B

ISKEN DERin
c A n a d lu

S a ? c t$ I u l

SUAD YURDKORU

KOK TUltlZM CKMVIT IlAijKANI

( Resimler,

H a l i k m a Kal k s )

E GE T U R Z M C E M Y E T
YAYIN LARI

Z M R - 1961

 N S Z

Kk Asyn (Anadolu Yarmadas) ikliminin elverililii, toprakla

rnn verimlilii itibarile tarih ncesi devirlerden itibaren yer yer iskn
sahas olmutur. Tarih devirlerde ise bu byiik yarmada zerindeki
iskn topluluklar genilemi, bu suretle bir ok yerli medeniyetler birbiri
zerine doup gelim itir.

Bundan baka doudan kuzeyden kuzeybatdan ve gneydoudan

Anadolu K tasna devaml muhaceretler, saldrlar y a p ld . Gelenlerden
bir ksm halklar az zaman sonra ekilip g ittik le r i gibi bunlarn iinde
bir oklar bu verimli ktada yerlemiler, yerli halk ile karmlardr.

Anadoluda geen tarih ncesi ve tarih devirleri, birbirini takip

eden ve g ittike ykselen medeniyetleri belkide bir insan mrnn tam
olarak tetkike yetemiyecei kadar zengin ve her dilde y a zlm kaynaklar
dan takip etmek mmkndr. Bu. o demektir ki Trklerin vatan olan
bu topraklarn tarihi dnya kltrne mal olmutur.
Bu kk brorde, zam anmza kadar en azndan 5000 senelik bir
tarih devresi yaam Anadolu'da (halefleri olan komutanlarnn kur
duklar devletler ile birlikte mr ancak 300 sene sren Hellenizm Devri
iinden) Byk skender'in bir batan dier baa y a p t ve sadece 3 sene
kadar devam eden asker hareketleri topluca ele alacaz. Bu minyatr

devir, Anadolu tarihinin heybetli gvdesi karsnda denizde b ir dam la

mesabesinde olmasna ramen cidden alka ekicidir.
Memlekeiinizin turistik zenginliklerinden birini tekil eden antik
harabelerde turistlere izahat verecek tercman - rehberler bu kiiiik bro
rde, skenderin Anadolu savalarna dair esas noktalarn a n a h ta rla
rn bulacaklardr, midindeyiz. Daha fa z l a malmat toplam ak isteyen
ler, bu broiirii hazrlamak iin bavurduumuz eserlere ve daha bir
oklarna mracaat edebilirler.

BYK

S K E N D E R in

A N A D O LU

S A V A LA R I

B R O R N TERTtP EKL :
Babasnn lmnden sonra 20 yan da Makedonya kral seilen
skender, bn mevkide 13 sene kalm, 33 yanda hayata doymadan
lmtr. 13 senelik iktidar mddetinin yaln z iki senesi Makedonyada
geti. Omriiniin 11 senesini Cihan mparatorluu kurmak gayesi peinde
Anadolu Yarmadas ile n A syada binbir mcadele ile geirdi. m pa
ratorluuna merkez yapmak istedii Rab i l de vefat e tti.
Brormz daha ok, skenderin anakkaleden itibaren H a t a y a
kadar bu gnkii m ill hudutlarmz iinde y a p t mcadeleleri, b r a k t
hatralar toplu hlde vermek maksadile h azrlanm tr. skenderin
Siirye Msr. Iran ve kuzeydou H indistan da y a p t hareketlere pek
ksa olarak temas ediyoruz.

Broiirii 3 bliime ayrdk; Birinci blm skenderin a h s durumu

nu, karakterinin ve gayelerinin zelliklerini, bandan ge(en bir ksm
olaylar izah edecek,
kinci blm ana hatlar ile Makedonya ordusunun te k il tn ve
harp taktiin i

BRNC BLM

I
s k e n d e r in a h s i y e t i - K r a l
skender

Sayfa

o lm a s - A k l a r

A i l e s i n i n sonu

16 -

20

21

35

II
s k e n d e r in G a ye s i - D n y a Mo n a r i s i D e v l e t i Y e h o v a ve A m m o t a p n a k l a r n d a

III
s k e n d e r e

kar

tepkiler - Suikastlar - Ordu

ayaklanmalar - Hindistan

Gei - s k e n d e r in

ve

S u s a d a

- l

kahramanlklar

iincii blm ise skenderin Anadolu ve n A sya savalarnn

sebepleri ile cereyan tarz ve neticelerini an lat maya a la cak tr.

KNC BLM
zm ir :
Haziran : 1961

Makedonya

Ordusu

tekilt

ve

tehizat

36

Muha re be dzeni T a k ti i - O rd u ka ra r g h

41

SU AD YURDKORU
N C BLM

savann

kuvvetleri

s e b e p l er i
anakkale

Makedonya
Boazndan

ve

Pers

Gei

G r a n i k o s , I s s o s , G a v g a m e l a s a v a l a r ve A n a d o
l u d a d i e r s u v a l a r - D a r a ve l a k e u d e r in sonu

Bibliggorafya

42 67

69

B Y K SK EN D ER

BYK

SKENDER'N

ANADOLU SAVALARI

BRNC BLM
I
skenderin ahsiyeti - Kral olmas - Aklar
skender Ailesinin sonu
Byk

s k e n d e r 'in so y u -so p u :

Byk skender, Makedonya kral kinci Filipin (M..

359 - 336) oludur. Anas Olympias, Epeiroslu (bugnk A r
navutluk taraflar) Molossia kral Neptolemosun kz idi. Bu
kral, soyunu Truva kahram an Aile (Akhilleus) karrd.
skender M.. 356 senesinde dnyaya geldi.
Babas kral Filip, azimli, alkan fakat zevke dkn b ir
insand. Ana Olympias ise kocasnn aksi yaradlta, iine k a
panm, m istik dnceli idi. Filip bu gzel kadn bir enlik
gn tand ve evlendi. Rivayete gre prenses Olympias gelin
olmadan evvel grd ryada, drt yann byk b ir frtna
sarm, kucanda imek akarak bir ate km, bu ate e t
raf yakp kavurarak kaybolmutur. Bu imek, skenderdir.
9

Kralie ile ruhen anlaamya Filip onu ihm l ediyor,

Thessalial danszler ve Yunanl odalklarla v ak it geiriyor
du. stelik, Haironeia m uharebesinden dnte, kom utanla
rndan Attalosun yeeni dilber K leopatra ile ikinci defa ev
lendi. Buna ok kzan kralie Olympias, olu skenderi de al
d, Epeirosa kendi memleketine ekildi. A ncak skender ora
da ok kalmam, babasile bararak M akedonyaya dnm
tr.

kiltlandrd. Uzun y llar birbirlerile h arp halinde bulunup zayflyan Yunan yarm adasndaki devletleri (M.. 338) de on
larla yapt H aironeia savan kazanarak bu B irlie katt.
Olu skender 18 yanda bulunm asna ram en, kom utan ola
rak itirk ettii bu nemli m uharebenin kazanlm asnda b
y k yararlklar, b aarlar gsterm itir.

K ral Filipin esas gayesi tarih dm an Pers m p arato rlu

una kar k a ti neticeli b ir sava am ak idi. Buna hazrlk
olarak
btn Y unanistan ve A dalardaki ehir m m essillerini
skender, anasn babasndan ok severdi. Bu sevgi mK
o
rin
tte
toplad. A ralarnda genel bar, tedafi - tecavz it
paratorienin daha sonralar devlet ilerine karm ak istem e
tifak anlam as yaptrd. Yalnz sparta bu anlam a dnda
sine ramen devam etm itir.
kalm tr. te bu toplantda m ttefiklere ilk olarak (Hellenler)
ad verilm itir. (M.. 338 - 337).
Eitimi, ahsiyeti :
F akat Filip, P erslere sava
am ak gayesine ulaam ad.
O lym piasdan olan kz K leopatray gene karsnn akrabas
M oloslar kral A leksandros ile evlendiriyordu. H km et m er
kezi Aigiada tertipledii dn enlikleri srasnda M ake
donya asilzadelerinden Pausanias tarafndan hanerlenerek
ldrld.

skenderin domu olduuna deil, senin devrinde

T ahkikat, bu suikastn Pers parasile satn alm an b ir g u
domu bulunduuna seviniyorum. Ona verecein terbiye ve
rup M akedonya asilleri tarafndan tertiplendiini, b u n larn
bilgi, kendisine miras brakacam devi baarm asn m m
ayn zam anda krall ele
geirm ek niyetinde olduklarn
kn klacaktr, dedi.
m eydana kard. Suikastte parm a olanlarn b ir ksm cena
ze treni gn idam edildiler, b ir ksm da P erslere kat.
11
yanda Aristotelesten ders alm ya balyan skender,
zamann kltr ile beraber, sil dnceleri, bykl, eh Filip ldrld zam an (M.. 336) 47 yanda idi.
vet dknlnden uzak durm ay, ll ve engin i kuvve
skenderin kral olm as, Anasnn intikam :
tini retmeninin telkinleri ile kazand.
Filipin ni lm zerine, ikinci karsndan yenilerde
Aristoteles (Aristo), skenderin tahta gemesi zerine A ti
domu
ola erkek ocuk ile, eski h ak larn a gre kralla ta
naya dnmtr. skenderin lmnden sonra da (M.. 323)
lip
olan
b ir takm asiller ve n ih ay et skender arasnda, h a n
Atinadan ayrlmak zorunda kalm, az b ir m ddet iinde Halgisinin kralla getirilecei meselesinde ih tilflar kt.
kiste vefat etmitir.
Bu srada skenderin anas Olympias, olunun haklarn
skender retmenine kar, ondan ayrldktan sonra da
korum ak zere acele Aigiaya geldi. H alk ounluu, ve ordu,
daima sayg ve alka gsterdi. Tabiat tarihi zerindeki ara
iyi tahsil grm olmas,
devlet ilerinde tecrbe sahibi b u
trm alar iin ona, zamanna gre muazzam b ir m ebl tutan
lunmas, savalarda gsterdii y ararlk lar sebebile skenderi
800 Talent gndermitir. Esasen skenderin filozof, air, san at
tuttu. Bylece 20 yandaki skender, babasnn yerine kral ol
kr ve stn kabiliyet sahibi insanlara kaps ve eli ak idi. du.

Makedonya kral skender kk yandan beri kltrde,

askerlikte ve bilhassa binicilikte iyi b ir eitim grm t. Ba
bas Filip onu, ilk alarn en byk fik ir adam A ristoteles
in yetitirmesini istemiti. nl filozofu Y unanistandan a
rd, bunu rica ederken :

Filip in icraat ve lm :
u
hemen lve edelim ki, kralla getirilm esini m lk an kudretli bir askeri ve siyasetisi olan Filip, Mi" teakip m em leket iinde km olan kargaalklar bastrm ak
kedonyayj derebeylik idaresinden kuvvetli b ir B irleik B al' zere skenderin hkm et m erkezinden ayrlm asn frsat bikan Devleti haline getirdi. Makedonya ordusunu yeniden te* en Ana Kralie Olympias n ilk ii intikam n alm ak oldu. O-

lunun ayrlndan faydalanan Olympias, orta K leopatra nn ocuunu annesinin kucanda iken ldrtt gibi, kad
n da, kemeri ile kendini asarak in tih ar etm ek m ecburiyetinde
brakt.
Gen Kraln Aklar :

skender tam manasile erkek gzeli idi. H afif krm z y

znn ve vcudunun m untazam hatlar, geriye doru serbest
e dalgalanan salar, tatl ve erkeke baklar, ban tutuu,
sesinin ahengi ve kuvveti ile etrafm dakileri kendisine balar
d.
ehvet dkn deildi ama, ruh ve cisman rabtalar
olmutur. Ana tarafndan soyundan geldii Aili kahram an
lkta ve sair hususlarda kendisine m ek edinmiti. Nasl Asil,
silh arkada (Truva nnde H ektor tarafndan ldrlen)
Patroklesi sevmi ise, skender de ocukluk arkada, Makedonyal asillerden Hephaistiona ayn hisleri beslem itir. Ko
m utanla ykselen Hephaistion, skenderin yan banda b
tn Asya m uharebelerine katlm, H indistan seferi dn
(M.. 324) de E kbatana geldiklerinde hastalanarak lmtr.
skender bu sevgili ve sadk arkadana grlm em i b ir cena
ze treni yaptrd, gnlerce m atem ini tuttu.
skender iki veya defa evlendi. E vlilikleri hep Asyada
oldu ve her defasnda da Asyal kzlar ald. Birincisinde, Sogdiana'da (Bugnk A fganistan imali) byk m ukavem eti ile
karlat B aktrial kabile reisi T rk aslndan O ksyartesin
gzel kz Roksane ile evlendi (M.. 327). E sirler arasnda bu
lunan bu dik durulu, asil kz o kadar gzeldi ki skender der
hl ak oldu. Babasndan istedi, nikhland ve bu erefe ba
basn da af etti. Kral, kain babasn bilhare S atrap (Vali)
yapm, kair. biraderi H istanesi de M akedonya atl z a d e g n
alayna almtr.
skenderin ikinci evlenii veya evlenileri, H indistan se
feri dn Susada (bugnk ran da, Basra krfezi k u z e y i n
de) oldu. (M.. 324).. Kral tertipledii byk z a fe r e n lik le r i
ne kollektif dn m erasim lerini de
ilve etm iti. S u s a d a
10.000 Makedonyaly, eyizlerini kendisi vererek P ers kzla
r ile evlendirdi. Bu arada kendisi, len P ers kral nc Da'
ra nn (Dareios) byk kz Barsine ile birlikte asillerden Okhosun kk kz Parysatisi ifte nikh yaparak ald. A rka'
da Hephaistiona, D arann kk kzn, dier b ir ksm k c

12

m utanlarna da, ki bunlar 80 kadard, Pers ve Med asillerinin

kzlarn nikhlad.
M akedonyallarla Asyallar kaynatrmak iin skender
in alm olduu tedbirlerden biri de bu evlenmelerdir. Bu ter
tip daha ok siyas bir mna tayordu. Ksaca ifade edelim
ki cemaatle yaplan bu dn merasimi ok tantanal oldu.
Uzun sren iki, mzik dans leminden sonra gelinler geldi.
enlik meydannda gveyler sra sra bankolara oturm ular
d. Her kz nianlsnn yannda yerini ald. Erkekler kzlarn
ellerini tu ttu lar ve onlar ptler. 10.000 pck herhalde m
zik seslerini bastrmtr. Sonra da Makedonyallar karlarn
ve hediyelerini aldlar, evlerine gtrdler.
skenderin dilber Roksane ile evleniinin zerinden
sene gemeden bu defa yeniden, hem de iki Pers kzn birden
nikhlam asn, okuyucularmn arasndaki hanmlar - modem
hanm lar - herhlde ho grmiyeceklerdir.
Ama tekrarlyalm ki. skender hesabna bu son evleniler
siyas bir zaruretin icabndand. Hellen dnyas ile ark dn
yas arasndaki ayrlklar ortadan kaldrmay hedef tutuyor
du. Esasnda gen kraln kadna kar pek dknl yoktu.
Netekim ssos meydan savanda (M.. 333) Pers kral Daray yendii ve kard vakit dman ordusu karargh ile be
raber hkm darn karsn da esir almt. Galibin, yenik d
enin hereyine tasarruf etmesi det olan o devirde skender,
dnyann en gzel kadn bilinen imparatorieye kar nefsine
daima hkim oldu. Ona el uzatmad gibi byk sayg gster
di.
skender, birinci kars Roksanevi dier karlarndan ay
r tutm u, lrken dahi onu baucundan ayrmamtr.
Sz sras gelmiken ilve edelim. leride tafsilt verecei
miz gibi, Susadaki kollektif dnden bir sene sonra sken
der. amansz bir hastala tutulmu, lme gittiini anlam
t. imdiye kadar vcudunun mukavemeti ve irade kuvveti
ile b ir ok yaralanm alardan, hastalklardan kurtulm u olan
gen kral, bu defa sonunun geldiini gryordu. Bu sonun
Tanr oluna (Ammon ve Zeusun oluna) lyk ve Tanr gibi
olmasn istedi.
Kendini Frat nehrine atarak insanlar gznden kaybol
mak, bylece tanrlarn yanna gittiini gelecek nesillere de
anlatm ak hevesine dt. Ateler iinde ve halsiz bir vaziyet
te iken son bir gayretle, etrafndakilerden gizlice bu gidie ha
zrland.
13

Ama Roksane. sevgili kocasnn niyetini anlamt. O., ctaha midini kesmemiti. skenderin intiharna mani oldu.

dei Filippos Arrhidaios ile bunun karsn ortadan kaldrtmt.

Bunun zerine skender iini ekerek, karsna :
Saltanat mibi mevkiine gemi olan Kasandros nihayet

Sen benden bir Tanr olmam gibi lmsz bir erefi en byk cinayeti de iledi. Kralie gzel Roksane'yi ve o
lu 12 vasma gelmi Kk skenderi de Makedonya'da ldrt
kskanyorsun! demitir. skender bu sitemde hakszd. Kadn,
kocasnn Tanr olmamas bahasna biraz, biraz daha yaama
t. (M. 310).
sn istiyordu.
Roksane. skenderin lmnden hemen
lunu dnyaya getirdi.

sonra onun o

skender ailesinin sonu :

skender'in lmnden sonraki devire (Hellenizm Devrine) temas etmiyeceimiz iin, burada ailesi efradnn kibetlerine dair ksaca malmat verelim;
Kral'm vakitsiz lmnn hemen akabinde yanndaki ve
imparatorluk iindeki byk komutanlar, valiler arasnda,
koca imparatorluu taksim etmek, yahut skenderin yerine
kral olmak kavgalar kt. Bu kavgalar yllarca srmtr.
Bu arada hassa ktalar komutan Perdikkas, Makedonya
da bulunan skender'in anas Olvmpias ile evlenip kral olmak
istedi. Askerleri kendisini ldrdler.
skenderin gayr meru kardei Filippos Arrhidaios ile
Roksane ve Olu Kk skender (M.. 320) senesinde - kra
ln lmnden sene sonra - komutan Antipatros tarafndan
Makedonya'ya gtrldler. Filippos. btn Asya seferinde
skendere refakat etmiti, fakat aptal denecek derecede kabi
liyetsiz. stelik saral idi.
Daha pek az zaman nce skenderin etrafnda ona bal
lklarn birbirile var edercesine gstermiye alan komu
tanlar. Hellenler devletinin btnl iin yaplm btn
gayretleri unutarak, koca lkeyi paralamaya ve bu paralar
dan kendi hisselerini almaya gayret ediyorlard. Bu yle bir
yama idi ki. kral ailesinin, meru taht varislerinin sa kal
mas hepsi iin tehlike tekil edebilirdi.
Yamaclardan komutan Antipatrosun olu Kasandros.
evvel skender'in anas Olympias ele geirerek (M.. 316)
ldrtt.
Ana kralie ise daha evvel. skender'in gayri meru kar
14

15

cesaretsiz/ilrler, Bu sebepte talarnda b ir hkmditr bulunur,

kMidileri kledirler, kisinin arasnda yaayan ileUmer :,e
her iki mizaca maliktirler, Hem &^aretli, hem d%nrm; kabi
liyetini haizdirler, Bundan dolay da m iyi bir d'rvtet istemi
irfnd* hrriyete mhifdirler, Uir devirt imlinde birteirterge
btn milletler mrinde hkim olmak kabiHyetindedirler,
s k e n d e r, b t n g m l b i l g i m e r a m e n ta r ih in a k l n a v e
h u a k m i in d e y e t o lg u n lu k la r , y e n i p tr tU r v c u d a g e ld i in
P " k d ik k a t c im iy tm h o c a sn d a n d a h a il e r i grler*? s a h ip li.
O , ii b i r m ille tin , b i b ir to p lu lu u n d e v a m l jjek ild e 7/ j r a tn d a k o l" 'lb l y a k m a k i?:tem iyeceini k a v ry a c a k k a d a r b ilg l ta b ib i o lm u tu .

atif ettii memleketlerde kleliin adm deitirip Asya

milletlerini kendi koter;i imi gibi kullanmann tehlikesini u'/,miti,
Dnya Monarflti Devleti

II
|k#ndrin C*yl - Drtya Monarjii D vltlYhova v Ammon tapmaklarnda
l*kndrln Gayf

hkernkt, m ece ftuhat yapmak, hkim oldua toprak font ve milletlere yenilerini katmak iin *a varmad. O, kazan
d topraklar, itaate ald eitli mJJJetleri Metten dnyan
ile biriktirip kaynakt ra ra k y<'ni b ir d<rvlot, b ir dnya Devle
ti yaratmak i itiyordu.
retmeni Aristo ki /e^rfede tecrbe usuln deitirml$, nendin tstiid kollekniyonhr meydana getirm i muhtelif
drvtetb*te ait M A m Y tm zerinde tetkikler yaptktan ntr
ra Mhtr {Politika) eserini yitm itir, k k m d t'v g tav ye
lerde buUmtm%iai
MeHerfltte karn bir komutan, Barbarlara kar bir efendi jhtFfik davran,- llelUm'Mc dont, barbarlara hayvan veya
bitki imikler gbi muamele ut,#
#Avrupwnn jouk bi/lelerindif oturan kavimler ceurdurUr, fakat m n iUt ve kain ili? aj$rraya d veriil deildirler,
fiunhrn bakitlitnm hkim olrnva kabiliyetleri yoktur, Ahya'daki kavimler b r m nMlnrh Elverili, uyank kafal /kat
M

lalk kitlelerinde doacak b ir hiddet, bir cokunluk onun

btn kazanlarm b ir anda ortadan kaJdrmya kfi gelebilir41 Onun iin halk kitlelerini kazanmaya gayrat etti. Zira
umac, yukarda m yb fliimiz gibi, Bat ile Dou arasndaki
farklar kaldrp, Hallen-ve B arbarlara bir Dnya Monarini
Birlii vcuda getirtm ekti
Gereklen de Aayaflan HeJlenlere ve Makedonya'hlara
kle yapmak hU^eydi, Hel tenler kna zamanda dejenere b ir
Afsyal olup kacaklard, Z ira Asyada karlat# kltr ve
medeniyet, Greke konumyan milletlere vahi nazar il bal
kan kendini beenmi lellen bilim y ap tm hayrette* braka
cak 'engin bir gelimeye erimi bulunuyordu,
Suriye ve BVblJ'in muhterem attat eserieri, edebiyatta,
astronomi ve poli teknikte zenginlikleri, binlerce yllar evvel
baklam# Msr kltr, ran ve Hindistan'n din ve felsefesin*
dfrki olgunluklar, Hel tenlerin Asya'llara yalnz verecek deil,
onlardan alacaklar pek ok 'kymette* bulunduunu aka
j$teriyordu, Bu realite m uvacehende Hllen * Barbar ay n ;. lnn ortadan kalkmas, kavimterin birbirleri ile kaynama
lar, birbirlerini tamamlyan tek bir millet haline gelmeleri
Mabetll olacakt.
Bu amatan hareket eden tekendirrin, istila ettii yerler*
deki milletleri kendisine tatllkla balamak bitemezinin ok
iyi neticeler verdii m uhakkaktr nk O, tek devlet, tek

17

bir millet yaratmak gayesile Kk Asyadan itibaren Asy;,

ierlerine doru silindir gibi akp geerken, arkasnda kalar.
topraklara ancak kk Makedonya garnizonlar brakabili
yordu.
Bundan dolaydr ki, gerisinde kalan milyonlarca daha ye
ni ba emi halk kitlelerini itaatte tutabilmek zere, onlarn
eski idare tarzlar demokrasi veya monari ise bu rejimleri
ok defa olduu gibi muhafaza ediyor, yerli airet veya devlet
i filerine eski mevkilerini veriyordu.
Mesel Efes ehir devletinde demokrasiyi yeniden kurdur
mu, Miletosda halka hrriyetlerini iade etmi, K ariann
bana Satrap olarak Kralie Aday getirmi, H indistanda
Kral Porosu daha da kuvvetlendirmek suretile mevkiinde
ipka etmitir.

da mevcuttu. Bunlar onu tanr olarak selmlamya husus bir

itina gstermilerdir.
ilve edelim ki, Ammon rahibinin skendere tanr Am
monun olu payesini verdii Kk Asyada iitilince, Didyma mabedindeki Hellen barahibi de onu Zeusun olu ilanetm ekte kusur gstermedi.
Bu mnevver, ll insann, hangi gaye ile olursa olsun
insanlk tevazuunu bir tarata brakarak tanrlk payesini kul
lanmas, devri iinde de tenkit edilmitir. Sonraki bahislerde
greceimiz gibi, bu yzden, yaknndaki iki nemli insan l
drtm ek zorunda kalmtr.
skenderin tanrlk iddialar Hellenler diyarnda pek ho
karlanmad. Bilhassa sparta, ona byle bir sfat verilmesine
muhalif kald ve alayl bir karar verdi :
skender Tanr m olmak istiyor, olsun da grelim!
Atinadaki mehur kanun koyucusu Likurgos ise; Bu
nasl Tanrdr ki tapmandan klnca insan kendini temiz
lemek zorundadr, demiti.

Paganizmin (putperestlik) hkim olduu o devirlerde da

hi halk topluluklarnn en ok sayg gsterdikleri kuvvet din
inan idi. skender halk kazanmak iin, tanrlarn tanr ola
rak tanmaktan da geri kalmad. Suriyeden Msra geerken
Kuds kaplarnda, Yahudi barahibi Iaddua, yannda ehrin
ileri gelenlerile onu karlad. Barahip pek politik davranm,
Glge e tm e :
mukaddes kitaplarnda Pers hkimiyetinin yklacann yazl
Hlbuki skender Asya seferine balamadan evvel Helolduunu, bu hkimiyeti ykmann da skendere tevcih edil
diini sylemitir. Bu sz, btn Samaritis halklarnn gen lenlere ek daha sevimli, mtevazi grnyordu. Filozof Di
krala dindarca bir itaat gstereceklerine iaretti. skender de ogenes ile yapt konuma bunun canl mislidir. Bu kar
ta gediine koydu, hemen barahibin tariflerine ve yahudi lama yle olmutur;
geleneklerine uygun byk bir kurban treni yapt.
skender Perslere sava amadan Yunanistandaki devlet
leri itaate alm ve onlarn mmessillerini Korintte toplyaAmmonun olu skender :
rak kendisini Hellen Birlii bakan ve Persler ile yaplacak
Msrda ise, Persler tarafndan hoyrata muam ele gren savan bakomutan setirmiti.
rahip snfn tuttu. ldeki mehur Ammon tapm ana, hayat
Kral Korintte iken Yunanistann her tarafndan Hellen
tanrs Ammon - Zeuse kadar gitti. (M.. 331) Mucizeli tap sanatlar, filozoflar, siyaset adamlar akn akn ziyaretine
nan ihtiyar barahibi onu, kimsenin giremedii, tanrnn geldiler. Hepsi de gen kraln szlerinden, davranlarndan
bulunduu husus odaya soktu, orada halvet oldular. stelik bir takm hikm etler karmak gayretinde idiler. Yalnz Sinopskendere: Olum! dive hitap etti. skender bu suretle T anr lu (Sinope) filozof Diogenes yerinden kprdamad. ehrin ya
nn olu Tanr iln edilmi oluyordu.
knndaki spor meydan duvarnn nnde m ehur fsnn
iinde kendi leminde idi. Felsefe tahsili yapm olan sken
Kral bu manevi sfat, gerek Hallen dnyasndaki, gerek der phesiz Diogenesin adn ve mizacn renmiti. Onun
Asyadaki milletleri kendisine daha sk balamak iin kullan nerede bulunduunu sordu, kalkt ayana kadar gitti.
mtr. Hakikatte onun kendi tanrlna pek inanmad, ah
Fsnn nne uzanm, gnelenir vaziyette bulduu
s dostlar arasnda iken tanrl ile alay ettii de grlm
filozofa
selm verdi ve kendisinden bir istei olup olmadna
tr. Bununla beraber her iktidar sahibinin etrafnda her za
sordu.
Diogenesin
cevab herkese malmdur;
man trem ekle gecikmiyen akaklar skenderin etrafnda
18

19

 Glge etme, baka ihsan istemem!

Fakat asl iski'nder'in buna karlk syledi# soz **rt<*randr. Aristonun taleben ve kendinin! sonradan Tanr olarak
gostermiye gayret <*den skender, (dnya hazlanndan, ht
raslarndan feragat suretile hakiki hrriyete ulamak kolu
nn mmessili) nl filozofa u galeri ile mukabele* etti:
Zeus adna yemin ederim ki eger skender olmasay
dm, Diogeres olmak i/rterdim!

III
skender'in politik grlerine kar tepkiler - Suikastlar
Philatos, Alektandrot, Kara Kleitos, Kallittenet - Ordu
ayaklanmalar - Hindittanda ve Sutada - l Gei *
skender'in feragat ve kahramanlklar

skender'in Politik taktiine kar tepkiler :

Kalabalk eitli milletleri iten kazanmak uretile Asya

ya temelli hkim olmak iitiyen kral, halk yg;nlannn dini
inanlarn ve alm bulunduklar idare tarzlarn muhafa
za etmelerine msaade ediyordu. Egedeki Yunan ehirlerini,
Lykia BirJigj ehirlerini wrbest brakt gibi, Suriye'de. M
srda, Hint topraklarndaki mlki taksimata ilim**di. S^traplklara (valiliklere) ok defa, kahramanca mukavemetlerini
takdir ile karlad yerli idarecileri tyin etti Tabiatile bunlann yanna MakedonyalI komutanlar, vertji ilerine baka
cak maliyeciler brakyordu.
Douya aldka lmden, ihtiyarlktan, sakatlklardan
ordusunda eksilenlerin yerine ana yurttan yeni asker topamak iin gnderdii adamlarna, Hellen halkndan binlercesi
katlp beraber geliyorlard. skender bunlar, geti# yerlerde
kurduu yeni ehirlere (70 den fazla ehir kurmutur, lsken-

21

derim ehri bunlardan biridir.) -Hellen kolonisi olarak brak

yordu. Byiece Bat ve Dou halklarnn birbirile kaynama
sn salamak istiyordu. Gerekten de bu kaynama sken
der'in lmnden 100 sene kadar tesirlerini gstermi, ondan
scra Asya'daki Hellen izleri silinmitir.
skender kendisi de bir taraftan Asya detlerini benim
siyordu. Daramn lmn mteakip her taraftan tebrike ge
len Asyal lan yerli elbiseler giyerek, Asyay a mahsus tren
lerle kabul tmiye balad. Artk Asyallara ait olduunu gs
termek isyoniu.

ilk kan MakedonyalI atl zadegan ktas komutan FhJatoaa

vaziyeti anlatt.
Komutan Philatos, o rada Mcdia satraph merk'sz: Ekbatanada ordunun nemli kuvvetleri il# Per:> hazinecini koru
makla vazifelendirilmi mehur general Parmerion*un olu
dur,

Philatos suikast haberini alnca hemen krala eritirece

ine, saklayp benimsedi ve Kebainosu oyalad. Vaziyeti
kavnyan gen subay bu defa haberi krala bir ua vastasile
iletti, kendisi de izahat verdi. nce Diranos yakaland, fa
Bu tutam ayn
anda Makedonya ordughnn eski s kat o kendini ldrd. Sonra da alman tertibat ile komutan
de hayatm Boucun debdebeli saray hayatna evirmekte Philatos tevkif edildi. General Parmenion'un, okluna, byle
id i skender'in etin bir askerlikle* ihtiam ve rehavet ifade bir suikast tertiplenmesini uygun grdne dair yazd
.ed^- Asval; saray hayatm kendi yaaynda bagdatTabil- mektup da ele geti. Parmenionun mukabil tedbirlerden haalamamas iin Ekbatanaya giden yollar muhafaza altna
m en hayrete ayandr. Onun Asyal muhteem elbiseler iin Ler
alnd.
de byk seremoni ve elencelerle geirdii gecelerden sonra,
Anlald ki, gerek Parmenion, gerek P hihtm bir ok muertesi sabah Makedcnyallann banda en nde savarken
grM|? sk olmutur.
harabelerde gsterdikleri hizmetlere karlk skenderden
m kfatlar alm olmalarna ramen ona, iten e kin besleByk skender'in Asyah komutanlara, Satraplara Make- iniler, ldrlecei gn hesaplamlar, katilleri hazrlam
doEyalaia eit muamele yapmya balamas bilhassa yal lardr,
%aaerallerin houna etmiyordu. Bu ve dier bz sebeplerle
Makedonya ananelerine gre kral suikastlar hakknda
skendere karg br ka defa suikastler, hatt ordu ayaklan- ordu hkm verecektir. Byk bir meydanda asker toplan
22alan yaprniftr. Kral h er defasnda talihli ve cesareti, hi
d, Kral ortaya gelerek ihaneti anlatt. Sonra da sann kendi
tabeti, ikna kudreti He bu suikastienden kurtulabildi, ayak- ni serbeste savunabilmesi iin toplant yerinden ayrld.
im sa k n yafafor. Bu olaylardan bahcalann anlatacaz;
A:;ker, bir ok muharebelerde yararln grd bu ya
man
komutann halinden mteessirdir, Philatos her eyi in
J*Iatos sttkast ;
k ar etti, kendisinin, kardeinin, babasnn hizmetlerini hatr
Bsras s kendi adamlar tarafndan ldrlmesini m te latt. Fakat azndan kard u.*
akip. M- 230) j i h sonlarna doru Makedonya ordusu

Kin ile korku despotu azapta brakr. Zaten hepimi

B aiiria (Bvtasa) d m H int Kafkaslanna doru ilerliyordu. zin de ikyet ettiimiz bu, deil mi
Yada bir ok zoridus, yetler ekildi Asker yorgun, bez
Szleri Makedonya!lan dehetli kzdrd, Hainlerin lm
gindi ikstefi de lpk Dara gibi ortadan kaldrm ak stiile cezalandrlmalarna karar verdiler,
rerJer teebbse gemek iin bu durum uygun grnd.
kence altnda itirafa mecbur braklan Philatos, Make
Orda P ra g ria (Kchirian) da konaklam, dinleniyordu. donyalIlarn mzraklarile ldrld. Gizlice Ekbatanaya gn
S i ^ e b b s n k olarak subaylardan Dimnos tasarlad, derilen kk bir askeri heyet de Parmiyrft orada ldrt
S ir Itlp t ysk&ek
ye#*nn 4e ayn fikirde olduunu bili- t,
j'jva. lyjtsa&iKs ytikm arkada d i^ e rb ir subaya, o d a' kar
Philato* ile komutanlardan Afekmndros da Mrid ki,
deine
ki kurd& bu iten ^ k in d iler, vaziyeti krala
i ^ j r s s r r a karar verdiler Kardelerden Kebainos, k a r s bunun suu'daha evveline aittir ve ytedir.;
22

13

Akkundrosun Htyanatl t
skender'e -birinci su ik ast tertibi* d ah a A sya s e fe rin e ba
Udtttm ilk senesi (M.. 334) kna d o ru t;ey A nadolu
sahillerini ok' g i r d i i vv A n taly a k rfezin e u lat srad a
Plutsells'te iken ortay a karlm t.

Suikast yapmak istlye Lynkestesli Aleksandros Make

donya kral Filipin ldrlmesi hdisesinde rol oynyun w
idam edilen Heromones le ArrobflU*un kardeleri idi,'Baba
y iildtien skenderi hemen kral olarak kabul ettii iin
suu t\ edilmi, halta komutanlk mevkiine getirilerek nemli
vazifeler de almt.
Kardelerinin idamm bir trl unutamyan bu adam
Pers kah Dam, skender'i ortadan kaldrmak zere kullanabileeefihl hesap etti. Elaltndan ona haber gndererek, sken
der'i ldrd .takdirde Makedonya kralln ve 1000 laleli t
vaad etti,
Bu suikast teebbs, dnceden ileri gidememitir. Dara'mn araya koyduu Pers haberci Sisimes, son bir konuma
iin Aleksandrm ile bulumya geldii srada yakaland, her
eyi anlatt. Bunun zerine Aleksandros hapsedildi ve muha
kemesi daha sonraya brakld. Aleksandros drt sene sonra
Dragonia'da, komutan Philatosla birlikte idam edilmitir. Cey.anm bu kadar geciktirilmesi, kaybabas general Antipatt\wun ilk sava yllarnda gcendirilmek istenmemesinden
dolay olmutur.
Kara Kleitos Hadisesi i

M.. 329 k*'nda da bir takm ypratc askeri hareketler

den sonra Makedonya ordusu Baktriadan Sodiaa'ya (Af
ganistan kuzeyinde Semerkant, Tajikistan ve zbekistan do
laylar) gelmiti. Dinlenmek ?ere bu satraplk merkez,i Ma
nikanda'da kalnd. Byk enlikler, av partileri yaplyordu.
skender'in, gney komu vilyet Baktria satraphmu ta
yin ettii Kara Kleitos da bu enliklere katlna lya gelmiti
Kleitos, (daha sonra 'tafsiltm vereceimi*) anakkale'deki
Granikos muharebesinde skenderi lmden kurtaran adam
dr. Kk Asya'da Perslerle yaplan bu birinci savan en
kutgn bir yerinde skender iki Pers komutanm arka arkaya
mzrak iie ldrd srada Lydia satrap Spitridates de k
lcn krnlm ensesine nianlam indiriyordu ki, Kleitos yeti*
ti onu ldrerek skenderi muhakkak bir lmden kurtard.

Bu yaman d, skender tarafndan nemli bir sava

birlii olan Hypparkiu - Ar svari tabum (bunlardan iki ta
bur vard ve her birinin 8 svari bl mevcuttu) komutan
lna getirilmi. ranm igalini mteakip de Sogdiana sat*
raphna atanmt.
Yukarda bahsi geen enlik ziyafetlerinden birinde, h
kmdarlar ve umumivetle iktidardakiler etrafnda hi eksik
olmyan ve tabiatile skender'in yannda da bulunan dalka
vuklar krala yaranmak iin onu Tanr Herakles'ten stn ol
duunu ileri srdler, itii arapla kafas dumanlanm bu
lunan mert Kleitos, Tanr mefhumuna ve Tanrlara hakaret
.edilmesine dayanamad. skender'in hi te sylendii ekilde
harikulde bir insan olmadn, kaanlan zaferlerde Make
donyalI askerlerin mterek ll sesi bulunduunu syledi.
skender, sevdii ve byk itimat besledii bu komutana
ierledi, fakat kendini tuttu. Sadece hem KleitosuU dikkati
ni ekmek, hem de meddahlkta ileri gidenleri frenlemek ze
re :
ki leminde ses karmadan oturmal, ama dalkavuk
luk ta yapmamal dedi.
skenderin gzne girmek istiyenler bu htan anlamamatlktan geldiler, bu defa babas Kral Filipi ele aldlar.
Onun byk iler yapmadn. skenderin babas olmakla
hret bulduunu sylediler. Kleitos artk kendini tutamad,
Filipin yapt ileri vd, skenderin yaptklarn kltt
ve :
- skender! Granikos savanda seni kurtaran bu eldir!
Hitable sa kolunu kralm yzne doru gururla uzatt.
Herkesin karsnda yaplm olan bu harekete skender
fazla dayanamad, silha sarlmak istedi, Dostlar daha evvel
davranp silhlarn uzaklatrmlard. Kleitosu da dar
kardlar. Fakat O geri dnd, ve tekrar ziyafet yerine girerek;
skender, ite Kleitos buradadr, diye bard.
Henz hiddet halinde bulunan skender bsbtn coarak,
muhafzlardan birin elinden mzra kapt gibi Kleifosa
frlatt. Kleitos cansz yere ykld.
uur d bir kararla yapt bu hareketi mteakip s*
kehderin akl bana gelmiti, Ne are kl en sadk adamlarm

dan birini kendi elile ldrm bulunuyordu. Byk bir pi

manla. ve kedere kaplan kral lgn bir hareketle Kleitosun gsnden kard kanl mzra ters
tarafndan yere
dikti. Mzrak zerine atlarak kendini de ldrmek istiyordu
Etraftakiler nlediler.
skender Kleitosun na zerinde gn yemeden ime
den alam, kendi stanas olan Kleitosun kz kardei Lanikeyi sayklam, derin bir mteme dmtr.
Kallistenesin tleri ve sonu :

MakedonyalIlarn Yunan yarmadasn igal etmelerine

telmih olan bu szler orada bulunanlar hiddetlendirdi. sken
der de ask suratla:

dedi.

Bu Olyntoslu sanatn deli, bize olan kinini gsterdi,

Yapt gafa piman olan Kallistenes oradan korku iinde

evine dnm: (Patrokleste lmek zorunda kald ve O, senden
daha fazla bir varlkt) szn defa tekrarlyarak, kendini
azarlamtr.

Byk skenderin Asya seferinde yannda gtrd ba

327 senesi baharnda ve ordunun Hindistan zerine y r
lca iki Hellen tarihisinden biri Olyntoslu filozof Kalliste- ye gemesinden evvel Baktria satrapl merkezi Baktrada
nestir. Kallistenes, skenderin retmeni Aristotelesin yeeni bulunulduu srada skender gene bir Tanrlk seremonisi ya
ve talebesidir. Onu krala Aristoteles gndermiti. Dier tarih plmasn istemiti. Kral sofrada altn bir tas alarak merasime
i ve ayn zamanda Sofist olan Abderal Anaksarkhos, sken itirk edenlerin erefine iiyordu. Kraln selmlad adamlar
dere felsefi iradlarda bulunurdu. Kallistenes, Peripitas felse da sra ile kendi taslarn boalttktan sonra ayaa kalkarak
fe okuluna mensuptu. lk olarak skenderin tarihini yazmtr. Prokynesis (yerlere kapanmak suretile bir nevi tapnma) ya
pyorlar ve kral onlar pyordu.
skendere Tanr muamelesi edilmesine, etrafndakilerin
Sra Kallistenese gelmiti. Kral onun erefine ierek se
ve hususile Anaksarkhosun bu konudaki muraice fik ir ve
lmlad
ve sonra yanndaki ile konumya balad. Bunu fr
szlerine Kallistenes itirak etmez, kar dururdu. Bu dHsat bilen Kallistenes, tasndan arabn iti, fakat tapnma h a
cesini de yle belirtirdi :
reketini yapmadan doruca kraln yanma gitti. skender bu
(skendere bir insana yaramak artile lyk olmyan hi
hareketi grmezlikten gelmiti.
Oradakilerden biri ayaa
bir eref yoktur. Fakat dnyada Tanrlara gsterilen sayg te
kalkarak: (Ey kral, onu pme, iimizde tapnmay yapmyan
zahrleri ile insanlara gsterilmesi icap eden sayg arasnda
tek insan Odur) diye bard. skender de onu pmedi. Kallis
belli-bal farklar vardr. Mesel nsanlar, selm verenler ta tenes, geriye yerine giderken bir espri yum urtlam aktan ken
rafndan plrler. Tanrlar ise yksek bir mevkie konulur, dini alamamtr: (Ne yapaym, bylece ben de bir pck zionlara dokunulmaz bile.. Nasl skender, yanl ve haksz bir 3'anla buradan giderim.)
seim ile rasgele bir adamn krallk mevkiine kmasn is
Kallistenesin bu klmiyen - etraftakilerin ifadesile temezse, Tanrlar da kendi kendine T anrlk erefini benim se
gururlu
hareketleri devam etmekte idi.
yen veya bakalar tarafndan bu erefe ulatrlm ak istiyen
insanlara kzarlar.)
Ye n i suikast K a llis t e n e s in sonu :
Bir gn skender bir mecliste Kallistenesten M akedon
te bu sralarda gen sillerin skendere bir suikastlar
y a lI la r vmesini istedi. O da, kendine mahsusu belagat ile
bu ii yapt, alkland. Arkasndan skender, nl bir e y i olmutur.
vmenin kolay olduunu syliyerek, bu defa da M akedonyaKraln maiyetindeki gen sil ocuklardan Hermolas, fi
Jlar aleyhine konumasn, onlara hakl sular bulup, daha lozof Kallistenesin talebelerinden ve hayranlarndandr.
iyi olmalarn retmesini istedi. Kallistenes bu ii bir az ac retm eninin dnce ve temayllerini pek benimsemiti. te
yandan skenderin Makedonyallarla Persleri b ir tutm asn
ekilde yapt. Dedi ki:
dan kzgnlk duyanlar arasnda idi.

Grekler arasnda hi eksik olmyan uursuz kavga

la r sayesindedir ki kral Filip ile skender kuvvetlenebilm ilerHermolas kraln itirk ettii bir av partisinde, saray ge
dir. Kargaalk arasnda zavall bir insan bile erefli m evkile leneklerine riayet etmeksizin. skenderden evvel mzran
re ykselebilir.
27
26

frlatarak, karlarna kan bir erkek domuzu ldrmt.

Buna kzan skender, onu dvdrd ve binek hayvann altn
dan aldrarak herkes karsnda cezalandrd. Hermolas gen
lie hs duygularla bu hareketi hi unutmad.

kendisi de arca yaraland. Etraf sar mi olmasna ramen

filinin zerinde muhasara hattn yarmya alyordu ki, s
kender bu kahraman dmannn sonunda ldrleceini g
rerek, yanndaki Hintlilerden bir kan ona, sava artk b
Hermolasn gene sil ocuklardan Sostratos adnda bir rakmas iin yollad. Poros bu dosta sz dinledi, skendere
a vard. Bu gen 330 senesindeki Philatos suikastnda ad doru gitti.
geen fakat mahkeme sonunda temize kan falanks komutan
Makedonya kral, levent endamna, gzelliine ve bilhas
larndan Amyntasm oludur. Hermolas skenderden alma sa yaral ve esir olmasna ramen, galibine doru sanki bir yidka yayamyacam arkadana bildirdi, onu kandrd. Da itin bir baka yiiti ziyarete gidiyormu gibi, ba yukarda
ha bir ka gen bunlara katldlar. lerinden Antipatrosun asaletle yrmesine hayran kald Porosu hrmetle karla
nbetine tesadf eden gece, uykusu srasnda kral ldrmiye d. lk sz skender syledi :
karar verdiler.
Ey hkmdar, sana nasl muamele etmemi istiyorsun?
Eer bir falc kadnn skenderi ikaz ve birbirile sevgili
Poros cevap verdi:
vaziyette olan genlerden birisinin dehete derek durumu
haber vermesi olmasayd, skender bu suikasta kurban gide
skender, bana kralca davran...
cekti.
Bu cevaptan da memnun kalan skender, tekrar konutu:
Suikast genler yakalandlar, teviki vaziyette grlen
Ben kendim bunu yapacam, fakat sen kendin iin ne
Kallistenes de tevkif edildi. Hermolas ikence altnda itirafta
arzu
ettiini syle.
bulunurken dahi skenderi sulandrmaktan ekinmedi; (Kra
ln taknlklarnn arttn, Philatosun haksz idam edildii
Poros :
ni, Kleitosun sarholukla ldrldn, skender'in Med
Kralca szmn iinde isteklerimin hepsi var, dedi.
kvafetile dolatn, kendine taptrdn...) syledi.
skender, Porosu, kendine tbi olmak zere hkmdarlk
Genlerin hepsi talanarak ldrldler, Kallisteneste i
ta brakm, hatta onun kudretini artracak tedbirler de alm
kence edildikten sonra asld.
tr.
Poros ve skender :

M . 327 senesi baharnn sonlarna doru Baktriadan

Hindistan zerine hareket eden skender, yaz aylar iinde bir
takm etin savalardan sonra kuzey Indusa kadar olan saha
y ele geirmiti. Bu araziyi (Indusun berisindeki Hindistan)
ad altnda bir satraplk yapt. Yrye devam ile Indus neh
ri ile Hydaspes rma arasndaki bereketli ovalara girdi.

Bir ksm kaynaklar skendern Ganj nehrine kadar iler

lediini syler isede bu seferin son hududu Hyphasis rma
(Penabm-Be nehirin en douda olan) dr. skender, esasn
da Ganja ve hatta yakn sand - zamann corafya bilgisi
pek zayft - Dou Denizine ulamak, yahut Ganjdan aaya
Bengal krfezine inmek ve bu byk lkenin zenginliklerini
ele geirmek amacnda idi.

Burada o havalinin en byk Hind hkmdarlarndan PoO rd u ayaklanmas :

rosun byk ordusunu sekiz saat sren etinve tehlikeli
skender Hydaspes ve Hyphasis nehirleri arasndaki k
bir muharebede yenerek, yaralanm olan hkmdar esir ald.
Bu sava yalnz skenderin deil, lkan en nemli savala k Hind hkmdarlarna da boyun edirmiti ki, Makedon
ya 'l askerler savaa devam etmemiye karar verdiler. Bu za
rndan biri saylmaktadr.
mana kadar ekmi olduklar meakkatlere, karlatklar
Porosun skendere esir olmas alka ekicidir. Yal fa" tehlikelere ilerde daha byklerinin katlacan hesap ederek,
k a t ok uzun boylu ve din hkmdar ordusunun banda p e k kral emir verse bile arkasndan gitmemeye
yemin ettiler.
kahramanca dvmt. Sonunda Hind ordusu d a y a n a m a d .
29

21

skender imdiye kadar bir ksm komutanlarndan, yakn

. . .
....
,
lanndan itaatsizlik, hyanet grm olmasna ramen, askev
Ordu Hyphasis nehiri kenarnda dn h azin ;k a rn a badaimn kendisine itaatli ve sadk kalmt. Bu haLer onu sk! iad srada (M.O. 326) senesi Austosunun sen gnleri idi.
ve tellandrd. Kta komutanlarn tophyarak. Yavuz Suiskenderin feragat ve k ah ra m a n lkla r
tan Selim'in Iran seferinde Yenierilere yaptna benzer, bir
konuma yapt. Dedi ki :
20 yanda Makedonya devletinin ve ordusunun bana ge
...
,.
. , , J T . - J
,~
- 4. en skender, cesareti, saval, glklere tahamml, fe
Arhk eski gayretim* kalmad. Peimden gelmek iste- *
askerl eri ne gzel rnekler vermitir. Bu cidden
myorsunuz. Halbuki Ganya ve Doudaki denize yaklatk. bahadlr d ^ ^
^
savalarda ordunun en nnde
Seferlerimiz orada bitecektir. Tanrnn bu dnya iin izmi dSv
k. en tehlikeli sahnelere atlmak sebebile bir kac deoldugu snrlar Makedonya devletinin snrlar o maldr. Fa- fa ]m tehIikeleri geirdjL a^r vara]ar aIdl- Bunlardan ' biri
kat M akedonyalIlar artk teh lik e le r d e n k ork u yorlar....

v le olm u tu r-

"

skenderin byk talakatla pek uzun devam eden nutku

~
u j
>
t

, , , . , - - . v .
,
. tt
Ordunun Indus nehrinden aaya, um m an D e n iz in e ndnlyenlerde hi bir musbet tepki yaratmad. Herkes susuyor. ^
ve Gedrosva (bugttnk Blcistar.) zerinden gerive
kimse cevap vermiyordu Kraln devaml ra n karsnda. dnmesi Inlan- t , fskender ge,digi vo)dan de?L bu old;n
mmarebelerde kahramanlklanle tannm komutanlardan Ko- d8nerek ^
Persis (L o ta n ) havalisinde' ya*
nos m aye soz a .
^ an kavjmeri de itaate almak ve bvlece m paratorluun hu

Kralmn itimadn kazanm bir asker olarak aka dutlarn ndus nehri ile izmek istiyordu,
konuacam. Eski savalardan aramzda sa kalanlar pek
~
,.
...
azdr: Bir ksm asker de istil ettiimiz memleketlerde, /e n i .
< ;0 - 3WJ en ^ as.m .n m ilk gnlerinde nehir yolu ile
kurduumuz ehirlerde kalm, birbirinden avrlmtr. Btn ^ k e t e S ^ . Donue karar verildikten sonra Hydaspes
bu, kahramanlar vatan
r, ve aile
- v,
o + iindedirler.
j J-
tskender
i
j
hasreti
r.
kendilerine salad sh-et ve servetlerin zevkini <mavurtH
n
'J
, K
;
1
anayurtta
karmak stvorlar. Bovle bir ordu ven savalara elverili

t , ",
, ,
,.
,
- I
, Tj *

nehr
kylarnda
. ,
-u- j toplanlm xv e civardaki dalarn kerestem
snden >em bir donanma yaptrlmt. Bu rl ufakl gem lerin
n- h
naklive gemileri olmak zere 1000
, , \
~ , ,
* u. - *
t- .
-i i
mi
kadard. Orduda m evcut F e n ik e liler Kbrs llar, M srllar

deildir. skender de kendi yurduna dnmeli, eger kaldmz i!e E

Ada,a n
yerden yem savalara devam etmek istiyorlar sa. yem b ir ordu perscmeI; t H ^ ^ a r d , .
ile fcuraara gelmelidir...
,

Hellenler gemici ve kreki

*
v
T e k bana dmana hcum :

Kornosun sozlen iddetle alkland. Bir oklan alyor

du. O anda istedii neticeyi alamyacam anlyan
skender Indus deltasna kadar dn yolu zerindeki kavimlerle
toplantya son verdi. Ertesi gn komutanlar tekrar toplad, de etin savalar yapld. Bir defasnda ndus kylarndaki
onlara kzgn kzgn :
M allarn byk bir ehrinin i kalesini almak iin etin bir
dv devam ediyordu. H intlilerin ar ok atlar karsnda

Ben ileriye doru yoluma devam edeceim. Yeni iler MakedonyalIlar bunalmt. Merdivenleri ar ar getirdikvnpmak istiyen cesur insanlar beni takip eder. Makedonya- erini gren skender, bunlardan birini kaparak kaleye sokuillar arkamdan gelmiye zorlamyorum. Istiven gitsin, Make- du. Merdiveni duvara dayad, sol elinde kalkan, sa elinde kconvada vatandalarna, kraln dman memleketinde brak- i, trmanmya balad. Arkasnda yalnz MakedonyalI var
ln anlatsn... dedi.
d. Biri skenderin kutsal kalkann tayordu.
Bu szlerden sonra tekrar adrna kapand, iki gn da- Kral hem kendini koruyarak, hem savaarak merdivenden
r kmad. MakedonyalIlar hereye ramen szlerinden dn- surun stne srad. Arkasndakiler de ayn hareketi yaptmediler. Byk skender artk ilk defa malp olduunu anla- 1ar. Bunu gren askerler gayrete gelerek skender'in kt
mt. Kararn deitirdi. Bunu askere bildirdi. Makedonya' merdivene trmanmya balamlard ki. bu kadar arl e:nr dn kararn byk sevin ile karladlar.
kemiyen merdiven krld, hepsi aaya yuvarlandlar.
30

31

Parlak ilhlarndan ve m iferindeki tyden, H n t'liir

kral tanmlard. li biri ona sokulm ya cesaret edemiyor,
sadece uzaktan ok, karg, ta atyorlard. S ur stnde ak bir
hedef tekil ettiini gren skender, bulunduu y erd en hesap.
1 bir sray He tek bana kalenin iine atlad. A rkasn du
vara dayayarak zerine gelenleri kl ile ldryor, kalkan:
ile de kendini koruyordu. Bu srada MakedonyalI da kral?,
yanma ath d lar, Bunlardan biri ok ile yaraland. B ir baka ok
skender'in zrhn delerek gsne sapland,
K raln gsnden kan ve cierlerinden hava fkryor..
Fakat O yaralandnn farknda deildir, dve devam edi
yor, Nihayet kuvveti tkendi, yere yuvarland. ki M akedon
yal yanna sokuldular. Bunlardan b iri kendi kalkann, die
ri de kutsal kalkan kraln stne rterek onu korum ya al
syorlar. Pek az sonra onlar da yaralanyor.
skender ve arkadalar iin lm kendisini gsterdii m
rada, krallarnn burtan kale iine atladn grp heyecan
lanm bulunan M akedonyalIlar, ellerine geirdikleri h e r t r
trm anm a aralarm kulelere dayayarak kale zerine k
mlard. K rallarnn durum unu grnce byk b ir hiddetle
aaya atlayp mdadna kotular.

de Gedrosya kuzeyinden, dier b ir ksm Amiral Nearkhos

kom utasnda donanma ile denizden, Susa'da birleilmek zere
hareket etti. Kendisi de en etin yoldan, (vaktile Kralie Sem iram is'in de byk kayplar vererek getii) Gedrosya (Bulucistan) lnden geerek bu taraflardaki kavfmleri de itaate
alp Susa'ya gelecekti,
l geii ok zahm etli oldu. Uzun gnler kzgn kum lar
zerinde susuz ve a kaldlar. Askerin elbiseleri, ayakkablar
param para olmu, ilerinden pek ou a, halsiz b ir hlde a r
tk yrye devam edem iyerek kum denizinde lp kalm
tr. Kim senin kim seye yardm edecek hali yoktu. skender d e
usuz, y ana, kzgn kum lar zerinde askerinin banda yaya
yryordu.
B ir ka asker su aram ak iin etrafa almlard. B unlar
b ir y ark ta b ir az su buldular, b ir m ifere koyarak koa koa
skendere getirdiler. K ral miferi ald, getirenlere teekkr
etti, fakat suyu herkesin dehetle alan gzleri nnde yere
dkt, Bu h a re k et askerin gzlerini yaartm , sanki herkes
su im i gibi olmutu.

skender, iki aylk b u i yrynden sonra (M.. 324)

senesi
ubatnda Susa'ya gelebildi. Hind seferi balangcnda
Ok hal skender'in gsndedir. O kun ters kancas g
tinden karlmasna im kn verm iyor. B ir aralk kendine ge= 120.000 yaya ve 15.000 atly bulan ordu mevcudundan, b ir ok
len kral, klc ile yarann geniletilm esini ve okun karlm a savalar ve bu l geii zayiat sebebile drtte biri kaybedil
mi, M akedonyallarn says ise 25.000 ne dmt.
sim istiyor. Byle yapyorlar.
skenderden bir az sonra Hephaistion ordunun dier bir
Bu ar yaraya ve kan kaybna skender yedi gn m ukave
likleri
ve arlklarile Susa'ya geldi. A rkasndan Amiral Ne
m et etti, nihayet lm atlatt, Tam am ile iyiletikten sonu
arkhos
da donanmay getirerek Sus rmanda demirledi.
dostlan, onu byle b ir kral gibi deil, b ir e r gibi kendisini
lehli keye atm asndan dolay tenkit ettiler. O rada b u lu n an Bo
Orduda slhat :
iotJVl ih tiy a r b ir a rk e r ileri karak, skender'in ok houn;
K ral Susa'da tertipledii byk enlikler ve yukarda an
giden u szleri syledi :
lattm z kollektif dn merasiminden sonra M.. 324 Tem

Erkee byk iler yarar, fakat yapan k atlanm ak zo

muz ortalarnda Dicle neh ri zerindeki Opis ehrine gitti. Da
rundadr!
ha 331 senesinde Kuzey ran seferine balam adan Satraplara
(valilere), m ahall halk arasndan seecekleri genleri M ake
lde bir yudum suyun deeri t
donya silhlarile Makedonya sava usulne gre yetitirm ele
skender icap ettii zam an feragate, m killere taham rini 'em retm iti, S atraplar bylece hazrlanm 30.000 gen as
keri Opis'e getirdiler.. skender (Epigon) 1ar adn verdii bu
m lde de askerlerine kendinden rnekler verm itir.
ran 'l askerlerden baka, Asya'llar iinde tem ayz etm i s
Gene bu H indistan seferi dn ndus deltasn a inen s varileri de yeniden tekiltlandrd Makedonya atl zadegan
kender, burada orduyu e bld. B ir ksm k u v v etler, An ktasna ald. Bu suretle yeni istil projelerini gerekletirm ek
lk la n d a alarak yakn arkada general H ephaistion daresin zere elinde taze kuvvetler bulundurm ak istiyordu.

31

31

Asker ayaklanmas :

Ordu iindeki bu slahat, yabanc unsurlarn Makedony;

askeri yannda yer almas Makedonya'llar kukulandryor
ve kzdnyodu. Kral fazla olarak, sakatlk ve ihtiyarlk sebe
bi)? savaamyacak hale gelmi bulunanlar da yurda gndere
ceini syleyince. MakedonyalIlarn hepsi birden geri dn
mek zere ayak dirediler. Krallarnn Asyallatgn. kendi
lerinden nefret etmive baladn iddia ediyorlard.
skender Opis ovasnda askeri toplantya ard. Kendine
gre onlan ikna edici szler svlemiye balad. Daha szleri
devam ederken asker arasnda gittike artan homurtular, g
rltler yukselmiye balad. Makedonyallar :
Artk hepimizi brak, bundan sonra baban ile (Tanr
Ammonu kastediyorlard) savaa git. diye baryorlard.

skender bu etin szlerden sonra krsden atlad, ehre

dnd. AsKer aknlam, ne yapacan bilemiyordu. Bir km kalalm diyor, bir ksm gidelim diye baryordu Yllarca
bir komutan idaresinde dzenle hareket etmye alm bu
topluluk imdi basz kalmt. skenderin; Gdn! demesi, on
lar terhis ettiini gsteriyordu.
Hindistan snrlarndaki ayaklanmada skender'e istedik
lerini yaptrm olan Makedonva'llar, gunluk bir kararsz
lktan sonra bu defa kendileri yola geldiler Kraln sarayna
kotular, silhlarm saray kaplarnn nne brakarak pi
manlklarn bildirdiler
Barmann erefine byk kurban trenleri yapld. T
renlerden sonra eski askerler memlekete dndler. Kral bun
larn Asyal kanlarn ve ocuklarn gndermedi, yannda
alakoydu. Memleketteki kanlar ve ocuklan ile badaamaz
lar diye... ocuklar asker olarak yetitirecek, sonra Makedon
yaya babalarnn yanma gnderecekti

Askerin ayaklanmas korkun bir hl almak zere iken.

skender hiddet iinde ve silhsz olarak krsden atlad, ba
ranlarn arasna dald. Yanndaki subaylar da arkasndan
gittiler Kral en yaknndaki sileri yakalyor, muhafzlarna
teslim ediyor, dierlerinin yakalanmas iin de saa sola emir
ler veriyordu. lk azda yakalanan 13 askerin hemen idarr.
edilmesini emretti.
Asker korkmu, grlty kesmiti. skender tekrar kr
sye karak szlerine devam etti. Bu defa konumas daha
messir oldu. Askere;
imdjve kadar onlan kendisinden ayrt etmediini, sa
valarda ele geen ganimetten devlet hissesi ktktan sonra
sn onlara dattn, kendisine bir ey almadn, ilerinden
hangisinin skender'den fazla zahmete katlandn, savalar
da daha fazla yara aldn iddia edebileceini, vcudunun her
taraf cins cins dman silahlarile delinmi olduunu, onlar
t.tssi evlend:lerse kendisinin de evlendiini ve ocuklarnn
oniarm ocuklarile akraba olacan, savata lenler iin ana
yurtta eref heykelleri diktirdiini bunlarn ailelerinin vergiterfa o muaf tutulduunu ve daha bir ok eyler syledi, sonra
ilve etti ;
Gidin* Ama memlekete vardnzda oradakilere syle
y in ki; Eer biz engel olmasaydk daha bir ok iler y a p a c a k
ohtn k n h m z Barbarlara teslim ederek geldik... Buyrun gi*

3S

alaylar M akedonya ve Thessalia atl rsil snfndan kurulurdu.

Kral svari kuvvetlerinin banda savaa girerdi.
S v ariler tek etek savata, yahut ktle halinde dvte djnana m uh ak k ak galip gelecek stnlkte yetitirilmiti. Ke
sin netice um um iyetle svari hcumlarile almyordu.
S vari tehizat, bata mifer, boazlk ve gs, omuz
ve kala siperleri idi. Silh olarak mzrak ile. yanda sallanan
kl vard. A tlarn b alan ile gslerinde de zrh bulunurdu.
Svarilerde zengi. atlarda eyer ve nal yoktu. Atlarn srtna
bir rt balanyordu. zengiye dayanmakszn yaplan hare
ketlerde svari yalnz vcudun st ksmnn kuvvetinden fa y
dalanabiliyor. b una m ukabil gayet serbest hareket edebiliyor
du. H er svari beraberinde atl bir seyis gtryor, bu seyis
ler ve a tla r gnlk yemi tayorlard.

K N C

B L M

Makedonya Ordusu ; tek il t ve teh izat Muharebe dzeni - Taktii - Ordu karargh

Bir ordu ki hareket ssnden ay rld k tan sonra o n b ir vl

(M.. 334 - 323) m tem adiyen h arp halinde b u lu n u r. B ir o r
du ki. yaya-atl devrinde M akedonyadan k a rak b t n O rta
ve Gney Anadoluyu. Suriye ve M sr, ra n . A fg an istan ve
Bulucistan ta Pencab ve ndusa k ad ar H in d istan istil eder.
B ir ordu ki. bu kadar geni b ir sahada yerlem i, m ed en i
y e tler ve m stahkem m evkiler kurm u saysz m illetlere sade
ce. Merhaba! demee yetebilecek b ir zam an iinde o n larla e
tin savalar verip hepsine de boyun edirm iye m u k te d ir o la
bilir. B yk skenderin bakom utan olduu bu o rd u n u n y a p
t hareketleri anlatm adan evvel, tekilt ve m uharebe d
zeni hakknda ksaca m alm at verm eliyiz.
skenderin babas K ral Filip II. M akedonya o rd u su n u y e
niden tekiltlandrm , talim ve terbiyesini, tehizat ve silh
gcn arttrm t. Bu ordu sk en d erin elinde bilhassa sevk
ve idare bakm ndan m kem m el b ir seviyeye u latrld.
Svari snf :

M akedonya ordusunda svari snf a la y la ra blnm t.

B u n lar (ile) adn tayordu. Sk b ir disiplinle y e titirile n bu

36

B unlardan baka Makedonya kavimlerinden. binicilikte

u stalk larile hret yapm olanlardan meydana getirilen ha
fif s v ari k ta la r da vard. skender Asya ierlerindeki sava
larda m alp etti i Pers ve Hind kuvvetlerinden setii s
varileri. m teak ip hareketlerde kulland gibi, bunlarn s
t n k ab iliy ette olanlarn Makedonya Atl Zadegan ktasna
bile ald.
A r ve hafif piyade :

P iyade snf. A r ve Hafif piyade alaylar (taksisler) ola

rak tekiltlandrlm t. A r piyade Falanjist, hafif piyade
H ypaspist adn alm t. Falanks. bugnk m odem ordularn
m ekanik tarklar gibi vazife gryordu. Seyyar kaleler halin
de idiler. F alan k s (tcplu m uharebe birlii) ilk olarak (M .
1400) d e A k ala r tarafndan kullanlmtr.
F alanks ktalar erleri mifer, gs zrh, dizlik ve gv
deyi m uhafaza edecek genilikte yuvarlak kalkanlarla tehiz
edilm ilerdi. Silh olarak uzun bir karg (Sarissa). ksa kl
k ullanyorlard.
B u n la r um um iyetle 16 e r derinlik ve geniliinde drt k
e b ir insan km esi tekil ederlerdi. lk n be sradaki erler
k arg larn dm an a doru uzatrlar, bundan sonraki safla
rn e rle ri k arg larn nlerindeki erlerin omuzlar zerinde tu
tarlard . Bu skk m uharebe kmesi umulmyacak sratle ha
rek et edebilecek kabiliyette yetitirilm iti. En iddetli dman
saldrna m u kavem et eden, taarruzda ise dman safh n n r
delip para livan korkun bir m uharebe kudretine malik idi.
37

skender falanks sralan aralarn a h afif karg clar, sapans

c.iar. okular yerletirerek yeni bir ta k tik m eydana getirdi
Bu \e n i falanks savaa girerken y aylarak p aray a ayrl,
yor. ilk hucun iin sadan ve soldan okular ilerliy o r, karg,
otlar bunlar takip ediyordu. Falanks dier ksm lar (dava
ak) olarak geride kalyordu. O kularla karg clar avc arp
malarndan sonra (aralklardan) kendi k sm larna ek ild ik le
ri zaman btn ktle, artk sarlm dm ann z erin e a tl
yordu.
Piyadenin Hypaspist ksm ketenden zrh, h afif k a lk a n ve
uzun kl tard. Bunlar falanks ktalarn n h a re k e tin e e lv e
rili olmya yksek yerleri elde etm ekte, b a sk n lard a ve ani
vunlarda. svari hcum larnn desteklenm esinde k u lla n lr
d.
Ayrca, her birinin kendine m ahsus silh lar bulunan,
m ttefik devletlerden, yani Y ukar-M akedonyallar. T ra k la r,
A grianlar gibi kavim lerden hafif piyade ve s v ari k u v v e tleri
ve cretli yabanc askerler de vard. K endi m em lek etlerin d e
daim surette arpma halinde bulunan ba a sk e rle r d e e k ir
dekten yetime dv idiler

direcek y en i yeni m akineler yapm ak hnerini de

lerdir.

gsterm i

D o n an m a :

sk e n d er'in A sya seferinde donanma mhim rol oynam

tr. Bu itib a rla k ral, byk masrafl donanmay ancak anak
kale Boazn geite him aye unsuru olarak. Miletos m uhasa
rasnda d a lim an azn kapatm ak zere kulland ve sonra da
tt. P e rs lerin 400 gem isine m ukabil esasen m ttefik Helle
gem ilerile b irlik te 160 gemi donatabilm iti. Tyros m uhasara
snda ve F enike sahillerini eline geirirken, artk Pers hizme
tin d en kp kendisile birleen Rodos ve Kbrs gemilerini kul
land.
O rd u m u h a b ere dzeni :

ilk ada y ap lan m uharebelerde iki taraf karlkl ve pa

ralel sa fla r m eydan a g e tirirle r ve bu saflar m m kn m ertebe
bozm adan b irb irin in zerine yrtrlerdi.

sk e n d e rin ord u su m uharebede umumiyetle, merkezde

a r p iy ad e ve gerisinde alt sra Falanks birlikleri, bunun sa
Subay snf :
nda h a fif p iy ad e (H vpaspistler). daha sada Makedonya s
Makedonya ordusu ok kym etli b ir subay k a d ro su n a m a v a rile ri o lm ak ve en sa kanad dm ana
kar setr etm ek
lik idi. Bunlar Makedonyadaki
A kadem ide fizik kab iliy et, zere A riy a n la r. o k u lar bulunm ak ve.
umum askerlik bilgisi ve snflarna gre dier b ilim esaslar
Sol k a n a tta , m erk ezd ek i ar piyadenin soluna doru sr \
zerinden yetitiriliyordu. Disiplin bakm ndan da fevkalde
idiler. skender'in Asyada h arekette bulu n an ordusu, b u su ile T ra k h a fif piyadesi. Hellen. Thessalia svarileri ve Ordys
bay kadrosu sayesinde bir m ektep vaziyetinde yeni e le m a n la hafif s v a rile ri olm ak, b u n larn solunda da okular bulunm ak
zere d zen len ird i. B t n svari mevcudu, piyadenin altda
r da Makedonya usullerine gre talim ve terb iy e etm itir.
b iri kad ard .
Ar silhlar :
K aid e o la ra k k ral sa k an at Makedonya svarileri ile ta
O rdunun beraberinde a r sahra silhlar da tam y o rd u a rru z a k a lk a rd . B ununla b erab er bazen sa kand brkr. sol
bana geerdi. skender
Hcum m erdivenleri, sabit kuleler, atm a k p r l kuleler, d k a n a tta k i T hessalia s v arilerin in
man ateine kar siperli nakil
v astalar .dm an m dafaa hangi k a n a tta olursa olsun, askerlerinin en nnde o kadar
hendeklerini doldurm va m ahsus
K aplum baa srt d en ile r. gzel d rd ki. ordu bylenm i gibi ileri a tlr ve m u
letler, kuleler ve surlarda gedik am ya y a ra y a n m ak in ele r h a k k a k d m an, says ne olursa olsun bozguna uratrd.
ta glle atan m anm klar bu m eyanda id i.
arpk m u h a reb e taktii :
B tn bu m akineleri idare, ta m ir ve h a tta m k em m elle
sk en d er. (M .. 371) senesinde Tebai kom utan Epameitirm ek zere ordu kararghnda let u stalar, t e k n is y e n le r
nodas
ta ra fn d a n kendi buluu olarak Isparta'llara m uvaf
m hendisler de vard. Tyros m uhasarasnda sk e n d e rin m
fak iy etle ta tb ik edilen ( arpk M uharebe) hcum tarzm ge
hendisleri. T yrosularm o zam an ok ilerlem i b u lu n a n t e k n ik
litird i v e b t n girdii m eydan savalarn bu usul k u llan a
stnlklerini bastracak ve bu yam an m u h a rip le re b o y u n e'
ra k kazand.
3
39

Btn cephede* aflar halindi? arpmak usulnden uyn,

lan bu listemde, dman bir cenahtan evirmek hedef tutulu,
yordu. Bunun iin de kamulardan birindi arlk merkezi ku
miarak nce bu kanat tuurruza geiyor ve dm an merkezrj,,
skca tesblt ediliyordu, Hareket geen kanadn taarru zu bi
yarma hareketi eklinde inkiaf dince, o zamana kadar mda
fada kalm olan dier kanat da taarruza kalkyordu.
ok defa adaki ilk taarruz kanad yarm a hareketini m
teakip soln, drpan merkezine dnerek, m erkezdeki d ma ,
kuvvetlerini iki tazyik karsnda brakyor, hele sol k an at di.
ayn baary gsterirse dman bir kska iine girerek boz
guna uruyordu,
Makedonya atl zadegn ktalarnn talim ve UTbiyeHnii,
ok yksek oluu, keza Thessala svarilerinin kabiliyetleri,
karlarnda sayca stnl ne olursa olsun dm an cenah
larna bu dzende saldrmay ve netice alm ay im kn dahilin
sokuyordu. Bylece dman malp edl'dikten sonra da suva
ri kuvvetleri tarafndan takip ve yok ediliyordu.
Pers kral Dara, Asya valileri tarafndan idare edilen a
nakkale (Granikos) savanda (M,, 334) skender'in bu tak
ti# tatbik ettiftini biliyordu. Esasen Pers - Hellen m uharebe
terinin daha eski bir tarihi de vard. Buna ram en daha son
raki ve bizzat kendisinin banda bulunduu m eydan sav aa
rnda Darann bu arpk Muharebe sistemine karg tedbir al
mamas hayrete ayandr,
Gerekten de skender, milyonluk Pers ordulanna kar:;i
M., 333) de fason, (M., 331) de Gavgamela meydan savar*'
larnda hep ayn evirme hareketlerini yapm, m erkezde ar
pan Dara zor kam, kurtulm utur,
Ordu karargah bir lem t

skender'in ftuhat ordusu ayn

zamanda kelimenimanaslle bir seyyar devlet merkezi halinde idi. Ordu karar'
gh devlet merkezinin bulunduu b ir saraya benziyordu
YkM< sivil makamlar ve btn idare mekanizmas balan
hazine, maliyeciler, alk, levazm tekiltlar, ordunun fi 1a K
ve mhimmat ileri, hayvan bakm tekilt tam kadrolar!!'
bu devlet merkezinde mevcuttu,
Ayrca tccarlar, m teahhitler, gen asilzadelerin eltlm :
le megul retmenler, airler, hekimler, bilginler ve kale^
rahipleri, lelien ve Asyal misafirler, eliler, ruhani a h s iy i'

40

ler, falclar ve nihayet gzei kadnlar k a filesi, algclar ve

rakkaseler de ordu ile beraber gidiyorlard,
skender, seferleri srasnda bilimin btn kollarn tem*
sil eden bilginleri de beraberinde bulundurmutur. Dunlar,
gzetleme ve aratrm alar yapyorlar, yeni malzeme topluyor
lar, yeni m em leketleri ve buralardaki yollar* llere alyor
lard. Bu sayede corafya, tarih, astronomi, timaiyat ve tp
ok ilerlem i, lte lle n lerd? felsefenin btn bilimleri iine al
masna m ukabil, her bilim kolu kendi zellii ile geiigroiy
balam tr,
H lnt'H Fakirin t zleri t
K ral, getii memleketlerde irmdnf ettii bilginlerden
bazlarn da yanna almak meraknda di. nind topraklarn
dan geerken b ir ayrlkta bir ka bilge hin I,'linin oturmu
sohbet etm ekte olduklarn grdler, skender yaklarken
H intlile r ay ak larn topraa vurmya banladlar. Kral bunun
ne dem ek olduunu tercm an varutasiyle sordu. Ald crviip
u d u r :
H er insan, zerinde durduu kadar topraa sahiptir.
Sen d e d i e r in san lar gibisin. Yaknda sen de leceksin ve an
cak vcudunun gmlmesine yetecek bir topraa sahip ola
caksn,
skender bunlardan holand, birini yanna almak istedi,
H iit'lilerden dierlerinin retmeni olan-en yal; Dandamis,
buna raz olm ad ve dedi ki;
skender Zeus'un olu :;e K-n de yleyim. skender'den
bir, ey beklem ediim gibi, korkum da yoktur, lm em bede
nimden, yani uygunsuz bir ortaktm kurtulmu olurum. sken
der ile bu k ad ar memleketleri dolasnlar, bu dolanmalarna bir
hedef bulamyncakiorclr

rak A tin a ya girdi ve ehri batan baa yakp ykt. Buna m u

kabil m tte fik Yunan donanmas Saamiste Pers donanmas
n bozguna urattndan. Pers kral Anadoluya geri ekilme
yi uygun buldu. Thessaliada brakt art kvet de pek az
sonra Y un an llar tarafndan yok edildi.
B undan sonra da Y unanllarla Persler arasnda ve Atina,
sparta. T ebai hegem onyalar sebebile Yunanllarn kendi ara
larnda 140 sene s ren savalar, i kargaalklar oldu. Bu
m ddet iinde A tina'nn ncl ile 477 de Birinci Attika Delos D eniz B irlii, yz sene sonra da Atina - Tebai devletle
rinin b irleik h arek etleri ile 377 de kinci Attika-Delos Deniz
B irlii ku ru ld u . B tn bu teebbsler gene Yunan devletleri
ta ra fn d a n sabote edildiinden (Panhellen) projesi kkl e
kilde gerekletirilem edi.

N C

B L M

savann sebepleri - Makedonya v e P ers

kuvvetleri anakkale Boazndan G e i Granikos, ssos, Gavgamela savalar v e A n a d o
lu'da dier savalar - Dara ve skender'in s o n u
Savan sebepleri :

Makedonya kral Byk skenderin azam etli P e rs m pa

ratorluu zerine bir silindir gibi ullann a n la tm a d a n ev
vel. Sava ad verilen bu atm ann sebepleri h akknda
izahat vermeliyiz.
Persler n Asya'da Med hkim iyetine n ih a y e t v e r d ik te n
ronra daha M. 546 da Akdeniz k y larn d ak i Y u n a n e h ir le
rini ele geirmiler. 513 de Boazlan ve T ra k y a y ig a l etm i
ler. 492 de de Makedonya kralln tabi d e v le t h a lin e getire
rek Yunanistan ierlerine kadar ilerlem ilerdi. A n c ak . A tin a
zerine yrdkleri srada M araton m u h areb esin d e y e n ile r e ^
eri dndler.
Pers kreh Kserkses (Serhas) bu y enilginin c n almak
iqjn Kardeden byk b ir ordu ile yola kt. a n a k k a le boa*
7!fTtda kurdurduu kprlerle ordusunu k ar sa h ile geirdiTmkyn. Makedonya. Thessaliadnn T erm opilai g eid in i d e an'
41

Y u n a n llar arasndaki bu
anlamazlklardan phesiz
P e rsle r faydalanyordu. Gerek Yunan Yanmadasmdaki. ge
re k A nadolu kylarndaki ehir devletleri bundan o kadar za
ra r g rd ler ki. H ellen dnrleri,
kendilerini birletirip
P e rslere kar tam kuvvet olarak harekete geirecek bir
ba ara m y a koyuldular.
so k ra tesin tavsiyeleri :

D ev rin tan n m hatip ve politikacs 90 yandaki sokrates. M.. 364 d e yazd (Filippos) adl eserinde, bu ii baa
racak te k adam o larak Makedonva kral kinci Filipi gster
di.

F ilip genliinde uzun zaman kald Yunanistan, Yu

n a n lla rn a n a rik d urum larn gayet iyi biliyordu. Bu duru
mu d zeltm ek bahanesile harekete gemek onun iin gzel
b ir frsa tt. K rall n n ilk devrelerinde Makedonya ve havali
sinde g e re k en te d b irle ri ald. Sonra da Yunan Yanm adasm daki devletleri.. B irleik B alkan Devletine katm ak ve Panhellen
pro jesin i ta h a k k u k e ttirm e k zere harekete geti. M.. 338 de
ki H a irc n eia m uh areb esin i kazanarak btn Yunanistan ele
geirdi. Y u n an devletleri, zor ile de olsa kendilerini birleti
recek k u v v e ti bulm ulard.
A rtk H ellen Ierin uzun yllardan beri ryalar olan Pers
in tik a m savam a balanabilirdi. Kral Filip bu byk teebb
se h azrlan d sra d a birinci blmde bahsettiim iz suikastte
ldrld. B ylece b u p ro jey i tahakkuk ettirm ek olu sken
d e re n asip olm utu r.

ldrldkten sonra 20 yanda Makedonya kral

seilen skender, Savalarn o kadar baar ite sonulan'
did ki. ad; tarihe (Byk) lkab verilerek gemitir. sken
derun bu alma tatbikat btn Anadolu'yu. Suriye'yi M$ir\ ve ran tamame ele geirip. Pers kral nc DaraV
(Darnos - Daravavahu) ortadan kaldrmakla da nihayetlenmemir.

M akedonyalI kom utanlar da skender'den aa - kalmad

lar; Nasl olsa onunla dve katlyorlard,. Kraln emlkini

deil, m id i paylam ay muvafk buldular.
Makedonya kuvveti :

Sene M.. 334...

Makedonya-Hel len birleik kuvvetleri ile Pers devle
kuvvetleri arasnda bavlyacak olan atmada iki tarai ara
sndaki imkn fark Makedonya alevhne otuzdabir nisbetinde
idi. stelik Makedonya devleti borlu olarak bu maceraya giri
yor, Pers hzineleri ise hesapsz bir zenginlie malik bulunu
yordu.

skender, eer ordusu aruk harpten ve harbin getirdii

sknt ve yorgunluklardan usanarak geri dnmek zere ba
kaldrmam olsayd, ta Pencab'a kadar dayand Hind top
raklarndan daha ierlere, ark Denizi'ne ulamak istiyordu.
nk oralarda da zengin devletler ve bunlarn gz kamat*
ran hzineleri vard. skender'e gre;

Btn buna rame. gen, ateli kral skender bata olmak

Tnn'mn bu dnya iin izmi olduu hudutlar, Make

zere komutanlar, subaylar, askerler bir an iin bile muvaffadonya devletinin snrlan olmal, idi.
kiyetsizk htimalini akllarndan geirmiyorlar, kendilerine
bu kadar gveniyorlard.
te, balangta bu kadar geni bir hedefi dnmemi
bulunsa dahi, elde ettii zaferlerin verdii itimat ile, sonradan
Byk skenderin Asya seferine hazrlad ordu mevcu
bunu benimseyen skender, bir daha Makedonya'ya dnmiye- du, Makedonya ve Thessalia atl zadeganndan 1800 ve gerisi
cekm gibi zafer hazrlklarna balad, tik olarak, Makedonya mttefik svarilerinden olmak zere 5500 kiilik svari kuv
ve havalisinde ve Yunanistanda ba gsteren ayaklanmalar veti ile. 10.000 nini Makedonya a?r piyadesi te<kil eden 32.000
bastrd. Bu meyanda Tebai ehrini ykt, ahalisinin ounu kiilik piyade kuvvetinden ibaretti Bu ordunun tekilt, te
drd, geri kalanlar kle olarak satt. Yunanistanda skn hizat, harp dzeni ve taktii hakknda izahat vermiiik.
yeniden teesss etmiti. (M.. 335).
Perslerin hazrl :

imdi tek i byk Asya seferine hasrlanmakt. Yuna

nistan'dan. Thessaliadan. Trakyadan gelen kuvvetler Make
donya'da toplanyor, bir taraftan orduyu Anadolu yakasma
geirecek gemiler yaplyordu. Harp meclisinde plnlar hazr
land. Makedonya ve Yunanistanda asayii muhafaza iin ge
reken kuvvetler ayrkl. Bunlarn bama kral vekili olarak
general Antipatros brakld.
Bu hazrlklar Makedonya devletinin esasen mahdut olaz
haznesini tketmi, devlet borca bile girmiti. Bir taraftan
da kral, kendisine ait iftlik, orman gibi n e mlk ve gelir
varsa banlan dostlarna datmya kalkt. Komutan Perdikka?
krala sormutun

phesiz Makedonya kralnm hazrlklarn haber alnr.

olan Pers kral Dara III de 400 paralk donanmasna hazrlk
'emri vermi ve Kk Asyadaki valilerine, skenderi Anado
lu yakasna k noktasndan geri atacak orduyu toplamalar*
m bildirm iti
Bu hazrla girienler balca Hellespontos ve onia satra;p (valisi) Spithridates, Byk Phrygia satrap Atizves, Phrvgia komutan Aristes, Kapadokia komutan Mitrohobuzanes
olmak zere dier bir ksm Pers komutanlar idi. Bu komu!tanlar iinde en kabiliyetlisi, kz kardei br Pers satrap ile
: evlendikten sonra Daranm hizmetine girmi olan Rodoslu
Memnondur.

Her eyini datyorsun, sana geride n e kalacak?

skenderin verdii cevap u oldu ;
mit i

skender'i anakkaleden geri atmak vazifesi verilen Pers

ordusunun mevcudunu, ou Iran meneli 20.000 svari ile,
20.000 Yunan cretli askeri tekil ediyordu. Pers hkmdar
Kserkses (Serhas) in M.. 480 de Yunanistana yapt taar-

ruzdan sonra Pers ordusunda Yunan cretli askerleri k u l la p

mas deti balamt.

K endisi de tam T uruva kylar karsndaki Elaiusa (Ge*

. Jibolu yarm adas ucunda) giderek. Turuva savanda ilk len
Hellen kahram an Protesilaos'un buradaki mezarnda bir kur
Bakomutansz ordu
ban kesti. S onra gei halindeki orduya iltihak etti. Bindii
Pers ordusu, bilhassa svari kuvvetleri bakm ndan baa am iral gem isinin dm enini kendisi kullanarak kar sahile url bir mdafaa sava yapabilecek kabiliyette idi. F ak at b., laan skender, evvel mzran karaya frlatt, sonra zrh ve
yk bir hata olarak Dara, bu orduya bir bakom utan tyin et. silhlanle h erk esten nce sahile atlad.
memi. ileri gelen komutanlarn birleerek k arar alm alan ta
limatn vermiti.
K endisini ana soyundan Turuva kahraman Ailin (Akhilleus) ahfadndan sayan skender, ilk i olarak lion ehri
Pers ordusu hazrlklarn tam am lyarak Zeleia ovasm di harabelerini ziy aret etti. Burada Ailin mezanna elenk koy(Kazda eteinde) ordugh kurdu. H arp meclisinde Memnoni du. Sevgili arkada kom utan Hephaistion da Ail'in sevgilisi
fanl komutanlara. skenderin piyade kuvvetlerinin daha ka ve arkada P atro k les'in m ezarn bir elenkle ssledi. Kral
Jabalk ve talimli olduunu, bu sebeple onunla savaa giriil ayrca lion tanras A thenaya kurbanlar sunduu gibi. lion
ceine geri ekilerek hayvan yemlerini ve btn gda madde ehrinin y eniden kurulm asna ve bu ehir ahalisinin vergiler
lerini. hatta ehirleri bile yakmann, bu suretle Makedony; den balanm asna em ir verdi,
kuvvetlerini ktla drmenin m uvafk olacan svledi
_
Ama gururlu Pereler dinlemediler.

G ram kos sava :

Pers kralnn, elindeki btn im knlara ram en neden:
ve, M akedonya ordular kanlmaz savaa nihayet
skender'le yaplacak bu ilk atmya daha byk k u v v e t l e ? * ? 334 7,lh ^ b a r n d a Granikos (Biga ay) kylarnda tugndemedii. hele kendisinin ne iin ordusunun banda b u | ^
A kam yak lam ak ta d.
lunmad sorulabilir. Gerekten de bu nisbeten k k ve baj
Pers ord u su yan l b ir tak tik takip etmi, ayn kar k
sz Pers ordusu bile, elik gibi Makedonya ordusunun ve u-r ysmcta. s v a rile rin i dik ve am urlu araziye geni sralar hasusile byk komutan skenderin karsnda iyi d a y a n m tr ]inde yaym bulunu y o rd u . B una mukabil ayn arazide ok daDara. daha balangtaki bu ihmalinin, rehavetinin cezasn'
jyj j grecek d Y unan cretli askerleri ilk atmasonradan daha ac olarak tatt.
la ra seyirci kalacak vaziyette, geriye alnmt.
Boaz gei, Ailin mezarnda :

sk en d er dm an n b u hatasn: hemen kavrad. Ordusuna

Her trl hazrln vapm olan skender M.. 334 sene' muh arebe v aziyeti aldrd. Onun taktiine gre nehri ilk gesi baharnda ordusu ile hareket etti.
^ d u m an s v arisin i yam alardan gen srmek vazifesi
Makedonya su v a n sn e veriliyordu. F alan kslar ile hafif piyade.
160 para sra krekli harp gemisi ile b ir ok n akliy svariyi hem en a rk a d an desteklem ek zere takip edeceklerdi,
gemilerinden ibaret donanmas. Boaz geiini tem in ve hima
ye iin daha evvel Hellespontos (anakkale) sularna gelmiti!
K om utan P a rm e n o n u sol kanada m em ur et j .Kendisi sa
Savjca cok stn Pers donanmas bu geie engel olm ak teeb" ana^takj. s v a rile rin bana geti. nnden komutan Ptolehsnde dahi bulunmamtr. Halbuki 400 h arp g em ilik P e r su rl alay ,1e ilk hucum a k a lk a ve nehrin ime girer
donanmas 160 p a ra d a n ibaret Makedonya donanm asnn ha f f f z ark a sn d a n t e n d e r de m uharebe at ile. d,ger suvar,
reketine pek l mani olabilir, hi d e g ls i b y k zay iat verdi f a r n n b an d a n e h re at,di.
zebilrdi.
Kyasya d o u :
skender, Komutan Parm enonu, piyadenin b y k kstfSolda P arm en io n dm ann sa kanadn megul ediyor..
ile svari kuvvetlerini Sestos (Boaz m en d a r y e ri) istik am Sada Ptolem aios dm an sol kanad ile m uharebeye tututinden karya. Abydosa (imdiki K aranlk lim an) g e ir m i m utur. skender, a rk a d an gelm ekte olan ar ve hafif pivade
memur etti.
47
4&

k u v vetlerim * d a y a n a ra k d m a n n m e rk e z in e g irm e k v e . b u j
y a rm a k d n cesin d e idi.
P e ra 'le r n e h rin y a m a la rn d a n auflya m z ra k , o k -vd t J
a ta ra k , bazlar d a uyu k a d a r so k u lu p , k l k u lla n a ra k , sa h d
Hu k ay g an a m u rla rn d a y u k a r k m a k z e re f e v k a l d e kuvJ
v et jarfoden M akedonya a k a n a d n a b y tlk z a y ia t v e r d ir il
yurlar,., te b u s ra d a aft k a n a tta n h a fif sola, m e rk e z s t l k J
m etin e k ay an sk en d er. s v a rile ri ile n e h ri g e e re k d m an m l
lstm? atld, lak en d e r*ln u lla n d ta r a f ta b y k b i r b o g u J
um balad, K ra l babndaki b ey az s o rg u ta n ta n y a n en sekini
V m k o m u tan ve k ta la r b u ta ra fa K aldryorlard. G en 'k m il
p ek ylltfl d nyordu, K u llan d m z ra n u c u k rld , biri
bankasn b u lam ad n d an m /ra ^ te r s e v ire re k k r ta n v tilJ
dfte d m m ed iy o rd u . B ir a ra lk Hint* yeril b ir m z ra k g e l
d r m i ti k i, P ern k ra l D a ra n m d am ad k o m u ta n M ith r i d a tr J
iicin b ir a tlla r k tn sile s k e n d e r'e sald rd , M iz raft ile s i
k e n d e r' o m u ru n d a n y a ra la d , fa k a t k ra l da k e n d i m z ra n !
o n u n y z n e sa p ly a ra k yen serdi. A r k a n d a n F e rs p re n s in in !
k ard ei Koflaikos, sk e n d e rin basma ald k l ile m iftferitij
p aralad , a m a s k e n d e r b u n u n d a srh m d e le n m z ra n f i f l
nne saplad.
I
lk *n d o r'ln lm den k u rtu lm an

Bu Mirada ie lo n la satrnp $ p itrid a te s k a rt. s k e n d e r !

a rk ad an so k u la ra k k lcm k a ld rm . m ltffendz a k b a n a i n i
d irm ek Kere di k, K a ra Kleiton yetierek k r a h m u h a k k a iJ
b ir -lmden kurtard; k endi klc U* S p itrld a te s n h a v a y a !
k alk an k o lunu u u rd u , ik in c i bir v u ru ile de o n u can sz y e n i
re rd i,
I
Dil ha bir ksm Pers k o m u ta n la r c e s a re tle d ft erek l |
dU>r, N ehirden m te m a d iy e n g eip .savaa g ire n M akedonyalI
MuvarHnt* p iy a d e kus m d a iltih a k e tm e k te idi. P e re o rd u su !
m erkezi y arld . h v a z iy e tle k a n a tla rd a k i P e rs s v a ris i dol
teri ek llm ly e m e c b u r k ald . Ilr a z d a n b u e k ilm e k a m a hi l
M w geldi
I
P e n i piyadesi g erid ek i d>erlerinde b u y a m a n d g o
y ret kalm t, O n lara, s v a ri k u v v e tle ri y e n ilirs e 11e y a p a c a k i
iar h a k k n d a a k ta lim a t v erilm em iti. s k e n d e r iin b u d > i
b ir f r n t oldu. D m an s v a risin i k o v a la m y a lsgm grm5# d en , p iy ad esin e k ar falank*larm i
s r d v e b t n s t v a t 'I
k u v v eti^ H e de b u n la r k u a tt, le ie n c re tli a s k e rle ri tn l'* !
m]/ b ir ftavfla g ird ile r, ofctt ld r ld , 2000 k a d a r e s l r alntl' l

B M K tS K C N O M
O ram tu S trm iftlt

E sirler zincire vurularak, toprak ilerinde altrlm ak zere

M akedonyaya gnderildiler. Pers kararghndaki para ve k y
metli eya m ttefikler arasnda usul dahilinde paylald.
Pers ordusunu um duundan daha kolay yenmi olan s
kendere artk Kk Asya kaplar alm oluyordu. Zira bu
m uharebede satrap ve kom utanlarn ou ldrlm , Pers
ordusunun nemli ksmlar yok edilmiti. erlerdeki ehirler
de skendere esasl surette m ukavemet edecek kuvvetler y o k
tu.
Kral, Hellespontos Phrygias satraplna kendi adam la
rndan birini tyin etti. darede bir deiiklik yaplm yacak,
halktan da Perslerin aldklar kadar vergi alnacakt. Komu
tan Parm enion, m uhafzlar tarafndan terkedilm i olan P h ry
gia satrapl Daskylion ehrine (Gemlik krfezi aznda, im
diki Ekel liman denen yerde) girdi, buraya m uhafzlar b rak
t.
S a r d e s te :

Makedonya kral Byk skender, anakkale m ntakasan ee geirdikten sonra, tasarlad pln mucibi gneye, eski
Lydia krall ve sonra Pers satraplk merkezi olan Sardes
(Sardeies) zerine yrd. Ordu bir gece Gediz nehri (Hermos) kylarnda konaklad.
Sardes surlarla evrilmi etin bir kaleye malikti. Bu ka
lede satraplk hazneleri de bulunuyordu S tratejik ehem m iye
ti olan Sardesdeki Pers komutan M ithrines, skenderin y ak
latn grnce, ehrin ileri gelenlerini de yanna alarak onu
uzaktan karlad, kaleyi ve hzineleri teslim etti. Bu akllca
hareket ehri yklm aktan kurtarm t. skender Pers kom uta
nn m aiyetine ald. Sardes halkna h rriyetlerini ve P e rslerin.
girii ile ikiyz yld?n beri kaybetm i olduklar yasalarn b a
lad. Lydia satraplna Parm eionun kardei A sandrosu ge
tirdi. Buna, ka^e zerinde Olympos Zeus iin b ir m bed k u r
mak vazifesini verdi.
E f e s o s a g iri :

skender iin Aiolia ehirleri ile (Edrem it krfezi gne

yinden Gediz nehrine kadar olan saha), Efesos ve M iletostan
baka onia ehirleri (Gediz nehrinden Kk M enderes n e h
rine k?dar ve K arab u ru n Y arm adasn iine alan m n tak a) o
k?d ar nemli deildi. nk zm ir (Sm ym a) bata olm ak ze49

re b u h avalideki e h irle r L ydia ve P e rs istil la rn d a y klm ,

ahalisi dalm b ulunuyordu.
Bu itib a rla sk en d er S ard esten doruca E fesosa (E p h e
sos) y rd. O srada Efesosun d u ru m u yle idi; s k e n d e rin
babas k ral F ilipin su ik astta ld r lm esin d en so n ra M ake
d o n y adan P e rslere k a a n la r ara sn d a
A n tio k h o s'u n olu
A m yntas, Efesosa gelm i, b u rad ak i oligari ta r a f ta r la r ta r a
fndan b y k itib a r grm t. A m a h a lk o u n lu u d e m o k ra
si ta ra fta n idi ve oligariyi d ev irm ek istiy o rd u .
Pers kom utan Rodoslu M em non da G ran ik o s sav an d an
k u rtarab ild i i kk b ir k u v v e t ile E fesosa g elince oligari
ta ra fta rla r ona gvenerek h a lk p a rtisin d e n in tik a m alm ya
baladlar. Ksa zam anda b ir ok zulm y a p tla r, A rte m is ta
pm a hzinelerini bile yam a e ttiler. T a rih y azar D ro y se n in
jfade.ile;
Z or hkim iyetinin ilk gn lerin d en ziyade, son sa a ti y a k la
rk en yaplm as m utat olan ykcln ta m am lan m as iin,
hi b ir eyi ihm l etm ediler.
sk en d er ehre yaklayordu. E fesosu m d a fa a y a m em u r
garnizondaki Y unan cretli ask erleri A m y n tas ile b irlik te iki
P ers kadrgasile katlar, Ege D enizine gelm i olan 400 p a r a
lk P ers donanm asna iltih ak e ttile r M em non da H a lik a rn a ssosa ekildi.
H alk hem en ayakland, oligari ta ra fta rla rn , h a tt A rte
m is tapm ana iltica etm i olanlar
y a k a ly a ra k ld rm iy e
balad. sk en d er bu srada ehre girdi, k ta li d u rd u rd u . D e
m okrasinin yeniden k u rulm asn em retti. P e rs le re v e rile n
verg ileri A rtem is tapnana balad ve ta p m a a s n m a k
h ak k n b ir Stadyon (tak rib en 400 m etre) e v resin d e g e n ile t
ti.
K raln bu asil ve uzak grl d a v ra n n d a n m aran
halk , geri kalan rak ip politikaclar da o rta d a n y o k e tm iy e k a l
kt isede sk en d er buna engel oldu. Z ira d evam edecek bu
k a rg aalk ta ahsi kin ve yam a h rs ile k a b a h a tli olm yanlnr;n da ldrleceini biliyordu.
sk en d er E fesosta b ir m ddet kald. B u ra d a o rd u su n a sa
v a nizam nda b y k b ir geit resm i y a p trd . E fesosta iken,
zam ann en m eh u r ressam A pellesle tan t. s k e n d e rin e lin
de im ek o larak A pellesin y apt resim A rtem is tap m a n a
konuldu.
50

Bu srad a K a ria M ag n esias (M enderes M an isas) v e T ra lleis (A ydn) e h irle rin d e n e liler g elerek teslim o la c a k la rn
b ildirdiler. K ral, g en eral P a rm e n io n u b ir a sk e ri k ta ile b u e
h irle ri teslim alm ya gnderdi. K o m u tan L y sim a h o su n k a rd e
i, ahs m u h afzla rn d a n A alk im ak h o su da ay r b ir k ta ile,
h enz daha P e rs lerden tem izlen m em i olan A iolis ve o n ia
e h irle rin i ele g eirm iy e m em u r etti. A lk im ak h o sun b ir v a z i
fesi de gitti i e rlerd e d em o k rasiy i y e n id e n k u rm a k , h e r
ehrin ken d in e m ahsus k a n u n la rn ve tek il tn c a n la n d r
m ak, P e rs lere denen v e rg ileri k a ld rm a k t.
zm irin durum u :

B ir ksm k a y n a k la rn
b ild ird i in in ak sin e s k e n d e rin
kendisi zm ir e h rin e g itm em itir. Bu itib a rla Pagos tep esi
(K adifekale) zerin d e u y k u y a d a la rak g rd r y a y K laro s
k h in in e y o ru m latm as b ir h ik y ed en ib a re ttir. E sasen y u k a r
da da sylediim iz gibi, L ydia k ral A ly attes ta ra fn d a n zm ir
ehri (ki B a y ra k lda idi) M.. 610 ta rih in d e ta h rip e d ild ik te n
sonra, 575 ta rih le rin d e te k r a r tesis edilm i, fa k a t d i e r B at
A m d o lu e h irle ri gibi 545 de P e rs k o m u tan H arp ag o s t a r a
fn d an b ir dah a y ak lp y k lm tr.
Pro. E k rem O k u rg a ln B a y rak lda y ap t h a friy a ta m s
teniden aklad vehile, bu sonuncu ta h rib a tta n so n ra e tr a
fa dalm olan zm irliler, eski e h irle rin i b ir d a h a esasl s u
rette ih y a e tm em iler ve B ay rak l zm iri d rd n c a s ra k a d a r
snk bir kasaba, b :r rc.j h alinde k alm tr.
sk e n d e rin em rile yeni e h ir a r tk B a y ra k ld a deil, b u
defa Pagos etek lerin d e k u ru ld u . B u ra d ak i sah a d ah a b y k b ir
eh rin k u ru lm a sn a elv erili olduu gibi, B a v ra k lda b ir k
k y arm ad a zerin d e k u ru lm u b u lu n an eski e h rin (b u g n
h a friy a t grlebilir), zam anla e tra fn d a k i deniz p aras dolm ya b alad n d an s tra te jik nem i de k alm am t.
unu ilv e etm eliy iz ki, B ay rak l zm iri m e v c u t ik en ,
(eski ad lie Hac Muo v ey a T u rlita ), k rfez in k a r s a h ilin
deki Pogos tepesi zerin d e de k k b ir isk n to p lu lu u - b ir
A kropol vard. te 610 da A ly attes, 545 de de H arp o g o s t a r a
fndan ta h rip edilm i olan B ay rak l zm iri. sk e n d e r d e v rin d e
b u ray a, k ad ifek ale ve e te k le rin e d ah a b y k b ir e h ir h a lin d e
k u ru lm u tu r.
51

skender ayn anmanda Klazomenai (Urla) ehrinin bir

mendirek ile nndeki adaya balanmasn istedi. Urladan
Teosa (Sack) kadar bir kanal almasn da uygun buldu.
15u suretle gemiler b.mir krfezinden Sisama doru giderken
butun Karaburun yarmadasn dolamak rahmetinden kurtu
lacakt Ne \azk ki bu proje tahakkuk ettirilememitir.
Miletos'a hcum :

Sardes ve Kfesos dolaylar ele getirildikten sonra Bat

Anadolu sahillerinde Buyuk skender iin. 13 ehir devletin
den ibaret lonia ttihadnn ( \) en nemli ehiri olarak Miletos
kalmt
Makedonya ordusu M 334 Nisan soflarnda Sardes'ten
Miletos'a yrye geti. Granikes savan mteakip 160 par
alk Makedonya donanmasna da. Lesbos (Midilli) adasn tes
lim alarak Miletos'a gitmesi emri verilmiti. Amiral Nikaor
komutasndaki bu donanma, stn bir kuvvet tekil ettii halde
Makedonya ordusunun anakkale Boazn geiinde de pasif
kalan 400 harp gemisinden mteekkil Pers donanmasndan
ev el davranarak Mile tos karsndaki Lade adas (krfezin
dolmas ile sonradan br tepe halinde kalmtr) nnde de
mirledi Fers donanmas ise ancak gn sonra gelebilmi,
byk limann kapatldn grnce Mikale burnu nnde
demlrlemiye mecbur kalmtr.
Yunanl Hekesistratos. Miletos'taki Pers kuvvetleri komu
tam idi. skendere bir mektupla mracaat ederek ehri teslim
edeceini bildirmi olmasna ramen. Pers donanmasnn ya
knlara geldiim grnce mide derek, bundan vaz geti.
Donanmasnn Lade nlerine gelmesile birlikte skender
de yetierek ehri kara tarafndan tamamile kuatt. Bir ara1 k ehirden bir heyet skender'in kararghna gelerek, kral,
muhasaray kadtm.ya raz olduu takdirde ehir kaplarn
MakedonyalIlarn girmesi. Penslerin de serbeste kmas iin
aacaklarn bildirdiler. skender bunu kabul etmedi ve ehir
surlarn zorlamva balad. Amiral Nikanor de donanmasn
limann en dar yerine sokarak demirlemi. Perslerin bu taraf
tan bir yardm yapmalarn nlemiti.
(X) lonia ttihad ehirleri :
Fokea (Eski Foa), Srayraa (zmir), Klazomenai (Urla) Brytrai
(ldir - eme. Khlos <Sakx adas), Teos (Sack), Lebedos
(Gmldn, Samos o isa m adas). Kolofon (Oeirmendere), Priene,
Myons lAfarkale Ske). Efesos, Miietos

53

Pers donanmasnn Makedonya donanmasn ak denize

ekerek bir deniz muhareoesne tutu^urmak islem esi yn n
den yapt manevralar netice vermedi. ehrin dm esi ze
rine Pers donanmas Samosa (Sisam adas) ekildi.
Miletos'un zapt srasnda Yunan cretli askerlerinden
ve ahaliden bir ksm lmt. skender geri kalan ahalinin
canlarn balad ve onlara hrriyetlerim iade etti. Sahilde
ki kayalklara kam olan bir ksm Yunanl askerler yaka
landlar. Makedonya ordusunda hizmete alndlar.
skender, bundan sonra giriecegi harektta elindeki den ii k u v v e tle n in >tij. saydaki Pers donanmasna bir ey y a pamyacagn hesap etti. Esasen guneve doru sahil mm lakasn ele geirmekle dman donanmasnn kara ile irtibatn
kesmi olacakt. 30.000 tayfa ve muharip mevcutlu donanma
ona ar masrafa da mnl oluyordu, ki kar ordusunun m evcu
du da buna yaknd Ku itibarla sahil nakliye ilerini temin
edecek az sayda gemiyi ala koyarak, geri kalan gem ileri k
yerlerine gnderdi.
G zel P rien e :

Bugn bile harabeleri zevk ile seyredilen Priene ehri,

(imdi Gllbahe). skenderin bu nntakaya gelm esinden az
nce M.. 350 sralarnda ikinci defa kurulmu olan ehirdir.
Birinci Priene ehri gene Miletosun karsnda, kuzeyde
Mykale (Samsun) da eteklerinde ve deniz kenarnda bulu
nuyordu. M.. 10 cu yzylda kurulmu olan bu ehir evvel
Lydiallar. sonra da P ersler
tarafndan alnm ve yama
edilmiti. stelik Maiandros (Byk Menderes) nehrinin ge
tirdii kumlar limann doldurmutu.
Bundan dolay ikinci
ehir daha yukarda, dagm yamalarnda kurulmutur.
skender. Mykale burnunda demirli bulunan Pers donan
masnn bu havaliden yapt su ikmaline mani olm ak zere,
gnderdii kuvvetlerle Prieneyi de igal etti. 4000 kadar n
fuslu bu kk fakat, zamanmzda chhi istifade edilen mo
dem ehircilik llerile kurulmu ehir. skenderden sonra
daha ok inkiaf etmitir.
D id ym a, A p o llo m a b ed i :

Makedonya kral, kendisinden evvel ve sonra byk h

rete ulam Didyma ehrindeki Apollo mabedi o srada snk
vaziyette bulunduu iin, buraya bir ziyaret yapmad. H lbu
53

k Didyma (Yoran), Miletos'a ancak otuz kilom etre mesafede*

dir. .
Daha ionia'llar M.(X kinci bin sonlarna doru buralara
geldikleri vakit de..nu'vcut o k n ve uzun zam an B m n ch id Jr
(Brahid) tarafndan idare edilen bu m abedi F e rsle r ik i d o
ta tahrip', etmilerdi* B ran h id 'k r Pers kral S erhasa (K serkse) mabedin btn hzinelerini teslim ettik leri cihetle, onradan Hellw Birlii kuvvetleri Bat Anadolu sah illerin e te k
rar sahip olunca, bu rahip sllesi Pers kralna iltica ettiler
v t rann kuzeyinde Sodlanada yerletirildiler ,
skender Sogdianayt M,/329 da igal etti i srada Bnuhidierin ahfadn orada bulmu, bunlarn hepsini idrterok
HeUet'lerin intikamn almtr, B undan da anlalyor ki, s*
kender Didyma'dan geerken mabed henz eski canllk ve
hretini kazanmamt,
M.. 334 senesi bahar aylar inde M akedonya ordusu
Pers igali altndaki Kk A syanm anakkaleden itibaren
Aiolia ve tonla m ntkalarn tam am en ele geirm iti, M ake
donya kral Byk skender in, Pers kral D ara ile, a ra la rn
daki mukadder atmay, ( Sava) n y apm ak zere takip
edilecek yol K arla mntakasndan (Mula havalisinden) gei
yordu^
Karla'nn durumuna bir bakf t

M . . 300 tarihlerinde Karia'y ksm en P ers satrap (v ali

si) variyetindi oton E M om nos hkim bulunuyordu, Bunun
olundan en by Mausuollos babasnn lm zerin''
377 de kral olmu ve kz krdei A rtem isia ile evlenm iti.
'MnuMollo lnce, Karin detine gre yerine A rtem isia geti,
tte bu kralie, len kocas iin, dnyann yedi hrikasndan
roylan m ehur trbeyi (mausoleion'u) y ap trm tr,
Artemlsia'nm 351 deki lm nden sonra, k k karde'
Hidrieua kral oldu, Bu da kendisinin k v e hem iresi Adn
ile evlendi, Kral on sene sonra lnce devletin b an a kralie
Ada geti, Fakat en kk olan kardeleri Piksodaros, P ^ 5
komutan Orontobatesin yardm lle A day m evkiinden i ndi r*erek, kk b ir ehir olan Alindada ikam ete m ecbur etti. Kendi k w m da bu Pers kom utanna verdi* 335 d P lksodaro^u"
lm nde yerine bu komutnh, Per ratrap olarak gemitir*
Byk skender 334 yaz mevsimi b alarn d a K a ria y y~
Deldii srada durum bu m erkezde idi.
34

Hafikarnassos m dafileri :

K a n a n m bak en ti H alikam as.sos p e k k u v v e tli s u r la r v e

elde edilm esi im knsz farzedilen S alm ak is k alesi ile h r e t
yapm t, lerinde Y unan cretli a sk e rle ri d e b u lu n a n P e r s
kuvvetlerinden nem li b ir ksm b u eh ird e to p la n m , b u n d a n
baka G ranikos savandan k u rtu la n k o m u ta n M em non, y a n n
daki ask erlerle b u ray a gelm iti, P ers k ra l D ara, M e m n o n a
byk b ir p ara gndererek ve b ak o m u tan l d a v e re re k s
kender'i m uhakkak yenm esini istedi.
Y unanistan ve M akedonyad an kam b u lu n a n s k e n d e r
aleyhtarlar da H allkarnassosun d ay an aca n d an e m in o la ra k
b u ehre iltica etm ilerdir. B unlar, d en izlere h k im o la n P e rs
donanm as vastasile sk en d erin a n a y u rt ile ir tib a tn n k e s ile
ceini gz nnde tu ta ra k , ilk frsa tta M akedonya v e Y u n a nistanda k ral oleyhlne yeniden b ir h a re k e t m ey d an a g e tire b i
leceklerini um uyorlard. P ers donanm as ise H alik a rn a sso s li
m annda dem irlem i, ehrin h e r t rl ih tiy a la rn deniz y o lu
ile karlam ya hazrlanm t,
Hallkarnassosa (Bodrum a) yry ;

skender M iletostan h a re k e t ed erk en o rd u su n u ik i k o la

ayrd. B ir ksm k u v v etleri M yus - M iletos k rfezin i ta k ib e n
sahil yolundan Evrom os vdisine v e o rad an Y asos (A sm ) k r
fezine gnderdi. K endisi d e d i er k u v v e tle rle d o u y a a la ra k
A llnda v e A labanda (ine) zerinden aaya y r d . U m u m i
devlet b inalarnn okluu ile m e h u r M ylasa (M ilas) v e M iobolla (M ula) m m takasndaki e h irle ri ele geirdi. O ra d a n
H alikam assosa (B odrum ) yneldi. B t n b u h a v a lid e k i e h ir
ler sk en d ere teslim oldular. O da e h irle rd e d e m o k ra si d a re
leri k u rd u rd u , v erg ilerin i a f etti.
skender K aria h u d u tla rn d a n ieri g ird i i v a k it k ra li e
Ada, m em leketin ileri g elenlerini de y a n n a a la ra k o n a h r
m etlerini sundu, y ard m vaad etti. A yrca m a n e v a n a l n
kabul etm esini rica etti, B u k arla n m a d a n m e m n u n k a la n s
kender, A daya m em leketinin d aresin i b a lam tr.
K raln K ariadan uzaklam asn m te a k ip P ik so d a ro s a v
det ederek A day ldrttnden K a ria sa tra p l n a s k e n
derin adam larndan F ileksenes g e tirilm itir.
H alikarnassos eh ri ta h m in edildii gibi s k e n d e re e tin
b ir m u k av em et gsterm itir. e h rin y a n k u v v e tli s u r la r la
SS

 ev rilm i, k o m u ta n M em non ta ra fn d a n s u r la r n n n d e geni

h e n d e k le r de k z d rlm t. K u zey ta ra f ise d e n iz idi. B u ta
ra fta A kropol ve m e h u r S a lm a k is k a le si ile. lim a n a z n d a k i
k k ad an n st n d e k ral kalesi b u lu n u y o rd u .
sk e n d e r H alik a rn asso s'u k a ra ta r a f n d a n k u a tt. E vvel
h e n d ek d o ld u rm y a m ahsus T e s tu d o la rla ( K a p lu m b a a
srt
den ilen m ak in ele r) M em noun a trd h e n d e k le r d o ld u ru l
du. Bu su re tle s u rla rd a gedik a m y a y a r v a n m a k in e le r ve
ta a rru z k u leleri d v a rla ra y a k la trld .
M u h a sa ran n devam m d d e tin d e m d a f ile r b ir ik i k u v
v etli k h a re k e ti y a p tla r. B una m u k a b il s k e n d e r 'in k u v
v e tle ri de k ale su rla rn b ir ka y e rin d e n y k m y a m u v a ffa k
o ldu lar. F a k a t y k la n k sm la r m d a file r ta r a f n d a n a c e le ta
m ir ed iliy o r ve b u n la rn g erisin e ik in ci m d a fa a d v a r la r y a
p ly o rd u . Bu k a rlk l ta a rr u z la r h e r ik i ta r a f a v e bilhassa
m d a file re b y k zay iata m al o lu y o rd u .
B ak o m u tan M em non ve P e rs k o m u ta n O r o n to b a te s bu
iin fazla s rm iy eceini ve e h rin d e c e in i g r e r e k , S alm aesin e e k i'm iy e k a ra r v e rd ile r B ir gece m d a f ile r b t n
kis k alesi ile lim an n n d ek i k k ad a z e r in d e k i k r a l kae h ri. e rz a k ve m h im m at d e p o larn a te e v e r e r e k b u k a le le
re ek ild iler.
Y angn g rerek ii a n h v a n s k e n d e r u m u m b i r h cu m
em ri v erd i. M akedonya o rd u su y a n m a k ta o la n e h r e g ird i. E v
le rin e ek ilm i b u lu n an h alk a iliilm edi. F a k a t e h r in kalan
b in a la r tam am e n ta h rip edildi.
A rtk 334 senesi k da gelm ek z e re idi.
S a lm a k isi z o rly a ra k v a k it g e irm e k is te m iy e n sk e n d e r,
bu k a le n in ve h enz teslim olm v an M y n d o s (im d i G m U i
lim an ) e h rin in alnm asn k o m u ta n la rn d a n L o g o s o lu Pto
lem aio su n k o m u ta sn d ak i k u v v e tle re b r a k t.
B u ra d a hem en ilve edelim ki, M a k e d o n y a k r a ln n K aria'dan h a re k e tin i m teak ip , k o m u ta n P to le m a io s, S a lm a k is k a le
cini, K os (sta n k v ) adasn ve b t n D a ta y a rm a d a s ile b u
n u n u c u n d a k i K nidos ve T rio p e e h irle rin i ig al e tti. E vvelce
m u k a v e m e t etm i elan M vndos e h ri de te slim o ldu.
O r d u k la k ta . skender h a r e k tta :

333 senesi b a h a r h a re k tn a g irim e d e n e v v e l s k e n d e r, o r

d u s u n u n iin d ek i e v lile re k a ilele ri y a n n d a g e irm e le ri ir

B Y K SK E N D E R
H alikarnassos

Bodrum nlerinde

izin
t v i;
hak
leri

v erezek M a k ed o n y a y a g n d erd i. G id e n le rin b a n d a y e n i

b u lu n a n k o m u ta n v a rd . B u n la r b a h a rd a o rd u y a i l t i
e d e rk e n hem iz in lile ri, h em d e y e n i to p ly a c a k la r a s k e r
g e tirec ek le rd i.

H a lik a rn a sso sta n o rd u n u n b ir k o lu d a m u h a s a ra le tle r i

v e a rlk la rn ou ile k o m u ta n P a rm e n io n id a re sin d e , T ra lleis (A ydn) z e rin d e n S a rd e se g n d erild i.
B u n la r d a k
L y d ia o v asn d a g eirec ek ler, b a h a rd a G c rd io n d a s k e n d e rle
b u lu a ca k la rd . G eri k a la n n em lice k u v v e tle rle s k e n d e r d e
K a b alia v e L y k ia y o lu n d an G o rd ian (S a k a ry a z e rin d e Y a ssh y k ) istik a m e tin e h a re k e t e tti.
P a m fy lia v e P is sid ia ya g iri :

K a b a lia ve L y k ia a ra z isin e g ire n

s k e n d e re T elm isso s
(F e th iy e ) e h ri b a ta o lm ak z e re b u m n ta k a n m b alca e
h ir le r i P n a ra (K estep), K san th o s (K n k ), P a ta r a
(O v ag elem i) ve d a h a 30 k a d a r e h ir te slim o ld u lar. B ylece P e r s d e v
le tin in id a re si a ltn d a k i b u zen g in e y a le t v e sa h ilin ta m a m
ele g eirilm i, ay n z am an d a d a P e rs d o n a n m a sn n k a ra ile i r
tib a t k esilm i b u lu n u y o rd u .
sk e n d e r L y k ia d a n so n ra A n ta ly a k rfe z in e d o ru P a m f
y lia s n rla rn a k ay d . B u m m ta k a d a P h a se lia e h ri (T e k iro v a )
teslim oldu. P h a se lia d a n o rd u n u n b ir
k sm d a y o lu ile
P a m fy lia n n P e rg e (M u rtu n a ) e h rin e g n d e rild i. s k e n d e r
k e n d isi de k y d a k i d a r sah il b o y u n d a n P e rg e y i h e d e f t u t a r a k
ilerled i.
G em ek isted i i b u sa h ille r, d a la rn m e rd iv e n b a s a m a k
la r gibi d en ize in e n y a m a la r se b eb ile
(b u n la ra P a m f ily a
m e rd iv e n le ri d e n ir) a d e ta d a r b ir k o rid o r h a lin d e d irle r. G
n e y r z g rla r esti i v a k it d e n iz y k s e lir, k p r r g e it v e r
m ez. s k e n d e r o rd u su ile b u ra d a n g e e rk e n ilk b a ta n g n e y
r zg r esiy o rd u . F a k a t t lih e se ri r z g r d e iti, k u z e y d e n
e sm iy e b alad . D en iz s k in le ti, y o l v e rd i.

Kraln yanndaki tarihi ve filezof Kallistenes bu tabiat

cilvesini:
tir.

Deniz, krala itaat etti, nnde iildi! sz ile sslemi

Pamfylianm en byk ehri Aspendos (Antalyann do

usunda Serikte, Eurymedon-Kpr rma kenarnda) eli
lerini gndererek teslim olacan bildirdi. Bunun arkasndan
57

da Eurymedon rmann denize dkld y e re y a k n Side

(eski Antalya) ehri teslim oldu. Side halk, Egede A iolia rnjntakasndaki Kyme ehri m uhacrlar tarafndan iskn edilmi
bulunuyordu.
Sideden tekrar kuzeye dnen skender Sillyon (Yanky)
ehrine doru giderken Aspendosllarn teslim a rtla rn a ria
yet etmediklerini rendi. Tekrar oraya dnd. Bu defa ehir
halk daha ar artlar kabule mecbur brakld.
Makedonya ordusu Aspendostan P ergeye geldi, Pissidia
yolu ile Phygiaya hareket etti. Pissidianm yol zerindeki
Termessos (Gllk) halk ehri boaltm lard. sk e n d er Termessosdan kuzeye, sparta istikam etine ve P issid ian m Saga
lassos (Alasun) ehrine yneldi. Term essosllar da buraya
iltica etmilerdi. Olduka etin bir sava veren sk e n d er n ih a
yet ehri ele geirdi. Geri kalan Pissidia e h irlerin d en b ir ks
m sava ile, bir ksm da teslim olmak su retile alnd.
Artk orta Anadolu yolu skendere alm bulunuyordu.
Makedonya kral, bylece kn dahi iklim i m utedil olan
Lykia, Pamfylia, Pissidia m m takalarn b t n k boyu y a p t
hareketlerle ele geirdikten sonra kuzeye, O rta A nadoluya,
(Phrvgia) Frigya mntakasna yneldi. Geri k alan k gnlerini
Gordion ehrinde geirecek ve 333 senesi b ah arn d a ordunun
dier kuvvetleri onunla burada buluacaklard.
Pissidiadan (Antalya mntakas) kan sk e n d er A skania
gl (Burdur gl) yanndan geerek F rigya sa tra p lg m m en
nemli ehirlerinden Kelainaiya geldi. B uradaki P e rs satrap
(valisi) kamt. ehir skendere teslim oldu. On g n l k b ir
dinlenmeden sonra harekete geilerek G ordiona ulald.
Gordion ve krdm :

skenderden bir mddet sonra kom utan P arm en io n y a

nndaki kuvvetlerle Gordiona geldii gibi, evvelce izinli ola
rak Makedonya'ya gndermi bulunduu yeni evli askerler,
beraberlerinde yeni hizmete alnm piyade ve s v ari k u v v e t
leri ile gelip iltihak ettiler. Bu yeniler 3000 p iy ad e ile 660 s
vari idi. Gordion ehri (Yasshyk), Polatl ile E sk ie h ir ara
snda ve Sangorios (Sakarya) rma ken arn d a kurulm utuok eski zamanlardan beri Frigya krallnn b a k e n ti idi
skender buradaki dinlenme srasnda Gordios ile olu kral
Midasn kale iindeki saraylarn ve G ordiosun m eh u r a ra
basn grd.
58

Gordion eh rin e ad v e rile n G ordios, F r ig y a l f a k i r

b ir
kyl idi. K an sistem in d e ik i te k e rle k li b ir a ra b a s , b i r s a b a
n, iki ift de kz vard. B ir gn ift s r e r k e n b ir k a r ta l s a
bann bo y u n d u ru u zerin e k o n m u ve o ra d a k z le rin
zlm esine k ad ar kalm .. Bu a l m e tin fe v k a l d e b ir e y if a d e
ettiini anlyan Gordios, al m e t ta b irin d e ok m a h a r e tli o la n
Telm isoslulard an b irin i b u lm ak zere y ola k a r. T e lm is o s
(Termessos) k ylerinden b irin e y a k la t sra d a k u y u b a n d a
gen bir kz grr, k a rta l o laynn ne d e m e k o ld u u n u so ra r.
Kz da ona, kyne d n erek ilh Z e se b ir k u r b a n s u n m a s n n
icap ettiini syler. G ordios, k u rb a n n n a sl s u n u la c a n b il
medii iin, kza kendisile gelm esini rica ed er. B e ra b e rc e k
ye dnerler, ku rb an su n a rlar. G ordios bu k zla e v le n d i, M id a s
adn v erd ik leri b ir oullar oldu. M idas se rp ild i, c e s u r v e g
zel b ir delikanl h alin d e geliti.
M.. 738 y llarm dayz... F rig y a b y k i k a r k lk la r g e
iriyor... H alk, b alarn a geecek d ira y e tli b ir k ra l a ry o r d u .
F alclar bu k raln b ir a ra b a ile geleceini b ild ird ile r. B ir g n
m eydanda toplanlm , b u m evzu k o n u u lu y o rd u ki, M id as b a
bas ve anas ile b irlik te, a rab asn s re re k e h re g eld i, m e y
dann b ir k en arn d a durdu.
Arabay, ve M idas gren h alk , b e k le d ik le ri k r a ln g e ld i
ini anlad lar ve onu k ra l y a p tla r. M idas, b u h k m d a r l
Z esun kendisine v erd i i k a n aa tile, b a b a sn n a ra b a s n a d a k
olarak ehrin kalesi iin e koydu.
Gordios ta ra fn d a n a ra b a n n b o y u n d u ru u b i r k a y ( v e
ya aa kabuu) ile b a lam t ki, b u n u n b a v e so n u b e lli
deildi. Bu sebepten de kim se b u k ay zem iy o rd u . H a lb u k i
dm zenin b t n A sy ay a h k im o lac a n a in a n ly o rd u .
H ayatn d a y ap lm y acak ileri b a a rm v e b a a r m a k a z
m inde b u lu n an sk en d er, b u h ik y e y i o k e v v el i itm i ti. O un gayesi de esasen A syay a h k im o lm ak t. B u z lm e z k a
y (kr dm ) zm ek z e re k a le iin e g itti. E tr a f a M a kedonyal a sk e rle r ve m erak l b ir ok h a lk to p la n m t. K r a l
arabaya sokuldu, G ordiosun d m n y a k n d a n t e t k i k e tti.
Dm zlr gibi g r n m y o r, e tr a f ta k ile r d e b y k a l t n
dan glyorlard.
B yk sk e n d er p ek sab rl n isa n d e ild ir. s te lik z e k id ir .
Fazla beklem eden k lcn ek ti, b ir v u r u ta k a y k e s ti. 400
sene bal kalm d m zlm , (K risto f k o lo m b u n y u
m urtas gibi) k e ra m et y e rin i b u lm u tu .
59

Netekim skender, Hindistana kadar Asyaya hkim

mutur.

ol

Ankarada :

Byk skender Gordiondan kuzeye alarak Ankyra (Ankara) ehrine geldi.

Ankvra, Frigyanan (daha
sonralar Galatianm) en eski ve nemli ehirlerindendir. Ma
kedonya kral Ankyrada iken kuzeydeki Paphlagonia m ntakas (Sinop - Zonguldak - Kastamonu keni aras) elileri
geldiler. skenderden ordusu ile memleketlerine girmemesini
rica ederek, her trl emirlerini yapmya hazr olduklarn
bildirdiler.
M.. 333 senesi bahar ilerlemi ve skender a rtk esas he
defi olan gneye, Sriye istikametine inerek Pers kral Dara
ile kat neticeli sava yapmya hazrlanmt. B uralarda faz
la vakit kaybetmek istemiyordu. Elilerin dileklerini kabul et
ti, Paphlagoniay da Frigya satraplma (valiliine) balad.
O zaman da, Klikikia, Syria (Sriye) ve Asya yollar
nn kavak noktasnda bulunan Ankvradan hareket eden s
kender, Kapadokiaya (Yozgat Kayseri, Aksaray, Konya mmtakas) girdi. Bu geni Pers satraplmda kar koyan olmad.
Kral, bu mmtakann kuzeyinde. Kara Deniz sahilindeki Pontosta mevcut Yunan ehirlerini almay sonraya brakarak
Kilikiaya (Adana - skenderun havalisi) yneldi.
Toroslardan gei :

Kilikiann Pers satrap. Toros dalarnn K ilikia geitle

rine (Klek Boaz) kuvvetli bir karakol ktas koym utu. Bu
geiti mdafaa ederek, o srada Euphrat (Frat nehri) den Ki
likiaya doru ordusu ile gelmekte olan Pers kral D araya va
kit kazandrmak istiyordu. Hlbuki Makedonya]lar daha ge
i te yaklarken Pers kuvvetleri katlar.
skender Toroslardan geerek Kilikia ovasna girdi. Kilikiann merkezi Tarsusu Persler boaltmlard. Bu ehri ve
btn mmtakay igal etti.
Makedonya Kral buradaki Soloi ehrinde (Mersin yak
nnda), bir az evvel geirmi olduu hastalktan kurtulm as
erefine Asklepiosa (Salk Tanrs) kurban keserek ordusu
na geit resimleri ve spor msabakalar yaptrd.
te bu sradadr ki Pers kral Darann ok kalabalk bir
ordu ile Frat nehrini geerek Sriyenin Sokhoj ehrinde or
M

dugh kurm u olduu haberi geldi. Byk savaa ve bilhassa

Dara ile karlam ya can atan skender derhl Pers ordusuna
doru yola kt.
D a r a nn bo g u ru ru , yanl hesab:

skenderin, hastal ve tertipledii elenceler sebebile

Toroslardan indikten sonra hemen Darann bulunduu isti
kam ete doru yrm ekte gecikmesi, Pers kralnn etrafndaki
akaklar tarafndan, skender korkuyor eklinde tefsir edil
miti.
H er dikdatr gibi abuk gurura kaplan Dara, bu izah ta r
zna inand. Ona, 500 bini geen ordu mevcudundan yajnz
svari kuvvetlerinin Makedonyallar perian edebileceini
sylemiler, bulunduu yerden Makedonyallar zerine yr
yerek korkak skendere gzel bir ders vermesini tavsiye et
milerdi.
Buna mukabil, skenderden kaarak Pers kralna iltica et
mi olan MakedonyalI Aniokhos olu Amyntas, phesiz s
kenderi ve Makedonya ordusunu daha iyi tand iin en uy
gun m utaleay ileri srd; Amyntas, byk Pers ordusunun,
bulunduu Sokhoi sahrasn brakp Kilikiann dar vdilerine
girmesinin yanl olacan, burada bu geni sahada kalabalk
ordunun hem btn heybeti ile grnebileceini, hem de ba
arl bir sava verebileceini ve nasl olsa skenderin gelip
kendilerini bulacan syledi. Fakat bu teklifi kabul edilme
di.
Dara, ordusunun bir ksm arlklarn, hzinesini ve ken
di ailesinden baka dier kadnlan Damaskosa (ama) gn
dererek Kilikiaya hareket etti. Bylece iki ordu karlkl ha
reket halinde, kanlmaz atmaya yaklayorlard.
skender Mersinden ktktan sonra sahil yolunu takip ile
ssos (skenderun krfezinin tam ortasnda. Drtyola yakn)
istikam etine yrd. M.. 333 senedi Kasmnn ilk gnlerin
de Issosu geerek Myriandros ehrine (skenderuna vakm
b ir liman ehri) geldi. Buradan Sokhoi ovasna vararak d
manla savaa tutuacan hesap ediyordu.
Dara ise Sokhoiyu brakm, kuzeye ynelerek Toroslarn
devam olan Amanos dalan geitlerinden (Mara istikameti)
tek rar gneye, Issosa doru ilerlem ekte idi. Bylece Dara,
yapt iten haberi olmakszn skenderin gerisine, ricat hat61

t zerine iniyordu. ssosa gelen Dara, orada sk e n d e rin b

rakm olduu hastalardan ibaret kk b ir M akedonya k ta
sn buldu, hepsini ikence ile ldrtt.
skender, Pers kralnn pek yaknlarda olduu v e kendi
gerisine dt haberini alnca hem en geri dnd. K rallar
kral Darann yanl bir taktik ile o m uazzam o rd u su n u Kilik a nn dar sahil mmtakasm a sokacan akim dan geilm em i
ti. Ricat hattnn her ne kadar Persler tara fn d a n k apatlm
olmas tehlikeli idi isede, kalabalk ve o n isb ette de a r h a re
ket edebilecek Pers ordusunu bu nisbeten elverisiz sahada
yenm eleri daha kolay olacakt. K om utanlarn to p ly a ra k yeni
vaziyeti onlara da bildirdi ve mutad vehile b ir n u tu k syle
di. Dediki : Artk Asya kaplarnn M akedonyalla ra alm as
zaman geldi, her ey bu byk savan neticesine baldr.
P e rslerle Granikosta savatnz, onlardan st n sava oldu
unuzu gsterdiniz. Bu defa ben de D ara ile karlaacam .
Benim nasl dtm. tehlikelerden kanm adm b ili
yorsunuz. u hlde zafer bizimdir.
Gerekten vaziyet ve netice skenderin ta h m in e tti i gibi
oldu.
ssos sava :

M.. 333 senesi Ekim sonu veya K asm ay b a n d a B

y k skender ile Pers kral Dara, ssosun (D rtyol) darack
ovasnda (Aya ovasnda) karlatlar. Y u k ard a akland
gibi, Pers ordusu sanki Anadoludan, M akedonya o rd u su da
S riyeden geliyormucasna, iki ordunun cep h eleri te rs b ir
durum almt. Bylece ordular b irb irin in ric a t h a tla rn k a
pam vaziyette Pinarosu (Deliay) o rtalarn a a la ra k , P e rs ler
cavn bat kenarlarnda. M akedonyallar dou sa h ille rin d e ol
m ak zere mevzilendiler.
Ordular mevcudu ve muharebe dzeni :

Darnnn 400 bin piyade. 100 bin s v arid en m rek k e p

500.000 lik heybetli ordusu, ssos dzlnn d a r sah asn a s
acak gibi deildi. Bu itibarla Pers k ral, m u h a re b e h a ttn n
denize dayal sa kanadna ancak 30 bin s v ari ile 30 b in H el
len cretli askeri yerletirm i, svari h a re k e tin e elv erisiz sol
kanada 60 bin ar piyade koymu, ayrca b u k a n a tta k i tep e
lere 20 bin ar piyade tertiplem iti. K endisi sek in b ir s v a
ri kuvvetinj etrafna alarak, m uharebe h a ttn n ta m o rtasn d a
ve aym tabi engellerine ilveten y ap trd su n ta h k im a tn
62

gerisinde b ulu n u y o rd u . Y ani n e o lu r n e olm az, ta tl c a n n e m

n iyete alm t
P ers o rd u su n u n en k a la b a lk k sm la r ise, s a h a n n d a r l
ndan, y r y kollar h alin d e cep h e g e ris in d e b r a k lm ,
icap ettik e i]eri s r lecek ti.
Elinde n ca k 35.000 p iy ad e ve 6.000 k a d a r s v a r i k u v v e ti
olan, fa k a t h a rp sa n a tn a h a k k ile v a k if b u lu n a n s k e n d e r , d a
h a u zaktan P e rs o rd u su n u n sav a
n iz a m n v e v e t a k t i i n i
kavrad. O rd u su n a G ran ik o s sa v a m d a k in e b e n z e r b i r d z e n
verdi Gene a rp k M u h areb e ta k ti in i ta tb ik e d e c e k v e b u i i
kendisinin b u lu n d u u sa k a n a tta k i M a k ed o n y a s v a r ile r i b a
aracakt.

Sava balyor :
Sava pek etin oldu v e h ele ilk s a fh a la r d e i ik d u r u m
la r gsterdi. sk e n d e r M a k ed o n y a s v a rile ri ile, d m a n n t e
pelere dayal sol k a n a d n a sa ld rm , id d e tli v u r u la r la b u k a
nad k ertere k P e rs k ra ln n b u lu n d u u m e rk e z h a tt n a u la m ya alyordu.
B urada sekin P e rs s v a ri v e p iy a d e le ri ile a z g n b i r d devam e d erk en , M ak ed o n y a cep h esi m e rk e z in d e k i k ta l a r
P ers tazyiki a ltn d a k a lm lar, f a la n k s la r sa a d o ru a lm a k
zorunda b rak ld n d an , cep h ed e b ir g e d ik m e y d a n a g e lm i ti.
P ers o rd u su n d ak i u s ta d H e lle n c re tli a s k e r le r i b u g e
d ik ten szarak M ak ed o n y a o rd u su m e rk e z in i te h d i t e d iy o r l a r
d.
M akedonya sol k a n a d n d a k i d u ru m d a b u n d a n iy i d e ild i.
P e rs svarisi P in a ro s ay n g e e re k s k e n d e r in T h e s s a lia s
v a rile ri z e rin e a r b ir h c u m y a p m , n e r e d e ise b u n l a r d a
tm ak zere idi.
B ylece y aln z sa k a n a tta s k e n d e r in s t n l n e k a r ,
m erkez ve sol k a n a tta P e rs b a sk s id d e tle n m i , m e y d a n s a
va k ritik v a ziy et alm t.
Sava k u rta rm a k ik i t a r a f b a k o m u ta n la r n n g r , a z im
ve m cadele k u v v e tle rin e b a l idi. B u p e k te h lik e li z a m a n d a
vaziyeti k a v ry a n sk e n d e r, d m a n sol k a n a d z e r in d e k i b a s
ksn a rttrd . Y a rm sola k v r la r a k P e r s k r a l D a r a n m b u
lunduu dm an h a tt g e risin e d o ru sa ld rd . H a r p a t n n s
t n d e en nde d y o r, M a k e d o n y a s v a r ile r in i d e c o t u
ruyordu. Bu m an z ara , az u z a k ta b u lu n a n P e r s k r a l D a r a n n
asabn bozdu ve o n d a k a m a k f ik r in i h k im k ld .

63

s*r>M k'V'nVrt
P*-s kr;%lri b r r a k m a k , tal*
m*!;i dnd ve ft*Mhk*lj.M i/eriie ngu a/yik
Ym;u
jf r#-f kfrilwi* yn r'i-mJm saldrd. ( /e J
d u iien bu
km.-vMIm k hr/.yk ki^istnda d a y a n a m n d la , o z ild le r v<~
etiriMP? Btinlann gwisindi-ki ihtiyM kuvvel e r i s*- I hit n'n<n
kavti$"" (*'*fin?1, mulumrbe hattna so k u lm a d a n kabn y f ba-

FVr*i ktalinni fiiar tigi sa kanaibki suva iler t:vrafjdan iitildi ftnla* 1 sayca inlik r i karsnda pek Hn
dnuna girmi bulunan Thesslia svarileri iIt^ nel.it:eye vm
mak i/-iv bulunan sava brakarak doludizgin dalaiv dogrn
k:n.;r;*yft balad n .
Avhk sava Makedooy silhlarna b o y u n e m i, muazz-m
TV>s otisu bn/ulmu, kap k u rtu lm a k isliydi d a n k insan
ktm'tt'Pfi halin* gelmiti. S a v a t a n z i y a d e k a a r k e n p e k
ok
P es ldrld. Pers zavi;'l: 100 bini ayor, b u n a m u k a b il Ma
kw]*fya /aval h*v/. gemiyordu. P e r s o r d u c u m m geri k;l:m knvvfiti-ii dalardan kaarak ksm en F r a t is tik a m e tin e .
TCHikiiii daln ma d arld lar. K a l a s n d a n y a r a l n m mrfM h k e n rlH . fVfS kralnn peine d t. F a k a t D a ra , damlk
o n b a n , sifh!tnm vf- h at La z e r in d e k i m a n to s u n u
brakarak sralli b ir ata binmi, gzSen k a y b o l m u t u .
Gzel mparatorie d e esir :

Pws ordugh* tskenderin eline geti. Sava m eydanna

byiij; itimat He gelip kansn. anasn ve ocnklarm da bera
b* f i t r e n Dam o kftda aeele kamt ki. ailesi efradn d a
h ?"Tjgtr brakmt Dana'nn anas figam bis. hm ile kayti AiMirartda k*/ kardei idi) itt^ria. iki kz ve bir kiidik n7i! ordughta esi al manlar msiida idiler. Pers kralnn
h 't fuyhj, San, r f t n c ve ailesine dkn insan olduu sylenir
ranle bir m&mtft. ka^nmasma az kalm bir sava can kay
gf-i ile brakp, hele sevgili ailesi efradn dmanla teslim ekama* fft] olarak tenkit edilmelidir. Korkunun l
m*- fevrin?! yaktn. 'etek m Dara, daba sonraki savata da sVrd-?den kaarken kendi adamlar tarafndan ldrlm-

n Y K t$Kt:Nl>R
ffO'T

Textor, \*krnutrin anakkale'den }Hbart-n Anadolu

iimi
kir y*p*t& a n ktri yiiryjte 25lfl K.
m*rfi nUl%irt hepim$fr. bk. Kk Asy C. I S. 416 - 417

ve
Esir Pers f mparatoriesi (S t atera)

Asl valyelii skender gsterdi. E sir ald hkm dar

ailesine ok iyi m uam ele etti. Adeta onlarn zntlerini pay
lat. H ele A s \a n n en gzel kadn olarak bilinen Dara'nn
zevcesine ilim edii gibi, kendi yannda onun gzelliinden
bahsedilm esini bile m en etmiti. D arann zevcesi daha sonra
doum srasnda lm tr.
P ers odug h n d a skender in eline pek az para ve gani
m et geti. D ara, hzinelerini savatan evvel Srivenin m erke
zi am a gnderm iti. skender, komutan Parmenionu kfi
kuvv etlerle acele am a evketti. ehri alan Parmenion muaz
zam hzineleri ve dier ganimetleri ele geirdi.
issos m eydan savanda Pers kral 3 c Daray yenip kam ya m ecbur b rakan Makedonya kral Byk skender henz
A syaya tam m anasile Lkim olmu saylmazd. phe yok ki
D ara usuz bucaksz lkesinden toplyaca yeni kuvvetlerle
te k ra r karsna kacakt. Buna meydan vermemek iin Pers
k raln n peinden gitm esi belki de doru olurdu. Fakat bylece A sya ierlerine almas lzm gelecekti ki. bu takdirde
a y a k ta duran P ers donanm asna s tekil edecek Sriye li
m anlarn. M sr arkasnda bir tehlike olarak brakm bulu
nacakt.
S r i y e ve M s r 'n zapt :

skender. Dara ile yeni bir karlamay ikinci plna b ra

k arak S riye zerine yrd. Fenike sahillerindeki ehirler
M akedonva' kralna boyun emiye m ecbur
kaldlar. Yalnz
im diki H avfa kuzeyinde ve sahile yakn b ir ada zerindeki
T yros (Sur) ehri pek kahram anca m ukavem et gsterdi. Yedi
avlk b ir m cadeleden sonra skender bu ehri de drd:
iiM.. 332 - Evll ay). Bylece P ersler em rindeki Fenike ve
K brs donanm alar da skender'e gemi oluyordu.
Gazada (bugnk Israel) A rap lan n inat^ dlen i:e
karlaan. Sam aritis m em leketlerini ve Kuds alan sken
d e re M sr m ukavem et gsterm eden kaplarn at. \k s \ r in
bakenti M em phise giren kral.
skenderiye (Aeksandreia)
ehrini kurdu. S ahradaki Ammon tapm an ziyaret etti. Bu
hususta daha evvel tafsilt verm itik.
G avgam ela sava, Darann sonu :

Pers kral* D ara. ssosta y en ilip kam asn, m teakip ve

m u h a s a r a s srasn d a B yk skender'e iki defa eliler

T y ro s

'

gndererek bar teklifinde bulunm utu. D ara, e sir bulu n an

ailesi efrad iin o zaman byk b ir p a ra olan 10 bin T a le n t
ile. kzn almasn ve F ratn batsndaki b t n m em lek e tleri
teklif ediyordu. skender yle b ir cevap v erd i :

Senin sahip olduun btn m em lek etler ve se rv e tle r

benimdir. stediim zaman kzn ile de e v le n e b ilirim .' M e rh a
metime snmak iin kalk, benim yanm a gel!
Bylec* skenderin b^-a raz olm asndan m id i kesen
Dara iin son bir karlama ile kaderini d e n e m e k te n baka
are kalmamt. Pers kral hkm ran b u lu n d u u m e m le k e t
lerden yeniden muazzam bir ordu toplad. B ab y lo n da (B abil)
hazrlklarn tam am lyan bu ordu m evcudu 40.000 s v a ri ve
bir milyona varan piyade kuvveti olaraK tah m in e d iliy o rd u kJ
bu. devrin en byk ordusudur.
M.. 331 senesi Ekiminin birinci gn ik i o rd u M u su lun
dousunda. Van Gl gneyinde A rbela (E rbil) h a v alisin d e k i
Gavgamela ovasnda k at neticeli b ir m eydan m u h are b esin e
tututular. skender, yirm i misli kalabalk d m a n k u v v e tle
rine kar, gene stn bir sava kard. elik gibi M akedonya
ordusuna m ehur arpk m uharebe dzenini ta tb ik e ttire r e k
muazzam Pers ordusunu perian etti. D ara, m u h a re b e m ey d a
nn brakarak ran ierlerine. E kbatana v e M edyay a doru
kat. Ne var ki b ir zam anlarn k rallar k ral D ara, y e n i .A sya
kral Makedonval skenderden kam asna ra m e n lm den
kurtulam am , kendi valilerinden B ak tria sa trap B essos ta r a
fndan ldrlm tr. ld vakit elli y a la rn d a idi.
Hindistana yry :

skender 330 senesi ile 327 senesi arasm d a y e r y e r etin

savalar verefek. dalk arazide k m ev sim lerin in y p ra tc
tesirlerile mcadele ederek btn ra n (b u g n k A fg a n istan
dahil) H int hudutlarna kadar ele geirdi. Bu a ra d a B a k tria da
T rk aslndan gzel Roksane ile evlendi. M akedonya ord u su
M.. 327 seresi yaz balangcnda B a k tria d a n H in d ista n ze
rine yrd. ndus nehrinin kollarndan K ophen (im d ik i ad i
le Kabil nehri) den ve Cellabad geidinden geti!M akedonya kral Pencab m m takasm da, H in d ista n h k m
d arlarn n en kuvvetlilerinden b iri olan P oros ile y a p t b
y k sava da kazand. Niyeti G anja ulam ak, H in d ista n n b
t n zenginliklerini ele geilm ek, h a tta b u ra d a n D ou D enizi-

66

ne k ad ar btn A syay zaptetm ekti. Ancak M akedonyailar

bunca yllk savalardan, zahm etlerden yorulm ular, byk
k ay p lar verm iler, hasl harpten bezmilerdi. Pencab blge
sinde bulunduklar srada ordu artk skendere ita at etm edi,
geri dnm ek iin ayak diredi. K ral'n bu ba kaldrm aya u y
m ak m ecburiyetinde kaldn anlatm tk.
skender'in lm :

H indistan dn ve bilhassa Gedrosya (Bulucislan) l

n gei ok zahm etli oldu.
F tu h ata, yeni savalara doymam olan Byk skender,
kendisine m erkez yapt (artk M akedonyaya dnmiye hi is
tek li deildi) B abilde yeni savalara hazrlanyor, ordusunu
yeniden tekiltlandryordu. Bir taraftan tek ra r kuzeye uza
np H azer denizi gneyindeki skityay, dier taraftan ran
k a rsn d ak i b t n A rabistan yarm adasn ele geirmeyi ta
sarlam t. H atta, Rom allarn gittike kuvvetlenm ekte olduk
larm h a b e r aldndan Sicilya ve talyaya bir sefer yapmay
dnyord u .
F akat, karsna kan btn kuvvetlere boyun ediren,
kendisini T an r payesine karan skender, daha 33 yam dol
d u rm ad an , T an r buyruu ecele boyun edi.
A ra b istan seferine klaca erefine tertipledii byk
k u rb a n ve elence m erasim leri srasnda hastaland. Yksek
a te le r iinde 12 gn rpndktan sonra da M.. 323 senesi
H a ziran n 13 c gn hayata gzlerini kapad.
Bu b y k ask er ve devlet adam nn kurm ak istedii Ci
h a n m p arato rlu u , elde ettii topraklar lm nn hemen e r
tesin d e k o m u tan lar arasnda balyan kavgalar sebebile da
lm tr.
s k e n d e r in ksa h k rr darlk zaman ile beraber, komu
ta n la rn n ve b u n larn haleflerinin ayn topraklar zerinde
k u rm u old u k lar k ra llk la r (yani Hellenizm Devri: M.. 330M .. 30) 300 sen elik b ir zam an srd. Bu devir, en son olarak
M srn da R om alla r tarafn d an alnm as ve kralie Kleopatr a n n in tih a r ile kapand.
B ylece ta rih in en renkli b ir devri Makedonyal cesur ve
gzel adam B y k sk en d er ile balam, Msrl fettan ve g
zel k a d m K le o p a tra da son b u lm u tu r
67

B i b li y o g r a f y a

isk en d erin Anabasisi

Arrianon - H . r

Byk skender

Drojrca - P rof B . S. Buyktl

Ege v e Yunan Tarihi

Prof. A. M. Manel

Kk A sya

Cliorlra Texier - Ali Suat

T a rih U m u m

Mehmet Murat

Kk A syada l m ehirler

Felix Sartiaux - R. Balaban

A r k e o lo ji A ratrm alar

Prof. Ekrem Akurftal

B ayrakl H arfiyat
T a r ih te Bat A nadolu

Rstern Duyuran

B at A n a d o lu d a Eski ehirler

P r ie n e Klavuzu

B e r g a m a T a rih in d e lka

Osman Bayatl

zm ir T arihi

Hakk Giiltekin

M u la Tarihi

Zeki Erolu

M an isa T arih i

. Ulunay - 1. Gken

A y d n fli Tarihi

A. Cftkbel - H. len

D id im - A p p o llo n Mabedi

Aii* Oan

Eski z m ir

Prof. Helene Miltner

zm ir ( A r a t r m a la r )

A. Zeki Okmen

Ege K lt r n d e n Y apraklar

Hikmet B otk n rt

H e lle n iz m T a r ih in in A nahatlar

Dr. M. E . Bowh - l) r . A. Er*en

69