Giusu n nzHin

aBDOLHDiR ummi
HAZRETLER
MUSAVVR
Ibrhim-i De*^ubi Badadi

Esnekli Kaymakam MEILIH YULU

t;'6sar Yaynla^-

By Ser-mest

...7
/
M '

4 < '

c .SeU u
Bu shann shibiyaziz byklerimize
ithf olunur.

El bzl Eheb
-

c;

v,V;^ X

GEYLAK
BEKR

T C A R E T

ULINAR

Bab!l Cad. Ko. S J T :;tv ;rj ( Han

Kat 1 t!a. j . (jTA:,3UL

Tei. ; 20 7-: c 1

V \

/ C'

ULUINAR YAYINLARI; 5

Nair:
BEKR ULUINAR

Datm:
GEYLN TCRET
Merkez:
ankr Cad. YIBA ars Kat 2 No. 531
Tel: 24 36 91
ANKARA
stire ve
rtibat Brosu:
Caalolu Bbli Cad. Tasvire Han No. 54
kat 1, No. 13
Tel: 28 43 65
STANBUL
Ayrca isteme adresi:
P.K. 75. Kzltoprak - Bladky - stanbul.

Dizgi - Bask:
Eskin Matbaas - stanbul, 1976.

El bzl Eheb
GAVSL ZM ESSEYYD EERF EEYH
ABDLKAADRt GEYLN (K.S.)
HAZRETLERNN HAYATI
Musavvir:
BRHM DERBt BADAd !
Mtercim:
MELH YULU
(Emekli Kaymakam)

Her hakk mahfzdur

STANBUL
1976

Bu kitab, sebeb-i feyzim, madd ve mnevi ilticghm, mridim Ahmed Babanm (Ahmed Saadet Gi
ray) ve Baddda bulunduum 1969 senesinde bu
eserin bize istinsah edilmesine msaade eden Burhneddin-l Geylnnin rh- llarma ithf ederim.

GAVsL A z m i n

h k - p y n e

Ger senin aynanda hlik dalmasayd hsnne

Nr- tevhd sende hayran kalmasayd hsnne
Kinata tam tecelli eylemezdi ol hd
Ehl-i irlan hep olurdu nice esrarda ncd
Vdii trda tecelli eyleyen sensin iyn
Hep nebiler hep veller endeki snda nihn
Gelmeseydin leme nurlar saan tevhd ile
Hak tecelli eylemezdi tam kemliyle bile
Tam cemliyle grnmezdi derim ben ol cell
Gelmeseydin leme etmesen arz- ceml
Gavs zm kim seninle bir nefes hemhl olur
Devlet-i firdevs-i ldan ulu devlet bulur.
stanbul, Lleli - 2.9.1975
Melih Yulu

Seyyid Mercn Efendi Hazretlerinin naire hediye bu

yurduklar paha biihnez ltuf lan: Esseyyid Eeyh
Abdlkaadir Geyln Hazretlerinin cihannm genlik
resmidir.
1 1 .2 .1 9 7 0
Badd
Bekir ULUINAR

t a k r i z

Takrz; Bizde eski edebiytmzn her trnden

eserlerin methi iin yazlan blmne verilen isimdi.
Bu eserde takrz kim ve ne iin?
Evvel eserin sahibi ve ilhm kayna Gavsl zama medhiye yazlamaz. Zir onun medhetmeye g
yetmez. Nitekim vrisi mnevisi olduu ki Cihn Serverini medhetmeye kimin gc yetti ki... Onun mne
vi halfesini vmee gc yetsin.
eyh Glib Dede ne gzel syler ki Cihan Serverine:
Hazreti Hak olunca meddhn
Nice medheyleye seni Yahy.
Onun yce varlmdan ilham alarak hazrlanan
Atiyye-i Sbhniyenin son sadeletirilmi nshasn
daki bir beyitte Hazreti Abdlkaadiri Geyln hazret
lerine:
Kudretim yetmez seni medhetmeye mmtaz vel
n Habbi Kibriydr medheden dim seni.
denilmitir.
Elbzl-Ehebi trkeletiren ve aklayanlar da
bu gayretlerinden dolay kendilerine bir nme pay
karamazlar. Zir hner var olmakta deil yok olabil
mektedir. En byk isyn ve gnh bir kulun kendin
_ . 9

de varlk tevehhmdr. Bu bakmdan burada takriz

kudemnn kasd buyurduu mnda bir takdir olma
yp eserin incelenmesi olacaktr. Yalnz bu vesile ile
madd endieleri hie sayarak ehlullaha sevginin m
ahhas bir timsli olan Ulumar Yaym lannn sahibi
Bekir Ulunarn bir silsile takib eden hizmetlerine bu
eseri de tb ve neretmekle gsterdii himmeti k
ranla ydederek yetineceiz.
imdi eserin kanmza gre incelenmesine geelim;
Elbzl-Ehebi - Allahn Akdoan mnasndaki
eserde giri blmnde grlecei vehile sadece zahir
mnasyla Gavsl zama bu elkabn verili sebebi an
latlmakla yetinilmemitir. Ona Allahn Akdoan de
nilmesindeki lednn esrr incelenmitir. Her eyden
evvel unu belirtelim ki, Elbzl-Eheb, ekseriya mu
ta savvifini kirm tarafndan her devrin ancak kutbl
ird, gavs ve kutbl-aktab olan velilerine verilen kut
sal bir elkabdr.
Giri ksmnda ayrntlariyle izl edildii gibi
Fahr-i Kinata nasl mm elkab, Hazreti Ali (K.V.)
ye nasl Aslan, Haydr- Kerrr lkab verilmise Haz
reti Gavsl zama da yle lednn bir hikmetle Elbzl-Eheb denilmitir.
Aslnda yce veller, Hak Telnm tam ve kmil
mazharlandr.
Ol
yinede grnen Haktr. Essen nasl vdii
Trda bir aatan Yce Mevl Kelmullaha enni
enallah demise, Elbzl-Eheb mazharnda grnen
de odur. Yni H dur.
Essen Abdlkaadiri Geyln Hazretleri gibi devir
lerinde ird ve nizam- lemi birlikte mnev grev
olarak zerlerine alan kmmeln lemleri muhit olur.
Onlardan baka kimseye yer yoktur. Nitekim yine giri

10

ksmnda grld vehile zhirperest bir yaknna

arif bir ztn Sen Mevlny biliyor musun? sorusu
na o hakikat-i Mevlndan bihaber kiinin yle ise u
da talara bak deyip de da ve talarn birden Mevln kesilivermesinde ite bu srra iaret vardr.
Elbz olu bu bakma lemi sfl ile hibir ilginin
son mertebesine urctur (ykselitir). Eer Elbzl-Eheb mna kanatlarn olsa idi iki kanatnn dahi lem
leri doldurmaa yeteceine bhe var m idi?
Cibril-i Eminin, Resl Kibriynn yannda hviyyeti asliyyesiyle grnp iki kanadn atkta bu iki
kanadnn ancak dnyaya sabildii bu szmzn
en byk kantdr.
Hazreti Mevln iin Molla Caminin Peygamber
deildir amma kitta shibidir rifne kelm elbet
Sultnl Evly Abdlkaadiri Geylni (K.S.) Hazretle
ri iin de evveliyetle vriddir. Gavsl zam Hazretleri
nin kutsal kitab ise Risle-i Gavsiyyesidir ki Kelimullahlk pyesine eriti denilmesinde hi bir mahzr
grmemekteyiz. u mnadaki, elbet kendileri nebi de
ildir. Amma Kelmullah Hak Tel ile mkleme
mazhariyetine ermilerdir. Bundan baka da ulemi
mmeti keenbiyy beni isril hadsi erifinin srr
unutulmamaldr.
Elbzl-Eheb trkeye evrilirken sade lfzi bir
tercme ile yetinilmeyip kutsal mnasndaki derinlik
lere inilmee allmtr. Elbzl-Ehebte aslna ya
plan ekler bu hikmete mbtenidir. Muhiddini bni Ara
bi, Gavsl zam Abdlkaadiri Geylni, Mevln Celleddini Rum (K.S.) gibi ezm sadece zhir kelmla
r ile anlalabilecek ve irfna susamlara anlatlabile
cek zevt- liye deildir. Onlarn kabirleri yerlerine
_

11

geen arifin kalbidir. Bildiimiz u mezar deildir. Ko

ca Mevlnnm aadaki kutsal kelmmda bu srra ia
ret ve bearet vardr;
Ben ldkten sonra benim mezarm yerde ara
maynz. Benim mezarm arifin kalbidir.
Kubbei hadrlar dile getiren u beyitler erbabna
neler anlatmaz ki?.
K U B B E -i HADR
Bir kubbeki gk kubbe yannda bir noktadr
Onda meftun olanlar Hakka ermi Kaktadr.
Bu kubbenin altmda bir kinat gml
Kokar b hs bahede cennetin solmaz gl
Mnev kinatm snmez gneidir o
Tasavvuf ocanm kutsal ateidir o.
Gnllerde taht kuran mn hkmdardr
Hak yolu erlerinin rehberidir yrdr.
Kii huzru prde derin bir huzr duyar
Onun akm sezer onun izine uyar.
Ruhlar Uh akn badesini yudumlar
Ve Allaha yaklau- birer birer admlar.
Menkb ciltlere smayacak kadar ok olan Hazreti Prln bir menkbesini alalm.
Meyihi kiramdan bir zt li kaadir, vefat hen
gmesinde ocuuna Gavsl zam Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerine hizmet etmesini vsiyyet edi
yor. Babasnn vefatndan sonra ocuk dima abdest
alrken Sultnl Evliymn ibriini tutup onun abdest
almasna yardm itiyd ediyor. Bir gn yine ibrikle
12

Gavsl zamin abdestini almas iin su skt srada

iki kaps olan sofann dier kapsndan Gavsl za
min ktn gren ocuk veller sultnn takibe ko
yuluyor. Ancak daha br kapdan bir adm atyor ki
kendisini bsbtn baka bir memlekette buluyor. Zira
lh akla yryenlerin kat ettikleri mesfe dnya
llerine smaz. rif bir irimizin dedii gibi.
Hatvei evvelde ol ar mualldan geer.
ocuk gryor ki Gavsl zam bir cenze yatan ve
banda alt kii bekleen bir odaya giriyor. ocukla
beraber yedi kii cenzenin banda bekledikleri bir s
rada Hazret! Gavs dar kyor, biraz sonra sa saka
l karm bir adam getirip brakyor. Bu bunun
yerine kaaim diyor. Sonra tekrar geldii gibi d
nyor. ocuk da bu adamndan peinden dnyor.
Lemhai basarda gz ap kapayacak kadar ksa bir za
manda kendilerini o ktklar kapdan geince Baddda buluyorlar. Ancak ocuk dima dncelidir.
Hep o grd yerleri cenzeyi, sonra Gavsl zamin
getirdii pejmrde klkl adam dnyor. Esrn l
hiye kendisine kde olan Gavsl zam ocuun d
nceli tavrna kar Ne taklp dnyorsun, byle
ilere karma diyor. ocuk da: Ya Prim ite elimde
deil o grdm acaip durum bir trl aklmdan
kmyor deyince, Sultnl Ulem cevben;

O gittiimiz yer ran ile Afganistan arasnda

Nihavent adndaki kasaba idi. Orada mnev tekilt
tan olan Yedilerin reisi lmt. Yatan cenze onun idi.
Bir nazarda imna eritirdiim bir kfiri getirip onla
ra reis yaptm. Sonra braktm geldim, buyuruyor.
Azz okuyucu bunda aacak bir ey yoktur. Gav
sl zam gibi zevat liye bir nazar atp buyurdukta
kfiri ehli imn yapar.
13

Kfire klsa nazar mazhn imn olur.

Kfir iken ehli imn olan, bilhare velayet mer

tebesine eren bu sevnin, sev kolunu kurmu olma
s muhtemeldir. Bu hussta birok rivyet mevcuttur.
Bzlarma gre sev kolunu vcda getiren vel bu
zttr. Bzlarma gre ise anlatacamz kssada ismi
geen zt sev tarikatn kurmutur.
Allah lem bissevab Dorusunu elbet Yce
Allah bilir.
eyhi Ekber (K.S.) hazretlerine bir gn, bir papa
zn vakitsiz zm yetitirdii haber veriliyor. Hazreti
Muhaddini bni Arab kendini belli etmeksizin papaza
giderek bir salkm zm istiyor. Papaz getiriyor. eyhl Ekber kefen anlyor ki bu papaz riyzt syesinde
istidrc shibi olmutur. Cennet itlerinden dar sar
kan zmlerden alp getirmektedir. Hemen mnada
yce eyh o zmleri tekrar itten Cennet bahelerine
itiyor ve tekrar bir salkm zm daha istiyor. Bu defa
papaz elbet getiremiyor. Bu ii karsndaki ztn yani
Muhiddini Arab hazretlerinin yaptm anlayarak el
lerine kapanyor.
eyhi Ekber (K.S.) hazretleri:

Ya papaz bunun tesini de baarmak mmkn

dr. Ancak Cennet Muhammed mmetine mahsustur.
Bu i istdrcla deil kerametle olur. L ilhe illallah
Muhammeden reslullah dersen tesindeki fevkal
delikler de mmkndr deyip sevyi slmla merref
klyor.
Bunda anlalmas gereken ok derin bir hikmet
vardr. Bir hristiyan mertebei sya kadar irtika etse
L ilhe illallah Muhammeden reslullah diyen bir
mslman onun tepesinden bakar.
14

Elbzl-Ehebin hakaikine ait ksm inceledikten

sonra trkeye evirip erhini yaptmz brhimi Derb Hazretlerinin Elbzl-Eheb mnasndaki esp-inin
kronolojik tahliline de bir gz atalm.
Elbzl-Ehebin Irakta istinshn yaptran Ulumar yaynlar sahibi sayn Bekir Ulunarn istinsh
ettirdii nsha arapa byk sahife olarak 81 sahifedir.
Sahifeler hem enli hem ok uzun olup bir sayfas nor
mal 2,5 sayfadr. Gayet gzel ve temiz ktlara yazl
mtr. Bu konuda bahsi mahssunda ok ayrntl iza
hat vardr. Eserin nemli bir hussiyeti imdiye kadar
Sultnl Ulem Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretle
ri hakknda yazlm eserlerin hi birisinde bulunma
yan tafsilt ihtiva etmesidir.
Hazreti Gavs hakknda gerek mtekaddimn ve
mteehhirnun gerek muasrlarnn dnceleri yer
aldktan baka ayr bir kitbn mevzuunu tekil edecek
kymette evldna vesys da yer almtr.
Kaadiri
tarikatnn dal, hlefsna verilen hilfet iczetnmesine dahi ayrca yer verilmitir. Gavsl zam
hakknda yazlan hi bir kitapta topluca grlmeyen
Sultnl Ulemnn musannift, kendileri hakkndaki
telft ve tercme edilmi sr Elbzl-Ehebte mev
cuttur. Bu eser btn bu zellikleri ve onlara eklenen
mnevi ynleri ile gcmz nisbetinde tasavvuf teneknnn istifdelerine arz olunmutur. Eseri kaleme
alrken Yce Gavsn rhaniyetine snarak bu azm
grevi yerine getirmee altk. Umarz ki ileride da
ha derin tetkikat yapacaklara tecrbe-i kalemiyyemiz
bir niz mehz olur.
Ya Gavsl zam... Senin byklnn klar
kolay kolay msiv girdabna dmezler. Senin yce
15

cenahlarnn glgesine snanlar en emin penh bul

mulardr.
Btln sehbi flile beyh olmayz
Biz ne hasn ehreler simin bedenler grmz.
Senin ak arabna kananlar hi bir pnar susuz
luunu gideremez..
Biz o meyden klmz humlar tehikim n edp
Bir kadehte vamuku ferhat beyh oldular.
Bu eseri kaleme alanlarn tek meziyeti ehlullah
sevgisidir. Sana olan sonsuz akdr. O sonsuz ball
mz sebebine yce efaatim esirgeme.
Himmet bizim inemiz olur hizmette.
Erdoan Ycetin

16

 N S Z

Elbzl-Eheb yni Yce Allahn

daki eser de, lemi Islmda Sultnl
zam, Gavsl - Samedn namlar ile
tarkatmn pri Abdlkaadiri Geyln
rinin kutsal eserlerinden biridir.

Akdoan adn
Evliy, Gavsl
anlan Kaadir
(K.S.) hazretle

Kendileri Hicr 470, Mild 1077 ylnda Hazer de

nizinin gneyinde Geyln eyletinin Nif kynde dn
yaya gelmilerdir. Bu Sultnl Evliy baba tarafndan
Hazreti Haan (R.A.) a, ana tarafndan da Hz. Hseyin
(R.A.) a mntesibtir. Elbet takdir buyurulur ki nesebi
bu suretle Hazreti Ali (K.V.) ye mntehi olan Gavsl
zam eritii bir ok yce pyeler gibi Seyyidlik ve e
riflik pyelerine de erimi bulunuyor. Validei mkerremeleri sultn sllesinden olan Abdullah el Sevme
kermesi Ftm, pederi muhteremleri ise Muhiddin
Eb Muhammed bni Eb Salih Zengi Dosttur. Gavsl
zam hakknda asrdan ara intikal eden ve kyamete
kadar mbrek namn tebcil eyleyecek olan pek ok
kermt sylenmitir ve sylenecektir de...
Kendileri itikadmzca says her devirde bir, iki,
nihayet gemeyen en yce mertebedeki vellerden
dir. Bu ehlullah bilindii vehile Kutbl rd, Gavs ve
17

F. 2

Kutbl Aktb olup bz devirlerde bu manev gre

vin de bir tek zt li kaadire tevcih buyurulduu vakidir. Nitekim ite Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Haz
retleri de bu yce makam birden takabbl eden evliy-i izamdandr. Menkb ve silsileleri torunlar Eb
Nsr Slih tarafmdan kaleme alnmtr. 49 ocuklar
olup 11 tanesi babalarnm yolunda yryerek manev
makamlara vasl olmulardr ki, isimleri yledir: Ab
dullah, Abdlvahhb, Abdrrezzak, Yahya, Muhammed, Abdurrahmn, Abdlcebbr, s, Ms, Vsf, ,^\bdlazzdir.
Hazreti Gavs, Hicretin 561, Mild 1166 ynda
Baddda beka lemini terif etmilerdir. Zten Kable mtu ente mtu lmeden nce lmek srrna
mazhr olan bu yce vel iin zhir bir lm bahse
konu deildir. Kendileri fark leminden balayp cem
makamna, oradan da ikinci fark olan fark- sniye
erip ird grevini hayatlar boyunca yerine getirmi
lerdir. Zhir yaaylarnda Cemleddin Uknin u
beyitindeki esrr tecelli etmitir.
Fark- ceme cemi ferk- sniye ir grmiyen,
Makbliyetle olan merdda ohnaz in.
Esseyyid Eeyh Hazreti Abdlkaadiri Geyln (K.
S.) Kelmullahn yce srrna mazhrdr. Her bir vel
bir nebinin mazharnda kabul edildiine gre Gavsl
zama da Ms Aleyhisselm merebinde demekte isa
bet vardr. Nasl ki vdii Trda Kelmullah, lemlerin
yaratcs ile binbir kelm
etmise Hazreti Gavsl
zam Heykeli Semedn de Ebed Sultn olan Hlikiyle
mkleme de bulunmutur. Nitekim Risle-i Gavsiye
namndaki eserleri bu srr izhr buyurmaktadr. Vk
Lenterninin hakik anlamn idrk edemiyen vam
ns Ms Aleyhisselmm didrdan uzak kaldna hk 18

medebilirse de ilmi lednne gre de bunun byle olma

d aikrdr. Zira bir aatan bile Enni enallah
Ben Allahm diyen Hliki Kintn onun kalb gzn
den uzak olmas mmknttan deildir. Gremezsin
de grrsn zahirdir. Lenterninin mnas aslnda
sen, sen olduka beni gremezsin demek olup senlik
ortadan kalktmtan sonra H dan baka varln kalmyaca meydandadr. Bunu Hz. Ali (K.V.) nin Ben
grmediim rabbe ibdet etmem kelm kibar teyd
ettii gibi Men kne fha zihi ma fehve fil hireti
ma Bu dnyada ma olan'^^trette de amadr ha
dsi aklamaktadr. rif bir irimiz bu srr u beyit
le dile getirmitir.
Dnyada grmeyen hi grmez hirette,
A gzn ona bak bu kavli mustafadr.
Gavsl zamin:
Kmil doarm ehli hak, domazdan evvel nesi
szne m a'^^ orak uiki menkbesini
geemiyeceiz.

anlatmadan

Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretleri ocukluk

larnda sr gderlermi. Bir gn sr gtt bir s
rada hatiften yle bir seda duymu: Y Abdlkaadir,
sen bu i iin yaratlmadn..
Bu korku ile sevgili annesinin yanna gelen Gavs
durumu ona anlattnda, rif htn hikmeti anlam,
btn gayretini sevgili olunun zerine vererek onun
zhir ve bLn terbiyesine elinden geldii kadar gay
ret gstermitir. Nitekim zevcinin veftndan sonra
kalan paray iki olu arasnda taksim edip, Abdlkaa
diri Geyln Hazretlerinin hissesine den altnlar hr
kasnn iine dikerek Badda tahsile gndermitir.
19

Hak Telnm hikmetine bakn ki, Gavsl zamin Badda gittii kervan durdurup soyan akiler herkesin
zerinde ne varsa yama ettikten sonra Abdikaadiri
Geyln Hazretlerine de senin neyin var ocuk diye
sorduklarnda, Gavsl zam hrkamn iinde dikili 40
altn var demitir. Kervandaki nice byk insanlarn
mallarn saklamak iin trl yalanlar sylediklerini
dnen ekiyalar nce bu sze inanmak istemiyerek
durumu reislerine sylemilerdir. Reisleri, yce vel
Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin yanna va
rarak durumu bir de ondan bizzat tahkik etmek iste
mi, evet ite hrkamn urasnda u kadar altn var
cevbn aldktan sonra hayrette kalan ekiy reisi:
Herkes maln saklad hlde biz bu altnlar
belki de bulamayacakken onlar senin syleyip bize gs
termene atm. Bunu niin yaptn? diye sormutur.
Sultnl Evliynm cevb o kadar ihtiamldr ki,
biraz ibret nazaryla bakanlar iin buna hayran olma
mak ve bundan gerekli dersi almamak mmkn deil
dir. Bakn Hazreti Gavs ne cevb vermitir:
Ben evden ayrlrken annem bana artlar ne
olursa olsun doruyu sylemekten vazgeme diye tenbh etti. Ben de ona dima doruyu syliyeceime ve
yalan sylemiyeceime dir sz vermitim.
O nda hidyet nasb olan ekiy reisi adamlarna
dnerek:
Biz dnyaya gelmeden rhlarmz halkedildiinde,- elest bezminde Yaratcmzn
Elest birabbikm Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabna,
Beli Evetdiyerek sz vermitik. Bu ahdimizde
onun emirlerini yapp yasak ettii eylerden kamak
da vard. Biz bu ahdi tutmadk, u kk ocua bakn.
Annesine verdii bir sz, belki hayat pahasna bile
20

olmasna ramen tutmakta srar ediyor. Biz ise kinat

halkeden Rabljimize verdiimiz ahdi ne abuk unutu
verdik. Bundan sonra tvbe ettim. Ben bir daha bu k
t ilere asl yanamyacam. Kendinize baka bir
ba arayn. Bundan sonra ben sizin reisiniz deilim, di
yerek o kutsal ocuun peine taklmak istiyor.
O nda hepsi hakknda; Ve lkin innallahe yehdi
men ye srr tecelli ettiinden ekiy tifesinin hep
si birden tvbe ve istifar ederek reislerine: Dnyev
ilerde reisimizdin, bundan sonra da doru yolda seni
takip edeceiz diyerek tm Gavsl zam hazretleri
nin peine takldlar.
te Gavsl zam hazretlerine gerek dervi diyemesek dahi, (zira dervi olabilmek ok byk mnevi
pyedir.) zahir mnada ilk iktid edenler bu krk kidir.
Ey Izz okuyucularmz. Grdnz ya gnahlar ne
kadar byk olsa bu bir sre yolunu aran kilerin
ruhlar Ebed Sultnna elest bezminde vermi olduk
lar vaadi, ahdi unutmam
Ainhkta ezeldendir Sezai yr ile
Bu talep kanden gelr ryet mukaddem olmasa
srr tecelli etmi olur.
Yce vellerden birisinin silk-i irdma girmek is
teyen bilhare devrin kutbl-aktab olan bir zt li
kaadir; gnhlarndan bahsederek yce mridine
Beni bilmem kabul buyuracak msnz? dediinde;
insn-i kmil olan mridi: Gnhn Msnnkinden
de mi byk diye sormulardr.
Olasn menzilim kimse Sezi eylemez idrk
Olasn seyyit nk ebrr sevb oldu.
_

21

nsze burada son verirken yce Sultnl Evliya

ya u niyazda bulunmay vecbe addediyoruz:
Sen ve senin gibi Hlikin ekmel ve ethem mazhr olan vellerin mcrime tfeti hasletleri gereidir.
Szler kapmza gelen sileri dahi bo evirmezsiniz.
Hazreti Mevlnnm buyurduu gibi; Bizim derg
hmz mitsizlik dergh deildir.
Ya Gavsl zam hazretleri; Hi bir kul yoktur ki
benim himmetimden mstani olsun buyurmusun.
Bizler buna btn varhmzla inanarak yce rahme
tinden efaat niyaz ediyoruz. Seninle sana snanz.
Hatcc Drahvar Ulumar

22

TAB I VE NAR OLAKAK ELBAZUL-EHEBIN

ASIL ARABA METNNDEN STNSH LE TAB
VE NERNE KADAR (EEN SAFAHAT
Elbzl-Eheb, lahn Akdoan adl eserin Araba nshasndan istinsah aada anlatacamz ekilde
1969 ylnda yapld hlde, bu eserin erhli bir e
kilde tab ve neri ancak bugn yni 1976 ylnda,
aradan bunca yl getikten sonra nsib olmutur.
Levhi ezelde teebbs ve niyetimin kuvveden fiile k
mas demek ki bugn myesser olacakm. Bu vesile ile
Kaside-i Brdenin bir beytini hatrladm:
Tekvinh ezeliyyn lzemne leh
Ve lkin mkevvenel fil vakti vel an
Yce Allah ezelde her eyin oluunu takdir etmi
tir. Bunun zaman yoktur. Ancak hepsinin zuhrunun
bir vakti merhnu vardr. Ol vakit gelmeden hi bir
ey zuhr etmez. Bundan u netice kar ki, demek Elbzl-Ehebin tab ve nerinin vakti merhnu bugn
imi.
Her eyde olduu gibi elbette bunda da Cenb-
Hakk (Azze ve Celle) n binbir hikmeti vardr. Unutul
masn ki Hakkn binbir hikmetinden birini bilen rif
olur.
1969 ylnda Baddda drt gn Gavsl zamin
trbei saadetlerini ziyaret niyetiyle maile Iraka git
tim.
23

Malmdur ki; her velnin senenin muayyen bir g

n kabri eriflerinin ziyret gndr. Hazreti Mevln, Hac Bektai Velnin ziyret gnleri gibi...
Elbet Gavsl zamm da bir ziyreit gn olmal
idi. Ancak oranm halk bugn hangi gn olduunu
bilmiyordu. Gavsl zama iten ball|mn tecellytndan olarak o gn, bize yan olmu; ziyretimi o
gne rastlatmtm. Demek yce veli ltfedip o gn
iin fakiri dvet eylemiti. Esasen her velye hayatta
ve mematlarnda ziyarete gidenler hep davetlidirler.
Gitmek nsib olmayan bedbahtlar Ben gitmek isteme
dim derlerse de aslnda onlar sokmazlar da farknda
deildirler.
Gelenler dsitan evliyya dvetlidirler hep.
Orada grdm tecelliyt icb fazla kalmakl
m gerekti. Drt - be gn iin geldiim Baddda bu
suretle yedi ay onbe gn kalmam takdiri lh gerei
imi meer...
Esasen hemen ilve edelim ki kinatta cereyan
eden hdistn hibiri tesdf eseri olmayp bu takdi
ri lh gereidir (tensibtir.)
Bir filin measeridir cmle hdist,
Ne iktiz-i arh ne hkm zamnedir.
Ziya Paa
Bu kadar uzunca sre kalmaklm gerekince be
raberimde getirdiim eimin stanbula dnmesi zrr oldu. Evvelce ikimizin pasaportu mterekti. Irak
Konsolosluumuza giderek pasaportlarmz ayrttm.
Eime; Gavsl zam Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Haz
retlerine son ziyreti benimle beraber yapmasn salik verdiimde, scaklar tahamml edilemiyecek du
24

rumda olduundan oturduumuz evden Yce Gavsm

rhuna Fatiha okuyup rhaniyetinden istimdt ile iktif etti. Shh durumunu da srarla ileri srdn
den nar muvafakat ettim. O gn akam 8.45 te ken
disini Badd - Haydarpaa tariki ile gnderdim. Er
tesi gn misfir bulunduum Badd Kan Bankas
Miidr Ekrem Behet rifn-nakibendnin
evinde
oturup, saat akam 18.00 de ay imekte iken telefon
ald. Otobs terminalinden bir misafirimizin olduu
ve acele olarak terminalden almamz gerektii tenbihleniyordu. Doktor Ekrem Beyin kardei Mehmed Bey
misfiri almak zere arabas ile gitti. Biraz sonra re
fikam kageldi. Demek aldrmamz istedikleri mis
fir geri dnen eim imi. Kendisine dn sebebini sor
duumda ilk kontroln yapld Musul gzerghna
trenle vardklarnda pasaportta ufak bir yanllk bu
lunup refikam trenden indirdiklerini verdii cevaplar
dan anladm.
O sra eim, stanbula Musullu yolcularn geir
mekte olan bir doktorla karlayor, tyi Trke bilen
bu doktorun himmetiyle Musuldan Badda kalk
makta olan bir otobse yetitiriliyor. Badda geldi
inin ertesi gn pasaporttaki eksik gideriliyor. Meer
pasaporta Badda giri tarihinin yazmas unutul
mu. Tekrar Hazreti Gavsn trbe-i saadetini eim ile
birlikte ziyret ediyoruz. Kalben Gavsl zama haya
tndan ziyde bal olan eimin oturduu evden onun
trbe-i saadetlerine ved eylemesi Primizce uygun g
rlmemi olacak ki, ufak bir zhir sebeb icd edilip,
Musula kadar gidip stanbula mteveccihen yol alr
ken geri evrilerek trbede tzm ve ziyret imkn
ltf buyurulmutur. Nizm lemin kendilerine mevd
bulunduu kutbl - aktab olan insan- kmiller iin
bunlar tabi tasarrufttandr. Bu grdmz madd
25

lemin manev tasarruf t icb yce vasf vardr:

Kutbl ird, Gavs, Kutbl aktab. Bu mnevi g
rev bazen bir zt li kaadirde toplanr ki o yce vel
nsan- kmil olur.
Kini olduysa Hakka vsl
O oldu insan- kmil.

te Gavsl zam tasarruft lem ellerinde olan

kendisine kn emri ltf buyurulan yce vel idi. Bu
sultnl evliya refikamn bizzat trbe-i muazzamalarnda hazr bulunmasn irde buyurmutu. Ziyaret
hitam bulmutu ki, gen bir delikanl faddal diyerek
omuzuma iliti. Ve dergh postninine takdm etmek
zere o muall mevkiin avuu tarafndan dvet edil
diimi syledi. Bunu cna minnet bilerek derhal icbet ettim. Sohbetten sonra bana bir torba ekerle iki
yeil rt hediye ettiler. Teml o imi ki adak kabul
buyurulursa bu yeil rt hediye olarak ihsn buyurulurmu. Bence ok kymetli olan bu hediyeden daha
byk bir ltf vard ki Gavsl zamin hsn nazar
lar ile o nda derhl u rifne beyti hatrladm:
O rtbe bigarazfhr intisb lfetim yra
Tleb etmek deil eltfm hatt hayl etmem.

Postnine nakd teberrutta bulunmak istedimse

de kabul etmeyerek bana cevaben: Bizde para ok
dediler. Onlarla beraber sanki benim dilimden Hazreti
Gavsl zam u hikmeti iret buyurmakta idi;
Sret Allah diyeni grdler olmu fakir
Sandlar onlar fakirdir kendilerdir aniy
Kenz l yefny bilmez kandedir ill fakir
Ab- hayvan bu zulm gnneyenler sand ma.
Bilhare refikama dnerek, Haydi kzm yolun
ak olsun, dediler.

26

Erbab basirete unu arzedelim ki: Zhirde bu ze

vat muhterem onun gidip geri dndnden, hatt
yolculuundan habersizdirler.
Hakikat ehlinin nian olmadna gre kimde ne
olduu da elbet belli olmaz.
uNiniyle olur herbiri zhir
Hakikut ehlinin olmaz nin.

Gavsl zamin ziyaret vecibeleri yerine getirildik

ten, eimi salimen stanbula mteveccihen yolcu et
tikten sonra uzunca bir sre daha Baddda kaldm.
Bu frsat ganimet bilerek Kerbel, Basra, Kfe, Necef
ve Samerry ziyaret ettim.
Samerrda bulunduum srece orada gemi olan
ok nemli bir hdiseyi arzetmeden geemeyeceim.
55 - 60 yalarnda Trk asll Mderris Monla Tahnm akrabas olan bir ztla tanmtm. Bu ztla ta
nmam da olunun rahatszl vesilesiyle evini ziyrette vuku bulmutur. ok mkrim olan bu zt li
kaadirin her trl ikram ve misfirperverliine mazhr
ve hit oldum. Yine byle ikram buyurduu bir ye
mek esnasnda ok dikkate ayan bir hl ile karla
tm. Yemek srasnda byk bir Kurn- Kermi a
m bir elindeki uzunca bir ubukla sanki birilerini ko
varak nizama koyuyor veya deneini sallayarak r
ktyor gibi idi. Pr dikkat kesilerek hep onu izledim.
Elim yemee gitmiyordu. Kendisinin beni tekrar ye
mee dvet etmesi zerine:
Sen bana bu salladn denein esrarn anlat
madka bir lokma bile yemeinden almam, dedim.
Cevaben:
Yememde srar etti, srar ettim, tekrar cevben:
Bir artla sylerim, dedi ve devam-etti; Iraka
nakl-i hne edip burada kalrsan...
_

27

arnar bu cidden mnidr ve hikmet dolu ola

y renmek iin biraz da ltife tarzmda Pek iyi de
dim.
Bu rif zt bana muttasl denek sallamasndaki
esrar anlatt. Okurlarmzn bu konuyu iyice anlaya
bilmesi iin istidraten unu arzedeyim:
Resl Kibriynn mbarek merkadlerinde din
kardelerimiz tzm ve ziyret vazifesini yaparlarken
gayet tabi sralar hlinde kabr-i erifi evrelemekte
dirler. Arkadakiler bir n evvel ziyret iin hcum et
tiklerinde orada grevli kimseler ellerindeki ubukla
hepsini sra ve nizama korlar. te yemek srasnda
uzunca denei sallayan bu aziz ev sahibim orada vazi
feli ehastan imi ve bu vazifeyi kilometrelerle uzak
tan yapmaktaym. Bu gizli hikmete muttali
olduk
tan sonra yle dndm; Mutasavvfini kirmca
kabul buyurulduu zere ehlllah iin fni insanlar
birbirinden ayran mesafe mefhumu bahse konu de
ildir. Kimde ne olduu bilinmediine gre ev sahibim
olan bu zt mesafeler tesinden rhani kudretle Res
l Kibriynn merkadi mbreklerinin intizamn te
min edebilecek gnl erlerindendir. Nitekim orada sal
lad ubuk kilometreler tesinde messir
olmakta
dr. bhe edilemez ki btn bunlar kurbu feriz ve
kurbu nevfideki hikmetin esrrdr. Ben sevdiim
kulumun eli, aya, gz, kula olurum buyuran Hd-y Lemyezelin sonsuz kudret ve esrrmn ninesidir. Evliyaullah denilen Allah dostlar iin Yce
Allah ben o kullarmn gz, kula olurum buyurursa
hi onlara hil tasavvur olunabilir mi?
Elbet o yce veller her eyi mesafe kaydndan ri
olarak grr ve iitirler. Onlarn Hd-y Lemyezel
ayak ve elleri olursa hangi g onlara galib gelebilir.
Onlar Hatvei evvelde ar m.ualldan gemez olurlar
m? Tayy mekn bu zevt li kaadir iin nedir ki?

28

Nitekim ev sahibimin mbarek elindeki ubuk yu

kardaki esrar ilhiyye ile Samerrdan bir nda Medine-i Mnevvereye yetimekte, erimektedir. te
Badd ve havalisi Gavsl zamin kutsal rhaniyetile
bu gibi gnl erleri yetitirmitir.
Samerr kazasnda 33 gn kaldm. Mna leminde
byk bir kap grdm. Bilhare teyid buyurulduu
vehile Elbzl Ehebin istinsahnda yardmc olacak
bir zt ile tantm. Bu muhterem zt, Gavsl zamin
torunlarndan Burhaneddin Geylndir. Zt- lileri bir
ok zhir mhim grevlerde bulunmu; naiblik, kad
lk, milletvekillii yapmtr. Osmanlcay ok iyi bilen
bu zt, ceddi pkini imtislen wTahallak biahlkillah
srrna mazhr bir ztt. O kadar licenb, misafirper
ver ve mfikti ki, mezayasn tavsiften kalemler ciz
dir. Kendileri cismi zhirsi itibariyle fni olmu rhaniyetleriyle mlk bekya irtihl ve irtik buyurmtur. Hlen Bakanlk da yapm olan teyzezdesi
Ysufu Geyln hayattadr.
Burhaneddini Geylnnin rehberliinde
Gavsl
zamin mektebe (ktphne) sini tetkik frsatn bul
dum. Takdiri lh zere o kadar yce eserler arasnda
Elbzl-Ehebi tetkik ettim. Burhaneddin Beyin ta
vassutlar ile Hsameddin ahin ve Ktip Gen isimli
iki talebeye Elbzl-Ehebin araba metnini istinsh
ettirdim. Yedimizde bulunan el yazmas nsha bu sretle meydana kt. Haddi ztnda maksdum ne kitb, ne ear ne negamatt (namelerdir). Hepsi H
dan bir niane olduu iin mergbumdur. Hac Bay
ram Ve (K.S.) Hazretlerinin buyurduu gibi;
Benim maksdum lemde deildir lkin illhu
B ti benim derdime demn deildir lkin ilIhu
Deildir huri ve glmn ne cennet kk ne de rdvn
Bu benim gnlme sultn deildir lkin illhu.M
29

Elbzl-Ehebi istinsah ettirmee altm gn

lerde Rafidan Bank Genel Mfettii olan ehbeddin
El-Bekr Bey ile de tanmak bahtiyarlna erdim.
Kendileri de ayrca Sultnl Evliyann mektebelerini
gezmekliimde bana tavassut buyurduklar gibi Abdlkaadiri Geyln Hazretlerinin cihan kymet altn
yazma ecerelerini gsterdiler. O ecere ki Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin Seyyid olduundan
phe eden gafillere en mskit (en susturucu) bir cevb tekil eder. znt ile beyn edeyim ki bu zt 1975
de bir uak kazasnda bek mlkne rhlet eylemitir.
Mevl gan gan rahmet eylesin. Aslnda katre, umma
na ermitir.
Haddi ztnda ehli irfn indinde lm o Yce
Varln mazhrn bu zuhr leminden
ekmesidir.
Ne sen ne ben varz. Ne lm ne hayat var. Hepsi o,
hepsi H dur. O mazhr ekiliverince arada ne sen
kalrsn, ne ben. Bunu ancak ledn ilmine yni tasav
vufa in olanlar anlar.
Tasavvuf atei ak ile suzn olmaa derler
Tasavvuf gnl tahtnda sultn olmaa derler
Tasavvuf Hakta suzn olmaa derler
Tasavvuf cmle lem cismine cn olmaa derler.
Ve ayrca
Bidyette tasavvuf sofi bicn olmaa derler
Nihayette gnl tahtmda sultn olmaa derler.
Baddda kaldm srada meyihi Kaadiryeden
Nakbzde Refik Efendi ile erefyb oldum. O civarda
yni Hz. Prin dergh civarnda dkkn bulunan bu
ok muhterem ztn Cuma namazm eddan sonra
bir ok bedeviler, ellerini pmeden ayrlmamay itiyad
30

edinmilerdi. Dkknn nnde ona tzm vazifesini

if etmek zere halk su'aya girerdi.
stanbula avdetime az bir zaman kala bir ikindi
namaz garip bir hl oldu. Refik Efendi Hazretlerinin
yannda Afganistan
mehiri
fukahasmdan Seyyid
Mercan Hazretleri bulunuyordu Bu zt cmi ile Gavsl zamin trbelerinin tam hizasnda namazlarn
eday itiyad edinmilerdi. Hibir zamn bu hizay te
cvz ettikleri grlmezdi kindi namzm eday m
teakip bu zt Seyyid Refike dnerek, araba bir ey
ler syledi. Refik Efendi tercme ederek bana dnp,
Ne zamn stanbula dneceimi sordu. Cevaben:
Cuma gn dedim. Refik Efendi o nl fakihe du
rumu intikal ettirince, Seyyid Mercan Hazretleri trbe-i muazzama ile cmii erif arasndaki mahfele yni
B add erfmn Cuma namazlarn ed ettikleri ta
rafa ban evirdi. Uzun bir sre tefekkre daldktan
onra, Refik Efendiye bir eyler syledi. Refik Efendi
bil manev ireti alnca bana: Yarn ayn saatte bu
rada bulualm, dedi.
Ertesi gn aadaki iirin mahhas timsali
olan bu zt ile bulutum.
Sevme gayriyi gnl akma bir yr yetiir
Deli divneye bir dilberi didr yetiir
Secde-i vechullah ise maksdun ey dil
Kblegh etmee bir Kbe-i didr yetiir.

Namz mteakip sohbetimiz srasnda bir resim

gstererek, Bu resim Gavsl zam Abdlkaadir Geylni (K.S.) Hazretlerinin genlik resmidir. Neredece
iniz esere bu resmi ilve edeceksiniz buyurdu. ayn dikkattir ki zahirde bu zt li kaadir benim kitb
yaynlayacam bilmiyorlard. te imdi Elbzl-E 31

hebe koyduum resim, bu resimdir. Bylece Trkiyemizde Hazreti Pr Heykel-i Samednnin bu resmi ilk
defa yaymlanmaktadr.
Ertesi gn trenle Istanbula hareket ettim.
O
gnden bugne nice zamn geti. Cenb- Hak>
km tevfiki refik olarak Elbzl-Ehebin erlli terc
mesinin tab neri bugn mmkn olabildi. Mkevvenh fil vakti vel an srr demek bugn tezhr
edecekmi.
Elbet Gavsl zamin esrn, kemliyle kelimelere,
kalem ve ifadeye smaz. Ancak sabildii nisbetle
ifade ettik. Onun yce esrarna vkf olmann ilmi lednde ayr bir tariki vardr ki o tarik seyr slk er
babnn mlmu olduu gibi, ayrmtlariyle Necmeddini Kbr (K.S.) Hazretlerinin usli eresinde anla
tlmtr. Burada Hsn Akn lmsz iri eyh Galib Dedenin u beytini zikredelim.
Esrn ak f deildir Hd bilir
Bu rz bi vukuu zebn sylerini sana.
Akn esrn f deildir. Onu ancak Yce Allah
biUr. Bu esrn sana lisan arac yapmadan anlatrm
demektir.
Ya Gavsl zam!
Badez vefat trbeti m der zemin mec diye
balayan Mevlnnn, benim kabrim rifin
kalbidir
esrarna gnlden imn ederek, yce eserinden birini
daha milyonlarca sevenlerinin ittilma arzediyorum.
Onun sevgi ve muhabbetini gnlnde himmet bilenlere mutluluklar dilerim.
Allah (C.C.) m selm zerinize olsun. min.
Bekir ULUINAR
32 - -

VELAYETN, KURA N -l KERM VE

AHADS-1 ERFEDEK MESNETLER

Elbzl-Eheb lkabna erefbah Esseyyid, Eeyh

Abdlkaadir Geyln Hazretleri hakknda bunca tecelliyt elbet bz nakl-i edilleye mstenittir. Esasen bu
eltf- lhiye sadece Gavsl zama da mahsus olma
yp btn evliyaullah hakknda al mertibihim ihsn
buyurulmutur. Malmdur ki velyet dediimiz lutuf
lh bir nrdur. Nbvvet nrundan bir paradr.
Veleraktl - arze binri rabbiha yet-i kerime
sinde bu srra tems buyurulmutur. Meali erifleri,
inyet-i Hak Tel Azze ve Cellenin izniyle o ibdn
kalbine doar, demektir.
Bir hads-i erifte herhangi bir velyi o velden bir
gn keramt sadr olmadan da tantabilecek bz almt ve evsf- cemilenin bulunduuna iaret edilmi
tir.
Hads-i erifin meali yledir: Veller o kimseler
dir ki, onlar grenlerde derhal Hak Tely zikretmek
arzusu doar. Mbrek esm-i ilhiyye ile enis olurlar
manasnadr. Bu konudaki u kelm- kibr da ayn
hakikati baka bir slbla ifade buyurmaktadr:
Evliyaullah hakknda kt sz sylemekten seni
ve herkesi muhafaza buyursun. anlamna gelir.
33

F. 3

Buraya kadar zikrettiimiz yet-i kerme, ahads-i

erife, kelm- kibarm cmlesi evliyaullahm kadr
kymetini, onlarm eflinin hak idn kesin bir e
kilde anlatr. Unutulmasn ki dinen herkese hsn
zanla memuruz. Kimseden pheye ve kt zanna
hakkmz olmad Kurn- Kermde beyan buyurulmutur. Hl byle iken bz gaafillerin mertebeleri ik
tizs srlarna eremedikleri
evliyaullah neuzubillh
tekfire cret eyledikleri grlmtr.
Aaya dercettiimiz bir yet-i kermenin batn
tefsiri buna cret edenlerin ne azm isyn ve dallet
te olduklarn gstermektedir.
yet-i cellenin zahir mnas:
Ey imn edenler, birbiriniz hakknda fena zanda
bulunmaynz. Zira bz kt zanlar isyn ve gnh
olur mel-i erfindedir. Ancak bz zanlar isyn ve
gnh olur lfz- celli ile evliyaullaha vaki olan itale-i
lisann (dil uzatmann) gnh- kebirden olduuna
iaret vardr. Bu hads-i erfte Kurn- Kermde hi
bir sre, yet ve hatt harf yoktur ki batini mnalar
da bulunmasn, buyurulmutur.
te bu yet-i kermede de bahse konu olan bu y
ce batn mnadr. Ancak unu da unutmamak gerekir
ki Kurn- Azimann batn tefsiri ilm-i ledn erba
bnn yetki ve yetenei dahilinde bir itir. Zira (Elif,,
lm, m im), (T, h), (Y, sin) ve emsli iart yce
Allah kelmnn zahir mnasn bilenlerce, hatt mfessirlerce zlebilecek lh nkteler deildir. O kanaattayz ki bu iaretler her devrin insan- kmiline
verilmi birer ifredir. Onlar ancak o yce veller hal
ledebilir. phe yoktur ki her devrin insan- kmili.
34

kutbl - ird, gavs ve kutbl - aktablk vasflarn y

ce ahsnda tayan Abdlkaadir Geyln Hazretleri de
her srnn kendisine kde olduu bir veldir.
Bu nevi lednnyta ait Kurn- Kerm tefsirleri
gayet tabi zahir ilmin limlerine has bir mrifet ol
mayp maarif-i ilhiyedendir. Sras gelmiken bu nevi
zahir mfessirlerine u msra tekrarlamadan geeme
yeceiz:
(Yok zge ilmini inkrmz bu ihne cahildir,
Mnas: Bu ztlarn dier bilgilerine bir itirazmz
olmasa bile bu ilmin cahili olduklarna phe yoktur,
llm-i ledn klarn tatmin edecek bu nevi tefsirler
pek azdr. Bunlar ancak ehlullah yazd iin bunu da
tabi grmek gerekir. Bu nevi lh esrra ait tefsir iin
Hazreti Muhiddin Arab, ve onun mnev evld ve vris-i mnevisi eyh-i Kebr Sadreddini Konev Hazret
lerinin Kurn- Kerm tefsirlerine bavurmaldr. Nite
kim imdi dercedeceimiz yet-i kermede de bu srra
iret vardr.
Nazm- celli Hak olan eye btl libsn giydir
meyiniz demekle evliyaullahn hak olan keramt ve
vasflarn inkr etmeyin ihtar- celli mevcuttur.
Bz zhirperest bireler gya bir ey syledikle
rini sanarak Vel mazi ve istikblden haber verirmi,
hi bu olacak i mi diyorlar.. Bu sretle de evliyaullaha itale-i lisanda bulunmak fazihasndan ekinmi
yorlar.
Bu sretle maazallah Men ezali veliyyen ve fekad
azenteh biharb hads-i kudssinde bahis buyurulan
kah- lhiye kesb-i istihkak ediyorlar. Anlayamyorlar
ki evliyaullah ve hatt onlarn sohbetlerine mdvim
35

olan irfn sahipleri beer sfatlar melekiyyet sfatna

tebdil etmilerdir. Eliyazbillh bu gibi sapklarn evliyullaha dil uzatmalar eamet getirir.
Ftihatl - Ulmda bz ariflerden nakil
buyurulmutur ki Eer bir kimse sddkn ve mukarribn
ile nsiyyet ve alka kuramamsa son demlerinde, son
nefeslerini verirken imnsz gitmelerinden korkulur.
Evliyullahn blent pyeleri hakknda mutasavvfin-i kiramn mterek kanaatlar udur ki vellerin
keramtma dil uzatmakla nebilerin muciztn inkr
arasnda pek byk fark yoktur. Evliyullah hazertna sevgi, muhabbet nasl sonsuz saadeti bulmu ise d
manlk husumet getirir. ki Cihan Servetinin de teyid
buyurduu u hikmet gerek mminlerin, imn- tahkik erbbmn dsturu, olmaldr:
Bir slikin mridine hizmeti nfile
efdldir.

ibdttan

Bir gn Resl-i Kibriya seferde iken Hazreti Sddk

ve Hazreti mer (R. A.) in orulu olduunu mahede
buyurm.u, bu nfile orucu ile sim olan yce ashab-
kirama Resl-i Kibriya u hikmetlere mstenit olmak
zere orularn bozmalarn emretmitir.
Sallallah
aleyhi ve sellem Efendimiz yle buyurmulardr:
1 Evvel seferdesiniz. Vcdunuza oru sebe
biyle rz olabilecek zaaf cihad- asgari gletirir. Re
sl-i Kibriya bu szlerile cihada, Allah yolunda mcahedeye verilen nemi anlatmlardr.
Sonra demilerdir ki:
2 Benim hizmetimi grmektesiniz. Sim olursa
nz belki lykiyle gremezsiniz. Baka iki ahs daha
cenk sahasndan ekip bu ile tavzif gerekecek.
36

Reslullah Efendimiz bu kelmlar ile de mride

hizmetin nafile ibdttan efdl olduuna iaret buyur
mularda. Syleme lzum yoktur ki buradaki mrid, lemlere ird menba olan Resl-i Kibriydr. Mridni ise Hazreti Ebbekir ve Hazreti mer radyallah anhmdr.
te kendilerine hizmet nafile ibdttan efdl tu
tulan evliyullah vasflar yukardan beri birer vesile
ile zikredilen yce Allah dostlardr. Onlarn en yce
mevkiinde bulunanlardan birisi de Elbzl-Eheb l
kab ile tevkif edilen Gavsl zam Abdlkaadir Geyln Hazretleridir. Onun yce keramt nasl nbvvet
muciztmm bir cz saylmasm ki, Risle-i Gavsiyyelerinde grld vehile Kelimullaha vaki ilh soh
bet kendilerine de nasib olmutur. Len terniden terni
srr bu yce velide zhir olmutur. Yukarda bir vesile
ile ehlullahn beer sfatlardan tecerrdle melekiyyet
sfatn iktisb ettiklerini arzetmitik. Elbzl-Eheb
(Allahn Yce Doam) olan Gavsl zamin yce ka
natlar cihan muhit olduu gibi kendisine iltic eden
bendegmm daima bir synet melei gibi o yce ka
natlarn altnda hfz buyurmulardrve buyurmakta
drlar. Burada Cebril (A.S.) denilen ulu meleke Gav
sl zam da meleklik srr itibariyle yoldatr denirse
hakikatin t kendisi ifade edilmi olur.
Bir gn Resl-i Kibriya Hazreti Cibrile:

Asl hviyyetin ile bana grn, dediinde yle

azm bir ku eklinde tecelli eylemitir ki heybeti ci
han saran bu mmtaz melein yalnz iki kanad ciha
na sabilmi, cihan dier kanatlarn istib edememi
tir. Mkevvent ve madd lemler ite byledir. stib
hadleri snrldr. Ancak mna lemleridir k sonsuz ve
snrszdr.
37

Bir hads-i erifte beyn buyurulmutur ki; Beni

yer, gk istib etmedi, ancak m min kulumun kalbine
sabildim.
Halbuki Hdnm sonsuzluu ve Halifetullah olan
insanm o smrszla liyakati anlatlmtr. Hd-y
Kermin snrszl beyn buyurulan u yet-i celledeki hamete bakn:
Mark, marib Allahndr. Nereye dnerseniz y
ce Allahn vechi oradadr. Allah bilgili (alm) ve geni
tir.
te byle yce bir lh- Mutlak ancak mmin
kulunun kalbine girebileceini ifade buyurmaktadr.
Evet yledir. O mmin kuldan maksut
insan-
kmil olan vel cmi-i mazharl - esmdr. Bundaki
esbb udur ki nefaht fihi min ruhi mazhariyyeti
ancak insana verilmitir, tte o nefha aslile birletii
zaman btn mkevvinatn almad kudret-i ilhiyye
onda mndemi olur. Hazreti Ali (K.V.) nin Ve inneke tahseb cirmn sagirn ve fike intavel - lem ekber srr burada grlr. Mel-i erifi Sen kendini
kk bir ey sanyorsun amma lem-i ekber sende
drlm, gizlenmitir. Evliyaullahm hakikatim
bil
mek idrak-i ukln fevkindedir.
Klli m hatere fi blik. Allah Tel min veri
zlik. Mel-i erifi: Aklna ne gelir ise Allah Tel
onun fevkinde olduu gibi ona yine olan neb ve vel
lerde akln idrkinin fevkindedir. Bz mutasavvfn-i
kirm Kurn- Kerm ve ahads-i Nebevyyeden istinbt- ahkm edip (hkmler kartp) evliyullah hazertm yce ksma ayrmtr. Birisi avm ve ha
vas iin m alm olanlar, dier bir taife-i liyye ise yal
nz havas iin bilinenler, nc bir taife ise bilcmle
38

mahlkat -1 ilhiyyeden
(yce Allahn yarattklarn
dan) gizlenmi olanlardr.
nsan odur ki srrn ins melek bilmezler
msrndaki esrar bu nevi ehlullah iindir. Bunlar o de
rece gizlenmitir ki, hafaza meleklerinin ilimlerinden
bile pnhandrlar. Bu taifeye dahil olan evliyullah
merkad-i mbareklerinde lika-i ebedle bakidirler. Mutasavvfn-i kiramdan bazlarnn asarndan aldm
u yukardaki cmleler yle bir hkmle sonulan
maktadr.
El en evliyullahe lhavfn aleyhim ve lhm
yahzenn yet-i ceilesinin maksudu bu nc taife-i aliyyeyi tekil eden ehlullahtr.
N o t : Naizane kanmzca yukardaki yet-i celle sade bu nevi evliyaullah iin olmayp btn veller
hakknda eref varid olsa gerekir. Zira btn Allah
dostlar korkudan muarrdr. Onlarn hepsi iin hayat- fni bir oyundur. Bu lem-i fenadan beka lemi
ne gemek onlar iin, evet, yce Mevlya can verenler
hayat- cavidan bulurlar.
Vermeyen canm sana bulmaz hayat cavidan,
Zindei cvid ona derler ki kurbandr sana.
Anlam; Sana, senin yoluna can vermeyenler, ebe
di Hayat bulmazlar. Hayat- cvidaniye mazhar olan
lar ancak senin kurbanlarn arasndan kabilir, de
mektir.
Evliyullah ite bu lh esrrn mahhas timsa
lidirler. Kanmzca hi bir kimsenin malmu olmayan
evliyaullah dier vellerden mertebece daha yksek de
mek deildirler. Bu ayr bir tecellidir o kadar. O nevi
mektm olan evliyaullahn zel bir durumlar vardr.
39

Yoksa mestr olmayan nice nice kmmeln (kmiller)

vardr ki ilh emirle kendilerini lyn klmlardr. Yi
ne nice kutbl - aktb vardr ki havas ve avamn malmlardr. Hatt kutbl - ird, gavs mertebesindeki
hazretler dahi byledir. Bir ok veller havas ve ava
mn malrnudur. Bir h- Nakbend Hazretleri, bir
Gavsl- za m Abdlkaadir Geyln (K.S.), bir Mevln, bir Hac Bayram- Vel, bir Erefolu Rm hazerat syt hretleri ile lemlere malm olmutur.
Havas ve avam onlarn vel olduunu bilir. Elbet bu
onlar iin bir nakise olamaz. Kerametleri dilden dile,
nesilden nesile sylenmitir ve kyamete dek sylene
cektir de... Hele, hele Erefolu Rm hazretlerinin ts
mereb hviyyeti onu setre imkn brakmamtr. Bu
sebepledir ki o yce vel mak- ezelsi olan Hak Telya naz mertebesinde u rifne beyti sylemitir;
Beni drdn bu halkn diline.
Hepsinden sarf- nazar Hazreti eyh-i Ekber nl
eseri Fussl - Hikem balangcnda aynen yle bu
yuruyor:
Bu kitab bizzat Resl-i Ekrem bana verdi. B
tn mminlere bundaki hakikatlar aklamaklm
emir buyurdu demilerdir ki, velyetlerinin bizzat hd-yi Lemyezel ve Resl tarafndan aklandna
phe brakr m?
yle anlalyor ki bz tasavvuf asrda grlen
nc taife herkesten mestr olan evliyaullah Haz
reti Veysel Karan ve emsali veysi mereb Allah dostlandr. Nitekim bir gn Resl-i Kibriya ashab- kirmne.:
Hak Tel nezdinde mevki-i blendi msellem
40

olduu hlde kimsenin bilmedii bir vel var, tan yor

muunuz? diye sual buyurmular. Ashab- gzn:
Y Reslallah iimizde byle birisi olduunu
bilemiyoruz, dediklerinde, ki Cihan Serveri:
Sizin mehulnz olsa bile vardr. Bu zt Vey
sel Karan Hazretleridir, demitir.
te bilcmle yaratlmlardan hatt melike-i ha
lazann da bilemedii vel bu zt- akdestir. Evliyaullah
hakkndaki taifeye tefrik keyfiyyetini byle anla
makta isabet derkrdr. Allah lem bissevab (Doru
sunu Hak Tel bilir).
Btn vellerin mterek terennmleri u beytin
mazmununda mndemitir:
sterim lutfu gibi, kahrn da pyn olmasun,
Tek seni sevnek cihan halkna sn olmasun.
Her vel, yce Allaha: Kahrn da ho, lutfun da
ho der. Yukarya aldm beytin derin hikmet ve g
zelliinde bir beyte rastlanlamaz dersem mbala et
memi olurum. Mel-i erfi udur:
Ya Rabbi lutfun gibi kahrn da sonsuz olsun., y
ki o kahra herkes tahamml gsteremeyip seni sevmek
bana nsip olsun anlamndadr. Ne pkze bir beyit ki
bu ancak ehlullahm fem-i mbareklerine yarar. Esa
sen hidyet olmadan Cenab- Melikl - kaadire vusl
nasl bir emr-i asr (g bir i) ise yine mahza Hak Te
l Azze ve Cellenin inyeti olmadka yce vellerine
erimek de o rtbe dvr (g) olur.
Ancak tevfik-i Rabban ile kabil-i vusldr. Unu
tulmamak gerekir ki Elbzl - Ehebin geni ve nurlu
kanatlar altnda ihticb ak ile mmkndr. Her ey 41

den evvel u yet-i kerimenin suti o ahsta tecelli et

melidir ki. ehlullahm sohbetine ersin.

Resl-i Kibriyya dahi Zt- Ahadiyyet yle bu

yurmulardr;
L tehdi men ahbebte ve lkin innallahe
men yeae.

yehdi

Meli; Sen sevdiine hidyet edemezsin. Ancak

Allah Tel sevdiine, istediine hidyet eder.
Mutasavvfin-i kirmn cmlesinin azlarndan
drmedikleri Areftllahi billh meli; Allah
Tely yine Rabbimle bildim mbarek kelmlarnn,
maksudu da ite budur. Esasen g olan evliyullaha
vusldr (ermektir). Ann ile an gr msri bu yce
hikmet ve hakikati dile getirmektedir.
mdi evliyullaha vsl olanlar ezel bezminde Hak
ka ermesi takdir ve ihsn buyurulanlardr. Glen ta
rikatnn pri naz mertebesinde yle buyurmaktadr;
Varln nahveylediu verdin Seziye fen,
Ve beka ztnla am nk fn eyledin.

Meli; Benim varlm ey makam olan Ebed

Sultn, sen ifn ettin, beni mflis ve fnilerden kl
dn. Onun iin ltfet bu n ztnla bki kl, de
mektir. Fenfillah mertebesinden sonra gelen bekabillah payesi bu srdan gelmektedir. Hazreti ah Nakbendin daima beyn buyurduklar;

Biz bir alay mflisleriz. hsn kapma geldik.

mbrek kelm fenafillah mertebesini ne rn ifade
buyurmaktadr. Hner fen makamndan bekaya irtika (ykselme) ve sonra makam- abdiyyette (kulluk
makamnda) karar klmaktr. Gayret-i ilhiyye daima
42

eviiyaullah libs iltibas ile izhr, avam ve havassn

clib-i ihtiras olan ahval ile taayyn ve ikr eder.
T ki onlar ol yce Allah dostlarn tanyp hem bezm-i
visal olsunlar. phe yok ki bu mazhariyyet herkese
nasib olmaz.
Sy lerzilc deil bu, sana Hakkn ihsm.
Meali: Bu lutuf, gayret ve almalarla olmaz, kisb deil vehbdir. Bu srr ancak rifler anlar.
rifc bu sz yn ill avamdan gizlidir.
Msr da bu meldedir. Burada bir
her eyi yn beyan aklar:

hads-i erf

Evliyi taht kabai l yaarefehm gayri.

Meli erifleri: Benim vellerim, benim cbbemin
altnda gizlenmitir. beynlar yle saklarm
de
mektir. Hads-i erifin bu yolda tefsiri gerekeceine
btn mutasavvifn-i kirm icmen kaildirler. u ka
dar ki Cenb- Hak bir velsini beryi ird (onu ird
iin) bir kimseye bildirmek ister ise o kimsenin naza
rndan o velnin beer vcdunu ty ve tecrid eder
(kaldrp ayrr).
te bu yolla velsini izhr eder. Yoksa evliy tai
fesini anlamsak, tanmak kolay ilerden deildir. Onlar
ashab- kehf gibi avamn gzlerinden nihn olup onla
ra nrifet kolay deildir.
Bz mutasavvfn-i kirm eviiyaullah araisi haclegh kurb- lh kabul ederler. (Yni evliyullah
yaknlk haclesine - gelin odasna gelen gelinlerdir)
farz ederler, nasl bir (arus) gelin mahreminden ba
kasna gsterilemez ise evliyullah da msaade olma
43

dan Yce Mevlya yakn ve mahrem olanlardan gayri

si gremez.
Yalnz unutulmamak gerekir ki hads-i erifte
zikr buyurulan Benim vellerim cbbemin altndadr
dikmeti btn evliyullaha mil deildir. Zaman ica
b bz veller mnev grevleri icab bunu aklarlar.
Hatt bu aklamay hayatlar pahasna da olsa yap
maa mecburdurlar. Buna en gzel iki rnek verelim;
Birincisi Hazret-i eyh-i Ekberdir. Bir ok firak- dlle
sapk taifelerin slm dinini asl saffetinden ayrdk
lar srada gnderilen bu yce veli akllara durgunluk
veren kymet ve hacmda eserleriyle bu memuriyyet-i
mnevyyeyi yerine getirmitir. Hem de stad Ismil
Fenn Efendinin buyurduklar gibi, zhir hayatlarn
tehlikeye koyarak. Zten Fssl - Hikem balangcn
da kendileri Bu eseri bana bizzat Resl-i Kibriya tev
di buyurup halka sratle aklamaklm emir bu
yurmulardr demitir.
Hazret-i Muhiddini Arabinin hayatn tetkik eder
sek bu grevi ne ekilde kav bir inanla yerine getir
diklerini mahede eyleriz.
yle sanyoruz ki hads-i erifte bahis buyurulan
mestr ve mektm evliyuilah daha ok veys mereb
veliler arasndan kmtr. Essen veysilik bir cisim
de zahir tecelliyttan ziyade rhaniyyetten feyiz al
mak demek olduuna gre taunun izah ok kolaylar.
O mektm (gizlenmi) vellerin banda veysiler n
deri Hazreti veysl Karan gelir. Nitekim Resl Kib
riya ashabna:

Hak Tel indinde payesi ok yce fakat in

sanlarca tannmayan bir vel var bilir misiniz? diye
sual buyurdukta btn ashab- kiram:
^

44 ~


Aramzda byle bir vel yoktur, demiler.
nb- Risletpenah:
Hayr vardr. obanlkla geinen Hazreti veysl Karan buyurmular ve ilveten O yle bir zttr
ki salarnn kllar kesretince (okluunca) mmeti
me efaat edebilir demilerdir.
Bunun yannda yukarda da iaret ettiimiz gibi
velilik almetleri aikr pek ok ehlullah vardr. Bun
lar asl mertebece dn veller deil, zamanrun ya kutbl - ird, ya gavs veya kutbl - aktabdr. Mesel
bir Mevln Celleddini Rm Hazretlerini, bir Hazret-i h- Nakibendi, bir Gavsl zam Abdlkaadir
Geylnyi, bir Hac Bayram Velyi dnelim. Bunla
rn velyeti, halk arasnda yaygndr ve daima kymete kadar yaygn olarak devam edecektir. Bir ok hkmdrnn dahi Hac Bayram- Vel ve emsalinin
mritliile vnmeleri bile velyetlerinin ne rtbe yay
gn olduuna delildir. Esasen biraz dide-i ibretle gren
bsar deil bsret gz ak olanlar bir velnin nezdinde olduklarn anlar.
Eliyaullaha rastladnzda almt udur ki, o
zevat- li kaadir efendilerimizi grdklerinde gnl
lerine zikrullah gelip cmle msiva nazarlarndan si
linir.
Erefolu Rm Hazretleri de bu gizli olmayan evliyullahtandr. Her vel bir nebnin mereb-i lisinde
olmakla bu zt- akdes s merebdir. Hakikati galibtir. Tpk Niyazi Msr Hazretleri gibi, Erefolu Rm
(K.S.) bu mazhariyyetini bildiklerinden ezel makas Ebed Sultnna naz mertebesinde sylediini ev
velce arzetmitik.

45

Ce-

Her vel ayr bir tecelliye mazhardr. Bunlarn her

bir vel iin ayr ayr mazhariyyetlerin gereidir. Nasl
ki Elbzl - Eheb tecellisinde grnen Esseyyid Eeyh Abdlkaadir Geyln Hazretleri de Hak Tel ile
grmek mazhariyyetine ermekle Kelmullah olan
Hazret-i Musa mazhariyyetinde olduu gibi... Kymete
kadar da evliyullah bu ayr ayr tecelliytla grne
ceklerdir.
Srr- kader budur. Zlike takdirn azzl - lm
- Azz ve lm olan Hak Telnn takdiri byledir. Nite
kim son devirlerin bir insan- kmili matlbinden bir
mridinin hakikat mertebesinde cezbe hlindeki tecelliytna bakarak:

Bu devirlerde Erefolu Rmlik ancak bu ka

dar ve byle olur buyurmulardr.
Kanmzca srr- vahdeti, mnev grevi icab ak
layan iki velden biri olan Gavsl zam Abdlkaadiri
Geylnnin Risle-i Gavsiyelerini dide-i bsiretle mtalea buyuranlar Elbzl Ehebin ne yce ve derin
gizlilikleri gzler nne serdiini anlarlar. yle bir
Risle-i Gavsiye hakaikine gz atalm. Vellerin bu y
ce kelmullah bakn ne esrar hasbel-vazife dile getiri
yor:
Mesel Gavsl zmm lh mklemesinde srrna
eref veren u hitab- izzet neler anlatmyor ki:
Ya Gavsl zm insann cisminde, kalbinde, nef
sinde, rh ve iitmesinde, el ve gznde hlsa insan
lnda bir kelime ile btn beer sfatlarn tmnde
zahir olan benim, o yoktur, llki ben varm. Ve ben
den gayrisi da yoktur.
Bu hitab- izzeti duyan daha dorusu
46

duyabilen

kulaklar neden dolay iblisin deme secde etmemesi so

nucu merdd ve matrd olduu srrm anlam olurlar.
Bir ok defalar tekrar ettiimiz aadaki beyit bu
ynden bir tekrar deil tekrir olduuna kaniiz.
Secdegh etti cemli demi rz- ezel,
Kendye takrb iin Hak byle erkn eyledi.
Srr da bu suretle aikr olur. Yine yce Gavsa
Cenab- Hakkn u satrlara dercettiimiz hitab- izze
tinden akn bile k ile m ak arasnda bir hicb
olabileceine iaret vardr:
Muhabbet k ile mak arasnda bir hicbtr
(bir perdedir) ancak k sevgide fni olduu zaman
mahbuba vsl olmu olur buyurulmaktadr.
Kaldrla ortadan bu san ben
msramdaki gizlilik, baka tarz bir ibare ile gnllere
hdann esrarn f klmaktadr.
Yine yce velnin srrna, Hdyi Lemyezelin sy
ledii u kelmn yceliine bakn:
Eer insanolu vefatndan sonraki hlini
bil
mi olsayd, dnyann arzulanacak bir ey olmadn
anlard ve bana yarabbi (imteni, imteni - beni ldr,
beni ldr) derdi. buyuruyor. Btn insaniyetin (ehlullah hari) titredii lm muammas nasl vuzha
kavumu bulunuyor. Bundan alnacak ne byk ib
ret dersleri vardr. Bu konuda Makber ve lm adl iki
aheser veren bizim yce ve derin irimiz Abdlhak
Hmid bakn ne diyor:
Tehalk etmez idik belki biz mehlikten.
Eer hakkata olsa haylimiz makrn.
47

Anlam; Eer biz lmn ne olduunu bilse idik,

tehlikelerden rkmezdik. Bizi rktp titreten, lm
deildir, mehuldr. Eer onun hakkatm bilsek orta
da korku kalmaz, diyor.
Akide rehber iken bir cihan- fniye
lm deyince lr fniyn haiyetten.
Anlam: nsanolu iin lm bir sr gibi durduka
ve bu fni dnyaya rehber lm olduka insanlar lm
denilince korkudan lrler, demektir.
Eer mmin kardelerimiz yce vel Abdlkaadir
Geylnnin esrr dolu asarna vukf peyda ederlerse
lmden korkmazlar. Belki, imteni, imteni niyazn
da bulunurlar.
Bu konuya burada son verirken u satrlarla Gavsl zma duyduumuz minnet ve krn zetleyelim.,
te Elbzl - Eheb sretinde riflerin hicabsz
gzlerine yn ve mtecelli olan Gavsl zam byle
Veller Sultndr. Allahn bu Yce Akdoann tam
kemliyle mahede herkesin kr deildir. Bizim k
ve mutasavvf irimiz ne gzel sylemitir;
Ak. efsne efsn deildir,
Ak kr her dn deildir.
Yce Rabbimizden niyazmz:
Elbzl - Ehebin siynet (koruyucu) kanatlar al
tndan onu sevenleri dr etmemesidir.
efaatmdan
bizleri mahrum klmamasdr.

48

GR

brhim Derb hazretlerinin gl kalemlerinin

mahsul olan Elbzl-ehebe girmeden nce Gavsl
zama lkab (elkab) olan bu ismin tevcihi sebebi
hakkmda dncelerimizi arzedelim, bundan da nce
zet olarak Elbzl-ehebin lugavi tahlini yapmada
fayda vardr. Bz: (kken olarak) aslnda fris bir
kelimedir ve o kkenden gelmektedir, doan kuu m
nsm ifde eder. Eheb: Beyaz anlammadr. Byle oluca Elbzl-eheb Allahn Akdoan olarak trke
ye evirisinde (tercemesinde) fayda vardr. Bu lugav
tahlil mn leminde bizi u sonuca da srkler daha
dorusu mnevi bir ipucu verir. Bz; Birok lgatlarda ayn zamanda kular avlamak iin kullanlan arac
ku demektir. Tpk avclarn dier keklikleri saydetmek
(avlamak)
iin bir kafes dernunda tadklar kek
lik gibi zhirdeki bu grnt bir anda mfekkeremizi
istidat erbb mridn irt halkasna celb eyleyen
evliyullahn halkasna aldklar matlbni hatrlatr.
Malmdur ki irada mezn gerek mridler tpk bir
mkntsn demir paralarn ekii gibi istediklerini
zorla cezbederler. Bir gn yce bir velnin ird halka
sna kendisini kabul istirhmnda bulunan bir tlib: O
mridi kmilin huzruna gelir. Silki (terbiyesine) irdma alnmasn ister. Mridi kmil cevben kendi
sine istihreye yatp ertesi gn grecei ryy ken_

49

F. 4

diine anlattktan sonra bir karar verebileceini syler.

O tlib kii gittikten sonra mridin kendisini zorla
cezbettii bir hak insan kmile:
Y hazret! Sen bana bu tlib gibi istihreye
yatmaklm tenbih etmedin, korkarm ki beni silk-i
(terbiyene) irdna almam olasn der.
Mridi kmil u lh esrar dolu cevb verir:
Hayr, bilkis sen oktan ird halkasna dahil
oldun. Zorla mnevi bir cezbe ile geldin, getirtildin. As
lnda istihre tlibler iindir. Matlblar iin byle ey
lere gerek yoktur onlar zorla getirilirler tpk mkntsn demiri ekmesi gibi der.
Ey okuyucum devrinin ferdi
(en by) olan
tek nn Kmili bulunan Gavsl zam Abdlkaadiri
Geylni (K.S.) byle nice nice tlib ve matlblar cez
beden bir ird sultn idi.
imdi tekrar Gavsl zama Elbzl-eheb denil
mesinin zhir ve btn sebeplerini inceliyelim; Elbet
Abdlkaadiri Geylni hazretlerine Bzl-eheb Allah Telnn Beyaz Doan denilmesinin zhir olandan
baka lednn bir sebebi vardr. Nitekim vrisi mne
visi olduklar Resl Kibriyaya mm lakabnn izfesi dahi lh bir hikmete msteniddir. rif bir irin
hikmet dolu u beyti bunu aklamaktadr:
Ona mmi lkab olmak mahz
Olduundan drrr - mml ey.
Filhakika btn ulmu btna ve zhirenin menb olan ki Cihan Selrverine mm lkab verilmesi
kendilerinin btn mkevventn vlidi (ana) olula
r sebebi hilkat ve kinat bulunuundandr.
Gavsl zam Abdlkaadiri Geylni (K.S.) ye de
oElbzl-eheb denilmesinin lh derinliklerine inmek
gerekir. Vka zhirde 4nc Murad Han hazretleri
50

nin Badat fethi srasnda yakn ve cengverlerinden

birine Gavs Samednnin ak bir doan eklinde temessl edip kaleyi feth iin dmann zayf noktasna
iaret buyurmas o sretle kalenin fethi myesser olu
u yce Gavsa bu ismin verilmesine sebep olmutur. Ay
rca Gavsl zama (K.S.) eyhinin (Er Dabbasn)
otururlar iken bir doan kuunun gelerek vaktiyle ekiylar tarafndan alnan
vlidei mkerremelerinin
bartsn getirip eyhi mbareklerine verii de yce
velye Allahn Doan denilmesinin bir sebebini tekil
eder. Lkin kendilerine Elbzl-eheb denilmesi bu
zhir sebeplerden daha derin Rabbn hikmete msteniddir, bunda hi phe yoktur. Kanaatmzca bu sr
brhimi Derbce de malmdur. Seyrislk erbabnn
ittifakla yce ve esiz mertebesine kil olduklar Gav
sl zam (Heykeli Nrn) devrinin nsan Kmil i
idi. Yni Kutbl rd, Gavsiyyet, Kutbulaktablk ma
nev grevlerinin hepsi onda toplanmt. te Elbzleheb lkabnn (elkab) izfesi ve kkenlerini burada
bulmak gerekir. Bz lh hakikatlar memriyeti m
nevisi gerei nefsinde cemeden Glen tarikatnn pri
Seza Glen hazretlerinin nce ele alacamz bir iiri
Elbzl-eheb izfesi srrn anlatr. O da varlk lib
sn lh akla yrtan her devrin nsan Kmiline Bz
ve Serbz isimlerinin verilmesi esbbn da ok sarih
bir srette aklamaktadr. Tpk Elbzl-eheb gibi.
k eden varlk kbasm ak ile serbz olur
Dehr iinde byle kmil er aransa az olur.
Sanma ey k niyzm olmaya gayet pezr
Gyeti her bir niyzn bilmiem ki nz olur.
Kayd unsurda kalanlar lemi esfeldedir
Kim hals olduysa andan smn pervz olur
51

B canndan geip her kiuiki akla yo ola

Znrei uak iinde cmleden mmtaz olur.
Bu esrar ilhyeyi ifde buyuran nazmlardan
sonular kar:

Unsur kaydnda olanlar avmdr ve Esfel lemine

mensubturlar.
Mutasavvfini kirma gre mrg lht (Lht
lemine mensup bir ku olmadan) unsriyet kaydn
dan kurtulunamaz.
Ancak kular da byklk ve kklk dere
celerine gre gleri nispetinde tti-i dilrba, blbl
eyd, doan, v.s. olurlar. Doan olmak yni serbz ol
mak (mn leminin Serbz olmak) her slk erbbnn kr deildir.
Deil her cna yahu
Belki her cnna da vermezler.
O Kutbl ird Gavs, Kutblaktbm gibi eimmei
sof iyeye mahsustur. Nitekim:
Dehr iinde byle kmil er aransa az olur
msra bu srr matuftur. Yni Serbz: Elbzl-eheb ol
mak deme velyullahm bile kr deildir. Zir seyri
illallah nmtenahidir (sonsuz olur). Bu ksa tahlil sofiyye stlahnda Gavsl zama Bzleheb
deil
mesinin mn derinliklerindeki srrn da zer.
Bu
mumm yce bir srdr.
Bu srr evliyaullah iinde mcmel bir ekilde yal
nz Hazreti Sezinin zmesi elbet bir tesdf eseri de
ildir. Cenab Hak Azze ve Cellenin tam ve ekme! mazhar olan her vel (Allah dostu) bir lhi tecelliyi ifa
eder, nitekim eyh Ekber (K.S.) de Fss ve Fth 52

tnda Resl Kibriydan ald emirle baka bir srr

lhyi aklamtr. Hz. Sezai Glen ise bu gibi gi&
liliklerin ifsma memr ve mezn bir Ehlullahtr. u
satrlar yazarken Gavsl zamin ruhniyeti ile Sezai
Glen (K.S.) nn ruhniyeti ummn vahdette hem.
bezmi visl olur gibidir. Bu szleri bizim niz lisn
mzdan syleyenler de onlardr. u anda bir cezbeye
tutulan her k hi phesiz Yitirdim benlii benlik
bana Hak benliimdendir der.
Glen hazretlerindeki Hdnn ilim mazhar o
kadar hametle apatr ki) uzun ve sonu gelmez
zaman iinde yalnz O dinlenecektir. Nitekim arkn
ulmunu alp kendinde yapmack bir ilim tevehhm
eden garbn en yce filozof ve bilginleri dahi Glen
hazretlerinin esrnndan bir nebzesini alarak allme
taslakh yapmtr. Ne kadar zlsek yeridir ki biz ar
kn vefsz ve kendini bilmez evld bu yce nasibi
mizden bile bihberiz (habersiz). Son asrn en b
yk Garp filozoflarndan Bergson (intvisyon) nazariyesini Hazreti Glenden hem de derinliklerine vkf
olmadan almtr.
lviyyet srrna mahrem gnldr,
Ann iin cmleden lem gnldr
Bilinir ilm ile her eyin asl
Bilinmez noktai mbhcm gnldr.
Ne hikmettir ki Henri Bergsona, nsanlar metafi
zik hakikatlar ancak sezile anlarla.r aklla anlayamaz
lar dedirtmitir. Sanata ilimden stn yer verdirnaitir. imdi nasl hem Gavsl zam Abdlkaadir Geyln
hem Glennin femm-i mbreklerinden u beyti
okumazsnz:
53

Pr nnde okuyan bi harf akn nmesin

Bizebn ll (konuamaz) eyledi cmle cihn allmesin.
Mekteb-i irfn iinde dersi vahdetten alan
Okudu bilgi nedir, bu kesretin hengmesin.

Ksaca hazreti Sezinin tuyru mneviyye hakkndaki ifaatna bir gz attktan sonra mrztmzn bir
yerinde gsterip ve ilm etd sonucu serbzn Elbzl-eheb olduunu kantlayacaz. Hemen ilve ede
lim ki, Rz Tevfikin dedii gibi erl Glen de y
le mn hazneleri gizlidir ki bu pkize ern bir
benzerini garp, hatt arkta bile bulmak mmkn de
ildir. r unsurla mukayyed olmamak iin y tti-i
hakikat g, ya blbl eyd yahut ak gklerinin serbz olmak gerektiini dile getiren beyitler aada
dr:
Bu Sezi bzedip evk ile bli himmetin
Aiyn kutbe kondurdu gnl hammmesin.

Yine;
Ge ey blbl bu hristanda durma
Dikensiz gll bir glzr olunnu.

Ve dahi;
Glstn lmekna azmeden cn blbl
Arzs glib birenin vahdet gl.

Yine:
Bu ten anki ztn llesidir
Gnl vahdet yemidir,dnesidir.
Sezi grd dildrn ezelden
Anunn t ebed divnesidir.

54

Ayrca hazretin topluca ve seilmi erndan b

z paralarn da aaya almaktayz ki, bir yerde gr
mediim bu semeleri toplarken gnl gy olmakta
dr. Elbet btn bu manev fyzt Gavsl zamin
yce ruhniyetinin lutfu ihsandr. u nda h ile
Gavsl zam Abdlkadir Geylni hazretlerine gnlm
den u nameler ykseliyor:
Veller h Abdlkaadir Geyln hazretlerine:
Sen ki hr bir nazr klsan erir de s olur
ki didrnn eminde ya.lar c olur
Gavsiilzam kim senin aknla mest olmusa gel
L demez her bir nefeste fikri ill h olur.
*

t*

Bunca esrr sylenir mi olmasa sevgin senin

Dilde pnhn (gizlilik) olmasa sevgin bu niz bende
nin
Ll (susmak) olan diller mbarek Gavs admla y vel
Aulup nutka gelip kalkar hicb didenin.
Gavsl zamin elkab erif esinden olan Elbzlehebin sofiyye stlahndaki mni blendini inceler
ken yce velnin rhniyyetinin telkin ettii vecd ile
yazdmz niz msralar sunmu, orada arzettiimiz
gibi ll dilleri aan Gavsn yce kudretine kranm
z belirtmitik. Bu konuda en derin hakaiki de geti
ren Sezi Glen hazretlerinin nenide er bu ve
sile ile derleyeceimizi de vaad etmitik. imdi bu ve
sile ile dillerden dmemesi gereken ebyt sunuyoruz:
Rya ve akla uyma seni dma uratr
Gel miezr aka girp sende iri ol.
*

55

Ey Sezi hlei ayardan havf eylemem

Yr ile ok etmiim peymn peymn stne.
Anlam: Ey Sezai, dman ve aynn hilelerinden
hi pervam yoktur. Zira yr ile yemin yemin zerine
syleip ahdettim demektir.
Gel cihetsiz lemi dilde olan seyrn gr
Cmle eyada hviyyet vehidir iden zuhur.
Anlam: Gel cihetsiz u gnl leminde olan cnb ve seyrn gr. Gafil olma btn eyada gzken
Odur. Yni hvviyyet srrdr, demektir.
imdi aaya dercettiimiz beyit zahirde ehlullahn alak gnlllk gerei kendilerini acz ire imifj
gibi gsterip ondan gafil olan zahir perestleri tasvir
eder.
Katrei acz ire rif cilve eyler zhid
Katresi destinde pinhan mev uran ummn gr.
Anlam: Ey sofu zahit, yanp da ehlullah ciz
sanma, biraz gzn a. O ciz katresinde heybetle
dalgalanan ummn gr.
Nefhai ruhul kudstr sureti insan gr
Hakk isbat eyleyen ol hcceti brhan gr.
Anlam: Ruhulkudsn flemesi olan insan sretini
gr. Hak Tely isbat eden vellerin simlanndaki
Hdnn varlnn canl hccetini tem et demektir.
Vesilelerle arzettiimiz gibi Elbzl-eheb elkab
erfesinin srrn en gzel ifde buyuran phesiz ki
Hazreti Sezidir. Ancak mutasavvifini kirmn tm
de birer nebze olsun hki esfelden hals olma yolunun
ancak bz hviyyetini iktisb etmekle mmkn
olabileceine iaret buyurmulardr. mkn ve hacmi 56

nz nisbetinde bu bahislere de ilieceiz. Bu yce Hak

uers arasnda airlerin dhilerinden birisi vardr ki
burada ona yer vermeden geemedik. Vk bu yce
airimiz mevzu olarak batahsis bz incelemi de
ildir. Ancak Gavsl zamin diyar ird olan Badatla ilgisi ve Seyyid Abdlkaadir Geylnnin ceddi
mnevileri ehli beyti dile getirmedeki kudreti ynn
den tazimle yd edilmesi gerekir ki ite burackta onu
yerine getiriyoruz. Bu dhi airimiz souk ta odalar
da yanma srrna ermitir.
Byle yand Fuzul souk ta odalarda.
Okurlarmz elbet anladlar, bu yce ozan Fuzulmizdir. Bakn ah Velyet haklarnda ne itenlikle
meth senada bulunuyor. ah Velyet Hazreti Ali
(K.V.) n acsn gnlden duyanlarn ancak hals
bulacana iaret ediyor. (ah Velyetin methi hak
knda) :
Kahrdan ikrah edenler lutfa olmaz mstahak
Mstaidi derd olanlar kabili dermn olur.
Mihnete sabreyleyen rahat tapar n Yusfa
Saltanat bahtnn evvel pycsi zindan olur.
Ger riza olsa kazaya mkil olmaz hi hl
Arife sabreyleyen her mkil ki var asn olur.
Yz mCjgakkat ekse km dil tapar encam kr
Her kimin lemde mevls ehi merdn olur.
Seyyidheda Hazreti Hseyin hakkndaki mer
siyesi ise u gzide ebyt ihtiv etmektedir:
Mah muharrem oldu meserret haramdr,
Matem bugn eriata bir ihtirmdr
Tecdidi mtemi hed nefisiz deil
Gaflet seray dehirde tenbihi mdr.
57

Kavgas ger beli haziui sehil sanma kim

Nak vefai dehre delili tamdr.
d olnasun bu vakadan d olan gnl
Bir dem bel gussdan azad olan gnl.
Bugn konuulan lisna evirisini dinleyenler Fuzulnin ne derin lirik bir ir olduunu Kerbel vakasm nasl iten duyduunu renirler:
Muharrem ay geldi, bu ayda gnl ehli olanlar
iin meserret sevin haramdr. Bugn teessr duy
mak her eyden nce eriata sayg gstermek demek
tir. ehitler matemini bu vesile ile tazelemek, faydasz
sanma bu dehr denilen dnya gaflet saraynn iy
zn sana anlatr ki bu keyfiyet herkes iin bir nevi
uykudan uyanmaktr. Kerbel kavgasnn
hznn
duymak kolay deildir. bret gzn aarsan bu dehrin vefaszlnn bir delilidir demektir.
Koca Fuzul yine Hazreti Hseyinin ahadeti ba
bnda bakn ne sylyor:
d olmasn bu vakadan d olan gnl,
Bir dem beli gussadan azad olan gnl.
Anlam: Kerbel vakai hazininden keder yerine
sevin duyan gnller dilerim ki bir n gamdan kur
tulmasn.
Fuzul vefas olmayan arha Kerbel vakas dolays ile nasl levm ediyor:
Bir rahm klmadn cieri kan olanlara
Gurbette ruzign perian olanlara

Ya ah Kerbel ne rev bunca gm sana.

Derdi demademi elem dem bedem sana.
Ey vefasz zaman, kasdm nedir ki cieri kan olan 58

lara hi merhamet etmedin. Gurbet diyrmda lalii,

ruzigr perian olanlara hi acmadm. Ey Kefbel a
h Hazreti Hseyin senin gibi bir vcudu akdese bu ka
dar gam ne gerek? Bu kadar artan, her an fazlalaan
elem sana lyk mi demektir.
Bu hazin ve iten, ayn zamanda Fuzulnin lirik
dehsn aksettiren er bize u beyti hatrlatt.
Her kimde ak galip ise kurbu hazrete
Ol rtbe denl anda beldr fznter
(Ziya Paa)
Elbet Cenab Hakk ok sevenler bu fnide bel
derde msab olurlar. Hazreti Hseyin (R.A.) m men
kbesi bu srrn tecelliytndandr.
Yd et Fuzul li aba halin eyle ah
Kim her ki ah ile yakilur harman gnah.
Ey Fuzul ehli beytin ahvalini yd edp ah eyle,
bil ki gnah harman ancak ah atei ile yanar, yok
olur, mnsmadr.
Hemen itiraf edelim ki Gavsl zamin diyar Badatta yaayan Fuzul kadar ehli beytin ztrabm i
tenlikle duyan lirik air cihanda da azdr. Onun dili
ile btn ehli beyti sevenler yle feryat edecektir:
Devri felek iirdi sana kse kse kan
Ey neei harareti berki bel Hseyn.
Elbzl-ehebi tasavvuf! anlam ile bilen ve bu l
kabn Gavsl zama tevcihi srrna agh olan Hazre
ti Sezainin yannda Hsn Ak airi Galib Dede ve
Badad Fuzulye de yer verdiimiz gibi imkn nisbetrnde dier ehlullahtan da msralar almaa alaca
z. Zira ileride hviyyeti asliyyesine deineceimiz
eyh Galib:
59

n evveli ma halakt ol nr
Sanii Hda desem de mzur.
diyen bir vel olduu gibi Fuzul de Niyazi Msr gibi
hilkatin akla vcud bulduuna kani riflerdendir. Bu
giri ksmmz okuyanlar Hazreti Sezinin Elbzl-eheb srrna vkf olduuna nereden kani oldun der
lerse aadaki iki beyti dikkatle okumalarn tle
rim:
Tiri kuds ol al ey gl hasen
Nr iken esfelde kalmak pes neden.
Mrgidil pervz edp etmez karar
ah bz ak aluptur anesin.
Ey gl yzl gzel! Kutsal ku ol, mn gklerine
ycel. Sen bir nr iken u sfl yerde kalmak niye?
Gnl kuu boyuna konacak bir yer bulamayarak
dolar durur, daim kararszdr. Meer ki ak ahbz - yuvasn alm, demektir.
ahbaz, serbz kelimelerinin Elbza delletinde hi
phe var m? Nitekim bir kelm kibrda Gavsl
zam bizzat kendileri bu srr teyid etmi ve aklam
lardr:
Bir gn Hazreti Geylnye Hallc Mansur hak
knda bir sual irat edildikte Gavsl zam u cevab
vermilerdir:
O bir rifti. Akl kuu bedenden kp pervz edip
melik saflarna getikten sonra reyte rabbi srrna
eremeyip yere dm, hayretten hayrete giriftr olupl
serho ve mstarak olmutur. Azndan kan kimse
anlamam vehme dmtr buyurmulardr.
Hner Elbzl-eheb olmaktadr. Bu yce kelmn
60

k eden varlk kbasm ak ile serbz olur,

Dehr iinde byle kmil er aransa az olur.
kelmnn baka bir tarzda ifadesi deil de nedir?
Hemen ilve edelim ki seyr slkta safiye makammda olmak hatt her velnin bile nasibi deildir. Her
devirde bunlar bir, iki, nihayet zt li kadirdir.
Kutblird, Gavs, Kutblaktb. Bazen bu makamat
bir devirde bir tek ztta birleir ki o zt Gavsl zam
gibi nsan Kmil olur. Burada aklmza gelen u ms
ra syleyelim:
Sy lerzile deil bu sana Hakkn ihsan
Okurlarmz derinliine tahlilini yaptmz bu ko
nuda Hazreti Sezinin Elbzl-eheb lkabnn Gav
sl zama veriliindeki lh srr ok gzel anlasalar
gerektir, ancak yce airimiz Fuzulnin bz kelime
si ynnden belki bir zel tahlili olmadn ileri sre
ceklerdir. Hemen cevap verelim;
Fuzl, lkab ve isim olarak Bzl-ehebule derin
liine megul olmamtr amma, o lkabn, ismin msemms ile candan nsiyyet peyd etmitir. Sadece
msemm olan Abdlkaadir Geyln hazretlerine de
il, onun caddi pki olan Hazreti Haan ve Hazreti Hseyne ve ehli beyte balln, akn kantlamtr.
Unutulmasa gerektir ki Yce Gavs pederleri tarafn
dan Hazreti Haan ve validei mkerremeleri tarafn
dan ise ehidi Kerbel Hazreti Hseyne mntesibtir.
Bata Hazreti Ali (K.V.) ile ehli beytin nesli necibidir.
Sonra Fuzul:
Bensiz ekp ahlar fignlar
diyecek kadar ben lfznn knhne inmi yni:
Benlik ona yarar ez gayr Hak fenadr.
diyen mutasavvf ve ariflerin silkine katlmtr.
61

o
deil midir ki mecaz sretinde ak hakikyi u
beyitler ile diler getirmitir:
Her gren aybetti b didei girynm
Eyledim tahkik grm kimse yok cnnm
diyebilmitir.
Anlam; Gafiller benim akla perian hlimi grp
ayplyorlar amma hi biri de tahkik ettim cnnm
grmemi diyor.
Yine:
Ey Fuzul cna yetmitim gnlden kr kim
Baladm bir dilbere kurtardm andan cmm
diyor.
Yce Mevln ayn mahiyette yle demiyor mu
idi: Cna, senin akllar hayrette koyan hsnne dok
tor nasl dev bulsun. O doktora bir nazar atfedecek
olsan billhi ol tabibe de tedavi iin ayr bir doktor
gerekecek.
Fuzulye ehli tasavvufun tarih boyunca bu derece
nem vermi olmas dhi bir air olmasndan deil, g
nl eri bir rif de olmasndandr. Onun hikmet dolu
msralarn inceleyenler mecaz gzeri
altnda arzetmek istedii akn ak hakik olduunu anlamakta bir
glk ekmez.
Kad enarel aku lil uak minhacel hda
Sliki rah hakikat ak eyler iktida
Aktr ol neei kmil kim andandr mdam
Meyde teviri hararet neyde tesiri seda
Eylemez halvet saray srn vahdet mahremi
k mauktan, mauku ktan cda
62

Ak kilti ekti hatt harf vcudu ka

Kim ola slik Hak isbatnda nefyi malda.
Ey Fuzul intihasz zevk buldun aktan
Byledir her i ki Hak adile klsan iptida.
Anlam: Hazreti ak klar iin doru yolu mu
habbet ahrhmda izmitir. Hakikat yolcusu ak an
cak kendisine rehber edinir. O kmil nee aktr ki,
meyde yaygn olan hararet, neydeki tesir aktandr.
Vahdet srrnn mahremi halvet sarayda k mauk
tan, mauku ktan fark etmez. Ak kalemi k vcu
duna yle bir hat ekti ki onunla k iin Hddan
gayrisi yok oldu. Ey Fuzul sen aktan sonsuz bir
zevk buldun. Cenab Hakkn ad ile balayan her ey i
te byle olur demektir.
Bu satrlarda yine baka bir velnin syledii
manzum hakikati sezmemek mmkn m?

Kalbi Mecnunu yararsan hazreti Leyl kar

Zahid sen sanma Mecnun baka Leyl bakadr.
Yeniehirli Avni Bey
Hazreti Leyl yerine Hazreti Mevl da denebilir.
Esasen maksudu hakik de budur. Yine Fuzulnin;
Ey Fuzul ksa can, kmam tariki aktan
Rehgzr ehli ak zre kln medfen bana.
Anlam: Canm ksa da ak yolundan kmam,
mezarm klarn gelip getii yerde yapn, demektir.
u beyitler lirik rbai ve kne ern emsaline
az rastlanr nmuneleri olduu gibi, rifne ebyatn da
bulunmaz rneklerini tekil eder.
Demi her goncaya klm razn saba derler
El azm tutmak olmaz korkarm ey gl sana derler
63

Esir derd ak ve mesti cam evki ok amma

Bizix mehur olan Leyil sana Mecnun bana derler
Koca Fuzul ne kadar hakldr.. Hakik Mecnun ve
Leyly bulmak pek gtr. Ayrca yce ve arif airin;
Perde ek aybna zulmet gibi halkn daim
Ger dilersen ki nasib ola sana b hayat.
Ve;
Ak derdinin devas kabili derman deil,
Ter ki cn derler bu derdin muteber dermanna.
Anlam; Ak derdinin devas yoktur. Onun mute
ber derman terki candr, demektir.
Bizim bu mutasavvf airimizin gayesi sadece me
caz ak olmayp, ak hakikdir de... Leyl Mecnun ks
sasndaki baz beyitler bunun canl misalidir. Anlal
maktadr ki bu kssa vesilesile ak mecazden hakik
ye geiin yollarn anlatmaktadr.
Tutsam talebi hakikata rh mecaz
Efsane behanesile arzetsem rz
Leyli sebebile vasfn etsem aaz
Mecnun dilile etsem izhar niyz
msralar bu hakikatleri ifade etmektedir. Leyl sebe
biyle hakik ak ve Ebed Sultannn hsnn dile ge
tirdii gibi, Mecnun diliyle de hsn ezelye olan ak
anlatmaktadr. Bu konuda yle gzel rnekler vermi
tir ki hilkat durduka bu eserler gzelliklerinden bir
ey kaybetmeyecektir. rnein;
Tedbir ile ak zevk vermez
Tedbir diyar aka girmez
64

Ak ile riya deil muvafk

Rsvay gerek hemie k.

Yine:
Fezay ak n grdm salah akldan durem
Beni rsva grp aybetme ey nash ki mazurem
Temerrd akl fermanndan etsem dostlar billh
Beni reyimle sanman ak sultanna memurem.

Yine sureta Leyl ile Mecnuna dair sylenen u

beyitlerin hakikatta vahdeti vcud srrna dellet etti
ine phe var mdr. Tpk Muhiddin bni Arab (K.
S.) u gibi Fuzul de btn mkevventn hakikatta
zll birer vcuttan ibaret olduuna yni madum bu
lunduuna phe yoktur.
Bizde ikilik nian yoktur,
Birbirinin zge can yoktur,
Sanma ki ol oldur ve benim ben
Bir canla zindedir iki ten.

Anlam: Bizde yni hsnn senbol Leyl ile k

lk timsali Kaysda Mecnun ayrlk, gayrk yok
tur. kilik bahse konu deildir. Onlarn dili ile Fu
zul yle demektedir: Bizim ayr varlk ve canmz
yoktur, zannetmeyin ki ben benim o da odur. Biz bir
canda hayat bulan iki teniz.
Tasavvuf esrarn dile getiren u beyitleri ve anla
mn yazdmzda Fuzulnin ne rtbe dil ehli rif bir
zt olduu da anlalr.
Mccnun dedi ey bt perive
H ki zaife urma te.
Yakmaa beni yeter hayalin
Yoktur bana takati visalin

65

F. 5

Ol gnk gzmde var idi nur

Gzden yzn kardn ey hur
Ak etti binai vasl muhkem
Manide beni seninle hemdem
Ref oldu bu itibar sret
H ki olam ikr sret
Canm gideliberi zamandr
Cismimdeki imdi zge candr.
Anlam: Ey periye benzeyen gzel, benim gibi zaif
kulunu atelere salma. Beni yakmaa zaten haylin
yeter. Visaline ise takat getiremem. Vaktile ben beer
mertebesinde iken, gzlerimde seni bu dnya gzlerile
grecek k vard. O zaman ey huri benden katn.
imdi ise akmz vuslat binasn yle salam bir hle
soktu ki artk ben sen, sen ben olduk. Bu suret itibar
ortadan kalkt, o hicab ref oldu. H ki bundan son
ra sretin av olaym. Beni ziruh gryorsun amma
bu gr aldatcdr. Canm gideli epey zaman olmu
tur. imdi cisminde baka bir can vardr. (Yni nefaht fihi min ruhi, aslna, katre deryaya kavumutur).
Fuzul bundan sonra mutasavvfn kiramn vah
deti vcut babnda syledikleri en yce srr akla
maktadr.
Ger ben ben isem nesin sen ey yr
Ver sen sen isen neyim meni zar?
Anlam: Ey yr, eer ben, ben isem ya sen nesin?
Yok sen, sen isen ben neyim? demektir ki, bu derya du
rurken katrann niz varlndan bahse gerek olmad
na iarettir.
Muhiddin tbni Arab (K.S.) ilh bir cezbe hlin
de katras olduu ummanla her n beraberlik nevesile;
66

Zat Hakka: Sen sen isen ben neyim? Ben bensem

ya sen nesin demitir ki, yukarda da iaret ettiimiz
gibi Fuzul eyh Ekberin bu yce kelmlarn nazm h
line getirmitir denebilir. Bir nevi irki haf^i ortadan
kaldrmak demek olan bu yce telkki arkta ktb
semviyyeden gelmi garp mtfekkirlerince de zaman
zaman esrrna vkf olunmayarak benimsenmitir.
Ezcmle Hint felsefesinde de bu konuya ok geni
yer verilmitir: Mesel vahdet srrn kocasndan
renmek isteyen Hint mistiklerinden Maitrigieye koca
s:

Ya aziz zevcem! Eer Allah ve kul diye iki var

lk olsa idi, birbirlerini grmeleri gerekirdi amma ye
gne varlk olan Hdnn varlndan bakas yoktur.
Byle olunca iki mevcudiyet yok ki biri dierini grsn
demitir.
ite Fuzli Elbzl-eheb kelimesinin kronolojik
tahlilini yapmam olsa dahi ol lkab ve ismin msemmsma ve anl ceddi pkine kar duyduu sonsuz sev
gisi ile bu mebhasta hakk olan yeri almtr. Onun
er iirin lyemut (lmez) bideleri olduu gibi tasavvuf esrrn da derin akislerini ihtiva eder. Mutasavvfini kirmn bu bbtaki gayenin esm olmayp
msemm olduuna dair iretleri de bu szmzn
ayr bir brhndr.
Bil msemmdr gzm tlimi esmdan garaz
msrndaki telmih de buna matftur. Koca Fuzl ba
kn lh esrra ait daha nice cevherlerle bu hakikati
tarsin ediyor:
Biz cihn mamuresin mnide vrn bilmiez
Afiyet gencin bu vrn ite pinhn bilmiez
Ger zn dna bilir tafelit ile sret perest
lemi tahkikte biz an ndan bilmiez.
67

Fena mertebesinin yceliine de u msralarla ia

ret etmektedir:
Ya Rab, beni et fenya mlhak
Kim rah fen imi rehi Hak.
Anlam: Ya Rabbi, beni hviyyeti asliyende fni
kl, fenya erienlerden et. Fen yolunun Hak yolu ol
duunu bu suretle anlat demektir.
k ve dhi airin ebcet okurken ilmi lednne va
sl olan Mecnuna o mertebede ne yce pye verdiine
aadaki beyitler canl ahittir. Seyri slkun bir dev
resinde insan ve lekad kerremn beni dem srrna
agh olur. te mecz yolu sonunda Mecnunu bu mer
tebeye ulatrmtr.
Leylmn azndan anasna vasiyyet mahiyyetinde
syledii u szlerin derinliine bakn. Leyl anasna
unu diyor: Bensiz kalp ah fign ederek sahralara
dtn zaman Mecnuna rastlarsan o mecz yoluyla
hakik ak yni Cenab Hakka varan o Allah dostunun
eteine sarl, ben mcrim iin, o velnin duasn iste
demektedir.
Bensiz ekp ahlar, fignlar
Sahralara dtn zamanlar
Dse yolun yr olan diyra
Arz gamm eyle ol nigre.
Dmanm tut rizasm iste,
Men mcrim iin duasn iste.
Akn ister mecz ister hakiksinin mptels olan
gnller akl men fermann dinlemezler, akla isyan
ederler. nk onlar bilirler ki:
Bu akl fikr ile mevl bulunmaz.
Aadaki beyit bunu dile getiriyor:
68

Temerrd akl fermanndan etsem dostlar billh

Beni reyimle sanman ak sultanma memurem.
Anlam; Akln fermanna kar gelsem de beni mzur grn. Zir ben reyimle hareket etmiyorum. Ak
Sultanna memurum, demektir.
Baz kaba sofularn Hazreti Seznin ikazna ra
men ak mecazyi ktlemeleri, dalletin t kendisi
dir: Mecnun Leyl diyerek Mevly bulmutur. Onlar
bu hakikattan gafildirler.
smail Fenn Efendi stadmz (Vahdeti Vcud ve
Muhiddini Arabi) namndaki bide eserinde aynen
Necmeddini Kbra (K.S.) nn usul eresine dayana
rak yle buyuruyor.
Cenab Hakka varacak yollar enfasn adedince ok
ise de iki esas yol vardr:
1 Zhd yolu,
2 Ak yolu.
1 Zhd yolu ile vasl Hak olanlar akalli kaili
dir. Belki on binde birdir.
2 Ak yolu ile Hakka varanlar ise saylamaya
cak kadar fazladr, demektir. Yni ak yolu ile varan
larn iptidas zhd tarikindekilerin intihasna muadil
dir. Onlarn bidayeti, zhd erbabnn nihayetidir. Unu
tulmasn her ey mazhar esml hsnadr. Her yerde,
her eyde mtecelli odur. Ak Leyldan garaz cezbi
Hddr. Kalbi Mecnunu atkta Hazreti Leyl kmak
tadr. Zhd erbabna bunu anlatmak hayli g oluyor:
Hazreti Sezainin cihan deer msralarn inceler
ken Elbzl-ehebain (Allahn Ak Doam) lkabnn
serbz ve ahbaza tekabl ettiini arzetmitik. Serbz
tuyrun ba demek olduu gibi ahbaz da iri bir cins
beyaz doana verilen addr. Nitekim Mevlevi tarikat 69

nm ikinci pri dhi air

Galib Dede eyh Galib-

Hsn Ak nmndaki lmsz eserinde sk sk ah

baz Beyaz Doandan bahis buyurmaktadr. Gavsl
zama bu mbarek lkabn verilmesi hem varlk liba
sn k etmesindendir, hem de evliyaullahm eazm
kutbulaktab bulunmasmdandr. Dier Allah dostu ve
lilere bu lkab yerine blbl bairfan, ttii mucizeg
derlerse de asla Kutblird, Gavs, Kutblaktabtan
gayrsna ehbz Bzleheb denmez. Sofiye ede
biyatnda teaml budur. Sye-i keremlgavs ile bu
tahlillerde isabet ettiimiz Hazreti Seziden ayr Hs
n Ak mbdiince de teyid olunmaktadr. Hsn A
kn krknc sayfasnda bir vesile getirilip ehbz ile
Kebk yni Ak doanla keklik ayrt edilmitir.
kisi de geri kim nazarbz
Amma biri kebk biri ehbz.
Tuyru mneviyeden olan bir tr kuun bazen
kebk, bazen tti, bazen doan olular mertebelerine
iaret iindir. Esasen nasl Fuzlinin Leyl ve Mecnu
nu efsne vesilesile raz esrr arz iin yazlmsa;
(Leyli dilile vasfm etsem az
Mecnun dilile etsem izhn niyz.)
Hsn Ak da temsil bir mecz akta ak ezelyi
dile getirmek iin kaleme alnmtr. Oradaki ehasn
hepsi temsilidir. smet, gayret v.s. gibi.
te bu esrr lhye ile dolu eserde ehbz Elbzleheb benzerliini grmek erbab idrk iin
pek kolaydr. Esasen rifne bir bejrtin ifadesi vehile
eyh Galip sanki bu aheseri meydana getirmek iin
dnyaya gelmitir. Onda zuhuru esrn hafiyye - gizli
srlarn zuhuru yer almtr. Aadaki beyit sanki:
70

Birdir dedi inai vahdet,

Mevci ehadiyyet, Ahmediyyet.
hakikatini anlatmak iin kaleme almmtr.
Anlam: Vahdet, birlik srrma eren rif bilir ki.
Cenab Hakkm ahediyyet - birlik dalgas ile Habibi Ekreminin Hakikati Muhammediyye tesmiye edilen Ah
mediyyet mevci ayndr. Bu srra Muhaddini Arabi (K.
S.) Hazreti Musa ile Hazreti Harun arasndaki bir m u
havereyi (Kurn- Azimndaki asln aynen muha
faza) ederken mertebi hakikattaki tefsirinde yle te
mas buyurmaktadr:
Musa (A.S.) binbir kelm iin vad Tra giderken
Harun (A.S.) a kendisine ve Hak Tel Azze ve Celleye iman edenlerin tekrar putperestlie dnmemeleri
hususunda mteyakkz bulunmasn tenbih etmitir.
Hz. Musa dndnde kavminin yine dallete sapp
altn buzaya taptn grdkte:
Hazreti Harunun
sakalndan tutarak bu hle niin frsat verdiini m a
kam tevbihte sylemitir. Kurn- Kermin zahir m
ns budur. Batn mnda Kurn- Kermi tefsir bu
yuran eyh Ekber yle diyorlar:
Musa (A.S.) Haruna:

Ne tel ediyorsun. Haddi ztnda bu altn bu

zaya tapanlar dahi o buzadaki mecali-i ilhyeden
olmakla Allah Teldan gayrsna tapm olmazlar.
O mazharda da taptklar yine Haktan bakas deil
dir. Elbette zahir mndan bu kmamaktadr. Ancak
unutmamal ki Fahri Kinat Kurn- Kermde hi
bir kelime ve hatt harf yoktur ki zhir mns ya
nnda bir de btn mns olmasn buyurmulardr.
Hazreti Muhiddin keif ehli evliyaullahtan olup onun
Kurn- Kerm tefsiri kefe mstenit olup zhir ulemasnnkine benzemez. Esasen Allah kelmn ilmi le 71

dn
dir.
rat
reti

esrn ile tefsir buyuran zevt ancak bir ka vel

eyh Ekber ve manev evldlan eyhi Kebr hazegibi bu btm tefsiri smail Fenn stadmz HazMuhiddine atfen yle izah buyuruyor;

Fussu Harunda izah buyurulmutur. Hak Sbhne ve Tel, buzaya tapanlarn zerine Musa (A.
S.) taslit ettii gibi Harunu dahi taslit eder ki t ki
Hak Telya her surette ibadet edilmi olsun. Bunun
iindir ki envai lemden bir nevi kalmad ki ana iba
det edilmemi olsun. Maksat buza dahi her ey gibi
mecalii ilhyeden birisidir. O ibadette hakikat merte
besinde Hak Telya ibadettir.
e cihetten iiten enni hitabn phesiz
Bicihet seyretti Hakk Kbeden bthneden.
nazmnn anlam budur. Yoksa baz biarelerin sand
gibi Hazreti eyhin kasdi kaba putperestlii tevik de
ildir. eyh Ekberin an, mertebesi bu misill iftira
lardan ok ycedir, hi bir iftira onun yce pyesine
erimez. Hac Bektai Veli hazretlerinin buyurduklar
gibi O yle bir deryadr ki deme le onu telvis ede
mez.
Esasen eriat mertebesinde vechi hassa tapmak
kfrdr. Yce rif ve air eyh Galib (K.S.) vahdet
babnda yle buyuruyor:
Bir hkm kazayna muvafk,
Hsn oldu cemli aka k
Bin can ile hsn lem r
n oldu o Yusfa Zleyh.
Muk olacakken oldu k
Azra olacakken oldu vamuk.
Yine:
72

Kim ak hsndr hsn ak

Sen rah galattan eyledin mek.
Anlam: Aslnda k, mauk birdir, ak hsn, h
sn ise aktr. Sen yanl yoldasn demektir.
Nitekim hsn mauk olacak ken k, azra ola
cak ken vamuk olmutur. Bu ebyat bir tek hakikati
aklyor; kla mauk ayn zlcellin muhtelif tecelli
leridir, tektir ve birbirinin ayndr. Hazreti Ali (K.V.)
aadaki iiri ile bu hakikati ne gzel ifade ediyor:
Devke fke ve m letir
Vedke minke ve l tebir
Ve tahseb inneke cirmn sairn
Ve l'ke inte vel-leml ekber
Anlam: Senin devn endedir amma bilmezsins,
hastaln da yine endendir. Amma anlayamazsn.
Kendini kk bir ey sanrsn, bilmezsin ki ekber lem
sende gizlidir, demektir.
Hazreti Mevln bu bbta bakn neler buyuruyor:
Kevn meknda bir nurdan baka vcut yoktur.
O nur zuhurun envi ile zhir olmutur. Ayn nurun
tenevv ite lem budur. Bundan bakas vehm gu
rurdur.
Yine:
Gh gne, gh deniz olursun, gh kaf da, gh
anka olursun. Aslnda sen ne o , ne de busun.
Ayn mevzuda Kalidl Cevahirde mezkr oldu
u gibi Seyyidi Ahmedi Rfi hazretleri yle buyuru
yor:
_

73

Bir makama vasl oldum ki, kalbime si

Allaha si olurdum.

olsam,

*
Hazreti Mevlnnm yukardaki gh anka olur
sun beyan gh Elbzl-eheb olursunu da kapsar.
Hepsi Odur. Hdur. te Gavsl zama verilen Elbzl-eheb lkab erifinin srr da budur.
Hazreti Muhiddin Arabi bu vahdet srrm aa
daki mbarek kelmlar ile ne gzel dile getiriyor:
Kavmi Nuh byk mekr hile ettiler. Zira Allaha
dvet, dvet olunana mekirdir. Zira dvet olunan bi
dayeti emirde iin evvelinde Allah gaib etmedi ki
sonradan bulmu olsun; ondan cda olmad, ayrlmad
ki cda olsun buyuruyor. te hakik tevhid budur.
Vadii vahdet hakikatta makam aktr,
Kim nii.ahhas olmaz ol vadide sultandan geda.

Anlam; Hakik vahdet birlik makam, makam

aktr. Orada bayla geda birbirinden cda olmad (ay
rlmad) demektir.
Haddi ztnda maribi anka, elbzleheb (Allahn
Doan) olan da Hvedir. Nru ahadiyyet Mevlnnm tbiriyle gh kf, gh deniz, gh ank, gh elbz
olur. Bu konuda byk mutasavvflarn ve ehli dil air
lerin teyidlerini arza devam edeceiz. Hsn Aktaki
u msrlar srete taklanlar iin visalin mmkn ola
mayacan ne gzel anlatr.
Yazk sana ey civn yazk

Olursun ol ivekr k.
74

Ztssuvere varrsn elbet

Eyler seni mbtely mihnet.
Bu anlam ile Galib Dede ztssuvere varmann
mihnete dr olmakla bir olduuna iaret ediyor ay
n mahiyette Fuzlnin de bir iiri vardr;
Delili cehildir ak ehline sret perest olmak.
Kki kil iftirak mmkn ile ittisal etmez.
Anlam; Ak ehli iin bir srete tapmak cehaleti
nin delilidir. Akll kimse daima firkatta kalr,
onu
mmknle birletirmez demektir. Koca Mevln bakn
ne buyuruyor:
Ey tasavvuru evham ve idraki aklden balater ve
ziyadeden ziyade zt ecell l. Sen sretsiz olduun
halde bu kadar sretlerle tecelli ettiine hem muvahhid, hem de mebbih mtehayyirdir.
Anlam: Ey her trl tasavvur ve akln idrkinden
yce olan zt ecell l (Cenab Hak). Sen kendin s
retsiz olduun hlde bunca srette grnm olmana
hem muvahhid, hem mebbih (hem tebih hem ten
zih eden) hayrettedir demektir. Bu hususta u aa
daki beyitler nice hakiki ifde etmektedir:
Demisin grmedi kimse beni bu lem iinde,
Nedir ya bunca yzden yine seyrn olduun can
Meknlardan mnezzehtir senin zt erifin n
Nedir y bunca yzden yine seyrn olduun can
Meknlardan mnezzehtir senin zt erifin n
Nedir ya kalbi mahzunumda virn olduun can.
Anlam: Beni bu lemde kimseler grmedi demi
sin. Ya bunca yzden seyrn olman, nedir? Meknlar
dan mnezzehim diyorsun ya kalbimde misafir oldu
una ne dersin, mnsnadr.
75

Btn vahdeti vcda taallk eden bu kutsal ke

lmlar karsnda mertebeleri ynnden hazmedemebz zhirperestlerin durumlarna biraz ilielim:
Avm nsn tasavvufa akl erdirmeleri mmkn
olmadndan onlara den grev tasavvuf ve vahdeti
vcd akaidinden bahsedildii zaman vahdeti vcd
havassa evliy ve ehli slka mahsus bir itikattr. Ann
hakikatini anlamak zevk ve keif iidir, demektir. Hak
larnda hayrl olan da budur.
Mlm olduu vehile:
Hak tecelli eyledi Ms iin
Ne Aristo ne Eb Ali ibni Sn iin.

Hikmeti unutulmamaldr. Yoksa bu avm nsn

zmrei etkiy ve evliyya dil uzatmalar pek hatrnktr (tehlikelidir).
Men ezali veliyyen ve fekad azenth bi harp

Hadsi kudssinin gerei olan kahr lhyi zer

lerine ekmektir. Bir ok defalar, bir ok vesilelerle
tekrar ettiimiz gibi mni mnifi; Benim velme ezi
yet edene phesiz ben iln harb etmiimdir anlamnadr.
irki hafiye mbtel bu inkrclara kar u iir
ne gzel bir cevap tekil eder. Onlar, evliyullah mn
kir olanlar nice ibdt ve taatta bulunsalar haf olan
irklerinden hals olamazlar.
Seni inkr eden kfir nice yapsa ibdt
ii dergh Muhammedde hebadr cmle tt
Senin mnkirlerin bulmaz nect mmidi bir yerde
Sorar Allah o kffra hisbn rzu maherde.

Gavsl zam Eeyh ve Esseyyid Hazreti Abdl 76

kaadir Geylnnin u mbarek kelmlarndan alna

cak ok ders vardr. Hazreti Elbzl-eheb bakn ne bu
yuruyor:
Hi bir kul yoktur ki benim himmetime ihtiyac
olmasn. te ehlullah budur ve onlara yle hrmet
gerekir. irki cel erbabna olduu gibi irki haf erba
b iinde u yeti cellenin terhib edici mnsn bir n
bile hatrdan karmamalyz. Evliyaullaha yle hr
met etmeliyiz.
Ve l yuhaffet anhnl azab.
Meli erifi: Onlardan asla azab tahfif olunmaz
azablar azalmaz demektir. Bu irki haf erbb Al
lahn intikam aziz olduunu bir n hatrdan dr tut
mamaldr. Vahdeti vcdu dile getiren u kutsal sz
lerdeki hamete bakn:
Sen sinede nihn olduun hlde ben bundan gafil
imiim. Gzde gren sen iken ben bundan dahi gaflette
imiim. Yaadm mddete cihanda senin niann
ara. Btn cihan sen imisin de ben gfil imiim.
Ey li meknm seni ben ok aradm ok,
Sinemde nihn olducam t bilinince.
*

arkn bir ok benm ueras k esfelden kurtul

mann varlk libasnn yrtlmas ile kabil olduunu be
lirtmilerdir. Malmdur ki mutasavvfn kirm indin
de en byk dua Allah vcdu zhirni yok etsin
duasdr. Bunu ancak ehli bilir. Mn semlarnda tayern eden aktba; maribi anka, anka, ehbz ve ko
numuzda olduu gibi Elbzl-eheb izfe edildii ta
savvuf literatrnde ok grlr. Muttasl bahsettii
erabn bizce hakikat erab olmas pek mmkn olan
77

mer Hayyam da bu anka mevzuuna ok arif ve hakmne bir ekilde temas etmitir. Bir rbisinde yle
der;
Dnya syt hretini brakp, ne futa, ne atlas,
ne de sofa rabet etmeyen insan mutludur. O kutlu
kii anka gibi her iki dnyadan fri olmutur. Bizler
gibi harabelerde bayku olmamtr. Yine bir rbisin
de yle diyor:
Ts beldesinde bir kalenin burcu stne konmu
cesametli bir ku grdm. Keykvusun kellesi pene
leri arasnda idi. O kelleye bakp bakp yle diyordu:

Yazklar olsun. Hani senin kapnda vaktile a

lman anlarn uultusu, hani trampetlerinin sesi.
nsan bu rbiyi okuyunca Hazreti Gavsn ahfa
dna gerekli saygy gstermeyen gafil hkmdar kel
lelerini Elbzl-ehebin penesinde grr gibi olup o
hametli manzaray ibretle seyrediyor. Elbzlehebin
'ihtiamnda idrksiz kafalara leme geli sebebimizi
anlatan ycelik gryor. Bu vesile ile Hayyamdan da
ok manidar bir ka rbi alyoruz. Zhirperest ulema
hakknda bakn ne diyor:
Onlar ki fazilette, bilgide ummndlar
Mecliste era olup, keml ile yandlar
Yitirdiler yollar bu karanlk gecede
Bir masal sylediler uykuya yaslandlar

tlh esrr ne sen bilirsin ne de ben

Bu muammal kelimeyi ne sen okursun ne de ben
Bizim senin ve benim dedikodularmz ancak per
denin arkasndadr
Perde inince ne sen kalrsn ne de ben?
78

Her ne kadar renk ve rayiham gzel, yanam l

le gibi yine dilrba, selvi gibi matbu ve rn ise de be
nim eklimi yapan nakka beni bu arza niin nakii
tersim eylemi bu anlalamad.
Burada mecaz akn kymeti anlalyor. Ham so
fulara yazklar olsun. Bir trl Nakka grnd nak
iinde deki srr anlayamadlar. Baka bir rbaide:
Mecaz akn revnak olmaz, yan snm ate gibi
aaas yoktur. k olan kimse aylar ve yllarca, gece,
gndz ne yer, ne ier, ne de uykusu vardr.
Burada ak mecaz erbab ktlenmek gibi iste
nirse de bu itablar k sadk olmayanlara tevcih edil
mitir.
Bende Mecnundan fuzun khk istidad var
k sadk menem Mecnunun ancak ad var.
Ey dervi libs sriyi (sret elbisesini) srtndan
kar, onun alyiine (ssne) kendini kaptrma. Git
u eski kilimi srtna al. O fakr kiliminin altndadr ki
ancak saltanat srebilirsin.
Ey ehliyetli kimse canm sana fed olsun. Byle bir
kimsenin kademine ba koysam da caizdir. Gerek ce
hennem nedir bilir misin? Dnya da cehennem denilen
ey ehliyetsiz kimselerle muairettir.
N o t : Hayyamn bir ok temayltnda arkn
mutasavvf veya hakm airlerinin fikirleri grnr,
bu rbide Sadinin bir beytine nazire olarak yazl
mtr.
Dnyada mehur olmayan, ne futo, ne atlas, ne
sofa girmeyen kimse ne kadar mesuttur. O kimse anka gibi her iki dnyadan fri olmu, bizim gibi hara
belerde bayku olmamtr.
Bu desti (toprak ibrik) vaktiyle benim gibi bire
bir km. O da bir zamanlar bir gzelin zenciri zl
79

fne mukayyet ve giriftarm, imdi o destinin boy

nunda grdn bir kulp vaktiyle bir dilberin boynu
na atlm bir kol imi.
Buradaki ince edeb sanat Hayyama hastr. He
men hemen Hayyam hi bir rbisinde bu zirveye eri
ememitir. Ak mecazye verilen bu nem bilvesile arzettiimiz Hazreti Muhiddin Arab (K.S.) n FsslHikemindeki fussu Harundaki u hikmet ve esrr dolu
szleri hatrlatt. Hdi lemyezel esml hsns olan
bu lemdeki her bir mazhardan tecelli ile mahcuplan
ol tecelli ile tesell eylemitir.
Vehi dilberden cemlinle teccll eyledin,
Ehli ak ol tecelliyle tesell eyledin
Ak ile maku k ismin izhr eyleyp
Mnide hsnn gersnden tem ej^ledin.
Anlam: Dilberin gzel yznden cemlinle gr
nerek ak ehlini onunla teselli ettin. Mak ve k is
mi erifini izhr buyurarak mnide kendi hsnn
seyreyledin, demektir.
Onun altnda btn ezkiya zebndurlar. Madr ve
menkbdur. Srahi ile kadehin arasndaki dostlua
baknz ki dudak dudaa ptkleri hlde yine arala
rna kan dm.
N o t ; Baz kimseler bu rbiyi Bayezidi Bestam
hazretlerine atfederler. Yine bazlar bu rbide arap
tan bahsedildii iin Bayezidi Bestam hazretlerine
yaktrmayp mer Hayyama maletmekte isabet g
rrler. Bizce her eyden evvel araptan maksudun bil
diimiz arap m yoksa hakikat iksiri mi olduunun
anlalmas gerekir. Vesakahm rabbhm araben
tahr yeti kerimesi bunun iksr-i hakikat olduu
nu teyid etmektedir. Ona gre yakp yakmad'ko
nusunda bir hkme varmak mmkn olabilir. Bu r
bide srahinin aznn kadehin kenarna dokunuun

80

dan ve iindeki krmz arabn bardaa akndan ki

naye ve atf mevcuttur. Rbi bizce arab iksiri haki
kat olarak kabul edildikte Hazreti Bayezidi Bestamiye
atfnda hi bir mahzur yoktur. Esasen bu yce velye
gre lem denilen zll vcut bugn de yoktur. Elan
kemakndr. Var olan yalnz Hdur. Ne Belkis, ne
blis vardr. Dalar talar bile hakikat mertebesinde
ademi asl zeredir. Ve mel Belkis mel blistir. Her
ey Onun ceml ve cell sfatlarnn tecelliyatndan
ibarettir. Hazreti Elbzl-eheb olan da odur. Cibrili
Eminde kinata smayan kanatlar ile onun bir tecel
lisidir. Yeter ki onu grecek dide olsun. Her zerrenin
Enelhak sedasn iitebilecek kulak bizde bulunabil
sin.
Bir yudum arap Keykvusun saltanatna tercih
olunur, seher vakti bir rindin ettii feryad kane zhidlerin dualarna tercih olunur.
Ey gnl bir takm mall, mptel adamlarn vi
salini isteme. Bir takm megul adamlarn muhabbeti
ile megul olma. Dervilerin kap eii etrafnda dola.
Belki o zaman bir ka makbul adamn hsn kabul
ne nail olmu olursun.
Yazk o gnle ki ona yanklk yoktur. Yazk o gnle ki bir gzelin muhabbetile mptel deildir. Se
nin aksz geirecein gnden daha bo geirilmi bir
zaman tasavvur edilemez.
Ruh leminde insan mteyakkz olmaldr. Gz,
dil ve kulak yerlerinde olduklar srece insan, gzsz,
dilsiz ve kulaksz grnmelidir.
N o t : Bunu da mer Hayyama yaktrmayan
lar vardr. Niyazi Msr hazretlerinin:
Gz, kulak, dil kaplarn bala muhkem bir zaman
Olakim Haktan yana gnlden ola fethi bb

81

F. 6

iirini andrmaktadr.
Giri ksmmz batan itibaren dikkatle takip eden
okurlarmz kitabn aslndaki sebeplerle yetinmeksizin
Gavsl zam Esseyyid, Eeyh Abdlkaadiri Geyln
hazretlerine bz lkab verilmesinin derinliklerine in
diimizi esma ile msemm arasndaki iltisak arzetmee altmz hatrlarlar. Bu ismin kendilerine ve
rilii ilmi ledn esrr ile ilgilidir. Esasen isim sofiye s
tlahnda lfz deil alm ve kaadir gibi bir sfattr. Bu
gibi elkab aslnda Hdmn tecelli eyledii mazahirin
sfatlardr. Mesel mm lkam Resl Kibriyaya
lemlerin valid ve sebebi olduu iin verildii gibi
Hazreti Ali (K.V.) ye Aslan sfatnn izafesi de byledir. te varlk kbasm k eden devrinin Kutblaktb Gavsl zama Allahn Doan sfat da byle ve
rilmitir. Bu konuda Hazreti Sezai, Galib Dede, Fuzli,
Feridettini Attar, Hayym, emsali urefay ihad eden
satrlarmz bunu sbt mertebesine vardrd gibi
Hazreti Muhaddini Arab, Hazreti Mevln, Molla Cmi
ve emsalinden aldmz rnekler de grmz teyid
etmitir. Bu yce zevtn hepsi bu noktada birdir.
Esasen Elbzlehebae bu ismi btn hametile izfede bu imanmzn rol olacaktr. Her veli bu gr
mzde bize k tutar dersek mbala etmemi oluruz.
Zarif bir airimizin dedii gibi:
Drt kitabn dedii bir szdr anlarsan
Ak ile baki kalan bir yzdr anlarsan.
Filhakika yledir de ehlullah ayr tarz beyanlar
la da bir srr aklasa vsl noktalan birdir. Yeter ki
anlayacak idrke sahib olalm. imdiye kadar ki maru
zatmzla Hazreti Sezinin varlk
kbasm k eden
Serbz ile c(Elbzlehebi ifade buyurduunu Elb 82

zleheb msemmas Abdlkaadir Geyln hazretleri

ne ve yce cedlerine duyduu tzim hissiyle Fuzli y
ce sultana sonsuz sevgisini dile getirdiini, vahdet esrnnn esiz haznedar eyhi Ekberin derin hikmetleriy
le bu bbta nice nice esrn f ettiini anlatmtk,
Hakikatta her bir veli zt bahtn ekmel ve etem mazhar olmakla Yce Gavs Elbz eklinde de temessl
etse grnen hep H dur.
Niyaziden grnen ol ben ancak kad ile sanm.
Bunda taaccb edecek ne var? Yce bir vel yle
buyurmutu:

Bir aatan enni enallah diyen Mevl neden

bir insan mazharmdan yn olmasn? Ne de olsa ben
bir insanm. Bir aa paras deilim demek tevazuunda bulunmutu.
Deyp enni enallah bir ecerden hazreti Mevl
Tecelli srrn izhar eder dost.
te hakikat budur.
Yukarlardan bir vesile ile tuyru mneviyyeden
ve onlarn mnevi derectndan bahsedip Elbzl-eheb lkabnn ancak devirlerin insan kmiline veril
diine iaret etmitik.
Feridettin Attarn Mantkttayrnmda buna ait
nice telmihler vardr. Manzum evirisinden alacam
beyitlerle bu dvay kantlayabiliriz sanrm.
Mantkttayrda Simru denilen Elbzl-ehebe
tekabl eden bir anka ve hmadan sz edilir:
Bir gece in ehri stnden meer
Nagehn simru geti ve geer.
Bir kanad ine dt kim ulu
Sad hezaran trl nakla dolu
83

Kj'lediler ol katndan bikarar

Her biri bir trl nak ihtiyar.
Biri gnee tapt bu szi
Aya tapt birisi yldz.

N o t : Her bir kavim simruun bin bir nakl

kanadnn her bir rengini kendine tanr yapt. Amma
o kanadn saliibi simruu gren olmad.
Byk mutasavvf airimiz Hazreti Sezinin biz
ce esrrna vakf olmayan mukallidi Henri Bergson
klliyi idrak babnda bakn ne diyor;
lme ok fazla gvenmeyin, ilmin metafizik hakikatlan hl edeceini hayl dahi etmeyin. Karanlk ire akan bir nehir dnn. Bu nehir karanlklar iinde
akyor. Her ilim bu nehrin akt sahann bir ksm ile
megul olduu ijin umum ak istikametini tyin
edememekitedir. Amma okuduunuz bir sanat eseri si
ze yle bir heyecan kasrgas verir ki derhal ruhunuzda
akan bu imek nehrin umum istikametini size aydnlatverir. te metafizik hakikata byle eriilir.
Bu satrlarda mesleki celili sofyede slk erbab
nn pek iyi bildii cezbe ve sekir hllerinin akl yolu ile
bir izah yok mudur? Tabi keif ve mnev sekrin ha
kikati bu garp mtefekkirinin mehuldr. Tekrar
edelim, zir:
Hak tecelli eyledi Ms iin
Ne Aristo ne Ebu Sina iin

Ol kuun yz bin kanad var

Bir kanat naka tapan kfirdir

Mmin olan ku birliine inanr

Kfir ol kuu nak sanr

84 ~

Bir kanada nice hayran kalasz

Kuu iste kim, kanat ;ok bulasz.
Elbzleheb olan Cenab Hakkn Ak Doan Haz
ret! Abdlkaadiri bz eklinde grenler dahi onu ger
ek ihtim ile elbet grememilerdir. Zir Elbzl-ehebin kanatlarn dahi bu madd lem ihata edemez.
Nerede kald ki Elbzl-eheb bu dnyaya sm olsun.
Bir gn Hazreti Mevlny gerek hviyyeti ile bi
len bir mridi gnller sultan ile zhiren dostluk eden
birisine;
Ya efendi hazretleri! Siz Mevlny tanr m
snz? diye sorar. O zt cevaben:
Bu nasl sz? Her gn Mevln ile konuup ahbablk etmekteyim, der.
O
zaman sahih mi diye soran irfan gz ak mrid o ztla beraber yle bir gezintiye karlar. Mrid
zhirperest zta:
Sen Mevlny tanrm demitin. imdi bak u
da ve ovalara, diye iaret ettikte her taraf Hazreti
Mevln kesilir.
te byledir. Bu gibi zevt o kadar eyay muhittir
ki bakasna yer yoktur.
Yine devrin insan kmili olan bir zt li kadir,
kendisini iaretle:
Kalbimin drt fussundan biri kinat iine al
maa kfidir. fussu bo kalr, buyurmutur.
Bu konu ile ilgili bir hadsi erif Mantkuttayrda
yle anlatlmaktadr: Bir gn Resul Kibriya Cebra
il (A.S.) a yle dedi:
Ya kardeim Cebrail! Seni kanatlarnla feritelik sretinde greyim, der. Cebrail (A.S.):
Katlanamazsn ya Resulallah, ayrca ben bu
85

dnyalara smazam, der. Resulllahn

CelJrail (A.S.) Hazreti Peygambere:

srar

zerine

Yum gzlerini, deyip mbarek gzlerini atr

dkta Efendimiz (S.A.V.) grrler ki Cebrail (A.S.) m
ancak iki kanad dnyaya sabilmi. Cebrail (A.S.) yi
ne eski sretine brnp Hazreti Resul barna basar.
Grn kim, Cenab Hak Azze ve Celle byle ulu bir
melei Resul Kibriyaya kullukla grevlendirdi.
N o t : Burada Resul Kibriyamn Cebrailin asl
hviyetile grnmesine dayanamad gibi bir anlam
karmak kanmzca elbet yersizdir. Hakikati Muhammediyye demek olan Nru Muhammed bundan m
nezzehtir. Ancak bu kssada seyr slk erbabnn makamtna iaret vardr. Bir ok erbab slk beeriyet
gerei fenfillah tecelliyatna, tecellii berkiye ilk tecelliyatta dayanamadklarndan onlara vaki tecelliler hep
mridlerinin mazharmda zhir olur. te yaplan tf
budur.
Yine Mantkuttayrn
adl ksmnda:

Dasitan Leyl ve Mecnun

Ak olmayan kiinin can yok,

K fl oktur ill hi iman yok.

denilrriekte, Hdhd kuu trif edilirken de, bu kuu
Simru denilen tuyru mnevyyenin padiahna mridleri gtrecek rehber olarak kabul eylemektedir:
Kulara hdhd meer rehber ola
Kim bu kular yryeler ol yola.
N o t : Burada mridi kmilin halkai iradna
dahil etmek istedii ak lh taliplerini kendine celp
iin kulland eski mridnna iaret vardr.
Ayrca Mantkuttayr mtala eyleyenler defaat~

86 ~

la tebarz ettirdiimiz gibi tuyru manevye eklinde

temessl eden erbab slkun derectma da iaret vprdr.
Hdhd denilen mrid rehberi
bakm kendisini
nasl tantmaktadr:
lemi batan baa gezdim kamu

Ilatnma, nak yazdm kamu

n Sleyman ile eyledim sefer
Yokturur ben grmediim berr bahr
Kim tarikat ehline server benim
Yine u gzel ktanm nesre evrilmi derin m
nasna bakn:
Korkmayn bir gnl iin aslan da keisi oluverir.
Korkak bir gnl karsnda ceyln bir kaplan gibidir.
Eer korkmaz isen denizler nnde bir ova gibi tehlike
siz, dmdz uzanp gider. Korkarsan her dalgasnda
bir timsah vardr zannedersin.
Yce mutasavvf gnller ftihi
hakknda bakn neler dile getiriyor:

kbal

Doano

Onun kudretli kalemi ile Doan kularnn yavru

larna nasihatim okurken Elbzl-eheb
(Allahn Ak
Doann) bir n gzlerden uzak tutmak mmkn m?
Bilirsin ki Doanlarn yardl, cevheri birdir. Bir
avu kanat olduklar halde yrekleri aslandr.
N o t : Elbzl-ehebi (Allahn Doann) Allahn
Aslan ve Gavsl zamin ceddi pki Hazret! Ali (K.V.)
ye balayan byle cinas ve kinayeli bir bedia grdnz
m?
87

Mevln Celleddini Rum Hazretlerinin mnevi

tilmizi Pakistan yce iri kbl de ayn konulara ba
ka ynlerden temas buyurmutur. Tasavvufun derin
liklerine in bu Mevln yce air Hazreti
Mevlnnn u kutsal kelmlarn kendisine dsturu
hareket yapmtr:
Dn eyh elinde bir mum ehri dolayor ve y
le diyordu: Artk hayvanattan canm skld. nsan is
tiyorum, insan.
N o t : Bu ok derin szler bize Niyazi Msr haz
retlerinin u msran hatrlatt: Sen hayvan geme
den insan arzularsn. Hner insan bulabilmektedir.
Byk ir kbal Elbz telmihen bakn ne diyor:
Ak korkaklara pek az kymet verir. Lkin s
lnleri avlad iin ahinlere yni doana cann
bile verir.
N o t : Okurlarmz hatrlayacaktr ki Bz ke
limesinin kkenini incelerken bzm ayn zamanda
keklikleri avlayan yni kafesine alan kua da denildi
ine iarette bulunmutuk. Bunu edeb bir sanat tecelliyat ile ve hakikata da uygun olarak ak mknat
s ile matlblar cezbeden mridi kmile benzetmitik.
Byk slm mutasavvrf airinden semelere de
vam edelim:
Bir fakir Tr dana km syleniyordu. Senin
cann kendi iindeki esrrdan bihaberdir. Git insan
ara. Allah bile insann peinde koup duruyor.
88

N o t : Hemen hemen hakik insan yni farktan

ceme, cemden yine farka gelen kmil insan bu dere
ce ycelten ve insan hakikatim bu kadar incelikle ib
ret nazarlarna seren bir yazya rastlamadk. Burada
men arefe nefsehu fekad arefe rabbe kutsal kelm
sanki erhedilmi gibidir. Git insan ara derken mr
idi kmilin kasdedildiine phe var m?
Tfl cam beyzai tenden tevelld eylemez
Nefsini akd eyleyp bir merde mahrem olmasa
beyti gayr ihtiyar dudaklarmzdan dklverdi.
Hele hele Allah bile insann peinden koup du
ruyor sznde hakikati Muhammediyye aynasnda
kendini grp k olan zt bahtn Habibi Ekremine
ak lile balayp ol Ebed Sultannn vellerine olan a
k da dile gelmektedir.
Nitekim Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.)
bu konuda Risalei Gavsiyyelerinde aynen yle buyubuyuruyor:
Ey Gavs! Ben ne gzel talibim. nsan ne gzel
matlbdur. nsan ne gzel rkibtir. Btn lem ona ne
gzel merkbtur.
Grlyor ki, Allah bile insann peinde koar
beyti yce Gavsn Hdi Lemyezel tarafmclan srrna
vaki ben ne gzel talibim. nsan ne gzel matlbtur
sr ve hikmeti ile ahenktardr. Daha dorusu bir ok
arif gnllere nr saan Gavsl zam anlayor ki
kbalin rif ve k gnlne de nr ve hidayet serp
mitir. Burada bu vesile ile Yce Gavsn Hi kimse
benim himmetimden mstani deildir mbrek ke
lmn hatrlamamak mmkn m?
Yine tkbal:
Ey kale eyhi, ihtimal sen bilmezsin. Ak
89

ciha-

nmn da bir maheri vardr. O maherde gnah, amel

ler defteri, mizan, terazi, gibi eyler yoktur. O maher
de ne mslmanlk, ne kfirlik vardr.
Bu beyit de mutlaka Gavsl zamin u mealdeki
kutsal kelmndan mlhemdir:
Ey Gavsl zam, benim nebi ve resllerden ba
ka bir takm kullarm vardr ki onlarn hline ne dn
ya halk, ne hiret halk, ne cennet ehli, ne cehennem
ehlinden bir kimse, ne de bir melek muttali deildir.
Onlar cennet, cehennem, sevab, ikab, huriler, kkler,
glman ve vildan iin de yaratmadm. Her ne kadar
tanyp bilmese de onlarn dnyada varlna inanan
lara ne mutlu..
Koca Yunus bu konuda u rifne beyti syler:
Senin klarn khnaz nazar firdevsi lya
Ne huriden haber syler, ne meylerler musaffaya
Nuku masvallahtan geirmi bunlar akn
Komular cmle sevday dolamlar bu sevdaya.
Muhiddin Arabi (K.S.) de bu mevzuda yle buyu
ruyorlar:
Ben kyamet gnne kadar gelecek
kutblaktblarn hepsini ismen bilirim, fakat ifa edemem, ol
sebepten ki ifa edersem onlar bildikleri halde itaat
etmeyenler si olur. Halbuki bilmeden ileyecekleri ku
sur ve gnah sebebi mafiret olabilir.
Kimi aryorsun? Niye strap iindesin? O btn
zuhuru ile meydanda, sen rt altnda gizlisin. Onu
ararsan kendinden bakasn, kendini ararsan da on
dan bakasn bulamazsn.
Etrafna bakp kimi ararsn
Grdn ryada yalnz sen varsn
90

Bu tehi kubbeyi kuran endedir

Kbeyse maksudun Rahman endedir
Hner bu sun dile getirebilmektedir.
Zten Elbzl-eheb diyen diller Yce Gavsm
(eminim) bir n himmet ve yardmndan dr olmam
lardr.
1 Keklik, sln ve srck kuu ile dp kalk
ma. Meer ki onlar avlamak isteyesin.
2 Ceylnlar, koyunlar gibi sr olup gezme, de
delerin gibi tek bana yaa.
3 Yerde dane toplamak ok yanl bir eydir.
Allah bize geni fezalar ihsan buyurmu.
4 Sen melekler gibi satvet ve azametle uarsn.
Senin damarlarnda Ak Doanlarn kan dolar.
rif ve mutasavvf air Abdlaziz Mecdi hazretle
rinin ender bulunur baz erma yer vermeden gee
meyeceiz.
Gavs zandan olan ihls ile dstur H
Kalbi zikri Hak ile elbet eder pr nr H.
enli bezmi evliy sultan Abdlkadirin
Halkai zikrinde zkir H okur mezkr H.
lei tevhid ile ekvn gark nr iden
emi Hak binas iin her zerredir pr nr H.
Ey grhu evliyann ehsvar ehebi
Ey olan esrar Hakta rehberi m ansm H
Ya dken dervii dilriin bu Mecdi bendenin
Eyle kalbin mahremi srn sruru nru H.

Abdlaziz Mecdi
O nadanlar ki dnnn mufahham olduun bilmez
Onun bir merkezi feyyaz zam olduun bilmez.

91

Kemalt ehlinin her srra mazhar olduun bilmez

O ademler ki adem klli dem olduun bilmez.
Haberdar olmamsa allemel esm rmuzundan
Beni demse de dem mkerrem olduun bilmez.
Tem etmeyen didan hakk vehi demde
Gnl nammda bir beyti muazzam olduun bilmez.
Cidali kal ile vahdet inasm zan eden dem
B usrrm ehli hle feyzi mlhem olduun bilmez
Bilir bilmez edenler gftg srr hviyyetten
Aceptir vakii' esrarn ebkem olduun bilmez.
Kelimi zan edenler i'yyeti didardan mahrum
Terani, lenterani ire mudgam olduun bilmez.
Makamat grp gemi gibi sz syleyen vaiz
Sevab terk edp ekli hatay belleyen vaiz
Kuru dava ile ukbada devlet bekleyen vaiz
Beni ebruyu yra secdeden men eyleyen vaiz
Rk eyler de mihrbn neden hm olduun bilmez.
Abdlaziz Mecdi Efendi hazretlerinin bilhassa pek
ender rastlanan u son iki para ebyatn erhedelim:
Kelimi zan edenler ryyeti didardan mahrum
Terani, lenterani ire mudgam olduun bilmez.
Baz gai'iller zahirde Hazreti Msya Cenab Hak
Azze ve celle lenterani dedii iin onun Hakkn didann gremediini sanrlar. Halbuki bilmezler lente
rani gremezsin den terani grrsn srr za
hirdir. Yni bu hitab izzeti u mnda almaldr:
Sen sen olduka beni gremezsin. Sen senlikten
karsan hepsi H olur. Nitekim evliyaullah bile te
celli berki ile didara kavuurken Kelmullahn didar
dan mahrumiyyeti anlalamaz. Hazreti Ali (K.V.)
92

Ben grmediim Rabbe ibdet etmem buyurmular

dr.
Dnyada grmeyenler hi grmez hirette
A gzn ana bak bu kavli Mustafadr.
Yine:
Beni ebruyu yra secdeden men eyleyen vaiz
Kk eyler de mihrabm neden ham olduun bilmez.
Anlam: Beni yra secde ettiim iin tekfir eden
vaiz, mihrabn neden ivicc ve kvrml olduunu bil
mez ve anlatamaz, demektir.
Elbzl-ehebi okurlarmza sunarken bu mba
rek lkabn tpk mnevi vrisi olduu ki Cihan Serverine verilen mm lkab gibi derin bir hikmeti,
Hazreti Ali (K.V.) ye verilen Allahn Aslan gibi srr
ezeli ihtiva ettiini gcmz nisbetinde anlatmaa a
ltk. Ol mazhr Hd olan Hazreti Bzl-ehebin
Cibrilar kanatlarn istiaba mkevventn bile yet
meyeceine kaniiz. Hazreti Gavsn cenah lutfu kere
mi elbet snacamz sayei keremdir.
Gavs zamdan olan ills ile destur H
Kalbi zikri Hak ile elbet eder pr nr H
emi bezmi evliy sultan Abdlkadirin
Halkai zikrinde zkir H okur mezkru H.
Bu arada Peym Merik - arktan Haberler ve
kblden iirler gibi nice nl eserlerin yazar olan ta
savvuf inlarndan Ali Nihat Tarlandan da bahset
meden geemiyeceim. Son asrn yce ilim bidele
rinden olan merhum Ferit Kamm hayrl halefi bu
sekin ve mstesna ilim adammz sayn hocamza cilt
ler tahsis etsek onun kemltn aksettiremeyiz. Mild
1898 de Hicr 1314 de dnyaya gelen fni varlna
93

ezel srlarnn izlerini kartran bu gnl erinin ilmi

ve fazileti nnde saygyla duralm. limle irfan muhi
tinde yle bir vahdet yaratmtr ki, bir hayrann ifa
desi vehile fikirle hissi birletiren ender mrebbilerden olmutur. nsaf ile soralm: niversitemizde onun
gibi ka ilim ehli vardr. Hz. Mevln hakknda sy
lenen Molla Cminin yce beytini onu gnlden seven
bir hayran aynen hocamz hakknda tekrarlyor:
Nis peygamber vel dret kitab Peygamber de
ildir ama kitap sahibidir.
Bir baka ynden Niyazi Msr (K.S.) arifane ms
ran onun kadar kimse dile getiremedi dersek hata et
memi olunaz.
Bakarsn bir gl alsa yannda har olur peyda
Ayn bahede gl de diken de yetiir. Onlar ken
di halleriyle kabule mecburuz. Ne gl sevilmekten gururlanmal ne de diken hakir grlmekten utanmal
dr. Esasen derinliine dnrsek gle glln, di
kene dikenliini kim veriyor ki. Ann in, biz her eyi
ve her hli hak grmeliyiz. Kimseyi kk grmeme
liyiz.
Trk niversiteler tarihinde edebiyat doktoras
nn ilk sahibi odur. Sayg deer hocamzdan bu vesile
ile u gzel iirini alalm:
Bizi harab eden akn selidir,
Baunzda esen sevda yelidir
Vahdet erabn imek istersen
Bizden i erab meyhaneyiz biz.
Gnl vermeyiz biz fni dnyaya
Bu fni dnyaya bu masivya
Ezelden kz sa leylya
Dillerde dolaan efsneyiz biz.
94

Vahdet illerinde hava bakadr

Zemin baka orda sema bakadr
Orda kul bakadr Hda bakadr
O illerde gezen divneyiz biz.
Hocamz Ali Nihat Tarlanm bizce ok yn dik
kat yazs nesir eklindeki aadaki emsalsiz bediasdr:
Burada pek derin tasavvuf esrr gizlidir. stad
asl sevilecek varln Hd olduunu ne gzel ifade
buyurmutur:
Her eyin altnda sevilecek bir varlk bulunduu
na fakat bu idrkin ne kadar g elde edilebileceini
yle anlatyor:
Asl sevilecek: Prl prl bir cil grrm alt tah
ta yemyeil bir emenzr... Altnda kara toprak... pek
ler gibi bir ten, melekler gibi bir yz... Alt ne ben sy
leyeyim ne de sen iit dostum... Yakut damlas gne...
i alev alev cehennem... Her neye baksan byle... D
ndm bu tahtann, topran, iskeletin, alevin, cehen
nemin daha ii olacak... Her grnen ey yanar erir bu
har olur ya. Ben hayl ateinde gze, hisse taklan her
eyi yava yava eritmee baladm. e doru yr
dm... Bir uykudan uyanr gibi oluyor insan...
Sdi yle demiti: Gzel bir insan, onu babam da
sever marifet eri br bir deveyi sevmektir.
imdi anlyorum ki o deveyi sevmek de byk mrifet deil. Asl sevilecek ey... Evet ne bileyim ben asl
sevilecek ey?. Gzleri kr olmadan onu grebilenler,
uuruma dmeden ona erebilenler; alev alev yanma
dan onu sevebilenler ne kadar bahtiyardr.
Sayn Ali Nihat Tarlan uzun yllar erhi mtun hocalm erefle yapmtr. O kadar ki erhi mtun hocal ona lem olmutur. erhi mtunun lzu
muna iaret eden Profesr Dr. Kaya Bilgegil, bakn.
95

bu konuda yazd yaz ile hem bu bilginin yce paye

sini, hem de Hocamz sayn Ali Nihat Tarlanm paha
biilmez deerini ne gzel dile getiriyor:
erhi mtunu metinler erhini lzumsuz sa
yanlar, bir imparatorluk edebiyatnn, hele hele byle
bir coraf zemin zerine kurulmu olan bir impara
torluk edebiyatnn ne olacan dnmeyenlerdir:
Msterikler bizim lgatimizi anlayabilirler, fakat rimizi asla.
stad Ali Nihat Tarlan elbet bu zahir gibi gr
nen bilgileri elde ederken ilm-i lednne dayanyordu.
Zaten elilm indallah - lim Allahn indindedir ima
nnda olanlar baka trlsn dnemez. Kendileri
mehur mfessir-i kiramdan Seyyid Hsameddin efen
di hazretlerinden nasip almtr. stadn Genlik Res
mime Bakarken iiri janrnda misline az rastlamr
gzelliktedir:
Bir gen imiin ben de demek bir zaman evvel
Duymu yaam belki de bir mr muhayyel
Bir devr idi lkin nice buhran ile geti
Hsran ile, hrman ile hicran ile geti.
Genlik diyorum sanki o gnlerde vard
Bir gn geri dnsn m o gnler dese Mevl
Derdim senin olsun bu kerem istemem asl
Ben imdi beyaz salarmn zevki iinde
Ondan daha mesudum lhi daha zinde.

Ya Gavsl zam!
Senin Hi bir kul yoktur ki benim himmetimden
mstani ola buyuran hikmetmiz kelmna candan
inananlardanz. Burada kalem susarken efaat niya
zm edeb ve bendelik iar sayarz.
-------------o-------------

96

EL IBTDAR (BALANGI)

MEKTEBE
umumi

ULM KAADRYE MEDRESES

Kayt No. 11768
BADAD

brahim Derbi Badd Hazretleri tarafndan hazr

lanan bu eser, Gavsl zmn hayat- musavviresidir.

Sene: Hicr 1374 Mild 1955

97

F. 7

ELBZL - EHEB
(ALLAHIN DOANI)

Hazreti Geylnniri sret ve siretini madd ve ma

nev hl ve tavrn tasvir eden bu eser aadaki ba
hisleri ihtiva eder:
1. Seyyidimiz ve eyhimiz Abdlkaadir Geyln
Hazretlerinin, Gavsl zamin (Allah srrn azz ve m
barek buyursun) cmiinin tasvirine aittir.
2. Mbrek ztn, Kn tarafndan Hicr 1048
ylnda in edilen kabirleri ve yksek kubbetl - zerkasna aittir.
3. Hazreti Geylnnin ird ile megul bulunduk
lar ikinci medreselerinin tasvirine aittir.
4. El msalliy itiyl kebr ve aleyhil kubbetl
beyznm (iinde ibdet edilen ve byk kubbelerin
den selt selmn eksik olmad yce beyaz kubbe
nin) tasviridir. Bu bina da Hicr 941 ylnda in edil
mitir.
5. Dou tarafndaki kapya yakn minaresinin kudsiyetini anlatan bahis ki bu minre Hicr 904 ylnda
in edilmitir.
6. Bat tarafna bakan minarenin insna ait ba
hisleri ihtiv eder ki bu da Hicr 1295 ylnda yapl
mtr.
7. Orta yerinde byk bir saat bulunan ve heybet
li bir srette nazarlar kamatran camii erif ki, bu
cmi Hicr 1317 ylnda yklmtr.
98

BtSMLLHRRAHMANRRAHYM
Cenab Hakka hamd ile sze baladktan sonra
Efendimiz ve Kurtarcmz Ahir Zaman Peygamberi
Hazreti Muhammed (S.A.) ile cemi li ashabna bin
lerce selm ve selt...
Bu vecibeyi yerine getirdikten sonra snneti senlyyenin ihycs slmn hcceti Seyyidimiz ve Efendimiz
Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.) hazretlerinin
sret ve sireti mneviyesine geelim. Bu konuda emin
ve itimad edilen eserlerin shibleri sayesinde vsk ile
yni hat etmeksizin Gavsl zamin mbarek sret
lerinden bahsedebiliriz. Bu vesileyle de bu muhterem
zevt rahmetle anarak maksada geeriz. Bu eserlerin
tetkikinden anlalaca zere sltnl evliya olan
Gavsl zam u mmtaz vasflarla muttasftr bezen
miti (mzeyyen klnmtr).
O kadarki kendileri kitab snnete uygun hareket
leri ile temayz eden evliyullahn ulularndandr. Dai
ma selefi slihinin (Peygamber Efendimiz zamanndaki
ashabdan balyarak gelip geen btn velilerin yolun
dan gitmek) Gavsl zamin takip ettii yoldu.
Aadaki beyit onun yce nna ne kadar uygun
dur:
Ben ferah ve sevinten madd ve manev sonsuz
gklerde uan bir doanm.
Abdlkaadir Geyln (K.S.) hazretlerinin mba
rek ahsiyetleri hakknda yazlm btn eserler, bir
bakma Seyyid Pirimizin akide salamlnn da delili
99

dir. O yle sekin ve rastesn bir gnl eri ve gnl

ler sultndr. Her an ilmiyle, fazilet ve irfniyle mil
dir. Yni ilmi lednn esrarm
bizatihi yaamtr.
Cihd kebr (byk cihd) onun hasletlerinden bata
geleni idi.
slmiyete sokulan bidat ve hurfeleri fazlu kere
miyle kknden ykmtr. Onu her trl mnevi
cehalet ve taassuptan kurtarmtr. ahsnda bunu bir
kere mhade eden gerek sofiliin ne demek oldu
unu idrk ederdi. Sret ve sireti ile mna leminin b
tn tezhrtm ahsnda tecessm ve tecelli ettirmi
tir. Onun mbrek vcdu zhirisinin dolat mesd,
medrese, cmi ve avlularnda ilim ve irfann ihtiam
belirirdi. te ben bu mbrek havay teneffs etmek
bahtiyarlna nil oldum.
Tafsilta girersem mruztm ciltler almaz.
Gavsl zam hakknda vska varmak iin takip
ettiim etin yolda er ilmlarn ve garmini sultniyeye vuslde yni sultn aka mptel olanlara eri
mede Badad vllt (valileri) ve mersnn bana gs
terdikleri ilgi, nimet ve ltuflar kranla anarm.
Eserin hakik sahibine yni Abdlkaadir Geyln
(K.S.) hazretlerine miyeti erkn ve hfz meleklerine ve
bu yolda himmeti geenlerin aziz ruhlarna mnevi
hediyelerde bulunduktan sonra hasbel beer (sft be
erimizin iktizs) nisbetinde olabilecek hatlarmzn
balanmasn Cenb Mevldan niyaz ederim.
Allah veliyyt tevfiktir.
(Allah muvaffak olmay hlisne isteyenlerin yar
dmcsdr.)
27 Ramazan 1374
brhimi Derb Badd

100

GAVSL ZAM ABDLKAADR GEYLN HAZRET

LERNN (K.S.) MBREK ECERELER YLEDiR

Kendilerinin ecere-i eriflerini (erefli soy ve sopunu zikretmeden evvel (anmadan evvel) ksaca kn
yelerini iaret edelim. Mbarek knyelerinin zeti yledir: Islmm eyhi, Marif Tc, Din hycs Seyyid
erif Eeyh Eb Muhammedl Abdlkaadiri Geylndir. Yukarya doru mbarek ecereleri yledir;
1. eyhl slm Tcl rifn Muhyiddin Eb Mu
hammedl Seyyid erif Eeyh Abdlkaadiri Geyln.
(Allah srrn takdis etsin).
2. Slih Ms Zengi Dost.
3. Abdullah Ciyli.
4. Yahj^az Zhid
5. Mehmed ibni Dvud
6. Ms bin Abdullah
7. Msl Cevn.
8. Abdullahl Mahz.
9. El Hasanl Msenn ve mm Haan Radiyallah anh.
10. Emrl Mminin mam Ali bin Eb Tlib (radyallah anh).
Hepsi Himi Kureyidir. Aleviyl Hanbeli olup
Seyyid ve erifdirler.
N o t : Yni baba soyu Hazreti Haan, anne soyu
Hazreti Hseyinden olup Seyyid ve erif oluunun se
bebi erifi bu.
101

VLDE- MKERREMELERt
Cenb- Hakkn kendisine kerem kld kutsal analan
mmeti Muhammedin dnyaya gelen en hayrl
analarmdan olup Abdllah Savmyi nin kz Ftm Radyallah anhadr.
Bu hususlar Muhammedi meyninin Riyzlbestin adl eserinde mezkrdur (anlmakta zikredilmekte
dir).
Riyazlbestini yazan zt, bu ecerenin hakikata
tam uygunluunda btn tarihi ve yazarlarn birle
tiini syler. Dikkate deer hdise udur ki Gavsl
zam Abdlkaadirl Geyln hazretlerinin baba tara
fndan eceresi Hazreti Haan radyallah anha (Allah
ondan raz olsun), ana tarafndan Kerbel ehidi Haz
reti Hseyine dayanmaktadr. Kutsal analarnn pe
derleri Abdullah Savmi ile vlideleri Ftm olup her
ikisi de veli ve veliyedir. Bunu tabi grrz. Zten ba
ka trls de dnlemez.
Mtercimin notu: Abdlkaadir Geyln Hazretleri
nin ecereleri zerine dou ve batda yazlm birok
eserde ihtilf uyumsuzluk ve eliki vardr. Batllarn eserlerinde gnller sultn Gavsl zam Abdlkaa
dir Geyln Hazretlerinin nesebleri dolaysiyle uyum
suzluk ve eliki grlmesi tabidir. Zir umumiyetle
akl mea dnda bir arama yolu bilmeyen batllarn
byle dnmelerinde bir gayri tabilik yoktur.
Ancak slama ait olduu iddia edilen eserlerde bu
gibi zuhllere dlmesi, hatt edebe uymayan, Gavsl
zamin n ile badatrmak mmkn olmayan ka
lem denemelerini grdmzde hayret ettiimizi sak 102

lamayalm. Bu dahi zahir ilmiyle lbbe ait hakikatlara

vukf peyda edilemiyeceine kati delildir. Bu vesile ile
Niyazi Msr hazretlerinin aadaki beytini hatrla
mamak imknszdr:
Kande bulsun Hakk inkr eyleyen bu Msryi
Zhir olmuken yznden nru zt kibriy.

Yine bu hle uygun bir beyti daha zikredelim:

Secde eyle deme t kim Haka kul olasn
tden demden ib Haktan dahi oldu cda.

Yukarda zikredip trkeye tercmesini yaptmz

Bzl-eheb Allahn Doanndaki ecerenin mbarek
torunlar Eb Salih Nsr tarafndan uydurulmu ol
duuna dair sama iddia ve iftiralarn bir slm eser
saylmas gereken slm Ansiklopedisinde grlmesi
esefe lyktr. udnlmemektedir ki bir hadsi kudside:
Men ezli vcliyyen ve fekad azenth bi harp

Benim velime kim eziyet ederse, phesiz ben ona harp

iln etmiimdir buyurulmaktadr;
Gavsl zam gibi bir veliler sultannn ve zamann
kutbu hakknda gya nn kltmeyi hedef alan bu
satrlar kahr- lhiyi zerine eker mahiyettedir. (El
iyaz billh).
Gavsl Azamin mbrek pederlerinin knyelerinin
Muhyiddin ibni Mehmet bin Eb Slihi Zengi Dost
oluu yni ecnebi acem olmas bu eserciklerce h e
cerenin uydurulmu olduuna delil gibi gsterilmek is
tenmitir. Bu sretle bu mnkirler Gavsl zamin seyyidliini kubeyinlerince inkr ve Hazreti Haan ve
Hazreti Hseyin ve Hazreti Ali radyallah anhlara va
ran ecerenin shhatinden harkesi pheye drmek
103

istemilerdir. Halbuki Riyzlbestinde zikredilclii gi

bi Abdlkaadir Geyln Hazretleri neseben Hazreti Ha
an, Hazret! Hseyin ve Hazreti Aliye dayanmaktadr
ve bu da kafidir.
Mtercimin notu:
NESEB ERFLER HAKKINDA EK
Abdlkaadir Geyln Hazretlerinin yukarda bir
nebze eceresi hakknda zihinleri pheye drecek
eserlerden birinin slm Ansiklopedisi olduuna iret
etmitik, orada iftira mahiyetindeki yazlar yledir:
Abdlkadirl Ciyl yni Geyln, Muhyiddini Eb
Muhammed ibni Zengi Dost her ne kadar eceresi
Hazreti Hasana kadar gtrlmek istenmise de baba
snn isminin acem yni ecneb olmas bile bunu ya
lanlamaya yeter. Bu ecerenin torunu Eb Slihi Nasr
tarafndan uydurulduu muhakkaktr. Anas Abdullah
Savmy kz Ftmdr. Abdlkaadir Ceylnnin do
duklar yer Hazar denizi cenubunda Ciyln eyletinde
Nif kasabasdr. eyh Abdulkaadirin hayatnn 488 1095 521 - 1127 ylar arasnda geen ksm maz
buttur. Pri ise Ebl, Hayri Muhammedl Dabbastr.
Nesebi hakknda rivyet karlmasnn sebebi de o
cuklarnn okluudur. Behetl Asrar adl kitapta
bunlardan onbirinin babalarnn yolunda yrd
zikredilir. Is, Abdullah, brhim, Abdulvehhab, Yah
ya, Muhammed, Abdlrezzak. Ms, Abdlazz, Abdurrahman ile Abdulcebbrm babasnn makamna geti
i srarla sylenir. Abdsselm da amcas Abdlrezzakm olu Eb Slihi Nasr istihlf etmitir. Halfe Nsr
devrinde Abdlkaadir Geyln ailesinin Badattan nef
edildikleri iddia olunur. Bu ksa fasladan sonra bu aile
tekrar Badada dnm, Badat bu tarikatn merkezi
olmutur.
Doumlar: 470 - 1077 - 1078.
Vefatlar: 561-1161.
_ _

104

MTEKADDMUNUN

(LK MELLFLERN) ESLA

f i n g a v s l z a m ABDULKAADR GEYLN (K.S.)
HAZRETLER HAKKINDA YAZDIKLARI

BN TAAZZYYL BERD: Enncmu Zhire

isimli eserinde Gavsl zam hakkmda yle der: Irak
muhitine nur saan eyh Abdulkaadiri Ciyl ilmiyle
mil hl ve kl sahibi, zamanmm tarikat ehlinin cm
lesinin kutbu idi.
Bu konudaki imametine itiraza imkn yoktur. p
hesiz bilcmle ehli tarkin bihakkm mridi idi, zamanmda hreti fk sarm bir gnller sultn idi. lim
ve ameli miimtaz ahsiyetinde cem eylemiti. ittii
miz btn vaaz ve nasihatlarnda daima snneti erfeye uygundur.
Niyazi Msr (K.S.) hazretlerinin mevzuumuza uy
gun olan msralarn aynen alyoruz:
Hakikat geri sultnhktr amjrna
nnde ann livsdr eriat
eriattan veli yd olmaz asl
Velinin insdr eriat
Cihanda bir veli hi gelmez asl
Ann elde asasdr eriat
eriatsz hakikat oldu ilhd
Hakikat nr ziyasdr .eriat

105

Hakikat dilberi rn gibidir

Ann zerrin libsdr eriat
Sakn soyma an namahrem ire
Yzn suyu haysdr ieriat.

Biz btn bunlara Gavsl zamin hayatlar bo

yunca sahid olduk, ayrca fesladda kelm ve lisan eahibi idi. n btn douya ve batya yaylm bir ey
hi ahmeddi (methedilmi eyhdi).
El Baklan, Cferl Sarrac, Eb Bekri Ssi, bnl
Kadiyl Ebl Hseyinden hads ilmini, Ebl Zekeriyyl Tebrizden edebiyat ilmini renmiti. Yahya bin
Aliyyl Debbastan da ilmi ledn (mnevi ilimler) der
sini almtr. Bu kvlcm kfi gelmi bu mnevi soh
betler sonunda Hanbel kademelerinin uan byk do
an olmutur.
BNL CEVZ;

Filmuntazam adl eserinde yle

der:
Elmahremiyyl Kad Ebu Sayidi mbrek bni
Alinin daimi ilim rettii bir medrese vardr ki bu
gzel ve ltif medresede bilhare Gavsl zam da ilmi
zhir ve btna susamlara vaaz ve iradlarda bulun
du. Kendisinin zhd takvada hretleri de yaygn bir
hal almtr. Btn Badat ahalisini istiba imkn ol
mayan bu medrese sonralar geniletilmise de bu ge
nilik de yetmemitir. Yine vaazlarn, ilme susamlar
iin darda yaplmas mecburiyeti hsl olmutur.
Gavsl zam 561 Hicr ylnda Mild 1161 de bu fni
lemi terkle Ezel ve Ebed Sultan dostuna kavumu
tur. Vcdu zhir isi burada medfndr.
ELHFUZUZ ZEHEB ise Gavsl zam hakkmdaki bilgilerini yle anlatr; Abbas halifelerinden El
Mustansb Billh zamannda eyh Abdulkaadir Geyln Hazretleri iin bir medrese yaptrlmt.
106 - -

Vasf cemili (gzel huylar ve nitelikleri) hakkn

da Hfz Zehebi yle der:
Asrn kutbu zami denilecek vasfta bir eyhler
eyhi idi. Fakih, slih hulsa zamannda din iin vaz
geilemez mbrek bir vcttu. Daima Allah zikreder
di.
Mtercimin notu; Allah daima zikrediniz felh
bulursunuz yeti kerimesinin mahhas bir timsli
idi.
MUHBDDN BN NECCAR ise Badat Trihi
adl eserinde eyh Abdlkaadir Geyln Hazretleri hak
knda yle der:
eyh Abdlkaadir Geyln Hazret
leri mslmanlarn immesinden (ulularndan) idi. l
miyle mil olup 488 Hicr senesinde Badad teriflerin
de emri rislet penhiye uyarak vaazlarna balad.
Evvel hads ilmiyle megul oldu. Orada eyh Hamduddni Debbas Hazretleri ile karlat. Ondan Kaadiriye tarikatna ait mnevi iczet ve ledn feyizleri ald,
lm i lednn ile feyziyb oldu. Hicr 526.
HAFIZ ZEYYNtDDN BN RECEBL HANBEL Tabakat naml eserinde Abdlkaadir Geyln haz
retleri hakknda yle der: Gavsl zam slih, zhid
bir eyhdi asrn tek eyhi idi. Bilcmle rifler kendisi
ne uyarlard. Kemlt, gzler kamatrr bir gneti.
Varln herkes hatt btn mevcdta tereddtsz
kabul ettirirdi. Zamannda ehli snnet nusret bulmu
tu. Bidat sahihleri perian olmutu. Mnev feyzinden
halifeler, vezirler, mlk istifde ve istifzeden hli
kalmyordu.
BN KESR ise tarihinde Gavsl zam iin yle
der: Badada ilk eref verilerinde hads ilmiyle u
ramtr. Az zamanda bu ilimde yedi tl shibi oldu 107

1ar. Fkhda emsalsiz bir lim oldu. Bunlardan baka

ve en nemlisi ilmi ledn sahibi ve hakikat ehlinin
sultn zami oldu.
BAST BNL CEVZ Miratzzamn adl eserin
de ceddi bnl Cevzden naklederek Hamadeddni Debbas hazretleriyle Gavsl zamin sohbeti lednniyelerine uzun uzun yer verir. Ondan maarifi hakaiki ilhiyeye ait ulmu tederrs ettiini syler. Vaaz ve iradlarnda o kadar messirdi ki onun vaazlar neticesinde
birok mnkir yahudi ve hristiyan imna gelip din
mbini kabul ettiler.
Mtercimin notu;
Kfire etse nazar mazhar imn olur.
Ledri
Kendileri minbere kp hitapta bulunduklar za
man hi bir eyden perva etmeden zulm erbbn ye
rerdi. Hatt tenkid ettii kii halife bile olsa ekinmez
di. Abbas hahfelerinden bni Merham, (ibnl Merheml Kadi) ve bu yerin kads Ebvef Sadeddini Yah
ya Bin Sid haklarnda ok ar tenkidler yapmtr.
Halife zulmuyle, kad da rvet alp vermesiyle tan
nrd. Gavsl zamin minberde syledii u szler ne
kadar mnahdr: slmda zulm yoktur. Sorarm size
zulm yapanlar yarn Hakkn divannda ne cevap ve
receklerdir.
EL TDF ise El Kalid vel Cevhir adl ese
rinde yle der: Gavsl zam vaazlarnda yle buyu
rurdu: lim talep etmek her erkek ve her kadn mslman iin farzdr. ctihad kaplarn bu yce veli dal
ma ak tutmutur. Usul ilminin az zamanda btn in
celiklerini renmitir. Ebl Vef Ali Bin kayrr
108

Hanbel, tanil Hattab ve Kad Eb Seyyidl Mbarek

bni Aliyyl Mahremi gibi allmelerden istifade etti.
Bilhassa ledn ilminde Hamduddini Debbas ile arka
dal ona yeni bir ufuk amt.
BRHM BN SADDDAR ie yle der: ey
himiz Albulkaadir Geyln Hazretleri giyinirler. Binek
lerine rkib olurlar, altklar gibi vaaz buyuracaklar
yere sratle varrlard.
Mtercimin notu:
Sanma menzilde karar eden olur ehli keml
Ey Sezi kmil oldur dim ola rahda.
Sezai Glen
Onun mbrek kelmlarn iitenler ise, hu ile
en ta kalplere tesir eder, em^salsiz szlerini dinlerdi.
RN Tabakatl Kbr naml eserinde yle
der: Abdulkaadiri Geyln Hazretlerinin pederi Eb
Slih Zengi Dost, Salih bni Ms Bin Abdullah ise en
yakn cedlerinden olurdu amma nesebi Hazreti Ali radyallah anha kadar varrd.
MTEAHHRUN (SON MELLFLER)
EEYH YSNYYL HATBL MR Badd
Tarihi adl eserinde Gavsl zam Abdulkaadir Geyln
Hazretleri hakknda yle burur.
Ariflerin seyyidi idi, zamann kutbl-aktab idi.
Hereyin lbbne (zne) vkft. 470 tarihi hicrisinde
Geylnda domutu. Badad terifleri ve oray kendi
sine vatan ve mesken ittihaz buyurduu mlumdur.
Hicr 561 ylna kadar yaad bu beldede birok kerm et izhar eyledi ve manev ilme susayan sofilere him
109

metini eksik etmedi. Doum ve ahireti terifleri hakkmda dnlen u bejt ne kadar manaldr;
Ce fil ak
Teveff fil keml
Trkeye evirisi yledir: Akla geldi kemle ere
rek hirete intikal buyurdu.
Behetl-esrr sahibi ise yle syler: Abdlkaadir Geyln Hazretleri Geyln veya Ceyln lkab ile
anlrlar, kendileri Ceylnn Nif kasabasnda dnyaya
gelmilerdir.
MURTAZYL NAZM ise Cmil Envrnda
yle der; Bu kitap trke olup, eyh s tarafndan
trk diline evrilmitir. eyh Abdulkaadir Geyln
veya Ciyl Hazretleri takvy kendilerine tabiat seniye
hline getirmilerdir. Bu mbrek zta gre takv y
le bir nimettir ki nce insan kullarn zulmnden ha
ls eder, sonra ledderect gnahlarn byk veya k
klerinden kurtarr. Usl ilmi ise civar gnahlarndan
riydan, nifak, kendini beenme, hrs ve tamadan ve
hubbucahtan (byk makama geme sevgisinden) ko
rur.
EMSEDDIn SM Bey ise Kamsl lmnda
aynen yle der: Kendileri evliyaullahn byklerindendi, nesebi Peygamber Efendimizin nesebine varr.
Kaadir tarikatnn ilk piridir. Fahri Kinata Hazreti
Ali (radyallah anh) yolu ile mntehi olur. Kendileri
zamann imm idiler. nce mezhebi Hanbeliye mensub
idi, sonra Kaadir tarikatn kurdu. Vaaz ve nasihatlarndan avam da havas da faydalanrd. Orada ezel mku olan Hdya ibdetle zaman geiriyordu. (Hicr
521 tarihi). Bilhare fetv tedrisatna balad. Bu ted
risat El-mahreminin medresesinde yapyor usl ve f 110

ru', fkh ve tasavvufa ait vaazlarda bulunuyordu. Riyzt ve halvetinden sonra tekrar meclislere dnerek
nr samaa balad.
Mtercimin notu:
Fark ceme cemi fark sniye irgrmeyen
Makbuliyetle olan merdd olmaz in.
Cemaleddin Uk
Vaazlarna uzak memleketlerden dahi gelen olu
yordu. Melfuzt Geylniyesinde takva ve beyndaki
kudreti grlr. Fethul Gayb adl eseri gibi Gunyetttlibin de lmez bidelerindendir. Ayrca lh hakikatlar en yce bir sanatkr gzellii ile Divn-
Gavsl zam adl iir mecmasmda dile getirmitir.
Birok lmez eserleri arasnda muhtelif bahislere ait ki
taplar hatt lgatlar vardr, 561 Hicr ylmda hirete
g ettii zaman ezel mkuna kavumutu. Trbesi
ziyaretgh olup mmur ve mzeyyendir. Btn dnya
da bilhassa Osmanl memleketlerinde ve Hindistanda
tarikat ok yaygndr.
FERD VAHD Hidyetl Marif adl eserinde
Gavsl zam hakknda yle der: Kendileri sof iyenin
ulu meyihindendir. O gn bugn bu tarikata men
sup birok ezm ve kmmelin vardr. (Yni bykler
ve keml sahipleri vardr.) Feth Rabbni adl eseri
tevhid sahasnda Hdnn feyzini gsterdii gibi Fthul Gayb da ondaki esrr aklar. Hicr 561 tari
hinde vefat eylemitir.
ESSEYYD MEHMED S NEMN EB
Fil slm Shih adl eserinde yle der: eyh ve
Seyyid Abdulkaadir Geylni Hazretleri ceddi mbrekinin himmetleri ile kutbiyyet fyzatndan da pek
ender zevt nasib olan mertibe erimitir. Edeb cihe
111

tinden (Edebiyat) validei mkerremeleri

ynnden
mensub olduklar Hazreti Hseyin (radyallahu anha)
eriir. Vaiz ve sekin bir sof olan Ebu Muhammed bni Slihin bu gzide nesebe kmiller ekmeli Gavsl
zam Bahri Hazerin (Hazar Denizinin) cenbundaki
Nifde domutur. Eb Zekeriy Tebriziden edebiyat
dersi alm bu zt Hicr 556 tarihinde vefat eylemitir.
Seyr slk hrkai erifi olan Hanbel hrkasn (Ta
savvufu) Behrami medresenin banisi erkd Eb Seyydl Mbrehten evvel o giymi idi. Bu medrese Ba
dadn Kabl Eze yaknndadr. nceleri vz irdma
yeterli olan medrese halkn tehacm ile istib etmez
olmu ve nihayet 525 Hicr ylmdageni bir kervansa
ray in edilmitir. Bu bakmdan Gavsl zamin h i
tabeleri bnil Cevzinin hutbelerini andrr kendilerinin
yce vaz ve iradlar ile birok yahdi ve Nasr da
hi Hak dinini kabul etmilerdir. Sonradan bunlar
mridleri arasna alm tarikat feyzinden de hidyete
eren mnkirler istifde etmilerdir. Dier tarikat erbabmdan birok kimseler kendi eski tarikatlarn bra
karak Kaadir tarikyla nsiyyet peyda etmeye ve
Kaadir olmaya balamlardr. Zahir ilmine de ne ka
dar hkim olduunu da yle anlatalm;
hreti fk (ufuklar) tutan Gavsl zamin
mesili diniyedeki mtalea ve irdm dinlemek iin
senelik yollar kat edip gelenler oktur. Baz halife ve
vezirlerin de mridn meynmda bulunduu mlumdur. Bu tarih hakikata bir nebze iaretten sonra ird
ve hutbelerinin tesiri ile kendinden geenler gayolan1ar oktur. Kalem onu tariften cizdir. Bu rtbelerin
yazl delillerini ararsanz Gnyett Tlibn, Elfethl Rabbni gibi mevizelere nazar atfetmek kfidir.
Onun vaazlarn dinliyenlere muhakkak cennet kapla
r alm, cehennem kaplar da kapanmtr. Birok
112

cihetlerden Behetl Esrarnda mellif, kendilerini

Hazreti Eb Bekir (radyallah anh) ile Hazreti mer
(radyallah anha) yakn bulurdu. Bu mellif Hicr
713 senesinde veft eylemitir. Eserinde ayrca Abdlkaadirl Ciyl (kuddise srl azz) hazretlerinin say
sz kerametleri de anlatlmaktadr. Bu kerametler Zekiyuhyddin ve Hicr 728 de veft eden bnil Teymiye tarafndan da teyid olunmutur.
Valideleri tarafndan ilim renmek iin Badada
gnderildi. Hicr 502 ylnda vefat eden Aliyyl Tebrizden fkh Hanbeliyi rendi.
Yukarda bilvesile ar zettiimiz gibi ledn ilminde
hocas El Kdi Eb Sidl Mbrekl Mahremden ev
vel slk hrkasn (tasavvuf hrkasn) giydi.
Mtercimin notu:
Atlasna bakmayup dehrin ab p oldular.
Ledri
timi zhir ve btndeki vaazlarna baladklarn
da, gelen halk medrese almaz oldu. Darda geni ker
vansaray in olundu ise de bu dahi izdiham nleme
ye yetmedi. Mridleri iinde mslmanlar deil, hristlyan ve yahdiler de vard. Onlar da imna erdiler.
e cihetten iiten enni hitbm phesiz
Ci cihet seyretti Hakk Kbeden bthneden.
Ledri
Btn slm leminde zlemiyen mkller Gavsl zama arz olunur. Gavsl Azara lemhai basarda
(gz ap kapayncaya kadar geen zamanda) btn
mklleri zerdi. Kendileri fasih ve beli idiler. Onu
dinleyenler htif (gklerden gelen) bir seslenie mazhar olduklarn sanrlar ve ylece donakahrlard.
113

F. 8

M tercim in ntou:

Mridi Icmil kime tlimi irfn eyledi

Her varaktan okuyup tefsiri Kurn eyledi.
Levhi dilden okuyup b harfi savt mml kitap
Hak Tel ilmi hdr ana ilsn eyledi.
Secdegh etti cemli demi rzu ezel
Kendiye takrib iin Hak byle erkn eyledi.
Lk demden Sezi dndren vechin bugn
Derghmdan halk onu merdd ve eytn eyledi.
Sezi Glen
Bu belagat ve fesahat kudretinin gzel misalleri
pek oktur. Bilhassa Seyyidetn Sddka, mslmanlarm anas, Peygamber Efendimizin zevcesi Hz. Aie
(R. anha) y savunan szleri gzleri yaartacak rikkattadr (incelik ve gzelliktedir).
Malum olduu vehile Hicretin beinci senesinde
Mustalikoullarna kar bir sefer almt. Efendimi
zin bir detleri vard. Sefere klarnda gcenmeme
leri iin kura ile setikleri mbarek elerinden birisim
yanlarna alrlard. Hatt yakn ve kleleri almakta da
ayn adaleti gsterirdi. Kura o tarihlerde zevcelerin
den 15 yalarmda olan Aie (R. anha) ya isabet etmi
ve bu seferde ki Cihan Servesine Hazreti Aie refakat
etmiti. Sava mteakip Medineye dnerlerken Aie
validemiz pek mbrem bir ihtiyalar iin kecavelerinden indiklerinde gerdanlklar dp dalmt. Onu
bulmaa urarken ordu hareket etmi Aie validemiz
yapayalnz kalmlard. Buna sebep de hizmetkrlar
kecave (tahtravan) rtl olduundan Hazreti Aienin indiini farketmeyip Aie validemizi iinde sana
rak yrmlerdi. Aie (R. anha) nasl olsa kendilerini
114

arayacaklarn bildiklerinden orada beklerken asker

lerden Saffan gelip kendilerini grnce devesine bin
dirip Medineye getirmitir. Bunu vesile bilen mnafk
lar slm kadnlarnn seyyidesine iftiraya cret et
milerdi. Aadaki satrlarda Gavsl zam bakn ne
byk bir duyarlkla Aie (R. anha) yi savunuyorlar:
Hakikat anlalncaya kadar pederleri Eb Bekir
Sddkn yannda kalan Aie (R. anha) bu haksz ve
zalim iftiradan teessr duyuyor ve azab iinde kvran
yorlard. En byk ztrap ve azab ise Fahri Kinat
tan uzak kalmas idi. Yaral kalbi ile Cenab Hakka
yle yalvaryordu:
Yarabbi gayb senin mlumundur. Sen insanla
ra ah damarndan daha yaknsn. Ey darda kalmla
rn yardmcs, byk Allah. Senden nusret diliyorum.
Sen hakk izhar buyur. Mazlum ancak sana iltica eder.
Sen benim ismetimin tek ahidisin.
Mtercimin notu:
Fikreyle ne zulm eylediler Yusfa ihvan.

Ahi mazlumu iiten Hdi Lemyezel fir nbv

vetin tem.izlii hakknda Cebrail aleyhisselma levhi
gayb ezelden ald bilgiyi iletmesini irde buyurdu.
Hazreti Aie (R. anha) nin libs mnevisini daha dz
gn ve eskisinden de parlak yapt. leride dercettiimiz
Nr sresindeki yetlerinden mjdeyi alan Hazreti
Aie sevincini yle izhar etti:
Ya Rabbi. Sen haksz hakarete urayanlar iz
zet ve devletine lyk grrsn. Mazluma daima insaf
la muamele edersin. Gamlar giderici sensin. Ya lhi.
Sen benim ismetimi bildiin iin susuzluumu izhar
buyurdun. Mazlumun yesini uzun srdrmezsin, im
dadna yetiirsin ve ite yetitin. Bu suretle ok ka
ranlk geceleri nurlu sabahlara evirirsin.
115

Bu mjdeyi veren Nr yeti kerimesi yle nzil

olmutu; Aie (R. anha) pederleri Eb Bekir Sddkm
evinde iken oraya terif buyuran ki Cihan Serverinin
hllerinde bir tagayyr oldu. Yakmlanmn her zaman
ahit olduklar vehile Hazreti Cebrailin vahiy getirdi
i belli oluyordu. Nr sresinin 11 ve 26 nc yetlerinin
meali erifleri yledir;
Ayet 11: Aie hakknda iftirada bulunanlar iiniz
den bir cemaattir. ftirann bykln zerine alan
kii ise byk bir azaba urayacaktr. mn eden er
kek ve kadnlar kendi dindalar hakknda hsn zanda bulunup niin bu apak iftiradr demediler. ahit
getirmediklerine gre Allah katnda yalancdrlar. Siz
o iftiray dilden dile dolatrp hi bir bilginiz olmad
hlde aznza alp sylyorsunuz. Bu fiili kolay ve vebalsiz bir i mi sanyorsunuz? Halbuki iftira Allah na
zarnda byk bir gnahtr. O iftiraclardan gnahn
byn yklenen Abdullah ibni beyy iin byk
bir azab vardr.
Ayet 26: Kt szler kt kimseler, kt kimseler
ise kt szler iindir. Temiz kimseler temiz sz ve i
lere lyktr. Hazreti Aie ile Saffan iftiraclann dedik
lerinden ok uzaktrlar. Onlar iin mafiret ve Cen
nette erefli rzk vardr.
Nr sresinin sonlarna doru ise mnafklar ba
Abdullah ibni Selle uyan akrabas Mstaha yardm
n kesen Haz. Eb Bekir (R.A.) n bu hareketi doru
grlmemekte, cezasn ekenlerin balanmas
uy
gun olacana iaret buyrulmaktadr.
GAVSL

z a m in

VASYET VE TLER

Bu bahiste eyhimiz Abdlkaadir Geyln (K.S.)

Hazretlerinin evldna vasiyetleri vardr. Bu vasiyetler
116 -

zetlenirse kitap ve snnete riyeti tamme (tam uyu)

diye zetlenebilir.
Ey oul!.
Size Cenab Hakka ibdet ve kulluu tlerim.
eriate riyetten kl kadar inhiraf etmeyin (uzakla
mayn). O hududa tecvz edenlerin sonu bilesin ki
helaktir.
Mtercimin ntou:
Himmetin bu ola kim dim Hak anlayasm
Hukk bilmekten ye olmaz iki demde sevab.
Niyaz Msr
Ey oul!.
Bilesin ki bizim tarikimiz kitab yni Kurn Azimanla snnete uygun ve onu tebeyyn (aklayan,
ispat eden) ettiren efaldir (ilerdir).
Dsturun hfwatmzda ayrlmadmz u kaideler
olsun. Onlar:
Sehli sdr ve seh (cmertlik ve kalp genilii),
Eezl ned (cefya kar sabretme),
Keffl cef (cefy istemek ve elle kavramak),
Hamll ez (ezy yklenmek) ve
Saffu esertl ihvn (ihvan gzetmek).
Bu dsturun trke kar yledir;
Olum!. Cmertlii hi ekinmeden dat, cefy
kavra, ezy yklen ve ihvn daima gzet.
Mtercimin notu:
ki lemde tasarruf ehlidir rhu veli
Deme kim bu mrdedir bundan nice derman ola.
Rhu imiri Hddr, ten glf olmu ona
Dhi l kr etler bir tik kim ryan ola.
Ledri
117

V E F A T L A R I

Gavsl zam Abdlkaadirl Ciyl Hazretlerinin

dn bekaya irtihalleri Badadda 561 Hicr senesinde
vki olmutur. Kendileri gece defnolunabilmitir. Zir
kalabalk o derece fazla olmutur ki Badadda n mbrekini hrmetle uurlamaya gelmeyen kalmam, t
biri caiz ise cadde ve sokaklar adam almamtr. Bylesine grlmemi kalabalk sebebiyle btn gayretlere
ramen defin ii gndz yaplamamtr.
N mbrekine yetien Dvd ibni Abdlvahhab
bu durumunu reyl ayn (bizzat gzleriyle grmtr)
mahede etmitir. Defnolunduklar yer zahiren Bbl
Ezedeki medresedir.

GAVSL

z a m i n

M U S I R L A E I

EEYH HAMMADUT DEBBAS:

Kmmelini evliyullahtan olan bu zt li kadir,
Gavsl zami sohbetiyle ilmi lednne
eken zttr.
Vefat 525 Hicr senesine rastlar. Ulemy rsihinin
(salam ilme shib ulu ve er kiilerin) nderlerindendi. Kendileri yukarda da iaret ettiimiz gibi Gavsl
zami irda memur edilmiti.
Mtercimin notu;
Btn kmmelin (en ekmel velUer) gibi Gavs*
zam da aaya dercettiimiz beytin derin mnasn
ezelden bilirdi.
Tfh cn beyzi tenden tevelld eylemez,
Nefsini akdeyleyp bir merde mahrem olmasa.M

Sezi Glen
_

118

Ve yine;
Hazreti s ip gkten etti zuhr
Ger sen idrk eylemezsen belki endendir kusur.

Enbiynu sumn hak gibidir szleri

Evliynn szleri tezyin drr etme gurur.
Niyzi Msr
EL MBREK BN AL BN HSEYN
EBIJL KAZYYL MAHREM;
Hicr 446 ylnda dodu. Evvel bir aralk Badad
kads tyin olunduysa da azlolundu. Hicr 18 Muhar
rem 513 de Bb Harebte defnolundu. Kabri erifleri
imdi oradadr.
EEYH ALYYL HEYYT;
Irak meyihinin byklerindendir. Hicr 564 y
lnda hirete intikal etmitir. mli nefril mlkte Zirn kariyesinde medfundur.
EEYH ADAYBN MSFR;
Aslen Elbikal olup (Dmk yaknlarnda bir kari
yedir). Bu kariyeye Beytifr da denir. Hicr 555 ylmda hirete intikal etmitir. Hakkri yaknlarnda defnolunmutur.
EBUL NECB ABDLKAADR SHREVERD;
Shreverdide dnyaya gelmitir. Hicr 490 ylnda
doup ve Hcr 563 ylnda Badatta vefat etmitir.
119

EBUL HASANL CUK;

Cuk ehrini kendine vatan ve mesken ittihaz et
mitir. B uehir Irakda Dicle yakmmdadr: Irak'n ok
byk meyihindendir.
EEYH ABDURRAHMAN TAFSUNC:
eyh ve Seyyid Abdlkaadir Geyln Hazretleri ile
grp dostluk kuranlardandr. Tafsunc beldesi halkmdandr. Ailece Gavsl zamla yakmik peyda et
mitir.
EEYH EBU SADL KAYLEV:
Fkh ilminde vukfu dolaysiyle bu sahada teferrd (temayz) edenlerdendir. Bu da Hazreti Gavsn
muasrlarndandr. Hicr 557 ylnda vefat etmilerdir.
(Nehrl Mlk yannda Kayleviye kariyesinde vefat et
mitir. kabri erifi oradadr).
EEYH MATRUL BAZRAY:
Bazray ehrinde ilim ve kemli ile tannr. Bahir
ilminde yedi tl (derin bilgi) sahibidir.
EEYH KUDEYHUL BAN (Ban diye tannr):
Ehlullahn ycelerindendir. Gavsl zama mlzemetle (ona mridlik etmekle) ondan icazet almtr.
Hicri 570 ylnda vefat etmitir. Cevheretl Beyn
isimli eserin sahibi bu mbrek zt hakknda u mal
mat verir: eyh Abdlkaadir Geyln Hazretlerini eliy
le gasi etmitir. Gavsl zamin kz ile evlenmitir.
Seyyid Nci Bey merhum bu ztn ahfdmdandr. Her
kesin hrmetini celbeden Nci Beyin Seyyidlii binnetice (netice olarak) Hazreti Gavsa mensbiyetinden-

dir.
120

EEYH EHBEDDNt MERS

SIIREVERD;
Alim ve fzl bir zttr. Herkesi kolay kolay meth
senya lyk grmeyen bir ok zevatn bu meynda
tevecchne mazhar olmutur. Hicr 632 senesinde irtihli dr beka eylemitir (hirete g eylemitir).
EEYH YUSFL HEMEDN:
Bu zt li kaadir, Islmn erknn
(direklerin
den) bir zttr. Hemednda bir gne gibi domutur.
Btn mr ird etmekle gemitir. Hemedn kyle
rinden Benminide Hicr 535 ylnda irtihli dr beka
eylemitir (lmszlk yerine g etmitir). Kabri e
rifleri hlen oradadr.
Mtercimin notu:
Rumzu enbiyy vkf esrr olandan sor
Enel hak srrn candan gep berdr olandan sor.
Yr var ehli tecridi alik ehline sorma
m cni cihan terkedp deyyr olandan sor.
Anadan doma gzszler kemhi grmek eyay
Niyazi vechi dildr ululehsr olandan sor.
Niyzi Msr
EEYH MCDL KRD:
Bu zt da Gavsl zamin methettikleri mmtz
bir ehlullahtr. Hicr 561 senesinin cemziyelevvelinde
hirete g etmitir.
EEYH MER BN MESDL BEZZGN;
Gavsl zamin gz gibi sevdii bir zttr. Cena
b Hakka kulluk ve ihls ile ibdetin canl bir timsli
dir. Hicr 608 ylnn 14 Ramazannda vefat eylemitir.
121

EEYH TCL RFN EBL VEF:

Irakn hem ymndan hem de mmtaz meyihindendir. Hicr 569 yhnda vefat etmitir.
EBUL SEN MAHMUD BN OSMAN;
Slehdan (slih ve temiz insanlardan) bir zttu'.
Bilhassa zhd (ibdetleri) ile tanmr. Hicr 609 ylmda veft etmitir.
AHMED BNL MBREKEL MAKARR;
Hem rif hem slih bir eyhdir. Hayat boyunca
Gavsl zama hizmetten eref duymutur.
Mtercimin notu:
Dhi kmilliin bu mu nin
Sana dervi ola etraf ve eknf.

Niyzi Msr
Hicr 570 tarihinde irtihli dn beka eylemitir.
BEER BNt MAHFZL EZC:
eyh Abdlkaadir Geyln hazretlerinin sohbetle
rine itirak ederek feyz almtr. Btn mrn ibde
te vermitir.
Mtercimin notu:
Sat vhidedir mr cihn
Sat tate vakfeyle hemn.

Ledri
AHMED BN EBUBEKRL MRFU
BM NYYE EYH:
Bu velinin btn vasf Cenab Hakk daim zikre
den huzr erbbndan oluudur.
122

K A A D R t Y Y E

TA R KA TI

Bu tarikatn kurucus ess pri Gavsl zam Abdlkaadir Geyln hazretleridir.

Bu tarikat kitap ve snnete dayanan dini slm
kendinde zetleye nsaffeti asl zere haneflii nazar
lara aksettiren bir yoldur.
Mtercimin notu:
Abdlkaadir Geyln hazretleri yeri geldii iin
burada zikre lzum grdmz beyitin ifde ettii
gibi canl cansz btn mahlkatn kendisine mrid
olduu ezimi evliyullahdandr. Aadaki Niyzi
ahzretlerinin beyti bunu ne gzel gsterir.
Dhi kniilliin bu mu nin
Sana dervi ola etraf ve eknf.

Bu tarikatn zellii, Peygamberimiz (S.A.) in slmiyeti getirdii daha dorusu tebli buyurduu saf
feti asliyeye uygun tatbik ve icra edip yrtmesidir.
Asl mugaleLaya yer vermez, bidatten eser yoktur. Sa
lh ve zhd kendisine rehber edinmitir.
ite yukarda sraladmz bu vasflar sebebiyle
lh tevfik refik olup btn Islm leminde sratle
inkiaf etmitir (yaym tr). En byk mil de arz et
tiimiz vasflardr. Melliflerden ekib Aslan bir ese
rinde yle der: eyhimiz Abdlkaadir Geyln, gel
mi gemi mutasavvflarn en byklerindendir. Asl
ve z olarak meneindeki gibi Islmiyeti temsil etmi
tir. Gavsl zam bu vasflarn mahhas timsalidir.
Tarikat ispanyaya kadar yaylm Arap devleti
burada hkimiyetini yitirip son bulunca o zamana ka
dar Kaadiriliin merkezi olan Grnatadan Fasa intikal
123

etmitir. Bu tarikatta mevcut envr lhye sebebiy

le bu tarikatm seyr slkunda yukarda iaret ettii
miz gibi bidata yer yoktur. O bu tarikatta zaildir. As
lnda slmda mevcut olan hayr kim olmutur. Cenb Afrikada da bu tarikatn mntesibleri oktur.
Abdlkaadir Geyln hazretlerinin evld vezrriyeti
iinde tarikat meyihinin bulunmas inkiafta byk
mil olmutur. Nitekim hemen hemen bu tarikatta
postniin olan meyihin nkibi eraftan bulunmasn
da yukardaki sebeplere dayanr. Bu vasflar itibar ile
bu gzide ehlullahla temas eden bz ehli tarikat dahi
kendi eski tarikatlarn brakarak buraya mntesip ol
mulardr. Burada ok yerinde bir tebih mevcuttur.
Bu tebihe gre Kaadirilik yle bir aatr ki asl asil
lii feri (dallar) nebilik ve zekilii (temizlii) tem
sil eder, aacn glgesi uzun ve bu glge gendine s
nanlar uzunca mddet korur. Cenab Hak onun k
kn sebt ve istikametle besler ve bytr. Yalnz u
na dikkat etmek de lzmdr: Meyih tarafndan mridlere bu tarikatn eceresi verilir. Ancak bu ecereyi
grp her mridin iftihara kaplmas ve kendinde
benlik grmesi de doru deildir. nk benlik mnii
terakkidir.
Mtercimin notu:
Esasen muhakkik olan ehlullah nmez,
dedii tecelliyt iktizas derhal yerini bulur.

onun

t C Z E T N M E

Kaadir tarikatnda her eyh halifesine aadaki

hilfet belgesini verir. Bu husustaki nash ve belgeyi
aynen geiriyoruz:
124

Bismillhirrahmanirrahim.
O Allaha hamd ederim ki tetkik ve tmik ehli ijn
gzlerinde manev perde bulunan insanlarn nazariarmdan bu hicablar kaldrp onlan bina klmtr (g
rr klmtr). Onlar dnya hev hevesinden zde
edip nru lhisi ile musaffa klp mnhicr red (ge
ni ve doru yolu) kendilerine amtr.
Yine o Hdi Lemyezele hamd ederim ki doru yoldakilerin nefislerini tezkiye etmi (temizlemi) dnya
meylinden Resulullahn hl etvn demek olan seyri
slk zhdne erdirmitir. Kalplerini, sahihl itikat
ile (inan salamlyla) aalk dnya heveslerinden
korumutur. Onlara Gryibil Ulm demek olan akhn idrk edemiyecei bilgileri vermi kendilerine na
zar mrifeti ile bakarak irfn ehli klmtr. Zafer el
bet onlarndr.
O Allaha hamd ederim ki ceberd samediyet mecdkasem. mlknde dimiyet ve hkimiyet onun dei
mez vasllarndandr. O Hdi Lemyezel beka vasfnda
tektir. Muvahhid iin arz ve semda ne varsa onun z
t ve ilmi kibriysndan ibarettir. Zkir ve mekr
odur. Adi ve ihsanna, halka lutf u cezsna da son
yoktur. Ben yalnz ona krederim ehadet ederim ki
o Allahtan baka Allah yoktur. Daim nr odur, vahdehu l erikelehu byle anlamak lzmdr.
Mtercimin notu:
buraya gelince Niyzi Msr hazretlerinin aa
daki beyitini almadan geemedim.
Am tevhid eylemez llki irh ehli eder
Vahdeti hakk duyann dili lldir akl mat.

125

Yine ahadet ederim ki Resulullah sallallah aley

hi ve sellem onun kulu ve gnderilmi elisidir. Bu el
ilii Allahm btn kullarma ve mahlkatma yapar.
Bu szlerimden sonra unu anla ki veledi kalbim
olan sana iczet veriyorum.
Mtercimin notu:
Veledi kalpten maksat kelime mnasyla kalbimin
olu demek olmayp bir kmile intisb neticesi kalp,
sr, hfi, ahfada yni letifte Allah zikrinin balamas
bu suretle veledi kalbin zuhrudur. Nitekim bu bahsi
en veciz ve rifne bir ed ile anlatanlardan Niyzi
Msr Hazretleri olmutur. Beyit aadadr.
Tfl cni beyzi tenden tevelld eylemez
Nefsini akt eyleyp bir merde mahrem ohnasa.
Halk bu istikamette tarikatl Kaadiriye halifesi
olarak ird et. Kitap ve snnete itimat ve uygunlu
un devam ettike iczetim senin zerindedir. Btn
kullara kalbimin veledi olan sana Kaadiriye tarikat
zerine ird grevi verdim.
Bunu unutma, bata Resulullah (S.A.) ve li as
hab olmak zere cemi mslmanlara duay unutma..
Benim nakibl eref halifem!..
(Ey benim en iyi huylu halifem... Bu tlerimi
unutm a).
czetnme sona erdi.
KAADIRI TARKATININ CORAF DURUM
TBARYLE YAYILII
lk Kaadiri hnikah (Kaadirihne) ve tekkesi, ta
rihilerin tespitlerine gre Irakdakiler hari Fasl
Maribde (Bat Fasda)
kurulmutur. Buralarda ilk

126

kurucunun yine bu tarihilerin beyanlarna gre Gavsl zamin kk olu Seyyid brhim Hazretleri ol
duu merkezindedir. Bu zt hicr 592 senesinde vefat
etmitir. Sincar evresinde yayl ise eyh Abdlazizin himmeti iledir. Esasen aratrma yaplrsa g
rlr ki Seyyid brahim Hazretlerinin Sincar evre
sinde hi bir faaliyet gstermedii devrelerde dahi bu
ralarda Kaadirihneler kurmak eyh Abdlazze nsib olmutur. Gerek eyh brahim Hazretleri ve gerek
se eyh Abdlazzin Merakee hem hicret vesilesi hem
de Gavsl zamdan feyz almaya gittiklerinde bu Kaa
dirihneler taksime uramtr. Esasen Sincardaki kaa
dirihneler Grnatann kffar eline gemesinden nce
yaplmt. Hicr 897 ymda Grnata igal edildii za
man Kaadirihneler de burada mevcdiyetlerini idame
ettirememilerdir. Orta Asyada Kaadirihnelerin mer
kezinin kurulmas ise hatrasn hrmetle andmz
Top Han sayesindedir ki bu zt Hicr 1041 ylnda vel'at etmitir. Slih bni Mehdi ise Mekke-i Mkerremede Kaadirihneleri Hicr 661 ylnda kurmutur.
KAADtRt TARKATININ MESNED (Dayana) OLAN
PRN VE SLSLES

Eb Sidl Mbarek feyzi ve icazeti eyhi olan

Ebul Hasanl Herkriden ald gibi bu zt da Ebul
Ferecl Tarssden almtr. O da silsilenin evveliya
tndan olan Abdlvhidl Kemimi ve bu minvl ze
re devam ederek Eb Bekrl ibliye dayanm bu sil
sile Ebul Kasml Cneydden, Gneydi Badadiye
oradan Srrs Sakatye ve zincirleme Mrfl Kerhite ve Ebl Hasanl Ali Rzya, Ms Kzma, Cfers Sdka, Muhammedl Bkra, Zeynel bidine ora
_

127

dan Hazreti Hseyine (R.A.) ve mm Ali (Ali bni

Ebitlib R.A.a) ye kadar ulamaktadr. Bylece menbana kadar ulaan silsilei erf Mrfl Kerhye gel
dii zaman bir hussiyet gstermitir. yle ki: Mr
fl Kerhiye kadar geen eslf (nden gelenler) hepsi
shriyyet (akrabalk) bahis mevzuu olmakszn bu zevtn eyhidirler. Halbuki Mrfl Kerhden yukars
baba ouldur. Mesel Cfers Sdk hazretleri Muhammedl Bkr hazretleri, Zeynel bidin hazretleri
ve ehidi Kerbel Hazreti Hseyin (R.A.) gibi. Halbu
ki Mrfl Kerh, Srrs Sakat ayrca neseb bahse ko
nu olmakszn kendi eyhlerine de baldrlar. Mesel
bu zt eyhi Dvd T, o ise eyhi Habbl Acemye
mntesiptir. O da Haam Basrden el almtr. Bura
da ya onun eyhi kimdir diye bir sual akla gelir.
Bu zt tbiri caiz ise Hazreti Ali (K.V.) dir.
Mtercimin notu:
Bu incelii yni neseb silsilesi fark ile mnevi ra
bta farkn en gzel anlatan Mevlid sahibi Sleyman
elebi olmutur. Mevliddeki u beyit yukarda arzettiimiz farkn da zahdr.
bu devrile mselsel muttasl,
T olunca Mustataya mntekil.

Bylece nuru Nbvvetin Hz. demden Resuli

Kibriyaya kadar intikal ettien phe brakmamakta
dr. Burada bir sual hatra gelebilir: O nur sonradan
ne oldu, kayp m oldu? Asl.. Drt halifeye ayr ayr
intikal ederek Hz. Aliye kadar geldi. Bu bir bakma
madd ve mnevi hilfetin yalnz mnevi ynden gizh
olarak devamna iarettir. Bu nuru nbvvet, bu ema
net mnevi hilfet olarak insan kmilden insan k
mile intikal etti.
128 ~

BAZI RCAL SENEDT TARKtYYE

KAADRYE TARKATININ MESNET VE RKN
LER SAYILAN RCAL L KADR

EBUL KASIML CNEYD BN

GNEYD ZCCC:
Fukahdandr. Hicr 297 senesinde Badatta ve
fat etmi olup kabri erifleri zhir, mmur ve mlmdur.
EBU NASR BER BNL HARSL HF:
Aslen Mervli olup Badatta ikamet buyurmutur.
lim bahrinde n yce bir ztt. Muharremin onunda
Hicr 227 ci senesinde veft eylemi olup Hizeran makberesinde medfndur. Kabri erifleri enzn leme
manzurdur.
EBU BEKR BL:
Asl isimleri Delf ibni Cemdir. Mene ve mevlidi
Badat olup Zilhicce aynda vefat etmitir. Muazzam
bir kabri erifleri vardr.Nesli necibleri (oullar) EEYH CFER, babas yannda medfndur. Vlidleri
olan BL eren ihticca slih asr ile temayz ey
lemitir.
EEYH BRHM BN DERVL ZAM:
Ayn mahallerde bulunan kabri erifleri pr nr
olup Cuma geceleri ve Kadir geceleri kendiliinden
merkadlerinde kandil yand Halebzade Mustafa
Efendi ve Mehmet Saad ve Fahreddin Mehmet Efendi
nin ahadetleriyle de teyid olunmutur.
129

F. 9

HABBL ACEM:
Evvelce bu lemi terif buyurmu meyihin yega
nelerindendir. Mtekaddimini meyihindendir.
Merkadleri Badatta Camil Kameriyyeye yakndr.
ELHASANL BASR:
Haan Basri EbSd tbiinin byklerinden olup
Allaha kulluk edenlerin mehurlarndandr. Hazret!
Osman bin Af fan ve Hazreti Abdullah bni Abbas ve
dier ashab kiramla nsiyet etmitir. Kendisi Pey
gamberimizden bir ok hadsleri nakleden zttr. Pe
derleri sahabeden Zeyd ibni Sbitl Ensrinin klesi,
anneleri ise Peygamberimizin mbrek zevceleri mm
Belemenin criyesi idi.
er hkmlerin tefsirinde derin bilgisi vard. Ta
rikat ehillerinin en sonu bu zta dayanr.
Mutezileden Vsl ibni At onun talebesi olduu
hlde hocas ile elikiye dm asl uyuamamtr.
21 Hicr tarihinde doup 110 Hicr tarihinde 89 ya
nda olduu halde hirete g etmitir. Cenzesinde o
kadar kalabalk olmutur ki btn cemat orada top
landndan ikindi namaz klmaya vakit bulunama
mtr.
EEYH EBUBEKR ABDLAZIZ:
Fkh ilmini pederlerinden tederrs eylemitir.
Hyale gitmitir (Musulda bir kariyye). Orada tavat
tun etmilerdir. Bir ara Kuds de ziyaret etmitir.
Doumlar Hicr 532 ylnda vefatlar Rebilevvel ayn
da ve Hicr 604 ylndadr. Kariyyetl Hiyal de medfndur. Bugnk Nukabai Badat onun ziynetidir.
130

EYH BRHM:

Fkh ilmini pederlerinden Sid ibnl bttan tederrs eylemitir. Vsta gitmiler, Hicr 592 Mild
1196 ylnda vefat etmilerdir.
EEYH MEHMET:
Fzl ve fakih bir zttr. Pederlerinden fkh tederrs etmitir (fkh dersi almtr). Zamannn fen
didir. Hicr 600 senesinde Makberetl Halbede tedfin
olunmutur.
EEYH ABDLCEBBR:
Kalaidl Cevhir sahibinin yazdklarna gre eyh
Abdlcebbr da fukahadandr. Pederlerinden ahz feyz
eyledii gibi Ebil Mansr vel Kazaz ve dier bz riflerden de tederrs etmitir. 575 Hicr senesinde veft
eylemi olup Ribatta Elhablede pederinin makberesine defnolunmutur.
(Yukarda bir vesile anmn yceliine iaret et
tiimiz Eeyh Abdlcebbr hazretlerinin bir keramet
leri de tarafmdan trbei saadetlerini ziyaretimde reyl- y n mehdum olmutur. yle ki: Bugn insan
neslinin bilmedii ejderha denilebilecek byk cesa
mette bir ylan deri ve iskeleti ile Medresetl-Geylnnin dou giri kapsmn sa tarafnda bulunan Abdl
cebbr Hazretlerinin trbei saadetinin giri kapsnn
karsnda asrlar getii halde ayn hametle durmak
tadr. Hdy Lemyezelin irade buyurduklar takdirde
ne byk ve korkun mahlkat yarattnn canl de
lillerinden biri olan bu olay, bu byk velnin emsalsiz
kerametinin de bir niandr. Bu feyz-i akdesi ceddi
Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerinden ald ise
cmle ehl-i irfann malmudur.
Nir.)
131

EEYH ABDURRAHMAN:

Hicr 587, Mild 1191 senesinde veft etmitir.

EEYH ABDLVEHHAB:
Ulemai benmdan Ebil Galibi bnil Badtan men
kul olduuna gre btn ulmu vlidlerinden (peder
lerinden) ulmu zahire tederrs etmitir. Ders mahal
li (feyizyb olduu yer) muazzam pederlerinin medre
seleridir. Vefatlar 25 evval 593 ve Mild 1197 tarih
lerine rastlar.
EEYH ABDULLAH;
Pederlerinden feyiz almtr. Doumlar Hicr 508,
veftlan ise 18 Sefer 589 Hicr tarihindedir
(Mild
1193). Fetv ilminin talimi ile itigal buyurmulardr.
EEYH SA:
Vlidi muhteremlerinden (sayn babalarndan) ha
ds ilmini rendii gibi hep onun rahlei tedrisinde
(reten krssnde) mevizelerle (vaazlarla)
yeti
mitir. Hicr 573 ylnda, Mild 1178 senesinde Msrda
veft edip oraya defnolunmutur.
EEYH ABDRREZZAK:
Cevherden Gerdanlklar ad ile trkemize evri
len Kalaidl Cevhir adl nl eserden rendiimize
gre fetv, hads, fkh gibi ulmu pederlerinden
renmitir. Bu husus bni Neccrn tarihinde de teyid
olunmutur. Badad Sdiste Hicr 603, Mild 1207 se
nesinde evval aynda dr bekaya rhlet etmi olup
Bbhurebde medfndurlar.
EEYHL YAHYA:
Kalaidl Cevhir bu zt li kaadir hakknda da
132

yle buyurmaktadr. Btn bildikleri bilgileri asl

menba pederi lianlardr. Ns onun derin bilgisinden
(rntebahhirliinden) ok faydalanmtr.
Mtercimin notu: Hayrn ns men yenfaan ns
hadsi erifinin srr bu ztta tecelli etmiti dersek
abartmam oluruz. Hadsi erifin trke meli Nsn
hayrls nsa hizmet edendir demektir.
Hicr 600, Mild 1204 ylnda vefat
kardeinin yanma defnolunmulardr.

etmi

olup

(Yni kardeleri Abdlvehhabn Ribatta ve pe

derlerinin Halbe tesmiye olunan Harretl Geylnyesinde zhir vcutlar medfundur).
EEYH MS:
Kalaidl Cevhirin beyanna gre pederlerinden
bir ok ulm ve bilhassa ulmu nakliyye renmiler
dir. Dmkta hassaten hads konusunda verdii vaaz
lar ile hret bulmutur. am ehrinde Akabe mahal
lesinde veft edip tarihi veftlar ise Hicr 618, Mil
d 1221 tarihlerine msadiftir. Yce ahsiyetlerindeki
Zhd takv hassas evldna, oradan da evldnn
evldna intikal etmitir.
EEYH SLEYMAN:
bnieyh Abdlvehhab bir ok malmata mesnet
olduu gibi Kalaidl Cevhirden de rendiimize g
re slih bir recldur. Doumu Hicr 553, veft Hicr
611 yl cemziylhiridir.
EEYH DVD:
bnieyh Sleyman zhd takvs ile mehur
dur. Kur'n Kerm hakknda bin adet tefsiri vardr.
Ve Lehu Kitabi Fi Fkhil mm Ahmed bni Hanbel
133

de nl asrmdandr. Hicr 647 nin Rebilevvelinde be

ka lemine g etmilerdir. Elhablede medfndur.
EEYH ABDSSELM BN
EYH ABDLVEHHAB:
bni Snin beyanlarma gre devrinin velyet ve
ilmi zhirdeki imad (direklerinden) biri olan bir zt
li kadirdir. Fkh pederlerinden renmitir. Hicr 618
de veft eylemitir.
EEYH NASRBN ABDRREZZAK:
Ukubat ksmnda kadyl kuzat olacak ilm seviye
de idi. Bu bahislerde himmet ve gayreti pek ycedir.
633 ylnda veft etmitir.
EEYH MEHMET BN EEYHN NSIR;
Kalaidl Cevhir (Cevherden Gerdanlklar) da zikredildiine gre ve bni Recebin tabakatnda yazld
na nazaran vel zhid bir zt olup. Badat kadln
da da bulunmutur. Bir ara mazulnden olmutur. 18
evvl Hicr 656 da veft etmitir.
EEYH ZAHREDDN AHMET BNt
EEYH ABDLKAADR:
Havadisl Cmiada yazldna gre ve ayrca Cev
herden Gerdanlklarda teyid olunduuna nazaran dev
rinin fdl immlarndand. Rebilhir aynn 27 sinde
681 ylnda veft etmitir.
EEYH MEHMED SERMEtK
BN EYH ABDLAZZ:
Kalaidl Cevhirde beyan edildiine nazaran Ahmed ibnl Hanbelin fkhndan tefakkuh eylemi olup,
buna ek olarak hads ilmi ile de uramtr. 651 Hicr
134 ~

ylnda Cuma gn domutur. Hyal kariyesinde 739

da vefat ve defnolunmutur.
EEYH OSMAN BN ABDLAZZ:
yi ahlkn timsali olup, tahallaku bi ahlkillah
srr kendinde tecelli ve bu yce dstura imtisal eyle
mitir. Cevherden Gerdanlklar diye trkeye evrilen
Kalaidl Cevahirde mezkr ve menkl olduuna gre
623 ylnda veft eylemi olup Kariyetl Hiyalde medfndur.
EEYH ABDRREZZAK MN
ZRRYET-EYH ABDLAZZ:
Kalaidl Cevhirde mezkrdur ki hfz Kurndr.
EEYH ABDLKAADR F
ZRRYET-EYH ABDLAZZ:
Kalaidl Cevhirde musarrah olduuna gre nakibl erftandr. Hicr 794 de Msrda veft eylemitir.
EEYH ALEDDN BN MEHMET BN
EEYH ABDLKAADR CYL:
Ravzai Zahirde beyan edildiine gre zamannn
Kaadir ezmmdand. Tan illetinden veft etmitir.
Veft tarihleri Hicri 853 tr. Bbl Karafede veft ve
oraya defnolunmutur.
EEYH EMSEDDN BN MEHMEDL
HTTAK BN EEYH ABDLAZZ:
Hicri 903 te Hms Bostanm zrriyetine vakf bu
yurmutur. 913 de veft edip Hazretl Geylnyede
defnolunmutur.
- - 135

EEYH MEHMED ERAFEDDN:

Mtteki, fzl bir ztt. Hicr 950 ylnda irtihli

dn beka buyurmulardr.
EYH ABDLAZZN ZRRYETNDEN
GELEN NAKBLER
EYH MEHMED EREFEDDN
MAHDUMLARI EYH ZEYNEDDN:
Nakiblerin ilkidir. Hicr 978 senesi recep aynda
btn emlkini Kaadir tesislerine vakfetmi bilhassa
ceddi muhteemi Haz. Geylnyenin medresesinin ona
rlmas daim masraflarnn grlmesi iin hi bir fe
dakrlktan ekinmemitir. Hicr 981 ylnda veft ey
lemitir. Hlen kabri mbrekleri Hazreti Geylniyededir.
EYH ZEYNEDDN OLU EEYH VELYEDDN:
Alim ve fzl bir zttr. Hicr 1027 yhnda Badatta veft etti. Hz. Geylniyeye defnolundu.
EYH VELYEDDN MAHDUMU
EEYH NREDDN;
Zhid bir ztt. Ceddi Gavsl zamin
imamet yapard. Hicr 1075.

cmiinde

EYH NREDDN OLU HSMEDDN:

smetin canl timsli idi. Hayatn ibdetle geir
di. Hicr 1163 ylnda veft eyledi.
EYH HSMEDDN OLU MEHMED DERV:
Siyretin (iyi ahlkn) timsli
Hicr 1175 de veft eyledi.
136

denmeye

lykt.

EEYH ZEYNEDDN SGR:

Muhaddis ve fkih bir zt idi. Hicr 1192 ylnda

veft etti.
EEYH ZEYNEDDN OLU MUSTAFA:
Dnyaya Iayr iin gelmi bir zt denilebilir. Hic
r 12 ylnda veft etmitir.
SEYYiD SLEYMN OLU MUSTAFA;
Hem nakibl eraf, hem de evkaf Kaadirye mte
vellisidir. Hicr 1234 de veft etmitir.
SEYYD OSMAN OLU ESSEYYD MURAD:
Ayn durumda ve vasftadr. Vefat Hicr 1268 dir.
SELMNI LYYN NAKB OLU SEYYD AL;
Nakib ve evkaf Kaadirye mtevellisidir. Hicr
1289 da veft etmitir. Tarihilerin tesbitine gre sul
tandan Kaadir vakflarnn dokunulmazl hakknda
bir ferman da elde etmitir. Hicr 1261 ylnda.
ESSEYYD ALYYN NAKB OLU
SEYYD SELMN;
Kaadir vakflarnn mtevellisi ve nakibl eraf
tandr. Hicr 1315 yhnn zilhicce aynda veft etmi
lerdir.
ESSEYYD ALYYN NAKB OLU
SEYYD ABDURRAHMAN MAHLAZ;
Nakibl eraf ve evkaf Kaadirye mtevellisidir.
Irak devletinde Reisl Vzerhk (Bavekillik) yapm
tr. Hicr 1345 ylnn zilhiccesinde veft etmitir.
137

Kaadir vakflart mtevellisi ve nakibl erftr.

ABDURRAHMAN NAKB OLU
MAHMUD HSAMEDDN:
Hicri 936 Hicr ylnda vefat etmitir.
ESSEYYD ABDURRAHMAN OLU
AHMED SM:
Ayn vasflara hiz olmakla beraber zhd takvda hayatnn ir olmutur. Hicri 1371 tarihinde ve
fat etmitir.
MUSTAFA SEYYDN OLU
SEYFEDDN GEYLN:
Nakibl eraf ve evkaf mtevellisidir.
EN NAKBU MN ZRRYYET-EYH
ABDRREZZAK
EYH ABDLKAADR GEYLN (K.S.) HAZRETLE
RNN OULLARI ABDRREZZAK HAZRETLERNN
EVLDLARININ AHLK YCELKLER HAKKINDA
Mtercimin notu:
Bu eserin iinde Kaadir tarikatna mensup olup
en ok menkbelerine kymet verilmesi lzm geleni
phesiz Hazreti Pirin oullardr. Srasiyle bu ztlar
unlardr:
s, Abdullah, brahim, Abdlvahhab, Yahya, Muhammed, Abdrrezzak, Ms, Abdlazz, Abdlcebbr,
Abdurrahman hazretleridir. Bilhassa Abdlvahhabm
babasnn makamna getii baz ark ve garb eserle
rinde srarla sylenir.
138

1. SEYYD ABDURRAHMAN FEYZULLAH;

ok mrf erfn ulularndan ve sekinlerinden
dir. Gavs zamin soyundan olan bu ahs li kaadirin
vefat Hicr 1212 dir.
2. ESSEYYD ALYYL KEBR:
Seyyide tike Htunun babasdr. Vefat Hicr 1281
dir.
3. ESSEYYD ABDLAZZ BN ESSEYD
ABDL KATUYNI:
Gavsl zamin soyundan olan bu vel
taundan
Hicr 1246 ylnda Hdnn rahmetine kavumutur.
4. ESSEYYD MAHMUD BN SEYYD
ZEKERYY:
Kaadir vakfnn mtevellilerindendir.
de veft etmitir.

Hicr 1258

E L B Z L - E H E B

Mtercimin notu:
Elbzl-eheb hakknda daha dorusu bz kelimesi
ve bu kelimenin Gavsl zama elkab olmas sebebinde
birok menakb vardr. Bu menkbelere girmeden ev
vel bz kelimesi zerinde duralm. Elbz aslnda fris
asll bir kelimeden gelmektedir. Doan kuu mnasna
ve bir de keklikleri avlamak iin avclarn kafeste g
trd keklie derler. Yni bu ku vazifeli bir kutur.
Burada ince bir tasavvuf nkte vardr. Mridi kmil
lodn ilmi klarn Hakka davet iin bu avlayan ku
gibidir. Yni vazifelidir. Bu yzden bz kelimesini bu
mnaya yoranlar da vardr. Bizim tercmesini yapt 139

mz kitapta ise bz doan mnasnda kullanlmtr.

Elbzl - eheb, Allahm Doan - Allahn kuu demek
tir. Buraya gelmiken bir menkbeyi zikretmeden geemiyeceiz. Bir mrid, evliyaullahdan bir zta daima
mrid olacak bir arkadan getirirmi bir gn eyh
hiddetlenerek kendisine yle demi bunlar bana ne
getirip durursun elinde tuttuu mknatsla ineleri
celbederek ben istesem bunlar mknatsn demir paralarn ektii gibi eker getiririm demi. Bz yazar
lar mridi kmil, Debbsn Bzl - eheb lkabn Abdlkaadir Geyln Hazretlerine verdiini sylerler. Bzlan yle bir kssa da naklederler Gavsl zam Abdlkaadir Geyln Hazretlerinin vlideleri yolda gider
ken bir haydut etesinin kuatmasyla karlar o s
rada bir doan peyda olur haydutlar karr vlideyi
mkerremelerinin bandan bartsn alr kaar
yllar sonra bir gn Debbsn huzurunda Gavsl zam
otururken odaya bir ahin girer barty Debbsn
nne brakr. Debbs da ite vlidenin barts diye
verir. Bu menkbenin doanla daha dorusu Elbzleheble alkas ikrdr.
Tercmesini yaptmz Elbzl-ehebdeki izah
tarzna gelince: Allahn doan lkabnn Gavsl Azama veriliinin izahn Eldemi, eserinde yle zikreder:
Elbzl-ehebin hakik mnasn hicri 1270 ylnda
Badatta veft eden ve o tarihlerde Badat mfts
olan Allme Ebssen ehbeddin Essyyid Mahml
Efendi, Fi kitb trzl mezheb naml eserinin El
bzl - eheb kasidesinde anlatt gibi anlamak lzm
dr. Bzl-eheb vasf Gavsl zama ok uygundur.
Mtemekkin yni mterevvin olmayan (manev hlin
de deiiklik gstermeyip istikrar bulan) yle bir sofi
dir ki: zhiri halkla, btn ve esrar Hakla birdir.
140

M tercim in notu;

keden varlk kbsm ak ile serbz olur,

Dehr iinde byle kmil er aransa az olur.
Kaydu unsurda kalanlar lemi esfeldedir
Kim hals olduysa andan smn pervz olur.
Ve yine:
Kande bulsun hakk inkr eyleyen bu Msryi
Zhir olmuken yznden nru zt kibriy.

Rumuzu enbiyy vakf esrr olandan sor

Enel Hak srrm candan gep berdr olanlar sor
Yr var ehli tecridi alyk ehline sorma
An cn cihn terkedip deyyr olandan sor.

Anadan doma gzszler kehh grmez eyy

Niyzi vechi dildr ull ebsr olandan sor.
Niyazi Msr
Byle bir sofinin hlinde temekkn olup televvnden zde bulunduu gibi gr hametli ve yksek,
himmeti de ycedir. Elbzl - eheb ikabmm Gavsl
zam Abdlkaadir Geyln hazretlerine verilmesini
hakh karan bir menkbe daha vardr. Drdnc Murad yni OsmanlIlarn kudretli hkmdar Badad
zapta geldii zaman kaleye hcum emri vermek iin
herkes tereddttedir. Bir ara keif ehli bir zta beynel
nevmi vel yakaza (uyku ile uyanklk arasnda) bir hl
rz olur. O sra mnasnda hcum edilecek tarafta
doan eklinde Abdlkaadir Geyln hazretlerini g
rr yeri de gstererek hcum emri verir. Ve bu ryy
141

Drdnc Murada anlatrlar dedikleri gibi

den hcum edilir ve kale zaptedilir.

ayn yer

Mtercimin notu;
Elbzl-eheb tasavvuf mnad izah Ebsseni
ehbeddin Esseyyid Mahmd Efendinin izah gibidir.
Buna delil olmak zere Ebsseni ehbeddin Esseyyid
Mahmd Efendinin Elbzl-eheb kasidesinin bir bey
tini aaya dercediyorum;
Meali lisi: Ben yle bir gnllere ferahlk veren
blblm ki, daima ycelerde doan gibi pervz ede
rim.
T E S N F H
GAVSL ZAM EYH ABDLKAADR GEYLAN
HAZRETLERNN TAB EDLM VEYA EL YAZMASI
ESERLER YN MSANNFATI
Gavsl zama Elbzl-eheb isminin verilmesin
deki hikmeti aklayan kitabn balang ksmn okuyonlara bilvesile unu hatrlatrz: Elbzl-eheb yni
Allahn Beyaz Doan ismi sadece kssalara dayanla
rak kendisine izafe edilmi deildir. Bunun milleri
balangta enine boyuna incelenmi nizne kanm
za gre izah edilmitir. Hemen burada da tahattura
vesile olmas iin konuya bir nebze ilielim. Gavsl
zam denilen Allahn lhti doan Sezi Glen (K.
S.) nn varlk kbsn yrttm beyan buyurduu
semav mrg (ku) tr.
k eden varlk kbsn ak ile serbz olur,
Dehr iinde byle kmil er aransa az olur.
142

Diye tavsif buyurulan Kutbl Aktab Gavsl zam

Abdlkaadir Geyln hazretleridir. Kanmzca Kutbl
irdlk, Gavsiyet ve Kutbiyyet her birden tek in
san kmil olan Gavsl zamda toplanmtr. Bazen
ayr ayr veliye ihsan buyurulan bu makamlarn her
devirde tek bir ztta topland grlr ki devrinde bu
lh pyenin birden Gavsl zama verildii phe
sizdir.
Hakikatta eser olarak Elbzl-eheb kronolojik ni
telik arzeden, tarih vsf ve kymeti haiz bir eserdir.
Ancak hemen ilve edelim ki imdiye kadar Gavsl
zam hakknda yazlan hi bir eser bu kadar canl te
ferruat sinesine almamtr. Bu husus aadaki satr
larda tafsilt ile mndemitir. Mesel derin mdekkik brhim Derb Hazretleri Gavsl zamin evvel
musanniftm, sonra sair melliflerin kendisi hakkn
da yazlanlar, sonra eserlerinden baka dillere yapl
m evirileri almtr ki, bundaki isabet ikrdr.
Yazlm hi bir telif bugne kadar bu sekin nitelikle
ri kendinde toplayamamtr.
Mtercimin notu:
Elbzl-ehebte bu eserler ksmda tetkik ve
mtale edilmitir. Birisi Gavsl zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadir Geyln hazretlerinin msanniftdr. Dier Abdlkaadir Geyln Hazretleri hakknda ya
zlm eserlerdir. ncs de gerek eyhin tercm
ahvline ve gerekse muhtelif lisanlara tercme edilmi
sra (eserlere) taallk etmektedir. yle anlalyor ki
brhim Derb ilm bir etd ve taharri yapmak iin
byle bir usl lzumlu grmtr. Filhakika Trkiyede mevcut bugne kadar yazlm hi bir eserde Gav,sl zam hakknda hatt Kaadir tarikatna mesned
eslf hakknda bu kadar inceden inceye malmat veren
143

-kitaba rastlanmamtr. Mesel Gavsl zam hakkn

da mtekaddimnun, mteahhirnvn isimleri ayr ay
r zikredilmek sretiyle Gavsl zam iin syledikleri
nakledilmi, bununla da yetinilmeyerek Kaadir tari
katna mesned ulu zevtn tercm ahvlleri ksaca
zetlenerek doum ve irtihl (lm) tarihlerine kadar
ilenmitir. Mellif brahim Derbinin trkeye
e
virdiimiz bu nl eserinde edeb kltr o kadar rol
almtr ki sdece arapa bilmek dahi mellifin neden
dolay Gavsm tasnift ile dier melliflerin Esseyyid
Eeyh Abdlkaadir Geyln Hazretleri hakknda yaz
dklarn hele bundan da baka tercm ahvalle dier
lisanlara tercme edilen ksm ayr paragraflarda top
lam olmas keyfiyeti esere derin bir vukuf ile bakma
yanlar iin izah edilemez gibi grnmektedir. Tasniftmda Gavsn matb ve el yazmas eserlerine yer veril
mitir. Dier yazarlarn mellif hakknda mellifin
muhtelif eserleri hakkndaki fikirleri yer almaktadr.
Tercm ksmnda hem Gavsn hayat hikyesi, menkb yer almakta, hem de Gavsl zamin arapa sn
muhtelif dillere evirili sebepleri ile birlikte anlatl
maktadr. imdi birinci paragraf olan Tennifh
bahsine geiyorum.

GUNYETT TALBN

1288 Hicr tarihinde tasnif edilmi (yni bize gre

yaynlanma kastedilmitir). Msn Bulak da yaynlan
mtr.
(Bulak: Kahirenin iki kilometre kuzey batsnda ve
bu ehrin iskelesi mesbesinde bir kasabadr.)
144

EL FETHR RABBNI:
Bu arifane eserde yine Msn Bulak da 1281 Hicr
senesinde yaynlanmtr.
FETHL GAYB:
Bu da esrara ait bir ok hikmetleri
tab Msrda yaplmtr.

ihtiva

edip

HZB BEATRL HAYRAT;

Bu eser ise Msrda tab edilmi, tabi ve neir yeri
skenderiyedir.
ELMEVHBR RAHMANYYETL
FTHATR RABBNYYE:
Bu da skenderiyede tab ve nerolunmutur.
SIRRL ESRR VE CLYL HTIR:
Bu eserler hakknda El Haccul Halifenin Kefzznun daki malmat ve mtesma zarreti hasl ol
mutur. Zten mnekillerin ve tarihelerin Gavsl
zamin eserleri hakkndaki malmat Kefzznun
da toplanmtr. Her iki eser el yazmas olup hlen
Mektebetl Kaadiryededir. (Badatta). Tab ve neir
leri de ayn yerde yaplmtr.
REDDL RAFZYE:
Ele geen bu nsha el yazmasdr. Ayn yerde tab
ve nerolunmutur.
TEFSRL KURN-I KERM
Czleri el yazmasdr. Mektebet eyh Reid kirmh fart emlesi de baslmtr.
145

F. 10

M tercim in notu:

Abdlkaadir Geylni (K.S.) Hazretlerinin bu Kurn- Kerm tefsirinin dier zahir ulemsmm tefsirin
den ok farkl olduuna phe yoktur. Buraya gelmi
ken msra okumadan geemiyeceim.
Biz kitbullah ntktan okuduk ebcedi.
Ledri
Ve yine:
unlar ki grp yzn bu dr gelirler,
Ol ahde vef eyleyip ikrara gelirler.
Anlar ki ezel gzleri sanda kalpdr
Bunda seni hi bilmeyip inkra gelirler.
Zlfn teline anda kimin gnl dolat
Mansr gibi meydna gelip dr gelirler.
Niyzi Msr
ELKUTBL MELLF F SEYYDEYH
ABDLKAADRt GEYLN (K.S.)
GAVSL ZAM SEYYD EYH ABDLKAADR
GEYLN (K.S.) HAZRETLERNN ESERLER
HAKKINDA YAZILANLAR
Mtercimin notu:
Daha nce yazdmz bahis Gavsl zamin tas
nif t yni matb ve el yazmas eserleri hakknda idi.
Burada ktb melliften gaye ise Gavsl zamin her
bir eseri hakknda dier melliflerin yazd sra
(eserlere) aittir.
146

BEHETL ESRR:

Lilantufinin Behetl Esrar denemesidir. Mel

lif burada Behetl Esrr tahli edip anlatmaktadr,
1704 Mild ylmda Msrda tab olunmutur.
LLTDFNN, KALDL CEVHR:
Bunda da. Gavsl zamin hikmet incileri, greme
yen gzlere btn hametiyle gsterilmektedir. Msr
da Drl Ketebetl Arabye de baslmvtr. Tabnn
trihi Hicr 1331 dir.
ESSEYF RABBN:
Li bni Guruzun eseridir. Hicr 1313 tarihinde ba
slmtr.
TEFRHL HTIR:
eyh Abdurrahman bni Yusufun eseridir. Hemen
hemen Gavsl zamin menkb hakknda en gzel
yazlm eserlerden biridir. Bu menkb pek shhatli bir
ekilde anlatlmaktadr. Mellif Mild 1306 ylnda veft etmitir. Esasen Gavsl zam Abdlkaadir Geyln
(K.S.) Hazretleri hakknda en doru bilgiyi riflere
bizzat kendilerine Divn Gavsl zamda, Esml Hsn iiri bedasnda anlatmtr. Esasen mellif de 6vliyullahtan bir zttr.
KTB F MENKIBt EYH
ABDLKAADRt GEYLN (K .S.):
Kutbeddini Ms Bin Muhammedl
eseridir.

Hanbelinin

DRRERL CEVHiR:
Ebzze bnil Cevznin bu eseri Gavsl zamn
menkbna ait bir eserdir. Eserin hussiyeti: Bu me 147

nkb tek menbdan derlenmeyip muhtelif menblardan toplanm tbiri caiz ise cem olunmutur.
RYZL BESTN FEYH ABDLKAADR
LEYH MUHDDN GEYLN:
Matbdur, Tunusta baslmtr, hiyelidir
dorusu Behetl Esrar hmilidir.

daha

RAVZATL ZHR, SEYH AHMED BNt

MUHAMMEDL KASTALN:
Bu zt li kadir seyri slk erlerinden bir veldir.
Veft tarihi Hicr 923 dr.
MENB EYH ABDLKAADR
LEYH ABDURRAHMN TALEBN:
Vefatlar Hicr 1275 dir.
NZHETL HTIRI F
TERCMETEYH ABDLKAADR:
Lieyh Aliyyl Karinin eseridir.
GAVSL ZAM ESSEYYD EEYH ABDLKAADR
GEYLN (K.S.) NN TERCM HAKKINDA
YAZILMI SR (ESERLER)
Mtercimin notu;
Bu ksm nc blmdr.

Burada hem Gavsl

Azamin tercml ahvli yni hayat hikyesi, hem de

eserlerinin muhtelif dillere tercmeleri bahse konu ol

maktadr.
EL MUNTAZAM;
ok nl bir eserdir. Bir ok melliflerin bir ok
hususta mehz ve mesnet olarak gsterdikleri eserdir.
_

148

Hicr 1359 ybnda Haydarbatta

mellifi bnil Cevzdir.

baslmtr.

Eserin

TARH BN NECCR;
Matbuna rastlanmamtr, ancak el yazmas var
dr.
TARH BN KESR:
Msrda yaynlanmtr.
TABAKATL HANYL:
Dmkta Hicr 1350 de yaynlanmtr.
EN NCNE ZHRE;
nl eserlerden biridir. Dn ve felsef mevzlarda
aratrma yapacaklar iin hccet tekil eden bir eser
dir. Dmkta basmtr.
MRATZ ZAMN:
bnil Cevznin mehur eseridir. Haydarbatta ya
ynlanmtr.
RYZL BESTN:
Lieyh Muhammedi Eminl Geylnnin eseridir.
Tunusta baslmtr.
EL HFZZ ZEHEB:
El yazmas bir eserdir.
TARH MUHAMMED:
bni Rfisselmn eseridir.
mtr.
149

Badatta yaynlan

TABAKAT ER:
Msrda yaynlanmtr. Basld yer Matbat
arkyyedir. Hicr 1299 tarihinde baslmtr.
KAMUSL LM:
emseddin Saminin eseridir. stanbulda neredil
mitir.
EL MNI BADAD:
stadl Garvnin eseridii

. ddatta neredilmi'

tir.
TARHL GAZL;
El yazmasdr. Direi Marifte baslmtr.
CML ENVRL MURTAZYYL NAZM:
Trkeye tercme edilmitir. Yalnz matbu nsha
s yoktur. eyh s tarafndan tercmesi yaplmtr, el
yazmasdr.
SCDL BADADL LS:
Badatta yaynlanmtr.
EL MNHtCR AHMED F RCRL MM:
Ahmedi Liluaybinin eseridir.
yazmas mevcuttur.

Matbuu yoktur, el

BU KTAPTA SERLEVHA (Balk) OLARAK GEEN

MAKBERENN (Yni Gavsl zamin Merkadinin)
MEVK LE DURUMU
Gavsl zamin makberesi Bb Tlsma
(Tlsm
Kapsna) bitiik olup geni ve ferahtr. Buras (in
150

olarak) Abbas halifelerinden Nsuriddn tarafndan

Hicri 618 ylnda yeniden yaptrlmvtr. Buray gezen
bni Ceyir, dou tarafnda drt kaps olduunu yazar.
Bu kaplar aada gsterilmitir:
1. d- Bb: Bunun bir ismi de Sultan Kapsdr.
(d: Lgat mnas rmak kenarna alan ka
p demektir. Bu rm.ak ise Dicledir.)
2. Orta Kap: Bunun bir ismi de Bb- Zaferiyyedir.
3. Bb- Bsaliyye.
(Bsal: Nergis gz veya soan demektir.)
4. Bb- Tlsm.
imdi bu kaplarn hepsi surlarla epevre evril
mitir. Sanki orada bir yarm dire resmedilmi gibi
dir. Bb- tlsm OsmanlIlar Irak terkederken Hicr
1335 ylnda yanm yklmtr.
Bb- Tlsm yukarda da iaret ettiimiz gibi Ba
dat suruna bitiiktir. Bu kapnn bulunduu yerden
Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.)
Hazretleri
halka emsalsiz vaazlarn yapard. Orada ibdet ederdi.
Mku ezelsine kavuurdu. Bu kapnn arkasnda bir
medrese grnr. Bilhare bu medresenin ismi Makam
Gavsiyyet oldu. Gnller Sultn Abdlkaadir Geyln
(K.S.) Hazretleri bu medresede lemi ird ederdi. Zi
kirle megul olduu zaman lemleri coturan bu em
salsiz vel buray kendine makam yapmtr. Badat ta
pu kaytlarnda evkaf sicilinde buras eyh Abdlkaa
dir evkaf diye kaytldr. Yine aym vakf kaytlarnda
bir de kapdan bahsedilir.
Mtercimin notu:
Sz buraya gelmiken bu rifne beyiti hle uy
gun olarak yazmadan geemiyeceim.
151

Gz, kulak, dil kaplarn

Bala muhkem bir zaman
Olakim Haktan yana
Gnlnden ola fetih bb.

Niyazi Msr
Bu kapnn ismi Bbl Ezecdir. Bu husustaki mIamat Msu-da mnteir Ceridei Hrriyetin 13 rama
zan Hicr 1374 Mild 1955 tarihli ve 275 sayl nsha
sndan alm bulunuyoruz.
Bbl Ezec denilen kap Badatn dou ksmnn
mahallei kebresine (en byk mahallesine) alr. Bu
Dicle tarafndaki mahalledir. Haddi ztnda mahallei
kebr birok mahalleleri iine alan byk bir mahalle
dir. Bugn bu mahallelere Sadriye ve Bsaliye mahal
leleri de derler. Burada bir de byk meydan vardr.
Bu durumu tasvir eden eserler arasnda bni Neccr
Fi Mntahbel Fs isimli muhtasar eseriyle ilk ad
m atmtr. Bbl Ezecde yukarda zikrettiimiz Dic
leye nazr medrese yapldktan sonra bu medrese evkaf
kaytlaryle Hanbel fukahasma vakfolundu. Hicr 570
tarihinde neredilen havadisinde bu hususu bnil Cevz
uzun uzun anlatr.
Tamamlayc mlmat ise srasiyle tbnl Nec
crn tarihi, bni Sinin Havadis adl eseri (Hicr
605), keza bnil Esrin Tarihinde uzun uzun sralanr.
Dnya apnda nl bir eser olan El Muntazam nda
ise bnl Cevz bunlar dorular. bnl bir ise (l
m Hicr 549) Bbl Ezec medresesindeki tedrisat
ver. Kendisi de o medresenin talebesi olmutur.
Yusfu Dmk, bnl Mbrek, Badat Kads
olan Sidl Mahremi de bu medresenin yetitirdii se
kin kiilerdendir. Bu itibarla Bbl Ezec medresesi bi
hakkn (hakkiyle) ilim adam yetitirdi demekle isabet
152

edilmi olur. Hereyden sarfnazar bu medrese Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerini de sinesinden
karm daha dorusu lutfu lh ile Gavs zam bu
medreseye eref vermitir. Bir tek kelime ile bu medre
se atsmda birleen btn okutucu ve okuyucular g
revlerini yerine getirmiler ve muzaffer olmulardr,
GAVSL ZAM ESSEYYD-EYH ABDLKAADR
GEYLN (K.S.) HAZRETLERNN MEDRESELER
HAKKINDA

Zeki bni Tazzi Ncmu Zahire isimli eserinde

Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerinin n gavsiyeti hakknda yle yazar: Gavsl zam, Hicr 470 y
lnda dnyaya gelmi uzun zaman muammer olmu
(yaam) Abbas halfesi Mstahziri Billhn zaman
hfetinde lemlere rahmet olan mrnn mhim bir
ksmn geirmitir. ecerei erifi tetkik edilirse nesebi
btn dallariyle mm Haan (R.A.) a ve ondan da
Hazreti Ali Efendimize ular. Zamannda kendileri sa
dece eyhi Irak deil Kutbzzamand. Kmillere dahi
ders ve vaaz verecek kudrette idi, n ark ve garba
yaylmt. Hicr (513) ylnda lemden gen Seyhl
Mbrekin medresesinde ders verir vaaz ederdi. Bbl
Ezec ki Mbrekl Mahreminin feyz ald yerdir. Bu
rann da hakik sahibi Gavsl zamdr. Hitbet kr
ssne kt zaman dinleyenler gayolur (kendinden
geer), lem ird olurdu. Bu medrese halka dar gelir
sur kaplar ekseriy halka alr, oralar bile dar geli
yordu dense mbala edilmemi olurdu. Huzru Gavs zamda sadece mslmanlar deil msev ve hristiyanlar tevbe edip imna gelirdi. Bu sretle Hak dini
ni kabul ederlerdi.
153

M tercim in notu:

Kfire klsa nazar mazhr imn olur srr tecel

li etmiti.
Hicr 561 ylnda bu lemi fendan lemi bekaya
intikal buyurunca Medresetl Bbl Ezece vcdu zhirisi defnolundu. Bu durum Bakln, Cfers Sara,
bni Ss tarafndan da tesbit edildii gibi bni Ukeyl,
Kadyyl Ebl Haan tarafndan da teyid edilmitir.
Mtercimin notu:
Bunlar mbarek zt et kulaklaryla da dinlemek
erefine ermilerdir.
Zeki bni Tazzinin Ncmu Zhirisindeki bu mlmat ayrca bnl Cevznin El-Muntazam isimli, El
Hafz Zehebnin Kebrinde, bn Recebi Hanbelnin
Tabakatmda, bni Kesrin Tarihinde, Bast bnl
Cevznin Miratz Zaman mda, Muhibbddini ve bnn Neccrn Badat Tarihlerinde ve Abdlvahhab
rnnin (mm rn)
Tabakatl Kbrsnda
ve Semninin Fil hsnisinde ve antfnin
Fil
Behetl Esrrmda, Ettdfnin Kalsul lamnda ve Elbistnnin Diretl Marif inde ve ayn ztn
Mevstl slmiye sinde ve yine Lgatl Efrensiyesinde ayr ayr teyid edilmitir, Gavsl zamin ilm
ilk dal eyh Hamdeddini Debbs Hazretleriyle zahi
r sohbetlere balaysiyle balar gibi grnr. Hakikatte
Takdiri Ezel (Ezel tensibinin) gereidir.
eyh Debbs Hazretleri ki (Hicr 525 ylnda lemi
bekaya g etmitir) Gavsl zama yine olmutur.
Mtercimin notu:
Kmil doarm ehli Hak
Domazdan evvel nesi.
Azz Mahmd Hdi
154

Mlmdur ki veller srr Hakkn tecellisi iin biibirinin yinesi olurlar. Sz buraya gelmiken u arifa
ne beyti de kaydedelim;
yinedir bu lem herey Hak ile kaim
Mirat Muhammedden Allah grnr dim.
Bilvesile okurlarmza anlattmz gibi Kaadir
yolu seyri slkta yol alm evliyr.llah ve muhakkiki
nin yoludur. Mevstl slmiyet billhil Efrensiye
isii'^'i eserde bu vasf uzun uzun anlatlr.
r>Tusterik Reyni der ki:
Tarikat Kaadiriye
sekin kiiler yoludur. Vaz ettii hedef ve nizm itidal
zere olup, fini fikirli bir dnya ve din grdr.
Mtercimin notu:
Bu msterikin bu hakikati itirafna ramen kf
r indisinde srar ne garibtir. Allah hidyet vermez
se byle olur.
Sreti nsan ii hayvan olursa kiinin
Talar ile dvnp insan bulmazsa neg .
Niyazi Msr
Reyni yle devam ederek: Ayrca Abdlkaadir
Geylnnin lim ve fzl mmtaz ahsiyeti onun tari
h kiilii hakknda fazla bir ey sylemeye ve delil serdine lzum gstermez, diyor.
eyh Mbrekl Mahremnin, hatt Gavsl za
min medresesi olan mbrek mahallin banda yni
giriinde Bbl Ezec vardr. Burasnn snr belli ma
lm bir medrese olup her trl mal ve mlk endiesin
den zde olan Gavsl zam buray zrriyetine ulm
(ilimler) tahsili iin ilma msteniden intikal ettirmi
tir. Burada bu zevat vaaz ve ird vazifesi ile grevli
dir.
155

Mbarek soyundan oullan Abdlazz, Hicr 602 se

nesinde vefat etmitir. eyh Abdlvahhab ise Hicr 593
de, Abdrrezzak Hicr 603 de, Abdlcebbr Hicr 575
de, eyh brahim Hicr 590 ylmda hirete intikal et
milerdir. Medresenin bitiiinde bir de camii vardr.
Bu mbet muhlisne ibdet edeceklere daima aktr.
Mtercimin notu:
hls bbna gelince muhlis kullarn nasl olaca
n Niyzi Misr Hazretlerinin u msralar ne gzel if
de eder.
Mkiii oktur Niyazinin bir de budur
Zhid anlasa hakk zhdnden olur kest.

Ndn terketmeden yrn arzularsn

Hayvan sen gemeden inn arzularsn

Getim ben ad u sandan ktm ben o dkkndan

Hep rz ile zekarm yamadr alan alsn.
Tezkeretl Mevstl slmiyede
bildirildiine
gre Halfe Nsuriddinin zamanndan sonra Gavsl
Azamin ailei erifesi Badattan nefyedilmi (srl
m) ancak takdiri Hl elbet bu veller velsinin soyu
nu himye ederek nefy mddeti uzun srmemi ksa
bir sre sonra Gavsl zamin sllesi tekrar Badata
dnmtr. Ve uzun mddet buras bir nevi Kaadir
payitaht olmu, Kaadir merkezi burada hkm sr
m ve srmektedir de.
156 '

ABDLKAADR GEYLN CMt ERF

Allme Seyyid Mahmdu kryyl ls Mescidl Badat Badat Mescidleri naml eserinde
sz yle zetler; Gavsn kapsna alan ve ismini ta
yan bu bbdan (kapdan) girilen camii erifi mescidlerin en byklerindendir.
Mtercimin notu:
e cihctten g eden eni hitbm phesiz
Bi cihet seyretti Hakk, Kbeden bthneden.
Niyazi Msr
Sanat bidelerinin en mhimlerinden biri olan bu
cami, musalliler iin gnl huzru ile ibdet edilen en
byk mabedlerdendir.
Cmiin ykseklii dikkati eker mahiyettedir. Fe
rahln temin eden de galiba budur. (Hakik ferahl
n mnevi unsurundan geldii muhakkaktr). Bu ca
mi Kanun Sultan Sleymnn emriyle Mimar Sinana
yaptrmtr. (Hicr 941 ynda)
Cminin gney yn makberelerle dolu olup Gavsl zam Eeyh ve Seyyid Abdlkaadir Geyln (K.S.)
hazretlerinin de makberesinin burada bulunduu ma
lmdur. Hendes usle ve usl tenzre ok uygun
olarak yaplmtr. Hem sanat hem de tenzr bak
mndan dier cmilerden stndr.
BU KTAPTA BALIK OLARAK YER ALAN
GAVSL z a m i n MAKBERESNN
MEVK VE DURUMU
Kabri erifin muhiti makbereler evrili gney ta
rafnda, oKubbei fih denilen Abdlkaadir Geyln
(K.S.) Hazretlerinin makberesi, st ve penceresi g 157

m kapl ziynetlerle ssldr. Batsnda ise bir sakaf (rt) vardr. Kuzeyinde bir aa mevcut olup ok
yaprakldr.
Burada dnyann muhtelif yerlerinden gelen kim
sesiz garip derviler gneten korunurlar. Camiin iki
medresesi vardr. Birincisi eyhe mahsus olup, dieri
Seyyid Ali Nakibin kz tike Hatuna aittir ki, bu er
mi kadn Abdlrezzak ahfadndan olup Hicr 1239 ta
rihinde amda vefat eylemitir. Bu medreseler hlen
de talebei ulmun istifdesindedir. Elbet bu durum
kendi kendine olmamtr.
Bugn dahi ilme susayanlar bu medreselerden is
tifade ediyorlarsa, bu evvel Kaadir vakf mtevellile
rinin sonra da nkibl erafn (iyi ahlkl ileri gelen
temsilci ve idarecilerin) sayesinde mmkn olmutur.
(Hepsinin zerinde ise Gavsl zam eyh Abdlkaadir
Geyln (K.S.) Hazretlerinin manev himmetleri m
essir olmutur.
stad fzl, Abbsl Garvnin zetlediine gre
cmi Hicr 941 ylnda Kanuni Sultan Sleymn za
mannda ve bir de 4 nc Murad zamanmda Hicr 1048
de tmirat grmtr ve imdiki kubbe 4 nc Murad
tarafndan yaptrlmtr.
Evliy elebinin anlattna gre Kanun tarafn
dan byk bir mebl tmir iin sarfedildii gibi bu
tmiratn hedefini yle anlamak lzmdr: Tmir, cm kadar Abdlkaadir Geyln Hazretlerinin mnev
kiiliine hrmeten trbe iin de, ihtiyar olunmutur.
Sleymn-nmede zikredildiine gre. Sultn
Sley
mn Han hazretleri Gavsl zamin trbesinin, Acem
ihtilli srasnda tahrip edildiini; det enkaz hline
geldiini grnce, tmir emrini verdi. Kubbetl liyeyi (yce kubbeyi) daha ykseltti. Bu hayrl ve eref
li iin onuruna, yetim ve fukaraya ziyfetler verdi.
158

Evliy elebi aklamasna devamla: Kanun, Hic

r 941 ylnda Badadn fethinde, tekke de dahil hep
sini yeniden tmir etti. det oras gleni hulef (Ha
lifelerin gl bahesi) oldu. Hicr 984 ylnda ise, cmi
ksm Sultn 3 nc Murad tarafndan tmir ettiril
di. Bu tamire de Mimar Sinan memur edildi.
bu camii erife mhim ve nl hattatlarn yaz
dklar en gzel levhalar yerletirildi. Mesel zaman
nn nl hattatlarndan Mehmed Rznn Gavsl
zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.)
Hazretlerinin trbei mbrekeslnin (mbrek trbe
lerinin) mermerlerinin cidarlarna (kenarlarna) talik
edilmi (aslm) levhalardan bz rnekler alalm:
Allah Tel ve Tekaddes Hazretlerinin emirleri
ile bu imaretin erefiyesi sultani seltin (sultanlar sul
tn) el Gzi Sleyman Hn tarafndan in edilmi
tir.
Mtercimin notu:
Gavsl zamin trbelerine aslan levhalar bahse
konu olunca bunlarn arasnda bulunan u msra ha
trlamamak mmkn olmuyor:
Kf l bbma inde dikl min hac
Yni: Skldn zaman kapma gel., mnasnadr.
Bu msra, lemlerin kendisinden istine ettii yar
dm diledii) Gavsl zamin anna ne kadar uygun
dur. Bu vesile ile bir hadsi kudsyi de buraya dercedelim:
z tahyyeretm fi kllil umr. Festin min
ehli kubur.
Meali: Bir eyde mkle urarsanz ehli kubura
mracaat ediniz buyurulmaktadr. Ehli eriat, zhirde bunu vellerin kabrini ziyret ediniz mnasna alr
159

sa da. hakikatte tasavvuf anlam udur. Kabir vct

tur. yni cisimdir. Bu takdirde hadsi erifin meali y
le oluyor.
Bir mklnz olduu zaman hakikatte, kabir
lere deil hayatta olan insan kmil ve onun etb bu
lunan (ona tbi olan) vellere ba vurunuz demektir.
Her ikisi de, hadsi erifin mnsna uygun olup do
rudur. Bu srada ayn mahiyette, Mevln Celleddini
Rm Hazretlerinin Farsa u iirini hatrlayalm.
Trke meli udur.
Bana yaklama, nk ben bellarn belsymdr. Benim adm aktr. Ben Msya hitb eden nrum.
O itibarla da, ben Allahm.
Beytin farsas yledir:
Men an nrem ki b Ms shan gft
Hdyem ben hdyem ben hdyem.
Sniyen Sultnl Gazi Ahmed Hn olu Mehmed
Hn Hazretleri tarafndan da trbe Hicr 1123 tarihin
de tekrar yenilenerek tmir edilmitir.
Sultnl asr (asrn sultn) Abdlazz Hn haz
retleri ise Esseyyid Ali Nkibl Erf Esseyyid Selmn
Nakbin postniinliinde Hicr 1281 tarihinde tekrar
cmi ve trbe birlikte tmir edilmitir. Merkadin iin
deki mermere u satrlar yazmtr.
Emirl m minin glgesi, dnyaya rahmet olarak
gnderilen efendiler efendisinin halifesi, deniz ve kara
larn sultn ve din hdimi Abdlmecid bin Abdlhamidi sn Hn Hazretleri tarafndan tekrar camii erif
tmir ettirilmitir. Yce Hkan bu lutfu Gavsl za
min zrriyetinden Abdurrahmnl Mhz zamannda
yaplmtr. Hicr 1318 tarihinde.
Ayrca kabri erife Gavsl zam Esseyyid Eeyt
Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin makberesine hattat Mehmed Rzya u gzel beyti yazdrmtr
160

Bu kabir knyei erfeleri aaya dere olunan

Mehmed Muhiddini Esseyyid Eeyh Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerinin kabri erifleridir. Knyei
mbrekeleri yledir: Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri
Geyln (K.S.) bni Eb Slih, bni Muhammed, bni
Dvd, bni Ms bin Abdullah, bni Msl Cevz, b
ni Abdl Mahzi, bnl Hasanl Msenn, bni mm
Haan (R.A.) bni Emrl Mminn Ali Bin Eb Tlib
(R.A ) Allah cmlesinden rz olsun.
Bu nisbeti erife eskiden Hicr 1281 trihinde eski
mermer levhada yazm olup sonradan yenisine nakle
dilmitir. Yni yeni mermer ta levhaya daha mkem
mel ekilde yazdrlm, nesebi erf daha ak bir e
kilde okunur olmutur.
Kubbetl Hadrya (Yeil kubbe) kenarlan gm
le parlatlm, hlis altn tozuyla yazlm gzel bir lev
ha daha konmutur ki meali udur;
Bu bin Badat ve Basr vlisi Sleymn paa
tarafndan Hicr 1171 senesinde itmm e ikml edil
mitir. (Tamamlanmtr.)
Musalliyz ity kebirin (kn namz klnacak
ksmn) zerine de bunlardan baka bir levh konul
mutur. Bu levh ise, yine nl hattatlardan Slih
Mevleviye nakettirilmitir. Bu levhada melen:
Bu mabedin kymete kadar her trl evri fattan, Cenb Hak tarafndan korunmas iin du eder,
burada selt selvatn hi eksik olmamasn, ezn ses
leriyle, tekbr sedalarnn ve Kurn Kerm tilveti
nin kymete kadg,r devmn dilerken zndklarn b
yk tenkid edicisi mchidi zam ulu Hakan Muham
med Hnn mr erifinin mzdt olmasn (uzamas
n) Cenb Kibriydan tazrru ve niyz ederim. O y
le bir hakandr ki hdiml hremeyndir. Ryi zeminin
161

F. 11

de (yeryznde) Allahn halfesidir. Kfirlere vazettii

(koyduu) kfr kavidini (kaideleri) ykan odur. Bu
bedhahlar zr zeber eden (pern eden) yine odur.
Yrabb vasfn yukarda zikrettiimiz sultnl
Gazi Ahmed hnolu Mehmed hnn devam devleti,
btn tebasmn sana hlisne niyzdr. Gne dev
rini srdrdke semda aaa p olduka (klarn
satka) sende onun nusret devini payidr kl min.
Buna ilveten mellif brhim Derbde u duda bulunur. Yarabbi bu duamz sebebi hilkati lem
olan habb ekreminin ve onun himmet ve kerem sa
hibi l ve eshbmn yzleri suyu hrmetine kabul bu
yur.
Hicr 1048 ynda sultn 4 c Murd Hn hazret
leri (R.A.) Badada girilerinde fi mescidi yanma ve
ona bitiik olarak trihen mehr mescidi kebrini yap
trmtr. Cmiin giri ksmna tlik edilen u levha
dikkati ekmektedir.
Mchidinden Sultnl Gz Murad Hn hazret
lerinin himmetleriyle i bu mescidi erif yaptrlmtr.
Mtercimin notu:
4
nc Murad hn hazretleri Kann Sultn S
leymandan sonra balayan
Osmanl mparatorluu
nun gerileme devrinde baa geen padiahlarn en kudretlilerindendir. brhimi Derb hazretlerinin sk sk
Knn Sultn Sleymn hn ile 4 nc Mrd hn
dan bahsetmesi sebepsiz deildir. Hele Hicr 1048 yln
da Badat fethi srasnda f mescidinin yanna Ha
nef mezhebi zerine ibdet mahalli olan camii keb
rini (byk mescidini) in ettirmi olmasna iret
olunmas elbet tesadfi deildir. Kendilerini Knn
Sultn Sleymn hn ile ve bilhassa Yavuz Sultn Se
lim hn ile mukyese edenler filere kar olan tutu__ 162

mundandr. Sz buraya gelmiken koca Bknin aa

daki iiri ile sz balayacaz.
Ey pyi bendi dm gehi kayd nm nenk
T keyhaA'i meglei dehri bi direnk
An ol gl ki hir olup nevbahn mr
Belki hazna dnse gerek ryi lle renk.

Ilurde baksa gzleri halk dola gelir

Zirki akla ol zamn mehhka gelir.
Ayrca ikinci derecede nemli bir levha daha var
dr ki, onda da u szler gze arpar.
Bu levhnn yaplmasnda gzleri nrlandran bu
satrlarn yazlmasnda mil olan Osmanl sultnatnn
veziri makblininden silhtar Mustafa Paadr ki Hic
r 1049 da bu levhay tlik ettirmitir. Hattat ise Hicr
1034 ylnda veft eden Hanef mm bir bakma Gavsl zamin trbedr tmm Abdlkaadirdir.
Trbenin haric duvarlarndan bir yerde ise u sa
trlar yazldr.
Misbhlarn misbh (nr kandillerinin kandili)
yine mktta parlayan arz ve semavtn nru gibi na
sl besmelei erf kelmlar iinde bir kevkebi drri (in
ciden bir yldz) ise, dnyda mevcut btn neseplere
kysen Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.) haz
retlerinin nesebpleri de byledir. Tek ve esiz Allah
Tel hazretleri zerine yemin ve hamd ederim ki bes
meleden sonra hamd vecbesini ify mteakip ilk ya
placak ey sebebi kinat fahri leme selavtla sze
balamaktadr. Dnyann mezretl hire yni hire 163

tin ekim yeri olduunu unutmayarak unu da ilve et

mi oialm:
Nasl insn- kmil her trl faziletin kendisinde
belegn mbel (fazlasyle) mzdt olduu bir vc
du akdes (en kutsal vcd) ise, amellerin en faziletlisi
de hlisne yaplan ameldir. Mesel Kaadiri merkezi
olan bu binann ins yle sevb bir ameldir. Hlis
amel ite budur.
Mtercimin notu:
Ey Niyazi frigi zde ol var ekme gm
Kahr luttu bir bilirsen gm olur sana nin.
Niyzi Msr
Her gzel i onda gizlidir.
Yrabb nasl kitb mbinin kymete kadar bki
ise iinde Kurn Kerm okunan bu mescidinde (mes
citlerin) her trl fattan korunmasn senden niyz
ederim.
Trbenin esasen yksek yaplm olan sakaflarnn
(atsnn) daha da yceltilmesi ve bu iin plnlanmas stanbulda derpi olunmutur (hazrlanmtr).
Kmmelinin (kmillerin) ve mbtedilerin
(tari
kata yeni girmilerin), ekbir ve esgirin (byklerin
ve kklerin) ayn zamanda mridi durumunda olan
Gavsl zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadir Geyln
(K.S.) hazretlerinin nrlu yolu, onun soyundan Essey
yid Aliyyl Krinin takvsna aadaki gnl erleri
srdregelmilerdir. Bunlarn ekseriyeti zimesi (b
yk ounluu) yine Gavsl zamin soyundan gelen
kimselerdir. Esasen bunlar her kmil gibi srr ezelde
valideleri dnyy gelmeden doan ehlullahtr.
164

M tercim in notu:

Kmil doarm ehli hak

Domazdan evvel nesi.
Aziz Mahmud Hdi
Malmdur ki dou mertebe zeredir. Seyr s
lkte bu sra yle gsterilir. nsnm ana rahminden
douu, ve insan kmilin kalbine ve lemi bekaya do
uudur.
tbni Seyyidl Kaadiri, bni Seyyid Mustaf Kaadiri, bni Seyyidi Zeyneddinl Kaadiri, bni Seyyidl
Mehemmedl Dervii, bni Seyyidi Hsameddin bnil
Kaadiri, bns Seyyidi Nureddini Kaadiri, bni Seyyid
Veliyeddini Kaadiri. bni Seyyid Zeyneddini Bekir ve
dierleri ile Abdlazz bni Seyyidi eyh Ablkaadiri
Geyln hazretleri ile devam ettirmilerdir.
Dardan grnen manzaras dahi gnllere ve
gzlere rhniyet arz eden mescidin Sultan Abdlazz
hn zamannda da tamiri yaplmtr. Hilfetl zllllah hkn berreyni bahreyn (deniz ve karalarn sul
tn) bu hkmdar znm Allah Tel mlkn
tlu mddet payidar klsn (uzun mddet pyidar
klsn.)
Selt ve semlarn en efdlini, en mnezzeh ve te
mizini tahiyyatlarn en muhlisini yamur damlalar
kadar mebzul (ok) denizler kadar geni aa yap
raklar kadar saysz olarak sebebi hilkat, fahri kint
Reslullah (S.A.) in l eshabmn tyyib ve thir
(ho ve temiz) ruhlarna hediye ediyoruz, ayrca bu
kitbn mellifi fakiri niz de Gavsl zamin trbei
mbrekelerinin hlen hanef imm olan ztn da rhuna hediye ediyoruz. Mevl kabul eyleye. Mabedin
dou tarafndaki kapsnda ise mehr hattat Hicr
1320 trihinde veft eden Esseyyid Abdlmecid ibni
165

Abdlmlikin hatt kf ile yazlm enfes bir Mallah levhas vardr. Esasen seyyid lkabndan da an
lalaca vehile hattat Abdlmlik soyca da Gavsl
zama erimektedir.
Badat ulu erf ve Kaadiri eyhleri neseb silsi
lesi ile atalar Abdlazz bni Seyyid Abdlkaadir Geylnye yaklayor ve balanyordu. Bu neseb shhat iti
bariyle halk arasnda dahi kabul edilmi hakikatleri di
le getirmektedir.
Ayrca halk arasnda yaygn olan bu fikir tedvin
olunan kitaplarda yer ald gibi tercm ve trih eser
lerinde de hatt resmiyette de geerli idi.
Ayrca tarkatl Kaadirye meyihinin hlefsna verdii iczetnmelerde de yer almtr.
Ayrca hicr 1130 trihinde veft eden Abdurrahmn Sveydnin Sdiktz Zver ve Tlihl Vzer>) isimli eserinde bundan bahsedilmektedir. Ve Ba
dat vlisi olan Ahmed Paa bir Kaadir muhibbi idi (se
veni idi). Gavsl zam Abdlkaadir Geyln
(K.S.)
hazretlerinin cmiini Hicr 1139 da tniir ettirmitir.
Merkadi mbreklerine yerletirilen gm taba
kalar stne u beyit yazlmtr.
Meali: Her ne zaman skntya dersen kapma
gel. Sana kurtulu veren namzla ve onun yce kadri
yz suyu hrmetine sende ycelme imkn bulursun.
1236 Hicr trihinde de hattat Osmana (Hicr
1320 trihinde veft etmitir.) Cmiinin bat kesimine
konulan Arap ebyt mehresinden (Araplarn mehr iirlerinden) u beyit konulmutur:
Meli: Ben yle bir insnm ki benimle celis (otu
ranlar) ve hem sohbet olanlar ne zamandan bhe
ederler, ne de korkarlar.
Kubbei zerknn ortasnda ise yetel krsi konul
mu ayrca bir de trih atlmtr. (Hicr 1249 senesi) .
166

m ers Seyyidi Mahmdu Nkib bni Seyyid Zekeriyy. (Bu zt zeyh Abdrrezzak Efendi hazretleri ev
ldndan, zrriyetindendir.)
Esseyyid Abdlfetthl Viz llme Abdlfettah
ise u beyti ile bin ksidesinde trih drmtr:
a^eli: Esseyyid erif Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin bir klesi olarak noksanm ik
ml ve ona trih drdm. (Ebced hesab ile bu t
rih onun yaptrtt tmir trihidir.)
Hicr 1282 trihinde ise Esseyyidl Aliyyn Nkib
(ki, bu zt Hicri 1298 de vefat etmitir.) Cmiye tmiratiyle beraber bz kk ilveler de yapmtr.
Esseyyid Abdlgffarl Ahrzi ise Beytt trih
adl iirinde ceddi Gavsl zama trih drr. Bu
trih Hicr 1297 trihidir.
Hicr 1298 ylnda veft eden meri Eeyyidi Selmn Nkib ise camiin bat tarafndaki kapnn mina
resine gzel yazlarla ayrca trih drmtr.
mers Seyyidi Abdurrahmn Nkib ise (Hicri
1345) trihinde veft etmitir.) Trih bir eserinde na
maz vakitleri hakkmda bz gzel hatlarla yazlm
neriyatta bulundu.
Abdlcebbr Alhnzde ise, ki bu zt Badat Ev
kaf mdriyeti Reisl kttb olup Hicr 1334 ylnda
veft etmitir. Gavsl zamin ardak eklindeki merkadinin giri mahalline ok gzel yazlm ve dire ek
linde bir yetel krsi yazd. Alt tarafna ise Abdlceb
br Hazretlerinin resmini koydu. Hicr 1318 ylnda s
ls yaz ile hattat Yakutun yazsna benzer gzellikte
Kubbetl beyznn merkezine u yeti yazd. Merkezin
tam ortasna ise Abdlcebbr Hazretlerinin resmini
koydu.
Nam
klnan mihrabn duvanna yine sls bir
yaz ile u yeti celleyi yazd.
167

Meli: Sana vahyolunduu gibi kitabmzdaki bil

dirdiimiz ekilde namaza devam et. nk namz in
san ktlkten alkor. Allah Teinn ismini zikir
ise insan mnkerden (menedilenden) kandrr.
Hicr 1318 ylnda vefat eden Alayemini (Alay mu
temedi) Abdlhamd Hamdi ha retleri kendi hatt des
tiyle (sanatkrne el yazs ile) gzel levhalar yazdk
tan baka Abdlcebbr hazretlerinin resmini de koydu.
Cminin kapsna ise; u mehr beyiti koydu.
Meli: Her ne zaman skntya dersen kapma
gel, sana kurtulu veren namazla ve onun yce kadri
yz suyu hrmetine sende ycelme imkn bulur
sun.
BU RSLEDE YER ALAN OSMANLI PADAH
LARININ EN ZEK VE EN MUKTEDRLER
YN KUDRETLLER
1. YAVUZ SULTN SELM HN:
Bunlarn trihen en kudretlilerinden biri p
hesiz Yavuz Sultn Celimdir. Yavuz Sultn Selim Hn,
hem seyh (kl), hem kalem sahibi bir hkmdard.
Mtercimin notu:
Yavuzun bu hassas Osmanl irlerine sermyeyi
bahsi makl (sz sermyesi) olmu ve aadaki beyiti
kendisi hakknda bi hakkn (hakl olarak) syletmitir:
Hayf Sultn Selime hayfudirig
Hem kalem alasn ona hem t.
Ledri
Bu beyit

vefat zerine yazlan bir mersiyeden

168

alnmtr. 9 evval Hicr 926 da veft etmitir. (Mild

1520).
stad ekib Aslan, bni Haldn mukaddemesinde
Yavuz Sultn Selim hnn, Ham ehri ziyretini
uzun uzun tasvir eder. Bu ziyaret srasnda kudretli
hkmdar Geyln ailesi ressn (reislerini)
topla
yp onlara Trke yle hitap eder: Ey Gavsl zam
Abdlkaadir Geyln (K.S.) hazretlerinin nesli necibleri, (asl soyu sopu) naslsnz? Ben Gavsl zami m
nmda semnn yedinci tabakasnda grdm. Bermtad yanmdakilerle sohbet ediyor, onlar leziz szlerin
den zevkiyb klyordu. Asasna dayanm sanki kud
reti hilkati tem eder gibiydi.
Mtercimin notu:
Su anlattmz kssa dahi Yavuz Sultn
Selim
Hnn ledn ilmine de vukfunu gsterir. Nitekim,
veft hengmesinde nedmi Haan Can pdiha;
Efendim imdi Allah ile olacak kazandr, dedii vakit,
Ya Haan ya sen bizi imdiye kadar kimle sanrsn? ce
vbn verir ki, bu szlerin tasavvuf esrr ile ilgisi
aikrdr.
2. KANN SULTN SLEYMN HN:
Knn Sultn Sleyman Hn, pederleri
Yavuz
Sultn Selim Hnn 9 evval 926 da veftlariyle Os
manlI tahtna geen Osmanh saltanatnn kudret ve
ihtimnm zirvesindeki pdihtr. Veftlar 22 sefer
Hicr 974 tr.
Mtercimin notu:
Knnnin hayranlarndan Trk iirinin
dehs
Bk, onun hakkmda syledii u msr ile nmdr
hkmdr en gzel bir ekilde tasvir etmitir:
169

Ceyln deminde arsai lem gelildi tenk.

Bk
Yine onun kaybna hep berber u beyit ile ala
yalm;
Huride baksa gzleri halkm dola gelir
Zr ki akla ol zaman ol mehlika gelir.

'

Bk
3. SULTN DRDNC MURAD HN:
Badat fatihi olan bu kudretli hkmdar Mild
1566 trihinde dnyaya geldi. Sultn Ahmet Hnn o
ludur. Hicr 1032 de tahta culs eyledi (saltanata
oturdu). Bu trih, Mild 1623 tr. Vefatlar ise 16 evvl Hicr 1094 tr. Mild ise 1640 tarihidir.
ESSEYYD EEYH ABDLKAADlll CEYLNI (K.
S.) HAZRETLERNN MBAREK SANDUKALARINA
KONULAN RT

Fehmetn Gulan Muhammed; (Bu zt Pakistann

hkimidir.) Ulemy toplayarak onlarn arasndan bir
heyet tekil eder. Bu heyetin bana da Abdlhamdl
Bedyfyi geirerek kendilerine u vazifeyi verir. Bu
vazfe Gavsl zamin nna lyk bir merkad ve san
duka rts bulmaktr. Bu maksatla heyet Msra gi
der. Dnlerinde merkad zerine konulacak stard
ile (rtyle) berber gelirler. Mild 7 Nisan 1955 de
yaplan byk bir mersimle Gavsl zamin mnevi
huzrunda btn heyet divnda durur. Cuma namznn edsn mteakip gelen rt merkadi mbrekin
zerine konulur. Ihtifl (merasim) ok byk olmu
170

tur. O devrin basn organlar dahi bu grlmemi mersirai anlata anlata bitiremezler. Hatt o tarihte
kan ub ceridesinin (gazetesinin) 3192 ci saysnda
merasim uzun uzun tasvir edilir. (20 ban Hicr 1374)
(13 Nisan 1955).
N o t : Bu rtnn zerinde ayrca kk bir r
t var ve zerinde hametle ilenmi beli bir yldz
var. Bu yldzn ba kesinde u ismi erifler aynen
var. 1968, 1969, 1970 senelerinde bizzt mahede et
tim. (Ftm - Haan - Hseyin - Ali - Allah). Yldzn
ortasnda Muhammed, yldzn altnda aynen u isim
var: Seyyidin Muhiddini bnl Arab.

IBNUL ARAB

Burada Gavsl zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln Hazretlerinin bz sekin vasflarndan
bahsedelim.
Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin ismi
nin ikinci harfi olan (B) kebrl lem (lemnm en
by) olduuna dellet eder. Kendileri lemy mi
linden yni ilmiyle mil olan ender bulunan lemdan
olduu gibi her hususta hl ehli, mkltlarn z
cs kabul olunurdu. Hads ve fkh zerinde de bir
ok sr mevcttur. Bu emsalsiz velnin hareketleri
dim kitba ve snnete uygundu. Gerek havvs ve
gerekse avam nezdinde saylan sevilen bir zt li kaadirdi. Hicr 561 trihinde dnyadan baka lemine g
eyledi. Bbl Ezece defnolundu. Veftmda gzler ka
matran rt cidden yce nna yakan bir stard.
Hlen yattklar yer kubbe-i fihnn altna tesdf
etmektedir. rty bizzt sandukann stne Abbs
Halfesi El Msteczbillh koymutur. Bu rt ipek
ten mml olup altn ve gm ilemeli idi.
Badadn mmtaz tcirlerinden olan Ammar ibni
Selmetl Hanbeli, Hicr 603 senesinde yine ok gzel
bir rt getirmi bu rty eyh mdeddini Ksml
Abdullah bnil Dmign eyh Nasr bni Abdyrrezzak
bni Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln huzrunda
Gavsl zamin sandukas zerine koymutur. Ortadouyu bir fet hlinde kasp kavuran Hlgu Hnm
tahribt srasnda Hazreti Gavsn merkadi erfi de
tahribata uramtr. Hicr 695 ylnda ise bin tekrar
tmir ve ihy edildi. rts sandukas zerine o za
man Badat kads olan eyh ddeddin bni Eeyh
Cemleddin Abdlcebbrl Basr tarafndan konul
du.

172

M tercim in notu:

Hulgu Hn ile ah Ismili Safevnin ehlullah

makberelerini dahi hie sayarak tahribten ekinmeyip
manev silleye lyk olmalarna mukabil Osmanl Sul
tnlar Tavuz Sultn Selm Hn, Kann Sultn Sleymn Hn, Drdnc Murad Hnm Gavsl zamin
merkadi mbrekelerine gsterdikleri ilgi ve hrmet
dikkate ayndr. Vellerin lmeyip hayy l yemut ol
duklarn anlamayan bedbahtlara yazklara olsun. Bun
lar u Kitb- Mbndeki yeti ve aadaki mndr
ktay idrkten ciz kimselerdir.
(Ve l tekl limen yktel fi sebilillhi emvtn
bel ahyn ve lkin l teurn.)
Meli: Allah yolunda nefsini kurban edenlere l
demeyiniz. Onlar hayattadrlar.
Fakat anlamyorsu
nuz.
Kta ise udur:
ki lemde tasarruf ehlidir rlu vel
Dimekim bu mrdedir )indan nice dernn ola.
Rhu imiri hddr ten glaf olmu ana,
Daih l kr eder bir tikkim ryn ola.
Hicr 914 ylnda da Gavsl zamm trbesi byle
bir tahribe daha mrz kalmtr. Bu tahrbt Kann
Sultn Sleyman Hn tarafndan acemlerden (ranlI
lardan) istirdt edildiinde (geri alndnda) tekrar
tmir ettirilmi mbarek merkadin zerine temin edi
len ok g zel bir rt daha bizzt Kani Sultn S
leyman Hnm elleriyle serilmitir. (Hicr 1033)
Byle bir nikbet (felket) daha (Hicr 1048) de
ah Abbs tarfmdan meydana getirilmi ancak trbe,
4 nc Murad Hn tarafndan ok gzel bir ekilde ona
173

rlm Gavsl zamin nma yakr bir duruma geti

rilmitir. Bu arada tike Binti Seyyid Ali Nakib tara
fndan yaplan ince nakl bir rt bizzat sultn tara
fndan tekrar sandukaya vzedilmitir (konulmutur).
tika Binti Seyyid Ali Nakibin lm Hicr 1239 dur.
Sultn Mahmd Hn Hazretleri tarafndan Reslullah
(S.A.V.) Efendimizin kabri eriflerindeki bir beyit
merkadi Geylniyeye konulmak zere bir adet daha
hazrlanarak gnderilmitir. Ki bu beyit Abdlbkyl
mernin trih kasidesinin matlm (kasidenin ilk
beyitini) tekil eder.
Meli:
Hakikatte bu nezr deil, cellin tecessm etmi
eklidir.
Oradaki ycelik havas zet ve

ayrntl olarak
gzlere serilir.

Gzellikte yukardaki beyiti andran msrlar ihtiv eden, Ettrzl Mezheb fi erhi Kasdetl Bzl
Eheb isimli kasideyi byk allme Ebsseni ehbeddini Esseyyid Mahmd ls Hazretleri erhetmitir.
Hicr 1302 trihinde bz lim ve tccarlar Hindistana gnderip deitirilmesi cb eden yeni bir san
duka rts bulmak zere grevlendirilmilerdir. Ora
da yeil ipekten dokunmu Kurn- Kerm yetleri ile
menk sktr merhum Esseyyid Sleymn Nakib za
mannda merkadi mbrekin zerine rtlmtr. Bu
rtnn merkadin zerine serilmesi vesilesiyle byk
bir ihtifl yaplmtr. Fzl stad Eeyh Abdlkaadirfel Bedyf her sene bu rt yenilenmesi vesilesiyle
Badata gelirler tzimle rty kabri erfe sererler.
Haydarbd Nizm da bu vasfta bir rt gnderir.
174

MEKTEBETL KAADRYE
(KAADR MEKTEB)
Aadaki hazirnla beraber al yaplan Mek
tebi Kaadiryenin tanzim ve bu teebbsn sonuca
ulamasnda merhum Seyyid Abdurrahmn Efendinin
byk himmetleri olmutur. Bu iin sonulanmas Hic
r 1374 ylnn evvl ayna rastlar. Merasimde aa
daki sekin zevt hazr bulunmutur.
Nakibl Eraf Seyfeddini Geyln, Marif Veziri
mlisi Abdlhddi Kzm, Ziraat Veziri mlisi Abdlmecdi Abbs, Geyln sllesinin sekin ahsiyeti,
kudumiyle toplantya eref getiren Hriciye Veziri Esseyyid Ysufi Geyln (Hlen berhayt, Allah uzun
mrler versin) ve Badd Sulh Hkimi Burhneddini
Geyln bu meyandadr.
(Veft etti. Allah menzilini
mbrek etsin). Bu arada Burhneddini Geyln Hazletleri u veciz hitabede bulunmulardr.
Badd Kads Seyyid Eb Sid ve onun imdi
karmzda yatan mbrek tilmizi (talebesi) Gavsl
zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.)
Hazretleri, Hazreti Ali bni Eb Tlibin zrriyetinden
dir.
Not; Mektep ve Mektebe Arabcada hakikatte asl
mns ile mekteb ve medrese demek olmayp, yazhne, ktbhne mnlarn ihtiva eder. Balca yaz
yazmak renildii iin bu isim sbyn mekteplerine;
ana ve ilkokullara verilmitir. Araplar mektebe yni
dier mekteplere; orta, lise v.s. ye mektep demeyip
medrese derler. Lisnmzda yanllkla mektep ve
medresenin mnsyla kullanlma yerleri de deitiril
mitir.
175

Gavsl zam Badda Hicr 484 ylnda eref ver

milerdir. u grdnz medresede btn ulmu akliyye ve nakliyyeyi tederrs buyurdu (okudu rendi).
Kendileri bu zahir ilimlerin renilmesi neticesi Eb
Sidl Mahremden icazet almtr. Kendilerindeki bu
byk istidat ve kabiliyeti gren stad, Eb Sidl
Mahremi ona mderris olarak ders verme imknn
baheyledi. Fetv ve itihadda ksa zamanda btn*
kudretini gsteren Gavsl zam benm
ulemdan
(lemm nen hretlilerinden) oldu. Vazleri ve tedrisi
nn etrafa o kadar yayd ki, herkes onu dinlemeye
kotu. Medrese dar gelmeye balad. Badd srunun
bitiiinde bir ribd (kervansaray) kuruldu. Ki imdi
buras grdnz makam eyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.) denilen yerdir. Ayrca bildiiniz gibi bu mek
tep de tesis edildi. Burann zellii ayrca burada bir
geni ktphane gibi bir ok melleft (telif edilmi
eserler) saysz kitaplarn bulunmasdr. Ktphane
nin ilk tessi Hicr (521) senesidir. Bundan baka bu
rada yni mektebede (mektepte) o gn iin yeni olan
sosyal faaliyetler de gelitirildi. Mrid ve talebe iin
yemekhnelerle aevleri gibi yerler yapld. (Hlen da
hi burada bu gzel te.ebbsn izlerine rastlanr.)
Orada havas ve avam bu sosyal yardmlardan hissemend oldular (payn aldlar). eyhi li kaadirin ta
rkine girenlerin as ve seyf ile deil muhabbet silhiyle kalplerini fethetti. Kitap ve snnet onun, Ba
dd halkn tek mmet yapmak iin kulland yegne
trikti (yoldu). Dmanlar mni olmadka hatt b u
na ramen Baddda Gavsl zami ziyret ateiyle
yanan bir ok mridn Hindden, Pakistn, Efgan,
garb bild (beldeleri), Tskistan, Mvernnehir,
Irak, Hicaz, Trkiye vesir yerlerden birok mridn
gelip Kaadir tarkatine girmilerdir. Ayr ayr lisan
176

kullanan ve birbirlerinden binlerce kilometre uzakta

bulunan bu kadar akvamn (kavimlerin - milletlerin)
ancak onun muhabbetinde birlemeleri uluvv nma
delili vazhtr (annn yceliine en byk bir delil
dir). Kalpleri nru ile stan bu hidyet gnei Hicr
561 ylnda fena leminden bek lemine hicret eyledi.
Ayn medreseye defnolundu. Bu gnein zahiri gurbundan sonra tedris ile ve bilhassa bunlar arasnda
meyihten olan ve lemce tannan evld Abdlazz,
Abdrrezzak, Abdlvahhab ve Abdlcebbr hazertma
intikal etti. Bunlarn tpk mbrek cedleri misll
herkesi kitap ve snnet zere takvya dvet eyledii
malmdur. Bu medresenin bitiiindeki cmide
ise
be vakit namazn edas, bayram ve cum a namzlar
eds, icr klnan din vecbeler meynmda idi. Bz
trihilerin bildirdiine gre bu cmiin kubbelerinde
yedi mezheb temsil olunur.
(Not: Trbenin sanda camii erifin iinde Kaadirler zikrederler. Cuma gnleri semavi zikrederler
cum a namzndan sonra. Sol tarafnda sabahlar Nakler hatmi hacegrx zikrederler.)
MEDRESENN GERD NKEBAT
(FELKET VE FETLER)
Trihen sbit olan felketler unlardr:

1. Baddm sktu ve halfei Abbsyeden Muntsm Billhn bu fetleri defettikten sonra medrese
nin tmirine geili. Sktu Badd Hicr 656 ylnda
ski olmutur. Bu esnda btn tesisler ve mektebe ha
rap olmutur.
2. h smil Safavnin lemi Islma getirdii
fcia Badadn ikinci sktu. Hicr 941 de Kann
177

F. 12

Sultn Sleyman Hnn

acemlerden (ranlIlardan)
istirdad (Badd geri al) bunu takiben trbe ve
medresenin tamir ve ihys.
3. h Abbs zamanna tekaddm eder (onun za
manna rastlar). Bu defeyleyen Sultn 4 nc Murd
Hndr. Acemlerden Badd tekrar istirdd trihi
Hicr 1048 dir.
Baddn erefli kiilerinden ve Gavsl zamin
nesebinden Esseyyid eyhi Cell ise gerek mektep ve
gerek medreseyi sonsuz gayretleri ile Hicr 1246 ylnda
eski hamet ve dartna (saltanatna) kavuturmu
tur.
4. Drdnc felket diyebileceimiz tfn
(su
baskn) ve tun (veb) fetleri Dvd Paann Vlilii srasnda bu vilyete rz (musallat) oldu. Bu su bas
knnda mektebe tammen su altnda kalmtr.
m ertebedeki

(KTPHANEDEK)

ESERLERN

ZELLKLER

Bu mektepte muhafaza edilen eserlerin ekserisi

ok ndir eserlerdendir. Kymetlerine paha biilemez
dense mbala edilmi olmaz. Bunlar mehur hattat
lardan bnil Ecel, bnssaka, bnl Meddeb, Kaasm
bni Ahmed bnl Multi, bnl Hki, Eeyh Slihl
Basar gibi ztlarn eserleridir. (Cemn 22.000 eser,
1600 el yazmas ndide eserler var.) Bu meynda Allme Slihl Basar ve Seyyid Mahmdl lsiye ayr
bir yer vererek isimlerini hrmetle zikretmek lzmdr.
lmi zhir ve hattatlk kudreti yannda ilmi lednne de
vkf Hazretl Geylnye vizi mderris eyh Abdsselm mderrisl Hadretl Kaadirye eyh Abdlkaa 178

dir Ethemiyi Hazreti Geylniyenin Hanef im m Abdlmecdi Melkyi ve eyh Muhammedl Kussiyi de
zikretmeliyiz.Bilhassa sonuncunun lisandaki edeb mucizlii, kelimeleri kullan kudreti her trl takdirin
fevkindedir.
(Not; Hadretl Geylnye hatibi Haim zami
emsalsiz hatb 1 saat kutbede kl kabzasna yaslanp
gzleri deta yumuk hutbe okuduunu defalarca gr
dm. Aylarca defaatla grdm. - Nir)
ESSEYYD ALYYN NAKBL ERAFIN

KERME

LER TKE HTN MEDRESES VE MEKTEB

Esseyyid Aliyyl Nakibl Erfn kerimeleri (kz)
olup Hicr 1239 ylnda amda veft etmitir. Pederle
rinin veft trihi ise Hicr 1288 dir. tike Hatun neseben eyh tmdeddin Nasra kadar uzanr bu zt Badd Kads olup Hicr 603 de veft eden Esseyyid Eeyh Abdrrezzak Nfnin oludur. Bu zt ise Gavsl
zam Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin nesli
necibidir (evlddr).
tike Htn Hicr 1171 ylnda Baddda do
mutur. Bir ok hayra it srn (eserlerin) shibesidir. bide ve zhde bir kadndr. Medresetl Htuniye
(Htn medresesi) diye adlandrlan medrese onun ha
yrl eserlerinden biridir. Bu medrese iinde ilim menb fkran drl haran ve divn ihtiv eden yce bir
ilim merkezidir. Bu durum trih bir hakikat olarak u
zevt liyenin eserlerinin ehdeti ile tescil olunmu
tur. Yce fukahdan El-Hac Abdullah Efendi fahrel
ulemyl kirmdan el mezn bil ahni, faziletli Halil
efendi, El-Hac Mahmd efendi olu smil Efendi, fi Mfts ve Seyyid Abdlkaadir bni Seyyidi Cfe 179

ll zam, brhim elebi bni Sleyman,

meyni Ibnil Hac Hall Efendilerdir.

Vel Hacl

TKE HTN MEDRESESNN

BULUNDUU MAHL
Medrese eyh Abdlkaadiri Geylni (K.S.) mahal
lesinde olup, Gavsl zamm ismi ile ydedilen cmn
tam karsna der. Kble cihetinde llme Eeyh
Aliyy Aladdini Muslnin medresesi grlr. (Bu zt
Ysuful Hyatn olu olup Hicr 1240 senesinde veft
eylemitir.)
Medrese! Htuniyede akl ve nakl btn ilimlerin
aratrmas yaplr. tike Hatun bizce ilmi lednne de
vkf Gavsl zamin feyzini tayan seyyide bir htundur.
Mtercimin notu:
tike Hatun kanaatmzsa Rbiatl Adeviyye ve
emsli Hsniye gibi yce din ve lm payesi olan bir
hatundur. Kadndan veliyye olabileceini ispatlayan
Hazreti Hatice, Hazreti Ftm, Hazreti Meryem, Hazreti sye ve emsalinin hizbindendir (tifesindendir.)
Esasen velayet bahse konu olduu zaman erkek ve ka
dnlk yni cinsiyyet mevzuu bahis olamyaca tasav
vufun derin hakikatlarndandr. Seyr slkten nasb
alamyanlarm kaba sofuluk tesiriyle bu hakikati kabul
etmemeleri hi bir eyi deitirmez. Mertebe itibariyle
Hasanl Basri Hazretleriyle mnda bile olsa bir ok
mbhaseye (ilmi ve din tartmaya) giren Rabatl
Ade\dyyenin yce pyesi dahi sylediklerimizin delili
dir, Allah cmlesinden rz olsun.
Medresetd Htuniye o kadar yce bir ilim merke 180

zi idi ki bir zamnlar Msr, Sriye ve Anadoluya bile

buradan kymetli kitaplar gnderilir, erbab ilmin (ilim
erbbmm) mklleri hallolunurdu. Ayrca el yazmas
kitaplarn en nadideleri her yerden satn alnarak der
hal Badda gnderilirdi. Bunlar vakit kaybedilmek
sizin medrese vakfnn siciline geirilir, her kitbn ar
kasna da tike Hatun medresesi yazlrd. Bu medrese
nin lm vazifesini tamamen lykiyle grebilmesi bittbi geni vakf ve gelire ihtiya gsterdiinden buna
medar olmak zere llmei zaman Badd mahkemei
eryye kads brahim Bin Osmann riyasetinde top
lanan bir meclisi eri (eriat meclisi) tarafndan aa
daki irdlar vakfa maledilmesi temin edildi. Bunlar
rice, Huddcin sokandaki dkknlar Araplar med
resesi yannda iinde ok suyu bulunan bir bostan,
bir bahedir. Vakf mertsna ayrca mderris, mud
mderrisine (mderris muavinlerine) verilecek maa
lar tyin edildii gibi her mderrisin azam okutaca
talebe tyin edilmiti. Bu takdit mesel 10 talebeye ka
dar eklinde snrlanmt.
Baddn Hanef Mfts ise eriti vakfiyeyi,
mesel para sarfnda uygun hareket edilip edilmedii
ni kontrol edecekti.
TKE HTN VAKFININ MEZYETLER
HAKKINDA BR KA SZ

Evvel shibesi sliht nisvndand. Seyyid Aliyyl Nakbin kermesi idi. Kanaat ehli amellerinde dim hayr ilemeyi gaye edinmiti. Zten bu vasflarnn
tezhrdr ki kendilerini byle bir medreseyi bir ha
yli eserini vcuda getirmeye sevk etmitir.
Ben brhimi fakir bni Osmn Efendi yce selef
181

lerimizin (gemiteki byklerimizin) tike Htn

vakfmm artlarma ne kadar riyetkr olduklarm gr
dm.
Ebusseni eibeddln Esseyyidi Mahmdl ls
Hazretleri Fi Garaibl Arap fiz Zehap vel Eyb Ga
ribelerden dnyada zuhr eden hdiseler isimli ese
rinde yle anlatr. mrnn bana gsterdii en b
yk ltuf olan eyhim Aliyyl Aladdinden bu medre
sede imdiki Hazretl Kaadirye olan yerde hrka gi
yip iczet aldmda hcrede ilehnede) grdm
ve duyduum zevki hi bir eyde duymadm.
Cennetten gelme bir koku beni sermest etmiti.
Bunu baka hi bir eyde duymak mmkn deildi. y
le yemekler yedim ki tad hi bir yerde bulunmaz yine
oradaki lemdan yle szler iittim ki bu ifl ke
lmlar semdaki bedir (ayn tam dolunay hli) gibidir.
Bu lemdan Abdrrezzak Efendi Hazretlerinin zrriye tin den Esseyyid Mahmd Efendiyi krnla zikret
meden geemeyeceim.
Mtercimin notu:
tike Htn 1237 Hicr trihinde Hac farizsnm
eds iin am yolu ile Mekke-i Mkerremeye gitmi
lerdi. Dnte ama geldiklerinde orada dahi keremi,
iktizas am mescidi iin bir ok ey satn almt. Ne
yazk ki deniz yoluyla Badda dnnde Cebeli am
ve Cebeli Lbnan geerken dolu olan hudu ters yz
olarak dt, muvazenesini kaybederek dan altna
kadar yuvarland. Veftlar bu sretle olup naa m
barekleri ama nakledildi. Cmiin bitiiine defnolundu. Bu cmiin bulunduu yer tike Htn medresesi
diye anmaktadr. Halbuki kendilerinin bu zhir ka
billeri yannda hayy olan mnevi varlnn unutulma
sna hi imkn var m? Yaptrd medrese bugn da
182

hi etrafa nr samaktadr. imdi bile tullb titizlikle

korunan vakf mertasndan faydalanmaktadr. Cenab- Hak bu medresenin btn mderris ve talebesin
den raz olsun.

NAKBL ERFLIK MANSIBININ

(RTBESNN)

TEVCHNE DRDR

Kann Sultn Sleyman Hn Hazretleri Badd

ehrini ranlIlardan geri aldndan Esseyyid Eeyh
Zeyneddini Kebri nakb
nasbetmitir (yapmtr).
(Kendisinde btnen mahfuz olan nkbl erfl zhire irc etmitir). Bu rtbe kendisine tevcih edilen Zey
neddini Kebir, eyh erefddin bni Seyyir Eeyh
emseddin Hazretlerinin oludur. Abdlazz Ibni Seyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.) Hazretlerinin
torunlarndandr. Hicr 891 ylnda Baddda domu
tur. Doduu yer Bbl Ezec mahallesi olup asrn bir
ok benm (hretli, nl) lem ve fukahas buradan
kmtr. Bunlar ayn zamanda Kaadir vakfnn da.
mtevellilerindendir. Bu asrn en nemli olaylarndan
biri muhsaray baarya eritirip OsmanlIlarn Ba
dd kalesini ele geirmeleridir. ranllar bu sretle Badddan def ref edilmilerdir (kovulmulardr). eyh
Zeyneddini Kebr Hazretleri btn varl ile, malyla
canyla bu mcadelede Osmanl askerinin yannda yer
alm harbin muzafferiyete ermesine fethin tamamlan
masna mil olmutur. Hicr 941 de.
(Not: Nakb: Kk nakbadan gelir. Halkn iyisi
yni hiyrl kavim, kethd, kefl, mfetti, temsilci,
idareci, dernek reisi gibi mnlara gelir.)
183

M tercim in notu:

Bu yardm yalnz madd mnda m sanrsnz, hi

sanmam? Kendileri Abdrrezzak Hazretlerinin torunlarmdandr. Hem seyyidlikle merreftir.
Hem veldir. Unutmamak gerekir ki:
Arz vs ister isen kmilin gir kabzna
Ar krsiden genitir bir velnin yesi.

beyiti tam hakikati ifde etmektedir.

Fethi mteakip Kani Sultn Sleyman Hn
Hazretleri orduyi hne mftsnn de katld bir
cemmi gfir (ok byk kalabalk) nnde Zeyneddini
Kebre yle teekkr etmitir:
Sdaddn (seyyidlerden) Zeyneddini Kebr Haz
retlerinin huzrdan memnn ve kendilerine mteek
kirim. Bu mmtz cemaatnzdan fahri gurr duy
maktaym demi ve mtekben bir ferman ile Zey
neddini Kebri nakb semitir. Trke yazlan bu fermn hemen stad viz brahim Efendi tarafndan
Arapaya evrilerek okunmutur. Fermnn son satr
larnda, Kann Sultn Sleyman Hn Hazretleri Zey
neddini Kebr Hazretlerine nakblik payesini hediye et
tiini de ilve etmitir. Bu trihten sonra uzunca bir
mddet Badd memliki mahsseyi ahanenin (Osmnl saltnatnm) mahmi (himyesi altna alnm)
bir vilyeti olmutur. Hicr 941 de 20 Ramazan.
KANUN SULTN SLEYMAN HN HAZRETLER

Bundan sonra gelen nakbler bermtad (det ol

duu vehile) yine Geyln sllesinden gelmi hulef
arasndan seilirdi. Bu zevt liye bir mddet sonra
184

Baddda bulunan nakblik merkezinin Drl HAlc

olan stanbula nakliyle zaman zaman orada da vaztr
aldlar. Dim bir nakblik kaymakamlk ihdsiyle bu
cihetle nakb olanlar kaimi makam oldular. Mlm ol
duu zre her hangi bir sretle nakblik boaldkta t
yin dim bir ferman hne ile yaplrd. Mesel s
tanbulda Nakbl Erf bulunan semahatlu Esseyyid
Osman Efendi Badd nakbliine yazd tevcihnme
(tyin emri) 7 Ramazan Hicr 941 trihini tar ki bu
belge elimizdedir. Ve Zeyneddini Kebri bu tasarrufu
ile Kann Sultn Sleymn Hn nakblie tyinle stanbula dvet ediyordu. Bu ehre klesini gnderen
Seyyid eyh Zeyneddini Kebr orada ceddine it camii
tmir ettirip, inaatn bitiminden sonra Hicr 944 y
lnda stanbula geliyordu. Bu hussa tafsilt ile kita
bn Arapa aslnn 56 c sayfasnda anlatld gibi
Kalidl Cevhir isimli eserde mezkrdur. Sonra
ceddi lileri Gavsl zamn byk rhn himmetle
riyle Hicr 946 ylnda Badda dnerek ceddinin Beytl Geylniyesinde ikamet etti. Hicr 981 ylnda ise
fena leminden lemi bekay terif ederek ceddi pki
linin civarna zhir vcdu defnolundu. (Aslnn ay
ndr.)

185

IRAKTAK KAADR TEKKELER BADDDAKt

VE TLBNYAN KAADR TEKKELER
RIZYI TLBN TEKKES;
1. Hicr 1292 ylnda meydan mahallesinde Murdiye cmiinin yannda bir tekke vard ki bu eyh R
zy Tlibn Tekkesi idi. Tekke binas daha ziyade cmil Murdiyenin batsna yakndr. Burada her cum a
namazndan sonra Eeyh li bni eyh Abdullahl T
libn mridn ile Kaadir zikri yaparlard.
TEKKEYS-SEYYD ALYYL BTNC;
2. Gavsl zamin ismi eriflerine yaplm camiin
dousundadr. Mtevelli stad fazl Sefaaddinl Bitnici mmr hle getirdii mescidi Kaadir zikri ile co
an ve etrafa nr saan bir tekke hline getirmiti.
EEYH MAHMD BN EEYH SD EB
EYH MEHMED KKEH AHMED-EYH
MRFN ND:
3. Bu ztn Kaadir tekkesi Sleymniye semtinde
olup burada be vakit namazla beraber Kaadir zikri
icr olunur. Bu zt; fazl, takvs, fkaraya bakp on
lar doyurmas ile n yapmtr.
EEYH MUHAMMED CEML BN EEYH
MUHAMMED ALYYL TLBN:
4. Bu ztn tekkei Kaadiriyesi Kerkk ehrinde
olup burada be vakit namaz edsndan sonra Kaadir
zikri yaplr. Kendileri, lemnn efdlindendir. Tekke
~

186

leri ise vridn ve bidinin dua yeri, mridlerin ve fa

kirlerin doyurulduu yerdir.
Mtercimin notu:
phe etmiyoruz ki buradaki fakirden maksat hi
olmazsa tamamen fakru ifka yni yokluk deildir.
Nefsini bilen eermi. bir tkenmez devlete
Fakr fahridir Niyazi bil o devletten garaz.
Niyzi Msr
te fakri ummiyetle bu mnda anlamak lzm
dr. Hi olmazsa hem o hem bu mnda almaldr. Ni
tekim Gavsl zam da fakri yle anlyor. Cenb Hak
Gavsl zama hitbnda:
Ey Gavsl zam fakirlik ateiyle yanan ve id
detli yoksulluktan kvranan mnkesir (krk) kalpli
birini grdnde hemen ona yakla. nk benimle
onun arasnda hi bir perde kalmamtr. Yine Hak
Tel buyurdu; Benim yanmda fakr hi bir eyi ol
mayan deil, her dedii olandr. (Yni kn emri ken
dinde olandr.)
EEYH HSMEDDN BN EYH BAHEDDN
Tekkesi Kerkkte aterlo mahallesindedir. Burada
muhtalara a ihsn eder, tekke idaresiyle, Kaadir zi
kirleri ile megul olurdu. Bu tekke salh ve faziletin bu
lunduu yerdir.
EEYH ABDLKERM DRETL HURM;
Bu ztn Kaadir tekkesi Erbildedir. (Musulda bir
sancan kasabasdr.) Erbilin hnikh mahallesinde
dir. Kaps mridn ve muslli kimselere dim ak bir
hidyet kapsdr.
- - 137

EEYH ABDURRAHMN BN EYH

MEHEMMEDL ETRS:
Tarikat Kaadiriyenin faziletli eyhlerindendir. Etr tekkesinde postniindir. Ceddi eyh Abdlhamid
Hazretlerinin hareketlerine kendine rehber edinmitir.
Abdlhamid Hazretleri ise Nreddini Berifkninin halfelerindendir. Taati ile mrf ve n yapm bir kii
dir.
Mtercimin notu:
Elbet tate marr deildir. Zir mlm ya:
Unutup bildiini rif isen ndan ol
Bezmi vahdette ne ilim ne lim isterler.
Niyazi Misr
EEYH MUHDDN BN EYH
SLHL BERZEMM:
Bu zt li kaadir dima zkd takv zerine idi.
Bu ztm Kaadiriye tekkesi Erbildedir. Orada eriata
uygun efal ile vakit geirir, ezkr Kaadiriye ile me
gul olurdu. Mridnn aevlerinde doyururdu.
EEYH ERF BNL HAC MUSTAFA:
Slihlii ile n yapm bir zttr. Kaadir tekkesi
Erbildedir.
EEYH KKE MUSTAFA BN KKE
ABDULLAH:
lmi takv evinin skinlerindendir. Kaadiriye tek
kesi Eheyrn kyndedir. Hayt boyunca zhd tak
vay ir edinmitir.
ABDLKERM TALAFR:
Tekkeleri vardr. Erbil ve Talaftadr. Deimez
in takv ve salhtr, ilmi ile mil lemdandr.

188

EEYH HSMEDDN BNt EYH

IZZETL TLBN:
Kendi taraftarlar, mridleri

Sancak

kynde-

dir.
EEYH ENVER MUHAMMED
BN EYH ABDULLAHL BERF KNI:
Haramdan kanp dima takva ile megul olurdu.
Bilhassa aevlerinde fkaray doyurmas mehrdur.
Mtercimin notu:
Kaadir hnikhlannn bilhassa fukaray doyur
ma ve onlara sosyal yardm iindeki hizmetleri pek b
yktr. Her hdise ve olay zamnna gre llr. O
gn btn tekkeler birer sosyal yardm messesesi idi
de. Bu hakikati inkra imkn yoktur. Islmn en b
yk velleri hemen hemen hepsi bu hnikhlardan ye
timitir. Sonradan bz hnikhlar bozulmu, onlar
kendi kendilerini de kapamlardr. Aadaki beyit ehil
olmayan ve seyr slk grmeyen sahte eyhler hak
knda ne gzel bir beyndr. Bu arada ehlullah ve mu
hakkikler nasl istisn edilmi yce kymetleri tzm
ile anlmtr.
uTakld ile setroldu tahkik olan klar,
Herbirisi bir eyhtir nrn almet yok.
Ledri
EEYH EBDLKERM KAADRL KEREM:
Bu ulu eyhin tekkesi Kerkktedir. Tekkei miresi bir ok memleketlerden gelen mrdnla dolar ta
ard. Hepsinin madd ve mnev idresini stne al
mt.
189

EEYH MEHMED BN EYH ABDLKAHHAR:

Tekkesi maman kyndedir. Bugnk Dziki nhiyesindedir. Nsm (halkm) efdlindendir. Dima
Kaadir zikirleriyle vakitlerini geirirdi.
EEYH CELLEDDN BERFKN:
ttika merkezi idi. Merkezi Berifkn kyndedir.
Nreddini Berifkn Hazretlerinin hareketlerini kendi
sine dsturu! hareke ittihaz edinmiti. Dima selvati
erife ile de Kaadir zikri ile meguld.
EEYH MEHMED THR
BN THRL SAVIL:
Bu ztm Kaadir tekkesi Sav kyndedir. Bura
da be vakit namazla ve zikirle megul olup fazl kere
miyle n yapmtr.

190

EL MERKIDL MEVCtiDEH FL
HAZRETL GEYLNYE
GAVSL A z a m

hazret

g e y l a n in n

merkad

CVARINDAK DER KABRLER

ABDLCEBBR HAZRETLERNN
KABRLER;
Bu zt erifin kabirleri ceddi Gavsl zam Heykel-i Semdni Hazretlerinin trbesine girerken dou
giri kapsnn sa tarafna isbet eder. eyhin cmiinin dousu namaz klanlar iin yazlk ksmn bulun
duu kubbei kebredir. Kubbei kebre ise eski minare
diye anlan minreye bitiiktir. Sandukai erifleri de
mir ve sa iinde mahfazal tahta bir sandukadr.
ALYYL NAKBL ERFIN KABR;
Hicr 1289 da vefat eylemi olup, Nakbl Eraf
Selmn Efendinin oludur. Camiin klk ksmndaki
duvara bitiik ardaa muttasldr. Orada sk bir aahk vardr. Naa mbareki tahta sandukada olup, ye
il bir rt ile kapldr. k kapsnda ise u levha ya
zldr. Reslullah (S.A.) Efendimize dima bal kal
m, hiret gnnn korkusu ile Cenab Hakk fasla
sz dnmekle geen mrn dima byk ceddi Gav
sl zamin eserlerini pyidr klmaa harcamtr.
Baddl Mahmiyede Selmnl Kaadirnin olu Aliyyl Kri burada medfndur.
NAKBL ERF BN SEYYD AL EFEND
OLU SELMN EFEND HAZRETLER;
Gavsl zamin cmii erifine
mbareklerinin durumu yledir;
191

nazaran

merkadi

Camii erifin doudaki k kapsnn batsna te

sadf etmektedir. Tahta bir sanduka iindedir. stn
de yeil ve ssl bir rt vardr. Hattat Kaasm Ali,
kitabesine u satrlar yazmtr.
Merhm Rumeli kazaskerlii rtbesini dahi ihrz eden (kazanan) murass Osmanl mecidiye ninna sahip mrn din ve devlete hizmetle geiren Selmn Efendi Hazretleri burada medfndur. Cenab
Hak, Reslullah Efendimize komu eylesin ve Allah her
sretle gufrnna erdirsin.
Kendileri Hicr 1315 senesinin zilhiccetl
hara
mnda vefat eylemitir. Kabirleri pederleri Seyyid eyh
Mustafnm yanndadr.
BNSSEYYD ALt EFEND OLU
ABDURRAHMNL MAHLSL KAADR:
Merkadi mbarekleri camiin sandan girildiinde
sk aalk bir ardan siperliinde bulunur. Bu kadar
bitiik olmasna ramen byk bir ardakla sakflar
(rtler) ayrlmtr. Naa mbarekleri sa kapl tah
ta bir sanduka iindedir. stnde yeil ipekten bir rt
vardr. Hicri 1345 ymn zilhiccetl haramnda vefat
etmitir.
ESSEYYD MAHMD HSMEDDN GEYLAN:
Nakbl Eraf Ibnisseyyid Abdurrahmn Nakib
Hazretlerinin oludur. Sleymn Nakibin sakafna bi
tiik camii erifin dou kapsna bakar. Kapdan giri
lince v levh ile karlalr.
Hve mafr Allahn merhametine kavumu
Hsmeddin Nakbl Erf Seyyid Abdurrahmnn olu olup, Hicr 1355 ylnda veft etmitir.
192

SEYYD ALYYL NAKlB.L ERFIN

OLU SEYYD ABDULLAH EFEND:
Bu ztn kabri cmiin ardak kapsnn bat tara
fndan girildiinde merkadi mbarekleri grlr...
Bbl Frfe yni k kapsnda daha byke
Mafrn leh Allah onu affetsin yazs vardr.
Altnda u yaz;lar bulunur. Merhmun mzisi dim
mecd ile ni eref le gemitir. Devlete sadkane hiz
met eden merhm yn Reislii de yapmtr. Hicr
1275 yhnda domu, Hicr 1349 senesinin Muharrem
aynda vefat etmitir.
Sandukas tahtadan olup stnde stan ahzar
(yeil rt) vardr.
SEYYD NAKBL ERF ABDURRAHMN
OLU AHMED SML GEYLN:
Merkadleri merhm Seyyir Abdullah Efendiyyl
Geylnnin kabrine bitiiktir. Her ikisi de ebed manev
uykularn huzr iinde geni glgelikte srdrmek
tedir. Ayrca kapsndaki levhada: Buras Nakbl E
rf Ahmet sml Geyln (K.S.) nln kabri erifidir.
SEYYD MEHMED HAMDL GEYLN:
Hnikh Kaadiriyenin sdk dervilerinin yanma
tesadf eder. Sa kapl tahtadan bir sanduka iinde
dir. OsmanlIlar zamnnda istinaf mahkemesi zl
yapmtr. Veft Hicr 1339 dur.
MS EREFDDN GEYLN:
Kabri erifleri Gavsl zam Abdlkaadiri Geylhi
(K.S.) Hazretlerinin gurfesinin (sk aalnn) ya
nndadr. (Rahmetn aleyh). Nsn (halkn) en fazletlilerindendi. Ayrca fukaraya yardmlar ile de n
yapmlard.
193

F. 13

BNSSEYYDt DVDU GEYLNNN

OLU SEYYD AHMED CEML:

Gavsl zamin camiine girildiinde merkadi m

barekleri sa tarafa mteveccihtir. Naa mbarekleri
sa; kapl tahta bir sanduka iindedir. Meclisi Emnet
zl yapmtr, iffet ve dorulukla n yapmtr. Ve
fatlar Hicr 1371 dir.
GAVSL z a m i n KUBBESNDE
MERKAD BULUNAN ZTLAR:
mer Velyeddini Geyln,
Seyyid Ali Haydar,
Seyyid Abdlhamdi Geyln,
Allme Ahmedi Ysin,
Seyyid Abdsselm,
Sefaddin,
Hmisi Geylnnin
kubbesi altndadr.

merkadleri

Gavsl

zamin

Seyyid Selmn Kebrin olu, El bni Kebrin defnolduu yer ise Gavsl zamin merkadine yakndr.

194

HAZRET GEYLNtYENN LMYE SINIFINA

MENSB MDERRS VE VAZLER

EEYH ABDULLAHS SVEYD:

Hicr 1104 de domu 1170 de veft eylemitir.
lim ve fzl bir zt idi. Haan Paazade Ahmed Paa
dan nce Badda vali olmutu. Acem lems ile
mnzaras Ndir hm talebi zerine Hicr 1150 1155 trihleri arasmda olmutur.
EB SLH MUHDDN
ABDLKAADR ClL HAZRETLER:
Kutbul rifndi. Bir ara sitneye de
olmutu.

mderris

EYH ALYY ALADDNL MUSLUYYU

BN YSUFUL HIYT;
Doum trihi Hicr 1170 dir.
EEYH HSEYN MDERRSL HADR:
Doumlar Hicr 1190, lm trihi ise 1246 dr. Bu
zt muhterem tundan veft etmitir.
ESSEYYiD BRHML BERZENC;
Hicr 1263 te veft etmitir.
ESSEYYD ABDLFETTHL VZ
Veftlan Hicr 1241 ylna rastlar.
EBUSSENY EHBEDDN ESSEYYD
MAHMDL LS:
Badd Mftl yapmtr. El yazmas Hadikat'l - Vrd isimli eseri mehrdur.
195

ESSEYYD MEHMED MEYN;

Bu zt vizdir. Hicr 1273 te veft etmitir.
suf Sn lkab ile anlr.

Y-

ESSEYYD ABDLFETTHL MDERRS:

Seyyid Abdlhamdin oludur. Hicr 1295 te veft
etmitir.
EEYH ABDLLTFR RVS:
eyh Mehmed tbni Hseyinin oludur. Hicr 1292
de veft etmitir.
EEYH ABDLHAKKL HND;
Hicr 1279 trihinde veft etmitir.
EEYH ABDSSELM MEHR
BEVVF;
Bu zt Hicr 1318 de veft etmitir.
EYH EBUL T:
Badd Mftsdr. Esseyyid Mehmed Necbin
oludur. Hicr 1371 de veft eylemitir. Hem mderris
hem de hatib ve vizdir.
EEYH ABDLMELKt EVVF:
Tahyi evvfn olu olup Hicr 1372
veft eylemitir.

trihinde

EEYH KAASIML KAYS:

Badd Mfts olup Hazreti Geylniyede
mderris, hem de htibti, Hicr sene 1362.
- 196

hem

AHBEDDN ESSEYYDt MAHMDL LS;

Hicr 1270 de veft eylemi olup hem mderris,
hem de hatitatir. Kitbl - Misk isimli eserin 11 inci
sayfasmda kendisinden bahsedilmitir. Eser Badd
baskldr.
EEYH HALL EFEND:
Mderris olduu gibi vaizdir de, Hicr 1114 tri
hinde doup 1136 trihinde de veft etmitir.
EEYH AHMED EFEND:
Htib ve vaizdir. Ayn zamanda Mftlk maka
mn da ihrz etmitir. Hicr 1235 de veft etmitir.
EYH ABDLKAADR BN
YAHYL BASARYYL F:
Hazreti Geylnye htibidir.
ESSEYYD SD DRER:
Hicr 1341 trihinde veft etmitir. Hazreti GeylHyenin Hanef ve fi imm idi.
Esseyyid Abdevahhb Hanef imm idi,
Hicr
1242 trihinde doan Esfseyyid brhiml Berznc
fi imm idi. Hicr 1258 de doan Elhac Hasanl Hd
Hanef imm idi. Hicr 1281 ile 1304 arasnda yaam
Esseyyid Mehmed Ruf Hanef imm idi. Hicr 1304 de
doan Esseyyidl Mustafl Ketidr Hanef
imm
idi. Hicr 1319 da doan Seyyid Ahmed erefeddinl
Ketidr Hanef imm idi. Esseyyidi smill Viz hem
viz hem de Hanef imm idi.

197

HAREM MEYH
ESSEYYD AHMED BN ABDLFETTH;
Mderris olduu gibi jirnmd da. Ayrca harem
meyiJindendi.
ESSEYYD BRHM SEYYD ALI VE YAHY;
Mtereken ayn zamanda hrem meyihlii yap
tlar. Bu mterel almalarna ramen cretlerini
ayr ayr alrlard. Trihilerin verdii bilgiye gre Esseyyid mer ayn yerde vazife grdkleri hlde babas
ile creti yar yarya paylarlard.
Esseyyid Ferecllah, mverrihlerin
beynlarna
nazaran Abdlazz bni Seyyid Abdlkaadir ile nakblik cretini paylarlard.
Esseyyid Ismili Hanef: Viz ve immd, hem de
eyhen lil haremdi (hrem eydi idi).
Sidl Cav bni Seyyid Abdlvahhb, Ahmed
Paann Badd Valilii zamnnda eyhlii beraberce
yrtrlerdi.

198

KtLTDRLAR

Bu vazifeyi Seyyid mer ve Seyyid Osmn ortak

yrtrlerdi. Bunlar merkadi mbrekin kilitdrdr1ar. Seddnelik cihetiyle grevi beraber yrtrlerken
Hicr 1150 de Seyyid mer vefat edince kilitdrlm
yar ii de babas Esseyyid Ferecllaha kald.
Abdlazb bni Seyyid Abdlkaadir Nakbl Erf
Hicr 1232 ile 1246 yllan arasnda yaad. Tundan ve
fat edince Hazretl Geylniyeye gmld. Kilitdrlk
grevi ile Mustafay! Kilitdr megl oldu. Vefatnda
ise grev olu Salim Kilitdra geti. Hlen grevli
odur.

199

h a t im e

Bu risle eyhl slm Eb Mehmedin Fil Haytl mml Hafz hakkndaki mufassal kitabndan
derlenmitir. Burada Gavsl Azmin hayat trihinden,
medrese ve cmiinden, ribat, mektebesinden, zrriyet
ve bu zrriyetin devirlerinden uzun uzadya bahsedil
mektedir. Hlen eser baslmam olup, basldnda
umm efkra takdim edilecektir.
Bu mnsebetle std Seyyid Nsrl Geylnnin
rislenin nerinde gsterdii himmetten dolay teek
krlerimi sunarm.
Allah velyyd Tevfik (Tevfik Allahtandr).

200

t N D E K L E R

Gavsl zamin hk-i pyine .............................

Takriz

..............................................................

Kubbe-i Hadr
nsz

..................................................

12

..................................................................

17

Tab ve nir olarak Elbzl - Ehebin asl

raba metninden istinsah ile tab ve neri
ne kadar geen safahat ..............................

23

Velayetin, Kurn- Kerim ve ahadis-i erifedeki mesnetleri

..............................................

33

Giri

..................................................................

49

El ibtidar (balang) - Mektebe Umum Ulmi

Kaadiriye Medresesi
..................................

97

Elbzl - Eheb (Allahm Doam)

98

..................

Gavsl zam Rbdlkaadir Geyln Hazretleri

nin (K.S.) mbarek ecereleri ..................

101

Vlide-i Mkerremeleri

..................................

102

..........................

104

Neseb-i erifleri hakkmda ek

Mtekaddimnun

(ilk
~

melliflerin)
201

eslfm

Gavsl zam Abdlkaadir Geyln (K.S.)

Hazretleri hakknda yazdklar
...............
Mteahhirn (Son mellifler)

105

.......................... ....... 109

Gavsl zmn vsiyet ve tleri .................. ........116

Vefatlar

.............................................................. ........118

Gavsl zmn muasrlar

Kaadiriyye Tarikat
czetnme

.............................. ....... 118

.......................................... ........123

.......................................................... ........124

Kaadir tarikatnn coraf durum itibariyle ya

yl
..............................................................

126

Kaadir tarikatnn mesnedi (dayana)

olan
pirn ve silsilesi
......................................

127

Baz ricl senedt tarikiyye (Kaadiriye tarika

tnn mesnet ve rknleri saylan rical ...

129

eyh Abdlazzin zrriyetinden gelen nakibler

136

eyh Abdlkaadir Geyln (K.S.) Hazretlerinin

oullar Abdrrezzak Hazretlerinin evldlarnn ahlk ycelikleri hakknda

..............

138

Gavsl Azam eyh Abdlkaadir Geyln Haz

retlerinin tab edilmi veya el yazmas eser
..............................
leri yni msannift

142

Gunyett Tlibin

144

..............................................

Tefsrl Kurn- Kerm

..................................

Gavsl zam Seyyid eyh Abdlkaadir Geyln

(K.S.) Hazretlerinin eserleri hakknda ya
zlanlar
......................................................
202

145

146

Gavsl zam Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri

Geyln (K.S.) nin tercm hakknda ya
zlm sr (eserler)
..................................

148

Bu kitapta serlevha olarak geen makberenin

(yni Gavsl zmn merkadinin) mevkii
ile durumu

..............................................

Gavsl zam Esseyyid - eyh Abdlkaadiri

Geyln (K.S.) Hazretlerinin medreseleri .
Abdlkaadiri Geyln Cmii erifi
..........
Bu kitapta balk olarak yer alan Gavsl zmm makberesinin mevkii ve durumu ......
Bu risalede yer alan Osmanh
en zeki ve en muktedirleri

150
153
157
157

Pdihlarnn
......................

168

Esseyyid Eeyh Abdlkaadiri Geyln (K.S.)

Hazretlerinin mbrek sandukalarna ko
nulan rt
..................................................

170

Mektebetl Kaadiriye (Kaadiri mektebi)

175

Medresenin geirdii felket ve fetler

...........

177

Ktphanedeki eserlerin zellikleri

..............
Esseyyid Aliyyn Nakibl Erfn kerimeleri
tike Htn medresesi ve mektebi ...........

178

tike Htn medresesinin bulunduu mahal

180

tike Htn vakfnn meziyetleri hakknda ...

181

Nakibl eraflk mansbnn tevcihine dair

183

Kann Sultn Sleymn Hn Hazretleri

Iraktaki Kaadir tekkeleri Badaddaki ve Tlibniyan Kaadir tekkeleri
......................

184

203

179

186

Gavsl zm Hazreti Geylnnin merkadi civa

rndaki dier kabirler
...................................

191

Hazreti Geylnyenin ilmiye snfna mensb

mderris ve vizler
....................................

195

Harem meyihi

..............................................

198

..........................................................

199

..............................................................

200

......................................................

201

Kilitdrlar
Hatime
indekiler

204

ULUINAR YAYINLARI

BASILMI ESERLER;

1 Er Risletl Gavsiyye,
2 nsan- Kmil (1 inci cilt)
3 Gneler Gnei
4 Atiyye-i Sbhaniye
5 ElBzl Eheb.

IKACAK OLAN ESERLER:

1 lm lednne ait neredilmemi azm bir eser.

(smi mahfuz)
2 nsan- Kmil (2 nci cilt ile 1 ci cilde ek fasikl)
4 El kehf ver-rakm f erhi BismUlhirrahmanirrahim.
5 Kutbl - Acib ve Felekl - Garib.

205 ~

Geylani Tca'-^t
iu>jar Yaynlan

I
I

BEN madde ve mavM lem

lerinin sonsuz semalarnda cevelan eden bir doanm.
Hi bir kimse yoktur ki be
nim himmetime muhta ohnasn.
Ak lhinin canl^ timscli
otan Gavml Azam ebediyete
kadar beeriyete yle hitab
bmn'.rmaktadr: 4'. Ben ulevai
mmtti keenbiya beni is~n
hadisi iie fi ile neyyet olarak
Hz.i Musann srrna eren Resulullahm maslanndan gr
nen kenmuUahtm. Bana ba
kan nazarlar Hdann tecelli
sini bende bulurlar. '