Enver Ziya Karal - Selim III'Ün Hattı Hümayunları

TRK
TARH
KURUMU
YAYINLARINDAN
VII. SER - No. 10
ENVER
ZlYA
KARAL
SELM III. N
HATT-I HMAYUNLARI
TRK TARH KURUMU BASIMEV - ANKARA
19
4 2
SELM IH. N
HATT-IHUMAYUNLARI
Lyk olursa cihanda bana ahf- evket
Eylemek makz- sefadr bana nsa hizmet
LHM
TRK
TARH
KURUMU
YAYINLARINDAN
VII. SER - No. 10
:/
ENVER
ZYA
KARAL
lj}
SELM III. N
HATT-I HUMAYUNLARI
TRK
TARH
KURUMU BASIMEV - A N KARA
19
4 2
NDEKLER
Sayfa
Hat-t hmayunlarn fihristi
. . . . . . . . . . . .
Selim III. e dair metne giren vesikalarn f i h r i s t i.................
VII
XII
NSZ
XIII
. . . . . ..........................
I SELMN EHZADEL:
A ) Douu
B) Tahsil ve terbiyesi . . . . . . . . . . .
C ) Kafes hayat . . . . . . . . . . . . .
1
5
8
II SELMN PADAHLII:
A ) Tahta k
18
B ) Selim III devrinin harpleri ve siyas Przleri:

I)
II)
III)
IV)
V)
Osmanl - Rus ve Osmanl - Avusturya harbi . * .

Napolyonun Msr igali ve Osmanl - Fransz harbi
Msr seferinin hasl etmi olduu siyas przlerin halli
Napolyon un imparatorluu meselesi ve Osmanl Devleti
Osmanl - Rus harbi ve ngiliz donanmasnn anakkale
boazn gemesi
.............................................................
23
47
80
88
97
C ) Selim III devrinde isyanlar:

I)
II)
III)
IV)
Dal e k iy a s ...................................
*
Cezzar Ahmed paa vukuat . . . .
. . . .
Msr seferinden sonra Msrda beyler meselesi . . . .
Mill i s y a n la r .......................... .... ...............................
III METNDE
YUNLAR
H3
131
140
152
YER ALMYAN HATTI HMA

. . . . . . . . . . . . . .
153
Ksaltmalar
1)
2)
3)
4)
5)
Ba v. ar.
: Baveklet arivi
s.
: Satr
H.
: Hatt.
.
: niversite
Tarih Ene. Mec.; Tarih Encmeni Mecmuas.
HATT- HMAYUNLARIN FHRST

Sayfa
1
Kaymakam paaya hat: Tahta kn bildirmek iin
2 Serdar ekreme hat:
19
21
3 - -Ktahya naibi ve Anadolu kadlarna hat: Tahta

kn bildirmek iini
22
4 Nutuk: Rusyaya ve Avusturyaya kar

ordularn cesaretini arttrmak iin.
25
harbeden
5 Kaymakam paaya hat : Padiahn sefere kmas

iine dair.
6 Kaymakaim paaya hat : Ulemann sefere
itirak
etmemesi iine dair.
28
29
7 Kaymakam paaya hat : Kaptani derya Haan paann seraskerliine dair.
30
8 Kaymakam paaya hat : Oz zerine memuriyetine

dair.
9 Kaymakam paaya hat : Ake hususatna dair
31
32
10 Kaymakam paaya hat : Ake ve sefer arasnda

mevcut mnasebete dair.
32
11 Kaymakam paaya hat : Akenin azlna dair.
32
12 Sadrazama hat : Msaderenin lzumuna dair.
33
13 Fetva : Ziynet eyasnn Darphaneye teslimi lzumuna dair.

14 Kaymakam paaya hat : Ulemann fetvaya itirazna
dair.
15 Kaymakam paaya hat : Asker ilerin yrmediine dair.
16 Kaymakam paaya hat: Orduda alnan tertibin ki
fayetsizliine dair.
17 Kaymakam paaya hat : Orduya gnderilecek as
kerin toplanmasna dair.
34
34
35
37
38
V III
SELM III N HATTI HMAYUNLARI

s&y fa
18 Serdarekreme hat : Padiahla Serdanekremin vazifeierine dir.

...
19 Kaymakam paaya hat : Moskof ile sve arasmdaki muahedeye dair.
20 Serdarekreme hat : Neme ile mtarekenin bir an
evvel yaplmasna dair.
2 1 Serdarekreme hat : Rusya ile ayr musalhanm
neticeleri hakknda.
22 Serdarekreme hat : Ordunun Bozgunu hakknda.
23 Kaymakam paaya hat : erif Haan paann idam
hakknda.
24 Kaymakam paaya hat : Mtareke maddesi ve
Selim III.
25 Sadrazama hat : Askerin ordudan firar hakknda
26 Sadrazama hat : Msr mdafaa etmeleri iin Msr
beylerine yazlmasna dair.
27 Msr valisi Bekir paaya hat: Msr mdafaa et
mesi iin.
28 am valisi brahim paaya hat: Msra yardm et
mesi iin
29 Hkm: Hudtt muhafzlar ile Cezair ve Sevahil
muhafzlarna.
30 Hkm : Anadolu ve Suriye limanlarna ngiliz donanmasm kabul etmeleri iin.
31
Sadrazama hat: Fransaya ne ekilde iln harp edi
leceine dair.
32 Sadrazama hat: zzet paann azline dair.
33 Sadrazama hat: Ruslarla ittifak iin Reisin iyi a
ltna dair.
.
34 Sadrazama hat: smet beye, diplomatik hizmetine
mkfaten pye verilmesine dair.
35 Sadrazama hat: ismet beye Rumeli payesi verilmesi
hakknda.
36 Sadrazama hat: Murahaslann Ruslarla mzakere
lerde iyi altklarna dair.
39
40
41
42
43
44
45
46
49
49
50
51
52
54
55
58
58
59
59
IX
Sayfa
37 Karar: Ruslarla ittifakn lzumu hakknda.

38 Cezzar paaya hat: Msrn kurtarlmas hareketle
rine itiraki iin.
39 Yusuf Ziya paaya hat: Serdarekrem tyin edildi
ine dair. c
40 Sadrazama hat: Msr seferi iin beraberinde g
trecei kuvvet hakknda.
41 Serdarekreme hat : Cezzar Ahmet paaya verile
cek emirler hakknda.
42 Kaymakam paaya hat: Cezzarn uygunsuzluu
hakknda.
43
Sadrazama hat: Mustafa paann skenderiye me
muriyeti hakknda.
44 Sadrazama hat: Msra hareket edecek gemilerdeki
intizamszlk hakknda.
45 Serdarekreme hat: skenderiye seraskeri Mustafa
paann esareti hakknda.
46 Serdarekreme hat: Harektnda tam istikll sahibi
olduuna dair.
47 Serdarekreme hat: Ordunun kt durumu hakknda
ihtar.
^
48 Serdarekreme hat: htan tevil iin.
49 Serdarekreme hat: amdan dman zerine hare
ketine dair.
50 Serdarekreme hat: Fransadan imdat gelmeden M
srn geri alnmasna dair.
51 Serdarekreme hat: Franszlarla yaplan mtareke
mazbatalar iin.
,
52 Serdarekreme hat: Iskenderiyenin zabt lzumuna
dair.
53 Serdarekreme hat: skenderiye ve Reidin zapte- .
dildiine dair.-- .
.
.
: 1 .
54 Kaptan derya "Kk-Hseyin paaya, hat: Baar- .
........ larn tebrik iin.
55 MektupS Selimin Napolyonun gnderdii bir-inek-.
tuba cevab.
.
,
, . ,
59
61
62
64
65
65
66
67
67
70
70
71
72
74
75
75
77
78
85

Sayfa
56 Sadrazama hat: tf efendi ile General Bruniin m

.................. ................... 89
zakerelerine dair.
57 Sadrazama hat: Brunn stanbulu terkinden sonra
Berlin ve Paris elilerimize malmat verilmesine
dair.
89
58 Sadrazama hat: Rusya ile mevcut ittifakn tekidine
dair.
'
90
59 Sadrazama hat: Napolyonun imparatorluk unvannn
tanlacama dair.
91
60 Sadrazama hat: Paris elisi Muhip efendinin ikti
darszlna dair.
92
61 Sadrazama hat: Napolyonun dostluundan memnu
niyete dair.
92
62 Sadrazama h at: Napolyonun hediyelerinden mem
nuniyetini gstermesine dair.
92
63 Fransz elisini kabule dair
93
64 Sadrzama hat: Budan Voyvodasnn ukkasma dair 96
65 Sadrazama hat: ngiltere elisi ile mkleme olun
masna dair.
98
66 Sadrazama hat: Feyzullah efendinin anakkale
tahkimatna memur edilmesine dir.
100
67 Sadrazama h a t: Asker durumun grlmesi.
104
68 Sadrazama hat: anakkale boaznn tahkiminde
ihmal olduuna dair.
105
69 Sadrazama h a t: Ingiliz donanmasnn durumu ve
stanbul halknn psikolojisi.
107
70 Sadrazama hat: Hkmet aleyhine yaplan propa
gandalar.
108
71 Sadrazama h at: Casuslarn aranmas.
109
72 Sadrazama hat: Sefere gidilirken gtrlecek in
san ve eya.
110
73 Sadrazama hat: ngilizlerin stanbul nnden e
kilmesi.
111
74 Divan terceman Alekoya hat: Budan Voyvodal
na tyinine dair.
112
75 Sadrzam hat: Hakk paann Dal ekiyas zerine 118
memuriyet.
XI
Say fa
76 Sadrazama h at: Dal ekiyas zerinde dnceler

77 Ali paaya hat: Dal lekiyas zerine memuriyet
78 brahim paaya hat: Dal ekiyas zerine me
muriyet
79 Sadrazama h at: Ekiyalarn stanbul civarnda bulunmasma dair.
80 Sadrazama hat: Talimli asker hakknda dnceler
81 Ekiyalar hakknda Napolyona mektup
82 Sadrazama hat : Cezzarm tecziyesini isteyen Fran
sz elisine cevap
83 Sadrazama hat : Cezzarm tecziyesini isteyen Fran
sz elisine cevap.
84 Sadrazama hat : Msr seferinde Cezzarm vazifesi
85 Sadrazama hat : Cezzarm iltihak etmesi luzumu
86 Cezzara hat : Mekke ile Medineye erzak ve asker
gnderilmesi hakknda.
87 Cezzara hat : Para gnderildiine dair.
88 Sadrazama hat : Cezzarm azli hakknda.
89
90
: Cezzarm muhallefatna dair.

91
: Msrn idaresine dair.

92
*
yy
.
w.
93 Kk Hseyin paaya hat : Msrda
ngilizlerin
mdahelesine dair.
94 Sadrazama hat : Msr beylerine yaplacak mua
meleye dair.
95 Sadrazama hat : Msrn idaresihakknda.
96
tt
V
tt
*
97 Msr idaresi hakknda hat
98
,
99
121
122
124
124
125
129
133
133
134
135
136
137
138
138
139
140
141
aix
142
145
146
147
148
148
150
SELT IIL E DAR METNE GREN VESKALARIN

.
, FHRST
Sayfa
1 Selim III. n biyografisine dair vesika.

153
2 Selimin Serdarekremine harp hakknda hatt hmayonu
153
3 Selim III. Serdanekreme ordudan ikyet iin yol
lad hat.
155
4 izzet Mehmet paann Sadrazamlna dair.
157
5 ~~
,<
dier hat. 157

6 Fransz elisi Dekroe
dn para verilmesine
dair hat.
158
7 Fransa Cumhuriyetinin tanlmas lzumuna dair hat. 159
8 Selim III. n clusunu bildirmek iin kaymakama
hat.
159
9 Msr seferine itirk eden memurlarn listesi.
161
10 Selim III. n Sebastiyaniyi karsn kaybetmesin
den dolay taziye etmesi.
162
11 Selini III. nbir olunun
dnyaya gelmesi. 162
12 Selim III. n salhiyetini Sadrazama braktna
dair hatt
163
13 Selim III. n Sadrazamlarndan birisini
saraya
daveti.
163
14 Selim III. n hatrn soran Sadrazamlardan biri
sine cevab.
163
15 Selim III. n hasta olan Sadrazama hatr sormas. 163
16 Klc Hseyin paann evlenmesine dair padiahn
Sadrazama hatt.
164
17 Yusuf paann Selim III. n annesine mektubu,
164
18 :Selim III. n Vsf tarihi hakknda dncesi.
164
N SZ
Tiirkler, tarihin btn devirlerinde, dnyann muhtelif
yerlerinde, trl trl isimlerle hayatlar az veya ok uzun; te
sirleri silik veya srekli devletler kurmulardr. Bu devletler
iinde kurulu ekli, yayl tarz, devam mddeti ve tesir kud
reti bakmndan Osmanl imparatorluu bata gelir. Tarihin kay
dettii dier mhim imparatorluklardan Roma mparatorluu
yalnz onunla mukayese edilebilir.
Trk devletleri iinde Osmanl mparatorluunun gster
dii bu hususiyet, her eyden ne onun idare sistemi ile ilgi
lidir. mparatorluun kurulmasn olduu kadar genilemesini ve
paralanmasn da hakkiyle anlyabilmek iin devlet tekiltn
ve bilhassa bu tekiltn banda devleti temsil eden padiah
tanmak lzmdr. Halbuki bizim padiahlar hakknda bilgimiz
pek azdr. Onlar daha ziyade kazandklar zaferler veya top
raklar veyahut devirlerinde kaybedilen eyaletlerle tanyoruz.
Nitekim Birinci Selim deyince, aklmza Msrn igali gelir; Ka
nun Sultan Sleymandan bahsedilince Moha zaferini hatrlariz.
kinci Mahmudu Yunan isyanlar, Abdlmecidi de Tanzimat ile
biliriz. Bu bilgi imtihanlarda suallere cevap iin kfi grlebilir.
Fakat Osmanl mparatorluu gibi tarihin ender kaydettii bir
vakanm gelimesini anlamk hususunda ok ey ifade etmez.
Btn tarih hdiselerde, devlet reislerinin mspet veya menfi bir
rol vardr. Binaenaleyh bu rol tetkik etmek lzmdr. Bunun
iin de padiah i banda grmek icap eder, hakat bu gr
n de realiteye uyar bir gr olmas iin, hukuku esasiye ki
taplarnn basma kalp formllerinden ziyade vakalara yanamak
icap edecei tabidir. Vakalar ianesiyle padiahn hukuk, salhi
yet ve mesuliyetini, devlet adamlariyle mnasebetlerini, halka kar
durum ve duygularn anlamakla tarihimizin henz muallkta
gibi grnen birok meseleleri de halledilmee balanm olur.
Biz srf byle bir dnce ile, bir Osmanl Padiahn i
banda gstermek gibi gln peinen ve aka sylemek
mecburiyetinde kaldmz bir ie girimi bulunuyoruz. Bu iin
gl nerededir? Hi phesiz ona dair vakalar bulmakta
X IV
SELM III. N HATTI HMAYUNLARI
ve sralamaktadr. Vakalarm vesikalardan karld da gz

nnde tutulursa asl mkiltm vesika cihetinden ileri geldii
kolayca anlalr. Vesika deposu bakmndan memleketimiz fakir
olmak yle dursun belki dnyann en zengin memleketidir.
Devletin kuruluundan beri, devlet vesikalar byk bir kskan
lkla muhafaza edilmi ve baz tahribata ramen ou gnmze
kadar gelebilmitin Fakat maalesef bu vesikalarn bulunduu
arivlerde iptida bir tasnif henz balam bulunmaktadr. K
tphanelerimizde devlet reislerine ait birok yazmalarn bulun
mas da muhakkaktr. Fakat ktphanelerimizin durumu arivlerimizinkinden daha iyi deildir. Onlarda da malm olmyan
devirlerde demirba kayd eklinde balyan iptida bir tasnif
imdiden kestirilemiyecek yllara kadar devam edip gidecektir,
Binaenaleyh bu g artlar dhilinde bir tarih tetkiki yapmak
fevkalde gtr. Muvaffakiyet daha ziyade tesadf ve talihe
baldr. Tesadf ve talih de ne kadar ltufkr olursa olsun ya
plan i daima noksan kalmaa mahkm olacaktr.
Bu ciheti iaret etmekten maksadmz yalnz ahmak im
knszlklarndan doan aclarmz dkmek frsatn bulmu ol
mak deildir, I banda gstermek istediimiz padiah tam
manasiyle arzu ettiimiz gibi gsterememi olduumuzu iarettir.
Tetkik mevzuu olarak aldmz padiah nc Selimdir.
nc Selim 1761 de domu, 1789 da padiah olmu
ve 1807 de tahtndan indirildikten bir mddet sonra ayn ylda
katledilmitir. Osmanl tahtn 18 yl igal eden bu hkmdar
zamannda gerek Avrupa ve gerek Osmanl mparatorluu byk
buhranlar geirmitir. Avrupa, buhran 1789 da Fransa byk
ihtilli ile balam ve muhtelif faslalarla Avrupay yirmi be
yl sren bir harb iinde bulundurmutur.
Bu harpler Osmanl mparatorluu zerinde de zaman za
man tesirini gstermitir. Msr, Fransz igali altnda bir md
det kalm, ngiliz filosu bir aralk stanbul nnde dman
sfatiyle grlm, Ruslarn bir kere daha Eflk budana sal
drdklar duyulmutur. Menei d olan bu vakalar yannda
mparatorluk byk apta i vakalara da ahit olmutur.
nc Selim, byk bir cesaret ve hsn niyetle mpa
ratorluu slhat yoluna srklemi; mparatorluun bozulan
messeselerine yeni bir ekil ve asrn yryiyle mnasebet
SELM III, N HATTI HMAYUNLARI
XV
alan bir mna vermek istemitir. Fakat imparatorluun asrlar

zarfnda deimi olan bnyesi bu slhata mukavemet ettikten
maada isyanlar ve ihtilller devre, dramatik bir manzara ver
mitir. Menei d ve i btn bu hdiseler karsnda devlet
reisinin durumunu ve almasn tespit etmek iin kabul etti
imiz usul bizzat Padiahn yazlarn veyahut o vakitki tbiriyle
beyaz zerine hatt hmayunlarn,, tetkik etmektir.
Padiah, muhtelif meseleler hakkmdaki dncelerini Sad
rzama veyahut onun vekili bulunan Sadaret Kaymakamna
yazmtr, ksaca Hatt hmayun,, diye de tanlan bu yazlar
bazan dorudan doruya Padiahn elinden bazan da Padiahn
azndan fakat ktiplerinin elinden kmlardr. Hatlarn yazl
d ktlarn ebad deiiktir. Serlevha, Benim vezirim, benim
serdar ekremim, benim kaymakam paam veyahut yalnzca
kaymakam paa,, eklindedir. Hatlarda Sadrazam ve Kayma
kamlarn isimleri katiyyen yazlmad gibi tarih de yoktur. Bu
ebepten hatlarn kimlere ve ne vakit gnderildiini ilk nazarda
kesdirmek mmkn deildir. Onlarn muhtevalarna gre bazan
her iki noktay bulmak mmkndr, bazan da devrin vakanvislerini kartrmak ve hatlardaki vakalarla vakanvislerin ifadelerini karlatrmak suretivle ayn imkn tahakkuk
ettirmek kabildir. Bununla beraber yle hatlar vardr ki ihtiva
ettikleri vaka ile ne tarihleri ne de sahiplerini tyin etmek
mmkn deildir. Hatlarda slp vahdeti de umumiyetle yok
tur. Sert, hain ifadeli hatlarn yannda ok samim ve hatt
bazan laubli hatlara da raslanmaktadr. Bu cihetin mevzu
ve zaman ile olduu kadar da kendilerine hat yazlan kimsele
rin padiahla olan husus mnasebetleriyle de alkadar olduunu
zannediyoruz.
Hatlarda ekle ait olan bu vahdetsizlik yannda mevzu
vahdetsizlii de gze arpmaktadr. Mnhasran bir meseleye
mteallik hatlar olduu gibi bir ka meseleyi birden ihtiva
eden hatlar da vardr.
Ksaca hususiyetlerinden bahsettiimiz hatlardan nc
Selime ait olanlar oka olarak Topkapu arivi ile devlet ari
vinde bulunmaktadr. Topkapudakiler Selim III. ismi altnda
tasnif edilmilerdir. Tetkiklerinde nisb bir kolaylk vardr.
Baveklet arivindekilere gelince: Divan Hmayun vesikalarn
XVI
ihtiva eden 60 kadar byk sandk iinde dier vesika tomar

lar arasnda gelii gzel serpitirilmi bulunmaktadr. niver
site ktphanesi ile Fatih-Millet ktphanesi mecmua ve mn
eat klliyatlarnda da tek tk olarak Selimin hatlarna tesadf
olunmaktadr. Yerlerini bir iki cmle ile iaret ettiimiz nc
Selimin hatlarndan bir ksm tetkik mevzuu olmutur.
Tarihilerimizden Asm, Cevdet paa, Ahmed Refik, Necip
Asm, daha ziyade mnferit meseleler halinde Selim iin yazdklar
yazlarda baz hatlarn metinlerini koymulardr. Fakat bu hatlar
hem mahdut kalm hem de Selimi bir btn olarak tetkik gibi
bir gaye ile gzden geirilmemitir. Biz, yukarda bulunduklar
yerleri saydmz, imdiye kadar neredilmemi hatlarla nere
dilenlerini umum bir tasnife tbi tutup izah etmek suretiyle
tetkik etmei uygun bulduk. Hatlarda mevzuun tahalf ettiini
gz nne alarak kronolojiden zaruri bir inhiraf ile u pln
kabul ettik:
1 Selimin ehzadelii ve padiah olduktan sonra dev
rinde yaplan harplerle, mparatorluun muhtelif taraflarnda
patlak veren mahall isyanlar.
2 Selimin mparatorluu inhitattan kurtarmak iin gi
ritii Nizam Cedit,, slahat.
3 Selimin tahtan indirilmesiyle katlini neticelendiren
stanbul ihtilli.
Bu safhaya dair elimize gemi hatlar nc Selim
devrine dair yazlm yazma ve basma trk ve ecnebi kitaplariyle mmkn olduu kadar karlatrdk.
Yukarda iaret ettiimiz sebeplerden dolay birok hatlar
ve kitaplar grmemi olmamz mmkndr. Bu husustaki muh
temel hatalarmzdan dolay okuyucularmzdan peinen aflarn ^
istirham ederiz.
Birinci kitabmz, Selimin ehzadelii ve padiah olduktan
sonra devrinde yaplan harplerle, yer yer patlak veren mahall
isyanlara tahsis ediyoruz.
Kitabn yazlmasnda kymetli yardmlarn grdm Nec
det Elioluna ve F. Karala teekkrlerimi sunma bor
sayarm.
ENVER ZYA KARAL
I
SELMN EHZADEL
A) DOUU
Krk yl haremde ve kafeste mr rttkten sonra
Mustafa III., Osman III. n lm ile bo kalan Osmanl tah
tna geiyordu. Halkn bu yeni Padiah hakknda hibir bilgisi
yoktu* Hakknda bir hkm verebilmek iin ilk hkmdarlk
jestine bakyordu. Mustafa III. n ilk jesti mkul ve hoa giden
bir jest oldu. Koca Ragp Paay sadrazamlk mevkiinde brakt.
Ragp Paa sevilen bir Vezir idi. Halk sevdii Vezirden
ayrlmad' iin Padiah hakknda ilk mspet notunu verdi.
Gn getike Mustafada, iyi bir devlet adamnda ara
nlan meziyetler de sezildi., Padiah uyank, dil ve muktesitti.
Devlet ilerini bizzat kontrol etmek endiesi ile sk sk tebdil
geziyodiL Kadnlardan fazla' holanmad iin zevkim ha
remden darda. aryordu. En ok sevdii elenceler arasnda
At koular ile Cirit oyunlar vard. Devrin Ulemasn himaye,
onlarla sohbet etmek de cidd ilerinden birini tekil etmekte
idi.. Padiah Tp ve Âstronomiye daha dorusu Astronominin
OsmanlIlardaki iptidai kalm ekli olan mi ncuma1merakl
idi. Avrupallann bu bilgilerde ileri;olduklarna inand iin
eliler vastasiyle muhtelif meselelere dair kitaplar bile getirt
miti. Getirtilen kitaplar arasnda fala' 'mteallik olanlar da
vard. Padiah meum yldzlarn, insanlarn -btn hareketle
rinde, cemiyetin, irili'ufakl btn ilerinde messir oldukla
rna kani idi. Ona gre, Avrupa mneccimleri yldzlarn
hareketinden ileride olacak hdiseleri evvelden kestirebiliyorlard.
Franzlar olsun Prusyallar olsun siyasi.muvaffakiyetlerini, kuv
vetli mneccimlere malik olmalarna borlu idiler. Bu garip
inancn evkiyle Mustafa, stanboldaki Fransz, elisinden m
neccimler hakknda malmat istemiti. Eli , Vergee bu hu
susta u dikkate deer satrlar htratnda yazmaktadr.
"Padiah, Franszlarn Heyet ilminde bukadar hayrete
ayan terakki gstermelerine mukabil bu terakkiyi.lmi

ncuma temil etmediklerine ve seyyarelerin harektm
gsteren ncum cetvelleri sayesinde gelecek btn vakalar evvelden renmediklerine bir trl kani olmak iste
miyor. Bu kadar acayip hurafeyi ykmak iin elimden gel
dii kadar beyhude yere altm. Muvaffak olmadktan
maada Padiah ve Vezirlerinin, Fransz Krallnn m
kemmel mneccimlere malik olduuna, olacak her eyden
evvelce haberdar edildiine ve eer halk bu hususta ha
berdar edilmiyorsa mahza yabanclarn tela dmemesi
iin haberdar edilmediine samim bir ekilde inandklarm
grdm K
.
Fransa elisinin bu ahadetinden maada Mustafa III. n
mneccimler iin tad inanca, Prusyaya gnderdii eli Ah
med Resm Efendinin Frederik II. ile yapt mlkatta Tas
lyoruz. Ahmed Resm Efendi bu mlkatta efendisi iin iyi
mneccimler isteyince, Frederik u cevab veriyor:
yi bir orduya sahip olmak, sulh zamannda derhal
harbe girebilecek bir ekilde onu talim ettirmek, hazinesini dolu bulundurmak, tarih okumak ite benim mnec
cimlerim; Padiah dostuma bylece bildirmenizi rica
ederim,,2..
-.-
,
Mustafa III. Frederik II. nin bu nasihatlerini hor grmedi.
Onlarn tesirlerini btn hayatnda hissetti. Fakat lmi ncuma
kar olan inancn muhafaza etti. Yaplacak btn iler iin
bir eref saat olduuna ve bu eref saatte yaplan ilerin hayrl
neticeler vereceine samim bir ekilde inand. Bu yzden
de hususi ve resmi hayatnn hareketlerini yldzlarn seyrine
gre ayar etmei ihmal etmedi. Binaenaleyh Selimin douu
nun btn teferruatnn yldzlarn seyrine gre tertibedilmi
olmasnda da alacak birey yoktur.
Padiah, fenni ncuma bizzat vkf olduu iin kars ile
temas edecei eref saati tyinde glk ekmemi ve Selimin
rahmi madere dt saati itina ile zaptedip hamil emareleri
grld vakit Mneccinbaya mezkr saati syliyerek za1 Louis Bonjeville de Marsagny. Le Chevalier de Vejrgene. s, 89
2 Lavisse et Rambeaut. Histoire Gnrale c, 7. s. 486.
-
yie tyinini ferman buyurmulardr. Mneccimba, fermana

uyarak, zayie tyini iin kullanlan klsik usul ile birok he
sap kitap yaptktan sonra zayieyi tyin etmitir. Hamil md
deti sona erdikten ve doum emareleri baladktan sonra yine
Mneccimba tarafndan doumun hayrl an tesbit edilmi
Padiah ile Sultan Hanmn temas saatlerine nazaran bu hayrl
anda doan ehzadenin ftri kabiliyetlerden maada emsalsiz
bir cihangir olaca da seyyarelerin harektndan istihra edil
miti. Hamle memur olanlarn ehzadeyi tesbit edilen dakikada
rahimden almak iin sarfettikleri gayrete ramen arada ufak
bir hesap hatas olduundan buna imkn hsl olmam fakat
doum hdisesini, saat elde tesbite memur Hekimbamm saat
ibresini oynatmasiyle ehzade yine uurlu anda domutur. (19
Temmuz 1761). Bu i Valide Sultandan ve Padiahtan gizli
tutulduu iin ehzade onlar nazarnda daha ilk andan itibaren
ftr kabiliyetleriyle ve istikbalde yapaca ftuhatiyle tabi! olan
kymetinden maada bir kat daha kymet ve ehemmiyet kazan
ma oluyordu.
.
.
Bir ehzadenin veya Sultann eref saatte veya eref olmyan saatte domas Osmanl mparatorluunda mhim bir h
dise idi. mparatorluun en kalabalk yerlerinden en cra ke
lerine kadar gnlerce bayram yaplrd. Zengin ve fakir herkes
derecesine gre bu.bayramlara itirak eder, hkmdarn nee
sine kendisininkini katard. Doan bir ehzade olduu vakit
elencelerin daha cokun ve takn olmasna itina edilirdi. n
k ehzade doduu andan itibaren muazzam mparatorluun
tahtna namzet idi. Felek yar olduu takdirde gnn birinde
Osmanl mparatorluunun mukadderatm idareye arlaca
tabi idi. Bu sebepledir ki Selimin doumu, usul dairesinde
fakat parlak enliklere vesile tekil etti. Mnadiler stanbul hal
kna uurlu havadisi bildirirken tatarlar mparatorluun drt
bucana sratle yaylarak ayn uurlu haberi mparatorluk
halkna yayyorlar ve padiahn yedi gn yedi gece donanma
yaplmas hakkmdaki fermanm okuyorlard. stanbul ehri iin
bu yedi gn yedi geceden maada gece de derya donanmas
yaplmas ferman buyurulmutu. ehirde sevin umum idi. Her
kes kudretine gre kendi evini sslemi ve tenvir etmiti, Sarayn
ii ve d renk renk kandillerle bezenmiti. Resm daireler
SELM III. N -HATTI HMAYUNLARI
arlardaki zengin esnafn maazalar, ileri gelenlerin evleri sste

ve aydnlkta deta msabakaya giriildii zannn veriyordu. Hu
lsa stanbul ehri btn servet ve hameti ile bu enlie atlm
bulunuyordu. ki yl nce bu kabl bir enlie ahit olan bir
Fransz elisinin byle enliklerde stanbul halknn gsterdii
nezahet ve intizam u satrlarla tasvir etmektedir.
Halkn gsterdii sevin ile Padiahn bu sevince iti
raki hele tam bir hrriyet iinde muhafaza edilen intizam
tasvir etmek imknszdr. Byle gnlerde millet karakte
rini deitirmie benziyordu,,1.
Elinin bu szlerinde kehanete benzer bir gr var. Fil
hakika bu byk hdise milletin karakterinin deimesiyle al
kadardr, Selim,
kudumunu tesit eden bu milletin, istik
balde karakterini deitirmek teebbsnde bulunacaktr. stanbulun enlik iinde yzd gnlerde ve bu gnleri taldbeden haftalarda irler saraya tebrikler, kasideler, tarihler ya
drdlar, Hepsine inam ve ihsanlarda bulunuldu, gnderilen
tarihlerden bir tanesi ehzadenin doumu iin kabul edildi. Bu
tarih stanbul kadsnn-drd tarihtir. (Elhimmet tarihel
ahyai Selimi Slis).
Evet ehzade Osmanl tarihinin Selim H idi. Selim I

Yavuzdu. Byk Padiah olarak tarih sahifelerine ge
mitir. Yapt iler de bykt. aldranda kendisine meydan
okuyan ah Ismaili bozduktan sonra tahtm ve haremini esir
etmiti, Msr Klemen saltanatna son vermi Araplar halifelii
muhafaza etmiye lyk grmemiti. Selim syledii erkeke ve

serte szleri-,basit-yaay ile de byk kalm hatt .lm,
henz tarihhr aydnlatmad byk br teebbsnn ilk adm
larnda vukua gelmiti. Selim II. Sar Selimdi. Babas Sleymann hazrlad byk devrin ihtiam iinde yaamt.
Osmanl imparatorluunun tand baz muvaffakiyetsizliklere
ramen Sokullu, devrin hamet debdebe ve ihtiamn muhafaza
edebilmiti. Sar Selim, faaliyette deilse bile irlerin muhay
yilelerinde devrin bykln sembolize etmi ve onlarn ka
leminden muhteem bir Selim II. kmtr.
Blinin, ltuf ve ihsan istemekle nihayetlenmiyen bir kasi1 Marsagny. iaret edilen kitap, s .. 68.
SELM .111. N HATTI HMAYUNLARI
desiide San Selim iin u dolgun msra vardr s

.
Hazreti ah Selim han ki cihan bendesidir ; '
Tacn atar ge kulum dese kang yne.....
....
Grlyor ki Mustafa III n oluna Selim ismini ver
mesi sebebsiz deildin Cihangir bir evldn devrini Selimden
baka bir isim temsil edemezdi. Selim, Yavuz gibi byk Pa
diah olacak, devri Sar Seliminki gibi parlak ve muhteem
kalacakt. Fakat Mustafa III n kafasnda aczin dourduu
bu azamet tablolar yaarken Selim III. henz bir bebekti.
Onu bytmek, terbiye etmek, cihangirlik ve byklk hayalle
rinin beiinde sallamak lzm geliyordu.
B) SELMN TAHSL VE TERBYES
Bu ide anne, babadan daha ok alt. Selimin annesi

Mihriah Sultan bir grc esiresiidi1 marz' denecek kadar
hassas bir kalbe mlik olan bu Sultan, gzellii, zarafeti ve
kibarl hakknda dolaan szlerle devrin irleri zerinde
silinmez'bir tesir brakmt. Sultan Valide olduktan sonra
tablosu u kta ile yaplmtr.
'
'
;
-Mihriah kadn p huridi kamer kevkeb kim .
Pertevi an klar gamgedei lemi en
,
Mihri ulya ki edp refeti temhidi srr
Kimsenin tfl dili derd le kalmaz iven2,:
. .,
ehzade Selimin ana ve baba terbiyesinden kazancn,
babasnn enerjisi ile annesinin ince hisleri olmutur. ehzade
nin tahsili ilk anlarda Osmanh saraynda det olduu vehile
ulemaya braklmtr. Be yanda, Selim devrin tbiri vehile
beyaz ile siyah, iyi ile kty tefrik edecek seviyeye varm
olduu farzedilerek Kurankerim tahsiline balatlmtr. ,
Bu hususta vakanvislerin yapldndan bahsettikleri
merasim yle olmutun 176.6 .ylnn 15 Mays -sal gn sabah
Sadrazam, eyhlislm, Nianc, Anadolu ve Rumeli kazaskerleri,
stanbul, mfts ve sair zatlar ncili kkn nnde kendileri
iin hazrlanm olan. adrlara gelmiler ve Padiah beklemee
1 Hammer, c, 16. s. 72.
2 Ahmed Refik. Kabak Mustafa, s, 33.
SELM III. O n
hatt
hm ayuntar
balamlardr. Padiahn yaknlamakta olduu haberi gelince;

Sadrazam, eyhlislm ve dier hazr bulunanlar derin bir s
kt iinde selm vaziyeti alyorlar. Padiah mkellef bir beygire
binmi olduu halde beraberindekilerle ncili kke yaklanca
Sadrazam 30 hatveden ve yerden temenna ederek Padiahn
yere ayak basmasna kadar o vaziyette kalyor.
Padiah hazrunun selmn aldktan sonra kendisi iin ha
zrlanm olan adra doru yryor, ve herkesin kendisine
ayrlm olan yere gitmesini ve yemee balamasn emrediyor.
Sadrazam, eyhlislam ve Nianc Paalar bir sofrada ye
mek yiyorlar. Yemekten sonra ehzade Selimi almak iin alay
tekil ediliyor, Orta kapya kadar atla gidiliyor; orada herkes
atndan inip Arz kapsna kadar yaya yryor; ehzade Selim;
beraberlerinde Dariissaade Aas, Kzlar Aas ve Hazinedar
olduu halde kapnn nnde grnyor. Anadolu ve Rumeli
Kazaskerleri ile birinci ve ikinci imam ehzadeye el ptrmek
erefine nail oluyorlar. Bundan sonra tekrar alay tekil edilerek
ncili kke gidiliyor. Sadrazamn delleti ile ehzade Padi
ahn huzuruna karlyor. Sadrazam, eyhlislm ve Anadolu,
Rumeli kazaskerlerine oturmak msaadesi veriliyor. eyhl
islm rahlenin karsna geerek besmele ile derse balyor*
Selim elini pmek istiyor, ehlislm teedp eder bir hare
ketle kendisini ekiyor--'.ve ehzadenin..omuzuna bir 'puse"'kon
duruyor*,,
Kuramkerime balamak merasimi burada bitiyor. Bun
dan sonra det olduu.vehile herkesin rtbesine gre krke
ler , ihsan _ediliyor; . ve bir mddet istirahatten sonra ehzade
alay ile karland'' yere, 'kadar gtrlyor \.
.
.
. Bu v-merasimle
'
Krankerime balyan Selim drt sene
.zarfnda, hatim indiriyor, 1770 te; merasimle hatim duas-'ya
plyor.
'
, Mustafa III. bir taraftan olunun tahsil ve terbiyesi ile
prarken dier taraftan da .onu devlet lerine hazrlamak
iin almtr..: Padiaha gre, devlet ileri okta,nberi rmdan km bulunuyordu.- Vaziyetten bedbindi. Bedbinlii' hak
knda. u kta hi phe brakmamaktadr.
1 Vsf C. I, s. 281. Harnmer C. I,- s. 140.;
'
'
SELM III. N HATTI HMAYUNLRI
Ykluptur bu cihan sanma ki bizde dzde

Devleti ark dnverdi kamu mptezele
imdi ebvab saadette gezer hep h z e le ...

imiz kald heman merhameti lemyezele1 .
Bununla beraber Mustafa III. faal bir adamd. Vaziyeti
dzeltmek iin ( baz eyler yapmak ) lzm geldiini kabul
etmiti. Yaplacak ilerin banda ordunun slah geliyordu.
Bu hususta Selim ile aralarnda yle bir muhavere gemitir.
Padiah Yeni bir ordu hazrlamadka dmanlarmzn
hakkndan gelmek imknszdr. Fakat yeni bir ordu nasl ha
zrlamal ?
Selim Yenieri Ocan slah etmeli.
Padiah Yenieri Oca kabili slah deildir2.
:
Selim, ok sonralar babasnn bu husustaki fikrini kabul
edecek ve Padiah olduu vakit Yenieri Ocan slah ede
cek yerde Yenieri Ocandan ayr talimli bir ordu tekiline
teebbs edecektir.
Mustafa III. Yenieri Ocann slah edilir bir Ocak olma
dn anlam olmakla beraber onu lvetmek veyahut bir
kenara brakarak yeni bir ordu tekil etmek cretinde bulun
mam, fakat ordunun topu snfnn slah, Tophanenin tan
zimi, ve Mhendisha:nei Berii Hmayunun tesisi hususunda da
gayret gstermitir. Bu hususta kendisine yardm eden Baron
d Tott olmutur 8 .
...
Padiah, zaman zaman Tottun yapt ileri bizzat gr
mee gitmi ve bazen de olu Selimi beraberinde gtrmtr.
Tottun hatratnda b hususta kaytlara talanmaktadr. Bu
kaytlardan anlalyor ki Tott bir gn Ok Meydannda Top
ulara talim yaptrmakla megulken Mustafa III. ve Selim teftie
gelmilerdir. Tott Mustafa III. tarafndan nazikne selmlanm
1 Tarihi At C. 4, s. 67.
2 A. Cevat Bey. Etat Militaire Ottoman ' c. I, s, 316
3 Tott; aslen Macardr. Mustafa III, zamannda Fransann hesabna

Krrh ve stanbulda bir tetkik seyahatine memur edilmitir.Krm'dan
sonra stanbula geldiinde Mustafa III, n hizmetine girmi ve onun
. baarmak istedii, asker slhatta byk rol oynamtr. Tottun Trkiye-.
ye dair bir hatrat vardr.
SELM 11!. . N, HATTI HMAYUNLARI
Selim de tepeden trnaa kadar byk bir itina-ile kendisini

szmtr1.
Bu teftilerin ve mnakaalarn Selim zerinde derin inti

balar brakt su gtrmez bir hakikattir. Mbalasz dene
bilir ki Selim III. de slahat zihniyet hereyden nce bir baba
mirasdr. Esasen Mustafa III. ldkten ve Selim Veliaht olduk
tan sonra bir vasiyetnamede, kaldrlmas icabeden suiistimal
ler, yaplmas lzm gelen slahat kaydedilmi bulunuyordu2 ,
Mustafa III. n 1774 te lmesi zerine Selimin baba miras
olan slahat fikrine kuvvetle sarlmas iin baka sebepler de
kt. Filhakika Selim babasn kaybettii ylda Osmanl mpa
ratorluunun Ruslara kar 1768 denberi devam edegelen harpte
kati malbiyetine ahit oluyordu. Bu malbiyet ile mparator
luk hem toprak hem de prestij kaybetmekte idi. Selim bir ylda
ahit olduu bu ifte felketin aclarn ocuk kalbinde iddetle
hissetti. Bu aclarla beraber ehzade iin yeni bir hayat ekli
balam bulunuyordu. Mustafa III.- n lm zerine tahta Ha
mil-I. gemiti. Selim hanedannn byk, evlad sfatiyle Veliaht
oluyordu. Veliahtlerin tahta kncya kadar geirecekleri hayat
saray ananesine gre izilmi muayyen bir hayat idi.
C)'SELMN
KAFES HAYATI
ehzade saraym imirik veya Kafes3 denilen bir daire

sinde bir nevi ahane esaret hayat yaamak mecburiyetinde idi.
Kafes hayatnn umumi kaideleri muayyen olmakla bera
ber bu hayat yaamaa mahkm ehzadeler zerinde kontrol,
tahtta olan Padiahn karakteri ile alkadard. Padiah vesve
seli ve korkak ise Veliahtin nezareti ok sk ve binaenaleyh
tahamml edilir ey deildi. Padiah halim, selim ve fazla din
dar ise Veliahtin kontrol gevek olur; hayat da nispeten rahat
geerdi. Selimin kafes ' hayatna balad sralar hkmdar olan
1 Baron de Tott, Mmoires c. 3, s. 41;
_
' , 2 S. Gouffier. s. 86. Vasiyetname hakknda baka kitaplarda miisbet
bir kayda rastlyamadk.
,
3 ehzadeler, Mehmet III, devrine kadar ( 1595 1574 ) Vali olarak
. Anadolu'ya gnderilirlerdi. Fakat bu Padiah zamanndan itibaren Top-^
kap. Saraynn .imirik denilen dairesinde kapatlmaa balanmlardr.
Veliahtm. dairesi de imirik yaknndadr.
. . .
SETM III. N HATTI HMAYUNLARI
Abdlhamit L taban msamahakr olduu iin Selim kafes hayat

nn rahat eklini tand. Yarda kalan tahsiline kafeste devam etti;
dolaysiyle kafes onun iin bir mektep oldu. Selim kafeste mu
siki rendi. Enderunun mehur musiki stadlarndan Krm!
Ahmed Kmil Efendiden musikii savti dersi ald. Sonralar tanbura merak etti ve Ortakyl haktanda tanbur dersi ald.
Bu her iki derste sratle terakki gsterdi ve makamlar ibda
etti1.
, .
'
Selim iire de merak etti. Bu sahada da iz brakan faaliyet
gsterdi. 200 sahifelik bir divan yazd. Divanda muhtelif mese
leler hakknda haleti ruhiyesini gsteren nmuneler vardr. Kendiine gsterilen geni msamahaya ramen Kafes hayatnn
kasvetini u ktalar ile pek gzel anlatmaktadr:
Hayli demdir ki dnp kibei ahzane.kafes
Bais olup bize bu mertebe ahzane kafes
Nola rahm etse felekler feryadmdan
.Oldu Blbl gibi mrg dilime
lne kafes.
" . Kafes hayat uzadka Selim -ikyet ihtiyacm daha kuv
vetle duymu ve Allaha dert yanup. kurtulu iin yalvarmtr:
,Hdy: ben senin bir abdi memlkn kulun
olam
Firak gamla lyk m kakp daim zebn olai
ekp adi ferahtan el nice ben byle dn olam
lh bir nefes ihsan tfeyle olam memnun.
O, halinden ikyet ve kafesten kurtulu iin yalvarrken
dnya nimetlerinin cazibesinden ziyade hkmdar sfatiyle halk
iin almaktan mtevellit duyaca engin memnuniyeti dn
mekte idi.
Selim iin istikbalin gnlerizevk gnlerideildi.
Devlet ve halk iin allacak gnlerdi. Bu husustaki samim
ve temiz hislerine terceman olan satrlar unlardr:
Sakn aldanma gnl leme yok zerre vefa,
Devletin tabY bozuk ver ona Ya Rab ifa,
Zevk eyyam deil imdi haram oldu safa
.
. '
'Edelim hakka- rica imdi harap oldu cihan
. 1 Ahmet Refik. Kabak Mustafa, s, 35-36*. .

<
...
Yeni Mecmua, 1-16-310. Rauf Yektay.a gre Selim. III n mill mu
sikimizdeki ..yeri Itr, Dede Efendi .derecesinde olmamakla beraber her
halde Sadullah Aa Tab, Dellal zade derecesindedir. .
Lyk olursa cihanda bana taht evket

Eylemek mahz sefadr bana nsa hizmet1.
Selim, kafeste iir ve ark ile megul olmad zaman
vakit geirmek iin el ileriyle urard. Houna giden iler,
bo glle dkmek, Padiahlarn sikkelerini kolleksiyon yaparak
Padiah olaca gnde namna bastraca parann eklini
tyin etmekti.
Kendisiyle temas etmek msaadesine malik olan Trk
veya gayri Trk kimselerden memleketin i ve d durumu
ile Avrupann ahvalini renmee de alrd. lerin fena
olduunu rendii vakit hiddet eder ve hiddetle sylenirdi:
Devletialiyeye bu rehavet neden iktiza ediyor, ben
imdi saltanatta olsam iler baka trl olurdu,,2.
Selimin bu hiddeti baz devlet adamlarnda da vard.
Bata Halil Hamit Paa olmak zere slahat zmre Ab
dlhamit I. i fazla yumuak ve slahat programlarnn tatbiki
iinde ok ihtiyatl buluyorlard. Bu zmreye gre Selimin tahta
gemesi mparatorluun genlemesi demek olacakt. Henz
tam mnasiyla tesbit ve aydnlatlamyan baz tarih iaretlere
gre Abdlhamit I.i tahttan indirmek ve yerine Selimi icls
etmek iin tekilt bile yaplm fakat, Padiahn haberdar
edilmesi zerine Halil Hamit Paa evvel azledilmi sonra d a .
ldrlmtr3. Bidayette alkadar olduklar zannedilen di
er zevat da muhtelif cezalara arplmlardr.
Abdlhamit i. bu hdiseden sonra Selimin kontrouna
daha ziyade ehemmiyet vermi ve bu hususta nezareti sk1armtr. Bununla beraber Selim hdiselerden gn gnne
yalnz haberdar olmakla kalmam ayn zamanda Padiah ola
ca gn devlete vermei tasarlad siyas hamle iin
almaa koyulmutur. Selimin bu almas Fransa Kral
Louis XVI. ile muhabere eklinde cereyan etmitir. Se
lime mektuplamak cesaretini veren ey evvelce sylediimiz
1 Necip Asm. Tarih, Os. Eac. neo. c. 28, s. 198.
.
2 Cevdet Paa tarihi ,c. VIII, s. 149.
'
3 Profesr smail Hakk Uzunarlolu. Sadrzam Halil Hamit adl
yazsnda Hamit I m tahttan indirilmesi faiakkndaki teebbslerin mahiyet
ve neticelerini izah etmektedir, s. 206.
;
11
gibi behemehal gnn birinde hkmdar olacana katiyyen

emin olmas keyfiyetidir. Mamafih Osmanl Veliahtleri iinde
byle bir ie Selimden baka kimsenin teebbs etmedii
gznne alnrsa, teebbsn ehemmiyet derecesi bir dere
ceye kadar tebarz ettirilmi olun Acaba Selim nasl ve ne
iin Louis XVI. ile byle bir mektuplamaa lzum gr
mtr? Bu sualin cevab, Selimin babasna olan byk sayg
ve sevgisi ile alkadardr. Selime gre babasnn lm, ve
onui takibetmi olduu siyasetin terkedilmi olmas devletin
bana gelen felketlerin balca sebebi idi. O, bu sebebi
mektuplarnn birinde babasnn Fransz dostluuna itimad
olduunu, Rusyay dman bildiini iaret ettikten sonra
yle izah eder:
Pederimiz lmemi olsayd i bu hale gelmezdi. O behe
mehal bir are ve il
bulurdu. Fakatlm zerine
iler ite bu derece kark ve bozuk bir hal ald. Bu
vaziyetten sulu olanlar Moskoflu ve onunla anlaanlar
olmutur. Hatt dostlarmzn da ilerimize karmak iste
meleri ile vaziyetten bir dereceye kadar mesul olduk
larn sylemeliyiz.
lmden gayri her hastala il bulmak mmkn oldundan bu vaziyetin hakkndan gelinecei aikrdr. Fa
kat bunun iin baz dost devletlerin yardmna muhtacz.
Onlardan ve bilhassa Fransadan henz midimizi kesme
mi bulunuyoruz. Greceimiz yardmn mukabilini vakit
ve zaman geldiinde iade edeceiz,, K .
Bu satrlardan anlalyor ki Veliaht
Rus dman ve
Fransz dostudur. Ve Fransadan yardm beklemektedir. Selimin henz Veliaht bulunduu bir srada- Fransadan her
jaigi bir yardm beklemek midini beslemesi hususunda Istanbuldaki Fransz elisi2 C h. Gouffiernin byk tesiri olmu
tur. stanbua gnderilen, btn Fransz elileri, gibi Gouffier
de evvel Padiaha ve Sadrazama hull etmek istemitir. Fa
kat bu sralar .Osmanl hkmeti Rusya ile bozumak isteme
diinden" Franszlara ne ekilde olursa olsun yz vermek "niye
.
1 Belleten s:' 227.

'v
: '
!
2 Belleten. Levha V: buraya1aldmz satrlarn kolay anlalmas
iin lgt ibaresini deitirdik.
.
"
.
'
12
tinde deildi. Selim evvelce de iaret ettiimiz gibi Fransaya

mtemayil olduundan, hususi doktoru Lorenzo vstasiyle Ch.
Gouffierye itimada deer adamlarndan shak Beyi Fransaya
gndermek niyetinde olduunu bildirmitir. Yakn bir istikbalde
Osman tahtna kacak ehzadenin bu arzusu hakknda Fran
sz elisi memnuniyetini u satrlarla bildirdi:
kerleri Istunbula elilik ile geldim ise Osmanh dev
letinin eski anl ve evketli durumuna kavumasn gr
mek ve ktln istemiyenlerden intikam alnmasna
bir hizmet yapmak midiyle gelmitim. Halbuki nasihat
yollu sylediim eylere hi ehemmiyet verilmedii gibi
Rusya devletinin her dedii Fransann sadkane szlerine
tercih edilmitir. Hlsa mmeti Muhammedi gaflet uyku
sunda grdmden son derecede mteessir ve bu yz
den zlerek memleketime dnmeyi dnmek zere iken
bu defa iaret buyrulan iradei hmayunlar zere yksek
hizmetinizde bulunmak en byk emelimdir1.
Bundan sonra eli ile Selim arasnda Fransaya tshak
Beyin gnderilmesi hususunda bir mektuplama balamtr. Ch.
Gouffier bu hususta Fransa Bavekili Monmorennin muvafakatini
de elde etmee muvaffak olduunu Selime arzetmi ve shak
Beyin 2 Avrupada grecei ileri yle izah etmitir:
"Avrupa devietlerinin durumlar ve biribirleriyle olan iyi,
kt mnasebetleri, birok senedenberi icadolunan kara
ve deniz harplerine dair bilgiler ona anlatlacak ve retecektir. Bu zat sonrada Fransann en muteber Kaleleri*
ne, Tophanelerine, Tersanelerine ve sair krhanelerine gn
derilecek ehemmiyetsiz veya ehemmiyetli iler, tertip ve
nizamlar kendisine retilecektir. yi nizam ve zbitlere
1 Ch. Gouffier s. 82-83.
.
'
2 eme deniz muharebesinde (7 Temmuz 1770) bulunmu olan s
hale Bey, Tott mektebinde okumutur. Camiye Rus zabiti sokmak suuyal
Gazi Haan Paa tarafndan takibata maruz kalmtr. Kurtulmak iin
Fransa'ya kam ve orada Vergenes tarafndan himaye edilmitir. Trkiyeye avdetinde ehzade Selime intisap etmi fakat pek az kalabilmitir.
Cezaya arplmamak iin bu sefer de Rusjra ya firar etmi fakat oradan
tekrar Fransaya gemitir; .Ch. Gouffier eli tyin edilince onun gemisi
ile Istanbula dnmtr.
13
tam sayg ile elde edilerek sefer esnasnda dman ile

muharebe edeceklere talim ve terbiye her ne ise sulh
gnlerinde devaml olarak o talim ve terbiye taklit olunup
shak Bey kullarna gsterilmesi. yle ki her bir marifet
ten malmat sahibi olduka harb sefineleri ve silhlan
nevilerinin ve sair aletler ve posatlarn resimleri ve nmuneleri kendisine verilir. Ishak Bey akll ve zeki ve yksek
hizmetlerinizde almak arzusuyla yandndan lykyle
tahsil ve terakki gsterecei phesizdir,, K
shak Bey 1786 ylnn yaznda Fransz eliliinin hazr
lad vasta ile staubuldan Fransaya hareket etmitir. Selimin
Fransa Kral Louis X V I ile Bavekiline yazd iki mektubu
hmil bulunuyordu2.
Her iki mektup umumiyetle ayn fikirleri ihtiva etmektedir.
Selim Louis XVI ya yazd mektupta Osmanl - Fransz dost
luunun tarihesi zerinde yaldzl cmlelerle durduktan sonra
1768 de Ruslara kar balam olan harbin Fransz gr ve
menfaatine de uyun olarak yapldn iaret etmekte idi. Selim,
lmden maada derde deva bulunur dsturunun kendisine ver
dii nikbin zihniyetle ve dostlarn yardmiyle menfi neticelerin tel
fisini mit ettiini yazmakta ve Fransaya gnderilen siak Beye
itibar edilmesini yapaca ifah mruztn ve siparilerin ehem
miyetle gznne alnmasn rica etmekte idi.
Bavekile gnderilen mektupta da Rusyaya kar harpler
den ve bu hususta Fransaya den yardm hissesinden bahse
dilmekte idi3.
.
Louis XVI Selime verdii cevapta, Fransz - Trk dost
luunun ehemmiyeti zerinde durduktan ve Selimin ^zaman ge
lince memlekette yapmak istedii slhat hakknda shak Beyin
sefaretinden evvel malmat alm olduunu kaydettikden sonra
u nasihatlere gemitir:
Belleten (5-6) levha II.
2 Bu mektuplarn msveddeleri Amedci Ebubekir Ratip tarafndan
kaleme alnm ve veliahd tarafndan kendi el yazsile tebyiz edilmidir.
3 Her iki mektup Haziran 1785 (Ramazan) 1200 tarihlidir.
No. 5-6 s. 221-227.
Belleten
14
..
SELM III. N -HATTI HMAYUNLARI
"Muharebe g bir fendir. Bu fende dman kadar terakki

etmeden ve idman yapmadan sefer amak klliyen
hatdr. Binaenaleyh zat ahanelerinin Allahn inayetiyle
tahtna kmas ksmet oldukta neticesini evvelden kesdirmeden ve devlet ilerine tamamen nizam verilmeden
nce herhani bir harb teebbsne girimiyeceklerine
akli selimleri delildir. Yenilikte ilerleme yapmadan ve
bilhassa muntazam asker ile kumandanlar tedarik etmeden
sefere balamak emrinin verilmesinde mevcut tehlike
yksek takdirlerinize kalmtr. Bir milletin kahramanlk
ve cengverlik hasletleri ne olursa olsun, bu tedbirleri
unutmamak gerektir,,*.
Louis bundan maada Omanl Devletine yardm etmekte

kusur etmediini ordunun slh iin fstanbula on be zbit
gndermi olduunu da hatrlatmakta idi.
Louis XVI in mektubu Veliaht Selim ile adamlarnn
hi holarna gitmemitir. Mektubun btn kusuru ok ak
olmasnda idi. Louis XVI Omanl Devletinin eksikliklerini
gryor ve gsteriyordu, harbin ne demek olduunu nasl kaza
nldn, harb neticesinin msbet olmas iin mnhasran
cesaretin kfi gelmiyeceini anlatyordu. Gerek Selim gerekse
Ratib Efendi Omanl Devletinin bu durumunu bilmekle beraber
yabanc bir Kral tarafndan mfebbivari bir tavr ile verilen
nasihati hakaret sayyorlard. Ratib Efendi Louisnin her satr
ve kelimesini tefsir ederek Veliaht Selime bildirmi ve yaz
lacak cevap hakknda talimat istemitir. Ratip Efendinin
tefsirleri bilhassa u noktalara inhisar etmekte idi:
Franelunun yazdklar mektub hileden ibaret ve Devleti
Aliyye u kyafete girdi bu kyafete girdi, imdiden
sonra dayranmak muhal
oldu; sefer nice idlr
ve siz dahi tahta kdmzda sefer edemezsiniz ve sefer
etmemek size hayrldr, remizlerini iaret etmiler ve:
Devleti Aliyyenin askerinde ve ricalinde nizam ve intizam
yoktur. Eer. Devleti Aliyye kendi askerine ve ricaline
Frane devletinde ve sair Frengistanda olan Krallar gibi
1 Belleten No. 5-6 s. 227-230.
15
nizam verirse dmana galip olur ve ill dahi ziyade

rsv olur.,,
.. Mnalarm tasrih etmilerdir1 ...
................
Kiraln tefsirsiz ve tefsirli mektubu Selimin izzeti nefsini
zedelediinden verilecek cevap iin Ratib Efendiye u satrlar
yazmtr :
,
Buna2 devlete cevap yazmal, devletler kaidesini bili
yorsun, yalvarr ve niyaz yznden yazma, minnetsiz ve
korkusuz yaz3.
Ratib Efendi Louisye gnderilmek zere hazrlad mek
tubun msveddesini Selime izah etmitir. Ratib Efendinin iza
hna gre, Fransaya yazlan mektup temamen sembollerle
doludur. Aylarca okusalar daima yeni manalar karacaklardr.
Sembollerle ifade edilen fikirlere gelince unlardr.
7 _ Selimin nasihate ihtiyac olmad hakknda :
Siz bizi ocuk yerine mi koyup kafeste mahpus eklinde

gz bal doan m. zannettiniz; ben sizin anladnz .deilim
ve bana Haktaal bir gna inayet etmitir ki sllei Osmaniye
ve nesli saltanat da bu abdi ciz misill birisi dahi gelmemitir.
2 Franszlarn, Rusyaya kar Osmanh devletine yar
dmlar hakknda : .
Mukaddem ki Moskof seferini 4 amaa Fransa devleti
sebeptir. Ve bizim rsv olmamz Franszlar yzndendir.
E e r bu mukaddem ki ettikleri halt imdi bir
takribini bulup
temyiz ederlerse febih etmezlerse avni hakla bu ciz tahta
kdkta ann tedbirini mlhaza etmiimdir; sonra piman
olursunuz.
.
3 Askerin slah ve talim terbiyesi hakknda
Devleti A liyye Frengistan gibi ehli slm uyduramaz. Farzedelim tedrici uydursa on be senede nsf mertebe uymaz;
fitne hudus eder, farzedelim fitneye sebep olmasa dahi dman
Devleti Aliyye kendi askerine nizam versin sonra benimle gelsn
1 Belleten's. 240.
2 Louianm mektuba kasdediliyor.
3 Belleten s. 240.
4 1768 TrK - Rus harbi.
'
' '
'
"
16
adam gibi cenk eyesn deyu bize ruhsat verir mi ? Elbette ver
mez; kil olan bunun baka vehile are ve tedbirine bakmal
dr. imdi siz efendimiz frenk detleri zre cenk taallmne ve
sair ilerin nizamna mbaeret etseniz frenk devletleri ve d
man olan ve hemcivar olan krallar yarn Osmanl kuvvet bulup
bizleri mahvederler diye balarlar taraf taraf hcuma.
4
Louis'nin
gndermesi hakknda :
Osmanlara
askerlik retecek zabitler
Vaka aslndan ecdad izammzdan Ebulfeth Sultan

Mehmed ve pederleri Murad Sni ve Sultan Orhan Han ve
Sultan Selimi Evvel ve olu Sultan Sleyman hazarat vaktinde
bizim askerimizde kuvvet ve kudret ve Seraskerlerimizde
kat muharebeye mmareset ve meharet vard. Ann iin bu
kadar memlik fethettiler. Hl yedimizdedir. Ve krallar ve
Tekfrler ve Nemelular yedlerinden aldklar memleketler hl
yedimizdedir. Evvel zaman frenk askerleri cenk bilmezdi ve
nizam yok idi; ve kanun yok.idi; bunlar cmle frenk krallarma
bizim b ecdadmz retti, anlardan grdler ve rendiler.
Ve ben b ecdadmn kanunlarn bu vaktin tabiat ve niza
mna gre ihya edeceim1.
.
Louis XVI ya bu fikirlerin sembolleriyle gnderilen
mektup metni maatteessf ele gememitir. Mamafih mektup
Louisye gnderilirken shak Beye de mektup metnine uygun
talimat verilmitir. Bu talimatta Fransadan beklenilen yardmn
mahiyeti ok ak olarak ve u satrlarla gsterilmitir:
'
Frane devletinin Krm maddesinde ve sair iMemelu ve
Moskoflu ile cenklerde dostluk isterim. Yoksa bize namei
muhalset allmeerinde yazdklar, nasihat ve devletimizin
malm olan ahvalini ve grnen ileri rumuz ve iaret
tarikiyle hikyettir. Frane devleti eer fedakrlk ( eder)
ve bivefalk etmezse ellerinden ok i gelecei malmu
hmayunumdur,,2.
Bu mektuplar Fransann siyasetini deitirmek hususunda
hibir tesir yapmamtr. Binaenaleyh Selimin bekledii yar*
1 Belleten 5-6 s. 234 - 242.
2 Belleten 5-6 s. 239.
17
dm da yaplmamtr. Bununla beraber mektuplar Selimin g

rlerinin inkiaf bakmndan enteresandr. Onun kafeste bu
lunduu sralar darack ufkunu geniletmiler ve devlet ile
rine nizam verilmesi hususundaki fikirlerini kuvvetlendirmiler
dir. Selimin son mektubuna Louinin cevb geldii vakit Selim,
Abdlhamid I. in lm zerine Padiah olmutu (789).
SelimlU.
F: 2
II
SELMN PADAHLII
A) TAHTA IKII
Abdlhamit I, zi kalesinin Ruslar eline getiini bildiren
havadis kdn okuyunca fevkalde mteessir olmu ve nzl
isabetiyle lmt. Artk Omanl taht ehzade Selimin hakk
idi. Selim bu sralar henz yirmi sekiz yanda idi. Gen ve
alkand. On be yl kafeste, Veliaht sfatiyle, tahta kacai
gn bazen tevekkl bazen de teessrle beklemiti. Nihayet ite
bekledii gn gelmiti. Selimin hayatnda olduu kadar Omanl
imparatorluunun tarihinde de ehmmiyetli olan bu gnn vakalar u suretle gemiti.
Abdlhamit I. in lmnden sonra Darssaade Aas1 dris
Aa, Selimin harem dairesine giderek kendisini u ekilde ha
berdar ediyor:
Ey ah libaht, cenab sahibilmlk velmelekt hazretleri
mevrusu ecdad izamnz olan taht hmayunu sana ita ve
ihsan kld. Buyurun iptida n amminizi ziyaret edin
bdehu Hrkaierife terif buyurursunuz2
Selim sarayn detine uyarak evvel beraberinde Dars
saade aas ve Silhtar Aa olduklar halde amcasnn nn
ziyaret ediyor ve sonra Hrkaierif dairesinde3 hkmdar
sfatiyle ilk duasn yapyor. Bu esnade bit resmi iin taht
kurulmu Kaymakam Paa tarafndan lema ile devlet adamla
rna merasime gelmeleri iin haberler gnderilmitir. Terifat
mucibince bita evvel Sadrazam hazretlerinin balamas l
zmd. Sadrazam Yusuf Paa hudutta idi; binaenaleyh bita
1 Kzlar aas .
2 Asl metin iin mracaat: Vukuat tertibi ahane. Ftih yazma. 625
Cevdet Paa c. IV s. 236
3 Omanl Padiahlar tahta kmadan nce ve mhim iler zuhu
runda bu dairede dua ederlerdi.
19
onun vekili bulunan Sadareti Kaymakam Salih Paa1 u sz

lerle balyor:
Serv ikbal nihali devletin..sersebz ola; gleni mrn
glne ermiye bd hazan, evketi tahtn ola; hem
kmbm kmiyab nusrat da ile ol Padiahm kmuran2.
Bu szleri mteakip Kaymakam Paa tahtn sana geiyor,
Jbit sras eyhlislm unlar sylyor:
evketl Padiahm, Cenab Hazreti Hda mesnedi Hil
fetin salt ve mbarek eyleyp raiyyetperver makamnda
safbedem ve madelet ksterlk rikbmda sabitkadem
eyliye, inaallah minbaad bir feridenin harmeni haline
atei teaddiden erare ermiye ve bir sitemdidenin kef
payi han zardan hazer grmiye,,3.
eyhlislm Kmil Efendiden sonra Enderun Aalan da biat
etmilerdir. Btn bu merasim yeni Padiah ancak lema ile
devlet adamlarna tantm oluyordu. Bu kadar phesiz kfi
deildi. stanbul halk ile, orduyu hmayuna ve imparatorluun
dier taraflarna da vakay bildirmek lzmd. Bu i Sadaret
Kaymakamnn vazifesinden idi. Fakat hereyden nce Sadaret
Kaymakamn vazifesinde ipka etmek ve ona srat istiyen ileri
bitirmek imknlarn vermek lzm geliyordu. Bu sebeptendir ki
Selim III. biati mteakip kaymakam Paaya u hatt hmayunu
gndermitir4.
,
Kaymakam Paa5,
Biavni inayeti sphan taht li baht Osman zati hilfetpenahmla iktisab eref behet etmekle uhdei ih
timam ve dirayetine mfevvaz ve muhavvel olan hidemat
aliyyemin ve umuru ibadullahn temiyet ve tehammilerine
kyam ve mbaeret ve ecdad izam zamanlarnda olagel1 Salih Paann sadaret kaymakaml pek az srmtr.
2 Vukuat tertibi ahane. Fatih millet. Yazma 625
5>
4 Hatt hmayunun metni Nuri tarihinde vardr. niversite ktp

hanesi. Tarih. Yazma.
5 Salih Paa.
. SELM 11!; N HATTI. HMAYUNLARI
dii vech zere 1 ve iemay izam dilermle ve dergh

muallm Yenieri ve sair Ocaklarmn avat ve zbtai
. - ve bilcmle, ricali Devleti Aliyyem kullarmla muvafakat ve
,
mrafakat merasimine riayet ederek gnl birlii ile muhavveli -duu hamiyetin olan umurun vehi lyk zere
eda ve ikmaline bilittifak bezli vs kudret ve tediyei
hdemat dinii Devleti Aliyyemde cmlenizden hidemat
mekre ibraz memulu Padiahanem olmakla; orduyu
hmayunumun tertibatna ve meham seferiyenin tekmil ve
tehiyesine ve asker sevk ve sair esbab levazmn fsaline
ve Boazlarn takviye ve istihkm emrine sarf .vs
miknet velhasl mucibi asayii istirahati ibadullah olur,
halata bilittifak ikdam ve gayret" ve -cmleden 'taraf h

mayunum iin duay hayr ' oldurmaa dikkat eyliyen.
Hazreti Hday mennan cmleye tevfikler ve dini dman
olan kffan hkisar Habibi ekrem ve Resul muhterem
hrmetine mzmahil ve perian eyliye min,,2.
Bu hatt hmayunda bilhassa dikkate deer nokta vardr.
Birincisi, Sadrazama veklet eden kaymakam Paann
hangi esasa gre devlet ilerini evireceidir ki "ecdad izam
-zamanlarnda olageldii veh zere cmlesi bu esasn ananeden ibaret olduunu pek gzel gstermektedir.
kinci nokta, Sadaret Kaymakamnn devlet ilerinde kim*
lerle teriki mesai edeceini gstermektedir. Bu meyanda evvel
lema sonra Yenieri Oca yani ordu ve daha sonra da
devlet ricali zikredilmitir. Bu meratip silsilesi devlet 'ilerinin
iyi veya kt gitmesinin eref ve mesuliyetinin kime ait olaca
m da sarahatle gstermektedir.
.........
nc nokta, Sadaret Kaymakamnn derhal ehemmiyet
vermesi lzmgelen ii gstermektedir.
Bu i Selim H. n tevars ettii harptir. Harbin iyi bir
ekilde bitmesi iin dikkat ve ihtimamla almak icabediyordu, Selim III. n ikinci hattn Rus ve Avusturya kuvvetlerine
kar Osmanl ordusuna kumanda eden Serdar ekrem Yusuf
Paaya gndermitir.
. .
/
.
1 Selim III. n- ananaya gore Padiahlk yapmak istediini iaret

etmektedir.
2 Ba. V. ar. s. 43. 11,19.
SELM in. N HATTI HMAYUNLARI
'
; 21
Bu hattn karakteristik noktalar unlardr:
Hatt hmayunun umum muvacehesinde okunmas det

olduu iin hitap yalnz Yusuf Ziya Paaya deildir. Orduda
mevcut Vezirler, mirmiranlar, asker ocaklar, zabitleri ve sair
i erlerine de hitabedilmitir.
Selim III. btn orduyu selmladktan sonra Abdlhamidin
lmn bildirmekte ve irsen hakk olan Osmanh tahtna mtat
merasim ile ktn yazmaktadr.
Bundan sonra yeni Padiah Yusuf Paay mevkiinde ipka
ettiini ve binaenaleyh mhrn gnderdiini ilve etmektedir
Hattm son ksm, zaferin kazanlmas iin temennileri ihtiva
tmektedir. Hattn tam metni udur: '
-SiWi
jjJ }1 L_j
.
.
-OS-fe
Lj
Sen ki Veziri zamim, vekili mutlakm Yusuf Paasn,

Ve sizki orduyu hmayunumda mevcut vzera ve mirimiran ve dergh muallm Yenierileri ve Sipah ve Silhtar
ve Cebeci ve Topu Ocaklar aalan ve Ocak Kethdalar
ve zbitan ve sair dini mbin urunda i grm cihat ve
gazada bulunup zahmet ve meakkat ekmi emektar ve
ihtiyarlar ve umumen guzat muvahhidnin byk ve kklensiz, cmlenizi selm selamet encam mlknem ile
taltif ve terif eylediimden sonra malmunuz olsun ki,
biemrillahi-tala Ammim Sultan Abdlhamit Han tekmili
enfas madudei hayat ile zimi dar cenan olup nevbeti
hilfet
saltanat bil irsi vel istihkak zat evketmaab
mlkneme intikal eylediine binaen; ibu bin iki yz se
nesi Recebi erifinin on birinci sal gn taht libaht Osmani zere clsu Hmayunu meymenet makrunum vki olup
evvela Udi <jI *
<1
^
h j. ^
erifinde mansuriyyeti asakiri mslimn ve makhuriyyeti
dy mrikin ye selmat kffei muvahhidn daavat hayriyesini kemli tazarru ile dergh icabeti Rabbllemn eyle
dim, seni dahi kemakn makam sadarati uzmada bilistikll
ipka ve mukarrer eylediime binaen mhr hmayunumu
Kapucular Kethdas emsettin Bey kulum ile irsal eyledim.
22
SELM IIL 'N HATTI 'HMAYUNLARI
Cenab hak sizi ve bizi din uruna alan kullarm her

halde muvaffak bilhayr eyleye min. Senden orduyu hma
yunumdan ve serhaddan mansuremde olan vzera ve rical
ve ocaklu kullarmdan hizmet ve gayret ve sadakat iste
rim ve inaallahtaal ben dahi dini mbini yolunda envai
zahmet ve meakkat irtikp ve syii ihtimam ederim ve sen
sair kullarm rzayi hmayunuma muhalif ve eri eriften
..... hari hareket eylemeyp biittifak dman zerine hcumu
tam eyleyesiz. Benim duam sizin ile hiledir.
Selim 10. nc hattn Anadolu vilyetleri Babularna
yazmtr. Bu hat muhteva itibariyle bundan evvelkinden pek farkl
deildir. Mamafih mevcut farkn anlalmas iin bunun da tam
metnini yazyoruz:
Ktahya naibi ile Anadoluda vaki sair kazalarn kuzzat
ve nvvabma ve Ktahya mtesellimi ve sair zbitana hkm ki2:
bu bin iki yz senesi Receblmcerrebinin on birinci
sal gn Ammim Hdavendigr sabk cennetmekn
Firdevs iyan Abdlhamit han (
JIU& ) jrci il
rabbike nidasna lebbeyk zeni icabet olarak glenaraya
bekaya rhlet ve darlhuld ukbya intikal ve azimet edp
nasiyei hali saadet itimalimde lmi ve dirahan olan e~
vari kabiliyet ve istidat muktezasmca nevbeti tasarrufu
saltanat ve cihandarii cenab nsril mslimnin eltaf
nihayesinden istiday feyz nusret ve recay feyz bereket
olunarak yevmi mezkrda evrengi hilafetpenah ve erikei
efekati destghiye clsu hmayunu meymenet makrunem
,
'vki olup kameti valyi taht dveranem (
)
libas meyamin libasiyle mutarraz ve mesnun ve hutbe ve
sikke nam sami ve ismi kiramii ehriyaranemle mveah
ve mzeyyen olman bu mevhibei uzma ve atiyei kberayi rabbaniyeyi cemi memaliki mahrusama iln ve iaat
,
ve inbai levazm teekkriyeye mbaderet birle her bir
.
kasaba ve karyede vki cevami ve mesacidin ruusu mena1 Topkapu. 7014.
.
2 Rumeli .vilyetlerine cils hdisesi orduda bulunan 'Sadrzam ta
rafndan bildirilmitir*
.
.
birinde hutbeyi ismi hmayanu Padiahaneme kraat et

melerini huteba ve sair lzm gelenlere ifade ve tenbihe
.
msaraat eylemeniz iin tepiri clsu hmayunumu ve
taklidi kaza ve hkmeti mir hassaten ibu emri erifi
meserret redifim sdar ve....... . ile irsal olunmutur. mdi
inaallahutaal clsu humayunu meyamin makrunum kffei ibadi mslimn haklarnda mteyemmen ve mesut ol
mas eltaf hafiyyei ilhiyeden memul ve mesul id
malmunuz oldukta siz ki mevlna mtesellim ve sair mumailehsiz, mazmunu emri lianm sicillt mahakime kayd
sebt ve bir sureti ile her bir kazaya iln ve iaet ve
,
eyaleti Anadoluda vki kazalarn cevami ve mesacidinde
cuma ve ibadette hutbei erife nami nam ve elkab samii
tacdaraname kraat olunmasn taraf taraf tenbih ve tekide
mbaderet ve kl ve kulelerden toplar attrup izhar
adman ve meserreti mr devlet ve kvam ferr ev
ketim ve makhuriyyeti advv bettynet ve mansuriyeti
askiri hamiyet mzahirim ediyeyi hayriyesine itigali muvazebet ve rzaullah ve rzai daveraneme mugayir olan
mezalim Ve taaddiyattan fukaray syanet eylemeniz babnda1 .
; .....
Bu hatt hmayunun msveddeleri Kaymakam Salih
Paa tarafmdap hazrlanm ve Padiah tarafndan tashih edil
dikten sonra ait olduklar yerlere gnderilmek zere yine Salih
Paaya verilmitir. Hatt hmayunlarn zerinde tarih yoktur.
Bununla beraber cls resmini takibeden gnlerde gnderil
dikleri muhakkaktr. Hatt hmayunlarn her nn sonunda
devam etmekte olan harbe iaret edilmi olduundan, Selimin
bu hatlarden sonra ilk ii harple yakndan alkadar olduu
grlmekteair. Amcasndan kendisine ar ve mesuliyetli bir miras
olarak kalan bu harbin sebep ve mahiyetini ve Selimin bu
hususta yapt teebbsleri bundan sonraki bahsin mevzuunu
tekil edecektir.
:
B) SELM III. DEVRNN HARPLER VE SYAS PRZLER
I) Osmanl - Rus ve Avusturya harbi ( 1781 * 1792 )
Selim III. tahta kt zaman, Osmanl Devleti iki yldan
1 Ba, v ar. 3 49, N. 223.
24
beri Rusya ve Avusturya ile harbetmekte idi. Bu harb 1784 te

Ruslarn ilhak ettikleri Krm kurtarmak ve Avusturya ile
Rusya arasnda Osmanl imparatorluunun taksimi iin 1772 de
tasarlanm ve 1781 de tatbikine teebbs edilmi olan muahede
hkmlerinin tatbikatn nlemek iin iln edilmi idi. Fakat
Osmanl ordular bu harbin ilk yllarnda birok malbiyetler
tatmlard. Hatt Abdlhamit I. z kalesinin Ruslar tarafndan
zapt haberi zerine fel gelerek lmt. Halk btn harplerde
olduu gibi bunda da malbiyetten Padiah mesul tutmutu.
Abdlhamit I, iradesiz, ihtiyar, enerjisiz bir hkmdar olarak hret
bulmutu; Padiah gen, din ve cretli olsayd ilerin baka
trl gideceine halktan baka Devlet adamlar arasnda bile
inananlar vard. Binaenaleyh Selim III n elsu btn mpara
torlukta, herkes tarafndan byk bir sevin ve itimat ile karlan
mt. Harbin neticesi hakknda tam bir bedbinlie denler bile
zaferden mitvar olmaa balamlard. Ordunun ve halkn
gzleri yeni ve gen Padiahta idi.
Padiah, daha Veliahtliinde Osmanl Devletinin toprak ve
prestijini gaip etmesini byk teessrle karlam ve derhal
dmana kar canla bala arplmasn arzu etmiti. Bilhassa
Krmn 1784 te Rus ariesi tarafndan ilhak Selime ok
tesir etmiti. Krm, ricat devrinin balamasndan beri Osman*
llarjn gaip ettikleri ilk toprak paras deildi. Fakat Krm*
dan evvel elden kan topraklar .hristiyan ekseriyetiyle mes
kndu. Halbuki Krm batan baa mslmand. stelik de bu
devirde Istanbuluh bir nevi kaps saylyordu. Bu bakmdan
ve hibir kurun atmadan Ruslarn Krma konmas btn
slmlara ar geldii gibi Selime de fevkalde dokunmu, Selim
duyduu aclar divanna u satrlarla kaydetmi bulunuyordu.
Eeri sihreder islma kfir
Bizde de ismi zam ite hazr
Esir edp nice tatar birbir
Krm kffarda kalsunmu byle
Hele Osmanly cenge salaym
O kfir dmana satur alaym
Varup kfirden cm alaym
Gzm ak kalsunmu byle1.
1 Tarih Ene. Mec. cz. 28, s. 533.
25
Selim amcas tarafndan Ruslara kar alan ve Avustur

yalIlarn da itirakiyle Osmanhlar iin tehlikeli bir ekil alan
harbin bir aralk Franszlar yardmiyle Osmanhlar lehine dne
ceini tahmin etmi fakat evvelce de grdmz mektuplamasiyle bu tahmininde aldanmt. Binaenaleyh, Padiah olunca
ki byk dmana kar tek bana harbe devam zaruretini
kabul etmiti?
Selim III. ilk i olarak devlet ricalinin ve ordunun bozulan
kuvvei mneviyesini arttrmak lzm geldiini takdir etmi ve
bunun iin ie bir nutukla balamtr.
'
,
..
.
SURET NUTKU PADAH
Ab ecdadm mcahit ve cihangir Padiahlar olup

krk elli ahlk yerleri iptida Allh Taalnm tevfik ve
inayeti ve saniyen Hacbekta kkleri ve din yolunda
sinelerini dmanlarn top ve tfengine siper eden Yenieri
Oca gazileri ve sair Ocaklar ve mrettep olan askerler
say sebat ile feth ettiler. Ve ol gaziler ve dilverler
Padiahlarm mnevi baba gibi bilp
\jJa\j llyil
Jjb yeti... kerimesi mucibince emrine muti ve
rzasn tahsil ve dman karusnda timurdan divar gibi
durup ve iddetlere ve mihnetlere sabr tahamml ile
Allh Taal ve eriati Muhammediye urunda rslanlar
gibi dya hcum etmeleriyle RabbPalemn muvaffak
edp kyametedek adlar hayr ile yd olunmaktadr. Cenab
Rahm ve Gaffar mecmuunun duraklarn Cennet etsn
min. Elhamdlillah bizim zamanmzdaki asakirimiz dahi
anlar gibidir ve belki ilerinde yiitler vardr ki ecaatte
selefde geenlerden ziyadedir. Bu ne hal ve keyfiyettir ki
Allah ve Peygamberimiz dman bir alay kfirden yz
dndrp dy din memleketlerimizi almaa balad. Bu
nun sebebi niyetlerini ve derunlarn tasfiye etmemekten
ve mahza gnllerde din hizmetine huls olmamaktan
iktiza eder. Cenab Allah bizlere nusret ve zafer ihsan
eyleye min.
Kuran azimanda vadeylemitir ki vdinde hilf olmaz
lkin nusret vdini birka artla kaydeylemitir. Birisi
SELM I. N HATTI HMAYUNLARI
budur ki askeri ism gazaya tevecch eylediklerinde

dnyalk celbini derunlarmdan ihra ve dini mbin gay
reti iin kmaludur. Ve biri dah d ile mukabeleye
gidildikte Serdar Ekreme ve zbitlerine derun itaat edp
dur dedikleri yerde durmak ve yr dedikleri yerde yr
mektir. Ve biri dahi ecel bir olduunu ve ecel gelmedike
kimesne lmeyiceini ve eceli yetien deinde bile
hals bulmyacn bilp cenk gnlerinde sebat ve meta
net veya ehitlik veya gazilik deyp merdane muhare
beye ikdam etmektir. Bu artlar yerine getrldkte
Rabbim elbette ftuhat ihsan eder. Moskoflar evvelki
seferde ve hususan bu seferimizde kralieleri namna bir
avradn gayreti iin ala ve susuzlua ve ka ve yaza
ve yaraya bereye tahamml edp be yz seneye bal
dr ki mlk nasraya galebe ile mehur olan Devleti Osmaniyeye bu hasaretleri etti. stil eyledii vilyetlerimizde
etei ucunu ecnebi grmemi ve niceleri evld Reslllahtan mmeti Muhammedin nazenin ve hasna kzlarn ve
yl ve evltlarn esir edp zevceleri ve babalar ve karn
dalar grerek rzlarn hetkettiler ve bu kadar sibyan
analarndan ve babalarndan ayrup msumlar kendi yini
fsitlerine koydular hayf sad hayf gayreti slm nice oldu
ben ehzade iken bunlar iidp kan alar idim ve gayre
timden gzlerime uyku girmez idi. Merd olup ol derdmendlerin felketlerini iidp kula kalmciyedek cenk
ederek ve Allhtaaldan zafer istiyerek ddan intikam
almaa niyet ve azimet eylemedii halde yevmi kyamette
Haktalnn divan mnevisinde Allha ve Resulllha
ne cevap verir. Ehli islma bu hakaretleri eden dman
larn kast ve niyetleri ne olduunu mlhaza lzm deilmidir. Dnya serizzevldir nekadar yaasak akbet mevt
elinden hals mmkn deildir. Dman elinde esir den
bu kadar kzcaz ve htnlar ve anasndan ve babasn
dan ayrlm etfal ve sbyan divan maherde cmlemizin
yakasna yaprlar, ahirette azap mkldn Benim sz
lerden diriim olmayup kudreti mertebe vazaif ve tayinatmz verilmekte ve zaruretiniz definde ve cenk mhim
matnz ve gaza levazmatmz grmekte Padiahlar
27
zimmetine vacip olan icra ediyorum. Ve bundan sonra

dahi yararl zuhur edenlere ikram.ederim ve kyamet
.
gnnde Rabbime tevecch ve lh ben kulun senin
.
dinine iane edecek gazilere ve dilverlere lzm olan
nasihati ettim cevabn veririm. Erhamerrahimn affeder
niyazmdaym, ancak sizler ne cevap verirsiniz. Kald ki
olan olmu giden itmi kazaya, siper olmaz bundan
. sonra bakalm gazi dilverler kullarm cmlenizden
iltimas ederim ki gayret kemerini meyanenize birka
yerden balayup cebanlk ve alaklk edenleri kabul
etmeyp tekmili rz islma ve fazl hak ile dmandan
ahzi intikama ihtimam edesiniz benim duam sizinle biledir.
Bynz ve knz berhurdar olasnz Hazreti Fettah
mstean sizleri mansur ve muzaffer eyleye min1
CrtlUU J
Bu nutuk Selimin ahsiyetini ortaya koymaktadr. O,

ecdadnn yapm olduklar ftuhat askerin mutlak ekilde
itaati, sefer glklerine mukavemeti ve bir de islmn hayat
felsefesinde bulmaktadr. Bu son nokta zerinde Selim srarla
durmaktadr:
Dnya geicidir, ne kadar yaansa lm muhakkaktr.
Ecel insanlar iin bir defa gelir, eceli gelmiyen insan
lmez ve ldrlemez.,,
Yeni Padiahn bu eski kymetlerle orduyu drtmek iste
dii sralarda; askerin psikolojisi yepyeni bir mahiyet al
mt. Yenieri ordusu harb yapacak insanlar ktlesinden ziyade
bir ticaret messesesine benziyordu. Bu orduda gze arpan
hususiyet her hangi bir ideal iip cenklemek ve lmek olma
yp yaamak idi. Selim III, Yenierinin bu hususiyetinden
habersiz deildi. Mamafih ona gre askerde z deime
miti. Eskiler kadar, hatt onlardan daha ok cesur ve kahraman
askerlerimiz vard. Bu askerin galip gelmek iin, allaha inan
mas, byklerine itaat etmesi ya gazi ya ehit olmay
istemesi kfi idi. Fakat biraz evvel dediimiz gibi asker nutuk
ile yola gelecek neviden deildi. Binaenaleyh, Padiahn nut
kundan sonra, nutkundan evvel olduu gibi, ordudan firar
1 'Cevdet tarihi, e. 4, s. 363 - 364,
28
hdiseleri, kumandanlara itaatsizlik vakalar devam etmi dur

mutur. Bu vaziyetten ok mteessir olan Selim III bir aralk
evvelce dedelerinin yapt gibi bizzat ordunun bana ge
mei de tasarlamtr. Devlet adamlar da evvel bu fikri ka
bul eder grnmler fakat sonradan mni olmulardr. Padi
ahn Sadaret Kaymakamna yollad bir hat bu hususta da
baz fikirler vermektedir.
Kaymakam Paa, 1
Mukaddemki meveretimizde2 senin sefere hareketin
farz mesabesinde elbet gidersin deyu bana cevap verdiniz:
ben de giderim dedim. Ben o vakit iptida giderim deme
dim idi, bu reyi siz ettiniz ve kapuya3 hat yazdrup
btn dnyann diline drdnz. svelu elisi dahi
tahririnde iittk mesrur olduk deyu yazm idi. Bu kadar
frenk devletleri ve bu kadar Ocaklar ve m beyninde ben
,
kendm yalanc ve kezzap dedirmem ve yalan syliyen
Padiahlar hakknda ne olduun bilrsnz. Ben sizin
tutumunuzdan benim sefere gitmemi aks ve sed ektii-,
nizi anlyorum; zira Padiah az levazmla kalkamaz,
elbet imdiden hatrlanmaldr. Sizde
hibir hareket
yoktur. Mlke sz bir yakr. Gerek cenk ve gerek sulh
ben elbet baharda Edirneye olsun hareket ederim, Ken
dm rsvay cehele etmem eer bir mni kanp beni men
ederseniz ve beni bu kadar lemin ve Avrupa beyninde
rezil ederseniz, o meverette bulunanlarn cmlenizi vallah
rezil ederim, sonra kendinz bilrsnz4
Bu hattan anlalyorki sefere itirk fikri tamamen Selimin
deildir. Vezi'Ierden biri sylemi Padiah da kabul etmi ve
ondan sonra resmen bu fikrini Babliye bildirerek havadis
eklinde yaylmasna sebep olmutur. Padiah vaziyeti kurtar
mak ve yalanc mevkiine dmemek iin Edirneye kadar bir
1
Bu sralar Sadaret rKaymakam Salih Paadr. Sadrzam Yusuf
.Ziya Paa Serdar, Ekrem sfatyla ordunun banda bulunmaktadr.
;
, ,
$ Bu meveret hakknda maatteessf elimize her hangi bir vesika
gememitir.
, ,
.
3 Babli. .
4 Ba. y. ar. s. 45, h. 326.
SELM IIL ON HATTI HMAYUNLARI
29
seyahate de raz olmu fakat' bu seyahati yine yapamamtr.

Mnilerin ne olduunu bilmiyoruz.. Bununla beraber akla u ci
hetler- gelebilir. Sefer fikrinde vezirler , ve padiah samim de
ildir. Vezirler ordunun bozulan mneviyatm dzeltmek iin
bu havadisi ortaya atm olabilirlerdi. Padiahn da gururuna
yediremediinden muvafakat etmi olmas ihtimali vardr. Esa
sen Padiah ordunun bana gemekle yzde yz galibiyet te
min edilecek de deildi. Sonra banda Padiahn bulunduu
bir ordunun malubiyet mesuliyeti Padiaha raci olacakt. Me
suliyet ne olabilirdi ? Bu sualin cevab malup ordunun psiko*
lojisine tabi olacak idi. Ancak malup bir Serdar Ekremin akibeti
ekseriya vazifesinden azil olduuna gre malp bir Hkmdarn
akbeti tahtdan indirilmek olabilirdi. Bu gibi dncelere binaen
Selim II n sefer fikrinden vazgemi, olmas ihtimal dahilin*
dedir.
,
.
Padiah bizzat ordunun bana geemeyince, askerin din
gayretini tahrik etmek iin ulemann sefere itirakini dn
mtr. Ancak daha evvel Kaymakam Paa vastasiyle bu hu
susta ne dnldn renmek istemitir. lema, Kayma
kam Paa vastasiyle verdii cevapta fukaralndan bahsetmi
ve sefere kmak imknna malik olmadn sylemitir. Haki
katte, lema stanbul kklerindeki rahat ve tatl hayatn,
ucunda mefruz bir cennetin muhayyel nimetlerinin bal bulun
duu meakkatler ve tehlikelerle dolu bir sefer iin feda etmek
istememitir. Padiah ulemann hodbinlii karsnda hakl ola
rak hiddetlenmi ve u satrlarla hiddetini ifade etmitir:
"Anlardan gelecek allahtan gelsn Hday mtal anlara
muhta eylemesn,,1.
Selim III. orduya lemay da gnderemeyince baka areler
dnmee balamtr. are olarak bula bula ordu ve donan
mada yksek kumanda mevkilerinde deiiklik yapmak aresini
bulmutur. Esasen hdiselerde byle bir deiiklii icabettirmekte idi. 1789 da Rus ve Avusturya ordular Trk ordusuna
kar stn muvaffakiyetler kazanmlard. AvusturyalIlar Bel
grad ve *Eflki . almlar Ruslar da zi, Bender ve Bugdam
zaptetmilerdi. Selim IIL dmann bu, darbelerinden Serdar
1 Cevdet tarihi e, 5. s. 31.
30
Ekremi mesul tutuyor ve azlederek yerine Haan Paay tyin

etmekle mstakbel felketleri nlemek istiyordu. Mamafih
Ziya Paa gibi ne de olsa ,tecrbe grm bir Veziri harb
zamannda bo brakmak doru olamyacamdan hudut Seras
kerliine tyin ediliyordu. Dier mhim deiiklik Kaptan
derya Gazi Haan Paann donanmadan ayrlmas idi. Haan
Paanm Abdlhamid I devrinde pek ok yararl grld
nden kendisine devrin Haan Hayrettin Paas denmiti. Bu
nunla. beraber Haan Paann gerek fevklade otoriter olmas
gerekse Karadenizde Ruslar tarafndan malbiyete uratlmas
mevkiini gaip etmesi iin kfi sebeplerdi. Haan Paann yeni
memuriyeti zi Seraskerlii idi. Vazifesi zi yi Ruslardan geri
almakt. Mamafih Haan Paann bu memuriyeti yekten kabul
ettii zannedilmemelidir. Selim lif. n hatlarndan birisi Padiah
ile Kaptan Paa arasnda bu hususta konumalar olduunu ve
Kaptan Paann baz artlarla yeni vazifeyi kabul edebileceini
gstermektedir. Hat udur.
Benim Vezirim,
: ...............
Kaptan Paay tgrdra ye syledim, gidecektir1. izhar

hahi eyledi. Lkin drt artla; iptida baharadek bir ve
hile kalkmayacak zira k iinde gidiip maazallah rezil
olmam askersiz ne vapaj/m diyor, ikinci, Seraskerlik krk
ve nvan istemem hemen Kaptan Paa memur oldu lafziyle giderim diyor; nc, Anadolu valisi Alo 2 Paay
Eflka isterim diyor. Drdnc, eer iktiza ederse Donan
maya gel derseniz maslahat bitirmeyince gelmem diyor.
Bu surette senin ile sylemek iktiza ettiinden l ve
neam demeyp ya Franszlar iin Akdeniz tarafndan iktiza
edersen nasl olur deyu asma karar brakdm. yle ise
ben Reis Efendi ile syleeyim siz de mlhaza edin dedi
Amma benim Franszlar dediim drt artn mlhazas
indr. te bu dnk sohbetlerimize uymad mlhaza edesiz Reis Efendi ile gizl syleecektir. Sana yazdm
Kaptan Paa duymasn Reise syle Fransizlar illet ettiim
bahara kalmak iin idi. Benim paa ile meclisimi ve sana
1 Cenaze Haan Paa-diye maruftur 1789. Sadrzam olmutur.
2 Giritli Haan Paadr.
yazdm ve dnk meclisi tecahl edp gzelce syle

sn1.
Grlyor ki Haan Paa: devlet .1 kararlar kendisine..yekten

kabul ettirilemiyecek kadar da kuvvetli bir ahsiyettir. Mamafih
padiah ile Reis Efendi ve Sadaret kaymakam arasnda yaplan
grmeler neticesinde Haan Paay ikna iin bir forml bu
lunmutur. Bu formln mahiyetini her ne kadar bilmiyorsak
da Haan Paay tatmin etmi olduu muhakkaktr. Padiah
Haan Paann yeni vazifeyi kabul ettiini u satrlarla Sadaret
kaymakamna bildirmitir:
Haan Paa kulumu karadan z stne Serasker nasbettim. Kapuya davet edp Seraskerlik krkn geydiresin.
zy elbet andan isterim. tedenberi ecaatin ve sada
katin bilr idim ve iitrdim. Yine zy andan memul etmek
ile Seraskerlii ona nasip eylemiimdir. Bir eyce tenbih edp
krk giydiresin Kaputan kaptanna iki tu inam ve Kap
tan Paalk hizmetin ona iradem olmutur. An dahi agurup krk geydrp kaptan paa eyleyesin2 bir eyce
.tenbih eyleyesin. Bu gn bunlar nasp eyleyesin. Genab
allah mbarek eyleyup tevfik vere,,3.
Bu hatta kendisine Kaptan Paalk tevcih edildii bildirilen
zat Kk Hseyin Paadr. Kk Hseyin Paa Selimin
kafesdeki hayat esnasnda uhadarln yapm ve kendisini
ona sevdirmiti. Kk Hseyin Paaya verilen vazifede padi
aha ve devlete byk hizmetlerde bulunaca ilerde sylene
cektir. Ordu ve donanmada yapt bu deiikliklerle padiahn,
ordunun kuvvei mneviyesini dzeltmei dnd sralar or
dunun btn dnd de muhta olduu paraya kavumak
idi. Halbuki Selim III hkmdar olduu vakit hzineyi tam ta
kr bulmutu. Para tedariki iin, devlet kapsnda yllarca hizmet
grm kimselerin fikirlerini almak istedii vakit de bunlarn
mtereddit durumlarn grerek hayret iinde kalmakta idi.
Hayretinin derecesini Kaymakam Paaya yazd u hattan an
lyoruz.
1 Ba. ar. s. 43 H. 501.
2 Kk Hseyin Paa kastediliyor. 1791 de kaptan derya olmutur.

3 Ba. ar. Selimi Slis devri sandklar.
32
SELM III. NHATTH M YU N LRI
Kaymakam Paa;
Devletin irad ve masraf ve zait sefaheti cmlenizin ma

... lmudur. Eer bana imdilik kuru ekmee kani ol deseniz
ben razym. Eer ben birine taarruz eylesem pederi dahi
byle idi deyu lisana gtrrler. Siz bana beyan edin allah
akna devlet elden gidiyor sonra faide vermez. Ben bildi
imi size beyan eyledim. Siz de devlette hissemendsiniz,,1.
Orduyu hmayun paraszlktan ikyeti artrdka Selim,
Kaymakam Paaya yollad hatlarda kulland dili sertletir
mitir. Bir hattnda da sefer ve ake hakknda unlar yazmak
tadr :
Sefer demek iddet demek, sefa demek deil, medar
kllisi ake ve zahire olduu cmleye malm; lkin bunlarda
kllet var deyu durup oturmak olmaz; dman ne derse
msaade eylemek din ve devlete yakmaz. Eer benden cevap
isterseniz ben rahat ve cemi ml hlyasn kurmadm, sizden
rey benden infaz lzm, cmleniz bir araya gelp hazine
nerden hsl olur ve nereye sarf olunur mlhaza eyleyp
dininiz gibi dorusunu syleyiniz bu hususlarn cmlesi
sizden matlubu ahanemdir,,2.
Bir dier hattnda da yle feryat ediyor:
Kaymakam Paa,
Benim dediim size budur, Bu bana cevap olmaz. Eer
devllette ake yok deniliyorsa bizim bu kadar ihtiam v
ekl rbmz nedir ? dmana aczi hal izhar ediyoruz.
Kuru nvan ile ben de sizin halinize bakup mtehayyir
oluyorum. Ne taraftan mmkn ise beyan edesin. Siz bu
kadar zamandan beru devlet iindesiniz, be ake zait nerededr bilrsnz, yine benden sual ediyorsunuz..........
unu undan al deyp de ben almadm m ?s *
Bu feryatlardan bir netice kmadn gren Padiah biz
zat ie giriir para tedarik etmek ister. lk akla gelen tedbir
msaderedir. Devlet hizmetinde zengin olup len veya ldr
len kimselerin serveti beytlmle intikal eder, msadere ile para
1 Cevdet c. 4. s. 284,
2 Cevdet c. 4. s. 297.
.
3 Ba. v. ar. s. 58. h, 100,,
33
tedarikini koyuyor. Fakat Padiahn bu tedbiri itirazlara urar;

Selim III itirazlara cevap olmak zere u hatt nereder:
..... .......
.....
Benim Veririm,
Mli eytama taarruz eylemek benim hilf merebimdir.
Mdahale olunduuna bir trl rzam yoktur. Ve maazallah taal ticaret ve sanat veharasetle tahsili ml eylemi
adamlardan her kim vefat ederse mademki vrisi vardr,
bir akesi canibi miriye alnmasn, lkin menafii devletimi
kendye mekel eyleyp emvali miriyeden servet kesbeylemi ricl ve kibardan vefat eyleyenlerin mali ne benim
ve ne mteveffann ve ne vrislerinindir; ancak beytlmli
mslimn ve emvali miriyenindir; tamamca alnr hfz din
devlet iin sarfeylerim ve ecdad izmm dahi byle
derler idi. Eer Defterdar ehli hak ise esnaf makulelerinin
terekelerini temhir eylemesin, yoksa kibar hakkna filas!
olan muamele olunur,,1.
Mamafih harb gibi muazzam bir i iin lzm olan para

nn meru msadere usul ile temin edilemiyecei tabi idi
Selim esasen bu ciheti abuk anlam olduundan baka are
lere ba vurduunu gryoruz; kendisinden sonra gelen birok
padiahlarn tutacaklar yolu, onun da bir aralk tutmak istedi
ini gryoruz. stikraz yolu. Ancak bu devirde Avrupa-Osmanl iktisadi ve ticari mnasebat henz on dokuzuncu asrn
ikinci yarsnda alaca faal ekli almamt. Binaenaleyh bir
Avrupa devletinden istikrazda bulunmak g bir ey idi.
Esasen byle bir eyin mazide de emsali yoktu. Binaen
aleyh mnevi bakmdan Osmanh Devletine daha az ar gele
cek bir yol dnld. Cezayir ve Tunus hzinelerinden bor
para tedariki dnld, olmad. Esasen bu hzinelerin Osmanl
imparatorluuna lzm gelen klliyetli paray tedarikleri de
mmkn deildi. Bunun zerine Fas hkimi de el altndan is
kandil edildi. Hkim itizar etti. Bu teebbslerin muvaffakiyetle
neticelenememesi Padiahn yeis ve midsizliini arttrd2.
Bu mitsizliin evkiyle Selim III yine fevkalde tedbirlere
ba vurmak mecburiyetini hissetti. Altun ve gmten rnasnu
1 Yeni mecmua e. I; say 28. s 449-250.
2 Zeyli Vsf c. 2. , 43.
Sdim UK Fi. 3
34
eyalarn behalar mukabilinde satn alnarak para dktrlmesine karar verildi. Bu kararn her kese tatbik .edilmsi iin de
vaktin icabatmdan olan fetvaya mracaat edildi; eyhlislm
efendinin bu mnasebetle verdii fetva udur:
Altun veya gmten masnu olan htem ve kuak paftas
ve hilyei seyf ve hilyei nisdan madann rical ve nisya istimali
haram olurmu?
Elcevap...
Olur.
Bu surette altun veya gmten masnu olan eyann isti
mali haram ve zekt vacip Ve hepsi bilfaide ve cihat
iin lzumu olmakla Darphanei mireye eshab beyi etme
leri iin emri li sdr olsa mezburun ol emre itaatleri
lzm olur mu...
Elcevap.... Olur1.
Fetva hkmlerinin tatbiki iin de kaymakam paaya padiahn
yollad hat udur:
Kaymakam Paa,
Meskk akeye kllet gelmesinin sebebi hem temadii se
ferden ve hem evanii zer sim istimalinden evvelkinden
imdi birka kat (j) ziyade olduundandr. Bu husu
sun erisi semahatl eyhlislm efendi dimizden sual
olundukta htem ve kuak paftasndan ve hilyei seyf ve
hilyei nisdan maada zer simden masnu eylerin rical ve
nisaya istimali haram idn, eyay mezkrenin zekt
vacip ve hapsi bilfaide ve cihad iin lzumu olmakla
eshab Darphaneye beyyetmeleri iin emri li sdr olsa
mezburlarm ol emre itaat lzm olduunu mbeyyin fetvayi erife htem ve kuak ve paftasndan ve hilyei seyf
ve hilyei nisdan velhasl erbab harbin eslhasndan an
cak devatmdan ve nisvanm bilyelerinden maada zer sim
istimalini umumen men edesin anu saltanat iin sen fakat
birka raht alakoyup maaday Darphaneye veriniz. Vzera
ve rical ve saireleri raht ve bisat ve harem ve selmhklarmda memnuulistiml olan evani ve gayri her ne ise evx Bta. y. ar. Selim III devri andklar.
SELM IIL N HATTI HMAYUNLARI
35
vel kapuya getrp badelvezn yanna adam tyin ile Darp-haneye teslim ve akelerini bittemam ahz eylemek zere
tanzim etsin....Bu -maslahat din.iindir. Her kim ketm ve
ihfa ve hilfna icra ederse Allah ve Peygamberlerimizin
lneti zerine osun, ana gre nizam veresin 1.
Padiahn yapmaa muztar kald bu tedbir de birok iti
razlara uramtr. in garibi itirazlar yapanlarn banda ule
ma bulunmakta idi. Padiah ulemann haksz ve kendisinin hakl
olduunu gstermek iin ber mtat kaleme sarlm ve yapt
i u hat ile mkul ve meru gstermee almtr.
Kaymakam Paa,
Ciilsu hmayunum vukuunda Darphanede sermaye ake
si olarak iki bin keseden ziyade mevcut ake olmayup ve
Enderun ve haremi hmayun hzinelerinde dahi yz elli
keseden ziyade mevcut zuhur etmeyp mir hzinesinde
dahi bir kese olmad zhir oldukta Moskov ve Nemelye sefer alm olduundan iki kavi dmana sefer
klliyetl akeye muhta iken devlette hi ake olmad
malm oldukta bir aresine baklmak iin bu kadar me
veretler oldu. Nihayet cmle ittifakiyle eran istimali ha
ram olan sim zerin meni ve akesiyle Darphaneye beyi
hususuna karar verilp bu bapta eyhlislm dimiz dahi
fetva vermekle ben allahn nehyettii maddeye hat verdim.
Ulema ve ricalden kendini bilmez ve din ve devlete hayrine idn idrak etmez baz kimseler Padiah bizi kara
anakl etti dey u allahn nehyettii maddeyi nehy ettiim
iin konaklarnda . drl kelma ibtidar ve nizam devleti
muhil ekzib ve eracifi ve azlarna geleni sylediklerini
iidiyorum. Bu iki dmana seferi ben amadm ve dev
leti bu gaileye ben uratmadm. Clsu hmayunumda
devletin mzayakas malm idi. Yine kendi reyleriyle bu
nu icra ettim. Henz iki bin kese fiz hsl olmad yine
baz idare ve tedarikttan clsu hmayunumdan ibu
zilhicceye gelince umuru sefer iin sarf olunan ake
nin kaydm karttm. Yalnz Darphaneden yirmi be bin
keseyi mtecaviz ake verilmi ve bu tedarik anlarn
1 Bav. ar. Selim III devri sandklar.
36
gmnden deildir. Ancak inayeti haktr. Henz beytlmlde bu derece mzayaka olup iki dman memaliki
..... ismiyeye hiicm eder iken def i iin herkes varn dini
iin beytlmle vermek eran caiz ve Padiah da ahzeyledikte zulr etmemi olurken ulema efendiler imdiyedek
beytlmle ka kuru verdiler. Cmlenin geimi bu dev
let sayesinde deilmidir. yzen billh bu devlete bir sekte
gelr ise halleri ne ekil olur. Hi mlhaza olunmuyor
mu? anelerinden getim din devlete muzr olacak kel
m sylemeseler idi, olmaz m ; ibu hatt hmayunumu
mtala edup ricali devlete sen syyesin ve Semahatl
efendi dimize dahi gnderp kazaskerlere vesair iktiza
edenlere gstersn bu kelmlar syleyenleri sen ve efen
di dimiz tecesss edp her kimler ise arz ve fimabaat
umuru devletin ihtilline dair bir kimse tarafndan bir
harf iidirsem tedip edeceim tefhim olunsun1.
Selim III inhitat halinde bulunan ulemasnn her trl
menfi mukavemetine ramen srf kendi inat ve enerjisi ile bir
miktar para bularak donanma ve orduya gndermitir. Bunun
la beraber ne donanmann ne de ordunun umum halinde b
yk bir deiiklik hsl olabilmitir. Malbiyetin yegne se
bebini paraszlk tekil etmedii iin mparatorluun uzak harb
sahnelerinden Selim III e kt haberler gelmekte devam etmi
tir. Selim donanma ve ordunun gsterdikleri acz karsnda
hiddete kaplarak sert ifadeli hatlarla devlet adamlar
nn izzeti nefis ve gayretlerini krbalamak istemitir. Bu kabl
hatlardan birisi Anape nnde cereyan eden deniz muharebe
siyle alkadardr. 1793 te Kaptan Derya Kk Hseyin Paa
byk bir donanma ile Karadenize alm ve Anape havali
sinde Rus donanmas ile cene tutumu idi. Bu engin akibeti Karadenizin emniyeti ile alkadard. Karadenizin Osmanl
nfuzundan karak Rus nfuzuna girmesi hem Osmanl mpa
ratorluunun Karadenize mcavir topraklar iin hem de h
kmet merkezi olan stanbulun durumu iin byk bir tehlike
yaratm oluyordu. Selim III bu noktai nazardan Anape mese
lesine byk bir ehemmiyet atfetmi ve u hatt hmayunu
yazmtr.
1 Cevdet tarihi c. 5, s. 34,
37
Kaymakam Paa,
Ben an bunu bilmem alt aydr i yryor dey bana
yazarsn, imdi kusur ettiinize binaen leme fesat gelmi
deyu yazyorsun. Gznz aasz sonra peiman olursuz,
Anapeye zahire ve mhimmat gitsn ve hal haberini el
bet isterim. Tedbiri ve imkn naslsa edesiz ve Karadenizin emniyeti ve dmann defini ve Anape yollarnn
almasn elbet Kaptan Paadan1 isterim. Buna devle
tim on bin kese ake masraf koydu. Meydanda bir i
yok. Gemilerde asker yok. Dman geziyor anlar ka
yor ite son emrimdir. Donanmann cmlesini ben ana2
ihale etmiimdir. Sonra kendi bilir. Ve u Anapeya ey
lerin vsulne say nizam sizden ierim. Vakit kalmad,
gznz aasz. Sonra peiman olursunuz,,3.
Karadenizde cereyan eden deniz muharebelerinde Os
manl donanmas pek ok zayiata ve harabe uramakla tamir
ve takviye iin stanbula celbedilmi bu suretle Selim IIPn de
bir hatt hmayunu daha, ihtiva ettii tehditlerle boa gitmi
tir. Selimin ordu, donanma; harb harekt, harb sahneleri
hakkndaki bilgisi ezberden edinilmi bir bilgi olduundan bu
hususta kendisine arzedilmi meselelerin sakat taraflarn an
cak akl selimi ile bulmakta idi. Verdii emirlerde, tavsiye et
tii tedbirler de ekseriya hiddetli ifade kullanmas iin aslm
bilmediindendi. 1793 yln klakta geiren ordunun yaz ha
rektna balanaca sralar Serdar ekremden gelen arzda
alnm olduu bildirilen tedbirler hakknda Selim kanaatini
u satrlarla bildirmitir:
Bunlar gzel, lkin hep olmutu olacakt tbirlerinden
ibaret olup meydanda grlm i. yok, dman duruyor.
Byle geveklik ile i grlemez ? ben i isterim gzn
z aup baksanz gece ve gndz demeyesiniz yaz ge
mee balad. Siz dahi yle olacak byle olacak diyor
sunuz. Allah gstermesn dmanlar bir taraftan frce
bulmak lzm gelr ise sonra bana kim cevap verir. Ben
1 Kk Hseyin Paa.
2 Kaptan deryaya
3 Yeni Mecmua s. 23 s* 215L
38
sana klli istikll verdim. Her bir rey ve hareketin in

dimde makbuldr. Umuru din ve devlette ikdamu gayret
edenlere ikram ve kusur ve rahavet edenlerin tediplerine
ihtimam edesin. smail ve Ni ve Yenipazar, vesair ordu
larn halleri nicedir? Yenipazarda zahire yok niin ted
bir etmezsin, bir taraf dnp dier taraf feramu et
mek olur m ? byle gevek hareketten bana hayret geli
yor. Allah seversen gayret edesin1.
Selim, Serdar ekremi tehdit Serdar ekrem de zahiresizlikten ve gnderilmesi lzm gelen askerin henz orduya gel
memi olduundan bahisle ikyet etmekte idi. Filhakika or
dunun boalan, saflarn doldurmak icabediyordu. Bu hususa
dair memleketin muhtelif taraflarna emirler uurulmutu. Fakat
Padiah bu emirlerin yerine getirildiinden ve getirileceinden
phe etmekte idi. phesinde hakl idi. nk stanbuldar
Sekbanba marifetiyle gnderilecek askerin tertibinde bile
salam bir tutum yoktu. Padiahn Kaymakam Paaya bir hat
t hmayunu iin ne kadar gevek ve gtr tutulduuna g-
zel bir misldir:
Kaymakam Paa,
Sekbanba tertip eyledii Ortalarnn neferatnn iki
bin be yz olmak zere iken imdi bin miktar neferat
edp kusuru yolda yazulur dermi, Suphanallah bu ne
haldir ? stanbul gibi beldeden iki bin adam yazamyacak,
yolda nerde olur, elbet bunda gidecek her neferin ismi
resmi ile defterin isterim. Ve zbitan bundan gtrp
oraya teslim edecein taahhtleriyle ol deftere mhr bas-v
sunlar. Bu nasl masharahktr. Ak sakalndan utanmaz m ?
Bir aydr ordu noksandr. Bu nasl gayreti dindir?,,2.
Emirleri her tarafta noksan ve kusurlu yaplmasna ra
men Selim III ordunun slah edileceine ve muzaffer olacana
kani idi. Ordu ise kendi zaaf ve iktidarszlna oktan kana
at getirmi bir an evvel sulhu arzu etmekte idi. Selim ordunun
bu hleti ruhiyesinden haber aldndan Serdar ekreme gayet
iddetli ve uzun bir tekdirname yollayarak vazife ve mesuli1 CeYCet tarihi c. 5, s.. 43,
2 Ba,' v. Ariv ' s. 43 No, 470
39
yetini bir daha hatrlatmtr. Vesikalar ksmnda 4 numara ile

tam metnini verdiimiz bu tekdirnamenin ehemmiyetli ksm-,
lann burada hlsaten arzediyoruz.
Padiaha lzm olan vekili mutlak olanlara ruhsat k
mile ve istikll verp yazdklarn icra etmektir. Vekili
mutlak olanlara dahi lzm olan ricali devlet ve Ocaklu
vesair hizmet erbabn uydurup her ii ehline smarlamakdr. Kundan serhadde zlmekle her bir umuru seferi
ve dmanlarn ''hallerini ve askerin ahvalini bilr makuleden olmanla imdiyedek her tarafn tedbirini ihata edp
yle tedbir olundu. Ve filan i grld hemen mukabe
lei ddan gayri i kalmad diyeceksin sandm. Sen ise
imdiyedek bir i grmeyp gnderdiin tahriratlar acz
ve yeisden ibarettir. Hal byledir deyu her ii braup
dmanlar ne ederler ise etsnler biz durup bakalm m?
bu nasl eydir. Yaz ortas oldu h^ne'-'.edeceklerini bilmeyorsunuz, bu hayret bu teksl sendemidr. Yoksa
ordu ricalindemidir, bana bildiresin,,. Dmanlar bir ta
raftan ilerini grmekte siz ise hl hayrettesiniz. te
Prusya ve sve cenk ediyor. Dmanlarn beru tarafta
olan askerlerinin ou Prusya zerine gittikleri halde ve
sizi korkutan czi .asker id indimde muhakkak olmu
tur. Edna himmet olsa Eflk ve.Budandan dman tard
olunur ve Lehl ile arada hail kalmayup zahire ve levazmat suhuletle tedariki mmkn olur. Bu hayret bitinceyedek ake dersiniz, mevacipten sonra bin kese gnder
dim. te bin kese daha gidiyor. Bundan baka yine irsal
ederim. Sizin bir i grdnz yok. Henz nizam vermi
yorsunuz. Tatarlar sekiz gnde geliyor. umnu etrafnda
Delil heyetinde ekiya zuhur etmi; an dahi defetmiyor
sunuz. te bu tenbihimden sonra siz bilirsiniz.,,
Selimin ard aras kesilmeyen bu nasihat ve tehditleri or
dunun madd manev durumunu dzeltmekten uzak kalmtr.
Her ne kadar Prusya Osmanl ittifaknn ruhuna uygun olarak
Avusturya hududuna azm kuvvetler ym, svete Ruslara
kar sayl muvaffakiyetler kazanm idise de, Osmanl ordusu
dmanlarn karsnda yine aciz durumunu muhafaza etmekte
idi. Bu buhranl durum Avrupadaki siyasetinde hsl olmaa
40
balyan deiiklikle daha feci bir ekil almak istidadn gs

teriyordu. Filhakika 1790 da Rusya, Avusturyann Trkiye ile
ayr bir muahede imzalamak niyetinde olduunu haber alm
ve tek bana hem Trkiye hem de sve ile. harb yapmann
gln takdir ettiinden, sve ile sulh yapmt. Valara
Muahedesi. Austos 1790.
svein aradan ekilmesi Osmanl devleti iin byk za
rar idi. nk sve cephesinde serbest kalan Rus kuvvetleri
nin Osmanl cephesine gnderilecei aikrd. Selim III duru
mun nezaketini mdrikti. Kaymakam Paaya yazd bir hatta
sve-Mskof anlamasndan Prusya ve Ingilterenin nasl bir
vaziyet alacaklarn renmek istiyor. Bermtat asab bir ifade
ile yazlan hat udur:
Ve bu sve Moskoflu ile ittifak eylemesi celi maddedir
zira sve Moskoflu ile hemhudut olmak hasebiyle Mos
.. koflya azm kuvvettir bu kfirlerin hali byle televvn
zeredirler. Acaba Prusya ve Ingiltere ne suret kesbeder
bunlarn halini tasrih etmek lzmdr biz dahi ana gre
nizam vermek iktiza eder Prusya elisinden sve mad
desi ve kendilerinin nasl hareket edeceklerini sual etmek
lzm olmak gerektir. Hele bu hususlara Reis Efendi sarf
zihin etsin ve onlar maslahatlarn altklar gibi biz
dahi ahlardan ayr menfaatimize bakmak lzmdr Reis
Efendiye syleyesin,,1.
Bu sralar ne ngiltere ne de Prusya Osmanhlarm lehinde
cidd teebbslerde bulunabilecek vaziyette idiler. Fransa ihti
lli Avrupann siyas ve tima sitatsn tehdit eder bir
mahiyet almt. Byk Avrupa devletleri iin artk siyasetin
siklet merkezi dou Avrupasmdan bat ve orta Avrupaya nak
ledilmiti. Prusya, Fransa ihtill hkmetine kar Avusturyay da srklemek istediinden onunla anlamakta tereddt et
medii gibi Osmanl mparatorluu ile Avusturya arasnda da
harbin daha fazla devamnda Prusya bakmndan bir fayda
grmemee balamt. Bu sralar esasen ngilterede gerek
Avusturya gerekse Bbli nezdinde harbin durdurulmas iin
teebbslerde bulunmakta idi.
1 Yeni Mecmua c, I. say 45. s 471,
41
svein harpten ekilmesi, dost tanlan ngiltere ve Prus

ya gibi iki devletin srarlar, Osmanl ordusunun esasen iki
kuvvetli dman karsnda doru drst bir i karamamas
Bbliyi Avusturya ile mtareke akdetmee evketti. Mtare
ke Eyll 1790 da imzaland. Mtarekenin imzalanmasn Selim
ili ile Serdar ekrem ayn zaviyeden grmemekte idiler. Padi
aha gre Avusturya ile olan harbe son verilmesi btn kuv
vetimizle Rusya zerine yklenip ona pes dedirtmek iin bir
frsatt. Halbuki gerek Serdar ekrem gerek sair ordu erkn
Avusturya ile mtarekeyi bir balang addediyorlard. Onlara
gre Avusturyadan sonra Rusya ile de, bir frsatn bulup
mtareke akdetmeli ve sonra sulha doru yrmeliydi. Esasen
bu dncenin evkiyle de daha Avusturya ile mtarekeyi imza
lamadan uzun mzakerelere girimiler ve vakit kazanmak is
temilerdir. Selim III Serdar ekremi ile yapt muhabereden
ordunun bu hleti ruhiyesini anlam ve fevkalde hiddet et
miti. Hiddetinin derecesi u satrlardan pek gzel anlal
maktadr.
Benim Vekili mutlakm ve Serdar ekremim,
Takrir mucibince Neme mtarekesine bir gn evvel
nizam verp katedesin, bundan sonra bir saat teahhur
ettirmiyesin. te sana kat yazdm. Kald ki ibu takrir
de iptida mtarekeye ruhsat verdiniz sonra Eflkten yol
istediniz deyu yazmsn1 ben yol hususunu iptida yaz
dm hatt hmayunda tasrih etmi idim. Niin anlamayup dikkat etmeyup byle yazarsn? takririn bir maha
llinde biz hazr idik Prusya elisi zuhur etti2 deyu yazup ahar mahallinde askerde cenk edecek hl yoktur
deyu yazmsn bu nasl eydir. Bunun gibi biribirine uy
maz eylerin bir ka dahi var. Yazlan eyi bir kerdnmezmisin bu tarafta gece gndz demeyup bir gn
bir saat rahatm aramayup ve kimesneye rahat ve arm
1 Avusturya ile mtareke mzakeresi yaplrken Osmanl ordusu
nun Rusyaya kolayca taarruz edebilmesi iin esasen Osmanl topr olupta Avusturya eline harpte gemi olan Eflkdan yol istenmiti. Avusturya
reddetmiti.
.
2 Prusya elisi Berlin'den gelmekte idi. Orduyu hmayunda ve bil?
hassa Eflkdan Osmanl ordusuna yol verilmesi meselesini Serdar ekremle
grt. Eli Osmanl tezini kabul etmiyordu*
42
vermiyerek drl drl ikdam ve ihtimam ile celp ve cem

ettirdiim bu kadar mntahap asker nice oldu? byle
ey olurmu? Prusya tavassutu zuhur etmese idi cenk et*
meyp germ dnecek idiniz behey adamlar byle din
ve devlet gayreti olurmu? Allahtan havf ve Peygamber
den hay etmezmiim ecdadm vaktinde bu kadar gayret
edenler beerden deilmiydi. Vah vah yazk bu kadar
ikdam ve dikkatime yazk. Dmanlar yaz ve k demeyp ilerini grrler anlar adam deilmi? anlara bakup
nefsinizi levm etmiyormusuz? bu kadar bin kese beytiml sarfolundu bari bir i grelim bouna gitmesun demezsiz. Yarn Allaha ne cevap verirsiz daha yazacam
ok lkin gafletinize gre faydas yok. Ben an bunu bi-1mem, Neme mtarekesini eflkdan yol olmazsa dahi bir
gn evvel kesp bitirp beri taraftan olsun alhlihi brail
...... taraflarna gitmelisz. Buna zr ve bahane dinlemem,
Prusyau Moskoflu aleyhine olarak svele mceddeden
akdi ittifak etmi, svee ake dahi vermi Moskofla cenk
edecek. Ben dahi Krm avni hakla teshir edinciyedek
Moskoflu enginden fri olmam. Eer Krm Prusya ta
vassutu ile cenksiz verirse Prusya ve sve beraber ola rak msalhaya olvakit ruhsat veririm. Ve ill mmkn
deil heman brail taraflarna varup Kili ve smail vesair
yerlerin muhafazalarna baksz. Sonra biriniz cevaba
kaadir olamazsz,,1.
Serdar ekrem vesair ordu erkn bu hattan memnun
kalmadlar. Nizamsz askerle harb yaplamyacan anlam
bulunuyorlard. Bununla beraber emre uymak lzm geliyorduk
Mtareke iin mzakeratn nii alnncaya kadar ufak tefek
hazrlklarla urald. Avusturya ile mzakerenin imzalanaca
sralarda Rusya da mtareke temayln gstermekle ordu
bir aralk mide kapld. Padiahn yeni bir hatt bu mit ka
plarn da kapad. Selim III n Rusya ile mtareke hakkmdaki
kat dncesi uydu:
Mnferiden Rusyalu ile musaleha Prusya ittifakn feshe
deceini bir kere mlhaza etmezmisz byle tedbirmi
1 Cevdet, c. 5. s. 61-62.
43
olur? kald ki Prusya kral Rusya hududuna asker tyin

eylediini resmen beyan eyledi ve sana yazd mektu
bunda dahi Rusyalu her ne irad eylerse marifetim olma
dka kabul olunmasun deyu yazm.
Krm alnmadka Devleti Aliyyenin asl dman olan Rusyalu ile sulh yoktur,,1.
Bu hat orduya yard sralar ordunun durumu ok kt olma
a balamt. K yaklamakta olduundan asker taraf taraf firar
etmekte idi. Harb iin erknda ne heves ne de mit kalmt.
Ruslara gelince bu mkemmel frsat karmak istemediler, basit
hareketlerle ve kolaylkla Kili kalesini Tuna boazlarn zaptederek Ismaili muhasara ettiler. Bizim askerlerimiz ise bizzat ordu
eyasn yama ve halka birok zulm yaparak firar etmekte
idi. ( Knunuevvel 1790 ) *
'
,
Selim III Krmn Ruslardan alnmasn beklerken ordunun
yeni muvaffakiyetsizliklerin grnce teselliyi ber mutad kaleme
sarlarak heyecann iddetli cmlelerle ifadede buluyor:
Hasbinallah vehimelvekil ite hl malm oldu cz d
man bizim gayreti olmayan askerlerimizi perian eylemi ve bu
kadar cephane ve zehairi yama edp firar eylediklerinden
gayri ehli islm katli nufuz eylemi ve ehli islmn malini
yama eyleyen askere eran ne lzmdr sual olunup siyaset
olunmak lzmdr. imdi dman durmaz bunlar takip eder ve
belki Babada semtinden bir kol ile Varna zerine gelr. te
braili muhasara etmi elbette bu bozgunluu anlar grdler ki
bu kaleyi vururlar ondan sonra hl ne ekil olur, Abdullah
Efendi ve bir ka nefer kimeshe bugn kapuda cem olup m
zakere edesiz, kuvvet olarak tez elden orduya istimalt ve kuv
vet olarak ve tekrar kendilerine nizam verp iktizasna gre
dman zerine varmalai iin Sadrazama ve saire hitap olarak
hznl ve tesirli bir hatt hmayun tesvidi yapup bugn irsal
edeyim. Yazmak iin imdi tarafma gndersn, ve mzakere
senedini buun tarafma arz edesiz,,2.
Padiahn hatlar ordunun halini hibir vehile slh ede
medi, Sadrazam Kili kalesinin de Rusar eline gemesine mni
_
Cevdet, e. 575762.
2 Ba v, ar. 3* 45. h, 10L .
44
olamad. Az zamanda yer alan bu bir seri malbiyetten Padi

ah ve yardmclar Sadrazam Haan Paaya byk bir hisse
kanaa baladlar. Sadrazamn kendisini mdafaa yollu mek
tuplarnda da mnsz behaneler grlnce yalnz azline deil
ayn zamanda katline de ferman edildi. Haan Paa idam edilp kellesi det olduu zere stanbula gnderildikte Padiah
onu Kaymakam Paaya u hatla gnderdi.
Kaymakam Paaya,
Sadr sabk erif Haan1 Paann seri maktuunu kk
imrahorun atr getrd size gnderdim, umuru seferde ku
sur edp vakt zamaniyle dman zerine gitmeyp askerin
perianiyetine bis ve smaile imdat etmediinden istilsna
sebep ve beytlmli mslimnin itlf izaatn mucip olduu
ve rvet alzeyledii ve bunlara dair thmeti edide tah
ririyle yaftasnn tesvidini yapup imdi tarafma gnderesiz :
ve yarn seri maktuunu Orta kapuya vaz eyleyesiz ve
imdi defterdar gnderp hanesini temhir eyleyesiz ben
de bu taraftan hazine kethdasn gnderdim
Serdar ekrem erif Haan Paann idam yeni bir Sadra
zamn intihabn icabettiriyordu. Yeni Sadrazam, evvelce azle
dilerek hudut Seraskerliine tyin edilmi olan Ziya Yusuf Paa
oldu. Ziya Yusuf Paa muktedir ve kuvvetli bir vezirdi, fakat
ne iktidar ne de kuvveti ile orduyu bulunduu anariden kurtarp zafere gtremezdi. Binaenaleyh Serdar ekremliinde,
selefleri zamannda Osmanl ordusunun bana gelen felketler
silsilesinin devam ettii grlr. brail sukut eder ve dman
Babada zerine yrr. Yenieri askeri itaatsizlikte kusur etmez.
Kanunnamesi icab piyade harb edeceine halkm beygirlerine
el koyarak sz ve kumanda dinlemiyerek kendi kendisini svari
yapar ordudan firar edenleri de Istanbulda kahve kahve dola
arak Rus ordusuna kan kusturduklarn, Rus askerini tarumar
edijp kumandanlarn yerlere buladklarn ve daha birok ya
lanlar haysiyetsizce anlatrlar...
Mtekait Yenierilerle halk, Yenieri Ocann kahraman1 Ba v. ar. s. 45. h, 101.
.
, 2 1789 da Sadrazam ..olmutur. Sadrazaml bir ka ay devam
etmitir. Malbiyetlerden mesul tutularak umnda katledilmitir.
45
l karsnda hayretten azlan ak btn bu uydurmalar

dinlerler ve inanrlar.
Ordunun anarisi Selimde de btn zafer mitlerini silmi
sprmt; Selim de artk Krm almann bir hayal olduunu
anlam bulunuyordu. O da mtareke ve musalha fikrini uygun
bulmaa balamt. Fakat hi olmazsa mevzi bir zaferden
sonra bu felket dolu harb devresine nihayet vermek istiyordu.
Mtarekeyi istemesi iin baka sebeplerde vard. Prusya ve
ngiltere Fransa ihtillini bastrmakla megul idiler. Osmanl
imparatorluuna hibir yardmlar dokunamyacaklar anlal
mt. Binaenaleyh Prusya ile Rusyaya kar mtereken ha
reket iin Bablinin yapm olduu ittifakn bir mnas kal
mam demektir.
Selim III bu vaziyetin tesiri altnda kalarak Serdar ekreme mnasip bir frsat zuhur ettii takdirde Rusya ile mta
reke yaplmas iin ruhsat vermek mecburiyetinde kald.
Serdar ekrem Padiahn bu yeni kararndan fevkalde
memnun oldu. Fakat o derece bir mtareke frsat ve sebebi
mevcut deildi. Binaenaleyh Reis Vekili Hakk Bey Serdar
ekremin ifah talimat ile mtareke maddesini asker ve zahire
skntsn arzetmek zere stanbual gnderildi. Selim III n bu
iten memnun olmadn Kaymakam paaya yazd u hattan
-anlyoruz:
' .
~
;
*Mtarekeye serrite yoiken Asitanede aresi bulunur
hlyasiyle Reis Vekilinin orduyu terkedp gelmesi ve ordu
dan dahi gndermelerine taaccp olunmutur. Moskovlunun
adamlar orduya gelp gittiler. Bu taraftan serrite meml etmek akl krmdr. Murat dmann keyfiyeti h
cumunu beyan ise biz anlardan mukaddem biliyoruz. Bu
taraftan asker gndermek ve tedbir etmek ise mmkn
olan imdiye dein icra ettik. Kangisinin faidesini grdk.
Cenab Hak cmlesine akl ihsan eyleye min. Eer m
tarekeye rite bulunursa Prusya ittifakna halel vermiyecek vehile nizamn versnler kald ki Balkann te tara
fnda otuz bin asker kar elbette ihra etsnler ve d
man karu tarafna gersnler ve Babada ve Tuna
sevahiini muhafaza etsnler bu taraftan dahi iktiza eden
46
tedbir ne ise dakika fevt etmeyp icra edesin ve Sadra

zama da tekit yazasn ve birgn evvel Reis Vekilini gnderesin,,1.
... ....
..
Padiah ahsan devlet namusunun temizlenmesi iin be
hemehal bir mevzi zaferin kazanlmasna taraftar idi. Fakat
arnaar mtareke fikrini en mnasip artlarla kabul eylemi
bulunuyordu. Nihayet ngiltere ve Prusyanm Rusya nezdindeki
tazyiki ile Rusya da mtareke esasn kabul ediyor. Sratle sulh
akdi iki tarafn da balca arzusunu tekil ettiinden mklemelere Ya kasabasnda ve derhal balanyordu. Sulh mzakeratma balanmas asker zerine byk bir tesir yapyor.
Sanki her ey olup bitmi gibi Yenieriler ve sair mrettep
asker orduyu terk ile dalmaa balyorlar. Selim III bu halin
dourabilecei fena neticeleri gryor. Sulh imza edilmedii
takdirde Ruslar karsnda harb edecek kimse kalmyacamdan, bu endie ile Sadrazamnn dikkat nazarn ekmek istiyor
ve ona u hatt yazyor.
Benim Vezirim,
Yaz askeri hnzr srs gibi bu taraflara gelmekte olup
sual olundukta musalha oldu alenen izin verdiler deyu
cevap ediyorlar. Byle oldukta musalha nasl olabilr.
Asker kalmad gibi dman neler teklif edecektir. Bari
askerin cmlesi dalmadan musalhay bir gn evvel k-,
detmege alasn. Alenen kraat iin istikllini tekit iin
tarafna bir kta hatt humayun baka yazup gnderdim.
lerin bir saat evvel bitmesine say gayret edesin,,.
Padiahn korktuu neticeler tahakkuk etmiyor, Rusya ile
sulh 9 knunuevvel 1792 de Ya kasabasnda imza ediliyor. Bu
suretle Osmanl -Avusturya harbinden sonra Osmanl-Rus harbi
de son buluyor. Bu ifte harbe nihayet veren muahedelerin
ksaca hkmleri unlardr. Avusturya ile imzalanan Zitovi
muahedesi mucibince, Osmanl mparatorluu Eflk ve Budana
tekrar kavuuyor, fakat gizli bir anlama ile Orsovoyu Avus
turyalIlara terketmek mecburiyetinde kalyor.
Rusya ile imzalanan Ya muahedesi Uakofu Rusyaya
brakyor, Dinyester Rusya ile Trkiye arasnda yeni hudut
1 Ba. v. ar. Selimi Siis devri sandklan.
47
oluyor. phesiz Osmanh mparatorluu harpten zararl k

yordu. Topraklarndan ve prestijinden yeni kayplar kaydetmiti.
Bununla beraber Rusya ile Avusturya da bu harpten bekledik
lerini elde edememilerdi. Rusya ne Trkleri Avrupadan koabilmi ne de eski Bizans imparatorluunu ihya etmiti. Avusturyaya gelince Eflk ve Srbistan yerine Orsovo ile iktifa
etmek mecburiyetinde kalmlardr. Osmanh imparatorluunun
harpten az zararla km olmasna, bu az zararn da ok b
yk acsn tadan Selim III olmutu. O, devrine malp bir h
kmdar sfatiyle deil fakat muzaffar olarak balamak istemi
ve ylmadan yorulmadan almt. Bununla beraber Selimin
ruhu ezel Trk dman olan Rus ve Avusturyann ifte ga
libiyetleriyle ezilemedi. O, malbiyetten karlabilecek dersleri
karmt. Osmanh mparatorluunu cezr bir slaha muhta g
ryordu. Bu slahat yaplmad takdirde devletin yaayamyaca ve yaamaa hakk olamyaca kendisince apaikr bir
hakikatti. Bu sebepten Selim, pahalya mal olan sulh devrini
slahata tahsis etmekte bir an tereddt etmedi. Hayatna mal
olacak olan bu slahatta byk bir iman ve enerji ile alt1.
II) Napolyonm Msr igali ve Osmaah-Fransz harbi
( 1798 - 1802 )
Zitovi ve Ya muahedelerinin imzalanmas tarihinden

(1790 1792) Napolyonun Msr seferine kadar (1798) Osmanh
imparatorluu alt yllk bir ulh devri tand. Selim III, bu alt
yl zarfnda hummal bir ekilde i slahat ile megul oldu.
Nizam Cedit,, ismini tayacak olan bu slahat Fransz yard
m ile oldu, 1798 tarihine kadar Osmanl-Fransz mnasebat
her iki tarafn byk dostluk nianelerinin intiban tar. yle
ise nasl oluyor da bahsettiimiz tarihte Fransay, Osmanl
topraklarna saldrm gryoruz? Bu sualin cevab Fransa ih
tillinin yetitirdii kumandanlardan Napolyon Bonapartm d
ncelerini tetkikte bulabiliriz.
15 Austos 1769 da Korsika da doan Napolyon ilk mek1
Tarihe Nizam Cedit ad ile geen Selimin slahatn
ye isyanlar safhasn bitirdikten sonra ayr bir ciltte tetkik edeeiz.
harpler
48
tebini orada bitirdikten sonra 1778 de Autun askeri kolejine

girmi 1784 te Paris asker mektebine kabul edilmi ve 1785
te topu mlzimi rtbesiyle mezun olmutun Bundan sonra
Napolyon Tulondan Ingilizleri karm (1793) ve Italyada:
Avusturya ordularna kar bir seri zafer kazanm (1797) bu
suretle Fransanm en gzde kumandanlarndan olmutur. Fran
sa ile ngiltere harb halinde olduu iin Direktuvar hkmeti
Napolyonu Ingiltereye bir ihra hareketine memur edince Na^
polyon, bu ihracn mmkn olmadn fakat ngiltereyi ms
temlekelerinde malp etmek kabil olduunu, bunun iin de
evvel mstemleke yollar zerinde bulunan Msrn igali1 l
zm geldii mtalasnda bulunmu ve Talleyranm da muzahe
retiyle bu mtalasn Direktuvar hkmetine kabul ettirmitir.
19 Mays 1798 de byk bir donanma ile Tulondan ha
reket eden Bonapart, valyelerin elinden Maltay zaptettikten
sonra 2 Temmuzda skenderiyeye muvasalat etmi, 21 Austasta Memlk ordusunu malp ederek Msn kazanmtr.
Fransa ile Osmanl devletinin dost geindikleri bir anda
Fransa tarafndan sebebsiz ve habersiz ekilde Osmanl eya
letlerinin en mhimlerinden birine yaplan bu taarruz btn
Osmanl devlet adamlarnda ve bilhassa Selim II de byk
bir tesir yapmtr. Padiah derhal Sadrazama lzm gelen ted
birlerin alnmasn emretmitir. Sadrazamn teebbsiyle de di
van divan zerine toplanarak mesele tetkik edilmi ve u ted
birlerin suratle alnmas kararlatrlmtr.
1 Msr Paasiyle Msr Beylerine, Franszlara kar
mukavemet etmeleri iin tahrirat yazlmas,
2 Vaziyetin icabettirdii baz tyinlerin yaplmas,

3 Btn sahil, ehir ve kasabalarnn Fransann Msn
*
Napolyon Bonapartm Msr seferine takaddm eden Avrupa ve Os
manii siyas miinesebatm bu kitabmzda tafsiltiyle tetkik etmei uygun
bulmadk. Okuyuculardan ad geen mevzu ile alkadar olanlara evvelce
neretmi olduumuz u eserleri tavsiye edebiliriz.
- Fransa - Msr ve Osmanl mparatorluu, st. 1938.
- Yunan adalarnn Franszlar tarafndan igali ve Osmanl - Rus
mnasebat Tarih Semineri Sergisi, st. 1937 tarih notlar st. 1941
49
istil ettiinden haberdar edilerek uyank bulunmaa davet

edilmesi,
4 Fransa ile hali harpte olan ngiltere devletinin Ak

deniz donanmasna, Osmanl limanlarnda iyi kabul gsterilmesi
iin hkm yazlmas.
Msr valisi Bekir Paaya derhal tahrirat yazlmas fikri
padiahn idi. Selim III, bu suretle hem Fransaya kar balyacak mukavemeti teci etmek hem de Msra, Padiahn m
saadesiyle geldiklerini iln eden Franszlar tekzip etmek isti
yordu. Hat aynen udur:
Benim vezirim,
,
Tez Bekir Paaya ve Beylere1 nvazil ve gayet

dikkatl tahrirat yazlsn, arazii Msryyenin bir avu
kumundan vaz gemiy^ceimizi ve ehli imann bunlarla
kitali farzolduunu aleni bilsnler. Kfirin hilesine itimat
etmesnler. nallah donanma ile ve her trl iane ederiz.
Greyim anlar nasl gayret ederler. Etrafl yazlup eritirilsn ieabederse fermana hat yazarm,,2.
Padiahn iareti zerine Sadrazam, Padiahn azndan
Msr valisi Bekir Paaya hitaben bir hatt hmayun kaleme
almtr. Bu hatt hmayunda Msrn naml beylerinden bra
him, Murad beyler ve Msr ulemas ile elbirlii yaplarak din
dman olan Franszlara mukavemet etmesi ve her trl mua
venetin Babli tarafndan yaplaca u ekilde ifade edilmitir:
Sen ki Msr valisi Seyyid Elhac Bekir Paasn,
Elhaleti hazihi Fransalunun mugayiri msalha habersizce
byle hareketi vki olup eyhlbeled brahim bey ve
Murad beyin gayretleri ve meray saire ve Ocaklu ve
hususa ulemay Msryenin hamiyetleri filasl malm ve
din devlet urunda sarf makdur edecekleri malmumdur. Greyim sizi cmleniz bilittifak Msra taarruz ve
ehli islma hiyanet zere olan Fransalunun kahr ve tedmirlerine ve iklimi Msrn levsi vcutlarndan tathirine
say ikdam edsiz. Donanma irsali ve sair her drlianet
icra olanur. Heman Hakteal hazretleri cmlenizi hsn
1 Msrn bu srada namdar beyleri brahim bey ile Murad beylerdi,
2 Ba v. ar. s. 39 h 20.
Selim III. F: 4
50
hizmete mazhar ve her hlde mnsur ve muzaffer eyleye

min,,1.
Bekir Paya bu hatlar gnderilirken am valiliine t
yin edilmi bulunan Elhac brahim Paaya da miyyetine
asker alarak Msr zerine yrmesi ve igal edilen yerlerin
Franszlardan tahlis edilmesi bir hat ile emredilmekte idi:
Sen ki am valisi Elhac brahim Paasn,
bu emri erifim sana vsl olduu gibi derhal maiyye
tine celbolunacak sergerdegn ve asakiri celp ile tevak
kuf ve rm etmeyp mtevekkilen alellhlmun Msr
canibine tevecch ve azimet ve beldei Msr ve Reit ve
Dimyat ve skenderiyeyi Fransz keferesinden tahlise
msaraat ve ol havaliyi vcudu levs ldlarndan tathire
bezli makderet edesin bu maslahat din maslahat olup
bu bapta senden gayreti diyanet memulu hmayunumdur.
Duay hayr padiahane ve tevecchat seniyei mlknem seninle bile olmakla Cenab Allahn avn inayetiyle
inaallah. bu maslahatlarda muvaffak olursun, heman Hazreti Hak umurunu teshil ve tevfikna mazhar eylesin
min,,2.
Bir taraftan Franszlara kar Msrda bir mukavemet ha
zrlanmas iin hatlar gnderilirken dier taraftan da, sahil
kasaba ve ehirler vaziyetten haberdar edilmekte ve mstak
bel hareket hatlarnn ne olaca kendilerine bildirilmekte idi.
Kendilerine ilk olarak hat gnderilen yerler Akdeniz ehirleri
idi. nk bunlar hdisatn cereyan ettii sahaya komu idi.
Esasen, Fransz teebbsnn vsati bu sralar henz bilinme
dii iin, bu ehirlerin mukadderatndan endie edilmekte idi.
ehirlere gnderilen hkmler aa yukar ayn mealdedir.
Hemen hepsinde evvel Fransann iln harpsz ve sebebsiz
olarak Msra taarruz ettii iaretle, mteyakkz bulunulmas
tavsiye ve ayet dman o taraflara da taarruz ederse
mdafaaya gayret edilmesi emredilmektedir. Bundan sonra,
Devleti aliyyenin elinde olan btn vastalar ile sahil ehir ve
kasabalarna yardm edecei, ilve edilmekte ve dmann ha1 Topkapu 1173.
2 Topkapu 1113.
51
rektna dair elde edilecek malmatn stanbula bildirilmesi is

tenmektedir. dzlerce ehir ve kasabaya gnderilmi olan bu
hkmler hakknda daha eash malmat edinilmesi iin birisi- ,
nin metnini aynen buraya alyoruz:
"Kbrs Muhassllna ve Kbrs Nipliine ve Yenieri zbiti ve yn ve sair zbitan ve bilcmle sz sahipleri ve i
erlerine ve umum ehli islma.
Devleti aliy ye, Franel devletiyle mstahkem msalhay
fesh etmeyp Franel Cumhuru tarafndan dahi feshi
msalhaya dair bir gna haber vrit olmamken bu
esnada Franel sergerdelerinden Bonapart nam ceneralin kati vafir donanma sefineleri ve klliyetl tedarikt
1 harbiye ile Akdenize huru ve hatt ibu senei mubareke
mah Muharremlharamm on beinci gn skenderiyeyi
Msr tarafna tevecch ve azimet ve Iskenderiyeye badeten ve cihaden duhul etmi olduu sen ki muhassl mu
maileyhsin tarafndan vrit olan tahrirlerin mealinden msteban ve bu surette memaliki mahrusmm cmlesinden
teyakkuz ve intibaha riayet cemi ehli islma farz ayn
mertebesinde -olduu vareste! kayd beyan olmaktan
nai siz ki muhassl Modon Yenieri zabiti ve yan ve saire
mumaileyh siz gece gndz mteyakkz ve mutabassr ve
hazrlhl bulunup tifei mezkrenin ol taraflara hcm
veliktiham misill hareketleri vki olur ie mtevekilen^
alllah mdafaalarna bilittifak damen dermeyan gayret ;
ve kurb civarnzda olan mslimn ile teveddt ve teavn eraitine riayet ve tifei mesfrenin bir taraftan ah
val ve keyfiyetlerini taharri ve tahkik ile vki olan ihbar
ve asr peyderpey Devleti aliyyeme tahrir ve iara msaraat ve maazallahi teal rsumu tahaffuz ve ihtiyata
riayet serimu tecviz, terahi ve kusurdan begayet tehai ve
mcanebet eylemeniz ferman olmakla tenbihen vettevfikan
hassaten ibu emri erif . . . ile irsal olunmutur, imdi keyfi-,
yet Anadolu ve Rumeli savahiline ve mecmu cezirelere
baka baka evamiri aliy yemin ifade olunduu ye taraf
Devlet aliyyemden dahi lzm olan ianetin bir vehile tec
vizi kusur olunmyaca ve tifei mesfrenin
^
Msr Iskenderiy esine tecavz ve taarruz vki ise mcazat-
52
larm mahede edecekleri eltaf hafiyetlilhiden msteda

ve mtemenna id malmunuz oldukta ber minvali meru
amel ve harekete mezit ve kati ikdam ve bu bapta
muttali olduunuz ihbar ve halat Deralliyyeme tahrir ve
ifham ve balda mnderic olduu vehile Iskenderiyeye
tasarruflar vki ise taifei mesfre sair mahallere dahi
hcum eylemeleri melhuz olduuna binaen bir vehile
emniyet ve gaflet caiz olmamakla ona gre semu basiret
ve intibaha riayet ve zuhur ederlerse
Kbrs ce
ziresinden mecmu erbab harb darb istihsap ve bervehi muharrer civarnzda elinizin iritii yerlerde olan
mslimn ile dahi teavn ittihat ve mukabele ve mdafaa
lar emrine cmleniz merdane say ikdam ve zinhar teksl ve gaflet vukuunu tecvizden begayet tehai ve
ittikay tam eylemeniz babnda,,1.
Selim III ri , Franszlara kar gvendii tedbirlerden en
mhimmi Akdenizde dolaan ngiliz donanmas idi. Filhakika,
yllardan beri Franszlarla harb halinde olan ngilizlerin, Bonapartm Msr seferine lkayt kalamayacaklar aikrd. Esa
sen bu seferin ngiltereyi mstemleke mparatorluu yollar
zerinde vurmak iin hazrland da iln edilmiti. Binaen
aleyh, Msr seferi bir bakma gre Osmanl mparatorluu ile
ngiltereye kar yaplm bir seferdi. ngiltere ile Trkiyenin
kuvvetlerini bir ederek b dmana kar cenk etmeleri zarur
idi. Selim III, ngilterenin ark Akdeniz limanlarnda erzak ve
su ihtiyacn temin etmelerine msaade vermekle ngiliz donan
masnn Msr etrafnda mtemadi bir kontrol yapmasna imkn
verecek idi. Bu suretle Franszlar, Msrdan gayri Trk ehir
lerine saldramyacaklar gibi ana vatan ile irtibat da tesis
edemiyeceklerdi. Bu dncelere binaen ve henz bir ngiliz
Trk ittifak kda gelmemiken Selim III, ngiliz donanma
sna kolaylk gstermeleri iin garb Anadolu ve Suriye liman
larna hkm gndermitir:
Devleti aliyyei daimlkararmn ngiltere Devleti kadim,
1 Bu hkm [Temmuz 1798] tarihlidir. Baveklet arivinde 1213
tarihli mhimme defterinde vardr. Hkmn birer sureti u kasabalara da
gnderilmitir. Kandiye, Hanya, Midilli, Istanky, Tekfrda, Tiran, Avlnya nebaht, Senik, Agriboz, Bozcaada, Sakz, zmir, Teke, Mentee, Mora.
SEEM III. N HATTI HMAYUNLARI
53
Ruen ahibbsstk ve Franalnun hasmi kavi ve d

man olup Fransalularla beyinlerinde muharebe ve muha
samat derkr olmakla ngiltere Devletinin elhalet hazihi
Akdenizde birtakm donanma ve sefineleri hasbel iktiza
ket gzar zere olduklarndan ledelhace vki zaruret
ve mzayakalarn mucip olan esbabn istihsaline ve muh
ta olduklar zehair ve levazmn itas ile mmkn olan
ianeti turuku Devleti aliyyemden himmet ikdam birle muktezay kat hal meham lzm olan ihtimam olmaktandr.
Siz ki Vzeray mar ve mirmiran ve kuzat ve nvvab
ve zbitan ve yan ve sair mumaileyhimsiz ibu emri
erifim ngiltere Devletinin Akdenizde ketgzar zere
olan donanma sefaininden biri her hanginizin taht h
kmet ve kazasna ve hangi sahil ve cezireye gelp sz
lere ibraz olursa kendlere muktezi olan zehair ve leva
zm sairenin derhal tedarik ve akeleriyle bedeli zere
itira olunarak itasna ianet ve esnayi rahta suya zaru
retleri vukuunda cemi cezayir ve sevahilde su almalarna
muhalefet ve mmanaat olunmayup her vehile sahabet ve
siy anet ve defi zaruretlerine mbaderet, velhasl ngiltere
donanmas Devleti aliyyemin donanmasndan madut gibi
olmakla ona gre taltif ve tatyipleri emrine msaraat ye
bu vesile ile Frana milleti sefinelerinden gelen olursa
Cezayir ve sevahilden birine yaklatrlmayup ve zinhar
zinhar hiyle ve hudalarna aldanmyarak tard ve defilerine bilittifak ikdamu takat ve aleddevam mukteziyane ve
mutabassrane harekete bezl miknet ve serimu kusur ve
gaflet vukuundan begayet tehai ferman olunman,,1.
Msrn istils zerine, Selim III n aldrd bu ilk ted
birlerin tamamen tedafi' mahiyette olduu grlmektedir. Bina
enaleyh bu tedbirler Franszlan Msrdan karmak iin p
hesiz kfi deildir. Ordu ve donanmay tensik ve tanzim etmek
Jzmd. Bu ise az zamanda ve kolayca yaplacak bir i deildi
Selim -III, Devletin harb iin hazrlkszlm mkemmelen
bildiinden Fransaya harb iln edilmesinde bir fayda grme*
mitir. Taarruza uramas muhtemel yerlerin tahkim ve takvi1 Ba. V. ar. mhimine, sene 1223.
54
yesi ile kuvvet toplanmas ve sonra harb iln edilmesi reyinde

bulunmu ve iln harbin, Divann ittifak karan ile yaplmasn
istemitir. Btn bu noktalarda Padiahn etrafl dnceleri u
hatla Sadrazama bildirilmitir :
Benim Vezirim, .
........
Franalnun memaliki islmiyenin bbeheti c.r j olan Msra
suikastiye skenderiyeye eyledii ihanet ve g*adri sebebiyle
cmle ehli islma bunlar ile mukatele vacip oldu. Her
taraftan memaliki islmiyeyi erlerinden muhafaza ve
klliyetli tedarikta uru lzmdr. Haktal Devleti aliyyemizi ikdar eylesin. Dmanlarna galip eylesin, lkin
badeten zuhur eylediinden emrii muhafazada ve tedarikt seferiyede gayet acele olunup iln harb hususunda
teenni ve btaat birle bir miktar vakit tedarik eylemek
iktiza eyler zanneylerim. Yani memaliki islmiyede olan
Franeiya nf ile muamele olunmyarak letyiflhiyel
ile talit ve sual ve cevap ile teneffs olunsa ve germiyetl Moraya ve sair serhaddata takviyet verilse vebuzu
anlara olan devletler ile muhabere olunsa ve Msrn hali
ne slret kespeyler bilinse badehu iln harb olunsa. Alt
... senedir kfirler bizi ifal eyledi. Biz dahi alt mah kadar
onlar ifal eyleyp mmkn mertebe iimize baksak.
Hele iln harb hususu gayet mlhaza gtrr maddedir,
ite bu maddenin zuhurundanberi benim hatrma gelen
budur. Rey olmyarak ka kere sana syledim. Zira bu
hususta Padiah ve Vezir reyi olamaz. Bu maddeyi cesime
benim ve senin ve eyhlislm ve Suduru kiram ve ricali
devletin ve cmlenindir. nk meclisi ra aktiyle soyle'ilecek, herkes hatrna geleni Lillh fillh sylesn,
kimesne ketm eylemesn. Halimiz ve dmanlarmzn hali
iptida sahihe bilinp sonra iln harbi mlhazam gibi
tehir veyahut hemen imdi ilnn hsn kuphu ve men
faat ve mazarrat gerei gibi etrafiyle harice ksun ve
bilinsn ve ittifak ra ile karar verilsn. Eshab kurann
cmlesine hsn zanm berkemldir. Allah iin bildik
lerini ve mlha;zaann sylesnler, Rabbim sahibi en
aatimiz hrmetine dlarmza galip eylesn min,,1.
1 Top'kapu 113.
55
Padiahn hatt hmayunda izhar ettii reye uyan Babli,

Fransa ile derhal mnasebatm katetmiyerek bir taraftan harb
hazrlklarna dier taraftan da Rusya ve Ingiltere ile birer
ittifak akti iin mzakerata girimitir. Btn bu ilerde muva
fakat elde edilmesi bata bulunan hkmet ricalinin ve bilhassa
Sadrazam ile eyhlislmn i tutumuna bal idi. Halbuki
Selimin, Sadrazam izzet Paaya ve eyhlislm Drr Zade
Arif Efendiye emniyet ve itimad kalmamt, izzet Paa Sadra
zam olmadan nce hayli mddet Msr valiliinde bulunmu
olmasna ramen, Msrda ne tahkimat yapm ne de Msr eferini vaktinde haber alarak lzm gelen tedbirleri dnebilmiti.
Binaenaleyh, Msr topraklarnn taarruza uramasndan, Pa
diah nazarnda, birinci derecede izzet Paa mesul idi. ey
hlislma gelince, her hususta Sadrazamn adam olduu iin,
o da mesuliyetin skleti altnda idi. Selim III, 31 Austos 1798
de Sadrazam ile eyhlislm vazifelerinden azlederek yerleri
ne daha enerjik ve ibilir adamlar tyin etti.
Yeni Sadrazam Yusuf Ziya Paa Sadrazam tyin olun
duu sralar Erzurum Valisi bulunuyordu. Yeni memuriyetinin
bana gelinciye kadar sadaret umurunu vekleten evirmek
iin izzet Ahmed Paa zade Dervi Abdullh Bey uhdesine
vezirlik rtbesi verilerek sadaret kaymakam nasb olunmutu...
Bir nevi hkmet deiiklii mahiyetinde olan bu hare
ketin mnas ve ehemmiyeti Padiahn Kaymakam Paaya
gnderdii u hatta izah edilmektedir:
" Sen ki Kaymakam Paasn,
Sadrazam zzet Mehmed Paa makam sadarete geldiindenberi memaliki islmiyenin hfzu hirasetini daima kendye tenbih ve mekri ddan gafil olmama tekid eyle
dike tama hanmdan kend maslahatna bakup Franel
hinziri bdinlerinin suikastlarndan kemli gaflet ve ademi
tecesssten nai habr olmayup ve ahliyi Msr dahi
mukaddemce agh edemeyp hasbn allah vakay tahammlgedazm vukuundan bir mah sonra haberi mu
sibet eseri vsl ahanem oldukta teessf gayretimden
bk ile habu rahat haram olup derhal makam sadaretten
azl ve yerine Erzurum Valisi Yusuf Paay nasbeyleyp
56
sitanei saadetime gelinceye seni kaymakam nsp ve

tyin eyledim. mdi Franel bimanlariyle gaza eylemek
cmle ehli mana vacip ve eydii menhseyi kfirlerin
den ol emkienei mbarekeyi istihls ve ehli isima eyle
dikleri ihanet ve gadrin intikamn almak zimmet ve
lhimmeti tacdaraneme farz ayn olmakla Sadrazam geline asl tehir eylemeyp berren ve bahren tedarikt
kaviyye ile zerlerine varlp mtevekkilen alellh be ruhaniyeti Habiballh iklimi Msr vcudu nekbet altiarndan
tathir eylemenin tariki ne ise ulemay izm ve ricli dev
letim ve Ocaklularm ricali kullarm ile sylep seferim
olduunu kffeyi ehli imana taraf taraf bildirp giceyi
gndze katarak ahz intikama syi mal kelm eyleyesin
ve sair >memaliki islamiye ve hududu hakaniyeyi dahi
mekr erri ddan muhafaza ve semt semt askerler ve
mhimmatlar irsal birle daima mutabassrane hareket ve
sekenei sitanei aliyyemin ahvali yevmiyelerine ve ibadullhn her hususuna Sadrazam gelinciye begayet dikkat
ve say gayret eyieyesin.
Greyim seni Hdayi mteal her halde tevkifat aliyyesin
refik eyleyp ddan ahzi intikama muvaffak eylesin,,1 .
Bu hatt hmayunda..Fransaya kar harb ilnnn yakn
olduu Kaymakam Paaya verilen emirlerden anlalmakta idi.
Filhakika harb ilnnn teriini icabettirecek baz hdiseler h
kmet deimesinden nce cereyan etmi idi. Bu hdiselerin
en mhimmi Amiral Nelsonun kumandasnda bulunan Ingilterenin Akdeniz filosunun Ebuhurda Fransz filosunu tamamen
mahvetmesi idi. (23 Austos 1798). Artk Osmanl Devletinin
yeni Osmanl topraklarnn igalinden endiesi kalmam bulu
nuyordu. Msrdaki Fransz kuvvetlerine gelince; onlar da hem
mahsur bulunuyorlar, hem de ana vatandan imdat ve iahtten mahrum kalyorlard. Bu sebeplere binaen Babli 2 Eyll 1798 de usulne tevfikan Fransaya iln harb etti. stanbuldaki Fransz maslahatgzar Yedikuleye hapsedildi ve bir
nota ile byk devletlerin elilerine Osmanl Hkmetini harbe
srkliyen miller izah olundu. ln harb keyfiyetinden sonra
1 E. Ziya Kara!. Fransa - Msr ve Osmanl mparatorluu, s. 52.
57
yaplmas lzm gelen ey Franszlar Msrdan atmakt. Bu

byk i iin de yeni bir Msr seferi tertibetmek ve yeniden
Msr fethetmek lzm geliyordu, Selim III, bu iin kolay ol
madn biliyordu. Osmanl mparatorluu henz muhta oldu
u talimli orduya malik deildi. Silh bakmndan da Franszlar briz bir fikiyet iddia edebilirlerdi. Binaenaleyh g olan
bu iin muvaffakiyetini garanti etmek icabediyordu. Bu da o
vaktin artlarna gre ancak dost devlet edinmekle mmkn
d. Dost olabilecek devletler arasnda ngiltere ile Rusya var
d. ngiltere daha Bonapartn Msr seferinden evvel Fransa
ile harb halinde idi. Esasen seferin ngiltereye mteveccih ol
duu da iln edilmiti. Binaenaleyh, ngiltere ile Osmanl Dev
let arasnda filen mevcut menfaat birliini bir muahede ile
tesbit ederek mterek dman olan Fransaya kar mterek
hareket etmek g deildi.
Rusya, ya gelince, Osmanl Devletinin komusu idi; asrlardnberi besledii niyetler Osmanl Devletinin aleyhinde idi.
Boazlan ve stanbulu ele geirmek Rusyay Akdeniz devleti
yapmak arlarn mukaddes bir ideali idi. Zaten Ruslar bu ide
ali tahakkuk ettirmek iin btn on sekizinci asr boyunca a
lmlard. Bu byle olmakla beraber Napolyon Bnapartm M
sr istils Rus politikasnda briz bir deiiklik yapmt. Rus
ya, Akdenize Fransa gibi kuvvetli bir devletin yerlemesini
iyi bir gzle gremezdi. Aksi takdirde bu denizdeki Rus emel
lerine veda etmek lzm gelecekti. Binaenaleyh, Fransz taar
ruzu daha vuku bulmadan nce bu taarruzun behemehal gnn
birinde olacan kestiren Rus hkmeti Osmanl Devletine bir
ittifak teklif etmiti. Babli bu taarruza ihtimal vermedii iin
ittifak reddetmiti. Fakat vaktaki Franszlarn skenderiyeye
ayak bastklar renildi. Rusyam ittifak teklifleri stanbulda
daha baka bir zaviye tahtnda mtala edilmee baland.
ttifak krl ve mmkn grnyordu. Bir taraftan mzakereler
ngiltere ile devam ederken dier taraftan da Rusya ile, ba
land. Selim, mzakereleri yakndan takibederek idare etti. ten
anlar kimseleri mzakerata tefrik etmekte kusur etmedi. Bu
mzakereler esnasnda Reis Efendiden1 sonra byk rol oy1 Bu esnada Reislkttap Ahmed Atf efendi idi.
58
Hayan ismet Bey1 oldu. smet Beyin memuriyeti hakknda

padiahn mdahalesi u suretle olmutur. Austos 1798 de
Selim III, Sadrazama yazd bir hatta siyas mklemelere ule
madan birisinin terfikinin eski detlerimize uygun olduunu
u satrlarla ifade etmitir:
Benim Vezirim,
Aferin Reis Efendiye, gzel sylemi, ite bu tarz zere
hareket eylesn. Byle vakitlerde asldan ulemadan bir
kimesne mklemelere refik olurdu. Yine ihtara sebeptir.
Zira umuru azmedendir. Abdullah Mollann2 memuriyeti
gibi smet Beyi mklemelere memur edesin, zira msalhada bulundu bilir adamdr. Kapya Reis Efendiye gi~
dp mklemelere ianet eylesn, Haktel muvaffak ey
lesn,,3.
Mzakerat arasnda bir aralk irkin bir mesele zuhur
etmitir. Rusla* Trklere yapacaklar yardma muka
bil bedel olarak para istemilerdir. Trk murahhaslar
bu hususta Padiahn dncesini renmek istediklerin
den o, gerek bedel meselesinde gerekse smet Beyin bu
husustaki yapaca vazife hakknda unlar yazmtr :
Reis Efendiye hsn zannm derkr. Biribirine ianet eyleyp gzel nizam versnler ve bir sz ziyade sylesn1er dey smet Bey Efendiyi refik eyledim. smet Bey
Devletimizin halini ve ake hususunda zdrabm ve sonra
mkl olacam rna bilr. Dindar ve sadakatkr ve her
vehile hasm ilzama kadir esbab akldr. Ancak bu misill mklleri hal iin memurlardr. Greyim anlar u
bedel maddesini terk ettirsnler celdet ve gayret birle
uyar zannederim. Zira ittifaka anlar tliptirer ^
Mzakerelerde smet Beyin oynad rolden Padiahn ok
memnun kald anlalyor. Zira Sadrazama yazd bir hatta
ona paye verilmesini yle mdafaa ediyor:
Benim Vezirim,
Devleti aliyyemizde nakib olanlara ikram oluna geliip hu1 Bilhare Rumeli Kazaskeri tyin olunan smet beydir.
2 Mehur Tatarck Abdullah molla,
3 niversite siyaset* 17097 - 75.
4 Ruslar kast edilmektedir.
SELM III.: N HATTI HMAYUNLARI
59
sus bu nakib efendi lim ve cedbecet eyhlislm zade

iken ka nefer kimesnenin bu esnada tekaddmiyle gem
kald. Bugn ziyarette grmeyp teaccp ve hicap ey
ledim. erafetten ziyade tazim olunacak dahi ne vardr.
Bu defa Anadolu payesiyle takdim edenlerin tarihlerinden
mukaddem tarih ile nakib efendiye pye verdim. Cmleini takdim eylesn. an erafete ve ilm erife tazim
olunsun imdi bu emirleri eyhlislm Efendiye bildirp
muktezas zere pye versn,,1 .
Seli,m II. bir mddet sonra bu payeyi de az grdnden
Rumeli payesinin verilmesi iin emir veriyor.
smet Bey Efendiye Rumeli payesi vermesi iin eyhl
slm Efendi dimize taraf hmayunumdan haber irsal
edesin,,2.
.
Rus murahhaslar ile mzakereler mspet netice verince Selim
murahhaslara aferinlerini de ibzal etmekte kusur etmemitir.
Aferin murahhas Efendilere ite yle ikdam ve gayret
eylesnler bu din ve devlete hizmettir. Greyim anlar
...... muahedei mahsusa syleildii gibi kaleme almup irsal
olunsun ve mklemeler olunup urutu mnferide dahi bir
tenkih olunsun Mevl hayrlu eylesn iin,,3.
h o a
Rusya ile olan mzakerelerin s o n a ermesi ittifakn imza

ve senetlerin mbadelesini iabettirmekte idi- Ancak ecnebi,
daha dorusu hristiyan bir devlet ile ittifak etmek nazik bir
mesele idi. Bahusus kendisiyle ittifak aktedilecek devlet de
Trklerin ezel dman Rusya idi. Binaenaleyh Rusya ile itti
fakn m u v a fk olduuna dair bir nevi vkel heyeti karar di
yebileceimiz bir kararn verilmi olduunu gryoruz. Ayn
zamanda Osmanl Devletinin ileyi ekli hakknda da sarih
bir. fikir verebilecek olan karar udur:
zami bild islmiye ve ekberi memaliki Devleti aliyyeden
Msr Kahireye Fransz taifesinin bil sebep badeten hcum
ve iktiham ve istils ve mmeti Muhammede hiyanet ve iha
neti Devleti a l i y y e i ebedddevamm eran Fransalu zerine sefe
1
niversitektphanesi Maiedat. yazma. No. 83.
niversitektphanesi Muahedat. yasma. No; 83.
niversitektphanesi Muahedat. yazma. No. 83*
60
rini icabetmekten ni taifei mersumenin memaliki islmiyeden

tard ve teb idi ye defi fesad kuvvei kahireye muhta olduu
varestei kay d beyan olmala baz dveli kaviyye ile ittifak
ve istihsali kemali kuvvet ve kati kali dy din ve millet
kazayay mstehakadan olman heman tevakkuf olunnayup
Rusya devletiyle bu surette olan mevadd ittifak akt raptiyle
taraf Devleti aliyyeden memuru mkleme olanlar marifetiyle
tanzim ve itmam olunmas cmle indinde emr sevaptr.,,
Yusuf Ziya Paa
Mustafa ir
Ahmed Esad
Serdar eterem
eyhlislm
Rumeli Kazaskeri
Veli Efendi zade Mehmed Emin
brahim ismet
Rumeli Kazaskeri sabk
Mehmed A rif
Mehmed Salih
Anadolu Kazaskeri sabk
Hulusi mer
Ahmed emsddin
Bu karar zerine Padiahn hatt da udur:
ttifak r ile istihsan olunduu zere makbul hma
yunum olmala bu vehile eli ile senetler mbadele oluna1.,,
Osmanli - Rus ittifak tedafi bir ittifak idi. Msrn Franszlar tarafndan igal edilmesi anndan evvelki toprak durumu
iin muteber idi. Ruslar on iki byk harb gemisi ile ark
Akdenizde Franszlara kar Trk filosiyle teriki mesai etmei
kabul ve taahht etmi bulunuyorlard. Ruslarn bu filosu Bo
azlardan her iki istikamette serbeste gidp gelebilecekti.
Ruslarla aktedilen ittifak muahedesinin Boazlara mteallik
hkmlerinin halk tarafndan ho grlmediine dair bir ariv
vesikasnda u satrlara raslyoruz:
evketl Efendimiz... Ezcmle Rusya donanmasna izin
vermeyp vam ns gibi ge mtala buyurulsa idi maazallah tel btn Avrupa mlknn hli tebah olup
saltanatseniyye ile dahi ez serimu brudete bdi olurdu2.
23 Knunuevvel 1798 de Rusya ile imzalanan ittifaktan
13 gn sonra ngiltere ile de ittifak aktedilmi bulunuyordu.
1 niversite. Kfitb Kavanin ve Muahedat yazma. No - 83.
2 E. Zija Karal. Fransa - Msr, s, 99.
61
Bu suretle Franszlarn Msr istil etmeleri Avrupada Fransa

ya kar yeni bir koalisyonun teekklne sebep oldu. n
giltere ve Rusya donanmalar ile, Msr zerine karadan gide
cek olan Osmanl ordusu i birlii yapacaklard. Osmanl
ordusuna bizzat Sadrazam Yusuf Ziya Paann kumanda etmesi
Padiahn da bulunduu bir divanda kararlatrlm bulunu
yordu.
Sadrazam Yusuf Ziya Paann byk bir ordu ile Msr
seferine kmasndan nce bu seferle alkadar iki mhim h
dise cereyan etmitir. Hdiselerden birincisi Cezzar Ahmed
Paann Msr Seraskerliine tyini, kincisi de Turhala sanca
mutasarrf Kse Mustafa Paanm stanbuldan deniz yolu ile
byk bir kuvvetin banda skenderiye zerine gnderilme
sidir.
Cezzar Ahmed Paann, daha Franszlarn Msra ayak
bast gnde, Msr zerine memur edilmesi dnlm ise de
fevkalde otoriter ve reyinde mstakil bir vezir olmas dolayisiyle brahim Paa kendisine tercih edilmiti. Fakat zaman
getike brahim Paanm iktidarszl meydana ktndan
Cezzar Paa lehinde bir temayl hsl olmu ve Knunusani
1799 da brahim Paa azledilerek Emareti hac ve am mlhakatiyle Trablus eyaletleri ve Kuds ve Nablus sancaklar ve
Msr Seraskerlii Cezzar Paaya verilmi, kendisinin veyahut
tyin edecei bir Babuun Msr istihlsma sy etmesi bildi
rilmitir. Bu hususlar gsteren Selimin hatt hmayunu udur:
Sen ki Say da valisi ve ol havali ve Msr Kahire Seras
keri olan Cezzar Elhac Ahmed Paasn seni selm selmet
encam ahanemle taltif eylediimden sonra malmun
ola ki sen tedenberu gayret ve diyanetle mevsuf vzeray izmmm kudemasmdan olduuna binaen bu esnada
iklimi Msra hcum ve skenderiye kalesini ve Reidi
zapteden Fransz keferesinin mukabelesine Msr valisi
Bekir Paa mera ile bilittifak eeri ikdam zere olup
ancak Msra giden Fransz keferesi klliyetlce oldu
undan mdafaalarnn beherhl binefsihi azimet veyahut
klliyetl asakir irsliyle ahalii Msra ianet eylemekle
mutlakulinan olarak Seraskeri zafer rehber tyin olunmu
olduuna binaen her ne kadar imdiyedek lzm gelen
62
lanetin istihslina tarafndan ikdam malmu mlknem

ise dahi bu madde mevadd ahireye makiys olmayup te
mam din devlete yeni batan bir hizmeti celile gsterecek
vakitler olduundan baka sen kuvvetl vzeramdan olup
hem ol havaliyi muhafazaya ve hem imdat etmee ikti
darn malmu ahanem olmala ne vehile ve ne tarikle
olursa olsun serian ve cilen Msrda olan din karnda
larna kliiyetl asker ve imdat ve ianet irsaliyle keferei
mezkre ol tarafta yerlemeksizin cmlesinin kahrii tedmir
ve izalesine muvaffak olmaa dame dermeyan gayret
. eyleyesin. Bu bapta zuhura gelen gayret ve hizmetin
yirmi be senedenberu din devlete sebkat eden hidemat
sabkana faik olacan ve bundan akdem memuriyetini
havi sdr olan emri erifim ve balsna sdar olunan hatt
hmayunum ve Sadrazam tarafndan tahrir olunan kaime
muciplerince amel ve hareket eylemen matlbu mlknem
olduu malmu gayret melzumun oldukta greyim seni u
Msra alelacele kliiyetl imdat irsaliyle rzay bari ve
rzay ahanemi ve burcu evliya olan arazii mukaddesei
Msriyyeyi yedi kffardn tahlis ile saadeti dareyni istihsal
edesin hemen Cenab Hak her ii teshil eyleye min1.,,
Cezzar Paa bu emri ald ve Kse Mustafa Paa sken
deriye zerine yrmee balad sralar, Napolyon Bonapartn
Suriye zerine Msrdan yolland haberi stanbulda duyuldu.
Bermutat tel.... divanlarn toplanmas. Bu divanlarn birinde
alnacak tedbirler mtala edilirken Sadrazam Yusuf Ziya Paa
ordunun banda Msra gitmee bizzat tlip oluyor. Divan bu
tedbiri kabul ve Padiah da tasdik ediyor. Selim IH, Yusuf Zi
ya Paann am zerine memuriyetini ve ne yolda alacan
det olduu zere bir hatt hmayun ile kendisine bildiriyor.
Hatt hmayun udur:
Sen ki veziri zamim ve vekili mutlak ve bilistikll ser
dar zafer rehberimsin. Seni selmet encam ahanemle
taltif ve kadr ann terfi eylediimden sonra malmu
gayretmelzmun olsun ki elhalet hzihi Mr istil eden
Fransa keferesi urban ve kipti makulesinden kendlere
tebaiyet eden bdinleri celb ile bilittihat Gazze ve Yafa ta1 Topkapu 1113.
SELM II. N HATTI HMAYUNLARI
63
raflarn o dahi istil edp keferei mesfurenin maazallahtal tebaai islm riyu arzdan defetmek maksad fsidesinden olduklar zuhur eden harekttan..msteban oldu
undan baka kalbighislm ve makam hazreti eyyidlenam olan Haremeyni Muhteremeyn. havalisine dahi iyazenbillhtal b jU itlei desti hiyanet etmek niyyeti habise
siyle merkzu zamirleri olmalar sureti halden zhirdir. Ve sen
ra hassm olduundan gayr bundan akdem Erzurum
ve Trabzon ve hududu Acemde Ve Ekrad bednihad istih
sali emrinde dahi muvaffak olacan memul ve meczumu
husrevanem olmala huzurumda aktolunan meclisi meve
rette karargir olduu zere senin Serdar ekrem olarak
binefsihi sebkbarca am zerine azimetine iradei seniyem
mteallik bu babta sana istiklli tam vermiimdir. Binefsihi
Yenieri Aas dergh muallm Yenieri Ocandan lzumu
miktar ortalar ve dier ocaklarmdan ve sair iktiza eden
lerden maiyetine istishap ile
uJl-Jll-v
Dersaadetten hareket ve sitaneden tuvan asker ihracna mbaeret birle her taraftan erbab
harbi maiyetine cemederek savb maksuda azimet edesin.
Ve taraf hmayunumdan mhsus sana hilti ahanelerim
den bir sevp samur krk ve bir kabza mcevher imiri
adv tedmir gndermekle krk duu hamiyetine iksa
ve imiri miyan hamiyetine bend eyleyesin. Hak Tal
Hazretleri ibu seferi hmayunumda seni ve seninle be
raber dini mbin urunda fi sebilillh cihad gazaya k
yam edenleri dahi dinde mazhr saadet eyleyp mansuren ve muzafferen aVdet myesser eyleye min. Dini mbine ve Devleti aliyeme tamam ittifak devlet ile hizmet
edecek gnlerdir. Ve bu vakti evkat saireye kyas etmeyp gerek vzera ve gerek sair memurin cmlesine
zhiren ve btmen taavn ve itikat ederek mttefikan din
urunda kendlerinden hiizmet ve gayret matlbu aha
nem olup sen dahi bu babta mstakil ve mstebit olman
la ibu din ve devlet hususunda sadkane hareket ve
yararlk edenleri lyk vehile ra ve ikram ve taltif
ve hilf hareket ve teksl edenleri lykna gre tedip
ederek muktezay itikllini icra eyleyesin. Hazreti hdayi
64
nsr Habibi hrmetine muvaffak eyleyp ftuhat azime

zuhuru ile bu ab di cizi ve fikril hatar olan cemi mmeti
Muhammedi kariben mesrur ve mansuren ve muzafferen
avdetini myesser eyleye min1.,,
v
Bu resm hattan sonra Selim III, Sadrazamna ikinci bir
hatt hmayun daha gndermitir. kinci hatta teknik baz na
sihatler vermektedir. Ezcmle orduyu hmayunla gtrecei
kalem memurlarnn2 fazla olmamalarna dikkat etmesini
zira yolda iae mkiltnm ba gsterebileceini iaret etmek
tedir. Padiah, eskiden yaplan seferlerde ne yolda hareket
edildiini renmesi ve ders almas iin vezirine Vsf Tarihini
okumasn tavsiye etmektedir. Bu enteresan nasihatleri ihtiva
eden hat udur*
.....
Benim Vezirim,
naallh Tal orduyu hmayunumla sefere azimetinde
istishap eyleyecein aklm ve ketebe mukaddem karar
verdiimiz gibi Msr seferine tatbikan memur olsunlar
defatir ve aklm bil mucip kalabalk eylemesn, zira ze
hair ve levazmat bulunmaz, sonra mkil olur, harbe be
raber asker istishap edesin, tercih eyleyp sebkbar olasn*
esfar sabkalarda olan tecrbe muktezas tyinat bulunmadii gibi eshab harbi datup birka ihtiyar kalem
ricali ve zuama ile kalnmaa mecbur olunuyor. Pek m
lhaza eyle halkn lkrdsna bakma, zahmeti sen ekersin,
ezcmle msaraat resi meselemiz yol zehairi, nasldr
bilinmez. Davut Paaya kup maazallh kalkamayhca olzaman tercih uymaz, Ocakludan maada aklmm ve ricalin
lzumu yoktur. Vsf Tarihini ok mtala eyle grd
seferlerde zahmeti neden ekmiler, bir hoa malm idin.
imdi ise lem bakadr, hele neferat askeriyeden maada
bir adam eksik gtrmee bakasn bu endiemi sana
yazyorum zira bunlar Rikp Defterdar ii olmaldr, bun
lar gerei gibi dn sonra tel ve nedamet faide vermez3 .
1 Topkapu 113
2 Ordu ile beraber gidei byk memurlarn bir listesi kitabmzn
vesikalar ksmna eklenmitir. Vesikalar ksm:
3 Ba. v. ar. s. 55 h. 284.
SELM III, N-HATTI-HMAYUNLARI
65
Yusuf Ziya Paa hazrlklarn ikmal edp hareket ettii

sralar Napolyon Bonapart Msrdan Suriye zerine yrm ve
Akkda ezzar Ahmed Paa kuvvetleri tarafndan malp edil
mi idi. Napolyon Bonapart kuvvetlerinin Yafada da tutunamyarak Gazze zerine firar etmeleri haberi Sadrazam tarafndan
Padiaha bildirilince Padiah fevkalde memnun olmu ve Msr
zerine sratle yrnerek tahlis edilmesi iin u hatt yazmtr:
Sen Edne ve ama varmeyadek skenderiye ve Msrn
avn inayeti bri ile tahlisi elbette matlubumdur. Cez
zar Paaya ve Anadolu valisi Mustafa Paaya bu vehile
tekid ve istical edesin. Cezzar Paa Msr tarafna ve
Anadolu valisi skenderiye tarafna gitsn, tamam vakti
frsattr. u frsat karmaa gelmez, sen ol havalilere
varnca bu iler bitmeyp kffarn maazallah Msrdan
firar etmek ihtimali olursa kuvvet kesbetmesine bis olur.
Sen varmazdan evvel bu ilerin ard alnmasna ve bitmeine ziyade ihtimam eyeyesin, Cezzar Paaya Msra
gitmesi iin rikb hmayunumdan kemali teviki havi
bls hatt hmayunumla mveah ferman sdar ve Baukadar ile ihra ve yazlan fermann sureti tarafna gn
derildi. Sair maddeleri dahi takririn mucibince tanzim
edersin. Cenab Hak muvaffak eyleye min,,1.
Emirlerin yerine getirilmesinde iki byk mkilt k
mtr. Birisi Sadrazam ile Cezzar Paa arasnda ihtilfn ba
lamas kincisi de Kse Mustafa Paa ordusunun skenderiyeyi
zaptetmek iin yapt harekette malp ve esir olmasdr.
Cezzar Ahmed Paa ile Serdar ekrem arasnda kan ihti
lfn Cezzar tarafndan Yusuf Ziya Paaya kafa tutmak ek
linde tecelli ettiini, padiahn Sadaret Kaymakamna bir mek
tubundan anlyoruz. Bu mektup evvelce kendisine yazlm bir
arza cevap mahiyetindedir. Padiah ihtilfn tehlikeli mahiyetini
iaret etmekte ve devamn katiyyen istemediinden derhal ara
bulunmas iin Cezzara tahrirat yazlmasn tavsiye etmektedir:
Sadrazam Yafaya hareket eylemekle Cezzarm muamelesi
ve byle vakitte rikbmdan krk konak baid olmu h
mili mhr Serdar ekremime muhalefeti bu gece bana uyku
1 Topkapu. 7016.
. .
. .
Selim IL F: 5
uyutmad bu Cezzara, Sadrazam ne kadar himmet ve iayet ve efendilik eylediyse bilmeyp yanl anlad, be eya
, let verdim ve Msr zerine Serdar eyledim bir hatve
- yerinden hareket;eylemediinden gayri imdi Serdar ek remime dahi muhalefet eylerse nasl mslmanlktr.
Kapu kethdas Mkellef zadeyi memur eyle iki gnde

menzil ile kup varsun Cezzara emri hmayunumu ifade
: , eyleyp u meslekten kendyu geirsin ve Sadrazam na . sil Sadrazam olduunu evvel hr kendye olan himmet
,
ve inayeti biidirp ittifak ve ittihat ettirp yoksa dman
, . karsnda bu nasl olur. imdi arup ibu tenbihi hma
yunumu ifade ve memur eyle on be gne kalmayup Cezzara
:
irisn, sakmup bu irademe udur budur demesn bu din
;
ve .devlet maslahatdr. Sonra kend bilr imdi memur
,
edp iki gnedek ksm greyim an. Pazartesi elbette
ksun1
'
Kse Mustafa Paann. ordusunun kbtine gelince, feci

olmutur. Esasen daha imparatorluun muhtelif yerlerinden bu
ordu iin kuvvetlerin' harekete gemesinden itibaren, ordu i fennin kolay yrmiyecei anlalmtr.'Selim III, bermutat b
tn mparatorluk ileriyle olduu gibi bu skenderiye mesele
siyle de bizzat megul olmu ve Sadrazam bu yolda tenvir et
mek istemitir. Bir hattnda ie ehemmiyet verilmesini ve istical
olunmasn yle yazmaktadr:
'
Benim Vezirim,
dris kaptann takririne nazaran skenderiyeye bugnterde sarf himmet etmek lzmdr. Mustafa Paaya ekit
Ve edit istical olunsun ve sair memurlar dahi her taraftan
skenderiyeye iritirlsn. u tertipten bir ey geru kal
masn, ol canibe gidecek kalyonlar ve yevmiyeler, ve alopeler kavi mhimmat ile tehiz olunup on gnedek hazra
lansun inaallahtel azimet etsnler Haktel selmet
versp. Haan Bey de yazlsun u skenderiye hususu
cmleye takaddm olunarak grlsn ve ziyade ikdam
olunsun2 .
1 Topkap 1113.
2 niversite ktphanesi yazma .-866.
SELM III. N HATTI -HMAYUNLARI
.61'
Selim III, vermi olduu emirlerin tatbik ediip edilmedi

ini anlamak iin sk sk tebdil /gezmeyi itiyat edinmiti. Bu
sebeple skenderiye zerine -gnderilecek gemilerin de durumu
nu anlamak . istemi ve stanbul'da bu gemilerin bulunduklar
yere gitmitir. Tophane nnde bulunan gemilerin vaziyetini
beenmediinden, dncesini'Sadrazama u satrlarla bildirmitin

"Benim Vezirim,
"Tophane pighnda. birka kfa taifesi yok ve yelkeni

'
balanmam' sefinelere gidecek tfenkiler biribiri zeri
ne dolduruyorlar. Bunlar ne zaman kalkar ve kalknca
' ' bu adamlar gemi iinde ne yaparlar, be gemilerin tekmil
( haberini'kim verdi, gznn nndebyle sama'i tutu
tefken sair memalike alah imdat eyleye, bu gemilere kim
. ' memurdur gmrk ve reisler kethdas nasl herifler?
' Haberleri yokkL Gemime serenine salbederim. te yelkensiz kum direk. Gemi iinde taife yok bir ey yok gide
'
cek
adamlar
dolmular, insaf eyle bu nasl/-olur?1,,
Netice itibariyle kendisinden ok eyler beklenen Mustafa Paa
ordusu skenderiye zerine hareket etmi' ve 1799 tarihinde Ebuhor nlerine, varmtr. Burada Franszlarla yaplan- muharebe
Osmanl Ordusunun tamamen, aleyhinde cereyan . etmitin. Muha
rebe u-ekilde olmutun Mapolyon... -Bonapart Akk malbi
yetinden sonra Kahireye-dnnce bir .Osmanl Ordusunun-Ebuhora 100 yelkenli gemi ile yaklatm haber.alm ve derhal
toplayabildii kuvvetle bu ordu zerine yrmtr. Mustafa
Paa her nekadar Ebuhora 'kmaa muvaffak olmu
ise de,
yaplan arpmada esir dmtr.- Hdise Padiaha mmkn
olduu kadar silik bir ekilde arzedilmitin Padiah bu durum
hakkmdaki dncelerini sratle Serdar ekreme -bildirmitir.
Bu- dncelerin ne olduu u >hattan anlalmaktadr:
.
Benim Serdar ekremim,
*
' skenderiye Seraskeri'Mustafa Paa Ebuhor kalesini zabt . ettikte lileciil iane marnileyhe ordu tarafndan cilen
' kara, askeri gnderilmesini ent ruz mukaddem sana yaz
m ilim, Bonaparte kfiri ri tarafndan klliyetl kefe
re ile gelp badeten.Mustafa Paa ordusuna hcum e.t1 stanbul niversite ktphanesi yazma -866..
68
meke esnay muharebede JU 1

Mustafa Paa kay
d esarete giriftar olmu olu Yahya Bey ve kethdas ve
.... cizyedar birka bin asker ile kaPay muhafaza ve kffar ile muharebe zre imi. Tiz elden skenderiye donan
mas babuu Fettah beyi Korfu tarafndan olduu misil l smit ile bilittifak kara ve derya askerleri ve donanma,
iml iin babu tyin eyledim. nallh Seraskerden zi
yade gnl birliiyle i grmelerini Cenab Haktan memui
ederim. Anadolu eyaleti Mustafa Paann zerinde dursun,
Ahara verilmesn ve dman Ari tarafndan tazyik olun
madndan var kuvvetini Ebuhora vermi; madamki Ari
tarafndan hcum ile dman igal olunmaya skenderiyenin teshiri suubet kesbediyor tiz orduya mmkn olabil
dii kadar asker ifraz ve mnasip babu ile Ari tara
fna iritirmee ziyade ikdam edesin. Senden matlubumdur, Tafsili keyfiyet Kaymakam Paa tarafndan tahrir olu
nan mektuptan malmun olur. Mucibi emrim zre amel
ve hareket edesin1
Mustafa Paann esaretinden Napolyon Bonapart istifade etmek
istemitir. Fransz generalinin niyeti, Mustafa Paay Babli ile
muhaberesinde mutavasst olarak kullanmakt. Bu maksad te
min iin Napolyon Bonapart Mustafa Paa ile bir mlkat yap
mtr. mlakatn enteresan ksm udur:
Mustafa paa
Sen, Devleti aliyyenin kuvvet ve kudretini bilp dostluk
ye yaverlik iddeasnda iken nemek beharamlk edp alelgafle Msr zapt ve hiyanetini irtikp eyledin. Feamma.
devletl Sadrazam efendimiz sahibi nufuz ve erbab eca
at bir zat adimlmisl yer gtrmez asker ile az vakitte
orduyu hmayunu ihra ve Msr zerine tevard etmekte
olup donanmay hmayun dahi mteaddit babular ve
nice bin piyade levendan ile bahren vrut ettiinden
baka ngilterel ve Rusyal aleyhine olmak mlabesesiyle
enin iin inayet ve selmetin imkn olmaz sen ne akla
hizmetkr oldun?
1 Topkapu 1115.
69
SELM III. N- HATTI HMAYUNLARI
-Napolyon Bonapart
Ben evketi padiahn fermaniyle geldim,
Mustafa paa
'
evketi kermetl Padiahmz efendimizden bana vrit

olan fermanlarda senin Msra gelmekte rzal ve habr
ve agh olmadna kasemibillh eylemiler, bu senin fer
man dey iddiann hilaf ve asl yoktur. Ben vezirim ferma
m erifin almetlerine vakfmdr, bana gster.
Napolyon Bonapart
Msra vusulmzde irae ederim,1.
Napolyon Bonapart Mustafa Paa ile Kahireye vardnda ba

his mevzu olan ferman gstermedikten maada, esir Osmanl
paasnn kethdasn Sadrazam tarafna memuriyetle gnder
mek istemitir. Mustafa Paa, kethdasnn Osmanl hizmetinde
olmadn syleyerek hacegn divan hmayundan olan nzul
emini Mehmed Rt efendiyi tavsiye etmitir. Napolyon Bo
napart bir taraftan Mehmed Rt Efendiyi Osmanl Ordusu
kararghna gnderirken dier taraftan da Ebuhora giderek
Ingiltere donanmas kumandan smitin ktibi olan bey zade
ile mlkat etmi ve sonra da bir frsatn bularak skenderi
yeden gemi ile Fransaya mteveccihen hareket etmitir. Napol
yon Bonapart Msrdan hareketi mlkat mteakip olduun
dan bu hareketin Ismitin msaadesiyle olup olmad hakknda
bir phe uyandrmtr. Bu pheyi varid grenler bulunduu
gibi, smitin evvel Napolyonu denize kartmak ve sonra ya
kalayp esir etmek suretiyle Msrdan ayrlmasna msaade
ettiini fakat sonra onu yakalyamadim zannedenler de ol
mutur. Muhakkak olan bir ey varsa o da hakikaten Msr
dan Bonapartm firar hdisesinin henz aydnlanmam olma
sdr.
Kse Mustafa Paa ordusunun malbiyet ye esaretinden
sonra btn mitler Yusuf Ziya Pann ordusuna balanmtr.
Selim III, Serdan ekremine kar byk bir emniyet ve itimat
beslemekte idi. Her frsattan istifade ederek bu emniyet ve
1 E. Ziya Karal Fransa - Msr vesika iotomHsL
SELM I1L N: HATTI HMAYUNLARI
itimadm kendisine bildirmekte- kste- etmezdi. Bir defasnda

yle yazmt: .
.
"Benim Vezirim,
"
Sen her hususta taraf hmayunumdan ruhsat kmile ile
memur olduuna binaen iin iktizas ne ise icra edersin,
Benim bu tarafta baz hususu sana tahririm mcerret bir
itardr, ve daima duay hayrm senin ve seninle biie olan

lar ile beraberdir. Allah her halde muvaffak eylesn,,1.
Bununla-.beraber gerek stanbulda." gerekse orduda Yusuf Ziya

Paann dmanlar vard, .Bunlarn ulu orta szleri padiahn
emniyetini sarsabilecek, mahiyette idi.. Esasen ordunun hareketi
hakknda da arka arkaya geei haberler inzibatndan memnu
niyetsizlii, mucip olacak ekilde idi. Ordunun; getii'-.yerlerde
halktan para ve erzak -tedariki iin zulm yapld, asker diye
toplanan babozuk makulesinin fev fev ordudan firar' -ede*
ck getii yerleri kasup kavurduu da renilmitir.
Selim ili un byk mitlerle uurlad ve kendisinin ol
duu kadar btn (mparatorluunun, da gvendii ordunun ,:bu
durumu son derecede hiddetini mucip .olmutu. Serdar ekreme
hayal imdsarm bildirmek iin kendisine has samioi ifadesiyle
u hatt hmayunu yazdm gryoruz:
'
>..:> . / "Benim. Vezirim,
.
.
_
. . Dman din ile olan seferler zulme yesiyle olduundan
. * . iler ileri gitmeyp tedbirler tesir etmiyor. Yenieri a
. s sabk. Mustafa Aadan tyine ake talebiyle tazyik olun
.. mu*;, orduda bundan beter.gnagn mezalim tecviz oun: maktadr. Bir taraftan.dahi delil neferat fransz ekya_
smdan ziyade merMeketleri harap,ve fukara ve reayay
r , tecnm ve orduda sair asker taifesine sirayet edecek fe^ ' atlara ve askerlik kaidesine mugayir harekt bayane. . ye cesaret etmekte olduklar mesmuu ahanem, olmutur.
^ Buna Hazret Hakkn ve Cenab Peygamberin rzas lhadmdan benim dahi bir vehile rzam yoktur.
.
' te beni muztarip eden byle eylerdir..kpdiyedek ama
vusuln lazm iken yollarda ayak srmek zhir, etraf
hilaf rza bu vehile terim iin olmak bu* tutum ile du1 -Ba, v. ar. Selisli Sli sandklan.
71.
mandan ahzi intikam nasl olur bilmem? Cenab hak intibah.vere, benim* aksay meramm ve bunca meekkat ve
mesarifat ihtiyariyle ordu 'kartmaktan' muradm bir an
. . akdem klliyetli askir ile Msr zerine varlup .Msn
. _feth ile dmandan intikam almak maslahat. iin idi.
Tahkikma gre orduda askerden eser yok. -Mukaddem
ileru ama gidenler dahi firar etmiler,' Hulsai kelm
,
maiyyetinde olan ordu takmndan : encamn mlhaza
.
etmez baz adamlar seni talit ettiklerini .tahkik ettim.
Bil mucip'an, bunu teorimden feragat, olunsun.. Geende
ordunun askeri ne kadardr deyu sual etmitim. Cevabn
,, isterim. Amma asker tyin'at defterine tatbik suretinde
istemem, tyinat maddesi dahi. msebbiptir. Sahih asker
- ne miktardr^ an isterim. imdiki halde Msrda ;kffarn
_
perianl olmakla. Msrn fethine temam vakti frsattr.
..
Yollarda ayak srmeyiip bir 'dakika evvel" irip ' avni
bari ile.Msrn tabiisine ikdam edesin. .
.
.
- Msr maddesi, maazallah bu sene -bitmeyp sene tiyeye
:
kalacak olur ise sonra *hal mkl olur.' ndimde-zr ve
. illet irad mfit olmaz. te ana gre hareket edesin he-.
;
men .mevl muvaffak eyye min,,1. '
'
phesiz bu hat Serdar1 kremin houna gidecek mahiyette
deil idi. Ne de olsa Yusuf Ziya Paa g ve tehlikeli. .Msr
seferinde devlet'reisinin kendisine itimat etmesini
-beklemekte
idi. Halbuki Padiahm resm olmyan kaynaklardan gelen, h,ar
berlere ehemmiyet vererek ordu ba kumandann tenkid etm-e1
s ifemniyet verici bir ey deildi. -Binaenaleyh bu .hatt .alr
almaz Yusuf Ziya Paa Padiaha ac ikyetlerle -dolu bir /mek
tup gndermitir.
-v V ; =.
, r :
;
-.Mektubun muhteviyat hakknda her hangi bir'vesika eli
mizde mevcut olmamaklaberaber Padiahn Sadrazamna'- yol
lad bir hattn tonundan Sadrazamn ikyetleri, anlalmak
tadr. Selim li, kendisini temize'kartmak ve Serdar ekremini
temin ile teselli etmek'iin yle demektedir:. ,
_
Benim Serdar., ekremim* '
- .
Bunlarn cmlesi malm. ...jkdardap hareketinde zikr ve
1 Topkapu, 1115.
72
fikrim ordu ahvali olmakla gelenlerden ve efvahi nastan

sual ve tecesss eyledikte iidirdim. Halkn bilr bilmez
asl var yok syleyeceklerini sen dahi itiraf eyliyorsun.
Sonra tahkik eyledike her biri czi eylerden galat ve
mbala olduu malm oldu. Ortalk lakrdlarnn asl
olmad ve tarafna olan hsn zannm berkemal iken
yle eyler mesmuum olduunu bilsn diye yazmtm.
Sen ise etrafa sui zan eylemisin. Sana olan tevecch ve
hsn, zannrii herkes bilrken nifaka kimler cesaret ede
bilir. Ve hem maazallah tel byle maslahata memur
hmili Mhri Serdar ekremimi ben kime faslettiririm. Byle
anhyacan bileydim Hda hakkin yazmazdm. Sana
olan hsn zannm biliyorsun ve hakknda kimesneye az
atrmayacama yaknin vardr deyu yazdm, Yoksa neuzbillh edna phe olmasna hi kal kalemime mi gelur.
te ard uzadka nstan dahi o makule szler elhamdlillh kesildi. Cmle ns nusret ve ftuhatna muntazr ve
dua ederler. Byle eyleri ktibe kaleme aldrman dahi
mnasip deildir. Beynimizde olan bu misill hafi eylere
kimesnenin vkf olmas yakmaz. Benim iim ancak senin
nfuzunu muhafaza ve tevecchm halka iln ile gr
nr. Byle yanl anlama.'(
) *,
Selim III., bu samim tonlu mektubunda Serdar ekremine kar
yapt vaitlerde durmu, yani, her hangi bir sz veya se
bep yznden olsun onu tenkid, tekdir ve muaheze etmemitir.
Esasen Serdar ekremden gelen ktlarda da ordunun muvaffa
kiyetle ileri yryne devam ettii yazlyd. Szltszca bir
yry bile Selimin -kalbine ferahlk verecek bir havadis idi.
Binaenaleyh Padiah Yusuf Ziya Paaya gnderdii hatlarda,
onun houna gidecek, gayretini artracak szler yazmakta ku
sur etmemitir. Bilhassa Serdar ekremin amdan hareketini bil
diren havadisten dolay memnuniyetini u satrlarla ifade etmi
tir: .
/
"
:
Sen ki Veziri zami kaviyylhimem ve Serdar alemim Yusuf
Ziya Paasn,
Seni selm selamet encam ahanemle taltif ve hlann terfi
1 Topkapn. 1115.
73
eylediimden sonra malmu sadakat mersumun oisun ki,

karihai sabihai hmayunumdan bilintihap seni makam
Sedarete getirdiimdenberu cemi etvar ve hareketinden
honut ve razi olduumdan ibu seferi zafer esere Serdan ekremlik ile bilistikll tyin ve orduyu hmayunumla
irsal eyledim.
B u d e f a Rikab Mstetabma
takdim eylediin telhiste
cemaziyyelevvelin beinci gn ba nusret zafer am
dan hareket ve mstainen billahital dman zerine
a zim e t edecein muharrer ve mastr olmakla gzlerimden
yalar aktarak iki e lim dergh kibriyaya kaldrup ezcan
dil sana ve maiyetinde olan ocaklu ve rical ve cnudi
muvahhidine dua ve tazarrular eyledim. Cenab erhamrraahimn livay islm mansur ve dy dni makhur eyleyp cmlenizin yzlerini ak eylesn. Orduyu hmayunumla
sen mahalli baitte bulunmakla kffei maslihi devletimi evvel
ve ahr saha ihale eylediimi ve her etvarn nezdi mlknemde mstahsen ve mergup ve her iinvechi lyk zere
tanzim ve tekmili senden matlp olduunu herkese iln
iin ibu istikll hatt erifini yazup kend hanerlerimden
sana bir kabza haner ve bir miktar altun harlk irsal
eyledim. mdi sana olan tevecch ahanemi ve her
maddede istiklli tam verdiimi; cmle vzera ve rical
ve ocaklu her kim olursa olsun tedip ve tenkil ve iltifat
ve taltif eyleyerek'muktezapistikllmtapnher maddede
icra birle mtevekkilen alelahital hareket ve her. hu
susta hazm . ve ihtiyata riayet eyleyesin. Greyim sem
nasl ikdam ve gayret eylersin. Allah her halde yardm-
cm olsun,,.
Yusuf Ziya Paann amdan hareket ettii sralar Msrda
durum u idi: Napolyon Bonapart firar ederek yerine Klebri
brakmt. Klebre tevdi ettii bir talimatnamede onu mtareke
yapmakta serbest brakmakta idi. Klebr, esasen Msr seferinin
mspet bir neticeye varacandan oktanberi phe etmekte
idi. Binaenaleyh Bonapartm firarndan drt ay sonra imdat
gelmediini grerek ngiliz ve Osmanllr ile mtareke mzakferelerine giriiyor. (1800). Sadrazam Elari kalesiniârben
zabtetmi olmakla beraber Msrn mtareke ve musalaha yolu
74
SELM; IIL N HATTI .HMAYUNLARI.
ile almmasma taraftar bulunuyordu, Ancak Ingiltere ve Rusya

ile evvelce aktedilen muahede hkmleri nucibnce ayr sulh
yaplmyacakt. Mamafih Sadrazam, Klebr ile mtareke aktedilmesi' iin .kumandan smit ile,mutabk kalmt. Serdar- ekrem
Msr meselesinin bu yeni durumunu padiaha arz etmi, Padiah
u satrlarla vezirinin tuttuu yolu doru bulmu ve vesyada
bulunmutur:
"Benim Serdar Ekremim,

:
Maazallah tal-Fransalu-nun'bir takrip;ile Msra imdat
'
-gelmezden evvel-1 ve bizim askere ftur gelp bir g~
* na perianlk zuhur
etmezden mukaddem, u Msr tahliye
' si maddesini bitirmek frsattr.- Bu Msr tahliyesi maddesi
; Devleti aliyyenin kend umuru mahsusasdr. Fransalnun

Msrdan-karlmas ne suretle olur ise mttefik devletleri
' ile 2 uzun..uzadya muhabere ve mzakere1 edecek i
deildir.. iktiza ederse anlara i bittikten sonra ifade olu

nur. Mttefik devletler ile mzakere msalha maddesinde
olur, bu-ise memleketimizi, dman askerinden tathirdir
- Her devlet kend memalikini harben veya istimanen d mandan ahze mstkildir. Aharn karacaa i deildir.
- smiti-. ve' saireyi kartrarak beyhude, vakit geiri- mesn heman tarafeynden mnasip mahalle- mebuslar
tyini ile hodbehot tahliyei Msr mzakeresini kata ve
. 'Frnszlar bir dakika mukaddem Msrdan tarda say ik
' . dam edesin. Sana bu bapta tarafmdan ruhsat tmdr.
Krda hazr Franszlarn istidad var iken cilen u ii
bitirmee dikkat edesin greyim seni Allah muvaffak ey - leye,,-4. 19 aban'
' .
'
'
_
Bir taraftan. Osmanllar ile ngilizler dier taraftan Os
manllar le Msrdaki Franszlar arasnda giriilen mzakereler
(24 kinci kjn 1800) de 22 maddelik bir tahliye artnamesiyle
neticeleniyor5. Artk Msr meselesi halledilmi- demekti;
1 Naplyonur Fransaya imdat kuvvetleri getirmek -iin-gittii sy
lenmekte idi. '
'
. .. .2 Selim III her eyden nce- Msrn tahliyesini dnmekte idi.

'
3
Ingiliz Amirali Sydney Smith.
..4 Topkapu 1115.

' .
. *
..
.
5
E. Ziya Karal Fransa - Mdr ve Osmanl.mparatorluu,
.
SELM !I. N HATTI HMAYUNLARI
75
Btn mesele Msr ehir ve kasabalarn

Franszlard teslim
almak ve Franszlar memleketlerine.gtrecek vapurlar bul
maa inhisar ediyor. Sadrazam phesiz bu neticeden fevkalde
memnundur. Mzakerat mazbatalariyle tahliye artlarn Padia
ha, mmkn olan sratle yetitiriyor. Selimin memnuniyeti Vezirinkinden daha az deildi.. Mamafih Selimin ilk ii vezirine
bu memnuniyetini beyan etmekle beraber yapt iin azamet
've ehemmiyetim u satrlarla anlatmak oluyor: ,
Benim Veziri sadakatarm,
Mazbatalar ve urut kd cmleten manzurum oldu1
'
Elhamdlillh gayet memnun ve mesrur oldum. Bu bapta
1 bana ve din devlete bir hizmet eyledin ki tarihlere yazlup kyametedek
elsinede meth. tezkr olunacaktr.
Bu hususta seninle beraber say ikdam edenlerin dahi

hizmetleri mekrdur. Cenab Hak cmlenizi daima byle
din ve devlete hayrlu hizmetlere muvaffak eyliye min.
' ' Greyim seni, araya fesat girmeksizin raptolunan urut
'
zre u tahliye maddesinin hayr ile itmamna bezli mak'
dur edesin. Matlubun olan gemiler ve sair yazdn mad
'
delerin serian ve cilen cmlesini tanzim eylemeleri in
'
Kaymakam Paaya ve Kapudan Paaya t.enbih -ve tekit
eyledim.
- .
' Padiah bir aralk iin.sonuna gelmi olduunu zannederek u
.................
hatt yollamtr:
Benim Veziri gayretiarm,
Telhisinin mefhumuna nazaran lde,ok zahmet ekilmi
bu ...zahmetlerin dnya ve ahirette nice nice mkfatn
mahede edeceinizde phe yoktur, tn-aallah imdiyedek
,
Msra da dhil olmusunuzdur. Bundan sonra selmettir.
Hem iklimi Msrda olan Franszlar bir dakika mukaddem
, def ile
skenderiye kalecini dahi zapta ziyade dikkat
'
-edesiz, nefselemr iklim Msrm tahliyesi bu suretle nizam
bulduu cenab hakkn bakaca bir inayeti mahsusasdr.
Vakaa harpletahliye mfikil olacak-imi; Kaymakam Pa*
aya olan mufassal tahriratn manzurum olmakla matlubun
u
1-Bahis mevzu olan mazbata ve urut kaltlar, Franszlarla mta

rekeye dair,yapla mzakerat zabtlardr.^
76
'-
olan donanma ve gemiler ve ake maddelerine ikdam olun

du. Tafsilt1 Kaymakam Paann yazaca ktlardan
malmun olur. Hemen Mevly mteal umurunu, teshil ey
leye- min2' ,,.
. .
.
. ,
Hakikatte Msrn Osmanhlara iadesi henz bir seraptan

baka bir ey deildi. Gerek Serdar ekremin gerek Padiahn
sevinleri mevsimsiz idi. Msra tamamen kavumak iin daha
birok kanl ve zc vakalarm gemesi mukaddermi., ite
sebepler:
Tahliye artnamesi Ingiliz, Trk ve Franszlar tarafndan
imzalanp tatbikatna giriildikten sonra, kumandan smit Lon
dradan yeni talimat almt. Bu talimat, Msrdaki Fransz
kuvvetlerinin esir edilerek Londraya getirilmesini mirdi.
FranSzlar, hakl olarak byk bir hiddet ve iddetle tngilizlerin
b yeni kararma itiraz etmiler ve teslim olmaktan ise lnciye
:kadar harbetmee karar vermilerdir. Yusuf Ziya Paanm
aitmi bin kiilik ordusiyle Kleberin yirmi bin kiilik talimli or
dusu arasida yaplan harpte galebe daima Franszlar cihetinde
kalmtr. Her ne kadar ngilizler verdikleri emrin hat oldutmu sonradan idrk ederek Franszlarn evvelce kabul etmi
olduklar tahliye artlarn kabul ettiklerini bildirmiler ise de,
bu sefer Franszlar gerek itimatszlktan gerekse Fransadan
imdat gnderileceini zannettiklerinden anlamaya yanama
mlardr.
.
... .
Bu vak adan bir mddet sonra Kleber bir mslman tara
fndan katledilmi ve yerine General Men bakumandan ol
mutur. General Men de Kleber gibi her ne bahasna olursa
olsun Msrda tutunmak kararnda idi. Binaenaleyh Msr Os
manlIlarn harple zaptetmesi lzm geliyordu. Halbuki bu sralar
gerek Tun illetinin km olmasndan gerekse kurakl
neticelendirdii erzakszlk ve sair sebeplerle Yusuf Ziya Paa
ordusunun mevcudu gittike azalmakta idi. Bu vaziyet kar
snda Sadrazam, Padiaha yeni asker tahrir ve izam iin istir
hamda bulunmaktan baka are grememitir. Selim III, orduhm bu halinden mteessirdi. arnaar asker tahririne balan
^Tpkapu 7016.
Padiahn mektubu veya, katt Hususi mahiyette idi*
'
77
mas iin emir vermiti. Hakikatte Padiah byle derme atma

ekilde toplanacak askerle bir netice elde edilemiyeceine kani
idi. Ayn kanaat Ingilizlerde_de ...yer. etmiti... Padiah Ingiliz
kara askerinin mdahalesini elzem addettiinden bu husustaki
dncesini Yusuf Ziya Paaya u ekilde bildirmitin
-Benim Vezirim,
'
-
* Tahririn malm oldu. Geri asker tertibine ihtimam olu-'
nuyor, amma bizim askerlerimizin halleri malmdur, ite
imdi tecrbesi geti. Bizim askerlerimiz, ie i grmek
mkildir. Binaenaleyh Ingilterenin Msr iin gnderecei
kara askeri iin sana gizlie yazlmasn Kaymakam Pa
aya tenbih eyledim. zmirden dlkl olmaz, ite Amavutlukdan ve Rumeliden sonradan asker tertip olundu.
Bunlara ve zahireye ziyade tek'i.d eyledim. Bundan sonra
dahi aralk aralk tenbihten hli olmam,,1.
Hdisat, Padiahn tahmin ettii ekilde cereyan etmitir,
ngilizler Osmanl ordusundan bir fayda gelemiyeceini anla
ynca Franszlar tam manasyle Msrda kuatmak iin karaya
asker karma kararlatryorlar. Gemilerle be bin asker Ebuhor
limannda karaya ihra ediliyor. Franszlarla yapt ilk mca
delede bu asker muzaffer oluyor. General Men tekrar ngiliz
lerle muharebeye tutuaca sralar Kaptan derya Kk H
seyin Paa Ebuhora yetmi gemi ile 6,000 kadar asker geti
riyor, ve bu askeri Reit zerine yollyarak Franszlardan
kurtaryor. Bu haberler Padiaha sratle bildiriliyor. Ve Padi
ah Sadrazamna u satrlarla mjdeyi veriyor :
Benim Serdar ekremi geyretiarm,
ngilizler Ebuhoru lup skenderiye nnde Men generali
dahi bozup binden mtecaviz Fransz mecruh ve maktul
olduu halde Men skenderiye kalesine kapanup ngilizler
skenderiye muhasarasna mbaeret ettikleri esnada Kap
tan Paa dahi varup kara askeri karup ngilizlerle
beraber skenderiye muhasarasna muavenet ettikten baka
Reide karip bir mahalle dahi asker karmlar Haktel
muvaffak eyliye2.
1 Topkapu 7014.
3 Topkapu 8016.
SELM III.
N HATT HMAYUNLARI
Padiah
bir taraftan Sadrazama hayrl havadisleri' bildi-'
rirken dier taraftan bu havadislerin kahraman Kaptan -Derya
Kk Hseyin.'Paaya mutantan ve byk bir hat yollamtr. Bu
hatta kendisini tebrik ve taltif etmekle kalmyarak, zafer iin
alm olan ngiliz kuvvetlerinin .ileri gelen kumandanlarm- da
tebrik ettiini ve onlara
nianlar yolladm bildirmitir.Msr
seferinin kat i safhalarndan birisine dair yazlm olan bu ve
sikann tam metnini, uzun olmasna ramen dere etmei lzumlu
buluyoruz:
.
. Sen k Kaptan Derya ra hssm vezirim Gazi Hseyin
Paasn,
Cenab Allhm ltfu inayetiyle maiyyetinde olan berr

ve bahri gazilerimin hamiyeti ve ecaati ve devletli mtte
fikim olan hametl ngiltere Kral cenaplarnn ianeten
gnderdii donanma ve kara askerinin bilittifak gayreti
le milki mevrusum olan iklimi Msrdan Fransaluyu zar
zor amana getirp ihra ve mceddeden istihkm verdii
bu kadar kale ve Palankalar birer birer feth ve teshir vezabt eyleyince olunan cenk ve harbi ve askiri nusret
measirimin merdne hareketleri ve emr rzama itaat
leri ve cenk yoldalar olan ngiltereli dostlarmzla hsn
lfetleri velhasl her br tahriratnda bunlarn methli sena
larn yazup Rikbma bildirdike gzlerimden ya aktarak cmlesine dualar eylemiimdir. Sen maiyyetinde kalan
zbitana ve Ocaklarm neferat kk ve- byk cmleniz
bana ve devletime gzel hizmet eyleyp hakk nan
nemeki tamam yerine getrdnz. Mertlik ve yiitlik olur
sa bu kadar olur, cmleniz berhrdar olup klnlarinz
keskin ve dnya ve ahirette yzleriniz gne gibi ak ol
sun, husus bu defa dahi Iskenderiyeden kemali taannt
ile marurane harbe kyara eyliyen. Franeluyu Ingiltere
askeriyle bilittifak tazyik ve iddet zere berren ve bah
ren muharebeye ru birle lillhlhamd her cmlede nus
rat ve gaibiyyet bizim taraflarmzdan olarak skenderiye
dahi tathir ve inayeti hakla teshir ' olunmu olmala bu
hususta zuhura gelen sy vahdetin ve maiyetinde olan
sergerde ve sunufu. askeriyyemin ecaat, ve gayretleri ve
79'
:
gerek ngiltere devleti anef1 ~ Generali Hainston-ve
Kist2 amiral ve sair- General ve Ofiiyai ve Kaptan

. bilcmle., asakirleri mttefikae ecaat- ve hizmetleri cihan
makbul hmayunum olup .yiitliklerini ve gayretlerini
'
taksin eylemiimdir. Cmlesine hezr ferin ve pa ol~
'
son. Bu hizmetinizi tahsinen sana hileyei ffaire ahanemden
bir sevb bol yenli samur krk ve bir adet mcevher e
lenk ve bir kfa murassa seyf ve ilyevmilkyam sana
' nian olup bisi iftiharn olsun iin muvaffak olduun'
nusrat ima eder sancak Mirahuru Sani Esat Bey ile irsal
ve maiyyetinde olanlara ve gerek Ingiltere memurlarna
ber mucibi defter HiFat ve nianlar dahi tesyir olunmakla
' imdi krk.duu ecaatine iksa ve elengi re's iftiharna
vaz ve klnc sak hakimiyetine bent ve sanca svar
. . olduun sefineye tk ve kat eyleyp defter mucibince
sairlerini dahi tevzi edesin. . Senin her halde, gayret ve
merdane hizmetin, ve yannda olup;bu, gazalarda bezli vii
'
eut eyliyen gaziler, ve dilaverlerimin hizmetleri her vehile
..
.malmu hmayunum olup hakknzda duay hayr ve te~
,
vecch mlknem berkemal ve .imdiyedek skenderi. . . yeden ihra olunan Fransalular def ile klliyen ol havali yi tathir etmi
olduun memi
hmayunum olmala g~
reyim seni tekmili hizmetine sarf makdur eyliyesin Hakta-'
: l her halde tevfik ve selametler .ihsan eyliye min,,3 ^
.
skenderiye ve1 Reidi . zapteden Trk.. kuvvetleri
. .Kahire
zerine yrmee baladklar sralar Sadrazam da. ordusu ile
ayn' istikamette.yrye gemi bulunuyordu. ki cephede harb
etmek mitsiz bir teebbs , olacakt. Bu ciheti takdir ettiklerin
den bir mtareke akdi iin tekrar mzakerelere tlip olmulard
Bu sefer mzakerat sratle, neticelenerek Franszlarn gemilerle
Msra iadesi esas artiyle mtareke akdounmt ve Msr Franszlardan kurtulmu, tekrar tamamen Osmanl mperatorluunun
hkimiyeti altna gemitir. Bu -byk vaka . stanbulda ve m- .
paratorluun sair taraflarnda byk enlikler ile tesit edildi.
Bermutat/ulema hdis.eyi tarih drmek suretiyle zaptetmek
1 Eflckef-Bakumamdai.
2 Keith.
'3 Topkapu. 7240.
80
istediler. Vsfm bu hususta tertibettii tarih ok beenildi:

Vsfa ben de dedim bu fethe bir tarihi tam
Msr ikdam ile ald askeri Sultan Selim1
Sultan Selim Msrn ikinci ftihi oluyordu. Kendisine gazi
unvan verildi2. kinci defa feth edilen msr ikinci defa
tekiltlandrmak icabediyordu. Msr tekiltszlk yznden
mparatorluun elinden kmt. Tekrar smanl hkimiyetine
getikten sonra tekiltla onun elinde kalabilirdi3.
III) Msr seferinin hsl etmi olduu siyas

przlerin halli
[1802 - 1804]
Franszlarn Msr istil etmeleri Osmanl siyasetinde, tam
manasiyle bir dnm noktas tekil etmiti. Osmanllar tama
men islmlarla meskn Msr eyaletini Fransadan kurtarmak
iin harbe girmilerdi. Zaaflar sebebiyle mttefik aramalar lzm
gelince ngiltere ve o vakte kadar ananev dman saylan Rus
ya ile bir dostluk muahedesi aktederek birlikte Napolyon Bonapartn kuvvetlerine kar savamlard. Bu sava matlp netice
yi temin ederek Msr geri alnmt (1800). Msrn geri alnmas
Osmanl-Fransz harbine nihayet vermekte idi. Bununla be
raber bu harbin dourduu ehemmiyetli przler devam edp
duruyordu. Bata, Osmanl-Fransiz sulhunn henz yaplma
m olmas prz vard. Filhakika her ne kadar Msr tahliye
edilmi idi ise de, bu tahliye bir mtareke mucibince yapl
mt. Mtareke sulh demek deildi. Fransann resm hkme
tiyle byle bir sulhun akdi lzmd. Przlerin kincisi mtte
fiklerimizle olan vaziyetin tasfiye edilmemi olmas idi. Malm
1 niversite yazma. Der zaman Sultan Selim.
2 Msrn Franszlar tarafndan igali hdisesi, Osmanl devletin
de yaplan Nizam Cedit slahat aleyhdarlan iin bir propaganda vesi*
lesi olmutur. Bunlara gre Padiah gvur letlerini memlekete soktuu
iin mparatorluun bana byk felketler ve bu arada Msrn igali
felketi gelmiti. Msrn Franszlardan geri alnmas devlete geni l
de nmayilerin tertibine vesile oldu. Donanmadan baka camilerde me
rasim yapld ve Selim HPe g-azi unvan verildi.
3 Kitabmzn isyanlar bahsnda, Msr'a verilmek istenen idare
eklinden bahsedeceiz.
.
SELM II N HATTI HMAYUNLARI
81
dur ki Osmanli mparatorluu mttefikleriyle Msr istildan kur

tarmak iin harbe girmiti. Fakat harbin inkiaf sralarnda
Rus mttefikimiz, Boazlan dostluk muahedesi hkmlerine
gre, geerek ark Akdenizde Yunan adalarn Franszlarn
elinden alarak orada yerlemiti. ngiliz mttefikimiz ise skenderiyeye asker karm ve Franszlarn Msrdan kmasndan
sonra bile askeri orada bulundurmakta devam etmi idi. BabI
li iin mevzuubahis mesele dost devletlerin igalinde bulunan
topraklan kurtarmak ve Fransz tehlikesinin 'ortadan kalkmayle mnas kalmam olan ngiliz ve Rus dostluunun verdii
skletten kurtulmak idi. Osmanli Devleti bu siyas przlerden
kurtulmak iin nce Fransa ile sulhun .akdi lzumuna kani o!~
duu' iin bu noktadan ie ..balamtr.
Osmanli - Fransz sulhunun imzalanmasn temin etmek,
mnhasran Omanllarn \elinde deildi. Her ne-kadar Msr
daki Fransz ordusu malp olmu ve Fransaya dnm ise de
bu malbiyet Fransa, devletinin malbiyetini . tazammun etr.
miyordu. Filhakika .-bu sralar Bonapart Avrupada Avusturya?
llara kar kazand bir seri zaferi ile srt yere gelmez bir
pehlivan gibi grnyordu. Binaenaleyh Osmanli-Fransz sulhunde teebbs ve mzakeratn istikametini tyin etmek Bonapartn elinde idi. Napolyon Bonapart Msrdan dnnden'beri
Osmanli mparatorluu hakknda ne dnyordu.? Dncesi
seferi tertip ettii zamandakinin ayn idi. Yani Osmanli mpa
ratorluu inhitat halinde idi. Bu inhitat Bonapart kk ordusiyle Msrda kazand zaferlerin okluu ve parlakl ile
de anlam bulunuyordu. Bonapart Fransanm her ne pahasna
olursa olsun Msn kazanmasna taraftard. nk, Fransa M
sra yerlemezse baka bir devlet yerleebilecekti. O vakit de
Akdenizi Fransz .-gl yapmak projelerine elveda demek lzm
gelecekti. Bonapartn bu dncelerini ok daha bariz bir e
kilde gsteren satrlar bizzat yazd bir mektupta vardr.' Bu
mektup Msrdaki Fransz kuvvetleri kumandan Klebere yazl
mt, ve yle idi:
.
' .
. "Msra tkim olmamzn Fransa iin ne kadar ehemmi

yetli olduunu benim kadar takdir edebilirsiniz. Her. taraf
tan paralanmak tehlikesine mruz vaziyette bulunmakta
olan Osmanli mparatorluu her gn yklmaktadr.' Misi
Selim III. F: 6
rn bu vaziyette tahliyesi bir felket olacaktr. nk

bu eyaletin gnmzde Avrupallar eline getiine ahit
olacaz,,1.
Napolyon, Msrdaki Fransz kuvvetlerini kurtarmak iin
neticesiz bir iki yardm teebbsnden sonra yeni bir usule
mracaatle Msrda tutunmak imknlarn aramaa balad.
Usl u idi:
Osmanl mparatorluu mnhasran Fransay alkadar
eden bir imparatorluk deildi. Baka devletlerin de bu impara
torluk topraklan zerinde besledii emeller vard. Rusya bu
devletlerden biri idi. Niin Rusya ile Fransa Osmanl mpara
torluunun topraklarnn taksimi zerinde anlaamyacaklard.
Byle bir ey olursa her iki devlet hem Osmanl topraklarn
dan gzlerine kestirdikleri yal hisseleri alacaklar hem de
Ingiltereye kar mtereken cenkleebileceklerdi. Bu dnceye
binaen Napolyon Bonapart Haziran 1800 den itibaren ar Pol ile
anlamak yolunu aramaa koyuluyor. Taleyrana yollad bir
mektupta bu hususta u dikkate deer satrlar yazmaktadr:
Rusyada bir adammz olmas ok lzumludur. Osmanl
mparatorluu uzun mddet devam edemiyecektir. Eer
Pol I, nazarlarn bu cihete evirirse menfaatimiz mterek
olacaktr.,,2.
4 Haziranda yeni talimat :
ar a kar sayg nianeleri gstermek lzmdr. Buna
iddetle ihtiya vardr. Hamburgdaki Maslahatgzarmz
ona umum ve okayc mukaddimeler yapabilir,,3.
Birka gn sonra Napolyon yeini semboln hareketleriyle
ar kazanmaa alyor. Maltay Rusyaya terkediyor, Rus
esirlerini giydirip kuatarak memleketlerine yollyor.
ar bu avanslara lkayt deildir. Esasen o da bu ark
hlyasiyle mebudur. ngilizlerin Akdenizdeki hkim vaziyetin
den endie etmektedir. Bonapartm zaferlerine kar byk
sempati beslemektedir. Btn bu sebepler dolaysiyle ar Na
polyon ile anlamaa muvafakat ediyor. Derhal bir byk
1 Mmoires de. U. De Bousienne. sur Napolon. Tome 4, S, 2855.
2 E. Bourgeois, Manuel Historique d Politique, Etrangres 212.
E. Bourgeois, Manuel Historique de Politique, Etrangres 213.
SElM l i r N HATTI HMAYUNLARI
83
ftuhat projesi, .hazrlyor. Bu proje ngilizler ile Ormanllar

aleyhindedir. ki cephesi vardr. Uzak ark cephesi, Ruslarn
menfaatine, Akdeniz ve Msr cephesi de Franszlarn lehinedir.
Projenin tasla udur:
"General Masena kumandasnda bir Fransz ordusu Rusara katldktan sonra, Orenburgtan Buharaya kadar olan
mntakay evvel igal edecek, sonra Afganistan ile ram
igal ederek Hinde kadar uzanacak ve oradan da ngilizleri kovarak ara byk bir ark mparatorluu ka~
zandracak. Buna mukabil ar, Franszlarn Akdenizde ve
Msrda kaf olarak yerlemelerine ses karmyacak.,, K
Grlyor ki, dnyann nfuz ramtakalarinm taksimi de
mek olan bu projenin bir ucu Osmanl mparatorluuna doku
nuyordu. Mamafih gerek Rusya, gerekse Fransa bu projenin
tahakkuku iin Avusturyamn muvafakatini lzumlu gryor
lard. ' Bu muvafakat ancak ona da hatr saylr bir menfaat
' temini ie kabildi. '
' .
! 1
'
Bu ciheti mdrik olan'Napolyon Bonapart, Viyanaya, Osmanl
Hkmetinden almak istedii yerlerin tesbitini istiyor; Jozef II de
Avursturya pay olarak, Srbistan, Bosna, Hersek, Bulgaristan,
Eflk, Budan gsteriyordu. (1801)
Osmanl mparatorluunun taksimi hususunda kat bir
projenin hazrlanaca sralarda ar Pol katlediliyor. (Nisan
1801) Yeni Rus an Aeksandr, babasn katledip kendisini
tahta karanlarn dncelerini biliyor, bunlar ngiltereye sem
patiktirler ve Fransz dostluuna aleyhtardrlar. nk hepsi
byk arazi sahibidirler. Mahsullerini ngiltereye satmakla para
kazanmaktadrlar. Binaenaleyh ngiltere dmanl kendilerine
pahalya mal olmaktadr. Aeksandr, tahta geer gemez Ingil
tere ile uyumak niyetinde olduunu gstermiye balamtr.
Ezcmle Maltanm ngiltere elinde kalmasna ses karmyacami bildiriyor, Napolyonun, arka ait projeleri bir defa daha
kmaza girmi bulunuyordu. Rusyadaki hkmet ve siyaset
deiiklii Napolyonun politikas zerinde byk bir tesir yapt
Napolyon Rsyaya kar dmancasna bir siyasetin umum!
prensiplerini izmee balyor. Umum prensipler arasnda iki
1 Halet ^fendinim Paris byk elilii.
84
tanesi ok mhimdir. Birincisi, Lehistann tekrar ihyas; kinci

si de Osmanl Devletinin tamamiyeti mlkiyesidir. Btn zaaf
larna ramen Napolyon Osmanl mparatorluunu, Rusyay
kar kullanmak istiyor
Fakat Bonapaft bu ite nasl muvaffak olabilirdi ? Msr
seferinin korkun htralar Osmnllarm kafalarndan silin
memiti. Ne yapmalyd ki bu seferin tesirleri zerinde bir
Fransz-Osmanl dostluu kurulabilsin. Napolyonun mracaat
ettii usul Osmanllarn itimatlarn kazanmak iin bizzat Padi
ah ile mektuplamak olmutur1.
1
Napolyon Bonapart, Selime ilk mektubunu Osmanl-Fransz.
sulhu iin siyas mukaddimelerinin imzas vesilesiyle gndermitir.
(Terinievvel, 1801) mektubunda u dikkate deer satrlar
vardr:
Msr zerine vki olan tertip Devleti Aliyyeleri hakkna,
bir trl suikaste mebni deil iken bimennihi tal milleteyn beyninde feshi sulhe vesile olmas ancak itti
hat ve mesalihi tarafeynin meslihi hakikiyesi muktezasn^
dan id canibeyne sabit ve muhakkak olmak zmnnda
olduuna itibah yoktur te bu suret hsl oldu. Elhlet
,
hazihi Devleti Aliyyeleri Frane Cumhuriyetinin huls ve
saffetine mura ve hemdem ise ahvali maziye ilnihaizzemat karini feramu ve nisyan olarak fimabaad metn ve pa-yidar musalhann tanzimi ve tarafeyne bilmukabele nafi
olacak emir ve ticaretin terviciyle milleteynin hsn hali
muhkem ve stvar olur,,2.
Osmanl Devleti Napolyonun avanslarna lakayt deildir.
ngiltere ve Rusya dostluunun tahmil ettii skletten kurtul
mak iin Bablinin icabnda dayanabilecei bir devlet lzmdr;.
Bu devlet ne iin Fransa olmasn? Fransa Osmanl topraklannda olmadka Osmanllar iin tehlikeli deildir. Esasen Msr
seferinden Franszlar ders de alm olabilirlerdi. Osmanl mpa
ratorluunun kabili taksim olmadn Napolyonun ahlam ol
li Napolyon ile. Selim III arasnda cereyan eden muhabere imdiyekadar toplu bir ett mev?uu olmamtr. Napolyon ile Selimin mektuplar-,
m tam metinleriyle ileride byle bir ett halinde neretmei dlyoruz.
2 niversite ktphanesi yazma 599. 886.
85
mas ve bu yzden Babliye el uzatmas ihtimal haricinde g

rlmyor. te bu dncelerin evkiyle Babli Napolyon Bonapartn avanslarna mnasip cevap vermei uyun bulmu ve bu
cevap Selim III. n azndan yazlmtr. Sklet merkezini u
satrlar tekil etmektedir.
Finefsilemir Devleti Aliyyemiz ile Franel Cumhuru bey
ninde nice mddettenberi derkr olan mvalt berkemal
olarak kadim! ve tabi olup aleddevam canibi hmayunu
muzdan teyidi mevanii musafat olunarak edna ras vehni
mucip hlete tarafmzdan evvel ahr cevaz gsterilme
mi id zhir ve muvafakat bedihi olmakla kavi ve
stvar msalhai hayriyenin hemen az vakitte residei
hsn hitam olmasyn canibi hmayunumuzdan izhar
olunan asr teshile canibi vli cygirden dahi mutabakat
olunaca muktezay safvetten memuldr,,1.
B mektubun Fransaya gnderildii sralar, Napolyon n
giltere ve Rusya ile Amien ehrinde msalha aktetmekle me
guld. Bu msalha Msr seferinin dourduu Avrupa ihtilfm
hal edecekti. Bununla beraber Osmanl Devletinin niyeti Fransa
ile ayr sulh yapmakt. Bu maksatla ( Mart 1802 ) de Galip
Efendi2 Parise fevkalde elilik ile gnderildi. Galip Efen
diye verilen talimat, ngiltereyi gcendirmeden Fransa ile msalhay temine sy etmektis. Galip Efendi Pariste iyi kar
land. Napolyon kendisine fevkalde iltifatta bulundu. Sulh
muahedesinin mzakeresi iin yaplan bir itimada birinci kon
sl Galip Efendiye Fransanm, Osmanl mparatorluu hakkmdaki
dncelerini yle izah etti:
Bizim muradmz Devleti Aliyyeye sefer olmayup mcerret
Hind Canibinde ngilterely tazyik ve zrar ind. Anlalmayup Devleti Aliyye iln harb eyledi. Hatt ol zaman
tefhimi hakikat hal iin mahsus bir eli gnderilmi
* niversite yazna. 886.- s 100 Testao. I. 503. mektup, 16. ikinci
k. 1801 .
.
,
_.
'
2 Galip Efendinin elilii hakknda yazd mektuplar. s. Hakk
Uzunarl Olu tarafndan Belletenin 2 nei saysnda nerolundu.
3
Talimatname metni iin E. Ziya Karaim Fransa Msr ve- Osmanl
imparatorluu vesikalar ksnma baknz.
86
iken1 ngilterel yolda tevkif ediip meram ifham olunaraad. Devleti Aliyyenin muvakkat dostu.2 ve tabi
dman3 olanlar dahi bir taraftan iva ederek saltanat
seniyeyi Fransa aleyhine tahrik ettiler. Rusya ve Neme
ve ngilterelinin Devleti Aliyyeye suikast ve memalike tamalar derkrdr. Binaenaleyh Devleti Aliyye kaviyyliktidar olan Franelya muhtatr. Saltanat Seniye Franalu ile evvelki ittifak tabiisini iade ederse Fransa Cumhuru
saire her vehile seddolr,,4.
Bir baka mlakatta Napolyon msalhada ticarete mte
allik baz mevadd matlbesi ve bilhassa Karadenize seyrsefer
maddesi konmadka msalha imzalamann mmkn olamyacam sylemitir.5
Galip Efendi byle bir madde derci iin Rusyanm muva
fakatinin art olduunu syleyince Napolyon, Rus arn bu hu
susta ikna ettiini sylemitir6. Vaziyet Babliye bildirilince,
Selim 10. Karadeniz ticaretine ruhsat verilp bir saat akdem
maddeyi kat eylemesini yazarsz,, diye Galip Efendiye talimat
verilmesi iin Sadrazama Hat yazmtr.
Netice itibariyle Fransanm Karadeniz hususundaki istek
leri kabul edilerek Fransz-Osmanl sulhu imzalanm ve bu
suretle Msr meselesinin ortaya karm olduu przlerin bir
ksm halledilmitir. Mamafih Osmanh-Fransz sulhunun teess
snden sonra da, gerek Fransada gerekse sair Avrupa devlet
lerinde Napolyonun, manl. imparatorluu aleyhindeki istilc
emelleri hakknda rivayetler devretmee balamtr. En revata
olan rivayet Fransanm Moray istilya teebbs iin hazrlan
d idi. Selim IH n zerine bu rivayetlerin yapt i tba hak
knda Kaptan Derya Kk Hseyin Paaya yollad u hat
bilhassa dikkate deer:
1 Byk bir eli gnderilmemitir.
2 Napolyonun ngiltereyi muvakkat dost diye tavsif etmesi mazide
Ingiliz - Osmanl mnasebatmm ' bir ittifakla teyi'd edilmi olmama^
sndan idi. *
* '
3 Rusya,
'
4Belleten say 2 vesikalar ksm.

5 Belleten''-say 2-vesikalar ksm, 1
6 Belleten say 2 vesikalar ksm.
'
87
Bu esnada Fransa ile ngilizl beyninde seier olduu

malmundur. Bugnlerde Devleti Aliyye murahhasna Av
rupa devletlerinde dahi trl trl eracif sylenmekte
olduu ekseri manzurum olan evraktan mntehim olmakla
u havadisler beni muztarip ediyor. Bu senei mbarekede
lehlhamd muntazam ve klliyetl bir donanma ile km
tn, ve hatt donanmann intizamm ngiliz ve sair eliler
dahi sen ettiklerini iitmitim. Sen byle kmken Ada1ar aralarnda gezmektense donanma ile Mora ve
. sularna doru gidp ol havalide ylece bir gezinseniz
zannma gre ok faidesi olurdu. Zira bunca masraf ve
tekellfle kmken Adalarda gezmenin ne faydas olur.
Benim hatrma u yazdm suret ho gelr, bu mtalah Kapuya yazup sana oradan tahrir ettirirsem Mora
sularna seni bizim memur ettiimiz havadisleri yaylur
ise ibu havadislerden korktularda memur ettiler veyahut
Fransal zerine donanma gnderiyorlarm dey belki
havadis ve eracifi mucip olur. Bu ise muzirdr, byle olduu
surette sen gya kendiliinden geziniyor gibi o sulara
varup muzir olan havadisi mucip olmyacak vehile get
gzar eylesen, mnasiptir. Lkin ngilizlnn donanmas
dahi ol sulara karip olduu baz evraktan manzurum olu
yor sen anlarla grmee izhar hahi etmiyesn, zira
Franszlar gcenp trl trl mna verirler. te bunu
sana karihamdan yazup gnderdim, buradan ol taraflara
seni memur eylediimi serrite vermeyp Mora ve sair ol
sulara azimet eyle. Bir mddet ol taraflarda gezinesin ve
kalkup gittiini ve ne mahalle vardn bana yazasn Hak
tel selmetler versin.,,1.
stanbulda, Fransaya kar tam bir emniyet gsterilmedii
bir devirde Napolyon kendisini mparator iln etmi ve bu
madde Osmanh-Fransz mnasebat zerinde olduka tehlikeli bir
hava yaratmtr.
1 Topkapu arivi, 7014.
IV) Napolyonun mparatorluu meselesi ve

Osmanl D evleti 1
[1804 - 1807]
....
Napolyonun Msr seferi, hretinin artmasna sebebolmutu. Msrdan firar ederek Fransaya dnebilmesi bu hreti
bsbtn artrmt. Bu hret sebebiyle Napolyonu evvel
konsllk rejiminde yer alm sonra da kendisini mparator
iln etmi gryoruz (18 Mays 1804).
Ancak Napolyonun bu unvann tantmas de lzmd.
Halbuki Avrupanm, Rusya, Ingiltere ve Avusturya gibi b
yk devleti esasen Fransa ile normal sulh mnasebat idame
etmiyorlard. Binaenaleyh Napolyonun imparatorluuna itiraz
edildi. Osmanl mparatorluuna gelince, Fransa ile siyas mnasebat normallemiti. mparatorluun tasdiknda da Osmanl
menfaatleri bakmndan bir zarar melhuz deildi. Ancak Os
manl mparatorluu bu sralar ngiltere ve Rusya ile, t Msr
seferi esnasnda imzalam olduu muahedeler mucibince, mt
tefik idi. Bu iki devlet de Babinin Frnsadaki yeni rejimi ta
nmasn istemiyordu. Binaenaleyh Osmanl Devleti iki ate ara
snda kalm durumda idi. Fransa:
mparatorluk tasdik edilsin aksi takdirde siyas m
nasebetleri keserim.
Rusya ile ngiltere:
Napolyonun mparatorluunu tanmak Osmanl mpa
ratorluu ile akdetmi ldmz muahedelerin ruhuna muha
liftir. Binaenaleyh, tasdik kat mnasebet olacaktr. Demekte
. idi.
.
.
Osmanl hkmeti bu tehditlerden kincisini daha tehlikeli
sayd iin Fransann stanbuldaki elisi Brur yalamaktan
baka are gremedi. Kendisine denildi ki:
' 1 Npoiyom mparatorluu Babinin durumu 'hakknda mufassal
malmat iin Hlet Efendinin Paris byk -elilii hakkndaki kitabmza
mracaat.
'
'
89
mparatorluk meselesi her eyden evvel bir Avrupa ii

dir. imdiye kadar mparatorluk Neme ve Rusyaluya ait idi.
Binaenaleyh her eyden evvel onlarn tasdik etmesi lzm V
Fakat Napolyon bu prensipe aldr etmek istemedi. Brune
verdii talimatta mparatorluk maddesi Babli tarafndan tasdik
edilmedii takdirde pasaportlarn isteyp Istanbulu terketmesini emretti. Osmanl devlet adanlan bu meselede celdetle
harekete ve eli Brunn tehditlerine ehemmiyet atfetmemee
karar verdiler. Fakat eli ikide birde pasaportlarn isteyince
Sadrazam tel etmee balad. Hususi mlkatlar tertibetmek
istedi. Padiah buna lzum olmad kanaatinde idi. Bu hususta
Vezire yle demekte idi.
Benim Vezirim:
Bu madde de ittifak ra ile kararn bulmuken tekrar
Atf Efendi memuriyeti ile klkalden maada bir faide
. olmayup rezaleti mucip olur. ttihaz olunan usulden ayrlmayup mtevekkilen alllah. celdet olunsun gider ise git
sin 2 bakalm Hda ne gsterir,,3.
Mamafih
eli pasaportlarn alup gittikten sonra (20 Bi
rinci knun 1894) Selim III biraz souk kanllm kaybetmi
tir. Padiah tekrar Rus elisinin iskandil edilmesini ve gevek
davrand takdirde mparatorluun, tasdiki mmkn olacam
u suretle ifade etmektedir.
Benim Vezirim:
Hlete ve Berime* aceleten yazlsun, ittihaz olunan usul
zere srar eyledik ite eli gitti, bundan sonra nasl ha
reket olunmaldr. Havas ile sylep bir meslek ihtiyar
olunsun.
Mecliste havadis ktlar kraat olunsun, etrafiyle mlhaza
olunsun, karar verilip ona gre takrirler verilp ie koyulunsun, hi olmazsa Rusyalunun derecei ikdamn teferrs
eyleriz, gevek davranrsa tasdik eyleriz, zira anlar bize
bakmazlar ilerine bakarlar,,8.
!
<
1 aret edilen kitap, s 71. '

'''
2 Eli Brm kastedilmektedir. :
3 Halet Efendinin Paris...'byk eliliL->s* 76*
4 ' Berlin''Maslahatgzar -kasdedilmektedir.
5 Halet Efendinin Parisbyk'elilii, s. 77.
'
.
94)
S E LM HI N . H A T T I H M A Y U N L A R I
Fakat Rus elisi bu madde zerinde gevek durmak yle

dursun fazla sert davranmakta ve meriyeti bitmek zere olan
1798 Osmanl - Rus ittifaknn tecdidi lzumundan bahsetmekte
idi.
'
'
Netice, itibariyle' Rusya ile tecdidi ittifaka karar verildi.
Selim III, ittifakn mnhasran tedaf olmasn istedi. nk
Msr seferi esnasnda ki vaziyet artk mevcut deildi. O vakit
artlarnn icabettirdii hafi maddelere lzum kalmamt. Bina
enaleyh ittifakn hiz olmas lzm geldii vasflan Padiah
Sadrazamna yle bildirdi:
Benim Vezirim:
Rusya Devleti ile olan ittifakmz temdit ve tekidin ne
vehile iktiza ettiini sana yazmtm. Bu ittifakmz malm
olan tedaf ittifak tekit olacak, celisi gzeldir. Zira mu
kaddem Fransa ile muharebemiz var idi, ann iin hafi
artlar akdolmu idi. imdi Fransa ile msalhamz var,
aleyhine urut yapmak ve devleti taarruz edemiyecei
Avrupa maslahatlarna kartrmak mnasip deildir. Ben
Rusya Devleti ile olan ittifakm icra ederim, icras vsmde
olmayan sureti anlarda tecviz etmez, byle olduunu
Rusya elisi dahi ikrar ve teslim eder. Eer Fransa, Dev
letime ve mttefikim olan Rusyaya iln larb eder ise
ol vakit ittifakmz muktezasiyle hareket ederiz, benim bil
diim budur ve meramm byledir. Fransa bu husumeti
gsterdikte ol zaman yine bilmzakere urutu hafiye dahi
akdolunur yoksa imdi Fransa ile msalhamz varken
aleyhine urut nasl olur? Eli beyle Reis efendi etrafiyle
mzakere ve irademi tefhim edp kaleme alnacak artlan
ylece yapsn.,,1
Bu hattan, Selimm Rus ittifakn gnl arzusiyle kabul
etmedii kolayca anlalmaktadr. O, eski dncelerinin hilfna
olarak Rusyann Trkiye iin byk bir tehlike olduuna
kani idi. Ve yine kani idi ki ak ve samim bir Trk - Fransz
anlamas her iki devlet iin de faideli olacaktr. Osmanl -Rus
ittifaknn tecdiden imzalanmasndan bir gn sonra stanbula
Napolyonun Ruslarla AvusturyalIlar Osterlite malp ettii
1 Halet Efendinin Paris byk elilii, s. 81.
91
haberi geldi1. Haber byk sevin ile karland. Bir gn evvel

gelmemesine teessf edildi. Ruslarla ittifakn imzalanmasn ge
ciktirebilir veyahut lzumsuz klard. Mamafih sterli zaferi
Babli politikasnn birdenbire deimesine sebebiyet verdi. O
vakte kadar muallkta braklan Napolyonun mparatorluu
kabili hal grlmee baland. Padiah, Sadrazam ile yapt bir
mlkatta Fransa elilii tercmanna, Napolyonun mparator
unvannn tasdik edileceinin ihsas edilmesini emretti. Birka
gn sonra bu emri tahrir olarak u satrlarla tekit etti:
Benim Vezirim:
Size lisanen ifade eylediim gibi Reis Efendi, Fontonea2
Bonapartann mparatorluunu tasdik edeceimizi irb
eylesn, zira Bonaparta Bei ve bu kadar memaliki fetheyleyp iki mparatoru birden bozduktan sonra artk
mparatorluuna sz yoktur. Frane milleti ve mparatoru
dostumuz iken beyhude inkr eylemenin mnas yoktur.
....Halk da neler syler, szn dorusu budur,,3.
Birka gn sonra Divn, mparatorluun tasdikim kararlatrm
olduu gibi Muhip Efendinin fevkalde eli olarak tebrik iin
Parise gitmesini mnasip grd. Muhip..Efendi, derhal nniei
hmayun ve hediyelerle Parise hareket etti. Elilii Napolyon
tarafndan memnuniyetle karland. Bununla beraber terifatta
Bablinin bir unutkanl ilk sralar Muhip Efendiyi mkl
mevkide brakt. yle ki:
Muhip Efendiye verilen itimatnamede Napolyon iin mpa
rator unvan yazl olduu halde talya Kral,, unvan zikredilmemiti. Taleyran Muhip Efendiden bu unvan nutkuna koy
masn istedi. Muhip Efendi redetti. htilf uzad neticede
Muhip Efendi Napolyonun huzuruna kabul edildi. Nutkunda
yalnz mparator unvann zikretti. Fakat gazetelerde kan nu
tuk metnine Franszlarn, talya kral unvann da ilve ettikleri
grld. Muhip Efendi bu meseleyi muazzam bir siyas hdise
imi gibi stanbula yazd. Selim III. hiddet etti. Sadrazama
kt.
1 Birmciknun 1805. Austerlitz zaferi.
2 Fransa elilii ktibi,
3 Halet Efendi, s. 82.
-
#2
Benim Vezirim:
Muhibin irsal eyledii evrak grp azm infial eyledim
byle Vakitte Parise gidecek eli deilmi. talya krallm nutka alma deyu bu herife tenbih mi olundu supha
nallah ne acayip adam imi, iptida memuriyetinde erbab
deildir deyu herkes imza eylemiti. Gaflet olunmu bir
doru sz varki Pariste durmam devlete muzrdr diyor
menna bu pek eek herifin ikamati . . .
Mamafih bu hdise bylelikle kapand. Netice itibariyle Na*
polyonun hem mparatorluk unvan hem de "talya kral,, titri
tasdik edilmi oldu. Fakat Napolyonun istedii bundan ibaret
deildi. O, Osraanl mparatorluunu mttefik yapmak ve Rusyaya kar oktanberi girimi olduu harbe srklemek isti
yordu. Bu olduka nazik bir iti. Her eyden evvel stanbula
zeki malmatl bir eli gndermek lzmd. Napoiyon, byle
bir eli bulmakta glk ekmedi. Birok frsatlarda ark ile
rinde altrd Sebastiyani eli olmak iin biilmi kaftand.
Sebastiyani 9 Austos 1806 da stanbula geldi. Fevkalde bir
ekilde karland. Oniformasiyle Padiahn huzuruna kma
sna msaade edildi. imdiye kadar hibir ecnebi eliye bu
msamaha yaplmamt. Napolyonun nmesi, tercme edilp
takdim edildikten sonra Selim IH. u szlerle mparator ve
Sebastiyani hakknda hissiyatn ifade etti.
Hameti ulu dostum ve sddkm mparator cenaplarnn
arz ihlsmdan mahzuz olduum eli beye beyan olunsun
eli beyin kendnden dahi hazzettim. naallh devleteyn
beyninde semerei hsn niyet ispt edecek ok hizmet
lerde bulunur2,,.
Padiah, Napolyonun
nmesinden ve elisinden memnun
olduu kadar hediyelerinden de memnun kalmt. Bu hediyeler
arasnda Bonapartn tasviri de vard. Selim ok samim bir
ifade ile Sadrazamna ihtisasn bildirmekte kusur etmemitir,
"Benim Vezirim:
Frane mparatorunun hediyelerinden mahzuzoldum. Husu
siyle tasvirlerinden gayet hazeyledim. Bana tasvirini irsal ey1 Hlet Efendi, s. 85.
9 Ba. ar. s. 56. h. 143.
S E LM lir N HATTI H M A Y U N L A R I
'
lemek pek byk dostluk ve hulsi zhar eylemektir. Avrupada dost dosta tasvirini hediye eylemek mutena dettir.
Sen bilmezsin hele bu muamelesinden memnunum. Benim
dahi mahsus yaptrdm kendi tasvirim vardr. Byk
levhadr. An mparator dostuma irsal eyliyeceim. Aceba
eliye teslim eylesek irsal edebilir mi, istifsar ve istiare
eylesn. Reis Efendi terceman arup sylesiin eli
Sehastiyani dostumuz vastasiyle gitse gzel olur,1
Padiahn ve devlet ricalinin Sebastiyaniye gsterdikleri husus

muamele onu pek memnun etti Sebastiyani mparatoru tarafn
dan ald talimat mucibince Padiaha'ifahi ifadede bulunmak
istdi. Osmanl Devlet ananesinde bir elinin nasl kabul edile
cei tesbit. edilmiti. Bunun haricinde bir elinin .huzura kabul
mmkn deildi. Mamafih, Sadrazam istizan etmekte kusur etmedi.
Sebastiyanimn Padiah ile-'konumas iin bir forml bulundu.
Padiah Kdhane taraflarnda gezmee gidecek, Sebastiyani
tesadfen o taraflarda bulunacak ve bu suretle ksa bir mk
eme vuku, bulacakt., Formln ananeyi pek bozmamasna- ra
men Fransaya dman "devletlerin elileri homurdanmaa
ve ayn muamelenin icabnda kendilerine de yaplmala
rn istemiye balamlard,,. stisna olarak kalacak gibi-g
rnen bu.'hdisenin, tekerrr ettiini gryoruz. yle ki. Sebastiyani. .birinci, mklemesinden. sonra tekrar Padiahla, gr
mek istemitir,,, Padiah bu defa .da u hatla grmei' kabul
etmitir.
"Benim Fransa'mparatoru gibi-bir muhlis., dostumun eli
. . sini grmek ve.behemehal Devlete hayirl.il idui.. bell
olan ifadesini iitmek hazzedeceim eydir. Huus Sebastiyaniden dahi tavr hayrhahanesine binaen honudum.
'
Binaenaleyh ..mukaddem ki cevaplarm tereddt iin de
ildir. Mutlaka resm ve.kanun Devletimi gzettiimden
naidir. Hatt fiFasl kaide olmyan mlkat mahsusaya
fimabaad ruhsat olmyacam ve'her halde, resmi -kadimi
Devleti Aliyye vikaye olunacan cmle elilere bildirme
sini Reisin nasbi esnasnda tenbih etmitim, nk Fransa
. . . Devleti Elisi .mhim' birka, lfz . syliyeeim.. Byle
1 Ba. v. ar. Selimi Slis sandklan.
94
fi
X
memurum demi, mcerret safvete mebni bu defalk dahi

ruhsatm olmutur. Yarnki cumartesi sen, Reis Efendi, Divam hmayun tercmann alup Bahariyeye gidesin Sebastiyen dahi ol tarafa gelsn ben de Bahariyeye varup mlkat ederiz,,1.
Padiahla, Sebastiyaninin bu mlkatlarda neler grtkleri
bilinmeyor. Fakat Sebastiyaninin eline Napolyon tarafndan ve
rilen talimatname mevcuttur. Fransz elisinin bu talimatname
ruhuna uygun olarak sz sylemi olmas ihtimali kuvvetlidir.
Metninin enteresan ksmlar unlardr:
Devleti Aliyyenin imdiki hal ve keyfiyeti ve mparato

run derecei iltizam ve devleteyn beyninde cri olan
revabtm yevmen feyevmen mehud ve muteber olan tezaydne nazaran maili inhitat olan bir devlet; aharn ye
di kudretiyle kesbi itil ve istihkm etmek mmkn idine delil olur. Devleti Aliyyenin mukaddema ikyet olabile
cek muamelelerini mparatoru marnileyh bu defa feramu edp evketl Sultan Selim hazretlerinin zati hma
yunlarna muhabbeti halise ile alkas derkrdr. Bu iki
devletin ittihad tarafeynin maslahat muktezasmdandr.
Marnileyhin efkrna nazaran Devleti Aliyyenin bakay
vcudu Avrupa usulnn bir cz addolunur. Binaenaleyh
himayet ve syaneti matlup olmakla cemi ezmanda devleteynin medar iftihar olmu muhabbeti kadimeden gayr bir ey
derhatr olunmaz. te Fransa mparatoru bu makule makadn icrasn sana havale eyledi. Mukaddema Dersaadete vardnda ngiltereden aldanm ve Rusyalu
nnde rae gtre gelmi grdn Devleti Osmaniye
elyevm umuru hriciyeye ziyade vukuf kesbetti. Lkin
cmleden evvel sana ifadeye mecbur olduum ahvali asyesine bir miktar tegayyr geldi yle ki serkelik ve
ademi tebaiyet fikri ve tahsil teklifte haleli klli ve
mstakbelt umura ademi ihtimam sureti aleltesviye cemi
memleketlerde mehutdur. Rusyalunun bsbtn gasb
kaydnda olduklar Grcstanm hal ve keyfiyetine dair
Devleti Aliyyeyi aleddevam ikaz eylesin. Mahalli mezkr
1 Ba. ar. s, bu 2.
95
Padiahn gznden rak olmakla Rusyal ol tarafa suhulet

ile icray kast edebilr.
Devleti Aliyyeden mparatoru marnileyhin hibir matlab yoktur. Yalnz derunu mlk Padiahide mmkn ol
duu mertebe teyidi mmet ile nizam hal ve memleketin
idaresine taraf Saltanat seniyyeden himmet olunmasn
ister. Devleti Aliyye ile Fransa ve Acem beyninde ittifak
,
mselles akdi mlhazasnda mparatoru marniley elyevm mdavemet zeredir. mparatoru marnileyh Devleti
Aliyyeye si olanlardan Rum taifesi firarilerinden veyahut
berri am ve Msr canibinde olan ainalardan hibirisini
iltizam etmek kaydnda olmayup usul devleti mcerret
Devleti Aliyye ile irazeli ittihadn tekit etmektir.
Meyanede tanzim olunacak madde ancak Rusyann sefi
nelerinin Bahrisiyah Boazndan meni mrurlardr. Zira
bu madde de nizam bulmadka Devleti Aliyye ile Fransa
beyninde dostluk olamaz.
"Rusya aleyhine bir eddi edit olmak iin Devleti Aliyyeniu takviyet ve istihkm mparatoru marnileyhin matlu
budur. Binaenaleyh memaliki Osmaniyenin rubunu
arzetseler taksimine rza vermek ihtimali yoktur.,,
Selim III,' Rus tehlikesini btn teferruatiyle mdrikti. zahta ihtiyac yoktu. Ancak Osmanl Devleti tek bana Ruslara kar koyamazd. Napolyonun Ruslara kar muzafferiyeti
stanbulda Rus Devletinin tazyikndan kurtulmak iin bir frsat
bilindi. Sebastiyaninin Osmanl payitahtna vard ilk gnlerde
Rus taraftan olan Eflk ve Budan Beyleri Morozihi ile psilanti azledildiler. Rusya, protesto etti. Hatt bir de ltimatom
verdi. ngiltere Fransaya kar drdnc ittifakn teekkl etti
ini bu sefer Napolyonun behemehal mahvolacan Babliye
bildirdi. stanbulda yeniden bir tereddt devresi balad. ngil
tere ile Rusya ar basmlard. Osmanl devlet adamlar bir
trl harbi gze aldramyorlard. Ordunun durumu emniyet
verici deildi. Hazine tamtakrd. Fransa elden karlmyarak
Rus tehlikesinin nlenmesine karar verdiler. Rus ltimatomunda
arzu edildii vehile yerlerinden atlan Eflk ve Budan Bey
leri tekrar mevkilerine tyin edildiler. Hdise Rusyann byk
bir diplomatik muvaffakiyeti idi. Sebastiyani de bu ciheti m-
96
'
terifti. O, ilk gnlerde kazanmakta olduu nfuzun imdi

yava yava elden ktm gryor fakat bsbtn de nevmit olmuyordu. Hdiseler, mitvar olmakta hakl oldu
unu teyit etmekte gecikmedi. 10 Terinisani 1806 Rus ordusu
Dinyesteri geerek Osmanl topraklarna taarruz ediyordu. ar
Aleksandr, ltimatomunun neticesini bekliyememiti. Rusya teraftar Beylerin tekrar Eflk, Budana tyin edildikleri, haberi
Petresbura geldii vakit Ruslar mtaarrz vaziyetinde bulunu
yorlard. Rus taarruzu havadisi stanbula Budan Beyinin tahrirat
ile yayld. Byk tel ve heyecan uyandrd. Heyecana denler
arasnda bizzat Rus elisi de vard. nk hakikaten hkme
tinin maksatlarn kefedememiti. Selim IH de vaka karsnda
herkes gibi akna dnmt. Ruslarn byle bir hareketini
aklna bile getirmi olmad Sadrazamna yazd u hattan
pek gzel anlalmaktadr:
Benim Vezirim,
Budan beyinin ukkas nasl eydir. Grdm gibi azm
muztarip oldum. Hasbnallah bu nasl itir. ahmdr. ze
rimize iln harpmi etmi1 yoksa Eflk ve Budana mu
hafz ve iane suretiyle asker mi ithal edecek ktlar al
koydu mtala etmek iin, tercemana 2 Reis Efendi sual
etti mi? imdi Fransa gibi bir dman kavi var iken bize iln
harb etmeye akl kesermisiz? Ne mtala ettiniz? Eer iln:
ederse ne yapmal? Ah pek gafiliz, Ingilterel her ne dedi
ise3 hatrlar iin, Beyler maddesine, ne dedi ise msaade
ettik. O dahi Rusyluya tekeffl etti. Eer Rusyalu bil
mucip zerimize gelr ise ne muamele edecek? Reis Efendi
bir mnasebetle tahkik eylesn. u Boazlara pek dikkat
lzm Akdeniz boazndaki toplar tahkka gre kundaklan
dahi rk. Ve bir kere atmaz derecede imi. Bu sahih
olduu surette ne muamele olunmaldr? Cenab Allahtel hazretlerine havale eyledim, Allah cmle kederden
-1 Rusya kasdedlmektedir
2.Bahis mevzun olan tercman Rus elilii tercmandr. "
3
'Ingilterenin bu sralar Rusya ile mttefik olduu malmdur. In
giltere, Beyler maddesinde mdahale etmi ve Rus taraftar beylerin Eflk,
Budana tekrar tyinleri iin Osmanl Devlet adamlarn ikna etmiti.
97
emin eyeyp dini devletime hayrlu suretler ihsan eylesn.

Teslim ancak odur. Hudaya havale eyledim. Inaallah hayrlu olur.,,1.
V) Osmanl Rus harbi ve ngiliz donanmasnn

anakkale Boazn gemesi
[ 1806 - 1807 ]
Selim II, bu hattnda pek perian grnmektedir. Rusya
nn Osmanl topraklarna girmesini izah edemiyor. Fransa ile
hali harpte iken Rusyanm Osmanllara kar harb yapabilece
ine akl ermiyor. ayet Rusya harb ederse ne yapmal diye
sual soruyor. Bir Devlet reisinin sulh zamannda btn ihti
malleri gz nnde bulundurarak, tertibat almas veya aldrmas
birinci vazifesi iken Selim MI n satrlarndan her ii oluruna
brakt anlalmaktadr. Mamafih Padiahn, Ruslar ve ngiliz
lerle bir harbi kabul edilebilecei hattnn son satrlarndan
anlalmaktadr Bu satrlar Boazlarn tahkimat ve teslihtma
dairdir. Kulana alnan malmata gre Padiah, Boazlarn
pek ihmal edilmi vaziyette bulunduunu sadrazamna bildir
mektedir. Fakat ona mspet tedbirler tavsiye edeceine ii
Allaha havale ettiini yazmakla ruh ataletinin byk bir misa
lini vermi oluyor.
Btn korku ve endielerine ramen, Osmanl Devlet,
Rusyann mevcut sulh muahedesini sebebsiz ve izahsz ihll
etmesini harb sebebi addetti. Rusyann mttefiki ngilterenin
tehditlerine kulak aslmyarak ar hkmetine harb iln edildi.
Tuna yakasna Alemdar Mustafa Paa kumandasnda kfi kuv
vet gnderildi. ngiltere ile Fransann stanbuldaki elileri ara
snda byk apta bir diplomatik dello balad. Fransa elisi,
Osmanl Devletini Rus ittifakndan ayrp ona harb iln ettirdii
iin mftehirdi; fakat bu iftihar tam deildi. Trkiyeyi ngil
tereden de ayrmak istiyordu. ngiltere elisi ise bunun aksi
olarak Osmanl Devletini, ngiliz-Rus ittifakna bal bulundur
mak ve bu ittifak hkmlerini Babliye tatbik ettirmek isti
yordu. ngiliz elisi istekleri kabul edilmedii takdirde ngiliz
donanmasnn stanbulu bombardman edeceini beyan ediyordu.
1 Ba. v. ar. s. 36.
Selim I I I F: 7
98
Selim III, ngiliz elisinin tehditleri karsnda onunla mkleme

edilerek bir anlamaya varlmasn ihtimalden uzak grmedi
inden mkleme olunmas iin sadrazama emir veriyor. Ma
mafih emrinde Boazlara dikkat edilmesini ve ileride muhtemel
bir srpriz karsnda kalmmamasn tavsiye ediyor. Bu nok
talar tebarz ettiren enteresan hat udur:
Benim Vezirim:
Mkleme olunsun, bakalm, yine ne kfirlik edecek, lkin
teden haber gidp gelecek vakit olmad, ne sylerse
kendiliindendir. Gzel cevaplar veresiz, lkin eli kfiri
yazub Malta ve Korfo tarafndan donanmasn Boaza
getrtmek ihtimaldir. u Boaza gayet ihtimam olunsun
Akdeniz Boazna gidecek gemilere ikdam olunsun, iktiza
ederse Boaza gemi batrub boaz kapamaldr. Ate ka
. yklar dahi lzmdr. Ya maazallah ieru klliyetl bir
donanma gelrse fena eydir.,,1.
ngiliz tehditlerinin ehemmiyetli olmasna ramen, Babli kara
rnda srar etti. ngiltere elisi 29 Knunusani 1807 de stan
buldan kat. Bozca adaya gitti, ngiliz donanmasnn payitaht
zerine yrmesi artk bir ihtimal deil bir hakikatti. Bu ha
kikat Selim III her eyden nce Boazlarla megul olmaa
sevk ediyordu. anakkale Boazn ngiliz filosunun gemesine
mni olabilecek bir duruma getirmek Padiahn en byk d
ncesini tekil etmekte idi. Bu Boazn vaziyeti hakknda Pa
diah Osmanl ordusunda hizmet gren - Le Baron de Juchereau
de St. Denys - den bir rapor istemiti. Raporunda Fransz ge
nerali, anakkale de kuvvetli kale ve istihkmlar bulunmamas
dolaysiyle msait rzgrla seyreden bir dman filosunun
boaz gemesine mni olunamyacam serdediyordu. Boaz
muvaffakiyetle mdafaa iin de tedbirleri u idi. Kilid bahir,
Kalay Sultaniye-Naraburnu, Boazn en ehemmiyetli yerleri
idi. Burada kuvvetli kaleler ina etmek, istihkmlar kaz
mak ve klliyetli top tbiye etmek lzmd. 12 gemiden m
rekkep bir filo Naraburnunun gerisinde mevzi alacaktr. ki
gn mnakaadan sonra Divan rapurun muhtevasn icraya ka
rar veriyor. Karar Selim III. n tasvibine arzediliyor. Padiah
1 Yeni Mec. 1915-1331.
S E LM III N H A T T I H M A Y U N L A R I
99
daha evvel bir hatt erif ile Kaptan Paay ve Feyzullah ismin
de bir zat anakkalenin tahkim ve mdafaasna memur etmi
ti. Sadrazama yeni tedbirler alnmas iin emir verdi. Bu sralar
Ingiliz elisi Bozcaada nlerinde idi. Boazda, Kaptan Paa ve
Feyzullah Efendi ile mzakerede bulunuyordu. Mzakerelere
ngilizler tarafndan tamamen tehditkr bir mahiyet verilmiti.
igliz tehdidi hakknda sarih bir fikir edinebilmek iin elinin
u mektubunu dercediyoruz:
Bozcaadas pighnda kin ngiltere elisinden anakkalede kin ngiltere tercmanna bu saat gelen bir kdn ay
nen tercmesidir.
'
nha olunur ki bu dakika Afto tesmiye edilen firkateynnimiz vsl olup hmil olduu tahriratn hulsaten mefhu
munda Boaz hisarlarndan zecren ve badeten gep
stanbula glle ve top endahtiyle icray taarruz etmek
tasmiminde gerden alelacele Sir Con Dk York1 ve Sr
, .. Sydney smi2 nam ngiltere Amiralleri maiyyetlerinde
Vfir donanma ve ate gemileriyle gelp telki etmek
zere olduklar mastur olmakla ve bu bapta Kral3 cenaplarmm tenbihleri kavi ve kat olduuna binaen devletl
saadetl Kaptan Paa hazretleri4 bu vilyetleri bu derece
kazay azmden tahlise meyi ve iradeleri derkr ise tiz
elden ve derhal Taoz adas canibine ve yahut benim
bulunduum byk gemiye terif ederler. Ve elimden gel
dii kadar bu keyfiyetten vukuu zhir ve bhir olan kazayi arfme ve maayibi mthienin define sy eylerim. Eer
tiz elden ve filhl bir cevap zuhur etmezse donanmay
mesfur geldii anda hemen bil tevakkuf ve bi tereddt
Boaza girp stanbul tarafna mrur ve azimete ikdam
eder. Dn ve bunu iyice bil ki asl bir dakika teenni
vazu iradatma mbteni deildir. Malm ve meczum olaki
devletl Kaptan Paa hazretleri Devleti Aliyye tarafndan
olarak teklifatmza arz rza etmekten nkl ettii halde
yahut ifatei vakt iin b kda cevap irsalinde mmanaat
1 Sir John Duc of York.
2 Sir Sidney Smith.
3 Jorge III.
4 Hac Salih Paa.
100
ve tereddt sureti nmayan olduu gibi stanbul canibine

cezmen ve zecren istisalimiz muhtemeldir. Harben ve kafan
..... mteallik olan gayretimiz bu kdn mefhumundan mnfehim olup keyfiyeti niyetimiz hususunda asla reyb-phe
kalmyarak bu tarz zre czim olduumuz malm oldukta
az ve ehad fevtine cevaz verilmemek ehemmi mehamdan
idugi varestei beyandr. Tarafmza dakikai evvel ve bir
an akdem bir cevap isal ve tisyarma gayret edp mahsus
gnderilen adamm mstacelen iade eyleyesin vesselam.,,
arles Arbont1
Ingilizlerin hakik maksad vakit
kazanmak idi. Kaptan
Paa Boazn mdafaas tertibat ile uraacak yerde b e y h u d e
yere mzakerelerden mspet netice bekleyp duruyordu, bu
esnada Selim 111. Boazlarda tahkimat ilerinin yrdne ka
ni idi. Bu tahkimatn ve ileride yaplacak mdafaann mspet
bir netice vermesi iin emirler ve nasihatler vermekte kusur
etmiyordu. Bu cmleden olarak sadrazama, ngilizlerin Boaz
lan geme teebbsnden evvel u emri vermitir.
Benim Vezirim:
Feyzullah Efendinin yazd eyler serian ve acilen tanzim
ve irsal oluna, timur denkleri cilen gitsun. Top kun
da inasna memur gnll cmlesine elvermez
muktedir ve mukdim bir
adam dahi
( Maarz)
tarafna
tyin olunsun; Feyzullah tarafna gnderilsun
istihdam eyesun. Donanmaya gayret olunsun. Ingil
tere sefainleri Kepez limannda yatmak nasl olur. Pek
mlhaza ve dikkat olunacak maddedir. Defterlerine baklsun. Bu tavrla dman bize vakit vermiyecek. u
Nara2 ve Kepezburnuna pek dikkat olunsun.
Kzgn
kuleye sarf zihin olunmuyor. Acaba ocaklar tekmil ve
edevat mkemmel midir? Zira sahilden sefaine kzgn gl
leden baka ey krgir olmaz. Ve muzlim geceler iin
mehtap ve fiek makulesi iaret iin eyler mevcut mudur?
Ve elbette barut ve mhimmatlar noksandr.. Her ne lzm
1 Arbuthnot.
2 Selim III Naraburnunun ehemmiyetini yukarda bahis mevzuu plan
rapordan anlam bulunuyordu.
101
ise serian irsal oluna ve tiz elden on sekizlik tersanede

mande top var ise irsal olunsun, begayet dikkat ve ihti
mam emri hmayunumun muktezalarm imdi icra eyleyp
ibu hatt hmayunum mersum Feyzullah Efendiye imdi
yazup adamn karasun. Anadolu Valisi istical ve etraf
askiri sevk olunsun.,,1.
Padiahn, anakkale Boaznn tahkim edilmesi arzusuna ra
men iler tamamen arzusunun hilfna olup gidiyordu. Filhakika
bu ie memur Kaptan Paa ile Feyzullah Efendi, ngiliz elisinin
teminatna gvenerek tl kalmaktan baka bir ey yapmyor
lard. Fransz elisi Sebastiyani .tarafndan gnderilen zbitler
kendilerine^ ihtarlarda bulunduka verdikleri cevap u oluyordu:
ngilizlerin Boaza taarruz iin ne arzu ne de cesaretleri
vardr. Bu byle olduktan, sonra tahkimat yapmak Padiah
Efendimizin parasn bo yere harcamak olur.,, Bu zihniyetle
hareket eden mesul adamlarn anakkale mdafaasna memur
edilecek adamlar olamyaca aikrdr.. Bu sralar Ingiliz do
nanmas Kepez burnuna gelp demirlemiti. Donanma 8 saffharp
gemisi, 2 fregat, 2 Korvet ve 2 Kalyondan ibaretti. Geminin
bakumandan Dukwrth idi. kinci kumandan Msr seferi es
nasnda Akkda Cezzar Ahmet Paa ile beraber temayz ederi
mehur Sidney Smith idi. Bu donanmann boaz methaline varmas
Kaptan Paa ile Feyzullah Efendide ne korku ne phe uyan
drd. Fakat 19 ubat 1807 de msait rzgr knca ngilizler
anakkaleyi gemee balyorlar. Kaptan Paa hl ngiliz do
nanmasnn adalar merkezinde manevra yapmaa kacan
zannedecek kadar safdil bulunuyordu. Donanma stanbul istika
metini alnca mthi hakikat anlalyor. Fakat i iten gemi
bulunuyor. Asker danktr. Tabyalarda top banda ne i g
recek nefer ne kumanda edecek zbit vardr. Alelacele verilen
emir zerine ngiliz gemilerine ate ediliyor. Tesirsiz bir ate*
Gemiler rahat rahat tabyalar nnden geiyorlar. Naraburn
arkasnda evvelce bulunmas tavsiye edilen 12 harb kemisi ye
rine bir iki gemi bulunuyor. brahim Aa kumandasnda bulu
nan- bir gemi.. iddetli- bir mukavemetten sonra fstanbula kara
haberi gtrmek iin hzla hareket ediyor. Haber Istanbula gel1 Yeni Mec. 1915-1331 fevkalde nsha.
102
dii vakit saray halk ile nazrlarda emsalsiz bir heyecan uyan
drd. Saray bir dman donanmasnn ne olabilecei hakknda
bir fikre sahip deildi. nnden kalamycak felketler kar
snda ancak grlebilen korku, tel ve lk misli grlme
mi bir .hercmer yaratm bulunuyordu. Selim III de btn
tevekkl ve sknetini kaybetmiti. Bayram topundan baka
top grlts iitmemi oan bu Padiah, istanbulun birka gn
iinde mnz kalaca bombardman dnerek elem ve teessr
iinde kvranyordu. Divan, Padiahtan daha cesur ve azimkr
deildi. Serhadlere gidp harplere ahit olma defterden silmi
olan ulema bu sefer harbin kendi ayaklarna kadar gelmi oldu
unu dehetle gryordu. stanbuldaki gzel yallarn rahat ve
uyuturucu hayatna elveda demek lzmd. Fakat ne devlet ricali
ne de ulema inanmadklar muhayyel bir cennetin mstakbel
zevklerini stanbulun hakik olan huzurlu hayatna tercih ede
miyorlard. Binaenaleyh divan toplantsndan kan karar u
oldu. ngiltere elisinin isteklerini kaytsz artsz kabul etmeli
dir. steklerden biri Fransa ile kat mnasebat idi. Dolaysiyle
Fransz elisi SebastiyariFnin stanbuldan koulmas icabediyordu. Selim III, Divann reyine uymakta yegne kurtulu yolunu
grd iin itimat ettii adamlardan shak Beyi Fransa el
iliine gndererek Sebastiyaninin stanbuldan kp gitmesini
tebli etti. Sebastiyani ilk anlarda byk aknlk gsterdi. He
yecanl ve mtereddit idi. Fakat neticede asker psikolojisi ga
lip geldi. shak Beye, ngiliz donanmasnn gelmesinden kork
madn ve stanbula Efendisi Napolyonun emriyle geldiini
avdet iin ondan emir almadka payitaht terkedemiyeceini
bildirdi. Buninla beraber, Sebastiyani derin bir mitsizlik iinde
idi. Atiden hibir bekledii kalmamt. mitsizliin derin izle
rini tayan,- hariciye nezaretine' yollad, bir'mektup "vardr,
udur:
.
.
Msy, dokuz Ingiliz -gemisinin trklerin mukavemetine :
ramen anakkaeyi gemi olduklarn imdi haber aldm.
Dier ngiliz gemileri de arkadan gelmektedir. Rzgr
msaittir. Bu gece gemilerin stanbul nnde gzkmesine
intizar ediyoruz. Amiralin isteklerini elde edeceinden
phe etmiyorum. stanbulun mdafaas iin hibir ey
hazr deildir. Yeis son derecededir. Sadrazam grdm
103
mdafaa iin ileri tesri etmekte ve olduka gayret gstemektedir. Fakat dier devlet adamlarnda mevcut olmyan bir cesareti uyandrmak iin neticesiz emek sarfettim. Vaziyetim gtr. Bununla beraber Istanbulda muka
vemet gsterilmesi iin bundan bylede alacam. Eer
Ingilizler isterlerse stanbuldan uratlacam. Bedbaht
tccarlarmza acyorum. Mal ve mlkleri byk tehlikeye
mruzdur.,,
imza
Sebastiyani
Hmi,
Msy, bu esnada General Sebestiyani fevkalde megul
dr. Trkleri mdafaaya ikna iin son gayretlerini sarf
etmektedir. Bu sralar vaziyet dolaysiyle kuryeyi gn
dermek iin gereken atlar bulmak imknszlndan zati
lilerine dmann on yelkenli ile Saray nne geldiini
yazmaa beni memur etti. ngiliz filosunun mtebakisi
yoldadr,,.1.
Fay Latour Mauburg
stanbulun resm makamlar bu telta ve kararszlkta iken
stanbul halk da misilsiz bir heyecan iinde idi. ehirde halk
arasnda trl trl tefsirler dolayordu. Kyametin kopacandan
bahsedenler bile bulunuyordu. Fakat ehir halknn ve asker
ocaklarn byk bir ksmnda heyecan, ne mitsizlik ne de
tl bir seyircilik istikametinde inkiaf ediyordu. Halk ve asker
gittike byk bir hiddet ve iddetle intikam avazeleri ykselt
mekte ve Osmanl ile harb halinde olmyan ngilizlerin hare
ketlerine kar ate pskrmekte idi. Emir beklemeden Yeni
eriler silha sarlyor, topular bataryalarm tanzime kouyor.
oluk ocuk, kadn erkek mdafaa tertibat iin almaktan
baka bir ey istemiyordu. Hakkn bu ulvi ayaklanmas Babli
ile Sarayn korku ve kararszlklariyle byk bir tezat tekil
ediyordu. ngilizlerin isteklerine devletin boyun emesi, halk ve
askerin hiddetini hkmet ve Saraya evirebilecek ve dahil bir
ihtill kopabilecekti. Bu mlhazalara binaen Divan, ngiliz ta
leplerini kabule karar vermiken halkn gsterdii mtecellidaie hareket karsnda payitahtn mdafaasna karar verildiini
Selim III. e arzediyor. Padiah, derhal tasvip ediyor. Mdafaa
1 Baron De Testa. Portte Ottoman, C, .
104
hazrlklar grlmemi bir soratle ve evkle yryor. Bu es

nada donanmalar adalar nnde demirlemi olan ngilizler
Babliye yeni ltimatom gndermilerdir. Halk da sahilde bi
rikmi donanmay seyretmektedir. Selim III. bir aralk kaybet
tii maneviyatn bulmutur. Tekrar kaleme sarlarak Ruslarn
Karadenizden bir hareket yapmalar ihtimaline kar sadrazamn
dikkat nazarn u satrlarla ekiyor:
"Benim Vezirim,
Bu gece Reid Efendi ile Nesim Efendi gelp syleecek
siniz bir gzelce mlhaza eyleyin. te dman zerimize
gelmiyor gelmiyecek lkin imdi bu donanma burada du
rurken Moskov zerine seferimiz var demek ne kelimedir.
Ez cmle sen nasl kacaksn ite karaya halk birikti
bunlarn imdiden canlar sklyor velev beklesnler itaat
eylenler dman bir kere hareketi hasmaneye mbae
ret eyledii gibi gittike mkl ohr. Bu karadan Moskofim gelmesi mlhaza olunmaldr. Vallahi bana kalsa hcum
eyle ne olursa olur, muradullah yerin bulur. Amma dur-?
duka teci olur ve hem dman arlar, bunlarn zerine
gzelce dnlsn ite bizim aaki gemileri yakmlar.
Hasm bilp ibret alup buras cenk mahalli olmadn dahi
bilp ana gre syleiniz, cmle ile beraber de Moskofun
gelmesi; dediim imdi gelr demek deil, bunlar ya, ac g
yaptktan sonra gitmeyp dahi yerler; ol zaman aadan
yukardan geldike gelr1, te mlhaza dediim budur
stanbulun muhasarada olduu etrafa yayld, imden sonra
nasl i grlr, nufuzu Devlet nasl olur bunlar hep d
nlp bir aresine baklsun.*,2,.
. ..
Selim III, stanbulun mdafaas iinde mnhasran yazl emirler
yermekle uramad. Tahkimat ileriyle uraanlarn arasnda do^
at. Elinde tebihi dudaklarnda hayrhah tebessmiyle amele,
ustaba, mhendis zbit herkesle konuarak cesaretlerini ar
trd. Padiah bu haliyle mukavemetin kuvvetli olmasna hayliden
hayliye yardm etmi oldu, Bir taraftan stanbul zaptedilmez bir
..kaFa haline konurken dier taraftan da ngiliz donanmasnn
1 Hem anakkale, boazndan hem de Karadeniz boazndan dman

gelir demektir.
,
:
2 Ba; v. ar. s. 58. h. 343.
105
gnn birinde ricat ederek tekrar anakkaleden gemek mec

buriyetinde kalaca gznnde tutuldu. Selim III, anakkalenin
tahkimine dikkat etmesi iin sadrazama yeniden emirler verdi:
"Benim Vezirim,
stanbula bu dmann hcumu ve bu kadar korku ve
tela sebep ancak boaza tabya yaplmad oldu, iki
mah bu kadar feryat eyledim Naraburnu ve Kepez
burnu deyu sana yazdm ktlar bir kitap olurdu.
Akbet bu zdraba dtk. imdi dahi Allhn inayet ve
keremiyle bu dman gze kestiriliyor. Lkin veras beni
biuur eyliyor. Bu gayret ve celdet ile iki gnde stanbul

havalisine bu kadar istihkm verildi, iki mahta Boaza
tabya yaplamad. B nasl olacak? Boaz memurlar itap
havfiyle imdi ne ie yararlar. Kaptan Paa da burada.
Allah akna buna tez are bulun. Heriflerin istim letle
rinden baka Nara ve Kepez burunlar tabyalar evvel
be evvel tekmil ve topular fitil derdest bulunup u
Boaz mesdut olsun. Gelibolu ve Gvur karyesi ve sair

mahaller metn ve mstahkem tabyalar ile donansun ve
ehali ve mustahfazani teci ve taltif olunsun ve bu mad
deye ake ve memur tyin olunup aceleten iritirilsn.
Tarafndan istical eyle, Haseki Aa mnasip ise gitse hele
ne drl olursa olsun elbette u stanbula olunan ihtimam
gibi ihtimam isterim. Kalemce ve Devlete tahrirat yazld.
K e l m istememben sana bunlar pek ok yazdm, eski
basma kalp eyleri terk eyle dedim, ite imdi bu suret
zuhur eyledi aman u Boaz, aman u Boaz, Allah akna
sy edp vakit geirmeyin.,,1.
Bu emirlerinin lyk vehile tatbik edilmediini renen Selim,
sadrazama yollad bir hatta onu ve sair Devlet ricalini ar
bir ekilde ittiham etmektedir. Gayretsizlik, hamiyetsizlik,
cehlet, lkayd mefhumlarn Devlet adamlarna bol bol ibzal
eden hat udur:
Boaz tahkimatna dair Ramazan eriften beru sana yazmadik ey komadm. Ben tekit eyledike sen ve Vkelm
syeyledik zan eylediniz. Lkin mdafaay dya ne l1 Ba. v. ar. s. 56. h. 287.
106
SELM. III N HATTI HMAYUNLARI
zm olduunu bilmiyerek aleiamiy lzumsuz eyler ile

tazyii vakt eylediniz. drak eyleyp aman tabyalar ve
sefainin bana ve kna nazr toplar ve kzgn glle deyu
feryad eyledike kimesnenin kulana girmeyp iki yz .
sene evvel Venedik ektirilerini ihafe iin vazeyledikleri
ta havanlarna gvenp, tehi boaz kalar toplar yardr ki
iinde terzi diki diker diye iftihar ettiniz. Dorusu iiniz
de top ve tfenge ve harbe dair bir ey bilr olmadn
dan baka renmee dahi heves eder yok. Karu karu
kalalardan sefine alabandasna ta atmakla sefineye zarar
olmyacam ve mruru sefaine mni ermeye akulne ve
makas ve tekneye kzgn glle olduunu ve sefinenin, top
bana ve kna nazr olup beher top er defa olsun
atmak mmkn olacan kimesneye tefhim mmkn ol
muyor. imdi ngilize mdafaa mmkn deildir. tikad
na dp yine kaidei harb zere istihkmata sarf zihin
olunmyacaksa artk bana merebi avam zre siyaset ey
lemek iktiza eyliyor. Niin mnasip mahallere tabyalar ya
plmaz ve niin dediim gibi hareket olunmaz ve niin
byle resimler gelp gidp ve mufassal tahrirat ve levayih
gelmez ve Boazn her halini Vkel niin elif gibi bil
mez? henz Sultaniyede ka top olduunu dnn mru
rundan sonra kendlerinin1 tutulan ktlarndan
rendim. Bu lykmdr ki kendi topumuzun adedini ddan
tashih eyleyelim. Hl ne suretle mruru ubur . eylediini
bilmezsiniz. Bekleyelim ki iftiharen gazetelere bassunlar ve
tevarihi harb yazsun da biz de renelim. Bunu idare
eyleyenlere iptida Geliboludan Seddlbahre varnca ne
miktar sahildir ve tabyalar hangi mahaldedir ve kaar
topu vardr ve topu neferat katr ve mstahfazlar
katr ve isimleri nedir ve toplar ka kartr ve
aplan ne kadardr ve kaar dane vardr bilmek ve
sahih defterler elinde olmak lzmdr. Bunlarn birisinden
haberiniz yoktur. Tahrirat olunan bir iyi tedbir, mahalline
uymaz lkin Londrada gazetelere yazld. Byle dman
nasl mdafaa olunur. Gznz aup aklnz banza dev1 ingilizerii.
107
irin. Harb bakadr dman baka. Unvan ile lf ile ol

maz bu boazdan yazdm szler kadar cevap alamadm
hl ne ben bilrm ne siz hasbinallah,,.
ngiliz eli ve amirali stanbul nne byk mitlerle gelmiler
di. Babliyi korkutacaklarn ve isteklerini kabul ettireceklerini
muhakkak addediyorlard. lk sralar Bablinin mzakereye gir
mei kabul etmesini tahminlerinin tahakkukuna doru atlm
bir adm gibi kabul ettiler. Halbuki Babli kendini topladktan
sonra mzakerata srf vakit kazanmak ve stanbulun mdafaa
tertibatn tamamlamak iin girimiti. Gnler getike devlet
ricalinin ilk heyecan ve kararszlklar gemiti. ngiliz donan
masnn bir ey yapamyaca kanaati yer etmee balamt.
Selim III, halkn iinden gcnden olarak tiyatro seyreder gibi
mtemadiyen bu gemilerle megul olmasn muvafk bulmuyor ve
Sadrazama yazd bir hatta bu ie dikkat etmesini yazyordu:
Benim Vezirim:
Dmandan havfimiz geride kara askeri vardr deyu idi.
imdi anlald ki ibu donanmadan gayr yok. nayeti hak
la inaallah stanbula avni hakla bir ey edemez. Ahaliyi
stanbuldan cmlesi silhland ve dellllar nidasiyle halk
ayaklandrdklarn iidiyorum. Donanmaya mukabele inaallah donanma ile olur, bir de topla olur. Ahalinin iinden
kalup serseri gezmesi mnasip deildir. Sevahile memur1ar ve kapulara memurlardan ve sefirlerden mda ahaliyi
teskin iktiza eyler. Zira ne zaman cenk olacak malm de
il. Hele bu maazallah kara dmanndan iktiza eyleye,
mlhaza eyleyesn.,,1
.
Halk, Ingiliz gemilerinin ate amadn, ricat de etmediini ve
mahiyetini anlamad bir mzakerenin devam ettiini grdke
sabrszlanmakta idi. Yava yava bu hdisenin izah iin bir
takm garip ayialar dolamaa balad. Gya ngilizler, stanbula
davet zerine gelmilerdi. Ruslarn da karadenizden gelmesi bekleniyormu, geldikleri gibi Ruslar ve ngilizler Yenieri Ocan
ref ile klalara Nizam Cedit askeri yerletireceklermi. Bu ayi
alar ngiliz propagandasndan baka bir ey deildi. ngilizler
biliyorlard ki Divann ksm azami Franszlardan ziyade ngi1 Ba. y. ar, s> 57. h.. 56.
108
lizlere meyyaldir. Fakat Selim III, Fransz dostu idi ve hk

metin Fransa tarafna meyletmesi onun tesiriyle olmutu. Seim
III rktmek iin, onun eseri olan Nizam Cedit aleyhinde
propaganda yapmann semeresiz kalmyacan anlamlard.
Selim III, halk arasnda dolaan ayialardan haberdar edildi.
Korktu. casus iiydi. Casuslarn meydana kartlmas iin
emirler verdi. Fakat korkusu zil olmad. En ok endie ettii
nokta Yenierilerin dolaan ayialar sahih zannetmeleri idi.
Bu takdirde feci hdiseler olabilirdi. Yenierilerin isyan
etmeleri ihtimali korkun idi.
Selim III, btn bu ihtimallerin tesiriyle, dolaan ayialar
tekzip etmek mecburiyetini kendisinde hissetti.
.
Bu suretle sadaret kaymakamna yazd hat udur:
Kaymakam Paa,
Din ve Devletimizin dman olan Moskof keferesi neuzbillh ehli isln yer yznden kaldrmak iin Devletime
nasl hyanet eyledii lemin malmudur. Boaz muhafazasma tiz elden dman gelr ise muhafaza iin cmlenin
reyi ile tfenki neferat tyin olunmu iken dman casuslari bunu tamam bir vesile edp alima.Ilahtal benim
ve bir kimesnenin zerre kadar hayal ve hatrma gelmiyen
suretle trl eracif karup benim kadm ve sadk kulla
rm ifal eyledikleri ve anlar da sureti haktan ifade eden
bir alay casus szne inanup cemiyetle hilf rzay aha
nem hareket zere olduu mesmuum oldu. Ol Ulu Allah
hakkin sylenen eracif ve szden kata haberim yoktur.
Byle eye hi rzam yoktur. imdiye kadar ne olmu ise
olmu af eyledim. Bundan sonra dman casusu sz ile
yle hilf rza harekette bulunmasunlar. Maksat Boazn
dmandan muhafazasdr. Kendleri muhafazaya taahht
ederlerse dahi gzel, hazzederim. Benim gayri hi meramm
alimallah yoktur, iittikleri eracife dair eylerden devlet
tarafndan ve tarafmdan bir teklif vki oldu mu? Bunlar
hep dman szdr. Bundan sonra o misill kelm ka
ranlar aransun. Elbette bir netice verir. Ol vakit casus dahi
ele girer. Beherhal bunda dikkat isterim. Sekban Ba Aa
ve sair iktiza eden kullanma gerei gibi tefhim ve tenbih
109
edesin. Sonra maazallah byle vakitte na mnasip bir ey

zuhur ile dine ihanet ve dmana ianet misill hareket
olmu olur. Dnyada ve ahirette cevaba kadir olamazz.,,1.
Selim III. birka gn sonra devlet aleyhinde propaganda ya
pan casuslarn rahat brakldklar takdirde daha vahim hava
disler neredebilecekerini dnd. Byle havadislerin yayl
masna meydan vermemek iin casuslar hakknda harekete ge
mesi iin kaymakam paaya u hatt yollad:
Demin sana bir ey tenbih eyleyecektim. Hatrmdan k
m. u psalanti hnzrnn elbette stanbulda ve etrafta
casus ve tarafgiri olarak hayli melanetleri vardr. Erhund1ar biribirinin halini ve mahremi esrarlarn bilrler. Husus Divan tercman dekayk umura vkf ve mezayay
maslahata ariftir, Elbette psalanti casuslarn ve taraflar
m bilr. Milleti selseden ve islmda bu makule adam
lar her kimler ise harice karup bana bildiresin. Teremana sual eyleyp tahkik eylemesini tarafmdan tenbih
eyleyesin.,,2.
Padiah, ngiltereye kar .madd, ve manev cepheyi salamla
trmaa urat sralarda, ngiliz amirali de yava yava
mitsizlie kaplmaa balamt. Ard gelmiyen mzakerelerden
mspet bir netice kacan zan etmiyordu. Babliden kat
cevap alabilmek iin tekrar ltimatoma ba vurdu. stediini
elde edemedi.
Amiral iin artk iki hareket vard. Ya
stanbura taarruz etmek veyahut gerisin geriye dnmek.
stanbul'a taarruzdan artk bir netice beklenemezdi. nk m
zakereler olup biterken stanbul tahkim edilmi, Osmanh do
nanmas da mmkn mertebe harb yapabilecek bir duruma
konulmutu. Esasen bu sralar anakkale Boaz da cidd bir
ekilde takviye edilmee Balanmt. Binaenaleyh ngilizler iin
selmet ekilmekte idi. Adalar nne vardklarnn onuncu gn
ngiliz donanmas yelken aarak gelmi olduu istikamete
tevecch ediyor, sahilde biriken muharip ve gayri muharip
insanlarn sevin vazelri arasnda filo anakkale istikame
tinde gzcen kayboluyordu. Bu donanmann anakkaleden
1 Ba. v. ar. Selim III devri sandklar.
2 Ba. v ar. s. 42, h. 29.
110
gemesi girmesi kadar kolay olmad. Trk topular bu sefer

vazifelerini mkemmelen yaptlar. Birka gemiye ar isabet
oldu, filo Boaz gedikten sonra bir ngiliz zbiti intiban u
ekilde ifade etti:
ok kr bu meum Boazdan kabildik, dorusu ucuz
kurtulduk,,.1
Filonun rolnde muvaffak olamamas hakknda da bir ngiliz
gazetesinin mtalas u idi.
Bu, bizim tarihi menakbi bahriyemizde o kadar garip
ve o kadar yeni bir ey olacakdr ki hatt bu hususta
ufak bir zerrei itimat perverde etmek bile bizim iin mmtenidir. Garip ey, Franszlara karu olan harektiyle
o kadar temeyyz eden biz Dukworth Nelsonla beraber
byk muvaffakiyetler kazanan bir Levis,, Trklerin kar
snda firar etsn. Bu o kadar gayr melhuz bir eydir ki
lykiyle anlamak iin tafsilt saireye intizar etmek icabediyor ,, 2.
ngilizlerin teebbslerinde tam bir muvaffakiyetsizlie uradk
lar sralar Sadrazam, Serdar ekrem sfatiyle ordunun banda
Ruslara kar harbetmek iin stanbuldan hareket etmee ha
zrlanyordu. Hareketinden nce Padiah deti vehile nasihat
etmekte kusur etmemitir:
..
Benim Vezirim,
naallahtal orduyu hmayunumla sefere azimetinde istihsap eyleyecein aklm ve ketebe mukaddem karar ver
diimiz gece Msr seferine tatbikan memur olsunlar, defatir ve aklam bil mucip kalabalk eylenen zira zehair
ve levazmat bulunmaz sonra mkil olur. Harbe beraber
asker istihsap edesin, tenbih eyleyp sebkbar olasn. Esfan
sabkalarda olan tecrbe muktezas tyinat bulunmad
, gibi eshab harbi dg.tup birka ihtiyar kalem ricali ve
zuama ile kalnmaa mecbur olunuyor; pek mlhaza eyle
halkn lakrdsna bakma zahmeti sen ekersin ez cmle
acele ve msaraat resi meselemiz. Yol zehairi nasldr bilin
mez. Davud Paaya kup maazallah kalkamaynca ol za1 Eduart Driault, Selimi Slis ve Napolyon. S. 113.
2 Ed. Driault, Selimi Slis ve Napolyon. s. 114.
111
man tenbih uymaz Ocakludan maada aklmn ve ricalin

lzumu yoktur. Vsf Tarihini ok mtala eyle grdn
seferlerde zahmeti neden ekmiler bir hoa malm edin.
imdiyse lem bakadr hele neferati askeriyeden maada bir
adam eksik gtrmee bakasn endiemi sana yazdm zira
bunlar rikb defterdar ii olmaldr bunlar gerei gibi
dn sonra tel ve nedamet faide vermez,1.
Padiah, Franszlarn yardmiyle Ingilizlere kar kazanlan mu
vaffakiyeti de Sadrazama yetitirmekte kusur etmedi. Uzunca
olan hat udur:
Benim Serdar Ekremim,
Ingilterelnun mttefiki olan Moskovluya reayeten Devleti
Aliyyeme byle badeten husumetle alelgafle Boaza h
cum ve duhul ile Adalar nnde timurleyp gsteri et
mesi ve stanbula yle derim ve donanmaya byle
derim grltleri tahamml olunur nesne olmayup heri
bdbad mdafaa ve kahr ve tenkillerine iptidar olunmutu.
Lillhilhamd velminne senin Vkely Devlet ve Ocaklarm
Aalarnn binefsihi ikdam ve Yenieri Aas ve cmle Zbi'
tan ve cmle Yenieri ve Cebeci ve Topu ve Arabac ve
Humbarac ve Kalyoncu ve Bostanc dilverlerinin din
Devlet urunda gayret ve ihtimam ve eaatleriyle birka
gn zarfnda emri klli olan donanmay hmayunum ihrac
ve stanbul etrafnda kuvvetli istihkmlar olmas karumuzda gurur ile duran ve husus adaya giden gazilerin
define ngiliz kfiri vfir asker ve gemi toplariyle al
m iken merdane cenk edp vfirini muzmahil etmeleri
hayli dehet verp firarlarna sebep olmakla cmleleri
Devleti Aliyyem hizmetkrln ve Padiah kulluunu ve
gayreti asker iktizasn tamamiyle icra etmilerdir. Allah
berhurdar etsn, yzleri ak olsun, dorusu uruma can
feda ettiklerini grdke Hrkai Saadet pihmda alyarak dualar ettim ve etmekteyim. te elhamdlillah kffei
askerimde hhi ve salbet derkr olup dman bir iken
imdi iki olduu dahi aikr olmala cmleniz Iillh gnl
. birlii ile aliup elhaleti hazihi ifade ve havaya mterakkip
1 Ba. v. ar. Selimi Slis sandklar.
112
olan donanmay hmayunun havas zuhur ettii gibi kalkup u dmann zerine gidp JU"u1j lU-. kahr ve izmihllierine gayret olunmak iktiza eder iken, dman ge
mileri havfindan kam diyorlar. yle nasl hareket olun
mak lzm geleceini Kaptan Paa ve Yenieri Aas ile
mzakere edp arzedesin ve u boazlarn itminan gelecek
surette takviyeti neye tevekkuf ederse icra ve ihtimam ve
orduyu hmayunumun dahi biavnihi tal Moskof kfiri
zerine serian ihrac matlubu kati ahanem olmala tevfik
hazreti hayrnnasrn ile ne vakit hareket edeceklerini dahi
arzeylesin Hazreti Allah cmlenize nusrat ve selmet ihsan
eyleye min.,,1.
ngilizlerin, stanbul zerine aptklar tehditkr nmayiten
mspet bir netice karamam olmalar onlar Bablinin mzakerat ile oyalam olmasndan ileri gelmiti. Bu mzakeratta da
Divan tercman Alekonun byk rol olmutu. Binaenaleyh
ngiliz donanmasnn definden sonra yaplan ilerden biri de
Alekonun Budan voyvodalna tyini keyfiyeti idi. Alekonun
tyinini bildiren Padiahn hatt udur:
Budan Voyvodas sadakatl Aleko Bey,
Divan tercman nasbolunduundan beru Devleti Aliyyeme
ve bahusus zati hmayunuma sadakatle ettiin hizmet ve
sy gayret Franel ile imtizac ve maslahata ve bahusus
ngiltere donanmas zuhuru hengmnda gerek ngilizlleri
ifal ve ihafe ve reaya bendelerimi celp ve telife ettiin
hizmet ve sadakati feramu eyleyemem. Cmlesi malmu
hmayunumdur. Clsu hmayunumdan beru bu hizmet
lerde istihdam olan eslflarm biri muvaffak olmamtr,
bundan byle inaallhrrahman memur olduun Budan
voyvodalnda dahi kimesnenin muvaffak olmad mas
lahat hayriyeye muvaffak olursun ve senden memulm
yledir, berhurdar olasn bir gn mukaddem mahalli memu
riyetine azimet ve celbi reayaya say gayret edesin, Huda
muvaffak eylesn ve sadakatinden gayet honut olduumu
ve sadakatin malmum olduunu seni agh iin ibu hatt
hmayunum tarafna irsal olunmutur.,,2.
1 Ba. v. ar. s. 53, h. 203.
2 Topkapu 7014.
113
Selim III iki dmanla mcadele etmekte iken, stanbulda byk

bir fitne hazrlanmakta idi. Nizam Cedit denilen slahat gnl
rzas ile hibir vakit kabul etmemi olan Yenieri taifesi ya
maklarn teebbiyle, Kabak Mustafnn idaresinde isyan edi
yor. Padiahn bin bir ltfuna lyk grd Devlet ricalinden
hain ve alaklar vard. Bunlarn muzaheretiyle isyan muvaffak
oluyor. Selim III tahtndan indiriliyor. Btn hayatnca midini
Osmanl mparatorluunun kurtuluu iin balam olduu sla
hat zerinde korkun bir snger geiriliyor.
Selimin hayatna mal olan ve Osmanl mparatorluunun
da inhitatn durdurmak iin yaplan bu slahatn geni bir tab
losuna Selim III devrinin isyanlarn tetkik ettikten sonra ese
rimizin ikinci cildini tahsis etmei uygun bulduk.
C) SELM III. DEVRNDE SYANLAR
Selim III tahta kt vakit yalnz iki dmanla devam
eden bir harbe vris olmakla kalmad. Birok isyanlar da ken
disine intikal etti. Devri batan aa urada, burada Devlete
ba kaldran adamlar sindirmek faaliyeti ile geti. Fakat Devlet
bu ite muvaffak olamad; Zaman zaman, yer yer kk hkmetikler kuruldu. Kanun yerine kuvVet, vazife yerine menfaat
kaim oldu. Bunun neticesi olarak da hudutlar geriledi halk
sefalete dt .Memleket harabiye urad. Btn bu menfi neti
celerin domasn neticelendiren ve ayr hususiyetleri haiz olan
isyanlar unlardr:
I Dal ekyas
.................
II Cezzar Paa hdisesi
III Msr Beyleri maddesi
.
IV Arabistan ahvali, Vehhabilik
V Akdeniz ekyas
VI Srp reayas
I Dal ekyas evvel Rumelinin Krca Ali dalarnda
balad, sonra da her tarafa sirayet etti. Bu ekyann treme
sinin muhtelif sebepleri vardr. Vakalann geiine gre birinci
sebep Vezir ve Mirimiranlarn durumudur. Filhakika Osmanl
mparatorluu gibi fevkalade geni bir mparatorlukta idareci
insann kymeti pek bykt. Devlet idaresini temin edecek
Selim III. F: 8
114
olan bu adamn ok kuvvetli ve dil olmas lzmd. Esasen

Vezirlerin byle olduklar devirlerde isyanlara da ahit olmuyoruz.
Halbuki, bilhassa XVIII inci asrn ikinci yarsndan itibaren,
vzera kanunnamesine riayet edilemediinden, eyletler banda
Devlet otoritesini temsil eden kt bir Vezir tipi .ba.gsteriyor-.
Umumiyetle bu tip menei mehul, zt ereften mahrum, adalet
hissine yabanc, menfaatinden baka hibir eye inanmayan
insandr. Bu tipten vezirler mahdut olsa idi imparatorluk iin
doabilecek idaresizlik az olurdu. Fakat Alayl,, diyebilecei
miz Vezirler pek oktu.
1769 ve 1787 Harplerinde ihtiya dolay isiyle pek ok
Vezir tyin edilmiti. Halbuki Vezirlere mahsus yerler hesapl
idi. Ve esasen bunlar da dolu idi, Binaenaley Mirimiranlara
mahsus yerler Vezirlere verilmee balad. Halbuki bu yerler
Vezir geindirecek tahammlde deildi. Halk verebileceinden
fasla teklif karsnda kald. Mamafih fenalk yalnz ehliyetsiz
Vezirden gelmiyordu. Bu Vezir ile Istanbuldaki Devlet ricali
ve lmiye snfndan insanlar arasnda bir menfaat rabtas
balamt. yle ki, her kt Vezirin stanbulda bir byk h
misi ve Devlet adamlarndan bir ounun Rumelide Adammz,,
dedikleri Vezirleri vard. Menfaat rabtas, Vezirin gnderdii
hediye ve paradan ibaretti. . .
Bu hediye ve parann da bedeli halktan kyordu. Bu
sebepten halk zulm grd, ezildi. Devlete ve kanuna itimad
kalmad; kuvvetten baka bir eye inanmaz oldu.
Buraya kadar izah ettiimiz durumun dzeltilmesi iin
yaplacak iin ne olduu kendiliinden kar. Vzera kanun
namesine gre Vezir tyin etmek bilhassa Devlet ilerinde bu
lunmu dirayetli ve tecrbeli kimseleri eyletlere gndermek..
Halbuki bunun aksine hareket edildi. stanbulda hoa gitmeyen,
kendisinden ekinilen kimselerden kurtulmak iin Hkmet
taray bir menfa olarak kabul etmee balad. Birok kim
seler bu sebepten dolay srf stanbuldan uzaklatrlmak iin
Vezir payesiyle Vilyetlere gnderildi. Gidenler Hkmete
kar ibirar duyduklar iin ve gnderildikleri yerlerde ak
gnl ile i yapmak niyetinde olmadklarndan esasen mevcut
olan zalim Vzera gruhunun adedini artrmaktan baka bir.
eye yaramadlar.
115
Saydmz karakterde Vezirlerin, halk ve memleket vcuhu, baka bir tbirle yan nezdinde hibir kredisi olmyaca
tabiidir. Kanun yerine kuvvet kaim olduundan yer yer yanlar ayaklandlar, asker topladlar, ekya beslettiler, Vezirlerle
aralarnda inktasz bir cenk, bu suretle balam oldu. Bu cenklerde devletin rol fenal kknden kaldracak yerde krk
lemekten ibaret kald. Filhakika bir yan veya Vezir devletin
artk houna gitmedii vakit fetva ve hatt hmayun ile fer
manl iln edilerek zerine asker sevkediliyordu. Devlet Askeri
bozulunca Fermanl affedilir ekseriya yeri deitirilmekle mesele
halledilmi farzedilirdi, Bazan hibir sfat olmyan mtegallibeler
kazandklar zaleme hreti ile devlete kar uzun mddet mca
dele ederlerdi. Devlet bunlarn hakkndan gelemeyince bunlar
da affeder Vezir veya Mirimiran yapar bu suretle kendilerini
itaat altna almak isterdi. Bu umum anari, ehli rzdan olan
kimseleri ete tekil etmee veyahut esasen mtegallibelerin nam
-*re hesabna ekyalk yapan etelere iltihaka sevk ederdi. te
bu artlar dahilinde dal ekyas teekkl etti. Ve yllarca
devleti uratrd. 1790 ile 1795 yllar arasnda ekyann Rumelinde kasup kavurduu yerler, Deliorman, Tuna yals, umnu ve Edirne ile Serez arasndaki dalk mmtakalardr. Yine
bahsettiimiz iki tarih arasnda bu ekya zerine birok Vezir
gnderilmi ise de ekiya tamamen mahvedilememitir. 1793 te
Edirne Bostancbas ile ekyalar arasnda mzakere cereyan
eder. Neticede verilen karar udur : Devlet ekyayi affedecek
buna mukabil de ekya artk akilikten vaz geecek evlerinde
rahat oturacak. Bir ksm ekya szlerini tutar dierleri Filibe
ile Hasky civarnda melanetlerine devam ederler. 1796 da h
kmet dal ekyasn let gibi kullanan yanlar ve kuvvetle
rini tesbit eder. Topkapu arivinde mevcut bir vesikaya gre
ekya mevvik ve hmisi yanlarm haklarnda verilen izahat
udur:
1 Gmlcinede yan olan Mestan Aa,
Filsl Yourtu vaktindenberi hrszlarn yata ve maiye
ti ve mltecas olup istedii vakit be yz adam ile daa
birisini karup tahrik ve istedii yan ve kaza ve kuraya taslit eder, bunun uhdei iltizm ve itaat ve inkyadnda olan zirde
mastur Tokatkl Sleymandr. Mestan Aa an stanbula ya-
116
SELM III N HATT HMAYUNLARI
zup Sultan Yerine yan ettirmitir. Sureta tovbekr olup ek

yaya karmaz lkin isterse gnde be alt dalu karr.
2 * Dimetokada yan olan Veysi olu Halil usta,
ite daluya muin ve mlteca ve Gmlcinedeki Mestana
hemta olan Veysi oludur. Ekferi kfiri melndur. Aslndan
Edirne Bostanclar ustas idi. Geen sene de ustal ref olun
mutur. Zirde mastur Ejder olu buna tabidir. Keza zirde mu
harrer olak dahi bununladr. Kll olu, Kara mer, bunlar
dahi ana tabidir.
3 Fere yan Ahmet Haseki,
Hl Edirnede Bostanc aas olan Ahmet Aadr, kendusi Bostanc olduktan sonra yerine Ali Molla Aa isminde biri
sini brakup ve stanbula yazup haseki dahi ettirmitir. Daluya
melz olanlardandr.
Koca brahim hl Edirnededir. Bostancba hizmetinde
dir. Haseki dahi ettirmitir. Dalu ekyasndan Kranlara yatakdr.
4 Haskyde Emin Aa,
Bu dahi katline emri li sudur eden dalu ekyas yata
bir melndur. Hl Haskyde mtesellim olmutur. Zaruri mtesellimlik verilmitir ki hiyanet etmesun diye. Lkin mmkn
olmad. Ele gemedi. Tutulnuyor.
5 imende Ayan Osman usta,
:
imdi bunun ustal ref olunmutur. Zirde mastur Deveci
olu buna tabidir. Deveci olu surette tvbekrdr.
6 imen kazasnda Deveci olu,
Filasl Yourtu olu ve Hac brahim olu yeni dal
hrszlardandr, surette drt senedir tvbekardr. Lkin hr
szlar kendi ba altndadrlar. imende Osman Ustaya tabidir.
7
Tokatkl Sleyman hl sultan Yeri yandr,
Eski dalu hrszlardandr. Sureta tvbekrdr. Lkin b
tn bu fesatta yedi vardr.
8 Sinap,
.
Mehur hrszlardandr. Drama Nazr ve Sirozlu smail
beye tabidir.
9 Ejder olu
3imitoka kazasnda Veysi oluna tabidir. Hl isyan zere
olan ekyadandr. Eski ekyadandr.
117
10 Arabac olu,
Hasky kazasnda olup Haskyl Emin Aaya arr ann
eli altndadr.
11 olak;
Eski hrszlardandr. Veysi oluria tbidir.
12 Kll olu,
Filibede skin Veysi oluna tabidir,
13 Kara mer,
Veysi oluna tabidir. Dimetoka cebelindedir.
14 Kel mer olu,
Eski hrszlardandr. Hl ol havalide get gzar eder.
15 Kara Fevzi yeni ekyadr.
16 Hac Manav malm olan ekyadr.
17 Koca brahim Haseki,
Dalu ekyasmdandr. Hl Bostancba hizmetinde olup
sureta tvbekar ve lkin melundur.
18 Edirne yam Eyp Aa,
Bunun ne mertebe fesad olduu huzuru hmayunlarnda
hccet ile malmu ahaneleridir.
19 Siroz ayan smail Bey,
Bu dahi yirmi senedenberi yok olacak meilardandr.
20 Drama nazr Mehmed Halil Aa1.
Btn bu saydmz ekya hmisi ve yata yanlarla
uramak kolay i deildi. Nitekim birok Vezirler ekyay k
knden mahvetmek vazifesiyle Rumeline gnderildikleri halde
hibir cezr i grememilerdir. Devlet ricali arasnda ekya
nn bir an evvel yok edilmesini candan ve gnlden isteyen
Selim III. olduu iin bu ekyalk maddesi zerinde samimiyet
le kat tedbirler aradn gryoruz. Padiaha gre her eyden
nce kuvvetli kudretli bir Vezirin ekya iini ele almas lzm
geliyordu. Halbuki 1205 tarihinde byle bir vezir mevcut de
ildi. Binaenaleyh doruluu ve iddetiyle tamlm birisini
Vezir yapmak lzmd. Byle birisi ise ancak Hakk Bey ola
bilirdi. Hakk Bey rikb hmayun defterdarl, nianclk, or
duyu hmayunda Reislktap vekillii yapm ve sadaret
1 Topkapu arivi. No. 7014.
118
Kethdasnda bulunmutu. Fakat Hakk Bey Padiahn yar

dmclar tarafndan pek sevilen bir insan deildi. Selim III.
bunu pek l bildiinden devrin pek sken bir usulne ba
vurmakla tayn iini halletmi yani istihareye yatm ve rya
snda Dag ekyas zerine Hakk Beyi gnderdiini grmfUr* o U] i a
-> Veâ me^ruz ryadan sonra i kolaylar olmuUr' ,
1 . e/ f Vezaret verilmesi ve Dal ekyas zerine
gnderilmesi m Selim III. sadrazamna u hatt yazmtr:
Benim Vezirim:
Subhanallah, u Dalular maddesi in bu gice istihare
Tu r
aikre grdm ve mtevekkilen
alellah u adam memur etmee cezmeyledim. Hakteal
tevfk ve selmet versun, Heman bir vakti mnasipte
vezaret verup ve Rumelini tevcih edesin. Lkin bir kere
vezir olmazdan evvel Topkapuya getresin. Sylesek dahi
gzel olmaz m? Bana kalsa sabah Topkapuya getirp
Perenbe gunu vezaret tevcih olunsa derdim, ite ben bu
adam tyin eylemeye artk karar verdim. Bunun cevabn
imdi yazasn. Rya grdm senin ile Reisten gayri
kmesne bilmesn ihaallh hayrdr1. ,,
Hakk Beyin vezaretle Rumeli e5kyas zerine tyinim
Hakk Paa isimli kitabnda inceleyen Profesr smail Hakk
Uzunarl aynen unlar demektedir:
Kendisinin Rumeli valiliine tyini Hakk Paay yakn
dan bilen ve babasnn hamisi olan Selim III. m har a yoksa Hakk Paann dilinden ve muahezesinden
kocanan ve korkan Selim III. e ricalimi ileri srdlerkatt olarak bilinmiyor. Mtercim Asm, kendisini hkm
darn hatrladn yazmaktadr. Hkmet merkezinde sz
ve kalemi nfz devlet adamlarndan her sze kavuk sallama^
yup tenkid ve muahezede ileri gidenlerin bir daha stanbula
gelmemek zere Vezirlikle merkezden uzaklatrlmalar da
adet olduundan ekya zerine Perverdei devlet bir
Vezirin memuriyyetine lzmu kavi,, gsterilmesi suretiyle
Hakk Paann bana orap rlmesi de ihtimal dahilin
dedir. Mamafih elde baka vesika olmadna gre imdi1 Topkap arivi. No. 7014.
119
lik Asm Efendinin mtalasn kabul etmek zaruridir,,1

Selim III. iin istiharesine dair vesikaya gre Hakk Paann
tyinine dair mnakaal gibi grnen cihet artk halledilmi
saylr kanaatindeyiz.
Hakk Paa, muntazam askerle Rumeli ekyas zerine
yrd. Ayanlarn durumlarn anlamak iin Hasekiler gnder
di. Yolculuk iin murur tezkiresini mecburi kld. Kprleri ve
geitleri nezaret altna alarak ekyann yreine korku sald.
Az zamanda stanbula be yz kadar ekyann kellesi gnderildi;
Mamafih Hakk Paa kelle uurmakla ekyaln sonu gelece
ine inanmyordu. O, devlete kar isyan edenlerin devlet ted
biri ile ehli rz taifesi insanlar arasna girmesini u satrlarla
tervi etmekte idi,
Zira hrszlk mesleine mtelezziz olanlar yine refte refte
ifsada sy ederler. Amma bunlar da idm ile o makule
kimesne kalmasun, bu mmkn ve mutasavver deildir,
Vsu beerden haritir. Bu kadar adam idam ve helk
cenab hazreti briye nasiptir. Heman o makulelere frsat
vermiyecek tedbiri Devleti Aliyye eyledikte o mizata
olanlar da nar ehli rz olup ift ve ubuuna der,
gayri suretle kendisini vre eylemez,,2.
Hakk Paann tedbirli ve iddetli icraat ile bir buuk ylda
Rumelide byk iler baarmas stanbulda devlet ricalinde
sevinten ziyade tel uyandrd. Bsbtn muvaffakiyeti tak*
dirinde Hakk Paann sadrazamla tyini mmknd. Halbuki
bir defa sadrazam olunca kimsenin fitne ve frldak evirmesine
msaade etmiyecek, belki de eski hesaplar kartrarak birok
balar uuracakt. Bu ihtimallerin evkiyle harekete gelen Selim
III. n etraf, Hakk Paay ktlemee koyuldular. Esasen bu
maddede ihtisaslar vard. Hakk Paa; ekyann hakkndan
gelememi gibi gsteriliyordu. Nizam Cedit dman diye
tanld. Ve nihayet 1796 ylnn sonunda Halep valiliine tyin
edildi. 1800 de Hakk Paa tekrar Rumeliye fakat bu defa Ser
askerlik ile memur edildi. Be sene mddetle bu memuriyette
1 Profesr smail Hakk Uzmarl olu, Hakk Paa. s. 182
2 Profesr smail Hakk Uznnarl olu, s. 226 '
120
SELM I I I r N HATTI HMAYUNLARI
kalacakt. Selim III Hakk Paaya yeni vazifesini u hatla bil-

dirdi:
Sen ki Rumeli eyaleti tevcih olunan elhc Hakk Paasn,
bu emri erifimde mnderi olduu vehile bilistikll
memur klnup taraf hmayunumdan sana ruhsat kmile
verilmekle greyim seni senden meml ahanem olari
gayret ve hsn hizmeti icraya ve uhdene ihale olunduu
vehile ber vefk matlup ifay memuriyete sarf makderet
ve gayret eyleyesin. Haktal tevfik ihsan eyleye min,,1.
Fakat hatt hmayunda sz geen Ruhsat kmile tbiri bo
bir formlden bka bir ey deildi. Devir, Hakk Paa tipinde
ki adamlar devri deildi. Anariden mstefit olan stanbuldaki
bir ksm devlet ricali Hakk Paay yeniden lekelemede gecik
mediler. Paa alt ay gibi ksa bir memuriyetten sonra azledi
lerek mal msadere ve kendisi Sakza nefyedildi. Bu suretle
hakikaten devlete byk hizmetler yapmaa muktedir bir adam
Rumeli ekyasn takipten tamamen uzaklatrlm oldu.
Hakk Paanm Rumeli valiliinden gerek birinci ve ge
rekse ikinci infisalinden sonra ekyalk terakki etti ve geni
ledi. Birinci infisalinden yni 1796 dan sonra irili ufakl ekya
lar yannda bir de Pazvand Olu vakas ba gsterdi.
.
Pazvand Olu, babas gibi Vidinde kuvvet bularak ve Ru
melinin anari iinde olan durumundan istifade ederek hkmet
buyuruu dinlememee balamt. Pazvand Olu hakknda bir
karar verilmek iin aktedilen bir meverette fikir birlii olma
d grld. Vidinin muhasara edilerek top ile isktmda,
masum kan dklecektir bahanesiyle aleyhdar olanlar oldu.
Hakikatte Pazvand Olu, Nizam Cedit dman olarak tanld
iin stanbulda bu zihniyette olan zmrenin himayesine mazhard. Mamafih neticede Pazvand Olunun idamna fetva alnd
ve Kapdam Derya Kk Hseyin Paa, seraskerlik ile Vidin
zerine gnderildi. Vidin muhasara edildi. Muhasara 1798 e
kadar devam etti. Kk Hseyin Paann maiyetinde olan AH
Paanm ihaneti yznden hkmet ordusu bozuldu. Bil esnada
Msr, Franszlar tarafndan igal edildii haberi alindi. Kaptan
Derya Vidin nnde kalamazd. Pazvand Oluna evvel Kapucu
1 Hakk Paa. s. 191.
121
balk rtbesi, iki yl sonra da vezaret rtbesiyle Vidin muha

fzl verildi.
Bu, ekyay ve derebeyleri ortadan kaldrmak usul de
ildi. Nitekim Pazvand Olunun bu ekilde Devlet tarafndan
muamele grmesi ekyal ve asilii meru gstermekte idi.
Pazvand Olundan cesaret alarak Rusuk ve umnu da Tersenkli
Yanya ve Morada Tepedelenli Ali Paa, Silistrede Yllk Olu
ayni ekilde davranmaa balayacaklardr.
. . .
Msr seferi devam ederken ekyalk Rumelide alabildiine
inkiaf ediyor. Meveret meveret zerine toplanyor. Ehli ra
bir karar zerine ittifak edemiyorlar. Selim III, bu vaziyetten
hem mteessir hem de hiddetlidir. Devletin bandan u ekya
derdini skp atamadklar iin meverete itirak edenler hak
knda sadrazama unlar yazyor:
Benim Vezirim:
Dnk gn kemali infialimden gzelce ifade eyleyemedim.
u dallar maddesinde gadabm ben bir trl hazmede
miyorum. Bir deil iki deil. Bu hnzrlar bizi leme mashara eyliyor. Tamam tedbir olunup def refilerine mba
eret olunsa rey eder aman eder diy e re k iler kup m
saade olunuyor. Osman Efendi gitsin, Ahmed Bey gitsin
ile vakitler gep ihmal ve msamaha olunuyor. Bak ne
rezaletler oldu. Sonra hicap eylemeden, vaka tutulmad idi
biz byle yazdk amma siz msaade etmemeliydiniz yollu
cevap veriliyor. Bu cevaplar maslahat sahibi vkel az in d a n . Ben halktan hicap eylemem mi? Halk adama ne
sylemez. Artk yetir ne yapacaksanz yapn, senden
oldu benden oldu dey biribiriniz ile ihtilf eylemeyin k
kabahatin ba olur. Bundan sonra gnl birlii ile tutup
una dokunur buna dokunur demeyp Allahn avni ile u
hnzrlarn vcutlarn kaldrn, her ne tedbir lzm ise ey
leyin. Tul dirz cevaplara kada lkrdlar istemem,
ekyann ban isterim. Aklnz banza devirin bir alay
hrsza acz eylemeden ve eliler gnderp memleket vad
eylemeden ve envai trl zeminler ile kt yazmadan
bakm yze kp ne sylyorlar ve ne suretlere girdi, lhavle velkuvvete ill billh,,1.
1 Topkapu arivi. 1074.
122
SELM III N HTTI HMAYUNLARI
Padiahn bu kabl hatlarn yine meveretler takibederdi. Bu

sefer de yle oldu. Neticede Rumeli valiliine Tepedelenli Ali
Paanm tyini kararlatrld. Halbuki Tepedelenli Ali Paa bizzat
birinci snf bir derebeyi idi. Devlet buyuruu da dinlemezdi.
Vezirlie stanbuldaki erkna hediyeler ve paralar yollamakla
kavumutu. Hakk Paa kendisine yollad buyuruldu da bu
ciheti u satrlarla ifade etmitir.
stanbul sfehasm ake ve yonca ile tma ederek meratibi

mtihayi beeriye olan rtbei vezareti bir takrip ihtils eden
izzetl nfatl Ali Paa. Sen sayei satvet vyei cenab zlllhide kurena sfehasna mukarenetle glzar memaliki
islmiyeyi har haki fesadnla mehun ve fukara ve
reayann cierlerini prhun ederek istihsal eylediin servet
ve smnm nmayan ve bu kadar kuvvet bir vezirde
olmad emri ayan iken matlai srura iptihacmz olan
bablharamn senin gibi melinin ifsadndan nai Fransz
imanszlarnn hl yedine giriftar ve bunca ulema sdat
kiram ve muhaddisan zlihtiram kayd esarete dar
olup en de olan mal ve kuvvete nazaran hemmeslek
olan imansz ije1 bal bana kacan derkr iken
fesbhanallah bu bapta dahi eytanat ibraz ve izhar ve
fkikean baivan keferesini darlfer olan Msra irsal
le kendin ol tarafta gudubet dalulariyle uraup Arnabud
mslmanlarn canlarndan bizar eylediin mesmuumuz
olmutur.,,2
te ekya zerine gnderilmek istenilen adam bu idi. Selim III,

kabul etti. Rumeli eyleti seraskerlik inzimamiyle kendisine
verildi. Vazifesinin neden ibaret olduu bir emri li ile tasrih
edildi. Padiah bu emri linin balsna u hatt yazmakla Tepedelenliden beklediklerini anlatt: (1801 )
Sen ki bilistikll Rumeli Valisi Ali Paasn:
Tarafna olan vsuk ve itimad ahaneme mebni bu defa
Rumeli valiliine kffei ekya seraskerliini bilistikll
karihai hmayunumdan uhdene ihle olunmakla greyim
seni, ibu emri erifde mezkr vesayay mlknemi m
1 Pazvand Olu kastedilmektedir.
2 Trk tarih Encmeni Mecmuas (18) No. 95,
123
tala ederek muktezayi istikllin zere iktiza edenleri

istihdam eyliyerek bir an akdem ve bir saat mukaddem
.....usatn defi gailesi ve sekenei memleket ve fukaray
raiyyetin eim istirahatleri ve u Rumelinin nizam hali
esbabn istihsale cehd ve takat gayret eyleyesin Cenabhak muvaffak eyleye min.,,1.
Ali Paa bu hatt alnca derhal ie girimedikten maada olu
Muhtar Paa iin de Trhala sancan istedi. Nar rza gste
rildi. aylk bir oyalamadan sonra Tepedelenli nihayet hare
kete karar verdi. Tepedelenlinin bu aralk byk hreti olduu
iin ekyalar korktular. Sofyaya yakn bir yerde Ali Paaya
dahalet ettiler. Bundan byle evlerinde oturacaklarna dair yemin
ve rehin ile devleti temin edeceklerini syliyerek aflarn istediler
Kendilerine gsterilecek yerde tek durmak artiyle istekleri ka
bul edildi. Ekyalar iin yerler gsterildi. Tepedelenli ekyaya
karan Arnavutlar maiyyetine ald. Anadoludan gelerek ek
yaya karan kimselerin de ayrt edilerek Anadoluya iadesi
iin hazinedarn bir miktar askerle brakarak Yanyaya dnd.
Dal ekyas meselesinin bu ekilde halli elbette kat
saylamazd. Bu olsa olsa muvakkat bir hal aresi idi. Nitekim
li Paa gibi kuvvetli bir vezirin Rumeli valilii, yanlarn ii
ne gelmedi. Ali Paay ikyet ettiler. Sertliinden, zalimliin
den beraberinde getirmi olduu Arnavut askerlerinin hunhar
lndan dem vurdular ve mutedil bir vali tyin edildii takdir
de onun gnderecei babula anlaarak bizzat ekyay tedip
edeceklerini vadettiler.
Selim III, bu vaitlere inanmaktan baka bir ey yapamad.
Esasen Tepedelenli bulunduu havalide azametli ve rakipsiz bir
derebeyi olarak hkmete gzkmekte idi. Binaenaleyh hem
ekya maslahatnda almak hem de kuvvetini tevzin etmek
zere yeni bir Rumeli valisinin tyini muvafk grld;
1802 de Rumeli valilii Tepedelenliden alnarak evvel vezir
Vafi Mehmed Paaya fakat bir mddet sonra kodra mutasar
rf brahim Paaya tevcih edildi. Geni salhiyetle ie balyan
bu yeni paann ilk anlarda Padiahn istedii ekilde davran
mad u hatt hmayundan pek gzel anlalmaktadr.
1 niversite yazma. 866.
124
"Sen.ki Rumeli valisi ve bilistikll Serasker brahim Paa

sn. Senin bilistikll Rumeli valisi nasbmdan maksut bu ka
dar vakittir Rumeliyi harabeye veren ekyann avn hakla
kahr ve tedmirleri garaz olup senden menuliin olan gay
ret ve mukaddemce yazdm hatt hmayunuma nazaran
hareketin haberine intizarm derkr iken, senei tiyeye ta
lik suretiyle gelen tahriratn istirabma sebeboldu. Sen
Rumeli valisi ve Serasker olup maslahata memur iken
byle vilyetinde ikamet ve civar saltanatmda ekya ta
km fkaraya haarat etmek an ve sadakatma dermi
Ake gider demisin, sen k avni hakla i gr de ake
giderse seri hmayunum sa olsun, senin hurcun itikadiyle
ben klle yevmin tertibat tcil ederken bu tahriratn do
rusu memul hmayunuma mugayir geldi ve sana ibu
hatt hmayunumu kemli srat ile gnderdim ve sadra
zama dahi aceleten yazmasn tenbih eyledim. naallahrrahman vsul annda hareketin haberini isterim. Kaime
gre tafsil ettiin tedbirlerin cmlesini icra lzm deil.
imdilik serian berulere gelp neri syt hret ile u
ayakta olan dalu ekyasn bitrmekle ve dmeni dermeyan gayret eyleyesin. Sana h$n;;i6Vecch.m.lzim ise
iradem zere hareket edersin, hareket haberine muntazrm
Greyim seni nasl gayret ve istihsali tevecchm tekide
ne gne bezli kudret edersin,,1.
brahim Paamn vsi selhiyetle Rmeli vliliine tyin edildi
i sralarda stanbul vilyetinin civarlarnda da ekyalar tre
mi bulunuyordu. brahim Paanm maiyetinde olmak zere bu
ralardaki ekyann hakkndan gelecek bir Mirimiran tyini l
zmd. Padiahn bu hususta, sadrazama yazd dncesi u idi:
...Lkin bu hnzrlar stanbul ovasna sarkma itiyat eyle
diler. Baharda orluya bin kadar svari ile bir rabtal
Mirmiran elbette lzmdr. Zira ocaklu neferatm pek hrpa
ladk. Fturu mucip oldu, iktiza edenlerle sylep itndiden nasl asker olmal ve kim tyin olunmal bilmlhaza
tertip eyleyesin. Seri dahi mlhaza edesin, stanbul ovas
byle boken btn ekyalar buralara gelur rezalet oluyor2.
1 Topkapu ariv 7014.
2 Ba v. ariv, s. 42. h. 28.
125
Padiah bu hattnda Ocak askerinin tyini m n a s e b e tiy le Yem

erilerin hrpalandndan bahsetmekte ve stanbul civar ek
yasna baka askerin tyinini emretmektedir. B u emir ile kaste
dilen askerin Nizam Cedit askeri olduunda phe yoktur.
Filhakika Karaman Beylerbeyisi Kad Abdurrahman Paa N i
zam Cedit askeriyle rlu ve Malkara civarnda ekya zerine
gnderilmi az mddet z a r f n d a o taraflardaki ekya da mahvu
perian olmutur. Abdurrahman Paann bu vehile vazifesinde
muvaffak olmasna mkfaten vezaret rtbesini kazanmasna
sebeb oldu. Anadoluya avdet zere sta n b u la geldiinde, P a
diah askerini grd ve hatla vezaret verilmesini emretti.
Benim Vezirim:
Taliml askerler gelmi grdm. skdara geiyorlar, Ab
durrahman Paaya vezaret ihsan hmayunum olmutur.
tug veresn, Anadoluya vezir gep memur o uu
asker tanzimine germiyetle mbaeret eylesn ve ha k m
de anl ve nfuzlu olsun lkin hizmete memur olmakla
caize v e a v a it de nsf almsun. Ve karaman mansb yme
zerinde olsun u asker hususuna ikdam ve gayret eyle
sn tenbih edesin,,1.
R u m e l i d e 1804 tarihine..kadar grlen e k y a vukuat nihayet
mslman etelerin ekyal idi. Fakat bu tarihe kadar ard
aras kesilfneyen bu vukuat Srp reayasnn evvela ^kend erine
zulm yapan Yenieri daylarna sonra da Osmanl Devletine
kar ba kaldrmalarn neticelendirmitir. B u andan itibaren
mahall isyanlarn yannda mill gaye ile devam edecek olan
isyanlar balyacaktr. B u isyanlar o k tehlikeli gren Pada
Karaman valisi Abdurrahman Paay Nizam Cedit askeriyle
Rumeliye gnderecektir. Fakat bata Sadrazam smail Paa omak zere Nizam Cedit dman bir zmre Rumeli isyanlarn
bir fitne karmaa tevik edecektir. Abdurrahman Paann
Edirnede ve Tekfurdamda da birer Yener Ortas tekil et
mee memur olduu da haber verildi. E d i r n e ve Tekfurdag
isyan ettiler. kinci Edirne vakas bu Suretle balad, oeln III,
umum bir ihanete kar koymak m e cb u riy e tin d e d. Devlet ri
c a lin d e n ve ulemdan Nizam Cedidi iten kabul etmi olanlar
1 Ba v. ar. Selimi Slis sandklar;
126
birka kiiyi gemiyordu. Yenieri Oca ile dier Ocaklarda

bsbtn dman idi. Hak esasen cahil ve mteassp olduun
dan hele Nizam Cedidin kfr olduu hakknda aleyhdarlar
tarafndan tahrik edilmi olduundan o da Devleti kurtarmak
isteyen insana mmaat etmekten uzakt. Selim III, mparatorlu
un yegne kurtulu yolunun da bizzat Devlet adamlar ile
ulema ve halk tarafndan kapatldn grnce Abdurrahman
Paa yirmi bin askeriyle tekrar Anadoluya gnderildi.
Edirne vakasmdan sonra Rumeli derebeylii evvelki gibi
devam etti. Devletin eref ve haysiyeti eskisinden daha ok za
yflad. Selim III Devrinde Rumelide inkiaf eden dal ek
yasnn Devleti uratrc vakalar yalnz Devletin kredisini
mparatorlukta berbat etmekle kalmam ayn zamanda Avrupa
Devletleri nazarnda Osmanl mparatorluunun ne kadar zayf
olduunu da meydana koymutur. Filhakika ekya vukuatn
oradaki elilerimiz gazetelerden iktibas edp hkmet
merkezine gnderdikleri gibi, stanbla gelen ecnebi elileri de
hkmetlerine yazdklar raporlarda ekyaya dair sahifeler tah
sis etmilerdir.
1802 tarihinde fevkalde bir memuriyet ile stanbla gn
derilen General Sebastiyani, Osmanl mparatorluunun umum
durumundan behsederken isyanlara temas ederek unlar yaz
maktadr:
syan ve anari yalnz Bosnay, Srbistan deil fakat m
paratorluun her tarafn harap etmektedir,,1.
Balca siler bugn Pazvand Olu Ali- Yanyal2 Ali Paa
ve Cezzar Paalardr, Pazvand Olunun kuvveti, adete
az olan askerlerinde olmayup, Divandaki kredisi ile bil
hassa engin olan hretindedir. Eer bu s vali stanbul
ve hatt mparatorluu zaptetmek gibi cretkr bir fikre
malik olsa idi; muhakkak surette muvaffak olacakt3.
Nizam Cedidin tesisi ve birinci derecede lzumlu eyler
zerine resim konmas imparatorluun btn mslman
halkn galeyana getirdi. Pazvand Olu bu yeni tekiltn
dman olduunu iln etti. Ve bu andan itibaren halkn
1 Testa, c; I; s; 510;
2 Tepedelenli Ali Paa;
3 Testa; c; I: s; 510;
127
g-zne
g ird i. Fakat Pazvand O lu a h la k vast

o ld u u k a d a r d a p ro je le rin d e k s rd r , ne sulh ne
S
^ .
a,
o d a ,
i
a
z v
Olunun belli bal
^ d
"
"
;
h -
de Pazvand
kar5, henz -
" ;
fV 7/arn bugn Sadrazamn ordusuna Suriye ta

Cezzarn Dugu
;demediidir. Padiah bu
ey^lett^^tffade'edememektedir. mparatorluun bu parasiyle mnasebat. muzurdur

^
^
Sebastiyannn
FS at FrmZ
grlerin e
l gA
tk la r ne riy a t i e A v r p y _
Pariste eli rlahyle bulundugu

Uyanlar hakkmdajaz ^
Fransz gazeteleri yap-
_ _
^ ^
,
gazetelerin
Halet Efendi
e k y ala r v e
ederek Bablliye
; ne2dinde bu kabil gazete
neri^tma son verihnesi
bilhassa dikkate deer mahiyettedir:
5hd*
5U sat,rlar
Devleti
hutaaia
v yy
ve lkinUeveu
Devleti/-Alyyeyi
bu mprtebe
mertebe lisana
usan geturmeler,
s
Testa; c; I; 510;
2 Testa; c;I; s; 511;
3 Testa; c;1; s; 511;
^ Testa; c;I; s; 511;
^ Testa; c;I; s; 511;
128
Devleti Aliyyenin politikas kendilerinin gerei gibi malm

lar olmadndan neet etmitir. Zira Devleti Aliyyenin
hm zuhurundan bu ana gelince Anadolu ve Rumelide
gerek Paalardan ve gerek yanlardan lyuad ve lyuhsa
kimesneler balarna klliyetli asakir cem ile Devleti Aliy
. yeye isyan edp ancak anlardan her biri cezalarn bulup,
imdiye kadar Devleti Aliyyeye asla bir zarar vermediler.
imdiki halde gerek Anadoluda ve gerek Rumelide zuhur
eden ekyann ryi arzdan izalesine dahi Devleti Aliyyenn mazhar olaca biitibahtr,,1.
Hlet Efendi ekyaln tarihesinden bahsederken, ekyalarn
devlete zarar vermemi olmalarndan bahsetmesi kt bir mdaheneden baka bir ey deildir. nk ekyalarn millete et
tiklerim ve Devleti de ne kadar ok uratrdklarn bilecek ka
dar zeki idi. Elinin Fransa hkmetine aralk aralk yukarda
metnini yazdmz mektubun zihniyetine uygun olarak verdii
cevaplar bu hkmeti tatmin etmemi, o kadar etmemitir ki
Selim III. un dostu olmakla iftihar eden Napolyon bir mektu
bunda Padiaha, askerinin banda olarak reayasn siyanet et
mesini tavsiye etmektedir:
Memaliki Osmaniyein ahvaline nazaren icray gayret ve
izhar hamiyet buyurmanz umuru mhimme kabilinden
olduundan ifade ve beyan eylemek hususu muktezay
saffet ve hayrhah! addolundu. Binaenalzalik hazretiniz
bizzat on drt on be bin asker ile gayret buyurup memle-.
ketinizi himaye ve reayanz siyanet edp adalet icra ede
rek ahrah itaatten rugerdan olanlar ez seri nev bikai
ubudiyete ithal ettirilmeldr2.
Napolyonun bu iymal nasihati yannda, Hlet Efendi ile yapt
mlkatta ok daha vzh olar akverilmi nasihatler de vardr.
Bzzt evketl Sultan Selim hazretleri ihtimam edp
atna binp memleketlerini ve askerini grmek ve nizam
vermek lzmdr. Btn btn nin ikametle meul
olurlar, eslaflar bizzat umura takayyt eylediklerinden
dmanlarnn hakkndan gelirlerdi2.
1 Enver Ziya Karal, Hlet Efendinin Paris byk elilii , 62,
2 Napolyonun Selime 1804 tarihli mektubu,
129
Napolyonun bu nasihatleri Padiah tarafndan nasl telkki

edilmitir? Evvel urasn derhal iaret edelim ki Padiaha
gelen mektuplar Sadrazamdan geer ve Padiah tarafndan ya
zlanlarn msveddeleri de Sadrazam tarafndan hazrlanrd. Bina
enaleyh Napolyona verilmi cevapta, dorudan doruya Padiah
kaleminden km, Devlet ricalinin fikirlerini gryoruz. Padiah,
Rumeli vukuatna ehemmiyet verilerek Franszlarn, Osmanl
topraklarna taarruz edeceklerine dair olan rivayetlere itimat
etmediini gstermek iin diyor k i:
yle olsa idi, Arnavutluk sahilinde kin skenderiye
de olan kaviyyliktidar ve iktiza etse yz bin gzide
, asker ihracna muktedir brahim Paa gibi bir Vezirimi
kaldrup Rumeli ktasnn vasatna celp ve memur etmezdim,,1.
Selim; ekya hakknda ne ekilde hareket eylediini de u
satrlarla anlatmaktadr.
Taralarda arahkda fesat zuhur eder. Veyahut memuru
muzdan biri serkelik eder ise bu halet imdi olmu vakayiden olmamakla ve belki Devlet itlak olunan her millette
ilerinden khice fesada cret eder bulunmakla memaliki
Osmaniyemizde o makule zuhur eden mfsitlerin iktizasna
gre tedip ve terbiyesine muvaffak olunmaktadr. Bu
aralkda o makule serkeandan vfir sergerde ve ukkann imrari kantarai suyf olunduklar mesmuunuz olmak
gerektir. Baz mutemet ve sadakatkrmz olan vzera ve
mirmiran ve sair zbitanmzdn her bir elviye ve san
caklarmza ve kaza ve nahiyelerine taraf ahanemizden
birer manasba nasp olunup zapt ve rapt memalik daima
ve tedip ve tenkili ekya ve siyaneti fukara ve reaya
emrine sadkane ve gayurane sarf kudret eylemeleri
taraf mlknemizden daima ve mstemirren tehiye ve
memuriyetini icrada her kangi edna kusur ederse bil
aman terbiye olunmaktadr,,2,
fiapolyon, Selimin bu satrlarn ciddiye almamtr. O, bilkis
1 Napolyon Bonaparta, Selim III n mektubu, Ba, v ar, s, 36, No, 120
2 Napolyon Bonaparta,
No; 120
Selim III; n mektubu;
Ba, V, ar, s; 36
Selim III. F. 9
130
'
dahil itiaat yznden mparatorluun maruz kald ve daha

da kalabilecei glkleri kuvvetli bir ekilde kavrayabiliyor
du. Nitekim 1806 da Babli nezdine fevkalde eli olarak yol
lad Sebastiyaniye verdii talimatta, mparatorluun i du
rumu zerinde srarla durarak u dikkate deer satrlar yaz
maktadr :
Devleti aliyyenin ahvali asliyesine bir miktar tagayyr
geldi. yleki serkelik ve ademi tebaiyyet fikri ve tahsili
teklifde haleli klli ve mstakbelt umura ademi ihtimam
sureti alesseviye cemi memleketlerde mehuttur. Ve ha
leti isyan her ne kadar daima zuhur ettii mahallerde
baki deil ise de memaliki malrusanm cmlesine seyahat
eder dense sezadr. Zira Berri am ve Arnavutluk
ve Bulgar ve Rumeli ve Trabzon havalisi bilmnavebe
dar hasar olmutur. Paalarn her biri hem mdiri mem
leket, hem zabit; hem asker, ve muhassl teklif olup
her nevi hkmet canibi Padiahiden uhdesine muhavvel
idne nazaran memur olduu memalik idaresinde mfinfenttir. Finefsilemir ehli slm beyninde mezhep ve
ahlk ve adap hususlarnda mareket olmam olsa paa
lklarn cmlesi refte refte bakaca bir Devlet olmak lzm
gelr idi. Bunlardan baka, emelleri dahi bir olduundan
meyanelerinde mugayyeret yoktur. Ve her nekadar mnazaat dhiliyede bu dakikaya eidan itibar etmezler.
Lkin hariden bir tehlike zuhurunda sebebi itimalar
olur,,1.
Bu talimatta, Devletin i nizamnda husule gelen deiiklik hak
knda ileri srlen fikirler dorudur. Bilhassa isyanlarn bir
mahlle inhisar etmeyp zaman zaman mparatorluun muhtelif
eyaletlerinde ba gstermesi hakikatin tam kendisidir. Filhakika
yukardan beri bahsettiimiz Rumeli dalu ekiyasma ve
Rumeli yanlarmn Devlete karu serke durumlarna benzer
hareketler, Suriyede de vard.
Suriyede bir dereceye kadar istikll kazanarak Devleti
uradran ayanlar Rumelideki kadar adet itibariyle ok deil
di. Suriyede Devletin bama vakalar kartarak onu uratran ve
1 Baveklet arivi s; 35; h; 141;
131
bir nevi derebeyi olan Cezzar Ahmed Paadr, Bu Paanm

vukuatn bundan sonraki faslda tetkik edeceiz.
II Cezzar Ahmed Paa Ykuaf.

Cezzar. Ahmed Paanm vakalarna dair elimize geen be
yaz zerine -hatt hmayunlar pek azdr. Vaziyet dolaysiyle
stanbul ktphane ve arivlerinden Anadolunun muhtelif yer
lerine iyi muhafaza edilmek iin gnderilen yazma vesikalarda
aratrma yapmak imknlar hsl oluncya kadar ~beklemek
icabederdi. Fakat, bugnk fena durumun ne vakit son bulaca
malm deildir. Mevcut hatt hmayunlar nerederek sonralar
elimize geecek olanlarla bu kitabmzn yeni bir tabm yapmak
bize daha uygun grndnden mevcut ile iktifa ettik, Cezzar
Ahmet Paa, Selim III devrinde Suriyede byk bir hret ka
zanm bir paadr. Hi bir'vakit aktan aa devlete isyan
etmemi olmakla- beraber, devletin gnderdii emirleri tatbikte
teenni gstermi bazan da hi tatbik etmemi, kendi bildii -ve dile
dii gibi hareket etmitir. Bu sebepten de zaman- zaman Babii
nazarnda; si bir adam olmu, birok- meveretlerin mevzuunu,
tekil etmi ve Padiah ile Sadrazam . .arasnda mektuplamaya-sebebiyet vermitir, Cezzara dair pln mahiyetinde oian. .bu bilgi
dahilinde, yaptklarn takibetmekte glk vardr. Hl tercmesi-,
hakknda Sicilli Osman-,,, deki yaz pek ksadr. Bonal oldu
u sylendikten sonra Hekimzade Ali Paa ile bir aralk Msra
gitmi olduu, Klemen beylerine intisap ederek onlarn. elbise
lerini giydii ve mera arama katld, fakat sonralar Anadolya, firar etmek mecburiyetinde kald, tekrar Msra dnp ora
da evlendii yazldr. Cezzan, devlet hizmetinde ilk defa 1773 te
Mirmiran olarak sevahil muhafzlnda gryoruz. 1775 te Bey
lerbeyidir. Bir mddet sonra vezirdir ve ayda valisidir. 1784 de
emareti hac ile am valilii kendisine verilmitir. 1786 da Cezzar
bu memuriyetlerinden ekilmi tekrar Sayda valisi olmutur.
Selim III. tahta kt vakit, Cezzar Sayda valisidir. Bu andan
itibaren Cezzar gittike kuvvet kazanmaa ve hkmet merke
zine kar mstakil hareketlerde bulunmaa kalkar. 1790, tarihinde
Cezzar am valilii ile emareti hacca talip olur; artlar unlardr*.
1
Sahife 113 de byk C harfi VI olacak. Ekya taksimatn gste
ren rakamlar da kk rakam olacaktr.
,
>
.
132
SELN III N HATTI HMAYUNLARI
' .
.
^
ayet istedii bu memuriyetlere tyin edilirse, Padiaha drt
yz, y.eair.lzm gelenlere de ikier yz kese caize verecektir.
Silhdar aa vastasiyle yapt mracaatn mucip sebepleri de
Cezzarn karakteri hakknda fikir verecek mahiyettedir. Cezzar
mracaat ukkasmda bu hususta demektedir ki:
*
"am erifin ve Kuds erifin ve hccac mslimnin ah
valleri Devleti Aliyyenin malmlar opda am valisini azil
:
ve sairini emirlhac etmek muradlar olursa drt yz ake
evketl velinimet efendimizin matbah lilerine ve-yz bin
kuru iktiza eden mahallere verilmek artiyle ami erif
ve Sayda ilhakiye makbulmdr. Yok eer malmu lileri
. olmazda kemakn ipka olunursa emr ferman efendimin
.
dir. Kuran .hakk ir ve Resulllahm pk ruhu hakk
in meramm nansb -deildir. Ancak fakir fukara evketl efendiye inkisar ediyorlar, iidiyorum, sabr ve ta
> hammlm kalmad, canma tak etti ona binaen bu ukka.
y yazdm.-.Ahmet1,,,.
.
Cezzar Paanm
mektubundaki .yeminler, Seiim III e, kese vaitleri de devlet ricaline pek dokunduundan Cezzar talip olduu
memuriyete tyin olundu. Halbuki Cezzar istidasnda samim
deildi. Mnhasran politik bir gaye ile mracaat, etmiti. Fil
hakika am valisi bulunduu vakit, oradaki yanlan mahvede?
rek vilyeti mtesellimierle idare etmee balamt. Bir aralk
Gebeli Druzu da ama benzetmek istediinden Hac emaretini
istemiti. Esasen Cezzarn iddeti yalnz memur bulunduu yer
lerdeki yanlara ve meraya kar deildi. O, Konsoloslara
bile son derecede sert muamele yapmaktan ve stanbula dan
madan muvafk grd cezalan tatbik etmekten ekinmezdi.
Nitekim 1790 tarihlerine doru Akk ve Sayda konsoloslariyle,
buralarda mevcut Fransz tccarlarnn kp gitmelerini emir ve
tenbih eder; hane ve dkknlarn kapattrr. Konsolos vetc*
carlar Yafaya giderler, elileri vastasiyle Babliye ikyet
ederler. Fransz elisi stelik Cezzarn iddetle tecziyesini de
ister.
Selim III, elinin, Cezzar hakkmdaki takriri ve tecziye is
teini pek ar bulur, hiddetini u satrlarla beyan eder:
1 Cevdet, c. IV, s. 297-29.8.
S E LM III N
H A TTI H M A YU N LA R I
133
Haya etmeden ei bu takriri nice verebilmi, bu Devleti

thkir deil mi? Bir Devlette iki Devlet olabilirini? Buna
Reis nin cevap vermemi, eran davasn etmek vazife
sidir. Yoha sair ie ne karr. Reis Efendi mukaddem
ilzam ettim deyii yazm idi. Bu nasl ilzamdr, edepsiz
kfire bir iyi cevap veresiz1.
.
Ayn meseleye dair Selim III Sadrazamn telhisi- kenarna da
u satrlar yazmtr:.
. \
'
Takriri grdm, ahidname muktezas-zere-davasna sz
' yoktur. Lkin kfir hayrhahhk yznden vazifesi olmayan
hususu ninyazar. Benim vzeramm zalimliine ve sair
- haline ne karr? nha eylediini dahi istemem. Eer Gez
' ..zar*i tedip edecek isem' dahi ann nhasiyle etmem.,Kfi-. rin -srarna gre celdane cevap verilmek iktiza eder. Ve
. -Gezzarm^hilf ahidname -hareket''etmemesi lzmdr. -Zira
- sair dvele dahi sirayet eder. :Bu-muameleyi terk edp
uruta muvafk hareket eylemesi-iktiza zere Cezzara yazmak lzmdr,,2. .
-. .
B yolda hareket etmesi iin Cezzara yazlm ise de, o, kon

soloslarn ahslarna dargn olduunu yliyerek yine bildiin
den amamtr. Cezzarm serke tavrlar ve ulu orta rnuanz'larm idame-etmesi zerine 1795-te zerindeki memuriyetler al
narak yalnz Sayda, valilii brakld. -yl sonra' 'Franszlar
Msn- igal edince Cezzar, yemden byk bir faaliyete girimi
gryoruz. Cezzar, Suriye, Irak -ve Msr halk arasnda
Fransziar aleyhinde beyannameler datmaktadr. '
' Napolyon, Gezzarla anlamak iin mteaddit' teebbsler

yapacaktr. Fakat Cezzar kafiyye aldr etmiyecektir. . Bir
aralk, .kendisine' br miktar; bor, para ile Msr Seraskerlii
tevcih edildii takdirde Franszan oradan karacan da bil
dirmitir. -Cezzarm bu mracaat jstanblda bir meverette etrafl
surettete tkik edilmi ve ehliyeti mnakaasz kebul edilmiti.
Fakat ' hazr bulunanlardan birisinin Cezzar Msra bir defa
girerse onu oradan kim 'karacak,, suali zerine tereddt hasl
olmutur. Binenaleyh Cezzar Paaya sevahil Seraskerlii veril
1 Yeni Mecmua, say. 24.-.sahife. 4.69.
2 Yeni Mecmua, say. 24. sahife. 469.
134
'
mekle iktifa edilmitir. Mamafih bir mddet sonra Cezzarm nufuz

ve iktidarndan istifade etmekten vaz geilmiyecei takdir edildi
inden Emareti Hac ve am mlhkatiyle Trablus eyaletleri ve
Kuds ve Nablus sancaklar ve Msr Seraskerlii Cezzar Paa
ya tevcih edilmitir. Bu esnada Napolyon, Gezzarn ordu
sunu ezmek ve Suriyeyi zaptetmek kararn vermi bulunuyordu.
Napolyon, Akky gnlerce muhasara etmi ise de, Cezzattn
anudane mukavemeti karsnda ekilip gitmekten baka are
kalmadn grm ve bu suretle de Napolyunu ilk defa ma
lup etmek erefi Cezzar Paada kalmtr. Selim IH, Cezzarm
zaferinden fevkalde memnun kalm hediyeler yolladkdan
baka kendisine yazd hatt hmayunda Gazi,, yann da
kullanmtr. Padiah Akk nnde malup olarak firar eden
Franszlarn Msrdan da kolaylkla karlabileceini tahmin
etmee balamtr. Nitekim bu sralar byk bir ordunun ba
nda Msr zerine yryen Sadrazam Yusuf Ziya Paaya bu
hususta u satrlar yazmtr.
Sen Urfaya varmcyadek skenderiye ve Msrn Avn
inayeti bri ile tahlisi elbette matlubumdur. Cezzar Paa
ya, Anadolu valisi Mustafa Paaya bu vehile: tekit ve
istical edesin. Cezzar Paa Mr tarafna ve Anadolu valisi
skenderiye tarafna gitsn, tamam vakti frsattr u frsat
karmaa gelmez, sen o havalilere varnca bu iler bitmeyp kffarm maazallah Msrdan firar etmek ihtimali
olur ise kuvvuet kespetmesine bais olur; sen varmazdan
evvel bu ilerin ard alnmasna ve bitmesine ziyade ihti
mam eyleyesin. Cezzar Paaya Msra gitmesin rikb
hmayunumdan kemali teviki havi bals hatt hmayu
numla muvah ferman sdar ve Baokadar ile ihra
ve yazlan fermann sureti tarafna gnderildi. Sair maddeleri
dahi takririn mucibince tanzim edesin cenab hak muvaffak
eyleye min,,.
Padiahn bu hattndaki emirler yerine getirilmemitir. Cezzar
Paa, Msra gitmek iin yerinden kmldamad gibi, Sadrazamn
arzusuna muhalif ekilde de hareket etmitir. Nitekim Sadra
zam Suriyeye girer girmez yllardanberi Cezzarm zlmnden
bizar olanlar ikyet etmilerdir. ikyetiler arasnda mehur
Cebeli Druz hkimi Emir Beii de vard. Sadrazam her ne kadar
135
Emir Beiri himayesine alm ise de Cezzar ona kar taar

ruzlarna devam etmitir. Bunun zerine Yusuf Ziya Paa, Cezzan stanbula ikyet etmitir. Selim III. son derece hiddet
etmi ve Cezzara yaplacak tenbihleri u hat ile Kaymakama
bildirmitir.
Kaymakam Paa;1.
Sadrazam, Yafaya hareket etmekle Cezzarm muamelesi ve
byle vakitte rikbmdan krk konak bid olmas hamili
mhr Serdar ekremime muhalefeti bu gece bana uyku
uyutmad. Bu Cezzara, Sadrazam ne kadar hizmet ve ina
yet ve Efendilik eylediyse bilmeyp yanl anlad. Be
eyalet verdim. Ve Msr zerine Serdar eyledim. Bir hatve
yerinden hareket eylemediinden gayri, imdi Serdar ekremime dahi muhalefet eylerse nasl mslmanhktr. Tiz
Kapu Kethdas mkellef zadeyi memur eyle, iki gne
menzil ile kup varsn Cezzara emri hmayunumu ifade
eyleyp u meslekten kedy geiresin. Ve Sadrazam
hasl Sadrazam olduunu evvel ve har genduye olan
himtlet ve inayeti bildirp ittifak ve itimat ettirp yohsa
dmann karusnda b nasl olur?. imdi agrup
ibu tenbihi hmayunumu ifade ve memur eyle, on be
gne kalmayup Cezzara erisn. Sakmup bu irademe
udur budr demesin. Bu din devlet maslhatdr. Sonra
kend bilr. imdi memur edp iki gnedek ksn gre
yim. Pazartesi elbette ksn,,2.
Padiahn Cezzara yapt tenbihler de tesir etmeyince, Sadrazam
Yusuf Ziya Paa Msr seferinin sonunde Cezzar zerine yr
yerek tedip etmee karar verdi. Fakat bir kere sefer son bu
lunca geni lde bahedilen bir nevi umum afdan Cezzar da
istifade etti. Yalnz sefer esnasnda Emareti hac ile am vali
liinden istifa etmi olduu iin yine Sayda valilii ile kald.
Msr seferi esnasnda taknd tl vaziyetten Selim III Cezzara
kar muberdi. Fakat 1803 te Vehhabliin zuhuru ve bu hare
ketin hakkndan gelinememeSi Padialm yine Cezzarla barma
sna sebeb oldu. Medine ile Mekke, Vehhablerin tarruZna
1 Ebubekir paa.
2 Ba v ar. s. 24. h. 113.
136
hedef olmu ve tamamen erzaksz kalmt. Padiahn emri ze

rine yaplan meverette uzun mnakaalardan sonra Mekke ile
Medineye mhimmat ve zahire gnderilmesi iine Cezzarm
memur edilmesi karar altna alnmt. Selim III, bu karan
Cezzarm izzeti nefsini okyacak satrlar tayan bir hatla
bildirdi:
Sen ki Sayda valisi Elha gazi Cezzar Ahmed paasn,
Senin imdiye kadar din ve Devleti aliyyeme vukua gelen
kffeyi hidemat ve sadakatin ve gayretin nezdi hmayunrna malm ve makbuldr. te bu defa haric mePunu
kblei enam olan Beytlharam zapt ve nice emakini
mbarekeyi hedmetmi olmala gayri durup oturacak
mevsim deildir. Acaletenve msaraaten Medineyi Mnevvereye asker ve zahire ile imdat ve inet cmleye farizai
zimmettir. Ve bu babta taraf hmayunumdan iktiza eden
tedabir ve datm icras emrinde, dakika fevt olunmak
muhal olup ancak senin gibi sahibi diyanet bir veziri
dilirimin ol havalide bulunmas mahsusen bu gn iin
Cenab Hakkn bir atiyei ilhiyesi olmakla ibu hatt hma
yunum vsl olduu anda derhal miktar kifaye zahire ve
asker ve sair cihet ile Medinei Mnevvereyi ve merkadi
mnevvereyi mutahEaralann ve o! beldeyi tayyibeyi
mazarrat ayardan muhafaza ne gne tedbir ve im
dada muhte ise merret tahsili rzay bri ve tavassli
ruhaniyeti cenab Risaletpenah iin vs kudretini sarf ile
benim dahi daavat hayriyeyi haneme ezseri nev birka
kat mazhar olmakln matlbu kafi hmayunumdur.
Greyim seni hakknda derkr olan hsn zan ve itikadm
teyit ve ispata ne vehile ikdam ve gayret edersin, hemen
' Haksubhanallahutal tevfik ihsan eyleyp teshil eyleye
min smme min,,1.
Bu hattn gnderilmesinden bir mddet sonra Vehabilik hare
keti tekrar meveret mevzuu oldu. Tekrar bu hareketi ortadan
kaldrabilecek nfuz ve tesir sahibi br vezir arand. Neticede
yine Cezzar zerine ittifak edildi. am ve tavabii ve Hicaz
valilii uhdesinde olmak zre Cezzar, tenkile memur oldu. Bu
1 Ba y '. ar. Selimi Slis sandklar.
SELM I1L N HATTI HMAYUNLARI
137
yeni vazifesinde Cezzar Babliden para istedi. Padiah Akk

kahramannn yeni vazifesi ve istedii paraca yardm hakknda
dncesini yle bildirdi:
.......
........
Sen ki gazi Cezzar paasn,
'
Bu Seraskerlikte senden gene hizmet memulndeyim bi

naenaleyh bu memuriyetin karihai hmayunumdan olmakla
sen dahi memulm tasdik edp icray memuriyete taahht
eyledin bu defa gelen tahriratnda alt bin kese matlp
etmisin bu esnada mrnin kesreti masarifi derkr olmak
la bin kese ake havale olunup keyfiyeti kapudan sa
na tahrir ettiler ve nakden dahi ake gnderilsn dey
kapu tarafna tekit eyledim. Fkdan nukud hasebiyle are
bulunamayup kat cevap verilmi ise de bu memuriyette
sen mstakilen benim olduuna binaen cebi hmayunum
dan sana gizlice be yz keselik altun gnderdim. Mmkn
olan eyde diriim yoktur, greyim seni ne yaparsan yapup hucca mslimnin aminen ve salimen gidp gelme
sine ve alelhusus Haremyeni muhteremeynin badelhac mah
fuz ve haric tasalltten emin olmasna ve senei mbarekede Allahn avn inayetiyle haric gailesini bertaraf
etmee bezli makdur eyleyesin. Velhasl haremeyn fikrin
den beni emin edp u Vehabilerin biizaillhi tal defini
hasran ve kastan senden bilrm. Alalu, aziman utandrmasun ve her halde muvaffak ey! esini min smme
min,,1.
Cezzar, Vehab hareketini imhaya memur edildii vakit bu va

zifeyi bizzat baarmak iin muhta olduu fizik kuvvetten mah
rumdu. htiyarlamt. Mamafih bulunduu havalide ok byk
hret edinmi olduu iin Vehablik hi olmazsa oralara yaylamyacakt. Cezzarn bu durumu stanbulda vkel arasnda
mnakaa mevzuu bile olmaa balamt. zerinde en ziyade
durulan nokta, Cezzarn Emirlhac vazifesini gremiyecei key
fiyeti idi. Halbuki P a d i a h vkelnn fikrinde deildi. Nitekim
kendisine Cezzarn azli hakknda rann fikri arzedildii vakit
Cezzar mdafaa eden u ifadesi bilhassa dikkate dee:
1 Topkapu arivi. 7014.
138
"Benim vezirim,
am maddesini sylemisiniz. hale eylemem. Azl oluns mu hmmasun m deyu edesiz. Cezzann azlini vacip
n !b l 7
r rme n^fboIunaca8'1 sylemisiniz. Lkin baik n *
1Emirlhachktan azl eylemem, zira Emim JT v mT at.hUCCaC1 mslimInin teini refah! ve seldan
rdn BaS fthanm oldur* Oltaraflar hZ
u-eSmUUm lan Cezzann hfzu hiraseti ve
d Z 1 nZayi- Umayunumu e t t i i mehurdur. im /
, yenne gelen muktedir olmasa ie yaramaz
muktedir olsa o da bir Cez/ar nl.,r v 0 n
-
0 , >.
r v-'ezzar olur- Ve Cezzar klenur,
olvakt eski Cezzar ne yapmal? Hele bu gayet mlha
za olunacak maddedir. Bir kere mazbatay greyim. Bakalm
v " .
yazm,,
lktZa eyledi? vaciP olduunu kimler
S
i 0
b hattndan sora Sadrazam ite

baz cidd muhabereler yaplm olmas muhtemeldir Zira
sine Srak en"
dem eK
' 5rf,nln Cezzar hakkmdaki dnce-
Benim vezirim,
Cezzann ipkasn lisana almak gnah kebair olduunu
HU ^ ? yv mi? 1S1 CeZZar benm iltizammda deildir.
Hah- rf6 6 m
U a?aya idam iin izin vermitim. Sen
dahi daima mezunsun, gailesini def edp yerine bir muktedr adam nasp eyle. badullah rahat eylesun, lkin udur
budur derken Cezzar isyan ettirp gelen idare edemezse
maaZalIah, muru hacca ihtill gelrse ben o zaman ehli
uray bilmem en benim bilistikll. Vekili mutlakmsin
Ve vezrmsn. imdiden sana ihale eyledim. Ol zamanda
senden sual ederim. Mlhaza edesin. Zira sen herkesten
gelsn m
deVle rna bilrsn- Bakalm mjdeci
1 Ba v. ar. s. 51, h. 44.
139
Cezzar hakknda padiah ile ehli rann mmessili olan Sad

razam arasnda devam eden bu mnakaa netice itibariyle Cezzarn idmma karar verilmesine kadar varm olmakla beraber
Cezzar idam edilememitir. Esasen bu sralar bizzat haclar ka
filesiyle kamyacak kadar hasta dm, yerine klesi Sley
man paay gndermek mecburiyetinde kalmt. Istanbulda l
m beklendiinden yerine Halep valisi brahim paa tyin edil
mitir. Filhakika Cezzar 1803 ylnn sonlarna doru seksen
yanda olduu halde vefat etti. Mal ve mlknn yamadan
kurtulabilen ksm Kaptan paa marifetiyle stanbuia getirildii
vakit Selim -III, bunlarn, Nizam Cedidi idare etmek iin tesis
edilmi olan irad cedit hzinesine konulmasn u hat ile emretti:
"Cezzar paa muhallefatmdan Kaptan paann getrdi
nakit ve gerek eya cmlesini Irad Cedide teslim eylesnler, rad Cedit tarafndan mahallerine tediye olunup eya
fruht olunsun. Geenki defterde olan altm bin altun
bir d&f ve bin dokuz yz elli keselik bir defa ve defaatiyle
gelmi ve gelecek hayli eya var idi, Araya ok rade
girdi. Ve Kaptan paa ile Ragb zd oldu. Sakmp bir
akesi telef ve yamaya gelmesn, mukaddemki defter
mazbuttur, cmlesini rad Cedit zapteyleyp defter arz
eylesn,,1.
.
Cezzarn lmyle Selim III devrinin mstebit ve mstakil bir
paas gaib olmu oluyordu. Cezzar her ne kadar zaman zaman
devletin emirlerine aksilik etmi ve istemedii hareketlerde bulun
mu ise de bibir vakit aktan aa devlete kar isyan
edp bulunduu yerde ayr bir hkmet tekilini dnmemi
tir. Msr seferinde Napolyon Bonapartn vaidlerine kaplmyarak ona kar elinde mevcut btn kuvvetiyle kar koymas ve
hatt onu ricate mecbur etmesi tarihe intikal etmi byk bir
harekettir, ve yle kalac&tr. Selimi Sis bu hareketinden ve
Emirlhac vazifesini iyi baardndan dolay Cezzar takdir
etmi; icab ettii vakitte onu kskan ve hasis dmanlarna
kar mdafaa eylemitir. Cezzarn lmiyle devlet filhakika oto
ritesine zaman zaman engel olan bir adamdan kurtulmutu.
Fakat mparatorlukta devlete egel olan mnhasran Cezzar
1 Ba v. ar. s. 24 h. 5.
140
deildi. Bakalar da vard. Msr beyleri bu

kayde deerler.
, III
Msr seferinden sonra Msrda
engeller arasnda
B e y le r
meselesi
Msrn kolayce Fransa eline gemesi mnhasran Osmanl

pev enn bu eyaleti ihmal etmi olmasndan ileri gelmiti. Fil
hakika, Msr Babliye dar bakmdan balyan valinin, Msr
a hbr o t o r i t e i y o k t o . M m hakik sahipleri beylerdi.
Vah Msrda bir misafir gibi idi. Misafirliini iyi geirmesi bey
erin iine gelir ekilde hareket etmesiyle mmknd. Ba ba
kmdandr k Msr valilii yapan paalar, Msr gayet silik bir
ekilde idare etmiler, szlt karmamak iin beylerin bu eyaleti
kasp kavurmalarna gz yummulard. Bu vaziyet Bablinin
malumu d. Dourabilecei feci neticeler de Franszlarn Msr
istila etmeleri ile kfi derecede anlalm oluyordu. Binaenaleyh
Kranszlarm Msrdan kmalarndan sonra orada kurulacak olan
Gsmanh idaresini eskiden farkl grmei istemek pek tabi idi.
Selim ili. daha skenderiye ile Reidin Franszlardan geri
alnmas sralarnda mstakbel Msr idaresini dnmee bala
mt. Mamafih Padiahn bu husustaki dnceleri pek az seve
inhisar ediyordu. O, Msra kuvvetli bir valinin tyini ve bir de
Msr beylerinin Msrdan uzaklatrlmas ile meselenin halledile
bileceim zan ve tahmin ediyordu. Sadrazam Yusuf Ziya paayla
yapt mektuplama bu hususa delildir. Padiah mektuplarnda
mnhasran bu iki mesele zerinde durmutur.
Yusuf Ziya paann henz Kahire zerine yrd sra
lar Selim III. n Msra kuvvetli bir vali tayini iin dncesi
ve bu hususta gsterdii namzet u satrlarla ifade edilmitir:
.
naallahtal Aminei Msra dahil olup dilhahmz zre

taht rabtaya koyup nizam veresin, lkin Msra ikamet
iin bir uslu terbiyeli sadk Msr valisine muhtasn. Mev
cudu mlhaza eyledim; Kandiye valisi Hakk Paa olduka
cerbezel ve sadk ve edit adamdr. Geri baka mahal
lere elvermez amma Msra edite olduundan vakte gre
cmleden _ mnasiptir. Zieylerim. Bunu ben mlhaza
eyleyup kmesneye sylemedim, heman ana yazdm. Eger
SELM .Il. N HATTI HMAYUNLARI
141
sen dahi mnasip grrsen orduya celbeyleyp Kandiyeyi

kaymakam sabk Ebubekir paaya ver ve nadoluyu dahi
hl kaymakama ver. Ordudan tevcih eyleyp fermanlarn
gnder. Zira kaymakam tehi desttir. Kendini idare ede
mez tayine muhtadr. Ben burada bunlar hi lisana getmem, heman kaymakam sabk Boaza varsn otursun
dedim. Boazdadr. Eger blda yazdm suretleri sen
dahi mnasip grrsen heman tevcih eyleyesin. Baka
suret mlhaza eyler isen bana yazasn1.
Hakk'Paann valilii zerinde nedense padiah ile sadrzam
arasnda bir anlama hasl olamamtr. htimalki sadrazamn
Msr valilii hakknda baka namzedi vard. Muhakkak olan
bir ey varsa bundan sonra hatlarda Padiahn herhangi bir
namzed gstermediidir. Msr tamamen Franszlardan istirdat
edilince, Osmanl idaresini tesis n gelmi olduundan, Padiah
Yusuf Ziya Paaya Msrda yaplmas lzm gelen iler hakknda
yazmtr. Padiahmriizeriide srarla durduu mesele, Msr bey
lerden kurtarmaktr. Selim III. e gre Msrda beyler olduka, bu
vilyet Osmanl devletine aittir denemez. Binaenaleyh Msr
beylerinin yakalanarak oradan uzaklatrlmalar iin emir verildi:
Benim Vezirim,
Elhamdlillh Msr Fransa yedinden nezolundu lkin
Msr yalnz Fransaldan alnmakla tathir olundu denilmez.
nayeti hakla beylerin dahi klliyen defile matlup zere
nizam tahtna ithal ile olur, zira Fransaldan evvel dahi
mnen Msr Devleti aliyyem hkmnde olmayup beyler
dedikleri zalimlerin ellerinde idi. imdi hakkn inayetiyle
ele girmiken yine beylerden birisi kalsa matlup olan nizafflin icras mmkn olamyacandan baka maazallahtal evvelkinden on kat fena olur, buna gayet dikkat l
zmdr ve bundan sonra beylerden birisinin Msrda kal
mamasna ahdetmitim. Sana mukaddem dahi yazld. Ma
lmun olmutur. Kapucbalk ve air rtbeye talip olan
lara veririm, lkin birisinin Msrda kaldna rzam yok
tur. Gerek bu madde ve gerek Msrn nizam ne vehile
matlubum olduunu tefhim iin Kethday sabk Osman
Efendiden filasl sen raz olduundan baka benim dahi
1 Topkapu 1113.
142
mcerrebim olmakla sana kethda tayiniyle tarafna gn

derdim. Seninle bilittifak hareket ve verilecek nizamn is
tikrar iin iktiza ederse senin avdetinden sonra dahi bir
iki mah nezaret eylemesini ve sair lzm gelen vesayay
ifahen kenduye beyan eyledim. naallh vsl oldukta
sen dahi kethdala ilbas hilat edesin; her husus takri
rimden malm oldukta ana gre hareket ve Kaptan Paa
ile dahi ittifak ederek matlbum zere gerek beylerin ve
kiflerin define ve gerek Msrn nizamna sarf himmet
edesin. Greyim seni u ilere gzelce rabta veresin Ce
nab hak her halde muvaffak eyleye min,,1.
Kapdan derya ile Serdar ekrem, muhabereden sonra bu emri

tatbik iin bir pln tertip ettiler. Kahiredeki mera, Serdar ek
rem tarafndan Iskenderiyedekiler de kapdan derya tarafndan
tevkif edileceklerdi. Serdar ekrem divana gelmi olan merayi
biri mstesna olmak zere tevkif etti. Kaptan deryann skenderiyedeki meray kapakl kalyona hile ile gtrp hap
setmek pln yar , yolda sezildi. Arbede oldu. merann etba
Ingilizlere haber verdiler. Ingiliz kumandam kaptan deryadan
merann serbest braklmasn aksi takdirde muharebe edece
ini bildidi. Muharebe tertibat da ald. Nin-cr mera brakld.
Kendilerine iltihak edenlerle Saad tarafna ekildiler. ngilizlerin
bu mdahalesi dorudan doruya Osmanh devletinin iilerine
karmas demekti. Esasen Ingilizlerin Msrda ne maksatla Os
manlIlara yardm ettikleri dnlnce bu mdahaleleri pek
tabi grmek icabeder. Filhakika byk Britanya Fransa gibi
kuvvetli bir devletin Msra yerlememesi iin Akdenizde Napolyona kar cephe alm bulunuyordu. ngilterenin mstemle
kecilik menfaati Msr zerinde herhangi kuvvetli bir devletin
yerlemesine mni olmakt. Binaenaley Msr beylerinin baka
taraflara gnderilmesi veya herhangi bir ekilde imhas, Msrda
kuvvetli bir Osmanl idaresinin kurulmas ngilterenin iine gele
mezdi. ngilizle bir aralk, biraz tede grlecei vehile Msrda
yerlemei ve bu suretle de adamakll mstemleke yollarnn
emniyetini bile tesis etmei dnmlerdi:
Devletl saadetl refetl celiyylhimem sultanm hazretleri.
bu tahrir edeceim madde gayetlgaye esrar hafiyeden
143
olup bu maddeden ferd kimesne agh olmak ve lkrds

czi meydana kmak lzm gelirse maazallah mazarrat
gn gibi aikr olduundan ketim buyurulmasm evvelce
tekit eylemiimdir. Allaha emanet
Bir iki senedenberi smit, 2 sevahili Arabistanda bulunduu md
dette Kbrs skmndan Tomas nam zimm lisan aina oldu
undan merstmun yannda beraberce bulunup tercemanlk hiz
metinde olmutu. Kasmdan evvel mezunen vilyetine gitmi
olan Keyt amiralin donanma ye askerle gelecei haberi vru(Junda yannda tercmanlk iin lisan bilir bir demin bulun
mas lzm olduundan Kbrsa buyrultu gnderilp mersum
Tomas celb olunmutu. imdi amirali mumaileyh yannda tercemandr. Mersum bir sadk dem olup hatt geen sene mitV
in etrafa mdaheiesinden ve irtikbatmdan ikyet etmekte idi.
Mersum geen-sene ve bu sene aralk'aralk atiyye ve hediye
ile mazhan ihsan klnmakla umuru harbiye ve askeriyeye dair
amirali mumaileyh yannda ceryan eden sohbeti ve baz mkalemei hafiyyeleri tarafma ihbar eylemesini tavsiye eylediime
binaen tercman mersum yanma geldike vkf olduu hususat ihbar eder. Bu gnlerde tercemam mersum gelp bir mad
deye vkf oldum size gayet esrar olarak ifade edeceim.
Lkin eer benim ifadem meydana kar ise beni deryaya
atp helk ederler deyu ketmini rica eyledikten sonra
yle cevaba baladlarki; Bu akam Keyt amiral ve donanma
nn riyalesi olan Riar amiral Minorka dan be gemi ile gelen
amiral ve serktibi ve Keyfin donanmadan olan biraz maiyyetleri velhasl ibu gzide kimseler taam zerinde bir birleriyle
sohbetleri esnasnda ben dahi meclislerinde idim. Sekir halle
rinde byle syletiklerini iittim: klimi Msr Franel yedinden
aldmzdan sonra byle cesm iklimi Devleti aliyye muhafaza
edemez. Bir aralkta yine dman gelip istil eder. Bizim aske
rimiz Msr iinde kalmaldr. Msrn sair memleketlerinde
Osmanh askeri dahi olsun amma skenderiyede Osmanl askeri
olmaz; yalnz bizim yedimizde kalacaktr ve memuriyetimiz dahi
byledir. skenderiye ahalisi ehli slm olup yalnz ngiltere
askeriyle nasl idare olunur denilirse bahri kulzumden gelen
1 Topkapu 1113.
2 ngiliz amirali.
144
donanmamzda bulunan asker iinde Hint askeri vardr, Anlar

dahi arap gibidir. Anlar vazolunur ve skenderiye mstakil
bizim olmaldr, deyu syletiler...Amma bu lkrdy imdi
meydana karacak deildirler. klimi mezkr tamamiyle alndktan
sonra skenderiyeyi canibi devletten isteyeceklerdir deyu haber
vermekle ngilterelnun zhirde bize renk verdikleri de yoktur.
Sizin askeriniz Msrda olsun lkin ngiltere askeri yalnz skenderiyede kalsn, bize sonra deyeceklermi. Septe boaz ngiltere
yedindedir. Ve Arabistan arazisinin d deniz canibinde Kap d
Bonesperans dedikleri mahal ki tiirke mit burnu dedikleri
yerdir. Evvel Felemenk tasarrufunda iken ol mahalli Keyt amiral
alup imdi ngiltere yedindedir. Amiral Blanket maiyyeti ile bir
takm donanma ve kara askeri dahi Bahri Kulzmden Sveye
geldiklerinin haberi vrut etmekle mektubu manzurum oldu.
Svey denizi ngiliz yedindedir bu defa skenderiyeyi dahi
kendulere tahsis ettikleri vakitte Sveyten skenderiyeye bir
hat ekilse arazii Arabistan bir ada gibi kalr ki ,gerek Septe
ve gerek Kap dBoneperans burnu ve Svey ve skenderiye
ki drt taraf ngiltere tasarrufunda olmu olur, u mahaller
malm olmak iin haritadan bu ktay bir kda karup
taraf, eriflerine irsal eyledim, ledennazar .malmu, lileri de olur,
Svey denizi iinde donanmas oalyor ve Hinde yakn
olmak hasebiyle bir taraftan askerini celbediyor ve skenderiye
ellerinde olmad gibi tccar gemileri d denizden alt aylk
yerden dolamaa ne hacet imdi de Ciddeye atlayan ngiliz ge
mileridir. Olvakitte Sveye inilip andan skenderiyeye indirirler
Hint iskelesi Svey olur d deniz iskelesi skenderiye olmu
olur. Keyt amiral maiyyeti ile bir takm donanma ve sair yz
elli pare yk gemileriyle ve bu kadar kara askeriyle geldi bir
takm donanma ve kara askeri amiral Blanket maiyyetiyle ve
kara askeriyle Sveye geldi. talya semtlerinde bin kadar
askerleri varm. Sicilyanm Fransa ile ittifak hasebiyle ol askeri
dahi getireceklerdir* Biz bir ka tekne ile biraz askerin masa
rifini istiksar ediyoruz. Bunlarn bu kadar takm takm donan
malar ve bir ka mahalde kara askeri var ki masarifi kendi
lerinindir, ne kadar masarifi kesire ile vcude gelecei mtala
buyururlar, ittifak iin bu kadar masraf ve klfeti ihtiyar eder
ler mi. Haber aldma gre memuriyetleri ve maksatlar byle
145
imi. Maltay muhasara eyledikleri vakitte alup Moskofa ver

mei taahht etmilerdi. Zaptedildii gibi vermeyp beyinlerin
de seferi mucip olduu malmdur. Bu maddenin fruat mtala
olunsa ok mna kar, hemen niyetleri ne olduu bilmeniz iin
ifham eyledim. u tahrirattan agh olurlarsa bize muzr olaca
aikr olmakla ltfedp hi ahda. ifa buyurmayup ketm ve
ihfa buyurmanz mstedadr. Bu bapta ferman menlehlemrindir.,,
Ingilizlerin Msr hakkmdaki bu niyetleri ve dolaysiyle
beyleri mdafaa etmeleri, Sadrazamn yeni Osmanl idare
sini Msrda tesis etmek iini gletirmekte idi. Sadrazam,
skenderiye hdisesini ve dncesini ak bir ifade ile
Selim III. e bildirmekte kusur etmedi. Padiah, keyfiyeti
ngiltere eliliinden tahkik etti. Eli, Msrn i ilerine
karmak iin katiyyen Londradan talimat alnmadn
binaenaleyh Haistonun kendiliinden o ekilde hareket
etmi olduunu, mamafih bir daha byle bir hdiseye se
bebiyet vermemesi iin kendisine tenbihatta bulunduunu
bildirdi. Selim III. elinin bu izahatn Serdar ekreme u
hatla bildirdi:
Reis Efendi ngiltere elisiyle mkleme eyledi. Keyfiyet
mazbatadan malmun olur. mera maddesi ngiltere devle
tinin iradesiyle olmayup merann Hainstona ilticalaridan tahassl eyledii zhire kt. ngiltereden gelen tali
matta Msrn umuru dhiliyesine mdahale olunmayup
fakat Fransaldan tathire memur olduklar mnderi oldu
unu eli ifade edp bu vehile tesahubten fari olmasn
eli Hainstona tahrir edecektir. Sen dahi Kaptan paa
ile ve Hainston ile badelmuhabere beylerin ve kiflerin
define ziyade gayret eyliyesin. Osman Efendiden gelen
tahriratta Hsrev paann Msr valiliine mnasebetini
yazm, heman nasb eylesin, avni hakla skenderiye tes
hirinden sonra
u beyleri ve kifleri nevechile
olursa olsun bilittifak tard
edp sevahil kalelerine
asker koyup Msra nizam verp Dersaadetime gelesin.
Verilecek nizamn kusur kalanlarn dahi nizama reptna
kadar Osman Efendi kethdalk uhdesinde olarak bir md
det daha anda kalup bunlara nezaret ve gayret eylemesini
Selim III. F: TO
146
tenbih edesin. Donanma sefinelerinden birka kalyon ve

firkateyn senin iin tyin eylemesini kaptan paaya yaz
dm her ie rabta verp avdet eyleyesin haktal selmet
ve tevfik ihsan eyleye min,,.
Selim III. bir taraftan sadrazam beyler maddesinde tenvir
etmee alrken dier taraftan ayn madde hakknda kendisine
yazm olan Kapdan derya kiik Hseyin paaya da bir hat
gndermitir. Muhteva itibariyle bu hat evvelkinin aa yukar
ayndr ve udur:
Tahririn malmum olmutur. Reis efendi bu tarafda ngil
tere elisiyle mkleme eyledi. Tafsili Kaymakam tarafndan
sana yazlacaktr. ngiltere devleti Msrn umum dahiliyesine asl mdahale etmiyeceini ifade eyleyp Hainstona
dahi yazacaktr. Sen Hainstonu ilzam edesin, u:, beyler
ve kifler gailesini Sadrazam ile bilmuhabere def, edecegini senden gayet nieml ve matlup ederim. Msr valili
ine Hsrev paa gzeldir; imdiyedek nasb olunmutur.
Ben Sadrazama yazdm, kald ki inayeti hakla skenderiye
teshirinden sonra Sadrazam ile bilittihat beylerin ve kifTerin gailesini def ve sevahil karalarna mnasib asakir
tyin eyleyp ve Sadrazam rkbu iin birka kta beylik
kalyon ve firkateyn brakup ve bu taraftan maan gtr
dn levend iftlii ve kalah ve topu neferatlar takmlariyle yine beraberce alup avdet eyleyesin bu ocaklardan
bir nefer kaldna rzam yoktur, zira kanunlarmn hilfidir, heman beraber getresin Hak tal selmet versin,,.
Her iki tahrirattan kan mana udur: ngiltere hkmeti,
Hainstonun Msr beylerini tahrik etmek politakasn tasvip
etmemi ve yapmamtr. ngiltere Msra, mnhasran Franszlar karmak iin gelmitir. Vilyetin i ilerine karmak iste
inde deildir. Hainston kendisine dehalet etmi bulunan
beyleri kendiliinden himayeye kalkmtr. Bu yolda hareket
ten vaz gemesi iin kendisine ngiltere elisi tarafndan yaz
lacaktr. Hakikatte, Hainstonun yaptklar ngiltere hkmeti
nin malmat, muvafakati ile olmutu. ngiliz elisinin izah
Napolyon Bonapartm talya harplerinden sonra Osmanl mpa
ratorluunun taksimi iin formle ettii fikirlere dair stan-
147
buldaki Fransz elisinin yapt izahn ayn idi. Fransz elisi

Fransa hkmetinin Napolyon ile ayn fikirde olmadn, Napolyonun ahs fikirlerine gre Direktuvar hkmetinin hare
ket etmediini bildirmiti. Halbiki hadiseler srf Osmanl Dev
let adamlarn temin iin verilen bu izahn doru olmadn
isbat etmiti. Bundan dolay Osmanl devlet adamlarnn resm
teminat kayd ihtiyatla telkki etmeleri lzm gelirken Msrda
Hainstonun oynad rol hakknda resm beyanata derhal
itimad eder grnmlerdi. Beyler maddesi yznden kan
ihtilf Sadrazam ile Hainston arasnda devam ederken, Sad
razam, Kaptan paa ile de bir aralk bozumutur. Bozuma sebebleri malm deildir. Bununla beraber adrazamm beyler
maddesinde Kaptan Paa ile Padiahn mektuplamasndan
muber olmas ihtimali fazladr. Zira bu hareket Sadrazamn
selhiyyetlerine bir nevi mdahale idi. Sadrazam vekili mutlak
idi. Mesul idi. Doaysiye devlet ileri hakknda Padiahn
ahs slis ile mektuplamas kanun hilf idi. Selim III, Ysuf
Ziya Paann ibirarn yattrmak iin derhal unlar yazmtr.
Benim vezirim Gazi Yusuf Paa,
Malmum olmutur imdiyedek Kaptan Paa senin hilfna
bir ey yazmad. Kaptan Paann mizac ve senin hsn
hlin malmumdur, dorusu bu ana kadar hsn imtiza
olnnduu pesend olunur hlattan olmakla nezdi hmayu
numda baisi mahzuziyet olmutur; lzm olan maslahat
benim matlubum olan hususlara say gayret etmektir.
Kaptan paa senin hakknda bir ey yazsa dahi ben isaga
etmem; seninle her halde ittifak ederek u beyler madde
sine ve sair nizama dikkat eylemesini ben kaptan paaya
yazdm. Greyim seni ann tavrna bakmayup bundan sonra
dahi hsn ittifakla matlubum olan nizama gayret edesin.
Cenab hak her halde teshil eyleye min,,.
Sadrazamn, Kaptan derya ve Haniston ile olan ihtilf netice
itibariyle halledilmitir. Yusuf Ziya paa beyler maddesinde
tatmin edici bir hal aresi bulmutur. yle ki beylerden iste
yenler padiahn hizmetinde memuriyetler alabilecekler isteyen
ler de bir nevi tekat maa ile Istanbulda oturabileceklerdi.
Bu hal suretini kabul ettiklerine dair beylere imzalatt mah-
148
zarlar, Sadrazam stanbua gndermiti. Padiah bu dikenli

beyler maddesinin ald ekli halden memnun olmu ve mem
nuniyetini u satrlarla vezirine bildirmitir:
Benim vezirim gazi Yusuf paa,
meray Msriyyenin mal ve canlarna zarar isabet etme
yerek izaz ve ikramlarna ve Msrdan kanlup ahar ma
hallerde ikamet etmek ve rtbe isteyanlere verilmek ve
maa tym olunmak hususunu mukaddema sana yazmtm.
Sen dahi Msrda olan beyleri kaldrdktan sonra iradei
hmayunumu kendilerine tefhim ve her birine senevi maalar
tertip ve tanzim eylemi olduuna binaen anlar dahi bu
inayetten mteekkir olup fimbaad, iradei devlet zre hare
ket edeceklerini ve bu suretle memnun ve raz olduklar
n mbeyyin tertib eyledikleri mahzarlarn tarafma arz
ve takdim eylemisin. Beylerin bu hareketlerinden haz ey*
ledim. Kendulerine tertib ettiin maalar ihsan hmayu
num olmutur ve mer&tibi Devleti aliyyemden rtbe iste-,
yenlerin dahi hal ve anlarna gre msaade olunur ve
her biri bu vehile rzacyane hareket edecekleri in bi
risinin bir klma zarar geldiine nzay hmayunum olmayup her birini taltif ve izaz ederek Msrdan kanlup
stanbua gelmelerine dikkat eyleyesin1,,,
Hakikatte beyler maddesi hal edilmi olmaktan uzaktr.
Zira Sadrazamn bu tedbirleri kt zerinde kalmaktan ileri
geememitir. Selim III Msrdan binlerce kilometre uzakta olma
sna ramen kendisine ulatrlan malmattan arzu ettii idare
nin Msrda tesis edilemiyeceini anlamakta gecikmemitir. Esa
sen beyler maddesinden maada bir de Msrn mahll mukataalar meselesi mevcuttur ki bu mesele de mzmin bir hastalk
gibi senelerden beri devam etmekte ve halli iin Msr seferinin
bitmesi beklenmekte idi. Helbuki Msr alndktan sonra mukataalar yama haann brei misill taksim edilmee balan
mtr. Selim III bu iin durdurulmas ve iyi bir neticeye rapt
hakknda u emri yermitir:
Kaymakam Paa,
Msra giden ngiltere sr ktibinin takririni grdm. Bey1 Topkapu 1113.
149
er maddesinden baka takrirde acayib eyler vardr, hi

dikkat olunmad m? Msrn hali ve mukataalarm herkes is
tedii gibi fuzuli ald bu takrirden pek zhir oluyor, naallh Msr alnsun lzm olan andan sonra nizamdr
denilrd. te elhamdlillah Msr alnd. imdi nizam
bylemi olur? Bundan sonra devlete ne semere olacak hi,
faide yok; bu nasl eydir? Bir mahsus Defterdar gnder
dik ve Msrn nizamiyn lyiha yapld. Osman Efendi
mahsus gnderildi nice oldu ? Msr mukataarmn sekiz
kese faizlisi deeriyle satlup kusurlar mrden idare olu
nacak diilmidir? Bunlara hi sarf zihin olunmayup satlan
mukataalar mihri muaccel ile verilmi ve muaccelesiz miktar
mukataalardan faiz aldklar zhirdir. Gya muaccelesiz
mukataa alnm gibi oluyor. Subhanallah bu nasl nizam
ve sadakattir? beylerin mukataa almalarndan fark ne
olmu? ite bizim her iimiz byledir. Mrye haarat ol
mu kimesnenih vazifesi deil. Msrda ne kadar mukataa var
ise kimler alm ve kaar seneliine verilmi ve faizleri
nedir? hakikat zere defterini isterim, tiz Msr valisine,
Osman Efendiye ve erif efendilere ferman gnder. imdi-,
yedek sekiz keselikten ziyade ne kadar mukataa fruht
olunmu ise anlardan refolunsun. Mrden idare olunsun.
Sekiz keselikten aa olanlar satlsun. Cmlesinin defterini
gndersinler. Sadrazam dahi yazsun. Msr valisine ve
Kethda ve Defterdara yazup tekid eylesn. Mukataalarm
shhati zere defterini ordudan dahi gndersnler; sterim,
ve sair nizam ne vehile olmu? Lyihann cevab matlubumdur, bylece yazasn,,1.
Msrn Franszlardan kurtulmas zerinden gnler gedike
Selimin Msrn yeni idaresi hakknda da plnlan deimi,
Beylerin Msrdan karlmasndan sarf nazar edilmitir. Msrda
valilere kar balyan isyanlar Padiah edit tabiatli bir vali ara
maa daha ziyade sevk etmitir. Selim bir aralk Cezzar Ahmed
paann veya Msrn muktedir beylerinden veyahut stanbuldaki
Msrllardan birisinin vali olmasn bile dnmtr, Msra her
hangi bir ekilde kuvvet gnderirken de ngilizler ile Fransz
1 Ba v. s. 24. h. 92.
150
larn tefsirinden ekinmi ve hareketini izah etmek iin bahane

ler arayarak, eski dost ve dmanlarna kabul ettirmek mecburi
yetinde kalmtr. Btn bu hususlar gsteren ok entresan
bir hat vardr:
....
Benim vezirim,
Msr maddesi iin hatrma u gelr ki Iskenderiyeye
aceleten donanma ve asker gitsn, lkin beylerin aleyhine
olmasun zira ne kadar asker gitse beylere tbi olur; Beyhde telef olurlar, tecrbe eyledik. Iskenderiyeye takviyet in ihtimam olunsun. Ingiltereluya Franszdan ihtirazen denilsn. Fransza ngilterel Msra gidecek
havadisine binaen takviye verilr denilsn ve beylere
thmet isnat olunmayup devlet anlan afeyledi, Msr
valisine urban elinde yle bir kaza olmu yerine ahar
nasb olundu denilsn ve mlhaza olunup Msra ya Cezzar veyahut^beylerden biri veyahut buradaki Msrlerden biri vali nasb olunup beylere dahi aceleten yazlsun
ki yle bir kaza olmu ite vali nasb olundu, varnca
yle byle edesin diyerek tecahl olunsun. Bana bu su
ret ehven gelr. Zira Msra dman var, birisinin
elinden tahlise bizde iktidar yok. Beylerin bizden emni
yeti olsa belki ahara iltica eylemezler; bu suretle ederek
syleilsn ki sonra bir hat Olmasun, beylerin tavrlarna
tahamml olunmaz diyerek lflar istemem, zira yapaca
mz bu kadar iin Msrdan baka yerlere mazarrat olmasun,, K
,
,
Beylerin Osmanl devletine yaptklar ihanet hakknda Paris

mill arivinde elimize geen bir mektubu nerediyoruz.
Bu
mektp Murad bey ile Osman bey tarafndan Napolyona hita
ben yazlmtr. Kendisine Sultanmz,, diye hitab edilmitir.
Ve batan aa Osmanllarm aleyhindedir. Mektup trkcedir ve
aynen udur:
Bizler ki eyhlbeled brahim bey ve Murad bey yerine
olan Osman bey, taraflarmzdan kuvvetl kudretl hametl sultanmz konsolosu evvel BONOPORTO (Bona
part) hazretlerine.
........
1 Topkapu, 7014.
151
Cenab devletiniz her vehile kil ve mdebbir ve sahibi

tedbir olup yedi kral beyninde igzar ve cengverlikte
nmdar olup ve her hangi tarafa hcum eylediniz ise ahz
ve ziri destinize irift eylediiniz derkr ve gn gibi ai
kr olub gelp bizim memleketimizi elimizden ahzedp ve
bizlere sene mtemdi Cebeli sbta zahmet ve meak
kat ektirp bizleri byle rimekn brakmak annmdr
ve sizin dahi malmunuzdur ki Osmanl askeri gelp bi
zim elimizden Kahirei Msr almak mmkn deil iken bu
felketleri bamza getirmee sebeb olmanz lykullah
deildir. Bundan byle, bizler sizin rznza dtk ve
sizin emrinizin altnda olup katiyyen muhalefet etmiyeceimiz ikr olmakla ancak cenab devletinizden istir
hammz udur ki: Bizleri Kahirei Msrdan ne vehile
kardnz ise Devleti aliyyeye ricanz ile mi olur, yoksa
tarafmza imdat gndermeniz ile mi olur, yine evvelki gibi
Msrda oturmamz hususunda himmet eyleyp ve taraf
nzdan her ne ki matlp buyurulursa emrinize muhalefet
etmiyeceimizi sizin kalbiniz dahi mahede eyler,* K
Netice itibariyle ne beyler maddesi ne de mukataa ii Seli
min ilk sralar dnd gibi halledilebilmilerdi. Sadrazam yeni
bir i isyana sebebiyet vermemek iin, evvelce Msrdan kma
kabul edipte sonra kararlarndan dnen beylerin zerine
varmaktan vaz gemi ve Msrda Osmanl idaresini teesss
etmi farzederek stanbula dnmtr.
Msrda braklan asker, asayii temin edeceine maa me
selesi yznden vali Hsrev paaya kar isyan etmi ve yeni
i harpler serisi bu isyan ile balamtr, Hsrev paann malbi
yetinden sonra yeni vali Hurit paa da si askerlerle uramak
mecburiyetinde kalmtr. Neticede o da malp olmutun Bu
isyanlarda, isyanlarn mrettibi ve kahraman Mehmed Ali aa
gze arpm ve Msr valisi tayin edilmitir. Filhakika Mehmed
Alinin valilii ile Msrda asayii teesss etmee balam fakat
iletice itibariyle Mehmed Ali bu asayiten istifade ile grlme
mi bir isyan hareketi hazrlayarak sonralar Osmanl mpara
torluunun bana byk iler am ve Msr Osmanl mpa1 Halet efendinin Paris byk elilii, s. 49.
152
ratorluuna balayan gevek balarn da bsbtn kopmasna

sebeb olmutur.
.
.......Franszlarn Msr seferi Osmanl asker kudretinin iflsn
gstermi olduu gibi bu sefere, sonra Msra verilen nizam da
Osmanl idareciliinin zfm tam manasiyle belli etmitir.
IV - Mill syanlar
Selim III. devrinin isyanlanr tablosunu tamamlamak iin
mahall isyanlardan sonra mill gaye ile yaplan isyanlardan
yani Vehablik hareketi ile Akdeniz ekyalarndan ve Srp
reayasnn ba kaldrmasndan bahsetmemiz icabeder. Filhakika
bu isyanlarda mahall isyanlar kadar devlet iin tahribkr netieler dourmutur. Vehablik, Osmanl Imperatorluunun dayan
d islam prensipleri kemiren mahiyetiyle, Akdeniz korsanlar
mstakil bir Rum devleti kurmak idealleriyle, Srp Reyas da,
Srbstan Osmanl devletinden ayrmak temaylleriyle, mperatorluun esasen sarslm olan bnyesini bsbtn hrpalam
lardr. Her ne kadar bu hareketlerin Selim III. devrinde mu
vaffak olduklarn grmiyorsak da, btn on dokuzuncu asr
boyunca devam edecek olan milliyetilik ceryanlarna esas vazi
fesini grecek kadar ehemmiyet kazandklarn itirafamecburuz.
Filhakika XIX uncu asrda, Osmanl mparatorluundan ayrlarak
mstakil hale gelecek devletlerin tarihelerinde muhakkak Se
lim III. devrine kadar inmek lzm gelecektir.
Bu kadar byk bir ekemmiyet arzetmelerine ramen biz
maalesef etdmzde bu isyanlara temas edemiyeceiz. Yegne
mzeretimiz, elimize orijinal vesika ve yahut hatt humayun
gememi olmasdr. Filhakika Baveklet arivinde Yunan is
yanlar hakknda bir ka sandk vesika vardr, fakat biz bu
kitabmz daha ziyade Selimi Slisin beyaz zerine yazlan
hatlariyle yazmaa teebbs ettiimiz iin ve elimize mill is
yanlara dair bu hatlardan gemedii iin arzettiimiz gibi
o mevzua temas etmemei uyun bulduk.
KTABIN METNNDE YER ALMAYAN SELM III e

AT BAZI VESKALAR
nc Selimin biyografisine ait hususiyetleri iine alan
vesika:
Vildeti ehzade Sultan Selim ibni Sultan Mustafa han Siis,
Sene bin yz yetmi be tarihinde mah cemaziyelevvelinin
yirmi yedinci perembe gn1 tulu ems ile beraber iki saat
elli dokuz dakikada necabetl Sultan Selim efendimiz hazretleri
dnyaya terif buyurdukta cmle lem mesrur ve ad handan
olmakla yedi gn ve yedi gece ehir donanmas ve drt gece
dahi deniz donanmas olmutur. Haktal kemali yesir eyleye
min. Yetmi sekiz tarihinde mah zilhicce 2 evsatmda badeld
tra olmulardr. Ve seksen tarihinin mah cemaziyelevvelinin
on yedinci3 aranba gn tilveti Kuran kerime bedi, buyur
mulardr. Ve eksen drt tarihinde mah evvallekremin yirmi
ikinci perenbe gn4 hatmi Kuran duas Hrkai erifte olmu
tur. Ve seksen sekiz tarihinde mah rebiylevvelinin iptida per
enbe gn5 hitan snneti icra edilmitir. Hcei evvel hazret
leri zat pki hrmetine mr erifine bereket vcud erifine
afiyet akl fikrine rd iktidar ihsan ve hayrl mr ile muammer
ve mkerrem eyleye min.8
OSMANLI - RUS - AVUSTURYA HARB SIRASINDA
SELMN SERDAR-I EKREMLERDEN BRNE
GNDERD HATTI HUMAYUN
Benim vekili mutlakm ve serdar ekremim,
Padiarlarm zerlerine lzm olan vekili mutlak olanlara
1 1761 ylnn 24 Knmevveli.
2 1764 ylnn 5 Haziran.
3 21 terinievvel 1766.
4 1770 ylnn 23 ubat.
5 1774 ylnn 4 ubat.
6 Topkapu arivi 10183.
154
ruhsat kmile ve istikll verp arzlarn redetmeyp yaz

dklarn icra etmektir. Vekili mutlak olanlara dahi lzm
olan.ricali devlet ve ocaklar ve sair hizmet erbabn ayrdup her ii ehline smarlayup tavru hareketlerine dikkat
edp sadakat edenleri yerlerinde ipka ve hizmeti memurelerinde teksii ve hiyanet edenleri azil ve icray masebaklariyle saire gayret edp yerlerine erbabn nasb ve byle
sefer vaktinde her kim vazifesi olan hidemat grp kends dahi gece ve gndz vaktini umuru sefere sarfedp
dmandan havf etmeyp lzm olan tedabirde kusur etmeyp ahz intikama ne lzm ise grp Allahtalya te
vekkl ile harben ve tedbiren dmana galebe ve avni
hakla ahz intikam ve an devleti tekmil ile hakk nimeti
icraya ve muktezay diyanet ve vekleti ifaya bezli makdur
etmektir. Snuhu lh ile seni vekili mutlak edp mhr
humayunum itasiyle Serdar ekrem ettim ve istiklli tam ver
dim. Memulm bu idi ki sen sair vzera gibi olmayup kun
dan serhatte zlmekle her bir umuru seferi ve d
manlarn halterini ve askerin ahvalini bilr makuleden ol
manla imdiyedek her tarafn tedbirini ihata edp ite falan
mahalle yle tedbir olundu ve falan i byle grnd
heman mukabelei dadan gayri i kalmad an dahi falan
gn yle edeceim; fazl hak ile bir ey yoktur ahz in
tikam allahtaldan memuldr deyesin ve imdiyedek
taraf taraf dmanlar artacak ve kahru tedmir edecek
harekete r edesin. Sen ise imdiyedek bir i grmeyp
gnderdiin tahriratlar btn aciz ve yeisten ibarettir.
Byledir deyu her ii brakup dmanlar ne ederlerse etsnler biz durup bakalm m demel? Bu nasl eydir?
Yaz Ortas oldu edeceinizi bilmiyorsuz, bu hayret ve teksl sende midir yoksa ordudamdr bena bildiresin. Sen,
askere behane bulunur ise, gelmeyenleri niin tedip et
miyorsun; zahire behane bulunur ise, akesini gnderdim.
Herkes yerlerinde zahire bulup geiniyorlar; ol zahireleri
askerleriyle bile niin celbetmiyorsun. Maazallah bu bataat
hesabiyle yarn dmanlar yrdklerinde sen ve ricalden
kim benim elimden kurtulur. Bunu mlhaza etmiyorsun.
Ferman yazmaktan da gayri bir tedbir yok. Anm dahi
155
kesreti ademi nfuzu mucip oldu. taat etmiyenlerin hak

kndan gelinmekte fermann faidesi var. Ferman gnderil
dikte ard aranup icra olunmamann sebebi kimdir? Tashih
ve siyaset etmek iktiza etmezmi. Aleme fesat gelmi. Bu
fesadn izalesi esbabnn kavisi siyaset deil midir? eri
ve kanuna muvafk olarak ve itiraza mukarin olmyarak
icra olunan siyaset elbette messir olur. Allahtal gs
termesin, bu sene dahi bir i grlmedii halde sonras
nasl olunacan bir kere mlhaza etmez misin? Alimallahtal szlerin bu misill hareketlerinizden bana hayret
ve strap geldi? Ordu bu halde durur ve nazar edenler
sefer yok, cenk olacak deyil zan ederler. Seraskerlerin
ne halde olduklarn allah bilr, anlara hi bakld yok.
Rum valisi Nie gelmi. Tevcihat sadr sabk vaktinde
elinden alnm, kat nfuzu kalmam. Ni muhafz s
zn dinlemeyp balbana idgn tasrih ettim. Bunlar
niin anlayup nizam vermiyorsun? Sedaret ve ricallik heman etraftan gelen ktlar gndermek ve ferman yaz
mak mdr? Senden memul olan bu mudur? Nam an ve
tahsili rzaullah istemezmisin? Hasbinallah venimelvekil, ben
an bunu bilmem, Allah kerim bu haletlere sebep olanlar
ve umuru dinde teksl edenler kimler ise evldm olsa
dahi elimden yakasn kurtaramaz1.,,
SELMN, SERDAR-I EKREME ORDUDAN KYETN
TAZAMMUN EDEN HATTI HUMAYUNU
Benim veziri zamim ve Serdar ekremim,
Dergh li Yenieri oca tevabi ve levahikyle sunufu askeriyei saltanat seniyen beyninde kemli sedakat ve
gayretle tedenberi hretiar ve ecdad zm enarallh
tal merakedihm zamanlarnda diii mbn gayretini ve
ocaklarnn kavanin ve dat ve terbiyesini iltizam ve mu
hafazay rz ve namusu ocaa ikdam ile dini mbn
urunda ta yaslanup toprak denerek ve alk ve
susuzluk ve uursuzluk ve bunlar emsli envai mihnetlerin
1 Topkapu 7014.
156
birisine bkmayup cmlesine tahamml eyleyerek iki

cihan gnei ulu Peygamberimiz efendimiz slllahtaal
aleyhivesellemin nbvvetini inkr eden keferei mriki
nin yedlerinden Anadolu ve Rumelide bu kadar kalalarn
ve memleketlerin fethine ve zulmeti kfr dall ile malml olan bu kadar kinisalarn envar ibadat mslimn ile
cennet misl olmasna muvaffak olduklar ve elan nam
ve anlar halkn lisanlarnda deveran etmekte olduundan
baka fethine muvaffak olduklar yerlerde olunan ibadt
anlarn defteri mallerine dahi yuzlup ahirette dahi safay
cinan hyata mazhr olacaklar aikrdr. Bunlarn bu
inayete mazhariyetleri memur olduklar mahallerde zbitlerine itaat ve kanunlarna riayet ile din hizmetinden
avdet 7 e r.cu etmeyP sebat ve metanet ile husule gel
dii zhir iken bir mddettenberu ilerine yol ve erkn
ve namus ve an ne idgini bilmeyen baz mechullhl
ehas makulesi karup kanunlar muhtel eyledikleri ve o
makuleleleri ademi kabul ile ocaklar tathire ikdam eyleme
diklerinden baz evkatta muvaehei dda ve sair mahal
lerde maazallhtal perianla sebep olup maayibi cmleine sari olduu ve hatt geenlerde Vidin sahrasnda
vukua gelen bi edebne hareket o misill >ehas hazele
makulesinden zuhur etmekle ocakl ittifakiyle ilerinden
tard ve defolunmasa kabahat cmlesine sri olhak derkr
idgi muhilli phe diildir. Elhalet hazihi mesmuatma
gre sefere giden Yenieri askeri Sofya sahrasndan hare
ket oluncyadek haylice itima etmiler iken Sofyadan
hareket olunduktan sonra her konakta ve bahusus Ni ve
Vidin sahalarndan fevc fevc firar ederek ve ocaklar zhitan tarafndan men lerine ve memnu olmayanlarn ka
nunu ocak zere icray cezalarna takayyt olunmadndan
askerin sls kalmad tahakkuk olunmakla henz d
man yzn grmeden ve eslfta meakkat eken guzatn
ektikleri mihnetlerin birini ekmeden ve tayinatlar itas
ve esbab refahiyeleri istihsalinde taksir vukuu mehutlar
olmadan bu vehile firarlar gayretsizlik, ve zehi diyanetsizliktir. Ocaklar nam ve ann ifsat ve imha edecek bu
makule evzaa cesaret edenlerin icray cezalarnda imaz
157
eden zbitanmn dnya ve ahirette malm olacaklar zhir

olmala ibu hatt hmayunu muvacehelerinde kraat ve
badelyevm o makule evzadan mbaadet ve kavanini eslf
syanet ile din gayretini iltizam ederek dman dnin kl
ve memalikini teshir ve nisa ve sbyanlarn ^ ve tesyir
ederek mallarn itinam ve ahz sar ve intikama bilittifak
gayret eylemelerini ve tarihte yazlarak ftuhata avni bari
ile mazhar olmaa almalar cmlesine tenbih ve tekide
dikkat edesin sen ve senin rzan tahsil edenleri Allaha
emanet eyledim Allahtala marsur eyleye min.,,1
NC SELMN ZZET MEHMED PAAYA
HATTI HMAYNNU
Sen ki vezirim Anadolu valisi zzet Mehmet Paasn,2
Sadrazam Melek Mehmed Paa3 gayet pr olup azli iktiza
eylemekle seni cmle vzeramn iinden intihap eyleyp
ve karihay hmayunumdan rtbei sedarete seni lyk g~
rp sana mhr hmayunumu verecek olduumdan bulun
duun mahalden bir saat evvel kailkup aceleten bir
iki dem ile tebdilen hi kimesne vkf olmadan civar
sitaneye gelmek iin ibu hatt hmayunumu Ali haseki
ile irsl eyledim. mdi vsulnde bir dakika durmayup
tebdilen ve aceleten bu tararfa gelp nerde olduunu
silhdarm tarafna bildiresin greyim seni nasl hafiyyen
ve aceleten gelrsn Haktal mbarek eyleyp muvaffak
bilhayr eylesn min,,4.
NC SELMN ZZET MEHMED PAAYA SADRA
ZAMLIA TAYNNE DAR HATTI HMAYUNU
Sen ki veziri zam ve bilistikll vekili mutlakm zzet
Mehmed paasn. Seni selm selmet encam ahanemle
taltif eylediimden sonra malmu sadakat mersumun
1 Topkaku, 7014.
2 zzet Mehmed Paa 1794 tarihinde Sadrazam olmu ve Fransa'nn
Msr igalna kadar Sadrazaml devam etmitir* Sadrazamlk mddeti
yl onbir ay ve yimi gndr.
3 Melek Mehmed Paa 1791 ylnda Sadrazam olmutu.
4 Ba v. ar. Selimi slis devri sandklar.
158
olsun ki selefin Sadr sabk Melek Mehmed paa gayet pir

ve ihtiyar olmakla umuru devletimi idarede ftru derkr
..... olduundan umuru nizamiyei saltanat seniyeme sarf zihin
edemeyp her ne kadar hutt hmayunumla-kendye tenbih v e rehavet eylemeyp her hususa ikdam ve say ih
timam eylemesi tekit olunmu iken bir faideyi mncer olmadii nezdi ahanemde muhakkak olmakla sadaretten azil
birle yerine kil ve mdebbir ve sadk ve mutabassr bir
vezirin nasbi iktiza eyleyp sen vzerayi izam iinde memdhulefal, devlet terbiyekerdesi olduundan zapt eylediin
menaspta dahi hsn slk ile mruf ve klne hareket
ve etvar ile mevsuf olup inayeti rabblalemn ile hizmeti
sadarette dahi din devletime lyk ve nzaullaha muvafk
etvar ve harekete muvaffak olacan derkr olmakla karihai mlknemden makam vekleti kbraya istiklli tam
ile nasb olunmusundur. Greyim seni kffei umuru devletimi
sana ihale eyledim, nizam devleti liyyemi her umura tak
dim birle hayrhahane din devlet ve krainaym selefin
ile mzakere ve her maslahatta erbabn istihdam eyliyerek nizam devlet ve def mezalim ile istirahati raiyyet ve
imar memleket hususlarna gayet dikkat ve taralarda
,
olan usat ve ekyay siyaset eyleyp husus serhaddat
istihkmatma ve derunlanna ihaf neferat ve envai levazmat vazna say gayrette asl kusur eylemeyp her etvarn eriat garraya tatbik ve ibadullah zerlerine neri
adalet ve Zalemeyi mazhar siyaset ve sadakatkran tal
tif ve tahsili rzay ahaneme gayret eyleyesin cenab fey
yaz mutlak kffei umurda hayra muvaffak eyleye min,,1.
FRANSIZ EES DEKORUN MUHTA OLDUU PARANIN
\ VERLMESNE DAR PADAHIN HATTI HMAYUNU
Mon Vezir,
Que la somme demande dans la prsente note soit prte
et, en outre, vous ferez prvenir confidentiellement Des1
Bu hatl hmayun Bablide okunmak iin yazlm bulunduundan
ifade bundan nceki hattan farkldr. Topkapu. 7014.
159
orches quavec plaisir je lui en fournirai encore d*outres

puor ses besoins1.
Fransa Cumhuriyeti Hkmetinin tanlmas lzumu hakknda
Padiahn hatt humayunu:
Benim vezirim,
nki Venedik tasdik eylemi bize dahi tasdik iktiza
eder mi etmez mi erbab ra ile bir kere mzakere edesin
zira her tarafdan ilere mlyimet gelp her devlet mas
lahatlarna evfak musalha olduka biz geru kalrz. Tamam
vakit ve frsattr. Mlhaza olunsuun ve bu gnlerde
Franel tarafna izhar meyi etmemiz lzmdr. Ve Dekore2
bir nevi ikram ve iltifat olunsun fevti frsat olonmasun
sonra mkil olur,, 3.
SELM ili N CLSUNU BLDRMEK N SADARET
, KAYMAKAMINA YAZDII HAT

.
.
Kaymakam Paa,
Bi emrillhi tala Ammim Sultan Abdlhmit Han hull
eceli msemmasiyle zimi dar cian olup nevbeti hilafeti sal
tanat bil irsi velistihkak zat mekrim simat padiahaneme in
tikal etmekten nai taht li baht Osman zere cls hma
yunu meymenet makrunum vki olmakla iptida Hrkai erifi
hazreti Serveri Enbiya Ut
s> hcreyi mutahharasma duhul ve mansuriyeti asakiri mslimn ve makhuriyeti
dy mrikin ve selmat istirahati ibad muvahhidn daavat
hayriyesi dergh icabat ehaddiyete mevsul klnd. Hl Sad
razam ve Serdar ekremim Yusuf paa sadareti uzmada kaymakn ipka olunup istiklli iin hatt hmayunumla mhr hma
yunum gnderilmek zeredir. Ve dman din olan Moskof ve
Neme keferelerine li kelimetullah iin mstainenbillh ahzi
1 E. D. Marcere. Une ambassade Constantinople. C I. S, 284.
2 Descorches 1792 ylnda Babli nezdine eli olarak gnderilmitir.
Fransa hkmeti Osmanl devleti tarafndan henz tanlm olmad iin
Descorchesun elilii kabul edilmemitir. Fakat, kendisine sempati ile mua
mele edilmitir. Bore para verilmesi bn muamelenin iaretlerindendir. [E.
De. Marcer. Une. Ambassade. A. Constantinople cilt. I. 284],
3 . kt. Vsf zeyli.
160
intikam olunmadka seyfi cihad ehriyaranem dahili niyam

olmamak cezimkerdei dveranemdir. Cenab hayrnnsirn her
halde kuvvet ve nusret ihsan ve kariben fthat celile ile kffei
mminini naili sruru firavan eyleye. Bilcmle vzera ve lema
ve ricali devletimi ve ocaklarm zbitan ve agvatn ve mec
muu hademei saltanat seniyemi umurlarnda hayra ve dini
devletime nfi hidmata muvaffak eyleye. Benim duam din
devlete hizmet edenler ile biledir. Sadakat edenleri Allahu
zlcell dareynde said etsn, Hiyanetleri zhir olanlar kahreylesn. Berren ve bahren tertibat seferiyenin tehire kalma
mas ve vakti zamaniyle yerlerine eritirilmesi ve Sadrazam
tarafndan gelen tahrirat zere mevadd matlubenin temiyeti ve
ocaklarmn nizam ve serhatlerin takviyesi ve emvali miryenin
tahsilleri ve stanbul skknnn zehairi ve levazmlar celbinde
kusur olunmamas ve din devletime nfi masalihin gerye kal
mamas hasl kelm kffeyi umuru devletimin rzayi ahaneme
muvafk vehile idaresi katan matlubu ehriyaranemdir temam
hizmet ve ikdam vakitlerdiir. Cenab hak her halde cmleyi
mazhar tevfik eyleye min. Bihurmeti Seyyidlmrseln.1
1 Topkapu, 7014.
ORDU-YU HUMAYUN LE MISIRA GDEN ERBAB-I

MANASISIN DEFTER
Kethda bey-avubai sabk Osman efendi.
Mustafa Reit efendi- Defterdar.
Rasih efendi -Reislkttap*
Rasih ,efendi zade-Reis kesedar ve terifat.
Mektubii sadr-li Seyyit Sadk efendi.
.
Nuri bey zade Abdi-Ktibi kethday sadr li.
Beylikcii divan kalemi ketebesinden -Hakk efendi.
med -Beli efendi.
Nisab ba Bostancba -burgaz Mustafa Aa.
Menzil emini-gmr Haan Aa.
Binnefs Yenieri aas on yedi orta ile Asitaneden alaylaryle bae kapusundan ihra.
Ertesi gn on adet orta ile cebeci ba Tosun aa binnefs.
Be orta topu ve araba ve hambara ve lgamc alaylariyle.
.
Kk Rid efendi bila mevkib, maiyeti hazreti sadra
zami ile gitmilerdir.
Sipah ve silhdar ocakludan miktar kifaye asakir ile ve
kethda yerler ile gitmilerdir.
Sekban ba kapu kethdas Ahmed aa zade Mustafa aa
ve orduyu hmayun ihracndan mukaddem sefine ile Akk
tarafna irl olunan tfenk endaz -2000
RKB-I HUMAYUNDA
VEKL EFENDLER
Selnik valisi veziri mkerem Bekir paa hazretleri; kay

makam.
Kethday sadr li sabk brahim Nesim efendi.
Defterdar Mehmed erifi efendi.
Reis vekili Ahmed Atf efendi.
avuba sabk Said bey efendi.
Mektub vekili Refik, efendi.;
Selim III. F: 11
SELM III N HATT HMAYUNLARI
Beylikti vekili Saib efendi.

medi vekili Galib efendi.
Tezkirei evvel Avni efendi.
Teizkirei san terifatii sabk Ahmed bey.
Terifat kesedar terifati.
avuba vekil deildir; ordu ile avuba ve tezkereciler
gitmemitir.
Sipah ve silhdarlardan biner nefer dahi Sivas canibinden
Akk nlerine gnderilmitir.
Ve bunlardan maada sipah ve silhdar onar ake ile
yedier yz ellier nefer serdengeti dahi tahrir olunup
Akk tarafna memurdur.
Halep valisi erif paa dahi memurdur.
'i ;
. .
-
***
'
nc Selimin, Fransz elisi Sebastiy aninin kar*
n kaybetmesi mnasebetiyle teessr ve tziyetis
Kaymakam paa,
Fransa elisi Sebastiyan (Sebastiyani) ceneralin madamas mteVeffiye olduunu iidp acdm. Terceman agrup Reis efendi tarafmdan taziye eylesn, hatrn sual
ettirsn. irsal eylediim hediyeyi dahi tercemana verp
irsal eylesn,,2.
........
nc Selimin bir olu
Sadrazama baber vermesi!
dnyaya
gelmesi
zerine
Benim Veziri himmetsemifim,
s**-
_j ai-UJi e ibu isneyn gecesi

saat de slbi pki mlknemden bir ahzade kademnihadei lemi uhut olup ismini Sultan Ahmed tesmiye
eyledim ve seni tebir iin bu hatt hmayunumu aceleten yazup Darssaadet erifem aas kulum ile tarafna
irsl eyledim. Cenab vhiblatya eazzu ismehu atveli mr
ihsan edp kudumunu zati hmayunuma ve kffei mmeti
muhammede mbarek ve mesud ve nicelerinin dahi zu1 Topkapu, 1113.
2 1807 de Sebastianinin kars lmtr,
163
SELM m N HATTI HMAYUNLARI
huriyle mmeti muhammedi mesrur ile bu bearetten bil

cmle Darlhilfei aliyyemde sakin bad mslimn dahi
hissemend olmalar iin yedi gn er nevbet top endahtm iktiza edenlere tenbih eyleyesin cenab kadiri bn
mmeti mnhammedi daima refah ve srura makrun eyleye min bihurmeti nebiylemin,,1.
nc Selimin Sadrazamna selhiyetl hakknda bir
s6z i
"Benim Vezirim,
Ben Allahn bir abdi ciz kuluyum. Kffeyi umuru
hususumu kendune smarladm. Cihanda hibir kimesiieye
adavet ve buzum yoktur. Heman Cenab Rabbllemn
cmleyi slh eyleyp muvaffak bilhayr eylesh mm
nc Selimin
iin saraya daveti s
sadrazamlarndan
birini
mzakere
Benim Vezirim,
Bugn leden sonra tebdilen Topkapuya gelesin. Baz
maddeler syleyeceim.,,
nc Selimin
birisine cevab s
shhatini
soran
sa d r a za m la rn d a n
Benim Vezirim,
.
Hatrm sual eylemisiz. Lehlhamd vcdm shhatte,
gzelliim vardr. Hfz shhat iin geri hacamat eyledim.
Lkin mizacm shhat zeredir. Tarafma irsal olunan he
diyelerden mahzuz oldum. Her umurunda muvaffak olasn.,,
nc Selimin
hasta
olan
sadrazamnn
hatrnl
sormas t
Benim vezirim,
imdi seni mizasz deyu iittim, azm endie eyledim,
naallah keyfin eyudr.Her n e i s e defolmutr. Haktal
ifay cil kerem eyleyp shhat ve afiyet versn, hava
lar muhalif, muhafazaya dikkat eyleyesn,,.
1 Ba. v* ar. s, 56 H* 142.
164
SELM I N HATTI 'HMAYUNLARI
nc Selimin Kapdan derya kk Hseyin Paama

evlendirilmesi iin Sadrazama hatt:
Benim vekili mutlakm ve Serdar ekremim,

Ammim merhumun* kerimesi Esma Sultan yetiti ve
bihamdilh sefer dahi bir taraftan oldu2. imdi heman tezvici
n vakti gelmekle bu gaile dahi aradan kp nizam dev
lete r olunsun fikrinde iken Tersanenin baz nizamna dair
hususlar kaptan paaya3 ihale olunduka kendisi kaptanlktan
gelme olduundan Tersane nizamsz idareye alm olmakla
miiceddeden nizamn murad eylediimden hususuna msamaha
eyleyp tervice sy eylemediinden bunu azl ve yerine bir
her nasb olunmas dahi iktiza eylemekle sana yazacak iken
heman hatr hmayunuma bir gzel suret geldi ve senin dahi
gayet mnasib greceini mlhaza eyledim. Zira hem Tersane
hususuna elvereceini hem bu husus senin istiklli tmmna se
bep olacan etraf ile dndm. Ve Ba uhadar Hseyin
aay rtbeyi vezaret ihsan eyleyp kaptan paalk ile ra
eyledim ve Tersaneye irsl eyledim. Esma Sultan dahi kendi
ne namzed edeceim. ktiza eyliyen beratn gnderesin, ki ii
bir eyledik. Zann galibim sen bu sureti istihsan eylersin, an
cak senin istikllini muhafaza iin oldu. Haktal muvaffak
bilhayr eyleye,,4.
SADRAZAM YUSUF ZYA PAANIN SELM M N
'
ANNESNE BR MEKTUBU
Devletl inayetl ismetl veli nimetim efendim. Hazret
lerinin mbarek yamaklan trabna da hezaran huu
ve huzu ve tzim ile yzm ve gzm srerim, Hazreti
allah celle eelalehu kutbu dairei hilfet olan evketl kudretl
kerametl mehabetl veli nimeti biminnetim efendim padiahm
hazretlerinin vcud merahim aldu mlknelerini hatalardan
1 Abdlhamit I.
2 Ad geen sefer Rusya ve Avusturyaya kar yaplmakta olan
seferdir.
3 Giridli Haan paa 1787 den 1191 ylna kadar kaptan deryalk
yapmtr.
4 Tpkap arivi 7014.
, ,
SELM III N HATTI HMAYUNEARI
165
eroin eyleyp medetdhur vezzaman erir ray saltanat

eyleyp yer yznde ne kadar bedhah dman var ise kahr
eyleye ve cmle ds zerlerine galib ve muzaffer eyleye ve
dnyada ne vehile aziz ve muhterem eyledi ise ahirette dahi
bin kat aziz ve erif eyleyp orada dahi sultam seltn ve
hakan eyleyp cenab veli nimetim efendimi dahi devletimiz
mr kemli shhat ve afiyet ile mesnedi lilerinde ve ahirette
dahi cennet l kklerinde ruhu lem olan evketl efendi
miz ile beraber lezayizi cinan ile mtelezziz eyleyp dnya ve
ahirette hi hu vah dedirtmeye min bihakk Tha ve bihurmeti
seyyidlmrseln. Merhametl veli nimetim efendim, bu Yusuf
kleleri bir kemter ve niz kul olup kat'an bir hizmette istih
dama kudret ve liyakatim yoken mlkii arap ve acamn
hasret ektikleri hizmeti celilei sadarette istihdam ile bam
ge eritirildikten maada eslfm kullan haklarnda misli sebkat etmemi ve cihanda iidilmemi envai ihsan fravan
ile bu kullarn ihya ve akranm deil, yer yznde olan sel
tin dahi haset ve gbta eyleyp t>ir kuru canm kurban eylesem yine krn ed etmek haddim , di il iken kemli ltfu
merhameti padiahanelerinden ve bu azat kabul etmez klele
rine olan hsn tevecchat mlknelerinden nai ibu geen
pazar ertesi gn Paa Kapusunu terif buyurup bu kullarna
gna n ltf ve nvazii bgaye ve inayet ve ihsan binihaye
buyurduklarndan ne vehile dua edeceimi ben ardm
bu inayetin deil onu mazhar olduum nvaziat liyyenin mukabili elimden ne bir hizmet gelr ve ne dua ile edas
vsumdadr. Bin canm dahi olsa binini dahi uuru hane ve
oru aliyyelerinde feda eylesem arz olamayaca malmu
akeranem ise de evkat hamsede ve her vakit anda mda
vim olduum daavat hayriyeleri tekrar yine dergh izzete el
aup ve gz ya dkp; yarap mrmden kes efendilerimin
mrne zammeyle ye dnya ve ahirette hi bir gne ah vah
dedirtme ve dmanlarn kahreyle ve u iki efendimi dnya
Ve ahirette birbirinden ayrma; firdevi lda dahi pederi macidleri ve dader ve haheri muhteremeleriyle cem' eyleyp cen
net sefalar ile mesrur eyleye ve bu gnahkr kulun rzay
aliyyelerine muvafk efale muvaffak eyleye dey dua ve senada
kusurum olmad malm rahimaneleri buyruldukta muhta oldu
166
'
SELM lir N HATTI HMAYUNLARI
um teveccht ve mehasin yat senniyeleri hakk acizanemde kemakn bidiri buyrulmak babnda ve her halde emr
ferman devletl inayetl ismetl merhametl veliyye nimetim
efendim sultanm hazretlerinindir,,.
VALDE SULTANIN HATTI
Saadetl sadrazam paa hazretlerine selm ederim. Tahririn
malmum olmutur. Olumun bu gne iltifat ancak senin sada
kat birle hizmetini pesend ve hnud olduundan; greyim
seni Haremeyn ve Rumeli maslahatlarnda dahi say gayret
eyleyp inaallah dahi ok iltifata mazhar olursun Haktal
muvaffak eyleye min,,.
PADAHIN HATTI
"
Benim Vezirim,
Bu kt valdemin yannda otururken geldi. Hazzedersin
deyu cevabn bana yazdrd. Tahririnden hazzedp sana ok
dualar eyledi,,.1
'
Vakanfivilerden Enverf ile Vsf in yazdklar tarih*
erin Selim III e Sadrazam tarafndan arz le Selimin
bu husustaki hatt humayunn t
evketl kerametl Mehabetl kudretl velinimetim efendim:

Geenlerde vakayii Devleti Aliyyeye dair iki cilt Enver
kullarnn ve iki cilt dahi Vsf efendi bendelerinin tarih
leri taraf hmaynlarndan irsl ile tenkih ve tebyiz
olunmalar hatt hmaynlariyle ferman buyurulmut.
Olvakit mumaileyh Vsf efendi kullan burda olduundan
lieclittenkih mumaileyhe verilp kendi zapt eyledii iki
cilt vakayii sept ispat ve tenkih etmi olduundan
tebyiz ettirilmekte idi. Elhlethazihi tebyiz ve baka cilt
ve irazebend ile atikleriyle maan takdim olundu. Enver
efendi kullarnn iki cilt vakayii tenkihine mumaileyh
Vsf efendinin orduyu hmayuna memuriyeti mni oldu
undan tenkih olunamayup atikleri yine hkipay ml1 Topkapu, 7016.
SELM III ON HATTI HMAYUNLARI
167
knelerine iade ve takdim olunmakla zikrolunan Enver

tarihlerinin dahi tenkihleri irade buyurulur ise bir har
kullan tedarik olunmak iktiza eyledii malmu hmayun
lar buyuruldukda ferman evketl keramet mehabetl
kudretl velinimetim efendim padiahm hazretlerinindir.,,
HATT-I HMAYUN
Vsf tarihi gzel yazlm, Envernin tenkih ve tebyizi
dursun. Lkin hl vakayii Edip zaptediyormu ve zapteyledii surette baz maddeye zaferyap olmayup sonra tarihi
vazifesi olmayarak havadis cem eyler. Eshab merak mec
muasna dnmesn. Esrar devlettir deyu vukuat kendin
den ketri ettirmeyp tahrr ettirin. Nihayet bir kimesneyi
vkf eylemesn ve tesvidatn nazar ecnebiden muhafaza
eylemesini kendye tenbih edeiz Ak ibare ile mverrihane, riya ve mdahanesizce yazsun.,,1
* Topkap 7016.

Enver Ziya Karal - Selim III&#39;Ün Hattı Hümayunları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Enver Ziya Karal - Selim III&#39;Ün Hattı Hümayunları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK

TRK TARH KURUMU BASIMEV - ANKARA

KURUMU BASIMEV - A N KARA

B ) Selim III devrinin harpleri ve siyas Przleri:

Osmanl - Rus ve Osmanl - Avusturya harbi . * .

C ) Selim III devrinde isyanlar:

YER ALMYAN HATTI HMA

HATT- HMAYUNLARIN FHRST

Kaymakam paaya hat: Tahta kn bildirmek iin

2 Serdar ekreme hat:

3 - -Ktahya naibi ve Anadolu kadlarna hat: Tahta

4 Nutuk: Rusyaya ve Avusturyaya kar

5 Kaymakam paaya hat : Padiahn sefere kmas

7 Kaymakam paaya hat : Kaptani derya Haan paann seraskerliine dair.

8 Kaymakam paaya hat : Oz zerine memuriyetine

10 Kaymakam paaya hat : Ake ve sefer arasnda

11 Kaymakam paaya hat : Akenin azlna dair.

12 Sadrazama hat : Msaderenin lzumuna dair.

13 Fetva : Ziynet eyasnn Darphaneye teslimi lzumuna dair.

SELM III N HATTI HMAYUNLARI

18 Serdarekreme hat : Padiahla Serdanekremin vazifeierine dir.

SELM III N HATTI HMAYUNLARI

37 Karar: Ruslarla ittifakn lzumu hakknda.

SELM III N HATTI HMAYUNLARI

56 Sadrazama hat: tf efendi ile General Bruniin m

SELM III N HATTI HMAYUNLARI

76 Sadrazama h at: Dal ekiyas zerinde dnceler

: Cezzarm muhallefatna dair.

: Msrn idaresine dair.

SELT IIL E DAR METNE GREN VESKALARIN

1 Selim III. n biyografisine dair vesika.

dier hat. 157

SELM III. N HATTI HMAYUNLARI

ve sralamaktadr. Vakalarm vesikalardan karld da gz

SELM III, N HATTI HMAYUNLARI

alan bir mna vermek istemitir. Fakat imparatorluun asrlar

SELM III. N HATTI HMAYUNLARI

ihtiva eden 60 kadar byk sandk iinde dier vesika tomar

"Padiah, Franszlarn Heyet ilminde bukadar hayrete

SELM III. N HATTI HMAYUNLARI

ayan terakki gstermelerine mukabil bu terakkiyi.lmi

SELM III. N HATTI HMAYUNLARI

yie tyinini ferman buyurmulardr. Mneccimba, fermana

SELM III. N -HATTI HMAYUNLARI

arlardaki zengin esnafn maazalar, ileri gelenlerin evleri sste

Evet ehzade Osmanl tarihinin Selim H idi. Selim I

muhafaza etmiye lyk grmemiti. Selim syledii erkeke ve

SELM .111. N HATTI HMAYUNLARI

desiide San Selim iin u dolgun msra vardr s

Bu ide anne, babadan daha ok alt. Selimin annesi

balamlardr. Padiahn yaknlamakta olduu haberi gelince;

SELM III. N HATTI HMAYUNLRI

Ykluptur bu cihan sanma ki bizde dzde

imdi ebvab saadette gezer hep h z e le ...

3 Tott; aslen Macardr. Mustafa III, zamannda Fransann hesabna

SELM 11!. . N, HATTI HMAYUNLARI

Selim de tepeden trnaa kadar byk bir itina-ile kendisini

Bu teftilerin ve mnakaalarn Selim zerinde derin inti

ehzade saraym imirik veya Kafes3 denilen bir daire

SETM III. N HATTI HMAYUNLARI

Abdlhamit L taban msamahakr olduu iin Selim kafes hayat

. 1 Ahmet Refik. Kabak Mustafa, s, 35-36*. .

SELM III. N HATTI HMAYUNLARI

Lyk olursa cihanda bana taht evket

Enver Ziya Karal - Selim III'Ün Hattı Hümayunları

Enver Ziya Karal - Selim III'Ün Hattı Hümayunları