SNAGA POTROAA NAIZMENINE STRUJE

U sluaju vremenski promenljivih struja, snaga generatora i snaga prijemnika mogu biti pozitivne i
negativne. Isto vai i za rad. Ako je snaga prijemnika negativna, on se ponaa kao generator. Kada je
snaga generatora negativna, energija se iz mree dovodi generatoru.
Pored trenutne snage, u kolu naizmenine struje definiu se: srednja ili aktivna snaga, reaktivna
snaga i prividna snaga.
Neka su trenutne vrednosti struje i napona prijemnika impedanse Z dati sa

i (t ) = I m sin t
u (t ) = U m sin(t + )
Trenutna snaga koju prima prijemnik jednaka je:

p (t ) = u (t ) i (t ) = U m I m sin t sin(t + )
smenom
U m = 2U
I m = 2I
dobija se:
p (t ) = 2 UI sin(t ) sin(t + )
Uvodei trigonometrijsku transformaciju:
sin sin =

1
[cos( ) cos( + )]
2

sledi:

p (t ) = u (t ) i (t ) = UI cos UI cos(2t + )
odnosno, razlikuju se konstantna i naizmenina komponenta (dvostruke uestanosti) trenutne vrednosti
snage potroaa.

Kao to se vidi sa vremenskog dijagrama snage, kod vremenski promenjivih struja i napona,
elektrini element u delu periode prima energiju od izvora, a u delu perioda vraa energiju izvoru. Sa slike
se vidi da elektrini element u nekim intervalima vremena radi kao potroa, a drugim vremenskim
intervalima kao generator.
U intervalima vremena u kojima su u i i istog znaka, trenutna snaga prijemnika je p > 0 (energija
pristupa prijemniku i u njemu se jednim delom pretvara u toplotu i druge vrste energije, a drugim delom se
nalazi u magnetnom i elektrinom polju prijemnika).
U intervalima vremena u kojima su u i i suprotnog znaka, trenutna snaga prijemnika je p < 0
(energija prelazi od prijemnika ostatku kola - npr. generatoru, u prijemniku se obavljaju nepovratni
procesi).
1

Aktivna (srednja) snaga definie se kao:

1
P=
T

1
1

p(t )dt = UI cos t

sin( 2t + )
T
2

T
0

1
1
4
1
4

sin( T + ) +
sin(
0 + )
UI cos T
2
2

T
T
T

1
1
1

P = UI cos T
cos +
cos
T
2
2

P=

P = U I cos
Jedinica za aktivnu snagu je vat [W].
Za | | /2 aktivna snaga prijemnika je pozitivna i vea je to je manji ugao , tj. to je vei cos.
Sada se moe zakljuiti da trenutna vrednost snage osciluje sa srednjom vrednou UI cos i
amplitudom UI .

Reaktivna snaga predstavlja maksimalnu snagu povratnih procesa.

Q = U I sin
Reaktivna snaga je pozitivna u sluaju preteno induktivnog prijemnika ( > 0), a negativna u
sluaju preteno kapacitivnog prijemnika ( < 0).
Jedinica za reaktivnu snagu je volt amper reaktivni ili var [VAr] ili [var].
Deo energije koji se vraa izvoru je reaktivna energija. Srednja vrednost reaktivne energije je nula.
Reaktivna energija predstavlja nepovoljnu pojavu u kolima naizmenine struje. Prenos reaktivne
energije u oba smera predstavlja rasipanje energije.
Faktor snage predstavlja meru energetskog kvaliteta nekog elementa (cos). Distributeri elektrine
energije uslovljavaju snabdevanje visokom vrednou faktora snage.

Postupak poveanja faktora snage naziva se kompenzacija. Najpoznatiji potroai reaktivne

energije su elektromotori i transformatori. Sa druge strane, postoje i ureaji koji koriste reaktivnu energiju
suprotnog smera, koji ponitavaju (kompenzuju) reaktivnu energiju. Najpoznatiji ureaji takvih osobina su
kondenzatorske baterije koje se postavljaju na mestu potroaa, tako da se potroai snabdevaju
potrebnom reaktivnom energijom za rad npr. motora, ali se ona i kompenzuje kondenzatorom, te reaktivna
energija ne ide dalje od potroaa, odnosno ne prolazi kroz brojilo elektrine energije.

Prividna snaga prijemnika definie se kao proizvod efektivne vrednosti napona i struje prijemnika i
obeleava se sa S:

S =U I
Jedinica za prividnu snagu je volt amper [VA].
Prividna snaga jednaka je maksimalnoj snazi prijemnika (za maksimalni faktor snage cos =1) i ima
veliki znaaj.
Prividna snaga se obino daje kao karakteristika aparata i oznaava na njihovim ploicama.
Trougao snage. Slino trouglu impedanse mogue je nacrtati i trougao snage:

Iz trougla snage mogu se izvesti sledei izrazi: P = S cos

Q = S sin

S = P2 + Q2
Faktor snage cos sada se moe definisati kolinikom aktivne i prividne snage prijemnika:
cos =

P
S

Izrazi za aktivnu i reaktivnu snagu prijemnika mogu se predstaviti u vie oblika:

P = U I cos

P = Z I 2 cos
P = RI2
Q = U I sin

Q = Z I 2 sin
Q = X I2
S =U I
S =Z I2

1. Izmeu krajeva prijemnika je uspostavljen prostoperiodini napon efektivne vrednosti U = 220 V.

Struja prijemnika je prostoperiodina efektivne vrednosti I = 22 A i fazno zaostaje za naponom za /6,
pri emu su referentni smerovi za napon i struju usaglaeni. Odrediti snage prijemnika i faktor snage
prijemnika.
Aktivna snaga: P = 220 20 cos

3.8kW .
6
Prividna snaga: S = 220 20 4.4kVA .

Reaktivna snaga: Q = 220 20 sin

2.2kVAr .
6
preteno induktivni prijemnik.

Kako je: Q >0

Faktor snage:

cos = cos

3
= 0.865
2

Faktor snage mogue je odrediti i iz odnosa: cos =

P 3.8 10 3
=
= 0.865
S 4.4 10 3

2. Dva prijemnika su vezana na red i ukljuena u kolo naizmenine struje. Pod ovim okolnostima su
prividne snage prijemnika S1 = 4 kVA i S2 = 5 kVA. Napon izmeu krajeva prvog prijemnika fazno
prednjai struji prijemnika za 5/12, a struja fazno prednjai naponu izmeu krajeva drugog prijemnika
za /3. Odrediti prividnu snagu redne veze ovih prijemnika.
Aktivna i reaktivna otpornost redne veze prijemnika su:
R = R1 + R2

X = X1 + X 2 .

Mnoenjem ovih jednaina kvadratom efektivne vrednosti struje prijemnika, za aktivnu i reaktivnu
snagu redne veze prijemnika dobija se:

P = P1 + P2

Q = Q1 + Q2

Prividna snaga redne veze prijemnika je:

S = P2 + Q2
S = ( P1 + P2 ) 2 + (Q1 + Q2 ) 2
S = P12 + 2 P1 P2 + P2 2 + Q12 + 2Q1Q2 + Q2 2

S = ( P12 + Q12 ) + ( P2 2 + Q2 2 ) + 2 P1 P2 + 2Q1Q2

S = S1 2 + S 2 2 + 2 S1 cos 1 S 2 cos 2 + 2S1 sin 1 S 2 sin 2
S = S12 + S 2 2 + 2S1 S 2 (cos 1 cos 2 + sin 1 sin 2 )

S = S1 2 + S 2 2 + 2S1 S 2 cos(1 2 )

1 = 5 / 12
2 = / 3

S = 3.57kVA
4

3. Redna veza otpornika otpornosti R i kondenzatora kapacitivnosti C je prikljuena na strujni generator

prostoperiodine struje ig = 20 sin(500t + / 3) [A] . Izraz za trenutnu snagu koju prima ova redna
veza je: p = 0.6 cos(1000t + / 4) [ W ] . Odrediti otpornost R i kapacitivnost C.

Neka su izrazi za trenutne vrednosti prostoperiodine struje i i prostoperiodinog napona u:

i = I m sin( t + 1 )

u = U m sin(t + 2 )
Trenutna vrednost snage odreuje se kao:
p = u i = U m I m sin(t + 1 ) sin(t + 2 )
1
[cos(1 2 ) cos(2t + 1 + 2 )]
2
p = U I [cos( ) cos(2t + 21 + 2 1 )]

p =UmIm

p = U I {cos cos[2(t + 1 ) + ]}
p = S cos S cos[2(t + 1 ) + ]

p = P S cos[2(t + 1 ) + ]
Poreenjem dobijenog izraza sa izrazom za trenutnu snagu, koji je dat u zadatku, dobija se:
P = 0.6W
S = 1VA
Kako je:

P = R Ig2
P

R=

Ig

Im

2P
Im

2 0 .6

(20 10 )

3 2

R = 3k

S = P2 + Q2 =

Iz izraza za prividnu snagu sledi:

(RI )
g

2 2

1
1

+
Ig2 = Ig2 R2 +

C
C

C=

S2

Ig =

Ig4

Im
2

R2

20 10 3
2

C = 0.6F

= 500s 1

4. Za kolo naizmenine struje prikazano na slici poznato je U = 220 V, I = 1 A, U2 = 220 V. Aktivna i

reaktivna otpornost prvog prijemnika su R1 = 20 i X1 = 20 . Odrediti:
a) faktor snage drugog prijemnika,
b) faktor snage celog kola.

U 220
=
= 220
1
I
U
220
Z2 = 2 =
= 220
1
I

a) Z =

impedansa celog kola

impedansa drugog prijemnika

Z 1 = R1 2 + X 1 2 = 50
tg 1 =

X1
= 0.75
R1

impedansa prvog prijemnika

1 = 36.8

fazna razlika napona i struje prvog prijemnika

Z = R 2 + X 2 = ( R1 + R2 ) 2 + ( X 1 + X 2 ) 2
Z = Z12 + Z 2 2 + 2 Z1 Z 2 cos(1 2 )
cos(1 2 ) =

Z 2 Z12 Z 2 2
= 0.1136
2Z1 Z 2

Jednaina ima dva reenja:

(1 2 ) = 96.52

(1 2 ) = 263.48
Odakle se dobija:

2 60
2 226.68

Kako se fazna razlika napona i struje moe nalaziti samo u granicama /2, da bi aktivna snaga
prijemnika bila pozitivna ( P = UI cos > 0 ), odnosno da prijemnik ne bi radio kao generator,
fazni ugao 2 mora zadovoljiti uslov:

b) cos =

2 = 60

cos 2 = 0.5

R R1 + R2 R1 + Z 2 cos 2
=
=
= 0.687
Z
Z
Z

5. Otpornik otpornosti R = 200 , kalem induktivnosti L = 2 mH i kondenzator kapacitivnosti C = 100 nF

vezani su paralelno, a izmeu njihovih krajeva je uspostavljen prostoperiodini napon efektivne
vrednosti U = 8 V, krune uestanosti = 105 s1 i poetne faze U = /4 prema usvojenom poetnom
trenutku i referentnom smeru. Odrediti struju kojom se napaja ova paralelna veza.

R = 200

X L = L = 10 5 2 10 3 = 200
1
1
= 5
= 100
XC =
C 10 100 10 9
Efektivne vrednosti struja kroz pojedine prijemnike su:

U
= 40mA
R
U
IL =
= 40mA
XL
U
= 80mA .
IC =
XC
IR =

Ekvivalentna struja se odreuje kao: I = I x 2 + I y 2

Sa fazorskog dijagrama se moe videti da je:

I x = I R = 40mA
I y = I C I L = 40mA

I = 40 2mA = 56mA
Takoe, sa fazorskog dijagrama se oitava da je:

tg =

IL IC
= 1
IR

Fazni ugao se definie kao razlika poetnih faza napona i struje, odnosno:

= U I

= I
4

I = 0

6. Paralelna veza, prikazana na slici, prikljuena je na napon U = 100 V. Odrediti struje pojedinih
paralelnih grana i ukupnu struju kola, ako je: Z1 = 25.67 , 1 = 8 1032 i Z2 = 61.46 , 2 = 85020.

U
= 3 .9 A
Z1
U
I2 =
= 1.63A
Z2
I1 =

Sa vektroskog dijagrama struja i napona u kolu sledi:

I x = I 1 cos 1 + I 2 cos 2 = 3.9 cos(8132) + 1.63 cos(8520) = 0.70A

I y = I 1 sin 1 + I 2 sin 2 = 3.9 sin( 8132) + 1.63 sin( 8520) = 5.48A
I = I x 2 + I y 2 = 5.52A

= arctg

Iy
Ix

= 8243

7. Otpornik otpornosti R vezan je paralelno jednom elementu nepoznatih karakteristika. Ova paralelna
veza je prikljuena na prostoperiodini napon intenziteta: u = 120 sin(4000t / 6) [V ] . Intenzitet
struje grane napajanja je: i = 6 sin(4000t + / 6) [A] , pri emu su referentni smerovi za struju i napon
usaglaeni. Odrediti otpornost R i parametre nepoznatog elementa.

u = 120 sin 4000t [V]

6

i = 6 sin 4000t + [ A]
6

Fazna razlika napona i struje napajanja paralelne veze je:

= U I =

6 6
3
Obzirom da fazna razlika napona i struje ima negativnu vrednost, celo kolo je kapacitivnog karaktera,
odnosno nepoznati element je kondenzator.

Fazorski dijagram struja i napona paralelne veze otpornika i kondenzatora dat je na slici:
Iz izraza za trenutne vrednost struje i napona imamo:
I=

Im

U=

Um

6
2

= 4.24A

120
2

= 84.85V

Sa fazorskog dijagrama sada sledi:

I R = I cos =

R=

6
2

cos 60 =

1
= 2.12A
2 2

U
= 40
IR

I C = I sin =

6
2

sin 60 =

XC =

U
= 23.12
IC

XC =

1
C

C=

6
2

3
= 3.67 A
2

1
1
=
= 10.82F .
X C 4000 23.12

8. Dva prijemnika su vezana paralelno i prikljuena na prostoperiodini napon. Pod ovim okolnostima su:
aktivna snaga prvog prijemnika P1 = 100 W, efektivna vrednost struje drugog prijemnika I2 = 1 A,
faktor snage drugog prijemnika cos2 = 0.8, efektivna vrednost struje napojne grane I = 1.5 A i faktor
snage paralelne veze prijemnika cos = 0.9. Drugi prijemnik, a i paralelna veza oba prijemnika su, pod
datim okolnostima, preteno induktivni. Odrediti:
a) efektivnu vrednost struje prvog prijemnika,
b) faktor snage prvog prijemnika,
c) efektivnu vrednost prikljuenog napona.

a) P = P1 + P2
Q = Q1 + Q2

UI cos = UI1 cos 1 + UI 2 cos 2

UI sin = UI1 sin 1 + UI 2 sin 2

(1)
(2)

I1 cos 1 = I cos I 2 cos 2

I1 sin 1 = I sin I 2 sin 2
I12 cos 2 1 = I 2 cos 2 2 II 2 cos cos 2 + I 2 2 cos 2 2
I12 cos 2 1 = I 2 sin 2 2 II 2 sin sin 2 + I 2 2 sin 2 2
I12 = I 2 + I 2 2 2 II 2 (cos cos 2 + sin sin 2 )

I1 = I 2 + I 2 2 2 II 2 (cos cos 2 sin sin 2 )

I1 = I 2 + I 2 2 2 II 2 cos( 2 )

cos 2 = 0.8

2 = 36.87

cos = 0.9

= 25.84

I 1 = 0.553A
b) Iz jednaine (1) dobija se :

c) P1 = UI1 cos 1

U=

cos 1 =
P1
=
I 1 cos 1

I cos I 2 cos 2 1.5 0.9 1 0.8 0.55

=
=
1
I1
0.553
0.553

100
= 181.81V
0.55
0.553
0.553

10

9. Dva prijemnika su vezana paralelno i prikljuena na strujni generator prostoperiodine struje. Prvi
prijemnik je preteno induktivan, a drugi preteno kapacitivan. Faktor snage prvog prijemnika je
cos 1 = 0.8, a faktor snage drugog prijemnika je cos 2 = 0.9. Efektivna vrednost struje prvog
prijemnika je tri puta manja od efektivne vrednosti struje drugog prijemnika.
a) Odrediti faktor snage celog kola.
b) Ispitati da li je kolo preteno kapacitivno ili preteno induktivno.

S obzirom na karakter dva praralelno vezana prijemnika moe se nacrtati vektorski dijagram:

cos 1 = 0.8 (ind )

cos 2 = 0.9 (cap)

I1 =

1 = 36.87
2 = 25.84

I2
3

I = Ix2 + I y2
I x = I1 cos 1 + I 2 cos 2
I y = I1 sin 1 + I 2 sin 2
U raunu su uzete apsolutne vrednosti uglova, odnosno samo njihove brojne vrednosti bez obzira na
znak.
I 2 = Ix2 + Iy2

I 2 = I12 cos 2 1 + I 2 2 cos 2 2 + 2 I1 I 2 cos 1 cos 2 + I12 sin 2 1 + I 2 2 sin 2 2 2 I 1 I 2 sin 1 sin 2
I 2 = I12 + I 2 2 + 2 I1 I 2 cos(1 + 2 )
I = I 1 2 + (3I 1 ) 2 + 2 I 1 3I 1 cos(36.87 + 25.84)

I = 10 I 1 2 + 6 I 1 2 cos 62.71
I = I 1 10 + 6 cos 62.71
I = 3.57 I 1
cos =

I x I 1 cos 1 + I 2 cos 2 I 1 cos 1 + 3I 1 cos 2 0.8 + 3 0.9

=
=
=
= 0.98
I
I
I
3.57

Pod datim okolnostima, kolo je preteno kapacitivno.

11

10. Za kolo prikazano na slici poznate su: efektivna vrednost prikljuenog prostoperiodinog napona
U = 50 V, kao i efektivne vrednosti struje svih grana I = 1 A, I1 = 1 A i I2 = 1 A. Odrediti aktivnu i
reaktivnu snagu celoga kola.

Vektorski dijagram struja dva paralelno vezana prijemnika moe se predstaviti na sledei nain:

I = I x2 + I y2
Prvi prijemnik je isto kapacitivnog karaktera, te struja I1 fazno prednjai u odnosnu na napon za ugao
1 = 90 (kao to se to vidi sa slike), odnosno bie:

I x = I 2 cos 2
I y = I1 I 2 sin 2
I = I 2 cos 2 2 + I12 2 I1 I 2 sin 2 + I 2 2 sin 2 2
I = I12 + I 2 2 2 I1 I 2 sin 2
sin 2 =

2 =

I12 + I 2 2 I 2 1
=
2 I1 I 2
2

= 30

P = P1 + P2 = UI 1 cos 1 + UI 2 cos 2 = 25 3W
Q = Q1 + Q2 = UI 1 sin 1 + UI 2 sin 2 = 25VAr

12