Prof. Dr.

Vecihe HATBOGLU

TRK

DLNDE

KLEME
GENLETLM KiNC BASKI

ANKARA NVERSTES BASIMEV. ANKARA -1981

TDK TANITMA YAYINLARI

D 1 L KONU LA R 1 DZ 1 S I
18

TRK DL KURUMU YAYINLARI

328

NDEKLER
Sayfa
N SZ

ikilemelerin Genel zellikleri

13

kilemelerde Ses Benzerlii

. .

. .

. .

. .

. .

. .

lkilemelerdeki Szckler Arasnda nl Kurallar

kilemelerde Kalplama

13
14
15

kilemelerde Sra Kalplamas

kilemelerde Kalplamann Srdrlmesi

15
16

kilemelerde Kalplamay Perinleyen Etkenler

16

Szck Yaps Bakmndan kileme Trleri

Trke Szcklerden kileme

. . . .

18
.

. . . .

Trke ve Yabanc Szcklerden kileme

Yabanc Szcklerden kileme

18
19
19
20

Saylardan ikileme
Tamlamadan kileme

20
21

m-'li ikileme

22

Aralkl kilemeler
Balal kileme
Sorulu kileme
kileme Etkisiyle leme
Ayr kileme
Say Adlarndan Aralkl ikileme

. . .

. . . . .

. .

kileme ve Yineleme
kileme ve Balal Tamlama

22

. .

. .

. . . . .

. .

25

26
28
28
29

, . .

Belirtelerden ve Belirte Grevindeki Szcklerden kileme

nlemlerden ikileme
Balalardan kileme
Eylemlerden kileme

23
25

Szck Tr Bakmndan kilemeler

Adlardan kileme
Adllardan kileme
Sfatlardan kileme

22
23

. .

30
31
32
33
33

NDEKLER
Sayfa

Ya1>1 ve Kurulu Bakmndan kilemeler

35

Ad Kk veya Gvdelerinden Kurulan kilemeler

35

Yaln Durumdaki kileme

35

Yansmalardan Kurulan kileme

Ynelmeli kileme
kmal kileme
Kalmal ikileme
Yklemeli kileme .
Ara Durumundaki kileme
yelikli kileme
.
.

35
37
,38
39

. .

. .

. .

. . . . . . . . . . .

. .

..............

. . . . . . .

...........

39
40
40

Ba:z Ya;m Ekleriyle Kurulan kilemeler

42

Eylem Kk veya Gvdelerinden Kurulan kilemeler

44

Ulalardan Kurulan kileme

Ortalardan Kurulan kileme

Eylemliklerden Kurulan kileme .

. .

. .

. .

. .

. .

44
45

. .

Eylemden Tretilmi Sfatlardan Kurulan kileme

ekimli Eylemlerden Kurulan ikileme
ekimli Eylemle Birlikte Ulatan Kurulan klleme
Yardmc Eylemlerle Kurulan kileme
. .

. .

...

46
47

..

48
49
49

Grev Bakmndan kilemeler

51
52

ikilemeden :zne
kilemeden Nesne
kilemeden Tmle
kilemeden D:z Tmle
.

52
.

. .

. .

. .

. .

....

53
53

kilemeden Dolayl Tmle

53

kilemeden Yklem

53

Anlam Bakmndan kilemeler

55

Anlam Pekitirme

55

Anlam Glendirme
Anlam Abartma

56
56
56

Anlam oaltma
Anlatm Kolaylatrma

57

Anlam Bakmndan kilemeyi Kuran S:zckler

57

ki S:zc de Anlaml kileme

.
Ayn Anlaml S:zcklerden Kurulan kileme
Anlamlar Yakn Szcklerden Kurulan kileme
. . .

. .

58
58

58.

NDEKLER

Sayfa
59

Anlamlar Kart Szcklerden Kurulan kileme

Bir szc Anlaml kileme
ki Szc de Yar Anlaml kileme
kilemeyle Resim izme

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

59
59
60

Tarih Boyunca Trkede kileme

61

Orhun Yaztlarnda kileme

Uygurcada kileme

'61
61

Trkiye Trkesinde kileme

62

iirde kileme

62

Dzyazda kileme

78
79

Deyimlerde kileme
Ataszlerinde kileme
kileme Szl...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81
......

83

N SZ
kileme, anlatm gcn artrmak, anlam pekitirmek, kav
ram zenginletirmek amacyle, ayn szcn tekrar edilmesi
veya anlamlar birbirine yakn yah ut kart olan ya da sesleri bir
birini andran iki szcn yan yana kullanlmasd r.
kileme, Osmanlcada "atf- tefsiri"; Franszcada "redoub
lement, hendiadyoin"; ngilizcede "redu plication d ual, hendia
dyoin"; Almancada "Verdoppelung, Zwillingsformen, Hendia
dyoin" teri mleriyle karlanr.'
kileme, Trkenin bilinenden ok daha nemli bir zel
l iid ir. kileme, n l uyumlar. nsz benzemeleri gibi Trke
nin kurallar arasnda yer almald r. Trke, i kileme konusu ele
aln madan yap bakmndan ayd nlatlamaz. Trkede, i kileme o
kadar yaygn, rnekleri o kadar oktur ki, baka d illere bakarak,
olayn ayrca ele alnmasndan, i n ceden i nceye btn rnekleriy
le saptanmasndan vazgeilemez. nk i k i leme olay , ya. p bak
mndan , Trkenin temellerine kadar inen b ir zelliktir.
Trkenin yaps, bal bana ele alnnca, ikileme olaynn nemi
ortaya kar. kileme, Trkenin zenginliidir, yaratma gcd r.
Trk d nce s indeki anlam bolluunu kavr:-m incelii n i karla
mak zere, szc k kurar gibi, trl yn lerden birbiriyle ilgil i iki
szck yanyana getirilir ve yen i bir anlatm yolu yaratlr.
kileme, Trkenin yzyllar boyunca, evre evre i lgili bulun
d uu sanskrite, Farsa, Arapa, Franszca gibi dillerde
az kullan lan bir zelli ktir. Bu bakmdan d i l i m izde yabanc d il1 kileme olay iin "ikizleme" veya "sz komas" gibi terimler kul
lanlmsa da, olayn trl ynleri, zellikle, ekimli deiik eylemlerde de
meydana gelii dikkate alnarak "ikileme" terimi yelenmitir.

10

NSZ

!erin etkisi arttka ikilemenin kullanl alan daralm ve ikileme

daha ok halk dilinde geerli saylmtr.
kileme olay, genlikle,

"oluk ocuk, ana baba, anak m

gibi
rneklerden ibaret sanlm, bu dil olaynn Trkedeki yaygn
l, nemi ok defa dikkatleri ekmemi, gc, deer i k m
senmitir.
lek, ev bark, kap baca, aka maka, eri br, allak bullak"

Trkedeki ikileme olay daha nceleri, baz yazarlarca ele

alnm, birka rnei de bir i k i sayfal k dizin halinde yaynlan
mtr. Bu konuda, ilk olarak 19. yzyln sonlar nda, Kari Foy'un
bir incelemesinin yaynlandn, daha sonra da bu yayn baka
larnn izlediini gryoruz.2
Kagarl Mahmut, XI. yzylda Trkedeki ikileme ,olayna
nemle eil mitir: "Bilinmelidir ki, Ouzlarn d i l i inced ir, Trk
lerin, birisi as l ve kk brs taknt olmak zere ift olarak
kulland klar her b i r ismin ve fiilin O u z l ar taknt olann kul2 Kari Foy; Studien zur Osmanischen Syntax, Das Hendiadyoin und
die Wortfolge ana baba Mittheilungen des Seminars fr Orientalische Sprac
hen (MSOS), c;lt: il, s. 105-136, 1899 Berlin.
Saadet aatay: Uygurcada Hendiadyoinler, Trk Dili ve Edebiyat Ara
.trmalar, s. 97-145, 1940-1941 stanbul.
A. C. Emre; Trk Dilbilgisi; Yineleme, kizleme, Katmerleme; s. 541-

548; 1945 stanbul.

Osman Nedim Tuna; Trkede Tekrarlar, stanbul niversitesi Edebi
yat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, cilt: 111, s. 429-447, 1948 !stanbul.
Hasan Eren; kiz Kelimelerin Tarihine Dair, Dil ve Tarih-Corafya Fa
kltesi Dergisi, Cilt: Vll, say: 2, s. 283-286, 1949 Ankara.
H. Marchand; Alliteration, Ablaut und Reim in der Trkischen Zwill
ingsformen, Oriens Dergisi, cilt: V, s. 60-69, 1952 Leiden.
M. A. Aakay; kizlemeler zerine, Trk Dili, Cilt: I!, say 16; s.189-

191, 1953 Ankara.

M. A. Aakay; kizlemeler zerine, Trk Dili , Cilt: il, say 17, s. 268-

271, 1953 Ankara.

M. A. Aakay; Trkede Kelime Komalar; Trk Dili Aratrmalar
Yll, s. 97-104, 1954 Ankara.

ll

N SZ

lanrlar. Halbuki, br Trkler, bunu tek olarak sylemezler.

sz gelimi: Trkler bir eyi bir eye kattklar zaman

katt

':?::";J

kard

':?:: J:;

kard

derler. Burada kk olan

-j

katt'dr.

kelimesi takntdr. Ouzlar, bir eyi bir eyle

kartrdklar zaman ':?::J:;

kard

deyip, asl olan brakrlar.

)-1 J'J\.i edh yawlak derler,

iyi kt demektir. )-1 edhg =iyi, 0J'J\L_ yaw/ak =yavuz,
Yine byle, Trkler

kt anlamndadr. Bu ikisini birlikte kullanrlar. Tek olarak bi

risini kullanmazlar. Ouzlar ise bunlar tek, yalnz olarak tanr
lar.3
Grlyor ki Kagarl, kendi lehesinde kullanlan ikile
me rneklerini yeliyor, Ouzcadaki tek Ye doru szck
leri benimsemiyor.
Son yzylda Trkeye verilen byk nemle ilgili ve oran
tl olarak, dilimizdeki ikileme olaylarnn deeri belirmi
ve ikileme yaz dilinde de etkisini gstermee balamtr.
kileme, aslnda anlam gc salamak iin yaratlan bir
psikoloji ve mzik oiaydr. Trkede ikileme, iire, dzyazya,
anlam, aydnlk katan, gzellik, ahenk salayan ve arcak baa
rl ozanlarca, yazarlarca sezilmi bir srdr.
Aslnda, yntemine gre kullanlan uyak (kafiye), nuyak
(alliteration), iuyak (seci'), redif, ayak ve nakaratlar, ses ve sz
benzerliine ya da tekrarna dayandklar iin bir eit ikileme
saylrlar. rik kafiye, redif gibi edebi sanatlar da ses ve sz
benzerliine ya da tekrarna dayanmaktadr. kileme de ses ve
sz benzerliine ya da tekrarna dayanr. Aradaki fark kafiye,
redif gibi edebi sanatlarn baka baka satrlarda alt alta sralan
mas, ikilemede ise benzer seslerin ya da szck tekrarlarnn
yan yana ayn satrlarda kullanlmasdr. Buna gre, kafiye ve
redif gibi edebi sanatlarda sralan dikeydir, ikilemedeki sralan
ise yatay saylr.
3 Divan LOgat-it Trk Tercmesi, Besim Atalay, cilt: I,

s.

432.

12

NSZ

Kafiye, redif gib i edebi sanatlara ok yer veren halk ozan

lar kilemeyi de ok k uilanrlar. Bu bakmlardan Trkede halk
iiri katmerli bir gzellik kazanr. Nitekim halk i irine deyi
zellii ve gzellii veren kafiye ve red ifle birlikte i kilemed ir.
Hemen hemen her h<.>lk ozan bol bol i k i leme kullanr.
Ataszlerinin, deyimlerin, hafzalarda yer etmesine yard m
eden zelliklerin banda ikileme gelir. Trkedeki deyimlerin
hemen hepsinde ikileme trlerinden birine rastlanr. Deyimleri,
uz:un anlat mlardan ok daha etkili klan yaplarndaki iki lemedlr.
kilemeyi d illerinde az kullanan batllar da, son yllarda, bu
d il olaynn nem ini, toplum zerindeki etkisini gz nnde
tutarak, reklamlarda, propagandasn yapmak isted ikleri sanat
nn zel adnda ve soyadnda ayn sesin tekraryle, ikilemeye
benzer bir zellii yelemekted irler.
reni m ve ret i m i kolaylat ran, gl klan yntemlerin
banda tekrarlama gelir. Anlalmas istenen bir konu, bir sz
c k en az iki kez tekrarlanr; bylece salam, gl b i r anlatm
veya anlay elde edilmek isteni r. Aslnda, psikolojinin aklda
tutma ku rallar arasnda en etkilisi, tekrarlama ve arm yn
temleridi r.
Trkedeki ikilemenin varl da, insanlarn teden beri
denedikleri byle psikolojik olaylara ve bir eit m zik zellii
ne dayan r. Gerekten de iyi k ullanlan i kilemenin anlatma
katt g, baka yollarla kolayca salanamaz.
Dilin en gzel rn, m uhakkak ki iird ir. ii rin en gzeli
de, anlam gc ile ses gzelliini birlikte yanstandr. Ses gzel
l iinde de, yan yana kullanlan szcklerin uygun ve benzer ses
lerinin etkisi byktr.
kileme olaynda, bu i k i etkenin, ses gzelli inin, tekrardan
doan anlam gcnn, birl ikte, yan yana kullanld grlr. Bu
bakmlardan i kileme, ses uygunluu ile, ezg i ile younlatr l m
bir anlam gcdr.
5

mays 1981
Prof. Dr. Vecihe Hatibolu

KLEMELERN GENEL ZELLKLER

Trkedeki ikilemelerin hi bir dilde grlmeyen zengin
rnekleri metinlerle belirtilmeden nce, genel zelliklerinin
aklanmas, sonra da dilbilim asndan ok degiik deger
ler gsteren ynlerinin incelenmesi gerekmektedir.
kilemeyi kuran szcklerin genel zelliklerinin ba
nda ses benzerlii daha dogrusu ses uygunluu, ses g
zellii, gelir. Ses benzerlii, anlatm zorunluu ile birlikte,
ikilemeyi kuran en byk etkendir.
kilemelerde

Ses Benzerlii

kilemelerin kurulmasnda, ses benzerliinin ses gzel

liinin nemi ve etkisi byktr. kilemeleri kuran szck
lerin ounda, nseste veya sonseste ses benzerlii vardr.
Ksaca. Trk dncesi, ikilemeleri kurarken bir eit kafiye
arar. nl uyumlar, nsz benzemeleri gibi, ikilemede
de ses benzerlii, ses uygunluu kural vardr. Anlatm
glendirmek iin, ikileme kurulurken ya ayn sesi veren
ayn szck tekrar edilir yahut sesleri birbirine yakn o
lan, birbirini andran szckler yan yana kullanlr.
A. nseste Benzerlik
nseste benzerlik, ikilemeyi kuran szcklerin ba
ndaki nszlerin benzemesiyle salanr : "cmbr ce
maat, ul aput, erden pten, ekip evirmek, ba bahe,
bet beniz, k kyamet, dl d, dn dernek, kz kzan,
kol kanal, kr ktk, sa salim, selam sabah, soy sop,

VECHE HATBOLU

sr sepet, kul kurban, yarm yamalak, yalan yanl, yam

ru yumru, zar zor, -sama sapan, toz toprak" vb.
B. Sonseste Benzerlik
Sonsesteki nsz ya da nllerin ses bakmndan ben
zerlii bir eit kafiye saylr : "krk dkk, yrtk prtk,
eci bc, az buz, tuz buz, sklm pklm, selam kelam,
har neir, hesap kitap, yaza boza. dur otur, durmu otur-,
mu, giyim kuam, dirlik dzenlik, a biila, halim selim
aka paka, ayr gayr" vb.
kilemelerde sonses benzerlii, genellikle sonek ben
zerlii ile de salanr: "krk dkk, gelen giden, arama ta
rama, yorgun argn, durmu oturinu, sarma dola, sk'
tk,' dei toku, allak bullak, dirlik dzenlik, belli bab,
evli barkl, irili ufak, kkl bykl, anl anl, tatsz
tuzsuz, anasz babasz" vb.
kilemelrdeki Szckler Arasnda nl Kurallar
Ayr szcklerden kurulan ikilemelerin ounda,
zellikle yansmalarda, birinci szcn ilk hecesinde "a"
sesi varsa, ikinci szcn ilk hecesinde "u" sesi bulu
nur: "arpk urpuk, artl urtlu, takas tukas, tak tuk,
at ut, fart furt, cart curt, zart zurt, katr kutur, abur cu
bur, atr utur, akr ukur, takr tukur, hatr hutur, har
huur, gacr gucur, apr upur, allak bullak" gibi. Bu ku
ral ince sral nllerde de yrtlr : eski psk, eri
br, ters trs4, tek tk, kem km, efil fl" vb-'
"

kilemeyi kurar ayr szcklerden birincisinin ilk

hecesinde, zellikle kaln, dz, dar nl varsa btn he4 "ters tiirs" ikilemesinin, bir baka kurala gre meydana gelmi
"ters pers" biimi de vardr (bkz. s. 18, mad. ).

KJLEME

15

celerde ve teki szckte de kaln,dz, dar nl bulunur :

"Sk fk, kvr zvr, vr zvr, mlnn krn, pll prt" gibi.
kilemelerde Kalplama
kilemeler uzun yzyllar birlikte kulla nlan birka
bakmdan kalplam szcklerdir. Kalplama, o ka
dar kesindir ki, ikilemelerde kullanlan baz szcklerin
sras deitirilemez, bazlar da tek b alarna yaaya
mazlar, kullanlamazlar.
,

Genel olarak, Trkede, hemen hemen her tr sz

ck, belli bir kavram iin, yan yana ya da bir iki szck
aralkla sralanarak ikileme kurulabilir. Fakat ok defa
ikileme, yan yana sralanm kalplam iki szckle ku
rulur. kilemeyi kuran szckler arasmdaki kalplama,
kenetlenme o kadar kesindir ki, szcklerden biri ya da
ikisi tek bana kullanlamaz, yaayamaz. "Tek tk'', "eski
psk", "oluk ocuk", "eri br", "yamru yumru'',
"yrtk prtk" gibi ikilemelerde "tk, psk, oluk, b
r, yamru, prtk" szckleri, zorlanmadan, tek bana
kullanlamaz. Bunlarn arasnda, birlikte kullanlmalar
n gerektiren grnmez bir ba, bir zorunluk vardr ; bu
bir kalplamadr. Bunlardan b aka, her iki szc de
tek bana kullanlmayan ikilemeler de vardr:. "didik di
dik, buram buram, tklm tklm, allak bullak, karman
orman, mrn krn, zrl zrl, grl grl, fokur fokur, ti
ril tiril" vb.
kilemelerde Sra Kahplamas
k ile meyi kuran iki szck arasnda sra bakmndan
da kesin bir kalplama vardr. nce kullanlan szck
sonra, sonra kullanlan szck nce kullanlamaz; kulla
nlrsa kalplama bozulur, dolaysyle ikileme de ortadan

VECHE HATBOGLU

16

kalkar. "Kar koca, eninde sortunda, k kyamet, kol ka

nat, kr ktk, kt kanaat" gibi ikilemelerin arasndaki
kalplama o kadar kesindir ki, birinci szck, ikinci sz
ck olarak kullanlamaz. Bylece ikilemelerdeki szck
lerin sras, kalplama ile kendiliinden saptanmtr. ok
az ikileme bu kuraln dnda kalr : "bykl kkl veya
kkl bykl", "deli dayal veya dayal deli" gibi5
kilemelerde Kalplamann Srdrlmesi
kilemelerin nemli bir bl kalplamtr, bir b
l de kalplama yolundadr. Bunlarn nce kullanlan
szckleri sona alnabilir ama, zorlama derhal kendini
gsterir : "zene bezene" yerine "bezene zene", "yalvar
yakar" yerine "yakar yalvar", "sk tk" yerine "tk
sk'', "delik deik" yerine "deik delik'', belki denebilir
ama Trkenin gidiine, szdizimine uygun dmez.
kilemede Kalplamay Perinleyen Etkenler
kilemeyi kalplamaya zorlayan, perinleyen belli
bal birka etken vardr. Bir ikilemede birka etkenin
birlikte bulunduu da grlebilir.
A. kilemede Az Heceli Szcn :nce Gelii
kilemeyi kalplatran, perinleyen etkenlerin ban
da, tek heceli ya da az heceli szcn, ok heceli szck
ten nce gelmesidir. ok heceli bir szcn ne alnma
syla ikileme kurulamaz: "ul aput, don gmlek, kr to-

5 Bu tr

rneklere dikkat edilecek olursa her iki szcn de ayn

tad grlr. Bunlardan biri tek heceli olsayd yahut nl ile
balam bulunsayd , ikileme sras bozulamayacak kadar k.alplanu o

zellii

lacakt.

KLEME

17

pal, din iman, ekip evirmek, kul kle, kul kurban, kol ka
nat, k kyamet, dirlik dzenlik, ba bahe, kr ktk, da!
budak, bkmak usanmak" vb.
B. Ikilemede nl ile Balayan Szcn nce. Gelii
kilemede, genellikle nlyle balayan szck, nsz
le balayan szckten nce kullanlr : "ara sra, az buz,
ak sak, el ayak, el pene, eksik fazla, eninde sonunda,
ekip bimek, it k6pek, o gn bu giin, aka paka, er ge,
ieri dar" vb.
kilemelerde, zellikle nlyle balayan szcklerin
ounda geni, kaln, dz nlnn bata bulunduu g
rlr : "az buz, ara sra, ak sak, ana baba, anas danas,
ar namus, asl fasl, asl astar, ayan beyan, a biila" vb.
C. kilemede Trke Szcklerin nce Gelii
kilemelerde genellikle nce Trke, sonra yabanc
szckler kullanlr : "kul kurban, k kyamet, eksik fazla,
gl kuvvetli, aka paka, a biila" vb. Yukarda ak
lanan B . ve C. kurallarna gre iki etken arasnda kala
rak "akll uslu" veya "uslu akll" biimlerinde iki trl
kullanlabilen ikileme de vardr. "Gnl hatr" veya "ha
tr gnl" ikileme biimleri de ayn nedenlerin etkisiyle
iki trl kullanlmaktadr.
Baz ikilemelerde de nceki olaydan sonraki olaya
doru bir sralan grlr : "alm satm, al veri (al+
veri)" gibi.
'

VECHE HATBOLU

18

. kilemede "b-" veya "p-" ile Balayan Szcklerin

Sonra Gelii

kilemelerin bazlarnda "b-" veya "p-" ile balayan

szcklerin ikinci szck olarak kullanld grlr : "eri
br, orda hurda, ondan bundan, oram buram, eski psk,
yrtk prtk, blk prk, ss ps, sklm pklm, ters
pers" vb. zellikle "p-" sesinin ikilemenin, hatta pekk
tirmenin kuruluunda etkili olduu grlyor : "pll prt"
gibi ikilemedeki szcklerin nsesinde bulunan "p-" sesi,
"eski psk, yrtk prtk, ters pers, blk prk, ss ps,
sklm pklm, ekli pkl" gib ikilemelerde de yalnz ba
na kullanlmayan psk, prtk, pers, prk, ps, pk
lm, pkl gibi szcklerin nsesine getirilmektedir. Tek
szck pekitirmelerinde, zellikle, nl ile balayan
szcklerin pekitirilmesinde, yine "p" sesi kullanld
da dikkate alnmaldr : "ap-ayr, up- uzun, ip-ince" gibi.
Szck Yaps Baklmndan kileme Trleri
Trkede anlam aklamak, kavram pekitirmek i
in hemen hemen her tr szckten ikileme kurulabilir6
Bunlarn .nemli bir bl kalplamtr, bir bl de
kalplama yolundadr (bkz. kilemelerde Kalplama, s. 15.)
kilemeyi kuran szcklerin her ikisi de Trke ola
bilir, yahut'biri Trke, biri yabanc ya da her ikisi de ya
banc olur.
A. Trke Szcklerden kileme
Trke szcklerden kurulan ikilemelerin nemli bir
bl yansmalardr. Yansmalar doann verdii sesi
6 Ayn kkten deiik biimde--kurulan iki szcn yan yana kul
lanlmas kavramda ayrca bir g, bir pekitirme salamadndan ikile
me saylmaz; bunlara kkteleme denir. "rt rtmek, t tlemek, yaz
yazmak, yemek yemek" ve benzerleri ikileme deil, kktelemedir.

KLEME

19

yanstmaya alan szcklerdir. Su sesn andran eitli

yansmalar olduu gibi, tahta, ta ya da yamur ve benzeri
tabiat olaylarn ve seslerini yanstmaya alan szckleri
miz ktur ve ok defa da ikileme biiminde kullanlrlar:
"akr akr sular akyor", "kr kr oynuyor", "tak
tak kap alnd", "yamur yaar isi/ isi!", "kedi mr
mrl uyuyor" vb.
Yine yansmaya benzer pek ok szcn, Trkede
ancak i ileme biiminde kullanldn grmekteyiz. Bun
larn, doa seslerini yanstma olay ile ilgileri varsa da bu
ilgi kolayca sezilemez: "m; n krn etmek", "vck vck
yemek", "kml kml bcekler" vb.
Trke szcklerden kurulan ikilemelerin bir bl
de kullanlmakta olan bir Trke szckle, eskiden kulla
nlm olduu sanlan bir baka Trke szckten kuru
lur. Bu tr Trke szckler, genellikle, ikilemelerde ikin
ci szck olarak kullanlr : "yorgun argn alyorum",
"yarm yamalak bir i'', "eri br bir yol", "soyu sopu
belli" vb.
B. Trke ve Yabanc Szcklerden kileme
Bir baka tr ikileme de bir Trke szckle, ayn ya
da yakn anlamdaki bir yabanc szckten kurulur. Bu
tr ikilemelerde Trke szck nce kullanlr: "gl
kuvvetli bir adam", "kl kyafeti yerinde bir kadn",
"a biila gezmek", "yz surat gerek" vb. (bkz. s. 17, mad.
C).
C. Yabanc Szcklerden kileme
kilemelerin bir bl de, Osmanlca dneminde,
yalnz yabanc szcklerden kurulmutur : "rica minnet
etmek" ' "hal hatr sormak" ' "ayan beyan olmak"' "ecir

20

VECHE HATBOLU

sabr vermek", "hayr hasenat sahibi", "hara mezat sat

mak"; "hak hukuk aramak", "hsm akraba saymak", "an
hret sahibi olmak", "en atr grnmek", "zarar ziyan
etmek" vb.
Saylardan kileme
Say bildiren szcklerin bazlar, kk saydan b
yk sayya doru sralanarak ikileme kurarlar : "bir iki el
bise", " be kuru'', "sekiz on kii" vb. Bunlarn bir b
l de ayn say adndan kurulur : "bir bir anlatmak",
"er er yerletirmek", "on on datmak" vb.
Tamlamadan kileme
Ayn szckten kurulu belirtisiz tamlama biiminde
ki ikilemeler, anlam en son snrna kadar pekitirerek ar
trrlar, glendirirler : "bykler by Atatrk", "kah
ramanlar kahraman Fatih", "arslanlar arslan Ali," "g
zeller gzeli bir kz", "Hey gidinin efesi, efesi, efelerin efe
"tvbeler tvbesi" vb.
Zaman bildiren szcklerden kurulan ikilemeli belir
tisiz tamlamalar da anlam pekitirirler : "Yllar yl bir
likte oturduu evden kmt", "Seneler senesi bu gn
bekledi'", "aatlar saati" vb.
Bu tr ikilemelerin bir blm de belirtili tamlama
biiminde kurularak, zellikle ktlemede kullanlr : "ap
taln aptal bir kadn", "sersemin sersemi bir ocuk", "k
tnn kts bir adam", "beterin beteri biri " vb.
Bir de "ne" sznden belirtili tamlama biiminde ku
rulan ikileme vardr : "neyin nesi" veya "nenin nesi"
"oul" szc ile de belirtisiz tamlama biiminde
ikileme kurulur. Bu tr tamlamalarda da anlam kuvvet-

KLEME

21

lendidirilir, pekitirilir : "hayvan olu hayvan, it olu it,

kpek olu kpek, eek' olu eek" vb.
"st" szc ile baka szcklerden iki trl ikileme
kurulabilir : "sigara stne sigara, kavga stne kavga,
znt stne znt" veya "sigara sigara stne, kavga kav
ga stne, znt znt stne, kazak kazak stne" vb.
Bazen de "st" szc, tamlama k urmadan da ikileme
biiminde kullanlr : "st ste sigara iiyor; ocuklar
st ste dtler, Bu yl st ste zntye uradlar,, gibi.
m-'li kileme
Trkiye Trkesinin bir zellii de, m-'li ikileme ku
rabilmesidir. Trkiye Trkesinde aslnda Trke olan
szckler "m-" sesiyle balamaz. Buna gre Trkede,
"m-" ile balayan bir szck bulunmadndan, ikileme
de szckler arasnda herhangi bir karma sz konusu
olamaz. Trkenin bu zellii bir yaratma gcdr. "m.....: "
ile balamayan her trl Trke ya da yabanc szcn
bir ikilemesi "m-" sesiyle kurulabilir ; bunun iin nlyle
balayan szcn bana ya da nszle balayan szc
n bandaki nsz kaldrlarak yerine "m-" sesi getiri
lir, geriye kalan ksm olduu gibi tekrarlanr: "rt mr
t bulmak" "elim melim yand" "aka maka derken sahi
oldu'', "sandalye manda/ye istemez", "ocuk mocuk gel
mesin", "para mara lazm'', "ekmek mekmek yok mu?'',
"kz mz bulsun'', "defter mefter, kalem malem alacak"
"perde merde ykanacak" vb7
Bu tr ikilemelerde de anlamda, bir pekitirme, g
lendirme grlr. Bu glendirme, bu pekitirme, fazla
szck kullanmadan "ve saire, benzer, ilgili eyler" kavra
mn verir.
7 ok az sayda baz ikilemelerin m'den baka nszlerle balatld
da grlr: "kambur zumbr, bakkal akkal, sk fk" gibi.

22

VECHE HATiBOGLU

ARALIKLI KLEMELER
Aralkl ikilemelerin bazlar kalplam, bazlar ka-'
lplamamtr. Aralkl ikilemeler en az szckten, (ara
da "mi" eki gibi ayr yazlan ek de olabilir), en ok da
birka szck arayla kurulabilir. Bunlarn hepsinde ama,
anlam pekitiqnek, glendirmektir.
Balal kileme
Anlam pekitirmek iin "ve" balacyle ayn szck
ten ikileme kurulabiJir : "yllarca ve yllarca beklemesi ge
rekti'' , "gnlerce ve gnlerce durdu kimse almad", "yal
nz ve yalnzs'', "ancak ve ancak" gibi.
Balal ikilemenin bir tr de "de" balacyla kuru
lur : "bebek de bebek diye tutturdu'', "eker de eker iste
rim diye alyordu", "ev de ev diye srar etti" vb. Bu tr
ikilemelerin bazlar da eylemlerden kurulabilir : "Sanat
cotu da cotu", "ocuk alad da alad", "Kadn gld
de gld'', "Kzcaz isterim de isterim diye tutturdu" vb.
Sorulu kileme
Anlam kuvvetlendirmek, pekitirmek 1n ayn sz
cn arasna "mi" ya da nl uyumuna gre deiimleri
getirilerek, ikileme kurulmaktadr : "ev mi ev", "i mi. i
(ev'in ya da i'in iyi olmad pekitirilerek anlatlmak is8 Ayn szckten kurulmayan balal yabanc anlatmlar ikileme
saylmaz: Sdk-u selamet, ilm- irfan, din- iman, sulh-u sal.ah, _servet-
samap. izzet- ikbal, seyr- sefer gibi.

KLEME

23

tenir). Ayn kurulu, sorulu-cevapl olarak eylemlerde de

kullanlr : "gider mi gider, yapar m yapar, olur mu olur,
lr m lr, oldu mu oldu" vb.
Ayn ikileme biimi belirte ve sfatlarla kurulduun
da, kavramda, "ok" szcnn yerini tutar : "hi mi
hi dnct yok,fakir mi fakir (ok fakir), zengin mi zengin,
uslu mu uslu, gzel mi gzel, temiz mi temiz, aptal m
aptal" vb.
Sorulu ikilemelerin bazlar da "ne" ile kurulabilir :
"ne adam ne adam", "ne ev ne ev", "ne ocuk ne ocuk"
vb. Eylemlerden de sorulu ikileme yaplabilir : "ne oldu ne
oldu?" gibi.
Sorulu ikilemenin oul biimi balal olarak da kul
lanlr : "neler de neler" gibi.
kileme Etkisiyle leme
kileme olay Trkede o kadar yaygn, o kadar etkili
olmutur ki bu yolla lemeye de gidilmitir.
Ayn kkten veya gvdeden kurulan bir ikilemeyle
ayn kkn veya gvdenin eylem biiminin, birlikte kulla
nlmasna leme denebilir : "srm srm srnmek, inim
inim inlemek, ezim ezim ezilmek, didik didik didiklemek
kpr kpr kprdamak, n n nlamak, afr atr atr
dam(lk, zp zp zplamak, parl parlpanldamak, fosur fosur
fosurdatmak, zonk zonk zonklamak, kurum kurum kurul
mak" vb.
Ayr kileme
kilemenin etkisi Trkede o kadar yaygndr ki, ara
ya baka szckler de girse ikileme srdrlr ve anlam
kuvvetlendirmek, pekitirm.;:k iin, aradaki szlerden de

VECHE HATBOGLU

24

yardm grerek ikilemeye devam edilir. Yalnz bu tr iki

lemeler kalplamam saylr.
Namk Kemal' de ayr ikilemenin gzel rneklerine
rastlanr:

Ar ileri ar; bizimdir felah

Ar yiitler vatan imdadna!
A vatan gsn ilahna a
hedan kar da ortaya sa
Gnmz iirlerinde, anlatm gucunun nemli zel
liklerinin banda, ikileme, ayr ikileme ve tekrarlar gel
mektedir.
Bir mutluluk cokusuna katlm akar her ey
Toprak sel, k sel, gne sel, ay sel

Sel orman ve deniz; sel.

(Tahsin Sara ;

sel.

sel ...

Gne Kavgas,

s.

24).

Divan ve halk iirinde, trklerde ynlarca ayr

ikilemeye rastlanr. Hatta bunlar btn dizeler boyunca
srp gider.
Fuzuli' de ayr ikileme :
Beni candan usandrd cefadan yar usanmaz m
Felekler yand ahmdan muradm em'i yanmaz m
Bir trkden :

"Seni bilir bizim sokak talar

Beni bilir sizin ke balar" gibi.

KLEME

25.

Deyimlerde ayr ikileme ok kullanlr : "gel zaman

git zaman; ne in var ne cin var; gn ola harman ola; dilim
seni dilim dilim edeyim" vb.
Say Adlarndan Aralkl kileme
Say adlarndan da aralkl ikileme kurulabilir: "
aa be yukar", "be aa be yukar", "bir deri bir ke
mik'', "bir ferahlad bir ferahlad", "yedi iklim drt bucak'',
gibi . (bkz. Saylardan ikileme, s. 20).
kileme ve Yineleme
kileme, anlam glendirmek, pekitirmek iin, a
rma dayanan psikolojik olayn dilimizdeki grnts
dr. Anlam glendirmek, pekitirmek, kavram genilet
mek, zenginletirmek amacyle her yerde, her trl tek
rara ya da yineleme sanatna (Osm. tekrir ; Fr. repetition)
ba vurulur. rnein "Bu kadronun en sevimli, sevimli ol
duu kadar da en_ korkun adam odur" tmcesinde de,
anlam glendirmek, pekitirmek iin trl tekrarlarla.
bir ,eit ikileme kurulmutur9 Namk Kemal'in iirlerin
de, anlam glendirmek, pekitirmek iin bu tr yinele
melere bavurulmutur ki, bunlar ,da bir eit ikileme sa
ylr10 :
Gl deil arkasnda kanl kefen
Sen misin, sen misin garib vatan
9 "Yineleme" termne karlk baz kaynaklarda "geneleme" de
k.llanlmtr. Baz' yazarlara gre de yineleme konumann, yaznm,
telifin ku suru saylmtr-,...Anlam zayflatc bu tr yinele_meler konumuz
dndadr.
10 Bilmecelerde, ocuk oyunlarnda, genellikle halk rn olduklar
iin. tekrarlara bu arada ikilemelere ok rastlanr, bir iki bilmece rnei:

VECHE HATBOGLU

26

Sen oldun cevrine ey dil-iken mahzun ben mahzun

Felek glsn sevinsin imdi sen mahzun ben mahzun
lrsem grmeden nillette mmid ettiim feyzi
Yazlsn seng-i kabrimde vatan mahzun ben mahzun
Gen kuak airlerinde de ikilemeye benzer, etkili
biimde kullanlm yinelemelere rastlanr:
Bir gn herkes lecektir lecektir
Tanr kalacaktr. Ocak yanacaktr.
Her kapda syleniyor rzgar
Kar kar
(Glten Akn ; Krmz Karanfil, s. 23, 25; 1971 Ts
tanbul).
kileme ve Balah Tamlama
kilemelerin, grnrde, balal, tamlamalara benzer
ynleri vardr ama, asla balal tamlamalar ile bir tutuBiz biz idik, biz idik

Otuz iki kz idik

Ezildik bzldk
ki duvara dizildik (diler)
Fini fini fincan,

"Uzun
Gelir

uzun
gider

Gece gndz

ii dolu mercan (Nar).

ak sakall babalar
duramaz
abalar (dalgalar).

(kr - I;lin; Trk Bilmeceleri, Istanbul 1970)

ocuk oyunlarnn balca zellii, bol bol tekrarlara, ikilemelere
yer verilmesidir: "Ulu utu ku utu", "dm dm a benim canm,
dm, krkn giy, krkn giy a bein camn krkn giy" vb.

KLEME

27

lamaz. Anlam bakmndan, balal tamlama belirlidir,

snrldr, ikileme ise geni snrl, esnek anlam verir. y
leki, Trkede "az burnu yerinde bir kz", denildii za
man, "az burnu, gz ka hatta sa ba dzgn bir kz"
tablosu izilmi olur. Ayn szckler balal tamlama bi
iminde kullanlr da "az ve burnu yerinde bir kz" de
nilirse, anlam bakmndan durum hemen deiir. Byle bir
tmceden yalnz "az ve burnu dzgnce bir kz" anlat
m elde edilir ki, bildirilmek istenen kavramn, anlamn s
nrlar belli olmu ve ok daralmtr.
Durum, bu tr llerle incelenirse ikilemelerin zel
lii daha ak olarak ortaya kar. Bu durumu birka yn
den inceleyebiliriz :
A) Kimi szcklerden kurulan ikilemelerden balal
tamlama, yaplamaz : "ak ak, baka baka, adl adnca,
az aza, ba baa" vb. Bu tr ikilemeleri "ve" balac
ile kullanma olana yoktur. (bkz-Balal ikileme s. 22)
B) Ayr szcklerden kurulan ikilemelerin ou da
"ve" balac ile kullanlamaz ; kullanlrsa anlam derhal
deiir: "belli bal" yerine "belli ve bal", "katr kutur"
yerine "katr ve kutur", "sama sapan" yerine "sama ve
sapan" denilemez, denilirse bambaka anlamlar ortaya
kar.
C) Ayr szcklerden kurulmu baz ikilemelerin
"ve" ile balal tamlama biimine girebilecei sanlr;
"A susuz kalm" yerine "a ve susuz kalm" denebilir,
ancak Trkede bu iki tmce arasndaki anlam inceliini,
ayrntsn, lsn de belirtmek gerekir. "A susuz kal
m" tmcesinde daha baka "perianlklar" da belirtil
mek istenir. "A ve susuz kalm" tmcesinde ise yalnz
"alk ve susuzluk" ektii anlatlmtr. Ksaca birinci
tmcede, anlam gldr, geni snrldr, sonsuzlua git-

28

VECHE HATBOLU

mektedir ; ikinci tmcede, yani "ve" balac ile kurulan

anlatmda, szci.iklerin anlam iinde kalan snrl bir kav
ram belirtilmitir. Bunun gibi "Tasn taran toplad,
git,ti" tmcesinden "btn eyalarn toplad, gitti" anla
m kar ; hatta bu tr anlatmlarda, araya "ve" girerse
ikileme dolaysyle deyim bozulduu iin, tmce de olduk
a sarslmtr, bir bakma bu tmce anlamsz da saylr.
Bu bakmlardan- "ve" balac, ok defa ikilemeleri, kesin
likle balal tamlamalardan ayran anlam gcn veya
anlamszl be.lirten iyi bir kontrol anahtar grevini ya
pabilir. rnein "ift ubuk sahibi" yerine "ift ve ubuk
sahibi'', "ekip gitmek" yerine "ekip ve gitmek'', "satp
savmak" yerine "satp ve savmak", "atp tutmak" yerine
"atp ve tutmak" denilemez ; denilirse Trkenin kullan
l bakmndan anlatm doru saylmaz. yle ikilemeler
vardr ki balal tamlama biiminde kullanld zaman
gerekle de badaamaz. "Saz sz yeinde bir adam"
rneinin, "Saz ve sz yerinde bir adam" olarak kulla
nlmas olana yoktur, belki de adam saz alinamaktadt.
"Saz" ve "sz" szckleri, kalplama gereince, bu biim
de kullanlmaktadr.
Szck Tr Bakmndan kilemeler
Trkedeki sekiz szck trnn (kelime snfn)
hemen hepsinden ikileme yaplabilir.
Adlardan kileme
Trkede adlarn hemen her eidinden ikileme kurl!-
labilir.

KLEME

29

A. zel Adlardan kileme

zel adlardan, seslenmeler dnda (hitap dnda)
ok az ikileme kullanlr : "in'den Main'den, Hanya'y
Konya'y ; Ali Veli, Hasan Hseyin, Ahmet Mehmet" gibi.
Seslenmelerde de anlam pekitirilmek istenir, hitapta
srar edilir. Bu bakmdan hitaplar veya seslenmelerdeki
tekrarlar bir eit ikileme s ayl r : "Ali! Ali! buraya bak",
"Murat! Murat! diye bard", "Kubilay! Kubilay! ses
leriyle o rtal k nlad" vb.

B. Cins Adlarndan kileme

Cins adndan pek ok ikileme kurulur : "bek bek
iekler, demet demet gller, sra sra serviler, dizi dizi bon
cuklar, salkm sallam zmler, kap kap, sokak sokak
dolamak, ev ev aramak, yldan yla yalanmak, elden ele
gezmek, baa ba gelmek, dere tepe,' da ta dolamak"
vb. Cins bildiren, adlarn, birleik szck olarak kullan
lanlarndan bazlar da ikilemelerden kurulmutur11

Adllardan kileme
Adllardan kurulan ikilemeler az kullanlr : "Sen sen
ol bakalarna uyma; sen sen, ben ben"; "sen seni bil sen
seni" "u bu sylemi"; "unu bunu dert etme"; "un1 1 Trl szcklerle kurulup, uzun yzyllar boyunca, yan yana,
birlikte kullanla kullanla kalplaan ikilemelerden bazlar, yazmda (im
lilda) bir tek szck olarak saptanmtr: "ela/em, senlibenli, olupbitti, var
gel, slrgir, erp, gerisingeri, dedikodu, kapka, kag, gnbegn, anbean,
kellifelli,

de/idol,

karmakark"

olmu yansmalar da vardr:

pisipisi, drdr, frfr, grgr"

'
da terim niteliindedir:

vb.

Bunlar

gibi birleik szck

"akak, mzmz, ipak, zpzp, czbz, tt,

gibi. kilemeli birleik szcklerden bazlar

Vb.

"bierbalar, bierder, emmebasncl'

30

VECHE HATBOGLU

dan bundan konuuldu" gibi. Adllardan, ikilemelerde en

ok kullanlan zlk adldr : "Kendi kendime kzyorum" ;
"Kendi kendine oynuyor" ; "Kendi kendine karar versin" ;
"Kendim ettim kendim buldum" vb. Soru adllarndan da
ikileme kurulur: "Ne? ne?", "Kim? kim?" vb. Araya gi
ren gsterme sfat ile de kurulan ikilemeler vardr. "gidi
o gidi, geli o geli'', ka o- ka gibi. (bkz. s. 47.)

Sfatlardan kileme
Trkede sfatlardan kurulan ikilemeler ok kullan
lr. Bunlarn bazlar ayn sfatn tekrar ile, bazlar da ayr
sfatlardan kurulur.
A. Ayn Sfattan Kurulan kileme
Ayn sfat, bir adn nnde tekrar edilerek i kileme ku
rulur : "gzel gzel kzlar ; mavi mavi gzler ; kara kara sa
lar ; irin irin ocuklar ; beyaz beyaz evler ; kk kk
baheler ; byk byk ayaklar ; m fnik m inik, yumuk yumuk
eller ; dolu dolu gzler ; iri iri erikler; renkli renkli talar ;
krmz krmz elmalar" vb.
B. Ayr Sfatlardan Kurulan kileme
Anlatm glendirmek iin, ok defa anlamlar veya
sesleri birbirine yakn, bazen de bal bana anlam olma
d halde ses yaknl dolaysyle kullanlan szcklerin
kurduu ikilemeler de sfat grevinde kullanlr: "anl an
-L tarih, eri br sokak, abuk sabuk yaz, yarm yamalak
i, ufak tefek adam, doru drst lakrd, solgun sar beniz,
kara kuru olan, yorgun argn kadnlar, tatsz tuzsuz ye
mek, gl kuvvetli delikanl, delik deik elbise, yarm
yamalak i, yalan yanl sz" vb.

KLEME

31

Belirtelerden ve Belirte Grevindeki Szcklerden

kileme
Belirtelerden ve belirte grevinde kullanlan szck
lerden kurulmu ikilemelere ok rastlanr. Bunlarn bir
bl aslnda belirte olan szcklerden, bir bl be
lirte grevinde kullanlan ad, sfat ve ulalardan kurulur:
A. Asl Belirte Olan Szcklerden kileme
Asl belirte olan szcklerden kurulan ikilemeler,
ok defa olduklar gibi tekrar edilirler : "peki peki gitsin",
"evet evet olur", "hayr hayr olmaz'', "imdi imdi anl
yorum", "orda orda gezme'', "orda hurda konuma", b y
le byle reneceksin" vb.
"

B. Asl Ad Olan Szcklerden kileme

Asllar ad olan baz szcklerden ikileme kuruhrak
belirte grevinde kullanlr: "sabah sabah sylenme'',
"akam akam gitme", "akam sabah gezer", "zaman za
man alar", " vakit vakit gelir", "gece gndz, yaz k a
,lr" vb. Yansmalardan kurulan ikilemeler de bu blm
den saylr : "angr ungur krlmak", "tangr tungur _yu
varlanmak", "ml ml uyumak'', "akr akr akmak",
"zml zrl alamak" vb.
C. Asl Sfat Olan Szcklerden kileme
Sfatlarn ou belirte grevinde kullanlabilir. Trk
ede "ok yava git" yerine "yava yava git" anlatm ye
lendiinden, hemen hemen her sfat tekrarlanarak belirte
grevinde kullanlmaktadr : "gzel gzel anlatmak, kk

VECHE HATiBOLU

32

kk doramak, byk byk konumak, scak scak ye

mek, souk souk imek, hzl hzl yrmek" vb.

Bazen de iki ayn sfattan ikileme kurularak belirte

grevinde kullanlr : "doru drst dnmek, iyi kt
kabul etmek, sama sapan konumak" vb.

. Asl Ula Olan Szcklerden kileme

Dnl, edilgen, ettirgen,_ ite ve olumsuzlar yap
labilen ula biimindeki eylemsilerin yan yana kullanlma
syle ikilemeli belirteler kurulabilir : "alaya alaya an
latmak ; gle gle gitmek ; altra altra retmek ; baka
baka usanmak ; gre gre renmek ; sylene sylene git
mek ; koa koa yorulmak ; dura dura, dne dne ko
numak ; sallana sallana dolamak ; salna salna gezmek ;
sylemeye sylemeye unutmak" vb1 2
kileme biiminde kullanlan bu ulalarn salad
anlam gc, bir tek ulala salanamaz : "koa koa gitmek"
yerine "koarak gitmek" anlatm, anlam bakmndan daha
zayftr.
Bu tr belirteler bazen de iki ayr ulatan kurulur :

"araya taraya bulmak, gle oynaya gitmek, de kalka

bymek, le bayla almak, gide gele usanmak, gidip gelip
bakmak" vb.

Unlemlerden ikileme
nlemlerin belirttikleri duygular, cokular, dn
celeri pekitirmek, glendirmek iin hemen hemen her
12 Bu tr ulalar bazen kendi kklerinden kurulan eylemlere belir
te olurlar : "k kvermek, bas basvermek. gl glvermek" gibi.
Bazen de yardmc eylemle birlikte kullanlr : "bihsede ede bitiremiyor"
gibi (bkz. Yardmc Eylemlerle Kurulan kileme, s. 49).

KLEME

33

dilde nlemler tekrar edilir, ikilenir, hatta lenir : "vah

vah ! , eyvah eyvah !, hele hele ! , haydi haydi !, hay hay ! , of
of!, f f!, ah al !, yazk yazk !, oh oh !", ta yoruluncaya ka
dar" "ta uyuyuncaya kadar, vb.
Balalardan kileme
Balalardan ikilemeler ok az kullanlr. Bir zorlama
olmadka her balatan ikileme yaplamaz. Balalarn
ou yabanc szckler olduu iin aslnda ikilemeye uy
gun saylmazlar. Bununla birlikte, baz konumalarda "fa
kat fakat" ya da "ancak ancak" gibi, tekrarlara rastlana
bilir. Balalar gibi ilgelerden de ikileme kurulamaz13
Eylemlerden kileme
Eylemlerden ikilemeler trl biimlerde kurulur. Ba
zlar ekimli eylemin tekrardr, bazlar da eylemsilerin
tekrardr yahut aralkl ikileme biiminde kurulmutur :,
"gitti gitti durdu", "kotu kotu yoruldu'', "olmaz olmaz'',
"yeter yeter'', "brak brak", "buyur buyur", "gel gel",
durur durur", "oldum olas", "oldu olacak", "dt decek",
"dt deli", "grp grecegi", "oralk aarmad",
sokaa kt", "yemei
yedi yemedi, dar frla
d", "sarp sarmalad", "sordu soruturdu", "buldu bulu
turdu", " verip veritirdi", "ne derse desin'', "'idare etsin
13

yor:

Baz balalarn, yeni yeni, ikileme biiminde kullanldit grl"Zonklayan sa ularmda brtlen brtlen
Dkk kprler gibi atrdayan bir yalnzlk
Ve ttn ve iki ve sonra, ve ve
ite kanl gzlerini outurdu kum kum
Devrilen dul bir sabaha uyanan uykusuzluum"
(Tahsin Sara : Gne Kavgas,

s.

20)

34

VECHE HATBOLU

etsin bir ay etsin", "olsa olsa krk yl sonra olur", "gelse

gelse bugn gelir", "durup dururken bayld", "koarken
koarken dt", "yerse yer, yemezse yemez" vb. (bkz.
Eylem Kk veya Gvdelerinden Kurulan kilemeler, s.

44).

YAPI VE KURULU BAKIMINDAN KLEMELER

kilemeler, szdizimine gre, kullanlrken ya ad kk
veya gvdelerinden ya da eylem kk veya gvdelerinden
kurulur. Bu bakmdan ikilemeler, balca iki blme ayr
lr :
1. Ad Kk veya Gvdelerinden Kurulan kilemeler

II. Eylem Kk veya Gvdelerinden Kurul.an kilemeler

1. Ad Kk veya Gvdelerinden Kurulan kilemeler

Ad kknden veya gvdesinden kurulan ikilemeler,

szdizimine gre kullanlrken ya yaln durumda bulu
nurlar ya da ad durum eklerinden birini veya ikisini alrlar.
Yaln Durumdaki kileme
Ad kk veya gvdesinden kurulmu yaln durumda
ki szcklerin banda yansmalar gelir.
Yansmalardan Kurulan kileme
Yansmalar, doa olaylarnn seslerini yartstrnaa
alan szcklerdir. Bunlar, Trkede szck tretimi
bakmndan ad gibi kullanldndan, bir eit ad saylr
lar.
Doann seslerini taklit eden, yanstan ve ok defa
yaln durumda kullanlan yansmalar ya ayn szckten
ya da ses ve yap bakmndan birbirlerini andran szcuk
lerden kurulur.

36

VECHE HATBOLU

A. Ayn Yansmadan Kurulan kileme

Doann seslerini yanstan ayn szckler yaln du
rumda i kilenir : ''fokur fokur veya fkr fkr kaynamak ;
horul horul veya ml ml ya da mrl mrl uyumak ; a
kr akr, rl rl akmak ; tkr tkr yrmek ; kkr kkr
glmek" vb.
B. Ayr Yansmalardan Kurulan kileme
Yap ve ses bakmndan birbirini andran ayr biim
deki yansmalar yaln durumda ikilenir : "takr tukur g
rlt etmek ; apr upur, hapr hupur yemek ; angr ungur
krlmak ; tngr mngr yuvarlanmak" vb. (bkz'. Asl Ad
Olan Szcklerden kileme, s. 3 1 , mad. B.)
Yalm Durumdaki Adlarla Kurulan kileme
Ad kknden veya gvdesinden tretilmi yaln du
rumdaki adlarla kurulan ikilemelerde .de -s,zcklerin ya
ayn ya da ayr olduu grlr.
A. Yaln Durumdaki Ayn Adla Kurulan kileme
Ad kk veya gvdelerinden tretilen ve yaln durum
da kullanlan szcklerin bir blm de unlardr : "top
top kuma, demet demet gl, deste deste para, bek bek
iek, bklm bklm yol, bukle bukle sa, saak saak
rt, anak anak yourt" vb.
B. Yaln Durumdaki Ayr Adlarla Kurulan kileme
Yaln durumda kullanlan ve iki ayr addan ku
rulan ikilemeler eitli grevlerde kullanlabilir : "kavga
d bir yaam, tarla tapan gerek, i g sahih;,

KLEME

37

yol yordam bilmek, el pene divan durmak, sa sakal

brakmak" vb.

Ynelmeli kileme
kilemeyi kuran adlar,d an biri ya da ikisi ynelme du
rumunda olabilir. Bunlar da ya ayn szcklerden ya da
ayr szcklerden kurularak ynelme durumuna girmiler
dir.
A. Aym Szcklerden Kurulan Ynelmeli kileme
Bu tr ikilemelerde ya birinci szck ya da ikinci sz
ck ynelme durumuna girer : "gze gz, die di, kana
kan, mcadele ; baa ba gelmek ; dara dar yetimek ; yz
yze gelmek ; sa saa clmek ; ba baa, az aza, o
muz omuza, srt srta vermek ; gz gze, burun buruna gel
mek ; diz dize, kucak kucaa oturmak ; el ele, kol kola do
lamak ; yan yana sralamak ; soluk solua, nefes . nefese
komak ; st ste, alt alta, i ie yerletirmek ; kiru kuruya
yemek ; yar yarya blmek ; arka arkaya, geri geriye
gitmek" vb.
B. Ayr

Szcklerden

Kurulan Ynelmeli

kileme

Ayr szcklerden kurulan ynelmeli ikilemelerde

genellikle her iki szcun de ynelme durumunda bulun
duu grlrt4: " vara yoa zlmek ; saa sola atmak ;
ee dosta gvenmek ; paraya pula aldanmak ; sele suya ka
rmak ; ele kola gelmek ; yalana dolana sapmak ; kurda
kua yem olmak ; olua ocua karmak ; ste baa dik
kat etmek" vb.
14 ok az ikilemede de yalnz ikinci szck ynelme durumunda
bulunur: "ne iplie veya bir deri bir kemie dnmek gibi.

38

VECHE HATBOGLU

ki szc de ynelme durumunda bulunan ikileme

lerin bazlar, ok defa olumsuz eylemlerle kullanlr : "ipe
sapa gelmemek ; etliye stlye karmamak ; e bee bak
mamak ; yere ge smamak ; eve barka uramamak ; suya
sabuna dokunmamak" vb.
kmal kileme
kilemeyi kuran ayn ya da ayr szcklerden ikisi
ya da biri kma durumunda bulunabilir :
A. Aym Szckten Kurulan kmal kileme
Ayn szckten kurulan kmal ikilemelerin bazla
rnda, iki szck de kma durumunda olabilir. Bunlarn
rnekleri azdr : "kydan kydan, kenardan kenardan git
mek ; ordan ordan okumak ; arkadan arkadan konumak ;
iten iten yanmak" gibi.
kilemeyi kuran ayn szcklerden birincisi kma,
ikincisi ynelme durumunda olabilir. Bu eit ikilemelerin
ok kullanld grlr : "batan baa dolamak, kulaktan
kulaa fsldamak, dadan daa kamak, elden ele, dilden
dile dolamak, evden eve tanmak, inceden inceye dn
mek, uzaktan uzaa tanmak , derinden derine alamak"
vb.
B. Ayr Szcklerle Kurulan k.mal kileme
kilemeyi kuran ayr szcklerin her ikisi de kma
durumuna girmi olabilir : "dereden tepeden konumak,
havadan sudan bahsetmek, undan bundan tatmak, ordan
hurdan derlemek, sadan soldan toplamak, stten batan
vazgemek, iten dtan kaplamak, elden ayaktan dmek,

KLEME

39

elinden dilinden kurtulmak, dilden zikirden drmemek,

evden barktan ayrlmak" vb.

kilemeyi kuran ayr szcklerden birincisi kma,

ikincisi ynelme durumunda olabilir : "tepeden, trnaa
giyinmek, ineden iplie hazrlanmak, batan ayaa donan
mak, batan aaa= aaya onarmak" vb .
. Kalmal kileme
kilemeyi kuran ayn ya da ayr szcklerden ikisi
veya biri kalma durumunda olabilir.
A. Ayn Szcklerden Kurulan Kalmal kileme
Ayn szckten kurulan kalmal ikilemelerde her iki
szck de kalma durumuna girmi olabilir. Bunlarn da
rnekleri pek azdr: "ayda ayda demek, arda arda dola
mak" vb.
B. Ayr Szcklerden Kurulan Kalmal kileme
kilemeyi kuran ayr szcklerden her ikisi de kalma
durumunda olabilir: "ayda ylda grmek, arda hurda
dolamak, arada srada uramak, tede beride konumak,
elde avuta kalmamak, kyda kede saklamak" vb.
Yklemeli kileme
kilemelerin pek ,az da ykleme durumuyle kalpla
mtr : "yan ban almak ; elini eteini ekmek" gibi
(bkz. kilemeden Nesne, s. 52).

4(1

VECHE HATBOGLU

Ara Durumundaki (lnstrumentalis) kileme

kilemeyi kuran szckler ara durumu ekini alm
olabilirler. Bunlar ayn szckten kurulan ve az kullanlan
ikilemelerdir : "iin iin yanmak, ardn ardn gitmek, ucun
ucun bitirmek" gibi. _
"ile" ilgeciyle kurulan ikilemeler de bu blme .girer :
'"canla bala almak" gibi.

yelikli kileme
yelik ekleri, ad durum ekleri gibi, ikilemelerin kuru
luunda etkili olurlar. .Pek ok ikilemenin iyelik ekiyle
kurulduu grlr.
kilemeyi kuran ayn ya da ayr szcklerin her ikisi
pe iyelik eki alabilirler.
A. Ayn Szckten Kurulan yelikli kileme
Ayn szckten kurulan ve iki szc de iyelik eki
aldktan sonra yaln durumda kullanlan ikilemeler ok
azdr : "Topu topu bir ev, hepsi hepsi yz lira" gibi.
Ayn szckten kurulan ve iki szc de iyelik eki
aldktan sonra, ikinci szc ynelme durumunda bul
nan ikilemeler ok kullanlr "boyu boyuna; huyu huyuna
uymak ; laf lafna, sz szne uymamak ; kt ktma yeti
mek ; elifi elifine, harfi harfine tekrarlamak ; dengi dengine
rastlamak ; al alna, moru moruna komak; bou bouna
yanmak ; pisi pisine gitmek ; ucu ucuna yetimek ; gn g
nne saat saatna yetitirmek ; kelimesi kelimesine ezber
lemek ; tp tpna, tpks tpksna benzemek" vb.

KLEME

41

kilemeyi kuran ayn szcklerden birincisi iyeliksiz,

yaln, ikincisi iyelik ekiyle birlikte ynelme durumuna
girmi olabilir : "a acna gitmek, tam tamna uymak" vb1.
Ayn szckten kurulan iyelikli ikilemelerin bir t
rnde de yalnz birinci szck iyelik ekiyle birlikte ynel
me durumuna girmi olabilir : "gzelliine gzel, fakirlii
ne fakir, zenginliine zengin" gibi.
yelikli ikilemelerin bir trnde de birinci szck sa
dece iyelik eki alr : "ii i, gz gz, sz sz deil" vb.
(bkz. Grev Bakmndan kilemeler, s. 5 1).
kilemeyi kuran ayn szckler, iyelik eki aldktan

sonra, her ikisi de ynelme durumuna girmi olabilir :

"bana bana, eline eline vurmak ; gzne gzne sokmak ;
dikine dikine gitmek ; tersine tersine davranmak ; stne
stne gitmek" vb.
B. Ayr Szcklerden Kurulan yelikli kileme

kilemeyi kuran ayr szckler, yaln durumda yalnz

iyelik ekiyle kurulabilir : "kolu kanad krlmak (kolum
kanadm krld) ; az dili kurumak ; yz gz morarmak ;
beti benzi umak ; sa solu belli olmamak ; eli aya dz
gn olmak ; soyu sopu belli olmak ; eskisi yenisi karmak ;
ya ba uygun olmak ; ta topra altn olmak ; hali vakti
yerinde olmak ; asl fasl, asl astar yok ; eli aya ekilmek ;
sz saz dinlenmek ; evi bark yklmak" vb16
kilemeyi kuran ayn szckler, iyelik ekinden sonra
her ikisi de ynelme durumuna girmi olabilir : "eline aya
na abuk olmak veya kapanmak ; stne bana dikkatli
15 Kendi kendine (kendisine) karar vermek biiminde kullanlan iki
lemenin durumu'da b i r szc iyelik eki alm ikileme biimine uymakta
dr.
16 yelik eki alm ikilemelerin bir bl de eylem kk veya gvde
lerinden tretilmi olabilir : "Alacu verecei kalmamak ; girdisi kts
belli olmamak" gibi (bkz. ekimli Eylemlerden Kurulan kileme, s. 48).

VECHE HATBOGLU

1.2

olmak ; diline eline sahip olmak ; etine buduna dolgun ol

mak ; yzne gzne bulatrmak ; sana bana bakmak ;
sana sakalna bakmamak" vb.
kilemeyi kuran ayr szckler iyelik eki aldktan son
ra, yalnz ikincisi ynelme durumuna girebilir : "eli aya
na dolamak ; sa sakalna karmak ; dili damana, derisi
kemiine yapmak" vb. (bkz. Grev Bakmndan kileme
ler, s. 5 1 ve kilemeden zne, s. 52).
yelikli ikilemelerin bir bl de ykleme durumuyle
kullanlabilir : " varn younu harcamak ; maln mlkn
kaybetmek ; oluunu ocuunu dnmek ; evini barkn
_terketmek ; stn ban temiz tutmak ; san sakaln
aartmak ; yan ban almak" vb. (bkz. Grev Bakmn
dan kilemeler, s. 5 1 ve kilemeden Nesne, s. 52).
Baz Yapn Ekleriyle Kurulan kilemeler
Baz ikileme trleri, zellikle yapm eklerinden "-li"
ya da "-siz" ekiyle kurulur. Bu eklerle kurulan ikilemelerin
bazlar ayn kk veya gvdeden bazlar da ayr kk veya
gvdeden tretilir.
A. Ayn Kk veya Gvdeden "-li" Ekiyle Kurulan ki

leme

Ayn kk veya gvdeden "-li" ekiyle tretilen ikile

melerin ou sfat veya belirte grevinde kullanlr : "akl
l akll ocuklar ; pullu pullu kumalar ; boyal boyal yz
ler ; tatl tatl anlatmak ; uslu uslu oturmak ; sesli sesli ko
numak" vb.
Ayn szckten kurulan baz ikilemelerde, szck
lerden birincisi "-li" ekini alr, ikincisi iyelik ekinden son
ra ynelme durumuna girebilir : "yerli yerine koymak ;

43

KLEME

bal bama bir i ; evli evine, kyl kyne gitmek" vb.

(bkz. Grev Bakmndan kilemeler, s. 5 1 ve kilemeden

Tmle, s. 53).
Ayn kk veya gvdeden "-li" ve "-siz" ekiyle birlikte
tretilmi szcklerden i kilemeler de kurulur : " vakitli
vakitsiz gelmek ; yerli yersiz konumak ; zamanl zamansz
yemek yemek ; belli belirsiz bir leke" vb.
B. Ayr Kk veya Gvdelerden
kileme

li

"-

"

Ekiyle Kurulan

Ayr kk veya gvdelerden "-li" ekiyle tretilip ku

rulan ikilemeler ok kullanlmaktadr: "anal babal by
mek ; mall mlkl adam ; irili ufakl, bykl kkl
elma ; all yeilli veya all pullu elbise ; gl kuvvetli adam ;
evli barkl kadn ; akll uslu ocuk ; deli datal veya da
yal deli ev ; derli toplu oda" vb.
Bunlardan baka, "-lik" yapm ekiyle ayr kk veya
gvdelerden tretilerek ikileme biiminde kullanlan sz
ler de vardr : "gnlk gnelik bir yer ; gllk glistanlk
bir dnya ; dirlik dzenhk yaratmak" vb.
"-siz" ekiyle kurulan ikilemelerin de bazlar ayn kk
veya gvdeden, bazlar da ayr kk veya gvdeden tre
tilmi olarak kullanlr.
A. Ayn Kk veya Gvdeden "-siz" Ekiyle Kurulan
kileme
Ayn kk veya gvdeden "-siz" ekiyle tretilmi iki
lemelerin bazlar da unlardr : "sessiz sessiz alamak ;
tatsz tatsz olaylar veya konumak ; yzsz yzsz gl
mek ; arsz arsz ylmak" vb.

44

VECHE HAT,BOLU

B. Ayr Kk veya Gvdeden "-siz" Ekiyle Kurulan

kileme
Ayr kk veya gvdeden "-siz" ekiyle kurulan iki
lemelerin bazlar da unlardr : "sessiz sedasz alamak ;
tatsz tuzsuz yemek ; ipsiz sapsz veya yersiz yurtsuz adam ;
parasz pulsuz kadn ; borsuz harsz yaamak" vb.
Bir tr ikileme de "-cik" ekiyle kurulur, bunlar say
ldr : "hanm hanmck oturmak ; kadm kadnck i gr
mek ; kargack burgack yazmak" gibi.

il. Eylem Kk veya Gvdelerinden

Kurulan kilemeler

J<:ilemelerin pek ou, yap bakmndan, eylem kk

veya gvdesinden kurulur. Ad kknden veya gvdesin
den tretilmi szcklerden kurulu ikilemeler gibi, bunla
rn da bazlar ayn eylem kk veya gvdesinden bazlar
da ayr eylem kk veya gvdesinden tretilmi szckler
olabilir.
Eylem kk veya gvdesinden tretilmi ikilemelerin

nemli bir bl ula biimindedir.

Ulalardan Kurulan kileme
Ulalar, eylem kk veya gvdelerinden tretilmi
eylem soylu szcklerdir. Ulalarn olumsuzlar, edilgen,
ettigen, ite biimleri de ikilemelerde kullanlr.
A. Ayn Ulatan .Kurulan kileme
Ayn eylem kknden veya gvdesinden "-e" ekiyle
tretilmi ulalarn tekraryle kurulan i kilemeler ok kul
lanlmaktadr. Bunlarn olumsuzlar da yaplabilir : "koa

KLEME

45

koa gitmek ; komaya komaya ayaklar durmak ; baka

baka veya gre gre renmek ; gle gle gitmek ; sevine
sevine yapmak ; alaya alaya uyumak ; salma salma yr

mek17 vb.

kileme biiminde kullanlan ayn kk veya gvdeden

tretilmi ulalarnlbir bl de "-ip" veya "-ken" ekiyle
kurulur : "dnp dnp bakmak, dp dp baylmak,
kalkp kalkp oturmak, koup koup terlemek veya yorul
mak, giderken giderken yuvarland" vb
.

B. Ayr Ulalardan Kurulan kileme

Ayr eylem kk veya gvdelerinden kurulan ula bi
imindeki ikilemeler de belirte grevinde kullanlr : "d
e kalka yrmek ; bata ka veya dala ka ilerlemek ;
yana yakla anlatmak ; sere serpe uzanmak" vb.
Ayn eylem kk veya gvdelerinden "-ip" ekiyle t re
tilerek kullanlan, ula biimindeki ikilemelerden bazlar '
da unlardr : "yatp kalkp dua etmek, sorup soruturup
anlamak ; yiyip iip yan gelmek ; satp savp gitmek ; alp
rpp veya alp mp oynamak" vb.
Ortalardan Kurulan kileme
Eylem kk veya gvdelerinden tretilen ortalarla
kurulan ikilemelerin de bazlar ayn szckten bazlar da
ayr szcklerden kurulur.
1 7 Halk dilinde dar nl ile tretilmi ulalarn da ikileme olarak
kullanld grlr : "Saln saln yrmek" gibi. Halk iirinde de bu tr
ulalara rastlanr: "Gzel ne gzel olmusan

grlmeyi grlmeyi,

Siyah zlfn halkalanm

r/meyi r/meyi"

gibi.

Mi

VECHE HATiBOGLU

A. Ayn Ortatan Kurulan kileme

Ayn kk veya gvdeden tretilen ve ikileme kuran
ortalarri bazlar "-mi", bazlar "-en", bazlar da "-ir,
-mez", ok az da "-dik" ekiyle kurulabilir : "sararm
sararm yzler, kurumu kurumu yapraklar, bilmi bil
mi konumak" vb.
"-en" orta ekiyle, ayn eylem kk veya gvdesinden
tretilen ikilemelerdeki ikinci szck ynelme durumuna
girer : "giden gidene, gelen gelene, kaan kaana, koan
koana, kran krana" gibi .
"-ir" ve "-mez" orta ekleriyle tretilmi szckler
den kurulan baz ikilemeler de unlardr : "bilir bilmez ;
olur olmaz ; der demz ; gelir gelmez" gibi.
Ayn kk veya gvdeden "-dik" ekiyle tretilmi or
tatan kurulmu pek az ikileme de kullanlr: "tandk ta
ndk simalar" gibi .
B. Ayr Ortatan Kurulan kileme
Ayr eylem veya gvdelerden tretilen ve ikileme
kuran ortalarn bazlar "-mi" ekiyle, bazlar "-en",
bazlar da "-ir, -er, -mez" ekleriyle kurulmu olabilirler :
"sararm solmu yzler ; yazan izen insanlar ; gelen geen
arabalar ; yenir yutulur ey deil ; dmez kalkmaz bir Al
lah ; bitmez tkenmez yol ; yemez imez soyundan veya
yenmez iilmez ey" vb.
Eylemliklerden Kurulan kileme
ikilemelerin bazlar da kalplam eylemliklerden
kurulur. Bunlarn da bir bl ayn kkten, bir bl
de ayr kkten tretilmi olabilir.

KLEME

47

A. Ayn Eylemlikten Kurulan kileme

Ayn kk veya gvdeden tretilen eylemlik biimin
deki ikilemelerden bazlar da unlardr: "ek etmek tek
etmek denkletirmek" ; "burma burma byklar, oyma oyma
dolap, sama sama iler", "gidi o gidi, geli o geli,,ka
o ka" (bkz. s. 30.)
B. Ayr Eylemliklerden Kurulan kileme
Ayr kk veya gvdelerden tretilen eylemlik biimin
deki ikilemeler de vardr : "derme atma bir ev ; arama
tarama yapmak ; okuma yazma bilenler ; bitmek tkenmek,
bkmak usanmak, yalvarmak yakarmak, dei toku, bar
gr" vb.

Baz ikilemelerde de eylemlikle birlikte orta veya s

fat kuJlanlr : "sama sapan sz veya

ma + kark) i " gibi .

karmakark (kar

Eylemden Tretilmi Stfatlardan Kurulan kileme

kilemelerin bazlar eylem kk veya gvdesinden tre
tilmi sfatlarla kurulur. Bu tr eylemden tretilmi sfat
larn ortalardan fark, olumsuzlularnn yaplamaydr.
Eylemden tretilmi sfatlarn da bir bl ayn ey
lemden bir bl de ayr eylemlerden kurularak ikile
meleri meydana getirirler.
A. Ayn Eylemden Tretilmi Sfatlardan
kilemeler

Kurulan

Ayn eylem kk veya gvdesinden tretilmi sfat

larla kurulan ikilemelerin bazlar unlardr : "baygn bay
gn gzler, dalgm dalgn baklar, akn akn ocuklar

VECHE HATBOLU

kesik kesik salar, kmk knk camlar, yrtk yrtk elbise

ler" vb.
B. Ayr Eylemlerden Tretilmi Sfatlardan Kurulan
kilemeler
Ayr eylem kk veya gvdelerinden tretilmi sfat
larla kurulan ikilemeler de unlardr : "aygn baygn mani
ler ; ak sak resimler ; krl} dkk eya ; delik deik du
var ; abuk sabuk konumalar" vb.
ekimli Eylemlerden Kurulan kileme
Trl kii kavramlarna gre ekime girmi eylem
lerden de ikileme kurulur. Bunlarn da bazlar ayn kk
veya gvdeden bazlar da ayr kk veya gvdeden tretil
mi ekimli eylemlerle kurulan ikilemelerdir.
A. Aym ekimli Eylemden Kurulan kileme
Ayn kk veya gvdeden tretilerek her tr kii kav
ramna gre ekime giren eylemlerden kurulan ikilemelerin
bazlar 3. Kii ekimine gre yledir : "kotu kotu d
t ; alad alad sustu ; yapmadk yapmadk da ne oldu ;
yiyor yiyor doymuyor ; durmu durmu turnay gznden
vurmu ; barm barm duyuramam ; olsa olsa o olur ;
gelse gelse bugn gelir, bilse bilse o bilir" vb.
Bu tr ikilemelerin ikinci ve birinci kii kavramna
gre kullanld da grlr : "buldun buldun bunu mu bul
dun", "kotum kotum yoruldum" vb.
Ayn iki szckten birincisi, ekeylemle ekimlenerek;
ikileme kurulmaktadr : "paraysa para veya para ise para- ;
-

KLEME

elbiseyse elbise veya elbise ise elbise- ;

veya gzel ise gzel -" vb.
-

49

gzelse gze/

B. Ayr ekimli Eylemlerden Kurulan kleme

Ayr kk veya gvdelerden tretilmi ekimli eylem
lerden de ikilemeler kurulabilir : "dnd tand kararn
verdi ; arad tarad buldu ; bir bir sayd, dkt ; ezildi bzl
d anlatmaya balad ; alad szlad kendini affettirdi" vb.
ekimli Eylemle Birlikte Ulatan Kurulan kileme
ekimli eylemle birlikte ok defa "-e" ya da "-ip"
ekleriyle tretilen ulalar kullanlarak ikileme kurulabi
lir. Bunlarn da bir bl ayn eylemden, bir bl de
ayr eylemden tretilir.
A. Aym ekimli Eylemle Birlikte Ulatan Kurulan
kileme
Bir ekimli eylemle ayn kk veya gvdeden tretilen
ula, birlikte kullanlarak ikileme kurulabilir : "kala +
kaldm" (doru yazm : kalakaldlm) ; dura + dursun
(doru yazm : duradursun) ; veri + versin (doru yaz
m : veriversin) vb'8
Yardmc Eylemlerle Kurulan kileme
"etmek" ve "olmak" ve bazen de "eylemek" yardmc
eylemleriyle, baz ikilemeler birlikte kullanlabilir: "m18 Bu eit ikilemeler birleik szck durumuna girdikleri iin, tek
szck gibi bitiik yazlrlar. Bu tr eylem kkleri "kalmak, durmak, '<er
mek ve yazmak", ulal birleik eylemleri (tasviri fiiller) kurarlar : "baka
kalmak, gided11rmak, yapn'ermek, verivermek" gibi .

50

VECHE HATBOGLU

rn krn etmek ; ka gz etmek ; al al olmak ; mor mor ol

mak ; toz toprak olmak" vb.
Baz ikilemeler de hem "etmek" !\em de "olmak"
yardmc eylemleriyle kullanlabilir : "alt st etmek veya
olmak ; tiftik tiftik etmek veya olmak ; didik didik etmek
veya olmak ; para para etmek veya olmak" vb.
Baz yabanc szcklerle birlikte kullanlan "etmek",
"olmak veya "eylemek" gibi yardmc eylemlerin ula bi
imlerinde, yabanc szck ikilenmez : "bahsede ede biti
remiyorlar, redede ede bir hal oldu ; iyi olacak zanede ede
bu hale geldik ; rica ede ede yardm saladk ; perian ola
ola aklland ; piman ola ola uslanabilir ; niyaz eyleye eyle
ye muradna erdi" vb.

GREV BAKIMINDAN KLEMELER

kilemeler tmce iinde her trl grevde kullanla
bilir. D<-ha nce aklanan szck trlerinden adlarn e
itli biimlerde ikileme kurduu incelenmiti. Tmcelerde,
adlardan genellikle zne, nesne, tmle ve bazen de eylem
kurulduuna gre, bunlarn ikileme biiminde kullanla
bilmesi de Trk szdimine uygundur. Ksaca,. tmce iin
de, zne, nesne, tmle, yklem olarak kullanlan szck
ler ikileme kurmu olabilirler. nk ikileme, anlam pe
kitirmek iin hafzadan, armdan yardm gren bir
psikolojik olayn dildeki grntsdr. Bu duruma gre
her trl tekrar ikileme alanna girer. kilemenin varl
n belirtmek iin tekrar edilen szcklere dikkat ekilir.
Bu szcklerden biri, ayn anlamdaki baka bir szckle
deitirilirse ikileme bozulur. Bu bakmdan, zne, nesne,
tmle veya yklem olarak kullanlan ayn szckler de
ikileme kapsamna girer. rnein "zm zme baka baka
kararr" atasz, "koruk zme baka baka kararr" bi
imine girerse anlatm gcn hemen kaybeder, atasz
nn deeri der. Halbuki gerekte "kararan, olgunlaan",
zm deil "koruk"tur, ama "zm" sznn tekrar,
geree ramen, atasznn anlatmna bir g, bir ak
lk, bir gzellik katmtr. Bu duruma gre bu atasznde
zne ile birlikte dolayl tmle olan, "zm zme" sz
clderi, ikileme kurmulardr. Bunun gibi "da daa ka
vumaz, insan insana kavuur" atasznde de ayn durum
vardr. Bu sral tmcelerde de; "da daa kavumaz, insan
insana kavuur" yerine "da daa kavumaz, insan sevdi-

52

VECHE HATBOLU

ine kavuur" biiminde bir deiiklik yaplsa, anlatmn

gc hemen der.
kilemeden zne
kileme, tek bir szck gibi zne grevini zerine alr :
"oluk ocuk gitti, yalnz kaldm", "ana baba ok defa
ocuklar iin tartr" ; "kz erkek, kark otursun" vb.
Bazen de zne olarak kullanl.an szck, ikileme etki
siyle meydana gelmi bir tekrar saylabilir ama aslnda bir
eit ikilemedir. nk bu tr kullanlarda da anlam pe
kitirilmek, glendirilmek istenir. Dadalolu'nun nl
"len, lr, kalan salar bizimdir" sz byle bir anlatm
la kurulmu, zne-yuklein tekrar, ikilemesidir. "Syleyen
sylesin sen aldrma" sznde zne-yklem ikilemesi kul
lanlmtr. " iten geti", "yer yerinden oynad" szle
rinde de zne-dolayl tmle ikilemesi kullanlmtr ve
bunlar birlikte g, etki yaratmaktadrlar. "El elden
stndr" atasznde de, zne-dolayl tmle, "sz, sz
aar" atasznde ise, zne-nesne ikilemesi vardr. Bunun
gibi "Ac acy bastrr, su sancy" atasznde de zne
nesne ikilemesi kafiye gibi kullanlmtr.
kilemeden Nesne
kilemelerden belirtili ya da belirtisiz nesne yaplabi
lir. "Tas tara, ply prty toplad" ; "evi bark terketti,
oluu ocuu perian etti" gibi rneklerde belirtili nesne,
"anak mlek satyor ; defter mefter almal" gibi rnek
lerde de belirtisiz nesne olarak kullanlan ikilemelere rast
lanr.

53

KLEME

kilemeden Tmle
.

kilemelerden kurulan tmlelerin bir bl dz tmle, bir bl de dolayl tmletir.

kilemeden Dz Tmle
"Ali sokak sokak dolat", "seni kap kap aradk",
"babas olunu vilayet vilayet aryor", "Fuzuli, iirlerinde
yer yer platonik ak terennm eder" vb.
Karacaolan'n nl dizeleri de ikilemeli dz tmlecin
gzel bir rneidir :
ncecikten bir kar yaar
Tozar Elif Elif diye
kilemeden Dolayl Tmle
Trl ad durum eklerini alm bulunan ikilemeler,
dolayl tmle olarak kullanlabilir : "Kent batan baa
donanmt" ; "Dedikodu, dilden dile, azdan aza, ku
laktan kulaa, yrekten yree bir yel gibi, bir jet gibi hz
lanr, yaylr" ; "Laftan lafa geildi", "Ortalk birdenbire
kart, "kaan kaana; herkes evine kotu" ; "Ali, kl
na kyafetine ok dikkat ediyordu" ; "Eninde sonunda
o buraya gelecek" ; "Gzne dizine dursun" ; "Ele gne
kar, stne bana dikkat etmelisin" ; "Diinden trna
ndan arttrdyle bu evi ald" vb. (bkz. Ad Kk veya
Gvdesinden Kurulan kilemeler, s. 35).
kilemeden Ykl_em
Trl ikileme biimleri yklem olabilir. Yahya Ke
mal Beyatl bir iirinde ikilemeyi yklem olarak kullan
maktadr :

54

VECHE HATBOGLU

Ben o rzgarla imdi ba baaym ;

Galiba yol grnd sevdaya ;
Kendi gnlmce bir saat yaaym ;
Girmesin baka bir hayal araya ;
Ben o rzgarla imdi ba baaym.
Yahya Kemal Beyatl baka bir iirinde ise yle de
mektedir :
Yine bir sofrada en akraktk,
Gn denizlerde snerken baktk
Ve obanlar gibi dallar yaktk.
Bir baka yazda, "Byk tehlikelerle kar karya

"
yz , "Sessizlik iinde duyulan, saatm tik tak/aryd" r

neklerine rastlyoruz ki, yklemler ikilemelerden kurul

mutur.

ANLAM BAKIMINDAN KLEMELER

Trkede ikilemenin ortaya kmasndaki etken an
lamdr. Trk dncesindeki durmadan gelien anlamlara
yeni kalplar bulmak, kavramlar belirtmek iin, szck
leri yan yana getirip bir tek szck gibi kullanma yoluna
gidilmitir. Bylece, anlam belirtmek, pekitirmek, g
lendirmek amacyle yeni bir szck yaratr gibi, iki szck
yan yana getirilir ve bu birlikten ortaklaa yeni bir anlam,
gl bir kavram elde edilir.
Yan yana kullanlarak ikileme kuran szckler, an
lam bakmndan birka ynde incelenebilir.
Anlam Pekitirme
kilemenin balca amac anlam pekitirmektir. "ok,
pek, fazla, gayet" gibi szcklerin belirttikleri kavramla
ikilemenin anlamda salad g, pekitirme bakmndan
llemez. "bek bek iekler, demet demet gller, salkm
salkm zmler, deste deste para yahut gzel mi gzel,
temiz mi temiz" gibi ikilemelerle salanan kavramlar "ok"
ve benzeri szcklerle salanamaz19
19 Szcklerdeki pekitirme olay da bir eit ikileme saylr. Bir tr
ikilemede iki ayr szck yerine. bir szcn ilk hecesi ikilenir. Bir szc
n ilk hecesinde mevdana getirilen ikilemenin de amac, szck ikileme
sinde olduu gibi, anlam glendirmek, pekitirmektir : "up - uzun, ap
ak, kp-ksa, yem-yeil, mas-mavi, ter-temiz, tor-top, ep-evre, srl-sk
lam, rl-plak" gibi pekitirmeli szckler, erden pten, ters pers, eski
psk, ekli pk/, estek kstek ikilemeleri gibi , ailarn pekitirirler.

56

VECHE HATBOLU

Anlam Glendirme
kilemenin bir amac da anlam glendirme, kuvvet
lendirmedir. Szsk tekrar etmekle anlam tekrar edilir ve
bylece anlamda pekitirme, g salanr, kavramn da
deeri geniler, artar. "Gle gle bir hal olduk ; alaya a
aya bandan geenleri anlatt ; dnp dnp bizi sz
d ; gide gee usandk ; yavara yakara ikna ettik" gibi iki
lemelerin, anlamda gsterdii kuvvet, kullanlabilecek bir
tek szckle kolay kolay salanamaz. Bu bakmdan, dikkat
edilecek olursa, ok kullanlan ataszlerinde, deyimlerde,
eski ve yeni a ozanlarnn nl dizelerinin ounda, an
lam gc ve ses gzelliini salayan sr, ok defa ikilerri.e
dir. kileme, tek szcklerin anlam snrlarn zorlayarak,
anlatma esneklik verir.
Anlam Abartma
kilemenin bir amac da, anlamn salad gb, de
eri artrmak, abartmaktr. Buna gre ikilemede az ok
bir mbalaa vardr, denebilir. "Seve seve yapmak",
"severek yapmak" anlatmndan deer bakmndan ok
fazla abartlmtr. Bunun gibi "sylene sylene gitmek",
"sylenerek gitmek"ten daha mbalaal saylr, "kosa kosa
yorulmak" anlatm, hi bir zaman "koarak yorulmak",
anlatmyle bir tutulamaz. Birinci anlatmlar, ikinci anlatm
lara gre, daima daha gl saylrlar.
Anlam oaltma
ikilemede, anlam pekitirme, glendirme, abartma
ile birlikte bolluk, oulluk kavram da vardr. ok defa
"-ler" oul ekiyle kullanlmalarnn bir nedeni de ilerin
deki oulluk kavramdr. " bek bek iek, demet demet

KLEME

57

gl, deste deste para" gibi ikilemeler bazen de "-ler" o

ul ekiyle bazen de eksiz kullanlr. Yalnz sfatlardan ku
rulan ikilenelere oul eki getirmek zorunluu vardr :
"gzel gzel kzlar, krmz krmz gller, yumuk yumuk
eller" vb.
Yine adlardan kurulan ikilemelerin tmle olarak da
oul kavram verdiklerini gryoruz : "ev ev dolamak",
"ok ev dolamak"tan daha baka bir oulluk belirt
mektedir. Bunun gibi "sokak sokak aramak", "ehir ehir
taramak" ikilemelerlndeki oulluk kavram, ancak "her",
"btn" szcklerinin de katlmasyla salanabilecek bi
imde, bir baka ynden de pekitirilmektedir.
Anlatm Kolaylatrma
kileme ile anlam, teki anlatmlardan ok daha ko
laylkla, ok daha yaln, esnek ve ak olarak anlalr.
"Gayet temiz bir kadn" yerine "temiz mi temiz bir kadn" ;
"ok fakir bir adam" yerine, ''fakir mi fakir bir adam"
anlatm, durumu ok daha kolay aklar.
Anlam Bakmndan kilemeyi Kuran Szckler
Yan yana kullanlan szcklerden kurulan ikilemeler,
anlam bakmndan, bir tek szckm gibi sk skya bir
birlerine perinli, baldrlar. yle ki yazm zorluu ol
masa, birleik szckler gibi bitiik yazlabilecek kadar
anlam bakmndan aralarnda kesin birlik vardr. Hatta
baz ikilemelerde szcklerden biri ayn yaayamaz, bazla
rnda da iki szck de ayr ayr kullanlamaz durumdadr
ama ikilemede ortaklaa, pekitirmeli, gl anlam bir
likte belirtirler.

VECHE HATBOGLU

58

ki Szc de Anlaml kileme

Bu tr ikilemelerde, iki szck de bal bana anlam
ldr ve ok defa yalnz olarak kullanlrlar : "doru drst,
sa salim, uslu akll, yalan yanl, aa yukar" vb.
iki szc de anlaml olan ikilemeler balca tr
l olabilir :
1)

Ayn

anlaml

szcklerden kurulan ikileme

2) Yakn
3) Kart
Ayn Anlaml Szcklerden Kurulan kileme
Bu tr i k ilemelerde, szckler grnrde ayn anlaml
saylrlarsa da, her yerde birbirlerinin yerine kullanlama
dklar iin, gerekte ayn anlaml deillerdir : "it kpek,
yz surat, sorgu sual, klk kyafet, deli diva_ne, ses seda,
bet beniz, ke bucak" vb.

Gerekten anlam ayn olan sz:;klerden kurulan i ki

lemelere en iyi rnek, ayn szcn tekraryla kullanlan
ikilemelerdir : "gle gle gitmek, uslu uslu oturmak, yava
yava ilerlemek, alaya alaya anlatmak, seve seve yapmak,
gzel gzel_ kzlar, demet demet iekler" vb.
Anlamlar Yakn Szcklerden Kurulan kileme
Bu tr ikilemelerde de, her iki szcn kendi anla
mnda bal bana kullanld gri)lr. Fakat yakn an
laml szcklerden kurulan ikilemelerdeki szcklerin ba
zlarnda anlamdan baka, ses ve biim yaknlklar da var-

KLEME

59

dr : "delik deik, e dost, dnya alem, doru drst, sama

sapan, ak sak, derme atma, derlemek toparlamak, der
mek devirmek, ar sz, ak pak, akl fikir, ar namus, ayan
beyan, mal mlk, yol yordam" vb.
Anlamlar Kart Szcklerden Kurulan kileme
Kart anlaml szcklerin, yan yana ikileme biimin
de kullanlmas, ok defa aklanmas istenilen kavramn
snrlarn belirti r : "irili ufakl elmalar ; bykl kkl
ocuklar ; eninde sonunda, er ge olacak bir 'i ; eksik fazla
ziyan yok ; dosta dmana kar ; iyi kt bir akraba ; tal
tatsz anlar ; yerli yersiz, iferi geri konumalar" vb.
Bir Szc Anlaml kileme
Bu tr ikilemelerde, ya birinci szck ya da ikinci sz
ck tam anlamldr, teki szckler, anlaml szcn gl
gesidir ama anlam glendirmede yardmcdrlar. Bu ba
kndan, glge szcklere de "yar anlaml" denebilir : "e
ri br, eski psk, ufak tefek, yamru yumru, yrtik prt1k,
ters pers, estek kstek, evirmek evirmek, sklm pklm,
incik boncuk, ekli pkl" gibi.
ki Szc de Yar Anlaml kileme
Yar anlaml szck, zorlama olmazsa, tek bana kul
lanlamaz. Bununla birlikte anlama katklar olduu iin
bsbtn anlamsz da saylmazlar. Bu tr szcklerden
kurulan ikilemelerde de gl bir anlam, bir pekitirme
apak ortadadr : "eci bc bir adam, kvr zvr eya,
cn ccn karmak, atra patra konumak, abur cubur

VECHE HATBOGLU

60

yemek, yalap alap temizlik" gibi. Bu tr ikilemelerin

nemli bir bl yansmalardr. Yansmalar ok defa tek
bana yaayamazlar20 : "akr akr, tTkr tkr, hngr hn
gr, fildtr .fldr, hapr hupur, katr kutur, arl arl, tiril
tiril" vb. Grlyor ki bu tr ikilemelerdeki szcklerin,
baka bir ek almadan, bal balarna yaama yetenekleri
yoktur ama birlikte anlam bakmndan g salarlar21

kilemeyle Resim izme

Bir olay, bir grnt, bir hayal, bir dnce szle,
yazyla ana izgileri bakmndan resim gibi aktarlablir.
kilemede, iki szckle kk bir tablo izilir ki etkisi
kolayca silinemez. nl airlerin bazlarndan alnan di
zelerde resim izer gibi ikilemeler kullanlmtr. :
Karl dalarn banda
Salkm salkm olan bulut
San zm benim iin
Yan yan alar msn

Atr

ar

kacaksn bu merdivenlerden

Sen iek iek elma

Ceylanlar sr sr, kuzular al al
Irmaklar grl grl, dereler ail aTI
Ben bcek bcek umu sessizliklerinde
Sen insan insan kemik
20 Bazen de birleerek tek szck kurarlar : "tt, grgr, drdr,
hrgr" gibi.
21 Osmanlcada bu tr szckler, "anlamsz, ihmal edilmi" sayla
rak "mhmelat" terimiyle karlanmtr.

TARH BOYUNCA TRKEDE KLEME

B tn Trk lehelerinde, ilk yaztlardan balayarak
ikileme olayna bol bol rastlanr.
Orhun Yaztlarnda kileme
lk Trk metinlerinden, nl Orhun Yaztlar, ikileme
ile balar: " Tengri teg tengride bolm Trk bilge kagan . " ,
"yug sgt tutp .
"bilig bilmez kii .
, "ire
asz, tara tonsz, yabz yablak budunda ze olurtm22"
..

"

Uygurcada kileme
kileme, Uygurcann balca zelliklerinden biridir.
Uygurca dneminde, yabanc dillerin Trkeye etkisi art
maya balamtr. lkilemeden vazgemeyen Trkler, bu
dne mde, Uygurca szcklerle birlikte ayn ya da y akn
anlaml yabanc szckleri de yan yana getirerek ikileme
biiminde k ullanmaya balamlardr : in kirt "doru
hakiki" ; hua eek "iek" ; kalp d "zaman, vakit, devir,
a" gibi Uygurcada Trke szcklerden kurulmu y
nlarca ik ilemeye rastlanr : krk mengiz "beniz, gr
n, yz, e n dam" ; kngl kkz "gnl, kalp" ; a barm
"servet, varlk" ; k telim "ok " ; kz karak "gz" ; k
22 Orhun Yaztlar, Hseyin Namk Orkun, 1 936 stan bul, s. 22,
sat :

1;

s.

24, sat. 2 7 ;

s.

30, sat. 9 ;

s.

42, sat. 2.

62

VECHE HATBOGLU

erdem "g, kuvvet, fazilet, e,rdem" ; san sak "say, hesap,

adet" ; yol yeri "klavuz" ; ota emi "doktor, tabip" ;
sevgsiiz taplagusuz "sevgisiz, sadakatsz" vb.23
Trkiye Trkesinde kileme
Trkiye Trkesinde ikileme trleri o kadar ok kul
lanlr ki, hemen hemen her yazda ve konumada birine
ya da birkana rastlanr. Yerinde kullanlan ikilemeli bir
anlatm, ses uygunluuna, ses benzerliine dayand iin
Trkiye Trkesine bir anlam gc, anlatm zenginlii
ile pirlikte bir mzik esintisi, ahenk salar. Bu bakmdan
Trk dili iirle konuur gibidir.
Eski Osmanlcadan balayarak, gnmze kadar, her
ada, halk ve divan edebiyat yazarlar, ozanlar, ikileme
trlerini bol bol kullanmlardr.
iirde kileme
Sultan Veled'in Manzumeleri'nde kileme
Eski Osmanlca dneminde, zellikle Sultan Veled,
Trke manzumelerinde, ikileme ve ikilemeye benzer tek
rarlara ok yer vermitir. Hatta Sultan Veled'in T_rke
Divan'nn balca zelliklerinden biri de ikileme ve ikile
meye benzer tekrarlardr, denebilir.
Ol, kim ekdi, delim delim gtre24
Umak ire sevnben otura

23 Ahmet Caferolu; Eski Uygur Trkesi Szl, stanbul 1 968.

24 Sultan Vcled'in Trke Manzumeleri, Yaynlayan ve leyen
Mecdut Mansurolu, Istanbul 1958, s. 1 1 . 13, 3? "d.elim = ok"

KLEE

63

Canlarun can sdk u imandur,

kii bu nur ile M selmandur
Sultan Veled'in manzumelerinde, ikilemelere benzer
tekrarlara da ok rastlanr (bkz. Aralkl ikilemeler, s . 22).

Bakma bana, bakma bana bu gz ile,. bu gz ile ;

Can gzini ger aa sen, sen nola sen sen nola
Rahmetnle diini gn eyleye sen (eyleyesin)
Kudretnle giini dn eyleye sen
*

*
*

Yunus Emre'de kileme

kilemeyi en iyi kullanan - ozanlarn banda Yunus
Emre gelir. Halk diline dayanan Yunus Emre, Trkede
ikilemenin anlatmdaki gcn, etkisini kavramtr. He
men hemen her iirinde, bir veya birka ikileme trn ,
ustalkla kullanr.
Akn ald benden beni,
Bana seni gerek seni
Ben yanarm dn giin,
Bana seni gerek seni25

Beni bende demen, bende deilim

Bir ben vardr bende, benden ier
ol cennetin rmaklar
Akar Allah deyii dey
km slam blblleri
ter Allah dey deyii
*

*
*

25 Burhan Toprak, Yunus Emre Divan, Aukara, 1 966, bkz. Adl

kileme, s : 29.

lardan

VECHE HATBOGLU

Necati'de kileme
On beinci yzylda Necati, ikilemeyi en sevimli, en
etkili biimde kullanan bir Divan edebiyat ozandr.
kal gklere ahm ereri dne dne
Yand kandil-i sipihrin cieri dne dne
Sen olasn dey yer yer aslp ayineler
Gelene gidene eyler nazar dne dne
*

Fuzuli'de kileme
On altnc yzylda, ikileme ve trlerini ustalkla kul
lananlardan biri de Fuzuli'dir.

Lahza lahza gnlm odndan 1 ererlerdr han

Katre katr(\ gz tken sanman sirikm kandur
Zerre zerre hak-i dergahna ister sala nur
Dnmez ol dergahdan ger olsa pare par su
*

*
*

Baki'de kileme
On altnc yzylda ikilemyi en etkili biimde kulla
nanlardan biri de Baki'dir. nl beyiti gl bir ikileme
ile bitmektedir.
Kadrini seng-i musallada bilp ey Baki
Durup el balayalar karna yaran saf saf

KLEME

65

emir gibi ruy-i zemine taraf taraf

Saldn demir kuaklu cihan pehlivanlar

Nedir bu pi pi in in ham-be ham

Nedir bu turralar bu halka halka zlf-i mgasa kak
*

*
*

Nailii Kadim'de kileme

On yedinci yzylda ikilemeyi baarl bir biimde kul
lanan Divan ozanlarndan biri de Naili'dir.

Kadem kadem gece terifi Naili o mehin

Cihan cihan elem-i intizara demez mi
Zerre zerre hak-i guristan pamal etme kim
Tude tude Husrev-i zerrin klehdr her biri
*

*
*

Karacaolan'da kileme
On yedinci yzylda ikilemeyi etkili, sevimli, baarl
biimde kullanan halk edebiyat ozan aracaolan'dr.

Ilgt lgt esen seher yelleri

Esip esip yare demeli deil
Ak elleri elvan elvan knal
Karadr gzleri srmeli deil
Ala gzlm ben bu ilden gidersem
Zlf perianm kal meli! meli/

VECHE HATBOLU

Karl karl dalarndan atm

Souk souk sularn itiim
Elvan elvan dmelerin zdm
imdi ince bele kol ister gnl26
Nedim'de kileme
kilemeyi baaryla kullanan halk ozanlarndan biri de
Emrah'tr ;
Tutam yar elinden tutam
kan dalara dalara
Olan bir yaral blbl
nem balara balara

Birin bilir birin bilmez

Bu dnya kimseye kalmaz
Yar ismini desem olmaz
Der dillere dillere
Emrah eydr bu gnmdr
Ara kan ttnmdr
Yare gidecek gnmdr
Dem yollara yollara
*

*
*

Nedim'de kileme
18 . yzylda, Nedim' ri iirlerinde ikilemelerin deiik,
renkli rneklerine rastlanr.
Srma kakl sim gerden zlf tel tel ince bel
Gl yanakl glgli kerrakeli mor hareli
Fikr gani. canma kar eyledi bilmem bilmem
Ah hercai kouldun m ki ayara aceb
1 970,

26
s.

Karacaolan, Btn iirleri, Hazrlayan. Cahit ztelli, lstanbul

108,

111, 113.

KLEME

67

Sen al gl gibi zar ile hezar olsun Nedim

Bend bend olsun ham-i zlfn ikar olsun Nedim
* **

eyh Galip'te kileme

On sekizinci yzylda, eyh Galip, edebiyatta "icad
elfaz" denen bir tr ikilemeyi yabanc szcklerle bol bol
kullanm, arada da Trke szcklerden ikilemeye gzel
rnekler vermitir.
Ketmetme yegan yegan syle
Gam defterinin tamam yok mu
Gehi ziri serde desti gehi aya koltuunda
De kalka hastei gam der-i ltf-i yare dt
Dergah- mevlevide niyaz ile hak olan
Eflake naz ederse yeridir yeri yeri
** *

Tanzimatlar da yazlarnda halk ve konuma diline

yer verdiklerinden, ikileme trlerini kullanmlardr.
inasi'de kileme
Yaseminden bile naziktir o boy pos anda
Sarmak-vari sarlsam eilir ol anda
***

Namk Kemal'de kileme

Gna geldi cihanda hretin sytin kemallnden
Kemal'i gah gah etsin bilenler yad lazmsa
ok ak gremezsen de sanda sakalnda
El minnet lillah yz ak aln aktr.
***

68

VECHE HATBOLU

Ziya Paa'da kileme

nk mevlam kul eyledi sana ozumu
Bastn yerlere srsem yzm gzm
Akam olur, gne batar imdi buradan
Garip garip kaval alar oban dereden
Pek krpesin esirgesin seni Yaradan
** *

Abdllak Hamit Tarhan'da kileme

Niin alar hazin hazin
Ne temennas var bu dnyada
Gezdiim demde gl-sitanlarda
Beni yadndr eyleyen taltif
Duyarm iefhan hafif haif'
Rzigar estii zamanlarda
Geliyor naleleri gOuma sadan soldan
Dalgalar, bende olan derde lmdr are
***

Mehmet Emin Yurdakul'da kileme

Mehmet Emin Yurdakul Trkeye ok nem verdii
iin deiik ikilemeler kullanmtr.
Ninesini lgn gibi sokaklara uratt.
Ona ky ky hekim hoca ila ifa aratt.
Bu kitaptr, her insana iin dn reten,
Gkte yerde, tende canda bir Yaradan sezdiren
***

KLEME

69

Mehmet Akif Ersoy'da kileme

Mehmet Akif, halk dilini ustalkla kulland iin, halkn dilinde kalplam, ikilemeleri yelemitir.
Zavall ben .
amar, tahta, her gn ura da,
Sonunda bir paralar yok, el elde, ba bata ;
..

O her sabah okuyordu grl grl czn ;

Ayrmyordu kitaptan ne olsa hi gzn.

Snk snk yanyor rafta isli bir lamba .

nnde bir kme : fes, takke, hrka, salta, aba
Canm skld dn akam, sokak sokak gezdim ;
Sonunda bir yere saptm ki, nce bilmezdim.
Fenerim balad etrafn tek tk hisse
Vaka ben de yoruldum, o fakat, pek yorgun . . .
Demek tanmal artk oluk ocuk buraya ;
Ayol, nedir bu senin yaptn ? Utan azck . .

Knk dkk ieler, bir de inko tepsiyle

Be on kadeh, iki testi
sonra tezgahlk
* **

Ahmet Haim' de kileme

kilemeyi ses ve anlam gcne gre, yerinde ve etkili
kullananlardan biri de Haim' dir.
Ar ar kacaksn b u' merdivenlerden,

Eteklerinde gne rengi bir yn yaprak

70

VECHE HATBOLU

Sular karard
Yzn perde perde solmakta,
Kzl havnalar seyret ki akam olmakta . . .

Akam, yine akam, yine akam

Bir srma kemerdir suya baksam
***

Tevfik Fikret'de kileme

Tevfik Fikret de, kalplam ya da kalplamam
ikilemeleri, tekrarlar, ara sra kullanmtr.
Trnaklaryle bir yed-i kahrn, didik didik,
Ykseldi gavr-i cevve bacak, kelle, kan, kemik .
Meali, i'ri, snfhat, ruhu, lafz sizin
Sizin, ne varsa hepsi hepsi hepsi sizin ;
Ey anl avc, damn bihude kurmadn ;
Attn .
Fakat yazk ki, yazklar ki vurmadn !
***

Yahya Kemal Beyatl'da kileme

kilemeyi gzel ve bol bol kullananlardan biri de Yahya Kemal Beyatl'dr.
Eslaf kapldka gzelden gzele
Fer vermi o neve'yle gazelden gazele
Snmez seher-i hare kadar i'r-i kadim
Bir me'aledir devredilir elden ele
Her rengi istemez gzmz imdi aldadr ;
spanya dalga dalga bu akam bu aldadr
Alnnda halka halkadr aufte kakl
Gsnde yosma Grnata'nn en gzel gl .

KLEME

71

Allaha kredip duruyorlar ve kol kola,

Sessiz, yava yava dalyorlard bir yola
Gforce n.. grdm ne de bir kimseye sordum
Yarab hele kalb arlarm durdu diyordum.

Da da o gzel ses btn etraf gezindi ;

Grm ve geirmi denizin kalbine sindi.
Sesler denizin ufkunu u(an uca sard.
Benzim, lmn i'ri yayldka sarard
Mehtap . . . iri gller . . ve senin en gzel aksin . . .
Velhasl o r'ya duruyor yerli yerinde !
***

amzn ozanlar, iirin srlarndan, gizli glerin

den birini bulmulardr. Divan ozanlarnn, ara sua, ekine
ekine kullandklar ikilemelerden ok daha deiik, gzel,
etkili olanlar, bu gnn iirinde, bol bol grlr. Gn
mzn ozanlarnn renkli, ekici, etkili ikileme ve yinele
melerinden seme rnekler aada sralanmtr.

Birinden birinde bahenin

yle bir bakt sana soluna
Oturdu
Ondan sonra artk deme gitsin
Ta akamlara kadar
Bir trk bir trk bir trk
.O eski yorgunluum yok
Gne gnee kar

72

VECHE HATBOGLU

Bir kz geer arkadaki yoldan

Bir eda bir alm aka paka
Az yz bir delice trk
Vurur kokusu uzaklatka
(Sabahattin Kudret Aksal)
***

Baktm donanm tepeden trnaa

Sen iek iek elma
Benden Istanbul diye diye lmesi
Bakarsn diye diye szm lstanbul olur
Bir yanm Sarayburnu bir yanm Kzkulesi
.Arada gider gelir arabal bir vapur
Sularda ak gzlerim pul pul

Tek tek alan fakir pencereleri

Boyunca ky .ky sokak sokak
ayr imen dalara yr
Telli kavaklarla gklerde gerin
Dalgalan baak baak ovalarda
Kaldrmlarn dibinden dibinden
Mutludur denize doru giden
Arada rhtm var deniz var vapurlar
Denizi vapurlar koa koa geiyorum.
Ay altnda kalkan uaklara yetiip
iti kak bilekler eller ayaklar
Her gece sana doru geliyorum tekrar tekrar

KLEME

73

Nerenin krlar bunlar

Nerenin yoncalar
nsan durur durur hatrmGnn yorgunluklar
Uc uca uykusuzluklarla
Yktka ar pazara
Il l elma
Batan baa elma

El ele yan yana omuz omuza

Uultulu sesli bir kalabalkta
Bu kalp bu dudak susa susa
lr her gn bir daha lr
(Necati Cumal)
***

Ceylanlar sr sr kuzular al al
Irmaklar grl grl dereler al al
Dallarda kandil kandil yanar sat meyvalar
Bakarsn demede akl akl kilim var.
Ateinden yolculuu
Deniz gzler buu buu
Keyfim usun ar ar
Tan petekten ballarn
Dudak desin ayak basmasn yere
Gs gs tepe mum mum minare
(Behet Kemal alar)
***

74

VECHE HATBOGLU

Gidiyordum, gurbeti gnlmde duya duya,

Ulukla yolundan Orta Anadolu'ya
Yannda damla damla bittiimi duyarm
Yoklarm, yerinde mi yzm, alnm, salarm ?
Sen anlayan bir gzle szersin uzun uzun
Yabanc bir ehirde bir kadn heykelini
Ateten kzaran bir gl arar da
Gezer badan baa oban emesi
(Faruk Nafiz amlbel)
Ben bcek bcek umu sessizliklerde,
Sen insan insan kemik

Geceler geceler alm giderim,

Kara ta uyudun mu ?
Denem altn tarlalar zre
Dalgalanr dalgalanr Tanrma kar.
Ben bir bceim
O yllarla yllarla uzak.
stmde
Yenilmiin yenilmiin trks.
(Fazl Hsn Dalarca)
***

stanbul'u dinliyorum gzlerim kapal

Kular geiyor, derken
Ykseklerden, sr sr, lk lk

KLEME

75

Serin serin kapal ar ;

Cvl cvl Mahmut Paa ;
Sabah akam gider gider geliriz.
Denizlerimizle aalarmz arasnda
Oymu diyorum, zavall airin
Grp grecei
Ne ho deniz deniz dolamak
Dceler gibi ba bo
Versem kendimi btn btn
Bir yelkenli olup engine
(Orhan Veli Kank)
***

-nsanlar yzyllar yl evler yaptlar

rili ufakl, birbirinden farkl
Ahap evler, kagir evler yaptlar.
Doup lenleri oldu, gelip gidenleri oldu,
Evlerin ii devir devir deiti
Evlerin d pencere, duvar.
(Behet Necatigil)
***

O yerde ben gkte, el ele gz gze

Ar ar kayp giden bulutlan
Dkyordu akl, gmrah salarn
Denize, o yerde ben gkte, el ele ;

76

VECHE HATBOGLU

Geri kalmak, gml dinsel kovuklarda,

Eli brnde, a ana sele kar
Sevgimin arkasna gizleniyorum ; ,
im dm kml kml hiyeroglif!
Yolcuyu uurladk. Srekli
Bir yamur, vck vckt toprak
Bulutlar geiyor, lk la, stten,
Denizle gk iftleiyor homurdanarak.
(Oktay Rfat)
***

Yalvarmak yakarmak nafile bugn

Gzn n yana bakmadan gider
Neden byle dman grnrsnz,
Yllar yl dost bildiim aynalar ?

Hayal meyal eylerden ilk akmz ;

Hatras bile yabanc gelir
Hayata beraber baladmz
Dostlarla da yollar ayrld bir bir ;
Gittike artyor yalnzlmz.
(Cahit Stk Taranc)
***

Ksm yemeine yavru, baklar buu buu

Kanar sol brnden al al bir gne delikanl
Ekmein ortasnda bir l ve sszlk
Bolua bak bak saplanan lk

KLEME

77

Ama ssz dudaklarda, baklarda l l

Yine ylgn ynlarn o ta dilsizlii
Ama gz gz, yrek yrek ve kan scaklnda
Aar, binbir frtnann demir parmaklndan
Han yrei ve bir ift kmr kpkmr
Erir ylece kannda suskun suskun
Gecesi gecesine kar
Kutsanr ekmek ekmek, yl yl, iek iek
zlenir yaantya bir engin ynlarn
Zonklayan sa ularmda brtlen brtlen
Dkk kprler gibi atrdayan bir yalnzlk
(Tahsin Sara)
***

Her millete birer yzden grndn

Kendini sakladn sardn sarmdn
ki kapl bir handa
Gidiyorum gndz gece
(Ak Veysel atrqlu)
***

D ZYAZIDA KLEME
Eski Osmanlca dneminde, zellikle dzyazda, iki
lemelerin ounun ya yabanc szckten ya da bir Trke
ve bir yabanc szckten kurulduu grlr, ok defa .da
araya "ve" balac getirilir.
Kabusname'de, "af kl yarlga" gibi ikilemeye benzer
biimlerle birlikte, "dzenin ve tertibin", "nizam ve dz
gn", "tten ve nasihatten" gibi balal tamlamalara
daha ok rastlanmaktadr.
Dede Korkut'ta kileme
On beinci yzylda, zellikle Dede Korkut kitabnda,
ikilemelerin deiik, etkili, renkli biimlerine bol bol rast
lanr. Dede K orkut kitabnn ekiciliini salayan zellik
lerin banda ikileme gelir21 : "Ol zamanda biglern alk
alk, kark kark idi ;", " Tavla tavla ahbaz atlarna bin
diler katar katar kzl develerini yetdiler" ; " nm anlan
bigler, szm dinlen bigler, yata yata yanumuz ard, tura
tura bilmz kurd, yoryalum a bigler, av avlayalm, ku
kulayalum, sn geyik ykalum, kaydalum otamza
delm, yiyelm ielm ho kielm."
***

Dede Korkut kitab dnda, Eski Osmanlca dnemi

dzyaz yaptlarnda, Arapa ve Farsann etkisiyle, ikile
me trleri az kullanlmtr.
27 Dede Korkut Kitab, Yaynlayan : Dr. Muharrem Ergin, Cilt
s. 95, 96, 1 1 7, Ankara 1958, "sn = geyik".

I.

KLEME

79

Kelile ve Dimne gibi bir yaptta da, bug baz yaz

larda grld biimde, szcklerin eskisi ve yenisi iki
leme zentisi gibi kullanlmaktadr : "ot ve ilac", "firak
ve ayrlmak" gibi. Bugn de, baz yazlarda ve konuma
larda "ilim bilim", "artlar koullar'', "hrriyet zgrlk"
gibi biimler kullanlmaktadr. B u tr rnekler, gerek iki
leme saylmaz. Yirminci yzylda, Trkeye verilen byk
deerle birlikte, dilimizin nemli bir zellii olan ikileme,
iirde olduu gibi dzyazda da bol bol kullanlr olmutur.
nk yirminci yzylda, konuma dili, dzyazya byk
lde yanstlmtr. kileme olaynn da konuma dilinde
ve azlarda eskiden beri yaad, yaygn biimde kulla
mld bilinmekte-dir.
Bu bakmlardan, ikileme rneklerini en iyi belirten
dzyazlar, daha ok, son yzylda yazlm olanlardr.
20. yzyla gei dnemindeki Trkeyi, en iyi kul
lananlardan biri olan Refik Halit Karay'n yazlarnda iki
yanaklar pene pene,
leme trlerine ok rastlanr : "
al al olarak susuyordu" ; "Azlarnda beyazms bir k
pk ineyerek dalgn ve kskn arka arkaya, ar ar,
yumuak yumuak, iz brakmadan ve toz karmadan gidi
yorlard" ; "Durmadan dinlenmeden, nefes almadan, ya
naklar sevincinden pembe pembe, dudaklar titreyerek taze,
gevrek, billur sesiyle biteviye konuuyordu" ; "Bunu iiten
ocuk, hkra hkra, katla katla alamaktadr28".
***

Deyimlerde kileme
Deyimlerde, etkinlii, anlatmda kolayl salayan
balca zelliklerden biri de ikilemelerdir. Pek ok deyimde
ikileme trlerinin bol bol kullanldn grmekteyiz : "Boyu
28
vam.

Refik Halit Karay; Gurbet Hikayeleri, Istanbul

1 965,

s.

ve de-

80

VECHE HATBOGLU

boyuna, huyu huyuna uyuyor" ; " ocuklar al.t alta, st ste

bouuyorlar", "gze gz, die di mcadele", "O kadar ka
labalk vard ki kim kime, dum duma", "Sfra sfr elde var
sfr", "Al al, moru mor - al alna, moru moruna - ieri
girdi'', "Analar ta yesin, yarm yarm be yesin'', "Ayak
lar geri geri gidiyordu'', "Ayda ylda bir olan toplantya
gidilmeli'', "Az buz deil", "baa ba geldi", "bile bile la
des", "Bire bir berabere kaldlar", "bucak bucak kamak",
"Bugne bugn zengin saylr", "Bulup buluturup demek
gerek'', "fitil fitil burnundan getirmek'', "an an etmek",
"dedii dedik, ald ddk'', "dereden tepeden konumak"
"Durdu durdu turnay gznden vurdu", "direk direk ba
rmak", "dik dik bakmak", "el elde, ba bata kalmak',
"elini kolunu sallaya sallaya gezmek", "Evli evine, kyl
kyne", "fellik fellik aramak", "Grp grecei rahmet
bu", "huyuna suyuna gitmek", "cn ccn karmak",
"ipe sapa gelmemek", "kafa kafaya vermek", "kalptan
kalba girmek", "Kr kr parmam gzne", "kr k
rne inanmak", "ne yapp yapp baarmak", "Pisi pisine
gitti", "sca scana sylemek'', "ta ta stnde brak
mamak'' , "tepe tepe kullanmak", "topu topu bir ev' ' , "to
run torba sahibi olmak", "tyleri diken dik(;!n olmak", "u
zun uzadya konumak", "vakitli vakitsiz gelmek", "yan
yan bakmak", "yar yarya blmek", "yze yze kuyru
una gelmek'', "zoru zoruna -zor zoruna- baarmak" vb.
Deyimlerde, ses ve biim benzerliinden yararlanarak,
aralkl ikileme trleri bol bol kullanlr : "ast astk,
kestii kestik'', "evet efendim, sepet efendim", "har vurup
harman savurmak", "tamtakr kuru bakr'', "yel yeperek

yelken krek", "a deil ak deil" vb. (bkz. vecihe Ha

tibol u ; Kelime Gruplar, Trk Dili Aratrmalar Yll,
Ankara 1963).
kilemeyi yerli yerinde, tam deerinde kullanan, yz
yllar boyunca hafzalara ileyen ataszlerimiz ve deyi-

KLEME

81

lerimizdir. Hemen hemen, iki atasznn ya da iki deyimin

birinde, gzel bir ikileme vardr. kilemenin psikolojik
deerini, retme, anlatma, hafzalarda etkisini srdrme
gcn, ataszlerimiz ve deyimlerimiz en ak biimde
belirtmektedir.
Ataszlerinde kileme
Ataszlerimiz t ve yarglarn en iyi biimde iki
leme ile anlatrlar : "damlaya damlaya gl olur", "bal bal
demekle az tatlanmaz", "bol bol yiyen, bel bel bakar",
"dn gle gle gider, alaya alaya gelir", "k k eden
naladr, i bitiren akadr", "zm zme baka baka ka
rarr'', "da daa kavumaz, insan insana kavuur", "yer
'damar damar, insan soy soydur", "da da stne olur,
ev ev stne olmaz", "erken kalkan yol alr, erken evlenen
dl alr", "komu komunun klne muhta olur.29

29 mer Asm Aksoy, Ataszleri ve Deyimler, Trk Dil

Yaynlan, 1965 Ankara.

Kurumu

KLEME SZL

 KLEME SZLG
VE
BRKA AI KLAMA
kilemelerle ok defa birl i kte kullanlan szckler ayra
iinde, yanlarna konulm utur. Baz rnekler de ya aral kl iki
leme ya da lemed ir veya kal plama yolunda olan ikilemelerd ir.
k i lemelerin hepsi b u kadar deildir. Hemen her tr sfattan ya
da addan ikileme kuru labilir. Bu Szlk'te, daha ok kal plam
ve kal plamakta olan ikilemelerin balcalar_ aklamalarla ge
l itirilmi b iimde toplanm bulunmaktad r. Aslnda b u tr
iki lemelerin hemen hepsi Trke Szlklerde b u lunmaldr ve
madde ba olarak aklanmaldr. Elinizdeki Szlk'te de r
neklerin yanna ok yaygn olan bii mdeki aklamalar veri l
m iti r. Kimi rnekler de gerek anlamnda kullanld iin
aklamasz b raklm tr. Dilimizdeki iki lemeler, Trke,;-i n
vazgeilemeyecek, ok kullanlan varlklar, anlatm gc ve
zenginliidir.

A
abur cubur (yemek vb.)
abuk sabuk (konumak vb.)
acele acele {gitmek vb.)
a acna veya a ana (gitmek
vb.)
aa aa (gstermek vb.)
a a (allmaz vb.)
a ak (deil vb .)
aar amaz (kapatmak vb.)
a biila (perian vb.)
ak ak (konumak vb.)
ak sak
,,
,,
ak seik (gstermek vb.)
aktan aa (alay etmek v b.)
a.la ala (uzaklara gitmek vb.)
ala sala (dolamak vb.)
alp salmak
almak salmak
ap ap (kapamak vb.)
alk tokluk (sorunu vb.)
a: susuz (kalmak vb.)
adm adm (izlemek vb.)
ad san (yok vb.)
adl adnca (konumak vb.)
ad san (kazanmak vb.)
afal afal (bakmak vb.)
af kf (yemek vb.)
afiyet eker (olmak vb.)

afur tafur (savurmak vb,)

ar ar ( kmak vb.)
ar aksak {gitmek vb.)
az aza (vermek veya doldurmak)
azdan aza (dolamak vb.)
alamak szlamak (yaknmak vb.)
alad da alad
alaya alaya (gitmek vb.)
alayp szlanmak
ar sz (iinde kalmak vb.)
az azna (doldurmak vb.)
az burnu (yerinde vb.)
az dili (kurumak veya balanmak)
azna yzne (bulatrmak vb.)
az n burnunu (datmak vb.)
az var d i l i yok
ah ah 1
aheste aheste (yrmek vb.)
aheste beste (almak vb.)
ahm ahm (bir ey dei l vb.)
ahlamak oflamak
ahlamak puflamak
ahlaya vahlaya
ah oh !
ah vah !

88

KLEME SZLG

akar kokarr (yok vb.)

aka paka {bi r kz vb.)
ak l fikir (gerek vb.)
akll akl l (oturmak vb.)
akll usl u (bkz. uslu akl l)
akl sr (ermek, e rdirmek)
akn akn (gitmek vb.)
akla kara,y (semek)
akl fikri (birinde ol mak vb.)
ak pak (teri iz vb.)
aksrmak ks rmek
aksrmak tksrmak
akam akam (sinirlenmemekvb.)
akama sabaha (gelmek vb.)
akam sabah (gitmek vb.)
alaca bulaca (bi r kuma vb.)
alacak verecek (kalmamak vb.)
alacal bulacal
al af (olmak vb.)
alan alana (alan ok vb.)
alan talan (etmek vb.)
alavere dalavere
alay alay
alet edevat
al gl m ver g l m
a l af, moru mor
al alna, moru moruna
alc verici
alk sal k (budala vb.)
alm satm
al p alp (gtrmek vb.)
alp vermek
altra altra
Allah Allah !

allak bullak (olmak vb. )

ailem etmek kal lem etmek
ailem kallem
all gll
all pullu
all yeill i
al ma alma (yanaklar)
alt alta (dizmek vb. )
alt alta, st ste (g lmek vb. )
altn stne (gertirmek vb.)
altl stl (oturmak vb.)
alttan alta (i kartrmak vb .)
alttan alttan
alttan stten (gitmek vb.)
ama ok ama az
aman zaman (dinlememek vb.)
ana baba (sevgisi vb.)
ana kz
anal babal (by mek vb.)
anal danal
ana ou l
anas danas
anasz babasz
ancca beraber kanca beraber
ancak ve ancak
an ha m i n ha (yle byle vb.)
anlamak d inlemek
anl anl
apar topar
aptaln aptal (ok aptal vb.)
aptestinde namaznda
apul apul (yr mek vb.)
arada srada
aramak; sormak
aramak taramak

 KLEME SZL

arama tarama
ara sra
araya t2raya

89

ata ana
at araba
atlmaz satlmaz
at p tutmak
aray p sormak
atik tetik
ard aras
aval aval {bakmak vb.)
ard ardna
avaz avaz (barmak \tb.)
ard arkas
avu
avu (para vb.)
ardn ardn (yrmek vb.)
avurt zavurt (etmek)
ar sili (tertemiz)
ayaktan ayaa (geirmek vb.)
arka arkaya
ayan
beyan
arkadan arkadan (kon umak vb.)
ay
ayd
n (a k se i k vb.)
arkadan arkaya
ayda ayda (demek vb.)
ar namus
aydan aya
arsz arsz
ayda ylda
arsz yzsz
aygn baygn
art arda
ayl p baylmak
artk eksik
aylar ay
asrdan asra
ayr ayr
aslanlar aslan
ayr gayr (yok vb.)
asl astar (yok vb.)
ayr sei (bilmemek vb.)
asl fasl
ayrs gayrs (olmamak vb.)
asl nesli
azar azar
asmak kesmek
az az (koymak vb.)
ast astk, kestii kestik
az buuk
.
aadan yukarya
az buz (az deil vb.)
aal yukarl
az ok
aa yukar
az <:>z
az uz
ana fine

B
baba kz (gezmeye gitmek vb.)
baba ou l (gezmeye gitmek vb.)

bacak bacak (stne atmak)

badi bad i (yrmek vb.)

90

KLEME SZLG

ba bahe (sahibi olmak vb.)

ba by (yapmak vb.)
bara ara
barp armak
barmak armak
barm barm (duyurama
m vb.)
bar ar
bar r
balk bahelik
baka baka
bak bak
bakna bakna (yrmek vb. )
bakp bakp
bakkal akkal
baklava brek
baldr bacak
bangr bangr (barmak)
bar bar (barmak)
bardak bardak (imek vb.)
bardak anak
bar gr
basa basa (konumak vb. )
bas bas (barmak)
basp basp (ezmek vb.)
baa ba (gelmek vb.)
ba baa (vermek vb.)
ba gz (et mek)
baa ba
ba beyni (uuldamak vb.)
bana bana (vu rmalt)
baka baka
balar balamaz
bal bana

batan aa (geydirmek vb.)

batan ayaa
batan baa (donatmak vb.)
bata ka (yrmek vb.)
batp kmak
baygn baygn (bakmak vb.)
baylp aylmak
baylp baylp (ayl mak)
baym baym (baylmak)
baz baz
bel bel (bakmak)
belirli belirsiz
beli i bal
belli belirsiz
belli belli besbelli
belli besli
be aa be y u kar
beer onar
be on
bet ben iz
bet bereket
beterin beteri
beyaz beyaz (evler vb.)
beyazl karal
b b. k (bak vb.)
bc bc (ykanmak)
b cr bcr (konumak vb.)
bdk bdk
bkp usanmak.
bkmak usanmak
bllk bllk (et vb.)
brak brak (bu konuyu vb. )
bngl bngl
bicil b icil (konumak vb.)

KLEME SZL

bildim bileli (byledir v b.)

bile b i le (yapmak vb.)
bilen b i l meyen
bilir bil mez
bilirse b ilsin
b i l mi bil mi (bakmak vb.)
bilse bilse
biraz biraz
bir batan bir baa
bir bir (anlatmak, saymak vb.)
bir deri bir kem ik
birer birer
bir gnden bir gne
bir iki (elbise vb.)
b irinden biri
birinden birine
birlik beraberlik
bitmek tken mek
bitmez tkenmez
biz bize
bol bol (yemek vb.)
bol bolamat (kul lanmak vb.)
boaz boaza (gelmek vb.)
bouk bouk
bo u m bo u m (eller vb.)
boncuk boncuk (terlemek v b.)
boncuk cnck (kullan mak v b.)
bor har (etmek vb.)
borsuz harsz
bou bauna
bou dolusu
boyal boyal
boy boy
boydan boya

91

boylu boyunca (uyan mak vb . )

boylu poslu
boy pos
boyu boyuna (uymak)
boyu boyun huyu huyuna
(uymak vb.)
bb rlene bbrlene
(kon umak vb-)
bcl bcl (bakmak vb.)
bl k blk
bl k blk bl n mek
bl k prk (veya p rk)
bl m bl m
bn bn (bakmak vb.)
brek rek
brt bcek (dolmak vb.)
byle byle
bucak bucak (kamak vb.)
bugne bugn
bugn yarn
b ket buket
b u kle bukle (sa vb.)
b u la bula (bu n u mu buldun)
buldun buldun (da bunu mu
b u ldun)
b u lgur b ulgur (terlemek vb.)
bulg u r bu lamaa
b u l mak tapmak (butmak)
b u l u p buluturmak
b u l u p b unamak
b u ram b u ram (terlemek vb.)
b u rcu burcu (kokmak vb.)
burma burma (byk vb.)
burum burum burulmak
b u ru n b uruna (gelmek vb.)

92

KLEME SZLG

buru buru
buru kr
buyur buyur
bklm bklm (yollar vb.)
bt n btn (armak, b rakmak vb.)

by k
byn kn (bilmemek)
byk byk (konumak vb.)
byk kk
bykler by
by kl kkl

c
cak cuk ( inemek)
cakur cukur (i nemek)
cambul cumbul
(su i i nde kalmak vb.)
cam ereve (ind i r m ek vb. )
cana can (katmak vt )
can cana, ba baa (oturmakvb.)
can cier (olmak vb.)
cangl cung u l
can cieri (can m cierim)
can gnlden (dilemek vb.)
canla bala (almak vb.)
canl cansz
can mal (gvenlii)
car car (tmek)
cart cart (skmek vb.)
cart c u rt (etmek)
cayr cayr (yanmak)
cayr cayr cayrdamak
cazr cazr (yanmak)
.

cazr cazr cazrdamak

cnck bon cuk
cr cr (tmek, crlamak)
crt crt (yrtmak)
cvl cvl (tmek, kaynamak vb.)
cv l cvl cvldamak
cyak cyak (barmak)
cyak cyak cyaklamak
czr czr (yanmak)
czr czr c zrdamak
c ici bici
cicili bicili
cici cici
combul combul
cotu da otu
cumbul cumbul
cmbr cemaat (cu m h u r camaat)
cmle c mle (aklamak vb.)
cmlesi cmlesine (sylemek
veya ezberlemek)

abalaya ;.balaya (bu hale

gelmek vb. )

abu k ab u k (gitmek vb.)

a l al (akmak)

KLEME SZL

al a l aldamak
ala rpa (bu hale gelmek v b . )
al rp
al n n kmazn (iinde kalmak)
al p rmak
al p rpmak
alp sylemek
al p abalamak
almak abalamak
anak anak (you rt v b .)
anak m lek
an an (etmek vb.)
ar ur (et m e k, ol mak vb.)
angl ung u l
angr u n g u r (yuvarlanmak vb.)
ark aklda (d ei rmenin)
arpk u r p u k
ar pazar (gezmek v b .)
atal bak
atal atal (o l ma k)
atal ka k
at at (vu r mak vb.)
at ut (krmak vb.)
atr atr (yan mak, almak v b.)
atr atr at rdamak
at r utur (krmak vh.)
at orda at b u rda
at pat ( konumak vb.)
atra patra (ko n umak)
ayr imen
eke e ke (grtmek v b.)
e k i p e kitirmek
ekip evirmek
ekip gitmek

93

eki eki ekimek

erden pten
eit eit
eyiz imen
lk la
kar kmaz
kp gitmek
ldr ldr
n n (t mek)
n n n lamak
ng l ngl
ngr ngr
ngr m ngr
p p (Ykan mak)
r r (akmak)
t pt (bir k z vb.)
tr tr (y e m e k v b .)
tr ptr (kon umak vb.)
ift u b u k (sah ibi o l mak vb . )
ifter ifter
l i (yem e k v b . )
il il (alt n lar)
im im
isil isil (ya m u r yamak vb. )
izgisi izgisine (get irmek vb.)
izik izi k (ol mak veya yapmak)
ok o k (i k i ay srer v b. )
ol u k oc u k
ker kmez
u l aput
u ldan aputtan
uval uval
r salam
rk ar k
r k salam

94

KLEME SZL

D
d a bayr (d olamak v b.)
da da (gezmek v b .}
da dere
dalara talara
da ta
daha daha
dakikadan dakikaya
dakikas dakikasna
dala bata
dala ka
dala dala
dal b udak (sal mak v b .)
daldan dala (kon mak vb.)
dalga dalga (salar v b.)
dalgn d algn {bak mak, yr
mek v b.)
dal lan mak b u daklan mak
dallandrmak b udakland r mak
damdan dama (atlamak \( b.)
damla damla
dam laya dam laya (gl olur vb.)
dan d i n i dand i n i (dasdana)
dan d u n (kon umak vb
dangl d u ngul (bir adam v eya
kon u mak)
dara dar (yetimek vb.)
dar dar (yollar vb.}
dar dar n a (yetimek v b.)
dav u l zurna
dayak denek (gi rimek v b .)
dayal del i (ev vb.)

d ayansn dayansn (iki yl dayans n)

dede nene (sayg s vb.)
d ediim d ed i k
dei i k deiik
dei toku
del i d ivane (ol mak vb.)
deli dolu
del ii del iine
del i k deik
demet de met (iek v b.)
dengi dengine
den iz derya
d e n k d zen
der demez
d erde deva (ol mak vb.)
derdi g n (ocuklar v b .)
derece derece (y kse l me k vb.)
dereden tepede n (kon umak)
dere tepe (dolamak v b . )
derinden derine
der i n derin (d n mek vb.)
derisi kem iine {yapmak)
derlemek toparlamak
derlemek toplamak
derli toplu (bir ev vb.)
derme atma
dermek devirmek
derse desin (ald rma vb.)
dertl i "dertli
dertsiz gamsz

K LEME S ZLG

95

dertsiz tasasz (bi r yaam v b .) d iye d iye

d iz d ize
deste deste (para, kat vb.)
d izi d izi (inciler vb.)
d r d r (etmek)
dobra dobra (kon umak)
d rd r d rlan mak
doar d o maz
d zd n n d zd (bir akraba
v b .)
dorudan doruya
d id i k d id i k (etmek)
doru doru
d id i k d id i k d id iklemek
doru doru dosdoru
d id i d id i d id il mek
doru d rst
d i k d i k (bakmak vb.)
doru d zg n
d i ken d i ken (ol mak vb.)
doru yan l
,
d ikine d i kine (gitmek vb.)
do u r u p doku mak
d i kii d i kiine (gelmek vb.)
d olana dolana
d i lden dile (d olamak vb.)
dol u dol u
d i lden zi kirden (d rmemek)
dol usu dol usuna
d i l i dama (ku r u mak vb.)
don gm lek
d i l i damana (yapmak)
don paa
d i l i m d i l i m (d i l mek, kesmek)
don u k d on u k (bakmak vb.)
di l l i dili
dorma dola
dini i man (para vb.)
dosta dost, d mana d man
din i man
dosta d mana (kar)
d in i mezhebi
dost dman
d insiz i m ansz
dost u n u d man n (bil mek vb.)
d ipl i kkl (aile vb.)
doya
doya
d i rek d irek (barmak)
sak
dkk
d irhem d irhem (satmak)
dklp
sal mak
d iri d iri (gm mek vb.)
dl d
d irl i k d zen l i k
d i rsek d i rsee (otu rmak vb.) dne dne
'
dn p dolap (gelmek)
d i d i (sar msak vb.)
dn p d n p (bakmak)
d ie d i
del i dayal (b kz. dayal deli)
d iinden trnandan (artrmak
vb . )
d u ra d u ra
'd u rak d in lence (yok)
d iyar d iyar (gezmek v b.)

96

KLEME SZLG

d u rmak d inlenmek
d urd u d u rd u (tu rnay gznden vurdu)
d u r d u rak (yok)
durmu otu r m u
d u r otu r
durup d u ru rken
durur d u rur
d uya duya
d uyduk d u y mad k (de meyin)'
dn bayram
d n dernek
dn ya ah ret (karde o l mak)

d nya alem
d r m d r m (d rmek)
d e kalka
d mez kal kmaz (bir Allah)
d t d ece k
d ne d ne
d n e tana
d n mek tan m ak
d n p ta n mak
d p d p (b<tyl mak)
d p kalkmak
d zen l i d zensiz
d zg dzen

E
ecir sabr
eci bc
edepl i edepl i (ot u rmak vb.)
ede p l i edepsiz
efend i efen d i (ot u r mak vb .)
efi l efil (esmek)
efi l efi l efildemek
efi l f l (esmek)
eften pften
ei l ip bk l mek
elenceden elenceye (kc m2k
vb.)
eri br
e ri do r u
eriye eri, doruya doru
eke toka (bir adam vb.)
ekip bimek

ekli p kl
eksik fazla
eksik ged ik
eksik ziyade
el avu
el ayak (eki l mek)
el bebek g l bebek
elde avuta (kal mamak)
elden ayaktan (d mek)
elden ele (dolamak)
ele av uca (smamak)
ele gne (kar vb.)
ele kola (gel mek)
el ele (vermek vb.)
e l ense (ekmek vb.)
el etek (pmek v b.)
el gn

KLEME SZL

eli aya (dzgn dolamak)

eli ayana (dolamak)
elifi elifine
eli kolu (dolu , bal)
elinde avucunda (bir ey kalmamak)
el inden dil inden (kurtulmak)
eline ayana (abuk vb.)
eline diline (sal ip olmak)
eline eline (vurmak)
el ini eteini (ekmek)
eli yz (dzgn vb.)
eller ellerde
elm a arm ut (alma arm ut)
el pene (divan durmak)
eme seme (yara mamak)
eninde son unda (bkz. nnde
sonunda)
eni e boyuna (bir adam, ek
mek vb.)
ense kulak (yerinde)
envay eit
er ge
eri m erim erimek
erinde gecinde
erip yetimek
eriip yet imek
erkek dii
erkek erkee (konumak vb.)
erkekli diili
erkekli kad n l
erken erken (kalkmak vb.)
eselemek beselemek (armak
vb.)

97

eski eski
eski psk
eski yeni
eskis i yenis i
estek kstek
e dost
eek olu eek
etek etek
eti budu
etine buduna (dolgun)
eti ne, budu ne
etli b utlu
etli canl
etliye stlye (kar mamak)
etme b ulma (dnyas)
etme eyleme
etmek eylemek
etten kemikten
ev bark
ev de ev
evden eve
evefeyip gevelemek
ev ev (gezmek, dolamak !b.)
evet evet !
evirip evirmek
evirmek evirmek
evli barkl
evli evine, kyl kyne
eyval eyval !
eze eze
ezik b zk

ezile bzle
ezilip bzlmek
ezim e;m ezilmek

98

KLEME SZLG

F
fakir fukara
falan festekiz
falan femekan
falan fstk
falan filan
fart furt (etm ek)
fasa fiso
far far
fa r fuur
fellik fellik (aramak)
fkr fkr
fkr fkr fkrmdamak
fldr fld r (bakmak)
fndk fst k
fr fr (dnmek)
frl frl

fs fs (konumak vb.)
fs fs fsldamak
fsl fsl (konumak)
fsl fsl fsldamak
fsr fsr (kabarmak)
f f frdamak
fr fr frdamak
fingir fingir
fingir fingir fingirdemek
fitne ficur
fokur fokur (kaynamak)
fokur fokur fokurdamak
fos fos
fosur fosur (sigara imek)
fosur fosu r fosurdatmak

G
gacr gacr
gacr gacr gacrdamak
gacr gucur
gam kasavet
gar gar (etmek)
gar gur (etmek)
garip garip (oturmak vb.)
gece gnd z
geceli gndzl
ged ii gediine (uygun)
gelenek grenek

gelen geen
gelen gelene
gelen giden
geleni gideni (ok olmak vb.)
gel geleli m
geli mli gid i mli (d nya)
gelin grmce
gelin gvey
gelin kaynana
gelip geen
gelip geici

KLEME SZL

gel i p gel i p (atmak veya gitmek)

gel i p gitmek
gelir gelmez
gelirse gelsin
geli gelmek (bir geli geldi)
geli o geli
gelmesine gelir
gelse 1gelse (bir kilo gelir veya
bugn gelir)
gel zaman git zaman
genci i htiyar
gen ihtiyar
geni geni (odalar bv.)
gere gere (gsn gere gere)
gerekli gereksiz
geriden geriden (konumak vb.)
geriden geriye
geri geri (gitmek vb.)
geri geriye (gitmek)
gerine gerine
gezip dolamak
gezip tozmak
gcr gcr
gcr gcr gcrdamak
gldr gld r
gr gr
grtlak grtlaa (gelmek vb.)
gt gt (gdaklamak)
gt gt gdak
gvl gvl
gide gele (usanmak vb.)
gide gide
giden gidene

99

giderken giderken (yuvarlanmak vb.)

giderse gitsin (ald rma vb.)
gid ip gel i p (bakmak)
gidip gelmek
gidi gitmek (bir gidi gitti vb.)
gidi o gid i
gid i gidi (yaramazlar vb.)
gird isi kts
girinti knt
girintili kntll
git gel
git gide
gitmi gitmi (bir arpa boyu)...
gitsen b i r trl, gitmesen bir
trl
g itsin gitsin (bir ay gitsin)
gitti gider
gitti gitti
giy.i m kuam
giyinmek kuan mak
g izliden gizliye
gizli gizli
gizli kapakl
gizlisi sakls (yok)
gs bar
g s gse (gelmek)
gn lden gnle
gnl hatr (saymak veya saymamak vb.)
.
gre gre (gz gre gre gitti)
grmemi grmem i (bakmak
vb.)
grm geirm i
grnr grnmez

100

KLEME SZL

grp geirmek
grp grecei
gr rse grsn
gze gz
gz gz (olmak vb.)
gz gze (gelmek vb.)
gz gz (grmemek)
gz kulak (olmak)
gz gn l (almak)
gz ka (oynamak)
gzne d izine (durmak)
gzne gzne (sokmak)
gurk gurk gurklamak
gc gcne (yetene)
gl kuvvetli
gld de gld
gle gle (gitmek vb.)
glen glene
gle oynaya
gle syleye
gle yala (g lerek aydnlk bir
yzle)
gllk glistan lk
gln gln (hikayeler)
glp g l p (geme k)
glp oynamak
gle oynaa

gmbr gmb r gmbrdemek

gm gm (etmek veya tmek)
gmp gmp (atlamak)
gn be gn
gn bu gn , saat bu saat
gnden gne (gelimek veya
fena ol mak vb.)
gn gn (ktlemek vya beter olmak)
gn gnden (beter olmak)
gnlerce ve gnlerce
gnler gn (yatmak vb.)
gn ola harman ola
gnlk gnelik
gn dn
gn gne (eklemek vb.)
gn gnne
(yetitirmek vb.)
gn n gn (etmek)
gr gr grle ek
grl g rl (akmak)
grl grl grldemek
grlt patrt
gzel gzel (an latmak veya ev
ler)
gzeller gzeli (bir kz vb)

H
hac hoca
haddi hesab (yok)
haftadan haftaya

haftas haftasna
hakime hekime (d mek veya
dmemek)

KLEME SZL

101

havadan sudan (bahsetmek)

hak hukuk
havas suyu liyi veya yaramak)
hakl haksz
hayal meyal (hat rlam a k vb.)
haldr haldr
haldr huldur (i yapmak, y- haydi haydi !
rmek v b .)
hay h ay !
hale yola (koymak, gel mek vb.) hayr hasenat (ilemek veya
sahibi)
hal hatr (sormak)
hay r hay r !
hali m selim
halis m u h lis
hayvan c lu hayvan
hali vakti (yerinde)
hekim hakim (bkz. haki m e
hekime)
halli halince
hekim hoca
halli vakitl i
hele hele !
ham h u m (aralop)
hemen hemen
ham mal cammal
hem ileri hem geri
han hamam
hem nalna hem mhna
han m han m (oturmak vb.)
hem sulu hem gl
hanm hanmck
hepsi
hepsi
han m l beyli
hesap
kitap
ha p r hapr (yemek vb.)
"
"
h k ra hkra (alamak vb.)
ha p r hupur (
)
"
hk
mk (etmek)
hapr kpr (
)
hm h m (etmek)
hara mezat (satmak vb.)
h r gr (kmak v b . )
harfi harfine
h
rl h rsz
harl grl (yanmak)
hrsz uursuz
harl har l (almak vb.)
hrt prt (eya v b .)
harlt grlt
hsm akraba
hart hart (kanmak vb.)
hr hr
hart h u rt (srmak)
h zl h zl (git m e k v b.)
har har
hi m i h i
har h u u r (ku ma)
h i le h uda
har neir (olmak vb.)
hom u r homur homurdanmak
hatr gn l (bkz. gnl hatr) hop hop (hoplamak)
hoplaya zplaya
hatr hatr (kanmak)
hoplayp zplamak
hatr hutur (yenek)

102

KLEME SZLG

h uyu h usu (belli o l mamak)

h uyu huyuna, boyu boyuna
(uygun olmak vb.)
h uyuna suyuna (gitmek vb.)
huyu suyu (belli olmamak)
hngr h ngr (alamak)

hop otu rup hop kalkmak

hor hor horlamak
horu l horul (uyu mak)
hot hot (sylemek)
hllm hl l m (yr mek)
huylu h uyu nca

1
cn cc n (karmak)
l l (akmak vb.)
k laya sklaya
kl kl (akmak vb.)
kna skna
knp sk n p

kn p skn mak
klm tklm
stp stp (s rmek vb .)
l l (parlamak)
l l ldamak
vr zvr (bkz. kvr zvr)

i
ieri d ar (kmak gi rme.k vb.)
i ie (yerletirmek vb.)
ii d (bir vb.)
ii dna (kmak)
ii iine (smamak)
ii iini (yemek)
iinden iinden
iin iin (yan mak)
ili dl (ol m ak)
iten ie (yan mak vb.)
iten iten
ineden iplie (kadar)
ine iplik
ine iplie (dnmek)

ikide birde (ikide bir)

ikier ikier
i lden i le
i leri geri (konumak)
i leriye i leriye
iler tutar (yeri yok vb.)
ili m i l im
i l i m irfan
incecik incecik (beller vb.)
inceden inceye
i n ce ince (dilimler vb.)
ince l i kal n l (sesler vb.)
i ncik boncuk

KLEME SZLG

in cin (top oynamak veya top

atmak)
inim inim inlemek
inip kmak
inili yokulu
ipe sapa (gelmemek)
i p l i k i p l i k (o l mak vb.)
ips iz sapsz
ipten ka7 ktan (ku rtul mak)
iri iri
i ri l i ufak l
is m i cis m i (yok)
istek!.iz isteksiz (y e m e k v b .)
ister istemez
i g (sah i bi ol mak)
i iten (gemek)
isiz gsz

1 03

itahsz itahsz (ye mek v b.)

ite kaytta (ol mak vb.)
i y u m u
ite kaka
itilip kakl mak
itip kakmak
itie kaka
itiip kakmak
iti iti it imek
iti kak
it kpek
it ol u i t
iyiden iyiden
iy iden iyiye
iyi iyi
iyi kt
iyiye iyi, ktye kt

K
kaba

kaba (akalamak veya

adam l a r)
kaba saba
ka ka
kaan kaana
kademe kadem e (y kse l mek)
kader ksmet
kadn erkek
kad: kad n a
kadn kad nck
kad n l erkekli
kad i r k ymet (bi l mek veya b i
memek vb.)

kafa kafaya (vermek)

kahramanlar kahraman
kala kala (on a m kal m )
kalal m kalal m (akama kadar
kalal m)
kale m defter
kalem kat
kalem kalem (eya)
kal p kyafet
kal ptan kalba (gi rme k)
ka l kar kalkmaz
kalkp kalkp (ot u r mak)
kalp kalbe (kar )

1 04

iKiLEME SZLG

kalpten kalbe
kam b u r kam b u r (stne vb.)
ka m b ur k u m b u r
kamb ur zam b u r
kana kan
kana kan a (imek)
kan can (kalmamak)
kan kan la (yu mak, y kamak vb.)
kan can
kan kuvvet (ols u n)
kan l bakl
kan l can l
kan revan (iinde kalmak)
kan ter (iinde kal mak)
kap baca
kapdan bacadan
kapdan kapya
kap kap (dolamak)
kapp koy u vermek
kap kap
kap kacak
kara kara (d nmek veya gzler)
kara k u r u
karda b uzda
karda kta
karde karde (oyn mak vb.)
kargack bu rgack
kar koca
karp katmak
karan gren i (yok veya
var)
kar kar
karl kl (bir gn)

karman orman
kardan karya (gemek)
kar kar
kar karya
kasla kasla
kas m kas m (kas l mak)
kas p kav u rmak
kas kas (kas l mak)
kasmak kav u r mak
ka gz (etmek)
ka gz (yer.i nde)
kak ka k (ye mek vb.)
kala gz (arasnda)
kal gzl
kat kat
katla katla (g l me k)
katr kutur
kats y u m ua
kat kat
kavga stne kavga
kav u n karpuz
kayadan kayaya
kaytsz artsz
kazmaylc k rekle
kazma kre k
ked i kpe k
kelime kelime (aklamak)
kel i mesi kel i mesine
kelle k ulak
kem kt
kem k m (etmek)
kenarda kede (kal mak veya
saklamak)
kenardan kenardan (gitmek)

KLEME SZL

kenar kenarna
ken d i ken d i n e
ken d i kend i n i (yetitir me k v b .)
kentten kente
kertii kertiine (uygu n)

1 05

ks ks (g lmek)
k kyamet
kta kyamette
kt ktna
ktr ktr (ekmek vb.)

kes i k ksik (ksrmek veya

salar)
kesi n kesin (kori u .mak)
kesin kes (kon umak vb.)
kesi p atmak
kn kn (gitmek)
k k r kkr (g l mek)

kvl kv l
k v r zvr

kkr kkr kkrdamak

kl kln a (yetimek)

kvrm kvrm kvrlmak

ky da kede (kal mak veya
saklamak)

klk kyafet
kml kml
k m l k m l k m ldamak
km k m (k t mak)
kpr kpr
kpr kpr kprdamak
kran k rana
krda bayrda
krk dkk
krk krk (cam lar vb.)
krla dkle
krla kr la
krlp dklmek
krm krm (krtmak)'
k lrp geirmek
k r kr
krta k rta (gitmek veya y r
mek)
krm z krm z (el malar v b .)

kt kanaat
kvr kvr

kvram kvram k v ran mak

kvrm k vr m

kydan kydan (gitmek vb.)

ky ke
kym kym ky lmak
kzarmak bozarmak
kz e rkek
kz ksra
k z kzan
kikir kikir (g l mek)
k i kir kikir k i k i rdemek
kimi ki msesi (olmarrak)
kim k i m ?
k i m k i me, d u m d u ma
ki mse k i m
kolay kolay
kol kanat (germek)
kol kola (gezmek)
kolu kanad (krlmak)

106

KLEME SZL

kona ge
konar ger
kon udan kon uya (atlamak)
kon u komu
kon uup grmek
kopara kopara
koa koa (gitmek veya gel mek)
koan koana
kotu kotu
koup ko u p (yor u l m ak)
koyu koy u
koy u n koyu n a (yatmak)
koy u n kuzu
kpek ol u kpek
kpre kpre (akmak)
kr ktk
kr topal
kr krne
ks ks (gitmek)
ke bucak (kamak)
kt kt (d n me k v b.)
kt n n kts
kyden kye
ky ky (dolamak veya taramak)
ky l kentli
kyl kyne
kucak kucaa
kucak kuc.ak
kucaktan k u caa
kuu kuu
kulaktan ku laa
k u l lalayk

k u l kle
k u l ku rban
k u l u kpei (ol mak)
k u rd a kua (yem ol mak)
k u r kuak
k u rnaz k u rnaz (g l mek vb.)
k urt ku
k u rt kuzu
k u rt ulur k urtul maz
ku r u kuru (yemek v b.)
kuru ku ruya
kuru kuru (sarfetmek vb.)
ku rula k u ru la (y rmek)
k u r u m k u r u m k u r u l mak
k u r u m u kuru m u (dallar vb.)
k uaktan k uaa
ku kuzg u n
kutu kutu (ekerler veya boya
lar)
k uvvet k u d ret (sahibi o l mak
vb.)
kuzu k uzu (gein mek)
kck kck (elmalar vb.)
k b y
kk k k
kkl bykl
kf r k f r (esmek)
kme kme
kskn kskn (bakmak vb.)
kt kt (kalbi arpmak vb.}
k, tr ktr (meyveler vb.)
ktr ktr ktrdemek

KLEME SZLG

107

L
laf laf (amak)
af afna (uymamak)
laf laf n (tutmamak)
laftan lafa (gemek)
lam c i m i (yok)
langr lu n g u r (yu varlan mak)
lapa lapa (ya mak)
lap lap (yr mek)
l k r l k r (imek)
l if l if (ol m u kuma v b )

l i me lime
lokma lokma (yemek veya doramak)
ok u r lokur (imek)
lop lop (y.utmak vb.)
lp lp
lpr lpr (et vb. )
l u k u r t u k u r (imek)
l le lle (salar vb. )
l p r l p r (et v b . )

madde madde (a klamak vb.)

mal l m lkl
mal maat
mal menal
mal m l k
mavi mavi
mavi mavi
mektep med rese
mell mell
mem leket mem leket (gezmek

m n c k m nck
mnck m nck mn cklamak
mrl mrl
m rl m rl m rldan mak
m r n krn (etmek)
m r m r m rlamak
m l m l (uy u m ak)

vb.)

mevsi m l i mevsi msiz

mevsim mevs i m

m zk m zk m zklan mak
m i n icik m in icik
m i n i k m in i k
m i n i m i n i m in nack
m nasebet l i m nasebetsiz

N
namaznda n i yaznda (ol mak
vb.)

namaz n iyaz (hak geti re)

ne adam ne adam

lOB

KLEME SZL

ne b i r ses, ne b i r nefes
nefes nefese (komak v b.)
ne in var ne cin var
ne gecem gece ne g n d zm
gndz
neler de neler
neler neler (ol mak v b . )
ne ne ? ( d iye sormak v b .)
nen in nes i
ne o ldu ne oldu
ne o l u r ne ol maz (ted b i rl i

ol mak v b . )
nerede nerede ?
nereden ne reye (gelmek vb.)
nesi var nesi yok
ne yapp yapmak
neyin nesi (b il in mez v b .)
n eyse ne
n ice n ice
noktas noktasna
nbet nbet
n u r u piri (git mek vb.)

o
o bu
oda oda (dolamak vb.)
od ocak ( kal mamak vb .)
odunla sopayla
(gi r imemek v b.)
oflamak puflamak
oflaya puflaya (kmak vb.)
of of!
o gid i bu gidi
o gn bu gn
olan kz
olan uak
ou l uak
oh oh !
oku oku (bitmez vb.)
okuma yazma
okur yazar
okuyu p flemek
olan old u

old u m olas ( been mek v b . )

oldu olacak
olsa da olmasa da
olsa olsa ( by e o l u r vb,)
olsun olsun ( ay olsun)
o l u p biten (olaylar vb.)
ol u p bitmek
o l u rd u olmazd
olur o l maz (eylere
zlmek vb.)
olu rsa o ls u n
o l u r. olana (yok v b .)
o m uz om uza (v ermek vb.)
ondan bu ndan
on on (ver,mek vb.)
on u b u n u (bilmemek)
o n u n b u n u n (sz vb.)
orada b urada (kon umak
vb.)

KLEME SZLG

oradan oraya
oram b u ram (oras bu ras vb.)
orda burda (kon umak v b .)
ordan bu rdan
orda orda (dolamak vb.)
o yana bu yana (komak vb.)

109

oy,l u m oyl u m (k<>ranfi l i n kenarlar ve benzeri biim ler)

oyma oyma
oynaya gle (gitmek vb.)
oynaya oynaya
oyum oy u m oyu l mak !

bek bek ( i ekler vb.)

c bc
fkel i fkel i
f f!
f pf!
le akam
lp bimek
ld ld (d irildi vb.)
le bayla (al mak vb.)
len lene
l m d irim
l m kal m
l m l k dirimlik
lp gebermek
lp l p (d iril mek vb.)
lr m s n , ld r r ms n ?
l r l mez
ls d irisi
n art
n ne

n ard
n nde son unda (bkz. eninde
son u nda}
n n e nne (bakmak vb.)
te beri (al mak v b.)
tede beride (kon umak vb.)
teki beriki
teki n i berikini
tekinin berikinin (szleri vb.)
tesine ,berisine
teye beriye
yle byle
yle yle
zene bezene
zene zene
zen ile bezen ile
zenip beze n i p
zenip bezen mek
z zn e (uymak vb.)
z sz (doru ".b.)

p
pahal pahal (satmak vb.)
palas pand ras (gitmek vb.)
paldr kld r (d mek vb.)

paragraf paragraf (incelemek

vb.)
para paray (eker v b.)

io

KLEME SZLG

para p u l

pei peine

parasz p u lsuz

pe pee

parak pu rak

pl p rt

para para

pls n prtsn (toplamak)

parl parl (parlamak vb.)

par l parl parldamak

ply prty (to p lamak)

par par parlamak

patr ktr

p r l p r l pr ldamak
pr pr

p r l p r l (parlamak vb.)

pat r pat r

ptr pt r

patrt grlt

pt pt

patrt ktrt

pisi pisi

pat k t

pisi pisine

pat pat

pis pis (d n mek vb.)

paytak paytak (y r mek vb.)

poz poz (resi m vb.)

pek ok

puf puf puflamak

peki peki

p u l tu p u l l u

pek pek

pul pul

pene pene (kzarmak vb.)

pf r p fr (esmek)

perde perde

prtk prtk

pein pein (demek vb.)

ptr ptr (olmak)

R
rahat rahat

ren k pas (iinde o lmak v b.)

ren k ren k (ku m alar vb.)

rahat huzur
rap rap (yr mek)

ren kten renge (girmek vb.)

rengi rengine

rezil rzsva (ol mak vb.)

renkli renkli

rica m i n net (yalvarmak vb.)

s
saat b u saat

saat l saatsz

saat saatna

saattan saata

saatlar saat

sabah akam

KLEME SZLG

sabah sabah (sylen mek vb.)

saak saak (buz veya rt)
sa ba (da n k v b .)
sa ba (aarmak vb.)
sa n ba n (yol mak veya top lamak)
sap savu r mak
sa sakal na (karmak vb.)
sal sakall
sama sama (szler vb.)
sama sapan ( ,,
,, )
sa saa (gelmek vb.)
sa saa, ba baa (kavga
etmek vb .)
sa sakal (aarmak veya b i r
birine karmak)
sa sakal (kestirmek vb.)
saf saf (kon umak,
dizi l mek v b,)
saa sola (bakmak vb.)
sadan sola
sadan soldan
sada solda (kon um ak vb.)
sa esen (kal mak v b .)
sa sol u (belli olmamak)
sa l sollu (aalkl yol vb.)
sa sal i m
sa selamet
salak salak (bakmak vb.)
sal n a sal n a (y r m e k v b .)
salk m saak (bi r el bise vb.)
salk m salkm (z m vb.)
sallana sallana (y r m e k vb.)
san d k sepet (toplamak vb.)

111

san iyesi san iyes ine

(yetimek vb.)
sapr sap r (dklmek vb.)
sapr s u p u r (dk l mek vb.)
sap saman (toplamak vb.)
sararp so l mak
sararmak so l mak
sararm sarar m (yapraklar vb.)
sar n p sarmalan mak
(sk sk sar n mak vb .)
sar p sarmalamak
sar sar (salar v b.)
sarmak sarmalamak
sarma dola (ol mak v b.)
sarpa sarm ak (ilerin
glemesi vb.)
sarsak sarsak (yrmek vb.)
sarsak s ursak ( ,,
,, )
sars la sarsla (alamak vb.)
satp savmak (kurtulmak vb.)
S<'tr satrna (ezberle mek vb.)
sayfas sayfasna (ay n vb.)
say m suyu m (yok)
sayp dkmek (s ralamak vb.)
say p svmek ( ,,
,, )
saysn hesab n (b il memek v b.)
saz sz (eki l mek, yerinde
ol mak vb)
sazl sz l (e lence vb.)
saz sz
se se (al vb.)
sefil sergerdan (serseriler vb.)
seke seke (y r m e k vb.)
sekiz on (t<' ne, adam vb.)
selam kelam (etmek vb.)

112

KLEME SZLG

selam sabah

sev i p okamak

selam sabah (kesmek vb.)

seyrek sepelek tseperek)

sele suya (karmak vb.)

sca scana (davranmak vb.)

sel i s u yu

(kalmamak vb.)
.
sellem sepe (dolamak vb.)

scak scak (imek vb.)

semt se mt (dola m a k vb.)

sk f k (ol mak vb.)

seneden seneye

skna kn {ta mak vb.)

skna skna

sfra sf r elde var s f r

seneler senersi
senesi senesine

sk sk

senetli sepet l i (i vb.)

sk s kya (tu t m ak v b.)

senet sepet

sk -tk (yolc u l u k vb.)

senetriz sepetsiz

s k sk (hasta ol mak vb.)

sen i gid i sen i

sral s rasz {kon u mak,

sen i sen i

gitmek vb.)

sen sen , ben ben

sra sayg (gstermek vb.)

sen sen i (bilmek vb.)

sepet sepet (el malar vb.)

s ra yol (bil mek, tan m ak vb.)

sra sra

sere serpe (uzan mak vb.)

ser i n serin (ot u rmak vb.)

srt srta (vermek vb.)

sz m sz m szlamak

sersem i n serse m i

sigara . stne s igara

sersem salak

silip sp rmek

sersem sepelek

silki p atmak

sersem sepet

sirkeyi sarmsa (d n mek vb.)

sersem sersem

sivri sivri (d iler vb.)

servet saman (sahibi olmak vb.)

sizli b izli (kon umak vb.)

sesi soluu (kesilme k vb.)

soan sarm sak

sesli sesli (ok u mak vb.)

so u k so u k (ter d kmek vb.)

ses seda (kes i l mek, yok vb.)

sokak sokak (dolamak vb.)

ses selen

soldan saa

sessiz sedasz (otu rmak vb.)

sol u k sol ua

sessiz sessiz (alamak vb.)

sora sora

seve oynaya (vermek vb.)

sora sorutura

seve seve

sorgu sual

sevine sevine

sor u p sorutu rmak

KLEME SZLG

soylu so plu ( bir adam vb.)

soy sop (saymak vb.)
soyu n u p dkn mek
soyu so pu (bel l i vb.)
sv p say mak
sylemeye sylemeye
sylene sylene (gitmek vb.)
sylee sylee (an lamak vb.)
sz sohbet
sz saz (d in len mek vb.)
sz sohbeti (eki lmek v b.)
sz szne (uymamak)
sz szn (tutmamak vb.)
suya sabu n a (dok u n mamak vb.)
suyu n u n suyu (tavann)

1 t3

suyu seli (kal m amak vb.)

s k l m p k l m (ol m ak vb.)
s r mek s rt rmek
(boyan mak v b .)
s r m s r m s r n mek
srp s rtrmek
sr sepet (dolamak v b.)
sr sr
s rye s rye (ekmek vb.)
sslenmek psle n mek
(hazrlan mak vb.)
ssl psl (dolamak vb.)
ss ps
stl s m kl (ocuk vb.)
sz m sz m , szfflmek

ahre m ahrem (yarl mak vb.)

aka maka
ak r akr
akr ukur
ak ak (vu rmak vb.)
allak mallak (dolamak v b.)
ang r angr (kr,mak vb.)
angr ungur ( "
" )
an l erefli lbir adam vb.)
anl hreti i
an h ret
ap r apr (pmek vb.)
ap r u p u r (p mek vb.)
ap ap (yr m ek vb.)
ap u p (pmek vb.)

arl arl (akmak vb.)

arl arl arldamak
ar ar (su lar akmak vb.)
artl urtlu (an lama vb.)
a p ap (kalmak v b.)
akn akn (bakmak vb.)
eh i rden ehire (dolamak vb.)
eh i r eh i r (dola mak vb.)
eker bal (ols un)
ekli email i (be ll i ol mamak vb.)
en akrak (bir kad n vb.)
en at r (b i r kad n vb.)
kr kr (oynamak vb.)
kr kr krdamak
k k (etme vb.)
ngr ngr (kap amak vb.)

114

KLEME SZLG

u n a b u na (bakmak vb.)
u ndan b u n dan (sz etmek vb.)
u n lar b u n lar (gerekli vb.)
u n u b u n u lbee n memek vb.)
u n u n b u n u n (maskaras
ol mak v b.)
u n u n u ras (bir ad m l k yol vb.)
u n u n u ras'nda (ne kald vb.)
ura b u ra (dey ip aramak v b.)
u rada b u rada (konumak vb.)
u radan uraya (gitmemek vb.)
u ral b u ral {insa n lar vb.)

ngr ngr ngrdamak

pr pr (dam lamak vb.)
p p (da m lamak vb.J
rl rl (akmak v b.)
rl rl rl datrnak
r r (akmak vb.)
imd i im di (an lamak vb.)
irin irin (ocu klar vb.)
iire iire (an latmak vb.)
i i (gzler vb.)
yle byle (bi r i vb.)
u b u (laf et mek vb.)

T
tabak tabak (yemekler vb.)
taban tabana (zt)
tabu r tabu r (asker vb.)
tacn tahtn (kaybetmek vb.)
tad tuzu (yok)
takas tu kas (etmek vb.)
takm tak m (elb iseler v b.)
tak m taklavat
takp taktrmak
takr takr
tak r tuk u r
tak t u k u
takmak taktrmak
tak tak (alm ak vb.)
tak tu k (etmek vb.)
tam tam n a
tam tamna
tan tek m i l (bir yemek vb.)
tane tane (ayrmak vb.)

tang r tangr (y uvarlan nak vb.)

tangr tu ngu r (
,,
,, )
tan d k b i ldik(si malar, y zler v b.)
tan dk tan dk (bakmak vb.)
ta b ili (o lmak vb.)
tan t u n (etmek vb.)
tarla tapan (sahibi ol mak vb.)
tas tara (toplamak vb.)
ta topra (altn, bereketl i vb.)
tatan taa (sramak vb.)
ta ta (stnde kal mamak vb.)
ta tok mak
ta toprak
tatl ac (g nler vb.)
tatlsyle tuzlusuyle
(bir ziyafet v b.)
tatl tatl (esc;!nemek vb.)
tatl tats z (an lar vb.)
tatsz tatsz (olaylar v b.)

KLEME SZL

115

tatsz t uzsuz (b i r ye mek vb.)

tay tay (d u rmak vb.)

t k l m tkl m (dol mak vb.)

tk tk (vu r mak vb.)

teker meker (y uva rlan mak vb.)

teker teker (gitmek, gel mek vb.)
teke tek (arp mak vb.)
tek l if teke l l f (kal mamak vb.)

tngr m ngr (y L.varlan mak vb.)

tngr tngr (
,,
,, )
tn t n (tmek v b .)
t p r tpr (yr mek, dklmek

tekme tokat (girimek vb.)

tekrar tekrar (oku mak vb.)

vb.)
p
t p (y r me k vb.)
t

tek tek (sylemek vb.)

tek t k (ko n u mak vb.)
tel l eyi p pullamak
tel l i d uvak l (gelin)
tel tel (ol m ak vb.)
tem iz pak
tn cere tava
ten eke teneke (ya vb.)
tepeden tepeye
tepeden trna:
tepeleme tepeleme (dold u rmak vb.)
tepe tepe (kullan mak v b . )
terbiye l i terbiyeli (ot u rmak vb.)
terbiye l i terbiyesiz
terl i ter l i (otu rmak vb.)
tersine tersine (davran mak vb.)
ters pers (davranlar vb.)
ters ters (bakmak vb.)
ters t rs (iler vb.)
ter ter (te p i n m ek)
tertip d zen (kal mamak vb.)
tka basa (doymak vb.)
tkr tkr (ilemek vb.)
tk sk (ot u r ma!< vb.)
t k fk (yolc u l u k vb.)

tp tpna (uy mak vb.)

t pks t p ksna
tp t p (da m lamak vb.)
trk trak (saatn cl m<')
trl trl (g m le k vb.)
trs trs (gitmek vb.)
t r m k t r m k (i'i n de el ler vb.)
t r m k t r m k t r m klamak
trt k trtk (trtk lamak
kesmek v b .)
ts ts tslamak
tiftik tiftik (ol m ak veya et
mek)
tik tak (ses vermek vb.)
tin tin (tmek vb.)
tiril tiril (gm lek vb.)
tir tir titre mek
tomar tomar (kat vb.)
to m b u l tom b u l (eller vb.)
topak topak (ha m u r vb.)
toprak toprak (kokmak vb.)
top top (ku ma vb.)
top tfek (atmak vb.)
to pu to pu (yz l i ra vb.)
tMun torba (sahibi ol mak vb . )
tor n n tosun (sah ibi ol mak vb.)

116

KLEME SZLG

toz d u man (iinde kal mak vb.)

toz talaz tkald rmak vb.)
toz to prak tiinde kalmak vb.)
tozu d u mana (kat mak vb.)
tvbeler tvbesi (olsun vb.)
tvbe tvbe tdemek vb.)
trik trak
trink t r i n k (say mak vb.),
tuhaf tu haf (bak mak v b.)
tundan tuna (at mak, uzaklat rmak vb.)

tutam tutam (sa vb.)

tuz buz (ol mak veya etm 7 k)
tuz ekmek (hakk)
tuzla buz (ol mak veya etmek)
t m e n t m e n (askerler vb:)
t r l t r l (sylentiler vb.)
tyl tsl (b"ir palto vb.)
tyl tyl (ked i ler vb.)

ty ts (d zmek vb.)

u
u n ufak (et mek veya ol mak)

ucu buca (yok vb.)

ucun ucun (sarfetmek vb.)

usl u akll (otu rmak vb. b kz.

akll uslu)
usl u uslu (ot u rmak vb.)
usul usul (kon u mak v b.)
utana skla (ieri girmek vb.)

u cu ortas ( b u l u n m am ak vb.)
ucu ucuna (yetimek vb.)
ucuz pahal (almak vb.)
ucuz u cuz (satmak vb.)
usuz bucaksz (toprakiar vb.)
uta b u cakta (kflen mek vb.)
utan u ca (yetimek vb.)
u uca
(
,, )
ufack tefecik (insan lar vb.)
ufak tefek

utana utana (kon umak vb.)

utan mak skl mak
utan maz arlan maz (insanlar vb.)
uyku d u rak (yok vb.)
uyku d nek ( ,, ,, )
uyku l u uyk u l u (gzler vb.)
uyur uyan k (ko n u mak vb.)

ufak ufak (doramak vb.)

uzaktan u zaa (akraba ol mak vb.)

uflamak p uflamak
uu rl u kad e m l i (ol mak vb.)

uzun u ksas (ol mamk vb.)

.zun uzadya (anlatmak vb.)

ulam u lam (takm tak m)

uzun uzun (a k lamalar vb.)

be (kalem vb.)
e bee (bakmamak vb.)

er beer tdatmak vb.)

,, )

er er (

KLEME SZLG

flemek p flemek (sk l m ak vb.)

fleye pfleye
fleye fleye (i m e k
fre

v b.)

t k re (ko n u m a k

vb.)

fre fre (imek vb.)

l keden l keye

(kamak vb.)

n t n (d nyay tutmak vb.)

st ba (de itirmek vb.)

117

st ba (d k l me k vb.)
stne bana (bakmamak vb.)
stne stne (gitmek vi).)
st n ban (te m iz tutmak vb.)
st ste (kaa girmek vb.)
zm zm z lmek
znt sknt (ekmek vb.)
znt stne znt
(geir m e k vb.)

v
vah vah !
vak itli vakit l i (git m e k vb.)
vakitli vakitsiz (
)
vak it saat (ge l m e k vb.)
vakit vakit (ge l m e k v b .)
vakti saati (d n mek vb.)
val lahi b i l lahi
val l a h i t a l l a h i

vara vara (nerelere varmak vb.)

vara yo; (z l me k vb.)
vardan yoktan (an lamaz vb.)
var n yo u n u (kaybetmek vb.)
var m yok n u para
varsa yoksa

vb.)
vars l yoks u l (insan lar vb.)
var yok (t a n m a m a k vb.)
(o

vekil vkela (::afras v b .)

verip veritirmek
verse verse (yarsn verir vb.)
vezir vzera (s oyu vb.)

vck v ck (am ur v b.)

vd- vd (et m e k vb.)
vk vk vklamak
vrt zrt (gitmek v b . )
vr v r (t me k)
vr v r v rlamak
v z k v zk (t mek vb.)
vzk vzk vz klamak
vzr vzr (gemek v b .)
vzr vzr v zrdan mak
vlz v z (ge m e k v b .)
vz v z v zlamak
virg l yi rg l n e (kopye
etmek vb.)
viyak v iyak (alamak vb.)
viyak viyak viyaklamak
vuran vurana
vura v u ra (ld rmek v b . )
vur k r llaylar vb.)
vuru vurmak (bir vu ru vurd u
vb.)

118

KLEME SZL

y
ya bu g n ya yar n
ya bal (ol mak vb.)
yalay p ballamak
ya l bal l
ya m u r am u r( iinde kal mak vb.)
yaka paa (gt r me k vb.)

yaran yolda \dostlar vb.)

yar a yar tok (d olamak vb.)
yar buuk (kon u mak vb.)
yar m buuk (vermek vb.)

yak p yk mak
yakmak ykmak

yar m yar m (kon umak vb.)

yar m yar m yar l mak

yalana dolana (sapmak vb .)

yarm y u r u m (datmak vb.)

yarn br gn

yalan dolan (uyd u rmak vb.)

yalan yan l
yalap alap

yar m prk ( ,,
,, )
yar m yamalak ( b i r i vb.)

yar yariya ( i n d i r me k vb.)

ya;: var ol ! (sesleri vb.)
ya ba (so r u n u vb.)

yalap yalap (te m izlik vb.)

yalnz ve yaln z

ya ba (uygun olmak "1 b.)

ya ne ba ne (daha kk vb.)

yalvara yakara
yalvarmak yakarmak
yalvar yakar
yam p i r i yam p i ri (y r me k vb.)
\

yam ru y u m r u (kav u n l a r vb.)

yam u k y u m u k (ku ma lar vb.)
yanak yan aa (dans etm e k vb.)
yana yak la
yana yana (kl o l m ak vb.)
yan p yak l m a k
y:.n l yan l (st n e vb.)
yan yan (bakmak vb.)

ya n ba n (al mak vb.)

yal bal ( insan lar vb.)
yata kal ka (yoru l mak vb.)
yatak dek (se r m e k vb.)
yatak yorgan ( karmak vb.)
yat p kal kmak
yava yava (y r mek vb.)

yan yana (ot u rmak vb.)

yap p yak t r m ak

yayan yapldak (,,

,, )
yay k yayk (kon umak vb.)
yayla ya) la (ot u rmak vb.)
yaza boza (ren mek)
yazar bozar
yazar izer

yap yap (atallar vb.)

yapsa ya psa (o yapar vb.)
yara bere (iinde kalmak vb.)

yaz boz (tahtas)

yaz k yazk (on lara vb.)
yaz p izmek

 KLEME SZLG

yaz k (ince geymek vb.)

yazl ki (otu rmak vb.)
yaz yaz (bitmez vb.)
yel yeperek yelken k re k
yemek imek
yemez imez
yen i l i p ii len
yen i r yutu l u r (ey de i l v b .)
yen i yen i (an lamak vb.)
yen mez ii 1 mez
yen mez y u tu l maz (eyler v b .)
yerden ge (kadar hakl v b .)
yerden yere (vurmak vb.)
yere ge (koymamak vb.)
yer gk
yeri y u r d u (be l l i ol mamak v b .)
yerli yaban c
yer l i yerince
yarl i yerinde
yer i ye rine
yerli yer-s iz (kon u mak vb.)
yersiz yurtsuz
yer yemez
yer ye r (doymaz, o layla vb.)
yer yerinden (oynamak)
yer y urt (sah i b i vb.)
yei l yeil (gzler vb.)
yn y n (kat lar vb.)
y lan yan
yldan yla
y l k ylk
y l k y l k

119

yl larca ve yllarca
yl lar y l
yrt k prtk
yrtk y rtk (e lbiseler vb.)
yiyip iip (yan gel mek vb.)
yiyip ime k
yiyor yiyor (doymuyor vb.)
yok yle, yok byle
yok yok (her ey var vb.)
yok yoks ul (insan lar vb.)
yol iz ( b i l memek vb.)
yol l u yol u nca ( kon umak vb.)
yol yolak ( b i l m e k vb.)
yol sokak (sormak vb.)
yol u k yol u k (salar vb.)
yolu yol u n a (getirmek vb.)
yol yol (y rt l mak v b .)
yol yordam (bilmek vb.)
yol yntem (
,, )
yorgan dek (h<sta o l mak vb.)
yorg u n argn tdolamak vb.)
yorgun yorg un (
,, )
yud u m yud u m
y u kardan aa
yumruk y u m rua (dmek
vb.)
y u m u k y u m u k (gzler vb.)
y u n m u ykan m (ocu klar vb.)
yurdu y uvas (ol mamak v b.)
y u rt yuva (sah i b i ol mak vb.)
yuvarlak y uvarlak \te psi ler vb.)
y u varJana y u varlana lbymek
v b .)
yce lerden yce

1 20

KLEME SZL

y zsz yzsz (insan lar vb.)

y z gz (al mak v b.)
yzne gzne (bu lat rmak vb.)
yz n gz n (amak vb.)
yzy ld an yzyla
yz y zden (utanr v b .)
yz y ze (ge l mek vb.)

yrekten yu rege
y rye yrye (gelmek vb.)
yzde yz ldo r u vb.)
yze yze (kuyr uuna gel me k
vb.)
y z gz (olm ak vb;)
yz su rat tgerek vb.)

z
zaman l zamansz lgel mek vb.)
zamar: zaman (u n utmak v b )
zang r zangr (titre mek vb.)
zangr zangr zang rdamak
zarar ziyan (davas vb.)
zari zari (alamak v b .)
zart zurt (etm ek vb.)
zar zor (yetimek vb.)
zeh i r zemberek {bir ye mek vb.)
zeh ir z kk m (olsun vb.)
zengin fak ir
zddna zdd n a lg itmek vb .)
zngl zngl l5allar. rnak vb.)
zngr zngr (
)

zp zp zplamak
zrl zr l (alamak, zrlamak)
zrt frt (kp ge l mek vb.)
zrt prt (,,
" )
1rt z rt ( , ,
,,
)
r zr (alamak vb.)
zr zr zrlamak
ziyan zeb i l (veya sebi l olmak
vb.)
zon k zo nk zo n klamak
zoru zoru na (syletmek vb.)
zor zar (yttimek vb.)
zo r zo ru na (
)