UNUTULAN ADAM

Niyazi BERKES
Emeritus Profesr
McGili niversitesi
Aydn, Halk, Devlet kavramlar ve genel olarak bun
larla Toplum arasndaki ilikiler konusunu ele aldmz za
man, Trk dn tarihinin bir dneminde bunlar zerine gr
leri olan iki kii zerinde durmak gerekir. u 1976 yl, ikisinin
de yznc doum yldr. Bu iki adam Ziya Gkalp ile Yusuf
Akura'dr.
Szn ettiim konuyu, bu iki adamn grlerini zetle
mek amac ile, tartmay dndm zaman bir olay dikkati
mi ekti: bu gnlerde Ziya Gkalp'n yznc doum yl oldu
u hatrland, televizyonda bile onun zerine syleiler yapl
d halde ona ok yakn diye bildiimiz, Trk ulusuluu tari
hinde onun kadar yeri olduunu sandm ikinci adamn, Yu
suf Akura'nn da bu yl yznc doum yl olduunu hatrla
yana raslamadm. Bu unutkanlk acaba neden? Neden birinci
adam yalnz yznc yldnmnde deil, her yl temcit pil
vna dnen szlerle anlp durduu halde ikinci adam hemen
tm unutulmutur? zellikle bu gnlerde birinci adamn adnn
bys gen kuaklara alanmaya alld halde ikinci ada
m arayan soran neden kmad?
Bu soruyu yantlamak iin, ilk anda aklma yle bir yo
rumlama geldi: bu, acaba, Akura'nn Gkalp'tan daha dk
nicelikte ya da daha aa nitelikte yazlar yazm olmasndan m
ileri gelmitir? Bunun olasln benimseyemedim. nk iki
adamn yazarlk yaamnn evrimini ve sresini incelersek g194

SOSYOLOJ

KONFERANSLARI

195

rrz ki Yusuf Akura'nn yazlar ne say, ne nicelik, hatta ne

de etkililik alarndan Gkalp'n yazlarndan aadr. stelik
Yusuf Akura, Gkalp gibi, sadece Osmanl Trkiye'sinin sah
nesinin dnda Merutiyet ncesi Jn Trkler denen kiilerin
arasnda bulunduktan baka Ziya Gkalp'a yaktrlan rklk ve
turarclk dnlerinin kayna saylan arlk imparatorluu y
netimi altndaki farkl Trk dili dallarnda konuan toplumlardan
birinde dnyaya gelmi olduu gibi onlar yakndan tanyan,
yazarlk yaam dneminde de onlar gidip yerinde gren bir
kii i d i . Onlarn sorunlarn Ziya Gkalp'a kyasla ilk elden, da
ha yakndan tanyordu. kard Trk Yurdu dergisinin hemen
her saysnda Osmanl Trkiyesi dndaki trkofon toplumlar
zerine yaz ve haberler yaynlyordu, yleyse, szn ettiim
unutkanln baka nedenleri olmal.
Yusuf Akura'nn unutuluuna karn Gkalp'n hi unutul
mam olmas olaynn daha da tuhaf bir yan vardr ki onu ha
trlarsak zerinde durduum olayn dndrcl daha d a
artar. O da udur: Ziya Gkalp bugn dnndeki ana fikir
lerle deil, geici fikir eilimleri ile, hatta kendi dnnde ak
a kart olduu grlerle anlyor.
B u yaznn banda deindiim aydn-halk-devlet kavram
lar v e ilikileri asndan bakarsak bu arpkl daha yakn
dan seebiliriz. Ziya Gkalp'n dn yaamnn bir Osmanl
clk dnemi vardr. Daha sonralar gelen bir turanclk dne
mi d e oldu. Bu ikisi aras dnemde Gkalp', benim grme
gre, en ok nitelendiren fikir zellii halklk grdr,
yle olduu halde, o bu ideoloji ile deil aka kart olduu
rklk ideolojisini gdenlerin elinde bayrak olarak anlyor.
Halbuki Osmanl aydnlar arasnda rklk sanlan gr ge
tiren Gkalp deil, Yusuf Akura'dr. Dahas var: Osmanlclk,
islmclk, trklk grlerinin ve siyasalarnn karlatrmal
tartmasn daha nce yapan kii Yusuf Akura'dr. Bu son s
zmle Yusuf Akura'nn rkln ncs olduunu sylemek
istemiyorum. Onun ne anlamda rk olduunu, hatta daha ok
bu yzden rklk ve turanclk ulusular arasnda neden unu
tulmu olduunu aada aklamaya alacam.
B u yaznn bu aamasnda belirtmek istediim nokta, Trk
dn tarihinde yer alm kiilerin fikirlerinin kendi zamanla
rnda deilse bile (ki ylesi de oluyor) daha sonralar dn-

196

NYAZ

BERKES

dklerinin, yazdklarnn anlalmamas, arptlmas, hatta ter

sine evrilmesi gibi bir talihsizlie uraylardr. Bunun gerek
nedeni Trk siyasal evriminin frtnalar iinde fikirlerin, aydn
lk yerine karanlklar iinde, tortular brakmasdr. Padiahlara,
vezirlere kadar onlarda olmayan zellikle yaptrlr, sonra ku
aktan kuaa bunlara inanlr. rnein padiah II. Osman dev
rimci, sadrazam Mustafa Reit Paa byk adam olur, II. Abdlhamit ulu hakan olur. Bilimsel bir tarihi olarak bunlar in
celediiniz zaman grrsnz ki bu nitelemelerin hi birinin as
l yoktur. Bunlarn yannda gerekten byk, ilerici, ulu olarak
nitelendirebileceiniz olduka ok sayda kii vardr ki bunlar
tm unutulmutur.
Ziya Gkalp da ters yanlar ile anlan talihsizlerden biri ol
du. Birinci Dnya Sava arifesinin yaratt hava iinde, daha
Abdlhamit dneminde balam olan yabanc
propaganda
esintilerinin etkisi altnda halka doru akmnn yava yava
aydnlar, sekinler, daha sonra byk adam ve nihayet
Enver Paa mitoslarna, Turan topyalarna dnmesi Gkalp' Trk dn tarihine obskrantist bir ideolojinin babas ola
rak yerletirdi. Buna karlk olarak da obskrantizmin her e
idine kart olan kiilerde de bir Ziya Gkalp allerjisi yereti.
Ziya Gkalp'n dn denizindeki yzme biiminin bunda nem
li bir sorumluluu vardr.
Ziya Gkalp'n dn yolu yaln kattr. Boyuna suyun stn
de yzen bir yzcnn grnen dzeyinde gider. Akura'nn
dn denizindeki yeri ise bu kadar dardan kolay grnr tr
den deildir. Kimi kez su yzne kan, cu zaman suyun al
tna dalarak yol aldktan sonra gene gzken bir yzcye ben
zer. Tek dzeye alanlar onun su altndaki gittii izgiyi gre
mezler. Onun iin zaman zaman hangi ideolojinin temsilcisi ol
duu belirsiz kalmtr. Bu yzden onun oportnist bir dnr
olduunu sananlar da olmutur. Bu yazda bunun doru olma
dn, tersine onun bir eyi arama yolunda altn belirtme
ye alacam. Onun dogmalamam, yetlememi fikirleri
kr deneini beller gibi gidenlerin hi bir iine yaramaz, bu
yzden de anlmaz.
Halklk ve rklk kavramlarna dnelim. Bunlarn iki
si de Osmanl Trkiye'sine arlk Rusya'sndan gelmedir. Birin
cisi, Rusya'daki intelligentsiya akmnn, ikincisi Rusya ms-

SOSYOLOJ

KONFERANSLARI

197

lmanlar arasnda bir din toplumu olmaktan kp uluslama

akmnn yansmas olmutur. Fakat Osmanl erevesi iinde bu
iki kavramn ikisi de temelli bir anlam deiikliine urad. Na
sl k i , btn tarih boyunca hem Dou dnyasndan, hem Bat
dnyasndan gelen fikirler Osmanllk erevesi iinde byle
anlarn deiikliklerine uramlardr.
Rusya erevesi iinde baklnca oradaki mslmanlar ara
sndaki, Osmanlcaya rklk gibi yansyan akm Osmanl impa
ratorluundaki mslman olmayan halklar arasnda uyanm
olan uluslama akm trnden olan bir akmd. Biri Romanof
imparatorluuna, dieri Osmanl imparatorluuna kar, yley
ken, Arnavut, Arap ulusuluklar gibi (Trk olmayan, yalnz ms
lman olan) ulusuluklara kimse rklk demedii halde Rusya'daki mslman halklarn uluslama akmlarnn Osmanl Tr
kiye'sinde rklk olarak tanmlanmas ilgintir.
te Rus imparatorluundaki mslmanlarn uluslama ak
m i l e Osmanl imparatorluundaki mslman olmayan, Trk
olmayan Anasrn uluslama eilimleri arasndaki paralellii
ilk gren kii yar Tatar, yar Osmanl, yar aristokrat, yar bur
juva kkenli Yusuf Akura olmutur. Ve bu bakmdan Trkiye'
de T r k ulusuluunun geleceini Gkalp'tan ok nce kavra
yan k i i o olmutur. Yaln kat, tek dzeyde yzen Gkalp'n d
nnn temeli, dayana (ada Prens Sabahattin'in yay
gnlatrd terimle sylersek istinat noktas) rk ya da halk,
hatta ulus bile deildir. Devlet'tir. Akura'nn dnnde ise o
dayan ak ne rk, ne halk, hatta ne de Devlet'tir. Ne olduunu bul
maya alacaz.
A.kura Avrupa'daki ulusuluk akmlarnn Fransa'da o za
manki en yetkili tarihilerinin derslerini Paris'te srgndeyken iz
ledii yllarda ve olay daha bilinli olarak kavrad zaman Tr
kiye'de Gkalp henz Osmanlclktan kamamt. Dorusunu
sylemek gerekirse o, Ulusal Bamszlk Sava dnemine de
in Osmanl devletiliinden hi kmamtr. Trkl Os
manl imperium'u erevesi iinde kald gibi, Batcl bile is
lm b>eynelmileliyetiliinden henz kopamamt. Halklna
karn, dediim dnemde bile, ancak Hilfet'li bir mslmanlk
dnebiliyordu. ki adam arasndaki en nemli farklar burada
dr.
k i adam arasndaki farklar yaratmakta baka nedenler de

198

NYAZI

BERKES

bulunduunu sanyorum. Daha sonraki yllarda Yusuf Akura

imparatorluku, centralist ve ttihat da olamamtr. Bunlarn,
Avrupa'daki ulusuluk akmlarnn gidiine uymayan eilimler
olduunu biliyordu. O dnemin btn ulusuluk akmlar otokratik, despotik, ya da emperyalist devletlere karyd. Yeni Os
manllar da bu eit ulusuluk grn benimseyememilerdi.
Jn Trkler zamannda da Akura Paris'te Ittihat'lardan ok
onlara kart olanlara yakn bir yerdeydi, ama bir lde. n
k onlarn da Osmanlclktan kurtulamadklarn gryordu. An
cak bundan kurtulmann Osmanl Trkl uruna kolay bir ey
olamayacan da grebiliyordu.
Ziya Gkalp rklk kart olduu halde Yusuf Akura
rk myd sorusunu imdi sorabiliriz. Evet, Akura Merutiye
tin gelii zerine Trkiye'de temelli yerleme yoluna girdii yl
larda, rnein, Trk, Slav, Cermen kavim ya da rk lan ara
sndaki tarihsel ilikileri tartt zaman bu iki terimi birbirine
kartrarak kullanr. Halbuki Ziya Gkalp terimi (anatomik
yap tr olarak rk, dil akrabas olarak kavim, ve layik halk
birimi olarak millet) terimlerini alacak bir aklk ve kesin
likle birbirinden ayrmtr. Irklk bayraktarlarnn onu kendile
rine pr saymalarna amamz burada.
Akura'da byle bir aklk olmad halde rklarn neden
onu anmadna amamz da burada. Ne var ki Akura'nn rk
terimini kulland yllarda Osmanl Trkesinde bu szck da
ha sonraki anlamn henz alm deildi. Eski Osmanl dn ge
leneinde de zaten byle bir kavram yoktu. Osmanlln kendisi
rkla aykr bir olutur.
Bu rk szc ile kavramn Osmanl Trkesine kim, ne
zaman soktu sorununa burada giremeyiz. Ancak u kesindir ki bu
szck Osmanl yaz dili ile yazan Merutiyet sonras, hatta Cum
huriyet sonras aydnlarna kt oyunlar oynamtr. Gerek an
lam, kkeni bilinmeden dile pelesenk edilen, hatta kutsallat
rman bir szck oluverdi. Akura da Merutiyetin ilk yllarndaki
yazlarnda bu szc kullanmakla birlikte onu, hem Osmanl
clara, hem Islmclara yabanc bir kavram olan milliyet (natio
nalit) kavram karl olarak kullandn anlamak g deildir,
yazdklarn dikkatle okursak.
Gerek udur ki o zaman kavm, rk gibi szck ve kav
ramlarn Osmanl dnyasnda Trkeleri bile yoktu. Gkalp'n s-

SOSYOLOJ

KONFERANSLARI

199

tnl bu szcklerin, dilbilimi asndan yanl ya da anlam

sz szckler olduunu gstermemi olsa bile, hi deilse tanm
lamalarn yapmas, onlar birbirinden ve benzerleri szcklerden
ayrdetrnesidir. Bunu Akura'da grmyoruz. Eski Osmanllarda,
hatta Yeni Osmanllarda Avrupa dillerindeki nation szc
nn kart yoktu (gerekte bu terim Avrupa dillerinde bile uzun
bir gelime sonucu olarak 19. yzyldaki anlamn almtr). Mil
let ve milliyet szckeri Merutiyet dneminde bile imdiki
anlama deil, din birimi anlamna gelir ve yalnz Osmanl hristiyanlar iin kullanlrd. Bu yzden Islmclar Trklerin bir millet
olduunu syliyenlere karttlar. Byle bir tanmlamann onlar
Rum v e Ermenilerle bir tutmak gibi bir kltclk olduuna
inanrlard.
Millet, kavim, rk gibi terimlerin tanmlann aydnlat
madaki stnlne karn Gkalp gene de Osmanlc, Akura
ise Trkdr. stelik, anasrn trkletirilmesi, mslmanlar
la birlikte hepsinin bir Osmanl milliyetiii iinde eritilmesi g
rne yalnz ittihatlarn iktidarda olduu srede deil, Meru
tiyet ncesi yllarda bile kartt. Tarz- Siyaset yazsnda bir
alay kavmi birbirine kartrma siyaseti salk veren III. Napoleon
uyducular ile hafiften alay eder. Nasl arlk imparatorluundaki
mslrran kavimler otonomi (oradaki deyimle erk) istiyorlarsa,
Osmanl devletinin ynetimi altndaki Trk olmayan kavimlerin
de b u n a benzer bir hakk olmas gerekeceini Merutiyetten son
raki yllarda bile aka sylemeye cesaret etmemekle beraber
kurucularndan olduu Mill Merutiyet Frkasnn programnda
bu noktaya aka deinildiini grrz. Abdlaziz zamannda,
zellikle 1870 Fransa-Almanya sava ile III. Napoleon'un impa
ratorluunun k ile balayarak Abdlhamit dnemi boyun
ca gelien Hilfet emperyalizmi siyasetini benimseyen ttihat
lar arasnda Akura'nn bu gr yasaklanan bir grt. Gkalp'n milliyetilii Osmanl milliyetilii, hatta te bir dozda
bir mslman milliyetilii olduu iin Akura ttihatlar ara
snda onun grd itibar kazanamad, kendisi de onlardan dai
ma uzak kald. Gkalp'n gzideler (sekinler) grn, b
yk adam teorisini benimseyemedi ve yanlmyorsam mer
Seyfettin, Halide Edip gibi edebiyatlarn bile Turan diye ver
yansn ettikleri bir zamanda o, fham gazetesi evresinde topla
nan ttihat kart kiilerle bir iliiklik de kurmu gzkyor.
Bunlarn kurduu bir partinin kurucular arasnda ad geer.

200

NYAZ

BERKES

Daha sonraki kariyerleri ayr ynlere dnen bu kiilerin en

tannmlar unlard: Mustafa Suphi, Cami, Ferit, Zht. Son
ralar ayr kafalarda olduklar meydana kan bu kiileri birle
tiren ttihat kartldr ve bunun en ar olann Mustafa Sup
hi'de grrz. Gerekte hepsi milliyetidir, fakat bunlarn daha
ok anti-emperyalist olduklar, emperyalist glerin Osmanl
devleti zerine etkisinin baladn, radikal toplumsal inklp
lar yanls olduklar fham gazetesinin yaynlar olarak kan
kitaplardan, Akura'nn Trk Yurdu'nda ekonomik sorunlara da
ha ok yer veren yazlara dknlnden bellidir. Almanlarla
yapt gizli bir anlama ile svire'deki Lenin'i sava Almanyasnn ortasndan geirterek Helsinki'ye ulatrma projesinin mi
mar olan Parvus'u Trk Yurdu okuyucularna yazlar ile tantan
Akura'dr. Ad geen Mill Merutiyet Partisinin Mtareke d
nemindeki yeni programnda anti-emperyalizm gr aka
belirtilir. Akura ad burada da var.
Btn bunlar gz nnde tutarsak Ziya Gkalp tekelcile
rinin yznc ylnda Yusuf Akura'y tm unutmu olmalarnn
nedenlerini kavramaya balarz. Yusuf Akura'nn da, ok daha
sonra yazd yazlarda Gkalp'n ulusuluk tarihindeki yerini
sras dtke kmsemi olmasna da amamamz gerekir.
Bunu kiisel bir kskanlkla yaptn hi sanmyorum. Rus intelligentsiyasna kyasla Osmanl mnevverlerini
beenme
yen dier Rusya mslmanlar gibi onun da bunlar pek ciddi
ye almadn sanyorum. Ancak, ttihat ve Terakki'nin siyasal
gc karsnda Gkalp'n etki ve n kazanmasna kar gelemiyordu. Trk Yurdu dergisini ynelttii gnlerde Gkalp'n
cnun alma odasna geldiini, orada kendi grlerini Akura'ya kar savunduunu anlatmasndan iki adam arasnda g
r farklar olduuna kesinlikle inanabiliriz.
Gkalp'n lm zerine Akura'nn hatr iin yazd belli
olan yazsnda da, kendine zg sarkastik slbu ile, aralarnda
temelli ayrlk olduunu sylerse de onun neler zerine olduu
nu aklamaz. Sadece onun terkipi, kendisinin ise tahlilci
bir kafas olduunu, onun sarkastikliine zg bir szck kul
lanarak telmihli yoldan ne demek istediini anlatmaya al
maktan kendini alamaz. O mnasebetle, eski ttihat Gkalp'
ilk kez Mustafa Kemal'e takdim edenin kendisi olduunu da
aklar. ok daha nceden lmne kadar Mustafa Kemal'in

SOSYOLOJ

KONFERANSLARI

201

en yaknlarndan biri olan Akura, Gkalp' elinden tutarak ye

ni dnemin havas iine girmesine yardm eder. Dolayl yoldan
Gkalp'n dogmatizmini eletiren Mustafa Kemal'ci Akura'y
bugnn dogmaclarnn anmayn doal karlamak gerekir.
T r k ulusuluu fikrinin douu ve gelimesi zerine Yu
suf Akura'nn yazd uzun bir incelemede de iki adamn ko
nuya baklar arasndaki fark daha aka grlr. Konunun
Rusya'daki yan zerine olan paralarda isimleriyle, resimleriyle
ora mslmanlar arasndaki ticaret, endstri, petrol kapitalist
lerinin bundaki rol eni konu belirtildii halde, Osmanl Trkiyesi i l e ilgili sahifelerde yalnz paalar, paazadeler, bir iki Os
manl subay, bir mevlev elebisi, Abdlhamid'in Ahmet Mithat
Ffendisi ve bu arada da (Yakup Kadri Karaosmanolunun ilk
grd zaman Anadolu'da bir ar memuru sandn syle
dii) Z i y a Bey Gkalp da gzkr. Irk Trklerin nerdeyse
tanrlatrdklar adam bu incelemede bir keye sndrlm
bir kii gibi gzkr.
y l e gzkyor ki iki adam arasndaki temel ayrl Halk,
Devlet, Ulus ve uluslama zerindeki yazlarnda gzkr en
ok. Halka ynelme akmn gelitirmek dncesi ile karlan
Halka Doru dergisinde, ayrca daha youn Trklk ideoloji
si gden Trk Yurdu dergisinde kan yazlarnda Yusuf Aku
ra'nn daha o zamandan belli olan ynnn, Gkalp'n ynne
ters diyebileceimiz bir dorultuda olduunu grmek g de
ildir. Halk kavramn incelerken Akura bunu ok belirsiz bu
lur. O n a gre ulus toplumlarnda asl g ve siyasal kalknma
destei, dayanak noktas rk, halk, kyl, esnaf, hatta devlet de
il, Snftr. Hem de burjuva snf. Yanlmyorsam bu iddiay ilk
kez ileri sren odur. ada olan Prens Sabahattin bile zel
giriimcilik ideolojisinde burjuvazi denen bir snf kavramnn
farknda bile deildir. Gene yanlmyorsam diyeceim ki genel
likle toplumsal snf kavramna yabancdr, kendini prens di
ye tantt halde. Gkalp ise, Akura'nn anlad anlamda, Ba
t anlamnda snf kavramndan ziyade Osmanl Esnaf kavra
mndan artakalan meslek zmrelerini anlard. Nitekim sonralar,
Durkheim'a dayanarak Marxist snf kavramna kart olarak
meslek temsil zmreleri solidarizmine kayan, Mustafa Kemal'
in reddettii bir siyasal teori gelitirmeye almt.
Akura'nn Osmanl devletinin snfsal

yapsnn analizini

202

NYAZ

BERKES

yapan yazlar sanrm zamannda ve daha sonralar o k kii

nin dikkatini ekmemitir. nk Bat anlamnda snf kav
ram Osmanl mnevverlerinin yabanc olduu bir kavramdr.
Rusya evresi iindeki mslmanlar oktan beri bu kavramn
bilincindeydller. Akura, bu analizlerinde Osmanl devletinin sa
katln devletin merkeziyet gszlnde ya da toplumda
maer vicdan gelimemiliinde deil, dpedz snfsal bir
temelden yoksunluunda bulur. Bir Trk uluslamasnn geliemeyiinin nedenini bir burjuva snfnn gelimemi olmasnda
bulur ve bunu Avrupa uluslarndan rnek vererek ileri srer. Da
ha ileri giderek, ulusal atktklarn kkeninde snflar aras
atmalar bulunduuna dokunur. Kyl, esnaf, asker ve me
murla Osmanl devleti bir ulusal devlet olamazd. Onun iinde
byle bir snf olarak sadece Anasrn yetitirdii bir burjuva
zi vard ki bu snfsal belkemiinden yoksun yapma Osmanl
devletinin temeli olmaktan ok, daha sonraki yllarda ayr bir
kitapta inceledii Balkan ve Yunan milliyetiliklerinde olduu
gibi, onun temelini ykan bir snft. Kalknma, batllama zlem
leri de ancak snfsal yap anlay asndan bir anlam taya
bilirdi. Ona gre, Avrupa uygarlndaki milliyetlerin hepsi
burjuvazinin gelimesi ile domutu. Byle bir snftan yoksun
kalan Polonyallarn Yahudi ve Alman burjuvazisinin boyundu
ruu altna giriini rnek olarak gsterir.
Birinci Dnya Sava sonulanmadan Rusya'da kopan dev
rim olayndan sonra Akura'nn dnnde Gkalp'n dnne
aykr olan yann daha da iddetlendiini grrz. Devrim iin
deki Rusya'ya, denildiine gre Kzlay adna Trk esirleri ile
ilgili bir seyahatten dndkten sonra Turanclk konusunda bom
ba gibi patlayan bir tanmlama ileri srd: Turancln bir em
peryalizmden baka bir ey olmadn iddia etti. Turanclk
kart olan Atatrk zerine bu grn bir etkisi olup olmad
n bilecek durumda deilim. Yalnz bu noktada imdiki Tu
rancln onu anmam olmasn daha iyi anlayabiliriz. Hem o
zaman, hem daha sonra ttihat ve Terakki Partisinin snfsal te
mellerini aratran yazlarnda olduu gibi ulusal bamszlk
yllarnda da Akura'nn kafasnn ayn sorunla uratn gr
rz. Rusya gezisinde oradaki devrim fikirleriyle ne dereceye ka
dar ilgilendiini, oradaki kesin durumlar henz daha belli ol
mamakla beraber, Bolevik devrimini olumlu karlamakta bir
leen Rusya mslmanlar nderleriyle, eski Trkiyeli tan

SOSYOLOJ

KONFERANSLARI

203

Mustafa Suphi ile temas olup olmadn bilmiyoruz. Gkalp'tan farkl olarak bir parti adam olmaktan kanan Akura, Rusya'daki devrime kar olumsuz bir tutum almamakla beraber,
ileri grl bir burjuva milliyetisi olarak Ankara Trkiye'sindeki almalarna, Gkalp'n lmnden sonraki yllarda devam
etti.
Osmanl imparatorluunun sonunu dnyaya iln eden Ke
malist Trkiye artk onun gerek yaam ortam olmutu. Bu d
nemdeki yazlarnn ou milliyet sorunu, miliyetlerin tari
hi, Osmanl imparatorluunun knde Balkan ve Yunan mil
liyetiliklerinin tarihi zerinedir. Dn bu ulusal uyanlardaki snfsal yaplarn zelliklerini tanmaya dnktr. Ulusu
luk akmlarnn incelemelerinin hi birinde bunlar rklkla
yorumlama eilimi yoktur. Atatrk'n kurduu Trk Tarih Kurumu'nun, yanlmyorsam, ilk bakan olan, Birinci Tarih Kurultayndaki konumas bugn iin de tazeliini koruyan onun,
Ulusal Bamszlk Sava yllar iinde baslm olan Muasr
Avrupa'da Siyas ve tima Fikirler ve Fikir Cereyanlar adl
yapt bugn iin de ilgin bir yapttr. Burada Bat dnnn
rk, milliyet, snf ve sosyalizm kavramlarn nasl tarttn, bu
konulardaki grlerinin Gkalp'n grlerinden ne kadar fark
l olduunu, tartmasnn sonunda Marxism'e kadar gelip s
lm geleneinde Marxist dne uygun olabilecek fikir ve akm
gelenei bulunup bulunmadn bile aratrdn, bu konuda
yanl saylamayacak bir iki noktaya da deindiini grrz.
Toplumsal snf olayna, tarihsel nedenlerle yabanc olan,
snf kavramn anlayamayan Osmanl aydnlarna kyasla Yu
suf Akura ileri, Batl kafal bir zellik gsterir. Yznc yl
dnm kutlanan Gkalp'n yannda bugn onun hatrlanmayna kar onu bu yazyla hatrlatmay bir dev saydm.