HANS KNEIFEL

1994 by Franz Schneekluth Verlag, Mnchen

Orijinal Adi
Hans Kneifel, Babylon. Das Siegel des Hammurabi
2000 Yurt Kitap-Yayin

eviren Arzu Glolu Alarslan

Redaksiyon Atilla Dirim

Yurt Kitap-Yayn 107 * Tarihi Romanlar D izisi 16

ISBN 975-7076-28-7
1. Bask 2000, Ankara
Dizgi Yurt Kitap-Yayn
Kapak Ali mren
Bask Cantekin Matbaas, Ankara

Yurt Kitap-Yayn
Merutiyet Cad. 11/22 Kat: 6
Kzlay-ANKARA
Tel & Fax: (0 3 1 2 )4 1 7 35 49
e-posta: yurtk@tr-net.net.tr

HAMMURABININ MUHRU

BABL
HANS

KNEIFEL

tarihi roman
eviri: Arzu Glolu Alarslan

Arkadalarma derin sevgilerimle:

Bert, Bruno, Gisbert, Harald, Lutz, Michael ve Thomas

NDEKLER
Adaletin Kral......................................
Kanaln inde lm .........................
Tacirin E vind e....................................
Babil, Tanrnn K ap s......................
Shindurrulun T erazisi.....................
Yansm alar..........................................
Kaptanlarn G ecesi...........................
An Dm leri.................................
Geminin K arn ....................................
Buranun Nehrin d e ...........................
Sazlk D e n izi......................................
ncili A d a ............................................ .
Magan: Bakr Ve Isszlk.................
Usuz Bucaksz O kyanusta......
l Lim an...........................................
Zehirli rmcein Isr................
Tiam atn yi R zgrn da...............
Moenshtar: Aa ehir................
Moenshtar: Yukar ehir...............
Kinthara...............................................
Yabanc Tanrlar...............................
Frtna Kular Koyu.........................
Palmiye O rm an n d a.......................
Srrh zerindeki Kpr
.
Maganda Bir G e c e .........................
Kylarn Sahibesi..............................
Kraln Mhr Taycs...................
Gne Tutulm as.............................
Aklam alar........................................

....9

..22
..3 4
..4 7
..6 2
..7 2
..8 4

100
111
119
134
144
172
185

202
,218
,231
.24 8
.26 7
.2 8 4
.30 8
.3 3 2
.3 4 3
.3 4 8
.3 6 0
.3 7 5
.3 9 5
.4 2 8
.4 4 7

Ben, Hammurabi, kusursuzlua ermi bir kii olarak Enlil ve

Mardukun bana bir obana em anet eder gibi braktklar kara
ballar asla ihmal etmedim; onlara huzurlu bir mekn
salamak iin gece gndz demeden altm. Elem ve
kederleri onlardan uzak tuttum ve hayatlarna k getirdim.
Zabaka ve tarn bana salad gl silahlarla, Enlilin bana
bahettii bilgelikle ve Mardukun gcyle kuzeydeki ve
gneydeki, yukardaki ve aadaki btn dmanlar yok ettim,
savalara son vererek lkeye esenlik getirdim, insanlara huzur
iinde yaayabilecekleri bir ortam saladm ve bu huzurumuzu
bozmak isteyenleri yok ettim. Tanrlar bu grevi bana, dimdik
asal bir obana verdiler. nsafl ve hogrl glgem ehrin
stne dt; Akadl ve Sumerli insanlara iyilik ve refah dolu
kucam atm. Bilgeliimle onlar bu huzurlu yaamdan
koparabilecek her eyden koruyorum. Artk gl olan gsz
ezmiyor; dul ve yetimlere adil davranlyor. Anu ve Enlilin
Esangliada ycelttikleri ve i dayanaklar snrsz olan Babilin
lkesinde kanunlar dzenledim ve ezilen insanlara adaletli
davranlmas iin mahkeme kararlarn kesinletirdim. Benim bu
deerli szlerim Kudurru-talarna elik kalemlerle oyuldu ve
adaleti temsil eden kral olarak benim nme dikildi.
Hammurabi kanunlarnn nsznden bir alntdr

1. ADALETN KRALI

Alevler samandan yaplm atlar sarmt; sapanlarla

I ta yamuruna tutulan evlerin duvarlarndan ve kaplarndan dumanlar ykseliyordu. Silahlarn arpma sesle, ri, oklarn vzlts, savalar coturmak iin alnan bo
rularn tiz sesleri, yarallarn inlemeleri, kalkanlara inen
kl ve topuzlarn grlemeleri ve askerlerin sava lklar birbirine
karyordu. Youn bir toz bulutu, duman, scak kan, dk, ter, atein
scaklndan patlam talar ve yanm ty kokular arasndan gr
nen gne, kan krmzs ltlar sayordu. ehrin kaplar, birbirine
arpan bronz silahlardan etrafa salan kvlcmlarn yaratt kargaa
ierisinde, byk bir grltyle ald. Babilin savalar Rapikumun isten kapkara olmu ve yklmak zere olan duvarlarnn iine
akn ettiler. ehrin dar caddeleri bir anda panik iinde kaan insanla
rn haykrlar ve lklaryla dolmutu. Sava, kumandan ve saray
muhafzlarndan oluan byk bir grubun arasnda bulunan Hammura
bi, saraya doru kouyordu. st ba kan iindeydi ve klcndan yere
hl kan damlyordu. Duvarlarn ve gnein altnda scaktan kavrulan
hurma aalarnn arasnda, oklar tarafndan delik deik olmu, frlat
lan talarn altnda ezilm i binlerce ceset yatyordu.
Bir adam kanlar ierisinde sendeleyerek yanlarndan geti. Elle
riyle gsnn alt ksmndaki kanayan ak yaraya bastrarak, bo gz
lerle askerlere bakt. organlar yere dkld anda ise titreyerek
yere yld ve bir ocuk gibi lklar atmaya balad. Kucaklarndaki
bebeklere sk skya sarlm olan kadnlar ise dumann iinde akn
akn sendeliyorlard.

Babil kral, sarayn darmadan olmu salonunda bu kargaadan

syrlp kendine gelm eye alt. Yaanan bu vahet insann tm duy
gularm kr ediyordu; fke, lm korkusu ve ac, insan birer birer
terk ediyordu. Basamaklarda cesetler yatyordu, yerler adeta kan gl
ne dnmt, silahlar ve krlm kap kacak yerlere salmt. Orada
burada can ekien yarallar yatyordu. Masadan akan arap rtleri
krmzya boyamt. Tahtn kol dayanacak yerine koca bir kl sap
lanmt. Kirlenmi rtlerin ve eitli hayvan postlarnn stnde gz
lerini korkudan kocaman am plak bir kadn yatyordu. stnde
yalnzca altn kolyeler ve bilezikler vard ve azm barmak zere ar
dna kadar amt, fakat sesi kmyordu. Kumandanlardan bir tanesi
kfrler savurarak kadn kalalarndan kavrad ve onu sert bir hare
ketle tahtn nnde diz km eye zorlad. Salarndan yakalad ban
kendine ekti ve sert hareketlerle ona tecavz etm eye balad.
Kadnn iniltileri, lklar ve yakarlar stunlarn ve duvarlarn
arasnda dalga dalga yanklanyordu. Askerler kllaryla saray k
peklerinin karnlarn detiler ve kuyruklaryla ayaklarn doradlar.
Hammurabi parampara olmu giri kaps ile kapy savunurken
len savalarn cesetleri askerinin arasnda duruyordu. Kurumu
kanla kapl kalkann yere dayamt. Klcndan akan kan yerde kk
bir gl oluturmutu. Derinin ve miferinin bronz plakasnn altndan,
rlm sakalna ter damlalar akyordu. Kafas kazan gibi olmutu,
susuzluktan dudaklar atlamt, azna tuz ve toprak tad geliyordu.
Tecavze urayan kadna yle bir baktktan sonra arkasn dnd ve
dar, aydnla doru yrd. Parmaklar klcn ve kalkann saplar
n skca kavryordu.
Bir grup asker ona doru yaklayordu. Hammurabi, Redum
Utuchengali miferinin gm bandndan tand. Ortal kaplayan
toz, is ve kanlarn arasndan, yzleri, kollar ve kalkanlar sem ek
mmkn olmuyordu. Utuchengal miferini karp koltuunun altna
sktrd ve klcnn sap ile gsndeki zrha vurdu.
Son kar koyanlar da ld dedi ksrerek ve alnndaki terleri
sildi. Elde edeceim iz ganimetler, yce kralm, hi de az olmayacak.
Bir blm ite orada.

10

Askerler kraln ve hcum ktas komutannn etrafnda topland

lar. Utuchengal eliyle iaret verdi. Askerlerden biri boynundaki deri
ipten ekerek yanlarna bir kadn srkledi. Yaklak bir dzine beyaz
tenli kadnn kollar enselerine kavuturulup balanmt. Vcutlar
mcevher doluydu. Askerlerden biri homurdand:
Saray kleleri. Haremde oturmu arap iiyorlard.
Hammurabi kadnlarn korkudan kaskat kesilmi yzlerini sz
d. Sslenmek iin srdkleri boyalar alamaktan akm, yzlerinde
siyah ve gm desenler oluturmutu.
Bir sre ehirde kalacaz. Hammurabi elini Utuchengalin om
zuna koydu. N eye ihtiyacnz varsa aln. Onlara fazla eziyet ektirme
yin; ne de olsa bana kar savaan onlar deil.
Byle bir niyetim yok zaten. Utuchengal elindeki ezilm i kal
kan yere indirdi. Gidip saray igal edeceiz ve onu senin iin gven
li bir hale getireceiz, kralm.
nlerindeki kemerli kapy iaret etti. Silahl adamlar, kadnlar
arkalarndan srkleyerek iaret edilen yere doru ar ar ilerlemeye
baladlar. Hammurabi kk bir gln kenarna giderek su iti ve y
zn ykayarak serinlemeye alt. Duvarn stnde vurulmu insan
lar yatyordu ve bir cesetten yaylan kanlar suyu kzl renge boyamt.
Hammurabi klcn temizledi ve tekrar knna soktu.
Sonra yumruklarn amak iin kendini zorlad. Parmaklarnn
arasnda terden srlsklam olmu bir bez hissediyordu.
Hammurabi aniden gzlerini at. Uyku mahmuru gzleri sedir aacn
dan yaplm tavana taklp kalmt.
Derin bir nefes alarak yutkundu. Bir sre hareket etmeden ylece
yatakta bekledi. Her sabah ayn kokuyu ekiyordu cierlerine: lamba
daki lk gazn, altn kadehlerin iinden buharlaan arabn, ehvet do
lu geen bir geceden kalan soumu terin ve ocaktaki snm ateten
geri kalan kln kokusu, odann iindeki havaya sinmiti. Hammurabi
dirseklerinin zerine yaslanarak doruldu. Omuzlarnda yllarn yk
n hissediyordu. Kafasn toplamakta olduka zorland. Yannda yatan
Narudadja sakin nefesler alp vererek tatl tatl uyuyordu. stlerindeki

desenleri ve resimleri tam olarak seemeden, uzun uzun duvardaki ha

llar szd. Oda gne almyordu. Duvarlardan, stunlardan, at ve
talardan oluan muhteem sarayn koridorlarndan ve salonlarndan
gelen seslere kulak kabartt - hizmetkrlarn, klelerin ve komutanla
rn, dalkavuklarn, vezirin, ktiplerin ve iilerin grltleri iitilmi
yordu henz. Yannda yatan kadn uyandrmamaya zen gstererek
ayaklarn byk yataktan aa indirdi, pelerinini srtna ald, halla
rn, kaln rlm hasrlarn ve hayvan postlarnn stnden yryerek
helaya gitti. Su dkp rahatlarken bile hl esniyordu. Dmemek iin
kaygan mozaik inilere yaslandnda, iri taneli kumlar avuladn
hissetti.
Yaklak iki dzine adm daha atarak yukar havuza doru tr
mand ve suyun stnde yzen nilferleri eliyle iterek, kendini scak
suyun iine brakt. evresindeki sessizliin tadn kartarak bir an
iin gzlerini yumdu. Buhar kapl aynalarda atein alevleri dans edi
yordu. Havay is ve esans kokular kaplamt. Scak havlularn koku
su Hammurabiye yazn drt bir yan saran iekleri anmsatyordu.
Kvetten kp bandan ve ensesinden aaya drt testi souk su bo
alttnda derin derin i geirdi. Bunu yaparken de sakalnn renginin
aldn fark etmedi bile. Sonra kuruland; bu gne balamay hi mi
hi istemiyordu.
Resimler ve mozaikler -sarmaklar, tanr tasvirleri, gm, altn ve
deerli talardan yaplm l l efsanev hayvan figrleri - her an
duvarlardan yerlerinden ayrlp zerine atlayacakm gibi duruyordu.
Gaz lambasnn , altn ve gm zerinde raks ediyordu. Bronz
dan kollarn tuttuu beyaz sr kapl testiler, yar karanlk tozlu havann
iinden kendini gsteriyordu. Ayna gibi zeminin stnde kaln perde
ler aslyd. Devasa saray duvarlar att admlardan kan sesleri yu
tup yok ediyordu. Sarayn tavan ise o amansz yksekliin karanl
iinde kaybolup gidiyordu. Baz gnler Hammurabi kendini bu duvar
lar arasnda bir hkmdardan ok bir tutsak gibi hissediyordu; bugn
de ite o gnlerden biriydi. Kendini youn bir bask altnda hissediyordu.
Bir baka perdeyi aarak yatana doru gitti. Kle kzlardan biri

12

Narudadjay uyandrmadan atee odun ymt. Narudadja arafn

altnda kalalarn hareket ettirerek ve kollarm aarak gerindi. Mavisiyah salar arafn zerine yaylmt. Hammurabi sessizce nnde
ki kadnn ak kahverengi tenini, gslerinin koyu ularn ve uzun
kirpiklerini izledi. Elini Narudadjann boynuna gtrerek bomak is
tercesine kavrad, sonra da yava yava gslerinin arasna kaydrd.
Kadn gzlerini aarak dilini dudaklarnn stnde gezdirdi ve inledi.
Ellerini gslerinin altna yerletirip fsldad: Suratnn ask olm as
na neden ben miyim , efendim?
Hammurabi ban sallad. Hayr. Sen deilsin. Ryalarmda yal
nzca lm ve iddet vard, her taraf kapkarayd. Gnm de bundan
daha iyi olmayacak herhalde.
Hammurabi kadnn omuzlarnn stnden arkaya bakt. Duvarda
ki renkli resimler onun gcn ve btn hrs sahibi hkmdarlara kar
elde ettii zaferleri anlatyordu. Narudadja ellerini Hammurabinin
omuzlarna koyarak baklarn tekrar onun gzlerine evirinceye ka
dar bekledi.
Dncelerin durulmaya balyor, ey adaletin efendisi; bir aslan
kadar direnli ve bir mezar kadar kapalsn. Senden daha gen pek ok
insandan daha kuvvetlisin. Karna kan kiileri bir Ziggurat gibi st
ste yarsn - bunu tek bilen ben deilim , efendim. ehvetin beni ge
ce boyunca bitkin drd. imdi ise sana gne nasl neeli balanaca
n gstereceim .
Kadn elleriyle Hammurabinin byn dzeltti ve parmaklarn
krllamaya balayan sakalnn siyah kllarnn arasnda dolatrd.
Elleri kasklarna doru ilerlem eye baladnda Hammurabinin nefe
si sklamaya balamt. Srt st yataa gmld ve ellerini ensesin
de kavuturdu. Narudadja dizlerinin zerine kalkarak onun zerine
doru eildi. Upuzun salar dalga dalga yzne dklyordu.
Ey drt diyarn kral! Elleriyle kasklarnn altna, kaburgalar
na ve ensesine dokundu. Hizmetkrlarn seni giydirdiklerinde glm
seyeceksin ve btn dertlerin ta gecenin kr karanlna kadar uup gi
decek.
Hammurabi gzlerini krpt. Sesi bouklamt. Sen ok gzel

13

ve ehvet dolusun. Hep ok byk laflar ediyorsun, tnannann kz

kardei!
Kadn cevap vermiyor, yalnzca glmsyordu. Hammurabi gz
lerini kapatt ve kendini onun tecrbeli ellerine brakt.
inde baharatl buharlarn ve mrltlarn ykseldii aydnlk oda,
Hammurabi iin gne balayaca ilk admd. Bir dzine kle ve hiz
metkr vcudundaki en ufak eyle bile ilgileniyor, gerekli tm malze
meleri yanlarnda tayorlard. Kraln sa ve sakal taranyor, slatlp
kesiliyor, yalanp bukleler halinde kvrlyordu. Parmaklar ve kollar
scak suyla slatlm bezlerle siliniyordu. Hammurabinin hi konu
madan katran aac ve altndan yaplm kutularn dzinelerce l l
mcevherlerle dolu blmelerinden setii yzkler itinayla parmakla
rna taklyordu. Bir kz Hammurabinin ayaklarndaki izmelerin ba
larn balarken, ketenden yaplm ty hafifliinde bir gmlek om uz
larna dt. Boynuna taklacak olan mcevher henz balanmadan
kral sol eliyle yn pelerininin iinden kolunu uzatt ve ensesine, kol
tuk altlarna ve dizlerine gzel kokulu yalarn srldn hissetti.
Sonra bal gibi tatl ve scak olan bitki ay, ekmek, kzarm et, st ve
balk getirildi. Hammurabi yiyip ierken hizmetkrlarn en yals kal
alarna kemerini ve bileklerine bilekliklerini takt. Hammurabinin bu
kargaann iinde dolaan baklar sonunda stunlarn, ieklerin ve
sunaktaki eyalarn arasndaki mihrabn iinde bulunan resimlere ta
kld. Bunlar Apilsins ve Sinmuballitsin, yani bykbabasnn ve ba
basnn resimleriydiler. Bu iki resmin arasnda ise tm heybetiyle tanr
Marduk ykseliyor, sanki onun baklarna cevap veriyordu. Hammu
rabi eliyle hizmetkrlara kenara ekilmelerini iaret etti ve nndeki
kaln perdeye doru yaklat. Perde grnmeyen eller tarafndan ald
ve hizmetkrlar kraln nnde yerlere kadar eildiler. Hammurabinin
sabah keyfi, bu altn ilem eli perdenin ardnda sona eriyordu.
Koridorun dier ucunda, gn nn aydnlatt blmde, Avvelninuta onu bekliyordu. Ardndaki ktipler yerlere kadar eilmilerdi.
Kraln en kdemli veziri sol elini gsne koyup, ba kesti.

Babil ile Buranun ile diglat lkeleri seni bekliyor, ey gn

drt ynnn hkmdar. Uykun iyi ve derin miydi?
Hammurabi omuzlarn kaldrd ve adamn yzne bakt. Avvelninurta bu bakn ne anlama geldiini anlad ve sessizce Hammurabinin sa tarafna geip onunla birlikte katran aacndan yaplm ko
caman bir masann ortasna kadar yrd. Beyaz perdelerden geerek
etkisini biraz da olsa kaybeden gne huzmelerinde milyonlarca toz
zerresi uuuyordu. Ktipler sralarna geip yerlerini aldlar.
Hkmdarlnn yirmiyedinci yl, bakr rengi flamann yl.
Bana sorarsanz yirmisekizinci ylda da gnlerin aknda pek bir ey
deim eyecek.
Kil tabletler birbirine arparak sessizlii bozdu. Zemindeki hay
van ve bitki resimleri, sanki yan iinde yzyormu gibi parlyordu.
Szlerin beni gerekten teselli ediyor, A w el. Hammurabi g
lmsedi. Hadi olup biten btn facialar srayla say ve bana hangileri
ni dzeltebileceimi syle.
Avvelninurta ksk ksk gldii. Arkas yksek, yumuak minder
lerle denmi sandalyelere oturdular. Yanlarndaki sepetlerin iinde
yzlerce pimi kil tablet vard. Avvelninurta ilk ktibe iaret edince
adam okumaya balad. Hammurabi ve Avvelninurta atalarnda yaptk
lar ksa bir mzakereden sonra, kk ve byk blgelerin Rabinumlarna mektuplar yazdryorlard. Bu arada eitli ulak ve gzc
ler arlp Hammurabinin nnde eiliyor, rapor verdikten sonra
hzla gidiyorlard. Pimi tabletlerin tkrts ve nemli olanlarnn yu
muak sesleri arasnda Hammurabi ve Avvelninurta, Babil mparatorlu
u nun bu ar ileriyle uramaya devam ediyorlard: Rahiplere tali
matlar, Kudduru talar zerindeki kanunlarn belirtilmesi, kanal ina
eden ustalara talimatlar, hkmdara bal alt beylikleri oluturan ya
sallar ile vergi ykmllerine kesin ve kati emirler, ben Hammura
binin arkasnda yer alan prenslere ricalar; ticaret, toprak dalm ve
kraliyete ait sr srleriyle ilgili bilgilerin arive eklenm esi. Bat s
nrndaki zorba gebeleri geri pskrtmek iin grevlendirdii asker
lerden ne haber gelmiti? Hangi ehirlerden hangi eliler fekleniyordu? Krallna yeni topraklar m balanyordu? Hangi krallklarn top

15

raklaryd bunlar? V e her zamanki srarl ricalar: Akadn talarndan,

imen tohumlarndan ve gbreden nce, yneticilere ve su yolu ina
edecek ustalara ihtiya vard. Ba rahip turashdum ile tapnan ml
kiyeti hakknda srtme mi var?
Saray nbetilerinin kumandan Jarimlini yollayn yanna. Ona
nereye kadar hogr gsterebileceimi ve hogrmn hangi izgide
biteceini anlalr bir dille belirtsin.
Avvelninurtanm parmaklarn klatmasyla birlikte bir haberci
koarak oday terk etti. Be buuk saat sonra masann sol tarafndaki
sepetler boalmt. Hammurabi enesini avcuna koyarak dirseiyle
masaya yasland ve stunun yannda duran klesine baklaryla iste
ini belirtti. Kara giysili kle stunlarn evresinden dolanarak, iki ta
ne kupa getirdi. Awelninurta susuyor ve ktiplerin tabletler zerine s
lak bezler rtn seyrediyordu.
Bizi yalnz brakn dedi Hammurabi ve elini kaldrd. Yarn
devam edeceiz, kendinizi ona gre hazrlayn. Her zaman olduu gibi.
Ktipler yorgun ehrelerle sessizce oday terk ettiler. Awelninur
ta hkmdarn kupay kaldrmasn ve imesini izleyerek bekledi.
Sonra masann sa tarafndaki bir sr tablete iaret etti.
Her seferinde beni artyorsun, tanr Mardukun kardei. Neyi
merak ediyorsun? Assur ve Larsa arasndaki topraklarda olup biten bir
ey gznden mi kayor?
Hammurabi derin derin i geirdi ve ellerini masann stne koydu.
Kuzey-bat snrmzda neler olup bittiini tam olarak bilem iyo
rum. ndiglatdaki Malgium ve Mari Tapma rahiplerinin ardmdan
ne gibi dolaplar dndrdklerini bilmiyorum. Kral Zimrilimin ne d
ndn biliyor muyum?
Hibir ey sana bunu bilmek kadar haz vermezdi dedi A w elni
nurta. Henz hibir casus yakalayabilmi deiliz. Rahipler her zaman
olduu gibi manal manal glmseyerek susuyorlar.
Hammurabi ba ve iaret parmaklaryla burnunun etli blmn
svazlad ve elindeki kupann zerinden Awelninurtay szerek srtt.
Baklarnda sakin bir ifade vard.
Tanrmz Gne gibi marur bir isim tayan Samsuiluna, so

16

yumun sekizinci kral olarak gvenli snrlara sahip, iyi dzenlenmi

ve refah dolu bir lkeyi ynetmeli. Bunu baarmak iin her trl gay
ret ve kurnazl gstermeliyiz.
Awelninurta kupasnn iindeki iecekten uzunca bir yudum ala
rak baklarn aa masann desenine kaydrd ve katran aacnn do
al ekillerini incelem eye koyuldu.
Umarm ama ve Marduk koruyucu ellerini bir yarm asr daha
zerinden ekmezler, ey yedinci kral. Kbuslara, yorgunlua, Narudadja ve zorlu su kanal inaatna ramen gnein bulutsuz, souk bir
Addaru-gkyznde ldadn grmenin zaman gelmedi mi?
Hammurabi elindeki kupay sert bir hareketle masaya brakt ve
glerek ayaa kalkt. Marduk adna! ok haklsn. Nerede o gnler
ve geceler? Hatrlyor musun o zamanlar? Su kamlarnn arasnda
nasl rdek avlardk! Su kanalnn kenarndaki palmiye aalarnn
arasnda da kle kzlar kovalardk!
Hizmetkrlar perdeleri hzl hareketlerle atlar ve gne ie
ri doldu. Hkmdar ve veziri, kamaan gzlerini elleriyle kapamak zo
runda kaldlar.
Evet, benim kral dostum diye karlk verdi Awelninurta sanki
uzun uzun dnm gibi, tm bunlar eski Adaletin Kral baba Sinmubalit bu masada u anda senin oturduun yerde oturduu zamanlar
da gereklemiti.
Sarayn bo ve rzgrdan korunan bahesi, attklar admlarn ses
lerini yutuyordu. Pelerinden koarak gelen iki hizmetkr, kraln ve
vezirin omuzlarna ar pelerinler attlar. Yoku yukar giden yolun so
nundaki at korkuluuna geldiklerinde Hammurabi geri dnd.
u Narudadja adndaki kadn... ne biliyorsun?
Sippardan gelen bir Naditum-rahibesi. Aabeylerinin dnce
sizce ve keyfi davranlar yznden fakir dp yurdundan srlm.
Anladm kadaryla sana ehvetli geceler yaatan bu kadna olan ilgin
ve acman sona erdii takdirde, kanaln yaknnda verecein bir tmar
onu memnun edecektir. N asl, kadn hretine lyk m bari?
at iine rlm sslemelerin glgesinde kuru kuru hrdayan
palmiye dallarnn yanndan yryorlard. Aalar henz birka yl n

17

ce dikilmiti. Ahrlarn arkasndaki baheden tavus kularnn tiz ses

leri yanklanyordu. Hammurabi evresine baknd.
Bizi dinleyen kimse yok, ey kraln veziri dedi. O kadn kalbi
mi mutluluktan da te duygularla dolduruyor. ayet gnn birinde
gerekten de ona olan ilgim snm eye balarsa, ona nehrin aasnda,
Halkn Serveti adn vereceim kanaln yaknlarnda gzel bir toprak
paras vereceimi bildir. Samsuiluna ya da yasalarma kar gelen di
erleri tarafndan bama bir ey gelirse, o zaman Narudadja orada g
vende olacaktr.
Avvelninurtann baklar Hammurabinin yznden baka bir ta
rafa kayd. Ellerini olduka geni kollu olan cppesinin iine soktu.
Anszn rpermiti. Belli belirsiz bir ekilde aadaki denizi iaret et
ti. Bir eytan gibi ryalarma giren bir dnce var kafamda. Binlerce
iiye ihtiya duymann sebebi sadece bu su kanai inaat deil. c
retleri gmle dendii iin, iiler ustalardan daha kolay bulunuyor
lar. Btiin Edduba-retmenleri su kanal yapmnn ince sanatn
retip gen ustalar yetitirmek iin ellerinden gelenin ok daha fazlasn
yapyorlar. Bir dn: Eer gneydeki snrda barn hkm srmesi
ni istiyorsak, pek ok erkein kendilerine datlacak olan keskin si
lahlarla krallk tmarlarn korumalarn salamalyz. Ben ise -daha
sonra- Narudadjann gerektii gibi dllendirilmesini salayacam,
yle mi?
Evet. Simanuide ykselen sularn ardndan grdm saysz
kbustan sonra daha ok ey bilir olduk. Eddubada su kanal ina ede
cek yeni ustalar bulunacak.
Yrmeye devam ettiler ve daha byk bir avluya ayk bastlar.
Burada olduka byk arabalar vard. Bronz kakmal tekerlekler l
l parlyor, saray askerleri ikili dv taktiklerini aliyorlard. Kr
balar aklyor, srcler kfrederek dizginlere aslyor, hayvanlarn
srtndan ter akyor ve azlarndan kpkler salyordu. Avvelninurta
eliyle onlar iaret etti.
Zimrilimsin casuslaryla Larsadan gelen casuslar, sarayn ve
ehrin duvarlar arkasnda savaa hazr binlerce askerin bulunduunu
elbette ki biliyorlar. Silahlarmz keskin ve oklarmz hedefi am

18

yor. leride duran kumalarla giydirilmi samandan adamlar iaret et

ti. Saman adamlarn normalde ldrc olabilecek blgeleri oklarla
dolmutu. Y iyecek ambarlarmz azna kadar dolu, srlerimiz bol
ve eitli, hayvanlarmz besili. Dou ile bat arasndaki yollarla nehir
ler de gvenli olduuna gre, Hammurabinin ehri vergiler, gmrk
ve tacirlerin yetenekleri asndan olduka zengin saylr. te rahat
uyumak iin bir sebep daha, tabii Narudadjann cokulu ehveti sayl
mazsa.
Hammurabi ince bir palmiye daln kaldrd ve bir rmcek a
nn ortasn iaret etti. Kurumu sinek lleri buz gibi souk rzgrn
etkisiyle sallanyorlard. Avvelninurta, Hammurabinin baklarn g
rnce rperdi.
Benim tm korkum bu ite. Hkmdar an ortasna bakarken,
sanki sonsuzluu izler gibiydi. Kk hkmdarlar ve rahipler! K
k bir blmyle tanrlara hizmet ediyorlar, byk bir blm ise
kendilerine ve ihtiraslarna ait. te ben m eseleyi byle gryorum:
Ayn bu lanet olas rmcek a gibi, Avvel.
Korkuyor musun, dostum?
Hammurabi ban nne edi. Baklarn rmcek ann orta
sndan alamyordu.
Kendim iin deil. Ben, Hammurabi, imparatorluu avularmn
iinde tutuyorum. Babam bu ii daha iyi yapyordu ve belki olum da
bunu renecek. O kel kafal mahlklar ise alarn ryorlar. allibinin, Rapiqumun ve Enunnann agzlleriyle konuuyorlar. Ben
onlara eer lke byk ve gl olursa ve de zengin, en aptal eek o
bannn bile daha iyi artlarda yaayabileceini glkle anlatabildim.
Y oksa biz neden Enunna ve Mariye kl ve atele yrdk? Avvel
ninurtann glmsemesi, sarayn atsndan esen rzgrdan bile souk
grnyordu.
Biliyorum. Surlarn devrildii anda, kralm ve dostum, ben senin
yanndaydm.
Hammurabi tek bir el hareketiyle rmcek an bozdu.
Dostum Marduk adna! Fsldamaya balayan Hammurabinin
ksk sesi, iddetli rzgrn sesini ancak bastrabiliyordu. Sava, kan,

19

lm ve yangndan nefret ediyorum. Kl sallamak iin artk ok ya

lym. Syle bana: ki nehir arasndaki bu lkenin daima huzurlu ve
bereketli kalmas iin ne yapmalym? Gebe yaayan halklarn ift
ilerimi katlettii yetmedi mi? Senin, benim ve Sumerlerin refah iin
alan herkesin rahat uyuyabilmesi iin, rahipleri kurban m etmem
gerekiyor?
Avvelninurta eliyle Hammurabinin koluna dokundu.
Asur, Elam ve Larsada gzlerim ve kulaklarm var. Aralarnda
ok narin kulaklar ve byk siyah gzlerin says da az deil. Ham
murabi sessizce ona bakt, gz krpt ve yzn rzgrn estii yne
evirdi. Szgelim i Dilm unda Babilden daha fazla sylenti dola
yor. Biraz dnmeliyim, Hammurabi. Babilde rahipler arasnda biri
ya da dieri rmcek a ryorsa - bunu kesinlikle renirim. N e ya
plmas gerektiini biliyorum. Kraln yapmas gereken bir ey oldu
unda bu sana iletilecektir. D eiik glerdeki tanrlarn rahipleri tara
fndan yetitirildiim iin onlarn kafalarndakileri az ok bilirim. B i
raz sabrl ol.
Hammurabi, baklarn Marduk iin yaplm olan ziggurata
doru evirdi. Gne, fayanslarn mavi parltsnda l l yanyordu.
N e yaplmas gerektiini biliyorsun, yle mi A w el?
Evet. Zaferin sana ait olacandan emin ol, fakat asrlk sorulara
hzl cevaplar bekleme.
Bu bir komplo mu?
Avvelninurtanm eli duvarn kenarndaki aa arpt.
Henz deil. Am a belki bir balangc. Sen en stte tahtnda otu
ruyorsun. Benim kulaklarm ise kanal amurdan henz yeni syrlyor.
Hammurabinin baklar yine sarayn alnda, duvarlarnda ve
askerlerin stnde dolamaya balad. Ellerini cppesinin yenlerinden
dar kard. aret parma Avvelninurtanm kprck kemiine do
kunuyordu.
yi. Doru. A cele etm eye gerek yok. Konunun ne olduunu bili
yoruz ne de olsa.
En azndan biz biliyoruz. Avvelninurta kahkaha atarak gld.
Grne gre sevinci kahkahasna yansmt. V e bizim dmzda

20

birok kii. Kkrdayarak ellerini birbirine kenetledi. u an aklmdan

birka kiinin ismi geiyor. Yarn bu say daha da artacaktr. nan ba
na, kralm.
Senin sylediin her eye inanrm. Daha dorusu, hemen he
men her eye.
Mardukun tapnandan davul ve ark syleyen bouk sesler
ykselerek rzgrla saray duvarlarnn kenarlarna esiyordu. Ayakta
duran tanr heykellerinin yzlerine ve bedenlerine glgeler dyor,
bembeyaz kolonlarn ve stunlarn hatlarn belirginletiriyordu. nanna glmsyordu, EnliFin baklar donuktu, ama gz krpyordu ve
Mardukun bedeni sanki titriyordu. Zigguratn fayanslarna den g
ne bir erit halinde ehrin zerine yansyordu. Bu eridin iinden g
vercinler bir sr halinde geti. Anszn gne dalgalanmaya ba
lad; saray avlusundaki adamlar kafalarn kaldrp yukar baktlar. Bir
ift kartaln gvercinlerin arasna dalp onlar darmadan ettiini g
rnce, olduklar yerde donup kalarak Hammurabi ve Awelninurtaya
baktlar.
V ezir, hkmdarn sesini tanmakta glk ekti. Hammurabi o l
duu yerde dnp duruyor ve elleriyle gzlerini kapatyordu.
Bu nasl bir iaret? V e sen kalbimin huzuruna ilikin iyi szler
ediyorsun!
Kuzeydoudan bir amal-rzgr uuldayarak bo tarlalarn s
tnden esti ve kanallarn stndeki prltlar alp gtrd. Havada toz
bulutlar uuuyor, atdaki insanlarn stne bak gibi keskin bir so
uk kyordu.

21

2. KANALIN NDE LM

|
Batda kkreyen bir aslann gl sesi serin havay tit' retti. Asmalarn dibindeki yapraklarn altnda kertenkele
ler hrtyla yryorlard.-Souk hava henz sarayn avlusunda hissedilmiyordu. Kerpiten yaplma kaln duvarlar
bu Nisannu gnnn scakln ieri vermeye devam
ediyorlard. Sharmadu konuunun erefine bir dzine kiik kandil
yakt ve onlar duvardaki nilerde bulunan kaln dallarn arasna yer
letirdi. Dallarn duvarn przl kire badanasna yansyan glgeleri,
titreyen asma deseninin iinde kayboluyordu. Daduu kendini bildi bi
leli burada asma yetiirdi; babas asmalara dier bitkilere gsterdii
zenden ok daha byk bir ihtimamla bakyordu.
Nihayet son kandilin fitili de yand. Titreyen alevin nnde toz
zerrecikleri uuuyordu. Daduu esneyerek ban kaldrd ve gerindi.
BUtiin bedenine tatl bir yorgunluk kmt. Tarlada almaya tek
rar almas zaman alacakt. Sharmadu ona bakp glmsedi ve hzla
evin iine kat; bu sanki sabahn erken saatlerinde bir saat iin veril
mi bir vaat gibiydi. Baheden Daduunun kulana uzun sredir z
ledii birtakm sesler geliyordu: Fareler kanaln iindeki sazlan hr
datarak yryor, kurbaalar vraklyor, kk pencerelerin nlerinde
sivrisinekler vzldyordu. Palmiye aalar rzgrda sallanarak hr
dyordu. Daduu, Shindurrulun ve babasnn seslerini duyunca ayaa
kalkt.
Vay vay, demek ki gen adam saray okulunu asmaya hak kazan
d, yle mi? Shindurrul Daduunun bileini kavrad. Kalem yerine
apa sallamak hi de kolay saylmaz, yle deil mi?

22

Daduu kendisine verilen selam ald ve yerlere kadar eildi. Za

rif keten giysiler giymi tacirin bedeninden etrafa tatl ve ho bir koku
yaylyordu. Daduu glmemek iin kendini zor tuttu.
retmenlerim yardm etmeme izin verdiler. Fakat geceleri yine
derslerime almak zorundaym, Damgar Shindurrul. Btn kaslarm
aryor. V e srtm artk dik tutamyorum.
Duvarlarn ardnda ten Austos bceklerinin sesleri kulaklar sa
r edecek kadar iddetli olmaya balad. Aslann kkremesi bir kez
daha ortal nlatt, bu sefer tanrann rzgr anlamna gelen Tum
Martudan, yani gneybatdan geliyordu. Tacir, Daduunun yanakla
rn okadktan sonra, duvara gmlm olan banka oturdu.
Daduu alkandr. Yoksa ehirde para kazanmann ne kadar
zor olduunu unutup giderdi. Onun btn gcne ihtiyac var. le
deil mi, U? Baba Utuchengal uzatt iaret parma ile Daduunn
omzuna dokundu. Bizim topraklarmz byktr; tmar neredeyse alt
Bur, yani yzelli dnm byklnde.
Babann ksa parmaklar bakr gibi sert ve kabayd. Kararm tr
naklar krlm ve bakmszd. afak sker skmez iki kle ve Daduuyla birlikte arpa tarlalarnn arasndaki su yollarn tem izlem i, kirli-sar amurlar yanlardaki eimlere doldurmular ve iki dirsek geni
liindeki kanala su vererek tarlalar sulamlard.
N e de olsa o ileride zengin ve gl bir adam olmaya aday.
Ekallumda bir vezir olacak, yle deil mi, U?
Daduu evet anlamnda ban sallad ve yorgun bir ifadeyle g
lmsedi. Tacir kollarn kalalarna dayad ve etrafna baknd. Nere
deyse tm parmaklarnda birer yzk ldyordu. Yzklerin zerin
deki deerli talar ya kandillerinin n sourup, kzl ve mavi pa
rltlar eklinde geri yanstyorlard.
Bu ok iyi, Utuch karde. Shindurrulun gznden hibir ey
kamyordu. Yanarak koyu krmz bir renk alan Agurru-yer talarnn
apraz deseniyle asmalarn yapraklar gecenin rengini alarak yut
maya balad. Utuchengal oluna bakarken gurur duymuyor deildi.
Sonra elinde hasr otundan yaplm bir tepsinin zerinde bir testi ve

23

bardakla gelen Siachuya iaret etti. lk serin esinti sessizce duvarlarn

st ksmna kt. Tacir geni geni srtt.
Kafada ve kollarda g. Olunun her ikisine de bolca ihtiyac
olacan dnyorum, ta ki kudretli efendinin sanda oturup, ona
bir kayadan fkran kaynak suyu gibi akl aktarmaya balayncaya kadar.
Utuchengal ban ne doru sallayp suskun kald. Siachu geni
omuzlu tacire glmseyerek ban ne edi.
Ho geldiniz, efendim. Annem size bira gnderdi.
Bu ok iyi. Teekkr ederim.
Daduu bardaklar datt ve kahverengine alan kpk kenarla
rndan tancaya kadar ilerini bira ile doldurdu.
Palmiyelerin, amfstklarnn ve nar aalarnn ok iyi durum
da olduunu greceksin, efendim .
Yarn sabah. Shindurrul uzun bir yudum ald birasndan. Kafa
snn arkasndaki kel blge bu ilkbaharda bir yumruktan daha da b
yk bir hale gelmiti. Ben iyi mal istiyorum, baban ise iyi bir fiyat;
ikimiz de bol para kazanmak istiyoruz. Srtarak beyaz dilerini gs
terdi. Sen sonsuza kadar Edubbada zavall Shub-lugala delikanls
olarak kalacak deilsin; her ekelin, her M inenin byk nemi var
dr, gen adam!
Shindurrul yedi senedir hasadn en iyi ksmn satn alan bir tacir
di ve onlar ylda neredeyse oniki kere ziyarete geliyordu. Olduka g
rltc olsa da, sevilen ve beklenilen bir konuktur. Sohbeti sayesinde
lambalar akamlar erkenden snmez. Topraklarn te biri Babaya
aitti, te ikisi kraliyet topraklaryd. Shindurrul asla dolandrclk
yapmaz ve karlanmas mmkn olmayan taleplerde bulunmazd. Ol
duka yorgun olan Daduu yine yerine oturdu. Dnceleri giderek
bulanklayordu. Okulun sk eitimi, yakc gne, tarlada alma,
durup dinlenmeden tulumbay basma ve kanaldaki pis suyun iindeki
i ona olduka ar gelmiti. tii buruk birann bile tadna yaram
yordu.
Daha fazla itii takdirde herhalde daha masadan kalkmadan
uyuyup kalacakt. Buna ramen iinde byk bir huzursuzluk vard ve
sebebini bir trl anlayamyordu. Onu rahatsz eden bir eyler vard;

24

sanki trnann iine kymk batm gibi bir his. Beyaz duvarlar ara
sndaki bu sessiz oda, siyah sakall tacir iin olduka basit bir
meknd. O kral iltizamndan, paradan, pazardaki satclarn inanlmaz
fiyatlarndan, vergiden muaf olan topraklardan ve Hammurabinin da
ha ok g ve refaha a olan rahip takmndan sz ediyordu. Daduu
uykuya dalmak zere olduunu anlad. Siachu bir ku gibi hafife ona
yaslanmt.
Uykunu iyice al, U . diye fsldyordu kulana. Eve gir. Ba
bam ve Shindurrul her zamanki gibi btn gece kafay ekecek ve ko
nuacaklar. Daduu gzlerini krparak esnedi. Siachu -bir glckhenz zayftan ok sskayd. Birka seneye kalmaz yetikin bir esmer
gzeline dnecekti. Bylesine Babilin caddelerinde dnp dnp
baklrd. Gzlerini ovuturarak uykusunu datmaya alt.
Artk sizin gibi almaya pek alk deilim .
Shindurrul ve Utuchengal bir kahkaha koyuverdiler. Anne Shushunann tahta boncuklardan ve silindir eklindeki kk kemik para
larndan yaplm perdeyi kenara itip atn duyunca o yne baktlar.
ok hzl imeyin sakn dedi Shushuna. Masa hazr. G ece ha
va souk olur; teceksiniz.
Asm a Evin efendisi ard. Shindurrul byk altndan glmse
yerek kadnn nnde eildi. taat edelim. Yoksa o gzelim yemein
souyacak, Shushuna. Shindurrul barda sallayp tombul elini Utuchengalin omzuna koydu ve ev sahibini evin giriindeki kemerden ie
ri itekledi. Daduu gzlerini ovuturuyordu. Krek kemiklerinin st
ne dayanlmaz bir ar yerlemiti. ln ilerinden tekrar aslann
kkremesi duyuldu; hem de bu defa tam kere! Bir iaret miydi bu?
Daduu korkusunu hissettirmemeye alt. ki insan boyundaki duvar
larn stnden slak ve souk bir rzgr uuldad.
Siachu elini tutup ince uzun ban kaldrd ve fsldayarak: Du
yuyor musun? Nedir bu trtlar?
Ben yalnzca rzgrn uultusunu ve sazlarn hrtsn duyuyo
rum.
Daduu yldzlara bakt. Hurma ve nar aalar, ay ktan ve ka
ranlktan oluan eritlere blyordu.

25

Ayak sesleri vard. Siachu meye balad. Daduu kolunu

onun omzuna atarak ats sazlarla rtl evin scak ortamna gtrd.
Duvardaki kk oyuktan bir lamba ald ve rzgrn sndrmemesi
iin elini nne siper ederek baheden ayrld. Bu sade baba evinde
her an onu ocukluuna gtren ayrntlar arpyordu gzne. Tarlala
ra, su kanalna ve tulumbaya doru inen bir yamata durdu. Geni ka
nallarn birletii yerlerdeki btn evler ve yaplar, selden korunmak
iin gereken ykseklikte yaplmt. Neredeyse iki byk Sar genili
inde bir toprak uzanyordu nnde. Kanallarn birounun zerinden
bykl yalnzca bir arn olan kiik kprler geiyordu. A y
durgun suyun zerine dalga dalga yansyordu. Arpa, yulaf ve buday
ekili drtgen ve dikdrtgen tarlalar, palmiye aalarnn dallar altnda
derin glgeler, saysz kz bcei, balklar ve kurbaalar dnda baka
bir eyi korumayan it gibi sralanm su kamlar vard. leride birbi
rinin ard sra sralanm evler grnyordu. Tm bunlarla birlikte soangillerin keskin kokusu ve kocaman dolunay Daduuya oktandr
zledii huzur ve gven duygusu veriyordu. Glmsedi. Elleri sv ki
reten kpkrmz olmutu ve derisi atlamt. Sharmadunun scak su
sam yayla ovmas da pek fayda etmemiti.
Bu yalnzca rzgr. Tekrar eve dnd. Duvarlarn etrafnda
tozlar uuuyordu. Lambalarn titreyen alevleri kzl bir renk ald. Da
duu yn ve deriden yaplm kaln perdeden ban uzattnda, tacir
ve ailesi sofrada oturuyorlard. Utuchengal iaret parma ile masaya
tklad. Karsnda, masann dier ucunda, Shindurrul oturuyordu.
Her ey yolunda m, U?
Daduu evet anlamnda ban sallad.
anan iyici doldur, olum, yoksa halsizlikten kanaln iine
deceksin.
Olur, baba. Daduu domuz etini fasulye presine bulad. D o
muzun kzarm derisi kzl parltlar sayor ve bal gibi kokuyordu.
Dilerinin arasnda tuz taneleri atrdad. A nszn sofrada oturanlarn
tm olduklar yerde donakald. Evin yaknlarndan korkun sesler ve
patrtlar ykselmeye balamt.
Sharmadu elindeki ana yere drd ve aniden ortal saran

26

korkun seslere bir de krlan anan angrts eklendi. Artk crcr

bceklerinin yerine sadece baran eek ve katr sesleri duyuluyordu.
Ahrdan tepinme sesleri ve krlan tahtalarn atrts geliyordu. Shindurrul ve Utuchengal yerlerinden frlayp etrafa baknarak kapya do
ru yneldiler. Daduu da son lokmasn telala grtlandan indirip bir
rpda koridora doru kt. Tam dnd gibiydi. aslann kk
remesi artk evin etrafnda dolanyordu. Koyunlar ve keiler ac ac
meliyordu. Kpek ise saldrmaya hazrlanyor, boazndan korkun
sesler kartarak hrlyordu. Havlamas ac dolu bir ciyaklamayla sona
erdi. Dii domuz bir sre lk la bardktan sonra, o da suskun
lua gmld. Daduu korkunun verdii tutukluu stnden atp, el
yordamyla kk odada kapnn stnde bulunan silahn arad.
Koridorun iinden vzltyla bir ok geti, belli ki ok yakndan
atlmt. Birtakm glgeler duvarlarn zerinden atlyordu. Daduu
odann kesinde titreyerek bekliyordu. Terden srlsklam olmu elle
riyle iki azl bronz baltann sapn kavrad; bu balta Shindurrulun
hediyesiydi. Duvardan atlayan glgeler birden dalarak komaya ba
ladlar. Annesi haykryor, babas kfrediyordu. Sa taraftan ar dar
belerin kard grltler duyuluyordu. Bu karmaann iinde bir e
ye kar koymaya alan bir kle kzn l duyuldu ama Daduu
nedenini anlayamad. Daduu cesaretle dar, a kt. Korkudan,
aknlktan ve fkeden tir tir titriyordu. Baltay bann stne kaldr
d. Beyaz bir glge yanndan atlayp geti. Dadau esmer bir yz, uu
an bir al ve ldayan iki haner seebildi sadece.
Elindeki baltay hzla glgenin zerine indirdi. Balta geni bir ya
rm daire izerek Siachuyu yakalamaya alan adama sapland. Bal
tann keskin ucu gebenin kulan paralaynca, Siachu adamn elin
den kurtuldu ve panik iinde karanla kotu. Daduu baltay tekrar in
dirince, adamn kolu garip bir ses kartarak koptu. Eklem yerleri par
alanmt. Adam duvara arparak yere dt. Paralanan damarlarn
dan fkran kanlar kire duvarlarda karmakark desenler oluturu
yordu. Gebe tiz bir lk attktan sora son nefesini verdi.
Daduu dnmeden hareket ediyordu. Bu gecenin her saniyesi
sanki atete sertleen kerpice kaznr gibi beynine kaznyordu. Baltay

27

adamn vcudundan ekti ve elinde ldayan bir hanerle stne yr

yen ikinci bir glgeye indirdi. Keskin taraf saldrgann burnunu ve
yanaklarn keserek onu sendeletti. Adam arkaya doru derken kan
da boulan bir lk att. Esmer adam derken kafasn ta banka
arpmt. Bu arada annesinin yardm arlar yava yava hafifledi
ve bouk seslerle sona erdi.
Siachu yok olmutu. Sol taraftan birbirine arpan metal sesleri
geliyordu. Dii domuz bir kez daha eziyet edilen bir ocuk gibi bar
d. Daduu ileri doru atlp, sola yneldi. ift tarafl baltay sanki ar
tk ona ait deilm i gibi hissettii sa elinde, yerde sryerek tayor
du. Baltann keskin ular ayak bileklerinin yanndan otlar yara yara
ilerliyordu. Evin ana blmne kotu: Shindurrul artk burada deildi.
Bir gebe Daduuyu kanl baltayla grnce, hanerini yerde yatan
birisinin vcudundan skerek dar, avluya atlad. Annesinin bedeni
krlm anaklarn ve yem ek artklarnn arasnda, masann zerinde
yatyordu. Krlan testilerden akan bira yerde kk bir glck olu
turmutu.
Daduu kaan adamn peinden kotu. Frlatt balta grltyle
duvara arpt. Bahe duvarlarnn ardndan anlalmayan bartlar ge
liyordu; her yanda kaan ayak sesleri duyuluyordu. Uuan pelerini
ile bir saldrgan asmalara tutunarak trmanmaya balad. Duvara akl
kazklar atlayp duvardan ktlar ve asmalar birbirine geip kt.
Daduu gebenin ardndan baltay kaldrd, fakat indirmesine frsat
kalmadan adam duvarn stnden atlayp karanln iinde kayboldu.
Daduu giri kapsndan dar frlayp yere kt. Sa taraf kzl
alevler sarmt ve grltler geliyordu. D este deste yl sazlar du
man tterek yanyordu. Baz yerlerde yere dp krlm kandillerden
salan ya yerleri ve duvarlar tututuruyordu. Daduu yanaklarndan
gz yalar szldn fark etmedi bile. Aalarla duvarlarn kenar
lar arasnda glgeler bir o tarafa bir bu tarafa kap duruyordu. Evin
Babile bakan arka tarafndan sava sesleri nlyordu. nsanlar ks
ryor, kfr ediyor ve baryordu. Tm bunlara bir de yanan kuru
odunlarn atrts ekleniyordu.
Bu arada rzgr iddetlenmi ve ln kumlarn havaya savur

28

maya balamt. Daduu sava grltsnn geldii yne doru ko

maya balad. nne kan glgeleri vuruyor ve hzla yanndan geen
karaltlara kar kendini koruyordu. fkeden gzleri kararmt. Ahrn
yanndan geerken can ekimekte olan bir koyundan dklen kanlara
basnca aya kayd. Ahrn iinden inleme sesleri geliyordu. Etraf
dk ve yanm ty kokusu sarmt. Ahrdan kan duman, alevlerle
birlikte gkyzne ykseliyordu. Rzgr dalan duman Daduunun
ardndan srklyordu. Gz ucuyla gebelerin keileri ekitirerek
yanlarna almalarn seyretti. Adamlar iinde su olmayan kanala atla
yp karanla karyor, fasulye bahelerini ineyerek kzl alevlerle
yanan blgeyi terk ediyorlard.
Daduunun bann stnden vnlayarak iki ok geti. Delikanl
oklarn kard rzgr hissetmiti. Ardnda bouk bir lk iitti.
Her yer kan glne dnmt. Aniden nnde ketenden yaplma bir
pelerin giymi olan bir adam belirince, hi dnmeden tm gcyle
baltay zerine indirdi. Baltann ucu eti yard ve kem ie saplanp kal
d. nndeki karalt haykrarak arkasn dnd ve bu hareketi keskin
metalin kaburgalarndan kmasna sebep oldu. Bir an iin adam sap
sar yzn Daduuya dnd ve kocaman gzlerle ona bakt. Sonra
bouk bir lk daha atarak yere yld. Daduu hem tir tir titriyor,
hem de vcudunun tm gzeneklerinden ter boanyordu. Yerde can
ekien adamn stnden atlad ve ahra bakt. atsndan duman ve
alevler fkryor, toz bulutlaryla birlikte havaya kvlcmlar ykseli
yordu. Daduunun genzi yand ve uzun uzun ksrd. nnde
rzgrdan savrulan su kamlarnn arasndan koan karaltlar vard.
Kanal bendini aarak batya gidiyorlard.
Birden krek kemikleri arasna bir darbe indi. ne doru der
ken ensesinde ve kafasnn arkasnda yakc bir ac hissetti. Kendini
kaybederek elindeki silah yere drd. Daduu bir palmiyenin gv
desine arpt ve yamatan aa yuvarlanarak tr tr krlan sazlarn
arasna dt. Sonra suya yuvarland ve pek gl olmayan akntnn
etkisiyle srklenmeye balad.
Souk su onu ayltmt. Artk ac falan hissetmiyordu. Kendine
gelir gelmez nce panik iinde rpnmaya balad, fakat hemen sonra

29

sakinleip kendini akntya brakt. Anszn sazlarn ve titreyen kla

rn arasnda bir oku belirdi. Etrafna baknp yapmas beklendii gibi
okunu yayna yerletirdi ve kirii gerdi. Yaydan frlayan ok vnlayarak
sazlarn arasndan geti ve suya arpt. Daduu nefesini tutup bacakla
rn kmldatmadan dalmaya alt.
Bir sonraki oku ne duydu, ne de grd; fakat ok omzunu syra
rak suyun iindeki amura saplanmt. Oku etrafna dniip bakt ve
dier gebelerin yanma doru yrmeye balad. Adamlarn glgele
ri kvrm kvrm kum ynlarnn stnde gittike uzuyordu.
Daduu kyya yzd. amurlarn stnde sazlarn arasndan y
rd sendeleyerek ve yamaca trmanmaya balad. Yukar ulanca
kendini kaybederek yere yld. evresindeki her ey bir anda kapka
ranlk, dipsiz bir kuyuya dnt.
Souktan kaskat kesilmi olmasna ramen, Daduunun tm v
cudu titriyordu. Dileri birbirine arpyordu. Gzlerini amaya ve k
srerek boazndaki kumlu ac balgam karmaya alt. Sazlarn ii
ne azndaki otla dolu svy tkrd. Srtndaki yara artk kanamyor
du. Sanki iddet dolu bir kbustan uyanm gibiydi; ama biliyordu ki
gece yaanan yama ve lm gerekti. Daduu kurumu amurla kapl
ellerini koltuk altlarna sokarak etrafna baknd. Tozdan kzla brn
m sisin ardndaki uzak ehrin duvarlarna, gnn ilk dmek
zereydi.
Etraf soumu duman ve yanm boynuz kokusu sarmt. at
larn ve ahrn son kalntlar da atrdayarak yklyordu. Daduu de
rin derin nefes alp verdi. Baklar artk o kadar bulank deildi. Her
kes lmt. Her ey gibi asma baheli ev de yerle bir olmutu, hay
vanlarn hibiri yaamyordu. Burada artk hibir ey yok. Bilm iyo
rum... sten simsiyah olmu duvarlara yaklat. Duvarlarda bir parmak
geniliinde yarklar vard. Her yann aresizlik kaplad. Midesine
sanki koca bir ta oturmutu. Karsna kacak olan grnty tahmin
ediyor ve souk terler dkyordu. Boazna ac ac yanan bir eyler
dmlenmiti. Soluunu tutarak gvensiz admlarla klelerin kald
odaya ilerledi.
Kap eiinde Buria paralanm bir kafatasyla yatyordu. Kan,

30

sa ve beyin paralan yer yer birikintiler oluturmu, soluk renkli par

alar etrafa salmt. Daduu ancak bir eliyle gzlerini kapatarak bu
yar karanlk odaya girmeye cesaret edebildi. Herkes ld. Her eyi
aldlar diye mrldandn fark etti sessizce. Kendi sesini bile tanyamyordu artk.
Korkudan ne yapacan bilemeyerek duvar boyunca sendeledi.
Yerdeki bzlm cesetlere basmamaya gayret ederek komaya bala
d. Gnein ilk klar alana vurmaya balaynca duvarn durumu tm
plaklyla meydana kt. Kap ve pencereler, ilerinde korku ve y
km grnen siyah birer delik haline dnmt. Daduu fsldayarak
uzun bir dua okudu.
Anne, baba, Siachu, Sharmadu... Shindurrul... Neredesiniz?
Sharmaduyu ahrda buldu. erideki saman, hayvan dks, yr
tlm elbise paralar, urganlar ve bir zamanlar hayvan derisi gerili
olan bo ereveler, haydutlarn ne alacaklarn iyi bildiklerini gste
riyordu. Ahrn kapsndan ieri k szyordu. Sharmadu srt st yer
de yatyordu. Uzun bacaklar iki yana ayrlmt, cinsel organ ve bal
drlar kan iindeydi. rlplakt ve vcudunda derin kesikler, trnak
izleri ve morluklar gze arpyordu. Belli ki lesiye dvlmt. Eek
semerlerinden birinin ipiyle sklan boazndan kanlar szyordu. Sharmadunun kafasndan iki arn ileride, yalan yanndaki tezein iin
de, sar pelerinli bir adamn cesedi yatyordu. Bu gebenin kafasnn
arkasnda babasnn baltas saplyd ve neredeyse yumruk bykln
de bir yara amt.
Sharmadunun kollar yanlara almt ve parmaklar sanki Daduunun duymad yardm lklarn atarken onu arar gibiydi. Da
duu kendine gelmek iin silkelendi. ine haner gibi saplanan ac
sanki gsn delip kacakt. Grdklerini anlyor, bundan sonra g
recekleri dn patlatyordu.
Yklm , dklm ve sallanan at paralarndan oluan birbiri
ne girmi harabenin iindeki palmiye odunlar ve su kam artklar
hl iin iin yanyor, gkyzne kaln stunlar halinde ac bir duman
ykseliyordu. Ufuktan gne kpkrmz ykselm eye balam olsa da,
henz dnyay stmyordu. Tarlalarn stne, aa ve allarn arasna

31

ince bir sis kmt. Daduu ayak izleriyle dolu topra ve inen
mi ekinleri dzeltti. Yere devrilmi olan saz iti kaldrd ve nal izleri
ni sildi. Sonra zorlukla kendini evin iine att.
Annesi masann stnden yerdeki ta sraya kaymt. nce, kan
sz yz, donuk gzlerle Daduuya bakyordu. Sa zlmt ve s
lak bir bez gibi yere sarkyordu. Her yerde krk anak paralar ve ye
mek artklar vard. Annesinin eli ocak ile odun ynnn arasndaki
bolukta duran hanere uzanmt. Bu elde artk bir tek yzk, bilezik,
gm, bakr ve tatan yaplm kolye yoktu artk. Daduu masaya da
yanp bu donuk baktan bir anlam karmaya alt. Boazndaki
hanerin neden sapna kadar itildiini aklayan bir ipucu ya da bunun
gibi bir ey. Fsldadnda sesi ok kaln kt.
Baba? Siachu?
Avluyu bir an anmsad gibi grdn sand, fakat zihnindeki
grnt yldrm hzyla deiti. Asmalar duvarlardan sklmt, dal
lar krlmt. Kire kartrdklar kaplar krlm ve duvarlarda kazk
larn km asyla yksek boru geniliinde delikler almt. Param
para olmu ve koparlm yaprak ynnn tam ortasnda Utuchengal
srtst yatyordu. Sa yananda, boynunda ve gsnn iki yerinde
krlm ok paalar saplyd. Belli ki ok yakn mesafeden atlm ve
ok derine girmilerdi. Duvarlarn arkasndan ar ar ilerleyen biri
nin ayak sesleri duyuldu.
Daduu rperdi ve dar kotu. aresizce silahna baknd ya da
silah olarak kullanabilecei herhangi bir ey arad. Yar yabanc, yar
tandk bir karalt, palmiye aalarnn iinden kp yamaca doru y
ryordu. Batan aa amura batmt; kurumakta olan amur elbise
lerinden ve cildinden dklyordu. Daduu heyecanla bard:
Shindurrul!
Sonra tutukluunu zerinden atp tacire doru komaya balad.
Adam aknlkla gnee kar gzlerini krptryordu. Yz aresiz
lik, fke, hzn ve tozdan ibaret bir maskeydi sanki. Alnndan aa
yol yol ter akyor ve gzlerindeki yalar, yzndeki kanlara karyordu.
Kei beceren pislik herifler! Shindurrulun azndan kan bu
fke dolu szler, havada aklayan bir krba etkisi yaratt. u yaptk
larna bir bak.

32

Sa elinin yardmyla sol elini kaldrd. Btn yzklerini alm

lard. Yzk parma ile orta parmann ilk boumlarnn yerlerinde
de yeller esiyordu. Yaralarn kemerinden kopard deri paralaryla
sarmt. Nihayet dz alana ulat ve gzlerini Daduunun yzne dik
ti. Kafasn yana eerek kalarn kaldrd. Alnndan kumlar dkl
yordu. Beni zorla beraberlerinde gtreceklerdi. Mardukun fkesi
adna, kendimi ellerinden zor kurtardm ve komaya baladm. Kom
ularn yanndan, atee doru kotum. A ilen?..
Hepsi ld. Daduu baklarn ayak parmaklarna indirdi. Siachu nerede? Onu bulamadm.
Hepsi mi? Shindurrul, Daduuyu kendine ekip gsne bas
trd. kisi de yorgunluktan zor ayakta duruyordu. Bir sre sonra tacir
Daduunun kulana eildi ve fsldayarak:
Siachuyu onlar gtrd. Kardlar yani. Yayor, ama ben ona
yardm edemedim. O pileri takip etmek iin artk ok ge. Komunuz
bile onu duymam. Nasl yardm edebiliriz, elimizden ne gelir, bile
miyorum.
Daduunun yanaklar atlayan amura ve Shindurrulun elbisele
rine srnyordu. Tacir onu omuzlarndan kavrayp, kollarn aabildi
i kadar uzaa itti.
Komular evle ilgilenir. Biz buradan gidelim ve nbetilere olup
bitenleri anlatalm. Yaralarma bakacak bir hekime ihtiyacm var. Ya
rn gereken neyse yaplacaktr. Korkma artk, olum. Sen benimle otu
rursun. Gereken her eyi halledeceim. Gel imdi.
Daduu olur anlamnda ban ne sallad. Tacir kesilen parmak
larndaki kurumu kanla kapl yaralara bakt ve zarar grmemi eliyle
Daduuyu tutup siyah duvarlar boyunca ekitirerek gtrd. kisi
birlikte bal rengi gnee doru yrdler. Daduu dnp ardna bak
maya cesaret edemiyordu. Yerdeki sisin stnde bir gvercin srs
topland ve yeni ekilmi tarlalarn stnden umaya balad. Dadu
unun gzleri yanyordu. Artk alayamyordu. Bir palmiye aacna
yasland ve kusmaya balad; be adm nnde ise tacir yzn evir
mi onu bekliyordu.

33

3 .TACRN EVNDE

Bent yolunun iki tarafnda sra sra hurma aalar uza

nyordu. Yolun ucu insann gzn alan bir a gider gi
biydi. Daduu yzn ovuturarak Shindurrulu takip
ediyordu. Bendin sonunda iki byk su eddi arasndan
Buranun akyordu gneye doru. Suyu azd ve aknts tembeldi. Neh
rin geni yz neredeyse hi kprdamayarak kocaman duvarlar ve
gnei olduklarndan daha bykm gibi yanstyordu. Duvarlar otuz
adam yksekliinde bembeyaz yaplard. Tepelerinde keli talar,
heybetli kntlar ve dar rampalar vard. Daduu bu muhteem yapla
r seyredecek durumda deildi. Suyun kyya vururken kard sesle
sallanan palmiyelerin trtlarn ve dallarnn hrtlarn bile sanki
bir sis bulutu ardndan duyuyor gibiydi. Duyduu ar ve yorgunluk
tan dolay, Shindurrulun sylediklerinin tek kelimesini bile anlam
yordu artk.
Gel, olum. Salc ite orada. Karya gem eliyiz. Bouk sesler
kararak ksrd. Elim fena halde szlyor.
Daduu bent yolunun sonuna kadar tacirin arkasndan yrd.
Gkyznn rengi soluktu ve ehre doru dank bulut kmeleri bir
perde gibi ar ar ilerliyordu. Geen frtnann kaldrd tozdan son
ra, Gne Tanrs aman yldz parlyordu. Bundan nce de binler
ce kez kara bulutlar ehrin stn kaplayp, sonra dalmt. Salc
dallardan, deriden ve palmiye aacndan yaplm dz kelein stnde
uyuyordu. Shindurrul barmaya balad:
Bizi karya gtr, Guru salc. abuk ol. Artk dayanamyorum.

34

Elini yukarda tutuyordu. Yine elindeki amurdan kan szmaya

balamt. Shindurrulun toz toprak iindeki yz gri ve km gr
nyordu. Salc esneyerek kalkt. Sallanarak doruldu ve onlar szd.
Hibir ey sylem eden uzun sopasn eline alp ucundaki deri halkay
bileine geirerek dmledi. Daduuya eliyle iaret etti.
Bana yardm et.
Birlikte sal itmeye baladlar. Yalanm deri iri kum tanelerinin
zerinde kayarak suya indi. Tacir sallana sallana saln n ksmna y
rd ve iple rlm kenarlardan tutunarak oturdu. nliyordu. Salc,
Daduunun saln arka blmnde yerini almasn bekledi. Homurda
narak elindeki gnderle sal nehrin yava sularna itti. Sal yeterince
hzlandnda kreklere sarld. Yolun te birini nefes nefese tamam
layncaya kadar hi konumad.
Seni, Guru, daha dn karya geirdim.
Evet. Shindurrul eilip avcuyla su ald ve yzn ykad. V e o
lanet olas Amurrumlar parmaklarm kestiler. Yzklerimi almak
iin. Onun da ailesini ldrp evini yaktlar.
Bayla ehre bakmakta olan delikanly iaret etti. Daduu az
sonra arkasna dnd, kanallarn su klarndaki kamlarn, palmiye
lerin ve tulumba kalaslarnn sisin iinde nasl klp kaybolduunu
seyretm eye balad.
Onu da karya tadm. Yarm ay nce.
Evet. Daduu iinde buz gibi bir boluk hissetti. Bu his iinde
byyp akaklarna kadar ykselerek dermanszlna kart.
Bir sre sonra salc gerinerek konumaya balad: Gebeler,
deil mi? Kstah l haydutlar. Pislikler.
Tekrar tekrar geliyorlar. Shindurrul dirseini zorlukla dizine
yaslayabildi. Onlarn izini srecekler ve cezalandracaklar. Am a bu
lenleri geri getirmiyor ki.
Btn bir airet oradayd, deil mi?
Yzlerce adam vard Daduu dalgn dalgn sarayn atsna ve
zigguratlara bakt. Sanki keli keli katlanm kayalar gibi gkyz
ne ykseliyorlard ve glgeleri ta nehre kadar uzanyordu. Salc saln
kenarndan suya tkrd.

35

Hammurabi onlara fke kusacaktr ve stlerine bir sr asker

yollayacaktr.
Sal nehir kvrmnn sakin suyunda dnerek ilerliyordu. Salc
gnderini s suyun dibine batrd. Drt sra aalarla ve otlarla kapl
ky ok yakndayd. Su bendinin stndeki yolda ykl bir kz ara
basnn tekerleri yoldaki talar ezerek ilerliyordu. Gcrdayan tekerle
rin sesi duvarn dibinde yanklanyordu. Su bendinin st tarafnda otla
yan koyunlarn etrafnda bir kpek kouturuyordu. Havlamas saba
hn bu erken saatlerini keskin bir bakla paralyormu gibi geliyordu
insana. Bir esinti iskeledeki suyun stn hafif rpertti ve ehirden de
iik kokular tad. Sal her zaman olduu gibi yine yolundan ayrlp
dalgakrann arkasndaki kr noktaya ve ulu kap anlamna gelen Kagal-M acha doru ilerledi. Kydaki elim siz su kamlarn hrdata
rak bir rpda salc saln n tarafn Hiritum ad verilen su bendinin
kumuna kard. Shindurrul salam elinin parmaklaryla izmesinin
iinden bir bakr para kartp salcya verdi.
Saol, Guru. Yarn, ya da yarndan sonra, yine kar kyya git
mek zorundaym. Sa eliyle kuzey bat ynn gsterdi. Salc Daduunun omzuna dokunarak onu sallad.
Ben de ya burada, ya da karda olacam . Uyan, olum .
Tacir ve Daduu, arkalarndan hzla zerlerine gelmekte olan bir
sava arabasnn nnden katlar. Arabaya koulmu katrlar ter iin
de kalmt. Arabac deri dizginlere iyice aslmt. Askerlerin suratla
rna ise ar bir yorgunluk kmt. kiyz adm sonra kendilerini
ehrin erken kalkan insanlarnn kargaasnn iinde buldular. Balar
nn stnde amar sepetleri tayan kle kzlar, kayklarna av mal
zem esi tayan balklar, gbekli testilerde pis kokulu deriler tayan
sepiciler. Sepetiler soyduklar ince sopalar suya yatryordu ve neh
rin aasnda gemi direkleri gkyzne ykseliyordu. Ta kapl yolda
yrrlerken izmelerinin slak tabanlar prdyordu. Shindurrul kap
daki nbetinin kolunu ekitirdi.
Buradaki Redum sen misin?
Yrtk bir deri ceket giym i olan adam ilerideki parlak zrhl mu
hafz iaret etti.

36

Bairum uradaki adamdr, ad Hyarush.

Gidip ona syleyeceim . Shindurrul kolunu Daduunun om u
zuna att ve kapnn sa kanadna doru ilerledi. Sonra Hyarushun
nnde durup elinin iiyle hafife omuzuna vurdu.
Beni herkes tanr: Ben tacir Shindurrulum. Sesi giderek sertle
iyordu. Saray okulunun en iyi rencisi ve kraln mltezimlerinden
Utuchengalin olu olan bu gen adamn ailesini katlettiler. Siz de ra
hat kulbenizde oturmu bekliyorsunuz. Ben ellerinden kurtuldum, fa
kat ar bir bedel dedim.
N e diye bana baryorsun? diyerek baparmam kemerine
takt muhafz. Benim grevim ehir kapsn beklemek, l deil.
O ayakta uyuyan yzbana syle bunu! Shindurrul birka adm
uzaklatktan sonra geri dnp kfrler savurdu. Belki o zaman sa
raydaki efendimiz de olup biteni renir. Haydutlar batya doru kat
lar ve onun kz kardeini de beraberlerinde gtrdler. Aklnza bana
soracak bir eyler gelirse, ben tacir Shindurrulum ve Ho Kokular So
kanda oturuyorum.
Sen merak etme, tacir. imdi haberciyi yolluyorum. Buraya gel,
Adasi!
Hi olmazsa biraz gzlerini atk. Eve gidelim, U .
Elli adm terledikten sonra sola dndler. Sonra sa keden d
np beyaz ve toprak rengi duvarlarla evrili dar bir sokaa girdiler.
Duvarlarn yan taraflarnda eni ok dar kaplar gizlenm iti. Daduu il
gisiz bir ekilde duvarlarn bittii kelerde srlanm byk tulalarn
stndeki yazlar okuyordu. Shindurrul kapnn metal akamn temiz
leyen yal bir adam kenara itinceye kadar hzl hzl yrmeye devam
ettiler.
abuk, Chassir. Doktora ko. Bachdilim hemen buraya gelsin.
Gryor musun?
Y al adam kesilmi parmaklan grnce elindeki bezi derhal yere
frlatt ve koup gitti. Shindurrulun ardndan kap grltyle kapand.
Tacir artk serin ve lo bir odadayd ve inleyerek Daduuyu evin iine
doru itmeye devam ediyordu.
Buria! Belanim! Buraya gelin! arap, yem ek, banyo. Mar-

37

dukun nefreti adna! Ben burada kan kaybndan lrken, siz tembel
ler neredesiniz? Sesi fazla yksek kmad halde konumas Daduunun rpermesine neden olmutu. A z sonra dar kaplar ve kaln per
deler arkasndaki ev halk uyanmaya balad. Avludaki kpekler hav
layarak onlara doru komaya baladlar; Daduuya hrlayp Shindurrulun bacaklarna atlyorlard. Evin drt bir yanndan kleler ve hiz
metkrlar kyordu. Bir kadn at katnn merdivenlerinden aa in
di. Shindurrulun sakalndan ve giysilerinden hl amurlar dkl
yordu. Bu haliyle telal insan kalabalnn ortasnda durmu bar
yor, aryor, istiyor ve emrediyordu. Daduuyu gstererek bir ey
ler diyordu ama o her eyi duymasna ramen etrafta olup bitenleri
pek anlayamyordu.
ki kz dikkatle Daduuyu kollarndan kavrayp merhem ve ba
harat kokulu bir odaya gtrdler. Bakr bir kazann altnda odun k
mrnn beyaz alevleri grnyordu. Yar plak bir kz uzun bir u
bukla kandillerin fitillerini tututurdu. Dier kzlar da yerdeki drt k
eli bolua scak ve souk su doldurdular. D m e gibi gzleri olan
kel kafal ve buruuk suratl bir adam, iki eliyle tad bir testi getir
di. , olum dedi glmseyerek. Sana iyi gelecektir. Uzun sre
uyursun.
Teekkr ederim.
Bitkilerle kartrlm ve balla tatlandrlm scak arap, gerek
ten de insann uykusunu getiriyordu. Daduu zihninin de artk gzleri
gibi prl prl olduunu anlad. Bo kseyi brakrken elleri titriyordu.
Sanki kalbi daha hzl ve gl atmaya balamt. ini aklayamad
bir g doldurmutu. Kzlar onu soyup basamaklardan aaya, s
cak ve ho kokulu suyun iine indirdiler. Daduu kendini kzlarn eli
ne brakt ve suyun iine oturdu. Kafasndan aaya boalan sular,
zerindeki tm pislikleri ve teri alp gtryordu. Tenine sert frala
rn, sabun kpnn ve yumuak bezlerin dediini hissediyordu.
Okun syrd yer tekrar kanamaya balamt, fakat kuru bir bez ile
bir para merhem acy derhal kesti.
Daduunun dizlerinin arasna kahverengi kir ve kpk yaylm
t. Ensesinden aa son bir kez souk su dktkten sonra kzlar onu

38

koltuk altlarndan tutup kaldrdlar. Siyah sal bir kadn elindeki be

yaz rty at ve Daduunun gvdesine sard, onu kendine ekerek
rtnn ularn srtnda birbirine balad. Bu anda Daduunun anlar
kzgn bir demir gibi barn dalamaya balad. Gzlerinden yalar
szlyordu. Bu kadn ok fazla olmasa da annesine benziyordu. Ha
reketleri ve tavrlar aynyd. Ban ne eerek yere bakt.
Tamam, geti diyerek onu teselli etm eye alt kadn kaln se
siyle. imdi uyuyacak ve her eyi unutacaksn, km.
Ben... Daduu yutkunarak kadnn iri gzlerine bakt. Kadnn
yz sanki suya yansyan bir akis gibi dald. Herkes ld. K z kar
deim de karld.
Burada gvendesin. ok uykun gelecek. nanna sen uyurken ba
nda bekleyecek. Gel.
Kadn kolunu Daduunun beline kaydrarak onu banyonun iin
den kard. Serin yerlerden ve yumuak postlarn stnden geerek
avluya ktlar. Sonra yine lo bir odaya girdiler. Odann duvarlar ol
duka yksekti ve tavann altnda kck bir penceresi vard. Kadn
Daduunun stndeki rty omuzlarndan ald ve onu yataa yerle
tirdi. Sonra araf ve keten rtleri dizlerine gelecek ekilde ekip s
tn rtt. Daduu ona gz krpt ve kadn glmseyerek elini onun al
nna koydu.
imdi uyu. Shindurrul yaplmas gerekeni yapar. Yarn her ey
daha farkl grnecek. Tanrlarmz bazen ok zalim olabiliyorlar, o
lum.
Daduu gzlerinin arlap kapandn hissetti; sonras derin bir
hilikti.
renkli bir k demeti rtnn altna doru uzanyor, kar duvara
arpp krmz, sar ve mavi renklerle ldyordu. Daduunun gzleri
bu a almt. Kerpi tulalarla rl duvarn iine yerletirilmi el
byklnde bu cam paralarna bakyordu. Odadaki her eya ve nes
ne bu garip ktan dolay parlyor ve ldyordu. Duvardaki boluklar
da ince yontulmu gemiler, yannda garip desenleri olan anaklar, bar
daklar ve testiler vard. Yabanc birtakm tanrlarn kk heykelleri

39

sanki geldikleri yabanc lkelerle ilgili hikayeler anlatyordu fsldaya

rak. Ayn parlak odundan yaplm ii yontulmu aa, fildii ve dei
ik metallerden yaplm figrlerle dolu sandklar gibi.
Duvardaki benekli ard aacndan yaplm asklarda deerli
sslemeleri ve ilemeleri olan elbiselerin arasnda kendi giysileri as
lyd. Tertemiz ykanmlard. Duvarda asl bir erevenin altnda ge
ni koltuklar, sehpalar ve tabureler duruyordu. Tm bunlar odundan
ve ustaca rldkten sonra kirelenerek mum kaplanm hasrdan ya
plmt. ki sra fayans arasnda kahverengi, siyah ve krmz figrler
izilip boyanmt ve evresine kenar sslemeleri yaplp sarmaklar
dolanmt. Bu ssl eylerin arasnda masal hayvanlar da yer almt:
Kanatl aslanlar, ku kafal ve aslan peneli yaratklar, dev boynuzlu
boalar. Baz resimlerde bir tacirin hayatndan baz kesitler de vard.
Daduu ayaa kalkp kam zeminin stne yaylm yumuack
hallarn stne bast. Giysisini alp kalasna sard ve kuam iyice
dmledi. Sonra yuvarlak kesimli gm leini zerine geirdi. Keten
kuma, yamur sonras kokan iekler gibi kokuyordu. ki ya da ar
n kalnlndaki duvarlarn arasndaki sessizliin iinde Daduu mi
desinin guruldadn hissetti. Anszn tahta ve kamlardan yaplm
kap yere srtnerek araland. Bir kz aralktan ban uzatp glmsedi.
Benim , Shinkasi, Daduu. Elini yzn ykayp efendimin yan
na gideceksin. Kahvalt iin. Ackm olm alsn.
imdi... sabah m? Shinkasi kkr kkr glerken o sandaletleri
ni aryordu.
Gne doal neredeyse bir saat oluyor. Drt parmayla ona
gelm esi iin iaret etti ve nnden yrmeye balad. Banyoda kilden
bir anak, bir testi ve havlular buldu. Uzun uykunun izlerini souk
suyla yznden aktrken, bir yandan da yerdeki srl fayanslan seyre
diyordu. Suyun akmas iin alan deliin dndaki tm zemin bu fa
yanslarla kaplanmt. Kulland anaktaki suyu boaltp alkalad,
sonra da fildii bir tarakla salarn tarad: Yalnzca Hammurabinin
saray Shindurrulun evinden daha muhteem olabilirdi! Derin bir ne
fes alp geni ahap balkonun altnda durdu. Avlunun zeminindeki d
eli talarn Agurru denilen zikzak desenini grnce birden Urperdi.

40

Dn olup bitenler aklna gelmi ve bandan aaya kaynar sular d

klmesine neden olmutu.
Bu tarafa gel diye bard kle kz. alma odas burada.
Efendim Shindurrul bekliyor.
Daduunun midesi tekrar guruldad. Kendisinin, kle kzn ve
Shindurrulun dnda herkes uyuyor diye dnd. Shinkasi giriin
yanndan bir kap at ve odann iine iaret etti.
Teekkr ederim. Daduu yatt odann kat byklnde
ki odann iine doru ilerledi. Tavandan balayp kuzeye bakan duva
rn ortasna kadar yarm daire eklinde gm ve altn renklerde srlan
m fayanslar dizilmiti. Shindurrul kocaman masasnn geni bl
mnde oturuyordu. Daduu glkle fsldayabildi:
Gnaydn, Damgar. ok uyumuum. imdi ne yapacam bil
miyorum.
Shindurrul taburelerden birine iaret etti. Keten bir rt serili olan
masann stnde anaklar, taslar ve tepsiler vard.
Y e, oul. Sesi hl atall kyordu. Gr kalarnn altndan
gzlerini bir eyler ararcasna Daduununkilere dikti. Y e ve beni iyi
dinle. Seninle konumalym. Neden olduunu biliyorsun; Mardukun
klc adna - artk her ey deiti.
Daduu ekmek dilimlerini ve yada kzarm balklar, peyniri,
baharatl bitkileri, ince kesilm i ve kzarm et dilimlerini ve barda
grnce ne kadar acktm anlad. Shindurrul oktan yem iti. nn
deki tabak anan ii yem ek artklaryla doluydu. Daduu tepsiden bir
et dilimi alp iine bir parmak byklnde peynir koyup sard, st
ne tuz ekti ve azna gtrp srd.
Ka yandasn, U? Onalt, doru mu?
Evet, babam. nemli bir adama kar duyulan derin bir saygy
ifade eden bu hitap eklini kullanrken ekinmiti Daduu.
O zaman -dur bir hesap edelim - ondokuzbuuk ay, beyzelli
gnn daha var neredeyse. Sen Smer lkesinin sanat dili ile konuma
ve yaz dili olan Akadcay biliyorsun. retmenlerin senden mem
nun. Omuzlarn kaldrd. Y alnzca hesap konusunda pek o kadar iyi
deilsin.

41

Daduu kil bardaa zm suyu dkt. Ben ilk ylmdan sonra

tek bir kere bile sopayla dayak yem edim .
Shindurrul yzn ekitti. Bu ok zor bir hayat. Yeni taranp
lleler halinde kvrlm ho kokan sakalndan peynir krntlar topla
d. Sabahtan akama kadar, alt yandan itibaren, sadece alt bo g
nn varken bir de babann evindeki i... Edubbada pek glecek bir e
yiniz yok. nc bir dilde yazmay renebileceini dnyor mu
sun? Nasl konuulduunu ise sonradan baka bir yerde renirsin.
Shindurrulun nnde balla kartrlm scak st duruyordu. Da
duu:
Ben her iki dili de okuyup yazabiliyorum. Neden bir ncsn renemeyeyim? Evcil ve vahi hayvanlarn listesini ve balklar,
bitkiler, aalar ve vcut paralar hakknda her eyin yazl olduu
tahtalar da biliyorum. Hepsini ezberledim. Baz iaretlerin ve alamet
lerin anlamlarn da.
Birkan da unutmu olm alsn.
Shindurrulun koyu gzleri stnde odaklanmt. ehir izelge
lerini, kanallar, kartaldan tut ard odununa kadar hayatta baz eyle
rin nemini de biliyorsun herhalde?
Bunu renm eliyiz, Damgar.
Bu serin oda birok olaanst eyayla doluydu. Etrafna baktk
a Daduunun ba dnyordu. Shindurrul iaret parmayla ya le
keleriyle dolu peeteye vurdu. Eli beyaz sarglarla sarlm ve bir bez
le boynuna gs hizasnda aslmt. Soluk, gri krklklarn arasn
daki ukura kam gzlerinde hl ac bir ifade vard. Tacir sanki ba
basyla hasat ve fiyatlar konusunda pazarlk eder gibi konuuyordu
Daduuyla.
yi hesap yapabilir m isin, U? Altm la hesap yapabilir misin?
Kesirlerle yapabilir misin? Saylarn kkleri? Bir duvar iin ka tane
tulaya ihtiya olduunu? evresinden apn ve tam tersini bulabilir
misin? V e takvimle, ayla ve gnele hesap yapabilir misin?
Daduu ekm eine tuzlu tereya srd ve aresiz bir ifadeyle g
lmsedi. Shindurrulun ona tm bu sorular neden sorduunu bilm i

42

yordu. V e bunu yaparken acaba neden bu kadar ciddiydi? Tm bunla

r reniyoruz. Sen de renmek zorundaydn, benim babam.
Daduu bayla bir peynir kpn.kesti. Shindurrul boynundaki
altn ve deriden yaplm bir iple gsne kadar sarkan silindir eklin
deki mhryle oynuyordu. Daduu lokmalarn iniyor ve onlar bir
zm suyuyla, bir stle yutuyordu.
Ben sz ettiim dili hi renmedim. Oniki kere oniki kere alt
m ve kullanmlar. Bunlar ok nemli, U. Ondokuz ayda renebilir
misin?
Bilemiyorum. A m a vaktim olursa denerim, efendi Shindurrul.
Dier bildiin yazlardan, yasalardan, doktorlarn bilgisinden da
ha zor deil. Beni iyi dinle, U! Senin gibi zeki bir ocuk bunu baara
bilir. Biliyorum, sana garip geliyor ama, artk tarlada almak zorun
da deilsin. Tm masrafn ben karlayacam. Bu bedele deeceini
ikim iz de biliyoruz.
Daduu bayla onaylad ama akl ok karmt. Artk sakin dnemiyordu: Tacirin alm a odas, okul, nc dil. nanna Gzel
dir kanalndaki lleri artk dnmyordu. Belki Shindurrul da bunu
istiyordu.
Yal adam elindeki barda brakt.
Masraflar, efendi Shindurrul...
ShindurruTun glmsemesi yorgun bir l tilkisine benziyordu.
Birden gzleri parlad.
Sekiz parmakla da onikiye kadar sayabilirim, oulcuum . Sesi
ni ykselterek ve sanki syleyeceklerini geceler boyunca kere d
nm gibi bir ses tonuyla konuuyordu. Ne de olsa ben saygdeer
bir tacirim. Alt yeni yzk takt elini kaldrd. K le ve bekiler
kiraladm. Bu bana ok paraya mal oluyor: Gnde alt gran gm kii
bana. Onlar ailenin topraklarn ve tmar ekip biecekler. Hasad sa
tn alp para kazanacam. A sm a E vine imdiden birka hayvan gt
rld. Shindurrul bira testisini kenara itip masann stnden Dadu
uya uzand ve bileini kavrad.
Saraydaki vezir bu lanet olas saldry renmi. Nehrin tesine
asker yollamlar. Senin anlayacan dman takip ediliyor. Eer onla

43

r yakalamay baarrlarsa, Siachu da serbest kalacak. Ama ok fazla

mit etme, oul. Bal ksesinin ve fasulye presinin arasna yerletir
dii salam eliyle glkle masaya yaslanyordu. Yz kzarmt,
hzl hzl konuuyordu. Daduunun akl karmt, ama yem ee de
vam etti.
Birka gn sonra Asm a Evinden sana ait olan eyalar alrsn.
Okulda kalyorsun, deil mi? Eer orada sklrsan ya da ackrsan bu
raya gelip konuk odasnda kalabilirsin. Kader aileni senden ald; artk
elim izden onlar iin bir ey gelmez. Am a sen ve ben kendimiz iin abalamalyz. Hedefimiz ne olabilir? Maceralarla ve mutlulukla dolu
onurlu bir yaam. Doru mu?
Daduu tekrar ban sallad. A z ekmek, tereya ve balkla do
luydu. Eer Hammurabinin sa tarafnda yer alan nemli ahsiyet,
Vezir Avvelninurta im diye kadar onun varlndan haberdar deildi,
ama bu deim iti. Dier renciler onu kskanacakt. Bir sre sonra
ise yle dedi: Bunlar bana neden sylyorsun? Bunlarn hepsini ni
ye yapyorsun, babam?
Tacir omuz silkti. Sesi olduka keskindi.
ngurakak yalanyor. Gemilerim ve kaptanlarm uzun yollara
kyorlar. Olduka tehlikeli sahillere demir atyorlar. Benim yerime
dnecek, davranacak ve konuacak birine ihtiyacm var. Hemen ya
rn veya bir ay sonra deil. Ama iki yl sonra. Eer tamamen aklsz
deilsen, Jarimadad ve Gimilmardukla seyahate kabilirsin. Daha
nce ruhunu teslim etm ezsen tabii.
Konumasna ara verip bir gemi modelini uzun uzun inceledi.
Benim bir sr kzm var, ama hi olum yok. Seni ve aileni do
kuz senedir tanyorum. Sana gvenebileceim i biliyorum.
Daduu ne diyeceini bilemiyordu. Kalan stn iine bira doldu
rup hepsini iti ve silkelendi.
Damgar, ne istediini anlamyorum.
Bir sene iinde anlam olacaksn. Eer anlamazsan her eyi
unuturuz ve sen saray ktibi ya da kurumu bir nehrin yanndaki her
hangi cra bir yerin yneticisi olursun. Can sikici bir yazc. Yal
Shindurruln yannda ise, dier kylarda ve tepelerin ardndaki dn

44

yalar grebileceksin. Dilmun, Meluchha, yabanc adalar. Hibir kad

nn yannda yattn m?
Daduu bir anda kpkrmz kesildi ve ban sallayarak yavaa
fsldad: Sharmadu.
Shindurrul kahkahayla gld ve aniden tekrar ciddileti.
Bunu tahmin ediyordum! - Eh, yleyse oktan vakti gelm i. Se
nin yandaki dier delikanllarn ocuklar bile var ve ehirleri fethe
diyorlar. Ben seninle ilgilenirim. imdi karanlk saray okuluna git, da
yak yem i bir Avvarum gibi dersine al ve on gn sonra tekrar gel. O
zamana kadar ller topraa verilmi olur. yi bir hasat iin bize yar
dm edecekler.
Tacir avcunu hzla masaya indirince, masann zerindeki tm a
nak ve bardaklar angrdayarak olduklar yerde zplad. Daduunun
kafasnda karmakark dnceler vard. Kaderini yava yava tacirin
ellerine brakmakta olduunun farkna varyordu. Bundan sonraki ya
amnn gidiatna Shindurrul karar verecekti. retmenler byle hika
yeleri rnek olarak sk sk yazdryorlard: Onun kaderini tanrlar belir
lemiti. Bundan sonra gelen szler yanlmadm gsteriyordu. Shin
durrul iaret parmayla delikanlnn gzlerinin arasn hedef alarak,
konumaya devam etti. Ses tonu itiraz kabul etmiyordu:
Bu, eer kabul edecek olursan, seninle benim aramda bir szle
me olsun. Hibir insana bundan sz etmemelisin. Sz m?
Elini uzatt. Daduu kararszd.
N e zaman karar vermi olm alym , Damgar Shindurrul?
Oniki ay sonra. D ediim gibi, bu konuda kim seye tek kelime
yok! Yaknda bunun sebebini anlayacaksn.
Tacirin bronzdan dklme benzeyen sert elleri Daduunun bi
leini sk skya kavrad. Bu sert kavray, pahal elbiseler ve yumu
ak izm eler giyen, sakalndan gzel kokular yaylan bu adamn par
maklarnn, en az Utuchengalin parmaklar kadar sert olduunu gste
riyordu. Shindurrul yzklerine kere hohladktan sonra, koyu kr
mz giysisine srtmek yoluyla gzelce parlatt. Tekrar konutuunda
sesinde endie vard ve artk o kadar emin konumuyordu.
Babilin kara balar olan bizler temkinli, ama yine de yaratc-

45

yzdr. Rahiplere gre biz tanrlarn klesi ve hizmetkryz. Olabilir.

Dil ya da deil - her tan ardnda bulunan Enlil ve ocuklar, bizden
kat kat gller. Ben kim oluyorum ki rahiplere kar kaym?
Kalarn atp gzlerini uzaklara dikti ve derin bir nefes ald.
Kar gelmek mi? ntunun Babile uzak olduu kadar uzam buna.
Dnyann br diyarlarnda grp rendiklerimden sonra, kendimi
m esleim e ve matematik sanatna adamak iin yaratldm anladm.
Enlil, tnanna, Anu ya da Marduktan yardm grdm m? Olabilir;
ama buna pek inanamyorum. nancn olduu yerde ounlukla bilgi
eksiktir, ya da bunun tam tersi. Bu ve dier konularda tartacak daha
ok vaktimiz olacak. nmzde neredeyse yirmi ay var! le vakti
seni Edubbaya bekliyorlar, Sibaru.
Daduu ona dikkatle bakt. Tacir ona Sere diye hitap etmiti.
Gerekten de akimdaki sorulara cevap verebilecek bir adam m bul
mutu? Rahip retmenlerine ve babasna sormaya cesaret edemedii
sorulara... Daduu kendisini zigguratn ilk basamanda duruyormu
gibi hissetti.
ok zor yllar var nmde, babam.
yi yllar! Seni burada yardm, dzen ve huzur bekliyor, U .
Bunlara ok ihtiyacm olacak, efendi Shindurrul. Bir ay sonra
hayatmn neye benzeyeceini bile henz bilmiyorum. Baklarn
kaldrd. Ltfen bana kar sabrl ol. Bir sr aptalca soru sorduum
zaman glme. Gereinden fazla sorarsam da kzma.
Shindurrul baklarn duvar boluklarndaki deerli eyalara kay
drd ve ayaa kalkt.
Senin kadar gen olduum zamanlarda neredeyse fsldyordu,
soru sorduum iin bana da kimse glmedi. imdi okuluna git. Her
eyi hallettik saylr. Hemen hemen her eyi.
Masann etrafndan dolanp elini Daduunun omuzuna koydu ve
onu kapya doru yavaa itekledi.

46

4. BABL, TANRININ KAPISI

Telala kouan rahiplerin uzun glgeleri sarayn avlu

sunun ta kapl zemininin zerine dyordu. On arn
kalnlndaki duvarlar, zemin ve iki arn derinliinde su
dolu olan havuzlar, hl gecenin souunu yanstyordu.
Zigguratn glgesi apraz olarak sarayn avlusunu ve
Hammurabinin saraynn dou duvarn karanla bouyordu. Daduu
att admlarn kard yanky dinliyor, kendini kaybolmu gibi his
sediyordu. Koyu krmz cppesini omuzuna daha sk sard ve gzleri
ni krparak gnee bakt. Sabahn keskin souu iliklerine iliyordu.
Duvardaki nilerde bulunan kanatl kutsal aslanlar, donuk insan yzle
rine sahip ku heykelleri, Enlil, Anu, Marduk, Utu ve dier tanrlarn
tasvirleri onu izler gibiydi.
Daduu bu yeri avucunun ii kadar iyi tanyordu. Bu yaplarn ve
heykellerin yamndan, duvarlarn saray srlarn fsldad zifir karan
lk gecelerde, meale klaryla gemiti. Parlak gn nda nasl g
rndklerini bilirdi. Surlarda ve sarayn atsnn zerindeki tozlar
kaldran frtnada; tavan kirii ile at arasndaki ltl kabartmalara
ekirgelerin hrdayarak trmand yaz aylarnda da grmt bu g
rntleri. Bugn ise kalbinin daha hzl arptn hissediyordu. Saa
dnd ve grltl saray iliklerinin yanndan geti. Burnuna gelen
kokular ok iyi tanyordu. Sonra asfalta gmlm pimi tulalar ve
kire talarndan oluan alak basamaklara yneldi. Bu basamaklar sa
ray okuluna uzanyordu. Okula yaklatka Ummia okul yneticisinin
barlar ile bir rencinin srtna inen sopann seslerini daha iyi iit
m eye balamt.

47

Okul yneticisi Jariaganda, giri kapsnn yanndaki fayanslara

yaslanm ve kollarn gsnde birletirmiti. Daduu onu hep byle
grrd.
retmenin Nammatum bekliyor dedi ksk bir sesle. Enlilin
hkmn iittim. Ac bir kader, U .
Saylar ok fazlayd, ailem e yardm edem edim . Daduu daha
farkl bir cevap vermek istediyse de, kendine hakim olmay baard.
lk defa okulun yar karanlk ve serin snflarn korkutucu buluyordu;
o korkun ve vahi gecenin anlar henz ok tazeydi. Duvarlar ve a
tlar zerine zerine geliyor, yava yava onu ezm eye hazrlanyordu
sanki.
Hemen olaydan sonraki sabah her eyi rendik. Yasn payla
yoruz; kardeinin yaamas iin kurban verip dua edeceiz.
Jariaganda onu yreklendirmek iin glmsedi. Daduu ban
ne edi ve koridorlardan gelen daha gen rencilerin uykulu sesleri
ne kulak verdi. Bir cetveli ezberliyorlard. retmen labirentin iini
iaret etti:
retmenin szlerini sanki tanr szym gibi dikkatle dinle
ve aklnda tut. Sonra birka kelime daha mrldand ve Daduuyu se
lamlayarak gitmesine izin verdi. Daduunun iinden bir an iin bura
dan kap gitmek geldi. Ya Shindurrulun yanma, ya da klelerin anne
ve babasn gmp, atlar onardklar aile evine. Fakat bunlar d
nrken farknda olmadan yerine oturmutu bile. nnde hazr slak kil
tabletler yerletirilmiti. Ummia Nammatumun gerekte ne dnd
n asla anlayamamt imdiye kadar. zl szlerin reticisi elini
boyal sakalna gmp, enesini sanki kafas dertlerle dolup arlam
gibi desteklerdi. Daduuyu incelediinde yznde saysz krklk
meydana geldi.
Eer ok gmn varsa, mutlu olursun. Ambarda ok arpas
olan, zengin saylr. Ama hibir eyi olmayan rahat uyur, Daduu.
Damgar Shindurrul ve Edubbann yneticisiyle grld.
Daduu saz taburesini gcrdatarak bir o yana bir bu yana sallan
yordu. Olduka tedirgindi. Bunun gibi bir dzineden fazla zl sz bi
liyordu. Atvelshammash arkasn dnd, Daduuya bakt ve srtt.

48

yi bir deyi her adama lazmdr. Neye karar verildi, efendi

Nammatum?
Son okul gnne kadar burada kalabilirsin. Biz retmenlerin ve
tacir senden memnun olduumuz srece elbette. Gereken paray o de
yecek. Tembellik yaptn takdirde seni sopa srtnda krlana kadar
dvmemi istiyor.
Avvelshammash dilerinin arasndan bir slk koyverdi ve say sa
yar gibi mimikler yapmaya balad. Daduu ona bakarak yumruunu
gsterdi.
Efendim! Daduu kil tableti masann przl yzeyinde sr
m eye balad. Hakkak kalemler birbirine arparak takrdadlar. im
diye kadar beni sopayla dvmenize asla gerek olmad. Bunu btn
retmenler bilir. Sadece ilk ylmda, o da birka kez!
Bunu bildiim iz iin gldk zaten. Bana yle geliyor ki Damgar
Shindurrul sana hem retmen, hem baba, hem de anne olmak istiyor.
Daduu omuz silkti. N e yapmak istediini bir bilseydim? G ele
cei kim bilebilir ki?
Bizim iin neyin iyi olduuna tanrlar karar verir. Shindurrul,
vakti geldii zaman, Edubbadan mezun olmaya hak kazanan herkes
ten daha ok ey renmi olman istiyor.
Ben alt yamdan beridir buradaym. Bu konuma Daduunun
tedirginliini iyice arttrmt. Avvelshammash hl srtyordu. Her
zamanki gibi alkanm. retmenlerimi memnun etme konusuna ge
lince... Bunu baaracam umuyorum.
retmen bayla onu onaylad. Daduj bugnk devlerini ha
trlad: Bir kanaln nasl lleceini ve eiminin nasl hesaplanaca
n tespit etmesi gerekiyordu. nndeki piirilerek sertletirilmi rnek
leri dzenledi ve yar kr bir klenin elindeki bronz telle kesip getire
cei yumuak levhalar beklem eye balad. Okuldaki almasnn ka
derini kavramas konusunda kendisine yardm edeceini dnyordu;
nk hl olup bitenleri tam olarak kavrayabilmi deildi.
retmenin sesi hl sakindi. Ajjaru aynn sonunda sana U gn
yerine be gn izin verilecek. O zaman nama Gzeldir kanalndaki

49

Asm a E vine gidecek, her eyi hesaplayp yazacak ve mhrleyecek

sin: siatias, sonsuza dek.
Siatias. te byleydi. Bugnden itibaren dnecei, planlaya
ca ve yapaca her ey sonsuza dek hayatnda olacakt. Ban kal
drd. Gzlerinin arasnda, kafasnn ta derinliklerine, yabanc bir ey
yer etmiti. Orada anszn belirmiti ve ac veriyordu. Daduu bu ya
banc eyin ne olduunu gremiyordu. Henz deil.
Daduu otlarla kapl tepeye ayak bastnda, kil sva henz slakt ve
kokuyordu. rdekler ve kazlar, geni kanaln sazlar arasnda dola
yordu. Ildayan bronz sabana koulmu kzlerini gden komu, onu
fark edince selam vermek zere elini kaldrd. Birka para eya Utuchengalin kenar sslemelerini kendi elleriyle yapt eski masa,
sandalyeler, tabureler, ahap sandk ve ortadan ikiye ayrlm kil eya
lar- gnein altnda duruyordu. Yeni srlm kire badanann stn
de sinekler vzldyordu. Arazi yemyeildi; her ey byyor ve gelii
yordu. Kokuya baklrsa le vakti olmalyd. kiremit ustas iyi
cins kili kumla kartrmlar, imdi de krplm saman ve kurutulmu
hasr otu katarak youruyorlard. Sessizce kendilerine doru yaklaan
Daduuyu szdler.
Saray ve Shindurrul tarafndan grevlendirilen khya avludan
kp geldi ve Daduumn nnde eildi.
Gen Guru Daduu. Yar ksk sesle ve ekinerek konuuyor
du. Daduunun duyduu derin acy neden gizlediini bir trl anlayamyordu. Yalnz kalmak ister misin?
Daduu hayr anlamnda ban sallad. ulm eden iki el genilii
daha uzundu.
Her eyin doru ve onurlu bir ekilde yaplp yaplmadn
renmek istiyorum.
Daduunun annesi, babas ve Sharmadu yerdeki uzun dikdrt
genlerin altnda, inenerek sklatrlm kilin iinde yatyorlard.
Daduunun sesi birden kendine bile yabanclat. ulm e parmak ula
rn birbirine dedirdi.
Guru dedi sonra, abuk olmak zorundaydk. Hava scakt ve

50

inanlmayacak kadar ok sinek vard. Derin ukurlar atk. Sandklar

dan rtler karp lleri iine sardk. Rahipler uzun uzun dua etti; bi
ri ldnde ne okuduklarn bilirsin. Sa el yanlrna yerletirdiimiz
l ana uzanyordu, sol el ise vcudunun yannda uzanyordu. Y zle
ri ise aadaki denize, gnein doduu tarafa bakyor.
Evet, byle sylenir. Am a gne bu taraftan douyor. Daduu
dou ynn gsterdi. Herhalde pek az deerli eya bulabildiniz?
Adam yormu gibi omuzlarn kaldrd. Bulabildiimiz her
ey -Shindurrulun sz ettii balta dnda- merhumlarla birlikte g
mld.
Rahipler her eyi kutsad m? Ben gelemedim... Edubbada oku
dum ve yazdm. Hayr. Gelm ek istemedim. Buna dayanamazdm.
ulme bunu anlayamyordu ve ylece Daduuya bakyordu.
Her ey olmas gerektii gibi yapld.
Size ok teekkr ederim, Guru ulme. Daduu artk hibir
ey hissetmiyordu. Gz birden kck sunaa taklnca yerin kuru
ksmndan yanna gitti ve boyanm kk bir kil heykeli dm o l
duu yerden kaldrd. Bu benim koruyucu tanrm. Onu mintannn
stne dikilmi olan cebe koydu.
Mardukun olu Borsippal Nabu, yazma sanatnn tanrs.
Onu tanmyorum, gen efendim.
Bir kle ift azl bronz baltay getirdi. Sap krlmt, krelmi
ti ve st lekelerle doluydu. ulme heyecanl el hareketleriyle onu
kendisinden uzak tutmalarn syledi.
Gen efendi. Avluda her ey hazr. Shindurrulla her eyi hesap
ladk.
Geliyorum. Avlu ve atlarn byk bir ksm onarlmt. Da
duu ancak ikinci bakta asmalar iin hazrlanan kazklarn itinayla
yerlerine yerletirildiklerini fark etti. Delikler kil ve kirele svanarak
salamlatrlmt. Asmalar tekrar yerlerine tutturulmu ve krlan dal
lar gzelce budanmt; kesilen ular kahverengi reine ile kapatlm
t. Byk yapraklar koyu yeil bir renk alm ve dallar baz yerlerinden
minicik yapraklar vermeye balamt. Topra slakt; belli ki sulan
mt. Asmalar ve duvarlar birdenbire Daduunn gzlerinin nnde

51

frl frl dnm eye balad. Delikanl zorlukla banka oturabildi. ulme
bira getirtti ve tabletleri masann zerine brakt.
Damgar Shindurrulun emri; ne zaman istersen buraya gelip
uyuyabilir ya da yardm edebilirsin. Am a Edubbada ok iin olacak
m dedi ona. Bamzn stnde yerin var, Guru. N e zaman ister
sen gel ve istediin kadar kal. Daduu asmann yannda hareketsizce
gnein altnda yatan ve srekli yutkunur gibi grtlan oynatan ker
tenkeleye bakt. Sonra gzlerini yerden kaldrp baklarn bira barda
na dikti. Parmaklarndan aa serin kpkler akyordu. Sonra da
bo gzlerle ulm enin yzne bakt; adam sanki anlayamad bir
dilde konuuyordu. Daduu kaln bir kam yardmyla birasndan bir
yudum ekti. Kulana bir kez daha yabanc bir ses geldi:
Gerekten m i, Guru ulme? Bu davetin iin sana ok teekkr
ederim.
Sonra sustu. Konumaya ancak derin bir nefes aldktan sonra de
vam edebildi. Ben gelm eyeceim . Belki ok yalandm zaman geli
rim. Nereyi imzalyorum?
Hesabn ne olduunu, hangi sonuca ulaldn ve imzalad e
yin ne anlama geldiini bilmiyordu. Fakat bunlar renmeye gerek
duymadan belgeleri imzalad. Daha pek ok ey gibi, imzas da ona
ok yabanc geliyordu. Elindeki hakkak kalemiyle kilin zerine unla
r yazyordu: Bu belgeyi onaylayan Mushkenum Daduu, Guru
Utuchengal ve Shushunann olu, Ajjuru aynn nc gn, nanna Gzeldir kanalndaki Asm a E vinde, Babil kral Hammurabinin
yirmiyedinci ylnda.
Birasn ierken azna gelen tlmemi arpa tanelerini ine
yerek yere tkrd. Sonra ayaa kalkt.
Buraya neden geleyim ki, ulme? Dnp alamak iin mi?
Bu onlar tekrar diriltir mi? Ya da Siachuyu klelikten kurtarr m?
N e yapacam ve nereye gideceim i bilmiyorum. Ama artk buraya
gelmem! Tanrlar kararn verdi: Babama, anneme ve bana kar.
Sonra da ulm enin bileini tuttu ve ona veda etti: Enlil ve ama seninle olsun. Buray iyi idare et; Shindurrulun hesab kuvvetli
dir.

52

Merak etme. Onu aldatmaya almak kimsenin aklndan bile

gem ez.
Daduu kemerin altndan geerken, ulm enin kendisine doruyu
sylediini dnyordu. Korkun yangnn izleriyle dolu duvarlar ki
rele boyanmt. Namtar Tulumbasnn kollan dzenli bir ekilde
inip kalkmaya balamt. nanna daima yannda olacaktr, Daduu.
Shaduk! Daduu, sahibi olduu bu byk ve yeil araziye son
bir kez bakt. Utuchengalin ektii ve diktii her ey yeermiti.
Su bendi yolundan palmiyeli sokaa kadar yrd. Sala binip
karya geti ve salcya cretini dedi; o souk, sisli sabah onlar kar
ya tayan salc deildi bu. Asma Evin atsnn palmiyeler, lgn
aalar ve yksek sazlklarn arkasnda kaybolduuna emin olunca,
gzlerini baka yne evirdi. Neden hi alamadan btn anlarn
unutmaya altn bilmiyordu. Kendisi ile gem ii arasna kaln bir
duvar rmek istiyordu.
Lushtamar ve Daduu, saray caddesi boyunca uzanan palmiye sralar
n, glgelerin birbirine kart yere kadar izlediler. Simanui ay
gn sonra sona erecekti; Daduu ve arkadann ba kazan gibiydi.
Kehanet sanatnn tm kurallarn ezbere renmek zorunda kalmlar
d. Lushtamar, Gutiumlu iki kle kzn ardndan bakt. Kzlarn ak
renkli teni, yakc le gneinin altnda kzarmaya yz tutmutu.
Lushtamar gld.
Eer siyah karncalar surlara trmanmaya balyorsa, sel basacak
demektir dedi. V e ben Malgiumun bana getiim de, kendime
bunlar gibi birka kz alacam.
Y oksa kahin olup sarayda m kalmaya niyetlisin? Kehanetlerin
de yanlacak olursan seni krbalayacaklarn biliyorsundur umarm
dedi Daduu. Zaten - duyduuma gre Vezir Avvelninurta, o salak
Avvelshammash bu i iin uygun grm.
Sibit N igallinin vey olunu mu? Herkes onun hakknda sarho
bir rahibin dl olduunu sylemiyor mu? Ama onu kimse istemez ki!
Ar yk arabalarnn caddede brakt izlerin zerinde ilerleyen
Daduu, alayla gld. Omuzlar bir saa bir sola sallanan kzler tara-

53

fmdan ekilen olduka ykl bir araba gcrdayarak geti yanlarndan.

Devasa saz demetlerinin altnda neredeyse hi grlmeyen eekler, ta
yolda tkr tkr yryordu.
Onu kimse sevm ez. retmenlerin onu vmelerine ramen.
Lushtamar yerdeki eek pisliini gagalayan serelere kk talar fr
latt. Daduu konumay srdrd:
O benden ok daha iyi hesap yapabiliyor.
O salak gerekten turashdumun oluysa, yaknda bir yerlerde
vezir olur. Maride, ya da gneyin i blgelerinde.
Daduu omuzlarn silkti. Gne kocaman surlara, heybetli stun
lara ve sar kum taneleriyle kapl palmiye yapraklarna ltl bir gr
nm veriyordu. Dar sokaklarda yzlerce insan birbirini ite kaka yr
yp alanlardan geiyor ve scaktan kamak iin bir an nce evlerine
snmaya alyordu. Duvar kenarlarnda ise ekirgeler ark syl
yordu. Dar kaplar glgede kalan penceresiz duvarlar, gnn scakl
n bir nebze olsun azaltarak, i ksmlarn daha serin kalmasn sal
yordu. emenin suyu kkrt ve kil kokuyordu; Lushtamar bile etrafa
keskin ve ekimsi bir koku sayordu.
Ben son gne kadar her eyi renmeye devam edeceim dedi
Daduu. Baz eyleri severek, bazlarn ise deil. Belki bu bilgiler
bana ileride gerekli olabilir. Onlara bir daha asla ihtiya duymasam bi
le, en azndan u dnya denen krede ne var ne yok bileceim .
Martu - Amurrimler aileni ldrdnden beri garip eyler sy
lyorsun. retmenler bunlar sakn duymasn. Lushtamar elindeki
ta tombul bir kpee frlatt.
Eer onlara sen anlatmazsan...
Bunu yapsa yapsa Awelshammash yapar.
ki yabani rdek katar grltyle kanat rparak sarayn kuleleri
nin ve zigguratn basamaklarnn stnden geip gitti.
Ben bunu kesinlikle yapmam. Seni dvdkleri zaman elim e ne
geecek ki?
Tacir Shindurruldan artk arap almyorum. Daduunun gz
zigguratn tepesinden ince ince ykselen dumana takld. Neden, bili

54

yor musun? nk o geceden beri ondrt ay iinde ne yapacam tek

bama dnmek zorundaym.
Peki ya o zengin tacir? Bir yardmcya ihtiyac yok mu?
Olabilir. Henz hibir ey sylemiyor. Belki onun iin dier dil
lerde yazmam gerekecek. Okulda yatmak zorunda kalmamak, beni de
en az senin kadar mutlu eder.
Peki nerede kalacaksn?
Daduu gld. Bilmiyorum. Geleceimi yldzlardan okuyabilir
sin ya, Lush. Onu kenara itti ve merdivenlerden aa komaya bala
d. Shindurrulun yanna gidiyorum. Banyo yapp temiz giyisiler ala
cam. Belki bana birka tane gm e verir. Sen de geliyor musun?
Ben Mardukun zerimize bir lanet olarak gnderdii okula geri
dnp, yarnn derslerine alacam. Yoksa Puzurmana moruu yine
bana dayak atar. Shaduk. Yarn grrz.
Shaduk. Y a da bu gece yatakhanede.
Daduu sel sularnn ilk dalgas gibi caddenin stne den gl
gelerin iine dald. Kendini birden insan sesleriyle dolu bir sokan or
tasnda bulmutu. Kerpi tulalarla rlm olan labirentin glgesin
deki yemekhanelerden duman, buhar ve gzel kokular ykseliyordu.
Buradan ilerleyip nehirdeki byk limana alan Kagal Shula Kaps
ynnde yoluna devam etti. Ho kokular ykselen dar sokaklarn etra
fndan dolat. Pencerelerinden tts ve taze ekmek kokular gelen bir
evin giriinde duran iki gen kadn, Daduunun arkasndan bakp k
krdamaya baladlar. Daduu ise onlar grmezden ve duymazdan gel
meyi tercih etti.
Dkknn kapsna yaslanm olan derici kadn Tiriqan, Daduuyu g
rnce kalalarn ne karp ona bakt. zerinden hafif bir Survva bal
sam kokusu yaylyordu. Yznn glmesine ramen sesi sitem do
luydu. Seni birka andan daha uzun bir sre grebilmek iin ne yap
mam gerekiyor, U? V e sadece gn ortasnda m grebileceiz?
Daduu kadnn ellerini tuttu, ince uzun yzn inceledi ve ak
kahverengi ceylan gzlerinin ta iine bakt. Edubbada ilerin nasl
olduunu bilirsin, gzelim . Omuzlarn yukar ekti. Shindurrula

55

gitmek iin izin aldm. Onbir gn sonra yine izin verecekler. ret
menlere yalan sylem ek zorundaym. Ama Avvelshammash belki de
beni onlara ikyet etmitir bile.
Tiriqan, pazarn iinde kck bir dkkn iletiyordu, tki yan
da bir olu vard. Kocas yksek ateten lm , ama hayata veda et
meden nce ona zanaatn retmiti; imdi yal bir kle geni kemer
leri sslem elerle ve figrlerle ileyerek, al verite kullanlan metal
paralarnn konulaca keseleri dikerek ve bu keselere bakr, bronz
veya gm kopalar dikmek suretiyle yardm ediyordu. Daduunun
onunla tanmasnn zerinden bir ay ve birka gn gemiti sadece.
Kadn daha scak bir ifadeyle glmsedi.
Bugn seni pazara getiren nedir? zlem mi? Beni mi grmek is
tedin?
Gzlerindeki sitem yava yava yok oluyordu. Uzun kahverengi
salarn skca arkaya tarayp, inci ilemeli deri bir tokayla ensesinde
toplamt.
Gnee kmama izin verildi. Shindurrulun yanma gidip temiz
elbiseler almalym ve yem ek yem eliyim . Bylesi daha masrafsz olu
yor. Elbette ki seninle de konumak istiyorum. Ama ok fazla vaktim
yok.
Kadnn uzun kirpikleri yere indi ve baklarna bir glge dt.
Ama ocuksu bir aresizlik okunan yz, onun gerek duygularn ele
veriyordu. Tiriqan derin i ekti ve ellerini Daduunun ellerine kenet
leyip sk sk kavrad.
Eer gelirsen, U, ge gelm e. Seninle bir saatten daha fazla bir
likte olmak istiyorum. Zaten bundan baka ne istiyorum ki?
Bundan fazla da vaktim yok zaten dedi Daduu ve hu konuda
olduka ciddiydi. Kadnn kendisinden yaa daha byk olmasna
ramen onu seviyordu; Tiriqan sevgi dolu ve tutkuluydu. Kadn da
onun Edubbada bulunmaktansa, kendi deri atlyesinin stndeki k
k odada olmak istediine emindi. Bir zamanlar Nippurlu bir kle
olan kadn, Daduu Edubbada yazp rendiklerini anlatt zaman
onu sessizce dinlerdi. Kadnn parmaklar yava yava kollarm oka
maya balad zaman ise Daduu yle dedi:

56

Mhr ve figrler satan satclara garip hayvanlar gelmi. Onlar

grmek istiyorum.
Delikanl, kadnn trnaklarn srtnda, gslerini gsnde his
sediyordu.
Evet. Talarn olduu sokakta. Ben onlar grdm. Masal hay
vanlar. Dilini dudaklarnn stnde gezdirdi. Bu gece, U?
Daduu onu nazike geri itti ve ellerine pckler kondurdu.
Onbir gn ierisinde, Tiriqan. Olabildiince erken.
Ona glmseyerek bakt ve pazarn kalabalk sokaklarnda kay
boldu. Pazardaki tezghlarn tentelerine gne nlar dyor ve gl
geler oluturuyordu. Duvarlar, direkler ve binalarn kntlar sanki
birbirinin stne yklacak gibi grnyordu. Dikdrtgen keten rtle
rin arasnda buhar ve tozu birbirine katp ykselten hafif bir hava ak
m vard. nsan sesleri, evredeki dier grltler birleip, ne olduu
anlalmaz seslere dnyordu. Satclar, mteriler ve ar yk ta
yan kleler, yerdeki krk anak m lek paralarna, rm kemikle
re, kabak ve karpuz ekirdeklerine dikkatsizce basp geiyorlard. Ka
ranlk kelerde fareler plerin iinde dolayor, pis sokak kpekleri
ise arkalarnda toz bulutlar oluturarak bu kemirgenleri kovalyordu.
Kl ve odun kmr, idrar ve dk artklar, yerlerde pis kokular sa
an lekeler oluturuyordu. Sokaklarn ve rampalarn olduka altnda
bulunan duvar diplerinden ve meknlardan gherile kokusu ykseli
yordu. K yamuru duvarlardaki kil tabakasn alp gtryor ve her
yl sokaklar bir parmak kadar ykseliyordu.
Daduu etrafta konuulanlara kulak kabartt; pazar yeri dedikodu
larn ve yeni haberlerin kaynayd. Kafasn kaldrd anda omuzun
da testi tayan bir kadn kle tarafndan kenara itildi. Duvarn stne
yan yana ve st ste ylm olan kafeslere bakt. Bu sazdan yaplm
kafeslerin iinde rengrenk kular cvldayor ve uuuyordu. Sokak
kedileri ise belli bir mesafeden yalanarak onlar izliyordu. Kedilerin
kuyruklar ve kulak ular zaman zaman titriyordu, bunun dnda bir
heykel gibi hareketsizdiler. ocuklar, kalabaln iinde kr bir kz
gibi yalpalayan bir su taycsnn etrafna toplanmlard. Bir sonraki
esinti Daduunun burnuna Sumerlilerin yapt bir orbann kokusunu

57

tad. Anszn huysuz bir katrn arkasnda durduunu fark etti ve drt
basamak yukar kp hayvann sakinlemesini bekledi. Hayvan toy
naklaryla yan taraftaki giriin nndeki bir yn salatal parampar
a etmiti.
Testilerini tezghn nne bir duvar gibi dizmi olan bir hurma
tacirinin dkknnn nnde Daduunun gzne bir rahip iliti. D eli
kanl satn ald hurma arabn ierken, birisinin omuzuna dokundu
unu fark etti. Dnp baktnda karsnda Avvelshammash duruyor
du. Onu grd anda akima rahibin ad da birden geldi: turashdum;
Marduk ile lmller arasndaki en yce aracyd. Avvelshammash s
rtarak dudan bkt:
Buras Edubbadan daha heyecanl, yle deil mi? Pazarda fazla
bir ey renmene gerek yok.
Sana rastlayacam bilseydim nehre giderdim. Daduu om uz
larn silkti. Burada hayat iin gerekli olan eyleri reniyorum,
Avvel.
Avvelshammash sokan en dar yerine iaret etti.
Biliyorum. Nippurlu derici klenin yannda. Tacir sana ne iin
gm verdiini bilmiyor olm al.
Daduu ellerini Avvelshammashn boazna doru uzatt, ama
olan seri bir hareketle eildi ve iman bir satcnn arkasna zplaya
rak saa dnp kat. Daduu o sska rahibin sokan sonunda bekle
diini fark etti. Avvelshammash, turashdumun yanma vard zaman,
en kk bir sayg ifadesinde bulunmadan ona heyecanla bir eyler
anlatmaya balad. Konumann sonunda ise rahibin yanndan sinirli
bir ekilde ayrlp gitti. Daduu konuulanlarn tek kelimesini bile an
lamamt.
Delikanl derin bir nefes ald ve bir duvara yasland. ekirdekli
ve ekirdeksiz hurmalar, testiler dolusu hurma arab, baharatl hurma,
yaa yatrlm, doranm, kurutulmu hurmalar, grnyordu.
Tezghn zerinde daha birok eit hurma vard. Hurmacnn kar
sndaki dkknda susam ya ve keten ya satlyordu. Satcnn dir
seklerinden aa yalar szlyordu, hatta duvarlar ve zemin dahi
yala svanmt.

58

Kaznm kel kafas gnein altnda satclarn kollar gibi parla

yan turashdum, Daduunun hemen yanndan gem esine ramen onu
grmedi. Yz bembeyaz kesilmiti; derin ve karanlk dncelere
dalm gibiydi. Daduu acele etmeden yrmeye devam etti. Oniki yl
dan beri bu pazara geliyordu ve her kesini tanrd. inden bal rengi
k eritlerinin getii bir toz bulutuna girdi. nsan boyundaki testiler
den buday, arpa ve dar boaltlyordu. On adm ileride ise sa rgs
gibi rlp aslm soan ve sarmsak demetlerinin kokular etrafa ya
ylyordu. Kesilen kavunlarn suyu ve binlerce ekirdei, mteriler
arasnda uuup duran sinekleri ve arlar dayanlmaz bir cazibeyle
kendine ekiyordu.
Daduu, caddenin stnde duvardan duvara uzanan kirilerin al
tndan geerken eildi. Bu kirilere ii oyulduktan sonra kurutulmu
kabaklar aslmt. Bunlarn yanna aslm olan su ve ya kaplar ise
birer zm salkm gibi aa sarkyordu. Daduunun sandaletleri
kanlarn iinde kayd. Islak rtlerin altnda kei ve koyun etleri bulu
nuyordu. Bir sonraki tezghta bulunan sepetlerin iinde, hl canl
olan balklar rpnyordu. Bu kokulardan bunalan Daduu yan sokaa
dald ve burnuna gelen kimyon kokusunu derin derin iine ekti. Fakat
hemen sonra tabaklanm deri kokusu geldi burnuna; yeni dikilmi de
ri izm eler bile berbat bir kokuya sahiptiler. kz, eek ve yabani hay
vanlarn derisinden yaplan her tiirl malzemenin satld dkknlar,
grltl mterileriyle birlikte geride kalmt. Yan taraftaki tezghta
sepetler dolusu havu vard ve keskin kini kokusu kurutulmu zm
tanelerinin stne sinmiti. Ekmek frnndan scak bir hava arpyor
du insann yzne; unla kartrlm mayal hamur, frnn yuvarlak
duvarndan kan cehennem sca ve duman. Duvardaki dkkn ola
rak kullanlan oyuklarn ve tezghlarn says neredeyse onbe dzine
kadard ve bu tm ehir halknn ihtiyacn karlyordu. Frnlarn etra
fnda ise i, kaynatlm, kzartlm ve tandrlarda piirilmi yiyecek
ler satlyordu. M eyveler ve m eyve sular... Daduunun karn ackma
ya balamt. Daha hzl yrmeye balad nk asaletin ve zenginli
in pek bir ey ifade etmedii bu yere, yem ek iin gelmemiti. Ta oy

59

maclnn sergilendii sokaktan kp daha deerli talarn satld

yere gitti. Drdnc dkknn nnde durdu.
Bu dkknn ok az mterisi vard. Tezghtaki gnlk kullan
ma uygun eyalarn arasnda bulunan kk heykellere ve deerli e
yalara bakt. Birden yldrm arpma dnd. Byklkleri bir insan
yumruu kadar olan bakr veya kilden yaplm , srlandktan sonra
ikinci kez frnlanm figrler arpmt gzne. Bazlar da kara mer
merden ve dier talardan yaplmt.
Bakabilir miyim? diye sordu. Satc onu dikkatle szd ve ba
n eerek izin verdi. Daduu bir figre uzanp byk bir zenle onu
yerinden kaldrd. Bu nedir, Guru?
Bir dansz. Seni burada daha nce de sk sk grmedim mi?
Oniki yldr Babildeyim dedi Daduu ve elindeki narin kadn
figrn inceledi. Ben buraya sk sk gelirim. Ama sende bu kadar
deerli eyalarn bulunduunu daha bugn rendim. Nereden geldi
bunlar?
ok uzaklardan. Onlar D ilm undan aldm. Fakat bunu yapan
sanat, Dilm undan bir ylda gidebilecein bir uzaklkta alyor
mu.
Daduu dansz byk bir zenle tekrar yerine koyduunda, fi
gr ince ve iri gsl vcudunu oynatr gibiydi. Y eil gzleri Daduuyu sanki davet ediyordu. Dier figrler ise dalgn dalgn bakan sa
kall bir rahibi ve baparmak byklnde bronz bir boay tasvir
ediyordu. Bu hayvan, olaanst ilenmi kalalar ve boynu ile, her
an canlanp gidecek gibiydi. Daduu baka kk heykellere iaret etti.
Bunlar gerek hayvanlar m? Yoksa efsanev yaratklar m?
Sylenenlere gre bu hayvanlar srler halinde varm. Bir ev
kadar iri olduklarm duydum ama ben bunlara inanmyorum.
Boynuzlar olmayan bir boaya benzeyen gri bir figrn korkun
bir grnm vard. zerinde bakrdan yaplma benzeyen bir zrh
vard, burnunun stnde ise kvrk bir hanere benzeyen bir boynuz
bulunuyordu. Dier yaratn sivri uzun dileri vard ve bu dilerin
arasndan sarkan uzun bir burun ayaklarna kadar uzanyordu. Satc
aklamaya alt.

60

Dediklerine gre adamlar hayvann stne oturup ona i yaptryorlarm.

Buna da inanamam. Daduu ban sallad. Shindurrula sor
malym. Ben Edubbada okuyorum ve ders aramz bitti. Ben tekrar
gelirim, tamam m?
Satc ban ne sallad ve kendini zorlayarak glmsedi. Bir
ey satn almayan herkes byle syler, gen Guru.
Daduu tapmak yoluna gitmek iin baka bir yol seti. Satcnn
kaplarndan kaklayp kum gibi tane tane geri dktkleri fasulyelerin,
mercimeklerin ve bezelyelerin tkrtlarn duyuyordu. nce parmakl
bir kzn zerlerine su serptii nanelerin ve terelerin kokusu geldi bur
nuna. Daduu sivrisinek srlerini datarak yryordu. Kucanda
kedisi bulunan yal bir kadn, henz bu sabah yakalanm olan ve
azlarn son bir hayretle ap kapayan kol byklndeki sazan ve
alabalklarn banda uyukluyordu. Duvarda asl gm balk pullarn
dan yaplma bir perde, Daduunun kafasnn zerindeki sopaya yz
lerek dizilmi tavanlarn stn rtyordu. Daduu palmiye aalar
nn arasndan saraya komasna ramen, ge kalmt. Geri hibir
Ummia ona kzmamt, ama Daduu bunu fark etmedi bile. Gnn ge
ri kalan dier rencilerle birlikte Akadca, Sumerce ve dier yabanc
dillerdeki kelimelerin anlamlarn zerek geti. Hammurabinin olu
Samsuiluma, babas Sinmuballit, kraln byk babas Apilsin hakkn
da konutular ve yazdlar. Bunun yannda Hammurabi Berekettir
isimli bir kanaldan da sz ettiler. Bu kanal onuncu ylda saysz kle
ve ii tarafndan kazlm, salamlatrlm, ark ve havuzlarla bezen
miti. Sonra Tanrlarn Kaps sfatn tayan Babilin eski isimleri
olan Bab-ili, Bab-ilani ya da Bab-illum isimlerini saydlar, Urudu,
Uruttu ve Buranundan sz edip, konutuklarn yazya dktler. Puzurmana uykusu geldii vakit, tarih anlatmaktan ok holanrd.

61

5. SHNDURRULUN TERAZS

Daduu, ehrin ve Hammurabinin hkmettii tm bl

gelerin genel ismi olan Kissatumun tanrs Marduka ait
ziggurtn serin glgesinde yryordu. Zigguratn d du
var boyunca ilerledi, tozlu palmiye gvdesine gelince,
kap kemerinin altndan marangozlarn bulunduu sokaa
sapt. Dkknlarn nnden geerken iileri selamlad; sarayn evre
sindeki zanaatkrlarn birounu tanyordu. Saray duvarna bitiik k
k ilikler krlang yuvalarna benziyordu. Daduu kuruyan kereste
lerin altndan geerken eildi ve keskin reine kokusunu iine ekerek
yabanc lkelerin dn kurdu. Aklna pazardaki satcnn figrleri
gelmiti. Binalarn kck pencere ve kaplarndan birbirine arpan
tahtalarn, gcrdayan testerelerin, hzla inen ekilerin sesleri duyulu
yordu. Bunlara bir de zmpara tann ve nesneleri parlatmak iin kul
lanlan kumun hrts ekleniyordu. Dar sokaklardan, duvarlardan ve
dnemelerden oluan labirentin yar unutulmu bir kesinde bulu
nan htiyar Kuddunun iliine ulaana kadar, Daduunun ayaklarnn
altndaki kumlar inem eye devam etti.
zerinde ldayan bakrdan yaplm aletlerin bulunduu al
ma masasndan yakc dumanlar ykseliyordu. Kuddu ban kaldrp
bakt; Daduu ieri szan bir para gn n da kapatmt.
A h, sen misin? htiyar Kuddu buru buru olmu yzyle ona
baleti ve glmsedi. Balta sapnn ii bitti. Onu senin gibi gen bir
efendiye yakr bir ekilde yapmaya zen gsterdim.
Daduu, saray, muhafzlar ve Hammurabinin ev ileri iin tahta
eyalar yapan veya olanlar tamir eden bu yal adam selamlad. Kud-

62

dunun az saydaki sa telinin arasnda tahta yongalar vard ve yz

yakarak iledii eserlerinin dumanndan kararm gibiydi.
Ben gen bir efendi deilim, Kuddu. Daduu tahta paralarn
ve yongalar tem izleyerek st iziklerle dolu masann stne oturdu.
Ben artk ne bir iftinin oluyum, ne de bir tacirin yardmcsym,
yaknda da Edubbadan ayrlacam. N e olduumu sylem ek ok
g
Kuddu eri, kaba parmaklaryla, drt ellen uzunluundaki balta
sapn okad. Senin gibi iyi konuup yazmasn bilen bir kii hayatta
fazla zorlanmaz. Eski bir krekten alnm katran aac odunudur bu;
seni en az iki yl idare eder, U .
Teekkr ederim. ok gzel olmu, Kuddu. Tiriqan da bronzunu
, bileyip parlattrd.
Sanki altn gibi parlyor. Kim olduunu bilmiyor musun, U?
Daduu, zerine yaklmak suretiyle kk drtgenler ilenmi
olan sapn sslemelerini inceledi. Ucundaki delie rgl bir deri erit
geirilmiti. Bunu ona Tiriqan vermiti.
Okul bitince ne yapacam bilmiyorum sadece.
On ay sonra, deil mi?
Evet. Ululu ya da Tashritu aynda, havann en souk olduu za
manda.
Usta marangoz elini Daduunun dizine koydu.
Zengin tacire sor, U. Dnp karar vermek iin daha ok vak
tin var.
Haklsn, Kuddu. Daduu deri kemerinden kk bir kese
kard ve ban gevetti. Borcum nedir, Guru Kuddu?
gran gm. Ya da yirmi bakr.
Yars saraya gidiyor. Daduu, Kuddunun reine ve zift lekele
riyle dolu talal eline ince gm pullar sayd. imdi Shindurrula gi
dip ona ne yapacam soracam. Aslnda sadece iki seeneim var.
Nedir onlar?
Daduu kk ilikte ileri geri yrmeye balad. Her tarafta tah
ta paralar ya da bitmi eyalarla doluydu. Yolunu arm, bir gne
iki azl baltaya arparak, lo ilikte adeta imekler aktryordu.

63

Ya kral Hammurabi iin alrm, ya da buradan ok uzaklara

giderim.
Kuddu koyu gzleriyle uzunca onu inceledi ve sonra glmsedi.
Babilde olanlar baka yerlerde de var; ayns, ama yine de farkl. S e
nin gibi kafas alan bir kii her yerde baarl olur. Daduunun sr
tna dosta vurarak onu kapya doru gtrd. Senin gibi gzel bir
olann talihi her yerde yaver gider. A k gzler, kahverengi salar;
zaten biz karaballara hi benzemiyorsun.
Annemden alm m . Daduu baltay kemerine geirerek, sa
kalasndan aa itti. Babam Utuchengal sylem iti. Yal adamn
elini skt. Teekkr ederim, Guru Kuddu. Konutuumuz konuda
belki bu akam daha fazla bilgi sahibi olurum.
Daduu kapda durdu ve el sallad, sonra saa dnp tekerlekile
rin sokana girdi. Ahrda alan uaklarn ve eek obanlarnn d
zensiz yaplm evlerinin yanndan geerek, grkemli bir caddeye k
t. Buradaki insan kalabalndan syrldktan sonra da, ehrin bat b
lmndeki Gzel Kokular Sokana yneldi.
Gneye bakan duvarda, atnn hemen altnda bulunan huni eklindeki
delii, Daduu o gn ilk defa grd. Kapy dme gzl kle Buria
at. Daduu ona glmseyerek selam verdi ve Shindurrulun suna
nn nnde eildi. Shindurrulun ikinci kars ve oniki yandaki Uttupishtimin annesi Makaniyi grnce, daha da fazla eildi.
Shindurrul seni bekliyor. u anda yalnz. Ben birazdan iecek
bir eyler getireceim.
Teekkr ederim, efendim dedi Daduu. Damgar Shindurrulun neesi yerinde mi acaba?
Kadnn kk elmack kemikleri olan esmer yz birden aydn
land ve glmseyerek terazinin kefeleri gibi aa yukar hareket et
tirdi. Sen burada olduun zamanlar onun daha neeli olduunu d
nyorum. iyle ilgili bir sr derdi var ve senin ona yardmc olaca
n dnyor.
Oysa ben ona yardmc olamam. Daduu avluda nne kan

64

iki kedinin evresinden dolaarak alma odasnn kapsna gitti. Ka

py aldnda ev sahibinin gr ve sinirli sesini duydu.
Makani! Daduu kapy biraz aralad. Kzlarnla hep ben mi
ilgileneceim . Gidin Chassirle ya da kpeklerle oynayn. Onlar ben
den daha sabrldr. Daduu Shindurrulun barmas kesilinceye ka
dar bekledi.
Ben geldim, Damgar Shindurrul.
eri gir, Sibaru.
Shindurrul barp armaya son vermiti. Daduu onun nnde
eildi ve kapya yasland. Shindurrul yeni boyanm kalarnn altn
dan ldayan gzlerle ona bakt ve byk altndan gld. Sa koluyla
masamn stne karmakark ylm bir sr alet edevat bir kenara itti.
Otursana, U . Shindurrulun kafas, arkasndaki fayanslarn bir
blmn kapatyordu. Bu fayanslar yarm bir daire eklinde dev bir
boynuz gibi tavana ykseliyordu. Tamam. Bugn iin yeterli. Lanet
olas satclar. Hepsi beni dolandrmaya alyor. Her ey pahalanyor.
Ama benimle olm az, benim Avvilim tacirlerim.
Geen sefer retmenler izin verdiinde dedi Daduu konu
masn hzlandrarak, bana sz vermitin, Damgar, birka saat sorula
rm cevaplayacaktn. Bugn bu yzden geldim.
Kemerinden baltay kard. Shindurrul baltaya yle bir bakt ve
tandn ifade etmek iin ban ne sallad. Daduu silah masann
bacana yaslad.
Senin iin, sevgili olum, her zaman vaktim var. Daha dorusu
hemen hemen her zaman. Konunun ne kadar ciddi olduu yznden
anlalyor. N e renmek istiyorsun?
Evde hemen hemen on kii yaad, iki katn tamamnn ve bir
katn da yarsnn kullanld, bunlarn yan sra evde iki kpek ve bir
ka kedi bulunduu halde, odaya hi ses gelmiyordu. Daduunun bu
raya gelirken iinde hissetmi olduu huzursuzluk yava yava azal
yordu. Shindurrula turashdumu ve Avvelshammash adndaki olan
anlatt. Shindurrul kalarn yukar kaldrp alnn krtrarak dinliyor
du Daduuyu ve tek bir kelime etmiyordu. Daduu pazardaki o garip
figrlerle efsanevi masal hayvanlarndan ve satcnn onlar hakknda

65

anlattklarndan sz etti. Son olarak da Edubbada kat ettii ilerlemeyi

anlatt. Shindurrul uzun sre sessizce ona bakt ve nihayet konumaya
balad:
G elecein hakknda dnmen ok iyi bir ey. Babili ya da
Hammurabinin kralln terk edip gitmeli misin, gitmemeli misin?
Hi fena deil. Yabanc lkelere gitmenin nasl olacan dnyor
sun, deil mi? En azndan o garip hayvanlarn yaad ve geceleri
rendiin dilin konuulduu o uzak diyarlara gitmekten korkmuyorsun.
Aklma gelm iken, nasl gidiyor? renebiliyor musun?
Gayet iyi. Daduunun onu kandrmasna gerek yoktu. Artk
sk sk bakmadan yazabiliyorum. Tacir onun kafasnda hangi dn
celerin dnp dolatn biliyordu. Dnceler ve nseziler Dadu
unun kafasnda dalgalara kaplm kum taneleri gibiydi. Tm bun
lar hayal edebiliyorum. Ama gl, kuvvetli adamlarn bile belki baa
kamayaca maceralar iin doru insan mym, ite bunu bilem iyo
rum. Bildiim bir ey var ki, ben sarayda oturup sonsuza kadar hesap
yapp, vergileri sayamam.
Shindurrul ayaa kalkt ve duvardaki nilerin birinden ince uzun
bir testi ald. zerindeki mhr sktkten sonra, iinden sar bir mal
zemeden yaplm bir rulo kard. ncecik rlm samana benzeyen
U el geniliinde ve iki arn uzunluunda bu yapra dzeltti ve ma
sann zerine yayd. Kvrlan kenarlarna arlklar yerletirerek, dz
gn kalmasn salad.
Dikkatlice bak. Dn. Bana ne grdn syle.
Yapra yzseksen derece evirdi. Daduu noktalarn, yazlarn,
izgilerin ve deiik renkteki lekelerin ne anlama geldiini bulmaya
alyordu. Yazlar okuyup parmayla izgileri takip ettii anda, ta
cir aklamaya balad:
Bu kad Hapi lkesinde yaayan Apiru halkndan olan bir sat
cdan aldm. Onlar kendilerine Rme diyorlar; bu kelim e nsanlar
anlamna geliyormu. Bu yapraklara T eUfy ya da buna benzer bir ey
deniyor. Hasrdan yapld syleniyor. Fakat bana kalrsa bu sama
lktan baka bir ey deil, bu sadece rengi alm keten bezi.
Rm eler bu yapraklarn nasl imal edildiini bir sr gibi saklyorlar,

66

nk bu srr bakalarnn renmesi hi ilerine gelmiyor. Bu yap

raklar sadece onlar satyor, hem de akl almaz bir fiyata.
Bu bir harita olabilir mi? dedi Daduu ekinerek. Bir akbaba
nn ya.da kartaln yksekten grd gibi, bir kara paras ve su olabi
lir mi?
Bu haritay ok az insana gsterdim. Herkes ayn eyi syledi.
u yukardaki, bakr ve bronz satlan Kaptara adnda bir ada. Rm eler
ona Keft ya da Keftiu diyorlar ve orada yaayan insanlarla aralarnda
dzenli olmayan bir gemi trafii var. Ortadaki izgiler ise bizim lke
m ize giden yollar. diglat ve Buranunun birbirlerine ok yaklat ve
kanaln stnden geen kprnn bulunduu yer Babildir.
Bu arada en yal kadn kle Uppurkuna iki adama fark ettirme
den kapy at ve masann stne iinde iki kam bulunan testiler b
rakt. Sonra Daduuya bakp glmsedi ve sessizce dar szld.
Tacir sessizlii bozarak konumaya devam etti.
Bildiin gibi iki tane gemim var. Okulun sona erdii zaman, on
larn da geri dnm olmas gerekiyor.
Daduu nne konulann hayatn deitirecek bir eit matema
tik forml ya da dil bilgisi olduuna kanaat getirdi. Kafasn kaldrd.
phenin Gz ve A d a d n Sevgilisi. Haritann stndeki ekil
leri anlamak iin stn bir aba harcamasna ramen, yine de glm
syordu. Kaptanlar da Jarimadad ve Gimilmarduk.
kisi de becerikli, alkan adamlar. Shindurrul haritadaki bir
noktaya iaret etti. Kaybettii parmaklarnn yerine ince gm klflar
geirmiti. Klflarn ucu lacivert ta rengindeki bir alan gsteriyor
du. Martusun iyi rzgrn arkalarna alarak Dilm una kadar gidiyor
ve ticaret yaplyor. Hurma aac fidanlar oradan geliyor. Zaten insa
nn aklna gelen her ey var orada: Kleler, bazalt paralar, devekuu
tyleri ve altn.
A a deniz. Soldaki yer Dilmun. Ku kanadna benzeyen bir
kara parasnn nndeki bir sr adadan biri.
Doru. Mardukun dizleri adna. Dilmun, su ve erzak anlamna
gelir. Eer rzgr yoksa, o zaman douya doru krek eker ve Magana giderler. Ildayan gm parmaklk bir noktada durup oray

67

tklad. Buras yapran sa kenarnda, denizin en dar yerindeki haner

ucuna benzeyen bir kntnn karsnda bir yerdi. Denizin bittii yer
de su mavi bir blgeye akyor ve bu blge T eUfy yaprann aa
kenarna kadar devam ediyordu. Shindurrul hassas terazinin sa kefe
sine dokundu ve kefe altndaki tahtaya kadar indi. Sonra tacir fslda
yarak konumaya devam etti:
Gnein doduu yne doru ktklar yolculuun sonunda
M eluchhaya ularlar. Oras buradan bambaka bir lkedir. nsanlar
esmer tenlidir ve gelenekleri bize ok yabancdr. Orada da ticaret ya
plr. Nadir mallar alnp satlr ve fiyatlar giderek artar. Gemiler ise
artk tka basa ykldr ve suyun iine iyice gmlmlerdir.
Daduu gzlerini izimden ayrp bir yudum bira ald anda, ba
klar Shindurrulun snayan baklaryla karlat-. Tacir srtarak te
razinin sol kefesini aa bastrd. Sa kefe yukar kalkt.
Sen hi oraya yelken atn m? Tacir parmaklarm bira testisi
nin evresine yerletirdi ve testiyi kaldrarak birasn iti. Sonra du
daklarnn arasndan havay fleyerek dudaklarn titretti. Tek bir de
fa ve sonra bir daha asla. Marduk adna! Eer senin kadar gen olsay
dm, hi dnmeden bir kez daha giderdim. Fakat bu evde kazand
m durup dinlenmeden harcayan kii says neredeyse iki elimin par
maklarndan da fazla. Oralarda soyulur, boulur ya da gemiden der
sem , o zaman buradakiler de alktan lrler.
Daduu haritann sa tarafnda ylan gibi kvrlan mavi bir izgi
grd. Bu izgi kuzeydouya doru akan bir nehirdi ve kysna sonra
dan ivi yazsyla iki isim eklenmiti.
ntu? Moenshtar ve Arap?
ki ntu ehri. Orada senin efsanev hayvanlarndan bir sr var.
te bu da fil denilen o hayvann aznn kenarlarndan kan byk
dilerden yaplmtr.
Haritann stne sekiz parmak uzunluunda ve iki parmak kaln
lnda bir denek yuvarlad. Her iki ucunda da siyah renkli kakmalar
gze arpyordu. Denek metalden yaplm kadar ar deildi, fakat
dokunulduunda gene de sert ve serin hissi uyandryordu. Shindurrul
terazisini dengeledi ve byk bir anaktan yarm baparma bykl-

68

iinde talar karp dnml olarak kefelere koydu. Daduu arkas

na yasland, nndeki bira testisini kaldrrken elleri titriyordu. Haya
tnda ilk defa grd haritay dnrken ksk bir sesle sordu: Guru Jarimadad ve Gilmarduk, Arap ve M oenshtar hakknda neler anla
tyorlar?
Arapa yalnzca ntu Nehrinin suyu bol ve sakin olduu zaman
larda gidebiliyorlar. M oenhtar Babilden daha kk, ama daha gr
kemlidir. Denizcilerle gzel kadnlar ilgilenir orada. Onlarla ticaret
yapmak ok keyiflidir, tpk dostlar arasnda olduu gibi. Gemilerim
orada tannr ve sevilir. Tanrlar ise yumuak ve adildir.
M oenshtar buradan ne kadar uzaklkta?
Dilm una kadar yzyirmi kere yz seksen S eile Biru.
Daduu haritadaki mesafeyi karlayp lt ve hesaplamaya ba
lad: Yirmidrt parmak bir arn ediyordu, alt arn ise bir Yksek B o
ru, oniki arn bir Gar ya da ift Boru, binsekizyz Gar ise yzseksen
Seile Biru ediyordu.
Damgar! ntu o zaman yediyz kere yzseksen Seile Biru uzak
lkta!
Daduu kollarm yana ap ellerini sallamaya balad. Shindurrul
sarslarak glyordu. Bu yzden geri dnmeleri o kadar uzun sr
yor. Seni korkuttum mu, sere kuu?
H ayr... E vet... Bunu hayal bile edemezdim. Bu yzden gem ile
rini bylesine bir sabrszlkla bekliyorsun.
Gm parmaklarndan biri Moenshtar denilen yerin stnde
durdu. Aklmdan binlerce eer ve ya geiyor: Tashritu, ya da onuncu
ay Arachsamnu geldiinde, orada rzgr kuzeydoudan ve doudan
esm eye balar. Bu rzgr gemileri Magana srkler. Gney denizle
rinde rzgrlar srekli yn deitirir, ya nden sana kar eserler, ya
da arkandan. O zaman gemilerim ya bir koyda beklerler, ya da yollar
na devam edip saz deryasndan geerek buraya gelirler.
Tacir glerek arlklar kaldrmaya balad ve yaprak aniden kv
rlp rulo halini ald. Shindurrul ruloyu alp deri bir iple balad ve tek
rar testiye yerletirdi. Kapana aktt erimi muma mhrn basar
ken, kam doymu bir kedi keyfiyle yle dedi:

69

Babilde sadece be adam bu haritay biliyor. Bunlardan biri de

sensin. Teklifim hl geerli. Benim mhrm kullanarak ticaret ya
pacaksn. Ciddi, zeki, belki de biraz kurnaz olm alsn. Karar vermeyi
ne zaman baaracaksn, U?
Daduu bir saatten beri bu soruyu bekliyordu. Edubbadan ayrl
dm gn. Ya da Gz ile Sevgili dnd vakit. Kabul ediyor musun?
Shindurrul iaret parman kaldrd. Bu pek iime gelmiyor
ama senin dnmek iin her gne ihtiyacn var. Yalan m syleye
yim? Hayr. Baka delikanllar kendilerine byle bir teklif yapmam
durumunda ayaklarma kapanp parmaklarm perlerdi. Hatta gem ile
rimle sefere kabilmek iin her eyi -gerekten de her eyi- yapabile
cek birka tanesini tanyorum. Gzlerine kam toz taneciklerini te
mizler gibi bir hareket yapt. Ama zavall, yal Shindurrul kendi sa
lam aklna inanyor. Beni iyi dinle; baz eyleri yalnzca bir defa s y
lerim, oulcuum. Sana bile!
Konumasna devam ederken deerli talarn yarsn alarak, yer
deitirerek ya da ekleyerek teraziyi dengelem eye alyordu. Daduuya bakmyordu artk.
Edubbada ders almaya devam ettiini ve son gne kadar da
bunun byle srp gideceini biliyorum. Orada yayorsun, ama -ba
parmayla arkasn iaret etti- ben yan taraftaki evin yarsn satn al
dm. Dayayp dedikten sonra st katnda oturabilirsin. Kle kzlarm
sana da hizmet ederler. Jarlaganda ve Nammatumun eline kimse gr
meden biraz gm sktrrsak, bir daha yatakhanede mek ve ter
lemek zorunda kalmazsn. Asm a Evinin gelirini ve dier alacaklar
mz iletm eye devam edeceim; sen ihtiyacn olan her eyi alacaksn
ve bunlar ben karlayacam. lk seyahatinden sonra nasl olsa zen
gin olacaksn. Eer ok aptal deilsen elbette ve sen aptal d e ilsin ...
Terazi kefelerinden birini kaldrd ve brakarak sallandrd. Sonra
birasn iti. Bu konuma onu yormua benziyordu.
Gemiler geldii zaman kaptanlar ve dmenciler sana limanda
renebilecein her eyi retecek. Karar verecek olursan bu kesin o l
mal. Ama gemiler gelmeden nce bana gelip efendim, ben kraln
topraklarndaki koyunlar saymay tercih ediyorum dersen, o takdirde
bir bakas douya yola kar. O zaman yal Shindurrul hayal krkl

70

na uram olur ve buna ok sinirlenir, nk insanlar iyi tanmad

n kabul etmek zorunda k alr
Sayn babam dedi Daduu ksk bir sesle. Senin mhrnle ge
milerinden birine binip yola kacam ben de sana bir an nce bildir
mek isterdim. Fakat, beni bala, bunu yapabileceime henz emin
deilim. Senin terazinin birbirine denk kefelerine karn, benim terazi
min kefelerinden biri Babil toprana deiyor. Bir de Asma Evi var,
bildiin gibi.
Bu drst bir cevap ve ite bu drstlnden dolay benimle
almam istiyorum, Sibaru. Bunu senin o ifti ve ktip kafan alyor
mu?
Bu oktan kafamda, sayn babam. O korkun geceden sonra
olup bitenler Daduunun aklndan teker teker gem eye balad. Du
barlardaki blmelerde Shindurrulun kazancn ispatlayan deerli delil
leri grebiliyordu. Tacir durup dururken bir kahkaha att.
Ne zaman okula dnmen gerekiyor?
Yarn sabah. Nammatum nerede olduumu biliyor.
Bugn yem ei bizim le yersin. V e her zaman olduu gibi konuk
odasnda yatabilirsin. Yoksa - o gzel dericiye gitmeyi mi-tercih edersin?
Bilmediin bir ey var m, Damgar Shindurrul? Daduu srtt.
Tacir glmsedi ve teraziyi gsterdi. Her iki kefe de kprdamadan ay
n ykseklikte duruyordu.
Hayattaki ve aramzdaki her ey dengede olsun ve hep yle kal
sn. Olur mu?
Daduu birasn ierken derin dncelere dald. Okul, Asm a Evi,
anne ve babas, lm ve Shindurrul. Sharmadu ve Tiriqan: nehirde
ilerleyen bir kayktan grnen ky nasl kayyorsa, hayatndaki sabit
noktalar da yle kayp gidiyordu. Hayat kaynn burnu ise bir sre
saa sola sallanp, sonunda bir hedefe doru yol alyordu. Sabahn er
ken saatlerinde araflar ve rtler arasnda uyanp uykulu gzlerle
lambann na baktnda, ryasnda bir gemide bulunduunu ve ge
minin burnundan altn renkli ntu ehirlerinin grndn gryordu.
Kalbi heyecandan frlayacak gibiydi ve ryasnn devamn grebil
mek iin tekrar uykuya dald.

71

6. YANSIMALAR

Shindurrulun ona grnte istemeyerek ama yazl bir

belge karlnda daima tam vaktinde verdii birka
w. dem e pulu ile Daduu kendisine iyi kalite bir testi arap
satn almt. Gcrdayan bir hasr tabureye oturmu ve
srtn hayvan postlaryla kapl duvara dayamt. Lam
bann titreyen ateinde Tiriqann gzleri parlayan bakr gibi ldyor
du. Islak sa alm ve omuzlarndan aa taranmt. Sana yans
yan k yava yava boynundan aa akyordu sanki.
Bir kere gelip sabaha kadar kaldn o geceden sonra ok dei
tin, U .
Aradan birok ay geti dedi Daduu. Bydm. Bu arada pek
ok ey olduunu sen de biliyorsun.
Bulunduklar oda onlar dardaki Tebutu ismi verilen kuzeydo
u frtnasndan koruyan bir maaraya benziyordu. Duvarlar ve zemini
renkli hallarla kaplyd. mine atei oday hem styor, hem de k
ck kandillerle birlikte aydnlatyordu. Yata kaplayan battaniye ve
hayvan postlarnn stne beyaz bir rt rtlmt; arabn gzel ko
kusu derilerin kokusunu bastryordu. Beyaz kuman iinden Tiriqann teni ne kyordu. A k renkli, mat bir srla kaplanm kil bir
heykel gibiydi. B yle saatlerde hi olmad kadar gzel grnyordu.
Sokaklarn arasndan deiik sesler kartarak uuldayan rzgr, kap
nn kemerinden grnen minenin iindeki korlardan kvlcmlar s
ramasna ve kllerin uumasna neden oluyordu. Kk Namatum
uykusunda sayklyordu.

72

Bu kadar ok ey renmek zorundasn demek ki. Tiriqan si

temli bir ifadeyle glmsedi ve bardan delikanlya doru itti. Daduu onun uzatt barda dikkatle doldurdu. Sarayda byk bir adam,
bir tapmak ktibi olacak ve Nippurlu bu aptal yabancya bir daha bak
mayacaksn.
Onun kararn tahmin ediyordu ama ikide bir sylem esi iin bask
yapyordu. Ayak parmaklaryla Daduunun plak baldrlarn yukar
doru okuyordu. Daduu kadehini kaldrd.
Sevgili, gzel Tiriqan. nanna seni de seviyor. Bu yzden benim
kalbimde ve hayatmda bir tek senin iin yer var.
Eer gidersen arkandan ok alarm.
Eer gidersem, ki ne zaman ve neden gideceim i bilmiyorum,
sen yine dul kalacaksn, ya da senden benimle gelmeni isteyeceim .
Tanrlarn bizim iin neler hazrladn tahmin bile edem eyiz. Sen be
nim bir tane sevgilim sin - yalnzca aptallar verebileceklerinden daha
fazlasn vaat ederler. Ben sana her eyi veriyorum.
Bazen hi dnmeden, ne kadar kolay konuabildiine kendi bi
le ayordu. Bir dilden dierine gem ek hi de zor olmuyordu; zaman
zaman Edubbada ak gzlerle ntu dilinin hayalini kuruyor ve kulaa
nasl geldiini merak ediyordu. Eer Tiriqana gerei ve dier nemli
eyleri anlatrsa, onu kendine daha ok balayacakt. Shindurrulun
uyarlarn da dnyor, kadnn hamile kalmayacan umuyordu.
Onu kendine balamak iin byle bir yolu sem eyecek kadar akll
myd acaba? Shindurrul hi de yle dnmyordu. Daduu i geire
rek kadnn alnna dm bir sa peremini geriye itti ve avucunu y
zne bastrd. Kadn yzn onun avucuna srd ve baparman ha
fife srd.
Kaptan Jarimadadn Hapi lkesinden gelen klesi gibi oturup
beklemek istemiyorum. Ya da dmenci Sinbelaplimin ikinci kars Sibit Nigalli gibi.
u anda birbirimizi zmek zorunda m yz gerekten?
Kadn arkasna yasland, salar ve yana adamn ellerinden ka
yarak ayrld. Ayaa kalkarak Daduuyu yataa doru ekti.

73

Hayr, benim bir sr hikye bilen sevgilim ! Birlikte biraz mut

lu olm am z iin buradasn. Baz tanrlar bizi kskansn diye.
Delikanlnn nne diz kt ve ince parmaklaryla elbisesini tu
tan tokalarm inelerini ekip kard. Sonra alnn onun akana da
yad. Elleri Daduunun yzn okayarak boynuna indi ve oradan da
omuzlarna inerek durdu. Ktik bir gvercin gibi sesler ikaryordu.
Seni beklediim saysz gece, U , tahmin edem eyecein kadar
hznl geiyor.
Benim iin de yle, sevgilim . Kdmn dili Daduunun dudak
larna dokundu. Daduu kulaklarnda onun nefesini hissediyordu; onu
kendine ekti ve yavaa srt st yataa yatrd. Kadn Daduunun
yn elbisesini dizlerinden yukar ekerek omuzlarndan syrd ve s
cak vcudunu onunkine bastrd. Daduu gzlerini kapatt ve kadnn
parmaklarn her yannda hissetti. Salar yzne ve gsne arpyor,
sevgi dolu okamalarn zevke dnmesine yardmc oluyordu. Tiriqan inleyerek bir onun stne, bir yanna, bir de altna yuvarlanyordu.
Bir kedi gibi hrlyor ve fsltlarnn arasnda ku sesi gibi tiz lklar
atyordu. Bedeninin her noktasn dierinkine bastryor ve onunla eri
yip gitmek istiyordu. .Kadn ehvet iinde kvranyor ve zevkin doru
una gelecei an sabrszlkla bekliyordu. Soluk n altnda Tiriqann vcudu bal rengine dnmt. Duvara kol, kafa ve kalalar
nn glgesi dyordu; birbirine girmi, birbirinin iinden kan bul
maca paralar gibi. Bazen titriyor, bazen de ayrlyorlard.
Daduu nefes nefese kalmt. Kalp atlar ve ter, Tiriqann teni
ne srm olduu balsamn kokusuna karyordu. ok ksa sren bu
hzl ve sessiz ehvet dalgas onlar soluksuz brakm, sertleen kasla
r yumuatmt. Tiriqan kollarn ona dolad ve skca sarld.
Seni yalnzca bu ekilde tutabilirim, sevgilim diye fsldad.
Kal. Tiriqanm yannda kal.
Yanndaym, ite. Baka nerede olacam diye fsldad Dadu
u. Kafasn ona doru kaldrdnda, kadnn gzlerinin yalnzca bir
kar yukarda olduunu grd. Daduu onun baklarnn iine dald
gitti. Parmaklarn kadnn salarnn arasna geirmek zere uzattm-

74

da, dirseiyle araf toplad. Vcutlarndaki ter yava yava kuruyor

du; arabn tatl kokusu havaya dalm balsamn kalntlarna kart.
Eer bir kadn gibi dnp hissedebilseydin -Tiriqan adamn
altnda ylana benzer ekilde kvrlyordu-, o zaman ne demek istedii
mi bilirdin.
Ben ok ey biliyorum. Daduunun sesi olduka ksk kt ve
sze yeniden balad. Fakat demek ki bildiklerim hl yeterli deil.
Baka ne bilmem gerekirdi?
Seninle mutlu olduumu. Daha nce byle bir duyguyu hi ya
amamtm ve bir bakasyla asla yaayamayacam.
Daduu kendisini onun yanna brakt ve rty zerine ekti. Ka
dn ban Daduunun om uzuyla boynu arasndaki ukura yerletirdi.
Daduunun elleri onun gsn okuyordu; kadnn kalp atlar, tpk
dnceleri gibi sakinlemiti. Tiriqanm yz hatlar yar karanlkta ar
tk grnmez olmutu; bir tek gzleri l ld. minede son bir alev
titredi ve sessizce snd. Daduu gizlice gem ie ait dnceler geir
di kafasndan: O korkun gecede rzna geilip ldrlen Sharmadu.
Yumuak samanlarn stnde sevitiklerinde onunla neredeyse hi konumamt. Ayn ekilde koyun ahrndaki sert rtnn stnde ve
ldayan yldzlarn altnda, bir saln stnde birbirlerini okadklar
zaman da. Son yaz boyunca mahcup bir glm sem eyle, omuzlarna
brakt esans kokulu salarla, kocaman siyah gzlerle ve elindeki
kpkrmz oluncaya kadar fralayp ykad nasrlarla onu beklem i
ti. Daduunun babasnn ve annesinin durumu fark etmelerinden eki
nirdi. Daduunun dnceleri dnp dolap bulunduu yere geri gel
diinde, yataktan kalkt.
Delikanl arap kadehlerini doldurdu ve gidip Tiriqann yanma
oturdu. Tiriqan glmseyerek kolunu onun omuzuna dolad ve kendi
sine uzatlan kadehi ald.
Yarma kadar kalacak msn? Daduu evet anlamnda ban sal
lad. Keskin trnaklar srtnda hafif izler brakarak geziniyordu. Evet
mi? Peki daha uzun sre?
Okula gitmek zorundaym! diye karlk verdi delikanl. Fakat

75

kimse beni bu souk k gecesinde dar karamaz. Kadnn narin

ensesini okad. A tee birka odun daha ataym.
Kapdan getiinde dier lambann da alevi snd. Kk ocuk
sakin sakin uyuyordu; yuvarlak yz rtlerin altndan grnyordu.
Bir el byklndeki kuru odunlar hemen tutumaya balad. Daduu
tekrar Tiriqann yanna gitmek zereyken, kadn yavaa ondan tarafa
dnd, kocaman gzlerle ona bakt ve byk bir korkuyla kasld kal
d. Heyecandan nefesi sklam t, gsleri hzla inip kalkyordu: Da
duu, beyaz duvara yansyan glgesinin, krmz ve beyaz alevlerden
oluan bir hale ile evrili olduunu grd. Atein ss srtna vuruyor
du. Tiriqann yanma gidip diz kt ve onu omuzlarndan kavrayarak
yavaa sallad. Kadnn beti benzi atm, vcudundaki tm tyler di
ken diken olmutu.
Korkma. Bu sadece ocaktaki ate. Bak!
Duvar iaret etti. A levler glgelerin arasndan duvara aksediyor
lard. Ate ve glge oyunu. Ben yanndaym, hem de tamamen canl.
Tpk Marduka benziyordun. Y a da amaa, Enlile... Derin
bir nefes ald ve silkindi. Tpk bir tanr gibiydin. ok korktum. Tan
rlar bize bir iaret gnderdi. Bu ne anlama geliyor? Sen biliyorsun
musun, Daduu!
Hibir anlama gelmiyor. u anda gecenin yars. Tanrlar bu za
manda uyurlar ve bizim le ilgilenm ezler.
Daduu kadna uzanp onu gsne bastrd. Tiriqan ona skca
sarld ve her nefes alyla yava yava korkuyu stnden atp sakin
leti: Sumerlerin saysz tanrsndan birinin Tiriqan korkutmak iin
bir nedeni varsa -ki Daduu korkacak bir ey gremiyordu-, o zaman
bu onun kskanlndan ve fesatlndan kaynaklanyordu. Tiriqanm
srtn svazlayarak kulana fsldad:
Sen benim iin ok nem lisin. B iz tanrlar iin pek nemli dei
liz. Korktuun eyi unut. O sadece bizi stan ateti.
Tiriqan dudaklarn srarak derince i ekti. Grd eski bir r
yayd sanki; onu ok korkutan o an sona ermiti. Tiriqan skca Daduuya sarld. Delikanl da bir an iin yldzlarn arasnda oturan griin-

76

m ez kendi yolunu izmekte etkili olabileceklerini dnd. Sonra akl

na ntuya hakim olan yabanc tanrlar geldi ve Tiriqan pt.
Daduu lambalarn fitillerini scak yaa batrarak sndrmeye
balad. Ksa sre sonra lambalarn biri dnda tm snmt. El
yordamyla dar merdivenlerden aa indi ve dar kt. Gn aarmak
zereydi ve hava ok souktu. Sokakta buz gibi bir rzgr esiyordu
uuldayarak. izmelerinin altnda kemik paralar, cam krklar ve iri
kum taneleri trdyordu. Daduu cppesini gsnde iyice birletire
rek saray surlarna doru yol almaya balad.
Sabatu aynn onbeinci sabah, beraberinde gneybatdan souk
rzgrlar getirmiti. Daduu zorlukla nefes alabiliyordu. Rzgr terini
kurutup cppesinin geni kollarndan koltuk altlarna kadar ulayordu.
Bacandaki kaslar armaya balamt; yasak olan blgeye daha yz
lerce basamak vard. En st basamaa kp oturdu ve mavi srla kapl
tulalardan rlm pervaza yasland. Korkuluun parmaklklar ara
sndan ta uzaklara dek uzanan dzlk alanlara bakt. Kalbi hzla arp
yordu; bunu akaklarna kadar hissedebiliyordu ve nefesi tkanmt.
Elini gzlerinin stne koydu ve yn cppesinin eteklerini hrsla
toplayarak kuzeybat ynndeki Ki ehrine doru bakt. afan sk
t ufukta hava bir parmak geniliinde aarm, toprak ttmeye ba
lamt. Rzgr kt izilm i bir a gibi kollara ayrlarak araziyi blen
kanallardaki suyun yzeyini rpertiyordu. Bazen de palmiyelerin pas
rengi kurumu yapraklar suyun yzeyine yansyordu. Tulumbalarn
kollar titriyordu ve sun adalarn zerindeki evler batmakta olan ka
yklar andryordu.
Daduu, komu ehirler olan Ki, Nippur ve Barsippay yapt
ksa ziyaretlerden biliyordu. Babil ve evresi, slak ve en dar kanalla
rn sona erdii kumlarn ya da birbirine dolam dikenli bitkilerinin
bulunduu le kadar, onun eviydi. Hammurabi baa geldiinden beri
her ey bym ve gzellem i, daha temiz ve grkemli olmutu: bir
ok beyaz badanal ev, saray, zigguratlar ve geit vermeyen ehir sur
lar, saysz su kanal ve yldzlarn Sinin gezegeni olan ay evrele
mesi gibi Babili evreleyen iftlikler. Hammurabi yasalarn ivi yaz

77

syla dzinelerce kara Kudurru-tana yazdrdndan beri -her renci

aa yukar bunlar ezbere bilirdi-, her yz insandan doksanbei bu
yasalara uyard. Bu yzden yllarla birlikte refah ve dzen de gittike
artyordu. Avvelshammashn, Lushtamarn ve Daduunun bizzat ya
adklar onlarn hayatlarnn bir parasyd ve Kral Hammurabinin
kanunlara dayanan dzeninin ileriki yzyllarda da geerli olacana
dair bir gstergeydi.
Daduu cppesini ayaklarna dolad ve silkindi. Daha bir sre n
ce babala kabul ettii adamn btn nerileri onun vatann belirsiz
bir sre iin terk etmesini hedefliyordu. Gemi Buranunun sakin sula
rndan kt vakit Hammurabi isminin duyulduu, fakat huzur dolu
dzeninin bilinmedii lkelere yelken aacakt. Bu dzende yetien
gl adamlar kayalk bir ada ya da bir direk gibi meydana kyordu:
Babas, Shindurrul, hkmdarn veziri, Hammurabinin kendisi, st
dzey rahipler gibi. Tm anlarnn ehirlerini terk ettii zaman Dadu
u, onun dar sokaklarda, mallar, renkler, sylentiler ve kokularla dolu
pazarda, tandk ve yabanclarla ya da saysz hurma aalarnn altn
da dncesizce sakin kalmasn salayan kendine gvenini kaybede
cek miydi? Dilm unda, M eluchhada ya da Maganda ortalkta gezip
hemen hemen her eyi gren, srlarn doru kiilerin kulaklarna fsl
dayarak koruyucu ve destekleyici dzeni korumaya yardm eden ya
banc adamlar ya da kadnlar var myd? Shindurrul onun binlerce so
rusuna cevap verebilir miydi? Ya da bunu yapmak ister miydi? Daduuyu Babile balayan, bedenini, kalbini ve akln besleyen kkler ke
sildii ya da koptuu vakit, gen evlatl kime bavuracakt acaba?
Birka yl sonra onu Babil dnyasnn kenarnda bulunan sefil Dur-li
veya Arba-lu kylerine ynetici yaptklar zaman kazanm m ola
cakt, yoksa kaybetmi mi?
Ban kaldrd ve dou ynne bakt, nk bereketsiz Dur-li
kynn bu tarafta olduunu duymutu. Daduu yordu. Kendine
gelmek iin silkindi ve kendisini kzgn arlar gibi evreleyen dn
celerden kurtulmaya alt.
Marduka ait zigguratn tepesine ilk gne nlar vurmaya bala
mt. Ku srleri havada uuan noktalara benziyor ve birleerek e

78

itli desenler oluturuyordu: ayr ve toy kulan souk havada daire

ler iziyor, tarla kular uzun katarlar halinde biilmi tarlalarn stn
den uup gidiyorlard. Azndan kan soluunun donduunu gren
Daduu silkindi; fakat souk rzgr dncelerinin durulmasna neden
oldu ve nem siz olan nemliden ayrd. Sadece krkbir gn. Okulun
en iyi rencilerden biriydi ve bunu bizzat Nammatu sylyordu.
Keke gelecei de aadaki ehri ve arazileri grebildiim gibi
grebilseydim.
Bakn tekrar uyanmakta olan ve sanki esneyen ehre evirdi.
Zigguratn yan tarafndan aa szlen gne nlar, duvar olutu
ran kolonlara adeta hayat veriyordu; i ie girmi evlerin yaratt kar
makark grntyle aralarndan geen dolambal sokaklar beyaz ve
kahverengi hatlar kazanmt. Gri renkli yzlerce duman stununun t
m ayn anda su kamlar gibi gneydouya yneliyordu. Saray surla
rnn nndeki alanlarda ve geni caddelerde aceleyle kouturan in
sanlar ise o kadar kkt ki, neredeyse grnmyorlard. Domakta
olan gne imdi de Tiriqann vatani olan Nippurun zerindeydi. Da
duu oraya iki kez gitmiti; fakat ehir ona pek bir ey ifade etmemiti.
Ona gre orada anlam olan pek bir ey yoktu. Gne su yollarnn s
tne sar-beyaz nlarn yolluyordu. nsann gzn alan bu im ee
benzer nlar suya arpnca manzara deiiyordu. Gzlerini skca
yumdu. Zigguratn stnde oturmu haliyle bir bcekten daha byk
ya da daha nemli deildi. Buranunun stndeki sislerin arasndan
kocaman dalgalar, altn ehirler, yabanc semalarn altnda yabanc bit
kiler beliriyordu sanki. Hayatndan sadece kendinin sorumlu olaca
zamana sayl gnler kalmt. Ba dnmeye balad, gzlerini krpt
ve rzgrda gerilmi yelkenleri ve masal ehirlerini aklndan karma
ya alt.
Shindurrul ok sevinecek. Rzgr azndan kan bu szckleri
hzla alp gtrmt. Peki ya yanl bir karar verdiysem?
Bu karara bir karnca katarnn nndeki lider karncann att
minicik admlarla varmt. Dn gece uzun uzun dnmt. Bat y
nne doru bakt: ln balad izginin karsnda, pek belirgin o l

79

masa da, Asma Evini grr gibiydi. Bacalardan dimdik ykselen du

manlar izledi bir sre. Bir kez daha kendi sesine yabanclamt.
Hayr. Snrlarmn ad Ki, Nippur ya da sin olmamal. l k
ysndan daha ilerilere gitmeli. Shindurrul hakl.
Karar verdii andan beri kafas bir ty kadar hafiflemiti. Avvelshammash ask bir suratla ona kendisini imdiden Eridunun Rabianusu gibi hissedip hissetmediini sormutu. Budala! Bakr renkteki
nehrin stnde saysz kayk, sal ve yk gemisi ya yelkenleriyle, ya da
krekleriyle ilerlemekteydi. ekli bir dili andran liman, nanna Kapsnn glgesinde kalyordu. Gne kap duvarlarnn stndeki dile
rin kelerini, girintili kntl duvarlar ve kuleleri dalga dalga koyu
alann stne iziyordu. Kayklar ise su bcekleri gibi a ilerliyor
du. Daduu artk myordu. Gneyden scak bir rzgr esm eye ba
lamt. Ta uzaklarda, gzn yanlma snrnda Daduu anszn
rzgrla dolu iki tane kocaman yelken grd. Bir sre sonra yelkenle
rin altnda gemiler de belirdi; aha kalkm burunlar, halat donanm
ve kpetelerindeki yar kapal kocaman gzlerle bodoslama ilerliyor
lard. Aralarnda ok az m esafe olan gemiler byk oranda suya g
mlmt ve burunlaryla suyu yararak kk dalgalar oluturuyorlar
d. Daduu, onlar Shindurrulun alm a odasnda grd gemilerle
karlatrd:
phenin Gz! diye fsldad sonra. V e A dad'n Sevgilisi!
Shindurrulun gemileri. Urdaki bitmez tkenmez sazlklar, iki nehrin
birbirine kavutuu amurlu blgeyi, tm zorluklara ramen ap bu
raya gelmilerdi.
aretler oalyor, Daduu dedi kendi kendine. Marduk b
yktr... deil mi?..
Hzla basamaklardan inip merdivenli kuleye kotu. Gemiler Kaga
Shula ad verilen byk kapnn altnda karaya yanaacak olm alyd
lar. Rzgrn estii ynleri gsteren merdivene geldi ve duvarn on ar
n geniliindeki mazgalndan nanna Kapsna kotu. Muhafzlar
onu tanyordu. Saray surlar boyunca dizilmi evlerde yaayan ya da
burada herhangi bir yerde alan hemen hemen herkesi tanrlard.
Balarn eerek ona selam verdiler ve Daduuya hi durdurmadan o

80

grkemli kapmn kemerine kadar gitmesine izin verdiler. Aa her ba

knda gemilerin akntya kar bir para daha ilerlemi olduunu g
ryordu. ifte kuleye vard ve uzunca bir dizi kuruyan byk tula
larn arkasndan aadaki kk kayklara bakt zaman, Kagal Shulann stnde kimseler grnmyordu. Sonra balklar, kleler ve i
iler toplanmaya balad.
Shindurrulun gemileri geni bir manevrayla nehre girdiler. D
m enciler ifte dmenin ba tarafndaki yelkene var gleriyle aslyor
lar ve ters yne dnmemesi iin dayanyorlard. Rzgrda yava yava
dalgalanan yelkeniyle gemilerden biri akntnn iinden kp dalgak
rann arkasndaki kar akntya girdi ve nehrin kysndaki eri duvar
lara doru yaklamaya balad. Daduu merdivenlerin arasnda kaybol
du ve yar karanlk olmasna ramen saysz basamak aa indi.
kinci gemi ift duvarn aa ksmndan doland. Geminin seren
direi rlm tulalarn arasndaki zifti syrd. Daduu, Shindurrulu
fark etmiti. Yan kapdan heyecanl ve sabrsz bir ekilde alana ini
yordu. Daduu koarak ona yetiti ve koluna aslarak bard: Damgar Shindurrul! Onlar zigguratn stnden grdm!
Birlikte krk arn geniliinde bir yarm daire eklindeki alandan
iskeleye indiler.
Tapnakta ne iin var senin? Shindurrul gzlerini yelkenleri
toplanan gemilerinden ayrmyordu. Yelkenler olduka ard ve topla
mas hi de kolay deildi.
Babili ve evresini son bir kez yukardan izledim . Daduu ne
fes ald ve her kelim e arasnda duraksad. nk ben bu gem ilerle o
yaldzl ntu ehirlerine gitmeye karar verdim.
Shindurrul aniden durdu, arkasna dnd ve uzun uzun Daduunun suratna bakt. Sanki tek tek yzndeki btn kllar sayar gi
biydi, nihayet ksk bir sesle:
Tamamen mi? Kararn kesin mi? yice dndn m?
Daduunun omuzuna sert bir yumruk indirdi. Daduu evet anla
mnda ban sallad ve ne edi.
Bunu sana bu akam syleyecektim. Am a sonra gemileri gr
dm ve...

81

Bugn Marduk tarafndan kutsanm bir gn, Sibaru! Ne diyece

imi bilemiyorum... bu n o kadar ok bekledim ki! Beni bundan da
ha ok mutlu edem ezdin... Her neyse, haydi gemilere. Yaptmz an
lama geerli yleyse?
Evet, sayn babam. Geerli. Ayn senin istediin gibi.
Zavall yal Shindurrul yine pek iyi uyuyamayacak ve ok i
mek zorunda kalacak. Onu birinci geminin yanma ekti. n tarafn
alt ksmndaki gz izilm i, amura bulanm ve solmutu. Neden
gnlerce titrediimi ve sknt ektiimi imdi anlyor musun, oulcu
um?
Sanrm anlyorum.
Shindurrul komaya devam etti, nefes nefeseydi ve kahkahalarla
glyordu. Kollarn yanlara atnda bir klenin kolunun altna s
ktrd testiye arpt ve ii bo testi yere derek grltyle parala
ra ayrld. Shindurrul izm esinin iindeki bir antadan gm ya da
bakr kard.
Orada binlerce talent altn yzyor diye bard. Drt adam
ar ar krek ekerek gemileri iskelenin ta bloklarna yanatryor
du. Etrafna dikkat etmeden kle kza zarar derken, yarm daire bii
mindeki ta deli liman merakllar, hamallar ve nbeti askerlerle
doldu. Daduu kalabalktan syrld ve merdivenin bir basamana
oturdu. Bu merdiven Hammurabi yasalarnn yazl olduu talarn bu
lunduu yere kyordu. Bu ikiyzseksen yasa maddesi silindir bii
minde bir Diorit tama kaznarak yukardan aa yazlmt ve Dadu
u hepsini Esangila-tapnanda bulunan Marduk heykelinin nndeki
orijinaline bakarak tam kere yazm ve ezberlemiti; kabartma ve
iaretlere srtn dnerek dei toku edilmi mallarn gemiden boal
tlmasn izledi. Shindurrul geminin k tarafna yaklaarak kaptanla
rn ismini bard, sonra tekrar bir eyler syledi ama bunlar pek anla
lmyordu. kinci gemiden karaya grltyle bir kalas uzatld. Shin
durrul kalasn zerinde bir sre dengesini saladktan sonra yalpala
yan gem iye kmaya karar verdi. Daduu da ayaa kalkmt. Bu anda
burada bulunmasnn doru olup olmadn dnyordu. Limann
bir alt basamana indii anda ensesindeki salara bir ey dokundu,

82

deri yaka yrtld ve nce srtna, sonra da ayaklarna ate gibi yakan
bir darbe indi. zerine dolu gibi eitli byklkte ta ve tula para
lar yayordu. Talarn iddetiyle ayaklar ne kayd ve kollarn kal
drarak srt st dt. Omuzu, kafas ve kollar ta ynna arparak
yaralarn almasna sebep oldu. Srtna yakc bir sz saplanmt. B
yk ve kk tula paralar zemindeki parke talarnn stnden her
yana yuvarlanyordu. Kafasnn arkas aryordu ve gzlerinin nnde
ki duvar kntlar birden dnm eye baladnda, mazgal dilerinin
arasndan bir an iin yldrm hzyla hareket eden bir glge grdn
zannetti.
Daduu bir sre sonra kendine geldii vakit, eki ve tuzlu kokular
saan battaniyelerin stnde yz st yatyordu. Eliyle altndaki k
gvertenin tahta zeminini yoklad. Kaba eller tenine merhem sryor
du ve bezlerle yaralarn saryordu. Shindurrulun sesi, kfr etmeyi
brakp sylenm eye baladnda, ok sertti:
Gzlerimin nnde! Benim gemilerimin yamnda! Peki bizim o
kr salaklarmz, sur nbetileri nerede? Marduk merhametlidir! N ey
se ki sadece olduundan daha kt grnyor. Arn var m, oulcu
um?
Daduu kafasnn arkasn yoklad ve parmaklarnda kan grme
yince kafasn yanna m elm i olan Shindurrulu grebilecek ekilde
yana evirdi.
Dayanabilirim. Siz - birini grdnz m?
Shindurrul hayr anlamnda ban saa sola sallad. Daduu ra
hatlamt. Kafasn boaltmadan nce akl bir eye takld: Duvarn te
pesinden aa atlan kil tulalarla ldrlmeye allm as, acaba
Mardukun gnderdii bir iaret miydi?

83

7. KAPTANLARIN GECES

H u --> I Fildii ubuk, Arachsamnu aynn ikinci gnne denk

! den deliin iindeydi. Daduu, duvardaki ilgin sslemenin dz bir hat izlem eyen, beyaz, gm, bakr ve altn parltlar saan fayanslarna bakyordu. Yeni boyan
m beyaz duvarn iine denmi bir yarm daireyi and
ryordu.
Damgar. Oradaki desenin bir anlam var m?
Shindurrulun yznde bir kez daha Daduunun hl zem edii
o glmseme belirdi ve tacir gney ynndeki duvar gsterdi.
N e gryorsun?
Bir hal, stnde renkli desenler var. Jamutbal ustann
tezghndan kma. Bir sanat aheseri saylmaz.
pi eksene. Shindurrul arkasna yasland. Hal her yan eit e
kilde yukar katlandnda duvarda iki el byklnde bir gne huz
mesi belirdi ve fayanslarn zerine vurdu. Birden oday imek akar
gibi bir k doldurdu. Fayanslar, zerlerine vuran , bir renk cm
b eklinde tm odaya datyordu. Daduunun yzndeki arm
ifadeyi gren Shindurrul ok memnun oldu ve kahkahalarla glmeye
balad.
Bunu beklemiyordun herhalde, oulcuum , ne dersin? Eliyle
masaya vurdu. Ben yaptrdm. Kaptan Jarimadad bunu Arapda gr
m. Saray ustalarna tarif edince onlar da aynsn yapmay baard
lar. Gzel, deil mi? Hammurabi bile byle bir eye sahip deil.
Daduu, ShindurruPun gzlerindeki lty grnce sevindi. Ha

84

rika. Anlyorum: gne ve ayn konuk odasndaki gibi bir para cam.
Gne nlar yarm daire eklinde yukar kyor, iin iine biraz he
sap giriyor ve tam tersi ynde geri yansyor. Am a yln her giin bu
kadar aydnlk olm az.
Shindurrul elini azna gtrp mrldand: Aklnda olsun. Baz
eyleri yalnzca bu aptal, yal Shindurrul bilir.
Baz eyleri anlamak iin benim daha ok zamana ihtiyacm
var. Daduu ban ne sallad ve oturdu. Bu evde misafir olarak bu
lunmann ve senin mstakbel sa kolun olmann ne anlama geldiini
ancak imdi anlayabiliyorum.
ok kr! Biraz ge oldu am a... Shindurrul nce srtt, sonra
da katla katla glmeye balad. Gemilerinin geldii gnden beri ile
rinin ok youn olmasna ramen, bir an bile huysuz ve keyifsiz olm a
mt. Kil tabletler zerine slak bir rt rtt.
Sizi ne zaman Hammurabinin zeki ve gen adamlarnn yer al
d listeye alacaklar?
Onbir gn iinde.
Baltan hep yannda tayorsun, deil mi?
Evet. Am a u anda koridorda asl duruyor.
Sakn unutma! Tank olmad takdirde Babilde adam ldr
mek ok kolaydr. imdi ceylan gzl deri satcna git ve onu buraya
getir. Gne battktan iki saat sonra btn nemli adamlarla tanacak
sn. Onlara senin kim olduunu syleyeceim . Duvardaki Marduku
biliyorsun, deil mi? Orada buluacaz ve bir kere daha bu zavall
Shindurrul hesab deyecek; korkarm bu sefer hesap olduka kabark
olacak.
Daduu glmekten lecek gibiydi ama kendini toplayp alak bir
sesle yle dedi: Teekkr ederim. Fakirlikten kurtulman iin elim
den gelen her eyi yapacam.
Shihdurrulun bana kendisini zarara sokmayacak bir eya frlat
masn beklemek istemedii iin, dar frlad. Kapy kapattktan son
ra baltay kemerine takt ve doruca Tiriqanm evine gitti.
Kp eklindeki meknlar datlm bir eek ars kovannn birbirine

85

girmi, st ste ve yan yana ylm paralarn andryordu. Hasr ve

palmiye yapraklaryla rtlm olan en stteki kpn ats, ehir sur
larnn korkuluklaryla yolun drt arn altnda yan yana dizilmi servi
aac dallarnn stnde yer alyordu. Dallar kaln bir kil tabakasyla
svanmt; duvardaki yaklak iki dzine nite ve terasta bir sr kan
dil yanyordu. Duvardaki Marduk isimli meyhane, geceleri yklmak
zere olan bir tapma andryordu. Tiriqan ve Daduu meyhanenin gi
riine geldiklerin zaman, girintili kntl duvar titreyen glgelerle do
luydu. Girite asl olan slak rtnn altndan eilip ieri girdiler; r
tnn arkasnda kalan talardan biri, ayanda yumuak bir izm e ta
yan Daduunun bacana arpt. balpiel.kibar bir glmsemeyle on
lar selamlad.
Buradan buyrun, gen efendi. Souk hava akmn hisseden
Daduu omuzlarn bzd. Etraf duman, is ve mutfaktan gelen koku
lar sarmt. Tiriqann yn pelerini rzgrdan havalanyordu. Henz
herkes gelmedi. Damgar Shindurrul misafirlerini bekliyor.
Gzleriyle gen kadn yiyecek gibiydi. Daduu kadnn elinden
tuttu ve onu geni merdivene doru ekti. Birka pazar satcs apka
oyunu oynuyorlard ve ters evirdikleri bardaklarnn stnden onlara
ksa bir bak attlar.
Teekkr ederim dedi Daduu. Daha nce burada hi yemek
yemi miydin?
Kocam henz hayattayken, birka kez. Tiriqan sahip olduu
tm mcevherlerini takm, en gzel elbisesini giymi ve belini
dkknndaki en gsterili kemerle skmt. Daduunun nnden
merdivenleri karken deri izmelerinin yksek topuklar gcrdyordu.
Ayana dolamasn diye koyu krmz pelerinin eteklerini ekitirdi.
balpiel benden deri eyalar alr.
Shindurrul oniki kiilik bir masann en ucunda heybetli bir tavrla
oturuyordu. Sa yannda kars Makani, sol yannda phenin Gzn isimli geminin kaptan Gimilmarduk vard. Daduu dier iki ada
m tanmyordu.
Daduu tacir elindeki barda kaldrd ve gzel Tiriqan. Gelin,
biz alktan lenlere katln.

86

Tiriqan salarn karmakark peremler halinde tepeye toplayp

rmt. Bu nedenle yz daha ince ve gen bir etki yaratyordu. G
m tokann salarn tuttuu yerden aa iinde renkli boncuklar
olan uzun bir sa rgs iniyordu. Demek senin babaln ve akl ho
can olan byk Damgar Shindurrul bu. Tiriqan, kendisini uzaktan ta
nrm gibi davranan Makani ve Shindurrulu selamlad. Muhteem
gemilerin var, Damgar.
Onlar herkes tanr. Makaninin baklar Tiriqanla Shindur
rul arasnda gidip geliyordu. Glmsyordu ve keyfi olduka yerinde
grnyordu. Daduu Tiriqann pelerinini ald ve kendisininkini de
kolunun stne katlad. Ama ben seni ilk kez bugn grdm.
Tiriqan, Makaninin yanna oturdu. Gimilmarduk duvara yaslan
d, elindeki barda parmaklarnn arasnda evirdi ve beyaz sal ada
ma dnd. yle yksek sesle konuuyordu ki, Daduunun onu duy
mamasna imkn yoktu.
Bu delikanlnn sizin yerinizi alabileceinden emin m isiniz, ngurakak?
Daduu pelerinini duvardaki askya ast ve muhasiple Tiriqan ara
sndaki nie oturdu. Oturulabilecek her yerin zerinde yn yastklar ve
postlar bulunuyordu.
K imse benim yerimi alamaz dedi hesap kitap ilerine bakan
yal adam ask bir suratla. Ama ben grevimden kendi isteim le ay
rlabilirim.
Daduuyu dosta bir ifadeyle szd ve mavi-siyah sakalnn lle
lerini dzeltti. Tacir iseT iriqana bakarak glmsedi ve gm parma
nn ucuyla yabancy gsterdi.
Enlil tapnandan turashdum. Bugn Daduu bir Edubba
rencisi olarak deil, artk bir kenara ekilm ek isteyen dostumuzun y e
rine geecek kii olarak davetli. Duyduuma gre Edubbann en iyi
rencisi oym u... Bu doru mu?
yle syleniyor. Daduu ve Tiriqan nezaketle rahibin nnde
eildiler. Rahip bayla onlar selamlad; yzne hibir ifade yansm
yordu. Gzlerini Daduunun baklarndan kard ve Tiriqann g
sndeki ssleri incelem eye balad. Meyhanede alan kle kzlardan

87

biri ter iinde kalm vcuduyla masaya yaklat ve bo arap kadehle

rini dolularyla deitirdi. turashdumun baklar bir anda ona kayd
ve kza yiyecekm i gibi bakmaya balad.
Yukar denizden gelme arap. Shindurrul sanki arab kendisi
yapm gibi konuuyordu. balpiel bana yle s y le d i...
Birka damlasn yere dkerek tanrlara sundular ve erefe kadeh
kaldrdlar. Makani l l gzlerle etrafndakilere bakt. Kadehimi
neeli bir geceye kaldryorum.
Kaptanlarn gecesine! diye haykrd Shindurrul.
Arka duvarna ince bir kilim gerilmi olan pencereden, merdiven
lerin arkasnda kalan sahneyi grebiliyorlard. Sahnede sadece birka
tabure bulunuyordu. Bu arada meyhaneye mteri gelm eye devam edi
yordu; ocaktan ve kk pencerelerden ise ieri nemli hava doluyor
du. Kaptan Jarimadad, kolunda uzun boylu, siyah sal bir kadnla,
merdivenleri yukar trmanyordu. Gimilmarduk anszn Daduunun
kolunu kavrad ve alnn krtrarak kalarn att.
Gen Avvilumun artk bir karara vard m? Yeterince cesaretin
var m , Daduu?
Bunu herkesin bildiini sanyordum. Daduu kadehine sarld.
Rahibin souk souk ona baktn farketti ve Avvelshammashla
Edubbada sylenenleri dnd. Cesaretimin yeterli olup olmadn
zamanla greceiz, kaptan. Shindurrula sz verdim. Tembel ve g
sz olduumu da kimse syleyem ez.
Am a Avvelshammash iin de herkesten daha iyi hesap yapt
syleniyor. O en iyisiym i. Rahip ksk, fakat keskin bir sesle konu
mutu. Daduu boazna bir haner dayandn hissediyordu. Ayr
ca, bilindii gibi, o tanrlara hrmet ediyor ve olduka alkan. Ve as
la pazarda srtmyor.
N e kadar acayip! Daduu ellerini masann stne koydu. ok
olmad, birka gn nce onu tam orada grdm. Yanlyor olabilirim;
ama sanki sen de oradaydn ve fkeli bir ekilde onunla konuuyor
dun.
Shindurrul lafa kart. Abartlm bir alkanlk, bir insann sa
hip olmas gereken dier yeteneklerin eksikliini rtmekte kullanlabi

lir, ey tanrlar ile lmller arasndaki eli dedi Shindurrul Daduuyu rperten o ses tonuyla. Neden utancndan kvranan U la ona
kondurduklarn hakknda konumuyorsun - ya da, daha dorusu, tm
rahiplerin ona kondurduklar hakknda?
Daha sonra.
ngurakak artk bizim le yola kmayacak dedi Gimilmarduk.
Shindurrulun kk kardei olabilecek kadar ona benziyordu. N e var
ki ondan iki misli gl ve kat daha hareketliydi. O senin evinin
altnda oturuyor, U . BabiPde, Damgarn yannda kalacak. O sana
tm yapacaklarn bir bir anlatacaktr.
Birbirlerini balaryla onayladlar. Tiriqann parmaklar delikan
lnn kolunu daha bir kuvvetle skmaya balamt. Gimilmardukun
baklar turashdumun omuzunun stnden Jarimadad ve TiTefnachtn geldii yne doru kayd.
Daha ok vaktimiz var. Gimilmarduk krplm, sarlm ve g
zel kokular srlm sakaln svazlad. Bak sen ... te Hapi lkesi
nin gzeli Apiru.
Ti-Tefnacht, Makaniden daha gen ve Tiriqandan daha yaly
d. Herkese tek tek glmseyerek Jarimadadm yanna oturdu. Ustaca
boyanm yz sanki sadece koyu gzlerden ibaretti. Erkekler sessizce
selmlap, yalnzca birbirlerinin bileklerini adamakll skyorlard.
Shindurrul ayayla masann altndan gizlice Daduunun bacana
vurdu ve bakyla ona barahibi gsterdi. Daduu belli belirsiz bir e
kilde bayla ona cevap verdi.
Dmenciler ve sarayn ok sevilen veziri buraya gelmekte hi de
acele etmiyorlar dedi Shindurrul sakin bir sesle. Her zamanki gibi.
Ti-Tefnacht omuzlarna kadar inen mavi-siyah salarm alnndan
geri itti. Kandillerin titrek nda salar bir metal gibi parlyordu.
Karsnda oturan Tiriqan onu hayranlkla izliyordu.
Jarimadad, kaptan gecelerinin ge baladn, fakat ya erken, ya
da hi bitmediini sylyor.
Shindurrul ve Gimilmarduk kahkahalara bouldular, hatta Makani bile glmsedi. Rahip ise dudaklarn bzd ve kadehleri doldu
rup getiren kle kza avn yutmaya hazrlanan bir ylan gibi bakt.

89

Sahneye dar omuzlu bir adam kt, yerine yerleti ve Mesi-davuluyla

baz hzl ve skc sesler kard.
Shindirrul ellerini havaya kaldrd; parmandaki yzkler l l
parlad. Buraya sizi armamn sebebi gen Avvilum hakknda bir fi
kir sahibi olm anz iindir.
Naj-kavalnn ince sesi meyhaneyi doldurduu anda rzgr yine
buz gibi ieri doru esti ve mutfaktan ykselen yem ek kokularn ta
atlarn altna kadar tad. Daduu midesinin guruldadn duydu ve
utanarak etrafndaki insanlarn yzlerine bakt. Shindurrul szlerini
byk bir itinayla seiyordu. Herkes ngurakakn yerini doldurma
nn ne kadar g olduunu bilir. ngu, benim sadk yal dostum, ayak
larn sk topraa basp tuzlu dalgalarn hayalini kuracaksn. Merak
etme; Buranunun frtnal kysnda da ikimiz iin yapacak yeterince
i var.
Sakal boyal beyaz sal adam her iki kelimeden sonra ban
ne sallyordu. Onun da parmaklarnda ldayan bir sr yzk vard.
stndeki talarn yabanc ustalarn elinden kt ilk bakta belli
oluyordu.
Gen seremizin hayatta kalabilmek iin ok ey renmesi ge
rektiini, hatta renmek zorunda olduunu biliyorum. Tersanede iki
kere yedi gn geirdi imdiden. Memnun musun, Gimilmarduk?
Bir ifti gibi diini trnana takyor ve bu vlm eye deer bir
davran dedi kaptan. Dilmuna gidince ne olacan greceiz. Ora
da ne yapabildiini ve ne kadar dayankl olduunu bize ispat eder.
Beni yine korkutuyorsun, kaptan. Daduu scak duvarda asl
olan kilim e yasland. Bembeyaz sal ngurakak ban ne edi.
Marduk tarafndan lanetlenmi o devasa dalgalardan yalnzca
ahmak olan korkmaz. Kkrtc bir ifadeyle rahibi szd. Sen ah
mak birisine benzemiyorsun, Sibaru. Ara sra korkmalsn; ayaklarnn
altnda basacak salam topran olmad zaman bu seni rahatlatr
Bunu yapmay reneceim . Daduu neredeyse duyulmayacak
bir sesle cevap vermiti. Tiriqan, kendisine ve U a yneltilen ilgiden
dolay olduka gururluydu. D iziyle Daduunun baldrn okarken,

90

ieri giren adamn bo taburelerin ardnda slak cppelerini kard

n fark etti.
Vezir Makan-abrim. Shindurrul oturduu yerden kalkt ve
saygyla yerlere kadar eildi. V e gemilerimin nemli insanlar. Bu
arada glmseyerek unu eklemeyi ihmal etmedi: Tabii ki kaptanlar
dan sonra. G z mrettebatndan Sinimeani ve S evgilinin arka bl
mnden Sinbelaplim. Hogeldiniz! O yce dakikliiniz sayesinde ni
hayet yemek yiyebiliriz.
Daduu Sinbelaplimin stnden gzlerini ayrmad. altklar
sre boyunca hi konumam ve olduka souk davranmt. Sadece
kendi gem isiyle uramt. imdi ise rahatlam ve neeli bir ifadesi
vard. Daduunun aklna Sibit Nigalli ve Avvelshammash geldi. Bir de
liman duvarndan yuvarlanan tulalar. Kabuk balam yaralar hl
szlyordu. Daduu sesini karmadan Tiriqann elini tuttu. Denizciler
ehir sakinlerinden ok daha farkl bir tarzda sohbet ediyorlard; dier
lerinin bilmedii bir ite ustalard ve Daduu iin hayallerinin gerek
letiini kantlayan elle tutulur varlklard. Gemi tacirleri arasnda n
de gelen bir yere sahip olduunun bilincinde olan vezir gsn gerdi
ve insanlar buna uygun hareketlerle selamlad.
Sarayda nemli ilerim vard. Sonra dmenci kardelerimizin ay
domas hakknda olduka zor bir tartmas oldu.
Utu! Bu zevk dkn insanlara merhamet gster. Shindurrul
eliyle masaya vurdu. Kzlar! Mardukun guruldayan midesi akna!
Derhal masamz donatn! arap m, bira m?
Mmknse nce bira dedi geminin d tahtas, omurgas ve g
vertesini gzden geirip onarrken Daduuyla en ok konuan adam
olan Sinimeani. Daduu ona gz krpt; dmenci nce ona, sonra da
Tiriqana bakt ve gz krparak cevap verdi. Daduu gemicilerin aras
na girmeyi baarm olduunun fartdayd.
Bira ok iyi. Shaduq. Sarayn nemli adam ban sallayarak
taciri onaylad. Tamkarum Shindurrul! Kralmz Hammurabiden se
lam getirdim, getirdiin deerli eyler iin teekkr ediyor ve gelecek
seferiniz iin bol ans diliyor. Ama imdi Shiqlumin, madeni eyalar
ve talentleri bir kenara brakp elenelim .

91

B iz bunu neredeyse bir saattir yapyoruz, Makan-abrim. Bu

yzden de karnlarmz zil alyor.
Shindurrul evinin her kesine nasl hakimse, buradaki masaya
da ayn ekilde hakimdi. Daduu bu topluluun en gen yesi olarak
gze batmak istemiyordu. Tiriqann omuzuna yasland ve kzn dizini
geri itti. Kadehler hl arap doluydu. Masaya yaa batrlp tuzlana
rak nar gibi kzartlm buday ekmei dilimleriyle dolu sepetler gel
di. Salamura yaplm bldrcn yumurtas, zar eklinde doranm ka
vun, koyun ve kei peyniri, yada kzarm soan halkalar, krem k
vamna gelmi stn iinde yzen ve kimyon, nane ve tere ile tatland
rlm salatalk dilim leriyle dolu byk kaplar bunlar takip etti. Bu
lezzetli yemekleri elleriyle ya da ince ubuklarla yem eye baladlar.
Meyhanenin duvarlarndaki girintilerden balayp odalarn ve kori
dorlarn buharla birlikte sarmsak kokusu sard. Davulun gmbrts
ne ve kavaln tiz sesine titrek arp akorlar karyordu.
anaklarla bardaklarn arasna ileri su, st, eitli m eyve sular,
bira ve arap dolu kocaman testiler yerletirildi:
Masann zeri renkli kseler, anaklar, tabaklar, kak ve bak
larla giderek kalabalklamaya balamt. zerinde neredeyse hi yer
yoktu artk. Adamlar binbir trl konuda karmakark sohbet ediyor
lard. Daduu ise ak tenli ve uzun boyunlu Apiru ileTiriqan gibi ko
nuulanlarn bir kelimesini dahi karmamaya alyordu. stnden
yalar szlen koyun kzartmasndan sonra masaya rdek ve kaz g
sleri, butlar ve kanatlar geldi. O srada Tiriqan Daduunun kula
na eilip yle fsldad:
Tamkarum Shindurrulun neden hepimizi davet ettiini biliyor
sun, deil mi?
Damgar yerine bilerek ayn anlama gelen o eski terimi kullan
mt. Daduu ban sallayarak sevgilisinin gzlerine bakt. Prl prl
parlyorlard ve neeli bir heyecanla koca koca almlard; Dadu
unun Shindurrulun yannda nemli bir yer edinmesi Tiriqan gurur
landryordu. N e var ki bu gururla onu bu konumundan dolay kaybet
me korkusu arasnda bocalayp duruyordu.

92

Seni tansnlar diye. Onun sa kolu olacak kiinin sen olduunu

grmelerini istedi.
Daduunun yzn anszn al bast. Gerekten mi? Bunu o mu
syledi?
Benim dkknma geldi. Her eyi aka sylem edi elbette ama
bir pazar satcs daima kelimelerin arkasn yoklar.
Hindistan cevizinden yaplm Ubs-trampetleri aniden ritim de
itirerek patr patr sesler karmaya baladlar. teline dokunulan
lirden kan sert ve yrtc sesler etraftaki ses kalabalna karyordu.
te yanda alman iki kavaldan ise rzgrn bo bir aa kovuuna f
lemesini andran hznl sesler ykseliyordu. Daduu iinde paralan
m domuz eti bulunan anan stne eildi. Kzarm etin kokusu
iini gcklamt.
Sahnede iki adam ve iki kadn oturuyordu. Daduu daha fazlasn
grmeye alrken Shindurrul terden srlsklam olmu bir kle kz
yanma ard ve elindeki dolu bira testisini ona verdi.
Bunu mzisyenlere gtr. alsnlar ve arklarnda gemilerden,
sudan, dalgalardan, uzaklardan ve oradaki geni kalal kadnlardan
sz etsinler.
Efendim hi merak etmesin dedi gen kz ve ald gm para
y gslerinin arasna sktrd. Hemen gidip emrinizi onlara bildi
receim.
Daduunun kam doymak zereydi. Kk paralara blnm
ceylan kzartmasndan son bir lokma ald, hurma, fndk ve scak suyla
birlikte el bezlerinin gelmesini beklem eye balad. Kulann altna bi
raz susam ya srd; sakal tra olurken enesini adamakll kesmiti.
ngurakakla M oenshtardaki tapmaklar hakknda sohbet eden turashdumun souk baklarn zerinde hissediyordu. K le kzlarn
masay temizlemesinden sonra, rahip Daduuya dnd.
D inle! dedi emreder bir ses tonuyla. Tanrlarmzn ba rahibi
olarak kaptan Gimilmarduk ve dmenci SinbelaplimTe uzun uzun ko
nutum. Kendilerinin gemi ve ticaret adam olduunu sylyorlar; bu
yzden bize im diye kadar oralardaki gl tanrlardan yeterince sz
edemediler. Ama sen, Daduu, soracak, dinleyecek ve yazacaksn.

93

Oradaki insanlara hangi tanrlar hkmediyor? simleri nedir? Ne tr

kurbanlar kabul ediyorlar?
Szn uzattka masadaki sessizlik daha da ok artyordu. Daduu olur anlamnda ban sallad, fakat bu emrin ne anlama geldiini
pek anlayamamt. Mziin sesi sanki birden artmt.
Oradaki rahiplerle konu. rendiin her eyi aklnda tut. Onla
ra Enlil ve nannadan ve onlarn gzelliklerinden sz et. Gemiler geri
gelir gelm ez tapnakta seni bekleyeceiz. V e dmenci Sinbelaplimin
peinden git, nk o tanrlar ile -alak gnll olduunu gsteren ha
reketler yapt- biz nem siz insanlarn arasndaki elilerin yce bilgile
rini daha da derinletirmek istemelerinden sknt duymuyor. Her eyi
dediim gibi yapacaksn, deil mi? Bu bir soru deil, bir emirdi.
Daduu ban sallad. Bu kadar ok ahidin nnde verdiim
sz tutacam, efendim. Bu Dilmun, Magan ve Meluchhadaki tanr
lar iin de geerli mi?
Aynen yle.
Shindurrul ellerini rpt ve bard: Ey tanrlara kurban vermek
ten holanan insanlar! Buradaki ve oralardaki btn tanrlar hakkmz
da karar verir. V e dier lkelerde de bunun aksi sylenm ez. arap i,
turashdum ve bugn tanrlarn bize neeli bir gece bahettiklerini ka
bul et.
Bu skntl havay datmak iin elinden geleni yapan Rme, l
kesi Hapideki gemilerden sz etm eye balad. Orada gemilerin kabur
galarnn pek az sayda tahtadan olutuunu, kpete tahtalarnn yan
yana dizilip biraz katranla kalafatlandn, sonra da deri eritler ve ip
lerle balandn duyan Daduu, tpk kaptanlar ve Shindurrul gibi
inanmaz bir tavrla glmsedi. Ti-Tefnacht ise ellerini ileri uzatarak
heyecanla konumaya balad; yzkleri prl prl parlyordu:
Yalnzca bu ekilde gemiler saysz paralara ayrlp, krekile
rin ve askerlerin srtnda akntnn gl olduu nehir suyunun evre
sinden dolamak suretiyle, Wawat ile Ku gibi lkelere tanabiliyor.
Hakl. Ben de bunu Kaptara ve Ptah ehri arasnda yelken aan
tacirlerden duymutum. Shindurrul evet anlamnda ban ne doru
sallayarak kz onaylad.

94

Kefti ve Menefru-Mire! dedi Rme yksek sesle. Herkes dedi

ini duydu, nk mzisyenler alglarn susturmutu. Balag arpn
alan ate kzl sal ve kedi gzl kadn yksek sesle bard:
Testi iin teekkr ederiz, Damgar Shindurrul! Biraz ara verip
kurumu boazmz sayende slatacaz, sonra da siz ve konuklarnz
iin arklar syleyeceiz.
Mterilerin birou grubun almaya devam etmesini isteyerek
masalara vurdu, bazlar alklad; sarholar ise patavatsz akalar yap
t. Makani dudaklarndan ve sakalndan ya damlayan Shindurrula
doru bardan kaldrd ve koca bir yudum ald. Rahip de bardan
kaldrmt:
Galiba bu uzun bir gece olacak. Tapmaktaki grevime gitmeden
nce tekrar sylyorum: Senden Edubbann en iyi rencisine yakr
bir aratrma bekliyoruz,
Sayn babam dedi Daduu ciddi bir ifadeyle, karma kan
her eyi dilsiz bir insan gibi dinleyip, bir ahin gzleriyle izleyeceim .
Evet, tam anlamyla yle yapmalsn, Daduu.
Bu arada m zisyenler geri gelmi ve snmak iin ar bir para
almaya balamlard. Sonra bir adam tek bana ark sylem eye ba
lad. arks tapnakta sylenen dualar andryordu.
Bekliyorlar, yabanc limanlar
Dilmun, M agan, Meluchha ve M oensh ta r ,
phenin Gz olan gem i geliyor
ve yelkenini indiriyor.
Ve gnlerin hayali arlktan uzak
Utu - onlara glgeni armaan et.
turashdum kalkmaya hazrlanyordu; bir an nce gitmek ister gi
bi bir hali vard. K le kzlardan biri byk bir tepside tatllar getirince
tekrar yerine oturdu. Adamlarn ilerindeki nee yzlerine yansyordu;
hatlar olduka yumuamt. Kimse konumuyordu. Daduu duygu
land; Tiriqann parmaklarn ararken meyhanenin ne kadar sessiz o l
duunu fark etti.

95

Gnler, geceler, dalgalar ve aylar

sonsuz bir srayla gelip geerler.
Bekleyenlerin titrem eleri ise
hi mi hi sona erm ez.
Oniki ay ne kadar uzundur?
Oniki ay iki y l kadar uzundur.
M ardukun kulesinden ise gneye baklr.
arknn szleri kadnlarn zihinlerinde eitli anlarn canlanma
sna neden olmutu. Makani ban ne eip Shindurrulun koluna
girdi. Ti-Tefnachtn ise boyalar akmt.
G em iler nehir aa y o l alr,
ar ar, parlayan yelkenleriyle.
Varacaklar y e r sonsuz uzaklkta,
ve gne kzgn, dalgalar korkun.
Ve adam larn yrekleri hzn dolu.
Ey ama, onlar yaknda geri getir!
Son cmleyi be mzisyen bir azdan okumutu. Sarholar bile
kulak kesilmi onlar dinliyordu. nsann iine ileyen duru bir sesle
flt alan kadn, arkya devam etti.
Denizin azgn dalgalar
kpk kpk ve tuz dolu.
Bitmek tkenmek bilm eyen kylar,
bom bo ve kurak.
Yapayalnz gecelerde avutan yldzlar.
Ve gem ilerin ii hncahn dolu.
Inanna, senin prldayan kzl afan avutuyor insan.
Gem iler nehir yukar yelken aar
Yelkenleri ve d tuzla dolu
souk dalgal nehir,

96

ksa bir sre sonra tekrar tanr sizi.

Bir arlk kalkar yreklerden!
M arduk a krler olsun!
nk getirdikleri ntu nun hzineleri!
arkclar sustu, fltlerden uzun ve hznl nameler ykseldi.
Bo bir testi yere yuvarlanp, angrtyla krld. Sonra denizciler masa
lara vurdular, alkladlar ve bardlar. Dier masalardan da vg do
lu hareketler ve sesler ykseldi. Shindurrul derin bir soluk ald ve hiz
met eden kadna eliyle iaret etti. Onunla fsr fsr bir eyler konutu
ve kadn merdivenlerden aa inip balpiele bir eyler syledi. M ey
haneci bayla syleneni onaylad. turashdum bardandaki ikinin ta
mamn bitirdi ve ayaa kalkt. Shindurrulun biraz nnde eildi.
Denizcilerin her eye cesareti olduuna em inim dedi Daduuya. pheye binip uzun yolculua kacak doru insan olduuna
emin misin? Bu nefis ziyafet iin ok teekkr ederim, Damgar.
Eminim, sayn babam dedi Daduu. Y oksa burada oturuyor ol
mazdm.
Marduk, Enlil ve ama seni korusun. Seni gzetmeleri iin dua
et.
Umarm yreklerimiz ferah kalr, Wakil turashdum. Daduu
da ayaa kalkmt. Rahip ona yan gzle bakt ve arkasn dnp Shindurrulla vedalat. Masadan uzaklat anda ise Tiriqan fkeyle ho
murdand: ki yzl herif!
Meyhaneci rahibin omuzuna ceylan derisinden ve ynden yapl
m cppesini yerletirdi. Giysinin kollarnn yenleri ve kuzu derisi
balnn kenarlar leopar derisinden eritlerle sslyd. turashdum
azametli bir tavrla ka doru yrd. Byk kazanlardan ykselen
duman, buhar ve kvlcmlar, bacadan ve hava deliklerinden dar
kyordu. Shindurrul neesinden hl bir ey kaybetmemiti.
Bizim le kalacanz biliyorum. Daduu onu bugne kadar hi
byle grmemiti. Daha ok arap getirin! Gzya dkmek yok, TiTefnacht. O artk yannda kalacak. Houna gitti mi, oulcuum? M em

97

nun musun, gzeller gzeli Tiriqan? Hl tatl yemediniz. Bu gece de

her zamanki gibi uzun bir gece olacak.
Herkesi bir duygu selinin bast an abuk gelip geti. G em icile
rin arks yerine daha az dokunakl paralar almyor ve syleniyor
du. Daduu, mzisyenlerin sonsuz uzunluktaki Glgame arksnn
baz blmlerini sylediini fark etti. Masada bol arap ve bira iili
yordu. iftler birbiri ardna kalkp evlerine gitmeye baladklarnda,
herkes zaman kavramn yitirmiti. Fakat afan skmesine henz
ok zaman vard...
Daduu kolunu Tiriqann omuzuna atmt. Gecenin iinde esen buz
gibi rzgr, cppelerinin balklarn ekitiriyordu. Bir sre Jarimadad ve Ti-Tefnachtn, sonra da tacir ile Makaninin ardndan yr
dler. Daduu ancak eve girip kapy srgledikten sonra elini belin
deki silahtan ekti. Kaln perdeleri kapattktan sonra, kk odalarna
giden dik merdivenleri kabilmesi iin Tiriqana yardm etti. Evin
rzgr alan holnde cppelerini kartarak duvara astlar. Daduu kl
lenmi atee odun att ve yorgun bir ekilde yaz masasnn nne
oturdu. Uppurkana ev sahibinin gelmesini beklemi ve kandilleri dol
durup yakmt. Tiriqan kendini srt st yataa att.
Dkknm leye kadar kapal kalacak, U . Hepsi senin kendi
lerinden biri olduunu sylyor. Aralarnda konutuklar her eyi duy
dum. Halta kafasnda sadece deerli madenler bulunan o ask suratl
Makan-abrim bile. Yava yava boynundaki, omuzlarna ve kolla
rna sard al kard, sonra da eilip izmelerini zd. turashdum hari elbette! Avvelshammashn senin yerine gem esini istiyor.
Sinbelaplimi de gzm hi tutmad. O da seni sevmiyor. Abumakim
ocua bakar. Tabii dkkna da. Ben seninle kalaym, tamam m?
Daduu glmseyerek kollarn at ve araba ok miktarda su
katt. balpie lin meyhanesindeki mutfakta piirilip kzartlan tm yi
yeceklerin kokular stlerine sinmiti. Daduu kardklar giysileri
toplayp kk holde esen rzgra ast. Bu arada ocaktaki ate atrda
yarak yanmaya balamt. Delikanl titreyerek Tiriqann yanna dn

98

d ve scack yatann rtlerinin altna girdi. Tiriqan yava hareket

lerle Daduunun gsn okuyordu:
Gemilerinizin nehir aa yelken amasna daha ok var. Fakat o
vakit geldiinde ardndan ok alayacam.
Ben de yle, Tiri. Daduu olanlardan olduka memnundu. G z
lerini yumdu. Hayr! Memnuniyetten daha youn duygular vard iin
de: mutluydu. Shindurrulu setii iin sevinliydi ve yaayaca ma
ceralar iple ekiyordu. Tiriqan yava yava sann rgsn zm eye
balad. Sandaki boncuklar bir bir karrken arklar mrldanyor
du. kard boncuklar kk bir kseye brakt srada eilip Daduuyu pt.

99

8. AIN DMLER

Mat yeile alan bakr kaplamalarn arasndaki bronz iviler ve katranla tutturulmu olan yeni bronz levhalar,
= l l parlyordu. A d a d n Sevgilisi suya indirileli ok
olm u, hatta yklenm eye bile balanmt. Daduu son
sa&2 jcatran kazanndan ykselen pis kokulu duman bulutun
dan uzak durmaya gayret ediyordu. Surlarn serin glgesi nehrin ile
rine doru uzanyor, eitli sesler birbirine karp korkun bir grlt
eklinde yanklanyordu. Kelek ad verilen sallarla nehrin st ksm la
rndan getirilen ve sularn alalmasndan yararlanlarak karaya kar
tlm olan byk ta bloklar keskilerle gereken ekil verilmek suretiy
le surlarn veya rhtmlarn ypranm blgelerine yamanyordu. Bir
grup kle piirilmi tulalar scak zift dktkleri blgeye dem ekle
meguld. Bu talarn bi ksm Dilm undan gelen gemilerin yk ara
sndan alnmt. Shupshum denilen geici iilerden onbe-yirmi ta
nesi palmiye aacndan yaplm destek kirilerine trmanp, geminin
d tahtalarn zmparalyorlard. Bu i bitince de ayn tahtalar mumla
ve eski yala svadlar. Bu gece btn i bitecek ve sabaha her ey ha
zr olacakt.
Sinbelaplim Daduuya el sallad. iviye ihtiyacmz var. Biraz
ilerideler.
Geliyorum. Her iki dmenci de phe'nin k tarafnda al
yordu. Geminin iskele tarafndaki krei yukar ekilirken, makarann
iinde bir halat gcrdad. Neredeyse tm tahtalarn yepyeni bir grn
tleri vard; zmparalanm, cilalanm ya da yenilenm iti. Tahtalarn

100

stndeki eski svalar temizlemek iin gnlerce uramlard. Daduu deri uval alp merdivenden yukar trmand. Dm enciler geminin
sa sancandaki kreklerini apraz ekilde geminin k tarafna yatr
mlard. Bakr levhalar ziftle svadktan sonra, kreklerin en ok yp
ranan ksmlarna dolayp iviliyorlard. Sinbelaplim Daduunun elin
den ivileri ald ve ekici sallamaya balad.
yice kontrol ettin mi? diye homurdand Sinbelaplim ve aas
n iaret etti. Yalnzca kuru ve su geirmez bir gem i, iyi bir gemidir.
Bizim le birlikte kendinin de boulacan sakn aklndan karma.
Dalgalarn kardei dedi Daduu, her yer kupkuru. Tpay da
getirdim.
Elbisesinin cebinden tahta bir tpa kard. parmak kalnln
da ve bir el genilii ile bir parmak uzunluunda bir tahta parasyd
bu. Dmenci ona fkeli bir bak frlatt.
O zaman git ve onu delie ak. Metal levhay biz hallederiz.
Derhal, Sin.
Rzgr geminin ykl olduu zaman suya gmld yeri gste
ren izginin altndaki kurt yuvalarndan dklm kil krntlarn sa
vurarak suya sprd. Geminin stnde durduu tezghn yannda, ge
minin en altnda Daduu iinden pis kokan sintine suyunun akt deli
i buldu. lk zamanlar ok pis bir koku saan safra talar, yamur ve
nehir suyu sayesinde bembeyaz olmulard. Zedelenm em esi iin tahta
tpann zerine bir para odun yerletirdi ve bakr ekici eline alp tpa
geminin dndaki delie iyice girip kayboluncaya kadar akt. Etraf
halat ynlar, urganlar, deri ipler ve odun paralaryla doluydu. Hava
da ise tahta kymklar uuuyordu. Kap ile Sevgili arasnda gn dou
mundan beri ard arkas kesilmeyen hamallar zinciri gidip geliyordu.
Kaptanlar ve krekiler yk Daduunun henz kavrayamad bir
kurala gre istif ediyordu. Hangisinin gem iye ait olduunu ayrmak
iin yklerin yanna yaklat.
Geni omuzlu bir adam Daduunun nnde durdu, etrafna ba
knd ve parmayla gsne dokundu.
Otuz tane hasr sepet. leri deiik renklerde ve desende, frn
lanm fayanslarla dolu. Nereye yerletireyim?

101

Daduu elini kaldrd, phenin nereye yanatrlacam dn

d ve gzcye eliyle iaret etti.
Buraya. ki sra halinde diz. Yarn ykleme iine balayacaz;
sen bunlarn ban bekleyecek adamlar bulursun. Galiba safra talar
nn stne yerletirilecekler.
Bildiim kadaryla bunlar safra talarnn ta kendisi. Onlar geti
reyim mi?
Getir. Ben de kaydedeyim.
ki saat sonra buradayz. Burann bo kalmasn sala.
Ba stne, ey terin babas. Daduu srtt. Emin olabilirsin.
Avucunun iine olduka derine batm bir kymk dikkatini ekti.
Azn yaklatrp dileriyle kym ekti ve yere tkrd. Elleri szl
yordu. Sanki dierleriyle birlikte phenin yapmnda alm gibi
grnyordu. Yk listesini okuyup yazdka tacirlerin kurduu alve
ri an daha belirgin grebiliyordu. Bu an dmlerini baka li
manlardaki baka tacirler atyordu: Fayanslar Dilm una gidecek ve i
lenmi talarla takas edilecekti. Bu talar ise M eluchhaya gtrle
cekti. Daduu rhtmn kenarnda hemen hemen otuz adm genilii
olan dikdrtgen bir alan temizledi ve sprd. pleri atee attktan
sonra Sinbelaplim in bardn duydu:
U. Krekleri takmamza yardm et.
Be Shupshumla birlikte uzun ve yass yan krekleri var gle
riyle kaldrdlar, yerlerine yerletirip kaln halat halkalarn ekip s k
latrdlar ve yuvarlaklatrlp bronzla kaplanm tahtalarn ularm
tutup yukar ektiler. Krekler ku kanatlar gibi geminin k tarafna
dem eyecek ekilde yanlarda asl duruyordu. Daha sonra Sinbelaplim
dierlerinden daha kaim olan bir el byklndeki bakr levhay zift
le svad ve geminin d yzeyindeki delie dikkatle yerletirip ayn
ekilde bronz ivilerle tutturdu.
Gemiye nasl davranlacan herkes bilm eli. Ayayla geminin
pala kaplamasn hafife tekmeledi. Su stndeyken bu blgelere
ulamamz im kn sz
Anladm. Daduu eki arpmasn diye ayan geri ekti.
Ama beni bir gemi ustas yapamayacaksn.

102

Bu aklmdan bile gem i deil. Ama en ge saz denizine vard

m z zaman, her eyden az ok anlyor olacaksn.
Bunu kesinlikle tahmin ediyorum. Dilm una gidecek olan fa
yanslar uraya istiflemelerini syledim. Tamam m?
Evet, doru yerdeler. Hey, Wakil Shupshum! Odunlarla iiniz
bittii zaman ara verin. leden iki saat sonra gemiyi slatmaya bala
yacaz.
Aklmda tutarm. Bir saat iinde gemin yeni yaplm gibi gcr
gcr olacak.
,
Shindurrul bize bunun iin cret dyor.
Bartlar dikkatlerini baka yne ekti: Bir tulacnn koluna
kaynayan zift dklmt. A c iinde baryor ve su dolu yalaa do
ru kouyordu. Sinbelaplim eliyle dz levhann zerinden geti.
Syle bakalm, Sibaru, karadaki gemi hayat houna gitti mi?
Hayal krklna uradn m? Sudan korkuyor musun?
Daduu ban sallayp srtt. Drst olmak gerekirse, hayatta
bundan daha gzel eyler de var. Ama bunu da yapmam gerektiini bi
liyorum. Kendi kendime hep yle derim: Honut olmasan da ok a
l, o zaman refah iinde bir hayat seni daha abuk yakalar.
Dmenci yzn buruturdu ve M agandan gelen bir yn safra
tann stne tkrd. lk gnlerde zerlerinden iren kokulu sar s
vlar akan talar, yamurdan ve stne bol bol dklen sudan tertemiz
olmutu.
Sylediin kulaa ok ho geliyor, kk. Ama henz byk su
lara alm deiliz. Belki de sen deniz yolculuu iin fazlasyla akllsn.
Daduu adamn souk bakn yakalad.
Her zaman olduu gibi yce tanrlar kaderimizi belirleyecek
tir... Tabii benimkini de.
Sinbelaplim bakr levhann kenarlarndan tap birka damla kat
lam zifti bayla kazd. Parlakln korumu az saydaki levha
lardan birinde kendi yzn inceledi.
Evet, bu doru. Hi olmazsa her ie koturuyorsun. alm ak...
Bu yapabildiin bir ey. Sen her eyi yapyorsun.
Ben bunu kanallarn arasndaki tarlalar apalarken rendim.

103

Daduu apay, seren direklerini, yelken toplarn ve geminin tm ha

lat donanmn inceleyen bir berduu gzleriyle takip etti. Bunlarn t
m rhtmdaki bir duvar kntsnn rzgr almayan glgesine yl
mt. Ara verelim mi?
Olur. Zaman yeterince iyi kullanmz.
Ajjar aynn birinci gn yola kacaklard. Yalnzca altm ar
n uzunluunda olmalarna ramen, gemilerde yapacak ok i vard.
Yaplacak bu ilerin yars tamir edilm i, yenilenmi ya da tamamen
yenisi alnm olarak rhtma dizilmiti. S evgilinn gvertesine apa
olarak kullanlan talar ekildi, halatlar gerildi ve uzun krekler deri
iplerle geminin dna skca tutturuldu. Her eyin kendine ait bir yeri
vard ve her eyin yerli yerinde olm as, hayatta kalabilmek iin olduk
a nemli bir kurald. Daduu yava yava kendisini henz tam olarak
anlayamad bu btnn paras olarak grmeye balamt.
Malt dedi Daduu. ok iyi grnyor.
Dilm una doru yaklamaya baladmz zaman ancak Malt
diyebiliriz. Sinbelaplim, iinden parmak kalnlnda halatlar geen
sert odundan yaplma iki kaln babay kaldrd. Bu daha bir ey de
il... Asl i bundan sonra balayacak, Sibaru.
Bana Sere dem e. Daduu el sallayarak scak bitki ay satan
kadn ard. Ben gerekte bir akbabaym.
Bir o kadar da irkinsin diye bard Sinbelaplim.
Limana dmeye balayan gne nlar, dalgalarn zerinden
yansyarak etrafa parltlar sayordu. Sepiciler ve amar ykayan ka
dnlar, eyalarn gnein altndan alp glge bir yere gtrdler. Etraf
kaynar zift kokusu sarmt. phe yerinden kmldad anda balk
lar kayklarn rhtmdan ektiler, nkii geminin gvdesinin altndaki
palmiye kalaslar atrdamaya balamt. Geminin gvdesindeki bakr
levhalar, duvara krmz imekler yanstyordu.
Geminin zerinde kayd kzan ilk kirii devrildi, suya dp
batt ve tekrar su stne kp grltyle geminin n tarafna arpt.
Gemi altm adamn ektii, altndaki destekleri saa sola frlatarak,
ar ar aa kayyordu. Tahta bloklarn iindeki makaralardan ge
en halatlar neredeyse kopacakm gibi gerilmiti. Alt tane kz sa

104

hipleri tarafndan geri geri itiliyordu; liman kfrler, sopa sesleri, kr

ba aklamalar ve kaptanlarn nlayan komutlaryla yanklanyordu.
phe yava yava suya doru kaymaya devam ediyordu. Kza olu
turan palmiye ktklerinden biri ktiirdeyerek krld anda, geminin
n taraf suya inmiti. Tam bu anda Chassir heyecanl kalabaln ara
sndan kotu ve bard:
Daduu! U! abuk, Shindurrulun yanma gel!
Yal hizmetkr heyecanl heyecanl etrafna baknd; gzleri Daduuyu aryordu. Delikanl iskele babasna geirilmi olan bir kol ka
lnlndaki halat ilmeini ekerek kard ve geriye srayarak bar
d:
Buradaym, Chassir. Ne oldu?
Shindurrul saraya arld ve senin de onunla gitmen gerekiyor.
abuk ol! ok acelesi var.
Sinbelaplinin karanlk baklarn gren Daduu omuzlarm kal
drd:
Sen de duydun. Olabildiince abuk geri geleceim . Shindurrul
aryor.
Git hadi. Saraym! u anda gemiden daha nemli ne olabilir
ki?
Daduu Chassirin peinden eve kadar gitti. Shindurrul onu heye
canla karlad.
Avvelninurta, Hammurabinin sa kolu, seni ve beni aryor.
nce seni, sonra da beni. Bu pek hayra alamet bir ey deil, Sibaru.
Ama yapacak bir ey yok! Gidelim.
ehrin bombo sokaklarndan ilerlerken, Daduu anlamn aklna
bile getiremeyecei bir olay iin kendini hazrlamaya alyordu.
Caddeler arasnda onunla birlikte nefes nefese koturan Shindurrul,
be tacirden oluan bir grubun bakanyd. Onun stnde ise Makanabrim, dier adyla Wakil Tamkari bulunuyordu. Bu adam da V ezir
Avvelninurtaya kar sorumluydu.
Bu davetin ne anlama geldiini biliyor musun? Daduu elini
kaldrarak saray kapsndaki nbetilere selam verdi. Shindurrul nefes
nefese kalmt.

105

Hayr. En azndan iyi bir anlama gelmediini biliyorum.

Alanlar geerek, stunlarn arasndan hzla ilerlediler. Byk ve
kk kaplardan getiler ve sarayn lo koridorlarndan onlara yol
gsterenleri takip ederek basamaklar ve yokular trmandlar. Bol
k alan byk bir salona geldiklerinde ter iinde kalmlard ve nefes
nefeseydiler. Kuma ve deri perdelerin arasndaki stunlarn yannda
hi kprdamadan duran muhafzlar nbet tutuyordu. Mermer bir ma
sann arkasnda ise kel kafal bir adam vard. enesindeki ve yanan
daki sakallarna aklar karmt.
Sayn babam beni balasn diye kt Shindurrul. Bu le
scanda bu tela niye? Hangi yasaya kar geldim?
Awelninurta srtt ve yumuak bir el hareketiyle ona sakinleme
sini iaret etti. Sonra ayaa kalkt ve masann etrafndan dolanarak on
lara oturmalar iin iki tabure gsterdi.
A celem izin sebebi, gemilerinin yaknda yola kacak olm as.
Kralmzn aklna bir ey geldi. Hammurabiye gre bu ok nemli.
Karde Shindurrul kralmzn bu ani arzusunu ho grp affetsin.
Bu acele bulumann gerek nedenini bilince, her ey affedilebi
lir, kardeim dedi Shindurrul ve tabureye oturdu. Daduu da onun gi
bi yapt. Seni ve hkmdarmz byle acele etm eye iten nedir?
Awelninurta derin bir nefes ald: Kaptanlarndan, dmencilerin
den ve krekilerinden ok ey duyuyoruz. Rahipler de onlara ynlarca soru soruyor. Ben de onlarn anlattklarndan faydalanyorum.
Gemilerimizin birou yalnzca Dilm una kadar yelken ayorlar; oy
sa senin adamlarn ok daha da uzaa gitm eye cesaret ediyor. Hkm
darmz artk ntudaki ehirlerin de dz bir araziye kurulu olduklarn
biliyor. A yn bizim ehrimiz gibi. diglat, ndigana ve Buranun arasn
dan birok kanal uzanyor. Tuzlu zeminlerin, derinden kan ve kanal
larn iine dolan tuzlu suyun ne gibi zorluklara sebep olduunu herhal
de kardeime anlatmama gerek yok. Ksacas Hammurabi o insanlarn
topraklarn nasl kullandklarn bilmek istiyor.
Bizimkinden daha verimli olduu syleniyor.
yleyse onlarn da kanal inaa eden ustalar, hesap yapan adam

106

lar, bunlar izen ressamlar ve tm bunlarla birlikte su yollarn ve sa

vaklar yapan usta iileri vardr, yle deil mi?
Olmamas imknsz.
Daduu iinde bulunduu yksek tavanl oday inceledi ve Shindurrulun alma odasn hatrlad; ama buradaki her ey on misli da
ha byk ve iki misli daha gzeldi. Karsndaki adamn sesi onu d
ncelerinden kopard.
Byle olmal. Hammurabi tm bu konularn iyice incelenmesini
istiyor.
Hkmdarmz bilmeli ki, ben deil, benim gen... yani, evlatl
m , bu uzun yolculua kacaktr.
ehir yneticisi ban ne doru sallad. Biliyorum. Ama Shindurrul onun efendisi ve babas. Hammurabi kendisiyle ntu hkmdar
arasnda -ki onu tanmyoruz- bir anlama imzalanmasn istiyor. Babil
onlara altn ya da uzak gneyde neye ihtiyalar varsa yollayacak. V e
ntu ehirleri de bize bunun yerine kanallar, nehir tamas ve sel gibi
konularda stn bilgileri olan adamlar gnderecek.
Shindurrul gerindi ve Daduuyu iaret etti. Etraftaki deerli e
yalardan biri bile gznden kamyordu.
Efendim onunla konusun.
Bunu yapacam. Sen, Daduu, herkesin dilindesin. Edubbadaki en iyi rencilerden yalnzca tanesi basit ailelerden geliyor.
Senin baban Utuchengal gvenilir bir savayd. O zaman Hammura
bi henz genti ve imparatorluunu yeni kuruyordu. Avvelshammashn da ailesi zanaatdr ve gerei sylem ek gerekirse ok iyi yol
aldnz. ntu blgesinde gzlerini ak tutup, aratrp, izleyecek ve
rendiklerini yazacaksn, deil mi?
Bu benim grevim dedi Daduu. Sayn babam bana tam ola
rak ne yapmam istediini sylesin.
Awelninurta hi dnp bakmadan arkasna uzand ve masann s
tnden el byklnde deri bir kese ald. Ban ne sallad; ses tonu
biraz daha yumuakt. ntudaki insanlarn bizden daha bilgili olduu
na ve bizim bilm ediim iz birok eyi bildiine inanyorsan, o takdirde

107

<*
onlarla bir anlama yap, fakat dikkat et, maddeleri yerine getirilebile
cek ekilde olsun.
Deri torba yzklerle ssl parmaklarnn arasnda sallanp duru
yordu. Daduu ekingen bir tavrla ayaa kalkt. Shindurrul slk ala
rak nefes verdi; Daduu titrek bir sesle konumaya baladl:
Ben mi, efendim? Bir anlama? Ben kimim ki, byle bir eyi
yapmaya yetkim olsun?
Avvelninurta souk bir ifadeyle glmsedi ve elini kaldrd.
Avvelshammashn daha iyi hesap yapmasna ramen, sen en iyiler
den birisin. Utuchengal iyi bir isim yapmt ve retmenlerin de sen
den olduka memnun. Benim byk kardeim Shindurrul senin Edubbada renim grmen iin ok srar etti ve bunun gerekleebilmesi
iin bir yn masraf yapt. imdi de sana kefil olacak. Aslnda gen
olup onunla birlikte ntuya gitmek isterdim ama geti artk. ok ya
lym ve burada yaplacak bir sr iim var. Oraya sen gideceksin ve
verilmesi gereken kararlar vereceksin.
Bir adm ne ilerleyip keseyi Daduuya verdi.
A .
Daduu deri ipi ekti ve kesenin iinden deri bir kutu kard. Ku
tunun kapan anca iinde silindir bir mhr olduunu grd. V e
Avvelninurtann yapt aklama iindeki phe ve gvensizlii ta
mamyla yok etti.
Bu Hammurabinin mhr. Onun adn ve iaretini tayor. Bir
anlama yaptn takdirde, bunu Hammurabinin adna yapm olacak
sn. B yle bir ey gerekleirse ntu ustalarn da yannda getir; gem i
sine alaca bu fazla yk sebebiyle Shindurrulun urayaca zarar
efendim iz ve kralmz karlayacaktr.
Shindurrulla Daduu bir an iin gz gze geldiler. Bu konu ze
rinde daha uzun uzun konuulmas gerekirdi. Daduu deri kesenin a
zn balad. Efendim Avvelninurta. Syleyecek bir ey bulamyorum.
Emin olun ki byle bir iin ciddiyetini, sorumluluunu ve onurunu an
layabiliyorum. Benim tecrbemin ve bilgimin yeterli olduuna inan
yor musun?
Avvelninurta ellerini kaldrd. Baklarn nce Shindurrula sonra

108

d5 Daduuya yneltti. Belki yeterli deildir. ntuda, yarm bir yl

iinde yeterince incelem e yaptktan sonra kanal yapm hakknda bir
sr ey renmi olacaksn.
Daduu ban ne edi. Yaam gn getike daha da zorlayor
gibiydi. Kesenin ipini bileine dolad: Hammurabinin mhr! diye
fsldad. N e diyeceim i bilemiyorum. Fakat... Tamkaru Shindtrrul
gemiler hareket etmeden nce bana bu konuda bir fikir verecektir.
Bunu biliyoruz, bu yzden ok az hata yapabilirsin. parma
yla Daduuya iaret etti, Shindurrula glmsedi ve yukar uzanan
koridora doru yrd. Delikanl ona doru ilerlerken, Shindurrul
omuzlarn kaldrarak bu iten bir ey anlamadm ifade etti.
A z sonra duyacaklarn daha nce kimseye sylem i deilim.
D ilm unda gzel ve zeki bir kadnla karlaacaksn. O da senin gibi
tacirlerin mallarnn listesini tutuyor. lk i olarak onu ziyaret edeceksin.
Daduu ban kaldrd. Cevap vermek iin azn amt ki,
Avvelninurta parman onun alt dudana bastrd.
Onunla rmcek alar, inciler ve kanaln kysnda hurma aa
lar iinde bir ev hakknda konu. O kadn benim gzm ve kulamdr. O ne sylerse aklnda tut ve bu konuda benden baka da kim seye
tek kelime etme. Arkadam Shindurrula bile. Baz eyleri bilmek in
sana lm getirir.
Sz konusu kadn bana ne syleyecek? diye sordu Daduu yut
kunarak.
Avvelninurta gzlerini kapatt. Burnuyla enesi arasnda derin iz
giler olumutu. Galiba rmcekler ve alar, akrepler, engerekler ve
geceleri nemli talarn altndan kan yaratklar hakknda bir eyler bi
liyor. Bu kadn asla tehlikeye atmamalsn.
smi nedir, sayn babam?
sminin ne olduu nemli deil. Ona benim tarafmdan korundu
unu ve onu dllendireceimi syle. Unutma! Bu konuda rendikle
rini yalnzca bana veya kralmza syleyeceksin. Konuulanlarn tek
kelimesini bile bir yere yazmak ve bakalarna anlatmak yok! Bu son
suz nemi olan bir ey, Utuchengalin olu! imdi git.
Aa indiklerinde Avvelninurta Shindurrula glmsedi ve her

109

iki adamn bileinden tutarak muhafzlar ard. Onlar kapya ka

dar gtr ve yzlerine iyi bak! Onlar zengin, grkemli ve byk Babil
iin nemli eyler yapacaklar. Sarayn avlusuna ktklarnda Daduu
derin bir nefes ald. Surlarn arkasndan katr sesleri, at kinemeleri ve
kfrler ykseliyordu.
Rya m grdm? Keseyi havaya kaldrd. Hammurabinin
mhr? Benim elimde? Hkmdarmz ntuda'bizden daha iyi kanal
yapan adamlar bulabileceime inanyor mu gerekten?
nanyor. Yoksa mhr sende olmazd. Edubbada renim gr
dn, tam oniki yl kadar kanallarda altn, ifti olu olarak tecrbe
lerin var ve M oenshtarda sana yol gsterecekler. Beni d inle... Bu
ok byk bir eref. Hammurabi seni neden setiini ok iyi biliyor.
Kahkahalarla glerek onun omuzuna vurdu. Awelninurta senden ne
istiyordu?
Daduu birden durdu. ksrerek boazn temizledi; sesi titriyor
du. Hibir ey sylem edi. Ben bir ey duymadm ve bir ey anlama
dm. Ltfen, Shindurrul, beni utandrma.
Shindurrul alt dudan srd, kafasn yana yatrd, sonra ban
sallad ve srtt. Sen iyisi mi fazla heyecana kaplmadan tekrar Damgar Kaptan Gimilmardukun yanma gidip, sintineye ta dem eye de
vam et.
Sonra Daduunun elindeki keseyi ald. Avlunun parlak ndan
kurtulup surlarn dna giden kapya ulatklarnda, kesenin stndeki
altn yaldzl ilemeleri fark ettiler. Bunu senin iin muhafaza edeceim.
Babili ikiye blen ana caddede Shindurrul durdu ve duvarlar
destekleyen kolonlardan birinin yere den glgesini iaret etti.
Drt saat daha var, U. phe' yi o saate kadar donatmaya ve
yklem eye bakn.
Sayn babam bu konuda emin olabilir. Daduu gld ve limana
kotu. stiflenmi bronz kleleri hl gemilerin yannda duruyordu.

110

9. GEMNN KARNI

Duvarlar dikdrtgen eklindeki ak bir alan evreliyor

du. Yarm daire eklindeki Karum, liman alan ve rhtm
yenilenmiti. Nissannu aynn son gnlerinde hl yk
sek olan nehir, gemilerin yalpalamasna neden oluyordu.
A lt gvertede bulunan Daduu kendisini k taraftaki delikten yukar
ekti, yerdeki eie dayand ve terden srlsklam olmu salarn geri
ye itti. Sert rzgr kaplarn nnde bir toz bulutunun savrulmasna ne
den oluyordu. Gemiye yklenecek mallarn zeri toz toprakla kaplan
mt. Shupshum tayclar yzlerini m endillerle kapatmlard. Gimilmarduk mumla kaplanm olan yaz tabletini koltuunun altna s
ktrd ve ksrd.
Bronzlar tamaya devam edin diye bard onlara. Hamallar
kleleri kaldrp, tahtalarn stnden gverteye ktlar. Sonra aa
daki sintine blmne kadar sra oldular.
Bunlar da dier kleler gibi mi yerletirelim, kaptan? diye ba
rd Daduu aa doru.
Evet, aynen byle devam edin.
Sinimeani ve krekileri direkle, halat donanmyla ve rzgrda
savrulan yelkenlerle ilgileniyorlard. Daduu tekrar geminin yar ka
ranlk iine trmand. Tem iz safra talar st ziftle kaplanm hasrla
rn iine dizilmiti. Geminin ba tarafndaki odalarn ara boluklarn
daki destek kirilerinin yanna bronz kleler ylyordu. Daduu
Shupshumun elindeki son kleyi alp btn gcyle yerine yerletir
di.

111

ifter ifter yerletirilen kle sralar giderek geminin arka taraf

larna uzanyordu. Daduu sintinenin en dip kesini bo brakt, n
k burada yass bir bakr kapta su birikiyordu. phenin ii kuruydu
ve henz neredeyse bombotu. Bu yzden kpeteye vuran dalgalarn
sesleri ieride bouk bouk yanklanyor, davul gmbrtsne benzer
sesler karyordu. Daduu iri yapl bir yardmcyla birlikte kleleri
geminin arka tarafn ayran duvara kadar dizdiinde kaptan geldi ve
bir lamba yakt.
Tem iz i yapmsn dedi sralar kontrol ettikten sonra. ki d
zine kle daha var.
Ykn byk bir ksm ve kumanyann tamam gem iye henz tanmamt. Son kleler de yan yana yerletirildikten sonra Gimilmarduk Karuma doru bard: Su testilerini aa getirin, ocuklar.
Bu arada Daduu bir geminin yklenmesi iin belirli kurallara
uyulmas gerektiini anlamt. Bu kurallar uzun sre denize km
adamlarn tecrbelerine dayanarak konulmutu; yaam ve lm, gem i
nin ac sonu ve gvenli bir seyahat arasnda hkm sren kurallar zin
ciri. Kurallar ykn her paras iin geerliydi. Neredeyse bir adam
byklndeki bo kil testiler yumuak halatlar ve salam rlm
saz ilm ikleriyle direklerin ayaklarna balanyor ve stleri deri iplerle
skca balanan keten bezlerle kapatlyordu. Daduu geminin kk
penceresinden bakt ve havann kararmaya baladn grd. Son testi
de skca balandktan sonra Daduu k gverteye trmand. Kreki
ler yelkeni seren direine skca balyorlard; iki adam halatlar ap
ilmekleri geminin duvarndaki takozlara taktlar. Rhtmda dikilen Gimilmarduk yaz tabletine bir izgi daha izdi.
Bugnlk bu kadar. Yarn depodan ne alman gerektiini biliyor
sun, deil mi Sharimmu?
Gzc ellerini rpt ve adamlarna iaret etti. Her ey yazld.
Gne batnmdan yarm saat sonra?
Biz buradayz dedi kaptan. Bu senin iin de geerli, U . Y a
rndan sonra her ey yerli yerinde olm al.
Daduu bu cmleyi duymaktan bkmt; sanki gem iler iin bu
kural su ve rzgrdan daha nem liydi. Krekilere ve dmencilere el

112

sallad, Gimilmardukun nnde eildi ve kk kapya doru giden

merdivenleri kt. Cppesi souk ter, duman, zift ve tuzlu su kokuyor
du. Batmakta olan gnein son nlar azna kadar dolu kanallara, su
bentlerine ve tamasna ramak kalm olan nehre vuruyordu. Daduu
evin nnde Shindurrula rastlad. Depolardan birinin yneticisiyle
tartyor, ona fayanslarnn mavi rengi gnein koyu krmz yla
btnlemi olan ziggurat gsteriyordu.
V e, Qunnuk, yarndan sonra gn doar domaz btn bu gzel
kutucuklar alacam sylyorum sana. Avvelninurtann buyurduu
gibi. Onu kzdrmak istem ezsin, deil mi?
yi, tamam. O zaman saraydaki ustalardan ricada bulunmam la
zm .
Elinden geleni yap. Ama o deerli eyler, gen birer katr gibi
yularlarn eken gemilere ait ykn bir paras. Marduk seninle olsun.
Daduuya dnd. Le gibi i kokuyorsun. Ykleme ii ne du
rumda, yeterince ilerlediniz mi? Benim evde yemek yiyelim, tamam m?
Tiriqan bekliyorum. Sanrm bana bir hediye getirecek. Muhte
melen son hediyesi. . .
Onu da getir. Birka komik hikaye anlatrm- bu onu neelendirir.
Daduu sa gzn ovuturarak, gzne kaan bir toz tanesini
kard.
Saol. Mhr konusunda bir ey bilmiyor, deil mi?
A zm bile amadm. imdi git ve ykan. yi ki bu tr iler iin
ok yalym . Veda h ed iyesi... Yaknda geri dneceksin. Daha olgun,
zeki, zengin ve gl biri olarak. Tahminen bir yl sonra.
Shindurrul kapy hzla ekerek dar kt ve Daduu kendi ev i
nin bulunduu st kata trmand. Keli sepetin iinde katlanm temiz
elbiseler duruyordu. Her ey yerli yerine diye mrldanan Daduu,
bir odun parasyla korlarn stndeki klleri kenara itti.
Yal hizmetkr scak su hazrlamt. Daduu havluyu kalalarna sa
rp san kurularken, birinin merdivenden yukar ktn duydu. Upparkana, evin sadk hizmetkr, bard:
Benim. Bira getiriyorum. V e de listeleri.

Daduu perdeyi kenara itti ve alma masasnda yer at. Hiz

metkrn elinde testinin yan sra, st ste dizilmi birka tane kk
tablet bulunuyordu. Her biri ince ve el geniliindeydi.
Teekkr ederim. Lambalar yakar msm?
Tabii. Gzel kz arkadan gelecek mi?
Evet. Onu bekliyorum.
A z nce san ykad tas yerdeki delie dktkten sonra Upparkanaya uzatt, yzne, boynuna ve ensesine birka damla gzel
kokulu ya srd.
Efendimle yem ek yiyecekm isiniz. Sizi bekleyecektir.
G eleceiz.
Upparkana kandilleri bir bir duvardaki yerlerine yerletirdi. Da
duu yk listelerini yle bir gzden geirdi. Aklndan gemilerde daha
ne gibi deiik eylerin yer alaca sorusu geiyordu. Sonra arkasna
yasland, bir yudum bira iti ve kirli elbiselerini toplayp gtren kle
kadna bayla teekkr etti. Giyinip ayaklarn stmak iin atein ke
narna uzattnda, kapnn gcrdadn duydu. Krkl deriden yapl
m terliklerini giyip uzun cppesinin eteklerini toplad ve merdiven
lerden yukar kan Tiriqana k tuttu. Gzel kadn glmsyordu.
Ge mi kaldm? Chassir, yem ei Shindurrulun evinde y iyecei
m izi syledi.
Ik, uuan manto ve glgelerin yaratt kargaa arasnda duvar
lar resim, fayans ve halyla kapl koridordan geerek odaya ulatlar.
Daduu onun mantosunu aldnda, Tiriqan yorgun bir ekilde ona
yasland. Elinde deriye sarlm bir paket tutuyordu.Hayr, ge kalmadn. Otur, sevgilim .
Tiriqan yataa oturdu ve ayaklarn gcrdayan taburenin zerine
uzatt. Daduu testideki son arab bir kadehe boaltt.
A lveri mi yaptn?
Ta ilem ecisinden bir hediye aldm. D elikanlyla kadnn
omuzlar birbirine deiyordu. Tiriqan, gzel kokulu Surwa-ya koku
yordu. Bunu ona Daduu hediye etmiti. Kadehin stnden Daduuya
bakan gzlerinde ciddi bir ifade vard. San rg ile ensesinde
toplam ve bakrdan yaplm kelebek biim li bir tokayla tutturmutu.

114

Kafasn sallad. ri kpeleri parlyordu. Daduu elini pakete doru

uzatt. Tiriqan onun parmaklarna vurup paketi uzaklatrd. Sonra.
Yoksa yine btn gece i mi konuacaksnz?
Hayr. Bu benim iin bir hediye mi?
Evet. Sessizlii etrafa kvlcmlar saarak yanan odunlarn tr
ts bozuyordu. Tiriqan cppeyi kaldrd ve om uzlan geni kesim li kol
suz cepkene uzand. Ceketin yal deriden yaplm dik yakas, lamba
lardan n sndrd halde hl parlyordu. Delikanl Tiriqan
omuzlarndan kavrad.
Bir denizci ceketi. Bunlar iyi bilirim. imdiden dmenci mi o l
dun, U?
Hadi canm! Gvertedeki deerim kreki Tatarrudan ok daha
az. Midem gurulduyor. Gidelim mi?
Yaknda gem inin dmenini nasl kullanacan reneceksin.
A h, Tiriqan dedi Daduu evin evresinden dolatklar srada,
renmenin sonu bir trl gelmiyor. Emirler, deyimler ve gemideki
binlerce alet edevatn ism i...
Koridorun dumanl scak havasnda onlar Chassir karlad ve cppe
lerini ald. Tiriqann byk bir saygyla selamlad Makani ise onla
r yem ek masasna gtrd. Shindurrulun neesi yerindeydi ama fazla
konukan deildi. Tiriqan kemerindeki antadan kirli beyaz eek deri
sine sarl iki tane paket kardnda, ShindurruFun yz aydnland.
Tiriqan etrafndaki insanlara bakarak glmsedi.
Kunkama-Ni ve Uppurkana iin. Benim dkkndan. Pasakl
U un odasyla yakndan ilgilenip daima temiz ve dzenli tuttuklar iin.
Tacirin en byk kz ve kle kadn kkrdayarak kendilerine veri
len paketleri atlar. Aralarnda ince bakr pullar bulunan opal, amatist,
akik ve Akadlara mahsus mermer ta boncuklardan yaplm deri kol
yeleri grnce sevin lklar attlar. Kzlar neeyle kolyelerini bir
birlerine takarken Tiriqana teekkr ediyorlard.
Gereinden deerli hediyeler dedi Shindurrul kalarn atarak.
Sevgilin pasaklnn teki diye iflas etmene gerek yok. Dndnde
tertipli olmay reneceinden emin olabilirsin... listeler nerede?

115

Onlar sana yarn getireceim dedi Daduu. Yazlar ve iaret

leri slak gem ide korumann bir yolu geldi aklma, Damgar. Tabletle
rin soluna delik ap bronz telden halkalar geecek. Tahtaya ise ince
bir kat siyah zift srlecek. O zaman iaretler aka ortaya kar.
Eer zift geminin tahtalar iin iyiyse, yaz iin neden iyi olmasn?
e yarar gibi grnyor. Ustalarla konuurum.
Tabletlerde yer isimlerinin altnda tacir isimleri yer alyordu. ki
stunun altnda neye ihtiyalar olduu ve onlardan en uygun fiyata ne
satn alnabilecei belirtilmiti. Onlar alacak ve borlardan oluan b
yk bir an dmleriydi. Shindurrul yem ekle tatl arasnda ona y
le dedi:
Bu Magandaki Orgos Kashmar... lk iini onunla yapmay de
neyebilirsin. Ss taklar ve gzel derilerle. Tiriqana bakp ban
ne sallad. O yarn bir paket getirecek ve bu paket hakknda
mzden baka kimse bir ey bilm eyecek. indekileri iyi bir fiyata sat
man tavsiye ederim, nk bu onun menfaatine.
N e yazk ki sadece bir tacir tanyorum. Daduu gld ve itii
arap az kalsn genzine kayordu. Daha fazlasn tansaydm, o za
man senin onlarn en iyisi olduunu syleyebilirdim .
Bu bir gelenektir. Riski azaltyor. Sz konusu olan bir uval
mercimekse bunu yapmana gerek yoktur ama i deerli eyalara gelin
ce her ey yazlmaldr. Her tacir daima hem borlu hem de dierinin
alacaklsdr. Bitmek tkenmek bilmeyen yazmalar ise senin iin.
Shindurrul gm parmaklarnn sivri ularn havaya sallad. A nla
malarna sadk kalmayan bir tacirin artk i yapamamas ne anlama ge
lir, biliyor musun. Sylentiler gemilerden daha hzldr. Bir dzine ye
rine getirilmemi sorumluluk; hayatnn kalan ksmn sur dibinde ge
irmek anlamna gelir. Ya da daha pis olan Engurellil hendeinde. Bu
nedenle iini yaparken normalden iki, m isli daha fazla zen gster
melisin. En kk ilerde bile titizlik art.
Her ey yerli yerine diye mrldand Daduu. imdi gemilerin
geldii gn Shindurrulun neden bir sarho gibi dans ederek bizzat li
mana kotuunu biliyordu. Bunu unutmayacam, Damgar.

116

Tiriqann elini tuttu ve Uppurkanann tatllar getirmesini seyretti.

Tiriqan battaniyeyi omuzlarna sarp sessizce Daduunun paketi a
masn bekliyordu.
Yanan iki lambann ve atein nda Daduu paketin iinden
bronz halkalarla dmlenip ucuna firuze bir boncuk aslm deri bir
erit kard. Altnda parmak uzunluunda, iki parmak eninde talk
mineralinden yaplm yuvarlak bir mhr vard. Bu mhrn deliin
den dier ucuna atlm dmlerin tuttuu fildii bir boncuk ve altnla
kaplanm adular -bronz- boncuunun asl olduu deri erit geiyordu.
Tiriqan, sevgilim . Hediyenin gzellii ve deerinden ok ek
linden etkilenmiti. Tiriqann gzlerinin iine bakt. Tiriqan tereddt
iindeydi. Bu... bu muhteem bir ey... Ne syleyeceimi bilemiyorum.
Altn kapl dedi Tiriqan. A km z iin altn. Seni korumas iin
firuze. Akmzn sonsuza kadar srmesi, beni daima dnmen iin.
Daduu onu pt. Tiriqann gzleri buulanmt.
Hayatmda hi bu kadar gzel bir hediye almadm dedi Daduu
ksk bir sesle. Teekkr ederim, Tiri. Bunu asla kaybetm eyeceim .
Fildii. Krlmas imknsz. Yeter ki sana bir ey olm asn, U .
Mhrn stndeki resimleri aklad: Yaz yazan birisini ven
ktiplerin tanrs Utu, dalgalar, yelkenleri im i bir gem i, ziggurat,
kanat rpan bir efsanevi bir yaratk, palmiyeler ve yazlar. Daduu ne
fes almaya bile ekiniyordu. Neredeyse ac veren bir sevgi dalgas sar
mt her yann. S essizce Tiriqan kendine ekti ve srtn okad.
Parmaklarn titriyor. Tiriqan fsldyordu. Daduu onun yzn
deki gz yalarn sildi. Sevindin mi? Houna gitti mi?
Daduu omuzlarn geri att. Sesinin yalvarr gibi kmasna engel
olamyordu.
Tiriqan. Belit-kalbimin efendisi, hayallerimin ei... Eer tanrlar
bizi kskanmaz ve geri dnmeme izin verirlerse, o zaman yalnzca sa
na geleceim . Bu yanmda tayacam ikinci mhr. M oenshtarda
yapacam bir anlamay mhrlemek iin Hammurabinin mhrn
de yanmda tayorum. Fakat senin mhrn gece gndz yanmdan
ayrmayacam.

117

Geri gel, U. Baka hibir ey istemiyorum.

Tiriqan kollarn at. Daduu mhr kk lambann yanna
koydu, Tiriqann nnde diz kt ve ellerini yanaklarna koydu. Ba
klar, kzn baklarnda kaybolmutu. Daduu gzlerini krptrd;
gsne bir eyler saplanmt sanki. Kendini tutsak edilmi ve ba
lanm hissediyordu; Tiriqan onu sevgi, efkat ve sade bir mutlulua
olan zlem inden oluan yumuak, scak bir duvarla sarmt. Bu sade
mutlulua sahip olacan umuyor ve buna inanyordu. Bu onun iin
hayatnn ve gelecekten bekledii dier eylerin -basit, gvenli, sevgi
dolu bir sr yl- evresinde dnd bir yldzd sanki: onun bu ma
sum amacn anlayabilmek Daduunun bir yldan fazla zamann al
mt. Daduu gzlerini kapatt, derin bir nefes ald ve kelimelerin ara
snda duraksayarak fsldad:
Oniki ya da on ay, Tiri. Her gece, ama her gece seni dne
ceim .
D adu u ... Kendini arkadaki yataa brakt ve onu da kendine
ekti. Fazla bir ey istemiyorum. Fakat o istediim azck eyi de tam
olarak istiyorum.
Zorlukla nefes alyordu ve ceylan gzlerine glge dmt.
Tanrlar izin verdii takdirde...

118

10. BURANUN NEHRNDE

Daduu dar kapy dikkatle kapatt ve sokaa kt. Tiriqan ml ml uyuyordu. Delikanl sol tarafa yneldi.
Havadaki souk rzgr, sepetilerin i yapt kvrml
sokaktan pazar kokulan tayordu. lkbaharn bu berrak
gecesinde, evlerin atlar arasndan prl prl yldzlar ldyordu. Da
duu damlarda kedilerin tsladn iitti. Tiriqann evine yakn bir
yerden ise bir kpek atlad ve hrlad. Sanlar Daduunun ayaklar al
tnda cirit atyor ve tiz sesler kararak karanla kayorlard. Dadu
u sol eliyle ift tarafl baltasnn sapn skca kavramt. Ilgn aala
rnn bulunduu caddeye yaklat ve daha byk admlar atmaya ba
lad. Dolunayn , duvar girintisine yerletirilmi bir lambann titre
yen alevi ve bir evin sar ereveli penceresinin yaratt hava, Daduuya Shindurrulun ihtar dolu szlerini ve kreki Hashmarn ona b
ak ve hanerle gerek bir kavgay retme abalarn hatrlatmt. S i
lahn kemerinden karrken, Tiriqann srnd gzel kokulu ya
n kollarna sinmi olduunu fark etti.
Evlerin arasndan szlen bir bayku, kanat rparak dimdik gk
yzne ykseldi. Kanatlar hrdyor ve gagas takrdyordu. Daduu
anszn ne eilerek sol tarafa srad. Burnunun dibinden bir ok ge
miti vnlayarak.
Ok, sokan kvrml blmnn bittii yerden frlatlmt. Da
duu derhal bir merdivenin arkasna saklanarak siper ald. Hemen aka
binde de ikinci bir ok salarn syrd ve lgn aalarndan birinin
gvdesine sapland. Sol taraftan, nehre alan kapya giden yoldan

119

ayak sesleri yaklayordu. Yerde uzun bir glge vard. Daduu zikzak
lar izerek glgeye doru komaya balad. Baltasn kaldrm ve tiim
kaslarn germiti. Anszn bir evin merdivenlerinin dibinden siyah
cepkenli bir karalt frlad. Elinde ldayan bir haner vard. Daduu
hzla yana kat ve baltasn karaltnn zerine indirdi. Keskin silah
adamn karnnda neredeyse midesine kadar inen derin bir yara amt.
Daduudan yarm ba daha ksa olan yz kara boyal adam boulur
gibi bir lk att ve inleyerek kollarn gsne bastrd. Glkle ar
kasn dnd ve tkezleyerek oradan uzaklat.
Daduu ise etrafn kollamaya devam ediyordu. Vcuduna her an
bir okun saplanmasn beklerken, srtn lgn aacnn dallarndan biri
ne arpt. Ani bir igdyle ift azl baltasn yukar doru sallad ve
bann stnde krlan dallarn trtsn hissetti. Silah bir kez daha
bir dmannn bedenine saplanmt. Dengesini kaybeden saldrgan
hzla yere derek Daduunun nnde yere serildi. Aacn dallarn
dan koyu krmz kanlar akyordu. Daduu adamn bileine saplanm
olan baltay ekip kard ve telala dallarn altndan gem eye alr
ken bir duvara arpt. Bu arada acyla inleyen saldrgan ayaa kalkt
ve sol eliyle tuttuu uzun haneri Daduunun karnna doru sallad.
Daduu sola doru kat, az ileride kprdayan glgeler ve bir ift bay
ku kanad grd, baltasn o yne sallayarak yere sindi. Tam vaktinde
davranmt, nk gsne nian alarak frlatlan bir ok yaral dma
nna isabet etmiti. Adam acyla haykrarak kamaya balad. Kesik
bileinden kanlar fkryordu.
Bu arada etraftaki evlerin kaplar almaya balamt. Duvarla
rn stnde yzler, am mealeleri ve ldayan kandiller belirmiti.
Muhafzlar arn! diye bard Daduu. kiiydiler. Beni
ldrmek istediler.
Yayn srtna atan saldrgan, yaral adam kolundan kavrayp kal
drd. Birlikte sepetiler sokana girip, arkalarnda kanl bir iz braka
rak gzden kayboldular. Daduu, titreyen klar ve evlerden ykselen
lklar arasnda adamlarn peine dt. Yerde oluan kan birikinti
sine bastnda aya kayd ve sendeleyerek bir merdivenin basamak
larna tutundu. Bir dzine admdan sonra, bu aalk katillerin kimin

120

tarafndan kkrtldn renmeye almann anlamsz olduuna ka

rar verdi. Yava yava geri dnd. Ilgn aalarnn nnde birka
adam duruyordu. Merdivenlerin yan duvarlarndaki boluklara yerle
tirilmi lambalarn byk alevleri titreyerek ortal aydnlatyordu.
Kan birikintisinin iinde bir sandalet, paralanm iki parmak ve ba
parman yannda el uzunluunda bir haner vard.
Ben Hammurabinin mhrn tayan kiiyim . Daduu ismini
syledi. Shindurrulun hesap memuruyum. O korkak kpekler kat.
Muhafzlar...
Tam bu anda ellerinde mzraklar tayan iki adam kalabal yarp
yanna geldi. Daduu baltasnn ucunu duvar diplerinden ald kumla
temizledi. Shindurrulun komularna sylediinin aynsn tekrarlad
ve bu arada ellerinin titremediine ard.
Yaralandn m? Onlarn kim olduunu anlayabildin mi? Ben ka
p nbetisi Redum Panushuyum.
Hayr, yaralanmadm. Mardukun lanetledii o iki alak yzleri
ni siyaha boyamt. Birinin gs yarld, dierinin de bilei yarya
kadar kesildi. Sol bilei. Burada bir yerlerde bir de uzun bir haner o l
mal. ,
Daduunun gsnden ve omuzundan aa souk terler boan
yordu. Etrafndaki baz yzleri tanmaya balamt; bunlar neredeyse
her gn grd simalard.
Gidebilir miyim? Nerede oturduumu biliyorsunuz.
Yarn yaralara bakan hekimlere sorarz. Seni aman yanna
gndermek isteyenlerin kim olduunu belki ksa iire sonra renirsin.
Daduu baltay kemerine takt ve evine kotu. Kapya geldiinde
elini hzla tahta kap tokmandan ekti ve tekrar baltasna sarlp ha
vaya kaldrd. Ama merdivende, atda ya da karanlk herhangi bir k
ede kimse yoktu. Daduu tokma tutup kapy at, ieri girdi ve ken
dini yataa att. izm esi, elbisesinin etekleri ve gm lei kan iindeydi.
A sm a E vindeki katliamdan sonraki sabah gelmiti aklna. Sonra ehir
duvarnn talarn, Hammurabinin mhrn, gemileri ve Shindurrulun uyarlarn dnd. Yava yava ykand ve temiz elbiseler bu
lup giyindi. Sonra da hi ummad halde saat kadar uyudu.

121

Shindurrul uzun sre tek kelim e etmeden gm parmaklaryla masa

ya vurarak, sinir bozucu bir ritim tutturdu. Sonra da yzn burutura
rak yle bard: Byle bir eyin olabilecei kimsenin aklnn ucun
dan bile gem ezdi. Hammurabinin mhr, Edubbadaki baarlarn,
uzun yolculuk... ehirde seni kskanan ve bu nedenle ldrmekten bi
le ekinm eyecek dmanlarn var. Bir l kimin iine yarar ki?
Daduu souk bir sesle ona cevap verdi. Boazm kesmeyi baarsalard, kim senin sa kolun olacakt? Shindurrulun cevab da o l
duka souktu. Seni bunca zamandr tanmasaydm, U , belki de im
di Awelsham m ash ntuya gnderiyor olurdum. Masann stndeki
kil tabletler, bardaklar, yaz malzemesi ve baz eya numuneleri ze
rinden birbirlerini szdler. Daduu iki gn sonra phe adl geminin
gvertesinde olaca iin ok mutluydu.
trdayarak ve tterek yanan iki dzineden fazla meale, phenin
Gz ile A d a d n Sevgilisinin evresine yarm daire eklinde dizilmi
kum dolu testilere yerletirilmiti. A levler alchu ad verilen gri renk
teki n duvar olduundan daha yksek gsteriyordu. Gnlerden Nissannu aynn yirmibirinci sabahyd. Alacakaranln iinde denizcile
rin tral kafalarnn yan sra, mcevherler, kemer tokalar ve gzler
ldyordu. Daduu kendi kendine ykledikleri eyalar ve kumanyay
tekrar gzden geirmesinin iyi olup olm ayacan sordu; sonra dr
dnc kez kontrol etmenin anlamsz olacana karar verdi. Evin sadk
klesi Chassir kadehlere arap doldurdu ve Shesianna ile Uppurkuna
da bunlar insanlara dattlar.
Rzgr Tanrs Adadn, biz tacirleri koruyan tanrnn habercisi
Chaishin ve su tanrs En-ki-Eann inayeti stmzde olsun. Shindurrulun sesi ehir nbetilerinin kalkanlarnda ve duvarn kntla
rnda yankland. Sesini fazla ykseltmeden, ekinerek konuuyordu.
Tiriqan elindeki arab dkm em eye zen gstererek iki koluyla Daduunun koluna sarld. yi ve hzl bir yolculuk, baarl bir ticaret ve
kt bir haber gelmeden geri dnlmesi iin tanrlara kurban sunuyo
ruz.

122

Oniki kreki, iki dmenci, iki kaptan ve geminin yannda bulu

nan dier insanlar ellerindeki kadehleri ters evirip limann zeminine
ve suya arap dktler. Tiriqann yanaklarndan aa yalar szl
yordu. Daduunun az kupkuruydu; midesi ise souk ve bo bir ktle
gibiydi. Shindurrul ban ne edi, bir sre konumad ve sakin g
rnmeye alt.
Mardukun iyi dilekleri adna. N e yaplmas gerektiini hepiniz
benden ok daha iyi biliyorsunuz. Serenin ilk uuunu gereinden
fazla zorlatrmayn. elim! Rzgrnz bol olsun. Sa salim ve mm
kn olduunca abuk geri dnn. Bu yal tacirin btn bir sene bo
yunca titreyip duracan biliyorsunuz.
Gimilmarduk yksek sesle kahkahay bast. ngurakak Sinimeaniyi kolundan yakalad, kulana eilerek bir eyler fsldad ve titre
yen alevlerin nda Tiriqan seyreden Daduuya bakarak ks ks
glmeye baladlar. Bu arada hava aydnlanmaya balamt. Buranun
Nehri, kaynayan bir kurun akntsn andryordu. tii arabn du
daklarn ve grtlan slatm olmasna ramen, Daduunun sesi hl
atallyd.
Alam a, Tiri. Hareket ettiim iz zaman seni glerken grmek is
tiyorum. Yutkundu. Tiriqan iini ekti ve gm leinin koluyla yzn
sildi. Birden ikisi birlikte glmeye baladlar. Daduu onu perek elin
den tuttu ve kalarn kaldrarak gemilerle mrettebat izleyen ngurak
akn yanna gitti. Hep sen olsaydn nasl yapardn diye dnp y
le davranacam, Avvilum ngurakak. Verdiin bilgiler iin teekkr
ederim.
Bir ey deil. Sen benden daha iyisini yap, Sibaru. Shaduq!
Shaduq! Daduu Shindurrulun nnde eildi. Eer Tiriqan
gnlerden birgn kendisini yalnz hissederse, evini ziyaret edip Makaniyle sohbet edebilir mi?
O yalnzln ne olduunu bilir. Shindurrul arap iti ve aznn
kenarlarndan akan arap sakalna damlamaya balad. Souk ve insan
delip geen sivri baklarla tek tek evresindeki insanlara bakt ve en
son Daduuda durdu. O yalnzln ne olduunu bilir ve Tiriqan onu
ziyarete geldiinde frtna tecrbesi kazanm sevgilisi hakkndaki ge

123

vezeliklerini dinleyecek. Sanrm pherim kaptan, dmencisi ve

mrettebat da sana kar iyi duygular besliyor. Hadi artk gem iye,
oulcuum !
Gelecek Nissann ya da Ajjaruya kadar. Tiriqan, glmseyip el
sallamalsn.
Daduu Tirieqan pt, bo kadehi eline tututurdu ve geminin
ba tarafndaki salam halattan yaplm ilmiklerin yanna kotu. K
rekiler ve dmenciler gem iyi bindi ve kaptan Gimilmarduk sol iskele
tarafndaki kree geti.
Halatlar z, U .
Daduu ar halat iskele babasndan kard, geminin k tarafna
kotu, btn gcyle ilmei atlam tahta desteden ekti ve rhtmdan
gem iye dayadklar tahtadan zplayarak gem iye bindi. Hashmarn ona
uzatt krein levha taklan ksmndan tutundu. ki Shupshum gem i
ye bindikleri tahtay halatlardan tutup rhtma ektiler. Gemi akntyla
yava yava rhtm duvarndan uzaklamaya balad. skele tarafndaki
krekler arkaya doru ekiliyordu. Dmenci bir sopayla rhtm duvar
na dayanp itince phe limann iinde dnm eye balad. Peinden de
Sevgili. Sekiz krek gcrtl sesler kararak skarmozlarn iinde d
nyordu; Gimilmarduk dmenin kolunu k tarafn en u noktasna
kadar evirdi ve sknetle krekilere uymalar gereken ritmi bildirdi.
Sharishunun arkasnda bir gverte kiriine oturmu olan Daduu kap
tann yzne bakyor ve krein sapn yava yava ama kuvvetle e
kiyordu. Liman, duvarlar, kaplar, surlarn stndeki diler ve merdi
venler geminin etrafnda dnyordu sanki. Shindurrulun evresindeki
grup birbirine daha ok yaklayor grnyordu ve herkes el sallayp
baryordu. Nehrin yukarsna doru, duvarn bittii yerdeki dalgak
rann dier tarafnda, onlar gri-kzl gn bekliyordu. Gemiler, ne
hir kaps ve kamlar yava yava tozlarn iinde kaybolmaya bala
mt. Her eye azar azar renk geliyordu ve gemi nehrin akntsna ka
plp krek ekm ek daha kolay olm aya baladnda, duvarlarn kn
tlar ardnda garip bir ekilde grnmez olm u olan el sallayanlar tek
rar grnmeye balad.
Arkadaki U ift krek gverteye!

124

Krekler gverteye diye bard Talkam ve krekleri gem iye

ekip gverteye uzatt. Sonra da geminin orta blmnden geip, ba
tarafta yolu gzleyen Sinbelaplimin grevini devrald. Gemi gittike
hzlanarak nehrin ortasna ulat. Kaptan ve dmenci yan kreklerin
yekelerinin yannda duruyorlard. Daduu Hashmarn ne yapacan
beklemeye balad.
Yelkenleri an diye bard Gimilmarduk.
Shaduq, yelkenler.
Daduu ve be kreki drt halatn dmlerini zdler, sonra
da bir azdan bararak yelkenleri ekm eye baladlar. Bronz levhala
ra srtnen halatlar gcrdyordu. Yelkenlerin tahtalara bal olduu
ipler mumlanm ve yalanm yelken bezinin stne dt; alt kenar
lardan ilmikler sallanyordu. Kuzey batdan esen Tum Martu yelkeni
iirdi, indirdi ve tekrar iirdi.
Su geirmez blmenin ipleri k gverteye ve volta.
Washur ve Kimmu.
ki kreki yelkenlerin altndaki ipleri tutup, gerginleene kadar
kuvvetle ektiler ve k taraftaki ko boynuzu ad verilen kntlara
tm gleriyle dolayp baladlar. Bunlarn yan sra dmen tertibatna
ait iplerle gvenlii artran halatlar zld, tekrar gerilip yerletirildi
ve ular ilmek haline getirildi. Her ilmein bir yeri vard. Daduu he
men hemen ayn anda S evgili'de de ayn hareketlerin gerekletiini
grd: Dikey duran kahverengi ve beyaz eritler, koyu renkli tahta ve
gvertedeki ekiller, ehrin karanlk glgesinin iinde kalmt. Bak
n limana evirdi; btn uzunluuyla grebildii blgenin gney duva
r liman arkasnda gizliyordu. imdi ikinci gemi de gnein gz alan
parlak na kmt. Renkler birden ldamaya ve parlamaya bala
mt. Sevgili dz ky boyunca uzanan palmiye ormanndan getiin
de, Daduu gzlerini yumdu. Prltlar gzlerini almt. Sanki yelken
lerden ate fkryordu ve her halat etrafa kvlcm pskrtyordu.
Artk nehirdeyiz. Gimilmarduk ok sakindi, adamda heyecan
ya da baka bir duygudan eser yoktu. Sazlk deryasndan ve bataklk
tan geerek aa denize varmamz... en az yedi gn srer, U. Her ey
yolunda giderse elbette.

125

Biliyorum. Ne yapmam istersin, kaptan Gimil?

Hashmar ve Sheheruya yardm et. Gverte kapaklarm kapata
caksnz.
Shaduq.
Geminin ba tarafnda kare eklinde tahta levhalar bulunuyordu.
st taraflarnda oyma bir desen, alt taraflarnda ise bir sra bronz ivi
nin tuttuu uzun talar vard. Bu levhalar ifter ifter gverte kirile
rinin zerine yerletiriliyordu; iki tanesinin stnde iki buuk ila
arn uzunluunda alp kapanabilen delikler vard. Sekiz ift kapan
yan yana gelm esiyle, zerinde yrnebilen bir gverte zemini oluu
yordu. Levhalar tahta ivilerin yardmyla kirilere mhland iin o l
duka salamdlar. Birbirlerine srtnerek anmalarnn nne geil
mesi iin aralarna iki kat hasr yerletirilmiti.
Delikleri ak kalsn, belki Aa D enizde bile kapatmayz.
Anlald.
Krekler geminin kenarlar boyunca uzanan girintilere yatrlp,
drt yerinden ince halatla baland. Geminin ba tarafnda bulunan ve
tehlikeli manevralarda dmene yardmc olarak kullanlan bir ift k
rek ise yukar doru kaldrlp gvertenin d ksmna tutturuldu. G e
minin k gvertesi kapandktan sonra, Daduu ba tarafa kt. Suya
olduka gmlm geminin inip kalkarak yalpalamasna almak isti
yordu.
Su setlerinin ardnda, kydaki sazlarn stnde, savaklarn ve
ykselen nehir suyunun biriktii havuzlarn yannda, rzgr palmiye
aalarnn yapraklarn sallyordu. Bostan kuyularnn stndeki tu
lumba kollar yerlerinden oynuyor, lgn aalar yapraklarn dk
yordu. Balklar sudan sepetlerini ekiyorlard ve gkyznde bir ift
kartal yaban rdeklerini kovalyordu. Daduu geminin ne kadar hzl
gittiini tahmin etm eye alyordu; gc kuvveti yerinde olan uzun
bacakl bir adamdan en az iki kat daha hzlyd. lenmemi talarla
ykl sallar nehirden aa, kendi ekseninde dnerek ilerliyordu. Her
birinde yalnzca bir adam vard. Gemiler kuvvetli esen rzgrn yard
m yla Buranunun ortasndan hzla ilerliyordu. Kydaki balklar,
sazlardan hasr ren kadnlar ve set bekileri geen gemilere el sallyordu.

126

Sadece ahmaklar ve bilginler aklama gerektirmeyen, doal

eylere hayretle bakarlar, U diye bard dmenci. Kahvaltn hl
nehir tanrlarna kurban etm eyecek misin?
Hayr. Akama kadar da saklayacam.
Daduu bir saat boyunca gk kubbenin altnda koca bir dzlkten
ibaret olan manzaray seyretti. Gne, bu manzarann iine erimi
bronz madeni gibi akyordu. Daduu insanda deiik duygular uyand
ran sahnelere dalp gitmiti. Yanndan getikleri bir ceylan srs hep
birlikte ayn anda kafalarn kaldrp onlara bakmt bir kere. Sazln
iindeki sarmaklar iek amt, su eddinin kenarndaki yamalar
da koyunlar ve keiler otluyordu. Suyun iinden balklar havaya sra
yp suya arparak tekrar dibe dalyordu. Bat ynnde bulunan ln
stndeki beyaz bulutlar dalyordu gne gkyzne trmanmaya
devam ederken. Sevgili sakin dalgalarn stnde yumuak yumuak
sallanyordu.
Daduu, Buranunun drdnc veya beinci kvrmnn arkasnda
kalan kocaman ehirle birlikte ona ne yapacan syledikleri o za
manlarn da geride kaldn hissediyordu. Geen birka saat iinde
onu gelecekte ne beklediini kestirmesi ise imknszd. Yaayaca
her yeni gn iin seviniyordu, fakat bu duygularn onu bildii ve aina
olduu dnyadan koparp aldn da biliyordu. Kaptann yanna tr
mandnda, Gimilmarduk Daduunun gzlerindeki prlty fark etti.
Parmayla tepelerinde bir yaban gvercini srsne dal yapan bir
ahini gsterdi.
Bizim hepimizden daha fazlasn grebiliyorlar, nk uabili
yorlar. A m a... zgrler mi? Benden, senden daha m zgrler?
Daduu om uz silkti.
Damla biimindeki apa talan amurlu zeminin derinliklerine gm l
mt. Her iki gemi de k tarafndan uzanan halatlarla, palmiyelerin
gvdelerine sk skya balanmt. Gemiler aknt olmayan bir koyda
yan yana demir atmlard. Geminin ba ve k taraflarnda yanan fe
nerlerin etrafnda srlerle sivrisinek uuuyordu; kanatlar karanlkta
mcevher gibi parldayan yusufuklarn utuu sazln iinden kurba

127

alarn arklar ykseliyordu. ekirgeler ve austos bcekleri insann

kulan sar edecek kadar yksek bir sesle crlyordu. Gkyzn
kaplayan kocaman ayn nndeki palmiyelerin arasnda fareler cirit
atyordu. Birbirine girmi aa dallarnn arasndan szlen baykular
ise olduka sessizdi.
Rzgr tek bir yapra bile kprdatmyordu. Yalnzca ara sra s
cak bir esinti su bendinin stnden geip, gem iye ulayordu. Daduu
takvimdeki sedir aacndan yaplm ubuu Nissannu aynn yirmi
drdnden karp bir sonraki gnn deliine takt.
Susadn m, ?
Daduu ban ne doru sallayarak ona uzatlan barda ald.
Y a unutma, yoksa yarna kadar hasta olursun.
Yemekten sonra, Shari. Kokusu .sivrisinekleri ve dier sinekleri
karan deerli sedir aac ya ayn zamanda srklarn yol at ka
nty ve acy da hafifletiyordu. Henz kumla dolu anan g
mnden ykselen duman o can skc, vzldayan yaratklar gemiden
uzak tutmaya yetiyordu. Atein stndeki kazanda ise havu dilimleri,
et paralar, kaz ya ve fasulye tanelerinden oluan koyu bir orba
kaynyordu. Talkam bu karmn iine yava yava drt avu dolusu
ufalanm dar serpti. Sheheru kalan son kavun dilimlerini datrken,
Hashmar da bir anak dolusu hurmay gverteye boaltt. Geminin ba
tarafnda bulunan Sinbelaplim ise sazla iem ekle meguld. Gem i
nin yelkeni, adamlarn stnden k tarafa doru gerilerek, kenarlarn
dan kpeteye tutturulmutu; bu haliyle drt yan ak bir adra ben
ziyordu, yem ein kokusu ve duman altnda birikiyordu. Gimilmarduk
geminin sancak tarafndan ip bir merdivenle gem iye kt. stnden
szlen sular sedir ya kokan bir havluyla kurulad. Lleleri oktan
zarif eklini kaybetmi olan ksa sakalndan sular damlyordu. Mret
tebatn kalan ksm gvertede hi konumadan tembel tembel oturu
yordu. Alnlar, enseleri ve srtlar gneten yanmt. Bal rengi koca
man ay, karanlk gkyznde giderek ykseliyordu.
Sanrm yarn Halkn Serveti, Hammurabi adl kanaln ina
edildii yere ulam oluruz. ya da drt yl iinde bitecekmi diye
bard Jarimadad S evgilirim k tarafndan. N e dersin, Gimil?

128

Bunu baarabiliriz. Gimilmarduk temiz gm lei stne geirdi.

Umarm bu sefer de klavuzu gnlerce aramak zorunda kalmayz.
Bize yol gstereceine sz vermiti.
A y ortal yeterince aydnlatt halde, kaptanlar ar ykl
gemileri gece ynlendirmeye ekiniyorlard. im diye kadar suyu fazla
sk lm e gerei duymadan btn kumluk alanlar saptayp etrafndan
dolamlard. Adamlar hi konumadan yiyip iiyorlard; Daduu di
er geminin k tarafna trmand ve kaklar, baklar, anaklar ve
bardaklar ykamak iin byk deri bir kovayla gverteye su ekti; ka
lan suyla da kazan temizledi. Kazann iindeki suyu sazla boaltt
nda, binlerce minik yaratn artklar iin savatn hissetti. Gem i
nin kpetesine oturup kaptana seslendi:
lk nbeti ben stleniyorum, tamam m?
Bana gre hava ho. Sinimeani esnem eye balad. Gece yar
sna kadar. Sonra sra Kimmuda.
Kimmu ban ondan tarafa evirip onaylayan bir hareket yapt.
Kulanda Dilm undan ald inci bir kpe l l parlyordu. Sonra
da kar taraftakilerden biri.
O kii ben olacam dedi Sevgili'nin dmencisi. Daduu k g
vertenin altndaki kamaraya inip sivrisinekten koruyacak bir cibinlii,
ii sedir yayla dolu bir testiyi ve baltasn ald. rty katlad ve sr
tn geminin duvarna vererek tahta zeminin stne oturdu. Washur
ba taraftaki feneri sndrd.
Daduu yelkenin kenarlarndan yldzl gkyzne dald ve akln
dan gn boyunca yaadklarn geirdi. Ona yllardr dnya, yldzlar,
iktidar hrsyla dolu kavgac ve ihmalkr tanrlar ve iinden kuruni
nehrin sakin sakin akt lke hakknda retilen eylerle yaadklarm
badatrmaya alyordu. stnde yara izi olan bir yze benzeyen
dolunay direin tepesine kadar ykseldi; sazln iindeki hrtlar ve
trtlarla gecenin birinci yars olaysz geti. kinci yarsnda Daduu
deliksiz bir uykuya dald.
leden hemen hemen saat sonra Daduu yalnzca sazlarn ve bir

129

miktar otun bulunduu aasz dzlkte gkyzne ykselen ilk du

man grd.
Kanal inaat m, kaptan? diye sordu dmenin yekesine otur
mu olan Gimilmarduka dnerek.
Gimilmarduk ban ne sallad. Buradan Sazlk D enizine bir
gnlk yol var. Alt saatten beri k gvertedeki kreklerin yannda
duran Daduuyu inceledi. leden beri bana bir eyler sormak iste
diinin farkndaym. Bir kurbaa gibi iip patlamadan nce sor baka
lm! abuk olsan iyi edersin; az sonra Nadinakhe buraya gelip kafam
z iirecek.
Daduu kalasna konmu iki sivrisinei hzl bir aplakla ldr
d. Kaptann koyu kahverengi gzleri bir sr krkln iinden par
lyordu. u anda glmsemedii iin gneten koyulam akaklarn
dan beyaz izgiler halinde gzne doru iniyorlard.
Evet. Soracak ok eyim var, nk Shindurrulu hayal krkl
na uratmak istemiyorum... ll konumak iin kendini zorlu
yordu. Tacir beni, nasl syleyeyim , olu yerine koyuyor. Herkes de
bunu biliyor. V e Edubbadan ktmdan beri benimle ayn yalardaki
adamlarn neler yaptna bakyorum. Aileleri var, tapnaa kurban b
rakyorlar, kanallarn nasl yapldn biliyorlar, Moehshtara giden
gemileri ynetiyorlar. Bizim krekilerden daha ok bilgim var be
nim; onlar ise krekleri her kavraylarnda kendilerine daha fazla g
veniyorlar. Bildiim kadaryla kayg duyduklar bir ey yok. Benim
oniki ylda rendiklerimden daha fazlasn bildikleri iin mi kendile
rine byle gveniyorlar? Beni Sibaru diye aryorsunuz; onlardan
daha m aptalm? Yanl sorular m soruyorum? Yoksa gerektii za
man ayn sizler gibi doru mu davranrdm? Yaradlmn dna m
ktm? - Neden, Marduk akna, soruyorum, bir lde doru olduu
nu tahmin ettiim halde, yanl yaptm nedir?
Gimilmarduk derin derin i ekti. Kabarm yelkenin altndaki
gri-yeil ufkun kesik izgilerine bakt. Cevap vermeye baladnda
sesi ayn Shindurrulun terazisiyle oynad andaki sesine benziyordu.
Shindurrulu hayal krklna uratmayacaksn; o senden bir
mucize beklemiyor. nceleri senin iin zlyordu. imdi ise hl

130

dnyaya getiremedii olu olabileceini sylyor. Senden ok fazla

ey istiyor olabilir ama ben buna inanmyorum. Neden? nk gem iyi
boalttmz, tamir ettiim iz ve yklediim iz andan beri seni izliyo
rum. im diye kadar hi hata yapmadn. Hl bir aylak olduun ger
ek tabii ama bu Meluchhaya vardmzda deim i olacak, ayak yo
luna karken gemiden aa dmezsen elbette. Y ce ama! Aklma
gelmiken soraym; yzme biliyor musun?
Daduu srtp yutkundu. ok iyi saylmaz.
Hashmar bir balk gibi yzer. Sana retir. Fakat burada deil,
gerek denizde. Nerede kalmtk: bakalarnn yaptn onlar yap
yor, sen deil. Kendilerine senden daha fazla gveniyorlar, nk dn
yalar seninkinden kk. Byk bir ihtimalle sen daha byk bir dn
yada daha da gvende olacaksn. Sen hl reniyorsun - onlarsa her
eyi bildiklerini sanyorlar. Bilmediin konularda yanlmana kimse bir
ey demiyor zaten. Bir sene ntuda kalp u anda geri dnyor olsay
dk, bu sorular soruyor olmazdn.
Bugn soruyorum, kaptan Gimil. Bir yl sonra ne olacam bili
yor muyum?
Kehanetler ve iaretler hakknda ne biliyorsun?
Daduu omuz silkti. Birok ey. Ezberlemek zorunda olduum
her eyi.
Orada ne gryorsun?
Kuzey batdan esen Tum Martus alann stnde toz bulutlar
oluturuyordu. Gkyznde tane akbaba dnp duruyordu. Sancak
tarafndan grnen kyda yarm insan uzunluunda gen fidanlardan
oluan kk bir ormanda yedi tane palmiye tek sra halinde dizilm i
ti, dier aalardan iki misli da byklerdi. Bir ok ucuna benzer bir e
kilde uan bir rdek srs, sa taraftaki yeni yetien sazlarn arasna
dald. Daduu ekinerek konumaya balad:
Esrarengiz, neredeyse inanlmayacak kadar fazla iyi iaret var.
Salk, zenginlik, gelime ve bize neeli neeli gz krpan tanr gzleri.
Dediim gibi. Daha ne istiyorsun ki? Gimilmarduk gld.
Tecrbelerle ve tekrarlarla reniyorsun. Bizden daha ok ey bildi -

131

in ve belki ileride bizden daha zeki olacan iin, yeni rendiklerini

daha iyi anlyorsun. imdi bana bir bardak bira getir.
Dmenin dier yekesini tuttu ve enesiyle direi iaret etti. Daduu ban ne sallad ve ambar deliinden kaybolup ambara girdi.
Gimilmarduk bardam yarya kadar itiinde seren direine iaret etti.
im diye kadar yaptn gibi devam et! Kendine gvenmeyi de
reneceksin. Eer Hammurabinin zeki kanal ustalarnn neler yapt
n grmek istiyorsan, seren direine k. Mkemmel ve muazzam
bir kanal.
Daduu yanndan geerken Gimilmarduk dudak kvrmlarn aa
ekerek: Sinbelaplimle bu ekilde konumamalsn. Ondan uzak
durmaya bak. Onu kkrtma, tamam m? Sepetiler sokandaki o
serserinin kim olduu biliniyor mu?
Daduu derin derin nefes ald ve ban saa sola sallad. Kapta
nn baklar birden deiti. Souk ve itici bir bak yerleti gzlerine.
Arkasn dnp Sevgiliyu doru bakt. Daduu armhlardan tutuna
rak serene kadar trmand. stteki dzle basp direkten tutundu. G
neten ate gibi snm sedir aacnn kokusu genzini yakyordu ama
buna aldrmad; suyun stnden otuzbe arn yksekte olup etrafa
bakmak esiz bir eydi.
Kil tulalardan ve zifte batrlm hasrlara yerletirilmi akllar
dan oluan uzun, kvrml su setleri, yana yatm kaba ta destekleri ve
bir nehirden fazla dar olmayan bo kanallar, toz bulutlar ardnda giz
lenen ve snn dalgalandrd ufuk izgisine kadar uzanyordu. Nippur ehri sanki yere yapm gibi beyaz ve keli bir grnm sergili
yordu, sin ise apraz ekilde bir parmak daha yukarda yer alyordu.
Talarla sabitletirilmi meyilli duvarlar, glgeler ve Amurru iilerin
den oluan grubun yakt atelerin yanndaki kulbeler ve kl adr
lar, sel sularnn topland havuzun ana hatlarn iziyordu. Dalgak
ranlarn arasnda su bentlerinin atlar ve srgleri ykseliyordu. Buranun Nehrinin sancak tarafndan grnen bat yakas, st otlarla
kaplanm bir setle korumaya alnmt. Daduu bu setin iinde bir d
zineden fazla kanal girii grd. Bunun arkasnda yuvarlak bir glck
olumutu. Glcn etrafndaki kara stnde yer yer lgn allar bu

132

lunan ve ssz kurak topraklarla birleen seyrek bir yeille evrelen

miti. Hafife yuvarlaklatrlm su setlerinin birok blmnde ot
bitmiti; adamlar ve kadnlar su tayp bu koruyucu tabakay suluyorlard. Baka iiler slak ukurlara hzl aknty biraz olsun azaltsn di
ye saz dikiyordu.
Hammurabinin kanal. Alt ehir iin su. Ne mthi bir i dedi
su yollarnn kaplad alandan ve usuz bucaksz sszlktan etkilenen
Daduu fsldayarak.
Nehir suyundan korunmak iin yaplan setlerin yannda birka in
san ve arabaya koulmu hayvan vard. Onlara, yeni ekilm i arazi, tar
la ve otlaklarn bulunduu yerde ihtiya vard. Buralarda toprak, ince
kollara ayrlan kanallar sayesinde, son sel suyunun byk bir miktary
la sulanmt. N e var ki toprak bu suyun ounu emmemiti. G elecek
aydan bir sonraki ay, yani Simanui aynda, Ululu ve Tashritu aylarnda
ykselen nehir suyunu Eridu ve Nippura kadar eim fark sayesinde
aktabilmek iin, iiler, gndelikiler, kleler ve sava esirleri, setler
den ve kanallardan, yan kanal kollarndan, dar kprlerden, baraj g l
lerinden ve korunmak zere dikilen bitkilerden ibaret labirente akn
akn gnderilirdi. Hammurabi, diye dnd Daduu kendi kendine,
imknsz denedi ve bunu yapmakla da ok ey kazand. Geminin g
vertesine indi tekrar, yekeyi tutan Sinim eaniye bayla selam verdi
ve ba tarafa yrd, bunu tam zamannda yapmt. phe tam o sra
da havuza benzer byk bir kanala sapyordu. Kanaln sakin suyu
Urukun duvarlarn yaylan ya gibi yanstyordu.
Bu lanet olas klavuz da nerede kald?
Daduu, Gimilmardukun burada gereinden fazla uzun bir iire
kalmak istemediinin farkndayd. En fazla kumanya ikmali yapp, k
lavuzu gem iye alana kadar. apraz duruma getirdikleri yelkenlerle son
bir hamle yaparak kanala girdiler ve dalgakrann arkasna geip akn
tdan ktlar. Tam o srada, ehrin bulunduu ynde, gem ilere doru
yaklaan bir kayk grnd.

133

11. SAZLIK DENZ

Gemiler, gn doumundan birbuuk saat sonra bile

hl sessizliin sahte dnyasnda yol alyorlard. Direkle
rin yarsna kadar sis inmiti. Gne sazlk rtnn anP ,sSS cak en u ksmna ulaabiliyordu. Su yzeyi, kocaman
bataklk bir blge, sk sazln arasndan geen ve birbi
rinden ayrlp kvrmlar ve dnemelerle dolu bu labirentin iinde bir
yerde tekrar birleen dar ve geni yollar, hissedilm eyecek kadar az bir
aknt, rzgrsz blgeler ve kprdamayan su yzeyi, sonra birden a
lan ve rzgr sayesinde stne sis bulutlar ken dier blgeler; ad
Nadinakhe olan klavuzun bayku gzleri, kartal baklar ve gelecei
grme yetenei olmalyd. Kay phe'mn arkasnda yalpalanarak
srkleniyordu. Kendisi ise elinde suyun seviyesini lt bir ubuk
la geminin ba tarafna dikilmi sa ya da sol taraf iaret ediyordu.
im diye kadar gemilere yolu daima doru olarak gstermiti.
Sis bulutlarnn arasndan srlarn brmeleri duyuluyordu.
Zaman zaman sazln zerine gne szmay baaryordu. Hava
daki garip rk kokusu, cvk ve yar tuzlu su, amurdaki kabarckla
rn patlamasyla etrafa yaylan buhar, balk kokusu ve nem, insann
nefes almasn ikence haline getiriyordu. Birden bire, bir ta atm ile
ride, sisin iinden kl sar bir yol ald.
Her yl yollar deiir dedi Nadinakhe arkasna dnerek. Ba
takln her yl elli arn denize doru genilediini biliyor muydunuz?
Her yerden. Ta ki birgn Ur ve Eridunun limanlar elden gidinceye
kadar

134

Yelkenlerin patrts, rotay deitirmek iin kullandklar krek

lerin gcrts ve adamn przsz sesi, sessizliin iinde birbirine kar
yordu. Gimilmarduk homurdanarak bard:
nemli olan bir tek ey varsa, o da senin bizi doru yoldan g
trlendir. Buras olduuna emin misin?
Sazlklarn arasndaki krmz yn rgleri grmyor musunuz?
Herhalde sisin iinden grmemizi beklemiyorsun. Sharishu eli
ni gzlerinin nne getirip yelpaze gibi sallad ve esnedi. V e burada
insanlar yayor... Bu berbat bulamacn iinde, yle mi?
Krekiler geminin kenarnda gzlerini drt ap etraf grm eye
alyordu. Yzlerinde derin bir skntnn izleri vard. Genelde koyu
bir siyahn hkim olduu suyun yzeyinde ara ara sar eritler beliri
yordu. Bu sisli belirsizliin iinde ara sra yksek burunlu kayklar bir
hayal gibi beliriyor, sonra hemen gzden kayboluyordu. lerinde ise
suskun, gizem li ve tehditkr glgeler gze arpyordu. Ara sra suyun
yzeyinde eritler halinde berrak su gzkyordu ve sazlarla sisin ara
s aydnlandnda yaklak alt, yedi arn derinlikte, batakln dibini
bile grmek mmkn oluyordu. Nadinakhenin neesini hibir ey bozamyordu.
Bunlar benim dostlarm. Tmseklerin stndeki sazlklarda ya
yorlar; bir kat tezek, bir kat hasr ve size sylyorum: rdkleri bu ev
ler, kk birer saray sanki. Nehrin tm geit yollarn ve de kestirme
yollan biliyorlar.
Bataklk insanlar! dedi Talqam sallanarak. Seren direinin ucu
ve yelkenlerin kenar sazlara srtndnde phe birden hzlanmt.
En azndan denizden gemiler geldiinde, bunu klavuzlara bildiriyorlar.
Altmalt arn uzunluundaki ykl gem i, anszn bouk bir g
crtyla dipteki balkl zem ine arpt. Gemi aha kalkm gibi salland
ve sarsld, fakat sonra yoluna devam etti. Gimilmarduk art arda bildi
i tm Akadca kfrleri sralad. Daduu sessizce onu dinliyordu; bu
manal kelime oyunlarnn bir tanesini bile bilmiyordu. Gemi imdi p
rl prl gne nn iine yelken amt. Her iki kyda da sazlklar
sona ermi, su berraklam ve geminin ba tarafnda su kular cvl
damaya balamt. Havadaki boukluk gemi ve sazlar rzgrla bir

135

likte hrdamaya balamt. Etrafta tekrar eitli sesler duyuluyordu.

Denizciler kamaan gzlerini krptrrken, klavuz tiz bir lk att.
Eliyle sancak tarafn iaret ediyordu.
Gryor musunuz? Ben her yl byle gzel eyler rerim.
Su yolunun denize ald yerdeki saz demetleri stunlar, kemer
ler ve palmiye dallarna benzer talar eklinde rlmt. Sazlardan
oluan bu ormann iinde bu sanat aheserleri ok keskin gzlerden bi
le kaabilirdi belki; ama bir klavuz iin en kk birka iaret bile ye
teri iydi.
Marduk ve dier tanrlardan birka bize yine olduka yardm
ettiler, Nadinakhe dedi Gimilmarduk. Ona cretini ver, U .
Shaduq, kaptan.
Daduu kemerindeki kk antadan bakr ve gm kard ve
bunlar klavuzun eline brakt. Washur bira getirdi; yznde tekrar
her zamanki ifade yer almt.
Teekkr ederim, klavuz Nadinakhe dedi Daduu. Bizi tekrar
nehir yukar gtrr msn, Sabatu ya da Addaru aylar gibi bir za
manda?
Kaptanlarn ne yaplmas gerektiini biliyorlar. Biranz olduka
scak, kreki.
Klavuz glmsedi, birasn son yudumuna dek iti ve her yne el
sallayp ip merdivenden aa indi. Elashmar onun kayn geminin
yan tarafna ekmiti. Daduu artk kayn iindeki testileri, krekle
ri, halat ilmeklerini ve dier aletleri grebiliyordu. Klavuz suyun se
viyesini lt sopay kaynn yan tarafna iyice balad ve gemi
den zdkleri halat yakalad.
yi yolculuklar. Ks ks glyordu. Bu hrn suyun stnde
bir insan nasl yelken aabilir ki?
Sazlklarn iinde boulmaktan iyidir, adam sen de. Sinimeani
arkasna dnp akntdan syrlp tekrar kuzeye doru krek eken dar
kayn ardndan bakt.
iddetli aknt, gemileri bir yumruk gibi avucunun iine almt.
Rzgr, deien iddetlerdeki ani esintileriyle, geminin stne sinen

136

bataklk kokusunu alp gtrmt. Yelkenler im eye balad ve Daduu phenln k gvertesinden baktnda ilk defa geminin ardnda
brakt kpren ve dnen dmen suyunu grdii. Ban kaldrp sola
bakt ve sonra yavaa evirerek saa bakt. Bu grntnn anlam
karsnda donakalmt.
Krek kemiinden aa buz gibi terler boald. Bu, anlad ka
daryla, tanrlarn ve tm gizem li eylerin gcnn insanlar tarafndan
hissedilebildii o byk, yce anlardan biriydi: byk su, tanra Tiamatm unsuru, bu dalgal usuz bucaksz su, aklanamaz ekilde ko
caman, dnyann sonuna kadar devam edip aa akyor ve stnde ve
iinde yzen her eyi de beraberinde, o sonsuz derinlie srklyor.
N efesi kesilmi bir halde gzn yarm ay eklinde kuzeyden batya
uzanan sazlarn oluturduu duvara dikti.
Isszln muhteem resmi diye fsldad, elleriyle k tarafn
kaplamasndan skca tutunarak. Aa olmayan lke.
Aknt ve rzgr gemileri ekip hzla gneye doru itiyorlard. Bu .
durum gemilerdeki insanlarn iinden yalnzca Daduuyu hayrete d
rmt. Kylar da deniz gibi engebesiz ve dmdzd. Saz, ot ve k
yda birikmi kumula benzer balk yn, ular buharn iine doru
belirsizleen atlam bir yarm daire oluturuyordu. Sazlk alann te
tarafnda gri-beyaz bir renge brnm ekilde grnyordu ehir. Bu
gri ve kahverengi, kocaman ve rktc grnt, Daduunun dalgala
rn ardndaki yaldzl ehirler hakkndaki hayallerinde yer almamt.
Hi konumadan ylece duruyordu; bu inanlmaz su yzeyi onu, ken
disinin -ve bu bir avu adamn- daha nce hi tanmad bir yalnzl
n ortasnda yelken ap gidiyor olmas gereinin bilincinde olmas
kadar korkutuyordu. Kesin olan bir ey vard: Bu andan sonra her e
yin daha farkl, yeni, tehlikeli ve kocaman olacan anlamt. Babili
unut, dedi kendi kendine, o dar kanallar unut. Bu grdn sularn su
yu ve sen artk o bildiin Daduudan farkl birisin. Aa D enize
doru yelken am gidiyorsun... Dilmun adl cennet ise yalnzca ayn
te biri kadar uzaklkta.

137

Gnein acmasz nlarnn sca altnda Daduu kaptan izliyordu.

Gimilmarduk ok sakindi; gem iyi kendinden emin ve seri hareketlerle
ynetiyordu. Adeta geminin hareketleri ve gvertenin zem iniyle b
tnlemiti. Daduu hatrlamaya alt. Hayattaki eylerle baa kma
nn zorluu zerine kurulmu bilgiyi yanstan bu serin sakinlii babas
Utuchengal, Shindurrul ya da V ezir Avvelninurtadan biliyordu - Gi
milmarduk da ayn hamurdan yorulmutu: hayati nem tad iin
evresindeki dzeni her eyden daha stn tutan, akll bir adam.
Zeksn skunetin ardna gizleyen otuzbe yaz geirmi bir adam; her
iki geminin ve tm yolculuun efendisi. Byk bir gce sahipti, ama
bunu pek gstermiyordu. Fakat adamlar bunu biliyor ve bu yzden
onun emirlerine harfiyen riayet ediyorlard. Sadece bir kan kaldr
mas, parmayla bir yere iaret etmesi ya da parman klatmas du
rumunda bile, emri derhal yerine geliyordu. O, diye dnd yava
yava olaylar kavramaya balayan Daduu, hepimizin akll ve kud
retli babas. Gimilmarduk geminin ba tarafnn ucunda durdu, sessiz
ce gvertedeki her ayrnty inceledi, kardaki dier gem iye bakt.
Yzndeki ifade pek anlalr gibi deildi. Kafasn kaldrp gnein
konumunu inceledi ve Daduuya iaret ederek el sallad. Daduu elini
kaldrp sancaktan geminin ba tarafna doru yrmeye balad.
Gimilmarduk krekinin iki bardakla birlikte testiyi tahtann s
tne brakmasn ve direin olduu yne doru gitmesini bekledi'. Daduunun bileinden tutup scak tahtalara doru ekti. Sesi alak ama
olduka etkileyiciydi. Syleyecekleri olaanst nemli olmalyd.
V ezir, dostun Shindurrul, babanla omuz omuza savaan adam
lar, dier nemli kiiler... tm senin hakknda konuuyor, Daduu.
Bardaklara yavaa bira doldurdu. Sanki bir saat nce gem iye
binmi gibi Daduuyu szyordu. Daduu kaptann onunla konumak
iin dinlenme saatini beklediini tahmin ediyordu. Bylece ba baa
konuabileceklerdi. Omuzlarn kaldrd, dizini kad ve alak bir sesle:
Birok insan benim hakkmda konuuyor, sayn babam. N e sy
lediklerini duyduum zaman, dorusu bunu yapmalar beni olduka
gururlandryor. Gimilmardukun bardan kaldrmasn bekledi ve
tahta kadehi kavrad. V e bu beni ayn zamanda mahcup ediyor. N e
138

den? Gen ve tecrbesiz olduum, bende farkl olan eyin ne olduu

nu bilmediim iin.
Etrafna baknd: Kimse ne hakknda konutuklarn anlayamazd.
Gimilmarduk iin iin gld.
Gemide yalnzca birka adamn nemli olduunu anlamsndr.
Krekiler ve a bunlardan saylmyor. Onlar da bizim gibi alkan
karabalardan, ama bizi onlardan stn tutan bir ey eksik onlarda: Ne
merakllar, ne de renme hrsyla dolular, okuyup yazamyorlar ve
hayata bak alar seninkinden, benimkinden ve Shindurrulunkinden
farkl. Bu konuyu baka bir gn konuuruz. Bunu fark ettiinden hi
phem yok.
Fark ettim. Daduu birasndan bir yudum ald ve sol eliyle bir
halata uzand. Bana ne sylem ek istiyorsun, kaptan?
Baz nemli eyler. Bekle. Yava yava. Ben senin gibi ani d
ncelerle hareket eden bir adam deilim. Bunun yerine daha titizim.
Seni dinliyorum, sayn babam.
Gimilmarduk sol elini kaldrd. Sa elinin iaret parmayla, sol
ba parman kayrd.
Birincisi: Barahibin verdii grev gereince, geri dndn za
man yabanc tanrlar hakknda rendiin her eyi rapor etmek zorun
da olduunu biliyorsun. Bunu yaptn takdirde u ekilde barp a
rmalar mmkn: Bize ve halka yeni tanrlar neren, ama, nanna
ve Marduku ktleyen Daduu, Babilin eski tanrlarn tahtlarndan
indirmeyp alyor. Bu da senin idam fermannn imzalanmas anla
mna gelir. Bu hi aklna gelm i miydi, Daduu?
Daduu ban sallad. Bunu bir an olsun bile aklndan geirmemiti.
Hayr, kaptan. Sen syleyince fark ettim. Bu konuda sesli konu
ursam, benim iin hi de iyi olmaz. Uzun sre birini aradlar ve beni
buldular. Gnah keisi ben olurum. Ben rahibin oyun tahtasnda tatan
bir figrm sadece. Beni bir ta blokunu kaldrmaya yarayan bir mani
vela gibi kullanmaya alyor. Syleyeceim ve anlatacam her ey
yanl olur, mutlaka Babilin tanrlar aleyhine konutuum eklinde
yorumlanr. Bunu sylem ek istiyorsun, deil mi?

139

Kaptan ban ne sallad.

kincisi: Ben, sen, Shindurrul ve Avvelninurta, Hammrabi mparatorluunun sonsuza kadar byle kalmasn istiyoruz.
Evet. Byle dnyorum.
Hammurabinin iktidar korunmal, ta ki oluna devredinceye
kadar. Emin olamad her ey hkmdar zayflatyor. Sen veya biz
den birisi, kim olursa olsun, yabanc tanrlar hakknda konutuu tak
dirde, tapnak rahipleri iin byiik bir tehlike tekil eder.
Marduk ya da Babilin tanrs olarak yava yava nemini yiti
ren ama, yabanc tanrlardan sz edilmesini kaldramyor mu?
Marduk bunu kaldrabilir, Gimilmardukun yzne souk bir
glm seme yayld. Rahiplerin gc bunu kaldrmaz. Baka diyarlar
da da bizimkilere benzer tanrlar bulunduunu ve onlara tapan insanla
rn da yaamlarn iyi veya kt srdrdn, ancak bizim gibi uzun
yolculuklara kanlar bilebilir. ncs: eer bu bilgiyi Babilde ya
yarsak, o zaman halk, rahipler olmadan da Sumerli karabalarn tanr
laryla konuabileceklerini anlayacak. Bu, rahiplerin hkmranlnn
sona ermesi anlamna gelir. Bu gc kaybetmek onlar asndan lm
den farksz olduu iin, bu bilgilere sahip olan herkesin hayati tehlike
iinde olduu kabul edilir.
Yabanc tanrlar hakknda aratrma yapmam iin beni setiler.
Yabanc tanrlar hakknda anlatacaklarm dinleyen insanlarn says
arttka, Babil tanrlarnn nemi de ayn oranda azalacak. Bu durum
da da glerini korumak isteyen rahipler beni iddet kullanarak sustur
maya alacaklar.
Gimilmarduk kolunu uzatp bardan kaldrd.
Zeki ocuk! Aynen yle. Sen onlarn kurbanlk kuzususun. Bu
gemide saray okulundan kan tek kii sensin. Bana ve dierlerine sal
drmak, akllarnn ucundan bile gem ez. Am a sen, bir komutann o
lu ile ona inanan herkesin, tanrlar yok etmek istediine dair bir kant
olacaksn.
Neden dorudan ben?
Kskanlk. Kt niyet. Hayal krkl. Hammurabinin mhr

140

n tadna gre senden daha iyi hesap yapan Avvelshammash senin

bir adm gerinde kald.
Onun elinden bir eyini mi alyorum? Ne kaybediyor ki?
O da senin gibi rahiplerin oyun tahtasnda bir piyon.
Ya ben? Ben Shindurrulun ve vezirin bir piyonuyum? Aradaki
fark nerede?
Drdncs: Sen bizim adammzsn. Gelecek yzyl iin de
Hammurabinin dzenini isteyen her adamn piyonusun. nk bu
adamlarn tm bu dzende kendilerini iyi hissediyor, huzur ve bar
iinde yayorlar.
S iz rahiplerden daha m glsnz?
Belki. Tacirlerin saraya verdikleri altn, rahipleri de doyuruyor.
Shindurrulun terazisini dn: ktidar sava bir avu insan arasnda
oynanyor. Halk seyrediyor, takdir ediyor, ikyet ediyor ve bekliyor.
Sylediklerin beni dehete drd, kaptan. Daduu bo barda
n iine bakt ve testiye uzand. Bu Hammurabinin dzeniyle ka
nunsuzluk arasnda bir sava! Hammurabi nin gc krld takdirde,
kanunsuzluk Babili ve Sumerlileri krp geirecek, yle deil mi?
Ben de daha iyi ifade edemezdim. Sen bizim ve Hammurabi d
zeninin yanndasn, yle deil mi?
B yle olmasayd u anda geminde olmazdm.
ok gl dmanlarnn olduunu biliyorsun, deil mi?
imdiye kadar bunu sadece seziyordum. imdi kesinlikle biliyo
rum.
Sana yardm edeceiz, U . Gimilmarduk sakin ve rahat grn
yordu. Sylediklerinden daha fazlasn biliyor gibiydi. Grnmez bir
setle evreleneceksin. Sen oyun tahtasnn stnde bir piyon olabilir
sin ama biz de ayn rengi tayan dier talarz. Hammurabiden ve ve
zirinden bir tek iltifat alabilmek iin kanallarn amuru iinde oynam
kiiler olan bizler, tm halk iin bu huzur ve bar ortamn gvence
altna almak istiyoruz.
Ben bir an iine atlan kk bir dm oldum .istem eden, y
le deil mi?
Biz bu an paralaryz.

141

Eer baarsz olursam, yanl bir ey yaparsam, o zaman Tiriqan da bunun cezasn ekecek, deil mi?
Gimilmarduk ciddi ciddi ban saa sola sallad ve elini kaldrd.
Birok limanda, U, baka kadnlarla tanacaksn. ehvet dolu olan
lar, gzel ya da daha az gzel olanlar, vcutlarn altn karlnda ki
ralayanlar. Ya da bunu sadece bir glck uruna yapanlar: Bunlar fa
hie deil, gecelerini yalnz geirmek istem eyen dullar, yalnz kadn
lardr. Yani tam denizciler iin uygun kadnlar... Gemilerimizin li
mandan limana yolculuk ettiini bilirler, efkat ve ehvetten baka bir
ey istem ezler, karlk olarak gm talep etmezler. Kle kzlar, azat
edilenler, senin ya da benim kardelerim olabilecek kzlar, bu ekilde
hayatlarn kazanmak zorunda olup gm isteyen dierleri. Gemileri
mizin tekrar denize alacaklarn biliyorlar. Genci ve yals, ekinge
ni ve ksth; kaderlerinin farkl olmasn isterlerdi. Beincisi: Dnya
byktr, kader ise engebeli, dolambal ve sarptr, bizim bunu dei
tirmemiz ise mmkn deildir.
Gimilmarduk yumruklarn skt, testideki son biray bardaklara
boaltt ve arkasna yasland. Glmsyordu.
Sana ok ey anlattm. Bu konular sakin kafayla iyice dn.
ok, ama pek ok zamanmz var. Bu konutuklarmz Shindurrul sa
na syleyem ezdi; nk o yalnzca bir defa ntuya gitti. Bu onun ilk
ve son seferiydi.
Gimilmardukun gzleri dalgalarn dier tarafnda ilerleyen br
gem iyi arad; derin bir nefes alp verdi, sonra da nndeki gergin hala
ta tutunup kendini yukar ekti.
Son bir ey daha: Sinbelaplim, olunun byk bir adam olm as
n istiyor. Kraln topraklarnda ynetici veya buna benzer bir ey. Ya
da Hammurabinin fikirlerine deer verdii kudretli bir tacir. imdiye
kadar sen onu bilmeden glgeledin, fakat bu senin suun deil. Oyun
tahtasnn stnde byk, renkli bir piyon daha... Bu oyunun nasl so
na ereceini kimse bilem ez.
Daduu gvertenin zeminindeki tahtalarn desenini inceliyordu.
Kkken bu kavisli izgileri ve dal boumlarm garip simetrik ekil
lere, doa st yaratklara ve garip suratlara benzetirdi. Trnayla ilk

142

bakta pek grlmeyen bir izginin zerinden geti. Daduu ban

kaldrd ve kaptann iyi niyetli baklaryla karlat.
Sizinle ntuya gitmeye karar vermekle hata m ettim, sayn ba
bam?
Doru olan yaptn. Gimilmarduk onun yanndan geip direin
altndaki halat ynnn yanna doru ilerledi. Ban sallad. Daha
iyisini yapamazdn. Ama bu konuyu sonra konuuruz. O gne kadar
bana ve talihine gven.
Daduu kalan son yudumunu iti: Scak bira ac ve lezzetsizdi.
Ban kaldrd, engin ve snrsz su yzeyine bakt. Gvenli yurdu Babilin tehlikelerinden imdilik kurtulabilmiti. nnde bilmedii uzak
lar ve tanmad denizlerin sular vard: Babilin drt duvar arasnda
ki tehlikelerin byk bir ihtimalle daha byk ve sezilmeleri daha zor
olduu iin daha ldrc olduunu anlamaya balamt. Peki, arada
ki fark neredeydi?

143

12. NCL ADA

Kimse sana bunun aklamasn yapamaz ama bu by

le, U . Sa koluyla byk bir yarm daire izerek anlat. maya devam etti. Ajjaru, Simanui ve D uuzu aylar gibi
nehir aa gitme zamannda, btn kanallarn ve geit
lerin suyu be arn daha yksektir.
Neden ve hangi zamandan daha yksek?
Tashritu, Arachsamnu ve Kishlimu aylarnda olduundan. V e su
gnde iki kere yedi ya da sekiz arn ykselip iniyor.
Neden?
Kaptan omuz silkti. Bilm ediim iz kudretli bir g suyun ykse
lip ekilm esine neden oluyor ve bunu dzenli olarak yapyor. Her alt
saatte bir deiiyor.
Bana kk admlarla ok yeni eyler retiyorsun. Daduu he
saplamaya balad. V e biz tuzlu suda yelken ayoruz?
inde yzme renecein tuzlu suda, nk Buranun ya da
diglatn suyu insan bu kadar fazla kaldrmaz.
Burada, okyanusun ortasnda m? Daduu iki elini de kaldrp
ban sallad. Asla kendi rzamla deil!
Sinimeani elini sallad ona doru. Samalama. Nasl olsa uy
gun bir koy 'buluruz. D ilm unda karaya kmak zorunda kalabiliriz.
Shindurrul bize seni gerek bir denizci gibi yetitirmemizi yasaklama
d, deil mi?
Tembellik mi yaptm? Herhangi bir ii yapmamak iin direndim
mi?

144

Szlerin, U , denizi toprak gibi srmeye almak kadar anlam

sz. Anladn m? Dmenci gneten bronz bir renk alm ve terden
parl parl parlayan kel kafasn svazlad. Bizi dinlemeyi m i, yoksa
bir aptal olarak lm eyi mi tercih edersin?
Konu, Guru dmenci. Susuyorum ve dinliyorum.
Sinimeani eliyle iaret ederek Daduuyu yanndaki oturaa a
rd. Washur srtyordu, eliyle alnna vurarak ban sallad ve k g
verteden indi. Daduu yekenin arkasnda yer alan gverte sandnn
kapana oturdu. Arkaya yaslanmak iin hasrdan yksek bir yer yapl
mt. Ayaklarn yekeye koydu, ayn Sinimeani gibi ve arka dmenin
yukar uzanan tahtasndan suyun gcn hissetti. Sinimeani gzlerini
krpt, elini gneten korunmak iin gzlerinin stne yerletirerek bir
kuun uzaktaki sazlk eridine umasn izledi ve homurdand: Bugn
benim sabrl sabahlarmdan biri. imdi: Tiamat suyun ekilm esini
salar - cezir, kumsal kurumaya balar. Alt saat sonra su tekrar yk
selm eye balar - met. Sazlk D enizinin gneyinde, yani burada sular
bazen alt arn yksekliine kyor; ounlukla da daha az. Denizin
dibi dalar, vadileri ve ovalar olan bir karaya benzer. Su ykselip in
diinde bu girinti ve kntlar akntnn ynn deitirir, ayn Buranundaki su bendi gibi. Biz bu akntyla kreksiz ve yelkensiz saatte
hemen hemen ellidokuz Seile Biru yol alabiliyoruz. Ama bu her blge
de deiiyor; bu yzden geminin bir kaptana ve dmenciye ihtiyac
var. Biz -sancak tarafna, ssz sahillere, kumullara ve gittike belirsiz
leen kara izgisine doru uzanan sazlk eridinin bat ucuna iaret et
ti- daima karay belli belirsiz de olsa grebileceimiz ekilde ilerleriz.
Geceleri ynmz yldzlara bakarak buluruz ama bunu sana hava
kararnca anlatacam. yi bir dmenci, tecrbeli bir kaptan - onlar da
akntlar, kokular ve rzgrlar, sen yabanc bir dili nasl reniyor
san, yle ezberliyorlar. Dmenin nasl gerildiini hissediyor musun?
Elbette dedi Daduu. yi bir denizci olmam epey bir zaman
alacak.
Benim iyi bir dmenci olmam da ok zaman ald.Sinimeani
gerindi ve inleyerek kollarn yukar uzatt. Buradan, Dilmun zerin
den Magana kadar gitmek cesaret isteyen bir baar saylmaz. Kadn

145

lar dul brakan usuz bucaksz okyanusa geldiim izde iler zorlaa
cak. imdilik bu kadar yeter, U: Sa tarafa bak. Yarn sabaha kadar
nmzde s blgeler olmayacak. Cennet gibi olan Dilm una vard
mzda yine bir sr i olacak. Her ey anlald m , denizci Sibaru?
Boynu vurulacak kiinin, kafas kesildii anda gk kyor mu?
Daduu yemek ve bitki ay hazrlayan Talqam ve Hashmar izledi.
Sana dmende yardm edeyim , olur mu?
Sinimeani olur anlamnda ban sallad. Unutmadan: Sevgili ve
phe M oenshtara kadar gidecek. Dilmun ve Babil arasnda birok
gemi gelip gider. Shindurrula bir mektup yaz. Bu onu sevindirir.
Daduu usulca slk ald. Ona ve Tiriqana. Bu harika bir fikir,
Meani.
Bunu tahmin etmitim.
Daduu bacan dierinin stne att ve gerindi. Gemilerin arka
snda kalan kara -yan yana tamamen im i, dolu yelkenlerle ve nle
rinde alayan dalgalarla ilerliyorlard- artk hemen hemen hi grn
myordu. Daha nceki yolculuklarda sk sk iskandil atp suyun derin
lii llyordu: derinlik genellikle seksen arn civar tespit ediliyor
du. Suyun renginden geminin altnda pek kayalkl olmayan bir zem i
nin bulunduu anlalyordu. Gemi hafif hafif dalgalara arpyordu.
phenin bir ykselip bir inerek upuzun kumul boyunca yapt hare
ket Daduunun korku ve endielerinin birounu alp gtrmt;
nnde daha bir sr sakin gn vard.
Dmencilerin oturaklar arasndaki sanda sedir aacndan yass
bir tahta tutturulmutu. Bir dairenin ortasnda, oniki blgeye ayrlm
ve her biri kendi iinde otuz izgiyle blnm tahtadan sivri bir
gen vard ve etrafa hareketli glgeler yanstyordu. stndeki btn
entikler beyaz boyayla kaplanmt. Daireyi blen izgiler boydan
boya iniyordu ve bu yuvarlak tahta kendi ekseninde dnebiliyordu. Si
nimeani dzensiz aralklarla gnein gkyzndeki konumunu gzl
yordu ve gney - izgisini yeni batan dzenliyordu.
Sekiz gn ve sekiz yldzl gece... Saatler dncelerden daha yava
ilerliyordu. Uzaktaki karann stnde oluan byk bulut kmeleri,

146

denizin zerinde dalyordu. Gri, pembe ve sar renklerin birbiriyle

dans ettii gn doumlar, gvertede, yelkenlerde ve salarda iy dam
lalar, bunaltc ve kuru bir scan iindeki is karas glgeler, her g e
en gecenin bir ksmn yedii kocaman bir ay, stlerinden ya damla
yan vcutlar ve sancak tarafna doru gelen, fakat daha gem iye ulaa
madan iddetini kaybeden toz frtnalar. Kimmu ip merdiveni at ve
aa sarktt, adamlar gslerine ve kollarna ip dolayarak baladlar
ve yar yzerek, yar yukardan ekilip dalarak, ksre tksra vcutla
rna yapan ya ve teri ykamaya altlar. kinci denemeden sonra
en uzun sre suda kalp krein yannda aprdayarak ykanmaya al
an kii Daduuydu.
Bazen yar kre eklinde bir sr saydam yaratk dalgalanarak
yzen adamlara yaklayordu. Sazlklar geip uzaklatklar ilk gn
lerde byk, amurlu blgenin berisinde hl palmiyeler grnyordu;
imdi kumlu sahil ve gemiler arasnda uan karabataklar gelip gidiyor
du. Etrafta birok uzun bacakl ve beyaz tyl ku vard. Kanatlarnn
yars siyah, yars krmzyd ve upuzun eri boyunlar vard. Bu tek
ayak stnde duran kular, iinde durduklar amuru engel eklindeki
gagalaryla kaldrp kartryorlard. Kimmu on kollu bir mrekkep
bal yakalad, onunla tuhaf bir ekilde greti ve bu akl ermez yara
t tekrar gverteden aa att.
Daduu br kere -gemi saatliine dipteki bir kum ynna otur
mutu- yumruk byklnde gzleri olan st amurlu balklar gr
d. Kck blgelerini amurda yaayan dier turnabalklarna kar
korumak iin yan yana gelip kk bir set oluturmulard. Aralarn
dan bir eit yenge olan aanozlar ve byk yengeler yryerek
kskalarn ap kapatarak birbirine arpyorlard. Suyun ykselm e
siyle gneye doru oluan aknt phe'yi bu garip blgeden karp
ky boyunca gneye itmeye balad. Sancak tarafndan yalnzca ku
mullardan bir para yksek dalar grmek mmknd artk.
Y eil suyu ve Dilm unun evresindeki adalar grnceye kadar
bekle dedi Gimilmarduk. V e deniz analar geldiinde sudan k. n
ce ince kollaryla insana saldryorlar ve uzun sre gem eyen iddetli
arlara sebep oluyorlar.

147

Bunu aklmda tutacam. Daduu ar ar sudan havalanan bir

karabatak srsnn arkasndan bakt.
Ambar deliklerinden ieri szan gnein scakl geminin i ta
raflarnn kuru kalmasn salyordu. Kavunlar, kabaklar, salatalklar
ve sarmsaklar oktan tkenmiti. Kocaman testinin iindeki su da bit
mek zereydi. Drt gn sonra Daduu sakaln her gn kesmenin daha
kolay olduunu anlamt - ya da en azndan iki gnde bir. Hava fazla
scak deilse Hashmarla birlikte direin evresinde ya da ambar de
liklerinin arasnda bakla hzl dv etmeyi reniyordu. Bunun iin
ular sivri olmayan tahta baklar kullanyorlard. Vcudunun her g
zeneinden ter fkran kreki, inanlmaz derecede atik ve hzlyd.
Daduu glkle kendini yelkenin glgesine att.
Seninle gerekten kesinlikle kavga etmek istemem. N efes nefe
se kalmt. Hashmar ba havaya att, sol eliyle yakalad ve Daduunun gsne bir izgi izer gibi yapt. Srtyordu.
Belki Dilmun ya da Meluchha sokaklarnda lazm olur. Gittike
daha iyi oluyorsun.
Senin gibi bir ustay geem em . Hi adam ldrmek zorunda kal
dn m?
Senin kadar sk saldrya uramadm, U , Evet ldrdm - baka
sebeplerden dolay. Elindeki ba indirdi. ok fazla arap, yanl
kadn, oyunda hile. Fakat M oenshtarda deil. Oradakiler barsever
insanlardr.
Daduu ba parmayla omuzunun arka tarafn iaret etti. Suya
girelim mi? Yoksa gverte temizliinden sonra m?
Sonra.
Aradan geen zaman zarfnda kendisini dikkatle inceleyen Dadu
u, gem i, su ve zaman unsurlarnn zerinde adm adm yaratt dei
iklikleri grmezden gelemiyordu: Artk gem iyi, halatlar -her ey
yerli yerine!-, tahta m alzemeleri, kumalar ve hasrlar en ince ayrn
tsna kadar tanyordu. Vcudunda bir gram olsun fazlalk yoktu. Bur
nunun ucundan ayak parmaklarna kadar yanm ve kapkara kesilm i
ti; tuz, su ve yala ilenen teni przszd. Kendisini bir kere bile de
niz tutmamt ve gvertede herkes kadar evik hareket edebiliyordu.

148

Gverteyi iyice temizledikten ve Sheher ar ar akam yem eini

hazrlamaya baladktan sonra, iplerle kendilerini em niyete alp merdi
venden serin suya indiler.
G ece ak gzlerle geminin ba tarafnda yatyordu Daduu ve
hayali izgilerle parlayan yldzlar birbirine balyordu. phe'nm
sallanmasyla uykuya dalmay bekliyordu.
Hashmar ok ilerilerde iki s yer kefetti ve gemiyi aralarndan
geirdi. Talqam ve Sheheru her iki taraftaki suyun da ak renkte oldu
unu sylediinde, Gimilmarduk ve Sinimeani glen gzlerle birbir
lerine baktlar. Sonra da gururla ayaa kalktlar. Bat ynndeki kara
nn arasnda byk bir koy meydana kmt. Ortasnda sarkahverengi plak bir kaya ykseliyordu. Daha ileride, yarm dzine
deiik kklklerdeki kaya adalarnn yannda, belirgin ada yk
seliyordu suyun iinden: k gverte ynnde bir tane byk, biraz da
ha ilerisinde, sancak ynnde, ondan daha k, arkasnda ters ev
rilmi dz bir anak gibi asl hedefleri olan bir dieri vard. Btn ada
y kaplyor gibi gzken ormann iinden yzaltm arn yksekli
inde bir tepe ykselmiti. Gimilmarduk bu sayy cokulu bir ekilde
sylem iti, fakat sesinde derin bir sayg hissedilmiyordu. Sonra konu
maya balad:
Dilmun. Palmiye ormanlar. Otuz adadan biri, sylenene gre
burada hastalk ve lm yok. Birok rahip burada toplanr; uzun, sa
lkl bir mr iin dua ederler. Eskiden buraya cennet ad verilirdi, U!
inde tanrlarn yaad cennet. Elbette ki biz artk byle olm adn
biliyoruz.
Gemiler adaya yava yava yaklarken, ada da sisin iinde ayn
yavalkla kayboluverdi. Kayalardan oluan byk ve kk adackla
rn, kumlarn ve kurumaya yz tutmu mercanlarn arasndan giden ge
idi arkalarnda braktklarnda, denizcilerin nne Dilm unun yannda
bulunan iki kk ada kt. Sk ormanlarn stnden havaya dimdik
bir duman stunu ykseliyordu. Sahilin nndeki, kayalklarn yann
daki ve suyun stndeki balk teknelerinin yelkenleri grnmeye
balamt. Aknt gemileri byk kayaln stne doru srklyor-

149

du; yelkenler indirilip dzgnce katlanmalyd. Adamlardan ikisi d

mene skca aslyordu.
u tepelerdeki evleri gryor musun? Tam ortadaki? Hashmar
palmiyelerin arasndaki beyaz yaplar gsteriyordu. Liman onlarn
nnde. Kuzey ve batdan rzgr estii zaman, oraya gitmek olduka
zor oluyor.
D eniz sakin dedi Daduu. Burada inci karyorlar, deil mi?
En gzellerini alp M oenshtara gtreceiz. Hashmarn elle
riyle ok miktarda altn iareti yapmas olduka anlamlyd. Limanda
Shindurulun dostlar toplanmaya balamtr bile. Talan ve palmiye
fidanlarn alacak olan tacirleri kastediyorum. skele tarafna dnp
tkrd. Bir saate kalmaz ada tekrar titremeye balar.
Daduu hibir ey anlamamasna ramen Hashmarn glmse
m esine karlk verdi. Daduunun soru soracak fazla vakti yoktu; sa
hile baktnda henz tamamlanmam kayklarn iskeletlerini, tatan
bir set, stleri palmiye yapraklaryla rtl byk ambarlar grd.
Sonra atlarn ve duvarlarn stnden ykselen dzinelerce gemi dire
i kefetti. Talqam ve Sheheru krekleri zp koyuverdi ve Sevgili
nclk eden geminin dmen suyuna yerleti. Gimilmarduk ve Sinimeani emirleri yksek sesle fakat yava bir ekilde veriyordu; mret
tebat telalanmadan olduka hzl hareket ediyordu. Palmiye gvdele
rinden ve drt keli kesme talardan ina edilm i bir kule grnyor
du dalgakrann sonunda. Kulenin st ksmnda bir dzlk vard ve
Daduu burada byk testilerin, paslanm bakr borularn ve islenmi
bir anan olduunu grd: bir fener. A tein getii yerin Boru
yannda seren direi belirdi, krekler skarmozlarn iinde gcrdyor
ve hzla suya dalp kyordu. Alt adam krek ekerek iipheyi b
yk rhtma doru yaklatryordu. Bir liman bakan telal telal el
sallayp gemilerin adn ard. skele tarafndaki kreklerin birka
hareketiyle phe kirli karelere yanlamasna yaklat.
Byle iyi. Sabitletirme halatlarn atn.
Ularnda akl talaryla dolu torbalar olan ince ipler havada
uutu. Shupshum-yardmclar bunlara bal olan kaln halat ilm ikle
rini karaya ektiler, Daduu ise rhtmn talaryla geminin arasna se

150

petler yerletirdi. Sepetlerin ekilleri atrdayarak bozuldu, yardmclar

gemiye dayamak iin dz bir tahta tadlar ekitirerek. Krekler su
dan ekilip balanrken, Daduu, kaptan ve dmenci S evgilirim son
manevralarn, k tarafyla kendi gemilerinin ba tarafndan bir ift
Boru mesafede demir atncaya kadar, izlem eye koyuldular. Gimilmardukun sesi gvertelerde nlyordu. yi gemiler yalnzca bu ekilde
rhtma yaklar ve demir atar, U , baka trl deil. Bunu aklndan
karma!
Daduu kaptann nnde eildi ve ks ks gld. Burada olup iz
lememe izin verdiiniz iin size minnettarm, kaptan.
O ve arkadalar yelkenleri gneten korunmak iin stlerine ger
diler, gvertenin kapaklarn atlar ve testilerin iindeki son sular i
tiler. Kaptanlarla dmenciler gemiden karaya uzanan kprden geer
ken sarho gibiydiler. Rhtma indiklerinde ayn ekilde dikkatli ve tu
tuk beklem eye baladlar. Liman bakan sanki kaybettii kardeini
bulmu gibi karlad onlar. Daduu k gvertenin altna indi, elbise
lerini, gizli blmeleri olan kemerini ve stnde D ilm unda inecek mal
larn listesiyle onlar alacak tacirlerin isimlerinin yazl olduu tablet
leri ald.
Marduk! Daduu sendeledi, salland ve etrafta tutunabilecei bir
eyler bulmaya alt. Zemin sarslp titriyordu. Bir an iin korkudan
olduu yerde donup kald. Arkasnda krekilerin glmelerini du
yunca, neyi ima ettiklerini anlamt. Yavaa arkasn dnd ve ada
nn sarslmayan bir kara paras olduunu grd.
Her seferinde byle olur mu? Sakinleerek o da glenlere katl
d. Y oksa sadece tanrlarn cennetinde mi?
Hashmar gemiden yar beline kadar aa sarkt. Her zaman. Bu
na zamanla alrsn, Sibaru.
Daduu yzn ekitti. imdi bir denizci oldum mu?
Buna daha ok var.
dzine ev, meyhaneler, ambarlarn n duvarlar, gerilmi g
nelikler, hasr saaklar, glgeli kap kemerleri, son derece dar ve bir
ka geni cadde girileri, birok yerinden delinmi ve iinde bir sr

151

oturak ve masa bulunan direksiz bir gemi - rhtmdan ya da drt

ift Boru uzaklktaki tozlu palmiye gvdelerinin arkasnda, suyun
te ikisini evreliyordu. Bu kumlu topraklarda yzseksene yakn deniz
ci ve Dilm unlu yayordu. Meyhanelerin kapsnda kalalarn salla
yan ve mcevherlerini ngrdatan ince yapl kzlar ve kadnlar dikili
yordu. Babilden ok farkl kokuyordu buras: Tuzlu su balklar, tuzlu
deniz suyu, zift, bek bek yl odunlar, yabanc baharatlar, souk
ter ve duvarlarn tuz izleri brakan yakc nemi deiik kokular yay
yordu etrafa. Kumun iindeki deniz yosunlar rmt ve her b
yklkte deniz kabuu kuruyordu. Daduu, tanrlar cennetinin liman
nn byk lde pis koktuunu dnd.
Sinimeani ve Gimilmarduk, bir saan glgesinde baz adam
larla konuuyordu. Daduu bir sre dikkatle gverteyi rten levhalar
kaldran krekileri izledi. Hashmar dikkatle kprden geip bir pal
m iyeye tutundu ve sandaletlerini sryerek Gimilmardukun ardndan
yryen Daduuya bakp glmsedi. A nszn esmer bir kadn dikildi
i kap kemerinin serin glgesini terk edip Daduuya yaklat. Yz
ince ve uzundu, burun hokka gibiydi, gzleri bakr ta macunu ve g
m renkli izgilerle boyanmt. Kadn glmsedi, sa elini gsne
gtrd ve koyu gzleriyle Daduuyu batan aa szd.
Dilm unun geceleri de scak olur, denizci. Azndan kan sz
ler gzel bir arky andryordu. Benim odam ise olaanst serindir.
Silali sana tanrlarn cennetinde nannann ak pcn gstere
cek. zerinde kocaman tal ar yzkler bulunan ince parmaklary
la gslerinin arasn iaret etti. Uzun boynuna Dilmun incisinden
yaplma drt kat bir kolye takmt. Daduu sessizce kadn inceledi,
ba parman kemerine takt ve glgeye doru ilerledi.
Kz kardeim dedi kibarca glmseyerek, bana Dilmunlu ka
dnlarn gzelliinden ve onlarn alev alev yanan aklarn denizcilere
vererek heba etmelerinden ok sz etmilerdi. Bunu yaparken akllar
na para ve hediye gelmiyormu, saatlerin nasl getiine de aldrmyorlarm. Bu derece deerli bir armaan kabul edemem. Gemilerde
ki yk boalacak. Mallar sayp listeleri hazrlamalym. Senin gzelli
in iin fazlasyla gencim , Silali.

152

Kadn dilini beyaz dilerinin ardna ekti. Daduu, belli belirsiz

ekilde eilip ambarn kapsna doru yneldiinde, kadnn yznde
ki glmseyen ifade birden deiiverdi. Gimilmarduk, Daduuyu ko
lundan tutarak, konumakta olduu adamn nne itiverdi. Sinimeaninin yanndaki siyah sakall kel adam kalarn kaldrd ve Dadu
unun nce yzn, sonra da kalalarn uzun uzun inceledi.
Daduu, ngurakakn yerini dolduran gencim iz. Kaptan par
man Daduunun boynundaki mhre dokundurdu. Bu mal deposu
nun sahibi olan saygdeer tacir Zara Shurri. Kendisi ok zengindir ve
burada ona ncilerin Kral ad verilmitir.
Daduu sakin bir tavrla adam szd, eilerek selam verdi ve ge
mileri iaret etti.
Shupshumlarn yk ne zaman almaya gelecekler? Benim liste
lerim hazr. Tamkaru Shindurrul sizden sk sk bahsetmiti, efendim .
En ge bir saate kadar hamallar gemide olurlar. Magan ve Moenshtara gidecek mallar ne zaman yollayaym ?
Gimilmarduk Daduuyla ksa bir sre iin bakt ve Jarimadadn gelmesini bekledi.
Burada ne kadar kalacaz, Jari?
ki, gn civar derim. ehir tanrnz nzaq, Dilm una aldklar
cretin hakkn veren bir sr ak klesi armaan etm i.
O zaman - bana mallarn listesini ya da suretini bir saat iinde
ver. Yarndan sonraki gn le vakti mallar ykleyebiliriz, saygdeer
Zara Shurri.
Bu gen adam kibarl herhalde huysuz ngurakaktan deil,
baka birinden renmi olm al. Zara Shurri deponun lo karanln
da elini sallayarak Daduuyu ard. Giriin yannda, uuan tozlarn
iinde, duvara dayal bir masa ve tabureler vard. Zara Shurri gnete
kuruttuu yaz tabletlerini tkrdatarak ekm eceyi kartryordu. Ara
d bir dzine tableti sonunda buldu ve onlar Daduuya verdi. A s
lan postu var m elinizde? A y postu? Leopar postu?
Onlar bulmak olduka zor oldu. Leoparlar yle kolay kolay av
lanmyor, efendim. V e aylar - ehrin civarnda on gnlk bir yolda bi
le yok. Shindurrul senden bir ey rica etmemi istedi: Y zde on gibi

153

yksek bir fiyat anlay gstererek kabul et ve ok az bir krla baka

sna ver.
Byk Babilde baka nelerin fiyat artt, syleyin bakalm?
Listelerde olan hibir ey artmad.
Buna ok sevindim . Tacir kemikli burnunun stndeki tozu sil
keledi. Balyalan gemiden siz indirirsiniz, deil mi?
Tabii ki, Tamkaru. Daduu duvar boyunca dizilmi birok san
dk, rulo, balya, uval ve testi grd. Shurrinin ardndan gn na
kt ve gzlerini krptrarak haprd. Kaptanlara el sallayarak p
h emn glgeli k gvertesine kt. Burada listeleri sakin kafayla in
celem ek istiyordu. Hashmar gelip yanna kt.
Boaltyor muyuz?
Evet. Direin arkasndaki iki gverte kapan kaldrn. Nereden
iyi su bulabileceimizi biliyor musun?
. em e hemen u arkada. Burada ne kadar kalyoruz?
Jarimadadn dediine gre gn yeterliym i.
Evet, bu kadar bize yetecektir. Koca memeli Silali seninle ko
nutu mu?
Konutu, birok vaatte bulundu ve mcevherlerini ngrdatp
durdu.
Bunu hep yapar. S evgiliden de indirilecek bir eyler var m?
Hem de bir yn. Qamuk ya da Tatarruda syle.
Shaduq. Hashmar, tra olmak iin imdiden su stmaya bala
m ve sepetlerini gnee karm krekilere eliyle iaret verdi. Da
duu postlarn deerini gzden geirdi, Shindurrulun aklna gre ha
reket etmi olduuna emindi. Bir yandan da Vezir Awelninurtamn
kendisine verdii grevi dnyordu; yoksa onun buradaki gz ve
kula koca memeli Silali miydi?
Her biri bir gur eken be sepet geyik boynuzu paras! Zara Shurri
Daduunun dediini ban eerek onaylad; be hamal sepetleri alp
kzgn gnein altndan depoya gtrdler. Devam .
Her biri yzelli qa gelen yirmi mhrl testi kaz ya ve et.
Doru. Daduu listesindekileri srasyla iaretledi.
154

Otuz testi bala yatrlm hurma. Mhrleri bozulmam ekil

de.
ki deri kese, bir gur bakr ivi.
Be talent bronz. ki sepet ierisinde, iki qa arl olan yz
tane sert peynir. Saymak ister misin Zara Shurri?
Shindurrula gveniyorum. Krekiler geminin kamndaki yk
leri var gleriyle kaldrp, gem iyle ambar arasnda bir zincir olutur
mu Shupshumlara iletiyorlard. Daduu mrldand: En iyisi sen ba
na gven; bunlar kendi ellerimle doldurdum.
Pahal postlar nce baka yere gtrld. Peinden eski testilere
doldurulmu zift, oniki uval hububat, ar testilerde susam ya,
bronz trmklar, pulluk, onbe byk yn battaniye, drt uval be
zelye, kurutulmu kara zm, yedi testi tuzlu tereya ve de beer u
val fasulye ile mercimek geldi. kier byk testi kimyon, kpek ya,
kavun ekirdei, krmz, beyaz ve kahverengi yn. Salamura edilm i
ve ttslenmi sr eti.
Bu kadar dedi Daduu dztaban taycnn arkasndan bakarak,
imdi sra deerli eylere geldi. G lgeye gelmek ister misin?
Henz dayanabilirim. Gemideki ileri tuzlu suyla ykanp ters
evrilmi testilerin stnde, yakc gnein altnda oturuyorlard.
Shindurrulun titizlii. Maln kalitesinden ne kadar iyi anlyorsa, bir
o kadar da titiz.
Sevgilinin karnndan sedir aacndan yaplm , stleri altn ve
bakr teller ile abanozla ilenmi kk kutular kardlar. Bronz men
teeleri olan kutularn bronz kilitleri altn suyuna batrlmt ve ileri
Babilli ustalarn deerli ileriyle doluydu: Yzkler, kolyeler, bilezik
ler, kesilerek ekil verilmi deerli talarla sslenmi kolye ular, in
cilerle ilenmi mcevherler ya da kil figrler. Shindurrulun a ok
geniti... Yabanc lkelerden getirdii hammadde, Babilli ustalar ve
sanatlar tarafndan ilenirdi. Kreki kashadd bir saat sonra son m
cevher kutusunu da getirdi.
Yzkrkdrt. Daduu elini testiye daldrp slak kil ald, listenin
stne apraz ekilde bastrd ve ba parmayla stn dzeltti.
Mhrn, tacir efendim .

155

Zara Shurri mhrn nemli kilin stne bastrd ve avcuyla saa

doru evirdi. Daduu yerinden kalkt, Shurrinin bileini tuttu ve ta
cirle uzun uzun birbirlerinin bileklerini sktlar. Bununla Shindurrulun yollad mallarn eksiksiz ve hasarsz sana teslim edildii
onaylanm ve dorulanm oldu.
Shurri resmi bir ekilde eildi. Doruland ve onayland. Yarn
leden hemen sonra grmek zere, Guru Daduu. Tacir hzl
admlarla tayclarn peinden yrmeye balad. Bir meyhanenin lo
karanlndan ak tenli bir kadn el sallyordu. Tunakasu imal bir ta
vrla el sallayarak ona cevap verdi.
D ilm unda bulunan baheler ve palmiyelerle kapl dzlkler, yeraltn
dan geen kanallarla sulanyordu. stnde tanr Enkinin saysz bere
ket tanrasyla inanlmaz ak oyunlar oynad bu ada, yzyirmidrt Seile Biru geniliinde ve dokuzyz Seile uzunluundayd. Bir
tanesi limanda olan birka derin kuyunun yaknlarnda, kk yerle
im alanlarnn yannda beyaz tapnaklar vard. Denizden yzyirmi ar
n ykseklikteki yaylann kenarnda yem yeil ayrlarla ve palmiye
lerle evrili olan Rim inun saray bulunuyordu. at ve teraslardan ba
kldnda, deniz manzaras tapnaktan grld kadar etkileyiciydi.
Daduunun sandaletleri kumdaki palmiye kklerinin arasnda gcrd
yordu; burada denizden gelen meltem ve glgeler alev alev yanan s
ca hafifletiyordu. Zara Shurrinin zellikle zifti neden daha yksek
bir fiyata Babilden getirttiini bir trl anlayamamt; yerin dibinden
yukar keskin zift taan yer grmt. Dilm unun evresinde yerle
im alan olmayan otuziki tane ada vard ve bu blgenin gerekten de
cennete benzedii phesizdi. Her zaman olduu gibi inci karan ba
lk tekneleri bugn de kylarda geziniyordu.
Daduu limandan, gneybatnn bats ynnde, Sinbelaplimle
arasndaki mesafeyi koruyarak yryordu. Neredeyse hi grnmeyen
patikay takip ederek allklarn iinden ve palmiyelerin altndan ge
iyorlard. yi besili, benekli keiler meliyor, palmiyelerin altnda k
k srler halindeki koyunlar otluyor, tane ahin aalarn stn
den szlyordu. Patikann sonunda tapnan kiretandan yaplm

156

duvarlar ve stunlar parlyordu; iki saattir neden adann kuzeyine

doru trmanp durduunu Daduu kendi de bilmiyordu.
Kafasn toplayp Sinbelaplimin ne yapmaya altn dn
meye gayret etti. Grne gre U rahip onu bekliyordu. Birlikte pal
miye gvdelerinin arasnda kaybolmulard; bazen zerlerindeki ak
renkli elbiseler aalarn arasnda gze arpyordu.
Bu kk tapnak onbe admlk kenar olan bir kareden daha b
yk deildi. ine baktnda Daduunun yzne serin bir hava arpt.
Bu, kuyu suyunun serinlii olmalyd. Gimilmarduk, Enki-Ea ve aslan
bal kartal mduguda sessizce dua etmenin kimseye zarar olm ayaca
n sylemiti; ne de olsa Dilmun ve M oenshtara kadar nlerinde
ok uzun ve tehlikeli bir yol vard. Daduu yava yava dik bir merdi
venden aa indi ve karsna kan tanrlarn heykellerini inceledi.
Bunlar silindir eklindeki kaidelerin zerinde duran bakr kapl tahta
tasvirlerden ibaretti. Nilerde, etraftaki sralarda, yerde ve yar insan
byklndeki heykellerin ayaklarnn dibinde bir sr adak bulunu
yordu. Kimi de duvara aslmt. Daduu souk kesme talara yaslanp
tye benzeyen kk bulutlarn duvar ap gitmelerini izledi. zerin
de ince bir oluk bulunan bir tan zeri kurumu arap, bal, kan, st,
ya ve baka maddelerin lekeleriyle kaplyd; bu iki adaklarnn ka
lntlar stnde metal gibi ldayan sinekler vzldyordu. Duvarlarda
ki asklarda inci kolyeler, mercan ipler, deri eritler ve madalyonlar
aslyd. Nilerde ise bir yn vazo ve kk heykelcik bulunuyordu.
Daduu tanrlar ve adaklar inceledi, can skan sineklerin stne
vurdu v e yannda hi arap, bal ya da st olmamasna zld: Doal
olarak ntudan sa salim geri dnmek istiyordu. Acaba deniz kabuu
gzl ve ltl bakr parmakl tanrlar, ona bu konuda yardmc olabi
lir miydi? Birden iinde imek gibi parlayan, birka defa bilenmi iyi
bir haner kadar keskin bir dnce uyand. Yolculuunu sa salim ta
mamlasa bile, bu tanrlar kendisini koruduu iin olmayacakt. Yava
yava olaylarn i yzn grmeye balamt ve artk can dmannn
kim olduunu biliyordu. Parmaklarn kalalarndan aa kaydrd ve
izm esinin iindeki hanerin sapma dokundu.
A m a... neden? dedi fsldayarak.

157

Rahiplerin bir dm enciyle ne ii olabilirdi? nndeki iki tanrdan

anlalr bir cevap almay beklemiyordu. Daduu omuzlarn silkti; na
sl olsa demir aldklar zaman geleceinin nndeki perde az da olsa
aralanacakt. Belki bir parmak kadar, belki de daha fazla...
Oniki uval ykanm ve kurutulmu sem e deniz kabuu... ntudaki ehirler iin. Daduu ban ne eerek onaylad ve kalemiyle
harf dizelerinin yanna iviye benzer iaretler kazd. leri inciyle
dolu otuzalt tane beyaz kei derisi uval.
Kardeim! Zara Shurrinin sesi tiz ve ksk kmt. Bunlarla
bir krall satn alabileceimi biliyorsundur.
Haddi hesab olmayan zenginliklerin efendisi dedi Daduu de
rin bir saygyla. N e kaptan Gimilmarduk, ne de ben bu incileri alma
y aklmzdan bile geirmeyiz. Ama salam gem im iz batacak olur
s a ...
O zaman bu aaca kar dedi Shurri kocaman yapraklar olan
en byk palmiye aacn iaret ederek, boynuma ince bir ipin ilm i
ini geirir ve kendimi aa sallandrrm. Bu da uzun sredir i yap
tm drst tacirlerle aramdaki balantnn sonu anlamna g elir...
Elimizden gelenin en iyisini yaparz, Tamkaru dedi Daduu.
B iz onyedi Babilli Dilmun ehrinin bize sunduu zevk ve sefann
hatrna, sa salim geri dnm eye kararlyz.
Enki-Eann inayeti sizin ve gemilerinizin stnde olsun. ngurakakm yerine gem ek iin pek de kt bir seim deilsin gibi geli
yor bana.
Ben de, Tamkaru, elimden gelenin en iyisini yapacam. Sonu
ta ben de babalm Shindurrul gibi Dilmunda, Maganda ve ntuda
iyi bir isim yapmak istiyorum. Shaduq?
Shaduq, Sibaru. Shurrinin yzne geni bir glmseme yayl
d. Daduu deerli her eyi pheye ykletti. Geen yirmidrt saat
iinde limana yedi gemi daha demir atmt. Yklerini boaltp yenile
rini ykledikten sonra, krek ekerek limandan ayrlmlard. Bu ak
am yem ek iin evim e gelir misin? Sk sk Shindurrulla yazan Alal-

158

ger, grkemli Babilde olup biten her eyi bilmek istiyor. zellikle de
son dedikoduyu. G elecek misin?
Uykumu alm , a, tra olmu ve temiz elbiseler giym i bir e
kilde orada olacam .
yi. Yarn dinlenirsiniz. nnzde uzun ve yorucu bir yolculuk
var. Her ey tamam m? Sorusu olan var m?
Btn listeler mhrlendi. Daduu ayaa kalkt ve gvertenin
kapaklar taklrken kan grlty duydu. Taze suyumuz ve Meluchhaya giderken ihtiya duyacamz her ey var. Rzgr bile biz
den yana.
Bu zamanlarda hep olduu gibi. Gimilmarduk evimi biliyor.
V e elimden tutacaktr.
Birbirlerinin nnde eildiler, tabletleri dzenlediler ve sonra Da
duu phe n\n k tarafna kt. Tra oldu, terden yapm san y
kad ve iki saat uyudu.
Zara Shurrinin Gutiumdan gelen, biri siyah ve ikisi ak tenli gen
hizmetkrlarn zerinde tiril tiril beyaz gmlekler ve ok sayda deer
li tak vard. Kulaklarnda ve burunlarnn yan tarafnda inciler ld
yordu. Masada oturan yedi denizcinin burnuna olaanst gzellikte
balsam ve esans kokular geliyordu. Dadu Hashmarn yannda otu
ruyordu; iki dzine bakr kandil, scak havaya k sayordu. Silindir
eklindeki cilal talarn zerleri bardak, anak, sepet ve kselerle dol
durulmutu. Kck pencerelerden ieri mzik sesi geliyordu: Birisi
yavaa Naj-kam fltne flyor ve bir M esi davulu da ritmik vuru
larla ona elik ediyordu. Daduu apraznda oturan uzun boylu kadna
srekli bakmamak iin kendini zorluyordu ama ban her evirdiinde
baklar karlayordu. Alalger gzel bir kadnd. Mavi mavi parla
yan siyah salan, kusursuz omuzlarna kadar iniyordu. Kulaklarnda
altn ve dzinelerce inciden oluan kpeler sarkyordu. Gzlerini belli
belirsiz boyamt ve etraftaki neeli havaya ramen skntl grn
yordu. ok az konuuyor ve srekli Daduuya bakyordu.
Hizmetiler bo kaplar mutfaa geri gtrdler ve boalan bar
daklar doldurdular. Gimilmarduk ve Sinbelaplim Zara Shuriyle ko

159

nuuyor, zaman zaman kahkahalar atyor ve yan gzle gen hiz

metkrlara bakyorlard. Alalger bir kez daha hiiziinl baklaryla Daduuyu szd.
Yarndan sonra Magana yelken aacaksnz, yle mi Guru Daduu?
Planmz byle.
Alalger ayaa kalkt ve barda uzun parmaklaryla elinde evir
di. Geceyi nerede geiriyorsunuz?
phenin Gz adl geminin k gvertesinde, yldzlarn altnda.
Mzisyenlerin yanna gidelim mi? Bahe buras kadar scak deil.
Umarm imenlerin iinde akrep ya da rmcek yoktur? Kulak
larnda inciler gryorum.
Evim palmiye ormannn iindedir, Daduu diye fsldad A lal
ger onun gzlerinin iine bakarak. Benimle gel.
Daduu derin bir nefes ald. Bir dizi pahal denmi odann iin
den geerek, kadn takip etti. Palmiye, yapraklar arasna giren gece
rzgryla hrdyordu. Rzgr dizlerinin stnde olan elbisesinin
eteklerini uuturuyordu. Alalgerin yksek topuklu sandaletleri nemli
imenlere batp kyordu. Henz n aydnlatt blgeden kma
dan, bir aacn gvdesine yasland.
Meluchhaya gidiyorsunuz, deil mi Daduu? Daduunun iz
m esinin kenarndan kan hanerin sapma dikti gzlerini. V e ntuya? Arapa?
M oenshtara. Kaptanm Arapn ntu Nehrinin ok yukarsnda
olduunu sylyor. Dediine gre nehir orada ok akntl ve sm .
Ben orada dodum, biliyor musun?
O zaman ntu blgesinin nasl grndn bana anlatabilirsin.
Kadn ban sallad. eyrek yzyl nce Meluchhaya gtrl
dm ve satldm, oradan Magana geldim ve sonunda Zara beni evi
iin ald. Bu, onun olanlar sevm eye balamasndan ok nceydi.
Ben de o gzel evde ie yaramaz bir hayat sryorum artk.
Daduunun baklar kadnn stnde sabitleti. Kadn gld ve
utandn belli eden hareketlerde bulundu. Bazen dedi alak bir ses

160

le, ancak hibir k yolu bulamaynca cesaretlenir insan. Kolunu

Daduuya doru uzatt. G el.
Daduu kadnn titreyen parmaklarndan tuttu. Arkalarndan a
rarak bakan mzisyenlerin yanndan getiler. k yolun yok mu?
Kendimi limanda satabilirim; Zara bunu anlamaz bile. Bu gece
gemide kalmak zorunda m sn?
Hayr.
Kadn onu kerpi duvarlar tamamen sarmaklarla kapl kk
bir evd doru ekti. Bir kap gcrtsyla tahta halkalarla tutturulmu
bir perde uutu. Bir kandil sar yla etraf aydnlatyordu. Alalger
elindeki iki barda doldurdu, sesi gittike bouk kan bir fsltya d
nyordu. Burada kal. Benimle konu. Seni seyretmeme ve sana do
kunmama izin ver. Duvara sabitletirilerek rlm ve st bir sr
hal, post ve minderle kaplanm bankn stne doru itti onu. Bana
en iyi gelen ey, U , sonunda bana bir tuzak oldu. Ban nne edi;
ipek gibi ldayan sann arasndan kymetli kpeleri grnyordu.
N e demek istediini anlamaya alyorum. Daduu baklarn
hzla odann iinde gezdirdi. Sevgi ile hazrlanm az sayda mobilya
ve kuma vard odada. Ama tek grebildiim zgn olduun. V e ta
ndm en gzel kadn olduun.
Ben Zara Shurrinin evine bakyorum, olanlarna yazmay
retiyorum ve mallarn sayyorum. Hatta itiimiz arab bile ben satn
alyorum ve eer Zara iyi bir ism e sahip olmaya devam ediyorsa, bu
benim sayemdedir. V e byle olduu iin yalnzca on arp bin tane
Dilm inlu ve pis kokan krekiyle karlayorum. Sen bu eve ayak
bastn ve ben o zaman seninle konuabileceimi biliyordum. Bu i bir
tuzak, U .
Daduunun sa dizine iaret etti.
Bir haner, deil mi? Daduu iti. arap neredeyse simsiyaht
ve olduka sertti. Suyla kartrlmad iin insann dilini ve dudakla
rn uyuturuyordu. Onu tamam daha gvenli. Ben de bir kapann
iindeyim. Gemilerde gezinen sinsi bir dman var. Henz kendini
gstermiyor ve ben elimde delil olmadan onu ikyet edemiyorum.
Sence tanrlar sana hangi kaderi uygun grmlerdir?

161

A lalger elindeki barda brakt, omuzlar ne dt. Yavaa ba

n sallad. Bilmiyorum. Bir avu yl daha ve sonra yal ve irkin
olacam. Neden yedi yl nce gelmedin?
Daduunun nndeki palmiye yapraklaryla dolu minder ve hal
lara m eldi, ban onun bacaklarna yaslad ve kollarn beline dola
d. Daduu onun rmcek ipliinden daha ince, yumuack ve trda
yan salarn okamaya balad. Alalger, konumaya balayan Dadu
unun yzndeki glmsemeyi fark edem emiti.
O zamanlar okula gidiyor ve Asm a E vindeki kanallar tem izli
yordum.
Alalger kpelerini kard, parmaklarnn arasnda tutarak dirsei
ni Daduunun dizine dayad ve iaret parmaklaryla adamn kalar
nn, akann ve yanaklarnn stnde gezindi.
V e anszn kp geldin. Ksa salarn, zeki, ltl gzlerin, p
rzsz yanaklarn, uzun ve gl parmaklarn, Zarann tandan daha
gzel mhrnle Babilden kp buralara geliyorsun: Burada kal. Bana
skca sarl. Hanerini unut. Bizi kimse rahatsz etm ez. Kadn ayaa
kalkt, onu yukar ekti ve ellerini omuzlarna koyarak ona yasland.
M zisyenler, arkadalarn gidinceye kadar almaya devam edecek
ler. Kpesindeki inciler duvardaki niin talarna arpyordu. K al
yor musun?
Daduu ban ne sallad, kadnn yzndeki salar kenara itti
ve onu pt.
Alalger gaz lambasn doldurduktan sonra yan tarafna dnd. Y a
danln ucundan, sanki duran zamann tekrar ilem eye baladn an
latmak istercesine, bir damla gazya akt ve derken yakut bir bon
cua dnverdi sanki. Kadn Daduunun baklarn fark etti, akln
dan geeni anlad ve arap testisine sarld.
Zaman durduramayz, U , sevgilim . Ben... ben sevimenin bu
kadar gzel olabileceini bilmiyordum.
Daduu kollarn ensesinde birletirdi, kadna bakt ve barda
gsnn stne koydu.
afak sker skm ez gidip Gimilmarduka yerimi bildireceim.

162

O zaman, eer bu Zaray rahatsz etm ezse, demir alncaya kadar bir
likte olabiliriz. imdi ve Moenshtardan dndmde de sen bana
Avvelninurtaya ne sylem em gerekiyorsa anlatrsn. Vezir, kralmz
ve Babil mparatorluu iin byk endie besliyor.
Yannda yatan kadn san arkaya doru toplayp ensesinde iki
eliyle tuttu; bu ekilde kafas daha kk grnyordu, yzndeki ifa
de ise sert ve souktu. Parmaklarn Daduunun dudaklarnda gezdirdi.
Bu bana verecein en byk armaan olur, U. Tam yirmidrt
saat! Zara iin fark etm ez. Shindurrulun evinde Dilm undan gelen lis
te ve mektuplar okudun mu? Daduu ban ne sallad. Kadn par
mandan Daduunun dudaklarna arap damlatt. O zaman beni da
ha nceden tanyordun. Yarsn ben yazdm. Palmiyelerin glgesi al
tndaki kaynak glne gidip yzeriz ve imenlerin iinde yatarz. Ka
rabalardan ok uzaa gidip, birbirimizi seveceiz. Olur mu? Sana ntu hakknda bildiklerimi anlatrm ama o zamanlar ok kk olduum
iin fazla bir ey bilmiyorum. Dirseini tuttu. A m a o zamanlar...
mutluydum. u an olduu gibi, U.
Kadn Daduunun alev alev yanan gzlerine bakt. Ellerini ada
mn bacaklarnn arasnda gezdirerek fsldad: Ben btn gn konu
urum. Ama seninle konutuum gibi... hi kim seyle.
Daduu gzlerini kapatt. Kadnn parmaklar bann altnda ge
ziniyor, gsne serin teni deiyordu. Marduk! dedi Daduu. G
zelliin, dokunularn, hareketlerin... bana hem ac veriyor, hem de
ok houma gidiyor...
Kadn iyice iine kapanm, asrlardr yaayan yal bir kadn gibi
glmsedi. Sevildiim bu iki gece benim iin ok deerli olacak. Se
nin hayalinle ve anlarla yaayacam ok uzun bir sre. imdiden s
kc olmaya m baladm?
Daduu bu sefer glerek ban sallaynca, kadn efkatle parmak
larn dilerinin arasnda gezdirdi. Beni neden pmyorsun? Kadn
Daduunun elindeki barda ald ve yatan yanma brakt.
yordu; teninde boncuk boncuk nem olumutu. Limana giden y o
lun en dar yerinde arkasnda sandaletlerin yere arpmasn ve birinin

163

nefes nefese kotuunu duyunca hi dnmeden davrand. Eilip

hanerini kard izm esinden ve hemen peinden kendini kenara att.
Heybetli bir adam stne atlad, skalad ve hanerinin ucu duvar iz
di. Daduu iinde byk bir fke hissetti ve birden tm duyular hi
olmad kadar keskinleti. Saldrgann haner darbesinden kamak
iin eildi ve kalalarna bir eyin dediini fark etti. Savurduu sol
eli saldrgann burnuna isabet etti ve adamn haneri havada bir daire
izdi. Saldrgan -Daduu yalnzca beyaz gzlerini ve dilerini grebili
yordu- her iki elindeki hanerleri ya da baklar Daduuyu artmak
iin havada sallyordu. Vcudunu ve kollarn kullanarak evik hare
ketler yaparak birka kere batryormu gibi Daduunun stne salla
d hanerleri. Bir sonraki hareketinde haner Daduunun sol omuzu
nu kesti. Daduu yukar srayarak ayayla adamn sol eline tekme at
t. Adam acdan inledi ve bir haner imek gibi Daduunun gsnnden apraz aa indi. Scak kanla birlikte yakc bir ac kaplad
Daduunun bedenini. Saldrgann bileini kapt; hanerinin ucu ada
mn kaburgalarnn arasnda yok olmadan nce ay nda ldyordu.
Adam bileini kurtard, inleyip, szland ve haneri sallayarak
Daduunun akan izdi. Daduu hi zorlanmadan adamn midesine
soktuu haneri vcudundan kard ve stne doru yklan adamn
sol elindeki haner gzne gelmeden hanerini onun boazna saplad.
Bouk bir inleme ykseldi yar karanln iinde ve adam dizlerinin
stne derek yere yld. Kafasnn arkas merdiven basamana
arptnda garip bir krlma sesi duyuldu. Daduu derin bir nefes ald;
birok yerinde hissettii yakc ar dalga dalga yaylyordu. Akan lk
kan yznden sol gz kapand; hanerini tekrar bulup izm esine koyuncaya kadar el yordamyla epey aramak zorunda kalmt. izm esi
ne yerletirirken telatan baldrn iki kere izdi. Sonra sendeleyerek
arkasn dnd, gzlerindeki kan sildi ve sendeleye sendeleye Alalgerin evine doru komaya balad. Yar kbusta gibiydi ve evi bul
duunda nefes nefese ieri girdi. Birka adm daha atp apraz olarak
yataa att kendini. Etrafndaki her ey kararp kaybolmadan nce hi
unutamayaca bir grntyle kar karya kald: Alalger bada kur
mu bir vaziyette yatan ba ucunda oturmu ve kollarn gsnn
164

stnde kavuturmutu. Korkudan bembeyaz kesilmi yznde glm

semesi garip bir ekilde donmutu ve kocaman gzlerle ona bakyor
du. Ona sonsuz gibi gelen uzun bir sre sonra Daduu kendine geldi.
plak, her taraf sarg ve scak bezlerle kapl bir ekilde yatakta buldu
kendini. Derinden gelen sesiyle konutuunu duydu:
Gimilmarduka bir haberci yollayn. Limana giden yuvarlak
kemerli caddede bir ceset yatyor. ok yorum, Alalger.
Ar battaniyeyi enesine kadar ekti kadn ve elini alnna koydu.
Yaralarn pek derin deil. ok kan akt, U . Kaptann birazdan
burada olacak. Yarn -bu sabah- artk arlarn geecek. Ben yanndaym.
Daduunun sa nemliydi. Bir hizmeti gelip kanl kyafetleri ve
izmeleri alp gtrd. Gimilmarduk ve Hashmar kapdan ieri girdi
ler. Daduu Hashmara bakp srtt ve kelimeler azndan kmadan
nce drt kere ksrd.
Seninle yaptmz bak kavgalar, Hash, hayatm kurtard. O
orospu ocuunu buldunuz mu?
ehrin yars ayakland, U . Gimilmarduk sanki ilk defa gr
yormu gibi bakt ona. Yerde bolca kan ve iki haner bulduk. Ama
hibir ize ya da cesede rastlayamadk.
Yem in ederim. Daduu Sinbelaplim in -baka kim olacakt ki?Dilmun ehrinde ka tane dostu olduunu kavrad birden. Haneri bo
azna sokup evirdim. Mzran ucundaki balk kadar canszd.
Kaptan yatan kenarna oturdu ve ksaca srtt. En iyi ellerde
sin, U . nlem olarak birka gn daha burada kalrz. Zara fkeden
kendini kaybetti. Hashmarn dediine gre Alalger yaralarn onun
yapabileceinden daha iyi sarm.
Hepinize ok teekkr ederim. Daduu ona uzatlan bardaktan
tad ok kt olan bitki ayn iti. Ben kendimi daha iyi hissediyo
rum. Yarn akam gemide olurum.
Gimilmarduk bir an A lalgere bakt. Gzlerini Daduunun stn
den hi ekmiyordu. Ellerini ayak bileklerine uzanan siyah kordelal
sar elbisesinin geni kollarnn iine sokmutu. A lalger Gimilmar
duku kolundan tuttuu anda, Daduu kollarnn kurumu kan lekele
riyle dolu olduunu grd.

165

Dostum Gimilmarduk. Birbuuk dzine kleyle konuan bir

hanmefendinin ses tonuyla konuuyordu. Ben buradaym ve gereken
her eyi yaparm. Dostumuz yarn gnein altnda yatacak ve hibir
eyi eksik olmayacak. Gemiye gidin ve iyice uyuyun. Bana yle geli
yor ki; bakla saldran adamlar huzurlu Dilm una baka kylardan
geliyorlar. Bir yerlerde bir adamn yokluu farkedilir ve o zaman olay
larn birbirleriyle balantlarn grebiliriz.
Shindurrul olanlar duyarsa bana eskisi gibi dost olm az. Kaptan
yzn ekitti. yice uyu, U . Uyku en etkili ilatr. Seni emin ellerde
brakyorum. Palmiye ormanndaki adamlar: nbeti mi?
Alalger evet anlamnda ban sallad sessizce. Gimilmarduk iyi
ce yere eildi kadnn nnde. Bunu pek sk yapmazd. Sen gzel o l
duun halde akllsn da, kadn. Teekkrlerimi kabul et. len tekrar
geleceim , Sibaru. Shaduq?
Daduu titreyen dirseklerine yaslanarak dorulmaya alt, ac
dan dudaklarn srd ve belli etm em eye alarak srtt.
Yarn len yaralarm iyiletiren kiiyle kaynak glne gidip
bala yatrlm hurma yiyor olacam .
Senin iyi yazan ve hesap yapan bir ahmak olduunu hep biliyor
dum zaten. zellikle byle olaan d durumlarda.
Gimilmarduk Hashmar kapdan dar itti. Daduu gzlerini ka
patt ve iki ya da bardak itii, tad ac olan o bitki aynn onu uya
nk tuttuunu, aclarn dindirdiini ve onu garip bir ekilde hafif ser
semlettiini farketti. Kaln perdeler arasndan gne szmaya ba
layncaya kadar A lalgerle fsldaarak konutular: Babil, ba evi, kr
tanrlarn bilinmez bir kadere srkledii Siachu, kanalda yaanan
vahet, Shindurrul ve Edubba hakknda. Alalger yavrularnn etrafnda
uuan bir ku gibi bakyordu Daduuya. Ona inceltilmi arap, bitki
ay veriyor, yaralarna pis kokan gri bir merhem sryordu. Bunlarla
birlikte ona .tm efkatini veriyor ve iin iin endie duyuyordu; Dadu
unun yannda geirdii her an dolu dolu yaamaya alrken, yor
gunluktan yanma yatp uyuya kald. Daduu leye doru uyand;
A lalgerin stne yatt sol kolu uyumutu.

166

Tanrlarn adas olan bu yerin i ksmlarnda yzyirmi arn ka

dar ykseklii olan yaylalar yer alyord. Yamalar, dik bir ekilde
dzlk olan ky eridine iniyordu. Palm iye aalar ve dikenli allk
larn arasnda oturan Daduu, kayalara vuran dalgalarn bu tarafndan,
denizden sivrilen kayalarn ve doudaki s blgelerin bir ksmn g
rebiliyordu: tahmin edilmesi g bir uzaklkta ise Magan gizleniyordu.
leden sonra gneinin altnda tenine srlm olan merhemler eri
m eye balamt, sarglarn altnda gnein ss yaylyordu. Alalger
yanma km , tenindeki merhemi ve teri temizliyordu yumuack
bezlerle. Alnna slak bez koyarak onu serinletmeye alyordu. Dadu
u kesiklerin kapandn tam manasyla hissediyordu.
Memnun musun, U? Daduu ensesine masaj yapan parmaklar
hissetti. Yedi gn sonra hibir iz kalmaz. Arn var m? Daduu
gzlerini skca yumdu. Hi arm yok. irdiin eyler ve hazrlad
n merhem bir m ucize gibi etki etti/7'
taraf kum ta kareleriyle evrelenmi olan kaynak suyuyla
dolu gln kenarnda yatyordu. Haberci sana ne syledi?
Babilden gelen bir gemide bir krekinin kaybolduunu. Bulu
namam. Herhalde cesedi paralara ayrp balklara yem yapmlar
dr. Uzun sa rgsn sa kulann stnden omuzuna dren
Alalger adamn gzleriyle gne nlarnn arasna yaklat. lm
tanrnz Nergalin bu gece daha kt ileri vard herhalde.
Alalger gzlerini kapatt, derin bir nefes ald ve tapnan bulun
duu tepeye iaret etti.
Hammurabinin ehirlerinden birok rahip gelir. Silaliden ve
baz deerli kz kardelerimiz olan deniz krlanglarndan onlarn Enki-Ea ve mdugudun tapnanda bulutuklarn duyuyorum. Birgn
tahta bir bakasn oturtmak istiyorlar. Krlanglar bu kiinin kim ola
can henz renemediler. Akrep, hi phe yok ki Babilde bulunu
yor.
Islak bir tan altnda. Daduu turashdum hakknda soru sor
mak istedi ama dudaklarn birbirine bastrarak ban sallad. Avvelninurta bir sr rmcek ipliinden oluan bir a olduunu tahmin
ediyor. Zehirli rmcein tapmakta oturuyor olmas iini biraz kolay

167

latracaktr. Bu ismi renebileceini dnyor musun? Ya da isim

leri?
Kadn parmam burnunun ucuna gtrd.
Bilmiyorum. Denerim, tabii ki. Belki bu gece daha fazlasn
renmi olurum. Nehrinizin denize dkld blgeden buraya alt ra
hip geldi.
Onlarla da bizim dmenci bulutu. Daduu ar var m diye
ayak parmaklarn, kollarn ve kalasn oynatt. Yalnzca gsndeki
yara hl ac veriyordu. Sarglar beyaz kalmt. Daduu srtt. Suya
girersem lr mym dersin?
Alalger yle bir kahkaha att ki, gln kysnda duran iki sere
korkudan havaland. Daduunun kana damlayan merhemi sildi. Gir
hadi. Ayn deniz kysna vurmu kfl eyler gibi kokuyorsun.
Daduu ate gibi yanan talarn stne oturdu, bacaklarn serin
suya daldrd ve yavaa kendini suyun iine brakt. Sendeleyerek de
rin bir yere kadar gitti ve dalmadan nce derin bir nefes ald; Kaslar
gevedi ve cildindeki kantlar sona erdi. Tekrar su stne kt, yz
n ykad ve el sallad. imdi Dilmunun ifal suyu gibi kokuyorum.
Sen sudan korkar msn?
Ban sallad, sa omuzundaki tokay kard ve ta basamaklar
dan aa indi. Gsndeki sarglara dokunmamaya dikkat ederek ona
sarld ve bacan dizlerinin arasna yerletirdi.
Sana rahiplerden, Meluchhadan ve ntudan ok sz ettim. im
di her eyi biliyorsun. Kalan saatlerimizi nasl deerlendirebileceimi
zi biliyorum, U . Parmayla yar kapanm kesiklerin stndeki sulu
kan sildi. Daduu ellerini onun koltuk altlarna yerletirdi.
Burada glgede m i, yoksa senin evinde mi?
Alalger onu sevgi dolu pcklere boarak glmsedi ve mrl
danarak: Yalnzca deniz krlanglar, ekirgeler ve martlar bizi sey
reder dedi. Daduu onu basamaklara tayp, rzgrn dallarm bir
ku kanad gibi yumuak bir ritimle sallad bir palmiyenin altna g
trdkten sonra, kadn uzun baldrlarn onun kalasna dolad.

168

Islak kum gcrdyor, ay nn altnda dalgalar grltyle kayalara

arpyordu ve limanla yarmada arasndaki sahilde sanki byiik upu
zun bir glge onlar takip ediyordu. Fenerden ve yklm bir duvarn
stnden gzken evlerin arasndan hafif bir k szyordu. Sahilin yu
karsnda bir kenarda kmldamayan deniz bcekleri gibi dizilm i ba
lk kayklar vard. Bunlarla inci karmaya giderlerdi. Daduu Alalgerin mantosunun iinde kalan bir perem sa dar ekti.
Hayatmda asla, gzelim -alak sesle konuuyordu- bu kadar k
sa srede bu kadar ok ey yaamamtm. Berberin yal kpyle
vck vck konumalar da buna dahil. Evden kaynak suyuyla dolu
gle kadar yava yava yrmlerdi. Bedenlerini skca birbirine yas
layarak palmiye ormanndan ve bombo, upuzun sahillerden gem i
lerdi. Gkyzndeki silik yldzlarn sisin iinden gz krpyordu.
Sana nasl teekkr edebilirim Alalger? Aslnda hastaymm gibi
evinde yatabilirim.
Birbirimizi uzun sredir tanyormu gibi sevinliydik. Parma
n Daduunun dudana dedirdi. Bir sr ciddi sz ayrl daha da
zor hale getirir, U. Dalgalar, rzgr ve gemiler seni bekliyor. Kimse
ne kadar gzel olduunu unutmaz; ben asla, sen de yle. Y edi, sekiz
ay boyunca Shindurrulun gemilerini bekleyeceim . Dmende senin
olduunu bildiim iin onlar daha kolay tanrm. O zaman tekrar mut
lu anlar yaayacaz birlikte.
Bir ta bloun stne oturdular. Ayaklarnn dibinde yengeler
dolanyordu takrdayarak. D eniz yosunlarnn, balklarn ve slak kum
larn kokusu rzgrla birlikte yzlerine esiyordu. A lalgerin gzleri
Sin takmyldznn soluk nda simsiyah parlyordu. Daduu ellerini
tutuyordu, Alalger omuzunu onun gsne yaslad ve dudan yana
na dedirdi. Eer deniz sizi hayatta brakrsa, U - can dmannn
seni ldrmemesi iin ne yapabilirsin?
Uzaktan anlalmaz bartlar ve kreklerin gmbrtl sesleri
geliyordu. Daduu yzn kadnn salar arasna gmd, midesinden
ac ac sular ykseliyordu.
Sadece limanlarda ve ehirlerde tehlike altndaym, phenin
stnde deil. Hashmar, iki ya da saldrgan karsnda nasl baarl

169

olabileceimi retiyor. Karanlk caddelerden uzak duracam bundan

byle.
Sessizce evlere, palmiye aalarna ve bir tersaneye yaklatlar.
Eer seni Suqqalmach dllendirir ve ben de ondan bir ey talep
edebilirsem -nanna-gzeldir-kanalnda bir tmar var.
Ba... evi? Birden anlad ve Daduunun kollar arasnda kas
kat kesildi. U!
Daduu ban ne sallad. Bu konuyu ntudan dndm za
man konuuruz.
Parmaklar Daduunun ellerini sard ve sonra baka bir dilde bir
ka kelim e fsldad. Limandaki atein alevi bir atnn kenarndan g
rnmeye balamt. Sakin liman suyunda gemiden yansyan fener
klar oynayordu. phe'nin k tarafndaki n nnde bir karal
t hareket etti.
Uyanmlar bile. Daduunun admlar hzlanmaya balad.
Alalger elini gittike daha sk tutuyordu.
Gimilmarduk geleceini biliyor. Sensiz demir almazlar, Daduu.
Talqam ve Hashmar halat ilmiklerini zm , halat yerine dola
m ve bir ko boynuzuna asmt. Sevgili'ran yelkenlerinin glgesi al
tnda Daduu A lalgerin yzn avularna ald ve fsldayarak: ntunun her kar topra bana seni hatrlatacak. Kendini zme dedi.
Kadn ban saa sola sallad, donuk bir glmsemeden sonra
dilerini alt dudana bastrd. Daduu kadnn parmaklarn pt ve
omuz silkti. Kadn suskun bir ekilde ona uzun uzun bakt, eliyle man
tosunu boynunda birletirdi ve yava admlarla, dimdik liman caddesi
ne doru yrd ve sonunda kapnn karanlk kemeri altnda kaybol
du. Admlarnn gsz yankmas gemilerin grltleri arasnda du
yulmaz hale geldiinde, Daduu kprye kt ve: Yardm edeyim ,
arkadalar dedi.
Gimilmarduk gzlerini krptrarak esnedi ve geminin k gver
tesini iaret etti. skele tarafndaki kreklere git. Ar? Keder? Mutlu
luk?
Hepsinden biraz, kaptan. Gemiyle rhtm arasndaki kpr g
rltyle ekildi. Gemi yan yan rhtmdan uzaklamaya balad. Halat

170

lar iskele babalarnn etrafndan srklenip geminin d duvarna arpt

ve adamlar tarafndan yukar ekildi. Doru deil, kaptan. Hepsinden
olduka fazla.
A y denizin iinde kaybolmutu. Geminin ucundan ok uzaklarda
deniz ve ufuk kl grisi bir renk alyordu.

171

13. MAGAN: BAKIR VE ISSIZLIK

.- p ,.

Gensin. Yara izleri abucak geer. Gimilmarduk teren korunmak iin alnna takt kuma eridi ekitirdi.
Grdn gibi insan Dilm unda da en az Babilde olduu kadar kolay lebilir.

Y a da Maganda, Meluchhada veya ntuda. Ne

yapmalym, kaptan?
ki adam yekelerin yannda duruyorlard ve kreklerle gl
aknty eitlem eye alyorlard. Kuzey bat rzgryla ien yelken
ler, krkbe derecelik bir konuma getirilmi olan seren direkleri gcr
datyordu. Gnleri gsteren ubuk afak sktnden beri Ajjaru ay
nn ondrdn gsteriyordu. Etrafta alabildiince gkyz, su ve san
cak tarafnda ilerleyen Sevgili vard. Ada iki gn ve bir gece geride
kalmt; sert, sivri ve plak kayalarla evrili upuzun bir karalt, kris
tal gibi parlayan kayalar arkasnda tepeler. Kydaki sarp kayalklara
ise dalgalar arpyordu. Sessizce, kprerek.
Bir eyler kantlanana dek kendine dikkat ekmelisin. Yaknda
ufukta Magan Dalar belirecek.
imdiden mi? Sim i diyor ki...
Biz ssz bir kayay aryoruz, skele ynnde. Otlarla ve allk
larla kapl bir kaya. Arkasnda, hemen hemen kuzey ynnde, ufukta
kara grnmeli.
Ama bu Magan deil, le deil mi?
Kaptan dier geminin kpren dmen suyuna bakt ve anlatmaya
devam etti. skele tarafndaki karann alt ksmnda batan baa bir

172

doru uzanyor. Issz adadan geip can skc mercan adasna ilerliyor,
sonra ortadaki kire beyaz zirvesi olan plak kayala iniyor, arkasn
daki sivri ular olan kocaman da srasnn n ise Magan. Olduka
kurak bir yer, inan bana.
Geminin burnu bir aa bir yukar inip kalkarak dou ynndeki
grnmez gemi yolunu gsteriyordu. Sancak ynndeki plak kaya
nn nnde, hi phe yoktu, sz edilen mercan adas bulunuyordu.
Birisi drtyzyirmi arn yksekliindeki drt ke zirveli, dieri de
tiyz arn yksekliindeki iki da, bunun o ada olduunu teyit edi
yordu.
Sanmam ki Maganda seni Alalger gibi cezbedip gemiden uzak
latracak biri bulunsun. V e hi kimse cesaret edip de elinde bir han
erle gverteye yaklaamaz.
Geminin ba tarafndan suya p dken Gimilmarduk geminin h
zn hesaplad, sonra da akntya, dalgalara, rzgra ve bulutlara dald.
Gecenin yarlarna kadar yldzlarn hareketlerini lt olurdu.
Issz kayal grmeden geip gidersek ne olur? Daduu sar
g bezini gsne skca bastrd. Gimilmarduk omuzlarn silkti.
Duruma gre deiir: Kara grp kuzeye doru yol alabilirsek
ne l. Daduu Gimilmardukun gzlerinde belli belirsiz bir gven
sizlik okudu. Yoksa aknt bizi sonsuzlua doru iter, Magan geip
gideriz.
Kt bir ihtimal, Gim il dedi Daduu. Sarglar birbirine tuttur
makta kullanlan zift, derisini mthi ekilde kandryordu. Peki s
sz kayann yanndan gece geip onu grmezsek ne olacak?
Onu grmemiz iin btn tanrlara yalvar. Ya da ona arpan dal
ga seslerini duymamz iin. Bu yolculuun en can alc noktasdr bu.
Anlyorum. Sharishu k gverteye trmand ve Daduuyu d
men yekesinin stnden itti. Mektubunu yaz, U diye homurdand.
Ya da serenlere trman. Belki o kayay grrsn.
Shaduq. Geminin ba tarafnda duran silindir eklindeki kil tes
tilerin iinde idrarla slanm toprak vard ve ortal pis pis kokutu
yordu; boylar neredeyse bir insann beline kadar uzanan Dilmun pal
miyesi fidanlar, geminin iinde son derece garip bir grnm arz edi

173

yordu. Daduu hava kararana kadar listeleri karlatrd, sonra da zift

le kaplanm tahta bir tabletin stn kazyarak Shindurrula mektup
yazd. Bu i bitince bir sre A lalgeri dnd ve sonra en yksek di
ree trmand. Ufuk izgisinin stnde oval biimli bir kan anana
benzeyen gne, dalgalarn stn krmzya boyuyordu. Daduu bu
sonsuz suyun iinde kum tanesi kadar kk bir ta paras aryordu;
neredeyse mitsiz bir arayt bu. Direin tepesine trmandnda da
uzakta ne bir da tepesi, ne de stne km bir bulut gremedi, bu
nun yerine sadece suyun stne srayarak oynaan irili ufakl balklar
vard. Bir bardak bitki ay itikten sonra tekrar gcrdayarak sallanan
yerine geri dn. Gecenin drdnc saatinde gm-gri ay nn al
tnda, ileride, iskele ynnde dalgalarn beyaz kpklerini fark etti.
Att lk Sevgilinin tm mrettebatn ayaklandrd.
Gimil! Bir saat sonra o ssz kaya aprazmzda olacak. skele
ynnde. Bulduk onu.
Sinimeani sancak tarafnda duruyordu. skele tarafndaki krek
sudan ekilip k gverteye yatrlmt. Krekiler rahatlam yz ifa
deleriyle el sallyordu. ki saat sonra -yldzlardan iyice belirgin gr
lebildii gibi- sancak ynnden daha kuvvetli bir aknt gemiyi srk
lem eye balad. Btn adamlar geminin kenarna gelip sadece yzyirmi arn byklndeki o kck ssz kayaya bakmaya baladlar.
Bir gn sonra, ssz ada ortaya kt zaman, artk nde boylu boyun
ca uzanan kocaman ada gzle seilebiliyordu ve arkasnda da gne
nlarnn aydnlatt heybetli dalardan oluan siyah bir duvar.
Sheheru sonuncu palmiye fidann kprden tarken kfr edi
yordu. Daduu eliyle liman ateinin yand kulenin dibine yasland.
Kule de limandaki her ey gibi kurumu tuz lekeleriyle kaplyd. Par
maklarnn altndaki tuz gcrdyordu. Bulunduu bu ssz ada ve ya
nndaki can skc mercan adas, yirmibe arn suyun altndaki yzseksen Seile Biru kumlu amurla birlikte, batda neredeyse unutul
mutu. Dikey izgileri ve her iki tarafnda geitleri olan plak dev gi
bi bir dizi kayann nnde, iinden dere yata geen tal, kumlu bir
dzlkte kurulmutu Magan. Sefil grnml, karmakark yerleti
rilmi alak binalar, kare eklindeki kaba talarla kerpi duvarlarn
174

zerine oturtulmutu. Kahverengi duvarlarn ok az rzgr alan glge

lerinde bakmsz palmiyeler, denizden gelen rzgr ve scaa kar
lm kalm sava veriyordu. Liman yolunda kalan birka hamal ar
ar srtlarndaki yk tamaktayd. Balarnn stnde palmiye dalla
r sallanyordu. Daduu, yol kaygan olduu iin, dengesini salamaya
alarak tekrar gem iye doru yrmeye balad.
Kum, ta ve toz, kaptan. Gimilmarduk gemilerin, limandaki en
iyi ve en i blme demir atmalarn salamt. Sazlk Denizi bile
buradan daha serin ve daha iyi.
Sana burasn anlatrken az bile sylem iim , deil mi? Kaptan
stnlk taslayan bir edayla glmsedi. Buradaki insanlar daha iyi
yol yapmasn renmeliler. Ambarlarn arkas biraz daha iyi.
Daduu geminin kenar duvarndan atlad ve Kim m uya yardm et
m eye gitti. ki gverte kapa yeterli. imiz abucak biter. Bakrn
byk bir ksmn dnte ykleyeceiz. Arachsamnuda ya da Kishlimuda. lk olarak u ku tylerini ykleyelim .
Shaduq.
Birka torba inci ve palmiye fidan dnda yumuak geyik ve
ceylan derisi iine sarlm kyafetler, her renkten yn, elli byk testi
ya, tahta gibi sert sr derisi, eek ve kei postu, ylan derileriyle bir
likte baz ara-gereler, bronz hakkak kalemleri ve safrann bir ksmn
oluturan kleler indirildi gemiden. Sonra da gverteye glkle o l
duka ar drt tane hasr sandk kartld: Mavi, koyu krmz, sar
renkli, zerine tanr ve masal yaratklaryla sslenm i, bir ksm bakr
kadar ar ve pahal fayanslar, Shupshumlar tarafndan sopalara gei
rilerek ambarlara tand. Ambara vardklarnda Meluchha ve Moenshtara gidecek olan dzinelerce, tek taraf parlatlm ta plakala
rn dibine nefes nefese kverdiler. Adann ta i blgelerinden gelen
bu plakalar, beyaz kire, pembe ldak granit ve kapkara bazalt tala
rndan oluuyordu. Daduu mhrn aarken, baklar Tiriqann san
dna takld. Bir evin giriinden ksk ve derin bir ses duyuldu.
Sen Babilli ngurakakn yerine mi geldin?
Orgos Kashmar gneten veya denizcilerden mi korkuyor aca

175

ba? Daduu kerpi tabletleri dikkatlice sepete yerletirdi. Yoksa al

tnlarn m unuttu?
Sand srtna alp yavaa arkasn dnd. Tayclar ve ortalk
ta dolaan dierleri, denize doru iaret ediyorlard. Bir ksm derince
suya gmlm olan kocaman bir gemi ar krek hareketleriyle li
man ateinin yand alana ait merdivenlerin dorultusundan yava ya
va dnyordu. Serenleri indirilmiti ve yelkenlerin ucuyla iskotalar
suda peinden srkleniyordu. Biri bard: Mardukun kudreti! Kap
tan Abumakim! M eluchhadan geliyor! Daduu o gece hangi masada
oturacan ok iyi biliyordu.
GURU G M LM ARDUKUN MOSU, TAMKARU SHND U R R U LUN KTB D A D U U DAN, SHNDURRUL VE TRQAN A
22. Ajjaru gn M agan da yazld. K aptan Abumakimin Dilmuna doru yelken am olan M ardukun G c adl gem i
siyle gnderildi. Oradan B a b ile giden bir gemiye, ya da Erid u da bir ulaa verilecek. G idecei yer Babil, Ho Kokular
Caddesi, Tamkaru Shindurrulun evi ve pazarda T irigann
dkkn.
D am gar ShindurruTun bilgisine: Gem iler, m rettebat ve m al
lar sa salim buraya ulat; hibir sknt yaam adk ve gem i
nin hibir yeri zarar grm edi. Bugne kadar listelerde de hi
hata km ad. Ziyan olan bir ey yok. N adir krkler Zara Shurr i yi byledi. Senin yararna uygun bir hesap yapt, efendim.
D ilm undan M oensh ta r a ok sayda inci gtryoruz. Tiriq a n n kaln kem eri bir alc buldu, yanndaki ince olanlar da.
M agan da iki gece kalacaz ve artk sonsuz okyanusa kadar
rzgr pek o kadar elverili olm ayacak. Kaptann, dm encile
rin ve krekilerin ok selam lar var. Henz sla hasreti ekm i
yorlar. M agan n biras bile B a b ilinki kadar lezzetli deil. Tiriqan bu szckleri imdiden okuyabiliyor mu? On ay iinde
renmi olsun - bunu mit eden phenin G zndeki Daduu.

176

Aferin, U dedi Sinimeani, Daduu mektubu okuduktan sonra.

O saldrdan sz etmemen iyi olmu. Babildekilerin korkudan tir tir
titremelerini istem eyiz. Yarndan sonra demir alalm m, Gimil?
Evet. nce dinlenelim. Krek ekmek zorunda kalacaz. Uma
rm iyi bir akntya rast geliriz. Yarn ime suyu gelecek.
Umarm Shirr Nehri diye bir de isim takma cretinde bulun
duklar o lamdan deildir!
Hayr. yi bir kuyudan.
Keskin bak, kurban edilen hayvann grtlana sessizce girdi.
Scak kan Sinbelaplimin ayak parmaklarna kadar fkrmt. Koyun
titreyerek gzlerini kocaman at ve ac dolu baklarn Daduuya
dikti. Kazlar can korkusuyla kanatlarn rpyordu. Rahip elindeki
bronz bakla koyunun karnn yard. organlar st kurumu kanla
dolu olan taa dt; garip bir renk ve ekil alm olan cier ve dier
paralar. Kim se konumuyordu; rzgr dinmiti, duvardaki sarman
krmz ve eflatun renkli ieklerinin zerine ince bir toz yayordu.
Paliddina elindeki kurban bann ucuyla cier, mide ve barsaklar
birbirinden ayrp, kanl desenler oluturdu. Gzlerini alatrp b
ylenmi gibi bir sre bu desenlere bakt, sonra da derin ve kaln se
siyle sessizlii keskin bir ok gibi yrtt.
aretlerin konumu olduka elverili, ama ve Marduk size akl almaz hizmetkrlar olan benim vastamla- sesleniyor: Rzgr ve
sonsuz okyanus size kar merhametli.
Kaptan ban ne sallad, yz ifadesinden ne dndn anla
mak mmkn deildi. Daduu rperdi ve uzakta, tozlu kare talarn s
tne oturdu. Shindurrulun en iyi adamnn salam sinirleri ve sarsl
maz rahatl onu rktmt. Gerekten her eyi biliyor muydu yoksa
yalnzca yle mi grnyordu? Geminin tahtalarnn kalnlndan na
sl em inse kendi alkanlndan da o kadar emin olan Gimil bir kap
kiriine yaslanm ve ayn anda her eyi de grebiliyor gibiydi. Fk
ran kanlarn arasnda koyunun midesinden yeilim si bir bulama akt.
Kudurru-tanr stununun nndeki ta plakann her yann sinek bulut
lar sarmt.
Birisi ldrmek istiyor. Birisi ldrlecek; birisi ok kazanacak,

177

birisi ise her eyini kaybedecek. Yolculuk elverili iaretler altnda

balyor, ticaret ve zenginlik iek ayor ve bol bol m eyve veriyor.
Sabah gneinin altnda etraf kan, sindirilmemi ot ve dk ko
kusu sarmt. Duvarlarn, evlerin n tarafnn, kuyularn ve palmiye
gvdelerinin arasnda toplanm olan insanlar bo gzlerle Paliddinasa bakyorlard. Tanrlar iki geminin geri dnn bekliyor.
ki eliyle kazlarn boazna sarld ve krlan boyunlardan tok bir
kemik sesi duyuldu. Kazlar kanatlarn ve kuyruklarn atlar, bir
mddet can ekitikten sonra titreyerek can verdiler. V e rahip boyun
lardan szan kan phtsn, yerde biriken kan birikintisini, i organlarn
grntsn ve iinde tylerin yayld alarm iaret ettii srada,
Daduu baklarn, dnceli ve karanlk gzlerle ayak parmaklarna
bakan Sinbelaplime evirdi.
Daduu bu dmenciyi sanki ilk defa tam olarak batan aa g
rebiliyordu. Sinbelaplimin duruunu ve yz ifadesini Babil Limannda grd gnlerdeki ile karlatrdnda, adam gnete bronzlat halde sanki biraz daha yalanm gibi duruyordu. Sa ve sakal
aarmt, salarnn iinde bir sr beyaz peremler olumutu,
omuzlar adeta zayflam ve kmt... Sinbelaplim yzn ovutur
du ve baklarn rahibe evirdi; gzlerine bir glge dmt, sanki
ilerinde yangn vard. G zle grnmeyen bir hastalk onu yiyip bitiri
yor, diye dnd Daduu. Dmenci acaba bir komplo hazrl ieri
sinde bulunan rahiplerin elisi olduunu binlerinin anlamasndan m
korkuyordu - ayn retmenlerin anlatt gibi yediyz yl nce byle
bir hainlik ierisindeyken su st yakalanan Lagashl Ensi Lugalanda gibi? Kendisi, Daduu tarafndan ya da olu Avvelshammash ta
rafndan?
Sinimeani ve Gimilmardukun tersine barmak, tepinmek ve et
rafn krp geirmek isteyen, kendine hakim olmak iin kalan tm g
cne ihtiya duyan bir adam gibi davranyordu. Dmenci ban evir
di; Daduu hzla baklarn kurban ettikleri titreyen hayvanlara evirdi.
ok sayda gnn ard arda sralanm saatleri gibi pe pee di
zilm i olan iaretler ve yaananlar en sonunda gerei gsteriyor...
Aniden Daduunun kafasnda imek gibi bir dizi grnt belir

178

di: Metal gibi parlayan su ve kocaman dalgalar, duru dalgalarn altnda

bzp alan ipe benzer, yuvarlak ekilli ve bir yumurta zar kadar
saydam eyler. Krmz bir toz girdabnn ortasnda Tiriqann ceylan
gzleri. A y nn vurduu bir suyun iinde gm gibi parlayan ba
lk srleri yzyordu. Issz, plak adalar ve em in olmad parmakla
r arasnda ipek gibi sa tutamlar; Alalgerin sa, gzlerindeki dii bir
antilobunkine benzer baklarda ac bir hzn vard. Dalgalarn hemen
altnda kayalar; entikli ta keskiler. Daduu A lalgeri dnd; her
dncesi kzgn bir ine gibi saplanyordu, her batan ine ise bir g
lmseme gibiydi.
Daha nce hi grmedii, deiik tyl yedi ku atlam duvar
larn ve talarn stnden douya uuyordu. Daduu derin bir nefes al
d ve sylenen son sz anlad:
... baka tanrlara ait olan gkyznn altnda da banza pek
bir ey gelm eyecek. Yolun sonunda herkes bugnk ve yarnki mutlu
luu iin gereken bedeli deyecektir.
Gimilmardukun yz ifadesi belirsizliini hl koruyordu. Tacir
ler, denizciler ve yerliler sessizce duvarlara doru ekildiler, tozlu a
tlarn altnda kayboldular. Kapal gzlerinin nnde karmakark g
rntlerle bouan Daduu -baln iindeki atal talar ayaklarnn
altn actyordu, tozdan gzleri yaarmt, Talqamn parmaklar ka
panm yara izlerine dokunuyordu ve iine bitki kartrlm yala do
lu testilerden keskin reine kokular ykseliyordu-, derin bir nefes ald
ve yar uyku durumundan syrld. Rahip gzlerini krptrd ve Dadu
uya neeli bir bak frlatt. Delikanlnn tanrlarn kanl iaretlerine
olan inanc bir kez daha sarslmt:
Ey Paliddina! Tanrlar M oenshtarda da ne olacan sylyor
mu? Sinbelaplim in gzlerine bir glge indi. Kt eyler m i, olaan
eyler mi yoksa iyi eyler mi?
Rahip ona sert bir tavrla cevap verdi: Bunu Meluchhadaki kut
sal adamlara sor, kreki. Tabii eer orada byle birilerini bulabilir
sen, ki ben buna hi ihtimal vermiyorum. nzaq seni korusun.
Daduu adamn nnde yerlere kadar eildi. Bu arada Hashmar
ve Gimilmardukun dudaklarnda ne anlama geldii pek belli olmayan

179

bir glmseme belirdiini grd. Boynundaki ipi kafasndan geirerek

kard ve tahta tabletleri Kaptan Abumakime verdi. Onlar mumla
kapl ynl bir zarfn iine koymutu. Duvarlarn stnden martlar
kanat rparak geiyor ve insanlarn sunaktan ekilmelerini bekliyor
lard.
Sz veriyorsun deil m i, kaptan? Her iki kaptann mektubunun
da Damgar Shindurrula ulamasn salayacaksn?
htiyar deniz kurdunun alnnda, sol gzne doru inen ve glii
enesine kadar devam eden derin bir yara izi vard. Daduuya glm
seyerek ban edi. Elimden geleni yaparm. Hepinize iyi yolculuk
lar dilerim.
Teekkr ederim. B iz de sana ve adamlarna iyi bir yolculuk di
liyoruz.
Gimilmarduk birden sanki nehir aznda, labirent gibi ayrlan
kollarn arkasnda ntunun sularn grm gibi keyifle yz ifadesini
deitirdi. Gm kolyeleri ngrdayan Chamazil hamamdan km
saa sola glckler datarak ve kalalarn kvrtarak kalabaln
iinden geiyordu. ehvetli Magan gecelerinin be yldznn anas
olan bu kadn, her adama ayn nezaketle glmsyordu. Hashmar elle
rini kalalarnn arasna koymu glyordu.
Kolyelerin anas dedi. Varln buradaki barsaklar ereflen
diriyor. Kz kardelerine selamlar.
nce parmaklar, sonra elleri anlam olduka belirgin olan eyler
ima ediyordu. Kadn memnun bir ekilde glmsedi. Senin, kardele
rinin ve bakrnzn sayesinde, dmenci.
zerine konan a sinekler yznden kprdyormu izlenimi ve
ren tm o i organlarn pis kokusunun arasnda yryen kadn, ardnda
ho kokular brakyordu. Sheheruya glmseyip ar bir perdenin al
tndan gemek iin eildiinde, omuzlarndan ve gsnden srtna
doru inen kahverengi sa rglerinin arasndaki gm kolyeler yk
sek sesle angrdad. Kadn birok odas olan bir eve girdi.
Daduu Hashmarm omzuna dokundu. pfey e gidip uyumak
istiyorum. Olur, deil mi?

180

Her iki geminin hekimi olan adam, Daduunun gsndeki boy

dan boya apraz inen beyaz yara izini parmayla yoklad. Ban ne
sallad. Bu saatte Maganda yapacak daha iyi bir ey yoktur.
Martlar lk atarak i organlarn ve kan phtlarnn stne
tler.
Shindurrul yerdeki snn sandaletinden geip ayaklarn yaktn his
setti. Batdaki lden esen kuru rzgr, tapman evresindeki duvar
larn stnden esiyordu. Hurma aacnn dallar gcrdayp hrdyor
du. Drt keli Adurru-tulalarmn stne hareketli glgeler dt; zi
yaretiler birer birer ve kk gruplar halinde ana merdivenin bana
doru ilerlediler, ayn zamanda ama ve Marduk tapna olan Etemenankinin en alt alanna inen basamanda durdular. Sonu giri ka
psnn lo karanlnda kaybolan ve orada yandaki dar merdivenle bir
leen kocaman bir kahverengi tula ynyd buras. Terasn korkulu
unun arkasndan gkyzne ince bulutlar halinde buhur ykseliyordu
ve binann dibinden nemli toprak kokusu geliyordu. Shindurrul birisi
nin onu ism iyle ardn duydu, durdu ve etrafna baknd.
Awelninurta ona doru yaklat ve kolunu uzatt.
Seni tanrlara getiren nedir, sayn tacir? En st alandaki, gne
te parlayan mavi srlanm inileri olan eve iaret etti Suqqalmach.
Gemilerine bir ey olmasndan endie mi duyuyorsun? Y oksa Dilmun-mallar iin gereinden fazla altn m yatrdn?
Karlkl birbirlerinin bileklerini sktlar. ki ama rahibi ana
kapya doru yaklarken Avvelninurta Shindurrulu kenara ekti. Bat
duvarnn glgesinde, iki yandaki palmiyelerin altnda, Edubba
rencileri oturmu kerpi tabletlerden kelimeler ezberliyorlard.
Sen beni daha iyi tanrsn, Avvel. Shindurrul ilgiyle ona bakt.
Beni asla gereinden fazla dindar olmakla sulamadn. Buradaym,
nk huzura ihtiyacm var ve baz eyleri dnmek zorundaym.
Gerei sylem ek gerekirse, hem gemileri hem de gen Daduuyu.
nce onun ismi kyor azndan dedi Avvelninurta. Bu da ba
na nihayet ondan ne beklediim iz hakknda sana soru sorma frsatn

181

veriyor. Onu dnmen, onun iin endielenmen anlamna geliyor.

Utuchengal -tabii ki benim dmda- kralmzn en sadk ve gvenilir
adamlarndan biriydi, bu nedenle mhr onun oluna verdim. Senin
onu evlatlk olarak kabul etmenin de bunda byk etkisi oldu tabii.
N asl, delikanl rahmetli dostumuz kadar gvenilir mi bari?
Ona gvendiimi anlad dedi Shindurrul, senin gvenini boa
karp hayal krklna uratmamak iin elinden geleni yapacaktr.
Hammurabinin mhrn tama erefine layk olacana eminim.
Onun bu grev iin ok gen olduunu dndn iin mi benimle
ayn fikirde olma konusunda ekimsersin?
Avvelninurta ban ne sallad. Bat duvarnn glgesi merdive
nin dibine doru ekiliyordu. Seksen adam boyundan daha yksek
olan bu kocaman yap, akam gnei altnda kzl bir renk alm ve
yaldzlym gibi parlamaya balamt. Shindurrul Awelninurtanm
konumaya devam etmesini bekledi.
Bunun iin ok mu gen? diye sordu yan yana dizilmi palmi
yelerin yanna vardklarnda. Nasl oluyor da biz Karabalardan ok
farkl grnyor? Kahverengi sa, ak kahverengi gzler ve bizlerden
daha ince bir vcut?
Annesi ok gzel bir kadnd. Utuchengal onu gebelerin ad
rndan almt. Dedesi ya da babas ak tenli bir Gutiumluydu san
rm. nce boynunu ve kk, gl ellerini annesinden alm... Her na
slsa artk... Zaten burada: onun grn hakknda deil, Hammurabi
ve senin iin gzlerini ve kulaklarn iyice ak tutmas, azn ise sk
ca kapal tutmas hakknda konuuyoruz.
Evet, yle. Avvelninurta yanlarndan geen rahibenin ardn
dan bakarak parmaklarn sakalna gmd. Onunla konutuumda
pek ilgili deildi, ii anlattklarma kar souktu, dier yandan da bir
saray rencisinin cokusuyla doluydu.
O herkesten daha uzun dnyor ve ancak ondan sonra konu
uyor. Shindurrul gm parmaklklarn hohlad ve gmleinin ko
luyla parlatt. Babasnn ka kere Hammurabinin en iyi savalarn
ehir duvarlarna ve dmanlara kar ynettiini bilip bilmediine hi
emin deilim. Utuch bu konudan fazla sz etm ezdi.

182

Awelninurta i geirdi. Zigguratm eik duvarna bakt ve farkl

renkte tulalarla rlm ssleme eridini takip etti. Su oluklarndan
den damlalar sayar gibi bir hali vard.
Pek fazla anlam olmayan bir yn kelim eyle oynamamza hi
gerek yok, dostum Shindurrul. Birisi hakknda phe duyduumuz her
an bize unu sylyor: hkmdarmz tahttan indirmek isteyenler var.
Eer bir sr ehir kral Hammurabiye, Babile ve Smer lkesine
kar birleirse, o zaman bu gzel hayatmz abucak sona erer. Ayn
ekilde bizim le beraber bir sr iyi adamn hayat da. Etemenankinin
duvarlarndaki ve merdivenindeki glge o an ykseldi. Korkuluun ar
kasnda birka tane m eale sanki havada szlyordu; alevinden daha
ok duman grnyordu. Eer Daduu rendiklerini yanl bir ada
ma ya da genliinin verdii tutkuyla yanl bir kadna anlatrsa, lr.
O zaman bizim zlp zlmememiz bir eyi deitirmez.
Bunu biliyor, Avvel. Bunu ona binlerce kez syledim . V e araf
larn stnde kendini ehvete kaptrp ok konuacan da sanm yo
rum. Hizmeti kzla konuacak fazla bir eyi yoktu. Tiriqan ise zeki
bir kadndr; onunla birlikteyken tam yerinde susmasn rendi.
ama ve Mardukun gittike byyen gc adna! Avvelninurta yumruuyla sol elinin iine vurdu. Bir anlk glnde burukluk
vard. Mhr gerekten doru adama m verdik acaba? M oenshtara
yelken aan ty bitmemi bu olan m doru adam?
Benim seve seve olum ya da damadm olarak grmek isteyece
im , sz dinleyen ve drst bir olan; onu uzun sre tanyan herkes
onun hakknda iyi eyler sylyor. Ondan phe etmen benden phe
lenmen anlamna gelir, Avvel, nk ben ona kefilim . yi ve kt tm
davranlarnn hesabn ben vereceim .
Avvelninurtanm baklarnda kabullenmenin yan sra, aresiz bir
sknt vard. Elini kaldrd ve tapnak rencisinin elindeki m ealeye
iaret etti. Olan veziri tand, nnde eildi ve ne yapacan bilm ez
bir tavrla sordu:
M ealeyi kendin mi tayacaksn, efendim?
Hayr. Olduun yerde kal. V e saygdeer tacir iin ikinci bir mealeli renci bul.
183

Shindurrulu lekeli k kmesinin kenarna kadar itti ve onu s

ktrarak konumasna devam etti:
Ona verilen nemin dmanlarmz tarafndan renilme ihtima
lini aklma getirmemeye alacam. B ylece yce Hammurabi ilk
kez, belki henz onsekiz yanda olan birinin dnmesini bekleyecek!
Marduk onun yannda olsun, u ve ama onu korusun... Umarm bo
ulmadan dnmeyi baarabilir.
Awelninurta titreyen alevlerin nda Shindurrulun gldn
son anda fark etti, fakat ne anlama geldii pek anlalr gibi deildi.
Shindurrul konumaya devam etti:
Artk buraya gelip, Mardukun huzurunda sakin sakin neleri d
nmek istediimi biliyorsun. Rahatsz edilmeden tabii ki. Uykun be
nimkinden daha iyi olsun, hkmdarmzn sa kolu.
Awelninurta mealeleri tayanlara eliyle iaret verdi. Bu arada
kan krmz gne dnyann kenarndan kaybolup gitmiti. renciler
adamlardan yedi adm nde gidiyordu. Gkyznn ve Topran Y a
ratld Ev denilen binann evresinde dolap, yava yava kapya
doru ilerlediler.
Uykum, sevgili dostum, Buadadrm ehvetine bal... Hl bir
birimize kar sabrmz tkenmi deil. Kapdan getiler ve dini t
renlerin yapld sokaktaki palmiyelerin arasndan yrdler. Avvelninurta, Shindurrulun bileini skt. yi bir sohbetti ve beni sakinletir
din, Shin. Evindeki herkese tarafmdan selam syle.
Sarayda huzur dilerim. Shindurrul gld. V e yatakta iyi eki
meler.
Birbirlerini balar ile selamladlar. Shindurrul sola doru gitti,
Awelninurta ise saray kapsna doru. Tacir Avvelninurtann evresin
deki saray muhafzlarn ancak o anda fark etmiti; vezirin nnde, ar
kasnda ve yannda yaln kl hazr bekleyen adamlar vard.

184

14. USUZ BUCAKSIZ OKYANUSTA

Gimilmarduk, Daduuyu ve krekileri gn doumun

dan bir saat nce kaldrd. Dalgakrann talar arasnda
* kck dalgalar oynayordu. Rzgr, beklendii gibi,
dalardan aa, karadan denize doru esiyordu.
stne i yam yelkenler ar ar ald ... Drt
bir yandan yaan emirlerin eliinde onalt krek ayn anda gcrdama
ya balad. Washur belli bir ezgiyle ritmi veriyordu. Koyu gri dalgala
rn iinden plak kayann ykselmesinden birka dakika sonra gem i
ler gneydeki belli belirsiz bir akntnn iine doru yol aldlar. Daduu yn ve deriden yaplm mintannn iinde yordu. Kimmu kaza
n doldururken ve Sharishu son krei de yerine balarken, Daduu
gzlerini krptrd. Yldzlar kaybolup hava mavi bir renk almaya
baladnda, iskele tarafndaki denize dalarn glgesi dmt.
Sonra gkyznn rengi griye dnd ve dalarn tepeleri keskin hat
larla suya yansd. Gimilmarduk mrettebatn yanma gittiinde, Dadu
u iskeledeki dmen yekesine geti.
Eer talihimiz yeterince yaver giderse, Meluchhaya en fazla se
kiz gn ve sekiz gece kald demektir. Sinmeani sol elini koltuk alt
na yerletirdi. D zensiz esen rzgrlar, bol bol krek ekm ek, yandan
ve karmzdan gelen ve srekli yn deien aknt. Yolumuzu kay
betmemeye alacaz. Intuya kadar iskele tarafndan hep karay g
rebileceiz.
Daduu Shindurrulun Shafadu-haritasndan gemilerin nereden
geeceini biliyordu: kesin bir belirleme iin ya da yolun uzunluunu
hesaplamak iin bu harita yetersiz kalyordu.

185

Akntnn gem iyi nasl ektiini hissediyor musun? dedi d

menci. Kil bardaklar ellerini styordu. Uzaklarda, dalarn zerinde,
sanki bir ate yanyor gibiydi. Direin stnde kck bulutlar ay
dnlanmaya balamt.
Daduu, Magana kadar uzun sre sa taraflarnda bulunan, im
di sancak tarafnda da beliren dalar grmeye alyordu. Suyun s
tndeki her rengi deitiren sis yznden hibir ey gremedi.
Bizi gneye srklyor dedi ve dmeni evirdi. Gne o tara
fa saklanyor, deil mi?
Ondan iki el genilii daha gneyde. Dalarn yerini iyice belir
le. Kendine yle de: Bu dan tepesi Hammurabinin burnu, oradaki
ise bir kadnn gs, dieri ise bir dii krlm bir testere. Aknt ge
nellikle aksi yndedir.
V e ne zaman -Daduu kocaman dalgalar dndke keyfinin
katn belli etm em eye alyordu- sonsuz okyanusa ulaacaz?
Bugn deil.
Rzgr batdan eserek onlar serinletti. Krekiler yelkenleri e
kitirerek daha elverili bir a verdiler ve bu sebeple dmenlerdeki
bask artt. Gne dalara doru ykseldi; ksa bir sre sonra ss his
sedilm eye balad. Daduu gem ide iki dzineye yakn gn douu ya
amt ve her defasnda ayn ey olmasna ramen kendi kendine her
birinin dierinden daha farkl olduunu sylyordu. leri doru bakt
ve dalgalar grmeye alt. Am a sisli ufuk izgisinden baka bir ey
gremedi.
skele tarafndan grnen sarms kahverengi, krmzms, siyah
dalar ok yava geiyordu. Gemiler, tpk yava koan bir koucu gi
bi hareket ediyordu. Suda bir alalp bir kalkan karnlar, artk yalnz
ca yavaa sallanyordu. Yelkenin glgesi leden sonra yer deitir
dii iin Daduu uyand. Gne dorudan gzlerine giriyordu. O sra
da Gimilmarduk ondan tarafa kk bir kuma yuman frlatt. Da
duu ayaa kalkt, gzlerini krptrd, sonra tekrar kapatt. Gzlerinin
nnde rengrenk benekler uuuyordu. Biraz bekledi ve sonra denize
doru bakt.

186

Band kafana sar, sere diye bard kaptan. Bizim yaptmz

g ib i
Gne tm kzgnlyla gemiye vuruyor, geminin iini kasp ka
vuruyordu. Daduu Gimilmardukun alnna geni bir bant sarm oldu
unu grd. Banttan aa burnuna kadar sarkan ince bir de tl vard.
Daduu nndeki kuma yuman zd, alnna sard ve iyice tuttur
du. Beyaz tl gzlerinin nne dtnde, yine her taraf ok iyi g
rebiliyordu, sadece sudan ve dalgalardan yansyan gz kamatrc k
daha ekilir bir hale gelmiti. Alnndaki yn ve ketenden yaplm ku
ma ise terini emiyordu.
imdi nasl? Daha iyi, deil mi? Hashmar dnda herkes g
neten korunmak iin bu garip band takmt. Daduu evet anlamnda
ban sallad ve iskele tarafndaki sarp dalarn giderek farkl grn
dn fark etti. Gemiler hl karayla olan mesafelerini hi deitir
meden koruyorlard.
ok ok daha iyi, kaptan. Daduunun vcudu terden srlsk
lam olmutu ve grtla kurumutu. Kafasn toparlamaya alarak
dalgn dalgn k tarafa yrd ve ban sallad. Scan altnda ok
uzun sre uyumuum. Bana gre i var m?
Washur mrldanmasn keserek kulandaki Dilmun incisini ov
du ve ak delii iaret etti. Sonra Kimmuya yem ek hazrlarken yar
dm edersin. stersen suya gir.
Burada m? Daduu reddederek ellerini kollarn sallamaya ba
lad. Kendimi ldrmemi mi istiyorsun?
Su sudur, U . Burada ya da baka bir yerde farkl deildir.
Kafasn sallayarak gemiden aa bakt. Sanki hl aa denizde
yol alyor gibiydiler. Sevgiliye doru bakt ve yelkenleriyle nnde
yarlan dalgalar inceledi. Dier geminin burnu havaya daha ok kalk
yor ve daha derine gmlyor gibiydi. Sanki nden gelen dalga gem i
nin tahtalarna daha kuvvetli ve daha grltl arpyordu. Omuzlarn
silkerek geminin ba tarafna gitti. Yelkenlerin glgesinin altnda du
rup deri kovayla denizden kere su ekti ve serin sular bandan aa
boaltt. Kendisini ikinci defa uykudan uyanm gibi hissediyordu.

187

Geminin zerinde deniz krlanglar uuuyordu; gvertedeki her ay

rnty izleyerek yem ek artklarn bekliyor gibiydiler.
Gnler sonra, gece yarsn saat gee, kaptan Gimilmarduk
Daduunun bacana vurup stne eildi.
Yara izleri neredeyse kaybolmak zere, U. An desenini ve
dmleri tandn m? Shindurrulun ricasn ciddiye aldm iin, g
zm senin stnde. Bu arada kimin sana kin gttn karabildin mi?
phenin Gz ay tanrsnn yldzna doru yelken am gidi
yordu. Dmen suyunun brakt kpkler sar-yeil renkte parlyordu.
A y ndan oluan kesik bir yol gemilerin yolunu bulmasna yardm
c oluyordu. Daduu buna benzer bir soruyu kendilerine Yedi Y ldz
diyen bir krekiden veya dmenciden bekliyordu, ama Gimilmar
dukdan deil. Duygular birden birbirine kart; Gimilmarduk da g
venini ktye kullanmazd. Derin bir nefes ald; o Shindurrulun sa
koluydu, bu nedenle sarhoken bile asla tacirin gvenini ktye kulla
namazd.
Eer anlamadm bir ey hakknda konuursam, sayn babam,
bana syle. Bir sandn stne oturdu. Saz rgler ve bunlar birbiri
ne balayan ipler gcrdad. Edubadan biri olan ve benden daha iyi
hesap yapan Avvelshammash, Sibit Nigalli adndaki byk gsl,
gzel bir kadnn oludur. Belki turashdumun olu da olabilir; ne
olursa olsun byk bir aptal olduu kesin. Bunu Edubbadaki herkes
sylerdi. O ikisini pazarda grmtm. Eer gerekten turashdumun
oluysa, o zaman aziz babasna kar pek de saygl davrand syle
nem ez.
Sana gerekletirilmesi g olan grevi veren kii diye mrl
dand kaptan.
Yine de deneyeceim .
Yelken yrtlacak kadar ok imiti. phenin Gz sakin de
nizde oynaan kk dalgalarn arasnda geen ay gittiinden daha
hzl gidiyordu. Direin etrafnda krekiler uyuyordu ve horluyordu,
ilerinden en ok horlayan ise Hashmard. Daduu ve Gimilmarduk
yekeleri zahmetsizce tutabiliyorlard; rzgr insan ferahlatyordu, s
cak ya da nemli deildi.

188

Babilde turashdumun kutsal bilgisinden arada srada pheye

dld geldi kulam a Kaptan dalgalara bakt.
Ben deil. Ben kim oluyorum ki? Daduu, sancak tarafnda
pelerinden ayn hzla gelen S evgiliye doru bakt. Aslnda bu konu
yu daha nce konumalydk... galiba imdi tam sras. imdi: Sibit Nigalli herkesin bildii gibi Sinbelaplimin sevgilisi. Bu durumda
Avvelshammash onun yar olu ya da vey olu oluyor. Shindurrul ba
na u an bulunduum yere gelebilmek iin baka adamlarn ihanet ede
ceini, adam ldrp cinayet ileyeceini syledi. kere beni ldr
meyi denediler. Kardaki dmencinin beni sevmediini ne zamandr
biliyorum. Neden? Ona ayn Jarimadada, Sinimeaniye ya da sana
davrandm gibi davranyorum, sayn babam. Ben asla Marinin ya da
Hammurabiye ait baka bir ehrin Rabianumu olmak istem edim . ntuya yaptm bu yolculua gelince... bunu Shindurrul istedi. V e
Hammurabi bana mhrn verdi.
Yelkenin belli belirsiz glgesi Gimilmardukun yzn ikiye
ayrd. Bir yan koyu dier yan daha ak grnyordu. Kaptann ksa
kahkahas krlan bir testi gibi yankland.
ShindurruFun terazisi. Onu ben de biliyorum. Senin kefen, U ,
artk daha fazla aa inemez. Baz adamlar zekidir, dierleri hrsl, ge
nel olarak birou ise gayet basit bir ekilde aptaldr. Sen ise eer do
ru anladysam, hrsl ve zekisin.
Baka bir seeneim var m, kaptan? Ailem ld ve Shindurrul...
Gimilmarduk eliyle susmasn iaret etti. Gzlerini ksarak bir s
re dolunay izledi ksk ve keskin bir ses tonuyla konumaya devam et
ti. Ksa ve kt: yani Sinbelaplimin yan dnmesi. Mari veya
herhangi baka bir yerdeki bir vezirin ya da Shindurrulun yannda
sayg duyulan ve zengin olabilecek bir adamn babas olarak dertsiz
bir ekilde yalanrd. Shindurrul seni seti: Sibit N igallinin, Sinbe
laplim in ve Avvelshammashn planlar suya dt. Senin yznden,
Daduu. Eer lrsen belki bizim le yola kacak kii Avvelshammash
olacak, ya da vezir...
... saygdeer Avvelninurta... Daduu konumamas gerektiini
hatrlad ve omuzlarn silkti.

189

Doru. Bir ehrin Rabianumu ve Hammurabinin gven duydu

u kii olarak, o daha iyi hesap yapan nerirdi.
Uzun sre birbirlerinin gznn iine baktlar. Daduu srtndan
aa souk terlerin boanmaya baladn fark etti. Ben Awelsham masha hibir ey yapmadm dedi fsldayarak. O rahibi pek tan
mam. Sibit Nigalli de beni niye ilgilendirsin ki? V e de dmencinin
nefreti? Biliyor musun; bu bakalarnn oynad bir oyun tahtasnn
stndeki bir piyondan baka nedir ki?
Gimilmarduk ayaa kalkt, gcrdayan hasrlara yasland, yann
verdii stnlk ve tecrbeyi yanstan souk bir ses tonuyla cevap
verdi:
Artk karndakilerin kim olduunu biliyorsun. Onlara hibir e
yi kantlayamazsn. Henz deil. Kendini tehlikelerden uzak tut. D o
ru olan yap. Dostlarna gven ve gvenmediin insanlardan uzak dur.
Baz insanlar onlardan farkl olduun iin senden nefret ediyor. yi y
rekli olduun gzlerinden okunduu iin ... Alalgerin enle konuur
ken gzlerinin kaymaya balamasn baka trl nasl aklayabilirsin,
U ?
Bilmiyorum.
O zaman bu gzel gemide bunu bilmeyen tek kiisin. A y san
cak tarafna doru ilerlemi ve ykselmiti. Geminin k tarafna bem
beyaz bir k dmt. Daduu suskun bir ekilde Gimilmardukun
yzne bakt Gelecek gnlerden ve aylardan belli belirsiz korkmaya
balamt. Gimilmarduk onu koruduu halde, kanalda uradklar
kanl saldrnn sabahnda hissettiklerinin aynsn hissediyordu: arka
dalar olmasna ramen perian aklyla ba baayd.
imdi her eye baka bir gzle bakmaya baladm. Benimle ko
nutuun iin sa ol, kaptan.
Gimilmarduk iinden glerek gverte kapaklarn gsterdi.
arapla dolu bir kadeh, benim tlerim kadar deerlidir, Sibaru. Hadi bize iecek bir eyler getir.
Daduu tereddt ederek ayaa kalkt. Uarak gidiyorum, kaptan.
Sol elindeki gaz lambasnn nda phe'nin kamna inip ie
cek bir eyler ararken, gitmeyi planladklar yer geldi aklna. Orada,

190

dedi kendi kendine, Sinbelaplim geici olarak nefretini unutacaktr.

Byk bir yudum arap iti ve elindeki testiyle tekrar koarak geminin
k gvertesine kt. Gimilmarduk ban ne edi ve suskun kald.
Y z ifadesi bundan sonrasn Daduunun dnmesini istediini sy
lyordu; en azndan gne doana kadar.
Gne, geminin k blmnden grnen ate krmzs bulutlarn ar
dndan batmak zereydi. Kocaman ve yass bir tabaa benziyordu. Daduu, gne doduundan beri, karayla olan mesafelerini hl koruma
larna ramen, dou ynne gittiklerini biliyordu. nk gne gem i
nin burun tarafndan el genilii daha sadan domutu. Sinimeani
memnun, fakat arm bir ifadeyle, rzgrn hl gemilerin dostu o l
duunu sylem iti. Neredeyse be gn ve gecedir batdan esiyordu,
beraberinde frtna ve yamur da getirmemiti. Akntlar grnmez bir
gle gemileri iki kere rotalarndan karmaya alm t, fakat gelgit
ler phe'yi ve S evgiliyv yine abucak douya giden yola ekmiti.
D izi dizi kayalardan oluan ky terk edilm i grnyordu; krlm,
yangndan ve ar yamurlardan km bir duvarn grntsn an
dran sahilin st ksmlarnda yuvarlak hatl dalar boy gsteriyordu.
Ulalamayacak kadar uzakta, ta karann i ksmlarndaydlar. Uzakl
tahmin etmek imknsz gibiydi. Dalgalarn ykad, kzl kaya du
varlarn arasnda, birbiri arasnda uzak mesafeler olan palmiye aala
r, darmadan olmu dallarn savuruyorlard. Su ve sszln arasnda
kocaman kumsal uzanyordu; sonra gemiler, neredeyse ryp gitmi
olan bir orman boyunca yol aldlar. Birbirine dmlenmi kklerini
batakla salm olan garip bitkilerin tepesinde ku srleri uuuyor
du. Bir an iin denizin rengi deiti ve etraf kfl bir koku sard. Bir
keresinde s bir koyun yanndaki alak bir kum tepesinin yanndan
getiler. Buras clz aalarn ve sazlarn yetitii ender yerlerden bi
riydi. Bu zavall bitki topluluunun iinde, lklarla gem ilere doru
uan yzlerce byk ku barnyordu. Bo su testileri gverteye tanp
diree baland ve ileri deniz suyuyla ykand; gne kerpileri kuru
tuyordu. Son su testisinin iinde yalnzca bir gurdan biraz daha fazla
tatl su kalmasna ramen, adamlar olduka sakindi. Dalgalar, pembe

191

grnml sarp kayalara arparak kpryordu, adamlar geceleri ok

uzaktan gelen gk grltsn duyuyor ve ay altnda parlayan
kpkleri grebiliyordu.
Dalarn tepesinde bazen bulutlar oluuyor ve daha kyya var
madan dalyorlard. Deniz srekli renk deitirmeye baladnda,
Gimilmarduk ve Jarimadad dmeni karaya doru evirdi. Gemiler s
suda ilerlem eye balad, ta ki kyda belirgin bir girinti grnnceye
kadar. Gne doduktan bir saat sonra, tuzlu su glne alan ve n
bir kayayla kapanm olan bir geidin yanndan getiler. imdi, bu s
suda, dalgalar kprerek kntl talara, akllara ve koyu kumlara ya
da kayalara arpyordu. Kumsaln ve alak kumullarn ardnda, canl
yeil bir alanda palmiye dallar grnyordu. Bundan ksa bir sre
sonra Sheheru barmaya balad.
Orada, arka tarafta! yi suyu olan bir nehir... ve palmiye orman!
Bu manzaray grmeyi uzun sredir bekliyorduk!
Gimilmarduk ve Sinimeani kahkahalar atyor, bararak gverte
tahtalarnn zerine diz kyorlard. Daduu omuzlarn kaldrd ve
gverte boyunca kyya bakt. Sonunda yelkenin arasndan nehrin a
zn grmeyi baarmt. Her iki kysnda da palmiye aalar bulunan
kk nehirde, birka balk kay yzyordu. Kaptan, ellerini az
nn kenarlarna dayayarak, Sevgili'ye doru seslendi:
Yelkenler fora! Herkes kreklere! Nehri bulduk. Ve de iyi suyu!
Jarimadad eliyle iaret edip karay gsterdi.
te, yine baardk! Marduk akna! Sizi izliyoruz.
Kimmu, Hashmar ve Sharishu uzun krekleri suya indirirken,
Daduu dierleriyle birlikte yelkenleri serenlere ekiyordu. Gne en
yksek noktasna ulatnda, adamlar kuzey ynne doru krek e
kiyorlard. Gemiler nehrin akntsna kar ilerliyordu. Balklar ka
yklaryla kulbelere doru yol alyordu. phe, suyun dibindeki a
kllara srtmeye baladnda, az sayda kyl onlar karlamak iin
kyya yaklat.
Fakat bu olaydan iki gn ve yarm gece sonra, deniz dier yz
n gstermeye balad. iddetli bir frtnaya tutulan gemiler, mthi
bir ekilde yalpalamaya balamlard.

192

V e bir gn sonra kendilerini gerek bir kasrgann tam ortasnda

buldular. Dalgalar durmadan artan bir gle gemilere arpyor, srlsk
lam olmu adamlarn stne hmla iniyordu. phe iskele tarafna
doru iyice yatt ve dalgann stnden hzla aa kayd. Rzgr uulduyor, dalgalarn stndeki kpkleri datyor, yelkenleri iiriyor ve
halatlarn birbirlerine arpmasna neden oluyordu. Bir sonraki dev dal
ga n tarafa vurdu, byk bir grltyle ikiye ayrld, kpkleri gem i
nin ta yelkenlerine kadar ulat. Gverteden taan su geminin iine
dolmaya balamt. Gimilmarduk ve Sinimeani titreyen yekelere s
kca sarlmlard. Daduu kemerinden geirdii ince bir iple, kendisi
ni onlarn arasndaki bir diree balamt. Bask gkyznn altnda
ki phe tekrar bir dalgann stnde yukar ykseldi ve dalgay yard.
Sanki batmak ister gibiydi. Gverte su iinde kalmt. Adamlar nefes
lerini tuttular; bir an iin kasrgann hzn kaybetmeye baladn his
setmilerdi. Gemi belirsiz bir karanln iine dt, dalgalar tarafn
dan yakaland ve derinlerde kayboldu.
Daduunun kafasnda binlerce dnce dnp duruyordu. inde,
deiik aralklarla artan ve zaman zaman hafifleyen, dile gelm ez bir
korku vard. ki gece ve bir gnden beri kafasn toparlayamaz haldey
di. m-Gig, yani Kara Frtna , dalgalara ve gemilere hakimdi. Taze
su ve erzak alp karadan ayrldktan hemen sonra, Hashmar ve G im il
marduk birbirlerine garip garip bakmaya balamlard. Daduu bunun
ne anlama geldiini anlayamamt. Ama gkyzne bakp bat tara
fndaki ufukta havay karartan bulutlar ve dalgalarn stndeki prlt
y grd vakit, onlar bekleyen tehlikenin ne olduunu tahmin et
mekte gecikmemiti. Kaptann ses tonundan ona yanlmadn ispat
ediyordu. Gimilmarduk onu el iaretiyle geminin k tarafna arm
t.
Frtna geliyor dedi. m-Gig dediimiz kasrgann ortal na
sl kasp kavurduunu henz yaama frsatn olmad; biz ise birka ke
re grdk. Bu civarda snabileceim iz bir koy yok. Gvertenin altna
in ve saa sola arpabilecek her eyi bala. A tee dikkat et. Adamlar
ne yaplmas gerektiini ok iyi biliyorlar. Gne battktan iki saat
sonra kasrga bizi yakalayacak.

193

Baklarn Daduunun gzlerinin iine dikip, onu sakinletirme

ye almt.
Bu olay seni korkutacaktr, U. Am a bu da yolculuumuzun bir
paras. imdiye kadar sren hafif rzgrlar, tanrlarn bize bir arma
anyd. Dndnden daha abuk M eluchhada olacaz. Hashmar
sana ne yapman gerektiini syleyecektir. Kaptan glmsedi. Bunu
atlatacaz, Sibaru!
Islak ve karanlk iinde geen saatler ve dinmek bilmeyen uul
tularla dolu bir gn, gem iye ve gverteye grltyle arpan dalgalar;
gemi kh dalgann tepesinde kh onun vadisinin iindeydi. Ay ve y l
dzlar olmakszn karadaki, kydan uzakl pek tahmin edilem eyen
her nem siz ayrnt hi olmad kadar net grnyordu: adamlar sa
dece tuzlu bir tad olan su ve slanm birka dilim ekmek yemilerdi.
Kaptan veya dmenci, krekilerle birlikte bir an olsun yekeleri ve k
rek saplarn gevek brakmaya cesaret edemiyorlard. Daduu onlara
yardm ediyordu ve nbetlee saplar tutmay deitirdiklerinde, yeke
lerden birinin bana geiyordu. Gemi, dalgalarn kendisine her arp
nda iddetle sarslyordu. Daduu her sarsnty beyninin iindeymi
gibi hissediyordu. O sra aklnda yalnzca bir tek dnce vard:
A d a d n Sevgilisi neredeydi?
Kimmu, Sharishu ve Talqam slak battaniyelerin altnda, iplerle
diree bal bir ekilde oturuyorlard. Onlar da, yekelerin bandaki
adam gibi sarslyor, havaya zplyor ve tekrar gverteye arpyordu.
Herkes olabildiince, mmkn olan her yere skca tutunup kendini
em niyete almaya alyordu. Sancak tarafndan gem iye bir kez daha
dev bir dalga arpt ve kpkler saarak doruca dmencilerin srtna
indi. Tuzlu su, gzlerini ve vcutlarndaki her kk yaray yakmaya
balamt. Daduu lesiye korkuyordu. Ara sra szan bir k adamla
rn yzne vurduunda, Gimilmardukun glmsemesini ve garip be
yaz gzlerindeki umudu grr gibi oluyordu. Dalga var gcyle Dadu
unun srtna arpt, onu yere devirdi ve yekelerin stne savurdu.
Gmleinin kolu bir yere takld ve yrtld, midesine sert bir ey arp
t. Daduu, Gimilmardukun kendisini omuzlarndan kavradn ve
tekrar ayakta durmay baarncaya kadar tuttuunu hissetti. Geminin

194

penceresine bir glge dt; phe iskele tarafna doru yatt anda,
Washur deri kovann iindeki suyu gverteye boaltmaya balamt:
Suyun bir ksmn sintinenin iindeki bakr kaptan ekmiti. Daduu
srekli tekrarlayp durduu bir dncede minicik bir umut nn
yandn grd - eer kreki, yklerin bulunduu blme srekli su
dolduu halde, sakin sakin sintinedeki suyu boaltmaya alyorsa,
lm korkusu tamyor demekti, o zaman bu adam gerekten geminin
batacana ve mrettebatn mahvolacana inanmyordu. O halde ken
dinin korkmas yalnzca tecrbesizlikten mi kaynaklanyordu? Fakat
bu dncenin fazla faydasn grmedi. Hl lecekm i gibi korkuyor
du. Yzne arpan tuzlu su gzlerini ylesine yakt ki, bir sre iin on
lar aamad. skele ynnden ykselen, k gverteyi uzun uzun sar
san ve adamlar gvertenin zeminine arpan bir sonraki dev dalgay da
bu yzden gremedi. Ufukta bir parmak kalnlnda aydnlk bir erit
grnyor, karanlk yava yava yerini aydnla brakyordu. Hilik
ile zlenen gne arasnda bir renge brnm erit, olduka ar
bir ekilde yaylyordu; kara bulutlardan oluan derinin altnda kzla
alan bir damar gibi. Uuldayan rzgrn sesi deimiti ve dalgalarn
kpkleri azalr gibiydi.
Gn aardndan beri neredeyse hi rzgr esmedii iin, scaklk da
yanlmaz bir hal almt. Daduunun kalarnn arasndan ter szl
yordu. Birden mrretebat sessizce, esneyerek ve konumadan geminin
her kesinden kp, ana direin dibinde toplanmaya balad. Hep bir
likte t karmadan Daduuya bakmaya baladlar. Daduu kendini
rahatsz hissederek neler olup bittiini anlamak iin etrafna baknd.
skele tarafndaki krei geminin k tarafna ekmi ve halatlarla sk
ca balamt. Yarya kadar yrtlm ve artk neredeyse hi kprdama
yan yelkenlerden su damlyordu. Gne, daha nce hi yaamadklar
bir kavuruculuktayd. Gvertedeki sular buharlamaya balamt bile.
Gimilmarduk U kere konumaya alt, fakat ksrp tkrd iin
yarda kesm ek zorunda kald.
U ne zamandan beri kreklerin banda?
Bir l gibi yere yldndan beri, Damgar Kaptan. Sinimea-

195

ni srtt. Hepimiz yar l gibiydik. U dinlendiimi biliyordu. Eer

am an lanetledii o frtna tekrar balasayd, gverteye kardm,
emin olun.
Hashmar ban kaldrd, suskun bir ekilde etrafna baknd ve
mrldanarak kfr savurmaya balad.
Tamam, nemli deil. imdi kk gidip iyice uyusun. Talqam!
Alktan lmek zereyiz.
Gverte kapaklarn amama yardm et dedi Talqam, Kimmuyu kolundan tutarak. Aadaki her ey su iinde.
Hashmar zorlukla kendini geminin k gvertesine ekti. Perian
bir hali vard: Darmadank sann ve sakalnn telleri arasnda tuz
zerreleri ldyordu. Gneten yanm yz gri bir renge brnm,
kabarm ve kirlenmiti. Gzleri i ve kpkrmzyd. Ter iinde kal
m vcudu ve nefesi ac ac kokuyordu. Glmseyerek nce Daduuya sonra da ellerini gzne siper ederek -parmaklan titriyordu- ok
yanusun engin sularna bakt. Hi dalga yoktu. Suyun yzeyi, sanki in
ce bir yamur yayormu gibi grnyordu. Sar gsl ve sar ka
fal, adam byklndeki kular kanat rparak geminin arkasndan
getiler ve lk attlar. N e kara, ne de dier gem i, ortalkta yoktu.
Kaptan ve dmenci geminin ba tarafndan aa hacetlerini giderir
ken, Daduu ve Hashmar bir rperti ald. Daduunun da dierleri gi
bi sesi kslmt. Hl sendeliyor ve skca yekeyi tutuyordu. Ayak
parmaklar da parmak ular gibi uyumutu.
Bu tanrlarn pislii. Hashmar Daduuyu yavaa kenara itti.
Drt gn ve drt gece, U. imdi artk iyi bir denizci saylrsn, deil
mi?
Ben... yzlerce defa ldm.
Anlyorum. Son defasnda daha az srmt-ve bu kadar kt
deildi. yi gemi, ha?
Birka sz ve birka hareket cevap olarak yeterliydi. Daduu tm
vcudunu ar ar esir alan yorgunluu hissetm eye balamt. Ban
ne doru sallad ve ksk sesiyle fsldamaya balad.
Sevgili nerede? Kara bu tarafta. Neredeyiz biz?
Hashmar ona merdivenleri inerken yardm etti.

196

Sonra. imdi ykan ve yatp uyu. Korkma, baaracaz. Bizi

uyandrmadn iin de sa ol.
Daduu ban edi ve Gimilmarduka bakarak gz krpt. Onu
kollarndan tutan kaptan ve dmencinin yznde donuk bir glmse
me belirmiti. Daduu, Sharishu ve Sheherunun neden direin her iki
tarafndan serenlere trmandn tam olarak anlayabilmi deildi. Fr
tna gelmeden, tam zamannda katlayp direklere baladklar yelken
lerin iplerini zm eye baladlar. Yelkenlerin bal olduu talar g
rltyle gverteye doru indi.
Hibir eyi dert etme. Biraz sonra scak bir ay ieriz dedi kap
tan. O zaman seni uyandrrz.
Daduu bir eyler fsldayarak geminin ba gvertesine doru
ilerledi ve skca tutundu. Gzleri kendiliinden kapanveriyordu. Y
kanmaya bile derman yoktu, bu yzden bunu denemedi bile; indeki
o amansz sava nihayet dinmiti. Ba gvertenin altndaki lo koridor
da sendeleyerek ilerledi, bulduu ilk slak battaniyeyi ekti ve yataa
uzanarak gerindi. kere nefes alp verdikten sora, stnde kurumu
ter ve tuzun, yara ve kesikleri kandrdn hissetm ez olmutu. D o
kuz saat sonra gemi ve mrettebatn tanmakta glk ekti Daduu.
Yelkenler rzgrda dalgalanyor ve birbirine arparak grlt kar
yordu. Bu ses ve duman onu uyandrm olm alyd. Gimilmarduk ile
Sinimeani, ykanm ve tra olmulard. Her ikisi de sakaln dzelt
mi ve vcutlarn yalamt. Bakr kaplar, ate ve o kocaman kazan
gverteye karlmt. Kimmu ona kilden yaplm bir bardak uzatt.
Daduu, araba yatrlm bitkilerden yaplan scak ve iyice tatlandrl
m ay byk bir itahla iti. O kadar hzl iiyordu ki, ara sra durup
nefes almas gerekiyordu. Gvertenin stnden tatl su akyordu. Y el
kenlerin stnde, bulut eklinde tuz izleri kalmt. Gkyznde hl
bulut yoktu. Daduu kendine gelm eye alt o an dmenci bard:
Hey, gemidekiler! S evgili! Orada, gneyde.
Adamlar geminin kysna kotular. Ufukta dier gem inin yelken
leri gne vurduka belli belirsiz grnyordu.
Biz onlar gryorsak, onlar da bizi gryor demektir dedi Talqam ban sallayarak. Marduka krler olsun.

197

Havann korkun ss, gn boyunca gem iyi slatan sular buhar

latrp, bir para kuruttu. Sintinenin en derin blm boaltlmt,
iindeki kap bo gibi grnyordu. Ykanmak ve bulak ykamak iin
ayrlan suyun kalanyla geminin i duvarlar ve gvertesi ykanmt.
Hashmar geminin ba tarafna inen merdivenleri iaret etti.
Otur, dmenci U. Ykanp yalandktan sonra seni ben tra
edeceim . Shaduq?
Bir bardak daha ay uzattlar. Daduu olur anlamnda ban sal
lad. Gimilmarduk onu neeyle selamlad. Kaptan, belindeki kuak d
nda tamamen plak olarak dmenin arkasndaki oturaa uzanmt.
phenin dmenini ayak parmaklar ve baldryla idare ediyordu. Ge
m i, ba tarafnda dalga oluturmadan ve arkasnda dmen suyu brak
madan ar ar kuzeydou ynnde sallanarak ilerliyordu.
Daduunun yznde aresiz bir ifade vard. Shaduq. Hayret
iindeyim! Sanki... bilemiyorum. Scak, rahat, sakin - hl tam olarak
kendime gelebilm i deilim .
Birka battaniye, cppe, Daduunun yrtk gm lei, petamallar
ve yrtlm paralar kurumalar iin gvertedeki halatlara aslmt.
Adamlar hi acele etmeden davranyorlard. Henz ok iyi gremedik
leri sahilin stnde ince bulutlar oluuyor ve akam gneiyle birlikte
parlyorlard. Hashmar, eliyle Daduunun gznn stndeki ilii
yoklad.
Laf aramzda, bak dvs. Kalarn kaldrd, sa kan
dierinden daha yukar. Lanet, iyi dayandn ve ok iyi davrandn, ser
e. Artk acemi bir aylak deilsin. Herkes ayn fikirde.
Daduu iinden ykselen sevinci iliklerine kadar hissedebiliyor
du. ok uzaklardaki yumuak kumullara evirdi baklarn; frtnann
yol at korku sanki bir insan mr geride kalm gibiydi. Sesinin
tekrar tok ve gr ktn fark etti. vg doju szlerin beni ok mut
lu etti, Hash. Dnyann sonu gibi grnen o frtnay atlatabileceimi
zi hi sanmyordum. aylak ya da deil; lecekm i gibi korktum. Ger
ekten.
Hashmar sustu ve ban birka kere ne doru sallad. Ellerine
ya damlatp boynuna srd.

198

Biz de yle. Am a - ntuya varmamz bekle. A sl cennet te

orada, Dilm unda deil. Biraz daha yolumuz var: imdi seni tra ede
yim mi? Yoksa M eluchhanm ak klelerini korkutup karmak m is
tersin?
Beni tra etmeni tercih ederim. Peki Meluchha nerede?
Hashmar elindeki ya testisini sallad.
Orada, karda bir yerlerde. Yarm sene nce neredeyse, yine o
ayn yerde.
Gld ve Daduunun kulan yakalayp onu tuzlarn, kpk ve
sakal artklarnn arasndaki tahtalara dayad.

Yava yava ve hi ac vermeden, neredeyse nem sizm i gibi ama o l

duka belirgin bir ekilde ailesinin evi, okulu, Babilin pazar yeri, Tiriqan ve Shindurrul, Alalger ve denizde geirdii o saysz gn ve gece
geti Daduunun gzleri nnden; uzun ve derin bir uykudan uyan
mt, akl da bedeni kadar dinlenmi ve dinti. Yaad na geri dn
dnde, gznn nndeki hayaller dalmaya balad. Gkyzndeki yldzlar serin havann iinden ona gz krpyordu; aralarndan Shallamatu ylan denilen yldz, Kraln ansn Sadalmelik ve Sadalsud
adndaki yldzlar, Dnya ansn ve Balk A zn seebiliyordu.
Saat gecenin onikisine gelmek zereydi. yice kurumu olan bir batta
niyeyi altna sererek geminin k gvertesine uzanm, srtm sancak
tarafnn duvarna vermiti. st brandayla kapatlm olan k tarafta
ki lambalar sakin sakin yanyorlard. Gece rzgr gelip geiyordu ve
gemiyi gittike karaya doru srklyordu. Gimilmardukun tahminle
ri de kesin deildi: Meluchha, geminin ara sra burnunu evirdii ileri
deki bir yerlerde olmas gerekiyordu. Daduunun baz kaslar hl o l
duka szlyordu ve bu ona atlattklar o korku dolu anlar anmsatyor
du. Artk bir geminin ve bir mrettebatn en fazla nasl bir frtnaya da
yanabileceini biliyordu. Daha kts olabilir miydi? Buna hi phe
si yoktu, bu yzden kafasndan bu dnceyi hzla uzaklatrd. Gimilmarduk hayatndan memnun bir ekilde iini ekti ve tayfalarn horla
malar arasnda konumaya balad:

199

Uyank msn, U?
Evet.
Onbe dakikalna yerime bakar msn? Biraya bir ey olm a
m. Sen de bir bardak ister misin?
Daduu ayaa kalkt ve Sevgilinin na bakt. Arkalarnda, is
kele tarafndan ok uzakta grnen k biraz daha bymt. Evet,
ltfen.
Geminin dndaki karanlkta su rltlar duyuluyordu. Kaptan
elinde, birbirine arparak grlt yapan az mhrl bir testi ve iki
tahta bardakla birlikte dnd. Dikkatlice stndeki mumu syrd, ku
laklarnn arkasna takt iki kam ekti ve bardaklar doldurdu. Bir
den ylece donakald sanki. Yerdeki tahta zem ine dklen birka
damla bira, k demeti iinde kprmeye balamt. Testiyi tutan eli
ni kaldrd ve iskele tarafn iaret etti. Orada, gryor musun,
U? Talih hep bizden yana oldu ve btn tanrlar bizim leydi.
Daduu, arkasnda yanan lambann n engellem eye alarak
karanln iine doru bakt.
Meluchha m , kaptan?
Gimilmarduk ona doru dnd. Yz aydnlanmt ve gzlerinin
ii parlyordu.
Evet, Sibaru dedi. Meluchha. Yarn akam ya da yarndan
sonraki sabah varm oluruz.
Daduuya bardan birini uzatt. Sessizce biralarn yudumlarlarken, ufuktaki o kck kaybetmemeye altlar.
afan skmesine yaklak saat kala, Daduu dmende tek
bana oturuyordu: Son nbeti o devralmt; vcuduyla birlikte d
nceleri de kk dalgalarn ve nnde uzanan engin denizin sakin
ritmine kaplm sallanyordu. Geminin tahtalar yavaa gcrdyor,
burnuna arpan dalgalar aprdyor, dier geminin kk karadan
gelen k kadar net olarak Daduunun gz alyordu. Ban kald
rp yldzlara bakt, sanki zihnindeki sorularn cevaplarn gkyznde
arar gibiydi. Bilinli olarak geirdii onca yla geri dnp dnme
zahmetine katlandnda, sadece kendi kendisine kar bir eyi ispatla
m oluyordu: onun, u horlayan krekilerden daha fazla beklentisi

200

vard kaderden. Baba yerine koyduu adamn azndan kmam olan

isteklerini bile yerine getirmeye alt halde, kardaki geminin d
mencisi ondan nefret ediyordu.
Dnceleri bir anda durdu. Siachu, Bir Glck kaybolan kz
kardei - karld andan itibaren geen uzun sre ierisinde, ayrl
n verdii ac kederli bir anya dnmt; onu bir daha asla gre
meyecekti. Gmenler, kei srleriyle birlikte bat tarafnda kalan
ln bir yerinden dierine dolap duruyorlard. Onu grse bile tanya
mazd zaten. Kader, bunu Edubbada renmek durumunda kalmt,
daima gl, kudretli insanlar sever ya da cezalandrr.
Ama bazen de Utuchengalin olu gibi kk, gen insanlara da
iyi yzn gsterebiliyor diye fsldad. Kendine gvenmiyor deildi,
dierlerinin onu kabul etmesini ve sayg duymasn istiyordu ama yan
l beklentileri yerine getirmek iin pek aba harcamyordu. natyd,
hedefi ise karada grnen k gibi belirsizdi, yine de bu hedefe doru
yapt yolculuun her gn hayatndan memnun olabilmiti.
Sadece o garip srlarla deil. Shindurrulun maskesi, buna hi
phesi yoktu, bavezirin omuzunun stnden Marduk Zigguratn
geip, kaln duvarlar aarak sarayn iini gsteren ince atlaklarla do
luydu.
Daduu irkildi, kaybetmiti. Yerinden srayp ay nda
parlayan dalgalar aarak ilerileri tarad ve rahatlayarak derin bir nefes
ald. Uzaktaki o iki el geniliindeki kck k, sancak tarafnda he
men geminin burnunun yannda titrek titrek ldyordu.

201

15. L LMANI

*- ^
Edubbada bundan sana hi sz etmediler, deil mi
g f c n . ' U ? Gne Kimmunun sa kulandaki yuvarlak, g H r T " , m ve altndan yaplm kpenin stndeki inciye vuruyor ve etrafa parlak nlar sayordu. Daduu, ter iinde
kalm alnn bir bezle sildi ve hi konumadan ban sa
a, sola sallad. Etrafa yle bir gz gezdirdii halde, grdklerini he
nz ne anlayabilmi, ne de belli bir dzene koyabilmiti; phe, k
reklerle yar tuzlu suyun ve neredeyse hi hissedilmeyen akntnn
iinden kumlu bir sahile doru gtrlmt. imdi ise k tarafn sa
rya alan kahverengi kumlarn oluturduu bir kumulun yamacna
vermi, ylece yatyordu.
Meluchha bu ite. Byk koyun stndeki gkyznde bir tek
bulut bile yoktu. Hava ok scakt. lerilerde kerpiten yaplm , kah
verengi evler vard. atlar samandan yaplm bu evlerin sanki her
an tutumaktan korkar gibi bir halleri vard. Gne, hibir kprt gs
termeyen suyun stnde, sv gm gibi parlyordu. Sahilde onlardan
baka be gemi daha vard. Gemilerin burnundan suya inen ve apa
talarna bal olan halatlar da, gemiler kadar hareketsizdi. Buna ra
men yz akn ev bulunan bu yer l bir ehir saylrd. Sahildeki in
sanlar, tahtalar sarkm iskelenin stnde ve cansz palmiyelerin altn
daki duvarlarn arasnda omuzlar ne dk bir ekilde -Daduuya
yle geliyordu- tembel tembel yryorlard. Derince bir nefes ald, a
zna girmi olan kumlar geminin duvarndan aa tkrd ve tekrar
lad: Prl prl ldayan ihtiamn liman bu ite. Meluchha.
Garip bir yer, U . Sinimeani kendini hzla, Kimmu ile Daduu

202

arasnda kalan yamuk gemi duvarna doru att. Olduka gsterisiz.

Kuyu suyunun tad ok garip. Burada Hammurabinin yasalar bile
hibir anlam tamyor. Ama bu insanlarn hepsi ok zengin. Elini yu
kardan aa indirerek evredeki dier her eyden daha yksek olan
bir aacn glgesinde duran Jarimadad ve Gimilmarduka doru iaret
etti. Hi kimsenin yz glmyor. N e kadar hznl bir liman.
Sevgili, hemen phenin yanna demir atmt. Aralarnda yirmi
arn gibi bir mesafe ya var ya yoktu. Daduu yanlarndaki bu gem iye
doru bakmaktan kand; Sinbelaplim gvertedeki krekilerle birlik
te yklerin bulunduu blmn kapaklarn ayordu. Meluchha dalga
larn vurduu kayalklarn ve alak ta setin dier tarafnda, kahveren
gi bir l dzlnde yer alyordu.
Yryerek hemen hemen saatlik bir yol tutan i kesimlerde,
derin kvrmlar olan plak tepeler ykseliyordu. Bunlarn ardnda,
kuzeyde yer alan bilinmeyen bir lkenin snrlarn izen aasz bir
arazi bulunuyordu. Koydan dalarn eteklerine doru bir orman ykse
liyordu; sahilde ard arda dizilmi kocaman aa gvdeleri vard. Ku
mullarn kvrmlar arasndaki kurak topraklarda bir tane yeil ot bile
grnmyordu. Tanrlarn armaan olan yamurlar uzun aralklarla
yamaya baladnda kk dere taar ve dere yatann kenarndaki
beyaz talar su altnda brakrd. Kahverenginin yalnzca bir tek tonu
nun hakim olduu bu yerde, beyaz talar evreyle tezat tekil ediyor
du. zerlerine vuran gne n, donuk imek gibi geri yanstyor
lard. Gimilmarduk parman azna gtrp slk ald ve onlara
el sallad:
Listelerin, gen tacir dedi dmenci Daduuyu drterek. ini
tamamen unutma.
Daduu baklarn kerpi duvarlardan zd ve birbiriyle didien
bir dzine kadar martnn stne evirdi. Sonra soru dolu bir ifadeyle
Kimmunun koyu gzlerinin iine bakt.
Shaduq. Sanrm geminin iindeki nemin kurumas iin btn
gverte kapaklarm amalyz. Nelerin boaltlacan biliyorum .
ki saat sonra mallarn ou denizin st blmndeki kumlarn
stne tanmt. Yklerin ou gem iye giren suyun tuzlu izlerini ta

203

yordu. Daduu gem iye doru baktnda dalgalanan scak havann

iindeki grntlerin titrediini fark etti: Sendeleyerek yryen krek
ilerin bedenleri bklyor ve sanki dnyordu. Nemli hava grnt
lerin eklini ve renklerini srekli deitiriyordu. Dilm undan getiril
mi olan bazalt bloklar gverteden aa atlyor ve gcrdayarak kum
larn stne dyordu. Washur, kendisine doru atlan kalay klele
rini yakalayp, geminin arka tarafnn yanma dikkatlice istifliyordu.
inde deerli eyalarn bulunduu sedir aacndan yaplm sandklar,
sallanan bir kule gibi st ste dizilmiti. Daduu listesinin stne ince
izgiler ekmeden nce her eyi drt kere sayyordu. Eildii yerden
dorulduunda Gimilmardukun yannda dikildiini ve srekli ensesi
ni kadn fark etti:
A celem iz yok, U. Burada drt, be gn kalrz. Saygdeer tacir
Kanaddu buraya gelmek zere yola kt, yarn burada olacak. Eksik
olan bir ey var m?
Y ok. Deerli eyalar gemide mi brakaym?
Bu iyi olur. Geri burada kimse bunlar almaya deer bulmaz,
ama yine d e... Bugn karaya kp yem ek yiyebiliriz. Fakat gece ge
mide uyumalyz. Merak etme, kalaylan kimse almaz. Shindurrulun
M oenshtara neler yolladn biliyor musun?
Efendim! Daduu kollarn kaldrd. Bu lanet listeleri artk ez
bere biliyorum. Evet! Onlar harfi harfine biliyorum.
N e gzel. Gimilmardukun yznde buruk bir glmseme be
lirdi. Karada daha iyi bir denizci olduunu unutmuum!
Aalarn ve evlerin uzun glgeleri kumsaln, gemilerin ve dur
gun suyun stne dmt. Ormanla koy arasnda kk ku srleri
cvldayarak uuuyordu. Kaptan sesini alaltarak konumaya balad.
Si baru! Bu liman Babil, Dilmun ya da Magan limanna benzemez.
Burada ok garip insanlar yayor. Her eyi dilediince incele, fakat
sakn onlarla konuup ilerine karmaya kalkma. Buras ntu Nehrinin azna gelmeden nceki son liman olduu iin, her gemi iin
ok nemlidir. Kimse buraya gelmekten pek holanmaz. Buradaki c
lz liman yosmalarn da unut. Gemide, Hashmarn yannda kal. Bura
daki insanlar ok iyi ama ok ac yem ek piirirler: Tam Meluchha in-

204

sanma gre. Dorusu burada gmlmek istemezdim. Zaten buras kk

salnacak bir yer de deil.
Ne demek istediini anlyorum, Gimil. Daduu, Meluchha hakkndaki dncelerinin hakl ktn grd. Tayfalar nerede yemek
yiyeceim izi biliyorlar m?
Gimilmarduk ban evet anlamnda sallad. Gnein sudaki aksi,
uzun sre eriyen gm olarak kalmad, gittike kaynayan gme
dnd. Daduu limann sularna bakt. Suyu kprdatacak kadar bile
rzgr esmiyordu. Suyun yzeyi donup kalm zift gibi grnyordu.
Etraf olduka sessizdi. Bu sessizlii yalnzca birka ku cvlts ve
sanki zahmetlice uzun mesafeler kat ederek kulaa gelen baz sesler
bozuyordu. Kaptanla Daduu uzun uzun baktlar. Birbirlerini anl
yorlard; en azndan Daduu buna emindi.
renmeye devam ediyorum, sayn babam. Sen ne dersen, onu
yapacam. Gzlerini krptrd ve iaret parmayla sol gzn
ovuturdu. Burada A lalgerin kz kardeine rastlamayacam kesin.
Erkek kardeine de yle.
Koyun denize bakan son ksmnda minik ahslar omuzlarnda
testilerle tahta bir merdivenden yukar trmanyordu. Gne iki,
kere daha demirlere vurup etrafa sald. Meluchha Limannn fe
nerine ya dolduruyorlard. Gimilmarduk yavaa Daduunun yana
n okad.
Hashmar nerede dem leneceim izi biliyor. Borcumuzu bakrla
deyeceiz, tamam m?
Tamam, kaptan.
Pe pee phe'rim gvertesine trmandlar. Daduu Hashmarla
konuurken ikinci kamasn izm esinin iine ve bronz baltay da ke
merine yerletirdi. Bakr ve gm paralarn da bu kemerin bir blm e
sinde saklyordu. Koyun evresindeki evlerin nilerinde, pencerelerin
de ve girilerinde ard arda, yava yava kk klar belirmeye ve su
yzeyine yansmaya balamt. Geminin iindense hl nem kokusu
ykseliyordu. Daduu, Hashmarla konuurken kendisini tedirgin ve
terk edilm i gibi hissetti:
Her ey yerli yerine, Hash. Bugn benimle oturmann bir sakn

205

cas var m? Meluchhadaki evlere giderken baltam da yanma alaca

m. Beni korur musun?
Hashmar biraz olsun bile armamt. Ban evet anlamnda
sallad ve ba parmayla Sevgili'nin arka tarafn iaret etti.
kileri sen smarlayacaksn dedi sert bir sesle. Bam yeni
biledim. Eer birileri bela karmaya cret edecek olursa, birlikte on
lar lime lim e ederiz.
Shaduq. Daduu sintineden gelen kt kokular eliyle uzakla
trmaya alt. Belki benim de sana yardm edebileceim bir gn g e
lir, bak dvs.
Bu konuyu karnmz doyurduktan sonra konuuruz, U .
Suya kesik st gibi bembeyaz yansyan kk gaz lambalarnn
lo nda, phe'nin yedi tayfas pe pee kprye doru ilerlediler.
Yolun stndeki, sandaletleri ile bastklar kumlar her admda gcrd
yordu. Arkasnda glgelerin hareket ettii kemerli bir kapdan ieri
girdiler. Etraf balk, deiik baharat ve soumu ter kokuyordu.
Yan taraftaki masada, ii birayla dolu insan ba iriliindeki kil
testilerin nnde iki kaptan oturuyordu. A sk suratlarn biraz olsun
yumuatmadan isimlerini sylediler: A y Tanrasndan Amerasean ve
Kahverengi Martnn sahibi Siogadri.
Frtnann tadna bakmak zorunda kaldnz, yle deil mi?
Amerasean iaret parman azna sokup kpek diinin arkasn ka
d. Hashmar ellini kaldrarak arpk bacakl bir hizmetiyi ard.
N e yazk ki evet. Olduka rzgrl bir sahil buras. Hashmarn
gz hizmeti kadnn st dudandaki tylere takld. Biranz souk
ve baharatl m? Evet mi? O zaman iki testi getir.
Birann iyi olduundan hi pheniz olm asn. Siogadri elindeki
kamla nndeki biray kartrd. Bu mevsimde frtnalar asla uzun
srmez. Dolunaydan sonra deniz yine eskisi gibi sakin olur.
Daduu ban sallad, bir yandan da meyhanenin yerliler ve de
nizcilerle yava yava dolmasn izliyordu. Ocan stndeki aralktan
ay grnyordu. A y sapsaryd ve dolun olmasna ok az zaman kal
mt.
Meluchhay bu kadar zengin yapan nedir, Hash? Listeleri g

206

znn nne getirdi ve o kadar yksek sesle konutu ki, yan masadakiler de duymak zorunda kaldlar.
Kaptanlar kahkahalarla glmeye baladlar: Tacir Kanaddu!
Hashmar gzlerini devirip saymaya balad: Denizdeki her li
manda olduu gibi: Bloklar halinde ve testiler dolusu tuz. Moenshtarda bulunmayan deiik odun eitleri. Lapislazuli adndaki
kutsal ta. ok iyi tabaklanm deerli Shallam-tu-derileri...
Bunlar hakknda hibir ey bilmiyorum. Daduu kalarn att.
Hizmetkr kadn bira testilerini masaya brakp aceleyle uzaklat.
Ylan derileri. lde ylandan bol bir ey yok dedi Amerasean.
Pahal eylerdir. ncelikle de balk baharlar. Dikkat edin. Bir testi
nin bile krlmas, geminin batmasndan daha kt bir eydir.
Bunun dnda bir de Daduunun mal listelerinden bildii ta un
deirmenleri, balina kemiinden yaplm ineler ve olaanst gzel
likte deniz kabuklar vard. Bunlar yalnzca bu sahilde bulunuyordu.
Belli bal balk derilerini uzun sre dayanacak ekilde tabaklama yn
temleri yalnzca burada biliniyordu. T uz, balk ezm esi ve eitli deniz
hayvanlarndan oluan bir macun. Sylenene gre ntu sakinleri Qorpher ad verilen bu macunu orbalarn tatlandrmakta kullanyorlarm.
Bunun sadece dncesi bile Daduunun midesinin altst olmasna
yetmiti.
Yoksa bu kokumu balk bulamacn Moenshtara m gtre
ceiz? diye sordu Hashmar ve elindeki testiyi havaya kaldrd; Dadu
u bayla evet anlamnda bir iaret yapt.
Shindurrul ve Hammurabi deerli eylerden, tuz ve odundan ka
zandndan ok daha fazla kazanyor. zellikle bu kokulu bulama
hi de ucuz deil.
V e ilerinde en ok, M eluchhadaki tek tacir olan Kanaddu ka
zanyor. Amerasean para sayar gibi bir hareket yapt. Mallarn ou
nu kuzeyden getirtiyor. Tabii balk bahar hari.
Shindurrul bu kadar iyi kazanyorsa, U , hi olmazsa bugn bize
bir ziyafet ekebilirsin.
Meyhanecinin kazannda ne kaynadm bilsem, iim kolaylard.
Gimilmarduk ve Sinimeani gelip onlara katldlar. Kimmu,

207

nemli bir ii baarm bir edayla mutfaktan kt, alnndaki teri sildi
ve dirsekleriyle masaya yasland.
Dar lapas, pancar ve kzarm ylan eti. Terbiye edilmi ve a
rap sosuna bulanm balk. Kzarm eit eit ku. Ekmek hamuruyla
kaplanm koyun. V e yemekleri piiren ok irkin kadnlar.
Hashmarla Daduu baktlar ve bira testilerini kaldrarak kahka
halarla glm eye baladlar.
Daduu kumlarn iinde bata ka yrrken ormanlarn iinden
gelen sabah serinliinin tadn karyordu. Tavua benzeyen baz ku
lar kanat rparak havaya ykseliyordu. ki arn ya da bir kare kumun
iinde kaln, zlm eye yz tutmu saman demetleri vard. Her ya
da drt demetten sonra bir aa yer alyordu. Samanlar ve kumlar s
lakt. Bu, kle ve hizmetkrlarn daha afak bile skmeden bir adam
boyuna gelmi fidanlar suladklarn gsteriyordu. Belliydi ki fidanla
rn bymesi iin sttin bir aba sarf ediyorlard. Aalar koyun ev
resinin drtte n kaplyordu. Gittike ilere doru yaylan kumul
lar, denizden c man kenarna kadar uzanyordu; plak l ile tarlalar
arasna, kumlardan korunmak iin kerpiten bir duvar ina edilmiti.
Bir a gibi etraf saran saman demetlerinin oluturduu desen rzgrn
hzn kesiyor ve kumullardan akan kumun yerli yerinde kalmasn
salyordu. Daduu, evlerin bulunduu blgeden birka yz metre
uzaklat. Kuyu tulumbasnn kolu aa, yukar hareket ederek gcr
dyordu. Kadnlar ve adamlar omuzlarnn stnde su testileri tayor
lard ve bunlar ok cansz grnen bitkilerin yetitii blgelere dk
yorlard. Daduu aada kalan gemilere doru bakt ve sere parma
yla kulandaki kumlar temizledi. Kpekler pasl dalarn stnde
ki donuk ay na bakp uluyorlard; sessiz ve sakince, sanki yle ol
mas gerekiyormu gibi. Daduu hafife ksrd. Yznde yara izi
olan meyhanecinin balklarn, yal ku gslerinin ve sote edilmi
sebzelerin zerine serptii baharatlar hl grtlan yakyordu. Bira
nn tad da sanki etraftaki kahverengi kumlar gibiydi.
Yolculuk yapmak insann kltrn artryor diye konutu f
sldayarak kendi kendine. Artk tepelerin ardnda neler olduunu
rendin.

208

Edubbadan ayrlrken retmenlerinin syledii szlerden biri

geldi aklna: erisi tpk dars gibi, sadece farkl. Glmseyerek y
rmeye devam etti. Evlerin le bakan cephesi asma ve baka sarma
klarla tamamen kaplanmt. Rzgr kesen duvarlarn arasnda y e
ermi bitkiler vard. M eluchhada da su olduka tasarruflu kullanl
yordu. Bir patikaya geldiinde durdu. Etrafndaki dalarla kyya ar
pan dalgalar arasndaki topraklar zavall ve aresiz grnyordu. Daduu, belki de o tacirin, ar yklenmi eek arabalaryla koya gidece
i patikann karsna geti. Sahilin kuzey ksmna ilerlem eye alr
ken, buradaki insanlar megul eden eyi yava yava kavramaya ba
lamt. Bu kzgn lle aralarnda var olan sava, onlarn hayatn be
lirlemekteydi; hayat, tamamen suyun varlna balyd. Etraflar
duvarlarla evrili ve stleri tanmad tanr figrleriyle sslenm i bu
kuyular onlar iin hayatn ta kendisiydi. Yrmeye devam ettf, aya
takld ve bir ukurun kenarndaki iki dev kayadan tutundu. Kocaman
beyaz bir tan alt ksmnda kalan bir maarann stnde elim siz bir
allk vard. Bir ukurun kenarnda, bakr bir kazann altnda ttme
yen bir ate yanyordu. Atein nnde bada kurmu bir adam oturu
yordu. Vcudunun her yerine deiik iaretler izilm i ve boyanmt:
sanki rengrenk talardan meydana gelmi gibi grnyordu adam.
Daduunun glgesi ta bloklarn stnden kayp kumun stne dt.
plak adam kafasn evirip sessizce Daduuya bakt uzun uzun.
G el dedi sonra ona el sallayarak. Derinden gelen sesi atall ve,
kskt. Ta A dam a yardm et, yabanc.
Daduu etrafna bakt. Yalnzlard. Talarn arasndan aa indi.
Ta Adam elini bir testinin iine daldrd ve fokurdayan suyun iine
kurumu bitkiler att. Kollarn Daduuya doru uzatt; Daduu, kel
kafal adamn kahverengi gzlerinde, gzbebeklerinin eksik olduunu
daha yeni fark etmiti. Yznde ve burun kemerinde, yukardan aa
inen krmz ve beyaz izgiler vard, ince dudaklarnn arkasndan ka
rarm birka di grnyordu.
Sana nasl yardm edebilirim? Daduu adamn donuk gzleri
nin iine bakt. Adam kollarn uzatt. Parmaklaryla Daduunun ko
lundan yukar doru yoklad ve boynuna doru ellerini gezdirerek son

209

olarak yzne ulat. Adamn parmaklar ve kazandan tten buharda

idrar ve bayat mantar kokusu vard. Sen... kr msn?
Yal adam her iki eliyle Daduunun boynunu ve gsn yok
lamaya devam etti. Daduunun tyleri diken diken olmutu. Bu gz
ler sanki kafasnn iini gryor gibiydi.
Evet, yabanc. Ben krm. Ta Adam senin adn bilmek isti
yor?
Babilden Daduu. Burada ne yapyorsun? Neden serin bir evde
yaamyorsun?
Kydeki insanlar beni istemediler. Ta Adam grmyor ama yi
ne de her eyi gryor. Biliyor, tanrlar duyuyor, tanrlarn bilgeliine
inanyor. Sen kuvvetli bir frtna atlattn. Scak bir ay ister misin?
Arkasn yoklad, bir testinin iinden bir bal petei kard ve ka
zann iine att. inde birka ar ve larva yzyordu. Ta Adam, kabu
u soyulmu bir sopayla kazann iindekini kartrdnda bitkilerin
arasndaki bal mumlar eriyerek yaylmaya balad. Davranlar, gz
gren bir insannkinden pek de farkl deildi. Neyin nerede olduunu
ok iyi biliyordu. Daduuyu bir titreme ald. Srtndan ensesine doru
buz gibi bir souk ilerledi. Yal adamn boyamalarn altnda kalan
vcudunun, kasl fakat zayf olduunu henz yeni fark etmiti.
Yalnzca bir yudum. Frtnay hissettin mi?
Bana bunlar orman anlatt. Sen ntuya, Moenshtara gidiyor
sun. yi bir lkedir. Ta Adam oray biliyor. Arap da biliyor. ntuda,
rahipler, byk rmcek alar, lden gelenler hakknda pek bir ey
renem eyeceksin.
Yal adamn dileri yoktu, bu yzden kendi kendine mrldanyormu gibi konuuyordu. Daduu nefesini tuttu ve oturdu; dizleri tit
riyordu. Ta Adam, bakr kazan kenarndan tutup kumun stne al
dktan sonra bir kap alp ayla doldurdu. Scak ay, iinde pis kokulu
sar bir sv bulunan el iriliindeki bir testiye boaltt. Etrafa olduka
pis bir koku yayld. Daduu, ayn iindeki bitkileri ve ar larvalarn
kenarlara itmeye alt. Kabn iindeki sv ok scakt. Ta Adam bu
na ramen kendi kabndaki ay im eye balad.
Daduu tekrar kendine gelm eye balamt. Artk sesi kendisine

210

yabanc gelmiyordu. S en ... rmcek alarn nereden biliyorsun?

Yoksa ntudan m geliyorsun? Neden kendine Ta Adam diyorsun?
Gemideyken slk almamalsnz. Yoksa m-Dugus adndaki
imekli frtnay davet etmi olursunuz. Ta Adam talarn arasnda
yayor. Kerpi duvarlar arasnda hibir ey hissedemiyor. Senin -sana
mhrn verene kar- duyduun endieleri de.
Daduu kk bir alyla aynn iindeki bitkileri ve bal mumla
rn kard. Ta Adam, kaynar scaklktaki ayn hprdeterek iiyor
du. Ks ks glerek Daduunun gzlerinin arasn iaret etti.
Sen gensin. Seni ldrmek istiyorlar; kskanlk kuu kanatlar
n rpmaya balad. kadn ve kudretli bir dostun senin yolunu gz
lyor. Ta Adam bunu hissediyor. Sen hem kazanacak, hem de kaybe
deceksin, Daduu. Ta Adam bunlar baka bir n iinde gryor.
Donuk bakan gzlerini kapatt ve ban nne edi. ayn tad
olduka acyd ve insann dudaklarnda ve dilinde buruk bir tat brak
yordu. Havaya ykselen buhar sanki insann beynine kadar giriyor gi
biydi. Maaraya den gne nlar, yerlinin bedenindeki iaretleri
bir yn parlak renklere ve ekillere dntryordu. Ta Adam az
n aprdatarak ayn iindeki bitkileri iniyordu. Parmaklaryla kuma
izgiler ve ekiller izm eye balamt.
tane ta koy iine. Baltan kana bulanm, gen ve yabanc ta
cir. Ama sen yldzlarn konumundan endie duymuyorsun.
Daduu, adamn bitkin vcuduna, maarann tabanndaki kumlu
topran stne sersefil baz eyalarn arasna serilmi eski ve pis bat
taniyeye ve kllerin yanndaki bo kaplara bakt. Gzleri Ta A dam n
ayaklarna takld; adamn el parmaklar kadar uzun ayak parmaklarn
ikinci bir kez saymasna ramen sonu yine altyd. Omuzlarn silkti
ve adamn kazanla kor halindeki atein arasna izdii uzun izgilerin
ortasna akl talar dizm eye balad. Ta Adam ne doru eildi,
kumdaki izgilerin nnde diz kt ve ellerini iyice aarak kollarn
yukar doru kaldrd. akl talarna ya da kuma dokunmadan, glge
altnda iyice belirginleen iaretlerin stnde ellerini bir aa bir yu
kar hareket ettirdi. Sonramrldanmaya balad:
Ta Adam diyor ki: Kendini, yere glge drmeyen ktan sa

211

kn. Sonra byk lm gn gelip atacak, Daduu. Bana ekmek ve

iyi yiyecekler getir. Kz kardeine tekrar kavuman uzun zaman ala
cak. Dmencinin yoluna kma sakn, ondan uzak dur. yi dostlarna
her zamanki gibi gven. Ta Adama inan; dolunay gecelerinde deniz
eytanlarnn peinden bard yldzlarn altnda, grnenin ok tesindekileri bilir. Sonra, aniden gnn ortasnda gece ktnde, bera
berinde byk lm de getirecek. Ta Adam hepsini nceden grd.
Daduu gsnde yakc bir ac hissetti. Parmaklar titriyordu:
Ta Adam nasl olur da Siachu, Sinbelaplim ya da ldrme giriimleri
hakknda bilgi sahibi olabilirdi? Gne tutulmas m? Ayaa kalkt,
maarann yanndaki taa benzeyen ele dokundu ve kendini konuur
ken buldu:
Sana yem ek getireceim , Ta Adam. Sen bana garip olaylardan
sz ediyorsun... Yoksa benimle eleniyor musun?
Ta Adam kemikli ban kaldrd ve donuk gzlerini Daduuya
evirdi. Delikanlya doru uzatt avcunda Babil yazsyla yazlm
szckler vard. Daduu szckleri okudu: Kinthara Alalger mdugud.
Sonra gzlerini krptrarak kafasn sallad; yaz kayboldu. Ta
Adam bu defa ondan yere izdii iaretlere bakmasn istedi. Bir yum
ruun yars kadar olan akl ta, kor atein ortasnda yan yana di
zilm i duruyordu. Oysa Daduu onun talara dokunmadna yemin
edebilirdi. Ba dnmeye balad ve aniden sabah rzgryla koyun s
tnde szlen kara kulardan rkmeye balad.
Ta Adam arkasn dnd ve iinden ayn itii testinin iine
iedi. Sonra kuma oturdu ve geirdi. Ben kuru mantarlardan yaplm
bir ay itim. Onlar Kanaddu getirir. O itiim sarholuk verici ay
idrarmda kalyor. Glmsedi ve kendi kendine mrldanmaya balad.
Gemilere dnmek zorundaym. Daduunun yzndeki ter buz
gibi olmutu. Sana yarn yem ek getireceim, Ta Adam.
Bada kurmu olan Ta Adam bir ileri bir geri sallanp duruyor
ve kendi kendine bir eyler mrldanyordu. Sanki artk hibir eyi
duymuyor, hibir ey grmyordu. Daduu talarn stnden trmanp,
rmeye yz tutmu allarn arasnda kendi izini takip etti. Islak
kumlarn stnden koup gemilere ulat. Son iki dzine admn ter

212

iinde kalarak kotu; nefes nefese kald halde, teni buz gibiydi.
A cyla kt kt atan kalbinin yankl sesi kulaklarnda gmbrdyordu.
Tacir Kanaddu, orta boylu, sana ok az ak dm olan, adaleli bir
adamd. Yz gneten yanmt ve sakal olduka biimli bir ekilde
kesilmiti. Kanaddu ksk gzlerle Daduuya ve dalm kumun iin
deki mallara bakyordu. Yzne k dtnde Daduu adamn gz
lerindeki derin mavilii kefetti. S evg/fn in krekileri olan Teleqin
ve kashadd, bronz kleden sonuncusunu aa brakt. Kle bir
talent arlndayd ve kaln, yass sr derisine benziyordu.
Damgar Shindurrul yeni birini yollad, yle mi?
Daduu selam vermek iin biraz ne doru eildi ve elindeki s
lak kil amuruyla oynamaya balad. Listeleri bilen ve her eyi doru
yapmay mit eden biri, efendim .
Kanaddu kil tabletleri birbirine arparak dzeltti ve sesli okuma
ya balad. Bunu yaparken bir yndan veya kmeden dierine gidi
yorlard: Altm testi Survva-Balzam. Alt kle bronz, mhrl. Dilmundan gelen, cilal kara mermer. Oniki kk kle kalay. Paketlen
mi deiik deriler; bunlar kt kokuyor, gen tacir. Kei derisi, sr
derisi, ince eek derisi.
Deriler slanmad, efendim . Daduu itinal bir ekilde sayd.
Mantarlar ve elbiseler de yle.
Alt sandk, yzyirmidrt kil figrle dolu, iyice sarlp paketlenmi.
Gemilerin nnde bir grup sska adam bekliyordu. Adamlar mal
lar bakmsz eeklere ykledikten sonra onlar sahile yakn ilk evlerin
ve kahverengi duvarlarn glgeli ksmlarna gtryorlard. Daduu,
dierlerinden daha byk, yan yana dizilm i testileri iaret etti. ki
gurluk testilerin ii zift dolu. Otuz testi susam ya. leri mercimek,
bezelye ve fasulye dolu deri uvallar. Kendin say, efendi Kanaddu:
Bronzdan yaplm bir sr ara ve gere. Tuza baslm peynir. Bala
yatrlm hurmalarn bir testisi eksik. Onu biz yiyip bitirdik. Orada da
tahllarla dolu uvallar duruyor.
Hamallar ve tkr tkr yryen yk hayvanlar gemilerin yanma
bir adam uzunluunda, itinayla yontulmu ve keli bir ekilde planya

213

edilm i kalaslar tayorlard. Shindrrul, M oenshtara gtrlmek

zere siyah ve krmz sert odun sipari etmi ve bunlarn parasn de
miti. ki gemi arasna st ste ylan kalaslar da gibi ykselm eye
balad. Gvertenin tahtalar ve kapaklar ardna kadar alm yk b
lm gnein altnda cayr cayr yanyordu. Qamuk, iinde kirli sula
rn biriktii sintine kabn denize boaltt. Tacir bu arada Gimilmarduka doru dnmt. Alnnda ve omuzlarnda scaktan kabarcklar
olumutu.
Kardeimiz Shindurrul vgy hak etti. zerine yukardan su
damladn fark edince yana ekildi. Kimmu ve Sinimeani, p
h enin k kpetesini tahta fralar ve temiz suyla ovup temizliyordu.
Artk sadece deerli eyalar kald.
ncileri burada m sayalm; yoksa ambara gidince saysak daha
m iyi olur? Daduu, elindeki kuru tabletleri buday dolu bir uvaln
stne koydu ve alt kenarna slak kille bir izgi ekti. Mhrn, efen
di Kanaddu, saym biten mallarn bulunduu listeye baslacak.
Kendi mhrn boynundan kard ve zenle at. Kanaddu bir
sre iin tereddt etti, sonra listenin altna mhrn bast ve sonra da
Daduunun eksik olan hurma testisini dtne emin olmak iin lis
teyi inceledi. Dier gemilerden de ayn takrtlar ve kulak trmalayan
sesleri duymak mmknd. Sesler koyun stnde yanklanp, svalar
dklen ev duvarlarna arpyordu. Kanaddunun hamallar bakr kl
elerini ve sonra da tm tahl uvallarn srtlayp gtrdler.
Magana ve Dilmuna gidecek olan fildii ve elmaslar, efendi
Kandadu dedi Daduu ve ensesinde Sinbelaplimin souk baklarn
hissetti. Onlar geri dndmz zaman ykleriz.
ngurakakla konuup anlatmz gibi.
Yal ngu ne iyi bir adamd. Daduu, Gimilmarduk ve Hashmar, dmencinin kulland ses tonundan dolay dorulup Sevgilinin
k tarafna bakmak zorunda hissettiler kendilerini. Herkes onun yok
luunu hissediyor. O varken her ey ok daha iyiydi.
Artk nezaketin o dolambal yollarn nihayet tamamen terk et
ti dedi Gimilmarduk sadece Daduunun duyabilecei bir ekilde.
Sonra elini kaldrd ve bard:

214

U hesaplarda bir hata bile yapmad, yanl saymad ve hi kaba

lk etmedi. Bence ngurakakn yerini baaryla dolduruyor, hatta d
men banda bile.
Sinbelaplim arkasn dnd ve k gverteden aa inerek gz
den kayboldu. Gimilmarduk kalarn kaldrd. Washur ve Talqamn
sedir aacndan yaplm ve altnla ilenmi tahta kutular aa uzat
masn bekledi.
Denizde ve dmen banda yava yava sakinleeceini dn
mtm. Ama kinin gnden gne byyor. Kendine ok dikkat et, U .
Daduu evet anlamnda ban ne edi, konumadan tabletlerini
dzene koydu ve mhrl kutular saymaya balad; bazlar Babilden, iinde Zara Shurrinin incilerle dolu deri keseleri bulunan di
erleri ise Dilm undan geliyordu. Tayclar byk bir dikkatle eek
lere yklenen noktaya kadar tadlar kutular ve orada st ste istifle
diler. Kanaddu davetkr hareketlerde bulunarak konumaya balad:
arabmz en ok iine yal fasulye yatrmak iin ie yarar.
Sevgilinin k gvertesinde, ar kutularn en sonuncusu da aa indi
rilene kadar bekledi. Bir bardak souk biraya ne dersiniz, denizciler?
Listeleri kontrol eder, incileri sayar ve belki zengin, iman Sadir Puabi iin acele M oenshtara gitmesi gereken bir eyler buluruz.
Daduu, Gimilmarduk ve kulaklarndaki inci ve altn kpeleriyle
oynayan Talqam, yellene yellene giden eeklerin ve tacirin peinden
byk bir binaya doru yrd. Burasnn yars tacirin eviydi ve dier
yars ise ambar olarak kullanlyordu. Deerli eyalarn sakland b
lme ulamak iin tayclar, serin ve lo odalara alan geni kaplar
dan gem ek zorundaydlar. Tacirin alm a odasnn gsterisiz oluu
olduka etkileyiciydi.
Tavan kirilerinden sallanan sedir tahtalar, sivrisinekleri odadan
uzak tutuyordu. Biray getiren hizmeti yal olduu kadar da irkindi.
Daduu, stnde bir sr st ste dizilmi ve yklm kil, tahta ve ar
duazdan yaplm tabletlerin dank bir ekilde bulunduu uzun bir
masaya oturdu.
Daduu ve Gimilmarduk ihtiyalar olan yiyecekleri satn almaya
alrken sular aniden ykseldi ve iki gemi suya arpan krek sesleri

215

arasnda koydan kt. Su testilerinin iinde kalan bayat su gvertenin

ve tuzlu suyla slanan giysi ve rtlerin temizlii iin kullanlyordu;
tayclar kuyudan taze su getiriyorlard. Meluchha ehrinin stne
garip bir hava kmt. Meyhanedeki ve gemideki denizciler birbirleriyle fazla konumuyorlard; herkes koydan bir an evvel kt iin
olduka memnun grnyordu.
Sheheru yem ek piiriyordu, Daduu, Talqam ve Washur geri ka
lan yklerin stne kaln tahtalar ekip rttler ve sularn ykseldii
anda Jarimadad ve Gilmilmarduk adamlardan gemilerin burnunun alt
na kre eklinde tahtalar yerletirmelerini istedi. Drt kreki bakr
levhalarn byk bir ksmn kazyp temizlediler, sonra da geminin
sembol olan gzleri kum ve bezlerle iyice parlattlar.
Duyduu merak Daduuyu tekrar kr yerlinin yanna srkledi;
elindeki bezin iinde bazlama, biraz kzarm et ve bir avu dolusu
m eyve sarlyd. Gemi ve geleceiyle ilgili nemli eyleri nasl bile
bildiini soracakt Ta Adam a ama maarada kimse yoktu. Daduu
yalnzca ormana doru giden silik izler buldu; Meluchhann evresi
bile ona cansz ve terk edilmi gibi geldi. Getirdii yiyecekleri ember
eklindeki kllerin yanma brakt, akam gneinin scaklnda p
h e'ye geri dnebildii iin mutluydu. A y grnmeyen, l l yldz
larla dolu gkyznn altnda, gvertede yedikleri yem ek, duman
iindeki kalabalk meyhanedeki daha nce hi tatmad yemeklerden
ok daha lezzetliydi.
Sinimeani uykulu bir ses tonuyla ona bir soru yneltti.
Her ey hayal ettiin gibi mi, U? Yelken amak, dalgalar ve di
er eyler?
Yldzlarn arasnda doru ve kvrml hatlar oluturan bembeyaz
klar grnyordu gkyznde. Dier gemideki adamlarnn sesleri
geliyordu meyhaneden; sonra koyun stne tekrar yokluun sessizlii
kt.
Evet. Hayr. N e yaayacam, gemide olmann ve frtnaya ya
kalanmann nasl olduunu, Sin, hi bilmezdim. En ok da Sinbelaplim in nefretine ayorum.
Dmenci doru szleri bulabilmek iin bir stire duraklad. Kap

216

tanla konutum. Biz eminiz: Bu durum sona erm eyecek. Bu sanki git
tike daha ok ar veren bir hastalk gibi. Onu kkrtma.
Kendine Ta Adam diyen o yerliye sen de hi konutun mu?
Hayr. O da kim?
Gemii ve gelecei bildiini syleyen kr bir adam. ime kor
ku sald. Kurumu dere yatann yanndaki ormanda yayor.
Hi duymadm. Dmenci esnedi ve gerindi. Biliyor musun,
burada, Babilden ok uzakta, en tuhaf eyleri bulmak mmkn. Tacir
ileri ihtiyar ngudan daha hzl ve iyi yrttn syledi. Her eyin
ilk defa gerekten doru olmas onu hayal krklna uratt sanrm.
Beni vdkleri zaman, kardeim, nedense her zamankinden da
ha rahat bir uyku ekiyorum. Daduu uzand ve uykuya dald.
Bir gn boyunca gem iyi batan aa temizlediler, kavun, salata
lk ve kesilmi st satn aldlar ve dier gemilerin birer birer koydan
ayrllarn izlediler. Kuru, serin bir afak vakti, sularn ekilm esiyle
birlikte krek ekerek gemiler okyanusa doru hareket etti. Her iki
kaptan, Jarimadad ve Gimilmarduk, yarm ay sonra M oenshtarda ya
da en azndan ok yaknnda olacaklarna kesinlikle emindi. Gri-yeil
sularda douya doru yol almaya baladlar ve byk kular sakin ka
nat rplaryla bir sre onlara elik etti. Daduu, M eluchhanm tuhaf
lklarn yzeysel olarak grdne ama onlar asla tanyamayacana
ve anlayamayacana emindi.
Gimilmarduk, rzgrdan kabarm yelkenlere, gittike uzaklaan
sahile ve direin etrafnda oturup bitki ay ien tayfalara iaret etti.
Kendimizi iyi hissediyor muyuz, U?
Daduu, kk dalgalarn hrtsn dinliyordu. Gne gzlerinin
iine girdii iin, gzlerini ksp, krptrd ve baldrn kad. Yine
ntunun altn kulelerini ve oradaki garip hayvanlar dnyordu. D
nceli dnceli ban kaldrd. phe, durgun denizin stnde uzun
sre sallanmadan kalnca, yznde memnun bir ifadeyle cevap verdi:
Siz olm asaydnz, kaptan, u anda vurulmu ya da boulmu olacak
tm. Shindurrulun yanna salkl ve zengin insanlar olarak geri dne
ceiz. Duvardaki takvimin ubuunu bir sonraki gne takarken son
derece yava hareket etti. Simanui aynn ilk gnyd. Babilden ayr
lal tam otuzyedi gn olmutu.

217

16. ZEHRL RMCEN ISIRII

|||r ^
M

Gne ortal cayr cayr yakyordu. Hammurabi teni g rr ' " I nin ve kaslarnn neredeyse her hcresini hissediyor gi|^ f c r
biydi: ifal yalardan ok iyi anlayan hekim, ona ve
Avvelninurtaya iki saat boyunca ifal yalarla ve bronz
gibi sert parmaklaryla masaj yapmt. Hammurabi inle
yerek karn zeri dnd zaman, krek kemiklerinin arasndan ter
aktn hissetti. Awelninurta da oflayp puflayarak dirseklerinin st
ne doruldu.
Bir saat kadar sonra hekimin ii bittii zaman yeni domu gibi
olacaz, ey scaklar diyarnn hkmdar.
Scak, su ya da akrepler, fark etmez: yle kalmak istiyorum.
Hkmdar olarak, yani. Ta ki Samsui benim iin son enlii hazrlaya
na kadar.
Bu da, kimse bizi dinlemediine gre, tekrar gncel skntlar
mza geri dnmemizi salar. Olun birka yl sonra iyi bir hkmdar
olacak diye dnyorum.
Hammurabi arap kadehine uzand. Kadehin srlanm blm U
kere parmaklarnn arasndan kayar gibi oldu; arab yudumlamaya
baladnda yzn buruturdu ve aryan diini yoklad. Ary ta
beyninin iinde hissediyordu. Awelninurta yava yava dorulup otur
du ve Hammurabinin bedenini incelem eye balad. Bacaklarnn st
ksmndaki, srtndaki ve omuzlarndaki yara izlerini, yallk nedeniy
le beliren deri lekelerini, boynu ile koltuk altlarnda oluan krklk
lar grd. Kendini hibir eyden saknmam bir savann gl be
deniydi bu. Hl kuvvetli ve salkl grnyor, yllarn brakt izleri

218

hakl bir gururla sergiliyordu. Kendi bedeninden pek de farkl deildi;

ikisi de hemen hemen ayn yalardayd ve ocukken birlikte kanallar
daki amurlarn iinde oyun oynamlard.
Hep ayn ey diye mrldand. Sakal da salar gibi tra edil
mi ve biimli bir ekilde kesilmiti; artk yalnzca parmak geniliindeydi. Yzleri genlem i gibi grnse de, sakallarn tra edilm e
siyle birlikte krklklar, buruukluklar ve belli belirsiz yara izleri
meydana kmt. Doktorun her biri ac ve eki esans kokan yedi eit
ya, tenlerine geici bir rahatlama ve yal bir lt vermiti. Hem ac,
hem da eki bir tad olan soumu bitki ayna terleri damlyordu.
Kk ehirlerde kendilerine kral diyen btn kk adamlar, insan
lara huzur datyormu gibi grnp ktiplerine senin yasalarn okut
turuyorlar. Bizi gnein altnda pierken, tembel tembel yan ve su
yun iinde yatarken grmeliler.
Eer buna inanyorsan, A w el, ihtiyar budalamn tekisin demektir.
Kadehlerin zerinden birbirlerine bakp gz krptlar. Sarayn ku
zeyinde kalan kk hamam dayanlmaz derecede aydnlkt. Gne
her n beyaz duvarlardan ve parlak fayanslardan yansyordu. Gne
ye bakan duvarn ardndaki glgede kalan yarm terastan metalik arp
akortlar ykseliyor ve karmakark yanklanmalara neden oluyordu.
Tabii ki buna inanmyorum dedi Awelninurta fsldayarak.
rmcek alarnn her yeri sardn, o tombul, kll rmcein de ta
pnakta barndn biliyorum. Mardukun hizmetkrlar senin tahtnn
ne kadar scak ve yumuak olduunu ayn hzda anlatmaya devam
ederlerse, yazl olarak bize ballklarn bildiren adamlarn onbeinin, hatta yirmisinin fikir deitirip l bitler zerinden dmesi iten
bile deil. Benim gzlerim ve kulaklarm her zaman aktr, dostum.
N e grp, ne duyuyorlar peki?
Her eyden nce mneccimlerin yldzlar okuyup hesapladkla
rn. Yani, bunu her zaman yaparlar. Bundan yl nce karanln
Sinin yldzn nasl yediini hatrlyor musun? Yldzn drtte ii g
rnmez olmutu. Gece gndz hesap yaplyor. aman yldz gne
in hesabn yapyor, gn ortasnda gece olacan sylyorlar. Bundan
daha kudretli bir iaret olamaz, ey Sumerlerin efendisi.

219

Hibir esinti olmad halde ierisi biraz soumu gibiydi. Ham

murabi dorulup oturdu ve omuzlarn kaldrd; kollarndaki kllar di
ken diken olmutu. Derin bir nefes ald, sunturlu bir kfr savurdu,
sonra da Marduka sylenen bir duay okudu.
Kendini karanlklarn iine gmecek olan gne... eer o sztim
ona tanr hizmetkrlar bu olayn gnn ve saatini saptayabilirlerse,
bu bir ayaklanmann iareti olabilir. Sava. Kuatma. Haklsn, byle
olacak. Gne tutulmas.
Y a biz ne biliyoruz? Avvelninurta sol elini kaldrd ve parmak
larn uzatt. Sa iaret parmayla, dier elindeki parmaklarn etli u
larn iaret etti. imdi. Onlar Babilden ok uzak olan yerlerde bulu
uyorlar. Bunu yapan yalnzca birka kii, nk onlar da ihanetten,
dedikodulardan ve her eyi onlar kadar iyi hesapladm iin benden
korkuyorlar, ayrca onlarnkinden farkl rakamlarla hesap yaptm da
biliyorlar. Baka ehirlerdeki rahiplere haber yollayp, onlardan haber
alyorlar; Ur, Larsa, Uruk, Nippur, Ki. Hesap kitap yapp hangi gn
bulduklarn gryor olabilirim.
Hammurabi yanandaki yara izini kad. Trnak boyundaki yl
dz biimli iz, dayanlmaz bir ekilde kanyordu. Sonra Avvelninur
tann arkasndaki stunlarn arasnda beliren ve huzurunda eilen hiz
metkra iaret etti.
Senin iin, Avvel dedi Hammurabi sessizce. Vezir hizmetkra
eliyle iaret etti.
K onu.
Adamn yz bembeyaz kesilmiti, elleri ise tir tir titriyordu.
Yerdeki hasrlara taklarak sendeledi, Avvelninurtann nnde durdu
ve iki kere sze balamaya teebbs etti.
Efendim dedi ve Avvelninurtayla gz gze gelmekten kand.
ki kiinin cansz bedeni bulundu. Paralanm olarak. Darda, ka
naln kenarndaki sazlkta. Sabah erken saatte. Okuldaki u ocuk,
efendim, hani ara sra gece yanna... ve onun gen kars...
Cesetler nerede? diye sordu Avvelninurta ksk bir sesle. Ham
murabi yerinden hi kprdamamt.
Hizmetkr yarm daire eklinde dnd ve sarayn i ksmna ia

220

ret etti. Saray korumalar onlar silahlarn bulunduu salona gtr

yorlar.
Yanlarna git. Avvelninurta kendini tekrar toparlamay baar
mt. Ben birazdan yannza geleceim . Cesetlerle bir ekilde ilikisi
olan herkesle konumak istiyordu. Onlar kim buldu? Syle, herkes
toplansn. Hemen terimi kurulayp giyiniyorum.
Derhal, efendim. Gri sal adam Hammurabi ve vezirin nnde
eildi ve koridorun lo nda kayboldu. Avvelninurta havuza atlad,
stnden damlayan sularla basamaklar kt ve hemen havlulara sarl
d. Giyinirken konumaya balad:
Sr dolu bir lm, Hammurabi. Olan galiba rahiplerin neler f
sldadn dinleyen adamlarmdan biri. Am a kadn?.. Bunu anlayam
yorum. Yine: iddet, cinayet ve lm.
nden git. Hammurabi kadehine scak arap doldurdu ve bir di
kite boaltt. Biraz daha yava yryp rmcekler ve onlarn alar
ile ilgili eyleri dneceim .
Awelninurta, hkmdarn suyun durgun yzeyini bozmaktan kor
karm gibi havuza basamak basamak iniini izledi; le vakti suya
yansyan gkyznn mavisi, binlerce gne n etrafa yanstarak
paralara ayrld.
Kap nbetileri, gen adamn ismini rendikten ve biri onun Edubbada renim grdn syledikten sonra, cesetleri saray korumala
rna teslim etmiti. Avvelninurta nndeki perdenin iki tarafa alm as
n bekledi ve stlerine amurlu mantolarn serili olduu i tezghlarna
yaklat. On muhafz ve birka Babilli yarm daire oluturmu bekli
yorlard. Askerlerin yznden huzursuzluklar okunabiliyordu. Babilliler ise korku dolu baklarla bakyorlard. Her iki cesette bakla
alm derin yaralar ve yank izleri vard. Batan aa amura bulan
mlard ve kuruyan amur baz yerlerden dklmeye balamt. On
lar kim buldu? Avvelninurta donuk gzlerle, oradaki herkesin teker
teker yzne bakt. Bir balk ne kt.
Kanaln kysnda, sazln iinde, her sabah kaym suya in
dirdiim yerde. Yan kyda, yar suyun iindeydiler.

221

Herhangi bir ize rastladn m? Sandalet izleri, meale, bak ya

da haner? Kadnn gsndeki yank izlerini ve derin bak yaralar
n gsterdi. Cesetlerin stnkr temizlenmi olan yzleri, iddetli bir
strap ifadesiyle donup kalmt. Olann gzlerini oymulard. a
murlu delikler Avvelninurtaya donuk donuk bakyor gibiydi.
Hibir ey yoktu, efendim. Onlara hi dokunmadm zaten.
Hemen benim yanma geldi dedi kap nbetilerinin bir Redumu. stmzdeki cppelerle kotuk ve onlar alp getirdik. Olay
yerinde tek bir iz bile yoktu, Vezir Awelninurta. V e sen sormadan n
ce syleyeyim ; bu ikisi bizim kapmzdan ne dn, ne de bu gece ge
medi. l olarak geilerini saymazsak elb ette...
Dier kap nbetilerine haber saldn m?
u anda yoldalar. Karumdaki kk nehir kapsnn nbetisi,
kapnn dn gne batmndan, balknn lleri bulduu ana kadar
kapal olduunu bildirdi.
Hibir iz yok. Avvelninurta baklarn ayak parmaklarna y
neltti. Normalde bu kadar erken bir saatte girmemesi gereken kimse
gznze arpmad m hi?
Bunu herkese sorup aratrdk dedi kap nbetilerinin lideri.
Her iki kapda da dikkatimizi eken bir ey bulamadk.
Bir hekim arld m? Cesetleri muayene ederse, katillerin ka
dn paraladklarn grebilir. Bunu yaparlarken olan galiba izlemek
ve duymak zorunda kalm. Vezir cesetlere biraz daha yaklat ve
azlarn aralamaya alt. A z kenarlan yrtlmt. Krlm olan
baz diler dudaklarda derin yaralar amt. Gecenin yarsnda lk
lar duyulmasn diye zorla ve iddet kullanlarak azlar tkanm, bel
ki de bez paralaryla balanm. Ad Sinkashid olan bu olan, yaz
okulunun son snfndayd ve saray onun tm ihtiyalarn karlyor
du: Onu buraya getirmekle en dorusunu yaptnz. Aranzda kadn ta
nyan var m?
Herkes hayr anlamnda ban sallad. Gze! bir kadnd; gen,
ince vcutlu, cppesinin stnden ve bankn kenarndan yana sarkm,
uzun, olduka koyu kahverengi sal bir kadn. Salarnn ucundan a
murlu sular szlm ve yere damlayarak kurumaya yz tutmutu. A s

222

kerlerin oktandr farknda olduu bir eyi Avvelninurta henz yeni

fark etti: Gen adam hadm edilmi olmasna ramen, yaralan kadnn
yaralarna gre ok daha hafif saylrd. Avvelninurta, uzun bir aradan
sonra tekrar konumaya baladnda, orada toplanm olan insanlar ir
kildi. Sesi, bronz bir hanerin pimi topraktan yaplma fayanslara sr
tnrken kan sese benziyordu.
Hkmdarmzn yasalarn inemi olan o caniler mutlaka bu
lunacaktr. iddete bavurdular ve biz de onlar iddete maruz braka
caz. Hekim sorularm yantlasn; neyi aradmz hepiniz biliyorsu
nuz.'Yeni bir eyler rendiinizde, mutlaka bana bildirin. Unutma
yn, kulam sizde. Her ey bitince, yasalarda yazl olduu gibi, onla
ra bir mezar ayarlayn. Hkmdarmz...
Kar taraftaki giriten ieri ayn anda iki grup girdi. Arkasnda
drt silahl adam bulunan Hammurabi ve dier kaplardan gelen bir
kol Redum. Hepsi nefeslerini tutmu gibiydi. Avvelninurta onlarn li
derlerini tanyordu. Adam gen kadnn yzne baknca aniden irkildi.
Chablumbar dedi skntyla. Onu tanyor musunuz, efendim?
Kendisi K ili. Naraditum sm in-Adasinin hizmetisi; iki- yl nce
gelmiti buraya. Olann kz arkadayd.
Etrafta duranlar yava yava tekrar balarn kaldrdlar. Islak sa
ve sakal yzne yapm olan Hammurabi, sessizce paralanm ce
setlere bakt. Yumruk halinde skt elleri bembeyaz kesilm iti. Kap
nbetisi Arvvium, yumruuyla sa gsne vurarak ne kt ve Hammurabinin kendisine bakmasn bekledi.
Efendim, biz buraya koup gelirken, sorulabilecek her soru so
rulmutur. G ece ya da daha erken kaplardan ieri girmek isteyen kim
se olmad. Nippurdan ondokuz adam, iki klesi ve bir sr eei olan
bir tacir geldi. Dikkatimizi eken bir ey olmad, kaplardan hibiri de
almad.
V e aranzdan hi kimse dedi Hammurabi ve salondaki herkesi
teker teker iaret etti, onun sylediklerinden fazlasn bilmiyor, yle
mi? Benim yasalarm olduka kesindir: Bir hayat sndren kii, ayn
ekilde ldrlmelidir; nk biz savata deiliz.
Herkes hayr anlamnda ban sallad.

223

O zaman tekrar iinizin bana dnn diye emretti Avvelninurta. Olup bitenleri ehirde anlatn. Belki kk ipularyla neden ld
rldklerini renebiliriz. Arkasna dnd ve silahl adamlara bakt.
Akam rahibe smin A dasiyi bulup getirin. Onunla konumak istedi
imi syleyin ama konudan sz etmeyin. Yalnz gelsin.
Awelninurta saray korumalarnn Babillilerle birlikte salonu terk
etmelerini bekledi. Sonra hi konumadan paralanm bedenlerin s
tne cppesini rtt, Hammurabiyle bakt ve bayla kapy iaret
etti.
N e yapmanz gerektiini biliyorsunuz. Su konusunda uzman
olan hekim bizim le -Hammurabi ile kendisine iaret etti- birlikte ha
mamda. G elecek olan dier hekim, yeni bir eyler rendii zaman
oraya gelsin. Sinkashid yetim bir ocuktu; cenaze iin gereken paray
saray karlayacak.
Awelninurta, srtna ya lekeleriyle dolu rts yapm olan h
kmdar Hammurabinin peinden salonu terk etti ve serin, lo koridor
lardan geip tekrar hamamn scak ve gz alacak kadar aydnlk orta
mna dnd. Duvarn kenarnda sereler telala cvldyordu; grn
meyen m zisyenler artk arp almay brakmlard. Hammurabi ve
Avvelninurta hi konumadan soyundular ve kendilerini serin suyun
iine braktlar. Duvarn iindeki m ineye odun kmr atan ve bakr
kazandaki suyun scakln kontrol eden yal kle yavaa oday terk
ettikten sonra, Avvelninurta sze balad.
Arkadalarmz bu zavallnn gzlerini oydu, ey yasa tabletleri
nin hkmdar. Bunlar ayn zamanda benim de gzlerim ve kulaklarmd. Bildiim her eyi bana Sinkashid anlatmt. Eminim onu ko
nuturmak iin o Chabluma adndaki kza ikence yapmlardr. O be
nim gzlerim ve kulaklarm olan kiilerden deil. Belki Naraditum
hakknda rendiklerini sevgilisine anlatm da olabilir. Byk bir ih
timalle kz tamamen susuzdu ve yalnz onun itiraf etmesi iin alet
edilm iti.
Hammurabi her iki eliyle yzne su arpt ve burnunu temizledi.
Bir engerek ylan kadar korkun bir gln var, A w el. Sence
olan konumu mudur?

224

Awelninurta inceleyen baklarla Hammurabinin omuzlarna ve

n s n e bakt; uzun yllarn oluturduu yalara ramen sert ve b
yklerdi. Marduk-muskas beyazlam gr gs kllarnn arasnda
dela kaybolmutu. Vezir omuzlarn silkti.
Evet demektense hayr demeyi tercih ederim. Yakaland tak
dirde bana ne geleceini ok iyi biliyordu. Byle bir durumda, anla
mamza gre, gerein bir ksmn ve nem siz baka eyleri itiraf ede
cekti. Galiba bunu yapmak zorunda kald, Mardukun fkesi adna!
Vezir omuzlarn ve bacaklarnn arasn kad, havuzdan kt ve
kenarna oturdu. Hammurabi, ya lekeleri bulam beyaz rtlerin s
tne uzand. Suyun stnde gkkua renginde garip tabakalar olu
mutu. Elindeki bo kadehle oynayan hkmdar, konuurken szck
lerini byk bir zenle seiyordu.
Sen ve ben, A w el, biz gce sahip olan yal adamlarz. Onu ya
rarl klyoruz ve gereklere dayandryoruz. stelik onu tacirler gibi
ticari tecrbeyle kullanmasn da biliyoruz. Rahipler tanrlarn iaretle
rini ve szlerini ktye kullanyor, ellerindeki giic alaka oyunlarna
alet ediyorlar. Baz rahipleri yle adamakll bir sorgulamay akl et
tin mi hi? Zavall Sinkashidi sorguladklar kadar ayrntl?
O takdirde gne tutulmasnn saatini ve gnn asla renenle
yiz. imdikinden ok daha fazla phelenmek iin salam gerekeleri
olacaktr. Bizden nefret ediyorlar... Benden, fakat zellikle de sen
den... Neden? Sen zalim bir hkmdar msn? Elayr, onlar sadece
elindeki gcli istiyorlar. V e ben eski komutannn olu olan Daduuyu, bu zavall ocuun yaptnn aynsn yapmas iin ikna ettim.
Bundan pimanlk duymuyor da deilim h an i...
V e ben ona mhrm verdim, Avvel.
Evet, belki btn rahiplerden ve onlarn ince a iplerinden ok
uzakta olabilir. Ama yine de tehlike iinde.
rmcekler. Akrepler. Biz ta kadar sertiz ve daima tetikteyiz.
Scak, insann teninden sinsice ilerliyor ve iine iliyordu. Elammurabi, parmaklaryla kadehe vuruyordu. Parmandaki yzk, sanki du
varlara ok frlatlyormu gibi atlak sesler karyordu. V ezir ar ar
karnnn stne dnd, dirseinin stne dayanp iaret parmandan

225

damlayan sularla inilere izgiler ve daireler izm eye balad; su ar

abuk buharlat iin izdii rmcek an tamamlayamad.
Gne tutulmasnn zamann mutlaka renmeliyiz. Tapnakta
ki dmanlarn kim olduu yaknda ortaya kacaktr. Onlarn rahip
adaylar olan renciler olacan sanmyorum, aksine g kazanmak
isteyen bizim gibi yal adamlardr, nk o zaman Marduk adna se
nin yasalarn bile istedikleri gibi deitirip ekillendirebilirler. Bunu
sen de apak grebiliyor musun, ey terleme hkmdar?
Apak grebiliyorum. Hammurabi kadehi elinden brakt ve
parmandaki yz kard. V e birgn, Utuchengalin Asm a
E vinin saldrya uramas ve onun bir hi uruna lm esi, o gereksiz
iddetin, yani yamay kastediyorum, ziggurat atsnn altndan kt
n duyarsak da hi armam.
Utuchengal, senin en iyi ve phesiz en sadk adamlarndan bi
riydi. Avvelninurta yine sol elinin parmaklarn gstererek sayyordu.
Shindurrul: benim rmcek amn salam ama grnmeyen bir ipi.
Utuchengalin olu Daduu, Shindunun evlatl. Onun kz kardei:
karld. Tm bunlar bir motif tekil etmiyor mu?
Gc tehdit altnda olan yal adamlar iin, yarasa uuu bile
belli bir m otif oluturabilir. Hammurabi, Avvelninurtamn gzlerini
arad. Vezir o dnceli baklara karlk verirken, Hammurabinin
gzlerinde ilk defa korku dolu bir ifadeye rastladn dnd. Eer
benim en iyi adamlarm, gen ya da yal fark etmez, ldrlyorsa,
bu bana kar bir saldr anlamna gelir diye homurdand hkmdar.
Daha nceden aklmza gelmi olm as gereken baz nlemler almal
yz: Shindurrul iin mifersiz ve zrhsz silahl adamlar, gvenebilece
im iz nbetiler gerekiyor.
V e o gzel derici Tiriqan iin. Daduunun sevgilisi. Avvelni
nurta yavaa ban ne edi. Bu o kadar gizli kalmal ki, Shindu ve
Tiriqan bile farkna varmamal. Naradituma klesinin lm haberini
ver, bunun dnda yalnz hal ve hatrn sor. nk, eer o bir dii
rmcekse, senin bir ihanetten phelendiini bilir. Doruldu, silke
lendi, sonra alak sesle kfrler savurdu. Shindunun gemisindeki u
adam, Sinbelaplim, belki o da onlar tarafndan kullanlyordun Dadu-

226

ya kar! Sinbelaplim br geminin dmeninde olsa bile, her liman

da tehlike yaratabilir. Am a, galiba bu durumda dman biraz gzm
de bytyorum. Bir eyleri deitirmek iin artk ok ge, araya uzun
mesafeler girdi.
Bozulmaya balam olan bitki ayn su giderine dkt, parmak
ularna basarak arap testisinin yanna gitti ve kadehini doldurdu. Ka
ln hasr kilimlerin stne basarak Hammurabinin nnde m eldi ve
ks ks glmeye balad. arabndan bir yudum ald ve fsldayarak ko
numaya balad:
Gn ortasndaki karanla henz ok zaman var sanrm. Zaman
geldii an, rahipleri kendi silahlaryla vuracam ve o zamana kadar
aklma ince, gvenli ve iktidarm elim de tutmam salayacak ktlk
ler geliyor. En iyi fikirler, Buadadrn yumuak kollar arasnda geli
yor aklma ve dnmek iin akamstleri en uygun zamandr.
Hammurabi, Awelninurtamn omuzunu yakalad ve veziri kendi
sine ekti.
Y a bilgini ac ektirerek mrmz be yla kadar uzatt dedi
fsldayarak. Birazdan yardmclaryla birlikte buraya gelecek olan su
bilgini mrmz yl daha uzatacak. Scak ve souk sulardan kork
mana tahamml edem em .
Avvelninurtann yznde ac bir glmseme belirdi. Bu sarayda
emirleri sen verirsin. Bazen iimden ne yazk ki demek gelm iyor de
il... Dier taraftan... ehvetli Buadadrla sekiz yl daha. Marduk yar
dmcn olsun.
A yaa kalkarak ta bankn yanma gitti ve koridorda yanklanan
ayak seslerini iitince zerine uzand.
Tavandaki dikdrtgen pencereden leden sonras gnei szyor, du
vardaki resmin yarsn aydnlatyor ve serin odann iine doluyordu.
Szan gn nn iinde tozlar uuuyor ve sinekleri, sivri sinekleri
ve dier haaratlar uzak tutmak iin yaklan bitkilerin duman szl
yordu.
Avvelninurta, sessizliin ve serinliin tadn karyordu. Srtst
uzanm, ellerini ensesinde kavuturmu, sessizce yanndaki kadn

227

seyrediyordu. Dnceleri ise ustaca denmi avlunun talan arasn

da gezinir gibi, insana huzur veren desenlerin iinde dolayordu.
Bunlar sadakat, gven ve saduyuyu temsil eden bir isme temas edi
yor ve orada bunlarn tam aksini sem bolize eden bir dier ismi gr
yorlard. Aralarnda ise mektup, ulak ve balantlar vard; kopartlma
s mmkn olmayan ipincecik rmcek ipleriydi bunlar. Mektupla
mak, zamannda yaplan konumalar ve Hammurabiyle kendisinin
tahminleri, kendisine ehir kral diyen herkesin, her ehrin veya yerle
ik alann ya da her ehir birliinin bir parasyd; bu haberleme trafi
inin iinde nemli olan eyleri asla unutmazd.
ok az rahibi ism iyle tanyordu, nk rahiplerin altn delisi asa
laklardan baka bir ey olmadm dnyordu. nand ve hrmet
ettii tanrlara hizmet ettikleri sylenem ezdi. Bu. tanrlarn glerini
insanlara rahipler olmadan da ispatlayabileceine emindi. Sumerlerin
ou, rahiplerin onlara vaat ettii umuda ve gvene ihtiya duyuyor,
rahipler araclyla tanryla konuabiliyorlard. Bylece kralla bir
zarar gelmiyordu ve bu yzden de Avvelninurta bu tanr hiz
metkrlarna katlanyordu. Eer masum insanlar ldrrler ve Hammurabinin egem enliine el uzatrlarsa, o zaman ihanet eden herkes
gibi bir cani saylmalar ve cezalandrlmalar gerektiini dnyor
du.
Akln pek burada deil gibi, A w el dedi Buadadr ve ellerini
onun dizlerine koydu. Uzaklarda. ok uzaklarda? Krallmzn snr
larnda m?
Hayr. ok yaknda. Bu odada, yannda saylr. Kafasn kurca
layan ve cann skan olaylar Buadadra anlatamamak, ona gre en
yetkin vezir olmann can skc ynlerinden biriydi. Yine de konuma
maya karar verdi. ki gen vatandamz ok korkun bir ekilde l
drld. Marduka krler olsun ki bu Babilde ok nadir oluyor, sen
kalalarmda dudaklarn gezdirirken bile kendimi bunu dnmekten
alamyorum.
Bunu duydum. Gslerine kadar inen sa dzinelerce ince
sa rgs eklinde rlm ve ularna kk, renkli kilden yaplm
boncuklar taklmt. Siyaha yakn, kocaman gzlerini dikkatlice onun

228

stne dikmiti; ona inanp inanmad pek belli olmuyordu. Su bilgi

ni sk sk gelm eli, Avvel. Sayesinde gcn kat daha artm.
Bu sylediin sakn onun kulana gitmesin, yoksa hizmetine
karlk benden daha fazla bakr talep eder. Aslnda buna sebep olan
senin scack parmaklarn, Buad. V e leden sonrann insann stnde
yaratt etki.
Eer, u anda dndn dmanlarna kar dedi kadn ve
Avvelninurtaya biraz daha yaklat, bana ve arkadalarna kar iyi
olduun kadar merhametsizsen, nnde tir tir titremeliler.
Sylediklerinde gerek pay var. Ban ne eip kollarn g
snde kavuturdu. Benim dmanlarm ayn ekilde Hammurabinin
dmanlardr.
N e dndm syleyebilir miyim? diye sordu kadn. Avvelninurta evet anlamnda ban sallad. Geri sen onun arkadasn, bu
da sizi karlkl sorumlu tutar ama onunla ilgili ya da onun hakknda
konuurken gzlerinde hep bir yumuama gryorum.
Avvelninurta ban tekrar ne sallad, kadnn elini tuttu ve avu
iini pt.
Bunda pek bir yanllk gremiyorum. Eer o, adaletsiz ya da l
sz olsayd, bunu ona yksek sesle sylerdim; bu durumda vezir
olarak da kalmam pek mmkn olmazd zaten. Smer lkesindeki e
hirleri birletirdiinden ve huzuru saladndan beri herkes rahat ya
yor. Bunun neresi yanl ki? Her yanndan su damlayan su bilgininin
elinden ehvet dolu araflarn stne kaarken bile bir kleye kprda
madan kendini bana teslim etsin ve sanki zevk alyormu gibi davran
sn diye emir vermek zorunda kalmyorum. Yasalarda kadnlara zgr
lk tanyan birok madde var. te gzlerinin yaarmas iin geerli bir
sebep.
Gzlerimin mi? Gz yalar insann zevkini karr, A w el. Teni
ne srdkleri u yalardan birinin tarif edilmez bir kokusu var. Beni
ldrtyor. Kprdama. Ya bilgini de sk sk gelse iyi olur.
Kadn Avvlninurtann ellerini gslerine gtrd, ne doru
eildi ve adamn alt dudan hafife srd. Gs ularnn nasl sert
leip dikletiini hissediyordu adam. Parmaklar vcudunda gezinip

229

doru olan kk noktalara ve blgelere dedii zaman, kadnn grt

landan uh bir inlem e ykseliyordu. Altndaki przsz ten sanki
adamn ellerini gdklyor gibiydi. Buadadr nefes nefeseydi ve adamn
stne karken inliyordu; omuzlarnn stnden, bir perde gibi salla
nan sa rglerinin arasndan gkyznn maviliini seyrediyordu
Avvelninurta. Bedeni, hi olmad kadar hazr bir ekilde kadnn ok
amalarna cevap verdii halde, dnceleri o dolambal yollara geri
dnd. Kafasndaki manzara gittike kld, darald ve aklndaki,
yok olmayan, yalnzca yava yava solan birka isimden biri Shindurrulun gemisindeki gen adamn ismiydi.

230

17. TAMATIN Y RZGRINDA

Kynn nnde kaln bir sis perdesi vard. Grne g

re karann zerine iddetli bir yamur yamaktayd.
Rzgr dzenli olarak gneybat ve batdan esiyordu;
yaklak bir saat nce krekleri ve dmeni etkileyen su
basnc hafiflemiti. Gimilmarduk alnna gneten korunmak iin kul
landklar ince band takt ve sancak tarafndaki yekeyi devrald.
Marduka krler olsun ki bu sahilde dnyaya gelm em iim .
Sanki kendi kendine konuuyormu gibi mrldand. Belki Meluchhallarm baka bir aklamas vardr. A m a Tiamat ya da Adad ya da
Enki, onlar byk rzgrlarn hakimi. Burada, bu usuz bucaksz ok
yanusta, rzgr her yl Ajjaru aynn ortalarnda, gneybat ve batdan
eser.
Sinbelaplim, rzgrn ne zaman eseceinin o kadar kesin olm a
dn sylyor. Birka gn ya da bir iki hafta daha erken, ya da daha
ge balayabilirmi.
Kaptan, sancak tarafna apraz den ve burnuyla kocaman bir
dalgay yarp geen S evgiliye bakt.
Evet, doru. A bunun ortalarna kadar esm eye devam eder. V e
hepimizin bildii gibi, karaya yamur tar.
O zaman bizi de ntudan yukar gtrebilir, deil mi? Daduu,
Shindurrulun ona gsterdii haritay hatrlad. Yani krek ekmek
zorunda kalmayacak myz?
Krek ekm eyi kim sever ki? Bakalm , greceiz. Her eye ra
men -Sinimeani size bundan bahsetmedi mi?- Tashritu aynn onbei-

231

ne doru M oenshtardan ayrlacaz. Umarm o zaman gelince, Tiamat bize, doru rzgr yollar. Kuzeydoudan. Arachsamnudan ba
layp, buz gibi Addaru ayma kadar devam eder. Bu her yl byle olur.
Bunu Edubbada renmediniz mi?
Hayr.- diglat ve Buranun arasnda kalan topraklardaki drt
rzgr biliyorum yalnzca.
Ama, biz karabalarn asrlar nce Meluchha lkesinden gelmi
olduum uzu... Bunu size retmilerdir,deil mi?
Evet, fakat ben buna inanm yorum ... Daduu skntdan titredi.
Meluchhann evresindeki topraklar kurak, hzn verici ve verim
siz. te yandan, bahsedilen asrlar ncesinde, atalarmz bu lkeden
karan sebep de bu olabilir. Belki de anlatlan gerekten dorudur.
Bunu asla renem eyeceiz, U .
Daduu parmaklaryla saymaya balad. Eer yarm aydan daha
az bir srede M oenshtara demir atmay baarabilirlerse, ok zaman
lar olacakt. Simanui aynn yars, D uuzu, Abu, Ululu aylar ve
Tashritu aynn yars. Neredeyse yzyirmi gn. Daduu arkasn gcr
dayan hasrlara yaslad. Kafasn kaldrp bulutlarn arasnda o koca
man kuu dolarken grdnde, tuz kalntlarnn srtn kandrd
n farketti. Kpk kpk dalgalarn hemen stnden uan balklar,
byk bir hzla gem iye yaklap birer ok gibi suya dalyorlard.
Rzgr, neredeyse hi hissettirmeden tekrar gneybatya doru yn
deitirdi; gemi tekrar dmen kreklerini zorlamaya balamt. O na
kadar glgede uyuyor olan dmenci yerinden doruldu ve parmaklar
nn arasndan gzlerini krptrarak gnee bakt. Sonra da ar adm
larla k gverteye geldi.
Gidip bir yudum su alacam. Sonra senin yerine geerim, U .
Tamam, nemli deil. Daduu, iskele tarafnda bir halatn tel
tel almaya baladn grd. A celesi yok.
Denizin stne gkyznde szlen kocaman bulutlarn glgesi
dyordu. Sancak tarafndan grnen ufukta yamur yad
aikrd. Fakat bu durum gnein parlakln ve scakln deitir
miyordu; dalgalar ayn ritimde geminin burnuna arptka, kof bir g
rlt kyor ve dalga yarlp geminin her iki tarafna dalyordu. D-

232

i'i suyunun kpren izi, kpkl dalgalarn srtnda ksmen kaybolu

yordu. Daduu ayaa kalkt ve tm kuvvetiyle yekenin stne aband.
Ilva gnlerdir ar ve nemliydi. Her hareket insan ter iinde brak
yordu; yelken ve tahtalar her sabah srlsklam oluyordu. Sinimeani
yzn, boynunu, omuzlarn ve kollarn yalamt ve ellerini bacak
larna sile sile geliyordu.
ntu Nehrinin az daha uzun sre grnmez. Y ekeyi kavrad.
"Hir, iki gn sonra geminin n tarafnda kara grm eye balayacaz.
Malu. Daduu direin yannda durdu ve uyuklayan krekilere
bakt. Washur horlarken, hrldyordu; alt adamn ksa salarndan,
krplm sakallarna doru ter szlyordu, Talqam esnedi ve yar
ak gzlerle Daduuya bakt. Geminin ayn ritimde kalkp inmesi,
gemi donanmnn kard gcrt ve rzgrn uultusu insan uykuya
davet ediyordu. Daduu da esnem eye balad. Geminin iinden rtle
rini ald ve glgede kalan burna kvrld.
skele ynnde ve geminin n tarafndan epeyce uzakta kara grnme
ye balamt: Batdan gelen son k, suyun zerine ve hareketsiz, ar
bulutlarn altnda kyy koyu kahverengi bir ekilde iziyordu. Kuma
n izgileri ve diki yerleri, solmu renklerdeki desenler, tuzlu sularn
brakt izlerin kenarlan, gneten yar saydam grnen yelkenleri es
rarengiz bir havaya sokmutu. Bulutlarn alt ksmlar kor gibi kzar
maya balamt. Bir dalga hrdayarak yaklat ve geminin k tara
fnda kayboldu, sonra yelkenler arlap sarkmaya balad. Sessizlik
insann iini rpertiyordu; onbe dakika iinde gri-yeil sular, bulank,
ya gibi parlayan bir yzeye dnmt. Havada bunaltc bir scak
lk vard. Rzgr tamamen kesilmiti. Denizdeki kk dalgalar SevgiZf yi sallandryordu. Birka saniye sonra phemn de gvertesi ve di
rekleri ayn ekilde sallanmaya balad.
U! Gvertedeki feneri unutma diye bard Gimilmarduk. Ya
yarn sabaha kadar ortalk byle sakin kalr, ya da bu gece m-Gig fr
tnas balar.
A nlald, kaptan.
Sessizlik etraftaki sesleri de bouyordu. Daduu, yem ek piirdik

233

leri atete elindeki lambann fitilini yakt, klleri dikkatlice geriye itti
ve geminin k gvertesindeki sandn zerindeki lambann iine gaz
ya doldurdu. Sheheru ve Kimmu kararsz bir ekilde, iyice balan
m kreklerin yannda duruyordu. Geminin k gvertesinde Gimilmarduk ve Sinimeani, gnein kalan ksmndan vuran krmz k al
tnda, gkyz ve bulutlar inceliyordu. Douda, dalarn stnde bel
li belirsiz bir gkkua olutu ve son bir kez ldad. Geminin d
tahtalarna minicik dalgalar arpyordu, bir balk sudan zplad, takla
att ve tekrar dalp kayboldu. Krek yekelerinin ular, iaret parmak
lar gibi birbirinin stne iaret ediyordu. Gimilmarduk sakaln ka
yarak, bulaan kumlar dkt ve derince i geirdi.
Ey okyanuslarn srr! Frtna kacan hi sanmyorum.
Ben de yle diye hrlad Sinimeani. Yemek yapma sras
kimde?
Bende. Washur elini kaldrd. Tuzlu balk, hurma, kavun ya
da kabak... Salatalk, soan, mayasz ekmek, yada kzartma, peynir ya da sadece bira?
N e istersen, onu piir. Nasl olsa her eyin tad kum gibi. Kap
tan omuzlarn silkti ve aa sarkm yelkene bakt. Gvertede U
adam nbet tutsun. lk esintide hemen dierlerini uyandrsnlar. Yine
de, nemli, rzgrsz bir gece olacak gib i.
Krek ekelim mi? Daduu, Hashmar ve Sharishunun kzgn
kzgn ona baktn fark etti. Gimilmarduk eliyle hayr anlamnda bir
iaret yapt. Gne doduktan sonra krek ekecek ok vaktimiz ola
cak. Aknt bizi douya doru gtrecektir.
Orada grnen kara. Ufukta, son gn da snmek zereydi.
Daduu karanla iaret etti. ntu Nehrinin azna yakn m?
Evet ve hayr. Sinimeani slak tahtalarn stne keleri yu
varlak bir engel izdi. Kuzeydeki sahil olarak izdii uzun dz iz
giden bir izgi ekti, ksa izginin sonuna doru ise ikinci bir izgi da
ha, sonra bir daire izdi ve iini doldurdu: B iz aa yukar burada
yz! Ksa izginin yannda kalan sadaki tahtaya iaret etti. Gre
ceksin. Kumullar, kuzey tarafta bir sr sazlk. Binaltyz arn yk-

234

.kliinde birka da, ntu ite uralarda bir yerlerde ar, geni ve
kahverengi sularyla denize dklyor.
ki gn m kald, Sini?
ki gn. Rzgr esm eye balarsa elbette.
Washur ile Hashmar, atei ve kazam gverteye karmlard.
Ak krmz yanan kor ateten gvertenin stne doru ar ar tten
dumanlar kyor, geminin n ve arka ksmnda yava hareket ederek
dne dne ykselip yelkenlerin arasndan karanla kayboluyordu. Bu
lutlarn arasnda ara sra bir yldz gz krpyordu. skele tarafnda SevKlimn k tarafndaki fenerini grebiliyorlard; gaz yann havada
uuup yanmasndan, sanki bir ipliin sonsuz bir rzgra kaplm gibi
dalgalanmasna benzer bir alev kyordu. Prasa, tuzlu balk ve salata
lk kokusu, ar ar hareket eden insanlarn arasnda dolayordu. Ter
den srlsklam olmu ve hi kprdamadan k gvertedeki sandn
stnde yatan Gimilmarduk, tslayp hrlyordu. Yelkenden su szl
yordu, armhlardan ve gergin halatlardan aa su akyordu. Daduu
gidip iki lamba ald ve ip merdiveni sancak tarafndan aa sallad.
Prenin hazr olmasna daha ok var m? diye sordu kemerine
ince bir ip balayarak.
Washur kazana ya ve eki arap dkt ve kartrd. A cele et
me. En az yarm saat daha srer.
Daduu iplerin ilmiini geminin yan duvarna balad, dmleri
ni ekerek iyice salamlatrd ve suya dald. Tekrar suyun stne
karak, karanla ramen sakin ve kuvvetli hareketlerle kendini yzm e
ye zorlad. ncecik ipe asld, ucundaki bez parasn koluna dolad ve
ip tamamen geril inceye kadar yzm eye devam etti. Su bir anda kasla
rndaki yorgunluu alp, onu rahatlatt. Srtst dnd, derin derin ne
fes ald ve hareket etmeden kendini akntya brakt.
Yanndaki gemi dev bir duvar gibi yukar ykseliyordu. Lamba
nn alevinde tayfalarn st bedenini ve yzlerini seebiliyordu. a
nak, tabak ve tahta kaklarn tkrts belli belirsiz duyuluyordu. Hash
mar kaba bir ekilde gld; bana srtt bileme tann kard
ses sessizliin iinde yanklanyordu. En ok geminin k tarafna ar
pan ve Daduunun stne kpk sratan dalgalarn sesi duyuluyordu.

235

Dadu ip merdivenin basamaklarndan tutunarak gverteye ekti ken

dini ve stnden akan sularn oluturduu su birikintisinin iinde dur
du.
Hashmar silahn kaldrd. Ban ucundan U minik k demeti
yansd.
Biraz altrma yapalm m, U? Daduu hayr anlamnda ban
sallad. Hayr? Yorgun musun?
Canm istemiyor, Hash. A m . Yarn seni yine gvertede drt
dndrrm, tamam m?
Kim kimi nereye kovalyor greceiz. Hashmar ksa bir kahka
ha att. B ilei, gzle takip edilem eyecek kadar hzl hareket etti. B
ak, lo karanlkta bir an iin kayboldu ve tok bir atrdama sesiyle ge
mi duvarndaki krek saplarna sapland. Daduu, su testisinin dibinde
kalan suyla sandaki tuzlu suyu durulad ve temiz bir bel kua ba
lamadan nce, bir sre dncelere dald. Sonra kukulu bir ekilde
kazanda kaynayan koyu bulamacn yzeyine bakt. inde zar eklinde
doranm domuz ya ve balk paralar yzyor, VVashur yzeye
kan paralar kartrarak tekrar dibine itiyordu. ntudan yukar ka
caklar nn bir an nce gelmesini istiyor, aklndan kuku dolu ve ga
rip dnceler geiyordu. Daduu, doru yazamad, hatta daha ok
kt yazd bu dili dnyordu. Yarn kaptana ve dmenciye bu dil
hakknda sorular sormaya karar verdi. Srtn geminin duvarna vere
rek yere kt ve yem ek piinceye kadar bekledi.
afak skmeden bir saat sonra suyun dier rengini ve doudaki iki
parmak yksekliindeki, koyu yeil izgiyi grdler. skele ynndeki
glgeler, sislerin arasndaki uzun kumullar ve alak dalar meydana
karyordu. Bunlarn nnde alak ve gittike ykselen ormanlar uza
nyordu; yar tuzlu suda yetien allklar ve aalar. Tm bunlarn sa
tarafnda kahverengi, bulank sudan baka hibir ey yoktu. Sislerin
arasndan grnen koyu krmz gnein nnde sivrisinek gibi mini
cik grnen kular uuuyordu. Yelkenlere nemli bir rzgr arpt, se
ren direi iyice iskele tarafna doru dnmt. Gimilmarduk ve Sheheru, yekelerin stne abanp phe'yi gneydouya evirmek iin

236

abalyorlard.
ntu -Gimilmarduk nefes nefeseydi- her yl ak yolunu deiti
rir. Gerek nehir azn bulmalyz.
Rzgr hi esmedii zamanlarda, yarm gn boyunca gneye
doru yol almlard, ta ki stnde palmiyeler bulunan bir burun kar
larna kncaya kadar. Havada uuan toz ve kum, arkada kalan bl
genin grnmesine engel oluyordu. Kara kntsndan sonra ky tek
rar dou ynnde geri ekiliyordu. Bu bir iaret miydi? Gimilmarduk
barmaya balad.
Hah! Aknt! Bize yine yardm ediyor.
Gemiler akntyla gneye srklendike, alak kumullar gittike
belirginleiyordu. nlerinde, ekilen sular geride brakt kahverengi
amur grnmeye balamt. Karay grdkleri anda, gemiler, iddet
le sahile vuran dalgalarn arasndan azametle geiyordu. Havada nem
ve toz kalmt; gne doduktan saat sonra bile deniz ve gemilerin
etrafnda koyu krmz bir renk hakimdi. Uzun sredir dibi kumlu bir
suyun stnde ilerliyorlard. Suyun rengi hl kahverengiydi. Zaman
zaman bu bulankln iinde duru izgiler beliriyordu ve suyun iinde
al, rp ve bilinmeyen bakiler yzyordu. Gemiler su hattnda, akn
tya kar ilerliyorlard; iskele tarafnda olduka kurak ve hi ykseltisi
olmayan araziler yer alyordu. Gimilmarduk kreklerin zlmesini
emretmiti, ama henz sularn ykselmesini bekliyordu. Kara, amur
ve su arasndaki snr douya doru belli belirsiz bir ekilde kvrlyor
du. leye doru, iskele aklarnda, geni, kahverengimsi bir su y
zeyi belirdi. Fakat kynn her iki tarafn da grmek mmkn deildi.
Gimilmarduk kolunu kaldrd.
te, dostlarm! ntu Nehri! Daha fazla talihe, suyun ykselm esi
ne, doru rzgra ve kuvvetli krekilere ihtiyacm z olacak. ansm
z denem eliyiz!
Gemiler, ar ar nehrin azna doru dnd. Rzgr ve ykse
len sular, onlar douya, nehirden yukar, karann i ksmlarna doru
srklyordu. Akama doru ise can skc bir yavalkta geni bir ka
vis izerek tekrar kuzey douya gtrmeye balamt; gneybatdan
esen rzgr, keten bezlere byk bir iddetle arpmaya baladnda,

237

yelkenler bir anda iiverdi. Krekiler artk hibir diren hissetmiyor

du. Gimilmarduk ve Jarimadad, grnrde durgun olan suyun ortasn
da demir atmalarn emretmiti. Bulunduklar yerin her taraf da
sazlklarla, allarla, bembeyaz dall dev aalarla evriliydi. Daduu
hi konumadan evresine bakt. Hayal krklna uramt. ntu
Nehrinin azndaki topraklarn, Meluchhann evresindeki topraklar
gibi pek de cennete benzer bir taraf yoktu. Ykselen sularn basnc
yava yava azaldnda, gemiler ntu Nehrinin akntsna doru dn
d ve hareketsiz kald. Yalnzca grnmeyen kularn lklar duyu
luyordu. Yorgun denizcilerin etrafn kzl bir alacakaranlk sarmt.
Rzgr, gzden kamas mmkn olmayan sazlklarla kapl ky
boyunca, gemileri srekli kahverengimsi sularn iinden srklyordu. Etraftaki araziler ise ayn Babilin evresi gibi bir masann st
kadar dzd. Sazln arkasnda aalar sallanyordu ve suyu ekilmi
batakln iinde yetien bitkiler gittike azalyordu. allklarn s
tnde sivrisinek srleri vzldyordu. Karann i ksmlarna doru
ilerleyen bulutlarn altnda akbabalar daireler izerek uuuyordu.
Uzun katarlar ve srler halinde baran rdekler, yapraklarnn yars
dklm olan aalarn arasndaki amurlu aralklara iniyordu. Da
duu nehrin dibini grmeye alyordu, ama yan kollardan gelen duru
su, bulank aknty ok nadir olarak blyordu. ntu Nehri saa doru
geni bir kavis iziyordu, her iki ky da sanki gittike yaklayor gi
biydi. skele ynnde aniden yeil bitkilerden oluan bir perde ald
ve ardnda koyu sular olan bir eit glden oluan bir koy belirdi. Et
raf orman, sarmaanlar ve kocaman ieklerle evriliydi. Gemilerin
stnden bir pelikan srs uup gitti.
M eluchhada eksik olan -Hashmar, uzun gagalarnda kk ba
lklarla suyun stnde beliren karabataklara iaret etti- burada fazla
syla var.
M aalesef sivrisinekler de dedi Daduu. Dibe oturmamzdan
korkmuyor musun, Hash?
Drt gne kadar deil. Belki daha yukarlarda.
Koyun dier bir blmnde, yine kydaki yksek bitkilerin ay
dnlk glgesi altnda, kemik ya da devasa iskeletlerin elleri gibi uza-

238

mn ve suyu dikey olarak blen beyaz dallar ve yarlm aa gvdele

ri yer alyordu. Aalardaki siyah halkalar suyun ne kadar inip yksel
diini gsteriyordu. Beyazlam aa kabuklarnn dier bir ksm ise
hayvan dklaryla kaplanmt. Sivrisinekleri yakalamak iin sudan
srayan balklar, yal aa gvdelerinin arasnda kk daireler olu
turuyordu. atall dallara pelikanlar km, avlarn kursaklarna sal
lyorlard. Girnilmarduk ve Sinimeani phe' yi sancak tarafna doru
evirdiinde, batakln kfl kokusu zerlerine doru esti. Kydaki
geit vermez ormanlar, denizden gelen rzgrn ynn gneye doru
eviriyordu.
Burada balklar yaamyor mu? im diye kadar geceleri ne bir
ate, ne bir k ne bir duman, ne de bir kayk grmlerdi. Daduu
gzleriyle bir ift ala doann saldrd bir gvercin srsn takip et
ti. Binlerce ku, nehirde bol balk... her avcnn ryas.
Nehrin st taraflarnda balklar ve avclar var dedi Hashmar.
Burada, nehrin denize dkld blgede, hi insana rastlamadm.
Yalnzca uzaktan birka gemi grdm, o kadar.
Moenshtara daha ne kadar yolumuz var?
En az yirmi gn daha, U .
Gemiler mmkn olduu kadar, yava yava bir kuzeye, bazen
genie douya ve tekrar gneydouya akan nehrin ortalarndan ilerli
yordu. nlerinde sazlklarla kapl kk adalar, tek tk kocaman aa
lar, bataklk alanlar ve stleri allarla kapl, balk, akl ve kumdan
oluan s alanlar beliriyordu. amurlu kylarda koyu yeil, zrhl ve
upuzun kuyruklar olan hayvanlar yatyordu. Tpk devasa kertenkele
lere benziyorlard. Girnilmarduk iskele tarafndan aa tkrd.
ntunun insanlar bunlara timsah diyorlar. Hain yaratklardr;
insanlar tuttuklar gibi suyun dibine indirirler. Ykanrken dikkat et, U .
Dikkat ederim. Su zaten bana gre ok bulank.
Birka gne kalmaz berraklar.
Talqam ve Sheheru ekmek krntlar ve bronz kancalar yardmy
la kol byklnde balklar tuttular ve karnlarn ap temizlediler.
Balklarn iinden kanlar gemiden aa attlar ve artklar sudaki l
gn karmaann iinde bir anda yok oldu.. Hrdayan aa tepelerin

239

den aa kargalar szld. Deniz tavancllar gnlerdir gemileri ta

kip eder gibiydi. Bulutlar hl ok hzl bir ekilde gkyznde ilerle
dii halde, rzgr iddetini yitirmiti.
Geceleri ormandan biteviye grltler ve lklar ykseliyordu; yara
salarn oktan ortadan kaybolduu afak vakti ise ormandan lk,
kkreme ve ku sesleri gelm eye devam ediyordu.
Kylar arka taraflarnn grnmesini engellem edii zamanlarda,
denizciler stlerinde lgn aalar ve akasyalar yetien usuz bucaksz
ayrlar grebiliyordu. Yamurlar tm evreyi yeertmi ve ieklerle
dolu davetkr bir alana evirmiti. Daduu sedir aac ormanlarn,
palmiyeleri ve Kimmunun odunlarnn bronz bir balta iin ok sert o l
duunu syledii kocaman garip bitkileri seyretti. Baz yerlerde ntu
Nehri tam ve kylarda amurlu alanlarn olumasna neden olmutu.
Gemiler yine, birok nehir kolundan birinin koyu sularnda ilerli
yordu. Olduka kaln dallardan suya kadar sarmaanlar sarkyordu.
Aalarn tepelerinde, bir ocuk byklnde olan kahverengi hay
vanlar sallanarak bir daldan dierine allyorlard. Daduu, adna may
mun dedikleri bunun gibi bir figr Babil Pazannda elinde tuttuu
nu dnd; imdi ise birounun karnnda ya da srtnda kocaman
gzleri olan yavrularyla birlikte suyun stnden nasl da uzaa atlayabildiklerini bylenmi bir ekilde izliyordu.
Byk baz bceklerin kanatlar, gnete metal veya srlanm
kilden yaplm gibi prl piri parlyordu. Rengrenk tyleri ve engel
gagalar olan kular, ksk ksk terek yaban incilerinin dallar arasn
da kanat rparak dolayorlard. Rzgr, aa gvdelerinin arasna
sinmi olan rk ve kfl kokulan havalandryordu. Gverte kirile
rine oturan Daduu ve krekilerin tekrar ritmi yakalamak iin birka
kere krek ekmeleri yeterliydi. Gemiler ancak akama doru o dar su
yolundan ktlar ve iskele ynnde beliren damla eklindeki adaya
doru yol almaya baladlar. Adann karaya yakn arka ksmnda, neh
rin durgun olduu bir yerde, apa talarn suya attlar.
Daduu seren direklerine trmand ve diree iyice sarld. Bir koy
gibi ieri kvrlan kynn evresinde, geminin direinden pek de yk-

240

M'k olmayan aalar vard. Adann tamam yeil im enlerle kaplyd

\e ilerinden em siye eklinde akasya aac ykseliyordu. Aniden
kurbaalar ve austos bcekleri sustu, hatta arlarn vzlts bile duyul
muyordu. Scak bir esinti koyu renkli yapraklar hrdatt. Erguvan
cgindeki gnein nne, lm bir aacn glgesi dmt. stn
de bir sr ksa boyunlu kuun km olduu aacn dallar, bir
rmcein bacaklarn andryordu. Ormann iinden sessizlii bozan
/,un uzun bir ses ykseldi; fkeli, iniltili bir hrltyd bu. Daduu su
yu bakt. Kol kalnlnda bir ylan, suyun iindeki kklerin arasndan
lerliyordu.
Islak allklarn arasna byk bir hayvan dald, kocaman bir ke
diydi bu. Rengi kzl-kahverengiydi ve srtndan ak renkli karnna
kadar siyah izgiler iniyordu. Hayvan keli kafasn kaldrp, azn
uarak Daduuya baktnda, kuyruu bir o yana bir bu yana sallanp
duruyordu. Ortaya kan sivri dileri bembeyaz ldyordu, omzu ve
peneleri kana bulanmt. Daduu, sar gzlerle kendisine bakan hay
vann baklarn ta iinde hissetti. Biraz ilerisinde duran bu yrtc
hayvan, kaplan ad verilen canavarn ta kendisi olmalyd. Hayvan
uzakta gmbrdeyen gk grltsyle neredeyse ayn anda vahi bir
ekilde kkredi, kafasn ne edi ve azn suya daldrd. Maymunlar
lklar atmaya, gk grlemeye ve gnein nnde bulut kmeleri bi
rikmeye balad. Sonra yapraklarn arasnda yava, sakin bir yamur
sesi duyuldu. Gimilmarduk baryordu:
Serenden aa in, Daduu. Yelkeni ne doru gereceiz.
Daduu gverteye geri indi. lk damlalar omzuna arpt ve gem i
nin tahtalar zerinde byk lekeler brakt. Ani esen bir rzgr suyun
stn rpertti, kaplan ise karanln iinde kayboldu. Gverte klar
henz yanmadan, savanann stndeki bulutlardan topraa doru kor
kun bir im ek akt. Sessizlik bozulmutu; gk grlts tm kara
nn stnde gmbrdyor ve yukardan aa, saanak halinde sert bir
yamur iniyordu. Gk grlts ve imekler gittike yaklat ve son
ra douya doru yn deitirdi. Yamur hep ayn hzla yayordu; ha
va yumuad ve serinledi; yamur damlalar yelkenin stnde birikip,

241

direkle geminin burnu arasnda sallanan, damlayan bir balon olutur

mutu.
Onyedinci gnde leye doru kuvvetli bir rzgr esm eye bala
d ve sancak ynnde, uzaklarda beliren ince dumanlar gneydouya
doru estirmeye balad.
Nehrin her iki yannda geni bataklklar yer alyordu. Bunlarn
arasnda bazen, genie savanalara uzanan kk ormanlar grlyor
du. Gemiler, Kim m unun direin tepesinden grebildii, nehrin en ge
ni blmne geldiinde, yan kollardan birinde aa gvdesinden ya
plm kayk belirdi. Her kaykta ya da drt koyu tenli adam var
d. Uzun kayklar kreklerle phemn burnuna doru itiyor ve el sal
lyorlard. Daduu adamlarn ne sylediini anlamaya alrken, d
mencinin de onlara el sallamakta olduunu grd. Omuzlarn silkti ve
konumaya karar verdi: Ne de olsa ntu dilini renmek iin yeterince
uzun bir sre aba harcamt.
Geminin duvarndan aa sarkt ve ellerini aznn iki tarafna
getirdi. Daha azndan bir kelime bile kmadan, balk barmaya
balad:
Byk ehre gitmek istiyorsunuz, yle mi?
M oenshtara. Biz batdan, M eluchhadan geliyoruz.
Daduu, geminin k tarafn iaret etti. Balklar sancak tarafn
da, geminin yanndan nehir yukar krek ekiyorlard. Daduu, bu ya
banc dilin baz szcklerini tekrar hatrlad. Meluchhada da buna
benzer kelimeler duymutu.
Balk tutmak iin kancanz var m?
Evet. Bir sr bronz kancamz var.
Gimilmarduk bard: Brak, yapma. Bize yalnzca balk ve u
kahverengi fndklardan verirler.
A nlald. Balklar dillerini konuurken sesli harfleri tam vur
gulayp, uzatyordu. Baz kelimeler Meluchhallarn konutuklarna
benziyordu, bazlar ise hi anlalmyordu. Daduu syleyecei her
kelimeyi iyice dnerek aadaki kayklara seslendi:
Balk kancalarnn hepsi ehirde satld. armhn yaknlarnda
asl olan halat ilmiinden iki tane kanca kard, geminin duvarndan

242

iyice aa sarkt ve onlar kayn iine att. Balklar hi bekleme<lkleri bu hediye karsnda olduka sev i inmilerdi. Daduu ikinci ka
ykla iki tane yaban domuzu grd. Koyu renkli postlarn mzrak de
lip gemiti. Nehir tanrlar merhametini stmzden esirgem esin di
ye kk bir adak.
imdiye kadar hep merhametlilerdi.. Byk sel hibir ky alp
gtrmedi.
A vnz bol olsun, balklar!
Kayklardan biri sazlklarn, dikenli allarn ve bakmsz lgn
aalarnn arasna doru yneldi ve grnrden kayboldu. Daduu
sessizce dier adamlar izlem eye balad; uzun, m aviye alan siyah
salar alnlarna taktklar bantlarla geri aitlm ya da enselerinde sk
ca balanmt. Gzleri kapkarayd. Gneten yanm denizcilerinkinden ok daha koyu olan tenleri, prl prl parlyordu. Sadece iki balk
nn sakal vard.
Daduu geminin k tarafna doru dnd ve kollarn yana at:
O iki eskimi kanca umarm byk bir kayp saylmaz, kaptan. Yaban
domuzlarm grdn m?
Evet. Gimilmarduk dmen kolunu ne doru itti. Seren direi
nin stnde olan Kimmu, iskele tarafna iaret etti. Burada kimse a
kalmaz. Biz de yle. Moenshtara yalnzca , belki de drt gn kald.
Daduunun yaldzl ehirle ilgili ryalarndan tand grnt
ler, uzun saatler boyunca grdkleriyle benzerlik gsteriyordu. nn
deki dz ve geni ntu Nehri, dzinelerce, bykl kkl yan kolla
ryla evresindeki usuz bucaksz arazileri besliyordu. Siyah, amura
bulanm mandalar, kk srler halinde bataklkta geziniyordu, gk
yz yamur bulutlar ve ku srleriyle doluydu. Daduu iki kez
ufukta dev gibi gri filler grmt. Birbirinin pei sra giden yuvarlak
srtl karaltlar. S evgili, dmen suyundan kendilerini izliyordu ve belki
setlerin ardnda, alak ta ynlarnn stnde saysz kylerin kk
evleri gizleniyordu dalan dumanlarn altnda. Yine bir bulut geldi
gnein nne, ovann stnde hzla ilerleyen glgeler olutu.
O gece ilk defa klar grdler. Gimilmarduk ve Sinimeani uzun

243

uzun batakln stnden kuzeye doru baktlar. Ufuktan bir parmak

yukarda, buharlaan nemden dalgalanan bir dizi minicik nokta grd
ler. Kydaki allklarn arasnda saklanan hayvanlar bryor,
lk atyor ya da kkrdyordu. Uuan sivrisinek srlerinin arasndan
hzla yarasalar geiyordu. Talqam kazandaki yemei kartryor ve
genzini yakan duman elini sallayarak yan tarafa yneltiyordu.
Artk gerekten de uzun bir yolculuun sonuna geldik, kaptan.
Kumla dolu ate kabnn evresindeki kaplara, testilere ve sepetlere
iaret etti. Odun kmr ancak kazan daha kaynatr.
Daduu geminin k gvertesinin kenarna kt. A y, ldayan
yldzlarn arasnda ykselm eye balamt. Geminin k tarafndaki
fenerin altnda ve daha ok kor atein kzl-beyaz nn etrafn
da batan aa yalanm denizcilerin bedenleri parlyordu. Etrafa se
dir aac ya ve kalan erzaklarla piirilen yem ek kokular yaylmt.
Daduu durmadan krek ekmekten dolay ok yorulmutu, fakat
kaslarnn tatl tatl szlamasna ramen, ilk defa iinde huzur ve mut
luluk hissediyordu. Esneyerek arkadalarna bakt; Sreyya takmyl
dznn yedi adam. Uzun uzun anlattklar hikyelerden hayatlarnn
nasl olduunu biliyordu, onlar sakin, rzgrsz havada ve frtnada
grmt; ama onlarla terledii, uyuduu, krek ektii ve her kak
yem ei paylat halde, yalnzca Sinimeani ve Hashmarla gerek
bir yaknlk kurabilmiti. Shindurrulun sa kolu olan ve Hammurabinin mhrn tayan kendisi Gimilmarduk ve Sinim eaniyle,
Hashmar ya da Kimmuyla konutuundan altm kere daha fazla ko
nuuyordu. Onu bu adamlardan ayran neydi? Esnedi ve gzlerini kr
ptrd; Babile geri dnecekleri na kadar sebebini bulmu olmay is
tiyordu. Gimilmarduk, Daduunun dncelerini ynlendirmiti: K
rekiler, demir attklar limanlarn yakn evreleri hakknda bile bir
eyler renm eye almyorlard. Onlarda, bilinmeyeni kefetme me
rak ve istei yoktu. Gemide hzl ve kendilerinden emin bir ekilde
alyor, her eyin yerini ve her dm ok iyi biliyorlard. Ama
mthi bir macerann iine doru yelken atklarn tam olarak anla
m deillerdi.
afak vakti Gimilmarduk Daduunun omuzuna dokundu ve onu

244

hafife sarst. Susmas iin iaret parman dudann stne koydu

ve kendisiyle gelmesi iin eliyle iaret etti. Gece yam olan saanak
yamurdan dolay gvertenin zemini hl slakt. Kyda iki tane fil
duruyordu. Huzursuzluk iinde koca kulaklarn sallyor, hortumlarn
suya sokuyor, sonra da sessizce kvrp azlarna gtryorlard. D i
leri, bir kolun yar uzunluundayd. Srtndaki derileri sland iin
koyu renkliydi, ayaklarnn krklklar arasnda kurumu siyah a
mur vard. M inicik gzlerini krptrp alnlarn birbirlerine yaslyor
lard, hortumlarn birbirine doluyor, yine zp birbirlerinin kafasn
da ve gsnde gezdirerek oyun oynuyorlard. Suyun stnden sis
ykseliyor ve allklarn arasndan szyordu. Bedenlerin iinden pat
pal sesler geliyordu ve suyun stnde garip sesler oluuyordu. D ie
rinden daha byk olan hayvan kafasn evirdi, kulaklarn sallad ve
gemilere doru bakt.
Yava yava hortumunu kaldrd ve alnna gtrd, sanki selam
verir gibiydi. Vcudu bir iki kere saa sola salland, birka saniye son
ra da arkalarn dnp ar ar uzaklatlar. lk gne nlar, yldzla
rn stndeki gri izgileri ortadan kaldrd ve tamamen yok etmeden
nce sise kzlm s bir renk verdi. Dzinelerce yaban rdei byk bir
grltyle havalanp ovann i ksmlarna doru utu ve gzden kay
boldu.
ntu douya doru dnmt. Dayanlmaz le scanda yine krek
ekmek zorunda kalmlard. Ama nehir artk Babilde olduu gibi s
tnde koyun ve keilerin otlad, im lerle kapl su bentlerinin arasn
da devam ediyordu. Bir adam boyunda tekerlekleri olan bir arabaya
koulmu olan kzler, arabay su bendinin tepesine doru ekiyorlar
d, arabac ise uyuyor gibiydi. Ky boylu boyunca palmiye aalaryla
evriliydi. Bir buuk saat sonra nlerine geni bir kvrm kt ve tek
rar bat ynne dndler. Artk ehre doru yol alyorlard. Krekile
rin sekizi de etraflarndakileri tam olarak izleyemiyordu; su bentleri,
tarlalar, saysz aalar, saman balyalar ykl bir sr sal, dz arazi
lerde baz su kuyular ve nihayet stnde M oenshtarn yer ald ne
doru kan gneybat kenar. Gimilmarduk, stne halat dolanm iki

245

aa gvdesinin arasndaki geide doru evirdi gemiyi ve buradan

geerek dikdrtgen eklindeki bir havuza girdi. Havuzun suyu yeilkahverengi gibiydi ve hi kprdamyordu. Tulalar, rampa ve gemiler,
tulalarla rl dz alana koup gelen ve el sallayan kadn ve adamlar
gibi suya yansyordu.
Daduu. Krek ekm eyi brak ve insanlarla konu dedi kaptan.
Derhal, Gimilmarduk.
Daduu derin bir nefes ald. Uzun uzun dnmesine gerek yok
tu. Bu an uzun zamandr bekliyordu. Geminin n ksmna koup kolu
nu kaldrmadan nce, Moenshtar ilk kez grd ann tadn kard.
Milyonlarca tuladan oluan duvarlar, bir sr kntl, yksek
ve keli kenarlar, rzgrn datt, saysz bacadan tten ince du
man, yava yava szlen bulutlar ve altnn parlts; tulalarn ren
giydi bu. kiyzotuz arp yetmibe Yksek Boru byklndeki li
man havuzu, alak ta ynlaryla ehrin byk blmn, neredeyse
iki kat daha yksekte yer alan kk blmnden ayryordu. Arkasn
da, Daduunun tanmad aalardan oluan aydnlk bir orman uza
nyordu.
B iz Babilden geliyoruz diye bard Daduu ellerini azna
gtrerek. Dilmun, Magan ve Meluchhaya uradk. Nereye demir
atabiliriz?
Daduu, kydaki insanlarn kendisini anlamalarn umut ederek
bekledi. Birka adam kalabalktan syrld ve ayak parmaklarna doru
iaret etti.
Buraya, Babil-yelkencisi. Buradaki merteklere.
Havuzun uzun tarafnda, yaklm tulalarn balk srt desenleri
arasnda ykselen, yirmi adm aralklarla aklm kaln, soyulmu
aa gvdeleri vard. Bunlar, rlm duvar kenarndan adm te
deydi. Gimilmarduk, yelkenlerin ekilm esini ve halat ilmiklerinin ha
zrlanmasn emretti. Krekiler kol kalnlndaki halatlarn ucuna
oktan ipleri balamlard bile. Halatlarn ilm iine, liman kenarna at
mak iin dier ipleri de baladlar.
Uzunlamasna m yanayoruz? diye bard Daduu.
Birka gen adam aa gvdelerine doru kotu ve el sallayarak

246

iplerin ucuna balanm olan, ii akl talaryla dolu torbalarn atlma

sn bekledi.
Bu tarafa. En iyi yer buras.
Yelkenler gcrdayarak indi ve katland. Ar halatlar havada uu
an ince iplere balanarak karaya ekildi. phenin ve S evgilinin
yan duvarlar, limann duvarna hafife arpt. Daduu, el bykln
de deniz kabuklaryla sslenmi bir eit earp giym i olan sakall bir
adam izlem eye balad.
Efendi. Daduu adamn nnde eildi. Nihayet buradayz.
Belki, sizinle gren ngurakak hatrlarsn. Ben onun grevini dev
raldm.
Sa ncili bir an iinde dmlenerek tutturulmu olan sakall
adam ban ne edi ve Daduu gibi tane tane konumaya balad:
Benim adm Mazarbul, liman grevlisiyim . Birka yl nce bir
tacirin adam gelmiti buraya. Tacirin ism i...
Shindurrulun. Sadir Puabi diye yazyor listemde. Shindurrulun
o tacirle ne anlatn, ne hesapladn ve ne yazdn biliyorum.
Karaya kn. Sizi bekliyoruz. Sadir Puabi, bir sr zanaatkr ve
tacir. Kinthara da.
Daduunun gzlerinin nne Ta Adamn kemikli parmaklar
ve pis elleri geldi. Kinthara! Birden irkildi, karsnda duran Gimilmarduka bakt ve karaya kt. Gnein ssn iine hapsetmi olan
tulalar, sandaletlerinin altndan kayp gidiverecekti sanki. Dn, Simanui aynn yirmi sekizinde, takvimin ubuunu bir ileri almt; Mazarbulun nnde eilerek selam verdi ve phenin Gzne doru dnd.

247

18. M OENSHTAR: AAI EHR

Gimilmarduk baparmaklarn kemerine takt, geminin

hasar grm d duvarn inceledi ve eilerek aadaki
liman reisine seslendi.
Ululu aynn sonuna kadar demir almayacamz
biliyorsun, Mazarbul. Bu da hemen hemen doksan gn
demek. Gemiler burada m kalsn?
Yknz boalttktan sonra limann bir kesine ekebilirsiniz.
Neresi olursa, hi fark etm ez.
Anlatk. Birka gn ierisinde kendimize sessiz bir yer bulu
ruz.
Gimilmarduk ntularn dilini ok iyi konuuyordu; ama szckle
ri ok yava sylyor ve abartl bir ekilde vurgularna zen gsteri
yordu. Daduu, iinde kil tabletleri bulunan sand yere brakt ve ona
bakan gen adama baklaryla karlk verdi. Adam, klsz gsne
sarkm olan ta incilerden oluan kolyesiyle oynuyordu. Daduunun
boynunda Tiriqann mhr vard. Harika bir ehir. Onu hayallerim
de canlandrdm hep. Burada ka insan yayor?
Tacirin yardmcs olan Azhanya, basama olmayan rampann su
yzeyinden alt Boru yksekte olan en st ksmnda duruyordu.
Otuzsekizbin. Her iki tarafnda.
Yukar ehir, bir dzineye yakn kare ya da dikdrtgen yapdan
oluuyor, tulalarla denmi bir platoyu kaplyordu. Yalnzca beyaz
stunlar, koyu kiriler ve deiik renkli tulalar kullanld iin ken
diliinden oluan desenler dev gibi duvarn dzenini bozuyordu. Derin
bir ekilde alm caddelere gen eklinde glgeler dmt. Ol-

248

I
dka dikkat ekecek kadar ince etekler giymi olan kadnlar ve kz
lar, omuzlarnn ve balarnn stnde kil testiler tayordu. Tentelerin
altnda bir sre grnp, kaplarda kayboluyorlard. Hemen hemen her
kadn sana bir iek takmt. Artlarnda ise Daduunun daha nce
li duymad ya ve merhem kokulan brakyorlard. Daduu ve Azlanya duvarlar, merdivenler ve binalarn yan duvarlaryla evrili ge
ni, dz bir alanda yryorlard. Kaldrm talar bile bir sanat eseri gi
bi, zenli desenler oluturularak denmiti.
Yolculuk nasld, Daduu?
Frtna, skc gnler, iyi rzgr, Dilmun, Magan ve Meluchhada garip maceralar. Sadir Ptabi u st tarafta m oturuyor?
Evet. Am a ambar ve depolar aa ehirdedir.
Evlerin atlar Babildeki gibi dzd ve birou kiremitlerle kap
lyd; ok aznda ahap, saman ve dz bir ekilde srlm kerpi kul
lanlmt. Gnn ikinci yarsyd ve Daduu gnein altnda terliyor
du. Sur boyunca bir tane pencere bile grememiti. Baklarn, doksan
derecelik bina kelerinin ve gen eklinde den glgelerin stn
den kaydrd.
Surlarn arkasnda ne var? Evler mi? Tapmak m?
Hamamlar, rahiplerin evleri, resmi binalar, toplant salonlar ve
deerli eya depolar. Birok kuyu. Yaknda hepsini greceksin.
Caddeler ve alanlar insan hayrete drecek kadar geniti. nsan
larn stndeki batan aa renkli ya da yalnzca etek ular ve diki
kenarlar renkli geni eritlerle sslenmi ince ketenler gnein altnda
gz alyordu. Kollarndaki, ayak bileklerindeki, boyunlarndaki ve
omuzlarndaki ssler ve taklar da, renkleriyle olduka dikkat ekiyor
du. Saysz sandaletin kard ses, duvarlarn arasnda olduka id
detli bir yank yapyordu. Sereler insanlarn ayaklar arasnda dolap
yerdeki krntlar gagalyordu, kpekler kuyruk sallayarak su tayc
larnn stne atlyordu.
Hkmdarn saray nerede?
Saray yok, kral da yle; tacirler, toprak sahipleri ve iiler, alt ve
st kurulu oluturuyor. Onlar da rahipler ve bilgin kiiler denetliyor.
Daduunun, ynetim sistemi hakknda kafa yoracak vakti yoktu.

249

Bir yokutan kp dikdrtgen eklinde bir eve girdiler. Ev kk bir

bahenin iinde yer alyordu. kntl atlarn serin glgesi, kutu ek
lindeki iek tarhnn iindeki bitki ve iekler, karartlm odalardan
gelen yabanc kokular ve konuma sesleri Daduunun dikkatini dat
t. Azhanya onu, kaln tahtalarla denmi tavan, dz ve beyaz duvar
lar olan bir odaya gtrd.
Ho geldiniz, Babilli tacirler. Saygdeer efendi Shindurrulun
hali, hatr nasl acaba?
Sadir Puabi glmseyerek elini Daduuya uzatt. Gzlerinin ak
olduka beyazd, ksa sakalnn arasnda gri izgiler ldyordu. B
yk burnu hafife eriydi ve burnunda altn bir kpe ldyordu. Daduu, elindeki kutuyu masaya brakt ve kendini tantt.
Shindurrulun keyfi olduka yerindeydi; sal da hi olmad
kadar iyi. Efendi Zara Shurrinin, Orgos Kashmarn ve Kanaddunun
da ok selam var. Ykmz hi hasar grmedi; bir paras bile kay
bolmad.
Her eyin yolunda olduunu duymak beni her zaman mutlu
eder. Sadir Puabi ellerini rpt. Azhanya, gl aacndan oluan ma
sann yarsn toplad. ecek bir eyler getirin. Kalacak bir yere ihti
yacn var m, Daduu?
Daha sonra, efendim. nce listelerimizi kontrol edelim. Yk
tayacak adam gnderecek misin?
Tayclara ve arabaclara oktan haber yollad m Azhanya eli
ni kaldrd. Yarn sabah gn doar domaz burada olacaklar.
Hep birlikte tahtadan ve kamtan yaplm taburelere oturdular.
Daduu tabletlerini yan yana sraya koyduktan sonra, Babil, Dilmun,
Magan ve M eluchhadan M oenshtar iin ykledikleri mallar ve mik
tarlarn okumaya balad: Testiler dolusu zift, bronz kleler, birka
kalp kalay, otuzalt kei derisi kese Dilm un-incisi, oniki sepet dolusu
merhem, gzel kokulu ya ve makyaj malzemesi; byk uvallarda
deniz kabuklar, piirilmi ve boyanm iniler, bronz oraklar, iinde
tahtalarn stndeki balmumunu ilem eye yarayan tanecikli ve pis ko
kulu altn kkrd olan kulplu testiler, ince dalgal kara aa ktkle
ri, amfst reinesi, Dilm undan gelen kara mermer kalplar, san-

250

lklar dolusu kil figr, el deirmeni talan, balk enisi... Sadir Puabi
mallarn miktarn ve fiyatn karlatryor, olduka da memnun gr
nyordu. Bileklerinde topraktan yaplm ve bakr gibi ldayan kaln
halkalar vard. Tabletlere parman bastrd.
Eer hi hata yoksa memnun oluruz.
Gen hizmetiler testi ve bardak getirmiti. tikleri eyin tad ek
i m eyve sularyla kartrlm araba benziyordu. Daduu duvara yas
land.
Ben tm listeleri birok kez batan aa okudum. Bir hata o l
mas mmkn olmasa gerek.
Yarn, gemilerin yannda her eyi iyice sayarz ve listeleri m
hrleriz. kilerimizi tazele, Siqadri!
Daduu hakkak kalemiyle oynuyordu. Tacirin alma odasnda
dzen ve sadelik hakimdi; gereksiz ve lks bir tek eya bile yoktu.
Adam kaln kalarnn altndaki gzleriyle Daduuyu dikkatlice sz
mt, fakat bu baklarda pheden eser yoktu. Kz yeni bir testi daha
getirdi. Daduu kza dikkatle bakt ve glmsedi. plere dizilm i renkli
boncuklar taklm olan uzun sa rgs, testiyi bardaklarn arasna
koyarken Daduunun koluna dmt. Saysz, m inicik kil boncuk
lardan, kk talardan, akik, yeim ta ve kemiklerden oluan yarm
ay eklindeki kolyesi, gslerinin stn bir para rtyordu. B ilek
lerinde ise drt tane, parmak kalnlnda kil bilezik vard. Sadir Puabi
parman kaldrp Daduuya iaret etti.
Bir sreliine gemide yatmak zorunda kalmamak, ngurakak
ok mutlu ederdi. Karda, aa ehirdeki ambarn yannda birka bo
odam var. Limana da yeterince yakn. Orada kalmak ister m isiniz?
Buna sevinirim, tacir Puabi. Shindurrulun bunun iin ok de
mesi gerekmezse elbette. Siqadrinin diz kapaklarna dalm olan D a
duu birden Hammurabinin mhrn ve kendisine verdii grevi ha
trlad. Bir bedeli olsa bile, yine de sevinirim. Zaten ok az eye ihti
yacm olacak.
Azhanya, konuumuzun tm ihtiyalaryla sen ilgileneceksin.
Hibir eyin eksik olmamasna zen gster. Siqadri sana yardm etsin
dedi Puabi. Kaptanlara gelince, onlarla ben ilgileneceim .

251

Parlayan kama eklindeki k duvardan yukar trmanyordu; g

nein batmasna saat kalmt. Daduu kil tabletleri dzenledi ve
kk sandnn iine koyarak kapa kapatt. Bardandaki ikisini
bitirdi. Galiba uzun bir sre uyuyacam.
Ktip yerinden kalkt ve glmsedi. Dileri ntu insanlarna zg
ekilde olaanst beyazlktayd. Aydnla ktklarnda Daduu gz
lerini ovuturarak esnedi. Tacir, kolunu onun omuzuna att.
Konuklarmz, dostlarmzdr. Anlatacak ok ey var, fakat daha
sonra. Seninle, Gimilmarduk ve Jarimadadn yanna geliyorum.
Artk Daduu listelerini nihayet unutabilirdi, nk Azhanya
elindeki kk sand alp phe'ye kadar tamt. Derin bir m aviye
brnm gkyznde bulutlar g ediyordu. Berrak bir k ve insan
kalabal, bilmedii sesler ve kelimeler, garip kokular, kpek havla
malar, limandaki suda titreyen yansmalar, sreklilii olan renk ve
kokular: Bir uyur gezer gibi gemiden eyalarn ald, kaptanla ksaca
bir iki laf etti ve Azhanyann peinden yrmeye balad. Gcrdayan
kaldralarn altndan ve pis kokulu kzlerin yanndan geerek lima
nn etrafnda ilerlediler. Daduu, binlerce merakl gz stnde hisse
diyordu ve aknl gittike artarak yrmeye devam etti. Azhanya,
duvarlar tulayla rlm kk bir evin nnde durdu ve hizm eti
lere yapmalar gerekenleri bildirdi.
Daduu alelacele ykand, ince rtlerin altna girip uzand ve r
yalarndaki M oenshtar ile iki blmden oluan bu gerek ehrin bir
birine ne kadar benzediini dnd. akn ve heyecanlyd.
Nehirden yana iinde birok yeni koku barndran serin bir rzgr esi
yordu: Scak ve slak toprak, amur, yeni biilmi bitkiler, terleyen
yk hayvanlar, souk duman ve Daduunun daha nce asla burnuna
gelmemi olan yabanc kokular. Islak yapraklarn hrts, ifte ehrin
kuzeyindeki ormandan geliyordu. Suyun stnde mika tozu gibi yal
karmakark bir eyler yzyordu.
Sadir Puabi ve Azhanya geminin yannda duruyorlard. Gverte
kapaklar ardna kadar almt. Teleqin, Daduuya ar bir testi uzat
t. Testinin kulpu krldnda, Daduunun parmaklar arasndan kayd

252

ama ta zem ine dp krlmadan tekrar yakalamay baard. par

mak geniliindeki krktan dar amfst reinesinin pis kokusu ya
yld. Qamuk ve Nadannu, uzun bir kara mermer blounu yere indir
mekle meguldler. Gemilerin ykleri gruplar, uzun sralar ve ynlar
halinde kaldracn yanna kadar uzanyordu. ki Yksek Boru uzunlu
undaki kulplu testilerin glgeleri, Sevgili'nm k tarafnda son bulu
yordu.
te! Sinbelaplim iiphe'nn artk grmeyen gzne tkrd.
Her ey karaya indirildi. Hem de eksiksiz olarak. Daduu dmenci
nin baklarndan rahatsz oluyordu. Azhanya ve Sadir Puabi her eyi
en ince ayrntsna kadar kontrol etmilerdi. Tacir mhrn slak kilin
stne bast, Daduu da derin bir nefes alarak kendi mhrn at. Teleqin, Puabinin adamlarna Granit talarn, kz arabasna ykleme
leri iin yardm ediyordu.
Her sekizinci gn gemi nbetin var, U dedi Kaptan Gimilmarduk alak sesle. Gzlerini drt a! Karanlk kelerdeki hanerleri,
rahipleri ve tadn mhr dn. N e ykleneceini en iyi sen bilir
sin. Biz, ok yakn bir yerde kalacaz.
Daduu hafife ksrerek boazn tem izledi. Ben henz tam
olarak M oenshtara varamadm, kaptan. Birka gn sonra grdm
her eyi anlayabilecek duruma gelirim. Bir eyleri anlayamadm za
man Puabiye sorabilir miyim?
O yksek kurulda grev yapmt; hl da alt kurulda olduun
dan eminim. Tabii ki herkesi tanr ve her eyi bilir. Ingurakak onun
hakknda hep iyi eyler sylerdi. Olur. Ona ne istersen sorabilirsin.
Daduu, Sinbelaplim ve Kimmunun dmen kreklerini sudan
karmasn ve halatlarn ilmeklerine asmasn bekledi. Geminin d tah
talar uzun yolculuun izlerini tayordu. indeki derin dalgalarn ara
snda kurumu amur ve yosunlar vard. En ar testi ve sepetleri, en
gen kadnlar tayor gibiydi. Krekiler dillerini aprdatarak slk
aldlar. Glgeler gittike ksalyordu, Daduu Azhanyanm yanna
gitti ve yarm saat boyunca uzun uzun sorular sordu. Gen adam o l
duka nazikti ve Daduunun anlatacaklarn, en az Daduunun Moenshtarla ilgili her eyi merak ettii kadar ok merak ediyordu.

253

Efendi Puabi beni sana her eyi gstermekle grevlendirdi. n

celikle... vaktin var m?
Evet. En az merakm kadar ok.
G el.
Son yk arabasnn gcrts da, ambarn duvarlar ardnda kay
boldu. Daduu Azhanyay bulunduklar yksek alann kuzey kenarna
kadar takip etti. Alanda topran iine iyice aklm direkler ykseli
yordu.
Ka yandasn, Azhanya?
Yirmi yaz.
Benden bir ya byksn.
Puabi beni kendisini temsil etmem iin gem iyle Meluchhaya
yollayacana sz verdi.
Senin ehrinle karlatrnca, Meluchha gerek bir l. Burada
henz fazla bir ey grmedim ama im diye kadar grdm her ey
houma gitti.
Azhanya onun omuzuna dokundu ve gld. Burada kavga yok,
sava yok, yani iyi yayoruz - elbette ok alarak. uradan yukar
kacaz.
Adamlar ehre kuru odun tayorlard. Binalarn keli kenarlar
arasndaki tulalarla rlm en yksek alanda, kadnlar kk grup
lar halinde toplanyordu. Ayrlrken Daduuya bakp glmsyor ve
kkrdyorlard; Daduu sylenen her sz hl tam olarak anlayamyordu. Kuzey kenara kan yokuun sonunda durdu. Uzaktaki ormann
kylarna kadar, ayn Babilin evresindekiler gibi ustaca fakat daha
dzensiz bir ekilde alm tarlalar uzanyordu. Bunlarn evresinde
de bir sr kollara ayrlan kanallar yer almt. Kadnlar srtlarnda ko
caman saman demetleri tayor, iftiler ise slak tarlalarda yar plak
apa sallyorlard. Kabark enseli manda ve srlar arabalar ve pul
luklar ekiyordu. Kanallarn stndeki yamalarda koyun ve keiler
otluyordu. ntu sanki ok uzaa kaym gibiydi; aa ehirden siyah
dumanlar ykseliyordu, baka yerlerden ise beyaz buhar. Nehrin koy
larnda ve geni kanallarn iinde balklar kayklaryla dolap yuvar
lak alar atyordu. kisi, tula duvarlarn arasndaki geitleri takip ede

254

rek, yukar ehrin ortalarna kadar yrdler, sonra saa dnp, uzun
ca bir binann evresinden geen bir yola girdiler. Azhanya iki kere,
iinde dzinelerce kadnn ve kzn takrdayan dokuma tezghlarnda
oturup alt ve renkli sslemeleri olan ince ketenleri dokuduu sa
lonu gsterdi.
Daduu, bir merdivenin sonunda ve bir dehlizin altndaki birok
geni giriin arkasnda durur durmaz glmeler ve su sesleri duydu.
Kaln kalas ve tahtalardan oluan at, tuladan rlm stunlarla
desteklenmi olarak, parke talaryla denmi bir alann stn rt
yordu. Alann ortasnda, iki dzine kadn ve erkek bir havuzun iinde
yzyor, dalyor ya da kenarnda oturuyordu. ki basamakla iine giri
len havuz, oniki kere yedi byk adm byklndeydi; kadnlar s
rekli elindeki su testileriyle havuza su boaltyor ve boalan kaplar ki
rele kaplanm tahta stunlarn arasndan grnmeyen bir kuyuya ta
yorlard.
Sonra, Babilden gelen adam. Azhanya Daduunun yzndeki
akn ifadenin tadn kard. nce btn dier eyler.
Bu... kutsal bir hamam m?
Yalnzca yln gn. Herkes, ya da hemen hemen herkes, bu
rada ykanr. Ama bizim sk sk ykanmamzn tanrlarla bir ilgisi var
zaten.
Azhanya, kendisinden yal iki adamla konutu ve eliyle iaret
ederek gen hizmetileri ard. Daduuyu kk, aydnlk bir odaya
gtrdler. nsan iyice gevetip uykusunu getiren ilem ler birbuuk
saat srd. Hizmetiler onu gzelce ykadlar, sonra da yalayp masaj
yaptlar. Bir adam bronz makaslarla slak salarn ve kalarn ustaca
ksaltt. Yal kpk ve yumuak su sayesinde, keskin bak yanaklar
n kazmaktan ok gdklyor gibiydi. Gen kzlar birok fra, tahta
ubuk, kk bak ve sert bir ta yardmyla delikanlnn el ve ayakla
rnn bakmn yaptlar. Azhanya ona beyaz bir havluyla dizlerine ka
dar uzanan ve buram buram iek kokan keten bir petamal getirdi.
Su ve gne dedi Azhanya. Yaam iin ok nemli. Bunu tan
rlarmz sylyor. imdi havuza dalabilirsin.

255

Havuza gidip kenarna oturdular. ehir sakinleri glmseyerek

Daduuya balaryla selam verdiler.
Daduu ayak parmaklaryla suda yzen bir iei kaldrd. im
di neden buraya zift getirdiimizi biliyorum.
Zifti suyun duvarlardan szmasn nlem ek istediim iz her yerde
kullanyoruz. Suyu, kuyular ve kullanlm sular bile ne kadar dik
katli kullandmz greceksin. Burada ykanmak, tanrlara duyduu
muz krann ifadesidir.
O halde dedi Daduu basamaklardan aa yava yava inerek,
ben de tanmadm tanrlarnzn nnde eileceim .
Delikanl zerinde bir petamal olduu halde serin suyun iine
dald. Onu sessizce selamlayan insanlara karlk verdi ve kendisinden
sonra kapal gzlerle havuza giren kadnn ardndan sudan kt. K
ck bir odaya gidip kuruland, Azhanyann verdii mintan giyip ba
lad ve mhrn boynuna ast. Sonra odadan kp Azhanyay bekle
di. Azhanya da kurulanp giyindikten sonra Daduuya Puabinin evini
gsterdi.
imdi kaptanlar sofraya oturacaklar. Puabinin ho geldiniz y e
mei. Tabii sen de orada olacaksn.
Islak havlular bir kza vererek Daduuyu, duvarlar ve keler
den oluan karmakark yerlerden kapya srkledi.
Yelkenler karaya kartlp yaylmt. Krekilerin ou oturmu on
lar temizliyor, iplerini onaryor ve kenarlarna yeni halatlar geiriyor
lard. Kimmu seren direinin stne oturmutu. Direi ovup tem izli
yor ve balmumuyla kaplyordu. Daduu baklarn tekrar meyhaneye
evirdi, hanerin keskin ucunu sol kalasna doru kaydrd, bacaklar
n uzatt ve dier masadaki geni omuzlu arabacy gsterdi.
Mterin yem ei ok beenm ie benziyor. Nedir o yedii?
Meyhaneci parmaklarn nlne sildi. Arpa, ezilm i bezelye
ve biraz budaydan yaplm pide. stnde de yalnzca bende bulabi
lecein bir ey: Zar eklinde doranm balk, et, sarmsak, incir, so
an. Hepsi yada kavrulmu ve tuzlanmtr. Daman bayram edecek.
Gzlerim bayram etti bile. Peki itii nedir?

256

nce ball bitki ay, sonra da ac bira smarlad.

Daduu memnun bir ifadeyle ban edi. Gemilere iaret etti.
"Kabil'den geldiimizi duymusundur herhalde. Ben Puabiye ait olan
ambarn u ksmnda oturuyorum ve sk sk buraya gelip yiyip iece
im. Hepsini yazp, benim gibi fakir bir denizciden doksan gn sonra
tahsil edersin? Yoksa her gn iin kk saylarla m urarz? B e
nim adm Daduu, saymanm.
Donduq-lal, gen adam. Meyhaneci dudaklarn bzd ve par
mayla kulan tem izledi. Bana gre hava ho. Eer fazla kabarrsa,
sana haber veririm.
Teekkr ederim. Eer ok gerekirse Puabi bana kefil olur. Bana
biraz nce konutuumuz eylerden getir. V e scak bir ay, tamam m?
Limann dousuna doru, on Yksek Boru yksekliindeki geni
alann kenarndan, aa ehir balyordu. Boylu boyunca uzanan am
barlar ve dar sokaklar boyunca uzanan iki kat evler, sabahn bu ge sa
atinde glgede kalmt. Kenarlar yuvarlak duvarlarla rlm kuyu
larda, kadnlar testilerini dolduruyordu. Gneydeki, stnde palm iye
ler dikilmi olan su bendi, ntunun grnmesini engelliyordu. Dadu
u, tentenin altndaki bir srada oturuyor, Azhanyann ona getirdii
yeni sandaletlerinin iinde parmaklarn oynatyor ve midesinin gurul
damasn dinliyordu.
inde bilmedii baharatlar olan bal gibi tatl ay, aln ilk ola
rak hafifletti. Daduunun dnceleri aklnda, kyda ilerleyen kz
arabas kadar yava dolayordu. Sarayn, tapnan ve Shindurrulun
istediklerini bugnden gerekletirmek zorunda deildi. Karsnda
oturan adamn az aprtlarn dinlerken kzlar, hizmetileri, kalfala
r, emekileri ve gzcleri izledi, nemli rzgrn meyhanedeki tentele
ri sallamasn seyretti ve dmenciyi arad. Byk bir ihtimalle Sinbelaplimin M oenshtarda da arkadalar vard ve Daduu kendini onlar
dan korumalyd. Yem eini yedi, bir bira daha iti, Donduq-lala te
ekkr etti ve kendisine hizmet eden kadna el sallad.
Otuz adm attktan sonra kendisini dar sokaklardan oluan bir
karmaann iinde buldu; kalabaln iinde insanlara arpa arpa s
rkleniyordu. Puabinin ambarnn arkasnda, bir imalathanenin giri

257

inde durdu. Oradaki baz iiler uzun bir kt, iki parmak genili
inde tahtalar halinde kesiyordu. Bazlar da bronz keskilerle sslem e
ler yapyordu. Masa, tabure, kk sandk ve sandalyelerin tm para
lar yerlere konulmu ve tavana aslmt. Yal bir adam, yontulmu
tahtalara, parlak, kan krmzs cila sryordu. Bir dzenekte iki adam
bir sopayla tahta bir tekerlei eviriyordu. Boluklarna tula yerleti
rilmiti. Duvar saaklarnn altndan bir arala kadar uzanan bir dingil
vard; burada, dileri bir tahtay paralayan bronz bir disk dnyordu.
Yerlere odun tozlar salyordu. Daduu bayla gri sakall bir adam
selamlad ve yanma yaklat.
Bakabilir miyim? Hi bilmedii aalarn su ve reine kokular
geldi burnuna. Ben Babilden geliyorum ve bu nedenle yaptnz i
hakknda fazla bilgim yok. ntu-tanrlarntn bu icadna ne ad veriyor
sunuz?
Bir arkl testere, herkesin bildii gibi dedi yal adam. Bunun
daha kklerini ta ilemecilerinde bulabilirsin.
Tulalar ve tahta tekerlein hz, dzenli bir dnme hareketi sa
lyordu. raklar glmseyerek tekerlei durdurdular. Daduu bronz
diskin kenarndaki eri dileri grd. Onlara dokunduunda, tahmini
nin doru ktn anlad. Diler olduka snmt.
Bu arkl testere ilerinizi kolaylatryor mu?
Yal adam bayla onaylad. Her zaman deil. Dz kesimlerde
daha ok ie yaryor. Fazla yontup, dzletirmemize gerek kalmyor.
Daduu bir defa daha etrafna bakt, bunun gibi ilgin baka bir
ey gremedi ve ustann bileini kavrad. Sa ol. Siz ntu-insanlar
olduka yaratcsnz. Anlatacak ok eyim olacak.
Babilde olduu gibi duvarlara sadece dar kap girileri almt.
Hayat, evlerin iinde ve atlarda geiyordu. Caddelerde, kardan kar
ya aslm iplerde amarlar kuruyordu. Dz caddeyi, stnde gl
aac biten kk bir alan blyordu. Daduu byk bir kapdan, oy
mac atlyesinin iini grebiliyordu. Adamlar hzl, fakat acele etm e
den alyorlard. Ucuna doru sivrilen eri kemikler, ksa, yuvarlak
dilimler ve keli ubuklar halinde kesiliyor ve bunlar da sonra kp
eklinde doranyordu. Birka adamn elleri arasnda, ziftle yaptrla-

258

I
nk, pazar satclarnda grm olduu gibi figrler oluuyordu; dano/.lcr, nokta eklinde delikleri olan zarlar, levhalar, hayvancklar ve
k.ilalar, kulaklarnda minicik delikleri olan maymunlar. Sepetlerin ii
ne kk ve byk boncuklar dyor, iiler de bunlar alp ortalarn
dan deliyordu.
Bakalar parmak byklndeki ubuklar yontuyor, kumlu bir
karmla parlatyor, sonunda da ii bezle kapl sepetlere koyuyordu.
1)aduu toz zerrelerinin havada brakt kokuyu takip etti; tentelerin
nllna vuran n iinde bir sis perdesi gibi uuuyorlard. tula
stun bir aty destekliyordu; duvarlar ok arkalarda kalyordu sanki.
Sandklarn ve byk sepetlerin iinde, deri heybelerde ve beyaz rt
lerin stnde soluk renkli, kurumu zmgiller, m eyveler ve iek ta
neleri vard. Dncelerinin dorulandn gren Daduu derin bir ne
fes ald: Baharatlar. ki byk ve birka kk ta deirmende alan
kadnlar, krmz renkte srlanm, ba byklnde kulplu testiler
iinde tozlar topluyordu. Daduu kulak memesini imdikledi ve mrl
dand:
Galiba Sadir Puabi ve Azhanya ile konusam daha iyi olacak.
Baharatlar pahalyd; kendi kendine sem eye cesaret edemiyordu.
Bu konuda insann bilgisi olmalyd. Hangi baharatn hangi yiyecek ve
iecekte arzulanan etkiyi en iyi ekilde gstereceini bilmek lzmd.
nsann kendisine pahalya mal olan bir yanlgya dmesi iten bile
deildi. Srtndan ter aktarak keten bezi balyalar tayan bir hamal
zikzak eklinde uzanan caddelerin kelerinden takip etti. Bir dzine
evin yanndan getikten sonra, yine tula stunlar stne oturtulmu
bir atnn altnda durdu. Karsnda, onunla hi ilgilenm eyen beyaz
sal, kmr gzl bir kadn duruyordu; ar bir bakla, st ste ko
nulmu kat kat keten bezini kesiyordu. Beyaz masann stne izilm i
ve kumalardan grnen izgiyi takip ediyordu. Kadnn stne kt
enli tahta, kuman kaymasn nlyordu.
Hemen hemen otuz kadn ve kz yere bada kurmu, ellerindeki
ldayan ineler ve uzun ipliklerle el geniliindeki eritleri kumala
ra dikiyor, kenarlarn ie kvryor, beyaz, ince kuma paralarn bir
birine dikiyordu. D ilm undaki Zara Shurri de bu pahal gmleklerden

259

giyiyordu, Alalger de yle; Babiide -belli ki- Shindurrul bile bu giysi

leri bilmiyordu. Daduu kendini batan aa szd. Azhanyann ken
disine verdii uzun mintan da bu atlyeden km olm alyd. Kendi
kendine Shindurrulun diki diken kzlar ve yaptklarn ii grmesi
durumunda nasl bir tepki vereceini dnd. Kr kr yzl esmer
kadn ve keten bezlerinin ald ekli izlerken, kulana anszn
lklar ve bartlar geldi. Arkasn dnp baktnda yamur damlalar
kaldrm talarnda siyah lekeler brakmaya balamt bile. Geni at
nn saaklarnn altna snarak, evlere kaan insanlar izledi. Srl
sklam olmulard. Kzlarn boyunlar, gsleri ve kalalar, parlayan
tenleri ve vcutlarna yapan keten giysileri, Daduuya yaldzl ntuehirleriyle ilgili grd ryalar hatrlatt. Omuzlarn yukar kald
rp, saanak halinde yaan yamurun dinmesini bekledi.
Aa ehrin dou ucunda bulunan seramik atlyesindeki al
anlar izledikten sonra, kanallardan ve tarlalardan gelen kzlar seyret
m eye balad: Kafalarnda ve omuzlarnda koyun ve kei style dolu
testiler tayan obanlard bunlar. Kemerleri, kolyeleri, bilezikleri,
ayaklarndaki halhal, st kollarndaki ssler ve gslerindeki bir el
den daha geni bantlar, en az yedi renkte kk borulardan, boncuk
lardan ve iplerden oluuyordu: beyaz, koyu siyah, krmz, yeil, kr
mzms sar, mavi ve altn sars. ounlukla belli bir desen oluturu
larak dizilmilerdi. ki mavi boncuk arasna bir siyah, iki siyah arasna
bir krmz, iki krmzms sar arasna bir mavi. Boncuklarn kimi pek
deerli olmayan talard, kimi de pahal altn ve bakr paralaryd.
Hangi taklar takan kzlarn ona ylesine baktn ve hangilerinin ona
glmsediini bulmaya alt; fakat ok gemeden bundan vazgeti.
Sonra kendi kendine gld - yine M oenshtara ait bir sr myd bu?
Bunu Azhanyaya sormaya karar verdi.
Gneye doru yrmeye balad ve su bendinin olduu yere var
d. Gnein artk akam vaktine yakn bir zaman gsterdiini fark
edince ard. Evlerin yanndan, pek fazla kaps olmayan ve sonra
dan gittike uzaklap ie doru dnen, dmdz bir duvar boyunca y
rd. Limana geldiinde Donduq-lala gidip bir bardak bira iti. K-

260

k odasna gittiinde ise Azhanyann notuyla karlat; onu ailesinin

evine davet ediyordu.
Dadu ka bo kabn iine brakt ve yal dudaklarn sildi. Azlanyann en kk kardei olan Felbhala nndeki kk kazan kal
drp Daduuya iaret etti. Daduu hayr anlamnda ban sallad.
ok lezzetliydi dedi teekkr ederek. Fakat gereinden fazla
yedim.
Gen insanlar ok yem eli ki, kuvvetli, gzel ve zeki olsunlar.
Baba Hirmagan iten bir kahkaha att. Babilde de ayn eyleri yiyorsnuzdur herhalde?
Bizim baharatlarmz daha farkl. N eyse ki dilim bu kadarn
ayrt edebiliyor.
Duvardaki nilerde yanan kandillerin klar, beyaz sr kapl tu
lalarn stnden odaya yansyordu. Daduu beyaz duvara yasland ve
Pushiliye bakp ban sallad. Bulunduklar ev aa ehrin tam orta
snda, elmas ilemecilerinin bulunduu semtin ok yaknndayd. Dadu Babilden, Dilm undan, Magandan ve Meluchhadan sz etm i
ti. Kayalarn arasndaki maarada yaayan Ta A dam dan sz etmeye
balad an Azhanya elini kaldrd.
Kz kardeinin gzleri parlad birden. Kintharann kim olduu
nu bilmiyor musun? Kuzeye doru U gn yrme m esafesinde, or
manda yaar ve birok iiye ve avcya hkmeder. Grsen, onun bir
prenses olduunu dnrdn. Alt kurul iin hasat ve vergilerin dee
rini biiyor. ok gl bir kadn.
ok gzel ve ok vahidir diye fsldad Felbhala.
Daduu omuzlarn silkti. Hirmagan, Felbhala ve Pushilinin sof
ray kaldrmasn bekledi, sonra duvardaki niten bir testi kard.
Baharatl arab m , yoksa biray m tercih edersin?
Daduu ban sallad ve bira testisini iaret etti. atdaki pencere
den ieri rzgr esti ve alevlerle ieklerin titremesine sebep oldu. Her
odada, iek ve dallarla dolu, en azndan bir tane vazo bulunuyordu.
Azhanya arabn tadna bakt. Kralnzn mhrn tayorsun,
yle mi U? Onunla neyi mhrlemeni istiyorlar?

261

Sizin kanallar nasl ina ettiinizi renmemi ve kendilerine an

latmam istiyorlar. ayet bu ii bizden daha iyi ve daha kolay bir ekil
de yapyorsanz, o takdirde birka kanal ustasn Babile davet etmemi
sylediler. Sanrm bu kurulla halletmem gereken bir konu. Rahipler
ise tanrlarnzn isimlerini yazmam ve tanrlarnzn hayatnza nasl
hkmettiini anlatmam emrettiler.
Bunu hibir mhr kullanmadan yapyorlar. Hirmagan ksa bir
kahkaha att. Peki, ok houna giden keten giysiler iin ne dn
yorsun?
Daduu ne doru eildi. O deerli eyleri nce D ilm unda gr
dm. Burada ise herkes giyiyor. Dnmem gerekiyor; belki en gzel
earp ve giysilerden bir dzine satn alr ve onlar Babilde satarak b
yk bir kazan elde edebilirim. Puabiyle konuacam.
Onun sana bu konuda yardm edeceine eminim. Azhanya,
Felbhalaya yer amak iin biraz daha duvara yaklat. Felbhalanm
st kollarndaki geni bileziklere k vurdu. Daduu onlar gsterdi ve
dikkatlice sordu:
Renkli boncuklarla oluan u desenlerin, Felbhala, eminim belli
bir anlam vardr. Bu bir sr mdr?
Kkr kkr gld kz ve teninin yumuak esmerlii birden pem
beleti. Hirmagan kahkahalara bouldu ve bardan kaldrd. Anlat
ona, kzm.
Sol elini kaldrd ve baparmann etli blmn iaret etti. B e
yaz, sevin; gne, iyi bir hayat anlamna gelir. Bir sonraki parma
n gsterdi ve yine kkr kkr gld. Siyah ise bir koca sem ek isti
yorum demektir. Grdn gibi bende siyah boncuk ya da ubuk yok.
Krmz ise ate, sevgi ve ak olmaktr. Y eil, bakireliin, bir yaprak
kadar taze olmann ifadesidir.
Bazen farkl desenlerle birisine bir mesaj da verilebilir. Pushili
kolunu Felbhalann omuzuna dolad, biraz endieli gzlerle onu ken
dine ekti. Yaldzl kahverengi, damadn kz ailesinin hrsn hesaba
katmas gerektii anlamna gelir.
Tahmin etmitim. Daduu, Felbhalaya glmsedi ve ban ge
riye att. B iz karabalar iin, her deerli tan farkl bir anlam var.

262

Mhrne dokundu. Ama siz ntu-insani ar bizden daha kurnazsnz,

itgn kemik oymaclarn grdm. Her biri mthi bir sanat!
Hirmagan ve Azhanya kalarn atarak birbirlerine baktlar.
Onlar kemik deil, Babilli adam! Onlar byk fil dileri dedi
baba bir sre dndkten sonra ve trnayla kpek diini tklad.
"Pahal fil dileri!
Elbette ya! O grdklerim fillerin dileriydi! Daduu glm se
di ve parmayla cilalanm tahtann izgilerini takip etti. Sonuta
Buranuna da sizden alnp yollanyor. Ama biz senin szn yarda
kestik, Felbhala.
Mavi su anlamna geliyor. Y a da: sensiz yaayamam, ntunun
denize dkld yere kadar peinden gelirim. Son olarak altn rengi
ya da sar. Kim se akmz bilm esin. Felbhala ellerini masann altna
indirdi ve ban Pushilinin omuzuna yaslad.
Uzun bir sessizlikten sonra Daduu: Babil olduka byk ama
buradan ok farkl. ki gn iinde M oenshtarn byk bir ksmn
grdm; aslnda yine de hibir ey bilmiyorum. Sorumu balayn:
Geceleri buradaki caddeler ne kadar tehlikeli? dedi.
Hirmagan yerinde doruldu. Birisinin hayatna kast m var?
Daduu evet anlamnda ban sallad.
Bizim ehirden biri mi? Pushilinin sesi ykseldi ve keskinleti.
Felbhala rkt, aabeyi akn akn Daduunun yzne bakt.
Hayr. Benim... dmanm dier gemide seyahat ediyor. Burada
bir... mttefiki olmas mmkn olamaz m?
Biz bar iinde yaayan, alkan bir topluluuz. Ama her ey
mmkndr. Burada otuzbin insan yayor. ntuda da hainler var e l
bet! Hirmagan bardandaki ikisini bitirdi, dier bir odaya gitti ve
tekrar oturmadan nce Azhanyann bacana deri bir kemer brakt.
Knn iinden hanerin sap grnyordu; entiklerle sslenmi koyu
bir aatan yaplmt ve bronz bir kabzas vard. Daduu bu iilii ta
nyordu. Babilin el iiliiydi bu.
Arkadana limana kadar elik et, olum dedi Hirmagan kala
rm atarak.
Daduu, Hirmaganm esmer yzne bakt. Henz ehirde olduk

263

a yabancym. Kendi bama yolumu bulmaya baladm zaman, sa

yn babam, neyin ne olduunu anlatacam.
Hirmagan drt barda doldurdu ve glmsemek iin aba harca
d. Daduu yaknda yine gelecek, Felbhala. Rahat uyu. Ryanda han
erler grme sakn.
Felbhala kalkt, esnedi ve Daduuya bakp gz krpt. Kayarcasna odadan kt; keten perde kabard ve sonra yine indi. Hirmagan tes
tiyi sallad ve son damlay da bardana damlatt. Konuklarmz kut
saldr, U. Buna benzer bir olayla hi karlamadm. Ama senin bir
tane hayatn var. Azhanya, onun srtn korumalsn.
Azhanya elini hanerin stne koydu. Bana gvenebilirsin, U .
Kemeri beline balad ve haneri knndan ekti. ift tarafl kab
zasnn stne kr bir k vurdu ve sonra yine sert derinin iinde kay
boldu. Hirmagan onlara kapya kadar elik etti ve glgeleri, ortasnda
kuyu olan meydann dier tarafnda karanla karncaya kadar arka
larndan bakt.
Bat tarafndaki su bendi ile eri duvarn arasnda, iyice birbirine katl
m kerpiten oluan yaplarn kelerini yoku yukar takip edince,
ehrin yar yksekliine klyordu. Aadaki mahallede pimi top
raktan yaplma borularn iinden bulank, kahverengi sular akyordu.
Daduu, su bendine giden yolda, koyunlar, keiler, birka kpek ve
uzun bacakl kular arasnda durdu. Limann nndeki geni alann et
rafnda iki dzine kz arabas ilerliyordu. Bazlar yoku yukar, ba
zlar ise aa gitmekteydi. Gemilerden ise etraflar samanla sarlm,
yar adam byklnde testiler boaltlyordu. Liman alannda byk
manivelalar vard. Testiler iplerle sk skya balanyor, yksee eki
liyor ve srklarla ekilerek binalarn arasnda kayboluyordu. Daduu
bir arabacnn yanna gitti ve araba okunun stnden grnen yeri ia
ret etti.
Limana m, denizci? Arabac, elindeki bambu sopasyla kz
lerin terden slanm kalalarna vurdu.
Evet. Eer kzlerin birazdan yere ylmazsa.

264

Arabac gld ve bambu sopasyla alann kysn iaret etti.

"Arapa m devam edeceksiniz?
Burada gemileri ykleyeceiz. Testilerin iinde ne var?
Buday ve dar. Araptan geliyor. Gemileri grmedin mi?
Hayr. Araptan gelen gemiler, yle mi? Gerekten mi?
Arabac merakl baklarla Daduuyu szd. Her yl olduu gi
bi iki, ya da kere. Yoksa bu testileri tamak zorunda kalmazdk.
Okiizler, sallana sallana duvarn gney kenar boyunca ilerledi.
"Araptan en iyi tahllar gelir, bunu bilm elisin.
Daduu mrldanarak teekkr etti ve solundaki liman havuzunu
grnce arabadan atlad. phenin Gz ve A d a d n Sevgilisi limann
kuzey tarafna yanatrlmt. pheden daha kk iki geni gemi,
liman havuzu giriinin hemen arkasna yanamt ve ykleri elliye ya
kn tayc tarafndan boaltlyordu. Daduu, arabalarn ve kzlerin
arasndan geerek liman havuzunun iyice kenarna yaklat. Arapgemilerinin zemini dmdzd, k taraflar ise yksekte kalyordu.
Yan taraflardaki kreklerin ular daha geniti. Dmencinin yeri ile di
rek arasnda tahtadan ve adr bezinden yaplm bir kulbe vard. Yan
duvarlar katlanp almt. Dmenin bulunduu yer ise olduka al
akt. Her iki gem ide de dierlerinden olduka byk iki dzine testi
boaltlmay bekliyordu. Bunlar tm yknn bete biri kadard. Nehir
gemicileri sanki M oenshtarllarla karde gibi grnyorlard. Daduunun gzleri Sadir Puabi ya da Azhanyay arad ama bu mhrl
testiler o taciri pek ilgilendirmiyor olmalyd.
Alak direklerdeki serenler iyice yukar ekilm i ve uzunlamas
na diree balanmt. Daduu bu yass gemilerin nehir aa giderken
kendilerini akntya braktn, nehir yukar giderken de gneydou
dan esen rzgr yardmyla yol aldn dnd.
Son araba da ykleninceye kadar, yarm saat boyunca kalabal
izledi. Arapn tahl bakmndan M oenshtardan daha zengin olup o l
madn ve tahln neye karlk getirildiini, Sadir Puabi bu nehir ge
micilerinden daha iyi bilirdi mutlaka. Daduunun dudaklar kurumu
tu. Kamaan gzlerle gnein konumuna bakt ve nehir gemicileri gi
dip blitn bira testilerini bitirmeden hemen Donduq-lalin meyhanesi

265

ne gitmenin iyi olacan dnd. Kuyunun yanndan geerken, arka

snda tiz bir slk duydu. Arkasn dnd; Arap-gemisinin k gverte
sinden bir adam gzcye el sallyordu. Daduu sert bir ekilde bir be
dene arpt; ksk bir lk, sonra onunla, kendinden daha gen bir ka
dn arasndaki ta zem ine ar bir testi dt grltyle. Testinin iin
deki su dizlerine kadar srad ve krlan testi her yana sald. Daduu
kocaman alm bir ift gzle kar karya kald.
Kardeim dedi Daduu telal bir ekilde. Ben kr bir manda
ym . A ffet!
Yere eildi ve krlan testinin byk paralarn toplamaya bala
d, sonra yaptnn ne kadar anlamsz olduunu grd. zr dilerim.
Byk bir testi getir. Onu satn alp, dolu olarak evine kadar tayaca
m . Grnnn gzlerimi kamatrdn bilm elisin.
K z gld. Krlan testinin iki byk paras Daduunun elinde
kalmt. Dier kadnlarn kkr kkr glmeleri ve akalar geliyordu
kulaklarna.
Sen o denizcisin, Azhanyann arkada olan; seni imdi tan
dm. Anlatk. Siz Babilliler yar kr saylabilirsiniz ama olduka ki
barsnz. Benim adm Ghorarti - burada beni bekler misin?
Gerekirse gece yansna kadar. Gerekten! Daduu sznde durur.
K z uzun admlarla uzaklat. Daduu kuyunun kenarna oturdu,
yerdeki krklar ayayla toplad ve kzn yuvarlak kalalann izledi.
Kz kafasn evirip omuzunun stnden geri bakarak glm seyince,
boynundaki beyaz, krmz ve altn sars boncuklar ldad.

266

19. MOENSHTAR: YUKARI EHR

T T

ift azl baltaya vuran alevlerin testinin karnna

yansyor, yar karanlkta -bo bardaklarn glgesi olaniki daire iziyor, sandn keli glgesini duvara dr
yor, Ghorartinin ensesini okuyor ve abanoz rengindeki

salarn kahverengi ltlar arasnda kayboluyordu.

Daduu, koluyla alnndaki teri sildi ve kollarn ensesinde birle
tirdi. Ghorarti delikanlnn kalalarnn stnden kalkt ve yataa
uzand.
Knlan testiye kr. Elini Daduunun kamna koydu. N e ka
dar sevgi dolusun, yabanc. V e ok vahi.
Kzn vcudunda iek, ya ve eki bir baharatn kokusu vard.
Dirseklerine dayanarak doruldu ve adamn gzlerinin iine bakt. Da
duu glmseyerek onun gsn okad. Benim vahiliim , byk
gzlm, snrlarn oktan izdi. Bedeninin her yan sevgiye susam.
Ama yine de birka srk hatrlyorum... Y oksa grdm bir rya
myd?
Kzn slak dili Daduunun boynundaki ukurda dolayor ve
onu gdklyordu. Delikanl Ghorartinin uzun ve gr salarn ensesin
de toplamaya alt.
Ben hi hissetm edim , U. Bu gece uyumay dnmyorsun, de
il mi?
Benim yanmda olduun srece hayr, Akam Y ldznn kz
kardei.
Ghorarti, bada kurup duvara yasland. Parmaklan Daduunun

267

yznde geziniyordu. Kalarnn stnden burnuna ve oradan da du

daklarna indi. Daduu, kzn bir parman srd; kz gld ve mrl
danmaya balad:
Olduka rahat bir odan var. yi ki Donduq-lale kendini sevdir
m isin.
Ellerini ekersen kalkacam ve hatta bize bira bile getireceim.
Daduu, kzn getirdii yeni testiyi kuyudan su ektii kovalarla
doldurmu ve eyrek gur arlndaki su ve testinin altnda terleyerek
bir kle gibi, kalabalk caddeleri aarak omuzunda tamt. Sonra kz
testiyi ondan alp, hi zorlanmadan evine gtrmt. Daduu kap
ayana yaslanp, kz geri geldiinde ondan bir bardak su rica etmiti.
Testinin fiyat konusunda ciddi olmayan bir tartma yaptktan sonra,
Daduu son sz m eyhaneciye brakmay nermiti. Zahmetine kar
lk Daduu, yem ei ve bir ya da iki bardak biray deyecekti. Karma
k caddelerde kaybolacana emin olduu iin, Ghorarti onu ambarla
ra kadar gtrmt. Gnein batmasna yarm saat kala ise tekrar ge
lip Daduunun masasnn nnde durmutu. Delikanl az kalsn onu
tanyamayacakt; kz ieklerle ssl olaanst gzellikte bir elbise
giymiti. Ghorarti onun masasna oturmu, derin bir nefes alm ve
yle demiti: Evet. Bira. Beni susatyorsun, afak kzllnn kardei.
Testi hl yardan fazla doluydu. Ghorarti bacan Daduunun
kalasna koydu. Daduu, kzn dudaklarnn stndeki ter damlalarn
sildi. Kz Daduunun elindeki barda ald, kucana oturdu ve g
slerini onun kprck kemiine bastrd. Daduu her iki eliyle kzn
yanaklarn okad, iki parmayla kzn akaklarna dm slak sa
larn geri itti ve iri gzlerinden pt. Sonra, uzun, istekli bir ple
kendinden getii anda kzn grtlandan, sanki gecenin iindeki uzak
bir kydan gelen bir ses gibi iniltilerin ykseldiini duydu. K z kolla
rn boynuna dolad ve onu tekrar yataa bastrd.
Yabanc bir denizciden ok fazla ey istiyorsun.
ok fazla ey mi? Daduunun stne uzand ve dizini kml
datt. Gece yars olduu zaman ne diyeceksin bakalm? Ya da afak
vakti?
Daduu kzn omuzlarn okad. afak vakti sesimi yitirmi ola

268

cam. Kesinlikle vahiliim dende eser kalmam olacak. Yemin ede

rim.
Kz birden ciddileti. Yavaa, ksk sesle konumaya balad:
Sevecenliini yitirmemelisin, sabahn kardei. iink... gn boyunca
bunun hayalini kurmak istiyorum.
Daduu derin bir nefes alp verdi ve yavaa ban ne eerek
onaylad. Boynuna, Ghorartinin dilerini hissetmi olduu blgeye,
bir ter damlas ya da gzya damlad.
Bir mandann geni srtnda tutunmasna yarayan slak deri kaytan
iki de bir eli kayp kurtuluyordu. Hayvanlar ar ar su bendinin s
tnden, kanaln kenarndaki vck vck amurun ve dzenli bir ekilde
yaan sabah yamurunun stnde binlerce halkalar oluturduu iki ar
n ykseklikteki suyun iinden kzlms-gri k emberine doru iler
liyorlard. Gne bulutlarn ardnda kalmt. En ndeki hayvann s
tnden kendini amura brakan Nindra-lal, nihayet kolunu kaldrp
drt destein stndeki henz tamamlanmam yapnn atsn gster
di. Daduu, mandann karnndan kayp sar amurun iine oturunca,
kahkahalarla gld.
zgnm. Ama nasl altmz yalnzca buradan grebilirsin?
N eyse ki ok gzel hamamlarnz var. im di... sz ettiiniz bin
kanal nerede?
nnde. Ta oradan, uraya kadar. Kanal ustas Nindra-lal ii
leri toplad ve bararak: Yan kanal. Dn kaldmz yerden devam
edeceiz.
Ellerinde eitli kazma, sepet ve testilerle gelen onbe adam, hay
vanlar deiik ynlere doru srmeye baladlar. Nindra-lal Daduuyu stnden yamur sular akan saman atnn altna ekti ve al
maya balad. Bir sac ayann bacaklarn topraa iyice batrd, stne
yarm kre eklinde kilden yaplm bir kazan yerletirdi ve neredeyse
azna kadar suyla doldurdu. ine km da doldurabilirdim. Sonra
bu kazann iine dolu bir kil anak koydu ve anak neredeyse yarya
kadar suyun iine batt. Suyun iinde yzen kabn kenarnda iaretler
vard; bir yarsnda derin entikler, dier yarsnda ise ha eklinde

269

pencereler. Kanal ustasj yere kt ve Daduuya yaklamas iin ia

ret etti.
Bilginlerim iz bunu syledi ve onlarn bilgisi olmasa da bu do
ru: bu su ve bu byk zahmetler sonucu meydana getirilen kap, tm
alanlarn lsdr. Buna inanyor musun?
Daduu bir gzn kapatarak bir entikten kabn iine ve yatay
suyun zerinden doru kardaki ha eklindeki delikten dar bakt.
V e pisliin, amurun ve slak bitkilerin arasnda bir yerde eri br
bir aa grd.
Bunu biliyorum. Ayn dz bir deniz gibi, eer rzgr ve dalgalar
olmasayd.
Daduu dorulduu zaman, gnlerden beri ilk kez kaslarn his
setti.
Siyah emberleri olan ubuklar gryor musun? Ha eklindeki
deliklerden tam o halkaya baktnda, stne ya da altna deil, o za
man grnmeyen izgi sakin bir gln suyu kadar dzdr. Bunu anla
dn m?
Anladm, kanallarn ustas.
iler, atklar ukurlar derinletirmeye ve Daduunun Asma
E vinde bir zamanlar yapt gibi topra yan taraflara atarak, setler
oluturmaya balamlard. ntu kylarndan iki saatlik bir m esafede,
stnde im bitmi ve salamlatrlm su bendinin arkasnda yeni
kanallar alyordu.
Su bendindeki ziftle svanm kil borularn kapaklarn ayo
rum. O zaman burada su birikiyor. Sonra kei derisinden yaplm ka
paklar tekrar yerine takyorum, bylece ntu kylarn sel basmyor.
Anladn m?
Daduu evet anlamnda ban sallad ve ara gereleri yuvarlak
alm bir ukura tayan Nindra-lale yardm etti. imdiye kadar, sa
kalna amur bulam kanal ustasnn konutuu leheyi anlamakta
zorluk ekmemiti.
Eer sa ayan, su birikintisinin yzeyi ile su bendinin dier
tarafndaki suyun yzeyi ayn seviyeye geldiinde iine yerletirirsem
ve sonra herhangi bir yerine sopay saplarsam, iaretleri indirmek mi,

270

voksa ykseltmek mi gerektiini anlayabil lirim. taraftaki kabn ke

narndan, suyun yzeyine kadar olan m esaffeyi lyorum. rnein iki
parmak ve bir arn. Siyah halkay hl grrdm takdirde, kapla sopa
arasndaki mesafeyi kabaca lyorum. Beelki yz adm. V e yle di
yorum: halka drt parmak aa ya da yulkar ekilm eli. O zaman su
yz adm ileri akar ve seviyesi drt parmak: der. Ya da sopann iare
ti ile kabn kenar arasndaki su hi kprdanmaz ve kanaln iinde ayn
seviyede kalr.
Usta ayaa kalkt ve yzndeki yannur sularn sildi. Sakalnn
arasndan ince eritler halinde amur akyordu. Bu akama kadar ok
ey grecek ve -umarm- grdklerinin ounu anlam olacaksn.
Kreki Hashmar bile Daduuyla birlikte ntudaki kanallarn
nasl yapldm grmek istememiti. Daduu omuzlarn silkti.
Evet dedi ve kabn iinde sallanan suya iaret etti. Btn sr
kaplarda. Bunun dndaki her ey ise lrmek ve hesaplamaktan gei
yor. Sana sylyorum efendi Nindra-lal, bizim de Babilde olduka
geni ve uzun kanallarmz var. Am a biz ancak suyun nereye aktn
ve ne kadar ykseldiini grdmz zaman hesaplamaya balarz.
ou zaman da birka setin yklmasndan :sonra.
Nindra-lal, gidip saman atnn altndan uzunluklar ayn olan u
buklardan oluan bir deste getirdi. Hepsi des ayn yerden iaretlenmiti.
Bana yardm et. Bu dzensiz su yolumun sonundaki otlara kadar
yr; bir sonraki kanal oraya kadar uzanacak. yz adm.
Daduu iki ubuk ald ve suyun ve kaygan amurun iinden iler
leyerek krlm dz tula desteleri ve yrnlarnn yanndan geti, ta ki
kanal ustas bararak durmasn syleyincteye kadar. Sonra sert topra
a bir kazk akt ve adamn kol hareketimi bekledi. Ana kanallar o
unlukla dzd, yan kanallar ise girintili kntl ve engebeliydi. V e
buradan bir taran dileri gibi yarm arn geniliinde bir sr k
ck su damar ayrlyordu. yi ina ed ilm i bir su bendine yeni bir su
yolu oluturmak iin ne kadar az delik alirsa, o kadar gvenli oluyor
du. Burada da halk byk bir selin gcnden olduka korkuyordu. A k
am, bulutlar gnein nnden ekilip yam ur dindiinde, Daduu
hl Nindra-laFin neden kum ya da suyla dolu iki kaba ihtiyac oldu
271

unu dnyordu. Ama farkl mesafelerde ayn seviyenin nasl sala

nacan ok iyi biliyordu.
phe'rim yanna geldiinde kaptan Gimilmarduku grdii ve ona
amura batm olan gm leini gsterdi. Sanrm Kral Hammurabiyi
ok bakr, gmii demekten ve byk bir zahmetten kurtarm bulu
nuyorum.
Gimilmarduk onu batan aa szd ve bir adm geri att. Su
kanal ustas Daduu kendisiyle gurur duyuyor o lm a l...
Pek deil, kaptan. Biraz gurur duyuyorum; Babilin kanal usta
larna daha az i gc harcayarak, daha iyi kanal yapmann yollarn
retebilirim.
Gerekten mi? Bunlar sakn krekilere sylem e. Gururunu
gstermemeye al; senin her baarn Sinbelaplime bir bak gibi ba
tacak. Gn getike sana daha ok haset ediyor ve kskanl by
yor. Geri eninde sonunda baarlarn renecektir ama sen yine de
tedbiri elden brakma.
Daduu amurlu bacaklarna bakt. Yarn Puabiyle gem iye yk
lenecekler hakknda greceim. Yarndan sonra gverte nbetim
var. Shaduq?
Malu, U. kimizden birinin ykanmaya ihtiyac var, deil mi?
Evet, acilen. Daduu byk bir sevin iinde Gimilmarduku
selamlad. V e batan aa.
Basamaklarn ortasnda, iinde bir miktar st bulunan bir kse duru
yordu. Yarm kol uzunluunda tslayan bir ylan, kvrla kvrla
kseden uzaklat. Daduu hasr ve urgandan yaplm kapy at,
banyoya gitti ve Puabinin ambarndakilerle paylat kuyudan b
yk testinin doldurulup hazrlandn grd. Dinlenmi su, bedenin
deki ve sandaki tm amurlar aktmt. Tra olduktan sonra yzn
den akan yal kpkler, alyla svanm delikten akp evin altndaki
kaln borulardan geerek her taraf duvarla rlm bir ukurda biriki
yordu. Daduu sandn iinden kendisine temiz elbiseler seti ve hav
lularla giysilerinin de ykanmas gerektiini grd. Azhanya, kanal us
talarnn kulland o iaretli kaplar nerede bulabileceini ve havlular

272

i
la giysilerini kime ykattrabileceini biliyor olmalyd..atnn altn
daki kk pencereden ieri batmakta olan gnein nlar szyordu.
Sakslarn iindeki iekler ve geni yapraklar odaya i bayltc koku
lar yayyordu. Daduu bardaklar ykad, testinin stndeki nemli bezi
kaldrd ve biray koklad. Testinin boynunda Donduq-lalin mhr ba
slyd.
Akam gneinin kz kardei diye mrldand Daduu. pek gi
bi kalalarn ve altn gibi kalbin gerekten vgye deer. Bu gece de
yalnz uyumak zorunda deildi. Yatan nnde durdu, iaret parma
n dudana ve burnunun ucuna dedirdi ve kemerini takp balad.
Baba Hirmaganm evinin kapsnda, iyice duvara yaslanarak Azhanyay ard. Semtte yaayan insanlar, drt arn geniliindeki dar
caddede gidip geliyordu.
Gen kanal yapm cs! Azhanya, onu bileinden kavrayarak
evin iine ekti. Dem ek bir tek gnde kanallarn o byk srrn z
verdin?
,
Herkes gld.
Neredeyse amurun iinde bouluyordum, Azhan. Syle bana,
ki baka kime soracam bilemiyorum: Hammurabiye u lm kap
larndan bir tane gtrmek istiyorum. Bana kim bir tane satar? G iysile
rimi ykayacak bir kza ihtiyacm var. Sadir Puabinin yarn Shindurrulun sa kolu iin iki saat ayracak vakti olur mu acaba? Yklenmesi
gereken eyalar hakknda grmemiz gerekiyor. V e - cevab beni hi
artmaz ama... kaldm yerdeki bira testisini kimin doldurduunu
biliyor musun?
Oturacak kadar vaktin var m? Evet mi? Gel. Felba! ecek bir
eyler getir! M eyve su yu ... ya da eline ne geerse...
Azhanya, Daduuyu oturduklar odaya gtrd. Pushili ocak ba
nda yem ek piiriyordu. Delikanly selamlamak iin elindeki tahta
ka kaldrd.
Donduq-lalde bugn benim konuumsun, Azhan dedi Daduu
henz oturmadan. tiraz istem em .
Tamam, beni ikna ettin, U. Biraya gelince - Puabi bu kadar c
mert deildir. Annem de bugn bizim le yem ek yemeni syledi, yani

273

bu durumda bira bizden de gelmi olamaz. l kaplan konusunu da

yarn efendime sorarm. Bu kaplar kimin yaptn biliyor. Felba, Daduu eyalarn ykaman iin sana getirebilir mi?
Kz masaya iki bardak koydu. Bunu seve seve yaparm. Meyha
neden geri dnerken getir.
Azhanya kollarn iki yana at. Baka bir sorunun var m?
Daduu ban sallad ve etrafndaki insanlara glmsedi. Biraz
utandm. Sizi daha doru drst tanmadan beni dostluunuzla sard
nz. Bir saat sonra bulualm m, Azhanya?
Bardan Pushili ve Felbhalaya kaldrarak ikisini bitirdi. Baca
nn arkasndaki duvara vuran ve odaya yansyan son gn , Daduuyu kalkmaya zorlad. Kaptann uyarlar geldi aklna ve elini A z
hanyann omuzuna koydu.
Teekkr ederim. Birazdan limanda grrz, deil mi? Yarn
nasl olsa Puabinin evinde buluacaz.
A cele etme ve kendine fazla yklenme, U .
Daduuya kapya kadar elik etti, iinde bir elin yars kadar tan
r figrlerinin nnde solmu iekler bulunan duvar nilerine yle
bir gz att ve elini kaldrd. Daduu caddeye ktnda, bir kpek r
ktc ve saldrmaya hazr bir ekilde havlamaya balad. nce ince
tten dumann iinden akam semalarna bir gvercin srs havalan
yordu...
Davulcu almaya son verdi. Elindeki eri tokmaklar kemerine sokar
ken, kavaldan inleyen nameler ykselm eye devam ediyordu. Sonra
mzik sustu ve algclar bardaklarna uzand. Donduq-lal yorgun bir
halde kendini Azhanyann yanna, tabureye brakt ve i ekti.
Herkes gidip uyuyabilir. Yalnzca yal Donduq kouturup du
rur. Gz krpt ve nlyle yzn sildi. Memnun musun, suskun
ziyareti?
Her zamanki gibi, usta Donduq-lal. ok lezzetli ve doyurucuy
du. Bana kimin senden bir testi bira alp -ba parmayla omuzunun
zerinden arkasn iaret etti- odama gtrdn syler m isin?

274

Meyhaneci enesini gsne drd. Ensesinde toplad salar

zlm ve terden srlsklam bir halde kvrlarak dalmt.
Senin arkadalarna iki testi arap sattm, Daduu. Ama bira?
Hiitn gn yalnzca bardaklarda. Bu testi haricinde.
Masann stn iaret etti. Daduu ve Azhanya uzun uzun birbiri
ne bakt. Daduu, stnde yldzlarn, dolunayn ve oniki dzine kandi
lin nn yansd liman suyuna bakt. Sevgilinin k gvertesinde
ki fener yanyordu. Ghorarti onun omuzuna yaslanmt.
Daduu son kalan biray da bardaklara boaltt ve testiyi meyha
neciye uzatt. Bunu doldur ltfen, mutfaklarn kral dedi ona... V e
borlarm yazarken sakn yanl hesaplama.
Daduu, iaret parmayla anaklar, bardaklar ve sepetler zerin
de iki daire izdi. Donduq-lal parmaklarn akrdatt, testiyi hizmeti
kadna verdi ve ayaa kalkt. Yaknda geminin yars benim olacak,
Daduu.
nemli deil. Eer bana baharatlar nasl kullandn gsterir
sen, yelkenler ve krekler de yaknda senin olabilir.
Tamam, sz. olmad bir zamanda gel. leden iki saat sonra.
Su yolu ustas. Baharat ustas. Keten elbise ustas. Yeterince ey
renmedin mi daha, U ? Azhanya her iki kolunu kaldrd. Daduu
cevabn dnmek iin kendine zaman verdi ve Ghorartinin kula
nn arkasndaki iei koklad.
Burada bira im ek iin bulunmadm unutma. Shindurrul ve
Hammurabinin mhrn tayan kiiden, hakl olarak, Babilde daha
fazla eyler bekliyorlar. V e eer M oenshtar pahal baharatlarn paha
l bronz eyalarla dei toku ediyorsa, bu alt ve st kurulun denetimi
altnda oluyordur.
alkanln karsnda eiliyorum. Azhanya elini hanerinin
sapna gtrd. Gidelim mi?
Daduu, Ghorartiyi yukar ekti, testiyi ald ve nden gitmeye
balad. Azhanya adm geriden onu takip etti ve Daduunun dier
lambalar yakmasn ve amarlarn bohaya koyup getirmesini bek
ledi. Daduunun gzlerine bakt, hafif hafif ksrd ve dier testiye
bakt. Daduu bayla onu onaylad.

275

Kardeim herhalde senden daha iyi amar ykyor, Ghorarti.

Hareketli bir gece dilerim.
Ghorarti, parmak ularn enesinin nnde birletirdi ve adamn
nnde eildi. Gzlerinden alay okunuyordu.
Bugnn sevgilisi, kadn iin, yarnn yk olur dedi sesini iyi
ce ksarak. Dileri bembeyaz ldyordu. yi uyu, dostum.
Daduu geri geldi ve birinci testiden bir anak dolusu bira ald.
Ghorarti sessizce onu izledi. Geri kalan biray banyodaki byk gidere
boaltt, peinden su dkt ve sol eline bir gaz lambas alarak bira do
lu kseyi atya kard. Gvercin tyleri ve pislii grd bir keye
koydu ve lambay sndrd.
Bugn efkatine ok ihtiyacm var, Akam Y ldznm kz kar
dei dedi kza fsldayarak ve onu kollarna ald. nk, yarn yuka
rda ne bulacam tahmin ediyorum... biliyorum.
Kz kollarn Daduunun omuzuna koymutu ve baklar onun
yzn kzartyordu. Dem ek bu yzden btn o zaman boyunca hi
sesin kmad diye fsldad Daduunun boynundaki mhr kara
rak.
Evet. Dman kollarnn okyanusu aabileceini ve nehir yukar
buraya kadar uzanabileceini dnemezdim.
Ghorarti, srtndaki al, taklarn ve ayak bileine kadar uzanan
eteini syrarak stnden kard ve Daduuyu yataa ekti.
Bizim aramzda dmanlk yok. Iklardan biri fazla. Bira getir
ve artk beni p.
Daduu eildi, sandaletlerin balarm zd ve kandilin fitilini
sndrd.
Sabahn alaca karanlnda, tavandaki kk pencereden odaya ya
mur damlalar dmeye balad. Daduu deme kiriinden tutunarak
kendini yukar ekti, atnn kenarna kt ve yedi tane gvercin ls
sayd. Gzlerini kapatt ve bir sre iin yle kald; kulaklar uulduyordu, kalbi yerinden frlayacakm gibi iddetli ve hzl atyordu. i
ne yamur suyu dolmu olan kseyi boaltt. Bulutlar ok alalmt
ve batdan kuvvetli bir rzgr esiyordu, neredeyse bir frtna saylrd.

276

Daduu susuyordu. Yamur suyu sann arasndan gzlerine ak

yordu. l kularn grnts birden buland. El yordamyla kk
masann yanna kadar gitti ve testiyi iki eliyle tutarak kalan biray iti.
Daduu, Ghorartiniri kokusu sinmi olan bir havluyla yle bir kuru
land, mhrn boynuna takt ve deri cepkenini omuzlarna att.
phe'nn k gvertesinde Sinimeani ve Kimmu, bir adr gibi
seren direiyle k gvertenin banketine gerilmi olan yelkenin altna
kmlerdi. Yamur kenarlardan aa akyordu. Daduu etrafna ba
knd: Sevgilinin gvertesi bombotu. Yelkenin altna snd ve ora
dakileri selamlad.
Sadir Puabiye gitmeden nce, Sinimeani, seninle konumam
gerekiyor. Tavsiyelerine ihtiyacm var. Ya da Gimilmardukun tavsi
yelerine.
Dmenci evet anlamnda ban ne edi. Kimmu kzlenmi atei
kartryor ve suya kurumu bitkiler atyordu. yi uyuyamadn m , Sibaru?
Hayr. Kimmu, ltfen dierlerine sylem e. Dn gece birisi oda
ma iek ve bir testi bira getirmi. Kardaki meyhaneci bira satmad
n syledi ve Azhanyann ailesinin de haberi yok. Birann birazn
bir kseye dktm ve atya koydum. Bugn ise atda, biray iip
len yedi tane gvercin buldum. N e yapabiliriz?
Demek biri seni zehirlemek istedi!
Evet! Hem de M oenshtard a... Babilden bu kadar uzakta! Bu
nu yapan, ya da yaptran biliyoruz. Sen ve b en... deil mi? Daduu
birtakm bartlar ve sesler duyunca evresine bakt. Arap-gemileri li
mann kna doru ilerliyordu; rzgr onlar rotalarndan kard
iin krekiler deli gibi alyordu. Galiba im diye kadar olduka
fazla ansm vard. Geri Azhanya eline bir haner alp geceleri ar
kamdan yryor, ama kimbilir, belki gelecek sefere Sinbelaplim em e
line ulaabilir.
Onu kimse grmedi dedi dmenci. Hibir kant yok. U dan
neden bu kadar ok nefret ettiini sylem esi iin Sinbelaplimi zorla
yanlayz. Yoksa sen onu nasl zorlayabileceimizi biliyor musun,
Kimmu?

277

Belki, sarho olduu bir anda... Kimmu bardaklara bitki ay

doldurdu. Jarimadad benim ahidim. Qamuk ve Tatarrud bana syle
milerdi: Babilden ayrldmzdan beri yalnzca inceltilmi bira iti.
fkesi bir alev gibi, asla glmyor. Onu diree balayalm m? V e de
kzgn bir hanerle?..
Dmenci bir el hareketiyle syleneni reddetti. Sama. Ben kap
tanlarla konuurum, Daduu. Kuku duymaya devam et. KimmuHashmar ve dierleri U a yardm edecekler mi?
D ilm unda demir aldmzdan beri zaten hepimiz dikkat ediyo
ruz.
Arap-gemileri, iskele babasnn soyulmu aa gvdesinin dibin
den geerek limandan kt ve kar akntya dnd. Kocaman yelken
leri byk bir patrtyla ald ve rzgr gemileri Daduuyu artan
bir hzla nehir yukar itmeye balad. Sinimeani ellerini bacaklarna
koydu ve arkasna yasland. Gzleri, ikinci bardan bitiren Dadu
u nun stndeydi.
Bugn nerede olacaksn?
Sadir Puabinin yannda, leye doru meyhanecide, sonra A zhanyann ailesi iin hediyeler alacam, Donduq-lalde yem ek yedik
ten sonra da sabaha kadar Puabinin kk evinde olacam. Yarn ge
mi nbetim var.
yi niyetinizi fazla zorlam olm azsam dedi Sinimeani zgn
bir ifadeyle, onun yaknlarnda olmanz isteyeceim . Sinbelaplim
bunu grse bile. Shaduq?
Kimmu nnde eildi. Mardukun fkesi adna.
Rzgr blnm yelkeni sallad ve adamlarn stne iri iri dam
lalar dt. Daduu ayaa kalkt ve Sinim eaninin ifadesiz yzne
bakt. Kimmu ise neelendirmek iin Daduuya bakt.
Size ok teekkr ederim, dostlarm dedi Daduu. Yolculuun
ikinci yars var daha nmzde.
Daduunun tabletleri dzgnce svamasn bekledi Sadir. Dar
da hl akr akr yamur yayordu; dardaki btn sesleri bastr
yordu yamur sesi. Tacir enesini elinin iine dayad ve sa gznn
altndaki et benini kad.

278

Zift. Sakin bir sesle saymaya balad. Meluchhadan tuz ve

sert talar. Babilden yn ve de deerli mcevher. Bakr, kalay veya
bronz. V e olabildiince ok bronz kazma, orak ve bak. Dilmunincileri. Her zamanki gibi deerli talar; denizden kurutulmu balk.
ok az, ama en iyisinden. Bala yatrlm hurma. Bu seferki kadar aba
noz. V e yine gzel resimli, srlanm fayanslar, el byklnde cam
kaplarda merhem, losyon ve makyaj malzemesi. htiyacmz olan her
ey bu kadar, Daduu.
Daduu, ta kalemi kil tabletin kenarna brakt. Onun da tacir g i
bi fazla dnmesine gerek yoktu.
Fil dii, deerli talar, paralar halinde ve eritilmi altn. Babil,
Magan ve Dilmun iin farkl eitlerde odun. Daduu, hzl ve kuru
konumalar sessizce ve not almadan izleyen Azhanyaya dnd. Ka
nal ustalarnn kullandklar kab sormay unutmad deil m i, Azhan?
Orada duruyor, ticaretin kral. Samanla dolu bir sepeti gsterdi
ksaca. Eer krlrsa, anaklarnz bunun desenine bakarak en az
bunun kadar iyi bir kap yapabilirler.
Daduu ellerini ovuturdu. Kendi paramdan deyeceim . Sen
den, Sadir Puabi, bir ricam olacak. Donduq-lal bana deiik baharatla
rn nerelerde kullanldn retecek. Her baharattan bir testi alaca
m , bir ya da iki sila ve mhrleyip Babile gtreceim. Y kleyece
im iz mallarn deerini artrmamz gerekebilir.
Sanrm Shindurrul doru adam bulmu gibi. Cesurca dnce
lerin var, Daduu. Puabi Azhanyaya iaret etti. Y az!
oktan yazdm, efendim .
Daduu derin bir nefes ald. V e imdi, sayn babam, daha cesur
ca dneceim. Bu konuda emin olamadm. Bu yzden bir tavsiyeye
ihtiyacm var. Keten gmleklerin fiyatn syle bana. Kenarlar gzel
bantlarla ssl, uzun kollu ve gsnde cebi olanlar; en iyilerinden.
Bir tane, bir dzine, alt ve oniki dzine. Ykmzn deeri gittike
kat kat artabilir.
Shindurrulun bundan haberi yok gibi geliyor bana?
Hayr. V e eer bu rya gibi elbiseler kazan getirecek kadar iyi
satmazsa onun fkesinden korkuyorum.

279

O zaman bunlar kendi hesabna geireceksin?

Dahas da var. Kral Hammurabinin mhrn kullanmaya cesa
ret edemiyorum. Sana bedelini kendi gmmle deyeceim . Uygun
bir fiyat yap bana, efendim .
Kurul yesi Hap-minjatla konu. Azhanya seni ona gtrr.
Daduu elini kaldrd. Gerek yok, ar gibi alan terzi kadnlarn
bulunduu aln yerini biliyorum. Olaan iimizi bitirmek iin: fil di
inden yontularak yaplm yuvarlak kutular. Bunlara Dilmundaki Za
ra Shurri ok dkn; bir sr, btn boylarda.
Sadir Puabi ayaa kalkt, odada iki kere gidip geldi ve evin iin
de bir yerlerde kayboldu. Azhanya hakkak kalemini takrtyla masaya
brakt. Ey Daduu! Grdn her eyi kr bir adam gibi elinle yokluyorsun: senden ok ey reniyorum.
Beni yine utandrma. Bo ellerle geri dnmek istemiyorum. Ta
bii eer sa salim Meluchhaya gidebilirsem. Bu gece diye fsldad,
beni zehirlemek istediler. V e masum bir kurban olarak Ghorartiyi
de.
Azhanya birden bembeyaz kesildi, ona doru eildi ve bir ey
sylem ek istedi. Puabi ve Siqadri odaya ayak basnca susmay tercih
etti. Kz masaya tane kilden yaplm silindir koydu, boluklarnn
stlerine alt taraflarnda sivri bir ekilde uzayan delikleri olan anaklar
yerletirdi ve beyaz kaplarn iini arapla doldurmaya balad.
Eer bir sre daha kalrsan, Daduu -ince bardaklar kaldrdlar-,
zenginliim iz iinde yeeren daha ok taze filizler greceiz.
arap souktu ve iine biraz su katlmt. nsann zihnini ayor
du. Daduu bir yudum daha ald: Bir sre daha buradaym, Sadir Puabi.
Tacir, kapal elini at ve masann stne baz kahverengimsi to
humlar sat. Bunlar gsterisiz ve kk tahl tohumlarna benziyor
du. imlenmi tohumlarn bir ksm kabuklarndan kmt; beyaz bir
tohumun evresinde ince bir zar olumutu.
Seyahat eden bir tacir gneydeki bir kye getirmiti bunlar.
Kinthara onunla konutu. Dnyann bir yerinde, amurlu topraklarda
yetiiyor bu Gauj denen bitki. Bildiin gibi Donduq-lal tecrbeli bir
a. Bunlardan lezzetli yemekler kzartmaya ya da kaynatmaya al

280

yordu. Onunla konu; belki bu yeni bir ticari mal olabilir. Yani kurul
sana bunlarla dolu kk bir testi versin. Mhrlenmi olarak; kuru
halde saklanmal.
Tamam, anlatk. Dadtu mhrn elinde evirdi. Gtrecei
miz mallarn miktarn belirleyecek misin? En azndan Shindurrul by
le syledi.
Yksek kurul daha ok ara-gere, daha ok bronz gnderilme
sini istiyor. Bir tesadf sonucu birka kle kalay ve kurun geti eli
mize. Bu seferki ykmz daha byk ve daha deerli.
Daduu srtt. Kaptan Gimilmarduka, kayalardan uzak durma
sn rica ederim.
anaklardaki ikilerini bitirdiler. arap, Daduunun neesini y e
rine getirmiti; kafasndan bir sr lgnca ey geiyordu. Bunlarn
bir ksmn anlatmaya daha teebbs bile etmeden, Sadir Puabi konu
maya balad:
Yamur dindi. Elini aarak Daduuyu gsterdi. Olduka yo
un bir gn geirecee benziyor. Beni ilgilendiren ksmna gelince,
kalan vaktinizi baka ilikileri aratrarak geirebilirsiniz; insanlar ara
sndaki ve mmkn olabilecek ticari ilikiler gibi.
Daduu ayaa kalkt ve nnde eildi. Memnun bir ifadeyle Puabiye bakt. ntuda ve senin evinde olmak benim iin byk bir
zevk. Ks ks gld. Biraz sarho oldum galiba. A m a zekice olduu
sylenen fikirlerimi, oaltr belki. Olduka uzun bir gnd, sayn ba
bam. Azhanyaya dnerken masadan tutundu ve aklna henz yemek
yem edii geldi. Geliyor musun, Azhan? Meyhanecinin oraya. Moenshtardan bir az dolusu ezm e.
Azhanya kuvvetlice Daduuntn kolunu tuttu. Onu sokak kaps
na kadar itti ve srtarak Puabiye bakt. Bence ll bir miktar daha
iyi olur.
Daduu birka kere sendeledi ama yukar ehrin temiz havas ona
iyi geldi. Daha yokuun sonuna ulamadan kendine gelm eye balad.
Saatler byk bir hzla birbirini kovalyordu sanki. Azhanya, Daduunun snm ate yerinin altndan iki tane sivri ucu olan bir tula
y ekmesini ve alan boluktan uzunca bir torba karmasn izledi.

281

ini burumu bir rtnn stne boaltt. Burada size en iyi neyle
dem e yapabilirim? Azhanya bir avu bakr ve gm para seti. Daduu, Shindurrulun seyahat kasasn tekrar dikkatlice eski haline ge
tirdi.
Eer baarl olursam, fakir bir denizci olmaya devam etmem.
Olamazsam da bam bundan daha az derde girecek deil. Baltasna
bakt ve omuzlarn silkti. V e Marduk adna bahse girerim, baarl
olacam. Hadi, gidip aa ehri yama edelim .
Caddeler henz yar yarya botu; tm ilerini, ehirde yaayan
yirmibebin insann yaratt her zamanki iti-kak ve kalabalk olma
dan tamamlayabildiler: Kendilerine baharatlarn etkisini gsteren
Donduq-laPde birka lezzetli lokma, deerli talarn ilendii blgeye
ve Hap-minjatn diki atlyesine bir ziyaret, inci ve fildii eyalarn
yapld yerlerde gezinti ve son olarak anak-mlek atlyesine bir
ziyaret. Kuzey tarafta bulunan surlarn dnda kalan kk bir pazar
da, eki ste yatrlm ceylan budu ve bir testi arap iin pazarlk yap
t Daduu. Azhanya ban sallayarak testiyi omzuna kaldrd.
ok cmertsin, dostum.
Yalnzca bugn. Daduu kollarn aarak eti iki ucundan tuttu.
Peynire dnm st ve et suyu damlamaya balad yerdeki talarn s
tne. Ghorartiyi size davet edebilir miyim? Babana rica edeyim mi?
Buna gerek yok. Annem, Felbhala ve Ghorarti srleri otlatr
ken, pamuk toplarken sk sk birlikte altlar. Ben anneme sylerim.
Felbhalay yanma yollayarak arrz.
yi. imdi neredeyiz?
Saysz kk ev ve dar caddeler, m inicik alanlar, birka aa ve
duvarlarla evrilmi kuyularn yanndaki oturaklar ortal insana s
knt verecek ekilde daraltyordu. Bu darlk Babildekinden bile daha
ktyd. Azhanya, Daduuyu bir saa bir sola, duvarlarn yanndan,
basamaklardan ve dar kaplardan gtryordu; O olmasayd Daduu
bu dolambal yollarn iinde kaybolup giderdi. Anne Pushili ellerini
birbirine kavuturdu ve Daduunun alnna kocaman bir pck kon
durdu.
arap, bu kadar et, taze ekmek, tereya... Altn m buldun, U?

282

Evet, kemerimin blmesinde. Felbhala nerede?

Azhanya sulu bira getirdi. Daduu sorusunu tekrarlad ve kz gel
dii zaman elindeki incilerden, lacivert talarndan, kemik borucuklardan, fil dii boncuklardan, akik ve kan tandan yaplm iki bilezii
havaya kaldrd.
Benim iin mi? Felbhala kkr kkr gld ve eliyle azn ka
patt. Bunlar ok gzel, Daduu.
Senin iin Felba. Renkleri sana ok uygun: beyaz yaama sevin
ci, yeil bakirelik, biraz krmz ak atei, sonsuzluun iareti olan ma
vi renkli su.
A l. Felbhala ellerini ona uzatt. Onlar bana kendin tak.
V e baban iin arap, hepimiz iin ekmek ve et ve senin iin de,
Azhan, kk bir hediye bulacam.
Hi acele etm e. Azhanya fsldayarak Pushiliye bir eyler sy
lemiti. Felbhalay omuzlarndan tuttu ve geri evirdi. K z bileklerini
evirip sallamay brakt. Boncuklarn renkleri gz alyordu. Ghorartinin yanna ko. Davet ettiimizi syle. Anne! Ona ne zaman gelm e
sini syleyelim ?
Pushili omuzlarn silkti. Paplayan bakr bir kazana ya dkt ve
atein stne koydu. Bir saat sonra. Ya da birbuuk... im daha nce
bitmez. Gelince de bana yardm edersin, kzm .
Felbhala kapda Hirmaganla arpt. Adam kz elleriyle kenara
itti ve Daduuyu grnce gld. Batan aa amur iinde kaldktan
sonra diniyor hep u lanet olas yamur. Birazdan size katlrm, U .
Su rltlar arasnda aksrk sesleri geliyordu banyodan; henz
gaz lambas yakacak kadar kararmamt hava.
Felbhala masann stne beyaz bir rt serdi: ok sevindi ve ga
liba sylediimizden ok daha erken gelecek.
Daduu, Azhanyann baklarn zerinde hissetti. Daduuya g
re arkada onu gereinden byk bir dikkatle szyordu. Bu baklar
da belki bir miktar kskanlk da vard...
Gece yarsna saat kala, Azhanya, Daduu ve Ghorartiye bah
e kapsnn eiine kadar elik etti. Eli, her an ekm eye hazr bir hal
de, hanerinin kabzasn kavramt.

283

20. KNTHARA

Taan biiyk nehrin kylarndan gneyden esen

rzgrla birlikte ykselen sis, aa ehri iine almaya
balamt. Yerdeki bulank sularn stnde, mat bir mai vye brnm bulutsuz gkyznde kzlms bir gne
duruyordu. Yukar ehre giden yokularn arasnda ve
ambarlarla meyhanelerin arka taraflarnda, Daduu ve Ghorartiden
baka hi kimse yoktu. Yamur suyu ve ntunun taan sular, liman
ve evresini temizlemiti. Daduu Ghorartiyi kendine doru ekti ve
souktan titreyerek geminin k tarafnda duran vc gzlerini kendileri
ne evirmi olan Talqam gsterdi.
Nbeti ben devralyorum. Yarna kadar. Akam, bira ve pide
alp beni ziyaret eder misin, kara gzlm?
Kz esnedi ve Daduuya yasland. aret parmayla yavaa Daduunun burnunun stn okad. Belki. Bizim iki kat fazla alma
mz gerekiyor, nk Babilden gelen gemiler bir sr fil dii eya is
tiyorlar.
Kim se almaktan kaamaz, Ghora. Ben de geminin iini yka
yp tem izleyeceim ve iindekileri dzelteceim . Ama senin kollarn
da terlemeyi tercih ederim.
Kz Daduunun yanan okad, dudana kaamak bir pck
kondurdu ve oradan ayrld. Daha liman havuzunun sonuna varmadan,
sis onu iine almt bile. Talqam geminin kpetesine yasland ve m
rldanmaya balad:
Bunu nasl beceriyorsun? Her zaman en gzel kzlar tavlamay
y a n i...

284

Bilem iyorum . Dadu bir rpda gverteye kt. Belki irkin

lere hi bakmadm iindir. Ate yanmyor mu? Ya ay?
Kreki yine esnedi, kafasn sallad ve ask bir suratla homur
dand: A te, evet - aada. Direin olduu yeri iaret etti. ecek
bir ey mi? Hayr. Canm istemedi. imdi benim irkin kzn yanma
gidip birka saat uyuyacam.
Talqam yine esnedi ve tahtalarn stnde szlerek gitti. Dadu
kuyudan su getirdi, kabann altndaki kor atee odun kmr paralar
yerletirdi ve flem eye balad. Su snrken gverte kapaklarnn u
buklarn kararak iplerini zd ve hepsini tm gcn kullanarak
kaldrd. Islak yk blmne gn szld ve Daduuya yapla
cak ne kadar ok i olduunu gsterdi. Delikanl ie aa inmekle ve
ba taraftaki safra talarn st ste dizmekle balad. leye doru g
ne gvertenin bir ksmn kurutmutu. O srada gemi sallanmaya ba
lad. Daduu yerinden doruldu ve kan ter iinde gvertenin her taraf
na bakt.
Benim . Gimilmarduk, Daduunun yapt ilerin sonucuna
memnuniyetle bakt. En azndan bir kii i yapyor. Demek geceyi
sa salim atlattn, U?
Daduu evet anlamnda ban sallad. K gvertenin kenarna
oturdular. Kaptan souk ayn iine arap dktrd, parmayla kar
trd ve parman yalad.
Jarimadad, ben ve Sinimeani aramzda konutuk. Dn Sadir Puabinin yanndaydm. Adam Leshaqqat adnda, iman olduu kadar
da yardmsever olan bir vezirle grt. O da evresini aratrd ve ha
berciler yollad. Yarndan sonra Kintharayla birlikte olacaksn ama
bunu hi kimse bilm eyecek. Shaduq? Senin u ntu kznn de bilm esi
ne gerek yok. Gneydouya gideceksin. Sinbelaplim seni arasn dur
sun. Hemen hemen bir ay boyunca kalacaksn.
Daduu onu git gide artan bir heyecanla dinlemiti. lk defa Kinthara hakknda sylentilerden fazlasn duyuyordu. Kintharann yan
na m gideceim? Ben mi? Aslnda tek bildiim onun ism i!
Gm ve altnlarn bana brak. Sadece gerekli olan eyleri ya
nna al. Azhanya seni yarndan sonra kervann gzcsne gtrecek.

285

Onlar ntu-insanlarnn vergilerini topluyor, ehre ara ve gere getiri

yorlar. Onlarla giderken Yeni Pazar denilen yerin bir ksmn da g
receksin. Aktarma yerinde Kintharaya Hammurabinin mhrn gs
tereceksin. Onun yannda gvende olacaksn.
Daduu ban ne edi. Onu tanyor musun kaptan?
Hayr, ama onun hakknda ok ey duydum. Kinthara kurulun
bir yesidir. Buradan ayrlacamz gne kadar senin gvenliini bu
ekilde salayabileceim ize inanyoruz. Azhanya seni almaya gelir.
Uzun bir yolculuk olacak, sylemedi dem e. Kaptan yelkenin bir k
esini iki elinin arasna ald ve skarak yamur sularn aktt. A nla
tk m, U?
Daduu yavaa ban ne sallad ve yukar ehrin stndeki sis
bulutlarnn arasnda kan duvarlar izledi. Evet. Bu ok iyi. Etrafta
ki btn kyleri gezebilirim .
Gimilmarduk yk odasna bakt. Gne k tarafa kadar her yan
n aydnlatyordu. Daduu su testilerini zp yan yatrmt. Kaptan
kprnn stnden geip karaya kt.
Kimmuyu ya da Washuru yollayacam yanna. Sen bu gece
phede yatacaksn, deil mi?
Kimmu battaniyemi ve cppemi getirsin diye bard Daduu.
Baltam da sakn unutmasn.
Gimilmarduk elini kaldrd ve yava yava yokuu trmanmaya
balad. Daduu yk blmne indi ve kendini epeyce zorlayarak ilk
su testisini gverteye kard.
Yoku yukar kan yollarla duvarlarn arasndaki hava nemli ve
scakt. Limanda en kk bir esinti bile yoktu. Kandillerden ykselen
alevler bir arn boyunda ve bir ine gibi sivri grnyorlard; hi k
prdamadan etrafa k sayor ve suyun siyah aynasndan yansyarak
oalyorlard; ayn yldzlar ve ay gibi. Daduunun koltuk altlarn
dan aa ter akyordu.
Oturaklarn arkasndaki hasrlara srp fralad mumun keskin
kokusu hl havadayd. Ghorartinin uzun yzne k gvertedeki fe
nerin vuruyordu. Duvarlarn nnde ve yokularda konuarak ve

286

Kilierek gezen yzlerce insan vard; kuyunun etrafndaki kadnlarn

lei' sz surlarn tulalarna arpp yanklanyordu.
Yarndan sonra beni eer gem ide, Hirmagann yannda ya da
kliik evde gremezsen korkma, oldu mu dedi Daduu. Kaptan beni
birka gn iin ntu Nehrinin yukar tarafndaki ormana yolluyor.
Korkmam. Daduunun bileini kavrayp serte skt. Eer se
nin yannda severek uyuduumu ama yalnz olduum zamanlarda da
mlimden ikayet etmediimi sylersem arr msn?
Ter, gz kapaklarnn stndeki ak renkli boyalar silmiti.
Lambalardan kan alevler Ghorartinin gzlerinde titreiyordu. rl
m salar her iki tarafta yarm salyangoz eklinde skca kulaklarnn
stnde tutturulmutu. Daduu kzn parmaklarn okad.
Hayr, artmaz gzelim. Beni artan ve ayn zamanda da a
resiz brakan tek ey ikinci, herhalde dmencimizin bana duyduu nef
rettir. Bu konuyu biliyor musun?
Azhanya bana anlatmt. Sylentiler bir imek kadar hzl yaylr.
Babilde de yle. Daduu bir ey sormak istedi ama sonra d
nerek vazgeti. Ben bunu engelleyemiyorum. Bu byle ite. Benimleyken sen de tehlikede oluyorsun. Bu yzden sorumluluklarm ciddi
ye alyorum. Kralmz bana mhrn verdi; her eye bakp aklmda
tutmam ve bazlarn da yazmam istedi.
Ghorarti ban edi ve Daduunun kolunu brakt. Oturaa otu
rup gcrdayan hasrlara yasland ve ayaklarn altna ekti. Senin
nemli bir adam olduunu biliyorum, U .
Hayr. Gerekten nemli bir adam olabilmek iin daha ok yol
kat etmeliyim. Ben bir saray okulunda ve kanallar arasnda bydm,
Ghora. Eer sa kalrsam, belki on yl sonra Shindurrul gibi saygde
er bir tacir olabilirim.
Cevap verem eyecein sorular var m acaba?
Bir sr. Sen daha onlardan bir tanesini bile sormadn.
K z konumad; baklar Daduunun yznde, limandaki insanla
rn ve ok saydaki lambalarn stnde gezindi. Suskun suskun gkyzndeki aya bakt. Karasz bir hareketle kolunu uzatt ve barda kav

287

rad. Gz kapaklarn yarya kadar kapatt, yzne sanki asrlarn bilgi

si yansmt.
Her soru en az bir kere sorulur, U. Gitmeliyim. Ormanlarda
ansn ak olsun dedi alak bir sesle. Bardandaki ikisini bitirdi ve
kalkt. slak teninde, Daduunun hediyesi olan kolyesi krdyordu.
Kinthara seni tekrar geri getirdii zaman sana birka sorum olacak.
yi ryalar gr, alacakaranln kardei.
Gld; yava, hznl bir glt bu. Daduunun yanndan kayarcasna geti ve ksa bir an sonra kalabalk insanlarn arasnda kay
boldu.
Daduu, tahtalarn gcrtsn duyarak arkasndan bakt. Kalbi
sanki yerinden frlayacakt, srtndan buz gibi terler akt ve kaburgala
rnn altnda bir yumrunun olutuunu hissetti.
Daduu durup durup Sinbelaplimi dnmeden edemiyordu. Adam
bir karabasan gibi zerine kmt sanki. Daduu dmencinin kendi
sinden neden nefret ettiini ok dnmt. Birok dnce tan
henz tamamlanmam bir mozaik eklinde dzenledikten sonra, tah
minleri kesinlik kazanmt: Sinbelaplim de kendisi gibi oyun tahtas
nn stndeki bir piyondu. Belki Sibit N igalliyle bir oul getirmiler
di dnyaya, belki daha iyi hesap yapan Avvelshammash, rahip turashdumun oluydu. Kadnla ve Daduunun seilm i olmasyla ilgili ha
yal krklna uramas onun iinde hastalk derecesinde nefret uyan
drmt ama yine de Avvelshammash olu olarak kabul ediyordu.
Nefretleri babas ordu komutan ve hkmdarn dostu olan Dadu
unun stne ekm ek iin, tapnaktan bir emrin gelmesine gerek bile
yoktu.
Daduu Hammurabinin mhrn tayordu ve varlkl tacirin ev
latlyd. Tiriqan, Alalger ve Ghorarti yatan paylayordu. Her ii
itiraz etmeden stlendii ve buna ramen neeli kald iin, Avvelshammashn aksine herkes tarafndan seviliyordu. ayet Daduu Sinbelaplimin olu olsayd, o zaman dmenci onu baba sevgisine boar
d. Sinbelaplim, bu uzun yolculukta Daduunun bana bir ey geldii
takdirde, Avvelshammashn onun yerine geecei gibi olduka yanl

288

m sonuca varmt. Daduu sessizce ban sallad: A lalgeri dn

mek iin kendini zorlad ve kalp atlarn hissettii halde Sinbelaplmin nefreti karsnda duyduu buz gibi korku gemek bilmiyordu.
ki gn ve iki gece yol aldktan sonra, yol demeye bin ahit geektiren yerlerden, dz ve derin nehir geitlerinden ilerleyerek yaptk
lar yava ama srekli bir yolculuun sonuna geliyorlard. U suz bu
caksz tarlalarn kenarlarndan, kulbelerin, evlerin, iftliklerin, kyle
rin, arazilerin ve ayrlarn yanndan, iinde hayvanlarn tt, viyak
lad, bard ve kkredii ormanlarn iinden gemilerdi. Yol bo
yunca burnunda pis kzlerin kokular ve kulaklarnda dzineden
l'zla kz arabasnn ncs olan Yodha Rishadn ekilm ez sohbeti,
nihayet daire eklinde bir alana ulatlar. ntunun sularndan hemen
hemen iki Yksek Boru daha yksek olan bu alan orman sarmak ve
allardan oluan bir duvarla evriliydi. Yodha dizginleri ekti, yksek
sesle geirdi ve elindeki kamla ilerisini iaret etti.
te geldik, yabanc. Konumay dinlemekten daha iyi beceriyor
sun. imdi Kintharay ve kibirli atllar sorularnla rahatsz edebilirsin.
Daduu ykanp temizlenmenin ve iyi bir uykunun hayalini kuru
yordu. Ey koum hayvanlarnn prensi dedi aryan kaba etini ovala
yarak, Seni sktm bilemezdim. Bu unutulmaz yolculuk iin sa ol.
Umarm uzun sorularm ve senin ksa cevaplarn yolculuktaki en kt
ey olmamtr.
Hayat zorluklarla doludur. Bar iinde kal.
Daduu oflaya puflaya araba okuna basarak aa indi. Bast
kumun zerinde birbirinden farkl saysz iz vard. A asz bir alann
girintili kntl kenarlarnda kk kulbeler, bez atlar ve hasr du
varlar grd. Arabann arkasndan bohasn ald ve sessizce bir atein
evresinde duran ve oturan bir grup zayf adamn yanna doru gitti.
Yodhanm kz arabalar gcrdayarak glgede kalan yerlere ilerledi
ve dzgn bir ekilde dizildi. Adamlar koum hayvanlarn zdler.
Baz aa gvdelerinin arasnda byk, kahverengimsi glgeler grd
Daduu. Havadaki duman grnty belirginsizletiriyordu. Orman
dan srtlarndaki yaylanan sopalarda atein stne koymak iin su ka

289

zanlar tayan drt adam kp geldi. Daduu orta yal uzun boylu bir
adamn yanna yaklat ve omuzundaki bohasn indirdi.
Beni Sadir Puabi yollad. Kintharayla greceim ...
Sert bir kol hareketi konumasn yarda kesti. Adam , ak renkli
kumatan oluan eri bir duvar gsterdi.
Kintharayla konu. ki parman azna sokarak slk ald ve
Yodha Rishada eliyle iaret etti. Babilli gemici sen misin?
Daduu ban sallad ve kumlara bata ka ilerledi. Perde ikiye
ayrld, olduka iri bir kadn ak kahverengi gzleriyle onu seyredi
yordu. Teni de ntu-insanlarnn genelde koyu renkli teninden daha
akt.
Sen Kinthara msn? diye sordu Daduu kadnn nnde eile
rek. Kadn evet anlamnda ban ne edi ve ellerini ince beline daya
d. M oenshtarn yksek kurulunun sylediine gre bir ay boyunca
beni lkede gezdirecekmisin. Ben Babilden gelen ve byk bir taci
rin yardmcs olan Daduuyum.
Sessizce birbirlerini szdler. Daduudan yaklak ya byk
olan Kintharann stnde ok az tak vard. Sadece boynu ve bilekleri
altn zincirlerle sslyd. zerine keten ve deriden yaplma bir gm
lek giym i, beline timsah derisinden geni bir kemer takm, altna da
spiral eklinde dolanp birbirlerine dikilmi bantlardan oluan garip
bir giysi giymiti. Dizlerine kadar kan deve ya da manda derisinden
yaplm izmelerde bir damla bile amur yoktu.
Tamam dedi Kinthara. Kaln ve derinden gelen sesi Gimilmardukunki gibi emretmeye alkt. Daduuya bakp belli belirsiz g
lmsedi. Sanki onu kmser gibi bir bak olduunu dnd Dadu
u. Vergileri toplamak ve Moenshtara gtrmek bir ay bulacak.
Sen dilimizi benim ya da Puabi kadar iyi konuuyorsun. Neden iki
mhr tayorsun?
Daduu glmsemek iin kendini zorlad. Biri hkmdarmzn
mhr, dieri de benim mhrm. Sizin dilinizi yazmay da biliyorum.
Hzl renmek iin gayret ediyorum. Sana yk olacak mym, vahi
ormanlarn kraliesi?
Kinthara koluna konan bir sivrisinee im ek hzyla bir aplak

290

lin in d i.

G receiz, yabanc dedi sonra kaytsz bir ses tonuyla. Ben

'ia ormanlarm gsteririm, sen de nehir kysnda geireceim iz ak

im larm z atein etrafnda oturup herkesin severek dinleyecei ama
I mscnin gerekten inanamayaca hikayelerle sslersin. Ei benzeri
lmayan Balili ve byk okyanusu anlatrsn bize.
Dediin gibi yaparz. Daduu ban evirdi. Arabaclar kz
m abalarndaki kuru otlar ve samanlar aa indiriyor ve ubuklar,
talar ve deriden yaplm yalaklara su dolduruyorlard. nce arabalar
viklesek daha iyi olm az m?
Yemekten sonra yklemeye balayacaz. Gne doarken ak
larna yaptmz bu yeri terk edeceiz.'
Atei iaret etti ve Daduunun sa tarafndan geerek korumala n yanna doru gitti. Daduu, hepsinde sslemeli deri knlarda k
k ve byk hanerleri, yaylar ve oklarla dolu sepetleri olan on sekiz
adam sayd. Ona kar souk davranyorlard, fakat kaba deildiler.
Kinthara onlara Daduunun grevini anlatnca bazlar pis pis gld.
Daduu bohasnn stne oturdu, bir bardak bitki ay getirmelerini
bekledi ve Kintharanm korumalarndan birinin bir bal peteini kesm e
sini seyretti.
Uzayarak akan bal damlalar kaynar ayn iine derken gnete
altn gibi parlyordu.
Siyah mandalar aasz alann kenarnda amurlara yatm yuvar
lanyor ve allklarn yapraklarn yiyorlard. Sepetler, uvallar ve tes
tiler iinde buday, dar, kurutulmu mantar, fndk ve zmms
meyveler kz arabalarna st ste yklenerek iplerle skca balan
yordu. leye doru saanak halinde bastran yamur, adamlar aa
dallar altna snmak zorunda brakt. Akama doru son araba da a
murlarn iinden geip adam yksekliindeki iek ve otlardan oluan
duvarlarn yanndan ilerlem eye koyuldu. Ul-arghilad Daduuya el sal
lad.
Tuzlu okyanusu aan adamlar cesurdur. Geni bir glmseme
yayld yznde. Bunu kantlamak ister misin?
Daduu kalarn kaldrarak om uz silkti. N e yapmam gerekiyor?
Seninle dvmemi mi istiyorsun?

291

Hayr. Gel. Nehre gidiyoruz.

Ul-arghilad bir eit alt-komutand. Kinthara beyaz bir tentenin
altnda oturmu ince, beyaz bir deriye bir eyler yazarken, adamlara
emirleri o vermiti. Daduuyu kar yne doru ekti; Daduu bana
gelecekleri tahmin etmiti. Otuz adm teden allklarn arkasndaki
filleri fark etmiti. Liderleri yine slk ald. Alt adam ular sivri ke
mikten ve saplan sert odundan yaplm oraklar bellerine sokup onu
takip etti.
Guln stne bineceksin. Kintharann yannda. te bu Gul.
Ben... Marduk! Galiba ben cesur biri deilim .
En byk erkek fil hortumunu kaldrd ve birka adm Ularghilada doru yaklat. Daduudan birbuuk kat daha byk olan
hayvan hortumunun ucundaki parmaa benzer kntyla Daduuyu
iaret eder gibiydi. Hortumunun deliinden tiz bir slkla hava fledi,
kafasn evirdi ve Daduuyu nce sa gzyle sonra sol gzyle
uzun uzun inceledi. Sonra vcudunu batan aa koklad. Daduu diz
lerinin ve parmaklarnn titremesini engellem eye alyordu. Lider
elinin birini Daduunun omuzuna koydu, dieriyle de filin hortumu
nun ucundan tuttu. Dileri haner gibi sivri olan hayvan, alak sesle
konuan Ul-arghiladdan yalnzca bir el genilii uzaktayd. Daduu
adamn sylediklerinin tek kelimesini bile anlamad.
Sen yabancsn. Hayvann nce sana almas gerekiyor. Gul!
Derder!
Hayvan Daduuyu koklamay kesti ve hortumunu dmdz yere
brakt. Lider Daduuyu tuttu, ne doru itti ve elini hayvann hortu
muna gtrd. Filin dilerinde siyah ve parlak bronz renginde halkalar
vard. Derder!
Fil muzip bir ifadeyle gz krpyor gibiydi. Hortumunu Daduunun beline sarmasyla onu bann stne oturtmas bir oldu. Ularghilad da nne oturdu ve elindeki orakl sopayla hayvann kntl
kafasna hafife vurarak, ayaklaryla kulaklarnn arkasna bast. Malmal, Gul!
Erkek fil ban sallad ve dev ayaklaryla adm atmaya balad.
Daduu dier adamlarn hayvanlara hi korkmadan yaklamasn izle-

292

hayvanlarn uzun hortumlar ylan gibi kvrlmaya balad. Daduu

k kar geri kayd ve ne doru eildi.
"Yalnzca ii filin dii var dedi. Gul yumuak hareketlerle dm
dz yoluna devam ediyor ve hortumundan tiz sesler karyordu. On
lar erkek olanlar, deil mi?
l.

Malmal! Aynen yle. Sizin orada fil yok mu?

Hayr. Ben sadece resimlerini grmtm. Bir mhrn stnde.
Ve de kk bir figrn.
Filleri ykamamz gerekiyor. Eer yardm edersen hayvanlar sa
na alr. Hl korkuyor musun?
Biraz.
Dev yaratklar, kulaklarn sallaya sallaya aasz alann stnden
ve amurlu araba yolundan bata ka nehir kenarnda ilerliyorlard,
(tln heybetli bedenindeki barsaklarndan patrt ve gurultular ge
liyordu. erkek fil ve drt dii fil yumuak admlarla kvrml nehir
kysnda ilerliyor, karabataklarn boyunlarn kaldrdklar gibi hor
tumlarn kaldryorlar ve srekli keli kafalarn sallayarak neredeyse
hi ses karmadan suya doru gidiyorlard. Gul trompet sesi gibi ini
li kl bir nara att ve ancak su karnna kadar geldii zaman durdu.
Hortumunu suya daldrd, su ekti ve iddetli bir ekilde pskrterek
havaya fkrtt. Dier hayvanlar suya dalp yavaa yan tarafa yatt ve
brlerini amura srtmeye balad.
Daduu salland, Ul-arghiladn omuzuna tutundu ve suya dm e
den barmaya balad:
Peki imdi? N e yapacaz?
Dierlerinin ne yaptna bak.
Su ve suda yava yava zlen toprak paralaryla adamlar a
murun iinde yuvarlanan ve kendilerini, binicilerini ve dier hayvanla
r slatan hayvanlarn krk derilerini ovmaya balad. Deri kovalar
suya daldrlyor ve fillerin stne 'boaltlyordu; hayvanlar olduka
neeli ve takn hareketler yapyorlard ama binicilerine bedenleri ve
hortumlaryla arpp tehlikeye sokmamak iin zen gsteriyorlard.
Daduu halinden memnun bir ekilde homurdanan ve bararak azna

293

su fkrtan erkek filin brn ovuyordu. Bu amur banyosu hava ka

rarmaya balayncaya kadar bir saat srd. Biniciler hayvanlar nehir
yukar gtrp temiz suya soktuktan sonra hayvanlarn stne binip
allklarn ve uzun otlarn arasndan tekrar kayrana gittiler. Daduu
G uln kendisini hortumuyla yavaa yere indirmesine izin verdi ve
hayvann gznn altndaki buruuk derisini okad.
Gul kzd zaman aalar deviriyor, deil mi?
Ul-arghilad ayaa kalkt. Adamlar srklarla, ip tomarlaryla ve
el geniliinde ip ve deriyle rlm kemerlerle almaya balad
lar. Daduu uzun sre, dileriyle kk bir aacn daln eviren ve ko
parp yapraklarn yiyen Gulu izledi. Artk annelerine ihtiyac olma
yan yavru hayvanlar yakalyoruz. Bir yl iinde evcilleiyorlar. Yirmi
emir reniyorlar. Bir kaplan bile onlara saldrmaya cesaret edemez.
Gebeler iftilerim ize saldrmak istedii zaman onlar bu dev hay
vanlarla korkutup karyoruz. Fakat yine de onlar sinirlendirmemeye
zen gstermek gerekir. Hayvanlara yaklamak istediin zaman nce
bize sor.
Bundan emin olabilirsiniz.
Adamlar dnerken odun toplamlard. Onlar atei yakarken, yi
yecekleri karrken ve Moenshtardan gelen bo uvallar st ste di
zerken, Daduu da cildine sedir aac ya sryordu. Kinthara Ulargiladm yanma geldi ve elindeki topuzun ta ucuyla Daduuya ia
ret etti.
'
Yetenekli mi? Hayvanlar onu kabul etti mi?
A levler dallar boyunca yaylmaya balad, etraf gri bir duman
sard ve nehre doru ekildi. Daduu yarm adam byklnde bir
sepet ekti atein nne ve stne oturdu. Sacayann stndeki ka
zanda su kaynyordu. Ul-arghiladn sakin bir ses tonuyla verdii ce
vab duydu:
Gul onu Sevdi. Delikanl ok becerikli davrand. Puabinin bura
ya bir sersemi yollayacan sanmyorum.
Daduu hibir ey sylemeden ayak parmaklarna bakt. Atein
iindeki ince dallar trdyordu. Byklkleri ateten etrafa salan k
vlcmlar kadar olan sivrisinekler dumann iinde uuuyordu. Bazhor-

294

nsh atein iine yass talar yerletirdi, dier bir adam ise bir kapta
m/,lama hamuru youruyordu.
Greceiz. Mantar toplayan insanlarn kyne gidince, orman
sevip sevmedii anlalacak.
Son gn da karanla bouldu. Kayrann kenarnda duran fil
lerin hareketleri eytani dev varlklarn glgelerini andryordu. Uzak
evrelerde austos bcekleri tyordu. Srlar, ayrda yiyerek ve slllnde gezinerek atklar otsuz alanlarda yatm gevi getiriyorlard.
inden sivrisinek srleri uup yaklaan ormandan bir sr grnme
yen hayvann barmalar duyuluyordu. Yldzlarn altnda yarasalar
hzla uuyordu, dallarn arasnda gece avlanan hayvanlar szlyordu
ve talarn stndeki ince hamur czrdyor ve fokurduyordu. Kinthara
yanna oturduunda Daduu ona kk testiyi uzatt.
Sedir aac ya, byk hayvanlarn sahibi. Ses tonundan ne
dnd anlalyordu. Kan ien u sivrisinekler olmasayd, orma
nnz daha ok houma giderdi. Babilde fillerim iz ve ormanmz
yok.
Birka para tahtann stnde slak hiliin ortasnda olmay
korkun buluyorum diye fikrini belirtti Ul-arghilad.
ekici ynleri var dedi Daduu ellerini kaldrarak. Byk ba
lklar -kollarn yanlara at- gem iye refakat ediyorlar. Bulutlarn ara
snda kular. Geminin zemini bir iniyor bir kalkyor. Bol rzgr ve g
ne. Kimsenin bilmedii sahiller ve tuhaf insanlarla karlalan liman
lar...
ki saat sonra bile adamlar onu hl sorguya ekiyor, fakat aldk
lar cevaplar pek inandrc bulmuyorlard. Bu arada bira testisi elden
ele dolayor, Kinthara da bol bol iiyordu. Daduu battaniyesini i
menlerin stne sermiti ve cppesini yastk olarak kullanyordu. Ularghilad afak vakti yanna gelerek omuzuna dokundu.
Gel. Y ola kmaya hazrlanyoruz. Sen Kinthara ve benimle bir
likte Gule bineceksin.
Bakr kazan koyu krmz kzn stnde duruyordu. Biniciler u
larnda eyalar ve bo sepetler sarkan kemerleri skca fillerin karnna
balyor, kzlerin stne eyalar yklyor ve G uln srtna ift ta

295

rafl bir oturak yerletiriyorlard. Daduu bohasn toplarken kol ka

dar uzun, kara bir ylan hrtyla oradan uzaklat. Battaniyenin altna,
Daduunun dizleri arasna kvrlmt. Derder! dedi Ul-arghilad sert
bir sesle. Gul uzun hortumuyla Kintharay srtndaki oturaa bindirdi,
ardndan kard trompet gibi ses bir sinyal gibiydi. Lider ayaklary
la Guln kulaklarnn arkasna bast, Malmal! diye bard ve yo
sunlarla kaplanm bir dal grnce eildi. Filler aralarndaki uzun me
safeyi koruyarak i yam ormann iinden neredeyse hi grnme
yen bir patikay takip ediyorlard.
Daduu hayvanlarn bir gnde, bir adamn dz bir yolda hzl gi
derek on saatte tamamlayabilecei kadar yol alabildiklerini rendi.
Ama kzler daha ar gidiyordu ve ormann baz yerleri yle kolayca
geilecek gibi deildi.
Mantar toplayclarnn oraya giden yolu biliyor musun? diye
sordu Daduu. Oturak hemen hemen hi sallanmyordu artk. nlerine
kan dallar grnce ve zamannda eilm esini bilince yolculuk hi de
rahatsz gemiyordu. Ul-arghilad baparmayla iaret parman bir
letirerek bir yuvarlak oluturdu. Kinthara kapal gzlerle glmsyor
ve kendi kendine bir eyler mrldanyordu.
Zor bir yolculuk olmayacak. leden sonra orada oluruz.
l nehir kolunun amurlu kysn takip ederken ara sra timsah
lara, geyik srlerine, saysz su kuuna ve aalardaki ylanlardan ka
an bir sr maymuna rastlamlard. leye dpru ormanlk alan so
na erdi ve allklar balad, tarlalarn kenarndaki alak allarn ve
hindistancevizi aalarnn n ald. Baz yerlerden ykselen ince
dumanlar, Kintharann kervannn kk yerleme yerlerinden geti
ini gsteriyordu. Ul-arghilad her patikann nereye gittiini ok iyi bi
liyor gibiydi. Avclar, iftiler ve balklar, filleri ve kzleri bekli
yorlard. Ailenin bykleri ve kyn nde gelenleri vergileri getirdi
ler: Tahl, kuru balk, tuzlanm balk, hayvan krkleri, nehrin iindeki
kumdan aykladklar biraz altn, iki kaplan postu, bir demet maymun
kuyruu ve prl prl parlayan ylan derileri.
Sonra yeni ektikleri tarlalar gsterdiler, Kintharay evlerine g
trdler ve be aydan beri hibir yabancya rastlamadklarn anlatt-

296

r
l.. Yaadklar blge ok sakindi ve kurulun silahl adam gnderm esi
ni' gerek yoktu.
Yava yava ilerleyerek geen yolculuk boyunca fillerin yanlarn
daki bo sepetler gittike dolmaya devam ediyor, mandalarn ykii
arlayordu. Alt gn sonra yn deitirdiler; artk Gul gnei arkas
na alarak ou zaman kuzeye doru yryordu.
le vaktini bir saat gee Kinthara arkasna dnd. Oymaclarn
kyne varmak zereyiz dedi belirgin bir rahatlamayla. Onlar zen
gindir ve bizi ok iyi arlarlar. kzlerin dinlenmesi gerekiyor. Tabii
bizim d e ...
u birka gn iinde dedi Daduu omuzuna dm olan yap
raklar silkeleyerek, hayatmda grmediim kadar ok aa grdm.
Ve bir sr baka ey daha.
Houna gitti mi?
Omuzlarn silkti. Kinthara, tek bir kelime etmeden onun em irle
rini taparcasna yerine getiren adamlarndan ok daha az soru sormu
tu yol boyunca. Kadn ntu-insanlaryla sakin ve kesin konuuyordu;
kyller, gerektiinde birka gne kalmadan koca bir ordunun arkala
rnda olacan biliyordu. Kinthara her eyi dikkatle takip ediyor ve
her testiyi tek tek not ediyordu; Ul-arghilad, Daduu ve fillerin stn
deki adamlar vergileri yklerken, Kintharann sert tavrlar cmertlie
dnyordu. Adamlarna bronz olta ineleri ve oraklar, Babil ve Meluchhadan gelen bronz ineler, bykl kkl beyaz ve renkli ke
ten kumalar datyordu. Yodha Rishadn kz arabasna yklenmi
olan tuzla dolu testilerin yarsn kyn yalsna vermiti. Mkemmel
ileyen sadece Shindurrulun a deil, diye dnd Daduu. Kervan
sk ormandan kmt ve slak, yeil bir savanadan ilerleyerek dier
bir ormann iindeki kk bir tepeye yaklayorlard. Daduu Kintharann gzlerine bakt; uzun kirpiklerinin ve ince kalarnn altnda
kahverengi birer fndk gibiydiler.
Hl houma gidiyor. Kk ve byk eylerin birbirleriyle olan
balantlarn renip kavryorum, ayn yapraklar, dallar ve aa gv
desi arasndaki ba gibi. iekleri de kefediyorum. Akrepleri de.
Yolculuun ilk balad andan beri ilk kez bu kadar iten ve

297

uzun glyordu. Ul-arghilad arkasna dnd ve dank kalarn kal

drd. Gul hortumunu kaldrarak insann iine kadar ileyen bir sesle
bard. Kinthara elini Daduunun koluna koydu.
Grdm kadaryla Shindurrul aptal birini yollamam. Par
maklarn geri ekti. Evet. Her ey birbirine bal. Her para bronz
iin hesap vermek zorundaym. Bu yzden biradan ok su iiliyor.
Tavanlar aniden yn deitirdi ve bir balk kartal yuvasna kon
du; penelerinde uzun bir balk rpnyordu. Uzaklarda ceylanlar hz
la kouyor ve kk bir vahi sr srs kuyruklarn havaya dikerek
grnmeyen bir yrtc hayvandan kayordu. Uzaktaki orman kenar
nn ve Kintharann arkasndaki ormann stndeki gkyznn yars
ku srleri ile doluydu. Hava scaktan dalgalanyor ve grntleri bu
landryordu.
Hammurabi, Shindurrul ve Gimilmarduk da sert ve titizdir. Bu
yzden bakalarnn baary yakalayamad konularda hep baarl
oluyorlar.
Kinthara onu sanki ilk defa gryormu gibi szd. Parmaklary
la boynundaki zincirle oynuyordu. Onlar rnek aldn kiiler gali
ba?
Hammurabinin mhr. Kirli iaret parmayla mhr kaldrd.
Manevi babam. Sular ve gemiler hakknda her eyi bilen kaptan.
Kudretli adamlar. Dalgalanan havann ardnda ykseldike da
lan gri dumanlar grnyordu. Yan ilerleyince sen de kudret sahi
bi olmak istiyor musun?
(
Daduunun kafasnda Asm a Evindeki kanl geceden, l gver
cinleri sayd geceye kadar tm olup bitenler hzla parlak bir im e
in ndan geti. Ban sallad, gzyle uan bir atmacay takip etti
ve konumaya balad:
Hayr. Ben... yaamak istiyorum. Fakirlik ekmeden, salkl,
onurlu, iyi dostlarla ve dmanm olmadan, genellikle memnun ve ara
sra da mutlu. Grnmeyen tanrlarn takdirini -ntu tanrlarn tanm
yorum-, senin gibi ben de bilmiyorum. Dudaklarn yayarak glmse
di. Grdn gibi, vergilerin toplaycs, isteklerim olduka sradan.
Kintharann yzndeki ifadenin ne anlama geldiini anlayamad.

298

Kadnn azndan tek bana duran aacn glgesine yaklancaya ka

dar tek kelime km ad.
Her eye ramen hayatn iinde dnerek de kalka ilerlem e
ye alyorsun. Am a... derin bir nefes ald, henz vakit var. Bunlar
konumak iin yirmi bir gnmz var. Galiba geldiimizi fark ettiler.
Ul-arghilad elindeki orakl sopayla okarcasna Guln alnna do
kundu. Gul ard ardna drt kez tiz lklar att. Sra sra yryen yk
l hayvanlarn sonunda bulunan Galla hortumunu kaldrp, ayn sesle
cevap verdi.
Yamur bulutlar savann etrafna boalmt. O gn oymaclarn k
yne de hi yamur yamamt. Filler ve kzler nehirden geri geldi
inde gne henz batmaya hazrlanmyordu. Kyde yaayan yaklak
yzelli insan byk bir tela iindeydi. Daduu parmaklarn bir
adamdan daha kaln olan oymal stunun stnde gezdirdi ve parmak
larn kyn en yalsnn kasl koluna koydu. Bu arada kyn yals
kendisinden ok fazla yal deildi.
Sakin bir yer, bir kazan dolusu scak su, kocaman bir bardak bi
ra... Hepimizin acilen ykanmaya ihtiyac var, dostum. Bana byle bir
hediye sunabilir misin?
Koyu renkli heybetli adam parmaklarnn ounu kullanarak by
nn ularn dzeltti. Uzun yapl, ahap, ats samanla kapl ve ate
te pimi tulalarn stne ina edilmi bir ev gsterdi.
Bu Kintharann evi. A te ite orada. Ona sor. Aramzda kal
sn ... merdivenin yanndaki, alnln altndaki oda var ya: Tam U y l
dr orada hi kimse yatmad. Hurma arab ier misin?
lk defa ieceim . yi midir?
Mayho bir tad vardr ve susuzluu giderir.
Daduu bohasn srtna ald ve gz krpt. Kyller sralanm
tulalardan oluturulmu dairelere odun diziyordu. Evler yarm daire
eklinde sralanmt. atlarnn ve heybetli aa dallarndan oluan
duvarlarnn altnda yuvarlak kumlu bir alan yer alyordu. Aatan ya
rlm dileri olan trmklar ve talarla baz olanlar kumu temizliyor
lard. Daduu bir elini beline koyarak:

299

enlik mi var, kyn btiyli? Ate? Bir sr hurma arab? Da

vullar ve fltler?
Benim adm Barashti. Yumruuyla dosta Daduunun omzuna
vurdu. Bir olan elindeki testiyle kyn bynn yanma kotu.
Byk ve uzun bir enlik. Ynla bira ve arap. Moenshtarl han
mefendi iecek. Bunu yapmasn salayacam, gven bana. Belki
enliim iz iin bir katkda bulunabilir. Git, ykan ve gereksiz bir saka
ln balanglarm yanaklarndan kaz.
Sanki oradaki herkesten daha bilgiliym i gibi yzn buruturdu.
Ul-arghilad ve adamlar son balyalan ve sepetleri de evlerin bulundu
u alann kysna dizdi. Daduu rahat bir ekilde temiz ky seyretti,
hafif, dili trmalayan arab iti ve sert aatan yontularak yaplm
merdivenden yukar trmand. Yatan kumlu alann bir Yksek Boru
stnde hazrlad ve eyalarn kartrarak bronz aynasyla ban
kard. Kokuyu ve buhar takip ederek yedi fil binicisinin kpren ya
la salarn ve vcutlarn ykadklar havuzu buldu. Adamlar tpk Gul
ve srs gibi memnunluklarn ifade eden sesler kartyordu.
Kk klar etraftaki karanl benek benek aydnlatyordu. Bir
yerlerde kalp atlar gibi yava bir ritimle bir davul alnyordu. Kul
belerin altndaki ayaklklarn, yaprak ve aa gvdelerinden oluan si
yah duvarlarn arasnda buhar, duman ve kokular birer hayalet el gibi
dolanyordu. ocuk ve yetikinler kulbelerin nnde bir oraya bir
buraya kouturup duruyor ve diz boyundaki'masalara rtler seriyor
lard. Bouk davul seslerinin arasna kk mzik aletlerinin sesleri
karmt. Kyn kadnlar ve kzlar bo kaplar ve kaklar, kpkrm
z iekler ve ilere geirilmi garip meyvelerden oluan minik ekil
ler gtryorlard masalara. st ste dizilmi odunlarn ortasnda alev
ler dans ediyordu. Kyde gzle grnr bir ekilde karmaa yaan
yordu. Daduu bir eit teras olan yerin kenarnda oturmu bacaklarn
sallandryor ve keten gmleinin kollarn ekitiriyordu. Hazrlklar
kocaman alm gzlerle izliyordu; Kinthara ortalkta grnmyordu.
Daduu nefesini tuttu, ne eildi ve kumun stn inceledi.
Ta Adam ! diye fsldad. Bu izgiler...
Ate yanan dairelerin arasnda derin izgi uzanyordu. Koyu

300

glgeler onlar iyice belirginletiriyordu. Yerdeki izgiler yan yana

uzayp, geni savann karsnda atallayordu. tane ta ayn Dadfnun Meluchhadan hatrlad gibi ayn yerde ve ayn ekilde duru
yordu. tii arabn tad birden dilinde ac bir tat brakt. Kulbenin
kapsnda Kinthara belirdi, ban yana evirip Barashtiyle konutu ve
izgilere dikkat etmeden stlerinden yrd. Barashti kafasn sallaya
rak talarn nnde durdu ve onlar yerden alp nndeki atein iine
att.
Adamlar byk ve ar testiler getirip kilden yaplm byk bar
daklar dattlar. Ul-arghilad kumlu alann kenarna geldi, aniden dur
du ve yava yava yarm daire eklinde duran masalarn evresinden
uzun yapl eve doru yrd. atlarda gvercinler gurulduyordu, bir
kpek donuk aya bakarak uluyordu ve ortalkta byk bir hayvann or
mandan gelen bir aslan gibi kkremesi nlyordu.
Bir sre sonra her ey karanln iinde yitip gitti. Daduunun
kafas olduka karmt ve kendini zorlayarak dncelerini toparla
d. Byk bir nee kyllerin tmn sarmt sanki, kolunu yarya ka
dar kaldrarak Daduuyu selamlayan Ul-arghlada da bu nee bula
m gibi grnyordu.
N eden oraya bir gece kuu gibi tnedin? Aa gel.
Birazdan aa ineceim dedi Daduu elindeki testiyi sallaya
rak. A sl sen yukar gel! Bol bol arabm var. imden bir ses, bu ge
cenin olduka uzun olacan sylyor...
Kervan lideri drdnc basamaa oturdu ve sa eliyle garip hare
ketler yapmaya balad. Daduu kemerini ve gm leini ekitirerek
dzeltti, dirseinin st ksmndaki tenini koklad ve azna sedir ya
ve Survva-balsam tad geldi. Aa indi ve Ul-arghiladn yanma otur
du. Davullara yalnz bir fltn titrek gm sesi elik etm eye balad.
Kervan lideri biraz keyifsiz grnyordu; Daduu ona barda uzatt.
Senden baka herkes sevinli. Neden o gzelim yzn burutu
ruyorsun, fillerin prensi?
A h, biliyor musun -Arghi izm esinin iinden bir haner kard,
hzla havaya kaldrarak karanln iine saldrd ve hanerin keskin
ucunu kuma saplad- bu kylleri iyi tanrm. Hepsi kursaklarn tka

301

basa dolduracaklar ve gereinden fazla arap iecekler. Grlt ka

rp takn hareketler yapacaklar. M oenshtar iin tasalanan ve iki taraf
l ehrin iyiliini dnen adamlar bizleriz. Bu herifler gnler boyunca
yiyip imekten ve ehvetli kucaklardan baka hibir ey dnmeye
cekler. Ben ve byk hayvanlarn hanmefendisi her eyin yolunda
gitmesini salyoruz. Kinthara bu lgnlktan etkilenip dans edecektir;
peki yarn kim yazp hesap yapacak?
Daduu duraksad, suskun kald ve sonra cevap vermeye karar
verdi. Sen, dostum Arghi, imdiye kadar bana pek sevecen davran
m deilsin. Eer gerekirse yarn sabah sayma, hesaplama ve yazma
ilerini ben stlenirim. Sizin yaz dilinizde. V e de Kinthara kadar iyi.
Bana gvenebilirsin! Bu seni teselli eder mi?..
Ul-arghilad onu hayretle szd. Bronz yzne dnceli bir ifade
yerleti. Haneri kumdan kard ve hzla knnn iine yerletirdi.
Gerekten mi? Bunu yapar msn?
Daduu glmsedi. Beni zorlayacam bildiim halde size sz
veriyorum. Bu aramzda kalsn. Neelenm ek iin biraya ihtiyacm
yok. Sz veriyorum: afak vakti osuran kzlerin yannda kp, tuz
ve oym a eyalar sayyor olacam.
Ul-arghilad Daduunun elindeki testiyi ald, i^ti ve dibindeki
snm olan arab omuzunun arkasndan dkt. Sonra bo baklarla
Daduunun gzlerine bakt.
Gerekten mi?
Ben Shindurrulun adamym, verdiim sz yerine getiririm.
Eliyle, pek keskin olmayan bronz bir bakla eri br kestii san
arkaya doru tarad. Bu hareketi Y am assinin houna gitti. Heyecan
lanman anlyorum, Arghi, ama bana yardm etm elisin.
yi. O zaman kzgnlktan ikiyi fazla karmama izin verme.
Nasl diyorsun? Shaddukh?
Shaduq! dedi Daduu. imdi biz komplocularn da sofradaki
nimetlerden faydalanma zaman geldi.
Elini uzatt, Arghinin kalkmasna yardm etti ve yavaa masala
rn yanna gitti. Masaya stleri slak yapraklarla rtlm, yapraklara
sarlm ya da stlerine ayn byklkte baka bir kse ters evrilmi

302

olan ii yem ekle dolu kaplar brakld. Davul ve fltn yan sra bouk
sesler ve akort edilm em i bir arp gibi viyaklayan ses tonlar karan
niizik aletleri eklendi lo ortama. Dizilm i odunlar beyaz alevler ka
rarak harl harl parlyordu; iinde binlerce sivrisinek yanyordu. Otla
rn arasnda Austos bcekleri tyordu. Arka taraftan ky muhtar
yaklat, Daduuyu ve Arghiyi kolundan tuttu ve masalara doru itti.
Gzel bir enlik olacak dedi sakin bir tavrla. Siz harika rt
ler, bronz testereler, baltalar ve kadnlar iin incik boncuk getiriyorsu
nuz. Bu, dostlarm, ertesi gn piman olmadan dans ettiim iz ender
gecelerden biri.
Daduu bu szleri doru yorumlamaya alt. ntudaki yaldzl
ehirlerde yaayan insanlarn dertleri diglat ve Buranundaki insanlarnkiyle aynyd. Kyn nde geleni omuzlarndaki basky artrd; Da
duu yavaa kuma oturdu. Kyller ve fil binicileri birer glge gibi
belirerek oturdular ve yiyip im eye baladlar.
Arka taraftan algclar geldi ve atein yan tarafnda yerlerini al
dlar. Kinthara neredeydi? Grnrde olmayan arpn sesine krtl,
kulak trmalayan sesler kart. Yarm daire eklindeki masalar yava
yava ve sessizce dolmaya balad. Kinthara hi beklenmedik bir anda
anszn titreyen alevlerin yannda beliriverdi. Daduu hayalet grm
gibi bakyordu ona.
Sanda, boynunda, kollarnn st ksmnda ve bileklerinde, ayak
bileklerinde ve parmaklarnda altn ve inciler parlyor, ldyor ve gz
alyordu. Gslerini yar akta brakan beyaz bir mintan giymiti.
Altnda kalalarm, dizlerini ve bacaklarn saran parlak bir giysi vard
ve alnna burgu haline getirdii parlak bir rt balamt. Sa kala
larna kadar iniyordu. Mutlu bir ekilde glmsedi, lo n iine el
sallad ve bada kurarak Daduuyla Arghinin arasna oturdu. Sama
ve soluna bakt ve elini kaldrd; bu arada masalarda yaklak yz
adam ve kadn oturuyordu. Yabanc mziin ritmik sesleri arasnda
alete harl harl yanan odunlar trdyor ve dumann iine kvlcmlar
sayordu.
Bugn, Babiiden gelen yabanc, hayatmza derin bir dal ya
pacaksn. Kinthara sanki baka bir alemdeydi ve tamamen deim i

303

gibiydi. Arghi Daduuya gz krpt: bu yalnzca Dikkat! anlamna

gelebilirdi. Daduu ban ne ed i,T a Adamn elinin iindeki yaz
lar ile ilgili dnceleri kafasndan kovdu ve ellerini dizlerine koydu.
imden bir ses unutulmaz bir gece olacan sylyor. Herkes
seni seviyor ve sana deer veriyor, hanmm.
Benden korkuyor ve beni sayyorlar. Parmamla bir iaret ver
diim zaman -mziin bir sonraki arasnda parman krdatt- koa
rak geliyorlar.
Kyller komuyor, ama hi durmadan stnde buhar tten y e
mekler getiriyorlard. Birbirleriyle konumaya altklar zaman, ses
leri kalabaln grlts ve gittike ykselen mzik selinin iinde bo
uluyordu. Ul-arghiladn sesi tekrar duyuluncaya kadar birbuuk saat
geti. Elini uzatt ve Barashtiyi iaret etti.
imdi doyduk. Sarhouz ve karnmz patlayacak kadar dolu. Her
sene buraya dnerken byk bir mutluluk duyuyoruz...
Birden konumasn yarda kesti, kafasn evirdi ve elini sa ku
lana dayad. Mzik deim iti. Daduu arabn ayaklarnn arasna,
kuma dkt ve masadan drt, be kar uzaklat.
Hanmefendi. Kyn by sendeleyerek yerinden kalkt.
Bize eref verir... Kinthara adama sklm bir bak att We ayaa
kalkt. Biiyk bir admla masann stnden atlad ve yerde harl ha
rl yanan atelerin tam ortasna geldii zaman btn konumalar ve
mziin yerini bir sessizlik ald. On saniye sonra btn alglar tekrar
almaya balad; ar aa davulundan ykselen uultulu gmbrtle
rin ara sra araya girdii birbirine bal titrek bir ezgi. Kinthara bir
heykel gibi durdu, iki kolunu yana at ve parmaklarn bir ylan gibi
kvrmaya balad. Dizini ve baldrlarn ne kard ve topuunu g
crdayan kumlara serte vurdu. Daduu az ak seyrediyordu: nn
de dans eden hi tanmad biriydi. Bu kadnn iine bir tanr ya da
bir eytan girmi olm alyd. Kollar ve bacaklar Babil Pazarnda gr
d figrlerdeki gibi parlyordu; kadn dalgn bir ifadeyle glmsedi.
Ayaklan yavaa hareket ediyordu, kollar, elleri ve parmaklar ise
ok daha hzl. Ban arkaya atnca sa kalalarnn stnde dalgalan
d. Parmaklar iaret ediyor ve el sallyordu, davet ediyor ve geri iti-

304

I
yordu, tpk bir kobra gibi kvrlyor ve bilekleri birer kanat rpna
benziyordu.
Ksa bir sre hi konumadan put gibi dansz izleyen kyller
alk tutmaya baladlar. Kintharann arkasna geen kadnlar ve kz
lar, onun hareketlerinin aynsn yapmaya baladlar. Daduu ise yal
nzca Kintharaya bakyordu. Kadnn yar kapal gzlerini grnce
anszn rperdi. Gzleriyle grdne inanamyordu. Kintharann
dans ve alevlerin arkasndan gelen mzik sesleri birleiyor, birbirine
karyor ve sonu gelmeyen bir cokunlua dnyordu.
Ksa bir sre sonra Kintharann bedeni ter iinde kald ve alevle
rin nda parlamaya balad. Daduu slak bir bez ald, dudaklarn
ve parmaklarn sildi ve kimseye hissettirmeden atein nn ulat
dairenin dna kt. Kinthara tamamen kendi halinde, sallanarak, zp
layarak alevlerin arasnda dans ediyordu. Kollar, bilekleri ve parmak
lar sanki birer ylana dnm gibi grnyordu. Kulbelerin arasn
daki karanlkta ocuklar, genler, kadnlar ve yal adamlar sessizce
duruyor ve sallanarak kendilerinden gemi bir vaziyette Kintharay
izliyordu. Kinthara dans etm eye devam etti, hareketleri giderek hzla
nyordu; teninden yamur altnda katmasna terler akyordu. K olye
sine ve incilerine vuran k drt bir yana ltlar sayordu. evresin
dekiler onu izlerken derin ve uzun bir i geirmeye baladlar.
Daduu iyice doymutu, geirerek bir bardak hurma arab ald
ve kimse grmeden enlii terk etmek iin en uygun nn bu olduunu
biliyordu. Kimse tarafndan izlenmeden merdivenin altna kadar yr
d yavaa ve gen atl kulbeye trmand. Yine de, lambay yakp
terasa oturduu zaman, aada oturup imedii iin kendine kzyor
du. Mzik iyice uykusunu getirinceye kadar oturdu ve sonra atelerin
snd n artk grmedi.
Delikanl derin bir uykuya dalm, hatta rya bile grm eye bala
mt. ki bardak, belki de U bardak arap imiti; sarho deildi. Ola
bilecek her eyden katn biliyordu. Bylesi daha iyiydi. Bir zaman
sonra rya ile gerek arasnda birisi tarafndan uyandrld. Gaz lamba
snn minicik na bakt gzlerini krptrarak ve dirseklerinin st
ne abanarak doruldu.

305

Kinthara!
Kadn Daduuya yaklat, lambay dikkatsizce kenara koydu ve
nnde diz kt. stnde ne mintan ne de taklar vard. rlplak
t. Ayn anda hem ayk, hem de sarho gibiydi. Daduuya doru eil
di, titreyen parmaklaryla yzne dokundu ve kendini onun stne b
rakt. Kydeki herkes lmt sanki; her ey sessizlie gmlmt.
Hanmm dedi Daduu fsldayarak ve kadnn elini kenara itti.
Kinthara nefes nefese kalm bir halde trnaklarn geirerek Daduunun kollarn skt. Evet. Seni istiyorum. Senden baka kimle
olabilirim?
Peki ya yarn?
Yarn baka bir gn olacak.
Kadnn dili Daduunun dudaklarn arad. N efesi sklamt ve
inliyordu. Onu srmaktan ve okamaktan kendini alamyordu. Daduu
ekingen tavrlarla, akn bir halde onun okamalarna titreyen scak
bedenini okayarak cevap vermeye balad. Kadnn trnaklar tenine
batt zaman inliyordu. Kintharanm dili Daduunun teninde dola
yordu; onunkini ele geirdi ve onu tek kelim e etmeden i ekerek ve
inleyerek, ehvetin ba dndrc girdabna ekti; sanki ldrm gi
biydi. Daduu nefes nefese bir kadnn stnde bir altmdayd, om uzla
rn pyor, gslerini okuyordu. Yzlerinden aa ter szlyor
ve tenlerini slatyordu. Kinthara inleyerek gsne ktkten, onun
boynunu srp kendini brakmadan evvel yzndeki terler Dadu
unun gsne damlamt. Daduu arkasn dnd, el yordamyla bir
havlu arad ve eliyle testiye arpt. Susuzluktan lm gibi im eye
balad ve arab Kintharaya uzatt. Kinthara ayaa kalkp ellerini be
line dayad. Yar ak gzlerle Daduuyu seyredip arap iti:
K im seye hibir ey sylem eyeceksin, Daduu diye fsldad.
Ben Kinthara deildim !
Daduu gzlerini yumdu ve destek kiriine dayand. Ter teninde
alan kck yaralar yakyordu. Sen inanlmaz bir danssn. Eer
senden sz edecek olursam, o zaman itaat eden fil binicilerinden, ky
deki saygl insanlardan ve hayatmda grdm en gzel danstan sz
ederim.

306

Gzlerini tekrar atnda odann iine hafif bir rzgr esti, ieri
deki ar sedir ya ve ter kokusunu terasa doru gtrd. Kinthara
ayaa kalkmt. Yaldzlarla ilenmi mintann giydi ve rty kala
larna dolad. Bir ey sylem ek ister gibiydi, fakat baklarn Dadunun arkasnda kalan donuk aya evirdi ve hi konumadan merdi
venlerden aa indi. Att her admda kum gcrdyordu. Daduu ise
uyumaya ya da gnein bir an nce domasn beklem eye balad.

307

21. YABANCI TANRILAR

I
Sabrl bir fil olan Gul ar ar kervann banda ilerli;; ' yordu. Bir sre sonra ntu sularndan daha alakta olan
T , bir vadiye ayak bast. Etraflarn orman kokusu sard, ksa bjr sre sonra da ryen bitkilerin ve amurun koku
su geldi burunlarna. Kemerinde saklad kk daln stndeki en
tikler Daduuya yirmibir gndr yolda olduklarn gsteriyordu. Fil
lerin ve kzlerin ykleri henz ok fazla ar saylmazd; bundan iki
gn nce Yodha Rishadn yk arabalarn almlard bir yerden. Ularghilad kolunu kaldrd, orakl sopasn savurdu ve tiz bir sesle:
Tshoro! diye bard. Gul bir an iin durdu ve hortumunu havaya
dikli.
(
Batakla gmlmeden nce, Kinthara dedi kervan lideri, va
dinin etrafndan gitsek iyi olacak.
Kinthara bam ne sallad ve bulunduu yerin sol tarafndaki
alan gzden geirdi. Birbirine dolanm allklarn, yksek otlarn ve
sarmaklarn arasnda geni izler vard. Bitkiler bu blgelerde yere
yatm ve ezilm iti. Buradan gem em ize gerek yok. Burada kimse
yaamyor.
Ul-arghilad erkek fili tekrar sol tarafta kalan yamaca doru, g
ney ynne evirdi. Dier hayvanlar onu izledi. Kinthara ksk bir ses
le: Moenshtara on gnden az bir yolum uz kald. Vergiler hi bu ka
dar iyi ve eitli olm am t dedi.
V e de bu kadar ar dedi Daduu. Tanrlarnz tarafndan kut
sanm bir yl. .

308

Kinthara sessizce ban sallad. Gul geitlerin birinde bata ka

llrliyor, hortumunu yoklayarak sallyor ve her on admda bir duruyor
du Seyrek ormann kysndan ktklar zaman Ul-arghilad sa taraf
(isterdi. Gul heyecanl bir biimde kulaklarn sallad ve gmbrdedi.
Il bir uyarya benziyordu.
Bak, orada. Burunlarnn stnde boynuzlar olan u ie yaramaz
hayvanlar, belki onlar sen de bilirsin, U, u bizim tahta figrlerim iz
den?
Ne? Gergedan m? Nerede? Daduu Ul-arghiladn sopasyla
gsterdii yne bakt. Neredeyse tmyle siyah renkli dev hayvan,
mandadan U misli byk, inenerek alm yollardan birinde kou
yordu. Onlar gryorum. Bu kadar kkler mi? Onlarn G ulden ve
dier fillerden daha byk olduunu dnmtm.
nc gld; Kinthara Daduuya yandan bakt ve yznde belli
belirsiz bir glmseme belirdi. ki yetikin ve bir yavru gergedan flle grmemi olmalyd ki suya doru komaya devam etti. Zrh gibi de
lileri, stne zift srlm bronzu andryordu; bedenleri sanki bir aray. gelmi saysz plakadan olumu gibiydi. Yukar doru erilen sivri
boynuzu kafasnda, burun deliklerinin stnde yer alyordu. Bu hay
vanlar da ayn filler gibi kocaman grnyordu. Yar kr bir halde a
llklarn iinden kouyorlard. ndeki erkek omzuyla bir aly ykt.
Anne ve babasn takip etmekte glk eken yavru, bir keresinde ne
mdeyse dyordu. ksrk sesi gibi homurtular gittike duyulmaz
oldu, bitkilerin krlma sesleri sona erdi. Gul tekrar iki kar geniliin
deki patika yola kt ve hortumunu aa indirdi. Havada genzi yakan
bir koku vard.
Onlar avlyor musunuz? Neden ie yaramyorlar? diye sordu
Daduu.
Yal etleri yalnzca uzun sre ttslendii zaman lezzetli olu
yor dedi Kinthara ve kemerinin inesini baka bir delie takt. Oyma
clarn kyndeki geceden sonra ok az konuuyordu, en az da Daduyla. Derilerini yzmek ve tabaklamak olduka zahmetli bir i. Se
nin insanlarna gre deil, Daduu.
B yle dev bir yaratkla gemilerimiz batar diye mrldand Da-

309

duu ve arkasna yasland. Hediye olarak GuP ya da baka bir fili ya

nnda gtrmeyi dnnce iin iin gld; Hammurabinin byle gri
dev bir hayvanla ordusunun bana geip igal ettikleri bir ehrin giri
inde belirdii zaman, insanlarn nasl korkacam gznn nne ge
tirebiliyordu. kere nehirden geecek bir geit aramlard ve imdi
Intunun kuzeyinde bulunuyor olmalydlar. Gremedikleri nehir ky
sndan batya, ehre doru yol alyorlard. Byk yaban domuzu sr
lerini rktp kamalarna neden oldular. Erkek domuz yavrular
iin endielenerek fillerin stne yrd zaman, Gul ve Grur dans
eder admlarla hortumlarn sallayarak saldryormu gibi davrand ve
onlar uzaklatrd.
Yirmibeinci gn duru bir derenin akll kysnda, sedir aacna
benzer aalarn glgesinde durmulard. Kinthara elini Ul-arghilad'n
omzuna koydu ve yle dedi:
Tshoro, Argil. Burada kalacaz; yolculuumuzun en iyi konak
lama yerlerinden biri.
Hl en iyi yer buras dedi Ul-arghilad arkasna dnerek.
Tshoro! diye bard sonra. Arkadakiler! Bugnlk bu kadar.
le olmak zereydi. Issz blge ufka kadar uzanyordu; derenin
kk bir gl oluturan kvrmna dek uzanan alan taze im le kaplyd.
Daduu Guln hortumuyla ona yardm etmesini bekledi ve hayvann
ensesinden aa kayd. kzler stlerindeki yk boaltldktan sonra
suya doru gittiler. Daduu odun arad, ar ykleri indirirken yardm
etti ve bohasnn deri balarn zd. Sedir yama ramen tm bede
nini sivrisinekler srmt. Saysz diken ve keskin yaprak kenarlar
kck yaralar amt teninde. Kintharann trnak izleri ince ince
kabuk balamt: M oenshtardaki byk havuzu ve yanndaki ykan
ma odalarn zlem iti. Talar birbirine vurarak kvlcm kard, atei
harlad ve iki kazan su getirdi. Arkasna dnp baktnda, Kinthara
nnde duruyordu.
Bugnlk bu kadar, hanmm dedi Daduu. Nihayet duru suy
la banyo yapabileceiz. Gmleklerim ve dier giysilerim kzlerden
daha kt kokuyor.
Gzlerini ondan karmamak iin sanki kendini zorluyordu, etra-

310

ma bakt ve onu kolundan tutup bohasnn bulunduu dere kenarna

ekli. Baltasnn iki tarafl keskin ucundan etrafa gne salyordu.
Sayp hesap yaptn sabah iin teekkr ederim, U dedi Kintlara yavaa. Daduu ban edi. Say ve kelimeleri kuma yazmak
iyi bir fikirdi.
Sz vermitim, hanmm dedi Daduu glmseyerek.
stnde uzun srler halinde karncalarn gezindii rmeye
yz tutmu bir aa gvdesinin stne oturdular. Kinthara bam arka
ya att, izmelerini kard ve ayaklarn suya soktu.
Evet dedi bir sre sonra. Bana ok garip eyler rettin, ya
banc.
Daduu hi kprdamad. Dansn, Kinthara, mrm boyunca
unutmayacam; ardndan olanlar da.
Kinthara omuzlarn silkti, sustu ve glmsedi. Elini ksa bir sre
iin Daduunun parmaklarna koydu ve ncnn yanna gitti. Daduu
bohasn at ve serin sulara dald. yice ykanmak iin yeterince kum
vard, yine de sedir yann tamamn derisinden skp atmak mm
kn olmad.
Sabah yaan yamur yamacn amurlu yanlarnda derin izgiler olu
turmutu. Batya baktklarnda bir bulut kmesinin nnde ehirden
ykselen ince dumanlar gryordu Daduu ve Ul-arghilad. Yk ar
olan kervan kuzey kyda suyu akan ve neredeyse tamamen kurumu
olan iki nehir kolu arasndan batya doru ilerliyordu. Kabaran sularn
akt dil eklindeki kyda, heybetli aalar arasnda ve bir palmiye
ormannn kenarnda Daduu bir saatlik bir mesafede aralarndan du
man tten yan yana sralanm kocaman kayalar grd. Kolunu kaldrd.
Hedefim iz orada m , Kinthara? Zorlu yolculuun bitmek zere
olduunu gren Kintharann ve dier adamlarn rahatladn hissetti.
Konaklama yeri mi?
Fillerin ayaklan ve kzlerin toynaklar altnda kk toz bulutla
r kalkyordu. Sabah vakti kuzeyde yamur yamt, imdi ise le
vakti olduu iin dayanlmaz bir scaklk hakimdi.
ehirden nceki son duramz. Kinthara i geirdi ve arkasna

311

yasland. Bir sonraki gece serin tula duvarlarn arasnda uyuyaca

m. Sivrisinekler olmadan.
ntu, her tarafna setler ekildii halde, yine de zaman zaman k
ylarnn bir blmne kadar taard. Saysz kk su yollar, kuru
mu ukurlar ve amurlu blgeler, her yl olduu gibi bu bahar ayla
rnda da suyun ykselm i olduuna iaret ediyordu. Gul kk bir
tmsein stne kt; Daduu imdi kayalarn arasndan kerpi tula
lar ve piirilmi tulalar grebiliyordu. ntudan bulunduklar yere
doru palmiye fidanlaryla evrelenmi dz bir kanal uzanyordu. Y l
larn yk ve saysz su testilerinin altnda ezilm i olduka yal bir
kadn, kanaldan su ekip imenleri ve aalar suluyordu. Duman ka
yalarn arasndan deil, ksa bacalardan ykseliyordu. Kayalarn ya
nnda taban dz kayklar ekilmiti imenlerin stne. Ul-arghilad ar
kasna dnd. Kervan bakan bile yorgunluktan bitap dmt; gz
lerinin alt ukurlamt, giysileri kirlenmi ve yrtlmt. Keelem i
by birbirine girmi bir halde dudaklarnn stne yapmt.
Orada Muqa-lal usta oturur, madenleri eritip, altn iler. ehirde
kalmas ona ve kurula gre tehlikeli olmaya balad: atein srekli
yanmas fazla geldi.
Daduu hafife glmsedi. ntunul btn srlarn gn iin
de reneceimi ummuyordum.
Ul-arghilad erkek fili ta ynlarnn ve duvarlarn yanndan sola
doru dar bir kanal tarafndan beslenen kk bir gle srd. Gul hz
land, hortumundan hava fleyerek grledi ve duru suyun stne do
ru gitmeye balad. Ul-arghilad Tshoro! Tshoro! diye bard ve
elindeki sopayla filin alnna ve hortumunun st ksmna vurdu. Kinthara ve Daduu kendilerini oturaklara kenetlediler. Fil ani bir hareket
le gln kenarnda durdu, Ul-arghilad ise kzlerin yklerini atp gle
hcum etmemeleri iin bo bir aba sarf ediyordu
Ykleri indirin! diye bard Kinthara ve oturaktan aa kayd.
A cele edin. Yoksa hayvanlar daha fazla tutamayacaz.
Daduu, kemerleri zm ek iin yardma kotu. Ykler kuru otla
rn stne dt. Filler artk zapt edilecek gibi deildi, kzler ellerin
den kurtuldu ve hzla suya hcum etti. Bohalar, sepetler ve balyalar

312

kumlara salrken, kayalarn bulunduu ynden el sallayp bararak

birka adam yardma yetiti.
Yarm dzine kadar atein stnde azlarndan su damlayan sr
lanm kaplar kaynyordu. Bir keye kflenmeye yiiz tutmu hayvan
derileri ylmt; duvarlarn dibinde dizilmi odunlar duruyordu. Daduu kap eiinde durdu, yanndan scak havann getiini hissetti.
Muqa-lal aksayarak yaklat ve elinin tersiyle yzndeki teri sildi. El
lerindeki kara yznde izgiler brakmt. Gen adamlar ayaklarn
deri ilmiklerin stne geirip bir yukar bir aa hareket ettiriyorlard.
Krkler o kadar grltl alyordu ki, usta konuurken barmak
zorunda kald.
Olduka scak bir i, usta diye bard Daduu. Bakr m eriti
yorsunuz?
Muqa-lal onu dar ekti. Bakr her gn eritirim. Bugn tun
eritiyorum dedi. ehirden kalay, rastk ta ve kurun yollamlar.
Her zaman olduu gibi yine lazm olandan ok daha az.
Ara-gere mi? Daduu baklarn st ste dzgn bir ekilde
dizilmi olan yklere evirdi. kzlere yannda getirdikleri yemlerden
vermilerdi.
Evet. Bugn yalnzca orak ve balta. V e bir dzine kk figr.
Muqa-lal duvarn dibindeki oturaa oturdu. Kesik ve yanklarla
dolu deri nl sol dizindeki parmak kadar kaln derin yara izinin
yalnzca yarsn rtyordu. Ensesindeki salar, gr by ve kalar
ak kahverengiydi ve hafife yanmt.
ok iiniz var m , usta? Kaln tahtalar ve palmiye dallaryla r
tlm bir atnn altnda adamlarla birlikte birka yal kadn ilenme
mi haldeki ve ilem grm her aamasyla etrafa yaylm olan par
alarla urayorlard. Muqa-lal bayla ve eliyle iaret ederek bir ola
n yanna ard.
Bira getir dedi. nmzdeki aylar iin son iki dkiim. Sonra
h'ava souyacak. Gld. Bir kz avu iine koyduu yaklak bee ye
di parmak byklnde iki bronz kemer tokasn getirip adama gs
terdi. Muqa-lal onlar zenle inceledi, parmak ularyla dokundu ve
parlak yzeylerini gnee tuttu. Beendin mi?

313

Muhteem. Kintharada ayns var. Altndan yaplm .

Usta barda Daduuya doru itti. Altn m? Tam olarak deil.
kini bitir - sana gstereyim.
Kayalarn arasna ve aalarn altna byk evler yaplmt. Bu
radaki vahada yaklak dzine insan atlarn kntlar altndaki
glgelerde yayordu. Daduu ikinci defa kil testilerden ykselen be
yaz buhar bulutlarnn yanndan geti. Bu kadar kaynar su niye, usta?
Muqa-lal srlanm testilerin azna iaret etti. ki kere kaynam
su, yamur suyundan daha temizdir. Birazdan suyla ne yapacam
greceksin.
Sim yac, Daduuyu birka basamak yukar, kaya duvarlar ara
sndaki dar bir odaya, aydnlk bir alana gtrd. Uzakta yukar ehrin
bir ksm grnyordu. Byk, keli bir kil kapta dikey olarak yerle
tirilmi yuvarlak byk birer para kalay ve altn vard. lerinden zif
te batrlm, kurun ve altn iki kaln ubuk geerek iinde pis renkli
bir bulamacn bulunduu, onlarla ayn byklkte olan, srlanm ka
ba uzanyordu. Muqa-lal bronz tokay altn ubuun arasna sktrd
ve iinde tanecikler yzen koyu svya daldrd. Birinci kaba iaret etti
ve stne ar kapan kapatt. ^
Burada arab bekletiyorum, ta ki ekiyip iyice koyulancaya
kadar, sonra da iine kez kaynam su dkerek inceltiyorum. Taze
zm suyu daha iyi ie yaryor. Bugn sadece bir kap dolusu var.
Sonra? Daduu anlam veremeyerek kurulmu olan dzene bak
t. Usta ks ks gld. Sonra bir ey oluyor. N e olduunu ben de bil
miyorum ama ie yaryor. nandrc.
Sim yac, metalleri ileyen adam, demilerdi senin iin dedi Da
duu. Peki burada ne var?
Varaklar altn eski deri paralar arasnda incecik oluncaya
kadar dverler, deri slandnda tuz ve eki svy stne dkeriz. O
zaman tanrlarn ezeli metalleri bile zlr ve byle bir bulama
meydana gelir. V e sonra sar dilerini gsterdi, bronz eyalarn st
incecik altnla kaplanr. Yani: Kintharann kemer tokas bronzdan ya
plmtr, yabanc.
Daduu sessizce ve kafasn sallayarak Muqa-laln dilini nasl

314

parmak kalnlndaki iki ubuk arasna soktuunu izledi. Usta elini

sallayarak onu yanma ard. Ne olduunu bilmiyorum. Am a dilim
burada eki bir tat alyor.
Daduu ubuklarn stne eildi, ikisine de dil ucuyla dokundu
ve eki bir gdklanma hissetti. Bronz kap koyu svnn iinde kaybol
mutu.
Bazen istediim gibi olmuyor dedi usta. Krk yldr zerinde
alyorum. Bana bunu kuzeyden gelen bir tacir anlatmt ama kendi
sinin de neler olup bittii konusunda fazla bilgisi yoktu.
Daduu kollarn yana at. Babilde ok ey renmek zorunda
kaldm. Ama bu sanatn varlndan Shindurrulun bile haberi olm ad
na eminim.
Ben de em inim . Muqa-lal kaplarn stnde ellerini gezdirerek
sihir yapar gibi hareketler yapt ve baparmayla omuzunun zerin
den arkasn gsterdi. Sen burada yalnzca yal bir adamn kendi
kendine oyalanmasn gryorsun. Yarn ehirde olacaksnz, yle mi?
Evet. Gemilerin yannda. Babile gidince anlatacam bir sr
harika ey olacak, simyac usta, hatta bronzun grnte nasl altna
dntrldn bile.
Garip iler yapan yal bir adamdan sz etsen daha iyi olur.
Kintharann yanndaki oturaa nasl geldin?
Bask binann iinden kayalarn yanna giderlerken Daduu her
eyi anlatt. Ul-arghiladn adamlar kanalda glgenin altnda oturuyor
lard. Yeterince scak sular vard ve otuz gnlk yolculuktan sonra
beklendii gibi stlerine mthi bir yorgunluk kmt. Muqa-lal
Daduunun bileini kavrad ve:
Kurulun hammefendisine dikkat et, olum. Bazen gereinden
fazla hamarattr diye mrldand.
Ben yalnzca M oenshtara gtrdmz eyalarn listesini tu
tuyorum. Merak etme usta. Yarn yine yolumuza devam edeceiz.
Birka gn iinde bu eyleri ehre getireceim. Usta duvarlarda
scaktan olumu atlaklar, duman ve aalar gsterdi. Yukar e
hirde bir enlik dzenlenecek; hasat zamannn sona ermesi kutlana
cak.

315

Daduu adamn nnde eildi ve yavaa yakc scan iinden

geerek Ul-arghiladn yanna gitti. Grd eyleri anlamaya al
yordu; bronz bir yzeyin zerindeki ince altn anlayamad srlardan
biriydi.
Daduu ve Gimilmarduk gmbr gmbr alan davullarn ve bronz
gonglarn ortasndan geerek gney terasnn stnden m eclis salonu
na alan kapya doru yryordu. Renkli oym aclk sanatn sergile
yen aa stunlarn arasna gelince Gimilmarduk arkasn dnd ve
gemilerle bir grup kk sandal gsterdi.
defa on gn getikten sonra, U , nehir aa gitmeye bala
yacaz.
Zaman hepimizin dndnden daha abuk geti. Kutlamann
ne kadar sreceini biliyor musun?
Hayr. Gimilmarduk omuzlarn silkti ve Daduuyu tanr nile
rinin yanndan toplant salonuna itti. Tavann altndaki uzun pencere
lerden k giriyordu. Duvardaki resimlerin ve nilerin altnda, alak
masalarn nnde boydan boya oturaklar yer alyordu. Yaklak yirmi
adam ve kadn oturmu bekliyor ve alak sesle aralarnda sohbet
ediyordu. Gimilmarduk ve Daduu dizlerine kadar uzanan mintanlar
giymiti; Sadir Puabinin ilk ince ketenlerinden. Daduu Kintharann
nnde eildi ve bir grup rahibin gemesi iin kenara ekildi. Sadir
ieri girdi, arkasndan Azhanya. Yabanclar sa taraftaki uzun duvara
itti ve Daduunun yanna oturdu. Onun sa tarafnda Puabi yerini ald
ve masann stne kerpi tabletlerle beyaz deri rulolar yayd. Bu oda
da olduka sade saylrd ve gerekli olandan fazla eya yoktu. Pencere
lere gerilmi keten bezler sayesinde sessizlik sinek vzltsndan bile
bozulmuyordu. Daduu fsldayarak:
Grme ne kadar srecek Azhan? diye sordu.
Bir iki saat. Sonra btn M oenshtar ambarlarn dolu olmasn
kutlayacak.
Tek balarna ve kk gruplar halinde tacirler, toprak sahipleri,
zengin zanaatlar ve eitimli adamlar gelm eye balad ve banklarda
yerlerini ald. Sadir Puabi eilerek selam verdi ve Gimilmarduka g-

316

liimsedi; kaptan ve yardmcs sz olmayan izleyiciler olarak katl

yordu toplantya. Btn yerler dolunca gen kzlar bira, su ve m eyve
suyu dolu testiler getirmeye balad ve bardaklar dattktan sonra
hepsi salonu terk etti. Yaklak yz insan kulaklar nlatan gong sesle
rinin susmasn sabrla bekliyordu. Gr salarn ensesinde topuz hali
ne getirmi iman bir adam ayaa kalkt ve etrafna selam verdi.
Leshaqat diye fsldad Azhanya.
Olduka iyi bir zamanda, dostlarm, bir araya gelmi bulunuyo
ruz. Sesi hi zorlanmadan en arkadaki keye kadar ulayordu. Bu
sabah son tahl testilerini de ambara koyduk. Hepsi azna kadar dolu;
yamur zamannda fazlasyla yetecek kadar erzak var.
Salonda bir araya gelen insanlar parmaklaryla, haner saplaryla
ve bardaklarla masalara vuruyorlard. Btn vergiler topland; daha
nceki yllarda toplanandan ok daha fazlas. Balklara, iftilere ve
avclara bronz ara gere verildi. B ylelikle metal stoklarmz tkendi.
Yeni tarlalarmz akll adamlarmzn syledii kadar verimli olursa,
bu yl bolluk iinde geecek demektir.
Tatmin olmu bir glm semeyle etrafna bakt. Bu tavr Daduuya Shindurrulu hatrlatt. Yamur tanrlarna ve bize kar yumu
ak olan ve bol su getiren byk sel tanrlarna krler olsun. V e ayn
zamanda saysz kadn ve adamn alkanlna da. Uzaktan gelen ve
her yl olduu gibi ihtiyacmz olan her eyi getiren ve akllca dei
toku etmek zere fazla rnlerimizi alan tacirlere de binlerce teek
krler. Uzak Babil ehrinden gelen iki konuk onlar temsil etmek ze
re aramzdalar.
Gimilmarduk ve Daduu ayaa kalkt ve eilerek insanlar sessiz
ce selamlad. Y ine bir grlt koptu. Daduu serin duvara yasland ve
Leshaqqat buday, dar, tuz, kuru balk, tahta ve kurutulmu m eyvele
rin miktarlarn sayarken, kurul yelerinin yzlerini inceledi. Toplanan
insanlarn birounu tacirler oluturuyordu ve onlar iin miktar ve ka
lite, trenlerden ve rahiplerle kavga etmekten ok daha nem liydi.
Leshaqqat isimleriyle insanlar tek tek konumaya davet etti. Tacirler
ve toprak sahipleri ehrin ambarlarna neler gnderdiklerini bir bir
okudular ya da ktiplerine okuttular. Bilge kurul yeleri haslatn han

317

gi blgelerde ve hangi biimde artrlabileceine ya da nerelerde yeni

tarlalar alacana ve kanallar yaplacana dair yorumlar yapyordu.
Sra Kintharaya geldi. st yazl beyaz deriyi masaya yaydk
tan sonra, uzak iftliklerden ve kylerden be arabal bir kervanla Moenshtara getirdikleri ykleri sayd. Dalgn dalgn Daduuya bakt,
sonra baklarn Leshaqqata evirdi. Gittiimiz her yerde ben ve
adamlarm kyllerin u srar ile karlatk: Balk tutmak iin daha
ok bronz engel, bronz bak, orak ve sepet, kazma, maa ve ivi isti
yorlar. Tm bunlar ilerini kolaylatryor, iyi ara gere iin her eyi
yaparlar. Oralardan yabanclar uzaklatrmamza da gerek kalmyor.
Bu yl gmenler ntuya yaklamaya cesaret edemiyorlar. Ben diyo
rum ki: Babilden, Magandan ve Meluchhadan gelen denizciler ge
milerin ald kadar mal getirsinler. Bakr, bronz, kalay ve kurun. Ve
iyi ara ve gereler.
Kurul yeleri masalara iddetli bir ekilde vurarak onu onaylad
lar. Leshaqqat cokulu bir hareketle Gimilmarduk ye Daduuya iaret
etti.
Duydunuz. Sadir Puabi ve tacirlerle konuun dedi onlara. Ma
denlere karlk olarak dn yolunda urayacanz tacirler ve Babil
kral iin deerli mallar sein. Bunlarn arasnda altn da olabilir; nasl
olsa bizde yeterince var.
Gimilmardukun yz aydnland, dirseiyle Daduuy drtt!
Daduu ayaa kalkt, boazn temizledi ve Hammurabinin mh
rn havaya kaldrd. D em ek istediinizi anladm, efendiler! Kralm
adna anlamay mhrlemeye hazrm.
Daduu en az Leshaqqat kadar alk ald. Mteakip iki saat iinde
insanlar sz isteyerek teker teker konutular. neriler, ikayetler ve
hesaplamalar beyan edildi, desteklendi, ya da masalara vurularak geri
evrildi. Konumalar yerini yava yava sohbete brakt; arap getirildi
ve akam gneinin nlar adamlarn kafalarna arkadan vurmaya
baladnda, kapda sessizce rahip belirdi. Herkes susuncaya kadar
ve btn baklar stlerine evrilinceye kadar beklediler.
Verimli geen her yl olduu gibi dedi ilerinde en yal olan,
tanrlara krlerimizi sunuyoruz. Kurbanlar sizler getiriyorsunuz.

318

ielik hazrlklarn tamamladk; gne batmnda ambarn nndeki

meydanda toplann.
Bardaklar byk bir gmbrtyle masalara arpld, etrafa bira ve
arap srad ve konuma sesleri yeniden ykseldi. Dier gen iki ra
hip salondan kan yal adama elik etti. Sadir Puabi ayaa kalkp el
rpt. Bayla iaret ederek dar bakt.
Bunu siz de grm elisiniz, dostum Gimil dedi. Hayal krkl
na m uradnz? Beklediinizden daha m az kavga ve tartma yaand?
Zerre kadar deil, dostum Puabi. Kaptan neeyle onun omzuna
vurdu. Olduka sakin geti. nsana sknt veren toplantlar nasl a
bucak bitireceinizi ok iyi biliyorsunuz.
Ben de yle dnmtm. Gelin temiz havaya kalm.
Yirmiyedi ambar blmnn atsna gaz ya ile dolu kseler
yerletirilmiti. Kck barnaklarn, tepelerin ve galerilerin, hatta
yuvarlak harman ukurlarnn bile nlerinde bayramlk elbiselerini
giymi ve ieklerle sslenmi insanlar bekliyordu. Bunlar yukar e
hirde yaayan insanlard. Daduu uzun yokutan aa bakt. Her yerde
sessizce bekleyen M oenshtarllar vard, limanda ve meydann kenar
larnda bile. Mrldanmalar ve fsldamalar havay en az davul sesleri
ve ritmik bir ekilde nlayan gong kadar dolduruyordu. Ara sra k
pek sesleri beklenti iindeki sessizlii bozuyordu. Yaklak yz rahip,
ellerinde kk mealelerle kaplardan ve girilerden kt ve uzun bir
alay oluturarak bronz alglarn ritmine arklar mrldanmaya bala
dlar. Rahiplerin sa skca arkaya taranm ve enselerinde salam bir
topuz haline getirilmiti; akaklarn saran altm bantlar takmlard,
stlerinde damla eklinde lekeler parldyordu. ou rahip omzunda
yonca desenleri ilenm i bir atk tayordu. Rahipler kk heykelcik
leri havaya kaldrp ambarn atlarna karken, bileklerindeki bilezik
ler parlyordu. ncilerle sslenmi tanrlarn bazlarnn drt yz vard
ve drt yne bakyordu. Bunlar kuma eritler ve bantlarla sslenm iti,
bazlar ise kilden yaplm kp eklinde yaplarn stnde bada kur
mu oturuyorlard ve yan taraflarnda alm gzleri vard, dierleri
de kaplumbaaya, kaplana, file ya da muhteem boynuzlar ve sertle
mi organ olan srlara benziyordu. Tanr heykelciklerini gaz ya ile

319

dolu olan kselerin nne, yzleri batya bakacak ekilde yerletirdi

ler. Rahipler sonra yumruk byklndeki fitilleri ateledi. Ayn za
manda yldzlarn arasnda ve ntunun stnde hilal eklindeki ay
yansd; aa ehirde ve limann oradaki meydanda binlerce gaz lam
bas yanyordu.
Daduu fsldayarak Pangolinin ve yirmiyedi bal tanr ailesinin
adlarn tekrarlad ve Azhanyayla Gimilmardukun yannda arkasna
yasland. Kallin, O sun, Bann ve A cqn ve yanm kilden yaplm
olan dier tanr figrlerinin gzlerindeki elmaslar prl prl k sa
yordu. Mealelerin titreyen alevleri tenleri yadan parldayan beyaz
giysiler iindeki rahiplerin etrafnda bir ember oluturmutu. arkla
r aniden sona erince rahipler seyircileri selamlayarak eildi ve alevle
rin iine parldayan bir toz serpitirdiler. Drt bal Sharn ve tuhaf
boynuzlu yanda Naqn evresini sar, krmzms, mavi ve yeil ate
bulutlan sard bir anda. Davulun ifte vurularn bile bastran cokulu
bir uultu ykseldi. Meydanda sanki yer yerinden oynuyordu.
Daduu ntunun tanrlaryla kendi tanrlarn karlatrd, ya da
karlatrmaya alt. Herkese kar dost grnyorlard, pahal bir
tapmaa ve masrafl rahiplere bile ihtiyalar yoktu. Babildeki rahip
lerin neden korktuunu tahmin ediyor ve onlarn bu korkularn hakl
buluyordu. evresine baknd: Her tarafta neeli, cokulu ve memnun
yzler gryordu.
Intuda tanrlarla insanlar arasndaki ilikiler pek yle karmak
deil gibiydi: A cqn, Bann, O sun ya da Kalln karanla, sr dolu
kehanetlere ya da sebepsiz yere esrarengiz bir etki brakan tanrlara
kar duyulan korkuya hi ihtiyalar yoktu. Ne devasa zigguratlara,
ne kurbanlara, ne altna, ne nfuza, ne de ehrin yiyeceklerinin byk
bir ksmna. ntu insanlar tanrlaryla mzik, gmbrdeyen davullar,
yksek sesle sylenen kran szleri ve cokulu bir kalabalk aracl
yla iliki kuruyordu, Babilde bu ok daha farklyd ve hibir rahip
turashdum kadar rktc grnmyordu. Babile dnd zaman
anlatabilmek iin her ayrnty beynine kazyordu.
Sen ne yapardn Marduk diye fsldad kendi kendine, tanrlar

320

la insanlarn birlikte glmsediini, arklar sylediini ve kahkahalar

attn grseydin?
Her yerde bir sr alev dans ediyor ve dalgalanyordu. Rahipler'
glmseyerek kk kzlarn balarn okuyordu. Shar ve Naqin
rengrenk heykelcikleri gz krpyor ve el sallyor gibiydi. Meydann
ince dumanlar iinde kalm en st ksm rengrenk alevlerin etrafnda
glen cokulu insanlarla doluydu; sessizce ve kimseye hissettirmeden
yldzlara doru ykseliyor gibiydi. Dadu tula stunlardan birine
yasland. Uzun uzun etrafn szerek her ayrnty zihnine kazyordu.
Bunun gibi bir sahneyi Marduk Zigguratmn, tapnan ve heybetli
duvarlarn evresinde Edubbann odalarna ilk ayak bastndan itiba
ren hi grmemiti. Hammurabinin tahta kt ilk yldan bu yana
aradaki fark grebilmek ve bu konuyu dnmek yalnzca kendisine
nasip olmu olm alyd, bu konuda neredeyse emindi.
Glmseyen rahipler ellerindeki mumlu fitillerle bir o yana bir bu
yana gidip lambalar yakyorlard.
kere dokuz tane alev parlad, rahipler tanrlara seslendii anda
havaya buhur yaylmaya balad. Halkn, yaradln bekilerine ve
canllarn hakimlerine sunduu krana cevap olarak ark syleyip,
hayat datan etkilerini srdrmeye alyorlard. Kutsal adamlar at
lardan inmeye baladnda huu iindeki heyecan birden dalmad.
Mealeler sndrld, yalnzca atlarda yanan byk srklar grn
yordu artk. Azhanya Daduuyu dirseiyle yavaa drtt.
y Daha fazlasn m bekliyordun? Daha bir dzine ho yamurlu
gn ve sonra size yardm edecek olan rzgr esm eye balar. Bizim le
geliyorsun deil mi?
Merdivenlerden ve yokulardan limana inen kalabaln ardna ta
kldlar. Artk ntu-tanrlar hakknda her eyi biliyor musun? dedi
Gimilmarduk glerek. Y alnzca isimlerini yaz, yoksa turashdum sa
na kar akla hayae gelm eyecek sulamalarda bulunur. Bunu tanrlara
hakaret olarak sayar.
Daduu dikkatlice ona bakt ve adamn elini omuzunda hissetti.
Anlyorum dedi sakince. Rahiplerimiz iin henz tek bir kelime bi
le yazmay dnmyorum. Belki Babile gidince yazarm, kaptan.

321

Daduu Azhanyann sol tarafnda yryor, gevezelik eden ve g

len insan kalabal arasnda onu kaybetmemeye dikkat ediyordu.
Ghorarti oktandr Danduq-laln nnde bekliyordu ve ayrd iki ki
ilik masay bir grup tulac karsnda korumak zorunda kalmt. Azhanya bacaklarn uzatt.
Fil binicim iz nasl ama, gzel deil mi? Ghorartinin parmakla
r arasndaki rengarenk ilenm i kol kenarlarn dikkatle inceledi. Puabi alt dzine muhteem elbiseleri su geirmeyecek ekilde paketledi,
nk olduka pahallar!
Eer onlar Babilde ya da Dilm unda kimse istem ezse o zaman
on yl Hammurabinin kanallarnda eek gibi almak zorunda kala
cam dedi Daduu. San yapmak iin ne kadar uratn, iri gz
lm?
O kadar uzun deil, komum bana yardm etti.
Ghorartinin yz ldad. Boncuk dizilmi ipler, fil diinden k
k taraklar ve yaldzl alar kulaklarnn stndeki salyangoz eklin
deki sa rglerini sslyordu. Daduu arap istedi ve etrafna bakn
d. Aa ehirde oturan insanlarn yars o gn limanda toplanmt.
G uln hortumu tarafndan kendisini alann talar stne indirttiin
den beri, Sinbelaplim yoluna kmaktan kanr gibiydi.
Leshaqqatm ne dediini duydun. Azhanya Daduunun dizine
dokundu. Gelecek sefere gemilerinizi bronz, bakr ve kalayla doldurun.
Daduu bardan kenarndan bir Ghorartiye, bir Azhanyaya ba
kyordu. Her iki gem iye yklenecek olan eyalarn hemen hemen yar
s gidecekleri drt limana ayrlm ekilde oktan Sadir Puabinin am
barnda istiflenmi ve tacirle Daduu tarafndan dikkatlice gzden ge
irilmiti.
Hele bir sa salim dnelim dedi Daduu. Bugn veda etmek
ten sz etmeyelim. Daha nmzde ok gn var. Ghorartinin ayak
parmaklar baldrn gdklyordu. V e de geceler.
Azhanya srtt. Sayg gren bir tacir olmak ve kraln adna an
lamalar mhrlemek insana haz veriyor deil m i, U?
Daduu dirseklerini masaya yaslad, barda iki eliyle tuttu ve ya
vaa bam sallad.

322

Yalnzca yapmam gerekeni yapyorum. Elimden geldii kadar.

Bizim tanrlarmzla sizin tanrlarnz... onbe ay sonra ne olacan
biliyor muyuz?
Ben bir ey biliyorum. Ghorarti kollarn kavuturarak byk al
tndan glmsedi. Am a sylem eyeceim . Henz deil. Yukar bakt.
Islak tentenin altnda vzldayarak birka gve uuyordu. Gel Daduu. Son saatlerimizin tadn karalm. Daduunun bileini tuttu ve
ayaa kalkt.
Sadir Puabi glge ile gne arasndaki snrda durdu ve soumu klle
ri dem eye balad. iler su stp bitki ay yapmlard. imdi ise
ateten kalan kller havalanyordu.
Gemiin izleri diye mrldand. Rzgr onlar oradan buraya
srkleyip duruyor. Bir zamanlar bu odunlar bir aat. Boaltlm
ambarn iinde gz gezdirdi. Daduu parman su dolu bir kaba dal
drd ve listesinin altndaki kil blm slatt.
A m a kller tarlalara serpilirse her ey daha abuk ve daha iyi
byr. Daduu mhr boynundan kard. V e gn gelir yine bir aa
bymeye balar. N iye bu kadar hznlsn, tacir efendi?
Ana kapnn yannda sandk duruyordu. Puabi onlar gnder
mekten vazgem iti. Ticaret yapt arkada Shindurrul iin yeterince
iyi olmadklarn dnyordu. Oturdu ve tozlarn stne desenler iz
m eye balad. Duvarclarn ve kaldrm ustalarnn alrken yaptklar
grlt limann stnde yank yapyordu. Kuzey ynndeki yokuun
sonu krlp tekrar deniyordu; yukar ehrin tula duvarlar yklyor
du. Bilmiyorum. Bugn pek gnmde deilim. Daha ne kadar bura
dasnz?
Kaptan yedi gn diyor. Kumanyamz dnda her ey gemilere
yklendi. Gimil endieleniyor; belki s yerlere otururuz diye korkuyor.
Puabi elini sallad, tabletleri oyalana oyalana ayn hizaya getire
rek sandn kapana yerletirdi ve mhrn bast. Daduu Hammurabinin mhrn yuvarlad ve tabletleri st ste yerletirdi. Baharatlar.
ok miktarda fil dii ve deerli ta. Altn. Altnla ve gmle kaplan
m kemer tokalar ve buna benzer ss eyalar. Bitmi sandklar ve al

323

t paraya blp zenle paketlediin eyalar, ticaretin prensi. Tabii bir

de benim sonumu getirecek olan zar gibi ince keten elbiseler - olduka
dosta bir fiyat verdiin iin sana minnettarm.
kinci defa bu fiyata alamazsn. Sadir Puabi glmserken bir
den suratn ast. V e Meluchhaya, Magana ve Dilmuna gidecek
olan btn dier mallar da. Gelecek sene yine burada olacak msn,
U?
Yk listesi olduka uzun dedi Daduu ve Puabinin yanna
oturdu. Bilmiyorum. Am a tekrar M oenshtara gelmek isterdim.
yleyse yine gel. ok miktarda bronz getir ve kana susam d
menciyi de orada brak.
Bunu ben de istiyorum. Daduu etrafnda ykleme yapan ii
lerin bulunduu gemileri gsterdi. Hi acele etmeden herkesle vedalaacafp.
Baka trlsn beklemiyordum zaten. Kumanya ile ilgili sorun
karsa - benimle ya da Leshaqqaf la konu.
Daduu ii tabletlerle dolu sepetin kapan kapatt ve hafife
eildi. Anlald. Teekkr ederim tacir efendi.
Abu aynn gnei gemilerin yk odalarn iyice kurutmutu. G e
miler limandaki suya iyice gmlmt; mrettebat bekledii uzun za
man boyunca geminin her yerini gzden geirmi, gerekli yerleri yeni
lemi ve tamir etmiti. n taraftaki gzler bile parlyordu. S evgilinin
k tarafnn yannda kulplarndan halat geirilmi bo su testileri du
ruyordu. Daduu iskele tarafndaki dmenin halatlarn balayan Sinimeaniyi selamlad ve evraklarn k gvertenin altndaki alak ka
maraya gtrd. Kimmu gverteye trmand ve ellerini yumarak beli
ne koydu.
Herkes Shamshi rzgrn bekliyor. Gvertenin kenarna otur
du ve etrafna bakt. Liman alan hemen hemen botu. Sadece birka
kadn testilerine kuyudan su dolduruyordu. Tuzlu dalgalara geri d
nyoruz, U !
Evet. Zaman geldi. Yoksa bizi Babilde tamamen unutacaklar.
Tacirlerin konuu olarak Daduu gibi odalarda kalan kaptanlarla
dmenciler eyalarn henz gemilere tamamlard. Krekilerin o-

324

li gemide nbet tutmad gecelerde yukar ehirdeki ii koularn

da, aa ehirdeki evlerde, sevgililerinin yannda ya da meyhanelerin
tist katnda kalyorlard. Daduu her iki ykle de bakt, sessizce ha
latlarla iyice balanm ykleri seyretti ve sonra Gimilmardukun ya
nma dnd. Duvarlardaki ykselen suyu gsteren iaretlerden keskin
kokan nemli hava buharlayordu. Rzgr yok dedi. Herhalde artk
yamur yamayacak. imiz bitti kaptan.
Gimilmarduk ayak baparmann trnan kesti ve ban sallad.
Rzgr gn boyunca batya estii zaman demir alacaz. Her
kesin bildii gibi bu doru olan iaret. Duraksad ve ayak bileini tu
tan elini ekti. Sinbelaplim seni rahat brakt m?
Evet. ok dikkatli davrandm. Onun yoluna kmamaya altm
ve Azhanya haneriyle arkam kollad. Yaknmda olmad zamanlar
da da gzm drt ayorum. Galiba artk her eyin birbirine nasl
bal olduunu biliyorum. Beni Kintharann yanna yollam anz ok
iyi oldu: Bir ay akn bir sredir ondan yeterince uzakta olabildim.
Aslnda ona acyorum, Kaptan Gimil. Nefret onu kr etmi. Birgn
hibir sebep olmadan kalbindeki eytanlar onu yenecek. Sakin bir yer
de seninle konuabilirsek, vardm sonucu sana anlatrm.
Gimilmarduk ban ne sallad ve birka saniye boyunca gver
teye taze su tayan ve byk testilere dolduran krekileri izledi.
Babile kadar ok uzun yolum uz var. N e yapman gerektiini bi
liyorsun, yle mi?
Evet biliyorum. Dediim gibi sa salim eve dnebilmek iin her
eyi yaptm. Olduka dikkatli davrandm.
Kaptan ban ne sallad ve souk bir ifadeye glmsedi.
Y ine de dikkatli kal. V e gem iye geldiinde onu kkrtma.
Daduu ban hayr anlamnda sallad ve iinde Hammurabinin
mhrn saklad kesenin ipini ekip balad.
Daduu st beyaz iaretler ve rakamlarla dolu siyah tahtay kendine
evirdi ve ban sallad. imizden hi kimse alktan ya da susuzluk
tan lm edi Donduq-lal. ok miktarda bira, arap ve yem ek. N e hesap
ladn?

325

Meyhanenin iinde kimse yoktu. Ters evrilmi bardak ve testile

rin kesinde meyhaneci kadn uyuyordu yalnzca. Tentenin altnda
iki sakall adam oalt kareye blnm bir ta plakann stnde oyun
oynuyorlard. Sert hareketlerle birbirinden farkl tahta figrleri dz,
apraz ve stlerine doru hareket ettiriyorlard. Sonunda gen olan
parmak byklndeki bir silindiri ykt; dieri ise memnun bir kah
kaha att. Donduq-lal Daduunun karsna, glgelik yere oturmutu.
Meyhaneci anlalmayan bir eyler homurdand ve: Be tal altn? di
ye sordu.
Daduu kalarn att ve hesaplamaya balad. Bir tal yirmi ikibuuk e altn ve yzotuzyedibuuk e gm ediyordu; bunun iin
Babilde bir adam elli gnden daha fazla almak zorundayd. Be tal
altn iin yleyse ikiyzelli gn; bir kuyumcunun maa. Meyhaneciye
akn akn bakt.
Ey, paha biilm ez orbann dostu dedi Daduu olduka kibar
bir ekilde. stediin paray dersem Babile gidince beni boarlar. Bir
tal bakr! istenilenin ikiyzyirmibete biri; altn gmten onbe kat,
gm de bakrdan onbe kat daha deerliydi. Donduq-lal kfr bast,
meyhanenin lo karanlnda kayboldu, sonra da iki bardak ve bir bira
testisi ile geri dnd. ki tal altn, agzl. Bardaklar doldurdu ve
hznl hznl damlayan kpkleri izledi. Pekl! Dediin gibi o l
sun: Birbuuk tal altn.
Bu Babile gre tam otuz art drtte e altn eder. Bununla
birlikte fazlasyla beyzaltm e gm. ok fazla D onduq-lal...
Otuz e gme ne dersin?
Yetm i.
Krk be! Daduu kalarm kaldrd.
Elli.
Daduu omuzlarn kaldrd ve kolunu uzatt. Birbirlerinin bilek
lerini kavradlar ve skca sktlar.
Terazin var m? Daduu kemerindeki keseyi kard. Meyhane
ci hindistancevizi kabuundan yaplm bir terazi ve bir kutu dolusu
kp eklinde ta ve bakr arlklar getirdi; bir tal, daha fazlas ve alt
paraya blnm hali. Daduu elli e gm tartt: Krkbe tal g

326

m. Glmseyerek ikilerini bitirdiler. Byk bir testi bira alacan

var, U. Kumanyanz ne durumda?
yi kuyularnzdan su aldk. Onyedi adama yetecek kadar pide
pazardan sipari edildi bile. Sert peynir, ya ve tuzlanm tereya g e
miye yklendi. Otuzbe byk testi bira iin verecein uygun fiyat
bekliyorum. M eyve ve sebzeleri Kimmu ve Tatarrudla birlikte son
gn pazardan alacam. Dur! Birka uval odun kmr lazm .
Ben tulaclardan alyorum. Donduq-lal gneybat ynn gs
terdi. Gelip benden alrsn.
Sa ol. A m z yollarm. Daduu bir dizi gm para brakt
masaya. Bira iin ok teekkrler. Akam Ghorarti gelecek, belki A zhanya da. Beni beklemelerini syler misin?
Olur, sylerim . Donduq-lal gmleri masadan eliyle sprp
ald. Bu scakta seni buralara srkleyen nedir?
Huzursuzluk dedi Daduu. ntunun ya da denizin ortasnda
uyanp bir eyler unuttuumu fark etmek istemiyorum.
Kemerindeki bronz baltay dzeltti ve glgelerle gne nn
dt yerlerde desenler oluturan tek geni caddeden ilerleyerek rh
tma gitti. Orada Sinbelaplimle karlamayacandan emindi.
Qamuk, Hashmar ve Sheheru mumla mhrlenmi ar testiler ta-
yorlard gem iye. Testileri kprden geirerek dikkatlice ak gverte
kapaklarnn yanna braktlar. Daduu drt iaret grubunun stn iz
di: yada kzarm et, bal iinde hurma, eki arap iinde soan, kuru
mu balk. Jarimadadla birlikte gverte sandn toplayan Gimilmarduk bayla Daduuyu selamlad ve:
Listendekilerin ou yklendi, deil mi? Magana kadar o gzel
yiyeceklerden bizim de yem ek istediim izi unutma diye bard.
Brak onu Gimil. Doruyu sylem ek gerekirse o iini yal ngurakaktan daha iyi yapyor dedi Jarimadad onu susturarak. Hatta
imdiye kadar her ey daha nceki yolculuklarmzn bazsnda oldu
undan daha dzenli grnyor.
Daduu tabletlerini toplad ve ta kalemi aralarna sktrd. Ge
risini BabiFde Shindurrulun yannda hesaplayacam Jarimadad.
Memnun musun?

327

Olduka memnunum dedi Jarimadad, ban evirdi ve Sevgili'rim k tarafna bakt. Sinbelaplim yk odasndan kmM ve gver
tede duruyordu. Parmaklarn sakalna geirdi. Yz donuk ve hare
ketsizdi. Yava yava onlara yaklat.
Evet. Galiba iini herkesten ok daha iyi yapyor, yle mi? de
di ksk bir sesle. Hi merak etmeyin: Babilde hesap verilecek. n
k orada ngurakakn iini devralan kiinin Shindurrul olduu ve sa
raydan ok kendi kazancn dnd ortaya kacak.
Dmenci Sinbelaplim! Jarimadadn sesi bir bak kadar kes
kindi. Daduu kesik kesik nefes alyordu; gz kapaklarn hzla ap
kapatt. Sinbelaplim drt adm att ve salland. Yumruklar ald.
ngurakak dedi nefes nefese, o en iyisiydi. Shindurrul iin
yelken ama teklifi baka kimseye yaplmad. Babilde daha iyi hesap
yapan, daha iyi krek eken, konuabileceim iz, birlikte iki iebile
ceim iz ve frtnaya kar durabileceimiz dolu adam var.
Hashmar gverte duvarna doru yaklat, eli hanerinin sapndayd. Jarimadad geminin k tarafndan aa indi, ellerinde dmen
kreinin yedei vard.
Daduunun parmaklan bronz baltasnn keskin ucuna dokundu.
Sinbelaplim gzlerini yummu ve sallanyordu. Hesaplaacaz.
Sanki kendi kendine konuur gibiydi. Bakalar var. Daha iyi adam
lar. t krldm srtkanlardan ve her yere glck saanlardan deil.
Gururla sakal brakmlar. Peinden kar kz kovalamayan. Frtnadan
korkmayanlar.
Gzlerini at. Gemideki adamlar kmldamadan duruyorlard.
Sonra Sinbelaplim elini kaldrd ve Daduunun gzlerinin arasn ia
ret eti. aret parma deli gibi titriyordu. Tekrar konumay baard
nda sesi boulmak zere olan birinin sesine benziyordu.
Birbirimizle olan iim iz henz bitmedi. V e Babildeki dierleri
nin. Belki her yerde dostlarn var, ama dmanlarn daha gl. Sana
sylyorum: Seni yok edecekler.
Jarimadad gverte duvarnn stnden atlayp Daduu ile Sinbelaplim in arasna girdi. Elindeki krei sallayarak Simbelaplimi Sevgi-

328

tinn gvertesine geri itli. Daduu son syledii szleri de son anda
anlayabilmiti.
Marduk adna yemin ederim dmenci! ini yap ve aramza ni
fak sokma. ki gn sonra yola kacaz! Sana gemini Babile gtr
meni ve Daduudan uzak durman tavsiye ederim. Yoksa kendimi
kaybetmem an m eselesi.
Onu kolundan tuttu ve gverte tahtalarnn stne itti. Kendimi
her kaybediimde birisi ar bir bedel demek zorunda kalmtr dedi
fkeden titreyen bir sesle.
Gimilmarduk parmaklarn krdatnca Daduu ban kaldrp
ona bakt. Fsldayarak:
A zhann, Ghorann, ya da meyhanecinin yanna git dedi kap
tan fsldayarak. Adamn gznn nnden kaybol. abuk!
G z krpp bayla gitmesi iin iaret etti. Daduu olur anlamnda
ban sallad ve aa ehrin surlarna doru yrd. Srtndan, koltuk
altlarndan ve gsnden aa buz gibi terler akyordu. Odasnn se
rin, lo bir kesine ekildi ve o anda palmiyelerle evrili derenin ya
nnda A lalgerle birlikte olmay diledi.
Dokuzuncu ay olan Tashritu aynn onbiri gecesi olduka scakt ve
gkyz yldzlarla doluydu. Daduu kabaktan oyulmu testiyi bana
dikti ve iindekini iip bitirdi. Uzun bir gnn saatlerinin ve serin
damlalarn ylece geip gitmesini seyretti: Leshaqatla vedalama, ge
milere taze su yklenmesi, Sadir Puabiyle uzun bir grme ve birka
bardak bira, Hirmagann ailesini ziyaret, Gimilmardukun yannda lis
telerin gzden geirilmesi, liman bakan Mazarbulla birka sz ve
ksa bir veda, Azhanyann neeli olm aya alt ve Ghorartinin z
gn zgn kendisine yasland sessiz bir yemek: Daduu sendeledi ve
derin bir nefes ald. Sonra stnkr kuruland, havluyu kalalarna
sard ve yatak odasna gitti. Ghorarti btn lambalar yakmt ve uzun
bacaklarn yalanm kzl aatan yaplm sandn stne uzatarak
yataa oturmutu.
Yedi saat, U . Fsldayarak konuuyordu; glm semesinde bir

329

an iin ac dolu bir ifade vard. Drt gndr rzgr gneybat ynn
de esiyor. Yanma yat ve bana skca sarl.
Giysileri ve avu dolusu taks sehpalarn stnde duruyordu.
Daduunun parmak ular akaklarndan gslerinin arasna doru
kayd. Hayallerimizdeki gibi olursa, fndk gzlm, bu bizim en g
zel saatlerimiz. Senin su tayan komularn oktan sana dmenci ile
aramzda geenleri anlatmtr. Yanyana uzandlar. Ghorarti iki elini
aarak karnnn stne koydu. Biliyorum.
Y avaa, ehvetten ok uzak bir edayla sevgi dolu bir pck
kondurdu dudana. Ghorarti sesli bir ekilde nefes ald, Daduunun
be kk alevin minicik k noktalar oluturduu yzn szd.
Yumuak hareketlerle sevim eye baladlar, hareketsiz bir denizin dal
galar gibiydiler, uzun uzun sustular ve bol bol glmsediler; Daduu
kzn gzlerindeki yalar sildi.
Kader. Benim tanrlarm, senin tanrlarn, Babil-gem ileri dedi
fsldayarak. Yannda kalacam syleseydim bana inanr miydin?
Ghorarti glmseyerek evet anlamnda ban sallad. lk bata
bunu bilm eseydim , hl su testileri tayor olurdun. ok gzel, arzu
dolu karanlk geceler geirdik seninle. Ama keke birlikte olduumuz
daha aydnlk gnlerimiz olsayd.
Ksk sesle glen Daduu birden durdu. Evet. Bu doru. imdi
sen syleyince ben de bunun farkna vardm, Ghorarti.
Kz kollarn Daduuya sard ve onun daha derin dncelere
dalmasn engelledi. afak skmeden ksa bir sre nce Hashmar gi
riteki merdivenin basamaklarnda beklem eye balad zaman Gho
rarti sessizce giyindi ve yanan son iki lambadan birini sndrd. Y a
rm ay eklindeki ar kolyeyi boynuna takp ensesinde balarken aya
a kalkt. Sesi titriyordu.
Bir sene sonra geri gelirsen, U , o zaman bana ayracak zamann
olmal. V e de benden ok oluna.
Daduu yldrmla arplm gibi durdu ve kzn gzlerinin ta ii
ne bakt. Ghorarti ellerini onun omuzuna koydu, alnndan, gzlerinden
ve dudaklarndan pt ve sessizce, sanki ruhani bir varlk gibi, hzla

330

kp uzaklat. Bir sre sonra Daduu omuzunda Hashmarn kendisi

ni sarsan ellerini hissetti.
Gitme zaman geldi dedi. Hey! Uyan. Gim il, ar sandklarn
la beraber seni bekliyor.
Daduu ban sallad ve sessizce eyalarn gem iye tad.
Yarm saat sonra, altn renkli afakla birlikte, gcrdayan krekler
gemileri aa gvdelerinin arasndan geirerek sakin liman suyundan
duru ntu Nehrine kardlar. arparak dalgalanan yelkenleri kum ta
neciklerini savuran kuru bir rzgr dolduruyordu. Daduu sancak tara
fnda bir heykel gibi duruyordu. Kynn yanndan gem esini dalgm
baklarla izledi. nndeki uzun yolculuunun her gn gznde b
yyor ve olanlar anlayaca ann korkusunu yayordu.
Kendisi gibi uykusuz kalm olan Gimilmarduk ve Sinimeani
nehrin ortasnda yol alan phe'nin dmenine gemilerdi. Suyun s
tnde ince, kara bir duman belirdiinde balarn evirdiler. Suyun ta
t burunda, gri tozlar iindeki allklarn arasnda erkek fil yavaa
hortumunu sallyordu. Hayvann srtnda oturan Kinthara iki eliyle ya
vaa sopasn kaldrd ve afaktaki bulutlara bakt. Gul kere grle
di; sabah keskin bir bak gibi paralara blen bir lk. Bir saa bir
sola salland, dnd ve kurumakta olan kerpi tulalarn stne doru
yrd. Kinthara srtnda diz kt ve kprdamadan gemiler nehrin
kvrmna girip kaybolucaya kadar bekledi. D okuz gn sonra phe
denizdeki dalgalarn arasnda yol almaya balad.

331

22. FIRTINA KULARI KOYU

C Z ' " 1 Daduu, Kanadduya rengrenk ilem eli, incecik ketenJ i den iki elbise satmt. Verdii fiyat kendisi bile dosta
bulmuyordu. nndeki sepeti kaldrd, iftilere bayla seggt lam verdi ve Meluchhann gen palmiyeleri arasndan te
peye doru yrmeye balad. Arkasn dnp geriye bak
t zaman krekilerin gemilere taze suyla dolu testiler tadn gr
d. Ta Adam dallarn arasna ayna gibi parlak bir bakr levha sktr
mt ve bacaklarnn st ksmna gri izgiler ekiyordu. Daduunun
admlarn duyduu anda ban kaldrd.
Orada bana yem ek getiren biri mi var?
V e bir testi de bira. Ben gemiden gelen D a d u u y m . Kayala
rn stnden trmand ve sepeti kumun stne brakt. Sylesene, Ta
Adam, idrarn neden ayna kartryorsun?
Ta Adam ucu pskll tahtay gri boyann iine brakt, kkrda
d ve bo bakan gzlerini Daduunun stne dikti. Parmaklaryla ge
len yemekleri yokladktan sonra cevap verdi.
nk Kanaddunun bana getirdii mantarlar idrarmda kalyor.
Bir kez kaynatyorum ve be kere iebiliyorum. O zaman yldzlar be
kere benimle konuuyor. Ta Adam, senin ona inanmadn biliyor.
Maarann nne ve atein evresine Daduunun akimda kalan
karmaa hakimdi. Delikanl talara yasland ve omuz silkti.
Bana gelecekle ilgili bir ey gsterirsen sana inanrm. Ama
im diye kadar...
Ta Adam bir kez daha kkrdad. Sepetin iinden bira testisini
kard ve kafasna dikti. Aznn kenarlar kpk iinde kalmt.

332

Greceksin denizci: Yedi byk yldz sylyor bunlar. Kalbin

den geenler gvdene bir bak gibi saplanacak. Yedi tane akrep,
rmcek anda yedi kaln iplik. Yedi byk yldz btn yldzlara
hkmetmek istiyor. Gnn ortasnda gece kt zaman. O zaman
yedi yldzdan oluan takm yldz parldayacak.
Daduu en az ilk karlamalarnda olduu kadar aknd. Ta
Adam n ne sylediini anladn dehete derek fark etti: Vezir
Awelninurtann bahsettii rmcek andaki yedi isim miydi bunlar?
Alalger? Gne tutulmas? Daduu derin bir nefes ald. Edubbada ra
hiplerin uzun hesaplamalar sonunda gnein karard gn tespit ede
bildiklerini renmiti. Muhtemelen Avvelshammash bir ay ya da g
ne tutulmasnn gnn hesaplayabiliyordu; fakat kendisi bunu yapa
myordu. Uzun aylar boyunca yoldaydlar... Aradan geen zaman zar
fnda Smer lkesinde ve memleketi olan ehirde neler olup bitmiti
acaba? Hammurabinin gc ve kanunlar hl geerli miydi? Tiriqan?
Shidurrulun ann iplikleri yrtlm myd? Ta Adam tiz bir sesle
gld. Yedi misli yaralanma, yedi misli lm. Zehirli diken ilk nce
sana batacak, denizci Daduu.
Ta Adam testinin azndaki mum kapa ekip at ve im eye
balad. Sonra da bacaklarnn arasn kad.
Kimsenin bilmedii eylerden sz ediyorsun. Sana nasl inanabi
lirim ki?
nanp inanmadnn Ta Adam iin nemi yok.
^ 'A sln da buraya gelmek istemiyordum. Daduu merakl davran
d iin pimand. Tacir senin uursuzluk getirdiini syledi.
nanmayanlar korktuu zaman Ta A dam ldrecekler. Gerek
ktdr, gelecek gerek olur. Sen iyi bir adamsn. Yem ek iin teek
krler. Ta Adam sana baka bir ey sylem eyecek. Zaten ok fazla
ey biliyorsun.
Daduu sessizce bekledi. Ta Adam bada kurarak yere oturdu
ve sallanmaya balad. Omuzlarnda koyu renklerle yeni boyanm ta
ekilleri parldyordu. Ta Adam bir ezgi mrldanmaya balad za
man Daduu oradan ayrld ve limana geri dnd. evredeki her ey,
onu bu eytan kr kadar skyordu.

333

ntu blgesinin gney ksmndan gelen neeli tayfalar ve elence

li renklerdeki gemilerin oluturduu manzarann da can skntsn gi
dermekte pek bir yardm olmad.
Ertesi gn gemiler limandan ayrldlar. Daduu gne tutulmas
srasnda bir sr rahibin akl almaz zulmler gerekletirdii karanlk
ryalarn hatrlad.

Gimilmardukun gneten neredeyse kapkara olmu parmaklar, ps

kl pskl alm olan halatn ucunu kk dmler atarak ryor
du. Halat yekenin etrafndan dolanp gverte duvarna skca balan
mt. Daduu iskele arkasna yaslanarak ayaklarn dmen koluna
uzatm, dmeni dz tutmaya alyordu. Be gnden ve geceden beri
kuzeydoudan gelen kuru bir rzgr gemileri nne katarak esiyordu.
Geminin burnu ayn ritimde frdayan ve akrdayan dalgalar yararak
geiyordu. Daduunun stnde kalalarn saran bel kuandan ba
ka bir ey yoktu. Vcudu parlyordu; gem iyi Moenshtardan aldklar
bitki yann kokusu kaplamt. Bu ya tenini gneten koruyor ve
sivrisinekleri sedir aac yandan daha ok etkiliyordu. i olmayan
tayfalar bulabildikleri en kk bir glgeyi bile deerlendirerek uyu
yorlard.
A slnda Sinbelaplim iyi ve drst bir adamdr dedi kaptan.
Ruhunun derinliklerinde onu yiyip bitiren bir eyler olmal. Belki bu
nun sebebi kendisi denizde olduu zaman Nigalli denen kadnn gece
leri rahibin yannda yatmasdr. Kimse tam olarak nedenini bilmiyor.
Jarimadadla uzun uzun onun hakknda konutuk.
Gimilmarduk baparmayla omuzundan arkasn gsterdi. Sevgi
li, iipherim dmen suyundan seyretmeye devam ediyordu ve en az
kendi gemileri kadar suya gmlmt. Yk blmesi bakr ve parla
yan ta plakalarla, cins aa bloklaryla ve daha az deerli talarla tka
basa doldurulmu uvallarla doluydu:
Ondan korkmuyorum. Ama limanlarda yapabilecei kallee
oyunlardan endieleniyorum. Magan ve Dilm unda. Belki bir de Buranundaki sazlklarda.
Doru sylyorsun, U. Bu gibi yerlerde gzmz drtam al-

334

yz. Ama bilinen bir delil, bir ahit, bir fail yok ortada. Magana kadar
rahat uyuyabilirsin.
Daduu gri-beyaz vcutlaryla dalgadan dalgaya uan balklar iz
ledi.
ntudaki yamurlar oktan dindi. Gimilmarduk uyuuk bir e
kilde gkyzn gsterdi. Gneyde kme kme bulutlar birikmiti.
Keskin, sancl mavi rengin iinde le gnei alev alev yakyordu.
Byk, siyah kular rzgra kar uuyor, arada bir dimdik dalgalara
doru iniyorlard. Buranuna beklenenden bir ay nce ulamay ba
armamz olduka mmkn, U .
O zaman Shindurrulun hesaplarn tamamen alt st etmi olu
ruz.
N e yapalm. Nasl olsa bizi megul edecek bir eyler bulur; biz
de her eyin sonuna olmas gerektiinden nce ularz. Sinbelaplim in
nefreti, deerli ykmz, rahipler, Ta A dam m kafa kartran keha
netleri; her ey ne kadar abuk hallolursa, hepimiz iin o kadar iyi
olur. B ylece Tiriqan, Shindurrul ve sen tekrar rahata erersiniz!
Bu herkesi sevindirir.
Doru syledin.
Saatler su gibi akyordu. Sancak tarafndaki kara gnn baz saat
lerinde kmeleen bulutlarn altnda simsiyah glgeler tarafndan kesi
len gri, kahverengi ve sar alanlar eklinde hi hissettirmeden yavaa
yanlarndan geip gidiyordu. Zaman zaman ufukta byk bir ihtimalle
kendileri gibi Magana giden ntu gemilerinin yelkenleri beliriyordu.
Akama doru, hava kararmaya balad srada, Sinimeani v e Kimmu iemek iin geminin n ksmna getiler.
Bize iecek bir eyler getir, U dedi kaptan homurdanarak.
Bira m , ay m , yoksa su mu istersiniz?
Gimilmarduk sandaki tuz ve kepekleri sildi eliyle, kere
omuzlarn silkti ve homurdanmaya devam etti. Anladm. Bira isti
yorsunuz dedi Daduu ve halat yekenin etrafna dolad.
Gverteden aa inen merdivenlerden indi, yar karanlk yk
blmesinin iinde bir sre etrafna baknd ve Hashmar tarafndan s
karmoza dikkatlice balanan yar bo bira testisini buldu. Birka tane

335

de bardak alarak tekrar gverteye trmand. Gimilmarduk ve Sinimeani geminin k gvertesinde duruyorlard. Balarn evirerek endie
dolu bir ifadeyle denizi, gkyzn ve bulutlar inceliyor gibiydiler.
Marduk ve Pasu Pati adna, sizi rahatsz eden nedir? diye sordu Daduu bardaklara bira doldururken.
Kaptan bira bardan tutan eliyle iskele tarafn iaret etti. Daduu gzn koruyan band alnna doru itti ve iaret edilen yne bakt.
m-Gig. Kara frtna m?
yle grnyor dedi Gimilmarduk. Gemiyi bir an nce em ni
yete alm alyz.
Kimmu, Hashmar, Sheheru ve Sharishu! diye bard dmenci.
Bir saat iinde eytan dalgalar gemiyi dvm eye balayacak.
Henz bardaklar boaltacak kadar vakit vard. Daduunun yeke
sini kavrayan ve ince bir halatn ucunu kemerine balayan dmencinin
bir el hareketi, onun sintineye kamasna neden oldu. Beyaz bulut k
meleri birden gittike ykselen ve genileyen siyah-gri bir canavara
dnmt ve gnein stne doru hzla ilerliyorlard. Drt kreki
yelkenleri her iki taraftan toplamaya baladlar; serenin stne binip
skca balanm dmleri zyorlard.
Sheheru! diye bard Gimilmarduk hiddetle. Kendini sala
ma almalsn!
Kreki ban edi ve ipin ucunu serene dolad. Rzgr iddetli
bir ekilde uuldamaya balad. Kuzeye doru yn deitirir gibiydi.
Daduu nefes almak iin tekrar yk blmesinden kt. Ykleri birbiri
ne yaklatrp halatla balamaya almt. K gverteden gnein
renginin nasl deiiini grebiliyordu; klm ve daha parlakla
m gibiydi. Inlar dayanlmaz bir ltyla gri dalgalara doru iniyor
du. Sevgilide de yelkenlerin byiik ksm indirilmiti. Her iki gemi de
kuzey bat ynndeki karaya doru ilerliyordu.
Talqam ve Kimmu gvertedeki kapaklar skca kapatp, Daduuya yardm ediyorlard. Eldeki son halatlar ve ipler, ar balyalar ve
sandklar balamak iin kullanld. pler karanln iinden zikzak
eklinde geminin bandan kna kadar uzanyordu. Daduu bohasn

336

bir keye sktrd ve kemer tokasnn yanndan geirdii ipe dm

atmadan nce mintann dzeltti.
Ufuk izgisinin alev alev yanyormu gibi grnmesine neden
olan giine, gri ve siyah bulut kmeleri arasndan batp yok oldu. Daduu uyumu bacaklaryla tekrar k gverteye ktnda, tiz bir
lk insan tedirgin eden sessizlii yrtp att: Direin evresinde yedi ta
ne siyah frtna kuu uuyordu. Kular bir sre sonra ykseklere kt
lar ve koyu mavi gkyznde glgeler oluturarak kuzeye doru uup
gittiler. Gimilmarduk ban eip Daduu'nun om uzlan zerinden yak
laan dalgalar ve suya serte arpan koyu gri yamur kmelerini ince
liyordu.
Bir frtna. saat srecek diye homurdand. Tam da gece
vakti ve -alaca karanlkta kaybolan karay iaret etti- oraya doru.
Daduu karlk verecek sz bulamyordu. Kk ve byk dal
galarla frtnay biliyordu; insan korkutan her eyi yaamt. Denizde
kald aylar boyunca kendine olan gveni artmt ve kendini daha
gl hissediyordu. Artk korkacan sanmyordu. Am a bu kadar g
l olmasna ramen, yine de iin iin korkmaktan kendisini alamyor
du. Baklarn yksek dalgalarn stne dikti. Sheheru ve Washur y el
kenlerin skotalarm iyice gerginletirerek skca baladlar. Rzgr
yelkenlere arpmad zamanlarda ancak ift halat ekebiliyorlard.
Yelkenin henz te biri kadar olan ksm.toplanmt. Frtna km a
dan nce kalanlarn da toplanmas artt. Sharishu k taraftaki fenerin
yan doldurup yakt ve onu kat deri iple yerine skca balad.
Tayfalar hzl ve sessizce alyor, her dm kontrol ediyor, limana
yaklatklar zaman gemiyi karaya baladklar halatlar geminin bur
nundan diree, oradan k tarafna gererek balyorlard. Dmencinin
ien kaslarndan dmendeki basknn artt anlalyordu. Frtnann
ilk kuvvetli rzgr uultuyla yaklat. Dalgalar dmdz eder gibiydi.
Birka saniye sonra her ey karanla gmlmt. Daduu aceleyle
mintann omuzlarndan syrd.
phenin Gz yass dalgann kpren srtna doru ekildi.
Orada frtna gemiyi yakalad ve dndrmeye balad. Sonra da yan
yan kabaran dalgadan aa frlatld. Yelkeni grltyle arpyordu,

337

karanln iinde bir krba gibi savrulup duran bir halat sonunda Sheherunun boynuna ve omuzlarna arpt. Halat tarafndan yere ekilen
Sheheru dengesini kaybetti ve dmemek iin dier bir halat kavrad.
Gemi sallanp bir saa bir sola yatarken Sheherumn dengesi bozuldu
ve boynunu skan halatla birlikte savrularak ban gverte duvarna
arpt. Bedeni ylp kald, alan halat onu kere yerinde dndrd,
bacaklarn garip bir ekilde aarak gverteden aa alan girie do
ru savruldu.
Daduu kendisini glkle ileri doru att ve her iki yekenin ucu
nu kavrad. nsanlarn stne delinm ez tek bir duvar gibi inen ve sani
yeler sonra ynn deitiren yamurun ardnda, bulutlarn arasnda
ilk im ek akt. Daduu, Kimmunun artk kprdamayan vcudu aa
ekm eye altn grd. Delikanl, krekinin aresizlik ifade
eden bir hareketi sonucu, Sheherunun lm olduunu anlad.
Kabaran yelkenin stnden aaya sel halinde yamur sular ak
yordu. Damlalar, geminin evresindeki kpren dalgalarn stne h
m la iniyordu. Gk grlts tayfalarn kulaklarm adeta sar etm i
ti. Tmnn kulaklar n n tyordu.
Karanln iinde imek ve gk grlts, frtna ve su vard;
gemi bir inip bir kalkyor, bir sancak tarafna, bir de iskele tarafna ya
tp duruyordu. Gkyz direin ucuna kadar inmi gibi grnyordu.
Gverteye grltyle dev dalgalar iniyor, geminin burnuna arpyor
ve pupann altnda bir fskiye gibi dalyordu. Su kpkl dalgalar
eklinde gverte zemininden ilerliyor, yan taraflara yaylyor ve lom
bardan aa inerek, adamlarn dengesinin bozulmasna neden oluyor
du. Ayaa kalkmay baaranlar ise doruca gverteye savruluyordu.
Vcutlarnn her yeri, zerlerine tokmak gibi inen dev su damlalarnn
altnda szlamaya balamt. En ok da dmen koluna skca tutunan
eller szlyordu. Gemi inliyor ve atrdyordu. Seren direi ise uulda
yan gkyzne doru daireler ve dalgalar iziyordu. Bir mddet sonra
sancak tarafndan gem iye kk beyaz toplar yamaya balad. Takr
dayarak tahtalara arpan sert toplar, adamlarn omuzlarn ve bacakla
rn rk iinde brakmt. Gvertenin zerinde biriken beyaz toplar
bir sre sonra dev bir dalgayla denize sprldler. phe aha kalkt,

338

uzun sre bu ekilde kald ve tekrar gmbrtyle dalgalarn stne

dt.
Ayn anda pupadan gelen yksek bir dalga yerinden oynatt
ve lambay koparp karanln iine savurdu. Grltnn iinde Daduu dmencinin kfrettiini duydu. Merhametsiz, dur durak bilmeyen
frtna, elle tutulmayan korkunluuyla gem iyi saatler sren bir savaa
zorluyordu. iiphe dalgalarn iinde dans ediyor, sallanyor, dalgalar
dan dzle iniyor ve bir yerlere savrulup gidiyordu. Krekinin cese
di oradan oraya yuvarlanyor, saa sola arparak direk aya, lombar
ve k gverte arasnda gidip geliyordu. Gimilmarduk, Daduu ve Sinimeani dmen kollarna kar direniyorlard. Bedenleri birbirine ve
gverte duvarna arpyor, yekeler kollarna, karnlarna ve kaburgala
rna vuruyordu. Oluk gibi yaan yamurun altnda birbirlerinin yz
n ancak karalt halinde seebiliyorlard. Gzleri ve dileri normalden
ok daha beyaz ve ltl grnyordu. Yeni bir sarsnt Daduunun
bal olduu halat zorlad ve delikanlnn kalas gverte duvarna
arpt. Yalnzca akan imekler sayesinde geminin henz bir yara al
madan beyaz kpklerin iinde yol aldn grebiliyorlard. Karaba
san bir trl bitmek bilmiyordu. Drt adam soluk solua, yanan gz
lerle, kanayan yaralarla, aryan kaslarla ve kemiklerle yekelere asl
yor, olanca gleriyle ekiyordu; Hashmar geminin k tarafna doru
gitmeyi baarmt. imekler artk daha seyrek akmaya ve gk grl
ts gittike uzaklamaya balamt. Fakat grnmeyen dalgalar kari
naya arpp, gem iyi oradan oraya atmaya devam ediyordu. G ece hi
bitmeyecek gibiydi...
Herkesin zihni bulankt. Gemiye tm varlyla kenetlenen Da
duu, dua etmek istedikleri tanrlarn isimlerini bile aklna getirem i
yordu. Frtna git gide uzaklat halde yaknlarnda suyu aydnlatan
bir imek akt ve korkun bir manzaray daha aydnlatt. phe i
kin yelkenlerle dalgalarn srtnda hzla ilerliyor ve arkasnda geni bir
dmen suyu brakyordu. Sonra her ey sona erdi ve ortalk sakinle
m eye balad. imdi uzaklarda kaybolan ve ara sra sesi yaklaan bir
alkantnn ve birbirine giren dalga seslerinin iine doru yol alyorlar

339

d. Sahile vurarak atlayan dalgalar! Herkes ayn anda ayn eyi d

nd. Geminin kayalara arpp paralanmasna saniyeler kalmt.
Dmen kolundaki drt adam korktuklar eyin balarna gelm e
mesi iin ura verirken geminin burnu havaland, ok yava bir ekil
de yere indi ve gemi aniden kprdamadan ylece kald. Derin bir ne
fes aldlar ve korkuyla kendilerine lm getirecek son darbeyi bekle
m eye baladlar. Karina yumuak bir eye arpt, geminin hz kesildi,
gemi bir yere oturuyor gibiydi. Sanki kocaman bir talazn stnden
kayarak bir koyun iinden geiyor gibiydiler. Geminin tahtalar yine
gcrdayarak inledi. Etraflarn hi tanmadklar garip bir koku sarm
t. Direk geminin burnuna doru esnedi ve halatlar gcrdayarak geril
di. Geminin gvdesine gl bir darbe indi ve halatlar birer birer kop
maya balad. Adamlar dmen kollarnn stnden frlatldlar, ayn
anda phe iskele tarafna yatt ve geminin d titreyerek kumlara,
talara veya akllara srtmeye balad. Sintine blmndeki talarn
grltyle devrildii duyuluyordu.
Sinimeani yere ylm bedenlerden nefes nefese syrlarak ken
dini gverte duvarna att ve kaptana kalkmas iin yardm etti. Marduk... merhametli... davrand dediini duydu. Karaya oturduk. Ku
ma ya da... amura.
Kendilerini-baladklar ipleri zerek iskele duvarnda yan yana
dizildiler. Dmen neredeyse tmyle krlmt; halatlar hl yava ya
va kopmaya devam ediyordu. Lombar kapaklar grltyle tahtalara
arpnca, Hashmar hrldayan bir sesle konumaya balad: Lambay
yakmay deneyeceim .
Kulaklarndaki uultu, gzlerindeki yanma gibi bir trl geece
e benzemiyordu. Bir koya girdik dedi Gimilmarduk sonunda ksk
bir ses tonuyla. Galiba bu koyun neresi olduunu biliyorum. Bu tuzlu
su amurunda yalnzca kum ve kular var. Frtnay atlattk. Zavall
Sheheru btn uursuzluu stne ekip bizi kurtarm oldu.
Ne demek istiyorsun diye sordu Daduu.
Gemideki adamlardan birinin lm durumunda frtnann din
diini bilmiyor muydun? O kendisini frtna tanrsna kurban etmi
olur? diye yantlad kaptan.

340

Hashmar yana yatm gverteden geerek yakt iki lambay ge

lirdi. Kimmu ve Talqam hi konumadan bakr kazanlarla urayor
lard. Yk blmnde krlan su testilerinin paralar ngrdyordu. s
kele tarafndan aa ip merdiven sarktld ve k taraftaki fener yakl
d. Daduu iki tane meale buldu, merdivenden aa indi ve bitkin bir
halde kuma oturdu. Gerek anlamn kavramadan geminin arkasna ta
klan bek bek yosunlara bakt. Geminin dn oluturan tahtalar par
lyordu. Mealeleri saa sola tutarak geminin etrafn doland; zihni
yava yava durulmaya balad. amura derince gmlm olan kari
na ile su kesimi arasnda st syrlm tahtalar grnyordu. Geminin
k taraf alak dalgalarn iinde duruyordu, Ban yukar kaldrdn
da geen bulutlarn arasnda birka tane yldz grd. Geminin burnu
na kadar gitti ve buradan iki dzine adm ileri yrd. Y kselen yass
bir kumulun eteine oturmulard. Tekrar gem iye ktnda kazann
altnda ate yanyordu. Bu arada Sheherunun cesedi bir halatla gem i
den aa indirilmiti.
Gimilmarduk sendeleyerek gverte duvarna tutundu. Yava ya
va ve szckler arasnda derin nefesler alarak konuuyordu.
nce scak bitki aym z ielim . Sonra herkes kendine kuru bir
yer bulsun. Uyum alyz. Herkes birbirine Intu-ya srmek iin yardm
etsin. A vu ilerini a tuttu. Elleri ve parmaklar kanl birer et par
asn andryordu. Zavall adam yarn gm elim. Gvertenin alt ne
durumda?
Hashmarm yz ifadesi her eyi aka anlatyordu. Her ey gibi
srlsklam olmu battaniye ve cppeler gemiden dar karld. Tombul bir hilal ekli alm ay, bulutlarn arasndan yldzl gkyzne fr
lyor gibiydi. Uzaklarda hl imek akyordu. Sessizlii yalnzca ka
raya hafife vuran ve insan rahatlatan dalgalar bozuyordu, ama tayfa
lar artk yorgunluklarn daha ok hissetm eye balamlard. Daduu
glkle gverteye trmand ve yk blmndeki karmakln iinde
bardak ve. testi bulmaya alt. Lombar kapaklarnn ve gvertedeki
dier paralarn iplerini zd, balyalarn ve kolilerin arasndaki tab
letlerini koyduu sand ekip kard ve onu k gvertenin bir ke
sine yerletirdi. Daha sonra kendini kumlara brakverdi.

341

Sonunda adamlar yaktklar atein etrafnda oturdular. arapla

kartrdklar ay iiyor ve birbirlerinin tuzlu tenlerine ya sryor
lard. Adamlardan on adm ileride geminin dier tarafnda Sheherunun cesedi yatyordu. Daduu sessizce onu izledi. stne ken
arla ramen aklna taklan bir ey vard. Talihsizlik Sheheruyu
vurmutu; kaderin merhametsizce ldrd kii kendisi de olabilirdi.
Hayatta kald iin imdi daha da m gl olmutu?

342

23. PALMYE ORMANINDA

V*
K ^ f1 !

Babilin tm tacirlerinin nde geleni olan Makanabrim, kendisini kanaln karsna geirtmiti. Babil
n Hayat kanalnn kysndaki palmiye ormannn
aalar arasnda kimsenin kendisini grem eyecei bir
ekilde beklem eye balad. Shindurrul ise kuzey kapsn
dan, lgn aalaryla ve yksek sazlarla evrelenmi olan daha dar bir
kanal boyunca yava yava yryordu. inde saraydan adamn k
rek ektii kk bir kayk grd ve kayktaki veziri tanynca eliyle
iaret etti. O da Makan ve Shindurrul gibi koyu renkli basit bir yn el
bise giymiti.
Tacir Makan selamlad ve bir yn palmiye kalasmn stne
oturdu.
Bizi burada grebilirler belki dedi yavaa ve sazln iinden
gelen eitli seslere kulak verdi. A m a konuacaklarmz kimse duya
maz. ler nasl gidiyor, sevgili dostum Makan? Memnuniyet verici
ve krl m?
. Tacirlerin bakan Shindurrulun bileini kavrad ve sakalndaki
kapkara lleler arasndan glmsedi.
A slnda sam bam yolup bara ara szlanmam gerekir,
nk pek yaknda iflas edeceinden sz etmeyen tacire kimse inan
maz. lerim Mardukun yardm ve insaf sayesinde, en az seninkiler
ve dier tm tacirlerinki kadar iyi. Onlar hakknda size bilgi verebili
rim, hepsi hakknda olmasa da tamamna yakn.
N eden byle olduunu sana sylem em e gerek yok zaten.
Hi sanmam, ntu-Gemilerinin sahibi.

343

Shindurrul sa kolunu uzatt ve Aweininurtayi bulunduklar te

penin stne ekti. V ezir onu ve Makan yavaa selamlad. Bir aa
cn gvdesine yasland ve sessizce etrafna baknd.
Burada yalnzz dedi Makan.
Sz konusu olan efendim iz Hammurabinin hkmdarln ko
rumak ise, o zaman yalnz deiliz dedi Shindurrul. Syledii szlerin
ciddiyeti yznden okunuyordu. Babilde bu konuda ciddi endieleri
olan birka adamdan biriyiz. Bin gzn ve kulanla neler rendin
A w el? Huzur ve bartan, gvenli sokaklardan, deniz yollarndan ve
temiz limanlardan, caddelerdeki ve kanallardaki dzenden, Hammura
binin kanunlarndan ve evredeki bar iindeki ehirlerden en az adil
bir hkmdardan nefret ettii kadar nefret eden baz karanlk kiiler
hakknda herhangi bir ey duydun mu?
Smer halk ve ehrimizde yaayan insanlar Mardukun bereket
li gcne tapyorlar. ama ve dier tanrlar anlamn yava yava yiti
riyor, nk halk Marduku tercih ediyor. Baz rahipler, Marduk daha
fazla glendii takdirde, yetkilerinin ellerinden alnacandan korku
yor. Hammurabi bu adamlara -ve belki de birka rahibeye daha- dik
kat etmek zorunda. Bana gelebilecek eyler beni de yakndan ilgilen
diriyor. Sizi de tabii. Henz vaktimiz bol gibi grnyor, bu yzden
ii bitmi yal adamlar gibi sakin sakin her eyi etraflca konuabili
riz.
Awelninurta kendini kalaslarn stne brakt ve cppesinin altn
dan bir el byklnde gbekli bir testi kard. Shindurrul, vezirin
testiyi an ve imesini seyretti.
Rahipler evlatlm Daduudan ntu-tanrilar hakknda bilgi
toplamasn istediler dedi sonra. Tahminime gre onlara insanlarla
neeli bir henk iinde yaayan tanrlardan sz edecektir.
Bir de dedi Awelninurta ve testiyi Makan-abrime uzatt,
M oenshtar baka bir ynetim ekliyle, belki de Babilin ve S
merin ynetiminden daha zgr bir biimde ynettiklerinden sz ede
cektir.
Eer yleyse bunu phesiz grecektir. Shindurrulun metal
parmaklar tkr tkr testiye arpyordu. V e grdklerini anlatacaktr.

344

Sadece Hammurabiye ve bize anlatmasn salayacaksn, deil

mi Shin?
Evet, bunu salayacam. Shindurrul rengi neredeyse simsiyah
olan sert araptan bir yudum ald. Her eyden nce bildiklerini benim
nasihatim ve yasaklarm olmadan da yanl kiilere iletm eyecek kadar
akll olduunu dnyorum.
Avvelninurta bayla onaylad. Gzel sevgilisi benim himayem
altnda. Evinin nnde ve gittii her yolda bekilerim var.
Bunu fark ettim. Shindurrul ikiden bir yudum ald ve testiyi
Makana uzatt.
ntuda gc elde tutmak iin konulmu yasalar biz Karabalar
iin geerli deil dedi Makan.
Doru. Askerlerin Daduunun kardeini ve bir sre iin beni
karan gebelerin izini bulabildiler m i, Avvel?
Vezir ban sallad.
Rahiplerin neler planladklarn biliyor musun?
Avvelninurta kaln kara kalarnn altndan Makana bir bak att.
Hayr. Planladklar her ne ise bunu halk olmadan yapamazlar.
syana balamalar iin kk ehirlerin krallaryla konumu olsalar,
bundan mutlaka haberim olurdu. Hammurabiyi uykusunda hanerle
mek veya zehirlemek derseniz, bu imknsz. Bundan nce hiz
metkrlar, alar ya da kleler inleyerek yerlerde bulunurdu. Hammurabinin ve bununla birlikte benim de gcm korumak iin gnn her
saati dnp planlar yapyorum... Babil ve Smer iin yaptm hiz
metin byk bir blmn bu oluturuyor.
Shindurrul elini testiye doru uzatt ve dnceli dnceli g
lmsedi. H i phe yok ki sen asrdan bu yana Smer snrlar
iinde gelmi gem i en asil ve en gnl tok vezirsin. nnde eiliyo
rum; birazdan kendimi nnde kumlara atacam.
Avvelninurta kahkahay bast ve ayn zamanda elleriyle bacaklar
na vurmaya balad. Ruhumu okuyorsunuz, dostlar. Am a ciddi ola
lm; bu gerekten de byle. Ayn senin terazin gibi, Shin! Terazinin
kolu yatay konuma gelm eli, her iki kefedeki arlk ayn olm al. D
t zaman en pahal testi bile krlr

345

ok doru syledin. Makan testiyi kulana yaklatrarak sal

lad ve omuzlarn silkti. O stn yetenekli matematiki olan gen
adam kimin olu? A w el... Sama, ad buydu deil mi? Sibit Nigalli
hi phesiz onun annesi.
Snf arkadalar, kadnn evresinde oturanlar, kleler ve zanaatkrlar bu konuda sorguya ekildiler. Bugn emin olduum bir ey
varsa o da kadnn kendisinin bile bunu bilmemesidir.
V ezir kollarn gs hizasna kadar kaldrd ve avu ilerini
Shindurrul ile Makana doru evirdi. turashdum onun kendi olu
olduunu sylyor. Sinbelaplim ise aksine onun kendi olu olduunu
iddia ediyor. Buralardan gelip geen zengin tacirlerin olaylardan habe
ri olsayd, hep bir azdan onun kendi oullar olduunu sylerlerdi.
Korkarm gerei ne ama, ne nanna, ne de Marduk biliyor. Am a ra
hip ve senin eki suratl dmencin dnyadaki glgeleri iin iyi bir ge
lecek hazrlamak istiyorlar. Bana gre Avvelshammash en az Daduu
kadar zeki. V e ondan daha iyi hesap yapyor. Fakat onu sarayda ktip
olarak grmek istemiyorum; nk onu grdm anda aklma rm
cekler, akrepler ve donuk renkli solucanlar geliyor. Silkindi ve ikisi
ni im eye devam etti. Daduunun sa salim, bym ve daha da
akllanm olarak geri gelmesini mit edelim. N e zaman geliyorlar,
Shindurrul?
Tacir bilmediini anlatan bir hareket yapt.
Bunu tam olarak syleyem em . Eer ay sonra Babile varm
olmazlarsa elim de krk dkk bir tasla saray duvarnn dibine oturup
dilenm eye balayabilirim, A w el.
Oradan her gn geiyorum dedi Makan yznde kocaman bir
srtmayla. Bu manzaray hi kimse karmasn derim.
Sana bu zevki kolay kolay tattrmam. Shindurrul kk bir yu
dum ald ve palmiye aacndan yaplm olan tpayla testinin azn t
kad. Eer kalbime yer etmi olan Daduu babasnn yanna gerse,
sorunlarmz az da olsa azalr.
N e Maganda ne de Dilm unda gcm koruyamam, Shin dedi
Avvelninurta ve ona doru atlan testiyi tuttu. Size imdi sylyorum.
Belki rmcek an bozmak iin Daduunun snf arkada olan o

346

orospu ocuuna ihtiyacmz olabilir. Hammurabi ve ben onu snrda

bir kasabaya yollarz. Orada ne ie yaradn ispatlayabilir ve eer an
nesini de yannda gtrrse bu bizim iin ok iyi olur. yi bir ktip ve
muhasip kk bir ehri asil davranlar ve aydn bir kalbi olmadan
da idare edebilir. Buna itiraz olan var m?
Hayr dedi Shindurrul. N e zamandan beri halkn sesini dinli
yorsun?
Yarm saatten beri. Avvelninurta tahta tpayla oynuyordu. Ba
ka bir ekilde ise yirmi yl akn bir sredir.
Koca kulaklarna kaln balk svadm ve seni suyun altna
bastrdm gn kutsal sayacam, A w el. Makan ayaa kalkt ve
uzaktaki Babil ehrine doru bakt. Senin u yzleri belli olmayan ve
senin gzn ve kulan olan kiilere anlatlmaya deer bulduumuz
her eyi anlatmaya devam edeceiz.
Ben ve Hammurabi sizden bunu rica ediyoruz.
Avvelninurta ilk defa gld, testiyi ters evirdi ve kuma koyu kr
mz bir damla dnceye kadar bekledi. Testiyi kemerine balad ve
kollarn uzatt. Shindurrul ve Makann bileklerini kavrayarak dosta
skt.
Y ine ayrlma vakti geldi dedi ksk bir sesle. Herkes ne yapl
mas ve yaplmamas gerektiini biliyor. Eer byle olduunuzdan
emin olmasaydm, size benim akll ve gz ak dostlarm olm aya de
vam etmenizi sylerdim.
Bazen vermek zorunda olduum yksek vergiler yznden bu
ok zor olabiliyor, Avvel. Shindurrul elini gsne koydu. Y ine de
Marduk sizinle olsun.
Sizin de kazancnz kutsasn.
Shindurrul glmsedi ve geldii yoldan yavaa geri yrmeye
balad. Kanallarn arasnda ve geni eritler halindeki yeil ve kahve
rengi sazlklarda balklar, hasr bien insanlar, amar ykayan ka
dnlar ve pis kokulu derileri ykayan dericiler alyordu. Shindurrulun nnde tyleri le vaktine yaklaan gnein altnda parlayan
bir rdek srs havaland.

347

24. SIRRH ZERNDEK KPR

I p A

Hashmar bayla Sheherunun kulak m emesine izik att ve kard kk altn kpe ile iki Dilmun incisini Daduuya uzatt. Daduu hi konumadan bu deerli eyleri Hammurabinin mhrnn bulunduu keseye
koydu ve l bedenin stne kum atmaya balad. G
vertenin baz tahtalar ve kapaklar kuma indirilmiti. Kapaklar eri
bir ekilde kuma aklm olan kreklerin stnde kurumaya brakl
mt. Kumulun etekleri gemideki ykn pek ar olmayan paralary
la kaplanmt. stlerinden buharlaan su geride geni beyaz izler b
rakyordu.
Yk blmnden kan sular durmakszn alabandann zerinden
akp gidiyordu. leye doru su ykselm eye balamt. Kreklerle,
krlm kocaman kerpilerle ve ortadan ikiye blnm testilerle bir
saat alp kumda bir kanal amay baarmlard. Byk abalardan
sonra gemi tekrar dorulmu saylrd ama yine kuru kumun stnde
duruyordu. Sinimeani kollarn indirdi ve nndeki uzun kum tepesi
ne bakt.
Vardmz limanlarda senin hakknda iyi eyler anlatacaz
Sheheru dedi fsldayarak. Atein yannda durdu. almay brakn.
nce iyi bir yemek yiyelim ve dinlenelim .
Serenden kar taraftaki frtna kularna ait olan kumsal grn
yordu. Frtna kular koyun zerinde uuuyordu. afan skt an
dan bu yana gnein yakc etkisi hl devam ediyordu, sadece kara
dan esen serin rzgr sahildeki kumlar savuruyordu. Daduu baltasn
kumdan ekip kard ve sahil kysndan bin adm kadar ileri yrd.

348

Bastka kumlan kayan en yksek kumulun stne kt. Koyun dier

tarafndaki karann i ksmlarna doru bakt: alabildiince kum, daha
ok kumul, birka bataklk alan ve etraf saran korkun bir yalnzlk.
Gem iye geri dnmek iin yola koyulduunda, sudan kard dallar
dan iki tanesini srkleyerek ekm eye balad. En kk hareketi bile
vcudunda dayanlmaz arlara yol ayordu. Daduu, kendisini Sinbelaplimle dvm ve sonunda yenilm i gibi hissediyordu. Geminin
k tarafndaki glgeye uzand ve nasr balam elleriyle bacaklarnn
st ksmn, kalalarn, omuzlarn ve gsn ifal yala ovdu.
Sharishu Daduunun getirdii dallar onun baltasyla kesm eye bala
mt. Daduu sesleri duyunca uyand, gzlerini ovuturarak esnedi.
Gimilmarduk ve Sinimeani geminin tahtalarna yapm olan yosun
lar kazyordu. Kimmu dizlerine kadar suyun iinde duruyordu ve elin
deki krekle kumlar eeliyordu. Bedeni ak mavi gkyznn altn
da ykseliyordu. Yatay ekilde stnden krmz gri eritler geen ko
yu sar renkteki gne uzaktaki sahile vuran beyaz dalgalarn zerinde
ldyordu.
Su nasl Kimmu? diye bard Daduu dizlerinin stne doru
larak.
Serin ve tuzlu. Buraya gel ve denize gir. Arlara iyi geliyor.
Koyun stnde yavru bir kuun gs tylerine benzer bir bulut
grnyordu. Geminin etrafnda sinek ve sivrisinekler vzldyordu.
Daduu bata ka suyun iine doru yrd ve inleyerek kendini yz
meye zorlad. Ykselen su geminin k tarafnda ve dmenin geni du
varlarnda dalgalanyordu. Talqam ay kaynatyordu ve pideleri piir
mek iin yass bir ta bulamadndan bazalt plakalarndan birini st
maya balamt. Yzmek ve scaklk, Daduunun bedeninden tutul
mu kaslarn arsn alp gtrmt. Bata ka suyun iinden yrye
rek sahile kt ve kumun iinde yzyor izlenimini veren geminin
gvdesini inceledi; hareketsiz suyun iinde eritler halinde altn gibi
parlayan kumlara bulanmt. Bir hayal gibiydi... Daduu bandan
aa birka kez tatl su dkt ve kuruland. gn sonra buradan
kabiliriz. Fazla hasar yok dedi Gimilmarduk hrltl bir sesle.

349

V e kimse S evgilinin hl su stnde olup olmadn bilmiyor

dedi Meani. Belki hepsi lmtr.
Eer hepsi lm se Sinbelaplim de lmtr, diye dnd Daduu. Belki frtna onlar aa srklemitir. Sinbelaplim belki srta
rak bir yerlerde bekliyordur dedi mrldanarak.
Daduu bir bardaa ay doldurdu. Bardan kenarna deniz su
yundan geride kalan tuzlar yapmt. Koyun zerindeki frtna kuu
srsnn tepesinde bir deniz tavancl dolanyordu. Daduu om uzla
rn geri att ve kalarn att. Bu iyi bir iaret miydi? Gemi gcrdaya
rak kuruyor, etrafndaki ukurlar su girdike geniliyor ve derinlei
yordu. Hasar ksa bir sre iinde giderilmiti. apa ta ile bloklar ve
plakalar halindeki talardan oluan ykler boaltldktan sonra, phe
tekrar yzm eye balamt. Sularn alabildiine ykseldii zamanda
gemiyi daha derin sulara doru ittiler ve sessizce denizi fetheden
uzun gvdeli aalarla kapl bir tepenin yanndan krek ektiler.
Daduu ancak nc gecenin yarsnda imek, frtna ve dalga
larn arasndaki lm ile ilgi korkusunu yenmeyi baarabilmiti. Dire
in dibine serdii tuz ve ter kokan battaniyelerin stne yatm, gkyzndeki yldzlardan ekiller karmaya alyordu. Kuzeydoudan
esen sabit rzgr, mavi deniz ve sakin kumullar. Krekiler horluyordu; havada binbir eit kt koku vard.
Daduu yar uykulu bir halde geminin n tarafndaki rzgr al
mayan kenardan Hashmarn geldiini anlad. Halatlar ve seren direk
leri gcrdyordu. Sintine odasnda ykl olan baz eyalar grltyle
birbirine srtnyordu. Gittike glenen bu ses birka kez tekrarlan
d. Hashmar Daduunun yanna m eldi. Duyuyor musun? dedi f
sldayarak. Bu lk suyun iinden geliyor. Kesinlikle gemiden ge
len bir ses deil, U.
Daduu ayaa kalkt. Washur ve Gimilmarduk sakin bir grnt
sunan lamba nn altnda dmen yekelerini srtlarnda tutuyorlard.
Dzenli aralklarla denizden ykselen ses ak lombar kapaklarndan
ieri giriyordu. Uzun, tyler rpertici bir lkt bu. Bazen bir ocuk
alamasna dnyor, bazen de korkun bir boulma grltsn an
dryordu. Fakat tm bunlardan ok, ama ok daha iddetliydi.

350

I
Gerekten de suyun iinden geliyor. Daduu geminin bordasn
dan eilerek denize bakt. Su cinleri. Deniz hayaletleri! dedi Hashmar fsldayarak.
phe'nin gvertesinde hayatlarnda ilk defa duyduklar bu sesler
gittike ykselm eye balad. Yaralanm bir srn brmesine ben
zeyen sesler bir ykselip bir alalyordu. Sonra denizin derinliklerin
den fkeli bir homurtu ykseldi. Buna benzer bir sesi daha nce hi
duymamtm diye bard Washur kaskat kesilmi bir halde.
Dier denizciler de birer birer uyanmaya balamt. nsanda s
laklk hissi uyandran lklar her yeri sarmt. Daduu denizin yze
yini gzden geirdi. A y nn altnda yalnzca beyaz beyaz parlayan
dalga kpkleri grnyordu. niltiler, gcrtlar ve gurultular, ntu or
manlarnda duymu olduu lklara benzer sesler pe pee yksele
rek, korkun bir grltye dnyordu. Daduu kalbinin stnde kap
kara bir elin parmaklarn hisseder gibiydi. O anda geminin etrafnda
uluyan kpek ve akallarn sesini duymaya balad. Karanln iinde
sesler yanklanyordu. Uzun uzun inlemelerin arasnda birden korkun
bir gcrt ykseldi. Kimmu ve umilmarduk halatlara sm sk sarlm
bir halde birer heykel gibi hi kprdamadan gvertede kalakalmalar
d. lklardan ve cevaplardan, yankdan ve yars dier seslerin iin
de kaybolan nlamalardan oluan bir oyun gibiydi olup bitenler. Bir
saat getikten sonra anlamsz ekilde baran cinler geminin etrafnda
geni bir daire oluturarak yzm eye balamt.
Sitem dolu bartlar aniden deiti. Hrltl bir horlama sesini
andran bir sesle birlikte geminin uzandan dev yaratklara ait olduu
izlenimi veren iniltiler nlamaya balamt. Ya da Daduuya yle
geliyordu. Kimse sesini karmaya cesaret edemiyordu. Kollarndaki
ve bacaklarnn stndeki tyleri diken diken olmu bir vaziyette ba
rtlar dinliyorlard.
Eer cinler bizi yok etmek istiyorsa diye fsldad Daduu, fr
tna nnda bnu daha kolay yapabilirlerdi.
Sesler bu defa mart lklarna ve ku seslerine benzem eye ba
lamt. Dalgalarn sesi ve geminin burnuna vuran suyun uultusu ara
snda lk sesleri devam ediyordu. Sanki derinlii belirsiz sularn al

351

tnda bir hayvana eziyet ve ikence ediliyor gibiydi. Bir ey garip ses
ler kararak suyun iinde hareket eti ve sonra inleyerek birden sessiz
lie gmld. Yaklak otuz saniye sonra tyleri rperten inlemeler
halindeki ark tekrar balad. Bir ey baryordu ve dier bir ey ise
karlk veriyordu. Bunlar hayvan myd? Yoksa cin miydi? Kalpleri
deli gibi atan adamlar hi konumadan sesleri dinliyordu. Artk bazla
rn ayrt edebiliyorlard: iki ar, iki cevap, bir ar, cevap.
ark syleyen balklar diye mrldand kaptan en sonunda.
Galiba korkulacak bir ey yok.
Canavar yaratklardan birinin ortaya kp korkun bir kkremeyle tylerini rperteceini, ya da baran dev yaratklardan birinin hzla
gem iye arpacan dnyorlard - ama yle bir ey olmad. D eniz
deki bu koro iki saat daha bu ekilde arklar syledi. Sesler geminin
iinde sanki bo bir kabaa vuruluyormu gibi yanklar yaratyordu.
Bartlar azar azar iddetini kaybederek uzaklamaya balad. Sonra
tekrar duyulmaya balandnda, artk eskisi kadar tyler rpertici gel
miyordu gemidekilere. Bir sre sonra sadece geminin burnuna arpan
dalgalarn huzur verici sesleri duyulmaya balanmt. Gimilmarduk
esnedi ve pelerininin stne kvrld.
Uyumaya devam edin dedi dierlerine. Garip yolculuumu
zun mucizelerinden biri ite. Geri bizi korkuttu ama grdnz gibi
ldrmedi.
Daduu gerinerek yere uzand ve ellerini ensesinde kavuturdu.
Gemi bir beik gibi sallanarak onu derin bir uykuya srklerken son
dnd ey derinden bir akntnn gelmesi ve gemiyi Magan ze
rinden kuzeydoudaki Dilm una, A lalgerin yanma gtrmesi oldu.
phe, Gimilmardukuri daha gvenli olduunu dnd gibi
karaya olduka yakn seyrediyordu. Gn boyunca sancak tarafna ba
karak bazen bir iaret, kalntlar veya bir yelken grdklerini sanyor
lard, geceleri ise uzaklarda bir k veya bir ate aryordu gzleri. s
kele tarafnda da kara grnmeye baladnda krekleri suya indirip
geminin burnunu olabildiince kuzeye evirdiler. Gsleri ve balar
sar renkli ve bir insan kadar iri olan deniz kular, tiz sesleriyle adam
larn zerinde ci-ik, ci-ik! diye tyor ve gagalarnn altndaki kr

352

nz keselerini doldurmu bir halde karaya geri dnyorlard. me su

yunun bitmek zere olmas onlar skntya sokuyordu. Artk Meluchhadan aldklar biray iiyorlard ve sonunda biray da tuzlu deniz suyuyla inceltmeye baladlar. Zifiri karanlk bir geceden sonra karaya
doru esen rzgrla birlikte Magan ehrinin koyunu fark ettiklerinde,
son glerini kullanarak kreklere asldlar. leye az bir zaman kala
ta setlere yaklamaya balamlard. Gemiciler, ta duvar boyunca du
ran Dilmun- yelkenlileri ile Meluchha-gemileri arasnda S evgilinin n
ksmndaki gz ve yelkenini grnce lklar atmaya baladlar. Jarimadad el sallyor ve bararak bir eyler diyor ama syledikleri anla
lmyordu; yannda ise kollarn gsnde kavuturmu bir halde Sinbelaplim duruyordu. Sesi kmyordu.
Kpetenin przl ve harap olmu tahtalar insann kollarnda derin
izler brakyordu. Tacir Orgos Kashmar aadaki etraf p ve atklar
la evrili olan nehre bakt. Kocaman akl talarnn arasnda fareler
cirit atyordu. Tacir onlara doru bir ta frlatt, fakat kabark tyl
hayvanlarn hi birini tutturamad.
Birlikte Shindurrul iin olduka krl iler yaptk. Ticareti nere
de rendin, gen adam?
Her yerde ve hibir yerde. leden sonraya iaret eden gne,
omuzlarn ve enselerini yakyordu. Her zaman kendi kendime Shin
durrul bu durumda ne yapard diye soruyorum.
Kashmar gld. Listeleri grd zaman sevinten havalara
uacak. Yeni svanm bembeyaz duvar iaret etti. Magann cadde
leri bu sefer ncekinden daha temiz grnyordu. Palmiye dallar taze
yeil yapraklar amt. Nehir yatandan dk kokusuyla birlikte ac
suyun pis kokular ykseliyordu. Tacir yerdeki parke talarn gsterdi.
Biraz daha zengin olmann etkilerini gryorsun ite. nce Dilmuna, sonra da Babile gideceksiniz sanrm.
Bir de Buranun kylarnda geireceim iz bir iki gece var. Daduu evet anlamnda ban sallad. Kashmar M oenshtardan getirdik
leri ince keten gm lein iinde rahat etm ie benziyordu. Elini altn
kapl kemer tokasna koydu.

353

Buraya ilk geldiin zaman daha neeliydin, akalar yapp gl

yordun. Daduuya yavaa bir omuz att. Bir derdin mi var? Yoksa
ban belada m?
Daduu ksa bir tereddt nndan sonra konumaya ve Kashmara
onun anlayaca bir dille gerei sylem eye karar verdi. Biliyor mu
sun, aslnda u anda yine phe'nin k gvertesinde olup denize al
m olmak isterdim. Dier gem ide iddetle benim lmemi isteyen bir
adam var. Gryorsun ya daha ok ey renip belki de daha iyi ey
ler yapmaya balamam bama ne dertler ayor.
Y oksa bu adam Sinbelaplim mi? Frtnay atlatabildii iin dua
etm eli. Kashmar Daduunun bileini kavrad. G lgeye gel. yi bir
Magan biras ielim mi? ehrin her iki blmnn ortasndan geen
yolun uzants olarak ta bir set, Sirrh Nehrinin yatana kadar uzan
yordu. Kaln aa gvdelerinden oluan demetler st ste istiflenmi
kaya paralar tarafndan korunur bir halde akllarn iinden ykseli
yordu. stnde talarla, kerpile ve kumla rtl ve tahta bir trabzan
la snrlanm iki dzine Yksek Boru yksekliinde kiriler vard.
Bunlar su bendine giden yollar birbirine balyordu.
Her iki tarafnda palmiyeler bulunan ana caddedeki evler daha
byk ve daha itinal yaplmt ve ehirdeki zenginlere aitti. Kashmar
liman tarafna doru yryordu. Daduu, bir eli baltasnn sapnda, her
keyi gzleriyle iyice kontrol ederek ve uzun glgelere iyice bakarak
arkasndan yryordu. Meyhanenin nnde arkasn dnd ve baharda
meydana gelen yedi selden altsn hasarsz atlatm olan kprye bak
t. Galiba kpr en nemli yaplarnzdan biri, deil mi?
Kashmar kprnn iyi ve salam yapldn sylemiti ama bir
keresinde sel sularnn onun ayaklarn nasl alp gtrdne bizzat
tank olmutu.
Limana gitmek isteyen btn tacirler i blgelerden yola kp
bu yolu kullanyor. Yollarm z ve kprmz olmasayd Magan liman
da olmazd. Onunla birlikte bu ihtiam ve zenginlik de elbette.
Tacir evlere iaret etti. Suyun biriktii yerden nehir yukar su ta
yclarndan oluan, adeta sonu olmayan bir kuyruk ilerliyordu. Sra
sra yryen bu insanlar bahelerde, duvarlarn arkasnda, evlerin iin

354

de ve Dilmun-flizlerinin glgelerinde kayboluyordu. Daduu ve Kashmar uzun masann bir ucuna oturdular.
Bira! Kashmar meyhaneciyi selamlad. Gimilmarduk ne za
man demir alacak?
gn iinde. O zamana kadar gemiler tamamen onarlm olur.
Kk bir odayla idare edebilirsen -insan ba kadar byk olan
bardak grltyle masadan nne doru kayd- m emnuniyetle bende
yatabilirsin. Shindurrul en iyi adamnn misafirperverlik eksiklii y
znden tehlikeye girdiini grmeyi pek istem ez.
Daduu bardaa sarlarak masaya aband. Teekkr ederim, Orgos Kashmar. Shindurrulun adna da. Hi Babile gelm eyi dnyor
musun, yoksa sen de mi kesinlikle gverteye kmaya cesaret edem e
yenlerdensin?
Bardaklarn tokuturdular. Bira hi beklemedikleri kadar souk
tu ve baharatl bir tat brakyordu damaklarnda.
Belki, ama buna fazla gvenme. Kim bilir, belki de hi gelmem.
Bu tanrlarn srlarndan biri saylr. Gemideki ykleri boalttktan son
ra akam yemeini benimle yersin. Sonra eer cann baka eyler ister
se meyhanelerde Magann sunabilecei her eyi bulabilirsin.
Kashmarn beline Tiriqann en gzel kemerini ve ntudan gelen
kemer tokasn takm olduunu henz yeni fark etmiti Daduu. Arka
sna yasland, srtna deen serinlii hissetti ve keli k demetinin
iinde uuan tozlar seyretti. Ik yava yava mutfak duvarndan yu
kar trmanmaya balamt. Galiba beni eken merakm.
Her neyse. U cuz olaca kesin.
Daduu birann tadn damanda hissederek gzlerini kapatt.
Kaslm kaslarn gevetti. Gemideki zarar grmemi olan ykler ku
rumu, zarar grm olanlar tamir edilmi veya ucuza satlmt. Su
testileri yenilenmiti. Sonra tayfalar scak hamamn sonsuz hazznn
tadn karrken, tra olurken, masaj yaptrp salarn kestirirken
Kashmar ve Daduu listeleri kontrol ediyorlard. Plakalar, kalplar ve
kpler halinde bazalt, granit ve diyorit, bakr ve deerli talar ykleni
yordu gemilere Dilm una ve Babile gtrmeleri iin; bunlar paha bi
ilm ez eylerdi. Kashmar, Anbar-gkyzmetali denilen metalden g e

355

tirtmeyi baarmt. ki mine keski ucu, burgu ve testere, katran aa

cndan yaplm bir sanda yerletirilmiti. Daduu bunlar iin on m i
ne altn dedi. Shindurrul bunlar grnce sevinten havalara uacakt.
Daduu artk ald gmlekleri ve keten giysileri satamama korkusunu
az da olsa stnden atabilmiti. Bardan iine konulan ift kam a
zna alarak birasndan byk bir yudum ald.
Sabatu aynn sonunda ya da Addaru aynn banda Babile var
m oluruz. Uzun bir yolculuk oldu. Macera dolu ve bol k azan l...
En byk kazancn, gen Guru, yaadklarndan edindiin tec
rbelerdir. Kashmar iini ekti. Ama... ben davranmadan nce d
nen ok az insan tanyorum. Eer tecrbelerle yola kmak zorunda
kalsaydk, imdi bir dilenci kadar fakir olurduk.
Sanki yars bo gibi grnen kk ehrinizde toplam ka kii
yayor? Daduu kamlarla biray kartrarak kprtt. Y oksa in
sanlarn hepsi palmiyeleri mi suluyor?
Palmiyelerin te biri bana ait! Kashmar ban saa sola salla
d. kibinden daha az insan yayor burada. Alannachn kervann
bekliyoruz. Herkes bunun iin hazrlk yapyor. Sen gn nasl bitir
meyi dnyorsun?
Listeleri gem iye gtreceim ve gemidekilere elimden geldiin
ce yardm edeceim . Sonra boham alr gn batarken yanma gelirim
Kashmar bardan iine fleyip fokurtulu sesler kartyordu.
ok iyi. Gidelim mi?
Daduu kalan birasn masaya brakt ve ne doru eildi. Her
kes kendi tecrbesinin peine gitsin.
Kashmar Daduunun omuzuna vurdu hafife ve kahkahalarla
gld. Limana giden kumlu patikann ayrld yerdeki lgn aalar
nn yanna geldiklerinde Kashmar Dadunun kolundan tuttu.
Birazdan buras ar kovan gibi kaynayacak dedi ona. Kervan
geldi. u beyaz giysili olan Alannachtr.
ri yapl yabaneeinin stndeki binici kprnn ortasnda du
runca, gcrdayarak dnen kocaman kan tekerlerinin sesleri kesildi.
Eein stndeki adamn ve tepeleme ykl kannn arkasnda Dadu
u iki dzine boha ve uvallarla ykl eein yaklatn grd.

356

Onunla ilgilenm eliyim dedi Kashmar telal bir ekilde. Getir

dii mallarn arasnda sana gre nemli bir eyler bulursam, bu akam
sana haber veririm.
Daduu onu bayla selamlad ve bir sre yaklaan kervan seyret
ti. Adamlarn bazlar keli hasr apkalarnn altnda alnlarna denizcilerinkine benzer kuma bantlar takmlard. Bir esinti terlemi
hayvan ve insan kokularyla birlikte kumlar nehir yatandan aa sa
vurmaya baladnda, Daduu limana doru yrmeye balad. Halat
larn, st ste dizilmi eyalarn, lombar kapaklarnn ve kare eklinde
ki talarn arasndan dolanarak, phenin gvertesine trmand. Elin
deki listeleri st ste yerlerine yerletirdi, eyalarn toparlayp yakc
gnein altnda kalan gverteye kard ve sonra da su testilerini direk
lere balayan Sinim eaniye yardm etti. Karanlk knceye kadar
Hashmar ve Washurla birlikte sintine blmne ar ta kalplar ta
d. Geminin direi iki dzine kayn ve gemilerin zerinden mallarn
istiflendii ambarn duvarna doru uzadnda Daduu Ginilmarduka dnd.
Orgos Kashmar beni evine davet etti. Baklarn S evgilinm
aa ekilmi serenine evirdi. Sinbelaplim suskun bir vaziyette y el
kenin bir yerini yamyordu. Onun evinde daha sakin uyuyacam d
nyor. Sabah erkenden yine burada olurum.
Kaptan kalarn atp evet anlamnda ban sallad. Tamam,
olur. Btn listeleri mhrlediniz mi?
Evet. Daduu glmsedi. Qimilmarduk dikkatle onun gzlerine
bakt. Damgar Shindurrul bize vgler yadracak.
Daduu bohasn srtna att ve poyrazdan korunmak iin ina
edilmi duvarlarn ve kap kemerlerinin arasnda Kashmarn evini
bulmaya alrken gzlerini krpt. Palmiyeler rzgrn etkisiyle salla
nyordu; caddeler arasnda toz ve kum bulutlar oluuyordu. Bir hiz
metkr Daduuya kk bir oda gsterdi; Daduu iyice ykand ve
gkyznde yeniay bulunan bu gecede onbir saatten daha fazla uyudu.
Dalgalarn sesleri ve rzgrn uultusuna kadar gecenin iinden gelen
btn sesler duvarlarn ardndan, kaplardan ve kap nilerinden gee

357

rek evlere szyordu. Ahrlarda karnlar doymam eekler anryordu.

Evlerin aralk braklm kaplarndan bartlar, gller ve allm a
m tonlardaki mziin kesik kesik gelen sesi, ocuk crlamalar ve tabak-anak angrts ykseliyordu. Birok yerde yanan atein duman
savrulan tozlara karyordu. Gimilmarduk ve Daduu, dnemeli bir
caddenin rzgr almayan kuytu bir kesine doru saptlar, pis bir ba
lk kafas iin kavga eden tyleri birbirine karm iki kpei kovala
dlar, kalaslar, dallar ve hrdayan palmiye dallarndan oluan bir at
nn stne doru ilerlediler. atnn altndaki masalar ve oturma sra
lar botu, Japrann meyhanesine alan giriin yannda gaz lambalar
rzgarda sallanan perdeleri aydnlatyordu.
Garip. Belki de deil dedi Gimilmarduk. Normalde Magan
ayn Meluchha gibi olduka skcdr. Am a bir tacir gelir gelm ez bir
den ortalk enlik alanna dnveriyor.
Daduu Japrann meyhanesinin nnde durdu ve yan caddeden
gelen ayak seslerini dinlem eye balad.
Bu gece kutlamalar darda yaplmyor galiba.
Giriteki perdenin arasndan ieri szldler. Mzikle insan ses
lerinden oluan karmakark bir grlt arpt birden suratlarna. Sa
tarafta, zeminden yksekte duran bir masada oturan Orgos Kashmar
onlara el sallad.
kiyi en iyi ienler, daima kiidir diye haykrd. Gelin, ya
nma oturun dostlarm, yoksa ayakta kalacaksnz.
Kashmar masaya sert bir arap smarlad. Magann yar nfusu
ve kervanla gelen insanlarn tm, bu mekna akn etmi gibiydi. Drt
ta stunla desteklenmi tavann altnda buhar, yanm ya ve duman
aslyd. Hizmetkr kadnn biri elindeki tepsiyle kalabalk mterile
rin arasndan zorlukla gem eye alyordu. Tepsinin stndeki bar
daklar devrilecekmi gibi sallanyordu. Uzun duvarn kenarndaki sah
nede drt algc oturuyordu; davulcu stne deri gerilmi silindir ek
lindeki toprak kaplarn stne vurarak, zor bir usul alyordu. Kapla
rn kulplarndan tahta bir dzenee bal ipler geirilmiti. Kashmar
yksek sesle kaptan ve Daduuyu selamlad ve en uzun masadaki e
lenen insanlar gsterdi.

358

Alannach merkepilerini martyor. Saldr olmadan ve balar

na bir ey gelmeden geldikleri uzun yolu tamamladklar iin, bir k
ran gsterisi. Beraberinde kle kzlar getirm i... Zevkli ve neeli saat
ler bizi bekliyor.

359

25. MAGANDA BR GECE

L*

I Daduu ayaklarn srann altna ekti ve sessizce meyI hanedeki insanlarn saysn tahmin ederken yal duvara

-* yasland: Oniki dzine kadar insan olmalyd burada. Hizmeti kzlar ve kalfalar, masalara yan odalardan birinde
yanan atein stnden aldklar yemekleri, bardaklar, tes
tileri ve atein zerinden yeni alnm scak bazlamalar tayorlard.
Dilm undan gelen inci avclar, odunla ykl yk gemilerindeki Meluchhal gem iciler, balklar ve Alannachn kervanndaki silahl
adamlar, kolyelerle sslenmi Chamazil ve kz rencileri, sra sra
ipe dizdikleri beyaz dileri satmaya alan iki kpek bal avcs ve
bir grup sert kasl ta sahnenin etrafn doldurmutu. kinci algc
arada bir gzlerini ap duvardan destek alarak doruluyor ve elindeki
tahta kutuyu davulun ritmine uygun ekilde sallyordu. angrtlar,
zincirlerin birbirine arpan metalik sesleri ya da krlan cam sesleri f
kr fkr sohbetleri bak gibi kesiyor, algclarn yaknnda oturan in
sanlarn beyninde uulduyordu. Duvarlar boyunca ve nilere toplam
iki dzineden fazla, meyhaneyi l l aydnlatan bakr lambalar yer
letirilmiti.
Pek fazla deerli olmayan talarla dolu birka sand daha ala
bilir m isiniz gem iye? diye bard Kashmar ve Daduuya iaret etti.
Kaptan Daduunun soru ykl baklarn fark etti ve bayla onaylad.
Olur. Sana braktmz mcevherleri sattn m?
Byk bir ksmn. Kashmar gaga burunlu, gri kal, ak gzl
ve heybetli bir adam olan Alannacha el sallad. Adamn stnde koyu
kahverengi yn ve parlak deriden yaplm bir kyafet vard. Bilekle

360

rinde birer parmak geniliinde drt tane altn bilezik parlyordu. Ko

lunu sandaki siyah sal kadnn omuzuna dolad ve onun geni ke
ten kuma eritlerden oluan elbisesinin altndan meydana kan g
slerinin ularyla oynamaya balad. Sonra srtarak uzun san tut
tu, kadnn ban arkaya ekti ve bir kahkaha patlatarak kadnn du
daklar arasna arap dkt. Gen kle bouluyormu gibi sesler ka
rarak yutkundu; iki aznn kenarlarndan ve enesinden aalara ak
t. Elleri titriyordu. Daduu trnaklarnda, parmaklarnda, ellerinin s
tnde ve kollarnn alt ksmnda saysz noktalardan oluan koyu kr
mz izgilerin olduunu fark etti. Bu izgiler i ie gem i desenler
oluturuyordu. Parmak ular ise bu koyu maddeyle tamamen kaplan
mt. Kashmara dnd.
Alannachn kadnlar, u ellerindeki izgiler... ne anlama geliyor?
Bu geceye kadar onun kadnlarydlar. Kna yakmlar. Vcutla
rnn her yerine , dirseiyle Daduunun brne vurdu hafife. G
ne yanndan korur. Bekle ve seyret.
Avurtlar km sska bir algc, borudan oluan flt ba
nn stnde sallayarak davulun susmasn bekliyordu. O an gelince
uzun ezgiler almaya balad. Daduu kalarn att ve parmaklaryla
kulaklarn tkad. Eek karavannn sahibi masann odak noktas olm a
ya devam ediyordu; parmaklar ise hl kahverengi sal klenin bede
ninde geziniyordu. Mncklayan ellerin altnda gsleri titriyordu.
Kz sanki inler gibiydi, insan sesleri ve mziin oluturduu grlt
her laf yutuyordu. Fahieler tiz tiz kahkahalar atyor ve Alannachn
silahl adamlaryla eleniyorlard. algc eline zengin oymalarla ssl
telli bir saz ald ve sivri bir odun parasnn stnde dndrd. Parlak
renklerle boyanm kabaklar delip geen yedi tel, aadaki tahta par
kasna tutturulmutu. Ksa tellerin ince sesi adeta bardaklar atlatr gi
biydi, en byk kaban glendirdii en ndeki tellerin sesi ise insa
nn iine iliyor ve organlarn adeta titretiyordu. Mziin ezgisi hzl
ve garip bir ritimle devam etti. Daduu mzii hi beenmedi ve daya
namayacan dnmeye balad. Gimilmarduk avularn enesine
dayayarak, hi kprdamadan evresinde olup bitenleri izliyordu. Bir
kervan bekisi yerinden kalkt ve elini onun kalalarnn arasna koya

361

rak Chamazilin peinden yrmeye balad. Chamazil yar arkasna

dnd gereksiz yere glmsedi.
Gzel bir balang! Kashmar hizmet eden kzlardan birini bi
leinden yakaladnda ve bo testiyi gsterdiinde glmsemiyordu.
u koca gsl iki kz satn alaym m?
Onlar Alannachn elinden kurtarmak iin bile olsa bunu yap.
Daduu ban sallad. ok i yapan bir tacir olabilir ama uyuz eek
ler satan bir satc gibi davranyor. Katlanlr gibi deil.
Alannach kimse ona bakmad zaman kzlar rahat brakyordu.
Am a baklar onun zerinde younlanca ve o da bunu fark edince,
herkese kzlarn kendisine ait olduunu gstermek istiyordu.
Masa bardaklarla, kselerle ve yem ek artklaryla doluydu. Testi
lerin ve ekmek artklarnn arasndan bira akyordu, bunlarn arasnda
ise kle kzlarn elleri tyl rmcekler gibi dolanp duruyordu. Dadu
u nun kafasna arl bir uultu kt. algclar dur durak bilmeden
alyorlard, imdi ise borudan oluan bir Najla hznl bir at
yakyorlard. Davula her vurulduunda tavandan toz yayordu.
Her otuzuncu midyenin iinde bir inci bulurum diye bard
D ilm unlu bir adam. V e sen...
Gimilmarduk ban kaldrd ve omuzlarn ne doru kard.
Alannachm elleri masann altnda bir eyler yapyordu. Siyah sal
klenin grtlandan bir inilti ykseldi. Yere bir kse dt ve grl
tyle krld, scak orba etrafa srad, adamlar ve kadnlar crlayarak
ve kfrler savurarak saa sola kat. Jarpa koarak mutfaktan kt,
ellerini havaya sallad ve barmaya balad. Flt, tiz sesiyle bu karga
ay adeta ikiye blyordu. Kashmarn masasnn alt tarafnda, devril
mi testilerin arasnda ve yap yap birann iinde, kafalarn kollar
na dayam iki adam uyuyordu. Daduu Gimilmardukun baklarn
evirdii yne doru bakt: Tavan kirilerindeki iki byk fare srlm bir rdek bacan ekitiriyorlard, srdklar yerden akan etin su
yu karanln iine damlyordu.
Galiba sen sonuna kadar burada kalacaksn, Kashmar? diye
sordu Daduu. Tacir sknetle onun yzne bakt, sanki gzlerinde bir
eyler arar gibiydi.

362

Galiba u kahverengi saly alacam dedi tacir. Onu evim e

gtrrz. Bu gece onu alabilirsin.
Daduu derin bir nefes ald ve ikisini bitirdi: Y alnz benim a
knlm senin nezaketinden daha byk olabilir, tacir efendi dedi
sonra ksk bir sesle.
Sen benim konuumsun. Kashmar bardaklar doldurdu. Ne
olacak ki? Otuz saat sonra tekrar denizde olacaksnz.
u anda Dilmun Limannda olmamz ne kadar ok isterdim, di
ye dnd Daduu. V e Alalgerin yannda... Glmsemek iin ken
dini zorlad. Shindurrula ne kadar misafirperver olduunu anlataca
m , benim babam.
Kashmarn yzndeki ifade pek anlalr gibi deildi. Eer ko
nuklar zel kiilerse dedi abucak, bazen iyi bir ev sahibi olmak in
sann omuzuna bir yk gibi biner. Bu durumu en iyi ekilde deerlen
direlim, deil mi?
Daduu bayla onaylad ve kendini rahatsz hissetm eye balad.
Siyah sal kle artk yerinde yoktu. Alannach gzlerini kapat
mt ve kafasn duvara dayamt. Kahverengi sal klenin gsle
rini avularnda tartyordu, az arplmt, yz kaslar dall budakl
kkler gibi kabarmt. Siyah salnn kafas masann altnda kalkp
iniyordu. Altnda ate yanan zgaralardan etrafa duman yaylyordu.
Daduu bir an iin kendini tekrar frtnann ortasndaym gibi hissetti.
Bir sre sonra bu duygu sona erdi, fakat kulaklar uuldamaya devam
ediyordu. Daduu krptrarak ovuturduu gzlerinden parmaklarn
ektiinde Sihaladipa Kashmarn nnde duruyordu. Kreki Talqam, yaplacak bir i olmad ve gvertede miskin miskin oturulduu
gecelerde, kadnn hayret verici hnerlerinden sz ederdi.
Kasklarmn pahal dostu dedi Kashmar gzleri ldayarak,
dayanlmaz pahal. Bana bir iyilik yapacak msn?
Kadn gld ve ne doru eildi. Kashmar gzlerini onun salla
nan gslerine dikmiti.
Burada, arkadalarnn nnde mi? Yoksa baka bir yerde mi?
Her yerde ve derhal, memnuniyetle. Sadece kum frtnasnda olm asn,
yeter. Glmseyerek Daduuya bakt. st enesindeki dii kahve

363

rengiye yakn bir renk almt. Kashmar baklarn kadnn yziine e

virdi ve kervan liderinin olduu yere iaret etti.
Bugn deil. Alannach meziyetlerinizin tadna bakt m bari?
Kadn tiz bir kahkaha att. Evet. ok memnun kald. O hayvann
teki. Bir boa gibiydi. Kokusu da pek farkl deildi.
Bu kadar uzun bir yoldan sonra bu ok normal. Ona u irkin,
yal, kahverengi sal iin ne kadar istediini sorar msn? Uygun bir
fiyat sylerse onu palmiye bahem iin yardmc olarak almay d
nyorum.
Kadn tanrlarna senin iin duac olacaktr. Sihaladipa kalala
rn sallayarak ve dirseklerini serte kullanarak kalabaln iinden
uzun masaya doru yer at kendine.
Siyah sal kadn yine, ellerini kokulu suya daldran ve beyaz bir
bezle kurulayan Alannachn yannda oturuyordu. Adam Kashmara el
sallad. Gimilmarduk yanndaki adamn sradan kalkmasyla birlikte
kenara kayd, ayan sraya koydu ve bir gzn kapayarak Daduya bakt. O an tpk Kintharann filine benzemiti. Daduu belli be
lirsiz bir ekilde bayla onaylad. Alannach parmaklaryla bir eyler
gsteriyordu, Kashmar srtarak parmaklarn birbirine kenetledi, tek
rar brakt, dieri ise ban sallyordu. Sonunda Kashmar drt parma
n yukar kaldrd. Alannach bayla onaylad, ellerini rpt ve die
rinin bileklerine sarld. Kashmar iaret parman bkt; kervan lideri
el kol hareketiyle reddetti.
Alannach kollarn uzatt; kse, tabak ve bardaklar saa sola ite
rek kahverengi salya bir eyler syledi. Kadn dehetle ona bakt.
Daduu grtlanda bir yanma hissetti. Alannach parman bkp ma
saya vurdu ve konumadan kadna bakt. Sonra srtt ve tekrar bir ey
ler syledi. Kolye ve bileziklerinin dmlerini zm eye baladnda
kadnn parmaklan titriyordu. stnden kardklarn birbiri ardna
Alannachm eline brakyordu. Daduunun kol kaslar seirm eye ba
lad, baklar derinleti. Gzlerini dizinin yanndan kaydrd, parmak
larn haner sapndan zd, arkasna yasland ve bardana uzand.
Kahverengi sal sraya sinip kalmt. Alannachn sesi grltnn
iinde grledi.

364

algclar! Aln size bir testi dolusu iki. Hznl bir eyler a
ln. Hesabn iyi yapan dostum Orgos Kashmar, ateli Armasadiyi
elimden ekip ald. Kaybettiim eyi son bir defa grmek istiyorum.
Bizim iin dans et, deerli kadn.
Onu hadm etm eli diye fsldad Daduu. Armasadi ise ekine
rek masaya kt.
Sus! diye tslad dilerinin arasndan Kashmar ve Daduuyu
kolundan tuttu. Sen burada misafirsin, U !
Alannach gen kadnn sa ayak bileini tuttu ve fsldayarak
emirler verdi. Kadn iyice bzld ve kollarn gslerinin nnde
birletirdi. Kervan lideri ayaa kalkt, elbisesinin st ksmm oluturan
geni bantlar yakalad ve elbisesini dizlerine kadar aa ekti. Fltn
hznl arksyla kabaktan oluan arpn tnlarna adamlarn coku
dolu barmalar eklendi. Sihaladipa masann ucunda duruyordu. Da
duu yzndeki ifadeyi okuyacak durumda deildi. Armasadinin
ayaklar, dizleri ve gbei de knayla yaplm desenlerle sslenm iti.
Kadn olduu yerde bir kere dnd, dengesini zorlukla salad ve gz
lerini ayak parmaklarna dikti. Alannach yabanc bir dille ona bara
rak bir ey sylediinde ise korkudan titremeye balad. Kollarn kal
drd, gerindi, knal bileklerini ensesinde birletirdi ve yavaa olduu
yerde dans etm eye balad. Ayaklar aa kaym elbiselerine dolan
yordu. Daduu kadnn yzne bakt ve irkildi. Armasadinin bedeni
gen ve uzun yaplyd, bacaklar uzun ve omuzlar dard; alp srtna
den sa belinin ortasna kadar uzuyordu. Mziin bir an iin sustu
u bir anda Kashmar kadna yksek sesle seslendi:
Yanma gel, Armasadi. Dostumuz Alannach istedii kadar ka
hrlansn. Ona yardm et, Sihaladipa!
Kashmar szlerini bitirince Gimilmardukun yanna doru kayd.
Daduu bu iki adamn imdiye kadar karlkl tek bir laf bile etmemi
olduklarndan emindi.
Geceyi birlikte geirecein adamn yanma otur. Kadnlar Daduunun yannda durduunda, tacir Armasadiye dnerek konumaya
balad. O herkesin grebilecei gibi Alannachtan nispet kabul etm e
yecek derecede daha sevecen. Onunla konuur musun, evimin dostu?

365

Tabii ki, benim babam dedi Daduu ve iki kere ksrerek bo

azn tem izledi.
Daduu ban evirince bir an iin Ghorarti, Alalger ve Tiriqann grntleri eriyerek tek bir resim haline geldi ve Armasadinin
yzne yansd. algclar tekrar hzl bir ekilde duman ve ter kokula
rnn arasnda almaya baladklarnda, bu grntler birbirinden ayr
larak dald. Sakin ol kardeim dedi Daduu Armasadinin omuzu
na dokunarak. A msn, susadn m? Korkmana hi gerek yok!
Kadn gzlerini koca koca aarak ona bakt. Kzarm aklarnn
ortasndaki ak kahverengi gz bebeklerinde yaralanm bir hayvann
ifadesi vard. Yavaa evet anlamnda ban sallad, hibir ey anla
mam gibi duruyordu.
Yalnzca biraz orba ve ekmek. Ben... yorgunum.
Daduu kadnn salarn okad, teselli etmek iin glmsemeye
alt. Kzarm et, pre ve bira, ekmek ve her eyden nce de etli ve
iinde bitkiler bulunan scak orba smarlad. Kadn nce ekindi ama,
sonra a kalm bir insan gibi yem ee saldrd. Daduu onun barda
na bira koydu. KashmarTa Gimilmardukun gzlerini ayrmadan ken
disini izlediklerini ok iyi biliyordu. Klenin yz ifadesi biraz olsun
rahatlam grnyordu. G z pnarlar dolu dolu olmutu. Daduu ba
caklarnn st ksmn elleriyle kavrad ve parmaklarn etine batrd.
M oenshtarda SinbelaplimTe kavga ettikten sonra hissettii kadar ac
hissedince,elini gevetti.
Buras daha ok uzun srecek, efendim. Onu senin evine ve be
nim odama gtrebilir miyim? dedi Kashmarn kulana eilerek.
Keyfine bak. Kashmar hzla baklarn kaptana evirdi. tiraz
olup olmadndan emin olmalyd. Dmenciyi mi dnyorsun?
dedi ksk bir sesle.
Evet. Onu da. Sa ol, efendi Kashmar.
Daduu Gimilmarduku da selamlad ve onun baklarn doru
anladn mit etti. Armasadiyi omuzlarndan tutarak girie doru
yavaa itti. Rzgr dinmiti; arkalarndan ak havaya bir mzik tufa
nyla birlikte kt kokular yaylyordu. Yldzlar l ld, dan arka
sndan ise ay ykseliyordu. Daduu derin derin soludu, izmesindeki

366

haneri kard, sol kolunu Armasadinin omuzuna dolad ve hzla

Kashmarn evine yrd. Kashmar iyi bir adamdr dedi evin avlu
sunda kendisini gvende hissedince. u ilerideki evde birazdan uyu
yabilirsin.
Kadn ban sallad. Artk hi uyanmak istemiyorum. Bana ne
yapacaksn? diye sordu grtlaktan kan bir iveyle ve ark syler gi
bi bir ses tonuyla.
Sana istemediin hibir eyi yapmayacam, kardeim.
Daduu yatana oturdu, lambalar iin ate ald ve kadn k
ck banyoya soktu. Ta sehpann stnde su, ven otundan yaplm
sv sabun ve temiz havlular duruyordu. u knalar fralayarak v
cudundan kar dedi blm eye bir lamba yerletirerek. Ben gidip ie
cek bir eyler getireceim. Sen burada uyursun Sonra yatan iaret
ederek stndeki cppesini kaldrd. Benim adm Daduu; Alannach
ya da Kashmar deil. abuk! Ayakta uyuyakalmadan nce ykan.
Kadn bayla onaylad ve delikanlnn yanndan geerek ykan
maya gitti.
Daduu bir testi arap buldu, onu kuyu suyuyla inceltti, mutfakta
kendisine ince bir yn nlk ve sandaletler veren yal Qouri ile ko
nutu. Magana sessizlik kmt. Sivrisineklerin girmesini engelle
yen tl perdenin ardndan dalga sesleri geliyordu. Armasadi plak bir
halde rtnn altnda yatyordu. Salar slakt. Elbisesi hasr kapdaki
askda aslyd. Grnts deim i gibiydi; Daduu eline arap barda
n tututurdu: Ben bir denizciyim , bir gemide muhasiplik yapyo
rum. Otuz saat sonra limandan demir alacaz.
Dediklerine gre ailem beni kkken Alannacha satm. Ku
zeyde, uzakta, dalarn arkasnda. O yerin adn bile hatrlamyorum
artk. ok ey rendim, tm ev ilerini yapabiliyorum. Birbuuk yl
dan beri bakire deilim .
Daduu byk bir sandn stnde oturuyordu, yere bir battaniye
serdi ve mintann yuvarlayarak yastk yapt. T m bunlar, kardeim,
ben deitiremem. Ben gidinceye kadar kimse sana dokunmayacak.
Sen beni... istemiyor musun? Daduu ban sallad. Kadn ya-

367

tam ba ucuna kayd ve duvara yasland. Gz kapaklan hzla alp

kapanyordu.
Ben gidince sana neler olaca konusuna gelince... Ne yazk ki
bunu da deitiremem.
Fakirlik babasn vergi borcuna kar kzn satmaya zorlamt.
Alannachn kle evlerinde bym, mutfak ilerini, birka szck
okuma ve yazma renmiti. Bir kadn haline gelince ise Alannach
on yatana alm , hamile kalmadan ona yapacaklarn retmiti.
Onu yollad dostlan ve mterileri ise onunla yalnzca oynamlard.
taat etmedii zamanlarda ise efendisi tarafndan acmaszca krbalanmt; Alannach ona dayanlmaz aclar ektirmesine ramen, mal
nn teninde iz brakmamaya zen gstermiti. Armasadi szn ta
mamlamadan uyuyakald. Daduu byk lambay sndrd, ban
mintannn stne koydu ve yerdeki hasrlarn zerine uzand.
Gecenin yarsnda kadnn parmaklarn hissetti. Kadnn elleri
ekingen bir hareketle onun elinin evresinde doland, sonra da gizlice
yzne doru kt. Daduu kadnn parmaklarn tuttu ve esneyerek
okad. Armasadi yavaa delikanlnn yanma kayd ve omuzlarna sa
rld. Alamaktan tm bedeni sarslyordu. Bir saat boyunca uyku ile
uyanklk hali arasnda gidip geldiler. Daduu onun omuzlarn okad,
birden gznn nne Alannachn keli yz geldi ve ellerini d
nd zaman fsldayarak kadm yatana yollad. Bir sre sonra yi
ne uyand, kadnn kbus grerek saykladn duydu ve tanrlara la
net etm eye balad: Tiamat, ama, Marduk... ntu-tanrlarmn isim le
rine geldiinde birden durdu. Babil lkesinin snrlar dnda bulunu
yordu.
Ertesi sabah ykand, mutfakta yedi iti ve Armasadiye baktn
da bir lti gibi uyuduunu grd. Qotriye yeni palmiye orman klesi
iin yem ek gtrmesini rica ettikten sonra Kashmarm alm a odas
na gitti ve onu orada buldu. Tacir onu grnce kalarn kaldrd.
Evet?
Altmda cansz bir balk gibi yatt dedi Daduu ve omuzlarn
silkti. Ondan ate gibi ehvetli olmasn beklemek, palmiyelerin efen

368

disi, dorusu olduka budalalk olurdu. Umarm fiyat belli snrlar a

mamtr.
Kashmarn beklenti dolu srtmas yerini ciddi bir i adam ifade
sine brakt. Onun ehvet fkran taze bir pnar olduunu dnm
tm.
ok az kadn krbaland zaman istekli bir ekilde yatakta ar
kadalk eder. O bitkin dm. Onu rahat brak; canl olmaktan ok
l bir halde. Ona Dilmun aalarnn bakmnda grev ver. Hayatn
tamamyla senin palmiyelerine adayacaktr. Birgn sevecen bir kle
bulup, onunla senin satabilecein ocuklar yapacaktr. Kashmar, san
ki derin bir hayal krklna uram gibi kollarn at. V e imdi,
kardeim, u pek fazla deeri olmayan talar hakknda konualm.
Sen saray okulunda okudun, deil mi? Gerektii gibi hesap ya
pabildiini biliyorum. Peki ay tutulmalarn ve gne tutulmalarn da
hesaplayabiliyor musun?
Hayr. Neden soruyorsun? Daduu alnn buruturdu.
Bizim rahipciimiz de bunu yapamyor. Ama bundan sz etti.
Hammurabinin lkesindeki arkadalar ona gnein yaknda kararaca
n sylem i olmallar. O koyun kurbancs limandaki en parlak m ea
le saylmaz, ama tanrlarn iaretine gre bunun doru bir yan vardr
muhakkak.
Bilem iyorum . Daduu sandktaki talarn arasna daldrd elini.
Bunu ilk defa bugn duyuyorum. Ta Adam n kekelediklerini ve
Edubbadaki retmenlerin baz rahiplerin byle zel yeteneklere sa
hip olduklarn sylediklerini hatrlad. Tacir arkadan pek de yle
en deerli talar bir araya getirmie benzemiyor grdm kadary
la.
*

Kashmar srtt. Buna karn alacak kadar ucuz olduklarn

bilmelisin, byk tacir efendimiz!
len vaktinin ilerleyen saatlerinde Daduu arkasndaki drt ar
sand tayan onalt taycyla birlikte gemilerin yanndaki Gimilmarduka rastlad.
yi uyudun mu? Kaptan meraktan atlarcasma ona bakt. Dadu
u baklarn denizin aklarna evirdi.

369

Yalnz ve iyi uyudum. Benim yerimde olsan sen ne yapardn,

sayn babam?
Herhalde senin yaptn.
Ona parmam bile srmedim. O kadn gzel, gen ve aresiz.
Am a Alannachn kirli parmaklar hi aklmdan kmad, kaptan.
Onun srtn krbalam; ama kanayan yeri kalbi olm u. Gimilmarduk mrnde ilk defa gryormu gibi bakyordu ona. Bunlar senin
u Tiriqanna anlatrsam ban derde girer, kk dostum. Galiba ye
tikin olduun zaman ok iyi bir insan olacaksn. Belki de iyi bir kap
tan bile olursun.
Daduu tayclara sandklarn ikisini Sevgili'ye dier ikisini de
pheye yklemeleri iin talimat verdi. Belki yetikin bir Daduu
olurum, sayn babam. Yalnz ltfen olanlar A lalgere anlatma dedi
listeleri getirdikten sonra. Bugn de Kashmarn evinde kalacam.
Ona kzn cansz bir inci midyesi kadar souk olduunu syledim.
Belki de kz hrsl kar da aksini ispatlamaya alr, ne dersin?
Gimilmarduk, Sinbelaplimin yaklatn grnce glmeyi b
rakt. Sinbelaplim o iki sand nereye yerletireceklerini bilmek isti
yordu. Daduu, uyku mahmurluuyla kayklarn limandan karan ve
aklarda rzgra yakalannca yelkenlerini aan inci avclarn seyretti.
Geminin k tarafna yasland zaman kendini ok iyi hissediyordu.
Bu m eslekte daha renmesi gereken birok eyin olduuna emindi;
kimlerle i yapmamas gerektiini imdiden ok iyi biliyordu.
Arachsamnu, Kislimu ve Tebutu ve de Sabatu aylarnda Tiamat ke
sintisiz esen rzgr gneybatya gnderiyor. Sinimeani, tozlu lima
n evreleyen binay sanki bu yeri yutacak bir zelzele bekliyormuasna batan aa szd. Her gn deil; gece gndz byle olacan
syleyem eyiz. Ama Dilmuna kadar hzl yol alabileceiz.
Daduu halatlardan birini kavrad. Gemiler gsz sabah aknts
nn etkisiyle sallanyor ve halatlarn gerilmesine sebep oluyordu. Pe
ki ya sonra? Krek mi ekeceiz?
ounlukla. Aknt bize yardm eder, bununla birlikte karadan
esen rzgr da. Bir ylann izi gibi kvrml bir rotada ilerleyeceiz.

370

Sinimeani eliyle ylann kvrml izini anlatmaya alt. Kimmunun parma burnunun derinliklerinde kaybolmutu; kayklarn ve
gemilerin ince ince savrulan tozlarn altnda birbirinin pei sra su ben
dinin bittii yerin etrafndan ar ar ilerlemesini izledi. Suyun yzeyi
sabah gneinin yla bakr rengine dnm ve ince izgili gen iz
ler oluturmutu. Eer iyi hesapladysam, be gn ve be gece sonra
Dilm una varm oluruz, deil mi? diye sordu Daduu.
Yedi veya onbir gn sonra, U . Ykmz olduka ar.
Krekiler takr tukur sesler kararak kprnn stnden gem iye
bindiler. Talqam kprnn bal olduu halatlar zd ve bir Shupshumun tahtadan oluan kpry karaya ekmesini bekledi. Daduu
kaptanla dm enciye bayla iaret etti ve kreini suya indirdi. Pruva
halatn zn! dedi Gimilmarduk. Washur ve Slarishu phey\ ite
rek karadan uzaklatrmaya baladlar. Pupa halat gerilm eye balad
ve geminin burnu liman kna doru dndnde iskele babasndan
karld. Sevgili de ayn anda yola kt; gnein toz rengindeki
nn altnda glgeler ve akisler dalgalanyordu. kinci dmen krei su
ya arparak indi, kprerek karaya arpan dalga seslerine kreklerin
gcrts eklendi. Onbe dakikaya yakn krek ektikten sonra Sinim e
ani, Kimmu ve Daduu sereni yukar ektiler ve yelkenin nasl itii
ni seyrettiler.
Sancak tarafndaki plak kaya, onun karsndaki i karartc ka
yalklar, kurak adalarn alak kylar, gnler boyunca yelken ap hzl
bir ekilde ilerledikten sonra yldzlarla dolu karanln iinde beliren
yalnz kaya - Gimilmarduk ve Sinimeani belirledikleri rotay hi so
runsuz izleyebiliyorlard. stnde kular uuan kayaln yanndan
geerken Gimilmarduk yirmiyedinci defa gnein konumuna gre
ynlerini tespit etti. Gerekten de tam olarak batya doru yol alyor
lard. O zavall aday geride braktktan sonraki gecelerden birinde d
menci mrldanarak yle dedi:
Pek konukan deilsin, U. Am a M oenshtar Magandan daha
ok sevdin, deil mi?
Bunu haykrarak syleyebilirsin, Meani dedi Daduu. u
Kashmar! Alannachn yannda olduka saygdeer saylr.

371

Zalim herifin teki, deil mi? Ama Marduk adna, insann kerva
n birka ay yollarda olduu zaman, bama da byle gaddar biri gere
kir. Soyguna urad takdirde her eyini kaybeder nk.
Bu klelere hayvan gibi davranmasn gerektirmez.
Haklsn, gerektirmez. Sen kahverengi salya daha iyi davran
dn m?
Sanki kz kardeimmi gibi. Baklar kesiti. Daduu birden
duraksad; aklna Siachu geldi. Baka trl deil. Bu pek zor olmad,
nk aklm srekli Alalgerde ve D ilm undayd. V e Tiriqanda - ve
imdi yine aklm kart.
ki adamn glgesi sakince gvertenin tahta zeminine uyuyanla
rn arasna uzanyordu.
Sevgili arkalarndan dmen suyunu izleyerek geliyordu. Yalnzca
rzgrdan imi olan yelkeni grlyordu. K gvertedeki lambann
yelken bezinin arasndan szyordu. Sinimeani cevap vermeden
nce uzun sre bekledi.
Babile vardmz zaman -ki byk tehlikelerin ounu atlattk, ok ey yaam olacaz. Sheheru Mardukun zigguratn bir daha
gremeyecek. Bence aramzda en ok tecrbe edinen kii sensin.
Daduu ac ac gld. Kashmar doru syledi. Tecrbelerimizi
satacak olsaydk, bir dilenci kadar fakir olurduk.
Sen Shindurrulun parasna para kattn, U .
Daduu omuzlarn silkti ve yekeyi tutan elini deitirdi. Onun
parasna para kattm, Hammurabinin ustalarna yardm edeceim , Bab ile hi grmedikleri mallar gtryorum ve orada Sinbelaplimin
gl dostlar beni bekliyor.
Sen bunu da atlatrsn, U .
Dmenci sol yumruuyla dosta Daduunun omuzuna vurdu.
Bizim yardmmzla. Hammurabinin mhryle. V e Maganda biledi
in baltanla. Dmen suyuna tkrd. Magan birasyla dolu olan tes
tiyi kap gel.
ten bir kahkaha att. nk - Maganda daha iyi bir ey bula
mazsn.

372

Bir gn ve bir geceye yakn bir zaman sonra, karann kuzey ucunun
sislerin arasnda iskele tarafndan kaybolmasndan saatler nce sancak
tarafndan bir Dilmun gemisi yaklat. Burnu yukar kalkm, alak du
varl byke bir gem iydi. Gimilmarduk iinde bir dzine kahverengi
karaltnn olduunu grd. Balklar ya da inci avclar! Geminin
arkasnda brakt izi iaret etti. V e orada! nsan yiyenler.
Su yzeyinin hemen altnda beyaz renkli kocaman kpek balkla
r belirmiti. gen eklindeki yzgeleri dalgalan bir bak gibi kesi
yordu. Gemiler birbirlerine yeterince yaklatnda dev gibi balklar
etrafa kat.
Dilm una m gidiyorsunuz? diye sordu Sinimeani bararak.
Yaknda D ilm unun yeil sularna girmi olacaz. B iz inci avla
maya ktk.
Bana kalrsa imdilik bundan vazgein! Meani kpek balklar
nn yzgelerini iaret ediyordu. Daha ne kadar var?
Bir sonraki afaa kadar yolumuz var daha. Nereden geliyorsu
nuz?
Aralarndaki mesafe gittike daralyordu. Daduu serenin sa ta
rafnn dier tarafndan daha aada olduunu fark etti; yelkenin ekli
drt ke olmaktan ziyade gendi.
, ntudan. Meluchha zerinden ve Magandan diye bard kap
tan ve dou ynn gsterdi. Bize yol arkada olacak m snz?
Biz sizden daha hzlyz diye bard geminin dmencisi. Su
yun iindeki kayalara dikkat edin. Suya iyice gmlmsnz.
Gemimiz ar ta bloklar ve cins odunlarla ykl.
nci avclar ve phe yarm saat boyunca yan yana yol ald. D a
duu kk bir testi bira karlnda sabah tutulmu ve tem izlenm i,
buyruu ve kafas olmayan byk balk istedi. Balklar gverteden
gverteye frlatld, bira testisi ise bir krein ucuna balanarak uzatl
d. Ad Tiamat olan kk gemi yavaa uzaklamaya balad, ama d
men suyu ve garip yelkenleri uzun sre gzden kaybolmad. Gn do
umundan saat sonra her iki geminin tayfalar bulutsuz bir gky
znn altnda krek ekerek gemileri Dilm unun limanndan ieri sok
tular. Ky insanlarla tklm tklm doluydu. Gemileri limann en d

373

kesine yedee aldlar, inci avclarna ait birka kayn yanna pala
mar ile baladlar ve uzun sre gemiden limana inmek iin bir tahta
kpr aradlar.

374

26. KIYILARIN SAHBES

K gvertedeki sandn zerinde listelerin altndaki

mhr izleri, leden sonras gneinin altnda kuruma
ya braklmt. Daduunun stnde sadece kck bir
petamal vard ve vcudunun her taraf katran aac ya
yla ovulmutu. Karnn gverte duvarna bastrarak sa
koltuk altn kayor ve testiden kana kana su iiyordu. Ban yavaa
evirdi; gzleri limann ve caddelerin her kesini tarad. Zara Shurrinin deposundan ar ar toz bulutlar ykseliyordu. En ge bu za
mana kadar Alalger ntuda geri dndn duymu olmalyd. Lima
nn sonunda balklar kayklarn sahile ekiyorlar ve ters eviriyor
lard. Koyu kahverengi geminin tayfalar kuyudan doldurduklar su
testilerini gem iye, kleler ise gm renkli balklarla dolu sepetleri
ehre tayorlard. Scak btn kokular keskinletiriyordu: bozulmaya
balayan balklar, kuruyan midyeler, ac ve yosunlu sular, zift ve sn
m atelerden ykselen duman ve phe' nin ktklerinden ykseldi
i apak belli olan buhar. Gne gemideki btn nemi alp gtryor
du. Evlerin bacasndan birbirine ok yakn sim siyah yedi duman'eridi
dimdik havaya kyordu, evrelerinde ise sanki bir direin etrafnda
utyormu gibi deniz krlanglar uuuyordu. Meyhanenin parlayan
tentesinin sa tarafnda yass ekilde ina edilm i bir gemi vard. Ge
minin ba bodoslamasnn st ksmnda ldayan tanr ehreleri yer
alyordu. Bunlarn alnlarndan yarm daire eklinde kvrlm, stnde
siyah ve altn renkli halkalarn bulunduu bir olak boynuzu ykseli
yordu. Boynuz ayn bir filin dilerini andryordu. Geminin her iki ta
rafnda verev ekilde yukar kaldrlarak dizilm i onsekiz krek asly

375

d. ift direk geminin burnuna doru eim liydi, yelken gneten ko

runmak iin karaya kadar uzatlmt. Geminin burnunda uzunca bir
kulbenin stne minderler ve tenteler yaylm t. Kulbenin ats
pruvann uzants gibiydi ve tahtalarla denmiti. stnde alnlarnda
beyaz bantlar bulunan U adam duruyordu. Adamlar halatlar onaryor
du. Daduu su testisini glgeye brakt, sandaletlerini arad ve parma
yla Kimmunun omuzuna vurdu.
Oradaki gemi hakknda bir eyler biliyor musun? Kimmu hayr
anlamnda ban sallad ve elindeki fildii parasyla trnaklarn te
mizledi. Hemen dnerim dedi Daduu homurdanarak.
Dokuz geminin yanndan geerek ilerledi ve gemideki bir tayfa
gem iye kmak iin kprye ayak bastnda elini kaldrd.
Ben burada yabancym dedi Daduu. Adam elindeki ar san
d yere brakt. Onun da alnnda arkadan dm atarak balad be
yaz bir bant vard. Bu gzel gemi kime ait, dostum?
Sandn stndeki desenler Daduuya tandk gelmiti. Babilin
has el sanatyd bu. Alak pupayla karay birletiren tahta be arn
enindeydi ve kpeteden geen halatlarla salamlatrlmt.
Efendi Chaliph. Var kadn bulmak. Yarn biz gitmek, ok krek
ekm ek! dedi denizci kekeleyerek. Grtlaktan kan seslerle kelim ele
rini sraladktan sonra eildi ve sand kaldrd.
Daduu gverte kulbesinin bal bana mertekten olutuunu
grd. Nereye gidiyorsunuz?
Oradaki kara. Sancak yn, anladn? Gneydeki sahil. Byk
da arkas. ok ada, ok kum. Chaliph uzun sahilin sahibi, anladn?
Garip bir nsezi Daduunun sesini titretti. Yeni hanmefendini
zin adn biliyor musun?
Denizci sand srtna ald. Herkes tanyor. Daduunun kalbi
kt kt atmaya balad.
Ad Alalger mi? Tacirin evinden mi geldi?
Evet. A lalcherr Denizci srtarak ban sallad ve sand g
verteye tad. Daduunun ba ne dt, titreyerek ba parman
kemerine takt ve gem iye geri dnd. Direkler, serenler ve palmiye

376

aalan gznn nnde birbirine karyordu. Gzlerini krptrd,

gverteye kt ve kerpi tabletleri bir beze sardktan sonra kk san
da st ste yerletirdi. Birbuuk saat sonra Hashmarla birlikte gem i
ye gelen Gimilmarduk onu sarsarak uyandrd.
Uyan. Tra ol. Neeni taknp stne gzel bir elbise geir, U!
Zara Shurrinin dzenledii enlie gidiyoruz.
Daduu gverte kiriine tutunarak kendini yukar ekti. Terden s
rlsklam bir halde testiye sarld. A alk herif. Bana ya ekerek
glmsedi durdu ve tek bir kelime bile etmedi. Seninle konutu mu?
Testideki dinlenmi sudan bolca iti ve geri kalann bandan aa
boaltt. Alager hakknda?
Gimilmardukun batan gnein kzl yla bronz karaltlar olu
mu yz adeta bir maskeye dnt. Alalger benimle konutu. u
anda o da enlikte ve ok ge geldiim iz iin kalbi paralanyor dedi
ksk bir sesle.
Y a da iki gn erken. Daduu gvertede sendeliyordu. Ben ora
ya gitm eyeceim .
Gimilmardukun sesi sanki hanerini bir arduaz levha zerine
srtyormu gibi kyordu. Bizim le geliyorsun. Her iki mhr boy
nunda. Tra olm u ve dimdik bir halde.
Daduu yutkundu. ok fazla ey istiyorsun benden, sayn ba
bam, Fsltl sesi sanki kslm gibiydi.
Olmayacak bir ey istemiyorum, Shindurrulun sa kolu. Hammurabinin mhrn tayan adam. Daduuyu kendine ekti. Sanki
ona sarlyor gibiydi. Y oksa Sinbelaplim gibi korkak olmay m isti
yorsun? Marduk adna! Kaptan szlerine ara verdi. Sen, Sibaru, bi
rinci olarak kalacaksn. Chaliph aknzn slak kllerine omak soku
yor. Bu gece seni sandndan daha gl klacak. Yumuak tenli o
lanlarn sevgilisi olan bu adamn sefil zaferini ok grme. Dadu
unun yanan skt. Senin zaferlerin daha byk olacak. Haydi; er
keksi gzelliini ortaya kar!
Sinimeani sesini bir kadn sesi gibi incelterek geminin burnun
dan doru bard:
Suyun yeterince snm , mhr taycs. G el, serecik, gne

377

henz batmadan iyice keselen. Daduu gld ve terden slanm pe

tamalna burnunu sildi. Gzleri yanyordu.
enliin ilk yarsn, sisli bir alacakaranlkta frtnaya kar yryormu gibi geirdi. Zurri, geminin kaptan ve dmencileri, ince byk
l, ksa sandaki llelerin iki parmak kalnlnda bir altn tala top
lanm olan, kemerli burunlu, ak renk gzl, konuurken fazla hare
ket etmeyen gen bir adam: Chaliph omuzundaki geni bir kemerde
altn ilem eli knlar iinde baklar ve hanerler tayordu. Baklarn
en zarif olann kzarm eti kesmek iin kullanyordu. Hemen yannda
ise A lalger oturuyordu. Ondan yaklak oniki arn uzaklkta oturan
Daduu ise elindeki barda evirip eviriyordu. Amekharann kuvvet
li parmaklar kolunu masaya bastrdnda ban evirdi.
Artk eminim. Ulu kral Hammurabinin adamlar inanlmaz bir
nezakete sahipler. Ryalar aleminden ktn m , Daduu? Delikanl
ldayan yzklere, ak renge boyanm trnaklara, sonra da Amekharann yzne bakt. Evet. Bilindii gibi ryalar genellikle sabah
olunca sona erer. Am a hava hl karanlk. Bana kim olduunu syle
yecek misin? Sen nasl benim ismimi biliyorsan, ben de ayn ekilde
senin sadece ismini biliyorum.
A lak sesle konumalarna ramen, Daduu konutuklarnn Gimilmarduk tarafndan duyulmasna izin veriyordu. Palmiyelerin altn
da algclar vard ve mziin sesi evvelden olduu kadar yksek, ya
da evvelden olduu kadar alakt. Boynunda yedi sra iri incilerden
oluan dar bir kolye olan kadn, ban edi.
Ben Chaliphin annesiyim. A lalgerle gece boyunca konu
tuk. Senin hakknda da tabi. Kimse hakknda bu kadar ok ve bu ka
dar uzun konutuumu hatrlamyorum. Hatta olduka gururlu bir in
san olan Chaliph bile senin cesaretine hayran. Bunu biliyorum, nk
onu yirmiyedi yl boyunca ben yetitirdim.
Daduu iinin tamamen boaldn hissetti. Kadnn her sz, bu
boluu ac veren bir eyle doldurmaya balamt.
Sen her eyi biliyorsun, o her eyi biliyor, Zara Shurri her ey
hakknda konuuyor - yalnzca benim bir eyden haberim yok dedi

378

Daduu. lgisiz kaldm iin bala. Bugn glecek ve sevinle

dans edecek havada olmadm anlayabiliyor musun?
Belki Alalger her eyi biliyordur, ki bundan pheliyim. Ben on
dan daha fazlasn biliyorum, nk onun iki kat yandaym. Shurri,
seninle benim daha ok anladmz konulardan sz ediyor. Barda
n iterek Daduuya yaklatrd. Daduu barda inceltilm i arapla
doldurdu. Teekkr ederim. Olum bilmesi gerekeni biliyor, A lalger
iin hayatn bile vermeye hazr. Senin iin ise hayatndaki dierlerin
den yalnzca bir tanesi, u da var ki - Alalger Chaliphe hrmet ediyor
ve sayg duyuyor.
Kadn Daduunun gzlerine bakp glmsedi. Krkl yalarda o l
masna ramen, gzden kamayan bir gzellii vard. Sanki koca bir
ehrin sahibiymi gibi sakin bir edayla konumaya devam etti.
Alalger verimli bir sahil eridine, kayalklarn arasndaki bir va
diye ve pek ok adaya istedii ad verebilecek. Bu Chaliphin ona d
n armaan. Senin hediyen ise duyduuma gre ntudan aldn ii
yar grnen bir elbise ve talardan yaplm bir kolye olacakt. V e
imdi Daduu bana akllca bir cevap ver.
Daduu Tiriqanm mhryle oynarken buldu kendini. A kll o l
duumu kantlamaya alyorum dedi omuzlarn kaldrp geriye yas
lanarak. Susarak.. .
Alalger ve Chaliphin baklarn zerinde hissediyordu. Am ekhara gayri ihtiyari bir glmsemeyle Daduunun omuzu zerinden
bakt ve kadehini kaldrd. Daduu ban evirmemek iin kendini zor
tutuyor, damarlarndaki kann ekildiini hissediyordu.
Suskunluun kabullenme anlamna m geliyor? Yoksa yeniden
nezaketin yolunu mu buldun?
% Daduunun yzndeki glmseme birden dondu. evresindeki
insan sersemleten enlie ramen iinde bir g hissetti.
-Sayn annem- eklindeki hitap Babilde derin saygnn ifadesi
dir. Yoksa sana: efendim diye mi hitap etm eliyim ? Kt ekilde yara
lanp kanlar iinde A lalgere dndm zaman, tanrlarn bu gece iin
bize neler hazrladklarn bilebilir miydim? Yllarn verdii bilgelik
ten sz ettiine gre, hanmefendi, kendimi ne kadar kt hissettiimi

379

anlamalsn. Sen, olun ve Alalger iinizi ferah tutabilirsiniz: Gerekti

i kadar bekleyip ikimi bitireceim ve sonra da gem iye geri dnece
im. Beni bir daha grm eyeceinize yemin ederim. Bu akam saatler
ce uyanda bulunmak iin harcadn abann sonucu olarak, bu sana
yeter mi?
Amekharann glmsemesinin ardnda bir tanrnn ciddiyeti giz
liydi. Daduu Gimilmardukun kendisini tuttuunu hissetti. Olduun
yerde kalyorsun dedi kaptan kendisine ksk bir sesle. Ayn anda
Amekhara da parmaklaryla Daduunun eline dokundu:
Tam olarak deil. Birazdan Shurri ve Chaliph palmiyelerin al
tndaki kk eve ekilecekler. Dilm unla bizim ehir arasnda gemi
tamacl yaplmas iin anlayorlar. Kaptan ve dmenci Alalgeri
Rzgrlarn Soluu isimli gem iye gtrecekler. A lagere elik et. Eer
ona dokunmaya kalkarsan, bunun bedelini lm le dersin. Yalnzca
yarm saat. Sizin iin daha fazlasn yapamadm.
Daduu artk kendine hakim olamayacan hissediyordu. En az
insanla tahta zerindeki talar gibi oynayan Amekharaya hayretle
bakyordu. Glmsemesinin ardndaki katl nihayet fark etti ve e
kinerek ikisinden bir yudum ald.
Sa ol, hanmefendi dedi Daduu. Bu yaptn, istem eye hak
km olandan ok daha fazlas. Bu akam hatrlayarak glm seyece
im gn umarm yakndr.
Kadn bir eyler mrldanarak cevap verdi, fakat Daduu syle
diklerini anlayamad. Zaman ona ikence ektirmek istercesine yava
geiyordu. Gece yarsndan nce Zara Shurri konuklarn uurlad.
Yznde olduka iten, ama yerinde olmayan bir glm semeyle hafif
e Daduunun elini skmakla yetindi. Chaliphin frlatt baklar ise
Daduuya adeta bir bak gibi saplanyordu. Palmiye bahesinin giri
inde Daduu Amekharann nnde eildi.
Kocan, hanmefendi, Chaliphin babas, enlikte yoktu, deil
mi?
Yedi yldr yok zaten. Bundan dolay pek zgn deilm i gibi
konuuyordu.
Gimilmarduk derince bir soluk ald.

380

Dalgalarn ve sahillerin efendisi olan ve kalbini hemen kaptrabilecein birini biliyorum.

Belli belirsiz bir ekilde kkrdad. Gerekten mi? Kimi neri
yorsun Daduu?
kinci gemimizin dmencisi olan Sinbelaplim i, sayn annem.
Cesur, erefli ve alkan bir adam.
Onu selamlayarak tekrar ban edi. Gimilmardukun kahkahas
bahenin iinde ve kerpi duvarlarn arasnda nlyordu. Kap kemeri
nin altndaki A lalger bile dnp geriye bakt. Yirmi adm geriden ge
len Daduu limann kenarnda A lalgere yetiti ve adm sanda
durdu. Alager yavalad. Yanndaki adamlar gem iye doru yrmeye
devam ettiler. Daduu yutkundu ve kolunu uzatarak onu geriye doru
ekti.
Bu ikinci vedalamamz. ntuda hep seni dledim, canm. Seni
ve bizi hayal ettim derken buldu kendini sonra.
Biliyorum. Ben de aladm ve hayaller kurdum. kinci ve son
veda ediim iz, U , sevgilim .
Yzne ay dmt. kisi de artk yrmyor, birbirinin
yzne bakyordu. A lalgerin yanaklarndan aa gzyalar szl
yordu. Daduu ne onu, ne de kendini daha fazla yaralamayacak keli
meler sem eye alyordu; bu nedenle fsldayarak konumaya devam
etti; Alalger, birok sahilin sahibesi. Benim sana verem eyeceim her
eye sahip olacaksn.
Ben bir ey istemedim k i... Sadece seni istedim , U . Sanki Daduuyu okamak istermi gibi elini kaldrd. Parmaklar titriyordu.
imdi ise sensiz bir yerlere gidiyorum. Neden? Hibir eyi aklama
d a n bir sr szck. Alalger delikanlya bir adm daha yaklat ve
durdu. Hammurabinin vezirine syle... -sesi atallat, derin bir ne
fes ald ve Daduunun omzunun stnden geriye bakt- kadnlardan,
yani deniz krlanglarndan birka isim rendim: rmcek olan kii
Tabielmatin. Rahipler tahta ilerinden birini oturtmay planlyorlar.
Atamrum, Geshti-Unna, turashdum ve Shinmagyr. V e Nuradad. Naraditum rahibelerinden biri de onlarla birlikte; smin-Adasi. Hepsi boy
nunda gm mdugud mhrn tayor. Baka bir ey bilmiyorum.

381

Yedi isim ... Daduu i geirdi ve iine ileyen aresizlikten

kurtulmaya alt. Sanki grtlana grnmez bir el km gibi ko
numaya balad:
Awelninurtanm namna sana teekkr ederim. Kollarn her
iki yana sarktt; anszn byk bir dehete kaplm ve souk terler
dkm eye balamt. Burada olsayd seni altnlara board.
Seni ve Asm a E vini, sevgilim ... Bundan baka hibir ey iste
medim ben. Saraydaki adama unu bildir: Babildeki tapnakta rahip
ler hesaplar yapyor. Gn ortasnda gece olduu vakit am an Marduktan daha stn olacana olduka eminler. O zaman Hammurabi
ve ona sadk kalan herkes lecek. Daha fazlasn bilmiyorum.
Tanrlarn hayr zerinde olsun. Chaliphle gidiyorsun. Am a da
ima benim hayallerimde ve ryalarmda olacaksn.
Kadn ellerini yanlara sarktt. Alalgerin refakatileri ekinerek
yaklamaya baladnda Daduu geri ekilm ek istedi, ama yine de y e
rinden kmldamad. Sen ve ben Dilm unu asla unutamayacaz. Kal
bimin tapnanda senin iin daima bir ate yanacak sevgilim . Kalple
rimiz tamamen parampara olmadan gitm eliyim .
parman dudana gtrd, yanaklarn sildi ve slak par
maklarn perek A lalgere doru fledi. Alalger ayn ekilde pc
ne karlk verdi. Daduu arkasn dnd ve izmelerinin altnda g
crdayan kumu dinleyerek yrmeye balad. O zamanlar stne otu
rup zamann durmasn diledikleri duvar kalntsn buldu ve kuma
oturup kollarn dizine dayad.
Gnn ilk. yla birlikte phe'ye geri dnd ve k gvertede
ki sraya uzanp uyudu.
Shurriye sanki ilk defa karlam gibi davranyordu. Onunla
olan iini sessizce halletti. Bir sabah, gemide anlalmaz bir hava ya
da bir dizi nem siz eyler yaanrken uzaktan gelen bartlar ve d
zenli krek sesleri duydu. Geminin pruvasnda durdu, skca bir halata
tutundu ve dilerini gcrdatmaya balad. Rzgarlarn N efesi dzi
ne krekle limandan dar yol alyordu. K tarafta duran Amekharann yannda Alalger vard. Alalger elini yukar kaldrm phe'ye
doru bakyordu. Daduu ve Alalger birbirlerine baktlar, ta ki gemi

gzden kayboluncaya kadar. Daduu beyninde dnp duran karanlk

aydnlanncaya kadar bekledi. Yanna gelen Gimilmarduku belli belir
siz alglamt.
Yaralarm kanatan her ac beni vurdu. Biri bile yanmdan geip
gitmedi dedi ona. imdi daha da m gl oldum dersin kaptan?
Evet. Bu yaralar da gn gelecek kabuk balayacak, Sibaru. n
k onlar Daduunun yaralar. Hepim iz seninle gurur duyuyoruz.
Daduu dudaklarn birbirine bastrd. Sinbelaplim dnda her
kes dedi ve A lalgeri en son grd yere doru bakt uzun uzun.
Arachsamnu aynn son drt gn ve Kislimu aynn ilk yars ter d
kerek, ince hesaplar yaparak ve yekelerde saatlerce alarak geti.
Gemiler yava yava kuzeye doru yol almak iin sava veriyordu.
Aknt onlar rotalarndan karyor, batdaki karadan esen rzgr ise
douya doru srklyordu. leden nce denizden esen kuvvetli
rzgrla gne batncaya kadar kuzeybatya yol alabildiler. ki kere
kbleden esen ve etraf toz bulutuna boarak yelkenleri iiren scak
rzgra kapldlar. phe ve Sevgili, Sazlk D enizine yaklatka poy
razdan esen rzgr gittike azalyordu; en azndan Daduu yle oldu
unu dnyordu. Yarm ay sresince insan olduka yoran krek
ekme ii ona az da olsa yardm etmiti. Yorgunluktan hemen uykuya
dalyordu ve grd ryalarn hibirini de hatrlamyordu.
Souk bir frtna onlar iki kere epey kuzeybatya srklemiti.
dler, fakat iskele tarafndan esen rzgrla kuzeye doru krek
ektiklerinde ter iinde kalm srtlarnda kzgn gnei hissettiler. A l
ak, plak ve kayalk yerler belirdi nlerinde, derinliklerin azald
yerlerden uzaklaarak iskele ynnde braktlar ve temiz sularn stn*de yol almaya devam ettiler. Bir gn ve bir gece boyunca gemiler ber
rak sularn akntsyla serenler aada ve krekilerin hibir abas o l
madan kendiliinden kuzeye doru kayar gibiydi: kk dalgalarla ne
redeyse tamamen sessiz bir ekilde. Gimilmardukun yz glyordu.
Hesabn doru yapmt; rzgrn esm esini bekledii gn bekledii
olmutu. Pruva tarafnda batdan douya doru uzanarak nihayet ufuk
ta beliren sazlk duvarn grdklerinde poyraz dinmiti. Gemiler bu

383

Sazlk D enizine yaklatka Daduunun aklna Tiriqan daha ok d

m eye balamt. Alalger yreinde kara bir lt olarak kald, Ghorartiyi ise glmseyerek anyordu; Kinthara lgn ve ehvet dolu bir ge
ceydi onun iin. B abile geri gelm iti, kaln duvarlarn verdii gvene
ve tand evreye. Tiriqan huzur, sakinlik anlamna geliyordu ve ak
insan rahatlatyordu. Shindurrulun Daduudan bekledii kadar g
venilir bir insand Tiriqan. nce yz, ceylan gzleri, ince uzun par
maklar; yreinin derinliklerinde tatl bir sz hissetti ve Hashmar ge
lip krei devraldnda hl kendi kendine glmsyordu.
Nehir yukar gn yolculuktan sonra, Tebutu aynn nc gn,
iskele tarafndaki s bataklklarn zerinde byk rdek srleri g
rlmeye balad. Gneydou ve gneybat arasnda deiip duran
rzgr, sakin sularn olduu geni kanallardan srkledi. Souk bir
kum frtnasn yamurlar izledi; geilm esi imknsz sazlk orman ile
ilk, seyrek ayak otlaryla kapl krlar arasndaki dzlk kylar gm
gibi parlyordu. Daduu leden sonra gemi klavuzuna gereken para
y dem iti, stnde baldrna kadar inen cepkeni ve yer yer deri ile
kapl mintan olduu halde, geminin n ksmnda duruyordu. Ara sra
iskandil atyordu ve iki el geniliinde yukarda sis bulutlarnn stn
deki gnee bakp gzlerini krptryordu. allklarn arasndan bl
drcn srleri ykseliyordu. Gne batnca rzgr kuzeybatdan esm e
ye balayacakt. Gemi hi durmadan gcrdyor, srtnyor ve atrd
yordu. Saz kamndan yaplm balk teknesi hzla iskele tarafn
dan geip gittiler. Yelkenleri sade rlm kumatand. Daduu el sal
lad ama adamlar kaytsz bir ekilde dik dik bakmaktan baka bir dav
ranta bulunmadlar.
Durma zamanmz geldi diye bard Kimmu direin stnden.
Grnrde durabileceimiz yer yok mu henz?
Sazlklarn iine girmek zorundayz. Daduu bir ceylan srs
nn ardnda ykselen tozlarn nasl daldn izledi. u demir atp
dinlenme ii pek tekin deil.
Daduu yekelerdeki Gimil ve Meani kadar dikkatli bir ekilde k
yy inceledi. Aralarndan hurma aalan ykselen byk lgn aala-

384

nnn ardnda, iskele tarafnda Buranun Nehrinin kvrld yerde huni

eklinde bir ayrm grd. Ayn anda sazlklarn iinden para para
dalan buhar ykselip suyun stnde kayboluyordu.
Kaptan. skele tarafna iyice aktan dnn. Malu! ok iyi gr
nyor diye bard.
Meani bararak cevap verdi: Tamam. Dmdz ileri, yelkenler
aa!
phe ksa dalgalarn stnde sarsld ve salland, iskele tarafn
daki kvrma sapt ve dmenci S evgiliye dnp bardnda akntyla
yavaa dnd. Daduu iskandilin kaln kamlarn sudan ekip birbi
rinden ayrd, geminin zeminine att ve diree arpan yelkenin altndan
atlayarak krek ektii yere kotu. Gemi ayrma yaklayordu, suyun
dibindeki amurlar su stne kyor ve her iki taraftan bordaya sazlk
lardan oluan duvarlar yaklayordu. Bir ara geminin karinas amura
srtt ve gem iyi epeyce sarst. Yar bataklk olan durgun suyun en dar
ksmndaki, palmiyelerden yalnzca birka metre uzakta olan kylar
amurlu kumlarla kaplyd.
Yelkenleri indirin. Dnyoruz diye bard Gimilmarduk.
Kimmu, Hashmar!
Dmler ald, phe yarm daire eklinde dnerken yelkenler
birbirine vuruyor ve serenler atrdyordu. Geminin k gcrtyla ku
ma batt ve tekrar kurtuldu. Kimmu, Hashmar ve Daduu geminin bu
run ksmnda kfrler savurarak apa tan kaldrdlar. D eliine sok
tuklar sopa gcrdyordu. Geminin burnu kendisine sazlklarn arasn
dan bir yol at, pupas nehir aa akntya kapld. Damla eklindeki
ta arlyla suya arpt, yedi krek hareketiyle pupa tekrar karaya
yaklat. Talqam amurun iine atlad ve halat kapp ekm eye balad.
l bir aacn yanna varnca, halatn ucunu ilmik haline getirip kkle
rine geirdi. Gemiye geri dnd, tedirgin oldu ve kfretmeye balad.
Hayr! B yle deil! Dikkat et, Jarimadad! diye bard G im il
marduk. skele tarafna!
Sevgili dar ayrma olduka hzl bir ekilde girdi. Yelkenleri i
kindi ve adamlar krek ekiyorlard. Geminin n taraf kendi gem ileri
nin ba bodoslamasna doru hzla gidiyordu. Yekenin bandaki

385

adamlar yekeyi ekiyorlar ve itiyorlard, krekiler gemiyi evirmeye

alyorlard ama dnecekleri yer ok daralmt. Daduu ve Washur
krekleri emniyete aldlar; Daduu krein birini sapndan tutarak di
er gem iye dayayp ittirmeye alt. Geminin kendi gemilerine arp
masn engellem eye alyordu. Sevgili dnd ve Daduuyu geriye
doru itti. S evgili'nin pruvas phenin G z'ne arparak kayd ve
karinann yan tarafnda derin entikler at. Her gemiden de iddetli
bir gmbrt ykseldi. Sevgili dier geminin yanna yaklat ve burnu
nu kumlarn stne kard. Qamuk, Nadannu ve Teleqin tarafndan
pupaya taman apa ta suya arparak sancak tarafndaki dmenin ya
nndan bulank suyun iine gmld.
Gzel bir gnn berbat bitii denir buna. Gimilmarduk yum
ruklarn havaya savuruyordu. Hepiniz kr m oldunuz?
Hep u salak aylak yznden. Sinbelaplim Daduuyu gsteri
yordu. Neden aknt olduunu sylemedi sanki? Ben koskocaman bir
gem iyi sryorum, kk bir balk teknesini deil. Hem alacakaran
lkta en uygun yerin neresi olduu da seilm iyor!
Daduunun tepesi att ama kendini tuttu: Buranunun ne tarafa
aktn anlatmay unutmuum, kardeim. Ben iyi bir Buranundenizcisi deilim. N e yazk k i...
Sonra krei balad ve krekilerin kahkahalar arasnda yere
m eldi. ln stnde batmak zere olan gne koyu krmz bir
renk almt; geminin stne ar ar souk glgeler dyordu. kashadd ve Hashmar pupadaki fenerleri gaz yayla doldurdular ve fitille
rini yaktlar. Sharishu iinde ate yaktklar kab, kmr ve kazan
gverteye kard. Etrafa sessizlik kmt. Artk su kamlarnn di
binde ve kydaki slak kumlarn stnde dolaan hayvanlarn hrts
duyuluyordu. Kzm l tilkileri birbirleriyle dalayorlard. Daduu
yerek ellerini cppesinin uzun kollarnn iine soktu. Omuzlarn
kaldrd, bohasn geminin k tarafna gtrd ve oradaki sandn
stne brakt.
lk nbet sras benim dedi. N e zaman Babilde oluruz, Gimil?
Daduu bu koyu ok iyi hatrlyordu. Kaptan omuzlarn silkti.
Belki doum gnn gelince, kim bilir?

386

Yirmibir gn sonra m?
ans bizden yana olursa. Gimilmarduk sesini alaltt ve ba
parmayla omuzunun stnden arkasna iaret etti. Kara grmeye
grsn, hemen fkesi kabaryor.
Tayfalar gvertede yatmaya hazrlanyordu. ki geminin arasnda
iki arn kadar bir m esafe vard. Havaya odun kmrnn duman sin
miti ve kor atee damlayan su damlalar czrdayarak buharlayordu.
Havadaki buhar yava yava yerini youn sise brakt. Lambala
rn sar ve gnein ate krmzs sisin iinden geiyor ve ona renk
veriyordu. Glgeler giderek kayboluyor, palmiyeler, lgn aalar,
sazlklar karanln ve sisin iine gmlyordu. Gemiler birok sesi
yutan ykl bir bulutun ortasnda aydnlk birer adack gibiydiler.
Adamlarn tenlerine ve geminin her tahtasna souk nem vurmaya ba
lamt.
Her zamankinden birbuuk ay nce geri dndmz iin by
le diye mrldand Gimilmarduk ve yn cppesine iyice sarnd. ay
yaknda hazr olacak m Talqam?
Eer iyi su iin nehir yukar gitmek zorunda kalmasaydk, ok
tan iiyor olurdun. Bu delikte -Kimmu sylediini uygun el hareketleri
ile pekitirdi- gereinden fazla lzumsuz krek ekildi.
Kaz kafal dedi Sinbelaplim direin yanndan. Burann amur
lu olmas benim suum mu yani?
Dmenci olan ben miyim? Talqam kkr kkr gld. Ayak
parmaklarm dondu, izmelerim srlsklam. Babil surlarnn o huzur
dolu scakl nerede?
Yirmi gn ve yirmi gece sonra, Talq diye bard Daduu. O
zaman bizi sarp okayacaklar. Sen dnyadaki en iyi ama ayn zaman
da en yava asn.
Temiz suyu burada bulabilseydim...
ntudayken yetikin insanlardnz dedi Gimilmarduk. Buranuna gelince yine iinizdeki ocuk canland herhalde, yle mi?
Y iyecek ve iecekleri neredeyse hi kalmamt. Ancak gn
sonra setlerin ve kanallarn dier tarafnda erzaklarn yenileyebilecek
lerdi. Dilmundan getirdikleri deri balyalarnn, keten gmleklerinin

387

ve kklerden oluan anak m lein arasnda bulduu iki mhrl

Magan-birasyla dolu testi Daduuyu artmt. Onlarn nasl gz
den kam olduu tam bir bilmeceydi. Testileri ambar deliinden
kard ve dnceli bir ekilde k gvertedeki sanda oturdu.
Ta Adam n szleri ve bir Magan rahibinin kafa kartran ko
numas geldi aklna; yere glge drmeyen bir n iinde oturu
yordu. Dier dmencinin fkesini ve nefretini, sanki teninde bir akrep
dolayormu gibi hissedebiliyordu. izmesinin stne ve kemerine
uzand: Hanerler yerli yerinde duruyordu. Tayfalar direin dibinde
kaynayan kazann evresinde daire oluturup oturmulard. Daduu
cppesini omuzuna alarak basamaklardan aa indi.
D ilm unun meyhaneleri her nedense buradan daha scak ve daha
rahatt diye bard Tunakasu dier gemiden. yle deil mi?
Eer ok yorsan hemen suya atlayp geri yzebilirsin. Washur bakr kazann iindeki yem ei kartryordu. Yoksa BabiTde se
ni bekleyen biri mi var?
Beni neyin beklediini ok iyi biliyorum, Mardukun fkesi ad
na. Tunakasu gld ve omuzlarn silkti. Bu yzden krekleri fazla
kuvvetli ekm eye hi niyetim yok!
Sisin kzlm s gri renginin stne ay dmt. Adamlar
sessizce yiyip itiler; Gimilmarduk ve Sinimeani enelerini atrdata
atrdata esniyorlard.
Daduu battaniyeleri geminin n tarafna serdi ve gverteye gz
gezdirdi: Bombotu. Herkes geminin iinde uyuyordu. Kardaki ge
minin k tarafnda yere kp burnunu kartran Nadannuya gz at
t. G ece nehir kysnn ve gemilerin stn sessizlik, souk ve sakin
likle rtmt.
G ece yarsndan sonra sabaha kar bir vakitte birinin inlemeleri
duyuldu. Sonra Daduu sanki biri boazlanyormu gibi sesler duyma
ya balad, peindense bouk bir lk. S evg ilid e k i adamlardan biri
kbustan uyand. Tahtalar gcrdyordu, birinin i geirdiini duydu ve
sonra slak tahtalarn stnde ayak sesleri duyulmaya balad. Ambar
deliinden dar Sinbelaplimin glgesi szld, ellerinde uzun azl

388

hanerler vard. Sallanarak ve anlalmaz bir eyler mrldanarak g

vertede yrmeye balad.
Daduu silkindi ve hemen yar uykudan uyand. Dm enciyi tand
ve hrltl sesini duydu. Sinbelaplim sanki bir uyurgezer gibi yryor
du. Tamamen plak bir haldeydi, her admda daha da hzlanyordu.
S evgilinin burnuna gelince durdu ve kollarn kaldrd. Yznde ge
irdii cinnetin souk ifadesi vard. Azndan kprck kem iine ka
dar salya akmt. A z kenarlarn aa doru ekmiti. Hrldayarak
nefes ald, derince iini ekti, geriden hz alarak gverte duvarlar ve
aradaki kara sular stnden kar geminin k gvertesine atlad. I
n geldii yne dikti gzlerini. Daduu baltasn gverte duvarna da
yad. Grdklerine bir trl inanamyordu ama eli sanki ona ait deil
mi gibi kendiliinden izmesindeki hanere gitti. Sinbelaplim titre
m eye balad, kaslar gerildi. Bedeni batan aa ter iindeydi ve so
uktan rpermiti.
Sislerin iinden hilal ykselmiti. Sinbelaplimin kollar hedefsiz
ce havada saa sola sallanyordu. Gverte birden hareketlendi: Ambar
deliklerinden kafalar ykseldi. Sinbelaplim barmaya balad, bir
hayvan gibi uluyordu, bu seslerin arasnda ise yine bir eyler mrlda
nyordu.
Barts sazlklarn arasndaki kular rktmt. Kular gem i
nin stnde akn akn saa sola uumaya balamt. Sibitnigalliavvelshamma diye baz szckler duydu Daduu iniltilerin arasnda.
Sinbelaplimin kocaman alm gzleri gvertede dmann aryor
du. Sakalndan kan ve sar kpkler damlyordu. Daduuyu grd, s
tne atlad ve eildi. Elindeki hanerlerin ular tahtalara srtt.
*
Daduu sol eliyle kemerindeki kndan haneri ekip kard. Sin
belaplim direin yanna ulat ve slak tahtalarn stnde kayarak ken
dini ne att. Daduunun kolu hzla aa indi. Hanerler angrtyla
birbirine arpt. Sinbelaplim soluksuz kald ve hrldayarak derin bir
nefes ald. Tekrar hz alp hanerini Daduuya frlatt. Daduu yana
srad ve karanln iine doru kayd. Haner uultuyla omuzunun
yanndan geti, sert ve kuru sazlarn iine sapland. Aweliturashdumnigalli! dmenci Daduunun stne srad. Daduu kendisini sald

389

rdan koluyla korudu ve k gverteden aa atlad. Kimmu ve Gimil

marduk lombardan yukar trmandlar ve balarn onlardan tarafa e
virdiler. Bilei kanayan Sinbelaplim uar gibi saa sola zplayp duru
yordu. Dmann tekrar grdnde bararak, hrlayarak, bir eyler
mrldanarak bir halata tutundu, direin yaknlarna atlad. Haneri
Daduunun karsnda ldyordu. Daduu hanerini savurarak Sinbelaplim in st bacan yaralad. Ayn anda dier hanerle grtlan he
def ald. Ban kabzas grltyle diree arpt. Gimilmardukun se
si aslan kkremesine benziyordu. Sin! Delirdin mi sen? Jari! U u l
drecek!
Adamlar uykulu gzlerle bir bir gverteye kmaya, onlar uyan
dran eyin ne olduunu renmeye baladlar. Bedeni kan damlala
rndan oluan garip desenler iinde olan Sinbelaplim baryor, gl
yor ve kkrdyordu. Saldryormu gibi davranp Daduunun pruvaya
doru ekilm esini salad. Bir saa bir sola srayp duruyor, ba
saplamaya alyor, havay yukardan aa kesiyor ve inanlmaz a
buk davranyordu. Daduu slak bir halat kavrad, gverte duvarnn
stnde birka adm ilerledi ve Sinbelaplim in arkasna geti.
Seni ldrecek, U. Sana?.. dedi Kimmu inler gibi bir sesle:
Kaptan iki krekiyi kollarndan tutarak durdurdu.
Unut bunu dedi Daduu. Dmenci hanerini yukardan aa
sallad. Daduu onun dirseine vurdu. Hanerin bronz ucu gcrtyla
gverte duvarna girdi. Daduu onun bileini bkt ve hanerin kabza
syla Sinin grtlana bir darbe indirdi. Hiddetli bir darbe kolunu ke
nara savurdu. Dmenci soluk solua haneri tahtadan ekerek havaya
srad. Hashmar parmak ularnda sallanp duruyor, ban kabzas
omuzuna gelecek ekilde ucundan tutuyordu. Bu benim m eselem ,
Hash! diye bard Daduu.
Sinbelaplim Daduunun hemen yannda ayaklarn yere arpt,
yayland, saa sola zplad ve elindeki silah apraz ekilde havaya sal
lad. Daduuya isabet eden haner baldrn yaralamt. Daduu yara
larn gryor ama acy hissetmiyordu. Dmencinin ensesine kuvvetli
bir darbe indirdi. Sinbelaplim sarsldysa da kendisini abuk toparlad

390

ve kar saldrya geti. Direin evresinde tkezleyerek dnyorlard.

Denizciler dmencinin iine eytan girdiine, Daduuyu ldrmek is
tediine eminlerdi artk. Onun hrldayarak soluk al ve ulumas dle
rini koparmt. Daduu hanerini frlatt. Hanerin ucu dmencinin
omuzuyla gsnn arasna drt parmak kadar sapland. Daduu bir
hamleyle yine k gverteye srad ve ift tarafl baltasn kaldrd.
Dmencinin barmalarn duyunca bu kavgay kaybetm eyeceini an
lamt. Sinbelaplim haneri omuzundan kard, havaya att ve yaka
lar yakalamaz Daduuya doru frlatt. Silahn sap Daduunun ka
burgasna arparak ngrtyla gverteye dt.
Daduu haneri yerden kaldrp kenara ekildi. Sinbelaplim in
mrltlarnda yine isimler duyuyordu.
Bir sre birbirlerini kovaladlar, uuldayarak stlerine gelen han
erden ve darbelerden syrldlar, eilip doruldular, sendelediler ve
kaydlar. Daduunun baltas parlayarak havada yarm daireler iziyor
du. Sinbelaplim iki halata tutunarak k gverteden aa salland, ba
caklarn uzatarak kendisini Daduunun stne doru savurdu ve ha
latlar stne sallad. Daduu geriye doru yatt, yukar srad ve bal
tasn apraz bir ekilde yukar sallad.
Baltann keskin ucu Sinbelaplim e isabet etti. Dmencinin boy
nundan siyah kanlar fkrmaya balamt. Adamn grtlandan bo
uk bir inlem e ykseldi. Bir elini alan yaraya, dierini ise kasklar
na gtrd. Bir an iin ayakta kaldysa da, yalpalayarak yere ylmas
fazla srmedi. Giderek byyen bir kan glnn ortasna yklmt.
Daduu baltay indirdi ve diree yasland. Gzlerini yumdu ve her ya
nn kaplayan yorgunluu hissetmemeye alt. Gc iyice azaldnda sendelem eye balad. Omuzlarn saran kollar hissetti, baklarn
kaldrdnda Gimilmardukun konutuunu duydu.
Mardukun fkesi! Elini sallad. Tanrlar onu cinnete boarak
ldrd. Hashmar Daduunun yzn sildi. Islak bez souktu ve ona
kendine gelm esi iin yardm ediyordu. Stma m oldun? Tir tir titri
yorsun... Uzun ve nefret dolu bir arknn son ktasyd bu. Gerekten
de mmkn olan her yolu denedi.
Hepimiz olanlarn tanyz. Sinim eaninin sesi memnun ol-

391

mu gibiydi. Geceleri mezar kazmaktan hi holanmam. ncilerini

kim alacak?
Hashmar alsn ve Sibit N igalliye versin. Gimilmarduk Daduu yu geminin arka tarafna ekti ve yerdeki kanlarla cesede basmamaya zen gsterdi. Ben byle bir son beklemiyordum. Tanrlar by
le olmasn istem i... Gemideki dmann ld artk
Daduu slak battaniyelere oturmu hi konumadan baltann kes
kin ularn temizliyordu. Ba ne eikti. W ashurun bardandan bir
yudum ald. Bu arada Talqam gvertedeki kanlar temizliyordu. Hash
mar Sinbelaplim in kulaklarndaki iki altn kpeyle sekiz Dilmun inci
sini kesip kard ve Daduuya gtrd. Daduu anlamszca kpelere
bakt.
Kynn yumuak topranda ayn Sheheruya yapm olduklar
gibi bir ukur kazdlar. Sinbelaplim in cesedini bir battaniyeye sararak
karaya kardlar ve ukura yerletirerek zerini iki arn yksekliin
de kum ve amurla rttler. Herkesin uykusu kamt. nceki akam
piirilmi olan ac ay sttlar ve iine kf kokulu pide banarak iti
ler. afak henz skm eye baladnda Daduu nihayet rtlerin altn
da uykuya dalmt. Tayfalar vakit kaybetmeden apa tan amurlu
zeminden yukar ektiler. S evg ilin in iskele tarafndaki dmene ikinci
dmenci olan kashadd gemiti.
ki gemi k gneinin ve ku tylerine benzer ince bulutlarla do
lu donuk mavi bir gkyznn altnda, yeni yaplm duvarlarn ve
setlerin yanndan geerek Uruk ehrine doru yol alyordu. Geen her
saatle birlikte muazzam bir almann rnleri seriliyordu gzler n
ne. Daduunun uzun bir aradan sonra tekrar grd kanallarn s
tndeki yamalar yem yeildi, bitkiler koyun srleri tarafndan yen
miti; kesik koni eklindeki birok tepede beyaz evler ve ahrlar vard.
S sularn iinden yksee blmeleri ayran tahta srgler ykseli
yordu. Gkyznde byk ku srleri siyah desenler oluturuyordu,
batdaki lden gelen kahverengi ve sar toz bulutlar nehrin, kanalla
rn ve ovann zerinde dans ediyordu.
Bu gece son defa Shindurrulun bakrlarn ve gmlerini har

392

cayacaz. Gimilmarduk souktan donmu ellerini hohlad. O kt

gecenin oktan gem iin bataklnda battn syleyebilir m iyiz?
Galiba ancak Sinbelaplim i beni ldrmeye iten ve cinnet geir
mesine neden olan sebepleri rendiimiz zaman. V e u saygdeer
yal rahibin bu ite oynad rol rendiim iz zam an...
Kuzeybatda yamur bulutlar birikiyordu. Nehirden aa saman
la, yer sakzyla, talarla ve odunla ykl saysz kayk geliyordu.
Adamlar srekli gem ilere doru bakp el sallyorlard; denizciler de bu
hareketlerine ayn ekilde yant veriyor, birbirlerine bararak akalar
yapyorlard. Gimilmardukun baklar Uruk ehrinin zerindeki ba
calardan kan ince dumanlar takip ediyordu.
Hammurabi btn sorularn cevabn verecek, U. Tapmaktaki
rahiplere hakettiklerini verir ama gittike agzl olmalarna da kolay
kolay izin vermez. Avvelshammash gerekten Sinbelaplimin olu mu?
turashdum o geni kalal Sibit N igalliyle yatyor mu? Y oksa o rahip
olunun senin yerine gem esini mi istiyor? S in in geirdii cinnet...
Bence gvensizlik, kskanlk ve haset kalbini parampara etti. Kanal
giriindeki palmiyelere ve keli evlere iaret eden Hashmara bakp
ban sallad. Galiba ona ne olduunu biliyorum. ntudan beri hasta
ln bastrd. Bana kalrsa ona senin lmen gerektiini sylediler ve
bu emrin bizzat Marduktan geldiini sylediler. Ya da buna benzer
bir e y ...
Arkalarndan kendilerini takip eden geminin pruvasna doru el
sallad ve sancak ynn gsterdi. Kulaklar nlatan bir slkla cevap
geldi.
ShindurruFun evine gidince her eyi sakin sakin konuuruz.
Urukda deil. Babilde.
Nasl istersen, sayn babam. Daduu silkindi ve elini koltuk al
tna sktrd. Bugn scak suyla ykanacaz ve kzarm yal et y i
y eceiz.
V e de testi testi siyah bira ieceiz..Urukun iyi birasn...
Gemiler kanal giriinin yanndan getiler, serenler indirildi, aknt
biraz da krek yardmyla gemilerin geni kanala girmesini salad.
Sakin suda duvarlarn, palmiyelerin, lgn aalarnn ve geminin bor

393

dasnn yansmalar grnyordu. Yedi aydan beri ilk defa Daduu an

latmas zor olan bir karmdan oluan bir ehre kendini bu kadar ya
kn hissetmiti. lk defa bir ehir ona B abili anmsatyordu.

394

27. KRALIN MHR TAIYICISI

Daduu ayan kol kalnlndaki halata bast, em niyet

halatnn dmn kuvvetlice ekti ve doruldu. Gimilmarduk sanki her iki omzunda birer olak tayormu gi
bi knyordu. Bitti. Bu kadar. Yolculuum uz sona erdi,
Sere. lerin byk bir ksm imdi sana ait.
Kprden geerek Karuma kt. Gemilerin nnde oniki dzine
kadar kadn ve erkek bekleiyordu. Daduu gzleriyle Tiriqan ve Shindurulu arad. Taciri ilk bakta fark etmiti; adam byk bir sevinle
Gimilmarduk ve Sinim eaniye sarlm, olduu yerde hoplayp zpl
yordu. Tiriqan ise Shindurulun hemen yannda duruyordu. Kollarn
yukar kaldrmt. Biraz deim i gibi grnyordu; yz krmz el
bisesinin bal iinde olduka ince duruyordu. Koca meydan Shindurrulun kahkahalar ve ikinci kprnn grltyle karaya atlmas
nn sesiyle nlyordu. Hashmar ve Talqam karaya kmak iin kullan
dklar tahtay sallanmamas iin iplerle sabitletirdiler, Daduu k g
verteden atlayp Tiriqana doru kotu ve kadnn ellerini tuttu. Par
maklar scackt. Tiriqan glmsyordu ama gzleri dolu doluydu.
Daduu onun yzne baktnda rkmekten kendini alamad: Kadnn
gzlerinden akan yalar yanaklarnn altnda yol yol izler oluturmu
tu. Bu iaretler yakn birinin ld ve o kiinin yasta olduunu anlat
yordu; kollarnn st ksmndaki sar bantlar gibi bu da bir Nippur ade
tiydi.
Sevgilim dedi Daduu ksk bir sesle. Ben buradaym. Hayat
taym. Yalnzca birka yara izi aldm, o kadar. Alama, Tiril..

395

Kollaryla kadna sarld ve onu kendisine ekti. Bu arada Tiriqann bal dm, skca taranp rd salar omuzuna dkl
mt.
Bir daha hibir yere gidem ezsin dedi sesini hafife ykselterek.
O kadar ok ey oldu k i... Yanaklarndan aa yalar szlyordu.
Kk olum ld. Atelendi, U. ay nce Namatum hayata veda
etti. Shindurrul bana ok destek oldu, aclarm hafifletti.
Daduu kadnn gz yalarn sildi ve onu pt, elini tuttu,
adm ilerleyerek Shindurrulun yanna gitti. Shindurrulun heyecanl
laf kalabal Daduuyu grnce anszn kesildi. Delikanlnn omuz
larna yaparak onu iddetle sarsmaya balad.
Sibaru! Neredeyse birbuuk ay erken geldiniz. Marduk adna!
Nasl da deimisin! Tiri! uraya bak! Sevgilin denizlerin stnde
tam bir erkek olmu. Olum, seni, hepinizi tekrar grmek ok gzel.
Gimil bana sadece kelim e syledi: Altn, zenginlik ve baar. Bu
kak ihtiyarn nasl duygulandn anlatam am ...
Yanak yanaa verip birbirlerinin bileklerini sktlar. Shindurrul
hi deim em iti. Yznden salk, honutluk ve coku okunuyordu.
Daduu byk sur kapsndaki nbetilerin Redumunael sallayp, ko
lunu Tiriqann omuzuna dolad.
Hepimiz ayn eyleri hissediyoruz, sayn babam dedi Daduu
ve phe'ye bakarak ban edi. nanlmaz eyler grdk. Anlatacak
ok eyim var. Grdn gibi gemilerle birlikte sa salim dnmeyi
baardk: Tanrlarn yz devaml glm olmal. Sinbelaplimin ha
yatn kaybettiini oktan renmisindir. Shindurrul bayla evet an
lamna gelen bir hareket yapt; dudaklarnn evresinde derin izgiler
olutu. Btn mallar hasarsz ve hepsi de olduka deerli. sinden
getirdiiniz testi arap dnda, hepsinin depoya tanmasn bekle
yeceim . Sonra, ey tacirlerin en zengini, - Shindurrul glm eye bala
d- len olmu olacak. Akamn ilerlemi saatlerinde o gzel evinde
oturacaz ve sabaha kadar konuacaz. Shaduq?
Malu, benim serem. Aslnda Kartal demem gerekir. Senin
iin zor oldu mu?
Daduu omuzlarn silkti. Gemilerin yanna bir grup Shupshum

396

yaklat. Her eyden olduka bol vard, Shindurrul. Gzel ve mthi,

korkun ve tehlikeli, yeni ve garip. V e ok uzun srd.
Evet. Onbuuk aydan fazla. Gel Tiiqan. Onun iin banyoyu ha
zrla, geri kalan ben hallederim. Her zamanki gibi hzl ve gvenilir
bir ek ild e...
Kalabaln iinden iti kak hamallarn idarecilerine doru yak
lat. Daduu Tiriqann baln tekrar kafasna geirdi. kimiz iin
yiyecek bir eyler al dedi sessizce. Yaknda gemiler boalm ola
cak, sevgilim . O zaman bir testi arapla yanma geleceim .
Tamam, U . Birlikte olacaz, deil mi?
Daduu onun avularnn iini pt. Huzur ve ehvet dolu ola
rak. Sk sk ve uzun uzun, Tiri.
Tiriqan glm sedi, parmaklarn gsne yaslarken uuan giysi
siyle hzla Shindurrulun peinden yrd. Dadunun baklar yuka
rdan aa duvarlarda, limann iinde, merdivenlerin stnde gezindi.
Sonra yavaa k gverteye gitti. Hashmara tabletlerle dolu sandkla
r, arap testilerini ve kendine ait olan dier eyalar yk odasndan tatt.
A ltnz ve benimle yedi yldzdan oluan takm dedi mhrl
testiyi gstererek. Bununla birka gn sonra gzelce kafalar ekece
iz. Hepinizi davet ediyorum.
Hashmar omuz kaslarn gerdi. Nerede? Limanda m?
ShindurruTun saraynn yanndaki kk evimde. Haydi baka
lm! imdi de Shupshumlara eyalar tattralm.
Her iki geminin tamamen boaltlmas tam yedi saat srd. Taan
su rhtm duvarnn iki arn stne iz brakmt. Daduu adamlara g
m paralar datt ve araplar deiik eve yollad. Shindurrula
steleri verdi, baltasn kemerine takt, gemilerin arasnda bir oraya bir
buraya kouturan Sinimeani, Jarimadad ve Gimilmardukla, sonra da
dier dostlaryla vedalat. Sur kapsna kan merdivenin son-basama
nda durdu ve arkasn dnd. phe nin Gz sakin ve em niyette g
rnyordu. Gverte kapaklar kapatlmt ve gemilerin rhtma ba
landklar halatlar geriliyordu. ine garip bir his dodu; henz
sknetle dnmeyi beceremiyordu. Sanki dnceleri de kendisi gi
bi sarhotu. Aniden pek ok ey deim i, gemilerin aslnda kk ve

397

zavall tahta paralar olduunu ancak imdi fark etmiti. Sand bir
omuzundan dierine ald ve yrmeye balad. Tiriqann dkknna
varncaya kadar yzndeki gururlu glmseme hi silinmedi.
Tiriqann iaret parma Daduunun yanm tenindeki yara izlerinin
stnde geziniyordu. Daduu kollarm ensesinde kavuturdu ve yataa
uzand. Tiriqan salarn kulaklarnn stnden balad, deri ipe d
m att ve masadaki bardaklar toplad. Gzlerinin altndaki siyah
izgileri ykamt.
Bu yara izleri D ilm unda oldu, ehvetin prensesi dedi Daduu
derin bir nefes alarak. G ece yars elinde ift haner olan bir adam
zerime saldrd. Bunlar da sivrisinekler yapt. Dizlerimin stndeki
ler ise Sinbelaplim in eseri. Yanl grmyorum, deil mi? Sen zayf
lamsn, T iri... Kadnn kalalarn okad. V e daha da gzellem i
sin.
U dedi kadn fsldayarak, uzun aylar geti. Edubbadaki bir
retmen bana okuma yazma retti. Shindurrul bana tpk bir baba
gibi davrand.
Daduu scak duvara yasland ve bandan geenleri anlatmaya
balamak istedi. Fakat Tiriqan iki elini birden kaldrarak szn bitir
mek istediini belirtti.
Kadn bacaklarn altna alarak Daduunun nne oturdu ve elle
rini onun omuzlarna koydu. V e sonra Namatum hastaland. Hibir
ey yem ez oldu, teni kuru ve ok scakt, yalnzca alad, sadece st,
su ve az miktarda ay iti. Kalp atlar gittike zayflad ve bir len
tmyle durdu.
Tiriqan alnn Daduunun omuzuna yaslamt. Seni skca sara
cam imdi dedi Daduu. V e elimden geldii kadar teselli edece
im. Daduu parmaklarn Tiriqann salar arasndan geirdi. Ben
iyi bir tacir oldum. Verdiin kemerlerin tmn sattm. Heybetli
adamlar takyorlar onlar imdi, hatta ntuda bile. Shindurrula gitme
vakti geldi mi?
Tiriqan dilini Daduunun kulak m em esinde gezdiriyordu. Y ete
rince zamanmz var, U . ini ekerek geriye yasland. Tekrar ya

398

nmda olman ok gzel sevgilim . Scak odada yatacaz, sevieceiz

ve sen bana yaadn her eyi anlatacaksn, deil mi?
Yalnzca gzel gnleri. Daduu kadnn gsn ptli.
Daduu Tiriqanin cppesini omuzlarndan tutuyordu, nemli ve souk
rzgr bal Tiriqanin boynuna yaptryordu.
Hogeldin, Damgar Daduu. Evini oktan hazrladk dedi kap
y aan yal kle.
Teekkr ederim, dostum.
Yal kle zerlerindeki slak ve souk cppleri ald. Daduu ha
vay koklad; o an tekrar Shindurrulun evinin kokusunu anmsamt.
Kzlar bymt. Makani onu kendine ekti ve yanan skt. Kadn
sanki hi yalanmamt. Shindurrul perdeyi kenara ekti: alkan
sa kolu sayesinde keyfi yerinde olan Shindurrulun yanma gelin...
Masa hazr. Awelninurtanin ula yanna geldi mi?
Hayr. Saraydakilerin ok mu acelesi var?
Bu gece artk kimse gelm ez herhalde. Oturun.
Daduu ertesi gn ulaklar tarafndan ziyaret edilecekti. G elm ezse
SuqqalmachTa konumalyd. Byk masaya ak renkli bir rt seril
miti. Shindurrul sol elini kaldrd ve parmaklarnn ucunu gsterdi.
Gm manonlar ldyordu. Yarn veya yarndan sonra V ezir
Avvelninurtann yanna gideceksin. Su setleri ustalarnn kulland u
kseyi, setlerde alan akll iilere gsterecekmisin. Hkmdarm
zn mhrn geri ver ve rahipleri dn. Ulu Hammurabi seni byk
ihtimalle sarayna alacaktr. Shindurrul ellerini Daduu ve Tiriqanin
koluna koydu. ok hzl konuup gevezelik ediyorum. Listeleri yle
bir gzden geirdim. ncelikle...
Arkasn dnd, bir blm eye yneldi ve Tiriqanm nndeki dolu
kselerin ve testilerin arasna bir kese koydu. Kk bir fark. Belli
belirsiz gld. Dkknndan verdiin ve Daduunun satt saysz
deri kordon ve o harika kemerler iin, Tiri. Kendine birka dzine i
lenmemi deri, bir sr boncuk ve bakr kemer tokas alabilirsin.
Teekkr ederim, Shindurrul. Haksz bir ey yapmyor muyuz?

399

Yani Hammurabinin hizmetkrlar her paray saydklar iin demek

istiyorum.
Hammurabi bunu dikkate almaz. Her*tacirin sarayla birlikte iyi
kazanmas gerektiini biliyor. nk bilindii gibi gemiler ve krek
iler adeta para yutuyorlar, kaptan ve muhasiplerden hi bahsetmeye
gerek yok.
O zaman tamam. Kesenin kordonunu kemerine balad. Su
bendi ustalarna ne gstermen gerekiyor?
Y iyip ierlerken Daduu M oenshtar evresindeki tarlalardan, su
yollarndan ve kanallardan, G uln stnde yapt uzun yolculuktan,
yksek kurulun daha ok bronz aletler istediinden sz etti. Yukar
ehrin binalarn, kuyularn ve atk su ukurlarn tarif etti, sarayda
denenmesi iin baharat frnclara, alara ve kasaplara denetmek
iin nasl giriimde bulunduunu anlatt. Shindurrul omuzlarn kaldr
d. Y al ngurakak bana asla Girsa, Qorpher ve Zemerisho hakkn
da herhangi bir ey anlatmad dedi homurdanarak. Cauj hakknda da.
Belki bunlar asla bir ticaret mal olm az dedi Daduu. Bir de
iek gibi allarda yetien ynlerden yaplan elbiseler hakknda bir
ey okudun mu?
Evet. Bu konuyu yarn konualm, U .
Tacir duvarn iine rlm olan masann stn iaret etti. Tab
letler yan yana dizilm i kmeler halinde masann stne yerletiril
miti. Topraktan yaplm kpler ve arlklarla desteklenmiti.
Awelninurtaya ntuda bizden daha iyi kanal ve su setleri yap
madklarn syleyeceim . Kral Hammurabinin oradan adam getirme
sine gerek yok. Am a bu ayar ksesi biz Karabalarn ok iine yara
yacak.
Shindurrul bu konular brakmas iin elini sallad. Kafamn ii
karmakark oldu. Bunlar sarayda anlat. Sen benim listelerimi tuttun,
ben de Asm a E vinden elde edilen rnle senin iin krl iler yaptm.
imdi bize D ilm unda yaadn saldry anlatacaksn. ncs olu
yor, deil mi?
Evet. Fakat sonuncusu deil. Daduu o gece nasl dvtn
ve Zara Shurrinin klesi tarafndan nasl iyiletirildiini anlatt. Ma-

400

gandaki kehanette bulunan rahiplerden, Ta Adamdan ve Moenshtardaki zehirli biradan sz etti. Khinler gerei sylem i dedi
sonunda alak sesle. Sazlklarn arasnda, sisli bir yerde Sinbelaplim le dvmek zorunda kaldm. Krekiler Sibit Nigalli, A welsham mash ve turashdum hakkndaki sylentileri aratracaklarna sz ver
diler. rlplak bir halde birden ay mn altnda belirdiinde akln
tamamen yitirmiti. . .
Makani omuzlarn silkti ve eliyle reddeden bir hareket yapt.
Jarimadad ve Gimilmarduktan biliyoruz. Dostluk bir gn srer, nef
ret ise daima.
Kaptan Gimil gerekten senin en iyi adamn, Shindurrul. Daduu kendi bardana ve Tiriqann bardana tekrar bira doldurdu. O
her zaman doru olan dnyor, sylyor ve yapyor. Yzlerce kez
aklszca hareket etmemi nledi. Sadece beni deil. Daduu esnedi.
Bugn evimde uyuyabilir miyim? Tiriyle birlikte?
Shindurrul bayla onaylad. Tabii ki, U. G im ile yeterince g
m vereceim; o altn deerinde bir adam. Evine gidince sakn rk
me. eride baz deiiklikler yapld. Sanrm yarn leden sonra ve
zir seninle konumak ister.
Syle bakalm U , ryalarn hl renksiz mi? diye sordu merak
la ve gz krpt.
Daduu Tiriqanm parmak ularn pt: Artk ryalarmn yan
sra, duygularm da ok daha renkli ve zengin. V e belki tecrbelerim
bile ok daha fazla.
Gzel kokularn olduu cadde olduka canszd. Shindurrul eve
yeni bir kap taktrm ve neredeyse tm odalar geniletmiti; ayrca
yadndaki dar evi satn alp Daduununkine katmt. Duvarlarda
mineden ykselen havann dolat havalandrma kanallar vard. Daduunun imdi bir de alm a odas vard. Bununla birlikte daha b
yk bir oturma odas ve frnlanm tulalardan yaplm , baz yerleri
srlanm ve boyanm plakalarla sslenmi bir de banyo sahibi olm u
tu. Bakr bir kazann altnda gaz ya yanyordu. Her yer surwa ve bal
mumu kokuyordu. Tiriqan ellerini rparak odalarn iinde dnd. Da
duu onu cppesinden yakalad ve glerek:

401

Neredeyse senin evin kadar scak ve gzel dedi. Miihr boy

nundan kard ve kirli deri kordonunu koklayarak kontrol etti.
Sana yenisini yaparm diye fsldad Tiriqan. Sylemedi de
me: Shindurrul seni ok seviyor. V e seni sevdii iin beni de seviyor.
Bu kadar basit.
Burada ve Babilde sanki her ey daha basitlemi, sevgilim .
Tiriqan kendisini yataa brakt ve Daduu izmelerini karrken ayak
parmaklarn oynatt. Galiba biraz sarho oldum. Bu gece a ellerime
kar koymak, senin iin pek de kolay olmayacak.
Tiriqan kkrdayarak elbisesini stnden syrd: Bir an bile kar
koymay dnmyorum zaten ...
Daduu baz lambalarn fitillerini gazyana batrarak sndrd
ve keten rtyle battaniyeyi dizlerine rterek minenin alevlerini sey
retmeye koyuldu. Galiba tm Babilin en mutlu insan benim. A sln
da u anda neden atya kp rzgrn sesini bastracak ekilde bar
myorum?
Shindurrul duraksayarak Daduuya bakt. alma masas kil
tabletlerle doluydu. Daduu kapy kapatt ve srtn dayad.
Seni fazla rahatsz etmek istemiyorum, Shindurrul dedi Dadu
u. Avvelninurtaya gitmeden ve ona her eyi anlatmadan nce, senin
tlerine ihtiyacm var. Ona ne sylem eliyim ? V e neyi sylem esem
daha iyi olur?
Eer seenein olsayd neyi gizlerdin?
ntudaki tanrlar daha yumuak ve insanlar onlarla glm seye
rek konuuyorlar. M oenshtarda kral yok, oradaki kararlar yksek
kurul ve bir dier alt kurul veriyor. Yani kurul bir ekilde toplumun
hkmdar ama oradaki her insann deil. Kark bir durum. Daduu
omuzlarn silkti. Rahiplerin ve kraln baz eyleri byk bir ilgiyle
dinleyeceini biliyorum. Ama duyduklarnn bazlarndan pek m em
nun kalmayacana inanyorum.
Awelninurtaya bildiin her eyi anlat. Am a onun dnda kim
seyle konuma. Shaduq.
Shaduq.
Daduu, Shindurrulun hareketlerinden ve ses tonundan, tacirin

402

verdii cevab yeterince ak ve anlalr bulduunu anlamt. Daduu

kapy arkasndan kapatrken kendini gvende hissetmesine ard.
Y ola kp saraya doru yrmeye balad. Doruca vezire gidiyordu,
fakat huzursuz deildi ve ne syleyeceini iyi biliyordu. Oysa bir sene
nce heyecandan lyor gibiydi. Gerekten de aradan geen zaman
boyunca ok ey renmiti. Artk o sradan bir Edubba rencisi de
ildi. Gece gvenli duvarlarn ardnda gelecekleri hakknda konuur
ken bunu Tiriqan da sylemiti.
Daduu ve V ezir Awelninurta, salonlardan ve koridorlardan uzak
bir odada, ba baa yabanc tanrlar, yolculuk, ntudaki su setleri, ya
banc limanlarn ve evresinin tuhaflklar hakknda uzun uzun konu
tular. Sonra vezir cppelerini getirtti ve Daduuyu kaln perdelerin
arasndan yoku yukar gtrd. Dar ktklarnda gzleri kama
yordu. Rzgr cppelerini ve Avvelninurtann sayla sakaln uutu
ruyordu. Avvelninurta boynundaki kumala tilki krkne iyice sarnd
ve ksrd.
Burada bizi kimse duyamaz. V e hibir rahip yanmda seni tan
yamaz, Daduu. Bana bildiklerini anlat.
Saray atsnn gney ksmndaki kala yksekliinde bir istih
kam siperinin arkasnda duruyorlard. Yokular, merdivenler ve avlu
lar bombotu; duvarlarn nnden toz bulutlar ykseliyordu. Daduu
yzn rzgrn ters ynne evirdi ve gzlerine kaan kumlar tem iz
ledi.
D ilm undaki Alalger artk senin gzn ve kulan deil, sayn
babam. Bir gemi gelip onu almadan nce onunla konutum. O imdi
yabanc bir sahilin hanmefendisi. A l, bak.
Kemerindeki antadan sertletirilmi kk bir kil tablet kard.
stne bir mhr baslmt. Suqqalmach suskun bir halde tabletin s
tndeki aslan kafal kartal mdugudun resmine bakt. Bu kartal btn
tanrlarn ulayd ve iki yannda iki kartal daha vard.
mdugud. Bu mhr ne anlama geliyor?
Bu bir kadmn ve alt adamn mhr. Efendim, sulamann akl
ma gelen her eyden daha ar olduunu biliyorum.

403

Eer o delirmi dmenciyi ldiirebildiysen, yedi sz sylem e

y e de ekinm ezsin herhalde.
Alalger deniz krlanglarndan -limandaki kzlara byle diyor-,
rahiplerin dzenli olarak D ilm unda bulutuklarn renmi. Hepsi
Hammurabinin lkesinin eitli ehirlerinden geliyor ve nzaq Tapnanda buluuyorlarm. A lalgerin dediine gre aralarnda bir de
Naditum varm.
Bir tapmak rahibesi. nanna Tapnandan. Bu durum getirdiin
haberleri daha anlaml klyor, Daduu.
Avvelninurta baklarn tanrann tapnana dorulttu. Tableti
geri vermek iin elini uzatt ama ksa bir dnme nndan sonra cebi
ne koymaya karar verdi. Devam et. m eye balyorum.
Daduu kollarn gbeinde birletirdi ve bileklerini kavrad.
simler, U !
Avvelninurtann delici baklar Daduunun gzlerine dikilmiti.
Vezirin alnnda derin izgiler olumutu ve gzlerinin altndaki torba
lar kocaman grnyordu. Yal adam, Daduunun kafasnn iinde
kilere bakmak ister gibiydi.
turashdum diye fsldad Daduu. Kadnn ad smin-Adasi.
Yani o kadn olduu doruymu! Kralmzn hayatn kurtarabi
leceini sylersem konumana yardm olur mu? Vezirin nefesi ar
lamt. Onu ldrmek iin plan yapyorlar. Onu tahttan indirmeye
altklar takdirde saray korumalar tarafndan ldrleceklerini bili
yorlar. Bu yzden artk konusan iyi olur, biz de hemen scak bir yere
gidebiliriz.
Daduuyu omuzlarndan tuttu ve sallad. Nuradad, Shinmagyr,
Geshti-Unna, Atamrum dedi delikanl yere bakarak.
Ya sonuncusu kim? Bu kii bir dost olabilir mi?
Daduu suratn ekitti.
Pek saylmaz, sayn babam. Bu kii Mardukun barahibi. Tab ielmatin. Bunlar A lalgerin renip bana syledikleri isimlerdi.
Alalger verecein dl iin sana teekkr ediyor ama artk pek iine
yaramayacak.

404

Avvlninurta bayla onaylad. Yiizii bembeyaz olmutu. Ta kesil

mi gibi Daduuya bakyordu.
Krala saldrmak iin belirli bir gn sem i olmallar. Bunun bir
sonraki gne tutulmas gn olduundan eminim. ama, Hammurabinin tanrs Marduku yenecek. Am a bunu hesaplamak zor ve ok
uzun srer. stelik yldzlar okuyanlar sk sk yanlabiliyor. O zaman
hesaplarna gre gnein kararacan dndkleri gn harekete gee
cekler.
Tabielmatin, Atamrum, Geshti-Unna, Shinmagyr, Nuradad,
turashdum ve smin-Adasi adndaki kadn. Bunlar rahiplerin arasnda
ki pheliler olabilir mi? Umarm doru isimleri tutmuumdur aklmda.
Daduu ban sallayarak onaylad.
rmcek amzda her ey ok ince rlm. Vezir sanki se
vinmek iin bir neden varm gibi konuuyordu. Eer amalarna ula
rlarsa dnyamz kararr. Sana Hammurabinin adna teekkr ede
rim, U . Avvelninurta zorlukla nefes alyordu; Daduunun yanndan
uzaklara bakt. Yaknda bulacam o doru an geldiinde ok kt
eyler olacak. B abilin stne kara bulutlar kyor. yi tanmadn
herkesten mmkn olduu kadar uzak dur, U. Shaduq? Sen bir ey
bilmiyorsun, ben hibir ey duymadm, hibir ey sylem edim ... Sen
de her eyi unut.
Unutabileceimi sanmyorum. Daduu yutkundu. Ama asla bu
konuda konumam. N e yapmay dnyorsun, efendim?
Avvelninurta onu kolundan tutup uzun yokua doru itti.
Bakalarnn anlayabilecei hibir ey. Ama zaman gelince yap
tklarm btn Babil grecek, buna gvenebilirsin.
*
Daduu vezirin yannda sessiz bir ekilde yokutan aa iniyor
du. Yar yolda Avvelninurta durdu ve gkyzn gsterdi: Bir iaret.
Bulutlar dalyor ve o harika Adarru gnei bize gz: krpyor. Kori
dorlarn kesitii yere kadar yr ve bekle. Hayatta Shindurrulun mal
larnn listesinden daha nemli eyler de var.
Vezir hzla yrmeye devam edip, ar perdenin arkasnda kay
boldu. Daduu peinden daha yava bir ekilde ilerledi ve kk bir
holde bulunan bir bazalt tann stne oturdu. Kar tarafndaki duvar

405

da sarmaklarla evrili bir tablo vard: Glgame heybetli baltasyla

nannaya ait bir st aacnn altnda o byk ylan ldryordu,
dallarn arasndan Lilit adndaki dii eytan onlar izliyordu. Bir hiz
metkr gelip Daduuya sepetini getirdi. Delikanl yaklak yarm saat
vezirden bir haber kmasn bekledi.
Tavandaki bir aralktan koridorlarn ayrld yere gne klar
dyordu. In olduu yerde iki saray korumas belirdi. Yerlere ka
dar eildiklerinde miferleri etrafa k sayordu.
V ezir Avvelninurta seni ktiplerin odasnda bekliyor.
Beni ona gtrn. Ben saraya pek sk gelen bir konuk deilim .
Daduu ar admlarla onlar izledi. Parlayan zeminde duvardaki re
simlerle bronzdan yaplm ate anaklarnn yansmalar grlyordu
koridor boyunca. Duvarlarn arkasndan konumalar ve sesler duyulu
yordu. ki kle kz ellerindeki yaa batrlm bezlerle bir merdivenin
basamaklarn parlatyorlard. Grnmeyen eller onlar getike ar
perdeleri ayordu. Daduuya doru bir grup sakall asker geliyordu:
adamlar ona refakat edenleri ve kendisini miferlerinin kenarlar altn
dan szdler ve kaamak bir selam verdiler. Y z adm sonra nndeki
silahl adamlar durdu. Gen olan tam kemerin arkasndaki beyaz per
deyi iaret etti.
eri gir. Parman krdatt, perde iki yana ald. Daduu,
n tavandaki dar aralklardan ve saysz lambadan alan bu oday
da daha nce grmemiti. st kil tabletlerle, sepetlerle, yaz ara ge
releriyle ve kk heykelciklerle kapl masann arkasnda oturan
Avvelninurta ayaa kalkt, sa elini kaldrd ve elindekileri brakacak
bir yer arayan Daduuyu ilk defa gryormu gibi batan aa szd.
Ykleri depoya tadnz sanyordum. Bir tabureye iaret et
ti. V e imdi dier yarsn m getiriyorsun... Elindekiler benim iin
mi?
Daduu adamn nnde eildi ve paketlenmi giysileri masaya
brakt. Ayar ksesinin yanna U kk testi koydu, boynundaki deri
keseyi kararak azn at ve avucuna bir miktar inci boaltarak vezi
re gsterdi.
Dmenci Sinbelaplim in incilerini aldk. Hemen hemen birbu-

406

uk dzine ahit nnde Sinbelaplimle dvtm ve onu ldrd

m duymu olm alsn. Bunlar Sibit N igalliye verilecekm i.
Daduu, vezirin istedii gibi davranmaya zen gsteriyordu;
ktipler ise byk bir ilgiyle onlar dinliyordu. Avvelninurta parmakla
rn masadaki aa deseninin zerinde gezindirdi ve kaln kalarn
kaldrd. Ktipler ellerindeki tabletlere takrdayarak yaz yazyorlard.
Daduu kesenin azn balad ve masann zerinden Avvelninurtaya
uzatt.
Sayn babam dedi ve hi hareket etmeden kendisini izleyen
ktiplere gz ucuyla bakt. Kralmzn mhrn kullanmak iin pek
nemli sebepler yoktu. Nereden balayacam bilmiyorum. Bir miktar
yeni eya getirdik. Kanallar, ukur duvarlar, su bentleri, setler ve ntu
sularnn menfezleri bizimkiler kadar iyi ve salam. Am a ntulu bent
ustalar yle bir ey tasarlamlar ki, onunla iin byk lde kolayla
yor. Eer bent ustalarn bir araya toplar ve bana yardm etmeleri iin
birka ii arrsan, sana bunu kolayca anlatabilirim. D iyeceim u
ki, ntudan buraya usta getirmemize hi gerek yok.
Onlar alrken izledin mi?
Daduu Nindra-lal ustann yannda grdklerini ve yaadklarn
anlatt, sonra kirli sularn ve tuvaletlerdeki kalntlarn birbirine ge
mi kil borulardan geip, duvarlarn iindeki borulardan evin dna
aktn, bunlarn sonra kocaman testilerde toplanp baka yerlere ta
ndn syledi. Bunu derin kuyulardaki temiz suyu kirletmemek iin
yaptklarn da ekledi. V ezir onu hi konumadan dinliyor ve sk sk
ban sallyordu.
. Efendimizle konuacam dedi bir sre sonra. Galiba bu kolla
ra ayrlan kil borular ve yollarn altndaki kapal kanallar, bir ehrin te
m izlii ve iinde yaayan insanlarn sal iin olduka yararl. Biz
Karabalarn da iine yarayacana eminim. Getirdiin baka bir yeni
lik var m?
baharat rnei. Daduu testilerin kapaklarn at. Moenshtardaki insanlar bunlara eitli isimler vermiler. Qorpher adn
daki baharat sucuklar, butlar ve baka etlerde kullanyorlar. Tatl ha
mur ileri, kabak yemekleri ve balla kaynatlm m eyveler iin de Gir-

407

sa dediklerini. Zmerisho ile de orbalara ve hamur ilerine deiik bir

tat katyorlar. rnekleri saray alarna ver; belki krl kazan getire
cek iyi bir ey bulmu olabiliriz. ntu insanlar bu baharatlarn deerini
tam olarak bilemiyorlar, Shindurrul rnekleri ok uygun fiyata alabildi.
Avvelninurta ksedeki ayn yudumlad. Rahipler yabanc tanr
larn bereketli almalar hakknda her eyi bilmek isteyecekler.
Onlara anlatabilirim. Daduu ne doru eildi ve torbann ba
n zdii. Ama onlar daha bilge yapaca konusunda pheliyim,
sayn babam. Bir avu dolusu bilgi getirdik; fakat bunlar anlam b
yk olan armaanlar. Elini katlanm giysilerin stne koydu.
ntuda iek gibi byyen bir bitkinin ynnden ip eirip ince
kumalar dokuyor, bunlardan da olaanst gzellikte elbiseler diki
yorlar. Bu giysi hkmdarmz iin ... Bu senin, V ezir Avvelninurta,
bu ncsn de Hammurabi istedii birisine armaan edebilir.
Ver bakalm. Byk bir ihtimalle bunu Narudadja alp bedenini
ssleyecektir. Sen B abilin evresindeki birok ehre gmleklerini sat
maya niyetlisin, deil mi?
Daduu bayla onaylad, ayaa kalkp omuzunu silkti. Hkm
darmz ntudan getirdiim bu gzel kuma stnde tad takdirde,
herkes M oenshtardan gelen bir gm lek almak isteyecektir. Bu bir
kle elbisesi deil. Elimde daha be dzine var, eer onlar satmazsam...
Avvlninurta arkasna yasland, her iki elini masaya vurdu ve Daduunun yzne bakarak glmsedi. Bakyorum Shindurruldan ve
gittiin o uzak yolculuktan ok ey renmisin! Kralmzn bununla
ilgilenm esini salarm... Ooo! Gerekten de ok gzel, Daduu.
Daduu ilem eli kuma alarak omuzlarna tuttu. Ktipler masala
rnn arkasndan gelip ince kumaa hayranlkla baktlar. Odaya vuran
gne renkleri birden ldatt. Avvelninurta kuman ssl kenar
n dikkatle inceledi. Hmm diye mrldand sonra. Servetini kaybet
mi olmadna olduka eminim. Havann bu kumalarn giyilebilecei kadar snmas yaklak iki ay daha srer. Sonra ktiplerden birine
iaret etti. En iyi bent ustalarn bir araya toplayn. Bu garip ana
bana brakacaksn, deil mi? ilerin bir eyler getirmesini istiyor
musun?

.408

Ortasnda siyah eridi olan bir dzine bir Yksek Boru uzunlu
unda ubuk ve byk kil borular. Ben ekillerini izeceim . Ama
bent ustalarnn kendilerine yeni bilgiler veren bu gen adama kzma
larn istemem! En iyisi zor bir inaatn yapld yerde bulualm .
Daduu kollarn her iki yana at ve ne doru eildi. B ylece, sayn
vezir, nemli olan her eyi renmi oldun. Shindurrul bir sonraki ge
mi seferi iin saraya zel nerilerde bulunacak.
V ezir elini Daduuya uzatt. Adamlar birbirlerinin bileklerini
kavradlar ve salladlar. Avvelninurta Daduuyu salonun kna ka
dar geirdi. lk nce usta piqadadla konuacam dedi ona. Hammurabi ehirdeki nde gelen adamlar tekrar bir araya topladnda sen
ve Shindurrul da sarayda olm alsnz. Bunun iin gerekeni yapaca
m .
Shindurrulun seni kaptanlarn gecesine davet edeceine em i
nim dedi Daduu. Tekrar adamn nnde eildi ve byk alann s
tunlarna kadar Avvelninurtayla yrd.
Su bendi ustas piqadad kollarn elbise kollarnn iine sokmutu.
Gzlerini ksm , akaklarnda krklklar olumutu. Bo kanaln
iindeki tozlar savrularak bent yoluna ktnda, usta gzlerini krp
trd.
Hammurabinin bilgisiz bent ustalar olarak her eyi doru yap
m m yz? Ayn ntudaki gibi m i, uzaklara giden ulu adam?
Usta glmsedi. Dilini dklm olan dilerinin bo kalan yerle
rimde gezdiriyordu. Daduu evet anlamnda ban edi. lerini o gn
iin bitirmi olan iilerin ardndan baktlar ve yz Yksek Boru ge
niliindeki drtgeni incelediler.
Size tavsiyede bulunmay isteyen ben deilim, sayn babam de
di Daduu ciddi bir ifadeyle. Hammurabi byle emretti. ntulu usta
lar iyice izledim , onlarla altm , her eyi aklmda tuttum ve nasl
yaptklarn sordum. ini ve ekmeini elinden alacam m dn
yorsun? Eer sylediklerim kulaa senden daha bilgili ve becerikliy
miim gibi geliyorsa affet. Gerekten daha iyisini yapamam.
Tabii ki yapamazsn. Eer ntudan birtakm ok bilmi adamlar

409

getirseydin, biz su seti ustalar ok alnrdk. Hammurabinin emri ba

m zn stne... N e de olsa m esele su setlerimizin gvenli ve salam
olmalar.
Su setlerinin eim i ayn M oenshtarda olduu gibiydi. Setin iki
yerinden birbirine gem i kil borular gze arpyordu. Suyun basnc
na kar ziftle ve sktrlm amur-kum karmyla salamlatrl
mlard; topraktaki imenler biilmi ve yerlerine aalar dikilmiti.
Kei derisinden yaplm ii kumla dolu torbalar su oluklarn kapyor
du. Bent ustas memnun bir halde ban sallad. Malu. Her ey ok
iyi grnyordu.
O zaman ana al ve anaklara aynsndan bir sr yapmalar
n syle. Nissanu selleri baladnda da ilk delii a. Bir ay sonra her
yer yem yeil olmal. ntudakiler de bundan daha iyisini yapamyor,
piqadad Usta. Baka bir ey de bilmiyorum zaten. Beni sabrla dinle
diiniz iin size ok teekkr ederim.
Hammurabinin ba ustas en iyi yardmclaryla birlikte Hammurabi, Halkn Serveti isimli kanaldan B abilin arka tarafna getirtil
miti. G ece yarlarna kadar izim lerle uram olan Daduu, yedi
gn nce Buranun ve diglat arasndaki kanaln orta ksmna gelmiti;
ustalar ve gzcler saysz sorular sormular ve ilk nceleri isteksizce
bir ntu-seti yapmlard. Bu set Hammurabinin lkesindeki dier set
lerden hi de farkl grnmyordu.
Eer bir sonraki sele dayanrsa dedi piqadad ve Daduuyu
kz arabasnn yanma ekti, yaplacak olan her byk kanal bu e
kilde ina edilecek. Daduu onu ilk defa glerken gryordu. Gide
lim mi? nnde yorucu bir gece var galiba?
Marduk biliyor ya. Daduu cppesini dizlerinin arasnda katla
d ve silkindi. Arabac dizginleri gevetmiti. Bir dzineden fazla
dostum doum gnm kutluyor; benim hesabma arap ve bira ie
cekleri iin ben de orada olmak istiyorum.
Denizciler mi?
Karlar ve sevgilileriyle birlikte...
Babilin heybetli surlar gittike yaklayordu. Sylentiler yalnz
ca Tiriqann kulak kesildii pazar yerinde deil, her yere yaylmt.

410

Rahip nturashdum ve Sinbelaplim, Avvelshammash ve Sibit Nigalli

arasndaki an ipleri arp telleri gibi tngrdyordu. Bu irkin mzik
Daduunun Avvelninurtaya bildirmesine gerek kalmadan saray du
varlarn geip, Hammurabinin kulana kadar nlayacakt.
Ti-Tefnacht ve Kaptan Jarimadad son olarak Daduunun kk
dairesini terkettiinde, Tiriqan btn perdeleri ekti ve kaplar at.
Daduu esiyordu; srtndaki krke dahi uzun gecenin kokular sinmiti:
arap, bira, ter, esans, pomat, sedir aac ya, yem ek artklar, m i
nede yanan kemikler, kuruyan mantolar. Duvarlarn arasnda sanki
hl szckler, kahkahalar ve kfrler, ark sesleri ve Naj fltnn
son uultusu yanklanyordu. Daduu duvara yaslanm alevleri seyre
diyordu. Tiriqan huzursuzdu. Ban Daduunun dizlerine dayam
uyukluyor ve delikanlnn elini aryordu. Daduu dncelerini dzene
sokmaya alyordu. inde nemli bir ey unuttuuna dair bir his vard.
Asm a E vinin A lalgersiz topraklar ve btn kanallar tertemizdi.
Pek ok tarla ekilmiti ve hayvanlar olduka semizdi. Elde edilen
rn, saray tmarlara bir para toprak daha kattndan beri, te bir
oranda artmt.
Bu arada iki dzine ntu-elbisesi satlmt. Kaptanlar gecesinden
nce Shindurrulla birlikte saraya ve tacire ait olan mallar ayrp iyice
kontrol etmi ve hesaplamlard. Vezir Avvelninurta Shindurrulun
uzun ve bol iki iilen enliinde alarn Girsa, Qorpher ve Zmerishuyu kullandn, Hammurabinin bu baharatlarla tatlandrlm y e
mekleri ok beendiini ve vdn anlatmt.
Gemiler limanda yksee yerletirilmi ve kurumaya braklmt.
UstaMiler ve yardmclar, kaba kumalarla, halatlarla, yelkenlerle ve
direklerle urayorlard. Yolculuun getirdii kr ok bykt. Shin
durrulun serveti daha da artmt ve Daduu payna deni akllca
kullanmas gerektiini dnyordu. Duvarlarn arasnda dolaan sy
lentiler yleydi: Geceleri gizlice Sibit N igallinin yanma giden rahip,
kimin olu olduunu bir trl renemeyen Atvelshammash, Simbelaplim ve Sibit arasndaki gecelerce sren kavgalarn -gvenilir?- a
hitleri. Kreki Tunakasu ve Qamukun dmencinin yol boyunca ga
rip davrandna dair pek anlalmayan anlatmlar - her eye ramen

411

Daduu iin olaylar karanlk ve karmakarkt. turashdum dm enciyi

Daduuyu ldrmesi iin emir vermi olabilir miydi? Daduunm
D ilm unda rmcek a hakknda bir eyler reneceinden korkmu
tu belki de. Aktl alacak gibi deil!
Tiriqan dnd ve Daduunun dizlerine yasland. Neyin vt,
U? diye fsldad. Neden uyumuyorsun?
Kollarm Daduunun dizlerine dolad ve gz krpt.
nk... kafamda binlerce dnce var. Kadnn alnna den
salarn yana itti. Hayatm iin hesapladm her ey hatasz gibi gb
rnyor. Topluyorum, blyorum, birinden dierini karyorum: So
nu her zaman doru kyor. Buna ramen hl neden korktuumu
bana syleyebilir m isin, sevgilim ?
Tiriqan kollarn omuzlarna doru kaydrd ve alnn Dadu
unun alnna yaslad. Evet. Birgn gelip de hesaplarnn tutmayaca
ndan korkuyorsun dedi ona. V e rahiplerden. Bir de Hammurabinin seni tenkit etm esinden...
Birbirlerine sarlarak leye kadar uyudular. Upparkana bulak
tabak ve bardaklar toplamaya gelince onlar uyandrd ve Tiriqana
bir tablet uzatt. Tiriqan yavaa okumaya balad:
Nissannu aynn onbeinci gnnde, bahar enlii iin saraya gi
decekmisin. Benim le birlikte, U! Byk bir adam oldun.
Daduu ban arkaya att ve gzlerini tavana dikti. Gne tutul
mas? Tiriqanm salar omuzlarn gdklyordu. turashdumun inti
kamndan korkan bir adam - sana sylem itim .
Stunlarla dolu salon, Daduu ve Tiriqan ieri girdii zaman henz
bo saylrd. Tavandaki kk aralklardan zamann leyi gemi o l
duunu gsteren gnein nlar vuruyordu. atdaki kiri ve palmiye
dallar gibi baz paralar kaldrlmt. Yuvarlak sahnede bir dzine
algc davul ve fltlerle hazrlk yapyordu. Shindurrul, Sinimeani ve
Gimilmarduku grnce el sallad ve Makani tarafndan salonun uzun
duvarna doru ekildi. Burada sra sra tabureler ve masalar ver al
yordu. Konumalar, nlayan kahkahalar ve mzik, evresinde bakr
ve mozaikten yaplm , ince, altn levhalarla yer yer sslenmi parlak

412

halkalar bulunan kaln stunlar arasnda yanklanyordu. Tahtn her iki

yannda prl prl zrhlarn ve miferlerin iinde saray korumalar var
d. Yanlarnda bakr desteklerin iinde otuz tane krmz ve altn rengi
flama vard. Her biri Hammurabinin hkmdar olduu yla denk geli
yordu. Btn perdeler kenara ekilm iti, kaplardan ieri im en, iek
ve palmiye dallarnn kokularn beraberinde getiren bir hava akm g i
riyordu. Hava akm yzlerce mealenin ve gaz lambasnn alevlerini
dalgalandryor, mangaldaki dumanlar datyor ve dnerek tavandaki
aralklardan kyordu. Sa taraftan arp nameleri, kabak krtlar,
davul ve flt sesleri, bronz gonglarn gmbrts geliyordu. Bitiik
odalardan ise lklar ve kkrdama sesleri ykseliyordu. Gimilmarduk Tiriqan ve Daduunun nnde durdu, stlerindeki keten elbiseleri
inceledi ve glmseyerek iki elini havaya kaldrd.
Tekrar ntuya m dndk, U? Hammurabi ve kadnlarn ks
kandrmak m m istiyorsun?
Henz giysilerin hepsi satlm deil diye fsldad Daduu ve
ciddi ifadesini bozmamak iin aba harcad. Kralmz herhalde ilkba
harda terlemekten pek memnun kalmaz ve benim verdiim hediyeyi
hatrlar.
Tiriqan ve Daduu. Salondaki en gzel kiiler. Gimilmardukun baklar bo olan tahtn yan tarafndaki yksek ba desteine
evrildi. Geni pampalar sarayla, salonu, saray bahesini ve tapnakla
r bulunduklar yerleri birbirlerine balayan koridorlara gidiyordu.
turashdum, ama ve Mardukun barahibi Tabielmatinden sonra
ikinci byk adam. Glmsemesinin efkat ifade ettiini pek sanmyo
rum. Hkmdar senin elbiselerini giyse bile sadece homurdanan rahip
le* olmayacak - geleneksel eylerin gzle grlecek kadar abuk de
im esini insanlar kolayca kabul etmezler.
Bu akam sadece kraln kanunlar geerli dedi Sinimeani.
Bence o da terlemekten pek holanmaz.
yle olmasn umuyoruz dedi Tiriqan ve Daduunun elini sk
t. Bu davran Daduuyu az da olsa rahatlatmt. Tiriqan ban e
virdiinde alnlnn zerindeki ok sayda deerli ta birbirine arpa
rak akrdad. Kalarnn arasnda kocaman bir Dilmun-incisi ldyordu.

413

EerTabi-elmatin glmserse diye mrldand Daduu. Bara

hibin bize kt anlar yaatacan hissediyorum. stelik benim aleyhi
m e.
G im ilin fkeli yz ifadesi Daduunun huzursuzluunu artrd.
B iz daha lm edik, U . enliin keyfini karn.
Edubba rencileri rahiplere ayrlm yksek blme sandalyeler
ve tabureler yerletirdiler. algclar almaya ara verdiler; imdi sade
ce byk davullarla bronz gonglarn sesi duyuluyordu. Duvarlar titre
ten darbelerin aras bir soluk alm kadar ksayd. Miferleri altnla
kaplanm otuzalt asker uygun admlarla gelip uzun duvar boyunca
dizildiler. Tek bana ve kk gruplar halinde gelen srekli bir konuk
akn balad. Zengin ya da iyi para kazanan Babilliler komularn ve
dostlarn selamlyor, hizmetkrlarn ikram ettikleri arab ya da biray
iiyorlard. Ayna gibi parlayan zeminin stnde danslar hzla alg
clara doru yryp, sahnenin nndeki yastklara oturdular. Dier
bir giriten hizmetkrlar sehpalar tayorlar ve stlerine ar tahtalar
yerletiriyorlard. Sonra bu masalara rtler serip, zerlerine scak ko
kulu suyla dolu kseler koydular. Dier hizmetkrlar ekmek, rek ve
kzarm etle dolu sepetler, testiler ve iinde henz buhar tten siyah,
yeil ve sar prenin bulunduu anaklar getiriyorlard. Mzik sesi gi
derek azald; konuklar ayaa kalkarak bir taraf ak kalan bir dikdrt
gen oluturdular. Kzarm rdek ve kaz paralar, balk, kzartlm ve
gzelce kesilmi koyun eti, yanm kz butlan, doldurulmu tavan
butlar ve ceylan butlar masalara ylm aya baland. Tiriqan akn
akn etrafna bakmyordu. Daduunun yanndaki stunlardan birine
yaslanmt.
ok insan tanyorum, U . Am a bugn? Bu muhteem sarayda?
nsanlar mcevherler takyorlar, gzel giysiler giyiyorlar, prens ve
prensesler gibi grnyorlar diye fsldad. Sen olmasaydn ben de
u anda burada olm azdm .
B iz de onlar gibi pahal giysiler iindeyiz ve gzel kokuyoruz
dedi Daduu. Shindurrul olmasayd ikimiz de burada olamazdk, sev
gilim.

414

Zeminde kare klar gezindi, biri bir iaret veriyordu. Gonglar

yedi kez nlad.
Mardukun hizmetkrlar, bir trl anlayamadm tanrlarla ara
mzdaki hilekr araclar dedi Shindurrul alak sesle.
Gonglarn ve davullarn gmbrts yirmiyedi adam sahneye ula
ncaya ve taburelerin arkasna yerleinceye kadar srd. Tabielmatin
ve bir adm arkasndaki turashdum, yzlerinde sevinli bir ifadeyle
son olarak salona girdiler. stleri postlarla ve deerli kumalarla kap
l, m asif tahtadan sandalyelere oturmulard. Davulcular ritim deitir
diler, silahl adamlar kalkanlarn ve mzraklarn kaldrdlar, kollarn
iki yana atlar.
Bir perde ar ar yana doru hareket etti. Davulun ve gongun
sesleri bir anda kesildi ve stunlu salonu bekleyi dolu bir sessizlik
sard. eri giren ktipler ve hizmetkrlar, Hammurabinin gcn
sim geleyen iaretleri tayorlard. Tahtn arkasnda yarm daire eklin
de dizildiler. Bir dzine adam rampadan yukar kt. Daduu kvrml
ntu-gmleinin iinde gelen veziri tand ve o anda Shindurrulun dir
seinin kendine arptn hissetti.
Yarn getirdiin o ketenleri ellerinden paralarcasna kapacak
lar, Sibaru. Tacir duyulmas zor bir ekilde kkrdad. Awelninurta
sahneye doru iaret etti ve eliyle iaret verdi. Kulak nlatan flt ses
leri eliinde gonglar ve davullar kulaklar sar edecek derecede hzl
bir ritim tutturdular. at adeta titriyordu. Yirmiyedi saray korumas
atafatl merasim zrhlarn giym i bir vaziyette uygun adm saraydan
doru salona yaklat, muhafzlarn ve sancaklarn arasna yerletiler,
sonra da kllaryla kalkanlarn dvm eye baladlar.
Sarayn ileri gelenlerinin nnden yryen Kral Hammurabi, kr
n ^ pelerinin altnda Daduunun en gzel elbiselerinden biri olan be
yaz elbiseyi giymiti; Elbisenin kollar Hammurabinin pazularndaki
kaln altn halkalarn stnde bitiyordu, gsndeki sslerin v e dizleri
nin stndeki kuman kenarlar da yrtmalyd. Hammurabi Avvelninurtaya bayla selam verdi, vezir de toplanm insanlara iaret ederek
glmsedi. Rahipler huzursuz bir ifadeyle balarn evirip mrldand
lar. Aralarnda garip bir huzursuzluk yaylmt. Sanki vezirin giydii

415

yeni elbiseyi bilinli olarak grmezlikten gelmilerdi; Hammurabinin

ntu-keteriini giym i olmas ise onlar hayrete drmt ve bundan
hi holanmadklarn belli ediyorlard. Gonglarn kula sar eden
sesleri durdu, davulcular tokmaklar yanlara brakt ve parmaklaryla
davulun derilerine vurmaya baladlar. Flt, arp ve bronz ngraklarn
ngr ngr sesleri neeli bir hava olumasn salad. Konuklar elle
rini kulaklarndan ektiler. Hammurabi kollarn kaldrd, tahtna do
ru yrd, memnun bir ekilde etrafna bakt ve yerine oturdu. Sonra
sarayn nde gelenleri dald ve sahnedeki yerlerini ald. Kraliyet ai
lesinin peinden kzlar ve kadnlar ar admlarla ilerliyordu. Mavisiyah salar kulaklarnn stnde altn ve incilerle rlm birer sal
yangoz gibi kvrlm olan iri gsl bir kadn, zerinde Daduu'nun
armaan olan nc elbiseyi tayordu. Hammurabi kolunu kaldrd.
Mzik ve sohbet bakla kesilmi gibi sona ermiti. Kraln sesi
salonun en arka kesine kadar duyuluyordu.
ehrin ve lkenin sekin adamlar! Sizi buraya ben davet ettim.
Dertsiz, tasasz elenm em ize bakacaz, nk bu sene her bakmdan
ok iyi geti. Hibir dman bize zarar vermedi, hibir su setim iz y
klmad, ticaret Babili daha da zenginletirip gzelletirdi. Otuzuncu
yln da ok iyi geeceini biliyorum. Rahiplerin zamann hesaplad
gne tutulmas bizi korkutmayacak.
Kzarm etler ok abuk sour, testilerdeki birann kp sn
m eye balar... Kralnz ve rahiplerinizle beraber sevinin.
Heyecanl barmalar, hzla vurulan.davullarn sesleri ve ortala
yaylan grlt, kraln konumasn kesti. Silahl adamlar kllarn,
topuzlarn ve ciritlerin sapn kalkanlarna vurmaya baladlar. Grl
tnn bir nebze olsun azalmasyla birlikte kral tekrar konumaya ba
lad:
Kimin bir dilei, bir ricas varsa, tahtn nne yaklasn ve ko
nusun. Ktipler yazmaya hazr. Cevap beklediini bildiim birok so
ru var. Ama bugn acelem iz olmasn. Herkes tm lkede yedi kere
krk blmden oluan kanunlarmn geerli olduunu bilir! Bu kanun
lar istinasz herkes iin geerlidir ve kanunlarma kar gelen hi kim
se cezasz kalmaz. lkemde adaletli hkm sryor. Kanunlar huzuru,

416

iyi ve varlkl bir yaam koruyor. imdi yiyin ve iin, danslar izleyip
elenin. nmzde uzun ve scak bir yaz var.
Kollarn aa indirdi, bayla Avvelninurtaya ve olu Samsuilunaya iaret etti, sonra da bir el hareketiyle hizmetkrlarn ard.
Kraln maiyeti tahtn etrafnda yerlerini ald. Hizmetkrlar tahtn n
n bir anda tepeleme yiyecek dolu masalarla donattlar. Neredeyse ta
mamen plak olan ve batan aa mcevherlerle sslenmi danszler
ayaa frlayp, masalarn arasnda ve Hammurabinin tahtnn nnde
kvrak danslarn sergilem eye baladlar. Yava alan mzik birden ne
eli melodilere dnmt. Yirmidrt dzineden fazla konuk stleri
dolup tam masalara ulamak iin birbirlerinin arasndan gem eye
alyordu. Daduu glkle bir bira testisi alabildi.
turashdumun baklarn grdm. lmle sonulanan kavgann
sebebi urada, arka tarafta duruyor. Avvelshammashdan sz ediyo
rum. Krekilerin enliinde itiimden ok daha az ieceim bu ge
ce dedi Tiriqana.
Ama benim karnm feci bir ekilde gurulduyor, sevgilim dedi
Tiriqan ve Shindurrulun geni srtnn yanndan geerek nar gibi k
zarm rdek, kaz ve ceylan etlerine uzand. Daduu dncelere dal
m bir ekilde ikisini yudumluyordu. Huzursuzdu. Bir ember olu
turarak dans eden gen danszlerin arasndan tahta bakt. Koyu krm
z yn bir elbise giym i, Survva adndaki yadan srm olan ve ter
kokan gen bir adam stunlardan birinin arkasndan kageldi ve aya
kayd iin zorlukla dengede durmaya alan bir dansz kaba bir e
kilde kenara itti. Ban evirdii anda Daduuyu grd ve ta kesil
mi gibi olduu yerde donup kald.
Hesaplamasn pek iyi bilmeyenleri de saraya davet etmiler?
Daduunun koluna tlikrk zerreleri salm , huzursuzluu bir anda
kaybolu vermiti.
Sylediin gibi, Avvelshammash dedi Daduu serinkanlln
koruyarak. Arkadalarm daha ok zekice dnceleri takdir ediyor
lar. Benim burada olmam salayan sebep alkanlmdr. Ya senin?
Ben -Avvelshammash glkle kendine hakim oluyor, yumrukla

417

rn baldrlarna bastryordu- babamn katilinin nasl idam edildiini

grmek iin buradaym.
turashdumdan m , Sinbelaplim den mi bahsediyorsun - yoksa
baka birinden mi?
Daduunun eli hanerinin sapn kavrad. Awelshammash sanki
iinde daha yal, daha akll biri varm gibi davranyordu. Yz l
keden bembeyaz olmutu.
Ben en az senin kadar akllym. Senden daha iyi hesap yapabili
yorum. Dmencilerin en iyisi olan babam dnyann kenarndaki tm
lkeleri biliyordu. Sen onun katilisin. Benim aabeyim saylan turashdum sana kt bir son hazrlanmas iin elinden geleni yapacak,
yabanc tanrlarn sevgilisi. Bugn, kanallarn Daduusu, artk el s
tnde gezmene son verilecek.
Daduu iinden onikiye kadar sayd, derin bir nefes alp verdi ve
bir sr omuz ve kafann stnden Tabielm atinin yanndaki rahibin
ona, eski snf arkadann yapt gibi, ayn aalayc baklarla dik
dik baktn grd.
yi bir sz herkese dosttur diyerek bir ataszn hatrlatt.
Kskanln yznden benim dostum deilsin, Awelshammash. turashdum, Sinbelaplim ya da annenin onlara sunduu iyi eylerin keyfi
ni karan dier adamlar da dostum saylmaz. Gerek su yzne kt
zaman saygya deer bir sr adam bana tanklk edecektir. Dmen
cinin hastalk boyutlarna varan fkesine ramen hayatta kaldm.
Hanerini yarya kadar knndan kard. V e imdi arkam korumal
ym . Git Avvelshammash, bar iinde istersen Ki ya da Larsaya
g it... Yeter ki yolumdan ekil.
Avvelshammash yumruklarn at, ellerini kemerine gtrd,
hrsl bir hareketle arkasn dnerek kalabaln iinde kayboldu. Da
duu arkasna bakt; kaptan, Shindurrul, Makani ve Snimeani birka
adm uzaklkta kalabaln iinde adeta donup kalmlard. imdi ise
rahatlamlard. Merak etme, U dedi Shindurrul. Uygun ann gel
mesini bekliyoruz. Keyfine bak, daha ok vakit var.
Tiriqan kolunu Daduunun srtna sard ve kulana fsldad:
Senin dostlarn. Bizim dostlarmz. Bize yardm edecekler.

418

Daduu sakinlemek iin aba harcyordu. Danszleri seyretti,

mzik sanki kulaklarna akr akr yaan yamurun arkasndan geli
yordu, saysz insann yzne bakt, duvardaki resimleri hayranlkla
inceledi ve birden kendini Tiriqanin elini tutmu bir vaziyette vezirin
yannda buldu.
dzine iyi yrekli mteri bu harika mintanlar kimin satt
n biliyor artk, Daduu. Awelninurta boyanm kalarn kaldrd.
Ama unutma; rahip turashdum Hammurabinin seni herkesin iinde
Sazlk D enizinde ilediin cinayet nedeniyle cezalandrmasn istiyor.
Dediim gibi - en azndan nasl konuacan ok iyi biliyorsun.
Bunu onbir sene boyunca Eddubada rendim, efendim. Gzel
mintanlar sorun karmyor yleyse?
Awelninurta ona sanki ok anlalmaz bir ey sylem i gibi bakt
ve drt parmayla Tiriqanin omuzuna dokundu. Glmsyordu.
Sevgiline bir ey olacak diye korkup titremene gerek yok, gzel kemerci. Yznde yaylacak bir glm semeyle daha ekici olursun. G
lmseyerek Hammurabinin ehvetli ya da babacan sevgisinin etrafn
da pervane olan Narudadjay rnek al. Ketenler yznden sorun kp
kmad m? Kudretli bir hkmdar giyiyorsa da m?
Bunu duymak houma gidiyor. Fakat ne yapacam tam olarak
bilemiyorum, vezir dedi Tiriqan titrek bir sesle. Bu garip oyunlardan
hibir ey anlamyorum.
Buna karlk biz onlar daha iyi anlyoruz. Awelninurta Ta
b ielmatinle konuan Hammurabiyi iaret etti. Bir saat sonra, Dadu
u. Ktiplerin salonunda. Fazla im e.
Hibir ey im em , sayn babam.
t
Sana bir iaret vereceim , Daduu. Shindurrulu, kaptanlar ve
geride kalan dmenciyi de yannda getir. Ksacas, tm dostlarn yan
na al.
Daduu adamn nnde eildi. Tamam. Teekkr ederim. Vezir
sa elini kaldrd, ban edi ve Daduuyu skca omuzundan tuttu.
Efendin seninle konumak istiyor, mhrn taycs. Daduuyu tah
ta doru itti ve Tiriqani kolundan tuttu. Sen benimle kalyorsun, ke
mere! kz.

419

Avvelninurta eliyle karnn iaret etti. Tiriqan yapt en gzel ke

merlerden birini tand, tokas altn suyuna batrlm ntu malyd bu.
Daduu Hammurabinin bakn zerinde hissetti, sa dizinin stne
m eldi ve yavaa ban kaldrd: Kral her eyi biliyordu. Sylenti
ler ve haberler, Hammurabi ve Awelninurtann rmcek an kesen
ba hazr tuttuklar heybetli saray duvarlarnn iine bile szyordu.
Sana mhrm verdim, cesur adamlarmn en yreklisi Utuchengalin olu Wardum Daduu! Kraln her eyi deil ama bir ounu
biliyor. Rahip, phenin olu ve iki hanerli plak dmenciye gelin
c e ... Vicdann seni rahat uyutuyor mu?
Daduu kalbinin sanki kocaman bir davul gibi gmbrdediini
hissetti. Sesi atallamt; iki kere boazn temizlemek iin ksrd.
Derin ve ounlukla deliksiz uyuyorum. Ara sra kbuslar gr
yorum, sayn kralm. Beni limanda bir yn tulayla, B abilde ok ve
hanerlerle, Dilm unda bir gece hanerle ve M oenshtarda zehirli bi
rayla ldrmeye altlar. Sinbelaplime, aralarnda en gen ve en tec
rbesiz insan olarak Shindurrula, Avvelninurtaya ya da sana gsterdi
im saygy gsterdim, efendim. V e dmencinin saldrsna kar ko
yarken kaptanmz bana yardm etmek isteyen herkesi engelledi. Sz
lerine ara verdi ve sesini alaltt. Artk tehlikeler hakknda o zaman
kinden daha fazlasn biliyorum ve iimden bir ses bir kraln bile tam
gvende olamayacan sylyor. V e o yedi zehirli rmcein a
hakknda vezire anlattklarmdan fazlasn bilmiyorum.
Hammurabi ona deil, konuklarna glmsyordu. Gzne kaan
bir kurum tanesini tem izleyip orta parmana bakt. Sibit N igallinin
kendisine gm, altn ya da hediyeler getiren herkese bacaklarn a
tn da m? dedi alak bir sesle.
Hayr, efendim .
turashdumun ondokuz yldr Sinbelaplim in dmen sallad
zamanlar gecelerini onunla geirdiini de mi?
Bunu nereden bilebilirim ki?
Daduu ban sallad ve kendisinde tekrar Hammurabinin gzle
rine bakacak cesareti buldu. Kraln baklar, Shindurrulun veya Gimilmardukun zeki baklarn andryordu.

420

Bu sre iinde adam esrarengiz bir ekilde hayatlarn kaybet

ti. Sibitin sevgilisi.
Daduu ban ne edi. Hammurabi altn bir kadehten arap iti.
Ama snf arkadan Avvelshammashn kskanlk ve hrsndan, ntuya senin yerine gidebilmek iin rahiplerle birlikte elinden gelen her
eyi yaptn biliyorsundur?
Bunu Shindurrul da biliyordu. Benim gitmem konusunda srar
etti.
Awelshammash kendini ispat ederse onu Borsippa, Ki veya
Sippara yolayacam. turashdum senin baarlarn kskanyor, nk
kimse fahiesinin olunu sevmiyor. Awelshammash her zaman senin
gibi adamlarn birka adm gerisinde olacak. Bunu ok iyi bildii iin
fkesi hayat boyunca hi dinmeyecektir. Rahip ve Sibit Borsippa, Ki
veya Sipparda hakimiyet ve g istiyorlar, Awelshammash zeki bir
adam...
Bunu biliyorum, sayn kralm...
Sinbelaplime Sibitle gremeyeceini sylediler. aresiz bir
annda kadnn yannda buldu kendini, bir ara ve bir piyon olduunu
asla anlamad. ntudan dndnde kimsenin ona kudretli bir adam
gzyle bakmayacam biliyordu. Senden nefret ediyordu, nk sen
nemli adamlarn dostuydun. O da baarlarn kskanyordu. V e hasta
lnn phesi iinde seni ldrmekle iyileeceine inanyordu.
Daduunun omuzlar ne dt. imdi Sinbelaplim in benden
neden nefret ettiini anladm, sayn kralm dedi ban sallayarak al
ak bir ses tonuyla. Bunu tahmin ediyordum; ama imdi kesinlikle
eminim.
* Hammurabi Daduunun boynundaki mhre uzand ve hzl el ha
reketleriyle birka hizmetkr uzaklatrd.
Gzel bir mhr. Uzun zaman nce kanaln yanndaki sazlkta
oynardk: Awelninurta, Shindurrul, Gimilmarduk, senin baban ve ba
kalaryla birlikte. Mhrm sana verdim. Neden? Kt zamanlarda da
sonuna kadar gvenebileceim adamlara ihtiyacm olduunda... sizden
birini seerdi. Hammurabi akl bacaklarnn arasnda olan turashdum
gibi adamlara hibir zaman gvenmez. Eer sen lseydin, yerini Si-

421

bitin babas belli olmayan olu alrd. O zaman nndeki engel kalka
ve yolu alm olurdu. Yine gzlerini salonda gezdirerek glmsedi,
sanki her eyi ayn anda grebiliyordu. Siz giysiler, baharatlar ve l
anayla birlikte baarl ve salkl bir ekilde geri dnerken, Sinbelaplim uursuz bir gecede Sibit, Avvelshammash ve turashdum iin
hayatn kaybetti. Hammurabi rahipleri iaret etti. Bu arada Tabielmatin de o zamanlar bizim le birlikte amurlarn iinde oynard.
ntu-tanrlar hakkndaki sorulara daha vakit var. Yarm saat sonra,
mhr tayan adam. Tapmakta. Seni oraya bekliyorum.
Daduu buz gibi bir elin srtn trmaladn hissetti. Efendim.
Fsldayarak konuuyordu. Aklnda ne varsa, bana bunu yaatma.
Kudretli adamlarn oyun tahtasndaki piyonlardan biri olduumu kav
ram durumdaym. Bunu yapmam art m?
Hammurabi donuk baklarla onu szd ve ban ne sallad.
Evet. Dostlarn senin iin ok ey yapt. Sen de onlar iin ayn
sn yap. Hammurabinin baklar salonun arka duvarna evrildi;
onu izleyen herkes Daduuyu fazla nemsemediini dnmeliydi.
rmcek an sonra paralayacaz. fkeli aman gn geldiin
d e... -fsldayarak konuuyordu ve dudaklarn neredeyse hi kprdat
myordu- o gnn ne zaman olacan hesapladlar. Dmencinin l
mnden yedi kere yedi gn sonra. imdi git.
Daduu kraln kendisiyle gereinden fazla konutuunu anlam
t. Hkmdarn nnde yerlere kadar eildi ve dostlarnn yanma gitti.
Yirmidrt gn sonra! Tiriqan elini tuttuu zaman, kendini tekrar g
vende hissetti.
Rahiplerin rencileri lo koridorlar boyunca Daduuya yol gsterdi
ler. Nilerin iinden Mardukun, aman, nannann, Sinin ve
Amurrunun elmas gzleri parlyordu. Salondaki duvarlara aklm
oturaklarda yirmiye yakn rahip oturuyordu. Gimilmarduk, Shindurrul,
Jarimadad ve Sinimeani onlarn karsnda yerlerini almlard. Alak
stunlarn zerinde dzinelerce gaz lambas yanyordu. Miferlerin,
kalkanlarn ve zrh pullarnn zerinde alevler oynayordu. Daduunun tek dayana, Shindurrulun omuzuna koyduu eliydi. Yedi

422

nbeti ellerindeki kllarla girii kapattlar. Her eyi ardan alan

Kral Hammurabinin yzklerle dolu parmaklar, Tabielmatini iaret
ediyordu.
Her eyin aklanmasn ve bir sonuca balanmasn istiyorum.
Barahibin nnde duruyor ve Daduuyu gsteriyordu. Benim mh
rm tayan bu adamn alt kez canna kast edildi. Sibit N igalli, Sinbelaplim ve turashdum onu hrslar uruna kullandlar, nk onu ve
kendilerinin sahip olamad eyleri kskandlar. Sinbelaplim dvt
iin ld. Kadn sulamyorum. Tanklar: saygdeer kaptanlar, bir
dmenci, bir tacir. Onbir krekinin sorgulanmasn gerekli bulmuyo
rum. Sen, turashdum, Sinbelaplimin cinnet geirmesine sebep oldun
ve onu ldrme isteiyle doldurdun.
Rahibin arkasnda drt saray korumas duruyordu. Tabielmatin
hi konumadan teker teker insanlarn yzne bakt. Duvarlar sesleri
adeta yutuyordu. turashdum gzlerini yere dikerek ayaa kalkt; elle
rini birbirine kenetledi ve titreyerek tekrar zd. Daduu kendini tek
rar frtnann ortasndaym gibi hissediyordu. Hammurabinin ses to
nu olduka sertti. Kanunlarm en az benim kadar iyi bilirsin. Seni it
ham ediyorum. Tabielmatin ehir nbetilerinin yakalad aalk
katillerin itiraflarn biliyor. Konu rahip. Neden?
Btn yzler bembeyaz kesilmi ve donakalmt. Daduu titre
mesini daha fazla bastramyordu. turashdum ar bir ses tonuyla keli
meler arasnda uzun uzun duraklayarak konumaya balad; ba rahibin
ve kraln baklar altnda sanki giderek klyordu. Daduuyu ia
ret etti.
* u adam lm olsayd, o zaman ben ve Nigalli senin ehirlerin
den birinde, olum Awelsham mashm evinde zengin ve mutlu yayor
olacaktk.
Onu ldrmeleri iin adamlara paray sen mi verdin? Onu Dilm unda ldrmesi iin ve M oenshtarda zehirlemesi iin dmenciyi
kkrtan da endin, yle deil mi?
Evet efendim.
N igalliye baml olan hasta bir adamn akln kartrarak ve
tehditler savurarak onu cinayet ileyecek duruma getirdin. Masum bir

423

adam ldrlecekti: Benim Kudurru-tamdaki kanunlarn hepsini bili

yorsun deil mi?
Rahip derin bir i geirdi. Her kelimesini efendim.
O zaman kararn ne olduunu anlyorsundur.
Evet efendim .
Hammurabi Tabielmatine iaret verdi. Beyaz kal ve gri sakall
ba dazlak rahip kraln nnde yerlere kadar eildi. Tanrlarn, be
nim ve senin onun iin verdiimiz karar akla!
Tabielmatin salonun dier tarafna geerek Mardukun bedeni
nin nnde durdu. Tanr resminin kollar sanki onu saracak gibi dur
yordu.
Batdaki le gidecek, Amurru gebelerine tanrlarmzn gc
n ve gzelliklerini anlatacaksn
turashdum omuzlarn drd. Sakall yzndeki lm korku
sunun altnda bir para mit gizliydi.
Kumlarn zerindeki yolculuun olduka zorlu olacak. Tanrya
ait metalden yaplm bir bak ayak parmaklarnn saysn azalta
cak.
tirashdumun dudaklarndan bir inilti ykseldi; grtlandan bouluyormu gibi sesler kyordu.
Etkili konuman srasnda pheli hareketlerle Ammurularn
dikkatini datmaman iin Anbar bann keskin azyla kolun ksal
tlacaktr.
turashdum kocaman gzlerle vahi bir hayvan gibi etrafna ba
knd. A z kenarlarndan kan krmzs salyalar akyordu. Lo karanl
n iinden ellerinde deri ipler ve ince halatlar bulunan askerler ka
rak ona doru yaklat.
Gebeler ne Sumerl ilerin ne de Akadllarn dilini bilmiyor.
Birok insana zarar vermi olan dilinin ilevi Anbarn keskin bay
la azaltlacak; dilinin hz hareketleri yavalatlacak.
turashdum batan aa titredi ve gzlerini salonun giriine e
virdi. Sonra olduu yere yld. Askerler koup daha kollar yere de
meden onu yakaladlar. Hammurabi bayla iaret verince Ta
b ielmatin kolunu indirdi.

424

Onu kurbanlarn hcresine gtrn diye mrldand sonra da.

Askerler turashdumu kaldrp dar srklediler. Ayaklar yer
de srnyordu. Silahl adamlar iki gruba ayrlp rahiplere elik ettiler
ve sonra sra halinde Hammurabi ve Daduunun dostlarnn arka
snda birbiri ardna iyice yaklaarak durdular.
Ortadaki drt keli odann ortasnda iki tane ta stun ykseli
yordu. Hcrede pencere yoktu ve olduka scakt. Askerler turash
dumu sa taraftaki stuna baladlar. Rahiplerin yakt bir dzine
lamba fitilinin alevi tterek titriyordu. Bir mangaln stnde iinde s
cak susam ya dolu bir kazan duruyordu. plere asl olan turashdum,
yar baygnd. Daduu, askerlerin turashdumun sandaletlerini ayakla
rndan ekip karmalarn ve barahibin bir sandktan kol kadar uzun
bir Anbar-haneri karmasn izledi. M idesine kramplar girdiini his
sediyordu. Haner gm gibi ldyordu. Hammurabi muhafzlarn
en yallarndan olan iki adama bayla iaret verdi, Tabielm atini se
lamlad ve hi acele etmeden sakince odadan kt.
Daduu onun arkasndan gitmek istiyordu ama k silahl iki
adam tarafndan kapatlmt. Shindurrulun yannda durarak duvara
iyice yasland. Rahiplerden biri stndeki pelerini kard ve ba iki
eliyle skca tuttu. turashdumun gzleri kayyordu, iyice skmt ve
her taraf batan aa tir tir titriyordu. Bir asker sol elini kavrad ve
bir takozun stne bastrarak yerletirdi. turashdum bal olduu iple
ri ekitiriyordu. Dier askerlerden biri ateteki kazan kaldrrken b
ak hzla indi. Kesik kol hemen yaa batrlrken czrtlar ykseldi;
turashdum ac bir lk att ve bilincini kaybetti.
Sol ayann son parma kesildiinde tekrar kendine geldi. Kaygar ya kesilen parmaklarn yaktnda tekrar lklar att ve gzya
larna bouldu.
Marduk. Shindurrul silkindi. Korkun bir ey bu. Ammurular
parmaklarm kestiinde bana da ayns yaplmt. Parmaklarndaki
gm manonlar gsterdi. imdi de elinde bir kerpeten tutan bir
adam, turashdumun dilini koparmakla meguld. Rahip ackl sesler
kararak anlalmayan bir eyler mrldanyor ve aznn iini doldu
ran kan yutarken boulurcasna ksryordu. Dilinin koptuu yer kz-

425

gm demirle daland; tavana doru yanm et kokusuyla beraber y o

un bir buhar ykseldi. Rahip son gcyle son bir kez doruldu, som .1
kendini brakarak ta stunda asl kald. Daduu dilinde demire ben
zer bir tat hissetti. Midesinden ac ve eki sular ykselm eye balam
t. Barahip doal olmayacak kadar sakin bir ses tonuyla:
Dostlarmz enlikte yokluumuzu hissetmeye balamlardr.
Bu tyler rpertici yeri bir an nce terketmeliyiz.
Shindurrul beraberinde Daduuyu da srkleyerek hzla dar
kt. Lo geitler hi sona erm eyecek gibiydi. Stunlu salona yakla
tka etraflar da gittike aydnlanyordu. A z sonra mzik sesleri, ko
numalar ve kahkahalar iitilm eye baland. Duvarlarn arasnda dola
an rzgr, binbir eit kokuyu onlara tayordu.
enlik gece yarsn getikten sonra da epey srd ve nihayet so
na erdi. Daduuyla Tiriqan mealelerin ve nbetilerin yanndan ge
erek byk alana ktlar. Daduu Tiriqani kendine ekti; ayn anda
hem yor, hem de yanyordu. Akl karmakarkt, kafasnda binbir
dnce dolanyordu. ya da drt gem iyle D ilm una, Magana, Meluchhaya ve ntya m gitmeliydi? Silahl adamlarn korumas altn
daki bir ticaret kervanyla karadan bilinmeyen kalay ocaklarna gitse
daha iyi mi olurdu? Hammurabinin birlikleriyle Amurrulara kar sa
vamak iin batya gitmeliydi belki de! O zaman kardei Siachuyu da
bulabilirdi! akrkeyif olan Mashkan-abrim, Gimilmarduk ve Shin
durrul, byk bir nee iinde Daduuya onun da katlmasn istedikle
ri byk planlarndan sz etmilerdi. Siachuyu bulup bulamayacana
g elin ce... Kendi kendine fazla mit etmemenin daha mantkl olaca
n syledi. Planlanan ticari geziler merakn uyandrmt. Yaknda ka
rar vermek zorunda kalacaklard, nk gemiler temizlenmi ve ona
rlm ekilde yataklarnda sallanyordu. Alann ortasna vardklarnda
Daduu dncelerini glkle toparlayabiliyordu.
Mashkani ve Shindurrul onlardan daha hzl yryorlard. Dadu
u durdu ve yldzlara bakt. Tiriqanin ve Daduunun glgesi yerde
hareketsizce duruyordu. Dolunay olmaya hazrlanan ay bulutsuz gk
yznde bembeyaz parlyordu. Byk aralklarla yerletirilmi mea-

426

ler kocaman bir dikdrtgen oluturuyordu. Tiriqan Daduunun ba

n yumuak bir hareketle omuzuna doru ekti.
Gel U diye fsldad ve Makaniye el sallad. Btn her ey
geride kald, sevgilim . Bu kadar dostu olan birinin korkmasna hi ge
rek yok.
Yava yava gsterili caddeden pazar yerine doru yrmeye
devam ettiler. Daduu ban ne eip sandaki glgelere bakt. Bu
glgeler ssz caddeler boyunca Tiriqanla kendisine elik ettiler. V e
ocak bandaki lambann nda birbirlerine sarldklarnda, grn
mez oldular.

427

28. GNE TUTULMASI

Daduunun gitmek istedii belli bir yer yoktu; kendini

kalabaln iine brakm srklenirken, birden ana cad
denin sonuna geldiini fark etti. Yedi gn ve yedi gece
boyunca fsltlar ve sylentiler ehirde kulaktan kulaa
dolamt: Adaletin koruyucusu ve gne tanrs ama ile ei
A jann, ehrin ve lkenin ileri gelenleri ile kudretli hkmdardan inti
kam alaca syleniyordu. Daduu insanlarn huzursuz olduunu his
sediyordu. Herkes rahiplerin yorumlanmas zor kehanetler mrldand
n biliyordu: Bunlardan hibiri gerekten de elle tutulur eyler deil
di. Shindurrul vezirden ve onun gzleri ve kulaklarndan gne tu
tulmasnn bugn olacan renmiti. Marduk heykelleri arasndan
zigguratn dehlizine kan yokuun yarsnda Daduu silahl bir adam
grd. Ona el sallad ve gcrdayan kumlarn zerinden palmiye aa
larnn yanna kadar gitti.
yi bir yer dedi Redumu selamlayarak. Buradan hareket eden
her eyi grebilirsin.
Yzba Rimutgula iki eliyle miferini terden slanm salarnn
stnden yukar itti, yere tkrd ve Daduunun sol omuzunun ze
rinden uzaklara bakt.
Bu yzden buradaym. Herkes korkuyor. Ben de yle. Sylenti
ler kulana gelmitir, anlarsn. Sesi kaba ve atallyd. Kral cadde
sinde byk bir insan kalabal var. Bana rahiplere inanyorlarm gi
bi geliyor, ne dersin?
Aptal yerine konma tehlikesini gze alarak sylyorum ki, ra-

428

hiplere ben de inanyorum. Onlarn ne kadar iyi hesap yaptn biliyo

rum. Bugn iin hesaplarnda bir yanllk olmadna da em inim .
Daduu ban kaldrd ve bulutsuz prl prl gkyzne bakt.
Gne Rimutgulann parlatlm bronz miferine vuruyor ve delikan
lnn gzn alyordu.
yle mi? Dem e. Ama artk her ne olacaksa, den izci... Biz kim
seye bir ey olmamas iin elim izden geleni yapacaz, tamam m?
Byk babamn babasna bile pek inanmak istemediim halde.
Gne doduktan hemen hemen be saat sonra trenlerin yapld
cadde insanlarla, kz arabalaryla ve yk tayan eeklerle dolup ta
mt. Duvarlarn ve kap kemerlerinin arasnda bugn, her zamanki
grltler ve srekli devam eden uultulu ve yankl sesler eskisi ka
dar yksek deildi. turashdumun kolunun ve parmaklarnn kesildii
gnden drt gn sonra Daduu Duvarn indeki Marduk isimli
meyhanede tesadfen Rimutgulaya rastlamt. u an sarayda yzba
olan Redum, Daduunun babas Utuchengalin emrinde Hammurabi
iin ehir igal ettiklerini anlatmt. Redum miferini sol kolunun
altna sktrd ve etrafna bakt; kslm gzleri sert bir ala evriliydi.
ehirde neredeyse ikibinbeyz asker var. En yal, iyi ve tecr
beli askerler. am an gnei sonsuza dek yok olsa bile, Hammurabiye hibir ey ve hi kimse dokunamayacak. Evet, aynen dediim gi
bi olacak.
Daduu ban edi.
Bu zamandan yalnzca babam ve seni tanyorum; kraln nn
deki canl duvar szlersiniz, deil mi? Bence... siz onu gerekten sevi

yorsunuz.
Dar caddelere tka basa dolan binlerce insan, tozlu yollarda ora
dan oraya dolanp duruyordu. Bazlar kaplardan ve heybetli kap keinerlerinin altndan geerek kayboluyor, dierleri ise kk ve byk
gruplar oluturarak fsltyla birbirleriyle konuuyorlard. Tmnn
zerine korkun bir karamsarln km olduu belliydi. Kt bir
kaderin onlar bekledii dncesi, Babilin sakinlerini bu*hale getir
miti. Daduu baparman geni kemerine takmt. Parmaklan ift
tarafl baltasnn keskin metalinin stnde duruyordu. Rimutgula bere

429

lenmi topuzunu kaldrd, ucundaki yamuk yuvar okad ve srtt. Ali

enesinin sa damanda iki dii eksikli.
Evet, onun da bizi sevdii gibi. Seninle nasl konutuunu izle
dim. Uzun zamandr kimseyi kendine bu kadar yaklatrmamt. N e
denini bana syleyebilir misin?
Daduu hayr anlamnda ban sallad. ehrin zerinde her za
man uan gvercin srleri, sra sra uan kazlar ve rdekler bugn or
tada yoktu. Muhafzla Daduu bir kme palmiye aacnn yere den
kk glgesine snmlard. Yoku yukar giden yol, neredeyse ta
mamen bo gzken tapnak avlusunun nnde sona eriyordu. Bura
dan gsterili caddeyi, saray duvarlarnn bir ksmn ve Esangila, ama-Marduk-Zigguratn ve bir de ok saydaki sokak girileriyle b
yk kaplar grebiliyorlard.
nk... -salar aklam asker duraksad- sen onun mhrn
tayan adamsn, deil mi? Baban... birka sefer Hammurabiyle lm
arasna atlamt. Galiba o zaman krala anlattn bir ey onu rktt,
doru mu?
Daduu omuzlarn silkti. Olabilir. Marduk-Zigguratn gster
di. N e olacan... biliyor musun?
Kesin olarak, denizci. Vezir Avvelninurta bizim le uzun uzun ko
nutu.
Daduu elinde olmadan glmsemek zorunda kald. Kendisini
denizde gelmek zere olan bir frtnay bekler gibi hissediyordu. He
nz rzgr hissetmiyordu ama dalgalarn srtlar gittike beyazlayor,
kabaryor ve kpryordu. Birden sanki gzleri daha da keskinlemi
gibi, daha demin Babil sakinlerinin ve iftilerin, iilerin ve kanallar
daki tmar sahiplerinin birbirleriyle konutuklar yerlerde askerlerin
varln fark etti. Huzursuzluk ehrin byk bir blmn sarmt:
gvensizlik ve korku insanlarn arasnda garip bir ekilde kol geziyor
du, bunu hi duygusu olmayan ruhsuz bir insan bile kolaylkla grebi
lirdi.
Zigguratn stndekiler - rahipler mi? diye sordu Daduu. Sz
konusu olan rmcek ann ipleri boyunca yrtlmaz ipler germi olan
Avvelninurtaya hayranlk duyuyordu. Birou mu? Hepsi mi?

Btn nemli rahipler. Rimutgula homurdand. aman ne

zaman karanla kar savaacan, onlardan baka hi kimse bilm i
yor. ok fazla bekleyeceim izi sanmyorum. Barahiple gzel ve zen
gin Naditumun zigguratn tepesinden halka aklamalar yapaca sy
leniyor. Gen rahipler tapnakta yerlere yatmlar ve korkudan ter d
kyorlar. Silahlardan, savatan ve binlerce korku verici iaretlerden
korkuyorlar.
Miferlerden, kalkanlardan ve silahlardan yansyan k, ana cad
denin zerinde parldyordu. Daduu caddede bir tek kz arabas bile
gremiyordu; arabalar ehrin i ksmlarnda kaybolmutu. Gkyz
nn rengi ayn anda hem koyulat, hem de daha parlak bir hal ald:
mavi renk, metalimsi bir grnme brnmt. Etraf saran sessizlik
daha da artt. Daduu sert kabuklu palmiyenin gvdesine yasland ve
karsndaki adamn grebildii her keyi ve her noktay nasl dikkat
le taradn izledi. Adam olanlara pek aldrmyor gibiydi. Bu arada
beyaz duvarlarn ve aralarndaki aralklarn iinden ykselen mrltlar
ve fsltlar gittike artyor, derin bir uultuya dnyordu. Daduu
bronzlam kollarndaki tylerin diken diken olduunu hissetti.
Galiba gne tutulmas le vakti gerekleecek dedi asker.
Neredeyse hi kmldamyordu; tm kaslar gerilmiti. Benim daha
nce grmediim ve bilmediim bir eyi bekliyorsunuz, tamam m?
Ama her savata yaptm gibi, bugn de hzla ve tm gcmle sald
racam.
Daduu onu phe'n'\n kaptanyla karlatrd ve Rimutgulann
da en az onun kadar serinkanl olduunu anlad. Hatta tehlikelerden
Gimilmarduktan daha az etkilendii bile sylenebilirdi.
Bak, dostlarn ite orada, denizci!
ama, Babili bir karnca yuvasna omak sokmu gibi rahatsz
ejjniti. Askerler geni caddenin etrafn bir duvar gibi sarmlard.
Zigguratn en az kapsndan kan rahipler, saysz basamak yard
m yla zigguratn mavi inilerle kapl tepesine trmanmaya baladlar.
Uzun sakall, salar tamamen kaznm ve krmz tren elbiseleri giy
mi rahipler en az yz kiiydi; ellerindeki mealelerden rzgrsz gk
yzne siyah ve gri dumanlar ykseliyordu. Anszn Daduunun sa

431

nda ktik bir karmaa meydana geldi. Delikanl bam evirince

palmiye gvdelerinin, duvarlarn ve kk gruplarn arasndan iki ki
iyi seebildi: Shindurrul ve Tiriqan. Kalabaln iinden ilerlemeye
alarak Marduk heykeline doru kotular. Asker homurdand:
u anlarda ehrin kaplar kapatlmaya balanm olm al. Burada
sz konusu olan kralmz - gne falan deil.
Neler olup bittiini anlyorum ... Daduu kolunu kaldrp onla
ra el sallad. Shindurrul! Tacir elini kulann arkasna gtrd, etra
fna baknd ve sonunda Daduu ve Rimutgulay grebildi.
Emirleri Vezir Avvelninurtadan m aldnz? diye sordu Daduu
ve derin bir nefes ald. Rimutgula yavaa bayla onaylad. Caddede
ki insanlar gzlerini gkyzne dikmi, heyecanl heyecanl birbirleriyle konuuyor ve olanlara anlam veremeden akn akn saa sola
baknp duruyorlard. Zigguratn heybetli merdivenlerinin bittii en alt
basamann yannda bile, geit vermeyen bir duvar gibi, batan aa
silahlarla donatlm askerler ve saray muhafzlar yer almt. N efes
nefese Daduu ile askerin yanna ulaan Tiriqan ve Shindurrul, ter
iinde kalmlard. Yoku bandaki kumlarla kapl olan ta dem ele
rin etrafnda drt veya be adm mesafede hi kimse yoktu.
Evet. mdugud rahiplerinin btn planlarndan haberi var. B
yk babamn babas bana am a yutan gne tutulmasn anlatmt.
Shindurrul omuzlarn ne drd. Daduu, Tiriqann elini arad.
Gne tutulmas! Yaayan her canl mthi bir korkunun esiri oluyor.
ki saatten daha az bir sre iinde her ey olup bitmi olacak. Hayattan
korkan kiiler, bu gibi olaylardan da abucak rkerler!
Sakn nutuk atmaya kalkaym dem e, tacir efendi. Rimutgula
kararl tavrlarla miferini bana geirdi. Bundan sonra neler olaca
n birazdan hep birlikte greceiz. Serinkanl olun!
Ben korkuyorum. Tiriqan Daduunun omuzuna yaslanm tit
riyordu. Askerle Shindurrul hemen hemen ayn anda ellerini kaldrdlar.
Biz de kendimizi pek iyi hissetmiyoruz dedi Shindurrul. Doksanyedi yl nce, eer doru hesapladysam, Babilin stndeki gk
gndzden geceye dnm. Ailem byle anlatr. iddetli bir korku ve
panik yaanm. Her eyin sona erdiini bildiren kehanetlerde bulu

432

nulmu. nsanlar korkudan adeta ldrm. Ama iki saat sonra ortalk
yine aydnlanm ve hayat yine normale dnm.
Bizde de byle anlatld, doru. Rimutgula bayla onaylad.
Rahipler neler yapacaklar, tacir efendi? Tahmin edebiliyor musun?
Hayr. Byk bir ihtimalle halk ayaklandracaklardr. Bizzat
kendilerinin saldracan m dnyorsun?
Dualar, mealeler ve ilahilerle mi?
Ortada yalnzca kulaktan kulaa sylentiler dolamt. N e saray,
ne Edubba, ne de tapnak tutulmann gn ve saatini bildirmi deildi.
Bahar enliinden beri pazar ve ehri kuatma altna alan fsltlar ve
mrltlar ehir kaplarndan szarak nehir boyunca yol alm ve kanal
lara kadar uzanmt. Redum evlerin girilerini iaretledi. Anneler o
cuklarnn bacaklarna eritler halinde kesilmi kumalar saryorlard;
gn ortasnda yaanacak olan karanlkta zehirli ylanlarn deliklerin
den kacana inanmlard. Daduu baklarn kaldrd. Rahipler
ikinci terasn girintili kntl duvar boyunca sessizce dizilmilerdi.
Son basaman stndeki desenli ta zeminin stnde, sslenm i alt
kii duruyordu. nsan kalabalndan ykselen fsltlar, bouk davul
sesleri bastrd. nsanlara aralkl alan davullarn gmbrtsnden
ok, sessiz kaldklar an tedirginlik veriyordu; sanki kocaman ehrin
kalp atlarn dinler gibiydiler. Rahipler ilahiler mrldanmaya bala
mt. Tapnan n cephesindeki stunlarn arasnda inleyen davul
sesleri, ilahiler ve gong sesleri iinde heyecandan sesleri kslm in
sanlarn tiz sesleri duyuluyordu. Tyleri rperten mzik insanlarn
balarn bir o yana bir bu yana evirmesine sebep oluyordu; sonunda
Marduk-Zigguratnn stndeki alanda davullar, gonglar ve rahipleri
grebildiler.
* Tabielmatin. Orada, Naditumun yannda - Mardukun atsn
da! Daha iki ay nce onunla iyi iler yaptk... sm in-Adasi! Shindurrul ban sallad. u ie bakn! nanlmaz bir ey bu. Silkindi. A kl
l bir kadn, gerekten.
kinci bir grup rahip bir sonraki kattaki alana da davul, gong, flt
ve fanfarlar tamlard. Yanan mealelerden ykselen dumanlar birer
siyah sopa gibi hi kprdamadan ylece ttyordu. Baz kadnlar ala

433

yarak evlerine girdiler, bazlar ise ellerini veya elbiselerinin bir ksm
n yzlerine kapatarak karanlk kelere ekildiler. Tiriqan Daduuya
iyice sokulmutu.
rmcek a. Daduu korku ve gven arasnda bocalyordu,
Shindurrul ve Rimutgula yannda heybetli birer direk gibi duruyorlar
d. Nihayet anladm. mdugud mhrn tayan o alt rahip Babil hal
kn Hammurabiye kar kkrtmak istiyor. Bu kanl ii kendilerinin
yerine halkn yapmasn salayacaklar.
Awelninurtamn bize syledii de buydu zaten. Bu konuyu si
zinle konuabilirim. Redum miferin bronz tokasn balad. Kurnaz
bir ekilde hallediyorlar m eseleyi, deil mi?
Peki Kral Hammurabi? Daduu ban evirdi. Geni cadde ya
va yava boalyordu. Sessizlik, ziggurattan gelen gong seslerinin,
davul gmbrtlerinin, uultulu ilahilerin ve tapnaklardan gelen tiz
lklarn altnda titriyordu. Rimutgula el sallayarak bir onbay ya
nma ard ve srtt.
i rahat bir ekilde sarayda oturuyor. Bekle de gr, d en izci!
Daduunun kafas bir sr dnceyle doldu: A lalgerin szleri,
Avvelninurtayla yapt konuma ve tapman tonozlarndaki tyler
rpertici sahneler, kendi korkusu ve gzlerini kocaman am sessizce
kaynayan kargaay izleyen Tiriqan - askerlerin yanlarna gelm esi d
ncelerini datt.
Siz burada kaln dedi Rimutgula. Parmaklaryla yokuun so
nunda bir snr tespit etti. Bu drt kii kraln dostlardr. Onlar dnda
hi kimse bu snr gem eyecek; ne rahipler ne de halk. Hemutbal?
Emriniz nedir, Redum?
Kuzey kapsnda nbet tutan adamlarn yanma ko. Eer insan
lar yokua doru hzla koarlarsa -ki bunu yapacaklarm pek sanmyo
rum-, iki dzine adam onlara gzn bile krpmadan saldracak. Sara
yn Marduk kapsn ak tutmanz gerektiini unutmuyorsunuz, ta
mam m?
Asker evet anlamnda ban sallad, sonra Redumun nnde
eildi. Evet, sayn babam.

434

Frla ve fazla oyalanmadan geri gel. ok gemeden her ey ba

lam olacak! Anladn, deil mi?
Asker klcn eliyle bacana bastrarak hzla uzaklat. Tyler
rperten ilahi sesleri gittike artyordu. Daduu anlamszca parmakla
rn oynatarak aresiz bir ifadeyle Shindurrulun, Tiriqann ve Rimutgulasn yzlerine bakt.
Bu ekilde beklemek beni ldrtyor. Daha fazla dayanamayaca
m. Bir eyler yapmalym.
Shindurrulun elleri sakinletirici hareketlerle aa indi.
Kalyoruz. Burada gvendeyiz ve her eyi grebiliyoruz. Bence
her ey olduka heyecanl olacak. leride oullarna anlatacak bir
hikyeye sahip olacaksn, U .
Bu akaya Tiriqan bile glmedi. Glgeler gittike ksalyor, n
larn dnyaya dik ayla gnderen gnein ss gittike artyordu. n
sanlarn srtndan ter akyor ve koltuk altlarndan damlyordu. Batdan
olduka scak bir rzgr esti ve yerdeki tozlar kaldrd. Alanda toplan
m olan binlerce insan derin derin i ekti. Tiriqan, Shindurrulu g l
genin dibine kadar srkledi. Daduu ise Marduk-Zigguratnda olan
lar anlamaya alyordu. Zigguratn ana cadde tarafnda kalan ehir
blmne dnk olan rahipler, korkuluklarn ardndaki alanda birbirle
rine yakn bir ekilde duruyorlard. Bedenlerinin st ksmlar parlyor
du; onlar da ayaklarnn altndaki halk kadar ter dkyordu. Adamlarn
bazlar tahtadan yaplm uzun fltleri dudaklarna gtrdler. Tap
naktan cevap olarak gelen ilahilerin arasna tiz flt sesleri kart. Da
vullar ve gonglar durmakszn gmbrdyordu. Sesler ehrin stnden
geip kanallarn arasndaki uzak tarlalarn iinde kayboluyordu.
Rahipler ara sra fanfarlar alyor, dzenli ritimlerle davula ve
gonglara vuruyorlard. Bitiikteki tapnak kapsndan rahip renci
(ikp geldi. Birisinin elinde ba byklnde altn bir kupa, dierleri
nin elinde ise gm testiler vard. Yava yava basamaklardan ktlar
ve hareketsiz duran ve donuk gzlerle ehre bakan alt kiinin yanma
doru gittiler.
N e yapyorlar? diye fsldad Tiriqan atall bir sesle. Bedenle

435

rinin glgeleri ayaklarna kadar ekilmiti. Gkyz kaynyor, yanyor

ve dayanlmaz scaklkta nemli havay aa bastryordu.
ki. Rimutgula kaamak bir tavrla Daduuya gz krpt. Bu
iten pazarlkl sahtekrlar karanln geleceini tam olarak biliyor o l
mallar. stelik uzun zamandan beri, deil mi?
Peki iki ne ie yarayacak? Shindurrul da olduka huzursuz g
rnyordu. Dierlerinin huzursuzluu ateli bir hastalk gibi ona da
bulamt.
Dilleri zm eye yarayacak. Redum un yz ifadesinden daha
fazlasn bildii ama konumay dnmedii anlalyordu. Daduunun baklar, Rimutgulann kl kabzasna kenetlenen parmakla
rna kayd: Rimitgula da ayn Tiriqan ve kendisi gibi korkusunu bast
rp sakin kalmakta zorlanyordu. Gne gerekten tutulduu zaman
halk, kulaklar nlatan alaka szlerle kkrtp saraya hcum etme
lerini salamaya yarayacak. Evet.
nsanlar glgelerden ktlar, huzursuzca gruplar oluturdular ve
tekrar daldlar. Daduu rahiplerin halkn korkusuyla oynadklarn
kavramaya balamt. Sabahn ge saatlerinde ayn solgun yz ka
nallarn zerinde grlyordu; imdi yalnzca am an gnei ate sa
yordu. Babilliler gkyzne bakp iaret ve delil bulmaya alyor
lard. Y ine scak bir esinti tozlar kaldrp gnein grnmesini engel
ledi. Tapmaktan kan renciler basamaklarn en st ksmna ula
mlard ve fanfarlarla verilen iaret rahiplerin ilahilerini bld sra
da smin-Adasi ve Tabielmatinin yanma yaklamak zereydiler. Da
duu gzlerini krptrarak gnee bakt; kzl toz bulutunun ardndaki
parlak gnein yannda, oval eklinde bir karalt olumutu.
Balyor! Daduunun dudaklarndan uzun bir inilti ykseldi.
Bak, orada, gnein kenarnda, Shindurrul.
Tacir kesesine sarld ve iinden yar elmas niteliinde ince ve
dz talar kard. Ellerinin yars kadar byk olan talar Daduu ve
Tiriqana uzatt.
Sylendiine gre bunlarla kr olma tehlikesi yaamadan gne
e baklabiliyormu dedi Shindurrul. Bilemiyorum... byk babamn
byle dediini sylediler.

436

Daduu ve Redum ta levhalar aldlar. Yarm parmak kalnln

daki talar iinde tanecikler olan renkli camlara benziyordu. Stunla
rn, byk kaplarn arasndan ve boylu boyunca caddelerden toz bu
lutlar uuuyor ve hrdayan palmiye yapraklarnn arasndan dne
rek havaya ykseliyordu.
Birazdan ikilerini iip bizlere seslenecekler. Rimutgulann
yzne miferinin kenarndan eritler halinde inen ter damlalar ak
yordu. Tiriqan, Daduunun omuzuna skca sarlmt.
Rahipler bir insan ba byklndeki kupaya iki boalttlar.
nsan kalabal gzlerini zigguratn tepesine evirdi ve ama ile
Mardukun barahibinin kupadan iip ldayan kab dierlerine uzat
masn izledi. Sonra Naditum ve iftin yannda duran dier drt adam
srayla kupadan itiler. Kupa kere boalp dolduruldu. nce Tab ielmatinin sandaki ve sonra da soldaki gsterili tren giysileri
giymi bir grup rahip gelenekler dorultusunda altn kaptan kck
birer yudum aldlar. Gen rahipler kapnn ardndaki karanln iinde
kayboldular. Daduu kalbinin atlarn duyuyordu, omuzlarnn ara
sndan souk bir elin kendisine dokunduunu hissediyordu. s rengindeki ta levhayla gnein yan tarafna bakmak iin eliyle sol gzn
kapatrken elleri titredi. Karlkl sylenen ilahiler ve ritimli davul
sesleri sustuu anda kalabalktan iniltiler ykseldi.
Daduu yavaa ban gkyzndeki sadan gne n iine
alan koyu gri tarafa doru evirdi. Kor gibi yanan gnei gryordu
ama kr olmuyordu. Gnein te biri kararm ve yok olmutu. Ikl
alanda ise sanki yara izi veya ban gibi kkl bykl lekeler olu
mutu. Daduu gzn kapatt, yuvarlak levhay daha sk bastrd ve
tekrar bakt. Lekeler hl oradayd.
Sessiz olun dedi Redum. Barahibin syleyeceklerini dinle*yin.
Binlerce insann vzlts ve mrlts yerini sessizlie brakt. Ses
sizlii yalnzca caddelerde esen tozlu rzgr bozuyordu. Zigguratn di
biyle tapnak duvarnn arasndaki bo alann stnden kere boru
sesi duyuldu. Tabielmatin kollarn kaldrd ve bararak konumaya
balad:

437

Siz tanrlar, siz kudretliler, siz rahipler ve siz saraydakiler! Kral

Hammurabi ve Babilin insanlar! am an bize syleyeceklerini din
leyin!
Rahipler koro halinde tekrar ve tekrar bardlar: Tanrlar bizi
cezalandryor! Gn geceye dnyor!
nsan kalabalndan tek tek korku lklar ykseldi. Tab ielmatin kollarn gnee doru uzatt. Yzkleri ve bilezikleri l
dyordu.
Bir saat iinde tanrlarn cezas stmze kecek. Babilde do
laan fsltlar felakete dnecek. Karanln iblisleri ok uzun sre
dir bizden bir kurban bekliyorlar. aretlerin says olduka fazlayd ve
grlmeyecek gibi deildi.
Tabielmatinin ve dier rahiplerinsesleri normalden ok daha
gr kyor, duvarlara arpan sesler ortalkta yanklanyordu.
nsanlar kendilerini yerlere atyordu. Sanki kendilerini kuma
gmmek ister gibiydiler. Barahip kollarn indirdi. imdi ise siyah
sal tapnak rahibesi tiz sesiyle ana caddeye hitap ediyordu:
Sonsuz gecenin iblisleri am an gneini yiyip bitiriyor. Ey
kudretli insanlar, ne yaptnz da tanrlar bizi bu kadar zalim bir ekilde
cezalandryor?
Alandaki, basamaklardaki ve atlardaki koro uluyan bir sesle ba
rd. Gne lyor. Karanlk bizi yutmak zere. Eer vereceimiz
kurban tanrlar memnun etmezse, stmze sonsuz bir gece kecek.
Rahip korosunun syledii her eyin alt ift davul vuruuyla i
ziliyordu; davul ve gong sesleri kulaklarda sanki kzgn ine batrlyormu gibi bir his brakyordu. Kadnlar amaszca bir oraya bir bu
raya kouturuyor, kalabaln iinde saa sola taklyor, lklar at
yor ve inliyorlard. Daduu ve Shindurrulun nndeki askerler nere
deyse hi kmldamyordu; yavaa kllarn ekm eye baladlar ve
omuzlarn ediler. Daduu gzn aacak cesareti buldu ve Marduk
rahibi Geshti-Unnamn toz bulutlar arasnda nlayan sesine kulak
verdi. Gnein yarsndan fazlas siyaha boyanmt. Yaral yarm dai
renin zerine yuvarlak bir glge dyordu. Gne hl parlak ve
scakt; batdan toz bulutlar yaklayordu.

438

Biz rahipler uzun yllar hesaplar yaptk ve tanrlar bize bu gn

gsterdi. Tanrlar byk bir kurban istiyor. Kudretli bir ey onlara v e
rilmeli. Yerine yenisi geecektir.
Rimutgula ShindurruTa koyu renkli ta levhay geri verdi ve di
leri arasndan slk ald. Rahipler heyecanl bir ekilde: Kurban ve
rin, ey Babil halk! Sahip olduunuz en iyisini kurban edin. Kudretli,
yal tanrlarn fkesinden korkun. nk eski zamann harabeleri
iinden yeni, adaletli ve kutsal bir zaman bir iek gibi aacaktr.
Etraf bir sessizlik kaplad. Bir an iin sanki rzgr bile susmutu.
Havada uuan tozlar, heyecan ve korkuyla bekleen insanlarn zeri
ne dyordu. Daduu tekrar gnee bakmaya cesaret etti; dev k to
pundan geriye kalan aydnlk eridi pek net olarak gremiyordu. nle
yen ve titreyen Tiriqan, skca Daduunun omuzuna sarld. Dar bir
hilal eklindeki son gne da ksa bir sre sonra gzden kaybol
duunda, gkyz bir an iin rengrenk k dilimleri ve uzun, sessiz
imeklerle doldu. Gkyzne bakan herkes bu olanlar grebiliyordu.
ehrin iinden kulaklar sar eden tek bir lk ykseldi. Her yerde
hayvanlar korku ve panik iinde baryordu. Batdan siyah bir duvar
hzla yaklat ve toz bulutlarn geip gn tamamen geceye evirdi
inde, ku srleri korku iinde hzla havaland. Etraf evreleyen
ufuk izgisi ise aydnlk kald; tpk daha nce grlmedik byklkte
bir yamur bulutunun altndaki ince k eridi gibi.
Rahipler ellerindeki mealeleri salladlar. Aradan birka saniye
geer gem ez, tam oniki dzine mealenin yand grld. M ealeler
basamaklarn, yokuun, duvarlarn ve basamakl tapnan tm girile
rinin aydnlanaca ekilde dalmt. Gnein olmas gerektii yerde
ise ak krmz renkte bir ember, karanln iinde parlak noktalar
vard. ehrin stn kaplayan toz bulutunun ardnda yldzlar gz kr
pyordu; anszn normalde gece grnen tm yldzlar btn grkemle
r i y l e ortaya kverdiler.
Rimutgula, Daduu ve Shindurrul ayn anda balarn evirerek
tapnan merdivenlerine baktlar. Baz mealeler sallanyor ve havada
saa sola gidiyordu, alevler gizem li iaretler oluturuyordu. Titreyen
alevlerin nda smin-Adasi, Tabielmatin ve Nuradad olduka be

439

lirsiz bir ekilde grnyordu. Etraftaki insanlar panik iindeydi. Ol

duklar yerde sallanyor, sendeliyor, ayakta kalmak iin byk aba
harcyorlard. Basamaklara ulatklarnda ise dizleri bkld. Atamrum, Shinmagyrn omuzundan tuttu ve mealesini indirdi. Anszn
Daduunun yirmi adm tesinde bulunan baz adamlar sadaklarna
davranp, aslnda gnein bulunmas gereken yerdeki karanln iin
deki krmz ltya ok yadrmaya baladlar. Grltnn ve lkla
rn dorua ulat anda saray avlusuna alan kapnn kanatlar yava
yava ald. Ksa slklarla birlikte dzenli asker sralar avludan da
r uygun adm kmaya balad ve kaldrdklar toz yznden karanlk
gkyzndeki parlak yldzlarn bir sis perdesi iinde gzden kaybol
masn saladlar.
Onlarn ardndan ellerinde yanan mealeler bulunan bir dzine
adam, saray avlusundan kalabaln iine doru ilerledi. Arkalarndan
tepeden trnaa silahlanm bir adam geliyordu; ellerinde siyah beyaz
benekli bir atm ve iki katrn dizginlerini tutuyordu. Onun her iki ya
nnda bulunan askerler ise bir ellerinde bulunan kllarn ve dier el
lerinde bulunan mealeleri havaya kaldrmlard. stnde saysz
n yansd parlak bir zrh giym i olan Hammurabi, eyerin zerinde
dimdik oturuyordu. Sa tarafnda olu, sol tarafnda ise Avvelninurta
vard.
Gryorsunuz dedi Rimutgala, kralmz batl inanlar kar
snda hibir ey yapmadan titreyecek biri deil.
Merdivenin sandaki ve solundaki mealelerin parlak alevleri
henz hareketsiz duruyordu. Fakat rahibe ile yanndaki be adam sen
deleyerek basamaklardan aa indiler. nerken sallanp basamaklara
taklyor ve etekleriyle salar mealelerin ateinde alazlanyordu.
Uzun bir dikdrtgen eklindeki tren caddesinden ykselen lklar,
Hammurabinin bararak syledii szleri ve alt rahibin azndan
kan kelimeleri bastrmt. Rahiplerin yzleri korkudan arplmt,
azlarnn kenarlarndan salyalar akyordu.
Redum ve Shindurrul sendeleyen kiileri seyretti. Atamrum me
alesini drd, aya takld ve alevlere bast. Sa bacandan yukar
alevler trmand ve yn eteini tututurdu. sm in-Adasinin lklar

440

grltnn iinde n n tyordu. Kadn koarak basamaklardan aa

inmeye balad; bir yandan da salarn yoluyor ve trnaklaryla y
zn iziyordu. Sonra kulandaki kpeleri ekip kard ve yznde
donuk bir glmseme belirdi. Peneye benzer trnaklaryla bu kez ara
larnda gm bir mhrn salland gslerini yrtmaya balamt.
Adamlarnn nnde k kapatan Rimutgulann ehresi, onu kendi
ne eker gibi grnyordu.
Daduunun dudaklarnn arasndan bir inilti ykseldi. Tiriqan
onun- boynuna sarlm, hkra hkra alyordu. O anda gkyznde
tekrar bir hareketlenme balad. Parlak kvlcmlarn ve alevlerin g
aydnlatmasyla birlikte, gnein sol taraf tekrar ince bir hilal eklinde
ortaya kmaya balad. ehrin surlar ve meydanlar tekrar aydnlan
maya balamt. Binlerce insan hep bir azdan haykrarak yeniden
doan gnei selamlyordu. Kral Hammurabi askerler arasnda atyla
ilerlerken, insanlar iki yana ekilerek ona yol ayordu. ehir sakinleri
onu, sanki gnei kapatan karanlk glgeyi kendi eliyle ekip uzakla
trm gibi, cokuyla alklyordu.
Anlalan itikleri iki rahiplere pek yaramam. Shindurrul ta
levhalar antasna geri koydu. Akllarn kardlar. . herkesin gr
d gibi.
Merdivenin alt blmnde olup bitenleri insanlarn yalnzca bir
blm grebiliyordu. Rahip Atamrum basamaklarn zerine pelte gi
bi ylm t ve kpkler saan azndan anlamsz kelimeler dkl
yordu. Gzleri kapal Naditum ise kanlar iindeydi ve neredeyse tama
men plak bir halde merdivenlerden aa iniyordu. Yrrken getii
yerlere elbise paralar, mcevherler ve kan damlalar brakyordu.
Geshti-Unna ise kalasnn stne yld, altna pisledi, ayaa kalk
maya alt, sendeledi, korkuluun stne devrildi ve on adam uzun
luundan daha yksek olan yerden tapmak avlusuna dt. Daduu k
rlan kemiklerin sesini aka duymutu.
Bu arada en alt basamaa ulam olan Tabielmatin, askerlere
doru yaklat. Kekeleyerek baryor, gsnn derinliklerinden hrl
tl sesler geliyordu. smin-Adasi trnaklaryla uzun bacaklarnn st
ksmna derin yaralar aarken, dudaklar sanki grnmeyen bir tanry

44.1

pyormu gibi hareket ediyordu. Eski bir Akad arksnn szlerim

tekrar ediyordu durmadan; yznde bir lgnn ifadesi vard. Yolduu
salar yanaklarnda, boynunda ve kollarnn alt ksmna kana bulanm
bir ekilde yapp kalmt.
Yce Marduk! Shindurrul elini alnna vurdu. Ruhu karanlk
tarafndan tmyle yutuldu!
Hepsi mdugud-mhrn tayan kiiler dedi Daduu ve Tiri
qann srtn okad. Karanlk sona erdi, Tiri. Aynen ShindurruPu
dedii gibi oldu. Tm gne tutulmas iki saat bile srmedi ve iblisler
ne B abili ykt, ne de insanlar paralad.
Gonglar, davullar ve fanfarlar susmutu. Korkuluklarda toplanan
rahipler birbirini iterek aa bakmaya alyor, korkudan souk terler
dkerek donuk gzlerle neler olduunu anlamaya alyorlard. Nuradad basamaklara yld, bir sre can ekiti ve ylece kald. Tab ielmatin elleri srtnda, sendeleyerek sm in-Adasinin arkasndan y
rd. Tabanlar rahibenin vcudundan akan kanlara bulanyordu.
Shinmagyr ise en alt basaman yanndaki stuna sarlp yavaa aa
kayd.
Kenara ekilin dedi Redum. Kral geliyor!
Daduu ve Tiriqan kk bir duvarn merdivenlerinden yukar
ktlar. Askerler yokuun her iki kenarna sralandlar. Hammurabinin benekli aygr yularnn iinde kpryor ve gzlerini deviri
yordu; srt sar beneklerle doluydu ve terden slanmt. Hammurabi,
Daduuya ksa bir bak frlatrken, Avvelninurta bayla onu selamla
d. Daduu, vezirin yznde buz gibi bir glmseme grr gibi olmutu.
Karanlk sona erdi diye haykrd Hammurabi sert bir sesle.
Sonra derin bir nefes ald ve sa kolunu kaldrd. te iblislerin zaferi
ni hesaplayan kiiler... bakn! Marduk onlar delirterek mahvetti.
smin-Adasi kollarn at. Trnaklaryla vcudunun ulaabildii
her noktasna kanl yaralar amt. Kadn gzlerini at ve on adm
ileride aha kalkmaya alan atnn dizginlerini eken Hammurabiye
bakp glmsedi. Birden yldrmla arplm gibi titredi, kollar iki
yana dt ve olduu yere yld. Dizlerini enesine ekti, ayak bilek
lerini kavrad ve ylece ld.

442

Tabielmatin sendeledi ve kt bir ekilde dizleriyle dirseinin

stne dt. Ban kaldrd; yal gzleri bir yzden dierine evrili
yordu. Sonunda baklar Shindurrula kenetlendi. Barahip dizlerinin
stne doruldu, ayaa kalkt ve srtndaki kemerden kaln bir ineye
benzeyen uzun bir haner ekti. Daduu baltasna sarld, Rimutgula
topuzunu kaldrd. Birden Tabielmatinin vcudu vahi ve bastrla
maz bir ekilde titremeye balad. Son kez doruldu, ne atld ve as
kerlerin arasndan geerek Hammurabinin aygrna ve Samsuilunann katrna doru kotu. Rahip kolunu uzatt, merdivenlerdeki Daduuyu grnce ani bir hareketle ona doru dnd.
Fakat Rimutgulann silah onu karlad. Redum yldrm hzyla
Kral Hammurabiyle rahibin arasna komu ve silahn rahibin burnu
nun stne indirmiti. Surat paralanan Tabielmatin kendini kaybetti
ve Hammurabinin atnn ayaklarnn dibine yld. Hanerin ucu yer
deki talarn arasna sapland.
Ardna kadar ak azndan kpkl kanlar szyordu. Redum ba
caklarn iki yana am bekliyordu, topuzu tekrar vurmaya hazrd.
Rahibin azndan birtakm hrltl szler dkld; evresinde duranlar
onun ne dediini anlayabildiler.
Zehirin... Avvelninurta... bizden daha kurnaz ktn... mdugudun mhryle... Omuzlar ne doru eildi. Kanl dirsekleri kum
lara srtnd. Baklar delice saa sola evrildi ve ksa bir sre sonra
Daduuya kenetlendi.
K z kardein. Kesik szckler grtlandan glkle kyordu.
Tabielmatin ksryor ve bouk sesler karyordu. Rimutgulann
izmelerinin arasna azna gelen kan tkrd. Gebeler. Bizim ba
aramadmz onlar... baaracaklar... ama se n i... Yere yld. Ri
mutgula kenara zplad, rahibin bedenini yar ekilde evirdi; rkm
aygrn sakinletirmeye uraan Hammurabi bile barahibin ldn
grebiliyordu.
Ksa bir sre iin zigguratn grnmesini engellem i olan toz bu
lutu douya doru ekildiinde, askerler yokuun evresini drt kattan
oluan byk bir daire eklinde sardlar. Yarm daire eklinde duran
silahl askerler tapnak avlusunun karsndaki kapya dikildiler. Gne

443

nn iinde gvercin srleri uuyordu, gkyznde birka beyaz

bulut yavaa geiyordu. Glgeler giderek kuzey douya doru uzu
yordu. Kpekler havlyor, birka eek anryordu. Marduk heykelinin
kaidesinin altndan geni bir sr halinde siyah karncalar kt ve ku
rumaya balayan kana akn etm eye baladlar. Daduu el yordamyla
dar merdivenlerden aa indi; dizleri gsz bir halde titriyordu. Tiriqan skca onun elini tuttu.
Hammurabi alak bir sesle aygr dizginlerinden tutan adamlarla
konutu. Hayvan birka adm ne ektiler.
te tanrlarmz adaletli. Hammurabi sa kolunu kaldrd. Ksa
bir sre iinde btn sesler susmutu. Sesi caddenin dier tarafndan
bile duyulabiliyordu. ama ve Mardukun Babil iin iyi niyet besle
diini, lkeyi ve benim egem enliim i gzeteceini rahipler biliyordu.
Szleri cokulu lklar, ona katldn ifade eden bartlar ta
rafndan bastrld: insanlar rahatlamann verdii sevinci da vuruyor
lard. Shindurrul ban evirdi ve Daduuyu drtt. MardukZigguratm iaret ediyordu. Rahipler sra halinde alanlardan gelip
barahipleri yere serdikleri cppelerin stne yatrarak kaldrdlar.
ama, bizim gneim iz, karanl yendi. Bu alt komplocu da
bunu biliyordu ve bu yzden baka bir zm bulamadlar. araplary
la kendilerini zehirlediler. Hepiniz tekrar ilerinize dnn.
Cokulu lklar Hammurabinin szlerini bastrd. Askerler si
lahlarn kalkanlarna vuruyordu. Kraln benekli aygr tekrar ardna
kadar ak olan saray giriine gtrldnde, Daduu, Tiriqan ve
Shindurrul u szleri duydular:
... hayatmz devam ediyor. Kraln egem enlii gibi. Beni tan
yorsunuz, tanrlar saydm , tapma koruduumu ve rahipleri do
yurduumu biliyorsunuz. Marduk hayatnz korusun! Yaknda Larsa
yenilgiye urayacak, nk -beni ve hepinizi- bizi iyi tanrlar ve ulu
Marduk koruyor!
Shindurrul ban edi ve slk alarak nefesini brakt.
Seni, kralm, Avvelninurtanm zeks korudu. Zehrin kutsal g
m testilere nasl girdiini bilmek bile istemiyorum. Vezirin ii! Hat

444

ta resmi bir mahkeme kurmamza bile gerek kalmadan ii bitirdi. Ger

ekten hayran olunacak biri.
nsan kalabal saa sola dalrken, sokaklar tekrar bir toz bulu
tuyla kaplanmt. Daduu, Rimutgulann bileini kavrad.
Bizi koruduun iin teekkr ederim, Redum. Adamn nnde
eildi. Rahip kz kardeim hakknda bir eyler biliyordu. Gebeler
Siachu ile ne yaptlar acaba?
Bunu asla renem eyeceiz. Yzleri kire gibi bembeyaz olan
ve kim seyle gz gze gelm em eye alan alt rahip Tabielm atinin ce
sedini slak, tozlu bir tren cppesine sardlar. Galiba bylesi daha
iyi, deil mi?
Daduu omuzlarn kaldrd veT iriqan n elini brakt. Shindurrul
Daduunun ve Tiriqann kolundan tutup yoku aa itti.
Lanet olas gnein altndan ekilin. Sesi przlyd; sakalnn
iinden ter damlalar parlyordu. Benim le serin duvarlar arasna gelin.
ncelikle uzun uzun aslnda ne yaadmz dnmeliyim. Souk bir
bira bu konuda yardmc olacaktr.
Daduu derin bir nefes alp verdi ve giden askerlerin ardndan
bakt. Atllarn arkasndan kapnn sa kanad kapanmt. Daduu ba
n arkaya att ve dncelerini toparlamaya alt. Kendini kalabal
n iine brakt, kalabaln onu srklemesine izin verdi. Rahatlama
nn verdii hafiflikle kaba kaba yorumlar yapan insanlarn syledikle
rini anlamak istemiyordu. Gz ter ve toz iinde kalm glen yzlere
takld. Bir caddenin iindeki duvarlarn arasna den serin glgeler,
ksk gzleri rahatlatmak iin birebirdi. Kapy kapattktan sonra ona
yasland ve kollarn serbest brakt.
Durmadan Siachudan sz ediyorlar. Onu asla bulamayacam
biliyorum. Siachu... lde bir yerlerde kayboldu... gebeler. Rahipler
bizden nefret edecek. Her ey batan balyor, Shindurrul.
Islak kemerindeki baltay kard ve duvara dayad. Tiriqan ve
Shindurrftlun yzndeki ciddi ifade bozulmad. Gzlerinin ii adeta
yanyordu. Tacir yava yava ban sallad.
Hammurabi ve Avvelninurta yaad srece, bir daha ihanet ya
anmayacak. Buna inanabilirsin! Bugnk gibi bir gn, byle bir olay,

445

karanln km esi - birka kuak sonra ancak tekrarlanabilir. Silkin

di. Hadi! Yznzdeki kumlar ykayn. ok bira iip Larsa ve bun
dan sonra nasl daha fazla kazanabileceimiz hakknda konuacaz.
Tiriqan koridor boyunca ekti ve Mashkaniyle hizmetilere
seslendi. Daduu gzlerini kapatt ve lo karanln ona iyi gelen se
rinliini hissetti. atdaki merdivenlerde birilerinin gezindiini duydu,
banyo odasna gitti ve ban souk suya soktu. Gm aynaya bakt
ve gz krpan byk gz bebekleri ile karlat. Sanki bir yabancnn
gzleriydi grd. Gnee bakm ve kr olmamt! O anda Ba
hirden ok uzak bir yerde, yabanc yldzlarn altnda, uzun ve delik
siz bir uyku ekm eyi geirdi kafasndan.

446

AIKLAMALAR

Asteriks (*) iareti gerekte varolm ayan isim ve kavramlar niteler.

Amelu: zgr insan, vatanda, hemehri.

Amurrum: Babil m paratorluunn bat snrlarnda yaayan gebeler.
*Arap: ndu nehrinin st kolu
Avvelninurta: Hammurabinin veziri (Suqqalmach), tarihi bir kahraman.
B airum: Asker.
Buranun: (Eski Smer dilindeki ismi), Urudu ya da Uruttu da denir, B a
kr nehir , (Yun. Euphrates), bugnk Frat nehri. 2700 km uzunlu
undadr, kayna Erzurum yaknlarndadr, bugnk att-UlA rapda (Sazlk D enizinde), bugnk Basra Krfezi olan Gney
D enizine dklr. M.. 1700 ylnda Frat ile D iclenin birletii
yer, bugnknden 250 km daha kuzeyde kalyordu. U r ve Eridunun
liman ehirleri olduu tahmin ediliyor.
*Cauj: Pirin

*Daduu: (U) Hayat hikayesi: *23. Tebutu = 9. Ocak gn, Hammu

rabinin hkmdarlnn 11. ylnda dodu, 18 yanda Edubbaya
gnderildi, H ammurabinin 29. ylnda anne ve babas ldrld,
Ham m urabinin 30. ylnda, 18 yandayken seyahate balad. Ham
m urabinin 31. Ylnda geri dnd.
D am gar, Tamkaru: Efendim eklindeki hitap.
Dilmun: Bugnk Bahrein Adas. 32 ssz adayla evrili, B abilden 1000
t

km uzakta.

Demir: Anbar, gkyz metali

Donuk Akik: Aban-Jaspu

447

Ea (Sum.: Enki): Bilgelik ve kehanet tanrs. Okyanusun derinliklerinde

oturur. Eridu ehrinin tanrsdr.
Edubba: Saray okulu.
Ekallum: Saray.
Enlil: Hava tanrs. N ippurun ehrinin tanrsdr.
Eridu: Byk denizin yaknnda bir ehir.
Esanglia: Babil ehrindeki M arduk Tapna.

Enstrmanlar:
Balag- arp
Mesi-davulu
Naj; Sirynx-fltti
Ub- hindistan cevizi- davulu
Lir/ Lyra
Trompet

Girsa: Zencefil.
Gffa: Aa kabuu ve deriden yaplm suya atlan sepet.
Gkzmrt: Aban-buralla.
Gru: Hitap A dam , zgr insan.

Hammurabi
Tanr Ammu byktr, halklarn obandr, drt diyarn efendisidir,
Shar Kishatim. Birliin ve adaletin kral. Ait olduu hanedann ye
dinci yesi. M.. 1754 (?) ylndan 1686 ylna kadar, kesin kaynak
lara gre 42/43 yl lkeyi ynetmitir.
Saltanat: Farkl akademisyenlere gre: - 1848 ylndan 1806 ylma ka
dar (Goetze, Sidersky) -1728 ylndan 1686 ylna kadar (Albright,
Comelius) - 1792 ylndan 1750 ylna kadar (Sm ith, Ungnad). Bir
ok sebepten dolay 1728-1686 arasnda hkm srd kabul edil
mektedir. Bykbabas A pilsinin saltanat sresi 1766dan 1749a
kadar, babas Sinm ubalitin saltanat ise 1748den 1728/29a kadar
srd. Hammurabinin yaklak 25 yanda tahta oturduu kabul edi

448

lirse, doum ylnn 1754 olmas muhtemeldir. smi Gne Tanrmzdr anlamna gelen olu Samsuiluna, (1686-1649), Hammurnbinin yaklak 34.000 km^ byklndeki birlemi kralln ida
re edemedi; babasnn baaryla ele geirip vassal haline getirdii de
rebeylikler birlikten ayrlarak bamszlklarn ilan ettiler.

Haramurabi Steli (Adaletli Dzenin Kanunlar, dier bir ismiy

le Hamtnurabi Kodeksi). Bugn Louvre mzesinde bulunan bu diorit ta, Susadaki kazlarda bulunmutur. ivi yazsyla yazlm ve
280 paragraftan oluan kanunlar, ksasa ksas eklindeydi (die di,
gze gz...) A na hatlar Ur-Nammu (2100 yllarnda U r ehrinde) ve
E-nunnadan (Kodeks Hammurabiden birka on yl daha eski)
alnmt. Bunun gibi bir ok dikili tan (Kudurru-ta) Hammurabi
m paratorluunun birok yerine dikildii sanlmaktadr, fakat bug
ne kadar hepsi bulunmu deildir.

Hammurabi saltanatnn nemli tarihleri:

Yl 1: Hammurabi yaklak 26 yanda.
Yl 7: Uruk ve sin ehirlerinin fethi.
Yl 8: Hammurabi Zenginliktir isimli kanaln yapmnn tam am lan
mas. Jam itbaTm fethi.
Yl 10: M algium ehrinin fethi ve yerle bir edilmesi.
Yl 11: Rapiqum ve allibinin fethi.
Yl 30: Subartu ve G utium la birlik kurulmas; M oenshtara ticari
amal gemi gnderilmesi.
Yl 31: L arsaya kar kesin zafer; gne tutulmas.
Yl 32: ndiga N ehrindeki Mankisum ve Subartu lkeleri ve Tigris
fethedildi.
Yl 33: Hammurabi, Halkn Zenginlii ile Anu ve E nlilin Sevgilisi
isimli kanallarn yapm iinin tamamlanmas; Eridu, U r, Larsa,
Uruk ve sine (lkenin gney yars) su verilmesi.
Yl 37, 38, 39: Kuzeybat ynne seferler dzenlendi ve ticari baar
kesinletirildi.

Hammurabinin gittike genileyen imparatorluu, u ehirleri ken

disine balad: Eridu, Ur, Laga, G irsu, Zabalam, Larsa, Uruk,
A dab, sin, Nippur, Kei, Dilbat, Borsippa, Ki, M algium , Mash-

449

kamshapir, Kutar, Sippar, Eunna, M ari, Tuttul, A sur ve Ninova.

Bakent B abildi ve yle kald (Yunanca Babylon). lkenin gney
yarsna Sumer ve kuzey yarsna Akad ismi verildi.

Hapi: (Msr) Nil Nehri.

Hazannum: Blgenin en yals.
Hiritum: (Akadca) Su bendinin ark.

diglat (Babil ve A sur dillerinde), digna (Smer dilinde). Bugnk Dic

le, (Koan Nehir), kabaran sular nedeniyle evresinde ok az e
hir kurulmutur. 1950 kilometre uzunluundadr, kayna Elaz ve
Erzurum yaknlarndadr, Frat nehriyle birlikte att-l-Arapda B
yk Denize dklr.
mdugud: Yannda iki kartal bulunan aslan kafal kartal, tanrlarla Sumerliler arasndaki ulak.
nanna: Ak Tanras. Uruk ehrinin tanras.
ntu: ndus Nehri.

Karum: Rhtm, ky duvar, sonralar: ehirdeki satclarn kurduu ne

hir pazar.
Kaptara: (ivi yazsyla): Girit Adas.
Keleg: Hasr, tahta ve deriden yaplm yass kayk.
Kudurru: Her eit dikili ta, ta tablet ve yazl levha.

Magan: Belli aralklarla akan Sirrh Nehri civarnda olduu tahmin edili
yor, Bandar Abbas/Bandar H um eyninin blgesinde, bugnk ran
topraklarnda.
Malu: yi grnyor.
Marduk: Babil ehrinin tanrs. Sonradan Hammurabi m paratorluunun
en kudretli tanrs.

450

Meluchha: M eluchha lkesi = Karabalarn kuzeydeki efsanev vatan.

*M oenshtar: Mohenjo-Daro.
Mushkenum: Saray mensubu.

Naditum: Genellikle ticaret yaparak zengin olan ve evlenmesi yasakla

nan tapnak rahibesi.
Negal: Erekiglann ei, yeralt dnyasnn tanras, nannann kz kar
dei.
Ninchursag: Tanra, Toprak A n.a
Ninisanna: ifa veren tanra.

ller:
1 arn = 24 parmak = 40 cm; 1 Y ksek boru (6 arn) = 2,40 m ; 1 ift
Boru ya da gar (12 arn) = 4,80 m; 1 Seil A shlu (10 gar) = 48 m;
180 Seile Biru (1800 gar) = 8600 metre.
1 iek Yata (kk Sar) = 36 metrekare; 100 iek Yata (1 gan)
= 3600 m etrekare, 5000 gan (1 byk Sar) = 1,80 kilometrekare.
1 qua= 0,4 litre; 300 qu ( 1 gur) = 120 litre;
1 shiqlu (ekel) = 180 tahl tanesi ( e) ya da 8,42 gram ; 1 mine (60
shiqlu) = 500 gram; 1 talent (60 mine)= 30 kilogram;
1 shiqlu altn = 15 shiqlu gm,
1 shiqlu gm = 10/15 shiqlu bakr;
1 shiqlu demir = 6 shiqlu gm,
1 shiqlu altn = 5 shiqlu demir,
1 shiqlu gm = yaklak 1 gur (120 litre) tahl,
1 shiqlu: 50= 3,5 e (0 ,1 4 gram).

Para lleri:
ntu-(ndus) kltrleri 8 0 ,1 0 0 ,2 5 0 0 ,2 8 0 0 ,2 9 0 0 ve 3000 miligram ar
lndaki altn arlklar tanyordu, byk bir ihtim alle hesaplarn
desimal sisteme gre yapyorlard, ta arlklar kullanyorlard, b
tn byk arlklar 16nn (32,64,128... 12800) katlaryd, (bir ta
lent yaklak 22 kilogram d), kesin ller kullanyorlard. Bir
T al 0,9 grama eitti = 22,5 Babi esine karlk geliyordu.

451

Sumerler genellikle duodesimal sistemle hesap yapyordu, am a desimal sistem de kullanlyordu. (15 ila 30 ekel; bir klenin veya bir
kzn ederiydi.)
Qorpher. Kuru karanfil.

Rabianum: ehir bakan.

Redum: Yakalayc. Kraln tmar sahiplerinden, sava durumunda si
lah altna alnr.
Rome, Romet: Msrl insan (Hapi lkesi).

Sadidu: Rastk ta.

Shaduq: Tamam. Anlald.
Shub-lugala: Krala ait icar.
Siatias: Sonsuza dek!
Sila: Yaklak 1 litre, istiap lei.

Sumerlerin ve Akadlarn aylar:

Bir ayn sresi 29,5 gndr; bir ylda 354 gn vardr, eksik gnler
iin seneler uzatlrd.
Sabatu: 16. Ocak - 15. ubat
Addaru: 16. ubat - 15. Mart Baharn balangc
Nissannu: 16. M art - 15. Nisan Bahar selleri
Ajjaru 16. Nisan - 15 M ays Yksek sel sular
Simannu 16. Mays - 15. Haziran Yamurlarn balangc
D uuzu 16. Haziran - 15. Temmuz Mezopotamyada yaz sca, yamur
Abu 16. Temmuz -1 5 . Austos En scak ay, yamur yamas mmkn
Ululu 16. Austos - 15. Eyll
Tashritu 16. Eyll - 15. Ekim
Arachsamnu 16. Ekim - 15. Kasm
Kishlimu 16. Kasm - 15. Aralk
Tebutu 16. Aralk - 15. Ocak

452

Tebutu, Sabatu, Adarru ve Nissannu yln en souk aylardr, Ajjaru so

nunda Buranun ve diglatn birbirine dkld yerde nehir yata
taard.
Tashritu aynn ortalarnda, Arachsam nudan Kishlimu aynn ortalar
na kadar bugnk att-l-Arapda su seviyesi en aza iner. Tashritu
aynn ortalarndan itibaren, Arachsamnu aynda ve Kishlimu ay
nn ortalarna kadar kuzeydou musonlar eser, M oenshta rdan
dnmek iin en uygun zamandr.
A jjaru, Simanui, D u uzu aylar, gneybat musonlarn arkaya alarak
ntuya (ndus) gitmenin en uygun zamandr. Simanui (bati
rzgr) ve Tashritu (yldz yeli) dnda H ammurabinin kralln
da ounlukla keileme ve lodos eserdi, karayele ise daha ender
rastlanrd.

Sumerlerin rzgr gl:

Kuzeydou: Souk da rzgr
Gneydou: Bulutlarn rzgr, Shi-shamshi = Gndousu rzgar.
Gneybat: Frtna rzgr
Kuzeybat: iyi rzgr, Tam-M artu-rzgr
Survva: Belsem , merhem.

ama: Gne tanrs, Adaletin K oruyucusu.

phenin Gz ve Adadn Sevgilisi: Serenli yelkenleri olan gemi,

yaklak 20-22 m (50-60 arn) uzunluunda, yaklak 7 m genili
inde, pupada iki dmeni olan, armoz kaplamal 2 cm kalnlnda ve
25 cm geniliinde tahtalardan yaplm, 3 deniz milinden hzl yol
alm ayan, 75 ton yk kapasiteli, iki apa tal, keten, ip ve ziftle kala
fat edilmi, zayf tasarlanm (sedir aac kirileriyle) karina, pruva
daki izilmi gzlerle suyun kt yere kadar olan bakr levhalar,
dorulanmam, fakat mmkn olan donatmlar.
(Ulu Burun enkaz. Trkiye aklarnda bulunan 15 m uzunluun
da ve M.. 14. yyda batm olan geminin iinde 4000 mzrak ucu,
4000 kl, 300 zrh, 300 m ifer yapmaya yetecek, her biri 26 kg

453

arlnda 200 bakr klesi bulundu; K olum busun gemisi Santa

M ariya 30 m uzunluundayd ve yaklak 100 ton yk alabiliyor
du.)

Gemilerin Rotas:
En uygun artlarda 2x1600 km, en fazla 3 deniz mili hznda; krek
ekilmek zorunda kalnd zaman, ortalam a hz da dyor. Demek
ki 24 saat x 3 deniz mili (= 5,55km/s). Teorik olarak yolculuk sresi
(3200 km : 130) = 25 gn.
Tiamat: Eski alarn anas, byk, kt tanra.
Utu: Gne/adalet, nannamn erkek kardei.
Vecde getiren iki: Ta A dam kurutulmu bir eit benekli mantar
kaynatyor. Bu iecek insann halisnasyonlar grmesine neden olu
yor ve vcuttan ok zor atlyor; bu yzden atlan idrarda bile etkisi
ni srdryor.
Wakil amurrim: Komutan, bakan.
Ziggurat: Devasa bir tapmak, yer yer mavi inilerle kapl, kerpi ve zift
ten yaplm.
*Zmerisho: Kakule.

454

sfcT#**

5 T j | M H - e W

'j

f.

EIFEL

BA 3 I

Sadakatin, Entrikann, Kanuni,

Efsaneyi Lider Hamnurabinin
R om an
Zabaka ve Itarn bana sald
r n '/ / l!

I
f
:

: ;

in t /

Z 7
t1

k / i n /-l

k i l n

ve Manluk un
...
gneydeki, yukardaki ve aadaki btn
dmanlar yok ettim, savalara son vererek
lkeye esenlik getirdim, insanlara huzur iinde
yaayabilecekleri bir ortam saladm y e bu
huzurumuzu bozmak isteyenleri yok ettim.
Tanrlar bu grevi bana, dimdik asal bir
obana verdiler...
Artk gl olan gsz ezmiyor;
dul ve yetimlere adl davranlyor...
Babilin lkesinde kanunlar dzenledim ve
ezileni insanlara adaletli davranlmas iirt
mahkeme kararlarn kesinletirdim. Benim bu
deerli szlerim Kudurru-talarna elik
kalemlerle oyuldu ve adaleti temsil eden kral
olarak benim nme dikjldi.
IS B N : 9 7 8 - 7 0 7 6 - 2 8 - 7

9789757076285
9 789757 076285