SOLAK

SOLAK
ykler

Nikolai Leskov

ngilizceden eviren: Emin E.

Bu eviri, gnll bir almann rndr.

letiim: eminvee@gmail.com

Nisan 2014

NDEKLER:
Solak6
htiyar Dahi....62
Mhendisler atosundaki Hayalet..76

SOLAK
Tulal a Solak ile elik Pirenin Masal

Viyana Kongresi 1sona erdikten sonra ar

Alexander Pavlovi, Avrupadaki deiik lkeleri yle bir
dolamaya karar verdi. Pek ok lkeye gitti; dosta
karland ve oradaki deiik insanlarla samimice
konutu. Oradaki insanlarda onu artan bir ey vard.
Nedense her taraf, kan tartmalarda onu kendi yanna
ekmeyi baaryordu. Fakat onun yannda biri vard ki
tm bu olanlardan hi de honut deildi. Bu ahs, Don
taraflarnda gelmi bir Kazak olan Platov2du. Platov, Don
kysndaki iftliini zlyor ve ar, Rusyaya geri
dndrmeye alyordu. Ne zaman ar ve pei sra,
azlar ak bir ekilde ona refakat edenleri yabanc bir
eyle ilgilenirken grse hemen kouyor ve onlara:
Peki, anlyorum hepsi gzel, fakat bizim
lkemizdekiler de en az bunlar kadar iyidir diyordu. Ve
bylece arn dikkatini bu yabanc eyden
uzaklatrmaya alyordu.

Viyana Kongresi, Eyll 1814-Haziran 1815

Matvei vonovi Platov (1751-1818), Don kysndaki Kazak
ordusunda grev yapm nl Kazak general. 1812-1815,
Fransz-Rus savann popler bir kahraman.
2

ngilizler, arn kendi lkelerine geldiini haber

aldklarnda, onun bu yabanc hayranl hakkndaki her
eyi duydular ve onu, baz tatl hilelerle oyalamaya karar
verdiler. Bylece onun dikkatini Ruslardan baka bir eye
ekmi olacaklard. Pek ok konuda baardlar da.
zellikle de byk parlamentonun olduu yerde. Ve
Platov orada, sylemek istediini Franszca olarak
syleyemedi. Aslnda o, evli olduu ve tm Franszlar bo
eyler konuup kafasn iirdikleri iin Franszcay hi
sevmiyordu. ngilizler, ara yiyecek depolarn,
cephanelikleri, sabun imalathanelerini ve daha baka pek
ok yeri gezdirdiler ve ona kendi sahip olduklar her
eyin, Ruslarn sahip olduklar ve vndkleri eylerden
ne kadar daha iyi olduunu gsterdiler. Bunun zerine
Platov kararn verdi.
Bu kadar yeter. Buna u ana kadar dayanmtm
ama artk daha fazla katlanamam. Franszca
konuamasam bile insanlarmz kk dremem.
Byle kendi kendine sylenmesinin zerinden ok
gemeden ar:
Sen ve ben yarn onlarn tfek mzelerine
gideceiz dedi, orada ngilizlerin sahip olduu pek ok
harika ey sakl. Sen de artk onlar grnce, ngilizlerin,
bizim hibir eyde iyi olmadmz hakkndaki grlerine
katlrsn ve onlarla tartmay brakrsn.
Platov, ara cevap vermedi. Sadece byk, irkin
burnunu kll pelerinine gmd ve odasna ekildi. Emir
erine, sepetinden bir ie Kafkas votkas getirmesini
emretti; bardan hepsini bir dikite iti; gezici

tapnann nnde dua etti; kendini iyice pelerinine

sarp sarmalad ve:
Bunun zerine iyi bir uyku ekmeliyim diye
dnd. Ve ylesine bir grltyle horlamaya balad ki,
evde bulunan hibir ngiliz, o gece uyku yz grmedi.

Ertesi gn ar, Platov ile mzeye gitti. Yanna

baka hibir Rus almad nk kendilerine verilen araba
sadece iki kiilikti.
Tarif edilmesi imkansz bir girii, sonu gelmez
koridorlar, birbirine gemi odalar olan byk bir binaya
geldiler. Her trden bstn olduu son byk odann
ortasnda, bir glgeliin tam altnda Apollo
Belvybeerynin heykeli duruyordu.
ar yrrken, bir yandan da Platovun,
grdklerinden arp armadn anlamak iin ona
bakyor ve onun nelere baktn anlamaya alyordu.
Fakat Platov gzlerini yere dikmi, hibir eye bakmadan,
uzun admlarla yryor ve bir yandan da byn halka
eklinde kvryordu.
Kendilerine klavuzluk eden ngiliz, onlara
abucak, orada bulunan tm harika eyleri gstermeye
ve savata ne kullandklarn anlatmaya balad: Denizde
kullanlan barometre, piyadeler iin devetynden ve
svariler iin su geirmez trden pelerinler... ar tm
bunlar grdke mutlu oluyor, memnuniyetini

gsteriyordu. Ama Platov susuyor ve somurtuyordu.

Bunlarn hibiri ona bir ey ifade etmiyordu.
Nasl byle olabiliyorsun? dedi ar. Niin bir
ey sylemiyorsun? Burada seni etkileyen hibir ey yok
mu?
Platov:
Beni etkileyen bir tek ey vardr dedi. Benim
kazak evlatlarm, bunlarn hibiri olmadan savatlar ve
on iki milleti lkenin dna srdler.
Bunlarn hepsi nyarg dedi ar.
Neyi kastettiinizi bilmiyorum diye cevaplad
Platov, fakat sizinle tartmaya cesaret edemem. Bu
yzden azm kapatyorum.
Ama ngiliz onlardaki bu anlamazl fark etmiti.
Bu yzden onlar Apollo Belvybeerynin heykelinin
olduu yere gtrd ve heykelin bir elinden bir mortimer
marka tfek, dier elinden de bir tabanca alarak:
Baknz dedi biz neler yapabiliyoruz. Ve tfei
ara uzatt.
ar, Tsarskoye Seloda byle bir eye sahip
olduundan, mortimer marka tfekte herhangi bir
olaanstlk gremedi.
Bu tfek, kimin tarafndan yapld bilinmeyen
esiz bir yapm dediler ona. Amirallerimizden biri onu,
Calabriadaki korsan bir kaptann kemerinden skp
almt.
ar tabancay inceledi ve gzlerini ondan alamad.
Oo! dedi hayranlktan nefes nefese kalm bir
ekilde, bir insan nasl byle harika bir ey yapabilir ki!
Platova dnerek, Rusa, Eer Rusyada byle bir ustaya

sahip olabilseydim dedi ok mutlu olur ve bundan

gururlanrdm. O kiiye de derhal bir soylu unvan
verirdim.
Platov bunu duyunca sa elini byk, torba gibi
pantolonun iine soktu ve tfekler iin kullanlan bir
tornavida kard. ngilizler ona tfein alamayacan
syledilerse de o, onlar dinlemedi. Tornaviday bir-iki kez
evirerek tfein kilidini at ve ara horozun zerindeki
Rusa yazy gsterdi: Ivan Moskin, Tula kasabasndan
ngilizler aknlk iinde birbirini drtklemeye ve
Aldatlmz diye fsldamaya baladlar. ar da bu
durumu grnce Platova:
Onlar niin zdn? diye sordu. Beni de zm
oldun. Daha fazla duramam, hadi imdi gidelim.
ki kiilik arabalarna bindiler ve geri dndler.
ar oradan bir baloya geti, fakat Platov koca bir Kafkas
votkasn devirdi ve bir Kazak gibi ses kararak yataa
uzand.
ngilizleri alt etmekten ve arn, Tulal ustay fark
etmi olmasn salam olmaktan dolay mutluydu, ama
bir ey cann skyordu: Acaba ar, niin ngilizler iin
zldn sylemiti?
arn onlar iin zlmesini gerektirecek ne oldu
ki? diye dnd. Bunu bir trl anlayamyordu.
Bu konuda byle derinlemesine dnrken
kalkt. ki kere ha kard ve uykuya dalasya kadar votka
imeyi srdrd.
ngilizler de uyuyamadlar, nk sinirliydiler. ar
baloda gzel vakit geirirken onlar ara kar, Paltovun

hayal dnyasn bile dehete drecek bir savan

hazrl ierisindeydiler.

Ertesi gn Paltov, gnaydn demek iin arn

yanna gittiinde, mparator ona:
ki kiilik arabay komalarn emret dedi
bugn birka mzeyi daha gezeceiz.
O zaman Platov, ara:
Bu kadar yabanc eye baktmz yetmez mi?
deme cesaretini gsterdi. Artk Rusyaya dnmemizin
zaman gelmedi mi?
Fakat ar:
Hayr dedi Burada grmek istediim birka
harika ey daha var. zellikle de vndkleri u birinci
snf ekerler.
Bunun zerine yola koyuldular.
ngilizler, ona yaptklar kaliteli eyleri gsterdiler.
Platov bunlara bakt ve:
Bana fabrikalarnzda retilen Molveaux3
ekerini gsterin dedi.
ngilizler, Molveaux ekerinin ne olduunu
bilmiyorlard. Aralarnda fsldatlar, birbirlerine ka gz
iareti yaptlar, Molveaux, Molveaux diye tekrar edip
durdular, ama onun Rusyada retilen bir tr eker
olduunun farkna varamadlar. Her trl ekere

Tula ve St. Petersburgda retilen bir tr Rus ekeri.

11

sahiptiler fakat Molveauxyu bilmiyorlard ve buna da

hayret ediyorlard.
yleyse vnmek iin hibir gerekeniz yok
dedi Platov. Gelip bizi ziyaret edin de size Bobrinsky
Fabrikasnda retilmi gerek Molveauxlu ay ikram
edeyim.
Fakat ar onu kolundan ekti ve alak sesle:
Politikam altst etme dedi.
Daha sonra ngilizler, ar en son harikalarnn
iinde olduu mzelerine davet ettiler. Burada dnyann
drt bir yanndan getirilmi, en byk piramitten, plak
gzle grlebilecek kadar en kk pireye kadar her trl
madensel eya ve bcek bulunuyordu.
ar daveti geri evirmedi.
Msr piramitlerine ve mumyalara baktlar.
Ayrlacaklar zaman Platov kendi kendine:
ok kr dedi, her ey yolunda gitti. ar
artacak hibir ey yoktu. Fakat son odaya
ulatklarnda orada uzun kollu yelek giymi ve nlk
takm iilerle karlatlar. iler zerinde hibir ey
olmayan bir tepsi tutuyorlard.
ar kendisine byle bir tepsi uzatlmasna ard.
Bunun anlam nedir? diye sordu.
iler:
Bu bizim majestelerine mtevazi hediyemiz
yantn verdiler.
Fakat nedir bu?
Ltfen u noktaca bakar msnz?

ar gsterilen yere bakt ve orada, gm

tepsinin zerinde grlebilecek en kk toz zerreciini
grd.
iler:
Eer arzu ederlerse majesteleri parman
yalayp onu eline alabilirler dediler.
Niin bu toz zerreciini almak isteyeyim ki!
O bir toz zerrecii deil. Bir pire!
Yayor mu?
O, hayr yaamyor dediler. O saf ngiliz
eliinden yaplmadr. Biz onu bir pire biiminde dvdk
ve iine zemberekli bir saat yerletirdik. Eer anahtar
yavaa evirirseniz dans etmeye balar.
ar merakland ve:
Anahtar nerede? diye sordu.
Orada, hemen nnzde dedi ngiliz iiler.
yleyse neden gremiyorum? diye sordu ar.
nk bir mikroskoba ihtiyacnz var
Bir mikroskop getirdiler ve ar gerekten de
tepside, pirenin hemen yannda duran bir anahtar grd.
Ltfen elinize aln onu dediler. Pirenin
karnnda zel bir delik var. Anahtar oraya sokup yedi kez
evirince pire dans etmeye balayacak...
ar zor zar anahtar ald. Onu zorlukla baparma
ile iaret parma arasnda tutabildi. Dier eline de pireyi
ald. Anahtar gsterilen yere sokar sokmaz, pirenin n
tylerinin hareket etmeye baladn hissetti; sonra
ayaklarnn oynamaya baladn grd ve sonra pire
sanki havada uuyormu gibi ani bir atlay yapt.

Ardndan pirenin iki yannda da bir deiim gzlendi ve

bunun zerine pire kadril dans yapmaya balad.
ar hemen ngilizlere bir milyon ruble verilmesini
emretti. Paray diledikleri gibi, gm be kopeklik veya
kk banknotlar halinde alabilirlerdi.
ngilizler banknotlardan pek haberdar olmadklar
iin gm paray tercih ettiler. Sonra da kurnazlklarnn
bir baka rneini gsterdiler. Pireyi ara verdiler. Fakat
onu iine koyabilecekleri bir kutular yoktu. Ve ar da ne
pireyi ne de anahtar kutusuz tayamazd. ngilizler
kutuyu kaybetmilerdi. iler tamamyla elmas kapl,
fndk byklnde bir kutu yapmlard ve ortasn
oyarak pireyi oraya yerletirmilerdi. Fakat kutuyu ara
veremezlerdi nk o Maliye Bakanlna aitti ve
ngilizlerin bu konuda ok kat kurallar vard. ar bile
olsa onu kimseye hediye edemezlerdi.
Bunun zerine Platov ok sinirlendi:
Tm bu dalaverelerinizin anlam nedir? diye
sordu. ara bir hediye verdiniz ve karlnda da bir
milyon ruble aldnz; bu sizin iin yeterli deil mi hala!
Neyden yaplm olursa olsun her trl kutuyu
alabilirsiniz siz.
Fakat ar:
Politikalarm bozma dedi meseleleri oluruna
brak. Bunlar seni ilgilendirmiyor. Her eyin kendine gre
bir zm var. Sonra ngilizlere dnerek:
Bu fndk byklndeki kabuk ne kadar
acaba? diye sordu.
ngilizler onun iin be bin daha istediler. ar:

14

deyin dedi ve pire ile anahtar ayn kutuya

yerletirdi. Kaybetmemek iin de kutuyu tamamen sedef
kakmal ve balina kemiinden yaplm seyahat
sandnn iine koydu.
ar, ngilizlerden ayrlrken nazike:
Siz dnyada bu ii yapan ilk zanaatkrlarsnz
dedi benim insanlarm sizi alt edebilecek hibir ey
yapamazlar.
ngilizler bundan ok memnun olmutu ve
Platovun ar yalanlayabilecek hibir eyi yoktu.
Yalnzca mikroskobu ald ve kimse grmeden cebine
sokuturuverdi. Onun da dier eyalarla birlikte gitmesi
gerekiyordu nk zaten yeteri kadar para demilerdi.
Rusyaya dnesiye kadar arn bundan haberi
olmad. Ksa sre sonra yola kmlard nk arn
halletmesi gereken sava meseleleri vard ve bu da onu
kara kara dndryordu. Rusyaya dnnce
Taganrogdaki Papaz Fedot4ya gnah kartmay
dnyordu. Yol boyunca aralarnda ho diye
nitelenebilecek pek az konuma geti. Her ikisinin kafas
da sonsuz dncelerle doluydu. ar, ustalkta ngilizlerin
bir einin daha olmadn dnyordu. Platov ise kendi
vatandalarnn da ayn eyleri yapabileceklerini ama
yeterli eitimlerinin olmadn savunuyordu. ngilizlerin
her eyde; bilimde ve yaamn genelinde farkl kurallar
4

Papaz Fedot: mparator Aleksander Pavlovi, Taganroddaki

lmnden hemen nce, tesadf eseri olarak Saygdeer
Aleksey Fedetov-ekovski isimli bir papaza gnah kartmt.
Bu durumdan yararlan Fedot, daha sonra kendisini
Majestelerinin Gnah kartcs ilan etmiti.
15

vard. Eer her insan ayn frsatlara sahip olursa ayn

eyleri yapabilirdi.

ar artk bu tr eyleri daha fazla dinlemek

istemiyordu. Bu yzden Platovdan kendisini daha fazla
rahatsz etmemesini istedi. Bylece sessizlik iinde
yolculuk ettiler ve Platov da hncn, durduklar her
istasyonda byk bir bardak votkadan ve tuzlu biskvileri
1

kemirmekten karyordu. Sonra iine bir libre Zhukov

ttn koyduktan sonra byk piposunu ateliyor ve
arabann arkasnda, arn yanndaki yerini alyordu
sessizce. ar dar bakyor, Platov ise br pencereden
piposunun dumann flyor ve rzgarn, dumann
gtrmesine izin veriyordu. Bu ekilde St. Petersburga
vardrlar, fakat ar, oradan Papa Fedotya giderken
Platovu yanna almad.
Ruhani meseleler iin uygun biri delisin dedi ve
ayrca ok fazla sigara iiyorsun. Kafam, piponun isiyle
doldu.
Platov incinmiti. Eve gitti, somurtarak kanepeye
uzand ve orada kald sre boyunca Zhukov ttnnden
imeye devam etti.

ngiliz eliinden yaplm, bu gz kamatrc pire,

Aleksander Pavlovi, Taganrogda lesiye kadar, balina
kemiinden yaplm kutusunda kalmaya devam etti.
Kutu, yeteri kadar iyiletiinde mparatorieye teslim
edilmek zere Papaz Fedotya verilmiti. mparatorie,
pirenin oynayp zplamasn grd zaman glmsedi,
fakat onunla ilgili pek de bir ey sylemedi.
Bu benimki, bir dulun kaderi dedi artk hibir
ey beni artmyor. Bylece St. Petersburga
dndnde, kutuyu, miras kalan dier pek ok eyle
birlikte, yeni ara teslim etti.

17

mparator Nikolay Pavlovi, tahta karken

karlat olaylar yznden5 balangta pek dikkat
etmedi bu pireye. Fakat bir gn, kardeinden kalan
kutuya bakarken, onun iinde bir enfiye kutusu buldu.
Onun iinden bir elmas fndk, onun iinden de bir elik
pire kt. Ama uzun sre almad; ta ki yere konana
kadar.
ar, aknlkla pireye bakt ve:
Bu ne biim ey! dedi kardeim bununla niin
ilgilenmi olabilir ki?
Yanndakiler, onu alp atmak istedilerse de ar:
Hayr dedi Bunun bir anlam olmal.
Anikov Kprsnn karsnda kk eyleri
tartmakta usta bir kimyac vard. Onu arp, pireyi ona
gsterdiler. Kimyac onu dilinin zerine koydu ve:
Souk dedi baz kat metaller gibi souk.
Sonra hafife diledi onu. Eer msaade ederseniz unu
syleyeyim ki, bu gerek bir pire deil. Bir kopya.
Metalden yaplm ve bizim iiliimiz, yani bir Rus iilii,
deil.
ar, hemen bunun nereden geldiine ve ne anlam
ifade ettiine dair aratrma yaplmasn emretti.
Aceleyle kaytlara, evraklara baktlar ama onda
sz eden herhangi bir ey bulamadlar. Birbiri ardna
saraydaki insanlara sormaya baladlar fakat hi kimse
onun hakknda herhangi bir ey bilmiyordu. ok kr ki
Don kysndan gelme, Kazak Platov yayordu; hala
somurtmu bir ekilde kanepesine uzanyor ve
piposunun iiyordu. Sarayda bir sorun olduunu duyar
5

Kasm Ayaklanmas, 18 5
18

duymaz kanepesinden kalkt, piposunu att ve btn

madalyalarn taknarak arn karsna kt.
Ne istiyorsun, syle bakaym benim cesur
ihtiyarm dedi ar.
Kendim iin bir ey istemiyorum diye cevaplad
Platov. Bana yetecek kadar etim ve ieceim var; hibir
eksiim yok. Buraya, sarayda bulunan bcek hakknda
rapor vermeye geldim. Olay ngilterede, benim gzmn
nnde gerekleti. Ve bylece btn olay anlatt.
Orada bir anahtar var ve bende de onu grebileceimiz
bir mikroskop. Eer anahtar alr ve onun karnna
sokarsanz, istediiniz kadar zplar ve size her trl
muzipe dans yapar.
Anahtar beline sokulduunda pire, bahsedilen
ekilde zplamaya balad.
Onun ince ve ilgin bir iiliin rn olduu
doru, Majesteleri dedi Platov, fakat kendimizi bu
hayranla kaptrmamalyz. Tuladaki veya Sesterbekteki
(Sestroretsk, o gnlerde byle telaffuz ediliyordu) usta
sanatkrlarmza bunu gstermeli ve bundan daha iyisini
yapp yapamayacaklarn grmeliyiz. Bylece, ngilizler
de, Ruslardan daha iyi olduklarn syleyemezler artk.
ar Nikolay Pavlovi, Rus halkna byk bir gven
besliyordu ve herhangi bir yabancy onlardan stn
grmekten nefret ediyordu. Bu yzden Platova:
ok iyi syledin, benim cesur ihtiyarm dedi,
bunu kantlayacana gveniyorum. Bu kutuya artk
ihtiyacm yok; onunla yeteri kadar uratm. Bu yzden
onu da beraberinde gtr. Artk kanepene uzanp daha
fazla somurtma. Senin, o sakin Don kylarna git ve

oradaki Kazaklarla yaamlar hakknda, sadakatleri

hakknda ve baka nelerden holanyorsan onlar
hakknda samimice konu. Ve Tulaya getiin zaman, bu
bcei oradaki ustalarma gster; onun hakkndaki
dncelerini iste. Kardeimin bundan ok etkilendiini
ve bunu yaptklarndan dolay yabanclara vgler
dzdn; fakat benim onlara gvendiimi; onlarn,
dierlerinden daha kt olmadklarn dnmelerini
istediimi anlat onlara. Benim szlerime deer
verecekler ve bunun iin bir eyler yapacaklardr.

Platov, elik pireyi ald ve Don kysna giderken,

yolunun zerinde olan Tulaya urayarak, oradaki tfek
ustalarna onu gsterdi ve onlara arn ne dediini ve
onlardan ne istediini anlatt.
Bunla ilgili ne yapacaksnz, sevgili halkm? diye
sordu.
Biz, efendim, arn nazik szleri dorultusunda
hareket ederiz ve onu asla unutmayz. nk o,
insanlarna gvenir. Fakat u anda hemen, bir dakika
ierisinde ne yapacamza karar veremeyiz. Ve ngiliz
halk da aptal deildir ayrca. Aslnda onlar olduka
zekidirler ve onlarn sanat pek ok duyguyu birlikte
ierir. Onlar alt edebilmemiz iin dnmemiz ve
Tanrnn yardmn istememiz gerekiyor. Ve siz
efendimiz, en az armz kadar bize inanan siz de, Don
kysndaki sakin evinize gidin ve bizi pire ile ba baa

brakn. Ve tabii kutuyu da, arn altn enfiye kutusunu

da. Belki de Don kysnda iyi bir dinlenme, savata
aldnz yaralar iyiletirecektir. Ve geri dnerken Tulada
durduunuzda bizi arrsnz. O zamana kadar, Tanr
yardm ederse, biz de onun hakknda bir eyle dnm
oluruz.
Platov, Tulal insanlarn ok fazla zaman
istemesinden ve ne yapmay umduklarn tam olarak
sylememelerinden memnun olmad. Bunu onlara
syledi ve onlarla Don Kazaklarna zg bir kurnazlkla
konumaya balad. Fakat Tulal adamlar da kurnazlkta
ondan aa kalmyorlard. Hemen akllarna u dnce
gelmiti: Platovun onlara inanacandan ve bu cesur
planlarn, henz onlar ii tamamlamadan kimseye
sylemeyeceinden nasl emin olabilirlerdi ki?
Ne yapacamz biz de bilmiyoruz dediler
sadece Tanrya gveneceiz ve arn, bizim
hakkmzdaki nazik szlerinden dolay znt
duymayacan umacaz.
Platov, baka bir takm kurnazlklar daha denedi
ama onlarla baa kamayacan anlaynca enfiye
kutusunu ve iindeki bcei vererek:
Syleyebileceim daha fazla bir ey yok dedi.
Artk sizin bileceiniz i bu. Sizlerin nasl birileri
olduunuzu biliyorum. Bu yzden size gvenmekten
baka yapabileceim bir ey yok. Fakat siz de kendinize
inanmalsnz. Elmas baka bir eyle deitirmeye
almayn ve bu gzel ngiliz yapmn bozmayn. ok
fazla zaman harcamayn, nk hzl seyahat edeceim.
ki hafta gemeden, St. Petersburga tekrar geri dnmek

iin Don kysndan ayrlyor olacam. Bu yzden, bu sre

iinde ara gstermek iin bir eyler hazrlamalsnz.
Tfek ustalar, ellerinden geleni yapacaklarna
dair onu rahatlattlar.
Bu gzel yapm bozmayacaz dediler ve
elmas da deitirmeyeceiz. ki hafta yeterli bir sre.
Geri dndnzde, Tanrnn deerli kulu ara
gsterecek bir ey alacaksnz.
Fakat tam olarak ne? Tulallar bunu sylemeyecek
kadar zekiydiler.

Platov, Tuladan ayrlnca, tfek ustalarndan,

ilerinde en usta olan -bir tanesi de a solakt.
Yananda doutan bir leke vard. Salar hep alnnn
zerine sarkard-i arkadalarna ve ailelerine veda
ettiler. Torbalarn hazrladlar. Yanlarna biraz yiyecek
aldlar ve hi kimseye tek bir kelime sylemeden
kasabay terk ettiler.
Bununla birlikte, Moskova tarafna deil, tam
tersine, Kiev tarafna doru yneldikleri grlyordu. Bu
yzden azizlerin mezarlarnda dua etmeye veya orada
her zaman ok sayda bulunan din adamlarndan tavsiye
almaya gittikleri dnld.
Geree yakn olmasna ramen asl gerek bu
deildi. Ne zaman ne de uzaklk, Tulal tfek ustalarna
Kieve haftalk bir yry yapmalarna ve sonra da
ngiliz ulusunu utandracak bir i karmalarna izin

verirdi. Dua etmek iin Moskovaya gitseler daha iyi

olurdu. nk oras sadece iki doksan verstlik idi ve
ehirde de yeteri kadar aziz vard. br taraf da Orele
kadar iki doksan verstlik idi ama Orelden Kieve be
yz verstlik yok vard daha.
Acele etmeden gitmeleri gereken bir yoldu bu.
Yoksa dinlenmek iin uzun zamana gereksinim duyarlar
ve ayak ikinlii, el titremesi de cabas olurdu.
Baz insanlar, tfek ustalarnn Platova kendilerini
vdklerini ve korkarak, arn altn enfiye kutusunu,
elmasn ve onun iindeki pireyi alp, Platovu ok g bir
durumda brakacak ekilde katklarn syleyebilirdi.
Fakat u anda btn bir ulusun erefi sz
konusuyken iiler iin byle bir iddia, son derece
temelsiz ve uygunsuzdur.

Metal sanatnda ustalam zeki Tulallar, ayn

zamanda din konusundaki baarlaryla da tannrlard. Bu
nn sadece kendi blgelerinde deil, kutsal Athos
Danda da bilinmesinden holanrlard. Her tonda gzel
ark syleyebildikleri gibi, Akam anlarn nasl
resmedeceklerini de bilirlerdi. Eer kendilerini manastr
hizmetine adarlarsa, manastra en ok para toplayan, en
ok hizmet eden kiiler onlar olurlard. Kutsal Athos
Danda, Tulallar hep en iyisini yapan insanlar olarak
bilinirlerdi. Eer yle olmasayd Rusyann karanlk
kelerinde yaayan bu insanlar, Dounun uzak

kelerinden gelmi kutsal eyalar hibir zaman

gremeyeceklerdi ve Athoslular, Ruslarn cmertliinin
ve dindarlnn kant olan bu eyalardan mahrum
kalacaklard. Athosun Tulallar, bu kutsal eyalar
lkenin her tarafna tayorlard. Ve ayrca hibir eyi
olmayan bir yerden bile kilise iin para toplayabilecek
kadar zekiydiler. Kutsal Tulallar kendilerini kiliseye
adamtlar ve her biri de nemli birer din adamyd. Bu
yzden, sorumluluu zerine aldklar iin Platova ve
tm Rusyaya sorumlu olan bu tfek ustasnn
Moskova yerine gneye gitmelerine armamak
gerekirdi. Onlarn niyetleri Kieve deil, Mtsenske
gitmekti. Buras, onlarn Orel Guberniasnn ayr bir
blgesiydi. Burada, ok eskiden, tatan bir han
zerinde, Zuska Nehrinin akntsna kaplarak gelmi bir
Aziz Nikolas ikonu vard. Bu tehdit edici ve korkutucu
ikon, Aziz Nikolas, gm bir elbise iinde ve esmer bir
yzle tasvir ediyordu. Azizin bir elinde bir tapnak, dier
elinde de ismi Savataki Zafer olan bir kl vard. in
btn gizi bu zafer kelimesindeydi. Genel anlamda Aziz
Nikolas, yerel deyile Mtsenskin Nikolas, ticaretin ve
sava efendisiydi. Bu yzden tfek ustas dua etmek
iin onun ikonun nne gitmilerdi. nce ikonun
nnde, sonra da tatan han nnde ibadetlerini
yaptlar ve geceleyin de eve geri dndler. Hi kimseyle
tek bir kelime konumadan, byk bir gizlilik iinde
ilerine baladlar. Solakn evinde toplandlar, kendilerini
ieri kilitlediler, kepenkleri kapattlar ve ikonun nndeki
lambay yakarak ie baladlar.

lk gn dar kmadlar. Sonra ikinci gn, nc

gn....kk ekilerden kan ses dnda hibir ey
duyulmuyordu. Bir ey iliyorlard ama ne olduunu hi
kimse bilmiyordu.
Herkes meraklyd, fakat herhangi bir ey
kefedebilmi kimse yoktu. erideki iiler kimseyle
konumuyor ve kendilerini dardaki hi kimseye
gstermiyorlard. Her trden insan, eitli bahanelerle
kaplarn alyor; bir lamba, biraz tuz veya buna benzer
eyler istiyorlard. Ama ne olursa olsun, iiler onlara
kapy amyorlard. Tm bu sre boyunca ne yediklerini
kimse bilmiyordu. Belki korkarlar da dar karlar
umuduyla, yan kapda, yangn ktn syleyerek
baryorlard. Bylece belki dar karlar ve ieride ne
yaptklarn aa vururlard. Ama hibir ey bu kurnaz
iileri kandramyordu. Bir keresinde Solak, ban ve
omuzlarn dar karm:
stediiniz gibi yann, bizim iimiz var demi ve
kepengi hzla arparak iinin bana dnmt.

Bu arada dardaki insanlar, kepenklerin

arasndan, bir atein yandn grebilmiler ve rsn
zerinde n n ten ekicin sesini duyabilmilerdi.
Ksacas btn i byle byk bir gizlilik ierisinde
yaplm ve hi kimse ne olduuna dair herhangi bir ey
renememiti. Bu i, Kazak Platovun, sakin Don
kysndan ara gitmek iin dnmesine kadar srd. Bu
sre boyunca tfek ustas hi kimseyle konumadlar
ve hi kimseyi grmediler.

Platov, byk bir hzla ve byk bir trenle

seyahat etti. nce arabaya oturdu; sonra iki Kazak asker,
srcnn iki yanndaki kutulara oturdular ve
krbalaryla atlar acmaszca kamlamaya baladlar.
Bylece yol boyunca hep drtnala gittiler. Eer
Kazaklardan herhangi biri uyuklayacak olursa, arabann
hz dmesin diye Platov ona, botunun ucuyla bir
hatrlatmada bulunuyordu. Byle bir hatrlatmann
etkisiyle sayesinde atlar hibir istasyonda duramyor ve
her dura soluksuz geiyorlard. Sonra Kazaklar,
krbalarnn ynn tersine eviriyorlar ve src de
arabay geride braktklar hana srmek sorunda
kalyordu.
Tulaya da ayn ekilde girdiler. nce Moskova
Gei Kapsna varacak kadar hzl gittiler. Sonra da
geriye dnmek iin Kazaklar, krbalarn devreye
soktular ve Tulaya varasya kadar da dinlenmediler.

Tulaya vardklarnda bir hana girdiler. Atlar baland ama

Platov arabadan dar kmad. Kazaklardan birine,
kendilerine pireyi brakt Tulallar hemen yanna
getirmesini emretti.
Kazaklardan biri, tfek ustalarna, olabildiince
abuk
gelmek
ve
gelirken
de
ngilizleri
rezil edecek almay da beraberinde getirmelerini
sylemek zere kt. Fakat daha o uzaklamadan, Platov,
dierinin acele etmesini sylemek iin bir baka asker
daha gnderdi. Sonra bir tane daha, bir tane daha...
Btn askerleri gnderdikten sonra bu sefer de orada
bulunan
halktan
insanlar
onlarn
arkasndan
gndermeye balad. Ve sonra bacaklarn sabrszlkla
arabadan kararak kendisi de oraya komak istedi.
Sinirinden dilerini gcrdatyordu. Gidenlerin hepsi de
ok yava davranyor gibi geliyordu ona.
Bu gnlerde her ey hzl ve duyarl bir ekilde
yaplmalyd. Dolaysyla, Rusya iin deerli olabilecek bir
tek dakika bile boa harcanmamalyd.

almann en gzel paras zerinde alan

Tulal iiler, onu neredeyse bitirmek zereydiler.
Askerler ise hedeflerine doru nefes nefese kouyorlard.
Fakat kalabalktaki insanlar onlara ok uzak deillerdi. Bu
yzden de ayakaltnda kalyor ve eziliyorlard. Durumu

fark edince aceleyle evlerine daldlar ve bulabildikleri

herhangi bir yere saklanmaya baladlar.
Askerler eve vardklarnda tfek ustalarn
bararak ardlar; fakat onlar kapy amaynca
kepenkleri krmaya altlar. Ama kepenkler olduka
salamd. Bunun zerine kapy denediler; ne var ki o da
meeden yaplm bir kirile skca kapatlmt. Bu sefer
de askerler sokakta bulduklar uzun bir kt aldlar;
itfaiyecilerin yapt gibi onu atyla evin arasna
sktrdlar ve bylece aty yukar kaldrdlar. Fakat
ieriden oktan kirli hava yznden ii brakmak zorunda
kaldlar. Tfek ustalar, devaml kk, kapal bir odada
alyorlard. Bu yzden de ortada yle ok duman vard
ki, temiz havaya alm bir adam orada nefes almaya
dayanamazd.
Ne yapyorsunuz orada sizi lanet olas herifler
diye bard haberciler. Bizi bayltacak byle pis bir
kokuyu karmaya nasl cesaret edersiniz. Sizde hi Tanr
korkusu yok mu?
Sadece son iviyi akyorduk. dedi iiler onu
da aktmzda almay getirecektik size.
Bizi i i yiyecek imdi dedi haberciler ve
bizden geriye hibir ey kalmayacak.
Fakat ustalar onlar sakinletirdiler.
Sizi yemek iin zaman olmayacak dediler.
nk siz konuurken biz son iviyi akmtk. Koun ve
ona geldiimizi haber verin.
Askerler koarak uzaklatlar. Fakat yine de tam
emin deildiler. Tfek ustalarnn kendilerini aldatm
olabileceini dnyorlard ve bu yzden de koarken

bir yandan da arkalarna bakyorlard. Fakat tfek ustalar

da koarak onlar takip ettiler. O kadar ok acele
ediyorlard ki nemli bir kiinin nne kmadan nce
stlerine uygun bir ey giyecek zamanlar yoktu. Sadece
koarken, bir yandan da stlerine paltolarn atmlard.
kisinin elinde hibir ey yoktu. Fakat nc, yani Solak,
elinde, iinde ngilizlerin elik piresi olan, yeil rtyle
rtlm bir kutu tutuyordu.

Askerler, abucak Platovun yanna vardlar ve:

Kendileri buradalar dediler.
Platov, hemen tfek ustalarna dnd:
Hazr m?
Her ey hazr diye cevap verdiler.
Verin bakalm
Kutuyu ona verdiler. Atlar oktan koulmutu ve
src ile haberci oktan yerlerine yerlemitiler.
Kazaklar da srcnn yanndaki yerlerini almlar ve
krbalarn hazr etmilerdi.
Platov, yeil rty kaldrd, kutuyu at, enfiye
kutusunu ald ve fndk byklndeki elmas dar
kararak ona bakt. ngilizlerin piresi orada duruyordu
fakat onun yannda baka hibir ey yoktu.
Nedir bunun anlam? diye sordu Platov. ar
honut etmek istediiniz almanz nerede?
Bizim almamz da orada diye yantladlar onu
tfek ustalar.

Ne biim bir alma bu? diye sordu Platov.

Nasl aklanr ki bu! dedi tfek ustalar, hepsi
gznzn nnde; iyice bakn.
Platov omuzlarn kaldrd ve adeta kkreyerek:
Pirenin anahtar nerede? diye sordu.
Orada diye cevapladlar. Anahtar pirenin
olduu yerde. Ayn kutunun iinde.
Platov anahtar almaya alt ama onun ksa,
bcr parma ne pireyi tutabilmiti ne de pirenin beline
taklnca onu altran anahtarn. Ne kadar denediyse
bounayd. Bunun zerine o mehur Kazak kfrbazl
kendini gstermeye balad.
Sizi alaklar, hibir eyi beceremediniz diye
bard, belki de btn aleti mahvettiniz. Bunun iin
banz alacam sizin.
Bize hakaret etmenize hi gerek yok. Onu size
sunmak zorundaydk nk siz arn bir elisisiniz. Fakat
bizden kukulandnz ve bizim, ar aldatabileceimizi
dndnz
iin
almamzn
srrn
size
sylemeyeceiz. Ltfen onu ara gtrn. Bylece o, ne
eit bir halka sahip olduunu ve bu halktan utanmas
iin bir sebep olup olmadn grecek.
Fakat Platov, onlara tekrar bard.
Yalan sylyorsunuz sizi alaklar. Ama byle
devam etmenize izin vermeyeceim. inizden birisi
benimle birlikte St. Petersburga gelecek ve ben de ona
orada bu giz neymi syleteceim.
Byle diyerek elini uzatt, a Solak bcr
parmayla, paltosundaki btn kancalar skecek ekilde

yakasndan yakalad ve onu arabann iine, ayann

dibindeki yere frlatt.
St. Petersburga varncaya dein, tm yol
boyunca bir kani kpei gibi burada oturacaksn. dedi
ve dier arkadalarnn yerine cezalandrlacaksn ve
tabii kendin iin de. Byle diyerek yanndaki askerlere
dnd:
Hareket edin, uyuklamayn. Ve unu da bilin ki
yarnda nce St. Petersburgda, arn saraynda
olmalym.
Tfek ustalarnn, alma arkadalar iin
syleyebildikleri tek ey, Platovun, onu byle yannda
herhangi bir kat olmadan gtrmemesiydi, nk
arkadalarnn geri dnecek gc olmayacakt. Platov,
cevap vermek yerine onlara korkun, krmz, zeri yara
iziyle kapl, bklm yumruunu gsterdi ve onu
sallayarak:
te size kat dedi ve Kazaklara dnerek:
Yola kyoruz genler diye bard.
Kazaklar, src ve atlar byk bir istekle
altlar ve hibir kat olmadan Solak da
beraberlerinde gtrdler. Ve Platovun emrettii gibi
arabay drtnala srerek, iki gn iinde arn sarayna
vardrlar.
Platov, arabadan inince madalyalarn takt ve
Kazaklara, Solakn zerinden gzlerini ayrmamalarn
syleyerek, onlar saray kapsnn nnde brakp ieri
girdi.

Platov, ara gzkmekten korkuyordu. nk

ar yle bir insand ki her eyi hemen fark eder, her eyi
hatrlar ve hibir eyi unutmazd. Platov bunu
bildiinden, pireyi de soracandan emindi. Dnyadaki
hibir eyden korkmayan o, imdi korkuyordu. Kutuyla
birlikte saraya girdi ve onu odalardan birindeki bir
sobann arkasna sessizce yerletirdi. Kutuyu sakladktan
sonra arn karsna kt ve tpk sessiz Don kysnda
Kazaklarla olduu gibi onunla dosta konumaya balad.
ar bununla megul edeceim diye dnd. Eer
pireyi hatrlarsa ve onun hakknda konuursa cevap
vermek zorunda kalrm. Ama eer ondan bahsetmezse
ben de sessiz kalr, hizmetiye kutuyu saklamasn
sylerim. Tulal Solak da, ne kadar gerekiyorsa o kadar
kalaca bir kuleye gnderilir.
Bununla birlikte Nikolay Pavlovi hibir eyi
unutmuyordu. Platov, bu dosta konumasn bitirir
bitirmez dorudan:
Benim Tulal iilerim ngilizlerinkinden daha iyi
bir pire yapabilmek iin ne yaptlar? diye sordu.
Platov, neyin doru olduuna inanyorsa yle
cevaplad soruyu.
Majesteleri dedi pire olmas gerektii
yerdeydi. Onu getirdim fakat Tulal iiler daha harika bir
ey yapamadlar.
Sen cesur bir ihtiyar adamsn dedi ar. Fakat
senin bana bu anlattn doru olamaz.

Platov, yle olduuna dair ikna etti onu ve ona

tm hikayeyi olduu gibi anlatt. Tulal iilerin, pireyi
ara gstermesini istedikleri blm anlatmaya
baladnda ar Nikolay Pavlovi, onun omuzuna hafife
vurarak:
Buraya getir onu dedi benim insanlarmn,
beni
hayal
krklna
uratacak
bir
ey
yapmayacaklarndan eminim. Onlar, btn anlaylarn
tesinde bir ey yapmlardr muhakkak.

Sobann arkasndaki pireyi getirdiler, rty

kaldrdlar; nce altndan yaplm enfiye kutusunu sonra
da elmastan yaplm fndk byklndeki kutuyu
atlar. Daha nce de olduu gibi pire ayn yerde
duruyordu.
ar pireye bakt ve:
Kahretsin dedi. Fakat yine de Rus insanna olan
inanc sarslmad. Yanndakilere, en sevdii kz olan
Aleksandra Nikolayevnay armalarn syledi ve o
gelince de ona:
Senin parmaklarn narin dedi kk anahtar
alp, bcein karnndaki makineyi altrr msn?
Prenses anahtar dndrmeye balar balamaz
pire tylerini kmldatt, fakat ayaklarn hareket
ettirmedi. Aleksandra Nikolayevna anahtar bir kez daha
dndrd ama bcek ne dans etti ne de nceden yapt
gibi oynayp zplad.
Platovun yz yemyeil oldu.

Sizi dolandrclar dedi imdi anlyorum bana

orada niin hibir ey anlatmadklarn. O salaklardan
birini yanmda getirmekle iyi etmiim.
Ve bunu syledikten sonra saray kapsna frlad.
Solak salarndan yakalad ve salarnn bir ksm elinde
kalncaya kadar ban ne arkaya doru sallayp durdu.
Dayak atmay bitirdiinde Solak:
raklm srasnda yeterince sa kaybettim
dedi ve u anda niin daha fazla kaybetmek zorunda
olduumu bilmiyorum.
Niin olduunu sana syleyeceim dedi Platov.
nk size gvenmi ve kefil olmutum. Fakat siz nadir
bulunan bir paray bozdunuz.
Bize kefil olduunuz iin ok memnunuz dedi
Solak, fakat biz onu bozacak hibir ey yapmadk. En
kk eyleri bile gsterebilecek bir mikroskoptan ona
bakn ve kendiniz de grn.
Platov, mikroskoptan bahsetmek iin arn
yanna kotu ama bir yandan da, ksmen de olsa Solak
tehdit etmekten geri kalmad.
Sen ve dierleri; ceza olarak ne gerekiyorsa
vereceim size.
Kazaklara, Solakn dirseklerini arkadan skca
balamaya devam etmelerini emretti. Hem merdivenleri
kyor hem de kendi kendine mrldanyordu:
Of, Krallarn Kral, saf ve kutsal Bakire......
Ve byle sylene sylene merdivenlerin sonuna
geldi. Kenarda saray adamlar duruyorlard. Onu grr
grmez uzaklatlar nk bann belada olduunu

grmtler. Belki de saraydan atlmak zereydi adam.

Byle bir durumda en iyisi ondan uzaklamakt.

Platov, ara, Solakn sylediklerini aktardnda

ar neeyle:
Benim insanlarmn beni hayal krklna
uratmayacan biliyordum. diye bir lk att ve
hemen bir mikroskop getirmelerini emretti. Mikroskop
abucak getirildi. ar, pireyi ald ve camn altna koydu;
nce srtn yukar getirdi, sonra yanlardan denedi; belini
ste gelecek ekilde koydu; fakat ne yaptysa hibir ey
gremedi. Bununla birlikte hala inancn kaybetmemiti.
Bana hemen u tfek ustasn getirin dedi.
Onu giydirmek lazm dedi Platov onu, orada
giydii kyafetleriyle getirdim. Bu yzden st ba
darmadan.
nemi yok dedi ar naslsa yle getir.
Platov, Solakn yanna gitti ve:
Hadi bakalm dedi imdi gidip cevabn kendin
verebilirsin.
yle mi? dedi Solak gideceim ve vereceim
cevabm.
Nasl giyinmise yle gitti. Ayanda ezilmi botlar
vard.
Pantolonunun
paalarndan
biri
ieri
sokuturulmuken dieri darda kalmt. Kancalar, zaten
eski olan paltosunu yrtm, bu yzden de paltosunun

yakalar neredeyse parampara olmutu. Fakat o,

grnn hi dert etmiyordu kendine.
Ne hakknda konumak istiyor ki? diye dnd
ar istemise gitmeliyim. Katlarm yoksa bu benim
suum deil. Ona bunu anlatrm.
Solak, ieri girip selam verir vermez ar:
Sorun nedir, gen adam? dedi dediin gibi onu
bir mikroskobun altna koyduk ama konumaya deecek
hibir ey gremedik.
Majesteleri iyice baktlar m acaba? diye sordu
Solak.
Yanndaki adamlar byle konuman doru deil
anlamnda iaretler ettiler ama o bunlar anlamad.
Kurnazca veya dalkavuka konuamazd. Bu yzden
iinden geldii gibi konumutu.
ar yanndakilere:
Aklnz kendinize saklayn dedi ve izin verin de
elinden geldiince aklasn bize durumu.
Sonra da Solaka dnd:
Bunu deiik ekillerde mikroskobun altna
koyduk. Bir de kendin bak. Hibir ey gremeyeceksin.
Bu ekilde hibir ey gremezsiniz majesteleri
dedi Solak nk bizim iiliimiz bu boyutlardaki bir ey
iin ok ince bir iilik.
Peki, nasl grebilirim onu? diye sordu ar.
Ayaklarndan
birini
mikroskobun
altna
tamamyla yerletirmelisiniz. Bylece byk gerek
ortaya kacak. dedi Solak, Bylece onun her bir
ayandaki topuu rahatlkla fark edebileceksiniz.

Aman Tanrm dedi ar, bu gerekten de ok

kk olmal.
Eer bu yol, almamz kontrol etmek iin tek
yolsa elimizden geleni yapmalydk dedi
Solak. Fakat yine de baktnzda sizi artacak
bir eyle karlaacaksnz.
Pireyi, Solakn syledii gibi yerletirdiler ve ar
ona baktnda bir anda yz aydnland. Solakn toz
iindeki ykanmam elini tuttu, onu kucaklayp pt ve
yanndakilere dnerek:
Grn ite! dedi onlarn herkesten daha iyi
olduunu ve beni hayal krklna uratmayacaklarn
biliyordum. Gelin, istiyorsanz bir bakn ve ngiliz piresinin
ayaklarnn nasl nallandn grn!

Srayla gelip baktlar. Pire gerekten de

nallanmt; hem de gerek nallarla! Fakat Solak, en
artc eyin bu olmadn syledi.
Eer be milyon kez bytebilen bir
mikroskobunuz olsayd dedi, her ustann, kendi yapt
nal zerine adn da ilediini grebilecektiniz. Bylece
hangi nal hangi Rus ustas yapm bilecektiniz.
Senin ismin de orada m? diye sordu ar.
Hayr, hayr dedi Solak, benimki orda olmayan
tek isim.
Niin?

nk benim almam buradaki nallardan daha

kkt. Ben, nallarn zerine yerletirdiimiz trnaklar
yapmtm. Bu mikroskop ile gremeyeceiniz bir ey
bu.
Mikroskop nerede peki? diye sordu ar. Senin
gibi biri byle harika bir ey retmi olabilir mi?
Biz fakir insanlarz diye cevaplad Solak, byle
eylere gcmz yetmez. Fakat gzlerimiz byle iler iin
eitilmitir.

arn yanndaki adamlar, Solakn bir anda arn

sevgisini kazanm olduunu grnce, onu kucaklamaya
baladlar. Platov da ona yz ruble verdi ve:
San ektiim iin bala beni kardeim dedi.
4

Tanr sizi balasn diye yantlad onu Solak.

Biz, bamza bu tr ilerin gelmesine alz.
Daha fazla bir ey sylemedi. arn da zaten daha
fazla zaman yoktu. Hemen nall pirenin paket
yaplmasn ve bir eit hediye olarak ngiltereye
gnderilmesini emretti. Bylece oradaki insanlar,
kendilerini etkileyemediklerini grm olacaklard. ar,
btn dilleri bilen zel bir haberci bulunmasn ve pireyi
onun gtrmesini emretti. Solak da onunla beraber
gidecek ve ngilizlere, Tulada ne byk ustalar olduunu
gsterecekti.
Platov, Solakn zerinde ha kard ve:
Benim kutsamam da seninle birlikte gitsin dedi.
Yol iin sana benim kendi Kafkas votkamdan
yollayacam. ok ya da az ime; sadece ortalamay
tuttur.
Sznde de duru ve votkay gnderdi.
Kont Nesselrode, Solaka, Tulyakovskideki umumi
banyolarda ykanmasn emretti. Salar kestirildi ve
kendisine sarayn koro arkclarnn kyafetlerinden
giydirildi. nk o, tpk sarayn rtbeli adamlarndan biri
gibi grnmeliydi.
Bylece yol iin hazr hale getirildi. Ona, Platovun
votkasyla birlikte imesi iin biraz ay verdiler; arabada
sallanrken barsaklar birbirine gemesin diye kemerini
iyice sktlar ve onu Londraya gtrdler. Bundan sonra
Solakn, yabanc lkelerdeki maceralar balam oldu.

41

arn habercisi ve Solak ok hzl seyahat ettiler.

St. Petersburg ile Londra arasnda, dinlenmek iin hi
durmadlar. Her istasyonda kemerlerini, barsaklar ile
cierleri birbirine karmasn diye, vcutlarnn bir baka
blgesine getirip sktlar. ara sunulmasndan sonra,
Platovun emriyle, masraftan hi kanmadan, ne kadar
votka isterse iebilecei sylenmiti. Solakn, hibir ey
yemeden, bu emri yerine getirmesine izin verildi ve
Avrupay geene dein, btn yol boyunca Rusa arklar
sylettirildi. Bu arklara sadece bir tek yabanc nakarat
eklenmiti:
Ai, luli, luli
Cest trs joli
Londraya gelir gelmez, haberci, Solak otel
odasnda brakarak, kutuyu gerekli kiilere vermek iin
yola kt. Fakat Solak kzmakta gecikmedi ve buna ek
olarak can bir eyler yemek istedi. Kapy ald ve
hizmeti kapy atnda ona azn iaret etti. Bunun
zerine hizmeti onu hemen yemek odasna gtrd.
Solak masaya oturmutu ama nasl davranmas
gerektiini bilmiyordu ve tek kelime olsun ngilizce
konuamyordu. Bunun zerine ne yapabileceini
dnd. Yavaa masaya vurdu ve azn iaret etti.
Bylece ngiliz hizmeti onun bir eyler yemek istediini
anlad ve yiyecek bir eyler getirmeye balad. Fakat
getirdikleri, her zaman Solakn istedikleri olmuyordu.

Solak da, eer beenmiyorsa, getirilenleri kabul

etmiyordu. Ona kendi tarzlarnda yaptklar, st klarla
bezenmi bir puding getirdiklerinde, byle bir eyin nasl
yeneceini bilmiyorum dedi ve ona dokunmad. Bunun
zerine pudingi aldlar ve ona baka bir ey getirdiler.
Onlarn votkasndan da imedi nk rengi yeildi ve
sanki iinde beklettikleri bakrn pasnn rengini alm gibi
grnyordu. Kendisine en doal ne gzkyorsa onu
ald ve haberciyi beklerken, souk odada onu yudumlad.
Habercinin, kendilerine bcei gtrd kiiler
onu hemen en gl mikroskoplardan birinin altnda
incelediler ve gazetelerden birine, hemen ertesi gn
baslmas, tm insanlarn da bunu duymas iin bir yaz
gnderdiler.
Ve u ii dediler, onu grmek istiyoruz.
Haberci onlar otel odasna, oradan da yemek
odasna gtrd. Solak ise onlar gelesiye kadar iyi bir
yemei mideye indirmiti bile. Haberci, oraya
geldiklerinde, ite bu o dedi.
ngilizler, Solak, omuzlarndan sarsarak kutladlar
ve sanki kendileriyle eit bir rtbedeymi gibi onunla el
sktlar.
Kamerad6 dediler, Kamerad, becerikli usta.
Daha sonra seninle konuacaz, ama nce salna
ieceiz.
Hemen bir sr arap smarladlar ve ilkini de
Solaka sundular. Fakat o, nazike ilk ien olmay
reddetti. Belki de beni zehirlemek istiyorlar, nk
onlar malup ettim diye dnd.
6

Almanca: Arkada
4

Olmaz dedi, bu doru deil. nce ev sahibi

imeli. Ben ancak o zaman ierim.
ngilizler ondan nce itiler ve sonra da onun
bardan doldurdular. Bunun zerine ayaa kalkt, sol
eliyle ha kard ve orada bulunan herkesin salna iti.
ngilizler, onun sol eliyle ha kardn fark
edince:
Nedir o? Lutheryan m, yoksa Protestan m?
diye sordular.
Ne Lutheryan ne de Protestan diye yantlad
haberci, o, bir Rus Ortodoksu.
yleyse niin sol eliyle ha karyor?
O, solaktr. Her eyi sol eliyle yapar.
Bu, onlar daha da fazla artt. Hemen Solakn
ve habercinin bardaklarn doldurdular ve tekrar imeye
baladlar. Bu olay, gn boyunca devam etti. nc
gnn sonunda artk yeter dediler. Her biri bir ie
gazoz iti ve Solaka, sorularn yinelemeye balad:
Nerede eitim grmt, ne renmiti, aritmetii ne
kadar biliyordu?
Bizim eitimimiz basittir dedi Solak, Kutsal
arklar Kitabn ve Yar-Dler Kitabn okuruz. Fakat
aritmetik hakknda pek bir ey bilmeyiz.
ngilizler birbirlerine baktlar ve:
Ne kadar garip! dediler.
Bizim lkemizdeki her yerde eitim byle yaplr
diye cevaplad Solak.
Peki, bu Rusyada okutulan Yar-Dler Kitab, ne
tr bir kitaptr?

44

Eer, kutsal arklar kitabnda, Kral Davutun

ryalarla ilgili belirsiz brakt bir ey varsa onlara ek
aklamalarda bulunur.
ok yazk. Aritmetiin drt ilemini bilmek, YarDler kitabndan daha faydal olurdu sana. Ayrca unu
da bilmi olurdun ki, her makinedeki bir ilem kesin
rakamlarla hesaplanr. Bu yzden ne kadar zeki olsan da
pire gibi kk bir makinenin, byk bir kesinlikle
hesaplanabileceini ve pirenin, yaptn nallar
tayamayacan
fark
edemedin.
Bcein
zplayamamasnn ya da dans edememesinin sebebi bu
Solak da ayn fikirdeydi.
Oras tartma gtrmez dedi, biz iyi bir eitim
almadk ama lkemize balyzdr.
ngilizler:
Burada bizimle kal dediler, sana iyi biri eitim
veririz ve harika bir usta olman salarz.
Fakat Solak, bu konuda ayn fikirde deildi
onlarla.
Evde bir ailem var dedi.
ngilizler, ailesine para gndermeyi nerdiler ama
bunu kabul etmedi.
Biz lkemize sadk insanlarz dedi. Babam ve
annem ihtiyarlar. Dzenli olarak kendi blgelerindeki
kiliseye giderler ve, her neyse, ksacas ben burada yalnz
bama kalmaktan skldm, nk evli deilim.
Buna alrsn dediler. Bizim inancmz
benimsersin. Biz sana bir e de buluruz.
Bu, asla olmayacak diye yant verdi Solak.
Niin olmasn?

45

nk dedi, bizim Rus inancmz doru olan

inantr. Bizim atalarmz bu inanca inanmlard. Bu
yzden biz de ona inanmalyz.
Fakat bizim inancmz bilmiyorsun ki dedi
ngilizler. Biz de ayn Hristiyanlk inancna ve ayn ncile
inanrz.
ncilin herkes iin ayn olduu doru dedi
Solak, ama bizim kitaplarmz daha kaln ve inancmz
daha fazla ey ieriyor.
Seni byle dnmeye iten nedir?
Bunu kantlayacak her eye sahibiz.
Ne gibi kantlar rnein?
eyler... Tanr tarafndan yaratlm ikonlarmz
var, sonra alayan ikonlarmz var, kutsal eyalarmz var.
Sizinse hibir eyiniz yok. Pazar gn dnda kutsal
gnnz bile yok. Ve ikinci sebep de, hukuki olarak evli
olsam bile, bir ngiliz kadnyla yaamak benim iin utan
verici bir ey olurdu.
Niin yle olsun? diye sordular. Bizim
kadnlarmz kmseme. Temiz giyinirler ve ok iyi birer
ev hanmdrlar.
Fakat Solak:
Onlar tanmyorum ki! dedi.
Bunun nemi yok. Onlar tanyacaksn. Senin iin
bir randevu ayarlarz.
Solak utand:
Yok yere kzlar rahatsz etmemeli dedi ve
tekliflerini geri evirdi. Randevu, kibar adamlar iindir,
bizim gibiler iin deil. Hem Tulallar, bunu duyarlarsa
onlar iin tam bir elence kayna olurum.

Bu szler ngilizleri meraklandrd.

Eer randevu dzenlemiyorsanz, iyi bir seim
yaptnzdan nasl emin olabiliyorsunuz ki? diye
sordular.
Solak onlara bu iin oralarda nasl yapldn
aklad.
Eer bir adam niyetinin kz tarafndan da
renilmesini istiyorsa dedi, ona ihtiyar bir kadn, bir
patan gnderir. Bu kadn, kza, olann dileini iletir.
Sonra hep birlikte kzn evine giderler ve onu orada,
btn akrabalarnn evinde kz iyice grm olurlar.
ngilizler, onun anlattklarn anladlar ama
kendilerinde byle patanlk ya da ona benzer bir
gelenek olmadn sylediler. Bunun zerine Solak:
Eer bir eyi en iyi ekilde yapmak istiyorsanz,
byle erefli grevleri zerine alacak biri bulunmaldr.
Hem yabanclara kar iyi duygular beslemiyorken neden
onlarn kzlaryla uraaym ki!
ngilizler, onun grlerini onayladlar ve
omuzlarna, dizlerine, akacktan hafife vurarak:
Merakmz gidermeni istediimiz bir ey daha
var dediler. Kzlarmz da ne gibi bir hata buldun ki
onlardan bylesine kayorsun acaba?
Solak, soruyu olduka samimi bir ekilde
cevaplad.
Onlarda herhangi bir hata bulmak istemiyorum.
Sadece vcutlarn kuatan dalga dalga elbiseleri
sevmiyorum. Niin, hangi amala byle bir elbise
giydiklerini aklamak mmkn deil. Ayrca bu giysinin
altna giydikleri, inelenmi bir baka giysi daha var. Ve

47

ellerine de bir tr orap giyiyorlar. Kadife paltolarn da

srtlarna geirdiler mi sanki kk birer maymun giymi
gibi oluyorlar.
Bu, seni nasl bylesine engelleyebiliyor ki
kzlardan? diye sordu ngilizler glerek.
Bu, bir engel deil. Sadece korkuyorum. Onlara
bakarken utanyorum ve bir an nce ekip gitmelerini
istiyorum.
Sizin modanz bundan daha m iyi? diye
sordular.

Tuladaki moda basittir diye cevaplad Solak,

herkes dantelli elbisesini giyer. Byk hanmefendiler
bile bizim geleneksel elbiselerimizi giyerler.
ngilizler, ona kendi hanmefendilerini gsterdiler
ve sonra da bir fincan ay doldurdular.
Niin byle burun kvryorsun? diye sordular.

48

ekerli olmayan eylere alk deilizdir dedi.

Ruslarn yapt gibi, azna koymas iin ona bir
para eker verdiler.
ngilizler, onun, ekerlerini de ktleyeceini
dnyorlard ama Solak:
Bizimkilere gre daha iyi dedi.
ngilizler, ona ngilizlerin yaam biimini
beendirebilmek iin baka bir ey yapmaya gerek
duymadlar artk. Sadece, onu, misafirleri olarak biraz
daha kalmas iin ikna edebildiler. Bylece ona
fabrikalarn
ve
dier
ilerdeki
ustalklarn
gsterebileceklerdi.
Ve sonra dediler, seni gemilerimizden biriyle
canl olarak St. Petersburga gtreceiz.
Solak, bunu kabul etti.

ngilizler, Solak korumalar altna aldlar ve

haberciyi Rusyaya geri gnderdiler. Geri haberci yksek
bir rtbeye sahipti ve birok dil biliyordu ama onlar
ilgilendiren haberci deil Solakt. Bylece onu yanlarna
aldlar ve ona her eyi gsterdiler. Solak, onlarn btn
metal, btn sabun fabrikalarn grd ve hepsinden de
honut kald. lerin yaplma biimini ve zellikle de
iilerin yaam biimlerini de beendi. Her iinin, her
zaman, yeteri kadar yiyecei vard ve hibiri paavralar
iinde gezmiyordu. Kollu yelek giyiyorlar ve
yrdklerinde ayaklarn incitmeyen, ucu demirli, deri

botlar kullanyorlard. Krbalanmaktan korktuu iin

alamad ama ilerin nasl yapldn iyice rendi. Her
iinin nnde bir arpm tablosu aslyd ve her iinin
bir yazboz tahtas vard. i herhangi bir ey yaptnda
bu tabloya bakyor ve yaptn kontrol ediyordu. Sonra
tahtaya bir eyler yazya, baz eyleri siliyor ve en
sonunda doruyu buluyordu. ekiller halinde ne
yazlmsa, hepsi de sonunda bir eya olarak retilmi
oluyordu. Ve tatillerde de iftler toplanp, ellerinde
bastonlarla, sakince, uygun bir ekilde yryorlard.
Solak, ngilizlerin yaam biimi ve almalar
hakknda iyi bir fikir sahibi oldu. Fakat onun asl ilgi
gsterdii ey ngilizleri artmt. Kendisinin de eski
tarzda retmi olduu tfeklere hi bakmyor; asl yeni
silahlarla ilgileniyor ve onlar vyordu.
Bunlar biz de yapabiliriz. diyordu.
Ne zaman eski bir tfekle karlasa, parman
onun az deliine sokuyor, iindeki mermileri itiyor ve:
Bizi u ana kadar alt eden ey bu demek
diyordu.
ngilizler, Solakn gznn nereye taklacan hi
kestiremiyorlard.
Bizim generallerin de bunlar grp grmediini
syleyebilir misiniz bana? diye sordu bir keresinde.
Burada bulunanlar mutlaka grmlerdir
dediler.
Ve eldiven de giymiler midir?
Sizin generaller her zaman tam takm giyinirler.
Ve her zaman eldiven takarlar.

Solak onlara cevap vermedi. Birdenbire kendini

zavall hissetmiti burada. Korkun derecede evini
zlemiti.
Konukseverliiniz iin btn itenliimle
teekkr ederim dedi, grdm her eyden ok
memnun oldum ve grmek istediim her eyi de grdm.
imdi olabildiince abuk eve dnmek istiyorum.
Onu, daha fazla kalmas iin ikna edemediler.
Karadan gitmesine izin veremezlerdi nk yabanc dil
bilmiyordu. Denizden gitmesi ise doru olmazd nk
sonbahar ayyd ve bu yzden de deniz devaml frtnal
olurdu. Fakat Solak srar ediyor ve izin veri de gideyim
diyordu.
Barometreye baktk, frtna kacak dediler,
boulabilirsin. Buras gerek bir deniz, sizin Finlandiya
Krfeziniz deil.
Bir adamn ld her yer ayndr diye cevap
verdi onlara Solak, lm, Tanrnn emri. Tamamen
ldrmadan nce eve gitmek istiyorum.
Onu daha fazla tutamadlar artk. Biraz yiyecek,
biraz para verdiler. Hatra olsun diye altn bir alar saat
hediye ettiler. Onu souktan korumak iin ynl bir palto
ve bir balk ile skca giyindirdiler ve Rusyaya gidecek bir
gemiye yerletirdiler. Gerek bir centilmenmi gibi ona
en iyi kabinlerini verdiler. Fakat o, gvertedeki dier
centilmenlerle birlikte oturmak istemedi. Gvertenin en
st katna kt ve bir muambann altna oturdu. Ne
zaman bir ngiliz grse:
Nerede benim Rusyam? diye soruyor; adam,
eliyle ya da bayla ona iaret ediyor; Solak da onun

51

iaret ettii yere, kendi z vatanna gzlerini dikip,

sabrszlkla bakyordu.
Krfezden kp ak denizlere geldiklerinde,
Solakn Rusyaya zlemi ylesine byd ki, onu teselli
etmek adeta imkansz hale geldi. Frtna korkuntu. Fakat
o, kamarasna gitmiyor; muambann altna oturuyor,
baln bana skca geiriyor ve lkesinin olduu yere
bakyordu.
Birok kez ngilizler onu daha scak bir yere
gtrmeye almlard ama o yalan sylemi, bylece
de onu yalnz brakmlard.
Hayr demiti, burada daha iyiyim. Eer bir
atnn altna girersem beni deniz tutar.
Btn bu zaman boyunca aaya hi inmemiti;
nemli bir sebep hari: aada, ngiliz kaptann bir
arkada vard ve bu adam Rusa konuabiliyordu.
Kaptann arkada Solak ilk grdnde armt nk
denizlere pek de alk olmad belli olan bu Rus, bu kt
havada, orada durmay baarabiliyordu.
yi delikanl dedi ona gel de bir eyler ielim.
Solak bir bardak iti.
Bir tane daha dedi adam.
Solak dierini de iti ve byle diye diye bir sre
sonra ikisi de sarho oldular. Adam:
Seni byle bizim lkemizden gtren sr ne, ha?
diye sordu.
Bu, beni ilgilendirir diye cevap verdi Solak.
Eer yleyse dedi adam, gel bir bahse girelim,
ngiliz usul.
Nasl? diye sordu Solak.

Asla yalnz imeyeceiz; hep, beraber ieceiz.

Kim daha fazla ierse o bahsi kazanacak.
Gkyz bulutlu; midem karmakark; can
skntsndan patlayacam. Daha gideceimiz uzun bir yol
var. Ve dalgalardan da vatanm gremiyorum. Bu bahis
belki beni neelendirir diye dnd.
Tamam dedi, kabul ediyorum.
Fakat drst olacaksn
Merak etme dedi Solak.
5

Bylece, anlap el sktlar.

Bahisleri ak denizde balamt. Riga

Dnamndeye ulaasya kadar formlarn koruyarak
imeye devam ettiler. Hibiri de dierini alt edememiti.
ok iyi uyum salamlard birbirlerine. O kadar ki bir gn
biri denize bakarken, deniz yzeyinde srnen bir eytan
grdn sylediinde eytan hemen dierine de
grnmt. Fakat denizci krmz kafal bir eytan
grrken, Solak esmer, tpk zenciye benzeyen bir eytan
grmt.
Ha kar ve uzakla oradan dedi Solak. Bu,
derinlerden kp gelmi bir eytan.
ngiliz onunla tartmaya balad bu sefer.
Bir dalg o dedi, eer istiyorsan seni denize
ataym. Korkmana gerek yok, nk bir sre sonra seni
bana geri getirecektir.
Eer yleyse, suya atabilirsin beni dedi Solak.
ngiliz onu kaldrd ve demirliin olduu yere
gtrd. Dier denizciler onlar grp durdurdular ve
olay hemen kaptana haber verdiler. Kaptan, onlarn
derhal ayn kamaraya kilitlenmelerini emretti. Onlara
rom, arap ve souk yiyecekler verdiler. Bylece onlar da
bahislerini devam ettirme olana buldular. Fakat kaptan
scak puding verdirmedi onlara, nk stndeki ss
niyetine konmu alevler onlar iin tehlikeli olabilirdi.

54

Bylece bu ikili, kilit altda, gvenli bir ekilde St.

Petersburga getirildiler. kisi de bahsi kazanamamt.
Limanda deiik arabalara yerletirildiler. ngiliz, ngiliz
Rhtmndaki elilie gnderilirken, Solak da bir polis
istasyonuna gtrdler.
Bundan sonra onlarn her ikisi de tamamyla farkl
bir kaderden ac ektiler.

55

ngiliz, elilie varr varmaz, ona bir doktor ve bir

eczac gnderildi. Doktor, hastaya hemen scak bir banyo
yaptrlmasn emretti. Eczac bir hap hazrlad, hastann
azna koydu ve sonra iki adam hastay yumuak bir
yataa yatrarak, zerini kaln rtlerle rttler ve onu
terlemeye braktlar. Ayrca hastay rahatsz etmemek
iin, elilikteki kimsenin haprmamasn emrettiler.
Doktor ve eczac, hasta uyuyasya kadar beklediler ve
sonra da ona ikinci bir hap hazrlayarak, masann zerine,
bann hemen yanna koyup ktlar.
Kimsin sen, nereden geliyorsun? Pasaportun ya
da belgen var m? diye sorduklarnda Solak, polis
merkezinin zemininde ylece yatyordu. Solak;
hastalndan, imekten ve geminin sallanmasnn
zerindeki etkisinden yle zayf dmt ki tek kelime
syleyecek hali yoktu. Sadece ac ac inliyordu. zerini
aradlar. yi kumatan yaplm elbiselerini kardlar.
alar saatini ve parasn aldlar. Bundan sonra komiser,
bulabildikleri ilk kzakla onu cretsiz bir hastaneye
gtrmelerini emretti.
Polislerden biri Solak kzaa bindirmek iin dar
kard, fakat bir kzak bulmak olduka uzun srd, nk
kzak srcleri polislerden ekiniyorlard. Tm bu sre
boyunca Solak souk ta merdivenlerin zerinde yatt.
Sonunda polis bir arabac bulmay baard ama bu
arabann da, stnde oturmak iin bir rts yoktu.
nk byle durumlarda arabaclar, polislerin bacaklar
daha abuk donabilsin diye genellikle rtleri kendi

altlarna saklyorlard. Bylece Solak, zerinde herhangi

bir rt olmadan, bir arabadan dierine tayp durdular.
Dryorlar, tekrar kaldryorlar ve evirebilmek iin
kulaklarn ekip duruyorlard. Onu hastanelerden birine
aldlar, fakat belgeleri olmad iin hastane onu kabul
etmedi. Bunun zerine ikinci bir hastaneye, sonra
ncsne, drdncsne gittiler ve bu sabaha kadar
byle devam etti. Dar sokaklardan, sapa yollardan
getiler. Morarncaya dein, bir arabadan dierine tayp
durdular onu. Sonunda bir doktorun asistan onlara,
hastalarn; kimlii bilinmeyen, lmek zere olan
hastalarn getirildii Obukhov cretsiz Hastanesine
gtrmelerini tavsiye etti.
Oraya gittiklerinde oradakiler, polise, bir ey
imzalamasn ve kendileri ilgilenene dein hastay
koridordaki zemine brakmalarn sylediler.
Bu arada, elilikteki nemsiz ngiliz memur, sabah
olduka ge bir vakitte kalkt. Dier hap da yuttu. Tavuk
ve pilavdan oluan gzel bir kahvalt yapt. Yediklerini bir
gazozla slatt ve:
Nerede benim Rus dostum diye sordu. Onu
arayacam.
Giyindi ve dar kt.

artc olsa da nemsiz memur Solak ksa

srede buldu. Geldiinde, Solak hala bir yataa

57

alnmamt. Koridordaki zeminin zerinde yatyordu.

ngiliz geldiinde yaknd ona:
ara sylemek zorunda olduum bir ift szm
var.
ngiliz, Kont Kleinmikhel7i grmeye gitti hemen.
Buna nasl izin verebilirsiniz? dedi, o
paavralarnzn altnda bir insan ruhu yok mu hi?
Bu zekice dnceden dolay apar topar dar
karld. Bu yzden bir daha insan ruhundan bahsetme
cesaretini bulamad kendinde. Sonra birisi ona Kazak
Platovu grmesinin iyi olacan syledi. Onun duygular
daha sade ve daha insaniydi.
ngiliz, Platovu, yine kanepesinde oturmu,
somurtuyor bir halde buldu. Platov, bu nemsiz memuru
dinledi ve Solakla ilgili her eyi hatrlad hemen.
O, kardeim dedi, onu ok iyi tanyorum. Onun
salarn ekmitim. Ama o zaman imdiki talihsizliime
neden olacam aklma gelmemiti hi. nk grevim
bitti ve tamamyla emekliye ayrldm. Hi kimse bana
sayg gstermiyor artk. Fakat Komutan Skobelev8e git.
O, nfuz sahibidir ve bu tr konularda tecrbesi vardr.
Senin iin bir eyler yapacaktr.
nemsiz memur, Skobeleve gitti ve ona her eyi
anlatt. Solakn ne biim bir hastalktan ac ektiini,
bana neler geldiini..... Skobelev:
Bu hastal bilirim dedi, ancak Almanlar bunu
tedavi edemezler. Sizin ihtiyacnz olan papaz ailesinden
7

ar I. Nikolas dnemindeki dileri bakan.

ar I. Nikolas dneminde, Peter ve Paul stihkamlarna uzun
yllar komuta eden general.
8

58

gelen bir doktordur. nk onlar byle vakalara

kklkten beri ainadrlar ve size de yardm edebilirler.
Size hemen bir Rus doktoru, Martin-Solskyi
aracam.
Fakat Doktor Martin-Solsky geldiinde Solak, ba
kaldrma vurulup da yarld iin neredeyse lmek
zereydi. Son nefesini de ald ve:
ara syleyin dedi, ngilizler, silah mermilerini
tula tozuyla temizlemiyorlar. Biz de artk onlar bu
ekilde temizlememeliyiz. Tanr korusun, eer bir sava
olursa silahlar artk ate etmek iin kullanlamazlar.
Sadk Solak, bu son aklamasn da yaptktan
sonra, ha kard ve ld.
Martin-Solsky hemen durumu not etti ve Kont
erniev9den bunu, arn dikkatlerine sunmasn istedi.
Fakat Kont:
Sen kusturucularnla ve mshillerinle ura diye
bard ve seni ilgilendirmeyen ilere de burnunu
sokma. Rusyada bu ile uraacak generaller var.
Bylece hi kimse durumu ara iletemedi ve
tfekler Krm Savana kadar bu yolla temizlenmeye
devam etti. Ve sava balad zaman, tfekleri
doldurduklarnda iindeki kurunlar takrdamaya balad;
nk mermiler tula tozuyla temizlendii iin
genlemilerdi. O zaman Martin-Solsky, Solakn szlerini
ernieve hatrlatnca, Kont:
Siz cerrahlar, hepinizin can cehenneme dedi,
kendi iinizle ilgilenmeye bakn siz. Yoksa bana bu

Sava bakan ve Devlet Konyesi Bakan.

5

konuda bir ey sylediini inkar ederim ve senin de ban

belaya girer.
nkar edecek, eminim bundan diye dnd
Martin-Solsky ve azn kapad.
Eer Solakn szleri ara zamannda ulasayd,
Krm Savanda her ey ok daha farkl olabilirdi.

Belki imdi tm bunlar, ok eski gnlerden kalma

bir mesele veya eski gnlerdeki bir efsane niye
nitelendirilecek. Ama o gnler o kadar eski deil ve biz de
bu efsaneleri unutacak kadar aceleci olmamalyz. Her ne
kadar bir masal havasnda olsa ve kahraman epik bir
*karakter olsa da. Solakn gerek ismi, dnyadaki dier
pek ok byk dahi gibi, refah ve zenginlik uruna
unutuldu gitti. Ama o yine de halk tarafndan yaratlm
ilgin bir mit. Onun maceralar sayesinde insanlar,
gerekten yaanm ve sadakatle resmedilmi bir tarihi
tekrar yayorlar.
Artk Tulal gibi inanlmaz bir ustalarn olmadn
sylemeye gerek yok. Makineler, insanlarn yapamadn
yapyorlar ve dhiler de endstriye veya geree sava
amyorlar artk. Geri makineler iilerin cretlerini
ykseltiyorlar ama sanatsal eserler retemiyorlar. Bu da
halka, biraz nce anlattmz trden efsaneleri
esinlendiriyor.
iler, doal olarak, kendini bilimin emrine
vermi aletlerden kazandklar avantajlardan memnunlar

ama eski gnleri de bir eit gurur ve sevgiyle

anmsyorlar. te bu hikaye, onlardan birinin, gerekten
insan ruhuna sahip olan birinin destandr.
1881

HTYAR DAH
Deha, yata deildir- o bakalarn durduran her
eyi alt edebilir.
La Rochefoucauld

Birka yl nce kk, yal bir hanm-bir toprak

sahibi-kendi deyiiyle rezil bir ii halletmek iin
Petersburga geldi. Meselenin asl uydu: Zeki bir sosyete
gencinin ba derde girmiti ve o da bu gen iin
zldnden; iinde kendisinin, sakat kznn ve onun
byk kznn oturduu, hemen hemen btn servetini
oluturan evini rehine vermiti. Ev on be bin rubleye, ki
bu ayn zamanda genci ihtiyac olan miktard, rehine
vermi ve gen de paray en ksa zamanda deyeceine
dair sz vermiti.
Bu kibar hanm gence inanyordu ve aslnda
inanmamas iin de bir sebep yoktu. nk borlu gen,
en iyi ailelerden birine mensuptu; parlak bir kariyeri ve
iyi bir geliri vard. Parasal olarak byle zor bir duruma
dmesi byk ihtimalle geici bir ak ya da aristokrat bir
kulpte dikkatsizce oynad bir kumar meselesi
yzndendi ve elbette o da kolayca halledebilecekti
bunu, Petersburga varr varmaz.
Bu yal hanm gencin annesini uzun zamandan
beri tanyor ve onunla olan arkadal hatrna gence

yardm ediyordu. Gen, Petersburga gitmek iin

ayrldnda neeliydi ve hibir ey syleme gereini de
duymamt. Ondan sonra ise i kedi-fare oyununa
dnd. Sz verilen gn geldi geti. htiyar hanm, ona
varln hatrlatmas iin mektuplar gnderdi. nce nazik
mektuplar; sonra biraz sert; ve sonunda ise
memnuniyetsizliini sezdiren, kfr ierikli mektuplar.
Fakat borlu gen iini biliyordu. Mektuplarn hibirine
cevap vermedi. Ama zaman geiyordu, senetlerin vadesi
doluyordu ve hala hayatn evinde geireceini umut
eden zavall kadn birden kendisinin, sakat kznn ve
onun kznn kar karya kalaca buz gibi souu
dnd.
Umutsuzluk iinde biraz para toplad; sakat kzn
ve ocuunu nazik bir komusuna brakt ve adaleti
yerine getirmek iin aceleyle Petersburga hareket etti.

lk balarda gayretleri sonu verdi. Grt

avukat nazik ve anlayl biriydi; mahkeme meseleyi
abucak ele alm ve onun lehine karar vermiti. Fakat i
yrtmeye geldiinde baz przlerle karlat ve ne
yapacan bilemedi. Polisler ve icra memurlar borluya
kar harekete gemiyorlard. Zaten bu baydan iyice
ylmlard; ihtiyar hanmdan zr diliyorlard. Yardm
etmekten byk zevk duyarlard phesiz ama.buna
cesaret edemiyorlard. Borlunun kan veya evlilik bayla,

yksek mevkilerde akrabalar vard ve bu yzden de ona

dier sululara davrandklar gibi davranamazlard.
Onun balantlar hakknda herhangi bir ey
bilmiyorum. Bunu dnmyorum da. Fakat sorun ne
olursa olsun kader ona iyi davranyordu.
Ayn ekilde size onunla nasl uralmas
gerektiini de syleyemem. Bildiim tek ey borlunun,
hibir memurun sahip olmad kadar bir gelire sahip
olduuydu ve bu yzden de ihtiyar hanm kime ba
vurursa vursun, hep ayn tavsiyeleri alyordu.
Niin bu kadar skntya giriyorsunuz madam?
Vazgeseniz daha iyi olmaz m? O, kimseye deme
yapmyorsa biz ne yapabiliriz? Eer biraz teselli
verecekse size, unu syleyebilirim; siz ilk deilsiniz,
sonuncu da olmayacaksnz.
Eer teselli olacaksa baym, tek ac ekenin ben
olmadm dnmeyi tercih ederim. Bu hem benim
hem de dierleri iin daha iyi.
Anlyoruz diye cevap verdiler, ama herkese
eitlik salamaya alan bu tr dnceleri kafanzdan
silmelisiniz. Bu tr dnceler sosyanist10 fikirler
barndryor ve onlar uygulamak da imkansz.
Niin imkansz olsun? Onun geliri bana ve
bakalarna olan borcundan ok daha fazla. Ona
borlarn dettiinizde bile hala kendisine yetecek kadar
paras kalacak.
Oh, madam, ok paras olan bir adamn asla
yeteri kadar paras yoktur. Ama asl nemli ey, onun

10

Sosyalist demek istiyor.

4

borlarn demeye alkn biri olmamas. Eer onu ok

fazla rahatsz ederseniz, banz belaya sokabilir.
Ne tr bir belaya?
Peki madam, artk daha fazla soru sormayn.
Sessizce kp Nevski Caddesinden yryerek gitmeniz
daha iyi olur yoksa kendinizi birden bire bu ehrin dnda
buluverirsiniz.
Bana bir zr borlusunuz dedi ihtiyar hanm,
size inanmyorum. O hala parasn ar ur ediyor ama siz
ona iyi birisi diyorsunuz.
O, evet diye yant verdiler, elbette iyi birisidir.
O sadece kt bir deyici o kadar. Eer bir adamn
elinden her ey geliyorsa ite bu ktdr.
yleyse ona kar nlemler aln.
Ama dediler, ite orada durmalyz. Herkese
kar nlemler alamayz. Byle bir adama bulamakla ne
elde edeceinizi zannediyorsunuz?
Bulatm diyelim, ne fark eder?
Bu noktada, bavurduu adam dnd ve ona
daha yksek bir makama ikayette bulunmasn tavsiye
etti.

Ve bylece daha yksek makamlara gitti. Onlar

ele geirebilmek daha da zordu. Daha az konuuyorlard
ve konumalar daha anlalmazd.
Nerede o? diye soruyorlard. Bizim
raporlarmzda burada olmad gzkyor.

Oh, efendim diyordu ihtiyar hanm alamakl bir

ekilde, onu her gn caddede gryorum. Kendi evinde
yayor.
O, onun kendi evi deil. Kendisine ait bir evi yok
onun. Ev, karsnn.
Fakat ayn ey. Kar ve koca birdir.
Bu sizin dnceniz. Fakat bizim kanunlarmz
farkl dnyor. Zaten kars evi, ona kiralamt. Sonra
da mahkemede bu konuda ikayeti oldu ondan. Bu
yzden o da bir daha o eve uramad.. eytan grsn
yzn! Onunla uramaktan bktk artk. Hem niye bor
para verdiniz ona? Ne zaman Petersburga gelse,
mobilyal apartmanlar kiralar ama hi birinde oturmaz.
Eer onu savunduumuzu ya da onu kolladmz
dnyorsanz yanlyorsunuz. Onu bulun ve yakalayn.
Aksi takdirde kanunlar hep ondan yana olacaktr.
Ne kadar yksek bir makama ikayette
bulunduunun bir nemi yoktu. Alabildii tek teselli
yukarda sylenenler oluyordu. Sonra, izledii bu taraca
yntemden pheye dt ve kendi kendine, her elin
biraz yalanmaya ihtiyac vardr demeye balad.
Eer istemiyorsan inanma dedi, fakat arabalar
da tekerlekleri yalanmadan hareket edemezler.
Bylece tekerlekleri yalamak iin harekete geti
ama hayal krklna uram olarak geri dnd.
ncelikle bin rubleden baladn syledi. Paray alr
almaz bin rublesini onlara verecekti. Fakat kimse ona
cevap vermemiti. O da bunun zerine makul bir ekilde
fiyat artrmaya balam ama bin rubleye geldiinde
nazike, binadan kmas istenmiti.

Bir katlk ii halletmek iin bin rubleyi

almyorlar! dedi, ne dnyorsun bu konuda? Eskiden
her ey daha iyiydi sanrm.
Fakat eskiden de ilerin nasl yrdn
unutmu gzkyorsun: En ok deyen hakldr diye
hatrlattm ona.
Bu konuda tamamyla haklsn dedi, o gnlerde
memurlar arasnda olduka zeki kiiler bulunurdu. Bunu
yapabilir misiniz? diye sorduunuzda, Rusyada hibir
ey imkansz deildir diye cevap verirlerdi ve sonra da
bir plan karp onu hemen uygularlard. Fakat niin imdi
onlardan biri gelip canm skyor ki! Hem o adama da
gvenip gvenemeyeceimi bilemiyorum. Onu her gn
Mariinski
Pasajndaki
Vasilinin
pastanesinde
gryorum. Oraya gidiyorum nk ekonomik durumum
kt u sralar ve her kopein11 zerine titremek
zorundaym. Uzun zamandr scak bir yemek bile
yiyemedim. Paralarm bu mesele iin biriktiriyorum. Ve o
da oraya geliyor. nk-sanrm- fakir ve imek Fakat
hkm verildikten sonra Bana be yz ruble verin,
hkm yerine getireyim demiti. Ne dnyorsun bu
konuda?
Sizi temin ederim sevgili bayan dedim, bu ite
tamamyla sizin yannzdaym. Fakat ben kendi ilerimi
bile idare edemiyorum, kald ki size tavsiyede bulunaym.
Ama yine de bu birine sorabilirsiniz. Kimdir bu adam ve
kim size, onu bu konuda tavsiye edebilir?
Pastane sahibine sordum, fakat o da herhangi
bir ey bilmiyor. Sanrm dedi, ileri kt giden bir
11

Trkiyede kurua karlk gelen Rus para birimi.

7

tccardr ya da dnyaya unvanyla birlikte gelmi

herhangi birisidir.
Peki yleyse, sen de dorudan kendisine sor.
Sordum. Ona kim olduunu ve derecesini
sordum. Toplumda dedi, bu tr sorular sormak
gereksizdir ve ayrca uygun deildir. Bana van vanovi12
diyebilirsin. Derecelerim de on drt tanedir13 ve bu da
bana neyi uygun grrsem onu yapma hakkn salar.
Yani onun tamamyla kukulu biri olduu
grndesin.
Evet, kukulu on drt tane derecenin ne
manaya geldiini biliyorum. Bir zamanlar bir devlet
memuruyla evliydim. On drdnc dereceden bir
memurdu ve yle derdi: Ben onlara itibar etmem.
Benim kafamda dhice fikirler vardr ve her zaman,
yz ruble karlnda onlar uygulamaya geirmeye hazr
deerli insanlarn olduunu bilirim
Fakat niin efendim diye sorardm, niin
yz rubleyi art kouyorsunuz?
nk bu kuraldr ve biz asla kurallara kar
gelmez ve asla daha fazlasn almayz.
Hibir ey anlamadm efendim.
Anlaman da gerekmiyor. Biz yz ruble
alrken son gnlerde dierleri binlerce ruble alyor. Ben
fikir ve tlerim iin iki yz ruble istiyorum. yz ruble
12

Rusyada ok yaygn bir isim. Konumac byle syleyerek,

verdii ismin gerek olmadn belirtmi oluyor. Sonraki
sayfalarda da bu yzden ismi yanl syleniyor.
13
arlk Rusyasnda devlet grevlilerinin on drt derecesi
vard. On drdnc derece en dk dereceydi.
8

ise hapishaneye gitmeyi gze alarak ii yapan kiinin

hakk. ay hapis. Her bir ay iin yz ruble-hepsi bu.
Yardma ihtiyac olan herkes bana inanmal, nk ben
sadece imkansz ileri zerime alrm. nanc olmayan
kimseler iin ise hibir ey yapamam. Fakat diye ekledi
kadn, nasl batan ktma aracaksn ama ben nasl
olduysa o, pasajdaki adama inanyorum.
Gerekten anlayamyorum seni dedim, nasl
inanabiliyorsun ona?
Benimkisi sadece bir sezgi. Ryalar gryorum
ve ryamdaki her ey bana, ona kuvvetle inanmam
sylyor.
Biraz daha beklemeyecek misin artk?
Bekleyebildiim kadar bekleyeceim.
Fakat ok gemeden daha fazla bekleyemeyecei
an geldi.

Ertesi gn ihtiyar hanm, zntl bir ruh hali

ierisinde beni grmeye geldi. zntlyd nk
birincisi yaknda Noel geliyordu; ikincisi evden mektup
almt, birka gn ierisinde ipotek sresi dolmu
olacakt; ve ncs borlusunu yolda bir hanmla kol
kola grm, arkasndan koarak kolundan ekmi ve,
Tanrm, bu adam bana borlu! diyerek oradan
geenlerden yardm istemiti.
Fakat bu davrannn tek sonucu borlusundan
uzaklatrlmak ve kamu huzurunu bozduu iin

mahkemeye arlmak olmutu. Ama tm bunlardan

daha zc olan bir drdnc sebep daha vard: htiyar
hanmn borlusuna, yurtdna kma izni verilmiti ve
hemen ertesi gn kalbini balad o gzel bayanla
birlikte yabanc bir lkeye gitmek iin ehirden
ayrlacaklard. Orada bir veya iki yl kalacakt, hatta belki
de hi dnmeyecekti. nk kadn son derece
zengindi.
Her eyin onun syledii gibi olduuna phem
yoktu. Adamn hizmetisine para vererek bu yakalanmas
zor adamn her ann izlemi, onun hakknda bilgi
toplam ve onun btn gizlerini renmiti.
Bununla birlikte ertesi gn, bu uzun ve ac verici
komedinin sonunu grecekti: Ertesi gn adam uzun
sreliine, belki de ebediyen, ayrlacakt nk yanndaki
bayan bir an iin bile olsa kk decek olmaya
katlanamyordu.
htiyar hanm, btn bunlar, Mariinski Pasajnda
akam yemeini yerken on drt dereceye sahip
centilmen bayla tartm ve ondan u cevab almt:
Evet, zaman ksa; fakat her ey halledilebilir.
Masann zerine be yz ruble toslayn ve yreinizdeki
bu yk yarn kalksn. Eer bana gvenmezseniz
kaybedeceiniz on be bin rubleyi dnn.
Ve arkadam, ben dedi ihtiyar hanm, ona
gvenmeye oktan karar vermitim Baka ne
yapabilirim? Baka hi kimse ii zerine almayacak ama o
alyor ve kendinden emin bir ekilde, Hkm yerine
getireceim! diyor. Bana yle bakma ltfen. Hi de kak
deilim. Neden bilmiyorum ama iimde ona kar,

sezgilerimden gelen gizemli bir inan vard ve

ryalarmda da bunu gryordum. Bu yzden kararm
verdim ve o da benimle birlikte geldi.
Nereye?
ey, biliyorsun, nceleri sadece gnde bir kez,
akam yemeklerinde, pastanede buluuyorduk. Fakat
byle devam ederse ok ge kalm olacam. Bu yzden
onu da evime getirdim ve yarna kadar gitmesine de izin
vermeyeceim. Benim yamda, elbette, hi kimse hibir
eyi eksik dnmez. Onu aramak zorunda kalacaktm
nk ona be yz rublenin tamamn, senetsiz
vereceim.
Peki, korkmuyor musun?
Elbette hayr. Baka ne yapabilirim? Ona avans
olarak yz ruble verdim bile ve o imdi, ayevinde ay
ierek beni bekliyor. Senden bir ricam var: iki yz elli
rublem daha var ama yz elli ruble eksik demek bu.
Ltfen insafl ol ve bana bu miktar bor olarak ver. Sana
geri deyeceim. Evi satsalar bile, yz elli dolar artacak.
Onun ok drst biri olduunu biliyordum. Ayrca
onun byk znts de dokunmutu bana. Bu yzden
geri desin veya demesin, ne nemi var diye
dndm. Tanr onu kutsasn; yz elli ruble beni daha
zengin de yapmaz daha fakir de. Hem o da bylece evi
kurtarmak iin her yolu denemedim diye zlmeyecek.
stedii paray ald ve tehlikeli ajanyla bulumak
zere ayevine gitti. Petersburglu gvenilir adamlarn
yeni hilelerinin neler olduunu renmek iin ertesi
sabah byk bir merakla gelmesini bekledim.

71

Fakat rendiklerim, benim beklentilerimin

tamamen tesindeydi. Pasajn dhisi, ihtiyar kadnn
sezgilerine ve gvenine ihanet etmemiti.

Noel tatilinin nc gn alelacele bana geldi.

Yola kmak iin giyinmiti ve elinde seyahat antas
vard. Yapt ilk ey bor verdiim yz elli rubleyi masaya
koymas ve ayrca on be bin rublelik banka poliesini
bana gstermesi oldu.
Gzlerime inanamyorum, bu da ne demek?
dedim.
Hibir ey, sadece faiziyle birlikte geri aldm
param.
Fakat nasl? Yani u on drt derecenin sahibi
van vaniin bir numara yaptn m sylemek
istiyorsun?
Evet, yapt. Bu arada baka biri daha vard, ona
yz ruble verdi, nk o olmasa bu ii halledemezdik.
Baka bir ajan daha m? Anlat bana hepsini, nasl
baardlar bu ii?
Gayet drste. ayevine varr varmaz van
vanie paray verdim. O da paray sayd, cebine koydu
ve imdi artk gidebiliriz madam dedi, ben bir
dhiyim, fakat planm uygulayabilmem iin birisine
ihtiyacm var. nk bir kendi adma yasal ilemler
yapamayacak bir yabancym. Bylece dar ktk ve
pek ok sefil yerleri ve kulbeleri dolatk. Bir Srp

Savas14 aryorduk, fakat uzun zaman gemesine

ramen hala bir tane bile bulamamtk. Neyse ki
sonunda birini bulabildik. zbe bir yerde yayordu.
Elbiseleri yrtk prtkt. zerinde Srp askeri niformas
vard ve bir gazete parasna sarm olduu ttnn
iiyordu. Benden istenen her eyi yapabilirim ama nce
biraz imeliyim dedi.
mz bir tavernaya oturduk ve artlar zerinde
tartmaya baladk. Srp Savas aylna, her ay iin
yz ruble, yani toplamda yz ruble istiyordu. Bu
konuda anlatk. Ben neler olduunu anlayamyordum.
Sadece van vaniin ona bu paray hi tereddt
etmeden verdiini grdm. Onun bu adama gvenmesi
beni rahatlatt. Ben van vanile beraber bizim eve
gittim. Srp Savas da ertesi sabah bizimle bulumak
zere kulbesine ekildi. Sabahleyin bize geldi ve
Hazrm dedi. van vani kulama Ona biraz votka
getir dedi fsldayarak, cesaretlenmeye ihtiyac var.
Fakat ok fazla imesine de izin verme. Neelenecek
kadar imesi yeterli. Bu iteki en nemli ey onun
performans.
Srp Savas votkasn itikten sonra doruca,
borlunun ve yanndaki hamnn ehirden ayrlacaklar
tren istasyonuna gitmiler. htiyar hanm ne olduunu
kestiremiyormu. Kafalarndaki dnce tam olarak
neymi ve bunu nasl uygulayacaklarm? Ama Srp
14

187 ylnda, Osmanl Devletiyle Balkan Slavlar arasnda

yaplan savata, birok Rus savamak iin gnll olarak
Srbistana gitmiti. Fakat bu gnlller dnte kendilerini
yoksul ve isiz olarak buldular.
7

Savas onu sakinletirmi ve Her ey adil ve drst bir

ekilde halledilecek demi. nsanlar yava yava
istasyona gelmeye balam. Aralarnda borlu ve
yanndaki hanm da varm. Bir uak biletlerini satn
alm. Borlu da yanndaki hanmla birlikte oturmu; bir
yandan ayn iiyor, bir yandan da zgn gzlerle
istasyona bakyormu. htiyar hanm van vaniin
arkasna saklanm ve borluyu gstererek, te o!
demi.
Srp Savas onu grm ve Gzel diyerek
hemen yerinden kalkm, gen zppenin yanndan
gemi. Sonra ikinci kez gemi ve nc geiinde,
nnde durarak:
Niye bana bakyorsun sen? demi.
Dieri cevap vermi:
Sana bakmyorum, sadece aym iiyorum.
Aha!
demi
Sava,
Demek
bana
bakmyorsun, ayn iiyorsun ha? yleyse ben sana
baktrmasn bilirim. te, burada ayn iin limon var; bu
da ekeri ve ikolatas!.... Byle diyerek adamn yzne
ak!-ak!-ak! diye vurmaya balam.
Yanndaki hanm hemen kalkp gitmi ama borlu
da gitmek isteyince, polis onu, ikayeti olmadn
sylemesine ramen durdurmu ve Oras kamu alandr
giremezsiniz diyerek hem onu hem de Srp Savasn
tutuklam. Sonra adam tam anlamyla bir elikiye
dm. Kadnn arkasndan m gitsin yoksa polisin
sorularna m cevap versin bilemiyormu. Bu arada polis
bir rapor hazrlam ve tren de kalkm. Kadn gitmi, o
ise orada kalakalm.Polise adn ve derecesini

74

syleyince polis, Bu arada aklma gelmiken, antamda

size ait bir hkm var demi. Borlu adamn
yapabilecei bir ey yokmu. ehirden ayrlmasn
engelleyeceklerinden korktuu iin, tanklar nnde
parann tamamn, faiziyle birlikte kadna vermi.
Bylece, bu byk glk de halledilmi; adalet
kazanm; bar yerine getirilmi ama Noel de snk
gemi tabii.
Byle zor bir sorunu halledebilecek bir adamn
kendini dahi olarak grmesi onun hakkdr sanyorum.
1884

75

MHENDSLER ATOSUNDAK
HAYALET

nsanlar gibi binalarn da kt nleri vardr. Kt

iaretlerin grld ya da anlalmaz glerin olduuna
inanld bu tr evlerin genellikle uursuz olduu
dnlr. Ruhu dnrler, akl almaz olaylarn
yaand bu hayaletli evleri anlalmaz olarak
nitelendirirler ama onlarn bu grleri genel anlamda
kabul grmemitir.
Petersbugda, byle kt ne sahip yaplarn biri
de, bugn Mhendisler atosu olarak adlandrlan
Paulun tipik atosudur. atoda hayaletlerin ve ruhlarn
olduuna dair ilk sylentiler, neredeyse ato yaplrken
sylenmeye balanmtr. Daha mparator Paul
zamannda, Byk Petern sesinin orada duyulduu ve
mparator Paulun da, byk-byk babasnn hayaletini
bizzat grd sylenir. Daha sonra bir yabanc dergide
ve Mr. Kobekonun son Rusa kitabnda kan mparator
Paulun lmyle ilgili yaz da yalanlanmamtr. Buna
gre Byk Peter mezarndan kalkm ve sonunun yakn
olduu konusunda byk-byk olunu uyarm; ok
gemeden de kehanet gereklemitir.
Bununla birlikte hayalet, atonun duvarlarnda
sadece mparator Paula deil, yanndakilere de

gzkmtr. Tek kelimeyle ato uursuzdur ve

hayaletler ile periler gerekleecek korkun eyleri haber
vermektedirler. mparator Paulun ani ve beklenmedik
lm-bu olay zerine oradakilere imparatorun son
grt hayaleti anmsamlardr hemen-atonun
gizemli ve tehlikeli nn daha da artrmtr. O gnden
sonra ato, kraliyet ailesinin mekn olma zelliinidolaysyla da nemini-kaybeder ve yaygn bir deyile,
askeri rencilere gider.
Gnmzde
buras,
askeri
rencilerin
mhendislik blm olarak kullanlmaktadr ve daha
nce de birok mhendis subay yetitirmitir. Bu gen
renci kalabal doal olarak ocukluk dneminin batl
inanlarna hala bamldr ve ayrca hareketli, yaramaz,
cesur ve merakldr. Elbette hepsi de bu kasvetli atoyla
ilgili korkun hikyeleri dinlemilerdir. ocuklar bu tr
korkun hikyelerle ilgilenmeye baylrlar ve onlar kendi
korkularyla besleyerek baka ocuklara da bu korkuyu
alamaya alrlar. Askeri renciler arasnda da bu
byleydi ve hibir ey onlara bu kt alkanlklarn
braktramyordu. Ta ki bir olay olup da onlar yola
getirene kadar.
te bizim hikyemiz de bu olayla birlikte balyor.

zellikle okula yeni gelmi, kkler olarak

adlandrlan genleri, ato hakknda esrarl hikyeler
anlatarak korkutmak ve onlarda batl inanlar oluturmak

77

modayd. En ok da koridorun sonundaki, mparator

Paulun akam salam girdii ama sabah l bulunduu
yatak
odas
korkutuyordu
onlar.
Bykler,
mparatorun hayaletinin odasndan kt ve her gece
ok sevdii atosunu denetledii yalanna devam ettiler
ve kkler de buna inandlar. Kilidin veya herhangi bir
engelin hayaletler iin nemli olmamasna ramen oda
ok iyi korunuyor ve gvenli bir ekilde kilitleniyordu.
Bununla birlikte ortalkta odaya girmenin mmkn
olduuna dair sylentiler dolayordu ve bunun doru
olduu da grld. Her naslsa birka renci odaya
girmeyi baard ve bu durum, ilerinden biri bedelini ok
kt dedii rezil bir yaramazlk yapana kadar srd. Bu
ocuk bu korkun odada gizli bir delik at ve oraya bir
araf saklad. Gece oraya gitti, araf hibir yeri
grnmeyecek ekilde batan ayaa rtnd ve Sadov
Caddesine bakan pencerenin nnde durdu. Bylece
caddeden geen herkes kendisini grebilecekti.
Hayalet roln oynayan gen, ato hakkndaki
batl inanla ocuklar ve caddeden geip de hayalet
eklini grenleri korkutmay baard. Hepsi de
grdnn mparatorun hayaleti olduuna inanyordu.
ocuun oynad bu yaramazca oyun birka ay
daha srd ve mparatorun geceleri dolat,
pencereden
Petersburga
bakt
sylentilerinin
yaylmasna sebep oldu. Birou beyaz hayaletin
pencerede ban salladna ve reverans yaptna kesin
olarak inanyordu; ocuk bu tr eyleri yapabilecek
biriydi elbette. Tm bunlar tartmalara ve kehanet
trnden aklamalara neden oldu ve ocuun sust

78

yakalanmasyla son buldu. ocuk ibret verici bir

bedensel ceza ald ve sonra da ortadan kayboluverdi.
Yaygn bir sylentiye gre ansz ocuk, yoldan geen
baz nemli kiileri korkutma talihsizliine uramt ve
bu yzden de sert bir biimde cezalandrlmt. Hatta
daha akas, renciler talihsiz ocuun sopa altnda
can verdiini sylyorlar ve bu olaslk da imknsz
gzkmyordu. Zamanla renciler bu sylentiye inadlar
ve bylece ocuun kendisi bir hayalete dnm oldu.
Arkadalar onu, alnnda elenk, btn vcudu
kamlanm bir ekilde grmeye baladlar. elenkte:
Ben yalnzca biraz bal tattm, imdi lmem mi
gerek!15
yazyordu. ncildeki hikyeyi hatrlayan biri iin
ok etkileyici bir imayd bu.
ocuun bu kt sonundan sonra Mhendisler
atosuna dehet salan yatak odasnn kaps ald ve
orann bu esrarengiz n yklmaya alld. Ne var ki
hayalet gelenei bir sre daha devam etti. renciler
hala atonun, geceleri bir hayalet tarafndan ziyaret
edildiine inanyorlard. Bu kan, hem gen hem de
kdemli renciler tarafndan paylalyordu, ama farkl
ekilde. Gen renciler hayaletlere kr krne
inanyorlard. Kdemli renciler ise hayalet grntlerini
bizzat dzenliyorlard, ama bu durum onlarn hayaletten
15

Eski Ahit (Tevrat)te geen bir hikaye. Saul, Yonatana,

Syle bana, ne yaptn? sorusu zerine, Yonatan bu cevab
verir. (bak. 1 Samuel 14:43, Tevrat)
7

korkmasn engellemiyordu. Bu mucize dzenbazlar,

bir sre sonra yarattklar mucizelere kendileri inanmaya
balyorlard.
Gen renciler, ibret verici bedensel cezadan
sonra konuulmas yasaklanan bu hikyenin tmn
bilmiyorlard, ama kdemli renciler arasnda ceza alan
renciyle birlikte krbalanp dvlen baz renciler bu
hayalet hikyesinin tamamn biliyorlard ve bu da onlara
byk bir itibar salyordu. Onlar da bu durumdan keyif
aldlar. Ta ki 185 ya da 18 ylna kadar. O yl, onlardan
drt tanesi ok zor bir durumla kar karya kald. Size
bunlardan, tabuttaki uygunsuz akaya karanlardan
birinin hikyesini anlatacam.

185 ya da 18 ylnda Mhendisler atosunun

mdr olan General Lamnovski ld. Kendisinin
renciler tarafndan sevildii sylenemezdi pek. Ayn
ekilde yneticiler tarafndan da sevilmiyordu. Birok
sebebi vard bunun. ncelikle onun, rencilere kabul
edilemez ekilde sert davrand kansndaydlar; ayrca
onlarn yemek, hastalk gibi sorunlaryla da
ilgilenmiyordu. Dahas kavgac, ba belas biriydi ve en
nemsiz meseleleri bile sorun haline getirirdi.
Toplantlarda, o gittikten sonra, onun daha da sert
olabilecei ama melek gibi karsnn bu sertlie engel
olduu ve pek ok kiiyi, onun gazabndan koruduu
syleniyordu. Karsn kimse grmemiti; hasta olduunu

dnyorlard. Ama kocasn engelleme konusunda tam

bir dahi olduu kesindi.
Onun, bu sert mizac yannda, hi ho olmayan
davranlar da vard. Bunlardan bazlar komikti ve
renciler bunu yakaladklar anda, onun dier sama
alkanlklarn da buna ekleyerek onu taklit ediyorlar ve
bunlar karikatrize edecek kadar abartyorlard.
Generalin en komik alkanlklarndan biri,
konuurken sa elinin btn parmaklaryla burnunu
okamas idi. rencilere gre bu davranla general,
kelimeleri
burnundan
sayordu.
Merhum,
konumasyla bir btn olmutu. Bazen konuurken
kendini kaybettii ve konuma aralarnda bu sama
davrann yapt oluyordu. O zaman kendilerini
tutamyorlar ve ciddiyetlerini kaybederek glmeye
balyorlard. Bu itaatsizlii fark eden general, daha ok
kzyor ve onlar hemen cezalandryordu. Bylece
renciler ve general arasndaki ilikiler gn getike
daha da ktye gitti ve sonunda renciler u kanya
vardlar: Burun, en ok utanlacak eydir.
renciler Lamnovskiyi sevmediklerinden onu
kzdrmak, ondan intikamlarn almak ve onu
meslektalarnn gznde kk drmek iin hibir
frsat karmadlar. Bu amala, toplantlarda, generalin
kara byyle uratn, baz binalarda (saac Kilisesini
kastediyorlard sanrm) yapt heykeller iin eytanlara
mermer getirttii sylentilerini yayyorlard. Fakat
eytanlar almaktan yorulmulard (hikye byle devam
ediyordu) ve onlara zgrlklerini kazandracak generalin
lmn drt gzle beklemeye balamlard. Bunu daha

81

inanlr klabilmek iin generalin isim gn akam, onu

ok kzdran sahte bir cenaze treni dzenlediler.
Misafirlerin, generalin zel odasna ulaabilmeleri iin
rencilerin bulunduu blmden generalin odasna
doru hznl bir yry yapmalar gerekiyordu. Bu da
rencilere, yapacaklar sahte tren iin gerekli imkn
salam oluyordu. renciler bu seremonide, ellerinde
kandiller, zerlerinde arafla, ilahiler syleyerek, iinde
uzun burunlu bir maskesi olan cansz bir mankeni
koyduklar tabutu tadlar. Tabii, olayn elebalar
yakaland ve cezalandrld. Fakat ertesi gn bu
affedilemez davran tekrarland. Ve bu tr davranlar,
185 ya da 18
yl boyunca, General Lamnovski
gerekten lp de bir cenaze treni hazrlama
gereksinimi duyulana kadar devam etti. O zamann
geleneklerine gre okulun rencileri, dnml olarak
tabut koruyucusu olmak zorundaydlar ve bu da gerek
kahramanlar korkutacak kadar bile korkun bir olayn
gereklemesine neden oldu.

General Lamnovski, sonbaharn sonlarna doru,

kasm aynda ld. ld gn, Petersburgda berbat bir
grnt vard. Hava souk ve nemliydi; yerler amur
iindeydi; koyu sis ve bu sisin iinden ykselen k
insann sinirlerini bozuyor, dncelerini ve hayallerini
etkiliyor, insann iinde bir rahatszlk ve ayn zamanda
bir heyecan salyordu. In hayat zerindeki etkilerini

inceleyen Molechott16 orada olsayd, sanrm bize ilgin

bilgiler verebilirdi bu konuda.
Evet, Lamnovskinin ld gnk hava insann
sinirlerini bozuyordu. Bu yzden de merhum, tpk bir
Lutheryan gibi, atonun kilisesine gtrlmedi. Bunun
yerine generalin kararghndaki o byk ve hznl
toplant salonuna kondu ve renciler de burada
dnml olarak onu beklemeye baladlar. Ortodoks
inancna gre, merhumun ld gnden ertesi gn
akama kadar, kilisede onun iin bir kalabalk olmalyd.
Bunun iin de atoda ne kadar renci ve hizmeti varsa
hepsi de kiliseye gnderildi ve her ihtimale kar bu kural
ok sk bir ekilde uyguland. Sonu olarak kilisede ayin
yaplrken, atodakilerin hepsi de oraya topland ve
atonun o byk odalar ve koridorlar tamamen ssz
kald. Elbette, toplant salonundaki tren kyafeti iinde,
ellerinde silahlaryla tabutu bekleyen nbetiler hari.
Garip bir durum vard orada da. Hepsi de
huzursuzdu ve bir eylerden korkuyordu. Kalkan,
yryen insanlardan konuuyorlar, sonra ilerinden
bazlar dayanamayp, Kapa artk eneni! Lanet olsun
hikyelerine! Sinirlerimizi bozmaktan baka bir ey
yapmyorsun! diyerek konuan susturuyorlard. Ama
bu durum uzun srmyor, bir sre sonra yine ayn
mevzulardan konuuyorlar ve yine huzursuz olmaya
balyorlard. Gecenin sonuna doru hemen hepsi de
korkmu haldeydi artk. Ve ilerinden biri alayarak

16

Jacob Moleschott. 1822-18

Alman maddeci dnr.

yllar arasnda yaam olan

Batyay-rahiplerden biriydi- armaya gidince korkular

en st noktasna vard.
Rahip onlarn, generalin tabutunun nnde
yaptklar bu elenceler yznden utanmalarn salad.
Onlara kar yumuak davranyordu ama onlarn
duygularn nasl etkileyeceini de biliyordu.
O yryor, dedi szlerini tekrarlayarak. Onu
grmyorsunuz ve gremezsiniz de. Fakat onda yle bir
g var ki ondan asla kaamazsnz. O gri adamdr.
Geceleri deil; her eyin griye brnd ve herkesin
kafasndan eytan geirdii zaman olan alacakaranlkta
kalkar yerinden. Bu gri adam, vicdandr. Onu, baka
birisinin ls zerine ho olmayan akalar yaparak
rahatsz etmemenizi tavsiye ederim. Herkes baz kiileri
sever, baz kiilere acr. Dikkat edin de bu gri adam da sizi
seven ve size ac bir ders veren kiilerden biri olmasn.
renciler onun bu szlerine yrekten inandlar
ve hava kararnca, etraflarnda gri adamn olup
olmadna anlamaya altlar. Sizin de bildiiniz gibi
alacakaranlkta insann duygular daha bir keskinleir;
bildiimiz gnn yerini yeni bir dnya alr; tandk
nesneler dsel, akl almaz ve ayn zamanda korkun bir
ekle brnr. Byle bir durumda her kii grdklerine
kendine gre bir aklama getirir. Duygu ve dnce hali
devaml dalgaldr; bunun gibi garip, elikili bir durumda
insann i dnyas kendi hayallerini oluturmaya balar.
Gerekler de, dler geree dner. Bu, byleyici ve
korkutucu bir durumdur; ne kadar korkutucu olursa o
kadar byleyici ve heyecan verici olur.

84

Tabutun banda nbet tutan rencilerin byk

ounluu byle bir durumdayd. Cenazeden nceki son
gece kiliseye yksek mevkilerden tannm ve nemli
kiilerin gelmesi bekleniyordu. Bu yzden atodan
gelenler haricinde kasabadan da pek ok insan kiliseye
birikmiti. Hatta Lamnovskinin evindekiler de bu nl
kiileri grmek iin kiliseye gitmilerdi. l de, drt gen
nbeti ile birlikte yalnz kalmt. Nbetiler G., B., Z., ve
K.yd- hepsi de hala mutlu bir ekilde yayorlar ve
hepsinin de u anda hem orduda hem de sosyal hayatta
nemli konumlar var.

Nbet bekleyen bu drt genten zellikle bir

tanesi dierlerinden daha haaryd: K. lerinde en
yaramaz, Lamnovskiyi en fazla rahatsz edeni ve
dolaysyla da en fazla cezalandrlan oydu. Merhum
zellikle K.dan nefret ederdi, nk onun u burnunu
sama hareketini en gzel taklit eden kii K.yd. K.,
ayrca generalin isim gnnde sahte cenaze alay
dzenleme iinde de aktif olarak rol almt.
Bu cenaze olaynda K tabuta girmi ve yzn
ekitip ses tonunu da herkesi gldrecek ekilde
ayarlayarak bir konuma yapmt. Konuma yle komikti
ki cenaze alayn datmaya gelen grevliler bile
glmlerdi bu duruma.
Bu olayn, Lamnovskinin gazabn en u noktaya
tadn herkes biliyordu. Bu yzden de ortalkta

85

generalin, K.y hayatnn sonuna kadar unutamayaca

bir ekilde cezalandraca eklinde yemin ettiine dair
bir sylenti dolayordu. renciler buna inandlar.
Mdrn karakteri de gz nne alndnda onun,
yeminini gerekletireceinden kukular yoktu. Btn
bir yl K., sanki salarndan aslm bir ekilde dolat
ortalkta. Ama canl, neeli tabiat gz nne alndnda
onu herhangi bir lgnlk yapmaktan alkoymak zor
gzkyordu. Durumu son derece tehlikeliydi. Herkes,
K.nn bir gn, Lamnovskinin bekledii o eyi yapacan
ve bunun sonucunda da hayatnn sonuna kadar
unutamayaca cezay alacan bekliyordu.
K., mdrn tehditlerinden son derece
korkuyordu. yle ki, arap iip de sarho olmu bir kiinin
umutsuz hali vard zerinde. Dierlerinin ona Bir kyl
bir yl boyunca iki imeyebilir, ama eytan onu
yakaladnda da hi durmakszn ier, eklinde syledii
atasznn geree dnmemesi iin her trl
muziplikten uzak duruyordu.
Ama eytan K.y tam da generalin tabutunun
banda yakalad. imdi general, tehditlerinden hibirini
yerine getiremeden uzanp kalmt ite. Artk daha fazla
korkutamazd bu renciyi. Bylece gencin iindeki
bastrlm muziplik bir anda ortaya kt; adeta aniden
geliveren bahar mevsimi gibi patlayverdi. Ksacas ocuk,
ldrmt.

l iin son kalabalk, atodakilerin de zaten hazr

bulunduu akam saat yedide toplanacakt; fakat nl
kiiler gelecei ve onlardan sonra girmek de uygun
kamayaca iin ou kii kiliseye daha erken gitmiti.
lnn bulunduu odada ise daha nce de sylediimiz
gibi drt koruma vard: G., B., Z., ve K. Yan odalar da
tamamen botu. Bir ruh bile yoktu ilerinde.
Saat yedi buukta kap ald ve bir anlna bana
gelen sama kaza yznden iin tuhafln daha da
artran yaver gzkt. Grevli subay kapya doru
giderken ya kendi ayak seslerinin kard grltden ya
da arkasndan birisinin kotuunu dnmesinden olacak
korktu ve yanndan geen adam durdurduktan hemen
sonra:
Bu da kim? Kim bu? diye bard. Ardndan
kapy aralayarak kafasn abucak ieri soktu. Fakat kap
birdenbire kendiliinden kapand ve subay da birisinin
kendisini odaya kapatmak istediini dnerek bir kez
daha bard. Sonra da herkesin kilisede olduunu
dndnden, odaya endieli bir ekilde abucak gz
att ve hibir ey syleme gerei duymadan dar kp
kapy kapatt. Klcn sesli bir ekilde akrdatt ve
olabildii kadar hzl koarak kiliseye gitti.
Tabutun banda bekleyen renciler- bykler
de dhil- grevli subay bu halde grnce korkulmas
gereken bir eyin olduunu fark etmilerdi ve bu korku
da bulac bir hal almt.

87

Nbeti renciler, uzaklaan ayak seslerini

dinlediler ve her admda biraz daha yalnzlatklarn
hissettiler. Sanki bu l adam, kendisine yaplan
hakaretleri unutmad ve hala affetmedii iin onlardan
lerini bir lnn almas gereken tarzda alacakt. Tek
gereken ey uygun zamand; gece yarsnn mistik saati.
Horozlar ttnde
Ve l adam karanlkta gezindiinde..
Geri nbetiler gece yarsna kadar orada
kalmayacaklar, daha ncesinde nbeti devredeceklerdi.
Ama onlar sadece l adamdan deil, ayn zamanda
alacakaranlkta dolaan gri adamdan da korkuyorlard.
imdi ise tam anlamyla bir alacakaranlkt;
tabutta l adam vard ve her taraf acayip bir sessizlie
brnmt. Darda gl sonbahar yamuru
pencereleri dvyor; rzgr korkun bir grltyle esip
yapraklar atlara srklyor, bacalarda uultular
meydana getiriyordu. Hepsi de gergindi. Orada durmak
ve bu sessizlii devam ettirmek zorunda olmak
zerlerinde bir bask duygusu oluturuyor, durumu daha
da ktletiriyordu. Her ey tehlike iindeydi. Balarna
hcum eden kan akaklarna vurduka deirmendeki
tlme sesini andran bir ses kyordu. Bu deneyimi
daha nce yaayanlar iyi bilirler; bu ses deirmenin
buday tme sesi deildir, deirmenin kendi kendini

88

tme sesidir. Bu durum insan bunaltc bir ruh

durumuna sokar ve gn nn alldk aydnlndan
maden ocana ilk kez inen insanlarn yer altndaki
lambalarn puslu yla karlatklar anda hissettiklerini
anmsatr biraz. Sessizlii devam ettirmek imknszdr;
kendi sesinizi duymak iin gl bir istek duyarsnz; ya
da bir eylerin altna saklanmak veya en olmadk eyleri
yapmak istersiniz.

Tabutun banda bekleyenlerden biri, K., bu

duyguyu hissetti ve disiplini unutarak, elinde tfeiyle
fsldad:
Hayaletler Papkann burnu iin buraya geliyor!
Lamnovsky bazen aka olsun diye Papka diye
arlrd, fakat bu aka o anda hibirine komik gelmedi.
Aksine durumun tuhafln daha da artrd. lerinden
biri bunu fark ederek K.ya:
Kapa eneni, yeterince korkuyoruz zaten! dedi
ve hepsi de o anda endieyle lnn yzn rten
kefene baktlar.
Ben de bunun iin byle syledim, dedi K.
Kendi adma, ben bir para bile korkmuyorum. Bu l
bana hibir ey yapamaz. Bu tr nyarglar bir kenara
brakp byle sama eylerden korkmamalsnz. Bir
cesetten sana zarar gelmez, bunu gstereceim.
Ltfen yapma!

Evet, yapacam. Size Papkann, onu burnundan

yakalasam bile hibir ey yapamayacan gstereceim.
Ve bu beklenmedik konumayla beraber K.
silahn kolunun altna sktrp lnn yanna gitti ve
onu burnundan yakalayp keyifli ve yksek bir sesle:
Hey Papka, sen imdi lsn ve ben yayorum!
Senin burnunu ekiyorum ama sen bana hibir ey
yapamyorsun, dedi.
Arkadalar onun bu akas karsnda donup
kalmlard. Daha bir ey sylemeye frsat kalmadan bir
ses duydular; derinden gelen, ak ve net, iinde acy
barndran bir i ekme sesi; iirilmi bir iltenin iindeki
havann boalmasyla oluan sese benzer bir ses. Ve sanki
ses, tabuttan gelmiti.
K. silahn kavrad ve grltl bir ekilde
katafalktan indi. Dier ne yapacan bilmeden
kendilerini savunmak iin silahlarn sanki yerinden
kalkmakta olan lye dorulttular.
Fakat hepsi bu deildi. l adam sadece i
geirmemi, ayn zamanda ya kendisine hakaret eden
ocuun peinden gitmi ya da onu eliyle yakalamt; bir
anlna tabuttaki kefen bir dalga halinde K.nn
arkasndan gelmiti. l, kefenden kurtaramamt
kendisini. Ve sonra yere dme sesiyle birlikte bir lk
duyuldu. Kefen dalgas gerekten de korkutucu bir
grntye dnmt. Ama dahas, l imdi ellerini
gsne kavuturmu ekilde yatyordu ve zerinde
hibir ey yoktu.
K., yerde yatyordu. Silahn drm, ellerini
yzne kapayarak korkun bir inilti koyuvermiti. Kendini

duygularna teslim etmiti ve lden kurtulmak iin onun

gelmesini bekliyordu.
Bu srada i geirme yinelendi ve zayf bir hrt
duyuldu. Bu, bir yenin dierine srtnmesine benzer bir
sesti. Aka grlyordu ki l adam ellerini hareket
ettiriyordu. Derken birden hafif bir grlt duyuldu;
bunu mumlar titreten bir hava cereyan takip etti ve o
anda kaplar rten perdenin hareketi eliinde bir
grnt belirdi. Gri adamd bu! Korkan ocuklarn
nnde gri adam grnmne sahip bir grnt
belirmiti. Acaba bu grnt, br dnyaya gidip orada
yeni bir biime brnen ve kendisine yaplan hakaretin
cn almak iin bu dnyaya dnen l adam myd?
Yoksa daha korkun bir ziyareti, yani yan odadan kp
gelmi olan atonun ruhu muydu?

Bu grnt bir gz yanlmas deildi. Ne

kaybolmutu ne de Heinenin Gizemli Kadn da tarif
ettii ekli anmsatyordu. Bununla birlikte bu grnt
tpk Heinenin kadn gibi iinde ruh barndran bir
cesede benziyordu. Korkmu ocuklarn nnde tam
anlamyla iskeleti andran bir grnt duruyordu imdi.
Batan aa beyazd, ama glgede gri bir renge
brnyordu. Korkun derece ince soluk bir yz ve yine
gri renkte uzun, kaln, omuzlarn ve gsn rten,
taranmam karmakark salar vard. imi gzleri
parlakt ve kvlcmlar sayordu; sanki iki derin kuyudaki

iki koz parasyd. Grntnn bir iskeletinkini andran

elleri ar bir kuma kapnn zerinde tutmaktayd ve bu
zayf kavraytan kan sesi renciler duyabilmekteydi.
Siyah dudaklar aralkt ve bu aralktan biraz iniltiyi biraz
da K.nn l adamn burnunu ektiinde duyduklar i
ekmesini anmsatan sla ve hrltya benzer bir ses
geliyordu.

Bu korkun grnt renciyi de ok etmiti.

Hepsi de yerde kefene dolam bir ekilde yatan K.dan
daha fazla korkmulard. Hayalet, bu gruba bakmad bile.
Onun gzleri iindeki lnn rtsz bir ekilde yatt
tabuta sabitlenmiti. Hafife sallanyor, hareket etmeye
alyordu. Sonunda baard da. Srtn duvara vererek
yavaa kprdand, duraksayan admlarla tabuta yneldi.
Hareketleri korkuntu. Her ardmda sarslarak, nefesi
acyla aralk dudaklarndan ieri ekiyor ve gsnden
dar verirken nbeti rencilerin daha nce tabuttan
geldiini sandklar sesi karyordu. Birka adm daha att
ve sonunda tabuta iyice yaklat; fakat katafalkn
basamaklarndan kmadan nce durdu ve hala
titremekte olan K.y yakalad; kuru parmaklaryla,
dmelerinden birine taklm olan kefenden onu
kurtard ve tarifsiz bir zntyle yzne bakt; parman
azarlayc bir ekilde salladktan sonra K.nn zerinde ha
kard. Sonra g bela titreyen ayaklar zerinde
durarak katafalka kt, ly iskelet kollaryla sard ve
hkrklara bouldu. Sanki iki l, tabutun iinde

kucaklayordu. Fakat bu sahne uzun srmedi. atonun

dier tarafndan gelen sesle birlikte karklk sona erdi.
Kiliseden kan nc kuvvet, nemli kiiler gelmeden
nce orada bulunmak iin generalin tabutunun
bulunduu blgeye geliyordu aceleyle.

Nbetiler koridorda yaklaan ayak seslerini ve

kilisenin ak kapsndan cenaze marnn son blmn
duydular. Bu ani deiim rencilerin cesaretlerini
yeniden kazanmalarna ve kendilerine ekin dzen verip
alkanla dntrdkleri disiplini salamalarna yetti.
Kalabalk varmadan nce her eyi kontrol etmek
iin aceleyle gelmi olan emir subay:
Aman Tanrm, o buraya nasl geldi! diye bard.
Gri salar dolam beyazlar iindeki cansz beden
ly kollarna sarm bir ekilde yerde yatyor ve
grne gre artk nefes almyordu. Sorun bylece
anlalm oldu. rencileri korkutan hayalet, len
generalin eiydi. ok hasta olduu iin uzun sre
yataktan kalkamamt. Fakat etraftaki herkes cenaze iin
gidince, srnerek de olsa o lmcl yatandan kalkm,
duvarlara tutunarak tabutun
yanna gelmiti.
rencilerin l adamn yenlerinden duyduklarn
sandklar o kuru hrt da onun duvara dokunmas
sonucunda kmt. imdi derin bir baygnlk geirmi,
emir subaynn emriyle bir koltukta yan odaya tanmt.

Bu atodaki son geceleriydi ve hikyeyi anlatann

dediine gre etkisi de hala devam ediyormu. Bu
olaydan sonra, dedi, bir daha bir bakasnn lsne
memnuniyetle bakan birini grmeye katlanamadk. O
balanamaz yaramazlmz ve tek bana akn kutsal
gcyle affetme gcne sahip Mhendisler atosunun
son hayaletinin kutsal elini her zaman hatrladk. O
gnden sonra cesetlerle ilgili korkumuz sona erdi. Bizim
grdmz sonuncusuydu.

Rus edebiyatnn en nemli yk yazarlarndan

Leskov, Solak adl yksnde bir demirciyi
merkeze alarak Rusyay ve Bat medeniyetini
karlatrr.
Modernleme
sorununu,
Rus
insann
vatan
sevgisini,
lkenin
gerek
anlamda Bat medeniyetine ulamasnn nndeki
engelleri byk bir ustalkla ayrntlarn
arasna serpitirir Leskov.
Kitapta yer alan yk, Rus edebiyatnn bu
nemli
ismini
tanmak
iin
bir
giri
niteliinde.