Endodontiya

Pocket Atlas of Endodontics kitab da

Kliniki qeydlr
Kaz l sla
Mhmmdli Emil

Bak-2015

Pocket Atlas of Endodontics

Copyright of the original English language edition 2006 by Georg Thieme
Verlag KG Stuttgart,Germany.

Prof.Dr. Rudolf Beer

Ellen German Institute

Prof. Dr. Andrej M. Kielbassa

Germany

Prof. Dr.Michael A.Baumann

Germany

Kk kanallarnn mekanik preparasyonu

Copyright
Prof.Dr.MELTEM DARTAR ZTAN
Trkiye, Ankara niversitesi
Di Hekimlii Fakltesi
Endodonti Blm

Clinical Dentistry
Copyright Churchill Livingstone Elsevier pub.

Prof.Dr.Ivor G. Chestnutt

Prof.Dr.John Gibson

School of Dentistry,

Dundee Dental Hospital and School

Cardiff University

Dundee,UK

Cardiff,UK

Trcm

Emil Mhmmdli

Kazml slam

Azrbaycan Tibb Universiteti

Azrbaycan Tibb Universiteti

Stomatologiya Fakltsi

Stomatologiya Fakltsi

Tlb

Tlb

Diqqt!
Tibb, davaml olaraq inkiaf edn bir elmdir.Bu kitabdan alnm qeydlr tbii
ki, kitabn nri dvrndki n gncl biliklr saslanb.stifad olunmu hr
hans bir mlumatn klinikada ttbiqin gr msuliyyt tamamil di
hkimin aiddir. Hr hans bir shvliklr gr islam.zahnarzt@gmail.com
nvanna yazb bildirmyiniz bizi mmnun edr.

Endodontiya.Klinik qeydlr

n sz
Tibb elminin digr sahlri kimi Stomatologiya sahsi d
srtl inkiaf etmkddir.Dnyada gedn bu inkiaf
prosesindn knarda qalmamaq,digr dvltlrin elmi praktik
nticlrini aradrmaq, yrnmk v z lkmizd ttbiq v
tdrisinin hyata keirmk bu baxmdan ox nmli v
qanlmazdr.
ndiki dvrd xarici dvltlrd nr olunan tibb kitablarnn
Azrbaycana gtirilmsind bir sxnt olmasa da tssf ki,
bir ox tlb bu kitablar oxuma imkanna sahib deyldir.
Btn bunlar nzr alb, bucr xarici dbiyyatlar oxuyaraq
indiki v glck hmkarlarmz olan Stomatologiya
tlblrin bu kitablardak nmli qeydlri atdrmaq bizi
lbtt ox ad edr.
Hazrladmz bu kitab Endodontiya sahsind tlblrin
kiliniki tcrbd v gnc hkimlrimizin karyeralarnn ilk
illrind qarlaacaqlar bzi durumlar n qeydlr
toplusudur.
Tlblrin endodontiya barsindki qorxu sddini amalar
adna xeyirli olacan mid edirik.
Salam v dua il...
slam Kazml,Emil Mhmmdli
E& dent, Bak 2015

Endodontiya.Klinik qeydlr

ii

Kitabdan nec istifad etmli?

Qeydlr toplusu tlblrin mxtlif dbiyyatlardan endodontiya
barsind biliklr yiylndikdn sonra,yrndiklri klinik bilgilri
xatrlama,konkretldirm,tdris mrkzlrind klinik tcrbd
ttbiq etmk mqsdil hazrlanmdr.
Bzi qeydlr rh olaraq digr xarici dbiyyatlardak adekvat fikir
bildirilmi yaxud mqayis n yerli dbiyyatlardak fikir rh
yazlmdr.

Endodontiya.Klinik qeydlr

iii

indkilr
Fsil I.Kk kanallarnn mexaniki preparasiyas

Kanallarn mexaniki preparasiyasnn mqsdi

Step-back sulu
Step-down sulu
Crown-down sulu

Fsil II.Qeydlr

Kk kanal anatomiyas
Endodontiyada diaqnoz
Preparasiya
Trepanasiya v Giri boluu
Kk kanalnn ilnilmsi
Kk kanal dezinfeksiyas
Mvqqti balama
Kk kanalnn doldurulmas
Endodontik baarszlqda retreatment

lav A. Endodontiyada ar v ikaytlr

Anamnez
Pulpa iltihab nvlrinin differensial diaqnozu
lav B. Endodontiya sahsind faydal internet shiflri

Endodontiya.Klinik qeydlr

iv

-Fsil IKk kanal preparasiyasnn bir ox halda tlblr n qaranlq qalm trflri
olduunu nzr alaraq bu fsild Prof. Dr. Meltem DARTAR ZTANn kanallarn
mexaniki preparasiyas haqqnda mqalsinin sas mddalarn veririk.
KK KANALLARININ MEXANK PREPARASYASI:

Kk kanal malicsind mqsd, kk kanal sisteminin anatomik quruluuna

uyun olarak killndirilmsi v tmizlnmsinin sonra kanallarn hermetik
ll olaraq doldurulmasdr.
Endodontik malic srasnda kk kanallarnn killndirilmsi v tmizlnmsi
malicnin uura nail olmas yolunda hr zaman n nmli mrhldn biri
olmudur. Bugn gln qdr kk kanallar iindki organik v inorganik
toxuma artqlarnn v mikroorqanizmalarn mexaniki yolla xarlmas, kk
kanallarnn doldurulmas n mxtlif sullar hazrlanmdr.

Kk kanal malicsinin mrhllri:

Bir ncki addmda etdiyiniz xtalar mtlq nticd zn gstrckdir.
1. Doru gstri.
2. Doru giri boluunun hazrlanmas (Endodontiyada qayda: Tapdndan 1
ox kanal olma ehtimaln diqqtind saxla. Endodontiyada baarszln ilk
sbbi unudulan kanallardr.Btn alt ksici dilrin %40nda ct kk kanal
taplr, ancaq %1 ind ayr apikal foramen vardr. st 1-ci kiikaz dilrind
xstlrn txminn %84 d lav bir kk kanal taplr, bu nisbt 2. Kiik az
Endodontiya.Klinik qeydlr

-1-

dilri n %58 dir. Ayrca st 1. kkaz dilrinde %8 nisbtind vya

daha ox primer kanal axlriyl qarlalr. st 1-ci byk az dilrind
%90 nda , ikinci byk azlarn is %70 ind meziobukkal kkd iki ayr
kanaln tapld gstrilmidir.)
3. alma uzunluunun hesablanmas
4. Kanallarn ilnilmsi(Xemomexaniki preparasiya=Kanal preparasiyas+Kk
kanallarnn irrigasiyas)
5. ox seansl durumlarda kanal ii preparatlarn qoyulmas
6. Kk kanallarnn doldurulmas
7. Di tacnn restavrasiyas.

Kanal formasna aid be qayda (Schilder, 1974):

-Apikaldan

kuronala

doru

gedrk

genilyn,

konusvar

bir

kanal

formalamaldr.
-Apeksd, en kiik radiusu apikal daralmada yer alan, ox dar bir kanal olsun.
-Dileserasiya etmi kanallar hisslr ayrn v ayr-ayrlqda preparasiya edin
-Apikal foramenin mvqeyini, lateral trf doru qtiyyn dyidirmyin.
-Apikal foramenin, ola bildiyi qdr dar qalmasn tmin edin(Apikal konstriksiya
blgsinin qorunmas)
Kanal malicsind alma uzunluunun tyini

Endodontiya.Klinik qeydlr

-2-

Rentgend grnn v lmlrd istifad olunan nqt; Rentgenoloji Apeks

(Anatomik Apeks) olaraq adlanr. Rentgenoloji apeks, kkn rentgendki n uc
nqtsidir.
Aparlan aradrmalar saysind, kliniki alma sahsinin bitcyi n uyun
srhddin, sement v ya dentinl hat olunub olunmamasna baxmayaraq
kanaln n dar yeri olduu mlum olmudur. Bu n dar nqt Apikal Daralma
adlandrlr v qan damarlarnn da n dar olduu nqt olaraq qbul
edilmkddir.

kil 1. Apikal daralma

Endodontiya.Klinik qeydlr

-3-

A: sad konstriksiya

B: getdikc daralan

C: multi konstriksiya

D: paralel konstriksiya

kil 2. Apikal daralmann formalar

KK KANALLARININ MEXANK LNLMS

Bu mexaniki ilnilmni iki qrupa ayra bilrik:

1. Apikaldan kuronala doru geniltm sullar
2. Kuronaldan apikala doru geniltm sullar
1. Apikaldan kuronala doru ilnilm sullar
Step-back sulu (Weine) 1970
Endodontiya.Klinik qeydlr

-4-

Final Apikal Preparasiya n tklif olunmu llr: ( Problem Solving in

Endodontics, Gutmann JL, Dumsha TC, Lovdahl PE)
Yuxar mrkzi ksicilr

#35-60

Yuxar yan ksicilr

#25-60

Yuxar kpk

#30-50

Yuxar premolyar

#25-40

Yuxar molyar(MB/DB kanallar)

#25-40

Yuxar molyar (Palatinal kanal)

#25-40

Aa ksicilr

#25-40

Aa kpk

#30-50

Aa premolyar

#30-50

Aa molyar (MB/ML kanallar)

#25-40

Aa molyar (Distal)

#25-50

*Dz kanallarda iki l arasndak btn geniliklr qbul edilir. yilmi

kanallar olan dilrd is (10-20 ) alt ld qalmaq mslhtdir.

Endodontiya.Klinik qeydlr

-5-

Step-Back sulu
Step-back

sulunda

sas

qayda

apikaldan

kuronala

doru

ilnilmdir.killndirmnin tamamlanmasyla kk kanallar fizioloji foramen

apikaldan balayaraq kuronala doru alan konus klini alr.
Rekapitulyasiya:
Kanal preparasiyas snasnda hr bir kanal alti il kanal ilndikdn sonra
apikalda istifad olunan son fayl vya bir kiik nmrli alt il kanala girilir, saat
qrbi istiqamtind 900-1800 dndrlrk tkrar ilnilmsin rekapitulyasiya
deyilir.
Rekapitulyasiyann mqsdlri:
1-Kanal divarlarnda dzgn sthlr ld etmek,
2-Kanal irisindki dentin yonqarlarn uzaqladrmaq,
3-Kanal iindki dentin txanmalarn ngllmk,
4-Pill formalamasnn qarsn almaq

Step-Back sulunun ttbiqi (F.S Weine)

A) Apikal hissnin genildilmsi;
Apikal hissni genilndirmy balamadan nc kanaln uzunluu tyin
edilir.Genilndirm fizioloji dlikdki daralmada ilin n kiik fayl il
balanlr.Bu balanc fayl(nitial Apical File,AF) il apikal daralmaya qdr
gedilir. ox dar kanallarda vvlc 10 nmr,daha genilrd is 15 v ya 20
Endodontiya.Klinik qeydlr

-6-

nmr il yerin yetirilir. Kanaln uzunluunda ildiln ilk balanc fayldan n

az 3 nmr byy qdr apikal hiss genilndirilir.Yni,10 nmr fayl il
balamdqsa 25 nmry qdr.Apikal hissd n son istifad ediln alt
Master File deyilir.Bu mrhld fayllar 45dndrilmkl salb xarlr. Apikalda
fayl il eyni ld olan bir reamer 180 evrilmkl ildilir v bellikl debrisin
(yonqar) knarladrlmasna kmk edr.Bellikl d apikal hissd txanmann
qars alnar.Hr alti dyind kanaln yuyulmas vacibdir.Qeyd edim ki,hr K
fayldan sonra H fayl ilnmlidir (Msln: #15 K fayl sonra #15 H, sonra #20 K,
sonra #20 H kimi).

B) Kanaln orta v servikal hisssinin genilndirilmsi

Apikal hissd ildiln fayldan(MAF) bir nmr byk fayl alnaraq kanal
uzunluundan 1 mm qsa olacaq kild kanala girilir v genilndirilir.Nvbti
fayla kedikd vvlki fayldan 1mm xlaraq yenidn kanala salnb
genilndirilir.Bu genilndirm 50,60 v htta 80 nmry qdr aparla
bilr.Rekapitulyasiyann qarsn almaq n hr fayldan sonar Master File
ildilir.Yen d hr fayl dyind kanal antiseptik ilyirik.Bu mrhld
kanaln orta hisssinin genilndirilmsini bitirib servikal hissy keirik.Servikal
hiss 2 v ya 3 nmrli Gates-Glidden il ilnilir.Ntic olaraq apikaldan
koronara doru genilnn konuskilli kanal alnr.

Endodontiya.Klinik qeydlr

-7-

kil 3. Step-back sulu

Misal: Step-back sulunun ttbiqi (Weine)

Kanaln uzunluu 19 mm olan 25 nmrli balanc faylla balayrq

30,35,40 nmrli fayllarla 19 mm uzunluunda genilndirm davam edilir v
son olaraq 40 nmr ildilir ki,bu da Master File adlanr.
45 nmrli fayla kedikd is artq 1 mm qsa yni 18 mm-lik bir uzunluqda
ilyirik
Bu proses 50 nmrd 17 mm,55 nmrd 16 mm olaraq davam etdirilir.
2 v 3 nmrli Gates-Gliddenlrl kuronal kkn 1/3ind genilndirm aparlr.
Sonda kk kanalnda pill yaranmasnn qarsn almaq n Master File ildilir.

Endodontiya.Klinik qeydlr

-8-

25 # ------------------IAF (Initial Apical File)

30 #-------------------19 mm
35#-------------------19 mm
40 #-------------------19 mm MAF (Master Apical File)
45 #- ------------------18 mm
40 #-------------------19 mm MAF
50 # --------------------17 mm
40 #-------------------19 mm MAF
55 #-------------------16 mm
40 #-------------------19 mm MAF

Step-back sulunda fayllarn istifadsind sra beldir.

IAF

MAF

Son fayl

10

25

40

15

30

45

20

35

50

25

40

55
Endodontiya.Klinik qeydlr

-9-

30

45

60

35

50

70

40

55

80

45

60

50

70

2. Kuronaldan apikala doru ttbiq ediln geniltme sullar

yilm 20 dn ox olduqda kk kanallarnn l altlri il preparasiyas ox
tinlrk, mkl i evrilir.Bu mqsdl yri kanallarn preparasiyasnda
yeni materiallar v preparasiya sullar ilnilmidir.
Kuronaldan apikala ttbiq ediln kanal preparasiya sullar:
a. Step-down sulu (Goering v yold. 1982)
b. Double-flared sulu (Fava 1983)
c. Crown-down tzyiqsiz preparasiya sulu (Morgan v Montgomery 1984)
Step-Down sulu
1. Kanaln kuronal 2/3nd 15, 20, 25 nolu Hedstrm fayllar ox yngl
apikal tzyiql istifad olunur. Fayllar zorlanmamaldr, kiplm
nqtsindn daha qsa bir msafy yerledirilmlidir. gr kanal artq
drcd eyri vya kalsifiy is, bu durumda nclikl 8 vya 10 nolu Ktipi fayl ile kanal aql kontrol edilir. Gates-Glidden frezlerini

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 10 -

istifadsindn nc Hedstrom fayllar il kuronal girideki pulpa toxumas

knarladrlr v yetrli genilndirilir.
2. rrigasiya edildikdn sonra 2 v 3 noli Gates-Glidden frezleri il yngl
apikal tzyiql, strip perforasiya (kanaln i sthind periodonta alan
perforasiya) vya bifurkasiya blgsind perforasiya etmmy diqqt
edrk frez lateral istiqamtd istifad olunur.
3. alma uzunluu tsbit edilir, standart ardcllqla fayllarla ile apikal
preparasiya icra edilir (Step-back preparasiyada olduu gibi)
4. Kuronal blm apikal preparasiya il birletirmek n step-back sulu
ttbiq edilir.
5. Son olaraq master K-tipi fayl il rekapitulyasiya

edilrk preparasiya

tamamlanr.
Double-Flared sulu
1. Fayllar bykdn kiik nmry doru kanaln apikal 1/3n atana
qdr apikal tzyiq edilmdn istifad olunur. Fayl kanal irisind
kiplmmlidir.
2. Kanaln 1/3inin tmizlnmsin yardm etmk n tez-tez irrigasiya
edilir.
3. Kiik nmrli K-tipi fayl il alma uzunluu tsbit edilir.
4. Tsbit ediln alma uzunluuna atana qdr fayllar bykdn kiiy
doru istifad olunur.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 11 -

5. Apikal stop hazrlanr v step-back apikal preparasiya yaplarak

kuronaldan apikala doru step-down il eld ediln kanal ekillndirmsi
birldirilir.
6. Son olaraq kanal master K-tipi fayl il ilnilir.

Crown Down tzyiqsiz preparasiya sulu

Bu preparasiya sulu de step-back sulunun modifikasiyasdr. Daha az apikal
geniltm v daha ox kuronal geniltm bu sulun sasdr. Step-back kimi
bu sulda maksilyar v mandibulyar molyarlarn yri v inc kanallarnda rahat
suldur. Bu preparasiya sulunda fayllar bykden kiiye doru istifad
olunaraq kanaln kuronal trfinin nclikl genildilmsi sas prinsipdir.

Ttbiqi:
1. Giri boluq yaradlb kanaln gircklri myyn edilir.
2. Kanallarn gircklri l altlri v ya Gates-Glidden il genilndirilir
3. Gates-Glidden frezlr kanallara 10 v 15 nmr fayl il girdikdn sonra
ildilir.Crow-down sulunda vvlc daha byk ll Gates-Gliddenlr
istifad olunur.Daha kiik nmr il is daha drin yerlr ilnilir.Ancaq dentinin
ox yonulmas kklri zifldib perforasiyaya sbb ola bilr.
4.Kanallarn txanmasnn qarsn almaq n kanal natrium hipoxloridl sx-sx
yuyulur.
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 12 -

5. Koronal hiss bitdikdn sonra kanaln uzunluu llr.

6.Apikal tzyiq edilmdn fayllar byk nmrdn kiiy doru ildilrk
kanaln llm uzunluuna qdr ilnilir.
7.Kanal uzunluuna atan ilk fayldan 2 nmr byk fayla qdr apikal hiss
genilndirilir.
Kk kanalnda ilyn zaman sx-sx irriqasiya olunmazsa txanma ml
glck v fayllarn gc verrk ilnmsi snasnda is fayllar qrlaraq
kanalda qalacaq.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 13 -

-Fsil IIQeydlr
Kk kanal anatomiyas( Vertui 1984)
Vertuinin 1 kkd olan kanallar tsnifat
1.Tk bir kanal
2.Birln 2 kanal
3.axlr ayrlan tk bir kanal
4.ki ayr kanal
5.Apikal dliyin yaxnlnda ax vern tk kanal
6.Kkn iind birln 2 kanal
7.axlr ayrlb yenidn birlndn sonra tkrar axlr ayrlan tk
kanal
8.Tk bir kkd 3 ayr kanal

kil 4. Kanal anatomiyas

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 14 -

Diaqnoz
Geri dnm olmayan pulpitin(irrevrsible pulpitis) simptomlar:
-qcqlanmadan sonra davam edn ar
-soyuqdan daha ox istidn armas
-spontan olaraq balamas,yaylan v nbzl eynizamanda olan ar
Kskin pulpitlr:
-Spontan,tutmakilli arlar
-Zif qcqlardan uzunmddtli arnn ba vermsi
-Geclr artan arlar

Anesteziya
Xstd arn ks bilmmk hkim qar inamszlq ml gtirir.
Arn mtlq ksmlisiniz.
Qonu dilrd arnn dqiq yeini tyin etmkd intraliqamentar
anesteziyadan istifad ed bilrsiz.
Arnn az olmas n inyeksiya yava vurulmaldr.
Sinir ddkd xst elektrik oku hissini keirir.
Anesteziyadan vvl 2 df aspirasion snaq edilmlidir.Damardaxilin
dm anestetik toksik tsir gstrir.Birinci aspirasion snaqdan sonra
iyn vrtikal oxu zrind 90 v ya 180 frladlmaldr.Pasientlrin
50%-ind 2-ci snaqda karpulda qan olur.
Yuxar n dilrd anesteziya edrkn iyn dilrin boylama oxuna
paralel olmaldr.

Preparasiya
Karioz boluq knardan mrkz doru yonulmaldr.
Karioz boluqda pulpa boluunun alma thlksi olsa bel patoloji
dentinin tamamil gtrlmsi lazmdr.
*Yerli dbiyyatlarda diin vital qalmas namin piqmentlmi srt
dentinin qalmas mqbul saylr. Bu fikri Ivor G.Chestnutt v John Gibson
da z kitablarnda qeyd edirlr.(Clinical Dentistry,Elsevier pub.)

Trepanasiya
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 15 -

 Endodontik malicnin n nmli mrhlsindn birincisi dzgn

trepanasiyadr.Pulpa boluunun dam dzgn bir kild tam olaraq
almaldr.Natamam giri boluu bzi kanallarn taplmamaspostendodontik ar,nekrotik pulpa buynuzunun qalmas sonradan
diin tacnda rng dyimsi il nticln bilr.
Kanallarn rahat bir kild taplmas n burac pulpa boluunun
dmsin toxunmamaldr.
*Belki, tbii olaraq kanallarn gircklri uxur klinddir v bu
onlarn taplmasn ox asanladrr. Buracla dm dzlndirildikd
is bu yerlr dzlnir v bifurkasiyadan perforasiya ehtimal artr.
Kariyesin malicsindn sonra ar kemzs o zaman pulpa xarlr v
apikal periodontitin qarsnn alnmas n kanallar mvqqti olaraq
kalsium hidrooksidl doldurulur.

Pulpatomiya
Natamam pulpatomiya n n vacib rt qanamann 5 dqiq rzind
dayanmasdr,gr qanama bu zamandan ox olarsa pulpa tamamil
xarlmaldr.

Vital amputasiya
Tac pulpas xarldqdan sonra qanama dmir-sulfat hopdurulmu
steril pambq krciklrl dayandrlr v amputasiya olunmu yer sink
oksid-evgenolla doldurulur.Daha sonra zri -ionomer sement il
rtlrik kompozitl plomblanr.

Kanal gircklrinin taplmas

Trepanasiyadan sonra zond vasitsil zondlama edilir. gr zond
iliirs #15 heldstrom file (H file) il yoxlanlr.
Kanal gircklrini tapmaq n boluu metilen abs il rnglmk
olar. Bu zaman kanal daxilindki yumaq toxuma dentinl mqayisd
daha ox rnglnck.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 16 -

 Bzi mlliflr qsa mddtlik(10 saniy) turudan da istifad etmyi

tklif etmilr.Turu kanaln zrini rtn dentin hissciklrini
andraraq kanallarn taplmasnda kmklik edir.

Boluun metilen abs il boyanmas

Metilen abs karbon monoksid,nitritlr v anilin zhrlnmlrind
antitoksin tsir gstrir.
Boyanma hminin retroqrad crrahiyyd rezeksiya olunacaq yerlri
gstrir.

Kanalda alma uzunluunun tyini

Kanala bir 15H fayl salnaraq fayl dirnncn hrkt etdirilir.Sonra
rentgen kilrk fayln yeri v zirvy olan mnasibt tyin olunur.
l qeyd edilrk mexaniki preparasiyaya balanlr.
Kanal apikal darla qdr doldurulmaldr. deal zirvdn 0.5mm
kuronala qdr doldurulma saylr.

Kanallarn kimyvi genilndirilmsi

EDTA hr kanalda 3dqiq rzind kanalda qalmaldr.

kil 5. EDTA.Kanaln kimyvi tmizlnmsi n preparat

rriqasiya
Kanallar xsusi endodontik iynlrl apeks qdr yuyulmaldr. Bunun
n iyn llmli v kanala apeks qdr salnmaldr.
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 17 -

kil 6. Endodontik iyn ucluu. x lateral trfddir.

Altlr
Polad altlr n ox 3 df istifad olunmaldr.
Avtoklavlanma polad altlrin ksiciliyini azaltmr.

Apikal periodontit
ikinlik lokaldrsa,bu zaman kanal yolu il drenaj edil bilr amma
diffuzdursa bu zaman pasient sistemli olaraq bir antibiotikl malic
edilmli v kanal tamamil doldurulmaldr.
Kanaldan irin glmirs apeksdn 1 mm xmaqla kanallar 25 nmry
qdr ilnilir v limon turusu il yuyulur.Kanal yuduqdan sonra 20
dqiq aq buraxlr.Daha sonra kalsium hidrooksidl
doldurulur.Nvbti gli 5 gn sonra olur.Bu glid kanal 30 nmr il
apikal darla qdr genilndirilrk yenidn kalsium hidrooksil
doldurulur.4-12 hft rzind ar tamamil aradan qalxdqdan sonra
3-c glid kanallar daimi olaraq doldurulur.

zolyasiya
Endodontik malicd diin izolyasiyas ox nm dayr. zolyasiya
n kofferdamdan istifad etmk ox nmlidir. Kofferdam saysind
azn selikli qias kanal dezenfektantlarndan mdafi olunur,az
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 18 -

suyundak bakteriyalarn kanala dmsinin qars alnr.

Endodontiyada klemplri lateks lvh il birg taxlmas mslhtdir.

kil 7. Rubber Dam Kit. Dlici, genilndirici, klemplr v rivsi

nfraksiya
Didki qrqlar zaman ar di edil tzyiq bitdikdn sonra hiss edilir.
Didki qrqlar v kanal gircklrinin tyini n metilen absndan
istifad etmk olar.

kil 8. Tooth Slooth Did qrq testi.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 19 -

Travma
ntruziya zaman 85% hallarda pulpa nekrozu ml glir.

kil 9. ntruziya

Pulpa boluunun yanllqla almas

Gnc insanlarda aa xm salam pulpann 2mm altna enrk
ediln amputasiya zaman 90% hallarda msbt ntic alnmdr.

Sd dilrind endodontik mdaxil

gr pulpa boluu albsa n uyunu pulpatomiya v ya vital
amputasiyas edilmsidir.Pulpatomiya tac pulpasndan kanallarn
gircyin qdr aparlr.
Apikaldak kanal txanmalarn mexanik olaraq ilmk tin
olduundan kanallar hipoxloridl yuyulur.35 nomry qdr ilnib 10
gnlk kalsium hidrooksidl doldurulur.
Sd dilrind kanallar daimi olaraq rezorbsiya olan sink oksid evgenol
trkibli pasta il doldurulmaldr.

Kk inkiaf tamamlanmam dilr

Apikal ucu aq olan kanallar,kalsium hidrooksidl 3 il 6 ay rzind
malic olunarsa periapikalda iltihab aradan qalxar v sementoid srt
toxuma formalaar.
Zirvdki apikal geniliyi formaladrmaq n MTA(mineral trioksid)
istifad oluna bilr.(ProRoot)
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 20 -

Kanal MTA il doldurulacaqsa vvlc antiseptik ilnmli v plugger

vasitsi il apikal hissy 3 mm qalnlnda qoyular.Bunun ardnca
qutta pera il doldurulur.
Kk zirvsi formalamam dilrd kanal qurudulmas n kaz
konlar trsin evirib quruda bilrsiz. Zirvdn kem ehtimaln
azaldr.

Kk kanalnn sthlrinin tmizlnmsi

l altlri il ilmk,motorlulardan frqli olaraq dentin debrisini
kifayt qdr ortadan qaldrr.
EDTA ildilmsi smear tbqni tamamn aradan qaldrd n
adheziya edn bakteriyalar mhv etmk n natrium hipoxlorid
ildilir.
EDTA v 5%-lik Natrium hipoxlorid qar daha effektli bakterisid tsir
gstrir.

Kanal ilnmsi zaman nlyici tdbirlr

Az boluu kiik ald zaman(hminin digr btn yri kanall
dilrd) kanallar ilyrkn pill formalamasn v ya apikal 4 mmlik hissnin txanmasnn qarsn almaq n kk kanal altlri
vvlcdn bklmlidir. Fayllarn rezinlrind olan rondel( xnt v
ya frqli rngd xtt) fayln bklm istiqamtini gstrmlidir.
*Bu ox nmli v mtlq edilmlidir.
Arxa dilrin apeksind yalnz 25 nmr fayllarla ilmk lazmdr.ks
tqdird hm Nikel-Titan hm d polad fayllar olduqca fleksibl
olduundan kanaln klin poza bilr
Nikel-titan trkibli fayllar ildilrkn bel,hr fayl dyiimind 15
nmr H fayl ildilmlidir.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 21 -

Kanallarn daimi doldurulmas

Kk kanal,di arsz v perkusiya zaman he bir reaksiya
vrmirs,yumaq toxumada ikinlik v fistul yolu akar
olunmursa,kanal quru v qoxusuz is daimi olarak doldurula bilr.
Frontal dilrd glckd tacn rnginin dyimmsi n qutta
peralar kanalda 2mm drind ksilir.

Qutta perann lateral kondensansiyas

Apikalda n son ildiln fayln nmrsin uyun qutta pera seilir v
kanal ndki uzunluu v vziyyti rentgenl qiymtlndirilir.
Spreader,kifayt qdr tzyiq etmkl myyn edilmi msafy
qdr yeridilir v en az 15 saniy burada saxlanlr.

Vertikal kondensasiyann prinsiplri

Plugger,aralarndak msaf 5 mm olmaqla bi ne hissy
blnmdr.Bu baxmdan da n kiik plugger apikal dliyin 4-5 mm
koronalna doru getmlidir.Kanaln yuxar 1/3 hisssind is n geni
plugger kanaln divarna dymdn ildilir.

Qutta peralarn xarlmas

n uyun qutta pera ridici madd xloformdur. Amma bununla yana
xloformun karsinogen olduu bildirilir.
Digr preparat evkaliptol xloforma gr daha az thri edici olsada
apeksdn xdnda iltihabi reaksiya trdir.
Qutta pera xarldqdan sonra zllikl evkaliptol il yuyulmaldr.
Kanal ilndikdn sonra is NaOHCl il yana Enterrococcus faecalisl
qar %0.2 lik xlorheksidin mhlulu il yuyulmaldr.
Kanallar ilndikdn sonra n sonda limon turusu il yuyulmal v
mvqqti doldurulmaldr.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 22 -

Qrq altlrin xarlmas

gr alt apikal 1/3d qalbsa v srtnmdn dolay artq hrkt
etmirs ehmalca altin yanndan keilib kanal genilndirilir v alt
kanalda saxlanlaraq doldurulur. Lakin gm post qrqlar
paslanacandan mtlq xarlmaldr.
Retreatment sonras 13% hallarda kskin ar reaksiyas ba vr bilir
buna gr kanal mvqqti olaraq 4hft kalsium hidrosid il
doldurulmaldr.

Perforasiya
Absorbentin yan trfindki qan,lateral bir perforasiyan gstrir.
Kanalda apikal 1/3d ediln perforasiya apikoektomiya,kk
amputasiyas v ya hemiseksiya icra edilmlidir.
Bifurkasiyada perforasiya edildikd qan steril tampon v ya adrenalin
(1:50000) hopdurulmu tamponla durdurulur.
Perforasiyan tmir etmk n dondurulmu-qurudulmu smk,
kalsium sulfat (Capset) v ya mineral trioksit (MTA) istifad oluna bilr.
-inomer sementl d uurlu ntic alndna dair dbiyyatlarda
mlumatlar var.
Kollagenlr (Collacote,Sulger Dental,Carlsbad) yax hemostaz ml
gtirir. Bu material 10-14 gn tam sorulur. Kiik kollagen paralar
teflon rtkl plugger vasitsil defekt ttbiq edilir qanama 2-5 dq
rzind dayanmaldr. Sonra yuxardak materiallar il defekt brpa
oluna bilr.
Kuronal 1/3d perforasiya sadc kalsium sulfat il brpa olunmaldr.
Di ti sviyysindki perforasiyalar bsitc plomb materiallar il
rtl bilr.
MTAya gstrilr
1.Tsadfi alan pulpa boluu
2.Tam formalamam kklr
3.Rezeksiya v kanaln retroqrad doldurulmas
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 23 -

4.Kanal v bifurkasiya perforasiyas zaman

Bundan baqa izoledici araqat kimi d ildilir

Byazlatma
Byazlatma ilmind istifad olunan isti 55Cni kemmlidir.
Di sthindki inad lklr qar 10 saniy rzind di sthini
turulanmaldr.

Mvqqti sarlar
Endodontik malicdn sonra tac boluu hermetik balanmazsa 48
saat rzind kanalllar yenidn infeksiyalarlar.

ntrapulpar postlar
Kk kanal n sabitlnn postlar kk qvvtlndirmy qabil
deyldir sadc lav dayaq rolunu oynayrlar.
Kanal daxili postlarn uzunluu:
1.kanaln txminn 2/3 hisssi qdr olmal
2. alvol smy il hat olunan kkn yars qdr uzunlua sahib olmal

Daimi restavrasiya
Endodontik malic il daimi restavrasiya arasndak mddtin 48 saat
olduu (bzi mlliflr trfindn htta 6ay) bildirils d bu haqda
beynlxalq sviyyd mlum bir alma yoxdur. ksin tac szmasnn
qarsnn alnmas n drhal daimi restavrasiya edilmsi mslht
grlr.
Apikal iltihab bel buna ks gstri deyil!

Postoperativ ar
Postoperativ arnn olmamas n kanal debrisini tamamil aradan
gtrn crow-down sulundan istifad etmkdir
Kliniki aradrmalar nticsind (Torabinejad) kanaln doldurulmasnn
uzunluu il msln,zirvdn xm,postoperativ arnn iddti
arasnda bir laq taplmamdr.
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 24 -

Retreatment gstrilr
lkin gstri endodontik malic olunmu dilrd 4il rzind
periapikal radiolusent sahnin itmmsi v ya ilk endodontik
malicdn sonra periapikal iltihabi sahnin ml glmsidir.
Klinik simptomlar olmasa da protez altna gedck yetrsiz dolmu
kanall dilr yenidn endodontik ilnilmlidr.
Endontik crrahiyyd premedikasiya
Endodontik crrahiyydn nc 800 mg ibuprofen almas mslhtdir.

Radikulyar kist
Rentgenoloji mayind radikulyar kist diaqnozu qoyulmu 230
xstd biopsiya il sadc 14 hqiqi kist akarlanmdr. Bu is
rentgenoloji mayin il radikulyar kist diaqnozunu vrnyin doru
olmadn gstrir.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 25 -

lav A.
Endodontiyada ar v ikaytlr
Pulpa ars
Geri dnn pulpit (reversible pulpitis) zaman
isti,
soyuq
irin
kimi qcqlardan yaranan qsa mddtli(saniylrl) arlar olur.Analgetiklr
arn ks bilir.Arnn yerini myyn etmk tindir.
Geri dnmyn pulpit (Irreversible pulpitis) zaman is

istinin tsirindn iddtlnn,

zonquldayc,
kt
uzun mddt(dqiqlr) davam edn

ar olur.Arnn yerin myyn etmk geri dnn pulpit nisbtn

asandr.Analgetiklr he d hmi arn ks bilmir.
Periapikal periodontit zaman is

geclr yuxudan ayldc,

kt,
zonquldayc,
eynm zaman artan

ar olur.Pasient trfindn arnn yeri asan myyn edilir.Arksicilrl

arnn dayandrlmas tindir.
Arnn tipin,vaxtna v ba verm sbbin gr diaqnozu
Tipin gr:
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 26 -

 Kskin ar Aa xm dentin kanallarn,

Kt ar Pulpada hiperemiyan,
Zonquldayc ar Geri dnmyn pulpiti,
Vaxtna gr:
Qsa mddtli(bir ne saniy) arlar Geri dnn pulpiti,bzn is 3-l
sinirin nevralgiyasn,
Uzun mddtli arlar Geri dnmyn pulpiti
Ba verm sbbin gr:
stidn Geri dnmyn pulpit reaksiya verr lakin soyuqdan yox.
Soyuqdan Geri dnn pulpit,aa xm dentin kanallar v atlar olan
mina reaksiya verir ancaq bunlar hm d istidn reaksiya ver bilr.
Tzyiqdn Periapikal absesi olan di reaksiya verr.Tzyiqin aradan
qalxmasna reaksiya vern did is atlam tac vardr.
irindn Geri dnn pulpit v aa xm dentin reaksiya verr.
*Arnn gnn hans vaxtnda ba vermsi d nmlidir.
Pulpit zaman ar sasn geclr artr.
Kliniki mayinlr
Gzl mayin:
Aq boluqlar,atlam tac,qrq restavrasiya,ilik v fistula yolunun olmas
akarlanr.
Zondla mayin:
Gzl mayinni dqiqldirmy kmk edir.
Perkussiya:
geri dnmyn pulpiti,
periapikal periodontiti
Endodontiya.Klinik qeydlr

- 27 -

 absesi
akar etmy kmk edr.Perkusiya hm vertikal hm d horizantal istiqamtd
aparlr.Cavab kontrol etmk n bu mayin salam did d aparlmaldr.

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 28 -

lav B.
Endodontiya sahsind faydal internet shiflri
Journal of Endodontics www.jendodon.com
British Endodontic Societywww.britishendodonticsociety.org.uk
European Society of Endodontology- www.e-s-e.eu

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 29 -

lav qeydlr n-

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 30 -

-lav qeydlr n-

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 31 -

-lav qeydlr n-

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 32 -

-lav qeydlr n-

Endodontiya.Klinik qeydlr

- 33 -