^

2. Endstriyel Hammaddeler Sempo^umu, 16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

Trkiye Bentonit Potansiyeline Genel Bir Bak

B. PEKOLU, . KURUN
stanbul niversitesi, Maden Mhendislii Blm, istanbul.
Y. BLGE, A. BARUT
Bensan A..Istanbul.

ZET: Dnyada bilinen hammadde rezervlerinin giderek azalmas, insanlar yeni hammadde yataklarnn
aranmasna, bilinenlerin en iyi biimde deerlendirilmesine yneltmektedir. Bentonit, lkemizin nemli ve
bolca bulunan sanayi killerindendir. ok eitli kullanm alanlarnda dier ham maddelere gre dk
maliyeti, bentonit talebini artrmaktadr. Bu nedenle, kullanm alanlarna hammadde salamak zere yeni ve
kaliteli yataklarn bulunmas, var olanlarn kalitesini arttracak almalarn yaplmas, lke ekonomisine
salayaca katk asndan nemlidir. Bu almada, bentonitin kullanm alanlarn belirleyen zellikleri ele
alnarak, Trkiye'de mevcut bentonit rezervlerinin kullanm alanlarna gre bir snflandrmas yaplmtr.
ABSTRACT: Gradual depletion of the known raw materials reserves of the world leads man to explore new
mineral deposits and to evaluate better the known ones. Bentonite is one of the most important and abundant
clays of Turkey. Lower cost of bentonite in comparison to other raw materials for various usage increases
demand for it. Therefore, discovery of new and better quality deposits and carrying out of research to increase
the quality of the known deposits are important as their contribution to the Turkish economies will be large.
In this study, a classification of the known bentonite reserves of Turkey was made in the light of parameters
which determine usage of bentonite.

1.GR

2.

Bentonit esas minerali montmorillonit olan killer

iin yaygn ve ticari olarak kullanlan bir terim olup
en az %85 montmorillonit ieren yumuak kolloidal
zellikli bir alminyum hidrosilikattr. Bentonit,
ticari anlamda suyla temasa geince iebilen, asitle
aktifiendirilebilen, sondaj amurlarn koyulatran
ve geni yzey alan gsteren bir kil mineralidir
(Grim, 1968).

KL
MNERALLERNN
ZELLKLER

ANA

2.1. Nem /Su Davranlar

Kil minerallerinin suya kar davranlar, bu
minerallerin snflandrlmasnda ana faktrlerden
birisidir. Bentonitler esas itibariyle suda ien Na Bentonit ve bu zellii daha az olan, dengeli
kalsiyum ve sodyum ieren bentonitler (Mix
Bentonitler) ve suda imeyen kalsiyum bazl
bentonitler olmak
zere

ana grupta
snflandrlrlar. ime zellii olan Na - bentonitler
bnyelerine yaklak 1-15 kat su alabilme zelliine
sahiptirler. Su ile kartrldnda kolloidal zellik
gstermesi, su ve baz organik sv ortamda hacimce
imesi bu killere geni bir kullanm alan
salamaktadr. imeyen killer olarak adlandrlan
Ca-bentonitlerde ise tabakalar arasnda deiebilen
iyonlarda kalsiyum mevcuttur (Bol, 1986).

Bentonitin, eitli endstriyel proseslerde kullanm,

yaps ve bileimi ile yakndan ilgilidir.Tane boyu,
tane ekli, yzey kimyas, yzey alan, renk,
andrma,
viskozite,
plastisite,
absorpsiyon,
adsorpsiyon vb. zellikler eitli endstriyel
alanlarda kullanmn nemli lde etkilemektedir.
Endstriyel
kullanmlar
iin
bentonitin
deerlendirilmesinde, kimyasal bileimden ziyade
fiziksel
zellikleri
nemlidir.
Aada
bu
zelliklerden en nemlileri verilmektedir.
51

Ipekolu, B., Kursun, , Bilge, Y., Barut, A.

2 2 Plastisite - Elastsite - Viskosite - Tiksotropik

zellikleri
Killerin minerolojik bileimleri ve yzey kimyas
zellikleri, plastisite, elastisite ve vizkozite
zelliklerini dorudan etkilemektedir. rnein, tane
boyutu ve doal nem ierii kilin plastik davrann
dorudan etkileyen birer parametredir. Tane
boyutunun klmesi kilin plastik zelliini
arttrrken, nem ieriin %5' in altna dmesi ise
kilin plastik zelliini azaltmaktadr.
Killerin yass ve uzun plakalar eklindeki tanecik
yaplarnn elektriksel olarak etkilemesi ve
sspansiyon
ortamndaki
tanelerin
iyonlarla
etkilemesi viskozite davranlarn oluturmaktadr.
Bentonitler plastik viskozite ve grnr viskozite
olarak tanmlayabileceimiz iki ayr viskozite
davran gsterirler. Grnr viskozite deerleri
sulu sspansiyonlarla zamanla artarken, karm ile
birlikte, makaslama gerilimininde etkisiyle hzla
azalr. Killer sabit hzla makaslama gerilimi
etkisinde kaldklarnda kvamlln kaybeder. lk
viskozite deerine ulamas iin sspansiyon bir sre
bekletilmelidir. Kil mineralinin bu zellii
tiksotropik zellik olup, bu davranlar bentonitlere
farkl uygulama alanlar yaratmtr (Santaren,
1993).

2.3 Katyon Deitirme Kapasiteleri

Katyon deitirme kapasitesi, kil minerallerinin
endstriyel kullanmlar ile ilgili en nemli
parametrelerden birisidir. Mineralin 100 gramnn
yapsnda bulunan deiebilir toplam katyonlarnn
edeer ktle says (meg) kilin katyon deitirme
kapasitesini belirler. Bentonitlerin yapsnda bulunan
Na\ Ca++, Mg", K+, Al+++ gibi katyonlar inorganik
ve organik katyonlarla yerdeitirme yeteneine
sahiptir. Bentonitlerin katyon deitirme kapasiteleri
ve hzlar, iyon deitirme ortamnn koullarna
(scaklk, basn, konsantrasyon, karm vs),
bentonit cinsine ve tane boyutuna baldr. Katyon
cinsine gre iyon deiim hzlar aada
verilmektedir:

2.4. Isl zellikleri

Killer stld zaman nem yaklak 105 C, CaC0 3
ve MgC0 3 gibi safszhklar ise 650 - 850 C de
ayrarak CO2 gaz uzaklamaktadr. Kil mineralinin
cinsine bal olarak 120 - 145 C arasnda
absorplanan gzenek suyu yapdan uzaklar. 600 750 C arasnda, OH" iyonlarnn yapdan
uzaklamasyla, bir ktle kayb ve hacimsel klme
meydana gelir. Isnn 900 C ' nin zerine
kmasyla, yapda cam - silikat faz olumaya balar
ve bununla beraber mekanik mukavemet de hzla
artar.
Genellikle
bentonitlerin
sinterleme
scaklklar 950 - 1100 C arasndadr. Bu scakln
zerinde ergime noktasna ulalrken, stlan
bentonitin kimyasal ve mineralojik yapsndaki
deimelere paralel olarak tm fzikokimyasal
zelliklende deiir(0'driscool, 1992).

3. BENTONTLERN KULLANIM ALANLARI

VE SPESFKASYONLARI
3.1. Sondaj Sanayi
Sondaj sanayiinde bentonitler. derin kuyu, petrol,ve
su sondajlar esnasnda, toprak katmanlarndaki
paralanan malzemelerin ste tanmas, kuyu i
yzeyinde film tabakas oluturarak srtnmeyi
azaltmas, delici ularn anmaya dayanklmn
arttrlmas amacyla kullanlmaktadr. Bu sanayide
kullanlacak bentonitler iin API Spect 13 / A
veTSE 977 standartlar
geerlidir.
Plastik
viskozitenin min. 10 cps, fan viskozitesinin min. 30
cps (600 rpm'de), filtrat hacminin max. 15 ml
olmas istenilen spesifik zelliklerdendir.

3.2. Dkm Sanayi

Bentonitler dkm sanayinde, silis kumuna % 4 - 6
orannda ilave edilerek kullanlmakta, kalpta
genileme ve deformasyonu nlemektedirler. Yine
dkm sanayindeki kabuklanma
probleminin
kaliteli bentonit kullanlarak minimuma indirilmesi
mmkndr. Bu sektrde kullanlacak bentonitlerin,
likid limit deeri min. 200, ya basma mukavemeti
min. 1800 g/cm2, slak ekme mukavemeti min. 25
g/cm2, ime indeksi min. 15 g/ cm2, kzdrma kayb
max. % 9, kire oran max. % 1.2 olmaldr
(Akbulut, 1996).

Bentonit kil mineralleri iinde kaolinitin iyon

deiimi hzl iken, Semektit/ Attapulgit ve illitin
iyon deiimi olduka yavatr.
52

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

Bentonit, demir cevherlerinin peletlenmesinde

yaygn bir kullanm alanna sahiptir. Dk tenrl
ve paralanabilen demir cevherlerinin peletlenerek
kullanlmasnda
bentonit
nemli
bir
rol
oynamaktadr. % 0.8 bentonit kullanm ile elde
edilen demir cevheri peletlerinde aranlan zellikler
aada verilmektedir:

16-17 Ekim 1997 zmir Trkiye

ime zelliine sahip olmas, serbest yn

younluunun ise 0.2-0.3 kg/l deerlerinde olmas
gereklidir.

3.3. Pelet Sanayi

Bentonitlerin bu sektrde kullanlabilmesi iin, 1-4

mm boyutunda kademeli olarak 200 C'de kalsine
edilmesi, mn %80 montmorillonit ihtiva etmesi,
%20 relatif rutubetle minimum %10'a absorplanma
zelliine sahip olmas gerekir. Yapsndaki
maximum rutubet oran ise %2 olmaldr.

100 "C'de kuru basma dayanm

mn 5.5 kg /cm2
400 "C'de kuru basma dayanm
min. 20 kg/cm2
1000 "C'de pime basma dayanm : mn. 75 kg/cm2
1200 "C'de pime basma dayanm mn 200 kg/cm2
Ya basma dayanm
1 -1 5 kg /cm2

3.7. Aartma Topra

3.7.1. Margarin Ve Sv Yalarda Kullanlan
Aartma Topra

3 4 Adsorban Killer - Kedi Kumu

Son yllarda yenilebilir yalarn aartlmasnda

doal killerin yerine asit aktivasyonlu killer
kullanlmaktadr. Bunun nedeni, asit aktivasyonlu
killerin daha kuvvetli performans gstermesi, koyu
renkli yalarda kullanlabilmesi ve yksek oranda
klorofilleri tutabilmesidir. Birok bitkisel ve
hayvansal yalar ierisindeki safszlklar (fosfatlar,
gum]ar,metaller, serbest ya asitleri v.b.) yalarn
rafinasyonu ile giderilmektedir. Alkali rafinasyon
ileminden gelen yalar, yan cinsi ve karakterine
bal olarak % 0.3- % 1.5 orannda aartma topra
ile kartrlp 90-95 C scaklkta 30 dakika vakum
altnda rafinasyon ilemine tabii tutulur. Aartma
toprann, ya sektrndeki ilevi;

Sepiyolit, bentonit, attapulgit gibi absorban zellie

sahip killer iin en nemli pazar, kedi kumu
oluturmaktadr. Bu sektrde kullanlacak kilin en
nemli karakteristik zellikleri absorpsiyon gc,
bulk younluu, granllerin boyutudur. Kullanlacak
kilin absorpsiyon kapasitesi yksek, 1-6 mm
arasnda granl boyutuna sahip olmas gerekir. Kedi
kumu olarak kullanlan killer ar arlkl killer
(bentonit) ve hafif arlkl killer (Sepiyolit,
attapulgit) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Avrupa
pazarnn
%70'in
hafif
arlkl
killer
oluturmaktadr (O'driscool 1992).
3 5 Gbre Ve Hayvan Yemi Sanayi

Renk pigmentlerinin (klorofiller, korotenoidler,

hidrokarbonlarv.s.) yksek oranda adsorplanmas,
Bakiye sabunlarn tutulmas,
Serbest ya asitlerinde artn nlenmesi,
Yksek fltrasyon hz,
Oksidasyon rnlerinin nlenmesi,
Yan peroksit deerinin drlmesi,
Ya ierisindeki ar metallerin tutulmasdr.

Granl gbre retiminde tayc malzeme olarak

yksek
ime
zelliine
sahip
bentonitler
kullanlmaktadr. Burada bentonit, bitkiye suyun
dengeli verilmesini, topran havalanmasn ve
gbrenin her sulama periyodunda homojen olarak
bitkiye verilmesini salamaktadr. lkemizde
BENSAN A.. firmas BENKON ismi altnda NPK
granl gbre retimi ve pazarlamasn yapmaktadr.
Hayvan yeminde ekonomiklik salayan bentonit
bykba hayvan yemlerinde ortalama %2-4, kanatl
hayvan
yemlerinde
ise
%1
orannda
kullanlmaktadr.

lkemizde asit aktivasyonlu aartma topra EdirneEnez blgesinde BENSAN A.. tarafndan
retilmektedir. Yrede, ak yeil renkli kalsiyum
bazl, yksek safszlk oranna sahip ve % 80-90
montmorillonit ieren bentonitler, aktivasyon ncesi
saflatrhp, 100 C scaklkta 10-11 saat mineral
asitleri ile aktivasyona tabii tutulmaktadr. Yllk
retim kapasitesi 6000 ton olan bu tesis lkemizin
ya sektr iin aartma topra ihtiyacnm byk
bir ksmn karlamaktadr.

3 6. Kat Sanayi
Senelerdir dolgu malzemesi olarak geleneksel bir
hammadde olan kalsitin yerine, gelimi lkelerde
modifye bentonitler de kullanlmaktadr. Bu
sektrde
kullanlacak
bentonitlerin
beyazlk
derecesinin ISO 85' in zerinde "olmas, yksek
53

3 7 2. Mineral Yalarnn
Kulandan Aartma Topra

Ipekolu, B; Kurun, /., Bge, Y, Barut, A.

olan Amerika Birleik Devletleri'nin senelik retimi
4.000.000 ton 'un zerindedir.

Rejenerasyonunda

Kullanlm mineral yalarnn rejenerasyonunda,

aartma topraklar byk nem tamaktadr.
Kullanm sonucu fonksiyonlar ve renkleri bozulan
mineral yalar 300-350 C'de vakum altnda, ya
arlna gre, %3-8 orannda aartma topra ilave
edilerek aatma ilemi yaplr. Bu ilem sonrasnda
yan rengi byk oranda alr. Daha sonra yaa
ilave maddeler katlarak, amaca uygun viskozitede
ve yalama zelliinde mineral yalar elde edilir
(Griffiths, 1996).

Son senelerde tketimi hzla artan Avrupa kedi

kumu piyasasnda 1992 senesi kedi kumu olarak
bentonit ve sepiolit tketimi 900.000 ton
olmutur.Bu
pazarda
etken
olan
spanya
sepiolitlerinin pay ise 750.000 ton civarnda olup,
spanya ekonomisine yaklak 70.000.000 USD 'hk
bir katma deer yaratmtr (Mineral Commudity
Summaries, 1996).
Bentonit ihracatnda nakliye ok nemli bir
parametre oluturmaktadr. Bu adan bentonit
rezervlerinin, liman ve ykleme olanaklarnn
bulunduu blgelerde olmas ve iklim koullan
asndan az ya almas iki temel koulu
oluturmaktadr.. Yunanistan ve talya rneinde
olduu gibi ada da retip hemen gemilere
yklenebilen bentonit en ucuz biimde tm Akdeniz
ve Avrupa lkelerine pazarlanabilmektedir.

4. DNYADA BENTONT
Dnya bentonit rezervi yaklak 1870 milyon ton
civarndadr. Dnyann en nemli bentonit rezervleri
A.B.D, B.DT, Japonya, Yunanistan, Kbrs, talya,
Almanya, ngiltere, spanya, Bulgaristan'da olup,
corafi
konumlar
asndan
Milos
Adas
(Yunanistan), Kbrs ve Sardunya Adas (talya)
nemli avantajlara sahiptir. izelge l'de lkelere
gre bentonit rezervi dalm verilmektedir.

Wyoming bentonitinin sondaj amuru iin istenen

yksek kaliteyi srekli salayabilmesi, Almanya' da
Tonsil ad altnda retilen aartma topran sv
yalar aartmadaki performans bu lkeleri bentonit
ticaretinde ne karmaktadr. Dier taraftan
ngiltere' nin aktiflendirme teknii ile gelitirdikleri
OCMA, dkm ve mhendislik ilerine uygun
aktiflendirilmi bentonitleri onun Afrika ve Bat
Avrupa' da tannmasn salamtr. Bunun yansra
talya ve Yunanistan'n doal ve aktiflendirilmi
bentoniteleri de corafk konumlar nedeniyle bu
piyasada etkin olmalarn kolaylatrmtr.

izelge 1. Dnya Bentonit Rezervleri.

ULKE
REZERV (milyon short ton)
AMERKA
950
K.Amerika
900
A.B.D
800
G.Amerika
50
Dier
100
AVRUPA
720
B.D.T
250
Trkiye
370
Dier
100
AFRKA
.
ASYA
AVTJSTURALYA
50
DIGER
150
TOPLAM
1870
Kaynak VI Be Yllk Kalknma Plan, OK Raporu

te yandan Avrupa piyasas iin senelerden beri

iletilmekte olan, spanya, Almanya, Yunanistan ve
dier bentonit ocaklarnn rezervleri de nemli
oranda azalmakta olup, nmzdeki 5 - 1 0 sene
iersinde bata lkemiz olmak zere Hindistan,
Azerbeycan ve Kazakistan 'daki bentonit madenleri
deer kazanacak ve dnya fiyatlarnn artmasyla
halihazrda iletilmesi ekonomik olmayan bentonit
ocaklar, iletme konumuna geebilecektir.

Dnya bentonit ve aartma topra retimi 1996 yl

itibariyle 14 milyon ton civarndadr. Bu retimin
% 40' sondaj amuru, % 30'u dkm sanayi, %15
aartma topra ve %15'i dier alanlarda kullanm
alan bulmaktadr. te yandan sadece Yunanistan 'in
senelik bentonit retimi ve sat 1.000.000 tonun
zerindedir. Dnyann en byk bentonit reticisi

5. TRKYE BENTONT REZERVLER VE

ZELLKLER
Bentonit Trkiye'de magmatik kayalar, volkanik ana
katkl 'kel ve salt kel birimlerin iinde
bulunmaktadr. Mercek, cep, ktle ara seviyeler ve
54

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 zmir Turhye

boyutlarda bir tesisin kurulmas ise 2.5 - 3.5 milyon

USD 'Ik yatrm gerktirmektedir. te yandan karma
deeri yksek olan organik killerin ve modifiye saf
bentonitlerin retimi iin yksek teknoloji ve know how transferi ile birlikte nemli yatrm sermayesine
gereksinim vardr. lkemiz koullar asndan
ncelikle kedi kumu, sondaj bentoniti ve demir
cevheri pelet bentoniti retim tesislerinin (300 400.000 ton/yl kapasiteli) kurulmas ve iletmelerin
oluturaca karlln yksek teknoloji isteyen zel
amal rnlerin retim yatrmlarna aktarlmas
uygun gzkmektedir.

krklar boyunca dzensiz ekillerde yataklanmalar

gsterir.
Trkiye'nin toplam potansiyel bentonit rezervi
yaklak
281.000.000
tondur
(izelge
2).
Trkiye'nin en nemli bentonit yataklar Edirne,
Ankara, Eskiehir, Ktahya, Balkesir, ankr,
Konya, Tokat ve Ordu blgelerinde bulunmaktadr
(MTA 1989). Trkiye' deki ekonomik bentonit
yataklar, balca kullanm alanlarna gre aadaki
gibi gruplandrlabilir :
- Sondaj bentoniti,
- Dkm bentoniti,
- Aartma topra,
- Beyaz bentonit veya deterjan bentoniti.

SONULAR VE NERLER
Genel olarak bu alma erevesinde kan sonular
yle zetlenebilir.

izelge 2'de de grld gibi sondaj bentoniti

bakmndan verimli yataklar Ankara, ankr ve
Tokat, dkm bentoniti yataklar ankr, orum,
kat ve deterjan ile yalarn aartlmasna uygun
bentonitler
ise
Edirne,
Ordu,
Balkesir,
blgelerindedir.

Trkiye bentonit rezervleri yaklak 281.000

milyon tondur. Trkiye geni bentonit yataklarna
sahip bir lkedir. Yataklarn byk blm
Marmara, Orta Karadeniz ile Orta Anadolu
Blgeleri'ndedir. Sz konusu yataklarn az bir
blm sondaj bentoniti, byk blm
paletleme bentoniti ile dkm bentoniti
zelliindedir. Ktahya, nye-Fatsa gibi baz
yataklar ise beyaz bentonit olup kat ve deterjan
sanayiinde kullanm alan bulmaktadr. Ayrca
yalarn aartlmasnda da kullanlmaktadr.

Trkiye'nin 1996 yl itibariyle bentonit retimi

150.000 tondur. Trkiye'de bentonitin en ok
tketildii alanlar sondaj ve dkm sanayileridir.
Ayrca yalarn aartlmasnda kullanld gibi
temizlik malzemesi yapmnda ve yem katk
sanayinde de kullanlmaktadr. lkemizde zellikle
1960'lardan bu yana bentonit retimi artmtr
(Madencilik zel htisas Komisyonu 1996).

Petrol rafinasyonu,sondaj sanayi, aartma topra,

dkm sanayi ve kat sanayiine kadar eitli
kullanm alanlar olan bentonit lkemizde bol
bulunan bir kildir. Bol olmas, iletilmesinin
kolayl, yerini alacak dier hammaddelere gre
ucuz olmasn salamakta ve onu byk
miktarlarda tketime uygun hale getirmektedir.

Trkiye'nin bentonit ihracat 1996 yl itibariyle

58.000 tondur, ihra ettiimiz bentonitler
tlm ve tlmemi bentonitler olup, ihra
yaptmz
lkeler
ise
Almanya,
rdn,
Trkmenistan, Suriye Irak, ngiltere ve talya'dr.
Yine Trkiye'nin 1996 yl itibariyle 87.000 ton
bentonit yurt ii talebi bulunmaktadr. Srekli ve
ortalama 5 bin ton/yl dsatm yaptmz lkeler
Almanya, ngilere ve italya'dr. Srekli ve ortalama
1000 ton/yl dzeyinde dsatm yaptmz Orta
Dou lkeleri ise Suriye ve rdn'dr.

Trkiye'nin 1996 yl itibariyle bentonit retimi

150.000 ton iken yurtii talebi ise yaklak 87.000
tondur. Yurtii talep art karsnda retimdeki
artlar gerek dsatm gerek i talebi karlayacak
dzeydedir.

Dnya piyasalarnda katma deeri dk olan ham

bentonit ve kedi kumu pazarlarndan pay
alabilmemiz iin, bu sektrde finansman asndan
gl olan zel giriimcilerin yatrm yapmas
zorunludur. Avrupa- lkelerinde kedi kumu* "retim
tesisleri 100 -250 ton / gn kapasiteli olup, birim
rn maliyetleri de kullanlan retim teknolojileri ve
retim kapasiteleri ile doru orantldr. Bu

Son yllarda zellikle besicilikte, dklarn

kolayca toplanp atlmas ve kedi, kpek gibi
evlerde beslenen hayvanTarnn yuva tabanlarna
ayn amala yaylmas gibi kullanmlarda tketim
artmaktadr. Baz Bat Avrupa lkelerinde
bayatlamayan ekmek yapmnda kullanlmaktadr.
Beyaz bentonitler iin kat sanayinde kaolenin
yerine kullanm olanaklar aratrlmaldr.
55

Inekolu. B.. Kursun 1. Blee. v.. Unrui /

lkemizde zellikle sondaj bentonitinde bi

yandan yeni rezervler bulma almala
yaplrken dier yandan Ca bentonitleri
aktiflendirilerek sondaj ve mhendislik ilerin
uygunluk kazandrlmas konusunda almala
beklenmektedir. Sondaj bentont yataklarm
limanlara yakn olmay, nakliye pahall gib
nedenler dsatmn artn engelleyen bi
unsurdur. Bunun yansra retimde standart kalit
dzeyinin
srekli
tutulamamas
kullann
alanlarnda sorun yaratmaktadr.

Bol, G. M. 1986. Bentonite Quality and Evaluatio

Methods. SPE Drilling Eng. 288-296 August 1986.
Evin, H. 1982. - Trkiye Bentonit Envanteri, MT,
Yaynlar No: 184
Griffiths, J. 1990. September Acit Activate
Bleaching Clays Industrial Minerals, Septembe
1990.
Grim, R. 1968. Clay Mineralogy Second Edition
Mc Graw Hill Book Company

Beyaz bentonit rezervleri zengin olan lkemizd

beyaz bentonitten deterjan, ila ve ka
sanayiinde yararlanma olanaklar aratrlmasn;
daha ok nem verilmelidir.

Madencilik zel htisas Komisyonu Endstriye

Hammaddeler Alt Komisyonu, 1996, DPT.
Madencilik zel ihtisas Komisyonu Endstriye
Hammaddeler Alt Komisyonu, DPT, No: APT. 242
IK : 480

Bentonit yataklarnn ayrntl tenor dalm hariti

ve krokilerinin yaplmas veya firma-devlet ortal
ibirlii erevesinde ayrntl almalarm
yaplmas
ok nemlidir.
Bentonit
di!
satmlarnda ok yksek dzeylere
kacai
rekabet gcmz olmasa da lkemizin artar
bentonit ihtiyacn bugn fazlasyla karlayacak
durumdayz. Bununla beraber az bulunan beyas
bentonitlerin
kat
sanayiinde
kullannu
kazandnlabilmeler konusunda lkemizde ve
dnyada
aratrmalar
srdrlmektedir.
lkemizde mevcut bentonit yataklarnn Tbitak,
niversite,
Kamu
ve
zel
Sekt
laboratuvarlarnda eitli sanayi dallarnda
kullanlabilmesi iin zenginletirme almalarna
ve geni aratrmalara yer verilmelidir.

Mineral Commudity Summaries, 1996

O'driscool, M. 1992. Evropean
Cat
Litte
Absorbing Market Growth Industrial Minerals
August 1992.
Santaren, J. 1993 Evropean Market Development
For Absorbent Clays, Industrial Minerals, Januaiy
1093

Demiryolu ve denizyolu nakliyeciliinin ada

dzeye karlmas gerekir.
Bentonit kullanm alanlarndaki faaliyet artna
paralel olarak bentonit ihtiyacnn artaca da
kesindir. Bu ihtiyacn karlanmas iin yeni
bentonit yataklarnn aranmas, bulunmas;
bilinenlerin en uygun ekonomik koullarda
ilenerek deerlendirilmesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR
Akbulut. A. 1996. Bentonit MTA Yaynlan - Eitim
Serisi No: 32.
Bentonit Mevcut Durum, Zuhurlar ve Yataklar,
Potansiyel Blgeler, 1989, MTA Yaynlar.
56

Ipckol, B Kunm I Bilge Y Banl, A

izelge 2 T u kye Bentont Rezervle Ve zellikleri.
BLGE
ANKARA
KALECK HANILI
KESJIN-BELER
ANKARA TOPLAM
ARTVIN-MERKEZDernkoy
ANKIRI
ERKE-Bayndr
ELDIVAN-Kukhacbey
Ky
"
ELDIVAN-Bykhacbey
K>
Ilgaz-Kzlbrk
ANKIRI TOPLAM
ORUM-SUNGURLUMectozu
EDRNE-Enez
GRESUN-Trebolu
KONYA-Sahk
KONYA-Slle
KONYA TOPLAM
ORDU-Fatsa-Unye
TOKAT-Readye-AkdomuKapnar
TRABZON-Arakl-Arsn-Yolst
STANBUL-le-Kzlcakoyamardere
DIERLERI
TOPLAM
1- Mmkn Rezerv
2-Grtnur Rezerv
3-Muhtemel Rezerv
4-Kaynak Rezerv

%CaO

%K2 O

REZERV

KULLANIM ALANLARI

2 46

1 40

0 91

6 68

19 000 000(1+2)

0 32

7 68

7 87

132

8 65

240 000(1+2)
19 240 000
800 000 (K)

Sondaj Bentont.Dkum Bentont,Aartma

Topra,
Aartma Topra

3 48

1 84

0 75

18 77

5 93

2 34

59 33
58 63

2167
15 29

3 52
0 56

1 98
2 44

0 78
129

0 44
0 71

811
5 56

43 000(1+2)
300 000(1+2)

54 60

10 84

0 32

2 82

0 67

0 62

4 54

100 000(1+2)

55 3 0

1130

0 41

3 11

0 69

0 70

5 30

200 000(1+2)

643 000
400 000(1+2)

52 54
51 4 0
57 3 0
58 00

19 84
21 10
19 10
20 10

6
6
6
7

33
77
40
20

108
1 90
2 70
2 90

149
1 67
7 56
8 67

0 65
0 89
! 45
2 34

15 55
14 88
7 33
7 98

74 90
57 60

14 00
19 30

1 10
3 30

0 60
2 60

1 70
4 20

0 80
190

56 00

18 30

5 80

2 20

7 00

61 23

21 33

3 44

1 98

0 78

% S02

% Al203

% Fe203

59 41

19 87

6 20

60 63

20 32

56 44

% Na20

A.Z

Aartma Topra
Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma
Topra
Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma
Topra
Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma
Topra
Sondaj amuru, Dkm Bentont
Aartma Topra
Aartma Topra
Yer ve Duvar Karosu Yapm
Yer ve Duvar Karosu Yapm

9 90
7 40

50 000 000(1+2)
4 000 000(1+2)
2 400 000(1+2)
24 000(1+2)
2 424 000
2 564 000 (3)
200 000 000 (K)

140

6 80

60 000 (2)

Duver ve Yer Karosu Yapmnda

0 33

7 88

180 000(3)

Aartma Topra

800 000
281 111 000

57

Yer Karosu Yapm

Seramik Sanayi, Aartma Topra

Sondaj amuru, Dkm Sanayi

2 Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

16-17 Ekim 1997 izmir Turky

Trkiye Seramik Hammaddelerine Genel Bir Bak

G.Tuncer
istanbul niversitesi Mhendislik Fak Maden Mh Bolm Avclar-STANBUL

ZET: Gnmzde gelien teknoloji ve artan ekonomik rekabet karsnda lkemizin baarl olabilmesi iit
kendi doal kaynaklarmzn en verimli ekilde deerlendirilmesi son derece nemli olmaktadr. Gelimi:
lkelerin gemilerine bakldnda bunu baardklarn ve bu baarda rol olan madencilik sektrnn df
dnya ticaretindeki paynn olduka yksek olduunu grmek mmkndr. Bu doal kaynaklar iinde nemi
bir yeri olan "Trkiye Seramik Hammaddelen"nin durumlarda henz zmlenemeyen sorunlardan dolay
dnya ticaretinde hak ettii yere maalesef gelememitir. Bu sorunlarn ivedilikle zmlenmesi , retin
hznn arttrlmas ve ihracata ynelinmesi arttr.
"Trkiye Seramik Hammaddelerine Genel Bir Bak" olarak ele aldmz almalarmzda bir giri yaplaral
seramik hammaddeleri tketim alanlar ve retim teknolojileri tantlm, dnya ve Trkiye'deki retim
tketim ve pazarlama durumlar (ihracat, ithalat, maliyet, stok ynnden) irdelenmi ve sonunda sektrr
sorunlar ortaya konmu ve bu sorunlarn zmlenmesi iin neriler gndeme getirilerek almalarm/
sonulandrlmtr.

ABSTRACT: It is very important to benefit our natural resources so that our country would be successful ir
front of arisen economic challenge and today's developed technology. If we look developed countries' past il
is clear that they have achieved this, and it is possible to see that mining in the world market has a big share
and taken an important role. Unfortunately, Turkish ceramic raw materials, which have one of the mo'sl
important situation among this natural resources, have not been in the right place in the world market. It is
compulsory that Turkey has to solve this problem and increase the production rate, and tends to exportation.
In this paper, the author firstly has introduced the Turkish ceramic raw materials and their consumption fields
as well as production technologies. Secondly, it is evaluated their production, consumption and market in
Turkey in terms of exportation, importation, cost and stock. Finally, problems of the ceramic sector have been
put into agenda and some solution have been suggested.
1. GR

ok deitirilerek aktarlan bu szck, Franszca' da

"Cramique", ngilizce' de "Ceramic", Rusa' da
"Keramika" olarak yer almaktadr.

Seramiin ate ile olan balants nemli

olduundan, atein bulunup kullanlmasndan
sonraki tarihlerde seramik ancak yaplabilmitir.
Tarihin erken dnemlerinde seramik yapmnda
kullanlan ilkel yntemler (Hazrlama, Kurutma,
Piirme) halen kullanlmaktadr.

Bugn; endstriyel seramik rnleri kaba ve ince

seramik rnleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
Bunlar da aralarnda gzenekli ve gzeneksiz olarak
snflandrlmaktadr.Bu rnlerde kendi aralarnda
kr renkli ve beyaz olarak ikiye ayrlmaktadr.
Bunlar ise;

Seramik tr rnlere ismini veren tanmlama

Yunanca' dan gelmektedir. eitli bat dillerine az
58

Tuncer.G

Gzenekli rnler:
Kr renkli olanlar (tula-kiremit rnleri.
mleki rnler, refrakter (atee dayankl)
rnler): kr beyaz olanlar (akini, refrakter
rnler)
Gzeneksiz rnler:
Kr renkli olanlar (sertini): kr beyaz olanlar
(mce sert ini, porselen, elektroteknik ve yksek
refrakter zel seramik rnler) eklinde sanayiide
adlandrlmaktadr.

ve organik katk maddeleri

ayrlmaktadr. Bunlar da ;

olarak

iki

gruba

- Anorganik zsz Hammaddeler

Kuvars, Feldspat,Pegmatit ve feldspath kum, Kalk,
Magnetit, Dolomit, Vollastonit, Boksit, Korund,
Talk, sabunta, amot, Silisyum karbit, Zirkon
oksit, Kalsiyum fosfat
-Organik Katk Maddeleri
Kmr, odun kmr, torf, tala, grafit olmaktadr
Yukarda saylan seramik hammaddelerinden kaolin,
seramik killeri, feldspat, vollastonit, pirofillit nemli
olmaktadr.

Seramik
hammaddeleri
ise,
zl
seramik
hammaddeleri (su ile yourulabilen, dalmadan
kolaylkla ekillendrlebilen. kurutulduklar zaman
verilen ekli muhafaza eden hammaddeler) ve zsz
seramik hammaddeleri (ok mce tlebilseler bile
bir d etken ile ekillerini kaybedip dalan
hammaddeler) diye ikiye ayrlmaktadr.

Kaolin : Kaolin hammaddelerini oluturan en

nemli mineral Kaolinit'dir.
Seramik Killeri : Dnyada ve Trkiye'de seramik
denince akla killer gelmektedir. Killerin kristal
yaplarna gre snflandrlmas aadaki izelge
l'de verilmitir.

zl seramik hammaddeleri de kendi aralarnda

zllk derecelerine gre sralanmaktadr. Bu
sralamaya etken olarak oluum koullarna gre
ierdikleri tane irilikleri ve yourulmalar iin
alabildikleri su miktar gsterilebilir. Buna gre en
zl hammadde bentonit ve sonuncu olarak da
kaolen gelmektedir.

izelge

1.

Killerin Kristal
Snflandrmas

Tabaka

Bugn dnyada ve lkemizde nfus artna paralel

olarak inaat sektrne ve buna paralel olarakta
gerek inaat sektr ve gerekse insanlarn dier
kullanm yerleri bakmndan seramie ve seramik
hammaddelerine
ihtiya
hzla
artmaktadr.
Dolaysyla seramik sektrnde hzl retim artlar
ve buna bal olarak seramik hammaddelerinde hzla
artan problemler grlmektedir (Miktar, kalite, stok,
ulam ve cevher hazrlama tesisleri gibi) lkemizin
ise; seramik sektrnde hammaddeler ynnden
sorunu olduka fazladr.(zellikle ihracat ynnden)
ihracatta ise u rnlere ynelinmeli ve dviz
girdilerinin artmas salanmaldr.

2 tabakal olanlar

3 tabakal olanlar
4 tabakal olanlar

Grup
Kaolin it Grubu
a) E boyutlu olanlar
b) Bir ynde uzam
olanlar
Smektt Grubu
111 it Grubu
Vermkult Grubu
Klont Grubu
Sepyolt

Zincir vaps olanlar

Yaplarna

Gre

Cins
Kaolnt, Dikit
Holleyst

Montmorillonit
Bedelht, Mit
Vermkult
Klont
Sepyolt
Atapulgt
PaliKorskt

Feldspat : Yeryzn oluturan en nemli

minerallerden olan feldspatlar bir mineral grubuna
verilen genel addr ve 2 gruba ayrlrlar.
-Alkali feldspatlar,
-Kalko-sodk feldspatlar
Vollastonit : Endstriyel bir mineral olarak
tanmlanmas yakn zamanda olmutur.
Pirofillit : Ticari olarak pazarianan Pirofillit'in
bnyesinde % 10-30 civarnda kuvars ve az miktarda
serisit bulunur.

Z SERAMK HAMMADDELERNN TANITILMASI

- zl Seramik Hammaddeleri.
- Kaolen grubu.
- Montmorillonit grubu,
- Illit veya glimmer soylu kil mineraller grubu,
olarak sralanmaktadr.
- zsz Seramik Hammaddeleri;
Seramik
amurlarnda
zszletirici
olarak
kullanlan maddeler, anorganik zsz hammaddeler

3. TKETM ALANLARI
Kaolin : Dnya kaolin tketiminde parasal ve tonaj
deerleri bakmndan birinci sray kat sanayii
59

2 Enduanyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 zmir Trkiye

almaktadr. Avrupa pazarlarnda kat, dolgu

maddesi olarak toplam tketimin % 40, Amerika
pazarlarnda ise bu amala toplam tketimin % 80'i
kullanlmaktadr. Seramikte kaolin tketimi en ok
shhi tesisat, porselen ve izalatr sanayiinde
olmaktadr. Fayansta tketim maksimum % 20
dolayndadr.

II- Dier Tketim (%25)

- Refrakter sanayii
- imento
- Sondaj amuru
- Dolgu maddesi
- Kaplama malzemesi
Feldspat : Cam sanayiinde, seramik sanayiinde,
kaynak elektrotlar retiminde tketilmektedir.
Ayrca boya sanayiinde, plastik sanayiinde
tketilmektedir.

Son yllarda seramik sektr dnda en byk

tketim imento sanayimde olmaktadr. Ayrca;
kaolin, boya, lastik ve plastik sanayiinde dolgu
maddesi olarak kullanlmaktadr. Tesis tr kaolinler
ise cam, elyaf, kimya sanayii ve ila sanayiinde
kullanlmaktadr.
Aadaki izelge 2'de
Amerika
pazarlarndaki
gstermektedir

Dnya tketiminde ise retenlerin, rettiklerinin

% 80'ini tkettikleri grlmektedir. Tketim miktar
bakmndan birinci srada A.B.D gelmektedir.
Aadaki izelge 4'de A.B.D.'nin feldspat tketimi
ve sektrel dalm gsterilmektedir

kaolin'in Avrupa ve
tketim
alanlarn

izelge 4

izelge 2 Dnya Kullanm Alanlarna Gre Kaolin

Tketim Oranlan

1990
TON

max % 2 0

H a m Feldspat
anak- mlek
Dierler

W
W

% 40 - 45
% 30 - 40

Flote Feldspat
Cam
anak -mlek

162
234

7270
14178

144
222

6330
13564

Toplam

385

21448

366

19894

Feldspat-Sls Kumu
Cam
anak-omlek

175
W

10617
W

161
W

10573
W

Toplam

W
337
W
W
600

W
17887
W
W

W
305

Cam
anak- mlek
Dierleri
Toplam

Kaolin %

Yerkarosu
Porselen
Shhi tesisat
Kat dolu
Kaplama

Feldspat Tketimi ve Sektrel

Kullanm Alan

Kullanm Alam
Fayans

ABD
Dalm

Avrupa %40, Amerika % 8 0

"

F i m Sr

%10
%30

imento

rn trlerine gre kaolin tketimi aadaki

izelge 3'de verilmitir.

1991
S

TON

W
W

34180

16803
W
W
32400

W
W
550

izelge 3 Urun Trlerine Gore Kaolin Tketimi

Miktar
1451
1385
1221
1246
3840
9143

Vollastonit :Seramik sanayiinde, boya sanayiinde,

plastik sanayiinde kullanlmakta ve andrc olarak,
mineral yn elde etmek iin, kaplama ve tarm
ilerinde, cam sanayiinde, duvar karolarnda,
elektrik izalatrlerinde , atee dayankl (refrakter)
malzeme retiminde tketilmektedir

1991

1990
eitlen
Yzen
Kalsme
Delamme
lenmemi
Ykanm
Toplam

Deer
84576
287792
148420
17337
415740
953865

Miktar
1142
2444
996
807
4186
9575

Deer
63654
29099
110997
12483
443769
921769

Not (miktar 1000 ton deer 1000$)

Pirofllit : Aadaki izelge 5'de A.B.D.'deki

kullanm alanlar verilmitir.

Seramik Killeri: Kaba seramik kili, ince seramik

kl, refrakter kil, balayc kil ve iferton gibi
fiziksel zelliklerine gre de adlandrlmaktadrlar.
Killerin genel tketimleri aada verilmitir.

izelge 5. Profilltm A.B.D.'dek Kullanm Alanlar

1- Piirilen Kil rnleri ( %35)

-Tula, kiremit
- Drenaj borular
- Yapsal karo
- Pis su borusu
B- Fayans, yerkarosu, cam, ini, anak, mlek,
porselen, shhi tesisat, elektro porselen (% 40)
60

Kullanm alam

Evsaf

Insektstler

No 3

230

Sert Lastik

Lastik

200

Seramik

Standart

200

Refrakter

Refrakter (Masif)

Boya

Standart

325

Kaplama

No 3

325

Duvar Kaplamas
Kord

Standart

325

Standart

200

Deterjan

Standart

Tekstil

Standart

200
200

Sabun

Standart

200

Lastik

Standart

230

Tanecik
(Mesh)

Bykl

Tuncer.G.

retilen cevher triye edilmekte, krlarak uygun tane

iriliine getirilip manyetik seperasyon ve flotasyon
gibi
cevher zenginleirine
ilemlerine tabi
tutulmaktadr.

Aadaki izelge 6 ve 7'de ise; dnya tketim

miktarlar ve tketim deerleri verilmitir.
izelge 6 Pirofllt Tketim De gerleri (I3in ton)
1988
1990
Ulke
1989
93
80
ABD
79
961
Japonya
Gney Kore
Tayvan
25
Avustralya
Kaynak Induital Minerals (Cosumer Survey), 1993

.
-

.
-

1991
79
8S2
334
95
24

1992
100
869
373
80

Pirofillit: En ilkel metod olan elle toplamadan ok

gelimi proseslere kadar ok deiik sistemlerle
retim yaplmaktadr. Ocak genellikle ak
iletmedir ve buradan karlan (ounlukla dinamit
patlatma ile) profllit paralar kaba krma, ykama,
ince krma, tme gibi ilemler sonrasnda
kullanma hazr hale getirilmektedir.

izelge 7 Pirofllt Tketim Deerlen (Bin AB.D

Dolar)
1988
1991
Ulke
1990
1989
1033
ABD
1 01
864
1 145
Japonya
46128
48023
16667
GneyK
Tayvan
4638
Avustralya
1550
Kaynak Industrial Minerals (Consumer Survey, 1993), Mineral
Summaries, 1993, Department of the Interior. Bureau of Mines)

1992
1095
43100
15969
3905
1488
Commodity

5.DNYADA MEVCUT DURUM

5.1. Rezerv
Kaolin: Dnya kaolin rezervleri aadaki izelge
8'de gsterilmitir.

4. RETM TEKNOLOJS

izelge 8. Dnya Kaolin Rezervleri

Kaolin: ingiltere Cornwall yataklar hidrolik yntem

olan tanzikli su ile retilmekte, koparlan paralar
dorudan szme tesislerine tanmaktadr. Dier
byk yataklarda genellikle ak iletme yolu ile
retim yaplmaktadr. Kat ve seramik kalitesindeki
kaolinler szme tesislerinden geirildikten sonra
boyutlarna gre ayrlmaktadr. Sulu deirmenlerde,
tme ve silis ayrma ilemleri tamamlanmaktadr.
ktrme tanklarndan ve hidrosiklonlardan
geirilmektedir. Kurutma ilemi sonras da
rutubetler azaltlmaktadr. Ayrca kat sanayii iin
manyetik seperatr ve haval pskrtc ile aartma
ilemi yaplmaktadr.

ABD
Gney Amerika
Toplam Amerika
ngiltere
Rusya
Avrupa Toplam
Afrika
Asya
Avusturya
Dierleri
DNYA TOPLAM
Kaynak Mineral facts and Problems, 1985

(Milyon Ton)
3900
500
4000
2500
2000
6000
800
1500
500
500
14000

Seramik Killeri: Dnyada literatr bilgileri kil ve

kaolen olarak deerlendirildii iin seramik killeri,
bunlarn iinden genelde lkeler bazmda semek
mmkn olmamaktadr. Buna ramen dnya
seramik kil rezervleri aadaki izelge 9'da
verilmitir.

Seramik Killeri: Dnya kil retiminin byk ksm

ak iletme yntemiyle yaplmaktadr Daha az
miktarda kil retimi ise kapal (yeralt) iletme
yntemleri ile yaplmaktadr. Ak ve kapal iletme
yntemlerinde kil damarnn kalnlna gre makina
va ekipmanla retimin yansra emek youn bir
ekilde retim yaplmaktadr. Seramik kili
retiminin yaklak %90' ak iletme, %10'u ise
kapal iletme olarak gerekletirilmektedir.

izelge 9. Dnya Seramik Kili Rezervi

Feldspat: Ak iletme ve de genellikle patlatma

metodlar kullanlmaktadr. stenmeyen paralar ise
tesiste temizlenmektedir.

LKELER
REZERV(mlyonton)
Iniltere
13000
BDT
14000
Trkiye
50
ABD
10000
Avrupa-Dger
100
Afrika
4500
Avusturya
4550
Asya
9000
Dierleri
9000
TOPLAM
64200 ton
Not Toplam seramik kl rezervi, tahmini olarak 64 milyar ton verilmitir

Vollastonit: Dnyada cevherleme ve oluum

srecine gre deiken yntemler uygulanmaktadr.
Genel olarak ak iletmecilik yaplmaktadr.

Feldspat: Dnya feldspat kayna olarak granitler,

pegmatitler, nefeinli siyenitler, feldspatik kumlar
itibare alnmaktadr. Bu kaynaklarn bolluu
61

2 Endmlryel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 Izmir Trkiye

Seramik Killeri: eitli lkelerin kil retim

miktarlar aadaki izelge 12'de verlmir.

nedeniyle dnya feldspat rezervlerinde rakamsal

deer bulmak mmkn olmamaktadr. Buna ramen
aadaki izelge 10'da ktalar itibariyle deerler
verilmitir

Dnyada kil retimi taloda da grlecei gibi

genelde kil ve kaolen olarak beraber gsterilmitir.
Dnyada kil reten en byk devlet A.B.D.'dir.
A.B.D'nin yllk kil retim miktar 35-40 milyon ton
arasnda deimektedir.

izelge 10. Dnya Feldsp at Rezervleri

milyon ton
350

Kuzey Amerika
Gney Amenka

200

Avrupa

250
200
250

Afrika
Asva
TOPLAM

izelge 12. eitli lkelerin Kil retim Miktarlar

(1000 ton)

1250

Kaynak Industrial Minerals and Minerals Yearbook,eth saylar

1986

1987

1988

1989

1990

AVRUPA

Vollastonit: Dnyada nemli rezervler; A B D ,

Rusya, Finlandiya, Romanya, isve, Meksika,
Yugoslavya, Japonya, Avustralya, Hindistan ve
Kanada'da bulunmaktadr

Avusturya-tllt
Buljzarstan-kl+kaolen

268
265

27S
281

280
220

242
220

191
186

Fransa-kaolen+kl
D Almanya-kl+kaolen

1350
495

1400
470

1400
515

356
570

370
365

B Almanya

5534

5810

6585

6800

6900

italya

381

375

454

559

560

Pirofllit: Dnyada en byk rezerv sahibi lke

Japonya'dr.Japonya dnya retiminin %50'smden
fazlasn karlamaktadr Bu lkedeki yataklarn
tahmini rezervi 100 milyon tondan fazla olarak
behrtilmektedir.Gney Kore (100 milyon ton),
Avustralya (15 milyon ton), A.B.D (12 milyon ton)
rezerv sralamasnda yerlerini almlardr

Polonya

1076

1104

1032

Portekiz
Cekoslovakyakl+kaolen

250

240

50

856
50

520
50

546

697

685

670

Romanya-kl+kaolen

410

400

400

698
400

spanya-Atapulmt

68

41

44

45

40

549

484

506

500

500

sve-kl+kaolen

60

100

92

100

100

USSR-kl+kaolen

2000

2000

2000

2000

1700

ingiltere-Ate kl

940

900

1060

1000

1000

Seramik ve ykanm krl

Dierleri

611

679

780

820

17000

18200

716
19000

18500

17000

5 2 retim

YuRoslavya

174

155

Trkiye

148
187

310

368

164
198

114
300

ABD

35000

37000

37000

34000

35000

Arjantin

1580

644

307

400
850

Kl

Kaolin: Dnyada yllk ortalama 20 milyon ton

(1989'da 24 milyon ton) kaolin retilmektedir. Bu
retimin %34' A.B.D., %16's ngiltere, %14'
B D T, %5'i Kolombiya, %4' Hindistan tarafndan
karlanmaktadr. Belli bal dnya kaolin retimleri
aadaki izelge ll'de verilmitir.

1987

1988

1989

1990

Brezilya

706

742

844
867

Kanada

15000

15000

15000

10000

10000

Meksika

248

178

158

168

175

Iran-kl+kaolen

430

460

493

500

500

srail

11

10

10

10

15
354

900

ASYA

AFRKA

izelge 1 . Dnya Kaolin retimi

lkeler

250

1991

G Afrika

330

337

406

411

ASYA ve PASFK
Avustralya (kl+kaolen)

210

210

205

210

225

Hindistan

583

634

596

618

445

Cezayir

16000

17800

18000

20000

321460

Japonya

1000

907

911

942

923

Avusturya

92186

89491

85312

81265

80000

Snlanka

60

81

77

80

87

Brezilya

802586

940518

974000

880000

900000

Pakistan

88

122

125

130

82

Bulgaristan

281000
366300

220000

220000

186467

180000

Yem Zellanda

145

145

88

60

70

408141

540000

540000

1800000

ekoslovak
ya
Msr

697000

685958

698000

670550

"1000

125256

124122

121515

"132

50000

Fransa
ABD
Toplam

309000
738000

338000
838000

346000
927000

^ 7000
799000

Yunanistan

144634

127395

67234

9000b

J000O

602000
93720
122046

471000
J07381

464000
110505

631000
104000

628000
110000

147109

157122

160098

139915

1-2761

167771

155073

164802

129942

610945

832110

1219174

1446598

1755255

Kolombiya

Hindistan
Ham
lenmemi
Endonezya
Japonya
Kore
Romanya

0000
0000

J00

400000

40000

250000

200000

spanya

J077

438160

436335

435000

400000

Trkiye

126119

204478

238251

230000

240000

Rusya

2000000

2000000

2000000

1800000

1600000

ngiltere

3058821

3139672

3037486

3000000

8973668

9761775

9575000

2325863

2367271

2473339

Amenka

8007919

3276795
8973097

Toplam

2102069

2280575

Feldspat: 1991 yl itibariyle feldspat retimi

aadaki izelge 13'de verilmitir.
Vollastonit: Dnyada vollastonit retimi talebe az
ok paralel seyretmektedir. 1987'de bu talep dnya
apnda artmtr. Dnyann balca retici lkeleri
A.B.D., Finlandiya, Hindistan, Meksika, Kanada,
ili, Yugoslavya, Nambia ve Yunanistan'dr.
Pirofllit: Dnyada retim yapan lkelerin banda
Japonya, Gney Kore, A.B.D., Kanada, Brezilya ve
Avustralya gelmektedir.

62

Tuncer.G

ilerinde, yer ve duvar karolarnda, atee dayankl

(refrakter) mamul retiminde kullanlmaktadr.

izelge 13. Dnyadaki Yllk Feldspat retimi (bin

metrik ton)
Kapasite Oran

Pirofillit: Tketim alanlar seramik sanayii, boya

sanayii, detejan sanayii, tekstil sanayii, atae
dayankl mamul retimi olmaktadr

Kuzey Amerika
Mekiika

195

Aneka

665

Toplan
Gney Amerika
Brezilya

860

Venezella

100

Dikerleri
Toplam

190

5.4 Kurulu Kapasite-

121

Kaolin: Dnya kaolin retim kapasiteleri aadaki

izelge 14'de verilmitir.

411

Avrupa
Finlandiya
Fiana

56
420

Almanya
Ualya
Norve

338
1590

Polonya

9057
57

Portekiz

66

Romanya
ispanya

86
196

isve

40

Rusya

330

Yugoslavya

50

Dierleri

16

Toplam

izelge 14 Dnya Kaolin retim Kapasiteleri (1000 ton)

1988
9100
3630

9100
3630

Rusya

3100

3100

820
910

1320

Brezilya
Gney Kore
Bat Almanya

3335

5.3. Tketim
Kaolin: Dnyada kaolin tketimi srasyla kat
sanayiinde, seramikte, fayansta, cam elyafnda,
kimya ve ila sanayiinde olmaktadr.

910
635

635

Hindistan
ekoslovakya

750

750

730

730

500

500

Fransa

500

500

Romanya

450

450

spanya

450

450

Bulgaristan
Yunanistan

300
300

300
300

Yugoslavya
Venezella

270

270
270

Meksika

270
270

270

240

250

27

Tayland
Avustralya

270

230

Japonya

Seramik Killeri: Dnyada killerin kullanm alanlar

aada belirtilmitir.
1) Piirilen Kl rnleri (%35)
-Tula, kiremit
-Drenaj borular
-Yapsal karo
-Pis su borusu
B- Fayans, yerkarosu, cam, ini, anak, mlek,
porselen, shhi tesisat, elektro porselen (%40)
2) Dier Tketim (%25)
-Refrakter sanayii
-imento
-Sondaj amuru
-Dolgu malzemesi
-Kaplama malzemesi

1993

Ulke
Amerika
tns* tere

230

Trkiye

230

20

Toplam

25920

27003

Seramik Killeri: Dnyadaki kil reten lkelerin

kurulu kapasiteleri aadaki izelge 15'de
verilmitir.
izelge
lkeler

15. Kil reten lkelerin

Kapasiteleri (1000 ton)
1983

1984

Kurulu
1990

K AMERKA

Feldspat: Dnyadaki belli bal tketim sahalar;

cam sanayii, seramik sanayii, kaynak elektrotlar
sanayii, boya sanayii, plastik sanayii olmaktadr.
Vollastonit: Balca tketim alanlar, seramik
sanayii, boya sanayii, plastik sanayii, cam sanayii
olmaktadr. Bunlarn dnda andrc olarak,
mineral yn elde etmekte, kaplama ve tarm

ABD

45500

50050

63700

Kanada
Dierleri

27300

33670

45500

20020

22750

27300

TOPLAM

92820

106470

I3650f>

G AMERKA
AVRUPA

27300

31850

3640

Fransa

40950

42770

50050

F Almanya

27300

31850

talya

31850

36400

38220
45500

ngiltere

27300

31850

38220

BDT
Trkiye

64610
200

5520
2000

68250

Dierleri

45500

TOPLAM

239500

47320
242240

AFRKA

22750

27300

297340
^1850

Japonya

27300

29120

36300

Dierleri

54600

60060

61880

TOPLAM

81900

891180

98280

OKYANUSYA

27300

30000

34580

Dnya Toplam

491570

527040

634950

2500
54600

ASYA

63

2 Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997izmir Trkiye

Westerwold kili, kuru, tlm, FOB, ingiltere:

80-220 DM
Kalsine refrakter kil (US), Fransa, CF: 65-90 Sterlin

Feldspat: Dnya feldspat retim kaynaklar ok

eitlidir. Bunlarn hepsinin retimi feldspat olarak
alnm ve 1991 yl kurulu kapasite 3 335.000
metrik tonla Avrupa, 860 000 metrik tonla Amerika
gelmektedir. Aadaki izelge 16'da eitli
lkelerin kapasite oranlar verilmitir.

Feldspat: Dnya 1993 yl feldspat fiyatlar

aadaki izelge 18'de gsterilmitir
izelge 18. 1993 Yl Feldspat Fiyatlar

Vollastonit: Sektrde retim yapan kurulular;

A B.D., Hindistan, Finlandiya ve Meksika'da
toplanmlardr. Ayrca Tacikistan, zbekistan ve
in'de retim yapan kurulular mevcuttur.
Pirofillit: Mevcut kapasiteler lkeler
aadaki izelge 17'de,verilmitir.

Avrupa
Seramik kalitesi tlm 3 0 0 mesh
Cam kalite 28 mesh
Seramik kalte-dokme FOB 170-250
mesh
(Na-Fetdspa)
Cam kalte-dkme 2 0 0 mesh
(K-Feldspat)
30 meh Na-Feldspat FOB

baznda

82

Dikerleri

65
147

Toplam
Hindistan

58
92

Kore

242

Tayland

520

Trkiye

175

Dvgerler

139

Toplan

1226

Dnya Toplam
Kaynak Minerals Yearbook. 1991 Michael Potter

1. Kalite
2. Kalite

Kapasite {binton/yd)

Kuttanm

1300

75

Gtmey Koe
4BD

600*
250

100
85

Kanada

40

92

Brezilya

100

90

Avustralya

30

60

50-75 Sterlin
70-120 Sterlin

1992
633000 T.L
263000 T L.

Dnya vollastonit fiyatlar

aada belirtilmitir.
10 mikron FOB 610 $/ton
200 mesh FOB 166 $/ton
325 mesh FOB 210$/ton

izelge 17. Pirofllitin retim Kapasiteleri ve

Kullanm Oranlan (1992 verileri)
Japonya

25 75 Sterim

Vollastonit: Kale madencilik, son iki yllk an

teslim ton retim maliyetleri u ekildedir.

5980

lke

135 Sterlin
225 Sterim

Kao&n
KaRit-dolgu-rafine-kaolen

Asya ve Okyanusya
Japonya

89 Sterim
37 Sterim

Apt
Cam kalte-dokme 100 ve 200 mesh
FOB Montpeler

Kapasite Oran

Gney Afrika

56-58 Sterlin

G. Afrika
Cam kalite FOB Durban
Mkromze Cam Kalite

izelge 16 eitli lkelerin Kapasite Oranlan (bin

metrik ton)
lkeler
Afrika

160 Sterim
85 Sterlin

1993
914000 T.L.
328000 T.L.

1993 yl itibariyle

Oram

Pirofillit: 1993 yl iin pirofillit fiyatlar aadaki

izelge 19'da verilmitir.
izelge 19. Tiplerine Gre Pirofillit Fiyatlar (ABD
Dolar/ton)

*-%}*> Refrakter tp %27 seramik. %28 dier

Kaynak Industrial Minerals (Consumer Survey 1993)

Tipi
Dolgu maddesi
Cam Elyaf

5 5 Fiyat ve Maliyet

Fiyat
110-150
59-63

Refrakter

59-65

Seramk-Fayans
Beyaz imento

27^14
12-34

Kaolin: Dnya kaolin fiyattan yledir:

Kaplama kaolini: 75-120 Sterlin
Dolgu kaolini: 40-80 erlin
Seramik kaolini: 30-80 Sterlin
imento kaolini: 28-35$

5.6. Dnya Ticareti

5.6.1.Arz ve Talep Durumu
Kaolin: Dnyada arz ve talebe gre olmaktadr ve
taleb ortamnda arz art gstermektedir. Durum;
seramik killen, feldspat, vollastonit ve pirofllitte de
ayn olmaktadr.

Seramik Killeri: 1993 yl uluslararas kil fiyatlar

aadadr:
Seramik kili, rutubet %0, FOB: 25-65 Sterlin
Rafine kil, modler, FOB. 50-65 Sterlin
64

Tuncer,G.

5.6.2. ihracat

Pirofillit: Japonya pirofillitin dnyadaki en byk

reticisi ve ayn zamanda en byk tketicisidir.
Japonya dnyada en byk ihracat olan bir lkedir.
Japonya'dan sonra Gney Kore en byk ihracat
gerekletirmektedir. hra eden lkeler ayn
zamanda ithal etmektedirler.

Kaolin: Dnyada retilen kaolinin yaklaK % 25'i

ihra edilmekte olup, en byk ihracatlar ngiltere
ve A.B.D olmaktadr. Dnya 1992 yl kaolin
ihracat aadaki izelge 20'de verilmitir.
izelge 20. Dnya Kaolin hracat
lkeler
ngiltere
ABD
Fransa
Hollanda
Almanya
italya
Yunanistan
Trkiye

hracat
2500
1300
145
100
100
35
20
60

1992 yhnda ise durum yledir: Gney Kore

217.000 ton ihracat yapm buna karlk 652 ton
ithal edilmiti-. hracatn ortalama ton fiyat 42.8
A.B.D. dolar olup, toplam ihracat tutar 9.287.600
A.B.D. dolar civardr. (Bu rakamlar "Industrial
Minerals, October 1993"den alnmtr.) Yine 1991
verilerine gre Gney Kore toplam 257.321 ton
ihracat yapmtr.

Bin to
%58
%29
%3
%2 5
%2 5
%10
%0 9
%15

Seramik Killeri: 'Seramik killeri dnya ticaretinde

sz sahibi lkeler A.B.D ve ngiltere'dir. Bu
lkelerin byk retiminin yannda ihracatlarda sz
konusu olmaktadr. Genelde tvenan almlar yaparak
bu lkeler tesis killeri olarak ticaret yapmaktadrlar.
Avrupa'da nc srada Almanya daha sonra
Fransa ve talya gelmektedir. zellikle AET lkeleri
kendi aralarnda kil ticareti yapmakta olup, en byk
ticaret
merkezi
yine
ngiltere
olmaktadr.
ekoslovakya, Trkiye, Portekiz, Gney Afrika ve
Hindistan dnya ticaretinde sz sahibi lkelerdir.
Feldspat: Aadaki
ihracat verilmitir.

izelge

21'de

5.6.3.lthalat
Kaolin: 1992 yl dnya kaolin ithalat aadaki
izelge 22'de verilmitir.
izelge 22. Dnya Kaolin thalat
lkeler
Almanya
Japonya
italya
Fnlandrya
sve
Belka-Luksemburg
Kanada
Avusturya
Norve
Yunanistan

A.B.D.'nin

izelge 21. A.B.D. nin Feldspat hracat

1990
lkeler
Kanada
Dominik Cumhuriyeti
Almanya
talya
Meksika
Hollanda
Tayvan
ngiltere
Venezella
Dikerleri
TOPLAM

Miktar
m/ton
2555
326
1878
1796
1536
14075
238
710
238
769
24121

Deer

273133
71869
142491
242398
236668
329743
72316
75255
9262
213647
16667S2

1991
Miktar
Deer
m/ton
S
2141
222600
215
40705

2334
648
1197
395
39
774
S2
8425

Bin ton
%\6
%14
%12
%10
%8
%6
%5
%2
%0 9
%08

thalat
800
680
600
520
400
275
250
100
75
40

Seramik Killeri: Dnyada seramik killeri

ticaretinde sz sahibi lkeler aralarnda ihracat
yaptklar gibi ithalat da yapmaktadrlar.

436856
102226
126896
123698
4114
113999
162683
1333777

Feldspat: Aadaki izelge

feldspat ithalat verilmitir.

23'de

A.B.D.'nin

izelge 23. ABD Feldspat thalat

199
lkeler
Kanada
Almanya
Meksika
TOPLAM

Finlandiya'da elde edilen rn ise Federal Almanya,

Hollanda, Polonya ve ngiltere'ye ihra edilmitir.
Hindistan'da 987 ylnda nemli bir miktar rn
Benglade, in, Sirilanka, Japonya, Malezya,
Filipinler, Singapur ve Tayland'a ihra edilmitir.
Hindistan ve spanya'daki irketler ise; rnlerini
Fas, Fransa, Portekiz ve ngiltere'ya satmaktadr.

1991

Miktar
m/ton

Deer

69
11249
11318

22142
700638
722780

Miktar
m/ton
19
52
17805
17876

Deer
S
10640
20240
1093208
1124088

Vollastoit: Avrupa ve Japonya ise bu rn ithal

eden lkeler arasndadr. Finlandiya'nn rettii bu
rn ise Avrupa'da birok lke tarafndan ithal
edilmitir.

Votlastonit: A.B.D. bu rnn ticaretini elinde

tutmaktadr ve ihracat yapmaktadr.
65

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

izelge 25. Trkiye Kaolin (1989-1993) retimi.

Pirofllit: Japonya ayn zamanda ithalat bir

lkedir. Zaten ihra eden lkeler ayn zamanda
ithalat lke olmaktadrlar

irket Ad
SosutMad A
Toprak Mad A$
Kale Mad
Matel A
Esan A
Bozyk Ser
Cam Mad
Grbz Mad
Kadoksat
Hsarsan
Duvertepe
Ak Maden
TOPLAM

6.T RKYE'DE MEVCUT DURUM

6 1 Rezerv
Kaolin :Trkiye'de arama yapan en byk kurulu
olan M.T.A. Genel Mdrlnn yapm olduu
almalara
gre
Trkiye
kaolen
rezervi
(grnr+muhtemel) 100.245.590 tondur. Rezerve
kar ilenebilir yataklarn durumu tonaj olarak daha
az olmaktadr.(Ilenebilr rezerv 36.020.000 tondur)
Trkiye kaolen yataklar genellikle hidrotermal
kkenlidir. Trkiye'de belli bal kaolen yataklar
Ktahya. Balkesir, anakkale, Bursa, stanbul
bulunmaktadr.

Trkiyede'ki Balca Kil

Blgelerinin Rezervleri.

Fayans
Kili
IsLnbul Blgesi
30000
Sile
Kemerburgaz
2500
Topam
32500
St Blgesi
Kre
500
alt
200
Yakack
350
inhisar
2000
Toplam
3050
Genel Toplam
20550
Not herbr 1000 ton alnacaktr

Dkm
Kili

Kumlu
Kil

8000
1500
9500

15000
500
2000

.
.

250
150
2000
5000
7400
16900

150
10
30
500
500
2690

1000
250
500
3500
5250
5250

10000
5000
5000
2000

10000
5000
5000
2000

1991
15000
22500
185000
10000
50000
18500
10000
15000
10000
2000
5000
2000

1992
50000
25000
160000
10000
60000
9000
10000
40000
10000
2000
5000
2000

1993
75000
25000
15000
10000
20000
8500
15000
60000
10000
2000
5000
2000
460000

Feldspat: Feldspat retimi yapan irketlerin 1993

ylnda toplam retimi 800.000 ton olmutur.
Vollastonit: Kale madencilik tarafndan 1992 ve
1993 ylnda yaplan vollastonit retimleri srasyla
970,600 tondur.
Pirofllit: ' Yllara gre retim miktarlar aada
izelge 26'da verilmitir.

retim

Seramik
Kili

1990
10000
20000
155000
12000
100000
12500
10000

Seramik Killeri: Trkiye'de kil retimi yapan

firmalarn 1993 ylnda toplam retim miktar
856.500 tondur

Seramik Killeri: Seramik kili asndan Trkiye'nin

St ve stanbul (ileve Kemerburgaz) olmak
zere 2 byk blgesi vardr Trkiye'nin balca kil
retim blgelerinin rezervleri aadaki izelge
24'de verilmitir.
izelge 24.

1989
5000
25000
152000
10000
128000
22300
10000

izelge 26. Pirofllitin retim Miktarlar

Tketim Alan
Beyaz imento
Boya
refrakter,
seramik
ve
dSer

1988
500
3500

1989
5000
500
3200

1990
30000

1991
20000

3300

3300

1992
40000
500
3500

6.3. Tketim
Kaolin:Trkiye'de tketilen kaolinin %79'u seramik
ve cam sektrnde, %15'i imentoda ve %6's kat
sektrnde tketilmektedir.

Bunlarn dnda ikinci derecede nemli rezervler

aadadr.

Seramik Killeri: Trkiye seramik sektr iin

retilen killerin en byk tketim alan fayans ve
seramiktir.

anakkale 10000 Seramik kalitesi

Manisa
10000 Seramik kalitesi
Ktahya
10000 Seramik kalitesi
Konya
1000 Seramik-dkm
6.2. retim

Feldspat: Trkiye'de retilen feldspatlarn en byk

tketim alan seramik ve cam sanayii olmaktadr.

Kaolin: Trkiye kaolin retimi son yllarda imento

sektrnn talebi zerine nemli miktarda artmtr.
Trkiye retimi 1989 ve 1993 yllarnda aada
verilen izelge 25'deki miktarlarda gereklemitir,

Vollastonit:Trkiye'de u anda fayans imalatnda az

miktarlarda kullanlmaktadr. Dier endstriyel
kullanm ile birlikte yaklak 2000 ton/yl tketim
yaplmaktadr.
66

Jmcer,G

Pirofillit: 1993 ylndaki pirofllt tketimi 3500 ton

civarndadr. Bunun 300 tonu refrakter sanayiinde,
500 ton civarndaki bir miktar ise boya sanayiinde
tketilmitir.

izelge 28. Trkiye Kaolin Fiyatlar

irket Ad
Toprak madencilik
Kale Madencilik
Sout Madencilik
Bozyk Madencilik
Esan A - Metal A

6.4. Kurulu Kapasite

Kaolin: Kaolin reticisi kurulular ve kapasitelerini,
Trkiye'de tesisi olupta seramik ve zellikle kat
sanayiine hitap edebilen tesisleri ve kurulu
kapasitelerini birbirinden ayrmak gerekmektedir.

Esan A
Matel A
Minareciler
Madencilik
Muharrem nar
Ermad
Ak Maden
Ktahya Blgesi
Bozyk Seramik
TOPLAM

Albt
Albt
K-Feldspat
K-Feldspat

oooo
250000
10000
25000
150000
70000
3500
20000
70000
50000
3000
2500
5000
1059000

>

75000
i

1993

30000-40000
10000-15000
40000-60000
20000-30000

40000-60000
15000-25000
10000-150000
30000-40000
0
60000-80000
40000-60000

maliyetleri

aadaki

izelge

izelge 30 Feldspat retim Maliyetleri (TL/ton)

Albt
KFeldspat
Pegmatit

1988
15000
20000
60000
70000
5000
6000

1989
24000
26000
80000
90000
8000
9000

1990
30000
35000
90000
120000
9000
10000

1991
35000
40000
200000
250000
10000
12000

1992
40000
45000
2S0000
400000
12000
16000

1993
40000
60000
450000
800000
15000
25000

Feldspatn 1993 yl maliyetleri ise u ekildedir.

1. Kalite
900000-1200000,-TL/ton-1993 yl
2. Kalite 500000- 700000.-TL/ton-1993 yl

izelge 27. Kapasite Kullanm Oranlan

Kaltun
Madencilik
Toprak
Madencilik

1993
90000

1992

40000-50000
30000-40000

Feldspat: retim
30'da verilmitir.

Pirofillit:
IMRN firmas, beyaz imento
retiminde kullanlan dk kaliteli tipi dahil 100
bin ton retecek kapasiteye sahiptir. Kullanm oran
maksimum %35-40 civarndadr.

Pegmatiti
K-Fe!dspat
Albt
K-Feldspat
Albt
K-Feldspat
Albt
K-Feldspat
Petmatt

1992
80000
50000
60000
45000

200000

SOUT BLGES
Fayans Kl
Seramik Kl
Dokum Kl
Kumlu Kl
STANBUL BLGES
Fayans Kl
Seramik Kl

Vollastonit:
Sektrde
BayramiKaraky
vollastonit ocan altran Kale Madencilik
Endstriyel Hammaddeler San. ve Tic. A.. retici
kurulutur.

Kale Madencilik

1991
50000
35000
40000
35000

izelge 29. Kil retim Mali) etleri

Feldspat: Bu sektrde faaliyet yapan kurulular ve

kapasiteleri aadaki izelge 27'de verilmitir.

Sout Madencilik

1990
35000
25000
25000
25000

Seramik Killeri: Kil retim maliyetleri aadaki

izelge 29'da verilmitir.

Seramik Killeri: Sektrde retim yapan en nemli

kurulular
seramik
irketlerinin
madencilik
irketleridir.

Kapasite
(ton/vl)
20000
15000
250000
5000
100000

1989
25000
20000
20000
15000

Kullanm
Oran (%)
80
100
50
95
40
42
20
25
40
100
100
100

Vollastonit: Kale madencilik, 1992 ve 1993 an

teslim ton retim maliyetleri u ekildedir.(tvenan)
1 Kalite
2 Kalite

1992
633000 TL
263000 TL

1993
914000 TL
328000 TL

Pirofillit: Maliyetler dnyada oluan dier

maliyetlere gre dktr. Profilit, ocaktan kt
gibi satld ve bir prosese tabii tutulup n ilem
grmediinden maliyetler zaten yksek deildir
Ancak ocak yaps itibariyle de prosese tabii tutulsa
bile ok karmak proses gerekmedii iin yine de
maliyetler dnya koullarnn altnda olacaktr.

40
70
80
80
100

6.6. Trkiye Ticareti

6.5. Fiyat ve Maliyet

6.6.1. Arz ve Talep Durumu

Kaolin: Kaolin retiminde kalitelere gre maliyetler

ok farkl olmaktadr. Trkiye kaolin fiyatlar firma
dzeyinde aadaki izelge 28'de verilmitir.

Kaolin: thalat ve ihracat durumlar gznne

alndnda grlecektir ki; tketim talebine gre
(ihracat+ithalat dahil) arz alnmakta yani etim
67

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

yaplmaktadr.Bu
durum
dier
seramik
hammaddeleri olan seramik killeri, feldspat,
vollastonit ve pirofillitde de ayn olmaktadr.

firmalar arasnda anakkale Seramik , Ktahya

Seramik , Ege Seramik, St Seramik, Toprak
Seramik saylabilir.

6 6 2 ihracat

Seramik Killeri: Trkiye'de seramik sanayiinde

fayans ve yerkarosu reten irketlerin MT-500 sr ve
engobta kullandklar kil ithalatlar vardr. zellikle
son yllarda kil szme tesislerinde retilen engopluk
killer ile belirli llerde ithal kil alternatifleri
retilmeye balanm ve engopluk kil ithalat
azalmtr.
1993'l yllarda toplam seramik
sektrnde 4-5000 ton ithal kil kullanld tahmin
edilmektedir. Ayrca granito retimleri iin 1993
ylnda 3-5000 ton Rusya'dan kil ithal edilmektedir.

Kaolin: Trkiye kaolin ihracat fiyatlar daha ok

tvenan ve krlm olup 28-35 $/ton FOB arasnda
deimektedir.
Dnya kaolin ihracatnda birinci sray ilenmi
kat kaolini olutururken,
Trkiye kaolin
ihracatnda
birinci
sray
ham
kaolin
oluturmaktadr.
Seramik Killeri: Trkiye'de kil reten irketlerin
son yllarda tvenan olarak Avrupa'ya, zellikle
italya'ya kil ihracatlar vardr Bu killer tek piirim
seramie uygun mukavemeti yksek kllerdir.
Avrupa'da evre ve kaliteli tek piirim killerine
talep ileride daha da artacaktr.Son yllarda kil
szme tesislerinden elde edilen seramik killerinden
de ihracat yaplmakta olup miktarlar dktr,
istanbul Blgesi reticilerinin yapm olduklar kil
ihracatlar izelge 31 'de verilmitir.

Feldspat-.Albitin ithalat sz konusu deildir. Kfeldspatta; ham feldspat olarak 1993 ylma kadar
bilinen ithalat yoktur. Ancak baz irketlerin 1993
ylnda az da olsa K-feldspat ithalat yapt
bilinmektedir. K-felspat ithalat ileriki dnemlerde
seramik irketleri iin sz konusu olabilecektir.
Vollastonit: Herhangi bir ithalat yapldna dair
bilgi alnamamtr.
Pirofillit: thalat yoktur.

izelge 31. Trkiye Kil hracat (ton)

RKET ADI
Matel A
Etiler Madencilik

1989
39

1990

15000

1991
20000

1992
110
20000

1993

7. SEKTRE AT BALICA SORUNLAR

20000

Feldspat; Feldspat cinslerinden; albit ihracat, son

yllarda zellikle Avrupa lkelerine yaplmakta,
ileriki yllarda daha da artmas beklenmektedir.
eitli irketlerin ihracat miktarlar aadadr
(izelge 32).

Bu sorunlar aada balklar halinde incelenmitir:

lkemiz seramik hammaddeleri bakmndan
olduka zengindir. Ancak kesin bir rezerv miktar
henz tespit edilememitir.
Sektrde alan igcnn eitimi ve kalifiye
eleman oluturulmasnn nemi anlalamamtr.
Modern
teknoloji
kullanmna
geiin
hzlandrlmas salanamamtr, (seilen yntemin
gerektirdii teknolojinin kullanm ile verimlilik
art salanacaktr.)

izelge 32. 1993 Yl hracat Miktarlar

Ortalama Fiyatlar
12-14 S/ton
25-35 $/ton
80-85 $/ton

Standart Albu
Ekstra Kalite
Superwbite-flote

Vollastonit: Herhangibir ihracat gzlenmemitir.

Ocaklarn ve
iletmelerin
mevcut
enerji
kaynaklarna olan uzaklndan kaynaklanan
sorunlarn iletmeci zerine yklenmemesi ve bunun
devlet tarafndan salanmas uygun olan yoldur.
Enerji
sorunu
iletmeci
iin
bir
engel
oluturmamaldr. Makine ve ekipman kullanm
asndan bu son derece nemlidir. Dier alt yap
sorunu olan ulam, deniz ulam ve liman sorunuda
nemli olmaktadr.

Pirofil1it:Trkiye ihracat yllara gre aadaki

izelge 33'de verilmitir.
izelge 33. Pirofllit hracat Miktar (ton)
Yllar
hracat miktarlar

1988
50

1989
200

1990
3O0

1991
300

1992
300

66 3 ithalat
Kaolin: Seramik sektrnn ithalat mevcuttur. Bu
da seramik kalitesinde kaolin elde edilememesinden
kaynaklanmaktadr. Trkiye'de kaolin ithal eden
68

Tmcer,G.

says arttrlmal ve Meslek Liselerinde ilgili

blmler almaldr. Ayrca bu okullarda alan
retim yeleri yeterli bilimsel olanaklara
kavuturulmaldr.
Seramik hammaddeleri lkemizde evre sal
asndan nlem alnmas gereken ve evresel Etki
Deerlendirme (ED) n aratrmasna tabi, metal
iermeyen ve enerji retilmeyen minerallerden kum,
akl, ta, tuz, fosfat vb'nin yer ald retim sanayii
snfnda bulunmaktadr. Bu durum birok yerde
yatrm nlemektedir. nsan saln tehdit edecek
derecede kimyevi bir artk madde brakmayan
seramik hammaddeleri iletmelerinin evre sal
asndan birinci derecede nemli iletmeler
arasndan karlmas uygun olacaktr.
Sektrde faaliyet gsteren dernekler arasndaki
koordinasyonun
salanarak bir birlik veya
federasyon kurulmas ekonomik, sosyal, eitsel
sorunlarnn zmlenmesinde ve istihdamdaki
koordinasyonun salanmas asndan byk katks
olacaktr. Ayrca retici firmalarn ayn at almda
toplanmalar ihracat faaliyetlerinin daha iyi organize
olmas ve rekabet gcnn arttrlmas asndan
nemlidir
lkemizin uluslararas standartlar yakalamas ve
bu standartlarda retim yapmas salanmaldr.
Sektrn nemli sorunlarndan biri de pazarlama
sorunudur.
irketler
arasnda
etkin
bir
organizasyonun olamamas ve bu konuda uzman
kiilerin yetimemesidir. Her firma kendi pazarlama
blmn oluturmad takdirde, reticiden alp
zellikle yurtdna pazarlama yapan ara firmalarn
says artacaktr. Bu da retici firmann srtna ikinci
bir yk daha ekleyecektir. Ayn zamanda bu firmalar
hammadde kalitesini iyi yorumlayamadklar ya da
bu konuyu nemsemedikleri iin zellikle d
pazarlarda aleyhimize sonular dourmaktadr.

Trkiye'nin yaad sorunlardan biri de pazarlama

sorunudur. Bunlar:
a) Trk seramik hammaddelirinin belirli bir isim
altnda satlamamas ve yurt dnda tanutmn iyi
yaplamamas bu sorunlarn banda gelir.
b) retici kurulular ile pazarlama irketlerinin ortak
hareket etmemeleri sonucu fiyat birliinin
salanamamas ise dier nemli sorundur.
c) Bu konuda henz zmlenmemi dier bir konu
Trkiye
seramik
hammaddeleri
sektrnde
rgtlenmenin istenilen seviyede olmamasdr.
Pazarlama zellikle gl bir rgtlenme gerektirir.
Bunun salanmas pazarlamay kolaylatrr.
d) Ayrca kalite kontrol, ambalaj standartlama,
zamanlama (rnn zamannda teslim edilmesi) ve
reklam sektrnn yaad nemli dier sorunlar
olup ksa zamanda zmler beklemektedir.
8. SONU VE NERLER
almann getirdii sorunlar yle zetlenebilir:
Sektre
ait
temel
sorunlar
henz
zmlenemediinden, zengin bir rezerve sahip olan
lkemiz dnya sralamasmdaki yerini henz
alamamtr. Trkiye AB lkeleri iin bu konuda
nemli bir pazar olabilir.
Sektrn gerek duyduu tevik politikalarnn
kalc olabilmesi iin yapsal teviklerin uzun vadeli,
konjektrel teviklerin srekli uygulanabilir olmas
gerekmektedir.
Alt yap problemleri ksa srede zmlenmeli,
gerekli tevik kredileri ile sektrde alanlar
desteklenmelidir.
Modern teknolojiyi yakalamak iin gerekli olan
ithal malzeme ve ekipmanlarn girdilerinde fon ve
gmrklerin gnn artlarna uygun hale getirilmesi
gereklidir. letme faaliyetlerinde ileri teknolojilere
sahip makina ve ekipman kullanm iin ucuz kredi
kullanm gerekmektedir. Bu nedenle ucuz kredi
olanaklarnn yaratlabilmesi iin gerekli yasal
dzenlemeler hzla yaplmaldr. Yerli makina ve
tehizat kullanmnn yaygnlatrlmas maliyet
drc bir unsur olduundan, bu tr retim yapan
iletmeler desteklenmelidir Ayrca bu ekipmanlar
kullanacak ii ve mhendislerin iyi bir eitim
dneminden geirilmesi gerekmektedir. Bylece
gelien teknoloji yakndan izlenebilecek ve dnya
standartlarnn yakalanmas salanacaktr.
Sektr iin gerekli olan kalifiye. eleman
yetitirmede mevcut Meslek Yksek Okullarnn

KAYNAKLAR
Mineral Commodity Summaries, 1993, United
States Department of The interior Bureau of
Mines
Industrial Minerals, August 1993
Industrial Minerals, October 1993
The Industrial Minerals Handbook
Industrial Minerals (Consumery Survey), Raw
Materials for the Glass and Ceramic Industrials,
1993
Singer, F., Singer, S., Industrial Ceramics, M.G.
Hill, 1974
69