KUR'AN'DA SİYASİ KAVRAMLAR Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı

Kur'an'da Siyasi Kavramlar
Vecdi Akyz
KURAN'DA SYAS KAVRAMLAR .................................................................................................................. 7

nsz............................................................................................................................................................. 7
Giri ............................................................................................................................................................... 7
1- SYASET, KTDAR VE EGEMENLKLE LGL KAVRAMLAR ............................................................... 8
EGEMENLK ......................................................................................................................................................... 8
SYASET ................................................................................................................................................................ 9
DEVLET ................................................................................................................................................................. 9
AR......................................................................................................................................................................... 9
1. Allah'n Ar (Arullah): .......................................................................................................................... 10
a. Rabbul-Ar: ............................................................................................................................................ 10
b. Zul-Ar:.................................................................................................................................................. 10
c. Allah'n Ar'a stiv's: ............................................................................................................................. 10
d. Meleklerin Ar' Kuatmas Ve Yklenmesi: .......................................................................................... 10
e. Ar'n Su stnde Oluu:......................................................................................................................... 11
2. ktidar Koltuu/Hkmdar Taht:............................................................................................................ 11
KRS .................................................................................................................................................................. 11
1 Allah'n Krss:...................................................................................................................................... 11
2. Hz. Sleyman'n Krss: ....................................................................................................................... 11
EMR...................................................................................................................................................................... 11
1. Ve Durum: ........................................................................................................................................... 11
2. Yaratma (bda): ....................................................................................................................................... 12
3. Buyurma: ................................................................................................................................................. 12
4. oalma: ................................................................................................................................................. 13
EMANET.............................................................................................................................................................. 13
1. Emanet:.................................................................................................................................................... 13
2. Grev Ve Sorumluluk:............................................................................................................................. 14
MLK:.................................................................................................................................................................. 14
1. Allah'la lgili Mlk Kavramlar: .............................................................................................................. 14
a. Mlk's-Semvt Ve'l-Ard: ..................................................................................................................... 14
b. Melektu's-Semvt Vel-Ard:................................................................................................................ 16
c. Mlk, Allah'ndr (Lehul-Mlk/Biyedihil-Mlk): ............................................................................ 16
d. Mliku Yevmi'd-Din:............................................................................................................................... 17
e. Allah'n Mlknde eriksiz Oluu:.......................................................................................................... 17
e. Mlk' Allah Verir Ve Alr:..................................................................................................................... 17
f. Allah'n Mlk Ve Hikmet Vermesi: ......................................................................................................... 17
g. Melik/Melk:............................................................................................................................................ 17
2. nsanlarla lgili Mlk Kavramlar:........................................................................................................... 18
a. Mlk Sleyman:..................................................................................................................................... 18
b. Talutun, Davutun Ve Firavunun Hkmdarl:.................................................................................. 18
c. Mlkiyet: ................................................................................................................................................. 18
d. Kle (Memluk): ....................................................................................................................................... 18
HKM ............................................................................................................................................................... 18
1. Allah'la lgili (lh) Hkm Kavramlar:................................................................................................ 19
a. Hkmllah/Hkm Rabbike (Allah'n Buyruu):.................................................................................... 19
b. El-Hkm Lillhi (Hkm/Hakimiyet Allah'ndr): ................................................................................ 19
c. Allahu Hakeme/Yahkumu (Allah Hkm Verdi/Verir): ......................................................................... 20
d. Hayru/Ahsenu/Ahkemu'l-Hkimin (En yi Hkm Veren):.................................................................... 21
e. Allah'n Hkm/ Kitap/Nbvvet/lim Vermesi:..................................................................................... 21
f. Allah'n Hkmetmek zere Kitap Gndermesi:....................................................................................... 22
g. Allah'n ndirdiiyle Hkmetme:............................................................................................................. 23
h. Hkm Arab (Kur'an):.............................................................................................................................. 25
i. Hkm in Allah'a Ve Peygambere arlma: ...................................................................................... 25
2. nsanlarla lgili (Beer) Hkm Kavramlar:.......................................................................................... 26
a. Hkm'l-Chiliyye:................................................................................................................................. 26
b. Karar/Hkm/Muhakeme:....................................................................................................................... 26
c. Hakem...................................................................................................................................................... 26
VELAYET ............................................................................................................................................................ 27
1. Allah'la lgili Velayet Kavramlar: .......................................................................................................... 27
a. Vel: ......................................................................................................................................................... 27
b. Velayet Allah'ndr: ................................................................................................................................. 27
c. Vel Ancak Allah'tr:................................................................................................................................ 27

d. Allah'n Dost Olduklar: .......................................................................................................................... 28
e. Evliyullah (Allah Dostlar):.................................................................................................................... 29
f. Velsizler (Allah'n Dost Olmadklar): .................................................................................................... 29
g. Mevl:...................................................................................................................................................... 31
h. Veli Ve Mevl Szckleriyle Dua Ve Yakar:....................................................................................... 32
2. nsanlarla lgili Velayet Kavramlar: ....................................................................................................... 32
a. Dostluu stenenler Ve Yasaklananlar:.................................................................................................... 32
b. Vel Ve Mevl Szcklerinin Gnlk Ve Hukuk Dildeki Kullanmlar:................................................ 38
2- YNETM LKELERYLE LGL KAVRAMLAR ...................................................................................... 38
RA.................................................................................................................................................................... 39
1. ra Emri:................................................................................................................................................ 39
2. ra'nn Nitelii Ve Sonular:................................................................................................................ 39
3. Aile inde ra:...................................................................................................................................... 39
EMR B'L-MA'RUF, NEHY AN'L-MNKER:.................................................................................................. 40
1. Ma'ruf Ve Mnker Kavramlar: ............................................................................................................... 40
2. Emr Bi'1-Ma'ruf Ve Nehy Ani'l-Mnker Kavramlar:............................................................................. 42
a. yilii Emretme, Ktl Engelleme Grevi:........................................................................................ 42
b. yilii Emretme, Ktl Engelleme Grevini Yapanlarn dl, hmal Edenlerin Sonu: .................. 43
ADL/ADALET: .................................................................................................................................................... 44
1. Adalet/Kist:.............................................................................................................................................. 44
a. Adalet Emri:............................................................................................................................................. 44
b. Adaleti Yayma Ve Engelleme: ................................................................................................................ 45
c. Adaletin Grnleri: .............................................................................................................................. 45
d. Adaletin nndeki Engeller: ................................................................................................................... 48
e. Ahiret Adaleti (lah Adalet):................................................................................................................... 49
2. Benzerlik/Denklik: .................................................................................................................................. 49
3. Fidye:....................................................................................................................................................... 50
4. Karakter Btnl: ................................................................................................................................ 50
3- SYAS NDERLKLE LGL KAVRAMLAR ............................................................................................ 50
MAM ................................................................................................................................................................... 50
1. nder:...................................................................................................................................................... 50
a. yilik nderleri: ....................................................................................................................................... 50
b. Ktlk nderleri:................................................................................................................................... 51
2. Kitap: ....................................................................................................................................................... 51
3. Levh-i Mahfuz:........................................................................................................................................ 51
4. Yol:.......................................................................................................................................................... 51
HALFE ................................................................................................................................................................ 52
1. Genel stihlf: .......................................................................................................................................... 52
2. zel stihlf: ............................................................................................................................................ 52
a. Devlet Ve Topluluklarn stihlaf:............................................................................................................ 52
b. Bireylerin stihlfi: .................................................................................................................................. 53
LL-EMR: ....................................................................................................................................................... 54
SULTAN............................................................................................................................................................... 55
1. Nfuz, G Ve ktidar ............................................................................................................................. 55
2. Delil Ve Kant: ........................................................................................................................................ 55
3. Ferman Ve zin:....................................................................................................................................... 56
4. Yetki: ....................................................................................................................................................... 56
MELK.................................................................................................................................................................. 56
1. Evrenin Hkimi: ...................................................................................................................................... 56
a. El-Meliku'1-Hak kilisi:........................................................................................................................... 56
b. El-Meliku'1-Kudds kilisi:..................................................................................................................... 56
c. lh/Rab/Melik ls:............................................................................................................................ 56
2. nsanlarn Hkmdar:............................................................................................................................. 57
a. yi Hkmdarlar....................................................................................................................................... 57
b. Kt Hkmdarlar................................................................................................................................... 57
SEYYD................................................................................................................................................................ 58
1. Koca......................................................................................................................................................... 58
2. Halim (Yumuak Huylu, Beyefendi):...................................................................................................... 58
3. Ynetici: .................................................................................................................................................. 58
VEKL .................................................................................................................................................................. 58
1. lhi Sfat: ................................................................................................................................................ 59
a. yi Vekil:.................................................................................................................................................. 59
b. Her eye Vekil: ....................................................................................................................................... 59
c. Yeterli Vekil: ........................................................................................................................................... 59
d. Sylenene Vekil: ..................................................................................................................................... 59
e. Bakas Vekil Tutulamaz: ........................................................................................................................ 59
2. nsani Sfat:.............................................................................................................................................. 59
a. Beki:....................................................................................................................................................... 60
b. Szc: ...................................................................................................................................................... 60
c. Koruyucu: ................................................................................................................................................ 60
VEZR................................................................................................................................................................... 60
CEBBAR: ............................................................................................................................................................. 60
1. Buyruu Geerli: ..................................................................................................................................... 61
2. Zorba: ...................................................................................................................................................... 61
a. Zorbalamayan (Uysal) Evlat: ................................................................................................................. 61
b. Zorba Millet:............................................................................................................................................ 61
c. Haksz Yere ldren: .............................................................................................................................. 61
d. Zorlayc Ve Ceberut: .............................................................................................................................. 61
e. nat Zorba:............................................................................................................................................. 62
3. Byklenen Zorba: .................................................................................................................................. 62
4- SOSYAL-SYAS GRUPLAMAYLA LGL KAVRAMLAR.................................................................... 62
l .......................................................................................................................................................................... 62
1. Desteki Ve Yanda: ............................................................................................................................... 62
2. Soy:.......................................................................................................................................................... 63
3. Aile: ......................................................................................................................................................... 63
EHL....................................................................................................................................................................... 63
1. Topluluk: ................................................................................................................................................. 63
a. Halk: ........................................................................................................................................................ 63
b. mmet:.................................................................................................................................................... 63
c. Aile, E Ve ocuk: .................................................................................................................................. 64
d. evre/Taraftar: ........................................................................................................................................ 64
2. Sahip:....................................................................................................................................................... 64
3. Ehil/Lyk:............................................................................................................................................... 64
4. Din:.......................................................................................................................................................... 65
BENN/BENN: .................................................................................................................................................. 65
1. Evlat/Oullar: .......................................................................................................................................... 65
2. Yandalar/Destekiler:............................................................................................................................. 65
a. Mal/Benn kilisi: .................................................................................................................................... 65
b. Enam/Benn kilisi................................................................................................................................. 66
KABLE/A'B/ARET: ...................................................................................................................................... 66
KAVM................................................................................................................................................................. 66
1. Soybirlii:................................................................................................................................................ 66
2. Topluluk/Grup/Halk: ............................................................................................................................... 67
3. Kiiler/Kimseler: ..................................................................................................................................... 67
MMET................................................................................................................................................................ 67
1. Topluluk: ................................................................................................................................................. 67
a. nsan Topluluu:...................................................................................................................................... 68
b. Hayvan/Canl Topluluu ......................................................................................................................... 68
2. Millet: ...................................................................................................................................................... 68
3. Zaman:..................................................................................................................................................... 68
4. nder (mam): ......................................................................................................................................... 69
5. Din:.......................................................................................................................................................... 69
MLLET................................................................................................................................................................ 69
1. brahim'in Dini (Milletu brahim):........................................................................................................... 69
2. brahim, shak Ve Yakub'un Dini:........................................................................................................... 69
3. Yahudi Ve Hristiyanlarn Dini: .............................................................................................................. 70
4. Batl Din Ve nanszlarn Dini: .............................................................................................................. 70
KARN ................................................................................................................................................................... 70
1. Kurun'un Helak Sebepleri:....................................................................................................................... 70
a. nkarclk:................................................................................................................................................. 70
b. Gnah: ..................................................................................................................................................... 71
c. Hakszlk:................................................................................................................................................. 71
2. Helak Olan Kurundan Alnacak Dersler:................................................................................................. 71
3. Helak Edilenlerin Yerine Yeni Nesillerin Gelmesi: ................................................................................ 71
HZB/AHZB ..................................................................................................................................................... 72
1. Hizib Biimindeki Tekil Kullanm: ......................................................................................................... 72
a. Grup/Din Grup:....................................................................................................................................... 72
b. Hizbullah: ................................................................................................................................................ 72
c. Hizbu-eytan: ........................................................................................................................................ 73
2. Ahzb Biimindeki oul Kullanm: ...................................................................................................... 73
a. nceki mmetlerin Kafirleri:.................................................................................................................. 73
b. Hristiyanlktaki Blnmeler: .................................................................................................................. 73
c. Hz Peygamberin Kartlar: .................................................................................................................... 73
A ........................................................................................................................................................................ 74
1. Grup/Frka: .............................................................................................................................................. 74
2. Din Grup/Frka: ...................................................................................................................................... 74
3. Yanda:.................................................................................................................................................... 75
4. Selef/Gemiteki Toplumlar:................................................................................................................... 75
FIRKA/TEFRKA:................................................................................................................................................ 75
1. Dinde Ayrlk (Tefrku'd-Dn/Teferruk): ................................................................................................. 75
2. Tefrika karmak: ................................................................................................................................... 76
MELE'................................................................................................................................................................... 76
1. Mele-i Al (Yce Topluluk):.................................................................................................................. 77
2. Mele': ....................................................................................................................................................... 77
A) zellikleri:.............................................................................................................................................. 77
1- nkarclk (Kfr):................................................................................................................................... 77
2- Byklenme (stikbr) Ve Alay: ............................................................................................................. 77
3- Ar Tutuculuk/Kat Gelenekilik: ......................................................................................................... 78
B) Grevleri/levleri: ................................................................................................................................. 78
1- Danma: ................................................................................................................................................. 78
2- Grme Ve Karar Alma: ....................................................................................................................... 79
3- Tehdit Ve iddet: .................................................................................................................................... 79
CUND/CUND .................................................................................................................................................... 79
1. Allah'la lgili Cund Kavramlar: ............................................................................................................ 79
a) Cunudu's-Semvt Ve'l-Ard: .................................................................................................................. 79
b) Cundu Rabbike:..................................................................................................................................... 80
c) Allah'n Ordu Gndermesi:...................................................................................................................... 80
2. eytann Adamlar (Cundu blis) Kavram:........................................................................................... 80
3. nsanlarla lgili Cund Kavramlar:......................................................................................................... 80
a) Yandalar:................................................................................................................................................ 80
b) G Ve Destek: ....................................................................................................................................... 81
c) Koruyucular:............................................................................................................................................ 81
5- SYAS DAVRANILA LGL KAVRAMLAR ........................................................................................... 81
BEY'AT ................................................................................................................................................................ 81
1. Bey'atin Kapsam:.................................................................................................................................... 81
2. Bey'atin Balaycl: ............................................................................................................................. 81
3. Bey'atin Karl:.................................................................................................................................... 82
TAAT .................................................................................................................................................................. 82
1. taat Edilecekler:...................................................................................................................................... 82
a. Allah: ....................................................................................................................................................... 82
b. Allah Ve Peygamberleri .......................................................................................................................... 83
c. Peygamberler: .......................................................................................................................................... 83
d. Allah, Peygamber Ve llemr: ............................................................................................................... 84
2. taat Edilmeyecekler:............................................................................................................................... 84
a. Zanna Uyan nsanlarn ounluu: ......................................................................................................... 84
b. eytann Dostlar: .................................................................................................................................... 84
c. Allah Yolundan Uzaklatranlar Ve Saptranlar ...................................................................................... 84
d. Ehli Kitap: ............................................................................................................................................... 84
e. Kfirler Ve Mnafklar: ........................................................................................................................... 85
f. Yalanlayanlar Ve Kt Ahlkllar:........................................................................................................... 85
g. Kalbi Gafiller Ve Gnahkrlar: ............................................................................................................... 85
h. irke Zorlayan Ana-Baba: ....................................................................................................................... 85
i. Arlar:..................................................................................................................................................... 85
3. taatin Karl:....................................................................................................................................... 85
a. Ecir: ......................................................................................................................................................... 86
b. Rahmet: ................................................................................................................................................... 86
c. Kurtulu (fevz):........................................................................................................................................ 86
d. Cennet:..................................................................................................................................................... 86
4. taatsizliin Sonu:.................................................................................................................................... 86
a. Amelin ptali:........................................................................................................................................... 86
b. Sorumluluk: ............................................................................................................................................. 87
c. Cehennem: ............................................................................................................................................... 87
TAKIYYE............................................................................................................................................................. 87
HCRET ................................................................................................................................................................ 87
1. Hicretin Trleri:....................................................................................................................................... 87
a. Allah'a/Allah Yolunda Hicret: ................................................................................................................. 88
b. Ktlk Diyarndan Baka Bir Diyara Hicret:......................................................................................... 88
A) z Diyarn Gnll Terk: ..................................................................................................................... 88
B) z Diyarn Zorla Terk:.......................................................................................................................... 88
2. Hicretin Sebepleri:................................................................................................................................... 88
a. Zulm, Bask Ve Eziyet:.......................................................................................................................... 89
b. Yurttan karlma/Srlme: .................................................................................................................... 89
3. Hicret Ykmlleri:................................................................................................................................. 89
4. Hicretin Sonular:................................................................................................................................... 89
a. Gmenleri Sevme, Koruma Ve Destekleme Ykmll: .................................................................. 89
b. G Etmeyenleri Koruma Ykmll:................................................................................................ 90
c. Mali deme Ykmll: ..................................................................................................................... 90
d. Snama:.................................................................................................................................................... 90
5. Hicretin Karl: .................................................................................................................................... 91
6. Hicret Etmeyenler:................................................................................................................................... 91
STD'AF/MUSTAD'AF (MUSTAZ'AF): ............................................................................................................ 91
1. Direnli Mustaz'aflar: ............................................................................................................................. 92
2. birliki Mustaz'aflar:............................................................................................................................. 92
3. aresiz/Dirensiz Mustazaflar:................................................................................................................ 93
6- DDET VE BAKALDIRIYLA LGL KAVRAMLAR ............................................................................. 93
ZULM/ZALM:.................................................................................................................................................. 93
1. Zulmn Kkeni Ve Temeli:..................................................................................................................... 93
a. Allah Ve Zulm: ...................................................................................................................................... 93
b. nsan Ve Zulm: ...................................................................................................................................... 95
2. Zulm Tutum Ve Davranlar.................................................................................................................. 95
a. lhi Hak hllleri:.................................................................................................................................... 95
b. nsan Haklar hlalleri:............................................................................................................................. 99
c. Ahlki hlaller:........................................................................................................................................102
3. Zlimlerin Birbiriyle lkileri: ................................................................................................................103
4. Kuran Ve Zlimler: ...............................................................................................................................103
a. Kur'an Zulmedenleri Uyarr:...................................................................................................................103
b. Kur'an Zlimlerin Hsrann Artrr:.......................................................................................................103
5. Zulmn Sonu: .........................................................................................................................................103
a. Helallerden Yoksunluk: ..........................................................................................................................103
b. Mutluluktan Yoksunluk:.........................................................................................................................103
c. Balanmazlk: ......................................................................................................................................103
d. Sapknlk:................................................................................................................................................103
e. Sonu bretlik: ..........................................................................................................................................104
f. Helak: ......................................................................................................................................................104
g. Azap-Cehennem: ....................................................................................................................................104
6. Zulmn nlenmesi: ................................................................................................................................104
a. Zlimlere Uyulmaz, birlii Yaplmaz, Kar Durulur: ........................................................................104
b. Zulmden Kurtulu:................................................................................................................................105
BAGY: .................................................................................................................................................................106
6.2.1 Bagy Eylemler Ve Durumlar:............................................................................................................106

6.2.1.1 Siyasi Ve Hukuki Bagy: .................................................................................................................106
A) Zulm Ve Hakszlk ..............................................................................................................................106
B) Ekonomik Zulm Ve Smr:...............................................................................................................107
C) Arlk Ve Haksz Talep: ......................................................................................................................107
Bozgunculuk (Bagyu'l-Fesd F'l-Ard):......................................................................................................107
D) Yaama Hakkna Saldr:.......................................................................................................................107
6.2.1.2 Ahlki Bagy:...................................................................................................................................108
A) Byklerime, Bbrlenme Ve iinme:................................................................................................108
B) Kskanlk, ekememezlik Ve htiras (Bagyen Beynehum): ................................................................108
C) Arszlk Ve Zina: ...................................................................................................................................108
6.2.2 Bagy'in Sonular: .............................................................................................................................108
6.2.3 Bagy'in nlenmesi: ...........................................................................................................................108
6.2.3.1 Bagy'in Bireylerce nlenmesi: .......................................................................................................108
6.2.3.2 Bagy'in Toplum Ve Kurumlarca nlenmesi: .................................................................................109
KURAN'DA SYAS KAVRAMLAR

nsz
Kur'an- Kerim'le ilgili her alma, onu snrl bir erevede ele almaya ve kavramaya yneliktir. Bizim bu
almamz, dorudan siyasi anlam bulunan veya zaman iinde siyas anlam yklenen Kur'an kavramlaryla
ilgilidir. Kur'an'n siyasi yorumu veya siyasi okunuu iddiasn asla tamaz.
Kuran'da Siyasi Kavramlar adl bu almada, ele aldmz siyasi kavramlar, elbette tek ynl, tek boyutlu
deildir. Bu kavramlar, baka yaklam alarndan da deerlendirilebilir. Bizim yaklam biimimiz, ele
aldmz kavram bir btnlk iinde inceleyip, konumuzla ilgili ynn genilemesine sunmak olmutur.
almamz szlk biiminde deil, sistematik bir almadr. Bu adan, kavramlar on blm halinde inceledik.
Birinci blmde siyaset, iktidar ve egemenlikle, ikinci blmde ynetim ilkeleriyle, nc blmde siyasi
nderlikle, drdnc blmde sosyal-siyasi gruplamayla, beinci blmde siyasi davranla, altnc blmde
iddet ve bakaldryla, yedinci blmde fitne, bozgunculuk ve sapknlkla, sekizinci blmde dinle, dokuzuzcu
blmde siyasetin corafi boyutuyla, onuncu blmde ise bar, cihad ve fetihle ilgili kavramlar ele alnd.
Kur'an'da Siyasi Kavramlar, Kur'an'n doru anlalmas ynnde kk bir katk olmaktan baka bir hedefe
sahip deildir. Bu hedefini az da olsa gerekletirmesi, bizi mutlu etmeye yetecektir.
Yce Allah'tan almamz yararl klmasn diliyoruz.
stanbul 1997
Do. Dr. Vecdi Akyz 1
Giri
Kur'an- Kerim'in daha iyi anlalabilmesi iin pekok ynden incelemeler yaplm ve yaplmaktadr. Son
yllarda kavram almalarnn says art gsterdi. Bu tr almalar, belli bir alan veya kavram evresindeki
kavramlamalar ele alr, bu dorultudaki gelimeleri aratrr. Bylece, kavrama tefsir ad verilebilecek yeni bir
tr domu oldu. Kavramc Tefsir, konulu tefsirin bir alt dal veya bamsz bir tefsir yntemi/alan olarak
dnlebilir.
Kavramc yaklamla gerekletirilmi almalar, ok-kavraml veya tek kavraml olarak tasnif edilebilir. Her
iki tr, ayrca kendi iinde, dorudan veya tek-kavram eksenli olarak gerekleebilir.
Elinizdeki alma, kavramc yntemle, Kur'an'n belli bir kavram bei erevesinde yaplm, deiik bir
almadr. slm kamu hukuku ve siyasi literatrnde ya da siyasi sylemlerde yer alan siyasi ierikli veya
byle bir ierik yklenmi kavramlar; kken, trev, anlam, balam ve btnlk erevesinde ele alnm,
kavramn zelliine gre sistemletirilerek incelenmitir.
Kur'an- Kerim'de kullanlan kavramlar, hep kkdeleriyle (isimler, fiiller..) ve kurulabilecek balantlar iinde
ele almak uygundur. Bylece kavramn kk btnl iindeki yeri ve anlam geliimi daha yakndan
kavranabilir. Bir szcn kk anlamlar yannda, balamdan (siyak-sibak'tan) kazand anlam gelimesi de
ortaya kabilir.
Bu almada, belirtilen bu zellikler dikkate alnm, ayrca btnc bir anlam erevesi oluturmak iin,
kavramn kullanld btn rnekler gznne alnarak, anlaml gruplandrmalar yaplm, bylece kavramn
btnlk ierisinde grlmesi imkan domutur. Ar geniletilmi yorumlar maksad aabilir. Daraltc
yorumlar ise, bir takm tkanklklara yol aabilir. te byle yorumlar nlemek iin ayetlerin balam, nndeki
ve sonrasndaki ayetlerle birlikte deerlendirilerek belirlenmeli, ayrca szcn Kur'an'n baka blmlerindeki
kullanmlaryla da karlatrma yaplmaldr.
Kavramlar incelenirken, Kur'an'daki kullanm skl, az da olsa nzul sebepleri, Hz. Peygamber'in aklama ve
uygulamalar, konuyla ilgili deiik yorumlara da ksaca yer verilmeye allmtr. Baz kavramlar, ayr bir
blm olarak sunulmak yerine, ilgili grld kavram iinde ele alnd; szgelimi tgt, tugyn kavram iinde
incelendi. Farkl kavramlar iinde ele alnanlar iin gndermeler yapld. Baz kavramlar ise, dini veya ahlk
yan ar bast iin bu almamzda ele alnmad.
Kavramlatrma almalar, daima iki eletiriye ak kap brakr: Birincisi, konuyu daha btnc aklayaca
mit ve endiesiyle ok miktarda ayetin tank olarak gsterilmesi; ikincisi ise, okuyucunun daha fazla
gncelletirme beklentisine yeterli lde cevap verilemeyii. Bu almada, ortalamay dengeli biimde
salayc bir endie iinde olunmusa da, ne lde baar kazand okuyucularn takdirine bal.
zlediimiz yntem yannda, kaynaklarmzdan da biraz szetmek yararl olmaldr. Kavramlatrma
almalarnn kkleri aslnda ok eskilere gider. ncelikle, Garib'l-Kuran almalar, bu tr yaznn ilk
rnekleri kabul edilebilir. Daha sonralar gelien el-Vuch (el-Ebh) ve'n-Nezir yazn ise, Garib'l-Kuran
yaznndan ok daha ileri lde kavrama yaklama sahiptir. Ancak bu tr eserlerin zellii, yalnzca farkl
anlamlar sralamak ve bunu kantlayacak rnekleri vermekle snrl olmutur. Bu eserler, kavram almalarnn
1
Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 5-6.
ok deerli kaynaklar olmakla birlikte, kavramlatrma ynnden eksik saylrlar. El-Vuch ve'n-Nezir
almalarndan biri ilk, teki gelikin dneme ait iki eser ana kaynaklarmz oldu. Bunlarn birincisi. Muktil
bin Sleyman'n (. 150/767) el-Vuch ve'n-Nezir adl eseridir. 2 ok yararlandmz ikinci eser ise, gelikin
dnemin rn olan, bnu'l-Cevz'nin (. 597) Nzheu'l-A'yuni'n-Nevzr adl almasdr. 3 Rgb elsfahn'nin el-Mfredt f Garibl-Kuran adl gerekten ok deerli ve ufuk ac almas da, aslnda, elVuch ve'n-Nezir yazn iinde dnlebilir. 4 Kur'an'da zel bir kavramlatrma almas olarak, el-Hakm etTirmiz'nin Beyn'l-Fark beyne'l-Kalb ve'l-Lub vel-Akl ve's-Sadr adl eserini zellikle belirtmek gerekir.
Burada, almamzn bir tefsir almas olmadn, hukuki-siyasi kavramlatrma almas olduunu zellikle
belirtmeliyiz. Bu yzden, tefsir yazn, bizi birinci dereceden ilgilendirmedi. Ancak, Muhammed Esed'in
kavramc tefsire ok yatkn olan Kuran Mesaj, Meal-Tefsir adl almasndan ok yararlandmz
belirtmeliyiz.
Kur'an'da veya slm siyaset dncesinde ve syleminde kullanlan siyasi kavramlarla ilgili iki almay
belirtmemiz gerekir. Bunlardan birincisi, Manzuriddin Ahmed'in "Kur'an'da Anahtar Siyasi Kavramlar" adl
yazsdr. 5 teki alma ise, Bernard Lewis'in slam'n Siyasal Dili (ev. Fatih Taar, Kayseri 1992) adl
eseridir.
Kur'an kavramlaryla ilgili genel nitelikteki almalar, kaynaklarmz oldu: Ali nal, Kur'an'da Temel
Kavramlar, stanbul 1990; Yaar Nuri ztrk, Kur'an'n Temel Kavramlar stanbul 1997, 8.B.
Kur'an'da eitli kavramlarla ilgili aratrmalar da kaynaklarmz arasnda yer ald. Bunlardan Mevdd'nin
Kur'an'a Gre Drt Terim (ev. Osman Cilac-smail Kaya, stanbul 1979, 3. B.), Toshihiko zutsu'nun Kur'an'da
Allah ve nsan (ev. Sleyman Ate, Ankara 1975) ile Kur'an'da Dn ve Ahlk Kavramlar (ev. Selahattin
Ayaz, stanbul ty.), Ltfullah Cebeci'nin Kur'an'da er Problemi (Ankara 1985), Sadk Kl'm Kur'an'da Gnah
Kavram (Konya 1984), Erdoan Pazarba'nn Kur'an ve Medeniyet (stanbul 1996), Ejder Okumu'un Kur'an'da
Toplumsal k (stanbul 1995) adl almalarn belirtebiliriz.
slm kamu hukuku ve siyasi dnce edebiyatnda veya siyasi sylemlerinde yer alan kavramlar, tarih ve
gncel kullanmlaryla geni bir erevede ele alnmaldr. Ancak, bu olduka zorlu bir itir; tek kiinin
stesinden gelebilecei trden de deildir. Bernard Lewis'in slam'n Siyasal Dili byle bir almann en ksa bir
rnei saylabilir. M. Zeki Pakaln'n Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl de bu ynde bir alma
olarak deerlendirilebilir.
Kur'an'da Siyasi Kavramlar adl bu almamz, siyasi kavramlarn Kur'an'daki erevesiyle snrl bir almadr.
Yukarda belirttiimiz geni tasarnn ok kk bir balangc niteliindedir. 6
1- SYASET, KTDAR VE EGEMENLKLE LGL KAVRAMLAR
EGEMENLK
Kur'an'a gre, Allah'n kendisine ortak kabul etmedii alanlardan birisi de, "varln ynetimi"dir. Btn varlk
alemini yneten; mutlak ilim, kudret ve hikmet sahibi Allah'tr. Allah'n kainat zerindeki egemenlii, Kur'an'da
bata mlk ve hkm olmak zere eitli kavramlarla anlatlr. En ok dikkati eken nokta, Allah'n varlklar
stndeki egemenliinin bir 'kral' (melik) benzetmesiyle anlatldr. Kur'an, Allah ile insann konumlarn ifade
iin, Melik ve Abd tabirlerini semitir. Allah'a atfedilen isim ve sfatlardan hibiri, Rab ile insan arasndaki
ilikiyi, ona Melik (=hkmdar), insana abd (=kul) demekten daha iyi izah edemez. O hkmrandr (=melik,
bkz. 59/23; 62/1), taht vardr (=ar, krs, bkz. 9/129), hkmranlk (=mlk ve hkm, bkz. 3/189) ona aittir, bu
konuda orta yoktur, kendisine mutlak itaat gsteren, emrine mde grevlileri vardr (=melike), evreni bu
grevlileri araclyla ve buyruklaryla (=emr) ynetmektedir, ordular (=cundu's-semvt ve'l-ard, bkz. 48/4)
ve hazneleri (=hazin, bkz. 63/7) vardr, mele-i a'l's (yce meclisi, bkz. 37/8, 38/69) ve hkmdarlk lkesi
(bkz. 2/107) bulunmaktadr.
Kur'an, canl-cansz btn varlk zerinde Allah'n mutlak egemenlii (kevn hkimiyet) dncesini ok youn
biimde iler. 7
Kur'an'daki bir ksm egemenlikle ilgili kavramlar ise dorudan insanlarla ilgilidir.
Bu blmde, gerek Allah'n varlk stndeki mutlak egemenliiyle, gerekse insanlarn egemenliiyle ilgili
Kuran kavramlarn incelemeye alacaz. 8
Muktil bin Sleyman, el-Vuch ve'n-Nezir, Yaynlayan: Ali zek, stanbul 1996. El-Vuch ve'n-Nezir yaznnn douu ve gelimesi
iin, bkz., zellikle, 26-29. Ayrca bkz. Mustafa etin, "Kur'an'da Vch ve Nazir", Diyanet Dergisi, 25/3 (Ankara 1989), 97-127.
3
bnu'l-Cevzi, Cemaluddin Ebu'l-Ferec Abdurrahman, Nzhetul-Ayuni'n-Nevzr f lmi'l-Vuch ve'n-Nezir, yaynlayan: Muhammed
Abdulkertm Kzm er-Rd, Beyrut 1987, 3. B.el Vecuh ven-Nezir yaznnn douu ve gelimesi iin bkz. 33-62.
4
Ragb el-sfahn, el-Mfredt fi Garbi'l-Kur'an, stanbul 1986.
5
slamda Siyaset Dncesi, derleme, ev. Kazm Gleyz, stanbul 1995, 75-103.
6
7
Bkz. mer zsoy-lhami Gler, Konularna Gre Kuran, 5.
8
SYASET
Syaset szc, Kur'an'da yer almaz. Bununla birlikte, siyaseti siyasi iktidar, siyasi davran, siyasi sistemi
ilgilendiren pekok kavram bulunmaktadr. Bu almann amac, dorudan kamu hukuku ve siyasetle ilgili olan
veya siyasi anlam yklenen kavramlar incelemektir.
Kur'an'a gre mslman toplumun ana grevi, "Allah'a inanmak, namazlar klmak, zekt vermek ve iyiyi
emredip ktlkten men ederek" (3/104, 110, 114; 22/41), "yeryzn slah edip, yeryznden bozulma ve
kokumuluu ortadan kaldrma" (26/152; 27/48; 2/11, 193, 251) suretiyle, hakik ve salam bir ahlk sosyopolitik dzen kurmaktr. Bu byk vazifenin yerine getirilebilmesi iin de, bu topluma "cihad" (22/39-40; 2/193)
denilen gerekli ara verildi. Cihad, "Allah yolunda" topyekn ve srekli aba demektir. Kur'an, mminler
toplumunu ina edip onlardan karlkl istiare ile faaliyet gstermelerini istediinde, yasama srecini
dzenlemek iin temel bir prensip de vermitir. Bu, "ra" veya "karlkl danma" prensibidir (42/38; 3/159). 9
DEVLET
Modern siyaset bilimi ve anayasa hukukunda tanmlanan anlamda devlet kavramn karlayacak bir szck,
Kur'an'da yer almaz.
Kur'an'da d-v-1 kknden treyen iki szck bulunmaktadr: Dlet ve dvele.
Dlet szc ile devlet szcnn ayn anlamda olduu belirtilir. Ancak aralarnda ayrm yaparak, devlet'in
mal konusunda, dlet'in ise sava ve makam (ch) konusunda szkonusu olduu da ileri srlr. Ayrca, ayn
(kendisi) elden ele dolaan (tedavl eden) eye devlet ad verildii, dlet'in masdar olduu da ileri srlr. 10
Dlet szc, Kur'an'da bir tek yerde geer. Sava hkmlerinden ve sonularndan szeden Har Suresi'nin ilk
blmnde, ganimetin datm dzeni ve olas iktisadi tekelleme sonucu ylece belirtilir:
"Allah'n, fethedilen memleketler halknn mallarndan peygamberine verdikleri: Allah, peygamber, yaknlar,
yetimler, yoksullar ve yolda kalmlar iindir; t ki iinizdeki zenginler arasnda elden ele dolaan bir devlet
(servet) olmasn. Peygamber (ganimetten) size ne verirse onu aln, sizi neden alkoyarsa geri durun. Allah'tan
saknn. Dorusu Allah'n cezalandrmas (sonucu) etindir." 11
Bundan sonraki yetler, yoksul muhacirlerin ganimet payn ve ensarn muhacirlere kar zgeci ve destekleyici
tutumlarn dzenler.
Grld gibi, yetin dlet szcyle belirtmek istedii husus, servetin yaygnlatrlmasdr.
D-v-1 kknden treyen ve Kur'an'da yer alan ikinci szck dvele fiilidir. Mtteklerin zellikleri ve
karlaacaklar dnyevi ve uhrev gzel sonular, daha nce yalanclarn uradklar akbet, Kur'an'n insanlara
bildiri ve hidayet rehberi, mttekler iinse bir t oluu belirtildikten sonra Uhud savandaki ac sonular
balamnda u anlatlr:
"Gevemeyin ve zlmeyin, inanmsanz, siz en stnsnz. Eer siz bir yara aldysanz, o topluluk da benzeri
bir yara almtr. Allah'n gerekten inananlar belirlemesi ve iinizden ahitler edinmesi, inananlar artmas ve
inkr edenleri yoketmesi iin, insanlar arasnda bu gnleri dndrr dururuz (srayla paylatrrz). Allah,
zulmedenleri sevmez. Yoksa Allah, iinizden cihad edenleri ve direnip sabredenleri ortaya karmadan cennete
gireceinizi mi sanyorsunuz?" 12
Bu yette, zntl ve sevinli gnlerin insanlar/toplumlar arasnda srayla paylatrld ortaya konur.
slam tarihinde terim anlamyla "devlet" ilk kez Abbasler iin kullanlmtr. Hz. Peygamber'in, hulef-i
ridn'in ve Emevlerin ynetimin banda olduklar dnemlere "devlet" ad verilmemitir. ktidar Emevlerden
kanl bir bakaldr sonucunda alan Abbaslere sevinli gnlerin sras geldiini belirtmek zere, belki szcn
anlamndan, belki de yukardaki yetten esinlenerek "devlet" ad verilmitir. Zten "devlet" szcnde saadet,
mutluluk ve kutluluk anlam da vardr. 13
AR
Ar ve krs, egemenlik sembol olarak kullanlan szcklerdir.
Ar (. ur), aslnda tavanl ey, ev tavan ve ardak anlamndadr. ardak kurmak anlamna da gelir. 14 Sultann
oturduu yere (tahtna), hkm ve iktidar makamna, yceliini belirtmek zere "ar" ad verilmitir. Bununla,
izzet (g), sultan (otorite, g) ve memleket (hkmranlk) anlatlmak istenmitir. 15
9
Fazlur Rahman, "slam ve Siyasi Aksiyon: Dinin Hizmetinde Siyaset," ev. Adil ifti, Trkiye Gnl Dergisi, 34 (Ankara, MaysHaziran 1994), 26, 27, Dinin siyaset, parti, oyverme gibi davranlarla ilgili gr iin bkz. Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini
Yaamak, 218-219. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 17-18.
10
Rgb el-Isfahn, el-Mfredt f Garbi'l-Kur'an, 252.
11
Har, 59/7.
12
li mran3/139.
13
14
Bakara, 2/259; En'am, 6/141; Araf, 7/137; Nuh, 16/68.
15
Rgb el-Isfahn, age, 493.
1. Allah'n Ar (Arullah):
Allah'n ar, beerin gereini kavrayamad, yalnzca ad olarak bildii bir eydir. Halkn ounun sand gibi
bir varlk deildir. Bazlar ar'n felek-i a'l, krs'nin ise felek'l-kevkib (yldzlar felei) olduu grndedir.
"Zu'l-ari" ve benzeri anlatmlarn, Allah'n hkmranlna ve otoritesine iaret olduu belirtilir; bir yeri olduu
anlamna deildir, Allah bundan mnezzehtir. 16
Ar; ykseklik, ilim, kudret, mlk ve hkmranlk biiminde yorumlanmtr.
Allah'n ar'la ilgisini anlatan kavramlar birka blkte ele alabiliriz. 17
a. Rabbul-Ar:
Allah'n, yerde byk ar'n rabb (rabbu'l-ari'l-azm) olduu, 18 bir yerde kerim (cmert) ar'n rabbi (rabbu'1ari'l-kerm) 19 olduu ve iki yerde de "ar'n rabbinin yaptklar nitelemeden uzak" olduu 20 belirtilir. Btn bu
Allah'n sfatlarnn belirtildii yetlerde anlatlan ar, kudret ve hkmranlk (egemenlik) taat anlamndadr.
Klasik ve modern btn mfessirler ittifakla, ar szcnn Kur'an'da geen bu mecazi kullanmnn, Allah'n
btn yaratklar zerindeki mutlak hkm ve iktidarn ifade ettii grndedirler. 21
b. Zul-Ar:
Kur'an'n drt yerinde Allah, zu'l-ar (btn egemenlii elinde tutan) sfatyla nitelenir. 22
Rabbu'1-ar ve zu'l-ar, Allah'n ululuk bildiren isimlerindendir. 23
c. Allah'n Ar'a stiv's:
Yedi yette Allah'n ar'a istiva ettii anlatlr. 24 Allah'n ar'a istiv'sndan (kudret ve iktidar makamna
oturduundan/kurulmasndan) sz eden bu yedi yetin hepsinde bu ifade, Allah'n lemleri yaratmasna ve
ynetmesine ilikin bir aklamayla balantl olarak gemektedir. stiva, ar'a hkmetme anlamnda
yorumlanmtr. 25
d. Meleklerin Ar' Kuatmas Ve Yklenmesi:
Allah'n ar'yla ilgili olarak, meleklerin ar' evreledii ve yklendii belirtilir.
Melekler, Allah' ver ve ona inanrlar, m'minler iin balanma ve azaptan korunma dileinde bulunurlar:
"Ar' yklenenler ve evresinde bulunanlar, rablerini verek tesbih ederler, ona inanrlar, m'minler iin
'Rabbimiz! lmin ve rahmetin hereyi kuatp iine almtr. Tevbe edip senin yoluna uyanlar bala, onlar
cehennem azabndan koru' diye balanma dilerler." 26
Muhammed Esed, "Allah'n kudret tahtnn bilgisini ilerinde tayanlar" karln vererek, bu tama
ifadesinin, sadece melekleri deil, ayn zamanda Allah'n kudreti kavramnn muazzam sonularnn bilincinde
olan ve bu bilinci kendilerinin ve hemcinslerinin hayatlarna yanstmakla sorumlu bulunan btn insanlar
kapsadn belirtir. "Yklenme" eylemi ise, mecaz olarak anlalmaldr; Allah'a kar hassas/dikkatli olmalarn
ve ona uygun davranmalarn belirten bir mecaz; yahut tahtn sahibine yakn olmalar, onun nazarnda bir deer
tamalar ve onun iradesini gerekletirme arac olmalarndan kinayedir. 27
ki yette ise, hiretle ilgili anlatm szkonusudur:
"Melekleri, ar'n etrafn evirmi olduklar halde, rablerini hamd ile verken grrsn. Artk insanlarn
arasnda adaletlice hkm verilmitir. 'vg, lemlerin rabbi olan Allah iindir' denir. 28
"Melekler, onun evresindedirler. O gn, rabbinin ar'n onlardan baka sekiz tanesi yklenir." 29
Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 20.
16
Rgb el-Isfahn, age, 493-494. Ayrca bkz. Nadim Macit, Kuran'n nsan-Biimci Dili. 80-82.
17
18
Tevbe, 9/129; M'minn, 23/86; Neml, 27/26.
19
M'minn, 23/116.
20
Enbiya, 21/22; Zuhruf, 43/82.
21
Muhammed Esed, Krfan Mesaj, 1/281-282 (43). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 21.
22
sra, 17/42 (tefsiri iin bkz. Muhammed Esed, age. 2/568 Mu'mm, 40/15; Tekvir, 81/20; Burc, 85/15.
23
24
Araf, 7/54: Yunus, 10/3; Ra'd, 13/2; Th, 20/5; Furkan 25/59; Secde. 32/4; Hadd, 57/4.
25
26
M'min, 40/7.
27
Muhammed Esed, age, 3/955-956 (4).
28
Zmer, 39/75.
29
Hakka, 69/17 Yorumu iin bkz. Muhammed Esed, age, 3/1183(11).
Buradaki "yklenme" tamamen mecazi bir anlatmdr. Muhtemelen Allah'n kudretinin hesap gnndeki tam ve
kesin tezahrne iarettir. 30
e. Ar'n Su stnde Oluu:
Allah'n gkleri ve yeri yaratt srada, ar, suyun stndeydi: "Ar' su zerinde iken, hangisinin daha gzel i
yapacan ortaya koymak in, gkleri ve yeri alt gnde (alt evrede) yaratan odur." 31 Allah'n kudret tahtnn
suyun stnde oluu, Allah'n iradesine bal olarak hayatn btnyle suda balayp evrimletiine iaret eder
gibi gzkmektedir. Bu husus, Kur'an tarafndan (Enbiya 21/30) aka ortaya konur. 32
2. ktidar Koltuu/Hkmdar Taht:
Ar szc, iktidar koltuu veya hkmdar taht anlamnda da kullanlmtr.
Hz. Yusufun ana-babasn tahtn (ar'n) zerine oturttuu belirtilir. 33
Hdhd, Hz. Sleyman'a Sebe halkna hkmeden, hereyden kendisine bolca verilen ve byk bir tahta (gl
bir ynetime) sahip olan bir kadn bulduunu, onun ve milletinin Allah' brakp gnee secde ettiklerini
grdn bildirdi. 34 Hz. Sleyman, bu tahtn kendisine getirilmesini istedi. 35 Kralieyi snamak iin tahtn
tannmaz hale getirilmesini emretti. Kralie gelince, tahtnn daha nce byle mi olduu soruldu. 36
KRS
Krs, halkn dilinde stne oturulan nesne, sandalye anlamndadr.
Krs szc Kur'an'da iki yerde ve iki ayr biimde geer: 37
1 Allah'n Krss:
" (..} Allah'n krss, gkleri ve yeri kaplamtr. Onlarn gzetilmesi; ona ar gelmez.(..) 38
Bu ayette geen "krsi" szcne, szlk anlam yerine mecaz anlamlar verilerek Allah'a madde, yer ve ekil
izafesi gibi uygun olmayan anlamlardan uzaklamak istenmitir:
1) bn Abbas'tan rivayete gre krs, Allah'n ilmidir. Bu ifadenin hemen ncesinde Allah'n ilminden
szedilmesi, byle bir gre yol am olabilir.
2) Bazlarna gre krs, Allah'n mlk (kudreti) anlamndadr.
3) Baka bir gruba gre krs, felekleri kuatan felein addr. 39
Ar szcyle, Allah'n geni bir mlkte hkm srd, onun kudret ve hkmranl anlatlmak istenir. 40
2. Hz. Sleyman'n Krss:
Hz. Sleyman'n krssyle anlatlan tamamen maddi bir krsdr:
"And olsun ki Sleyman' denedik. Hkmranln zayf drdk. Sonra eski haline dnd." 41
EMR
Kur'an' Kerim'de e-m-r (emera) kkenli kelimeler, iki yzden fazla ayette gemektedir. Bu ayetler
incelendiinde ilgin kullanmlara sahip olduklar ve drt temel kavram ierdikleri grlr. Bu kavramlar,
ylece belirlenebilir. 42
1. Ve Durum:
30

Hud, 11/7.
32
Muhammed Esed, age, 1/4120-413 (10). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 22-23.
33
Yusuf, 12/100.
34
Neml, 27/23-24
35
Neml, 27/38.
36
Neml 27/41-42. Yorumu iin bkz. Muhammed Esed, age. 2/769(31-37). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:
23.
37
38
Bakara, 2/255.
39
Rgb el-Isfahni, age, 646.
40
41
Sd, 38/34. Yorumu iin bkz. Muhammed Esed, age, 3/929 (32). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 24.
42
31
Bu, her trl sz ve eylemi ierecek nitelikte en genel anlamdr; oulu "umur" biimindedir. u rnekler
verilebilir:
"Btn iler ona dndrlr." 43
"Btn iler Allah'a dnecektir." 44
"Sana hibir ite bakaldrmayacam." 45
" hakknda onlara dan.." 46
ve durum anlamndan treyen alt anlamlar da bulunmaktadr:
a) Danma ve fikir belirtme
"Onlar ite bizim fikrimiz var m?" diyorlard. De ki: "Buyruun hepsi Allah'ndr sana amadklarn ilerinde
gizliyorlar. 'Bu ite bizim fikrimiz alnsayd, burada ldrlmezdik.' diyorlar. (..)" 47
"Dedi ki: "Ne buyurursunuz?" 48
b) Sorumluluk (vebal'1-emr):
"...Yaptnn arln/sorumluluunu tatmak zere.." 49
"Daha nce inkar edip de, inkarlarnn karln tadan kimselerin haberi sana gelmedi mi?" 50
"Onlar ilerinin karln tattlar." 51
c) Tedbir (ii sk tutma):
"Sana bir ktlk gelse, 'Biz nceden ihtiyatl/tedbirli davrandk' derler." 52
d) Otorite (l'1-emr):
"Allah'a itaat edin, Peygamber'e ve sizden buyruk sahibi (llemr) olanlara itaat edin." 53
"Halbuki o haberi Peygamber'e veya kendilerinden buyruk sahibi olanlara gtrselerdi, onlardan sonu
karabilenler onu bilirlerdi." 54
(Bkz. llemr)
Emr szc Kur'an'da siyasi otorite anlamnda da kullanlr.
e) Dini blnme:
"Takatta'a" fiiliyle birleince "din ii"nde blnmeyi anlatr:
"Ama insanlar din konusunda blklere ayrldlar. Hepsi bize dneceklerdir." 55
"Ama insanlar din konusunda blk blk oldular. Her blk kendi tuttuu yoldan memnundur." 56
(Bkz. Din ve Frka)
f) ekime ve tartma:
"Nitekim halk bunlar hakknda ekiip duruyor." 57
"Sihirbazlar ii aralarnda tarttlar." 58
2. Yaratma (bda):
Emr szcnn kullanld ikinci anlam, Allah'n yaratmasdr; bu anlamda yalnz Allah iin kullanlr:
"Bilin ki yaratma da, emir de onun hakkdr." 59
"Ruh, Rabbim'in emrinden ibarettir." 60
3. Buyurma:
Emr szc e-m-r (emera) kknn masdar olarak "buyurma" anlatr:
"Allah size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar ararasnda hkmettiinizde adaletli davranmanz
emreder." 61
43
Hd, 11/123.
Bakara, 2/210.
45
Kehf 18/69.
46
Ali mran 3/159.
47
Ali mran, 3/154.
48
Araf, 7/110.
49
Maide, 5/95.
50
Tegabun, 64/5.
51
Talak, 65/9.
52
Tevbe 9/50.
53
Nisa 4/59.
54
Nisa 4/83.
55
Enbiya, 21/23.
56
Mminun, 23/53.
57
Kehf, 18/21.
58
Taha, 10/62. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 25-26.
59
A'raf, 7/54.
60
sra, 17/85. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 26.
61
Nisa, 4/58.
44
"Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder " 62

"Firavun'un buyruuna uydular, Oysa Firavun'un buyurduu sa duyuya uygun deildi." 63
Buyurma anlamndan treyen alt anlamlardan bazlar unlardr:
a) Azap:
"Bugn Allah'n buyruundan, onun acdklar dnda kurtulacak yoktur. " 64
"Su ekildi, i de bitti." 65
"Buyruumuz gelince, oralarn altn stne getirdik." 66
" olup bitince eytan dedi ki.." 67
"Hl gaflet iinde bulunanlar ve hl inanmayanlar, iin bitmi olaca o hasret gz ile uyar." 68
b) Hkm:
"Allah'n ilminin hereyi kuattn bilmeniz iin, Allah'n buyruu bunlar arasnda iner durur." 69
c) Takdir ve kaza:
"i dzenleyen Allah'tr.." 70
"leri yrten Allah'tr." 71
d) lm:
"Allah'n buyruu (lm) gelene kadar dinde pheye dtnz." 72
e) Kyamet:
Kyamet olay ok genel anlaml bir szck olan emr'le anlatlmtr:
"Allah'n buyruu (kyamet) gelecektir. Acele etmesini istemeyin.' 73
4. oalma:
Emira kknden treyince "oalma" anlatr. oalma ise "emr" sahibi, yani yneten birinin bulunmasn
gerektirir.
"Bir ehri yok etmek istediimiz zaman mark varlklarna yola gelmelerini (itaat etmelerini) emrederiz; ama
onlar yoldan karlar." 74
ayetindeki "yola gelmelerini" blmne "onlarn oalmalarn" anlam da verilir.
"Emr" kelimesi tretikleri ve birleikleriyle baka anlamlar da kazanmtr. 75
EMANET
Korkusuz ve gvenli olmak anlamndaki e-m-n (emine) kknden treyen emn, iman gibi szcklerden birisi de,
emanettir. Emanetin ztanlamls, hyanet'tir. (emanet x hyanet).
Emanet kelimesi Kur'an- Kerim'de alt yerde geer. Bu kelimelerin kullanm gznne alnarak balca iki
anlamda olduu belirlenebilir: 76
1. Emanet:
Emanet, bir eyi veya deeri gnl huzuru iinde ve gvenle, baka birine teslim etmek veya ayn artlarla teslim
almak anlamndadr. Allah'n insanlara verdii btn maddi ve manevi nimetler ile insanlarn geri almak zere
verdikleri eyler de birer emanettir.
Kelimenin bu anlam, szlkteki kullanmnn aynsdr. u iki yette bu anlam ok belirgin biimde kullanlr.
"Yolculukta olup ktip bulamazsanz, alnan rehin yeter. ayet birbirinize gven duyarsanz, gvenilen (=emanet
bilinci olan) kimse borcunu desin. Rabbi olan Allah'tan ahitlii gizlemeyin. Onu kim gizlerse phesiz kalbi
gnah ilemi olur. Allah ilediklerinizi bilir." 77
62
Nahl, 16/90.
Hd, 11/97.
64
Hd, 11/43.
65
Hd, 11/44.
66
Hd, 11/82.
67
brahim, 14/22.
68
Meryem, 19/39.
69
Talak, 65/5.
70
Yunus, 10/3.
71
Rad, 13/2.
72
Hadid, 57/14.
73
Nahl, 16/1. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 26-28.
74
sra, 17/16.
75
76
77
Bakara, 2/283.
63
"Onlar (=m'minler), emanetlerini ve szlerini yerine getirirler." 78

Burada, Hz. Peygamber iin hem dostlar, hem de dmanlar tarafndan Emin (gvenli) sannn kullanld
hatrlanmaldr. Ayrca peygamberler kendilerini gvenilir eli olarak sunmular 79 veya yle grlmlerdir. 80
Nisa, 4/58 ayetinde geen "emanet" kelimesi, deiik biimlerde yorumlanr. Bu ayet yledir:
"Hi phesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletli
hkm vermenizi emreder. Allah size ne gzel t veriyor. phesiz Allah iitir ve grr."
Sonrasndaki ayetler, yani Nisa, 4/58-60 yetleri birlikte gzlenerek, kamu ilerini ele aldklar dnlebilir.
nk bu ayetler srasyla 1) in ehline verilmesini. 2) Adaletli hkm vermeyi. 3) l'l-emr'e itaat edilmesini
dzenlemektedir. te bu konu btnl dikkate alnarak, Nisa, 4/58 ayetindeki emanet kelimesinin, szlk
anlamndan syrlarak siyasi alana kayd belirtilir. Nitekim, nl bilgin bn Teymiye, slam siyasi sisteminin iki
temele, emanet ve adalet temellerine dayandn, es-Siyasetu'-er'iyye adl eserinde ok ak biimde
sergiler. 81 Baz tefsir kitaplarnda bu emanet kelimesine "imamet" ve ziamet" (=liderlik) anlamlar da verilmitir.
Bu durumda emanetin ehli (yani sahipleri), kamu ilerini yrtenler olacaktr. 82
2. Grev Ve Sorumluluk:
Emanetin ikinci anlam, birinci anlamnn uzants niteliindedir. Grev bilinci, sorumluluk, iradesini kullanma
yetenei gibi anlamlara gelir:
"Ey inananlar! Allah'a ve Peygamber'e kar hainlik etmeyin, size gvenilen eylere (=emanetlerinize) bile bile
hyanet etmi olursunuz." 83
Buradaki emanet kelimesine, grevler (feraid) anlam da verilir. ncesindeki ve sonrasndaki ayetlerle bir konu
btnl erevesinde ele alnrsa, bu anlamn daha elverili olduu grlr.
Ahzab, 33/72 ayetinde geen emanet kelimesi de, baz mfessirlerce ayn anlam verilerek incelenir. Bu yet
yledir:
"Dorusu biz, emaneti (=sorumluluu) gklere, yere, dalara sunmuuzdur da onlar bunu yklenmekten
kanmlar ve ondan korkup titremilerdir. Pek zalim ve ok cahil olan insan ise onu yklenmitir."
Ragb el-Isfahn bu yetteki emanet kelimesine u anlamlarn verildiini belirtir:
1) Kelime-i tevhid,
2) Adalet,
3) Akl ve irade (sorumluluk).
Isfahan; pek isabetli olarak bu son anlamn, dierlerini de iermesi, akl sayesinde kelime-i tevhidin bilinmesi ve
adaletin uygulanmas dolaysyla, daha doru olduu grndedir. 84
MLK:
Mlk, Kur'an'da en ok kullanlan kavramlardan biridir. Mlk, iki anlama gelir:
1) Sahib olma (temellk) ve ynetme (tevvelli),
2) G ve iktidar. 85
Kur'an'da kullanlan me-le-ke kkenli kavramlar; mlk, melekt, mlik, melik ve melktir.
Mlk ile milk, meleke kknn masdardr. Mlk, insanlar stnde tasarrufu, milk ise eya ve menfaatleri
stndeki tasarrufu anlatr. Mlk, milk'ten daha kapsamldr. 86
1. Allah'la lgili Mlk Kavramlar:
Allah'n varla egemenliini ve ynetimini anlatan "mlk"le ilgili kavramlar gklerin ve yerin her eyin
mlknn Allah'a ait oluunu, mlk'n onun elinde bulunuunu ve mlk'te ortakszln belirtir. 87
a. Mlk's-Semvt Ve'l-Ard:
Allah'n varlk stndeki egemenliini (kevn egemenlii) belirtmek iin en ok kullanlan kavramlardan biridir.
78
Mminn, 23/8, Aynca bkz. Meric, 70/32 Buna karlk, ehli kitap iinde, "mslmanlara kar sorumluluk yoktur" ilkesince hareket
edenler ve "emaneti gzetmeyenler" vardr. Ama Allah: ahdini tutanlar ve saknanlar sever. (Bkz. Ali mran, 3/75)
79
rnek olarak bkz. A'raf, 7/18; uara, 26/107, 125, 143.
80
Yusuf, 12/54; Kasas, 28/26.
81
Ibn Teymiye, Siyaset, 33-34.
82
83
Enfal, 8/27.
84
Rgb el-Isfahn, Mfredat, 30-31. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 30.
85
Ragp el-sfahani, age, 718. yetlerdeki kullanm iin bkz. Maide, 5-25 (buyurma, sz geirme), sra, 17/110, Meryem, 19/87, nfitar
82/19.
86
87
Allah'n, varlk konusunda buyurma, yaratma, yoketme, ldrme, diriltme, azap etme ve dllendirme gibi
eylemleri mutlak biimde yrtme gcne sahipliini anlatr. Mlk's-semvt ve'l-ard, gklerin ve yerin mutlak
hkmranl demektir. Mlk's-semvt ve'l-ard kavramnn yer ald kavramlar incelenirse, her birinin
Allah'n mutlak yrtme gcyle ilgili bir takm zellikler erevesinde, daha kapsaml ve vurgulu bir anlatm
biimi olarak yer ald grlebilir. Mlk kavramnn yer ald bu ayetleri, anlam dizilileri asndan ylece
snflandrabiliriz: 88
a) lah + Hikmet + lim + Mlk + Dn Dizilimi:
"Gkte de, yerde de tanr odur. Hakim olan her eyi bilen odur. Gklerin yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn
mlk kendisinin olan Allah ok ycedir. Kyamet saatini bilmek ona aittir. Ona dneceksiniz." 89
b) Bilme/Grme + Mlk + Diriltme/ldrme Dizilimi:
"(..) Allah phesiz hereyi bilir. Gklerin ve yerin hkmranl elbette Allah'ndr. Dirilten ve ldren odur
Allah'tan baka dost ve yardmcnz yoktur." 90
"Gkleri ve yeri alt gnde yaratan, sonra ar'a hkmeden, yere gireni ve ondan kan, gkten ineni ve oraya
ykseleni bilen odur. Nerede olursanz olun, o sizinle beraberdir. Allah yaptklarnz grr. Gklerin ve yerin
hkmranl onundur. Btn iler Allah'a dndrlr. Geceyi gndze katar, gndz geceye katar. O,
kalplerde olan bilendir." 91
"(..) Allah, onlarn yaptklarn bilendir. Gklerin ve yerin hkmranl Allah'ndr. Dn Allah'adr." 92
Bundan sonraki ayetlerde, Allah'n bulutlar sr ve yamur yadn, geceyi gndz birbirine evirmesi,
canllar sudan ve eitli biimlerde yarat anlatlr. 93
C) Gllk/Ycelik + Mlk........Dizilimi:
"Gklerin ve yerin hkmranl kendisinin olan, ocuk (soy-sop) edinmeyen, hkmranlkta orta bulunmayan,
hereyi yaratp bir lye gre dzenleyen ve dnyalar uyarmak zere kulu Muhammed'e hakk btldan
ayrdeden Kur'an' indiren Allah ycelerin ycesidir." 94
Bundan sonraki yette, kafirlerin bir ey yaratamayan, bilakis yaratlm olan, fayda ve zarar veremeyen,
ldrme, diriltme ve haretme (yeniden diriltme) gc olmayan putlar tanr edinmeleri, knayc bir slupla
anlatlr.
"Gklerde ve yerde olanlar Allah' tesbih ederler. O gldr, hikmet sahibidir. Gklerin ve yerin hkmranl
onundur. Diriltir ve ldrr. Onun her eye gc yeter. O, hereyden ncedir. Kendisinden sonra hi bir eyin
kalmayaca sondur. Varl aikardr. Gerek mahiyeti insan iin gizlidir. O, hereyi bilir." 95
"Bu inkarclarn inananlara kzmalar, onlarn sadece, gklerin ve yerin hkmranl kendisinin bulunan,
vlmeye layk ve gl olan Allah'a inanm olmalar yzndendir. Allah, hereye ahittir." 96
D) Yaratma/Yoketme + (efaat) + Mlk Dizilimi:
"(...) Allah, Meryem olu Mesih'i, anasn ve yeryznde olanlarn hepsini yok etmeyi dilerse, kim ona kar
koyabilir? Gklerin, yerin ve arasndakilerin hkmranl Allah'ndr. Allah, hereye kadirdir." 97
"Allah, leceklerin lmleri nnda lmeyeceklerin de uykulan esnasnda ruhlarn alr. lmelerine hkmettii
kimselerinkini tutar, dierlerini bir sreye kadar salverir. Dorusu bunda dnen kimseler iin dersler vardr.
Yoksa putperestler, Allah'tan baka efaatiler mi edindiler? De ki: Onlar bir eye sahip olmadklar, akl da
edemedikleri halde mi efaat edecekler? De ki: Btn efaat Allah'n iznine baldr. Gklerin ve yerin
hkmranl onundur. Sonra ona dneceksiniz." 98
"Gklerin ve yerin hkmranl Allah'ndr. Dilediini yaratr, dilediine kz ocuk, dilediine de erkek ocuk
verir. Yahut, hem kz hem erkek ocuk verir. Dilediini de ksr yapar. O, bilendir, her eye gc yetendir." 99
Bundan sonraki yetlerde Allah'n vahiy indirmesi, Cebrail'in vahiy grevi, Allah'n hidayet vericilii ve
88

Zuhuf, 43/84-86, 39; Tevbe, 9/115-116. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 31.
90
Tevbe, 9/115-116.
91
Hadd, 57/4-6.
92
Nr, 24/41-42.
93
94
Furkan, 25/1-2.43; Hadd, 57/1-3.
95
Hadd, 57/1-3.
96
Burc, 85/8-9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 32-33.
97
Mide, 5/17.
98
Zmer, 39/42-44.
99
ra, 42/49-50.
89
peygamberin grevi anlatlr.

"De ki: Sizi Allah diriltir, sonra ldrr, sonra sizi phe gtrmeyen kyamet gnnde toplar. Ama insanlarn
ou bilmezler. Gklerin ve yerin hkmdarl Allah'ndr. Kyamet kopaca gn, ite o gn, btl szlere
uymu olanlar hsranda kalrlar." 100
E) Azap/Rahmet + dl/Karlk + Mlk Dizilimi:
"Ettiklerine sevinen ve yapmadklaryla vnmekten holananlarn, sakn sakn onlarn azaptan kurtulacaklarn
sanma. Elem verici azap onlaradr. Gklerin ve yerin hkmranl Allah'ndr. Allah, hereye kadirdir." 101
"Yahudiler ve hristiyanlar, 'biz Allah'n oullar ve sevgilileriyiz' dediler. De ki: yleyse gnahlarnzdan tr
size niin azap ediyor? Allah dilediini balar, dilediine azap eder. Gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin
hkmranl Allah'ndr. Dn onadr." 102
"(..) Allah, phesiz balayandr, merhametli olandr. Gklerin ve yerin hkmranlnn Allah'n olduunu
bilmiyor musun? Dilediine azap eder, dilediini balar. Allah, hereye kadirdir." 103
"Allah, yle dedi: 'Bu dorulara doruluklarnn fayda verdii gndr. Ebedi ve temelli kalacaklar, altlarndan
rmaklar akan cennetler onlarndr. Allah onlardan honut olmutur, onlar da Allah'tan honut olmulardr. Bu,
byk kurtulutur.' Gklerin, yerin ve onlarda bulunanlarn hkmranl Allah'ndr. Allah, hereye
kadirdir." 104
"De ki: Ey insanlar; dorusu ben, gklerin ve yerin hkmran, kendinden baka tanr bulunmayan, dirilten ve
ldren Allah'n hepiniz iin gnderdii peygamberiyim.(...)" 105
"(..) Hayr, azabmz henz tatmamlardr. Yoksa gl ve ok ihsan sahibi olan rabbinin rahmet hazineleri
onlarn yannda mdr? Yahut, gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn hkmranl onlarn elinde midir?
(..)" 106
"Allah'a ve peygamberine kim inanmamsa, bilsin ki phesiz biz, inkarclar iin lgn alevli cehennemi
hazrlamzdr. Gklerin ve yerin hkmranl Allah'ndr. O, dilediini balar, dilediine azap eder. Allah,
balayan ve rahmet edendir." 107
b. Melektu's-Semvt Vel-Ard:
Mlk's-Semvt ve'l-ard ifadesinin baka bir syleni biimidir. Buna gre, gklerin ve yerin
her eyin hkmranl (egemenlii ve ynetimi) Allah'n elindedir. 110
108
, evrendeki 109
c. Mlk, Allah'ndr (Lehul-Mlk/Biyedihil-Mlk):

Varlk zerindeki egemenliin Allah'a ait oluunun, deiik bir anlatm biimidir. Bu anlatm, daha ok kyamet
gnyle (uhrev egemenlik) ilgili ayetlerde yer alr:
"(..) Kendisine toplanacanz odur. Gkleri ve yeri gerekte yaratan odur. Ol dedii gn hemen olur. Sz
gerektir. Sura flenecei gn, hkmranlk onundur. Grlmeyeni de grleni de bilir. O hakimdir,
haberderdardr" 111
Kyamette, hem mlk, hem de hkm Allah'ndr; buna gre mlk hkm'den daha genel bir ierie sahiptir.
nkar edenler, ceza saati kendilerine anszn gelene veya gecesi olmayan gnn azab atana kadar, Kuran'dan
phe etmekte devam ederler. te o gn hkmranlk Allah'ndr. O, aralarnda hkmeder. nanp yararl i ya
panlar, nimet cennetlerindedirler." 112
"O gn, gk beyaz bulutlar halinde paralanacak ve melekler blk blk indirilecektir. O gn, gerek
hkmdarlk (el-mlk'1-hak) rahmanndr. nkarclar iin yaman bir gndr." 113
"Hkmranlk elinde olan Allah, ycedir. O her eye kadirdir. Hanginizin daha iyi i yaptn belirtmek iin,
lm ve dirimi yaratan odur. O, gldr, balayandr." 114
100
Csiye, 45/26-27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 33-34.
li mran, 3/188-189.
Mide, 5/18.
103
Mide, 5/39-40.
104
Mide, 5/119-120.
105
A'raf. 7/158.
106
Sd, 38/8-10.
107
Fetih, 48/13-14. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 34-35.
108
Enam, 6/75.
109
Araf, 7/185. 'Muminun, 23/88; Yasin, 36/83.
110
111
Enam, 6/72-73.
112
Hac, 22/56.
113
Furkan, 25/25,26.
114
Mlk, 67/1-2.
101
102
"Gklerde olanlar ve yerde bulunanlar Allah' tesbih ederler. Hkmranlk onundur, vlmek ona mahsustur. O,
her eye kadirdir. Sizi yaratan odur. (...)" 115
d. Mliku Yevmi'd-Din:
Allah'n mliku yevmi'd-dn 116 sfat da, bu aklamalar nda daha anlaml duruma gelmektedir. Kur'an'n
yalnzca ilk sresi olan Fatiha'nn 4. yetinde geen bu isim, herkesin yaptnn karln alaca gnde
Allah'n her ey ve herkes stnde tam bir hkimiyete sahipliini anlatr. 117
e. Allah'n Mlknde eriksiz Oluu:
Varlk stndeki egemenliin sahibi olan Allah, bu egemenlik hakkn ortakszca kullanr.
"De ki: 'Hamd, ocuk edinmemi olan, hkmranlnda orta bulunmayan, dkn olmayp yardmcya da
ihtiya duymayan Allah'a mahsustur; Onu, gerei gibi ulula" 118
"Gklerin ve yerin hkmranl kendisinin olan, ocuk edinmeyen, hkmranlkta orta bulunmayan, her eyi
yaratp bir lye gre dzenleyen ve dnyalar uyarmak zere kulu Muhammed'e hakk btldan ayrdeden
(frkan) Kur'an' indiren Allah, ycelerin ycesidir." 119
e. Mlk' Allah Verir Ve Alr:
Mlk'n sahibi olan Allah, mlk'n insanlara ait blmn de dilediine, ama hak ediine gre verir:
"Peygamberleri onlara 'Allah size phesiz, Tlt'u hkmdar olarak gnderdi' dedi. 'Biz hkmdarla ondan
lyk iken ve ona malca da bir bolluk verilmemiken, bize hkmdarla o nasl layk olabilir?' dediler. 'Dorusu
Allah size onu seti, bilgi ve vcuta gcn arttrd' dedi. Allah; hkmdarl dilediine verir. Allah her eyi
kaplar ve bilir." 120
"De ki: Mlkn sahibi (mliku'1-mlk) olan Allah'm! Mlk dilediine verirsin, dilediinden de ekip alrsn.
Dilediini stn (aziz) klar, dilediini alaltrsn. yilik senin elindedir. Dorusu sen her eye kadirsin." 121
Bu yetten hibir ahlk kurala dikkat etmeden sadece gcyle hareket eden despot bir tanr imaj karmak
yanltr. Bu ifadeler, Allah'n mutlak gcn belirtir. Fakat o hkmranl birilerine verirken veya alrken, bu
kiilerde bulunan ahlk niteliklere ve onlarn hakedilerine bakar. Burada, Allah'n tasarrufunun ahlk
gerekeleri anlmamtr. nk Kur'an'n hitap ettii mrik toplumda Allahn gc, gerei gibi
deerlendirilmemektedir.
Bu ve benzeri yetler, Allah'n mutlak gcn n plana karmaya yneliktir." 122
Mlkten pay alanlar arasnda, baz peygamberler (sz gelimi brahim ve soyu ile Hz. Yusuf) en bata yer alr;
"Allah kendisine hkmranlk verdi, diye brahim ile rabb konusunda tartan (Nemrut'u) grmedin mi?" 123
"Yoksa onlarn hkmranlktan bir pay m var? O zaman insanlara bir ekirdek paras bile vermezler. Yoksa
Allah'n bol nimetinden verdii kimseleri mi ekemezler? Oysa brahim ailesine kitap ve hikmet verdik, onlara
yk hkmranlk (mlk) bahettik." 124
"Rabbim! Bana hkmranlk verdin, ryalarn yorumunu rettin. Ey gklerin ve yerin yaradan! Dnya ve
ahirette ilerimi yoluna koyan sensin. Benim canm mslman olarak al ve beni iyilere kat." 125
f. Allah'n Mlk Ve Hikmet Vermesi:
Allah, diledii kullarna mlk ve hikmet verir. Bu, hkmranlk ve salam muhakeme gc vermesi demektir. 126
(bkz. 8.4.2-8.4.4). 127
g. Melik/Melk:
Melik ve melk, Allah'n kudretiyle ilgili gzel isimlerdendir. Melik, Allah'm evrenin gerek hkmran ve
115
Tegbn, 64/1-2. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 35-36.
Fatiha, 1/4.
117
118
sra, 17/111.
119
Furkan, 25/1-2. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 36-37.
120
Bakara, 2/247.
121
Ali mran, 3/26.
122
mer zsoy - lham Gler, Konularna Gre Kuran, 12.
123
Bakara, 2/258.
124
Nisa, 4/53-54.
125
Yusuf, 12/101. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 37-38.
126
Bakara, 2/251; Nisa, 4/54; Sd, 38/20.
127
116
hkmdar oluunu anlatr. 128 (bkz' 3.5.1). Ayrca "melk" szc de ayn anlamda kullanlr. 129
2. nsanlarla lgili Mlk Kavramlar:
a. Mlk Sleyman:
Sleyman Allah'a yle yalvarmt:
"Rabbim! Beni bala, bana benden sonra kimsenin ulaamayaca bir mlk (hkmranlk) ver. Sen phesiz
daima bahedensin" 130
Bunun zerine Allah, istedii yere buyruuyla giden rzgar, bina kuran ve dalglk yapan eytanlar, demir
halkalara bal dierlerini onun buyruu altna verdi. Bu mlk, kimsenin tevars edemeyecei ve bu yzden,
kskanla ve komplolara maruz kalmayacak manevi bir krallktr. 131
Hz. Sleyman'n bu zellii, daha ok maddi iktidar anlatmak zere, "mhr kimdeyse, Sleyman odur."
biiminde atasz olmutur.
"Ellerinde olan dorulayan bir peygamber Allah katndan onlara gelince, kitap verilenlerden bir takm,
bilmiyorlarm gibi, Allah'n kitabn arkalarna attlar (gzard ettiler). eytanlarn (eytan ruhlu/eytanca
niyetler tayan insanlarn) Sleyman'n hkmdarl hakknda sylediklerine uydular. Oysa Sleyman kafir
deildi: Ama insanlara sihri reten eytanlar, kafir olmulard." 132
Bu ayetteki "Sleyman kafir deildi" ifadesi, Kitab- Mukaddesteki Hz. Sleyman'n puta tapma suu iledii
ifadesinin 133 ve onun halk arasnda kendi adyla zdeleen sihirbazlk sanatnn mucidi olduu efsanesinin,
Kur'an tarafndan reddedildiini gstermektedir. 134
b. Talutun, Davutun Ve Firavunun Hkmdarl:
Talutun srailoullarna hkmdar oluu, "mlk" kelimesiyle anlatlr. 135
Hz. Davut'un mlk' (hkmranl/otoritesi) Allah tarafndan kuvvetlendirilmi, ona hikmet ve kesin hkm
verme (faslu'l-hitab: anlamazl giderme) yetisi verilmiti. 136
Firavun ailesinden olup inandn gizleyen adam, milletine yle seslenmiti:
"Ey milletim! Bugn memlekette mlk (hkmranlk) sizindir, galip (gl) olanlar sizsiniz. Ama Allah'n baskn
bize atnca, ona kar bize kim yardm eder?" 137
Firavun da, Msr lkesinin hkimi olduunu yle belirtiyordu:
"Firavun, milletine yle seslendi: Ey milletim! Msr mlk (hkmdarl) ve memleketimde akan bu rmaklar
benim (kontrolmde) deil mi? Grmyor musunuz? 138
c. Mlkiyet:
M-l-k kknden fiiller ve isimler tamamen gnlk dildeki mlkiyet ve nimet iinde olu (saltanat=saadet)
kavramlarn anlatr:
"Kudretimizle kendileri iin hayvanlar yarattmz grmezler mi? Onlara sahip olmaktadrlar." 139
"Orann neresine baksan, nimet ve byk bir mlk (saltanat, mutluluk) grrsn." 140
d. Kle (Memluk):
Bir yette, kle anlamna, m-l-k kknden treyen "memluk" kelimesi kullanlr. 141
HKM
Kur'an'n en ok kullanlan szckleri arasnda yer alan, dzeltme amacyla nlemek, karara balamak
128
Th, 20/114; M'minn, 23/116; Har, 59/23; 62/1; Ns, 114/1-6.

Kamer, 54/55. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 38.
130
Sad, 38/35.
131
Muhamed Esed, age, 3/929 (33).
132
Bakara, 2/101-102.
133
Krallar, XI/l-10.
134
Muhamed Esed, ase. 1/28(82). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 39.
135
Bakara, 2/247-248.
136
Sd, 38/20.
137
M'min, 40/29.
138
Zuhruf, 43/51. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 39-40.
139
Ysn, 36/71.
140
nsan, 76/20. Yine ayn anlam iin bkz. Th, 20/120. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 40.
141
129
anlamndaki h-k-m (hakeme) kknden treyen bir mastardr. Hikmet, hakem, hkim kelimeleri de bu kkten
tremitir. 142
1. Allah'la lgili (lh) Hkm Kavramlar:
a. Hkmllah/Hkm Rabbike (Allah'n Buyruu):
Hkmullah szcnn getii yetler, birka bekte toplanr.
nceki ilh kitaplarda yer alan buyruklar hkmullah'tr:
"Allah'n hkmnn (buyruklarnn) bulunduu Tevrat yanlarnda iken, ne yzle seni hakem tayin ediyorlar da
sonra bundan yzeviriyorlar? te onlar m'min deildir." 143
Bu yet, -Tevrat'n ilahi hukukun tmn ierdiine inanmalarna ramen- inanmadklar bir dini dzenlemenin
belli ahlki sorunlar hakkndaki hkmlerinin Tevrat ile atan kendi kuruntularna uyum salayabilecei
midiyle belli etmeden sz konusu hkmlere ynelen Yahudilerin tuhaf dnce tarzlarn tasvir eder. Baka bir
deyile, onlar, -inandklarn iddia etmelerine ramen- ne Tevrat'n hkmne, ne de Tevrat'n baz kanunlarn
tasdik, bazlarn da iptal eden Kur'an'n hkmne teslim olmaya gerekten hazr deildirler. Nitekim Kur'an'n
kendi zihni saplantlarna uygun olmadn anlar anlamaz ondan uzaklatlar. 144
Bundan nceki yet, Medine Yahudileri kendisine bir hukuki durum konusunda hkm vermesi iin
geldiklerinde, karar verip vermemekte Hz. Peygamber'i serbest brakyor, karar vermezse bir zarar
veremeyeceklerini belirtiyor. Ama karar verirse, adaletli olmasn istiyor. 145 Muhammed Esed, Kur'an'daki her
tarihi atfn ayn zamanda genel bir muhtevaya sahip olduu eklindeki Kur'an prensibi nda bakldnda, bu
yette iaret edilen "karar"n, Kur'an'n aka teyid veya red ettii inanlarn dndakilerin doru olup
olmadna karar vermeyle ilgili olduu grndedir. 146
Bir blk yette ise, hkm rabbike szc, Allah'n karar ve takdiri anlamndadr:
"Rabbinin hkm gelinceye kadar sabret. Dorusu sen, bizim nezaretimiz altndasn. Kalkarken rabbini verek
tesbih et." 147
"Sen rabbinin hkmne kadar sabret (katlan). Balk sahibi Yunus gibi olma. O, pek zgn olarak rabbine
seslenmiti." 148
"Rabbinin hkmne kadar sabret. Onlarn gnah ileyen ve inkarc (kefr) olanlarna uyma." 149
Karlalan somut hukuki sorunlarla ilgili buyruk da hkmullah szcyle belirtilir:
"Ey mminler! nanm kadnlar hicret ederek size gelirlerse onlar deneyin, hicretlerinin sebebini inceleyin.
Allah onlarn imanlarn ok iyi bilir. Onlarn m'min kadnlar olduklarn renirseniz, inkarclara geri
evirmeyin. Bu kadnlar, o inkarclara helal deildir. Onlar da bunlara helal olmazlar. nkarclarn bu
kadnlara verdikleri mehirleri iade edin. Bu kadnlarn mehirlerini kendilerine verdiiniz zaman, onlarla
evlenmenizde bir engel yoktur. nkarc kadnlar nikhnzda tutmayn. Onlara verdiiniz mehri isteyin. nkarc
erkekler de hicret eden m'min kadnlara verdikleri mehirleri istesinler. Allah'n hkm budur. Aranzda o
hkmeder. Allah bilen ve bilgedir." 150
Bu ayette, paralanm ailelerle ilgili somut hukuk kuralna "Allah'n hkm" denilmitir.
Allah hkm ve karar vermekte mutlak hakimdir, hibir varlk buna ortak olamaz:
"Rabbin phesiz, aralarnda kendi hkmn verecektir. O gldr, bilendir." 151
"De ki: Onlarn (ashb- kehf in) ne kadar kaldklarn en iyi Allah bilir. Gklerin ve yerin gayb ona aittir. O,
ne mkemmel gren ve iitendir. nsanlarn ondan baka velisi (dostu) yoktur. Kendi hkmne (hkmranlna)
hi kimseyi ortak klmaz." 152
b. El-Hkm Lillhi (Hkm/Hakimiyet Allah'ndr):
"el-hkm lillah" ifadesinin yer ald yetler, daha ok hiret hayatnda Allah'n karar vericiliini belirtir.:
"De ki: Ben rabbimden bir belgeye dayanmaktaym. Halbuki siz onu yalanladnz. Acele istediinizce de elimde
deildir. Hkm, ancak Allah'ndr (inil hkm ill lillh). O, hkmedenlerin en iyisi olarak gerei anlatr." 153
142

Maide, 5/43.
144
Muhammed Esed, Kur'an Mesaj, 1/199 (57)
145
Maide, 5/42.
146
Muhammed Esed, age, 1/198 (55).
147
Tr, 52/48.
148
Kalem, 68/48.
149
nsan, 76/24.
150
Mmtehne, 60/10.
151
Neml, 27/78.
152
Kehf, 18/26. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 41-43.
153
En'am, 6/57 (Acele istedikleri, Hz.Peygamber'm Allah'n elisi olduu iddiasnn ispat iin kendilerinin Allah tarafndan derhal
cezalandrlmalar gerektii biimindeki alayc taleptir: Enfal, 8/32).
143
"O, kullarn stnde yegne hkimdir. Size koruyucular gnderir. Artk birinize lm gelince elilerimiz, bir
eksiklik yapmakszn onun cann alrlar, sonra gerek mevlalarna dndrrler. Bilin ki hkm onundur. O
hesap grenlerin en hzlsdr." 154
Bir blk yet ise, Allah'n tekliini; ona irk koulmamasn ve dolaysyla da taplacak tek varlk olduunu
anlatr:
"Allah' brakp (unutup) taptnz, sizin ve babalarnzn adlandrd putlardan baka birey deildir. Allah,
onlarn doru olduuna dair bir delil indirmemitir. Hkm vermek, ancak Allah'a aittir. Kendisinden bakasna
deil, yalnzca ona tapmanz emretmitir. Bu, dosdoru dindir. Fakat insanlarn pekou bilmezler." 155
"Babalar yle dedi: Oullarm! Tek bir kapdan deil, ayr ayr kaplardan girin. Ama Allah katnda size bir
faydam olmaz. Hkm, ancak Allah'ndr, ona gvendim. Gvenenler de ona gvensin." 156
"Allah, ite budur. Ondan baka tanr yoktur. Hamd, dnyada da hirette de onun iindir. Hkm de onundur.
Yalnz ona dndrleceksiniz." 157
"Allah'la beraber baka tanrya yalvarp tapma. Ondan baka tanr yoktur. Ondan baka herey yok olacaktr.
Hkm, onundur. Ona dndrleceksiniz." 158
"Onlara (kafirlere) yle denir: Tek Allah'a arldnz zaman inkr ederdiniz de ona e koulunca inanrdnz.
Bugn hkm, byk ve yce Allah'ndr." 159
Kur'an- Kerim'e gre, Allah'n mutlak hkim ve hkimiyetin de ona ait olmas, elbette kozmolojik ve ontolojik
anlamda dorudur. Bu hususta mslmanlar arasnda bir tartma yoktur. Tartma, Allah'n insana beer-siyas
egemenlik hakk verip vermedii konusundadr. Kur'an'a gre, siyas egemenlik insana aittir. nk ynetim
konusunda yaplacak i, "ra" yoluyla, toplumsal iradenin tecelli ettirilmesi ve adaletli ynetimdir. nsan, sahip
olduu hr iradesiyle toplumsal iradeyi gerekletirebilecek gtedir. Yoksa "hkimiyet Allah'ndr" iddias ile
hkmetmeye kalkmas ve kendi iradesini ve yorumlarn Allah'n iradesi saymas, aka bir ilhlk davasdr ve
"Firavunlua" zenmedir. Esasen egemenlii metafizik hkimiyete dntrmek, onu kullananlar sorgulama
dnda brakmak ve bylece topluma hesap vermek ve halk tarafndan gerektiinde deitirilmek endiesinden
kurtulmak demektir. Bu ise, Kur'an- Kerim'in mesajna zt bir anlaytr. nk Allah, egemenlii kullanma
yetkisini tek tek insana vermi, ancak ondan bu yetkisini doru kullanmasn istemitir. (Ra'd, 13/11; Enfal,
8/25). 160
Allah'n kudretini ve egemenliini yanstan bu ayetlerdeki hkm kelimesine hkimiyetle ilgili bir anlam
verilecekse, "kevni hkimiyetten (kainat hkimiyeti: kozmolojik/ontolojik hkmranlk) szedilebilir. Kevn
hkimiyet, hi phesiz Allah'ndr. Allah'n mutlak hakimiyeti, btn kinatn ileyiinde kendisini bilfiil
gsterir. Bu yzden, btn yaratklar zerindeki hkimiyet ayrcalna yalnzca Allah sahiptir. Yce Allah,
fiilen mutlak hkim ve mutlak hkmrandr. Hereyin ynetimi onun elindedir. Hkmn takip edip bozacak
biri yoktur.
Trke'deki "Allah'n dedii olur" zdeyii bu anlay ok gzel biimde dile getirir.
Bilindii gibi Kur'an Allah'n hkimiyetini vurgularken, insann da yeryznn halifesi olduunu ska
tekrarlar. 161
c. Allahu Hakeme/Yahkumu (Allah Hkm Verdi/Verir):
"Allahu yahkumu" ifadesinin bulunduu yetlerin ok az bir blm, somut hukuki kural veya hukuk dzenini
anlatr:
"Ey m'minler! Akidleri yerine getirin. hramdayken avlanmay helal grmeksizin, size bildirilecek olanlar
dnda, hayvanlar helal klnd. Allah diledii hkm verir." 162
"Cahiliye devri hkmn m (cahiliye hukukuyla ynetilmeyi mi) istiyorlar? Yakinen bilen bir millet iin
Allah'tan daha iyi hkm veren kim vardr?" 163
Allah'n takdiri de, "yahkumu" szcyle belirtilir:
"Sana vahyedilene uy. Allah hkmn verinceye kadar sabret. O, hkm verenlerin en iyisidir." 164
"Peygamber yle dedi: Rabbim! Aramzda gerekle (haka) hkmet. Anlattklarnza kar ancak rahman olan
rabbimizden yardm istenir." 165
Bir blk yet, yine hiretle ilgili hkm kavramn anlatr:
154
En'am, 6/62.
Yusuf, 12/40.
156
Yusuf, 12/67.
157
Kasas, 28/70.
158
Kasas, 28/88.
159
M'min, 40/12.
160
Ethem Ruhi Flal, "Egemenlik Kimindir?', 45.(1997), 24-25.
161
162
Maide, 5/1.
163
Yunus, 10/109.
164
Yunus, 10/109.
165
Enbiya, 21/112.
155
"(..) Ayrla dtnz hususlarda aranzda hkmedeceim. nkr edenleri de dnya ve hirette iddetli azaba
uratacam. Onlarn hi yardmclar olmayacaktr." 166
"(..) Allah, kyamet gn, anlamazla dtkleri eylerde, onlarn arasnda hkm verecektir." 167
"(.) Allah, kyamet gn, aranzda hkm korur. Allah kfirlere, m'minler aleyhinde asla frsat
vermeyecektir." 168
"te o gn hkmranlk Allah'ndr. O, aralarnda hkmeder. nanp yararl i yapanlar, nimet
cennetlerindedirler." 169
"Her mmete, yerine getirmeleri gerekli ibadetler koyduk. yleyse, bu konuda seninle ekimelerine frsat verme.
Rabbine davet et. Sen phesiz doru yol zerindesin. Seninle tartrlarsa, unu syle: Allah yaptnz ok iyi
bilir. Ayrla dtnz eyler hakknda, kyamet gn aranzda hkmedecektir." 170
"Byklk taslayanlar (cehennemde) yle derler: Dorusu hepimiz onun iindeyiz. Allah, kullar arasnda
phesiz hkm vermitir." 171
"Cumartesi ibadeti, ancak o gn zerinde ekienlere farz klnd. Rabbin, ayrla dtkleri eylerde, kyamet
gn aralarnda hkmedecektir." 172
Aralarnda hkm verilecek olanlar szde "Allah tarafndan seilmi bir kavim" olma statsne dayanarak nihai
kurtuluu hakettiklerini ileri srenler ile insann bireysel olarak Allah'a kar sorumlu olduuna inananlardr. 173
"Ayrla dtnz herhangi bir eyde hkm vermek, Allah'a aittir.(..)" 174
"De ki: Ey gklerin ve yerin yaradan, grlmeyeni ve grleni bilen Allah! Kullarnn ayrla dtkleri eyler
hakknda, aralarnda sen hkmedeceksin." 175
"Grmyorlar m ki, biz yeryzn etrafndan gitgide eksiltmekteyiz. Hkm, Allah'ndr. Onun hkmn takip
edip bozacak yoktur. O hesab abuk grr." 176
d. Hayru/Ahsenu/Ahkemu'l-Hkimin (En yi Hkm Veren):
Yukardan beri belirttiimiz, Allah'n somut hukuki kural bildirmesi, dnyevi takdiri ve uhrevi karar vericilii,
aynca "en iyi hkm veren" ifadesiyle ve pekitirme uslbundaki daha ok olumsuz sorularla da dile getirilir:
"Cahiliye devri hkmn m (cahiliye hukukuyla ynetilmeyi m) stiyorlar? Yakinen bilen bir millet iin
Allah'tan daha iyi hkm veren/kanun koyan (ahsenu hkmen) kim vardr?" 177
"Sana vahyedilene uy. Allah hkmn verinceye kadar sabret. O, hkm verenlerin en iyisidir (hayru'lhkimin)." 178
Hz. uayb, milletine yle seslendi:
"(..) inizde mademki benimle gnderilene inanan bir topluluk yannda bir de inanmayan topluluk var, yleyse
Allah aramzda hkmn bildirmesine kadar sabredin. Allah, hkmedenlerin en iyisidir (hayru'l-hkimin)." 179
Hz. Nuh'un Allah'a niyaz yledir:
"Ey Rabbim! Olum benim ailemdendi. Dorusu senin vadin (herkes iin) haktr. Sen hkmedenlerin en iyisisin
(ahkemu'l-hkimin)." 180
"(..) Artk babam bana izin verene veya Allah hakkmda hkm verene kadar, bu yerden ayrlmayacam. O,
hkmedenlerin en hayrhsdr (hayru'l-hkimin)." 181
"Ey insan! yleyken, sana dini yalan saydrtan nedir? Allah, hkmedenlerin en iyisi (ahkemu'l-hkimin) deil
midir?" 182
e. Allah'n Hkm/ Kitap/Nbvvet/lim Vermesi:
Bugn kullanlan anlamda ynetici ve devlet kurucusu olmamalarna ramen, "hkm" kelimesi Kur'an'da pek
ok peygambere nisbet edilerek yer alr. 183
166
Ali mran, 3/55-56.

Bakara, 2/113.
Nisa, 4/141.
169
Hac, 22/56.
170
Hac, 22/69.
171
M'min, 40/48.
172
Nahl, 16/124.
173
174
ura, 42/10.
175
Zmer, 39/46.
176
Ra'd, 13/41. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 46-48.
177
Maide, 5/50.
178
Yusuf, 10/109.
179
A'raf, 7/87.
180
Hud, 11/45.
181
Yusuf, 12/80.
182
Tn, 95/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 48-49.
183
167
168
1) Allah'n Hkm Vermesi:

Allah'n verdii hkm eski mfessirler tarafndan "hikmet" olarak yorumlanmtr.
"Ey Yahya! 'Kitab'a (ilahi mesaja) kuvvetle sarl' deyip daha ocukken ona hkm (hikmet), katmzdan kalp
yumuakl ve safiyet verdik.(..)" 184
"Musa yle dedi: O ii kasten yaptmsa, sapklardan biri saylrm. (O ldrme fiilini daha ne yaptn bilmez
biriyken yapmtm). Bu yzden sizden korkunca, yannzdan katm. Sonra, rabbim bana hkm (hikmet) verip,
beni peygamber yapt.(..)" 185
Hz. brahim, milletine, yle diyerek dua etti:
"(..) Rabbim! Bana hkm (hikmet) ver, beni iyiler arasna kat." 186
Allah'n verdii hkm, doru ve kuatc dnme, doruyla erinin ne olduuna hkmedebilme bilgi ve
yeteneidir. 187
Eski mfessirlerin "hikmet" yorumu da dikkate alnrsa, yetlerdeki "hkm", doru ile erinin seiminde
salam bir muhakeme yetisi/gc olarak anlalabilir. 188
2) Allah'n Hkm Ve lim Vermesi:
Allah'n peygamberlere verdii zellikler, hkm ve ilim ikilisi olarak da belirtilir.
Hz. Yusufun zellikleri anlatlrken, u belirtilir:
"Erginlik ana gelince, ona hkm (hikmet) ve bilgi (ilim) verdik. yi davrananlar, byle dllendiririz." 189
Ayn zellikler, Hz. Musa iin de belirtilir:
"Musa erginlik ana gelip olgunlanca, ona hkm (hikmet) ve ilim verdik." 190
Hz. Lt da, hkm (hikmet) ve ilim verilen peygamberlerden biridir. 191
Hz. Davut ile Hz. Sleyman da hkm ve ilim verilen peygamberler arasnda yer alr:
"Davud ve Sleyman da milletin koyunlarnn yayld bir ekin hakknda hkm veriyorlarken, biz onlarn
hkmne ahittik. Sleyman'a bu meselenin hkmn bildirmitik. Her birine hkm ve ilim verdik. Davud'la
beraber tesbih etsinler diye, dalar ve kular buyruk altna aldk. Bunlar biz yapmtk." 192
zellikle bu son yet, verilen hkmn, "muhakeme yetisi" olduunu daha belirgin biimde anlatr. 193
3) Allah'n Kitap, Hkm Ve Nbvvet Vermesi:
Hz sa'y tanrlatrma dncesine kar, Allah'n tanrl ve taplacak varlk oluu belrtilir:
"Allah'n kendisine kitab, hkm ve peygamberlii verdii insanoluna, 'Allah yannda bana da kulluk edin'
demek yaramaz, fakat kitab rettiinize ve okuduunuza gre rabbe kul (rabbani) olun' demek yarar." 194
srailoullanna gnderilen peygamberler sayldktan sonra yle buyrulur:
"Kendilerine kitap, hkm ve peygamberlik verdiklerimiz ite bunlardr. (..)" 195
Ayn konuyla ilgili, bir baka ayet yledir:
"Andolsun ki, biz, srailoullanna kitap, hkm ve peygamberlik verdik. Onlar temiz eylerle rzklandrdk.
Onlar dnyalara (dnemlerinin topluluklarna) stn kldk." 196
f. Allah'n Hkmetmek zere Kitap Gndermesi:
Kitaplar, Allah'n hkmnn yeryzne yansyan boyutlarn insanlara ulatrr. nsanlar arasnda onunla
hkmedilmesi gerekir.
zellikle ehli kitabn, Allah'n hkmetmek zere gnderdii kitab (ilhi vahyi) gzard ettii belirtilir:
184
Meryem, 19/12.
uara, 26/20-21.
186
uara, 26/83.
187
Muhammed Esed. age, 2/747, 610.
188
189
Yusuf, 12/22.
190
Kasas, 28/14.
191
Enbiya, 21/74.
192
Enbiya, 21/78-79. Hz. Davud ile Hz. Sleyman'n koyunlarn ekin tarlasna (hars) verdii zararla ilgili olarak verdikleri hkm iin bkz.
Abdullah Aydemir, slmi Kaynaklara Gre Peygamberler, 156 (ilgili tefsir kaynaklarn da verir); Muhammed Esed, age, 2/658 (70);
Abdlvehhb en-Neccr, Ksasul'l-Enbiya, 371 (Hz. Peyarnber'in, Ebu Hanife ve mam afi'nin benzer olaylardaki hkmleri ile
karlatrr).
193
194
Ali mran, 3/79.
195
Enam, 6/89.
196
Casiye, 45/16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 51.
185
"nsanlar bir tek mmetti. Allah peygamberleri mjdeci ve uyarc olarak gnderdi. nsanlarn ayrla
decekleri hususlarda aralarnda hkm vermek iin onlarla birlikte hak kitaplar indirdi. Ancak kitap
verilenler, kendilerine belgeler geldikten sonra, aralarndaki ihtiras yznden onda ayrla dtler. Allah,
inananlar, ayrla dtkleri geree kendi izniyle eritirdi. Allah dilediini doru yola eritirir." 197
"Kendilerine kitaptan (ilhi vahiyden) bir pay verilenleri grmedin mi? Onlar aralarnda hkm vermek iin
Allah'n kitabna (Tevrat'a) arlmlar, sonra onlardan bir takm dnmtr. Onlar temelli (inatla) yz
evirenlerdir." 198
Hz. Peygamber'e seslenen yet ise, hakk gzetmesini ve hainlere kar olmasn belirtir:
"Dorusu, insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii gibi hkmedesin diye kitab sana hak olarak indirdik.
Hakk gzet, hainlerden yana olma." 199
Bu yetteki "sen" zamiri, grnte Hz. Peygamber'e ynelikse de, dolayl olarak Kur'an'n rehberliini kabul
etmi olan herkesi kapsar. Mfessirlerin ounun bu yeti srf tarihi adan aklama giriimleri, fazla ikna edici
deildir. nk genel bir muhtevann kendi kendini aklayc ahlki retisine gereksiz bir snrlama koymu
olmaktadr. 200
Allah'n ak kitab, en iyi hakemdir:
"Allah size kitab ak ak (mufassalen) indirmiken, ondan baka hakem mi ararm (isteyeyim)? Kendilerine
kitap verdiklerimiz, onun gerekten rableri tarafndan indirilmi olduunu bilirler. yleyse sen, pheye
denlerden olma." 201
g. Allah'n ndirdiiyle Hkmetme:
"Allah'n hkmnn bulunduu Tevrat yanlarnda iken, ne yzle seni hakem seiyorlar da sonra bundan yz
eviriyorlar? te onlar inanm deillerdir. Dorusu biz, yol gsterici ve nurlandrc olarak Tevrat' indirdik.
Kendisini Allah'a teslim etmi peygamberler, Yahudi olanlara onunla, bilginler ve hahamlar da Allah'n
kitabndan elde mahfuz kalanla hkmederlerdi. Tevrat'a ahittiler. O halde insanlardan korkmayn, benden
korkun. Ayetlerimi hibir deerle deitirmeyin. Allah'n indirdiiyle hkmetmeyenler, ite onlar kafirlerdir.
Orada onlara cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die dile ve yaralara karlkl deme (ksas)
yazdk. Kim hakkndan vazgeerse, bu onun gnahlarna keffaret olur. Allah'n indirdiiyle hkmetmeyenler, ite
onlar zalimlerdir." 202
Bu yetlerin nzul sebebi udur: Yahudilerden bir erkek ile kadn zina etmiti. Yahudiler, kolaylk peygamberi
Muhammed'e gitmelerini istediler. Hz. Peygamber'in yanna gelip durumu sordular. Ancak o, Yahudilerin
havras olan Beytu'l-Midras'a giderek, Tevrat'taki kuraln ne olduunu sordu. Talama (recim) cezas verilecei
cevabn ald. Hz. Peygamber, 'Tevrat'taki kurala gre hkm veriyorum' dedi. ki suluya recim cezas
uyguland. Esasen Hz. Peygamber'e gitmeleri, Medine'ye hicretten sonra yaplan Medine Anayasas erevesinde
oluyordu. nk bu anayasada, kendi aralarnda bir ihtilaf olunca, Medine'nin yneticisi olmas itibaryla,
Yahudi eriatine uygun olarak hkmetmesi, ngrlmt. te sz konusu bu ayetler, Hz. Peygamber'i fitneye
drmelerinden ve heveslerine uymasndan sakndrmak, Allah'n indirdiklerine gre hkmetmesi gerektiini
bildirmek iin inmitir. 203
Daha sonraki yetler, yledir:
"Onlarn izi zerine, arkalarndan Meryem olu sa'y, ondan nce gelmi bulunan Tevrat' dorulayarak
gnderdik. Ona, yol gstericici, aydnlatc olan ve nnde bulunan Tevrat' dorulayan ncil'i saknanlara t
ve yol gsterici olarak verdik. ncil sahipleri, Allah'n indirdikleriyle hkmetsinler. Allah'n indirdiiyle
hkmetmeyenler, ite onlar fsk {yoldan km) olanlardr." 204
"Kitab (Kur'an') nce gelen kitab tasdik ederek ve ona ahit (belirleyici) olarak gerekle sana indirdik.
Aralarnda Allah'n indirdiiyle hkmet. Gerek olan sana gelmi bulunduuna gre, onlann heveslerine uyma.
Herbiriniz iin bir yol ve bir yntem kldk. Eer Allah dileseydi, sizi bir tek mmet yapard. Fakat bu,
verdikleriyle sizi denemesi iindir. O halde iyiliklere kouun. Hepinizin dn Allah'adr. O, ayrla
dtnz eyleri size bildirir. yleyse Allah'n indirdiiyle aralarnda hkmet. Heveslerine uyma. Allah'n
sana indirdiinin bir ksmndan seni vazgeirmelerinden sakn. Eer yz eviririlerse bil ki, Allah bir ksm
gnahlar yznden onlar cezalandrmak istiyor. nsanlarn pek ou gerekten fsktrlar. Cahiliye devri
hkmn m istiyorlar? Yakinen bilen bir millet iin Allah'tan daha iyi hkm veren kim vardr?" 205
Bu yetlerin nuzl sebebi konusunda, u olay aktarlr: Bir grup Yahudi, dininden vazgeirmek (fitneye
197
Bakara, 2/213.
Ali mran. 3/23.
199
Nisa, 4/105.
200
Muhammed Esed, age,l/165 (133).
201
En'am, 6/114. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 51-52.
202
Maide, 5/43-45.
203
Vahidi, Esbabu Nuzli'l-Kuran, 199, no:392; Ebu Davud. Hudd, no: 4450- 4451.
204
Maide, 5/46-47.
205
Maide, 5/48-49.
198
drmek) zere Hz. Peygamber'e gitme karar ald. Yahudi ileri gelenleri olduklarn, dier yahudilerin de
kendilerine uyacaklarn, bir anlamazlk konusunda muhakeme olmak istediklerini sylediler. Ancak Hz.
Peygamber bu taleplerini kabul etmedi. 206
Bu hkm verme, yalnzca hukuki ihtilaflar iin deil, ama ayn zamanda ahlki anlamda neyin doru, neyin
yanl olduuna dair hkmler iin de geerlidir. 207
"eriat", Kur'an ve snnette geldii ekliyle deimeyen ve kayna vahiy olan dindir. Bu anlamda, Kur'an ve
snnet dinin asllardr. Allah'n hkimiyeti, bilfiil, ilhi teride ve eriatn ierdii emirler, yasaklar ve kendisine
inanan toplum asndan uygulanmas ve uyulmas gerekli hkmlerde geerlidir. Kendinden karlan kanunlar
ve itihatlar ve gereine gre hkm verme eklinde eriat anlatma, son tahlilde, eriatn hkmn kanun
kalbna dkc yasama faaliyeti anlamndaki dzenlemeleri uygulayan, bu dzenlemeye uygun olarak
yarglama yapan ve hkmlerini yrten insanlarn elindedir. 208 Allah'n indirdii (hkm ve talimat) Kur'an'
Kerim'de ve snnette yer alarak bize kadar ulamtr, insanlk yaad mddete gelecek nesillere ulaacaktr.
Ancak bu talimat, nesneler ve olaylara uygulamak istediimizde itihat, (fkh) zaruri olmaktadr. nk btn
bunlar Kur'an ile snnette ayrntl ve zel (her birine mahsus) aklamalar eklinde bulmak mmkn deildir.
Alimler (fukaha) itihad ederek, yani anlama, kyas ve faydaly tercih gibi yntemleri kullanarak saylar ve
konular snrl olan yet ve hadislerden, her asrn ihtiyacna cevap veren hkmleri karrlar. Hkm dorudan
yet ve hadis bildiriyorsa araya itihat girmiyorsa, bu kesin olarak Allah'n hkm ve talimatdr. Araya itihat
giriyorsa, elde edilen hkm muhtemelen (itihad yapana gre) Allah'n hkmdr. Birincisine hibir mslman
itiraz edemez. kincisine ise baka rnctehidler itiraz ve muhalefet edebilirler. Ortaya birden fazla itihad
ktnda bu, mmet iin rahmettir. eitli zmler ve seenekler sunulmu demektir. 209
"Allah'n indirdikleriyle hkmetme" konusunda, u ilkelere uyulmaldr:
1) Kur'an'da indirilen yasa ve hkmler ihtilaf konusu deildir, onlarn gereine gre hkm verilmelidir.
"Hkm" kelimesi her ne kadar yarglama ve uyumazl zme anlamna gelirse de "Allah'n indirdiiyle
hkmetme", devletin yasama, yrtme ve yarglama glerine hakim bir prensiptir. 210 Byle bir sonu, slama
yabanc ve Kur'an'n hedeflemedii bir yargya ulama olarak deerlendirilemez. 211
Bir yoruma gre, "Allah'n indirdiinden, adalet ve hakkaniyet ilkeleri kastedilir. 212 Buna gre, egemenlii
kullanan insan, onu Allah'n Kur'an'da istedii adalet ve hakkaniyet ilkeleri erevesinde kullanacaktr.
2) Mtehidlerin fetva ve itihadlarnn, mukaddes bir nitelii yoktur. Durumun gereine gre ve eriatn kabul
ettii snrlarda deitirilmesi ve gelitirilmesi mmkndr.
Hz. Peygamber, bir gaza veya seriyeye komutan tayin edince, onu u tavsiyeyi yapard:
"Bir kale halkn kuattnda, onlar da senden kendilerini Allah'n hkmne indirmeni istediklerinde sakm sen
onlar Allah'n hkmne indirmeyesin. Ancak sen onlar yalnz kendi hkmne indirmelisin. nk sen onlar
hakknda Allah'n hkmne isabet ediyor musun, yahut etmiyor musun bilemezsin." 213
Bu hadise gre, herhangi bir insann bir ii dnmesi ve onunla ilgili bir karar almas, onun kendi hkmdr, bu
hkmn Allah'n hkm olduunu iddia edemez veya kararna ilhi bir nitelik vermeye alamaz.
Baz mslmanlar, hem de ehli olmadklar halde, itihad ediyorlar, belli bir yet ve hadise dayanarak belli bir
hkm karyorlar, sonra da bu hkm benimsemeyenleri kfrle, eytan ve bel'am olmakla, Allah'n hkmne
uymamakla suluyorlar, sulamakla da kalmyor, gyabnda hkm vererek eyleme kalkyorlar. Bu tr
davranlar, Allah'n indirdii ile hkmetmeye aykrdr. nk Allah rasul, mctehidin hata da edebileceini
belirtmi, itihad ile varlan hkmn baka mctehidleri balamayacana iaret etmtir. Ehliyetli bir hkimin
bile, hat ederek cezalandrmas yerine, hata ederek beraat ettirmesini tercih ve tavsiye eylemitir. tihad ve
kanaatlerimizi dinin kesin hkmleri yerine koyduumuz mddete, tevhidi yakalamamz mmkn deildir. 214
3) Mslman ynetici -halife- slam kanununun yrtcs ve Allah'n yasasnn uygulaycsdr, ahsnn
mukaddes bir nitelii yoktur.
Baz yazarlar, Kur'an'daki hkm kelimesine -zellikle Allah'n indirdiiyle hkmetme yetlerine- dayanarak,
asiyasi toplum ve devlet (hkmet etme) alannda da hkm (siyasi hakimiyet} Allah'ndr." ilkesini benimserler
ve buna "ilhi hakimiyet" (veya Allah'n hukuki hakimiyeti) adn verirler. lhi hkimiyetle kastedilen, ilhi
yasama ve gereine gre hkmetme ise, bunda hi tartma yoktur. Ancak bu teori, Allah'n indirdikleriyle
hkmettii iin, yneticinin veya mctehidin ahsna mukaddes bir nitelik verilmesi arac olarak kabul edilirse,
bu, dinin siyasi amalara hizmet iin kullanlmasna yol aar. nk byle bir gr siyasi otorite sahibini.
Allah'n vekili, naibi, halifesi ve glgesi konumuna getirir. Oysa ynetici, esasen yasamann yrtcs ve
206
Vahidi, Esbbu Nuzli'l-Kur'an, 200, no:394.

208
Nevin A. Mustafa, slam Siyasi Dncesinde Muhalefet, 80,87-88.
209
Hayreddin Karaman, Laik Dzende Di Yaamak, 20-21.
210
Nevin A. Mustafa, age, 91.
211
Byle bir deerlendirme iin bkz. Muhammed Said al-Ashmawy, slama Kar slamclk, 37-39,86.
212
Ethem Ruhi Flal, age, 24.
213
Mslim, Cihad, 2; Ebu Davud, Cihad, 82.
214
Hayreddin Karaman, age, 21.
207
kanunun uygulaycsndan baka bir nitelie sahip deildir. 215

4) Kur'an'daki "Allah'n indirdii" (peygamberine vahyettii talimat) ile hkmetme (yani bunlara iman etme ve
hayatlarnda uygulama) emri, yalnzca toplum ve devleti deil, ferdi de balamaktadr. Allah'n dinini hayatn
dna atan toplum ve devlet, Allah karsnda ne kadar sorumlu ise, ayn eyi yapan birey de o kadar
sorumludur. Devlet ve toplum hayatnda dinin uygulanmasn talep edenler ve btn dikkat ve mesailerini bu
nokta stnde younlatranlar, kendi nefislerinde, ferdi hayatlarnda, dier insanlarla ilikilerinde Allah'n
indirdii ile hkmetmezlerse, devletin ve toplumun mslman olmas onlar kurtarmaz. 216
Allah'n indirdii kitabn rehberlii, dikkate alnmaldr:
"Sana bir kitap indirildi. Onunla insanlar uyarman ve insanlara t vermen iin kalbine bir darlk (phe)
gelmesin. Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan baka dostlar edinerek onlara uymayn. Pek az t
dinliyorsunuz." 217
Bu ayetlerde temel konu dikkati eker:
1) Kitabn insanlar uyarma, m'minlere t verici olma ilevi;
2) Allah'tan indirilene uyma,
3) Allah'tan baka dostlar edinerek onlara uyma,
lk yet, Kur'ani mesajn ulaabildii herkesin dikkatini, iki ynl bir hedefe, yani hem nihai geree kar
kanlarn uyarlmasna, hem de ona zaten inanm bulunanlarn ynlendirilmesine, tlenmesine ekmek
amacn yanstmaktadr. Uyar da, t verme de, bir pepeelik iinde kaynatrlmtr. 218
nc konuda geen "dostlar" (evliya) kelimesi, "nderler, rehberler" biiminde anlalabilir. Bu durumda
insan aklnn rn olan dnceler ve zellikle hukuki kurallar, mutlaka Kur'an'n rehberliine ve
dorulamasna ihtiya duyacaktr. Nitekim, bata bn Hazm ve bn Teymiye olmak zere, byk mslman
dnrlerden bazlar evliya teriminin "nderler" anlam rgs iinde, szcn dini anlamyla "otoriteler"
(din alannda sz dinlenenler) anlamnda kullanldm sylemilerdir. Bu yklemiyle yetin, Hz. Peygamber
dnda ve aasnda herhangi bir ahsn sbjektif grlerine onlar Kur'ani buyruk ve retilerle yanyana ve
edeer tutarcasna, hukuki bir geerlik atfetmek konusunda bir yasaklama getirdiini belirtmilerdir. 219
Gerekten de, Allah'n Kur'an'daki mesaj, insanlarn yorumlarndan dolay, ilhlikten kmakta ve
insanlemektedir. Yani mesajn kendisi ilh, anlalmas ve uygulanmas ise insan olmakta ve
izaflemektedir. 220 Dolaysyla, mesajn kendisi kutsal bir nitelik tarken, yorumu beer zellikler tar. 221
h. Hkm Arab (Kur'an):
"Biz onu Arapa bir hkm (hkmen arabiyyen: hkm ve hikmet) olarak indirdik. Sana ilim geldikten sonra
onlarn heveslerine uyarsan, Allah katnda sana bir dost ve seni koruyan kmaz." 222
Bu yette Kur'an'n dil bakmndan zellii belirtilmektedir. Bilindii zere, ilh mesaj her peygambere, apak
anlatabilmesi iin, kendi milletinin diliyle gnderilmitir. 223 Dolaysyla Kur'an da, bir Arap olan Hz.
Peygamber'e, nce kendi yakn evresindeki insanlara iletebilmesi iin Arapa olarak indirilmitir. Ancak Kur'an
mesaj, yalnzca Araplarla snrl deildir. Nitekim bu durum, pekok yette aka belirtilmitir. Bir yet, aynen
yledir:
"De ki: Ey insanlar! Dorusu ben, gklerin ve yerin hkmran, kendinden baka tanr bulunmayan, dirilten ve
ldren Allah'n hepiniz iin gnderdii peygamberiyim. (...)" 224
i. Hkm in Allah'a Ve Peygambere arlma:
"Mnafklar "Allah'a ve peygambere inandk, itaat ettik' derler. Sonra da bir takm yz evirirler. te bunlar
inanm deillerdir. Aralarnda hkm vermek zere Allah'a ve peygambere arldklar zaman, bir takm
hemen yz evirirler. Ama hak kendilerinden tarafa ise itaatle koar gelirler. Kalplerinde hastalk m var, yoksa
pheye mi dmler, yahut Allah'n ve peygamberinin onlara hakszlk yapacandan m korkmaktadrlar?
Hayr, onlar sadece zalimdirler. Aralarnda hkm verilmek zere Allah'a ve peygamberine arldklarnda,
m'minlerin sz ancak "iittik, iman ettik" demektir. te onlar saadete erenlerdir. Allah'a ve peygambere itaat
eden, Allah'tan korkan ve saknan kimseler, kurtulua erenlerdir." 225
215
Nevin A. Mustafa, age, 87-88, 92.

Hayreddin Karaman, age, 20.
A'raf, 7/2-3.
218
219
220
Ethem Ruhi Flal, age, 25.
221
222
Ra'd, 13/37.
223
brahim, 14/4. Ayrca bkz. Yusuf, 12/1-2; Ra'd, 13/37; Nahl, 16/103; Meryem, 19/97; Fussilet, 41/44.
224
A'raf, 7/158. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 59.
225
Nur, 24/47-52.
216
217
Bu yetlerin nzul sebebi u olaydr: Bir mnafk ile bir yahudi toprak konusunda anlamazla dt. Yahudi
mnaf Hz. Peygamber'e, mnafk ise yahudiyi K'b bin el-Erefe gitmesi iin ekeliyordu. Mnafk yle
diyordu: "Muhammed bize hakszlk yapar." 226 Mnafklarn bu gvensizliinin yersiz, haksz ve anlamsz
olduu belirtilirken, m'minlerin itaatkrl ve bunun sonucunda kurtulua erileri vlr. 227
2. nsanlarla lgili (Beer) Hkm Kavramlar:
'Yarglama" ve "uyumazl zme," hkmn insanlar aras ilikilere yansyan boyutuyla ilgilidir. 228
a. Hkm'l-Chiliyye:
Daha nce de getii zere, "yoksa chiliye hkmn m istiyorlar?" ifadesiyle, chiliye hukukuna gre
ynetilme arzusu eletirilir, Allah'n hkm vericiliinin ve kanun kuyuculuunun benimsenmesi istenir. 229
b. Karar/Hkm/Muhakeme:
Pekok yette hkm kelimesi, karar ve hkm verme anlamnda kullanlr. 230
Allah, insanlar arasnda adaletli hkm vermeyi emreder, 231 ehli kitap hakknda adaletli hkm verilmelidir, 232
iki davac Hz. Davud'dan adaletli hkm vermesini istemi, Allah da adaletli hkm vermesini ona
emretmitir. 233
Allah ve ona irk komayla ilgili iki yette, kendilerini Allah'a adam olanlarn sulu gibi grlemeyeceini
belirten yetin sonrasnda 234
"Nasl (ne biim/yanl) hkm veriyorsunuz? Yargnz neye dayandryorsunuz?" 235
sorusu sorulur.
Drt yette ise, insanlarn yanl akl yrtmeleri iin,
"Ne kt hkm veriyorlar! zledikleri dnce tarz ne kadar yanl! Ne tuhaf bir dnce bu!" denilerek, bu
akl yrtme biimi knanr: "Kendi zanlarna gre, 'Bu Allah'ndr, bu da putlarmzndr' diyerek, Allah'n
yaratt hayvanlar ve ekinlerden pay ayrdlar. Putlar iin ayrdklar Allah iin verilmez, ama Allah iin
ayrdklar putlarna verilirdi. Ne kt hkm veriyorlard!" 236
slam ncesi Araplar, tarm rnlerinin ve hayvanlarn bir ksmn baz putlarna, bir ksmn da onlardan biri ve en by- olarak grdkleri Allah'a adarlard. Ancak Kur'an'n metoduyla uyumlu olarak yukardaki yet,
yalnzca slam ncesi Arap hayatnn tarihsel ynne atfta bulunmamakta, daha geni ve daha genel bir muhteva
da tamaktadr. Buna gre, yanlzca dini "mkellefyetler"in Allah ile muhayyel tanrlar arasnda paylalmasna
deil, ama ayn zamanda onun yaratc glerinden bir blmnn onun yansra baka bir eye veya kimseye
izafe edilmesine de iaret etmektedir. 237
Yanl akl yrtmeyle ilgili knayc yetlerin bir blm, kz ocuklaryla ilgili tutumu, ktlk yapanlarn
Allah'tan kaamayacaklarn ve iyilerle eit olamayacaklarn belirtir:
"Aralarndan birine bir kz olduu mjdelenince, ii gamla dolarak yz kapkara kesilir. Kendisine verilen kt
mjde yznden, halktan gizlenmeye alr. Onu utana utana tutsun mu, yoksa topraa m gmsn? Ne kt
hkmediyorlar! " 238
"Yoksa ktlk yapanlar, bizden kaabileceklerini mi sanyorlar? Ne kt hkm veriyorlar!" 239
"Yoksa, ktlk ileyen kimseler", lmlerinde ve dirimlerinde kendilerini, inanp yararl i ileyen kimselerle
bir mi tutacamz sandlar? Ne kt hkm veriyorlar!" 240
c. Hakem
226
Vahid, Esbbu Nuzlil-Kuran, 337, no: 645.

228
229
Maide, 5/50. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 60.
230
Szgelimi bkz. Maide, 5/42, 44, 95; (hacda av cinayeti) Enbiya, 21/78 (Hz. Davud ve Hz. Sleyman); Nur, 24/48 (hkm iin Allah'a ve
peygamberine arlma), 51 (verilen hkm m'minler kabul eder).
231
Nisa, 4/58.
232
Maide, 5/42.
233
Sd. 38/22, 26.
234
Yunus, 10/35 (putlarn Allah'a tapanlar arasnda arac oluu); Safft, 37/154 (Allah'n kzlar olanlara tercihi isnad).
235
Kalem, 68/36.
236
En'am, 6/136.
237
238
Nahl, 16/58-59.
239
Ankebut, 29/4.
240
Csiye, 45/21. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 60-62.
227
Hakemlik konusu, Kur'an'da drt yette ele alnmaktadr. Kar-kocanm arasnn almas endiesi doarsa her iki
tarafn ailesinden birer hakemin devreye girerek aralarn dzeltme yollarn bulmas istenir. 241 Ehli kitap iin,
Allah'n indirdii kitap varken, Allah'tan bakasnn hakem istenmeyecei belirtilir. 242 Mslmanlar ekimeli
konularda peygamberi hakem tayin ettikten sonra, verdii hkm ilerinde bir sknt/burukluk olmadan
tamamen kabul etmedike gerek anlamda inanm olmazlar. 243 Hz. peygamber'in verdii karar, bir peygamber
de olsa kul yargsdr.
Kur'an'a ve daha nce indirilenlere inandklarn, syleyenlerin, inkar etmekle emrolunduklar tgt (putlar)
nnde yarglanmalarn istemesi doru deildir. 244 Buradaki tgt nnde yarglanma kavram, eytan glerin
hkimiyetine teslim olmak biiminde de yorumlanmtr. 245 Nzul sebebiyle ilgili rivayetler ise, Hz. Peygamber'i
deil de, bir khini hakem olarak seme giriimlerini anlatr. 246
VELAYET
V-l-y (veliye) kknden kelimeler, Kur'an'da en ok kullanlan kelimeler arasnda yer alr. Velayet, arada birey
bulunmadan bitiiklik, yanyana olu ve yaklama anlamndadr. Bu anlamdan karak yer, niyet, din, arkadalk,
ballk, yaknlk, yardm ve inan ynnden tam yaknlk anlamlar dn alnmtr. Bylece velayet, yardm
(nusret) ve ii stlenme (tevelli'1-emr) anlamlarn kazanmtr. 247
V-l-y kkenli kelimelerin balcalar; vel, vl, mevl, tevell'dir. Velayetin zdd adavettir (velayet x adavet). Bu
durum baz yetlerde dile getirilir. 248
Genel anlamda dostluk iin, bitne (srda) ve hall (dost) szckleri kullanlr. 249
1. Allah'la lgili Velayet Kavramlar:
a. Vel:
Vel (. evliya) kavram, on yette Allah'n rahmet ve yardmla ilgili bir ismi olarak yer alr. Bu kullanmyla
vel kelimesi, Allah'n rab (tanr) ve iyi kullarna dost (koruyucu, koruyup kollayan ve yardmc) oluu
anlamlarn kazanr.
Allah'n vel sfatnn yer ald yetlerde, ayn zamanda Allah'n yardmc (nasr) olduu, yalnzca Allah'a
gvenilmesi gerektii. Allah'n gl olduu, dost ve yardmc olarak yalnzca Allah'n yeterli olduu da
belirtilir. Yine bir takm yetlerde vel kelimesi mrid (yol gsterici), vl (koruyucu), efi (efaati) ve hamd
(vgye lyk, ven) sfatlaryla da kullanlr. Bunlar, ayn zamanda gerek dostun niteliklerini de belirleyen
sfatlardr. 250
b. Velayet Allah'ndr:
yilerin cennete, ktlerin cehenneme gideceini belirten Yce Allah, biri iki baheye sahip, teki de zayf
durumda olan iki adam rnek olarak verir. Mal ve adamlaryla bbrlenen adam, tekinin Allah' tanmas ve
kretmesi tekliflerine, bu bahenin batmayacan ve kyametin kopmayacan belirterek alayc cevaplar
veriyordu:
"Nitekim rnleri yok edildi. Ban altst olmu ardaklar karsnda harcad emee ii yanarak ellerini
outurup 'Keke rabbime kimseyi ortak komasaydm' diyordu. Ona Allah'tan baka yardm edecek adamlar da
yoktu, kendi kendini de kurtaramad. te burada velayet (kudret ve hkimiyet) varl gerek olan Allah'ndr.
dllendirme bakmndan da, sonulandrma ynnden de hayrl olan odur. " 251
c. Vel Ancak Allah'tr:
Allah'tan baka gerek anlamda dost yoktur:
"(..) O, rahmetine dilediini kavuturur. Zalimlerin ise bir dost (koruyucu) ve yardmcs olmaz. Demek onlar,
Allah'tan baka dostlar (evliya) edindiler? Oysa dost, ancak Allah'tr. O, lleri diriltir. Her eye kadirdir." 252
241
Nisa, 4/35.
En'am, 6/114.
243
Nisa, 4/65.
244
Nisa, 4/60.
245
Muhammed Esed, age, 1/151.
246
Vahid, Esbbu Nzli'l-Kuran, 164-167, no: 328-332.
247
Rgib el-Isfahn, age, 737.
248
Nisa, 4/45; Kehf, 18/50.
249
li mran, 3/118; Furkan, 25/27-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 63.
250
251
Kehf, 18/42-44. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 64.
252
ra, 42/8-9.
242
"De ki: Gkleri ve yeri yaratan, beslenmeyip besleyen Allah'tan baka bir dost mu edinirim? (..)" 253
Allah, m'minlerin dostudur, dost ve yardmc olarak yeterlidir, ondan baka vel ve efaati yoktur!
"Sizden iki takm bozulup geri ekilmek zereydi. OnIarn dostu (koruyucusu) Allah't. nananlar yalnz Allah'a
gvensinler." 254
"Umutsuzlua dmelerinin ardndan yamuru indiren, rahmetini yayan odur. O, vlmeye lyk olan dosttur
(el-veliyyu'I-hamd)." 255
"Gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar alt gnde yaratan, sonra ara hkmeden Allah'tr. Ondan baka
bir dostunuz (vel) ve efaatiniz (efi) yoktur. Dnmyor musunuz?" 256
"Allah, dmanlarnz ok iyi bilir. Allah, size dost olarak da yeter, yardmc olarak da yeter." 257
Allah'n, hkmranlnda orta yoktur, yardmcya da ihtiya duymaz:
"De ki: Hamd, ocuk edinmemi olan, hkmranlnda orta bulunmayan, dkn olmayp yardmcya (vel'ye)
da ihtiya duymayan Allah'a mahsustur.' Onu, gerei gibi ulula." 258
d. Allah'n Dost Olduklar:
1) Allah M'minlerin Dostudur:
Allah, m'minleri karanlklardan aydnla karan onlara selmet yurdu veren dostudur:
"Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan aydnla karr. Kfirlerin dostlar ise, azgn putlardr
(tgt), onlar aydnlklardan karanlklara srklerler.(...)" 259
"Dorusu brahim'e en yakn olanlar, ona uyanlar, bu peygamber ve inananlardr. Allah, inananlarn
dostudur." 260
"Rablerinin katnda selamet yurdu onlarndr. O, ilediklerinden tr onlarn dostudur." 261
"nk Allah, inananlarn mevlsdr (sahibidir, koruyucusudur). Kfirlerin ise mevls yoktur." 262
2) Allah Muttekilerin Dostudur:
Allah, takva yolunda olanlarn dostudur:
"phesiz onlar, seni Allah'tan mstani klamazlar. Dorusu zalimler, birbirlerinin dostudurlar. Saknanlarn
dostu ise Allah'tr." 263
3) Allah yilerin Dostudur: Allah'n Dostluu yiler indir:
"nk benim dostum, kitab indiren Allah'tr. O, iyileri dost edinir." 264
4) Allah'tan Baka Dost Yoktur:
Gerek dost Allah'tr, Allah'tan baka dost (vel), yardmc (nasr), efaati (ef) ve kurtarc yoktur:
"Gklerin ve yerin hkmdarlnn Allah'a ait olduunu bilmez misin? Allah'tan baka dost ve yardmcnz
yoktur." 265
"Rablerine toplanacaklarndan korkanlar Kur'an'la uyar. Ondan baka bir dost (vel) ve araclar (ef) yoktur.
Umulur ki Allah'tan saknrlar." 266
"(..) Bir kimse kazandyla helake dmeyegrsn, o takdirde, Allah'tan baka ona ne bir yardmc, ne de bir
kurtarc bulunur. Her trl fidyeyi verse de kabul olunmaz. (..)" 267
"(..) Bir millet kendini deitirmedike (bozmadka), Allah onlarn durumunu deitirmez. Allah bir milletin
fenaln dileyince, artk onun nne geilmez. Onlar iin Allah'tan baka vl (hami, koruyup kollayan) de
253
En'am, 6/14.
li mran, 3/122.
ra, 42/28.
256
Secde, 32/4.
257
Nisa, 4/45.
258
sra, 17/111. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 64-65.
259
Bakara, 2/257.
260
li mran, 3/68.
261
En'am. 6/127.
262
Muhammed, 47/11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 65-66.
263
Csiye, 45/19. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 66.
264
Araf, 7/196. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 66.
265
Bakara, 2/107. Benzeri iin bkz. Tevbe, 9/116.
266
En'am, 6/51.
267
En'am, 6/70.
254
255
bulunmaz." 268
"(..) nsanlarn Allah'tan baka dostu yoktur. O, hi kimseyi hkmranlna ortak klmaz." 269
"Siz ne yeryznde, ne de gkte Allah' ciz brakabilirsiniz. Allah'tan baka bir dost (vel) ve yardmcnz (nasr)
da bulunmaz." 270
5) Dost Olarak Allah Yeter:
Allah, m'minlerin dmanlarn ok iyi bilir. Allah, onlara dost olarak da, yardmc olarak da yeter. 271
e. Evliyullah (Allah Dostlar):
Allah dostlarndan olmak, byk mutluluktur. Kur'an, onlar iin nemli mjdeler vermektedir:
"yi bilin ki, evliyullah'a (Allah'n dostlarna, Allah'a yakn olanlara) korku yoktur, onlar zlmeyeceklerdir.
Onlar Allah'a inanm ve ona kar gelmekten saknmlardr. Dnya hayatnda ve hirette de mjde
onlaradr." 272
"Allah'n szlerinde hibir deime yoktur. Bu byk baardr." 273
Bu yet, Allah dostu olmann iman ve takva artlarna bal olduunu aka belirtir.
"Yoksa Mescid-i Haram'a girmekten menederlerken Allah onlara niin azap etmesin? Hem de onun dostu
(sahibi) deiller. Onun dostu ancak kar gelmekten saknanlardr. Fakat pek ou bunu bilmiyorlar." 274
Bu yet, Allah dostunun takva sahipleri olduunu bir kez daha vurgular. Kureyli mriklerin Kabe'nin
bakclyla grevli olularn da reddeder.
Her iki yet de, evliyullah'n muttekler (kar gelmekten saknanlar, Allah'a kar sorumluluk bilincini
tayanlar) olduunu belirtir. Mutteklerin (takva sahiplerinin) tanm ise, bir baka yette yle yaplyor:
"Yzlerinizi doudan veya batdan yana evirmeniz iyi olmak (birr) deildir. Lkin iyi olanlar, Allah'a, hiret
gnne, meleklere, kitaba, peygamberlere inanan, onun sevgisiyle yaknlarna, yetimlere, dknlere, yolculara,
yoksullara ve kleler urunda mal veren, namaz klan, zekt veren ve szletiklerinde szlerine vefa gsterenler,
zorda, darda ve sava alannda sabredenlerdir. te onlar doru olanlardr, saknanlar (muttekler) ancak
onlardr." 275
Bu ayete gre, takvann temeli, iman ve iyi davranlardr. Bunlar, u noktalarda toplanabilir:
1) man esaslarna inanmak;
2) htiya sahiplerine ve klelerin hrriyeti urunda mal harcamak;
3) Namaz ve zekt ibadetlerini yerine getirmek;
4) Verilen sz tutmak;
5) Zorda, darda ve savata sabretmek.
yetten kan tanma gre, evliyullah, olaanst bir takm niteliklerle donanm, tabiatst gsteriler yapan,
bir takm dini sorumluluklar tamadn belirten, kerametler gsteren, kutsallk verilmi., kiiler deildir.
Bilakis, Hz. Peygamberi rnek alarak Kur'an'da belirtilen esaslara gre yaayan, ar sorumluluk sahibi
insanlardr.
man ve takva srrna ermemilerin Allah dostluu, sanal bir dostluktan teye gemez. Bu sanal dostluun en
nemli rnei, kendilerini "Allah'n oullan ve sevgilileri" olarak tantan yahudiler ve hristiyanlardr. 276
zellikle yahudilerin Allah dostluu, samimiyet izgisinden uzaktr:
"De ki: Ey yahudiler! Btn insanlar bir yana, yalnz kendinizin Allah'n dostlar olduunu iddia ediyorsanz ve
bunda samimiyseniz, lm dilesenize! Yaptklarndan tr, lm asla dileyemezler; Allah, zlimleri
bilendir." 277
f. Velsizler (Allah'n Dost Olmadklar):
Allah, bir takm olumsuz zellikler tayanlar iin hem dnyada zalimler, zalimlere ynelenler, Allah'a ary
reddedenler, kafirler, sapklar, hevese uyanlar, mnafklar, ktlk yapanlar ve byklenenler, Allah'n
dostluunu esirgedii kiilerdir, hem de hirette, dostluunu ve yardmn esirgeyecektir. 278
268
Ra'd, 13/11.
Kehf, 18/26.
270
Ankebt, 29/22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 66-67.
271
Nisa, 4/45. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 67.
272
nk cennette ebed kalacaklardr (Zmer, 39/73).
273
Yunus, 10/62-64.
274
Enfal, 8/34.
275
Bakara, 2/177.
276
Maide, 5/18.
277
Cuma, 62/6-7. Kr. Bakara, 2/94-95 (Bu iki yet, hiret yurdunun Allah katnda kendilerine zg olduu sanlarn dile getirir ve buna
meydan okur). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 67-69.
278
269
1) Zalimler:
Zlimler, Allah'n ba dmanlar arasnda yer alr:
"Zlimlerin Allah'tan baka kendilerine yardm edecek dostlar da yoktur. Allah'n saptrd kimsenin kar yolu
olmaz." 279
"(..) Ama o, rahmetine dilediini kavuturur; Zalimlerin ise, bir dost ve yardmcs olmaz." 280
"Bunlar yeyznde Allah' aciz brakamazlar. Allah'tan baka kendilerini kurtaracak dostlar da yoktur. Azap
onlara kat kat verilir, iitemezler ve gremezlerdi." 281
2) Zalimlere Ynelenler:
Allah, zalimler gibi, zalimlere ynelenlere de dostluunu ve yardmn esirger:
"Hakszlk (zulm) yapanlara ynelmeyin, yoksa ate size de dokunur. Sizin Allah'tan baka dostunuz yoktur,
sonra yardm da gremezsiniz." 282
3) Allah'a ary Reddedenler:
Allah'a yaplan ary reddetmek, dostluunu da kaybetmektir:
"Allah'a arana uymayan bilsin ki, Allah' yeryznde ciz brakamaz. Onlarn ondan baka dostlar da
bulunmaz. te onlar, apak sapklktadr." 283
4) Kfirler:
Kfirler, Allah'n lanetine urayan, dostluunu kaybeden kiilerdir:
"nkr edenler sizinle savasalard, yzgeri dneceklerdi. Sora bir dost ve yardmc da bulamayacaklard." 284
"Allah phesiz, inkarclara lanet etmi ve onlara iinde sonsuz olarak temelli kalacaklar lgn alevli
cehennemi hazrlamtr. Onlar bir dost ve yardmc bulamazlar." 285
5) Sapklar:
Allah'n saptrd kii, artk kendini doruya erdirecek yardmc ve rehber bulamaz:
"Allah kimi saptrrsa, artk onun bundan sonra bir dostu olmaz. Azab grdklerinde, zalimlerin 'Dnecek bir
yol yok mudur?' dediklerini grrsn." 286
"(..) Allah'n doru yola eritirdii kimse hak yoldadr. Kimi de saptrrsa artk ona, doru yola gtrecek bir
yardmc (veli) ve rehber bulamazsn." 287
6) Hevese Uyanlar:
Gerei rendikten sonra, bu bilgiye deil, bakalarnn (yetlere gre ehli kitap olan yahudi ve hristiyanlarn)
heveslerine uymak, Allah'n dostluunu kaybettirir:
"(..) Sana ilim geldikten sonra onlarn heveslerine uyarsan andolsun ki Allah katnda sana bir dost ve seni
koruyan kmaz." 288
"Kendi dinlerine uymadka, yahudi ve hristiyanlar, senden asla honut olmayacaklardr. De ki: 'Doru yol
ancak Allah'n yoludur.' Sana gelen ilimden sonra, onlarn heveslerine uyarsan, andolsun ki Allah'tan sana ne
bir dost, ne de bir yardmc olur." 289
7) Mnafklar:
Allah'n maddi ve manevi nimetlerine ermelerine ramen, imandan sonra inkra saplananlar, Allah'n dostluunu
279
ra, 42/46.
ra, 42/8.
Hd, 11/20. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 69-70.
282
Hd, 11/113. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 70.
283
Ahkf, 46/32. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 70.
284
Fetih, 48/22.
285
Ahzb, 33/64-65. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 70-71.
286
ra, 42/44.
287
Kehf, 18/17. Benzeri iin bkz. sra, 17/97. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 71.
288
Ra'd, 13/37.
289
Bakara, 2/120. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 71.
280
281
kaybeden bedbahtlardr:
"Andolsun ki, mslman olduktan sonra inkr edip kfr szn sylemilerken, sylemedik diye Allah'a yemin
ettiler, baaramayacaklar bir eye giritiler. Allah ve peygamberi bol nimetinden onlar zenginletirdi,
almaya kalktlar. Eer tevbe ederlerse, iyiliklerine olur. ayet yz evirirlerse, Allah onlar dnya ve hirette
can yakc azaba uratr. Yeryznde bir dost ve yardmclar yoktur" 290
"De ki: Allah size bir ktlk dilese veya bir rahmet istese, ona kar kim sizi koruyabilir? Allahtan baka dost
ve yardmc da bulamazsnz." 291
8) Ktlk Yapanlar:
Ktlk yapanlar, cezasz kalmaz, Allah'n dostluunu ve yardmn da kaybederler:
"Bu, sizin kuruntularnza ve kitap ehlinin kuruntularna gre deildir. Kim fenalk yaparsa, cezasn grr.
Kendisine Allah'tan baka ne dost, ne de yardmc bulunur." 292
9) Byklenenler:
Byklenerek Allah'a kulluktan kanan ve Allah'n yetlerini dinleyip duymam gibi davrananlar da, Allah'n
dostluunu kaybeden bedbahtlar arasnda yer alr:
"nananlara ve yararl i ileyenlere, ecirlerini verecek, onlara olan bol nimetini daha da arttracaktr. Kulluk
etmekten ekinenleri ve byklk taslayanlar elem verici bir azaba uratacaktr. Onlar kendilerine Allah'tan
baka bir dost ve yardmc bulamazlar." 293
"Kendine okunan Allah'n ayetlerini dinleyip, sonra onlar hi duymam gibi byklk taslamakta direnenen,
yalanc ve gnahkr kiinin vay haline! Ona can yakc bir azap mjdele. Ayetlerimizden bir ey rendiinde
onu alaya alr. te bunlara alaltc bir azap ve ardndan da cehennem vardr. Kazandklar eylerde, Allah'
brakp (Allah'n yansra) edindikleri dostlar da onlara bir fayda vermez. Byk azap onlaradr." 294
g. Mevl:
Veli szc yerine, mevl szc de, hemen ayn anlam zellikleriyle kullanlabilir.
Allah, m'minler iin, ne gzel bir dost, ne gzel bir yardmcdr (ni'me'l-mevl ve ni'me'n-nesr):
"Fitne kalmayp, yalnz Allah'n dini kalana kadar onlarla (mriklerle) savan. Eer vazgeerlerse bilsinler ki
Allah onlarn ilediklerini phesiz grr. Ama yzevirirlerse, Allah'n sizin dostunuz (mevlnz) olduunu
bilin. O ne gzel dost, ne gzel yardmcdr." 295
"(..) Artk namaz kln, zekt verin, Allah'a sarln. O, sizin sahibinizdir (mevl). Ne gzel sahip, ne gzel
yardmcdr." 296
"Ey inananlar! nkar edenlere itaat ederseniz, sizi geriye dndrrler de kayba urarsnz. Halbuki sizin
mevlnz Allah'tr. O, yardmclarn en iyisidir." 297
"De ki: Allah'n bize yazdndan bakas bamza gelmez. O bizim mevlmzdr. nananlar Allah'a gvensin." 298
"Allah, phesiz size, yeminlerinizi keffaretle geri almanz meru klmtr. Allah sizin dostunuzdur. O bilendir,
bilgedir." 299
Allah peygamberin dostudur, ayrca melekler ve iyi insanlar da onun dostudur:
"Ey peygamber eleri! Eer ikiniz de Allah'a tevbe ederseniz, kaym olan kalpleriniz dzelmi olur. ayet
einizin aleyhinde bir ey yaparak yardmlamaya kalkarsanz, bilin ki Allah onun dostu, bundan baka Cebrail,
iyi m'minler ve melekler de yardmcsdr." 300
M'min iin lm, mevlya dn demektir:
"Artk birinize, lm gelince elilerimiz, bir eksiklik yapmakszn onun cann alrlar. Sonra gerek mevllarna
dndrrler. te o zaman hkm onundur. O, hesap grenlerin en hzlsdr." 301
"te orada herkes dnyada yapm olduuyla imtihan verir ve gerek mevllar olan Allah'a dndrlr.
Uydurduklar putlar da ortadan kaybolmutur." 302
290
Tevbe, 9/74.
Ahzb, 33/17. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 71-72.
292
293
Nisa, 4/173.
294
Csiye, 45/7-10. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 72-73.
295
Enfal, 8/39-40.
296
Hac, 22/78.
297
Ali imran, 3/149-150.
298
Tevbe, 9/51.
299
Tahrim, 66/2.
300
Tahrim, 66/4.
301
Enam, 6/62.
302
Yunus, 10/30.
291
h. Veli Ve Mevl Szckleriyle Dua Ve Yakar:

zellikle mevl szc, peygamberlerin ve bakalarnn Allah'a yakarlar arasnda yer alm nemli bir
szcktr:
"(..) Sen mevlmzsn. Kfirlere kar bize yardm et." 303
"Size ne oluyor da 'Rabbimiz! bizi halk zalim olan bu ehirden kar. Katndan bize bir sahip kan (veli:
koruyucu) gnder, bir yardmc ltfet' diyen zavall ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah yolunda
savamyorsunuz?" 304
Hz. Musa, setii yetmi kiiyi sarsnt tutunca, yle dua etti:
"Rabbim! Dileseydin daha nce beni ve onlar yok ederdin. Aramzdaki bilgisizlerin yaptklarndan tr bizi
yok eder misin? Bu, senin snavndan baka bir ey deildir. Bununla dilediini saptrr, dilediini doru yola
iletirsin. Bizim dostumuz (mevlmz) sensin. Bizi bala. Bize merhamet et. Sen balayanlarn en
iyisisin.(..)" 305
Hz. Yusuf da, Allah'a yle yakarmtr:
"Rabbim! Bana mlk (hkmranlk) verdin, ryalarn yorumunu rettin. Ey gkleri ve yeri yaratan! Dnya ve
ahirette ilerimi yoluna koyan (velim) sensin. Benim canm mslman olarak al, beni iyilere kat." 306
Grld gibi Allah, hem dnya, hem ahiret dostudur.
"Melekler yle derler: H! Bizim dostumuz (velimiz), onlar deil sensin(..)" 307
2. nsanlarla lgili Velayet Kavramlar:
a. Dostluu stenenler Ve Yasaklananlar:
Bir ksm varlklarn dostluu istenirken, baka bir takm varlklarla dostluk kurmak yasaklanr. Bu konudaki
emir ve yasaklara uymak gereklidir. 308
A) Dostluu stenenler:
Dostluu istenenler arasnda, Allah, peygamber, m'minler, salihler ve mttekiler yer alr. 309
1- Allah, Peygamber Ve M'minler:
M'minler Allah', peygamberi ve yine kendileri gibi m'minleri dost edinir:
"Sizin dostunuz ancak Allah, onun peygamberi ve Allah'n emirlerine boyun eerek namaz klan ve zekat veren
m'minlerdir. Kim Allah', peygamberini ve m'minleri dost edinirse (tevell), bilsin ki phesiz Allah'tan yana
olanlar (hizbullah) stn gelirler." 310
Bundan sonraki yet dini alaya alan ehli kitap ile kfirlerin dost edinilmemesi gerektiini belirtir.
M'min bir kii ne kadar yalnzla itilse, insanlardan ve din kardelerinden vefaszlk grse bile, asla yalnzlk
duygusuna kaplmaz. Gerek dostu olan Allah'n onu yanlz brakmayacann bilincinde olur. Hz. Peygamberin
dostluu ise, mslmanlar dnya ve hirette mutlulua ulatrmak iin kendini feda edercesine aba
gstermesidir. M'minlerin kardelii, inan ve din kardeliinde birbirlerine kurun gibi perinlenmi ve
kenetlenmi bir bina gibi 311 , ya da tek bir beden gibi olutur. M'minlerin dostluu, kar ve menfaate
dayanmayan, samimi, iten, gnlden ve hasbi bir dostluktur. 312
2- Gerek M'minler:
Dostluk hereyden nce bir inan ve duygu birlikteliidir. Dolaysyla imandalar, birbirlerine dost olmaldr:
"Dorusu inanp hicret edenler, Allah yolunda mallaryla canlaryla cihad edenler ve muhacirleri barndrp

303
Bakara, 2/286.
304
Nisa. 4/75.
305
Araf, 7/155.
306
Yusuf, 12/101.
307
Sebe, 34/41.
308
309
310
Maide. 5/55-56.
311
bkz. Saf, 61/4.
312
onlara yardm edenler, birbirlerinin dostudur. nanp hicret etmeyenlerle, sizin bir dostluunuz yoktur.(..)" 313
Bundan sonraki yet, kfirlerin birbirinin dostu olduunu belirtir.
"M'min erkekler ve m'min kadnlar birbirlerinin velileridir. yiyi emreder, ktlkten alkoyarlar. Namaz
klarlar, zekat verirler. Allah'a ve Peygamber'e itaat ederler. Allah ite bunlara rahmet edecektir. Allah,
phesiz gldr ve bilgedir." 314
Bu yetteki velayet szc ve trevleri siyasi temsil, yneticileri ibana getirme anlamlarna doru
kaydrldnda da yukardaki yetlere, zellikle bu son yete, kfirler ve ehli kitapla dostluu yasaklayan
yetlere dayanlmaktadr. Bylece velayet, "dostluk, koruma ve yardm" anlamlarndan, "temsil ve ynetme
yetkisi" anlamlarna doru geniletilmitir. Bu anlamda velayet, "mme velyeti"dir. Sz konusu yetler bir
btn halinde deerlendirilince, mslmanlarn ynetimlerini teslim edecekleri kimselerde bulunmas gereken
nitelikler, iman ve amel olarak belirtilmektedir:
1) man: Kur'an ve snnet, mslmanlar adna tasarrufta bulunma yetkisine sahip kiinin m'min olmas
gerektiini, en kk bir tereddde yer brakmayacak aklk ve kesinlikte ifadelerle doludur. Mslmanlarn
velayet yetkisini tayan -bata yksek yneticiler olmak zere-yneticiler, m'min ve mslman olacaklardr.
2) Amel: M'minlerin velayet yetkisini tayan yneticiler, slamn getirdii ibadet, hayat ilkeleri, talimat ve
ahlka uyacak, bu alanlardaki ykmllklerini fiilen yerine getirecektir. Amel konusunda kusuru bulunan
kimselere slami literatrde "fsik" denilmektedir. Balayc hkm ve talimatlarda kusuru olmayanlar ise "salih,
adil ve takva sahibi" adn almaktadr. Hukukular, fsklann veli olup olmayacaklarn tartmlardr.
Tartmasz olan husus, bulunduu takdirde iman ve ameli tam olanlarn ncelikle veli olacaklardr.
M'minler, kendilerini temsil edecek, kendileri adna hukuken geerli ilemler yapacak, ynetimlerini yrtecek
kimseleri belirlerken bu kurala uymak zorundadrlar. Bu zorunluluk, mslmanlarn siyasetle (ynetimle,
rejimle, iktidara gelecek olanlarn kiilikleri, ahlklar ve programlan ile, kardklar kanunlar, aldklar kararlar
ve yaptklar icraat ve uygulamalarla) ilgilenmeleri gerektiini de beraberinde getirmektedir. 315
3) Salihler Ve Mttekiler:
Hz. Peygamber, inanmayanlara yle seslenmitir:
"nki benim dostum, kitab indiren Allah'tr. O, iyileri dost edinir." 316
"Yoksa Mescid-i Haram'a girmekten menederlerken Allah onlara niin azap etmesin? Hem de onun dostu
deiller. Onun dostlar, ancak kar gelmekten saknanlardr. Fakat pek ou bunu bilmiyorlar." 317
Allah'n dostu olan salihler ve mttekiler, mslmanlarn da dostu olmaldr. nanp hicret edenler, Allah yolunda
mallaryla ve canlaryla cihad edenler, birbirlerinin dostudur. 318
M'minlerin dostlar arasnda melekler de vardr.
"Biz dnya hayatnda da, ahirette de size dostuz.(..)" 319
B) Dostluu Yasaklananlar:
Allah'tan bakasnn veya Allah'n yansra, zellikle kulluk edilecek ve taplacak varlk (put) anlamnda dost
edinilmesi yasaktr. Byle bir davranta bulunanlar, rmcek yuvas salamlnda bir snak edinmi
demektir.
"Rabbinizden size indirilen kitaba uyun. Allah'tan baka dostlar edinerek onlara uymayn. Pekaz t
dinliyorsunuz." 320
"Allah'tan baka dostlar edinenler, yuva yapan rmcee benzer. Evlerin en dayanksz ise, phesiz rmcein
yuvasdr. Keke bilseler." 321
"Allah' brakp da dostlar edinenlerin ilediklerini Allah gzetmektedir. Sen onlara vekil olmaya memur
deilsin." 322
"Demek onlar Allah'tan baka dostlar edindiler? Oysa dost, ancak Allah'tr. O, lleri diriltir. Hereye gc
yeter." 323
"yle derler: H! Seni brakp baka dostlar edinmek bize yaramaz. Fakat sen onlara ve babalarna nimetler
verdin de sonunda seni anmay unuttular ve helaki hakeden bir millet oldular." 324
313
Enfal, 8/72.
Tevbe, 9/71.
315
Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, 277,293-295. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 76-77.
316
A'raf, 7/196.
317
Enfal, 8/34.
318
Enfal, 8/72.
319
Fussilet, 41/31. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 77-78.
320
A'raf, 7/3.
321
Ankebut, 29/41.
322
ra, 42/6.
323
ra, 42/9.
324
Furkan. 25/18.
314
Dost edinilmeyecekler arasnda, Allah'n gazabna urayanlar, Allah dmanlar, putlar, kfirler, ehli kitap
(yahudiler ve hristiyanlar), mnafklar, m'minlerle din urunda savaanlar ve yurttan karanlar, zalimler, hicret
etmeyen mslmanlar ve eytan yer alr.
lgili yetler incelendiinde, dostluk kurulmayacaklarla, hem birey, hem de toplum ve devlet temelinde ittifak ve
ibirliine girilmez. 325
1) Allah'n Gazabna Urayanlar:
Allah'n gazabna urayan yahudiler, ehli kitap kavramndan ayrca da anlarak, dostluk kurulmas
yasaklananlarn banda gelir:
"Allah'n gazap ettii milleti dost edinen milleti grmedin mi? Onlar ne sizdendir, ne de onlardan. Bile bile,
yalan yere yemin etmektedirler. Allah, onlara etin bir azap hazrlamtr. ledikleri, ne ktdr." 326
Mnafklar, yahudileri geici karlar uruna dost edinmekten ekinmezler. M'minler ise, onlara dostluk
gsteremezler:
"Ey m'minler! Allah'n gazabna uram milleti dost edinmeyin. Kfirlerin kabirde bulunan kimselerden
mitlerini kestikleri gibi, onlar da hiretten umutlann kesmilerdir." 327
2- Allah Dmanlar:
Allah dmanlarn (zellikle mrikleri) dost edinmek, Allah'n doru yolundan bir saptr, uzaklamadr:
"Ey m'minler! Benim de dmanm, sizin de dmannz olanlar dost edinmeyin. Onlar, size gelen gerei
inkar etmiken, onlara sevgi gsteriyorsunuz. Oysa onlar, rabbiniz olan Allah'a inandnzdan tr, sizi ve
peygamberi yurdunuzdan karyorlar. Eer sizler, benim yolumdan savamak ve rzam kazanmak iin
kmsanz onlara nasl sevgi gsterirsiniz? Ben sizin gizlediinizi de, aa vurduunuzu da bilirim. inizden
onlara sevgi gsteren kimse, phesiz doru yoldan sapmtr. Eer sizi ele geirirlerse, sizin onlara
gsterdiiniz sevgiyi gstermezler. Size dman olurlar, ellerini ve dillerini fenalk etmek iin uzatrlar, inkr
etmenizi isterler." 328
3- Putlar:
Tapmaya deer tek varlk olan Allah' brakp, ona ortak komak, putlara tapmak ve kulluk etmek, kt bir
yolda semek demektir:
"De ki: Gklerin ve yerin rabbi kimdir? De ki: Allah'tr. Yine yle de: Onu brakp, kendilerine bir fayda ve
zarar olmayan dostlar m edindiniz? Kr ile gren hi bir olur mu? Karanlkla aydnlk bir midir?' Yoksa
Allah'a, Allah gibi yaratmas olan ortaklar buldular da yaratmalar birbirine mi benzettiler? De ki: Hereyi
yaratan Allah'tr. O hereye stn gelen tek tanrdr." 329
"Kendisine zarar faydasndan daha yakn olana yalvarr. Yalvard ey ne kt yardmc, ne kt yoldatr" 330
Puta tapmak, Allah'a yaklatrmak gibi, masum bir gerekeye brnebilir:
"Bilin ki halis din Allah'ndr. Onu brakp da putlardan dostlar edinenler 'onlara bizi Allah'a yaklatrsnlar
diye kulluk' ediyoruz derler. Dorusu Allah, ayrla dtkleri eylerde aralarnda hkm verecektir. Allah,
phesiz yalanc ve inkarc kimseyi doru yola eritirmez." 331
Puta tapmann sonucu, kt bir dn yeri olan cehennemdir:
"Bugn sizden ve inkr edenlerden fidye kabul edilmez. Varacanz yer atetir. Lynz (mevl'mz) orasdr.
Ne kt bir dn yeridir." 332
4- Kfirler:
M'minler kfirleri dost edinemezler:
"M'minler, m'minleri brakp da kfirleri dost edinmesinler. Kim byle yaparsa, Allah katnda bir deeri
yoktur. Ancak, onlardan saknmanz hali mstesnadr. Allah, sizi kendisiyle korkutur. Dn Allah'adr." 333
Bu yete gre, kfirlerle dostluk, ancak takyye durumunda zel artlara gre kurulabilir. (Bkz. 5.3) Buna gre
yet, "hakikati inkr edenlerin mslmanlardan daha gl olduu ve bu yzden, politik yahut ahlki anlamda
325

Mcadele, 58/14-15.
327
Mumtehine, 60/13. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 79.
328
Mumtehine, 60/1-2, Kr. Mcadele, 58/22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 80.
329
Rad, 13/16.
330
Hac, 22/13.
331
Zmer, 39/3.
332
Hadid, 57/15. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 80-81.
333
Ali mran, 3/28.
326
kendilerine "dost" olmadka mslmanlara zarar verebilecek konumda bulunduklar durumlara iaret
etmektedir. 334
"Ey m'minler! M'minleri brakp da kfirleri dost edinmeyin. Allah'n, aleyhinize apak bir ferman vermesini
mi istersiniz?" 335
Bu ayetin, hem n tarafnda, hem de sonrasnda hep mnafklardan sz edilmektedir.
Kfr imana tercih edenler, baba ve kardeler dahi olsa dost edinilemezler:
"Ey m'minler! babalarnz ve kardelerinizi -kfr imana ye tutuyorlarsa- dost edinmeyin. Sizden onlar
kimler dost edinirlerse, dorusu kendilerine yazk etmi olurlar. De ki: Babalarnz, oullarnz, kardeleriniz,
eleriniz, akrabanz, elde ettiiniz mallar, durgun gitmesinden korktuunuz ticaret ve hounuza giden evler, sizce
Allah'tan, peygamberinden ve Allah yolunda savamaktan daha sevgili ise Allah'n buyruu gelene kadar
bekleyin. Allah, fsk kimseleri doru yola eritirmez." 336
Bu yete gre Kur'an, inan ve duygu birlikteliini, kandala ve soydala ye tutmaktadr.
Kfirlerin dostlar putlar ve yine kendileri gibi kfirlerdir:
"Allah, inananlarn dostudur. Onlar karanlklardan aydnla karr. Kfirlerin dostlar ise, azgn putlardr
(tgt), onlar aydnlklardan karanlklara srklerler. te onlar cehennemliklerdir, orada temelli
kalacaklardr." 337
"Kfirler, birbirlerinin dostudur (destekisi ve ibirlikisidir). Eer siz aranzda dost olmazsanz, yeryznde
kargaalk (fitne) ve byk bozgun (fesad) kar." 338
M'minlerin dostluu fitne ve fesad nleyici bir zellik tar.
Kfirlerin Allah' brakp kullarn dost edinmeleri, kt sonun yolunu aar:
"nkr edenler, beni brakp ta kullarm dost edinmelerini yeterli mi sandlar? Dorusu, biz cehennemi
inkarclara konuk olarak hazrladk." 339
5- Ehli Kitap:
"Ehli kitaptan teberri yeti" denilen yet, onlarla dostluu yasaklar:
"Ey m'minler! Yahudi ve hristiyanlar dost olarak benimsemeyin, onlar birbirlerinin dostudur. Sizden kim
onlara dost olursa, o da onlardan saylr. Allah, zulmedenleri doru yola eritirmez." 340
Bundan sonraki yette, kalplerinde hastalk olanlarn 'Bize bir felaket gelmesinden korkuyoruz' diyerek onlara
kotuu belirtilir.
Bu yetin nzul sebebi olarak belirtilen olaya gre, Beni Kaynuka yahudileriyle giriilen savata mnafk
Abdullah bin Ubey onlardan yana tutum ald. Ubde bin es-Smit ise, yahudilerle olan ittifakn bozmak istedi.
Abdullah bin Ubey bu ittifaklardan vazgemeyeceini belirtti. te bu olay zerine yukardaki yet indi. 341
Hi phesiz dostluk kurulmayacak olanlar, mslmanlara kar dmanca davrananlardr. yi niyetlilerle normal
ilkiler srdrlr. 342
Hristiyanlar, baz durumlarda mslmanlara yahudilerden daha yakn olabilir;
"Pekounun (srailoullarndan inkr edenlerin), kfirleri dost edindiklerini grrsn. Nefislerinin nlerine
srd ne ktdr. Allah onlara gazap etmitir, onlar azapta temellidirler. Eer Allah'a peygambere ve ona
indirilene inanm olsalard, onlar dost edinmezlerdi. Fakat onlarn pekou fsktr. nananlara en iddetli
dman olarak, insanlardan yahudileri ve mrikleri bulursun. Onlardan, inananlara sevgice en yakn, 'Biz
hristiyanz' diyenleri grrsn. Bu, onlarn iinde bilginler ve rahipler bulunmasndan ve byklk
taslamaylarndan trdr." 343
Dini alaya alan, mslmanlann inan ve duygularna savg gstermeyen ehli kitap dost edinilmez:
"Ey inananlar! Kendilerine sizden nce kitap verilenlerden dininizi alaya ve elenceye alanlar ve kfirleri dost
edinmeyin. nanyorsanz, Allah'tan saknn." 344
Bu yetin nzul sebebi olarak u olay anlatlr: Rif'a bin Zeyd ile Suveyd bin el-Hris, mslman olduklarn
ne srp mnafika davrandlar. Baz mslmanlar onlarla dostluk iindeydi. Bu olay knamak zere, ite bu
yet indi. 345
6- Mnafklar:
334

Nisa, 4/144.
336
Tevbe. 9/23-24.
337
Bakara, 2/257.
338
Enfal, 8/73.
339
Kehf, 18/102. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 81-82.
340
Maide, 5/51.
341
Vahidi, Esbbu Nuzuli'l-Kuran, 200-201, no:395.
342
Mmtehne, 60/7-8.
343
Maide, 5/80-82.
344
Maide, 5/57.
345
Vahidi, Esbbu Nuzlil-Kuran, 202 (no:398). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 82-84.
335
Mnafklar, m'minlerin dostluk gstermeyecei hainlerdir:

"Mnafklar hakknda iki frka olmanz niye? Allah, onlar yaptklarndan dolay baaa etmitir. Allah'n
saptrdn, siz mi yola getirmek istiyorsunuz? Allah'n saptrd kimseye sen hi yol bulamayacaksn. Onlar
kendileri inkr ettikleri gibi, sizin de inkr edip eit olmanz isterler. Allah yolunda hicret etmedike, onlardan
dost edinmeyin. Eer yz evirirlerse, onlar tutun, bulduunuz yerde ldrn. Onlardan dost ve yardmc
edinmeyin. Ancak, sizinle kendileri arasnda andlama olan bir millete snanlar, yahut sizinle savatan veya
kendi milletleriyle savamaktan bkarak size bavuranlar mstesnadr. Allah dileseydi onlar zerinize
ullandnrd da sizinle savarlard. Eer sizden uzak durur, sizinle savamaz, size bar nerirlerse, Allah
onlara dokunmanza izin vermez. Dierlerinin de sizden ve kendi milletlerinden gvende olmay istediklerini
greceksiniz. Ne var ki fitnecilie her arldklarnda ona can atarlar. Eer sizden uzak durmazlar, bar
nermezler ve sizden el ekmezlerse, onlar yakalayn, bulduunuz yerde ldrn. te onlarn aleyhlerine size
apak ferman verdik." 346
Mnafklar, m'minlerden uzaklap, izzet ve ikbal grdkleri kfirlerle ibirliine eilimlidir:
"(Mnafklar) m'minleri brakp da kfirleri dost edinirler. Onlarn tarafnda bir eref ve kudret (izzet) mi
aryorlar? Dorusu kudret, btnyle Allah'ndr. O size kitapta, 'Allah'n yetlerinin inkar edildiini ve alaya
alndn iittiinizde, baka bir sze gemedike, onlarla birarada oturmayn, yoksa siz de onlar gibi
olursunuz, diye bildirdi. Dorusu Allah, hem mnafklar, hem de kfirleri cehennemde toplayacaktr." 347
7- Din Urunda Savaanlar Ve Yurttan karanlar:
M'minler, kendileriyle din urunda savaanlar ve onlar yurtlarndan edenleri dost edinemez:
"Allah, din urunda sizinle savamayan, sizi yurdunuzdan karmayan kimselere iyilik yapmanz ve onlara kar
adaletli davranmanz yasaklamaz. phesiz Allah, adaletli olanlar sever. Size yurtlarnzdan karanlar ve
karlmanza yardm edenleri dost edinmenizi yasaklar. Kim onlar dost edinirse, ite onlar zalimdir." 348
Ayet, din urunda savamayan ve yurttan karmayanlar ile savaan ve karanlara kar taknlacak tutumlarn
farkl olacana aka iaret etmektedir. 349
8- Zlimler:
M'minlerin dost olamayacaklar arasnda, Allah'n ba dman olan zalimler de yer alr:
"Seni de din konusunda bir eriat sahibi kldk, Ona uy. Bilmeyenlerin heveslerine uyma. phesiz onlar, seni
Allah'tan mstani klmazlar. Dorusu zalimler, birbirlerinin dostudur. Saknanlarn dostu ise Allah'tr." 350
9- Hicret Etmeyen Mslmanlar:
Hicret etmeyen mslmanlar, imanca kemale erememilerdir. Din urunda yardm istemeleri dnda, onlara
kar dostluk ve sorumluluk yoktur:
"Dorusu inanp hicret edenler, Allah yolunda mallaryla canlaryla cihad edenler ve muhacirleri barndrp
onlara yardm edenler, ite bunlar birbirinin dostudurlar. nanp hicret etmeyenlerle sizin dostluunuz yoktur.
Fakat din urunda yardm isterlerse, aranzda andlama olmayan topluluktan bakasna kar onlara yardm
etmeniz gerekir. 351 Allah ilediklerinizi grr. nkr edenler birbirlerinin dostlardr. Eer siz aranzda dost
olmazsanz, yeryznde kargaa (fitne) ve byk bozgun (fesad) kar. nanp hicret edenler, Allah yolunda
savaanlar ve muhacirleri barndrp onlara yardm edenler, ite onlar gerekten inanm olanlardr. Onlara
mafiret ve cmerte verilmi rzklar vardr. Sonra inanp hicret eden ve sizinle birlikte savaanlar, ite onlar
sizdendir. (...)" 352
10- eytan:
eytan, m'minin iinde ve evresinde yer alan, amansz bir dmandr, onun hile ve tuzaklarna kar srekli
duyarllk ve direni iinde olmaldr. 353
A) eytann Dostlar (Evliyu'-eytn):
346
Nisa, 4/88-91.
Nisa, 4/139-140. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 84-85.
Mumtehine, 60/8-9.
349
350
Csiye, 43/18-19. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 85.
351
Ayrca bkz. Nisa 4/75.
352
Enfal, 8/72-75. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 85-86.
353
347
348
eytann nfuzu, inananlar deil, kendisini dost edinenler stnde geerlidir:

"Dorusu, eytann, inananlar ve yalnzca rablerine gvenenler zerinde bir nfuzu yoktur. Onun nfuzu sadece,
onu dost edinenler ve Allah'a ortak koanlar zerindedir." 354
Muhammed Esed, bu yette geen "dost edinenler"i, "kendisini izlemeye istekli olanlar/onu efendi edinenler",
"Allah'a ortak koanlar", blmn ise "ona tanrsal nitelikler yaktranlar" biiminde karlar. eytana tanrsal
nitelikler yaktranlar, zenginlik gibi, toplumsal nfuz ve itibar gibi azdrc deerlere tapnrcasna ballk ve
dknlk gstererek ruhlarn eytann ayartmalarna kaptranlardr. 355
eytan her eyden nce iman srrna ve tadna ermeyenlerin dostudur:
"Ey insanoullar! eytan ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak ananz ve babanz
cennetten kard gibi, sizi de artmasn. Sizin onlar grmediiniz yerlerden o ve yandalar (evliy's,
avenesi) sizi grrler. Biz eytanlar inanmayanlara dost klarz." 356
Saptanlar, eytanlar dost edinen ve kendilerini doru yolda sanan safdillerdir:
"Allah insanlardan bir takmn doru yola eritirdi, fakat bir takm da sapkl haketti. nk bunlar Allah'
brakp eytanlar dost edinmi ve kendilerini doru yolda sanmlard.'' 357
eytan, dostlarn mminler aleyhinde kkrtr durur, bunlar dinlemek irke kap aar:
"zerine Allah'n adnn anlmad kesilmi hayvanlar yemeyin. Bunu yapmak Allah'n yolundan kmak (fsk)
tr. Dorusu eytanlar, sizinle tartmalar iin dostlarna fsldarlar. Eer onlara itaat ederseniz, phesiz, siz
mrik olursunuz." 358
B) eytann Dmanl Ve Aldatmacas:
eytan, byk hesap gnnde de dostlarnn yanndadr:
"Allah'a and olsun ki, senden nceki mmetlere peygamberler gnderdik. eytan yaptklarn onlara hep gzel
gsterdi. Bugn de dostlar (patronu, efendisi) odur. Onlara can yakc azap vardr." 359
"Meleklere 'dem'e secde edin' demitik. blis'ten baka hepsi secde etmiti. O, cinlerden idi. Rabbinin buyruu
dna kt. Siz beni brakp onu ve soyunu (avenesin peinden gidenleri) dost mu ediniyorsunuz? Halbuki onlar
size dmandr. Kendilerine yazk edenler iin bu ne kt deimedir!" 360
Velayetin (dostluun) zdd adavettir (dmanlk). Bu yette, velayet-adavet ztl, grld gibi ilgin bir
biimde yer almtr.
"te o eytan, ancak kendi dostlarn korkutur. nanmsanz onlardan korkmayn, benden korkun." 361
"eytan hakknda yle yazlmtr: O, kendisini dost edinen (kendisiyle ittifak kuran) kimseyi saptrr azaba
gtrr." 362
C) eytann Dostlarna Davran Biimleri:
eytann dostlaryla, onlar etkisiz duruma getirmek iin ve hilesinin zayfl bilinerek mcadele edilir:
"nananlar Allah yolunda savarlar. Kfirler eytan (tagut) urunda harbederler. eytann dostlaryla savan.
Esasen eytann hilesi zayftr." 363
Bylece Kur'an, ktln (eytanliin), hayatn bamsz isel bir faktr olmadna, ama insann kendi
ahlk zaafndan doan eytan eilimlerine teslim olmasnn ve bylece "hakikati inkr etmesi"nin bir sonucu
olduuna iaret eder. Baka bir deyile, eytan tarafndan sembolize edilen negatif unsurun "gc", asl bir
gereklie sahip deildir. eytann hile ve tuzaklar zayftr. O insann ancak bilerek ve isteyerek yanl bir
hareket tarz semesi suretiyle gereklik kazanr. 364
eytan dost edinmek, hsrana alan kapnn karanlk yoludur:
"(..) Allah' brakp eytan dost (rehber) edinen phesiz ak bir kayba (hsrana) uramtr." 365
Hz. brahim, babasna u d verdi:
"Babacm! eytana tapma. nk eytan esirgeyen Allah'a bakaldrmtr. Babacm! Dorusu sana
esirgeyen Allah katndan bir azabn gelmesinden korkuyorum ki bylece eytann dostu olarak kalrsn." 366
354
Nahl, 16/99-100. eytann nfuzu ve insan nefsinin onun ayartmalarna yatknl konusunda bkz. brahim, 14/22.
Muhammed Esed, age, 2/550, 551 (123-124).
356
Araf, 7/27.
357
A'raf, 7/30.
358
359
Nahl. 16/63.
360
Kehf, 18/50.
361
li mran, 3/175.
362
Hac, 22/4. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 87-88.
363
Nisa, 4/76.
364
365
Nisa, 4/119.
366
Meryem, 19/44-45. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 88-89.
355
b. Vel Ve Mevl Szcklerinin Gnlk Ve Hukuk Dildeki Kullanmlar:

Vel ve mevl szckleri, gnlk ve hukuk dilde dost, miras, temsilci, efendi ve lyk gibi anlamlarda
kullanlr. 367
1) Dost:
Vel ve mevl szckleri, hem dnya, hem de hiret hayatnda "dost" anlamnda kullanlmtr:
"yilik ile ktlk ayn deildir. Sen fenal en gzel ekilde sav. te o zaman, seninle arasnda dmanlk
bulunan kiinin yakn/candan bir dost (vel, hamim) gibi olduunu grrsn." 368
Bu yete gre, gzel davran, dmanln dostlua dnmesinin ipucunu verir.
"O gn dostun dosta (mevl) hibir faydas olmaz, yardm da grmezler." 369
"Evlatlklar babalarna nisbet edin. Bu, Allah katnda en doru olandr. Eer babalarnn kim olduunu
bilmiyorsanz, onlar din kardeiniz ve dostlarnz (mevl) olarak kabul edin. (..)" 370
"(..) Dostlarnza yapacanz uygun bir vasiyet bunun dndadr. (..)" 371
"Biz gece ona ve ailesine baskn verelim. Sonra da onun dostuna (vel) 'Ailesinin yok ediliinde bulunduk.
phesiz biz doru sylyoruz diyelim' diye aralarnda Allah'a yemin ettiler." 372
2) Miras:
Veli ve mevl, miras anlamna gelir:
"Ana-babann ve yaknlarn braktklarndan her birine miraslar (mevl) kldk. Kendileriyle yeminletiiniz
kimselere hisselerini verin. Dorusu Allah, her eye tanktr." 373
Hz. Zekeriya, rabbine yle yalvarmt:
"(..) Dorusu, benden sonra yerime geecek yaknlarmn (mevl) iyi hareket etmeyeceklerinden korkuyorum.
Karm da ksrdr. Katndan bana bir oul (vel) bala ki, bana ve Yakuboullarna miras olsun. Rabbim!
Onun, rzan kazanmasn da sala." 374
3) Temsilci:
Vel kelimesi hukuk dilindeki, hukuk temsil ve yetki sahibi anlamnda da kullanlmtr:
"(..) Eer borlu, aptal veya ciz, ya da yazdramayacak durumda olursa, velsi, doru olarak yazdrsn. (..)" 375
"Allah'n haram (dokunulmaz) kld cana haksz yere kymayn. Haksz yere ldrlenin velsine bir yetki
tanmzdr. Artk o da ldrmekte ar gitmesin. Zira kendisi ne de olsa yardm grmtr." 376
4) Efendi:
Bir yette, mevl kelimesi, efendi anlamna kullanlmtr:
"Allah iki adam rnek veriyor: Biri hibir eye gc yetmeyen bir dilsiz -ki efendisine yktr, nereye giderse bir
hayr kmaz-. Bylesi, doru yolda olan ve adaletle emreden kimseyle hi bir olabilir mi?" 377
5) Lyk:
Mevl szc, mnafklarn ve kfirlerin varacaklar yer olan atei gstermek zere, lyk anlamnda
kullanlmtr. 378
2- YNETM LKELERYLE LGL KAVRAMLAR
367

Fussilet, 41/34.
369
Duhn, 44/41.
370
Ahzb, 33/5.
371
Ahzb, 33/6.
372
Neml, 27/49. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 89-90.
373
Nisa, 4/33.
374
Meryem, 19/4-6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 90.
375
Bakara, 2/282.
376
sra, 17/33. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 90-91.
377
Nahl, 16/76. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 91.
378
Hadd, 57/15.
368
RA
ra, -v-r (ra) kknden tremitir. Tevr, mavere ve mera da bu kkten tremilerdir; birbirine
bavurarak gr alma anlamna gelirler. Tredikleri -v-r kk, danya karma anlamndadr. ra ise,
danma yaplan i anlamna gelir. 379
42. srenin ad ra'dr. Kur'an- Kerim'de ra kkenli kelimelerin yerald yet bulunmaktadr. 380
1. ra Emri:
lk yette Yce Allah, Hz. Peygamber'in idari ve dier ilerde ashabna danmasn emretmitir:
"Allah'n rahmetinden dolay, sen onlara kar yumuak davrandn. Kaba ve kat kalpli olsaydn, phesiz
etrafndan dalp giderlerdi. konusunda onlara dan. Fakat karar verdin mi Allah'a gven. Dorusu Allah
gvenenleri sever." 381
Bu yette, ra ile ilgili drt unsurun bulunduunu gryoruz:
1) ,
2) "Onlar" (hum zamiri),
3) "Dan" kelimesi,
4) Karar sonras.
Ayette geen "i" kelimesi, her trl ii ierirse de, ncelikle "kamu-devlet ii" olduu yorumu kuvvet kazanyor.
"Onlar" kelimesi, ynetilenler anlamn ierdii kadar, danma grevi yapan kiiler veya rgt anlamn da
ierir. "Dan" kelimesinin muhatab, ncelikle Hz. Peygamber'dir. Bu emir, Hz. Peygamber'in buna muhta
olmasndan ziyade, mmetini buna altrmas hikmetine balanmtr. Hz. Peygamber bu emir gereince, Bedir
savana karken ve bu savan konaklama yerini seerken ashabnn grlerini almtr. Daha pekok olayda
Rasulullah'n ashabna dantn biliyoruz. Karar sonrasnda ise, ra gereince varlan sonucun uygulanmas
gerektii ortaya kyor. 382
2. ra'nn Nitelii Ve Sonular:
Kur'an- Kerim raya, onu imana balayacak derecede nem vermi ve danmay m'minlerin zelliklerinden
biri olarak belirtmitir:
"Size verilen herhangi birey, sadece dnya hayatnn bir geimliidir. Allah katnda olan; inanp rablerine
gvenen, byk gnahlardan ve hayaszlklardan saknan, fkelendiklerinde bile balayanlar, rablerinin
arsna cevap verenler ve namaz klanlar iin daha iyi ve daha sreklidir. Onlarn ileri, birbirlerine
danarak yrr. Kendilerine verdiimiz nzktan da sarfederler. Bir hakszla uradklarnda, stn gelmek
iin, birbirleriyle yardmlarlar." 383
Bu yette de, 1) m'minlerin ileri, 2) danma ile yrr kelimeleri anahtar niteliindedir. Bir nceki yette
getii zere buradaki "i" de, ncelikle "kamu-devlet ii" olarak anlalr. "Danma" konusu sadece belirtilmi,
alan, yntemi, balaycl, rgtlenme gibi konular m'minlerin deerlendirmesine braklmtr. Bu gibi
konular, mmetin bilginleri tarafndan en uygun biimde zme kavuturulup uygulamaya konulacaktr.
"ra" emri, hem siyasi iktidar elinde tutanlarn dikta ve istibdata sapmalarn nleyici, hem de m'minlerin
doru bildiklerini sylemelerini zendirici niteliktedir. ra ilkesinin uygulanmas, aynca siyasi sistemin
ileyiinde muhalefetin de sz hakknn bulunduunu, grlerini aklamakta hibir engellemeyle
karlaamayacan ortaya koyar. ra kararn uygulanmasnda ounluun grnn benimsenmesi zorunlu
deildir. Bu adan, ounluku (cumhuriyeti) yntemle elien bir durum ortaya kabilir. Ama tarihi
uygulama, ounluun grlerinin daha ok dikkate alnmas biiminde gereklemitir. 384
3. Aile inde ra:
Kur'an- Kerim'deki ra ile ilgili nc yet, ana-babann stten kesmek istedikleri ocuk hakknda danarak
karar vermeleriyle ilgili ok zel aile ii bir konuyu ele alr. 385
ra konusunu ele alan baka baz yetlerin bulunduu da ne srlmtr. Bunlar, elerin gzelce danarak
anlamas, 386 iyilii emredip ktlkten alkoyma, 387 ilk insann yaratl srasnda Allah'n meleklerle
379
Rgb el-sfahn, el-Mfredt f Ganbi'l-Kuran, 396.

381
li mran, 3/159.
382
383
ra, 42/36-39.
384
385
Bakara, 2/233.
386
Talk, 65/6.
387
li mran, 3/104, 110.
380
grlerine bavuruyor gibi konumas 388 ve Hz. Sleyman'n Belks'n tahtn getirmek konusunda ordularna ve
cemaatna danmas 389 konularn ele alan yetlerdir. 390
EMR B'L-MA'RUF, NEHY AN'L-MNKER:
Emr bi'1-ma'ruf, nehy ani'l-mnker kavramlar, Kur'an'n nemli kavramlanndandr. Vurgu, ncelikle ma'ruf ve
mnker kavramlarnda olduu iin, nce onlar inceleyelim. Sonra da birleik biimlerini ele alalm. 391
1. Ma'ruf Ve Mnker Kavramlar:
Kur'an'da iyi kavramn karlamak zere slih, hasene, tayyib, hayr, birr, ma'ruf, ihsan szckleri kullanlr. Bu
szckler arasnda ince anlam farklar olduu dnlebilir. Nitekim bir yette, hem hayr, hem de ma'ruf
szcnn kullanldn gryoruz (Ali mran, 3/104). Bu kullanm, hayr ile ma'rufun farkl iyileri anlatmak
iin gereklemi olmalardr. hsan ile ma'ruf da ayn yette birbirine ok yakn anlamda kulanhr (Bakara.
2/178,229).
Ma'ruf, bilmek, aina olmak, tanmak, ve dnerek veya eserini inceleyerek kavramak anlamlarna gelen a-r-f
(arafe) kknden tremitir. Ayn kkten rf, irfan ve ma'rifet kelimeleri de vardr. rfan, ilim szcnden daha
zeldir. rfann zdd inkr (irfan x inkr) ilmin, zdd ise cehildir (ilim x cehil). 392
Mnker bilmemek, belirsizlik ve tanmamak anlamlarndaki n-k-r (nekira) kknden tremitir. nkr, mnkir ve
nukr szckleri de bu kktendir. Nitekim bir yette, cinayet iin "nukr" (irkin/kt) sfat kullanlmtr (Kehf,
18/75).
Ma'ruf ile mnker birbirinin zdddr:
Ma'ruf (urf) x Mnker (nukr)
Nitekim Rgb el-Isfahn u gzel tanm verir: Ma'ruf gzellii akl veya din yoluyla bilinen eylemdir. Mnker
ise, bu iki kaynan kabul etmediidir. 393
Kur'anda kt kavramn karlamak zere kullanlan teki szckler, fesad, seyyie, habis ve er szckleridir.
Ma'ruf ile mnker szckleri yalnz balarna kullanld gibi, ikisinin birlikte kullanld yerler de vardr.
Birlikte kullanldklar durumlar, zellikle iyilii emretme, ktl engelleme emirlerinin veya rnek
olaylarnn akland yetlerdir.
Ma'ruf szc, mnker szcnden daha fazla sayda kullanlr. Ma'ruf szcnn kullanld ayetlerdeki
tikel ma'ruf rnekleri, bir takm sz, eylem, tutum ve davranlar anlatr. Bu rnekler, aile ve akrabalk ilikileri,
vasiyet, kavil (sz), ksas ve isyan konularn ele alr.
Ailenin kurulmas ve srdrlmesi ma'ruf biimde olur: Babalar, analarn yiyecek ve giyeceini ma'ruf (uygun)
ekilde karlar. 394 Stanneye creti ma'ruf (rfe uygun) biimde denir. 395 M'min cariyelerle evlenince
mehirleri ma'ruf (rfe uygun) ekilde verilir. 396 Olunu irk komaya zorlayan ana-babaya itaat edilmez, ama
dnya ilerinde onlarla ma'ruf (gzel) bir biimde geinilir. 397 Boanm kadn ocuu dounca onu emzirebilir,
eler aralarnda ma'ruf (uygun) bir ekilde anlar. 398 Koca karsyla ma'ruf biimde (gzellikle) geinir. 399
Kadnlarn haklar ma'rufa (rfe) uygun biimde grevlerine denktir. 400
Evliliin sona erdirilmesi ma'ruf biimde olur: Boanma iki defadr: Ya ma'rufla (iyilikle) tutma ya da iyilik
yaparak brakmadr. 401 Kadnlar boandktan sonra mddetleri sona ererken ya ma'rufla (gzellikle) tutulur, ya
da ma'rufla (gzellikle) braklr, haklarna tecavz iin zararl olacak biimde tutulmazlar. 402 ddetini bitiren
boanm kadnlar, (ma'rufla gzellikle, usulne uygun biimde) anlamlarsa, yeni kocalaryla evlenmeleri
engellenemez. 403 Kocalar lm ve drt ay on gnlk iddeti bitirmi kadnlarn, kendi haklarnda ma'ruf (uygun)
ekilde yaptklarndan dolay kocalarna sorumluluk yoktur. 404 El srmeden ve mehirleri biilmeden boanan
kadnlara -zengin kendi apna, fakir kendi apna gre- ma'ruf (uygun) bir ekilde onlara bir deme (mut'a)
388
Bakara, 2/30.
Neml, 27/38.
390
391
392
Ragb el-sfahani, age. 495.
393
Ragb el-sfahani, age, 496-770.
394
Bakara, 2/233.
395
Bakara, 2/233.
396
Nisa, 4/25.
397
Lokman, 31/15.
398
Talk, 65/6.
399
Nisa, 4/19.
400
Bakara, 2/228.
401
Bakara, 2/229.
402
Bakara, 2/231.
403
Bakara, 2/232.
404
Bakara, 2/234.
389
yapar. 405 lnce geride karlar kalacak olan kocalar, evlerinden karlmayacak karlarna, bir yllk geimini
salayacak bir miktar vasiyet eder, ama karlar kendileri evden karlarsa kendilerinin ma'ruf (meru) olarak
yaptklarndan dolay kocalarna sorumluluk yoktur. 406 Boanan kadnlara, hakszlktan saknanlara bir bor
olmak zere ma'ruf (uygun) bir surette mut'a (faydalandrma) vardr. 407 Kadnlarn iddet sreleri bitecei srada,
ya ma'ruf (uygun) ekilde ahkonur ya da ma'ruf (uygun) ekilde ayrlnr. 408
Btn bu yetlerdeki ma'ruf, "usulne uygun, doru tarzda, gzellikle, meru" anlamlarna kullanlmtr.
Yetimlere davran, ma'ruf olur: Sefihlere mallar verilmez, velileri onlar kendi geliriyle rzklandrp giydirir.
Ma'ruf (gzel) sz syler. 409 Yetim maln yneten velilerden zengin olanlar iffetli olmaya alr, yoksul olanlar
ise, ma'ruf (uygun) ekilde yiyebilir. 410
Akrabaya vasiyetin zorunlu olduu ilk dnemde, lm yaklaan kii, ana-babasna ve akrabasna, ma'ruf
(uygun) bir tarzda vasiyet ederdi. 411 Dostlara vasiyet ma'ruf (uygun) biimde olur. 412
Sz (kavil), ma'ruf olmaldr: Sefihlere velileri ma'ruf (gzel) sz syler. 413 Miras taksiminde bulunan yaknlar,
yetimler ve dknlere de verlir, onlara ma'ruf (gzel) sz sylenir. 414 Boanm kadnlara ma'ruf (meru) szle
evlilik teklifi yaplabilir, gizlice szleilmez. 415 Ma'ruf (gzel) bir sz ve balama, peinden eza (baakakma)
gelen bir sadakadan daha iyidir. 416 Peygamber hanmlar edal konumaz, daima ma'ruf (ciddi ve arbal) sz
syler. 417 Savaa arlnca mnafklara itaat etmek ve ma'ruf (uygun) olan sylemek yarar. 418 Sadaka
vermeyi yahut ma'ruf (iyilik) yapmay ve insanlarn arasn dzeltmeyi gzeten kimseler mstesna, gizli
toplantlarn ounda hayr yoktur. 419
Cinayet sonrasnda ldren, lenin kardei tarafndan balanmsa, kendisine ma'rufa (rfe) uymak ve
balayana gzellikle diyet demek gerekir. 420
nanm kadnlar, ma'ruf (uygun) olan ilemekte Hz. Peygamber'e isyan etmemek (kar gelmemek) artyla
bey'at etmitir. 421
Btn bu en ok ortaya kabilecei durumlar belirten ve ierii insanlarca doldurulacak tikel ma'ruf
rneklerinden, tmel bir ma'ruf kavramna ulalabilir. Buna gre maruf, zel yarar veya kamu yararn salayc
dinin ve akln gereklerine uygun i, eylem, tutum ve davranlardr. Her trl eylem ve tutum, kendi zel ve
nazik artlan erevesinde deerlendirilip en uygun ve gzel biimde gerekletirilecektir. Ksacas ma'ruf;
doru, gzel, uygun, yararl ve iyi niteliklerine sahip eylem ve durumlar iin kullanlrken, bunun zdd olan
mnker ise eri, zararl, yanl, kt, yakksz ve iren eylem ve durumlan gsterir.
Yaln yada ma'rufla ikili olarak yirmi kadar yerde kullanlan mnker szc, daha nce de belirttiimiz gibi,
ma'ruf szcnn zdddr. Bununla birlikte, mnker szcnn yer ald ayetleri de yakndan incelemekte
byk yarar vardr.
Putperestlere yetler apak olarak okununca, inkr edenlerin yzlerinden mnker (inkrlar) hemen anlalr. 422
Eliler Hz. Ltun ailesine gelince, onlara:
"Siz mnker (tannmayan) kimselersiniz" dedi. 423
Hz. Lt, milletine yle demiti:
"(..) Toplantlarnzda mnker (fena) eyler yapmyor musunuz? 424 Zhar yapanlarn syledikleri mnker (kt,
irkin, irkef, yakksz) ve aslsz bir szdr. 425 Hz. brahim, kendisine gelen konuklarn "tannmam/bilmedii bir topluluk" (kavmn munkern) olduunu iinden geirmiti." 426
Grld gibi bu yetlerde, mnker, szlk anlamna uygun biimde "tannmayan, yabanc, akla aykr, kt,
yakksz" anlamlarnda kullanlmtr. Nitekim Ragb el-Isfahn de u tanm verir: "Salkl akllarn
ktlne karar verdii veya irkinlii ya da ktl konusunda akllarn duraksad, irkinliine dinin karar
405
Bakara, 2/236.
Bakara, 2/240.
407
Bakara, 2/241. Ragp el-sfahni, (age. 496), buradaki ma'rufu, iktisat (itidal) ve ihsan olarak aklar.
408
Talk, 65/2.
409
Nisa. 4/5.
410
Nisa, 4/6.
411
Bakara, 2/180.
412
Ahzb, 33/6.
413
Nisa, 4/5.
414
Nisa, 4/8.
415
Bakara, 2/235.
416
Bakara. 2/263.
417
Ahzb, 33/32.
418
Muhammed, 47/21.
419
Nisa, 4/114.
420
Bakara, 2/178.
421
Mmtehine. 60/12.
422
Hac, 22/72.
423
Hcr, 15/61-62.
424
Ankebut, 29/29.
425
Mcadele, 58/2.
426
Zriyt, 51/25.
406
verdii eylemdir." 427

Mnker kavramn daraltc yorumlar da vardr. Bu yorumlardan birine gre, mnker, irk ve peygamberi
yalanlama anlamndadr. 428 Baka bir gre gre ise, mnker; zina, cinayet ve hrszlktan oluan sosyal bir
sutur. Mnker ile fah birlikte kullanldnda ise fah szc zina anlamndadr. Fah szc, bu
durumda, ktl iki katyla anlatr. 429
2. Emr Bi'1-Ma'ruf Ve Nehy Ani'l-Mnker Kavramlar:
Bu iki kavram, "iyilii emretme/t verme/yayma, ktl yasaklama/azaltma, ktlkten alkoyma, fenal
menetme" biiminde karlanr. 430
a. yilii Emretme, Ktl Engelleme Grevi:
nsanlara ahit ve rnek olmas iin tam ortada (dengeli ve itidalli tutum iinde) bir mmet durumundaki (Bakara
2/143) mslman mmetin zelliklerinden birisi, iyilii emretme, ktl engellemedir:
"Siz insanlar iin ortaya karlan, ma'rufu (doruluu) emreden, mnkeri (eri ve yanl olan) engelleyen
(fenalktan alkoyan), Allah'a inanan hayrl bir mmetsiniz. Kitap ehli inanm olsalard, kendileri iin daha
hayrl olurdu. lerinde inananlar olmakla beraber, pekou yoldan kmtr." 431
slam mmeti, imann koruduu ve bu grevi yapt srece bu ekilde devam edecektir.
Allah'n, ipine sarlma, blnmeden sakndrlma emrinin ardndan, Allah'n m'minleri ate ukurunun
kenarndan kurtarp karde yapmas nimeti hatrlatldktan sonra, u emir vardr:
"Sizden, iyiye (hayra) aran, ma'rufu (doruluu) emreden ve mnkeri engelleyen (fenalktan meneden) bir
mmet (topluluk, cemaat) olsun. te baarya/kurtulua erienler yalnz onlardr." 432
Bundan sonra, mslmanlarn, belgeler geliinin ardndan ayrlan ve blnenler gibi olmas yasaklanr.
Bu yet, aslnda her bireyin yrtmekle ykml olduu iyilii emretme, ktl engelleme grevini, rgtl
bir topluluun yrtmesini isteyerek, kurumlamasna imkan vermektedir. Bu kurum, resmi, rgn veya sivil
toplum kuruluu olabilir. nk iyilii emretmek, ktlkten alkoymak, sadece mslman bireye/bireylere
vacip deildir, ayn zamanda slam'da hkmetin de en nemli grevlerindendir. Nitekim hisbe/ihtisab adl tarihi
Kurum, bu grevi hkmet adna yrtmtr. yilii emretmek ve ktlkten alkoymak, ayn zamanda
muhalefetin de meruluk esas ve dayanaklarmdandr. 433
"Sen, af (ftrat ve kolaylk) yolunu tut. bala, urfu (uygun olan) emret, bilgisizlere aldr etme" (A'raf, 7/199)
emrini alan Hz. Peygamberin bir zellii de, iyilii emredip ktlkten alkoymasdr:
"(..) Azabma dilediim kimseyi uratrm. Rahmetim her eyi kaplamtr. Bunu, Allah'a kar gelmekten
saknanlara, zekat verenlere, yetlerimize inanp yanlarndaki Tevrat ve ncil'de yazl bulduklar, okuma
yazmas (vahiy gelenei) olmayan peygambere (rasul-nebiye) uyanlara yazacam. O peygamber, onlara
ma'rufu (uygun olan) emreder, mnkerden (fenalktan) alkoyar, temiz eyleri helal, murdar eyleri haram klar,
onlarn ar yklerini indirir, zor tekliflerini hafifletir. Bu peygambere inanan, sayg gsteren, yardm eden ve
onunla gnderilen nura inanan kimseler yok mu, ite onlar kurtulua (mutlulua) erenlerdir." 434
Hz. Lokman, oluna u d vermitir:
"Ey oulcuum! Namaz kl, marufu (doru) olan emret, mnkeri (fenal) nle, bana gelene sabret. Dorusu
bunlar, azmedilmeye deer ilerdir." 435
Ehli kitap iinde bile, iyilii emretme, ktlkten alkoyma grevini yapanlar vardr:
"Kitap ehlinin hepsi bir deildir. Onlar iinde geceleri secdeye kapanarak Allah'n yetlerini okuyup duranlar
vardr. Bunlar Allah'a ve hiret gnne inanrlar, ma'rufu (iyilii) emrederler, mnkerden (ktlkten)
menederler, iyiliklere koarlar. te onlar iyilerdendir. Ne iyilik yaparlarsa, karln bulacaklardr. Allah
saknanlar bilir." 436
M'minler, birbirlerini iyilie yneltir, ktlkten alkoyarlar:
"M'min erkekler ve m'min kadnlar birbirlerinin velileridir. Ma'rufu (iyiyi) emrederler, mnkerden
(ktlkten) alkoyarlar. Namaz klarlar, zekt verirler. Allah'a ve peygamberine itaat ederler. te Allah,
bunlara, rahmet edecektir. Allah phesiz gldr, bilgedir." 437
427
Ragp el-sfahni, age, 770.

bnul-Cevzi, age, 544.
Muhammed el-Behi. Min Mefahimil-Kur'an, 239-241. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 97-102.
430
431
li mran, 3/110.
432
li mran, 3/104.
433
Nevin A. Mustafa. slam Siyasi Dncesinde Muhalefet 115.
434
Araf, 7/156-157.
435
Lokman. 31/17.
436
li mran, 3/113-115. Ayrca bkz. li mran. 3/110, 112.
437
Tevbe, 9/71.
428
429
Allah'n, cennet karlnda mallarn ve canlarn satn ald m'minler iin, peygambere u emir verilmitir:
"Allah'a tevbe eden, kullukta bulunan, onu ven, onun urunda gezen, rk ve secde eden, maruf (uygun) olan
buyurup, mnkeri (fenal) yasak eden ve Allah'n yasalarn koruyan mminlere de mjdele." 438
Allah'n iktidar ve dnyevi nimet verdii yeni nesiller, iyiyi emretmeli, ktlkten alkoymaldr:
"Onlar biz yeryzne yerletirirsek, namaz klarlar, zekt verirler, ma'ruf (uygun) olan emrederler, mnkeri
(fenal) yasak ederler. lerin sonucu Allah'a aittir." 439
M'minler, iyilik (birr) ve fenalktan saknma (takva) konusunda yardmlamakla ykml tutulurken, gnah
ilemek ve an gitmek konusunda ise yardmlamadan karmakla ykml tutulmutur. 440
Asr sresinde, iman eden, iyi i yapan, hakk ve sabr birbirine tavsiye edenler dnda, insanlarn hsranda
olduu belirtilir. 441
Ayrca, m'minlerin kendilerini ve yaknlarn ateten korumalar istenir. 442
b. yilii Emretme, Ktl Engelleme Grevini Yapanlarn dl, hmal Edenlerin Sonu:
yilii emretme ile ktl engelleme birbirinin tamamlaycsdr. Bunlardan zellikle ktl engelleme
konusunda, insanlar daha ihmalkrdr.
Allah; mnkeri yasaklar:
"phesiz Allah adaleti, iyilik yapmay ve yaknlara bakmay emreder. Hayaszl (fah'y), mnker'i (fenal)
ve haddi amay (bagy'i) yasak eder. Tutasnz diye size t verir." 443
Bu yet, cuma hutbelerinin bitiminde, srekli okunan bir yettir.
Allah'n emrettii namaz da ktle engel olur:
"Kitaptan sana vahyolunan oku. Namaz kl. phesiz ki namaz, hayaszlktan (faha) ve mnkerden (fenalktan)
alkoyar. Allah' anmak ne byk eydir. Allah yaptklarnz bilir." 444
Buna karlk, eytan ve mnafklar, tam tersi bir tutumla, ktl emreder, iyilii engeller:
"Ey m'minler! eytann izinden gitmeyin. Kim eytann ardna taklrsa, bilsin ki o hayaszl (fah) ve
mnkeri (fenal) emreder. Allah'n size ltuf ve merhameti olmasayd, hibiriniz ebediyen temize kamazd.
Fakat Allah, dilediini temize karr. Allah, iitir ve bilir." 445
"ki yzl erkek ve kadnlar da birbirindendir (ayn trdendir). Mnkeri (ktl) emrederler, ma'rufa (iyilie)
engel olurlar. Elleri de skdr. Allah' unuttular. Bu yzden Allah da onlar unuttu. Dorusu iki yzller
fsktrlar." 446
Ktl engelleme grevinin ihmal edilmesi, Allah'n fkesini eker, lanete sebep olur:
"srailoullarndan kfir olanlar, Davud'un ve Meryem olu sa'nn diliyle lanetlenmilerdi. Bu, bakaldrmalar
ve ar gitmelerinden dolayyd. Birbirlerinin yaptklar mnker'e (fenalklara) engel olmuyorlard. Yapmakta
olduklar ne kt idi." 447
srailoullarnn oturduu deniz kysndaki kasaba halk avlanma yasa olan gnde balk tutarlar, ilerinden bir
blm ise onlar uyarrd:
"Onlara, deniz kysndaki kasabann durumunu sor. Cumartesi (sebt) yasaklarn iniyorlard. Cumartesileri
balklar sryle geliyor, baka gnler gelmiyorlard. Biz onlar, yoldan kmalar sebebiyle deniyorduk.
Aralarndan bir topluluk "Allah'n yokedecei veya iddetli azaba urataca bir millete niin t
veriyorsunuz?" dediler. t verenler, "Rabbinize hi deilse bir zr beyan edebilmemiz iindir. Belki Allah'a
kar gelmekten saknrlar." dediler. Kendilerine yaplan tleri unutunca, biz ktlkten menedenleri
kurtardk. Zalimleri, Allah'a kar gelmelerinden tr iddetli azaba urattk" 448
Bu yet, kasabadaki halkn tutumu benimsediini belirtir:
1) Allah'a kar gelen zalim grubun tutumu; iddetli azaba uradlar.
2) Yaplan ktle edilgen bir tutum taknan grup; bunlar sebt gnnn ihlaline bizzat katlmyordu, ama bu
ktle engel de olmuyordu.
3) Ktl yapanlar uyaran grubun tutumu; azaptan kurtuldular.
Buna gre, yaplan uyarlara uyulup uyulmamas iyilii tleme grevini yapanlar iin nemli deildir.
Usulne uygun biimde bu grev mutlaka yaplr.
zellikle topluma nderlik edenler, ktlklere bulap toplumu iyice yozlatrmamaldr; tarihte bunun
438
Tevbe, 9/112.
Hac, 22/41.
Maide, 5/2.
441
Asr, 103/1-3.
442
Tahrim. 66/6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 103-105.
443
Nahl, 16/90.
444
Ankebut, 29/45.
445
Nur, 24/21.
446
Tevbe, 9/67.
447
Maide, 5/78-79, Lanetlenmeleri konusu, Kitab- Mukaddes'te de yer alr: Mezmurtar, 28/21-22, 31-33: Matta, 12/34, 23/33-35.
448
Araf, 7/163-165, Sebt gn yasa konusunda bkz. Muhammed Esed, age, 1/306 (129).
439
440
rnekleri olmutur:
"Onlardan (kitap ehlinden) pekounun gnaha, hakszla ve haram (suht) yemee koutuklarn grrsn.
Yaptklar ne ktdr. Rabbe kul olanlar (bilgin yneticileri) ve bilginlerin (rabbniyyn ve ahbr) onlara gnah
soz sylemeyi (iftiray) yasak etmeleri gerekmez miydi? sapmakta olduklar ne ktdr." 449
"Sizden nceki nesillerin ileri gelenleri, yeryznde bozgunculua (fesada/yozlamaya) engel olmal deil
miydiler? Onlardan kurtardklarmz pek azdr. Kendilerine verilen nimete kar hakszlk edenler ise sulu
oldular. Kasabalarn halk slah olmuken, haksz yere (srf arpk inanlar yznden) onlar yok etmez." 450
Btn bu yetlerden, mnkerin ilenmesine seyirci kalnmamas gerektii anlalr. nk mnkerin ilenmesine
kar kmamak, yalnzca onu ileyenleri ve bu mnkerin ilenmesinden zarar grenleri etkilemez, ilenmesine
engel olmayanlara da, ksacas btn topluma uzanr.
Kur'an'n temel gayesi, yeryznde ahlki bir toplum oluturarak, bu toplum vastasiyle insanln temel
deerlerini (insan haklarn) korumaktr. yilii ayakta tutmak ve bakalarna -zorlama olmakszn- tavsiye
etmek, ktl (insan haklar ihlallerini) gerekirse g kullanarak ortadan kaldrmak, btn mslmanlann,
rgtl g olarak da devletin sorumluluundadr. 451
ADL/ADALET:
Ahlk ve zellikle hukukun en temel kavram adalettir. Adalet hukukun amacdr. Adaletin en genel tanm, haklya hakkm, suluya cezasn vermek biiminde yaplabilir.
A-d-1 (adele) kknden gelen adi (adalet) ve muadelet szckleri, eitlik ve denklik anlamn ikindir. Adi ve
idi, birbirine yakn szcklerdir. Ancak adi, dnceyle kavrananlarda kullanlr, hkmler gibi; idl ise,
duyularla kavrananlarda kullanlr; llen, tartlan ve saylan nesneler gibi. Adalet, eite paylatrma
demektir. 452
Adl szc, hepsi de denge ve denkletirme kavramlaryla yakndan ilgili olarak, drt anlamda kullanlr:
Adalet, fdye, benzerlik/denklik ve karakter btnl, inceleyelim. 453
1. Adalet/Kist:
Adalet kavramn anlatmak zere Kur'an'da iki szck kullanlr: Adl ve kist. Nitekim iki yette, kist ve adl
szckleri, dnml olarak kullanlmtr. 454 Yer yer hak szc de adalet anlamndadr. Daha ok denge
kavramn anlatmak iin ise mizan szc kullanlr. Bu anlamda adaletin zdd, cevr ve zulmdr (adalet x
cevr, zulm). 455
a. Adalet Emri:
Kur'an, adil olmay ve adaleti uygulamay emretmitir:
"Dorusu Allah adaleti, iyilik yapmay ve yaknlara bakmay emreder. Hayaszl, fenal ve haddi amay
yasaklar. Tutasnz diye size t verir." 456
Her Cuma namaznda hutbelerin bitminde okunan bu yetteki adl szc, karlk vermede eitlik olarak
yorumlanmtr. Buna gre, iyilie iyilikle, ktle ktlkle karlk verilir. hsan ise, iyilie daha fazlasyla,
ktle daha azyla karlk vermektir. 457
Ayrca, bu yetteki adl szc, kelime-i tevhid olarak da yorumlanr. 458
yette yer alan "yaknlar" (zil-kurb) szc, kiinin kan veya evlilik bayla bal bulunduu yaknlar
anlamna gelir. Ancak, ahlki ynde kapsaml bir tevik belirten bu yetin anlam rgs iinde getii iin,
kiinin btn yaknlarn, ait olduu "cemaatin btn bireyleri"ni iaret etmektedir. 459
"De ki: Rabbim adaleti emretti. Her secde yerinde yznz ona dorultun. Dinde samimi olarak ona yalvarn.
Sizi yaratt gibi, yine ona dneceksiniz." 460
Bu yetteki "kist" szcne "doru olan" anlam da verilmitir. 461 Bir nceki yette "fah" (utan verici i)
szc geer. Bu bakmdan, "kist" szc buna aykr bir ii anlatmak zere kullanlr. yleyse, buradaki
449
Maide, 5/62-63.
Hd, 11/116-117.
451
Osman zsoy - lhami Gler, Konularna Gre Kur'an, 534. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:105-108.
452
Rgb el-sfahni, age, 487.
453
454
Bkz. Nisa, 4/3; Hucurt, 49/9.
455
456
Nahl, 16/90.
457
Ragb el-sfahni, age, 488.
458
bnul Cevzi, age, 441.
459
Muhammed Esed. age, 2/548 (108).
460
A'raf, 7/29.
461
450
"kst'n "doru olan" biiminde karlanmas daha uygun grnyor. "Her secde yerinde yznz ona
dorultun" cmlesi, "her trl ibadet eyleminde, btn varlnz ortaya koyun" biiminde daha uygun bir
ekilde karlanabilir. 462
Hz. Davud'un adaleti, "davaclar temsili"yle, ylece anlatlr:
"Sana davaclarn haberi geldi mi? Mabedin duvarna trmanp Davud'un yanna girmilerdi de onlardan
rk;mt. yle demilerdi: Korkma. Birbirinin hakkna tecavz etmi iki davacyz. Aramzda adaletli (haka)
hkmet. Ondan ayrlma. Bizi doru yola kar." 463
yetin devamnda davaclarn olay sunuu ve Hz. Davud'un karar verii anlatlr. Sonra da Hz. Davud'a, yle
seslenilir:
"Ey Davud! Seni phesiz yeryznde hkmran kldk. yleyse insanlar arasnda adaletli hkm ver. Hevese
uyma, yoksa seni Allah'n yolundan saptrr. Dorusu, Allah'n yolundan sapanlara hesap gnn unutmalarna
karlk etin bir azap vardr." 464
Ehli kitabn ekemezlik yznden blndkleri dile getirildikten sonra, hevese uyulmamas, adaletli hkm
verilmesi belirtilir:
"Bundan tr sen birlie ar ve emrolunduun gibi dosdoru ol. Onlarn heveslerine uyma ve yle syle:
Allah'n indirdii kitaba inandm. Aranzda adaletli (hakka uygun) hkm vermekle emrolundum. Allah bizim de
rabbimiz, sizin de rabbiniz. Bizim ilediklerimiz bize, sizin iledikleriniz kendinizedir. Bizimle sizin aranzda
tartlacak bir ey yoktur. Allah hepimizi bir araya toplar. Dn onadr." 465
b. Adaleti Yayma Ve Engelleme:
"Dilsiz ile adaletli meseli", adaleti yayma ve engelleme durumlarn ele alr:
"Allah, iki adam misal veriyor: Biri hibir eye gc yetmeyen bir dilsiz -ki efendisine yktr, nereye gnderirse
(herhangi bir ie kosa) bir hayr kmaz-. Bu, doru yolda olan adaleti emreden kimse ile bir olabilir mi?" 466
Bu meselden nce, zgrlk ile klelik yahut daha genel bir tanmlamayla bamszlk ile bamllk arasmdaki
kartlk belirtilerek, snrl gce sahip varlklar ile snrsz ve kavranmaz kudret sahibi Allah'n ayn olamayaca
ortaya konur. Yukardaki meselde dilsizlik ve adaleti emretme karlatrlr. Dilsizlik, yetersizlii ve
ehliyetsizlii olduu kadar, adaleti yayma grevini ihmali de gsterir. Bu meselin konusu, dilsizlik, yetersizlik
ve ehliyetsizlik ile drstlk, adalet ve yeterlilik arasndaki kartlktr. Adaleti emretme, sadece kendisi drst
ve erdemli biri olmakla kalmayp, ayn zamanda doru yaama tarzn bakalarna emretme zelliine, g ve
yetkisine sahip oluu da ierir. 467
Adaleti emredenleri ldrenler, ackl bir sonla karlaacaktr.
"Allah'n yetlerini inkr (kfr) edenlere, haksz yere peygamberleri ldrenlere ve insanlar iinden adaleti
emredenleri ldrenlere, elem verici bir azab mjdele. Onlar, dnya ve ahirette ileri boa kacak olanlardr.
Onlarn hi yardmclar yoktur." 468
"Yarattklarmzdan bir topluluk, hakk (doru yolu) gsterir ve ona gre (adaletli) hkmeder." 469
Bu yette, genel bir atf yaplr. Bylece ana yarg, btn alar ve btn toplumlar, yani Allah'n mesajlarn
yrekten kabul edip, Allah'n mutlak hakikat olduu inanc iinde, bu mesajlarn altnda yaamaya alan
herkesi kucaklayacak kadar geni tutulmutur. 470
"Musa'nn milletinden, hakk gsteren (yehdne bil hakk) ve ona gre (adaletli) hkm veren (ve bihi ya'diln)
bir topluluk vard." 471
srail oullarnn dikbal ve fesat peinde koan gnahkrlar yannda, drst olanlan da bulunuyordu. Bu yet,
yukandaki genel gndermenin, somut-tarihi rneini gzler nne seriyor. 472
c. Adaletin Grnleri:
Adalet, hayatn her alannda yansma bulabilir. Kur'an, gnlk hayatta adaletin en gerekli olduu alanlardan
rnekler verir. 473
462

Sd, 38/21-22.
464
Sd, 38/26.
465
ra, 42/15. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 109-111.
466
Nahl, 16/76.
467
468
li mran 3/21-22.
469
A'raf, 7/181.
470
Bkz. Muhammed Esed, age, 1/312 (147)
471
Araf. 7/159. Muhammed Esed, (age, 1/305:127). yette sz edilenlere, li mran, 3/113-115 yetlerinde nitelikleri belirtilen geceleri
secde edenleri, Allah'n yetlerini okuyup duranlar. Allah'a ve ahiret gnne inanan, ktl engelleyen ve iyiliklere koanlar rnek verir.
472
473
463
A) Szde/Konumada Adalet:
Allah'n sz, dosdoru ve adaletlidir:
"Allah size kitab ak ak indirmiken, Allah'tan baka bir hakem mi isteyeyim? Kendilerine kitap
verdiklerimiz, onun gerekten rableri katndan indirilmi olduunu bilirler. yleyse sen pheye denlerden
olma. Rabbinin sz (vaadi) dosdoru olarak (sdkan ve adlen: doruluk ve adaletle) tamamland. Onun
szlerini deitirecek yoktur. O, iitir ve bilir." 474
Her trl konuma ve gr aklamada, yaknlar aleyhine bile olsa, adaletten saplmamaldr:
"Yetim malna, erginlik ama eriene kadar en iyi yolla yaklan. ly ve tarty doru (bil-kst) yapn. Biz
kiiye ancak gcnn yetecei kadar ykleriz. Konutuunuzda (bir gr akladnzda), -akraba (yaknlar)
bile olsa- sznzde dil olun. Allah'n ahdini yerine getirin. Allah size bunlar, t almanz iin
buyurmaktadr. Bu dosdoru yoluma uyun. Sizi Allah yolundan ayr drecek yollara uymayn. Allah size,
bunlar saknasnz diye buyurmaktadr." 475
B) Hkmde/Yarglamada Adalet (Mahkeme Adaleti):
Mahkemede hkm verilirken, adaleti salama konusunda en fazla sorumluluk tayanlar, yarg ile tanktr. Bu
yzden, hakkn yerini bulmas iin. Kuran bu iki zellikteki insanlarn adaletli olmalar stnde nemle
durur. 476
1- Doru Karar (Adaletli Hkm):
Mahkemede doru /adaletli karar, delilleri inceleyen yarg verecektir:
"Hi phesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletli
hkm vermenizi emreder. Allah, size ne gzel t veriyor. phesiz Allah, iitir ve grr." 477
Burada hkmetme, hem hukuki anlamda, hem de baka insanlann tutum ve davranlarn yarglama ve
deerlendirme anlamnda dnlmelidir.
Hz. Peygamber'in adaletli hkm vermesi istenir:
"(..) Eer sana gelirlerse, aralarnda hkmet, yahut onlardan yz evir. Yz evirirsen sana bir zarar
veremezler. Eer hkm verirsen, aralarnda adaletli hkm ver. Allah, adil olanlan sever." 478
Bu yet, Medine yahudilerince, karar vermesi iin Hz. Peygamber'in nne getirilen belli bir hukuki duruma
veya durumlara iaret etmektedir. Karar kiisel sevgi veya nefrete gre deil, Allah katndan vahyedilen ahlaki
kanunlar esas alnarak verilir. Gayri mslimler bile olsa, sonu deimez.
Muhammed Esed, bu yetteki hkmn, hukuk deil, itikad konular iin geerli olduunu belirtir. Ona gre,
Kur'an'daki her tarih atfn, ayn zamanda genel bir muhtevaya sahip olduu eklindeki Kur'an prensibi nda
bakldnda, bu yette iaret edilen "karar" (hkm), Kur'an'n aka teyid veya reddettii inanlarn
dndakilerin doru olup olmadna karar vermeyle ilgilidir. 479
atan m'minler arasndaki arabuluculuk da, dil llerde yaplmaldr:
"Eer m'minlerden iki topluluk, birbirleriyle savarlarsa (atrsa), aralarn dzeltin. Eer biri tekinin
zerine saldrrsa, saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine kadar savan. Eer dnerlerse aralarn
haka bulun, dil/eit davrann. phesiz Allah, dil davranarlar sever." 480
2- Doru Tanklk:
Mahkemede doru karar verilebilmesini salayan aralardan birisi de, doru tanklktr. Bunun iin Yce Allah,
m'minlerin kendileri ve yaknlar aleyhine bile olsa, ahitliin Allah iin drste yaplmasn emreder:
"Ey inananlar! Kendiniz, ana-babanz ve yaknlarnz aleyhlerine de olsa, Allah iin ahit olarak adaleti gzetin.
(ahitlik yaptnz) ister zengin ister yoksul olsun, Allah onlara daha yakndr. Adaletinizde heveslere uymayn.
Eer eriltirseniz (arptrsanz) veya yz evirirseniz, bilin ki Allah, ilediklerinizden phesiz haberdardr." 481
Bir toplulua duyulan fke, doru tanklk iin engel oluturmaz:
"Ey inananlar! Allah iin adaleti ayakta tutup gzeten ahitler olun. Bir toplulua olan fkeniz, sizi adaletsizlie
srklemesin. Adaletli olun. Bu, Allah'a kar sorumluluu yerine getirmeye daha yakndr. Allah'tan saknn
Dorusu Allah, ilediklerinizden haberdardr. Allah inananlara ve yararl iler yapanlara mafiret ve byk ecir
474
En'am, 6/115.
477
Nisa, 4/58.
478
Maide. 5/42.
479
480
Hucurt, 49/9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 113-114.
481
Nisa, 4/135.
475
476
vadetmtr." 482
Boama hkmlerini belirten yetlerden biri, boama ilemi iin de iki dil ahit tutulmasn emreder:
"Kadnlarn iddet sreleri biteceinde, onlar ya uygun ekilde alkoyun, ya da uygun bir ekilde onlardan
ayrln. inizden de iki dil ahit tutun. ahitlii Allah iin yapn. te bu, Allah'a ve hiret gnne inanan
kimseye verilen ttr. Allah kendisine kar sorumluluunu yerine getiren kimseye, kurtulu yolu salar. Ona
beklemedii yerden rzk verir. Allah'a gvenen kimseye, o yeter. Allah, buyruunu yerine getirendir. Allah, her
ey iin bir l var etmitir." 483
C) Aile inde Adalet:
Birden ok kadnla evlilik durumunda, zor da olsa, adaletli olma abasna girilmelidir:
"Yetimlere mallarn verin. Temizi murdara deimeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin.
nk bu byk bir sutur. Eer, velisi olduunuz mal sahibi yetim kzlarla evlenmekle onlara hakszlk
yapmaktan korkarsanz, onlarla deil, hounuza giden baka kadnlarla iki, ve drde kadar evlenebilirsiniz.
ayet aralarnda adaletsizlik yapmaktan korkarsanz, bir tane almalsnz veya sahip olduunuzla
(cariyelerinizle) yetinmelisiniz. Doru yoldan sapmamanz iin en uygunu budur" 484
"Adil davranmaya ne kadar urarsanz uran, elerinize adaletli davranamazsnz. Bari bir tarafa tamamen
meyletmeyin ki dierini askdaym gibi brakm olmayasnz. leri dzeltir ve hakszlktan saknrsanz, bilin ki
Allah balayc ve merhametlidir." 485
Adl szc, bylece, "kayrma, tarafgirlik ve iltimas" (meyi) ile karlatrmal biimde kullanlyor.
Bu yette belirtilen eit davran, kiinin elerine kar yalnzca zahiri davranlar ve onlarla pratik ilikisiyle
ilgilidir. Sevgi duygusu insann kontrol dnda olduu iin, bu ynden bir eitlik istenmez. Ama buna ramen,
teki e veya eler de, kocas hem var hem yokmuasna askda braklamazlar. Bylece Kur'an, ok kanl
evliliklere, manev-ahlk bir snrlama da getirmi olmaktadr.
"Kadnlar hakknda senden fetva isterler. De ki: 'Onlar hakkndaki fetvay size Allah veriyor: Bu fetva,
kendilerine yazlan (belirlenen) eyi vermediiniz ve kendileriyle evlenmeyi arzuladnz sorumluluunuz
altndaki yetim kadnlara (kzlara) ve bir de zavall ocuklara ve yetimlere dorulukla bakmanz hususunda
kitapta size okunandr.' Ne iyilik yaparsanz, hi phesiz Allah onu bilir." 486
Bu yette atfta bulunulan hkmler. Nisa sresinin ilk blmlerinde ele alnm olduundan, onlara yeniden
atfta bulunulmu, hem zerinde durulan sorunlarn nemini, hem de insanlarn psikolojik olarak daha zayf
kar-cinslerine ve korumasz kklere kar tadklar sorumluluu vurgulamay amalamaktadr. Kur'an'da
hkim olan sistematie gre, btnyle manev veya ahlk sorunlarla ilgilenen pasajlar (ayetler beini),
genellikle -bu rnekte olduu gibi- sosyal dzenlemelere ilikin yetler izler. Bununla, insann ruh hayat ile
sosyal davran arasndaki yakn ilikinin ortaya konulmas amalanr. 487
D) Ticari likilerde Adalet:
Adalet isteinin en ok ortaya kt ve arand ilikilerden bir blm de, ticari ilikilerdir. Kur'an, biri
borlanma, teki l-tart olmak zere iki tr ticari ilikide adalet konusunda zel bir nemle durur: 488
1- Bor lemleri:
dn ilemini ve borlanma yoluyla alverii konu alan yet (mdyene yeti), bu ilemlerin yazl olmasn
emreder:
"Ey inananlar! Birbirinize belirli bir sre iin borlandnzda onu yaznz. inizden bir ktip, doru olarak
(bi'l-adl) yazsn. Ktip onu, Allah'n kendisine rettii gibi yazmaktan ekinmesin. Borlu olan da yazdrsn.
Rabbi olan Allah'tan saknsn, ondan bir ey eksiltmesin. Eer borlu aptal veya ciz, ya da yazdramayacak
durumdaysa, velisi doru olarak (bi'l-adl) yazdrsn. Erkeklerinizden iki ahit tutun. (..) Bor, byk veya kk
olsun, onu sresiyle beraber yazmaya enmeyin. Bu, Allah katnda en doru (aksat), ahitlik iin en salam ve
phelenmenizden en uzak durumdur. (..)" 489
Bu yete gre, ister sadece bor, ister ticar bir muamele eklinde olsun, kredi esasna dayal her trl ilem
yazl duruma getirilmelidir. yet iinde geen, "yazdramayacak durumda" olmak, bu tr anlamalarda
kullanlan ticar terminolojiyi tam olarak anlayamamak veya anlamann kaleme alnd dile in olmamak gibi
482
Maide, 5/8-9.
Talk, 65/2-3. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 114-115.
Nisa, 4/2-3.
485
Nisa, 4/129.
486
Nisa, 4/127.
487
Bkz. Muhammed Esed, age, 1/169 (145). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 115-116.
488
489
Bakara, 2/282.
483
484
durumlardr. 490
2- l Ve Tart:
Ticar ilikilerde l ve tarty doru yapmak, Kur'an'n on kadar yetinde srarla stnde durulan bir konudur.
"(..) ly ve tarty tam/doru (bi'1-kst: adaletle) yapn. Biz kiiye ancak gcnn yetecei kadar
ykleriz.(..)" 491
kinci cmlenin anlam, Allah'n insanlardan, "matematiksel" bir adaletle davranmalarn istemedii, tersine
onlardan bu ideali baarma yolunda ellerinden gelen gayreti gstermelerini beklediidir. 492
Ticaret ve ziraat yoluyla zenginleen Medyen halkna gnderilen Hz. uayb, onlara yle seslendi:
"Ey kavmim! Allah'a kulluk edin. Ondan baka tanrnz yoktur. ly ve tarty eksik tutmayn. Dorusu ben
sizi bolluk iinde gryorum, hakknzda kuatc bir gnn azabndan korkuyorum. Ey milletim! ly ve
tarty tamtamna (bi'1-kst: adaletle) yapn. nsanlara eyalarn eksik vermeyin. Yeryznde bozgunculuk
yaparak karklk karmayn. nanyorsanz, Allah'n geriye brakt hell kr sizin iin daha hayrldr. Ben
size beki deilim." 493
"Medyen halk, "babalarmzn taptn brakmamz emreden veya mllanmz istediimiz gibi kullanmamz
meneden senin namazn (duan) mdr?" diyerek onunla alay ettiler ve bu ileri brak anlamnda "Sen dorusu akl
banda ve yumuak huylu birisin!" dediler. Hz. uayb, "Rabbimden benim bir belgem olduu ve bana gzel bir
rzk da verdii halde, hi ona kar gelebilir miyim? Size yasak ettiim eylerde, aykr hareket etmek istemem.
Gcmn yettii kadar slah etmekten baka bir dileim yoktur. Baarm ancak Allah'tandr. Ona gvendim. Ona
yneliyorum." cevabn verdi ve onlar balarna gelecek felaket konusunda uyard." 494
Bu yetler bei, yeryznde bozgunculuk karmak olarak grlen l-tart eksiklii konusunda, ilgilileri
uygun dille uyarmak gerektiini, hell krn yeterli olacan belirtmeyi, ama hepsinden nemlisi "ele verir
talkm-kendi yutar salkm" ilkesini doru uygulayarak, kendi sylediklerini kendisinin davranlarnda
uygulamaya geirmek gerektiini, Hz. uayb rneinde veciz bir ekilde dile getirmektedir.
"Bunlar sana rabbinin bildirdii hikmetlerdir. (..)" denilerek, bir dizi ahlk, hukuk ve sosyal ilkeden
szedilirken (sra, 17/14-39), l ve tart konusu da gndeme getirilerek unlar belirtilir:
"Bir eyi ltnz zaman, ly tam tutun, doru teraziyle (el-kstasu'1-mustakim) tartn. Byle yapmak,
sonu itibariyle daha gzel ve daha iyidir." 495
l ve tarty dosdoru yapmak, sadece ticari alveriler iin deil, insanlar aras btn ilikiler iin geerlidir.
"Allah g ykseltmitir; tarty (mizan: denge) koymutur. Artk tartda tecavz etmeyin. Tartmay doru
olarak (bi'1-kst: adaletle) yapn, eksik tutmayn." 496
Kur'an, l ve tarty eksik yapanlar iin, bir sreyi ayrmtr:
"nsanlardan, kendileri bir eyi lerek aldklar zaman tam alan; ama onlara bir eyi lp tartarak
verdiklerinde eksik tutan kimselerin vay haline! Bunlar, byk bir gnde tekrar dirileceklerini sanmyorlar
m?" 497
Bundan sonra, "byk gn"n dehet verici zellikleri anlatlr.
l ve tartda hile yapmay yasaklayan bu yetler, dnyada insanlar arasnda adaletin yaygnlamasn
salamay, zulm ve hakszl nlemeyi, hirette ise insanlarn Allah'n huzuruna kul hakk ile kmasn ve bu
yzden de azaba uramasn engellemeyi amalar. 498
d. Adaletin nndeki Engeller:
nsanlarn adaletli davranmasn engelleyen eitli durumlar vardr. Bunlan, ylece sralayabiliriz: 499
A) Yaknlar Kayrma:
nsanlarn dil olmalarn engelleyen en nemli durum, yaknlann kayrma tutkusudur. Ana-baba ve yaknlar da
olsa, Allah iin doru tanklk yaplr. 500 Konuunca/deerlendirme yapnca, akraba bile olsa dil olmak
490

Enam, 6/152.
492
493
Hd, 11/84-88; uara, 26/177-191.
494
Medyenliler konusunda bkz. dem Esen, "Medyenliler ve ktisad Hayatmz," Mustafa zel, ktisat ve Din, stanbul 1994 iinde, 205226.
495
sra, 17/35.
496
Rahman, 55/7-9.
497
Mutaffifn, 83/1-5.
498
499
500
Nisa. 4/135.
491
gerekir. 501
B) Hevese Uyma:
Hevese uyma, her trl ly bozan, adaletin nne dikilen, onmaz bir olumsuzluktur. Adalet konusunda,
heveslere uyulmaz. 502 Heves, insan Allah yolundan saptrr. Allah yolundan sapanlara, hesap gnn
unutmalarna karlk etin bir azap vardr. 503
C) Kin Ve fke Duyma:
Bakalarna duyulan kin ve fke de, insanlar adaletli davranmaktan alkoyma ynnde nemli etkiye sahiptir.
Allah iin adaleti ayakta tutup gzetmek gerekir. Bir toplulua duyulan fke. adaletsizlie srkleyici
olmamaldr. 504
D) Din Ve nan Fark:
Din urunda savamayan ve yurttan karmayan, farkl din ve inanlara mensup insanlara kar, adaletli
davranmak dorudur:
"Allah, din urunda sizinle savamayan, sizi yurdunuzdan karmayan kimselere iyilik yapmanz ve onlara kar
dil davranmanz yasak klmaz. Dorusu Allah, dil olanlar sever." 505
Byle olmayanlar ve onlarn yardmclarn dost edinmek de yasaktr, onlar dost edinenler zalimdir. 506
e. Ahiret Adaleti (lah Adalet):
nsanlarn dnyada yaptklarnn karl, hirette tartya girerek sevap-gnah dengesine gre adaletlice verilir,
hibir hakszlk yaplmaz:
"Her mmetin bir peygamberi vardr. Onlara peygamberleri geldiinde, aralarnda adaletle (bi'1-kst) hkm
verilmi olur. Haklar yenmez." 507
"Hakszlk (zulm) etmi olan her kii, yeryznde bulunan her eye sahip olsa, onu azabn fidyesi olarak
verirdi. Azab grnce, pimanlk gsterdiler. Aralarnda adaletli hkmolunmutur, hibir hakszla
uratlmamladr." 508
"Kyamet gn doru teraziler kurarz. Hi kimse, hibir hakszla uratlmaz. Hardal tanesi kadar olsa bile,
yaplan ortaya koyarz. Hesap gren olarak biz yeteriz." 509
"Hepinizin dn onadr. Allah'n vadi haktr. O, nce yaratr, sonra inanp yararl iler yapanlarn ve inkar
edenlerin hareketlerinin karln adaletlice vermek iin tekrar diriltir. nkarclara, inkarlarndan tr kzgn
bir iecek ve can yakc azap vardr." 510
hirette tarts ar gelenler kurtulacak ve mutlu bir hayat srecek, gnahlar ar, tartlar hafif gelenler ise
byk bir zarar ve azap iinde olacaktr. 511
2. Benzerlik/Denklik:
Adl szcnn anlamlarndan birisi, benzerlik ve denkliktir. hramlyken av yasan ineyerek kasten av
hayvann ldrene, ldrdne denk bir kurban (hedy) veya yedirme eklinde keffaret cezas detilir. Bunlara
gc yetmeyen ise, belirtilen doyurma keffaretine denk (adl) oru tutmakla ykmldr. 512 Tehlikeli veya vahi
hayvanlar ise, byle bir durumda bile ldrlebilir. Buradaki adl szc "fidye" olarak da anlalabilir.
501
En'am, 6/152.
502
Nisa, 4/135; ra, 42/15.
503
Sd, 38/26.
504
Maide, 5/8.
505
Mmtehine. 60/8.
506
Mmtehine, 60/9.
507
Yunus, 10/47.
508
Ynus, 10/54.
509
Enbiya, 21/47.
510
Yunus, 10/4.
511
Araf, 7/8-9; M'minun, 23/102-103; Karia, 101/6-11.
512
Maide, 5/95.
Kfirler, gkleri ve yeri Allah'n yaratmas gereine ramen ona e (adl) koarlar. 513
3. Fidye:
zellikle kyametten sz eden yetlerde yer alan adl szc "fidye" anlamnda kullanlmtr:
"Kimsenin kimseden faydalanamayaca, kimseden bir efaat kabul edilmeyecei, kimseden bir fidye (adl) ve
yardm grlmeyecei gnden korunun." 514
Bu yetteki "fidye almak" (adl), hem vekaleten keffaret (vicarious redemption) olarak adlandrlan hristiyan
doktrinine, hem de yahudilerin "seilmi toplum"un Hesap Gn cezadan muaf olaca eklindeki saplantlarna
ak bir iarettir. Bu her iki dnce de Kur'an'da kesin olarak reddedilmektedir. 515
"Dinlerini oyun ve elenceye alanlar, dnya hayatnn aldatt kimseleri brak. unu hatrlat: Bir kimse
kazandyla helake dmeyegrsn. Bu takdirde Allah'tan baka ona ne bir yardmc, ne de bir kurtarc
bulunur. Her trl fidyeyi (adl: bedel, karlk) verse de kabul olunmaz. Kazandklarndan tr yok olanlar ite
bunlardr. nkr etmelerinden dolay, kzgn iecek ve can yakc azap onlaradr." 516
Muhammed Esed, bu yetteki "ittehaz dinehum la'iben ve lehven" ibaresinin, yukardaki "dinlerini oyun ve
elenceye alma" anlam yerine, oyunu ve elenceyi (yahut geici zevkleri) dinleri (yani hayatlarnn biricik
hedefi) yaptklar anlamn tercih eder, byle bir okumann kesinlikle daha tercihe deer olduunu belirtir. nk
"bu dnya hayatnn rahatna dalanlar"n byk ounluunun Kur'an'n "geici zevkler" olarak tanmlad -para
ve gcn getirebilecei zevkler dahil- dini cokuyu andran eylerin ardndan komaya kendilerini adadklar
gereini ortaya koyar. Bu, onlarn btn ruhi ve ahlki deerleri gzden karmalarna yol aan bir zihin
durumunun sonucudur. 517
4. Karakter Btnl:
Adl szc zellikle bir konu hakkndaki uzmanlna dayal olarak bilirkii konumundaki insanlarn sz
konusu edildii yetlerde "karakterli, drst, gvenilir, z sz bir, doru szl ve adil dnceli" anlamnda
kullanlr.
Hac srasnda ihramlyken av hayvanm kasten ldrenlerin, bu sularnn cezas olarak kesecekleri kurbann
hangi boy ehli hayvan olacana, iki dil (drst) kimse karar verecektir. 518
lm yaklat srada yaplan vasiyete, mslmanlar arasndan iki dil kii tank olarak seilir. 519
Kadnlarn iddet sreleri biteceinde, ya uygun ekilde yeniden nikh yaplr, ya da uygun bir ekilde onlardan
ayrlmak gerekir. Bu son durumda, durumu bilen iki dil kii de ahit yaplr. 520
3- SYAS NDERLKLE LGL KAVRAMLAR
MAM
ster doru isterse yanl yolda olsun, nder kabul edilen kii ve varlk anlamna gelen imam (. eimme), Kur'an'
Kerim'in oniki yetinde gemektedir. Bu yetler incelendiinde, balca drt anlam ierdikleri grlebilir:
nder, kitap, levh-i mahfuz ve yol. 521
1. nder:
a. yilik nderleri:
Daha ok iyilik nderleri anlamnda kullanlr:
"Birgn btn insanlar imamlaryla (=nderleriyle) beraber arrz. O gn kitab sandan verilenler, ite onlar
kitaplarn okurlar. Onlara kl kadar hakszlk edilmez." 522 Bu yet insanlara nderlik edenlerin ahiret
sorumluluklarnn bykln de gstermektedir. Buradaki imam szcne amel defteri anlam da verilir. 523
"Rabbi, brahim'i birtakm emirlerle denemi, o da bunlar yerine getirmiti. Allah, 'seni insanlara imam
513
Bakara, 2/48, 123.
516
En'am, 6/70.
517
518
Maide, 5/95.
519
Maide, 5/106.
520
Talk, 65/2. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 123.
521
522
sra, 17/71.
523
Ragb el-Isfahn, age, 28.
514
515
(=nder) klacam' demiti. O 'soyumdan da' deyince 'Zalimler benim ahdime eriemez' buyurmutu." 524
Bu yet, zalimlerin peygamber olamayacan, peygamber soyundan da zalimlerin kabileceini belirtir.
Msr'da Firavun tarafndan ezilen srailoullar, bu lkeye nder olacakt:
"Firavun memleketin bana geti ve halkn frkalara ayrd. lerinden bir topluluu gsz bularak onlarn
oullarn boazlyor, kadnlarn sa brakyordu. nk o, bozguncunun biriydi. Biz, memlekette gsz
saylanlara iyilikte bulunmak, onlar imamlar (=nderler) klmak, onlar varis yapmak, memlekete yerletirmek,
Firavun, Hmn ve her ikisinin yandalanna ekinmekte olduklar eyleri gstermek istiyorduk." 525
"brahim'e, buna ilaveten shak ve Yakub'u da verdik, herbirini iyi kimseler kldk. Onlar, buyruumuz altnda
insanlar doru yola gtren imamlar (=eimme: nderler) yaptk. Onlara iyi eyler yapmay, namaz klmay,
zekat vermeyi vahy ettik. Onlar, bize kulluk eden kimselerdi." 526
Bu yet, nderlik konumundakilerin Allah'a tam kulluk etmelerini ve insanlara iyilik yapmalarnn grevleri
olduu hususunu vurguluyor.
"Musa'ya verdiimizi, srailoullarna doruluk rehberi kldk. Sabredip yetlerimize kesin olarak
inanmalarndan tr, onlar buyruumuzla doru yola gtren imamlar (=nderler) yaptk." 527
ki yette, Hz. Musa'ya verilen kitab imam (nder, rehber) kabul edenlerin Kur'an'a da inanacaklar belirtilir. 528
nk kitap insanlar hidayete ynelten ilkeleri iermektedir.
Tevbe eden, inanp yararl iler yapanlar Allah'a yle dua ederler:
"Rabbimiz! Bize elerimizden ve ocuklarmzdan gzmzn aydnl olacak insanlar ihsan et. Bizi Allah'a
kar gelmekten saknanlara imam (nder) yap." 529
Grld gibi Kur'an'da imam szc, daha ok siyasi deil, dini nderler (peygamberler) iin kullanlmtr.
Bununla birlikte, imam szc, devlet bakan anlamn da, iyilik nderi oluundan kazanmtr. 530
b. Ktlk nderleri:
nsanlara nderlik edenlerin bir ksm, onlara ktlk eden ve kt sonlarn hazrlayan nderler olabilir. Bu
konuda Firavun, ktlk timsali bir nder olarak gsterilir:
"Firavun ve yandalar, memlekette, haksz yere byklk tasladlar. Gerekten bize dndrlmeyeceklerini
sandlar. Biz de onu ve askerlerini yakalayp suya attk. Zalimlerin sonunun nasl olduuna bir bak. Onlar,
atee aran imamlar (=ate nderleri) kldk. Kyamet gn yardm grmezler." 531
"Eer andlamalarndan sonra yeminlerini (andlamalarn) bozarlar, dininize dil uzatrlarsa, kfr imamlaryla
(eimmetu'1-kfr: inkarda nde gidenlerle) savan. nk onlarn yeminleri geersizdir. Belki bundan sonra
vazgeerler." 532
Bu ayet, andlama yaptktan sonra, szlerine sadk kalmayan tarafn nderlerine, szlerini tutmaylar yznden
sava almas yaptrmn meru sava yollarndan biri olarak gstermektedir. 533
2. Kitap:
sra, 17/71 yetinde geen imam kelimesine, nder anlamnn yansra, kitap ve peygamber anlam da verilir. 534
Ancak nder anlam daha uygun der grnmektedir. 535
3. Levh-i Mahfuz:
mam kelimesinin nc anlam, yalnzca bir yette Levh-i Mahfuz'dur: 536
"phesiz lleri dirilten, ilediklerini ve eserlerini yazan biziz. Bereyi apak bir imamda (Levh-i Mahfuz'da:
kitapta) saymzdr." 537
4. Yol:
524
Bakara, 2/124.
Kasas, 28/4-6.
526
Enbiya. 21/72-73.
527
Secde, 32/23-24.
528
Hd, 11/17; Ahkf, 46/12.
529
Furkan, 25/74.
530
531
Kasas, 28/39-40.
532
Tevbe, 9/13.
533
534
535
536
Rgib el-Isfahn, age, 28.
537
Yasin, 36/12. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 129.
525
mam kelimesi yalnzca bir yerde yol anlamna kullanlmtr:

"Bunun iin onlardan da (ashabu'l-eyke'den) aldk. Hala her iki memleket de ilek bir yol (imam)
zerindedirler." 538
Bu anlam, bn Kuteybe'nin belirttii gibi, yolun uyulup izlenmesiyle ilgilidir.
Hz. uayb'n peygamber gnderildii Medyenlilerin (ashabu'1-eyke) durumunu anlatan bu yet, onlarn urak
yeri bir yol zerinde ya da gzler nnde olduunu belirtir. 539
HALFE
Half (arka, ard), kuddm'n (n) ztanlamlsdr. Halife szc, h-l-f (halefe) kknden tremitir. Halefe
fulnen ifadesi, biri adna onunla birlikte veya sonrasnda i yapmak anlamna gelir. Ayn kkten treyen hilfet
ise, yerine geilenin kaybolmas (yokluu), lm, acizlii veya temsilci yaplana eref kazandrmak iin, birinin
yerine gemek, adna i yapmak ve onu temsil etmek anlamndadr. 540
Kur'an- Kerim'de half, halfe ve istihlf, ayn kkten gelen ve birbiriyle balantl olarak kullanlan
szcklerdir. Halfe kelimesi, kk anlamyla balantl olarak kullanlr, oulu haliftir. Halfin oulu ise
hulef'dr. Ancak bu iki szcn oullar, yer deitirebilir. stihlf ise, birini halfe (temsilci/ard) klmak
anlamndadr.
Kur'an- Kerim'de istihlf ve halfe szckleri, biri genel, teki zel olmak zere iki anlamda kullanlr. 541
1. Genel stihlf:
Btn insanlarn yeryznn halfesi olmas, ondaki hereyin emir ve istifadelerine sunulmas, mlkiyetin
kendisine emanet edilmi olmas, yeryzn ynetip sahip kmas demektir.
nsann yaratl konusu, Allah ile melekler arasnda, ylece szkonusu edilir:
"Rabbin meleklere 'Ben, yeryznde bir halfe var edeceim' demiti. Melekler, 'orada bozgunculuk yapacak ve
kanlar aktacak birini mi var edeceksin? Oysa biz, seni verek yceltiyor ve srekli takdis ediyoruz.' dediler.
Allah, 'Ben, phesiz sizin bilmediklerinizi bilirim.' dedi." 542
"Yeryznde var edilen halfe"nin, kimin halefi, kimin temsilcisi olduu konusu ok tartlmtr. Bu konuda
meleklerin, cinlerin veya Allah'n temsilcisi olduu belirtilmitir. Ayrca insan nesillerinin birbirinin yerine
getii, insann yeryznde hkim ve yneten olduu grleri ileri srlmtr.
Hibir yette, halfe szc Allah'a izafe edilmemitir. Halfe/hulef/halif biiminde yaln, halfe/halif fi'l-ard
biiminde edatl (yeryznde halfe/halfeler anlamnda) veya halifu'1-ard/hulefu'l-ard biiminde (yeryznn
halfeleri anlamnda) olmak zere tarzda kullanlmtr. Nitekim, Bakara, 2/30 yetinin hemen ncesindeki
yet (Bakara. 2/29), Allah, yeryznde olanlarn hepsini insan iin yarattn belirtir. u halde, insann istihlf,
yeryzne hkimiyet ve orasn ynetmekle ilgilidir. Bylece insana, geni bir egemenlik alan verilmitir.
Bu durumda insan, hibir biimde, Allah' temsilen, Allah adna siyas egemenlik iddiasna kalkabilecek
durumda deildir. nk insann iradesi, Allah'n iradesinin temsili arac deildir. 543
Allah, dilese, insanlara bedel, yeryznde onlarn yerini tutacak melekler var edebilirdi. 544 Ama Allah,
verdikleriyle denemek iin insanlar yeryznn halfeleri klm, onlarn kimini kimisine derecelerle stn
yapmtr. Onun cezalandrmas hzldr. Ama ayn zamanda balar ve merhamet eder. 545 nsanlar yeryznde
halfe (hkim) klan odur. nkr edenin inkr kendi aleyhinedir. nkarclarn inkr, rableri katnda yalnzca
kendilerine olan gazab arttrr. nkarclarn inkr, hsrandan bakasn artrmaz. 546 Darda kalann duasna,
kendisine yakard zaman karlk veren, bandaki sknty gideren ve insanlar yeryznn halfeleri yapan
Allah, kendisine e koulan btn varlklardan stn ve ycedir. 547
2. zel stihlf:
a. Devlet Ve Topluluklarn stihlaf:
Bu istihlf. Yce Allah'n bir mmete (millete), bakalarndan sonra hkimiyet ve istikll vermesi, birok
milletleri onun idaresi altnda birletirmesidir.
538
Hcr, 15/79.
540
Rgb el-sfahni. age, 223.
541
542
Bakara, 2/30.
543
Ethem Ruhi Fglal, "Egemenlik Kimindir?", Trkiye Gnl, 45 (1997), 24.
544
Zuhruf, 43/60.
545
En'am, 6/165.
546
Ftr, 35/39.
547
Neml, 27/62. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 130-132.
539
Devlet ve topluluklarn istihlaf balamnda, Nuh'un ve kavminin durumu, ylece belirtilir:

"Onu yalanc saydlar. Ama biz, onu ve gemide beraberinde bulunanlar kurtardk. Onlar tekilerin yerine
geirdik. yetlerimizi yalanlayanlar suda boduk. Uyarlar dinlemeyenlerin sonlarnn nasl olduuna bir
bak." 548
Hz. Hd peygamber olarak gnderildii d kavmini yle uyaryordu:
"Size rabbimin szlerini bildiriyorum. Ben sizin iin gvenilir bir eliyim. Sizi uyarmak zere, aranzdan bir
adam araclyla rabbinizden size bir haber gelmesine mi ayorsunuz? Allah'n sizi Nuh'un milleti yerine
getirdiini ve yaratla onlardan daha stn kldn hatrlayn. Baarya eriebilmeniz iin Allah'n
nimetlerini ann." 549
Hz. Hd, aynca onlara u uyanda bulundu:
'(..} Ben, ancak benim de, sizin de rabbiniz olan Allah'a gvenirim. Hibir canl yoktur ki Allah ona el koymam
bulunsun. Rabbin, elbette doru yoldadr. Eer yz evirirseniz, phesiz ben size bana emanet edilen mesaj
bildirdim. Rabbim sizden baka bir milleti yerinize getirebilir. Ona hibir ey de yapamazsnz. Dorusu rabbim
hereyi koruyandr." 550
d milletinden sonra gelen Semd milletine Hz. Salih, Allah' tanma ve ona kulluk etme arsn yaptktan
sonra, unlar syledi:
"Allah'n sizi d milleti yerine getirdiini, ovalarnda kkler kurup dalarnda kayadan evler yonttuunuz
yeryznde yerletirdiini hatrlayn. Allah'n nimetlerini ann. Yeryznde bozgunculuk yaparak kanklk
karmayn." 551 Ama onlar bu uyanlan dinlemedikleri iin feci sonlar geldi att." 552
Sihirbazlar Hz. Musa'nn mucizesini grp Allah'a inandktan sonra, Firavun milletinin ileri gelenleri,
"Musa'y ve milletini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar diye mi
koyveriyorsun?" dediler. Firavun, onlara u cevab verdi: "Onlarn oullarn ldreceiz, kadnlarn sa
brakacaz. Elbette biz, onlar ezecek stnlkteyiz." Hz. Musa ise, milletine yle seslendi: "Allah'tan yardm
dileyin ve sabredin. Yeryz, phesiz Allah'ndr. Kullarndan dilediini ona miras klar. Sonu, Allah'a kar
gelmekten saknanlarndr." Milleti, ona u karl verdi. "Sen bize gelmeden nce de, geldikten sonra da eziyet
ektik." Hz Musa unlan syledi: "Rabbinizin dmanlannz yok etmesi ve yeryznde sizi onlann yerine
geirmesi umulur. O zaman nasl davranacanza da bakar." 553 Yce Allah, Firavun ve yandalarna skntlar
verdi; onlar snad, sonunda yoketti. Hor grlen yahudileri, bereketli kld yerin doularna ve batlarna
miras kld. Allah'n srailoullarna verdii gzel sz, sabrlarna karlk bylece yerine geldi. Firavun ve
milletinin yapt ve ykselttikleri ykld." 554
Hz. Peygamber'e ve kavmine de, Allah'n uyarlarn dinlemeleri konusunda, benzer hatrlatmalar yaplr:
"Rabbin mstani ve rahmet sahibidir. Dilerse, sizi baka bir milletin soyundan getirdii gibi, sizleri yokeder,
dilediini yerinize getirir. Size vadedilen, mutlaka yerine gelecektir. Siz onu, ciz klamazsnz. De ki: Ey
milletim! Durumunuzun gerektirdiini yapn. Dorusu ben de yapacam. Sonucun kimin iin hayrl olduunu
greceksiniz. Zulmedenler, phesiz kurtulamazlar." 555
Allah'a ve peygamberine itaat ars ve peygamberin yalnzca bildirim grevi olduu, herkesin kendine
yklenenden sorumlu olaca anlatldktan sonra, unlar belirtilir:
"Allah, iinizden inanp yararl i yapanlara, onlardan ncekileri halef (g ve iktidar sahibi) kld gibi, onlar
da yeryzne halef klacana, onlar iin beendii dini temelli yerletireceine ve korkularn gvene
evireceine dair sz vermitir. nk onlar bana kulluk eder, hibir eyi bana ortak komazlar. Bundan sonra
inkr eden kimseler, artk yoldan km olanlardr. Namaz kln, zekat verin, peygambere itaat edin ki, size
merhamet edilsin. nkr edenlerin, bizi yeryznde ciz brakacaklarn sanmayasn. Varacaklar yer atetir. Ne
kt dn yeridir." 556
Bu yetler, iktidar deiiminin, iktidarn ileyiinin ve amacnn temel deikenlerini aka belirtir: nan, iyi
iler; dinin yerlemesi, korkularn gvene dnmesi; namaz ve zektn yerine getirilmesi, peygambere itaat;
inkarclarn yoldan klar, cehenneme varlar. 557
b. Bireylerin stihlfi:
Bu tr irtihlf, devlet bakanlar iin sz konusudur. Bireylerin istihlaf balamnda, Hz. Davud, rnek verilir:
"Ey Davud! phesiz seni, yeryznde halfe (hkmran, iktidar sahibi) kldk. yleyse, insanlar arasnda
548
Yunus, 10/73. Aynca bkz. A'raf, 7/59-64.

A'raf, 7/69. Aynca bkz. A'raf, 7/65-72.
550
Hd, 11/56-57. Aynca bkz. Hd, 11/58-61.
551
A'raf, 7/74.
552
A'raf, 7/75-79.
553
Araf, 7/75-79.
554
A'raf, 7/130-137.
555
En'am, 6/133-134.
556
Nr, 24/55-57.
557
549
adaletlice hkm ver, hevese uyma. Yoksa seni, Allah yolundan saptrr. Dorusu, Allah'n yolundan sapanlara,
hesap gnn unutmalarna karlk etin azap vardr." 558
Bu yet, iktidar sahiplerinin kendi arzu ve heveslerine, istek ve tutkularna gre deil, adalet esaslarna gre
ynetmelerini aka vurguluyor.
Bilindii zere Hz Davud, dini ve siyasi otoriteleri birletiren, hem bir peygamber, hem de branilerin banda
bir hkmdard. 559
Bireylerin istihlaf iin, ayrca imm 560 ve melik 561 szckleri de kullanlr.
Kur'an- Kerim'deki halfe kavram, yalnzca Hz Davud iin siyasi bir ierikle kullanlmtr. Devlet ve
topluluklarn istihlaf ise, ancak siyasi iktidar ve nesil deiiklii erevesinde siyasi-sosyal bir anlam kazanr.
slam siyasi yaznnda halfe szc, bu kavramlarla balantl olarak terimlemitir. 562
LL-EMR:
"Emir sahipleri" anlamndadr. Bilindii zere emir szc, iktidar ve ynetim anlamndadr. llemr, veliyyul-emr'in ouludur.
Kur'an- Kerim'de ll-emr tabirinin getii yetlerden birinde, onlara itaat emri yer alr:
"Ey inananlar! Allah'a itaat edin. Peygambere ve sizden buyruk sahibi olanlara (llemr'e) itaat edin. Eer bir
eyde ekiirseniz, -Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz- onun zmn Allah'a ve Peygamber'e brakn. Bu,
hayrl ve netice itibariyle en gzeldir." 563
ll-emr tabirinin getii bu yetten nceki yet, emanetlerin ehline verilmesi ve adaletli hkm verilmesini
istemektedir. Nisa. 4/59 yeti, bunun devam niteliinde, itaat konusunu ele almakta ve itaatin Allah'a,
Peygamber'e ve ll-emr'e gsterileceini, ekime durumunda zmn, Allah'a ve peygamber'e gtrlerek
bulunacan belirtmektedir. Nisa, 4/60 yeti ise, Kur'an'a ve nceki kitaplara inandklarn iddia eden
bazlarnn, putlarn (tgt'un) nnde muhakeme olunmalarn istediklerini aklyor. Bu durumde pepee gelen
bu yetin, ncelikle, "kamu ileri"ni ele aldn dnebiliriz: iin ehline verilmesi, adaletli hkm verme,
llemr'e itaat edilmesi. Ayette geen llemr ifadesi de ncelikle, kamu/siyaset ilerini yrtenler biiminde
anlalabilir.
Daha sonraki yetler (Nisa, 4/61-64) ise, mnafklarn itaatsizliklerini dile getirmekte ve peygamberlerin itaat
edilmek zere gnderildiklerini belirtmektedir.
Nisa, 4/65 yeti, konuyu daha da pekitiricidir.
"Rabbine and olsun ki aralarnda ekitikleri eylerde sen hakem tayin edip, sonra senin verdiin hkm
ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm olmazlar."
Nisa, 4/69 yeti ise, Allah'a ve Peygamber'e itaat edenlerin, Allah'n nimete eritirdii peygamberler, dosdoru
olanlar, ehidler ve iyilerle beraber olacan anlatyor.
ll-emr szcnn getii ikinci yette ise, dzeni temsil eden ll-emr'e itaat ile dzensizlii temsil eden
eytann izinden gitme, birbirine kart iki durum olarak sunulur:
"Kendilerine gven veya korku hususunda bir haber geldiinde onu yayarlar. Halbuki o haberi Peygamber'e
veya kendilerinden buyruk sahibi olanlara (ll-emr'e) gtrselerdi, onlardan sonu karmaya gc yetenler,
onu bilirdi. Allah'n size bol nimeti ve rahmeti olmasayd, pek aznz bir yana, eytana uyardnz." 564
yeti, ll-emr tabirine, daha geni bir kavram ykler gibidir. Buna gre ll-emr, haberlerden (edinilen
bilgilerden) akl yrterek bir takm sonular karma gcne sahiptir, uzman kiilerdir.
Ayetlerde geen bu ll-emr'in kim olduu konusunda geleneki aklama, balca u hususlar vurgular:
1) ll-emr, Hz. Peygamber (s.a.) dnemindeki emirlerdir,
2) Ehl-i beyt imamlardr,
3) yilii emredenlerdir,
4) bn Abbas'a gre, fukaha ve Allah'a itaat eden din ehlidir.
Rgb el-Isfahni, btn bu yorumlarda hakllk pay bulunduunu belirtir:
"nsanlarn, szn dinledikleri otoriteler, drt tanedir:
1) Peygamberler (enbiya): Otoriteleri, halkn ve sekinlerin, hem d, hem i dnyalar konusunda geerlidir.
2) Yneticiler (vult): Otoriteleri herkesin yanlzca d dnyalarnda geerlidir.
3) Bilgeler (hukema): Sekinlerin yanlzca i dnyalarnda otoriteleri vardr.
4) Vaizler (tler): Otoriteleri, yalnzca halkn i dnyalarnda geerlidir." 565
bn Teymiye ise, llemr'in, mera (siyasi-askeri nderler) ve ulema (bilginler) olduu yorumunu yapar. 566
558
Sd, 38/26.
Bkz. Bakara, 2/246-250.
Bakara, 2/124.
561
Maide, 5/20.
562
563
Nisa, 4/59.
564
Nisa, 4/83.
565
559
560
Tasavvuf ehli, llemr'i, meyih (eyhler) biiminde anlamaya alr.

Konuyu siyasi alana kaydran baz aklamalara gre ise, ll-emr, dorudan hkmet (yrtme organ) olarak
dnlebilir.
Grld gibi, Kur'an'da iki yette yer alan ll-emr tabiri, deiik birtakm yorumlara konu olmutur. Ancak,
geniletici bir yorumla "her alanda yetkin kiiler/otoriteler" biiminde anlalmas halinde, siyasetten tasavvufa,
ilimden askeri ilere kadar geni bir ereveye yerletirilebilir. 567
SULTAN
Selta, nfuz ve etki altna almak demektir. 568 Sultan szc de, bu kkten tremitir.
Sultan kelimesi Kur'an'da otuzyedi yerde gemektedir. Soyut anlamda kullanlm ve kiilere byle bir unvan
verilmemitir. Birka yerde "mubin" (apak) sfatyla, "apak/tartmasz delil/g" anlamnda kullanlmtr.
Kur'an'da sultan kelimesi, drt temel kavram anlatr. 569
1. Nfuz, G Ve ktidar
Bir kiinin, baka bir kiiyi emri altna almas anlamnda yer alr:
" olup bitince eytan yle dedi: "Dorusu Allah size gerek bir sz vermiti. Ben de size sz vermitim, ama
sonra caydm. Esasen sizi zorlayacak bir sultan'm (=nfuzum ,gcm) yoktu. Sadece ardm, siz de geldiniz.
yleyse beni deil, kendinizi knayn. (..)" 570
"And olsun ki blis, onlar hakkndaki grn doru kartm, inananlardan bir topluluk dnda hepsi ona
uymulard. Oysa blis'in onlar stnde bir sultan (=nfuzu) yoktu.(..)" 571
"Ey cin ve insan topluluklar! Gklerin ve yerin evresini ap gemeye gcnz yetiyorsa gein! Ama Allah'n
verdii bir sultan (=g) olmakszn geemezsiniz ki! " 572
"Allah yle dedi: Benim gerekli kldm dosdoru yol budur. Kullarmz stnde senin bir sultan'n (=nfuzun)
olamaz. Sana uyan sapklar hari." 573
"Dorusu benim m'min kullarm stnde senin bir sultan'n (=hakimiyetin) olamaz. Rabbin vekil olarak
yeter." 574
"De ki: Rabbim! Beni sokacan yere honutluk ve esenlikle sok. karacan yerden de esenlikle kar.
Katndan beni destekleyecek bir sultan (=g) ver." 575
"(..) kinize bir sultan (=kudret) vereceiz ki onlar size el uzatamayacaklar." 576
"Malm bana fayda vermedi. Sultanm (=gcm) da kalmad." 577
2. Delil Ve Kant:
Sultan kelimesi Kur'an'da daha ok delil ve kant (hccet) anlamnda kullanlr. u yetleri, rnek alabiliriz:
"Allah'a kotuunuz ortaklardan nasl korkarm? Oysa siz, Allah'n hakknda size bir sultan (=delil) indirmedii
bir eyi ona ortak komaktan korkmuyorsunuz.(..)" 578
"And olsun ki Musa'y Firavun ve erknna mucizelerimizle ve apak bir sultan (=delil, kant, belge) ile
gnderdik. (..)" 579
"Yoksa onlara ortak komalarn syleyen bir sultan (=delil/kant) m indirdik?" 580
"Sleyman kular aratrarak yle dedi: Hdhd' niin gremiyorum? Yoksa kayplara m kart? Bana
apak bir sultan (=delil) getirmelidir. Yoksa onu, ya iddetli bir azaba uratrm, yahut keserim." 581
Bu anlamda daha pek ok rnek vardr. 582
566
bn Teymiye, Siyaset, 33-34.

568
Rgb el-Isfahni, age. 349.
569
570
brahim, 14/22.
571
Sebe, 34/20-21.
572
Rahman, 55/33.
573
Hcr, 15/41-42.
574
sra, 17/65.
575
sra, 17/80.
576
Kasas, 28/35.
577
Hakka, 69/28-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 138-139.
578
En'am, 6/81.
579
Hd, 11/96-97.
580
Rum, 30/35.
581
Neml, 27/20-21.
582
567
3. Ferman Ve zin:
Sultan szcnn nc anlam, aleyhte ferman ve izindir:
"(..) Sizden uzak durmazlar, ban teklif etmezler ve sizden el ekmezlerse, onlar yakalayn, bulduunuz yerde
ldrn. te onlarn aleyhlerine size apak sultan (=ferman) verdik." 583
"Ey inananlar! M'minleri brakp kfirleri dost edinmeyin. Allah'n aleyhinize apak bir sultan (=ferman)
vermesini mi istersiniz?" 584
4. Yetki:
Sultan szc, aynca yetki anlamna gelir:
"Allah'n haram kld cana haksz yere kymayn. Haksz yere ldrlenin velisine bir sultan (=yetki)
tanmzdir. Artk o da ar gitmesin. Zira kendisi ne de olsa yardm grmtr." 585
Grld gibi, sultan szc, Kur'an'daki kullanmlarnn hibirinde siyasi bir ierie sahip deildir. Siyasi
anlam kazan, ok sonralar, zellikle Abbasiler dneminde gereklemitir. 586
MELK
Melik ve melik kelimeleri, "mlk" kknden tremitir. Melik kelimesi ve oullar onbe, melk ise bir yerde
geer.
Kur'an'da melik kelimesi, bir yandan evreni yneten Allah'n sfat olarak, te yandan da insanlar yneten
hkmdar anlamnda kullanlr: 587
1. Evrenin Hkimi:
Melik, yce Allah'n kudretiyle ilgili gzel isimlerinden biridir. Kur'an'da Allah'n bir sfat olarak kullanlan
melik kelimesi biimde yer alr: 588
a. El-Meliku'1-Hak kilisi:
Baka sfatlar sayldktan sonra, Allah'n yceliini anlatmak zere kullanlr:
"el-Meliku'1-Hak (gerek hkmdar) olan Allah ycedir.(..)" 589
"el-Meliku'1-Hak (gerek hkmdar) olan Allah ycedir. Ondan baka tanr yoktur. O, yce Ar'n sahibidir." 590
b. El-Meliku'1-Kudds kilisi:
Bu ikili, ncesinde ve/veya sonrasnda pekok ilhi sfat saylrken kullanlr:
"O, kendisinden baka tanr olmayan, melik (=hkmran), kudds (=ok kutsal), esenlik veren (=selm),
gvenlik veren (=m'min). grp gzeten (=mheymin.), gl (=aziz), buyruunu her eye geiren (=cebbr)
ve ulu (=mtekebbir) olan Allah'tr. Allah, mriklerin kotuklar ortaklardan mnezzehtir." 591
"Gklerde olanlar ve yerde bulunanlar, melik {=hkmran), kudds (=ok kutsal), gl (=aziz) ve hikmet
sahibi (=hakim) olan Allah' tesbih ederler." 592
c. lh/Rab/Melik ls:
Bu l, tek bir srede, Kur'an'n son sresinde, pe pee yer alr:
"De ki: nsanlardan ve cinlerden, insanlarn gnllerine vesvese veren o sinsi vesvesecinin errinden, rabbu'nns (=insanlarn rabbi), meliku'n ns (=insanlarn hkmran), ilhun ns (=insanlarn tanrs) olan Allah'a
snrm." 593
Ayrca bu l, melik kelimesi yerine, "mlk onundur (=lehu'l-mulk) ifadesiyle iki yerde kullanlr:
583
Nisa, 4/91.
sra, 17/33.
586
587
588
589
Th, 20/114.
590
M'minn. 23/116. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 141.
591
Har, 59/23.
592
Cum'a, 62/1. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 141-142.
593
Ns, 114/1-6.
584
585
"Gerek hkmdar olan Allah ycedir. Ondan baka tanr yoktur. O, yce Ar'n sahibidir." 594
"(..) te bu Rabbiniz olan Allah'tr. Mlk (hkmranlk) onundur. Ondan baka tanr yoktur. Byleyken nasl
olur da onu brakp bakasna ynelirsiniz?" 595
Kur'an'daki "melk" kelimesi de yce Allah'n bir zellii olarak belirtilmitir:
"Allah'a kar gelmekten saknanlar (muttekiler), gl melk'in (=hkmdarn) katnda, yksek bir derecede
cennetlerde ferahlk ve aydnlk iindedirler." 596
2. nsanlarn Hkmdar:
Kur'an'da melik kelimesinin kullanld ikinci anlam, insanlarn hkmdar/kral anlamdr. Bu anlamdaki melik
kelimesi, bazan olumlu, ou zaman ise olumsuz armlar uyandracak biimde kullanlr: 597
a. yi Hkmdarlar
yi hkmdarlarn banda nebi-melik (peygamber-kral) sfatn tayan Hz. Davud gelir:
"Ey Davud! phesiz seni yeryznde halife (hkmran) kldk. yleyse insanlar arasnda adaletli hkm ver,
hevese uyma, yoksa bu seni Allah yolundan saptrr. Dorusu, Allah yolundan sapanlara, hesap gnn
unutmalarna karlk etin azap vardr." 598
Yce Allah, Hz Davud'a ilim, hikmet ve mlk (=hkmranlk) vermitir. 599 Olu Sleyman' da kendisine
miras klmtr. 600 u halde Hz Sleyman da nebi-melik sfatn tayan bir peygamberdir.
Hz Musa'dan sonraki srailoullar, nebi (peygamber) ve melik sfatlarn tayan ayr insanlara muhatap
olmutu:
"Musa'dan sonra srailoulannn ileri gelenlerini grmedin mi? Peygamberlerinden birine, 'Bize bir melik
(=hkmdar) gnder de Allah yolunda savaalm.' demilerdi. 'Ya sava size farz klndnda gitmeyecek
olursanz?' demiti. 'Memleketimizden ve ocuklarmzdan uzaklatrldmza gre, niye Allah yolunda
savamayalm?' demilerdi. Ama sava onlara farz klnnca, az bir ksm mstesna yzevirdiler. Allah zlimleri
bilir. Peygamberleri onlara, 'phesiz Allah size, Tlt'u melik (=hkmdar) olarak gnderdi.' dedi. 'Biz mlke
(=hkmdarla) ondan lyk iken ve ona malca da bir bolluk verilmemiken bize hkmdar olmaya o nasl lyk
olabilir?' dediler. Dorusu Allah size onu seti, bilgice ve vcuta gcn arttrd' dedi. Allah mlk
(hkmdarl) dilediine verir. Allah her eyi kaplar ve bilir." 601
Hz. Yusufu grevlendirmek isteyen Firavun, onu yetkin (=mekin) ve gvenilir (=emin) olarak deerlendirmi,
Hz. Yusuf ise koruyucu/gvenli (=hafz) ve ii bilen (=alim) olduunu belirterek o dnem iin hayati nem
tayan hazine ilerine bakmasn istemitir. 602
Zlkarneyn de iyi hkmdarlar arasnda saylr. Ancak onun melik olup olmad belirtilmez. Hakszlk
yapanlar cezalandrm, iyileri dllendirmitir. nsanlar Ye'cuc ile Me'cuc'un bozgunculuundan
kurtarmtr. 603
b. Kt Hkmdarlar
Kur'an'da Hz. Yusufla ilgili anlatmda, o dnemdeki Firavun iin "melik" kelimesi kullanlmtr. Firavun, kt
ve zlim hkmdarlarn en bata gelen rneidir:
"Melik (=hkmdar) 'Ben, yedi semiz inei yedi zayf inein yediini; yedi yeil baak ve bir o kadar da kurumu
baak gryorum. Ey ileri gelenleri Eer rya yormasn biliyorsanz, bu ryamn yorumunu yapn.' dedi." 604
"(..) Melik (=hkmdar) 'Onu bana getirin.' dedi. (..}" 605
"Melik (=hkmdar), 'Onu bana getirin, yanma alaym' dedi. (..)" 606
Grld gibi, bunlarda ve izleyen 72. ve 77. yetlerde, Hz. Yusuf dneminin Firavun'una "melik" kavram
kullanlmtr.
Baz melik'ler, zayflarn mallarna el koyarlar:
594
23/116.
Zmer, 39/6.
596
Kamer, 54/55.
597
598
Sd, 38/20,26.
599
Bakara, 2/251.
600
Neml, 27/16, Sd, 38/30.
601
Bakara, 2/246-247.
602
Yusuf, 12/54-56.
603
Kehf, 18/83-98. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 142-144.
604
Yusuf, 12/43.
605
Yusuf, 12/50.
606
Yusuf, 12/54. Ayrca bkz. Yusuf, 12/72, 77
595
"Gemi, denizde alan birka yoksula aitti. Onu kusurlu klmak istedim. nk pelerinde her salam gemiye
zorla el koyan bir melik (=hkmdar) vard." 607
Meliklerin bir blm ise, saltanatlarn pekitirmek uruna, girdikleri ehri bozar ve onurlu insanlarn ezerler;
Sebe melikesi Belks, bunu yle belirtir:
"Kralie (melike) dedi ki: Dorusu, melikler (=hkmdarlar) bir ehre girdikleri zaman orasn bozarlar, onurlu
kimselerini aalk yaparlar. Onlar ite byle davranrlar." 608
Hz. Musa, milletinin "bamsz/egemen devlet ve toplum" oluunu "melik" tabirini kullanarak anlatr:
"Musa milletine yle dedi: Ey milletim! Allah'n size olan nimetini ann; iinizden melikler karm ve sizi
melikler (=hkmdar) yapmt. Dnyalarda kimseye vermediini size vermiti." 609
Rgb el-Isfahn'nin belirttiine gre, bu yetteki "melik", "siyasette yetkin g ve kuvvet" anlamndan
tremitir. nk hepsi ynetim iini stlenmi anlamnda deildir. Zira bu hikmete aykrdr. Nitekim yle
denir:
"Reislerin okluundan hayr gelmez." 610
Kur'an'da melik kelimesinin bu kullanmlarndan, hkmdarlarn bireysel siyasi davranlarnn nem kazand,
ynetim sisteminin ikinci planda olduu sonucu karlabilir. 611
SEYYD
Seyyid (. sdt) kelimesi, Kur'an'da biri oul olarak yerde geer. Sevd kknden tremitir. Sevd,
kalabalk topluluk anlamna gelir. Seyyid ise, topluluu yneten anlamndadr. "Seyyidu'1-kavm," topluluu
yneten kii demektir. Bir topluluu yneten kiinin iyi ahlakl olmas gerektiinden, erdemli kiilere de seyyid
denmitir. 612 Kur'an'da geen seyyid kelimesi, anlamda kullanlr. 613
1. Koca
Evin reisi konumunda olduundan kocaya seyyid denmitir:
"kisi de kapya kotu, kadn arkadan Yusufun gmleini yrtt. Kapnn nnde kadnn seyyidine (kocasna)
rastladlar. (..)" 614
2. Halim (Yumuak Huylu, Beyefendi):
Seyyid szc, beyefendi ve kibar anlamnda kullanlr:
"Mabedde namaz klarken melekler ona seslendiler: Allah sana, Allah'n emriyle tasdik eden, seyyid (=efendi),
iffetli ve iyilerden bir peygamber olarak Yahya'y mjdeler." 615
3. Ynetici:
Kfirlerin cehenneme gidecekleri, koruyucu ve yardmc bulamayacaklar, Allah'a ve peygamber'e itaat
etmediklerine piman olacaklar belirtildikten sonra, u szleri yer alr:
"Derler ki: Rabbimiz biz seyyidlerimize (=yneticilerimize) ve byklerimize itaat etmitik. Fakat onlar bizi
yoldan saptrdlar. Rabbimiz onlara iki kat azap ver, onlar byk bir lanete urat." 616
Buradan, siyas nderlerin toplum gznde rnek alnan kiiler olduklar anlalr.
Modern Arapa'da ise, seyyid'ten tretilen "siydet" szc, egemenlik anlamnda kullanlr. 617
VEKL
Vekil kelimesi, Kur'an'da yirmidrt yerde geer. Tevkil ile kktetir. Tevkil, bakasna gvenmek ve onu kendi
yerine geirmek demektir. Vekil de bu anlamla yakndan igilidir, gvenilen ve birinin yerine geirilen kii
anlamna gelir. 618
607
Kehf; 18/79.
Neml, 27/34.
609
Maide, 5/20.
610
Rgb el-Isfahni, Mfredat 718.
611
612
Rgb el-lsfahni, age, 260.
613
614
Yusuf, 12/25. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 146.
615
li mran, 3/39. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 146.
616
Ahzb, 33/67-68.
617
618
608
Kur'an'da vekil kelimesi, iki biimde kullanlr. 619

1. lhi Sfat:
Vekil kelimesi, Yce Allah'n ilim ve gvenle ilgili bir zellii olarak belirtilir. Allah'n vekil zellii, Kur'an'da
drt biimde yer alr: 620
a. yi Vekil:
Allah'n yeterli oluuyla birlikte, iyi vekil olduu da belirtilir:
"(..) Dediler ki: Allah bize yeter. O ne gzel vekildir." 621
b. Her eye Vekil:
Allah'n yaratcl ve peygamberi koruyuculuuyla birlikte, her eye vekil olduu da anlatlr:
"te rabbiniz, Allah budur. Ondan baka tanr yoktur, her eyin yaratcsdr. yleyse ona kulluk edin. O
hereye de vekildir." 622
"Mriklerin 'ona bir hazine indirilmeli veya yannda bir melek gelmeli deil miydi?' demelerinden kalbin
daralr ve belki de sana vahyolunann bir ksmn terkedecek olursun. Sen ancak bir uyarcsn. Allah her eye
vekildir." 623
"Allah her eyi yaratandr. O her eye vekildir." 624
c. Yeterli Vekil:
Allah'a gvenilmesi, evrene egemenlii ve m'minleri koruyuculuundan sonra, Allah'n vekil olarak yeterli
oluu belirtilir:
"Onlara aldr etme. Allah'a gven, vekil olarak Allah yeter." 625
"Gklerde olanlar da, yerde olanlar da Allah'ndr. Vekil olarak Allah yeter." 626
"Benim mmin kullarm stnde senin bir hkimiyetin olamaz. Rabbin vekil olarak yeter." 627
"nkarclara ve mnafklara itaat etme. Allah'a gven. Vekil (=gvenilecek) olarak Allah yeter." 628
d. Sylenene Vekil:
Sylenen szlerin doruluunu pekitirici anlamda, Allah'n sylenenlere vekil ve ahit olduu belirtilir:
"Babalar 'Hepiniz halk olmadka onu bana getireceinize dair Allah'a kar salam bir sz vermezseniz, sizinle
gndermeyeceim' dedi. Sz verdiklerinde 'Sznze Allah vekildir" dedi. 629
"Musa yle dedi: Bu, seninle benim aramda. Bu iki sreden hangisini doldurursam dolduraym, bir ktle
uramayacam. Sylediklerimize Allah vekildir." 630
e. Bakas Vekil Tutulamaz:
Vekil olarak Allah yettiine gre, bakas vekil tutulamaz:
"Musa'ya kitap verdik. Beni brakp bakasn vekil edinmeyesiniz dye onu srailoullanna doruluk rehberi
kldk." 631
"O, dounun ve batnn Rabbidir. Ondan baka tanr yoktur. yleyse onu vekil tut." 632
2. nsani Sfat:
619

621
li mran, 3/173. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:147.
622
En'am, 6/102.
623
Hd, 11/12.
624
Zmer, 39/62. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 147.
625
Nisa, 4/81. Son blm iin bkz. Ahzb, 33/3.
626
Nisa, 4/109,171.
627
sra, 17/65.
628
629
Yusuf, 12/66.
630
Kasas, 28/28. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 148.
631
sra, 17/2.
632
Mzemmil. 73/9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 148-149.
620
Vekil szc, insanlarn eitli durumlarn anlatmak iin de kullanlr. 633

a. Beki:
zellikle peygamberlerin, muhataplarn zorla hidayete getirici olmadklarn anlatmak iin "vekil" szc,
beki anlamnda yer alr:
"De ki: Ey insanlar! Rabbinizden size gerek gelmitir. Doru yola giren ancak kendisi iin girmi ve saptan da
kendi zararna olarak saptmitr. Ben sizin vekiliniz (=bekiniz) deilim." 634
"Rabbiniz sizi daha iyi bilir. Size dilerse merhamet eder, dilerse azap eder. Biz sizi onlara vekil olarak
gndermedik." 635
b. Szc:
Gerek dnya gerekse hiret hayatnda, Allah'a irk koanlarn ve hevesine (istek ve tutkularna) tapanlann
szcs olmayaca anlatlr:
"Allah dileseydi puta tapmazlard. Seni onlara koruyucu yapmadk, onlann vekili (=szcs) de deilsin." 636
"Allah' brakp da dostlar edinenlerin istediklerini Allah gzetlemektedir. Sen onlara vekil (=szc) olmaa
memur deilsin." 637
"te siz dnya hayatnda onlar (=hainleri) savunuyorsunuz, ama kyamet gn onlar Allah'a kar kim
savunacak veya onlarn vekili (=szcs) kim olacak." 638
"Hevesini kendine tanr edineni grdn m? Ona sen mi vekil (=szc) olacaksn?" 639
c. Koruyucu:
Allah'n vahiy bildirimine kar duracak birinin bulunmayacan anlatrken kullanlr:
"Dileseydik, and olsun ki, sana vahyettiimizi alr gtrrdk. Sonra bize kar duracak bir vekil (=koruyucu) de
bulamazdn." 640
Vekil szcne, kefil anlam da verilmitir. Vekil, daha genitir. nk her kefil, vekildir, ama her vekil kefil
deildir. 641
Grld gibi, Kur'an'da vekil szcnn beerle ilgili kullanm, Hz. Peygamber dahil hibir peygamberin
bile Allah'n yerine i yapma ve vekili olma yetkisinin bulunmadn aka gsterir. Buna gre insan, Allah'
temsilen, siyas egemenlik iddiasna kalkamaz. 642
VEZR
Vezir kelimesinin tredii v z-r kk, yklenmek, yk tamak ve yardmc olmak anlamlarna gelir.
Vezir kelimesi, Kur'an'da iki yette yer alr. Her iki yette de, Hz Harun'un Hz Musa'ya yardmc oluu anlatlr:
"Firavun'a git, dorusu o azmtr. Musa yle dedi: Rabbim! Gsm genilet (beni ferahlat), iimi
kolaylatr. Dilimin ban z ki szm iyi anlasnlar. Ailemden kardeim Harun'u bana vezir
(yardmc/desteki) yap, beni onunla destekle, onu grevime ortak kl ki, seni daha ok tesbih edelim ve oka
analm. phesiz sen bizi grmektesin." 643
"Andolsun ki Musa'ya kitap verdik, kardei Harun'u da kendisine vezir yaptk." 644
Bu yetlerde Hz. Musa'nn, zellikle Firavunla yapt tevhid mcadelesinde en byk yardmcsnn Hz Harun
olduu belirtilir. Kelimenin bu yardmc olmak ve yklenmek anlamlarndan hareketle, daha sonraki dnemlerde
zellikle siyasi nderin yardmcs biiminde siyasi bir anlam kazanmtr. 645
CEBBAR:
Cebbar kelimesi Kur'an'da on yerde geer. Arlk belirten bu kelimenin tredii cebr; biraz zorlama/bask
633

Hd, 10/108. Benzeri iin bkz. Zmer, 39/41.
635
636
Enam, 6/107.
637
ra. 42/6.
638
Nisa, 4/109.
639
Furkan, 25/43. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 149-150.
640
sra, 17/86.
641
642
643
Th, 20/24-35.
644
Furkan, 25/35.
645
634
(kahr) yaparak (bastrarak) bir eyi dzeltme (slah), ileri dzeltme, istediini yaptrma konusunda insanlara
bask yapma (zorlama) anlamlarna gelir. Ayn kkten treyen icbar, zorlama, mecbur etme demektir. 646
1. Buyruu Geerli:
Cebbar, Allah'n, kudretiyle ilgili gzel isimlerinden biridir. Buyruu geerli anlamyla, yalnzca bir yerde
kullanlr:
"O, kendisinden baka tanr olmayan, hkmran (=melik). ok kutsal (=kudds), esenlik veren (=selm),
gvenlik veren (=m'min), grp gzeten (=mheymin), gl (=aziz), Cebbar (=buyruunu her eye geiren),
ulu (=mtekebbir) olan Allah'tr. Allah putperestlerin kotuklar elerden mnezzehtir." 647
Bu yetteki cebbar, iki ekilde aklanr:
1) Sonsuz nimetleriyle insanlar destekleyen anlamndadr.
2) nsanlar istediine zorlayan anlamndadr. 648
2. Zorba:
a. Zorbalamayan (Uysal) Evlat:
zellikle Hz. Yahya'nn uysal bir evlat oluunu anlatrken olumsuz bir tarzda kullanlr.
"Ey Yahya! Kitaba kuvvetle sarl deyip daha ocukken ona hikmet, katmzdan yumuak kalplilik ve safiyet (i
temzilii) verdik. O, Allah'tan saknan ve anasna-babasna kar iyi davranan bir kimseydi, bakaldran bir
cebbar (=zorba) deildi." 649
"ocuk yle dedi: Ben phesiz Allah'n kuluyum. Bana kitap verdi ve beni peygamber yapt. Nerede olursam
olaym, beni mbarek kld. Yaadm mddete namaz klmam, zekt vermemi ve anneme iyi davranmam
emretti. Beni bedbaht bir cebbar (=zorba) klmad. Doduum gnde, dirileceim gnde bana selm olsun." 650
Muktil bin Sleyman, her iki yetteki cebbar kelimesine, Allah'a ibadetten uzak duran, ona isyan eden anlamn
verir. 651 Ancak bu aklama yetlerin balamyla pek uygunluk gstermez. 652
b. Zorba Millet:
Hz. Musa, kutsal topraa girmelerini isteyince, kavmi oradaki halkn zorba olduunu ileri srd:
"Ey milletim! Allah'n size yazd kutsal yere gidin, ardnza dnmeyin, yoksa kaybedenler olarak dnersniz
demiti. Dediler ki: Ey Musa! Orada cebbar (=zorba) bir millet vardr, onlar oradan kmadka biz oraya
girmeyeceiz, eer karlarsa biz de gireriz." 653
c. Haksz Yere ldren:
Haksz yere adam ldrme eyleminde bulunanlara da cebbar szc kullanlr:
"Hd onlara yle dedi: (..) Yakaladnz cebbarca (=zorbaca) m yakalarsnz ? (..)" 654
Bu yetteki cebbar insanlar haksz yere ldren (=kattl) olarak da yorumlanr. 655
"Musa, ikisinin de dman olan kimseyi yakalamak isteyince Ey Musa! Dn bir cana kydn gibi bana da m
kymak istiyorsun? Sen slah edenlerden olmak deil, ancak yeryznde bir cebbar (=zorba) olmak istiyorsun.'
dedi." 656
d. Zorlayc Ve Ceberut:
Cebbar, kk anlamna uygun olarak zorlayc ve ceberut anlamnda kullanlr:
"Onlarn dediklerini biz daha iyi biliriz. Sen onlarn zerinde bir cebbar (=zorba) deilsin; sz verdiim gnden
korkanlara Kur'an'la t ver." 657
646
Rgb el-Isfahni, Mfredat, 120. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 151.
Har, 59/23.
648
Rgb el-Isfahhi, age, 120. kinci anlam iin ayrca bkz. Muktil. Vuch, 69. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi
Yaynlar: 151-152.
649
Meryem, 19/12-14.
650
Meryem, 19/30-33.
651
Muktil. age, 70.
652
653
Maide, 5/21-22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 152-153.
654
uara, 26/130.
655
bnu'l-Cevzi, Nzhet 232: Muktil. Vuch, s. 70.
656
657
Kaf, 50/45. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 153.
647
e. nat Zorba:
d kavmi, Allah'n yetlerine uyacana, peygamberi dinlememi ve inat zorbaya boyun emitir:
"te bu, rablerinin yetlerini bile bile inkr eden, peygamberlerine kafa tutan ve her cebbar and'in (=inat
zorbann) emrine uyan d milletidir." 658
nat zorbalarn sonu hsrandr:
"Peygamberler yardm istediler ve her cebbar and (=inat zorba) hsrana urad." 659
Zorbalk anlamndaki cebbar, eksikliinin, haketmedii bir stnlk mertebesi iddiasna mecbur ettii kiiye
verilen bir sfattr. Bu, ancak knama anlatmak zere sylenir. 660
3. Byklenen Zorba:
Allah'n yetlerini delilsiz tartma, byklenen zorbalarn iidir:
"Bunlar (=an pheciler) Allah'n yetleri zerinde kendilerine gelmi bir delil bulunmadan tartrlar. Bu,
Allah katnda da, inananlarn yannda da fkeyi artrr. Allah, her cebbar mtekebbir'in (=byklk taslayan her
zorbann) kalbini bundan dolay mhrler." 661
Bu yetteki cebbar, gerei kabul etmeyen ve ona inanmaktan uzak duran anlamndadr. 662 Mtekebbir
kelimesine ise, Allah'a ibadetten uzak duran anlam verilmitir. 663
4- SOSYAL-SYAS GRUPLAMAYLA LGL KAVRAMLAR
l
l, anlamca oul, grne tekil bir kelimedir. Ehl szcnden bozmadr veya le-yelu szcnden
tremitir. le, kanyaknl, gr, vb ile ilgili olmak demektir. 664 nsanla kan yaknl veya yandalk
(muvlt) yoluyla zti olarak ilgisi bulunmak demektir. 665
yiliklerinde ve ktlklerinde bir bakana (reis) muhta olanlar veya bakann iyilinde ve ktlnde ona
muhta olanlara l denir. Kavim, l'den daha geneldir. nk bakann ilerini yrtt veya bakann iini
yrten kiilere Kavim denir. 666
Kuranda l kelimesi, anlamda kullanlr: Desteki ve yanda, soy, aile. 667
1. Desteki Ve Yanda:
l kelimesinin desteki ve yanda (cnd ve etb) kavim, taife, erkn, evre anlamnda kullanl, zellikle
Firavun'la ilgili baz anlatmlarda yer alr.
"Size ikence eden, kadnlarnz sa brakp oullarnz boazlayan Firavun l'inden (yandalarndan) sizi
kurtarmtk. Bu, rabbinizin byk bir imtihanyd. Denizi yanp sizi kurtarm ve gzlerinizin nnde Firavun
l'ini batrmtk." 668
Firavunla ilgili baz anlatmlar, onun ve evresinin kt sonunu, Mekkeli kafirlere hatrlatc nitelikte olup,
tutumlarn gzden geirmeye arr:
"Bunlarn tutumu, Firavun l'inin (kavminin, evresinin, taifesinin) ve onlardan ncekilerin tutumu gibidir.
yetlerimizi yalanladlar, Allah da onlar gnahlarndan tr yoketti. Allah'n cezalandrmas iddetlidir." 669
"Firavun l'ine (=erknna) uyarclar geldi. Mucizelerimizin hepsini yalanladlar. Bunun zerine onlar, g ve
kuvvet sahibi olana yakr biimde yakaladk. Sizin (Mekkeli) kfirleriniz, onlardan daha m stndr, yoksa
kitaplarda size bir kurtulu belgesi mi var?" 670
Ktlk oda durumundaki Firavun evresi, ktlk ve kurakla maruz braklmtr:
"(..) Biz de Firavun l'ini (=evresini) ders alsnlar diye, yllarca kurakla ve rn ktlna urattk." 671
658
Hd. 11/59.
brahim, 14/15.
660
Rgb el-sfahni, age, 120. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 153-154.
661
Mmin, 40/35.
662
663
Muktil, age, 70. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 154.
664
Ebul-Bek, Klliyt 171.
665
666
Ebul-Bek, age, 164.
667
668
Bakara, 2/49-50, Benzeri iin bkz. A'raf, 7/141; brahim, 14/6.
669
li mran, 3/11, Benzeri iin bkz. Enfal, 8/52-54.
670
Kamer, 54/41-42.
671
A'raf, 7/130.
659
Firavun'la ilgili anlatmlarn bir blm, evresindeki inancn gizleyen br m'min adamn mcadele ve
tartmasn dile getirir. Allah, o m'min adam korumutur. Firavun l'i (=evresi ve destekileri) kyamette
iddetli azaba urayacaktr. 672
2. Soy:
l kelimesinin Kur'an'daki ikinci anlam soy ve nesildir:
"Allah; dem'i, Nuh'u, brahim ailesini (lini), mran ailesini -birbirinin soyundan olarak- lemlere tercih etti.
Allah iitendir, bilendir." 673
ki yet birbirini aklayc bir zelliktedir. Bylelikle ilk yette geen l kelimesi, ikinci yette "soy" biiminde
aklanmtr. 674
3. Aile:
l kelimesinin aile anlamndaki kullanm, belirtilen ailenin simgesi durumunda bulunan isimle birlikte olur. Bu
aileler; Musa ailesi (lu Musa) 675 , Harun ailesi (lu Harun) 676 , brahim ailesi (lu brahim) 677 mran ailesi (lu
mran) 678 , Yakub ailesi (lu Ya'kb) 679 , Lt ailesi (lu lt) 680 , Davud ailesi (lu Davud) 681 olarak yer alr.
lu Musa ve lu Harun iin, nefis anlam da verilmitir. 682
EHL
Ehl kelimesi Kur'an- Kerim'in en ok kullanlan szcklerinden biridir, yirmiyedi yerde gemektedir. nsan
topluluu, sahip, ehil ve din anlamlarna kullanlr. 683
1. Topluluk:
Ehl kelimesi topluluk anlamna kullanld yerlerde halk, mmet, soy-sop, aile ve evre gibi kavramlar ifade
eder. 684
a. Halk:
Ehl kelimesi pek ok yette halk anlamna kullanlr.
"Size ne oluyor da 'Rabbimiz! Bizi ehli (=halk) zalim olan bu ehirden kar, katndan bize bir sahip kan
gnder, bize bir yardmc ltfet' diyen zavall ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah yolunda
savamyorsunuz?" 685
Ehl kelimesi, halk anlamna geldii baz yetlerde yrenin adyla veya zelliiyle birlikte de geer: Ehlu
Medyen 686 , Ehlu'I-Karye 687 , Ehlu'1-Kura 688 , Ehlu'l-Medine 689 , Ehlu Yesrib 690 gibi. 691
b. mmet:
Ehl szc mmet anlamnda kullanlr:
"Ehline (=mmetine) namaz klmalarn emret, kendin de onda devaml ol. Biz senden rzk istemiyoruz, sana
672
M'min, 40/28,45,46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 157-158.
li mran, 3/33-34.
674
675
Bakara, 2/248.
676
Bakara, 2/248.
677
li mran, 3/33, Nisa, 4/54.
678
li mran, 3/33.
679
Yusuf, 12/6. Meryem, 19/16.
680
Hcr, 15/59, Neml, 27/56; Kamer, 54/34.
681
Sebe, 34/13.
682
Ebu'1-Bek, Klliyt, 171. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 158-159.
683
684
685
Nisa, 4/75.
686
Kasas, 28/45.
687
Ankebut 29/31, 34.
688
Araf. 7/97-98; Yusuf. 12/109.
689
Tevbe, 9/101, 120; Hicr, 15/67.
690
M'minun, 23/13.
691
673
nzk veren biziz. Sonu Allah'a kar gelmekten saknanndr." 692

c. Aile, E Ve ocuk:
En ok kullanld anlamlardan biridir.
"(..) Bu, ehli (=ailesi) Mescid-i Haram'da oturmayan kimseler iindir..." 693
"Kar-kocann arasnn almasndan endielenirseniz, erkein ehlinden (=ailesinden) bir hakem ve kadnn
ailesinden bir hakem gnderin. Bunlar dzeltmek isterlerse, Allah onlarn aralarn buldurur. Dorusu Allah her
eyi bilen ve haberdar olandr." 694
"Yeminin keffareti, ehlinize (=ailenize) yedirdiinizin ortalamasndan on dkn yedirmek yahut giydirmek ya
da bir kle azat etmektir. Bulamayan gn oru tutmaldr. Yemin ettiinizde yeminlerinizi tutun.." 695
Bu anlamda Ehlu'1-beyt terimi, Hz. Peygamber'in ailesini, zellikle elerini, hatta btn beytullah (Kabe klt)
ballarn ifade eder:
"Ey Peygamber'in ehl-i beyti (=ev halk)! phesiz Allah sizden kusuru giderip sizi tertemiz yapmak ister." 696
Bir yerde de e anlamna kullanlr:
"Musa sreyi doldurunca, ehliyle (=eiyle) birlikte yola kt." 697
d. evre/Taraftar:
Ehl, evre ve yanda anlamna da gelir:
"nananlar 'Hsranda olanlar, kendilerini de, evrelerini de hsranda brakanlardr' derler." 698
Bu kelimeye aile anlam da verilmitir. 699
2. Sahip:
Ehl kelimesinin en ok kullanld ikinci anlam, sahip anlamdr. Bu anlamda daha ok sahip olunan nesneyle
birlikte kullanlr:
Ehlu'l-Kitab: zellikle Kur'an- Kerim'in ilk srelerinde, Yahudi ve Hristiyanlar'i ifade iin kullanlmtr:
"Ehl'l-kitabn ou, hak kendilerine apak belli olduktan sonra, ilerindeki ekememezlikten tr, sizi,
inandktan sonra kfre dndrmeyi isterler. Allah'n emri gelene kadar onlan affedin, gein. Allah, muhakkak
her eye kadirdir." 700
"De ki: Ey kitab ehli! Ancak Allah'a kulluk etmek, ona bireyi e komamak, Allah' brakp birbirimizi rab
olarak benimsememek zere, bizimle sizin aranzda ortak bir sze gelin. Eer yz evirirlerse, 'Bizim mslman
olduumuza ahit olun' deyin." 701
Bu eit yetlerde, ehl-i kitab ile ilikilerin erevesi ve yntemleri belirlenir.
Ehlu'z-Zikr. ki yette ehl kelimesi, "ii bilen, uzman" anlamnda kullanlr:
"Dorusu senden nce de kendilerine kitaplar ve belgelerle vahyettiimiz birtakm insanlar gnderdik.
Bilmiyorsanz, zikir ehline (=bilenlere) sorun." 702
Buradaki zikir ehli iin, "kitapllar" anlam da verilir, nk yetin balam onlarla ilgilidir. 703
3. Ehil/Lyk:
Kk anlamlarndan biridir:
"Hi phesiz Allah size emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletli
hkm vermenizi emreder. Allah size ne gzel t veriyor. phesiz Allah iitir ve grr." 704
"te ehlu'n-nr'in (=cehennemliklerin) bu ekilde tartmas gerektir." 705
"nkr edenler, gnllerindeki cahiliye ann asabiyet ateini atelendirdiklerinde, Allah, Peygamber'ine ve
692
Tah, 20/132. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:160.

Bakara, 2/196.
Nisa, 4/35.
695
Maide, 5/89.
696
Ahzb, 33/33. Ayrca Hud, 11/73; Kasas, 28/12 yetlerinde de ehl-i beyt (ev halk) terimi geer. lgin bir deerlendirme iin bkz. Rudi
Paret, Kuran zerine Makaleler, 45-48.
697
Kasas, 28/29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 160-161.
698
ra, 42/45.
699
700
Bakara, 2/109.
701
li mran, 3/164.
702
NahI, 16/43. Ayrca Enbiya, 21/9.
703
704
Nisa, 4/58.
705
Sd, 38/64.
693
694
inananlara huzur indirdi, onlarn takva szn tutmalarn salad. Onlar bu sze lyk ve ehil kimselerdi. Allah
hereyi bilmektedir." 706
"Allah dilemeksizin t alamazlar. O kendisinden korkulmaya daha lyktr ve balamaya daha ehildir." 707
4. Din:
Ehl szcnn din anlamnda kullanld da olur:
"Allah 'Ey Nuh! Olun senin ehlinden (=mmetinden: dininden) saylmaz. nk kt bir i yapmtr. yleyse
bilmediin eyi benden isteme. te sana t. Bilgisizlerden olma' dedi." 708
Bu kelimeye "aile" anlam da verilmitir. 709
BENN/BENN:
Benn (benn) kelimesi Kur'an'da onalt yerde geer. bn kelimesinin oul biimidir.
Benn kelimesi, Kur'an'da gerek ve mecaz anlamlaryla iki ekilde kullanlr: oullar, yandalar. 710
1. Evlat/Oullar:
Benn kelimesi, esas olarak evlat/oullar anlamna gelir. Bu anlamda pekok yette kullanlr:
"Allah size kendinizden eler var eder. Elerinizden de oullar ve torunlar var eder. (..)" 711
Evlat sevgisinin insanlara gzel gsterildii 712 , mal ve evladn dnya hayatnn ss olduu belirtilir. 713
2. Yandalar/Destekiler:
Benn kelimesi, zellikle mal/benn ve en'am/benn ikilileri biiminde kullanld yerlerde, yanda ve desteki
anlamlarndadr. 714
a. Mal/Benn kilisi:
yetlerin bir blmnde, benn kelimesi, dnyevi servet, zenginlik, ekonomik iktidar anlamndaki mal
kelimesiyle birlikte kullanlr.
nsanlarn din konusunda gr ayrlna dmeleri, her bln (=hizb) kendi yolundan memnunluu, ancak
bu tutumun yanll belirtildikten sonra, u ifadeler yer alr:
"Kendilerine mal ve benn (oullar, yandalar) vermekle, iyiliklerde onlar iin acele ettiimizi mi zannederler?
Hayr; farknda deiller." 715
Bundan sonraki yetlerde m'minlerin inan ve davran zellikleri belirtilir.
"Diliyle ineleyen, kovuculuk eden, iyilii daima engelleyen, ar giden, su ileyen, ok yemin eden alak
zorbaya, ayrca soysuzlukla damgalanm kimseye, mal ve benn'u (=oullar, yandalar) var diye aldr
etmeyesin." 716
"Mal ve benn (=evlat, desteki) vermek suretiyle size yardm edecek (etsin) size baheler (cennetler) ihsan
edecek ve rmaklar balaycaktr." 717
"Tek olarak yaratp, kendisine bol bol mal, evresinde bulunan benn (=oullar, yandalar) verdiim ve
nimetleri yaydka yaydm o kimseyi bana brak." 718
"Bunun ardndan sizi onlara galip getireceiz; mallar ve benn'la (=oullarla) size yardm edecek ve sizin
saynz arttracaz." 719
Bu yetin son blm, yanda anlamn daha da glendirici niteliktedir.
Hz. brahim'in dualarndan biri olarak aktarlan blmde, hirette mal ve benn (=evladn, yandalarn) yarar
706
Fetih, 48/26.
Mddessir, 74/56. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 162.
708
Hd, 11/46.
709
710
711
Nahl, 16/72.
712
li mran, 3/14.
713
Kehf, 18/46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 163.
714
715
Mminun, 23/55-56.
716
Kalem, 68/10-14.
717
Nuh, 71/12.
718
Mddessir, 74/11-13.
719
sra, 17/6.
707
salamayaca belirtilir. 720

b. Enam/Benn kilisi
Mal daha zelletirilerek, en ok sahip olduklar hayvan trleri, hatrlatlr:
"Bildiiniz eyleri size verenden saknn. En'am (=davarlar), benn'u (-oullar), baheleri ve akarsular size o
vermitir.!" 721
KABLE/A'B/ARET:
Kabile, birbirini kabul edenlerin olturduu topluluk demektir. oulu kabl ve kabil biimindedir. 722
Kur'an'da yerde ve oul biimiyle yer alan kabile szc, insan, melekler ve eytanla ilgili olarak kullanlr.
nsan topluluu anlamndaki kabile, Trklerdeki boy ve oymak karlnda geer:
"Ey insanlar! Dorusu biz, sizleri bir erkek ve bir diiden yarattk. Sizi milletler (soylar) ve kabileler halinde
yarattk ki birbirinizi kolayca tanyasnz. phesiz, Allah katnda en deerliniz, ona kar gelmekten en ok
saknannzdr. phesiz Allah, bilendir ve haberdardr." 723
yetteki tanma, insanlarn birbiriyle iletiim ve ibirlii iinde olmalardr.
Meleklerle ilgili olarak kullanlan "kabl" szc ise, deiik yorumlara konu olmutur:
"Yahut da, iddia ettiim gibi, g tepemize para para drmeli, ya da Allah' ve melekleri karmza
getirmelisin." 724
Bu yette "karmza" biiminde verilen blm, "kabilen" szcdr. Bunun dnda bu szc, "cemaat
cemaat, topluca" ve "kefil" (gzc) anlamlaryla da karlanr. 725
eytanla ilgili olarak kullanlan "kabl" szc, yandalar anlamna gelir:
"Ey insanoullar! eytan ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak ananz-babanz
cennetten kard gibi, sizi de artmasn. eytan ve taraftarlar (kabl'i), sizin onlar grmediiniz yerlerden,
sizi grrler. Biz, eytanlar, inanmayanlara dost klarz." 726
Bu yetin ncesinde, takva elbisesinin daha iyi olduu belirtilir.
"nanmayanlar, ktlk (fahie) yaptklarnda, 'atalarmz byle bulduk, Allah da bize bunu emretti' derler.
Halbuki Allah fenal emretmez, adaleti emreder, her secde yerinde yzn ona dorultulmasni, dinde samimi
olarak ona yalvarmay emreder. Sapkl hakedenler, Allah' brakp eytanlar dost edindikleri ve kendilerini
doru yolda sandklan iin bu duruma dmtr. " 727
a'b (. u'b), mehur bir babaya/ataya dayanan ok saydaki insan topluluudur. Bir aileden doup dallanan
kabileler grubu anlam da vardr. 728 Modern Arapa'da a'b, halk anlamnda kullanlr. Kur'an'da millet (soy)
anlamnda kullanlmtr. 729
Airet, on anlama gelen ve tam say (aded kmil) kabul edilen ar'dan tremitir. Kiinin kendileriyle oald,
yani tam say oluturduu ailesi ve yaknlar anlamndadr. 730 Kur'an'da da yaknlar, akrabalar ve ayn kandan
olanlar anlamnda kullanlmtr. 731
KAVM
Kavim szc, Kur'an'n en ok kullanlan kelimeleri arasnda yer alr. Kur'an'da yzden fazla yerde geer.
Kavim szc, Kur'an'da anlamda kullanlr; Soybirlii, topluluk, kimseler. 732
1. Soybirlii:
Kavim kelimesi, Kur'an'n baz yetlerinde soybirlii ve millet anlamnda kullanlr. 733 Bu anlamyla, bazan
kavmin ad aka verilir: d kavmi 734 , Semd kavmi 735 gibi. Bazan da ynetimin bandaki kii veya
720
uara, 26/88. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 163-164.
uara, 26/132-134. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 164.
723
Hucurt, 49/13.
724
sra, 17/92.
725
726
A'raf, 7/27.
727
sra, 17/28-30.
728
729
Hucurt, 49/13.
730
731
Tevbe, 9/24; uara, 26/214; Mcadele, 58/22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 164-166.
732
733
Kehf, 18/90,93.
734
Bkz. Tevbe, 9/70; brahim, 14/9.
721
722
peygamber adyla verilir: Firavun kavmi 736 , Musa kavmi. 737

Kur'an'da geen kavim szc, bu kavimlerin medeniyetlerinden ve davranlarndan da sz eder. Gerek bu
anlamyla, gerekse aada belirtilecek anlamlaryla, gemite yaayan kavim, topluluk ve kiilerin
davranlarndan, kurduklar medeniyet ve davran gzelliklerinden veya klerinden ibret alnmas amacyla
szedilir. 738
2. Topluluk/Grup/Halk:
Kavim szc, eitli zelliklere sahip topluluk, grup, kme ve halk anlatmak iin kullanlr. 739
Bu anlamdaki kullanmda, zellikle bir toplulua gnderilen peygamberin adyla belirtilir: Nuh kavmi 740 , Hd
kavmi 741 , Salih kavmi 742 , Lt kavmi 743 , brahim kavmi 744 , Yunus kavmi 745 gibi. 746
3. Kiiler/Kimseler:
Kur'an'da kullanlan kavim szcklerinin byk blm, olumlu veya olumsuz zellikteki kiileri anlatmak
zere sz konusu edilir: Kavm yknn (inananlar) 747 kavm y'minun (inananlar) 748 kvm yakln/ yetefekkern/yezzekkern (dnenler) 749 , kavm ya'lemn (bilenler) 750 , kavm kfirun (inkarclar) 751 , kavm zlimn
(zulmedenler) 752 , kavm cebbarn (zorbalar) 753 , kavm mfsidn (bozguncular) 754 kavm slihn (iyiler). 755
Kur'an'da kavim szcnn getii yetler, rnek bir medeniyetin kurulmas yolunda temel ilkeler sunmaktadr.
Bu yetlere gre, u zelliklere sahip toplumlarn, topluluklarn veya kiilerin medeni olabilecei sylenebilir: 756
nanl, bilgili, ince anlayl, her durumda akln kullanan, olaylarn gerek sebeplerine ve arka planna nfuz
edip yzeysellikten kendini kurtaran, olaylardan gerekli dersi almasn bilen, tefekkr eden, kendisinin yararn
bilip gzeten, elindeki nimet ve imknlarn deerini bilip, ona gre kullanan, marklk ve azgnla dmeyip,
kretmesini bilen toplumlar, topluluklar ve kiiler. 757
Medeni dzeye ulaamayan toplumlarn/topluluklarn ve kiilerin zelliklerini de ylece sralayabiliriz:
nansz, bilgisiz, bilinsiz, anlaysz, akln kullanmayan, olaylarn derinliine nfuz edemeyip, yzeysellikte
kalan, gerekleri gremeyen, bozguncu, hakszl ilke edinen, iinde bulunduu kt durumun farknda
olmayan ve kurtulu iin are aramayan toplum, topluluk ve kiiler. 758
MMET
mmet kelimesi Kur'an- Kerim'de altmdrt yerde gemektedir. Genel olarak topluluk, insan topluluu
anlamna gelmekle birlikte, millet, zaman, nder ve din anlamlarna da kullanlmtr. 759
1. Topluluk:
mmet kelimesi, hem insan, hem de hayvan topluluklar anlamna kullanlmtr. 760
735
Bkz. Tevbe, 9/70; brahim, 14/9.

Bkz. uara, 26/11.
737
Bkz. Bakara, 2/54,60,67; Maide, 5/20; Yunus, 10/87.
738
brahim, 14/9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 166-167.
739
Bkz. Ra'd, 13/11; M'minun, 23/46; Hucurt, 49/11; Mcadele, 58/22; Tegbn; 60/13.
740
Bkz. Araf, 7/69; Tevbe, 9/70; Hd, 11/89; Furkan, 25/37; uara, 26/105.
741
Bkz. Hd, 11/89; Ra'd, 13/7.
742
Bkz. Hd, 11/89.
743
Bkz, Hd, ll/70;74 uara, 26/11,160.
744
Bkz. Tevbe, 9/70; Hacc 22/43.
745
Bkz. Yunus, 10/98.
746
747
Bakara, 2/118; Maide, 5/50.
748
Bkz. Nahl, 16/79; Ankebut, 29/51; Zuhruf, 43/88.
749
Bkz. Ankebut, 29/35; Nahl, 16/69; Bakara, 2/164; Maide, 5/58; En'am, 6/126; Ra'd, 13/3,4
750
Bkz. Bakara, 2/230; En'am, 6/97.
751
Bkz. Bakara, 2/259, 264, 286; Ali mran, 3/147; Neml, 27/43.
752
Bkz. Bakara, 2/258; Maide, 5/51; M'minun, 23/28; uara, 26/10; Kasas, 28/25.
753
Bkz. Maide, 5/22.
754
Bkz. Ankebut, 29/30.
755
Bkz. Maide, 5/84.
756
Bkz. Erdoan Pazarba, Kuran ve Medeniyet,42.
757
Bkz. Bakara, 2/118,164; Maide, 5/50; Enam, 6/98; A'raf, 7/32.
758
Bkz. li mran, 3/85; Maide, 5/22; A'raf, 7/64; Yunus. 10/75; Safft, 37/30. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi
Yaynlar: 167-168.
759
760
736
a. nsan Topluluu:
ster kalabalk ve byk, isterse az sayda olsun her eit insan topluluu, mmet kelimesinin en ok kullanld
anlamlardan birisidir:
"Rabbimiz! kimizi sana teslim olanlardan kl, soyumuzdan da sana teslim olanlardan bir mmet (soy, sop)
yetitir." 761
"Sizden iyiye aran, doruluu/iyilii emreden ve ktlkten alkoyan bir mmet (=topluluk,cemaat) olsun.
te baarya erienler yalnz onlardr." 762
"Kitap ehlinin hepsi bir deildir. Onlardan geceleri secdeye kapanarak Allah'n yetlerini okuyup duran mmet
(=gruplar) vardr. Bunlar Allah'a ve ahiret gnne inanr, ktlkten alkoyar, iyiliklere koarlar. te onlar
iyilerdendir." 763
"Eer onlar Tevrat', ncil'i ve Rablerinden kendilerine indirilen Kur'an' gereince uygulasalard, her ynden
nimete ermi olurlard. lerinde orta yolu tutan bir mmet (=zmre) vard. ounun iledikleri ise kt idi." 764
"Musa'nn kavminden bir mmet (=topluluk) hakk gsterir ve ona gre hkm verirdi. Biz srailoullar'n,
oymaklar halinde oniki mmete (=toplulua) ayrdk." 765
"Ey Nuh! Sana ve seninle beraber olan mmetlere (=topluluklara) bizden bir esenlik ve bereketle gemiden in.
Ama birok mmetleri (=topluluklar) da oyalayacaz, sonra onlara can yakc bir azap vereceiz" denildi." 766
b. Hayvan/Canl Topluluu
mmet szc, insan topluluklar yannda, hayvan topluluklarn da anlatr:
"Yerde yryen hayvanlar ve kanatlaryla uan kular da ancak sizin gibi birer mmettir (=topluluktur). Kitapta
biz hibir eyi eksik brakmadk. Onlar sonra Rableri huzurunda toplanacaklardr." 767
"Allah 'Sizden nce gemi cin ve insan mmetleriyle (=topluluklaryla) beraber atee girin' der. Her mmet
(=topluluk) girdike kendi yoldana lanet eder. Hepsi birbiri ardndan cehennemde toplannca, sonrakiler
ncekiler iin 'Rabbimiz' Bizi saptanlar ite bunlardr, onlara ate azabn kat kat ver' derler. Allah 'Hepsinin
kat kattr, ama bilmezsiniz' der. ncekiler sonrakilere, 'Sizin bizden stnlnz yoktu, kazandnza karlk
azab tadn, derler." 768
2. Millet:
mmet kelimesi, Kur'an- Kerim'de en ok "millet" anlamnda kullanlr:
"Onlar gemi birer mmettir Onlann kazandklar kendilerine, sizin kazandklarnz da sizedir. Onlarn yapm
olduklarndan sorumlu deilsiniz." 769
"nsanlar tek bir mmetti Allah peygamberleri mjdeci ve uyarc olarak gnderdi. nsanlarn ayrla
decekleri hususlarda aralannda hkm vermek iin onlarla birlikte hak kitaplar indirdi. Ancak kitap
verilenler, kendilerine belgeler geldikten sonra, aralarndaki ihtiras yznden, onda ayrla dtler. Allah,
inananlar ayrla dtkleri geree kendi izniyle eritirdi. Allah dilediini doru yola eritirir." 770
"nsanlar tek bir mmettiler, sonra ayrla dtler. ayet Rabbinden daha nce bir takdir gelmemi olsayd,
aralannda ihtilafa dtkleri eyler hakknda hkm oktan verilmi olurdu." 771
3. Zaman:
mmet szc, sre ve zaman anlamnda da kullanlabilir:
"And olsun ki, onlann azabn sayl bir mmete (=sreye) kadar ertelesek, 'Onu alkoyan nedir ?' derler. Bilin ki
onlara azap geldii gn, artk geri evrilmez. Alaya aldklar ey onlar mahvedecektir." 772
"Hapisteki iki kiiden, kurtulmu olan, nice mmet (=zaman) sonra Yusuf u hatrlad ve "Ben size bunu
yorumlayacam, hele beni gnderin' dedi." 773
bn Kuteybe'nin belirttiine gre, insanlarn bir mmeti, bir sre sonra zamann dolduran bir nesil gibidir,
761
Bakara, 2/128.
li mran, 3/104.
763
li mran, 3/113-114.
764
Maide, 5/66.
765
Araf, 7/159-160.
766
Hd, 11/48. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 169-170.
767
En'am, 6/38.
768
A'raf, 7/38-39. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 170.
769
Bakara, 2/134.
770
Bakara, 2/213.
771
Yunus, 10/19. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 170-171.
772
Hd, 11/8.
773
Yusuf, 12/45.
762
burada mmet kelimesi zaman kelimesinin yerini alm demektir. 774

4. nder (mam):
mmet kelmesinin nder (imam) anlamnda kullanl, yalnzca bir yette sz konusudur:
"brahim, phesiz Allah'a boyun een ve ona ynelen bir mmetti (=nderdi); puta tapanlardan deildi." 775
bn Kuteybe'nin belirttiine gre, burada ndere mmet denlmesinin sebebi, evresinde toplanmay salamas
dolaysyladr. 776
5. Din:
mmet szc, din anlamnda da kullanlr:
"Dorusu mmet (=tevhid dini) olan mslmanlk, bir tek mmet (=din) olarak sizin dininizdir. Ben de
rabbinizim, artk bana kulluk edin." 777
"Hayr, 'Dorusu biz babalarmz bir mmet (=din) zerinde bulduk. Biz de onlarn izlerinden gitmekteyiz'
derler." 778
mmet kelimesinin pek ok yette "bir dine balananlar" anlamnda kullanldn da gryoruz:
"Bylece sizi insanlara ahit ve rnek olmanz iin tam orta yolu tutan bir mmet kldk. Peygamber de size ahit
ve rnektir." 779
"Her mmet iin Allah'n kendilerine rzk olarak verdii kurbanlk hayvanlarn zerine onun adn anarak
kurban kesmeyi meru kldk." 780
"Her mmete, yerine getirmeleri gerekli ibadetler koyduk." 781
MLLET
Millet kelimesi Kur'an- Kerim'de onbe yerde gemektedir. Bu yetlerin hepsinde de din anlamnda
kullanlmtr. 782
1. brahim'in Dini (Milletu brahim):
"Kendini bilmezden bakas brahim'in milletinden (=dininden) yz evirmez. And olsun ki, dnyada onu setik.
phesiz o hirette de iyilerdendir." 783
"Dediler ki: Yahudi veya Hristiyan olun ki doru yolu bulasnz.' Doruya ynelmi olan ve Allah'a e
koanlardan olmayan (=hanif) brahim'in milletine (=dinine) uyarz'de." 784
Bu yette "brahim'in dini" teriminin yannda "hanif terimi de yer almaktadr. Ayn "hanif terimi, li mran,
3/195, Nisa, 4/125, En'am, 6/161, Nahl, 16/123 yetlerinde de kullanlr. "Hanif terimi" doru yolu bulan ve
Allah'a e ve ortak komayan biiminde anlalr.
"Allah urunda gerei gibi cihad edin. O, sizi sem, babanz brahim'in yolu olan millette (=dinde) sizin iin
bir zorluk klmamtr. Daha nce ve Kur'an'da peygamberin size ahit olmas, sizin de insanlara ahit olmanz
iin, size mslman adn veren odur. yleyse namaz kln, zekt verin, Allah'a sarln. O sizin mevl'nzdr. Ne
gzel mevl, ne gzel yardmc." 785
2. brahim, shak Ve Yakub'un Dini:
"Atalarm brahim, shak ve Yakub'un milletine (=dinine) uydum. Allah'a herhangi bir ortak komak bize
yaramaz." 786
Bu yette, Hz. brahim'in yansra, iki peygamber, Hz. shak ve Hz. Yakub da sz konusu edilerek millet
kelimesi kullanlmaktadr. 787
774
bn Kuteybe, Te'vilu Mukili'l Kuran, 445. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 171.
Nahl, 16/120.
776
bn Kuteybe, age, 445. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 171-172.
777
Enbiya, 21/92.
778
Zuhruf, 43/22.
779
Bakara, 2/143.
780
Hac, 22/34.
781
Hacc, 22/67. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 172.
782
783
Bakara, 2/130.
784
Bakara, 2/135.
785
Hacc, 22/78. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 172-173.
786
Yusuf, 12/38.
787
775
3. Yahudi Ve Hristiyanlarn Dini:

"Kendi milletlerine (=dinlerine) uymadka, Yahudi ve Hristiyanlar senden asla honut olmayacaklardr. De ki:
"Doru yol ancak Allah'n yoludur. Sana gelen bilgiden sonra onlarn heveslerine uyarsan, and olsun ki,
Allah'tan sana ne bir dost, ne de bir yardmc olur." 788
4. Batl Din Ve nanszlarn Dini:
Alt yette, millet kelmesi yine din anlamnda, ama batl din anlamnda kullanlmtr:
"Kavminin byklk taslayan ileri gelenleri, 'Ey uayb! Ya milletimize (=dinimize) dnersiniz ya da kesinlikle
seni ve seninle birlikte inananlar kasabamzdan karrz' dediler. uayb onlara 'stemezsek de mi? Allah bizi
milletinizden (=dininizden) kurtardktan sonra ona dnecek olursak, dorusu Allah'a kar yalan uydurmu
oluruz, Rabbimiz'in dilemesi bir yana, milletinize (=dininize) dnmek bize yakmaz...' dedi." 789
"Yusuf dedi ki: Rabbim'in bana rettii bilgiyle, daha yiyeceiniz yemek gelmeden size onu yorumlarm.
Dorusu ben, Allah'a inanmayan ve hireti inkr eden bir kavmin milletini (=dinini) brakmimdr." 790
"nkr edenler, peygamberlerine 'Ya bizim milletimize (dinimize) dnersiniz ya da sizi memleketimizden
karrz' dediler. Rableri peygamberlere 'Biz, hakszlk edenleri yok edeceiz, onlardan sonra yeryzne sizi
yerletireceiz. Bu, makammdan ve tehdidimden korkanlar iindir' diye vahyett." 791
Ashab- kehf in ehir halkyla ilgili olarak millet kelimesi u yette geer:
"Zira onlarn sizden haberi olursa, ya talayarak ldrrler veya milletlerine (=dinlerine) dndrrler. Bu
takdirde asla kurtulamazsnz." 792
"Onlardan ileri gelenler 'Yryn, tanrlarnza ballkta direnin, sizden istenen phesiz budur. Son millette
(=dinde) de bunu iitmedik, bu ancak bir uydurmadr. Kur'an, aramzdan Muhammed'e mi indirilmeliydi?'
dediler." 793
Grld gibi, millet kelimesi, hem peygamberin dini biiminde olumlu anlamda, hem de ehl-i kitabn ve dier
batl inanlarn dini biiminde olumsuz anlamda kullanlmtr. Bu kelime, mutlak olarak deil de, kimin
inand da belirtilerek yetlerde yer almtr. 794
KARN
Karn, ayn zamanda, ayn zaman dilimi iinde, ayn dnemde yaayan insanlar anlamna gelir. Belli bir yere ve
dneme ait nesil, kuak, halk demektir. Bu anlamyla tarihin belli bir dneminde yaam uygarlk iin de
kullanlabilir. Karn kelimesinin oulu, kurn'dur.
Toplum anlamn da ifade eden bu szce, Kur'an'da daha zel bir anlam yklenmekte ve "karn" szc ile;
g ve iktidar sahibi klnm, btnyle ya da ksmen dnya liderliine getirilmi bir topluluk kastedilmekte ve
bu szcn getii yetlerin muhtevas iinde, kendi dnemlerinde bu derece gl bir konuma gelmi
toplumlarn bile ykma uramaktan kurtulamad vurgulanmaktadr. 795
Karn/Kurn kavramlar, Kur'an'da daha ok "helak edilme" erevesinde ele alnr. Kur'an'da helak konusunun
ele alnd yetlerden bazsnda "karye/kur", bazsnda da karn/kurn kavramlar kullanlr. Bu, hem bir dil
zenginliidir, hem de toplum-medeniyet ilikisine dikkat eker. Buna gre karye/kur szckleriyle toplumun
oluturduu medeniyet, karn/kurn szckleriyle ise toplumun kendisi kastedilmi olmaktadr. 796
1. Kurun'un Helak Sebepleri:
eitli nesillerin helak sebepleri ve yerlerine yeni nesillerin yetitirilmesini salayan unsurlar inkarclk, gnah
ve hakszlktr. 797
a. nkarclk:
Kurn'un en nemli helak sebeplerinden birisi, peygamberlerin arlarna kulak tkayp, inkarcla
788
Bakara, 2/120. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 173-174.
A'raf. 7/88-89.
790
Yusuf, 12/37.
791
brahim, 14/13-14.
792
Kehf, 18/20.
793
Sd, 38/7.
794
795
Erdoan Pazarba, Kuran ve Medeniyet 254.
796
Erdoan Pazarba, age, 256-257. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 175.
797
789
saplanmadr:
"d ve Semud milletleri ile Ress'lileri ve bunlarn arasnda birok nesilleri (kurun) de yerle bir ettik. Her birine
misaller vermitik, ama dinlemedikleri iin hepsini krdk geirdik." 798
Firavun ve yandalarna da nceki yalanlayanlar gibi helak edilecei bildirilmiti. 799
b. Gnah:
Pekok neslin yokedilme sebebi, gnaha batmalar olmutur:
"Gerek kendilerine gelince onu yalanladlar. Alaya aldklar eyin haberleri kendilerine gelecektir. Onlardan
nce nice nesilleri yokettiimizi grmediler mi? Onlar, sizi yerletirmediimiz bir ekilde yeryzne
yerletirmi, gkten bol yamur yadrm, altlarndan rmaklar aktmtk. Fakat onlar gnahlarndan tr
yokettik ve ardlarndan baka bir nesil yetitirdik." 800
"Nuh'tan sonra nice nesilleri yoketmiizdir. Kullarnn gnahlarndan haberdar ve onlar gren olarak Allah
yeter." 801
c. Hakszlk:
Peygamberleri belge getirmiken, hakszlk ederek inanmadklar iin, kurun yokedilmitir. 802 Yine, nceki
nesillerin ileri gelenleri yeryznde bozgunculua engel olmadklar iin helak edilmitir, kurtulanlar pekaz
olmutur. 803
2. Helak Olan Kurundan Alnacak Dersler:
Varlk ve gce gvenmek, yokedilmeyi engellemez. Daha nce bu zelliklere sahip olanlarn yokedilii, byle
dnenler iin, bir ibret sayfasdr:
"yetlerimiz kendilerine apak okunduu zaman inkr edenler (kfirler), m'minlere yle der: 'Bu iki takmn
hangisinin makam daha iyi ve yeri daha gzeldir?' Onlardan nce nice nesilleri yokettik ki, onlar varlka ve
gsterie bunlardan daha stndler." 804
"Karun, yle dedi: 'Bu servet bana, bendeki bir ilimden tr verilmitir.' Allah'n nceleri; ondan daha gl
ve toplad ey daha fazla olan nice nesilleri yokettiini bilmez mi? Sulularn sular kendilerinden
sorulmaz." 805
nk sua/gnaha batmlar, kendi hatalarn grmezler ve kabullenmezler.
"Bu inkarclardan nce kendilerinden daha kuvvetli olan, snacak yer bulmak iin diyar diyar dolaan nice
nesilleri yoketmiizdir. Hi kurutuluu var m? Dorusu bunda, kalbi olana veya hazr bulunup kulak verene
ders vardr." 806
Kur'an'a kar inat davranan millete (Kureyli mriklere), daha nceki nesillerin yokedildii, imdi onlardan
hibir ses duyulmad ve sz edilmedii belirtilir. 807 Helak gelip attnda feryat etmeleri kurtulu
salamad. 808
"Onlar, yerlerinde gezdikleri, kendilerinden nce yoketmi olduumuz bunca nesiller doru yola yneltmedi
mi? Dorusu bunlarda akl sahipleri iin ibretler vardr." 809
"Kendilerinden nce nice nesilleri yokettiimizi, onlarn bir daha kendilerine dnmediklerini grmezler mi ?" 810
Hz Musa'ya, ilk nesiller yokedildikten sonra ak belgeler (aydnlanma kayna, doruluk rehberi ve rahmet
olarak verilen kitap (Tevrat), insanlar dnsnler diye verilmitir. 811
3. Helak Edilenlerin Yerine Yeni Nesillerin Gelmesi:
Yeryzne hkim klnan bir kavim/toplum, medeniyetine sahip karmayp srdremeyince, yerine yeni bir
kavim/medeniyet gemektedir.
798
Furkan, 25/38-39.
Th, 20/46-51. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 176.
800
En'am, 6/5-6.
801
sra, 17/17. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:176.
802
Yunus. 10/13.
803
804
Meryem, 19/73-74.
805
Kasas, 28/78.
806
Kf, 50/36-37.
807
Meryem, 19/98.
808
Sd, 38/3.
809
Th, 20/128; Secde, 32/26.
810
Yasin, 36/31.
811
799
Kureyli mriklere u hatrlatmada bulunulur:

"Onlardan nce nice nesilleri yokettiimizi grmediler mi? (..) Onlar gnahlarndan tr yokettik. Ardlanndan
baka bir nesil yetitirdik." 812
Hz. Nuh'un gemiden inip yerlemesi anlatldktan sonra u belirtilir:
"Bunlarn ardndan baka nesiller varettik." 813
Bylece Nuh kavminin helak edilmesinden sonra, yeryznde iktidar baka bir topluma, Semud kavmine,
gemektedir.
"Biz nice nesiller varetmitik. zerlerinden yllar geti.(..)" 814
HZB/AHZB
Hizib, belli bir gr benimseyerek bakalarndan farkllaan, gl bir gruptur. Hizibin oulu, ahzb'tr. 815
Hizib kelimesi, Kur'an'da iki ekilde kullanlr:
1) Hizib veya hizbullah, hizbueytan biiminde tekil kullanm.
2) Ahzb biiminde oul kullanm. 816
1. Hizib Biimindeki Tekil Kullanm:
a. Grup/Din Grup:
Hizib biimindeki kullanm, grup veya din grup anlamndadr:
"Maarann iinde onlar yllarca uyuttuk. Sonra iki taraftan (hizib'ten) hangisinin bekledii sonucu iyi
hesaplam olduunu belirtmek iin onlar uyandrdk." 817
"Ama insanlar dn konusunda blk blk (brk) oldular. Her blk (hizb), kendi tuttuu yoldan (dar
retisinden) memnundur." 818
Bu yet, ncelikle u ya da bu yoldaki muhtelif din gruplara yani daha nceki vahyi teblilerden birini ya da
tekini benimseyen, ama zaman iinde tevhidi yoldan ayrlp Yahudilik ve Hristiyanlk gibi ayr isimler altnda
hizb bir taassub iine kapanp katlaan ve her biri kendi domalarna kendi biimsel, trensel uygulamalarna
kskanlkla sarlp, dier btn ibadet yollarna (bkz. Hacc, 22/67) kar en kk bir hogr gstermekten
uzak kalan gruplara iaret etmektedir.
Ayrca, bu yerleik ve kurumlam dinlerin kendi ilerinde birlii bozan hiziplemeye de iaret etmektedir ki bu
btn mmetler iin geerlidir. 819 nceki kitab dinlerde oluan blnmelerin, slam dini iinde olumamas iin
dolayl bir emir vardr. 820
b. Hizbullah:
ki yette, hizbullah tabiri geer; Allah'n taraftarlar anlamna gelir:
"Kim Allah', peygamberini ve m'minleri dost edinirse, bilsin ki, phesiz Allah'tan yana olanlar (hizbullah)
stn gelirler." 821
Bu yetin ncesinde m'minlerin dostu olarak Allah, peygamberi ve namaz klan, zekt veren ve rku eden
m'minler gsterilir. Daha sonraki yette ise, dini alaya alan ehli kitap mensuplar ile kfirlerin dost
edinilmemesi belirtilir. Bu yetlerdeki dost edinme, veli kelimesinin kkeninden yola karak, m'minlerin
bana siyasi temsilci/ynetici olarak seilme anlamnda yorumlanr, dolaysyla baka dinde olanlarn
m'minlerin bana ynetici olarak geirilmeyecei sonucuna varlr. 822
"Allah'a ve hiret gnne inanan bir milletin, -babalar, oullar veya kardeleri ya da akrabalar olsa bileAllah'a ve peygamberine kar gelenlere, sevgi beslediklerini gremezsin. te Allah, iman bunlarn kalplerine
yazm (kazm), katndan bir nur ile onlan desteklemitir. Onlar, ilerinden rmaklar akan, temelli kalacaklar
cennetlere koyar. Allah onlardan honut olmutur, onlar da Allah'tan honut olmutur. te bunlar, Allah'tan
yana olanlardr (hizbullah). yi bilin ki, saadete erecek olanlar, Allah'tan yana olanlardr." 823
812
En'am, 6/6.
M'minun, 23/31. Ayrca bkz. M'minun, 23/42 (d kavmine gnderilen Hd peygamber).
814
815
Rgb el-Isfahni, age, 165; bnul-Cevzi, age, 116.
816
817
Kehf, 18/12.
818
M'minn, 23/53. Kr. Enbiya, 21/93.
819
Muhammed Esed, 2/696 (30)
820
821
Maide, 5/56.
822
Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, 267. (Bu yetlerin yansra, slamn sosyal, siyasi, din ve ahlk amalarna da
dayanr).
823
Mcadele, 58/22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 180.
813
c. Hizbu-eytan:
eytan af midi vererek insanlar ayartr. Zaten o, yandalarn cehennem yrn olmaya arr:
"Ey insanlar! Allah'n verdii sz, phesiz gerektir. Dnya hayat aldatmasn. Allah'n affna gvendirerek
eytan sizi ayartmasn. eytan, phesiz sizin dmannzdr. Siz de onu dman bilin. eytan kendi yandalarn
(hzbuhu), lgn alevli cehnnem yrn olmaya arr." 824
Mnafklarn, Allah'n gazap ettii milleti dost edinmelerinin, uhrevi sorumluluu belirtildikten sonra u
nlatlr:
"eytan onlarn balarna dikilip, onlara Allah' anmay unutturmutur. te onlar, eytann yandalardr
(hizbu-eytan). yi bilin, eytann yandalar elbette hsrandadr." 825
Bundan sonraki yetlerde, Allah'a ve peygamberine kar gelenlerin en alak kimselerle birlikte olduu, Allah'n
"Ben ve peygamberlerim stn gelecektir" yazd, Allah'n gl ve kudretli olduu belirtilir. Daha sonra da
Allah'tan yana olanlarn zellikleri anlatlr. 826
2. Ahzb Biimindeki oul Kullanm:
a. nceki mmetlerin Kafirleri:
nceki mmetlerin inkarclar iin, ahzb tabiri kullanlr:
"Onlardan nce Nuh milleti, d, sarslmaz bir saltanatn sahibi Firavun, Semd, Lt milleti ve Eykeliler de
peygamberleri yalanlamt. te onlar da (peygamberlerine kar) birleen topluluklard." 827
Ayn olay, Firavun ailesindeki inanm adamn azndan, yakn evresi iin tekrarlanr. 828
b. Hristiyanlktaki Blnmeler:
Hz. sa, ilhi mesajn
"Dorusu Allah, benim de rabbimdir, sizin de rabbinizdir. Artk, ona kulluk edin. Doru yol budur."
biiminde tamamlad.
Ama daha sonra ona inananlar arasnda blnmeler oldu:
"Frkalar, kendi farkl grlerini savundular, aralarnda anlamazla dtler. Vay o byk gn grecek
inkarclarn haline! " 829
Hristiyanlarn Nesturlik, Yakublik, Mulknlik gibi mezheplerinin sa'nn doas/kiilii konusundaki
blnmeleri anlatlr. 830 Nesturler, "sa, Allah'n oludur", Yakubler "Allah, Meryem olu Mesih'tir",
Mulknler de "Allah, n ncsdr, Allah tanrdr, sa tanrdr, Meryem tanrdr." grn 831 savundular.
yette Hristiyanlarn dini blnmeleri ak bir biimde yer almaz. Bu yzden Muhammed Esed, Kitab-
Mukaddes'e bal olduklarn iddia edenler arasndaki bu anlamazln, ya yahudilerin yapt gibi, bir
peygamber olarak onu btnyle reddederek, ya da Hristiyanlarn yapt gibi onu tannlatrarak ortaya ktn
belirtir. 832
c. Hz Peygamberin Kartlar:
A) Kurey indeki Umeyye Oullar Ve Mttefikleri Mugire Oullar Ebu Talha Ailesi:
Baz yetlerde ahzb kavram, Hz Peygamber'e kar kan Kurey'in Umeyye oullarn ve mttefiklerini
anlatr. 833
"(..) Hangi topluluk Kur'an' inkr ederse, yeri atetir.(..)" 834
Muhammed Esed, buradaki ahzb', Hz. Peygamber'in kart olan mrikler biimindeki anlamay bir daraltma
olarak grr, unlar belirtir: "Ahzb, ifade ettii anlam ve. amac anlamakszn Kur'an'n mesajna peinen
muhalefet iin rgtlenmi gruplardr. Ahzb terimiyle iaret edilen muhalefet rgtlerini, baz mfessirlerin
824
Ftr, 35/6.
Mcadelc. 58/14-21.
827
Sd, 38/12-13.
828
Mmin, 40/31. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 181.
829
Meryem, 19/37, Kr. Zuhruf, 43/65.
830
bnu'l-Cevzi, age, 117.
831
Muktil bin Sleyman, age, 65.
832
Muhammed Esed, Kutlan Mesaj, 2/163 (28). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 181-182.
833
834
Hd, 11/17.
825
826
yapt gibi, Hz. Peygamber'e dmanlklar dorultusunda bir araya gelen mrik Araplarla snrl "tarihi"
rneklerle zdeletirmek, hi phesiz ki, bu yetin anlam sahasn bir hayli daraltmak olur." 835
"Kendilerine kitap verdiklerimiz, sana indirilenden memnun olurlar. Kar gruplar (ahzb) iinde ise, onun bir
ksmm inkr edenler vardr. De ki: "Ben ancak Allah'a kulluk etmekle ve ona asla ortak komamakla
emrolundum. Hepinizi yalnzca ona aryorum, Dnm onadr." 836
"nkarclar burada takm takm (ahzb) bozguna uram perian bir ordudur." 837
Bundan sonraki yette, nceki mmetler peygamberleri yalanlayan kfirler ve balarna gelen kt sonlar
anlatlr. Bylece, gerei kabul etmeyen topluluklarn dalma/bozulma srecine girecei, birliklerinin
bozulaca belirtilir. 838
B) Hendek Savanda Hz. Peygamber'e Kar Ebu Sfyan'n nderliinde Birleen Arap Kabileleri Ve
Kureyza Yahudileri:
Ahzb, asl kavramn, Hendek Sava'nda ayr blk halinde cephe alm olan Ebu Sfyan nderliinde
birleen Arap kabileleri ile Kureyza yahudilerinin ittifakndan alr. 839
"Bunlar (iinizdeki sava engelleyicileri, mnafklar) dman birliklerinin (ahzb, mttefik dmann)
gitmediklerini sanyorlard. Bu birlikler tekrar gelmi olsalard, kendilerinin llerde bedevilerin yannda
bulunup, sadece (uzaktan) sizin haberlerinizi sormay tercih ederlerdi. Aranzda olsalar, ancak pekaz
savarlard (savar grnrlerdi)." 840
Bundan sonraki yette, Resulullah'n m'minlere en gzel rnek olduu belirtilir. Bu yet, ilk bakta Hz,
Peygamber'in imann, cesaretini ve kararlln rnek almalar tavsiye edilen Medine'nin o ilk savunucularna
seslendii halde, aslnda btn durumlar ve artlar iin geerli olan zaman st bir muhtevaya sahiptir. 841
Medine'yi savunan m'minler Hz. Peygamber'i rnek alarak dman grnce, iman ve teslimiyetleri artt. 842
A
Bir konuda fikir birlii etmi, ayn inan ve davran ilkelerine sahip grup anlamna gelen ia kelimesinin oulu
iya' ve Ey'dr. 843
1. Grup/Frka:
ia szc, ncelikle grup, frka, topluluk, birbirine muhalif kiiler anlamna gelir:
"Sonra her toplumdan (ia: topluluk) rahmana en ok kimin bakaldrdn ortaya koyacaz." 844
Firavun, Msr toplumunda ayrmclk yapyordu:
"Firavun baa geti ve halk frkalara (iya') ayrd. lerinden bir topluluu gsz bularak onlarn oullarn
boazlyor, kadnlarn sa brakyordu. nk o, bozguncunun biriydi." 845
"Firavun, insanlar Kiptiler ve Yahudiler (srailloullar) diye ikiye bld. Kiptiler yksek, srailoullar aa
snft. "De ki: stnzden ve altnzdan size azap gndermeye ve sizi frka frka (iya: birbirine muhalif
topluluklar) yapp kiminize kiminizin hncnz artrmaya gc yeten odur. Anlsnlar diye yetleri nasl yerli
yerince akladmza bir bak." 846
2. Din Grup/Frka:
ia kelimesi Kur'an'da din grup/frka anlamnda kullanlr. Birinci yette, din blnme mriklerin bir zellii
olarak sunulur:
"Allah'a ynelerek.ona kar gelmekten saknn. Namaz kln. Dinlerinde ayrla dp (ferrak dnehum) frka
frka olan (kn iya'an), her frkasnn (hizb) da kendisinde bulunanla sevindii (vnd) mriklerden
olmayn." 847
kinci yette, din blnme iindekilerle peygamberin ilgisizlii belirtilir:
835
Muhammed Esed, Kuran Mesaj, 1/426 (31).

Ra'd, 13/36.
837
Sd, 38/11.
838
839
Mukatil bin Sleyman, age, 65; bnu'l-Cevz, age, 117.
840
Ahzb, 33/20.
841
842
843
844
Meryem, 19/69.
845
Kasas, 28/4.
846
847
Rum, 30/31-32. Ehli kitabn blnmesi iin bkz. li mran, 3/105; Enbiya, 21/92-93; M'minun, 23/53.
836
"Frka frka olup (ferrek dnehum) dinlerini paralayanlarla (kn iya'an) senin hibir iliiin (yapabilecek
bir eyin) olamaz. Onlarn ii Allah'a kalmtr. Yaptklarn onlara, sonra bildirecektir." 848
Dinlerini paralayanlarn yahudiler, hristiyanlar, sbiler ve mecusiler olduu belirtilir. 849
3. Yanda:
ia szc, gerek din, gerekse siyas anlamda, yanda, desteki, yolda anlamnda kullanlr:
"Musa, halknn haberi olmadan ehre girdi. Biri kendi adamlarndan (min 'atihi: srailoullarndan,
halkndan), teki de dman (Kbt) olan iki adam drken buldu. Kendi tarafndan (min 'atihi) olan
kimse, dmanna kar ondan yardm istedi. (..)" 850
Bu yetteki ia kelimesine "ehil ve neseb (soy)," 851 "ordu" 852 anlam da verilmitir.
"brahim de phesiz Nuh'un yolunda (min 'atih) olanlardand." 853
4. Selef/Gemiteki Toplumlar:
zellikle peygamber gnderilii ile toplumun bozulma ve k, dolaysyla yokedilii, Allah'n yasalar
erevesinde ia szc oul biimde (iy/ey) kullanlarak anlatlr:
"And olsun ki, senden nce eitli mmetlere (iya'a'l-evveln: gelip gemi topluluklara) peygamber
gndermitik." 854
Buradaki iy' kelimesine, frkalar anlam da verilmitir. 855
"Kendileriyle, arzuladklar eyler arasna artk engel (set) konur. Nitekim, daha nce, kendilerine benzeyenlere
(bi-ey'ihim = seleflerine; daha nce yaam olanlara) de ayn ey yaplmt. nk onlar phe ve endie
iindeydiler." 856
"And olsun ki, benzerlerinizi (sizin gibi toplumlar) yok ettik. t alan yok mu?" 857
FIRKA/TEFRKA:
Ferik, frka, tefrika, furkan, teferruk gibi siyas-din kavramlarn tredii f-r-k.(feraka) kk; hkm
verme/ayrdetme, 858 ayrma, 859 blme, 860 ayrlma 861 ve uzakla(tr)ma 862 anlamlarna gelir.
F-r-k kkenli kavramlardan bizi ilgilendirenler ferik, frka, tefrika ve teferruk'tur. Furkan kavram, daha ok din
ieriklidir.
Ferik, Kur'an'da pekok yerde kullanlr. Her eit grup, blk, kme gibi anlamlara gelir. 863
Frka kelimesi, Kur'an'da yalnzca bir yerde geer. Bu yette, m'minlerin savaa toptan kmamas, her
topluluktan (frka) bir bln dini iyi renmesi ve geri dndklerinde milletlerini uyarmas, bylece yanl
davranlardan ekinmeleri istenir. 864
1. Dinde Ayrlk (Tefrku'd-Dn/Teferruk):
Birlik olunmas, Allah'n emridir:
"Toptan Allah'n ipine sanln, ayrlmayn (vel teferrak). Allah'n size olan nimetini ann: Dmandnz,
kalplerinizi birbirinize sndrd da onun nimeti sayesinde karde oldunuz. Bir ate ukurunun kenarndaydnz,
sizi oradan kurtard. Allah, doruya eriesiniz diye size yetlerini bylece aklar." 865
yilie aran, iyilii emreden ve ktlkten alkoyan bir topluluun bulunmas emredildikten sonra, unlar
belirtilir:
"Kendilerine belgeler geldikten sonra ayrlan ve gr ayrlna (ihtilaf) denler gibi olmayn. Onlara byk
848
En'am, 6/159. Dinlerini paralayanlar, ehli kitaptr.

Muktil bin Sleyman, age, 58. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 185.
Kasas, 28/15.
851
bnul-Cevz, age, 377.
852
Muktil bin Sleyman, age, 58.
853
Safft, 37/83. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 185-186.
854
Hicr, 15/10.
855
bnu'l-Cevz, age, 377.
856
Sebe, 34-54.
857
Kamer, 54/54. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 186.
858
Maide, 5/25.
859
Bakara, 2/50, 102, 136. 285; Nisa, 4/152; Duhan, 44/4.
860
Nisa, 4/150.
861
Talak, 65/2.
862
En'am, 6/153.
863
Bu konuda bkz. Muhammed Fuat Abdulbki, el-Mu'cemu'l-Mufehres, 517.
864
Tevbe, 9/122. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 186-187.
865
li mran, 3/103.
849
850
bir azap vardr." 866

"Allah, Nuh'a buyurduu eyleri size de din olarak buyurmutur. Sana vahyettik; brahim'e Musa'ya ve sa'ya da
buyurduk ki: 'Dine bal kaln, onda ayrla dmeyin. 'Putperestleri (mrikleri) ardn ey onlarn
gznde bymektedir. Allah, dilediini kendine seer, kendisine yneleni de doru yola eritirir." 867
Burada din szc, daha ok temel inan konularn ierir (din=itikad). Dolaysyla, inan btnlnn
bozulmas, dinde ayrlk demektir.
Dinde ayrla dmek, mriklerin de bir zelliidir, mslmanlar bunlara benzemekten kanmaldr:
"Allah'a ynelerek ona kar gelmekten saknn, namaz kln, dinlerinde ayrla dp frka frka (parampara)
olan, her frkasnn da kendisinde bulunanla sevindii mriklerden olmayn." 868
Birlik, doruluk, heveslerden vazgei, Allah'a ve kitabna inanma, adaletli olu, hem m'min toplumu dirlie
kavuturur, hem de baka inan mensuplaryla iliki kurma kaplarn aar:
"Bundan tr, sen (birlie) ar ve emrolunduun gibi dosdoru ol. Onlarn hveslerine uyma ve unu syle:
Allah'n indirdii kitaba inandm. Aranzda adaletlice hkm vermekle emrolundum. Allah bizim de rabbimiz,
sizin de rabbiniz. Bizim ilediklerimiz bize, sizin iledikleriniz kendinizedir. Bizimle sizin aranzda tartlacak
bir ey yoktur. Allah hepimizi biraraya toplar. Dn onadr." 869
Bu yete gre, Allah inancn yayma ortak noktasnda dinler aras diyalog kaplar ak tutulur.
Hz. Peygamber'in, dinde ayrla denlerle bir iliiinin olmad aka belirtilir:
"Frka frka olup dinlerini paralayanlarla senin hibir iliiin olamaz. Onlarn ii, artk Allah'a kalmtr,
yaptklarn onlara sonra bildirecektir." 870
Bu yet, ayn zamanda blnme hareketlerinden kanmay da belirtir.
Dinde ayrla dmenin sebebi olarak, birbirini ekememe, aralarndaki ihtiras (bayen beynehum) gsterilir:
"Kendilerine ilim geldikten sonra ayrla dmeleri (ihtilaf), ancak birbirlerini ekememezlikten dolaydr. Eer
belirli bir sre iin rabbinin verilmi bir sz olmasayd, aralarnda hemen hkmedilirdi. Arkalarndan kitaba
varis klnanlar da ondan phe ve endie iindedirler." 871
"(..) Ancak kendilerine kitap verilenler, kendilerine belgeler geldikten sonra, aralarndaki ihtiras yznden
ayrla dtler." 872
Gerek din blnme sonucunda, gerekse siyasi, medeni, iktisadi veya askeri alanlarda kurulan birliktelikler,
ekime sonucunda zlrse, ylgnlk ve g kayb kanlmaz olur:
"Allah'a ve peygamberlerine itaat edin, ekimeyin (vel tenze'). Yoksa zlp ylgnlarsnz ve gcnz
kaybedersiniz. Sabredin, dorusu Allah sabredenlerle beraberdir." 873
2. Tefrika karmak:
Medine'de mnafklar bir mescid kurmutu. Bu mescid'e Mescid-i Dirr dendi. Amalar, rakip mescid yaparak
m'minler arasnda siyasi-din paralanmaya yl amakt:
"Zarar vermek, inkr etmek, m'minlerin arasn amak, Allah'a ve Peygamberine kar savaanlara daha
nceden gzclk yapmak zere bir mescid kurup 'Biz yalnzca iyilik yapmak istedik' diye yemin edenlerin
yalanc olduklarna phesiz ki Allah ahittir. O mescide hi girme. lk gnden beri Allah'a kar gelmekten
saknmak iin kurulan mescidde bulunman daha uygundur. Orada arnmak isteyen insanlar vardr. Allah,
arnmak isteyenleri sever. Yapsn, Allah'tan saknmak ve onun honutluuna ermek iin yapan kimse mi daha
hayrldr; yoksa, yapsn kayacak bir yar kysna yapp da onunla birlikte cehennem ateine yuvarlanan kimse
mi? Allah, zulmedenlere doru yolu gstermez. Yaptklar bina, kalplerinde bir phe ve izdrap kayna olmakta
-kalpleri paralanana kadar- devam edecektir. Allah bilendir, bilgedir." 874
Mnafklarn yapt bu mescid-i drr, Hz Peygamber tarafndan yktrld, yeri plk yapld. 875
MELE'
Dolmak ve doldurmak anlamndaki m-l-e (mele'e) kknden gelir. Mele' dolgunluk anlamnda masdardr.
866
876
li mran, 3/105.
ura, 42/13.
868
Rum, 30/32.
869
ura, 42/15.
870
En'am, 6/159.
871
ura, 42/14.
872
Bakara, 2/213; Beyyine, 98/4. Ayn anlamda, ama "ilim" geldikten sonra ihtilafa dmeleri iin bkz. Ali mran, 3/19; Csiye, 45/17.
873
Enfal, 8/46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 187-189.
874
Tevbe, 9/107-110.
875
Vahidi, Esbbu Nuzli'l-Kur'an, 265, no: 527 (sonu). Mescd-i Dirr'n yapl amac ve ykl konusunda ayrnt iin bkz. Vahidi, age,
264-265, no; 527-528; Muhammed Esed, age, 1/381 (142). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 189-190.
876
867
1. Mele-i Al (Yce Topluluk):

En yksek melekler ve peygamberlerin ruhlar anlamndadr. 877 Yce meclis/topluluk olarak karlanr. ki yette
geer:
"eytanlar mele- a'Iy (en yce lemi/meclisi) dinleyemezler(..)" 878
"De ki: (..) Melekler (insann yaratln) tartrlarken, mele-i a'l'daki bu olanlar hakknda bir bilgim
yoktu." 879
Mele-i A'l, Yce Allah ile yksek meleklerin meclisidir. 880
2. Mele':
Mele', bir gr paylaan, gz dolduran grup anlamndadr. 881 Bir toplumun eraf, ileri gelenleri, nderleri,
asilzadeleri, soylular, aristokrat tabakas, fikir danlan kimseleri, beyleri, yneticileri, kodamanlar demektir.
Bunlar, toplumun siyas, ekonomik ve sosyal g merkezlerini elinde tutan kat geleneki bir gruptur. 882 Erkn,
kurmaylar, ele balar, iktidar sekinleri olarak da alglanabilirler. 883
A) zellikleri:
1- nkarclk (Kfr):
Peygamberlerin toplumlar uyarma grevinin karsna kan mele'nin en nemli zellii inkarclktr. Hz. Hud'a,
milletinin inkarc ileri gelenleri (mele') yle dediler:
"Biz senin beyinsiz (akl kt) olduunu dnyor, yalanc olduunu sanyoruz." 884
Baka yetlerde de mele'nin peygamberleri inkr edileri dile getirilir. 885 Hz. Nuh'a da kavminin ileri gelenleri,
apak sapklk iinde olduunu sylemiti. 886
Tm peygamber kssalarnn -ve zellikle de Hz. sa ve ondan sonra Muhammed'inkinin- gsterdii gibi, ilk
m'minlerin ou, ilh mesajn, kendilerine bu dnyada daha dil ve eitliki bir toplumsal dzen, hirette de
ebedi mutluluk vadettii, toplumun aa snflarna mensup kleler, yoksullar ve ezilenler arasndan kmtr.
Peygamberlerin stlendii grev, btnyle bu devrimci nitelii dolaysyladr ki, kurulu dzeni elinde tutan,
toplumun varlkl ve imtiyazl kiileri ve gruplar katnda daima honutsuzlua yol amtr. 887
2- Byklenme (stikbr) Ve Alay:
Mele'nin ikinci zellii byklenmedir. Kendilerini toplumun zirvesinde gren bu grup, kendileri dnda
kalanlar kmser, onlara kurum satar, byklk taslar. Hz. Nuh, kavmini Allah'tan bakasna kulluk
etmemeleri ve can yakc gnn azab konusunda uyarnca, milletinin ileri gelenleri yle dediler:
"Senin, kendimizden hi fark bulunmayan bir insan olduunu gryoruz. Daha balangta, sana bizim ayak
takm dnda kimsenin uyduunu grmyoruz. Sizin bizden bir stnlnz de yoktur. Senin yalanc olduunu
dnyoruz. " 888
Gemiyi yaparken, milletinin inkarc ileri gelenleri yanna uradka onunla alay ederlerdi. 889
nkarc ve hirete kavumay yalanlayan, Allah'n dnya hayatnda ni'met verdii milletinin ileri gelenleri de
unu syledi:
"Bu, yediinizden yiyen, itiinizden ien, sizin gibi bir insan. Kendiniz gibi bir insan. taat ederseniz, hsrana
urayacanza hi phe yoktur. ldnz, toprak ve kemik yn olduunuz zaman, tekrar dirilmenizle sizi
tehdit mi ediyor? Oysa tehdit edildiiniz bu durum, ne kadar, hem de ne kadar uzak! Hayat, ancak bu
dnyadakidir. lrz ve yaarz, tekrar diriltilmeyiz. Bu, Allah'a kar yalan uyduran birinden bakas deil. Biz
ona inanmayz." 890
877
Ebul-Bek, Klliyt, 874.

Safft, 37/8.
Sd, 38/69.
880
881
Rgb el-Isfahni, age, 719. Mele' konusunda aymt iin bkz. brahim elik, "Kuran'da Mele' Terimi, Peygamberler ve Onlara Uymak
stemeyenler," Uluda niv. lahiyat Fak. Der. I, (Bursa 1986), 75-83
882
883
884
A'raf, 7/66.
885
M'minun, 23/24, 33; Hd, 11/25-27. (Hz. Nuh ve baka peygamberlerin durumuyla ilgilidir); A'raf, 7/88-92 (Hz. uayb'la ilgilidir.)
886
A'raf, 7/60.
887
Muhammed Esed, Kur'an Mesaj, 1/428 (47) Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 191-192.
888
Hd, 11/25-27. Ayrca bkz. M'minun, 23/24-25.
889
M'minun. 23/33-38.
890
Hd, 11/38.
878
879
Hz. Salih'in gnderildii Semud kavminin byklk taslayan ileri gelenleri, ilerinden iman eden ve bu yzden
hor grdkleri kimselere, yle dediler:
"Salih'in rabb tarafndan gnderildiini gerekten biliyor musunuz?" M'minler, u cevab verdiler: "Dorusu
biz onunla gnderilene inanyoruz." Byklk taslayanlar yle dediler: "Sizin inandnz, biz inkr ediyoruz.
(..)" 891
Hz. Musa ve Hz. Harun, Firavun ve erknna gnderilince byklk tasladlar. Sulu bir kavim oldular. Onlar
marur bir topluluktu. Bu yzden, "Milletleri bize kul iken bizim gibi iki insana m inanacaz?" deyip onlan
yalanc saydlar. Firavun ve erknnn kendilerine fenalk yapmasndan korktuklan iin, milletinin bir ksm
genleri dnda, kimse Hz. Musa'ya inanmamt. nk Firavun, o yerde hkimdi. O, gerekten ar
gidenlerdendi. Bu yzden, yok edildiler. 892
Mele'nin kmsemeleri, kyl partisi, kyl oylar, gecekondu/varo kesimi oylar biiminde siyasi nitelikte de
olabilir. 893
3- Ar Tutuculuk/Kat Gelenekilik:
Mele'nin nc zellii, gerek din, gerek sosyal, siyasi ynden an tutucu olulardr. Bu yzden, kendilerini
her ynden temiz toplum olma konusunda uyaranlar, sapklkla sular ve tehdit ederler.
Hz. Nuh, kavmini uyarmasna ramen, milletinin ileri gelenleri ona yle dediler:
"Biz senin apak sapklkta olduunu gryoruz." 894
"(..) lk atalarmzdan beri byle bir ey iitmedik. Bu adamda, nedense biraz delilik var. Bir sreye kadar onu
gzetleyin." 895
Bu son yette geen, "atalarmzdan beri byle bir ey iitmedik" ifadesi, insanlann, ilk defa karlatklar ahlaki
bir nermeyi reddetmek iin, ou zaman. bunu atalarndan devralp alageldikleri dnce ve yaama tarzna
uymadn ileri srmekten baka bir sebep bulamadklarn dile getiren Kur'ani bir atftr. Bu atf, dolayl olarak,
kr taklidi, yani vahiyle, bir peygamberin ak retisiyle ya da sa duyuyla aka desteklenmeyen dini doktrin
ya da grleri krkrne benimsemeyi mahkm eden bir ima da tamaktadr. 896
Hz. uayb'a, milletinin byklk taslayan ileri gelenleri, yle dedi:
"Ey uayb! Ya dinimize dnersiniz, ya da seni ve inananlar seninle beraber ehrimizden karrz." uayb'n
cevab u oldu: "stemesek de mi? Allah bizi dininizden kurtardktan sonra ona dnecek olursak, dorusu Allah'a
kar yalan uydurmu oluruz. Rabbimizin dilemesi bir yana, dininize dnmek bize yakmaz. Rabbimizin ilmi
hereyi kuatmtr. Biz yalnz Allah'a gvendik. Rabbimiz! Bizimle milletimiz arasnda haka hkmet. Sen
hkm verenlerin en iyisisin." Milletinin ileri gelenleri tehdit savurmay srdrd: "uayb'a, uyarsanz,
kaybeden siz olursunuz." 897
Hz. Peygamberin kavmini uyarmas konusunda u anlatlr:
"Aralarndan bir uyarcnn gelmesine amlard. nkarclar, yle demilerdi: Bu, pek yalanc bir sihirbazdr.
Tanrlar tek bir tanr m yapt? Dorusu bu, ok tuhaf. leri gelenler de yle dediler: Yryn, tanrlarnza
ballkta direnin. Sizden istenen phesiz budur. Son dinde de bunu iitmedik. Bu, ancak bir uyarmadr. Kur'an,
aranzda Muhammed'e mi indirilmeliydi?" 898
B) Grevleri/levleri:
Mele'nin (siyasi-ekonomik sekinlerin) en nemli ilevleri, danma, gr ve karar alma, kart saydklar
grleri iletiim aralaryla tehdit ve gzdayla yldrmadr. 899
1- Danma:
Sebe melikesi Belkis, Hz. Sleyman'dan gelen mektuba verilecek cevap konusunda, ileri gelenlere dant ve
yle dedi:
"Ey ileri gelenler! Vereceim emir (karlatm bu durum) hakknda bana fikrinizi syleyin. Siz benim yanmda
bulunmadka, bir i hakknda kesin hkm vermem." Bunun zerine, mele' u cevab verdi: "Biz gl
kimseleriz, zorlu sava adamlaryz. Emir senindir. Dilediini emret." 900
891
A'raf, 7/75-77.
Yunus, 10/75, 83, Hd, 11/96-97; M'minun, 23/45-48.
893
894
A'raf, 7/60.
895
M'minun, 23/24-25.
896
Muhammed Esed, Kur'an Mesaj, 2/691 (11).
897
A'raf, 7/88-90.
898
Sd, 38/4-8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 193-194.
899
900
Neml, 27/29-3.
892
Hz. Musa, ssyla mucize gsterince Firavun milletinin ileri gelenleri yle dediler:
"Dorusu bu bilgin bir sihirbazdr. Sizi memleketinizden karmak istiyor." Bunun zerine Firavun onlara
"yleyse ne yapaym?" diye akl sordu. 901
Hz. Sleyman da, Belks'n tahtn kimin getireceini mele'sine danmt. 902 Bu yette mele' szc, olumlu
biimde, daha dorusu olumsuz niteleme yaplmadan geer.
Hz. Yusuf dneminin hkmdar, ileri gelenlerine grd ryann yorumunu sormutu. 903
2- Grme Ve Karar Alma:
Mele', bulunduu toplumun nemli kararlarnn alnmasnda, iktidar sahiplerinin yannda yer alr.
ehrin br ucundan bir adam koarak Hz. Musa'ya geldi ve mele'nin grmesini anlatt:
"Ey Musa! leri gelenler, seni ldrmek iin aralannda gryorlar. Hemen uzakla. Dorusu ben sana t
veriyorum." 904
Firavun, mele'sine u konumay yapt:
"Ey ileri gelenler! Sizin benden baka bir tanrnz olduunu bilmiyorum. Ey Hmn! Benim iin, toprak zerine
bir ate yak, (tula hazrlayp) bana bir kule yap; kar belki Musa'nn tanrsn grrm. Bence o, bir
yalancdr." 905
Firavun milletinin ileri gelenleri, kkrtclk yaparak Hz. Musa konusunda ona yle dedi:
"Musa'y ve milletini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar diye mi serbest
koyveriyorsun?" Firavun, onlara u cevab verdi: "Onlarn oullarn ldreceiz, kadnlarn sa brakacaz.
Elbette biz onlan ezecek stnlkteyiz" 906
3- Tehdit Ve iddet:
Mele', kart grte olanlar tehdit etmekten geri kalmaz.
Kavminin ileri gelenleri, Hz. uayb ve evresine, dinlerine dnmedikleri takdirde srgn ve mcadeleyi
kaybetme tehdidinde bulundu. 907
Mele', peygamberlerin ilh mesajlar iletmekle grevli olduu kavimler yannda, Hz. Sleyman'n 908 ve Sebe
melikesi Belks'n 909 da, evresinde yer alyordu. Kur'an'da genellikle peygamberlerin uyarma grevine kar
kan azgn, mark ve zalim ileri gelenleriyle mcadelelerinden kesitler sunulmaktadr. Toplumlarn yokolu
srecinde bu tr davranlar iinde bulunan mele' grubunun etkin bir rol bulunmaktadr. 910
CUND/CUND
Tal sert/kaba toprak anlamndaki c-n-d kknden treyen cund, ok saydaki topluluk anlamndadr.
Cund'un oulu cund ve ecnd'dr. 911 Kur'an'da, daha ok oul biimi kullanlr.
Kuranda kullanlan cund kelimelerini birka bekte ele alabiliriz: 912
1. Allah'la lgili Cund Kavramlar:
a) Cunudu's-Semvt Ve'l-Ard:
Allah'n, apak fetihi salad, gnahlar balad, nimeti ve hidayeti verdii, byk yardmda bulunduu
belirtildikten sonra, u anlatlr:
"Mminlerin, imanlarn kat kat arttrmalar iin, kalplerine gven (seknet: sknet, i huzuru) indiren odur.
Gklerdeki ve yerdeki ordular (cundus-semvt ve'l-ard) Allah'ndr. Allah bilendir, bilgedir." 913
Allah'n m'minlere gven indirmesi, onlara cennetleri-vadettiinin belirtilmesi ve mnafklarn Allah'n
m'minlere yardm etmeyecei biimindeki kt sanlarnn anlatlmas, bu yzden Allah'n gazabn, lanet ve
cehennemi hazrlay belirtildikten sonra, u anlatlr:
901
A'raf, 7/108-110; uara, 26/34-35.

Neml, 27/38.
903
Yusuf, 12/43. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 194-195.
904
Kasas, 28/20.
905
Kasas, 28/38.
906
A'raf, 7/127. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 195-196.
907
A'raf, 7/88, 90.
908
Neml, 27/38.
909
Neml, 27/29, 32.
910
Erdoan Pazarba, age, 281. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 196.
911
912
913
Fetih, 48/4.
902
"Gklerdeki ve yerdeki ordular Allah'ndr. Allah aziz (gl) ve bilge (hakim) olandr." 914
Muhammed Esed her iki yetteki cundu's-semvt ve'l-ard blmlerini, ok isabetli olarak "gklerin ve yerin
btn glerinin Allah'a ait bulunduu" biiminde yorumlamtr. 915
b) Cundu Rabbike:
"Rabbinin ordular" anlamnda olup, onun emrindeki gleri belirtir:
"(..) Rabbimin ordularn (cundu rabbike: rabbimin glerini) kendisinden bakas bilmez. Bu, insanoluna bir
tten ibarettir." 916
Bu yetteki cundu rabbike, btn melekler veya zellikle cehennem zebanileri olarak da yorumlanr. 917
c) Allah'n Ordu Gndermesi:
Yce Allah, peygamberlere ve m'minlere en skntl zamanlarnda ilh yardmn gnderir, grlmez
ordusuyla onlar skntlarndan kurtarr; inkarclar ise bu ilh yardmdan yoksun kalr:
"Ondan sonra milleti zerine gkten bir ordu (cundun mine's-sem) indirmedik. Zaten indirecek de deildik.
Sadece tek bir lk!.. O kadar, hemen snp gittiler." 918
"Muhammed'e yardm etmezseniz, bilin ki, inkr edenler onu Mekke'den kardklarnda maarada bulunan iki
kiiden biri olarak Allah ona yardm etmiti. Arkada Ebu Bekir'e 'zlme, Allah bizimledir diyordu. Allah da
ona gven vermi, grmediiniz askerlerle onu desteklemi, inkr edenlerin szn alaltmt. Yalnzca Allah'n
sz (davas) ycedir. Allah gl ve bilgedir." 919
"Bozgundan sonra Allah, peygamberine ve m'minlere gvenlik (seknet) verdi ve grmediiniz askerler indirdi,
inkarclar azaba uratt. Kfirlerin cezas ite budur." 920
Bunlar Huneyn savandaki Allah'n yardm anlatlrken belirtilir. 921
"Andolsun ki, peygamber kullarmza sz vermiizdir: Onlar, phesiz yardm greceklerdir. Bizim ordumuz
(cnden) kesinlikle stn gelecektir. Bir sreye kadar onlara aldr etme." 922
Bu yetteki cnden kelimesi, peygamberler ve m'minler olarak da yorumlanr. 923
2. eytann Adamlar (Cundu blis) Kavram:
eytann avenesi ve etesi, cehennem yolcusudur:
"Onlar, azgnlar ve blis'in adamlar (cundu bls: blis'in avenesi/etesi), hepsi tepetaklak cehenneme
atlrlar." 924
Cundu bls, insann gnaha sapmasnda etkili olan ve Kur'an'da ska bahsi geen kt gler, ktle
aran gler, kt saik (drt) ve eilimler (eytanlar) anlamndadr. 925
Cundu bls'e, blis'in zrriyeti, yani eytanlar, eytan soyu anlam da verilir. 926
3. nsanlarla lgili Cund Kavramlar:
a) Yandalar:
Kur'an'da yandalar/ordu anlamndaki cund kelimeleri Tlt ve Clt'un ordusu, 927 Firavun'un ordusu, 928
Sleyman'n ordusu, 929 mrik Araplarn mttefik (ahzb) ordusu, 930 Semd ordusu 931 iin kullanlr.
"Yahut, rahman olan Allah'n dnda size yardmda bulunacak yandalarnz (cundun lekm: kalkan) kimdir?
914
Fetih, 48/7.
Muhammed Esed, Kur'an Mesaj 3/1045 (dier yetlerdeki cund'u da "gler" olarak yorumlar). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi
Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 197.
916
Mddessir, 74/31.
917
bnu'l-Cevzi, age, 233. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 197-198.
918
Yasin, 36/28-29.
919
Tevbe, 9/40.
920
Tevbe, 9/25.
921
Uhud Sava'ndaki meleklerle ilh yardm iin bkz. li mran, 3/124-125. Bedir Sava iin bkz. Enfal, 8/9.
922
Sfft, 37/172-174.
923
924
uara, 26/94-95.
925
926
bnu'l-Cevz, age, 233. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 199.
927
Bakara, 2/249-250.
928
Yunus, 10/90; Th, 20/78; Kasas, 28/8, 9, 39, 40: Duhn, 44/24; Zriyt, 51/40; Burc, 85/17.
929
Neml, 27/17, 18, 37.
930
Sd, 38/11
931
Burc, 85/17.
915
nkarclar sadece aldanmaktadrlar." 932

b) G Ve Destek:
Cund szc, g ve destek anlamna gelir:
"(..) Tehdit edildikleri azap ya da kyamet gnn grdkleri zaman, onlar kimin yerinin daha kt ve
taraftarlarnn daha gsz (ed'afu cunden) olduunu greceklerdir." 933
c) Koruyucular:
Cund szc, mriklerin, tanrlarn koruyuculuu iin de kullanlr:
"Oysa onlar (Allah yanndaki tanrlar) yardm edemezler, ancak kendileri o tanrlara koruyuculuk iin nbet
beklerler (cundun muhdarn)." 934
5- SYAS DAVRANILA LGL KAVRAMLAR
BEY'AT
B-y-a (beye'a) kknden gelen "bey'at", otorite sahibine itaat etmek zere yaplan bir andlamadr. Bey'at yerine
mubya'a szc de kullanlr. Aslnda bey'at, bir alm satm akdidir. te bu alm-satm akdine kyasla, ballk
andna da bey'at denmitir.
Bey'at konusunu ele alan yetler, ok snrl saydadr. Bu yetlerde Medine'ye hicretten az nce yaplan Akabe
Bey'ati ile hicretin altnc ylndaki Hudeybiye Andlamas srasndaki Rdvan Bey'ati szkonusu edilir. Her iki
bey'at de, ballk and niteliindedir. Oysa slam siyaset yaznnda bey'at kavram, bundan daha geni bir anlam
kazanm, "iktidara lyk olan serbest irade ile toplumun ibana getirmesi, ilh iradeden sapmadika ona itaat
sz vermesi" biiminde tanmlanmtr. 935
1. Bey'atin Kapsam:
Mmtehine sresinin ilk blmnde, m'minlerin gayri mslimlerle dostluk ve ittifak ilikilerini ve hicretin
ortaya kard sosyal ve siyasi sorunlar gndeme getirildikten sonra, srenin son blmnde Akabe Bey'ati'ni
szkonusu eden yet, ayn zamanda bu bey'atin ieriini de vermektedir:
"Ey peygamber! nanm kadnlar, Allah'a hibir ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek,
ocuklarn ldrmemek, bakasnn ocuunu sahiplenerek kocasna isnadda bulunmamak (hi yoktan yalan
uydurup iftira atmamak) ve iyi (ma'ruf) ilerde sana kar gelmemek artyla, sana bey'at etmek zere geldikleri
zaman, onlarn bey'atini kabul et. Onlar iin Allah'tan balanma dile. Dorusu Allah, balayan ve
acyandr." 936
Bu yeti, bey'atin taraflar, ierii ve amac alarndan ele almak uygundur:
1) Bey'atin taraflar, siyasi-din otoriteyi temsil eden Hz. Peygamber ile m'min kadnlardr. Kadnlarn zel
olarak gemesi, erkeklerin de byle bir bey'at yapmasna engel deildir. Anlalap kadnlarn zellikle
belirtilmesi, onlarn da etkin bir siyasi katlm gerekletirmelerinin istenmesine dayaldr.
2) Bey'at, kapsam asndan incelendiinde, imann temeli, ana ahlk kurallar ile iyi ilerde itaat konularn
ierdii grlr.
3) Bu bey'at, siyasi otoritenin belirlenmesi amacyla bir irade beyan deildir. Siyasi otoriteye kapsam belli
konularda bir sz verme (ahd), bir sadakat yemini, bir ballk and, baka bir deyile siyasi destek salayc bir
irade aklamas grnmndedir. Ayn durum, Rdvan Bey'ati asndan da geerlidir. 937
2. Bey'atin Balaycl:
Fetih sresinin balang blmnde, Allah'n peygambere ve m'minlere olan dnyevi ve uhrev nimetleri,
mnafklarn ve mriklerin dnyevi ve uhrevi ktlkleri, Allah'n gklerdeki ve yerdeki ordulara sahiplii,
932
Mlk, 67/20.
933
Meryem, 19/75, Nemi, 27/37 yetindeki cund'a da "gler" anlam verilir, (bkz. Muhammet Esed, 2/768). Vecdi Akyz, Kuranda
Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 200.
934
Ysn, 36/75.
935
Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, 126.
936
Mmtehine, 60/12.
937
gl ve bilge oluu, peygamberin ahit, mjdeci ve uyarc zellikleri belirtildikten, btn bunlar sonunda da
insanlara, Allah'a ve peygambere inanma, yardm, sayg ve tebih ars yapldktan sonra, vgyle anlan
Rdvan Bey'ati (Allah Rzas And) ylece anlatlr:
"phesiz sana ballk bildirerek ellerini verenler (bey'at edenler, ballklann bildirenler) Allah'a el vermi
saylrlar. Allah'n eli onlarn ellerinin stndedir. Verdii bu szden (ahidden) dnen, ancak kendi aleyhine
dnm olur. Allah'a verdii sz yerine getirene, o byk ecir (dl) verecektir." 938
Bu yetin en nemli zellii, akasya aac altnda yaplan Rdvan Bey'ati'nin. hatta bunun da tesinde, tarihi
artlarn ap, verilen bey'atin balaycl konusuna deinmi olmasdr. ok nazik artlarda yaplan bu bey'at,
gerekte Allah'a yaplm bir bey'ata e deerdir. Peygamberin ahsnda, Allah'a ballk anddr. Nitekim,
Muhammed Esed de, u aklamay yapyor: "Bu, ilk bakta, Hudeybiye'de toplanan mslmanlarn Hz.
Peygamber'e sunduklar inan ve ballklarna (bey'atu'r-rdvan) iaret etmektedir. Bu tarihsel delleti dnda
yukardaki cmle, ayn zamanda kiinin, Allah'n elilerine inanmasnn, anlam ve ama olarak bizzat Allah'a
inanmakla eanlaml olduunu ve bylece Allah'a itaat etme isteinin, onun elisine de itaati gerektirdiini
anlatr. "Allah'n eli onlarn elleri zerindedir" ifadesi, yalnzca Hz Peygamberin btn arkadalarnn kendisine
ballklarn bildirmek iin el skmalarna iaret etmeyip, ayn zamanda Allah'n, onlarn ballklarna ahit
olduunun da mecazi bir ifadesidir." 939
yetin son blm, verilen bey'at sznden dnmenin kt, sz tutmann ise iyi sonularn, bey'atin
balaycln bir kere daha vurgulayarak anlatr. 940
3. Bey'atin Karl:
Bey'at eden, peygamberin balanma dilei erevesine girer. 941 Allah verdii sz tutana byk ecir (dl)
verecektir. 942 Ayrca Allah, honut olmu ve dolaysyla m'minlere, maddi ve manevi ni'metler vermitir:
"Allah inananlardan, aa altnda sana ballk bildirerek el verenlerden and olsun ki honut olmutur.
Gnllerinde olan da bilmi, onlara gvenlik (sekinet: i huzuru) vermi, yakn bir zafer ve ele geirecekleri bol
ganimetler bahetmitir. Allah, gl ve bilgedir." 943
Bir ok mfessr, yetteki "zafer"in, Hudeybiye Andlamas'ndan birka ay sonra meydana gelen Hayberin
Fethi'yle balantl olduunu dnr. Ama aslnda burada kastedilen anlamn, daha geni olmas kuvvetle
muhtemeldir; yani h. 8. ylda Mekke'nin kansz bir ekilde fethedilmesi, slam'n btn Arap Yarmadasi'nda
stnlk salamas ve nihayet, Hz Peygamber'in halifeleri dneminde slam Birliinin olaanst genilemesi. 944
TAAT
T-v-a (tave'a) kknden gelen tav' ve itaat, boyun emek ve szn dinlemek anlamndadr. Zdd, kerh
szcdr. "stese de istemese de" anlamnda, "tav'an ve kerhen" birleik szckleri olumutur. T'at, szc
ise, emredileni yerine getirme, belirleneni/denileni yapma anlamndadr. 945
taat kavram, Kur'an'da, itaat edilecekler, itaat edilmeyecekler ve itaatin veya itaatsizliin sonulan erevesinde
ele alnabilir. 946
1. taat Edilecekler:
taat edilecekler; Allah, peygamberler ve llemr olarak belirlenebilir. 947
a. Allah:
Evrenin yaratcs ve yneticisi olan Allah'a elden geldiince itaat edilir:
"Allah'a kar gelmekten gcnz yettiince saknn. Buyruklarn dinleyin, itaat edin. Kendinizin iyiliine olarak
mallarnzdan sarfedin. Nefsinin tamahkrlndan korunan kimseler kurtulua ererler" 948
938
Fetih, 48/10.
941
Mmtehine, 60/12.
942
Fetih, 48/10.
943
944
Fetih, 48/10. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 205-206.
945
946
947
948
Tegbun, 64/16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 208.
939
940
b. Allah Ve Peygamberleri
Bu yetlerde, Allah'a ve peygamberlere itaat konulan birlikte veya birbiriyle ilgisi asndan ele alnr:
"De ki: 'Allah'a ve peygambere itaat edin.' Yz evirirlerse, bilsinler ki o kfirleri sevmez." 949
"Ey peygamber eleri! (..) Evlerinizde oturun. Eski cahiliyede olduu gibi alp salmayn. Namaz kln, zekt
verin. Allah'a ve peygamberine itaat edin.(..)" 950
"Ey inananlar! Allah'a itaat edin, peygambere itaat edin. lerinizi boa karmayn." 951
Peygambere itaat, Allah'a itaat demektir:
"Peygambere itaat eden, Allah'a itaat etmi olur. Kim yz evirirse, bilsin ki biz seni onlara beki
gndermedik." 952
M'minler, itaat konusunda sdktrlar:
"Aralarnda hkm vermek zere Allah'a ve Peygamberine arldklar vakit "iittik ve itaat ettik" demek,
ancak m'minlerin szdr. Kurtulua erenler, ite onlardr. Allah'a ve peygambere itaat eden, Allah'tan korkan
ve saknan kimseler, kurtulan kimselerdir." 953
Mnafklar, iman ve itaat konusunda kaypak ve ikiyzldr:
"Mnafklar, "Allah'a ve peygambere inandk ve itaat ettik" derler, sonra da bir takm yzevirirler. te bunlar
inanm deillerdir." 954
Allah' ve peygambere itaat, imann bir sonucudur:
"Sana ganimetlere dair soru soruyorlar. De ki: Ganimetler Allah'n ve peygamberinindir. nanyorsanz Allah'a
ve peygamberine itaat edin." 955
"Ey m'minler! Allah'a ve peygamberine itaat edin. Kur'an' dinleyip dururken yzevirmeyin, dinlemedikleri
halde 'dinledik' diyenler gibi olmayn." 956
"Allah'a ve peygamberine itaat edin. ekimeyin, yoksa korkuya kaplr, baarszla urarsnz ve gcnz
gider. Sabredin, dorusu Allah sabredenlerle beraberdir." 957
Peygambere itaat eden doru yolu bulur, ona den yalnzca bildirimdir:
"Allah'a itaat edin, peygambere itaat edin. Kar gelmekten saknn. Eer yz evirirseniz, bilin ki
peygamberimize den sadece aka tebli etmektir." 958
"De ki: 'Allah'a itaat edin. Peygambere itaat edin.' Eer yz evirirseniz, bilin ki o peygamber, kendisine
ykletilenden, siz de kendinize ykletilenden sorumlusunuz. Eer ona itaat ederseniz, doru yolu bulursunuz.
Peygambere den, yalnzca apak teblidir." 959
Allah'a ve peygambere itaat, merhamet kaynadr; namaz ve zekt itaatle yakndan ilgilidir:
"Size merhamet edilmesi iin, Allah'a ve peygambere itaat edin." 960
"(..) Allah, tevbenizi kabul etmitir. yleyse namaz kln, zekt verin. Allah'a ve peygamberine itaat edin. Allah,
ilediklerinizden haberdardr." 961
"Namaz kln, zekt verin, Peygambere itaat edin ki size merhamet edilsin." 962
c. Peygamberler:
Peygamberlerin gnderili amac, itaat edilmeleridir:
"Biz her peygamberi ancak Allah'n izniyle itaat edilsin diye gnderdik.(..)" 963
"Nitekim peygamberler, hitap ettikleri topluluklardan, Allah'tan saknmalarn ve kendilerine itaat etmelerini
istemitir." 964
"Kfre dalm ve hirete kavumay yalanlayan ileri gelenler ise, peygambere itaati doru bulmaz: "Kendiniz
gibi bir insana itaat ederseniz hsrana urayacanzda hi phe yoktur." 965
949
li mran, 3/32.
Ahzb, 33/33.
951
Muhammed, 47/33.
952
Nisa, 4/80.
953
Nur, 24/51-52.
954
Nur, 24/47, Ayrca bkz. Nisa, 4/81; Nur, 24/53.
955
Enfal, 8/1.
956
Enfal, 8/20-21.
957
Enfal, 8/46.
958
Maide, 5/92.
959
Nur, 24/54.
960
li mran, 3/132.
961
Mcadele, 58/13.
962
Nur, 24/56. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 206-208.
963
Nisa, 4/64.
964
Bkz. Ali mran, 3/50; Th, 20/90; uara, 26/108, 110, 126, 131, 144, 150, 163, 179; Zuhruf, 43/63; Nuh, 71/3.
965
M'minun, 23/34. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 208-209.
950
d. Allah, Peygamber Ve llemr:

taat edileceklerin ncs, m'minlerin llemr'idir.
"Ey inananlar! Allah'a itaat edin, peygambere ve sizden buyruk sahibi (llemr) olanlara itaat edin. Eer bir
eyde ekiirseniz, -Allah'a ve hiret gnne inanmsamz- onun hallini Allah'a ve peygambere brakn. Bu,
hayrl ve sonu itibariyle en gzeldir." 966
Burada, birbiri iinde itaat szkonusudur. M'minin ball, ncelikle Allah'a ve peygamberine itaat borcuna
yneliktir. Allah'a ve peygamberine itaat borcuna aykr den eylemlere itaat edilmez.
llemr'in de mslmanlar iinden olaca "minkum" ifadesinde yer alr. 967
2. taat Edilmeyecekler:
taat konusunu ele alan yetlerin nemli bir blm, itaat edilmeyecek sosyal, siyasi, din ve dnsel gruplar
ele alr: 968
a. Zanna Uyan nsanlarn ounluu:
zellikle Hz Peygamber'e ynelik olan emirlerde zanna uyanlara itaatin, Allah yolundan saptraca,
m'minlerin de zor duruma decei belirtilir:
"Yeryzndekilerin pekouna itaat edersen, seni Allah yolundan saptrrlar. Onlar ancak zanna (kesin olmayan
bilgiye) uyarlar, sadece tahminde bulunurlar. Dorusu rabbin, yolundan kimin saptn en iyi bilir. Doru
yolda olanlar da en iyi bilir." 969
"Bilin ki iinizde Allah'n peygamberi bulunmaktadr. Eer o, birok ilerde size uymu olsayd, phesiz
kt/zor duruma derdiniz. Ama Allah, size iman sevdirmi, onu gnllerinize gzel gstermi; inkarcl
(kfr), yoldan kmay ve bakaldrmay size iren gstermitir. te byle olanlar Allah katndan bir ltuf ve
nimet sayesinde doru yolda bulunanlardr. Allah, bilendir ve bilgedir." 970
b. eytann Dostlar:
eytann dostlarna itaat, mrik olmann yolunu aar:
"zerine Allah'n ad anlmadan kesilmi hayvanlar yemeyin. Bunu yapmak, Allah yolundan kmaktr (fsk).
eytanlar sizinle tartmalar iin dostlarna fsldarlar. Eer onlara itaat ederseniz, mrik olursunuz." 971
c. Allah Yolundan Uzaklatranlar Ve Saptranlar
Allah yolundan saptran ve uzaklatranlara itaat borcu yoktur, aksi halde cehennemin yolu alr:
"Allah, inkarclara (kfirlere) lanet etmi ve onlara -iinde sonsuz olarak temelli kalcaklar- lgn alevli
cehennemi hazrlamtr. Onlar bir dost ve yardmc bulamazlar. Yzleri atete evrildii gn, 'Keke Allah'a
itaat etseydik, keke peygambere itaat etseydik' derler. yle derler: Rabbimiz! Biz yneticilerimize
(efendilerimize:sdeten) ve byklerimize itaat etmitik, fakat onlar bizi yoldan saptrdlar. Rabbimiz! Onlara
iki kat azap ver, onlar byk bir lanete urat." 972
nsanlar, kendilerini kmseyenlere bile itaat edebilirler:
"Firavun, milletini kmsedi, ama onlar kendisine yine de itaat ettiler. Dorusu onlar yoldan km (fsk) bir
milletti. Bylece bizi fkelendirince, onlardan c aldk, hepsini suda boduk." 973
d. Ehli Kitap:
Allah yolundan alkoyan ehli kitaba itaat edilmez:
"De ki: Ey kitap ehli! Siz doru olduuna ahitken, niin inananlar, -Allah'n yolunu eri gstermeye
yeltenerek- ondan eviriyorsunuz? Allah, ilediklerinizden gafil deildir. Ey inananlar! Kitap verilenlerin bir
takmna uyarsanz, inanmanzdan sonra sizi kfir olmaya evirirler. Allah'n yetleri size okunur, aranzda da
peygamberi bulunurken, nasl inkr edersiniz? Kim Allah'n kitabna sarlrsa, phesiz doru yola eriir. Ey
inananlar! Allah'tan saknlmas gerektii gibi saknn. Sizler, ancak mslman olarak can verin. Toptan Allah'n
966
Nisa, 4/59.
969
En'am, 6/116-117.
970
Hucurat, 49/7-8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 209-210.
971
En'am, 6/121. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 210.
972
Ahzb, 33/64-68.
973
Zuhruf. 43/54-55. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 210-211.
967
968
ipine sarln, ayrlmayn." 974

e. Kfirler Ve Mnafklar:
Kfirlere ve mnafklara itaat edilmez, onlann eziyetine aldrlmaz, onlara kar olanca gle cihad edilir, onlara
itaat geriye dntr:
"Ey inananlar! Kfirlere itaat ederseniz, sizi geriye dndrrler de kayba urarsnz. Halbuki mevlnz,
Allah'tr. O, yardmclarn en iyisidir." 975
"Sen kfirlere uyma. Onlarla olanca gcnle cihad et." 976
"Ey peygamber! Biz seni ahit, mjdeci, uyarc, Allah'n izniyle ona aran, nurlandran bir k olarak
gndermiizdir. nananlara, rablerinden byk bir ltuf olduunu mjdele. Kfirlere ve mnafklara itaat etme.
Eziyetlerine aldrma. Allah'a gven. Vekil olarak Allah yeter." 977
f. Yalanlayanlar Ve Kt Ahlkllar:
Yalanlayanlara ve kt ahlkllara itaat, onlan desteklemek anlamnna gelir:
"Dorusu senin rabbin, yolundan saptanlar ok iyi bilir. O, doru yolda olanlar da ok iyi bilir. Bundan byle,
yalanlayanlara aldrma (itaat etme). Kendilerine yumuak davranman isterler. Byle yapsan, onlar da seni
ver, yumuak davranrlar. Diliyle ineleyen, kovuculuk eden, iyilii daima nleyen, ar giden, su ileyen, ok
yemin eden alak zorbaya, btn bunlar dnda bir de soysuzlukla damgalanm kimseye, mal ve oullan
(yandalar) vardr diye aldr (itaat) etmeyesin. yetlerimiz ona okunduu zaman, 'ncekilerin masallar' der.
Onun havada olan burnunu yaknda yere srteceiz" 978
g. Kalbi Gafiller Ve Gnahkrlar:
Allah' unutanlara, hevesine uyanlara, gnah ileyenlere, inkarclara ve ibadetten alkoyanlara itaat edilemez:
"Sabah akam rablerinin rzasn dileyerek ona yalvaranlarla beraber sen de sabret. Dnya hayatnn
gzelliklerini isteyerek gzlerini o kimselerden ayrma. Bizi anmasn kendisine unutturduumuz ve iinde ar
giderek hevesine uyan kimseye uyma (itaat etme)." 979
"Kur'an' sana indiren phesiz biziz. Rabbinin hkmne kadar sabret. Onlarn gnah ileyen ve inkarc (kefr)
olanlarna uyma (itaat etme). Rabbinin adn sabah-akam an." 980
"Namaz klmaktan menedene asla uyma (itaat etme). Sen secde et, rabbine yakla." 981
h. irke Zorlayan Ana-Baba:
irk, en byk gnahtr. irke zorlayan, kiinin ana-babas bile olsa, bu konutla onlara itaat edilmez:
"Biz insana, ana ve babasna kar iyi davranmasn tavsiye (ferman) etmiizdir. Eer ana-baba, seni bir eyi
kr krne bana ortak koman iin zorlarsa o zaman onlara itaat etme. Dnnz banadr. Yaptklarnz size
bildiririm." 982
"Ana-baba, seni, kr krne bana ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Bana ynelen kimsenin
yoluna uy. Sonunda dnnz banadr. O zaman, yaptklarnz size bildiririm." 983
i. Arlar:
Hz. Salih, Semud milletine yle dedi:
"Allah'tan saknn, bana itaat edin. Yeryzn slah etmeyip, bozgunculuk yapan beyinsizlerin (arlarn:
msriflerin) emirlerine itaat etmeyin." 984
3. taatin Karl:
974
li mran, 3/99-104. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 211.
li mran, 3/149-150.
Furkan, 25/52.
977
Ahzb, 33/45-48. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 211-212.
978
Kalem, 68/7-16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 212.
979
Kehf, 18/28.
980
nsan, 76/23-25.
981
Alk, 96/19. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 212-213.
982
Ankebut, 29/8.
983
Lokman, 31/15. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 213.
984
975
976
taat edileceklere itaatte bulunma ecir, rahmet, kurtulu ve cennet kaplarn aar. 985
a. Ecir:
zellikle sava emrine itaat, Allah'n gzel ecrine yolu aar: "Bedevilerden savaa katlmakta geri kalm
olanlara de ki:
"Gl kuvvetli bir millete kar, onlar mslman olana kadar savamaya arlacaksnz. Eer itaat ederseniz,
Allah size gzel ecir verir. Ama daha nce yaptnz gibi yine dnecek olursanz, sizi can yakan bir azaba
uratr." 986
b. Rahmet:
zellikle Allah'a ve peygambere itaat, Allah'n rahmet kaplarn aar:
"Allah'a ve peygambere itaat edin ki size merhamet edilsin." 987
"M'min erkekler ve m'min kadnlar, birbirlerinin velileridir. yiyi emreder, ktlkten alkoyarlar. Namaz
klarlar, zekt verirler. Allah'a ye peygamberine itaat ederler. te Allah bunlara rahmet edecektir. phesiz
Allah, gldr ve bilgedir." 988
"Namaz kln, zekt verin, Allah'a itaat edin ki size merhamet edilsin." 989
"Bedeviler 'inandk' dediler. De ki: nanmadnz. Ama slam olduk deyin. nan henz gnllerinize yerlemedi.
Eer Allah'a ve peygamberine itaat ederseniz, ilediklerinizden bir ey eksilmez. Dorusu Allah, balar ve
merhamet eder." 990
Hz Nuh, milletine yle seslendi:
"Allah'a kulluk edin, ondan saknn, bana itaat edin ki Allah gnahlarnz balasn, sizi belli bir sreye kadar
ertelesin. Dorusu Allah'n belirttii sre gelince geri braklamaz. Keke bilseniz." 991
c. Kurtulu (fevz):
Allah'a ve peygambere itaat, kurtulu yolunun anahtardr:
"Allah'a ve peygambere itaat eden, Allah'tan korkan ve ondan saknan kimseler kurtulua erenlerdir." 992
"Ey inananlar! Allah'tan saknn, drst/salam sz syleyin de Allah ilerinizi kendinize yararl klsn ve
gnahlarnz balasn. Kim Allah'a ve peygambere itaat ederse, phesiz byk kurtulua ermi olur." 993
d. Cennet:
Allah'a ve peygambere itaat, cennete giden yolu aar:
"Bunlar, Allah'n yasalardr. Allah'a ve peygamberine kim itaat ederse, onu ilerinden rmaklar akan cennetlere
koyacaktr, orada temellidirler, byk kurtulu ite budur." 994
"Kim Allah'a ve peygambere itaat ederse, ite onlar Allah'n nimetine eritirdii peygamberlerle, dosdoru
olanlar, ehidler ve iyilerle beraberdirler. Onlar ne iyi arkadatr. Bu nimet, Allah'tandr. Bilen olarak Allah
yeter." 995
" (..) Kim Allah'a ve peygamberine itaat ederse, Allah onu, ilerinden rmaklar akan cennetlere koyar. Kim yz
evirirse, onu can yakc azaba uratr." 996
4. taatsizliin Sonu:
a. Amelin ptali:
Allah'a ve peygambre itaatsizlik, ilerin boa gitmesine yol aar:
"Ey inananlar! Allah'a itaat edin, peygambere itaat edin. lerinizi boa karmayn." 997
985

987
Ali mran, 3/132.
988
Tevbe, 9/71.
989
Nur, 24/56.
990
Hucurt, 49/14.
991
Nuh, 71/3-4. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 214.
992
Nur, 24/52.
993
Ahzb, 33/70-71. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 215.
994
Nisa, 4/13.
995
Nisa, 4/69.
996
Fetih, 48/17. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 215.
997
Muhammed, 47/33. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 215-216.
986
b. Sorumluluk:
Allah'a ve peygambere itaatten yzevirenler, kendilerine ykletilenden sorumlu olur. 998
c. Cehennem:
Allah'a ve peygambere itaatsizlik, en byk ac olan cehennemin yolunu aar, pimanlk uyandrr:
"Kfirler, yzleri atete evrildii gn, 'Keke Allah'a itaat etseydik, keke peygambere itaat etseydik' derler." 999
TAKIYYE
V-k-y (vek) kknden treyen ve takva szyle kkte olan bu kelime, szlk anlamyla "korkma, ekinme,
saknma, korunma" demektir. Dini-siyas bir tabir olarak, muhalif veya dmanlara kar, gerek inan ve
dncesini gizleyerek, bir zarar gelmesini nlemek anlamna gelir. Kelimenin doru yazm ve sylenii
"takyye" biimindedir, "takiye" biimi yaygn bir yanltr. Kur'an'da takyye szc gemez, "tukt" ve takva
kkenli szckler yer alr.
Takyye, pekok dini-siyasi mezhebin ve anlayn kabul ettii bir tutumdur. 1000 Ehl-i snnet dncesinde
takyyeye, elinde kuvvet ve iktidar bulunan kfir ve zalimlerin can mal ve dier varlklar tehdidi zerine izin
verilmitir. Bu konuda, u yetlere dayanlr:
"M'minler, m'minleri brakp kfirleri dost edinmesinler. Kim byle yaparsa, Allah katnda bir deeri yoktur;
ancak onlardan saknmanz hali mstesnadr. Allah sizi kendisiyle uyarr, dn onadr." 1001
Bu yet, kfirlerin mslmanlardan daha gl olduu ve bu yzden, politik yahut ahlki anlamda kendilerine
"dost" olmadka, mslmanlara zarar verebilecek konumda bulunduklar durumlara iaret etmektedir. 1002
"Gnl imanla dolu olduu halde, zor altnda olan kimse mstesna, inandktan sonra Allah' inkr edip, gnln
kfirlere aanlara Allah katndan bir gazap vardr, byk azap da onlar iindir." 1003
Bu yet, ikence ve lm tehdidi altnda canlarn kurtarmak: iin grnte inanlarndan "caydklarn"
syleyen m'minleri ima etmektedir. Aslnda Kur'an'da, muhtelif yerlerde, inan uruna ehit olmann yce
erdemine dikkat ekilmise de, Allah'n kimseye tayabileceinden daha fazla yk yklemedii de
bilinmektedir. 1004
Firavun ailesinden olup, onun basklarndan ekinen, rn'min kimse de takyye uygulamasnn rnei olarak
belirtilir. 1005 Byleleri, kendilerini tehlikelerden saknmak iin inanlarn bir sre iin gizleyebilirler, ama uygun
ortamlarn domas durumunda insanlar doruya arma grevlerini ihmal etmeksizin hemen yerine getirmeye
giriirler.
Takyye anlaynn, yetlerde belirtilen llerde istisnai olarak kullanlmas yerine, arla kalmas
durumunda, byk bir gvensizlik ortam domaktadr. Byle bir durum ise, gerek dncenin ve hedefin ne
olduu konusunda glkler karr. Ayrca, kendi grn paylamayan dini veya siyasi muhalif ya da
rakiplere kar, yerli yersiz dncelerle, takryye yapyor, gerek dncesini gizliyor biiminde temelsiz ve
kesin bilgi ve belgelere dayanmayan sulamalarda bulunmak da doru deildir.
Takyye'ye, kendince geerli bir sebeple, olduundan farkl grnebilmektir; yalana klf uydurmaktr, dinin
mazur greceine inanlan "namuslu" bir yalandr biiminde bakmak da yanltr. 1006
HCRET
H-c-r (hecera) kknden treyen Hecr ve Hicran, bir insann bakasndan bedenen, dille veya kalben ayrlmas
ve uzaklamasdr. Muhaceret veya Hicret, aslnda, bakasndan uzaklama anlamndadr. 1007
1. Hicretin Trleri:
Hicret iki trldr:
1) Bir yerden baka bir yere g,
998
Nur, 24/54. Aynca bkz. Tegbn, 64/12. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 216.
Ahzb, 33/66. Aynca bkz. Fetih, 48/17. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 216.
1000
Takyyenin gnmzdeki siyasi ortam asndan tartlmas iin bkz. Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak 268-269.
1001
li mran, 3/28.
1002
1003
Nahl, 16/106.
1004
Muhammed Esed, age, 2/553 (133). Kr. Bakara, 2/233, 286; Enam, 6/152; A'raf, 7/42; M'minun, 23/62.
1005
M'min, 40/28. Benzer bir durum iin bkz. Yasin, 36/20-27.
1006
1007
Rgp el-Isfahni, age, 782. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 218.
999
2) Allah'a hicret. Birincisi maddi ve bedeni, ikincisi ise ruhi ve manevi hicrettir. 1008
a. Allah'a/Allah Yolunda Hicret:
nsann eytandan ve her trl kt duygu ve dncelerden (Allah dndaki eylerden} arnp Allah'a hicreti
ana yurdu maddi anlamda mutlaka terketmeyi gerektirmez. Bylece hicret kavram, daha geni bir din ve ahlki
anlam kazanr. Byle bir hicret, kesintisiz srer. eytandan Allah'a hicret etmeyen bir kii, gerek m'min
olamaz:
"Allah yolunda hicret eden, ok bereketli yer ve genilik bulur. Evinden, Allah'a ve peygamberine hicret ederek
kan kimseye lm gelirse, onun ecrini vermek Allah'a aittir. Allah, balar ve merhamet eder." 1009
yetteki "murgamen kesran" (bereketli yer) blm, "ok tenha yollar" biiminde de karlanr. Bylece bu,
kiinin "eytandan Allah'a yolculuu"nun ilk admlarnda hibir zaman kendisini brakmayacak olan buruk bir
yalnzln mecaz ifadesidir. 1010
Hz brahim, kavmine Allah'a iman ars yaptnda, ona inanmamlar ve tehditte bulunmulard. Ancak Hz.
Lt, Hz. brahim'e inanmt. Kavminin bu tutumu karsnda Hz brahim, onlara yle dedi:
"Dorusu ben rabbime (rabbimin diledii yere) hicret ediyorum. phesiz o, gl ve bilgedir." 1011
Hz brahim, kendi kt ve zalim evresinden "kopma"snda (i'tizl) ve Kuzey Mezopotamya'da bulunan Harran'a
oradan da Suriye ve Filistin'e maddi olarak g etmesinde (Meryem, 19/48-49) olduu gibi, bu yette de hicret
szc, aka hem maddi, hem de manevi anlamda kullanlmtr. 1012
"(..) Allah yolunda hicret etmedike mnafklardan dost edinmeyin (..)" 1013
yetindeki hicret szc iki ekilde, yorumlanmtr:
1) Zahir anlam, kfr diyarndan iman diyarna g editir.
2) Ancak buradaki hicret szcne ehevtin, kt ahlkn ve gnahlarn terki ve reddi anlam da verilmitir. 1014
Allah yolunda hicret edenlere, hem dnyada gzel bir yer, hem de hirette ecir vardr. 1015 Hicret eden, sonra
ldrlen veya lenlere Allah gzel rzk verecek, honut olacaklar bir yere yerletirecektir. 1016
b. Ktlk Diyarndan Baka Bir Diyara Hicret:
Hicret szc, daha ok gayri mslim ya da zulmle ve kt ynetilen bir diyardan, islam ilkelerine gre
ynetilen veya gmenlere ana yurtlarndan daha iyi yaayabileceklerine dair mit ve sz veren bir diyara
yaplan g anlatr. 1017
A) z Diyarn Gnll Terk:
Allah, hicret edenlerin, memleketlerinden karlanlarn, yolunda ezaya uratlanlarn, savaan ve ldrlenlerin
gnahlarn elbette rtecektir. 1018
B) z Diyarn Zorla Terk:
z diyarn zorla terk, yurttan srlmek veya karlmakla gerekleir. Bu durumda, zulme urayanlarn
kendilerini savunma haklar da doar. 1019
2. Hicretin Sebepleri:
nsanlar, zulm, bask ve eziyet altnda dayanlmaz aclarla karlar veya yurdundan zorla karlr ve srlrse
hicret etmekten baka kar yol kalmaz. 1020
1008

Nisa, 4/100.
1010
Muhammed Esed age, 1/163 (126).
1011
Ankebt, 29/16-26.
1012
1013
Nisa, 4/89.
1014
Rgb el-Isfahni. age, 782.
1015
Nahl, 16/41.
1016
Hac, 22/58-59. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 218-219.
1017
1018
li mran, 3/195. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 220.
1019
Bkz. li mran, 3/195; sra, 17/76-77; Har, 59/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 220.
1020
Ne yazk ki insanln uzak ve yakn tarihi, bunun ac rnekleriyle doludur. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi
Yaynlar: 220.
1009
a. Zulm, Bask Ve Eziyet:

Zulm, bask ve eziyet gibi iddete ve kan dkcle dayal, insan haklarn ineyen bir ortamda
yaamaktansa, byle bir ktlk diyarndan uzaklamak gerekir:
"Hakszla (zulme) uratldktan sonra, Allah yolunda hicret eden kimseleri, andolsun ki dnyada gzel bir
yerde yerletiririz. hiret ecri ise daha byktr. Keke bilseler! Onlar sabreden ve yalnz rablerine gvenen
kimselerdir." 1021
"Rabbin, trl eziyete (fitneye) uratldktan sonra hicret eden, sonra cihad eden (stn aba gsteren) ve
sabreden kimselerden yanadr. Rabbin, phesiz bundan sonra da balar ve merhamet eder." 1022
b. Yurttan karlma/Srlme:
Allah, hicret edenlerin, memleketlerinden karlanlarn, yolunda/urunda eziyete uratlanlarn, bu yolda
savaan ve ldrlenlerin gnahlarn rtecek, hirette de onlara cennetleri verecektir. 1023 Allah'n verdii
ganimet mallan, zellikle yurtlarndan ve mallarndan edilmi, Allah'n dinine ve peygamberine yardm eden
muhacir yoksullarndr. 1024
3. Hicret Ykmlleri:
Hicret ykmlleri, meleklerle mustaz'af (ezilen) kiiler arasnda geen bir hiret diyalogu erevesinde ylece
belirtilir:
"Melekler, kendilerine yazk edenlerin canlarn aldklar zaman, onlara 'Ne yaptnz bakalm?' deyince, 'Biz
yeryznde zavall (mustaz'af) kimselerdik' diyecekler. Melekler de 'Allah'n arz geni deil miydi?' cevabn
verecekler. Onlarn varacaklar yer cehennemdir. Oras, ne kt dn yeridir! aresiz kalp bir yol bulamayan
zavall erkek, kadn ve ocuklar bu yargnn dndadrlar. Allah'n, ite bunlar affetmesi umulur. Allah, affedici
ve balaycdr. Allah yolunda hicret eden, yeryznde bereketli yer ve genilik bulur. (..)" 1025
Buna gre, geerli bir mazereti olmayanlar, ktlk diyarndan g etmekle ykmldr. Hicret etmekten
korkanlar, gecekleri yeni yurtlarnda ok bereketli yer ve genilik bulacaklarna inanmaldr. "Yeryznde
zavallydk" mazereti byle bir durumda geerlilik kazanmayacaktr.
aresiz kalan ve bir yol bulamayan zavall erkek, kadn ve ocuklar ise, hicret etmekle ykml deildir. Bu
geerli mazeretleri dolaysyla, Allah onlar balayacaktr. 1026
4. Hicretin Sonular:
Hicret, nemli bir durumdur. Hicret edenler, yeni yurtlarnda bir takm skntlarla karlar. Bu yzden hicret
edenleri sevme, koruma ve maddi-manevi destekleme ykmll doar. Ayrca, baz durumlarda gmenlerin
snanmas gerekir. G edemeyenlerin de kaldklar yerde korunmas insani bir grevdir. 1027
a. Gmenleri Sevme, Koruma Ve Destekleme Ykmll:
Arlkl olarak sava ve bar ilikilerini ve bunlarn sonularn ele alan Enfal Sresi'nin son blm, bu
ilikileri hicret ve sonular balamnda da ele almaktan geri durmaz:
"Dorusu, inanp hicret edenler, Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihat edenler ve kucak ap yardm
edenler, ite bunlar birbirinin dostudurlar. nanp hicret etmeyenlerle sizin bir dostluunuz (onlar himaye
greviniz) yoktur. Fakat din urunda yardm isterlerse, aranzda anlama olan topluluktan bakasna kar,
onlara yardm etmeniz gerekir. nkr edenler, birbirlerinin dostlardr. Eer siz aranzda dost olmazsanz,
yeryznde kargaalk (fitne) ve byk bozgun (fesad) kar. nanp hicret edenler, Allah yolunda savaanlar ve
muhacirleri barndrp yardm edenler, ite onlar gerekten inanm olanlardr. Onlara balanma ve cmerte
rzk vardr. Sonra inanp hicret eden ve sizinle birlikte savaanlar, ite onlar sizdendir. Birbirinin mirass olan
akraba (birbirine skca bal mminler), Allah'n kitabna gre birbirine daha yakndr. Dorusu Allah, her eyi
bilir." 1028
Bu yetler bei, grld gibi, hicretin sonularn ayrntl biimde ele almaktadr. Buna gre, gmenleri
veya g etmemi m'minleri koruma ve destekleme ykmll vardr.
1021
Nahl, 16/41-42.
li mran, 3/195.
1024
Har, 59/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 221.
1025
Nisa, 4/97-100. Ayrca bkz. Ankebut, 29/56.
1026
1027
1028
Enfal, 8/72-75. Son cmle in bkz. Ahzb, 33/6.
1022
1023
yetler, ncelikle gmenleri koruma ve destekleme ykmlln ele alr. Bu erevede, gmenler
"Muhacirn", onlara kucak ap yardm ve destek salayanlar ise "Ensr" adn alr. nanp hicret edenler,
mallaryla ve canlaryla cihat edenler ve muhacirlere kucak ap yardm edenler, birbirlerinin dostu, yani
mttefikidir, birbirlerine destek olurlar. Bunlar gerekten m'min kimselerdir. Onlara mafiret ve bol nzk vardr.
Tarihi arm aarak gznne alnmas gereken Ensr'm psikolojik durumunu u yet, ok veciz biimde dile
getirir:
"Daha nceden yurt edinmi ve gnllerine iman yerletirmi olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri
severler; onlara verilenler karsnda ilerinde bir ekememezlik hissetmezler. Kendileri bir zaruret/skmt
iinde bulunsalar bile, onlar kendilerinden nde tutarlar. Nefsinin tamahkarlndan (agzllkten)
korunabilmi kimseler, mutlulua ereceklerdir." 1029
Cimrilik, agzllk ve ihtiras, hem bu dnyada, hem de hirette mutluluu elde etmenin nndeki en nemli
engellerdir. Ensar, ite bu engelleri aabilen kiilerdir. 1030
b. G Etmeyenleri Koruma Ykmll:
nanp g etmeyenleri, g edecekleri vakte kadar koruma ykmll yoktur. Ancak, dini inan ve
tercihlerinden tr zulm ve bask altnda olurlar ve bundan kurtulmak iin yardm isterlerse, ittifak ya da
iilerine karmazlk andlamas yaplm olanlar dndakilere kar, onlara yardm eli uzatlr.
Andlama bulunan topluluklara kar, slam devletinin ya da cemaatinin, gayrimslim ynetimlerin mslman
uyruklar lehinde silahl yahut kuvvete bavurarak mdahalesi, mevcut andlamann ngrd ykmllkleri
ihlali olacandan, kuvvete dayal bir zme izin yoktur. Bu tr sorunlarn zm, ya iki taraf arasnda
yaplabilecek andlamalarla, ya da bask altndaki mslmanlarn slam diyarna g etmesi yoluyla
salanabilir. 1031
c. Mali deme Ykmll:
Muhacirlere, sevgi ve korumann yannda, mali demeler de yapmak gerekir:
"inizde imkan ve servet sahibi olanlar, yaknlarna, dknlere ve Allah yolunda hicret edenlere vermemek iin
yemin etmesinler. Affetsinler, gesinler. Allah'n sizi balamasndan holanmaz msnz? Allah, balayan ve
merhametli olandr." 1032
Bu yetin, kz Hz. Aie hakknda ortaya atlan sylentilere katld iin, o gne kadar destekleyip yardmda
bulunduu muhacirlerden olan yakn Mistah'a bir daha yardmda bulunmayacana dair yemin eden Hz. Ebu
Bekir'le ilgili olduu belirtilir. yetin inii zerine Hz Ebu Bekir, Mistah'a yeniden deme yapmaya balad,
bundan asla vazgemeyeceini belirtti. 1033 Ancak yette kullanlan slp, mesajn zamanla ve kiiyle kaytl
olmadm gsterir. Bu bakmdan, yetteki reti, tarih artlan akndr.
Bu gnll demeler yannda, devletin de elde ettii ganimetlerden, muhacir yoksullara deme yapma
zorunluluu vardr:
"Allah'n verdii bu ganimet mallar; bilhassa yurtlarndan ve mallarndan edilmi olan, Allah'tan bir ltuf ve
rza dileyen, Allah'n dinine ve peygamberine yardm eden muhacir fakirlerindir. te doru olanlar
bunlardr." 1034
d. Snama:
Hicret edenlerin iyi niyetli olup olmadklarn renmek gerekir, bunun iin szl gvence de yeterlidir:
"Ey m'minler! nanm kadnlar hicret ederek size gelirlerse, onlar deneyin (hicretlerinin sebebini inceleyin).
Allah, onlann imanlarn ok iyi bilir. Onlarn m'min kadnlar olduklarn renirseniz, inkarclara geri
evirmeyin. Bu kadnlar, o inkarclara helal deildir. nkrclann bu kadnlara verdikleri mehirleri iade edin. Bu
kadnlarn mehirlerini kendilerine verdiiniz zaman, onlarla evlenmenizde bir engel yoktur. (..)" 1035
Hicri 6. ylda yaplan Hudeybiye Andlamas, mslmanlarn tarafna geen Kureylilerin iadesi zorunluluunu
ngryordu. Kurey, kocalarnn arzusu hilafna mslman olan ve Medine'ye hicret eden kadnlar iin de bu
kuraln uygulanmas gerektiini dnyordu. Hz, Peygamber onlarn bu taleplerini reddetti. Din inanlar
dolaysyla deil de, dnyevi menfaat midi ve endiesiyle g edenlerin ise, iman ettikleri beyannda bulunmas
1029
Hare, 59/9.
1032
Nur, 24/22.
1033
Vahid, Esbabu Nuzli'l-Kur'an, s. 332.
1034
Har, 59/8.
1035
Mmtehme, 60/10.
1030
1031
gerekir. 1036
5. Hicretin Karl:
nananlar, hicret edenler ve Allah yolunda cihat edenler, Allah'n rahmetini umarlar. Allah da balar ve
merhamet eder. 1037
Allah, hem yurtlarn terkeden muhacirlerden, hem de onlara kucak aan ensardan honuttur:
"yilik yarnda ncelii kazanan (es-sbikne'l-evveln) muhacirler ve ensar ile onlara gzelce uyanlardan
Allah honut olmutur. Onlar da Allah'tan honutturlar. Allah onlara, iinde temelli kalacaklar, ilerinden
rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te byk kurtulu budur." 1038
Evinden, Allah'a ve peygamberine hicret ederek kan kimse lrse, onun ecrini vermek Allah'a der. Allah,
balar ve merhamet eder. 1039 nanan, hicret eden ve Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenlere,
Allah katnda en byk dereceler vardr. te kazananlar onlardr. Rableri onlara katndan bir rahmet, honutluk
ve iinde tkenmez nimetler bulunan temelli ve ebedi kalacaklar cennetleri mjdeler. Byk ecir Allah
katmdadr. 1040 Hakszla (zulme) uratldktan sonra, Allah yolunda hicret eden kimseler, dnyada gzel bir
yerde yerletirilir. hiret ecri ise daha byktr. 1041
nanp hicret edenler, Allah yolunda savaanlar ve muhacirleri barndranlara, balanma ve bol rzk vardr. 1042
Allah yolunda hicret edenlere, sonra ldrlen veya lenlere gzel bir rzk vardr, honut olacaklar yere
konulurlar. 1043 Hicret edenlerin, memleketlerinden karlanlarn, Allah yolunda ezaya uratlanlarn,
savaanlarn ve ldrlenlerin gnahlar (seyyit) rtlecek, Allah katndan bir nimet olarak, ilerinden rmaklar
akan cennetlere konulacaklardr. 1044 Allah, skntl bir zamanda bir ksmnn kalpleri kaymak zereyken,
peygambere uyan muhacirlerin, ensarn ve peygamberin tevbelerini, efkatli ve merhametli olduu iin kabul
etmitir. 1045
6. Hicret Etmeyenler:
Geerli bir mazeretleri olmayan ve "yeryznde zavall kiilerdik" diyenlere, melekler, "Allah'n arz geni deil
miydi ki hicret edesiniz?" cevabn verecektir. Bylelerinin varaca yer, kt bir dn yeri olan cehennemdir.
aresiz kalan ve yol bulamayan zavall erkekler, kadnlar ve ocuklar ise bundan mstesnadr. 1046
Hicret etmeyen mnafklar, Allah yolunda hicret etmedike dost edinilmez. Eer yzevirirlerse, sava
hkmleri uygulamaya girer, yakalanr ve bulunduklar yerde ldrlrler. 1047
nanp hicret etmeyenlerle bile, hicret edene kadar, din urunda yardm istemeleri dnda, bir dostluk
(sorumluluk) szkonusu deildir. 1048
STD'AF/MUSTAD'AF (MUSTAZ'AF):
Za'f kknden gelen mustaz'af kelimesinin tredii istid'f (istiz'f), Kur'an- Kerim'de on yerde geer. Zayf
kelimesi de iki yerde mustaz'afla eanlaml kullanlmtr. Mustaz'af, kk grlen, horlanan, ezilen ve ezilip
itilen/kaklan kiiler veya topluluklardr.
Kur'an'da belirtildiine gre, mustaz'aflarn banda ocuklar, kadnlar, yal erkekler yer alr. 1049 Baz
peygamberler de (Hz. Harun ile Hz. uayb), kavimleri veya bunlarn ileri gelenleri tarafndan mustaz'af
grlmtr. 1050 Mustaz'af, bu yetlerden anlaldna gre, korumasz, kk grlen, horlanan kiilerdir.
Kk gren, hor gren kimselere Kur'an terimle mstekbir denir. Alt kadar yette, birbirlerine kar tutumlar
karlatrlr.
Zayf durumda olmak, baz ktlklerin baa gelmesi korkusunu da dourur:
"Yeryznde az sayda olduunuz ve zayf sayldnz iin insanlarn sizi esir alarak alp gtrmesinden
korktuunuz zamanlar hatrlayn. Allah, kredesiniz diye sizi barndrm, yardmyla desteklemi, temiz
1036

Bakara, 2/218.
Tevbe, 9/100.
1039
Nisa, 4/100.
1040
Tevbe, 9/20-22.
1041
NahI, 16/41.
1042
Enfal, 8/74.
1043
Hac, 22/58-59.
1044
li mran, 3/195.
1045
1046
Nisa, 4/97.
1047
Nisa, 4/89.
1048
Enfal, 8/72. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 226-227.
1049
Nisa, 4/98; Hd, 11/91; Kasas, 28/4.
1050
Araf, 7/150; Hd, 11/91.
1037
1038
eylerle rzklandrmtr." 1051

Mstekbirlere kar tutumlar ve sorumluluklar asndan mustaz'aflar grupta ele alnabilir. 1052
1. Direnli Mustaz'aflar:
Bu eit mustaz'aflar, mstekbirlere kar direnerek, onlarn bozgunculuklarna kar kan, ktlklerini
engellemeye alan, dolaysyla takdir edilen kii veya gruplardr:
"Hor grlen (mustaz'af) yahudiler'i, bereketlendirdiimiz yerin doularna ve batlarna miras kldk.
Rabbinin srailoullar'na verdii gzel sz, sabrlarna karlk yerine geldi. Firavun ve milletinin yaptn ve
ykselttiklerini yktk." 1053
Buna gre, byklk taslayp ellerindeki g kaynaklarn, gszleri Allah yolundan alkoymak iin
kullananlara kar mcadele etmek gerekmektedir. Bu mcadeleyi veren ve hak yoldan sapmayan zayflar,
sabrlar sonucunda zafere ulaacaktr.
Firavun en nemli mstekbir tiplerinden biridir, pek-ok ktlk yapmtr:
"nanan bir kavim iin, sana Musa ve Firavun olayn olduu gibi anlatacaz. Firavun memleketin bana geti
ve halkn blklere ayrd. lerinden bir topluluu gsz (mustaz'af) bularak onlarn oullarn boazlyor,
kadnlarn sa brakyordu; nk o, bozguncunun biriydi. Biz, memlekette gsz saylanlara iyilikte
bulunmak, onlar nderler klmak, onlar varis yapmak, memlekete yerletirmek; Firavun, Hmn ve her ikisinin
askerlerine, ekinmekte olduklar eyi gstermek istiyorduk." 1054
Bu yete gre, mstekbirlerin mustaz'aflar ezme yntemlerinden biri de, onlar daha kolay ezmek iin blp
paralamak ve ylece yutmaktr. 1055
2. birliki Mustaz'aflar:
Mustazaflarn bir ksm, dnyevi karlar uruna, mstekbirlere kar direnmek bir yana, onlarla ibirlii
iindedir. Kur'an'da, bu iki grup arasndaki iliki, bir hiret diyalogu biiminde verilir:
"Kendilerine yazk edenlerin canlann aldklar zaman onlara, 'Ne yaptnz bakalm?' deyince, 'Biz yeryznde
zavall (mustaz'af) kimselerdik' diyecekler, melekler de 'Allah'n arz geni deil miydi? Hicret etseydiniz ya!'
cevabn verecekler. Onlarn varacaklar yer cehennemdir. Oras ne kt dn yeridir. aresiz kalan, yol
bulamayan zavall (mustaz'af) erkek, kadn ve ocuklar mstesnadrlar. te Allah'n bunlar affetmesi
umulur." 1056
Mstekbirlerin beldesinden g etmemekle, bu eit mustaz'aflar zulme bir yerde rza gstermi demektir, bu da
onlar cehenneme gtrr:
"nsanlarn hepsi Allah'n huzuruna karlar. Gszler, byklk taslayanlara, 'Dorusu biz size uymutuk.
Allah'n azabndan bizi koruyabilecek misiniz?' derler. Cevap olarak 'Allah bizi doru yola eritirseydi, biz de
sizi eritirirdik. Artk sizlansak da, sabretsek de birdir, nk kaacak yerimiz yoktur' derler." 1057
"nkr edenler 'Bu Kur'an'a ve ondan ncekilere inanmayacaz' dediler. Sen bu zalimleri, rablerinin huzurunda
dikildikleri zaman, suu birbirlerine atp dururken bir grsen! Gsz saylanlar, byklk taslayanlara 'Siz
olmasaydnz, biz inanm olacaktk' derler. Byklk taslayanlar, gsz saylanlara (mustaz'aflara) 'Size
doruluk rehberi geldikten sonra ondan sizi biz mi alkoyduk? Hayr; zaten sulu kimselerdiniz' derler. Gsz
saylanlar da byklk taslayanlara 'Hayr, gece gndz hile kuruyor ve bize Allah' inkr etmemizi, ona
ortaklar komamz emrediyordunuz' derler. Azab grdklerinde, ettiklerine ileri yanar. nkr edenlerin
boyunlanna demir halkalar vururuz. Yaptklarndan baka bir eyin cezasn ekmezler." 1058
"Atein iinde birbiriyle tartrlarken, gszler (mustaz'aflar), byklk taslayanlara 'Dorusu, biz size
uymutuk, imdi atein bir parasn olsun bizden savabilir misiniz?' derler. Byklk taslayanlar, 'Dorusu
hepimiz onun iindeyiz. Allah, kullar arasnda phesiz hkm vermitir' derler." 1059
Bu yetler, mustaz'aflarn tek bir eit olmadn, aralarnda ayrm yaplmas gerektiini aka belirtir.
Dolaysyla mustaz'af tabirinin sloganik biimde her ezilene kullanlmas tartlr.
Dnyevi karlar yznden byklk taslayanlara ses karmayanlar, onlarn pelerine taklarak
bozgunculuklarna, basklarna ve Allah yolundan alkoymalarna rza gsterenler, onlarla mcadeleden kaanlar
mstekbirlerin sularna da ortak ortak olur, ayn sonuca katlanr. 1060
1051
Enfal, 8/26.
1053
A'raf, 7/137.
1054
Kasas, 28/3-6.
1055
1056
Nisa, 4/97-99.
1057
brahim, 14/21.
1058
Sebe, 34/31-33.
1059
M'min, 40/47-48.
1060
1052
3. aresiz/Dirensiz Mustazaflar:
Bu eit mustaz'aflar, eitli imknszlklar yznden mstekbirlere kar direnemeyen kii veya gruplardr:
"Size ne oluyor da, 'Rabbimiz! Bizi halk zlim olan bu ehirden kar, katndan bize sahip kan gnder,
katndan bize bir yardmc ltfet' diyen zavall (mustaz'af) ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah
yolunda savamyorsunuz?" 1061
Bu yet gc yetenlere, aresiz mustaz'aflar, savaarak bile olsa koruma ve destekleme grevini ykler.
"aresiz kalan, yol bulamayan zavall (mustaz'af) erkek, kadn ve ocuklar mstesnadr. te Allah'n bunlar
affetmesi umulur. Allah affedendir, balayandr." 1062
Yardma gc yetenler tarafndan bu nc trden mustaz'aflara, mstekbirleri sevindirecek ekilde
davranlmaz, bilakis onlara destek olunur:
"Musa, milletine kzgn ve zgn olarak dnnce, 'Benim arkamdan ne kt olmusunuz. Rabbiniz'in emrinin
abucak gelmesini mi istiyorsunuz?' dedi, levhalar att ve kardeinin bandan tutup kendine doru ekti. Harun
'Ey annemolu! Bu millet beni kmsedi; az kalsn ldrecektiler. Bana, dmanlar sevindirecek ekilde
davranma, beni bu zalim milletle bir tutma' dedi." 1063
Mstekbir-mustaz'af karlatrmalarnda, say-zaaf/ kuvvet ilikisi zerinde de durulur. Buradan anlaldna
gre, gllere kar direnmenin yollarndan biri, mustaz'aflann kenetlenip birlik olmasdr:
"Yeryznde az sayda olduunuz ve zayf (mustaz'af) sayldnz iin insanlarn sizi esir alp gtrmesinden
korktuunuz zamanlar hatrlayn" 1064
"Dediler ki: 'Ey uayb! Sylediklerinin ounu anlamyor ve dorusu seni aramzda gsz (mustaz'af)
gryoruz. Eer taraftarlarn olmasayd, seni talardk. Esasen bizim gzmzde pek itibarn da yoktur." 1065
Mustaz'af kadn ve ocuklara iyi davranlmaldr:
"Kadnlar hakknda senden fetva isterler. De ki 'Onlar hakknda fetvay size Allah veriyor': 'Bu fetva, kendilerine
yazlan eyi vermediiniz ve kendileriyle evlenmeyi arzuladnz yetim kadnlara ve bir de zavall (mustaz'af)
ocuklara ve yetimlere dorulukla bakmanz hususunda Kitap'ta size okunandr'. Ne iyilik yaparsanz, Allah onu
phesiz bilir." 1066
6- DDET VE BAKALDIRIYLA LGL KAVRAMLAR
ZULM/ZALM:
Zulm, Kur'an'da en ok kullanlan kavramlardan biridir.
Z-l-m (zaleme) kknden treyen zulm, bir eyi kendine ait olmayan yere koymak, azaltarak veya fazlasyla,
vaktini veya yerini gzetmeden yerine getirmek, vakitli vakitsiz, yerli yersiz yapmak demektir. (Kr. Kehf,
18/33). Zulmn zdd, adalettir, (zulm x adalet -adl, kist-). Hakka tecavze de zulm denir; tecavzn az ya da
ok olmas nemli deildir. Bu yzden zulm szc, hem byk gnah, hem de kk gnah iin kullanlr.
te bu sebeple, Hz Adem'in davran, zulm olarak adlandrlmtr. (Bakara,2/35; A'raf, 7/23). Ayn ekilde,
blis de zalimdir. Bu iki zulm arasnda byk bir fark bulunduu gzard edilmemelidir. 1067 Karanlk
anlamndaki zulmet de, zulmle ayn kktendir, nurun, aydnln ztanlamlsdr (zulmet x nur).
Kuran'da "kendine yazk (zulm) etti" ifadesi, pekok yette yer alr. Bu ifade, aada saylacak zlm eitlerini
belirten yetlerde bulunduu gibi, daha baka yetlerde de bulunur. zellikle bu ikinci gruptaki yetlerde
"kendine yazk etti" ifadesi daha ok, byk veya kk gnah iledi anlamndadr. Kur'an bu eit zulmlerden
Allah'a snp balanma dualarna rnekler de verir. Bu eit dualar kabule layk dualardr. 1068
1. Zulmn Kkeni Ve Temeli:
a. Allah Ve Zulm:
Allah zlim deildir, zulm istemez, zlimlerden haberdardr, zlimleri sevmez ve doru yola eritirmez, onlar
lanetler, ahdi zlimlere erimez; ksacas Allah, zalimler konusunda ok hassastr. 1069
1061
Nisa, 4/75.
Nisa, 4/98-99.
1063
A'raf, 7/150.
1064
Enfal, 8/26.
1065
Hd, 11/91.
1066
Nisa, 4/127. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 230-231.
1067
Rgb el-Isfahn, Mfredat 470-47.
1068
Bakara, 2/37; A'raf, 7/23; Enbiya, 21/87; Kasas, 28/16; Neml, 23/44. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:
233-235.
1069
1062
A) Allah Zalim Deildir.

Allah kullara yaptklarnn karln verir, onlara hem dnyada hem, de hirette asla zulmetmez. 1070 Allah, hi
bir kasaba halkn, kendilerine t veren gelmeden yok etmemitir, zlim deildir. 1071 Kim yararl i ilerse
lehinedir. Allah kullara kar zalim deildir. 1072 Allah zerre kadar hakszlk etmez, zerre kadar iyilik olsa onu kat
kat arttrr ve yapana byk ecir verir. 1073 Allah insanlara hi zulmetmez fakat insanlar kendilerine zulmeder. 1074
B) Allah, Zulm stemez:
Bir takm yzlerin aaraca, bir takmnn da kararaca gn, birincilerin Allah'n rahmetine, ikincilerin ise
azabna hak kazanaca belirtildikten sonra, u anlatlr:
"te bunlar, sana doru olarak okuduumuz Allah'n yetleridir. Allah hi kimseye zulmetmek istemez." 1075
Firavun'un ailesindeki inanm adam da, milletinin bana, peygamberleri yalanlayan Nh, d, Semud gibi
kavimlerin bana gelen gibi bir azaptan korktuunu belirttikten sonra, unu syler:
"Allah kullara zulm dilemez." 1076
C) Allah Zlimlerden Haberdardr:
Allah zlimleri bilir, 1077 hem de onlar en iyi bilendir. 1078 Allah'n, zlimlerin yaptklarndan habersiz olduu asla
sanlmasn, gzlerin dar frlayaca bir gne kadar onlar ertelemektedir. 1079
D) Allah Zlimleri Sevmez:
Allah'n sevmediklerinin banda zlimler yer alr. nanp yararl i yapanlarn ecirleri tastamam verilecektir.
Allah, zlimleri sevmez. 1080 Allah, gnleri (bazan lehte, bazan aleyhte) dndrlr durur, zulmedenleri
sevmez. 1081 Bir ktln karl, ayn ekilde bir ktlktr. Ama kim affeder ve barrsa, onun ecri Allah'a
aittir. Dorusu o, zulmedenleri sevmez. 1082
E) Allah'n Laneti Zlimleredir.
Allah'n laneti, Allah yolundan alkoyan, o yolun eriliini isteyen ve hireti inkr eden zlimleredir. 1083 Allah'n
laneti, yalan syleyerek Allah'a iftira eden zlimden de zlimleredir. 1084 Peygamberleri yalanlayan zlimlerin
hirette zr beyan etmeleri faydaszdr, lanet onlaradr, yurdun kts de onlarndr. 1085
F) Allah Zlimleri Doruya Eritirmez:
"Allah zulmeden kimseleri doru yola eritirmez." 1086
Bu ifade, kfirler, mnafklar, Allah'a iftira edenler, ilh mesaja uymayanlar, ehli kitab dost edinenler ve
heveslerine uyanlar iin kullanlmtr. 1087
G) Allah'n Ahdi Zlimlere Erimez:
Allah, Hz. brahim'i bir takm emirlerle denemi, o da bu emirleri yerine getirmiti. Bunun zerine Allah ona,
1070
Bakara, 2/281; li mran, 3/182; Enfal, 8/51; M'min, 40/17; Hac, 22/10; Kaf, 50/29; Kehf, 18/49; Ahkf, 50/29.
uara, 26/208-209.
1072
Fussilet, 41/46.
1073
Nisa, 4/40.
1074
Yunus, 10/44. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 236.
1075
li mran, 3/108.
1076
M'min, 40/30-31. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 236.
1077
Bakara,2/95, 246; Tevbe, 9/47 (nifak); Cuma, 62/7 (yahudi seilmilii).
1078
En'am, 6/58.
1079
brahim, 14/42. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 236-237.
1080
li mran, 3/57.
1081
li mran, 3/140.
1082
ra, 42/40. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 237.
1083
Araf, 7/44. Kr. Hd. 11/19.
1084
Hd, 11/18. (Bunlar Araf, 7/44'te sz edilenlerdir).
1085
M'min, 40/52. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 237.
1086
Bakara, 2/258; .li mran, 3/86; Maide, 5/51 (dostluk); En'am, 6/144; Tevbe, 9/19, 109 (nifak); Kasas, 28/50; Ahkf, 46/10; Saf, 61/7
(yalan); Cuma, 62/5.
1087
1071
"Seni insanlara nder/rnek yapacam" demiti. Hz. brahim, "Soyumdan da m?" deyince, Allah "Zlimler
benim ahdime eriemez" buyurmutu. 1088
Bu yet, srailoullarna Allah'n nimetini belirten nceki iki yetle birlikte ele alndnda, Allah tarafndan
insanlarn nderi klnan Hz. brahim'in soyundan gelmeleri sebebiyle "Allah'n seilmi halk" olduklarna
inanan srailoullarnn bu iddiasn reddettii grlr. Kur'an, Hz. brahim'in yce konumunun fiziksel olarak
onun soyundan gelenlere ve hele onlarn iindeki gnahkarlara kendiliinden benzer bir konum
kazandrmayacan akla kavuturur. 1089
b. nsan Ve Zulm:
Kur'an'da insann olumsuz zellikleri arasnda, bozgunculuk ve kan dkclk (saldrganlk) 1090 , hsranda
olu 1091 bilgisizlik (cehl) 1092 , acelecilik, huysuzluk ve sabrszlk (cez) engelci (men) 1093 kendine oka
zulm etmesi (zalm) ve nankrlk (keffr) olarak belirtilir. Bu son ikisi ylece anlatlr:
"Allah, kendisinden isteyebileceiniz her eyi size vermitir. Allah'n nimetini sayacak olsanz, bitiremezsiniz.
Dorusu insan pek zlim ve ok nankrdr." 1094
nsanlar arasndaki zulmn kkeni, yine insanlarn kendisidir; heveslerine, istek ve tutkularna, doymazlna,
agzllne tutsak olan insandr. 1095
2. Zulm Tutum Ve Davranlar
Zulm nitelii tayan tutum ve davranlar, ilhi hak ihllleri, insan haklan ihllleri ve ahlki ihlller biiminde
snflandrabiliriz. 1096
a. lhi Hak hllleri:
Kur'an'da zulm szc, gnahn her tr iin kullanlmakla birlikte, ounlukla Allah'a yneltilmi veya din
ve vicdan hrriyeti ile ilgili gnahlar iin kullanlr. 1097
A) nanta Zulm:
1- irk:
nan zulmlerinin en banda, Yaratc ve yce kudreti yetersiz grp, yapay ve gsz tanrlar edinmektir.
Hz. Musa'nn mucizeler getirmesine ramen srailoullar zinet takmlarndan, canlym gibi bren buza
heykeline taparak irke dmler ve kendilerine yazk (zulm) etmilerdi. 1098 Puta tapmak, Allah'tan bakasna
yalvarmak zulmdr. 1099 Hz Lokman, oluna u d vermiti:
"Ey oulcuum! Allah'a e (irk) koma. Dorusu irk koman, byk zulmdr." 1100
Kur'an'da hirete inanmayan mriklere de zlim denmitir. Gizli toplantlarnda
"Siz sadece bylenmi bir adama uyuyorsunuz" derler. 1101
irk koan zlimler birbirlerine aldatc sz sylerler. 1102
irk koarak zulmedenlerin yeri cehennemdir. 1103
"Tersinden irk" de sz konusudur: Allah'tan ald emir gereince 1104 , Hz. brahim, Kabe'deki putlarn hepsini
parampara edip, kendisine bavursunlar ve dolaysyla puta tapmann yanlln anlasnlar diye en byn
salam braknca, kavmi "Tanrlarmza bunu kim yapt? Dorusu o zlim biridir." sulamasnda bulundu. 1105
1088
Bakara, 2/124.
Bkz. Muhammed Esed, Kufan Mesaj, 1/35 (101).
1090
Bakara, 2/30.
1091
Asr, 103/1.
1092
Ahzb, 33/72 (emaneti, pek zlim ve ok chil insann stlenii) .
1093
Meric, 70/19-20.
1094
brahim, 14/34.
1095
1096
1097
1098
Bakara, 2/51,54,92; A'raf, 7/148,150.
1099
Yunus, 10/106.
1100
Lokman, 31/13.
1101
sra, 17/47.
1102
Ftr, 35/40.
1103
Saffat, 37/22-23.
1104
Hac, 22/26.
1105
Enbiya, 21/58-59.
1089
Kendi kendilerine de "dorusu siz hakszsnz (yanl dnyorsunuz)" dediler. 1106 Grld gibi, m'minlerin
putlara kar gstermi olduklar iddet, putperestlerin bak asndan, byk bir zulm olarak
anlatlmaktadr. 1107
2- Kfr:
yetu'l-Krsinin ncesindeki yet yledir:
"Ey m'minler! Alveriin, dostluun ve efaatin olmayaca gnn gelmesinden nce, size verdiimiz
rzklardan hayra sarfedin. Kfirler, kendilerine yazk (zulm) edenlerdir." 1108
man eden ve imanlarna zulm (hakszlk) kartrmayanlar, gvende ve doru yoldadr. 1109 Bu yargy belirten
yetin ncesindeki yetler, Hz brahim'in putlara tapan kavmiyle tartmalarn anlatr.
Ehli kitapla mcadele, en gzel biimde olmaldr:
"Kitap ehliyle, zulmedenler bir yana, en gzel ekilde mcadele edin (iliki kurun), yle deyin:"Bize indirilene
de, size indirilene de inandk. Bizim tanrmz da, sizin tanrnz da birdir. Biz ona teslim olmuuzdur." 1110
Yanl yola saptrmak (ilhd) ackl azaba yol aar:
"Dorusu inkr (kfr) edenleri, Allah yolundan, yerli ve yolcu btn insanlar iin eit klman Mescid-i
Haram'dan alkoyanlar ve orada zulm ederek yanl yola saptrmak (ilhd) isteyenleri, can yakc bir azaba
uratrz." 1111
Yanl yola saptrmak, din ilkelerden yana ortaya konan her trl sapmay anlatr. 1112
3- tikadi Nifak:
Mnafklar, aralarnda hkm vermek zere, Allah'a ve peygamberine arldklar zaman, birtakm hemen
vzevirir, Hak kendilerinden yana ise, itaatle koarak gelirler:
"Kalplerinde hastalk m var, yoksa pheye mi dmlerdir? Yahut Allah'n ve peygamberinin onlara hakszlk
yapacandan m korkmaktadrlar? Hayr, onlar sadece zlimdirler." 1113
Kur'an, zulmedenleri uyarmak ve iyi davrananlara mjde olmak zere Arapa indirilmi, kendinden ncekileri
dorulayan bir kitaptr. 1114
B) lhi Mesaja Srtevirme, Mesaj Deitirme, ineme Ve Allah'a ftira:
1- yetlerden Yzevirme:
Allah'n yetlerini yalanlamak ve onlardan yz evirmek zulmdr:
"Rabbinin yetleri kendisine hatrlatlmken onlardan yzeviren ve nceden yaptklarn unutan kimseden daha
zlimi var mdr? Kur'an' anlamalar iin kalplerine rtler, kulaklarna arlk koyduk. Sen onlar doru yola
arsan da asla gelmezler." 1115
"Rabbimizden size bir belge, yol gsterici, rahmet (kitap) gelmitir. Allah'n yetlerini yalanlayandan ve
onlardan yzevirenden daha zlim var mdr? yetlerimizden yzevirenleri, bu davranlarndan dolay, kt
bir azapla cezalandracaz." 1116
2- yetleri Tekzib Ve nkr:
nanta zulmle ilgili yetlerin ounluu, Allah'n yetlerini yalanlamadan szeder.
Hz. Musa, Firavun ve erknna peygamber olarak gnderildi. Ancak onlar, gnlleri kesin olarak bildii halde,
zulm ve byklenmelerinden tr Allah'n yetlerine kar hakszlk (zulm) ve onlar inkr (cahd) ettiler.
Allah, gnahlar yznden bu bozguncular helak etti, suda bodu. Hepsi zlimdiler. 1117
Yce Allah, Semud milletine, gzle grlen bir mucize (yet) olarak, bir dii deve vermiti de ona
zulmetmilerdi. Halbuki Allah, mucizeleri yalnzca korkutmak iin gnderir. 1118
1106
Enbiya, 21/64.
Toshihiko zutsu, Kuran'da Dini ve Ahlki Kavramlar, 226. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 239-240.
1108
Bakara, 2/254.
1109
En'am, 6/82.
1110
Ankebut, 29/46.
1111
Hacc, 22/25.
1112
1113
Nr, 24/48-50.
1114
Ahkf, 46/12. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 240-241.
1115
Kehf, 18/57.
1116
1117
Araf, 7/103; Enfal, 8/54; Neml, 27/14.
1118
sra, 17/59.
1107
Yahudilerin, Allah'n dostlar (seilmi millet) olduklarn ne srerek Allah'n yetlerini yalanlamas, ylece
anlatlr:
"Kendilerine Tevrat retildii halde, onun gereini yapmayanlarn durumu, srtna kitap yklenmi eein
durumuna benzer. Allah'n yetlerini yalanlayanlarn durumu ise ne ktdr! Allah, zlimleri doru yola
eritirmez." 1119
"Ayete zulm" tabiri, yette yer alr. Bu da "yetleri yalanlama" anlamndadr.
"Tartlar hafif gelenler, yetlerimize yaptklar hakszlk (zulm) dolaysyla kendilerini mahvetmi
olanlardr." 1120
"Kur'an, kendilerine ilim verilenlerin gnllerinde yerleen apak yetlerdir. yetlerimizi, zlimlerden baka
kimse bile bile inkr etmez." 1121
"Firavun ve erkn, Allah'n yetlerine kar hakszlk edenlerdendi." 1122
"Onlarn (hireti yalanlayanlar) sylediklerinin seni zeceini, elbette biliyoruz. Dorusu onlar seni yalanc
saymyorlar, bilakis zlimler Allah'n yetlerini bile bile inkr ediyorlar." 1123
Gkleri ve yeri yaratan Allah'n kudretini kabul etmeyen, yet inkarclarna bir sre tayin edilmitir. Buna
ramen, zlimler, inkarclkta srekli direnirler. 1124
"De ki: Eer bu kitap Allah katndan ise ve siz de onu inkr etmiseniz, srailoullarndan bir ahid de bunun
byle olduuna ahitlik edip de inanmken, siz yine de byklk taslarsanz, bana syleyin kendinize yazk
(zulm) etmi olmaz msnz? Allah, zlim milleti elbette doru yola eritirmez." 1125
"nkr edenler, 'Bu Kur'an, Muhammed'in uydurmasdr, ona baka bir topluluk yardm etmitir.' diyerek haksz
(zulm) ve aslsz bir sz uydurmulardr. (..) Bu zlimler, inananlara 'Siz sadece bylenmi bir adama
uyuyorsunuz' dediler.' (..) Onlar sapmlardr, bir yol bulamazlar." 1126
Bu erevede dnlecek baka bir zulm tr, peygamberleri yalanlamadr. 1127
3- yetleri Deitirme
Hz. Musa'nn "u ehre girin" emrini dinlemeyen zlim srailoullar, kendilerine sylenmi olan sz baka
szle deitirdiler. Zlimlere, bu yoldan klar dolaysyla, gkten azap indi. 1128
4-Allah'n Bildirdii Gerei Gizleme:
Allah'n bildirdii gerei gizleyen, ok zlimdir:
"Yoksa brahim, smail, shak, Yakub ve torunlarnn (mslman deil de) Yahudi ve Hristiyan olduklarn m
sylyorsunuz? De ki: Pekiyi, siz mi, yoksa Allah m daha yf.bilir? Allah tarafndan kendisine bildirilen bir
gerei gizleyenden daha zlim kim vardr? Allah, yaptklarnzdan gafil deildir." 1129
5- Hesaptan phe:
Hesap grme zamannn yaklamasna ramen, hl gaflette yzp haktan yzevirenlerin tutum ve sonu yle
belirtilir: "Rablerinden kendilerine gelen bir yeni uyarmay, mutlaka gnlleri gaflet iinde elenerek dinlerler.
Zulmedenler gizli toplantlarnda, 'Bu zat, sizin gibi bir insandan baka bir ey mi ki?! Siz, gz gre gre sihre
mi uyarsnz? ' diye konuurlar." 1130
6- Hz. sa'nn Mucizeleri Konusunda ekime
Hz. sa'nn Allah'a kulluk ve birlik arlarna ramen, srailoullar aralarnda gruplatlar, ayrla dtler.
Bunlar kyamet gn can yakc azaba urayacak zlimlerdir. 1131
7- Allah'n ndirdiiyle Hkmetmeme:
1119
Cuma, 62/5.
A'raf, 7/9.
1121
Ankebut, 29/49.
1122
Araf, 7/103.
1123
En'am, 6/33.
1124
sra, 17/99.
1125
Ahkf, 46/10.
1126
Furkan, 25/4, 8,9.
1127
Nahl, 16/113. Kr. Furkan, 25/8-9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 241-243.
1128
Bakara. 2/58-59; A'raf, 7/161-162. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 243.
1129
1130
Enbiya, 21/1-3. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 243-244.
1131
Zuhruf, 43/65. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 244.
1120
Tevrat'taki hkm grdkten sonra, Allah'a kar yalan isnad eden, zlimin ta kendisidir. 1132 Tevrat'n zellikleri
ve ondaki ksas hkm belirtildikten sonra u yarg sunulur:
"Allah'n indirdiiyle hkmetmeyenler, ite onlar zlimlerdir." 1133
8- Allah'a ftira:
nan zulmyle ilgili yetlerin, nemli bir blm, Allah'a kar yalan uydurmay anlatr.
Allah'a kar yalan uyduranlar "azlemu" "daha zlim, en zlim" biiminde nitelenmitir. Kfr ve irkin yansra,
bunlarn da byle bir szckle anlatl, ilenen gnahn bykln gstermek iindir. Zaten kullanlan soru
slubu da istifhm- inkr (sorulu red) tarzndadr.
Allah'n yetlerinin ve peygamberlerin yalanlanmasnnn cehenneme giden yolu at belirtildikten sonra, u
ifade gelir:
"Allah'a kar yalan uydurandan veya yetlerini yalanlayandan daha zlim kimdir? Kitaptaki paylar kendilerine
eriecekler (mutsuzlar) ite onlardr." 1134
Ehli kitabn Hz Peygamber'i ocuklar gibi tand, kendilerine yazk edip inanmadklar belirtildikten sonra, u
anlatlr:
"Allah'a kar yalan uyduran veya yetlerini yalanlayandan daha zlim kim vardr? Zlimler, saadete
(kurtulua) ulaamazlar." 1135
Ayn soru, kfirlerin tutumu iin, ylece tekrarlanr:
"Allah'a kar yalan uydurandan ya da kendisine bir ey vahyedilmemiken, 'bana vahyolundu'; "Allah'n
indirdii gibi ben de indireceim" diyenden daha zlim kim olabilir?(..)" 1136
Allah'a kar yalan uydurma, insanlar bilgisizce saptrmak iin de yaplabilir. 1137
Allah'tan bir gerek olan Kur'an' inkr etmenin cehenneme yol at belirtildikten sonra, u yarg yer alr:
"Yalan syleyerek Allah'a iftira edenden daha zlim kim vardr? (..)" 1138
Gkleri ve yeri yaratan Allah'a inanan yedi uyurlarn (ashbu'l-kehf), milletleriyle ilgili anlatm yledir:
"u bizim milletimiz, Allah' brakp (onun yansra) baka tanrlar edindiler. Onlarn gerek olduuna apak
delil getirmeleri gerekmez mi? Allah'a kar yalan uydurandan daha zlim mi var?" 1139
Btla inanp Allah'n nimetini inkr edenler iin u belirtilir:
"Allah'a kar yalan uydurandan veya gerek kendisine gelmiken onu yalanlayandan daha zlim kimdir?(..)" 1140
"Mslman olmaya armken gelmeyip, Allah'a yalan uydurandan daha zalim kimdir? Allah, zalim milleti
doru yola eritirmez." 1141
9- Kfirleri Dost Edinme:
M'minler, birbirlerinin dostu olan yahudi ve hristiyanlar dost edinemez, onlar dost edinen onlardandr. Allah
zulmeden kimseleri doru yola eritirmez. 1142
M'minlerle din urunda savaanlar, onlar yurtlarndan karanlar ve karlmasna yardm edenleri dost
edinmek yasaktr. Onlar dost edinen zlimdir. 1143 Byle olmayanlara iyi ve dil davranlr, nk Allah iyi ve
dil olanlar sever.
Yine m'minler, kfr imana tercih eden babalarn ve kardelerini dost edinemez. Onlar dost edinenler
kendilerine yazk (zulm) etmi olur. 1144
Kfr imana tercih eden ana-baba bile olsa, dost edinilmez. Onlar dost edinenler, kendilerine yazk etmi
olur. 1145
10- blis'i Dost Edinme:
Allah' brakp blis'i ve avenesini dost edinmek zulmdr:
"(..) Ey srailoullar! Siz beni brakp blis'i ve soyunu dost mu ediniyorsunuz? Halbuki onlar size dmandr.
1132
Ali mran, 3/93-94.

Maide, 5/43-45. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 244.
1134
A'raf, 7/37; Yunus, 10/17.
1135
En'am, 6/20-21.
1136
En'am, 6/93.
1137
En'am, 6/144.
1138
Hd, 11/17-18.
1139
Kehf, 18/14-15.
1140
Ankebt, 29/67-68. Ayrca kr. Zmer, 39/32.
1141
Saf, 61/7. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 244-246.
1142
Maide, 5/51.
1143
Mmtehine, 60/9.
1144
Tevbe, 9/23.
1145
Tevbe, 9/23. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 246.
1133
Kendilerine yazk (zulm) edenler iin bu ne kt bir deimedir!" 1146

11- eytan'a taat:
eytan, hirette, insanlar kendisinin deil, bizzat insanlarn kendi gnllerinin yanlttn, kendi nfuzunun
snrl olduunu belirttikten sonra :
"Beni Allah'a ortak komanz daha nce kabul etmemitim. Dorusu zlimlere, can yakan bir azap vardr." 1147
diyerek sorumluluundan syrlmaya uraacaktr. 1148
12- Hududullah' Ama:
Allah'n, insan davranlaryla ilgili olarak belirledii snrlara Hududullah denir, bunlar amak zulmdr.
Hz. dem, yasak aaca yaklaarak zlimlerden olmutu. 1149
Boanma kurallar aklandktan sonra, u belirtilir:
"(..) Bunlar, Allah'n yasalardr (=hududullah), onlar inemeyin. Allah'n yasalarn ineyenler, ancak
zlimlerdir." 1150
Bahe sahipleri temsilinde, dknlere yardmdan kandklar, bahenin bana gelen durumu grdklerinde,
ortancalar yle dedii belirtilir;
"Rabbimizi tenzih ederiz. Dorusu biz, yazk (zulm) etmitik."
Bu yzden birbirlerini yerdiler. 1151
13- Tevbeden Kanma:
Gnahtan tevbe etmeyenler, zlimlerin ta kendileridir. 1152
14- Allah' Anmaktan Gaflet:
eytana uyup Allah' anmaktan gaflet, bir eit zulmdr. 1153
b. nsan Haklar hlalleri:
Kur'an'da zulm olarak nitelenen tutum ve davranlarn nemli bir blm, insan haklarnn ihll edilmesiyle
ilgilidir. 1154
A) Din Ve Vicdan zgrl le badet zgrl Ve Ykmll hlalleri
Allah'a ibadeti engelleme, halk saptrma ve sadakadan kanma Kur'an'da zulm olarak nitelendirilmitir. 1155
1- Allah'a badeti Engelleme:
Allah'n laneti, Allah yolundan alkoyan, o yolun eriliini isteyen ve hireti inkr eden zlimleredir. 1156
Allah adnn anld yerler, ilgililere kapatlamaz:
"Allah'n mescidlerinde onun adnn anlmasn yasak eden ve oralarn yklmasna alan kimseden daha zlim
kim vardr? Onlarn oralara korkmadan girememeleri gerekir. Dnyada rezillik onlaradr, hirette byk azap
da onlaradr." 1157
Baz zel dzenlemeleri ile her ne kadar ok uyumazlk iinde olunsa da Allah inancn temel eksen alan her
dine tam sayg gsterilmesi zorunluluu slamn temel prensiplerinden biridir. O halde mslmanlar, ister cami,
ister kilise ya da havra olsun, Allah'a adanm btn ibadet mahallerini korumak ve onlara sayg gstermekle
ykmldr. 1158 Baka bir inancn mensuplarn kendi inanlarna gre Allah'a ibadet etmekten alkoyma
1146
brahim, 14/22.
1148
1149
Bakara, 2/35. Araf, 7/19.
1150
Bakara, 2/229. Ayrca kr. Talk, 65/1.
1151
Kalem, 68/29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 247.
1152
Hucurt, 49/11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 247.
1153
Kehf, 18/16-17; Zuhruf, 43/38-39. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 247.
1154
1155
1156
A'raf, 7/44-45.
1157
Bakara, 2/114.
1158
bkz. Hacc, 22/40.
1147
teebbsleri, Kur'an tarafndan kutsalla tecavz fiili olarak nitelenmi ve lanetlenmitir. Bu prensibin arpc
bir tasviri, Hz. Peygamber'in h. 10. ylda Necranl bir hristiyan heyetine kar davrannda rneklenmitir. Her
ne kadar Hz. sa'y "Allah'n olu", Hz. Meryem'i "Allah'n annesi" olarak kabul etmeleri, slmi inanlarla
temelden atyor idiyse de onlara Hz. Peygamber'in mescidine serbeste girme izni verilmiti. Onun kesin
rzas ile orada kendi yinlerini yapmlard. 1159
Allah'a yalvaranlara, engel olmak zulmdr:
"Sabah-akam, rablerinin rzasn isteyerek ona yalvaranlar yanndan kovma. Onlarn hesabndan sana bir
sorumluluk yoktur, senin hesabndan da onlara bir sorumluluk yoktur. Onlar kovma, yoksa zulmedenlerden
olursun." 1160
Rivayetlere gre, bu ve bundan sonraki yet, mslmanlarn Medine'ye hicretlerinden yllar nce, Mekke'deki
baz mrik liderlerin, Hz. Peygamber'in eski klelerden ve takipileri arasnda bulunan dier "alt tabaka"ya
mensup kimselerden uzak durmas artyla slam kabul etmeyi dnebileceklerini bildirmeleri vesilesiyle
inmitir. Hz. Peygamber, bu talebi nnda reddetmitir. 1161
Muhammed Esed'e gre, bu rivayet, yetlerin tam bir aklamasn yapamaz. Kur'ani metoda gre, tarihi olaylara
atflar, -ister ada vakalara, ister eski zamanlara ait olsun- her zaman deimez tabiattaki ahlki retileri
gstermek amacyla kullanlr. Bu yet de byledir. Tertip tarznn da gsterdii gibi, bu yet slam'n "alt
tabaka" mensuplaryla deil, ama kelimenin o gnk anlamyla mslman olmadklar halde, Allah'a iman eden
ve daima ("sabah-akam") "onun rzasn (yani onun rahmetini ve kabuln) arayan" insanlar ile balantldr.
ncelikle Hz. Peygamber'e hitap etmesine ramen, bu yette seslendirilen t, Kur'an'n btn takipilerine
yneliktir. Onlar, inanlar Kur'an'n taleplerine tam olarak cevap veremese bile, Allah'a inanan hi bir kimseyi
kovmamak, ama tersine, Kur'an retilerini sabrla aklayarak onlara yardm etmeye almakla
emrolunmulardr. 1162
2- Halk Saptrma
Din konusunda bilgisizce konuup insanlar saptrmak zulmdr:
" (..) nsanlar bilgisizce saptrmak iin, Allah'a kar yalan uydurandan daha zlim kimdir? Allah, zlim milleti
doru yola eritirmez." 1163
"Dorusu, inkr edenleri, Allah yolundan, yerli ve yolcu btn insanlar iin eit klnan Mescid-i Haram'dan
alkoyanlar ve orada zulmle yanl yola saptrmak isteyeni, can yakc bir azaba uratrz." 1164
3- Sadakadan Kanma:
Bahe sahipleri temsili, onlarn, dknlerin bahelerine yaklamalarndan holanmadn, zulm nitelemesiyle
anlatr. 1165
B) Yaama Hakk hllleri
Cinayet ve karde katli gibi yaama hakkna saldrlar, Kur'an'da zulm olarak deerlendirilir. 1166
1- Cinayet
Yaama hakk dokunulmazdr, adaletsizce ortadan kaldrlamaz:
"Allah'n haram kld cana adaletsizce kymayn. Haksz yere (mazlmen) ldrlenin velisine, bir yetki
tanmzdr.(..)" 1167
Hz. Musa, dmanna bir yumruk vurup, onu ldrmt. Yaptnn eytan ii kt bir eylem olduunu
hatrlaynca, hemen tvbe etti:
"Rabbim! Dorusu kendime yazk (zulm) ettim. Beni bala."
Allah da onu balad. 1168
1159
Muhammed Esed, age, 1/32-33 (95). Olay bn Sa'd'den (Tabakat, l/l, s. 844) nakleder. Ayrca bkz. Mustafa Fayda, slamiyetin Gney
Arabistan'a Yayl, Ankara 1982, 27-28; Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, stanbul 1991, 1/619-620.
En'am, 6/52.
1161
Vahidi, Esbbu Nuzll-Kur'an, 219-221, (no: 431-434).
1162
Muhammed Esed, age, 1/234 (41). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 248-249.
1163
Enam, 6/144.
1164
Hac, 22/25. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 250.
1165
Kalem, 68/27-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 250.
1166
1167
sra, 17/33.
1168
Kasas, 28/15-16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 250.
1160
2- Karde Katli:
Hbil, kendisini ldrmek isteyen Kabil'e Allah'tan korktuu iin elini uzatmayacan syledi,
"Ben, hem benim, hem de kendi gnahn yklenip cehennemliklerden olman isterim. Zulmedenlerin cezas
budur." dedi.
Nefsine uyan Kbil, kardeini ldrerek kaybedenlerden oldu. 1169
C) Mlkiyet Hakk hllleri:
Hrszlk, yetim maln yeme ve haram kazan gibi mlkiyet ihllleri, Kur'an'da zulm olarak belirtilir. 1170
1- Hrszlk:
Hrszlk, Kur'an'da zulm olarak nitelendirilen bir sutur. Byle bir zulmden sonra, aldklarn yakalanmadan
nce sahibine geri vererek tevbe eden ve dzelen kimsenin tevbesini balayc ve merhametli olan Allah kabul
eder. 1171
2- Yetim Maln Yeme:
Yetimlerin mallarn haksz yere (zulmen) yiyenler karnlarna ancak ate tknm olurlar, ayrca onlar lgn
aleve atlacaklardr. 1172
3- Haram Kazan:
Mallar, meru yollarla yol deitirmelidir. Ar giderek ve hakszlkla (zulmen) mal yiyenler, atee
girecektir. 1173
Doksandokuz koyunu olan adamn, tek koyunu olan adamnkini istemesi, Hz. Davud tarafndan, zulm (gasb)
olarak nitelenmitir. 1174
Bor ilikilerinde faiz almayanlar, bakalarna hakszlk etmemi ve hakszla da uramam olurlar. 1175
D) Adalet Hakk hlalleri:
Zulm, aslnda genel anlamda bir adaletsizliktir, ama adalet hakkyla ilgili ihlllerde adaletin yolunu da kapatr.
1- Haksz Tutuklama:
Haksz yere tutuklama, bir zulmdr. 1176
2- Hkmde Hakszlk:
Allah, yeryznde hakszlk edenlerin, cezalarn, hakszla uratlmadan adaletli olarak verecektir. 1177
Sr flendikten sonra, yeryz Allah'n nuruyla aydnlanr, kitap alr, peygamberler ve ahitler getirilir ve
onlara hakszlk yaplmadan adaletlice hkm verilir. Her kiiye, iledii denir. Esasen Allah, onlarn
yaptklarn bilendir. 1178
Her mmetin bir peygamberi vardr, onlara peygamberleri geldiinde aralarnda adaletli hkm verilmi olur,
haklar yenmez. 1179
3- ahitlii Gizleme/Yalanc ahitlik:
Allah tarafndan bildirilen bir gerei gizleyen ok zlimdir. 1180
1169
1171
Maide, 5/38-39.
1172
Nisa, 4/10.
1173
Nisa, 4/30.
1174
Sd, 38/24.
1175
Bakara, 2/297.
1176
1177
Yunus, 10/54.
1178
Zmer, 39/69-70.
1179
1180
Bakara, 2/140.
1170
Vasiyete yeniden ahitlik edenler, yerlerini aldklar yanl beyanda bulunduklarndan, Allah'a yle yemin
ederler:
"Bizim ahitliimiz, ikisininkinden daha da dorudur, biz ar gitmedik. Yoksa phesiz zulmedenlerden
oluruz." 1181
E) Kamu Dzeni hlalleri:
1- Casusluk Ve Fitnebazlk:
M'minlerin birliini bozmaya almak ve dman lehine casusluk zulmdr:
"Aranzda savaa km olsalard, ancak sizi bozmaya alrlar ve fitneye drmek iin aranza sokulurlard.
inizde onlara kulak verenler var. Allah, kendilerine yazk (zulm) edenleri bilir." 1182
2- Dmanla Dostluk:
Din urunda mslmanlarla savaanlar, onlar yurtlarndan karanlar ve karlmalarna yardm edenleri dost
edinmek, Allah tarafndan yasaklanmtr. Onlar dost edinenler zlimdir. 1183
c. Ahlki hlaller:
Vefaszlk, heveslere uyma, yalanclk, kt sz ve alay gibi ahlki/manevi ilkeleri ineme anlamna gelen
tutum ve davranlar, Kur'an'n zulm erevesine ald eylemlerdir. 1184
A) Vefaszlk Ve Hyanet
Hz. Yusuf, Zleyha'nn zina teklifine u cevab verdi:
"Gnah ilemekten Allah'a snrm. Dorusu senin kocan benim efendimdir. Bana iyi bakt. Hakszlk yapanlar
(zalimler), phesiz baarya ulaamazlar." 1185
B) Heveslere Uyma:
Heveslere, istek ve tutkulara uyma, Kur'an'da zulm olarak nitelenir:
"Sen kitap verilenlere her trl delili getirsen, yine de kblene uymazlar. Sen de onlarn kblesine uyacak
deilsin. Onlar, birbirlerinin kblesine de uymazlar. Andolsun ki, eer sana gelen ilimden sonra, onlarn
heveslerine uyarsan, phesiz zulmedenlerden olursun." 1186
"Sana cevap vermezlerse, onlarn sadece heveslerine uyduklarn bil. Allah'tan bir yol gsterici olmadan
hevesine uyandan daha sapk kim vardr? Allah, zlim milleti phesiz ki doru yola eritirmez." 1187
"Zulmedenler, kr krne (bigayri ilim) kendi heveslerine uymulardr. Allah'n saptrd kimseleri kim doru
yola eritirebilir? Onlarn yardmclar da yoktur." 1188
C) Yalanclk:
Hz. Nuh, kavmine yle dedi:
"Size, Allah'n hazineleri yanmdadr demiyorum. Gayb bilmem. Melek olduumu da sylemiyorum. Kk
grdklerinize Allah iyilik vermeyecektir diyemem. Yoksa hakszlk (zulm) edenlerden olurum." 1189
D) Kt Sz Ve Alay:
Allah, zulme urayan dnda, kimsenin ktl szle bile aklamasn sevmez. 1190
Birbirini alaya almak doru olmad gibi, byle bir ktlkten tevbe etmeyenler zlimdir. 1191
1181
Mmtehine, 60/9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 253.
1184
1185
1186
Bakara, 2/145.
1187
Kasas, 28/50.
1188
Rm, 30/29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 253-254.
1189
1190
Nisa, 4/148.
1191
Hucurat, 49/11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 254.
1182
1183
3. Zlimlerin Birbiriyle lkileri:

Zlimin dostu, yine bir zlimdir. 1192
Allah, zlimlerin bir ksmn, kazandklarndan tr, dier bir ksmna musallat eder. 1193 Dinsizin hakkndan,
imansz gelir. 1194
4. Kuran Ve Zlimler:
a. Kur'an Zulmedenleri Uyarr:
Kur'an'n bir zellii de, zlimleri uyarc oluudur:
"Kur'an'dan nce Musa'nn kitab Tevrat, bir rahmet ve rehberdir. Bu Kur'an, zulmedenleri uyarmak ve iyi
davrananlara mjde olmak zere Arapa indirilmi, kendinden ncekileri dorulayan bir kitaptr." 1195
b. Kur'an Zlimlerin Hsrann Artrr:
Kur'an, zellikle irk zulmne batanlar, iyice hsrana uratr:
"Kur'an'dan m'minlere rahmet ve ifa olan eyler indiriyoruz. O, zlimlerin ise sadece hsrann arttrr." 1196
Hz. Nuh, pekok insan saptrtan dneminin mrikleri iin u bedduay yapt:
"Rabbim! Sen bu zlimlerin sadece aknln arttr. (..) Rabbim! Beni, ana-babam, evime inanm olarak
geleni, inanan erkek ve kadnlar bala, zlimlerin de yalnz helakini arttr." 1197
5. Zulmn Sonu:
Kur'an'n geni bir erevede ele ald ve ar sulamalarda bulunduu zulm tutum ve davranlara batanlarn
sonularyla ilgili nemli durumlar da aklamtr. 1198
a. Helallerden Yoksunluk:
Yahudilerin hakszlklarndan (zulmnden), pekoklarn Allah yolundan alkoymalarndan, yasak edilmiken
faiz almalar ve insanlarn mallarn hakszlkla yemelerinden tr, kendilerine helal klman temiz eyler, onlara
haram klnd. 1199
b. Mutluluktan Yoksunluk:
Hem Allah tarafndan, hem de ondan aldklar emirlerle peygamberler tarafndan zlimlerin mutlulua/kurtulua
eriemeyecei belirtilir. 1200
manlarna zulm kartrmayanlar, gven iindedir, doru yoldadr. Ama Allah'a irk komak suretiyle
imanlarn zulmle kirletenler iin kurtulu kaps kapaldr. 1201
c. Balanmazlk:
Allah, kfirleri ve zlimleri balamaz ve onlar iinde temelli ve ebediyen kalacaklar cehennem yolundan
baka bir yola eritirmez. Bu, Allah'a kolaydr. 1202
d. Sapknlk:
Allah, m'minleri, dnya hayatnda ve hirette salam bir sz zerinde tutar, zlimleri ise saptrr. Allah
dilediini yapar. 1203
1192
Csiye, 45/19.
En'am, 6/129.
1194
1195
Ahkf, 46/12. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 255.
1196
sra, 17/82.
1197
Nuh, 71/24, 28. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 255.
1198
1199
Nisa, 4/160-161. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 255.
1200
En'am, 6/21,135 Yusuf, 12/23; Kasas, 28/37.
1201
En'am, 6/81-82. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 255-256.
1202
Nisa, 4/168-169. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 256.
1203
brahim, 14/27.
1193
e. Sonu bretlik:
Allah, mesajlarn yalanlayan zlimlerin ibretlik sonuna baklmasn ister:
"Onlar, ilmini kavrayamadklarn ve henz yorumu da kendilerine bildirilmemi olan eyi yalanladlar.
Onlardan ncekiler de bylece yalanlamlard. Zlimlerin sonunun nasl olduuna bir bak." 1204
Nitekim, Firavun ve askerleri de byle bir ibretlik sona uramt. 1205
f. Helak:
Kur'an, pek ok lkenin ve onlarn stndeki uygarln, zulm yznden ktn ve izinin silindiini belirtir.
Cezas en abuk, en iddetli ve daha dnyadayken verilen sularn en nemlilerinden biri, bakalarna yaplan
zulmdr:
"Zulmedenler nasl bir sona urayacaklarn yaknda greceklerdir." 1206
Peygamber gelmeden toplumlar helak edilmemitir. 1207 Peygamberlerin getirdii mesajlara inanmayarak
zulmedenler, onlara tehditte ve hatta ktlkte bulunanlar helak edilmitir. 1208 Firavun ve askerleri bunun en
tipik rneidir. 1209 u veya bu ekilde zulme dalm toplumlar yok edilmitir. 1210 Zlimlerden bakas helak
edilmez, onlar cezalarn erge bulur. 1211
Ancak, toplumlar slah olmuken, Allah onlan haksz yere yok etmez. 1212 Yokedilen ehirler iin, nceden bir
sre tayin edilir, sreleri dolunca, gecikme veya erkene alma sz konusu olmaz. 1213
Zulm, toplumlarn medeniyet eserlerinin de yokedilmesine ve kertilmesine yol aar. 1214 Bundan sonra da
geriye ykk-dkk, harabe yerleim birimleri kalr. 1215
g. Azap-Cehennem:
Zlimler, hiret hayatnda kendilerini kurtaracak bir yardmc bulamayacaktr. 1216 Yaptklarna pimanlk
duyacaklar, ama artk Cehennem azab onlar beklemektedir. 1217
6. Zulmn nlenmesi:
Yce Allah'n zulm olarak nitlendirdii tutum ve davranlarn nlenmesi, bu konuda ibirlii yaplmas, zulme
batm bir yurdun terkedilmesi ve zulme uratlarak yurttan karlma durumunda zlimlerle silahl mcadeleye
giriilmesi gerekir: 1218
a. Zlimlere Uyulmaz, birlii Yaplmaz, Kar Durulur:
nsanlara zulmedenlere ve yeryznde haksz yere taknlk edenlere kar durulmaldr. 1219 Bozgunculua da
engel olunmaldr. Kendilerine verilen nimete kars hakszlk edenlere uyanlar suludur. 1220 Cehennem
grevlilerine "zulmedenleri, onlarla ibirlii edenleri ve Allah' brakp la taptklarm derleyin, onlar cehennem
yoluna koyun denir. 1221 Hz. Peygamber'e zlimlerden uzak duru emri verilmitir:
"yetlerimizi ekimeye dalanlar grnce, baka bir konuya gemelerine kadar, onlardan yz evir. eytan
sana unutturursa, hatrladktan sonra artk zulmedenlerle beraber oturma." 1222
1204
Yunus, 10/39.
1205
1206
uara, 26/227.
1207
Kasas, 28/39.
1208
Yunus, 10/13; brahim, 14/13-14.
1209
En'fal, 8/54; uara, 26/10.
1210
En'am, 6/131; Ankebut, 29/31; Kasas, 28/59; Fatr, 35/37; uara, 26/208-209, Hd, 11/102.
1211
En'am, 6/47.
1212
Hd, 11/117.
1213
Kehf, 18/59; Nahl, 16/61; Zriyt, 51/59.
1214
Kehf, 18/59.
1215
Hac, 22/45,48; Neml, 27/52. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 256-257.
1216
Bakara, 2/270; li mran, 3/192; Maide, 5/72; Hac, 22/71; Ftr, 35/37; M'min, 40/18; ura, 42/8.
1217
rnek olarak bkz. Kehf, 18/87; ura, 42/21; Maide. 5/29; Zmer, 39/24. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:
257.
1218
1219
ra, 42/42.
1220
Hd, 11/116.
1221
Sfft, 37/22-23.
1222
En'am, 6/68.
Zulmedenlerden deil, Allah'tan korkmak gerekir. 1223 Zlimlere ynelinmez, m'minlerin Allah'tan baka dostu
yoktur, aksi halde yardm da grmezler. 1224 Zlimler iin Allah'a bavuruda bulunulmaz. 1225
b. Zulmden Kurtulu:
A) Zalimlerden Kurtulu Duas:
Hz. Musa'nn inanm yandalar, u duay yapt:
"Allah'a gvendik. Rabbimiz! Zlim bir milletle bizi snama. Rahmetinle bizi kfirlerden kurtar." 1226
Hz. Musa da, bir cana kyd ehirden korku iinde karken yle dua etti:
"Rabbim! Beni, zlim milletten kurtar." 1227
Firavun'un kars, Allah'a yle dua etti:
"Rabbim! Katndan bana cennette bir ev yap. Beni Firavun'dan ve onun yaptklarndan kurtar. Beni zlim
milletten kurtar." 1228
irk koanlar konusunda Hz. Peygamber'in u duay yapmas istenir:
"Rabbim! Onlarn tehdit olunduklar eyi bana mutlaka gstereceksen, o zaman beni zlim millet iinde
bulundurma." 1229
B) Zlimin Zulmden Vazgemesi:
Gnah ileyenler, tpk Hz. Yunus gibi pimanlk belirtip, yle dua edebilir:
"Senden baka tanr yoktur. Sen mnezzehsin. Dorusu ben hakszlk (zulm) edenlerdenim." 1230
Kendilerine yazk (zulm) edenler, Allah'tan balanma diler, peygamber de onlar iin ayn dilekte bulunursa,
Allah onlarn tevbesini kabul eder ve onlara merhamet eder, 1231 Kim ktlk eder veya kendine yazk eder de
sonra Allah'tan balanma dilerse, Allah' ba ve merhamet sahibi bulur. 1232
C) Balanma Dilei:
Gnah ileyen, Hz dem ile ei, ayrca Hz. Musa balanma dilemitir. 1233
Zlimlerin tevbesini kabul, Allah'a kalmtr. 1234 Allah, insanlarn zulmlerine ramen onlar balar.
Cezalandrmas da etindir. 1235
Zulmedenler hirette, yeryzndeki hereyi, azabn fidyesi olarak vermeye razdr. Ama artk onlarn hibir
fidyesi kabul edilmez. 1236
D) Zulm Yurdundan Hicret
Hakszla uratldktan sonra, Allah yolunda hicret edenleri, Yce Allah dnyada gzel bir yerde yerletirir,
hiret ecri ise daha byktr. 1237 Zulm beldesinden getmeyip, orada mustaz'af (zavall/ezilen) olarak
yaamay da, kendine zulm olarak adlandrr, bunlarn sorumlu tutulacan belirtir. 1238 Buna gre, zulme rza
gsterip, kar kmamak da bir eit zulmdr, zlimle ibirliidir.
Kitap ehlinden zulmedenler dnda kalanlarla en gzel ekilde mcadele edilir. 1239
E) Zulmden Kurtulu in Sava zni
Kur'an'n savaa izin veren yetinin (yetu's-seyf) gerekesi, zulme uramaktr:
"Hakszla (zulme) uratlarak, kendilerine sava alan kimselere kar koyup savamasna izin verilmitir.
1223
Bakara, 2/150.
Hd, 11/113.
1225
Hd, 11/37 ; M'minun, 23/27 (Hz Nuh'a emir). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 258.
1226
Yunus, 10/85.
1227
Kasas, 28/21,25.
1228
Tahrm, 66/11.
1229
M'minun, 23/93-94. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 258-259.
1230
Enbiya, 21/87.
1231
Nisa, 4/64.
1232
Nisa, 4/110; Maide. 5/39. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 259.
1233
A'raf, 7/23; Kasas, 28/16.
1234
li mran, 3/128.
1235
Ra'd, 13/6.
1236
Yunus. 10/54 ; Zmer, 39/47. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 259-260.
1237
Nah. 16/41.
1238
Nisa, 4/97.
1239
Ankebut, 29/46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 260.
1224
Allah onlara yardm etmeye, elbette muktedirdir." 1240

Sava srasnda, zulmedenlerden bakasna dmanlk yoktur. 1241
Zulme kar savamak, yalnzca zulme kendisi uradnda gerekli deildir. Yardm talebinde bulunan
mustaz'aflarn yardmna, bir insanlk borcu olarak koulur:
"Size ne oluyor da 'Rabbimiz! Bizi halk zlim olan bu ehirden kar, katndan bize bir sahip kan gnder,
katndan bize bir yardmc ltfet.' diyen zavall ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah yolunda
savamyorsunuz? nananlar, Allah yolunda savarlar, kfirler ise eytan yolunda harbederler. eytann
dostlaryla savan. Esasen eytann hilesi zayftr." 1242
F) Zlimlerden Kurtulua Hamd:
Allah, Hz. Nuh'a, beraberindekilerle gemiye yerleince yle dua etmesini emreder:
"Bizi zlim milletten kurtaran Allah'a hamdolsun." 1243
BAGY:
B-g-y- (beg) kknden treyen bagy szc, davranlarda dengeyi ve orta yolu ama istei anlamna gelir. Bu
ama, bazan nitelikte, bazan da nicelikte olur. Bagy, iki trldr:
1) vgn (Mahmud) Bagy: Adaleti ap ihsan noktasna varmak, farzlar yapp nafileye ynelmek gibi,
2) Yergin (Mezmum) Bagy: Hakk geip btla ynelmek, phelilere uzanmak gibi. Bagy, ounlukla
mezmum durumlar iin kullanlr. 1244
Bagy szc, arlk, azgnlk, taknlk, ezme, horlama, hased, byklenme, ar fesatlk, lszlk
anlamlarnda da kullanlr.
Ekiya ve terrist anlamndaki Bg (. Bugt) szc de b-g-y kknden tremitir. 1245
1 Bagy Eylemler Ve Durumlar:
Bagy eylem ve durumlar, siyasi-hukuki bagy ve ahlki bagy biiminde iki bekte ele alabiliriz.
a. Siyasi Ve Hukuki Bagy:
A) Zulm Ve Hakszlk
Bagy'in temeli, bakas aleyhine snr amak olduundan, birey veya toplum haklarnn inenmesi, byle bir
adla anlr.
Mabedin duvarn ap, Hz. Davud'un yanna giren ekimeli taraflar, onun rktn grnce, yle dediler:
"Korkma, birbirinin hakkna tecavz etmi (beg) iki davac. Aramzda adaletli karar ver, ondan ayrlma, bzi
doru yola kar." 1246
Hz. Davud, tek koyunu brlerine katmak isteyenin davrann zulm olarak adlandrm ve unu belirtmitir:
"Dorusu hulet'n (ortaklar'n, yaknlar'n) pekou, birbirlerinin haklarna tecavz ederler (yebgi), inanp
yararl i yapanlar bunun dndadr, ama onlarn says da ok azdr." 1247
Buradaki hulet, birlikte yaayan ve i yapan komu, yakn ve lkda gibi... insanlar anlatr. Byleleri
arasndaki bagy, abucak ortaya kma zelliindedir.
Firavun ve askerleri Hz. Musa nderliinde denizden geen srailoullarnn peine hakszlk ve dmanlkla
(bagyen ve adven) dtler. 1248
Bagy, haram klnan durumlardan biridir:
"De ki: Allah'n, kullar iin yaratt zinet ve nzklar haram klan kimdir? Bunlar dnya hayatnda
inananlarndr, kyamet gnnde de yalnz onlar iindir." Bilen kimseler iin yetlerimizi, bylece uzun uzun
aklyoruz. De ki: Rabbim yalnzca ak ve gizli fenalklar (fevhi), gnah (ism), haksz yere tecavz/gz
dikmeyi (bagy), hakknda hibir delil indirmedii eyi Allah'a ortak komanz ve Allah'a kar bilmediiniz
1240
Hac, 22/39-40.
Bakara, 2/193.
Nisa, 4/75-76.
1243
M'minun, 23/28.
1244
Rgb-el Isfahni, age, 72.
1245
Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:261-262.
1246
Sd, 38/22.
1247
Sd, 38/24.
1248
Yunus, 10/90.
1241
1242
eyleri sylemenizi haram klmtr." 1249

Bagy'in yasakl, cuma hutbesi sonunda okunan bir baka yette yine vurgulanr:
"phesiz ki, Allah, adaleti, iyilik yapmay ve yaknlara bakmay/gzetmeyi emreder. Hayaszl (fah),
fenal (mnker) ve haddi amay (bagy: azgnlk,taknlk) yasaklar. Tutarsnz diye size t verir." 1250
B) Ekonomik Zulm Ve Smr:
Biraz nce grdmz gibi, Hz. Davud'a gelen davaclardan biri, brne gre ok byk imkana,
doksandokuz koyuna sahip olmasna ramen, bagy'e kaplarak yalnzca bir koyunu olmak gibi snrl imkanlara
sahip insann elindekine gz dikmi agzl ve doymaz biridir.
Rzk bolluu bagy'i kkrtc bir etkiye sahiptir:
"Allah rzk, kullarna bol bol verseydi, yeryznde azgnlk/kstahlk ederlerdi. Ama o, dilediini bir lye
gre indirir. Dorusu o, kullarndan haberdardr, onlar grendir." 1251
Zaten insan yaratl gerei, doymaz ve agzldr, "daha fazlasn ister" 1252 , bu da onu ne zaman kendisini
yeterli grse abucak azdrr." 1253
C) Arlk Ve Haksz Talep:
Arlk ve haksz talep, bagy olarak nitelenir:
"phesiz Allah size, l hayvan (murdar,le) etini, kan, domuz etini ve Allah'tan bakas adna kesilen hayvan
haram klmtr. Ama darda kalana, bakasnn payna el uzatmamak (gayra bgin) ve zaruret miktarn
amamak zere, gnah saylmaz. nk Allah, balayan ve merhamet edendir." 1254
yette geen "gayra bgin vel din" ibaresi, biimde yorumlanr: 1255
1) steme hakk bulunmayan istememek, bakasnn payna el uztmamak ve belirleneni amamak.
2) el-Hasanu'l-Basri'nin benimsedii yoruma gre, arzu ve itah duymamak, alk (zaruret) snrn amamak
anlamndadr.
3) Mcahid'e gre ise, bir imama (meru bakana) isyan etmemek ve gnah ilemekte hak yolun tesine
gememek anlamna gelir.
Yahudilerin ar gitmeleri (bagy: zulm) dolaysyla Yce Allah trnakl hayvanlar, sr ve davarn srt,
barsak ve kemik yalar hari i yalarn onlara haram klmtr. 1256
Bozgunculuk (Bagyu'l-Fesd F'l-Ard):
Karun'a kavmince verilen tler arasnda u ifade geer:
"(..) Allah'n sana yapt iyilik gibi, sen de iylik yap. Yeryznde bozgunculuk isteme. Dorusu Allah,
bozguncular sevmez." 1257
nsanlara zulmedenlere ve yeryznde haksz yere taknlk edenlere, kar durulur, onlara can yakc azap da
vardr. 1258
Frtnal deniz yolculuundan kurtulan bir ksm insanlar, yeryznde bozgunculuk karmaktan geri kalmaz. 1259
D) Yaama Hakkna Saldr:
Nefsi mdafa amacyla giriilen eylemlerde, dmanlarn kendilerine yapt saldrnn snrlar almaz:
"Kim kendisine verilen kadar ceza verirse ve kendisine yine de saldrlrsa, Allah ona phesiz yardm edecektir.
Dorusu Allah, affedici ve balaycdr." 1260
M'minlerin birbirlerine kar tutum ve davranlarn ele alan yetler bl, olumsuz durumlarn zm
yollarn da gsterir:
"Eer m'minlerden iki topluluk, birbirleriyle atrlarsa /savarlarsa, aralarn dzeltiniz. ayet biri dieri
zerine saldrrsa, saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine dek savanz. Eer geri dnerlerse, aralarn
hakkaniyetle bulun, dil davrann. phesiz Allah, dil davrananlar sever. Dorusu m'minler, birbirleriyle
1249
A'raf, 7/32-33.
Nahl. 16/90. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 262-263.
1251
ra, 42/27.
1252
Teksur, 102/1.
1253
Alak, 96/6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 263.
1254
Bakara, 2/173. Ayrca bkz. En'am, 6/145; Nahl, 16/115.
1255
Rgp el-Isfahni, age, 72.
1256
1257
Kasas, 28/77.
1258
ra, 42/42.
1259
1260
Hac, 22/60. Ayrca kr. Nahl, 16/126.
1250
kardetir. yleyse dargn olan kardelerinizin arasn dzeltin. Allah'tan saknn ki size acsn." 1261
b Ahlki Bagy:
A) Byklenme, Bbrlenme Ve iinme:
Hz Musa'nn kavminden olan Karun, onlara kar azmt (kendini byk grp onlara zulmediyordu). Milleti
ona:
"Bbrlenme, Allah, bbrlenenleri sevmez. Allah'n sana verdii eylerde, hiret yurdunu da gzet, dnyadaki
payn da unutma. (..)" tlerini vermiti. 1262
B) Kskanlk, ekememezlik Ve htiras (Bagyen Beynehum):
Birlii, paylam ruhunu ve kaynamay tahrip, bagy olarak nitelenir.
nsanlar bir tek mmetti. Allah peygamberleri mjdeci ve uyarc olarak gnderdi. nsanlarn ayrla decekleri
hususlarda, aralarnda hkm vermek iin onlarla birlikte hak kitaplar indirdi. Kitap ehli olan yahudilerin veya
hristiyanlarn, kendilerine ilim veya belgeler geldikten sonra ayrla dmeleri, birbirini ekememezlikten,
ihtirastan ve kskanlktan dodu. 1263
srailoullar, Allah'n kullarndan dilediine, bol ihsanndan indirmesini ekemeyerek, Allah'n indirdiini inkr
etmekle, kendilerini kt bir ey karlnda sattlar. Bu yzden gazap stne gazaba uradlar. Ayrca kfirlere,
alaltc bir azap da vardr. 1264
C) Arszlk Ve Zina:
B-g-y kknden treyen big (sfat: bagiy) szc, arszlk, ktlk ve zinaclk anlamna gelir. nk byle
bir zellii olan kadn, kocasnn nikh hakkn bakasna inetmi demektir. Hz. Meryem, melek Cebrail'e
yle dedi:
"Bana bir insan dokunmamken; ben kt (iffetsiz) bir kadn da olmadm halde, nasl olum olabilir?" 1265
ocuu alp kavmine getirdiinde, yle dediler:
"Ey Meryem! Utanlacak bir ey yaptn. Ey Harun'un kzkardei! Baban kt biri deildi, annen de iffetsiz
(bagiy) deildi." 1266
ffetli kalmak isteyen kadnlar fuha zorlamak, yasak bir eylemdir:
"(..) Dnya hayatnn geici menfaatini elde etmek iin, (evlenerek) iffetli olmak isteyen cariyelerinizi fuha
(=big) zorlamayn. Kim onlar buna zorlarsa bilsin ki Allah onu deil, zorlanan kadnlar balar ve onlara
merhamet, eder." 1267
2 Bagy'in Sonular:
Sakin balayan deniz yolculuunda frtnaya yakalannca, insanlarn Allah'a ynelmeleri, frtnadan kurtulduktan
sonra ise btn szleri unutular, ylece belirtilir:
"Allah onlar kurtarnca hemen yeryznde haksz yere taknlklara (azgnlklara) balarlar (yebgne fi'l-ard).
Ey insanlar! Geici dnya hayatnda yaptnz taknln sorumluluu ve sonular sizin aleyhinizedir.
Dnnz bizedir, yaptklarnz size bildiririz." 1268
Grld gibi bagy, hangi inann bals olursa olsun, insann bir zellii olarak sunulmutur.
nsanlara zulmedenlere ve yeryznde haksz yere taknlk edenlere (yebgne fi'l-ard: gaddarca davrananlara),
kar durulmaldr. Onlar can yakc azab da greceklerdir. 1269
3 Bagy'in nlenmesi:
a. Bagy'in Bireylerce nlenmesi:
1261
Hucurt, 49/9-10. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 264-265.
1263
Bakara, 2/213; li mran, 3/19; ra, 42/14; Csiye, 45/17.
1264
1265
Meryem, 19/20.
1266
Meryem, 19/27-28.
1267
Nur, 24/33. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 266.
1268
Yunus, 10/22-23. Ayrca bkz. Yunus, 10/12.
1269
ra, 42/42. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 266-267.
1262
nanp yararl i yapanlar, birbirlerinin haklarna tecavz etmezler, ama bunlarn says azdr. 1270
b. Bagy'in Toplum Ve Kurumlarca nlenmesi:
Bagy'in nlenmesi iin, toplum yeleri bir hakszla uraynca stn gelmek zere birbirleriyle yardmlamal
ve bu bagy eylemi nlenmelidir. 1271 Bu, m'minlerin bir zellii olarak belirtilmektedir.
Bir sahip kan ve yardmc olacak kiiyi isteyen zavall ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah yolunda
savama emri, bagy'in nlenmesi iin de geerli olmaldr. 1272
1270
Sd, 38/24.
ra, 42/39-42.
1272
Nisa, 4/75.
1271
6.3 SYAN: ............................................................................................................................................................. 9

6.3.1 syan Davranlar.................................................................................................................................. 9
6.3.1.1 Allah'a syan: ..................................................................................................................................... 9
6.3.1.2 Peygamberlere syan: ........................................................................................................................ 9
6.3.1.3 Hz. Peygambere syan: ...................................................................................................................... 9
6.3.1.4 Peygamberleri Yalanlama:............................................................................................................... 10
6.3.1.5 Ana-Babaya syan: .......................................................................................................................... 10
6.3.2 syanszlar:.......................................................................................................................................... 10
6.3.2.1 Melekler:.......................................................................................................................................... 10
6.3.2.2 Peygamberler:.................................................................................................................................. 10
6.3.3 syanclar: ........................................................................................................................................... 10
6.3.3.1 nsan: ............................................................................................................................................... 10
6.3.3.2 Firavun:............................................................................................................................................ 11
6.3.3.2 srailoullar: ................................................................................................................................... 11
6.3.4 syann Sonu ....................................................................................................................................... 11
6.3.4.1 Gazap Ve Lanet: .............................................................................................................................. 11
6.3.4.2 Sapklk:........................................................................................................................................... 11
6.3.4.3 Dnyevi Azap:................................................................................................................................. 11
6.3.4.4 Uhrevi Azap Ve Cehennem:............................................................................................................ 12
6.4 STKBR/ MSTEKBR: ............................................................................................................................ 12
6.4.1 Kibriy, Mtekebbir Ve Kebr Kavramlar:........................................................................................ 12
6.4.1.1 Kibriy:............................................................................................................................................ 12
6.4.1.2 Mtekebbir: ..................................................................................................................................... 12
6.4.1.3 Kebr:............................................................................................................................................... 13
A) Allah'n Kebr Sfat: .............................................................................................................................. 13
B) nder Ve Ynetici:................................................................................................................................. 13
6.4.2 stikbr Tutum Ve Davranlar: .......................................................................................................... 14
6.4.2.1 Kfr/nkarclk:.............................................................................................................................. 14
6.4.2.2 yetleri Yalanlama:......................................................................................................................... 15
6.4.2.3 Allah'a Kulluk Ve badetten Kanma:............................................................................................ 15
6.4.2.4 Peygamberi Ve nananlar Yurttan karma Tehdidi: ..................................................................... 16
6.4.3 stikbr Tutum Ve Davranlarn Sonu:.............................................................................................. 16
6.4.3.1 Mstekbirlerden Snma Duas: ..................................................................................................... 16
6.4.3.2 Allah Mstekbirleri Sevmez, Kalplerini Mhrler, Doruya Eritirmez: ....................................... 16
6.4.3.3 Dnyevi Azap:................................................................................................................................. 16
6.4.4 stikbr'n Sembol Tipleri (Sembol Mstekbirler):............................................................................. 18
6.4.4.1 eytan: ............................................................................................................................................. 18
6.4.4.2 Firavun, evresi, Karun Ve Hmn: ............................................................................................... 18
6.4.4.3 Mele' (leri Gelenler /Sekinler): ..................................................................................................... 19
6.4.4.4 srailoullar: ................................................................................................................................... 19
6.4.4.5 d Kavmi: ....................................................................................................................................... 19
6.4.4.6 Kfirler Ve Mrikler ...................................................................................................................... 19
6.4.4.7 Mnafklar: ...................................................................................................................................... 20
6.4.5 Mstekbirlerin Mstaz'aflarla likisi:................................................................................................ 20
6.4.6 stikbr'a Kaplmayanlar:.................................................................................................................... 20
6.4.6.2 Allah' Seven Ruhban: ..................................................................................................................... 20
6.4.6.2 Gerek Mminler:............................................................................................................................ 21
6.5 KIYAM: ................................................................................................................................................ 21
6.5.1 Masdar lsndeki Kyam: .............................................................................................................. 21
6.5.2 oul sim lsndeki Kyam: ........................................................................................................ 21
6.5.3 Gere smi Kyam:.............................................................................................................................. 21
6.6 TUGYN/TGT: ........................................................................................................................................ 22
6.6.1 Tugyn'n Kkeni: .............................................................................................................................. 22
6.6.2 Tugyn Durumlar Ve Eylemler: ......................................................................................................... 22
6.6.2.1 Din Tugyn:.................................................................................................................................... 22
A) Allah'a nanszlk Ve Saygszlk:......................................................................................................... 22
B) Peygamberleri Yalanlama: ..................................................................................................................... 23
C) Mminlerle Alay: ................................................................................................................................... 23
6.6.2.2 Ahlk ktisad Tuyan: ................................................................................................................... 24
A) l Ve Tartda Adaletsizlik.................................................................................................................. 24
B) Ar Tketim: ........................................................................................................................................ 24
6.6.3 Tuyn'n nlenmesi:......................................................................................................................... 24
6.6.3.1 Tuynclara Direni: ...................................................................................................................... 24
6.6.3.2 Tuynclardan Uzaklama: ............................................................................................................ 24
6.6.4 Tuyn'n Sonu:.................................................................................................................................. 24
6.6.5 Tuyn'n Sembol Tipleri: .................................................................................................................. 25
6.6.5.1 Tgt:............................................................................................................................................... 25
A) man/nkr Balamnda Tgt................................................................................................................ 25
B) Kulluk (badet) /Uzaklama Balamnda Tgt: .................................................................................... 25
C) Dostluk Balamnda Tgt:.................................................................................................................... 26
6.6.5.2 Nuh Ve Semud Kavimleri: .............................................................................................................. 26
6.6.5.3 Firavun:............................................................................................................................................ 26
YEDNC BLM............................................................................................................................................... 26
FTNE, BOZGUNCULUK VE SAPKINLIKLA LGL KAVRAMLAR .......................................................... 26
7.1 FTNE: ............................................................................................................................................................ 26
7.1.1 Fitnenin Kkeni: ................................................................................................................................. 27
7.1.1.1 lhi Fitne: Allah'n Snamas .......................................................................................................... 27
A) Peygamberlerin Snanmas: .................................................................................................................... 27
B) Peygamber Gnderilmesi/Kavimlerin Snanmas:.................................................................................. 27
C) man Snav/M'minlerin Snanmas: ...................................................................................................... 28
D) Sabr Sebat Snav: ................................................................................................................................. 29
E) Nimet Ve Klfet Snav: ......................................................................................................................... 29
7.1.1.2 eytani Fitne:................................................................................................................................... 30
7.1.1.3 Beeri/nsan Fitne:.......................................................................................................................... 30
A) Kfirlerin Fitnesi: ................................................................................................................................... 30
B) Firavun Fitnesi:....................................................................................................................................... 31
C) Mnafklarn Fitnesi: .............................................................................................................................. 31
D) Kalbi Bozuklarn Fitnesi: ....................................................................................................................... 31
7.1.2 Fitne Durumlar Ve Varlklar: ............................................................................................................. 32
7.1.2.1 Dini Fitneler: ................................................................................................................................... 32
A)Kfr: ...................................................................................................................................................... 32
B) irk: ........................................................................................................................................................ 32
C) Dallet: ................................................................................................................................................... 33
D) Gnah: .................................................................................................................................................... 33
E) Allah'n Hkmnden Alkoyma: ............................................................................................................. 33
F) hiret Bahanesi:...................................................................................................................................... 33
7.1.2.2 Sosyal, Siyasi Ve Ahlaki Fitneler .................................................................................................... 33
A) Sava: ..................................................................................................................................................... 33
B) Bask, Zulm, Eziyet Ve kence: .......................................................................................................... 33
C) Kargaa:.................................................................................................................................................. 34
D) Bela, Sknt Ve Snanma: ...................................................................................................................... 34
E) Dnya Nimetleri Ve Gzellikleri:........................................................................................................... 35
F) Mal Ve ocuk:........................................................................................................................................ 36
7.1.3. Fitnenin Sonu: ................................................................................................................................... 36
7.1.3.1 Bela:................................................................................................................................................. 37
7.1.3.2 Cehennem Azab: ............................................................................................................................ 37
7.1.4 Fitnenin nlenmesi: ........................................................................................................................... 37
7.2 FESAD/FSAD/MFSD: .............................................................................................................................. 38
7.2.1 Evren (Kozmik Dzen) Ve Fesad:...................................................................................................... 38
7.2.1.1 Tevhid Ve Fesad:............................................................................................................................. 38
7.2.1.2 Fesadn Kkeni: nsanlar ................................................................................................................. 38
7.2.1.3 Sava Ve Fesad:............................................................................................................................... 39
7.2.1.4 Islahn Sreklilii Ve Egemenlii: .................................................................................................. 39
7.2.2 Fesad Tutum Ve Davranlar:............................................................................................................. 39
7.2.2.1 lhi Hak hlalleri: ........................................................................................................................... 39
A) Allah' nkr Ve Allah Yolundan Alkoymak:........................................................................................ 39
B) Peygamberleri Yalanlama: ..................................................................................................................... 40
7.2.2.2 nsan Haklar hllleri:..................................................................................................................... 40
A) Yaama Hakk hllleri:.......................................................................................................................... 41
B) Mlkiyet Hakk hlalleri: ........................................................................................................................ 41

1-Hrszlk:................................................................................................................................................... 41
2- l-Tart Ve Eya (Hak) Eksiklii:....................................................................................................... 41
C) Kamu Dzeni Ve Gvenlii hlalleri:..................................................................................................... 42
1- Ekini Ve Nesli Yoketme: ........................................................................................................................ 42
2- Tuyan: ................................................................................................................................................... 42
3- Bozgunculuk karmak:.......................................................................................................................... 42
4- nsanlar Blme: ...................................................................................................................................... 43
5-Hrbe (Terr Suu): ................................................................................................................................ 43
6- Saltanat Hrs:.......................................................................................................................................... 44
7- Arlk: ................................................................................................................................................... 44
7.2.2.3 Ahlki hlller.................................................................................................................................. 44
A) Yalanclk ............................................................................................................................................... 44
B) Livata (Homoseksellik): ....................................................................................................................... 44
C) Akrabalk Balarn Koparma: ............................................................................................................... 44
D) Sihir Yapmak: ........................................................................................................................................ 44
E) Servet Yma Ve Bbrlenme:............................................................................................................... 44
7.2.3 Fesad Tutum Ve Davranlarn Sonu:................................................................................................. 45
7.2.3.1 Allah Bozguncular (Mfsidleri) Bilir: ............................................................................................ 45
7.2.3.2 Allah Bozgunculuu Ve Bozguncular Sevmez: ............................................................................. 45
7.2.3.3 Fesatlardan Snma Duas: .......................................................................................................... 45
7.2.3.4 Lanet:............................................................................................................................................... 45
7.2.3.5 Hsran: ............................................................................................................................................ 45
7.2.3.6 Dnyev Bel Ve Helak:.................................................................................................................. 46
7.2.3.7 Cehennem:....................................................................................................................................... 46
7.2.4 Fesadn nlenmesi: ............................................................................................................................ 46
7.2.4.1 Fesat karmayn Emri:................................................................................................................... 46
7.2.4.1 Islatclar Ve Fesad nleme Yntemleri: ....................................................................................... 47
7.2.4.3 Sahte Islahlar: ............................................................................................................................... 47
7.2.5 Fesadn Sembol Tipleri:...................................................................................................................... 48
7.2.5.1 Semud Halk: ................................................................................................................................... 48
7.2.5.2 Medyen Halk: ................................................................................................................................. 48
7.2.5.3 Lt Kavmi:....................................................................................................................................... 48
7.2.5.4 srailoullar: ................................................................................................................................... 48
7.2.5.5 Ye'cuc-Me'cuc: ................................................................................................................................ 49
7.2.5.7 Firavun Ve Yandalar:.................................................................................................................... 49
7.2.5.8 Kfirler: ........................................................................................................................................... 49
7.2.5.9 Mnafklar ....................................................................................................................................... 49
7.3 FISK/FSIK: .................................................................................................................................................. 50
7.3.1 Fsk Tutum Ve Davranlar: ............................................................................................................... 50
7.3.1.1 Allah Ve Peygamberlik Kurumuyla lgili Fsk:............................................................................... 50
A) Allah'a nanszlk:................................................................................................................................. 50
B) Allah'n yetlerini Yalanlama: ............................................................................................................... 51
C) Allah' Unutma: ...................................................................................................................................... 51
D) Allah', Peygamberi Ve Allah Yolunda Cihad kinci Dereceye Koyma: .............................................. 51
E) Nifak (nanta kiyzlllk): .................................................................................................................. 51
F) Allah'n ndirdiiyle Hkmetmemek: ..................................................................................................... 52
G) eytan'n Allah'n Emrinden k: ....................................................................................................... 52
7.3.1.2 Dini Buyruk Ve Yasaklarda Geveklik Ve hmal (Allah'n radesine Ters Davranta Bulunmak):52
A) Ahlki -Hukuki hlaller : ........................................................................................................................ 52
1- Yalan Haber Yaymak Ve Yalanc ahitlik:............................................................................................. 52
2- Ahde Vefaszlk:...................................................................................................................................... 53
3- Allah Ad Anlmayan Nesneleri Yemek: ................................................................................................ 53
4- Zulm:..................................................................................................................................................... 53
5- Borlanma leminde Katibe Veya ahide Zarar Vermek: ..................................................................... 54
6- Servetiyle marma (Teref):.................................................................................................................... 54
7- Livta (Homosksellik):.......................................................................................................................... 54
8- irkin Sz (Sebb):................................................................................................................................... 54
B) Yahudilerin Fsk Tutum Ve Davranlar: .............................................................................................. 54
1- Yahudilerin Savatan Kanmas: ........................................................................................................... 54
2- Yahudilerin Cumartesi Yasan inemesi: .......................................................................................... 55

3- Yahudilerin M'minlerden Honutsuzluu: ............................................................................................ 55
7.3.2 Fsk'n Kiilik Yaps ........................................................................................................................ 55
7.3.2.1 Fkn Din Nitelii:......................................................................................................................... 55
A) Fsk-Kfr likisi: ................................................................................................................................. 55
B) Fsk-Dallet/Hidyet likisi:.................................................................................................................. 56
C) irk- Fsk likisi: ................................................................................................................................... 57
7.3.2.2 Fkn Ahlki Nitelii: ..................................................................................................................... 57
A) Fsk-Hyanet (Ahde Vefaszlk) likisi.................................................................................................. 57
1- Mnafk-Fsklar:.................................................................................................................................... 58
2- Firavun Ve Yandalar: ........................................................................................................................... 58
3- Kfr-Fsklar: ......................................................................................................................................... 58
4- Mrik-Fsklar:...................................................................................................................................... 58
5- Mslman-Fsklar: ................................................................................................................................ 59
B) Fsk-stikbr likisi:............................................................................................................................... 59
C) Fsk - Fesat likisi.................................................................................................................................. 59
D) Fsk - Zulm likisi ............................................................................................................................... 59
7.3.2.3 Fskn Sosyal Nitelii: .................................................................................................................... 59
7.3.3 Fsk Tutum Ve Davranlarn Sonu: ................................................................................................... 60
7.3.3.1 Allah Fsk' irkin Gstermitir: ..................................................................................................... 60
7.3.3.2 Allah Fsklar Doruya (Hidyete) Eritirmez, Onlardan Raz Olmaz: ......................................... 60
7.3.3.3 Dnyev Azap:................................................................................................................................. 60
7.3.3.4 Helak: .............................................................................................................................................. 61
7.3.4 Fkn Sembol Tipleri: ........................................................................................................................ 62
7.3.4.1 blis/eytan:..................................................................................................................................... 62
7.3.4.2 Nuh Kavmi: ..................................................................................................................................... 62
7.3.4.3 Lt Kavmi:....................................................................................................................................... 62
7.3.4.4 Firavun Ve Yandalar:.................................................................................................................... 62
7.3.4.5 Yahudiler ......................................................................................................................................... 62
7.3.4.5 Hristiyanlar..................................................................................................................................... 63
SEKZNC BLM............................................................................................................................................ 63
DNLE LGL KAVRAMLAR ........................................................................................................................... 63
8.1 DN: ................................................................................................................................................................ 63
8.1.1.1 taat Kkenli Kavramlar: ................................................................................................................. 63
8.1.1.1 Din:.................................................................................................................................................. 63
A) Dinin zelliklere .................................................................................................................................... 63
1- Din Allah'ndr:........................................................................................................................................ 63
2- Dinullah (Allah'n Din): ......................................................................................................................... 63
3- Gerek, Doru Ve Ar Din: ..................................................................................................................... 64
Dinul-Hak:................................................................................................................................................... 64
A) Allah Tarafndan Belirlenmi, Gerek Ve Doru Din Anlamndadr..................................................... 64
B) Ed-Dinu'1-Hlis:..................................................................................................................................... 64
C) Ed-Dinu'1-Kayym: ............................................................................................................................... 64
B) Kar Din/Allah'a Din retme: ............................................................................................................. 64
C) Dinde Zorluk: ......................................................................................................................................... 65
D) Tevhid Dininin Sreenlii: ................................................................................................................... 65
1- Din-eriat likisi: ................................................................................................................................... 65
2- slam:....................................................................................................................................................... 65
E) Dini renme, Yerletirme Ve Koruma: ................................................................................................ 65
1- Dini renme (Tefakkuh f'd-Din): ........................................................................................................ 65
2- Din Yerletirme (Temknu'd-Din):......................................................................................................... 66
3- Din Koruma: .......................................................................................................................................... 66
F) Din Tutumlar: ........................................................................................................................................ 66
1- Olumlu Din Tutumlar:............................................................................................................................ 66
A) hlas:....................................................................................................................................................... 66
B) Din kame (kmetu'd-Din): .................................................................................................................. 67
C) Dinde Yardmlama:............................................................................................................................... 67
D) Din Kardelii (hvan Fi'd-Din): ............................................................................................................ 67
2- Olumsuz Din Tutumlar: ......................................................................................................................... 67
A) Dinde phe: .......................................................................................................................................... 67

B) Dinle Alay (stihza Bi'd-Din) Ve Dini Knama (Ta'n Fi'd-Pin): ............................................................. 67
C) Dinde Tebdil:.......................................................................................................................................... 68
D) Dinde Aldatma Ve Yanlma: .................................................................................................................. 68
E) Dinden Alkoyma (Red Ani'd-Din):........................................................................................................ 68
F) Dinde Arlk (Guluv F'd-Din):............................................................................................................. 68
G) Dinde Ayrlk (Tefriku'd-Dn, htilaf F'd-Dn}: .................................................................................... 69
H) Dini Yalanlama (Tekzbu'd-Dn):........................................................................................................... 69
G) Dine Giri Ve Dinden k: .................................................................................................................. 69
1- Dinde Zorlama (krah Fi'd-Dn): ............................................................................................................. 69
2- Dine Yneli (kmetu'l-Vechi Li'd-Dn):............................................................................................... 69
3- Dinden Dnme (rtidd Ani'd-Din): ........................................................................................................ 70
8.1.1.2 Hkm/Karar:.................................................................................................................................. 70
8.11.3 Nizam/Dzen:................................................................................................................................... 70
8.1.2 Hesap/Karlk Kkenli Kavramlar: ................................................................................................... 70
8.12.1 Hesap/Karlk: ................................................................................................................................. 70
8.1.2.2 Kyametle lgili Kavramlar:............................................................................................................. 71
8.2 ERAT........................................................................................................................................................... 71
8.2.1 ir'a:.................................................................................................................................................... 71
8.2.2 era'a Lekum (Lehum) Mine'd-Din:................................................................................................... 72
8.2.3 eriat:.................................................................................................................................................. 72
8.3 TARKAT ....................................................................................................................................................... 72
8.3.1 Tarkti Cehennem (Cehennem Yolu):................................................................................................. 72
8.3.4 Tarik Mtekim (Doru Yol): ............................................................................................................ 72
8.4 HKMET:........................................................................................................................................................ 73
8.4.1 Kitap-Hikmet kilisi:........................................................................................................................... 73
8.4.1.1 Hikmetin retilmesi: ..................................................................................................................... 73
A) Peygamberin Hikmet retmesi: ........................................................................................................... 73
B) Allah'n Hikmeti retmesi::.................................................................................................................. 73
8.4.1.2 Allah'n Hikmeti ndirmesi: ............................................................................................................. 73
8.4.1.3 Allah'n Hikmet Vermesi: ................................................................................................................ 74
8.4.2 Kitap-Hikmet-Mlk ls:............................................................................................................... 74
8.4.3 Mlk-Hikmet-Iim ls.................................................................................................................. 74
8.4.4 Hikmet Verme Yetkisi Ve Hikmetin Sonular:................................................................................. 74
8.4.5 Vahiy - Hikmet likisi: ...................................................................................................................... 74
8.4.6 Hikmetli ar:................................................................................................................................... 75
8.4.7 stn Anlay Ve Kavray: ............................................................................................................... 75
8.4.8 Hikmet-Hakm likisi: ....................................................................................................................... 75
8.4.8.1 Allah'n Hakm smi ........................................................................................................................ 75
A) Allah'n Kudretiyle lgili simleriyle Kullanl: ................................................................................... 75
1- Azz-Hakm kilisi:.................................................................................................................................. 75
2- Vsi'-Hakm kilisi: ................................................................................................................................. 75
B) Allah'n Ululuuyla lgili simleriyle Kullanl.................................................................................... 76
1 - Hakm-Hamd kilisi: ............................................................................................................................. 76
2- Al-Hakm kilisi: .................................................................................................................................... 76
C) Allah'n lim Sfatyla lgili simleriyle Kullanl................................................................................. 76
1- Alm-Hakm kilisi: ................................................................................................................................. 76
2- Hakm-Habr kilisi: ................................................................................................................................ 76
D) Allah'n Balayclyla lgili Tevvb Sfatyla Kullanl: Tevvb-Hakm kilisi:........................... 76
8.4.7.2 Allah Dndaki Varlklarn Sfat Olarak Hakm: ........................................................................... 76
A) Zikr Hakm: ............................................................................................................................................ 76
B) Kitab Hakim: .......................................................................................................................................... 76
C) Emr Hakm: ............................................................................................................................................ 77
8.5 RUHBAN/AHBR/RABBNYYN/KISSS: ............................................................................................ 77
8.5.1 Din Adamlaryla lgili Kavramlar: ..................................................................................................... 77
8.5.2 Ruhbanln Kkeni:........................................................................................................................... 77
8.5.3 Din Adamlarnn Olumlu Ynleri:...................................................................................................... 78
8.5.3.1 lhi Mesaja Gre Hkm Verme:................................................................................................... 78
8.5.3.2 Byklenmeden Uzaklama, Gerei Kabullenme: ........................................................................ 78
8.5.3.3 Allah Yolundaki Mcadeleye Destek Olu: .................................................................................... 78
8.5.4 Din Adamlarnn Olumsuz Ynleri: ................................................................................................... 78

8.5.4.1 Ktlklere Dirensizlik:................................................................................................................. 78
8.5.4.2 yilii Kendilerine Deil, Bakalarna Buyurma: ............................................................................ 79
8.5.4.3 Haram Yeme Ve Allah Yolundan Alkoyma:.................................................................................. 79
8.5.5 Din Byklerinin Ve Din Adamlarnn Tanrlatrlmas: .................................................................. 79
8.6 AYETULLAH: ............................................................................................................................................... 79
8.7 HMN: ........................................................................................................................................................ 80
8.7.1 Hmn Szcnn Kkeni: .............................................................................................................. 80
8.7.2 Musa Hmn likisi:.......................................................................................................................... 80
DOKUZUNCU BLM ...................................................................................................................................... 81
SYASETN CORAF BOYUTUYLA LGL KAVRAMLAR....................................................................... 81
9.1 ARD (ARZ): ................................................................................................................................................... 81
9.1.1 Allah'la lgili Kavramlar:.................................................................................................................... 81
9.1.1.1 Ardullah:.......................................................................................................................................... 81
9.1.1.2 Lillhi Mlk's Semvt Ve1-Ard: ................................................................................................ 81
9.1.1.3 Rabbu's-Semvt Ve'l-Ard: ............................................................................................................. 81
9.1.1.4 Kibriya Fi's-Semvt Ve'l-Ard: ....................................................................................................... 81
9.1.1.5 Nru's-Semvt Ve'l-Ard:................................................................................................................ 81
9.1.1.6 Gaybu's-Semvt Ve'l-Ard: ............................................................................................................. 82
9.1.1.6 Mekldu's-Semvt Ve'l-Ard: ........................................................................................................ 82
9.1.1.7 Cundu's-Semvt Vel-Ard:............................................................................................................ 82
9.1.1.8 Hazinu's-Semvt Ve'l-Ard: .......................................................................................................... 82
9.1.1.9 Mrsu's-Semvt Ve'l-Ard: ............................................................................................................ 82
9.1.2 Yeryznde Egemenlik Kavramlar: .................................................................................................. 82
9.1.2.1 stihlf Fil-Ard:................................................................................................................................ 82
9.1.2.2 Halife Fil-Ard/Halifu'1-Ard (Halif Fil-Ard) /Huleful-Ard ......................................................... 82
9.1.2.3 Mirsu's-Semvt Vel-Ard: ............................................................................................................. 82
9.1.2.4 Yeryznde Miraslk: ................................................................................................................... 83
9.1.2.5 Temkin Fi'l-Ard:.............................................................................................................................. 83
9.1.2.6 Kibriy Fi'l-Ard: .............................................................................................................................. 83
9.1.2.7 Uluv Fil-Ard: ................................................................................................................................... 83
9.1.2.8 Mustadafn Fil-Ard: ........................................................................................................................ 83
9.1.2.9 Hazinu'l-Ard .................................................................................................................................. 83
9.1.3 Yeryznde Bozgunculuk Ve Zorbalkla lgili Kavramlar: ............................................................... 83
9.1.3.1 Fesad/fsd Fi'l-Ard: ........................................................................................................................ 84
9.1.3.2 Uluv Fil-Ard: ................................................................................................................................... 84
9.1.3.3 Usuvfi'1-Ard:................................................................................................................................... 84
9.1.3.4 Bagy Fil-Ard (Yeryznde Taknlk):............................................................................................ 84
9.1.3.5 Tekebbr/stikbr Fil-Ard:............................................................................................................... 84
9.1.3.6 Cebbar Fil-Ard:................................................................................................................................ 84
9.1.3.7 Mbarek/Kutsal Topraklar: ............................................................................................................. 84
9.1.3.8 Arz- Mukaddes (Arz-i Mev'ud: Vadedilmi Topraklar) ................................................................. 85
9.1.4 Yurttan Srlme Ve karlmayla lgili Kavramlar: .......................................................................... 85
9.1.4.1 Nefy/stifzz Mine'1-Ard (Yurttan Srlme): ................................................................................. 85
9.1.4.2 hrc Mine'1-Ard (Yurttan karlma):............................................................................................ 85
9.2 BELED:........................................................................................................................................................... 86
9.2.1 Beled-i Emin/Beled min: ................................................................................................................. 86
9.2.2 Beled Tayyib/Belde Tayyibe: ............................................................................................................. 86
9.2.3 Kutlu Toprak ...................................................................................................................................... 86
9.3 KARYE:.......................................................................................................................................................... 86
9.3.1 Karye Kavram: .................................................................................................................................. 86
9.2.2 Peygamberlerin Mcadele Alan ehirler:.......................................................................................... 87
9.3.3 ehirlerin Helaki:................................................................................................................................ 87
9.3.3.1 Helakin Koullar:............................................................................................................................ 87
A) Peygamber Varken ehir Helak Edilmez: .............................................................................................. 87
B) Uyar Gelmeden ehir Helak Edilmez: .................................................................................................. 87
C) Helak Sreye Baldr: ........................................................................................................................... 87
D) Helakte Hakszlk Olmaz: ...................................................................................................................... 88
9.3.3.2 Helak Sebepleri: .............................................................................................................................. 88
A) nanszlk/nkarclk/Nankrlk (Kfr): ............................................................................................... 88
B) Zulm/Hakszlk:.................................................................................................................................... 88
C) Mekr (Dzenbazlk):............................................................................................................................... 89
D) Fsk (Yoldan Ve Emirden kma):......................................................................................................... 89
E) marklk (traf):.................................................................................................................................... 89
F) Azgnlk (Tugyn):.................................................................................................................................. 89
9.3.4 ehrin Bozulmas Ve ehirden karlma: ......................................................................................... 89
9.4 MEDNE:........................................................................................................................................................ 90
9.4.1 Eski Medeniyet Merkezleri................................................................................................................. 90
9.4.2 Hz. Peygamberin ehri Medine:......................................................................................................... 90
9.4.3 hra Minel-Medine (ehirden karlma): ........................................................................................ 90
9.5 DR: ............................................................................................................................................................... 90
9.5.1 hiretle lgili Kavramlar: ................................................................................................................... 90
9.5.1.1 Ed-Dru'1-hira: ............................................................................................................................. 90
9.5.1.2 Dru's-Selm: .................................................................................................................................. 91
9.5.1.3 Dru'I-Mukme: .............................................................................................................................. 91
9.5.1.4 Drul-Karar: .................................................................................................................................... 91
9.5.1.5 kbtu'd-Dr:................................................................................................................................... 91
9.5.1.6 Ukbe'd-Dr: ..................................................................................................................................... 91
9.5.1.6 Sud-Dr: ....................................................................................................................................... 91
9.5.1.7 Dru'l-Bevr: ................................................................................................................................... 92
9.5.1.8 Dru'1-Huld: .................................................................................................................................... 92
9.5.1.9 Zikre'd-Dr: ..................................................................................................................................... 92
9.5.1.10 Dru'l-Fskn: ............................................................................................................................... 92
9.5.2 Dnya Hayatyla lgili Kavramlar: ..................................................................................................... 92
9.5.2.1 Ev, lke Ve Medine: ....................................................................................................................... 92
A) Ev: .......................................................................................................................................................... 92
B)lke: ........................................................................................................................................................ 92
C) Medine:................................................................................................................................................... 92
9.5.2.2 Diyara Miraslk: .......................................................................................................................... 92
9.5.2.3 Terk-i Diyar:.................................................................................................................................... 93
9.5.2.4 hrc Mine'd-Diyr (Yurttan karlma):......................................................................................... 93
ONUNCU BLM .............................................................................................................................................. 93
BARI, FETH VE CHADLA LGL KAVRAMLAR ..................................................................................... 94
10.1 SLM/SELEM:.............................................................................................................................................. 94
10.1.1 Bar Emri:........................................................................................................................................ 94
10.1.2 Bara Mecbur Kalma:...................................................................................................................... 94
10.1.3 Bar nerisinin Kabul: .................................................................................................................. 94
10.2 SELM:........................................................................................................................................................ 94
10.2.1 Allah Ve Selm: ............................................................................................................................... 94
A) Allah'n Selm smi: ............................................................................................................................... 94
B) Allah'n Peygamberlere Selm: ............................................................................................................. 95
C) Subulu's-Selm (Kurtulu Yollar): ........................................................................................................ 95
10.2.2 Meleklerin Peygamberlere Selm:................................................................................................... 95
10.2.3 Cennet Ve Selm: ............................................................................................................................. 95
A) Dru's-Selm: ......................................................................................................................................... 95
B) Meleklerin Cennetliklere Selm: ........................................................................................................... 95
C) Cennetliklerin Birbirine Selm:............................................................................................................. 95
10.2.4 Selamlama:...................................................................................................................................... 96
A) man Sembol Selm: ............................................................................................................................ 96
B) Peygamberin Sekinlere Ve M'minlere Selm: ................................................................................... 96
C) M'minlerin Selamlamas: .................................................................................................................... 96
D) Eve Girite Selm Verme: ...................................................................................................................... 96
10.2.5 yilik/Esenlik Dilei: ........................................................................................................................ 96
10.2.6 Doruya Uyanlara Selm (Vesselmu Ala Menittebe'al-Hd): ...................................................... 96
10.2.7 Esenlik Ve Ktlkten Kurtulu:...................................................................................................... 96
10.3 SULH/ISLAH (ISLH-I BEYN) (BARI/BARITIRMA):........................................................................ 97
10.3.1 Aile inde Sulh/Islah (Aile Bar): ................................................................................................. 97
10.3.2 Toplum inde/Sulh/Islah (Toplum Bar):...................................................................................... 97
A) Bar abalar. ...................................................................................................................................... 97
B) atan Mslmanlarn Bartrlmas: ................................................................................................... 98
C) Barln dl: ................................................................................................................................. 98

10.4 CHAD:......................................................................................................................................................... 98
10.4.1 Cihad Emri: ...................................................................................................................................... 98
A) Cihad Ykmlleri:................................................................................................................................ 98
B) Cihad Kaaklar ...................................................................................................................................... 99
1) Oturanlar (Kidn): ................................................................................................................................. 99
2- Geri Kalanlar (Muhallefn)/Yere aklanlar: ......................................................................................... 99
A) Yere aklanlar: ..................................................................................................................................... 99
B) Mnafklar: ........................................................................................................................................... 100
10.4.2 Cihadn Trleri: .............................................................................................................................. 100
A) Dmanla Cihad (Cihad- Asgar: Kk Cihad):................................................................................. 100
1) Dman Saldrsna Kar Koymak: ...................................................................................................... 100
2) Hyaneti nlemek: ................................................................................................................................ 101
3) Zulm Ve Fesad nlemek: .................................................................................................................. 101
4) Yardm Amal Sava: .......................................................................................................................... 101
B) eytan Ve Nefisle Cihad (Cihad- Ekber: Byk Cihad): .................................................................... 101
10.4.3 Cihadn Biimleri: .......................................................................................................................... 101
A) Szl Cihad: ......................................................................................................................................... 102
B) Eylemli Cihad:...................................................................................................................................... 102
C) Malla Cihad: ......................................................................................................................................... 102
D) Silahl/Askeri Cihad: ............................................................................................................................ 102
10.4.4 Cihad Ve Bantl Olduu Kavramlar ........................................................................................... 102
A) man Ve Cihad. .................................................................................................................................... 102
B) Takva Ve Cihad:................................................................................................................................... 103
C) Hicret Ve Cihad:................................................................................................................................... 103
10.4.6 Dnya Sevgisi Ve Cihad:................................................................................................................ 103
10.4.7 Cihadn Sonucu Ve Karl:......................................................................................................... 103
10.5 FETH: ........................................................................................................................................................ 104
10.5.1 Kapal Bilgilere Aklk Kazandrma: ............................................................................................ 104
10.5.2 retme Ve Bilgilendirme: ............................................................................................................ 104
10.5.3 Karar/Yarg Bildirme:..................................................................................................................... 104
10.5.4 lh Yardm Gnderme:................................................................................................................. 105
A) lh Yardmn Engellenilmezlii: ........................................................................................................ 105
B) Bereket Gnderme:............................................................................................................................... 105
10.5.5 Ykm Ve lh Azap Gnderme:.................................................................................................... 105
10.5.6 Zafer: .............................................................................................................................................. 105
A) Zafer Karsnda Mnafklarn Bocalamalar: ...................................................................................... 105
B) Sadk Mminlerin Zaferi: ..................................................................................................................... 105
C) Yakn Zafer (Fethun Karb):................................................................................................................. 106
D) Zafer (Nasr) Sresi: .............................................................................................................................. 106
KAYNAKLAR ................................................................................................................................................... 107
6.3 SYAN:
syan, a-s-v (as) kknden tremitir. taatten kma/kanma anlamndadr. Asl sopa (as) ile kendini koruma
altna almaktr. 1 Bir g sembol olan as da bu kkten tremitir. Emre kar kma anlamnda "eb" fiili de
kullanlr.
syan kavramn, ncelikle itaat, sonra da kar kma, tuyan, istikbar, fesad... gibi kavramlar erevesinde
dnmek gerekir. Ayrca "eb" kkenli szckler de, kar kma ve kabul etmeme anlamndadr. 2
6.3.1 syan Davranlar
Kur'an'da isyan olarak nitelenen davranlar, Allah'a isyan, peygamberlere isyan ve ana-babaya isyan biiminde
snflandrlabilir. 3
6.3.1.1 Allah'a syan:
Hz. Adem ve ei, eytann kkrtmalar sonucunda yasak aacn meyvasndan yedi, ayp yerleri grnverdi.
Cennet yapraklanyla rtnmeye koyuldular. Bylece dem, rabbine bakaldrm oldu, yolunu ard. Allah,
onu, ald emirleri yerine getirdii iin, yine de seip tevbesini kabul etti, ona doru yolu gsterdi. 4 te bu, insann ilk isyanyd.
syan, kfr ve fsk gibi, Allah'n sevmedii bir tutumdur:
"Bilin ki, iinizde Allah'n peygamberi bulunmaktadr. Eer o, birok ilerde size uymu olsayd, phesiz
kt/zor duruma derdiniz. Ama Allah size iman sevdirmi, onu gnllerinize gzel gstermi; inkarcl (kfr), yoldan kmay (fusk) ve bakaldrmay (isyan), size iren gstermitir.(..)" 5
Uhud Savanda okularn Hz. Peygamber'in emrinden kmas yle anlatlr:
"Andolsun ki, Allah size verdii szde durdu. Onun izniyle kfirleri krp biiyordunuz. Ama Allah size arzuladnz zaferi gsterdikten sonra geveyip bu hususta ekitiniz ve isyan ettiniz. Sizden kimi dnyay, kimi de
hireti istiyordu. Derken denemek iin Allah sizi geri evrip bozguna uratt. Andolsun ki o, sizi balad.
Allah'n insanlara nimeti boldur." 6
6.3.1.2 Peygamberlere syan:
Kur'an'da, peygamberlere kar yaplan isyanlardan szedilir.
Hz. Nuh, yle demiti:
"Rabbim! Dorusu bunlar bana bakaldirdlar, mal ve ocuu kendisine sadece zarar getiren kimseye uydular.
Birbirinden byk dzenler kurdular." 7
Firavun, tipik bir isyankrd:
"Ama Firavun, o peygambere kar gelmiti de onu ok ar bir ekilde tutup cezalandrmtk." 8
syankr d milleti, dnya ve hiret lanetine urad:
"te bu, rablerinin yetlerini bile bile inkr eden, peygamberlerine kafa tutan (isyan eden) ve her inat zorbann emrine uyan d milletidir. Bu dnyada da, kyamet gnnde de lanete uradlar. te bu d milleti, rablerini
inkr etmiti." 9
6.3.1.3 Hz. Peygambere syan:
Hz. Peygamber'e isyan edenler, bunun sorumluluunu da stlenir:
"Sana bakaldrrlarsa, 'yaptklarnzdan uzam' (sorumlu deilim) de." 10
Hz. Peygamber'e isyan, gizli grmelerin konusu olmamaldr:
"Gizli toplantdan (necv'dan) menedilen, sonra menolunduklari eyi yapmaya kalkarak gnah ilemek,
dmanlk etmek ve peygambere kar gelmek (isyan) konusunda gizli gizli konuanlar grmedin mi? Sana
geldiklerinde, Allah'n seni selmlamad bir ekilde selmlarlar. lerinden 'Gerekten bir peygamber olsayd,
Allah'n bizi sylediklerimizden tr, cezalandrmas gerekmez miydi?, derler. Cehennem onlara yeter. Oraya
1
Rgib el-Isfahni, age, 504-505.

3
4
Th, 20/117-122. Ayrca bkz. Bakara, 2/33-38.
5
Hucurt, 49/7-8.
6
Ali mran, 3/152. Aynca bkz. li mran, 3/124-125. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 268.
7
Nuh, 71/21-22.
8
Mzemmil, 73/16.
9
Hd, 11/59-60. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 269.
10
uara, 26/216.
2
girerler. Ne kt dn yeridir! Ey inananlar! Gizli konutuunuz zaman, gnah ilemeyi, dmanlk etmeyi ve
peygambere kar gelmeyi (isyan) fsldamayn. yilik yapmak ve Allah'a kar gelmekten saknmay konuun.
Kyamet gn huzurunda toplanacanz Allah'tan saknn. Gizli toplantlar, inananlar zmek iin eytann istedii eylerdir. Allah'n izni olmadka, eytan onlara bir zarar veremez. nananlar yalnz Allah'a gvensinler." 11
Ensar kadnlar, Akabe Bey'ati'nde, "maruf (iyilik) konusunda kar gelmemek zere Hz. Peygamber'le bey'at
yapmt. 12 Bu yetten, yle dolayl bir karm yaplabilir: "ma'ruf konusunda syan edilmeyeceine gre,
ztkavram yoluyla, "mnker" konusunda isyan caiz demektir. 13
6.3.1.4 Peygamberleri Yalanlama:
srailoullan, Allah'n yetlerini inkr etmi, peygamberleri ldrm, peygamberlerine kar gelmi ve taknlk
yapmtr. 14
6.3.1.5 Ana-Babaya syan:
Hz. Yahya, Allah'tan saknan, anasna-babasma kar iyi davranan bir kimseydi, bakaldran bir zorba (cebbran
asiyyen) deildi. 15
Ayrca, ana-babaya iyi ve itaatkr davranmakla ilgili, Kur'an'n teki buyruklar da burada hatrlanmaldr:
"Kur'an, insann insana isyanndan sz etmez. Yani bu noktada ntr bir tavr taknmtr." 16 tarzndaki bir karm yanltr. nk bu son yet, bu konuda ok aktr. Ayrca peygamberlere isyan da, insann insana isyandr.
Hz. Musa, kardei Harun'a,
"(..) Benim emrime kar m geldin?" dedi. 17 Hz. Musa, Hzr'a da "Sana hibir ite bakaldrmayacam."
szn verdi. 18
6.3.2 syanszlar:
Melekler ve peygamberler, Allah'n buyruklarna isyan etmezler. 19
6.3.2.1 Melekler:
Melekler, Allah'a isyan etmeyen varlklardr:
"Ey inananlar! Kendinizi ve oluk ocuunuzu cehennem ateinden koruyun. Onun yakt, insanlar ve talardr.
Grevlileri, Allah'n kendilerine verdii emirlere bakaldrmayan, kendilerine buyurulanlar yerine getiren pek
hain meleklerdir." 20
6.3.2.2 Peygamberler:
Peygamberler, Allah'a kar gelmeyen insanlardr. 21
Hz. Salih, Semud milletine yle demiti:
"Ey milletim! Eer rabbimden bir belgem olur ve bana rahmet eder de ben ona bakaldrrsam, syleyin, Allah'a
kar beni kim savunur? Bana, daha ok zarar vermekten baka birey yapamazsnz." 22
6.3.3 syanclar:
6.3.3.1 nsan:
Hz. dem ile ei, yasak aacn meyvasndan yiyerek Allah'a isyan eden ilk insanlar olmulardr. Ancak, ald talimatlara uyarak, Allah, onlarn tevbelerini kabul etmi, doru yolu gstermitir. 23
11
Mcadele, 58/8-10.
Mmtehine, 60/12.
13
14
li mran, 36112: Nisa, 4/46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 270.
15
Meryem, 19/14.
16
Yaar Nuri ztrk, Kuran'n Temel Kavramlar, 263.
17
Th, 20/93.
18
19
20
Tahrim, 66/6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 271.
21
Yunus, 10/15 (Hz. Peygamber'in sz).
22
23
Th, 20/121-122; Bakara, 2/37. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 271.
12
6.3.3.2 Firavun:
Firavun, boulaca anda Allah'a inandn ve ona teslim olduunu sylemiti. Ama ona yle denmiti:
"imdi mi inandn? Daha nce bakaldrm ve bozgunculuk etmitin." 24
"Ama Firavun o peygambere kar gelmiti de onu ok ar bir ekilde tutup cezalandrmtk." 25
6.3.3.2 srailoullar:
Hz. Musa'ya kar gelen srailoullarna, Allah'n ve m'minlerin himayesindekiler hari yoksulluk ve dknlk
(alaklk) damgas vurulmutu, Allah'n gazabna uramtlar. Bu, Allah'n yetlerini inkr etmeleri ve haksz
yere peygamberleri ldrmeleri yzndendi. Bu, kar gelmeleri ve taknlk yapmalarndand. 26
srailoullar ilhi buyruklara uyma sz verdiinde, Allah onlara,
"Size verdiimize kuvvetle sarln ve dinleyin" demiti. Ama onlar,
"ittik ve kar geldik" dediler. 27
Yahudilerin isyan da, kendilerine yakan tarzda alakadr:
"Yahudilerden, szleri yerlerinden deitirip "iittik ve kar geldik, kulak vermeyerek dinle" ve dillerini eip bkerek ve dini yererek "bizi de dinle" diyenler vardr. ayet "ittik ve itaat ettik; dinle ve bizi gzet" demi
olsalard, onlar iin daha iyi ve doru olurdu. te Allah, inkrlar (kfrleri) yznden onlara lanet etmitir.
Onlarn ancak pekaz inanr." 28
Yahudilerin isyan ve arl, Allah'n lanetini ekmitir:
"srailoullarndan inkr edenler, Davud'un ve Meryem olu sa'nn diliyle lanetlenmilerdi. Bu, bakaldrmalar ve ar gitmeleri yzndendi." 29
6.3.4 syann Sonu
syan gerek dnyevi, gerekse uhrevi adan baz nemli sonularla karlar. 30
6.3.4.1 Gazap Ve Lanet:
srailoullar, kar gelmeleri, taknlk yapmalar, Allah'n yetlerini inkr etmeleri ve peygamberleri ldrmeleri yznden yoksulluk ve dknlk damgasna maruz kalm, Allah'n gazabna ve lanetine uramtr. 31
6.3.4.2 Sapklk:
Allah'a ve peygambere ba kaldrmak, sapknln yoludur:
"Allah ve peygamberi bir eye hkmettii zaman, inanan erkek ve kadna artk ilerinde baka yolu semek
yaramaz. Allah'a ve peygambere bakaldran phesiz apak bir ekilde sapm olur." 32
6.3.4.3 Dnyevi Azap:
Hz. brahim, yle dua etmiti:
"Rabbim! Bu ehri gvenli kl. Beni ve ocuklarm putlara tapmaktan uzak tut. Rabbim! O putlar ok insanlar
saptrd. Bana uyan bendendir. Bana kar gelenleri, sana brakrm. Sen balarsn, merhamet edersin." 33
Hz. Salih de Semud milletine yle demiti:
"Ey milletim! Eer rabbimden bir belgem olur ve bana rahmet eder de ben ona bakaldrrsam, syleyin Allah'a
kar beni kim savunur? Benim zararm arttrmaktan baka bir ey yapamazsnz." 34
syann sembol tiplerinden biri olan Firavun, bu isyankrlnn cezasn ekti:
"Firavun, ondan ncekiler ve altst olmu kasabalarda oturanlar da su ilemilerdi. Rabbinin peygamberine
bakaldrmlard. Bunun zerine rableri onlan iddeti arttka artan bir ekilde yakalad. " 35
24
Yunus, 10/91.
Mzzemmil, 73/16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 271-272.
26
Bakara, 2/61; Ali mran, 3/112.
27
Bakara, 2/93.
28
Nisa, 4/46.
29
Maide, 5/78. Ayrca kr. Mezmurlar, 28/21-22, 31-33; Maide, 12/34, 23/33-35. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi
Yaynlar: 272.
30
31
Bakara, 2/61; li mran, 3/112; Nisa, 4/46; Maide, 5/78. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 273.
32
Ahzb, 33/36. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 273.
33
brahim, 14/35-36.
34
Hd, 11/63.
35
Hakka, 69/9-10.
25
"Ama Firavun, o peygamberlere kar gelmiti de onu ok ar bir ekilde tutup cezalandrmtk." 36
Firavun ve askerleri, bakaldrmas ve bozgunculuu yznden denizde bouldular. 37
Peygamberler isyandan hep Allah'a snmlardr:
"yetlerimiz onlara ak ak okununca bizimle karlamay ummayanlar, 'Bundan baka bir Kur'an getir veya
bunu deitir' dediler. De ki: Onu kendiliimden deitiremem. Ben ancak bana vahyedilene uyarm. Ben rabbime kar gelirsem, byk gnn azabna uramaktan korkarm." 38
6.3.4.4 Uhrevi Azap Ve Cehennem:
Allah'a ve peygambere kar gelmek, uhrevi hayat da karartr:
"Bunlar Allah'n yasalardr. Allah'a ve peygamberine kim itaat ederse, onu ilerinden rmaklar akan cennetlere
koyacaktr. Orada temellidirler. Byk kurtulu budur. Kim de Allah'a ve peygamberine bakaldrrsa ve
yasalann inerse, onu, temelli kalaca cehenneme sokar. Alaltc azap onadr." 39
"Benim yaptm, yalnz, Allah katndan olan, onun gnderdiklerini teblidir. Allah'a ve peygamberine kim
kar gelirse, ona, iinde sonsuz ve temelli kalnacak cehennem atei vardr." 40
Peygamberler bile, Allah'a kar gelse, sonu deimez:
"De ki: Ben Rabbime kar gelirsem, byk gnn azabndan korkarm." 41
syanclarn son pimanl, onlara hibir yarar salamaz:
"O gn inkr eden ve peygambere bakaldrm olanlar, yerle bir olmay ne kadar isterler ve Allah'tan bir sz
gizleyemezler." 42
6.4 STKBR/ MSTEKBR:
stikbr, k-b-r (kebura) kknden tremitir. Kibir, tekebbr ve istikbr birbirine yakn anlamlarda kullanlr.
Kibir, insann kendisini beenerek bakalarndan farkl grmesidir; bu, insann kendini bakalarndan daha byk ve stn grmesiyle olur. Tekebbr, gerei kabul etmekten ve ibadetle boyun emekten ekinerek Allah'a
kar byklenmedir. stikbr ise, iki trldr: 1) nsann byme peinde ve isteinde olmas. Bu gerektii
biimde, gerektii yerde ve gerektii zamanda olursa, vgye deerdir. 2) Bbrlenip kendinde olmayan varm
gibi da vurmaya abalama. te bu yerilir. Kur'an'da yer alan istikbr, da bu ikinci trden olandr. 43
stikbr, bakalarn kk ve hor grme, ezme, haklarn ineme anlamndaki stid'f in zdddr. (istikbr x istid'f).
stikbr; byklenme, bbrlenme, kendini beenme, kendini byk, gl ve stn grme, byklk kuruntusu
demektir. stiz'f ise, zayf, gsz ve kk grerek/brakmak, horlamak, ezmek ve smrmek, haklarndan
yoksun brakmak anlamlarna gelir.
Kur'an'da kullanlan k-b-r kknden tremi konumuzla ilgili kavramlar; kebr, mtekebbir, kibriy, istikbr ve
ekbir'dir. Bunlan srayla inceleyelim. 44
6.4.1 Kibriy, Mtekebbir Ve Kebr Kavramlar:
6.4.1.1 Kibriy:
Kibriy, boyun emekten uzak olu, yaratklara benzemekten yce olu anlamndadr. Bu sfat, Allah'tan bakas
iin kullanlmaz. 45 Bu anlamda byklk, evrenin hakimi ve yaratcs Allah'a zgdr. 46
6.4.1.2 Mtekebbir:
Tekebbr szcnden treme sfat-fiildir. Tekebbr, iki trldr:
1) Gzel fiillerin gerekte ok olmas, bakalarnnkileri gemesi. te bu zellii dolaysyla Allah'n
sfatlarndan birisi de "Mtekebbir"dir:
"Allah, kendisinden baka tanr olmayan, hkmran, ok kutsal, esenlik veren, gvenlik veren, grp gzeten,
36
Mzzemmil, 73/16.
Yunus, 10/89-91.
38
39
Nisa, 4/13-14.
40
Cin, 72/23.
41
En'am, 6/15; Zmer, 39/13.
42
43
44
45
46
37
gl, buyruunu her eye geiren mtekebbir (ulu) olan Allah'tr. Allah putperestlerin kotuklar elerden
mnezzehtir." 47
2) Gzel fiillerini zoraki ortaya koymaya alma. Bu, ou insanda olan bir niteliktir.
Allah'n yetleri zerinde tartan ve gnderdiklerini yalanlayanlara yle denir:
"Temelli kalacanz cehennemin kaplarndan girin. Byklenenlerin (bbrlenenlerin) dura ne ktdr." 48
"Bunlar, Allah'n yetleri zerinde kendilerine gelmi bir delil bulunmadan tartrlar. Bu, Allah katnda da
inananlann yannda da fkeyi arttrr. Allah, byklk taslayan her zorbann kalbini bundan dolay mhrler." 49
"Allah'a kar yalan uyduranlarn, kyamet gn yzlerinin kapkara olduunu grrsn. Bbrlenenler iin
cehennemde bir durak olmaz olur mu?" 50
Hz. Musa da u snma duasn yapmtr:
"Dorusu ben, hesap grlecek gne inanmayan bbrlenenlerin hepsinden benim de rabbim, sizin de rabbiniz
olan Allah'a snrm." 51
Birinci tr tekebbrn bulunmas vgye deerdir, ama ikinci tr yerilir. nsann birinci trden tekebbrle
nitelenebilecei, bunun yerilmeyecei, u yetten anlalabilir:
"Yeryznde haksz yere byklk taslayanlar, yetlerimden yz evirteceim (..)" 52
Buradaki "haksz yere byklenenler" ifadesi, ztkavram kanmyla, "hakl yere byklenenler" sonucuna da
elverilidir. 53
6.4.1.3 Kebr:
Kur'an'da kebr sfat, hem Allah iin, hem de baka varlklar hakknda sz konusu edilir. 54
A) Allah'n Kebr Sfat:
Allah iin kullanld yerlerde, kebr sfat, iki trl yer alr:
1) Allah'n ycelik sfatlarndan Al ile birliktelii (Al + Kebr):
Kar-koca ilikilerini ve aile ynetiminin erkee ait olduunu belirten yet, u cmleyle biter:
"(..) Dorusu Allah, ycedir (ali) ve byktr (kebr)." 55
Allah'n ilmi, balayacl ve evreni yneticilii gibi baka pekok zellikleri belirtildikten sonra veya nce,
unlar anlatlr:
"Hak yalnz Allah'tr. Onu brakp taptklar ise kesinlikle btldr. Dorusu Allah, ycedir ve byktr." 56
"Bu, Allah'n hak, ondan baka taptklan eylerin btl olmasndan dolaydr. Dorusu Allah, ycedir ve
byktr." 57
"Allah'n katnda, kendisine izin verilenden baka kimse efaat edemez. Sonunda, gnllerindeki korku
giderilince, birbirlerine 'Rabbiniz ne syledi?' diye sorarlar; 'Hak syledi' derler. O, ycedir ve byktr."58
"Onlara 'Yalnz Allah'a arldnz zaman inkr ederdiniz de ona e koulunca inanrdnz. Bugn hkm,
yce ve byk Allah'ndr' denir." 59
2) Allah'n ycelik sfatlarndan Mtel ile birliktelii (el-Kebru'1-Mtel):
Kullanld R'd sresinin bandan itibaren ve sonrasnda Allah'n zellikleri arasnda, "ycelerin ycesi" oluu
da belirtilir:
"Grleni de grlmeyeni de bilendir, Ycelerin ycesidir." 60
B) nder Ve Ynetici:
Kebir szc, Allah'n bir sfat oluu yannda, "nder, ynetici, reis, kocaba, usta, pr" anlamnda, bir topluluun ban anlatmak iin de kullanlmtr.
Hz. Musa ve Hz. Harun'un rabbine inandk diyen sihirbazlara, Firavun yle dedi:
"Ben size izin vermeden mi ona inandnz? Dorusu size sihri reten, bynz (ustanz) o olmal!(..)" 61
47
Har, 59/23.
Nahl, 16/29; Zmer, 39/72; M'min, 40/76.
49
M'min, 40/35.
50
Zmer, 39/60.
51
A'raf, 7/146. 5. M'min, 40/27.
52
A'raf, 7/146.
53
Rgb el-Isfahani, age, 637-638. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 275-277.
54
55
Nisa, 4/34.
56
Hac, 22/62.
57
Lokman, 31/30.
58
Sebe, 34/23.
59
M'min, 40/12.
60
48
Bu yetteki "o olmal" ifadesinde yer alan "o" zamirinin, Allah'a m, yoksa Musa'ya m ait olduu ak deilse
de, Musa'ya ait oluu daha uygun grnyor.
Hz, brahim'in milleti ona,
"Ey brahim! Bunu tanrlarmza sen mi yaptn? dediler. brahim u cevab verdi; Belki onu u bykleri
yapmtr. Konuabiliyorlarsa onlara sorun." 62
Kfirler yzleri atete evrildii gn, yle diyecekler:
"Rabbimiz! Biz yneticilerimize (sdeten) ve byklerimize (kuberen) itaat etmitik. Fakat onlar bizi yoldan
saptrdlar. Rabbimiz onlara iki kat azap ver. Onlar byk bir lanete urat." 63
6.4.2 stikbr Tutum Ve Davranlar:
6.4.2.1 Kfr/nkarclk:
Byklenme, nce kiinin inan dnyasn etkileyerek, hak ve doruya inanmasna engel olur. Allah'n birliine,
peygamberlere, hiret gnne ve yetlere inanmayanlar, inanszla kibir yznden srklenirler.
Nuh kavmi, onun davetine topluca, istikbr'a kaplarak kar kmaktadr. Hz. Nuh onlar iin Allah'a yle
yalvard:
"Rabbim! Dorusu ben, milletimi gece gndz ardm. Fakat benim armam, sadece benden uzaklamalarn
salad. Dorusu ben senin onlan balaman iin kendilerini her armda, parmaklarn kulaklarna
tkadlar, elbiselerine sarndlar, direndiler, byklendike byklendiler.(..)" 64
Mstekbirler, yalnzca kendileri Allah' inkr etmekle kalmaz, zellikle zayflarn, Allah'a inanma arsna uymalarna engel olurlar. Allah'n birliini ve insanlarn yalnzca Allah'a kul olduunu benimsetmek iin
gnderilen peygamberlerin karsnda her zaman onlarla uraan bir kibirli veya gl kfir ya da kfirler
topluluu olmutur. Yce Allah yle buyurur:
"Bunun gibi, her kasabann ileri gelenlerini orada hile yapan sulular kldk. Oysa yalnz kendilerine hile
yaparlar da farkna varmazlar." 65
Peygamberlerin arlarna ilk kar kanlar, mele'nin (ileri gelenlerin) oluturduu mstekbirler olmutur.
Firavun ve erkn Hz. Musa'nn arsna, istikbr yznden uymamtr:
"Sonra Musa ve kardei Harun'u, Firavun ve erknna, mucizelerimiz ve apak delille gnderdik. Byklk
tasladlar. Zaten marur bir topluluktular. Bu yzden, 'milletleri bize kul kle iken, bizim gibi iki insana m
inanacaz?' deyip, onlar yalanc saydlar. te bu yzden yok edildiler." 66
Hz. Musa'nn sekinlii ve ona levhalarda verilen tleri ve aklamalar, kavmine iletmesi belirtildikten sonra.
Yce Allah unu aklar:
"Yeryznde haksz yere byklk taslayanlar, yetlerimizden yzevirteceim. Onlar btn yetlerimi
grseler, yine de inanmazlar. Doru yolu grseler, bu yola girmezler. Azgnlk yolunu grrlerse, hemen
tutarlar. Bu, onlarn mucizelerimizi yalan saymalar ve onlardan habersiz grnmelerinden ileri gelir.
yetlerimizi ve hirete kavumay yalan sayan kimselerin ileri boa gitmitir. Onlar ilediklerinin karlndan
baka bir eyle mi cezalandrlrlar?" 67
Semud milletinin byklk taslayan ileri gelenleri, aralarndan iman eden ve bu sebeple hor grdkleri kimselere,
"Salih'in rabbi tarafndan gnderildiini, sahiden biliyor musunuz?" dediler. Onlar da "Dorusu biz, onunla
gnderilene inanyoruz" cevabn verdiler. Byklk taslayanlar Sizin inandnz biz inkr ediyoruz,
dediler.(..)" 68
Byklenme, inan esaslarnn blnmesine yol aar:
"Andolsun ki, Musa'ya kitap verdik. Ondan sonra ardarda peygamberler gnderdik. Meryem olu sa'ya
belgeler verdik, onu Ruhu'l Kuds'le destekledik. Size bir peygamber nefsinizin holanmad bir ey
gsterdike, byklk taslayarak, bir ksmn yalanc sayp, bir ksmn ldrr msnz? 'Kalplerimiz
perdelidir' dediler. Hayr, Allah inkrlarndan dolay onlar lnetlemitir. Onlarn pekazi inanrlar." 69
hirete inanszlk da, istikbrdan kaynaklanr:
"Tanrnz tek bir tanrdr. hirete inanmayanlarn kalpleri bunu inkr eder, onlar byklk taslar." 70
Byklenen, peygamberin de bir insan oluunu, kavrayp iine sindiremez:
61
Tah, 20/70-71; uara, 26/49. Ayrca bkz. A'raf, 7/120-123.

Enbiya, 21/63.
63
64
Nuh, 71/5-7.
65
Enam, 6/123.
66
M'minun, 23/45-48.
67
A'raf, 7/146-147.
68
A'raf, 7/75-77.
69
Bakara, 2/87-88.
70
Nahl, 16/22.
62
"Bizimle karlamay ummayanlar, 'Bize ya melekler indirilmeli, ya da rabbimizi grmeliyiz' derler. Andolsun ki
kendi kendilerine byklenmiler ve azgnlkta pek ileri gitmilerdir." 71
Mstekbirler Allah'n yetlerinden yzevirir, bilgisizce Allah yolundan alkoyan
"nsanlar arasnda, bir bilgisi olmad halde Allah yolundan saptrmak iin gerei bo szlerle deienler ve
Allah yolunu alaya alanlar vardr. te alaltc azap bunlar iindir. yetlerimiz ona okunduu zaman, sanki
kulaklarnda arlk var da iitmiyormu gibi byklenerek srt evirir. te ona can yakc azab mjdele." 72
"Kendine okunan Allah'n yetlerini dinleyip, sonra, onlar hi duymam gibi byklk taslamakta direnen,
yalanc ve gnahkr kiinin vay haline! Ona can yakc bir azab mjdele!" 73
Mstekbirler, uyarc gelmesini istemezler, dzen kurmaya devam ederler:
"Kendilerine bir uyarc gelince, mmetler iinde en doru yolda gidenlerden biri olacaklarna, andolsun ki,
btn gleriyle yemin etmilerdi. Fakat kendilerine uyarcnn gelmesi, yeryznde byklk taslamak ve kt
dzen kurmakla uratklarndan, sadece nefretlerini arttrd. Oysa pis pis kurulan tuzaa ancak sahibi der.
ncekilere uygulana gelen yasalar grmezler mi? Sen Allah'n yasalarnda bir deiiklik ya da bir bakalama
bulamazsn." 74
stikbr, hidayete aran peygamberlere kar olmadk sulamalar yneltmeye yol aar:
"Dorusu sululara byle yapanz. Onlara 'Allah'tan baka tanr yoktur' denildiinde, phesiz byklenirler,
'Deli bir air yznden tanrlarmz m brakalm?' derlerdi." 75
6.4.2.2 yetleri Yalanlama:
Byklenme Allah'n yetlerini yalanlamann en nemli sebeplerindendir:
"De ki: Eer bu kitap, Allah katndan ise ve siz de onu inkr etmiseniz, srailoullarndan bir ahit de bunun
byle olduuna ahadet edip de inanmken, siz yine de byklk taslarsanz, syleyin bana kendinize yazk
etmi olmaz msnz? Dorusu Allah zlim milleti doru yola eritirmez." 76
d kavmi, byklenerek, Allah'n yetlerini yalanlyordu. 77
Allah'n yetlerini yalanlayanlarn, zellikle hiretteki ackl sonlan anlatlr:
"Allah'a kar yalan uydurandan veya kendisine bir ey vahyedilmemiken 'bana vahyolundu: 'Allah'n indirdii
gibi ben de indireceim' diyenden daha zlim kim olabilir? Bu zlimleri can ekiirlerken melekler ellerini
uzatm, 'Canlarnz verin. Bugn Allah'a kar hakszca sylediklerinizden, onun yetlerine byklk
taslamanzdan tr alaltc bir azapla cezalandrlacaksnz' derken bir grsen!" 78
"yetlerimizi yalanlayp onlara kar byklk taslayanlar, cehennemliktir. Orada temelli kalacaklardr." 79
"Dorusu yetlerimizi yalan sayp, onlara kar byklk taslayanlara, gn kaplan almaz. Deve inenin deliinden gemedike, cennete de giremezler. Sulular byle cezalandrrz. Onlar iin cehennemden bir yatak ve
stlerine de rtler vardr. Zlimleri byle cezalandrrz." 80
"Ama inkr eden kimselere denir ki: yetlerim size okunmu, siz de byklenip sulu bir millet olmutunuz, deil
mi?" 81
"yetlerim size okunduunda byklk taslayp, gece aznza geleni syleyerek ardnza dnyordunuz." 82
6.4.2.3 Allah'a Kulluk Ve badetten Kanma:
Byklenme, Allah'a kulluk ve ibadet grevini yerine getirmekten alkoyar:
"Mesih de, gzde melekler de Allah'a kul olmaktan asla ekinmezler. Kim ona kulluktan ekinir ve byklk
taslarsa, bilsin ki o, hepsini huzuruna toplayacaktr. nananlara ve yararl i yapanlara, ecirlerini deyecek,
onlara olan bol nimetini daha da artracaktr. Kulluk etmekten ekinenleri ve byklk taslayanlar elem verici
bir azaba uratacaktr. Allah'tan baka bir dost ve yardmc bulamazlar." 83
"Kyamet gn mutlaka gelecektir. Bunda phe yoktur. Fakat insanlarn pek ou inanmaz. Rabbiniz, 'Bana
kulluk edin ki size karln vereyim. Bana kulluk etmeyi byklklerine yediremeyenler, alalm olarak cehenneme gireceklerdir' buyurmutur." 84
71
Furkan, 25/21.
Lokman, 31/6-7.
73
Csiye, 45/7-8.
74
Ftr, 35/42-43.
75
Sfft, 37/34-36. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 278-281.
76
Ahkf, 46/10. Ayrca bkz. Fecir, 89/6-13; Ahkf, 46/21-26.
77
Fussilet, 41/15.
78
En'am, 6/93.
79
A'raf, 7/36.
80
A'raf, 7/40-41.
81
Csiye, 45/31.
82
M'minun, 23/66-67. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 281-282.
83
Nisa, 4/172.
84
M'min, 40/60.
72
Byklenenlerin bu tutumlarna karlk, Allah'a ibadette byklk gstermeyen ve usanmayan, onu tenzih eden
ve ona secde eden melekler vlr. 85
nsan, Allah'a kulluk etsin, onun ycelii karsnda hiliini ve muhtaln bilsin diye yaratlmtr (Zriyat,
51/56). Kulluk ile byklk badamaz. 86
6.4.2.4 Peygamberi Ve nananlar Yurttan karma Tehdidi:
Mstekbirler, kendilerini uyarp doruya aranlara kar siyasi baskya ve iddete de bavurur.
Medyen milletinin byklk taslayan ileri gelenleri,
"Ey uayb! Ya dinimize dnersiniz, ya da andolsun ki setti ve inananlar seninle beraber kasabamzdan
karrz" dediler. uayb onlara u cevab verdi: "stemesek de mi? Allah bizi dininizden kurtardktan sonra ona
dnecek olursak, dorusu Allah'a kar yalan uydurmu oluruz, Rabbimizin dilemesi bir yana, dininize dnmek
bize yakmaz. Rabbimizin ilmi hereyi kuatmtr. Biz yalnz Allah'a gvendik. Rabbimiz! Bizimle milletimiz
arasnda haka sen hkm ver. Sen hkmedenlerin en iyisisin." Milletinin inkr eden ileri gelenleri, "uayb'a
uyarsanz, andolsun ki siz kaybedersiniz" dediler. Bu yzden onlar bir sarsnt tuttu ve olduklar yerde dizst
kverdiler." 87
6.4.3 stikbr Tutum Ve Davranlarn Sonu:
stikbr tutum ve davranlar, dnyev ve uhrev baz yaptrmlarla karlar. 88
6.4.3.1 Mstekbirlerden Snma Duas:
Hz. Musa, byklenenler konusunda u snma duasn yapmtr:
"Dorusu ben, hesap grlecek gne inanmayan bbrlenenlerin hepsinden, benim de rabbim, sizin de rabbiniz
olan Allah'a snrm." 89
6.4.3.2 Allah Mstekbirleri Sevmez, Kalplerini Mhrler, Doruya Eritirmez:
Allah'n sevmedikleri arasnda, mstekbirler de vardr:
"Onlarn gizlediklerini de, aa vurduklarn da Allah'n bildiinde phe yoktur. O, byklk taslayanlar sevmez." 90
Byklk taslayanlarn kalbi, Allah tarafndan mhrlenir:
"Bunlar, Allah'n yetleri zerinde kendilerine gelmi bir delil bulunmadan tartrlar. Bu, Allah katnda da,
inananlarn yannda da fkeyi arttrr. Allah, byklk taslayan her zorbann kalbini bundan dolay mhrler." 91
Byklk taslayanlarn balanmas iin peygamber bile dua edemez:
"Mnafklara 'Gelin de Allah'n peygamberi sizin iin mafiret dilesin' dendii zaman, balarn dikip byklk
taslayarak yzevirdiklerini grrsn. Onlar iin, balanma dilesen de, dilemesen de birdir. Allah onlar
balamayacaktr. Dorusu Allah, yoldan km milleti doru yola eritirmez." 92
6.4.3.3 Dnyevi Azap:
ke urayan toplumlarn bata gelen zellikleri istikbr ve ona bal olarak peygamberlere kar ktr.
Byklenerek kendilerini ycelten, hem Allah'a, hem de kk grdkleri insanlara kar kibirlenerek
kendilerini ne karan toplumlar, byklenmeyle birlikte getirdikleri ar sosyal farkllama ve zlme, haktan
sapma, marma, zulm, bask ve ikence, hogrszlk, toplumsal birlii bozma, ekonomik gc tekelletirme
ve nihayet kendilerini bunlardan vazgeirmek iin gelen peygamberi ve Allah'tan getirdii yetleri alaya alp
tahkir etme gibi olumsuz davranlar yznden ortadan kaldrlmlardr. 93
d kavmi, byklenerek Allah'n yetlerini yalanlad iin, dondurucu kasrga (sarsar) azabna urad. 94
Semud milletinin, rablerinin buyruuna bakaldran mstekbirleri,
"Ey Salih! Eer sen peygambersen, bizi tehdit ettiin azaba urat bakalm" dediler: "Bu yzden onlar bir
85
Araf, 7/206; Enbiya, 21/19.

87
A'raf, 7/88-91. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 283-284.
88
89
90
Nahl, 16/23.
91
M'min, 40/35.
92
Mnafikn, 63/5-6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 284-285.
93
Ejder Ylmaz, Kuran'da Toplumsal k, 125.
94
Fassilet, 42/15-16.
86
sarsnt tuttu, olduklar yerde dizst kverdiler." Salih de onlardan yzevirdi ve "Ey milletim! Andolsun ki
ben size rabbimin szn bildirmi ve t vermitim. Ama siz t verenleri sevmiyorsunuz" dedi. 95
Hz. uayb' ve inananlar tehdit eden Medyen halkn, bu yzden bir sarsnt tuttu, olduklar yerde dizst kverdiler. uayb' yalanlayanlar, sanki hi yaamamlar gibi oldular, izleri bile kalmad. Mahvolanlar, uayb'
yalanlayanlar oldu. uayb, onlardan yz evirdi de,
"Ey milletim! Andolsun ki rabbimin szlerini size bildirdim, size t verdim. nkarc mllet iin niin zleyim?"
dedi. 96
Mstekbirlerin en nemli sembol tipi olan Firavun ve evresi bunun karln grd: Firavun ailesi,
"Bizi sinirlemek iin ne mucize gsterirsen gster, sana inanmayacaz" dediler. Bunun zerine su basknn,
ekirgeyi, haerat, kurbaalan ve kan birbirinden ayr mucizeler olarak onlara musallat kldk. Yine de
byklk taslayp, sulu bir millet oldular. Azap balarna knce, "Ey Musa! Rabbine sana verdii ahde gre,
bizim iin yalvar. Bizden azab kaldrrsan sana, andolsun ki inanacaz ve srailoullann seninle beraber
gndereceiz" dediler. Azab -nasl olsa sonuna gelecekleri- bir mddet iin zerlerinden kaldrnca, hemen
szlerinden cayyorlard. Bu sebeple, onlardan aldk, yetlerimizi yalan sayp umursamadklar iin onlar
denizde boduk. Hor grlen kavmi (yahudileri), bereketlendirdiimiz yerin doularna ve batlarna miras
kldk. Rabbinin srailoullanna verdii gzel sz, sabrlarna karlk yerine geldi. Firavun ve milletinin
yaptn ve ykselttiklerini yktk." 97
Allah'a kar yalan uyduran veya kendisine birey vahyedilmemiken 'bana vahyolundu', Allah'n indirdii gibi
ben de indireceim' diyen zlimlere can ekiirlerken melekler ellerini uzatm,
"Canlarnz verin, bugn Allah'a kar haksz yere sylediklerinizden onun yetlerine byklk taslamanzdan
tr, alaltc bir azapla cezalandrlacaksnz" derken durumlar grlmeye deer. 98
eytani bir drt olan stikbr, insan kt eylemlere srkleyerek, biraz nce belirtilen dnyevi azap ve skntlardan ayn olarak, hiret hayatn da zindana evirmektedir.
nananlara dlleri, Allah'a kulluktan ekinenlere ve byklk taslayanlara cezalan verilecektir:
"Mesih de, gzde melekler de Allah'a kul olmaktan asla ekinmezler. Kim ona kulluktan ekinir ve byklk
taslarsa, blsin ki o, hepsini huzuruna toplayacaktr. nananlara ve yararl i yapanlara, ecirlerini deyecek,
onlara olan bol nimetini daha da arttracaktr. Kulluk etmekten ekinenleri ve byklk taslayanlar elem verici
bir azaba uratacaktr. Onlar kendilerine Allah'tan baka bir dost ve yardmc bulamazlar." 99
Byklk taslam mark zenginlerin feryad, hirette onlara hibir yarar salamaz:
"Sonunda mark varlkllarn azapla yakaladmz zaman feryad ederler. Onlara yle deriz: Bugn feryad
etmeyin. Dorusu katmzdan bir yardm gremezsiniz. yetlerim size okunduunda byklk taslayp; gece aznza geleni syleyerek ardnza dnyordunuz." 100
Allah'n tebliine ve yetlerine byklk taslayarak kulak vermeyenler ackl azab grecektir:
"yetlerimiz o sapk kimseye okunduu zaman sanki kulaklarnda arlk var da iitmiyormu gibi, byklenerek
srt evirir. te ona can yakc azab mjdele." 101
Allah'tan baka tanr yoktur dendiinde byklenenler, can yakc azab tadacaktr. 102
nkr edenler, atee snulduklar gn, onlara yle denir:
"Dnyadaki hayatnzda sizin iin gzel olan hereyi harcadnz, onlarn zevkini srdnz. Ama bugn, yeryznde haksz yere byklk taslamanzn ve yoldan kmanzn karlnda alaltc bir azap greceksiniz." 103
Allah'n yetlerini yalanlayp, onlara kar byklk taslayanlar, cehennemliktir, orada temelli kalacaklardr. 104
Dnyadaki say okluu, servet ve byklenme, hibir yararl sonu getirmez: Burlarda (a'raf ta) olanlar, simalarndan tandklar adamlara,
'Topluluunuz, topladnz mal ve byklk taslamalarnz size fayda vermedi. Allah'n rahmetine
erdirmeyeceine dair yemin ettikleriniz bunlar myd?" diye seslenirler.(..)" 105
Byklenip bbrlenenler iin cehennem, kt bir durak yeridir:
"Temelli kalacanz cehennemin kaplarndan girin. Byklenenlerin dura ne ktdr!" 106
"Ayetlerim sana gelmiti de onlar yalanlam, byklk taslam ve inkarclardan olmutun. Allah'a kar yalan
95
A'raf, 7/77-79.
A'raf, 7/91-93.
97
A'raf, 7/132-137.
98
99
Nisa, 4/172-173.
100
M'minun, 23/64-67.
101
Lokman, 31/7.
102
Sfft, 37/35-38.
103
Ahkf, 46/20.
104
A'raf, 7/36. Ayrca bkz. A'raf, 7/40-41.
105
A'raf, 7/48-49.
106
Nahl. 16/29; Zmer, 39/72; M'min, 40/75-76.
96
oluturanlarn, kyamet gn, yzlerinin simsiyah olduunu grrsn. Bbrlenenler iin cehennemde bir durak
olmaz olur mu?" 107
"Rabbiniz 'Bana kulluk edin ki size karln vereyim. Bana kulluk etmeyi byklklerine yediremeyenler
alalm olarak cehenneme gireceklerdir' buyurmutur." 108
Ayr bir balk altnda greceimiz gibi, mstekbirlerin mustaz'aflarla dnyadaki ilikileri, bir cehennem
diyalogu biiminde verilir. 109
6.4.4 stikbr'n Sembol Tipleri (Sembol Mstekbirler):
Kur'an'da, zellikle eytan, Firavun, Karun, Hman, mele' (ileri gelenler/sekinler), srailoullar, kfirler,
mrikler ve mnafklar, istikbr'n sembol tipleri olarak ne karlr. 110
6.4.4.1 eytan:
Allah meleklere "dem'e secde edin" emrini verince, blis mstesna, hepsi secde ettiler, ancak o kand, byklk taslad ve inkr edenlerden oldu. 111 Allah "sana emrettiim halde, seni secdeden alkoyan nedir?" dedi. blis,
"Beni ateten, onu ise amurdan yarattn. Ben ondan stnm." cevabn verdi. Ona "n oradan aa! Orada
byklenmek sana dmez. Defol. Sen alan birisin." dedi. 112
"stikbr m gsteriyorsun, yoksa gerekten ycelmi olanlardan msn?" 113 diye sorularak, blis'in byklk
kuruntusunun, Allah'n ycelik (uluv) sfat da hatrlatlarak, gerek ycelikle kyaslanamayaca belirtilir. 114
6.4.4.2 Firavun, evresi, Karun Ve Hmn:
stikbr illetine tutularak kendilerini mahveden azgnlar arasnda ktln sembol tiplerinden kabul edilen
Firavun, evresi (mele'si ve askerleri), Karun ve Hmn rnek olarak verilir.
Yce Allah, Hz. Musa ve kardei Harun'u, Firavun ve erknna, mucizeler ve apak delille gnderdi. Ancak onlar, marur bir byklk tasladlar. Bu yzden,
"Milletleri bize kul kleyken bizim gibi iki insana m inanacaz?"
"Bizi sihirlemek iin ne mucize gsterirsen gster, sana inanmayacaz" deyip onlar yalanc saydlar. Bu
yzden de, yok edildiler. 115 Azap balarna knce, Hz. Musa dan, rabbinin verdii ahde gre kendileri iin
yalvarp, azab kaldrma duasnda bulunmasn istediler. Bylece ona inanacaklarn ve srailoullarn
beraberinde gndereceklerini sylediler. Ama azap bir sre kaldrlnca, szlerinden cayyorlard. Bu yzden,
yetleri yalan sayp umursamadklar iin denizde bouldular. 116 Firavun, boulaca anda inanmak istediyse de
bu iman artk onu kurtaramazd. 117 Zlimlerin sonu ite byledir. Onlar, atee aran nderlerdir. Ayrca hep
lanetle anlacaklardr. Kyamette de irentirler. 118
Karun ve Hmn da, Firavun gibi tutum alyorlard:
"Karun'u, Firavun'u ve Hmn' da yokettik. Andolsun ki Musa, kendilerine belgelerle gelmiti de onlar
yeryznde byklk taslamlard. Oysa azabmzdan kurtulamazlard." 119
Karun'un byklenmesi, ylece belirtilir:
"Karun 'Bu servet ancak bende mevcut bir ilimden (yetenek ve beceriden) tr bana verilmitir' demiti.
Allah'n nceleri, ondan daha gl ve toplad ey daha fazla olan nice nesilleri yokettiini bilmez mi?
Sulularn sular kendilerinden sorulmaz." 120
Dnya hayatn isteyenler, Karun'la ayn imkna sahip olmay diliyordu. Kendilerine ilim verilmi olanlar ise,
Allah'n mkfatnn, inanp yararl i yapanlar iin daha iyi olduunu syledi. Sonunda, Karun da saray da
yerle bir oldu. Allah'a kar kendisine yardm edebilecek kimsesi yoktu, kendisi de kendini kurtarabilecek
kiilerden deildi. Daha dn onun yerinde olmay dileyenler ise, Allah'n rzk dilediine bir lye gre verdiini, kendileri iin de ayn akbetin sz konusu olabileceini ve inkarclarn baarya eremeyeceini sylemeye
baladlar. Yce Allah bu konudaki hkmn yle belirtiyor:
107
Zmer, 39/59-60.
M'min, 40/60.
109
110
111
Bakara, 2/34; A'raf, 7/11; Sd,38/71-74.
112
A'raf, 7/12-13; Sd, 38/75-78.
113
Sd, 38/75.
114
115
M'minun, 23/45-48; A'raf, 7/132. Ayrca bkz. Yunus, 10/75-93.
116
A'raf, 7/133. Aynca bkz. Fecr, 89/9-13.
117
Yunus, 10/90.
118
Kasas, 28/39-42.
119
Ankebut, 29/39.
120
Kasas, 28/78.
108
"Bu hiret yurdunu, yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu istemeyen kimselere veririz. Sonu Allah'a kar
gelmekten saknanlarndr. Kim bir iyilik getirirse (yaparsa), ona daha iyisi verilir. Kim bir ktlk getirirse, o
ktlkleri ileyenler, ancak yaptklar kadar ceza grrler." 121
6.4.4.3 Mele' (leri Gelenler /Sekinler):
leri gelenler, servet ve makam sahipleri, nderliklerini ve nfuzlarn korumak, mevcut dzeni srdrmek iin
istikbr'a ve meydan okumaya bavurur. Her trl yalan, iftira ve sulamay yapmaktan ekinmez. 122
Hz. Salih'in peygamber olarak gnderildii Semud milletinin ileri gelenleri, ona inananlar pheye dryorlar, kendilerininse inanmadklarn sylyorlard. Ayrca, kesimi yasak dii deveyi keserek, rablerinin buyruuna
isyan ettikten sonra, Hz. Salih'ten, peygamberliinin kant olarak, kendilerini tehdit ettii azaba uratmasn
istediler. Bu yzden de onlar bir sarsnt tutmu, olduklar yerde dizst kmlerdi. Salih de onlardan
yzevirmi ve yle demiti:
"Ey milletim! Andolsun ki ben size rabbimin szn bildirmi ve t vermitim. Fakat siz, t verenleri
sevmiyorsunuz." 123
Medyen halknn byklk taslayan inkarc ileri gelenleri, peygamberleri uayb', dinlerine dnmedikleri takdirde, yurtlarndan karmakla tehdit etmi, ona inananlarn kaybedeceini sylemiti. Bu yzden, onlar da sarsntya tutulmu, olduklar yerde dizst kmlerdi. uayb da, bildirim yapt ve tte bulunduu inkarc
milleti iin zlmemiti. 124
srailoullar, bir peygamber nefislerinin holanmad bir ey getirdike, istikbr'a kaplarak, bir ksm peygamberleri yalanc saym, bir ksmn ise ldrmt. 125 Kalplerimiz perdeli demilerdi. Ama Allah, inkrlar dolaysyla onlar lnetlemitir, pekaz inanmtr. 126
6.4.4.5 d Kavmi:
Milletler iinde Hz. Hd'un peygamber olarak gnderildii Yemen'de yaayan d kavminin byklenmesi yle
anlatlr:
"d kavmi, yeryznde haksz yere byklk taslam, 'Bizden daha kuvvetli kim vardr?' demiti. Onlar
kendilerini yaratan Allah'n onlardan daha kuvvetli olduunu grmyorlard, deil mi? yetlerimizi bile bile
inkr ediyorlard." 127
d kavminin muhteem saraylar (uara, 26/128-129), oullar, mallar, srleri, esiz ba ve baheleri vard
(uara, 26/134). Bu yzden gurur ve kibire kaplm, Allah'n yetlerini bile bile inkr etmi ve her inat
zorbann emrine uymutur (Hd, 11/59). 128
6.4.4.6 Kfirler Ve Mrikler
Kfirler, Allah'n yetleri okununca, byklk taslayp, gece azlanna geleni syleyerek ardlarn dnyordu. 129
Allah'n yetleri zerinde, kendilerine gelen bir delil olmadan tartanlarn gnllerinde, ulaamayacaklar bir
byklenme vardr. 130
Byklk taslayan mrikler, sorumluluklarn stlenir:
"Mrikler eer byklk taslarsa, kendi aleyhlerinedir. Rabbinin katnda bulunanlar, hi usanmadan, onu
gece-gndz tesbih ederler." 131
Zengin, Allah'n yetlerine kar son derece inat, kalar atk, surat ask, srt evirip byklenen,
"Bu sadece retilegelen bir sihirdir. Bu Kur'an, yalnzca bir insan szdr" diyen, bu yzden atee yaslanacak
adamn 132 Velid bin Mugire olduu nakledilir. 133
121
Kasas, 28/78-84. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 289-290.
Sfft, 37/35-36.
123
A'raf, 7/74-79. Aynca bkz. ems, 91/11-15.
124
125
Bakara, 2/87. Bu konuda ayrca bkz. Matta, 23/34-35, 37; I Selaniklilere Mektup. 2/15.
126
Bakara, 2/87-88. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 291.
127
Fussilet, 41/15.
128
129
M'minun, 23/66-67.
130
M'min, 40/56.
131
Fussilet, 41/38.
132
Mddessir, 74/11-26.
133
Vahid, age, 468, no: 842. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 292.
122
6.4.4.7 Mnafklar:
Mnafklara,
"Gelin de Allah'n peygamberi sizin iin mafiret dilesin" dendii zaman, balarn evirirler. Byklk
taslayarak yzevirirler. Peygamber onlar iin ba dilese de, dilemese de Allah onlar balamayacaktr.
nk Allah, yoldan km milleti, doru yola eritirmez." 134
6.4.5 Mstekbirlerin Mstaz'aflarla likisi:
Hz. Salih'in'gnderildii Semud milletinin byklk taslayan ileri gelenleri ile ilerinden iman eden ve bu sebeple hor grdkleri kimseler arasnda u konuma geti:
- Salih'in rabbi tarafndan gnderildiini sahiden biliyor musunuz?
+ Dorusu biz, onunla gnderilene inanyoruz. 135
- Sizin inandnz biz inkr ediyoruz.304
Dnyevi karlar uruna, byklk taslayanlara direnmeyip, onlarla ibirlii yapan mustaz'aflar arasndaki
iliki, bir hiret diyalou biiminde ylece verilir:
(nsanlarn hepsi Allah'n huzuruna karlar).
+ Dorusu biz, size uymutuk. Allah'n azabndan bizi koruyabilecek misiniz?
- Allah bizi doru yola eritirseydi, biz de sizi eritirirdik. Artk szlansak da, sabretsek de birdir. nk kaacak
yerimiz yoktur. 136
(inkr edenler, "Bu Kur'an'a ve bundan ncekilere inanmayacaz" dediler. Sen bu zlimleri, rablerinin huzurunda dikildikleri zaman, suu birbirlerine atp dururken bir grsen!)
+ Siz olmasaydnz, biz inanm olacaktk.
- Size doruluk rehberi geldikten sonra, ondan sizi biz mi alkoyduk? Hayr; zaten sulu kimselerdiniz.
+ Hayr, gece-gndz hile kuruyor ve biz Allah' inkr etmemiz, ona ortaklar komamz emrediyordunuz.
(Azab grdklerinde ileri yanar. nkr edenlerin boyunlarna demir halkalar vururuz. Yaptklarndan baka bir
eyin cezasn ekmezler.) 137
Atein iinde birbiriyle tartrlarken, gszler, byklk taslayanlarla u konumay yaparlar:
+ Dorusu biz, size uymutuk. imdi atein bir parasn olsun bizden savabilir misiniz?
- Hepimiz onun iindeyiz. Allah kullar arasnda phesiz hkm vermitir. 138
6.4.6 stikbr'a Kaplmayanlar:
Kur'an, istikbr tutum ve davranlarda bulunmayanlardan da sz eder. Bunlar, melekler, Allah' seven ruhban,
ve gerek m'minlerdir.
Melekler byklenmez, Allah' tenzih ederler, ona secdede bulunurlar:
"Dorusu rabbinin katnda olanlar, ona kulluk etmekten byklenmezler, onu tenzih ederler ve yalnz ona secde
ederler." 139
Allah'a kulluk etmekten usanmazlar, gece gndz bkmadan tesbih ederler. 140
Gklerde ve yerde bulunan her canl ve melekler, byklk taslamakszn Allah'a secde ederler. Fevklerinde olan
rablerinden korkarlar ve emrolunduklan eyleri yaparlar. 141
6.4.6.2 Allah' Seven Ruhban:
Byklk taslamayan ruhban, hristiyanl mslmanlara daha yakn klar:
"nananlara en iddetli dman olarak, insanlardan yahuderi ve Allah'a e koanlar (mrikleri) bulursun.
Onlardan, inananlara sevgice en vakm 'Biz hristiyanz' diyenleri bulursun. Bu, onlarn iinde bilginler ve
rahipler bulunmasndan ve byklk taslamamalarndan dolaydr." 142
Peygambere indirilen Kur'an' iitince gzleri yala dolar ve inanrlar. 143
134
Mnafikun, 63/5-6. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 292-293.
A'raf, 7/75-77.
136
brahim, 14/21.
137
Sebe, 34/31-33.
138
M'min, 40/47-48. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 293-294.
139
A'raf, 7/206.
140
Enbiya, 21/19,20 ; Fussilet, 41/38.
141
Nahl, 16/49-50. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 294.
142
Maide, 5/82.
143
135
6.4.6.2 Gerek Mminler:

Gerek m'minler, byklk duygusuna kaplmazlar:
"yetlerimize ancak, kendilerine hatrlatld zaman secdeye kapananlar, byklk taslamayarak rablerini
verek yceltenler, vcutlarm yataklardan uzak tutup korkarak ve umarak rablerine yalvaranlar ve verdiimiz
nzklardan sarfedenler inanr. Yaptklarna karlk onlar iin saklanan mjdeyi kimse bilmez. nanan kimse,
yoldan km kimseye benzer mi? Bunlar bir olamazlar. nanp yararl i yapanlara bu yaptklarna karlk,
varacaklar cennet konaklar vardr." 144
6.5 KIYAM:
Kyam, k-v-m (kaveme: kme) kknden treyen bir szcktr. Gramer asndan, ayr isim trdr. eitli
llerde fiil veya isim biiminde de kullanlr. Ancak bunlar konumuzla dorudan ilgili deildir. 145
6.5.1 Masdar lsndeki Kyam:
Masdar lsndeki kyam, aslnda insann boyunun yukarya doru uzan anlamndadr. 146 Ayaa kalkma va
ayakta durma anlam kazanmtr.
Semud milleti, ac sonunda ayakta duracak g bulamad:
"Semud milletinin bana gelende de bir ibret vardr: Onlara, 'Bir sreye kadar zevklenin' denmiti. Onlar
rablerinin buyruundan kmlard. Bunun zerine kendilerini gzleri gre gre yldrm arpt. Ayaa
kalkacak (kyam) gleri kalmad, yardm da grmediler." 147
6.5.2 oul sim lsndeki Kyam:
Kim'e szcnn dzensiz oul biimidir, durum zarf (hl) olarak kullanlr, "ayakta durarak, ayakteyken"
anlamna gelir.
"Akl sahipleri ayaktayken (kymen), otururken ve yan yatarken Allah' anarlar. Gklerin ve yerin yaradln
dnrler. (..)" 148
"Rahmann kullar yeryznde mtevazi yrrler. Bilgisizler kendilerine takldklar zaman onlara gzel ve yumuak sz sylerler. Onlar, gecelerini rableri iin kyama durarak ve secdeye vararak geirirler." 149
Tehlike zamanlannda klnacak zel namaz biimi belirtildikten sonra u anlatlr:
"Namaz kldktan baka, Allah' ayaktayken, otururken, yan yatarken de ann. Gvenlie kavutuunuzda,
namaz gereince kln. Namaz, phesiz, inananlara belirli vakitlerde farz klnmtr." 150
"Sr'a flenince, Allah'n diledii bir yana, gklerde olanlar da yerde olanlar da hepsi dp lr. Sonra Sr'a
bir defa daha flenince hemen ayaa kalkp (kymen) bakp dururlar." 151
6.5.3 Gere smi Kyam:
Bu ldeki kyam szc, "temel, dayanak ve fayda" anlamndadr.
"Allah'n hayatnzn temeli (kymen) klm olduu mallarnz, beyinsizlere (sefihlere) vermeyin. Kendilerini
bunlarn geliriyle rzklandrp giydirin ve onlara gzel sz syleyin." 152
Buradaki "hayatnzn temeli" yerine, "koruku klma" anlam da verilir. 153 Ancak bu, benimsediimiz anlamn
ikincil bir grnm olarak doru grlebilir.
"Allah hrmetli ev Kabe'yi", hrmetli ay, kurban, boynu tasmal kurbanlklar, insanlarn faydas (kymen
li'na-ns) iin ortaya koydu. Bu, Allah'n gklerde ve yerde olanlar bildiini kavramanz iindir." 154
Buradaki "kyam" szcne "gvenli yer" 155 ve "ilerinin temeli" anlamlar da verilir. 156 Ayrca "insanlk iin
bir sembol" karl da uygun grlr. Bylece Kabe yannda, hac ve ona bal merasimler, insann Allah'a
144
Secde, 32/15-19. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 295.
146
bnu'l-Cevzi, Nzhet 504.
147
Zriyt, 51/43-45. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 295-296.
148
li mran, 3/191.
149
Furkan, 25/63-64. Ayrca bkz. Zmer, 39/9; Mzzemmil, 73/20.
150
Nisa, 4/103.
151
152
Nisa, 4/5.
153
154
Maide, 5/97.
155
Bu konuda, bkz. Bakara, 2/125.
156
145
teslimiyetinin sembolleri olarak ifade edilmektedir. 157

Grld zere, Kur'an'daki kyam szckleri, "ayaklanma, bakaldrma" gibi siyas bir anlam
kazanmamtr. 158
6.6 TUGYN/TGT:
T-g-y (tag) kknden treyen tugyn, isyanda haddi amak anlamndadr. Tugyn, hem tek insandan, hem de
toplumdan kaynaklanabilir. 159 Tugyn'n kk anlamnda, dengenin arlk veya azlk ynnde bozulmas yer
alr. Bu yzden, belirlenen snrlar ve lleri daha ok arlk ynnde ihll etmeyi, snr tanmazl, cebir ve
iddet kullanmay anlatr. 160
6.6.1 Tugyn'n Kkeni:
Tugyn'n kkeninde, kendini yeterli ve serbest grme (istina) yatar. nsan kendisinde istediini yapacak bir
g, bilgi ve yetenek vehmettiinde, Allah' unutur duruma gelerek tuyana giden kap alr. Tuyanla birlikte
insan dilediini yapmaya yeltenir, hak hukuk ve snr tanmamaya balar. 161
"u insanolu, kendini mstani (yeterli) sayarak azgnlk (tugyn) eder. Sonunda dn Allah'adr." 162
Bu yetlerde ifade edilen dnce, insann kendine yeterli olduu ve dolaysyla "kendi kaderinin efendisi"
olduu eklindeki ar iddiay, sama grerek reddeder. Aynca, btn ahlaki kavramlarn -iyi ile kt, doru ile
eri arasndaki ayrm llerinin- insann bir stn G'e kar sorumluluu kavram ile kopmaz ekilde bal
olduuna iaret eder. Baka bir deyile, "ahlkilik" kavram, byle bir sorumluluk hissine -ister bilinli, isterse
bilin altnda olsun- dayanmad zaman btn anlamn kaybeder. 163
Ey insanlar! Dorusu sizin almalarnz (hedefleriniz) trl eitlidir. Elinde bulunandan verenin, Allah'a
kar gelmekten saknann, en gzel sz olan Allah'n birliini dorulayann, ilerini kolaylatrrz. Ama,
cimrilik eden, kendini (Allah'tan) mstani gren, en gzel sz yalanlayan kimsenin gle uramasn
kolaylatrrz. O kimse lp atee yuvarland zaman, mal ona hi fayda vermez. Bize den, sadece doru
yolu gstermektir. phesiz, hiret de, dnya da bizimdir." 164
Tugyn, istikametten bir sapma olarak deerlendirilir:
"Sen, beraberindeki tevbe edenlerle birlikte, emrolunduun gibi dosdoru ol. Ar gitmeyin. Dorusu Allah,
yaptklarnz bilir." 165
Tugyn'a dalanlara yneltilen dengeye getirici ve uyarc szler, istenilenin tam tersine, onlarn azgnln arttrmaktan baka bir ie yaramaz. Allah'n, Hz. Peygamber'e indirdikleri, "Allah'n eli skdr" diyen, aralanna
kyamete dek srecek dmanlk ve kin salnan yahudilerin ounun azgnln ve kfrn (inkrn) artrr. 166
Benzer bir anlatm, ehli kitap sz konusu edilerek bir kere daha tekrarlanr. 167
6.6.2 Tugyn Durumlar Ve Eylemler:
Tugyn, Allah'n koyduu din ve ahlki snrlar ftursuzca ve kstahlaarak amay anlatr. Bu yzden tugyn',
din ve ahlk trlerine ayrabiliriz. 168
6.6.2.1 Din Tugyn:
Allah'a inanszlk ve saygszlk, peygamberleri yalanlama ve m'minlerle alay, din tuyan oluturur. 169
A) Allah'a nanszlk Ve Saygszlk:
Allah'n mucizelerine ramen inanmayanlar, tuyanlar (taknlklar) iinde bocalayp dururlar:
"(Mrikler) kendilerine bir mucize (yet) gsterilirse, mutlaka ona inanacaklarna dair btn gleriyle Allah'a
yemin ederler. De ki: 'Mucizeler, ancak Allah katndadr (elindedir).' Onlarn, mucize geldii zaman da
157
Muhammed Esed, age, 1/125 (117-118)

159
160
161
Ali nal, Kuran'da Temel Kavramlar, 355-356.
162
Alak, 96/6-8.
163
164
Leyl, 92/4-13.
165
Hd, 11/113. Ayrca bkz.Th, 20/81.
166
Maide, 5/64.
167
Maide, 5/68. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 297-299.
168
169
158
inanmayacaklarn anlamyor musunuz? Onlarn kalplerini, gzlerini -ona ilk defa inanmadklar gibi- eviririz.
Onlar, taknlklar iinde akn akn brakrz." 170
Bu bocalama, Allah'n saptrdklar ve Allah'la karlamay ummayanlar iin de szkonusudur:
"Allah'n saptrdn doru yola getirecek yoktur. O sapanlar, taknlklar iinde bocalayp dururlarken
brakr." 171
"yilii acele isteyen kimselere, Allah fenal da arabuk verseydi, sreleri hemen bitmi olurdu. Bizimle karlamay ummayanlar, azgnlklar iinde bocalayp dururlarken brakrz." 172
Lanetlenmi aala snananlar, ibret alacaklarna, iyice tugyn'a boulurlar:
"Sana gsterdiimiz rya (mira) ile ve Kur'an'da lanetlenmi aala sadece insanlar denedik. Biz onlar
korkutuyoruz. Fakat bu, onlara byk azgnlk/taknlk vermekten baka bir eye yaramyor." 173
nsanlar uradklar skntlardan kurtulunca, gerekli dersi karamamakta ve azgnl srdrebilmektedir:
"Sen onlar doru yola aryorsun, ama hirete inanmayanlar bu yoldan sapmaktadrlar. Biz, onlara acsak ve
balarndaki sknty gidersek bile, azgnlklar iinde bocalayp kalrlar. Andolsun ki biz, onlar azapla
yakalamtk. Yine rablerine boyun ememi ve yakarmamlard. Sonunda onlara iddetli bir azap kaps
atmz zaman mitisz kalverdiler." 174
Peygamber uyarma grevini yapar, ama inanmayan azgnlardan yzevirmesi peygamber iin knanacak bir durum deildir:
"De ki: 'yleyse Allah'a koun. Dorusu ben, sizi onun azab ile aka uyaranm. Allah'n yannda baka eyleri
tanr klmayn. Dorusu ben sizi onun azab ile aka uyaranm.' Onlardan ncekilere, herhangi bir peygamber
gelince, 'sihirbaz' veya 'deli' derlerdi. ncekiler sonrakilere byle mi vasiyet ettiler? Hayr, bunlar azgn bir
millettir. Onlardan yzevir. Sen knanacak deilsin. t ver. Dorusu t, inananlara fayda verir." 175
"t ver. Rabbinin nimetiyle sen, ne khinsin, ne de delisin. Yoksa senin iin yle mi derler: 'airdir, zamann
onun aleyhine dnmesini gzlyoruz.' De ki: 'Gzleyin, dorusu ben de sizinle beraber gzlemekteyim.' Bunu onlara, akllar m buyuruyor? Yoksa onlar azgn bir millet midirler? Yahut 'Onu kendi uydurdu' diyorlar, yle mi?
Hayr inanmyorlar." 176
Bahe sahipleri (ashbu'l-cenne) istiaresindeki olay, ilgintir: Baheyi hi istisnasz devireceklerine yemin etmilerdi. Allah, baheye bir salgn vermiti: Sabah erken kmak zere szleen bu baheciler,
"Bugn orada hibir dkn kimse yanmza sokulmasn" dediler. stelik, yoksullara yardm etmeye gleri de
yetiyordu. Baheyi grdklerinde neye uradklarn ardlar. Ortancalar, yle dedi: "Ben size Allah'
anmamz gerekir, dememi miydim?" Hep birlikte "Rabbimizi tenzih ederiz. Biz kendimize yazk etmiiz." dediler.
Birbirlerini eletirmeye baladlar. Sonra yle dediler: "Yazklar olsun bize. Dorusu biz, azgnlk eden
kiilerdik. Belki rabbimiz bize bundan daha iyisini verir. Artk ondan dilemekteyiz. "Ama azap onlan yakalamt.
Ahiret azab ise daha byktr." 177
Azgnlar hesaba ekileceklerini yalanlasalar bile, onlar bekleyen yer cehennemdir:
"Cehennem, yalnz azgnlar! (hak ve adalet snrlarn am olanlar) bekleyen yerdir. Dnecekleri yer orasdr.
(..) nk onlar hesaba ekileceklerini ummazlard. yetlerimizi hep yalan sayp dururlard. Biz de hereyi
yazp saymzdr." 178
B) Peygamberleri Yalanlama:
Azgnlk, peygamberleri yalanlama konusunda da kendini gsterebilir:
"Semud milleti, ilerinden en azgn ileri atlnca, azgnl (kaba kstahl) yznden peygamberleri
yalanlad." 179
C) Mminlerle Alay:
Mnafklar, m'minlere rastlaynca 'inandk,' eytanlarla (elebalanyla) babaa kalnca, 'Biz sizinleyiz, onlarla
yalnzca alay etmekteyiz' derler. Allah, onlarn alaylarn boa karr (hakettii karl verir) ve taknlklar
iinde bocalar durumda brakr. 180
170
En'am, 6/109-110.
A'raf, 7/186.
172
Yunus, 10/11.
173
sra, 17/60.
174
M'minun, 23/73-77.
175
Zriyt, 51/50-55.
176
Tr, 52/29-33.
177
Kalem, 68/17-33.
178
Nebe, 78/21-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 299-301.
179
ems, 91/11-12. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 301.
180
Bakara. 2/15. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 301.
171
6.6.2.2 Ahlk ktisad Tuyan:

Ahlk-iktisad tuyan, l ve tartda adaletsizlik ile ar tketimde kendini gsterir. 181
A) l Ve Tartda Adaletsizlik
Belirlenen snrlar ama ve dengeyi bozma anlamndan esinlenerek, olumsuz biimde kullanlmtr:
"Tartda tecavz etmeyin. l ve tarty doru yapn, ly eksik tutmayn." 182
Buradaki "tartda tecavz etmeyin" blm, daha geni bir erevede dnlerek, her trl olayda "doruluk ve
hakllk lsnden amayn" biiminde de anlalmtr. 183
B) Ar Tketim:
srailoullarna verilen dnyevi nimetler belirtildikten sonra, ar gda tketimin yasakland anlatlr:
"Size verdiimiz rzklarn temizlerinden yeyin. Bunda ar (lsz) gitmeyin ki gazabma arplmayasnz.
Gazabm hakeden, phesiz mahvolur. Dorusu ben, tevbe edeni ve inanp yararl i yaparak doru yola gireni
balarm" 184
6.6.3 Tuyn'n nlenmesi:
Tuyn'clara direnerek ve yanlarndan uzaklaarak tuyan tutum ve davranlarn sonularndan kurtulmak
gerekir. 185
6.6.3.1 Tuynclara Direni:
irk koup zulmedenler ve onlarn ibirlikileri arasnda geen bir ahiret diyalogu, tuyana sapanlara direnmek
gerektiini, onlarn peinden kr krne gitmenin sorumluluktan kama sonucunu salamadn belirtir:
"nderlerine 'Siz bize sureti hakdan grnrdnz' derler. Onlar da u cevab verirler: "Hayr; asl siz inanm
kimseler deildiniz." brlerinin cevab udur: "Bizim sizin stnzde bir nfuzumuz (gcmz) yoktu. Bilakis
azm bir topluluktunuz. Bu yzden, rabbimizin sz aleyhimizde gerekleti. phesiz (gnahlarmzdan doan)
azab tadacaz." 186
Bu yetler beinin sonunda, hepsinin azab ortak hakettikleri ve sulularn bylece cezalandrlaca
belirtilir. 187
6.6.3.2 Tuynclardan Uzaklama:
Hz. Peygamber'e, Allah'n yansra tanr edinen ve kendisini yalanlayan azgn topluluktan uzaklamas emredilir,
bu yzden knanmayaca belirtilir. 188
6.6.4 Tuyn'n Sonu:
Tuyan, Allah'n gazabna urama sebebidir. Allah'n gazabna urayan da mahvolur. 189 Azgnlklar (tuyan)
iinde bocalayp kalanlar, Allah azapla yakalar, ama yine de rablerine boyun emezler ve yakarmazlar. 190 Bahe
sahipleri istiaresi, onlarn urad azab aka belirtir. 191 Azgnlar, sonsuz kalacaklar kt bir dn yeri olan
cehenneme girecekler. 192 Azp da dnya hayatn tercih edenin varaca yer phesiz cehennemdir. 193 Bu yet,
bir anlamda, tuyan ile geici dnya hayatna taparcasna balanmann atba oluunu vurgular. 194
181

Rahman. 55/8-9.
183
Muhammed Esed, age, 3/1095. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 302.
184
Th, 20/80-82. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 302.
185
186
Sfft, 37/11-34.
187
188
Zriyt, 51/53-54. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 303.
189
Th, 20/81.
190
M'minun, 23/75-77.
191
Kalem, 68/31-33.
192
Sd, 38/55-56; Nebe, 78/21-23.
193
Nazit, 79/37-39.
194
182
6.6.5 Tuyn'n Sembol Tipleri:

Tgt, Nuh ve Semud kavimleri ile Firavun, Kur'an'da tuyn'n sembol tipleri olarak gsterilir. 195
6.6.5.1 Tgt:
Tgt (. Tavgt) szc, t-g-y'nin tretiklerindendir. Allah dndaki ma'bud (put), haddi aan anlamndadr,
arlk bildiren lde bir isimdir. Ayrca sihirbaz, khin, eytan ve iyilik yolundan alkoyan iin de kullanlr. 196
Tgt, ncelikle, Allah'tan baka ibadet edilen her eyi ve bylece insan ondan uzaklatran ve eytana ynelten
eyleri ifade eder. En doru karl, "eytn/er gler" olmaldr. 197
A) man/nkr Balamnda Tgt
Allah'a gerek anlamda iman, Tgt'u inkr etmeyi gerektirir; Allah'a inanan salam kulpa sarlm demektir,
tagt'a inanarak inan kirlenmesine yol amaz.
"Dinde zorlama yoktur. Artk, hak ile btl, iyice ayrlmtr. Tgt'u (putlar) inkr edip Allah'a inanan kimse,
kopmak bilmeyen salam bir kulpa sarlmtr. Allah, iiten ve bilendir." 198
"Kendilerine kitap verilmi olanlarn, puta (cibt) ve tgt'a (eytana) kanp, inkar edenlere, 'Bunlar, inananlardan daha doru yoldadrlar' dediklerini grmedin mi? te, Allah'n lanetledikleri onlardr. Allah'n
lanetledii kiiye, asla yardmc bulamayacaksn." 199
Byle davranmalarnn sebebi, sonraki yetlerde, ekememezlik olarak belirtilir. yette geen "cibt", Allah
yannda tapnlan eyler iin kullanlr, sihirbaz ve khinede "cibt" denir. 200 Baka bir tanma gre, ruhsuz/cansz
putlara "cibt" ad verilir. Ruh ve uur sahibi put, yani ilhlatrlm ve putlatrlm insan ise tgt adn alr. 201
Kfirler otoritesini kabullendikleri tgt yolunda savarlar:
"nananlar, Allah yolunda savarar.nkr edenler (kfirler) ise, tgt (eytan) yolunda harbeder. eytann
dostlaryla savan. Esasnda eytann hilesi zayftr." 202
Mnafklar, "Allah'n indirdiine ve peygambere gelin" dendii zaman, hemen uzaklaverirler. Tgt'un nnde
muhakeme olmak isterler. Halbuki, onlar tanmamakla emredilmilerdir. eytan onlan derin bir sapkla srklemek ister. 203
B) Kulluk (badet) /Uzaklama Balamnda Tgt:
Tgt'a kulluk edenler, doru yoldan en sapm olanlardr:
"Allah, kime lanet ve gazap ederse, kimden maymunlar, domuzlar ve tgt'a (eytana) kullar klarsa, ite onlar
yeri en kt ve doru yoldan en ok sapm olanlardr." 204
Peygamberler, Allah'a kulluk etmeye, tgt'tan (azdrclardan) uzaklamaya armtr:
"Andolsun ki her mmete, 'Allah'a kulluk edin, tgt'tan kann' diyen peygamber gndermiizdir. Allah,
ilerinden kimini doru yola eritirdi, kimi de sapkl haketti. Yeryznde gezin. Peygamberleri
yalanlayanlann sonlarnn nasl olduunu grn." 205
Kur'ani kavram rgs iinde, "Allah'a kulluk etmek" tabiri, kanlmaz olarak, insann ona kar duyduu sorumluluk hissini ve anlayn ifade eder. Bunun iindir ki byle bir buyruk, son derece ksa ve zl bir ifade
tarz iinde btn ahlki emir ve yasaklar topluca iine almaktadr. Dolaysyla, ahlkn kayna ve temeli
olduu gibi, her mmet iin yenilenen tevhid dininin de deimeyen ana mesaj durumundadr. 206
Tgt'a kulluktan kanp, Allah'a ynelenlere mjde vardr:
"Tgt'a (eytana ve putlara) kulluk etmekten kanp, Allah'a ynelenlere mjde vardr. Dinleyip de, en gzel
sze uyan kullarm mjdele. Allah'n, doru yola eritirdikleri, ite onlardr. Akl izan sahipleri de ite
onlardr." 207
Bu yetteki "tgt" terimi, kiinin btn manevi balar kaybetmesine ve duygularnn esiri olmasna yol aan,
belli baz eytan ihtiraslarn veya arzularn -otorite tesisi peinde komak, bakasn smrerek servet edinmek,
195

197
198
Bakara, 2/256.
199
Nisa, 4/51-52.
200
201
Yaar Nuri ztrk, Kuran'n Temel Kavramlar, 558.
202
Nisa, 4/76.
203
204
Maide, 5/60.
205
Nahl, 16/36.
206
207
Zmer, 39/17-18.
196
her trl gayri ahlki arac kullanarak sosyal gelime ve ilerlemeyi salamak vb. arzularn- ifsad edici gcn
anlatmaktadr. 208
C) Dostluk Balamnda Tgt:
Allah, m'minlerin dostudur, tgt ise kfirlerin dostudur:
"Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan aydnla ikanr. nkr edenlerin (kfirlerin) ise, dostlar,
tgt'tur (azgn putlardr), onlar aydnlklardan karanlklara srklerler. te onlar, cehennemliklerdir, orada
temelli kalacaklar." 209
Btn bu aklamalar erevesinde tgt, her trl azgnlk, sapknlk, arlk ve btl inan ve davranlar
sembolize eder. Tgt, tugyn' yaayan ve yaatmaya alan kii ve gtr. 210
6.6.5.2 Nuh Ve Semud Kavimleri:
Nuh ve Semud kavimleri, insann potansiyel gnahkrlnn iki rneidir. Nuh kavmi, pek zlim, ve takn
olduklar iin yokedilmitir. 211 Semud kavmi de, azgnl yznden peygamberleri Hz. Salih'i yalanlad iin,
Allah onlara katmerli azap indirdi, yerle bir oldular. 212
6.6.5.3 Firavun:
Bilindii zere Firavun, Kur'an'da en byk gnahkrlardan biri olarak anlatlr. Yce Allah, Hz. Musa'ya
"Firavun'a git, nk o azmtr" emrini vermiti. Hz. Musa ve kardei Hz. Harun, t dinlemesi veya korkmas
iin yumuak sz syleme emrini de alnca, "Rabbimiz! Onun bize ktlk etmesinden veya azgnlnn
artmasndan korkarz" cevabn verdiler. Allah, onlara korkmamalar gerektiini, hatrlatt. 213 Ama Firavun onlarn Allah'a kulluk arsn reddetti, gsterilen mucizelere inanmad, "Sizin en yce rabbiniz (efendiniz) benim"
diyerek kendini tanr yerine koydu ve bylece en byk gnah, doruk noktasndaki tugyn' ilemi oldu. te
bu yzden Allah onu, hem dnya, hem de hiret azabna uratt. Bunda Allah'tan korkanlar iin ibret dersi
vardr. 214
YEDNC BLM
FTNE, BOZGUNCULUK VE SAPKINLIKLA LGL KAVRAMLAR
7.1 FTNE:
Fitne ve fesad szckleri, denge ve dzenin bozulmasn, karklk domasn, iddet, bask ve zulmn balamasn anlatan, deta ikiz kavramlardr.
Szcn asl anlam f-t-n (fetene) kknden treyen fitne (. fiten) halisinin sahtesinden, iyisinin ktsnden
ayrdedilmesi iin altnn atee sokulmasdr. Fitne szc, insann karlat sknt (iddet) ve rahatlk (reh)
durumlar iin kullanlnda, bel szc gibi dnlmtr. Bu iki szck, sknt anlamnda daha aktr,
daha ok kullanldr. 215 Bu anlam zelliinden yola karak fitne szc, halisini sahtesinden ayrmak iin
altn potaya atp eritmek, madeni atete eritmek, yanmak, yakmak, bir kimseye dininden ve grnden dnmesi
iin ikence etmek, denemek snamak iin g, zor ve skntl ilere maruz brakmak, akln elmek, gnln
almak, deneme, snav, imtihan, bela, ktlk ynnde ayartma, mihnet, azap, iva, kkrtma, azdrma, batan
karma, zulm, bask, ayrlk, nifak, karklk, kargaa, i sava, kanl arpma, ihtilaf, ekime, birbirine
dme, karde kavgas gibi anlamlar kazanmtr.
Grld gibi fitne szc, geni bir anlamlar/armlar alanna sahiptir. Ksaca, insan kaynakl fitne yle
tanmlanabilir: Kiilerin akln kartrp onlarn ahlkn bozan ve insanlar birbirine dren sz ve hareketler
fitnedir. Saf altn elde etmek iin madeni yakana fettan dendii gibi, buradan yola karak mecazi bir anlam
kazandndan, insann kalbini sevda ateiyle yakp tututuran gzel kadna da fettan ya da fitne-i lem denir;
gzleri fettan gzel deyimi de buradan kmtr. Meftun szc de aslnda deli, aklndan zoru olmak
208
Bakara, 2/257.
210
211
Necm, 53/52. Ayrca bkz. Hd, 11/27-32; uara, 26/111-116; Nuh, 7167, 22-23.
212
ems, 91/11-14. Ayrca bkz. A'raf, 7/73-79; Hd, 11/65, 68; sra, 17/59; uara, 26/146-157. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar,
Kitabevi Yaynlar: 306.
213
Th. 20/45.
214
Naziat 79/78-26. Aynca bkz. Araf, 7/137; Fecir. 89/9-14. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 306-307.
215
209
anlamndan 216 deli gibi vurulmak, tutulmak, ak olmak, ok beenmek anlamlarna doru gelimitir. 217
7.1.1 Fitnenin Kkeni:
Daha ok olumsuz armlar uyandran fitne, hem Allah'tan, hem de beerden kaynaklanan snama, sknt,
musibet, cinayet, ikence vb. insan tabiatnn holanmad fiillerdendir. 218 Ayrca eytandan kaynaklanan fitne
de vardr. 219
7.1.1.1 lhi Fitne: Allah'n Snamas
Kkeni Allah olan fitne, bir hikmete dayaldr. 220 Kur'an, fitneyi bir tekml arac olarak gstermekte ve
insanln fitne ile srekli denemeye maruz olduunu belirtmektedir. Fitne, insann tekmlnde karma bir
imtihan ve ztrap yoludur, hem nimetten zuhur eder, hem de perianlk ve zahmetten. 221
A) Peygamberlerin Snanmas:
lhi fitne, kendisini ilk nce, peygamberlerin snanmasnda gsterir. Baz peygamberler, byle bir snamadan
gemitir.
Hz. Davud, kendisine davac olarak gelen koyun sahibi iki kiinin davasn zme balamt. Bu olayla,
Allah'n kendisini snadn sanmt, Rabbinden balanma dileyerek eilip secdeye kapanm, tevbe edip
Allah'a ynelmiti. Bylece Allah, onu balamt. Allah katnda onun yaknl ve gzel bir gelecei vardr. 222
Hz. Sleyman, hkmranl zayf drlerek snamt. Hkmranl eski haline dnnce, yle dua etti:
"Rabbim! Beni bala, Bana, benden sonra kimsenin ulaamayaca bir mlk (hkmranlk) ver. nk sen ok
ltuf sahibisin."
Bunun zerine Allah ona pek ok nimet verdi. 223
Bu yetler beinin ilk blmnde, "ve elkayn al krsiyyihi ceseden" ibaresi, lafzi olarak "tahtnn zerine bir
cesed koyduk" anlamndadr. Baz mfessirler, bu ayeti aklarken tamamyle Talmud kaynaklarna dayanan
hayali hikyeler anlatrlar. Fahruddin Rzi, bunlarn hepsini reddeder ve hibirinin ciddiye alnamayacan
syler. Bunun yerine Hz. Sleyman'n taht zerine konan "ce-sed"in, bizzat kendi bedenine ve -mecazi olarakkrallk otoritesine iaret ettiini ileri srer. nk bu otorite, Allah'n koyduu ahlki deerlerden beslenmedii
srece, cansz kalmaya mahkmdur. Ayrca klasik Arapa'da, hastaln, endienin, korkunun veya
manev/ahlki deerlerden yoksunluun zaafa uratt kii, "cansz bir beden/ceset" eklinde tanmlanr. Baka
bir deyile, Hz. Sleyman'n ilk imtihan, yalnzca bir krallk postunu tevars etmesiyle gereklemi ve ona bu
postu manevi/ruh bir muhteva ve anlam ile donatmas grevi tevdi edilmiti. 224
Hz. brahim, bir takm emirlerle denenmi, o da onlar yerine getirmiti. Bu yzden, insanla nder olmutur. 225
Hz. Musa da ilhi snamaya muhatap olan peygamberlerden biridir:
"(..) Sen bir cana kymtn, seni zntden kurtarm ve seni (birok musibetlerle) denemitik. Bunun iin,
Medyen halk arasnda yllarca kalmtn.(..)" 226
Allah'n snad peygamberler, bu snavlardan baaryla kmlar ve grevlerini srdrmlerdir. 227
B) Peygamber Gnderilmesi/Kavimlerin Snanmas:
Baz mmetlere/milletlere,peygamber gnderilmesi, onlar iin ilhi bir snama arac olmutur.
Semud milletine peygamber olarak gnderilen Hz. Salih, onlar Allah'a kulluk etmeye ard. Ama hemen
birbiriyle ekien iki zmreye ayrldlar. Hz. Salih onlara yle dedi:
"Ey milletim! Niye iyilikten nce, acele ktlk istiyorsunuz? Merhamet olunasnz diye Allah'tan balanma
dileseniz olmaz m?" Semud halk u cevab verdi: "Sen ve beraberindekiler yznden uursuzlua uradk." Hz.
Salih, onlara u cevab verdi: "Uursuzluunuz Allah katndandr. Belki imtihana ekilen bir milletsiniz."
O ehirde (el-Hicr) bozgunculuk karan, dzeltmeye uramayan dokuz kii (kabile/grup) vard. 228 Ayrca
216
Kalem, 68/6.
218
219
220
221
Yaar Nuri ztrk, Kuran'n Temel Kavramlar, 133,134. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 312.
222
Sd, 38/24-25.
223
Sd, 38/34-39.
224
225
Bakara, 2/124.
226
Th, 20/40. Bu olaylarn ayrnts iin bkz. Kasas, 28/14-28.
227
228
Neml, 27/45-48.
217
Semud halk, Allah'n kendilerini denemek iin gnderdii dii deveyi de kesmiti. 229
Yce Allah, Firavun milletini denediini, onlara deerli bir peygamber gnderildiini belirtir. Bu peygamber,
Hz. Musa idi. Onlar tek Allah'a imana armt, bunun iin mucizeler gstermiti. Ama btn arlarn
byklenerek reddetmiler, denizde boulma akbetine uramlard. 230
Hz Musa'nn kavmi olan srailoullan, Samiri'nin yapt altn buza heykeliyle smanmt. Bu heykeli tanr
yapmlard. Hz. Harun, onlar u szleriyle uyard:
"Ey milletim! Siz bu buzayla snanyorsunuz (ayartlyorsunuz). Sizin gerek rabbiniz rahman olan Allah'tr.
Bana uyun, emrime itaat edin." Ama onlar, "Musa dnene kadar buna sarlmaktan vazgemeyeceiz"
cevabn verdiler. Hz. Musa, hem kardei Harun'a fkelendi, hem de Samiri'yi kovdu ve heykelin yaklp denize
dkleceini belirtti. Gerek tanrnn, ilmi hereyi kuatan tek Allah olduunu hatrlatt. 231
Allah, srailoullarndan sz alm ve onlara peygamberler gndermiti. Nefislerinin holanmad bireyle onlara her peygamber gelite, bir ksmm yalanlar, bir ksmn da ldrrlerdi. Bir fitne kopmayacam (zarar
gelmeyeceini) sandlar. Krletiler, sarlatlar. Sonra Allah tevbelerini kabul etti. Yine de ou krletiler ve
sarlatlar. Allah, onlann ilediklerini grp gzetir. 232
Hz. Peygamber, hesap (musibet) gnndeki gecikme konusunda yle dedi:
"Bilemem, belki bu gecikme sizi denemek ve bir sreye kadar geindirmek (size bir frsat vermek) iindir."u
duay yapt: "Rabbim! Aramzda haka hkmet. Anlattklarnza kar, ancak rahman olan rabbimizden yardm
istenir." 233
C) man Snav/M'minlerin Snanmas:
Snanmam iman, yeterli kvama ermemi demektir:
"Andolsun ki, biz kendilerinden ncekileri de denemiken (fitneye uratlmken), insanlar inandk deyince,
denenmeden braklacaklarn m sanrlar? Allah, elbette dorular ortaya koyacak ve elbette yalanclar da
ortaya karacaktr. Yoksa ktlk yapanlar bizden kaabileceklerini mi sanrlar? Ne kt (tuhaf) hkm
veriyorlar! Allah'la karlamay uman bilsin ki, Allah'n bunun iin belirttii vakit gelecektir. O, iitir ve bilir.
Hak urunda cihad eden, ancak kendisi iin cihad etmi olur. Dorusu Allah, lemlerden mstanidir, nanp
yararl i yapanlarn ktlklerini andolsun ki rteriz. Onlar, yaptklarndan daha gzeliyle dllendiririz." 234
Hz. Musa, altn buzaya tapma olayndan sonra, Allah'n tayin ettii mddet iinde milletinden, balanmak
iin dua etmek zere yetmi kiiyi seti. Onlar (psikolojik) sarsnt tutunca yle dua etti:
"Rabbim! Dileseydin, daha nce beni ve onlar yokederdin. Aramzdaki beyinsizlerin yaptklarndan tr bizi
de yok eden misin? Bu, senin snamandan baka birey deildir. Bununla dilediini saptrr, dilediini doru
yola (hidayete) iletirsin. Bizim dostumuz sensin. Bizi bala. Bize merhamet et. Sen balayanlarn en iyisisin.
Bu dnyada da, hirette de bizim iin gzel olan yaz (nasip et). Biz sana yneldik." 235
Kur'an'da iman snavnn iki sembol olarak, mira olay ile lanetlenmi aa temsili ylece belirtilir:
"Sana 'Rabbin phesiz insanlar kuatmtr' demitik. Sana gsterdiimiz rya (mira) ile ve Kur'an'da
lanetlenmi aa ile, insanlar sadece denedik. Biz, onlar korkutuyoruz. Fakat bu, onlara byk taknlk
vermekten baka bir ie yaramyor." 236
Mira olay, mahiyeti itibariyle birbiriyle atan farkl yorumlara ak olduu ve dolaysyla nesnel realitesi
bakmndan bir takm phelere yol ama istidadnda bulunduu iin, "insanlar iin bir snama" vesilesi
oluturmaktadr. yle ki: Bu olayla yzyze geldiklerinde iman zayf olanlarla s dncelilerin Hz.
Muhammed'in drstlnden ve dolaysyla peygamberliinden yana duyduklar inan sarslrken,
Allah'a.sarslmaz bir imanla bal olanlar, bu olayda Allah'n setii kimselere bahettii ruhani nimetin
olaanst bir tezahrn grmekte ve bylece Kur'an mesajna duyduklar iman daha da glenmektedir. 237
Zalimlere bir fitne (dert) olan "lanetlenmi aa", Cehennemde yaratld anlatlan ve cehennemi simgeleyen
zakkum aacdr. 238 Zakkum aac sembol, gnahkrlarn teki dnyada urayaca azabn simgelerinden biridir.
Cehennemin niteliinden sz eden yetler bei, ondokuz meselini kendilerine kitap verilenler ile m'minlerin
kavrayacan, kalplerinde hastalk bulunanlar ile kfirlerin ise bu meseldeki gerei kavrayamayacan belirtir:
"Orada ondokuz (beki) vardr. Cehennemin bekilerini yalnz meleklerden klmzdr. 239 Saylarm bildirmekle
229
Kamer, 54/27-29.
Duhn, 44/17-42.
231
Th, 20/85-98; A'raf, 7/144-145.
232
Maide, 5/70-71.
233
Enbiya, 21/111-112. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 313-315.
234
Ankebt. 29/2-7. Ayrca bkz. Muhammed. 47/31; Enfal, 8/17; li mran, 3/152,154; Ahzab, 33/11.
235
A'raf, 7/154-156.
236
sra, 17/60.
237
238
Bkz. Sfft, 37/62-65; Duhn, 44/43.
239
Ayette geen "ondokuz"un, cehennem bekiliini yapan melekler mi, yoksa insann kendi iindeki ona bilinli alglama ve kavramsal
dnme yetenei kazandran maddi, zihni ve duygusal gler mi olduu konusunda bkz. Muhammed Esed, age, 1297 (15).
230
de, ancak inkr (kfr) edenlerin denenmesini, kendilerine kitap verilenlerin kesin bilgi edinmesini, inananlarn
imanlarnn artmasn saladk, kendilerine kitap verilenler ile inananlarn pheye dmesini nledik. Buna
karlk, kalplerinde hastalk bulunanlar ve kfirler, 'Allah, bu misalle neyi murad etti?' desinler istedik. te
bylece Allah, dilediini saptrr, dilediini de doru yola eritirir. Rabbinin ordularn kendisinden bakas
bilmez. Bu, insanoluna bir tten ibarettir." 240
yette geen "snama/deneme", bir mek-olay (mesel) olarak zikredilen bu yetler beinin mtebih niteliine
ak bir iarettir. "Kafirler" (hakkat inkra artlanm olanlar), onu byle kabul etmezler. Bu sebeple de, gerek
anlamn kavrayamazlar. Kur'an'n yazar olarak grdkleri Hz. Muhammed'i, szde belli bir sayy vurgulamaya
ynelten sebepler zerinde speklasyonlar yaparak tebihi ve temsili, lafzi anlamnda alrlar, bylece onun zn
btnyle gzden karrlar. 241 Biimle urarken, z kavrayamazlar.
Allah, eytann, peygamberlerin nihai amalarna glge drmeye kalkmasn da, bir iman snav yapmtr:
"Senden nce gnderdiimiz hi bir rasul ve nebi (eli ve haberci /peygamber) yoktur ki, eytan onun nihai
amacna glge drmeye/vesvese kartrmaya kalkm olmasn. Allah eytann drmeye alt
glgeyi/kartrd vesveseyi giderir, ayrca kendi yetlerini tahkim eder/kendi ilerinde ak ve anlalr klar.
Allah, bilen ve bilgedir. Allah, eytann drmeye alt glgeyi, kalplerinde bir hastalk bulunan ve kalpleri
kaskat kesilmi olan kimseler iin bir snama arac /vesilesi klar, Zalimler, phesiz derin bir yanlg
iindedirler. Bu, kendilerine ilim verilenlerin onun (Kur'an'n), senin rabbinden bir gerek olduunu kavrayp
ona inanmalar ve gnllerini balamalar iindir. Allah, inananlar phesiz doru yola eritirir. nkr (kfr)
edenler, ceza saati anszn kendilerine gelene veya gecesi olmayan gnn azab balarna knceye kadar,
ondan (Kur'an'dan) phe etmeye devam ederler. te o gn hkmranlk Allah'ndr. Aralarnda o
hkmeder.(..)" 242
"eytann drd glge /kartrd vesvese", elinin veya habercinin gtt gerek amacn, toplumun
manevi ilerlemesi ya da ykselmesi deil, kendi kiisel nfuz ve iktidarnn glenmesi olduu vesvesesini
insanlara vermesidir. 243 "Allah, yetlerini tahkim ederek/ak ve anlalr klarak", yani Allah kendi
muhtevalanyla kendilerini ortaya koyan mesajlar vahyederek, Hz. Peygamber'e bir takm "gizli amalar" ya da
"kiisel saikler/ kayglar" yaktrma imknn kt niyetli muhalifler iin btnyle ortadan kaldrmtr. 244
Buna karlk, doru bilgiden nasibi olanlar ise, Kur'an'n Allah katndan bir gerek olduunu kavrayp inanm
ve gnllerini ona balamtr.
Yrek katl ve kalp hastal, eytann egemenlik kurduu bir benliin belirgin nitelikleridir. Byle bir benlik,
Allah'.unutur, eytan ona musallat ve yakn bir arkada olur. 245
D) Sabr Sebat Snav:
Hayat, bir tekaml arenas olarak dnldnde adeta bir fitneler resmi geididir. Her insan teki iin, her
topluluk bir baka topluluk iin bir fitne arac, hatta bir fitne olabilir: 246
"Senden nce gnderdiimiz btn peygamberler de, phesiz yemek yerler sokaklarda gezerlerdi. Sabredemez
misiniz diye, sizi birbirinizle snarz. Rabbin her eyi grr." 247
Bu yet, sadece peygamberlerin deil, fakat her insann, toplumsal varlyla, toplumun teki yeleri iin, onlarn ahlki tercih ve kavraylarnn ortaya kmasn salayan bir imtihan vastas olduunu ima etmektedir.
Bunun iindir ki, Taberi dahil, ilk mfessirlerden bazlar, bu blme u anlam verir:
"Sizin hepinizi, birbiriniz iin bir imtihan vesilesi kldk." 248
E) Nimet Ve Klfet Snav:
Fitne, iyi ile kty, ar ile kirliyi ayrma arac olduu iin, nsann muhatap olduu olumlu ya da olumsuz her
eit deer olarak ortaya kabilir:
"Kendilerini snamak (fitne) iin, dnya hayatnn ss olarak bol bol geimlik verdiimiz kimselere sakn gz
dikme. Rabbinin rzk, daha iyi ve daha devamldr." 249
Grld gibi burada fitne, mal mlk ve dnya rahatl olarak belirtilmitir. Ama byle nimetlere sahip
olanlara zenilmemeli, uhrevi kayglar, dnyevi agzlln nnde olmaldr.
Fitne, hem nimet, hem de klfet olarak kendini gstere bilir:
240
Mddessir, 74/30-31.
Muhammed Esed, age, 3/1207-1208 (17-21).
242
Hac. 22/57-57.
243
Ayrca kr. En'am, 6/112 (Allah'n her peygamberin karsna, ins ve cin eytanlarndan dman karmas).
244
Muhammed Esed, age, 2/681 (66-67).
245
246
Yaar Nuri ztrk, age. 135.
247
Furkan. 25/20.
248
Muhammed Esed, age. 2/730 (16). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 318-319.
249
Th, 20/131.
241
"Her can lm tadacaktr. Bir snama olarak size iyilik ve ktlk veririz. Sonunda bize dnersiniz." 250
Bu yetin belirttii zere, dnyev fitneler; mal fitnesi, hayat fitnesi, lm fitnesi, zenginlik fitnesi, yoksulluk
fitnesi, kadn fitnesi, makam mevki fitnesi, hir zaman fitnesi biiminde ortaya kabilir.
nsanlar, bakalarndaki iyiliklerin temelini anlamakta, baz durumlarda zorluk ekerler:
"Bylece 'Aramzdan (bizim yerimize) Allah bunlara m iyilikte bulundu?' demeleri iin onlan birbiriyle denedik.
Allah kredenleri daha iyi bilen deil midir?" 251
Bu yette geen "Aramzdan, Allah bunlara m iyilkte bulundu?" sorusu, Kur'an'n Allah'n insana mesajnn nihai ifadesi olduu eklindeki slami yaklama kar, gayri mslimlerin takndklar tahkir edici inkarcla bir
iaret olarak grlmektedir. yette belirtilen "snama/deneme", dier inanlara mensup insanlarn bu yaklam
benimsemelerindeki ve kendi kltr ve tarih evrelerinin onlan bilinli olarak veya bilin altndan yaknlatrd
slam'a kar n yarglarn terketmelerindeki isteksizlikleriyle ilgilidir. 252
Mnafklar, srekli ibret alacaklar ve dolaysyla tevbeye ynelecekleri olaylarla snanmasna ramen, bunun
ayrdna varmazlar:
"Onlar (mnafklr) ylda bir veya iki defa belaya (fitneye) uratlp imtihana ekildiklerini grmyorlar m?
Byleyken, yine tevbe etmiyorlar, ibret de almyorlar." 253
Bol nimet, doru yola girmenin bir snanma aracdr:
"Kendilerine yazk edenlere gelince, cehennemin odunlar oldular. "Ama doru yola girecek olurlarsa, onlan bu
hususta denememiz iin, kendilerine bol nimet yadrrz. Kim rabbini anmaktan yzevirirse, onu gittike artan
bir azaba uratr." 254
Bu yette geen "bol nimet" (men gadekan: bol su/yamur), Kur'an'da ok sk tekrarlanan "cennetin rmaklar"na temsil atftan yanstan bir mutluluk mecazdr. Allah'n nimetlerini ihsan etmesi, yalnzca iyiliin bir
"dl" deil, ama daha ok insann Allah'a kar sorumluluk bilincinin ve bu yzden ona krnn snanmasdr. 255
7.1.1.2 eytani Fitne:
Kur'an'da en nemli ktlk sembollerinden biri olarak sunulan eytan, insanlan artarak, olumsuz anlamda bir
fitne kayna olur:
"Ey nsanoullan! eytan, ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak ananz babanz
cennetten kard gibi, sizi de artmasn (fitneye drmesin, ayartmasn). Sizin onlan grmediiniz
yerlerden, o ve taraftarlan (avenesi) sizi grrler (pusuda beklerler). Biz, eytanlar, inanmayanlara dost
klarz." 256
eytan, rasul ve nebilerin arzulad eylere, mutlaka vesvese kartrmtr. 257 Onlarn insanlara verdii vesvese,
eli ve habercilerin toplumun manen ilerlemesi ve ykselmesi deil, kendi kiisel nfuz ve iktidarnn
glenmesi olduu dncesidir. 258
7.1.1.3 Beeri/nsan Fitne:
Fitne kayna olan nc varlk, bizzat insandr. Bu anlamda fitne, olumsuz bir nitelik tar. nsan kaynakl
fitne, Kur'an'da zellikle kfirlerin, Firavunun, mnafklarn ve kalbi bozuklarn fitnesi olarak n yze
karlr. 259
A) Kfirlerin Fitnesi:
Kfirlerin m'minlere (zellikle sava trnden) ktlk yapmas, korku/tehlike namaz denilen, namazn cematle nbetleerek zel bir biimde klnmas zorunluluunu getirir. 260
Hz. brahim'in yapt dualardan birinde, kfirlerle denemeye kar ilhi yardm istenir:
"Rabbimiz! Bizi kafirlerle (inkr edenlerle) deneme. Bizi bala. Dorusu sen, gl ve bilgesin." 261
Mrikler ve taptklar, yalnzca cehenneme girecekleri, Allah'a kar azdnc/ayartc rol oynarlar. 262
250
Enbiya, 21/35. Ayrca bkz. Mlk, 67/2; M'minn, 23/30; Bakara, 2/155; A'raf, 7/163; Muhammed, 47/4.
En'am, 6/53.
252
Muhammed Esed, aget 1/235 (45).
253
Tevbe, 9/126.
254
Cin, 72/16-17.
255
Muhammed Esed, age, 3/1198 (12-13). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 319-321.
256
Araf, 7/27.
257
Hac, 22/52-53.
258
259
260
Nisa, 4/101-102.
261
Mmtehine, 60/5.
262
Sfft, 38/161-163. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 321-322.
251
B) Firavun Fitnesi:
Firavun ve erknnn (sekinler/asiller evresinin) kendilerine fenalk yapmasndan (fitnesinden) korktuklarndan
(korkularna ramen) milletinin bir ksm genleri (zrriyeti: yeleri) dnda, kimse Hz. Musa'ya inanmamt.
nk Firavun, o yerde (Msr'da) tek hkimdi, ar gidenlerden biriydi. Hz. Musa, yle dedi:
"Ey milletim! Allah'a inanyorsanz ve teslim olmusanz, ona gvenin." Kavmi u cevab verdi: "Allah'a
gvendik. Ey rabbimiz! Zalim bir milletle bizi snama. Rahmetinle bizi kfirlerden kurtar." Bunun zerine Allah,
Musa ve Harun'a unu vahyetti: "Msr'da milletinize baz evleri snak olarak hazrlayn. Evlerinizi namazgah
(ibadet yeri) edinin. Namaz bylece kln. nananlara mjde et." Hz. Musa, Firavun ve erkn hakknda u
ilenmede bulundu: "Rabbimiz! Dorusu sen Firavun'a ve erknna ziynetler (grkem) ve dnya hayatnda mallar
(zenginlik) verdin. Rabbimiz! Senin yolundan artsnlar diye mi? Rabbimiz! Mallarn yoket, kalplerini sk.
nk onlar can yakc azab grmedike inanmazlar. Allah, onlarn duasn kabul ederek u uyarda bulundu:
"kinizin duas kabul olundu. Drst hareket edin. Bilmeyenlerin yoluna asla uymayn." sralloullar denizden
geti, azgn Firavun ve askerleri de ardlarna derek bouldular. Firavun'un boulaca sradaki iman, ona
yarar salamad." 263
Aslnda, Msrllar iinde Hz. Musa'ya inananlar oktu. Ama, korku yznden imanlarn aa vurmaktan kanyorlard. Nitekim Kur'an, baz Msrllarn Hz. Musa'nn tebli ettii mesajlara inanp bu inanlarn aa
vurduklarn belirtir. 264
C) Mnafklarn Fitnesi:
Kur'an, pekok yette, mnafklarn fitne karc ve fitneye drc tutum ve davranlarndan szeder.
Mnafklar, "fitneye her arldklarnda, ona hi beklemeden ve gz kapal can atarlar." 265 Allah, onlarn fitneye dmesini dilemitir, kalplerini artmak istemedii kimseler arasnda bulunurlar. 266 Tebk Sava'yla ilgili
olarak Kur'an'da belirtildii gibi, mnafklar savaa gnll katlmazlar, savaa km olsalar da bozmaa alrlar ve fitneye drmek iin m'minlerin arasna sokulurlar. "Bana izin ver, beni fitneye (etin snava)
drme" derler. Aslnda onlar fitneye dmlerdir. 267 eytann eli ve habercilerinin manen ykseltme ve
ilerletme ynndeki nihai amacyla ilgili vesvesesi, kalplerinde hastalk bulunan ve kalpleri kaskat olan
kimseler iin, Allah tarafndan bir snama arac olarak kullanlr. 268 Grld gibi mnafklar, hem fitneye
derler, hem de bakalarn, zellikle m'minleri fitneye drmeye alrlar.
Mnafklarn, bir zelliini de Yce Allah yle belirtir:
"nsanlardan 'Allah'a inandk' diyenler vardr. Ama Allah urunda bir ezaya/ikenceye uratlnca, insanlardan
grdkleri ezay (fitneyi), Allah'n azab gibi grrler. Rabbinizden bir yardm gelecek olsa, 'Dorusu biz sizinle
beraberiz' derler. Allah, herkesin kalbinde olanlar en iyi bilen deil midir? Allah, elbette inananlar da,
ikiyzlleri de bilir." 269
Mnafklar, insanlarn inanlar dolaysyla yaptklar bask ve ikenceyle karlamaktan korktuklan ve dnyevi
kazanlarn arttrmak istedikleri iin, inanlarn kolayca terkedebilirler. Ama kolay zamanlarda ve m'minlerin
nimet iinde olduklar srada, 'sizinleyiz' demekten de hi mi hi utanmazlar. Mnafka bir takyye anlay
gelitirirler.
Ayn zellik, m'rninler ile mnafklarn bir hiret diyalogu biiminde, ylece belirtilir:
"kiyzller, inananlara 'Biz sizinle beraber deil miydik?' diye seslenirler. M'minler 'Evet yle, fakat sizler,
kendinizi aldattnz/ayarttnz (fetentum enfusekum), bize pusu kurdunuz (inancnzda tereddt gsterdiniz).
Allah'n buyruu gelene kadar dinde pheye dtnz. Sizi kuruntular aldatt. Sizi (kuruntular/eytanlar),
Allah'a kar da ayart. Bugn ne sizden, ne de kfirlerden fidye kabul edilmez. Varacanz yer atetir, lynz
orasdr. Ne kt bir dn yeridir." 270
D) Kalbi Bozuklarn Fitnesi:
Kur'an'n anlalmasnda ve yorumlanmasnda anahtar konumundaki yetler bei, u konulan belirtir:
"Sana kitab indiren odur. Onda kitabn temeli olan kesin anlaml (muhkem) yetler vardr, dierleri de eitli
(mtebih) anlamldrlar. Kalplerinde erilik (sapma meyli) olan kimseler, fitne karmak (srf kafalar kartracak eyler bulmak) ve kendilerine gre yorumlamak iin onlarn eitli anlaml (mtebih) olanlarna
263
Yunus, 10/83-92.
Bkz. A'raf, 7/120-126. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 322-323.
Nisa, 4/91; Ahzb, 33/14.
266
Maide, 5/41.
267
Tevbe, 9/38-57.
268
Hac, 22/52-53.
269
Ankebut, 29/10-11.
270
Hadd, 57/13-15. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 323-324.
264
265
uyarlar. Oysa onlarn yorumunu, ancak Allah bilir. Derin bilgi sahipleri, yle derler 'Ona inandk, hepsi
rabbimizin katndandr. Bunu ancak akl sahipleri dnebilirler. Rabbmiz! Bizi doru yola erdirdikten sonra
kalplerimizi eriltme, katndan bize rahmet bala. phesiz sen ltuf sahibisin. Rabbimiz! Dorusu gelecei
phe gtrmeyen gnde, insanlar toplayacak olan sensin. phesiz ki Allah, verdii szden caymaz." 271
lhi kelmn z (ummu'l-kitab) olan muhkem yetler, mesajn temelini oluturan ana ilkeleri ve zellikle
ahlaki ve sosyal retileri kapsar. te mtebih yetler, ancak bu ak ekilde ifade edilen ilkeler nda doru
olarak yorumlanabilirler. 272 Kalplerinde erilik olanlarn kafalar kartrmas, keyfi ekilde yorumlamann bir
sonucudur. 273
7.1.2 Fitne Durumlar Ve Varlklar:
Fitne durum ve varlklar, trl eitlidir. Bunlar, din fitneler ve sosyal-siyasi fitneler biiminde belirtilebilir. 274
7.1.2.1 Dini Fitneler:
Kfr, irk, dallet, gnah, Allah'n buyruundan alkoyma ve hiret bahanesi gibi rnekler, din fitne kapsamnda dnlebilirler. 275
A)Kfr:
Kalbinde erilik olanlarn fitnesi olarak, srf kafalar kartrc eyler bulmak iin mtebih yetlere uymalar
anlald gibi, bu fitne iin "kfr" anlam da verilmitir. 276 bnu'l-Cevzi, mnafklar ve yahudilerin yer ald
yetlerdeki "fitne"nin de "kfr" olarak anlalmas gerektiini belirtir. 277
B) irk:
ki ayr yerde, ama ayn balamda geen
"(..) Fitne karmak, adam ldrmekten daha ktdr(..)" 278
yetlerindeki fitne karmak iin, "irk" anlam da verilmitir. 279 Buna gre, fitnenin kalmamas, irkin egemenliinin son bulup, yeryznde tevhidin egemenliinin kurulmas demektir. Ancak her iki yetin de balam gznnde bulundurulursa, bu karln pek uygun dmedii kolayca anlalr. nk her iki yette de, mzminlerin yurtlarndan karlmalar ve bu karanlarla sava hkmlerinden szedilir. Dolaysyla bu yetlerdeki "fitne", sava durumu veya daha uygunuyla/zulm ve bask ya da kargaa olarak anlalmaya ok daha elverilidir.
Mfessirleri buradaki "fitne" yi irk olarak yorumlamaya ynelten ey, yetlerin iniinin bal olduu sebep,
sava veya kargaay karanlarn mrikler oluu olabilir. Nitekim buna benzer biimde, Muhammed Esed de u
aklamay yapar: "Fitnenin bu balamda 'bask' olarak karlanmasnn gerekesi, bu terimin insan sapkla
gtren ve manevi deerlere inancn kaybetmesine yol aan her trl mdahale iin kullanlmasdr." 280
lk yetin hemen ardndan gelen,
"Fitne kalmayp, yalnz Allah'n din ortada kalana kadar onlarla savan. (..)" 281
yetindeki "fitne" de "irk" olarak yorumlanmtr. Ayn ekilde, bu yete yakn biimde, kfirlerle sava hkmlerinden szedilen,
"Fitne kalmayp yalnz Allah'n din (Allah'a kulluk) kalana kadar onlarla savan.(..)" 282
yetindeki "fitne" de yine "irk" olarak anlalmtr. 283 Fitnenin kalmay, hibir cezalandrlma korkusu
duymadan Allah'a zgrce ibadet edilmesinin salanmas ve hi kimsenin baka bir insana korkuyla boyun
emek zorunda kalmamasdr. "Din" teriminin bu balamda, "kulluk" olarak karlanmas daha uygundur. nk
bu karlk, burada dinin hem akidevi, hem da ahlki ynlerini, yani insann hem inancn, hem de bu inantan
doan ykmllkleri kapsamaktadr. 284
271
li mran. 3/7-9.
Mtebih kavram ve mtebih yetler konusunda bkz. Muhammed Esed, age, 1/89 (5-8); Muhsin Demirci. Kur'an'n
Mtebihleri zerine, stanbul 1996.
273
Muhammed Esed, age, 1/89 (5-6). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 324-325.
274
275
276
bnu'l-Cevzi, Nzhet 478.
277
278
Bakara, 2/191,217.
279
bnu'I-Cevzi, age, 478.
280
281
Bakara, 2/193.
282
Enfal, 8/39.
283
284
272
C) Dallet:
Kalpleri inanmamken, azlaryla 'inandk' diyenlerin, yahudilerden yalana kulak verenlerin ve baka bir
topluluk hesabna casusluk edenlerden inkra koanlarn Hz. Peygamber'i zmemesinin istendii yette,
"Allah'n fitneye dmesini diledii kimse iin Allah'a kar senin elinden bir ey gelmez. te onlar, Allah'n,
kalplerini antmak istemedii kimselerdir. Dnyada rezillik onlaradr. Onlara hirette de byk azap vardr." 285
buyurulur. Buradaki "fitneye dmek", dallet olarak yorumlanmtr. 286 Muhammed Esed ise, "ktle
dmeye meyil" karln uygun grr. 287
"Sizler ve taptnz eyler, cehenneme girecek kimseden bakasn Allah'a kar azdrc (ftinn) deilsiniz." 288
yetindeki "azdrc" blm, "saptrc, dallete drc" biiminde karlanmtr. 289 Belki "ayartc" anlam
verilirse, daha uygun debilir. 290
D) Gnah:
Mnafklarn tutumundan szeden yetler bei iinde yer alan
"Onlardan 'bana izin ver, beni fitneye drme' diyen vardr. Bilin ki onlar zaten fitneye dmtr.(..)"
yetindeki "fitneye dme" blm, "gnaha dme" biiminde karlanmtr. 291
E) Allah'n Hkmnden Alkoyma:
Ehli kitaptan szedilen yetler beinin birinde u belirtilir:
"O halde, Allah'n indirdiiyle aralarnda hkmet, onlarn heveslerine uyma. Allah'n sana indirdiinin bir
ksmndan seni vazgeirmelerinden (fitnelerinden: uzaklatrmalarndan) sakn.(..)" 292
Peygamber dahi, Allah'n vahyettiinden uzaklatrlmaya allabilir:
"Seni, sana vahyettiimizden ayrp baka bir eyi bize kar uydurman iin urarlar. te o zaman seni dost
edinirler. Sana sebat vermemi olsaydk, az da olsa onlara meyledecektin. O takdirde sana, hayatn da, lmn
de kat kat azabn tattnrdk. Sonra bize kar bir yardmc da bulamazdn." 293
F) hiret Bahanesi:
Mriklere, hirette "Tanr olduunu iddia ettiiniz ortaklarnz nerede?" diye sorulunca,
"Rabbimiz Allah'a andolsun ki bizler mrik (puta tapan) deildik."
demekten baka are (fitne: bahane, k yolu) bulamazlar. Ama bu, kendilerine kar da bir yalandr. 294
7.1.2.2 Sosyal, Siyasi Ve Ahlaki Fitneler
A) Sava:
Bir yette, kfirlerin (sava srasnda) fenalk yapmas, fitne szcyle anlatlmtr. 295
B) Bask, Zulm, Eziyet Ve kence:
Kur'an!da bask, zulm, eziyet ve ikence, fitne olarak adlandrlr.
zellikle ilk mslmanlar, eziyetten sonra hicrete mecbur kalmlardr:
"Rabbin, trl eziyete (fitneye) uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah urunda savaan ve sabreden
kimselerden yanadr. Rabbin, phesiz bundan sonra da balar ve merhamet eder." 296
Bu yetteki "min ba'dim futin.." blm, "ktln ayartsn grdkten sonra onun hkm srd blgeyi
terkedenlerin ve o gnden bu yana Allah yolunda stn abalar gsterip glklere gs gerenlerin yanndadr"
285
Maide, 5/41.
287
288
Sfft, 37/161-163.
289
290
291
bnu'l-Cevzi, age, 480. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 327.
292
Maide, 5/49.
293
sra, 17/73-75. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 327-328.
294
En'am. 6/22-24. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 328.
295
296
Nahl, 16/110.
286
biiminde de karlanmtr. 297

nsanlarn bir blm, insanlarn yapt ezay, Allah'n azabna denk olarak deerlendirirler:
"nsanlardan 'Allah'a inandk' diyenler vardr. Ama Allah urunda bir ezaya uratlnca, insanlarn ezasn
(fitnesini), Allah'n azab gibi tutarlar.(..)" 298
kenceyi seyredenler olarak nitelendirilen ashbul-uhdd'un zellikleri ylece belirtilir:
"Hazrladklar hendekleri, tututurulmu atele doldurarak onun evresinde oturup, inanm kimselere
dinlerinden (inanlarndan/ideolojilerinden dnmeleri iin yaptklar ikenceleri seyredenlerin (ashbu'luhdd'un) can ksn! Bu inkarclarn, inananlara fkelenmeleri, onlann yalnzca, gklerin ve yerin
hkmranl kendisinin bulunan, vulmee lyk ve gl olan Allah'a inanm olmalarndan dolaydr. Allah
her eye ahittir. Ama inanm erkek ve kadnlara ikence (fitne) ederek onlar dinlerinden dndrmeye
uraanlar, eer tevbe etmezlerse, onlara cehennem azab vardr. Yakc azap da onlaradr." 299
yette sz edilen Ashbu'l-Uhdd'un kimlii ve onlarla ilgili olayn nerede getii konusunda Kur'an'da bir
aklk yoktur. Bu yzden, bu temsili yetler beini aklamak zere mfessirler, ondan fazla gr ileri
srmlerdir. 300 Her gr, belli bir tarihi olay buna uyarlamak istemitir. Ancak bu grlerden hibiri salam
kaynaklara dayanmaz.
Kur'an'n bu blmnde bulunan zalimlerin anonimlii, burada bir darbmesel karsnda bulunduumuzu ve
tarihi yahut efsanevi olaylarn szkonusu olmadn gstermektedir. kenceciler, kendileri hibir ekilde iman
etmeyen ve bakalarnn da iman etmesini nefretle karlayan kimselerdir. "Ate ukuru", zalimlerin inananlara
ikencelerinin mecazi bir ifadesidir: Belli bir dnemle veya belli insanlarla snrl olmayp yazl tarih iinde
eitli biimlerde ve deien younluk derecelerinde tekrarlanan bir olgu. 301
Bu yetler bei, Mekke'de tam da Kureyliler ilk mslmanlara ikence ederken inmitir. Mslmanlarn karlatklar eza ve ikencelere sabr ve tahamml gstermeleri gerektiini hatrlatma amacn gtmektedir.
Yolculuk srasnda m'minlerin apak dman olan kfirlerin bir fenalk (fitne) yapmasndan endie edilince,
drt rekatl namaz iki rekat olarak ksaltlabilir, ayrca korku/tehlike namaz zel biimde klnabilir. 302
Firavun ve erknnn kendilerine fenalk (fitne) yapmasndan korktuklan iin, Hz. Musa dnemindeki Msrllarn ancak bir ksm imanlarn aa vurabilmitir. 303
C) Kargaa:
"Fitne karmak/sratmak/koparmak "fit/ftk vermek/sokmak (bir fit bin by yerine geer)", "fitnelemek",
"fitne sokmak" ,"ikz- fitne", "fitnelemek" (pampazlamak, kovlamak), deyimleri genellikle insanlar birbirine
drmek, birbirine kar kkrtmak, aralann amak, kuku uyandrmak, ortal kartrmak, sosyal birlii
zedelemek, kargaa ortamna yol amak anlamlarnda kullanlr.
Fitne, ayn zamanda arabozucu, fitneci anlamnda da olabilir. Bu anlamda, "fitne fcur" "fitneci", "fitnemiz, fitneengiz, ftnekr" "fitne fesad", "fitne kumkumas, "cimcime karpuzu", fitleyici", "fitne cihan", deyimleri de
kullanlr. Fitnenin bol olduu ortam, "fitne kazan/fitne oca" deyimleriyle anlatlr. Kur'an'da "fitne
karmak/yaymak" kavram, daha ok mnafklarn bir zellii olarak belirtilir.
Mnafklar, zellikle sava ortamlarnda, fitneye her arldklarnda, hi beklemeden ve gz kapal biimde
ona can atarlar. 304 Tebuk Sava'ndan nce de fitne koparmak istemiler, mslmanlara kar bir takm iler (dolaplar) eviriyorlard. Sonunda onlar istemedikleri halde gerek ortaya kti; Allah'n emri stn geldi.
"Bana izin ver, beni fitneye drme (etin snava sokma) diyenleri vardr. Ama aslnda onlar zaten fitneye
(ktln ayartsna yenik) dmlerdir. Mslmanlarn bana bir iyilik gelince, onlarn fenasna gider. Bir
ktlk gelse, "Biz nceden ihtiyatl davrandk" derler, sevinerek dnp giderler. Peygamberin m'minlere sz
udur: "Allah'n bize yazdndan bakas bamza gelmez. O bizim mevlmzdr. nananlar yalnzca Allah'a
gvensin." 305
Tebuk Sava srasnda inen bu yetler, sadece tarihi olgulara dikkat ekmez, ayn zamanda ve belki daha ok
ikiyzlln genel ehresini ve zelliklerini sergilemek amacn gder. 306
D) Bela, Sknt Ve Snanma:
Daha nce de sz edildii gibi, Allah peygamberleri ve insanlar iman, sabr, nimet ve klfet snavlarndan
297

Ankebut. 29/10.
299
Burc, 85/4-10.
300
Bu grlerden ilgin bazlar iin bkz. Muhammed Esed, age, 3/1253 (4).
301
302
Nisa, 4/101-102.
303
304
Nisa, 4/91; Ahzab, 33/14.
305
Tevbe. 9/48-51.
306
298
geirir.
nsanlar iinde Allah'a, bir yar kenarmdaym gibi (iman-kfr) snrnda kulluk eden vardr. Ona bir iyilik
gelirse yatr, ii rahat eder. Ama bana bir bela (fitne:snayc bir glk) gelirse yzst dner. Dnyay da,
hireti de kaybeder. Bu, apak bir kayptr. Allah' brakp kendisine fayda da zarar da veremeyen eylere yalvanr. te, derin sapklk budur, kendisine zarar faydasndan daha yakn olan kimseye yalvarr. Yalvard ey, ne
kt yardmcsdir, ne kt yoldatr. Oysa Allah, inananlar ve yararl iler yapanlar, altlarndan rmaklar akan
cennetlere koyar. 307
Benimsedii inanca kaytsz artsz bal kalmakta acze den insan, ou zaman gerek ya da hayal, bir takm
harici glere kendi kaderi zerinde belirleyici bir "etki" ya da rol yaktrmaya ve bylece onlara tanrsal
nitelikler isnad etmeye eilimlidir. "Zarar faydasndan daha yakn kimse", kendisinin, "Allah'a ancak imanla
kfr snrnda kulluk edenler" tarafndan tanrlatnlmasna izin veren ve bylece hem kendini, hem de peinden
gidenleri manen uuruma srkleyen kiidir. 308
Allah'n buyruuna aykr davran, baka bir fitnenin gelmesine yol aabilir:
"Peygamberin arsn, kendi aranzda birbirinize yaptnz arlarla bir tutmayn. Allah, iinizden svp
gidenleri bilir. Onun buyruuna aykr hareket edenler, balarna bir belann (fitnenin) gelmesinden veya can
yakc bir azaba uramaktan saknsnlar." 309
Hz. Peygamberin verdii kararlar veya Nur, 24/62. yette deinilen, belli bir kamu sorununa ilikin olarak
yapt ar, herhangi bir ar veya ileri srlen gr gibi deildir. Baz durumlarda Kur'an'a edeer
olabilir. 310
Sihir sanatnn anayurdu olarak nlenen Babil'de, melek olarak grlen, ama kendilerine bir ey indirilmeyen
efsanevi Hrt ve Mrt, sihir sanatn, "Biz sadece ayartclarz (fitneyiz), sakn inkra yeltenme" demeden
kimseye retmezlerdi. 311
Kendilerine holanmadklar mesajlar getiren peygamberlerin bir ksmn yalanlayan, bir ksmn da ldren srailoullar, bunun sonucunda balarna bir bela (fitne) gelmeyeceini sanp, sarlam ve krlemiti. Allah,
tevbelerini kabul etti, ama yine de ou krleti ve sarlat. 312
Hz. Musa, Smir'nin yapt buzaya tapan kavminden yetmi kiiyi setiinde, onlan bir sarsnt tutmutu. te
o srada,
" (..) Bu, senin bir imtihanndan (fitne: snama) baka birey deildir. Bununla dilediini saptrr, dilediini de
doru yola iletirsin. Bizim dostumuz sensin. Bizi bala. (..)"
diye dua etti. 313 Buradaki "fitne" szcne, "takdir" (kaza) anlam da verilmitir. 314
Cehennem bekilerinin ondokuz melek olduunu belirten yette geen fitne szc "inkr edenlerin snanmas"
anlamnda kullanlmtr. 315
Firavun ve erknnn bask ve zulmnden korktuklar iin, Msrllarn ou imanlarn aa vurmaktan kand,
pekaz bu cesaret isteyen davranta bulundu. Hz. Musa, kavmine yle seslendi:
"Ey milletimi Allah'a inanyorsanz ve teslim olmusanz, ona gvenin" dedi. Kavmi, u duay yapt: "Allah'a
gvendik. Ey rabbimiz! zalim bir milletle bizi snama. Rahmetinle bizi kfirlerden kurtar." 316
Benzer bir dua, Hz. brahim tarafndan yaplmtr:
"Rabbimiz! Bizi, inkr edenlerle deneme. Bizi bala. Dorusu sen, gl ve bilgesin." 317
Bu iki yette geen "fitne" (deneme/snama) szc iin, iki farkl anlam daha verilmitir:
1) Oyun ve elence arac, rezil rsvay olma. 318
2) bret. 319
Kanaatimizce, her ikisinde de fitne szcne, "snama" anlam verilmesi, daha uygun der.
Mnafklardan szeden bir yet, onlarn ylda bir veya iki defa belaya uratlp snandklarnn farkna varamadklarm belirtir. 320 Bu yetteki "fitne"ye, "hastalk" anlam da verilmitir. 321
E) Dnya Nimetleri Ve Gzellikleri:
307
Hac, 22/11-14.
Muhammed Esed, age, 2/669-670 (11,13).
Nur, 24/63.
310
Kr. Muhammed Esed, age, 2/724 (92).
311
Bakara. 2/102.
312
Maide, 5/70-71.
313
Araf, 7/155.
314
315
Mddessir, 74/31.
316
Yunus, 10/83-86.
317
Mmtehine, 60/5.
318
Muhammed Esed, age, 1/411. 3/1137.
319
320
Tevbe, 9/126.
321
308
309
Hayat bir anlamda bir fitneler dizisidir ki, insann i kuvvetlerini gelitiren ve onun baklarn keskinletiren bir
eitici gibi karsna dikilir ve realitenin yeni boyutlarn kavramasnda onun yryn hzlandrmak iin vcuduna srekli diken batrr. Bu yzdendir ki, varlk ve oluu bir yetler (ibret ve iaretler) tablosu olarak gren
Kur'an, nimetleri bile birer fitne olarak nitelendirir. 322
Allah'n dnya hayatnn ss (grkemi) olarak bol bol nimet vermesi, bir snama yoludur. Bu nimetle donatlanlara zenilmemelidir. Allah'n rzk, daha iyi ve devamldr. 323 Buna gre, dnya nimetlerine gereinden ok
nem verilmemeli, hrevi nimetin daha iyi ve kalc olduunu unutmamaldr.
Aslnda, daha nce belirtildii gibi Allah'n verdii, hem iyilik, hem de ktlk, birer snama aracdr. 324 Ancak
insann, elikili bir zellii vardr; skntyla karlanca Allah'a yalvarr, ama nimet grnce bbrlenir:
"nsann bana bir sknt gelince, bize yalvarr. Sonra katmzdan ona bir nimet verdiimiz zaman, 'Bu, bana
bilgimden (yetenek ve kurnazlmdan) dolay verilmitir' der. Hayr, o bir imtihandr (fitnedir). Fakat oklar
bilmezler. Bunu, onlardan ncekiler de sylemiti. Ama kazandklar eyler, onlara fayda vermedi. Bunun iin,
iledikleri ktlkler balarna geldi. Bunlar iinde zulmedenlerin de kazandklar ktlkler balarna
gelecektir. Bu hususta, Allah' ciz brakamazlar. Allah'n rzk dilediine yaydn ve ksp bir lye gre
verdiini bilmezler mi? Dorusu bunda, inanan kimseler iin dersler vardr." 325
F) Mal Ve ocuk:
Mal ve ocuk dnya nimetlerinden ayrca belirtilmi fitne (snama arac) rnekleridir.
Yce Allah, Enfal Sresinin ilk blmlerinde, m'minlere verdii yardm ve zaferi, kfirlerin yenilgisini, Allah'a
ve peygambere itaati ve onlarn arlarm dinlemeyi, aksi davranlarn sonunu belirtikten sonra, Mekke
dnemiyle ilgili olarak, bir yetler bei iinde u hatrlatmay yapyor:
"Yeryznde az sayda (aznlkta) olduunuz ve zayf (mustad'af: aresiz) sayldnz /grldnz iin, insanlarn sizi alp gtrmesinden korktuunuz zamanlan hatrlayn. Allah, kredesiniz diye sizi barndrm,
yardmyla desteklemi ve temiz eylerle rzklandrmtr. Ey inananlar! Allah'a ve peygambere kar hainlik
etmeyin. Size gvenilen eylere bile bile hainlikte bulunmayn. Mallarnzn ve ocuklarnzn, aslnda bir snama
(fitne:snav ve ayartma) olduunu ve byk ecrin Allah katnda bulunduunu bilin. Ey inananlar! Allah'tan
saknrsanz, o size, iyiyi ktden ayrdedecek bir anlay verir, ktlklerinizi rter, sizi balar. Allah, bol
nimet sahibidir." 326
Dnyevi eylere kar duyulan tutku ve meyil, kiinin ailesi iin besledii kayrma ve koruma duygusu, bazan
insan haddi amaya ve dolaysyla Allah'n mesajnda ngrlen ahlki ve manevi deerlere ihanete sevkettii
iindir ki, mallar ve canlar fitne olarak nitelendirilir. Baka bakmlardan iyi olan kiiyi, trdelerine kar
tecavzkr klan, onlarn haklarn inemeye ynelten unsur, bazan sadece mala duyulan agzllk ve kendi
ailesine kar salama hrs olabilmektedir. 327
Tegbn sresinin son blmnde, Enfal, 8/26-29 yetler beine benzer bir balamda, Allah'a ve peygambere
itaat emrinden sonra, mallarn ve ocuklarn birer fitne olduu, bir kere daha, ama bu kez olumsuz armlar
daha baskn biimde hatrlatlr:
"Ey inananlar! Eleriniz ve ocuklarnzdan size dmanlk edenler olabilir, onlar iin dikkatli olun. Ama siz
affeder, sularn rter ve balarsanz, bilin ki, Allah da balar ve acr. Dorusu malnz mlknz ve
ocuklarnz, birer snama ve ayartdr (fitne: imtihan). Byk ecir ise, Allah kalndadr. Allah'a kar gelmekten
elinizden geldiince saknn. Buyruklarn dinleyin. Kendinizin iyiliine olarak, mallarnzdan sarfedin. Nefsinin
tamahkrlndan korunan kimseler, kurtulua erenlerdir. Eer Allah'a gzel bir dn takdiminde
bulunursanz, onu sizin iin kat kat yapar ve sizi balar. Allah, krn karln verendir, halimdir. Grleni
de, grlmeyeni de bilendir, gldr, bilgedir." 328
Bu yetlerde geen "fitne", meftun olunan, tutku duyulan nesne olarak dnlebilir. nsan, mallarna ve ocuklarna tutkundur. Dolaysyla, bu tutkunluun gereklerini de uygulamaya koymay dnebilirler. Ksacas
fitne, insann iindeki psikolojik kkenli mal ve ocuk (yakn, akraba) tutkunluudur. 329
7.1.3. Fitnenin Sonu:
Fitne saylan eylemler iine girenler, gerek dnyada, gerekse hirette, yaptklarnn karln grr. 330
322
Yaar Nuri ztrk, age, 134-135.

Th, 20/131. Ayrca bkz. En'am, 6/165; Hd, 11/7; Kehf, 18/7.
324
Enbiya, 21/35.
325
Zmer, 39/49-52. Ayrca bkz. Fecir, 89/15-16. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 334-335.
326
Enfal, 8/26-29. Ayrca bkz. Maide, 5/48; En'am, 6/165; li mran, 3/186; Nahl, 16/92; Neml, 27/40; nsan. 76/2.
327
Kr. Muhammed Esed, age, 1/327 (28).
328
Tegbn, 64/14-18.
329
330
323
7.1.3.1 Bela:
Mnafklar ve yahudiler gibi iki nemli fitnecinin sz-konusu edildii yette, ayn zamanda ilhi fitnenin yasalar ve sonulan da belirtilir:
"Ey peygamber! Kalpleri inanmamken, azlaryla 'inandk' diyenler ile yalana kulak verenler ve baka bir
topluluk hesabna casusluk eden (sana gelmeyen baka kimselere kulak veren) yahudilerden inkrda (kfrde)
yananlar seni zmesin. Szleri asl yerlerinden deitirip arptrlar da, 'Byle bir haber (fetva) size verilirse
aln, verilmezse kann' derler. Allah'n fitneye (aknla) dmesini diledii kimse iin, Allah'a kar senin
elinden bir ey gelmez. te onlar, Allah'n kalplerini artmak istemedii kimselerdir. Dnyada rezillik onlaradr.
hirette de onlara byk azap vardr." 331
Bu yet, grnte Hz. Peygamber'e seslendii halde, Kur'an'n btn izleyicilerini ilgilendirmektedir. Ayn kapsam genilii, yetin bahsettii fitneci insanlar iin de geerlidir: Yalnzca mnafklar ve yahudileri zikrettii
halde, aslnda dolayl olarak, slama kar n yargl olan ve onun retileri hakkndaki yalan beyanlara isteyerek
kulak veren, aydnlanmak iin Kur'an'a bavurmak yerine slam'a kar dmanca duygular besleyen
gayrimslim "uzmanlar" dinlemeyi tercih eden herkese iaret eder. 332 Bu balamda medya, mstenklar
(oryantalistler:dou bilimciler) ve mstagribler (batclar) zellikle belirtilebilir.
Fitne kuatc bir olgudur, istisna tanmadan btn toplum yelerini sarar:
"Ey inananlar! Allah ve peygamber, sizi, hayat verecek eye ard zaman, icabet edin. Allah'n kii ile kalbi
arama girdiini, sonunda onun katnda toplanacanz bilin. Aranzdan yalnzca zalimlere erimekle
kalmayacak fitneden saknn (fitneye kar) uyank ve dikkatli olun). Allah'n azabnn iddetli olduunu bilin." 333
Bu yetteki fitne szc, iki biimde karlanmtr:
1) Bela: Klasik mfessirler, buradaki fitneyi bel olarak anlama yanlsdr. 334 Buna gre, toplum iinde fitne
ortaya knca, kt sonular, yalnzca bu fitneyi karanlara dokunmaz, btn toplumu kuatr.
2) Ktlk ynndeki ayart: Bu durumda anlam, olduka farkllaarak, fitneye debileceklerin kapsamn
geniletmektedir. Bu aklamaya gre, yalnzca ruhi/manevi gerekleri aka ve kesin olarak inkr edenler bu
ayartyla kar karya bulunmaz, fakat baka artlarda iyi ve drst olanlar da kendilerini doru yoldan uzaklatrabilecek her eye kar belli bir sreklilik iinde ve bilinli olarak korunmadklar takdirde bu ayartnn kurban olabilirler. Nitekim mal ve ocuklarn fitne oluu da, bu erevede daha rahat anlalabilir. 335
7.1.3.2 Cehennem Azab:
Yukarda da belirtildii gibi, fitneye denler (mnafklar ve baz yahudiler) arnmayacaklar gibi, dnyada rezillik, hirette byk azap grecektir. 336
M'min erkek ve kadnlara ikence ederek (fitne yaparak) onlar dinlerinden dndrmeye uraanlar, eer tevbe
etmezlerse, yakc cehennem azabn grecektir. 337
Yalanclarn urayaca azap bir fitnedir 338 , zalimlere hazrlanan zakkum aac da fitnedir. 339
7.1.4 Fitnenin nlenmesi:
Fitnenin nlenmesi iin ncelikle ona kar dikkatli ve bilinli olmak gerekir. Nitekim,
"(..) Aranzdan yalnzca zalimlere erimekle kalmayacak fitneden saknn. (..)" 340
uyars, byle bir bilin durumuna iaret eder.
nkr edenler birbirlerinin dostlardr. M'minler birbirlerinin dostu/destei olmazsa, yeryznde kargaa (fitne)
ve byk bozgun (fesat) kar. 341 Demek ki fitne ve fesadn nlenmesi iin, m'minler birbirlerine destek olacak
ve resmi veya sivil birlikler oluturacaktr.
"(..) Fitne, adam ldrmekten daha ktdr (..)" 342
yargs da dolayl olarak, bu kt durumun dzeltilmesini istemektedir.
Kur'an'da iki yerde geen,
"Fitne kalmayp yalnz Allah'n din ortada kalana kadar, onlarla savan.(..)" 343
331
Maide, 5/41.
333
Enfal, 8/24-25.
334
bnu'l-Cevzl. age, 478-479.
335
Muhammed Esed, age, 1/326,327-328 (28). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 336-338.
336
Maide, 5/41.
337
Burc, 85/10.
338
Zriyat, 51/14.
339
Sfft, 37/63. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 338.
340
Enfal, 8/25.
341
Enfal, 8/73.
342
Bakara. 2/191,217.
343
Bakara, 2/193; Enfal, 8/39.
332
buyruklar, Allah'a zgrce kulluk edebilecek ortamn salanmasn belirtmektedir.

Fitnenin nlenmesiyle ilgili bu yetlerden ortaya kan sonu, ncelikle fitneye kar bilinli olmay, rgtl mcadeleyi, bu kt durumu ortadan kaldracak uygun yntemler, hatta g kullanmay gerektirdiidir.
Atalarnzn dedii unutulmamal: "Fitne, uyuyan ylana benzer, uyandrmaya gelmez.", "Fitneyi bastrmak kolay
deil". 344
7.2 FESAD/FSAD/MFSD:
F-s-d kknden treyen fesad szc, az ya da ok itidalden kmak salh durumunun deimesi anlamna
gelir. Zdd, salh'tr. (fesad x salh) Fesad nefiste (i dnyada), bedende ve d dnyamzda istikametten kan
eylerde olur. 345 Fesad, hem din konusunda, hem (zt) varlk konusunda gerekleir. Bazan isyanla, kimi zaman
kfrle olur. badetlerden -hac ve umre gibi- fesadna ramen devam edilenler olduu gibi, -namaz gibi- hemen
kesilenler de vardr. Gerekli artlar tamayan akitler iin fsiddir denir. Dzgn (normal) olmayan szler ve
eylemler iin de fsid szc kullanlr. 346 Buna gre fesad, bir bozulmay ve ktye doru nitelik deitirmeyi
anlatr.
Ayn kkten treyen ifsd szc bozmak, bozgunculuk yapmak, bozgun karmak, denge ve asayii bozmak
anlamndadr. fsd eyleminde bulunana mfsid denir. Be yette mfsid szcnden nce "as" szc kullanlr. 347 Bu ikisinin birleimi, arlk anlam kazanarak, fesadn en ykcsn anlatlr. 348
7.2.1 Evren (Kozmik Dzen) Ve Fesad:
7.2.1.1 Tevhid Ve Fesad:
Kur'an'a gre evrende yrrlkte olan birlik, dzen ve denge (=sulh), tevhidden, tek bir tanr bulunuundan
kaynaklanr:
"Eer yer ile gkte baka tanrlar olsayd, ikisi de bozulurdu. Arn rabbi (gerek hkmran) olan Allah, onlarn
nitelemelerinden mnezzehtir." 349
"Eer hak (gerek/Allah/yaratln, tm yaratlm alemin tbi olduu gereklik) onlarn heveslerine uysayd,
gkler, yer ve onlarda bulunanlar bozulup (yklr) giderdi. Onlara, kendilerine t veren bir ey getirdik.
Onlar ise tlerimden yzevirdiler." 350
Kinat -ve zellikle de insan hayat- kfirlerin dnd gibi anlam ve amatan yoksun olsayd, hibir ey
ayakta kalmaz, her ey ok gemeden kaos iinde yokolur giderdi. 351
7.2.1.2 Fesadn Kkeni: nsanlar
Kur'an'a gre, varlk ve olutaki dengeyi bozarak fesat karma, insann eseridir:
"Sizi yaratan, sonra rzklandran, sonra ldren, daha sonra da dirilten Allah'tr. Ona kotuunuz
ortaklarnzdan byle bir ey yapan var mdr? Allah, onlarn ortak kotuklar eylerden mnezzehtir ve ycedir.
nsanlann elleriyle iledikleri yznden, karada ve denizde fesat kar. Allah da belki dnerler diye,
yaptklarnn bir ksmn (kt sonularn) bylece kendilerine tattrr." 352
Bu yetteki "fesat" szc, lde (ber), ehir ve krda (bahr) kuraklk ve bitki azl olarak da yorumlanr. 353
Biraz daha geni dnlrse, insann evreye verdii zararlarn, byk bir rme ve bozulmaya yol at anlalabilir. 354
Yce Allah, meleklere "Ben yeryznde bir halife (insan) var edeceim" dediinde, "orada bozgunculuk yapacak ve kanlar aktacak birini mi var edeceksin? Oysa biz seni verek.yceltiyor ve devaml takdis ediyoruz."
diyerek bir itirazda bulunmulard. Allah:
"Ben phesiz, sizin bilmediklerinizi bilirim" dedi. 355
Bu konumada, insann bozguncu doas, kan dkclyle birlikte, melekler tarafndan aka dile
getirilmitir.. 356
344

Rgb el-Isfahni. age, 571; bnu'l-Cevzi, age, 469.
346
347
Bakara, 2/60; A'raf, 7/74; Hd, 11/85; uara, 26/83; Ankebut, 29/36.
348
349
Enbiya, 21/22.
350
M'minun,23/71.
351
Muhammed Esed, age, 2/698 (42). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 340.
352
Rum, 30/41.
353
Mukatil bin Sleyman, Vuch, 22; bnu'l-Cevzi, age, 470.
354
Bu yolda gzel bir yorum iin bkz. Muhammed Esed, age, 2/828 (39).
355
Bakara.2/30.
356
345
7.2.1.3 Sava Ve Fesad:

Allah'n insanlara, kendilerini savunma gc vermesi, yeryzndeki dzenin bozulmasn nleyici olarak belirtilir:
"Onlar -Allah'n izniyle- bozguna urattlar. Davud, Clt'u ldrd. Allah, Davud'a hkmranlk ve hikmet
verdi, ona dilediini retti. Allah'n insanlar birbiriyle savmas olmasayd, yeryznn dzeni bozulurdu.
Fakat Allah, lemlere ltufkrdr." 357
Savunma gc, mabed gvenliini ve saygnln da salar:
"Hakszla uratlarak kendilerine sava alan kimselerin kar koyup savamasna izin verilmitir. Allah,
onlara yardm etmeye elbette kadirdir. Onlar haksz yere ve 'Rabbimiz Allah'tr' dediler diye yurtlarndan karlmlardr. Allah insanlarn bir ksmn dierleriyle savmasayd, manastrlar, kiliseler, havralar ve iinde
Allah'n ad ok anlan camiler oktan yklp giderdi. Andolsun ki Allah'a yardm edenlere, o da yardm eder.
Dorusu Allah kuvvetli ve stndr." 358
Her iki yette ortak olan, "insanlarn bir ksmn dierleriyle/birbirleriyle savmas olmasayd" ifadesi, "insanlara
kendilerini bakalarna kar savunma gc vermeseydi, insanlar birbirlerine kar savunmasz braksayd" biiminde de karlanmtr. 359 Zlkarneyn'in iki da (set) arasnda oturan ve konutuunu pek anlamayan milletin,
Ye'cuc ile Me'cuc'un bozgunculuunu nlemek iin bir sed yapmas karlnda ona hara demeyi kabul etmelerine, kendisine yardm etmelerini ve eddi birlikte rmelerini nermesi, bunun sonucunda Ye'cuc ile Me'cuc'un
bu eddi aamamalarnn anlatl 360 belirtilen karln ok uygun olduunu gsterir. 361
7.2.1.4 Islahn Sreklilii Ve Egemenlii:
Kur'an, slahn srekliliini ve egemenliini, bozgunculuktan kanmay ister:
"Dzeltilmiken (iyi bir dzene sokulmuken) yeryznde bozgunculuk yapmayn. Allah'a korkarak ve umutla
(iten) yalvann. Dorusu Allah'n rahmeti iyi davrananlara yakndr." 362
Hz. uayp, Medyen halkna yle seslendi:
"(..) Rabbinizden size belge geldi. l ve tarty tam yapn. nsanlarn eyasn eksik vermeyin. Dzelttikten (iyi
bir dzene kavuturulduktan) sonra yeryznde bozgunculuk etmeyin. nanmyorsanz bilin ki, bunlar sizin iin
hayrldr." 363
7.2.2 Fesad Tutum Ve Davranlar:
Kur'an'da fesad olarak nitelendirilen tutum ve davranlar, din, sosyal, siyasi ve ahlki boyutlar gznne
alnarak ilahi hak ihllleri, insan haklar ihllleri ve ahlki ihlller biiminde ele alabiliriz. 364
7.2.2.1 lhi Hak hlalleri:
Allah' inkr, Allah yolundan alkoyma ve peygamberleri yalanlama biimindeki fesad tutum ve davranlar,
ilhi hak ihllleri olarak deerlendirilebilir. 365
A) Allah' nkr Ve Allah Yolundan Alkoymak:
Allah' inkr ve Allah yolundan alkoymak, en byk fesadlardandr, sonular da acdr:
"nkr (kfr) eden ve Allah'n yolundan alkoyanlara bozgunculuklarna karlk azap stne azap veririz." 366
Medyen halkna peygamber gnderilen Hz. Salih'in kavmine syledikleri arasnda, u szler de yer alyordu:
"(..) Allah'a inananlar yolundan alkoyup ve o yolun eriliini isteyerek tehdit edip her yolda pusu kurup
oturmayn. Azken Allah'n sizi oalttn hatrlayn. Bozguncularn (fesad saanlarn) sonunun nasl olduuna
bir bakn. inizde mademki benimle gnderilene biri inanan, biri de inanmayan iki topluluk var, o halde
Allah'n aramzda hkmn bildirmesine kadar sabredin. Allah hkmedenlerin en iyisidir." 367
357
Bakara, 2/251.
Hac, 22/40.
359
Muhammed Esed, age, 1/76 (242), 2/678 (58).
360
Kehf, 18/93-97.
361
362
A'raf, 7/56.
363
A'raf. 7/85. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 342.
364
365
366
Nahl, 16/88.
367
A'raf, 7/85-87.
358
Ehli kitapla ilgili yetler balamnda, unlar belirtilir:

"phesiz bu anlatlanlar gerek olaylardr (iin gerei ite budur). Allah'tan baka tanr yoktur. Dorusu
Allah gldr, bilgedir. Eer yzevirirlerse, phesiz Allah bozguncular bilir." 368
Allah'n bildirdii mesaj yalanlama, bir eit bozgunculuktur:
"Onlar,'ilmini kavrayamadklar ve henz yorumu da kendilerine bildirilmemi olan eyi yalanlamaya
eilimlidirler. Onlardan ncekiler de bylece yalanlamlard. Zalimlerin sonunun nasl olduuna bir bak.
Aralarnda ona inanan (inanacak olan) da, inanmayan (inanmayacak olan) da vardr. Rabbin bozguncular
daha iyi bilir. Seni yalanlarlarsa 'Benim yaptm bana, sizin yaptnz sizedir. Siz benim yaptmdan sorumlu
deilsiniz. Ben de sizin yaptnzdan sorumlu deilim.' de. Aralarnda sana kulak verir gibi yapanlar var. Sen,
sarlara, stelik akllan da olmazsa, iittirebilir misin?" 369
B) Peygamberleri Yalanlama:
Kur'an'da, peygamberlerin getirip, yerletirmeye alt mesaja ve bu dorultuda kurmaya alt dzene, bir
takm szde gerekelerle kar kan ve her trl engelleme yollarn deneyen kimseler bozguncular olarak adlandrlmakta ve bu olumsuz davranlarnn da, tarihin hibir dneminde kendilerine bir yarar salamad zerinde durulmaktadr. 370
Medyen halkna peygamber olarak gnderilen Hz, uayb, onlara yle seslenmiti:
"Ey milletim! Allah'a kulluk edin, hiret gnne umut besleyin. Yeryznde bozgunculuk yaparak karklk
karmayn." 371
Onu yalanladlar, bu yzden de onlar bir titreme ald ve olduklar yerde dizst kverdiler. 372 Bu yette, "vel
ta'sev f'1-ardi mfsidin" ifadesi, iyice fesada batmak anlamnda, arl anlatmaktadr.
Daha nce gemi peygamberlerin veya helak edilmi mmetlerin ardnda: Firavun ve onun yandalarna, Hz.
Musa'nn gnderildiini belirten yette,
"Sonra onlarn ardndan Musa'y Firavun ve erknna gnderdik. yetlerimize kar hakszlk ettiler.
Bozguncularn sonunun nasl olduuna bir bak." 373
denilerek, Firavun ve yandalar bozguncu olarak nitelendirilmektedir. Hz. Musa'nn gsterdii mucizeleri "bu
apak bir sihirdir" diyerek reddettikleri belirtildikten sonra, yukardaki yetin tamamlaycs ve aklaycs
olarak da, yle denilmektedir:
"Gnlleri kesin olarak kabul ettii halde, hakszlk ve byklenmelerinden tr, onlar (mucizeleri) bile bile
inkr ettiler. Bozgunculann sonunun nasl olduuna bir bak." 374
Grld gibi, bir toplumda gerek inan, gerekse sosyal dzen boyutunda, yerleri ve hedefleri sapm btn her
eyi yerli yerine koyma mcadelesi veren peygamberlerin karsnda, kargaa ortamnn, dzensizliin smr
ve tahakkm dzeninin devamndan yana olan bozguncu bir kitle bulunmaktadr.
Peygamberleri yalanlamay Yce Allah, bozgunculuk olarak nitelerken, Firavun milletinin ileri gelenleri de, Firavun'u, Hz. Musa'ya kar, bozguncu sulamasyla kkrtyorlard:
"Musa'y ve milletini, yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar (uyruklarn
lkeden karsnlar) diye mi koyveriyorsun?" 375 Firavun da yle demiti:
"Bana izin verin de Musa'y ldreyim. O, rabbine yalvaradursun. Onun, sizin dininizi deitireceinden veya
yeryznde bozgun karacandan korkuyorum." Hz Musa ise, onlardan rabbine snd: "Dorusu ben, hesap
grlecek gne inanmayan bbrlenenlerin hepsinden, benim de rabbim, sizin de rabbiniz olan Allah'a
snrm." 376
Firavun ve yandalar, kendi dzenlerin! deitirip ykacak olan Hz. Musa'y, bozgunculuk yapmakla
sulamlard. 377
7.2.2.2 nsan Haklar hllleri:
Fesadn yaygn grn, insan haklar ihllleridir.
Bunlar, kan dkclk, smr ve tahakkm ilikileri biiminde kendini gsterir. 378
368
li mran, 3/62-63.
Yunus. 10/39-42. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 343-344.
370
371
Ankebut, 29/36.
372
Ankebut, 29/37.
373
A'raf, 7/103,bkz. 109-110.
374
Neml, 27/13-14.
375
A'raf, 7/127.
376
M'min, 40/26-27.
377
378
369
A) Yaama Hakk hllleri:

Hbil-Kbil kssasnn hemen ardndan, u aklanr:
"Bunun iin srailoullarna yle yazdk: "Kim bir kimseyi, bir kimseye (cinayete) veya yeryznde
bozgunculua karlk olmadan ldrrse, btn insanlan ldrm gibi olur. Kim de onu diriltirse
(lmden/bir hayat kurtarrsa), btn insanlan diriltmi gibi olur.'And olsun ki, onlara belgelerle
peygamberlerimiz geldi. Sonra buna ramen onlarn pekou, yeryznde taknlk edenler (msrifn) oldu." 379
Peygamberlerin yapt mcadele, bir ynyle, insan haklarnn, ama en bata yaama hakknn korunmas
mcadelesidir.
yetin sonundaki "taknlk edenler" (msrifn) ifadesi, bu arlk ve taknln, iddet sularna ve zellikle
insanlarn acmaszca ldrlmesine ynelik olduuna iaret eder. 380
B) Mlkiyet Hakk hlalleri:
Hrszlk ve l tart eksiklikleri, Kur'an'da fesad olarak adlandrlmtr. 381
1-Hrszlk:
Hz. Yusuf un kardeleri, kervanla birlikte dnerken, rtkan onlar hrszlkla sulad, hkmdarn su kabn
(kadehini/kupasn) aldklarn belirtti. Kraln kadehini almakla sulanm olan Yusufun kardeleri, ona yle
cevap verdiler:
"Allah'a yemin ederiz ki lkede bozgunculuk karmaya gelmedik, hrszlk yapm da deiliz. " 382
Bu yette, hrszlk, bozgunculuk trlerinden biri olarak belirtilir. 383
2- l-Tart Ve Eya (Hak) Eksiklii:
Akabe Krfezine yakn bir yerde yaayan, ticaret ve ziraatle uraan, Arap asll ve zengin olan Medyen halknn
en nemli zelliklerinden birisi, l-tart konusundaki bozunculuklanyd. Kur'an'da ayr yerde, bu zellikleri,
yetler bei erevesinde ilenir.
Hz, uayb, Medyen halkna yle seslendi:
"Ey milletim! Allah'a kulluk edin. Ondan baka tanrnz yoktur. ly ve tarty eksik yapmayn. Dorusu ben
sizi bolluk (hayr) iinde gryorum. Hakknzda kuatc bir gnn azabndan korkuyorum. Ey milletim! ly
ve tarty tam tamna yapn. nsanlara eyalarm (haklarn) eksik vermeyin. Yeryznde bozgunculuk yaparak
karklk karmayn. nanyorsanz, Allah'n geri brakt helal kr sizin iin daha hayrldr. Ben size beki
deilim." yle dediler: "Ey uayb! Babalarmzn taptn brakmamz emreden veya mallarmz istediimiz
gibi kullanmamz meneden senin namazn (dualarn) mdr? Sen dorusu, akl banda ve yumuak huylu
birisin." uayb, u cevab verdi: "Ey milletim! Rabbimden bir belgem olduu ve bana gzel bir rzk da verdii
halde, ona hi kar gelebilir miyim? Size yasak ettiim eylerde, aykr hareket etmek istemem. Gcmn yettii
kadar slah etmekten baka bir amacm yoktur. Baanm ancak Allah'tandr. Ona gvendim, ona ynetiyorum."
Halkn Allah'tan mafiret dilemeye, tevbe etmeye ard, aksi halde Nuh ve Hd milletlerine gelen
musibetlerin kendilerinin bana da geleceini syledi. Ancak onlar, taraftarlar olmasa onu talayacaklarn,
kendisini de zayf ve itibarsz grdklerini belirttiler. Musibet, balarna bir lk (sayha), sarsnt (reefe),
bulutlu bir gnn azab olarak geldi. 384
Bu yetlerdeki "insanlara eyalarn eksik vermeyin" (vel tebhasu'n-nse eyehum) fadesi, hem maddi haklara, hem de ahlki ve toplumsal haklara riayeti belirten bir ifadedir. 385
yetlerin ba tarafnda, tevhid inanc (Allah'tan baka tanr olmadna inanmak) ile insanlar aras ilikilerde
adaleti gzetmek ilkesi, doruluun, doru yolun, biri olmazsa olmaz iki ana ilkesi, iki temel boyutu olarak
konuluyor. Hz. uayb kssasnn -tarihsel boyutunun ok tesindeki- bu versiyonuyla gdlen ama, Kur'an'm
daima yapt gibi, her ada ve her toplum iin geerli genel bir ahlki ilkenin dile getirilmesidir ki, bu da,
kiinin insan ilikileri alannda drst olmadka, -yani, hem manevi planda, hem de toplumsal planda drst
olmadka- Allah'a kar da drst olamayaca ilkesidir. 386
Hz uayb'n, Allah'n kendisine gzel ve bol nzk verdiini vurgulamas, soydalarna, birbirlerine kar drst
davranmay tlerken, bunu kendi kan iin yapmadn hatrlatma amac gder.
379
Maide, 5/32.
Kr. Muhmmed Esed, age, 1/194 (42). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 346.
382
Yusuf, 12/70-73.
383
384
Hd, 11/84-94; A'raf, 7/85-93: uara, 26/177-189.
385
386
380
381
l ve tarty tam yapmak, baka yetlerde de vurgulanan bir husustur. 387

C) Kamu Dzeni Ve Gvenlii hlalleri:
Bozgunculuk; iyilik, gzellik, doruluk ve adalet ilkeleri esas alnarak oluturulan veya oluturulmaya allan
bir sosyal dzene kar kmay simgeleyen bir kavramdr. Bir toplumda bozgunculara engel olunamamas ve
bozguncularn saysnn artmas, bu toplumu ayakta tutan sosyal dzenin bozulmas, ilerin rndan kmas,
toplumsal hayatta hibir eyin yolunda gitmemesi ve kargaa ortamnn hakim olmas demektir. 388
zellikle zalim yneticiler ve siyasi sekinler, toplumlarnda ktl ve fesad yaygnlatrrlar ister
peygamber, isterse kendi topluluklarndan kan bireyler olsun, btn slahlara kar karlar, onlarla mcadele
ederler. 389
1- Ekini Ve Nesli Yoketme:
"Rabbimiz! Bize bu dnyada ver." diyerek, hiret payn kaybeden, tek kaygs bu dnya hayat olan kiinin tavr
ile "Rabbimiz! Bize dnyada da, hirette de iyiyi ver, bizi atein azabndan koru." diyerek teki dnyay da dnen, hatta onu mevcut hayatndan daha fazla dnen kiinin tavn arasndaki farkll vurgulayan yetlerden
sonra, Yce Allah unu belirtir:
"Dnya hayatna dair konumas senin houna giden, pek azl dman iken, kalbinde olana Allah' ahit tutan,
ibana geince bozgunculuk yapmaya, rn (ekin) ve nesli yoketmeye abalayan insanlar vardr. Allah
bozgunculuu sevmez. Ona 'Allah'tan sakn' denince, gururu kendisine gnah iletir, artk ona cehennem yetiir,
oras ne kt kal yeridir. nsanlar arasnda, Allah'n rzasn kazanmak iin cann verenler vardr. Allah,
kullanna kar efkatlidir." 390
Bu yetin, Hz. Peygamber'in ada belli bir kiiye gnderme yapt belirtilir. Ahnes bin urayk es-Sekaf, Hz.
Peygamber'i ziyarete geldi. Mslman olduunu belirtti. Bu durumu, Resulullah'n houna gitti. Ahnes, "Tek
amacm mslman olmak, Allah ahit, doru sylyorum." dedi. Daha sonra Hz. Peygamber'in yanndan ayrld.
Bir grup mslmann ekinlerine ve eeklerine zarar verdi. Ekinleri yakt, eekleri yaralad. Bunun zerine, ite
bu yet indi. 391 Ancak yetin genel bir anlam tad, daha uygun bir yaklamdr.
yetin metninde yer alan "hars" (ekin, rn) kelimesi iki ekilde yorumlanr:
1) Aslnda "hars", emek yoluyla salanan kazan ve gelirdir. ounlukla "dnyevi mallar", zellikle de hem
topran ilenmesi yoluyla elde edilen rn, hem de bizzat ilenmi tarlann kendisini gsterir.
Hars, bu balamda "rn" olarak anlalrsa, bu mecazi olarak, genelde insan davranlanna, zelde de toplumsal
tavrlara uygulanabilir.
2) Baz mfessirler ise, grlerini "kadnlarnz sizin hars'nzdr" (Bakara, 2/223) ifadesine dayandrarak, bu
yette de "hars"n "eler"i anlattn ne srerler. Bu durumda "harsn ve neslin yokedilmesi," aile hayatnn sarsntya uramas ile ve sonuta btn bir toplumsal yapnn kmesi ile eanlaml olur.
Bu iki yorumun her ikisine gre de yet, u anlama gelmektedir: Yukarda tanmlanan zihniyet, genel bir kabul
grp sosyal davranlar ynlendirir hale gelir gelmez, kanlmaz bir ekilde, yaygn bir ahlk rme ve
sonu olarak sosyal bir zlme ile noktalanr. 392
2- Tuyan:
Hak ve adalet snrn ama (tuyan) ve fesad/bozgunculuk, birbirini tamamlayan zelliklerdir:
"Vadide kayalar kesip yontan Semud milletine, memleketlerde ar gidip (tuyan: hak ve adalet snrn ama)
oralarda bozgunculuu arttran, sarslmaz bir saltanat sahibi Firavun'a rabbinin ne ettiini grmedin mi?
Rabbin onlan azap krbacndan geirmitir. Dorusu rabbin hep gzetlemektedir." 393
3- Bozgunculuk karmak:
Firavun milletinin ileri gelenleri onu kkrtarak,
"Musa'y ve milletini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa braksnlar (uyruklarn
karsnlar) diye mi koyveriyorsun?" dediler. Firavun "Onlarn oullarn ldreceiz, kadnlarn sa (utan
iinde) brakacaz. Elbette biz onlar ezecek stnlkteyiz." dedi. 394
387
Szgelimi bkz. En'am, 6/263; Mutafffin, 83/1-2. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 347-348.
Erdoan Pazarba, Kur'an ve Medeniyet 320.
390
Bakara, 2/200-207.
391
Vahidi, Esbbu Nuzli'l-Kuran, 66, no: 121.
392
393
Fecir, 89/9-14. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 350.
394
A'raf, 7/127.
388
389
Firavun dzenine kar kan ve din-sosyal bir slah program neren Hz. Musa, kar kt dzen tarafndan
bozgunculuk sulamasyla, rejim kart/vatan haini olarak grlmtr.
Zlkarneyn'in iki da arasna vardnda karlat, dilini pek anlamayan millet, ona yle dedi:
"Dorusu Ye'cuc ve Me'cuc, bu lkede bozgunculuk yapyorlar. Bizimle onlarn arasna bir set yapman iin sana
bir vergi (hara, bc) verelim mi?" 395
Semud milletine peygamber olarak gnderilen Hz. Salih, onlar kulluk etmeye ard, hemen birbiriyle ekien
iki gruba ayrdlar. nanmayanlar, Salih'e, "sen ve beraberindekiler yznden uursuzlua uradk" deyip onu
suladlar. Bu ehirde (el-Hcr) bozgunculuk yapan, dzeltmeye uramayan (dzenden yana olmayan) dokuz kii (raht: grup) vard. yle szletiler:
"Biz gece ona ve ailesine baskn verelim. Sonra da onun dostuna 'Ailesinin yokediliinde bulunmadk. phesiz
biz doru sylyoruz' diyelim."
Onlar bir dzen kurdular. Allah hi farkna vardrmadan dzenlerini bozdu. 396
4- nsanlar Blme:
Kur'an'da, insanlan blme, Firavunca bir fesad yntemi olarak sunulmaktadr:
"nanan bir millet iin, sana. Musa ve Firavun olayn olduu gibi anlatacaz. Firavun, memleketin bana
geti, halkn frkalara (kastlara, yksek ve aa snflara) ayrd. lerinden bir topluluu gsz bularak
onlarn oullarn boazlyor, kadnlarn sa brakyordu. nk o, bozguncunun biriydi." 397
Firavun'un "zayf (hor ve gsz) grd grup, Msr toplumunda en aa basamaklara itilen ve hemen hemen
btn insan haklarndan yoksun braklan srailoullaryd.
Msr'n yerlileri, Msr' istila eden ve sonra da branilerle ittifak kuran nceki Arap asll Hiksos hanedann
hatrlayarak, branilerin gelecekte de yabanc istilaclarla ibirliine gireceklerinden korkuyorlard (k, 1/10).
te byle bir tehlikeye kar kendilerini korumak iin, branilerin erkek ocuklarn ldrmeye karar
vermilerdi. 398
5-Hrbe (Terr Suu):
Yeryznde bozgunculuk (sa'y fi'l-ard fesden), geleneki yorumda terr suu (hrbe) olarak dnlmtr. Bu
suu ileyenlerin cezas, Hbil-Kbil kssasndan hemen sonraki u yetlere dayandrlr:
"Bunun iin, srailoullarna yle yazdk: 'Kim bir kimseyi, baka bir kimseye veya yeryznde bozgunculua
karlk olmadan ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur. Kim de onu diriltirse (lmden kurtarrsa),
btn insanlar diriltmi gibi olur.' Andolsun ki, onlara belgelerle peygamberlerimiz geldi. Sonra buna ramen,
onlarn pekou, yeryznde taknlk edenler oldu (ededurdular). Allah ve peygamberiyle savaanlarn ve
yeryznde bozgunculua uraanlarn cezas, ldrlmek veya aslmak, yahut apraz olarak el ve ayaklar
kesilmek ya da yerlerinden srlmektir. Bu, onlara dnyada bir rezilliktir. Onlara hirette de byk azap vardr.
Ancak, onlar yakalamanzdan nce tevbe edenler, bunun dndadr. Biliniz ki Allah, balar ve merhamet
eder." 399
Muhammed Esed, yetlerin bu ekilde yorumlanmasn yanl bulur. yetlerde geen, srailoullar ifadesi, belirtilen ahlkn evrensel geerliliinden bir sapma oluturmaz, yalnzca onun en eski yansmasna bir iarettir.
"Taknlk" ifadesi de, bunun iddet sularna ve zellikle insanlarn acmaszca ldrlmelerine iaret eder. "Allah'a ve peygamberine sava amak" ile, baka insanlarn Allah inancn sarsmaya ve ykmaya ynelik bilinli
davranlarnn yansra, Allah'n koyduu ve btn elilerinin aklad ahlk ilkelere dmanca bir muhalefet
ve onlarn kastl olarak gzard edilmesi anlatlmaktadr. "Eli ve ayan kesmek" deyimi, "birinin gcn yok
etmek" demektir. Hem fiziksel, hem de mecazi anlamda "meflu /ktrm hale getirilme"yi gsteriyor olabilir.
"Minhilaf ifadesi de "dneklik/sapknlk yznden" biiminde karlanmaldr. Dolaysyla bu yetler bei, er'
bir hkm aklamaz, Allah'a kar sava aanlarn hakettikleri cezann kanlmazl yolunda bir durum tespiti
olarak kendini gsterir. Onlarn ahlk ykmllklere dmanlklar btn din/manev deerlerini
kaybetmelerine yol aar. Sonuta, dtkleri uyumsuzluk ve "sapklk," aralarnda dnyev kazan ve g
uruna, hi bitmeyen bir atmay tevik eder. Birbirlerinden ok sayda insan ldrrler ve birbirlerine byk
lde ikence eder ve sakat brakrlar, sonuta btn bir toplum silinir gider veya Kur'an'n belirttii gibi
"yeryznden srlrler". Sadece bu yorum, yette geen btn ifadeleri tam anlamyla dikkate almaktadr. 400
395
Kehf, 18/93-94.
Neml, 27/45-50. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 350-351.
397
Kasas, 28/3-4.
398
Muhammed Esed, age, 2/783 (7). Ayrca bkz. 2/464-465 (44). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 351-352.
399
Maide, 5/32-34.
400
Muhammed Esed, age, 1/194-195 (40-46). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 352-353.
396
6- Saltanat Hrs:
Saltanat hrs, uygarlk eserlerinin yklmasna ve onurlu insanlarn ereflerini kaybetmesine yol aabilir.
Sebe melikesi Belks, "Biz gl kimseler ve zorlu sava adamlaryz, emir senindir, sen emretmene bak" diyen
ileri gelenlerine unu syledi:
"Dorusu hkmdarlar (mulk) bir ehre girdikleri zaman orasn bozarlar, onurlu kimselerini aalk
yaparlar. te byle davranrlar.(..) 401
7- Arlk:
Bozguncular, arlklara saparak, yeryzndeki dzen ve uyumu yokeder.
Hz. Salih, Semud milletine yapt arda, unlar da syledi:
"Artk Allah'tan saknn ve bana itaat edin. Yeryznde dzen ve uyum (slah) salayacaklarna, bozgunculuk
yapan ly aanlara (msrifin: beyinsizler) itaat etmeyin." 402
7.2.2.3 Ahlki hlller
Kuranda yalanclk, livata, akrabalk balarn koparma, sihir yapma, servet yma ve bununla bbrlenme gibi
ahlki ilkelerin ihlli saylan durumlar fesad olarak nitelenmitir. 403
A) Yalanclk
Yalanclk, fesad ve gnah bir davrantr:
"Ey inananlar! Allah'tan saknn ve drst (sedd: salam) sz syleyin de Allah ilerinizi dzeltsin (size yararl
klsn) ve gnahlarnz balasn. Kim Allah'a ve peygamberine itaat ederse, byk kurtulua ermi olur." 404
B) Livata (Homoseksellik):
Hz. Lt, milletine yle seslendi:
"Dnyalarda hi kimsenin sizden nce yapmad bir hayaszl (fahie: iren i) yapyorsunuz. Erkeklere
yaklayor, yol kesiyor ve toplantlarnzda fena eyler yapmyor musunuz?" Milleti, Lt'a u cevab verdi:
Doru szlysen, bize Allah'n azabn getir." Bu szleri duyan Lt, Allah'a snd: "Rabbim! Bozgunculara
kar bana yardm et." 405
C) Akrabalk Balarn Koparma:
nce sava izni veren bir srenin (vahyin) inmesini isteyen, ama inince de lm korkusundan baylm gibi bakan mnafklara, Hz. Peygamber'in u soruyu sormas istenir;
"Geri dnerseniz (Allah'n buyruundan uzaklatktan sonra), yeryznde bozgunculuk yapmanz, akrabalk
balarn kesmeniz beklenmez mi sizden?" 406
D) Sihir Yapmak:
Sihir yapmak. Kur'an'da bozgunculuk olarak nitelendirilmitir. Hz. Musa, kendisiyle yana giren Firavun'un sihirbazlarna yle dedi:
"Yaptnz sihirdir. Fakat Allah onu boa karacaktr. Allah, bozguncularn iini elbette dzeltmez (ileri
gtrmez). Sulular istemese de Allah szleriyle hakk gerekletirecektir." 407
E) Servet Yma Ve Bbrlenme:
Yeryznde bbrlenme ve bozgunculuk, hiret yurdunu kaybettirir.
Hz. Musa'nn milletinden olan ve onlara kar azgnlk yapan hazineler sahibi Karun'a, milleti u d verdi:
"Bbrlenme, nk Allah, bbrlenenleri sevmez. Allah'n sana verdii eylerde hiret yurdunu da gzet.
Dnyadaki payn da unutma. Allah'n sana iyilik yapt gibi, sen de iyilik yap. Yeryznde bozgunculuk peinde
401
Neml, 27/34. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 353.
403
404
Ahzb, 33/70-71. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 354.
405
Ankebut, 29/28-30. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 354.
406
Muhammed, 47/20-22. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 354.
407
Yunus, 10/81-82. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 354-355.
402
olma. Dorusu Allah, bozguncular sevmez." Karun ise onlara, "Bu servet, ancak bende mevcut bir ilimden (ibilirliimden) tr bana verilmitir"
diyerek bu d dinlememiti. Sonunda, Karun da, saray da yerin dibine geti. Allah, hiret yurdunu,
yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu istemeyen kimselere verir. 408
7.2.3 Fesad Tutum Ve Davranlarn Sonu:
7.2.3.1 Allah Bozguncular (Mfsidleri) Bilir:
Yetimler konusundaki yet yledir:
"De ki: 'Onlarn ilerini (durumlarn) dzeltmek (dzgn yrtmek) hayrldr.' Eer onlarla bir arada
yaarsanz, artk onlar sizin kardelerimizdir. Allah, kimin dzelten (muslih), kimin de bozan (mfsid) olduunu
ayrdeder. Allah dileseydi, sizi zora sokard. phesiz Allah, gldr ve bilgedir." 409
Ehli kitapla ilgili uzun aklamalardan sonra, u yarg belirtilir:
"phesiz bu anlatlanlar, gerek olaylardr. Allah'tan baka tanr yoktur. Dorusu Allah, gldr ve bilgedir.
Eer bundan sonra yzevirirlerse, phesiz Allah bozguncular bilir." 410
Allah, bozguncular en iyi bilendir:
"(..) Onlardan ncekiler de bylece yalanlamlard. Zalimlerin sonunun nasl olduuna bir bak. Aralarnda ona
inanan da, inanmayan da vardr. Rabbin, bozguncular daha iyi bilir." 411
7.2.3.2 Allah Bozgunculuu Ve Bozguncular Sevmez:
Dnya hayatna dair konumas insanlann houna giden, yalnzca dnyev karlara deer veren kiinin tavr,
ylece belirtilir:
"Pek azl dman iken, kalbinde olana Allah' ahit tutar, ibana geince, yeryznde bozgunculuk yapmaya,
ekin ve nesli yoketmeye abalayan insanlar vardr. Allah, fesad (bozgunculuu) sevmez." 412
Yahudilerin zelliklerini belirten yet, bozgunculuklarn da vurgular:
"(..) Yeryznde bozgunculuk (yozlama ve rme) karmaya koarlar. Allah bozguncular sevmez." 413
Karun'a t veren evresi, bu t arasnda bozgunculuunu da dile getirmiti:
"(..) Allah'n sana iyilik yapt gibi, sen de iyilik yap. Yeryznde bozgunculuk isteme (peinde koma). Dorusu
Allah, bozguncular sevmez." 414
7.2.3.3 Fesatlardan Snma Duas:
Hz. Lt, kavminin ktlklerine kar, Allah'a u duayla snmt:
"Rabbim! Bozgunculara kar bana yardm et." 415
7.2.3.4 Lanet:
Allah, ahdini bozanlara, balar gzetmeyenlere ve bozgunculuk karanlara lanet eder, yardm ve inayetini keser:
"Salam sz verdikten sonra Allah'n ahdini bozanlar, Allah'n birletirilmesini istediini ayranlar ve yeryznde bozgunculuk yapanlara lanet ve kt yurt (cehennem) vardr." 416
7.2.3.5 Hsran:
Allah, kfir-fsklarn zelliklerini ve sonlarn ylece belirtir:
"Allah'la yaplan szlemeyi kabulden sonra bozarlar. Allah'n birletirmesini buyurduu eyi ayrrlar. Yeryznde bozgunculuk yaparlar. Zavara (hsrana) urayanlar ite onlardr." 417
408
Bakara, 2/220.
410
li mran, 3/63.
411
Yunus, 10/39-40. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 355-356.
412
Bakara, 2/204-205.
413
Maide, 5/64.
414
415
Ankebut, 29/30. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 356.
416
417
Bakara, 2/27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:357.
409
7.2.3.6 Dnyev Bel Ve Helak:

nsanlann kendi elleriyle iledikleri yznden karada ve denizde fesat kar. Bylece, onlar yaptklarnn bir ksm karln daha dnya hayatnda grrler. 418
Pekok toplum, fesat karmalar yznden dnyev bela grm ve helak olmutur.
Yce Allah, A'raf sresinde pepee Semud, Medyen ve Sodom halklarnn bozgunculuklar dolaysyla
balarna gelen felaketleri her yle ilgili yetler bei erevesinde anlatr.
Medyen halkna peygamber olarak gnderilen Hz. uayb, onlar Allah'a kulluk etmeye, l ve tarty tam yapmaya, helal krla yetinmeye, bozgunculuk karmamaya armasna, yoksa felaketle karlaacaklar uyarsna
ramen, onun bu geree arsna uymadlar. stelik onu ve kendisine inananlar kk ve hor grdler, tehdit
ettiler. Bu yzden onlar bir sarsnt (recfe), bir lk (sayha) tuttu, olduklan yerde dizst kverdiler. uayb'
yalanlayanlar, yurtlarnda sanki hi yaamamlar gibi oldular, izleri bile kalmad. Mahvolanlar, onu
yalanlayanlar oldu. uayb ve beraberindeki inananlar, Allah'tan bir rahmet olarak kurtuldular. Bylece Semud
milleti gibi, Medyen halk da Allah'n rahmetinden uzaklat. uayib yle dedi:
"Ey milletim! Andolsun ki, rabbimin szlerini size bildirdim, t verdim. nkarc (kfir) millet iin niye
zleyim?" 419
Semud milletine gnderilen Hz. Salih de, halkna, Allah'a kulluk etme, onun kendilerine verdii nimeti hatrlama, yeryznde bozgunculuktan uzak durma arsn yapt. Ama milletinin byklk taslayan ileri gelenleri,
iman edenlere kmseyici ve alayc gzle baktlar, Hz. Salih'i de 'peygambersen tehdit ettiin azaba urat bakalm' diye alaya aldlar. Bu yzden onlar bir sarsnt (recfe) tuttu, olduklar yerde diz st kverdiler. Hz. Salih,
onlardan yz evirdi ve yle dedi:
"Ey milletim! Andolsun ki ben size rabbimin szn bildirmi ve t vermitim. Fakat siz t verenleri
sevmiyorsunuz." 420
Hz. Lt, kavmini yaptklar iren fiil dolaysyla uyarmt. Onu ve kendisine inananlar, kentten karmakla
tehdit ettiler. Bunun zerine, Lt ve taraftarlar dnda, Sodom halk helake urad, kans da bunlar arasndayd.
Allah, onlann stne mthi bir yamur yadrd. Sulularn sonu ite byleydi. Allah, dnen kimseler iin bu
kasabadan apak bir belgeyi geride brakt. 421
srailoullar, yaptklar bozguncluklarn karln dnyevi felaketler halinde grmlerdir. 422
Firavun ve yandalar, belgelerle gelen Hz. Musa'y yalanladlar. Allah'n yetlerine hakszlk ettiler. Hz. Musa'nn uyanlarna kulak asmadlar. Gnlleri kesin olarak kabul ettii halde, hakszlk ve byklenmelerinden
tr, bile bile inkr ettiler. srailoullan denizden geti. Firavun ve askerleri, hakszlk ve dmanlkla ardlarna
dtler. Firavun boulaca anda, "srailoullarnn inandndan baka tanr olmadna inandm, artk ben ona
teslim olanlardanm' dedi. Ona "imdi mi inandn? Daha nce bakaldrm ve bozgunculuk etmitin." dendi.
Bylece kendisinden sonrakilere bir ibret olmas iin cesedi karlp sahile atld. nsanlarn pekou Allah'n
yetlerinden habersizdir. Bozguncularn sonu ite byle biter. 423
Kur'an, bozgunculuk-helak ilikisi erevesinde, gemite bozguncularn urad sona dikkat eker ve bozguncularn urad sonun incelenmesini ister. Bu incelemeden ama, bu konu zerinde dnlmesi ve ayn sonularla karlalmamas iin davranlarn gzden geirilmesidir. 424
7.2.3.7 Cehennem:
nkarclk yapp Allah yolundan alkoyanlara, bozgunculuklarna karlk, azap stne azap verilir. 425
7.2.4 Fesadn nlenmesi:
Fesadn yaygnlamas, toplum ve birey hayatnda yeni fesatlara yol aaca iin, zamannda ve uygun yntemle
nlenmesi, bozguncular etkisizletirmek iin almak gerekir. 426
7.2.4.1 Fesat karmayn Emri:
Kur'an'da slahn sreklillii 427 , toplum dzenini alt st eden fesadn ise nlenmesi, ifsad yaplmamas istenir.
418
Rum, 30/41.
A'raf, 7/85-94; Hd, 11/84-94; Ankebut, 29/36-37.
420
A'raf, 7/73-79.
421
A'raf, 7/80-84; Ankebut, 29/33-35.
422
sra, 17/4-7.
423
A'raf, 7/103; Yunus, 10/89-92; Neml, 27/14.
424
425
426
427
A'raf, 7/56,85.
419
"Yeryznde bozgunculuk (ifsad) karmayn" emri, m'minler tarafndan mnafklara 428 , Allah tarafndan Musa
milletine 429 , Hz. Salih tarafndan Semud milletine 430 , Hz. uayb tarafndan Medyen milletine 431 ve
evresindekilerce Karun'a 432 yneltilmitir. Ama her biri, kendilerine zg fesat trn yapmaya ve yaymaya
devam etmi, kt sonularna da katlanmtr. 433
7.2.4.1 Islatclar Ve Fesad nleme Yntemleri:
tkadi, sosyal, siyasi, iktisadi ve ahlki fesad ve ifsad nlemek, nemli bir grevdir:
"Sabret, Allah iyi davrananlarn ecrini elbette zayi etmez. Sizden nceki nesillerin ileri gelenleri, yeryznde
bozgunculua engel olmal deil miydiler? Onlardan kurtardklarmz pekazdr. Kendilerine verilen nimete kar
hakszlk edenlere uyanlar ise sulu oldular. Rabbin, kasabalarn halk slah olmuken, haksz yere onlar yoketmez." 434
Toplumu slah etmeye alanlar, ncelikle kendileri slah etmeye altklar hususlarda tutarl olmaldr. Hz.
uayb, Medyen halkna yapt arda, kendisinin bir slah olduunu ylece belirtiyordu:
"Ey milletim! Rabbimden benim bir belgem olduu ve bana gzel bir nzk da verdii halde, ona hi kar gelebilir miyim? Size yasak ettiim eylerde, aykr hareket etmek istemem. Gcmn yettii kadar slah etmekten
baka bir dileim yoktur. Baarm ancak Allah'tandr, ona gvendim, onayneliyorum." 435
M'minlerin grevi, birbirlerini destekleyerek, fitne ve onun ikizi fesada kar direnmek, onlar ortadan kaldrmaya almaktr:
"nkr (kfr) edenler, birbirlerinin dostlardr. Eer siz aranzda dost (birbirinize destek) olmazsanz,
yeryznde kargaa (fitne) ve byk bozgun kar." 436
M'minler ite bu grevi, hem birey olarak, hem de oluturduklar resmi veya sivil kurulular araclyla yapmaldrlar.
M'minler, hem fesad nlemek, hem de bozguncularn yolundan gitmemekle grevlidir. Hz. Musa, kardei Harun'a unu tledi:
"(..) Milletim iinde benim yerime ge. Onlar slah et. Bozguncularn yoluna girme." 437
Fesad nlemenin yolu, akll insanlar gibi iyilik yaparak, ktl ortadan kaldrmaktr. 438
7.2.4.3 Sahte Islahlar:
Kur'an, fesadn nlenmesi konusunda sahte slahlara dikkat edilmesini ister. ncelikle fesad peinde koan
(mfsid) ile inanp yi i yapanlarn (slatcnn) ayn olmadn belirtir:
"Yoksa inanp yararl i yapanlar, yeryznde bozgunculuk yapanlar gibi mi tutarz? Yoksa Allah'a kar
gelmekten saknanlar, yoldan kanlar gibi mi tutarz?" 439
Ayrca inkr edenlerin inkr (kfr), kendileri aleyhinedir. yi i yapan kimseler, kendileri iin rahat bir yer
hazrlam olurlar. 440
Kur'an bu genel karlatrmalardan sonra, sahte slahlara rnekler verir. Sahte slatclarn banda, mnafklar
yer alr. nanmadklar halde, "Allah'a ve hiret gnne inandk" diyerek, Allah' ve insanlar aldatmaya alan,
ama aslnda sadece kendilerini aldatp bunun farknda olmayan ve kalplerinde hastalk bulunan mnafklara,
"yeryznde bozgunculuk yapmayn" dendiinde, "Bizler sadece slah edicileriz" cevabnn verirler. Bunlarn
bozguncunun z olduuna dikkat edilmelidir. 441
Ayrca bozguncular, slatclara, bozgunculuk yapt sulamas yneltebilirler. Firavun milletinin ileri gelenleri,
Firavun'u "Musa'y ve milletini yeryznde bozgunculuk yapsnlar, seni tanrlarnla babaa (uyruklarn kovup
seni yapayalnz) braksnlar diye mi koyveriyorsun?" diyerek kkrttlar. Firavun "Onlarn oullarn
ldreceiz, kadnlarn sa brakacaz. Elbette biz onlar ezecek stnlkteyiz." diyerek, gerek bir
bozgunculuk rnei verdi. 442 Bunun yannda Firavun, Hz. Musa'y yalanc sihirbaz olmakla sulayarak, "Bana
izin verin de Musa'y ldreyim. O, rabbine yalvaradursun. Onun sizin dininizi deitireceinden veya
428
Bakara, 2/11.
Bakara. 2/60.
A'raf, 7/74.
431
Hd, 11/85; uara, 26/183; Ankebut, 29/36.
432
Kasas, 28/77.
433
434
Hd, 11/116-117.
435
Hd, 11/88.
436
Enfal, 8/73.
437
Araf, 7/142.
438
439
Sd, 38/28. Ayrca kr. M'min, 40/58; Csiye, 45/21.
440
Rum, 30/44.
441
Bakara, 2/8-12.
442
A'raf, 7/127.
429
430
yeryznde bozgun karacandan korkuyorum." diyerek, tam bir vatan hainlii sulamasnda bulundu. 443 Oysa
bu sulamay yapan Firavun, gerek bir bozguncuydu. 444
7.2.5 Fesadn Sembol Tipleri:
Kur'an, fesad kavramyla igili aklamalarnda, fesadn sembol tiplerini de ele alr. Bunlar arasnda, Semud ve
Medyen halklar, Lt (Sodom) kavmi, srailoullar, Yecuc-Mecuc, Firavun ve yandalar, kfirler ve mnafklar
bulunur. 445
7.2.5.1 Semud Halk:
Hz. Salih'in peygamber olarak gnderildii ve d milletinden sonra tarih sahnesine kan Semud milleti, peygamberlerinin "Allah'n nimetlerini ann. Yeryznde bozgunculuk karmayn." uyarsna ramen, onu ve
kendisine inananlar alaya aldlar, ilhi arya uymadlar. Bu yzden bir sarsntya urayarak cezalarn
ektiler. 446
7.2.5.2 Medyen Halk:
Hz. uayb'm peygamber olarak gnderildii Medyen halk ise, Allah'a kulluk ve l-tarty tam yapma, helal
krla yetinme arsna uymadklar gibi, dinlerine dnmedii takdirde, yurttan karma tehdidinde bulundular,
ona inananlarn kaybedeceini belirttiler. Bu davranlar yznden bir sarsntya tutulup yurtlarnda hi yaamam gibi oldular, izleri bile kalmad. 447
7.2.5.3 Lt Kavmi:
Lt kavmi de yapt ktlk konusunda, peygamberlerinin kendilerine yapt ary dinlemedi, stelik onunla
alay etti. Sodom halk, bu arya kulak asmad iin lyk olduu azab grd. 448
Kur'an'da, yahudilerin zellikleri, u yette ok veciz bir biimde anlatlr:
"Yahudiler, "Allah'n eli skdr" dediler; dediklerinden tr elleri balansn, lanet olsun. Hayr, Allah'n iki eli
de aktr, nasl dilerse sarfeder. Andolsun ki, sana rabbinden indirilen szler, onlarn ounun azgnln ve
inkrn arttracaktr. Onlarn arasna kyamete kadar srecek dmanlk ve kin saldk. Sava ateini ne zaman
krkleseler, Allah onu sndrr. Yeryznde bozgunculua koarlar. Allah bozguncular sevmez." 449
Bu yette geen, "eli skdr" ifadesi, cimrilii gsteren mecazi bir ifadedir. "Eli aktr" ifadesi ise, cmertlie
iaret eder. Ancak bu iki ibare, daha geni bir anlama da sahiptirler: "eli ak"= snrsz g ve kudret; "eli sk"=
g/kudret eksiklii. yle grnyorki Medine yahudileri, mslmanlarn yoksulluunu grnce, onlarn Allah
yolunda mcadele ettikleri ve Kur'an'n ilhi vahiy olduu eklindeki inanlarn kmsediler. Bylece bu
yette zikredilen yahudilerin, "Allah'n eli skdr" deyii ve li mran, 3/181'deki paralel sz, "Allah fakir
olduu halde, biz zenginiz" , onlarn slama ve mslmanlara kar tavrlarnn dolayl bir tanmdr. Bu yle bir
inkr ve tezyif tavrdr ki, u ekilde ifade edilebilir:
"Eer siz mslmanlarn Allah'n iradesini yerine getirdiiniz doru olsayd, Allah size kuret ve zenginlik
verirdi. Oysa sizin yoksulluunuz ve zayflnz sizi yalanlamaktadr. Yahut sizin bu iddianz, aslnda Allah'n
size yardm edemediini sylemek demektir."
Ancak Kur'an'da ok sk bavurulan bu arpc dolayl anlatm tarz (icaz), iaret ettii tarihsel artlar ok aan
bir anlam tar; yani, dnyevi zenginlikleri yahut gleri, manevi adan "doru yolda olmak" ile haksz biimde
zdeletiren bir zihinsel tavr tasvir eder. 450
Yahudi tarihinin iki tarih dnemine iaret eden yetler grubu ise, bu zellikleri dolaysyla karlatklar nemli
olaylar belirtir:
"Kitapta srailoullarna 'Dorusu yeryznde iki defa bozgunculuk yapacak ve kibirlendike kibirleneceksiniz.'
diye bildirdik. Bu ikiden birincisinin vakti gelince, zerinize pek gl olan kullarmz salacaz. Onlar
memleketlerinizde her keyi kontrol altna alacaklar. Bu, yerine gelecek bir vaaddir. Bunun ardndan sizi
443
M'min. 40/26.
446
447
A'raf, 7/85-95; Hd, 11/84-95; Ankebut, 29/36-37. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 362-363.
448
449
Maide, 5/64.
450
Muhammed Esed, age, 1/205(81).
444
445
onlara galip getireceiz. Mallar ve oullarla size yardm edecek ve sizin saynz arttracaz. yilik ederseniz,
kendinize iyilik etmi olursunuz. Ktlk ederseniz, o da kendinizedir. ki vaadden ikincisinin vakti gelince, yznz zntye sokmalar (ktlk yapmalar/onur krmalar) ve nceden mabede (mescide) girdikleri gibi girmeleri, ele geirdikleri yerleri harap etmeleri iin onlar tekrar gndereceiz." 451
7.2.5.5 Ye'cuc-Me'cuc:
Zlkarneyn'in vard, iki da arasnda yaayan ve onun dilini anlamakta zorluk eken bir kavim, Ye'cuc ile
Me'cuc'un lkede bozgunculuk yaptn belirtti, hatta aralarna bir sed yapmas iin vergi deyebileceklerini bile
syledi. Zlkarneyn, onlann kendisine bedenen ve gerekli malzeme ynnden yardmda bulunmalarnn yeterli
olacan belirtti. Hep birlikte sed yaptlar. Ye'cuc ve Me'cuc, bu eddi aamad ve delip geemedi. 452
yetlerde sz edilen iki da arasnn, Kafkaslar olduu yaygn bir kabul grmse de, yetlerde ve hadislerde
bu konuda kesin bir aklama bulunmadndan bir yorumdan teye gemez. Bu yzden, Kur'an'da yer alan Zlkarneyn meselinin asl amacnn, temsili bir slp iinde belirli ahlki ilkelerin ifadesinden ibaret olduu
sylenebilir. 453
Ye'cuc ve Me'cuc tabirleri de Kur'an'da kesin biimde aklanmaz. 454 Klasik dnem sonras mfessirlerin ou,
bu kavimleri, Moollar ve Tatarlarla zdeletirmektedir. Bu zdeletirme, daha ok, bn Hanbel, Buhari ve
Mslm tarafndan nakledilen olduka gvenilir bulunan bir rivayete dayandrlr. Bu rivayete gre, Hz.
Peygamber, bir gn gelecekten iaretler tayan bir rya grr. Uykudan uyandnda, bu ryasndan szederek,
esefle,
"Allah'tan baka tanr yok. Yaklaan felaketten tr vah Araplara! Ye'cuc Me'cuc eddinde bugn kk bir
delik ald." der.
Ortaadan beri baz mslmanlar, bu ryada 13. yzylda cereyan eden ve Abbasi Devletini ykp, bylece
Arap siyasal gcn felce uratan Mool istilasn nceden haber veren bir ima bulagelmilerdir. Ye'cuc-Me'cuc
olaynn anlatld yetlerden sonraki "hesap gn"nden szeden 99-101. yetlere ve yine Ye'cuc ve Me'cuc'tan
"hak vaad" olarak szeden Enbiya, 21/96-97 yetlerine dayanarak, Ye'cuc ve Me'cuc'un belli kavimler ya da varlklar anlamnda deil, fakat son saatin atmasndan nce insan uygarlnn btnyle yok olmasma yol aacak
bir toplumsal felaketler serisi anlamnda, btnyle temsili bir unsur olduunu sylemek son derece
mantkidir. 455
7.2.5.7 Firavun Ve Yandalar:
Firavun ve yandalar Kur'an'da bir ka yerde bozguncu olarak nitelenir. 456 Firavun, srailoullarnn erkek ocuklarn ldryordu, halk snflara ayryordu. 457 Bylece hem yaama hakkn ayaklar altna alyor, hem de
halk blerek siyasi ve sosyal fesada yolayordu. Ayrca Firavun ve milletinin ileri gelenleri, kendi yaptklarnn
korkunluunu unutturmak iin, Hz. Musa'y bozgunculuk karmakla da sulamt. 458
7.2.5.8 Kfirler:
nkr (kfr) edenler birbirlerinin dostlardr. M'minler, birbirlerinin dostu olmazsa, yeryznde kargaalk
(fitne) ve byk bir bozgun kar. 459 Allah, inkr edenlere ve Allah yolundan alkoyanlara, bozgunculuklarna
karlk azap stne azap verir. 460
7.2.5.9 Mnafklar
M'minleri aldatmaya alan ikiyzller, "bozgunculuk yapmayn" uyarlarn, "bizler sadece slah edicileriz"
diyerek, dikkate almazlar. Ama onlar sahte slah, gerek bozguncudur. 461 Sava gibi ciddi bir konuda sz
verseler bile, bu szlerine sdk kalmazlar. Geri dnp bozgunculuk yaparlar, akrabalk balarn keserler. te
451
sra, 17/4-7. srailoullarmn bu tarihsel dnemleriyle ilgili aklama iin bkz. Muhammed Esed, age, 2/560 (6-9). Vecdi Akyz,
Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 363-364.
452
Kehf, 18/93-98.
453
Bkz. Muhammed Esed, age, 2/604 (94).
454
Ye'cuc ve Me'cuc, Kitab- Mukaddes'teki belirgin baz atflara dayanarak (bkz, Tekvin, 10/2; 1 Tarihler, 1/5; Hezekiel, 20/8), btn
Avrupa dillerine, Gog ve Magog olarak gemitir.
455
456
A'raf, 7/103; Neml, 27/13-14; Kasas, 28/3-4.
457
Kasas, 28/3-4.
458
A'raf, 7/127; M'min, 40/26-27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 366.
459
Enfal. 8/73.
460
461
Bakara, 2/8-15. Ayrca bkz. Bakara, 2/204-205.
bu yzden, onlar lnetlidir, kulaklar sar, gzleri krdr, eytann drtklemesine ve emrine uymulardr. 462
7.3 FISK/FSIK:
Kur'an'da elli ksur yerde geen f-s-k (feseka) kknden treyen fiiller ile fsk szc, Kur'an'da ok geen ve
anlam erevesi ok geni olan szcklerden biridir. Feseka, Kur'an ncesi metinlerde, meyvenin filizlenmesi,
kabuundan kmas, hayvanlarn, zellikle de farenin yuvasndan kmas anlamna gelir. Kur'an, bu szcn
anlam erevesini genileterek, insanlarn ve baka varlklarn emirden ve yoldan kmas anlamnda kullanmtr. 463 Bu bakmdan fsk kavram, yoldan kma, doru yoldan sapma, iyilik ve gzellikten kma, gnaha batma,
ktle iyice batma anlamlarna gelir. Fsk tutum ve davranlar gerekletirene fsk denir. 464
7.3.1 Fsk Tutum Ve Davranlar:
Kur'an- Kerim'de genie ele alnan fsk tutum ve davranlar, Allah ve peygamberlik kurumuyla ilgili fsk ve
din buyruk ve yasaklarda geveklik ve ihmal anlamnda fsk biiminde ele alabiliriz. 465
7.3.1.1 Allah Ve Peygamberlik Kurumuyla lgili Fsk:
Allah ve peygamberlik kurumuyla ilgili fsk tutum ve davranlar, Allah'a inanszlk, Allah'n yetlerini yalanlama, Allah' unutma, nifak, Allah'n indirdiiyle hkmetmeme ve eytann Allah'n emrinden k olarak
sralanabilir. 466
A) Allah'a nanszlk:
Hz. Peygamber'e, mnafklarn nderi Abdullah bin Ubey konusunda u emir verilmitir:
"Onlardan (mnafklardan) len kimsenin namazn sakn klma, mezar banda da durma! nk onlar, Allah'
ve peygamberini inkr (kfr) ettiler, fsk olarak ldler." 467
Mriklerin puta tapmalarnn anlamszl ve Allah'n yaratcl ve yneticilii anlatldktan sonra, u belirtilir:
"te gerek rabbiniz Allah budur. Gerein dnda sadece sapklk (dallet) vardr. yleyse nasl olup da
dndrlyorsunuz? Bylece, fsk olanlarn inanmayacaklarna dair rabbinin sz gereklemi oldu." 468
Peygamber soyundan gelenler arasnda, pekok yoldan km kiiler bulunabilir:
"Andolsun ki Nuh'u ve brahim'i biz gnderdik. kisinin soyundan gelenlere peygamberlik ve kitap verdik.
Soylarndan gelenlerin kimisi hidayeti (doru yolu) bulmutur, birou da yoldan kmtr." 469
Allah'n indirdii apak yetleri, yalnzca yoldan kmlar inkr eder:
"Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikail'e dman olan kimse, bilsin ki Allah kfirlerin
dmandr. Andolsun ki sana, apak yetler indirdik. Onlar sadece yoldan kmlar inkr (kfr) eder." 470
Allah'n, inanp yararl iler yapanlara iktidar, din ve gven nimetleri vereceiyle ilgili szleri gerekletikten
sonra inkr edenler, yoldan km demektir:
"Allah, iinizden inanp yararl i ileyenlere, onlardan ncekileri halef kld gibi, onlar da yeryzne halef
klacana, onlar iin beendii dini temelli yerletireceine, korkularn gvene evireceine dair sz vermitir.
nk onlar bana kulluk eder, hibir eyi bana ortak komazlar. Bundan sonra inkr (kfr) eden kimseler, artk
yoldan km (gnaha gmlm) olanlardr. Namaz kln, zekt verin, peygambere itaat edin ki size merhamet
edilsin." 471
M'min ve fsk ayn deerde olamaz:
"nanan kimse, fsk (yoldan km) kimseye benzer mi? Bunlar bir olamazlar. nanp yararl i yapanlara, bu
yaptklarna karlk, varacaklar cennet konaklar vardr. Ama yoldan kanlarn varaca yer atetir." 472
Bu yet, mrik olan Veld bin Ukbe bn Ebi Mu'ayt hakknda inmitir. Dolaysyla buradaki fsk, "mrik"
anlamnda grlr. 473
"Onlarn (Nuh ve brahim'in) izleri zerinden peygamberlerimizi ardarda gnderdik. Meryem olu sa'y da ardlarndan gnderdk. Ona uyanlarn gnllerine efkat ve merhamet duygularn koyduk. zerlerine bizim gerekli
462
Muhammed. 47/20-25. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 366.
Rgb eMsfahn, age, 572; bnu'1-Cev, age, 464-465.
464
465
466
467
Tevbe, 9/84.
468
Yunus, 10/33.
469
Hadd, 57/26.
470
Bakara, 2/98-99.
471
Nur, 24/55-56.
472
Secde, 32/18-20.
473
Mukatil bin Sleyman, age, 181.
463
klmadmz, ama kendilerinin gya Allah'n rzasn kazanmak iin ortaya attklar rehbniyete (ruhbanca riyazete/yaaya) bile gerei gibi riayet etmediler. lerinde inanm olan kimselere ecirlerini verdik. Ama pek ou
yoldan kmlardr." 474
"Onlarn (mnafklarn) ister balanmasn dile, ister dileme birdir. Onlara yetmi defa balanma dilesen
bile, Allah onlar balamayacaktr. Bu, Allah' ve peygamberini inkr (kfr) etmelerinden trdr. Allah,
fsk (ktle batm) topluluu doru yola (hidayete) eritirmez." 475
Kitap ehlinin pek ou yoldan kmtr:
"Siz, insanlar iin ortaya karlan, ma'rufu (doruluu) emreden, mnker'den (fenalktan) alkoyan, Allah'a
inanan hayrl bir mmetsiniz. Kitap ehli inanm olsalard, kendileri iin daha iyi olurdu. lerinde inananlar
olmakla birlikte, pek ou yoldan kmtr (fsikn)" 476
Yoldan kma (fusk), Allah'n sevmedii durumlardandr:
"Bilin ki, iinizde Allah'n peygamberi bulunmaktadr. Eer o, birok ilerde size uymu olsayd, phesiz kt
duruma derdiniz. Ama Allah, size iman sevdirmi, onu gnllerinize gzel gstermitir; ite byle olanlar,
Allah katndan bir ltuf ve nimet sayesinde doru yolda bulunanlardr (ridn). Allah bilendir, bilgedir." 477
B) Allah'n yetlerini Yalanlama:
Kur'an'da, Allah'n yetlerini yalanlama, fsk olarak nitelenir:
"yetlerimizi inkr (tekzb) edenlere, yoldan kmalarndan tr azap dokunacaktr." 478
C) Allah' Unutma:
zellikle mnafklarn Allah' unutmas, Kur'an'da fsk olarak grlr:
"Allah' unutup da, Allah'n da kendilerini unuttuu kimseler gibi olmayn. Onlar, yoldan km (fsk)
kimselerdir." 479
"kiyzl erkek ve kadnlar da birbirlerindendir: Ktl emreder, iyilie engel olurlar; elleri de skdr;
Allah' unuttular, bu yzden Allah da onlar unuttu. Dorusu ikiyzller fsktr." 480
Bunlar, ikiyzll zihin bulanklndan deil, bilinli olan mnafklardr. 481
D) Allah', Peygamberi Ve Allah Yolunda Cihad kinci Dereceye Koyma:
Yaknlarn koruma ve dnyevi nimetleri, Allah'a peygamberine ve cihada stn tutma, fsk olarak deerlendirilir:
"De ki: Babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, akrabanz, elde ettiiniz mallar, durgun gitmesinden
korktuunuz ticaret, hounuza giden evler, size Allah'tan, peygamberinden ve Allah yolunda savatan daha
sevgili ise, Allah'n buyruu gelene kadar bekleyin, Allah fsk kimseleri doru yola (hidayete) eritirmez." 482
E) Nifak (nanta kiyzlllk):
kiyzller (mnafklar) eytana benzer: nk eytan insana "inkr et" deyip, insan da inkr edince,
"Dorusu ben senden uzam; alemlerin rabbi olan Alah'tan korkarm der. kisinin de sonu zalimlerin cezas
olan cehennemdir." 483
"stekli ya da isteksiz olarak verin, nasl olsa kabul edilmeyecektir. Siz, phesiz fsk bir topluluksunuz.
Verdiklerinin kabul edilmesine engel olan. Allah' ve peygamberi inkr (kfr) etmeleri, namaza tembel tembel
gelmeleri, istemeye istemeye vermeleridir." 484
kiyzller birbirlerindendir, ktl emreder, iyilii engeller, Allah' unuturlar, onlar fasktrlar. 485 kiyzller
iin peygamber bile ba dilese, Allah onlar balamaz. nk Allah' ve peygamberini inkr (kfr) ederler.
Allah fsk topluluu doruya eritirmez. 486 Mslmanlara, kendilerinden honut olmalar iin and verirler.
474
Hadd. 57/27.
Tevbe, 9/80.
476
li mran, 3/110.
477
Hucurat, 49/7-8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:367-370.
478
En'am 6/49. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 370.
479
Har, 59/19.
480
Tevbe, 9/67.
481
482
Tevbe 9/24. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 370.
483
Har, 59/16-17.
484
Tevbe, 9/53-54.
485
Tevbe, 9/67. Bu yettteki fsk'n, Hz. Peygamberin emrine muhalefet anlam olduu gr (bnu'l-Cevz, age, 465), pek doru
grnmyor.
486
Tevbe, 9/80; Mnafkn, 63/6.
475
Ama, mslmanlar onlardan honut olsa bile, Allah yoldan km (fsk) kimselerden honut olmaz. 487 Yce
Allah, mnafklar yle tantr:
"kiyzller sana gelince 'Senin phesiz Allah'n peygamberi olduuna ehadet ederiz.' derler. Allah, senin
kendisinin peygamberi olduunu bilir. Bunun yannda Allah, ikiyzllerin yalanc olduklarn da bilir. Onlar,
yeminlerini kalkan edinerek Allah'n yolundan alkoyarlar. ledikleri, gerekten ktdr. Bu, nce inanp sonra
inkr etmi olmalar yzndendir. Bundan tr kalpleri mhrlenmitir; artk anlamazlar." 488
F) Allah'n ndirdiiyle Hkmetmemek:
Ehli kitap, Allah'n indirdikleriyle hkmetmemekle,
fsk bir davran iine girmi demektir:
"ncil sahipleri, Allah'n onda indirdikleriyle hkmetsin. Allah'n indirdikleriyle hkmetmeyenler, ite onlar fsk
olanlardr." 489
"O halde, Allah'n indirdiiyle aralarnda hkmet. Allah'n sana indirdii Kur'an'n bir ksmndan seni vazgeirmelerinden sakn, onlarn heveslerine uyma. Eer yz evirirlerse bil ki, Allah bir ksm gnahlar yznden
onlar cezalandrmak istiyor. nsanlarn pek ou, gerekten fsktrlar." 490
G) eytan'n Allah'n Emrinden k:
Allah'n "Ademe secde" emrini dinlemeyen blis, onun buyruu dna kt. Bu yzden o ve soyu (avanesi) dost
edinilmez, aslnda onlar insana dmandr. 491
7.3.1.2 Dini Buyruk Ve Yasaklarda Geveklik Ve hmal (Allah'n radesine Ters Davranta Bulunmak):
Fsk'n ikinci anlam alan, yanl tutum ve davranlarda bulunmaktr.
Fsk, ister az, isterse ok olsun gnah ilemek demektir. Ama genellikle, ok gnah ilemek olarak bilinir. 492
Nitekim Trke'de de "fsku fcura dald/batt" denir. Fsk terimi, ounlukla din hkme balanan ve onu kabul eden ama btn veya bir ksm hkmlerini ihlal eden kii iin kullanlr. Asl kfire fsk denilmesi, akln ve
ftratn ortaya koyduu hkm ihlal edii dolaysyladr. 493
Bu anlam alanndan yola karak fsk szc "gnahkr m'min" iin kullanlr olmutur. Yapt yanl iler,
"dinden kma" anlamna gelmez. 494
A) Ahlki -Hukuki hlaller :
Din buyruk ve yasakarda geveklik ve ihmal konusundaki fsk tutum ve davranlarn bir blm, ahlk-hukuk
ihlllerdir. 495
1- Yalan Haber Yaymak Ve Yalanc ahitlik:
Fsk, iki yerde yalanc anlamnda kullanlmtr. 496 Yalancnn haberi, doruluu aratrlmadan kabul edilirse,
olumsuz baz sonlar dourur:
"Ey inananlar! Eer yoldan kmn (fsk) biri size bir haber getirirse, onun i yzn aratrn. Yoksa
bilmeden (farkna varmadan) bir millete (toplulua) fenalk edersiniz de sonra ettiinize piman olursunuz." 497
Bu yet, o srada mslman olan Velid bin Ukbe hakknda inmitir. Hz. Peygamber onu zekt tahsildar olarak
gndermiti. Hz. Peygambere gelip yle bir yalan sylemiti: "Mustalkoullar bana zekt demedi. Beni
ldrmek istedi." Ancak, Mustalkoullar gelip gerei sylediler. 498
zellikle yazl veya grntl medyann haberleri bu yetin gsterdii dorultuda deerlendirilmelidir.
ffetli kadnlara zina iftirasnda bulunanlara fsk denmitir: nk byleleri toplumun aile yapsnda derin yaralar aabilir:
"ffetli kadnlara zina isnad edip de, sonra drt ahit getiremeyenlere seksen denek vurun, ebediyyen onlarn
487
Tevbe, 9696.
Mnafkn, 63/1-3. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 371.
489
Maide, 5/47.
490
491
492
493
Ragb el-Isfahni, age, 572.
494
495
496
bnl-Cevzi, age, 465.
497
Hucirt, 49/6.
498
Vahid, Esbbu Nuzlil Kur'an. 407-408. Ahmd bin Hanbel, Msned, 4/279.
488
ahitliini kabul etmeyin. te onlar, yoldan km (fsk) kimselerdir. Ama bundan sonra tevbe edip dzelenler
bunun dndadr. phesiz Allah balar ve merhamet eder." 499
Bylece zina konusunda ikinci dereceden yaplan itham ve yaktrmalarn, pratikte n alnmak istenir. 500
2- Ahde Vefaszlk:
Kur'an'da, ahde vefaszln baz rnekleri, fsk olarak deerlendirilmitir.
Yolculuk srasnda lm musibeti gelmise iki tannmayan (yabanc kii) ahit tutulur:
"Eer bu ahitlerin gnah ilemi olduklar ortaya karsa, lene daha yakn hak sahibi dier iki kii bunlarn
yerine geer ve 'Bizim ahitliimiz ikisininkinden de daha dorudur, biz an gitmedik, yoksa phesiz
zulmedenlerden oluruz' diye Allah'a yemin ederler. Bu ahitlii gerektii gibi yapmalarn veya yeminlerinden
sonra yeminlerin kabul edilmemesinden korkmalarn daha iyi salar. Allah'tan saknn, dinleyin. Allah fsk
kimselere doru yolu (hidayeti) gstermez." 501
Kalpleri mhrlenen kfirler, peygamberleri yalanlar, onlarn pek ou onmaz gnahkrdr:
"te kasaballarn haberlerini sana anlatyoruz. Andolsun ki onlara peygamberleri belgeler getirdi. nceleri
yalanladklarndan tr bir daha inanmadlar. Allah kfirlerin kalplerini bylece kapatp mhrler. Onlarn
pekounda ahde ballk grmedik, pekounu fsk (onmaz gnahkr) kimseler olarak bulduk." 502
Mriklerin de pek ou fsktr:
"unu iyi bilin ki (mrikler) size stn gelselerdi, ne bir yaknlk, ne de bir ahid (vefa) gzetirlerdi. Kalpleriyle
istemezken, sizi azlaryla honut etmeye urarlar. Pek oklar fsktrlar. Allah'n yeterini az bir deere
deiip, onun yolundan alkoydular. Onlarn iledikleri, gerekten ne ktdr. Onlar hibir m'minin yaknlk
veya ahdini gzetmezler. te ar gidenler bunlardr. Eer tevbe eder, namaz klar ve zekt verirlerse, sizin din
kardeiniz olurlar. Bilen kimseler iin yetleri uzun uzadya aklyoruz." 503
3- Allah Ad Anlmayan Nesneleri Yemek:
Kur'an'da Allah ad anlmadan kesilen hayvanlarn etini yemek, fsk (gnahkrca davran) olarak nitelenir:
"Le, kan, domuz eti, Allah'tan bakas adna kesilenler -canlar kmadan nce kesmemiseniz- boulmu, bir
yerine vurularak ldrlm, dp yuvarlanm, baka bir hayvan tarafndan susulmu, yrtc hayvan tarafndan yenmi olanlar, dikili talar zerine boazlananlar ile fal oklaryla ksmet adamanz, size haram klnd.
Bunlar, fsk'tr.(..)" 504
"zerine Allah'n ad anlmad kesilmi hayvanlar yemeyin. Bunu yapmak, Allah'n yolundan kmaktr
(fsk)(..). 505
"De ki: 'Bana vahyolunanda; le, aktlm kan, domuz eti -ki pistir- ve gnah (fsk) ilenerek Allah'tan bakas
adna (putpereste) kesilen hayvandan bakasn yemenin haram olduuna dair bir emir bulamyorum. Fakat
darda kalan, bakasnn payna el uzatmamak ve zaruret miktarn amamak zere bunlardan da yiyebilir.
Dorusu rabbim, balar ve merhamet eder." 506
M'min, yiyecei nesnelerde bile Allah bilincini gzetir. 507
4- Zulm:
srailoullar kendilerine bildirilen ilhi mesaj, bakalaryla deitirdikleri iin, zulm ilemiler, bylece yoldan kmlard:
"yle demitik: u ehre (lkeye) girin. Orada dilediiniz gibi bol bol yiyin. Secde ederek kapsndan girin.
'Bala' deyin. Biz de yanlmalarnz balarz. yilere daha da arttrrz.' Ama zulmedenler, kendilerine
sylenmi olan sz baka szle deitirdiler. Biz de zalimlere, yoldan kmalar (fsk) dolaysyla gkten azap
indirdik." 508
Cumartesi yasana uymayan srailoullar, Kur'an'da zalim ve fsik olarak adlandrlr:
"Kendilerine yaplan tleri unutunca, biz fenalktan menedenleri kurtardk ve zlimleri, Allah'a kar
gelmeleri (fsk) dolaysyla iddetli azaba urattk." 509
499
Nr, 24 /4-5.
501
Maide, 5/106-108.
502
Araf, 7/101-102.
503
Tevbe, 9/8-11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 374.
504
Maide, 5/3.
505
En'am, 6/121.
506
Enam, 6/145.
507
508
Bakara, 2/58-59.
509
500
5- Borlanma leminde Katibe Veya ahide Zarar Vermek:

Borlanma ileminde ktibe veya ahide zarar vermek, Kur'an'da fsk olarak deerlendirilir:
"(..) Al-veri yaptnzda ahit tutun. Ktibe de, ahide de zarar verilmesin. Eer zarar verirseniz, o zaman
doru yoldan km (fsk) olursunuz. Allah'tan saknn. Allah, size retiyor. Allah, her eyi biliyor." 510
6- Servetiyle marma (Teref):
Servet sahipleri (mutrefn), ellerindeki gce gvenerek Allah'n emrine kar kabilir, srt evirerek, gnahkrca
yaamaya devam edebilir:
"Bir ehri (toplumu) yoketmek istediimiz zaman, mark varlklarna (mutref lere) yola gelmelerini emrederiz.
Ama onlar yoldan karlar (fsk yaparlar). Artk o ehir yok olmay hakeder. Biz de onu yerle bir ederiz." 511
7- Livta (Homosksellik):
Lt kavminin irkin davran, Kur'an'da fsk (gnaha gmlp gitme) olarak belirtilir:
"Lt'a da hkm ve ilim verdik. Onu irkin iler ileyen kasabadan kurtardk. Dorusu onlar yoldan km
(fsk: gnaha gmlp gitmi) kt bir milletti." 512
"Elilerimiz Lt'a gelince, onun fenasna gitti. Ona 'Korkma ve zlme, dorusu biz seni ve geride
kalacaklardan olan karnn dnda, aileni kurtaracaz. Bu kasaba halkna, yaptklar yolsuzluklardan (fsk'tan)
tr, gkten elbette bir azap indireceiz' dediler." 513
8- irkin Sz (Sebb):
ki yerde fusk szc, mslmanlann birbirleriyle konumasyla ilgili grg kurallarn belirtilir.
Hac yolculuu srasnda, uyulmas gerekli yasaklar arasnda, irkin szlerden saknmak da yer alr:
"Hac bilinen aylardadr. O aylarda hacca girien kimse, bilmelidir ki, hacda kadna yaklamak (refes: irkin
konuma), svmek (fusk: yakksz davran) ve dmek/didimek (cidal: kavga) yoktur. Ne iyilik
yaparsanz, Allah onu bilir. Kendinize azk edinin. phesiz azn en iyisi, takv'dr (Allah korkusudur). Ey akl
sahipleri, benden korkun." 514
Kt szlerin sylenmesi aslnda her zaman yasaktr. Ama hac yolcu luundaki yorgunluk ve gerginlik, byle
szlere daha ok yol aabilir. Bu yzden dikkatli olunmaldr.
Mslmanlar birbirleriyle konuurken, birbirlerini ayplamayacak ve kt sanlarla armayacaktr; birbirleriyle
iyi hitap erevesinde geineceklerdir:
"Ey iman edenler! Bir topluluk, tekini alaya almasn, belki de onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar da
baka kadnlar alaya almasnlar, belki de onlar kendilerinden daha iyidirler. Birbirinizi ayplamayn, birbirinizi
kt lakaplarla (sanlarla) armayn. nandktan sonra yoldan km olmak (fusk: irkin sz ve davran) ne
kt bir addr. Tevbe etmeyenler, ite onlar zlimlerdir." 515
Grld gibi, her iki yet de, fusk szcyle anlatlan fsk'n bu trnde, m'minlere seslenmektedir. 516
B) Yahudilerin Fsk Tutum Ve Davranlar:
Yahudilerin savatan kanmas, cumartesi yasan inemesi ve m'minlerden honutsuzluu. Kur'an'da fsk
olarak belirtilir. Yalnz Kur'an mesajnn evrensellii, bu zelliklerin benzer davranlarda bulunan bakalar iin
de geerli olaca anlamna gelir. 517
1- Yahudilerin Savatan Kanmas:
srailoullarnn, ceberutlarn beldesine (Suriye'deki Eriha'ya) ini klar, irk sz konusu olmayan bir ma'siyet
510
512
Enbiya. 21/74.
513
Ankebut, 29/33-34. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 376-377.
514
Bakara, 2/197.
515
Hucurt, 49/11. Buradaki "inandktan sonra yoldan km olmak, ne kt bir addr" blmn. Muhammed Esed (age,3/l055-1056-/13)
"[kii] iman ettikten sonra ona hi bir ekilde gnah isnad etmeyin" biiminde karlar, En'am. 6/82'deki "zulm ileyerek inanlarn
karartmayanlar" blmne gnderme yapar.
516
517
511
(gn) olarak deerlendirilir: 518

"srailoullar yle dediler: 'Ey Musa! Onlar orada olduka, biz asla oraya girmeyeceiz. Sen ve rabbin, gidin
savan. Biz burada oturacaz.' Musa 'Rabbim! Ben ancak kendime ve kardeime sz geirebiliyorum. Artk bizimle bu yoldan km (fsk) milletin arasn ayr.' dedi. Allah 'Oras onlara krk yl haram klnd. Yeryznde
akn akn dolaacaklar. Sen yoldan km millet iin tasalanma' dedi." 519
Bu yetteki, "fsk" szc, irk veya kfr szkonusu olmakszn emri dinlemeyen (Hz. Musa'nn emrine
isyan) olarak yorumlanr. 520
2- Yahudilerin Cumartesi Yasan inemesi:
Yahudilerin cumartesi yasan inemesi, Kur'an'da fsk olarak grlr:
"Onlara, deniz kysndaki kasabann durumunu sor. Cumartesi yasaklarn iniyorlard. Cumartesileri balklar
sryle geliyor, baka gnler gelmiyorlard. Biz onlar, yoldan kmalar (fisk) sebebiyle bylece deniyorduk." 521
3- Yahudilerin M'minlerden Honutsuzluu:
Kur'an'da yahudilerin m'minlerden honutsuzluu, sorulu bir slupla, fsk olarak belirtilir:
"De ki: Ey kitap ehli! Allah'a, bize indirilene ve daha nce indirilene inanmamzdan ve pekounuzun fsk
(ktlk yapan) olmasndan tr m bizden holanmyorsunuz?" 522
7.3.2 Fsk'n Kiilik Yaps
Fsk'n kiilik yapsn zmlemek iin, fsk'n din, ahlki ve sosyal niteliini de zmlemek gerekir. 523
7.3.2.1 Fkn Din Nitelii:
Kur'an'da, fsk olarak deerlendirilen baz tutum ve davranlar, kfr ve dallet kavramlaryla ilintili olarak
belirtilir. 524
A) Fsk-Kfr likisi:
Baz yetlerde fsk'n dorudan "kfr" (inanszlk) kavram anlamnda veya onunla ilgili olarak kullanldn
gryoruz. Bu eit yetleri, be ana grupta toplayabiliriz.
1) Ehli kitab konu alan yetler:
"Kitap ehli inanm olsalard, kendileri iin daha hayrl olurdu. lerinde inananlar olmakla beraber, pekou
yoldan kmtr." 525
Bu yette, inananlar ile fsklar zt kutupta gsterilmitir: m'minler x fsklar. Buna gre, fsk=kfr sonucu
karlabilir.
2) Mminleri konu alan yetler:
"(..) nk onlar (inanp yararl i yapanlar), bana kulluk eder, hibir eyi bana ortak komazlar. Bundan sonra
inkr (kfr) eden kimseler, ite onlar artk yoldan km (fsk) olanlardr." 526
Bu yete gre kfir, fsk demektir: kfr=fsk; yani fsk=kfr.
"(..) Ama Allah size imam sevdirmi, onu gnllerinize gzel gstermi; inkarcl (kfr), yoldan kmay (fusk)
ba kaldrmay (isyan) size iren gstermitir(..)" 527
Bu yet, iman bir tarafa, kfr, fusk ve isyan ise br tarafa koyarak ztlklarm belirtmitir. Bir iman-fusk
szedilebilirse de, kfr ile fusk'un farkl olduu da grlr:iman x kfr-fusk-isyan.
3) M'min-fsk karlatrmas yapan yetler:
"nanan kimse (m'min), yoldan km (fsk) kimseye benzer mi? Bunlar bir olamazlar." 528
Bu yet ok ak biimde, m'min-fsk kartln belirtir: m'min x fsk.
4) Fsklarn inanmayacan belirten yet:
518

Maide, 5/24-26.
520
Mukatil bin Sleyman, age, 181. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 378.
521
522
523
524
525
li mran, 3/110.
526
Nur, 24/55.
527
Hucurt, 49/7.
528
Secde, 32/18.
519
"Bylece, fsk olanlarn inanmayacaklarna dair rabbinin sz gereklemitir." 529

Bu yete gre fsk'n sonucu, imanszlktr: fsk - imanszlk.
5) Kfr'n sonunu fsk'a balayan yetler:
"nkr (kfr) edenler, atee sunulduklar gn, onlara 'Dnyadaki hayatnzda sizin iin gzel olan her eyi harcadnz, onlarn zevkini srdnz. Ama bugn, yeryznde haksz yere (kstaha) byklk taslamanzn (istikbr) ve yoldan kmanzn (fsk) karlnda alaltc bir azap greceksiniz." 530
Bu yet, kfr'n cehenneme yol amasn, istikbr ve fsk'a balamtr: kfr > ate/istikbr + fsk.
"Peygamberlerden azim sahibi olanlar gibi sabret. nkarclar (kfirler) iin acele etme. Onlar, kendilerine sz
verileni grdkleri gn, dnyada sadece gndzn bir mddeti elendiklerini sanrlar. Bu bir bildiridir. Yoldan
km/sapkn olanlardan (fskn) bakas m yok edilir?" 531
Bu yet, kfr'n yok edilmeye, fsk dolaysyla sebep olduunu gsteriyor. Bunu ylece gsterebiliriz: kfr >
helk/fsk.
Bir yaklama gre kfr, Kur'an'da yalnzca olumsuz saylan tm din-ahlki deerlerin en kapsaml kelime
karl olmakla kalmamakta, ayn zamanda tm "olumsuz" nitelikler sisteminin merkezi ilevini de yerine
getirmektedir. Sistemi kavramaya yarayan, anahtar terimler be tanedir: 1) Fsk/fusk, 2) Fecr/fcur (Fcir), 3)
Zulm (zlim), 4) 'tid (Mu'tedi), 5) sraf (Msrif). Fsk'n ve ayn ekilde kalan drt terimin de anlamsal kurgu
asndan kfirle ortak birok yan bulunmaktadr, hatta bir ok durumda bunlar arasnda ayrma gitmek
fevkalade zorlamaktadr. Grnd kadaryla, belli bir dereceyi atnda kfr, fska dnmektedir. Yani
fsk, kfrn daha ileri bir derecesidir, -Beydv'nin belirttii gibi-fsik, kfirin ok inat bir trdr. 532 Buna
gre, kfr-fsk ilikisi, ylece belirtilebilir:
Kfr + kfr + ... = Fsk.
Bu yaklamn uygulanabilecei yetler, ancak son gruptaki yetler olabilir. nk ancak bu yetlerde, fsk'n
kfr'n ileri derecesi olduu sonucu karlabilir.
Anlalan odur ki, fsk, imandan kfre geiin bazan kuvvetli bir tehlike halini alabildii hassas bir nokta oluturabilmektedir. 533
B) Fsk-Dallet/Hidyet likisi:
Fsk-dallet arasndaki ilikiden sz eden yetleri, drt ana grupta toplayabiliriz:
1) Dallet-Fsk eitliini belirten yet:
"(..) nananlar bu rnein rablerinden bir gerek olduunu bilirler. nkr (kfr) edenler ise, "Allah bu misalle
neyi murad etti?' derler. O, bu misalle birounu saptrr, bir ounu yola getirir. Onunla saptrd, yalnz
fsklardr." 534
Bu yetteki ztlklarn dizilii, yledir:
m'minler x kfirler, dallet x hidayet, dallet x fsikn (fsk). yetin, dalleti fsk'a eit tuttuu aka
grlyor.
Burada szn yalnzca fsklara hasredilmesi fsk'n onlar dallete msaid hale getirdiini ve ona ynelttiini
anlatmak iindir.
2) Zarar-fsk eitliini, ittk gerektiini belirten yetler:
"(..) Al-veri yaptnzda ahit tutun. Ktibe de, ahide de zarar verilmesin. Eer zarar verirseniz, doru yoldan km (fusk: gnahkrca davran yapm) olursunuz. Allah'tan saknn. Allah, size retiyor. Allah,
hereyi bilir." 535
Bu yet, imanla ilgili bir konudan szetmedii iin, dallet szc dorudan yer almamtr. Takva ile hidayet
arasnda dorudan iliki kuran yetler 536 dolaysyla, hak yol zere olmak anlamyla ilikisi kurulabilir:
zarar= fusk x ittik.
3) Fsk'n imanszla yol atn belirten yet:
"te gerek rabbiniz Allah budur. Gerein (hak) dnda sadece sapklk vardr. yleyse nasl olup da
dndrlyorsunuz? Bylece, fsk olanlarn inanmayacaklarna dair rabbinin sz gereklemtir." 537
Bu yetteki yarg dizisi, yledir:
hak x dall//fsk - imanszlk.
4) Fsk-hidyet ztln belirten yetler:
Bir blk yet, Allah'n fsklar doruya (hidyete) eritirmeyeceini anlatr. Buna gre fsk, hidyete, yani
529
Yunus, 10/33.
Ahkf. 46/20.
531
Ahkf, 46/35.
532
Toshihiko zutsu, Kur'an'da Din ve Ahlaki Kavramlar, 21-212.
533
Yaar Nuri ztrk, Kurann Temel Kavramlar, 128. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 379-381.
534
Bakara. 2/26.
535
Bakara, 2/282.
536
Bakara, 2/2-5; Maide, 5/108.
537
Yunus, 10/33.
530
doruya ve gzele giden yolda en byk engellerden biridir:

" (..) Allah'tan saknn, dinleyin. Allah fsk kimseleri doruya eritirmez." 538
Bu yetteki yarg dizisi, yledir:
ttk + hidayet x fsikn (fsk).
korktuunuz ticaret, hounuza giden evler, sizce Allah'tan, peygamberinden ve Allah yolunda savatan (cihad)
daha sevgili ise, Allah'n buyruu gelene kadar bekleyin. Allah, fsk kimseleri doru yola eritirmez." 539
Bu yetteki yarg dizisi yledir:
dnya > Allah + peygamberi + cihad -Allah'n buyruu// hidayet x fsk.
"Onlarn (mnafklarn) ister balanmasn dile, ister dileme, birdir. Onlara yetmi defa balanma dilesen
bile, Allah onlar balamayacaktr. Bu Allah' ve peygamberini inkr (kfr) etmelerinden trdr. Allah,
yoldan km (fsk) topluluu doru yola eritirmez." 540
af x kfr// hidayet x fsk.
"Andolsun ki Nuh'u ve brahim'i biz gnderdik. kisinin soyundan gelenlere peygamberlik ve kitap verdik. Soylarndan gelenlerin kimi doru yoldadr (muhtedi), birou da yoldan kmtr (fsk)." 541
hidayet (muhtedi} x fsk (fsk)
"Musa milletine ' Ey milletim! Beni niin incitirsiniz? Oysa, benim size gnderilmi Allah'n bir peygamberi olduumu biliyorsunuz.' demiti. Ama onlar yoldan sapnca, Allah da onlar saptrmt. Allah, yoldan kan (fsk)
topluluu doru yola eritirmez." 542
insann sapmas-Allah'in saptrmas// hidayet x fsk.
Btn bu yetlerden ztkavram yoluyla, dalletin sebebinin fsk olduu anlalr. Allah, balangta hidyet ftrat
zere yaratt kullarndan hibirini, istemedikleri halde saptrmaz. Dalleti tercih edenler iin Allah, onlarn
kalplerinde dalleti yaratmaktadr. Bu, onlarn taleplerini yerine getirmesidir. Yukardaki yetlerden anlalaca
zere, fsklarn doru yola (hidayete) eritirilmeyilerinin sebebi, fsk'tr. Allah'n snnetindeki hidayetten, akl
ve duyularla hidayete ermekten kmak manasna gelen fsk'tr. 543 Buradaki fsklardan murat, kfrden alt mertebede olan gnahlar ileyen siler deildir.
Bu yetlerdeki hidayet, ylece de yorumlanmtr: Haksz ve gnahkrca davranlarnda an derecede ileri
giden, ktlkte inat ve srar gsteren kimseler, tevbe etmek ve imana erimek konusundaki btn yatknlklarn
kaybetmilerdir. 544
C) irk- Fsk likisi:
Mrikler, mnafklara stn gelirse, ne bir yaknlk, ne de bir ahid (andlama) gzetirler. Kalpleriyle istemezken, azlaryla honut etmeye urarlar. Onlarn pek ou fsktr. 545 Fsk olanlarn inanmayaca, Allah'n
gereklemi szdr. 546
7.3.2.2 Fkn Ahlki Nitelii:
Kur'an'da, hyanet (ahde vefaszlk), istikbr, fesat ve zulm gibi baz tutum ve davranlar, fsk ile ilintisi kurularak ele alnr. 547
A) Fsk-Hyanet (Ahde Vefaszlk) likisi
Fsk'larn tutum ve davranlarnda grlen ortak ynlerden birisi de, ahde vefaszlk (hyanet/sadakatsizlik)
tutumunu benimsemi olmalandr. Bu adan fsklar, be grupta ele alabiliriz: 548
538
Maide, 5/108.
Tevbe, 9/24.
540
Tevbe, 9/80; Munafkun, 63/6.
541
Hadid, 57/26.
542
Saf. 61/5.
543
Ltfullah Cebeci, Kur'an'da er Problemi, 242.
544
Muhammed Esed, age, 1/373 (111), (M. Reid Rza, Menar, 10/657'den). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:
381-384.
545
Tevbe, 9/8.
546
547
548
539
1- Mnafk-Fsklar:
Mnafk fsklarn en belirgin zellii, ahde vefasz olulandr. Nifak, bir inan aldatmacasdr, dinsel riyadr.
Nitekim, mnafklann bu zellikleri, ylece, belirtilir:
"kiyzller sana gelince, 'senin phesiz Allah'n peygamberi olduuna ehadet ederiz' derler. Allah, senin
kendisinin peygamberi olduunu bilir. Bunun yannda Allah, ikiyzllerin yalanc olduklarn da bilir. Onlar,
yeminlerini kalkan edinerek Allah'n yolundan alkoyarlar (uzaklarlar). Yaptklar ne kadar ktdr. Bu, nce
inanp, sonra inkr etmi olmalarndan dolaydr. Bu yzden, kalpleri mhrlenmitir, artk anlamazlar." 549
"Sizi honut etmek iin Allah'a yemin ederler. Eer inanyorlarsa, Allah' ve peygamberini honut etmeleri gerekir. (..) kiyzller, kalplerinde olan haber verecek bir srenin inmesinden ekiniyorlar. De ki: Alay edin
bakalm, Allah ekindiiniz eyi ortaya koyacaktr. Onlara, soracak olursan, 'Biz elenip oynuyorduk'
diyecekler. De ki: Allah'la, yetleriyle, peygamberiyle mi alay ediyordunuz? zr beyan etmeyin. nandktan
sonra inkr (kfr) ettiniz. inizden bir topluluu affetsek bile, sulanndan tr bir toplulua da azap ederiz.
kiyzl erkek ve kadnlar da birbirlerindendir: Ktl emreder, iyilie engel olurlar. Elleri de skdr. Allah'
unuttular. Bu yzden Allah da onlan unuttu. Dorusu ikiyzller, fsktr. Allah, ikiyzl erkek ve kadnlara ve
kfirlere, ebedi kalacaklar cehennemi hazrlamtr. Oras, onlara yeter. Allah lanet etsin! Onlara devaml azap
vardr" 550
Bu yetteki yarg dizisi yledir: Yemin - gerek korkusu - alay - affedilmeyecekleri - Allah' unutma cehennem.
Mnafklar, aynen eytan gibi hemen yariyolda brakrlar. 551 Onlar mslmanlara, kendilerinden honut olmalar
iin and verirler. Ama onlar raz olsa bile, Allah, yoldan km (fsk) kimselerden honut olmaz. 552
Bu "laf ok, hareket yok" prensibi, dildeki sadakatin arkasndan gelen davran ihaneti, Kur'an yetlerinde bir
fskn tipik niteliinin belirlenmesinde kritik rol oynayan ge grnmndedir. 553
2- Firavun Ve Yandalar:
Mnafklarn davranlarndaki ahde vefaszlk tulumu, Firavun'da ve yandalarnda da grlr. Hz. Musa,
mucizeleri gsterdiinde glmlerdi, doru yola dnmeleri iin azaba uratlnca, Hz. Musa'dan Allah'n
verdii ahde gre ona dua edip doru yola erimeye sz verdiler. Ama azap kaldrlnca szlerinden hemen
dndler. Firavun, Msr'n tek hakimi ve Hz. Musa'dan stn olduunu belirtti. Milleti, kendilerini
kmsemesine ramen ona itaat ettiler. Bu yzden onlar yoldan km (ayarlm) bir topluluktu. 554
3- Kfr-Fsklar:
Allah'n verdii rnei anlayamayp saptan kfir-fsklar, Allah'la yaplan szlemeyi kabulden sonra hemen
bozarlar. Allah'n birletirilmesini buyurduunu ayrrlar ve yeryznde bozgunculuk yaparlar. Bu yzden zarara
urarlar. 555 Bu yetlerde, yle bir yarg dizisi grlr: kfr= fsk -> ahdi bozma-fesat.
Allah'n yetlerini inkr (kfr) eden fsklar, her ne zaman bir ahidde bulunmularsa, ilerinden bir takm onu
bozmutur, zaten onlarn pekou da inanmaz. 556 (kfir = fsk, ahdi bozma + inanszlk).
Allah'n peygamberlerden ald ve onlarn da ikrar ettii ahidden sonra yzevirenler, fsktr. 557 (ahid - yzevirme (tevelli) - fsk).
Daha nce inanmayan ve bu yzden Allah'n kalplerini mhrledii kfirlerin pekounda da ahde ballk yoktur, pekou da fsktr. 558
4- Mrik-Fsklar:
Mrikler, mslmanlara stn gelselerdi, ne bir yakn, ne de bir ahid gzetirlerdi. Kalpleriyle istemezlerken,
azlaryla honut etmeye alrlar, pekoklar fsktrlar. 559
549
Mnafikn, 63/1-3.
Tevbe, 9/62-68.
551
Har, 59/16-17.
552
Tevbe, 9/96.
553
Toshihiko zutsu, age, 213. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 385-386.
554
Zuhruf, 43/46-56. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 386.
555
Bakara, 2726-27.
556
Bakara, 2/98-100.
557
Ali mran, 3/82.
558
559
550
5- Mslman-Fsklar:
Yolculuk srasnda lmek zere olan kiinin iki yabanc kiiyi ahit tutup vasiyet etmesini dzenleyen yetler,
bylelerinin gnah ilemi olduklar ortaya karsa, len daha yakn hak sahibi baka iki kiinin bunlarn yerini
almas ve bu konuda doru olduklarna dair yemin etmelerini, bunun daha gvenli olduunu belirtir. Bu tedbir,
ahitlik ve yeminlerini tutmalarn salamak iindir. Bu konuda Allah'tan saknp, szlerini tutmalan gerekir. Allah, fsklar, doruya eritirmez. 560 Grld zere, maddi bir kar iin, vasiyete tanklk edenler, vefaszla
kaplabilirler. 561
B) Fsk-stikbr likisi:
Dnya hayatndaki istikbr ve fsk, kfirleri cehenneme mahkm etmitir:
"nkr (kfr) edenler, atee sunulduklar gn, onlara, 'Dnyadaki hayatnzda sizin iin gzel olan hereyi harcadnz, onlarn zevkini srdnz. Ama bugn, yeryznde haksz yere byklk taslamanzn (istikbr) ve yoldan kmanzn (fsk) karlnda alaltc bir azap greceksiniz.' denir." 562
Bu yetteki yarg dizisi, ylece belirtilebilir:
kfr - ate - istikbr + fsk 563
C) Fsk - Fesat likisi
Allah'n verdii rnei anlayamayp saptan kfir-fsklann zellii vardr: Allah'la yaplan szlemeyi
kabulden sonra bozarlar. Allah'n birletirilmesini buyurduu eyi ayrrlar. Yeryznde bozgunculuk (fesat) yaparlar. Zarara urayanlar da onlardr. 564
D) Fsk - Zulm likisi
Hz. Musa'nn "u ehre girin" emrine uymayarak zulme den yahudiler, kendilerine sylenmi olan sz,
bakasyla deitirdiler. Allah da bu zlimlere, yoldan kmalar dolaysyla azap indirdi! 565 (fsk - zulm - azap).
Yine yahudiler, cumartesi yasan inemiler, bir grup onlara t vermi, baka bir grupsa bunlara t
vermenin yararszln belirtmiti.: Kendilerine yaplan tleri unutunca, Allah, fenalktan menedenleri kurtard, zlimleri ise Allah'a kar gelmeleri (fsk) dolaysyla iddetli azaba uratt. 566
En yaygn olarak kabul edilen gre gre, fsk, itaatten kma anlamndadr. Bu kullanmyla da fsk, kfr teriminden daha geni bir kullanm alanna sahiptir: 567
fsk > kfr
Buna gre.her kfir fsktr, ama her fsk, kfir deildir. 568
7.3.2.3 Fskn Sosyal Nitelii:
Fsk kavramyla ilgili yetlerin bir bl, fsk'n insanlarn pekounun bulat bir illet olduunu belirtir. Bu
konuyu ele alan yetleri, drt grupta toplayabiliriz:
1) nsanlarn pekounun fsk olduunu belirten yet:
"O halde, Allah'n indirdiiyle aralarnda hkmet. Allah'n sana indirdiinin bir ksmndan seni vazgeirmelerinden sakn. Onlarn heveslerine uyma. Eer yzevirirlerse bil ki, Allah bir ksm gnahlar yznden onlan
cezalandracaktr. nsanlarn pekou gerekten fsiktrlar." 569
Bu yet, aslnda yahudiler hakknda inmitir. Dolaysyla "insanlar" kavram, yahudiler olarak anlalabilir.
2) Nuh - brahim soyundan olanlarn pekounun fskln belirten yet:
"Andolsun ki Nuh'u ve brahim'i biz gnderdik. kisinin soyundan gelenlere peygamberlik ve kitap verdik. Soylarndan gelenlerin kimi doru yoldadr, birou da yoldan kmtr." 570
3) Eski kent/medeniyet merkezleri mensuplarnn pekounun fsk olduunu belirten yet:
"te kasaballarn haberlerini sana anlatyoruz. Andolsun ki onlara, peygamberleri belgeler getirdi. nceleri
560
Maide, 5/106-108.
562
Ahkf, 46/20.
563
564
Bakara, 2/26-27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 388.
565
Bakara, 2/59.
566
A'raf, 7/163-165.
567
568
569
Maide, 5/49.
570
Hadd, 57/26.
561
yalanladklarndan tr inanamadlar. Allah, kfirlerin kalplerini bylece kapatp mhrler. Onlarn

pekounda ahde ballk grmedik, pekounu fsk kimseler olarak bulduk." 571
Bu yet, yukardaki yetle ortak bir tarihi anlatm olabilir.
4) Ehli kitabn pekounun fsk olduunu belirten yetler:
Bu tr yetlerin ounluu Yahudilerin fsk illetini anlatr, bir yet ise aka hristiyanlardan szeder:
"De ki: Ey kitap ehli! Allah'a, bize indirilene ve daha nce indirilene inanmamzdan ve pekounuzun fsk olmasndan tr m bizden holanmyorsunuz?" 572
Yahudiler Allah'a, peygambere ve ona indirilene inanm olsalard, kfirleri dost edinmezlerdi. Fakat onlarn
pekou fsiktr. 573
M'minlerin gnllerinin Allah' anma ve ondan inen geree balanma zamannn geldiini belirten yet, onlarn daha nce kitap verilenler gibi olmamalarn ister. nk onlarn zerinden uzun zaman getii iin, kalpleri
katlamt. Onlarn pekou yoldan km kimselerdir. 574
"Onlarn (Nuh ve brahim soyundan gelenlerin) izleri zerinden peygamberlerimizi ardarda gnderdik. Meryem
olu sa'y da ardlarndan gnderdik ve ona ncil'i verdik. Ona uyanlarn gnllerine efkat ve merhamet
duygulan koyduk. zerlerine bizim gerekli klmadmz, fakat kendilerinin gya Allah'n rzasn kazanmak iin
ortaya attklar ruhbanla bile gerei gibi riayet etmediler. lerinden inanm olan kimselere ecirlerini verdik.
Ama pek ou yoldan kmlardr." 575
" (..) Kitap ehli inanm olsalard, kendi iyiliklerine olacakt. lerinden pekaz inanan bulunsa da, onlarn pekou fsktr." 576
7.3.3 Fsk Tutum Ve Davranlarn Sonu:
Kur'an, toplumlarn zntye ve ke uramasnda, fsk tutum ve davranlarn etkisini aka belirtir. 577
7.3.3.1 Allah Fsk' irkin Gstermitir:
zellikle bir yasa inemek ya da bir emri ifa etmemek anlamna olsun, Allah'n iradesine zt davranlarda
bulunmak, Kur'an'da sk sk en etin cezay gerektiren fsk olarak lanetle anlmaktadr. 578
7.3.3.2 Allah Fsklar Doruya (Hidyete) Eritirmez, Onlardan Raz Olmaz:
Fsk tutum ve davranlardan szeden pekok yet, "Allah fsiklan doruya eritirmez" yargsyla biter:
"(..) Allah'tan saknn, dinleyin. Allah fsk kimseleri doruya (hidyete) eritirmez." 579
korktuunuz ticaret, hounuza giden evler, sizce Allah'tan, peygamberinden ve Allah yolunda cihaddan daha
sevgili ise, Allah'n buyruu gelene kadar bekleyin. Allah, fsk kimseleri doru yola eritirmez." 580
"Onlarn (mnafklarn) ister balanmasn dile, ister dileme, birdir. Onlara yetmi defa balanma dilesen
bile, Allah onlar balamayacaktr. Bu, Allah' ve peygamberini inkr (kfr) etmelerinden trdr. Allah,
yoldan km (fsk) topluluu doru yola eritirmez." 581
"Musa milletine 'Ey milletim! Beni niin incitirsiniz? Oysa, benim size gnderilmi Allah'n bir peygamberi olduumu biliyorsunuz?' demiti. Ama onlar yoldan sapnca, Allah da onlarn kalplerini saptrmt. Allah yoldan
kan (fsik) topluluu doru yola eritirmez." 582
"Kendilerinden, honut olasnz diye, size and verirler. Siz onlardan honut olsanz bile, Allah, yoldan km
(fsk) topluluktan raz olmaz." 583
7.3.3.3 Dnyev Azap:
Hz. Musa u snma duasn yapt:
"Rabbim! Ben ancak kendime ve kardeime sz geirebiliyorum. Artk bizimle bu yoldan km milletin arasn
571
A'raf, 7/101-102.
Maide, 5/59.
573
Maide, 5/81.
574
Hadd. 57/16.
575
Hadd, 57/27.
576
li mran, 3/110. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 389-390.
577
578
Toshihiko Izutsu, age, 216.
579
Maide, 5/108.
580
Tevbe, 9/24.
581
Tevbe, 9/80; Mnafkn. 63/6.
582
Saff, 61/5.
583
572
ayr." 584
Fisk'a bulam olanlara, gkten azap inecektir:
"Ama zulmedenler, kendilerine sylenmi olan sz baka szle deitirdiler. Biz de zalimlere, yoldan kmalar
(fsk) dolaysyla gkten azap indirdik." 585
"Elilerimiz Lt'a gelince onun fenasna gitti, ok skld. Ona 'Korkma ve zlme, dorusu biz, seni ve geride
kalacaklardan olan karnn dnda, aileni kurtaracaz. Bu kasaba halkna, yaptklar yolsuzluklardan (fsk)
tr, gkten elbette bir azap indireceiz' dediler. Andolsun ki, biz dnen kimseler iin bu kasabadan apak
bir belgeyi geride brakmzdr." 586
"yetlerimizi inkr (tekzib) edenlere, yoldan kmalar (fsk) dolaysyla azap dokunacaktr." 587
Cumartesi yasan ineyen yahudilere bir topluluk t veriyordu:
"Kendilerine yaplan tleri unutunca, biz fenalktan menedenleri kurtardk, zalimleri Allah'a kar gelmeleri
(fsk) dolaysyla iddetli azaba urattk." 588
"nkarc kitap ehlinin (yahudilerin) yurtlarnda hurma aalarn kesmemiz veya onlan kesmeyip gvdeleri zerinde ayakta brakmamz Allah'n izniyledir. Allah, yoldan km (fsk) olanlar bylece rezillie (cezaya)
uratr!" 589
Beni Nadir yahudilerini kuatmak iin baz aalar kesilmiti, yet bu olaya gnderme yapyor. 590
7.3.3.4 Helak:
Helak edilen kavimlerin bazsnn ortak zellii, ktlklerinin fsk kavramnda beliriidir:
"Peygamberlerden azim sahibi olanlar gibi sen de sabret. nkarclar (kfirler) iin acele etme. Onlar kendilerine
sz verileni grdkleri gn, dnyada sadece gndzn bir mddeti elendiklerini sanrlar. Bu bir bildiridir.
Yoldan kanlardan (fsk topluluktan) bakas m yokedilir?" 591
"Bir ehri yoketmek istediimiz zaman, mark varlklarna yola gelmelerini emrederiz, ama onlar yoldan karlar. Artk o ehir yokolmay hakeder. Biz de onu yerle bir ederiz." 592
Yahudiler, Hz. Musa'nn ehre (lkeye) girme emrini dinlemeyince, onlarla arasn ayrmas iin Allah'a snmt. Bunun zerine, Allah, orasn onlara krk yl haram kld, yeryznde akn akn dolatlar. Hz. Musa'ya
da "Sen, yoldan km (fsk) bir topluluk iin tasalanma" buyurdu. 593
Sapkn Firavun milleti, yapt ktlklerin cezasn dedi:
"Firavun, milletini kmsedi. Ama onlar kendisine yine de itaat ettiler. Dorusu onlar yoldan km (fsk) bir
milletti. Bylece bizi fkelendirince, onlardan aldk. Hepsini suda boduk. Onlar, sonradan geleceklere
(inkarclara) ibret alnacak bir gemi kldk." 594
Fsk ve fsktan szeden yetlere siyak-sibaklaryla birlikte bakldnda, fsk toplumun nasl k srecine
girdii ve neden k hakettii aydnla kavuur. Bu yetlerde fsk toplumda, tm sosyal deer ve
dinamiklerin ayaklar altna alnd zellikle belirtilmektedir. Toplum bireylerinin Allah'a ve birbirlerine kar
sorumluluklarn yerine getirmemeleri, daha dorusu sorumluluk ahlkna sahip olmamalar, ilikilerde kan
esas almalar, yalanc ve iftirac olmalar, hak-hukuk gzetmemeleri, dnya hayatna, para, mal ve mlke dkn
olmalar, toplumda karklk karmalar, bozgunculuk yapmalar vb. btn olumsuzluklarn iyice yaygnlamas
ve batan ayaa btn bir toplumu kuatmas, fsklk adn almaktadr. Btn bu saylan olumsuzluklar ve
dolaysyla fsk toplumu Kur'an, yle zetlemektedir: 595
"Fasklr, Allah'la yaplan szlemeyi (ahdi) kabulden sonra bozarlar. Allah'n birletirlmesini buyurduu eyi
ayrrlar. Yeryznde bozgunculuk (fesad) karrlar. Zarara urayanlar, ite onlardr." 596
Bu yette, fsn tamtanm grlebilir: Fsk, Allah'la olan ilikilerini bozarak sorumluluk duygusunu yitiren,
insanlarla ilikilerini kesip ayran, insanlarn arasn bozan ve toplumda karklk karan kimsedir. Byle
insanlarn oalmas ise, toplumda znt ve k hzlandrr. 597
584
Maide, 5/25.
Bakara, 2/59.
586
Ankebut, 29/33-35.
587
En'am, 6/49.
588
A'raf, 7/165.
589
Har, 59/5. /3-4 de iyi).
590
591
Ahkf. 46/35.
592
sra, 17/16.
593
Maide, 5/20-26.
594
Zuhruf, 43/54-56.
595
Ejder Ylmaz, Kur'an'da Toplumsal k, 120-121.
596
Bakara, 2/27.
597
585
Fsk tutum ve davranlara bulaanlarn varaca yer cehennemdir:

"nanan kimse, yoldan km (fsk} kimseye benzer mi? Bunlar bir olamazlar. nanp yararl i yapanlara,
ilediklerine karlk, varacaklar cennet konaklar vardr. Ama yoldan km (fsk) olanlarn varaca yer
ate'tir. Oradan kmak isteyilerinin her defasnda, geri evrilirler ve onlara 'Yalanlayp durduunuz atein
azabn tadn' denir." 598
Bu yet, mrik olan el-Velid bin Ukbe bin Ebi Mu'ayt hakknda inmitir.
nkarclar, byklenme ve yoldan kmann cezasn grecektir:
"nkr edenler atee sunulduklar gn, onlara 'Dnyadaki hayatnzda sizin iin gzel olan her eyi harcadnz,
onlarn zevkini srdnz. Ama bugn, yeryznde haksz yere byklk taslamanzn ve yoldan kmanzn (fsk)
karlnda, alaltc bir azap greceksiniz." denir. 599
7.3.4 Fkn Sembol Tipleri:
Fsk tutum ve davranlar belirten yetler, bu illete yakalanan sembol tipleri de gsterir. 600
7.3.4.1 blis/eytan:
Yce Allah'n, "dem'e secde edin" emrini, byklenerek ve ateten yaratldn ne srerek dinlemeyen blis,
"yoldan kma" nn (fsk) da ilk sembol tipi olmutur. 601
7.3.4.2 Nuh Kavmi:
Bugnk Irak topraklarnda yaam olan Nuh kavmi, peygamberi dinlemeyerek yoldan kmann sembol olmu, bu yzden de cezalandnlmtr. 602
7.3.4.3 Lt Kavmi:
irkin iler yapan Lt (Sodom) kavmi de, yoldan km kt bir milletti, bunun cezasn da grdler. 603
7.3.4.4 Firavun Ve Yandalar:
Firavun, mele'si (yandalar) ve kendilerini kmsemesine ramen Firavun'a itaat eden kavmi, Hz. Musa'ya
inanmayan, yoldan km bir topluluktu, bu yzden Allah'n fkesini ektiler, hepsi suda bouldular. 604
7.3.4.5 Yahudiler
Yahudilerin yoldan kma (fsk) tutum ve davranlar on kadar yette ele alnmtr. Kendilerine sylenmi sz
bakasyla deitiren zlim yahudiler, yoldan kmalar dolaysyla gkten azaba urad. 605 Onlarn pekou
fsk olduu gibi, yine pekounda ahde ballk da yoktur. 606 Cumartesi yasan ineyerek, bu gnlerde balk
avlyorlard. 607
Hz. Musa'nn am'daki Eriha'ya (Beyti Makdis'e) girin emrine kar kan yahudilere, bu lke krk yl haram klnd, yeryznde akn akn dolatlar. Hz. Musa'ya Yce Allah, 'Yoldan km millet iin tasalanma" buyurdu. 608
Yahudiler, Allah'n Hz. Peygamber'e indirdiinin bir ksmndan onu vazgeirtmeye almlardr. 609 Mslmanlarn Allah'a ve vahye bir btn olarak inanmalar ve pekounun fsk olmas dolaysyla yahudiler
onlardan holanmyorlard. 610 Allah'a, peygambere ve Kur'an'a inanmadklar iin, kfirleri dost edindiler,
Allah'n gazabna uradlar, zaten pekou fsktr. 611
598
Secde, 32/18-20.
Ahkf, 46/20. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:394-395.
600
601
602
Zriyt, 51/46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 395.
603
Enbiya, 21/74-75; Ankebt, 29/33-35. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 395.
604
Neml, 27/12; Kasas, 28/32; Zuhruf, 43/54-55. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 395.
605
Bakara, 2/59.
606
A'raf, 7/102.
607
A'raf, 7/163.
608
Maide, 5/24-26.
609
Maide, 5/49.
610
Maide, 5/59.
611
599
7.3.4.5 Hristiyanlar
Hristiyanlarn da pekou fsk illetine bulamtr.
Kitap ehli inanm olsalard, kendileri iin daha hayrl olurdu. lerinde inanan olmakla beraber, pekou yoldan
kmtr. 612 M'minlerin benzememesi gereken daha nce kendilerine kitap verilenler, zerlerinden uzun zaman
geince kalpleri katlat, ou yoldan km kimselerdir 613 Hz. sa'ya uyanlarn gnllerine Allah, efkat ve
merhamet duygulan yerletirdi. Gya Allah'n rzasn kazanmak iin, Yce Allah'n gerekli klmad, ama
kendilerinin ortaya attklar ruhbanla bile gerei gibi riayet etmediler. lerinde inanm olanlara, Allah
ecirlerini verdi. Ama onlarn pekou yoldan kmtr. 614
SEKZNC BLM
DNLE LGL KAVRAMLAR
8.1 DN:
D-y-n (dne) kknden gelen din kelimesi, itaat ve karlk (ceza) anlamndadr. eriat iin kulanild da
olur. 615 Din kelimesinin borlanma ve stlenme", gr ve ideoloji anlamlan da vardr. Bunun yansra, mlik ve
hkim olma (meleke ve sultn), anlam da bulunmaktadr. 616
Millet kelimesi, din kelimesiyle yakndan ilgilidir. Din Allah'a, millet peygambere nisbet edilir. Millet, Allah'n,
peygamberinin diliyle, hiret sevabna ulamalar iin meru kldklardr. Din de byledir. Ancak millet, kendisine arl, din ise itaat ve balan dolaysyla bu ad alr. Ayn ilgi, eriat kelimesi iin de szkonusudur.
eriat Allah'a, peygambere ve mmete nisbet edilir. taat edilmesi asndan ona din ad verilir. Kendisi
evresinde toplanlmas asndan millet adn alr. Bu szckler, ounlukla birbiri yerine kullanlr. Bu yzden
yle denir: Bunlar ztta mttehit (ayn), i'tibarda mtegyirdir. nk peygamberden sabit zel yola, boyun
emek zorunlu olduundan, iman, teslim olmak zorunlu olduundan slm, karlnn verilii asndan din,
kendisi evresinde toplanldndan millet, susamlarn susuzluklarn gidermesi asndan eriat, namus adl
melein getirii asndan namus ad verilir. 617
8.1.1.1 taat Kkenli Kavramlar:
Din szcnn itaat kkenli kavramlar; din, hkm ve nizam kavramlardr. Bunlar, srayla inceleyelim. 618
8.1.1.1 Din:
Din kavramn; dinin zellikleri, kar din, dinde zorluk, tevhid dininin sreenlii, dini renme, yerletirme ve
koruma, din tutumlar, dine giri ve k kavramlar erevesinde inceleyebiliriz. 619
A) Dinin zelliklere
1- Din Allah'ndr:
Dinin temel kurallarn belirleyen Allah'tr; peygamber bile yalnzca bildirim ve aklamayla ykmldr:
"Gklerde ve yerde olan Allah'ndr. Din, onundur. Allah'tan bakasndan m saknyorsunuz?" 620
2- Dinullah (Allah'n Din):
Temel kurallar Allah tarafndan belirlenen din Allah'n dinidir:
"Allah'n dininden baka bir din mi aryorlar? Oysa gklerde ve yerde ne varsa, ister istemez ona teslim olmutur, ona dneceklerdir." 621
"Allah'n yardm ve zafer gn gelip, insanlarn Allah'n dinine akn akn girdiklerini grnce, rabbini verek
612
li mran, 3/110.
Hadd, 57/16.
614
Hadd, 57/27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 396-397.
615
Rgb el-Isfahni, Mfredat, 253; bnu'l-Cevzi, Nzhet 295-296.
616
bn'l-Cevzi. Nzhet 295.
617
Ebu'1-Bek, Klliyt, 443-444. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 399-401.
618
619
620
621
Ali mran, 3/83.
613
tesbih et." 622

Kur'an'da Allah'n dininden, dinin Allah'a ait oluundan ve dinin Allah'a tahsis edilmesinden szedilmesi, kltrlerin kendi retimleri olan inanlardan ayrdedilmesi amacn gder. 623
Bir yette dinullah kavram, somut bir olay konusunda "Allah'n hkm" anlamnda kullanlmtr. Bu, zina eden
erkek ve kadnlara yzer denek cezasyla ilgili yettir. 624
3- Gerek, Doru Ve Ar Din:
Gerek, doru ve ar din iin, "dinu'1-hak, ed-dinu'l-hlis" ve "ed-dinu'1-kayym" kavramlar kullanlmtr. 625
Dinul-Hak:
A) Allah Tarafndan Belirlenmi, Gerek Ve Doru Din Anlamndadr.
Cizye yeti denilen Tevbe, 9/29 yetinde, kitap verilenlerden Allah'a ve hiret gnne inanmayan, Allah'n ve
peygamberinin haram kldn haram saymayan, hak dinini (dinu'1-hak) din edinmeyenlerle, boyunlann bkp
kendi elleriyle cizye verene kadar savama emri verilmitir. 626
Bir yette ise bu szck, "kesinlemi ceza" anlamnda kullanlmtr. 627
Allah, dinini btn dinlerden stn klmak zere peygamberini hda (Kuran-doru yol, hidayet rehberi) ve hak
dinle (slam) gndermitir. Mrikler istemese de bu byledir. 628
B) Ed-Dinu'1-Hlis:
irk unsurlar kartrlmam, gerek, an ve duru, z ve berrak din anlamndadr:
"Halis din, Allah'ndr." 629
C) Ed-Dinu'1-Kayym:
Gerek ve dosdoru din, yalnz Allah'a has klarak ona kulluk etmek, namaz klmak ve zekt vermektir. 630
ki yette, gerek dine ynelme emri vardr:
"Hakka ynelerek, kendini Allah'n insanlara yaratlta verdii dine ada. Zira Allah'n yaratnda deime yoktur. te dosdoru din (ed-dinu'1-kayym) budur. Fakat insanlarn pekou bilmezler." 631
Bu durumda, din duygusu, Allah'n insan ftratnda yerletirdii bir duygudur. Kendini dine yneltme, i iten
gemeden, Allah katndan kanlmaz gnn gelmesinden nce olmaldr. 632
Hz. Peygamber'e yle demesi emredilmitir:
"De ki: phesiz rabbim beni doru yola ve gerek dine, doruya ynelen ve puta tapanlardan olmayan
brahim'in dinine iletmitir." 633
Bir yette ise "ed-dinu'l-kayym", aylarn says ve dzeni belirtilirken "doru nizam", "amaz dzen" anlamnda kullanlmtr. 634
B) Kar Din/Allah'a Din retme:
Allah'n dinde izin vermedii bir eyi meru klmak, ona kar din retmek anlamna gelir:
"Yoksa, Allah'n dinde izin vermedii bir eyi onlara meru klacak bir ortaklan m var? Eer kesin yarg bulunmayacak olsayd, aralarnda hemen hkmedilirdi. Dorusu zalimlere can yakc azap vardr." 635
Gerek mminlerin zellikleri sayldktan sonra, Yce Allah yle buyurur:
622
Nasr, 110/1-2.
Ymni Sezen, slam Sosyolojisine Giri, 108.
624
Nur. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 402.
625
626
Tevbe, 9/29.
627
Nur, 24/25.
628
629
630
Beyyine, 98/5. "Dinu'l-kayyime" beinden, "millet" kelimesinin dk olduu, bein gerekte "dnu'l-milleti'l-mustekme" (doru
milletin dini) biiminde olduu belirtilir. (bnu'l-Cevzi, Nzhet, 298). Ayrca, dinin fur blm anlam da verilir. (Ebu'1-Bek, Klliyt
443).
631
Rum, 30/30.
632
Rum, 30/43.
633
En'am, 6/161.
634
635
ura, 42/21.
623
"De ki: Dininizi Allah'a m retiyorsunuz? Oysa Allah gklerde olanlar da, yerde olanlar da bilir. Allah, her
eyi bilendir." 636
Buradaki din kelimesine "det" anlam da verilmitir. 637
C) Dinde Zorluk:
Dinde, gereksiz, yararsz ve anlamsz klfetler, zorluklar, zora srmeler ve ekilmez hale getirmeler yoktur:
"Ey m'minler! Rk edin, secdeye varn, rabbinize kulluk edin, iyilik yapn ki mutlulua eriesiniz. Allah urunda gerei gibi cihad edin. O, sizi semi, babanz brahim'in yolu olan dinde sizin iin bir zorluk klmamtr.
Daha nce ve Kur'an'da, peygamberin size ahit olmas, sizin de insanlara ahit olmanz iin size mslman
adn veren odur. Artk, namaz kln, zekt verin, Allah'a sarln. O sizin mevlnzdr. O ne gzel mevldr
(sahiptir),ne gzel yardmcdr." 638
Ftrat dini slam, denge ve orta yol (srat- mstakim) temeline dayanr. 639
D) Tevhid Dininin Sreenlii:
1- Din-eriat likisi:
Tevhid dininin sreenlii, ylece vurgulanr:
"Allah, Nuh'a buyurduu eyleri, size de din olarak buyurmutur. Sana vahyettik. brahim'e, Musa'ya ve sa'ya
da buyurduk ki: Dine bal kaln, onda ayrla dmeyin. Mrikleri ardn ey, onlarn gznde
bymektedir. Allah, dilediini kendine seer, kendisine yneleni de doru yola eritirir." 640
Bu yette, din szcnden, genel anlamda din mi, dinin inan esaslar m, yoksa uygulanna ynelik hkmler
(eriat) mi kastedildii ok belirgin deildir. Ama btn peygamberlerin ortak ars olan, Allah' tanma ve ona
inanma oluu uygun dmektedir. 641
2- slam:
slam, Allah'a balanma ve teslimiyet dininin addr.
Allah katnda din, hi phesiz slam'dr. 642 Kim islam'dan baka bir dine ynelirse, onunki kabul edilmeyecektir. O, hirette de kaybedenlerdendir. 643 Hz. Yakub, oullarna yle t vermiti:
"Oullarm! Allah'n dini size seti. Siz ancak ona teslim (mslman), olmu olarak can verin." 644
Buna gre tevhid gelenei (slam), ilk peygambere kadar uzanan bir kke sahiptir.
Kur'an'n son inen yeti yledir:
"(..) Bugn, size dininizi btnledim, size olan nimetimi tamamladm. Din olarak sizin iin slam' setim. (..)" 645
E) Dini renme, Yerletirme Ve Koruma:
1- Dini renme (Tefakkuh f'd-Din):
"M'minler toptan savaa (Medine'ye yolculua) kmamaldr. Her topluluktan bir taife, dini iyi renmek ve
geri dndklerinde milletlerini uyarmak iin geri kalmal deil mi? Bylece dndkten (savatan/Medine'den
dnten sonra) belki yanl hareketlerden kanrlar." 646
Bu yette geen "n-f-r" kkeninin yorumu konusunda, iki farkl yaklam vardr:
1) Klasik yorumlara gre bar zaman yle dursun, savaa karken bile, bir grup din renimini srdrmek
zorundadr. Sava sonras, maddi ve manevi alardan ykm ve knt dnemidir. Bu dnemde, insanlara
insanlklarn hatrlatc din ve ahlki uyanlar, byk bir ihtiya olarak belirir.
2) Alman msterik Rudi Paret'in yorumuna gre, "n-f-r" savaa kma deil, Medine'ye yolculua kma
anlamndadr. Dolaysyla, yeni mslman olan muhtediler, yerleim blgelerinden, toptan ayrlp, Medine'ye
gitmemelidir. Bunun yerine yeni dini renmeye, yalnzca temsilci gruplar gelmeli, memleketlerine dnnce
636
Hucurat, 49/16.
bnu'l-Cevzi, Nzhet, 298. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 404.
638
Hac, 22/77-78, Ayrca bkz. Nisa, 4/28; Yunus, 10/25.
639
640
ura, 42/13.
641
642
Ali mran, 3/19. Bu yetteki din kelimesine "tevhid" anlam da verilir. (Muktil bin. Sleyman, Vuch, 44
643
li mran, 3/85.
644
Bakara. 2/132.
645
646
Tevbe, 9/122.
637
irad ve inzar yoluyla slam' tebli edip retmelidir. 647

Kanaatimizce, her iki yorum da isabetlidir, duruma gre birini uygulama imkn vardr.
zellikle ikinci yorumu, tarih artlardan bamsz olarak, ama din renimin farz kifye oluu mant iinde
dnmek uygun grnyor. 648
2- Din Yerletirme (Temknu'd-Din):
Allah, inanp yararl i yapanlan, yeryzne halef klma ve onlar iin beendii dini temelli yerletirme sz
vermitir. nk onlar Allah'a kulluk eder, hibir eyi ona ortak komazlar. 649
3- Din Koruma:
Mslmanlara kar sava aanlarla, fitne kalmayp, yalnz Allah'n dini ortada kalana kadar savalr. Savaa son
verirlerse, onlara dokunulmaz. Yalnzca zulmedenlere dmanlk yaplr. 650 Din konusunda mslmanlara sava
amayanlara ve onlar yurtlarndan karmayanlara iyilik yaplabilir ve dil davramlr. Ama aksi davranta
bulunanlar dost (veli) edinilmez. 651
F) Din Tutumlar:
Din tutumlar, olumlu ve olumsuz grnleriyle ele almak mmkndr. 652
1- Olumlu Din Tutumlar:
Olumlu din tutumlar; ihls, dini ikme, dinde yardmlama ve din kardeliidir. 653
A) hlas:
Allah'n dinine itenlikle ve btn benliiyle balanmak ihls demektir. hls defalarca vurgulanan bir husustur.
Kendilerine kitap verilen inkarclar, apak belge geldikten sonra ayrla dtler. Oysa onlar, doruya ynelerek ve dini yalnz Allah'a has klarak ona kulluk etmek, namaz klmak ve zekt vermekle emrolunmutu. Dosdoru olan din de budur. 654
Bir yette dorudan Hz. Peygamber'e dini Allah iin halis klarak Allah'a kulluk etme emri vardr. 655 Ayrca iki
yette, dini Allah'a halis klarak ona kulluk etmekle emrolunduunu iletme grevi verilmitir. 656 Zaten o, unu da
iletmekle grevlidir:
"Rabbim adaleti emretti. Her secde yerinde yznz ona dorultun. Dinde samimi olarak ona ibadet
edin/yalvarn. Sizi yaratt gibi yine ona dneceksiniz." 657
ki yette m'minlerden istenen de ayn eydir:
"Ey m'minler! nkarclar istemese de, din yalnz Allah'a has klarak ona yalvarn." 658
" (..) Dini yalnz Allah'a has klarak ona yalvarn.(..)" 659
Tvbekar mnafklarn kurtuluu yle belirtilir:
"Dorusu mnafklar cehennemin en alt tabakasndadr. Onlara bir yardmc da bulamayacaksn. Ancak tvbe
edenler, nefislerini slah edenler, Allah'n kitabna sarlanlar ve dinlerine Allah iin candan balananlar
mstesnadr. Onlar inananlarla beraberdir. Allah m'minlere byk ecir verecektir." 660
Bu yetlerde geen din kelimesi tevhid olarak da yorumlanmtr. 661 Buna gre, tevhid inancnn zne gre
Allah'a balanlr.
nsanlar, zorluklar iinde kvrandklarnda, szgelimi frtnal bir deniz yolculuunda din tamamen Allah'a has
klarak (Allah' ok iten anarak) yalvarrlar. Ama zorluktan kp kurtulduklarnda, hain nankrler inkarcla
647
Rudi Paret, Kuran zerine Makaleler, 72-77, zellikle s. 75.

650
Bakara, 2/193. Kr. Enfal, 8/39.
651
Mmtehine, 60/8-9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 407.
652
653
654
Beyyine, 98/4-5.
655
Zmer, 39/2.
656
Zmer, 39/11,14.
657
A'raf, 7/29.
658
M'min. 40/14.
659
M'min, 40/65.
660
Nisa, 4/146.
661
Muktil bin Sleyman, Vuch, 44; bnu'l-Cevzi, Nzhet 297.
648
649
yeniden giriirler. 662

B) Din kame (kmetu'd-Din):
Dine bal kalma, onu hayata geirme anlamndadr. Bu ilke, Allah'n peygamberlerine buyurduu bir zelliktir:
"Sana vahyettik. brahim'e, Musa'ya ve sa'ya da buyurduk ki: Dine bal kaln, onda ayrla dmeyin." 663
C) Dinde Yardmlama:
Din urunda yardmlama, Allah'n bir buyruudur:
"nanp hicret edenler, Allah yolunda mallar ve canlaryla cihad edenler ve muhacirleri barndrp ona yardm
edenler, birbirinin dostudurlar. nanp hicret etmeyenlerle, hicret edene kadar sizin dostluunuz yoktur. Fakat
din urunda yardm isterlerse, aranzda anlama olmayan topluluktan bakasna kar, onlara yardm etmeniz
gerekir. Allah, ilediklerinizi grr." 664
D) Din Kardelii (hvan Fi'd-Din):
Pekok olumsuz zelliklere sahip olan mrikler, bunlar brakarak tevbe eder, namaz klar ve zekt verirlerse,
m'minlerin din kardei olurlar. 665 M'minler, babalan bilinmeyen ocuklar din kardei ve, dost kabul ederler. 666
2- Olumsuz Din Tutumlar:
A) Dinde phe:
nsanlar, Hz. Peygamber'in dini konusunda pheye dnce, onlara unu iletmesi emredilmitir:
"Ey insanlar! Benim dinimden phede iseniz, bilin ki ben Allah'tan baka taptklarnza tapmam. Yalnzca sizi
ldrecek olan Allah'a kulluk ederim. M'minlerden olmakla emrolundum." 667
nk iman, pheyi kaldrmaz, iten ballk ve teslimiyeti ne alr. 668
B) Dinle Alay (stihza Bi'd-Din) Ve Dini Knama (Ta'n Fi'd-Pin):
Din, insanln kutsal sayd deerlerden biridir. Din konusunda ileri geri konuulmaz, alay ve hakarete izin
verilmez. Yahudilerden bazlar byle bir yola bavurmutur. Yce Allah onlarn durumunu yle belirtir:
"Yahudilerden, szleri yerlerinden deitirerek 'iittik ve kar geldik, kulak vermeden dinle' ve dillerini eip
bkerek ve dine dil uzatarak (ta'n fi'd-dn) 'bizi de dinle' diyenler vardr. ayet 'iittik ve itaat ettik, dinle ve bizi
gzet' demi olsalard, onlar iin daha iyi ve daha doru olurdu. Allah, ite bu inkrlar yznden onlara lanet
etmitir. Onlarn ancak pek az inanr." 669
Bundan sonraki yette yahudiler imana arlr. "Bizi de dinle" demeleri, peygamberin kendilerinden alaca
eyler olduu imasn artrr.
Dinle alay etmenin, sonucu vardr: 1) Sava sebebidir, 2) Alayclar dost edinilmez, 3) Alayclardan uzak durulur.
Kfr nderleri mslmanlarn kendileriyle yapt andlamay bozar ve dine dil uzatrlarsa, bu bir sava sebebidir:
"Eer (mrikler) andlam al arndan sonra, yeminlerini bozarlar, dininize dil uzatrlarsa (ta'n fi'd-din), inkrda
nde gidenlerle (eimmet'1-kfr) savan. nk onlarn yeminleri artk geersizdir. Belki bu sava, onlarn
yaptklarna son verdirir." 670
M'minler, dinlerini alaya alanlar dost edinemez:
"Ey inananlar! Kendilerine sizden nce kitap verilenlerden, dininizi alaya ve elenceye alanlar (ittehaz
dnekum huzuven ve la'iben) ve kfirleri dost olarak benimsemeyin. nanyorsanz, Allah'tan saknn." 671
Dinle alay edenlerden uzak durulur:
"Dinlerini oyun ve elenceye alanlar, dnya hayatnn aldatt kimseleri brak. Kur'an ile unu tle: Bir
662
Yunus, 10/22; Lokman, 31/32. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 408-409.
ura, 42/13. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 409.
664
Enfal, 8/72. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 409.
665
Tevbe, 9/11.
666
667
Yunus, 10/104.
668
669
Nisa, 4/46.
670
Tevbe, 9/12.
671
Maide, 5/57.
663
kimse kazandyla helake dmeyegrsn. Bu takdirde Allah'tan baka ona ne yardmc, ne de bir kurtarc
bulunur. Her trl fidyeyi de verse kabul olunmaz. Kazandklarndan tr yok olanlar ite bunlardr. nkr
(nankrlk) etmelerinden dolay, kzgn iecek ve can yakc azap onlaradr." 672
C) Dinde Tebdil:
Dinde tebdil kavram, biri sapkn dini deitirip ilh dine arma anlamnda olumlu, teki ise dini karmakark
etme anlamnda olumsuz biimde dile getirilir.
Firavun, Hz. Musa'y, kavminin dinini deitirecek ve bozguncu olacak biri olarak gryordu:
"Firavun yle dedi: Beni brakn da Musa'y ldreyim, o rabbine yalvaradursun. Onun sizin dininizi
deitireceinden veya yeryznde bozgun karacandan korkuyorum." 673
Burada Firavun, Hz. Musa'y, hem din, hem de rejim kart olarak gryor.
Kur'an- Kerim'deki Hz. Musa ile Firavun kssasna ait aynnt gzden geirildiinde, bu yetlerde din
kelimesinin sadece diyanet ve itikat anlamna gelmeyip, ayn zamanda bu kelimeyle devlet ve medeniyet
nizamnn da kastedildii phesiz olarak ortaya kar. Zaten Firavun'un korktuu ve aka syledii husus
udur: Eer Hz. Musa, bu davetinde baarl olursa, devlet (iktidar) el deitirecek ve Firavun hkimiyetine,
yrrlkteki gelenek ve kanunlara dayal hayat nizam kknden silinecektir. Daha sonra da ya deiik temellere
dayal bir baka nizam gelecek veya herhangi bir nizam bulunmayacak, aksine btn memleketi bir anari ve
kargaa saracaktr. 674
Mriklerin amac, putperestleri helake srklemek ve dinlerini karmakark etmektir:
"Bylece putlara hizmet edenler, puta tapanlarn ounu helake srklemek ve dinlerini karmakank etmek iin
ocuklann ldrmelerini onlara iyi gstermilerdir. Allah dileseydi, bunu yapamazlard. Sen onlar ve
iftiralarn bir yana brak." 675
D) Dinde Aldatma Ve Yanlma:
Kendilerine kitaptan bir nasip verilenlerin kendi uydurduklar dnceler, dinlerinde onlar yanltmtr:
"Kendilerine kitaptan bir pay verilenleri, grmedin mi? Onlar aralarnda hkm vermek iin Allah'n kitabna
arlmlar, sonra onlardan bir takm dnmlerdir. Bu onlarn, bize ate sadece sayl birka gn deecektir'
demelerinden dolaydr. Uydurup durduklan eyler, onlar dinlerinde yanltmtr." 676
Mnafklarn, msmanlara ynelttii sulamalardan birisi, "dinlerinin onlan aldatt" dncesidir:
"Mnafklar ve kalplerinde hastalk bulunanlar, 'mslmanlan dinleri aldatt' diyorlard. Oysa, kim Allah'a
gvenirse, bilmelidir ki Allah gldr (aziz) ve hakimdir." 677
E) Dinden Alkoyma (Red Ani'd-Din):
Kfirler gleri yeterse, mslmanlan dinlerinden dndrnceye kadar onlarla savaa devam ederler. 678
Kur'an'n tamamlanmasndan sonra ise, kfirler artk mslmanlar dinlerinden etmekten umutlarn keserler.
Onlardan artk korkmamak gerekir. 679
Kur'an'da daha sk geen Allah yolundan alkoyma (sadd an seblillh) kavram, bu kavramn bir tamamlaycs
niteliindedir. 680
F) Dinde Arlk (Guluv F'd-Din):
Dinde amlk konusu, hristiyanln teslis inanc dolaysyla ele alnr. Hz. sa'ya tanr demeleri, dinde arlk
olarak deerlendirilir:
"Ey kitap ehli! Dininizde taknlk etmeyin, Allah hakknda ancak gerei syleyin. Meryem olu sa Mesih,
Allah'n peygamberi, Meryem'e ulatrd kelimesi ve kendinden bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlerine inann,
'tr demeyin1, byle demekten vazgein, bu sizin hayrnzadr. Allah, ancak bir tek tanrdr, ocuu olmaktan
mnezzehtir, gklerde ve yerde olanlar onundur. Vekil olarak Allah yeter. Mesih de, gzde melekler de Allah'a
kul olmaktan asla ekinmezler." 681
672
Enam, 6/70. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 410-411.
M'min, 40/26.
674
Mevdudi, Kur'an'a Gre Drt Terim, s. 120-121.
675
676
li mran, 3/23-24.
677
Enfal, 8/49. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 412.
678
Bakara, 2/217.
679
Maide, 5/3.
680
681
Nisa, 4/171.
673
Baka bir blmde de ayn konu biraz daha ayrntl olarak ele alndktan sonra, Hz. Peygamber'e u emredilir:
"De ki: Ey kitap ehli! Haksz (yanl) olarak dininizde taknlk etmeyin. Daha nce saptan, pekok kiiyi
saptran ve doru yoldan ayrlan bir kavmin heveslerine uymayn. srailoullarndan inkr edenler, Davud'un ve
Meryem olu sa'nn diliyle lanetlenmilerdi. Bu bakaldrmalar ve ar gitmelerindendi. Birbirlerinin
yaptklar ktlkleri nlemezlerdi. Yaptklar ne ktyd." 682
Dinde arlk, bu yetler erevesinde, ncelikle yanl bir Allah inancnda belirir. Daha sonra ise bakaldrma,
ar gitme ve yaplan ktlkleri nleme abasndan yoksunluk olarak kendini gsterir.
Ehl-i kitapla ilgili bu taknln yasaklan, dinlerin en ortayolcusu olan Hz. Muhammed'in dinine uymaya
tevik amac tar. 683
G) Dinde Ayrlk (Tefriku'd-Dn, htilaf F'd-Dn}:
Dinde ayrla dme, zellikle Allah inanc konusunda farkl anlaylar gelitirme, m'minlere yakan bir tutum deildir. Hz. Peygamber'den sonra, m'minlerin de Allah'a ynelmesi istenir:
"Allah'a ynelerek ona kar gelmekten saknn, namaz kln, dinlerinde ayrla dp frka frka (parampara)
olan, her frkasnn da kendisinde bulunanla sevindii mriklerden olmayn." 684
Hz. Peygamber'in dinde ayrla denlerle bir iliiinin olmad belirtilir:
"Frka frka olup dinlerini paralayanlarla senin hibir iliiin olamaz. Onlarn ii artk Allah'a kalmtr,
yaptklarn onlara sonra bildirecektir. " 685
H) Dini Yalanlama (Tekzbu'd-Dn):
nsan, kendisini yaratp ekil veren, dzenleyen, mtenasip klan, istedii ekilde oluturan, ok cmert rabbine
kar bir aldanta olabilir. Buna ramen, dini yalanlayabilir. 686 En gzel ekilde yaratlan insan, aalar aas
da klnabilir. Ancak, inanan ve iyi i yapanlara kesintisiz ecir vardr. Byleyken insana dini yalan saydrtan ne
olabilir? 687
Dini yalan sayanlarn zellii Mn sresinde ylece anlatlr:
"Dini yalan sayan kimdir bilir misin? ksz kaktran ve yoksulu doyurmaya yanamayan ite odur." 688
Mn sresindeki din kelimesine, Kur'an anlam da verilmitir. 689
G) Dine Giri Ve Dinden k:
1- Dinde Zorlama (krah Fi'd-Dn):
Din, gnlden benimseme ve balanma iidir, iten gelerek din yoluna girilir. Zorlama, tehdit, bask ve iddet,
bu zellikleri ortadan kaldrr:
"Dinde zorlama yoktur. Artk hak ile btl (doru ile eri) iyice ayrmtr. Putlar (tgtu) inkr edip Allah'a
inanan kimse, kopmak bilmeyen salam bir kulpa sarlmtr. Allah, iiten ve bilendir." 690
Bu yetteki din kelimesi, itaat (tat) olarak aklanmtr. Tat, gerekte ancak ihlsla olur. hlsta ise zorlama
geersizdir. 691
yetin cizye deyen ehli kitapla ilgili olduu gr de vardr. 692
M'minlerin dini kendilerine, kfirlerin dini kendilerinedir. 693
2- Dine Yneli (kmetu'l-Vechi Li'd-Dn):
Doruluk ve doru din anlamnda "dn hanf' kullanlr. zellikle Hz. brahim'in szkonusu edildii yetlerde
682
Maide, 5/77-78.
Rgib el-Isfahn. Mfredat, 253. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 413-414.
684
Rum, 30/32.
685
686
nfitr, 82/6-9.
687
Tin, 95/4-7.
688
Mn, 107/1-3. Mn sresinin bir btn olarak m, yoksa ilk yetin ayr, son drt yetin ise farkl m dnlmesi gerektii
konusunda bkz. Rudi Paret, Kur'an zerine Makaleler, 138-144.
689
bnu'l-Cevz, Nzhet 299. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 414-415.
690
Bakara, 2/256.
691
Rgb el-Isfahn, Mfredat 253. Benzer bir yorum iin bkz. Rudi Paret, age, 160-162.
692
693
Kfirn, 109/6. Ayrca bkz. Yunus, 10/41 (sizin ameliniz size, benimki banadr: yollarmz ayr). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi
Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 415.
683
geer. 694 ki yette Hz. Peygamber'e doru dine yneli emredilir:

"Yzn, doruya ynelmi olarak dine evir, sakn puta tapanlardan olma. Sana ne fayda, ne zarar verecek
olanlara yalvarma, Allah'a yalvar. Byle yaparsan, phesiz zalimlerden olursun." 695
"Hakka ynelerek kendini Allah'n insanlara yaratlta verdii dine ada. Zira Allah'n yaratnda deime
yoktur. te dosdoru din de budur. Ama insanlarn pekou bilmezler." 696
Allah'n olan din, insann dier inan retimlerinden, mahiyete ayrld gibi, tabi ve ftri olmakla da ayrlr. 697
Doru dine yneli, mutlu bir kapy aar:
"yilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka ynelen brahim'in dinine uyandan, din ynnden daha iyi
kim olabilir? Allah, brahim'i dost edinmiti." 698
3- Dinden Dnme (rtidd Ani'd-Din):
Dinden dnmenin, biri dnyev, teki uhrev olmak zere iki sonucu vardr.
Dinden dnmenin dnyev sonucu, iktidarn kaybedilmesi, yeni bir topluluun iktidara, emanet taychna
gemesidir:
"Ey m'minler! inizden kim dininden dnerse, bilsin ki Allah, sevdiini ve onu seven, inananlara kar alak
gnll, inkarclara kar gl, Allah yolunda cihad eden hi kimsenin yermesinden korkmayan bir millet
(kavim) getirir. Bu, Allah'n dilediine verdii bol nimetidir. Allah her eyi kuatr ve bilir." 699
Grld gibi, dinden dnmenin lm cezasn gerektirdii, yetlerde ele alnmaz.
Dinden dnenlerin uhrev sonu, cehennemlik olutur:
"(..) inizden dininden dnp kfir olarak len olursa, bunlarn ileri dnya ve hirette boa gitmi olacaktr.
te cehennemlikler onlardr, orada temelli kalacaklardr." 700
8.1.1.2 Hkm/Karar:
Din kelimesi, iki yette "hkm, karar" anlamnda kullanlmtr. 701
Zina eden erkek ve kadnlarn yzer denek cezasna arptrlaca belirtildikten sonra u anlatlr:
"(..) Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz, Allah'n dini (dinullah=Allah'n hkm) konusunda ikisine
acmayn.(..)" 702
Hz. Yusuf, hkmdarn su kabn ararken, kardeinin yknden nce, kervandaki teki insanlarn yklerini
aramaya balad. Sonra kardeinin yknden su kabn kard. Bu, Allah'n kullanmasn emrettii bir pland.
nk, Hz. Yusuf, hkmdarn kanunlarna (dinu'1-melik) gre, kardeini alkoyamazd, meer ki Allah dileye.
Allah dilediini derecelerle ykseltir. Her ilim sahibinden daha stn bir bilen bulunur. 703 Bu yetteki "din"
szc, kanun ve gelenek anlamnda kullanlmtr. 704
8.11.3 Nizam/Dzen:
Ed-Dinu'1-Kayym kelimesinin bir anlam kesinlemi/belirlenmi dzendir. Nitekim yette u belirtilir:
"Allah'n gkleri ve yeri yaratt gnk yazsnda, Allah'a gre aylarn says onikidir, bunlarn drd haram
aydr. Bu, dosdoru bir nizamdr. (..)" 705
8.1.2 Hesap/Karlk Kkenli Kavramlar:
8.12.1 Hesap/Karlk:
Bir yette din, hesap ve karlk anlamnda kullanlr. 706 Buna gre, iffetli kadnlara iftira edenlere, Yce Allah
kesinlemi cezalarn (dinuhumu'1-hak) verecektir. O zaman Allah'n apak hak olduunu reneceklerdir. 707
694
Bakara, 2/135; li mran, 3/67,95; Nisa, 4/25; En'am, 6/161; NahI, 16/120,123. Ayrca bkz. Nisa, 4/125; En'am, 6/79; Yunus, 10/105;
Rum, 30/30.
695
Yunus, 10/105-106.
696
Rum, 30/30.
697
Ymni Sezen, slam Sosyolojisine Giri, s. 108.
698
699
Maide, 5/54.
700
701
Muktil bin Sleyman, Veh, 44; bnu'l-Cevzi, Nzhet, 298.
702
Nur, 24/2.
703
Yusuf.12/76.
704
705
706
bnu'l-Cevzi, Nzhet, 296.
707
8.1.2.2 Kyametle lgili Kavramlar:

Hesap/karlk gn anlamnda yevmu'd-din veya ksaca din kelimeleri kullanlr. 708
Hesap gnnn sahibi (mliku yevmid'd-din) Allah'tr. 709 Sz verilen kyametin kopmas phesiz gerektir.
deme gn (din gn) gelecektir. 710 lerin karlk grecei gn (yevmu'd-din), yalanc ve bilgisizlie saplananlarn atete azap grecekleri gndr. 711 Sapklar, zakkum aacndan yiyecekler, karnlarn onunla dolduracaklar, susam develer gibi suya saldracaklardr. Onlara ceza gn (yevmu'd-din) sunulacak olan konukluk ite
budur. 712 Allah'n buyruundan kanlar (fuccr, fcirler), cehennemdedirler. Ceza gn (yevmu'd-din) oraya
girerler. Oradan bir daha ayrlamazlar. Ceza gn, kimsenin kimseye hibir yarar salamayaca bir gndr. O
gn buyruk, yalnz Allah'ndr. 713 nsann yaratln kabul etmeyen blis, bu yzden kovulmu, hesap gnne
(yevmu'd-din) kadar lanetlenmitir. 714 Mrikler, yalanladklar ceza (hkm) gn pimanlk duyacaklardr. 715
nsanlar huysuz yaratklardr. Ama namaz klanlar, namazlarnda daim olanlar, mallarnda yoksul ve yoksuna
belirli bir hak tanyanlar, ceza gnn dorulayanlar, rablerinin azabndan korkanlar byle deildir. 716
Cehennemliklerin bu can yakc azaba uramalarnn sebebi, namaz klmaylar, dknleri doyurmayslar,
btla dalanlarla dallar ve ceza gnn yalanlamalardr. 717 Hesap gnn yalanlayanlarn sonu iyi deildir. 718
8.2 ERAT
-r-a (era'a), yol amak anlamna gelir. Masdar er' biimindedir. Daha sonra dzyol anlamnda isimletirilmitir. Ayrca ir' ve eri'at da kullanlr. Bu ad daha sonra, ilhi yol anlamnda kullanlr olmutur. Baz
bilginlere gre, eriat ad, kabullenilen gerei bulduu, susuzluunu kandrd ve tertemiz olduu iin
verilmitir. 719
era'a kkenli kelimeler, dinle balantl olarak Kur'an'da drt yerde geer. Bunlar bir yerde ir'a, iki yerde era'a
(fiil) ve bir yerde de eriat kelimeleridir. Bunlar srasyla inceleyelim. 720
8.2.1 ir'a:
"Kur'an' nce gelen kitab tasdik ederek ve ona ahit olarak gerekle indirdik. Onlar arasnda Allah'n
indirdiine gre hkmet. Gerek sana gelmi bulunduuna gre onlarn heveslerine uyma. Her biriniz iin bir
ir'a (yol) ve bir minhc (yntem) belirledik. Allah dileseydi, sizi bir tek mmet yapard. Fakat bu, sizi
verdikleriyle denemesi iindir. yleyse iyiliklere kouun. Hepinizin dn Allah'adr." 721
Rgb el-Isfahni, bu yette iki eye iaret olduunu belirtir:
1) nsanlarn yaran ve lkenin bayndrl konusunda Allah'n her insana izleyecei yolu belirlemesi. Buna u
yetle iaret edilir:
"(..) Birbirlerine i grdrmeleri iin kimini kimine derecelerle stn kldk.(..)" 722
2) eriatlerin deitii ve neshin (yrrlkten kaldrmann) sz konusu olduu, Allah'n bahettii /belirledii ve
gnllce izlemesini emrettii dini hkmler. u yet de bunu gsterir:
"Seni de din konusunda bir eriat sahibi kldk. Ona uy. Bilmeyenlerin heveslerine uyma." 723
bn Abbas, ir'a konusunda, u aklamay yapyor: ir'a Kur'an'n getirdii, minhc ise snnetin getirdii hkmdr. 724
"Allah'n indirdiiyle hkmetme" kavram ve "herbiriniz iin" ifadesi, bu yetteki "ir'a"nn, inan esaslaryla
deil, uygulamaya ynelik hkmle ve onun yorumuyla ilgili olduunu gsterecek aklktadr. 725
708
Muktil bin Sleyman, Vtch, 44; bnu'l-Cevzi, Nzhet, 298.

Fatiha, 1/4.
Zriyt, 51/5-6.
711
Zriyt. 51/10-13.
712
Vaka. 56/56.
713
nfitr, 82/15-19.
714
Hcr, 15/28-38; Sd, 38/71-81.
715
Sfft, 37/20-21.
716
Meric, 70/26.
717
Mddessir, 74-/43-45.
718
Mutaffifin, 83/10-11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 418-419.
719
Rgb el-Isfahni, Mfredat, 379.
720
721
Maide, 5/48.
722
Zuhruf, 43/32.
723
Csiye, 45/18.
724
725
709
710
8.2.2 era'a Lekum (Lehum) Mine'd-Din:

Bu ifade, yalnzca zamirleri deierek (size yerine onlara denilerek), iki yerde geer:
"Allah, Nuh'a buyurduu eyleri, size de din olarak buyurmutur. Sana vahyettik, brahim'e, Musa'ya ve sa'ya
da buyurduk ki: Dine bal kaln, onda ayrla dmeyin.(..)" 726
"Yoksa, Allah'n dinde izin vermedii bir eyi onlara meru klacak ortaklar m vardr? (..)" 727
Rgb el-Isfahni, bu konuda u aklamay yapyor: Btn dinlerin (milel) birletii ve nesih szkonusu olmayan usule iaret eder. Allah' tanmak gibi. 728 Btn dinlerin ortak inan temeli, Allah' tanr edinmektir. 729
8.2.3 eriat:
Bir yette geer:
"Seni de din konusunda eriat (al e-riatin mine'1-emr) sahibi kldk. Ona uy. Bilmeyenlerin heveslerine
uyma." 730
eriat, slmi kaynaklarda, iki manada kullanlmtr: l)Din ve millet kelimeleri gibi, bir bak asndan slmi
(din) ifade etmek iin kullanlr. Bu anlamda din, slam, eriat, millet ayn mahiyetin farkl isimleridir. 2) Dinin
ibadet ve hayat dzeni (muamelt) ile ilgili ksmn ifade iin kullanlr. Bu manada eriat, slam'n btn deil,
bir parasdr. 731
Yukardaki ikinci anlamyla eriat, Kur'an hkmlerini, snneti ve tarih boyunca gelitii biimiyle ve eitlilii
iinde fkh denilen slam hukukunu ierecek ekilde geniletilmitir. Bu anlamda eriat, Kur'an'da aklanan ve
hadislerde geen hukuki kurallar, daha sonra tefsirler, erhler, grler, itihatlar, fetvalar ve yarg kurallar iin
kullanlmaya balanarak, eriat denince fkh anlalr olmutur. 732
8.3 TARKAT
Tark/tarikat, yol anlamndadr. nsann vlen veya yerilen bir eylem konusunda tuttuu yol anlamna kullanlr
olmutur. 733
Kur'an'da alt yerde, yol manasna kullanlr. Ayrca Kur'an'da yol anlamnda sebl, srat gibi kelimeler de yer
alr. 734
8.3.1 Tarkti Cehennem (Cehennem Yolu):
Kfirlerin tuttuu yolu anlatr:
"nkr edenleri ve zlimleri Allah, hi balamaz. Onlar iinde temelli ve ebediyyen kalacaklar cehennem
yolundan (tarku cehennem) baka bir yola eritirmez." 735
8.3.4 Tarik Mtekim (Doru Yol):
Doru yolun gstericisi, Kur'andr:
"yle dediler: Ey milletim! Dorusu biz, Musa'dan sonra indirilen, kendinden ncekileri dorulayan, gerei ve
doru yolu gsteren bir kitap dinledik." 736
"Kendilerine yazk edenler, cehennemin odunlar oldular. Ama doru yola (tarikat) girmi olsalard, onlar bu
hususta denememiz iin bol bol su iirirdik. Kim rabbini anmaktan yz evirirse, rabbi onu gittike artan bir
azaba uratr." 737
Hz. Musa, kavmine denizde'kuru bir yol amt. 738
Bir yerde "emseluhm tarkaten" ifadesi geer. "En iyi yolda" anlamndaki bu bek, Kur'an'daki kullanmnda
mecazi olarak "en akll, en akl banda olanlar" anlam kazanmtr. 739
726
ura, 42/13.
ura, 42/21.
728
729
730
Csiye, 45/18.
731
Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, 134.
732
733
Rgb el-Isfahni, age. 452.
734
735
736
Ahkf, 46/30.
737
Cin, 72/15-17.
738
Th, 20/77.
739
Th, 20/104. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 422.
727
8.4 HKMET:
Menetmek, karar vermek, ii salam yapmak anlamndaki h-k-m (hakeme) kknden tremitir. Hikmet, ilim ve
aklla gerei bulmak demektir. Allah iin kullanldnda, eyay tanmas ve onlar son derece salam yaratmas anlamndadr. nsan iin kullanldnda ise, insann varlklar tanmas ve iyi iler yapmas anlamna
gelir. 740
Hikmet asndan, ilim ve amel (davran, eylem, pratik) arasnda yakm bir iliki vardr. Nitekim, hikmetin baz
tanmlarnda bu ilikiye dikkat ekilir: Hikmet, btl yapmaktan alkoyan bir bilgi trdr. Hikmet, insan nefsinin ilim ve amel dzleminde kendisi iin mmkn kemale yneliidir. Hikmet, sahibini uygunsuz davranlardan alkoyar. 741 bn Kuteybe'ye gre hikmet, ilim ve ameldir. Bu ikisi birlemedii srece, kii hakim (bilge) olmaz. 742
Trke'de hikmete tam karlk olarak, bilgelik szc kullanlr. 743
8.4.1 Kitap-Hikmet kilisi:
8.4.1.1 Hikmetin retilmesi:
A) Peygamberin Hikmet retmesi:
Hz. brahim ile olu smail, Kabe'nin yapmn bitirdikten sonra yaptklar duann bir blmnde yle dedi:
"Rabbimiz! lerinden onlara senin yetlerini okuyan, kitabn ve hikmetini (dnmeyi) reten, onlar her
ktlkten artan bir peygamber gnder. Dorusu gl/yce (aziz) ve hakm (bilge) olan ancak sensin." 744
"Nitekim size, sizin iinizden, yetlerimizi okuyacak, sizi her ktlkten artacak, size kitab ve hikmeti retecek
ve bilmediklerinizi bildirecek bir peygamber gnderdik." 745
Allah, m'minlere bu peygamberi gndermekle iyilikte bulunmutur. nk daha nceleri apak sapklkta
idiler. 746
Peygamberin rettii hikmet, snnet olarak da yorumlanr. 747
Hz. sa da hikmeti getirdiini belirtmitir. 748
B) Allah'n Hikmeti retmesi::
"Allah, ona (sa'ya) kitab, hikmeti, Tevrat' ve ncil'i retecek, onu srailoullarma yle diyecek bir
peygamber klacak. (..)" 749
Nitekim Yce Allah, Meryem'e verdii bu sz gerek yapmt. 750
Hz. sa, ak belgeleri getirdiinde yle demiti:
"Size hikmeti getirdim ve ayrla dtnz eylerin bir ksmn aklamak zere geldim. Allah'a kar
gelmekten saknn, bana itaat edin." 751
Buradaki hikmet, Kur'an'daki helal haram gibi tler olarak da yorumlanr. 752
8.4.1.2 Allah'n Hikmeti ndirmesi:
Yce Allah, Hz. Peygambere kitap ve hikmet indirdiini belirtir:
"Eer Allah'n sana bol nimeti ve rahmeti olmasayd, onlardan bir takm seni saptrmaya alrd. Halbuki
onlar kendilerinden bakasn saptramazlar, sana da bir zarar veremezler. Allah sana kitap ve hikmet indirmi,
sana bilmediini retmitir. Allah'n sana olan nimeti ne byktr." 753
"(..) Allah'n yetlerini de alaya almayn. Allah'n size olan nimetini, t vermek zere size indirdii kitab ve
hikmeti ann. Allah'tan saknn. Allah'n her eyi bildiim bilin." 754
740
Rgb el-Isfahni; Mfredat, 181.

bnu'l-Cevz Nizhet. 260-261. Kr. Ebu'1-Bek, Klliyt, 382.
bn Kuteybe, Tefsiru Garibi'l-Kuran, 32.
743
744
Bakara, 2/129.
745
Bakara, 2/151.
746
Ali mran, 3/164; Cuma, 62/2.
747
bnu'I-Cevzi, age, 261; Ebu'1-Bek, Klliyt, 382.
748
749
li mran, 3/48.
750
Maide, 5/110.
751
Zuhruf, 43/63.
752
Muktil bin Sleyman, Vuch, 28-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 424.
753
Nisa, 4/113.
754
Bakara, 2/231.
741
742
Bu iki yetteki hikmet, snnet olarak da yorumlanr. 755 Ayrca, bu ve nceki yetteki hikmete, Kur'an'daki
buyruk, yasak, hell, haram gibi tler anlam da verilir. 756
8.4.1.3 Allah'n Hikmet Vermesi:
Yce Allah, geriel olarak peygamberlere hikmet verdiini belirtir:
"Allah peygamberlerden sz almt: And olsun ki size kitap ve hikmet verdim. Sizde olan tasdik eden bir peygamber gelecek, ona mutlaka inanacaksnz ve yardm edeceksiniz. krar edip bu and kabul ettiniz mi? krar ettik demilerdi.(..)" 757
8.4.2 Kitap-Hikmet-Mlk ls:
Yce Allah'n kitap, hikmet ve mlk verdikleri arasnda Hz. brahim soyu da vardr:
"Yoksa Allah'n bol nimetinden verdii kimseleri mi ekemiyorlar? Oysa brahim ailesine kitap ve hikmet verdik,
onlara mlk (hkmranlk) bahettik." 758
Bu yetteki hikmet, nbvvet olarak yorumlanr. 759
8.4.3 Mlk-Hikmet-Iim ls
Yce Allah, Hz. Davud'a ve Hz. Sleyman'a mlk, hikmet ve ilim vermitir:
"(..) Allah, Davud'a mlk (hkmranlk) ve hikmet verdi, ona dilediini retti.(..)" 760
Buna gre, hkmdar-peygamber Hz. Davud'la ilgili bu durum, devlet yneticilii ile hikmet (bilgelik) sahibi
olu arasnda yakn bir ilgi kurulucan dndrr.
"(..) Davud ve Sleyman'a hkm ve ilim verdik (..)" 761
yetinde hkm kelimesi, hikmet yerinde kullanlmtr.
Bu yetteki hikmet, nbvvet (peygamberlik) olarak da yorumlanr. 762
Aslnda hkm, hikmetten daha geneldir. Bunun sonucu olarak, her hikmet hkmdr, ama her hkm hikmet
deildir. 763
"Davud'un mlkn (hkmranln) kuvvetlendirmitik. Ona hikmet ve kesin hkm verme (faslu'l-hitab) yetisi
vermitik." 764
Biraz, nceki yetteki gibi, buradaki hikmete de peygamberlik yorumu getirilmitir. 765
8.4.4 Hikmet Verme Yetkisi Ve Hikmetin Sonular:
"(..) Allah'n ltf boldur, o her eyi bilir. Hikmeti dilediine verir. Kime hikmet verilmise phesiz ona oka
hayr verilmitir. Bundan ancak akl sahipleri ibret alr." 766
Bu yetteki "hikmet", Kur'an bilgisi 767 ve fkh ilmi olarak da yorumlanr. 768
8.4.5 Vahiy - Hikmet likisi:
Vahiy ile hikmet arasnda ok sk bir balant vardr:
"Bunlar, rabbinin sana vahyettii (bildirdii) hikmetlerdir.(..)" 769
"Evlerinizde okunan Allah'n yetlerini ve hikmetini hatrda tutun. phesiz Allah, haberdar olandr, latf
olandr." 770
Bu yetteki hikmet kelimesine u anlamlar verilmitir: 771
1) bn Abbas'a gre. nsihi mensuhu, muhkemi mtebihi ile Kur'an ilmidir.
755
bnu'l-Cevzi, age. 261-2.

Muktil bin Sleyman, Vuch, 28; Ebu'1-Bek. age, 382. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 424-425.
757
Ali mran, 3/81. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 425.
758
Nisa, 4/54.
759
Muktil bin Sleyman, age, 29; Ebu'1-Bek, Klliyt, 382. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 425-426.
760
Bakara, 2/251.
761
Enbiya, 21/79.
762
Muktil bin Sleyman, age, 29; bnu'l-Cevzi, age, 262.
763
764
Sd, 38/20.
765
Muktil bin Sleyman, age, 29; bnu'l-Cevzi, age, 262. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 426.
766
Bakara, 2/269.
767
768
Muktil bin Sleyman, age, 29; Ebu'1-Bek, Klliyt 382. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 426-427.
769
sra, 17/39.
770
Ahzb, 33/34.
771
756
2) bn Zeyd'e gre, yetlerini ve hikmetlerini bilmektir.

3) es-Sud'ye gre, nbvvet anlamndadr.
4) Bir grte, Kur'an gerekleridir. 772
8.4.6 Hikmetli ar:
Allah yoluna ar, hikmet ve gzel tle olur.
"Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle ar. Onlarla en gzel ekilde tart. (..)" 773
Buradaki hikmet, Kur'an olarak yorumlanr. 774 Ancak, daha geni bir erevede dnlrse, akl yetisini doru
ve yerinde kullanma anlam da verilebilir. 775
8.4.7 stn Anlay Ve Kavray:
Hikmet, ayn zamanda stn anlay ve kavray, salam muhakeme yetisi demektir:
"Andolsun ki Lokman'a rabbine kretmesi iin hikmet verdik. (..)" 776
Buradaki hikmet, kavray ve anlaytr. 777 Bu yetteki hikmet, varlklar tanma ve iyi iler yapma
anlamndadr. 778
Hikmet'in az gabvet/belhet, ars cerbezedir. Gabvet, dnce gcn kullanmamak ve ilim renmekten
kendini alkoymaktr. Cerbeze ise, dnceyi gerekmeyen yerde ve gerekmeyen biimde kullanmaktr. 779
"Andolsun ki, onlar bu hallerinden vazgeirecek nice haberler gelmitir. Bu haberlerin her birinde stn hikmet
(hikmet bliga: stn anlay) vardr. Ama uyarmalar fayda vermiyor." 780
Bu yetteki hikmete, mev'za (t) anlam da verilir. 781
8.4.8 Hikmet-Hakm likisi:
Hikmet sahibi olana hakm denir. Kur'an'da hakm kelimesi, iki temel grnte kullanlr: 782
8.4.8.1 Allah'n Hakm smi
Kur'an'da Allah'n hakem, hkim ve hakm gibi hkm ve adaletle ilgili isimlerinden biri olarak hakm ismi
kullanlr. Allah'n eyay (varlklar) bilme ve son derece salam yaratma zelliini anlatr. Kur'an'da hakm
ismi, ya birinci, ya da ikinci ye olarak daima bir bek iinde, baka esmay- hsnadan biriyle bulunur: 783
A) Allah'n Kudretiyle lgili simleriyle Kullanl:
1- Azz-Hakm kilisi: 784
Aziz, gl, daima izzet ve devlet sahibi; hakm ise hikmet sahibi anlamndadr. Aziz-hakm ikilisinin yer ald
yetlerin ba tarafnda hikmet, Allah'n ulhiyeti, yaratmas, yardm, tevbeyi kabul ve balamas, ilh kitap
indirmesi ve vahiy bildirmesi, kudreti, hkimiyeti, hiretle ilgili meseleler, hidayet ve dallet, zafer vermesi,
kalpleri sndrmas, aile ve ceza hukukuyla ilgili kurallar gibi konular yer alr. 785
2- Vsi'-Hakm kilisi:
Allah, bilgisi ve gcyle hereyi kaplayandr, bilgedir. 786
772

Nahl, 16/125.
Muktil bin Sleyman, age, 29; bnu'l-Cevz, age, 262.
775
776
Lokman, 31/12.
777
bnu'l-Cevzi, age, 262; Muktil bin Sleyman, age, 29.
778
Rgb el-Isfahn, Mfredat, 181-182.
779
Ebu'1-Bek, Klliyt, 382.
780
Kamer, 54/4-5.
781
bnu'l-Cevz, age, 261. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 428.
782
783
784
Bkz. Bakara, 2/129, 209, 220, 228, 240, 240; li mran, 3/6, 18, 62, 126; Nisa, 4/56, 158, 165; Maide, 5/38; Enfal, 8/10, 49, 63, 67;
Tevbe, 9/40; brahim, 14/ 4; Nahl, 16/60; Neml, 27/6, 9; Ankebut, 29/26, 42; Rum, 30/27; Lokman, 31/9, 27; Sebe, 34/27; Ftr, .35/2;
Zmer, 39/1; Gfir, (M'min), 40/8; ura, 42/3; Csiye, 45/2, 37; Ahkf, 46/2; Fetih, 48/7, 19; Hadd, 57/1; Har, 59/1, 24; Mmtehine,
60/5; Saf, 61/1; Cum'a, 62/1 (melik ve kudds'la birlikte); 3; Tegbn, 64/18.
785
786
773
774
B) Allah'n Ululuuyla lgili simleriyle Kullanl

1 - Hakm-Hamd kilisi: 787
Deerli kitap, bilge ve vlmeye lyk Allah katndan indirilmitir. 788
2- Al-Hakm kilisi:
Yce (al) ve bilge (hakm) sfatlar, bir yerde Allah, bir yerde ise Kur'an iin kullanlr.
Allah, bir insanla, ancak vahiy suretinde veya perde arkasndan konuur, yahut eli gnderir, izniyle dilediini
vahyeder. Dorusu Allah, yce ve bilgedir. 789
Kur'an, Allah katndaki ana kitapta mevcut, yce ve hakm (hikmet dolu) bir kitaptr. 790 Zaten onun yetleri de
sapasalam ve apaktr. 791
C) Allah'n lim Sfatyla lgili simleriyle Kullanl
1- Alm-Hakm kilisi:
ou yetlerde alm-hakm srasyla, 792 yedi yette ise, hakm-alm srasyla gemektedir. 793 Bu yetlerin ba
tarafnda Allah'n bilgisi, bildirmesi, ihsan, tevbeyi kabul ve cezalandrmas, hiret ve baz hukuk kurallar gibi
konular yer alr. Alm, Allah'n hereyi bilen olmas demektir. Buna gre Allah, bilgin ve bilgedir (hakm). 794
2- Hakm-Habr kilisi: 795
Habr, Allah'n hereyden haberdar olmasdr. Hakm-habr ikilisinin yer ald yetler. Allah'n gizliyi ve a
bilii, ycelii gibi konular ele alr. 796
D) Allah'n Balayclyla lgili Tevvb Sfatyla Kullanl: Tevvb-Hakm kilisi: 797
Allah'n m'minlere nimet ve rahmeti bulunmasa ve Allah tevbeleri kabul eden (tevvb) ve bilge (hakm) olmasayd, sulunun cezasn hemen verirdi.
Btn bu kullanmlardan, hikmet-izzet-ilim arasnda byk bir yaknlk bulunduu sonucu karlabilir. Bu,
zellikle siyaset szkonusu olduunda daha byk bir nem kazanr. 798
8.4.7.2 Allah Dndaki Varlklarn Sfat Olarak Hakm:
A) Zikr Hakm:
"Sana bu okuduklarmz, yetlerden ve hakm zikir'dendir." 799
Bu yette geen zikir kelimesi, Kur'an olarak aklanr. Ancak bu, hikmete aykr bir aklama gibi grnyor. 800
B) Kitab Hakim:
Biraz nce belirttiimiz gibi, Kur'an yce (al) ve hikmet dolu (hakm) bir kitaptr. Bu, hakm sfat tek bana
kullanlarak da belirtilir:
"(..) Bunlar, iyi davranan kimseler iin rahmet ve doru yol rehberi olan hakm kitabn yetleridir." 801
787
Fussilet, 41/42.
ura, 42/51.
790
Zuhruf, 43/4.
791
792
Bakara, 2/32; Nisa, 4/11, 17. 24, 92, 104, 111, 170; Enfal, 8/71; Tevbe, 9/15, 28, 60, 71. 97, 106, 110; Yusuf, 12/6, 83, 100; Hac, 22/52;
Nur, 24/18. 58, 59; Ahzb, 33/1; Fetih, 48/4; Hucurt, 49/8; Mmtehine, 60/10; Tahrm, 66/2; nsan, 76/30.
793
En'am, 6/83, 128, 139; Hcr. 15/25; Neml, 27/6; Zuhruf, 43/84; Zriyt, 51/30.
794
795
En'am. 6/18, 73; Hd, 11/1; Sebe, 34/1.
796
797
Nur. 24/10.
798
799
li mran, 3/58.
800
788
789
"Hakm Kur'an'a yemin olsun ki, sen doru yol zere gnderilmi peygamberlerdensin." 802
Kur'an bylece hikmet dolu olarak nitelendii gibi, muhkem olarak da nitelenir. Bu hikmet yorumlarnn her
ikisi de dorudur, nk Kur'an iki anlam da ierir. 803
u yetler de bu erevede dnlebilir:
"Andolsun ki, onlar (yalanlayp heveslerine uyanlar) bu hallerinden vazgeirecek nice haberler gelmitir. Bu
haberlerin her birinde stn hikmet (hikmet bliga) vardr. Ama uyarmalar fayda vermiyor." 804
C) Emr Hakm:
Kitabn indirildii kutlu gece, hikmetli iler de belirlenir:
"Apak kitaba hamdolsun ki, biz onu kutlu bir gecede indirdik. Dorusu biz, insanlar uyarmaktayz. Katmzdan bir buyrukla, her hakm (hikmetli) ie o gecede hkmedilir.(..)" 805
8.5 RUHBAN/AHBR/RABBNYYN/KISSS:
8.5.1 Din Adamlaryla lgili Kavramlar:
Kur'an'da zellikle ehli kitabn din adamlar snfn gsteren terimler; ruhban, ahbr, rabbniyyn ve ksss'tr.
Korkma ve titreyip rperme anlamndaki r-h-b kknden treyen rahbniyyet, ileri derecedeki korku dolaysyla,
ibadet hayatnda arla sapma demektir 806 Bu yolu tutanlara rhib (. ruhban) ad verilir.
Gzel sonu ve etki anlamndaki h-b-r kknden treyen habr (. ahbr: rabbiler), bilgin demektir. nk bilgilerinden ve uyulacak gzel eylemlerinin ardndan insanlarn kalpleri stnde etkiler ve izler bulunur. 807
Rabbni/ribb szckleri, eitimci anlamndaki rabbn veya tanr anlamndaki rab kelimelerinden tremilerdir.
Sryanice'den alndklar da belirtilir. 808 Kendini rabbine adam kimse, Allah adam anlamndadr. 809
Ksss (kei: kass) szc ise, hristiyan nderlerinden bilgin ve ibadet eden kii demektir. Kass, bir eyi geceleyin aratrmak anlamndadr. 810
8.5.2 Ruhbanln Kkeni:
Ruhbanlk, rahip ve rahibe ad verilen hristiyan din adamlarnn zel yaama biimidir. Hristiyanln baz
mezheplerine mensup rahipler snf evlenmezler. Dnya ilerini, alp kazanmay bir yana brakarak,
kendilerini kiliseye adamlar veya manastr denilen ibadet yerlerine ekilmiler ve bu suretle Allah'a daha yakn
olacaklarna inanmlardr.
Ruhbanln douu, hristiyanlann kendi icatlarna dayanr:
"Onlarn izleri zerinden peygamberlerimizi ardarda gnderdik. Meryem olu sa'y da ardlarndan gnderdik
ve ona ncil'i verdik. Ona uyanlarn gnllerine, efkat ve merhamet duygulan koyduk. Bizim gerekli klmadmz, fakat kendilerinin gya Allah'n rzasn kazanmak iin ortaya attklar rahbniyete (ruhbanca riyazete) bile gerei gibi riayet etmediler. lerinden, inanm olan kimselere ecirlerini verdik. Ama pekou, yoldan
kmlardr." 811
Rahbniyyet, ounlukla bu dnya hayatnda hibir deerin bulunmadn ne srmeye kadar varan, ruhbanca
bir hayat anlay (monastisizm) ile ar bir zhd (asceticism) birletirir. Hristiyanln ilk dneminin belirgin
zellii olan, ama slamn dengeli ve ll bir toplumu istemesi dolaysyla 812 tasvip etmedii bir tavrdr.
Rahbniyete gerei gibi uymadlar. nk onlarn tm, onu doru ekilde anlam/mahade etmi deildir. Zira, zaman iinde, ilk zhidlerden sonra gelenlerin byk ksm, teslis ve Allah'n Hz. sa'da tecessm
doktrinlerini kabul etmek ve bo bir ekilcilie saplanmak suretiyle ballklarn bozdular. 813
slam, ibadet gayesiyle de olsa, evlenmeden kanmay hogrmemitir. Sahabeden bazlarnn byle bir eilim
gstermeleri zerine, u yet inmitir: 814
801
Lokman, 31/2-3.
Yasin, 36/2.
804
Kamer, 54/4-5. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 431-432.
805
Duhn, 44/2-4. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 432.
806
Rgb el-Isfahni, age, 296-297.
807
808
809
Hz. sa'nn "rabbaniler olun" mesaj iin bkz. li mran 3/79.
810
Rgb el-Isfahni, age, 608. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 432-433.
811
Hadd, 57/27.
812
Bakara. 2/143. Yorumu iin bkz. Muhammed Esed, Kuran Mesaj, 1/40(118).
813
Hz. Peygamber de rahbniyetle emrorunmadn belirtmitir (bkz. Buhar. Nikah, 90). Ayrca, "Allah'n sana verdiklerinde hiret yurdunu
ara, dnyadan da nasibini unutma." (Kasas, 28/77) buyurulmutur.
814
Bkz. Vahidi, Esbbu Nuzilil-Kuran, 207-208, no: 411.
802
803
"Ey m'minler! Allah'n size helal kld temiz eyleri haram klmayn, hududu amayn. Dorusu Allah, ar
gidenleri sevmez." 815
8.5.3 Din Adamlarnn Olumlu Ynleri:
Kuran, ruhban, ahbr ve rabbniyyn olmak zere, Yahudilik ve Hristiyanla zg din adamlarnn, hem
olumlu, hem de olumsuz ynlerine iaret etmitir. 816
8.5.3.1 lhi Mesaja Gre Hkm Verme:
Yahudi din adamlarnn bir blm, Allah'n kitabndan elde mahfuz kalanla hkmetmitir:
"Dorusu biz, yol gsterici (huden) ve nurlandrc (nran: aydnlatc) olarak Tevrat' indirdik. Kendisini Allah'a teslim etmi peygamberler Yahudilere onunla, rabbe kul olanlar (rabbniyyn: eski din adamlar) ve
bilginler (ahbr: hahamlar) de Allah'n kitabndan elde mahfuz kalanla hkmederlerdi. Tevrat'a ahittiler. O
halde insanlardan korkmayn, benden korkun. yetlerimizi hibir deerle deitirmeyin. Allah'n indirdikleriyle
hkmetmeyenler, ite onlar kfirlerdir." 817
Bu yete gre gre Tevrat, yalnzca srailoullar iin geerlidir, evrensel bir geerlilii yoktur. srailoullarnn
yetleri deitirdikleri deer, srailoullarnn "Allah'n seilmi halk" ve dolaysyla Allah'n rahmetinin ve
vahyinin biricik muhatab olduu biimindeki temelsiz inantr. Atfta bulunulan yetler (mesajlar), Kur'an'a ve
Hz. Muhammed'in geliiyle ilgili Kitab-i Mukaddes'teki gaybi haberlere ilikindir. 818
8.5.3.2 Byklenmeden Uzaklama, Gerei Kabullenme:
zellikle hristiyan din adamlarnn bir blm, byk-lenmedikleri iin vgyle anlmtr;
"M'minlere en iddetli dman olarak, insanlar iinde yahudileri ve mrikleri bulursun. nsanlar arasnda
m'minlere sevgice en yakn, 'Biz hristiyanz' diyenleri bulursun. Bu, onlarn iinde, bilginler (ksssn: keiler)
ve rahipler (ruhban) bulunmasndan ve byklk taslamamalarndan dolaydr. Peygambere indirileni iittiklerinde, gerei renmelerinden dolay gzlerinin yala dolarak, 'Rabbimiz! nandk, bizi de ahitlerden yaz.
Rabbimizin bizi iyi milletle birlikte bulundurmasn umarken, niin Allah'a ve bize gelen geree inanmayalm?'
dediklerini grrsn. Allah onlara, dediklerine karlk, temelli kalacaklar, altndan rmaklar akan cennetler
verdi. Bu, iyi davrananlarn dldr." 819
8.5.3.3 Allah Yolundaki Mcadeleye Destek Olu:
Din adamlarnn bir blm de, Allah yolunda yaplan mcadeleye byk destek vermitir:
"Nice peygamberlerin yannda, rabbe kul olmu (ribbiyyn: Allah'a rm olmu) pekok kimse savamtr. Allah
yolunda balanna gelenlerden tr gevememiler, ylmamlar ve boyun emernilerdi. Allah, sabredenleri
sever. Dedikleri, ancak u idi: 'Rabbimiz! Gnahlarmz ve iimizdeki arlklarmz bala, sebatmz arttr,
inkarc toplulua kar bize yardm et. Bu yzden Allah, onlara hem dnya, hem de hiret nimetini fazlasyla
verdi. Allah, iyi davrananlar sever." 820
8.5.4 Din Adamlarnn Olumsuz Ynleri:
Belirtilen bu olumlu zelliklere sahip olan din adamlar vlrken, olumsuz zellikleri saylanlar knanr. 821
8.5.4.1 Ktlklere Dirensizlik:
Din adamlar, toplum iindeki ktlklere kar direnmelidir, dirensizlik kt bir davran yoludur:
"Onlardan pek ounun gnaha, hakszla ve haram yemeye koutuklarn grrsn. Yaptklar, ne ktdr!
Rabbe kul olanlar (rabbniyyn) ve bilginlerin (ahbr), gnah sz (ism) sylemekten ve haram yemekten (suht:
iftiraya atlma) alkoymalar gerekmez miydi? Yapmakta olduklar, ne ktdr!" 822
815
817
Maide, 5/44. Ayrca bkz. Bakara, 2/174-175.
818
Muhammed Esed, age, 1/199 (58, 59). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 434-435.
819
Maide, 5/82-85. Biraz zorlama bir yorumu iin bkz. Muhammed Esed, age, 1/208-209 (95). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar,
820
li mran. 3/146-148. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 435-436.
821
822
816
8.5.4.2 yilii Kendilerine Deil, Bakalarna Buyurma:

Din adamlar, iyilii ve erdemi, nce kendileri hayata geirmelidir:
"Kitab okuyup durduunuz halde, kendinizi unutur da bakalarna m iyilii emredersiniz? Siz hi dnmez
misiniz?" 823
8.5.4.3 Haram Yeme Ve Allah Yolundan Alkoyma:
"Kenz" (iddihar: stokuluk) yeti, ilgin bir slpla, u ifadeleri ierir:
"Ey m'minler! Ahbr (hahamlar) ve rahiplerin (ruhban) pekou, insanlarn mallarn hakszlkla yerler. Allah
yolundan alkoyarlar. Altn ve gm biriktirip Allah yolunda harcamayanlara can yakc bir azab mjdele.
Bunlar, cehennem ateinde kzdrld gn, alnlar, brleri ve srtlar, onlarla dalanacak, 'Bu, kendiniz iin
biriktirdiinizdir; biriktirdiinizi tadn,' denecek" 824
Altn ve gm biriktirip Allah yolunda harcamayanlarn kimlii konusunda, iki gr belirtilir:
1) Bir gre gre, bu ifade, byk ihtimalle, hereyden nce, yahudi ve hristiyan cemaatlerinin zenginliine ve
bu cemaatlerin bu zenginlii ktye kullanmalarna iaret etmektedir.
2) Baz mfessirler ise, bu yetteki "iman" ifadesinin, mslmanlar da dahil, doru/maruf amalar iin hibir
harcamada bulunmakszn servet toplayan ve ona sarlp tutunan herkesi iine ald grndedirler. 825
8.5.5 Din Byklerinin Ve Din Adamlarnn Tanrlatrlmas:
Din byklerinin tanratrlmas, tek Allah (tevhid) inancna vurulmu ve ilh mesajlarn deerini drc bir
darbedir:
"Yahudiler, 'zeyir (Ezra), Allah'n oludur' dediler. Hristiyanlar, 'Mesih, Allah'n oludur' dediler. Bu, daha
nce inkr edenlerin szlerine benzeterek azlarnda geveledikleri szdr. Allah, onlan yoketsin. Nasl da uyduruyorlar! Onlar Allah' brakp hahamlarn (ahbr), papazlarn (ruhban) ve Meryem olu Mesih'i rableri
olarak kabul ettiler. Oysa tek tanrdan bakasna kulluk etmemekle emrolunmulard. Ondan baka tanr yoktur.
Allah, kotuklar elerden mnezzehtir." 826
Kur'an'da, zeyir'in Allah'n olu olduu yolunda yahudilere isnad edilen inan, btn yahudilerin inanc deildir, yalnzca Arabistan yahudilerine zgdr. zeyir (Ezra), btn yahudilerin gnlnde sayg ve itibarca
mstesna bir yer tutmakta ve saygyla anlmaktadr. Yahudilerin inancna gre, zeyir, Babil srgn srasnda
kaybolduktan sonra Tevrat' yemden toparlayp tanzim eden, az ok bugnk formu ve muhtevasyla tedvin eden
kiidir. Dolaysyla, sonraki yahudilikte hkim olacak olan, kendine has, resm ve standart yahudi din
kurumunun kurucusudur. O dnemden bu yana kendisine ylesine byk bir sayg beslenmitir ki, Hz. Musa
Kanunlar (on emir) konusundaki hkm ve itihatlar, Talmutular tarafndan pratikte bu kanunlarn
kendileriyle edeer saylmtr. Bu da onu deta yan-tanrsal bir kanun koyucu konumuna ykseltmektedir. 827
Hristiyanln nderleri olan papazlar, Allah'n mesajlarn arpttkln, insanlarn mallarn hakszca yedikleri
halde, Hristiyanlar onlar sorgulayacaklarna, onlarn dediklerine Allah'n emri gibi uydular. Kilise, btn tarihi
boyunca kendisim sorgulanamaz bir konumda tutmu ve btn dini alann tek belirleycisi olmutur. 828
8.6 AYETULLAH:
yet, szc, delil, iaret, almet, belirti ve iz gibi anlamlara gelir. Kur'an'da geen yet (. yt) szc ise,
mucize, kant/klavuz ve ilhi mesaj (hkm) anlamlarn ierir. Kur'an, varlk ve oluu bir yetler tablosu olarak
grr. Bunun iin Kur'an, Allah'n varlnn kavranmas balamnda, d (fk) yetler ile i (enfs) yetlere
dikkat eker. 829 nl mutasavvf, smail Hakk Bursevi, Kur'an'da yer alan vahiy rn yetlere, "yt-
tenziliyye", varlklar dnyasndakilere ise "yt- tekviniyye" adn verir. Buna gre, Kur'an bir yetler topluluu
olduu gibi, evren ve insan da birer yetler topluluudur. u halde tabiat varlklar ve kanunlar, birer yet
(mucize) anlam kazanmtr.
Kur'an'da yetullah biiminde bir ifade yer almaz, bunun yerine "ytullah" ve "ytu'r-rab" szckleri bulunur.
Bu ifadelerin getii yerlerde "Allah'n yetleri"nin inkrndan, bu inkra girienlerin zelliklerinden, onlara
823
Bakara,2/44. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 436.

Tevbe, 9/34-35. Ayrca bkz. A'raf, 7/169.
825
Muhammed Esed, age, 1/357 (51). Genel olarak rahiplerin insanlar kt yollara drmeleri konusunda, ayrnt iin bkz. Gustav
Mensching, Din Sosyoloji ev. Mehmet Aydn, Konya 1994, 238-243, 245-246. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi
Yaynlar: 436-437.
826
Tevbe, 9/30-31. Bu yetler balamnda, eylemci kkten-dincilie kar yneltilmi abartl eletiri iin bkz. Muhammed Said alAshmawy, slama Kar slamclk, 90; ayrca 48-49.
827
Bkz. Muhammed Esed. age, 1/356 (44).
828
mer zsoy-lhami Gler, Konularna Gre Kur'an,380. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 437-438.
829
Bkz. li mran, 3/190; Fussilet 41/53; Zriyt, 51/20-21.
824
kar taknlacak tutumlardan, dnyev ve uhrev sonlarndan 830 , Allah'n yetleriyle alaydan" 831 , az bir deer
karlnda satlmasndan 832 , okunmas, dnlmesi ve hatrlatlmasndan 833 , Allah'n bu yetleri peygambere
okumasndan 834 ... szedilir.
yetullah terimi, siyasi bir szck olarak, ran'da ok ge bir dnemde, 19. yzyl sonlarnda ilk olarak ortaya
kmtr. Mtehidler, taraftar, renci ve baar durumuna gre nce huccetulislam (slm'n delili), sonra
yetullah (Allah'n iareti), en sonunda da yetullahi'-uzm (Allah'n en byk iareti) unvanlarm alrlar. 835
8.7 HMN:
8.7.1 Hmn Szcnn Kkeni:
Kur'an'da Hz. Musa ile ilgili anlatmlarda Firavun ve Karun'la birlikte yer alanlardan birisi de Hmn'dir. Bu
Hmn, Tevrat'ta bahsedilen Persli Hmn'la kartrlmamaldr. Kur'an'da kullanlan Hmn szc, byk bir
ihtimalle, zel bir isim deil, eski Msr dininde tanr Amon'a nisbet edilen yksek snftan rahiplere verilen HAmen unvannn Arapa'ya malolmu eklidir. Hz Musa'nn yaad ada (Msr' istila eden ve branilerle ittifak kuran Arap kkenli Hyksos hanedan sonras dnemde), Msr'da Amon klt hkim olduuna gre, bu klt
temsil eden en yksek dereceli rahibin de ynetimde Firavun'dan sonra ikinci adam olmas tabiidir. 836 u halde
Firavun ynetiminin dayand temellerden biri din kurumudur. Zaten Amon rahipleri, Msr'da din alannda
uzun sre hkim olmu din adam snfdr. Kral tarafndan seilen Amon barahibi, yalnzca dini bir reis
olmayp, ayn zamanda siyasi bir rol de oynuyordu. Msr krallar, ilhn onayn barahipten alrlard. Bu
yzden, devlet idaresi iin, daima barahibin yardmna ihtiya.duyarlard. Ayrca Amon rahiplerine tahsis edilen
vergi ile ve kraln bizzat hediyeleriyle gittike zenginleen mabet gelirleri, bu kurulua maddi bir g de
kazandrmt. Bunun yansra, mabetlere ait topraklarda, devlet memurlaryla lecek sayda insan alrd.
Amon mabedi, deta devlet iinde devlet gibiydi. Bu yzden siyasi iktidar ile din iktidar arasnda zaman zaman
anlamazlklar doard. Bu Msr devletini zaafa uratmt. 837
8.7.2 Musa Hmn likisi:
Hz. Musa'nn Msr toplumuna peygamber olarak gnderilii, Kur'an'da ylece belirtilir:
"Biz, memlekette gsz (mustaz'af) saylanlara iyilikte bulunmak, onlar nder klmak, miras yapmak,
memlekette yerletirmek. Firavun Hmn ve her ikisinin yandalarna (cund), ekinmekte olduklar eyleri
gstermek istiyorduk." 838
Nil nehrine annesi tarafndan braklan Hz. Musa'y, Firavun'un adamlar (ailesi) oradan almlard. Firavun,
Hmn ve yandalar sulu olduklarndan, Musa onlara dman ve balarna dert olacakt. 839
Peygamberlik grevine balayan Hz. Musa, Kur'an'da kt davranlarn sembol tipleri olarak gsterilen Karun,
Firavun ve Hmn'a gerein btn belgelerini (beyyint) getirmiti. Ama onlar, yeryznde byklk
taslamlard. "Bu yalanc bir sihirbazdr" dediler. Hz. Musa,. Allah katndan gerei onlara getirince, "Onunla
beraber iman etmi kimselerin oullarn ldrn, kadnlarn sa brakn" dediler. Ama inkarclarn hilesi hep
boa gider. Allah'n azabndan kurtulamamlard. 840
Hz. Musa'nn getirdii belgeleri (mucizeleri) kabul etmeyen Firavun, yle seslendi:
"Ey ileri gelenler! Sizin benden baka bir tanrnz olduunu bilmiyorum (kabul etmiyorum). Ey Hmn! Benim
iin, toprak zerine bir ate yak, (tula hazrlayp) bana yksek bir kule yap. Belki yollara, gklerin yollarna
eriirim de Musa'nn tanrsn grrm. Dorusu onun yalanc olduuna inanyorum. "Firavun'a yapt kt i,
bylece gzel gsterildi ve doru yoldan alkoydu. Firavun'un hilesi, sonuta boa gidecekti." 841
Kur'an'da Firavun'un hemen yaknnda bulunduu anlatlan bu Hmn'n, gerekten Amon kltnn ba rahibi
olduu grn, Firavun'un ondan yksek bir kule yapmasn istemesi de destekler gzkmektedir. Ayrca
Hmn'dan "kule yapcs" olarak szedilmesi, byk Msr piramitlerinin dinsel amacna ve barahibin
830
rnek olarak bkz. Bakara, 2/61; li mran, 3/4, 19, 21, 70; Nisa, 4/140, 155; En'am, 6/33; En'fal, 8/52; Nahl, 16/104-105; M'min, 40/4.
Bkz. Bakara, 2/231; Csiye, 45/35.
li mran, 3/199; Tevbe, 9/9.
833
li mran, 3/113; A'raf, 7/26; Yunus, 10/71; Tegbn, 65/11.
834
Bakara, 2/252; Ali mran, 36108; Csiye, 45/16.
835
Bu konuda bkz. Bernard Lewis, slm'v Siyasal Dili 50-52; Ethem Ruhi Flal, mmiyye ias, stanbul 1984. Vecdi Akyz, Kuranda
Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 438-439.
836
837
Ali Say, Firavun, Hmn ve Knn Karsnda Hz. Musa, stanbul. 1992, 146; fetinan, Msr Tarihi Ankara 1987,80, 132, 162-163,
180-181,232. Kralie Haepsut zamannda Amon barahibinin vezirlik makamnda olduu konusunda bkz. fetinan, age, 177. Vecdi Akyz,
Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 439-440.
838
Kasas, 28/6.
839
Kasas, 28/8.
840
Ankebut, 29/39; M'min, 40/24-25.
841
Kasas, 28/38; M'min, 40/36-37.
831
832
piramitlerin bamimar olarak stlendii fonksiyonu iaret ediyor olabilir. 842

DOKUZUNCU BLM
SYASETN CORAF BOYUTUYLA LGL KAVRAMLAR
9.1 ARD (ARZ):
oulu aradn biimindeyse de, Kur'an'da oul olarak kullanlmaz. Ykseklii ifade iin gkyz (semvt),
alt ve dip anlamnda ise ard kelimesi kullanlr. Ayrca ard kelimesinin geni(lik) ve ayak baslan yer anlam da
vardr.
Baka pekok kavramla iice kullanld iin bir kavak durumundaki ard kelimesi, Kur'an'da dorudan Allah'la
ilgili olarak, yeryzne egemenlik, yeryznde bozgunculuk ve zorbalk, mbarek topraklar, yeryznn
zayflar/gszleri ve lkeden srlme/karlma kavramlar erevesinde kullanlr. ou siys ierikli bu
kavramlar srasyla zetlemeye alalm. 843
9.1.1 Allah'la lgili Kavramlar:
Kur'an'da gklerin ve yerlerin yaratcsnn (ftru's-semvt ve'l-ard) Allah olduu pekok yette belirtilir.
Ayrca ard szcyle kurulan pekok birleik kavram vardr. 844
9.1.1.1 Ardullah:
Be yerde geen bu kavram, iki yerde Hz. Salih'in mucize devesinin Allah'n topranda serbeste otlamaya braklmasn, 845 bir yerde mustaz'aflarm, hiret hayatnda meleklerin "Allah'n arz geni deil miydi? Hicret
etseydiniz ya!" hitabna maruz kalm, 846 bir yerde inanm kullar iin Allah'n arznn geni olduu, dolaysyla
kulluk iin gven iinde olacaklar yere gidebileceklerini, 847 bir yerde ise Allah'tan saknan ve dnyada iyilik
yapanlar iin Allah'n yaratt yeryznn geni olduu 848 anlatlr. 849
9.1.1.2 Lillhi Mlk's Semvt Ve1-Ard:
"Lehu m f's-semvt ve m f'l-ard" (gklerde ve yerde olanlar Allah'ndr) ifadelerinden ayr olarak, dorudan
"gklerin ve yerin mlknn Allah'n" olduu ifadesi pek ok yette geer. "Mlk" szc yerine, "melekt"
szcnn kullanld da olur. Bu yetler, dorudan Allah'n kevn hakimiyetini (evren egemenliini)
anlatr. 850 (bkz. 1.8) 851
9.1.1.3 Rabbu's-Semvt Ve'l-Ard:
Allah'n rab sfatyla ilgili baz zelliklerini belirten, "gklerin ve yerin sahibi" anlamndaki bu szckler, pekok yette geer. 852
9.1.1.4 Kibriya Fi's-Semvt Ve'l-Ard:
Bir yette, gklerde ve yerde azametin (=kibriy) Allah'a ait olduu belirtilir. 853 (bkz. 6.4) 854
9.1.1.5 Nru's-Semvt Ve'l-Ard:
842
845
A'raf, 7/73; Hd, 11/64.
846
Nisa, 4/97.
847
Ankebut, 29/56.
848
Zmer,39/10
849
850
li mran, 3/189: Maide, 5/17, 18, 40, 120; Enam, 6/75; A'raf, 7/185; Tevbe, 9/116; Nur, 24/42; Furkan, 25/2; Sad, 38/10; Zmer, 39/44;
ura, 42/49; Zuhruf, 43/85; Csiye, 45/27; Fetih, 48/4; Hadid, 57/2, 5; Burc, 85/9.
851
852
Ra'd, 13/16; sra, 17/102; Kehf. 18/14; Meryem, 19/65; Enbiya, 21/56; uara, 26/24; Sfft, 37/15; Sad, 38/66; Zuhruf, 43/82; Duhan,
44/7; Csiye, 45/36; Zriyt, 51/23; Nebe, 78/37. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 446.
853
Csiye, 45/37.
854
843
844
Bir yette "Allah'n, gklerin ve yerin nuru" olduu anlatlr. 855

9.1.1.6 Gaybu's-Semvt Ve'l-Ard:
yette gklerin ve yerin gaybmn Allah'a ait olduu,
bildii 857 anlatlr. 858
856
yette ise gklerin ve yerin gaybn Allah'n
9.1.1.6 Mekldu's-Semvt Ve'l-Ard:

ki yette gklerin ve yerin kilitlerinin Allah'a ait olduu dile getirilir. 859 Her iki yetin ncesinde, Allah'n her
eyin, gklerin ve yerin yaratcs olduu belirtilir. Birincinin sonunda Allah'n yetlerini inkr edenlerin hsrana
urayacaklar, ikincinin sonunda ise Allah'n rzk dilediine bolca verdii, dilediinden kst ve takdir ettii
anlatlr. 860
9.1.1.7 Cundu's-Semvt Vel-Ard:
Bir yette, gklerdeki ve yerdeki ordularn, Allah'a ait olduu belirtilir. 861 (bkz. 4.13) 862
9.1.1.8 Hazinu's-Semvt Ve'l-Ard:
"Allah'n peygamberinin yannda bulunanlara bir ey vermeyin de dalp gitsinler" diyen mnafklarn, gklerin
ve yerin hazinelerinin Allah'n olduu gereini bilmedikleri anlatlr. 863
9.1.1.9 Mrsu's-Semvt Ve'l-Ard:
Gklerin ve yerin mirass Allah olduu halde, Allah yolunda niin sarfedilmedii sorulur. 864
9.1.2 Yeryznde Egemenlik Kavramlar:
9.1.2.1 stihlf Fil-Ard:
Yeryznn bir blgesinde/bir lkede, bir nesilden veya bir iktidardan sonra egemen olu demektir. Allah, yeryzne dilediklerini egemen (halife) klar. Hz. Musa, kavmiyle yapt konumada, mitsizlie kaplan kavmine
unu syledi:
"(..) Belki rabbiniz dmanlarnz yok eder, yeryznde sizi onlarn yerine geirir. O zaman nasl davranacanza bakar. 865 Allah, inanp iyi i yapanlar, kendilerinden ncekiler gibi, yeryzne halef klacana
sz vermitir." 866 (bkz. 3.2). 867
9.1.2.2 Halife Fil-Ard/Halifu'1-Ard (Halif Fil-Ard) /Huleful-Ard
Yce Allah, meleklere yeryznde bir halife (insan) yaratacan belirtmi 868 , Hz. Davud'u 869 ve baz nesilleri
de 870 yeryznde halife (hkmran) kldn aklamtr. Yeryznde halife olmak, ona hkim olup ynetmek
demektir, (bkz. 3.2) 871
9.1.2.3 Mirsu's-Semvt Vel-Ard:
855
Hd. 11/23; Nahl. 16/77; Kehf, 18/26.
857
Bakara, 2/33; Ftr, 35/38; Hucurt, 49/18.
858
859
Zmer, 39/63; ura, 42/12.
860
861
Fetih, 48/4, 7.
862
863
Mnafkn, 63/7. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 447.
864
Hadd, 57/10. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 447.
865
A'raf, 7/129.
866
Nur, 24/55.
867
868
Bakara, 2/30.
869
Sd, 38/26.
870
En'm, 6/165 (insann yeryzne mirasl anlatlr); Yunus, 10/14; Neml, 27/62; Ftr, 35/39.
871
856
Gklerin ve yerin miras kendine ait olan Allah, 872 ona diledii kullarn miras (yeni hkmran) yapar. 873
Nitekim Allah, hor grlen yahudileri yeryznn bereketli dou ve batlarna miras yapmtr. 874 Ayrca Firavun Msr'nda gsz saylanlar Hz. Musa'nn nderliinde bu lkeye miras klmtr. 875 Mslmanlar da
kfirlerin topraklarna miras yapmtr. 876
9.1.2.4 Yeryznde Miraslk:
"Yerisu" (miras olur) muzari kipi kullanlan iki yet vardr. Birinci yette yeryzne miras olanlarn sularnn cezasna urayacaklarn anlayp anlamadklar sorulur. 877 kinci yette Yce Allah, Tevrat'tan (zikir'den)
sonra Zebur'da da yeryzne ancak iyi kullarn miras olacann yazldn belirtir. 878
9.1.2.5 Temkin Fi'l-Ard:
'Yeryzne yerletirme" anlamnda "mekkene" fiili kullanlr. ncelikle insan yeryzne yerletirilmi ve ona
geim imknlar verilmitir. 879 Yce Allah, Hz. Yusufu Msr lkesinde yerletirmi, ona rya yorumlama
yeteneini vermiti, Msr'da istedii yerde oturabilirdi. 880 Firavun dnemi Msr'nda hor grlen yahudiler, Hz,
Musa'nn nderliinde Msr'a yerlemiti. 881 Yce Allah, Zlkarneyn'i yeryzne yerletirmi ve ona hereyin
yolunu retmitir. 882 Daha nceki nesillerden niceleri yeryzne yerletirilmi, ama gnahlarndan tr yok
edilmi ve ardlarndan baka bir nesil gelmitir. 883 Yce Allah, m'minlerin zelliklerini anlatrken yle
buyurur:
"Onlar biz yeryzne yerletirirsek namaz klarlar, zekt verirler, iyilii emrederler, ktlkten alkoyarlar." 884
9.1.2.6 Kibriy Fi'l-Ard:
Allah'n azameti iin kullanld gibi, insanlar iin de kullanlr. Firavun ve mele'sine (erknna) gnderilen Hz.
Musa ve kardei Hz. Harun'a Firavun yle demiti:
"Siz ikiniz, bizi babalarmz zerinde bulduumuz yoldan evirmek ve yeryznn bykleri (kibriy 'l-ard)
olasnz diye mi geldiniz? Biz size inanmyoruz." 885 (bkz. 6,4)
9.1.2.7 Uluv Fil-Ard:
Uluv f'l-ard, iki anlama gelir: 1) Yeryzne hkim olmak, baa gemek, 2) Yeryznde kibirlenip bbrlenmek.
ki yet te, Firavun'un Msr'a hkim olduu/bbrlendii belirtilir. 886
9.1.2.8 Mustadafn Fil-Ard:
Yeryznde ezilen, zayf saylan, hor grlenlerin durumu, eitli yetlerde anlatlr. (bkz. 5.5) 887
9.1.2.9 Hazinu'l-Ard
Hz. Yusuf, Msr hkmdarna yle demiti:
"Beni memleketin hazinelerine (hazinu'1-ard) memur et. nk ben korumasn ve ynetmesini bilirim." 888
9.1.3 Yeryznde Bozgunculuk Ve Zorbalkla lgili Kavramlar:
872
li mran, 3/180; Meryem, 19/40; Hadd, 7/10.

Hadd, 57/10.
874
Araf, 7/137.
875
Kasas, 28/6.
876
877
Araf, 7/100.
878
Enbiya, 21/105. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 448.
879
A'raf, 7/10.
880
Yusuf, 12/56.
881
Kasas, 28/6.
882
Kehf, 18/84.
883
En'am, 6/6.
884
Hac, 22/41. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 449.
885
886
Yunus, 10/83; Kasas, 28/4. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 449-450.
887
888
873
9.1.3.1 Fesad/fsd Fi'l-Ard:

Yeryznde bozgunculuk yapmak demektir, (bkz. 7.2) 889
9.1.3.2 Uluv Fil-Ard:
Yukarda da getii gibi, yeryznde kibirlenip bbrlenme anlamndadr.
Bozgunculuk gibi, bbrlenme de srailoullarnm zelliklerinden biridir. Nitekim Yce Allah yle buyurur:
"Kitapta 'Dorusu yeryznde iki defa bozgunculuk yapacak ve kibirlendike kibirleneceksiniz.' diye
bildirdik." 890
hiret yurdu, yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu istemeyenlerindir. 891
9.1.3.3 Usuvfi'1-Ard:
Karklk karmak, ar bozgunculuk, bbrlenme anlamndaki bu szckler, "vel ta'sev f'1-ard mfsidn"
(yeryznde bozgunculuk yaparak karklk karmayn) biiminde Kur'an'da be kez geer. 892
9.1.3.4 Bagy Fil-Ard (Yeryznde Taknlk):
Yeryznde taknlk karmak, azgnlk yapmak anlamndadr. nsanlara zulmedenlerle yeryznde haksz yere
taknlk edenlere kar durulmaldr. 893 Allah rzk kullarnn hepsine bol bol verecek olsa yeryznde azgnlk
ederler. 894 Tehlikeden kurtulu iin yalvarp dua edenleri Allah kurtarnca hemen yeryznde haksz yere
taknlklara balarlar. 895 (bkz. 6.2) 896
9.1.3.5 Tekebbr/stikbr Fil-Ard:
Yeryznde byklenme, byklk taslama davrandr. 897 (bkz. 6.4) 898
9.1.3.6 Cebbar Fil-Ard:
Yeryznde zorbalk yapmak demektir. 899
9.1.3.7 Mbarek/Kutsal Topraklar:
Hz. brahim, Hz. Lt ve Hz. Sleyman, kutsal ve bereketli topraklarda yaamlardr:
"brahim'i ve Lt'u, lemler (gelecek btn alar) iin kutsal kldmz yere ulap kurtardk." 900
Hz. brahim ile Hz. Lt'un ulatrld yerden kast, sonralar uzun bir peygamberler zincirine anayurt olacak
olan Filistin'dir. Hz. brahim'in doduu yer, iinde oktanncla kar ilk mcadelelerini verdii
Mezopotamya'daki Ur ehridir. 901
"Bereketli kldmz yere doru, Sleyman'n emriyle yryen iddetli rzgar, onun buyruuna verdik. (..)" 902
Bu ifade, yle grnyor ki, hesapsz zenginlikleri Filistin'e ("kutlu kldmz lkeye") tayarak, Hz. Sleyman'n dillere destan zenginliini meydana getiren gemi filolarn ima ediyor. 903
Yce Allah Sebelilerin kutlu ehirlerle ilgisini ylece kurmutur:
"Onlarla kutlu kldmz ehirler arasnda, kardan karya grnen kasabalar var etmi, oralar gezilecek
belirli konak yerleri yapmtk, 'Oralarda geceleri ve gndzleri gven iinde gezin' demitik. Ama onlar
nankrlk etmiti." 904
889

sra, 17/4.
891
892
Bakara, 2/60; A'raf, 7/74; Hd, 11/85: uara,26/83; Ankebut, 29/36. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 450.
893
ura, 42/42.
894
ura, 42/27.
895
Yunus, 10/23.
896
897
A'raf, 7/146; Kasas, 28/39; Ftr, 35/43; Fussilet, 41/15; Ahkf, 46/20.
898
899
900
Enbiya, 21/71.
901
902
Enbiya, 21/81.
903
Muhammed Esed, age, 2/659 (75)
904
Sebe, 34/18-19.
890
Bu ehirler, Sebe halknn kulland kervan yolu zerinde bulunan Mekke ve Kuds ehirleridir. 905
9.1.3.8 Arz- Mukaddes (Arz-i Mev'ud: Vadedilmi Topraklar)
Yce Allah, srailoullarna unlar belirtti:
"Ey srailoullar! Sizleri dmannzdan kurtardk, Tur'un sa yann size vadettik ve zerinize kudret helvasyla
bldrcn indirdik. Size verdiimiz rzklarn temizlerinden yeyin, bunda an gitmeyin ki gazabm ekmeyesiriz.
Gazabm hakeden kimse muhakkak mahvolur. Dorusu ben tevbe edeni, inanp yararl i yapp doru yola
gireni balarm." 906
Hz. Musa, srailoullarna, Allah'n onlara olan nimetini, ilerinden peygamberler kardn ve onlar hkmdar (mulk: egemen) yaptn, dnyalarda kimseye vermediini onlara verdiini hatrlattktan sonra, yle seslendi:
"Ey milletim! Allah'n size yazd (bahsettii) kutsal yere girin, ardnza dnmeyin. Yoksa kaybedenler olarak
dnersiniz." 907
Bu yetteki ifadelerden, arz- mukaddes'in yahudilere verilmi olmas, Hz. Musa'nn belirttii gibi daha nce
dnyalarda kimseye verilmemi bir nimettir. Bu nimet, Hz. Musa dnemine zgdr, ebedilii szkonusu deildir. nk daha sonraki yetler, Hz. Musa kavminin buraya gitmeye niyetli olmadn, bu yzden de bu topraklarn kendilerine krk yl haram klndn, yeryznde akn akn dolaacaklarn, onlarn yoldan km
(fsk) bir kavim olduunu belirtir. Daha sonraki dnemlerde de mukaddes topraklarda kh oturmular, kh oralarn kaybetmilerdir. 908
9.1.4 Yurttan Srlme Ve karlmayla lgili Kavramlar:
9.1.4.1 Nefy/stifzz Mine'1-Ard (Yurttan Srlme):
Yeryznde bozgunculuk/ yol kescilik (hrbe) yapanlara verilecek cezalardan birisi de yurttan srgn edilmektir. 909 (bkz. 7.2.2.2, C-5). 910
9.1.4.2 hrc Mine'1-Ard (Yurttan karlma):
Yurttan karlma, yurdundan edilme anlamndadr.
Peygamberler, inkr edenler tarafndan,
"Ya bizim dinimize dnersiniz, ya da sizi memleketimizden karrz" denilerek tehdt edilmilerdir. Ama yce
rableri onlara "Zalimleri yok edeceiz. Onlardan sonra yeryzne sizi yerletireceiz. (..)" diye vahyetmitir. 911
Hz. Peygamber de memleketinden karlmas iin zorland. 912
Firavun ve evresindekiler, Hz. Musa'y kendilerini yurtlarndan karmak ve stn dinlerini ortadan kaldrmak
isteyen biri olarak grmlerdir. 913 Hz. Musa, Firavun'u imana arnca ve mahvolacan syleyince, Hz.
Musa'y ve yanndakileri yurtlarndan srmek istedi. Yce Allah, onu ve beraberindekileri suda bodu. 914
Yurttan karlma, sava izni verilmesinin dayana olmutur:
"Hakszla uratlarak kendilerine sava alan kimselerin kar koyup savamasna izin verilmitir. Allah
onlara yardm etmeye elbette kadirdir. Onlar haksz yere ve Rabbimiz Allah'tr dedikleri iin yurtlarndan
karlmlardr." 915
Peygamberlerle birlikte doru yola gidince, yurtlarndan edilme korkusu yaayanlar, Yce Allah'n verdii nimete nankrlk etmi olurlar. Oysa nimet ve refaha kar nankrlk eden nice ehirler, daha nceki dnemlerde
yok edilmilerdir. 916
lke, blge ve hatta ehir anlamlarna da gelen ard kelimesinin, hangi zel lke, blge ve ehirler iin kullanld da belirlenmeye allmtr. 917 Tarih ve tarihi corafya alarndan nemli olan bu konu bizi birinci
905

Taha, 20/80-82.
Maide, 5/21. Ama Musa'nn kavmi, "orada zorba bir millet vardr, onlar oradan kmadka biz oraya girmeyeceiz" cevabn vermiti.
(Maide, 5/22) Ayrca bkz. Maide, 5/12. Sonraki dnem iin bkz. Muhammed Esed, age, 3/1014 (16-17).
908
Arz- Mev'ut hakknda ayrca bkz. Hayreddin Karaman, Laik Dzende Dini Yaamak, 24-27. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar,
Kitabevi Yaynlar: 452-453.
909
Maide, 5/33.
910
911
brahim, 13/13-14.
912
sra, 17/76.
913
Araf, 7/110; Th, 20/57,63.
914
sra, 17/103.
915
Hac, 22/39-40.
916
Kasas, 28/57-58.
917
Szgelimi bkz. Mukatil bin Sleyman, Vch, 92; bnu'1-Cevzi, Nzhet 167-172.
906
907
derecede ilgilendirmedii iin ayrntlarna girmiyoruz. 918

9.2 BELED:
Beled/belde, byk yerleim merkezi ve lke anlamndadr. oulu, bild ve buldn'dr. Beled, Kur'an'n 90.
sresinin ad olmutur.
Beled/belde szckleri, Kur'an'da zelliiyle yer almaktadr: beled emin, beled/belde tayyib (e), kutsal
belde. 919
9.2.1 Beled-i Emin/Beled min:
Bir yette "Andolsun bu gvenli (beled-i emin) ehre" ifadesi yer alr. 920 Bu ehrin Mekke olduu belirtilir.
Hz. brahim, Mekke'ye gelince,
"Rabbim! burasn gven veren (beled min) bir ehir yap, halkndan Allah'a ve hiret gnne inananlar
rnlerle rzklandr." duasn yapmt. 921
Beled-i emin gvenli, beled min ise gven veren ehir anlamndadr.
ehirlerde toplum hayatnn dzenli yrmesinin en nemli gereklerinden birisi, gvenli bir ortam salanmasdr. 922
9.2.2 Beled Tayyib/Belde Tayyibe:
Gzel ehir anlamndadr. Gzellik, ehir mimarisinin ve dzeninin nemli bir zelliidir. Sebelilerin ehrinden
szedilirken u anlatlr:
"Sebelilerin yurtlarnda Allah'n kudretine bir iaret bulunur: Sal sollu iki bahe vard. Onlara yle denmiti:
Rabbinizin verdii rzktan yeyin ve ona kredin. te ho bir ehir (belde tayyibe) ve balayan bir rab." 923
Ancak onlar yzevirince Arim seliyle cezalandrlmlar, baheleri perian olmutu. Bir yette ise beled tayyib,
iyi ve verimli toprak anlamnda kullanlmtr. 924
9.2.3 Kutlu Toprak
Hz. Peygamber, grevlerinden bir blmn yle aklyordu:
"Ben yalnz her eyin sahibi olan ve bu kutlu klnm ehrin rabbine kulluk etmekle emrolundum. Mslmanlardan olmakla ve Kuran okumakla emrolundum." 925
Bir yette de, lkede an giden, bozgunculuu arttran ve sarslmaz bir saltanat sahibi Firavun'un bana gelenler
hatrlatlr. 926
9.3 KARYE:
9.3.1 Karye Kavram:
Toplama anlamna gelen "k-r-y" (kara) filinden tremitir. ok sayda insann bulunduu yerleim yeri, kent ve
kasaba, ayrca ehir halk anlamndadr. Kur'an kelimesiyle kktetir, nk Kur'an, srelerin toplanp bir araya
getirildii kitaptr. 927 Ayrca Kur'an, bir araya gelmi szckler anlamna da gelir. 928 Nitekim bir yette,
"Onun toplanmas (cem) ve bir araya getirilmesi (kur'an=telif) bize aittir." 929 buyurulur.
Karye kelimesi Kur'an'da tekil olarak otuz sekiz, "kur" biiminde oul olarak onsekiz yerde geer. Ehlu'1kur, ummul-kur, enbu'1-kur, ashbu'l-karye gibi birleik ekilleri de vardr.
srailoullar, kendilerine verilen nimetlere ramen, ilerindeki zalimler temiz azklardan yemeyerek emre kar
geliyorlard. Yce Allah onlara, yle emretmiti:
"u karye'de (ehirde) oturun. Dilediiniz gibi yeyin. Secde ederek kapsndan girin. Biz de yanlmalarnz
balarz, iyi davrananlara daha da arttracaz."
918

920
Tin, 95/3.
921
Bakara, 2/126. Ayrca bkz. brahim, 14/35.
922
923
Sebe, 34/15.
924
925
Kasas, 28/91-92.
926
Fecir, 89/11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 455-456.
927
bn Kuteybe, Tefsiru Garibi'l-Kur'an,23.
928
Zeccc, Mani'l-Kur'an ve 'rbuhu, 1/299.
929
Kyamet, 75/17.
919
Ancak onlar, bunu dinlemediler, zulmleri sebebiyle de gkten azaba uradlar. 930
Karyeteyn, Mekke-Medine veya Mekke-Taif olarak yorumlanr. Hz. Peygamber'e yaplan itirazlardan biri yleydi:
"Bu Kur'an, iki ehrin (karyeteyn) birinden bir byk adama indirilmeli deil miydi?" 931
Halbuki, bu seim, dorudan Yce Allah'a aittir. 932
Ummu'l-Kur, ana ehir, merkez ehir anlamndadr. ki yette geer. Her ikisinde de "litunzira umme'1-kur ve
men havleh" (ana ehri ve evresindekileri uyarman iin) ifadesi yer alr. Kur'an'n indirili gayelerinden biri bu
ekilde aklanr. 933
Enbu'l-Kur, medeniyet merkezi eski kentlerin ibret almas haberleri iin kullanlan bir kavramdr:
"Bu sana anlattklarmz, kasabalalann bandan geenlerdir. Onlarn bir ksm hl duruyor, bir ksm ise
silinip gitmitir. Onlara biz zulmetmedik, onlar kendilerine yazk ettiler.(..)" 934
Ashbu'l-karye ve ehlu'l-kur, ehir halk anlamndadr. 935
9.2.2 Peygamberlerin Mcadele Alan ehirler:
Yce Allah, dilese her ehire uyarc gnderirdi. 936 Baz ehirlere birden ok peygamber gnderilmitir. 937
Peygamber gnderilen ehir halklar, yalvarp yakarmalar iin, nceleri darlk ve skntya uratlmtr, sonra
ise bolluk gelmitir. 938 Peygamber gnderilen ehirlerin mark varlkl (mutref) kimseleri,
"Biz, sizinle gnderileni inkr ediyoruz." 939
"Babalarmz bir din (mmet) zerinde bulduk, biz de onlarn izinden gitmekteyiz." 940 diyerek itirazda bulunmulardr. 941
9.3.3 ehirlerin Helaki:
9.3.3.1 Helakin Koullar:
Nice kasabalar yok edilmitir. 942 Allah'n kyamet gnnden nce ortadan kaldrmayaca veya etin bir azaba
uratmayaca ehir yoktur. 943 Yokedilen kasaba halklar hirette ceza grmek zere mutlaka Allah'a dndrlcektir. 944
A) Peygamber Varken ehir Helak Edilmez:
Bir ehir helak edilirken, peygamber ve ona inananlar Yce Allah tarafndan kurtarlr. 945
B) Uyar Gelmeden ehir Helak Edilmez:
Hibir kasaba halk, kendilerine t veren ve Allah'n yetlerini okuyan uyarclar ve peygamberler gelmeden
yok edilmez. Allah zalim deildir. 946
C) Helak Sreye Baldr:
Yok edilen ehirler, hemen yok edilmezler. Kendilerine bir sre verilir. 947 Bu sre, haksz (zalim) olsalar bile
nice karyelere verilmitir, onlar acele etseler bile azap abuk gelmez. 948
930
Bakara, 2/58; A'raf, 7/160-162.

Zuhruf, 43/31.
932
Zuhruf, 43/32.
933
En'am, 6/92; ura, 42/7.
934
Hd, 11/100-101.
935
Yasin, 36/13; A'raf, 7/96,97,98; Yusuf, 12/109; Har, 59/7. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 456-457.
936
Furkan, 25/51.
937
Yasin, 36/13-14. Devamyla birlikte eliler ile ehrin halk arasndaki mcadelenin gzel bir rneini yanstrlar. Bu ehir Antakya'dr.
(Bkz. bnu'l-Cevzi, Nzhet, 501).
938
A'raf, 7/94.
939
Sebe, 34/34.
940
Zuhruf, 43/23.
941
942
A'raf, 7/4; Ahkf, 46/27 (Mekkelilere, Mekke evresindeki eski medeniyet ehirleri hatrlatlr).
943
sra, 17/58.
944
Enbiya, 21/95. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 458.
945
946
uara, 26/208-209; Kasas, 28/59; Hac, 22/47-49. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 458.
947
Kehf, 18/59; Hicr, 15/4.
948
Hac, 22/47-48. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 458-459.
931
D) Helakte Hakszlk Olmaz:

Yce Allah, helak edecei kasabalan, haksz yere yok etmez. 949 Hele slah olmuken, haksz yere onlar kesinlikle helak etmez. 950
9.3.3.2 Helak Sebepleri:
ehirlerin helak edilmesi, bir takm sebeplere bal olarak gerekleir. Bunlar inanszlk, zulm, dzenbazlk
ve yoldan kma (fsk) olarak sralayabiliriz! 951
A) nanszlk/nkarclk/Nankrlk (Kfr):
ehirlerin helak edilmelerinin sebeplerinden birisi, inanszlktr. 952 Peygamber uyanlarna aldrmayan toplumun
zellikleri anlatlrken, u belirtilir:
"Onlardan nce yoketmi olduumuz karye (kasaba) halk inanmamt. Bunlar m inanacaklar." 953
Peygamber gnderilen karyelerin varlkl mark (mutref) kimseleri, peygamberle gnderileni inkr ediyordu. 954
Allah, huzur ve gven iindeki bir karyeyi (Mekke'yi) yle rnek verir:
"Her taraftan oraya bolca rzk geliyordu. Ama Allah'n nimetlerine nankrlk ettiler. Bu yzden Allah,
yaptklarna karlk onlara alk ve korku belasn tattrd." 955
man ise, belann kaldrlmasna sebeptir:
"Bir karye (kasaba) halk inanmal deil miydi ki, imanlar kendilerine fayda versin. te Yunus'un kavmi.
nandklar zaman, dnya hayatnda rezillii gerektiren azab onlardan kaldrdk ve onlar bir sre daha bu
dnyada geindirdik." 956
Bu yette anlatlan ehir Ninova'dr. 957
B) Zulm/Hakszlk:
ehirlerin helak edilme sebeplerinden bir bakas, zulm ve hakszlktr. ehirlerin helaki, toplumun etkinliinin
azalp iktidar kaybetmesi ve medeniyet eserlerinin de yok olmas demektir. Kureylilere, yokedilen ve kendilerinin de bildikleri eski (d, Semd gibi} medeniyetler yle hatrlatlr:
"Hakszlklarndan tr ite yok ettiimiz ehirler! Onlar yoketmek iin bir sre belirlemitik." 958
"Bu putperestler, bela yamuruna tutulmu olan karye'ye uramlard. Onu grmediler mi? (..)" 959
Hz. Lt'un kavmini yoketmeye giden melekler nce Hebron (el-Halil) kentindeki Hz. brahim'e uramlar ve
ona yle demilerdi:
"Biz, u karye halkn yokedeceiz. nk onlar, zalim kimselerdir." 960
Bu ehir, Hz. Lt kavminin yaad Sedum (Sodom) kentidir. 961 Yce Allah halk zalim karye mensuplarn
elim ve iddetli bir biimde yakalar. 962
Halk zalim bir karye'de, zellikle mustaz'af erkekler, kadnlar ve ocuklar yaama zorluu eker ve buradan karlp koruyucu (veli) bulmak iin dua eder. 963 Zulm yapan karye'ler yok edilince, atlar ker, kuyular
terkedilmi kalr, saraylar da bombo olur. 964 Halk zalim karyelerin krp geirilmesinden sonra, yerlerine baka
kavim geer. 965 Yokedilen karye halk, aynca hirette de ceza grecektir. 966
949
En'am, 6/131.
Hd, 11/117.
951
952
Peygamberleri yalanlama, onlarn getirdiini inkrn bir helak sebebi oluu iin bkz. M'minun, li mran, 3/137; En'am, 6/10-11; Ra'd,
13/3; Nahl, 16/36; 23/45-47; uara, 26/139; Rum, 30/10; Zuhruf/43/23-25.
953
Enbiya, 21/6.
954
Sebe, 34/34.
955
Nahl, 16/112. Bkz. bnu'l-Cevz, Nzhet, 500.
956
Yunus, 10/98.
957
bnu'l-Cevzi, Nzhet, 501. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 459-460.
958
Kehf, 18/59.
959
Furkan, 25/40.
960
Ankebut, 29/31-34.
961
bnu'l-Cevz, Nzhet, 501.
962
Hd. 11/102.
963
Nisa, 4/75.
964
Hac, 22/45.
965
Enbiya, 21/11.
966
Enbiya, 21/95. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 460-461.
950
C) Mekr (Dzenbazlk):
Her karyenin su ileyen bykleri, bir takm hileler yaparlar. Aslnda onlar kendilerini aldatrlar. Peygamberlere
verilenin, kendilerine verilmesini isteyerek inanmazlar. Ama sonuta sularnn cezasn, Allah katndan bir
aalk ve iddetli bir azap olarak ekerler. 967
D) Fsk (Yoldan Ve Emirden kma):
Yoldan kanlardan bir blm, karye halknn varlkl mark (mutref) kimseleridir:
"Bir karye'yi (ehri) yoketmek istediimiz zaman mark varlkllarna yola gelmelerini emrederiz, ama onlar
yoldan karlar (fsk yaparlar). Artk o ehir yokolmay hakeder. Biz de onu yerle bir ederiz." 968
Ayrca Allah'n ve peygamberinin buyruu dna kmak da helak sebebidir:
"Rablerinin ve onun peygamberlerinin buyruundan kan nice karye'leri, etin bir hebasaba ekmi ve onlar
grlmedik bir azaba uratmtr." 969
Hz. Lt'un helak edilen kavmi de yoldan km (fsk) kt bir kavimdi. 970 Deniz kysndaki karye (yani Eyle)
halk, Cumartesi yasaklarn iniyordu, bylece yoldan kyordu, azab hakediyordu. 971
E) marklk (traf):
nsann zelliklerinden birisi de, kendisine bol rzk verilince, yeryznde azgnlk etmektir. 972 Karye'lerin mark varlkllar, peygamberlerin getirdiini inkr eder 973 ve yoldan kar. 974 Nimet ve refaha kar nankrlk eden
nice kasabalar, helak edildikten sonra pekaz kimse tarafndan oturulan yerlere dnmtr. Oralara Allah yeni
nesilleri getirmitir. 975
F) Azgnlk (Tugyn):
Nuh kavmi, zalim ve azgn olduu iin yokedilmitir. 976
9.3.4 ehrin Bozulmas Ve ehirden karlma:
Sebe melkesi Belks, kendisine Hz. Sleyman'dan gelen mektubun sonucunu, mele'siyle (erknyla) grt.
Gl ve zorlu sav adam olduklarn belirten bu erkna Belks, unu syledi:
"Hkmdarlar (=mulk) bir ehre girdikleri zaman orasn bozarlar, onurlu kimselerini aalk yaparlar.
(..)" 977
Peygamberlerin ilahi mesaj bildirimle ykml olduklar kentlerin yoldan km insanlar, onlar karye'den karmakla (ihrc mine'l-karye) tehdit etmi veya fiilen karmtr. Hz. Lt, kavmini doru davrana arnca,
kavminin cevab, "Onlar ehrinizden karn, gya onlar temiz kalmaya uraan insanlarm." demek oldu. 978
Medyen kavminin byklk taslayan ileri gelenleri de Hz. uayb' yle tehdit etmiti:
"Ey uayib! Ya dinimize dnersiniz ya da seni ve inanlar seninle beraber karyemizden kanrrz." 979
Hz. Peygamber'i srp karan ehirden (yani Meke'den) daha kuvvetli nice karyelerin yokedildii, onlarn
yardmna koan olmad belirtilir. 980 Mekkeli erkek, kadn ve ocuk mustaz'aflar, halk zalim karye'den
karlmay ve sahip kan bir yardmc (veli) gnderilmesini Allah'tan istemitir. 981 Onlarn yardm talebi,
insanlk borcu gerei bir sava sebebidir. 982
Kur'an'da eski medeniyetlerin nemli yerleim merkezleri anlamnda geen karye kelimelerinin hangi zel ehre
ait olduu belirlenmeye allmtr. 983 Bizi birinci derecede ilgilendirmeyen bu konunun ayrntsna
967
En'am, 6/123-124. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 461.
sra, 17/16.
969
Talk, 65/8.
970
Enbiya, 21/74.
971
Araf, 7/163-167, Bkz. bnu'I-Cevzi. Nzhet 500. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 461.
972
ura, 42/27.
973
Sebe, 34634.
974
sra, 17/16.
975
976
Necm, 53/52. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 462.
977
Neml, 27/34.
978
A'raf, 7/82; Neml, 27/56.
979
A'raf, 7/88.
980
Muhammed, 47/13. Bkz. bnu'l-Cevzi, Nzhet, 500.
981
Nisa, 4/75.
982
Nisa, 4/75-76.
983
Szgelimi bkz. bnu'l-Cevzi. Nzhet, 500-503.
968
girmiyoruz. 984
9.4 MEDNE:
Medine kelimesinin kkeni konusunda iki gr vardr: 1) D-y-n (dne) kknden gelmitir. taat etti anlamna
gelir. Yneticisine itaat edilerek oturulduu iin ehire Medine denilmitir. D-y-n kknn malik/hkim olmak
anlam da vardr. Buna gre, ehir halkna hkim olunduu iin bu ad almtr. 2) M-d-n (medene) kknden
tremitir. Bir yerde yerlemek, ikamet etmek anlamndadr. Medine, yerleilen yer manasna gelir. 985
Kur'an'da medine kelimesi, daha ok peygamber kssalar iinde gemektedir. Ondrt yerde tekil, yerde ise
medin biiminde oul olarak yer alr.
Kur'an'daki medine szcklerinin hangi zel ehirleri anlatt konusunda iki ana durum belirlenmitir: Eski
medeniyet merkezleri, Hz. Peygamberin ehri Medine. 986
9.4.1 Eski Medeniyet Merkezleri
Hz. Salih ile kavmi Semd'un anlatld medine, Hicr ehridir. 987 Hz. Lt ile kavminin anlatld yer ise,
Sedum (Sodom) ehridir. 988 Hz. Yusufla ilgili kssada geen medine, Msr'dr. 989 Ashab- Kehfin bandan
geenlerin anlatld ehir, imdiki ad Tarsus olan Efsus'tur. 990 Hz. Musa ile Firavun arasndaki olaylarn
getii yer, Msr'dr. 991 Hz. Musa'dan yardm isteyen adamn yks, Msr'da gemitir. 992 Hz. Musa ile
Hzr'n yolculuunu anlatan yetlerdeki ehir, Antakya'dr. 993
Baz yetlerde, karye ile medine, birbiri yerine de kullanlmtr. Bu durumda, ikisi eanlamldr. 994
9.4.2 Hz. Peygamberin ehri Medine:
Drt yette, Hz. Peygamber'in g etmesinden sonra Yesrib'in Medine adn alma sreci anlatlr. 995
9.4.3 hra Minel-Medine (ehirden karlma):
Firavun, Hz. Musa ile Hz. Harun'un sihirbazlar dize getirmesini,
"Ben size izin vermeden mi ona inandnz? Halk ehirden rkarmak iin dzdnz bir hiledir, ama sizin
greceiniz var. Ellerinizi ayaklarnz aprazlama keseceim, sonra da hepinizi asacam." diyerek deerlendirdi. 996
Mnafklar, yaptklar ikiyzlln sonucunu, yle deerlendirdi:
"Eer bu savatan Medine'ye geri dnersek, erefli kimseler alaklar oradan karacaktr."
Oysa eref, Allah'n, peygamberinin ve m'minlerindir, ama mnafklar bu gerei bilmezler. 997
9.5 DR:
Dar, insann oturduu bina bulunan toprak paras, kalman yer anlamndadr. oulu diyar'dr.
Kur'an'da dar kelimesi, ev, yurt, lke gibi dnyayla ilgili anlamlara gelir. Aynca, hiretle ilgili olarak da kullanlr: 998
9.5.1 hiretle lgili Kavramlar:
9.5.1.1 Ed-Dru'1-hira:
984

Rgb el-Isfahni, Mfredat, 705; bnu-Cevzi, Nzhet, 560.
987
Neml. 27/48.
988
Hicr, 15/67.
989
Yusuf, 12/30.
990
Kehf, 18/19.
991
Araf, 7/111,123; uara, 26/36,53.
992
Kasas, 28/15,18.20.
993
Kehf, 18/77,82; Yasin, 36/13,20. Her iki yet grubunda da anlatlan ehir, Antakya'dr.
994
995
Tevbe, 9/101,120; Ahzab, 33/60,63; Munafkn, 63/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 464.
996
Araf, 7/123-124. Ayn olay karye szc kullanlarak da anlatlr.
997
Mnafikn, 63/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:464-465.
998
985
986
hiret yurdu anlamndadr. hiret yurdunda karar Allah'ndr. 999 hiret yurdu dnya yurduna gre daha hayrldr. 1000 Allah'n verdiklerinde hiret yurdu aranmal, ama dnya nasibi de unutulmamaldr. 1001 hiret yurdu
dnyada azgnlk ve bozgunculuk peinde olmayanlarndr. 1002 Dnya hayat yalnzca bir oyun ve elenceden
ibarettir. Asl hayat, hiret yurdundaki hayattr. nsanlar keke bunu bilseler. 1003 Allah', peygamberini ve hiret
yurdunu arayan iyi davrananlara byk ecir hazrlanmtr. 1004
9.5.1.2 Dru's-Selm:
Selmet/esenlik yurdu anlamndadr. Selmet yurdu Allah'n dosdoru yoluna girenlerindir. lediklerinden tr
Allah onlarn dostudur. 1005 Allah, insanlar selmet yurduna (dru's-selm=cennete) arr, dilediini doru yola
eritirir. 1006
9.5.1.3 Dru'I-Mukme:
Temelli kalnacak yer anlamndadr. yiliklere komalar sonucu, Adn cennetlerine girenler yle derler:
"Bizden znty gideren Allah'a hamdolsun. Dorusu rabbimiz balayandr, krn karln verendir. Bizi
ltfuyla dru'l-mukme'ye (temelli kalnacak cennete) o yerletirdi. Orada bize ne yorgunluk gelecek, ne de
usan olacaktr." 1007
9.5.1.4 Drul-Karar:
Kalnacak yurt anlamndadr. Firavun ailesinden imann gizleyen, onlar Hz. Musa'nn arsn kabule tevik
eden adam pekok d arasnda yle dedi:
"Ey milletim! phesiz bu dnya hayat geicidir. Ama hiret, kalnacak yurttur." 1008
9.5.1.5 kbtu'd-Dr:
Sonu, zellikle kt son anlamndadr. Hz. Musa, Firavun ve evresiyle mcadelesinde, onlara yle dedi:
"Rabbim, katndan bir doruluk rehberini kimin getirdiini, dnyann sonunun (kbetu'd-dar) kimin olacan
daha iyi bilir. Dorusu zalimler baarya eriemezler." 1009
Hz. Peygamber'e de yle demesi emredildi:
"De ki: Ey milletim! Durumunuzun gerektirdiini yapn, dorusu ben de yapacam. Sonucun kimin iin hayrl
olacan reneceksiniz. Zulmedenler phesiz iflah olmazlar." 1010
9.5.1.6 Ukbe'd-Dr:
Daha ok dnyada yaplanlarn hiretteki iyi sonucu anlamndadr. Allah'n ahdini yerine getiren, rzasn dileyerek sabreden, namaz klan, kendilerine verilen rzktan gizlice ve aka sarfeden akl sahipleri, bu dnyann
iyi sonucu (ukbe'd-dr) olan And cennetlerine hak kazanacaktr. Babalarnn, elerinin ve ocuklarnn iyi
olanlar da oraya girerler. Onlara selam veren meleklerin belirttii gibi, bu dnyann ok gzel bir sonucudur. 1011
Daha nceki tuzak kuranlarn tuzan Allah boa kartmtr. Allah, herkesin yaptn bilir. nkarclar da,
sonucun (ukbe'd-dr) kimin olacan greceklerdir. 1012
9.5.1.6 Sud-Dr:
Dnyada yaplanlarn kt sonucu anlamndadr. Ukbe'd-dr'n ztanlamlsdr. Allah'a verdikleri salam sz
bozanlar, Allah'n birletirilmesini emrettiini ayranlar ve yeryznde bozgunculuk yapanlara lanet vardr, kt
999
Bakara, 2/94.
En'am, 6/32; Araf, 7/169; Yusuf, 12/109; Nahl, 16/30.
1001
Kasas, 28/77.
1002
Kasas, 28/83.
1003
Ankebut, 29/64.
1004
1005
En'am, 6/127.
1006
1007
Fatr, 35/32-35. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 466.
1008
1009
Kasas, 28/37.
1010
1011
Ra'd, 13/19-24.
1012
Ra'd, 13/42. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 467.
1000
yurt (su'd-dr=cehennem) onlaradr. 1013 Allah, peygamberlerine ve inananlara, dnya hayatnda ve ahitlerin tanklk edecekleri gnde yardm eder. O gn zalimlere, zr belirtmeleri fayda vermez. Lanet onlaradr. Yurdun
kts (su'dr) de onlaradr. 1014
9.5.1.7 Dru'l-Bevr:
Helak olunacak yer, cehennem anlamndadr. Allah'n verdii nimeti nankrlkle karlayanlar ve milletlerini
helak olacaklar yere (dru'l-bevr), yaslanacaklar cehenneme srkleyenler, kt bir durak yerine gitmi
olacaklar. 1015
9.5.1.8 Dru'1-Huld:
Allah dmanlarnn cezas atetir. Allah'n yetlerini bile bile inkr etmelerinin karl, temelli kalacaklar yer
(dru'1-huld) olan cehennemdir. 1016
9.5.1.9 Zikre'd-Dr:
hiret yurdunu anma anlamndadr. Allah, gl ve anlayl kullar olan brahim, shak ve Yakub'u ahiret
yurdunu dnen, iten bal kimseler yapmtr. 1017
9.5.1.10 Dru'l-Fskn:
Yoldan kanlarn, Allah'n emrine kar gelenlerin yurdu anlamndadr. Hz. Musa'ya levhalarda verilen emirlere
kar kanlarla ilgilidir. 1018
9.5.2 Dnya Hayatyla lgili Kavramlar:
Ev, bide, lke ve dnyaya da "dar" denmitir.
1019
9.5.2.1 Ev, lke Ve Medine:

A) Ev:
Karun'un yerin dibine geirilen evi iin, dr kelimesi kullanlmtr. 1020 Ev anlam, duvarla/baheyle evrelenmesi dolaysyla verilmitir. 1021
B)lke:
Hz. Salih, azaptan nce isyanc kavmine yurtlarnda (dr) gn daha kalma sresi vermiti. 1022 Baz yetlerde,
balarna azap gelen kavimlerin, olduklar yerde (fi drihim) dizst ktkleri anlatlr. 1023 Buradaki dr iin, ev
anlam da verilmitir. 1024
C) Medine:
ki yette dr kelimesi, Medine ehri iin kullanlmtr. 1025
9.5.2.2 Diyara Miraslk:
Yce Allah, msl m anlarn dnyevi kazanmlan konusunda unlar belirtir:
1013
Ra'd, 13/25.
M'min. 40/52. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 467.
1015
brahim, 14/28-29. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 467.
1016
Fussilet, 41/28. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 468.
1017
Sd, 38/45-46. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 468.
1018
1019
1020
Kasas, 28/81.
1021
1022
Hd, 11/65-66.
1023
A'raf, 7/89,91; Hd, 11/67; Ankebut, 29/37.
1024
bnu'l-Cevzi, Nzhet 292. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 468-469.
1025
Rad 13/31; Har, 59/9. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 469.
1014
"Yerlerini (ard), yurtlarn (diyar) mallarn ve henz ayanz dahi basmadnz yerleri, Allah size miras
(ganimet) olarak verdi. Allah'n gc her eye yeter." 1026
nanl insanlarn, Allah yolunda yrmeleri durumunda, yeryznn baz blgelerinin egemenlii onlara
geecektir. 1027
9.5.2.3 Terk-i Diyar:
nsanlar lm korkusuyla yurtlarn akn akn terkederler. 1028 M'minlere yaplan tavsiye udur:
"Yurtlarndan bbrlenerek, insanlara gsteri yaparak kan ve Allah yolmdan alkoyanlar gibi olmayn.
Allah, onlarn ilediklerini her ynyle bilir." 1029
Hz. Peygamberin hakem tayin edildii yerlerde, onun verdii karar kabul edilmedike gerek m'min olunmaz.
Mnafklara "kendinizi ldrn" yahut "memleketinizden kn" diye Allah tarafndan emredilseydi, pekaz
dnda bunu yapmazlard. Halbuki kendilerine verilen d yapsalar, daha iyi ve salam olurdu. 1030
9.5.2.4 hrc Mine'd-Diyr (Yurttan karlma):
Yurttan karlma, srgn etme anlamndadr.
Yce Allah'n srailoullarndan ald szlerden biriside, "kannz dkmeyin, birbirinizi yurdunuzdan srmeyin" biimindeydi. Bu sz verdiler, ancak bu szlerinden cayp ilerinden bazlarn memleketlerinden srdler,
onlara kar gnah ve dmanlkta birletiler, onlar yurtlarndan karmak haram olduu halde esir olarak
ellerine geince de fidyelerini vermeye kalktlar. Bylece onlar, kitabn bir ksmna inanp, br ksmn inkr
konumuna dtler. Buna karlk, hem dnyada, hem de hirette cezalarn greceklerdir. 1031
Yce Allah, kitap ehlinden inkarc olanlar (mslmanlar Medine'de arkadan vurmak isteyen Yahudileri) ilk
srgnde yurtlarndan kard. Oysa m'minler, kacaklarn sanmamt. Onlar da kalelerinin kendilerini Allah'tan koruyacan sanmlard. Allah'n azab onlara beklemedikleri yerden geldi, kalplerine korku sald. 1032
Bu Yahudilerin kalelerini Hz. Peygamber, muhasara etmi, sonunda tayabilecekleri kadar eyalann alarak
lkeden kmalarn kabul etmiti. Mnafklar da yahudilere yardm sz vermilerdi, ancak bu szlerini
tutmamlard.
Yurttan karlma, sava sebebidir. Nitekim, Hz. Musa'dan sonra srailoullarnn ileri gelenleri, peygamberlerinden birine, Allah yolunda savamak iin bir melik (hkmdar) gnderme talebinde bulunmu, bu peygamber
'Ya sava size farz klndnda gitmeyecek olursanz" diyerek teredddn belirtmiti. Onlar ise
"Memleketimizden ve ocuklarmzdan uzaklatrldmza gre, niye Allah yolunda savamayalm?"
demilerdi. Ama sava onlara farz klnnca, pekaz mstesna szlerini tutmamlard. Ayrca hkmdarlar
Tlt'u da beenmemilerdi. 1033
Mslmanlara sava izni, hakszla uratlp kendilerine sava ald iin verilmitir. Onlar haksz yere ve
"Rabbimiz Allah'tr" dedikleri iin yurtlanndan karlmlardr. 1034
Yurttan karlma, sava sebebi olma yannda, baka baz sonular daha dourur. Yce Allah, hicret edenlerin,
memleketlerinden karlanlarn, Allah yolunda ezaya uratlanlarn, savaan ve ldrlenlerin gnahlarn
balama sz vermitir. 1035 Sava sonunda elde edilen ganimet mallar, zellikle yurtlarndan ve mallarndan
edilmi olan, Allah'tan bir ltuf ve rza dileyen, Allah'n dinine ve peygamberine yardm eden muhacir
fakirlerindir. Doru olanlar da onlardr. 1036 Allah, Mslmanlarla din urunda savaanlar, onlar yurtlanndan
karanlar ve karlmalarna yardm edenleri dost (veli) edinmeyi yasaklamtr. Onlar dost edinen zalimdir. 1037
Ama, mslmanlarla din urunda savamayan, onlar yurdundan karmayan kimselere, iyilik yapmak ve dil
davranmak yasak deildir. Bilakis Allah, dil olanlan sever. 1038
ONUNCU BLM
1026
Ahzb, 33/27.
Bakara, 2/243. Bu yet, fiziksel lm korkusunun milletlerin ve toplumlarn ahlaken lmlerine yol aaca ve ayn ekilde, onlarn
yeniden doularnn lm korkusunu yenerek ahlki konumlarn yeniden kazanmalarna bal olduu gereini tasvir eder. (Muhammed
Esed. age, 1/73 (232).
1029
Enfal, 8/47.
1030
1031
Bakara, 2/84-85.
1032
Har, 59/2.
1033
Bakara, 2/246.
1034
Hac, 22/39-40.
1035
Ali mran, 3/195.
1036
Har, 59/8.
1037
Mmtehne. 60/9.
1038
Mmtehne, 60/8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 470-471.
1027
1028
BARI, FETH VE CHADLA LGL KAVRAMLAR

10.1 SLM/SELEM:
S-l-m (selime) kknden treyen selm, silm ve selem szckleri, sulh (bar) anlamndadr (silm=sulh). Bu bakmdan, bunlar harb'in ztanlamlsdrlar. (silm x harb). 1039
Kur'an'da "silm" szc bar anlamnda kullanlr. 1040
10.1.1 Bar Emri:
eytana ayak uydurmak yerine, hep birlikte bara girmek gerekir:
"Ey m'minler! Hep birden bana girin. eytana ayak uydurmayn. O, sizin apak dmannzdr. Size belgeler
geldikten sonra kayarsanz (tkezlerseniz) biliniz ki Allah gl ve bilgedir." 1041
Buradaki "bara girin" ifadesi, "Allah'a kendinizi tam olarak teslim edin" biiminde de karlanr. Nitekim baz
mfessirler, buradaki "ey m'minler" hitabnn mslmanlara ynelik olmadn, tersine henz byle tam bir
teslimiyete ulamam olan insanlarla balantl olduu grndedirler. Bunlar, gemi vahiylerin byk
ksmna inanan, ama Kur'an'm mesajn hakikat olarak kabul etmeyen Yahudiler ve Hristiyanlardr. Nitekim
sonraki yetler, onlarla ilgilidir. 1042
10.1.2 Bara Mecbur Kalma:
M'minlerin dman karsnda gevemeleri, onlar ban istemeye mecbur brakr:
"Ey m'minler! Dman karsnda gevemeyin ki bar istemek zorunda kalmayasnz (bar iin yalvarp yakarmayn). Siz stnsnz, Allah, sizinle beraberdir. Sizin ilerinizi eksiltmeyecektir." 1043
10.1.3 Bar nerisinin Kabul:
Bar neren dmann bu teklifi kabul edilir, bundan byle de dokunulmazl balar:
"(..) (Mnafklar) sizden uzak durur, sizinle savamaz ve size bar teklif ederlerse, Allah onlara dokunmanza
izin vermez. Dierlerinin de sizden ve kendi milletlerinden gvende olmay istediklerini greceksiniz. Ne var ki
fitnecilie her arldklarnda, ona can atarlar. Eer sizden uzak durmazlar, bar teklif etmezler ve sizden
elekmezlerse, onlar yakalayn, bulduunuz yerde ldrn. te onlarn aleyhlerine apak ferman verdik." 1044
"Eer onlar bara yanarlarsa, sen de yana ve Allah'a gven. O phesiz iitir ve bilir. (Ama bar yanls
gzkmekle) niyetleri sadece seni aldatmaksa, bil ki Allah sana yeter. Nitekim yardmyla ve inanm
yandalarla seni glendiren odur. Onlarn kalplerini badatrd. Bu uurda, yeryzndeki hereyi harcasaydn
onlarn kalplerini kaynatramazdm. Ama ite Allah, onlar bir araya getirdi. Allah gl ve bilgedir." 1045
10.2 SELM:
S-l-m (selime) kknden treyen selm ve selmet szckleri esenlik, gven ve zellikle bar anlamnda kullanlan szcklerdendir. Selm szc, selmette, huzur ve skn iinde olmak, gizli ve ak tehlikelerden ve
korkulu eylerden uzak ve esenlik iinde olmak anlamndadr.
Dar anlamda Allah'a teslim olmak, geni anlamda bar /gven/esenlik yolunu semek anlamndaki slm kelimesi de s-l-m kknden gelmektedir.
Gnmz Arapa'snda bar anlamndaki en yaygn kelime selm'dr. Ancak Kur'an'da kullanld yerler genelde siyasi ierikten uzaktr. Daha ok dnyada sknet, hirette selmet anlamnda kullanlr. 1046
10.2.1 Allah Ve Selm:
A) Allah'n Selm smi:
Allah'n rahmet kavramyla ilgili gzel isimlerinden birisi de selmdr. 1047 Eksiklikten uzak olan, esenlik
1039
Rgb el-sfahni, Mfredat,378.

1041
Bakara, 2/208-209.
1042
Bkz. Muhammed Esed, Kur'an Mesaj, 1/60 (191). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 475.
1043
Muhammed, 47/35. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 475.
1044
Nisa, 4/90-91
1045
Enfal, 8/61-63. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 475-476.
1046
1047
Har, 59/3.
1040
kayna, esenlik veren anlamndadr. 1048

B) Allah'n Peygamberlere Selm:
Kur'an'n baz yetlerinde, bizzat Allah'n peygamberlere selm diledii yer alr. 1049
Yce Allah, Kur'an'da peygamberlere genel olarak ve adlarn belirterek 1050 selmn iletmektedir. Bu yetlerdeki
selm, "gzel vg" anlamndadr. 1051 Ayrca Allah ve melekler, Hz. Peygamber'e salt etmekte (vmekte),
m'minlerin de ona salt ve selam iletmesini istemektedir. 1052
C) Subulu's-Selm (Kurtulu Yollar):
Kitap ehline peygamber, nur ve apak bir kitap geldii konusunda seslenen yetten sonra, u belirtilir:
"Allah rzasn gzetenleri onunla, selmet/esenlik yollarna (subulu's-selm) eritirir ve onlan, izniyle
karanlklardan aydnla karr ve doru yola iletir." 1053
Byleleri, bedeni ve ruhi nitelikteki her trl ktlklerden emin ve gven iinde olmay hakeder. Subulu'sSelm'n, Allah'n dini slm olduu da belirtilir. 1054
10.2.2 Meleklerin Peygamberlere Selm:
Hz. brahim'in yanma mjdeyle giden melekler, "selm sana" deyince, o da onlara "size de selm" dedi. Tokalamadklan iin korktu, ama bilgin bir olun olacak diyerek onu yattrdlar. 1055
10.2.3 Cennet Ve Selm:
A) Dru's-Selm:
Cennetin bir ad da Dru's-Selm (esenlik yurdu) biimindedir. nk bitmeyen nimetler, elemsiz zevkler ve
gerek mutluluk oradadr. 1056 Allah, kullarn esenlik yurdu olan cennete armaktadr. 1057 Allah'n ars bar
ve esenlik yurdu iindir. 1058
B) Meleklerin Cennetliklere Selm:
Cennete girerken cennetliklere, "Oraya gven iinde (bi-selmin minin) girin" denir. 1059 Melekler ve cennet
bekileri
de
selm
verecektir.
Melekler
her
kapdan
yanlarna
girerek,
cennetliklere,
"Sabretmenize/yaptklarnza karlk size selm olsun. Hogeldiniz. Buras dnyann pek gzel bir sonucudur.
Temelli olarak buraya girin." derler. 1060
C) Cennetliklerin Birbirine Selm:
Merhamet sahibi Allah katndan bir selma kavuacak olan cennetlikler, 1061 birbirine selm verecektir. Henz
a'rafta bulunanlar, cennete gireceini umanlar, cennetliklere "size selm olsun" derler. 1062 Cennetliklerin dualar
"Mkemmelsin ey Allahm!", dilekleri "selm size" ve dualarnn sonu da "Alemlerin rabbi Allah'a hamdolsun"
szleridir. 1063 Cennetlikler orada bo szler deil, esenlik veren szler iitirler. 1064
1048
Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:477.

Sfft, 37/181.
1050
Sfft, 37/79, 109, 120, 130. Bu yetlerin ncesinde, "sonrakiler arasnda ona bir n braktk", sonrasnda ise "iyileri ite byle
dllendiririz" ifadeleri yer alr. Ayrca bkz. Meryem, 19/15-33.
1051
Mukatil bin Sleyman, Vch, 164; bnu'l-Cevzi, Nzhet, 358.
1052
Ahzab, 33/56. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 477.
1053
Maide, 5/16.
1054
Mukatil bin Sleyman, age, 164. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 477.
1055
Hd, 11/69; Hcr, 15/22; Zriyt, 51/24-28. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 478.
1056
En'am, 6/127.
1057
Yunus, 10/25.
1058
1059
Hcr, 15/46; Kaf, 50/34.
1060
Ra'd, 13/24; Nahl, 16/32; Furkan, 25/75; Zmer, 39/73; Kaf, 50/32-34; Vaka, 56/91. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar,
1061
Ysn, 36/58.
1062
A'raf, 7/46.
1063
Yunus, 10/10; brahim, 14/23; Ahzb, 33/44.
1064
1049
10.2.4 Selamlama:
Selm vermek, dini, can ve mal konusunda fetlerden uzak olma duas ve dileidir. Selm szckleri, btn
mslmanlarn dillerinde yaygn olarak kullanlr. 1065
A) man Sembol Selm:
M'minler, savaa fiilen girip girmeyenleri iyice incelemeli ve durumundan emin olmaldr:
"Ey m'minler! Allah yolunda (sefere) yrdnz vakit, her eyi iyice aratrn. Size, bar nerisi bildirene,
dnya hayatnn geici menfaatine gz dikerek, 'Sen m'min deilsin' demeyin. Allah katnda birok ganimetler
(zenginlikler) vardr. nceden siz de yleydiniz. Allah size iyilikte bulundu. yice aratrp anlayn, phesiz Allah, ilediklerinizden haberdardr." 1066
B) Peygamberin Sekinlere Ve M'minlere Selm:
Yce Allah, Hz. Peygamber'e, sekin ve m'min insanlara selam vermesini buyurur:
"De ki: Allah'a hamdolsun. Setii kullarna selm olsun.(..)" 1067
"Ayetlerimize inananlar sana gelince, 'size selam olsun' de.(..)" 1068
C) M'minlerin Selamlamas:
M'minler birbiriyle selmlamak, bunu yaparken ya daha gzeliyle, ya da benzeriyle karlk verilmelidir:
"Size bir selm verildiinde, ondan daha iyisiyle selm verin veya aynyla karln verin. Allah, hereyin hesabm gerei gibi yapandr." 1069
D) Eve Girite Selm Verme:
Bakalarnn evlerine izin alnarak ve selm verilerek girilir, bu daha iyi bir tutumdur. 1070 Kendi evine giren kii,
Allah katndan bereket, esenlik ve gzellik dileyerek selm verir. 1071
10.2.5 yilik/Esenlik Dilei:
Hz. brahim, babasn putlara tapmaktan vazgeirmeye armt. Ama bundan vazgemeyen babas, ona yanndan uzaklamasn syledi. brahim, u cevab verdi:
"Sana selm olsun. Senin iin rabbimden mafiret dileyeceim. nk o, bana kar ok ltufkrdr." 1072
Allah'n kullar, yeryznde mtevazi yrrler. Bilgisizler kendilerine takldklar zaman, onlara gzel ve yumuak (selm) sz sylerler. 1073
Mslmanlar bo sz iitince, ondan yzevirirler. Bizim ilediimiz bize, sizin ilediiniz sizedir. Size selm ol'
sun, cahillerle ilgilenmeyiz."derler. 1074
10.2.6 Doruya Uyanlara Selm (Vesselmu Ala Menittebe'al-Hd):
Yce Allah, Hz. Musa ile kardei Hz. Harun'un Firavun'a giderek, yle demelerini emretmitir:
"Dorusu biz, senin rabbinin elileriyiz. srailoullann bizimle beraber gnder. Onlara ikence etme.
Rabbinden sana bir mucize getirdik. Selm, doru yolda gidenlere olsun. Dorusu bize, yalanlayp srt evirene
azap edilecei vahyolundu." 1075
Hz. Peygamber, eitli -zellikle gayri mslim- hkmdarlara yazd mektuplarn, bu cmleyle bitirmitir. 1076
10.2.7 Esenlik Ve Ktlkten Kurtulu:
1065

1067
Neml, 27/59.
1068
1069
1070
Nur, 24/27.
1071
1072
Meryem, 19/46-47.
1073
Furkan, 25/63.
1074
1075
Th, 20/47-48.
1076
1066
Yce Allah, Hz. Nuh'a,

"Sana ve seninle beraber olan topluluklara bizden bir selmet, ve bereketle gemiden in." emrini vermiti. 1077
Yine Yce Allah, Nemrut'un yakt atee u emri vermiti:
"Ey ate! brahim'e kar serin ve zararsz (selm) ol." 1078
Nemrut'un bu dzeni bozulup, hsrana uramlard.
Kadir gecesi, tan atana dein "selm" (esenlik) kaynadr. 1079
Grld gibi selm szc, daha ok din arm yapmakla birlikte, daha dnyev olarak gvenlik ve esenlik anlamlan da tamaktadr. 1080
10.3 SULH/ISLAH (ISLH-I BEYN) (BARI/BARITIRMA):
S-l-h fsaleha) kknden treyen "sulh" insanlar arasndaki nefretlemeyi, birbirinden uzaklama giriimlerini
yoketme ve giderme anlamndadr. Ayn kkn baka bir mastar ls olan salh ise, fesadn ztanlamlsdr il
(salh x fesd). Salh ve fesd, ounlukla fiillerle ilgili olarak kullanlr. Kur'an'da salh, kimileyin fesad ile, kimileyin de seyyie ile karlatrlr (A'raf,7/56; Tevbe, 9/102). 1081 Ayn kkten treyen slah szc ise, yaln
veya nefs szckl kullanmyla dzeltme, iyiletirme ve iyi yola girme, "slh- beyn" biiminde ise bartrma
ve arabuluculuk anlamndadr.
Kur'an'n pekok yetinde geen amel-i slih kavram da, ahlki anlamda iyi i, insann kendisine ve evresine
ynelik yararl i, insanln hayrna ve mutluluuna ynelik hizmet anlamndadr. 1082
10.3.1 Aile inde Sulh/Islah (Aile Bar):
nsann kendisiyle barmasndan sonra, aile iinde evlilik srerken veya bitiinden sonra elerin barma yollar
aktr:
"Kar-kocann aralarnn almasndan endielenirseniz, biri erkein, teki kadnn ailesinden iki hakem
gnderin. Bunlar aralarn dzeltmek isterlerse, Allah onlarn aralarn buldurur. Dorusu Allah, her eyi bilen
ve haberdar olandr." 1083
"Boanan kadnlar, kendi kendilerine (evlenmeksizin) ayba hali boyunca beklemelidir, eer Allah'a ve
hiret gnne inanmlarsa rahimlerinde Allah'n yarattn gizlemeleri, kendilerine helal deildir.Kocalar bu
arada barmak isterlerse, karlarn geri almakta daha ok hak sahibidirler. (..) " 1084
"Eer kadn, kocasnn kt muamelesinden veya aldr szlndan (terketmesinden) endie ederse, aralarnda
bar/karlkl anlama salamaya almalarnda kendilerine bir engel yoktur. Bar (sulh/anlama), daha
iyidir. Nefisler, kskanla (bencillie) meyyaldir. Eer iyi davranr ve hakszlktan saknrsanz, bilin ki Allah,
ilediklerinizden kesinlikle haberdardr." 1085
10.3.2 Toplum inde/Sulh/Islah (Toplum Bar):
A) Bar abalar.
nsanlar bartrmak, yaplan yeminlerin bozulup, keffaretinin denmesini meru klan bir sebeptir:
"nsanlarn arasn dzeltmeniz, gnahtan saknmanz ve iyi (erdemli) olmanz iin, Allah'a yaptnz yeminleri
engel klmayn. Allah, iitir ve bilir." 1086
Vasiyet eden, adalet ilkelerine aykr bir vasiyetname dzenlemise, ilgili btn taraflar toplayp bir uzlama
salamak, vgye deer bir davrantr:
"Vasiyet edenin yanlmasndan veya gnaha gireceinden endie duyan kimse, ilgililerin (miraslarn) arasn
dzeltirse, ona gnah yoktur. Allah, phesiz balar ve merhamet eder." 1087
Belli iyilikleri gerekletirmeyi amalayan gizli grmeler, hayrl grmelerdir:
"Yalnzca sadaka vermeyi, iyilik yapmay ve insanlarn arasn dzeltmeyi gzeten kimseler mstesna, onlarn
gizli toplantlarnn (necv: fslt) pekounda hayr yoktur. Kim bunlar, Allah rzas iin yaparsa, ona byk
bir dl vereceiz." 1088
1077
Hd, 11/48
Enbiya, 21/69.
1079
Kadir, 97/5.
1080
1081
Rgb el-Isfahnl, age, 419-420.
1082
1083
Nisa, 4/35.
1084
Bakara.2/228.
1085
1086
Bakara, 2/224.
1087
Bakara, 2/182.
1088
Nisa,4/114.
1078
Bylece, olumlu ve faydal sonulan amalayan gizli grmeler, -mesel devletler ve toplumlar arasndaki ban
grmeleri- "gizli toplantlar" la ilgili eletirinin dndadr. nk yeterince olgunlamam bir aklk, bazan
sz konusu amalarn gerekleme ansn zedeleyebilir, yahut (zellikle karlksz yardmlarn sz konusu
olduu durumlarda) halkn duygulann incitebilir. 1089
Kardelik balan, her trl artlarda canl tutulmaldr:
"Sana ganimetlere dair soru soruyorlar. De ki: Ganimetler, Allah'n ve peygamberinindir. Allah'tan saknn,
aranzdaki ilikileri dzeltin (bar ve uzlama iinde olun). Allah'a ve peygamberine itaat edin." 1090
Bedir Sava'nda ele geirilen ganimetlerle ilgili kimi sorunlar kmt. 1091 Ancak, ganimetlerin kamuya (Allah'a
ve peygamberine) ait olduu ilkesi, bu ganimetler konusunda btn alarda ve artlarda geerli dzenlemeyi
belirtmitir. yleyse mslmanlar, bu ilke erevesinde, din kardei olduklarn, ayn eylere inandklarn
akllarnda tutacak, aralanndaki anlamazlklar ve ayrlklar bir kenara brakmasn bilecektir. 1092
B) atan Mslmanlarn Bartrlmas:
Mslmanlar arasndaki ilikilerin temel ilkelerini aklayan Hucurt Sresi, bir blmnde, atan mslman
taraflarn bartrlmas ykmlln, bunun gerekletirilme biimini ve m'minlerin kardeliini dzenler:
"Eer m'minlerden iki topluluk birbirleriyle atrlarsa, aralarn dzeltiniz. ayet biri tekine saldrrsa,
saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine kadar savanz. Eer dnerlerse, aralarn haka bulunuz, dil
davrannz. phesiz Allah, dil (eit) davrananlar sever. Dorusu m'minler, birbirleriyle kardetirler.
yleyse, dargn/at an kardelerinizin arasn dzeltin. Allah'tan saknn ki size acsn." 1093
M'minler arasndaki atma, szl veya eylemli her trl uyumazl ve ekimeyi ierecek geniliktedir. 1094
C) Barln dl:
nsanlarn arasn dzeltmek iin gizli toplantlar yapanlara, Allah byk dl verecektir. 1095
Allah, ara dzelteni (bary) ve bar bozan ayrdeder:
"Sana yetimleri sorarlar. De ki: 'Onlarn ilerini dzeltmek hayrldr.' Eer onlarla birlikte yaarsanz, artk onlar sizin kardelerinizdir. Allah, dzelteni ve bozan ayrdeder. Allah dileseydi, sizi zora sokard. Allah, phesiz
gl ve bilgedir." 1096
Yce Allah, sahte barlara kar uyank olmak gerektiini, onlarn gerekte bozguncu olduklarn hatrlatr. 1097
yilikler, Allah katnda karln bulur:
"(..) Allah'a kar gelmekten saknanlar iin, hiret yurdu daha hayrldr. Bunu dnmez misin? Kitaba smsk
sarlanlar ve namaz klanlar iin ecir vardr. Biz, iyilie alanlarn ecrini elbette zayi etmeyiz." 1098
10.4 CHAD:
aba gstermek, glklere gs germek anlamndaki c-h-d kknden treyen cihad szc, olanca gcyle
mcadele etmek, aba iinde olmak ve kar koymak anlamndadr.
Cihd, kavram, Kur'an'da genellikle "fi seblillah" (Allah yolunda/urunda) szcklerinden sonra veya onlarla
ilgili olarak kullanlmtr. Bu kullanmlarda, askeri olmaktan ok, ahlki ve ruh anlamda mcadele yollarn ve
amalarn anlatr. 1099
10.4.1 Cihad Emri:
Cihad emrini, cihad ykmlleri ve cihad emrinden kaanlar erevesinde ele alabiliriz. 1100
A) Cihad Ykmlleri:
Gerek (sdk) m'minlerin zelliklerinden birisi de, Allah urunda mallaryla ve canlaryla cihad etmeleridir. 1101
1089

Enfal, 8/1.
1091
Vahid, Esbbu Nuzli'l-Kuran, 234-236, no: 468-470.
1092
1093
Hucurt, 49/9-10.
1094
1095
Nisa. 4/114.
1096
Bakara, 2/220.
1097
Bakara, 2/11-12.
1098
A'raf, 7/169-170. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 484-485.
1099
1100
1101
Hucurt, 49/15.
1090
Bu niteleme, imann ekli artna uyarak "inandk" diyen bedevilere, "inanmadnz, ama islm olduk deyin, inan
henz gnllerinize yerlemedi, eer Allah'a ve peygamberine itaat ederseniz, ilediklerinizden bir ey eksilmez"
aklamasndan hemen sonra yer alr. Buna gre gerek iman, Allah'a ve peygamberine inanmak, sonra pheye
dmemek ve Allah urunda malyla ve canyla cihad etmekle ortaya kar. Ayn durum, ylece de belirtilir:
"Ey m'minler! Sizi can yakc bir azaptan kurtaracak, kazanl bir yolu gstereyim mi? Allah'a ve
peygamberine inanrsnz, Allah yolunda mallarnzla ve canlarnzla cihad edersiniz. Bilseniz, bu sizin iin en
iyi yoldur." 1102
M'minlerin, slm dman olan gayri mslimlere gvenmeleri, onlar dostlar ve manevi nderleri kabul etmeleri sonucunda, dinden dnmesi (imann kaybetmesi) ve Allah yolunda cihad brakmas, Allah'n fkesini
eker:
"Ey m'minler! Aranzda dininden kim dnerse, bilsin ki Allah, sevdii ve onlarn da onu sevdii, inananlara
kar alakgnll, inkarclara kar gl, Allah yolunda cihad eden, knayanlarn yermesinden korkmayan bir
kavim getirir. Bu, Allah'n dilediine verdii bol nimetidir. Allah, her eyi kaplar ve bilir. Sizin dostunuz, ancak
Allah, onun peygamberi ve namaz klan, zekat veren ve rk eden m'minlerdir. Kim Allah', peygamberini ve
iman edenleri dost seerse, Allah'n taraftarlar stn gelecektir." 1103
B) Cihad Kaaklar
Cihada katlmayanlar, Kur'an'da iki szckle anlatlr: 1) Oturanlar (Kidn), 2) Geri kalanlar (Muhallefn). Oturanlar m'min sfatn kaybetmezken, geri kalanlarn bir blm mnafk, bir blm ise yere aklanlar olarak
adlandrlr. 1104
1) Oturanlar (Kidn):
Allah yolunda maddi veya manev stn aba ve mcadele gstermek anlamna gelen cihadn dmana kar
yaplanna katlmayp evlerinde oturanlar, m'min sfatn kaybetmezler, ama derece bakmndan cihada
katlanlarn altndadrlar:
"nananlardan zrsz olarak yerlerinde oturanlar ile mallaryla ve canlaryla cihad edenler birbirine eit
deildir. Allah, mallaryla ve canlaryla cihad edenleri, mertebece, oturanlardan stn klmtr. Allah, hepsine
de gzellik (cenneti) vadetmitir. Ama Allah, cihad edenleri oturanlara, byk ecirler, dereceler, balanma ve
rahmetle stn klmtr. Allah, balar ve merhamet eder." 1105
nananlar toptan savaa kamazlar. Her topluluktan dini iyi renmek ve milletlerini geri dndklerinde uyarmak suretiyle, yanl hareketler nlenebilir. 1106
2- Geri Kalanlar (Muhallefn)/Yere aklanlar:
Tevbe Sresi'nin byk blm savaa katlmaktan kananlarn tutum ve davranlarn ele alr.
zellikle dmana kar yaplacak silahl cihaddan kananlar, iki grupta anlatlr: 1) Yere aklanlar, 2) Mnafklar. 1107
A) Yere aklanlar:
zellikle mnafklar, dnya hayatn tercih edip silahl cihaddan kanmaya almalar dolaysyla, yere aklanlar olarak adlandrlr.
M'minlerin bir blm, "Allah yolunda savaa kn" denilince, hireti brakp, dnya hayatna raz olarak, savatan kanrlar. Ama bunlar, can yakc azapla karlar ve yerine baka bir millet getirilir. Allah, hicret
srasnda peygamberine yardm etmi ve onu desteklemitir. Allah yolunda, mal ve canla cihad daha iyidir.
Byle bir cihadn zorluklarna gs geremedikleri iin, gszlklerini ne srp, yalanc olduklarn! bilen
Allah'a yemin ederler. Allah'a ve hiret gnne inananlar, mallaryla ve canlaryla cihad etmek istediklerinden,
izin istemezler, Allah zaten muttekleri bilir. zin isteyenler, Allah'a ve hiret gnne inanmayan, kalpleri
pheye dp, bu pheleri iinde bocalayanlardr. Savaa kmak niyetinde olmadklar iin gerekli hazrl
yapmazlar, cizlerle kalrlar. M'minlerle savaa ksalar bile, fitne karp orduyu bozmaya alrlar. Onlar
dinlememek gerekir. Zaten onlar, bar zamannda da fitne koparrlar, bir takm dolaplar evirirler. M'minlere
iki iyiden, gazilik ve ehitlikten bakas gelmez. Ama geri kalanlar, Allah'tan veya m'minlerden gelen bir azapla
1102
Saf, 61/10-11.
1104
1105
Nisa, 4/95-96.
1106
1107
1103
karlarlar. 1108
Medineliler ve evresindeki bedeviler, savata geri kalmak konusunda uyarlmtr:
"Ey m'minler! Allah'tan saknn ve dorularla birlikte olun, Medinelilere ve evrelerinde bulunan bedevilere,
savata Allah'n peygamberinden geri kalmak, kendilerini ona tercih etmek yaramaz. nk Allah yolunda
susuzlua, yorgunlua ve ala uramak, kfirleri kzdracak bir konumda bulunmak ve dman nnde basan
kazanmak karlnda, onlarn yararl bir i yaptklar mutlaka yazlr. Dorusu Allah iyililik yapanlarn ecrini
zayi etmez. Allah, yaptklarnn karln en gzel ekilde kendilerine vermek zere, az vaya ok sarfettikleri
her ey, yrdkleri her yol, onlar iin yazlr." 1109
Bu yetlerdeki mesajn, evrensel olduu, tarihi ve corafi snrlar akn bulunduu aktr. 1110
B) Mnafklar:
Mnafklar, mslman olduktan sonra inkr edip kfr szn sylemelerine ramen, bunun aksine Allah'a
yemin ederler. Tevbe ederlerse, iyiliklerine olur. Etmezlerse, dnya ve hirette can yakc azaba urarlar.
Allah'n peygamberinin hilafna geri kalanlar, oturup kalmalarna sevinirler. Allah yolunda mallaryla ve
canlaryla cihad holarna gitmez. Allah'a inann ve peygamberle birlikte cihad edin diye bir buyruk tayan sre
inmi olsa bile, gc yetenleri geri kalmak iin izin isterler. Geri kalan kadnlarla beraber bulunmaya raz olurlar.
Kalpleri kapand iin anlaylar da gider. Peygamber ve onunla beraber bulunan m'minler ise, mallaryla ve
canlaryla cihad ederler, iyilikler de onlarndr. Bedevilerden bile, zr beyan ederek geri kalanlar olur. Ama
Allah'a ve peygamberine yalan syleyenler, zr bile beyan etmeden geri kalrlar. Onlarn kfirleri can yakc
azaba urayacaktr. Gszler, hastalar ve sarfedecek bir eyi bulunmayanlara, Allah'a ve peygamberine bal
kaldklar srece bir sorumluluk yoktur, iyi davrananlarn sorumluluu olmaz. Sorumluluk ancak, zengin olduu
halde izin isteyenlere, geride kalan kadnlarla bulunmaya raz olanlara ve Allah kalplerini mhrledii iin
bilmeyenleredir. Savatan dnlnce, kendilerine klmamas iin, Allah'a yemin ederler. Bunlar iren
tiplerdir, onlardan uzak durulur. Yeminlerine inanp onlardan honut olanlar bulunsa bile, Allah yoldan km
(fsik) kimselerden honut olmaz. Bedevilerin inkarcl ve mnafkl ise, ok daha ileri ldedir. Savatan
geri kalanlarn bir ksm da sularn itiraf eder. Allah'n, onlarn tevbesini kabul etmesi umulur. Savatan geri
kalanlarn bir ksmnn ise ii Allah'a kalmtr. Bilen ve bilge olan Allah onlara, ya azap eder, ya da tevbelerini
kabul eder. 1111
10.4.2 Cihadn Trleri:
Cihad edilecekler, eittir: 1) Dman, 2) eytan. 3) Nefis. Son ikisi birletirilerek ele alnabilir. 1112 "Allah
urunda cihad edin" buyruklar, genelde her n de kapsayacak zelliktedir. 1113
A) Dmanla Cihad (Cihad- Asgar: Kk Cihad):
Bu, daha ok silahl ve eylemli cihadn szkonusu olduu savatr. Byle cihada, harb veya ktal ad verilir.
"Ey peygamber! Kfirler ve mnafklarla cihad et, onlara kar sert davran. Varacaklar yer cehennemdir, o ne
kt dn yeridir." 1114
"Kfirlere itaat etme, onlara kar olanca gcnle cihad et." 1115
Kur'an'a gre dmanla sava anlamndaki silahl cihad, kesin baz taleplere karlk vermelidir: iyi tanmlanm
bir sebep ve dman, kesin snrlar ve bir sava etii.
Savaa giri amalar ve dman, ylece belirtilebilir: 1116
1) Dman Saldrsna Kar Koymak:
Hakszla uratlarak ve "rabbimiz Allah'tr" dedikleri iin yurtlarndan karlan m'minlere sava izni
verilmitir. Bu anlamda sava, mabed dokunulmazln da salayc zelliktedir. 1117
Sava hazrl yapmak da, dmanlar korkutup mslmanlara saldrmalar dncesinden caydrlmalar an1108
Tevbe. 9/38-52; Nisa, 4/77-78. Fitne faaliyetlerinden olan Mescid-i Dirr yapm iin bkz. Tevbe, 9/107-110.
Tevbe, 9/119-121.
1110
1111
Tevbe. 9/73-98, 101-106. Savatan, lm korkusuyla baylm gibi bakarak, kamaya alan mnafklarn bu konudaki tutum ve
davranlar iin ayrca bkz. Muhammed, 47/20-38. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 488-489.
1112
Rgb el-Islahn, age. 142.
1113
1114
Tevbe, 9/73; Tahrm, 66/9.
1115
Furkan, 25/52.
1116
1117
Hac, 22/39-41. Aynca bkz. Bakara, 2/190-193.
1109
lamna gelir. Ama bana yanarlarsa, bu talebe karlk verilir. 1118

Dmanca tutum iine girmeyenlere kar cihad ykmll yoktur, bylelerine iyilikle ve adaletli
davranlr. 1119
2) Hyaneti nlemek:
Medineli Beni Kurayza Yahudileri, Medine'yi kuattklar srada Mekkelilerle ibirlii iine girmiti. te bu dav
ranlar zerine, cizye vermelerini salayncaya kadar savama izni verildi. 1120
3) Zulm Ve Fesad nlemek:
Mekke'nin fethinden sonra, mriklerin zulm ve fesatlarnn nlenmesi iin, fitnenin ortadan kaldrlmasnn ve
yalnz Allah'n dininin geerli olmasnn salanmas istenmitir. 1121 Bu savan amac, gnll veya gnlsz
olarak ihtidalarn salamakt. 1122
4) Yardm Amal Sava:
Yce Allah, yle buyurur:
"Size ne oluyor da, 'Rabbimiz! Bizi halk zalim olan bu ehirden kar, katndan bize bir sahip kan (veli} nder,
katndan bize bir yardmc ltfet' diyen zavall ocuklar, erkekler ve kadnlar urunda ve Allah yolunda
savamyorsunuz? nananlar Allah yolunda savarlar, inkarclar ise eytan yolunda. eytann dostlrnyla
savan. Esasen eytann hilesi zayftr." 1123
Sava etiine (ahlkna) gelince, zellikle u hususlar belirtilebilir: Dmanca tutum iine girmeyenlere kar
savalmaz, iyilikle ve adaletli davranlr. 1124 Zulmedenlerden bakasna dmanlk yoktur. Savatan vazgeip
bara yanaanlarn taleplerine uyulur. 1125 Amacna ulam savaa son verilir. 1126 Savata saldranlara kar ayn
lde karlk verilir, ar gitmek yasaktr. 1127 Cihadda temel art, amacnn ar, savunma ve uygulama
asndan, din ve onun yksek deerleri olmasdr. Silahl sava bile, din ve onun yksek deerlerinin zgr bir
vatanda yaanmas iin yaplr. 1128
B) eytan Ve Nefisle Cihad (Cihad- Ekber: Byk Cihad):
eytann tuzaklarna ve drtklemelerine kar koymak, nefsin arzu ve isteklerini denetim altna almak, Kur'an'n
pekok yetinde ele alnmtr. Ancak bu konuyla ilgili yetlerde, cihad szc kullanlmaz. Bu konudaki
kavramlama, bu yetlerden esinlenmi olarak, Hz. Peygamber'in hadislerinde yer alr:
"Mcahid, kendi nefsiyle savaandr." 1129
"Hevalarnzla (nefsinizin istek ve tutkularyla), tpk dmanlarnz gibi savan." 1130
En zor cihad, yani ahlki ve manevi cihad, agzll ve zevk dknln, korkuyu ve alakl, zorbal
ve bilgisizlii, istek ve tutkulara boyun emeyi altetme yolundaki bitmez tkenmez abadr. Ruhun olumsuz unsurlarna kar srdrlen bu cihad, byk cihaddr. Muhammed kbal, bu cihad yle anlatr: "Benim iim,
atsz ve ordusuz bir savan alandr." (Cavidname, beyit: 786). 1131
10.4.3 Cihadn Biimleri:
Kur'an'da yer alan cihad, yalnzca savamak (ktal) biiminde arlamak yanltr. nk cihad, hem maddi, hem
de ahlki-manevi anlamdaki abalar, gerektiinde kiinin servetini ve hatta cann feda etmesini de kapsayacak
genilikte bir kavramdr. Bu bakmdan cihad, duruma gre uygulanacak esneklikte olmak zere, szl, eylemli,
silahl, mali gibi biimlere brnebilir. 1132
1118
Enfal, 8/60-61.
Mmtehine, /8. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 490.
1121
Bakara, 2/191-193; Tevbe, 9/36.
1122
1123
Nisa, 4/75-76.
1124
Mmtehne, /8.
1125
Bakara, 2/192-193; Enfal, 8/60-61.
1126
Tevbe, 6/29.
1127
Bakara, 2/190,194. Aynca bkz. Nahl. 16/126; ra, 42/40-41.
1128
Muhammmed el-Behi, Min Mefhimi-Kuran, 212-213. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 491-492.
1129
Ebu Davud, Cihad, no: 2500; Tirmizi, Fedilu'l-cihad no:l621; Ahmed bin Hanbel, Msned, 6/20-22.
1130
Rgb el-Isfahni, ez-Zeria, 34.
1131
1132
1119
1120
A) Szl Cihad:
Sz gc ve aryla yaplan cihaddr. Allah'n yoluna, hikmetle ve gzel tle armal, en gzel biimde mcadele edilmelidir. 1133 Yce Allah, kfirlere ve mnafklara kar cihad etmeyi, onlara kar sert davranmay
emreder. 1134 Buradaki cihadn szl olaca da benimsenir.
"nkarclara kar olanca gcnle cihad et"
(Furkan, 25/52) yetindeki cihad ise, Kur'an'la cihad olarak yorumlanr. 1135 Hz. Peygamber de,
"Kfirlere kar, ellerinizle ve dillerinizle cihad edin." buyurur. 1136
B) Eylemli Cihad:
Cihad, Allah'n urundaki eylemler biiminde de gerekleebilir:
"Allah urunda gerei gibi cihad edin." 1137
"Cihad eden, kendisi iin cihad etmi olur."
(Ankebut, 29/6) yetindeki cihad, "iyilik yapma" olarak da yorumlanr.
"Bizim urumuzda cihad edenleri, elbette yollarmza eritireceiz"
(Ankebut, 29/69) yetindeki cihad da, "bizim urumuzda alanlar" biiminde karlanr. 1138
C) Malla Cihad:
Cihad emrini veren yetlerin pekou, "mallarnzla ve canlarnzla" kaydn zellikle vurgular. 1139
D) Silahl/Askeri Cihad:
Dmann saldrsna kar yaplacak cihad gndeme getiren yetler, kuvvet ve silah kullanarak yaplacak cihad
aka belirtir. 1140
Cihadn biimi karlalan duruma ve m'minlerin g ve imknlarna gre belirir. Cihadn trlerine gre uygun
biim ve gerelerle cihad yaplr. Yeryznden zulm kalkncaya kadar, adalet yaygnlap insanlar kula veya
nefislerine kul olmaktan kurtuluncaya kadar, herkesin elinden gelen abay gstermesi cihad ve ibadettir. 1141
10.4.4 Cihad Ve Bantl Olduu Kavramlar
Cihadla ilgili yetlerde, cihad szcnn yansra, ncesinde veya sonrasnda olmak zere, iman, hicret, takva
gibi kavramlar da yer alr. 1142
A) man Ve Cihad.
Gerek (sdk) m'minler, Allah'a ve peygamberine inanm, sonra pheye dmemi, Allah urunda mallaryla
ve canlaryla cihad etmi olanlardr. 1143 Allah'a ve hiret gnne inananlar, mallaryla ve canlaryla cihad etmek
istediklerinden tr, geri kalmak iin izin istemezler, Allah da.saknanlar bilir. 1144 Allah'a ve peygamberine
inanmak malyla ve canyla Allah yolunda cihad etmek, can yakc azaptan kurtaracak kazanl yoldur. 1145 Bir
yette ise, ilgin bir karlatrma yaplr:
"Hacca gelenlere su veren ve Mescid-i Haram' onaran ile Allah ve ahret gnne inanan ve Allah yolunda cihad
edeni bir mi tuttunuz? Allah katnda bir olamazlar. Allah, zulmeden milleti doru yola eritirmez." 1146
Grld gibi, iman ile cihad arasnda ok sk bir bant vardr. Cihad, hayatn bir zorunluluudur. Cihad'n
Allah'a iman ve Allah'n yoluyla balants, canllnn ve baarsnn da yoludur. 1147
1133
Nahl, 16/125.
Tevbe, 9/73; Tahrim, 66/9
Mukatil bin Sleyman, Vuch, 152; bnu'l-Cevzi, Nzhet 231.
1136
Ebu Davud, Cihad no: 2504; Nesa, Snen, 6/7. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 492-493.
1137
Hac, 22/78.
1138
Mukatil bin Sleyman, age, 152; bnu'l-Cevzi, age, 232. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 493.
1139
rnek olarak bkz. Tevbe, 9/41,88; Saf, 61/10-11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 493.
1140
rnek olarak bkz. Nisa, 4/95; Tevbe, 9/38-52.
1141
1142
1143
Hucurt, 49/15.
1144
Tevbe, 9/44.
1145
Saf, 61/11.87.
1146
Tevbe, 9/19.
1147
1134
1135
B) Takva Ve Cihad:
Allah'a ve hiret gnne inananlarn, mallaryla ve canlaryla cihad etmek istemeleri ve geri kalma iznine
bavurmaylar, takva sahiplerinin zellii olarak belirtilir. 1148 Ayrca Yce Allah, u emri verir:
"Ey m'minler! Allah'tan saknn, ona ulamaya yol arayn, yolunda cihad edin ki kurtulasnz." 1149
Allah'a kar yksek sorumluluk bilinci olan takva, cihad kavramyla da yakndan bantldr. 1150
C) Hicret Ve Cihad:
nananlar, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler, Allah'n rahmetini umarlar. 1151 Onlara, Allah katnda en
byk dereceler vardr, onlar kurtulanlardr. 1152 Allah, trl eziyete uratldktan sonra hicret eden, sonra cihad
eden ve sabreden kimselerden yanadr. 1153 nanp hicret edenler, Allah yoyunda cihad edenler ve muhacirleri barndrp onlara yardm edenler, gerekten inanm olanlardr, onlar birbirinin dostlardr. Onlara mafiret ve cmerte nzk vardr. 1154 nanp hicret edenler ve m'minlerle birlikte cihad edenler, m'minlerle bir ve
beraberdir. 1155
Hicret-Cihad bantsn, ylece formllendirebiliriz:
1) mar + hicret + Allah yolunda cihad -+ Allah'tan rahmet midi.
2) eziyet + hicret + cihad + sabr -+ Allah'n dostluu.
3) man + hicret + Allah yolunda cihad + muhacirlere yardm gerek iman + dostluk.
4) man + hicret + m'minlerin yannda cihad - m'minlere yandalk. 1156
10.4.6 Dnya Sevgisi Ve Cihad:
Dnya sevgisi ve nimetleri, Allah yolunda cihaddan stn tutulamaz, byle bir eilim fsikla yol aar:
"De ki: Babalarnz, oullarnz, kardelerniz, eleriniz, akrabalarnz, elde ettiiniz mallar, durgun gitmesinden
korktuunuz ticaret, hounuza giden evler, sizce Allah'tan peygamberinden ve Allah yolunda cihaddan daha
sevgili ise, Allah'n buyruu gelene kadar bekleyin. Allah, fsklan doru yola eritirmez." 1157
10.4.7 Cihadn Sonucu Ve Karl:
Cihad, bir snavdr:
"Allah, inizden cihad edenleri, Allah'tan, peygamberinden ve m'minlerden baka srda edinmeyenleri ortaya
karmadan, sizi kendi halinize brakacak m zannediyorsunuz? Allah, ilediklerinizden haberdardr." 1158
Cihad eden, ancak kendisi iin cihad etmi. olur. Allah, lemlerden mstanidir. 1159 Allah, kendisi urunda cihad
edenleri, elbette yollarna eritirir. Allah, iyi davrananlarla beraberdir. 1160 nananlar, hicret edenler ve Allah
yolunda cihad edenler, Allah'n rahmetini umarlar. Allah balar ve merhamet eder. 1161 nanp hicret edenler,
Allah yolunda cihad edenlere, mafiret ve cmerte verilmi rzklar vardr. 1162 Allah, trl eziyete uratldktan
sonra hicret eden, sonra Allah urunda cihad eden ve sabreden kimselerden yanadr. Allah, bundan sonra da
balar ve merhamet eder. 1163
nanp hicret eden ve Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenlere, Allah katnda en byk dereceler
vardr. Kurtulua erenler de onlardr. 1164
Cihad ve sabr, cennete girmenin nkouludur:
"Yoksa Allah, iinizden cihad edenleri ve sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi
sanyorsunuz?" 1165
1148
Tevbe, 9/44.
Maide. 5/35.
1151
Bakara, 2/218.
1152
Tevbe, 9/20.
1153
Nahl, 16/110.
1154
Enfal, 8/72, 74.
1155
Enfal, 8/75.
1156
1157
1158
Tevbe, 9/16.
1159
Ankebut, 29/6.
1160
Ankebut, 29/69.
1161
Bakara, 2/218.
1162
Enfal, 8/74.
1163
Nahl, 16/110.
1164
Tevbe. 9/20.
1165
li mran. 3/142.
1149
1150
Allah yolunda cihadn karl, cennettir:

"phesiz Allah, Allah yolunda cihad edip ldren ve ldrlen m'minlerin canlarn ve mallarn -Tevrat, ncil
ve Kur'an'da sz verilmi bir hak olarak- cennete karlk satn almtr. Verdii sz, Allah'tan daha ok tutan
kim vardr? yleyse, yaptnz alverie sevinin. Bu, gerekten byk bir baardr." 1166
Zaten Allah'a ve peygamberine inanma, Allah yolunda malla ve canla cihad etme, hem en iyi yoldur, hem de can
yakc azaptan kurtaracak, kazanl bir yoldur. 1167
10.5 FETH:
F-t-h (feteha) kknden masdar olarak treyen fetih szc, aslnda amak anlamndadr, iglk (kapatmak) ve
ikl (kapal kalmak) szcklerinin ztanlamlsdr (fetih x iglk, ikl).
Fetih szc, amak anlamndan ayr olarak, kapal bilgilere aklk kazandrma, retme ve bilgilendirme,
yardm etme/gnderme, kapal/belirsiz ileri aa kard iin karar/hkm verme ve kapal bir kapy at
iin zafer anlamlarna da gelir. u halde fetih szc, hem madd, hem de manev amalar/almlar iin kullanlabilmektedir. 1168
10.5.1 Kapal Bilgilere Aklk Kazandrma:
"Biz sana apak bir fetih verdik" 1169 yetindeki fetih, birka ekilde yorumlanmtr:
1) Mekke'nin fethi anlamndadr.
2) Hz. Peygamber'e alan bilgiler, dl yolu olan hidayetler, gnahlarnn balanmasna
sebep
olan
makmt- mahmude anlamndadr. 1170
3) Buradaki fetih szcne, "karar/yarg" (kaza) anlam da verilmitir. 1171
4) Bu yete, "Biz senin iin apak bir zaferin nn atk" karln uygun gren Muhammed Esed, zaferi, slam'n Arabistan'da kazanaca zaferlere kap aan Hudeybiye Antlamas'nn salad stnlk olarak yorumlar. 1172
10.5.2 retme Ve Bilgilendirme: 1173
Fetih, bir konuda retme ve bilgilendirme durumunu anlatabilir:
"nananlarla karlatklar zaman, 'inandk' derlerdi. Birbirleriyle yalnz kaldklarnda, 'Rabbinizin katnda size
kar hccet gstersinler (koz olarak kullansnlar) diye mi, Allah'n size akladn (rettiini) onlara
anlatyorsunuz? Bunu hi dnmyor musunuz?' derlerdi. Gizlediklerini de, akladklarn da Allah'n bildiinin ayrdnda deiller mi?" 1174
10.5.3 Karar/Yarg Bildirme:
Bu anlamda kullanldnda masdan, fetih olarak deil, daha ok fith olarak kullanlr. "Feteha'l-kadyyete"
veya "feteha beynehum" biiminde kalplasn 1175 Nitekim, Kur'an'n birka yetinde, bu anlam ve kalplama
zellikleriyle kullanlmtr, bilhassa bu kullanm peygamberlerin kavimleriyle ilgili olarak gerei ve hakly
ayrtrma yakarlar arasnda yer almtr. 1176
Yce Allah'n "karar verici" (fetth) ve 'en iyi karar verici" (hayru'l-ftihn) sfatlan da bu anlamdan kken almtr:
"De ki: Rabbimiz sonunda hepimizi toplar. Aramzda adaletli hkm verir. Karar verici ve bilen, ancak
odur." 1177
Hz. uayb, kavminin tehditleri sonunda u yakarta bulundu:
"(..) Rabbimiz! Bizimle kavmimiz arasnda haka hkm ver (hak neyse ortaya kar). Sen hkmedenlerin en
iyisisin." 1178
1166
Tevbe, 9/111.
Saf, 61/11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 496-497.
1168
1169
Fetih, 48/1.
1170
1171
bnu'l-Cevz, age, 462; Muktil bin Sleyman, el-Vuch ve'n-Nezir, 93.
1172
Muhammed Esed, age, 3/1045 (1). Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 498.
1173
1174
Bakara; 2/76-77. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 498.
1175
1176
Bkz. A'raf, 7/89; Secde, 32/28-29 (yevme'1-feth: karar gn; istedikleri ve bekledikleri azap gn); Sebe, 34/26.
1177
Sebe, 34/26.
1178
A'raf, 7/89.
1167
Bu anlam zellikleri, "hkm" kkenli trevlerle de ilikilidir. 1179

10.5.4 lh Yardm Gnderme:
A) lh Yardmn Engellenilmezlii:
Allah, gnderecei yardmn tek karar vericisidir:
"Allah'n insanlara verdii rahmeti nleyebilecek yoktur. Onun nlediini de, ardndan kimse aamaz. O, gl
ve bilgedir." 1180
Allah'n yetlerini yalanlayanlar ve byklk taslayanlar ilh yardmdan nasipsizdir:
"Dorusu yetlerimizi yalan sayp, onlara kar byklk taslayanlara, gn kaplar almaz. Deve, ine deliinden gemedike, cennete de giremezler. Sulular byle cezalandrrz." 1181
B) Bereket Gnderme:
Allah, yetlerini yalanlayanlara ve inkarclara, bereket kaplarn amaz:
"(Allah'n yetlerini yalanlayanlar) kendilerine hatrlatlan unuttuklarnda, onlara her eyin kapsn atk. Kendilerine verilene sevinince, anszn onlar yakaladk da mutsuz kalverdiler (ruhen ktler)." 1182
"Eer kasabalarn halk, inanm ve bize kar gelmekten saknm olsalard, onlara gn ve yerin bolluklarn
verirdik. Ama gerei yalanladlar. Bu yzden, yaptklarna karlk onlar yakalayverdik." 1183
10.5.5 Ykm Ve lh Azap Gnderme:
Fetih szc, ilh azabn baz gerekleme yollan iin de kullanlabilir:
"Yok ettiimiz kasaba halknn, hirette ceza grmek zere bize dnmemesi imkanszdr. Ye'cuc ve Me'cuc'un
eddi fethedildii (ykld) zaman, her dere ve tepeden boanrlar." 1184
"Sonunda onlara iddetli bir azap kaps atmz zaman, mitsiz kalverdiler." 1185
Hz. Nuh'un kavmi, peygamberlerini yalanlaynca, Allah gk kaplarm seller gibi boanan sularla at. 1186
10.5.6 Zafer:
A) Zafer Karsnda Mnafklarn Bocalamalar:
"Sizin banza gelecekleri gzleyenler, Allah'tan size bir zafer (fetih) gelirse, 'sizinle beraber deil miydik?' derler. Ama Allah, kyamet gn aranzda hkm verir. Allah, inkarclara, inananlar aleyhinde asla frsat vermeyecektir." 1187
yetin sonundaki duyuru, tamamen manev/ruh bir ierie sahiptir, hayatn deikenlik gsteren madd artlarna uygulanamaz. Zira, "inkarclar" bazan ansl gnlerinde olabilirler, dolaysyla m'minler stnde geici
bir stnlk salayabilirler. 1188
Mnafklar, yahudi ve hristiyanlarn hayat tarzlarn taklide alarak, iyi niyetlerini gsterme yarna girerler:
"Kalplerinde hastalk olanlarn 'Bize bir felaket gelmesinden korkuyoruz' diyerek, onlara (kitap ehline) kotuunu grrsn. Ama Allah, bir zafer (fetih) verir veya katndan bir emir getirirse kalplerinde gizlediklerine ileri
yananlara dnerler." 1189
B) Sadk Mminlerin Zaferi:
"te bu, Allah'n inkarclarn dzenini zayflatp yok etmesidir. Zafer istiyorsanz, aln grn ite zaferinizi
(peygambere kar gelmekten/gnahtan) vazgeerseniz, sizin iyiliinize olur. Yok tekrar dnerseniz, biz de
dneriz. Topluluunuz kalabalk da olsa, size hibir fayda vermez. Allah, inananlarla beraberdir." 1190
1179

Ftr, 35/2. "Yardm bekleme, yakarma' anlam iin bkz. Bakara, 2/89. "nsanlardan peygamberin haberini duyma, kitaplardan karma,
Allah'tan zafer isteme ve puta taparlara kar peygamberle zafere erime" anlamlar da verilir. (Bkz. Rgb el-Isfahn, age, 558).
1181
1182
En'am. 6/44.
1183
1184
Enbiya, 21/95-96.
1185
Mminun, 23/77.
1186
Kamer, 54/9-11. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 500.
1187
Nisa, 4/141.
1188
Bkz. Muhammed Esed, age. 1/172(157).
1189
1190
Enfal, 8/18-19.
1180
Bu yetteki hitabn m'minlere mi, yoksa mriklere mi ynelik olduu mfessirler arasnda tartmaldr. Her
iki yoruma da elverililii salayan unsurlar, "fetih" (zafer/karar) "fie" (ordu/topluluk) ve biraz ikincil de olsa
"neud" (vaadden dneriz/tekrar bozguna uratrz) szckleridir. Ancak yetin balamna, zellikle nceki
yetlere baklrsa, hitabn n'minlere ynelik olduu belirginleir.
yetin m'minlere hitap ettii benimsenirse, inananlar inanlarna ve doru yoldaki eylemlerine sadk kaldklar
srece, Allah'n onlarla birlikte olaca; onlar gerek m'minler olmadka, gelecekte ne kadar byk topluluklar
olutururlarsa olutursunlar, gsz ve mukavemetsiz kalacaklar yolunda mslmanlara bir uyar durumunda
olduu anlalr. 1191
yetteki fetih szc, ayrca, "zafer, karar ve iyilikler" olarak da yorumlanmtr. Buna gre, "bunlar istiyorsanz, peygamberin geliiyle onlara kavumu bulunuyorsunuz" anlam ortaya kar. 1192
"Dorusu biz sana apak bir fetih (zafer) salamzdr." 1193
C) Yakn Zafer (Fethun Karb):
Allah, peygambere balln kantlayan ve pekitiren m'minlere, yakn bir zafer (fethun karib) vadetmitir:
"Andolsun ki Allah inananlardan, aa altnda sana el verirlerken, honut olmutur. Gnllerinde olan da bilmi, onlara gvenlik (seknet: i huzur) bahetmi, yaknda gerekleecek bir zafer (fethun karib) ve ele
geirecekleri bol ganimetlerle dllendirmitir. Allah, gl ve bilgedir." 1194
Birok mfessir, bu zaferin, Hudeybiye Antlamasndan birka ay sonra meydana gelen Hayber'in fethiyle
balantl olduunu belirtir. Ama aslnda burada kastedilen anlamn daha geni olmas kuvvetle muhtemeldir;
yani hicri 8. ylda Mekke'nin kansz bir ekilde fethedilmesi, slamn btn Arap Yarmadas'nda stnlk
salamas ve nihayet, Hz. Peygamber'in halifeleri dneminde slam birliinin olaanst genilemesi. 1195
"(..) Allah, sizin bilmediinizi bilir. Size, bundan baka, yakn zamanda bir fetih verecektir." 1196
Buradaki fetih de, yukandaki yette yer alanla balantldr.
Fetih, Allah yolundaki harcamalarn erdemlilik ayracdr:
"Gklerin ve yerin mirass Allah olduu halde. Allah yolunda niin sarfetmiyorsunuz? inizden fetihten nce
sarfeden ve savaan kimseler, daha sonra sarfedip savaan kimselerle bir deildir, berikiler daha stn
derecededirler. Allah, hepsine en gzeli (cenneti) vadetmitir. Allah, ilediklerinizden haberdardr." 1197
Buradaki fetih, mslmanlann hl zayf ve geleceklerinin belirsiz olduu bir zamanda, Mekke'nin hicri 8.
yldaki fethi olarak yorumlanmtr. Ancak, daha geni bir erevede dnlerek, "zor ve skntl zamanlar"
olarak anlalmas daha uygun grnyor.
"Ey inananlar! Sizi can yakc bir azaptan kurtaracak, kazanl bir yolu gstereyim mi? Allah'a ve peygamberine
inanrsnz. Allah yolunda, mallarnzla ve canlarnzla cihad edersiniz. Bilseniz bu, sizin iin, en iyi yoldur.
Byle yaparsanz, Allah gnahlarnz balar. Sizi ilerinden rmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerinde ho
yerlere koyar. Byk kurtulu ite budur. Bundan baka, sevdiiniz bir ey daha var: Allah katndan bir yardm
ve yakn bir zafer (nasrun minellah ve fethun karib). nananlar mjdele. Ey inananlar! Allah'n dininin
yardmclar olun (..)." 1198
Mfessirler, bu zafer vaadini, mslmanlann savala gelen fetihlerinin bir ngrs olarak deerlendirirler. Ama
bunun, Kur'an mesajnn manev zaferini ve daha nce onu anlamam olanlar arasnda hzla yaylmasn
kastettii ihtimali daha kuvvetlidir. 1199
D) Zafer (Nasr) Sresi:
Mina'da Hz. Peygamber'in hicr 10. yln Zilhicce aynda gerekletirdii Veda Hacc srasnda, yani, vefatndan
yaklak iki ay nce nazil olan bu sre, kesinlikle onun insanla duyurduu son tam sredir. Bir gn nce, "sizin
dininizi tamamladm" (Maide, 5/3) yeti inmiti. Hz. Peygamber'in Nasr sresi'nin nzulnden sonra ald tek
vahiy, Allah'a dn ve hesap grlmesini hatrlatan Bakara 2/281 yeti olmutur. 1200
Sre, m'minleri sayca oalsalar bile, Allah' unutmamaya ar:
"Allah'n yardm ve zafer (fetih) gn gelip, insanlarn Allah'n dinine akn akn girdiklerini grnce, rabbini
verek tebih et, ondan balanma dile. O, tevbeleri daima kabul eder." 1201
1191

Rgp el-Isfahni, age, 558.
1193
1194
Fetih, 48/18-19.
1195
1196
Fetih, 48/27.
1197
Hadd, 57/10.
1198
Saf, 61/10-13.
1199
1200
1201
Nasr, 110/1-3.
1192
Buradaki fetih szc, yardm, zafer, karar ve Allah'n amlad bilgiler anlamlarna ihtimallidir. 1202
KAYNAKLAR
Ahmed, Manzuruddin: en-Nazariyytus-Siysiyyetu'l' slmiyye fi'l'Asri'l-Hads. Kahire 988.
Ahtar, M. Ramazan: "hmal Edilen Snnet: Snnetullah", ev. F. Mehve Kayan, slm Sosyal Bilimler Der.,
2/2 (stanbul 1994), 21-30
Akubulut, Ahmet: "Kur'an- Kerim Asndan Egemenlik Meselesi', slm Aratrmalar Der., 8/3-4 (Ankara
1995), 149-159.
el-Akkd, Abbas Mahmud: ed-Dimukrtyye f'l-slm, Kahire ty, 3.B.
Akgndz Ahmet: Eski Anayasa Hukukumuz ve slm Anayasas stanbul, 1991.
Akyz, Vecdi: Hilfetin Saltana Dnmesi stanbul 1994.
Akyz, Vecdi: slam Hukukunda Yksek Yarg ve Denetim, Divan- Mezlim, stanbul 1995.
Akyz, Vecdi (editr): Btn Ynleriyle Asr- Saadetle slam, stanbul 1994.
Akyz, Vecdi: Drt Mezhep mam, stanbul 1996.
Akyz, Vecdi- nl, Seyfeddin (editrler): slm Geleneinden Gnmze ehir ve Yerel Ynetimler, stanbul
1996,
Albayrak, Halis: Kur'an'da nsan-Gayb likisi stanbul 1993.
Ali bin Ebi Talib: Hz.. Ali'den Devlet Adamlarna tler, Ankara ty.
Arkoyun, Muhammed: Kuran Okumalar, ev. A. Zeki nal, stanbul 1996.
al-Ashmawy, Muhammed Said: slama Kar slamclk, ev. Sibel zbudun, stanbul 1993.
Atay, Hseyin: Kur'an'da Bilgi Torisi, stanbul, 1982.
Atay, Hseyin-Kutluay, Yaar: Kur'an- Kerim ve Trke Anlam (meal), Ankara 1979, 4.B.
Aya, M. Rami: Kur'an- Kerlm'de alma Kavram zmir 1994.
Aydar, Hidayet: Kur'an- Kerim'in Tercmesi Meselesi stanbul 1996.
Aydn, Mustafa: lk Dnem slam Toplumunun ekillenii, stanbul 1991.
Baltas, M. Ali: lk Mesajlar, Fatiha-Alak-Kalem-Mzzemmil Ankara ty.
EI-Behi, Muhammed: Min Mefhmi'l-Kur'an fi'l-Akde ve's-Sulk, Kahire 1973.
Bilgiseven, Amiran Kurtkan: Sosyolojik Adan slmiyet ve slm Kavramlar, stanbul 1992.
Binnebi, Malik: Kufan- Kerim Mucizesi ev. Ergun Gze, stanbul 1996.
Cbir, Muhammed bid: slam'da, Siyasal Akl, ev.Vecdi Akyz. stanbul 1997.
Cebeci, Ltfullah: "Kur'an Sosyolojisi zerine Bir Deneme", slm Aratrmalar Dergisi: 3 (Ankara 1987), 538.
Cebeci, Ltfullah: Kur'an'da er Problemi Ankara 1985.
Cerraholu, smail: "Yecc-Me'cc ve Trkler", A lahiyat Fak. Der., 20 (Ankara 1975), 97-125.
elik, brahim: "Kur'an'da Mele' Terimi Peygamberler ve Onlara Uymak stemeyenler", Uluda niv. lahiyat
Fak. Dergisi, Say: 1 (Bursa 1986), 75-83.
Demirci, Muhsin: Vahiy Gerei stanbul 1996. Demirci, Muhsin: Kur'an Tarihi stanbul 1997.
Demirci, Muhsin: Kur'an'n Mteabihleri zerine, stan bul 1996.
Devlib, Ma'ruf: slam'da Devlet ve ktidar, ev. Mehmed S. Hatibolu, stanbul 1985.
Draz, Muhammed Abdullah: Kur'an Ahlku ev. Emrullah Yksel-nver Gnay, stanbul 1993.
Draz, M. Abdullah: Kur'an'n Anlalmasna Doru, ev. Salih Akdemir, Ankara 1993.
Draz, M. Abdullah: En Mhim Mesaj Kur'an, ev. Suat Yldrm, Ankara 1985.
Ebu Zehra, Muhammed: slam'da Siyas ve tikad Mezhepler Tarihi, ev. Hasan Karakaya-Kerim Aytekin,
stanbul 1983.
Esed, Muhammed: Kur'an Mesaj, Meal Tefsir, ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertrk, stanbul 1996.
Esed, Muhammed: slam'da Ynetim Biimi ev. Beir Eryarsoy, stanbul 1988.
Frb, Ebu Nasr: el-Medineti'l-Fzla, ev. Ahmet Arslan, Ankara 1990.
Fazlur Rahman: Ana Konularyla Kur'an, ev. Alpaslan Akgen, Ankara 1983.
Flal, Ethem Ruhi, "Egemenlik Kimin?' Trkiye Gnl Der., 45 (Ankara 1997), 21-26.
Ebu'1-Beka, Eyyb bin Musa el-Huseyni (. 1094/1683): el-Kulliyyt, yay. Adnan Dervi-Muhammed el-Msr,
Beyrut 1993.
el-Ferr, Ebu Ya'l Muhammed bin el-Huseyn: el-Ahkmu's Sultniyye, yaynlayan: Muhammed Hmid el-Fak,
Beyrut 1983.
Gleyz, Kzm (ev): slam'da Siyaset Dncesi stanbul 1995.
Hamidulllah, Muhammed: slam Anayasa Hukuku, editr: Vecdi Akyz, stanbul 1995.
Hamidulllah, Muhammed: Kur'an- Kerim Tarihi, ev. Salih Tu, stanbul 1993.
Hamdulllah, Muhammed: "slam'da Sembolik Anlatm", ev. Sadk Kl, Diyanet Der., 25 (Ankara 1989), 31202
Rgb el-Isfahn, age, 557. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 504.
16.
Hamidullah, Muhammed: el-Vesikt's-Siysiyye, Beyrut 1985.
bi, Yusuf: Nussu'l-Fikri's-Siysiyyi'l-slm: el-mamet nde Snnet, Beyrut 1966.
bnu'l-Cevzi, Abdurrahman: Nzhetu'l-Ayuni'n-Nevzr fi lmi'l-Vuch ve'n-Nezir, yaynlayan: Muhammed
Abdulkerim Kzm er-Rd, Beyrut 1987, 3.B.
Hourani, Albert: ada Arap Dncesi ev. Latif Boyac-Hseyin Ylmaz, stanbul 1994.
bn Teymiye, Takyyuddin Ahmed: Siyaset, ev. Vecdi Akyz, stanbul 1985.
bn Teymiye, Takyyuddin Ahmed: Bir slam Kurumu Olarak Hisbe, ev. Vecdi Akyz, stanbul 1989.
nayet, Hamid: ada slm Siyas Dnce, ev. Yusuf Ziya, stanbul 1988.
nayet, Hamid: Arap Siyas Dncesinin Seyri, ev. Hcab Krlang, stanbul 1991.
zutsu, Toshihiko: Kur'an'da Allah ve nsan, ev. Sleyman Ate, Ankara ty 1975.
zutsu, Toshihiko: Kur'an'da Din ve Ahlki Kavramlar, ev. Selahattin Ayaz, stanbul ty.
zutsu, Toshihiko: slam Dncesinde man Kavram, ev. Selahattin Ayaz, stanbul 1984.
Jansen, J.J.: Kur'an'a Yaklamlar, ev. H. Rahman Acar, Ankara 1993.
Kd, Abdlfettah: Esbbu'n-Nzl ev. Salih Akdemir, Ankara 1986.
Kara smail: Trkiye'de slamclk Dncesi, stanbul 1986,1987.
Kara smail: slamclarn Siyas Grleri, stanbul 1994.
Karagz, smail: "Kur'an'da Salih Amel Kavram, Salih ve Muslih nsanlarn zellikleri', Diyanet Der., 33/2
(Ankara 1997), 59-72.
Karaman Hayreddin: Lak Dzende Dini Yaamak, stanbul 1997.
Kl, Sadk: Kur'an'da Gnah Kavram Konya 1984.
Kl, Sadk: Mitoloji, Kitab- Mukaddes ve Kur'an- Kerim, zmir 1993.
Kocaba, akir: slam'da Bilginin Temelleri (Emr Kitab), stanbul 1997.
Maverdi, Ebu'l-Hasan Ali bin Muhammed bin Habb: el-Ahkmu's-Sultniyye ve'l-Vilytu'd-Diniyye, yaynlayan: Halid Abdullatif el-Alimi, Beyrut 1990.
Laroui, Abdullah: Tarihselcilik ve Gelenek, ev. Hasan Bacanl, Ankara 1993.
Lewis Bernard: "Meveret1, .. Edebiyat Fakltesi (stanbul 1981-82), s. 775-782
Lewis Bernard: slamn Siyasal Dili, ev. Fatih Taar, Kayseri 1992.
Lewis Bernard; "slam Siyasi Literatrnde Mutedil ve Ak-tivist Gelenekler", ev. Mustafa Erdoan, Forum
Dergisi, c.7, say: 175 (15 Aralk 1986), s. 20 -25.
Macit, Nadim: Kur'an'n nsan-Biimci Dili, stanbul 1996.
Mevdudi, Ebu'I-A'l: slamda Siyasi Sistem, ev. Ahmet Sekin, stanbul 1991, 2. B.
Mevdudi, Ebu'1-A'l: Kur'an'a Gre Drt Terim, ev. Osman Cilac-smail Kaya, stanbul 1979, 3.B.
Mevdudi, Ebu'1-A'l: Tefhimu'l-Kur'an, ev. Muhammed Han Kayan-Yusuf Karaca-Nazife iman-smail Bosnal-Ali nal-Hamdi Akta. stanbul 1987.
Mevdudi, Ebu'1-A'l: slm Hkmeti, ev. Ali Genceli, Ankara ty. ,' 3.B.
Mevdudi, Ebu'1-A'l: Hilfet ve Saltanat ev. Ali Genceli, Ankara ty. 3.B.
Mevdudi, Ebu'1-A'l: slam'da Devlet Dzeni, ev. Rasim zdenren, Ankara 1967.
Muktil bin Sleyman: el-Vuch ve'n-Nezir, yaynlayan: Ali zek, stanbul 1993.
Mustafa, Nevin Abdulhhk: slam Siyasi Dncesinde Muhalefet, ev. Vecdi Akyz, stanbul 1990.
Mcahid, Huriye Tevfk: Frbi'den Abduh'a Siyas Dnce, ev. Vecdi Akyz, stanbul 1995.
Okumu Ejder: Kur'an'da Toplumsal k, stanbul 1995.
zsoy, mer-Gler, lham: Konularna Gre Kur'an, Ankara 1997, 2.B.
zsoy, mer: Snnetullah, Bir Kufan fadesinin Kavramlamas, Ankara 1994.
ztrk, Yaar Nuri: Kufan'n Temel Kavramlar, stanbul, 1997.8.B.
Paac, Mehmet: "Allah'n Krall Sendromu ve Gnmz Mslmanlar? slami Aratrmalar Dergisi, 7/2 (Ankara 1994), 181-192.
Paret, Rudi: Kufan zerine Makaleler, ev. mer zsoy, Ankara 1995.
Pazarba, Erdoan: Kur an ve Medeniyet stanbul 1996.
Rgb el-Isfahni: el-Mfredt fi Garbi'l Kur'an, stanbul 1986.
er-Reyyis Muhammed Diyuddin: slam'da Siyasi Dnceler Tarihi, ev. Ahmet Sankaya stanbul 1990.
Rosenthal Envin I.J. Ortaa'da slam Siyaset Dncesi ev. Ali aksu. stanbul 1996.
Roy, Olivier: Siyasal slamn flas, ev. Cneyt Akaln, stanbul 1995, 2.B.
Say, Ali: Firavun, Hmn ve Karun karsnda Hz. Musa, stanbul, 1992.
Sezen, Ymni: slam Sosyolojisine Giri, stanbul 1994.
Snmez Abidin: Rasulullahn Diplomatik Mnasebetleri, stanbul 1984.
Snmez Abidin: Rasulullahn slama Davet Mektuplar, stanbul 1984.
ahinler, Necmettin: Kur'an'da Peygamber Dualar, stanbul 1995.
ahinler, Necmettin: Kur'an'da Sembolik Anlatmlar, stanbul 1995.
ahinler, Necmettin: yetler ve Yetenekler, stanbul 1996.
ahinler; Necmettin: Dalara nmek in klr, stanbul 1997.

imek, M. Said: Kur'an Kssalarna Giri, stanbul 1993.
imek, M. Said: Kur'an'n Anlalmasnda ki Mesele, stanbul 1982.
innvi, Fehmi: Hilfet Modern Arap Dncesinin Eletirisi ev. Sadk merolu, stanbul, 1995.
iman, Ahmet: Kur'an'da Zulm Kavram, stanbul 1984, 2.B.
Tayyib, Lokman: Modern ada slam'n Politik Sistemi ev. Murat iftkaya, stanbul 1996.
Turgut, Ali: Kur'an- Kerim'e Gre Ahlk Esaslar stanbul 1980.
Trkne, Mmtaz'er: Siyasi deoloji Olarak slamcln Douu, stanbul 1994, 2.B.
Udeh, Abdlkadir: slam ve Siyasi Durumumuz, ev. Beir Eryarsoy, stanbul 1989, 2.B.
Ulutrk, Veli: Kur'an- Kerim Allah' Nasl Tantyor? , zmir 1985.
Ulutrk, Veli: Kur'an'a Gre Zulm Kavram, Kayseri 1993.
Uyank, Mevlt (yayma hazrlayan): Kur'an'n Tarihsel ve Evrensel Okunuu, Ankara 1997.
nal, Ali : Kur'an'da Temel Kavramlar, stanbul 1990.
Vahid, Ebu'l-Hasan Ali bin Ahmed: Esbbu Nuzli'l-Kur'an, yaynlayan: Kemal Besyuni Zagll, Beyrut ty.
Vlotan, Gerlof Van: Emevi Devrinde Arap Hakimiyeti, ia ve Mesih Akideleri zerine Aratrmalar, ev.
Mehmed S. Hatibolu, Ankara 1986.
Wellhausen, Julius: slamiyelin lk Devrinde Din-Siyas Muhalefet Partileri ev. Fikret Iltan Ankara 1989.
Yenieri, Celal: slamda Devlet Btesi, stanbul 1984. Yenieri, Celal: Uzay yetleri Tefsrl stanbul 1995.
Yldrm, Suat: Kur'an'da Ulhiyet stanbul 1987. Yurdagr, Metin: Allah'n Sfatlar, stanbul 1984. 1203
1203

KUR'AN'DA SİYASİ KAVRAMLAR Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KUR'AN'DA SİYASİ KAVRAMLAR Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kur'an'da Siyasi Kavramlar

KURAN'DA SYAS KAVRAMLAR .................................................................................................................. 7

c. Vel Ancak Allah'tr:................................................................................................................................ 27

6.2.1 Bagy Eylemler Ve Durumlar:............................................................................................................106

KURAN'DA SYAS KAVRAMLAR

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 5-6.

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 21-22.

"Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder " 62

"Onlar (=m'minler), emanetlerini ve szlerini yerine getirirler." 78

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 31.

peygamberin grevi anlatlr.

c. Mlk, Allah'ndr (Lehul-Mlk/Biyedihil-Mlk):

Th, 20/114; M'minn, 23/116; Har, 59/23; 62/1; Ns, 114/1-6.

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 41.

Ali mran, 3/55-56.

1) Allah'n Hkm Vermesi:

Vahidi, Esbbu Nuzli'l-Kur'an, 200, no:394.

kanunun uygulaycsndan baka bir nitelie sahip deildir. 215

Nevin A. Mustafa, age, 87-88, 92.

Vahid, Esbbu Nuzlil-Kuran, 337, no: 645.

h. Veli Ve Mevl Szckleriyle Dua Ve Yakar:

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 73-74.

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 78-79.

Muhammed Esed, age, 1/93 (20).

Mnafklar, m'minlerin dostluk gstermeyecei hainlerdir:

eytann nfuzu, inananlar deil, kendisini dost edinenler stnde geerlidir:

b. Vel Ve Mevl Szcklerinin Gnlk Ve Hukuk Dildeki Kullanmlar:

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 89.

Rgb el-sfahn, el-Mfredt f Ganbi'l-Kuran, 396.

verdii eylemdir." 427

Ragp el-sfahni, age, 770.

Muhammed Esed, age, 1/273.

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 117.

mam kelimesi yalnzca bir yerde yol anlamna kullanlmtr:

Devlet ve topluluklarn istihlaf balamnda, Nuh'un ve kavminin durumu, ylece belirtilir:

Yunus, 10/73. Aynca bkz. A'raf, 7/59-64.

Tasavvuf ehli, llemr'i, meyih (eyhler) biiminde anlamaya alr.

bn Teymiye, Siyaset, 33-34.

Kur'an'da vekil kelimesi, iki biimde kullanlr. 619

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 146-147.

Vekil szc, insanlarn eitli durumlarn anlatmak iin de kullanlr. 633

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 149.

nzk veren biziz. Sonu Allah'a kar gelmekten saknanndr." 692

Tah, 20/132. Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar:160.

salamayaca belirtilir. 720

peygamber adyla verilir: Firavun kavmi 736 , Musa kavmi. 737

Bkz. Tevbe, 9/70; brahim, 14/9.

burada mmet kelimesi zaman kelimesinin yerini alm demektir. 774

3. Yahudi Ve Hristiyanlarn Dini:

Kureyli mriklere u hatrlatmada bulunulur:

Muhammed Esed, Kuran Mesaj, 1/426 (31).

En'am, 6/159. Dinlerini paralayanlar, ehli kitaptr.

bir azap vardr." 866

1. Mele-i Al (Yce Topluluk):

Ebul-Bek, Klliyt, 874.

A'raf, 7/108-110; uara, 26/34-35.

nkarclar sadece aldanmaktadrlar." 932

d. Allah, Peygamber Ve llemr:

ipine sarln, ayrlmayn." 974

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 213.

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 218.

a. Zulm, Bask Ve Eziyet:

Vecdi Akyz, Kuranda Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yaynlar: 224-225.