TRK DEVLET TEKLATI

1) YASAMA
1961 ve 1982 anayasalar yasama yetkisinin TBMMye ait olduunu ve bu yetkinin
devredilemeyeceini aka ifade etmitir.
Yasama Yetkisinin Genellii: Anayasaya aykr olmamak kouluyla her konunun kanunla
dzenlenebileceidir.
-Yrtmeye mahfuz dzenleme alan braklmamtr.
-Bir konuyu diledii kadar ayrntya inerek dzenleyebilir.
Yasama Yetkisinin Asllii: Bir konuyu dorudan doruya, zerke ve bamsz olarak baka
bir ileme gerek kalmadan dzenlemesidir.
Yasama Yetkisinin Devredilmezlii: stisnasn Kanun Hkmnde Kararnameler oluturur.
Skynetim/olaanst hl ve cumhurbakanl kararnameleri yrtmenin asli dzenleyici
ilemleri olup gcn anayasada bulur.
Milletvekili kanun teklif ederken bakanlar kurulunun kanun teklifine de tasar denir. Teklif
edilen kanun teklif ve tasarlar ilgili komisyonlarda 45 gn iinde incelenir. Komisyon
eksiklikleri tamamlatma ve anayasaya aykr bulursa reddetme hakkna sahiptir. Genel
Kurulda reddedilen kanun teklif ve tasarlar kadk saylp bir tam yl gemeden tekrar
sunulamaz. Cumhurbakan kabul edilen kanunu ya 15 gn iinde yaynlar ya da tekrar
grlmesi iin iade eder. Tekrar kabul edilen kanunlar ve bte kanunlar iade edilemez.

1982 Anayasas ile anayasa deiiklik kanunlar da cumhurbakannca iade edilebilir veya
halkoyuna sunulabilir.
Parlamento kararlar kanun dndaki tm ilemleri kapsar. tzk deiiklikleri ve
milletvekili dokunulmazlnn kaldrlmas ve yelikten drlme ilemleri anayasa
denetimine tabidir. Bunun dndaki parlamento kararlar yarg denetimi dndadr.
550 mebustan oluan meclis seimleri Ekim 2007 referandumu ile drt ylda bir tekrarlanr ve
bir sene geriye braklabilir. Yine meclis bu sre dolmadan seimlerin yenilenmesine karar
verebilir ya da anayasadaki artlar olutuunda cumhurbakan tarafndan meclis
feshedilebilir. Ara seim her seim dneminde bir defa yaplabilir ve genel seimlerden
itibaren otuz ay gemeden ve genel seimlere bir sene kala ara seim yaplamaz. Bir istisna
olarak 2002 anayasa deiiklii ile bir seim blgesinin temsilcisinin kalmamas da ara seim
nedeni saylmtr.
Meclis her Ekim aynn ilk gn kendiliinden toplanr ve senede en fazla ay tatil yapabilir
ayrca on be gnden fazla da ara veremez.
Meclisi olaanst toplantya arma yetkisi meclis ye tamsaysnn 1/5 oranndaki yenin
istemi ve bakanlar kurulunun teklifi ile ya da dorudan meclis bakan tarafndan verilebilir.
Nitelikli ounluk haricinde meclis ye tamsaysnn 1/3 (184) ile toplanr ve katlanlarn
salt ounluunun bir fazlas ile (139) karar alr. Ekim 2007 referandumla anayasa deiiklii
neticesinde tm toplant nisab olarak 1/3 kararlatrld.
Milletvekillii Seilme Yeterlilii:
-T.C. vatanda olmak,
-Otuz yan doldurmu olmak,
-Kstl olmamak,
-Askerlik hizmetini yapm olmak,
-Kamu hizmetinden yasakl olmamak,
-Taksirli sular hari bir yl veya daha fazla hapis cezas almam olmak,
-Ar hapse mahkm olmam olmak,
-Affa uram dahi olsa zimmet, ihtilas, irtikap, rvet, dolandrclk, hrszlk, sahtecilik,
inanc ktye kullanmak, devlet ve ticari srlar ifa etmek, ideolojik ve anarik faaliyetlerde
bulunmak, yz kzartc su ilemek gibi kabahat ileyenler milletvekili olamaz.
Milletvekilleri seildikleri blgeyi deil tm milleti temsi eder.
Yasama Dokunulmazl (Mutlak Dokunulmazlk): Meclis almalarndaki oy, dnce ve
szlerinden tr mutlak olarak sorumsuz olmasdr. Knama ve disiplin cezas bunun
istisnasdr.
Yasama Sorumsuzluu (Nispi Dokunulmazlk): Amac aslsz ve keyfi soruturmadan
korumaktr. Ar cezay gerektiren sust hali ve seimlerden nce soruturmasna

balanlm olanlar ve Anayasann 14.maddesindeki durumlar istisnadr. Bu dokunulmazlk

geici olup meclis tarafndan kaldrlabilir.
Bakanlk Divan: Meclis yeleri arasndan seilir. Bakanlk Divan bir bakan, drt bakan
vekili, ktip yeler ve idare amirlerinden oluur. Bakanlk Divan siyasi parti gruplar
nispetinde temsil edilir ancak parti gruplar bakanlk iin aday gsteremezler.
Meclis bakan ve vekilleri parti grubu ve siyasi parti faaliyetlerine katlamazlar. Meclis
bakan ve oturumu yneten vekil oylamaya katlamaz. Bakan gizli oyla seilir. lk iki
oylamada meclis ye tamsaysnn 2/3 orannda oy ounluu gerekirken nc oylamada
ye tam saysnn salt ounluu ve yine seilemezse drdnc oylamada en ok oyu alan
aday bakan seilir.
Meclis bakan, meclis oturumlarna bakanlk etmek, tatile ve ara vermeye karar vermek,
meclisi dorudan yahut 1/5 nispetinde yenin isteiyle toplantya armak, cumhurbakanna
veklet etmek, geici bakanlar kuruluna siyasi parti gruplarndan alnacak ye saysn tespit
etmek, cumhurbakannn seimi yenileme karar zerine gr bildirmek.
Siyasi Parti Gruplar: En az 20 yeden oluur.
-ye says orannda meclis bakanlk divanna katlmak,
-Gensoru nergesi vermek,
-Genel grme ve meclis aratrmas almasn isteme,
-Kapal oturum yaplmasn isteme,
-ktidar ve ana muhalefet siyasi parti gruplarnn Anayasa Mahkemesine iptal davas
aabilmesi,
-Komisyonlarda grev almak.
Komisyonlar: tzkte dzenlenmitir. Bir kanun teklif ve tasarsnn Genel Kurula
gelmeden nce grld yer ve baz konularda aratrma yapan gruplardr. On yedi
komisyon vardr.
Meclisin Grevleri:
-Kanun koymak,
-Bakanlar Kurulu ve bakanlar denetlemek,
-Bakanlar Kuruluna KHK karma yetkisi vermek,
-Bte ve Kesin Hesap Kanunu kabul etmek,
-Para baslmasna ve sava ilanna karar vermek,
-Milletleraras anlamalarn onaylanmasn bir kanunla uygun bulmak,
-3/5 oran ile genel ve zel af ilanna karar vermek,
-Anayasann dier maddelerinde ngrlen yetkilerini kullanmak ve dier grevleri yerine
getirmek.
Bilgi Edinme ve Denetim Yollar:
1)Soru: Bakanlar Kurulu adna szl ve yazl olarak bir konu hakknda cevap istemek.
2)Genel Grme: Toplum ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Genel

Kurulda grlmesi. Hkmet, siyasi parti grubu veya en az yirmi milletvekili tarafndan
istenebilir. Oylama yaplmaz ve hkmetin siyasal sorumluluuna gidilmez.
3)Meclis Aratrmas: Belli bir konuda bilgi istemek iin yaplr. Hkmet, siyasi parti grubu
veya en az yirmi vekil tarafndan istenebilir. Karar verildiinde aratrmay zel bir komisyon
yrtr. Devlet srlar ve ticari srlar bunun dndadr. Hkmetin siyasal sorumluluuna
gidilmez ancak akabinde gensoru ortaya kabilir.
4)Meclis Soruturmas: Babakan veya bakanlarn grevleri ile alkal cezai sorumluluun
aratrlmasn salayan bir yoldur. Bu nergeyi ancak meclis ye tam saysnn 1/10u
isteyebilir. En ge bir ay iinde grlr ve gizli oyla karara balanr. Gerekli grlen ilgili
Yce Divana sevk edilir. Yce Divana sevk edilen bakan bakanlktan ayet babakansa
hkmet dm saylr.
5)Gensoru: Hkmetin veya bir bakann siyasal sorumluluuna yol aar yani onun meclis
tarafndan grevden uzaklatrlmasdr. Siyasi parti grubu ya da en az yirmi milletvekili
tarafndan istenebilir. Drmek iin ye tam saysnn salt ounluunun karar aranr ve
sadece gvensizlik oylar saylr. Gensoru veriliinden itibaren gn iinde datlr ve on
gn iinde gndeme alnp alnmayaca karara balandktan sonra iki gn gemedike
(serinleme sresi) grlmez ve yedi gn sonraya da braklamaz.

2) YRTME
Anayasaya gre yrtme ilevi, cumhurbakan ve bakanlar kurulu tarafndan anayasa ve
kanunlara uygun olarak yrtlr. Anayasa parlamenter sisteme uygun olarak iki bal
yrtmeyi ngrmtr. Bir yandan sorumsuz bir cumhurbakan dier yanda meclise kar
sorumlu Bakanlar Kurulundan oluur.
1876 ylna kadar yrtme tek bal idi. 1876 Kanun-i Esasi yrtmeyi ikiye ayrlm bir
tarafta padiah dier yanda Vkelay Devlet yer almtr. 21 Anayasas meclis hkmeti
eklini benimsemitir. 24 Anayasas ve sonrasnda parlamenter sistem gerei yrtme ift
bal eklini ald.
Hiyerarik ve Vesayet Denetimi: Hiyerarik denetim ast-st ilikilerden kaynaklanp hem
hukuki hem de yerindelik denetimini kapsar. Ksaca amir-memur ilikisidir. Vesayet denetimi
ise merkezi idarenin mahalli idare organlar ve dier hkmi kiileri zerindeki snrl bir
denetim yolu olup sadece hukuki denetimden ibarettir.
DARENN DZENLEYC LEMLER:
a) Kanun Hkmnde Kararname: 1971 ylnda Anayasaya girdi. Geri farkl bir uygulamas
1876 Anayasasnda vard. KHK karmak iin meclisin bir yetki kanunu ile Bakanlar
Kuruluna izin vermesi gerekir. Bakanlar Kurulunun dmesi yetki kanununa bir halel
getirmez. KHK ile temel haklar, kii hak ve devleri, siyasal hak ve devleri zerinde bir
dzenleme yaplamaz. KHKler komisyonda ve Genel Kurulda ncelik ve ivedilikle
grlr. Ayrca anayasa yargs denetimine tabidir. Cumhurbakan tarafndan imzalanan
KHKler Resmi Gazetede yaym tarihinde yrrlk kazanrlar.
b)Olaanst KHK: Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu tarafndan

karlr. Yetki kanununa gerek yoktur yani idarenin dzenleyici ilemleri arasnda yer alr.
Konu cihetinden OKHK ile olaanst ve skynetimle alakal olmak zere o blge ve
zaman dilimi iinde uygulanmak artyla her konu dzenlenebilir. Ancak OKHK ile yasalarda
deiiklik yaplamaz. Anayasaya aykrl dolaysyla dava alamayan OKHKler Anayasa
itihatlarna gre olaanst halin gerekli kld konularda karlp karlmad
denetlenebilir.
c)Cumhurbakanl Kararnamesi: Cumhurbakanl Genel Sekreterliinin kuruluu,
tekilat, almas, atamayla alakal ilemlerde cumhurbakan tarafndan karlan tek yanl
ilemler olup idarenin asli dzenleyici ilemleri arasnda saylmtr. Yargsal denetime tabi
deildir.
d)Tzk: Bakanlar Kurulu, kanunlarn uygulanmasn gstermek ve emrettii ileri belirtmek
maksadyla ve kanunlara aykr olmamak kaydyla ve Dantayn ekli incelenmesinden
geirildikten sonra karlr. Dantay incelemesinden gemeyen tzk yok hkmndedir.
darenin dzenleyici ilemleri arasnda olup idari yargnn denetimine tabidir.
e)Ynetmelik: Anayasaya gre babakanlk, bakanlklar ve kamu hkmi kiileri tarafndan
kendi grev alann ilgilendiren konularda kanun ve tzklerin uygulanmasn gstermek
amacyla ve bunlara aykr olmamak artyla karlan idarenin dzenleyici ilemlerdir. dari
yarg denetimine tabidir. Anayasada olmamasna karn Bakanlar Kurulu da teamllere gre
ynetmelik karabilir.

I.DEVLETN MERKEZ TEKLTI:

I-I. BAKENT TEKLTI:
1)CUMHURBAKANI:
Cumhurbakan, krk yan doldurmu, yksek renim yapm, milletvekili olma
yeterliliine sahip Trk vatandalar arasndan 2007 halkoylamas ile millet tarafndan seilir
ve bir kii iki defa seilebilir.
Cumhurbakan seilen zt- muhterem varsa partisi ile alkas kesilir, TBMM yelii varsa
der ve seim dnemi genel seimlerinden uzun olmas onun tarafszlnn gstergesidir.
Yeni cumhurbakan seilene kadar mevcut cumhurbakan grevine devam eder.
Cumhurbakan devletin ve milletin badr, bu kiiliiyle Trkiye Cumhuriyetini ve Trk
Devletinin birliini temsil eder, Anayasann uygulanmasn, devlet organlarnn dzenli ve
uyumlu almasn gzetir.
Yasama ile alkal grevleri:
-Gerek grd zaman yasama ylnn ilk gn mecliste al konumas yapmak,
-Gerektiinde TBMMyi toplantya armak,
-Kanunlar yaynlamak,
-Kanunlar yeniden grlmesi iin meclise iade etmesi,
-Anayasa deiikliklerini gerekli grrse halkoyuna gtrmesi,

-Kanunlarn, KHK, TBMM itznn tm ya da ksm blmlerini anayasaya ekil ve

esas bakmndan aykrl nedeniyle iptal davas amak,
-Gerekli hallerde TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Yrtme ile ilgili grevleri:
-Babakan atamak ve istifasn kabul etmek,
-Babakann nerisi zerine bakanlar atamak ve azletmek,
-Gerekli grd hallerde Bakanlar Kurulunu toplantya armak ve bakanlk etmek,
-Yabanc devlet temsilcilerini kabul etmek ve yabanc lkelere d temsilci gndermek,
-Beynelmilel anlamalar onaylamak ve yaynlamak,
-TBMM adna TSKye bakomutanlk etmek,
-Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek (Meclis kapal olduu hallerde),
-Genelkurmay bakann atamak,
-Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak ve bakanlk etmek,
-Bakanlk ettii Bakanlar Kurulu kararyla skynetim veya olaanst hl iln etmek ve
OKHK karmak,
-Kararnameleri imzalamak,
-Devaml hastalk, sakatlk ve kocama nedeni ile belirli kimselerin cezalarn hafifletmek ya
da affetmek,
-Devlet Denetleme Kurulu yelerini ve bakann semek ve kurula vazife vermek,
-YK yelerini semek,
-Rektrleri atamak.
Yarg ile alkal grevleri:
Anayasa Mahkemesi yelerini, Dantay yelerinin n, Yargtay Cumhuriyet Basavcs
ve vekillerini, Askeri Yargtay yelerini ve Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini ve
HSYK yelerini semek.
Ayrca Anayasada ve kanunlarda belirtilen dier grevleri icra etmek.
Sorumsuzluu: Kar-imza kural gereince cumhurbakan yapt ilemlerde sorumsuzdur.
Ayrca tek bana yapt ilem ve eylemlerde de sorumsuzdur. Cumhurbakan ancak vatana
ihanet suundan meclis tam saysnn 1/3nn teklifi ve nn karar ile Yce Divanda
yarglanr.
Cumhurbakanna TBMM bakan veklet eder.
2)BAKANLAR KURULU:
Babakan ve bakanlardan oluur. Babakan TBMM yesi iinden hkmeti kurmakla
cumhurbakan tarafndan atanr. Bakanlar meclis iinden yahut dndan babakan tarafndan
seilip cumhurbakan tarafndan atanr. Bakanlar, hizmet bakanl ve devlet bakanl
biiminde ikiye ayrlp hizmet bakanlklar kanunla konur ve kaldrlr. Babakan bakanlarn
amiri olmayp aralarnda sadece birincidir ancak babakann hkmetin genel siyasetinden
mesul olmas ve bakanlarn babakana kar sorumlu olmalar yine babakana bir bakann
veklet edememesi gibi durumlar onu fiilen glendirmitir.
Bakanlar Kurulu toplantlar gizli yaplr ve kararlar oybirlii ile alnr. Herhangi bir tzkleri
olmayp teamle gre toplanrlar.

rgtlenmeleri, merkez tekilatnda mstear, ana ve yardmc hizmet birimlerinden ibaret

olup ilgili ve bal kurululardan oluurlar.
Bakan hem hkmet yesi hem de idarenin badr. Bakan devlet tzel kiiliini temsil eder.
Yetki devri ile bir takm yetkilerini devredebilirken; siyasi yetkisi, ynetmelik karmak,
atama yapmak, vesayet yetkisini kullanma, Bakanlar Kurulu toplantlarna katlmak ve bir
bakana veklet etme yetkilerini devredemez.
Gvenoyu: Hkmetin greve devam edip etmemesi hususunda meclisten onay istemesidir.
En ge bir hafta iinde hkmet adna babakan veyahut bir bakan hkmet programn okur
ve gvenoyu istenir. Gven oylamasnda ye tam saysnn salt ounluu aranr ve sadece
gvensizlik oylar saylr.
Geici Bakanlar Kurulu: Genel seimlerden evvel Adalet, ileri ve Ulatrma bakanlar
yerine 3 gn nceden ve erken seimlerden be gn nceden babakan tarafndan atama
yaplr ve gvenoyu aranmaz.
3)DANITAY:
4)SAYITAY:
5)MLL GVENLK KURULU:
Gndem babakan ve genelkurmay bakannn nerisi dikkate alnarak cumhurbakan
tarafndan belirlenir. Cumhurbakan olmad zamanlarda babakan bakanlk eder. Olaan
toplants iki ayda bir olur ve hkmete tavsiye niteliinde kararlar alr. Genel sekreterinin
asker olma zaruriyeti 2001 ylnda Anayasa deiiklii ile kaldrld ve babakan yardmclar
ve adalet bakan da kurula ye oldu. yeleri Cumhurbakan, babakan, babakan
yardmclar, iileri bakan, dileri bakan, milli savunma bakan, adalet bakan,
genelkurmay bakan, jandarma genel komutan ve kuvvet kumandanlarndan mrekkeptir.
6)DEVLET PLNLAMA TEKLTI:
1960da kuruldu ve 1961 Anayasasnda anayasal bir kurulu olarak yerini ald. 1982
Anayasasnda yer almamakla beraber nemini korumaktadr. Amac, kaynaklarn verimli
kullanlmas ve kalknmann hzlandrlmas iin lkenin ekonomik, siyasal ve kltrel
planlama hizmetleri ile maliye politikalarn hazrlama ve uygulamak.
Yksek Planlama Kurulu, DPT Mstearl ve Para-Kredi ve Koordinasyon Kurullarndan
oluur. Yksek Planlama Kurulu, babakan ya da yardmcs, bakanlar kurulu tarafndan
seilen bakan ve DPT Mstear ile ktisadi Planlama Dairesi, Sosyal Planlama Dairesi ve
Koordinasyon Dairesi bakanlarndan oluur.
7)TRK SLAHLI KUVVETLER:
Trk Silahl Kuvvetleri ynetim iinde zel bir yap arzeder. Genelkurmay bakan Bakanlar
Kurulunun nerisi zerine cumhurbakan tarafndan atanr. Bakomutanlk TBMM adna
cumhurbakan tarafndan temsil edilir. Genelkurmay bakan da bakomutanl
cumhurbakan adna yrtr. Bakanlar Kurulu milli egemenliinin salanmasndan ve silahl
kuvvetlerin yurt savunmasna hazrlanmasndan dolay TBMMye kar sorumludur.
Genelkurmay bakan grev ve yetkilerinden dolay babakana kar sorumludur.
8)MLL STHBARAT TEKLTI:

Kkeni Osmanl imparatorluundaki Tekilt- Mahsusaya dayanr. stikll Savanda

Karakol Tekilat olarak faaliyette bulunmu ve 1921de TBMM tarafndan Mdafa-i Milliye
olarak onaylanmtr. 1927de Genelkurmay Bakan Fevzi akmak tarafndan yeniden
yaplandrlarak Milli Emniyet Hizmeti (MAH) oldu. 1965 ylnda MT olarak yeniden
dzenlenerek Babakanla kar sorumlu bir rgt haline getirildi.
I-II. TARA (MLK) TEKLT:
Merkezi darenin tara tekilat tek bir btndr ve devlet hkm kiiliinin iinde yer alr.
Anayasa sadece illerden sz eder ve sadece iller yetki genilii ilkesi ile idare olunur. Dier
mlki idare amirliklerinin benimsenmesinde kanun koyucu idareye takdir yetkisi tanmtr.
Ayrca Anayasa birden ok ili iine alan blge idarelerinin kurulabileceini hkme
balamtr.
ller ilelere ve ileler de bucaklara blnmtr. l veya ile kurulmas, adnn deitirilmesi,
ilenin baka bir le balanmas kanunla yaplr. Bucak kurulmas, kaldrlmas, adnn
deitirilmesi ve baka bir il ve ileye balanmas iileri bakannn karar ve reisi cumhurun
onay ile olur.
1)L (VLYET) DARES:
1864 ylnda Vilyet Nizamnamesi ile eyalet sisteminden vilayet sistemine geildi ve 1924
ylnda sancaklar lv edilerek ile dntrlmtr. ller Osmanl mparatorluundan bu yana
yetki genilii erevesinde idare olunur.
Vali: ileri Bakannn nerisi Bakanlar Kurulunun karar ve Cumhurbakannn onay ile
atanan istisnai bir memurluktur.
-lde kanun, tzk, ynetmelik, hkmet karar ve bakann talimatlarn yerine getirir,
-Dzenleyici ilem niteliinde genel emirler karr,
-llerde genel ve genel gvenlik kollarnn amiri olarak dzeni salar,
-Mahalli ynetimler zerinde vesayet denetimi yapar,
-Devletin temsilcisi sfatyla d temsilciler ve snr komular ile grr,
-Kolluk kuvvetlerini aan bir hl olduundan en yakn birlik kumandanndan yardm ister ve
talebi yerine getirilmek zorundadr,
-l dare Kuruluna (Hukuk leri Mdr, Defterdar, l Milli Eitim Mdr, l Salk
Mdr, l Bayndrlk Mdr, l Tarm Mdr, l Veteriner Mdr) bakanlnda toplar,
-l ube Mdrlerini ylda drt defa bakanlnda toplar.
2)LE (KAZA) DARES :
Kaymakam, ileri Bakannn nerisi, Babakan ve Cumhurbakannn onay ile atanan
kariyer meslek memurudur. Yetki geniliine sahip olmayan kaymakam asayi bakmndan ve
atama ilemlerinde snrl bir yetkiye sahip olup yabanc temsilcilikler ve hudut komular ile
temas kuramaz. Vali devletin temsilcisi iken kaymakam hkmetin temsilcisidir. Olaanst
hallerde de vali araclyla birlik komutanndan yardm isteyebilir.
le dare Kurulu (Yaz leri Mdr, Mal Mdr, Hkmet Hekimi, le Milli Eitim
Mdr, tarm ve Ky leri Mdr) ve le ube Mdrlerini bakanlnda toplar.
3)BUCAK (NAHYE) DARES:
Bucak Mdr valinin emrinde olmak zere ileri Bakan tarafndan atanr.
-Bucak Meclisi: Seilmi yeler bucaa bal belediye meclisi ile ky ihtiyar heyetinin
seecei kiilerden ve tabii ye olan doktor ya da salk memuru ile baretmenden oluur.

-Bucak Komisyonu: Bucak Meclisinin bir yl iin seecei drt yeden oluur. Meclisin
verdii grevleri yapar.
4)BLGE DARES:
Anayasann 126. maddesi, verim ve uyum salamak amacyla birden ok ili iine alan
merkezi idare tekilat kurulabilir der.
5)GAP:
1989da Babakanla bal tzel kiilii olan ilk blge kalknma rgtdr. Adyaman,
Diyarbakr, Gaziantep, Mardin, Siirt ve anlurfay kapsar. Denetimini Babakanlk Yksek
Denetimi yapar.
II. DEVLETN YERNDEN DARE TEKLTI:
II-I. MAHALL DARELER:
Anayasann 127.maddesi mahalli idareleri dzenler ve il zel idareleri, belediye ve kylerden
olutuunu, kamu tzel kiiliine sahip olduunu, kurulu, grev ve yetkileri yerinden
ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenleneceini hkme balamtr. Seimleri be
ylda bir yaplr ancak genel seimlere bir yl varsa seimler birletirilir. Seilmi organlarnn
organlk sfatlarn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm ve organlk sfatlarn
kaybetmeleri yarg yolu ile mmkndr. Ancak kesin hkme kadar ileri Bakan tarafndan
grevden uzaklatrlrlar.
Byk yerleim yerleri iin kanunla zel ynetim biimleri getirilebilir ibaresi Anayasada
vardr. Merkezi ynetimin vesayet denetimine tabidirler. Yerel ynetimler Bakanlar Kurulu
karar ile aralarnda birlik kurabilirler. Giderleri ile orantl gelir kaynaklar devlete salanr.
1)L ZEL DARES:
nce 1913te dzenlenmi sonra 1987de baz deiiklikler yaplm ve nihai ekli 2005
ylnda verilmitir.
l says kadar l zel daresi mevcuttur. Temel grevleri bayndrlk, tarm ve hayvanclk,
eitim, salk, sosyal yardm, ekonomi ve ticari alanlardr. Ayrca belediye ve ky snrlar
dnda kalan alanlarda da hizmet sunar.
a)l Genel Meclisi:
-Stratejik plan ile ynetim ve alma programlar, personelin performans vb grmeler
yapmak,
-Bte ve kesin hesab kabul etmek,
-mtiyaz verilmesi, zelletirme yapmak,
-Ynetmelikleri kabul etmek,
-Norm kadro erevesinde ihdas, iptal ve deiiklikler yapmak.
Meclis seimleri be ylda bir yaplr ve ilk iki yl ve son yl iin meclis kendi iinden
meclis bakan seer. Bir aylk tatil hari her ayn ilk haftas toplanr. Meclis kararlar be gn
iinde valiye gnderiri ve vali onaylamak istemedii kararlar bir kez meclise iade edebilir.
Kesinleen meclis kararlarna kar vali sre ile bal olmakszn idari yargda dava aabilir.
Meclisin feshi ileri Bakannn bildirisi zerine Dantay tarafndan karara balanr.
b)l Encmeni: Valinin bakanlnda be seimli ye ve biri mali hizmet birim amiri olmak
zere be ye de il idare kurulu yeleri arasndan vali tarafndan seilir ve yeknde on bir
kiiden oluur.
l zel daresinin danma ve yrtme organdr. Kamulatrma, stratejik plan ve yllk
alma program hazrlamak, bte ve kesin hesab meclise sunmak, grevleri arasndadr.

Vali direnen l Encmeni kararna kar Dantaya on gn iinde iptal davas aar.
c)Vali: Hem il idaresinin hem de l zel daresinin badr. l zel daresinin tzel kiiliinin
temsilcisidir.
2)BELEDYE DARES:
lk defa 1865te stanbulda kuruldu. l ve le merkezlerinde nfusuna baklmakszn dier
ekilde ise nfusu 5000i bulan yerlerde htiyar Heyetinin istei Valinin talebi, l ve le
Seim Kurulunun oylar belirlemesi, ileri Bakannn teklifi ile Dantay karar zerine
mterek kararname ile kurulur. Belediye snrlar belediye meclisinin karar, kaymakamn
gr ve valinin onay ile kesinleir ve be yl deiiklik yaplamaz. Nfusu 2000e den
belediyeler Dantayn gr alnarak ileri Bakannn teklifi ve mterek kararname ile
kye dntrlr ve mallar l zel daresi tarafndan tasfiye edilir.
Grevleri temel olarak bayndrlk, toplumsal, dzensel, koruyucu ve alt yap almalardr.
Nfusu 50,000i aan belediyeler seimden sonra alt ay iinde stratejik plan ve performans
program hazrlamak zorundadr.
Seimleri be ylda bir yaplr.
a)Belediye Meclisi: Stratejik plan ve belediye etkinliklerinin, personelin performans
ltlerini grmek, bte ve kesin hesab kabul etmek, imar plann grmek, imtiyaz
verilmesi, borlanmaya karar vermek, hizmetlerden alnacak cretleri tespit etmek, norm
kadro erevesinde ihdas, iptal ve deiiklik yapmak gibi vazifeleri vardr.
Her ayn ilk haftas toplanr ve gndemi belediye bakan belirler. Toplant nisab meclis ye
tamsaysnn olup salt ounlukla karar alr. Kesinleen kararlar belediye bakanna
gnderir ve bakan be gn iinde iade edebilir ve kesinleen kararlarn iptali iin on gn
iinde idari yargda dava aar. Ayrca mlki amire gnderilmeyen kararlar yrrle giremez
ve kesinleen kararalar 7 gn iinde mlki amire yollanr. Mlki amir bu kararlar aleyhine
idari yargda dava aabilir.
b)Belediye Bakan: Belediyenin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir. Siyasi partilerin
ynetim ve denetim organlarnda grev alamaz, profesyonel futbol kulplerinde idareci
olamaz.
Bakanlktan dme nedenleri;
-lm ve istifa halinde kendiliinden,
-Meclisin feshini gerektiren fiil ve iler,
-Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi gnden fazla vazifesini terk etmek,
-Seilme yeterliliini kaybetmek,
-Grevini srdrmesine mani bir halin ortaya kmas.
c)Belediye Encmeni: Nfusu 100,000nin zerinde olan yerlerde bir yl iin meclis
tarafndan , biri mali hizmet birim olmak zere belediye bakan tarafndan kii ve
yeknde yedi kiiden oluur. Dier belediyelerde 2+2+1 kiiden oluur. Kamulatrmak
yapmak, ngrlen cezalar tatbik etmek gibi grevleri vardr.
3)BYKEHR BELEDYE TEKLTI:
Anayasada dorudan dzenlenmemi 1984 ylnda 195 numaral KHK ile ilk defa
yaplandrlm ve 2005 ylnda Belediye Kanunu ile yeniden dzenlendirilmitir.
Nfusu 750 bini aan ve en az ile ya da iki kademe belediyesini kapsayacak byklkteki
yerlerde kanunla kurulur.
Temel grevleri, nazm imar plan yapmak ve bu dorultuda hazrlanan ile belediye
planlarn onaylamak. Alt yap, tamaclk hizmetleri vermek. Belediyeler arasndaki
ihtilaflar zmek, zabta ve dier belediye ilerini yapmak. Su ve itfaiye ilerini dzenlemek.
evre sal, kontrol ve tasarm ileri yapmak.
a)Bykehir Belediye Meclisi: le belediye meclis yelerinin 1/5i ve ilk kademe belediye

meclislerinin 1/10u nispetindeki yelerden mrekkep olup bu belediyelerin bakanlar tabii

yesidir.
Meclis kararlar Bykehir Belediye Bakanna yollanr ve bakan yedi gn iinde
onaylamak istemedii kararlar meclise iade edebilir. Kesinleen meclis kararlarna kar sre
ile bal olmadan idari yargda iptal davas aabilir. Kesinleen kararlar ayn sre iinde valiye
gnderilir ve vali bu kararlar aleyhine on gn iinde idari yargda dava aabilir.
b)Bykehir Belediye Encmeni: Be ye meclis tarafndan ve be ye de biri genel sekreter
dieri mali hizmetler birim amiri olmak zere bakan tarafndan seilir. Toplam ye says
bakanla beraber on bir kiiden mrekkeptir.
c)Bykehir Belediye Bakan:
4) KY DARES:
Ky, tzel kiilii olup da ynetmelik karamayan bir tekilattr. Nfusu 150 il 2000
arasnda olan yerleim yerlerine ky denir. l dare Kurulu ve l Genel Meclisinin karar,
Bayndrlk ve skn Bakanlnn gr alnarak ileri Bakan tarafndan kurulur. Zorunlu
ve istee bal olarak iki tr grevi vardr. Zorunlu olanlar salk, eitim ve gvenlik. stee
bal grevleri ise ky gzelletirmek ve kalkndrmaktr.
a)Ky Dernei: Dorudan demokrasinin uyguland tek tekilat trdr. Kyllerden oluur.
Be yl iin yirmi be yan doldurmu ve kyde en az alt ay ikamet eden kiiler arasndan
Muhtar ve htiyar Heyetini seer. Ayrca istee bal hizmetleri mecburi hale getirmek ve ky
imamn semek dier grevleridir.
b)htiyar Heyeti: mam ve retmen tabii ye olup ayrca seilmi yelerden mrekkeptir.
Nfusu 1000den az olan mahalde sekiz, 1000 ile 2000 olan yerlerde on ve 2000in zerinde
olan yerlerde on iki azadan oluur. En az haftada bir kere toplanr. Kyn ilerini sraya
koymak, imeceye karar vermek, salma miktarn belirleme vazifeleri arasndadr.
c)Muhtar: Kyn ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir. Hem devleti hem de ky temsil eder.
l ve le dare Kurulu tarafndan grevden alnabilir. Tm ileri mlki amirin icazetine
tabidir.
d)Ky Personeli: Hekim, imam ve koruculardan oluur. Silahl ve gnll ky korucular,
htiyar Heyeti tarafndan tutulup kaymakam tarafndan atanr. Geici Ky Korucular ise,
terr, iddet ve olaanst hallerde Valinin istei zerine ileri Bakannn onay ile greve
balarlar.
5)MAHALLE DARES: 1944 ylnda bir kanunla kurulmutur. Tzel kiilii ve btesi
yoktur. Mahalle kurulmas, kaldrlmas ve dzenlemesi Belediye Meclisinin karar,
Kaymakamn gr ve Valini onay ile yaplr. Muhtar ve drt azadan oluur. Grevlerine l
ve le dare Kurulu tarafndan son verilir.

II-II. HZMETSEL YERNDEN YNETM RGT:

Kendisine ait tzel kiilikleri, mal varlklar, gelir kaynaklar ve bteleri olan kurumlardr.
Kanunla ya da kanunun verdii bir yetkiye dayanarak kurulurlar. Vesayet denetimine tabidir.
lke apnda kamu hizmeti grrler. niversite, TRT, YK, Atatrk Kltr Dil ve Tarih
Yksek Kurulu, Kamu Kurumu Niteliindeki Meslek Kurulular, KT, TCDD, Devlet Hava
Meydanlar letmesi, DS, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu, Beden Terbiyesi
ve Spor, Vakflar Genel Mdrl, SK, Ziraat Bankas, Halk Bankas, Makine ve Kimya
Endstrisi Genellikle bir bakanlk ile ilikilendirilmilerdir. Organlar seimle i bana
gelmezler.

III. DZENLEYC VE DENETLEYC KAMU KURUMLARI (BAIMSIZ DAR

OTORTELER) :
Sermaye piyasas, radyo ve televizyon yayncl, bankaclk, enerji, rekabet ve
telekomnikasyon gibi kritik ve nemli alanlarda denetleme ve dzenleme niteliinde, kamu
hizmeti olarak etkinlik gsteren zerk, merkezi idarenin hiyerari ve vesayet denetiminden
uzak, yaptrm uygulayan ve kendi alanlarndaki uyumazlklar zebilme yetkisine sahip
yarg benzeri kamu tzel kiileridir. Bu kurumlarn kararlarna kar Dantay 13. Dairesine
bavurulur. lki 1981 ylnda kurulan Sermaye Piyasas Kuruludur. Dierleri RTK
(Anayasal), Rekabet Kurulu, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu, Kamu hale
Kurulu, Ttn ve Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kuruludur. RTK
atamalarn TBMM yaparken dierlerinin tayinleri Bakanlar Kurulu tarafndan yaplr.

3 ) YARGI
1876 Anayasas yargy bir kuvvet olarak nitelememi ancak yarg bamszln dzenlemi
ve hakimlerin azlolunamayacan belirtmitir. 21 Anayasas yargdan hi sz etmemitir. 24
Anayasas gler birlii ilkesini benimsemesine ramen yargy ayr bir erk olarak kabul
etmitir. 1961 ve 1982 anayasalar yargy ayr bir g olarak kabul etmi ve yarg
bamszln btn gerekleri ile vurgulamtr.
Mahkemelerin Bamszl: Hakimler grevlerinde bamszdr. Hibir organ ve kii talimat
veremez, tavsiye ve telkinde bulunamaz. Yasama, yrtme ve idare yarg kararlarna uymak
zorundadr. Hakim ve savclar idari grevleri ynnden Adalet Bakanlna baldr.
Hakimlik Teminat: Azledilemez ve erken emekliye sevk edilemezler, aylk ve zlk
haklarndan mahrum braklamazlar.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu: 1961 Anayasasndaki Yksek Hakimler Kurulu,
Hakimler ve Savclar Yksek Kuruluna dntrlmtr. Kurulun bakan Adalet Bakan
olup mstear ile kurulun tabii yesidir. yeleri cumhurbakan tarafndan drt yl iin
seilir. Be asil ve be yedek yeden oluur.
Yksek Mahkemeler: Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Askeri Yksek dare
Mahkemesi, Askeri Yargtay ve Uyumazlk Mahkemesidir. Anayasa, Saytay ve Yksek
Seim Kurulunu yksek mahkemeler arasnda saymamtr.
ANAYASA MAHKEMES:
11 asil ve 4 yedek yeden oluur. yelerinin tamam yksek mahkemelerden ve eitli
kurululardan cumhurbakan tarafndan seilir. Genelde salt ounluk ile karar verir. Kurulu
ve yarglama usul haricinde yntemsel bamszla sahiptir.
-Yce Divan sfatyla cumhurbakan, bakanlar kurulu yelerini, yksek mahkeme bakan ve
yelerini, basavc ve vekillerini, HSYK yelerini, Saytay bakan ve yelerini yarglar.
-Siyasi partilerin kapatlma davalarna bakar veya mali yardmdan skat edilmesi haline karar
verir (2001 deiiklii ile 3/5 ounluk gerekli)
-Siyasi partilerin mali denetimini yapar.
-Milletvekillerinin yasama dokunulmazlnn kaldrlmas veya yeliklerinin drlmesi

davalarna bakar.
-Uyumazlk Mahkemesi bakann kendi yesi iinden semek.
-Anayasa deiiklikleri, kanun, KHK, TBMM i tzk deiikliklerinin anayasaya
uygunluunu denetler (Soyut Norm Denetimi).
-Somut Norm Denetimi (Defi Yolu): Baklmakta olan dava zerinde mahkemenin resen
veya istem zerine mevcut normun anayasaya aykrl dolay ile Anayasa Mahkemesine
bavurmas.
Anayasa yargs 1876 Anayasasnda Ayan Meclisi tarafndan yerine getirilirken 21 ve 24
anayasalarnda ak bir hkm yoktu ancak bunu meclis kendisi yapyordu. 1961 Anayasas
ile Anayasa Mahkemesi kuruldu.
nklp Kanunlar 174. madde ile yargsal denetimin dnda tutulmutur. 2001 deiiklii ile
MGK dneminde karlan kanunlara yarg denetimi yolu almtr.
1)Esas bakmndan denetim: Normun ieriinin anayasaya uygun olup olmad denetlenir.
Yayn tarihinden itibaren 60 gn iinde cumhurbakan, meclis ye tam saynnn 1/5i
nispetindeki yesi, iktidar ve ana muhalefet partilerinin siyasi parti gruplar iptal davas
alabilir.
2)ekil bakmndan denetim: Madde 148e gre kanunun ekil bakmndan son oylamada
ngrlen ounlukta yaplp yaplmad, anayasa deiikliklerinde ise teklif ve oylama
ounluuna ve ivedilikle grlemeyecei artna uyulup uyulmad hususlar ile snrldr.
Kanunun yayn tarihini izleyen 10 gn iinde cumhurbakan ve meclis ye saysnn 1/5i
tarafndan alabilir. KHK ve TBMM i tz hakknda herhangi bir kstlama
getirilmemitir.
Anayasa Mahkemesi kararlar kesin olup herkesi balar. ptal kararlarn gerekesiz
aklayamaz ve iptal kararn en fazla bir yl erteleyebilir. Anayasa Mahkemesi kanun koyucu
gibi hareket edemez ve sadece hukukilik denetimi yapabilir yani yerindelik denetimi
yapamaz. tihatlarnda yrrln durdurulmas karar da verebileceini belirtmitir.
YARGITAY: yeleri HSYK tarafndan seilir. Cumhuriyet basavc ve vekilleri
cumhurbakan tarafndan seilir. Adli yargda son merciidir. Genel olarak Blge Adliye
Mahkemesi, Asliye ve Sulh mahkemelerinden oluur. 1868 ylnda Divan- Ahkm- Adliye
ad altnda kurulmutur.
Devlet Gvenli Mahkemeleri 2004 ylnda kaldrld.
ASKER YARGITAY: yelerinin tamam cumhurbakan tarafndan seilir. Askeri yargda
son merciidir.
UYUMAZLIK MAHKEMES: Adli, idari ve askeri yarg kollar arasndaki grev ve hkm
uyumazlklarn kesin olarak zme kavuturur. Bakann Anayasa Mahkemesi kendi yesi
iinden seer.
SAYITAY: Saytay, Merkezi Ynetim Btesi kapsamndaki kamu idareleri ile Sosyal
Gvenlik Kurumlarnn btn gelir ve giderleri ile mallarn TBMM adna denetlemek ve
sorumlularn hesap ve ilemlerini kesin hkme balamak ve kanunlarla verilen inceleme,
denetleme ve hkme balama ilerini yapmakla grevlidir. Saytayn kesin hkmleri
hakknda ilgililer yazl bildirim tarihinden itibaren on be gn iinde bir kereye mahsus
olmak zere verilen kararn dzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Verdii kararlar dolaysyla
idari yarg yoluna bavurulamaz.
Vergi ve benzeri mali ykmllkler ve devler hakknda Dantay ve Saytay kararlar
arasndaki uyumazlklarda Dantay kararlar esas alnr. 1865 ylnda devlet harcamalarn

denetlemek maksadyla Divan- Muhasebt ad altnda kurulmutur. yelerini ve bakann

TBMM seer.
DAR YARGI TEKLATI:
1)GENEL DAR YARGI
a)Dantay
b)Blge dare Mahkemesi
c)dare Mahkemesi
d)Vergi Mahkemesi
2)ASKER DAR YARGI: Askeri Yksek dare Mahkemesi
DANITAY: Genel idari yargnn en st noktas olan ve Anayasada yer alan bir yksek
mahkemedir. Dantayn iki temel ilevi vardr. Dantay ilk olarak Trkiye Cumhuriyeti
Anayasas ile grevlendirilmi bir mahkemedir, ikinci olarak danma ve inceleme merciidir.
1868 ylnda uray Devlet ad altnda kurulutur.
BLGE DARE MAHKEMES: Bir ilk derece mahkemesi deildir. Yarg sistemine 1982
ylnda girdi. BM, itiraz zerine grev alan bir idari yarg merciidir.
DARE ve VERG MAHKEMELER: dari yargda grev alan ilk derece mahkemesidir.
dare Mahkemesi genel grevli iken Vergi Mahkemesi zel grevlidir.
ASKER YKSEK DARE MAHKEMES: Askeri olmayan makamlarca tesis edilmi olsa
bile asker kiiyi ilgilendiren ve askeri hizmete ilikin idari ilem ve eylem ve uyumazlklara
ilk ve son derece mahkemesi olarak yarg denetimini ve dier kanunlarda gsterilen ileri
yapan bamsz bir yksek mahkemedir. 1971 anayasa deiiklii ile Trk yarg sistemine
girdi.