T.C.

BAHEEHR NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU HUKUKU YKSEK LSANS PROGRAMI

NSAN HAK LARI TEMELNDE ZEL HAYAT

HAKK ININ ULUSAL VE ULUSLARARAS I ALANDA
UYGULAMALARI

Yksek Lisans Tezi

mit Yaar ARAS

STANBUL, OCAK 2010

T.C.
BAHEEHR NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU HUKUKU YKSEK LSANS PROGRAMI

NSAN HAK LARI TEMELNDE ZEL HAYAT

HAKK ININ ULUSAL VE ULUSLARARAS I ALANDA
UYGULAMALARI

Yksek Lisans Tezi

mit Yaar ARAS

Tez Danman: PROF. DR. AYE NUHOLU

STANBUL, OCAK 2010

ZET

NSAN HAKLARI TEMELNDE ZEL HAYAT HAKKININ ULUSAL VE

ULUSLARARASI ALANDA UYGULAMALARI
mit Yaar ARAS
Kamu Hukuku Yksek Lisans Program
Tez Danman: Prof. Dr. Aye NUHOLU
Ocak 2010, 136 sayfa
Devleti vatandana kar koruyan anlayn vatanda devlete kar koruyan anlaya
doru deimesine rnek olarak Trk Ceza Kanunudaki deiiklikler temel insan
haklarndan zel yaam hakk ve gvenlik hakknn ulusal ve uluslararas
uygulamalarna olumlu bir zemin oluturmutur. Bu almann amac insan haklar
temelinde zel hayat hakknn ulusal ve uluslararas alanda uygulamalarn
incelemektir. nsan haklar normlar nce uluslararas insan haklar belgelerini
oluturulmakta ve daha sonra ulusal hukuk normlar bu belgeler ile uyumlu hale
getirilmektedir. amzda insan haklar szlemelerinin anayasaya stnl
konusu tartma konusu olmu bir husustur.

iv

ABSTRACT

NATIONAL AND INTERNATIONAL REGULATIONS OF PRIVACY RIGHT

ON THE BASIS OF HUMAN RIGHTS
mit Yaar ARAS
LLM Public Law Program
Supervsior: Prof. Dr. Aye NUHOLU
January 2010, 136 pages

NDEKLER

Sayfa
ZET................................................................................................................................iv
ABSTRACT......................................................................................................................v
NDEKLER ................................................................................................................vi
KISALTMALAR ...........................................................................................................viii
1. GR ............................................................................................................................1
2. NSAN HAKLARI........................................................................................................3
2.1. Tanm ve Kapsam ................................................................................................3
2.2. nsan Haklarnn Tarihesi .....................................................................................5
2.2.1. lk a..........................................................................................................5
2.2.2. Orta a.......................................................................................................6
2.2.3. Yeni a ......................................................................................................6
2.2.4. Yakn a ....................................................................................................9
2.3. Kiilik Hakk ........................................................................................................19
2.3.1. Kiilik Hakknn Tanm ............................................................................19
2.3.2. Kiilik Hakknn Nitelikleri .......................................................................21
2.3.3. Kiilik Hakknn Kapsam .........................................................................23
3. ZEL HAYAT............................................................................................................30
3.1. zel Hayat Kavram.............................................................................................30
3.2. zel Hayatn Kapsam .........................................................................................37
3.3. zel Hayat ve Dier Hayat Alanlar Arasndaki liki ........................................45
3.4. Kiinin zel Hayat evreleri...............................................................................47
3.5. zel Hayatn Gizlilii ..........................................................................................48
3.5.1. zel Hayatn Gizlilii Kavram.................................................................48
3.5.2. zel Hayatn Gizlilii Hakk .....................................................................50
3.5.3. nsan Haklar Yelpazesinde zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas
Hakknn Yeri.............................................................................................53
vi

3.5.4. zel Hayatn Gizlilii Hakknn Kapsam.................................................54

3.5.5. zel Hayatn Gizliliinin Koruduu Hukuki Deer..................................57
4. ULUSAL VE ULUSLARARASI ALANDA DZENLENEN ZEL HAYAT .......60
4.1. Ulusal Dzenlemeler............................................................................................60
4.1.1. Anayasalarmzda zel Hayatn Gizlilii..................................................60
4.1.1.1. Genel Olarak .................................................................................60
4.1.1.2. Cumhuriyet Anayasalarndaki Dzenlemeler ...............................61
4.1.2. Ceza Hukuku Alanndaki Dzenlemeler ...................................................68
4.1.2.1. Trk Ceza Kanunundaki Dzenlemeler.......................................69
4.1.2.2. Ceza Muhakemesi Kanununda zel Hayatn Gizlilii ve
zellikle Telefon Dinleme Tedbiri ...............................................90
4.2. Uluslararas Dzenlemeler .................................................................................124
4.2.1. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ......................................................124
4.2.2. Cenevre Szlemeleri ..............................................................................125
4.2.3. nsan Haklar Avrupa Szlemesi............................................................125
4.3.4. Birlemi Milletlerin Kiisel ve Siyasal Haklara likin
Uluslararas Szlemesi............................................................................128
KAYNAKA ................................................................................................................130

vii

KISALTMALAR

ABD
AHM
AHS
B.M.
CMK
CMUK
MT
MK
T.C.
TBMM
TCK
AHFD
AHF
yy
C.
s.
S.

: Amerika Birleik Devletleri

: Avrupa nsan Haklar
: Avrupa nsan Haklar Szlemesi
: Birlemi Milletler
: Ceza Muhakemesi Kanunu
: Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu
: Mill stihbarat Tekilt
: Trk Medeni Kanun
: Trkiye Cumhuriyeti
: Trkiye Byk Millet Meclisi
: Trk Ceza Kanunu
: Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi
: Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi
: Yzyl
: Cilt
: Sayfa
: Say

viii

1. GR

Hukuk asndan en deerli varlk olarak kabul edilen insann, insan olmas
dolaysyla sahip olduu zel hayat hakk, insan haklarndaki gelimelere paralel bir
ilerleme kaydetmitir. nsan iin zel yaamn dzenleyebilmek ve istemedikleri alg
ve mdahalelere kapal tutabilmek, insann maddi ve manevi varl iin gereklidir.
zel hayat, nc bin yln balangcnda hem ska snlan bir kavram olma hem
de ii bo bir duruma gelme ile kar karya kalmaktadr. Bu hakkn savunmas
belirli basklar karsnda giderek daha nemli hale gelmektedir. Kiinin zel
hayatn mdahalelere kar koruyan zel hayatn gizlilii hakk, bireysel tercihlere
ve seilen yaam tarzna karlmamasna zel alannda herkesin bamsz ve zgrce
hareket etmesini gvence altna alr. Ulusal ve uluslararas hukuk sistemleri, kiinin,
bakalarnn ilgi ve mdahalesine kapal tutmak istedii bu zel alannn
mahremiyetini koruyacak pek ok somut dzenleme getirmitir. Anayasa,
uluslararas szlemeler, kanun dier dzenlemeler ile nceden belirlenmi, kesin ve
net kurallarn olmas, hukuk gvenlii bakmndan nemlidir. Devletin uymas
gerekli olan kurallar ve kii hak ve zgrlkleri devlet iradesi ile hareket eden kii
veya kurumlar tarafndan da ihlal edilebilir.
Ceza muhakemesi hukuku, muhakeme dal olarak, ceza yarglamasnn usul ve
esaslarn

sistematik

bir

erevede

dzenleyen

hukuk

dal

olarak;

ceza

yarglamasnda grev alan kii veya kurumlarn uyaca kurallarn, nceden

dzenlenmi

olmas,

hukuk

devleti

ilkeleri

bakmndan

yaamsal

nem

arzetmektedir. Ceza yarglamasnda, meydana gelen adli olay aydnlatmak, kamu

kudretini kullanan yetkililerin grevidir. Bireyin temel hak ve hrriyetleri ceza
yarglamas ilemleri nedeni ile kstlanabilmektedir. Grevler arasnda faillerin ksa
srede ortaya karlmas ve bu bylece kamu vicdannn rahatlamasn salamak
olduu kadar su ve sulu ile mcadelede insan hak ve hrriyetlerini her aamada,
ulusal ve uluslar aras balayc hukuk metinlerindeki kurallar ve hukukun temelinde
yer alan genel ilkeler erevesinde gzetmek ve kollamak yer almaktadr. Delil elde
1

etmek iin giriilecek olan ilem ve tedbirler ou zaman, bireyin temel hak ve
zgrlklerinin bir ksmn ihlal elme sonucunu dourabilmektedir. zel hayatn
gizlilii hakk, ceza muhakemesi ilemleri bakmndan dnldnde, ihlale ok
uygun bir zellik tamaktadr. Ancak, delil elde etmek amacyla, phelinin veya
sann ifadesine bavurulmas veya sorgusunun yaplmas esnasnda, onun onurunu
kracak, insan haysiyet ve erefine smayacak tarzda uygulamalara gidilemez. Bu
tr uygulamalar, bireyin maddi ve zellikle de manevi geliiminde ciddi anlamda
sorunlar dourabilir.
Bu almann amac insan haklar temelinde zel hayat hakknn ulusal ve
uluslararas alanda uygulamalarn incelemektir.
alma be blmden olumaktadr. almann birinci blm olan bu giri
blmn izleyen ikinci blmnde insan haklar temelinde kiilik hakk ele
alnmtr. kinci blmde insan haklar tanmnn ve kapsamnn ksaca zerinde
durulduktan sonra insan haklarnn geliim izgisi kronolojik olarak ilk a, orta a,
yeni a ve yakn a zerinden ilenerek kiilik hakknn tanm ve bu hakkn
nitelikleri ile kapsam allmtr. almann nc blmnde nce zel hayat
kavram, bu hakkn kapsam ve dier hayat alanlar arasndaki ilikisi ile kiinin zel
hayat evreleri zerinde durulduktan sonra zel hayatn gizlilii kavram ve hakk
konular zerinden ksaca geildii, insan haklar yelpazesinde zel hayatn gizlilii
ve korunmas hakknn yeri ele alnd ve bu hakkn kapsam ile koruduu hukuki
deer alld zel hayatn gizlilii konusu ilenmitir. almann drdnc
blmnde zel hayatn anayasadaki ve ceza hukuku alanndaki dzenlemeleri
kapsamnda ulusal alandaki uygulamalar ile nsan Haklar Evrensel Beyannamesi,
Cenevre Szlemeleri, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Birlemi Milletlerin
Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas Szlemesi kapsamnda uluslararas
alanlardaki uygulamalar allmtr. Beinci blm almann sonularnn ortaya
konulduu blmdr.

2. NSAN HAKLARI

2.1. Tanm ve Kapsam

nsan hakk insana, srf insan olduu iin tannan bir takm haklardan oluur. O
yzden, bu hakka dayanan taleplerin, dier taleplere karn bir ncelii vardr, insan
haklar, bir baka deyile tabii haklar, doumla birlikte kazanlan, dorudan doruya
kiinin ahsna bal haklardr. Bu haklar, bir bakasna devredilemez, zerinde
tasarruf yaplamaz ve bu haklardan feragat mmkn deildir. Yine, tabii hak
kategorisine girin haklar, herkese kar ileri srlebilen haklardr. zel hayata Devlet
tarafndan mdahalede bulunulabilmesi iin, yksek kalitede garantiler ngren bir
yasa mevcut bulunmaldr. 1 Devlet bu haklara sayg gstermek ve olaan geliimini
salamak zere, fiili ve hukuki her trl nlemi almak ve gerekli dzenlemeleri
yapmakla mkelleftir. 2 Akl olan, dnebilen ve e zamanl olarak psikolojik varl
olan insann srf insan olmas nedeniyle doutan baz haklarnn varolduu sav
insan haklar dncesinin balangc olmutur. Rnesans'tan itibaren yeermeye
balayan insan haklar kavram, 18. yy da insan hayatnn temel kavramlarndan birisi
haline gelmitir. Bu kavramn ncl demokrasi inancnn gelimesine ve bunun
sonucu olarak da yasa dzeni kurma eilimlerinin de ortaya kmasna neden
olmutur. Drt yzyl nce bask rejimlerinde verilen insan haklar mcadeleleri
gnmzde daha ok gereksinim duyulan bir hal almtr. Bu kavramn ierii ise
eski dnemlere gre farkl bir hal almtr. Artk hemen hemen her konunun bu

Feridun Yenisey ve Sinan Altun, letiimin Denetlenmesi Hakknda, Trk Hukuk, stanbul
Barosu Bilgi Bankas, Hukuk Programlar Ltd., stanbul, Mart 2007, s. 31.
2
Zeki Hafzoullar, nsan Hakk Olarak Kiilik Hakk ve Kiilik Hakknn Korunmas, AHFD,
1997, C: 46, S. 14, s. 4; Zahit mre, ahsiyet Hakknn Korunmasna likin Genel Esaslar,
zellikle sim Hakk ve sim Hakknn Korunmas, Dr. A. Recai Sekine Armaan, AHF
Yaynlar No. 351, Ankara, 1974, s. 801.

kavram ile bir ba bulunmaktadr. Toplumsal gelimenin nda says zaten belirli
olmayan insan haklarna daha da yenileri eklenmektedir. 3
Burada bir noktann alt nemle izilmelidir: nsanln "insan haklar" iin verdii
savan tarihi ok eskilere dayanmakla beraber, terim olarak, "nsan Haklar"nn
kullanlmas olduka yenidir, insan haklar terminolojisi incelendiinde "insan
haklar" teriminin ngiliz dilinde 1940 ylndan nce neredeyse hi kullanlmad
grlecektir. Her ne kadar bu devirde "Doal Haklar" ve "nsann Haklar" terimleri
kullanlyorduysa da, bu terimler

gnmzn insan haklar penceresinden

bakldnda epey farkl fikirleri ve nemli uygulamalar ifade ediyorlard, "nsan

Haklar" ifadesi kinci Dnya Sava'ndan sonra yaygnlk kazanmtr. 4
Kkenleri stoacln doal hukuk grleri ile yakndan ilikili Eski Yunan ve Roma
dncesine dayanmakta olan bu kavram, bireylerin salt insan olmakla kazandklar
haklar olarak atfedilmi, insan olarak tadklar deerin smr, bask, kym ve her
trl doal g karsnda korunmas isteine dayanmtr.
nsan haklarnn tanm tam olarak erevelendirilemeyecek olsa da temel baz
zellikleri unlardr;5
a) Temelde devlet gcn snrlamaya yneliktir,
b) Hem ahlaksal hem de hukuksal dzenlemelerin kapsamna girmektedir,
c) Olan ve olmas gerekeni dile getirir,
d) Genel ve evrensel niteliktedir,
e) Btn insanlarn, baz durumlarda henz domam olanlarn her yerde sahip
olmas gereken haklardr,
f) Belirli bir durumda bireyin ya da gruplarn benzer haklarnn ya da karlarnn
korunabilmesi anlamna gelmektedir.
3

Afar Timuin, Dnce Tarihi, BDS Yaynlar, etin Matbaas, stanbul, 1992, s. 376.
A. Vahap Cokun, nsan Haklar ve Kltrel Rlativizm, Kamu Hukuku Arivi, 1999, C. 2, S. 13, s. 133-140; Hafzoullar, s. 3.
5
nsan Haklar, Ana Britannica, C. 16, Ana Yaynclk, stanbul, 1994, s. 368.
4

2.2. nsan Haklarnn Tarihesi

2.2.1. lk a
lk alarda Smerler yazy bularak, hukuk dzenlerini de kurmu ve eitli
kanunlar yaparak birok hak ve zgrl halklarna vermilerdir. Hkmdar
elerinin devlet ynetimine katlabilmesi, evliliin bir szlemeye dayanarak
yaplmas, bu szlemenin bozulmas durumunda kusurlu tarafn yaptrmlara maruz
braklmas, tebaasnn tanr-tanmaz mal zerinde mlkiyet ve tasarruf hakknn
bulunmas, su ilenmesi durumunda cezalandrma erkinin devletin elinde olmas vb.
hkmler birey haklarnn ilk admlarnn bu dnemde atlmaya baladn ortaya
koymaktadr.6 Smerlerde sz edilmesi gereken bir dier husus ise Hammurabi
kanunlandr. Bu kanunname ile aile hayat gvence altna alnm, mirasla ilgili
kurallar belirginletirilmi, toprak mlkiyetinin ve topra ilemenin kesin formlleri
karlm ve toplum snflandrmas yaplmtr. n sznde Hammurabi'nin 7 tanr
tarafndan kutsand, ktleri yok edip kuvvetlilerin zayflar ezmesini nleyecei
ve lkeye adaleti getirecei yazmaktadr. Asurlarda ceza kanunlarna baz istisna
durumlar haricinde cezalarn kiisellii ilkesi ve devletin cezalandrma yetkisi kabul
edilmitir. Msr medeniyetinde ise ilk alarda yazl hukuk gelenei olumu,
toplumda bireyler arasnda eitlii gzeten bir anlay hakim olmu ve kadn-erkek
eitlii konusuna nem verilmitir.
Eski Yunan Uygarl'nda insan her eyin ls kabul edilmekteydi. Solon
kanunlar kanun nnde eitlik ilkesini getirmitir. Solon'a gre, ideal toplum ve

zcan zbey, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde Uygulanmas, Adalet
Yaynevi. Ankara, 2004, s. 13
7
Timuin, s. 52.

devlet dzeni ancak, halkn yneticilere ve yneticilerin de kanunlara tabi olmas ile
salanabilir. 8
2.2.2. Orta a
Ortaada, Hristiyanln etkisi ile adalet, eitlik, merhamet, affedicilik, zulme kar
kmak fikirleri Avrupa'y egemenlii altna alm ancak kilisenin an glenmesi ile
birlikte

hak

ve

zgrlklerin

snrlan

iyice

daralmtr.

Engizisyonun

uygulanmasndan kaynakl olarak insanlar ciddi bir bask ortamnda yaamaya

almlar, dnrlerin ou ancak kilisenin izin verdii erevede fikir beyannda
bulunabilmilerdir. 9
1215 ylnda ilan edilen Manga Carta Libertatum (Latince 'Byk zgrlkler
Szlemesi'); feodal beylerin karlarn korumaya ynelik olsa bile, kraln yetkilerini
snrlamas, can ve mal gvenliini salamaya ynelik hkmleri barndrmas, yarg
gcnn kral karsnda bamszlatnlmaya allmas ve kiiler hakknda keyfi
yakalama ve ceza takibini nlemeye almas bakmndan birey haklarnn geliimi
iin nemli bir tarihsel gelimedir. 10
Ortaa'da slam dini de etkili olmutur. Bu dinin kutsal kitabnda hayat hakk11,
mlkiyet hakk12 gibi birey haklarna temel baz unsurlar grlebilmektedir.
2.2.3. Yeni a
Yeniada devlet anlay deimitir. Reform hareketi temelinde bireyci ve
zgrlk kayglar tamamakla birlikte, ok kan dklmesi pahasna da olsa vicdan
8

Nazmi Erolu, Eski Yunan Medeniyeti, Dou ve Bat, Medeniyet, K 2003, Say: 81, s. 76-91.
zbey, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde Uygulanmas, s. 21-22.
10
Ergun nen, Gemiten Gnmze zgrlk, Gnce, stanbul Kltr niversitesi, Cilt: 1, Say:
1, s. 114-126; Aye Tlin Yrk ve Selman Karakul, ada Toplumda nsan Haklarnn Douu
ve Geliimi, Grhan Can, efik Yaar, Nadir Suur, Aye Tlin Yrk, Cokun Bayrak, Serap
Suur, A. Sibel Trkm ve Selman Karakul, ada Yaam ada nsan, Editr: Grhan Can,
T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 1020, Eskiehir, 1998, s. 31-50.
11
zbey, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde Uygulanmas, s. 28,
Kim bir cana kyma ve yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn bir cana kyarsa,
btn insanlar ldrm gibi olur (Kuran, Maide, 5/2732).
12
zbey, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde Uygulanmas, s. 30, Kim
maln savunurken ldrlrse o ehittir (Acluni, kesfl hafa, 2/269).
9

ve inan zgrlnn gelimesine yardmc olmutur. Reform bu yolla kilisenin

gcnn azalmasnda nemli bir rol oynamtr. Rnesansn grlerini antik an
devlet gryle birletiren ilk dnr Niccolo Macchiavelli'dir (1452-1592). 13 Ulus
devlet yapsnn kurucusudur. Din, ahlak ve hukukun devlete bal olduunu,
devletin gerektiinde bunlar bir ara olarak kullanmas gerektiini savunmutur.
Devleti yaatmak ve glendirmek nde gelen amatr ona gre. Bu temel amaca
ulamak iin kullanlacak her ara merudur. Ahlak ve hukuk, devletin snrlarnda
biter. Makyavelizm adyla tarihe geen bu teori, modern ulus devletin de temelini
oluturmutur. Dnemin baka bir dnr Fransz Jean Bodin (1530-1596) ise,
monarinin filozofudur. Ayrca egemenlik kavramn da ilk defa kullanarak bu
kavram bir teori haline getiren dnrdr. Egemenlik Bodin'e gre snrsz ve
mutlaktr ancak tanrnn ve doann kurallar, mlkiyet hakk, vergi verme ve
anayasal prensipler ile egemenlie kstlama getirilebilecektir. 14 Bodine gre
egemenlik, lke zerinde yaayan btn insanlar, btn vatandalar ve teba zerinde,
kanunla kstlanmayan en stn iktidardr. 15 Grlmektedir ki, Bodin'in anlatt
hkmdar, Makyavel'in Ulus devleti kadar stn ve snrlar olmayan yetkilere sahip
deildir.
17. yzyln ilk dnemlerinde, doal hukuk dncesi, kadere dayand gibi, dier
yandan da Stoaya dn ve stoay yeniden canlandrma dnceleri de filizlenmitir.
Hollandal hukuku Hugo de Grotius bu izgiden gitmi ve doal hukuku devletin
temeli olarak dnmtr. Hugo Grotiusun Rnesansta ortaya att ve giderek
taraftar kazanan Doal Hukuk Kavram, yani insanlarn doutan baz haklara
sahip olduu dncesi 18. yzylda ivme kazanmtr. 16
Hobbes (1588-1679) ise, her eyi doal nedenlere balar. Doal nedenler her yerde
bir ve ayndrlar. Hobbes, "doal hak" kavramn "her insann hayatn korumak iin
13

Niccolo Machiavelli, Prens, ev. Nazm Gven, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2004, s.
139.
14
Murat Bebirolu, lk adan Evrensel Bildiriye nsan Haklar ve Belgeleri, nsan Haklar,
HyeTert, stanbul, Haziran 2000, s. 1.
15
Mnci Kapani, Politika Bilimine Giri, Bilgi Yaynevi, zmir, 1987, s. 56.
16
lknur Tundemir, nl Erkek Mzisyenlerin Eliinde Yetenekli Kadn Mzisyenlerin
Yaratcl, Mzik Eitimi Ulusal Veri Bankas, stanbul, 2008, s. 1.

kendi gcn kullanmas" olarak tanmlar. Hobbes'a gre doal yasalar, "insann
kendi hayatna zarar verecek her eyi yasaklayan ve akl yoluyla ortaya karlan
genel kurallardr". 17 Doal halde iken srekli bir sava ve mcadele kargaas
yaayan insan topluluu, bu durumdan bir k yolu aramtr. k yolu olarak
devlet kurulmu ve insan yurtta haline gelmitir.
16. yzylda monarinin tartlmaz gc nedeniyle nemli politik belgelere
rastlanmaz. Bu dnem ierisinde olan gelimelerden ortaya kan Suebya Maddeleri
ya da Kyllerin 12 Maddesi'ne deinilebilir. 1525 ylnda Almanya'l bir kalfa olan
Sebastian Lotzer'in ezilen Alman kylleri iin kaleme alp soylulara verdii, 12
maddeden oluan bir belgede kaleme alnan metinde ... bundan byle biz de g ve
yetki sahibi olmak istiyoruz. Her topluluk kendi rahibini kendi bulmal ve
semelidir... Biz imdiye dein hep acnlmas gereken, kendi halinde insanlar olarak
grldk... Kutsal kitap bizim zgr olduumuzu syler, biz de zaten zgr olmak
istiyoruz. Kyller kendi rahiplerini kendileri seebilmeli, avlanma ve orman
rnlerinden yararlanma izni verilmeli, angarya azaltlmal, efendilerin kyllere
daha fazla eziyet etmeleri nlenmeli, rnlerden makul llerde pay alnmal,
topluma ait topraklara ve mirasa el konulmamal gibi isteklere yer verilmitir. 18
Augsburg Din Bar, Kayzer V. Karl ile aabeyi Ferdinand tarafndan 1555 ylnda
yaymlanan bir belgedir. 14 maddelik bu belge ile halka mezhep zgrl
tannmaktadr. nc belge Nantes Fermandr. 1598 ylnda Fransa kral IV.
Henry tarafndan yaymlanan 28 maddelik bir fermandr. Augsburg din bar
benzeri, halka mezhep zgrl verilmesiyle ilgili bir belgedir. 19
Bu dnemin en nemli belgesi ise ngiliz Habeas Corpus (Habeas Corpus Act)
yasalardr. Habeas Corpus eitli konularda karlan yargsal emirlerdir. 17.
17

Mustafa Aydn, Kurumlar Sosyolojisi, Vadi Yaynevi, Ankara, 1997.

Robert Walinski-Kiehl, Reformation History and Political Mythology in the German Democratic
Republic, 1949-89, European History Quarterly, Ocak 2004, C. 34, s. 43-67; George H. Waring,
The Silver Miners of the Erzgebirge and the Peasants' War of 1525 in the Light of Recent
Research, The Sixteenth Century Journal, (Yaz, 1987), C 18, S. 2, s. 231-247; Govind P.
Sreenivasan, The Social Origins of the Peasants' War of 1525 in Upper Swabia, Past & Present,
(May, 2001), S. 171, s. 30-65; Henry J. Cohn, Anticlericalism in the German Peasants' War 1525,
Past & Present, (May, 1979), S. 83, s. 3-31.
19
Ramazan Altnta, zgrlk Teoloji: Protestanlk, Kpr Dergisi, 2006, S. 93, s. 10.
18

yzylda yasad tutuklamalara kar bavurulan bir ilem olarak kurumlamtr. En

nemli habeas corpus tr, kii zgrlklerinin inenmesin! nlemek iin
tutuklanmalarn yasalln, yarg kararna balayan habeas corpus'tur. 1679 ylnda
karlan Habeas Corpus Yasas ile bu haklarn etkili kullanmn salamak amacyla
kesin kurallar konmutur. Temel olarak, yarg tarafndan karlan arlara (celp),
tutuklularn belli bir yere nakli ya da belli bir yerde bulundurulmas ile ilgili yarg
emirlerine tm brokrat ve soylularn uymasn, aksi halde cezalandrlmasn yasal
hale getirir. Yine yasa bavurularn haksz yere reddedilmesi, adam kayrlmas ve
haksz yere davalarn drlmesi ya da davalarn haksz yere ertelenmesi kanun d
saylmaktadr. Ayrca haksz uygulama nedeniyle zarara urayan taraflarn
ikyetinin sululuk duyurusu iin yeterli olaca, suun tekrar halinde sulularn
cezalandrlaca belirtilir. Habeas Corpus gnmzde ngiliz ve ABD hukuk
sisteminde olduu gibi uluslar aras mevzuatta da yerini almtr. 20
1689 da ngiltere'de Kral II. James'in iktidardan dmesi ile ngiltere'ye arlan
Hollanda'nn yneticisi William ve ei Mary (Kral James'in kzyd)'e baz artlar
erevesinde Krallk tac verilmitir. Bu artlar ieren ve "Haklar Bildirisi" olarak
geen belgenin nemli maddeleri bulunmaktadr.21 nsan haklar bakmndan en
nemli maddelerinden olan 5. madde de "Krala dileke vermek, tebaa iin bir haktr
ve bu tr dilekelerden tr yaplacak tm sulama ve kovuturmalar yasaddr"
denmi ve modern hukuktaki dileke hakkn tanmlamtr.
2.2.4. Yakn a
Aydnlanma felsefesi ya da 18. yzyl felsefeleri genel olarak insann kendisini,
hayatn ve toplumsal hayatn dzenlenmesini yeniden gndeme alm, hem
dncenin hem de toplumsal hayatn kkl deiimlere urayaca bir srecin
fikirsel/felsefi balatcs olmutur. Bu yzyln sonlarna doru meydana gelen
Fransz devrimi (1789), ve ardnda gerekleen modernleme sreleri, dnsel
anlamda etkilerini ve kaynaklarn aydnlanma felsefesinde bulmaktadr.

20

Metin Feyziolu, Anglo Sakson ve. Anglo Amerikan Hukuk Dzenlerinde Habeas Corpus
Kurumu, AHFD, 1995, C. 44, S. 1-4, s. 665-688
21
zbey, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde Uygulanmas, s.46-47.

John Locke (1632-1704), bu ada "zgrln filozofu" (the philosopher of

freedom) olarak anlmtr. Din etkilerini doal hukuktan tamamen arndrmay
amalamtr. John Locke doal durumu, "Doal hukuka uygun davranan zgr ve
eit insanlarn toplum durumu" olarak tanmlamaktadr. 22 Bu mutlu durumun
srdrlebilmesi iin bir szleme ile devlet kurulduunu savunmutur.
Modern anlamda "nsan Haklar" kavram ise, 16.ve 17.yzylda Bat Avrupa'nn
siyasi, ekonomik ve toplumsal dinamiklerinden domu ve bu kavram ilk
sistematize eden de ngiliz dnr John Locke olmutur. 23 Bundan nce de kiilik
hakk vard. Fakat, bu hak, insan hakk olarak deerlendirilmiyor ve zel bir
korumaya tabi klnmyordu. Tabii haklar doktrinine gre, insanlar devletten nce ve
stn olan, srf insan olmak nedeniyle sahip olunan bir takm haklara sahiptir. Bu
haklar tabii haklar olarak adlandrlmtr. 24
Fransz devriminin ve an baka bir dnr Montesquieu (1689-1755)'dur.
Dnr toplum szlemesini kabul etmemitir.
"zgr dnce yapsyla glerin ayrl teorisini (Yasama, yrtme -ve yarg) ilk
defa ortaya koyarak, iktidarn tek elde toplanarak zgrln kstlanmasnn
yollarn kapanmasn teoriletirmi -ve geleneksel despotizm, monari, cumhuriyet
ayrmn ters yz ederek korkuya dayal despotizm, onura dayal monari -ve erdeme
dayal cumhuriyet ayrmlarn getirmi -ve bu balamda da ada anlamda siyaset
bilimini kurmutur. Montesquieu'nun bugnn Fransa'snda grdmz
'cumhuriyet' kavramn ortaya koyan kii olduu sylenebilir.''25
Dnemin en tannm dnr ise Jean Jacques Rousseau (1712-1778)'dur.
Rousseau da, Locke gibi doal durumu insanlarn mutlu olduu bir durum olarak
grr. Bireysel insan varlna ve onun mutluluuna her eyden ok deer vermi
olan Rousseau, insann, kltrel farkllklardan, sarayn yapaylklarndan, tutkunun
ve rekabetin yol at olumsuz etkilerden, zel mlkiyetin yaratt eitsizlikten
arndrlarak, nasl yeni batan yaratlacan aratrmtr. Ancak insanlarn
22

Bebirolu, s. 1.
Kapani, Politika Bilimine Giri, s. 31; Vahap Cokun, s. 133.
24
Kapani, Politika Bilimine Giri, s. 31.
25
Frederik Copleston, Aydnlanma: Fransz Aydnlanmas, ev. Aziz Yardml, C. 1, dea
Yaynevi, stanbul, 1989.
23

10

birbirlerinden yardm istemeye balamasyla bu mutluluk ve eitlik dnemi sona erer.

Bu mutluluun srdrlebilmesi iin kurulan devlet eitlik ve zgrlkten yana
deildir. te bu nedenle zgr ve eit kiilerden oluan halkn btn bireyleri
"egemenlik" denilen stn ynetim gcn, karlkl istek ile aralarndan baz
kiilere devrederler. Bu toplumsal szleme ile kurulan devlet kendisine yetki
verenlerin isteklerini yerine getirmek zorundadr. Aksi takdirde szleme yenilenir. 26
Yani devrim olur.
Bu dnem, insan haklaryla ilgili belgeler asndan ok fazla kaynak oluturmutur.
ngiliz haklar bildirisinden yaralanlarak hazrlanan ve 12 Haziran 1776 tarihinde
imzalanan "Virginia Yurtta Haklar Bildirisi" nemli belgeler arasndadr. 27
Kendinden sonra yaymlanan insan haklaryla ilgili tm belgeleri ve ABD
Anayasas'n byk lde etkilemitir. Bildirinin maddelerinin tm insan
haklarnn geliimi asndan tarihsel bir deer tamaktadr. Bildiride tm insanlarn
doutan eit derecede zgr ve bamsz olduu, yaama ve zgrlk haklaryla,
mlk edinme ve sahip olma, mutluluk ve gvenlik arama ve kazanma haklarnn
olduu vurgulanmtr.
Dnyann ilk yazl anayasas olan ABD Anayasas'nn, 15 Aralk 1791 ylnda kabul
edilen, ilk ek on maddesi "Haklar Bildirisi-Bill of Rights"dr. En nemli zellii
bu haklarn anayasal haklar haline gelmesi ve kongrenin bu yasalara aykr yasa
karamamasdr. Din ve vicdan zgrl, basn zgrl kabul edilmitir. nsan
Haklar asndan en nemli maddesi olan drdnc madde de;28
"insanlarn kendilerinin, evlerinin, ilerinin ve paralarnn makul olmayan aratrma
-ve msaderelere kar emniyet iinde olma hakk arama tezkeresi olmadan ihlal
edilemez; ancak, zellikle aratrlacak yeri tarif eden bir yemin ya da yemin yerine
geebilecek bir sz ile desteklenen makul bir sebep -varsa kiiler ahkonulabilir -ve

26

Bebirolu, s. 1.
Janko Musulin, Hrriyet Bildirgeleri Magna Cartadan Avrupa nsan Haklar Szlesmesine,
Belge Yaynlar, stanbul, 1983, s. 75-78.
28
Salwyn Schapiro, Liberalism-Its Meaning and History, London, 1958, s. 126-127den aktaran
Cokun Can Aktan (Editr), Haklar ve zgrlkler Antolojisi Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Hak
ve zgrlk Bildirgeleri, Uluslararas Szlemeler, Manifestolar, Felsefi Yazlar ve Dier
Dkmanlar, Hak - Trkiye Hak i Sendikalar Konfederasyonu, Ankara, 2003, s. 102.
27

11

msadere yaplabilir." denilerek kiilerin

mdahalelerin nne geilmeye allmtr.

zel hayatlarna

yasal olmayan

Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi (Declaration De Droits De L'Homme

Et Du Citoyen) , Fransz ulusal meclisi tarafndan hazrlanarak 26 austos 1789
tarihinde kabul ve ilan edilmitir. Bildiri byk bir yank uyandrmtr. Bildiri
Rnesans ve aydnlanma dneminin btn dncelerinin zeti ve yansmasdr.
Liberal devlet ve buna bal olarak bireysel giriim savunulmutur. Temel felsefesi
aklclk olan bildiride, pek ok ada hukuk ilkesi yer alr. Bu bildiriyi dier
bildirilerden ayran temel zellik ise, bildirinin evrensel ve anayasal nitelikte
olmasdr. nsanlarn, hukuksal olarak, doutan zgr ve eit olduklar, her siyasal
topluluun amacnn insann doal ve vazgeilmez haklarnn korunmas olduu ve
bu haklarn da zgrlk, mlkiyet, gvenlik ve baskya kar direnme haklar olduu,
zgrln, bakasna zarar vermeyen her eyi yapabilmek anlamna geldii, hi
kimsenin dnsel inanlarndan dolay rahatsz edilemeyecei, dnce ve
inanlarn bakalarna zgrce iletilmesinin insann en nemli haklarndan birisi
olduu 29 vb. gibi haklar bildiri ile hkm altna alnmtr.
18. yzyl sonlarnda doal hukuka kar tepkiler balamtr. Davit Hume gibi bilim
adamlar doal haklarn karmaa yaratacan savunmulardr. Doal hukuk ve doal
haklar gerek d ve metafizik kavramlar olarak grlmtr. Btn bu tepkilere
ramen doal hukuk kavramn 20. yzyla tayan Kant'n doal hak"
dncesidir. 30 Kant "Akln biimsel erevesi iinde, geerli bir hak sistemi elde
edileceini" belirtmektedir. Kant, ada hukuk felsefesinde ilenen en nemli
kavramlardan olan "kii" kavramn ilk kez ortaya atan dnrdr. Gelitirdii ahlak
felsefesinden yola karak tek insann kendi iinde zgrlk olana tayan bir varlk
olduunu belirtir. Kii, btn insanl kapsayan devlere uygun eylemlerde
bulunmakla zgr ve dolaysyla da ahlakl olur; bundan da sahip olduu haklar
doar. Kii haklar ve temel zgrlk gibi kavramlar, Kant' "dnya vatandal" ve
"ebedi bar" gibi hukuk felsefesinin nemli baz baka kavramlarn da ele almaya
yneltmitir.
29
30

Ayfen Gze, Siyasal Dnceler ve Ynetimler, Beta Yaynlar, stanbul, 1986, s. 564-566.
Bebirolu, s. 1.

12

19.

yy

da

ortaya

kan

Marksizm,

kapitalizmin

zgrlk

ve

eitlii

salayamayacan ileri srmtr. Marx'a gre alt yap ekonomiktir, ancak retim
aralarnn halkn eline gemesiyle salanacak ekonomik g, politik eitlik ve
zgrl salayacaktr. Bu dnce 1917 Sovyet ve daha sonra in devriminin de
temelini oluturacak, Evrensel Bildirgede ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn yer
almasn salayacaktr.
Doal hak kavramna kar verilen tepkiler 19 ve 20. yzylda devam etmitir. Bunun
nedeni her olgunun kltr ve evre gibi d etkenlerle deiecei inancdr.
20. yzyln ilk yarsnda doal hukuk kavram nemini yitirmitir. Bu kavram yerini
yava yava insan haklar kavramna brakmaya balamtr. Tm insanlar iin
geerli ve insanlarn onurunu ya da deerini koruyacak ortak bir deer arama fikri
insan haklar hukukunu gelitirmitir. kinci dnya savanda milyonlarca insann
lmesi, insanlarn yasal haklarnn inenmesi, bu arayn nedenleridir. Ayrca
sosyal kargaalarn kma olasl da dier bir nedendir. Bu haklarn devletler st
dzeylerde ele alnmasnn temel nedeni ise bu haklan en geni lde ihlal
edenlerin, bu haklar korumakla grevli devletler olmasndandr.
ok eski yzyllardan beridir varolmasna karn, insan haklar kavram gndelik dile
ancak II. Dnya Sava'ndan (1945'te Birlemi Milletler'in kurulmasndan) sonra
girmitir.
F.D.Roosevelt 6 Ocak 1942 tarihinde ABD Ulusal Kongresinde bir konuma yapm
ve unlar belirtmitir;31
"Gven altna almak istediimiz gelecek gnlerde, insann drt temel zgrl
zerine kurulmu bir dnya bulacamz umuyoruz. Bu zgrln ilki, dnyann
her yerinde konuma ve ifade zgrldr. Bu zgrlklerin ikincisi her yerde
herkesin Tanrya kendi istedii biimde tapabilmesi zgrldr. Bu zgrlklerin
ncs, yokluktan kurtulma zgrldr. Bu, dnyann her yerinde, her ulusa
halk iin salkl bir bar ortamn salayacak evrensel bir ekonomik
yaknlamann kurulmas anlamna gelir. Bu zgrlklerin drdncs, endieden
kurtulma zgrldr. Bu, dnyann her yannda her devletin komusunu silah
31

Bebirolu, s. 1.

13

zoruyla istila edemeyecek duruma gelene dein srdrlecek etkin ve genel bir
silahszlanma anlamna gelir."
26 Haziran 1945 tarihinde imzalanan Birlemi Milletler Antlamas ile ikinci kez
devletler st bir rgt kurulmutur. nsan haklar Evrensel Bildirgesi'nde insan
haklar teorisi tam olarak varlk bulmutur. 32 nsan haklar tek tek saylmam ve
ierii aklanmamtr. Ancak bildirgenin zn oluturur. Bildiri incelendiinde,
bildirinin o gne kadar eitli belgelerde yer alan btn haklar kapsad gibi, baz
yeni haklar da ele ald grlr. Bildirinin baka bir zellii de temelini doal
hukuktan deil, insan haklar hukukundan almasdr. Bildiri aydnlanmann
rasyonalizmi ve liberalizmin faydacln, Sovyetlerin sosyalist dncesi ile
badatrmaya almtr. Btn insanlarn zgr, onur ve haklar bakmndan eit
doduu, yaamak, zgrlk ve kii gvenliinin herkesin hakk olduu, herkesin,
her nerede olursa olsun, hukuksal kiiliinin tannmasn isteme hakknn varolduu,
hi kimsenin zel hayatnn, ailesinin, konutunun veya yazmasnn keyfi
karmalara, onur ve nne kar saldrlara uratlamayaca, insanlarn herhangi bir
devletin topraklar zerinde serbeste dolama ve oturma hakk olduu, herkesin tek
bana veya bakalaryla ortaklaa mal ve mlk edinme hakknn varl, dn,
vicdan ve din zgrlnn temel haklar olduu vs. birok temel hak ve zgrlk bu
evrensel bildirge ile nemli bir statye kavumutur.
nsan haklar bildirisi geni kapsamldr, bir yn ile sadece "ulalmas gereken
hedefleri belirleyen ideal bir haklar listesi" nitelii tamaktadr. Bir balaycl
bulunmamakta, insan haklan ihlallerine kar herhangi bir yaptrm olana
salamamaktadr. Bu nedenle B.M. nsan haklar komisyonu grevini brakmam ve
bildirinin sayd haklar koruyacak balayc bir szleme yapmak iin grevini
srdrmtr. 18 yl sren uzun bir almadan sonra, ikiz szlemeler olarak anlan
iki szleme hazrlanmtr. Szlemeler 16 Aralk 1966 ylnda B.M. tarafndan
kabul edilmitir. Ancak szlemelerin yrrle girebilmesi iin gereken 35 lkenin
onay, 1976 ylnda tamamlanabildiinden bu tarihte szlemeler yrrle girmitir.
Bu szlemelerden ilki, "Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin
Uluslararas Szleme" (International Covenant on Economic, Social and Cultural
32

Mnci Kapani, Kamu Hrriyetleri, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1993, s.62

14

Rights) dir. Szleme 31 maddedir. Evrensel bildirgede sadece alt madde ile
aklanan ekonomik, sosyal ve kltrel haklar bu szlemede daha geni ve ayrntl
olarak saylmtr. Gelimekte olan lkeler iin esnek bir yaklam izleyen bu
szleme, her lkenin kendi artlar ve olanaklar dahilinde, bu haklar aamal bir
ekilde salamasn ngrmtr. 33
kiz szlemelerden dieri ise, "Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas
Szleme" (International Covenant on Civil and Political Rights) dir. Szleme 54
maddedir. nsan Haklar Komitesinin almasn dzenleyen 14 maddelik Kiisel Ve
Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi Semeli Protokol de bu szlemenin bir
parasdr. Bu szlemede, evrensel bildiride yer alan baz kiisel haklara yer
verilmemitir. Bunlar evrensel bildirinin hayal kabul edilen, kiilerin baka
lkelerde serbeste dolaabilme ve yerlemeleri haklar ile snma hakkdr. Buna
karlk bu szlemede evrensel bildiride bulunmayan baz haklara yer verilmitir. Bu
yeni haklar, uluslarn kendi kaderlerini belirleme (self determination) hakk; uluslarn
kendi doal kaynaklarna ve zenginliklerine sahip olma ve bunlar serbeste
kullanabilme hakkdr. Szlemenin baka bir nemli fark sava propagandasnn ve
ulusal, rksal ve dinsel dzeyde kin ve nefret yaratacak grlerin yaylmasnn
yasaklanmasdr. 34
Szlemenin en nemli yenilii ise bu haklara uyulup uyulmadn denetleyen
nsan Haklar Komitesinin kurulmu olmasdr. Yine bu komiteye, ye devletin
kabul etmesi kouluyla kiisel ve devletleraras bavurma haklar tanmtr.
Komitenin yetkisi uzlatrma ve araclkla snrldr. Evrensel Bildiri ile ikiz
szlemeler gelecekte beklenen senteze k tutmaktadr. 1948 bildirisinin nkoullar
gemite yaanan barbarlklar, sava ve milyonlara kar yaplan korkun davranlar
ile dier taraftan zgr dnya zlemidir. Bu bildiri aydnlanma geleneine uygun bir
bildiridir. 35

33

Kapani, Kamu Hrriyetleri, s. 66.

Kapani, Kamu Hrriyetleri, s. 68.
35
Bebirolu, s. 2.
34

15

nsan haklarnn tarihsel geliimi, temelde birbirini izleyen aadaki kuak iinde
gereklemi ve hala da gelimektedir.
1. Kuak insan Haklar: Birinci Kuak Haklar olarak tarif edilen haklarn (klasik
haklar) oluum dinamiklerini, 17. ve 18. yzyln sosyal felsefesinde bulmak
mmkndr. 36 zellikle ticaret burjuvazisinin etkisi (burjuvazinin ayrcalklar
zerine kurulu feodal rejime kar giritii mcadele zgrlk ve eitlik
kavramlarnn domasna temel tekil etti. Klasik anlamda hak ve hrriyetler kavram
bu mcadele sonucunda ekillenmitir 37), Amerikan bamszlk hareketi, Fransz
devriminin getirdii yeni kavram ve fikirler, bu haklarn oluumunda belirleyici
olmutur. Bunlar; kiisel ve siyasal haklardr. Bu hakka sahip her bireyin, devlet
karsnda dokunulmaz 'zel alan' vardr. Devlet bu alan gvence altna alr.
Yaama hakk, zel hayatn gizlilii hakk, dnce zgrl hakk, ibadet
zgrl hakk, konut dokunulmazl hakk, mlkiyet hakk, eitlik hakk, tarafsz
yarglanma hakk, semeseilme hakk gibi haklar bu kategoride gsterilir. Birinci
kuak haklar nsan Haklar Evrensel Bildirgesi'nin 3-21. maddeleri arasnda balca
yle sralanmtr:38
Yaama ve zgrlk hakk
Klelik yasa
kence yasa
Kii olarak tannma hakk
Hukuk nnde eitlik
Etkili bir hukuk yoluna bavurma hakk
Keyfi tutma yasa
Adil yarglanma hakk
Mahremiyet hakk
Seyahat zgrl
36

Aziz eker, Kreselleen Dnyada Gelecein Sosyal Hizmeti: Sosyal almay

Yaplandrmaya Katk, Sosyal Hizmetler Aratrma, Belgeleme, Eitim Vakf (SABEV) Yaynlar
No: 10, Sosyal alma Dizisi: 8, Ankara, 2004, s. 71.
37
brahim . Kabolu, zgrlkler Hukuku, mge Yaynevi Ankara, 2002, s. 41.
38
brahim Keklik, nsan Haklarnn Snflandrlmas, T.C. Aliaa Kaymakaml, zmir 2009, s. 1.

16

 Snma hakk
Vatandalk hakk
Evlenme ve ailenin korunmas hakk
Mlkiyet hakk
Dnce, vicdan ve din zgrl
fade zgrl
Toplanma ve rgtlenme hakk
Katlma hakk
En byk zellii koruyucu haklar olmasdr. Devleti snrlandrr, devlet kiinin zel
alanna girmez.
2. Kuak nsan Haklar: Sosyal Haklar olarak da bilinen insan haklar 19. yzylda
balar. Temelinde sanayi devrimi; bu ekonomik ve sosyal dnmn yaratt ve
derinletirdii sosyal snflar arasndaki sosyal eitsizlikler ve ii snfnn bu
eitsizliklere gsterdii tepki ve eylemler vardr. 39 Bu haklar devletlerin daha ok
sosyal sorumluklarna gnderme yapan haklardr. Bu haklar; ekonomik, sosyal ve
kltrel haklardr. Bu haklar devletin vatandaa hizmet sunma grevleriyle ilintilidir.
Sosyal eitsizlikler ve ii snfnn bu eitsizliklere gsterdii tepkiler sonucu
olumutur. Bu tr haklarn olumasyla "Sosyal Devlet" anlay belirlenmitir.
Temel insan haklar, bu kategoridedir. 40
Sosyal gvenlik hakk
alma, adil gelir ve sendika kurma hakk
Dinlenme hakk
Eitim hakk
Kltrel hayata katlma hakk
Salk, beslenme ve konut hakk
Grev ve toplu szleme hakk

39
40

eker, s. 72.
Keklik, s .1.

17

3. Kuak nsan Haklar: nc kuak haklar ise dayanma ve katlm haklardr.

kinci Dnya Sava sonrasnda beliren nkleer teknoloji tehlikesi ve nkleer
yaylmann insanl tehdit eder bir boyuta ulamas sonucu ortaya kmtr. Bu
kuak haklar kategorisinde aktivist bir ynelim vardr: Bu grup iinde eitim, ocuk,
kadn ve hasta haklar, evre, bar, gelime, katlm, seilme, kltrel miras koruma
haklar saylabilir. Kukusuz bu haklarn bir btn olarak anlam bulmas, demokratik
bir devlet yaplanmas iinde mmkndr. Hukuk stnlne dayal demokratik
devlet yaps insan haklarnn geliimi iin de yaamsal bir neme sahiptir.41
Son zamanlarda 4. Kuak nsan Haklarnn da gelimeye balad vurgulanmaktadr.
Bilimin kullanlmas sonucu insan kopyalamay nleme bu kuaktaki haklara rnek
olarak verilebilir.
zel hayat hakk, gelien teknoloji ve bireyin genileyen hayat boyutlar gz nne
alndnda, hem birinci kuak haklar arasnda hem de ikinci ve nc kuak haklar
kapsamnda deerlendirilebilmektedir. rnein; sz konusu hak hem kii
dokunulmazl (birinci kuak hak), hem alma hakk (ikinci kuak hak), hem de
evre hakk (nc kuak hak) ile ilgilendirilmektedir. 42
nsan haklar, George Jellinek'in yapm olduu ayrma gre gruba ayrlr:43
Negatif stat haklar, pozitif stat haklar, aktif stat haklar.
1. Negatif Stat Haklar.- Negatif stat (status negativus) haklar, kiinin devlet
tarafndan alamayacak ve dokunulamayacak haklardr.
2. Pozitif Stat Haklar.- Pozitif stat (status positivus) haklar, bireylere devletten
olumlu bir davran, bir hizmet, bir yardm isteme imknn tanyan haklardr.44
rnein alma hakk, salk hakk, konut hakk, sosyal gvenlik hakk bu tr
haklardandr.
41

eker, s. 73.
Sultan zeltrk, 1982 Anayasas ve nsan Haklar Avrupa Szlemesine Gre zel Hayatn
Gizlilii Hakk, Beta Yayn, stanbul 2004, s .63, Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 45.
43
Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Ekin Kitapevi Yaynlar, Bursa, 2004, s.146-159.
44
eref Gzbyk, Anayasa Hukuku, Anayasa Metni ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Turhan
Kitapevi, Ankara, 2006, s. 166.
42

18

3. Aktif Stat Haklar.- Aktif stat (status activus) haklar, kiinin devlet
ynetimine katlmasn salayan haklardr. Bu haklara bu nedenle "katlma
haklar" da denir. Seme ve seilme hakk, siyas parti kurma hakk, siyas
faaliyette bulunma hakk, kamu hizmetine girme hakk, dileke hakk aktif stat
haklarna rnek gsterilebilir. Bu haklara "siyas haklar" da denir.
Bu ayrm klasik insan haklar dncesine gre yaplmaktadr. Kiinin devlet
tarafndan dokunulamayacak ve zel hayatnn snrlarn izen hak ve hrriyetler
negatif stat, devletin bireylere kar o iumlu bir eylemde bulunmas veya hizmet
getirmesi veya yardm etmesini isteme haklan pozitif stat haklan, kiinin ynetime
katlmasn salama haklan ise aktif stat haklar olarak tanmlanmaktadr. 45
Ayrca, bireysel haklar kolektif haklar ayrm, insan haklar yurtta haklar ayrm,
koruyucu haklar isteme haklar katlma haklar ayrm, ekli haklar gerek haklar
ayrm, kiisel haklar siyasal haklar ekonomik haklar kltrel haklar devler ayrm
bir dinamizm ihtiva eder.

2.3. Kiilik Hakk

2.3.1. Kiilik Hakknn Tanm

Kiiliin mahiyeti ve deeri, onun toplumdaki dier deerler arasndaki yeri, tarih
boyunca srekli deiiklie uramtr. Bunun nedeni, kiiliin toplumsal deer
yarglar, kltr ve dnya gryle yakndan ilgili olmas ve bu kavramlarn zamana
ve yere gre srekli deiiklik gstermesidir. 46
Kiilik hakknn, ierik ve kapsamn ak ve kesin bir ekilde belirlemek, tanmn
yapmak olduka zordur. Kiilik hakk somut, belirlenebilir ve statik bir kavram

45

Kapani, Kamu Hrriyetleri, s. 6; brahim . Kabolu, Kollektif zgrlkler, Dicle niversitesi

Hukuk Fakltesi Yaynlar, Diyarbakr, 1989, s. 24.
46
Volkan Sraba, nternet ve Radyo TV Araclyla Kiilik Haklarna Tecavz, Adalet Yaynevi,
Ankara 2003, s. 21.

19

deildir. 47 Kiilik hakk pozitif hukukumuzda da tammlanmamtr. Bu nitelikteki

haklarn yasada bir tanmlamasn yapmak, onlarn snrlandrlmas sonucunu
dourur ki kanmzca bir tanmlamann yaplmam olmas yerinde bir harekettir.
Kiilik hakknn tanm yasalarda yer almamakla birlikte gerek literatrde gerek
yargsal kararlarda tanmlar yaplmtr. Kiilik hakk literatrde kiinin toplum
iindeki saygnln ve kiiliini serbeste gelitirmesini temin eden elerin tm
zerindeki haklar olarak48 tanmlanabilir iken, yargsal kararlarda ...Kiilik haklar
ise, kiisel varlklarn korunmasyla ilgilidir. Kiisel varlklar, bedensel ve ruhsal
tamlk ve yaam ile nesep gibi insann, insan olmasndan g alan varlklar yada
kiinin ad, onuru ve sr alan gibi dolayl varlklar olarak iki kesimlidir... 49 eklinde
tanmlanabilmektedir. Yaplan tanmlar birbiri ile benzerlik ve uyum saladklar
gibi, birbirini de tamamlamaktadrlar. 50 Bu hakk kiinin ismi, resmi, zel hayat,
srlar, dnceleri, inanlar, zgrl, ekonomik varl, hayat sal, vcudu ve
bunun btnl, haysiyeti, eref ve itibar ve hatralar olarak tanmlayabiliriz. 51
Kiilik hakk, soyut, belirsiz ve kapsam yere ve zamana gre deien bir kavram
olduundan, zellikle teknolojik gelimeler, kiilik hakknn ieriinin yeni boyutlar
kazanmasna neden olmaktadr. Bu nedenle Trk ve svire Hukuku (MK md. 24;
MK md. 28 ), Alman hukukunun aksine kiilik hakknn ieriine giren deerleri tek
tek belirtmemi bir ereve hkmle genel kiilik hakkn dzenlemitir.
Kiilik hakknn ieriinin yani korunmaya deer kiilik deerlerinin neler
olduunun tespiti ve kanun koyucu tarafndan braklan bilinli boluu doldurma
grevi hakime ait olacaktr. Hakim bunu yaparken nce yazl hukukta byle bir
kiilik deerinin korunmasna dair bir hkm bulunup bulunmadn aratracak,

47

lknur Serdar, Radyo ve TV Yoluyla Kiilik Hakknn hlali ve Kiiliin Korunmas, Sekin
Yaynevi, Ankara 1999, s. 21.
48
etin zek, Basn zgrlnden Bilgilenme Hakkna, Alfa Basm Yaym Datm, stanbul,
1999, s. 244; Fikret lkiz, Kiilik Haklar ve zel Yaam Gazetecilerin Korunmas Hak ve
zgrlkleri, stanbul Barosu Dergisi (BD), Mart 1999, C. 73, S. 1, s. 47.
49
HD 04, E: 2002/013659, K: 2003/003961, Tarih: 02.04.2003.
50
Erhan Gnay, Yayn Yoluyla Kiilik Haklarna Saldr ve Basnda Sorumluluk, Sekin Yaynevi,
Ankara 1999, s. 96.
51
Murat Doan, ahsiyet Hakkna Tecavzn nlenmesi Davas, Atatrk niversitesi Erzincan
Hukuk Fakltesi Dergisi, 2001, C. 5, S. 1-4, s. 369-420.

20

sadece zel hukuka deil, hukuk sisteminin bir btn oluturduu fikrinden hareketle
Anayasay ve Ceza Kanununu da gz nnde tutacak, yazl hukukta bir dayanak
bulamad durumlarda gerekirse kendi hukuk yaratacaktr.52
2.3.2. Kiilik Hakknn Nitelikleri
Kiilik hakk herkese kar ileri srlebilen mutlak haklardandr. Kiilie giren tm
unsurlar, kanun, herkese kar korumutur. Hi kimse haksz olarak bunlar ihlal
edemez. Hak sahibi hakknn ihlal edilmemesini nc kiiden isteyebilir. 53
Kiilik hakk ahs varl haklarndandr. eref, vcut btnl, hayat, salk, zel
hayat gibi kiilik hakknn kapsamna giren deerlerin, para ile llemeyen deerler
olmas nedeniyle kiilik hakk malvarl haklarna dahil deildir. Ancak bir kiilik
hakkna saldr maddi veya manevi bir zarara da yol aabilir. rnein haksz saldr
sonucu, ruhsal saln yitiren kiinin tedavi masraflar bu anlamda maddi bir
zarardr. Kii ayrca manevi tazminat olarak da bir miktar paraya hak kazanabilir.
Tm bu sonular, kiilik hakknn para ile llemeyen deerlerden olumas
zelliini ortadan kaldrmaz. 54
Kiilik hakk kiiye sk surette bal haklardandr. Hi kimse bir dierinin hakkna
sahip kamaz, kullanamaz. Bu hak ancak sahibi tarafndan kullanlabilir. 55
Kiilik hakk kiiye sk surette bal haklardan olmas nedeniyle snrl ehliyetsizler
tarafndan, kural olarak kanuni temsilcilerinin onay olmadan kullanlr. Snrl
ehliyetsiz, kiilik hakkna hukuka aykr mdahale sonucu alan koruyucu davalar

52

Haluk Tandoan, ahsiyetin Akit D hlallere Kar Korunmasnn leyi Tarz ve Basn
Yoluyla Olan hlallere Kar zel Hayatn Korunmas, Ankara Hukuk Fakltesi Dergisi, 1963,
C. 20, S. 1-4, s. 17; Sraba, , s. 23.
53
Serap Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, Beta Yayn,
stanbul, 2001, s. 46; M. Kemal Ouzman, zer Selii, Saibe Oktay-zdemir, Kiiler Hukuku,
Filiz Kitabevi, stanbul, 2009, s. 125.
54
Tandoan, s. 9; lkiz, s. 48.
55
Serap Helvac, Kiilik lemi Haklar (Mnhasran ahsa Bal Haklar), Yaynlanmam
Doktora Tezi, SBE-zel Hukuk, stanbul, 1993, s. 64.

21

ve manevi tazminat davasn, yine kural olarak kanuni temsilcisinin onay olmadan
aabilir. 56
Kiilik hakk lmle sona erdiinden miraslara gemez. Ancak kii, kiilii sona
ermeden nce, kiilik hakkn kullanmsa, artk bundan doan mali sonular
miraslarna geer. 3444 sayl kanunla deiik 743 sayl MK'nun 24a/3 fkras,
manevi tazminat davasnn miraslara koulsuz geiini ngrmt. Byle bir
zm tarznn manevi tazminat istemlerinin niteliiyle badatrlmas mmkn
deildir. Ancak byle bir istek ileri srldkten sonra, malvarl nitelii kazanabilir
ve miras yoluyla intikal edebilir. Bu hususlar dikkate alan kanun koyucu 4721 sayl
MK'nun 25/4. fkrasnda " Manevi tazminat istemi...mirasbrakan tarafndan ileri
srlm olmadka miraslara gemez." eklinde dzenleme yapmtr. 4721 sayl
MK'daki yeni dzenlemeye gre ileri srmenin dava yoluyla gereklemesi art
olmayp saldrya urayan kiinin bunu ortaya koyan ve kamtlanabilen hr iradesi
yeterli grlmtr. 57
lmnden sonra lenin kiilik hakkndan ve bu hakka tecavzden sz edilemez. Bir
kiinin urad kiilik hakkna saldr nedeniyle len kiinin dava amasnn
mmkn olmad durumlarda yakn tarafndan dava almas onun hakknn miras
yoluyla devri anlamna gelmez. Bu durumda kanunun tand dava hakk yaknlarn
kiilik hakkna yaplan saldr nedeniyledir. 58
Kii, dier mutlak haklardan farkl olarak, kiilik hakk zerinde diledii gibi
tasarrufta bulunamaz. zellikle, kiinin hayat, sal ve beden btnl zerinde
sahip olduu mutlak hak, dier mutlak haklardan farkldr. Burada kiinin rzas, her
mdahaleyi hukuka aykr olmaktan karmaz. MK'nun 23/3. maddesi ile 2238 sayl
Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanun'un 5. ve 6.

56

Trk Meden Kanunu, Kanun No. 4721, Kabul Tarihi : 22.11.2001, Resmi Gazete: 8.12.2001
24607, M. 16.
57
Sraba, s. 25.
58
Ouzman, Selii, Oktay-zdemir, s. 126.

22

maddeleri sakl kalmak kaydyla, kiinin ne tm bedeni, ne de tek tek organlar, bir
satmn veya kural olarak bir ban konusunu tekil edemez. 59
Kiilik hakk haczolunamaz, iflas masasna girmez. Ancak kiilik hakkna hukuka
aykr mdahale sonucu alacak tazminat davasndan doacak alacak icra takibine
konu olabilir. 60
Kiilik hakk zamanamna uramaz ve hak drc sreye bal deildir. Ancak
kiilik hakkna tecavzden doan alacak hakk zamanam sresine tabidir. 61
2.3.3. Kiilik Hakknn Kapsam
Medeni kanunun kiiliin korunmasna ilikin 23. ve 24. maddeleri genel ereve
hkmlerdir.

Kiilik

hakknn

kapsamna

giren

unsurlar

bu

hkmlerde

belirtilmemitir. Bu unsurlar teker teker saymak zaten mmkn deildir. Kiiler

arasndaki ihtiyalara gre korunmas gereken ve kiiyi kii yapan btn deerler
kiilik hakknn konusuna girer. Bir ereve hkmle yetinilmi olmas, kii varl
asndan zamann ihtiyalarna gre yeni unsurlarn dikkate alnmas imkann da
salamaktadr. 62
Doktrin snrlayc olmakszn en nemli kiilik haklarn ayr ayr deerlendirme
eilimindedir. Bunlarn balcalar ksaca aada belirtilmitir.
A. Hayat, Salk ve Vcut Sal
Herkesin temel hakk phesiz ki salkl ve zgr yaamak hakkdr. Kiiliin
doum ile balayp lm ile sona erdiini de gz nne alacak olursak, yaamak
btn zgrlklerin ilk artdr. Dier kiisel deerlerin sz konusu olabilmesi iin
kiinin hayatta olmas gerekir. 63 Kiinin hayat, beden btnl ve sal zel

59

Serdar, s. 29-30.
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 48.
61
Ouzman, Selii, Oktay-zdemir, s. 126; Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn
Koruyucu Davalar, s. 48.
62
Ouzman, Selii, Oktay-zdemir, s. 126.
63
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 50.
60

23

hukuk alannda korunduu gibi, Anayasa ve Ceza Hukuku normlaryla da

korunmutur. 64
"Hayat hakkna tm insanlar eit olarak sahiptir. Bu hak zerinde hibir ekilde
tasarruf edilmesi mmkn deildir. Bir kiinin ne kendisi ne de bir bakas hayatna
son veremez. Bu konuda gsterilen rza da tecavzn hukuka aykrln ortadan
kaldrmaz. 65 Bu nedenle Trk Hukukunda kiinin kendi rzas ile hayatna son
verilmesini istemesi (tanazi) mmkn deildir. 66
B. eref ve Haysiyet
Kiilik hakk kapsamnda nemli bir kiisel deer olarak karmza kan eref ve
haysiyet kavram, kiiye toplum tarafndan verilen manevi deerlerin tmn ifade
eder.67
Kiinin, bu manevi deerleri elde etmesi iki ekilde mmkndr. lki kiinin
toplumsal hayatn bir bireyi olmas nedeniyle temel olarak sahip olduu deerler ki,
buna pasif eref ve haysiyet denilebilir. Dieri ise toplumsal hayatta, kiinin bir birey
olarak, yaay tarz, aktiviteleri, kiilik zellikleri, dnce ve faaliyetlerinden
dolay, sonradan ve bunlarn nitelikleriyle paralel olarak elde ettii deerlerdir ki,
buna da aktif eref ve haysiyet denebilir. 68

64

T.C. Anayasas. Kanun No: 2709, Kabul Tarihi: 7.11.1982, Kurucu Mecliste Kabul Tarihi:
18.10.1982; Halkoyuna Sunulmak zere Tasarnn Resm Gazetede lan: 20.10.1982-17844;
Kanunun Halkoyu ile Kabul Tarihi: 7.11.1982; Halkoyu Sonucunun Yaymland Resm Gazete
Tarihi: 9.11.1982-17863 Mkerrer. M. 17, TCK kinci ksm birinci blmde "Hayata Kar Sular"
bal altnda dzenlenen sular ( 81, 82, 83, 84, 85 maddeleri ) , ikinci ksm ikinci blmde
"Vcut Dokunulmazlna Kar Sular" bal altnda dzenlenen sular ( 86, 87, 88, 89, 90, 91,
92, 93 maddeleri ), ikinci ksm nc blmde "kence ve Eziyet" bal altnda dzenlenen
sular (94, 95, 96 maddeleri ), ikinci ksm altnc blmde "Cinsel Dokunulmazla Kar Sular"
bal altnda dzenlenen sular (102, 103, 104, 105 maddeleri); zel hukuk asndan, 4721 sayl
MK md. 23, 24, 25, BK md. 41, 45, 46, 47 hayat, salk ve bedensel btnle yaplan ihlaller
karsnda kiilik hakkn koruyan hkmlerdir.
65
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 51.
66
Ouzman, Selii, Oktay-zdemir, s. 128; Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn
Koruyucu Davalar, s. 51.
67
Sibel zel, Uluslararas Alanda Medya ve nternette Kiilik Hakknn Korunmas, Sekin
Yaynclk, Ankara, 2004, s. 35.
68
Serdar, s. 33; Mustafa Dural ve Tufan z, Kiiler Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul, 2004, s.
118.

24

eref ve haysiyet kavram kiiye toplum tarafndan verilen manevi deerlerin

tmn ifde etmektedir.69 eref ve haysiyet kavram da somut duruma gre
deiebilen ok ynl bir kavramdr. Yarg eref ve haysiyete yaplan tecavz,
somut mdahalenin yapld yer ve zamandaki normal vatandan anlayna gre
tespit eder. nternet yolu ile yaplan eref ve haysiyet ihlallerinde de zararn olutuu
yerdeki deer yarglar esas alnarak bir sonuca varlmaya allr. Ayrca internet
yolu ile yaylan mesajlarda internetin kendine zg yaps ve zamanla oluan internet
alkanlklar da dikkate alnmaldr. eref ve haysiyetin zedelenip zedelenmedii
objektif deer yarglarna gre belirlenir. Kiinin znel deerlendirmeleri rol
oynamaz. Bu manada eref ve haysiyetin zedelenmesi iin kiinin itibarnn azalmas
sz konusu olmaldr. 70 eref ve haysiyet ihlali gerek kiiler iin olduu kadar tzel
kiiler iin de sz konusu olabilir. 71
eref ve haysiyet doktrinde 'i eref-d eref, 'hukuksal eref-ahlaksal eref' gibi
deiik alardan snflandrlsa da bu ayrmlar, pratikte bir deer tamamakta ve
snrlar belirlenemeyen ayrmlar olarak ortaya kmaktadr.72
Kuzey lkeleri Hukukular Kongresi'nde "zel Hayatn Gizliliine Sayg Hakk"
erevesinde zel hayat, bir insann en ufak bir harici mdahale olmakszn kendi
hayatn diledii gibi srdrmekte serbest olmas hakk olarak tanmlanmtr.
Kongrede zel hayatn gizliliinin korunmas hakk, "zel ve aile hayatna ve
konutuna mdahalelere, beden ve akl tamlna, ahlak ve fikir hrriyetine, eref ve
itibarna kar her trl izleme ve gzetleme ve bask altnda kalma hareketlerine,
muhaberata el konulmasna, yazl ve szl zel muhaberelerden kt niyetle
faydalanlmasna, meslek srr olarak kendisine bildirilen veya kendisinin rendii
bilgilerin yazlmasna kar ferdin gvence altna alnmas" olarak belirtilmitir. 73

69

Bilge ztan, Medeni Hukukun Te mel Kavramlar, Turhan Kitabevi, Ankara 2000, s. 128.
zel, s. 36.
71
Sraba, s. 29.
72
zel, s. 37.
73
Ersan en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas,
Kazanc Yaynlar, stanbul, 1996, s. 6-7.
70

25

Kiinin eref ve haysiyetinin ihlal edilmesinde kiinin rzasnn bulunmas, stn

nitelikte zel yarar veya kamu yarar ile kanunun verdii yetkiye dayanlarak ihlalin
olumas halinde hukuka uygunluk sebepleri oluacak ve ihlal hukuka aykr kabul
edilmeyecektir.74
eref ve haysiyet sadece genel anlamda anlalmamal, kiinin belli bir meslek veya
sanatla uramasndan dolay mesleki veya ticari eref ve haysiyetinin de bulunduu
ve bu deerlerin erevesinin kiinin sosyal ve mesleki konumuna bal olarak
deitii unutulmamaldr. 75
eref ve haysiyet deiken ve greceli bir kavramdr. nsann iinde bulunduu evre
ve zamana gre deiir. Fakat buna ramen eref ve haysiyet, toplumun objektif
deer yarglarna gre belirlenir. Bu nedenle hakim, eref ve haysiyete tecavzn sz
konusu olup olmadn, somut olayn meydana geldii yer ve zamanda hakim olan
anlaya gre tespit eder. Kiinin, kendisine deer vermesi ya da ok hassas bir eref
duygusuna sahip olmas bal bana eref ve haysiyetin ihlalinde l olamaz. 76
C. Ad
Ad, kiilik hakknn konusuna giren manevi deerler arasnda bulunmaktadr.
Yalnzca gerek anlamdaki ad deil, kiiyi ve ailesini toplum iinde tantmaya
yarayan unvan, n, arma, rozet gibi deerler, 77 telgraf adresleri ve e-mail adresleri de
kiilik hakknn korunmasndan yararlanr. 78
MK'da ad, kiiliin korunmasna ilikin 23, 24, 25, BK'da 49. maddelerden
yararlanaca gibi MK'nun 26. ve 27. maddelerdeki ismin korunmasna ilikin zel
dzenlemeden de yararlanr.
74

zel, s. 39-40.
Ouzman, Selii ve Oktay-zdemir, s. 134; Dural ve Ouz, s. 118.
76
Dural ve Ouz, s. 119; Serdar, s. 34; zel, s. 37; Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik
Hakkn Koruyucu Davalar, s. 69.
77
Grsel ngren, TV ve Radyoda Kiilik Haklarna Saldrlara Kar Hukuki Bavuru Yollar, Der
Yaynlar, stanbul, 1996, s. 67; Serdar, s. 46; zel, s. 31; Helvac, Kiilik lemi Haklar
(Mnhasran ahsa Bal Haklar), s. 68.
78
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 75; Ouzman, Selii,
Oktay-zdemir, , s. 127.
75

26

Ad zerindeki hak, gerek kiilere oldua kadar tzel kiilere de tannmtr, nk

onlar da gerek kiiler gibi bir ada sahiptirler. Armalar, ticari isimler, marka, unvan,
iaret gibi bir ticari iletmeyi veya rn ayrdetmeye yarayan iaretler her alanda
korumadan yararlanr. Ayrca MK'nun 24., 25. ve 26. maddeleri de tzel kiilere
mahiyetleri ile badat oranda uygulanabilir. 79
D. Resim
Kiinin resmi, onu tantmaya yarayan ve dier kiilerden ayrt edilmesini,
ferdilemesini salayan en nemli varlk olarak, kiilik hakk ierisinde yer alr ve
kiilik hakkn koruyucu tm hkmlerden faydalanr. 80
Resim kavramna sadece kiinin fotoraf deil, film makinesi, kamera, kameral cep
telefonu veya benzer aletlerle ile tespit edilmi grnts, fra, kalem veya sair
dier aralarla yaplm resmi, karikatr ve heykeli de girer.81 Kiilik hakknn
korunmas kapsamna giren resmin zerinde belirginletii kart, tual, kat, film gibi
nesne deil, o nesne zerinde belirginleen kiinin ya da iinde bulunan ortamn d
grnts, kiinin vcut yaps, yznn ekli gibi kiiyi toplumdan ayrt eden z
fzyonomik unsurlardr. 82
Kural olarak kii, rzas olmakszn grntsnn ekilmesi, baslmas, yaynlanmas,
oaltlmas, datlmas ve sergilenmesi gibi saldr nitelikteki davranlardan
korunmasn isteyebilir ve MK 24. ve 25. maddeleriyle korunur. Ancak bir kimse her
zaman resminin ekilmesini veya yaynlanmasn yasaklayamaz. Yasaklama yoluna
bavurulabilinmesi iin resim ekme ya da yaynlama eyleminin, kiinin kiilik
hakkn ihlal edici nitelikte olmas gerekir. 83

79

Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 76.

Serdar, s. 44.
81
Mustafa Alper Gm, Kiinin Resmi (Grnm) zerindeki Hakk, Kocaeli niversitesi
Hukuk Fakltesi Dergisi, Yl 1, S. 1, Kocaeli, 1997, s. 365; Helvac, Trk ve svire
Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 72; zel, s. 33.
82
Gm, s. 366; Serdar, s. 44; ngren, s. 68.
83
ngren, s. 69.
80

27

Doktrinde baz yazarlar bir kimsenin zel hayatna, mahremiyetine girilmemesi

suretiyle izin almakszn fotorafnn ekilmesini, fotorafnn ahsi hrriyeti ve
sanat hrriyetine dahil olduunu bu durumun kiilik hakk ihlali olmadn
belirtmektedir. Bizimde katldmz dier baz yazarlarn 84 grne gre ise, kii
toplumsal hayatn bir gerei olarak belirli bir oranda kiiliine kar yaplacak
giriimlere gz yummak, buna bal olarak belirli bir manzarann grntsnn
ekilmesi srasnda grntsnn bu resimde olmasna kar, bu resmin belirli bir
kesinde ikinci planda kalmak ve resmin zellikle kiinin kiilik hakkna saldr
amacyla ekilmemi olmak kaydyla yasaklama yoluna gidememesi gerekir. Bu
nedenle sokakta yryen bir ahsn grntsn izinsiz olarak ekmenin hukuka
uygun olmad kanaatindeyiz.
Doktrindeki yaygn gre gre, kiinin ak veya zmni rzas, kamusal haber
menfaati, yargsal menfaat ve kamu dzeni, bilimsel ama gibi hukuka uygunluk
nedenleri85 dnda kiinin resminin ekilmesi ve yaynlanmas bir kiilik hakk
ihlalidir.
Resim zerindeki kiilik hakk MK 24, 25, BK 49 ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
ile koruma altndadr. Medeni Kanun ve Borlar Kanunu'nda resimle ilgili zel
dzenleme

bulunmamakla

beraber, resim kiilik

hakk deerlerinden

biri

olduundan, bu kapsamda saldrlara kar korunur. Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunu'nda ise resimle ilgili zel dzenlemeler vardr. Kanun'un 86. maddesine
gre; resim ve portreler sahibi veya miraslarnn izni olmadan, sahibinin
lmnden on yl gemeden neir ve kamuya sunulamazlar. lkenin siyasi ve sosyal
hayatnda yer alan kimselerin resimleri, katldklar resmi tren ve genel toplantlar,
gnlk olaylarla snrl olarak gazete ve dergi haberleri iin kiinin izni alnmadan
kullanlabilir. Bu kurala gre, eer tannm bir sanatnn yada herhangi bir kiinin
resmini haber deil de reklam amac ile kullanrsanz manevi hakkn yamsra
malvarl ile ilgili hakka da zarar vermi olursunuz. 86

84

Gm, s. 373-384; ngren, s. 70.

ngren, s. 70; Gm, s. 380-383; Dural ve Ouz, s. 130.
86
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 74.
85

28

Bir kimsenin resminin kiilik hakkna saldr oluturacak biimde yaynlanmas,

genellikle, zel hayatn ya da eref ve haysiyetin ihlali niteliindedir. Resim
zerindeki hak ounlukla bu iki hakkn kapsam iindedir. Ancak bu durum ayn
zamanda bamsz olarak, resim zerindeki hakkn kiilik hakk kapsamnda
korunmasna engel oluturmaz .
E. zel Hayat
zel hayat kavramnn, insan hakk olarak tanmlanmas ve bu erevede koruma
altna alnmas, 18. yzyl aydnlanma ayla birlikte ortaya km ve geliim
kaydetmitir. Kiinin zel hayatna girilemez. 87

87

Zeki Hafzoullar, nsan Hakk Olarak Kiilik Hakk ve Kiilik Hakknn Korunmas, Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1997, C. 46, S. 14, s. 1-16.

29

3. ZEL HAYAT

Avrupa nsan Haklar Komisyon'una gre zel hayat deyimi, "yabanc gzlerden
uzak yaamay isteme hakk"ndan geni olup" bir lde bireyin kendi kiiliini
gelitirme ve gerekletirme iin hemcinsleriyle, zellikle duygusal ilikiler kurmak
ve bunu devam ettirmek hakk"88 dr. zel hayat bireyin bedeni ve manevi
btnln kapsar.
Bir kimlie ve bunun sonucu olarak bir isme sahip olma hakk da kiiliin
gerekletirilmesi ve gelitirilmesinin bir yz olduuna gre, "isim" de zel hayatn
ieriini oluturan hususlardan biridir.
Bireylerin zel hayatna ve aile hayatna dokunulmamasm ve sayg gsterilmesini
salayan temel hak, zel hayatn gizlilii hakkdr. Teknolojinin gelimesi ile birlikte
zel hayatn gizliliinin korunmas gittike glemektedir. Teleobjektifler, fotoraf
makineleri, dinleme aralar vb. aralarn yaygn kullanlmas, zel hayatn
gizliliinin ihlallerini de beraberinde getirmitir.
zel hayat kavram nce Fransa ve Amerika'da ortaya atlmtr. zel hayat hakk
(right to privacy) daha sonra uluslararas belgeler ile anayasa ve kanunlarla
dzenlenip koruma altna alnmaya balanmtr.

3.1. zel Hayat Kavram

zel hayat, kiilik haklar ierisinde zel bir neme sahiptir. Ayrca bu hak,
demokratik bir hukuk devletinde vazgeilmez bir zellik tamaktadr. zel hayat,
ayn zamanda kiiliin temel ekirdei olarak da kabul edilmektedir. Gnmz
ada hukukunda kii her ynyle bir btn olarak kabul edilmektebir. Bu
88

eref Gzbyk-Feyyaz Glckl, Avrupa nsan Haklar Szlesmesi ve Uygulamas- Avrupa

nsan Haklar Mahkemesi nceleme ve Yarglama Yntemi, Altnc Bas, Ankara, Turhan Kitapevi,
2005, s. 333.

30

balamda zel hayat ta bu btnn nemli bir paras olarak grlmektedir. Bu

itibarla bireyin kiiliini serbeste gelitirebilmesi iin kendisi ve yaknlar ile ba
baa kalabilecei devlete ya da zel kiilerce rahatsz edilemeyecei zerk bir
alann salanmas zorunludur. zel hayat kavramnn temelinde bamszlk ve
gizlilik kavramlar bulunmaktadr. ada bireyin ne ekilde yaayacan,
tercihlerini, davran ve ilikilerini kapsayan bir zgrle sahip olma bakmndan
bamszl salanabilmelidir. Bu tanm sonucu kabul edilen bamszla gre zel
hayatn, hem kamu makam ve grevlilerine hem de dier zel kiilere kar gvence
altna alnmas gerekmektedir. nsan hayatnn iki temel yn olduu kabul edilebilir:
(a) Kimsenin bilmesinde ya da grmesinde saknca bulunmayan hayatn genel yn
ve (b) Hayatn herkes tarafndan bilinmemesi gereken zel yndr. Hayatn genel
yn kiinin topluma ak ve toplumsal ilikiler iinde gereklemekte ve bu nedenle
de koruma kapsamnda bulunmamaktadr. 89
zel hayatn gizlilii hakk modernleme ve teknolojideki ilerlemelerle paralel
ekilde gelien bir hak kategorisidir. Bilim ve teknoloji alanndaki gelimeler bireyin
zel hayatna mdahale edilmesini kolaylatrdka, bireye bu alann korunmasnn
isteme hakk tannmtr. zel hayatn gizlilii hakk, bireye kendisi ile ilgili olan
hereyin gizli kalmas, ifade edilmemesi, kayt altna alnmamas, gsterilmemesi ve
ihlal edilmemesini talep hakk verir. zel hayatn gizlilii hakk, devlet ve birey
arasndaki ilikilerde gizli izleme, haberleme zgrlne mdahale gibi
durumlarda ortaya karken; birey-birey ilikileri boyutunda bu hakka yaplan
mdahaleler haksz fiil sorumluluunu ortaya karr. 90
zel hayat, herkesin, kiiliini oluturabilmek ve gelitirmesini salamak konusunda
zgrce hareket ettii bir alan olarak tanmlanabilse de, zel hayat bu ekilde bir i
alanla kstlamak ve d dnyay bu alandan tamamen hari tutmak ar bir snrlama
olarak grlmektedir. O nedenle, baka insanlarla iliki kurmay ve bu ilikileri
gelitirmeyi de zel hayatn kapsamnda deerlendirmek gerekir, zel hayatn hukuki
89

zdemir zok, zel Yaamn Gizlilii, Kaybettiimiz TBB Bakanlar Ansna Panel,
Trkiye Barolar Birlii, Ankara, 18.10.2008, s. 3.
90
Durmu Tezcan, Bilgisayar Karsnda zel Hayatn Korunmas, Anayasa Yargs Dergisi, 8.
Cilt 1991, s. 385-392.

31

dzenlemelerde yaplm bir tanm yoktur. Bununla birlikte, doktrinde ve yarg

kararlarnda zel hayatn tanm farkl seklerde yaplmtr.
Avrupa insan haklar szlemesinde ve AHM kararlarnda da zel hayat kavramnn
tanm yaplmamtr. AHM'e gre, zel hayat btn unsurlaryla tanm
lanamayacak kadar geni bir kavramdr. 91 Ancak, Avrupa Konseyi Parlamenterler
Danma Asamblesinin 428 (19709) sayl kararnda, zel hayat, "zorunlu olarak
bireyin kendi hayatn en az mdahale ili yaamasn ierir: zel, aile ve ev hayat,
fiziksel ve moral btnl, onuru ve hreti, aldatlma durumunda olmaktan
saknmak, ilgisiz ve utandrc gereklerin aklanmamas, zel fotoraflarn izinsiz
yaynlanmamas, gvenilerek verilen veya alnan enformasyonun aklanmasnn
engellenmesi" biiminde tanmlanmtr. 92
zel hayatn kapsam incelenirken, gizlilik olgusunun da ele alnmas gerekmektedir.
Teorik olarak gizlilik hakkn, totaliter ynetimler dnda, tm lkeler kabul etmekle
birlikte, neyin gizlilik kapsamna girdii konusunda, uygulamada ciddi sorunlar
mevcuttur. Bireyler hakknda, bireyin, gizli kalmas gereken, kendine zg ve bir
bakasn ilgilendirmeyen, mesela, belli bir dini inan sahibi olma, belli bir sosyal
gruba dahil olma gibi, kiisel verileri toplama, bunlar snflandrma, bu verilere
dayanarak, bireyleri kategorilere ayrma ve en nemilisi de elde edilen verileri,
ileride, antaj ve tehdit vastas olarak kullanma gibi durumlar bir ok lkede olduu
gibi, lkemizde de ska gndeme gelmektedir. AHS ve AHM uygulamalarnda:
Cinsiyet, medeni hal, doum yeri, dier kiisel bilgiler ile ilgili bilgileri ieren
uygulamalar (Nfus saym); Polis kaytlar gizli olsa bile polis tarafndan parmak
izi, fotoraf ve dier kiisel bilgilerin kaydedilmesi; tbbi verilerin toplanmas ve
tbbi kaytlarn tutulmas; vergi makamlarnn kiisel harcamalarn detaylarn (ve
bylece zel hayatn detaylarn) aklama zorunluluu getirmesi; salk, sosyal
hizmetler ve vergi gibi idari ve sivil konular ele alan bireysel kimlik belirleme

91

Ursula Kilkelly, zel Hayata ve Aile Hayatna Sayg Gsterilmesi Hakk, Avrupa nsan Haklar
Szlemesinin 8. Maddesinin Uygulanmasna likin Klavuz, nsan Haklar El Kitaplar No: 1,
Avrupa Konseyi nsan Haklar Genel Mdrl, Almanya, 2001, s. 16.
92
zeltrk, s.168

32

sistemi kiisel veriler kapsamnda deerlendirilmitir. 93 5237 sayl Trk Ceza

Kanunun 136. maddesinde, hukuka uygun olarak kaydedilmi olsun veya olmasn,
kiisel verileri hukuka aykr olarak bakalarna vermek, yaymak veya ele geirmek
bamsz bir su olarak tanmlanm ve bu alanda koruma salanmtr.
Her demokratik hukuk devletinde fertlere, maddi ve manevi varlklarn istedikleri
gibi ekillendirebilecekleri zgr bir hayat alan tannr. Devletin mdahalesinden
korunmu bulunan ve bireyin dnyas olarak anlabilecek olan bu alan temel hak ve
zgrlkler ve lkenin siyasi rejimi bakmndan hassas bir gsterge ilevini de tar.
Bireyin bu dnyas ne kadar geni ise lkede mevcut olan siyasi rejim o kadar
zgrlk ve demokratik, ne kadar dar ise o kadar baskc ve otoriterdir.94
nsan hayatnn iki temel yn vardr. Bunlar; hayatn genel yn ve zel yndr.
Hayatn genel yn, kiinin herkese ak olan aleni davranlardr ve konumuzun
dnda kalmaktadr. Hayatn zel yn ise; zel hayat ve hayatn gizli alan olmak
zere iki ayr blme ayrlmaktadr. Hayatn gizli alan kiinin inanlar, cinsel
hayat, vicdani kanaati gibi kendisine zg dnyas olup mdahalelere kar etkili bir
korumann konusunu oluturur. zel hayat ise; daha ok aile bireyleri, yakn arkada
evresi ve akrabalar ile olan ilikilerini ierir ve yine mdahalelere kar koruma
altnda olmakla birlikte bu koruma hayatn gizli alanndaki korumaya gre daha
gevek bir konumdadr. 95
nsann sosyal bir yaratk olduu ve bu nedenle hayatn ancak dier insanlarla
birlikte devam ettirebilecei gereinden hareketle, insan hayatnn esas itibariyle iki
ynnn bulunduu sylenebilir. Bunlar hayatn genel ve zel ynleridir; hayatn
zel yn de "zel hayat" ve "hayatn gizli alan" olmak zere ikiye ayrlr.
Hayatn genel yannn, bir gizlilii bulunmadndan, gizlilik bakmndan korunmay
gerektirir bir yn yoktur. rnein, kamuya ak yerlerdeki davranlarmz ve
93

Yusuf Hakk Doan, zel Hayata ve Hayatn Gizli Alanna Kar Sular, Makaleler ve Seminer
Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart
2005, s. 5.
94
Bahri ztrk, Erdem Ruhan ve zbek V. zer, Uygulamal Ceza Muhake mesi Hukuku, 7.
Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2003, s. 138.
95
ztrk, Ruhan ve zer, s. 140

33

szlerimiz herkes tarafndan grlp dinlenebilir. Buna karlk hayatn zel yan her
hukuk devletinde koruma altna alnmtr. Hayatn gizli alan mutlak bir ekilde
korunur, hatta dokunulmaz saylrken, zel hayat nispi olarak korunmutur. zel
hayat dar bir erevede, rnein bir aile iinde sz konusu olabilirken, hayatn gizli
alan sadece bireyi ilgilendirir ve ondan bakasnn bu alana girebilmesi asla kabul
edilemez; bu nedenle de dokunulmazdr. Mesel bireyin, su tekil etmemek artyla,
cinsel hayat tamamen kendisini ilgilendirir. Bugn Batfda, cinsel hayata ilikin
sularn aydnlatlmasnda dahi, tank veya sana insan haysiyetiyle badamayan
sorularn sorulamayaca kabul edilmektedir. Ayn esas Batfnn deerlerini ve hukuk
dzenini benimsemi bulunan lkemiz iin de geerlidir. Bilindii gibi, olayla ilgisi
bulunmayan sorularn sorulmas, delillerin toplanmas Ceza Muhakemesi Hukuku
esaslarna aykr olduu iin zaten mmkn deildir. Burada sz konusu olan, olayla
ilgisi bulunduu halde sorulmas veya toplanmas insan haysiyetine aykr bulunan
sorular ve delillerdir. nsann din inanc, belli konuda ne dnd vs. hayatn gizli
alan iinde kalr. Anayasa m. 24 de, "... kimse, ibadete, din yin ve trenlere
katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz..."; m.25 de, "... kimse,
dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz...." denilmek suretiyle bu husus dile
getirilmitir. 96
zel hayatn dokunulmaz alann belirleme konusunda Alman Anayasa Mahkemesi
tarafndan gelitirilen ve Alman Federal Mahkemesi tarafndan da olarak korunan
gizli alan, devlet mdahalelerine esas itibariyle ak olan zel alan ve korunmaya
deer bir yan bulunmayan sosyal alan arasnda bir ayrma gitmektedir.97 Doktrinde
kabul gren ve Kuak Teorisi (ya da Alanlar Teorisi) denilen l ayrma gre zel
hayat alan; ortak alan, zel alan ve gizli alan olarak snflandrlmaktadr. Bu
ekilde hayat alanlar ayrm, kiiliin hukuken korunmas gereken blmn

96

Bahri ztrk, Yeni Ceza Muhakemesi Hukukunun Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu 5271 Sayl
CMK, Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim
Dairesi Bakanl, Ankara, Ocak 2005, s. 35.
97
Mustafa Ruhan Erdem, Ceza Muhakemesinde Organize Sululukla Mcadelede Gizli Soruturma
Tedbirleri, Sekin Yaynevi, Ankara, 2001, s. 87.

34

gsterdii iin yerindedir. Bu ayrmda zel ve gizli alanlar korunan kiilik alanlar
olmaktadr. 98
zel hayat, kimlik hakkn da ierir, nedensiz ve ak rza olmakszn, gerek adn,
adresini, yan, ailevi durumunu, bo zamanlarndan yararlanma biimini,
malvarln ve gnlk alkanlklarn aklamama esastr. Ayn ekilde konut ve aile
mahremiyeti, sala, birlikte ve duygusal hayata ilikin gizlilik hakk gvence altna
alnr. Bunlara "grnt" (imaj) hakk da eklenebilir. 99
Gizli alan daha nce de belirtildii gibi kimsenin bilmesi istenmeyen ve gerekmeyen
gizli olay, bilgi ve belgelerden olumaktadr. zellikle kiinin salk durumu, aile
mahremiyeti, zel yazmalar ve psikolojik durumunu gsterir olaylar bu alan iinde
anlmaktadr. Zaten gizlilik kavram ya da ilkesi de; "...nc kiilerin ilgi alan
dnda tutulan varlk ortam olup, her bireyin kiisel ve ailevi hayat alanna dardan
mdahaleye (d ve yabanc girie) kar mahremiyeti"ni korunmasdr.
Kiilerin zel hayat ve hayatndaki gizlilikler kavram olarak birbirinden ayrlmakla
beraber birok hallerde bu iki kavramn birbirine kart grlmektedir. nk her
ikisinin de hukuka aykr olarak renilmesi ve aklanmas genel anlamda kiilik
haklarnn ihlali niteliini de alacaktr. zel hayatn korunmas hakknn alan,
korunmas aralar ve genel ilkeleri zellikle snrlamalar bu zgrln hukuki
yapsnn karmakln gstermektedir.
Kiilerin zel hayat ve gizliliklerinin ihlal edilmesi; hem bu alann aratrlmas hem
de burada renilen bilgi ve belgelerin aklanmas eklinde olmaktadr. Yani sadece
bu zel alana mdahale bile hangi niyetle olursa olsun tecavz kabul edilecektir.
Bireyin, ama ve ilikilerini serbeste belirleyebilirle yetisi zerklik olarak
tanmlanr. zel hayat ise, d etkiden arnm bir alan salayarak, sosyal baskya

98

Bahri Oztrk, zel Hayatn Gizlilii ve Arama, Manisa Barosu Dergisi, Y. 11, S. 41, Nisan
1992, s. 5; Bahri Oztrk, Ceza Muhakemesi Hukukunda Kouturma Mecburiyeti (Hazrlk
Soruturmas), Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 1991, s. 78.
99
Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 19

35

kar yaltm mmkn klar. 100 Bireyin zerk ve bamsz ekilde hareket
edebilmesinin ilk koulu, dardan, devletten veya toplumdan, gelebilecek kontrol ve
basklara direnebilmesidir. Bu noktada, kontrol ve baskya kar direnci salayan
dayanak olarak, zel hayatn nemi belirginleir. nsanlar, kiiliklerini ve
yaratclklarn, bakalarnn gzetiminden korunmu, kendi duygu ve isteklerine
gre biimlendirilmi bir ortamda gelitirebilirler. zel hayat sayesinde birey,
toplumsal hayata katlp katlmama, katld durumda da bunun dzeyini belirleme
seeneine de sahip olur. Aksi halde, "... toplumun ehresinin deimesi ve bunun
rkek, korkak, ve esir insanlarn toplum hayatna dnmesi ihtimali meydana
gelebilir"101.
Totaliter sistemlerde, rejimin istedii insan tipinin yaratlmas adna zel hayatn
gizliliine pek az sayg gsterilmekte, kamusal alanda da gizlilik hakim
klnmaktadr. Demokratik rejimlerde ise kamu ilerinde aklk ve zel hayatn
gizlilii prensip olarak kabul edilmekte, bireye kiiliini ve bireysel zelliklerini
koruyabilmesi, maddi ve manevi varln gelitirebilmesi iin her trl mdahaleden
uzak, zerk bir alan salamaktadr. 102 Bu anlayta kiinin devlet tarafndan
alamayacak ve dokunulamayacak zel bir alan bulunmaktadr. 103
zel hayatn gizliinin ilke olarak kabul, mutlak anlamda anlalmamaldr.
Demokratik rejimler bakmndan da bu alana mdahalenin kanlmaz olabilecei
kabul edilmelidir. 104
Kiinin seme bilincinin gelimesi asndan da zel hayatn korunmas gereklidir.
Kiinin hayatn dilediince ynlendirebilmesi iin neyi, kime, ne zaman, nasl
aklayaca, ya da kimden neleri gizleyecei konusunda kendi zgr iradesiyle karar
verebiliyor olmas, kiisel zerkliin salanabilmesi, kiiliin gelitirilmesi, bireyin
100

Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 189.

Zahit mre, ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin
Meseleler, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas, Ord. Prof. Dr. Sddk Sam Onar
Hatra Says, C. 39, S. 1-4, 1974, s. 150..
102
Anl een, nsan Haklar, Gndoan Yaynlar, Ankara, 1995, s. 57.
103
Mehmet Turhan, Anayasal Devlet, Gndoan Yaynevi, Ankara, 1996, s. 67.
104
Ergun zbudun, Anayasa Hukuku Asndan zel Haberlemenin Gizlilii, Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi 50. Yl Armaan, C. 1, Ankara, 1977, s. 269-270.
101

36

kendi kendini deerlendirebilmesi ve ruh saln koruyabilmesi asndan

gereklidir. 105
zel hayat, herkesin, kiiliini oluturabilmek ve gelitirmesini salamak konusunda
zgrce hareket ettii bir alan olarak tanmlanabilse de, zel hayat bu ekilde bir i
alanla kstlamak ve d dnyay bu alandan tamamen hari tutmak ar bir snrlama
olarak grlmektedir. O nedenle, baka insanlarla iliki kurmay ve bu ilikileri
gelitirmeyi de zel hayatn kapsamnda deerlendirmek gerekir, zel hayatn hukuki
dzenlemelerde yaplm bir tanm yoktur. Bununla birlikte, doktrinde ve yarg
kararlarnda zel hayatn tanm farkl seklerde yaplmtr.
Avrupa insan haklar szlemesinde ve AHM kararlarnda da zel hayat kavramnn
tanm yaplmamtr. AHM'e gre, zel hayat btn unsurlaryla tanmlanamayacak
kadar geni bir kavramdr. 106 Ancak, Avrupa Konseyi Parlamenterler Danma
Asamblesinin 428 (19709) sayl kararnda, zel hayat, "zorunlu olarak bireyin kendi
hayatn en az mdahale ili yaamasn ierir: zel, aile ve ev hayat, fiziksel ve
moral btnl, onuru ve hreti, aldatlma durumunda olmaktan saknmak, ilgisiz
ve utandrc gereklerin aklanmamas, zel fotoraflarn izinsiz yaynlanmamas,
gvenilerek verilen veya alnan enformasyonun aklanmasnn engellenmesi"
biiminde tanmlanmtr. 107

3.2. zel Hayatn Kapsam

nsanlar, kendi hayatlarnda cereyan eden durumlarn bakalar tarafndan
bilinmesini, grlmesini istemezler. Her kii, insan olmasndan kaynakl olarak zel
hayat hakkna sahiptir. Bu itibarla, kiilerin sadece ailesi, yaknlar, arkadalar ve
kendisinin setii evrenin iinde yaamak ve hayatnn bakalar tarafndan
bilinmemesini isteme hakk vardr.

105

zbudun, s. 266.
Kilkelly, s. 7
107
zeltrk, s.168
106

37

Kii toplum iinde yaayan sosyal bir varlk olarak bakalaryla iliki iindedir. Bu
ilikiler sonucu kiiler bakalar tarafndan grlmekte, izlenmekte, karlkl gr
ve dnceler aklanmakta, olaylar bakalar ve bir lde medya tarafndan
duyulmaktadr. Kiiler ou zaman bizzat kendi davranlaryla bakalarnn
kendileri hakknda konumasna, kendilerinin izlenmesine sebep olmaktadrlar.
Bunun

sonucu

olarak

kiilerin

hayat

olaylar

hakknda

bakalar

bilgi

edinebilmektedirler. Bu bilgilerin kapsam, kiinin bakalaryla olan ilikisinin

derecesine baldr. Kiinin yaad baz olaylar herkesin bilgisine ve grgsne
aktr. rnek olarak, kiinin sokakta gezmesini, alverie kmasn, bir konsere
katlmasn gsterebiliriz. Btn bunlar belirsiz kiilerin gzleri nnde meydana
gelir. Fakat hibir insan, hayatnn her alann btn insanlarla paylamaz. nsann
hayatnda sadece kendisinin bildii, kimseyle paylamad bir hayat alan olduu
gibi, sadece yaknlar ve belli arkadalaryla paylat hayat alan da vardr. 108 Bu
nedenle hukuk retisinde kiinin hayat alan, ortak hayat alan, zel hayat alan ve
gizli hayat alan olarak e ayrlmtr. 109 Baka ayrma gre kiinin hayat alanlar i
ie gemi birer embere benzetilmektedir. En ite ekirdek benlik denen kiinin
kimseyle paylamad srlarn ieren ember, daha sonra en yakn akrabalaryla
paylat hayat olaylarn kapsayan ikinci ember, arkadalaryla paylat hayat
olaylarn kapsayan ember diye gitgide daha geni evrelere alan hayat evreleri
olarak da doru sralanan emberler devam eder ve en dta kiinin herkesle
paylat hayat olaylarn ieren embere ular.110

108

Funda elebi, Kiilik Haklarndan, Kiinin zel Yaamnn ve Gizliliklerinin hlali ve

Korunmas, Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Y. 1, S. 1, Kasm 1997, s. 273;
Ahmet M. Klolu, eref, Haysiyet ve zel Yaama Basn Yoluyla Saldrlardan Hukuksal
Sorumluluk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008, s. 83.
109
Dural ve z, s. 126; Klolu, s. 84; Serdar, s. 38; Tandoan, s. 26; mre, ahsiyet
Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin Meseleler, s. 149; zek,
s. 245; Serap Helvac, Kiiliin Korunmas ve Vesayet Hukuku, Prof. Dr. Erdoan Morolu'na
65. Ya Gn Armaan, Beta Yayn, stanbul, 1999, s. 871.
110
zeltrk, s. 3; Ergun zbudun, Anayasa Hukuku Bakmndan zel Haberlemenin Gizlilii,
Ankara Hukuk Fakltesi Ellinci Yl Armaan 1925-1975, C. 1, Sevin Matbaas, Ankara 1977,
s. 266.

38

Kiinin hayat alanlarnn byle bir ayrma tabi tutmak teorik adan olduu kadar,
kiinin gizli ve zel hayat alannn korunabilmesi, snrlarnn belirlenebilmesi ve
zellikle ortak hayat alanndan ayrlmas bakmndan nem tamaktadr. 111
Kiinin hayat alann oluturan blmlerin ierii kesin bir ekilde saptanmamtr.
Bu nedenle alan teorisinin kullanlabilir bir teori olarak kabul edilebilmesi iin her
olayn, meydana geldii durum gz nne alnarak incelenmesi gerekmektedir. 112
Teorinin belirledii alanlar aada incelenmektedir.
zel hayat, tketici nitelikte kesin bir tanm vermenin olanaksz olduu geni bir
kavramdr. 113 Her somut olaya gre ayr ayr zel hayatn tanmnn tekrar yaplmas
gerekmektedir. 114 zel hayat kavramnn tanmnn yaplmas zor olmakla birlikte,
mutlak ve kesin izgilerle olmasa da, ortaya konmas bir zorunluluktur. Bu amala
Trk Hukukunda reti tarafndan alan kuram kullanlmaktadr.
Kiinin hayat alan, retide e ayrlarak incelenmekte ve buna alan kuram115
ad verilmektedir: Bu kurama gre kiinin hayat, kamuya mal olmu / kamuya ak /
ortak hayat, zel hayat ve gizlilik alam / gizli hayat olmak zere alandan oluur.
Doktrinde zel hayatn balca alan116 olarak yorumland grlmektedir:
1- Ortak alan: Ortak hayat alan, bakalarnca bilinmesinde herhangi bir saknca
grlmeyen ve topluma ak olan olaylar oluturur. Dier bir deyile, ortak alan, bir
kimsenin sinemaya veya konsere gitmesi, alveri merkezlerinde dolamas, pazara
gitmesi gibi faaliyetlerin oluturduu alandr. Ortak hayat alan fiilen bir hukuki
koruma altnda deildir.

111

elebi, s. 273.
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 61.
113
K.Ahmet Sevimli, inin zel Yaamna Mdahalenin Snrlar, Legal Yaynlar, stanbul,
2006, s. 7.
114
Sevimli, s.7.
115
Aydn Zevkliler, M. Beir Acabey ve K. Emre Gkyayla, Medeni Hukuk-Giri ve Balang
Hkmleri-Kiiler Hukuku-Aile Hukuku, Sava Yaynlar, Ankara 1995, s. 395.
116
Mustafa Tren Ycel, Hukuk Felsefesi, Bakent Matbaas, Ankara, 2005, s. 30.
112

39

Kiinin ortak hayat alan herkes tarafndan izlenebilen hayat olaylarndan meydana
gelen alandr. Bu alan say ve kii olarak belirsiz kiilerin grmesine, bilmesine,
izlemesine ak olan hayat olaylarn ierir. 117 nemli olan belirli hayat olaynn
byle bir yerde yaanm olmasdr. Bir hayat olaynn yaand kamuya ak
yerlerde tesadfen kimsenin bulunmay bu olay ortak hayat alanna ait olmaktan
karmaz. 118
Ortak hayat alan, hukuki koruma kapsam dnda kalr. Zor olan ortak hayat alan
ile zel hayat alan arasndaki snrn izilmesidir. Snrn izilmesi objektif kriterler
zerine kurulmas gerekir ise de hayat alanlar kavram mahiyeti gerei kiiye ve
duruma gre deiiklik gsterir.
Kural olarak zel ve gizli hayat alanlarna ait olaylarn yaynlanmas hukuka aykrlk
ve kiilik hakkna tecavz oluturduu gibi ortak hayat alanna giren olaylarn
yaynlanmas yine kural olarak serbesttir.119 Kitle haberleme aralar vastasyla
yaplan yaynlar, teknik imkanlar sayesinde nc kiilerin beyanlarna oranla ok
geni kitlelere hitap ederler. Ayrca yaynn ileride tekrar yaynlanmas imkan da
vardr. Bu nedenle kitle iletiim aralar ile kiilii ihlal edilen kimsenin gizli ve zel
sahasn, ortak hayat alan aleyhine geniletmek gerektii kanaatindeyiz. Bu nedenle
daha nce kiilik hakk deerlerinden olan resim balkl paragrafta belirttiimiz
zere sokakta gezinen normal bir vatandan

grntsnn, yrmesinin,

hareketlerinin mnhasran ekip yaynlamann kiilik hakkna tecavz oluturacan

dnyoruz. nsanlarn hafta sonunu deerlendirmesi haber bal ile kiinin de
iinde bulunduu insanlar topluluunu ekip yaynlamak bu balamda hukuka
uygundur. phesiz burada drstlk lleri, incelen olaydaki snrlar tayin edecek,
bu llerde toplum hayatnda ve basnda yerlemi uygulamalar rol oynayacaktr.120
Kamuya ak hayat, kiinin bakalarnn bilmesinden rahatsz olmad, tm topluma
ak olan ve toplumsal ilikiler iinde gerekleen hayattr. Gizlilii olmayan hayatn
117

elebi, s. 274.
Klolu, s. 84.
119
Tandoan, s. 28.
120
Tandoan, s. 29.
118

40

bu alan kiinin toplumsal hayata katlmas sonucu dier toplum yeleri ile paylat
bir hayat alandr. Bu alanda oluan olaylar ve kiileri toplumun dier bireyleri de
grerek ve duyarak renebildiklerinden, bu alann dier kiilerden gizli tutulmas
mmkn deildir. 121
2- zel alan: Bir kimsenin dostlar, yaknlar, tandklar, ailesi ve arkadalar gibi
kiilerle paylat olaylardan oluan hayat alanna, zel alan denir. Herkes, zel
hayat alanna giren olaylarn da gizli kalmasn, bakalar tarafndan bilinmemesini
ister. Gizli hayat alanyla karlatrldnda daha alenidir. Bu alenilik, toplum
nezdinde bir alenilii ifade etmez. Kii bu olaylar yaknlar ile paylar. Bu sebeple,
bu alana giren olaylarn nc kiilere duyurulmas halinde, zel hayat alan ihlal
edilmi olur. zel hayat, kiinin mesleki hayat, aile hayat gibi, yani evinin
ierisinde yaad i hayat olarak alglanmaldr. Ortak hayat ise kiinin dardaki
kiilerle ilikiler kurmasna yarayan d hayat olarak alglanmaldr.
Kiinin zel hayat alan, kamuya ak alanlarda meydana gelmeyen, ancak gizli
sahann aksine belirli veya belirsiz sayda olmakla birlikte sadece kiiye yakn
olanlarla paylalan hayat olaylarn kapsar.122 Bu kiilerin kimler olaca paylalan
zel hayat faaliyeti iinde kiinin sahip olduu tasarruf hakk yetkisini kullanmasyla
ortaya kar.123 rnein kii cinsel sorunlarn doktoru ya da bir arkadayla
paylaabildii halde ailesinden saklayabilir.
Kiinin aile hayatna giren olaylar aile bireyleriyle paylat hayat olaylarn kapsar.
Bu tr hayat olaylar sr alanna girmedii mddete zel hayat alanna girerler. 124
Ayn durum meslek arkadalar, bir dernein yeleri, arkada gruplar arasnda
yaanan olaylar iinde sz konusudur.
zel hayat alan kiilik hakkna ilikin korumadan yararlanr. zel hayat alan
kiinin kendisine yakn olan kiilerle paylat bir alan olduundan, bu kiilerin
121

Zevkliler, Acabey ve Gkyayla, s. 397.

Klolu, s. 84.
123
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 232;
elebi, s. 275.
124
Klolu, s. 85; elebi, s. 275.
122

41

edindikleri bilgileri bakalarna yaymalar hukuka aykr saylamaz. nk zel

hayat sahibi kii de bu olaylar paylat kiilerin bunlar gizli tutmayacaklarn
dnr ve bilir. rnein, bir dn davetinin davetliler dnda konuulmas
mmkndr. Ancak bu tr olaylarn belirsiz kii topluluklarna yani kamuya
aklanmas kiilik hakkna tecavz oluturur. 125
Kiinin birlikte oturduu, birlikte alt veya gnn olaylar zerinde birlikte
konutuu ve bu nedenle kiinin kendisine yakn olduu kiilerle mterek olan ve
sadece bunlarla paylat hayat olaylarnn paylald alana kiinin zel hayat alan
denilmektedir.126 Dier bir ifade ile zel hayat kiinin sadece evresi tarafndan
bilinen yada bilinmesi olana bulunan hayattr.127 Bu alandaki hayat olaylar, belirli
kiilerce bilinmekle birlikte kamuya ak deildir.
3- Gizli alan: Kii bu alanda bakalannm renmesini istemedii bir hayat yaar.
Kii, gizli hayat alanna giren olaylar, belki sadece zel olarak en fazla yaknlk
hissettii kiiler ile paylar. Gizli hayat alan, bir kimsenin hayatnn en zel ve gizli
ksmn oluturur. Kiinin srlan, en gizli duygular, dnceleri, mitleri, korkular,
dilekleri gibi hayat olaylar bu alana girer. Kiilerin yalnz kalma haklar vardr. Gizli
alan (sr alan) dokunulmaz olduu gibi, her trl mdahaleye kar hukuki koruma
altndadr. Bu alanda yer alan bilgiler basn-yayna kapaldr. zel alan gibi gizli alan
da hem kamu hukuku hem de zel hukuk kurallar ile koruma altna alnmtr.
Gizlilik alan kiinin srlardr. Kiinin tm nc kiilerden gizleyerek sadece
kendisini ilgilendiren ve kapal tutmak istedii hayat olaylarna kiinin hayatnn
gizli hayat alan ad verilir. Bu alana ilikin bilgileri, kii kendi rzas ile gven
duyduu belirli ahslara aktarabilir. zel hayattan farkl olarak, bu alana ilikin
bilgilerin nc kiilerce renilmesi kiinin bunu paylamas ile olanakl hale
gelir.

125

Klolu, s. 93.
Tandoan, s. 26.
127
mre, ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin
Meseleler, s. 149.
126

42

Kiinin zel hayat olarak alglad ve bu nedenle de kendisini gvende hissettii

durumlar; kendi olma, kendi olarak yaama, bakalar ile sosyal olarak etkilemede
bulunma, kendi kiiliini gelitirme ve tatmin etme, fiziksel ve manevi btnlne
sayg grme, ahsi kimlik edinme, ahsi ve zel alana sayg grme, cinsel ynelme,
kimlik ve ilikiye sayg grme, saldrgan yaynlara kar korunma, kiisel bilgilerin
devlet tarafndan toplanmasnda demokratik uygulamaya tabii olma, konut ve evre
hakkna sahip olma, haberlemenin gizli olmas, gzlemleme ve kapal devre
televizyona kar korunma, tbbi bakmn gizliliinin salanmas, salk bilgilerine
izinsiz eriim olmamas128 olarak sralanabilir.
Kiini nc kiilerden gizledii ya da sadece kendilerine aklad kiilerce
bilinmesini istedii olaylar ieren alana gizli hayat alan denir. Bu alana bakalar
tarafndan bilinmesi istenmeyen tm olaylar ve bunlar ieren belgeler girer. 129
Bir olayn giz alan kapsamnda yer alabilmesi iin objektif ve sbjektif olmak zere
iki artn gereklemesi gerekir. Objektif art, hayat olaynn herkes tarafndan
bilinebilir veya izlenebilir olmamasdr. Bu nedenle kiinin gizli tutulan dnce ve
inanlar, yazmalar giz alanna girmektedir. Burada nemli olan olayn bilinmeyen
bir olay olmasdr. Zira bir olay kiinin kendi iradesi ile veya iradesi dnda herkes
tarafndan bilinir hale gelmise artk giz alan kapsamnda deildir. 130 Sbjektif art
ise kiinin sz konusu hayat olayn gizli tutma iradesinin olmasdr. Kiinin sr
saklama iradesi kiinin ak beyanlarndan (kiinin sr olduunu sylemesi gibi),
bazen kiinin aklayc davranlarndan (kap, tel rg, it, duvar gibi engeller
koyma, mektubu ekmeceye saklama gibi), bazen de hayat tecrbelerinden (Evlilik
ve aile ilikilerinin gizli kalmasnn hayat tecrbelerine gre herkese bilinmesi gibi)
zmnen karlabilir. 131
Sr alan kiinin bizzat kendisi veya gvendii kiiler dnda herkese kapal olan bir
alandr. Bu nedenle kiinin bu alana ait baz hayat olaylarn sakl tutacaklarna
128

Gzbyk ve Glckl, s. 330-346.

Dural ve z, s. 126.
130
Klolu, s. 86-87; zel, s. 32.
131
Dural ve z, s. 126; Klolu, s. 89; zel, s. 32.
129

43

gvendii kiilere aklamas onda sr saklama arzusunun kalktn gstermez. Bu

husus sr alann zel hayat alanndan ayran bir niteliktir. zel hayat alan kiinin
kendine yakndan bal olan kiilerle paylat bir hayat alan olmasna ramen, sr
alan kendilerine zellikle gvenilen ok az sayda kiilerle paylalan bir alandr.
zel hayat alanna giren olaylarda kiinin bunlar paylat kiilerin bakalarna
aklayabileceklerini bilir veya gze alr. Sr alanna giren olaylarda ise sr sahibi
kendilerine gvendii kiilerin bu olaylar bakalarna aklamama istek ve iradesine
sahiptir. 132
Gizlilik alanna dahil bir olay, kii gvendii bir kiiye aklamsa, arada
szlemesel bir iliki olmasa da bu kii, bu bilgileri nc kiilere aklayamaz.
Gvenilerek kendileriyle gizli hayat alanna giren olaylarn paylald kiiler,
normal ve mantkl bir kii olarak hareket ederek, bunun sr olarak saklanmasnda
ilgili kiinin kar olup olmadna karar verip, bunlar gizli tutmakla
ykmldrler. 133
Sr saklama ykmll MK md. 24' de dzenlendii gibi 5237 sayl TCK'da da
dzenlenmi ve sr sahibi ykmllk altna sokulmutur. TCK ikinci ksm "zel
Hayata ve Hayatn Gizli Alanna Kar Sular" balkl dokuzuncu blmde
dzenlenen sularla yasaklamalar getirilmitir. Kiinin gerek mektup, telgraf ve
gerekse telefon ve telsizle yapt haberleme ilemi anayasal teminat altndadr.
Anayasa'mzn 22. maddesine gre, herkes haberleme hrriyetine sahiptir ve
haberlemenin gizlilii esastr. Bu nedenle kiinin muhatap dier kii ile yapt
yazmalar veya konumalar, her ikisinin de gizli hayat alanna dahildir. Taraflarn
rzas dnda, gerek nc bir kii tarafndan gerek taraflardan birinin dierinin
rzasn almadan, bunlar aklamas, gizli hayat alanna bir mdahale tekil eder. 134
Ayrca Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 85. maddesine gre, eser niteliinde
bulunmasa bile mektuplar, anlar ya da bunlara benzer yazlar yazanlarn veya
miraslarnn izni olmadka veya lmnden itibaren on yl gemedike
132

Klolu, s. 90.
Serdar, s. 42.
134
Klolu, s. 90; Serdar, s. 42.
133

44

yaynlanamaz. Mektuplar hakknda yaynlanabilmeleri iin ayrca mektubu gnderen

kiinin, lmse yaknlarnn izni gerekir. Bunun da koruma sresi on yldr. Basn
mensuplarnn bu kurallara uymamas halinde ilgililer tazminat davas aabilirler.

3.3. zel Hayat ve Dier Hayat Alanlar Arasndaki liki

zel hayat alan ve gizlilik alan, nitelik deil nicelik bakmndan farkldr. 135 Her iki
hayat alan da kiinin zel hayatn oluturduu halde gizlilik alan zel alana gre
kiiye daha sk suretle baldr. Bu alann bakalar tarafndan renilmesi kiinin
tercihindedir. Gnmzde zel hayat alan gizli hayat alann kapsamaya
balamtr. 136 Hukuk dzeni bu iki alan korumakta137 ise de kimi durumlarda
kiinin ortak hayat alannda da korunduu sylenebilir. almamzda zel hayat
deyimi her iki alan kapsar ekilde kullanlacaktr.
alann birbirinden kesin snrlarla ayrlmas gtr. Hangi deerin zel hayat
alanna, hangi deerin kamuya ak alana dahil olduunu belirleme bu deerlerin ne
olduuna baklarak deil bunlarn gizlilik dzeyinin belirlenmesi ile ilikilidir. 138
Toplumda n plana km, kamunun ilgisini stnde toplam, hakknda bilgi
edinme ihtiyac duyulan "kamuya mal olmu kiiler"139, zellikle politikaclar,
sanatlar, sporcular kamuya ak zel hayatlarn dier kiilere gre daha dar
yaarlar. Bu kiilerin toplum iinde tadklar nem gerei hayatlarnn her alan ve
zellikle zel hayatlar ilgi uyandrr ve bilinmek istenir. Bu nedenle kamuya ait
alanlarda zel hayatlarna ilikin bir olay meydana geldiinde, bu olayn haber
yaplmas kiilik haklarna saldr deildir ve haber nitelii tamaktadr.
Kamuya mal olmu kiilerin zel hayatlarna dair bu durum kabul edilmekle birlikte
stn bir kamu menfaati de bulunmas gereklidir. Kamuya mal olmu kiiler
hayatlarnn "kiiye zel" niteliinin bir ksmn kaybettiklerinden, bu kiilerin "zel
135

Sheyl Donay, Meslek Srrnn Aklanmas Suu, Sulhi Garan Matbaas, stanbul, 1978, s. 22.
Sevimli, s. 9.
137
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Haklarn Koruyucu Davalar, s. 60.; mre,
ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin Meseleler, s.
153.
138
Sevimli, s. 9.
139
Klolu, s. 152.
136

45

hayata sayg isteme"

haklarnn

kapsam da

dier

bireylere

gre

daha

daraltlmtr. 140 Kamuya mal olmu kiilerin zel hayatlarndaki daralma, kiinin
kamuya mal olduu zaman dilimine zgdr. 141
Sosyal hayatn bir blm de zel hayata dahildir. 142 Baz durumlar kamuya ak bir
alanda meydana gelmi olsa da, kiiye ait bir deerin gizli olma nitelii devam
edebilir. rnein, kiinin, sinema, tiyatro, elence yerleri, avukat, doktor vb.
bulunduu yerler ve grt kiiler de zel hayat kapsamndadr. Kiilerin gz
nnde gerekleen bu tr eylemler, zel hayat sz konusu olan kiiyi tanmayanlar
iin sradan ve gayri ahsi niteliktedir. Kii kamuya ak alanlardaki bu tr
faaliyetlerinin bilinmesini istemedii durumlarda, bunlar da zel hayat kapsamnda
deerlendirilmelidir. 143
zel hayat belirlemekteki lt herkesin bir olayla ilgili olarak bilgi edinememi
olmas deil, kiinin, herkesin bilgi edinmesine uygun grmemesidir. Kiinin
hayatnn zelini kiminle ne kadar paylaaca zerindeki kontrol, kiinin eitli
konular kamuoyundan saknmasn ya da bunlarn ne kadarnn kamuoyuna
sunulacana karar verilmesini salar. Kiinin bu konudaki iradesini bilmeyen bu
alan paylat kiilerin ortalama drst bir insan gibi davranp durumun tm
gereklerini deerlendirerek

bu

konuda

karar

vermesi beklenir. 144

Kiinin

eylemlerinin kamuya ak alanlarda yaplmas, kiinin rzas olmakszn, bunlarn

yaynlanabilir ya da aktarlabilir olduu anlamna gelmez. 145
Kiilerin hayat alanlarnn evreye aklk derecesine gre "zel hayat" ve "genel
hayat" eklinde ikiye ayrlmas da mmkndr.
alan kuram Trk Hukuku retisinde en ok bavurulan yntem olmakla birlikte
buna alternatif olabilecek dier bir yaklam da Kanada Yksek Mahkeme hkimi
140

Gzbyk ve Glckl, s. 336.

Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 66.
142
Kilkelly, s. 10.
143
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 215.
144
Sevimli, s. 10.
145
Helvac, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu Davalar, s. 62; en, Devlet ve
Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 234.
141

46

LaForest tarafndan ortaya konulan ve yine alansal olan yaklamdr. 146 Buna gre
zel hayat, mekansal, bedensel ve kiisel bilgilere ilikin alanlarda kendini gsterir.
Grld gibi alan kuramndan farkl olarak, burada zel hayat kendi iinde
ayrma tabi tutularak tanmlanmtr. Bu alana, bir drdnc alan olarak da kiinin
zilyetliindeki eyann zerindeki mahremiyet hakk da eklenmitir.
alan kuram her somut olaya gre yeniden deerlendirilerek deien koullara
ayak uydurmak ve her gn tekrar yorumlanmak zorundadr. Alanlar arasndaki
snrn belirsizlii ve her alann da genileyip daralabilecei gz nnde
bulundurulmaldr.

3.4. Kiinin zel Hayat evreleri

zel hayat kavram kiinin aile hayat, konutu ve haberlemesi ile birlikte
anlmaktadr. rnein, Anayasann zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas bal
altnda zel hayat ile birlikte, aile hayat, konut dokunulmazl ve haberlemenin
gizlilii gvence altna alnmtr (md. 20-22). Ayn ekilde Avrupa nsan Haklar
Szlemesi'nin 8. maddesinde dzenlenen "zel hayata ve aile hayatna sayg hakk"
ierisinde zel hayat, aile hayat, konut ve haberleme sayg gsterilmesi gereken
haklar olarak saylmtr.
zel hayat, aile hayat, konut ve haberleme kavramlar, bireysel hayatn deiik
uzantlar olarak i ie gemi olduklarndan, bunlardan biri hakknda yaplan
aklama gerekli uyarlamalar yaplarak (mutatis mutandis) dierleri iin de
geerlidir. 147 zel hayatn, genel olarak, kapsamnn belirlenmesine yardmc olan bu
snrlamann amac, bu alt unsurlarn zel hayat kavramna dahil olduu noktasnda
olas duraksamaya meydan vermemektir. 148

146

Sevimli, s. 10.
Gzbyk ve Glckl, s. 333.
148
Sevimli, s. 12.
147

47

a. Aile Hayat
Aile hayat, zel hayat hakknn dzenlendii hkmler iinde yer almas, bunun da
zel hayatn bir alt unsuru olduu ve mdahaleden uzak tutulmaya deer
grldn iaret eder.149 Aile kurmak, ocuk sahibi olmak ve ailenin korunmasna
ilikin haklar ayr dzenlemelerin konusudur (AHS md. 12; Ay md. 14).
AHM kararlarna baktmzda, nikhl kadn-erkek birliktelii olan hukuk (de jure)
aile yannda, nikhsz olarak birlikte yaayan kadn ve erkein vcuda getirdii fiili
(de facto) birliktelikler de aile kavram iinde saylmaktadr. 150
b. Konut
Konut, genel olarak kiinin zel hayatn srdrd yer olmakla birlikte mesleki
faaliyetin srdrld yeri de kapsayabilir. 151
c. Haberleme
Haberleme kavramnn iine, mektup, telgraf, telefon, e-posta gibi her trl iletiim
aracyla yaplan haberleme girer. 152 Haberleme kavram, gelien teknolojiyle
deien tm iletiim yntemlerine ayak uyduracak tarzda yorumlanmaldr. 153

3.5. zel Hayatn Gizlilii

3.5.1. zel Hayatn Gizlilii Kavram

zel hayatn gizlilii kavramnn tanmlanmas hep tartmal olmu, yeni
gelimelerin ortaya kmas bu tartmalar artrmtr. Bu sebeple hem doktrinin,
hem de yargnn verdii kararlaryla, bu konuda kesin bir tanm vermekten
kandklar grlr.
149

Sevimli, s. 12.
Gzbyk ve Glckl, s. 336.
151
Gzbyk ve Glckl, s. 340.
152
Sevimli, s. 13.
153
Gzbyk ve Glckl, s. 341.
150

48

Bugnk anlam ile zel hayatn gizlilii konusunda tartmal olmayan, hemen
herkes tarafndan "zel hayat" alan iinde kabul edilen bir ksm vardr. Bu da
ncelikle yalnz olma hakkdr. Yalnz olma hakk, istenmeyen mdahalelerin
engellenmesini, gvenmeyi ve tannmazl da kapsamaktadr. zel hayatn sr tutma
veya snma boyutu ile birisi hakkndaki bilginin kontroln de ierdii kabul
edilmektedir.154
zel hayatn gizlilii retide, "kiinin sadece kendisi iin sakl tuttuu ve
bakalarnn bilgisinden uzak kalmasn istedii hayat grnmleri", "herkes
tarafndan bilinmeyen, zel aratrma ve bilgi edinmeyle salanan kiiye ait
hususlar", "kiilerin gizli hayat alanlarnda yapm olduklar faaliyetlerin bakalar
tarafndan bilinmemesini istedikleri taraflar"155, "zel hayatn dzenini ve bu hayata
kimlerin, ne lde, nasl ve ne zaman mdahale edebileceklerini veya bu hayat
alglayabileceklerini bireyin kendi kendisine saptamas", "bakalarnn bireyin zel
hayatn onun koyduu ller ierisinde alglayabilmesi veya bu hayata mdahale
edebilmesi" gibi eitli ekillerde tanmlanmaya allmtr. 156
zel hayatn gizlilii, hem insan haklar ve anayasal boyutu olan ya da devlet-birey
ilikilerini ilgilendiren bir konu, hem de zel ilikiler erevesinde gndeme
gelebilecek bir konudur. Bunu devlet ve birey arasndaki ilikiler asndan "dikey
ilikilerde" ve birey-birey ilikileri asndan "yatay ilikilerde" zel hayata yaplan
mdahale ve ihlaller olarak nitelendirmek mmkndr. Dikey ilikilerle zel hayatn
gizliliinin ihlali konut dokunulmazl, sebepsiz arama, izleme ve haberlemeye
mdahale, doum kontrol, gebeliin iradi olarak sona erdirilmesi, giyim tarz ve
grn ve cinsel davran gibi zel kararlara devletin mdahalesi gibi durumlarda
ortaya kar. Yatay ilikilerde ise, mdahaleler haksz fiil hukuku erevesinde
karlanmaktadr.157

154

zeltrk, s. 4.
Cumhur zakman, zel Hayatn Gizlilii Hakknn Medeni Hukuk Asndan Korunmas, 18.
Hukuk htisas Semineri: zel Hayatn Korunmas, Polis Akademisi Yaynlar, No. 7, 18-20
Ekim 2002, s. 16.
156
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 6.
157
zeltrk, s. 5.
155

49

zel hayatn gizlilii deeri her eyden nce yarg Cooley'in ifadesiyle kiinin
"yalnz olabilme" hakkdr ve bu hak konutun, iyerinin merakl kiilerin
mdahalesinden uzak olmasn, birinin fotorafnn istenmeyen dolamnn
engellenmesini, ksaca bireyin kiiliinin mahremiyeti (gizlilii) ile ilgili olan her
eyin gizli kalmasn, ifade edilmemesini ve ihlal edilmemesini ierir. 158
3.5.2. zel Hayatn Gizlilii Hakk
zel hayatn gizlilii hakk; kiinin zel hayatnn gizliliinin hukuk d
mdahalelerden uzak tutulmasnda hukuk tarafndan korunmaya deer grlen bir
yararn varlnn tannmas anlamna gelir. Bu noktada korunann zel hayata ilikin
bilgilerin gizlilii, kiinin bu alandaki zgrl hatta zel hayatda srdrd
eylemler ve bu alandaki zgrl olduu gibi deiik grler ileri srlmtr. 159
Kiinin "yalnz kalma hakk (right to be left alone)" Amerika Birleik Devletleri
Anayasa Mahkemesi hkimi Louise D. Brandies tarafndan, haklarn en yaygn ve
uygar insanlar tarafndan en deerlisi olarak nitelendirilmitir. 160 Genel olarak kabul
gren bu tanma "kiinin hayatn en az mdahale ile yaama hakk" da
eklenmektedir.161 zerinde uzlamaya varlm olan Alan Westin'e ait tanm ise
"bireylerin ... kendileri hakkndaki bilgilerin, ne zaman, nasl ve hangi snrlar
dahilinde dierlerine aktarlabileceine karar verme yetkisi" eklindedir. 162 Daha
kapsaml bir tanm vermek gerekirse; zel hayat hakk, "zel, aile ve konut yaamn,
maddi ve manevi btnl, onur ve saygnl, yanl ekilde tantlmamay, ilgisiz
ve utan kayna olabilecek gereklerin ak edilmemesini, zel fotoraflarn yetkisiz
ekilde baslp ve datlmamasn, bireyin gizli ekilde alp verdii bilgilerin
aklanmamasn kapsar".163

158

zeltrk, s. 6.
Sevimli, s. 18.
160
zbudun, s. 276.
161
Sevimli, s. 18.
162
Sevimli, s. 19.
163
Sevimli, s. 19.
159

50

zel hayat kavramnn greceli olmas nedeniyle zel hayat hakk iin de mutlak bir
tanmn verilememesi normaldir. 164 Kesin tanmn olmamas, zel hayata saldrlarn
eitlilii gz nne alndnda, hukuki snrlama tehlikesini de bertaraf
etmektedir.165
zel hayat hakk Kamu Hukuku bakmndan insan haklar (temel haklar) arasnda
yer alr. Kamu Hukukundaki temel haklarn zel Hukuktaki izdm kiilik haklar
olarak kabul edilir. 166
Kiilik hakknn, ierik ve snrlarn ak ve kesin bir surette belirleyecek, kiilik
hakkn dier haklardan ayracak bir tanm bulmak zor olmakla 167 birlikte, kiilik
hakk; kiisel varlklar zerinde sz konusu olan ahsa bal bir mutlak hak olarak168
tanmlanabilir. Baka bir anlatmla, kiinin varl ve bu varlnn bir gerei olarak
sahip olduu bedensel btnl, sal, geni bir ifade ile hayat gibi maddi
deerler ile; erefi, haysiyeti, itibar, zel hayat ve srlar, mesleki ve ticari deerleri,
ismi, grnts ve bunlar zerindeki haklar gibi manevi deerlerin tm kiilii169,
kiilii oluturan tm bu deerlerin zerindeki hak ise "kiilik hakkn" ifade
etmektedir. zel hukuk asndan, zel hayatn gizlilii ve korunmas, bir kiilik
hakk olarak kabul edilmektedir. Bu da onu, herkesin sahip olduu, herkese kar ileri
srlebilen devri ve vazgeilmesi mmkn olmayan (kiiye bal ve vazgeilmez)
mutlak bir hak haline getirmitir. 170
Temel haklara dayanlarak dzenlendii belirtilen 171 kiilik haklarnn temel haklar
iinde zel bir konumu vardr. Temel haklar arasnda bir stnlk sralamas

164

Sevimli, s. 19.
zeltrk, a.g.e.,.s. 168-169.
166
Tandoan, s. 15.
167
Jale Akipek ve Turgut Akntrk, Trk Medeni Hukuku, Birinci Cilt, Balang Hkmleri
ahsn Hukuku, Beta Yayn, stanbul, 2007, s. 346.
168
Klolu, s.21.
169
Hafzoullar, s. 3; een, s. 48; en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn
Gizlilii ve Korunmas, s. 11-15.
170
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 75.
171
Tandoan, s. 15.
165

51

bulunmamakla birlikte, bu haklarn birbiriyle elitii durumlarda kiilik haklarna

ncelik verilmesi gerektii kabul edilmektedir. 172
Kiilik haklar iinde de zel hayat hakk ayr bir neme sahip bulunmakta, hatta zel
hayatn "kiiliin en temel ekirdei" olduu kabul edilmektedir.173 ada hukuk
sisteminde geerli olan anlaya gre, kii her yn ile bir btn olup, zel hayat da
bu btnn ayrlmaz bir parasdr. Bu bakmdan, kiiliini serbeste gelitirebilmesi
iin birey, kendisine yaknlar ile ba baa kalabilecei, devlete yada zel kiilerce
rahatsz edilmeyecei zerk bir alan salamas gerekmektedir. 174
zel hayatn gizlilii hakk itihatlar yoluyla oluturulan bir hak kategorisidir.
Anglo-Sakson Hukukunda zel hayat hakknn kkeninde mlkiyet hakk yatar.
Bireyin konutunun gereksiz mdahalelere maruz kalmasna engel olmak hukukun
ok nce koruma altna ald bir alandr. Oysa "zel hayatn gizlilii" hakknn
genel olarak tanmlanmas 20. yzylda gereklemitir. Bir ok ulusal ve
uluslararas belgede zel hayatn gizlilii hakk tannmakla beraber hl, zgrln
snrlarnn izilmesinde belirsizlikler sz konusudur. 175
Kamu hukuku asndan zel hayatn gizlilii ve korunmas kavram, 1961 ve 1982
Anayasalarnda "kiinin hak ve devleri" ad altnda temel bir hak olarak
dzenlenmitir. Bu hak, temel bir insan hakk olarak kabul edilmektedir. nsan
Haklar, tm insanlarn sadece insan olmalar nedeniyle, her zaman her koulda ve
her yerde sahip olduklar ve insana yarar bir hayat ve insann kendini
gerekletirebilmesi iin vazgeilmez nitelikteki, dinamik haklardr. 176
zel hayat hakknn insan haklar arasnda yer almas bu hakkn, kiiye bal,
dokunulmaz, devredilmez ve vazgeilmez bir nitelikte olduuna; ancak yasayla

172

Tekin Akllolu, nsan Haklar, SBF nsan Haklar Merkezi Yay. No. 17, Ankara, 1995, s. 142.
Tezcan, s. 531.
174
zbudun, s. 265.
175
zeltrk, s. 293.
176
Mehmet Semih Gemalmaz, Ulusalst nsan Haklar Hukukunun Genel Teorisine Giri, 6.
bask, Legal Yaynlar, 2007, s. 996-1003.
173

52

snrlanabileceine, bu snrlamann da hakkn zne dokunulamayacak nitelikte

olduuna iaret eder.177
zel hayatn gizlilii klasik haklar arasnda yer almaktadr. 1982 Anayasasnda
"kiinin haklar" blmnde bulunan zel hayatn gizlilii hakk bu blmde yer alan
dier haklar gibi kiinin kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez hak
ve hrriyetlerdendir ve kiinin devlet tarafndan alamayacak ve dokunulamayacak
zel alannn snrlarn izer ve kiiyi devlete kar korur. 178 Anayasada zel hayatn
gizlilii ve korunmasna dair gvenceler, kiinin kiiliini tam ve zgrce
gelitirmesine ve onu kendi dnyas ile ba baa brakp, kk dnyasna
dokunmaya engel olan korumalar olarak tanmlanmaktadr.179
3.5.3. nsan Haklar Yelpazesinde zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas
Hakknn Yeri
nsan Haklarnn geliimi, Fransz Devrimi ile gelen klasik ferdiyeti gr ile
birlikte zamanla hzlanm ve Birinci Dnya Sava sonras sosyal ve ekonomik
alanda anayasalarda yer almaya balamasyla hzlanmtr. Daha ncesinde
anayasalarda, 1789 modeli klasik hak ve hrriyetler grlmt. 1918'den sonra
klasik olan haklara yeni haklarn eklendii grlmektedir. Yani 1789'un metinlerinde
"soyut insan"180 varken Birinci Dnya Sava'nn yaratt ykln ardndan ortaya
kan "sosyal vatanda" iin nemli olan haklar yasalara girmeye balamtr.
Temel eleri gizlilik ve bamszlk olan zel hayata ilikin haklar da insan haklar
kategorilerinin daha ilk aamasnda kendilerini gstermilerdir. zel hayatn gizlilii
hakk birbirleriyle balantl bir dizi hak iermektedir. Bunlarn banda kiinin "zel
hayatna sayg hakk" vardr -ki bu zel hayat, esas olarak kamusal bir faaliyete
ayrlmam ve nc kiilerin giremedii bir hayat ve buradaki insan ilikilerini
kapsayan, hukuksal dzeyde tanmlanabilir olmayan ok geni bir alan ierir.
Uluslararas szlemelerde aka yer verilmeyen cinsel hayat, zellikle cinsel
177

Gzbyk ve Glckl, s. 3.
Necmi Yzbaoglu, Soru ve Yantlarla Anayasa Hukukunun Temel Kavramlar ve Trk Anayasa
Hukuku, Turhan Kitapevi, Ankara, 2003, s. 20.
179
Yzbaoglu, s. 25.
180
Kapani, Kamu Hrriyetleri, s. 54.
178

53

tercihler, ya da kiisel verilerin korunmasn ierir. zel hayata ilikin haklarn

kapsam, devlet bakmndan karmama ykmll kadar karmalar nleme ve
cezalandrma ykmllne de zel bir nem kazandrr. zel hayatn gizlilii ve
korumas hakk bu zellii ile Birinci Kuak haklar ierisinde bulunmaktadr. Klasik
bir haktr. Ayrca devlet tarafndan alamayacak ve dokunulamayacak haklar olmas
bakmndan da negatif stat haklarndandr.
3.5.4. zel Hayatn Gizlilii Hakknn Kapsam
zel hayatn gizlilii hakk, kiinin ahsiyet hakknn (kiilik hakk) unsurlarndan
biridir. ahsiyet haklar kiinin, hayat, vcudu ve sal, eref ve haysiyeti, zel
hayat ve gizli likieri, resim ve sesi, ekonomik alan, isim zerindeki hakk alt
balklarn kapsayan geni bir kavramdr. 181
Bir baka adan kiilik haklar, maddi btnlk zerindeki haklar, manevi btnlk
zerindeki haklar, sr evresi ve gizlilik zerindeki haklar ve iktisadi btnlk
zerindeki aklar o larak da tasnif edilebilmektedir.182
Ne tr snflandrma yaplrsa yaplsn sonuta vurgulanmak istenen husus ayndr.
ahsiyet haklar, farkl hukuk disiplinleri alannda dzenlenen kurallarla koruma
altna alnmtr. Gerek kamu hukuku (Anayasa, Ceza, ceza muhakemesi vs.) ve
gerekse zel hukuk (Medeni Hukuk, Borlar Hukuku, Ticaret Hukuku, Fikri ve Snai
Haklar

Hukuku

vs.)

alanndaki

dzenlemeler

incelendiinde

bu

durum

gzlemlenmektedir.
ahsiyet hakknn bir unsuru olan zel hayat, kamu hukuku alanndaki dzenlemeler
balamnda geni olarak aada incelenecektir. Medeni hukuk anlamndaki zel
hayat, bu kavramn temelini oluturmakla beraber, her iki hukuk disiplininin konuya
ilikin dzenlemeleri nemli farkllklar ihtiva etmektedir.

181

mre, ahsiyet Hakknn Korunmasna likin Genel Esaslar, zellikle sim Hakk ve sim
Hakknn Korunmas, s. 803
182
Akipek ve Akntrk, s. 364.

54

Hayatn, da ak, herkese grlebilecek bir yan da vardr. Bu alanda,

davranlarn gizli kalmas, bakalarna yansmamas mmkn deildir, insan
toplumsal bir varlktr ve hayatn dier insanlarla birlikte srdrmektedir. Kiinin
sosyal faaliyetlerini yrtt ve herkesin gzlemlemesine ak hayat alannn
gizlilii bahis konusu olmayacandan, gizlilik bakmndan korunmas da o oranda
genel ve dar kapsamda olacaktr. Zira, bireyler, topluluk ierisindeyken, bakalarnn
kendilerini izlemesine, dinlemesine, gzlemlemesine zmni olarak rza gstermi
durumdadrlar. Sr alanndaki koruma ise, "mutlak" anlamda bir korumadr ve daha
geni kapsamldr.
zel hayatn, hukuki dzenlemelerle korunmasndaki temel tahrik noktas "hukuk
devleti ilkesi" ve "insan haysiyetinin dokunulmazl ilkesi"dir. Sz konusu ilkelerin
hakim olmad lkelerde ise, keyfilik hakimdir ve zel hayatn gizliliinin
korunmas bahis konusu deildir. 183
zel hayatn gizlilii hakk bir ahsiyet hakknn unsuru olmasnn yan sra ayn
zamanda bir "insan hakk"dr. "nsan Haklar", kelime anlam olarak, insann, srf
insan olmas nedeniyle sahip olduu haklar demektir. Gnmzde, bir btn halinde,
toplumsal hayat dzenleyen siyasal rejimlerin ve hukuki dzenlerin meruluk
kayna olarak alglanan insan haklar, temelde, insanln tarihsel sre ierisinde
meydana getirmi olduu kltrel deerlerin bir birikimi yanstr. 184 zel hayatn
gizlilii hakknn, gnmzde, hemen hemen her demokratik lke yasa koyucusu
tarafndan anayasal metinlerde dzenlenerek, hukuki teminat alndn belirtmek
gerekir. Sz konusu dzenlemeler znde, yukarda da belirtildii gibi, kiinin
stnn, zel eyalarnn, katlarnn, aranamamas bunlara el konulamamas;
konutuna

girilememesi ve

zel haberlemenin

gizliliine

dokunulamamas

hususlarn kapsamaktadr.185
zel hayatn gizliliinin kabul edilmesi ve korunmasnn, bireyin kiisel
zelliklerinin ve bireysel seme hrriyeti bilincinin gelimesi asndan da nemi
183

ztrk, zel Hayatn Gizlilii ve Arama, s. 5.

Vahap Cokun, s. 133.
185
zbudun, s.265
184

55

byktr. Birey, kendisiyle ilgili olan kime, ne kadar, ne zaman, nasl syleyeceini
belirleyemiyorsa, seim yapma konusunda, hayatn ynlendirme konusunda
belirleyici olamayacaktr. Bu halde bulunan fertlerden kurulu bir toplumda da
salkl bir demokratik geliimin olmas beklenemez. te yandan, zel hayatn
gizliliinin korunmas, fertlerin psikolojik geliimi bakmdan da olduka nemlidir.
Bir kimsenin srlarnn, onun rzas dnda renilmesi ve bunun ifa edilmesi o kii
iin byk bir tehdittir. Bu duruma den bireyin, kendisini toplum karsnda
korumasz kalm, alay konusu olmu grmesi byk bir olaslktr ki, kimsenin bu
duruma rza gstermesi beklenemez. 186
zel Hayat, aslnda, ortaada bir burjuva kavram olarak, ayrcalklar zerine
titreyen sosyal bir snfn (burjuva snf), bu ayrcalklardan dolay komularndan
uzak durmaya alt bir dnemde ortaya km, giderek toplumun btn
kesimlerine yaylm ve toplumun tm fertlerine tannan bir hak haline gelmitir. 187
inde yaadmz a ise, insanlara, nceden olmad kadar kolay, ekonomik ve
rahat iletiim ve hareket olanaklar sunmaktadr. Fakat, buna paralel olarak, insanlar
gnlk faaliyetlerinden daha fazla kayg duyar hale gelmilerdir. 188 nk
modernleme ve teknolojideki gelime, bireyin zel hayatna mdahaleyi
kolaylatrc gelimeleri de beraberinde getirmitir. 189
zel hayatn gizlilii hakk, lkemizde iki adan deerlendirilerek koruma altna
alnmaktadr. Birincisi, zel kiilerin tecavzlerine kar korumadr ki, burada hem
ceza hem de zel hukuk mevzuat bu korumay salayc tedbirleri iermektedir.
kincisi ise, zel hayatn gizliliinin dorudan doruya devletin tecavzlerine kar

186

Enis Cokun, Kresel Gzalt: Elektronik Gizli Dinleme ve Grntleme, mit Yaynlar, Ankara,
2000, s. 222.
187
Ahmet ifti, zel Hayal Hakk ve Gizli Kamera Kullanm ile Kamu Yarar Arasndaki liki,
RTK zel Hayat ve Kiilik Haklar Konferans, RTK Binas Konferans Salonu, Ankara, 18
Nisan 2002.
188
Songl Demir, Hannah Arendt'de zel Hayat Problemi, Felsefe Dnyas Dergisi, Say: 23,
1997, s. 247.
189
zeltrk, s. 2.

56

korunmasdr. Bu ynyle de konu bir Anayasa Hukuku sorunu zelliine

brnmekte ve bizzat anayasal dzenlemeler tarafndan koruma salanmaktadr. 190
3.5.5. zel Hayatn Gizliliinin Koruduu Hukuki Deer
Bir kiilik hakk deeri olarak zel hayat, felsefi temele dayanmaktadr.
Bunlardan ilki kiisel zerkliktir. zel hayatn gizlilii seme zgrlnn
artlarnn oluturulmasna yardmc olan bir deer olduu iin mdahaleden uzak
olmaldr. Kii, belirlenen bu alana girileri meru bir amaca dayanma istisnas
dnda durdurarak, kendisini koruyabilecektir. kincisi, fayda dncesidir. Kii
kendisini zel hayatna devlet mdahale etmedii zaman daha mutlu hissetmektedir.
Faydac yaklam zel hayat alannn zel ve ailesel alandan i alanna kadar
geniletilmesini hakl karmaktadr. ncs ise, bireyin izlenmesi ve onun
hakknda izni olmadan kiisel bilgiler toplanmas bireyin bamszl ve onuru
alannda yer almakta ve bu durum "zihinsel ve duygusal gvenlik" olarak ifade
edilmektedir.191
zel hayatn gizlilii ile korunmak istenen hukuki deerin ada, ulusal ve
uluslararas metinlerle de balantsnn kurulmasndan hareketle "insan onuru" olarak
nitelendirilmesi mmkndr. nsan onuru bir st kavram olarak dier unsurlar da
kapsamaktadr. Bu sayede zel hayatn gittike gelien erevesini de hukuki koruma
altna almak mmkn olabilecektir.192
zel hayatn gizliliine mdahalenin snr konusunda kiinin zel hayatna sayg
beklentisi iinde olduu alanlarn belirtilmesinde de fayda vardr. "Makul beklenti
testi"

olarak

ifade

edilen

bu

durum,

kiinin

zel hayatna

mdahaleyi

bekleyebilecei, buna hazrlkl olup tedbirini alabilecei, eer tedbir almyorsa bu

alan bakalar ile paylamakta saknca grmyordur anlayna dayanmaktadr.193
Amerikan Hukukunda makul beklenti testini vurgulayan Katz kararnn 194 Yarg
190

zbudun, s.267.
zeltrk, s. 8.
192
zeltrk, s. 10.
193
zeltrk, s. 11.
194
zbudun, s. 273-285.
191

57

Harlan'n katlma oyunda telefon kulbesinde kiinin konumalarnn dinlenmesi

halinde zel hayatn gizliliinin ihlal edildii sonucuna varlmaktadr. Yarg
Harlan'a gre, kii bu durumda yapt konumalarn bakalarnca dinlenmeyecei
inancn tamakta ve bu inan toplumda "makul" karlanmaktadr.195
Doktrinde ise, zel hayat kavram farkl ekillerde tanmlanmtr. Bunlara; Kiinin
sadece kendisi iin sakl tuttuu ve bakalarnn bilgisinden uzak kalmasn istedii
yaam grnmleri 196, herkes tarafndan bilinmeyen, zel aratrma ve bilgi
edinmeyle salanan kiiye ait hususlar 197, kiilerin gizli hayat alanlarnda yapm
olduklar faaliyetlerin bakalar tarafndan bilinmemesini istedikleri taraflar198,
"bireyin kiiliini gelitirmek ve manevi deerlerine gvence salamak iin bakalar
tarafndan bilinmesini istemedii hususlarn olutur(ul)duu ve korunmas hukuken
gerekli grlen hayat zerindeki hakk" 199 tanmlarn rnek olarak gsterebiliriz.
Tanmlarda ortak olan husus, bireyin, birtakm durumlarnn, bakalarnca
renilmesinin istenmemesi noktasdr. Yaplan tanmlar, bireyin kendi hakimiyeti
altndaki alanlarda, zgn bir hayat srdrmesinin nemini vurgulamaktadr.
zel hayatn kapsam incelenirken, gizlilik olgusunun da ele alnmas gerekmektedir.
Teorik olarak gizlilik hakkn, totaliter ynetimler dnda, tm lkeler kabul etmekle
birlikte, neyin gizlilik kapsamna girdii konusunda, uygulamada ciddi sorunlar
mevcuttur. Bireyler hakknda, bireyin, gizli kalmas gereken, kendine zg ve bir
bakasn ilgilendirmeyen, mesela, belli bir dini inan sahibi olma, belli bir sosyal
gruba dahil olma gibi, kiisel verileri200 toplama, bunlar snflandrma, bu verilere
dayanarak, bireyleri kategorilere ayrma ve en nemlisi de elde edilen verileri,
ileride, antaj ve tehdit vastas olarak kullanma gibi durumlar bir ok lkede olduu
gibi, lkemizde de ska gndeme gelmektedir. 5237 sayl Trk Ceza Kanunun 136.
maddesinde, hukuka uygun olarak kaydedilmi olsun veya olmasn, kiisel verileri

195

zbudun, s. 281.
zsunay, s. 127.
197
zek, s. 259.
198
Aytekin Ataay, ahslar Hukuku, Faklteler Matbaas, stanbul, 1978, s. 133.
199
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 8.
200
Yusuf Hakk Doan, s. 5.
196

58

hukuka aykr olarak bakalarna vermek, yaymak veya ele geirmek bamsz bir
su olarak tanmlanm ve bu alanda koruma salanmtr.

59

4. ULUSAL VE ULUSLARARASI ALANDA DZENLENEN

ZEL HAYAT

almann drdnc blmnde zel hayatn anayasadaki ve ceza hukuku

alanndaki dzenlemeleri kapsamnda ulusal alandaki uygulamalar ile nsan Haklar
Evrensel Beyannamesi, Cenevre Szlemeleri, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve
Birlemi Milletlerin Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas Szlemesi
kapsamnda uluslararas alanlardaki uygulamalar allmtr.

4.1. Ulusal Dzenlemeler

Bu blmde zel hayatn ulusal alandaki uygulamalar anayasadaki ve ceza hukuku
alanndaki dzenlemeleri allmtr.
4.1.1. Anayasalarmzda zel Hayatn Gizlilii
zel hayatn ulusal alandaki uygulamalarnn anayasalardaki yeri bakmndan bu
blmde nce konu genel olarak ortaya konulmu, sonra cumhuriyet anayasalarnda
yer alan konu ile ilgili dzenlemeler allmtr.
4.1.1.1. Genel Olarak
Osmanl devri anayasal dzenlemelerinde, zel hayatn gizlilii hakknda ak bir
dzenlemeye rastlanlmamaktadr. nk, o dnemlerde Osmanl toplumunda, henz
birey bilincinin gelimediini grmekteyiz. Sened-i ittifakn 1. ve 5. art, padiahn
kiiliinin korunmasndan bahsetmektedir. Tanzimat fermannda kiilerin, rz, namus
ve malnn korunmas ve kii gvenliinden hareketle zel hayatn da korunmasna
doru bir gidi sezilmektedir. slahat fermannda ise, inan, dil, din, mezhep
zgrl gayrimslimlere tannrken, yine dolayl olarak, kiilerin zerklikleri
anlamnda zel hayatn korunduu grlmektedir. 1876 Kanun-i Esasinin 22.
maddesi zel hayatn gizlilii ile dorudan ilgili saylabilecek bir hkm
60

getirmektedir. Sz konusu hkm konut dokunulmazl ile ilgilidir. Buna gre,

yasalarn

kararlatrd

giremeyeceklerdir.

durumlar

dnda,

yetkililer

meskene

zorla

201

4.1.1.2. Cumhuriyet Anayasalarndaki Dzenlemeler

zel hayatn ulusal alandaki uygulamalarndan anayasalardaki yeri 1924, 1961 ve
1982 anayasalarnda yer alan dzenlemeler olarak aada balklar halinde
allmaktadr.
a) 1924 Anayasasnda Yer Alan Dzenlemeler
Cumhuriyetin ilk anayasasnda, temel hak ve hrriyetler liste halinde saylmtr.
Ancak, temel hak ve hrriyetlerin dzenlenmesinde sistematik bir yntem
izlenmemitir. Belirtelim ki, temel hak ve hrriyetler sistematik olarak, ilk defa 1961
Anayasasnda dzenlenecektir.
1924 Anayasasnn beinci blmnde yer alan ve Trklerin kamu haklan bal
altnda dzenlenen 70. maddesinde, zel hayat kavramyla yakndan alakal, kii
dokunulmazl dzenlenmitir. Madde aynen yledir: Kii dokunulmazl, vicdan,
dnme, sz, yaym, yolculuk, bat, alma, mlk edinme, maln ve hakkn
kullanma, toplanma, dernek kurma, ortaklk kurma haklar ve hrriyetleri Trklerin
tabii haklarndandr.
Anayasann 71. maddesinde de, zel hayatla dorudan alakal olarak, cana, mala,
rza, konuta hibir trl dokunulamaz, hkm getirilmitir. Yine, anayasann 76.
maddesinde de, kanunda yazl usul ve haller dnda kimsenin konutuna girilemez ve
st aranamaz, hkm getirilmitir. 81 madde hkm ise, postalara verilen katlar,
mektuplar ve her trl emanetler yetkili sorgu yargc veya yetkili mahkeme karar
olmadka alamaz ve telgraf ve telefonla haberlemenin gizlilii bozulamaz,

201

zeltrk, s. 13

61

eklindeki bir dzenlemeyle, haberlemenin gizlilii hakkn, anayasal gvence altna

almtr. 202
b) 1961 Anayasasnda Yer Alan Dzenlemeler
1961 Anayasasnda, temel hak ve zgrlkler ikinci ksmda dzenlenmitir. Bu
ksmn birinci blmnde, temel hak ve zgrlklere ilikin genel hkmler, ikinci
blmde, kiinin haklar ve devleri, nc blmde, sosyal ve iktisad haklar ve
devler, drdnc blmde ise siyas haklar ve devler dzenlenmitir. Sosyal hak
ve devler, ilk defa sistematik olarak 1961 Anayasasnda dzenlenmitir. Bu 1961
Anayasasnn getirmi olduu nemli bir yeniliktir. 203
1961 Anayasasnda, zel hayatn gizlilii ve korunmas hak ve hrriyeti ile ilgili
hkmler, 14., 15., 16. ve 17. maddelerde dzenlenmitir. 14. maddede kii
dokunulmazl,

15. Maddede

zel hayatn

gizlilii, 16. maddede konut

dokunulmazl, 17. maddede ise, haberlemenin gizlilii hak ve hrriyetleri

dzenlenmitir. 204
Anayasann 15. maddesine gre, zel hayatn gizliliine dokmulmamas esastr.
Kanunu aka gsterdii hallerde, usulnce verilmi hakim karan olmadka; kamu
dzeninin gerektirdii hallerde de kanunla yetkili klnan merciin emri olmadka,
kimsenin st zel katlar ve eyas aranamayacaktr. Bunun yan sra, anayasann
11. maddesinde belirtilen gvenceler, 15. madde asndan da geerli klnmtr. Sz
konusu hak, anayasann szne ve ruhuna uygun olarak, ancak kanunla
snrlandrlabilecektir. Yaplacak tm bu dzenlemeler "hakkn zne" dokunacak
nitelikte olmayacaktr.
1961 Anayasasnn salad geni zgrlk alannn, ilerleyen srete ciddi anlamda
ktle kullanlmaya baland ve kamu dzenini bozucu toplumsal eylemlere ortam
hazrlad ileri srlmtr. Bozulan kamu dzenin ana sebebi olarak grlen 1961
202

T.C. Anayasas, (1924), T. Dstur, Cilt 26, s. 170, Resmi Gazete 15/1/1945-5905, Kanun No:
4695, Kanun Tarihi10.1.1945.
203
Kemal Gzler, Trk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, 2000, s. 72.
204
T.C. Anayasas (1961), Kanun No: 334, Kanun Tarihi 9.7.1961.

62

anayasas, bu nedenler ile 1971 ylnda bir ksm deiikliklere tabi tutulmutur.
Anayasada, 1971 ylnda yaplan deiiklikle zel hayatn gizliliine getirilen
snrlama artrlmtr. Yaplan deiiklikle, snrlama sebeplerine milli gvenlik
sebebi de eklenmi ve bu sebebin varl takdir edildiinde ise, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde hakim karar aranmayaca maddeye eklenmitir.
c) 1982 Anayasasnda Yer Alan Dzenlemeler
1982 Anayasas, zel hayat ve bu kapsamda haberleme hrriyetini gvence altna
alm, kamu otoritesinin kiilerin haberleme hrriyetine ilikin mdahalelerinin bu
snrlar erevesinde ve belirtilen koullarn varl halinde, hkim karar veya onay
ile mmkn olabileceini ngrmtr. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi
15.06.1992 tarihli svire'ye kar Ldi kararnda, zel hayatn gizlilii ve korunmas
kapsamnda kalan muhaberat hrriyetinin bir kullanm tr olan telefon
konumalarnn, HAS m. 8/2'de gsterilen, meru amalardan en az birisi yolu ile
denetlenmesi, dinlenmesi ve kayda alnmasna istisnai olarak izin veren yasal
dzenleme ve uygulamalarn hukuka uygun olduuna/olacana karar vermitir.
2709 sayl 1982 Anayasasnda, zel hayatn gizlilii hakkna ynelik dzenlemeler
20, 21 ve 22. maddeletle dzenlenmitir. 1982 Anayasas, 3/10/2001 tarih ve 4709
sayl kanunla deiiklie uram, yaplan deiiklikler kapsamnda, bahse konu bu
madde de deitirilmitir. Anayasann, 4709 sayl kanunun 5. maddesiyle deiik
20. maddesinde, zel hayatn gizlilii hak ve hrriyeti dzenlenmitir. Buna gre
"herkes zel hayatna ve aile hayalna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir.
zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz." Yaplan deiikliklerin
nemli bir ksmn zel hayatn gizliliine ilikin hkmler oluturmutur. Yaplan
deiikliklerle, Anayasann 13. maddesindeki, temel hak ve hrriyetlerin genel
snrlandrma

sebepleri

kaldrlm,

temel

hak

ve

hrriyetlerin,

zlerine

dokunulmakszn "yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal

olarak ve ancak kanunla" snrlandrlabilecei kabul edilmitir. Deiiklikle,
Anayasann 20. maddesinin birinci fkrasnn "adli soruturma ve kovuturmann
gerektirdii istisnalar sakldr" eklindeki nc cmlesi yrrlkten kaldrlm ve
maddenin ikinci fkras deitirilmitir. Bu deiikliklerden sonra, 20. maddenin 2.
63

fkrasnda belirtilen haller dnda herhangi bir nedenle, kiilerin zel hayatnn
gizliliine dokunulamayacaktr.205
zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine ne zaman, kimler tarafndan, nasl
mdahalede bulmulabilecei ve bu mdahalenin hangi artlarda hukuka uygun bir
mdahale olaca, Anayasann 20. maddesinin 2. fkrasnda hkmnde ayrntl
olarak belirtilmitir. Buna gre, zel hayata mdahale; milli gvenlik, kamu dzeni,
su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn korunmas veya
bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas hallerinden biri veya birkana bal
olarak mmkn olabilecektir. Bu sebeplerin varl bizatihi zel hayata mdahale
iin yeterli deildir. Belirtilen sebeplerden biri veya birkann gerekletiinin kabul
edilmesi, ancak hakim kararyla mmkndr. Dier kii ya da kurumlarn, bu
durumu tespite ynelik herhangi bir yetkisi yoktur. Bununla birlikle, Anayasa,
istisnai olarak, yukarda belirtilen sebeplere bal olarak, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde, kanunla yetkili klnan mercilerin yazl emrine dayal olmak
kaydyla, kiilerin stnn, zel kat ve eyalarnn aranabileceini ve bunlara el
konulabileceini dzenlemitir. Bununla birlikte, yetkili merciin karan 24 saat iinde
hakim onayna sunulacak ve hakim kararn 48 saat iinde kararn aklayacaktr.
Anayasann 20. maddesinin 2. fkras, zel hayatn gizlilii hak ve hrriyetinin
snrlanmas balamnda zel snrlama sebepleri olarak deerlendirilir. Bu nedenler,
yukarda da belirtildii gibi, milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin
nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn korunmas veya bakalarnn hak ve
zgrlklerinin korunmasdr. Anayasann ilk halinden farkl olarak, su ilenmesinin
nlenmesi, bakalarnn hak ve hrriyetlerinin korunmas, yeni snrlama sebebi
olarak ngrlmtr. Buna karn, devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl.
Cumhuriyetin korunmas, genel asayi, kamu yarar ve zel snrlama sebebi olarak
adli soruturma ve kovuturmann gerektirdii istisnalar snrlama sebebi olmaktan
kartlmtr. Temel hak ve zgrlklerin genel ve zel sebeplerle birlikte ve st ste

205

Kenan zdemir, Trk Hukukunda ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi Kararlarnda zel Hayatn Gizlilii, Adalet Dergisi, Yl 1997, Say 23, Eyll 2005, s.
7.

64

snrlanabilmesi yerine, sadece zel maddelerindeki sebeplerle snrlanabilmesi daha

zgrlk bir yaklamdr.'206
Anayasa Komisyonu gerekesinde de belirtildii zere, yeni snrlama sebepleri
AHS 8/2 izgisine yakn olarak dzenlenmitir. AHS de olup, 1982 Anayasasnn
2001 deiikliinden sonraki eklinde olmayan snrlama sebepleri, kamu emniyeti,
lkenin ekonomik refah, dirlik ve dzenin korunmas sebepleridir. Szlemenin 8.
maddesinde belirtilmeyip de Anayasa'da dzenlenen snrlama sebebi ise kamu
dzenidir. Ancak, kamu emniyeti, lkenin dirlik ve dzeni kavramlar da kamu
dzeni kavramnn ierisinde olan hususlardr. 207 AHM' e gre, gvence altna
alnm bir hakka, kamu dzeni gerekesiyle mdahale olana tayan hkm dar
erevede yorumlamak gerekir. Bunlar, ancak bireyin mahrem hayatna ilikin bir
hakkn snrlanmasn hakl gsterebilecek ar nedenler olabilir. Birey, izlenen
amala orantsz karmalara kar korunmaldr. 208
Anayasann 20, 21 ve 22. maddelerinde yer alan haklara konulan snrlamalarn
denetlenmesi,

her

olayn

kendi

somut

ereveleri

nazara

alnarak

deerlendirilecektir. Nitekim, AHM de uygulamalarnda, gnn gereklerini ve

gereksinimlerini gz nnde tutarak gelitirici ve ilerici bir yorumla zel hayat ve
aile hayat gibi kavramlara belli bir ierik kazandrmtr. 209
1982 Anayasasnn 21. maddesinin 4709 sayl kanunun 6. maddesiyle deiik 21.
maddesi konut dokunulmazl hak ve zgrln dzenlemitir. Maddede konut
dokunulmazl u ekilde dzenlemitir: Kimsenin konutuna dokunulamaz. Milli
gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn
korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri
veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hakim karar olmadka; yine bu
206

Blent Tanr ve Necmi Yzbaolu, 1982 Anayasasna Gre Trk Anayasa Hukuku (2001
Deiikliklerine Gre), Yap Kredi Yayn, stanbul, 2004, s. 139.
207
zeltrk, s. 69; Duygun Yarsuvat, Avrupa Birliine Uyum erevesinde Trkiye Cumhuriyeti
Anayasasnda Gerekletirilen ve Gerekletirilmesi Planlanan Reformlar, TBMM Anayasa
Hukuku Se mpozyumu, Bildiriler Tartmalar, Deerlendirmeler, Yayna Hazrlayan: Zafer Gren,
22-24 Nisan 2003, Ankara, TBMM yayn, s. 29.
208
Kabolu, zgrlkler Hukuku, s. 298.
209
Yarsuvat, s. 30.

65

sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili

klnm merciin yazl emri bulunmadka; kimsenin konutuna girilemez, rama
yaplamaz ve buradaki eyaya el konulamaz. Yetkili merciin karar yirmi drt saat
iinde grevli hakimin onayna sunulur. Hakim, kararm el koymadan itibaren krk
sekiz saat iinde aklar; aksi halde, el koyma kendiliinden kalkar. Anayasann 21.
maddesinde 2001 ylnda yaplan deiiklikler 20. maddede gerekletirilen
deiikliklerle paralellik arz etmektedir.
Anayasann 21. maddesinde yaplan en nemli deiiklik, konut aramalarnda hakim
karannn varln zorunlu bir art olarak getirmesidir. Bu deiiklik, idari amal
olarak su ilenmesinden evvel kolluk tarafndan yaplan aramalarda, hakim kararn
almak zere, hangi merciin hakime bavuraca konusunda tereddt oluturmutur.
Ancak, n aramalarda (nleme aramas-idari arama), gecikmesinde saknca bulunan
durumlarda, yetkili merci mlki amirlerdir. Yani kaymakam ve valiler bu konuda
yetkilidir. Adli aramalarda ise, bu konuda herhangi tereddt yoktur. Hakim ve
istisnai bir durumun varl halinde savc adli aramalarda yetkili mercidir. 210
Aramaya karar verme yetkisi, anayasal hak ve zgrlkler ile kamu dzenini
korumak amacyla hakimin yan sra Vali ve Kaymakama da tannmtr (Polis
Vazife ve Selahiyetleri Kanunu madde 972). Eer blge, skynetime dahil ise
skynetim komutan da evde arama yaplabileceini emredebilir (Skynetim
Kanunu madde 3).
Adli arama, msadereye tabi ya da ispat deeri tayan ama ortada bulunmayp sakl olan
eyann, bulunup ele geirilmesi ile yine ele geirilemeyen pheli veya sann bulunup
ele geirilebilmesi iin yaplan bir Ceza Muhakemesi Hukuku ilemidir.211 Kural olarak

arama gndz yaplr. Gece arama yaplabilmesi iin gecikilmesi halinde tehlikeye
girebilecek bir durumun sz konusu olmas gerekmektedir. Sadece bir takm ihbarlar
ve eve birilerinin girip kmas gibi nedenler gece arama yapmak iin yeterli deildir.

210

Yarsuvat, s. 35.
Nurullah Kunter, Feridun Yenisey ve Aye Nuholu, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza
Muhake mesi Hukuku, Beta Yaynevi stanbul, Kasm 2006, s. 897.

211

66

zel hayatn gizlilii ve konut dokunulmazl, kiinin Anayasa tarafndan tannm

temel haklarndandr, bu nedenle aramada kural, "hakim karar" olmasdr. (Anayasa
madde 20/2-21 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu Madde 119 vd.) "Hakim
karan" olmakszn yaplacak aramalarda, polisin kiinin evine girerek arama
yapabilmesi iin, 'geciktii takdirde nlenemez bir tehlikenin meydana geleceini
gsteren belirtilerin olmas gerekmektedir. Gecikmesinde saknca olan hallerde,
hakim karar olmakszn, kanunla yetkili klnan merciin emri ile arama yaplabilir.
(Anayasa madde 20/2, 21)
3.10.2001 Tarih ve 4709 sayl Kanun'un 4. maddesine gre Trkiye Cumhuriyeti
Anayasasnn 22. maddesi aadaki ekilde deitirilmitir: "Herkes, haberleme
hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr."
"Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel
ahlkn

korunmas

veya

bakalarnn

hak

ve

zgrlklerinin

korunmas

sebeplerinden biri veya birkana bal olarak usulne gre verilmi hkim karar
olmadka; yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de
kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka; haberleme engellenemez
ve gizliliine dokunulamaz. Yetkili merciin karar yirmi drt saat iinde grevli
hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn krk sekiz saat iinde aklar; aksi halde,
karar kendiliinden kalkar. stisnalarn uygulanaca kamu kurum ve kurulular
kanunda belirtilir."
Bu maddenin, koruma altna ald hak ve zgrlk bakmndan iletiimin dinlenmesi
nemli bir problem olarak karmza kmaktadr. AHM kararlarnda uyguland
gibi, telekomnikasyon aralaryla yaplan iletiimin denetlenmesi tedbirine "ancak
demokratik kurumlar korumak bakmndan mutlak zorunluluk bulunmas" kouluyla
bavurulabilicektir. Nitekim AHM, Klass ve dierleri davasnda "demokratik bir
toplum kurumlarnn korunmas amacyla" bu tedbirlere bavurulabileceini kabul
etmitir. Dolaysyla bu tedbirin uygulama kapsamna girecek sularn snrl olmas
gerekmektedir. Avrupa lkelerinde bu tedbire bavurmak iin belirli su gruplar
veya fiilen arl veya ileme biimi bakmndan belirli koullar gz nne alnarak

67

dzenleme yaplmtr. 212 Yeni Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunun da, bu
perspektifte dzenlemeler yer almtr. Ceza Muhakemesi Kanunun 135. maddesi
iletiimin tespitini ancak belli baz sularn aratrlmas bakmndan kabul etmitir.
Bu sular; gmen kaakl ve insan ticareti (md. 79, 80), kasten ldrme (md. 81,
82, 83), ikence (md. 94, 95), cinsel saldr (birinci fkra hari md. 102), ocuklarn
cinsel istismar (md. 103), uyuturucu veya uyarc madde imal ve ticareti (md. 188),
parada sahtecilik (md. 197), su ilemek amacyla rgt kurmak (2., 7., 8. fkralar
hari md. 220), ihaleye fesat kartrma (md. 235), rvet (md. 252), sutan
kaynaklanan mal varl deerlerini atlamak (md. 282), silahl rgt (md. 314) veya
bu rgtlere silah salamak (md 315), devlet srlarna kar sular ve casusluk (md.
328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) sular, Ateli Silahlar ve Baklar ile
Dier Aletler Hakknda Kanunda tanmlanan silah kaakl (md. 12) sular.
Kaaklkla Mcadele Kanununda tanmlanan ve hapis cezasn gerektiren sular,
Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunun 68 ve 78 maddede tanmlanan sular
konusunda teknik dinleme yaplabilir ancak, bunlarn dndaki sulardan herhangi
bir ekilde dinleme yaplamaz.
Yargtay, yeni tarihli bir kararnda konuya ilikin grn u ekilde belirtmitir;
5271 sayl CMK'nn, 5353 sk'nn 17. Maddesi ile deiik 135. maddesi uyarnca,
"bir su dolaysyla yaplan soruturma ve kovuturmada, suun ilendiine ilikin
kuvvetli phe sebeplerinin varl ve baka surette delil elde edilmesi durumunda,
hakim veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcsnn kararyla
pheli veya sann telekomnikasyon yoluyla iletiimi tespit edilebilir, dinlenebilir,
kayd alnabilir ve sinyal bilgileri deerlendirilebilir".

4.1.2. Ceza Hukuku Alanndaki Dzenlemeler

212

Yusuf Hakk Doan, s. 5.

68

4.1.2.1. Trk Ceza Kanunundaki Dzenlemeler

Trk Ceza Kanunundaki zel hayat ile ilgili dzenlemeler aada 765 Sayl Ceza
Kanunundaki Dzenlemeler ve 5237 Sayl Trk Ceza Kanunundaki Dzenlemeler
balklar altnda allmaktadr.
a) 765 Sayl Ceza Kanunundaki Dzenlemeler
1 Mart 1926 tarihinde kabul edilen Trk Ceza Kanunu'nda, spesifik olarak, zel
hayatla ilgili herhangi bir hkm yer alm deildi. Ancak, zel hayatn uzants veya
zel unsurlar olarak kabul edilen, konut dokunulmazl ile muhaberenin gizliliinin
ihllleri, birer su olarak dzenlenmilerdir. 213 zel hayat ve haberleme hrriyetini
ve bunlarn gizliliini ihlal eden Fiiller, TCK m. 195 ila 200 arasnda "Srrn
Masuniyeti Aleyhine Crmler" bal altnda dzenlenmiti. Buna gre, bir
kimsenin mektup veya telgrafnn bakas tarafndan, usl ve nizama aykr olarak,
ele geirilmesi ve bunun muhtevasnn ifa olunmas; keza, telefon ve telsiz
haberlemelerinin bozulmas da, bunun bir zarar husule gelmesine sebep olmas art
ile, su olarak nitelendirilmiti. 214 Spesifik olarak zel hayatn gizliliinin ihlli
halinde ise ounlukla, 'hakaret' ve 'svme' crmlerine ilikin dzenlemelere
bavurulmaktadr.
765 sayl Ceza Kanunun sistematiine gre, srrn masuniyeti (zel hayatn gizlilii)
esas, ne mukavele esasna ne de kamu dzeni esasna dayanmaktadr. Yasa, snn
aklanmasn yasaklayarak, sr sahibinin zel ve kiisel menfaatini korumay
amalamaktayd.215
765 sayl kanunun, 195/2. maddesiyle, telefon konumalarnn, telgraf veya teleks
haberlemelerinin ieriinin izinsiz renilmesi fiilleri su olarak kabul edilmiti.

213

Ahmet Danman, Ceza Hukuku Asndan zel Hayatn Korunmas, Seluk niversitesi
Basmevi, Konya 1991, s. 106.
214
mre, ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin
Meseleler, s. 152.
215
Muhtar alayan, Aklamal ve tihatl Trk Ceza Kanunu, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1962,
s. 635

69

1982 Anayasas 22. maddesi ile "posta dokunulmazl ya da zel haberleme

gizliini gvence altn almak " suretiyle kii hrriyetini teminat altna almaya
ynelik bu hkm ihlal eden eylemlerin yaptrm, TCK m. 195'de "srrn masuniyeti
aleyhine crmler" bal altnda yer alan maddelerde dzenlenmiti. 216 765 sayl
Trk Ceza Kanunu'nun 5. faslnda yer alan sular gruba ayrmak mmkndr.
a) zel bir sfat olmayan kimselerin ileyebilecekleri sular (TCK m. 195, 196,
197),
b) Posta, telgraf ve telefon idaresi memurlarnn ileyebilecekleri sular (TCK m.
200),
b) Resmi mevkii veya sfat veya meslek ve sanat dolaysyla rendikleri srr ifa
edenlerin sular (TCK m. 198) 217
TCK m. 195/1'deki suun faili, kendisine gnderilmi olmayan kapal haberleme
katlarn, haksz surette aan veya ak haberleme varakasn usul ve nizam
hilafnda eline geiren kiidir. Suun maduru ise, haberleme kadn gnderen
veya alacak olan kimselerdir. 218
Yasann, bu suta korunan hukuki yarar bakmndan, dorudan doruya korumak
istedii husus, haberleme zgrldr. Ancak bu koruma, haberleme aralarnn
ihlal edilmemesini salamak suretiyle gerekletirilmektedir. Bu nedenle, muhteva
ikinci derecede nemlidir. Yasa, grnte haberleme aralarn korurken, aslnda
bu aralarla gerekletirilen haberleme zgrln korumu olmaktadr.219
TCK md. 195/1'de tanmlanan su ancak haberleme katlarnn almas veya ele
geirilmesi eklinde ilenebileceinden, katlarn almadan veya ele geirilmeden
ieriinin teknik bir aygtla renilmesi gibi ya da baka suretle renilmesi bu
madde kapsam dndadr. Nitekim madde, bu hakszl belirtmek iin "kasten"
216

M. Emin Artuk, Ahmet Gken ve Caner Yenidnya, Ceza Hukuku zel Hkmler, 3. Bask,
Sekin Yaynlar, Ankara, 2002, s. 271.
217
Artuk, Gken ve Yenidnya, s. 271.
218
Artuk, Gken ve Yenidnya, s. 272.
219
smail Malko, Son Deiikliklerle Aklamal Itihatl Trk Ceza Kanunu, Turhan Kitabevi,
Ankara, 2001, s. 388.

70

ibaresini kullanmtr. Bu nedenle meru bir ama dorultusunda bu nitelikte bir

kadn almas eylemi su saylmamaktayd.220
TCK md. 195'deki suun olumas iin genel kast yeterli kabul edilmemi, ayrca
zel kast (saik), bulunmas art aranmt. Bu bakmdan gerek "amak", gerek "ele
geirmek" fiilleri, kapal veya ak haberleme varakasnn "ieriini anlamak iin"
ilenmi olmaldr. Ancak "ieriini anlamak " amacna ulalm olmas art
deildir. Fiillerin byle bir ama iin ilenmesi, suun olumas iin yeterlidir.
Nitekim sz konusu saik, bu suu dier sulardan ayrr, rnein, bir zarf ama ve
ele geirme fiili, zarfn; ieriini renmek iin deil de iindeki paray almak iin
yaplmsa bu kez hrszlk suu sz konusu olur. 221
TCK md. 195/2, telefon konumalarnn gizliliine hukuka aykr olarak mdahale
edilmesi ve zarara sebebiyet verilmesi halini su saydndan; bu suun, sadece iki
taraf arasnda geen konumalara nc bir kiinin mdahalesi suretiyle
ilenemeyecei kabul edilmiti. Hkmn koruduu hukuki yararn haberleme
hrriyetinin gizliliinin korunmas olduu gz nne alndnda, iki taraf arasnda
geen telefon konumalarnn, konumalarn muhatab olan bir tarafa kaydedilmesi
ve dier tarafn rzas olmakszn aklanmas veya bir menfaat salamak iin
kullanlmas ve neticede dier tarafn maddi ya da manevi zarara uramas fiili bu
suu oluturmaktayd. 222
b) 5237 Sayl Trk Ceza Kanunundaki Dzenlemeler
Kiilerin varlnn bir paras olan zel hayat ve bunun gizlilii, telefon
kullanmnn

yaygnlamasndan

nce

"duvarlarla

evrilmelidir",

denilerek

korunmas amalanmtr. Ancak gnmzde teknolojinin ba dndrc geliiminin

bir sonucu olarak yeni teknoloji cihazlarna kar zel hayatn gizliliinin korunmas
iin duvar, artk hibir ekilde engel tekil edemez olmutur.

220

Artuk, Gken ve Yenidnya, s. 274-275

Vural Sava ve Sadk Mollamahmutolu, Trk Ceza Kanunu Yorumu, C. 2, Sekin Yayn,
Ankara 1999, s. 2208.
222
Artuk, Gken ve Yenidnya, s. 280.
221

71

zellikle, telefon dinlemek suretiyle delil elde etmek, sadece kamu gcn kullanan
grevlilerin deil, zel kiilerce de farkl saiklerle, gizli dinlemeler yaplarak
kasetlere kaydedilmesi eklinde de ortaya kmaktadr. Bu halde, elde edilen kaset
kaytlar mahkemelerde delil olarak ileri srtebildii gibi medya aracl ile antaj
unsuru olarak da kullanlabilmektedir. Hatta zel kiiler kendi aralarnda geen
konumalar keydederek, aralarndaki bir ihtilafn zlmesi iin de kullanmak
istemektedirler. Ses kaytlarn mahkemelerde delil olarak kullanabilmek iin de
kaydeden, doal olarak, gizli olarak gerekletirdii bir eylemle, ancak, anlam ve
deer kazanacak kaytlara ulalabilecektir.223
Devlet tarafndan, dinleme tedbirine bavurulmas balca iki nedene dayanmaktadr.
Bunlardan birincisi, adli amal olarak su delillerinin toplanmas, ikincisi ise, ulusal
gvenliin korunmas ve salanmas, suun nlenmesi ve bu sayede kamu
gvenliinin ve dzeninin salanmas gibi amalarla yaplan idari dinlemedir.
Haberleme hrriyetinin, Fransz Devrimi'nden nce nemli bir hukuki korunmadan
yararland sylenemez. zellikle, mektuplarn alp okunmas gibi durumlara,
ancak devrimden sonra engel olunduu grlmektedir. 1790 ylnda kabul edilen
haberleme gizlilii, balarda aa yukar istisnasz bir gizlilik olarak kabul
edilmitir. Zaman iinde, bu gizliliin ihlalinin cezalar da arttrlmtr. 1831 ylna
kadar Fransa'da haberleme gizliliini ihlal eden memur, hemen cezalandrlmak
sureti ile hakkn koruma amac gz nnde tutulmutur. Sonradan Yargtay bu
tutumunu deitirmitir. Bireyin haberleme hrriyeti nedeni ile adalet zarara
uratlmamaldr, gr hakim olmutur. Su ile sava nedeni ile, birok ihlalin
cezalandrlmasndan vazgeilmitir. 224
Anayasamz haberleme hrriyetine aka yer vermitir. "Herkes, haberleme
hrriyetine sahiptir. Haberlememin gizlilii esastr" (md. 22). Bireylerin anayasal
olarak sahip olduu bu hak ve zgrlkler, toplum karlaryla atmadan
kullanlabilir hale getirilmelidir. Dolaysyla, konumuz bakmndan haberleme
223

Enis Cokun, s. 49.

ztekin Tosun, Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbiri Olarak Gizli Dinleme, stanbul
niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas, 1976, C. 16, Say 3-4, s. 99.

224

72

hrriyeti zararl unsurlarndan arndrlmak suretiyle, kii ve kamu yararna

kullanlabilir hale getirilmelidir. Yani, hrriyetin olumlu ierii tespit edilmelidir.
Bundan sonra, ne tr hareketler bu hrriyeti hlal edecei aka belli olmal ve
gerekli koruma tedbirlerinin hangi hallerde alnabilecei gsterilmelidir. Bu
anlamda, anlan hak ve hrriyetler ve bunlara getirilen snrlama sebeplen
dzenlenmek suretiyle, ayn zamanda, bu hak ve hrriyetler teminata da
kavuturulmu olmaktadr. Her konuda olduu gibi, haberleme hrriyeti konusunda
da ngrlen dzenleme, kesin bir ekilde obje ile fonksiyon halinde olmak
zorundadr. Dzenlemeye konu olacak messesesin, gerek anlam ve fonksiyonu
bilinmeden, herhangi bir dzenleme ilemine girimek mmkn olmayaca gibi,
soyut bir zeminden hareketle yaplacak dzenleme ilemi de olumlu bir sonu
vermeyecek, hatta faaliyeti, amatan sapma gibi tehlikeli bir alana kayabilecektir. 225
Gnmzde hemen her devlet, karmak casusluk olaylar ve terr eylemlerinin
tehdidi altnda bulunmakladr. Devletin bunlara etkin bir ekilde mcadele
edebilmesi, lkesinde hareket imkan bulan ykc faaliyetleri, gizlice gzetleme
yeteneine sahip olmasna baldr. O halde, demokratik bir toplumda da, istisnai de
olsa ulusal gvenliin korunmas, kamu dzeninin salanmas ve sularn nlenmesi
iin haberlemenin gizlice denetlenmesine olanak veren yasalar bir zorunluluktur. 226
Bununla birlikte devletlere tannan bu olanak snrsz deildir. Zira, demokrasiyi
savunma gerekesi ile karlan ve haberleme zgrln snrlayan byle bir yasa,
demokrasinin sarslmas hatta yklmas tehlikesini de beraberinde getirmektedir. O
halde devletler kendilerince uygun grlen her nlemi alamazlar. Haberlemenin
gizlice denetlenmesine olanak veren bir sistem bunlarn ktye kullanlmasna kar
da yeterli gvenceleri getirmelidir. 227

225

Feyyaz Glckl, Haberleme Hukuku, ASBF Yaynlar No. 292, BYYO Yaynlar No: 1,
Ankara 1970, s. 15
226
M. Ruhan Erdem ve V. zer zbek, 4442 Sayl kar Amal Su rgtleriyle Mcadele
Kanunu erevesinde Uzakla Haberlemenin Denetlenmesi, Dokuzeyll niversitesi Hukuk
Fakltesi Dergisi, Prof. Dr. Seyfullah Edise Armaan, zmir, 2000, s. 263.
227
Erdem ve zbek, s. 263

73

Yeni Trk Ceza Kanunu zel hayatn gizliliinin korunmasna ynelik olarak nemli
dzenlemeler ngrmtr. 5237 sayl Trk Ceza Kanunu 132-140 maddelerinde
zel hayata ve hayatn gizli alanna kar ilenen sular dzenlemitir. Sz konusu
dzenlemelerde, yukarda belirtilen ekinceler ve hassasiyetler gz nne alnm ve
dzenlemeler bu balamda yaplmtr. Yeni Trk Ceza Kanunu, zel hayatn
gizlilii hak ve hrriyetini koruyan zel hkmler ihdas etmi ve lkemizin bu
adan gelime kaydetmesinin nn amtr. zel hayata ve hayatn gizli alanna
kar sular, 5237 sayl TCK'nn 132-140. maddeleri arasnda dzenlenen sularla,
AHS ve AHM itihatlar erevesinde, zel hayatn korunmasna ilikin
eksikliklerin de byk lde giderildii sylenebilir, Ayrca belirtmek gerekir ki,
yeni dzenlemeler Anayasamzn 20-21 ve 22. maddelerine uygun olarak yaplmtr.
Blm balnda zel hayata ve hayatn gizli alanna kar sular tabiri
kullanlmtr. Ancak buna ilikin maddelerde, hayatn gizli alanna dair bakaca
herhangi bir ibare kullanlmamtr.
Trk Ceza Kanunun 132. maddesinin bal "haberlemenin gizliliini ihtarda. Su,
belirli kiiler arasndaki haberleme ieriinin renilmesiyle ilenmektedir. Burada
maddi unsur, failin, iindekini renmek amacyla, kendisine gnderilmi olmayan
bir haberleme aracn (telgraf, mektup, koli, kapal zarf...) eline geirmesi veya
telefon konumalarn dinlenmesi suretiyle, haberlemenin gizliliinin ihlal
etmesidir. Maddenin birinci cmlesinde dzenlenen su, suun temel eklidir. Eer
bu

su,

haberleme

ieriklerinin

kaydedilmesi

suretiyle

ilenirse,

ceza

arlamaktadr. Birinci cmledeki suun oluumu halinde, alt aydan iki yla kadar
hapis veya adl para cezas ngrlm iken, ikinci cmledeki arlatc nedenin
gereklemesi halinde, ceza bir yldan yla kadar hapis cezasdr. 228 Eski Ceza
Kanunu haberlemenin gizliliini ihlali suunu ilenmesi bakmndan, sz konusu

228

Haydar Erol, Gerekeli Aklamal ve tihatl Ye ni Trk Ceza Kanunu, Yayn Matbaaclk,
Ankara, 2005, s. 686.

74

haberleme aralarn tek tek saym iken, Yeni Trk Ceza Kanunu byle bir saym
yolunu tercih etmeyerek, hkmn uygulama alann geni tutmutur. 229
132. maddenin ikinci fkrasnda, kiiler arasndaki haberleme ieriklerini hukuka
aykr olarak ifa edilmesi fiili cezalandrlmtr. fa, szlk anlamyla, herhangi
gizli bir eyi aa karma, ortaya koyma, yaymada. fa fiili, yaymlama ve yayma
gibi haberlemenin gizliliini bozan her trl hareketle yaplabilir. fa fiilinin
mutlaka hukuka aykr olmas gerekir ki 132. madde kapsamnda cezalandrlabilsn.
Kiiler arasndaki telefon konumalarna ilikin kaytlarn savclk veya mahkemeye
verilmesi, durumada ak bir ekilde dinlenmesi veya okunmas halinde sz konusu
su olumayaca ortadadr. 230
Maddenin 3.fkrasnda ise, kiinin kendisinin yaplan haberlemelerin ieriini dier
tarafn rzas olmakszn, alenen ifa etmek suretiyle haberlemenin gizlilii ihlal
etmesi ayr bir su olarak dzenlenmitir.
Suun oluabilmesi iin, ifann alenen yaplmas gerekir. Bu bakmdan, kiinin
kendisine gnderilen mektubun gnderenin bilgisi ve rzas dnda bir bakasna
okutmas halinde su olumaz. Buna karlk mektubun gnderenin bilgisi ve rzas
dnda alenen okunmas bakalar tarafndan okunmasn temin iin bir yere aslmas
veya basn yayn yoluyla yaynlanmas halinde bu su oluur.
Grld zere, birinci ve ikinci fkrada suun faili, haberlemenin taraf olmayan
nc kiilerken, nc fkradaki suun faili ise haberlemenin taraf olan ahstr.
Yeni Trk Ceza Kanunun 133. maddesinde, kiiler arasndaki aleni olmayan
konumalarn dinlenmesi ve kayda alnmas, su olarak dzenlenmitir. Kiiler
arasndaki aleni olmayan konumalarn gizliliini ihll suunun oluabilmesi iin, iki
veya daha fazla kimse arasnda yaplan konumalardan, taraflardan birinin rzas
hilafna, bir aletle dinlemek, bunlar bir ses alma cihaz ile kaydetmek, bunlar basn
229

Muhammet Murat lk, 5237 Sayl TCK. 132-140. Maddelerinde Yer Alan zel Hayata ve
Hayatn Gizli Alanna Kar Sular, Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan
Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart 2005, s. 1-16.
230
Yusuf Hakk Doan, s. 5.

75

yayn yoluyla yaynlamak, eklindeki seimlik hareketlerle ilenen sulardr. Suun

olumas iin, rnein, gizli bir mikrofonla dinlenmesi yeterlidir. Ayrtca
kaydedilmesi zorunlu deildir.Yine bunlar, bir ses cihazna kaydetmek durumunda
bunlar ayrca dinlemek gerekmez.
Burada taraflardan birinin rzasnn olmas suun olumasn nlemez. nk, madde
metninde, kiiler arasndaki aleni olmayan konumalarn taraflardan herhangi birinin
rzas

olmakszn

denilmekle,

tm

taraflarn

rzas

olduu

taktirde

su

olumayacaktr.
Aleni olmayan syleinin ve dier konumalarn rza olmadan ses alma cihazyla
kayda alnmas suunda maddi unsur, aleni olmayan bir syleinin ve sohbetin ve
dier konumalarn, konuanlardan birinin rzas hilafna ses alma cihazyla kayda
alma, bunlar basn yayn yoluyla yaynlamaktr. Bu suun oluabilmesi iin,
syleinin aleni olmamas gerekir. Eer sylei veya konuma aleniyse su olumaz.
Buradaki ses alma cihaz, hem ses hem de grnt alnabilen cihazlar
kapsamaktadr.
Kiiler arasndaki aleni olmayan konumalarn gizliliini ihll suu; aleni olmayan
syleinin ve dier konumalarn, rza olmadan, ses alma cihazyla kayda alnmas
sularnda elde edilen bilgilerin, yarar salamak amacyla kullanmak veya
bakalarna vermek veya dier kiilerin bilgi edinmelerini temin etmek durumunda
oluur. Seimlik hareketli sutur. Bir hareketin yaplmasyla su oluur. 231
Trk Ceza Kanunun 134. maddesinde zel hayatn gizliliini ihlal su olarak
dzenlenmitir. Sz konusu dzenleme. Anayasa ve AHS' in 8. maddesi hkmleri
gz nne alnarak dzenlenmitir. Maddenin birinci fkrasnda, zel hayatn
gizliliinin ihlli su olarak saylmtr. Bireylerin gizli hayat alanna girerek veya
baka suretle bakalar tarafndan grlmesi mmkn olmayan bir zel hayat

231

lk, s. 1-16.

76

olaynn saptanmas ve kaydedilmesi su olarak dzenlenmitir. rnein, bir

kimsenin evinin gizlice gzetlenmesi bu kapsamda deerlendirilebilir. 232
Maddenin ikinci fkrasnda, kiinin zel hayatna ilikin grnt ve seslerin hukuka
aykr olarak ifa edilmesi suunda hukuka aykr olarak elde edilen kiinin zel
hayatna ait grnt ve seslerin yaylmasyla yetkisiz kiilerce renmesinin
salanmasyla oluur. Bu suun olumas iin ifann hukuka aykr olmas
gerekmektedir.
Kanunun 135. maddesi, kiisel verilerin hukuka aykr olarak kaydedilmesini su
olarak dzenlemitir. Ceza kanununda kiisel verinin tanm yaplmamtr. 135.
maddenin gerekesine kiisel veri, "gerek kiilerle ilgili her trl bilgi" olarak
tanmlanmtr. Belirli ya da kimlii belirlenebilir bir kiiye ait btn veriler bu
kapsamda deerlendirilmelidir. Bu bilgilerin, amalar dnda kullanlmasndan veya
herhangi bir ekilde nc ahslarn eline geerek hukuka aykr olarak
yararlanlmasndan dolay hakknda bilgi toplanan kiiler byk zararlara
urayabilmektedirler. Eer sz edilen kaytlar hukuka aykr olarak kayda alnm
ise bu su oluacaktr. Kiinin rzas, bu su asndan bir hukuka uygunluk
nedenidir. Ayrca, eitli kanun hkmleri uyarnca, baz kamu kurumlan tarafndan
verilen kamu hizmetinin bir gerei olarak, belirli nitelikteki kiisel verilerin, kanuna
uygun ekilde kayda alnmas halinde de, sz konusu su olumayacaktr. Bu su
asndan, kiisel verilerin kat zerinde ya da bilgisayar ortamnda kayt altna
alnmas arasnda bir ayrm sz konusu deildir. Almanya gibi, kiisel verilere
hukuka aykr mdahaleler iin ceza yaptrm ngren sistemler olduu gibi, Fransa
ve svire'de olduu gibi ceza ngrmeyen sadece idari yaptrm ve tazminat
ngren sistemler de vardr. Bu yasa maddesi ile bizde getirilen sistem de, kiisel
verilerin korunmas konusunda ceza yaptrmnn ngrlmesidir. Bu suun ihdas ile
Avrupa Konseyi bnyesinde hazrlanan Trkiye'nin de 28 Ocak 1981 tarihinde
imzalayarak taraf olduu "Kiisel Nitelikteki Verilerin Otomatik leme Tbi
Tutulmas Karsnda ahslarn Korunmasna Dair Szleme"nin ilgili hkmlerine
de geerlilik tannmtr.
232

Yusuf Hakk Doan, s. 5.

77

Maddenin ikinci fkrasnda, kiilerin siyas, felsef veya din grlerine, rk

kkenlerine, ahlk eilimlerine, cinsel hayatlarna, salk durumlarna veya sendikal
balantlarna ilikin bilgileri kayda almak, su olarak tanmlanmtr. kinci fkrada
saylan bu haller, kiisel verilerin ihlalinin nitelikli halleri olarak saylmasna
ramen,

arlatrc

sebep

olarak

ngrlmemi

olmas

eliki

olarak

deerlendirilebilir. Grld gibi, bundan byle bir takm kurum ve kurulular

tarafndan kiilerin sanat ruhlu, avrupa birliki, gmen, ikinci cumhuriyeti gibi
snflandrlmalar amacyla bilgi ve veri toplanlmas ak bir ekilde su tekil
edecektir.233
136. maddede ise, kiisel verilerin hukuka aykr olarak verilmesi veya ele
geirilmesi suu dzenlenmitir. Bu maddede hukuka uygun olarak kaydedilmi
olsun veya olmasn, kiisel verileri hukuka aykr olarak bakalarna vermek, yaymak
veya ele geirmek bamsz bir su olarak tanmlanmtr.
Seimlik hareketli bir sutur. Seimlik hareketin bir tanesinin yaplmas yeterlidir.
Seimlik hareketin birden fazla olmas veya hepsinin birden olmas tek bir su
oluturur.
TCK md. 26'da dzenlenen bir hakkn kullanlmas erevesinde gazetecilik
mesleinin icras bir hukuka uygunluk sebebi tekil edebilir. Kiisel verilerin
korunmas kanun tasarsnn 14. maddesinde, kiisel verilerin kamu yarar sebebiyle
kaydedilebileceine dair bir hukuka uygunluk sebebi dzenlenmitir. Yeni ceza
yasamzda esas itibariyle basna getirilen kstlamalar, bu maddedeki dzenlemenin
devreye girmesiyle hafifleyecektir.
136. madde dzenlemesine gre, kiisel verilerin hukuka aykr olarak bakasna
veren, yayan ele geiren kii 1 yldan 4 yla kadar cezalandrabilecektir.
Kiisel verilerin kaydedildikleri veri ktklerinden bilgilerin aktarlmas sz konusu
olabilir. rnein, internet zerinde ilenen sularn faili, bu ilemleri rahatlkla
yapabilmektedir. Bunlarn delillendirilmesi kolay deildir, hele hele snr aan bir
233

lk, s. 1-16.

78

durum varsa, bunu ispatlamak daha da zordur. Bu nedenle, kanundaki vermek,

yaymak, ele geirmek nasl ve hangi durumlarda hukuka aykr olaca konusunda
dzenleme yaplmas zorunludur.
138. maddede, kanunlarn belirledii srelerin gemi olmasna karn, verileri
sistem iinde yok etmekle ykml olanlarn, bu grevlerini yerine getirmemeleri
halinde uygulanacak ceza belirlenmitir. Burada, hukuka uygun olarak kaydedilmi
olan kiisel verilerin, kanunlarn belirledii srelerin gemi olmasna ramen yok
edilmemesi, bamsz su olarak dzenlenmitir. Kanunlarn belirledii srelerin
gemi olmasna karn, verileri yok etmek iin grevli olanlar grevlerini yerine
getirmezlerse cezalandrlacaklardr. Telefon dinleme kaytlar belirli bir sre
tutulacaktr. Bu sre sonucunda, su unsuru oluturmayan pheli hakknda
kovuturmaya yer olmadna dair karar verilmesi veya CMK. 135/1 md. gereince
hakim

onaynn

alnmamas

veya

CMK.

135/2

md.gereince

tanklktan

ekinebilecek kiiler arasndaki iletiimin kayda alnp veya alnd srada durumun
fark edilmesi zerine kaytlarn yok edlmemesi, adli sicil kaytlarnn sresi
dolduunda yasal grevli olmasna ramen Adalet Bakanl Adli Sicil ve statistik
Genel Mdrl tarafndan silinmemesi bu madde kapsamnda su olarak
deerlendirilir. 234

Bu

suta,

dier

sularn

aksine

arlatrc

sebepler

ngrlmemitir.
TCK md. 132-138 arasnda yer alan zel hayatta ve hayatn gizlilii alanna kar
ilenen sularda genel olarak soruturma ve kovuturma ikayete bal tutulmutur.
Bu sular ayn zamanda uzlama kapsamnda yer almaktadr. Ancak burada
dzenlenen;
1) Kiisel verilerin kaydedilmesi (md. 135)
2) Verileri hukuka aykr olarak verme veya ele geirme (md. 136)
3) Verileri yok etmeme (md. 138)
234

Ahmet Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), Makaleler ve Seminer
Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart
2005, s. 1-36.

79

sular ikayete bal deildir. Re'sen kovuturmaya tab sulardandr.

Bu sularn ilenmesi dolaysyla tzel kiiler hakknda gvenlik tedbirlerinin
uygulanmas 140. maddede dzenlenmitir.
Eer bu sular tzel kiilerin faaliyetleri erevesinde ilenmise tzel kiiler
hakknda gvenlik tedbirleri uygulanabilir. rnein, telekulak ii yapan bir irketin
faaliyet izni iptal edilebilir. (TCK md. 60)
Yine bu suta kullanlan su aletlerinin ve kazanlarn msaderesine de karar
verilebilir (TCK md. 54,55).
Yeni Trk Ceza Kanunun, kiinin zel hayalnn gizliliini koruyan hkmleri bu
saylanlardan ibaret deildir. Kanunun, hrriyet aleyhine ilenen sular bahsinde
dzenledii 124 maddesinde, haberlemenin engellenmesi suunu da bu kapsamda
deerlendirmek gerekir. 124. madde, kiiler arasndaki haberlemenin hukuka aykr
olarak engellenmesi halini su saym, suun ilenmesi halinde, alt aydan iki yla
kadar hapis veya adl para cezas ngrmtr. Cezaevinde cezas infaz edilen bir
hkmlnn haberlemesinde olduu gibi, haberleme hrriyetine bir kamu
grevinin gerei olarak snrlama getirilmesi hllerinde, fiil hukuka uygun olduu
iin, sz konusu su olumayacaktr.235
Maddenin ikinci fkrasnda, kamu kurulular arasndaki haberlemenin hukuka
aykr olarak engellenmesi su olarak dzenlenmitir. nc fkrada, basn yayn
organlarnn yaynn hukuka aykr olarak engellenmesi suu dzenlenmitir.
TCK'nun 120. maddesinde haksz arama su olarak dzenlenmitir. Buna gre,
hukuka aykr olarak, bir kimsenin stn veya eyasn arayan kamu grevlisinin bu
fiili, aydan bir yla kadar hapis cezasyla cezalandrlacaktr. Sula korunan

235

Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.

80

hukuki yarar zel hayatn gizliliidir. Kiilerin zerinin ya da eyasnn aranmas

ayn zamanda insan haysiyetine de bir saldr oluturmaktadr. 236
Haksz arama suunun oluabilmesi iin madde gerekesinde de belirtildii gibi,
kiinin, rnein cebinin, el antasnn, bavulunun, zel otomobilinin hukuka aykr
olarak aranmas gerekir. Eer arama yetkisiz olarak girilen, bir konutta gereklemi
ise fail ayn zamanda 5237 sayl TCK'nun 116 ve 119. maddeleri erevesinde konut
dokunulmazln ihlal suundan cezalandrlacaktr. Bu durumda gerek itima
kurallar uygulanacaktr.237
Ayrca, hukuka aykr olarak yaplan arama neticesinde elde edilen delil, CMK
206/2-a maddesi gereince mahkemede delil olarak kullanlamayacaktr.238
5237 sayl Kanunun 116. maddesinde Konut Dokunulmazlnn hlali suu
dzenlenmitir. Bir kimsenin konutuna, konutunun eklentilerine, rzasna aykr
olarak giren veya rza ile girdikten sonra buradan kmayan kii, madurun ikyeti
zerine, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlacaktr. Konut
dokunulmazl ile korunan hukuksal yarar mlkiyet veya dier ayni bir hak
olmayp; kiinin konutunda huzur ve gven iinde yaamasdr. Nitekim Yeni
TCK'daki madde gerekesine gre de "Konut dokunulmazlnn ihlli, kiinin
kendisine zg bar ve skununu ve yuvasndaki yaamnn sulh ve selametle
cereyan iin var olmas gerekli gvenlik duygusunun sarslmasn ifade etmektedir.
Bireylere kar ilenen ve ayn zamanda onlarn muhta olduklar gvenlik ve skunu
ihll eyleyen bu fiillerin, hrriyete kar ilenen sular arasnda bir su olarak
tanmlanmas uygun grlmtr".239
Bu suun maddi konusunu konut (mesken) ve eklenti (mtemilat) olutururken Yeni
TCK m 116/3 bakmndan, "ak bir rzaya gerek duyulmakszn girilmesi mutat olan
236

Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.; Ali afak ve Vahit
Bak, Ceza Muhake mesi Hukuku ve Polis, 4. Bask, Roma Yaynevi, Austos 2005, s. 173; Erol,
Gerekeli Aklamal ve tihatl Ye ni Trk Ceza Kanunu, s. 634.
237
Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.
238
afak ve Bak, s. 174.
239
Durmu Tezcan, Mustafa Reyhan Erdem ve R. Murat nok, Teorik ve Pratik Ceza zel
Hukuku, Sekin Yaynclk, Ankara, 2008, s. 402-403.

81

yerler dnda kalan iyerleri ve eklentileri" de suun konusunu oluturabilir. Suun

maddi unsuru, failin hak sahibinin rzas dnda konuta veya eklentisine "girmesi"
veya "girdikten sonra kmamas"dr. 240 Ceza hukuku bakmndan konut, ksaca, bir
kimsenin geici de olsa oturmak iin snd her nevi yer olarak tanmlanabilir. 241
TCK'nn 116. maddesinde konutun eklentilerine rzaya aykr olarak girilmesi veya
rza ile girdikten sonra rzaya aykr olarak klmamas konut dokunulmazln ihll
suunu oluturacaktr.242 Bu ekilde bir dzenleme ile TCK, konut yannda konutun
eklentisini de korunan mahal olarak belirtmitir. Eklentinin ne olduu kanunda
tanmlanm deildir. Ancak, konuta bal olan fakat, bitiik veya yakn olmas art
olmayan, d dnyadan belirli iaretlerle ayrlan ve rza hilfna girildiinde
konuttakilerin huzur ve skununun bozulduu yerler eklenti kabul edilebilecektir.243
Konut dokunulmazln ihlal suunu herhangi bir kimse ileyebilir. Ancak suun
"kamu grevinin salad nfuzu ktye kullanlmak suretiyle" kamu grevlisi
tarafndan ilenmesi durumunda, suun nitelikli hali sz konusudur (Yeni TCKm.
119/1-e).
Eski TCK'ya gre herkesin girmesine ak olan yerler, bu niteliklerini koruduklar
sre iinde konut dokunulmazln ihlal suuna konu olmazd. Ancak bu gibi
yerlerin oturmaya ayrlm olan yerlerine girilmesi durumunda bu su oluurdu.
Nitekim Yargtay'a gre belirli bir vakit getikten ve kaplar kapandktan sonra konut
durumunda bulunan geneleve zorla girilmesi, konut dokunulmazln ihlal ederdi
(Yar. 4. CD 12.12.1944 12580). Yine bir yargtay kararna gre ... katlann
oturduu ev ile askerlik ubesi binasnn ayn avlu iinde bulunduu ve kamuya ait
bina olduundan bu avlunun herkese ak olduu anlalmaktadr... Bu durum
karsnda herkese ak olduu anlalan avluya girmenin konut dokunulmazln
bozma suunu nasl oluturduu aklanmadan...hkm kurulmas yasaya aykr
olduuna karar verilmitir (Yar. 4. CD 22.5.1996, 3565/4711).

240

Tezcan, Erdem ve nok, s. 403, 411.

afak ve Bak, s. 168.
242
Erol, Gerekeli Aklamal ve tihatl Yeni Trk Ceza Kanunu, s. 602.
243
Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.
241

82

Konutta tek kiinin kalmas durumunda, rzay aklama yetkisinin kime ait olduunu
belirlemede bir glk yoktur. Buna karlk, evlilik birlii ya da baka bir nedenle
birden fazla kiinin birlikte kald konutlarda, konutta kalan her bir kii rza
aklama yetkisine sahiptir (Yeni TCK m. 116/3). 765 sayl TCK'nn 193.
maddesinde yer alan suun olumas bakmndan rza hilafna konuta veya
eklentilerine girmek veya rza hilafna kmamak gereklidir. Ancak sz konusu
maddede, rzann kim tarafndan aklanaca hususuna yer verilmi deildir. 5237
sayl kanunun 116. maddesi ile evlilik birlii iinde aile bireylerinden birinin,
mterek kullanlan konutlarda, bu konutu kullananlardan birinin rza beyan
edebilecei ifade edilerek konuya aklk getirilmitir. Rzann aklanmas halinde
fiil hukuka uygun olduundan sz konusu su olumayacaktr. Konuta giriin hukuka
uygun olarak kabul edilebilmesi iin, rza beyan meru bir amaca ynelik olmaldr.
rnein, konuttaki teknik bir arzann giderilmesi iin dierinin bilgisi olmakszn
elerden birinin tamircinin konuta girmesine rza gstermesi halinde bu rza
geerlidir. Ancak elerden birinin bir bakasn zina yapmak zere konuta kabul
etmesi halinde, rza hukuka uygun olmayacak ve konut dokunulmazln ihlal suu
gerekleecektir.244 O yeri birlikte kullanan kiilerden yalnzca birisinin gsterdii
rzaya dayanarak konuta girilmesi durumunda bu su olumaz. Ailenin birlikte
kald konutlar bakmndan her bir aile yesi tek bana rza aklama yetkisine
sahiptir. Fakat bu sonucun domas iin, "rza aklamasnn meru bir amaca
ynelik olmas gerekir".
5237 sayl Kanun ile getirilen bir baka yeni dzenleme 116. maddenin 3. fkrasnda
yer almaktadr. Buna gre; '"birinci fkra kapsamna giren fiillerin, ak bir rzaya
gerek duyulmakszn girilmesi mutat olan yerler dnda kalan iyerleri ve eklentileri
hakknda ilenmesi hlinde, alt aydan bir yla kadar hapis veya adl para cezasna
hkmolunur". Bu husus 765 sayl TCK' da yer almamakla birlikte "Memurun Konut
Dokunulmazl Suunu" dzenleyen 194 nc maddede memurlarn efradn
ticaretgahlar veya idarehaneleri gibi hususi mahaller usulsz olarak aratrlrsa,
failin cezalandrlaca hkm bulunmaktayd. Maddenin gerekesinde de grld
zere, burada konut dokunulmazlndan ayr bir su bulunmaktadr. 116. maddenin
244

Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.

83

1. fkrasnda tanmlanan fiillerin, rzaya gerek duyulmakszn girilmesi mutat olan

yerler dnda kalan iyerleri ve eklentileri hakknda ilenmesi halinde fail
cezalandrlacaktr.245
Konut dokunulmazln ihlal suunda manevi unsuru genel kast oluturur. Buradaki
kast, failin, bakasnn konut veya eklentisine kendisini oradan karmak hakkn haiz
kimsenin rzas olmadn bildii halde isteyerek girmek veya rzasyla girdikten
sonra kmamak iradesidir. Buna gre "Sann, amacnn binay yakmak olduu,
kabuln

de

bu

ynde

bulunduu

gzetilmeden

ayrca

geceleyin

konut

dokunulmazln bozmak suundan da mahkumiyet hkm kurulmu olmas yasaya

aykrdr" (Yar. 8 CD 7.2.1995 14500/1559) ve "Sann, arkada Yksel Kafes'in
daha nce oturduu daireden st kata tandn, bu yerde su tarihinde yakncnn
oturduunu bilmediine, arkada Yksel'i ziyarete giderken bilmeden yakncnn
evine girdiine ilikin savunmas ve bunu dorulayan tank anlatmlar karsnda;
sann savunduu bu eyleme ilikin yanlgnn su kastn kaldracak oranda esasl
olup olmad tartlmadan, hkm kurulmas yasaya aykrdr" (Yar. 4. CD
3.11.1995 6157/6851). Saikin bu suta nemi yoktur. Ancak Eski TCK dnemindeki
Yargtay uygulamalarnda saike nem verildii grlebilir. rnein kaan tavuu
tutmak iin tavuu takiben komusunun avlusuna giren (Yar. 2. CD 30.5.1946
5495/5375), karlan kzn ve aile eref ve namusunu kurtarmak iin kzn karan
madurun evinin avlusuna giren (Yar. 4. CD 14.3.1956 18019/3606) kiinin fiilinde
kastn olumad sonucuna varlmtr.
Yargtay'n arad aslnda zel kast deil, hukuka aykrlk bilincidir. Yeni TCK
uygulamasnda, suun genel kast ile ilenebilecei Yargtay tarafndan da
vurgulanmtr. Konut dokunulmazln bozmak suunun genel kastla ilenen
sulardan olmas nedeniyle suun olumas iin zel kast aranmad gibi failin
kastnn veya amacnn niteliinin de neminin bulunmad kastn varl iin ise
failde bir konutun veya eklentilerinin bakasna ait olduu, buraya girmesinin ve
kalmasnn sahibinin rzasna tabi bulunduu ve rzann olmad bilinciyle bu yere
girmek ve orada kalmak iradesinin varlnn yeterli olduu gzetilerek olay gecesi
245

Gken, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122), s. 1-16.

84

mdahilin evinin eklentisi saylan bahesine rzas olmakszn giren sann

eyleminde atl suun unsurlarnn olutuu ve cezalandrlmasna karar verilmesi
gerektii gzetilmeyerek yazl ekilde beraatine karar verilmesi" bozmay
gerektirmitir (Yar.2.CD., 23.6.2008, 2008/4900, 2008/11500).
Eski TCK'da ngrlen arlatc nedenler (Konut dokunulmazln bozmak suu
karsnda cezann arlatrlmasn gerektiren nitelikli haller), a) fiilin geceleyin
ilenmesi, b) silahla ilenmesi, c) kiilere kar iddet kullanlmas, d) fiilin birok
kimseler tarafndan toplu olarak ilenmesidir. Yeni TCK'da ngrlen suun nitelikli
halleri ise fiilin, cebir veya tehdit kullanlmak suretiyle ya da gece vakti ilenmesi
(Yeni TCK m. 116/4), fiilin silhla (Yeni TCK m. 119/1-a), kiinin kendisini
tannmayacak bir hle koymas suretiyle, imzasz mektupla veya zel iaretlerle
(Yeni TCK m. 119/1-b), birden fazla kii tarafndan birlikte (Yeni TCK m. 119/1-c),
var olan veya var saylan su rgtlerinin oluturduklar korkutucu gten
yararlanlarak (Yeni TCK m. 119-1-d) ve kamu grevinin salad nfuz ktye
kullanlma (Yeni TCK m. 119/1-e) suretiyle ilenmesidir.
Yeni Trk Ceza Kanunun, zel hayatn gizlilii ve dokunulmazl hak ve hrriyeti
ile ilgili bir dier hkm de. kanunun 285. maddesinde dzenlenmitir. Madde,
soruturmann gizliliini alenen ihlali su olarak hkme balandktan sonra, aslnda
susuzluk karinesi bakmndan ok nemli olmann yannda, zel hayatn gizlilii ile
de dorudan ilgili bulunan soruturma ve kovuturma evresinde kiilerin sulu olarak
damgalanmalarn ve toplum tarafndan soyutlanmalarn neden olabilecek ekilde
grntlerinin yaynlanmas hali iin de ceza ngrmtr. Sz konusu maddenin
765 sayl kanunda karl yoktur. Bununla birlikte, soruturma ve kovuturma
ilemleri srasndaki ses veya grntleri yetkisiz olarak kayda alma veya nakletme
fiilleri asndan da cezai hkm ngrmtr. Kanunun 286. maddesinde
dzenlenen suun zel hayatn gizlilii ve dokunulmazl hakknn korunmas
bakmndan da nemli olduu ortadadr. 246

246

zdemir, s. 12.

85

Yeni Trk Ceza Kanunun, 287. maddesi de, yetkili hkim ve savc karar olmakszn,
bir kimsenin genital muayeneye gnderilmesi veya muayenenin yaplmas da su
saylmtr. Buna gre, bu fiili ileyenler cezalandrlacaktr. Bireyin maddi ve
manevi btnlnn korunmas ve gelitirilmesi ve bunun iin gerekli ortamn
salanmas devletin grevlerinden birisidir. Maddi ve manevi btnlk, ayn
zamanda zel hayatn bir parasdr. Dolaysyla hkmn zel hayatn korunmas
asndan da deerlendirilmesi mmkndr.
Genital muayene suu konusunda bir dzenlemeye gidilmesinin altnda yatan
dnce, Eski TCK'nn yrrlkte olduu dnemde, gen kzlarn, insan onuruna
aykr olarak okul ve yurt yneticileri veya aileler tarafndan "bekaret kontrol" iin
muayeneye gnderilmeleri uygulamasdr. nsan onurunun dokunulmazlnn bir
yansmas olan kiilii serbeste oluturma ve gelitirme hakkna ar mdahale
oluturan bu uygulamay cezalandrmaya ynelik ak bir dzenleme Eski TCK'da
bulunmamaktayd. Hekimler, savclklar ve mahkemeler dndaki kii ya da
kurumlardan gelen cinsel iliki muayene taleplerini dikkate alamayacaklar, ilgilinin
veya ilgili reit deilse veli ya da vasisinin aydnlatlm onam olmadka cinsel
iliki muayenesi yapamayacaklardr. Buna aykr davranan hekim ya da hekimler,
fiilleri ayr bir suu oluturmad takdirde, Trk Tabipleri Birlii Disiplin
Ynetmelii hkmlerince cezalandrlmaktayd.247
Her ne kadar Yeni TCK'da genital muayene suu "adliyeye kar sular" bal
altnda dzenlenmi ise de; bu suun koruduu hukuksal yararn adliyeyle herhangi
bir ilikisi yoktur. Bu sula korunmak istenen hukuksal yarar, insan onurunun
dokunulmazlnn bir uzants olan kiiliin serbeste oluturulmas ve gelitirilmesi
hakk yannda, beden btnl ve cinsel dokunulmazlktr. Bu nedenle suun
adliyeye kar sular bal altnda dzenlenmesi yerinde olmamtr. Genital
muayeneye gnderme suu asndan herkes bu suun faili olabilir. Burada sorun
zellikle ebeveynin, bu suun faili olup olamayaca konusunda ortaya kmaktadr.
retideki bir gr, su tipinde, suun faili olabilecek kiiler bakmndan bir
247

Hekimlik Meslek Etii Kurallar, "Cinsel iliki Muayeneleri" balkl 39. Maddesi, Trk Tabipleri
Birlii 47. Genel Kurulu 01.02.1999.

86

zelletirmeye gidilmedii, bu nedenle ebeveynin de bu suun faili olabilecei

dorultusundadr. Buna karlk reit olmayan ocuklar zerinde rza gsterme
yetkisine sahip olan ebeveynin ocuklarn genital muayeneye gnderme hakkna da
sahip olduundan hareket eden dier bir gr, ebeveynin bu suun faili olamayaca
sonucuna varmaktadr.248
Genital muayene suunun gerek muayeneye gnderme, gerekse muayene yapma
seimlik hareketi asndan, yana, cinsiyetine, uyruuna baklmakszn herkes
maduru olabilir. Suun maddi unsurunu oluturan hareket, Yeni TCK m. 287'de,
"yetkili hakim ve savc karar olmakszn, kiiyi genital muayeneye gnderme veya
bu muayeneyi yapma" biiminde seimlik olarak gsterilmitir. Grld zere, bu
su, herhangi bir muayeneye gnderme veya muayene yapmann genital organlara
ilikin olmas durumunda uygulanr. Buna gre genital muayene suunun konusu,
muayeneye gtrlen ve/veya muayene edilen bireyin genital organlardr. Genital
deyimi, yalnzca jinekolojik muayene biiminde anlalmamaldr. Bu nedenle
katldmz gr dorultusunda, ans blgesinde yaplan muayenelerde de Yeni
TCK m. 287'nin uygulanaca kabul edilmelidir. Genital muayene, ancak kasten
ilendii takdirde cezalandrlabilen bir sutur. Su, olas kastla da ilenebilir. Ancak
muayeneyi yapan faildeki kastn her halde genital muayeneye ynelik olmas gerekir.
Buna karlk faildeki kast, cinsel davranlarla vcut dokunulmazlnn ihlaline
ynelik ise, bu su deil, yerine gre cinsel saldr veya ocuklarn cinsel istismar
suu oluur. Hukuka aykrl ortadan kaldran nedenler ierisinde ncelikle "kanun
hkmnn yerine getirilmesinden sz edilmelidir. Nitekim Yeni TCK m. 287/2'de
"bulac hastalklar dolaysyla kamu saln korumak amacyla kanun ve
tzklerde ngrlen hkmlere uygun olarak yaplan muayeneler asndan" birinci
fkra hkmnn uygulanmayacandan sz edilmitir. 249
Yeni TCK m. 132, Eski TCK m. 195, 197 ve 200'de yer alan sular kapsamn daha
da geniletmek suretiyle tek maddede birletirmi ve ayrca Yeni TCK m. 132/1de,
Eski TCK'da yer almayan "haberleme gizliliini ihlal" suuna yer vermitir. Ayrca
248
249

Tezcan, Erdem ve nok, s. 895.

Tezcan, Erdem ve nok, s. 896-898.

87

Eski TCK'da suun maddi konusunu oluturan haberleme aralar "mektup veya
telgraf veya kapal bir zarf' olarak gsterilmi iken Yeni TCK'da bu konuda bir
snrlamaya gidilmemi ye "haberleme gizlilii" (YTCK m. 132/1) ve "haberleme
ierii" (YTCK m. 132/2-3) biiminde genel ve daha kapsayc bir ifadeye yer
verilmitir.
Haberlemenin gizliliini ihlal suu ile korunan hukusal yarar zaman ierisinde
gelimi ve genilemitir. Eski TCK m. 195, saylan haberleme aralarnn ierii
hakknda geliigzel bilgi elde etmeye kar zel yaam koruma amac gtmekte ve
bu yn ile de Anayasa m. 20'ye aykrln, yetersiz de olsa, bir yaptrmn
oluturmaktayd. Buna karlk haberleme gizliliini ihlal suu Yeni TCK'da "zel
Hayata ve Hayatn Gizli Alanna Kar Sular" bal altnda dzenlenmi olup, bu
sularla genel olarak "zel yaamn" (Anayasa. m. 20) ve zel olarak da "haberleme
dokunulmazl"nn (Anayasa m. 22) korunduu sylenebilir. yle ki, haberlemenin
aile yeleri arasnda gereklemi olmasna gre, ayn zamanda burada "aile
yaam"nn da (Anayasa m. 20) dolayl olarak korunduundan sz edilebilir. 250
Eski TCK m. 195'te Haberlemenin gizliliini ihlal suunun maddi konusunu
oluturan haberleme aralar "mektup, telgraf veya kapal bir zarf; Eski TCK m.
196'da ise "mektup veya telgraf olarak saylmt. Buna karlk Yeni TCK m.
132/1'de suun maddi konusu "haberleme"; Yeni TCK m. 132/2-3'te ise,
"haberleme ierii" olarak belirtilmitir. Eski TCK, yalnzca "yazl" haberleme
aralar asndan bir koruma getirmesine ve bu balamda teknolojik gelimeye bal
olarak ortaya kan yeni tr haberleme aralar ve bunlar ierisinde zellikle
"elektronik posta" yolu ile yaplan haberlemeler, maddenin korumasndan
yararlanamamasna karlk, Yeni TCK m. 132 bakmndan haberlemeyi
gerekletirmek iin yararlanlan aralar bakmndan bir snrlamaya gidilmemi ve
bu balamda yaplma biimi ne olursa olsun her trl haberleme asndan bir
koruma getirilmitir. Bu erevede haberleme, mektup, telgraf, telefon, faks,
elektronik posta veya bakaca herhangi bir yolla yaplm olabilir.

250

Tezcan, Erdem ve nok, s. 486.

88

Eski TCK m. 195'te suun maddi unsurunu oluturan hareket saylan haberleme
aralarn "amak" veya "ele geirmek"; Eski TCK m. 197'de ise "neir ve iaa"
olarak ngrlm idi. Eski TCK'da haberleme gizliliinin, ancak haberleme
aracn "amak" veya "ele geirmek" suretiyle ihlal edilebilecei ngrld iin
haberleme ieriinin, almakszn veya ele geirilmeksizin renilmesi ceza
korumasndan yararlanamamaktayd. Buna karlk Yeni TCK m. 132 haberleme
dokunulmazln ihlali niteliini tayan her trl fiili su olarak ngrmtr.
Haberlemenin gizliliine mdahale oluturan herhangi bir fiil bu suun maddi
unsurunu oluturur.
Haberlemenin gizliliini ihlal suu genel kastla ilenir. Olas kast yeterlidir; byle
bir durumda ceza indirilir (Yeni TCK m. 21/2). Haberleme ieriinin niin
renilmek istendii kastn varl bakmndan nem tamaz. Ancak her halde failin
kastnn haberlemenin gizliliinin ihlaline ynelik olmas gerektii iin, sz gelimi
mektubu, iindeki paray almak iin aan kii bu suu deil, hrszlk suunu ilemi
olur. Yargtay'n da Eski TCK'nn yrrlkte olduu dnemde ayn ynde kararlar
vardr (Yar. CGK 25.6.1990 5-157/200). Buna karlk Yargtay daha sonraki tarihli
bir kararnda farkl bir sonuca ulamtr. "Sann kendisine gelmeyen zarf amakla
Eski TCK'nn 195. maddesine giren suun, bir baka deile, iindeki paray almak
amacyla at ve fakat paray almaktan vazgetii takdirde, eylemin gnll
vazgeme nedeni ile Eski TCK'nn 61/son madde ve fkras uyarnca ayn Yasann
195. maddesindeki suun; paray almakla da ayrca hrszlk ve dolaysyla ara ve
ama sularn Eski TCK'nn 78. maddesine gre birlikte oluacaklar ve madurlarn
sresi iinde yaknmadklar gzetilerek Eski TCK'nn 195. maddesi uyarnca alan
davann drlmesi gerekirken eylemlerin ve dolaysyla suun tek olarak kabul ...
yasaya aykrdr" (Yar. 4. CD 11.10.1990 5122/5007). Yargtay'n karar, ancak
failin, mektubun ieriini renmek amacyla zarf am olmas sz konusu ise (ki
olaydan bu anlalamyor), ancak bu takdirde isabetli saylabilir. 251
Yeni TCK m. 132/4 uyarnca, haberleme ieriinin "basn ve yayn yolu ile
yaynlanmas" cezann arlatrlmasn gerektiren nitelikli hal oluturur. te yandan
251

Tezcan, Erdem ve nok, s. 490.

89

"kamu grevlisi tarafndan ve grevinin verdii yetki ktye kullanlmak" veya

"belli bir meslek ve sanatn salad kolaylktan yararlanmak suretiyle" ilenmesi
suun nitelikli halini oluturur (Yeni TCK m. 137). Suun soruturma ve
kovuturmas ikayete bal olarak yaplr (Yeni TCK m. 137) ve uzlama
kapsamndadr (Yeni TCK m. 73/son).
4.1.2.2. Ceza Muhakemesi Kanununda zel Hayatn Gizlilii ve zellikle
Telefon Dinleme Tedbiri

Genel Olarak
Su ileyen kiilerin de, su ilemek veya ilenmi olan sulara ait izleri gizlemek
iin, teknolojinin sunmu olduu telefon ve benzeri aralardan yararlandklar bir
gerektir. Bu sebeple, amac maddi gerei bulmak olan ceza muhakemesinin,
telefon ile yaplan grmelerden bilgi sahibi olmas ve telefon ile yaplan
haberlemeyi denetleyebilmeyi ngren hkmler getirmesi mantkldr. Bu ayn
zamanda, amac hukuki gvenlii salamak olan hukuk devletinin de bir gereidir.
Fakat, kiinin haberleme zgrl ve zel hayatn gizlilii gibi temel anayasal
haklarna mdahale tekil eden telefon ile yaplan haberlemenin denetlenebilmesi
iin kanuni dzenlemelerle, koullar ve snrlarnn belirlenmesi lazmdr. 252
Hayatn gizli alan; hayatn sadece bireyi ilgilendiren ve ondan bakasnn
bilemeyecei ksm olarak tanmland ve mutlak olarak korunduu, bu nedenlerle,
hayatn gizli alan ile ilgili delillerin yarglamada delil olarak deerlendinlemeyecei
ileri srlmtr. Buna gre, rnein, su tekil etmemek artyla kiinin cinsel
hayat yalnzca kendisini ilgilendirdiinden, yarglamada bu hususlarla ilgili olarak
kiiye herhangi bir soru sorulamayacak, keza bu hususta herhangi bir aratrma
yaplamayacaktr. Ayn ekilde, kiinin dini dncesi ile, belli bir konuda ne gibi bir
dnceye sahip olduu da bireyin hayatnn gizli alanna ait olduundan bu hususlar
yarglama konusu olamayacak, delil olarak deerlendirilemeyecektir.
252

eydi Kaymaz, Mevcul Yasal Dzenleme Karsnda Telefon le Yaplan Haberlemenin

Denetlenmesi, stanbul Barosu Dergisi, 1996, C. 70, S. 10-11-12, s. 796; Erdem ve zbek, a.g.e.,
s. s. 252.

90

zel hayat ise, herkesin deil, yalnzca insann yaknlar tarafndan bilinen yahut
bilinebilen hayat alan olarak tanmlanmtr. Hayatn gizli alanndan farkl olarak,
zel hayatn nispi bir korumaya mazhar olduu, zel hayat ile ilgili olarak elde edilen
delillerin deerlendirilip, deerlendiril memesinin Anayasa ve yasalar erevesinde
kamu yarar ve oranllk ilkesi nazara alnarak belirlenmesi gerekmektedir.
Gerektende, zel hayatlarna ilikin olarak, yaknlaryla yapt konumalarn,
srlarn bakalarnca dinlenilmesi suretiyle renildiini bilen bireylerden kurulu bir
toplumun ehresi deiir. Bylece rkek, korkak ve kendini zgr hissetmeyen esir
insanlardan kurulu bir topluma dnebilir. Byle bir sonucu nlemek hukuki esas
ve kurallar tespit etmek ve gerekli hukuki tedbirleri almak zorunludur. 253
Ceza muhakemesi, suun ilenmesinden sonra gerekletirilecek ilemlerin ne
ekilde yrtleceinin usul ve esaslarn dzenlemesi asndan, suun ortaya
karlmas ve adaletin tam ve gerek olarak tesisi iin, bir takm faaliyet ve
ilemlerin icra edilmesini gerektirmektedir. Sz konusu muhakeme ilemleri, ou
zaman bireyin en temel hak ve hrriyetlerini snrlayc tedbirlerin alnmasn
ngren ilemeleri gerektirmektedir. rnein, tutuklama bir yarglama tedbiridir.
Tutuklanan kiinin serbest hareket zgrl, gvenlik hakk, seyahat zgrl
kstlanm olmaktadr. Yine, arama da bir yarglama nlemi ilemi niteliindedir.
Kiinin st, eyas, konutu, iyeri zerindeki hakimiyeti arama ilemi nedeniyle,
onun rzas olmasa da, belli bir zaman aralnda kaldrlmaktadr. Bu balamda,
arama, kiinin, zel hayatnn gizlilii hakkn, konut dokunulmazl hakkn ihlal
edici bir mahiyet arz eder. Ancak, kiinin anayasal dzeyde korunan hak ve
hrriyetlerinin, yine anayasada belirtilen erevede, kanunla snrlanabilmesi
mmkndr. Suun ilenip ilenmediinin tespiti ve eer su ilenmise delillerin
elde edilmesi amacyla yaplacak ilemlerin, ne zaman, hangi amala, kim tarafndan,
hangi zaman zarfnda, nerede ve nasl yaplabilecei konusundaki dzenlemeler esas
itibaryla 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu'nda dzenlenmitir.

253

mre, ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin Korunmasna likin

Meseleler, a.g.e., s 150

91

Ceza Muhakemesi Kanunun bir ok dzenlemesi, zel hayatn gizlilii ve korunmas

hak ve hrriyetini dorudan ilgilendiren hkmlerdir. Arama, elkoyma, iletiimin
tespiti, haberleme aralarnn denetimi, teknik aralarla izleme, delil elde emek
amacyla kiinin vcudundan eitli rnekler alnmas gibi hususlarn dzenleyen
hkmler, kiinin zel hayatna ve zel hayatn dokunulmazlna mdahaleyi caiz
klmaktadr.
Telefonlarn gizlice dinlenmesi suretiyle delil elde edebilme yntemi dnda bir
yntem daha vardr ki, burada dinleme yaplmamakta fakat telefon kaytlarndan
kiminle grld, grme yapanlarn kimlik bilgileri ve adreslerine ulalmakta
ve bu ekilde delil toplanmaya allmaktadr.254 Buna ksaca sinyal bilgilerinin
deerlendirilmesi de denilebilir.
Haberleme hrriyetine mdahaleye, hangi ekilde olursa olsun hukuka uygunluk
kazandrlmak istendiinde, esas olan, hakimden izin karar kartabilmektir. Kanun
koyucu, buna bir istisna getirmitir; o da, somut durumda gecikmesinde zarar umulan
hallerde cumhuriyet savcsnn sahip olduu yetkidir. Fakat, bu yetkide de, el
konulan belgelerin incelenmeksizin hakime sunulmas gerekmektedir. Ayn ekilde,
telefon kaytlarna ve buralardaki bilgilere ulamak hususunda adl kolluun,
hakimden karar elde etmesi, eer somut olarak gecikmesinde zarar umulan bir hal
bulunmakta ise, bu durumda elde ettii kaytlar incelemeksizin hakimin bilgisine
sunmas ve

hakimin

izin

vermesi halinde

delil toplayabilmesi mmkn

grlmelidir. 255
Temel hak ve zgrlk niteliindeki haklarn, yasa koyucu tarafndan ancak,
demokratik bir toplumda duyulan somut zorunluluklara uyumlu ve gerekli olan byle
bir amala ve yasayla kapsam belirtilip "lllk ilkesi" dorultusunda belirli bir
takm snrlamalar

getirilebilmesi mmkndr. Bylelikle, keyfilie

mahal

vermeyecek ekilde kiilerin haberleme zgrl, zel hayat ve bunlarn gizlilii

gvence altna alnmak istenmitir. Ayrca her hakkn bir z, bir ekirdek alan
254

Ersan en, Trk Ceza Yarglamas Hukukuna Hakim Olmas Gerekli lke ve Esaslar, Polis
Dergisi, Say 36, Temmuz/Austos/Eyll, 2003, s. 238.
255
en, Trk Ceza Yarglamas Hukukuna Hakim Olmas Gerekli lke ve Esaslar, a.g.e., s. 239.

92

ierdiini varsayan "ze dokunma yasa" ilkesini de burada oranllk ilkesi ile
birlikte deerlendirmek gerekir. Bir hak ve zgrlk, gvence altna ald hayat
alannn her kesitini ayn younlukta korumaz. Birbiri iine gemi iki daire
rneiyle betimlemek gerekirse, ierde kalan daire sz konusu hakkn vazgeilmez
unsurlarn ierir. Bu unsurlara dokunmak, o hakk yok etmek demektir. Hakkn
varlk nedenini oluturan bu ekirdek ksm da az korunmu unsurlarla
evrelenmitir. Nitekim AHM' de "insan haklarnn snrlanmas iin szlemenin
arad hallerde, mutlak bir sosyal ihtiya yznden alnan her tedbir ile hakl ama
arasnda orant olmas"n aramaktadr. 256
Dolaysyla yetkili makamlara tannan mdahale hak ve yetkisinin snrn,
boyutlarn ve uygulan eklini yasa yetirince ak bir ekilde izmelidir ki, yetkili
makamlarn, AHS 8. md'de yer alan meru amalarn varln bahane ederek vuku
bulacak mesnetsiz, hukuka aykr tecavzlerine kar, kii hak ve zgrlkleri
korunabilsin. Bu bakmdan dinleme tedbirine bavurulma artlan tereddde ve geni
olarak yorumlamaya imkan vermeyecek nitelikte aka tehis edebilir olmaldr. 257
Haberlemenin Gizlilii ve Gizliliin hlali
nceki blmlerde ayrntl ekilde ele alnm olan konu burada, Ceza Muhakemesi
Kanunu erevesinde deerlendirilmektedir.
Telekomnikasyon yoluyla yaplan iletiim, telefon, teleks, telefaks, telsiz ve
bilgisayar gibi kablolu, kablosuz veya dier elektromanyetik sistemlerle veya tek
ynl sistemlerle alnan veya iletilen sinyallerle yazlar, resimler, grnt veya sesler
ve dier nitelikteki verilerin denetlemesini ve araya bir vasta sokulmak suretiyle
gerekletirilen her trl haberlemenin gizlice dinlenmesi, burada elde edilen
bilgilerin kaydedilmesi ve deerlendirilmesini ifade eder.258

256

Nurullah Kunter ve Feridun Yenisey, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhake mesi
Hukuku, Beta Yayn, stanbul, 2000, s. 609.
257
Kunter ve Feridun Yenisey, a.g.e., s. 692.
258
smail Malko ve Mert Yksektepe, Aklamalar ve Yorumlarla 5271 Sayl Yeni Ceza
Muhake mesi Kanunu, Malko Kitabevi, 2005, s. 370.

93

Telekomnikasyon yoluyla yaplan iletiimin denetlenmesi, araya bir vasta

sokulmak suretiyle gerekletirilen her trl haberlemenin gizilice dinlenmesi,
burada elde edilen bilgilerin kaydedilmesi ve deerlendirilmesini ifade etmektedir.
letiimi salayan aralar ok geni ve ada tekniin ortaya koyduu muhtelif
ekipmanlar olup, telefon faks bilgisayar, kablolu veya kablosuz aralardr. Bunlarn
sinyalleri yazlar resimleri, grnt ve seslerin dinlenmekte ve tespit edilmektedir. 259
Telekomnikasyon yoluyla yaplan iletiimin denetlenmesinde ceza muhakemesi
dnda nleyici amala ve istihbarat amacyla bavurulabilmektir. CMK da, sz
konusu tedbirin uygulanmas, bir su dolaysyla ceza soruturma yaplmas kouluna
bal tutulduu iin, ceza muhakemesi hukuku asndan bu yetkinin, delil elde
etmek amacyla, halen ilenmi olan bir suun kovuturmasyla snrl olduu
sylenebilir. 260
Kiiler Arasndaki Konumalarn Dinlenmesi ve Kayda Alnmas
Kiiler Arasndaki Konumalarn Dinlenmesi ve Kayda Alnmas suuna ait yasal
dzenlemelerde

haberleme

zgrlnden

ok,

zel

yaamn

gizlilii

korunmaktadr. Gerek kiilerin zel yaamnn gizlilii yannda insanlar aras

iletiimin dokunulmazl da korunan hukuksal yarar oluturmaktadr. Bu bakmdan
Yeni TCK m. 133, kiiler arasndaki konumalarn ieriinin salt bakalarna
aklanmasna kar bir koruma salamamaktadr.
Suun maddi konusu, Yeni TCK m. 133/1 asndan "kiiler arasndaki alen
olmayan konuma"; Yeni TCK m. 133/2 asndan ise, "aleni olmayan sylei"dir.
Suun konusu, "konuma" deil de, "grnt"nn kayda alnmas ise, bu su eil,
zel yaamn gizliliini ihlal suu (Yeni TCK m. 134) oluur. "Aleni olmayan
konuma" ile ifade edilmek istenen, genele ynelik olmayan ve snrl bir kii evresi
dna kmayan dnce aklamasdr. Konumann ierii veya gizli tutulmasna
olan gereksinim, suun olumas bakmndan bir rol oynamaz. Burada nemli olan,
259

Osman irin, Gizli Ceza Muhakemesi Tedbirleri (Gizli Koruma Tedbirleri), Makaleler ve
Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi Bakanl,
Ankara, Mart 2005, s. 1.
260
irin, a.g.e., s. 1.

94

konumaya katlan kiilerin says deil, dinleyici evresinin snrl olmas ve

konumann
bulunmasdr.

erevesini

belirleme

konusunda

bir

denetim

olanann

261

Yeni TCK m. 133/1'de ngrlen suun faili, aleni olmayan konumann taraf
olmayan herhangi bir kii olabilir. Buna karlk Yeni TCK m. 133/2'deki suun
olumas iin, failin syleiye "katlm" olmas koulu aranmaktadr. Bu ynyle her
iki olaslkta fail bakmndan zg bir su sz konusudur. Suun maddi unsurunu
oluturan hareketler, Yeni TCK m. 133/1 asndan aleni olmayan konumann bir
aletle "dinlenmesi veya ses alma cihaz ile "kaydedilmesi" biiminde seimlik
olarak gsterilmitir. Buna karlk Yeni TCK m. 133/2 asndan maddi unsuru
oluturan hareket, syleinin "ses alma cihaz ile kayda alnmas" olarak
belirtilmitir. Yeni TCK m. 133/1 anlamnda dinleme veya kayda almann bir alet
veya ses alma cihaz ile olmas gerekir. Bu nedenle plak kulakla yaplan dinleme,
bu madde kapsamna girmez. Suun manevi unsurunu oluturan kastn, hem suun
maddi unsurunu oluturan hareketlerden dinleme ve kayda alamaya ve hem de bunun
madurlarn rzas dnda gerekletiine ynelik olmas gerekir. ncelikle "kanun
hkmnn yerine getirilmesi" bu su bakmndan da hukuka aykrl ortadan
kaldran bir nedendir. Bu balamda Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu'nda (PvSK)
Ek m. 7 ve CMK m. 135 ve devamnda ngrlen koullar erevesinde
telekomnikasyon yoluyla yaplan haberlemenin denetlenmesi tedbiri bu suta
hukuka aykrl ortadan kaldran bir nedendir. Bu suta meru savunma da hukuka
aykrl ortadan kaldran bir neden olarak ortaya kabilir. rnein tehdit eden
kiinin

sesinin

kaydedilmesi rneinde

olduu

gibi.

Hakkn

kullanlmas

durumlarndan gazetecilik mesleinin icras da bu suta hukuka aykrl ortadan

kaldrr. 262
Yeni TCK m. 134, kiilerin zel yaamnn gizliliinin ihlal edilmesini su sayarak
zel yaam koruma amacn gtmekte ve bu ynyle "herkesin, zel hayatna ve aile
hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahip olduunu; zel hayatn ve aile
261
262

Tezcan, Erdem ve nok, s. 492.

Tezcan, Erdem ve nok, s. 493-495.

95

hayatnn gizliliine dokunulamayacan" ngren Anayasa m. 20'ye aykrln bir

yaptrmn oluturmaktadr.
Kiinin konut iinde geen yaam da zel yaam alanna girmekle birlikte, konuta
girme veya girdikten sonra kmama biiminde gerekleen ihlaller, Yeni TCK m.
134 deil, konut dokunulmazln ihlal suunu dzenleyen Yeni TCK m. 116 madde
kapsamnda ele alnmaldr. Buna karlk girme ve kmama dnda kalan konut
dokunulmazlna ynelik tm ihlaller, konut iindeki yaam da zel yaamdan ayr
dnlemeyeceine gre, YTCK m. 134 kapsamna girecektir. rnein konuta
ynelik olarak gizli dinleme veya grntlemeye yarayan aralarla konutun ieriden
veya dardan gizli dinlemeye alnmas Yeni TCK m. 134 erevesinde
cezalandrlacaktr.
Yeni TCK m. 134'te ngrlen suun faili, herhangi bir kii olabilir. te yandan
"kamu grevlisi tarafndan ve grevinin verdii yetki ktye kullanlmak" veya
"belli bir meslek ve sanatn salad kolaylktan yararlanmak suretiyle" ilenmesi
suun nitelikli halini oluturur (Yeni TCK m. 137).
Suun maddi unsurunu oluturan hareket, zel yaamn "gizliliinin ihlali" olarak
belirtilmitir. zel yaamn gizliliine mdahale oluturan her trl davran bu suu
oluturur. Buna karlk gizlilik ihlali, "grnt veya seslerin kayda alnmas
suretiyle" gereklemi ise, Yeni TCK m. 134/1 c. 2 uyarnca fail daha ar
cezalandrlr. Yeni TCK m. 134/2 uyarnca zel yaama ilikin grnt veya seslerin
ifa edilmesi de.su saylmtr. Yukarda Yeni TCK m. 132 asndan "ifa" deyimi
ile ilgili olarak yaplan aklamalar burada da geerlidir. Su, genel kastla ilenir.
Olas kast yeterlidir; byle bir durumda ceza indirilir (Yeni TCK m. 21/2). zel
yaamn gizliliinin niin renilmek istendii kastn varl bakmndan nem
tamaz. zel yaamn gizliliine ynelik mdahalenin herhangi bir hak ve yetkiye
dayanmamas gerekir. Bu nedenle zel yaama, ilgililerin rzasna dayanarak
mdahale eden kii bu suu ilemi olmaz. te yandan kanunun verdii bir yetkinin
kullanlmas da (Yeni TCK m. 24/1) bu suta hukuka aykrl ortadan kaldrr.
Nitekim elkoyma (CMK m. 126 vd.), gizli grevli kullanma (CMK m. 139) ve teknik

96

aralar ile izleme tedbiri (CMK m. 140) erevesinde, zel yaama ynelik
mdahaleler, kanunun verdii bir yetkiye dayand iin bu suu oluturmaz. 263
A. nleme Amal letiimin Tespiti ve Dinleme
Telefon veya benzeri telekomnikasyon aralarnn ve hatta kiilerin karlkl
konumalarnn istihbarat amac ile gizlice dinlenmesi ve banda kaydedilmesi
mukayeseli hukukta mevcuttur. Trk Hukuku'nda nleme amal dinlemeye ilikin
genel bir dzenleme yer almamakta idi. Uygulamada 4422 sayl kar Amal Su
rgtleriyle Mcadele Kanunu kapsamnda istihbarat amal iletiimin denetlenmesi
yaplmaya allmakla birlikte, 4422 sayl Kanunun 2. maddesi adli maksatl
dinleme ve kayda almaya imkan tand halde, bu Kanunda nleme amal dinleme
ve kayda alma ynnde dzenleme ngrlmemiti. Bu nedenle, 4422 sayl
Kanunun yrrlkte olduu dnemde, varsa yaplan nleme amal dinleme ve
tespitler hukuka aykr olarak deerlendirilebilir.
1982 Anayasas'nda 2001 ylnda yaplan deiiklikler ve 4422 Sayl Yasann
17.12.2004 tarihinde yrrle giren 5271 Sayl Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)
ile yrrlkten kalkmas neticesinde, nleme dinlemesi bakmndan zaten var olan
yasal boluun doldurulmas amac ile, 5397 sayl Baz Kanunlarda Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun ile; 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu'na
(PvSK) Ek 7. maddeye ilave edilen ek fikralar, 2803 sayl Jandarma Tekilat, Grev
ve Yetkileri Kanunu'na (Ek 5. maddesi) ve 2937 sayl Devlet stihbarat Hizmetleri
ve Milli stihbarat Tekilat Kanunu'na (6. maddesinin birinci fkrasnda yaplan
deiiklik ve sonra gelmek zere eklenen fikralar) nleme maksatl dinleme, tespit ve
kayda almaya ilikin dzenlemeler eklenmitir. 264
Kanun koyucu; devletin, lkesi ve milleti ile blnmez btnlne, anayasa
dzenine ve genel gvenliine dair nleyici ve koruyucu tedbirleri almak, emniyet ve
asayii salamak zere, lke seviyesinde istihbarat faaliyetlerinde bulunmak, bu gaye
ile bilgi toplamak, deerlendirmek, yetkili makamlara veya kullanma alanna
263

Tezcan, Erdem ve nok, s. 498.

Ersan en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinle me Gizli Soruturmac X Muhbir, Sekin
Yaynclk, Ankara, 2009, s. 43.

264

97

ulatrmak, devletin dier istihbarat kurulularyla ibirlii yapmak maksadyla polis,

jandarma tarafndan casusluk sular hari CMK'nn 250. maddesinin birinci
fkrasnn (a), (b) ve (c) bentlerinde yazl sularn nlenmesi iin ve Milli stihbarat
Tekilat tarafndan da 2437 sayl Kanunun 4. maddesinde saylan grevlerin yerine
getirilmesi erevesinde, zellikle devlet gvenliinin salanmas, casusluk
faaliyetlerinin ortaya karlmas, devlet srrnn ifasnn tespiti ve terrist
faaliyetlerin nne geilmesi amalar ile nleme dinlemesine bavurulabileceini
kabul ederek, bu konudaki usul ve esaslarn belirlemitir.
1. nleme Dinlemesinde Yetki
nleme dinlemesinde de asl yetkinin, yer itibariyle yetkili olan ceza hakiminde
olaca ve bu yetkinin de sadece yasal dzenlemelerde gsterilen snrl konularda
kullanlabilecei hususunda tereddt bulunmamaktadr. PvSK Ek Madde 7/3'e gre,
"Yetkili ve grevli hakim, talepte bulunan kolluk biriminin bulunduu yer itibariyle
yetkili olan ve 5271 sayl Kanunun 250. maddesinin birinci fkrasna gre kurulan
ar ceza mahkemesinin yesidir".
Yer itibariyle yetkili olan hakim, sadece kendi yetki alanna giren alanda yaplan
telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesine karar verme yetkisine
sahiptir. nleme dinlemesi, esas olarak hakim tarafndan karara balanabilecei gibi,
gecikmesinde saknca bulunan hallerde, yetkili klnan idari makamn verecei yazl
emir dorultusunda yaplabilir. Ancak bu halde szkonusu yazl emrin yetkili ve
grevli hakimin onayna sunulmas gerekir. Bu sre dolduu halde hakimin karar
vermemesi veya hakim tarafndan aksi ynde karar verilmesi durumlarnda, tedbire
derhal son verilir ve o ana kadar yaplan tespitler ortadan kaldrlr. 265
Bu nedenle, Ankara 11. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan verilen ve lkenin
btnn kapsayacak nleme maksatl telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin
denetlenmesi karar, yer itibariyle yetkili olmayan hakim tarafndan bu tedbire
bavurulduu gerekesi ile, Yargtay 9. Ceza Dairesi'nin 04.06.2008 tarih, 2008/874
E. ve 2008/7160 K. sayl karar ile bozulup ortadan kaldrlmtr. Karara gre
265

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 47.

98

zetle, "Muhaberat hrriyeti ve nleme amal olarak iletiimin denetlenmesi

hakkndaki yasal dzenlemelerin ama, kapsam ve gerekesi birlikte dikkate alnp
deerlendirildiinde; maksad ne olursa olsun hibir kuruma demokratik bir hukuk
devleti olan Trkiye Cumhuriyeti'nde insanlar pheli grlerek lke genelini
kapsayacak ekilde yetki verilemeyecei, konu ile ilgili yasal dzenlemelerin ilgili
maddeleri gereince talepte bulunan kolluk birimlerinin bulunduklar yer itibariyle
yetkili olan ve 5271 sayl CMK m. 250/1 hkmne gre kurulan ar ceza
mahkemesi yelerinin kendi yarg evreleri ile ilgili karar vermeleri gerektii,
snrsz bir yetki verilmesi suretiyle iletiimin tespit edilerek dinlenmesine karar
verilemeyecei, yasa koyucunun da amacnn bu olduu aktr. Bu nedenle, Yerel
Mahkeme kararnn bozulmasna karar verilmitir".
Yargtay 9. Ceza Dairesi'nin bu bozma kararnda isabet olmakla birlikte, kararn
eksik olduu, sadece nleme dinlemesine karar vermek noktasnda Yerel
Mahkemenin yer itibariyle yetkisini incelediini, en azndan kararn sonu ksmndan
bunun anlald, fakat zellikle telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin
snrsz bir ekilde nleme amal olarak denetime ak tutulmas hususunun
sakncalarna, 1982 Anayasas'nn 22. maddesi ile nleme amal dinleme tedbirini
dzenleyen mevzuatn lafz ve ruhu ile zel hayatn gizlilii ve korunmas hakk
kapsamnda bulunan muhaberat hrriyetinin korunmasna ve "Temel hak ve
hrriyetlerin snrlanmas" balkl 1982 Anayasas'nn 13. maddesine ynelik
aykrla iaret edilmedii, bu ynyle kararn yetersiz gereke ierdii ileri
srlebilir. 266
Adndan da anlalaca zere nleme dinlemesi, iletiimlerinin denetlenmelerini
gerekli klacak makul phelerin olutuu, bu konuda ciddi bilgi ve emarelerin elde
edildii, istihbarat kaynaklarndan gelen bilgi aktarmlarnn zerlerinde su
ileyeceklerine dair tereddtleri oluturduu ve glendirdii kiilerin yapt
iletiimlerin denetlenmesi olarak yaplabilir. Aksi halde, hem Anayasann korumas

266

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 46.

99

altndaki kii hak ve hrriyetinin zne dokunulmu olaca gibi, hem de yaplan bu
tr ilem ve faaliyetler hukuka aykr saylacaktr.267
B. Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Adli Maksatla Denetlenmesi
(Adli Amal Dinleme)
letiimin denetlenmesi koruma tedbiri, ak bir ekilde ilk olarak 4422 Sayl kar
Amal Su rgtleriyle Mcadele Kanunu'nda "iletiimin dinlenmesi ve tespiti" ad
ile dzenlenmitir (m. 2). Daha nce ise, bu konuda yasal boluk olup, "iletiimin
denetlenmesi" hakknda tartmal ekilde kyas yoluyla 1412 sayl CMUK'nn
"postada elkoyma" messesesini dzenleyen 91. ve 92. maddeleri tatbik edilmekte
idi. Bir gre gre, ceza yarglamas normlarnn ak dzenleme getirmedii
hallerde, kyas yoluyla ceza tahkikatlarnda kiinin hak ve hrriyetlerine mdahale
edilemez. Dier bir gre gre ise, "kanunilik" prensibi ceza hukukunda geerli
olup, ceza yarglamas hukukunda "kyas" messesesinden delillerin toplanmas ve
deerlendirilmesi amac ile yararlanlabilmelidir. Elbette en dorusu, zamann
gelimelerine uygun delil toplama tekniklerinin yasal zeminde dzenlenmesi olarak
kabul edilmelidir. Sonrasnda 4422 sayl Kanunun yrrlne son verilerek, 5271
Sayl Ceza Muhakemesi Kanunu'nun (CMK) "Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan
letiimin Denetlenmesi" balkl beinci blmnde 135 ile 138. maddeler arasnda,
"iletiimin

denetlenmesi"

tedbirinin

kapsam

ve

artlar

ayrntl

ekilde

belirlenmitir. letiimin denetlenmesi, klasik delil toplama tekniklerinden sonra

gelen ikincil tedbir niteliinde ngrlm, bylece kiinin muhaberat hrriyetine
ynelik mdahalenin geni tutulmamas hedeflenmitir.
1. Kapsam
Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 135. maddesinde dzenlenen telekomnikasyon yolu
ile iletiimin denetlenmesinin kapsam; iletiimin tespiti, iletiimin dinlenmesi,
iletiimin kayda alnmas ve sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi olarak belirlenebilir.
CMK'da "telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiim"den sz edilmekte, fakat
iletiimin kapsamna hangi iletiim aralar ve iletiim trlerinin girdiine
deinilmemektedir. Bu durumda klasik posta ve haberleme dndaki her trl
267

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 49.

100

iletiim, e-posta, internet zerinden yaplan grmeler, kablolu veya kablosuz yolla
yaplan grme ve konumalar, faks vesair dahil olmak zere CMK m. 135
kapsamndadr. Dolaysyla, bireyin internet ortamnda yapt sesli ve/veya
grntl grmeleri ve e-postalarna yaplacak mdahalelerin de "muhaberat
hrriyeti" kapsamnda dikkate alnmas ve CMK m. 135'de ngrlen artlarn bu
iletiim trnde de uygulanmas gerekmektedir. Bununla birlikte, iletiim tr
snrlamas olmamakla birlikte, telekomnikasyon d haberleme aralar madde
kapsam dnda kalmaktadr. 268
Teknik Aralarla Grnt ve Ses Tespiti: Kiiler arasnda yaplan ve aleni
olmayan konumalar ile aleni olmayan syleiler, bireyin korunmas ve bakalar
tarafndan mdahale edilmemesi gereken zel veya meslek hayat iinde kalacaktr.
Bu alanlarda yaplan zel konuma ve syleiler ile toplantlar, orada bulunmak
hakk olsun veya olmasn bir bakas tarafndan izinsiz veya hukuka aykr olarak
dinlenmesi, kayda alnmas ve nc kiilerin bilgi ve kullanmna sunulmas fiilleri
(alan dinlemesi yaplmas), Trk Ceza Kanunu'nun 133. maddesinde su saylmtr.
Gnmzde iletiim teknolojisinde gerekleen ilerlemelerde, cep telefonlar
kullanlmak suretiyle her yerden sesli ve hatta grntl konuma imkanlar, bu
cihazlar ile mesaj alverii yapmak, internet ortamna girmek suretiyle haberlemek
mmkn hale gelmitir. Bu cihaz ve imkanlar, her ne kadar bireyin muhaberat
hrriyeti kullanm ile bilgi paylamn, haber alma ve haber verme hakkn ve
dnce aklama hrriyetinin kullanmn gelitirmekte ve geniletmekte ise de, ayn
zamanda bunlar vastasyla bireyin zel hayatnn gizlilii ve dokunulmazlnn
ihlali de daha kolay hale gelmektedir. Cep telefonlar, hem muhaberat hrriyetinin
kullanm ve hem de bir araya gelen insanlarn yaptklar konumalarn takip ve
tespitinde kullanlabilmektedir. 269
TCK m. 134'de, kiilerin zel hayatnn gizliliinin ihlali, ayrca zel hayatn
gizliliinin grnt ve/veya seslerin kayd yoluyla ihlal edilmesi halleri ile bu
grnt ve/veya seslerin ifa edilmesi su saylmtr. Bu hkmde, kiilerin zel
268
269

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 59.

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 59.

101

hayatnn gizliliinin ihlalini su kabul ederek, zel hayatnn gizlilii ve korunmas

hakkna nemli bir gvence getirmitir. Bylece, kiinin zel hayatna, bu kapsama
giren aile ve meslek yaamna (1982 Anayasas m. 20 ve m. 21 ile nsan Haklar
Avrupa Szlemesi m. 8), gizledii, yani bakalarnn grmesini ve duymasn
istemedii faaliyetlerine, ev hayatna, ailesi ve yaknlar ile olan grme ve
ilikilerine, grntsne, cinsel hayatna ayrca bu alanlardaki huzur ve skununa,
ortada bir hukuka uygunluk sebebi olmad mddete her ne sebeple olursa olsun,
dardan veya bireyin bulunduu alanlara fiilen veya teknik aletlerle girmek veya
ulamak suretiyle mdahale edilmesi fiilleri su olarak dzenlenmitir. Madde
tarafndan korunan hukuki yarar, bireyin zel hayatnn gizlilii ve korunmas hakk
olmaktadr.
zel hayatn gizlilii ve korunmas hakk kapsamna giren bireyin konutu ve iyeri
ile buradaki faaliyetleri ve zgrl, o hak ve hrriyete sahip olan bireyin bu
alanlarda serbeste davranma, takip edilmeksizin ve izlenmeksizin hareket edebilme
zgrlne, bu alanlarn dokunulmazlna, mahremiyetinin korunmas hakkna
sahip olmasn da gerekli klar. Bu alanlarda grme ve konumalar ile
telekomnikasyon yoluyla yaplan muhaberat birbirinden ayrmak gerekir.
Muhaberat hrriyeti, bir koruma tedbiri olarak CMK m. 135'de ve korunan hukuki
yarar olarak TCK m. 132'de dzenlenmi, bunun dnda kalan bireyin zel hayatnn
gizlilii ve korunmas hakk kapsamna kalan dier grme, konuma, toplant ve
davranlar da CMK m. 140'da ve korunan hukuki yarar olarak TCK m. 133 ile m.
134'de gvence altna alnmtr. 270
"Teknik aralarla izleme" balkl CMK m. 140'a gre, bu maddede gsterilen
sularn ilendii hususunda kuvvetli phe sebepleri bulunmas ve baka ekilde
delil elde edilememesi hallerinde, pheli (soruturma aamasnda) veya sann
(kovuturma aamasnda) kamuya ak yerlerdeki faaliyetleri ve iyeri teknik
aralarla izlenebilir, ses ve grntleri kayt altna alnabilir. 140. maddenin son
fkrasna gre ise, teknik aralar ile izleme tedbirinin bireyin konutunda
uygulanmasnn n kapatlm ve yasaklanmtr. Bu maddede gsterilen artlara
270

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 60.

102

uyulmakszn yaplan izleme, tespit ve kayt altna alma faaliyetleri ile bireyin
konutuna ynelik gerekletirilecek teknik aralarla izleme faaliyetleri ve sonular
hukuka aykr saylacak, bu yolla elde edilen deliller "hukuka aykr delil" niteliini
tayacak ve kim olursa olsun bu faaliyetleri yapanlarn TCK m. 133 veya m. 134
anlamnda cezai sorumluluklar doacaktr.271
yerlerinin iine ve d ksmlarna, cadde ve sokaklarda gvenliin salanmas ve
korunmas maksad ile konulan kamera sistemleri vastasyla yaplan grnt
kaytlar, zel hayatn gizliliinin ihlali olarak kabul edilmemelidir. stanbul ilinde,
"Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu" ksa ad ile "MOBESE", yani kent bilgi ve
gvenlik sistemini devreye sokulmutur. dari kolluk tarafndan MOBESE, nleyici
kolluk faaliyeti erevesinde huzur ve gven ortamn korumak, salamak, kamu
dzenini bozmaya ynelik faaliyetlerin nne gemek, daha tehlike aamasnda olup
da, zarar verme ihtimali bulunan fiillerin icrasn durdurmak, bu sistemin kullanld
alanlarda hukuk kurallarn ihlal eden ve kamu dzenini bozmaya ynelik
davranlara ynelenleri veya icra edenleri tespit edip, delilleri ile birlikte yakalamak
ve/veya bu kii ve hukuka aykr eylemler hakknda gerekli yasal ilemlerin
yaplmasn salamak amac ile kullanlmaktadr. Bu tr kamera sistemlerinin amac,
bireylerin zel hayat faaliyetlerine ilikin grntleri takip etmek ve/veya kaydetmek
deil, iyerlerinde ve toplumun ortak kulland alanlarda gvenliin salanmas ve
korunmasna yardmc olmak (asl ama), ayrca hukuka aykrlklarn tespiti ve
failleri ile delilerinin elde edilmesini salamaktr (yan ama). Bu tr kamera
sistemleri kesinlikle srf su delili tespiti elde etmek maksad ile konulamaz. Eer bu
ynde bir faaliyet szkonusu olacaksa, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu'nun
140. maddesine uyulmas gerekeceini, aksi halde yaplan faaliyetin hukuka
aykrlnn n plana kacan, hatta su tekil edebileceini (TCK m. 134, m. 257,
m. 281, m. 283, m. 286) ve elde edilen delilerin de hukuka aykr olmas nedeni ile
kovuturmada kullanlabilmesine imkan bulunmayacan belirtmek isteriz (1982
Anayasas m. 38/VI, Ceza Muhakemesi Kanunu m. 206/2,a ve m. 217/2). Bu
sebeple, iyeri ve kamuya ak alanlara kurulacak kamera sistemlerinin amacnn ne
olduu nem tamaktadr. yerlerinde kiiye zel blmlere kamera kayt
271

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 61.

103

sisteminin izinsiz konulmas ve kayt yaplmas, srf delil elde etmek iin adli amal
kamera kayt sisteminin kurulmas, gvenlik amal kamera kaytlarndan elde edilen
grntlerin baka maksatlar iin kullanlmasnda isabet olmayaca gibi, hukuka
uygunluk da bulunmayacak ve bu tr fiiller yukarda madde numaralarn verilen su
tanmlarna girebilecektir.272
2. artlar
Ceza Muhakemesi Kanunu m. 135 uyarnca, iletiimin denetlenmesi ve kayt altna
alnmasna

dair

koruma

tedbirine

koulun

gereklemesi

halinde

bavurulabilecektir. Bir baka deyile, muhaberat hrriyetine mdahale edebilmenin

temel koulu bulunmaktadr. Bu koullardan herhangi birisinin ihlali sonucunda
elde edilen delil, "hukuka aykr delil" nitelii tayacak olduundan, ceza
yarglamasnda kullanlamayacaktr. Kanun koyucu, "kii gvenlii" kadar nem
tayan bir kii hak ve hrriyeti olan "zel hayatn gizlilii ve korunmas
hakk/muhaberat hrriyeti"ne olur olmaz mdahale edilmesini nlemek istediinden,
bu noktada su delili ve/veya failinin elde edilmesi maksad ile "muhaberat
hrriyeti"ne yaplabilecek mdahalelerde olduka snrl davranmtr. Bylece, kii
hak ve hrriyetlerine kar otoriteden gelebilecek ve "kolayclk" olarak
nitelendirilebilecek yntemlerin tatbikine imkan tannmamtr. Bunlar; (a) kuvvetli
phe sebeplerinin bulunmas, (b) baka bir suretle delil elde etmenin mmkn
olmamas ve (c) telefon konumalarnn dinlenmesi ve kayda alnmasna konu fiilin,
135. maddenin altnc fkrasnda saylan sulardan birisinin kapsamna girmesi olarak
sralanabilir. 273
a. n Koul
CMK szkonusu tedbirin uygulanabilmesini, bir su dolaysyla ceza soruturmas ve
kovuturmas yaplmas, bu kapsamda pheli veya sann iletiiminin denetlenmesi
kouluna bal tutmutur. Yargtay 4. Ceza Dairesi'nin 06.11.2007 gn, 2007/8700 E.
ve 2007/8903 K. sayl kararna gre, hakknda disiplin veya idari soruturma yaplan
272

Ersan en, Yeni Trk Ceza Kanunu Yorumu, C. l (m. 1-140), Vedat Kitaplk, stanbul, 2006,
s. 598-599.
273
en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 63.

104

kamu grevlisi ynnden henz ortada ceza soruturmas ve kovuturmas

bulunmadndan, CMK m. 135 erevesinde telekomnikasyon yoluyla yaplan
iletiimin denetlenmesine karar verilemez. Kararda, "Somut olayda hakknda
soruturma izni verilen Cumhuriyet Savcsnn su phesi altnda bulunduuna
ilikin bir bulguya ya da belgeye rastlanmad gibi, aksine soruturma fezlekesinde
'cezai ynden soruturma aamasn gerektiren somut bir delilin mevcut olmad,
ancak ei ile geimsizliini meslektalarna deifre ederek, einin de ayn ekilde
davranp, bir bayan avukatn adn baz hakim ve savclarla paylamas neticesinde
sbjektif deerlendirmelere neden olacak ekilde davranmalar ve ad geen
Cumhuriyet Savcsnn evresindeki insanlarla olan ly mesleinin gerektirdii
ekilde

ayarlayamamas

ise,

disiplin

ynnden

kovuturmay

gerektirdii'

belirtilmektedir. Yasann buyurucu hkmne gre, su phesi altnda bulunmayan,

yani pheli ve sank sfat tamayan bir kii hakknda iletiimin tespiti karar
verilmesi olanakl deildir. Kald ki, 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu'nun
82. maddesinin yollamas ile 101. madde ile verilen yetki gereince soruturma
yapan Ske Basavcsnn, gereken bilgileri tm daire ve kurululardan dorudan
doruya toplamas mmkn olup, soruturmalarda ilgili kurulu ve kiiler istenecek
her trl bilgi ve belgeyi vermek zorundadr. Bu itibarla, Yerel Mahkemenin
iletiimin tespiti yolundaki istemin reddine dair karar yerinde olup, kanun yararna
bozma isteminin reddi gerekir". Esas itibariyle isabetli olan bu kararn son ksmna
katlmayan grler mevcuttur. Cumhuriyet Basavcsnn yrtt soruturmada,
gereken her trl bilgi ve belgeyi ilgili kii ve makamlardan alabileceine dair
iletiimin denetlenmesi tedbirini ve dolaysyla iletiimin tespitine ilikin kaytlar da
kapsayan anlay, muhaberat hrriyetini ve bu hrriyetin snrlandrlmasn
dzenleyen 1982 Anayasas'nn 22. maddesinin ikinci fkrasna uygun grmek uygun
olmayabilir. Anayasann bu dzenlemesine gre, hangi nedenle olursa olsun sonu
olarak muhaberat hrriyetine mdahale ieren tm ilem ve fiillerin dayanan
hakim ve mahkeme kararndan almas gerekmektedir.
pheli ve sank kavramlar CMK m. 2'de tanmlanm olup, szkonusu tedbirin
pheli ve sank sfatn tamayan nc kiiler hakknda uygulanmas hukuka
uygun deildir. pheli konumuna girdii iin iletiimin dinlenmesi karar verilmi
105

olan kii ile konuan, henz "pheli" konumunda olmayan bir kiinin CMK m.
135/6'da yer alan katalog sulardan birisini iledii phesi ortaya karsa, bu
tesadfi bilginin ileride "delil" olarak kullanlmas mmkn olabilecektir.274
CMK m. 135 kapsamnda, pheli ahsa ait telefonun grme yapt tm kar
numaralarn dinlenerek, kayda alnan grmelerin yapld anda bulunduu baz
istasyonlarnn

tespiti

amac

ile,

kar

numarann

sinyal

bilgilerinin

de

deerlendirilmesine karar verilmesi ve telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin

denetlenmesi snrnn pheli ve bu ekilde sank tarafndan kullanlan iletiim
aralarn aacak ekilde

geniletilmesi hukuka

aykr olacaktr.

Yargtay

kararlarnda, "... Hakim tarafndan iletiimin tespiti tedbiri, pheli veya sank
tarafndan kullanlan telefonlar hakknda uygulanabilir" denilerek, 135. maddede
saylan tedbirlere hkmedilebilmesi iin kiinin pheli veya sank statsnde
bulunmas gerektiini ortaya koymutur. Kararda, madurun iletiimin tespitinde
CMK'nn 161. ve 162. maddelerinden hareketle delil toplanabileceini ifade
edilmitir. Madurun iletiimi hususunda 135. madde uygulanamayacak, ya
"madurun rzas" (TCK m.26/2) adl hukuka uygunluk sebebinden veya genel delil
toplama hkmlerinden yola klacaktr.275
b. 135. Maddenin Tatbikinde Kuvvetli phe Sebeplerinin Bulunmas
Doktrinde bir gre gre, madde hkmnde yer alan "su ilendiine dair kuvvetli
phe sebepleri" ile kast edilen; somut, elle tutulur, olaylara dayanan (kuvvetli)
belirtilerin mevcut bulunmasdr. Madde hkmnn uygulanabilmesinde aranlan
phenin, "kuvvetli belirtilere bal basit ve makul phe"den ibaret olduu ileri
srlmektedir. Bu gre gre, bu kadar kuvvetli bir phenin mevcudiyeti aransa
idi, zaten btn deliller elde edilmi olacandan, telefon dinleme yolu gereksiz
kalacakt. Bu nedenle kuvvetli phe sebepleri terimi, basit bir balang phesinden

274

Yenisey ve Altun, s. 11.

Yargtay 4. Ceza Dairesi'nin 2006/4669 E., 2006/17007 K. numaral ve 29.11.2006 tarihli
kararlar; Yargtay 4. Ceza Dairesi'nin 2007/1398 E., 2007/2879 K. numaral ve 28.03.2007 tarihli
kararlar.

275

106

daha youn, ancak yeterli veya kuvvetli phe derecesine ulama zorunluluu
bulunmayan phe derecesi olarak anlalmaldr. 276
Doktrindeki dier bir gre gre, her ne kadar kanunda yer alan kuvvetli phenin
bulunmas art szkonusu hkm uygulanamaz hale getirmi olsa da, madde
metninden basit phenin yeterli olduu sonucuna da ulalamamaktadr. 277
c. Baka Bir Suretle Delil Elde Etme mkannn Bulunmamas
letiimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmas, ikincil ve son are niteliinde bir
tedbirdir. Kanun koyucu, iletiimin denetlenmesinin kiinin zel hayatna ve
haberleme zgrlne ynelik ar ve derin bir mdahale olmas nedeni ile, suu
ve failini aydnla kavuturmak ile grevli ve yetkili makamlarn kolaya kaacak
ekilde her olayda iletiimin denetlenmesi yoluyla delil elde etmesini nlemek
istemitir. 278
d. Telefon Konumalarnn Dinlenilmesi ve Kayda Alnmas ile Sinyal
Bilgilerinin Deerlendirilmesine Konu Fiilin, 135. Maddenin Altnc Fkrasnda
Saylan Sulardan Birisinin Kapsamna Girmesi
Kanun koyucu, CMK m. 135'de yer alan iletiim tespiti dnda kalan tedbirlerin
uygulanabilecei sular bir katalog halinde saymtr. lenen su ile verilen zarar ne
kadar ar olursa olsun, 135. maddenin altnc fikrasmda saylanlar dndaki sularda
iletiimin denetlenmesi yoluna gidilemeyecektir. Aksi halde, elde edilen telefon
konumalar dinlemeleri ve kaytlar, hukuka aykr saylacak ve yarglamada "delil"
sfat ile kullanlamayacaktr. rnein, "sigara ve iki kaakl suu"nu
ilediinden phelenilen kiilerin telefonla yaptklar grmelerin dinlenmesi ve
kayda alnmas, pheliler hakknda soruturmann bu sutan dolay alm
olmasyla mmkndr. Koruma tedbiri karar hangi su hakknda verilmise, sadece

276

Nurullah Kunter, Feridun Yenisey ve Aye Nuholu, Ceza Muhake mesi Hukuku, Arkan
Yaynlar, stanbul, Mart 2006, s. 724; Veli zer zbek, CMK zmir erhi - Yeni Ceza
Muhake mesi Kanunu'nun Anlam, Sekin Yaynlar, Ankara, 2005, s. 567.
277
Faruk Turhan, Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yaynclk, Ankara, 2006, s. 267.
278
Ceza Muhakemesi Kanunu'nda ngrlen Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin
Denetlenmesi, Gizli Soruturmac ve Teknik Aralarla zleme Tedbirlerinin Uygulanmasna likin
Ynetmelik, 14.02.2007 tarihli ve 26434 sayl Resmi Gazete.

107

o sutan dolay ve karara konu telefon numaralar dinleme ve kayt altna

alnabilir. 279
Bu koul, CMK m. 135/4 uyarnca mobil telefonun yerinin tespiti ileminde
aranmamtr. Ayrca, CMK m. 135/6'da 5353 sayl Kanunun 17. maddesi ile
yaplan deiiklikle, iletiimin tespiti usul de katalog sular kapsamndan karlp,
tm sular bakmndan tatbiki mmkn hale getirilmitir.
Nitekim Yargtay 5. Dairesi 2005/14969 E. ve 2005/20489 K. numaral, 03.10.2005
tarihli kararnda, "Soruturma evresinde phelinin kulland telefonuyla yapt
grmelere ilikin detay bilgilerinin, yani telefonla yaplan balantlarn kimlerle ve
ne zaman yapldnn belirlenmesi anlamna gelen tespit yukarda belirtilen
CMK'nn 135. maddesinin 6. fkras kapsam dnda braklmtr." denilerek,
iletiimin tespiti karar verilebilmesi iin tedbir kararna konu olacak suun CMK m.
135/6 kapsamnda olmasnn gerekmedii ortaya konulmutur.
letiimin tespiti, yani kimin kiminle, hangi tarihte, ne kadar sreyle, ka defa ve
nerede grtne dair bilgilerin elde edilmesinin, tm sular bakmndan serbest
braklmas ve belirli sularn "liste/katalog" halinde gsterilmemesi isabetli
grlmeyebilir. Kanun koyucu, iletiimin tespitinde hakim kararnn veya
gecikmesinde saknca bulunan hallerde cumhuriyet savcsnn yazl emrinin
aranacan CMK'nn 135/1. maddesi hkmnde belirtmekle birlikte, iletiimin
tespiti bakmndan su snrlamas yapmayarak, bireyin muhaberat hrriyetini geni
ve srekli uygulanabilecek bir snrlama ve mdahaleyle kar karya brakt
anlalmaktadr.
3. Karar Mercii
Dinleme ve tespite hkim karar verir (CMK m. 135/1). Gecikmesinde somut olarak
saknca bulunan hallerde cumhuriyet savcs da dinleme ve tespit emri (maddede
"karar" olarak gemekte) verebilir. Cumhuriyet savcs, vermi olduu karar/yazl
279

Ersan en, "Trk Ceza Muhakemesi Hukuku'nda Hukuka Aykr Deliller ve Ceza Muhakemesi
Kanunu'nun 135. Maddesinin Deerlendirilmesi", Yarg Dnyas Dergisi, Temmuz 2006, S. 127, s.
14.

108

emri derhal hkim onayna sunar ve hkim kararn en ge 24 saat ierisinde verir.
Srenin dolmas veya hkim tarafndan aksine karar verilmesi halinde, tedbir
cumhuriyet savcs tarafndan derhal kaldrlr (CMK m.135/1). Hkim, savclk
makamnn kararn onaylamad takdirde, savclk makam bu karara kar itirazda
bulunamaz. letiimin denetlenmesi kararnn verilmesinden sonra uygulanan tedbir
neticesinde, hibir delil elde edilemez ve takipsizlik karar verilirse, ayn soruturma
konusu sua ilikin tekrar ayn tedbire bavurulamaz. Bununla birlikte, ayn
soruturma kapsamnda baka sular asndan yeni bir tedbir karar verilebilir.
pheli/sank hakknda verilen dinleme kararnda, telefonun pheli/sana ait olup
olmad nemli deildir. pheli/sann telefonu kullanmas yeterlidir. Hatta bir
ofiste ortak kullanlan telefon veya kamu grevlisine ait telefon numaras
dinlenebilir. pheli, ankesrl telefon gibi aleni telefonu kullanmakta ise, bunlarn
da dinlenilmesi hukuka uygundur. 280
TB
Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB), nleme ve adli amal iletiimin
denetlenmesi kararlarnn bir merkezde yerine getirilmesinin salanmas, bu yndeki
teknik imkanlarn oluturulmas, gelitirilmesi, kullanlmas ve kararlarn infazn
abuklatrmak amac ile faaliyet gstermektedir. Elbette TB'in kurulmas,
telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesi tedbirine ilikin
uygulamalarn bir merkezde toplanmas, tm yetkili makamlardan gelen taleplerin
TB'den gemesi suretiyle bir merkezden denetim ve kontrolnn yaplmasna
olanak tanmtr. Ancak bu kontrol, elbette hakim tarafndan verilen kararlarn
hukukilik denetimi olmayp, kararda olmas gereken birtakm ekli hususlarn
varln aratrmak ve TB'in dnda baka yol ve yntemler kullanlmak suretiyle
iletiimin denetlenmesinin nne gemek amacna hizmet etmektedir.281
4. Sreler
Tedbir karar en fazla ay iin verilebilir. Bu sre, bir defa uzatlabilir ve neticede
toplam alt ay srebilir (CMK m. 135/3). rgt faaliyeti erevesinde ilenen sulara
280
281

Yenisey ve Altun, s. 11.

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 82.

109

ilikin olarak gerekli grlmesi halinde, hkim bir aydan daha fazla olmamak zere
srenin mteaddit defalar uzatlmasna karar verebilir.
Dantay 10. Dairesi, 14.02.2007 tarih ve 26434 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan
Ceza Muhakemesi Kanunu'nda ngrlen Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan
iletiimin

Denetlenmesi,

Gizli

Soruturmac

ve

Teknik

Aralarla

zleme

Tedbirlerinin Uygulanmasna likin Ynetmelik hkmlerinin bazlarnn iptali ve

ncelikle bu hkmler hakknda yrtmenin durdurulmas karar verilmesi istemi ile
stanbul Barosu Bakanl tarafndan alan davada, Ynetmeliin 12. maddesinin
drdnc fkrasnda yer alan, "Dinleme veya mobil telefonun yerinin tespiti
kararlarnda sre, Kararn Bakanlkta sisteme tantld andan itibaren balar"
hkmnn yrtlmesini, CMK m. 135/3 ve m. 137/1 hkmlerine aykr bulmak
suretiyle durdurmutur. Yksek Mahkeme kararnda, 135. maddenin nc
fkrasnda telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesi tedbirinin ne
kadar sre iin verilecei, bu srenin kararda belirtilmesi gerektii, 137. maddenin
birinci fkrasnda da bu karar uygulamak ile grevli kiilerin yazl istemi zerine bu
istemin telekomnikasyon hizmeti veren kurum ve kurulularca derhal yerine
getirilecei hususlarnn belirtilmesine ramen, kararn verilmesinden itibaren en ge
ne kadar srede uygulamann balatlaca hakknda bir dzenlemeye yer
verilmediini ifade etmitir. Yksek Mahkemeye gre 135. maddede ngrlen
tedbir, baz sular ile ilgili olarak baka trl delil elde edilemeyen hallerde, suun
kantlanmas ve/veya phelinin yakalanmas amac ile belirli bir sre iin
bavurulan ve Anayasa ile gvence altna alnan haberleme zgrlnn
kstlanmas anlamna gelen olaanst bir tedbirdir. Bu tedbirin uygulanma
sresinin balang annn, kararn sisteme tantlma an olarak belirlenmesi, tedbirin
uygulanmasnn karar sisteme tantlmad srece ertelenebilecei anlamna
gelmektedir. Byle bir sonucun, tedbirin belirli bir sre iin verilmesini ngren
Kanun hkm ile badamad aktr. Tedbir kararnn verilmesi ile uygulamaya
geilmesi arasnda teknik olarak belirli bir zaman dilimine ihtiya varsa, bu sreyi
nceden ngren ve uygulama balang tarihinin tedbir kararna yer almasn
salayan bir dzenleme yaplmas gerekirken, uygulamay snrsz olarak

110

ertelenebilir klan davaya konu Ynetmeliin 12. maddesinin drdnc fkrasnda

hukuka uygunluk grlmemi ve bu nedenle yrtlmesi durdurulmutur.282
5. Kararn erii
135/3. madde hkm uyarnca tedbir kararnda, isnat edilen suun tr, hakknda
tedbir uygulanacak kiinin kimlii, iletiim aracnn tr, telefon numaras veya
kodu, tedbirin tr, kapsam ve sresi belirtilmelidir.
6. Gizlilik
Ceza Muhakemesi Kanunu, soruturmann gizliliini temel ilke olarak benimsemi
(CMK m. 157) ve soruturmann gizliliini ihlali su olarak dzenlenmitir (TCK m.
285). Aynca, CMK m. 135 gereince alnan kararlarn ve yaplan ilemlerin de tedbir
sresince gizli tutulmas kural konulmutur (CMK m. 135/5). Bunun yan sra,
kolluk tarafndan savclk makamna yaplacak talebin de gizli olmas gerekmektedir.
Gizliliin ihlali durumunda; TCK m. 285 (gizliliin ihlali), TCK m. 132
(haberlemenin gizliliini ihlal) ve TCK m. 258 (Greve ilikin smn aklanmas)
sularn dzenleyen maddeleri erevesinde cezai sorumluluk doacaktr.
7. letiimin Denetlenmesi Kararlarnn Yerine Getirilmesi, letiimin
Dinlenilmesinin Sona Ermesi ve letiim eriklerinin Ortadan Kaldrlmas
CMK m. 135'e gre verilecek kararlar gereince savclk makam veya
grevlendirecei adli kolluk mensubu, telekomnikasyon hizmeti veren kurum ve
kurulularn yetkililerinden iletiimin tespiti, dinlenmesi veya kayda alnmas
ilemlerinin yaplmasn ve bu maksatla cihazlarn yerletirilmesini yazl olarak
talep ettiinde, bu istem derhal yerine getirilir. Bu istemin yerine getirilmemesi
halinde zor kullanlabilecektir. lemin balad ve bittii tarih ve saat ile ilemi
yapann kimlii dzenlenecek bir tutanak ile kayt altna alnmaldr. 283

282

Dantay 10. Dairesi, 14.10.2008 gn ve 2007/2795 E. sayl dosyaya ilikin yrtmenin

durdurulmas karar.
283
en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 98.

111

8. Kanun Yolu-Hukukilik Denetimi

letiimin denetlenmesi kararlarnn hukuka uygun alnp alnmad hususunda,
kovuturmada mahkemece ve temyiz incelemesinde de Yargtay tarafndan hukukilik
denetimi yaplmal, tedbirin artlar ile somut olayn zellikleri, hakim veya
mahkemenin gerekeli karar, maddi vakalar ve hukuki dayanaklar ayrntl ekilde
gzden geirilmelidir. Yaplan hukukilik denetimi sonucunda, hukuka aykr
uyguland anlalan iletiimin denetlenmesi tedbiri ve sonular gzard edilmeli ve
bu yolla elde edilen deliller de hukuka aykr delil saylmak suretiyle dosya kapsam
dnda tutulmaldr. Bir tedbire hakim veya mahkemenin karar vermi olmas, o
tedbir kararnn hukuka uygunluk denetiminden geirilmeyecei anlamna gelmez.
Bu kararlar gizli alnp uygulandndan, zaten pheli veya sann itiraz imkan
olamamaktadr.
Yargtay Ceza Genel Kurulu'na gre, "Ancak, mahkumiyet kararna sbut kant
olarak benimsenen telefon grmesi de dahil olmak zere dier oniki grmenin
dinlenilmesinin dayanan oluturan, iletiimin tespitinin, kim hakknda, hangi
iletiim aralar bakmndan ve ne sreyle gerekletiini gsteren, dolaysyla
telefon grmelerine ilikin kantn hukuka uygun biimde elde edilip edilmediini
ve kimler hakknda hangi sula snrl olarak kant saylacann denetlenmesini
salayacak olan ... Basavcl'nn istem yazs ile ... Hakimlii'nin ... gn ve ...
sayl dinleme karar dosyaya getirtilmemi, CMK m. 209 uyarnca durumada
okunmam, ulalan kantn hukukilii Yargtay tarafndan denetlenebilir aklkta
olmak zere Yerel Mahkemece tartlmam, buna mukabil mahkumiyet hkmne
dayanak alnmtr. Hkmn bu ynyle de bozulmas gerekir".284
Yargtay, CMK m.135, 206/2-a, 217 ve 230/2. maddeleri hkmleri gereince
iletiimin tespitine dair kararlarn dosya ierisine konulmamas ve durumada
okunmak suretiyle delillerin hukuka uygun veya hukuka aykr olduklarnn tartlp
deerlendirilmemesi, yine sanklardan birisinin iletiimin tespiti ile ilgili bilirkii
incelemesi yaptrlmasna dair dileke verdii halde, bu hususta bir karar

284

Yargtay Ceza Genel Kurulu'nun 04.07.2006 gn, 2006/5.MD-127 E. ve 2006/180 K. sayl karar.

112

verilmeyerek savunma hakknn snrlandrlmas hususlarn hukuka aykr bulmu

ve Yerel Mahkeme kararnn bozulmasna karar vermitir. 285
9. lgiliye Bildirim
CMK m. 135'e gre verilen kararn uygulanmas srasnda, pheli hakknda
kovuturmaya yer olmadna dair karar verilmesi veya 135. maddenin birinci fikras
gereince hakim onaynn alnamamas halinde, iletiimin denetlenmesine savclk
makam tarafndan derhal son verilir. Bu durumda, yaplan tespit ve dinlemeye
ilikin kaytlar savclk makamnn denetimi altnda en ge on gn iinde imha
edilerek, bu husus bir tutanakla tespit edilir (CMK m. 137/3). Tespit ve dinlemeye
ilikin kaytlarn ortadan kaldrlmas halinde, soruturma evresinin bitiminden
itibaren en ge onbe gn iinde savclk makam, tedbirin nedeni, kapsam, sresi ve
sonucu hakknda ilgilisine sresinde yazl olarak bilgi vermek zorundadr (CMK m.
137/4). Kanun koyucu, tespit ve dinlemeye ilikin kaytlarn ortadan kaldrlmayp,
muhakemede delil olarak kullanlmas halinde, doal olarak ilgilisine bu konu
hakknda bilgi verilmesi zorunluluunu ngrmemitir.
Grlecei zere CMK m.137/3, yaplan tespit veya dinlemeye ilikin kaytlarn
ortadan kaldrlmasndan ve m. 137/4 de bu hususun ilgiliye bildirilmesinden
bahsetmektedir. Elbette buradaki ilgili, telefonun veya hattn sahibi deil, hakknda
CMK m. 135/1'e gre iletiimin denetlenmesi karar verilen pheli veya sanktr.
Dolaysyla, 137/4 kapsamndaki bildirim de pheli veya sana yaplacaktr.
Bylece, iletiimin denetlenmesi tedbirinin uygulanmas nedeni ile zel hayat ve
muhaberat hrriyeti ihlal edilen bireylerin bilgilendirilmesi amalanmtr. Bu sayede
iletiiminin denetlendiinden haberdar olan birey, zel hayat ve muhaberat
hrriyetinin ihlal edildiinden bahis ile yasal yollara bavurabilme imkan bulacaktr.
10. Tanklktan ekinme Hakkna Sahip Olanlar ile letiimin Denetlenmesi
Yasa (CMK m.135/2)
Tanklktan ekinme hakknn bir sonucu olarak kanun koyucu, pheli veya sank ile
tanklktan ekinme hakkna sahip kiiler arasndaki iletiimin kayda alnmasn
285

Yargtay 4. Ceza Dairesi'nin 10.07.2008 gn, 2007/8558 E. ve 2008/15780 K. sayl karar.

113

yasaklamtr. Kayda alnma gerekletikten sonra bu durum anlalrsa, kaytlar

kanun hkm gereince derhal yok edilmelidir. Kanun koyucu, tanklktan
ekinebilecek kiiler arasndaki iletiimin kayda alnmas halinde, bu kaytlarn
imhas zaman bakmndan CMK m. 137/3'den farkl bir srecin izlenmesini kabul
etmitir. CMK m. 135/2'ye gre, pheli hakknda kovuturmaya yer olmadna dair
karar verilmesi veya hakim onaynn alnamamas hali beklenmeyecek, alnan
kaytlarn derhal ortadan kaldrlmas yolu izlenecektir.286
Dantay 10. Dairesi, 14.02.2007 tarih ve 26434 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan
Ceza Muhakemesi Kanunu'nda ngrlen Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan
letiimin

Denetlenmesi,

Gizli

Soruturmac

ve

Teknik

Aralarla

zleme

Tedbirlerinin Uygulanmasna likin Ynetmelik hkmlerinin bazlarnn iptali ve

ncelikle bu hkmler hakknda yrtmenin durdurulmas karar verilmesi istemi ile
stanbul Barosu Bakanl tarafndan alan davada, Ynetmeliin 7. maddesinin
drdnc fkrasnn son cmlesinde yer alan, "Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 135.
maddesinde belirtilen yasal artlar varsa, su ileme phesi altndaki tanklktan
ekinme hakk olan ahslar hakknda da hakim veya gecikmesinde saknca bulunan
hallerde cumhuriyet savcsnn kararyla bu tedbire bavurulabilir" hkmnn
yrtlmesinin durdurulmasna karar vermitir. 287
11. Mdafiin letiiminin Denetlenememesi Kural (CMK m.136)
Mdafiin, savunma dokunulmazl, pheli ve sankla denetim ve izleme olmakszn
grme ve yazma hakknn bir sonucu olarak (CMK m. 154), pheli ve sankla
olan iletiiminin denetlenmesi yasaklanmtr. Ancak bu yasak mdafiin brosu,
konutu

ve

yerleim

yerindeki

telekomnikasyon

aralar

ile

snrlanm

gzkmektedir (CMK m. 136). Mobil telefonlar ile kullanlan muhaberat hrriyeti,

her neden ise madde metninde yer almamtr. Szkonusu yerler dnda bulunan
telekomnikasyon aralar asndan bir dinleme yasa getirilmedii gibi, mobil
telefonlar asndan da bir yasaklama kanun koyucu tarafndan ngrlmemitir. Bu
ynde bir yasak olmaynca, mdafilerin maddede bahsi geen yerler dndaki aralar
286
287

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 106.

Dantay 10. Dairesi, 14.10.2008 gn ve 2007/2795 E. sayl yrtmenin durdurulmas karar.

114

ile grmeleri ve bu balamda mobil telekomnikasyon aralar dinlenebilecek ve

tespit edilebilecek gibi hatal bir neticeye varabilmek mmkndr. Hkmde bu
konuda, 136. maddenin dzenleme amacna uygun decek bir akln bulunmas
isabetli olabilirdi. Fakat byle bir dzenleme olmasa dahi yasaklamay gsteren
madde,

mobil telefonlar

ile

yaplan

mdafii-pheli/sank

konumalarnn/

yazmalarnn dinlenebileceine ve/veya kayda alnabileceine dair bir yetki/imkan

tanmamtr. Ayrca, yasaklama olmamasna ramen mdafiin de tanklktan
ekinme hakk bulunmas sebebiyle, pheli veya sank ile mdafiin iletiimi CMK
m. 135/2 uyarnca kayda alnamayacaktr.
Mdafii sua itirak eden konumunda ise, CMK m. 136 uygulama alan durumu
aadaki gibi incelenebilir. Dantay 10. Dairesi, 14.02.2007 tarih ve 26434 sayl
Resmi

Gazete'de

yaymlanan

Ceza

Muhakemesi

Kanunu'nda

ngrlen

Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Denetlenmesi, Gizli Soruturmac ve

Teknik

Aralarla

zleme

Tedbirlerinin

Uygulanmasna

likin

Ynetmelik

hkmlerinin bazlarnn iptali ve ncelikle bu hkmler hakknda yrtmenin

durdurulmas karar verilmesi istemi ile stanbul Barosu Bakanl tarafndan alan
davada, Ynetmeliin 7. maddesinin beinci fkrasnda yer alan, "pheli veya
sana yklenen su dolaysyla su phesi olmayan mdafiin brosu, konutu ve
yerleim yerindeki telekomnikasyon aralar hakknda, Ceza Muhakemesi
Kanunu'nun 135. madde hkm uygulanamaz" hkm, CMK m. 136/1'de ngrlen,
"pheli veya sana yklenen su dolaysyla mdafiin brosu, konutu ve yerleim
yerindeki telekomnikasyon aralar hakknda, 135. madde hkm uygulanamaz"
kuralna aykr grlm ve Ynetmelik hkmnn yrtlmesinin durdurulmasna
karar verilmitir. Yksek Mahkeme, 136. maddenin birinci fkrasnda, herhangi bir
istisnaya yer verilmeksizin, pheli veya sana yklenen su dolaysyla mdafiin
brosu, konutu ve yerleim yerindeki telekomnikasyon aralar hakknda 135.
madde

hkmnn

uygulanamayacan

aka

belirtildiini,

buna

karlk

Ynetmeliin 7. maddesinin beinci fkrasndaki dzenlemeye szkonusu Kanun

hkmnde yer almayan "su phelisi olmayan" ibaresi eklenerek, sana yklenen
suun phelisi olmas durumunda mdafii hakknda da iletiimin denetlenmesi
tedbirinin uygulanmas yolunun aldn, bu durumun ise 136. maddenin ak
115

hkmnn Ynetmelik tarafindan hukuka aykr ekilde geniletilmesi anlam

tayacandan bahisle, 136. maddede yer almayan ve tedbirin uygulama alann
genileten Ynetmeliin 7. maddesinin beinci fkrasndaki "su phelisi olmayan"
ibaresinin yrtlmesini durdurmutur. 288
12. Elde Edilen Delillerin Kuvveti ve Nitelii
a. Delil Kuvveti ve Deeri
Dinleme tespit kaytlar zerinde ksmi tahrifat, deitirme, ses taklidi, bakalatrma,
montaj yapmak suretiyle konumalara farkl anlam kazandrma ieren mdahale
iddialar var ise, ncelikle bunlarn aratrlmas ve sonuca balanmas gerekir.
Gnmzde, sadece ses kaytlarna deil, biliim ortamnda bulunan bilgi ve
belgelerin deitirilmesi iddialar da gndeme gelmektedir. Dijital ortamda bulunan
bilgilerin yedeklemesinin yaplmamas ve sonradan bu bilgilere eklemeler yapld,
bakalatrld veya deitirildii ynndeki iddia ve ihtimaller nedeni ile delillerin
hukuka aykrl elbette gndeme gelecektir. zellikle bu sorun, elektronik posta ve
evrimii sohbet programlarnn bilgisayar hafzasnda bulunan kaytlar iin
szkonusu olabilecektir. Bu sebeple, "Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarnda ve
ktklerinde arama, kopyalama ve elkoyma" bal altnda CMK m. 134'de
dzenlenen yeni koruma tedbiri hakknda gsterilen artlara uyulmas gerekmektedir.
Aksi takdirde, delil hukuka aykr olacak ve delil balangc niteliinde dahi
kullanlamayacaktr. Ayrca, bu fiillerin failleri hakknda "biliim sistemine girme"
ve "biliim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya deitirme" sularn
iledikleri iddias ile ceza soruturmas ve kovuturmas alabilecektir (TCK m. 243
ve m. 244). Bilgisayar ortamnda kullanlan elektronik posta ve evrimii sohbet
programlar yolu ile yaplan grmeler, 1982 Anayasasnn 22. maddesinde
dzenlenen haberleme hrriyeti kapsamnda deerlendirilmelidir. 289
Teknik gelimeler sonucunda ortaya kan bu yntemler ile yaplan haberlemeler de,
aynen telefon ve mektup yolu ile gerekleen haberlemelerde olduu gibi grmeyi
288
289

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 112.

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 113-114.

116

yapanlar arasnda gizli kalmal ve dokunulmamaldr. Bu noktada elektronik posta ve

evrimii sohbet programlar hangi aamada iletiim saylp CMK m. 135
kapsamnda deerlendirilecek ve hangi aamada bu niteliini kaybedip, bilgisayarda
kaytl veri adn almak suretiyle CMK m. 134 erevesinde deerlendirileceine dair
bir sorun ortaya kabilir. Bu ayrm yapmak nemlidir, nk her iki madde
birbirinden farkl koruma tedbirleri olup, kanun koyucu tarafndan ayr artlarla
dzenlenmitir. Bir bilgisayar hafzasnda bulunan henz almam elektronik posta
ve evrimii sohbet programlarndaki grmeler, haberleme hrriyeti iinde
deerlendirilebilir ve bunlara ynelik mdahale CMK m. 135 kapsamnda yaplabilir.
Ancak bunun dnda, kii kendisine gelen elektronik posta ve sohbet iletisini
bilgisayarnda muhafaza ediyorsa veya bilgisayar kendiliinden kaydetmekte ise, bu
durumda iletilerin artk haberleme deil, bilgisayar ktne kaytl dosya veya veri
olarak kabul mmkn olabilecektir. Bununla birlikte, haberleme hrriyetinin geni
anlam ile dikkate alnmas ve okunmu olsun veya olmasn bilgisayara gelen tm
iletilerin haberleme olarak deerlendirilmesi gerektii de ileri srlebilir.
Grmeyi yapan her iki taraf bakmndan yaplan haberlemenin eskilii ve yenilii
arasnda fark gzetilmeksizin, CMK m.135'e gre hareket edilmesi gerekebilir. Bu
durumda, delilin elde edili biiminde ekli uygunluk olmakla birlikte, sesi kayt
altna alnan bireyin iradesine tmden veya ksmi olarak mdahale edildii ileri
srlmektedir ki, bu tr delillerin hukuka uygun kabul edilmeleri ve kullanlmalar
mmkn deildir. 290
Anayasa Mahkemesi'nin 17 ve 19.08.1971 gn, 1971/41 E. ve 1971/67 K. sayl
kararna gre, "... Ses alma anndaki ilerleme ve gelimeler bugn o evrededir ki, bir
sesin belirli bir kiiye ilikin bulunduunun hala parmak izlerinde olduu gibi
kukusuzca ve kesinlikle saptanamamasna karlk, birtakm montaj yollaryla ve
gerekirse ses taklit etmede usta kiilerin yardmlarndan da yararlanlarak bantlar
istenildii gibi doldurulabilmektedir. Bir toplantda hazr bulunanlar, zamannda ve
usulnce tutanaklarla saptanmak suretiyle o toplantya ilikin bulunduu ileri srlen
ses bantlarna bylece destek ve g kazandrlmadka, bant evirilerine hukuk
ynnden tam bir gvenle balanp dayanlamayaca ortadadr. te yandan MT
290

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 114.

117

ajannn toplantlara katlmas halinde, bunun fezlekede aka gsterilmesi yolu

tutulduuna gre, sadece ses band ile ilgili kaytlardan sz edildiinde o toplantda
ajann bulunmad sonucu ortaya kmaktadr (yani ajan, ses band kaydnn
yaplmad toplantlara katlmtr). Ankara'da Osman Kksal'n katlmas ile Cemal
Reat Eypolu'nun evinde be kez, lhami Soysal'n brosunda kez ve Doan
Avcolu'nun brosunda bir kez yapld ne srlen dokuz toplantda MT
elemannn yer ald belirtilmediine gre bu ev ve brolarda daha nceden
yerletirilen ses alma aralarnn bulunduu izlenimi uyanmaktadr. Buralara
aralarn kimlerce, ne vakit, nasl yerletirildii, nasl uzun bir zaman korunup
altrlabildii, bantlarn nasl ve ne zaman ele alp deerlendirildii, konuanlarn
kimliklerinin ve banda ekilmi sesler ile ilikilerinin ne yolla saptand bilinmedii
iin, bu durum ses bantlarnn isnada ciddilik verme gcn daha da
glgelemektedir. Yukarda aklananlar ile aadaki sonuca ulalabilir: bakaca
inandrc ve pekitirici kantlar bulunmadka, yalnzca ses bantlarnn ve gizli ajan
raporlarnn bir yurttaa yaplan "Trkiye Cumhuriyeti Anayasas'n tayir ve tebdile
ve bu Yasa ile kurulmu TBMM'yi iskata veya grevini yapmaktan men'e cebren
teebbs gayesiyle gizlice ittifak kurmak gibi ok ar bir isnada, yasama,
dokunulmazln kaldrlmas ynnden ciddilik kazandrabilmesi bir hukuk
devletinde dnlemez ... Ses bantlarnn evirilerinde, birok konumalarn tam
anlam karlmasna olanak brakmayan, dank, bulank, krk ve dkk szlerden
olutuu

grlmektedir".291

Grld

zere

Yksek

Mahkeme,

yasama

dokunulmazlnn kaldrlmas ile ilgili isnadn ciddiliini incelerken "isnadn

hukuken geerli delillere dayanp dayanmad" lt ile snrl kalmam ve bunu
da amak suretiyle delilleri deerlendirmi, ses kaytlarnn taklit ve montaj
olabilecei (yani ses kaytlarnn ksmen veya tamamen hakknda sulama yaplana
ait olmayabilecei veya anlamnn deitirilmi olabilecei) de dahil olmak zere ses
bantlarnn isnadn ciddiliini ortaya koymadna karar vermitir. Yksek
Mahkeme, temelde ses bantlarnn delil olabileceini, fakat bu kaytlara yeterli
gvenin salanmas gerektiine iaret etmitir. Yksek Mahkeme kararnda, ses
kaytlarn isnadn ciddiliini ortaya koymak bakmndan yeterli grmemi ve hatta
291

Anayasa Mahkemesi, 17 ve 19.07.1971, 1971/41 E., 197/67 K.-Anayasa Mahkemesi Kararlar

Dergisi, Say: 11, Ankara, 1974, s. 52.

118

ses alma aralarnn kimlerce, ne zaman, nasl toplant yerlerine yerletirildiinin,

nasl uzun bir zaman korunup altrlabildiinin bilinmedii gibi birtakm
gerekelerle bant kaytlarna duyduu gvensizlii ortaya koymutur. Kararn
verildii dnemde, henz "hukuka aykr deliller" konusunun Trk Hukuku'nda
tartlmad dikkate alndnda, Anayasa Mahkemesi'nin kararnn, hem delillerin
hukuka uygun yollardan elde edilmesine ynelik ortaya koyduu rtl gerekeler ve
hem de ses bantlarnn delil olabilme gc konusundaki tespitleri son derece
nemlidir. Gnmzde de, hukuka uygun yollardan elde edilmeleri kayd ile ses
kaytlarnn delil olabilecei, fakat bu kaytlarn yalnz bana mahkumiyet karar
verilmesine yeterli olmayaca ve baka somut deliller ile desteklenmesi gerektii
kabul edilmektedir. 292
Usul dairesinde yaplan telefon dinleme tedbiri sonucunda elde edilen delillerin
mahkumiyet hkm kurmaya tek bana yeterli olamayacan, bu delillerin mutlak
ekilde somut ve yan delillerle desteklenmesi gerektiini kabul etmek gerekmektedir.
Yargtay Ceza Genel Kurulu 11.03.1991 tarihli, 1991/1-28 E. ve 1991/68 K. sayl
kararnda, mahkeme nnde yaplan ikrarn dahi tek bana yeterli olmadn,
szkonusu fiilin gerekletiinin yan delillerle desteklenerek, ancak kesinlik arz
edebileceini hkme balamtr. Yargtay bu kararnda, hibir yan delille
desteklenip dorulanmayp, her trl kukudan uzak kesin ve inandrc kant
bulunmad halde, yklenen suun ilendii kabul edilerek, yani sanktan ikrar elde
edilmek suretiyle sann mahkumiyetine karar verilmesini hukuka aykr
bulmutur.293
b. Delilin Nitelii, zel Hukuk Asndan Durum Deerlendirmesi, zel
Kiilerce Dinleme ve letiimin Tespiti, Dinleme ve zleme Aralarnn Satm
Sorumluluu
CMK m. 135'de ngrlen tedbir, ceza soruturmas ve kovuturmalar ile snrl
olup, hukuk hakimlerinin bu maddeden hareketle telekomnikasyon yolu ile yaplan
iletiimin denetlenmesi tedbirine ve yine CMK m. 140'da dzenlenen teknik aralar
292

Bahri ztrk, Uygulamal Ceza Muhake mesi Hukuku, Dokuz Eyll niversitesi Hukuk
Fakltesi Yaynlar, No: 46, 1994, Ankara, s. 318.
293
en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 118.

119

ile izleme tedbirine karar verebilmesi, bu yol ile delil toplatabilmesi ve bu konuda
yaplan bavurular kabul edebilme yetkisi bulunmamaktadr. Yargtaya gre,
"Davac, davallarn yayn yoluyla kiilik haklarna saldrda bulunduunu belirterek
manevi tazminat isteminde bulunmutur. Kii, toplum tarafndan tannan, bilinen
anonim bir kii olsa dahi, zel yaam hibir ekilde aklanamaz, hatta hi kimsenin
telefonu da dinlenemez. Davallarn, telefonu dinlememi olsalar dahi, ele geen
telefon kasetini yaynlam olmalar ayn sonucu dourur ve kiinin gizli alanna
saldrdr".294
Yine Yargtaya gre, "Dava, telefon grmelerinin kamuoyuna aklanmasndan
kaynaklanan kiilik haklarna saldr nedeniyle manevi tazminat talebine ilikindir.
Bir kiinin telefonlarnn dinlenmesi veya dinlenen grmelerin yaynlanmas, zel
yaama saldr tekil eder. Kii, toplum tarafndan tannan ve bilinen birisi olsa bile,
zel yaam hibir ekilde aklanamaz ve hi kimsenin telefonu dinlenemez. Telefon
dinlenmemi olsa bile, ele geen kasetin dinlenip, kopyasnn datlmas ayn
sonucu dourur. Somut olayda, davacnn telefon konuma band basn toplantsnda
dinletilmi ve kopyas datlmtr. Aklanan nedenlerle daval eylemi ar kusur
oluturur".295
Yukarda zetlerine yer verilen Yargtay 4. Hukuk Dairesi kararlarnda, somut olayn
zellikleri erevesinde hi kimsenin telefonunun dinlenemeyeceine ve hatta bu
konuda kiinin toplum tarafndan tannan ve bilinen bir kii olmasnn da sonucu
deitirmeyeceine iaret edilmitir. Dolaysyla, 1982 Anayasas'nn 22. maddesi ile
bu erevede karlan yasalar uyarnca muhaberat hrriyetine mdahale edilmesi ve
telefon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesi, nleme ve/veya adli maksatl
telefonlarn dinlenip, konumalarn kayda alnmas mmkndr. Elbette bu dinleme
ve kayt altna alma, yasalarn ngrd artlarn gereklemesi kayd ile hukuka
uygun saylacak ve hangi amala elde edilmilerse, o ama snrlar iinde toplanan
veriler kullanlabilecektir.296

294

Yargtay 4. Hukuk Dairesi 12.10.2000 tarihli, 2000/5220 E. ve 2000/8659 K. sayl karar

Yargtay 4. Hukuk Dairesi 31.10.2000 tarih, 2000/6487 E. ve 2000/9467 K. sayl karar
296
en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 126.
295

120

zel kiiler tarafndan iletiimin tespiti, sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi, telefon

grmelerinin, ksa mesajlarnn, elektronik posta ve internet ortamnda yaplan
evrimii grmelerin kayda alnmas, otomatik olarak kayt altna alnanlarn
izinsiz elde edilmesi ve bunlarn delil olarak kullanlmas hukuka uygun deildir.
Hatta haberlemenin gizliliinin ihlal edilmesi, haberleme ieriklerinin gizlice kayt
altna alnmas ve bunlarn ifa edilmesi fiilleri Trk Ceza Kanunu'nun 132.
maddesinde su saylmtr.
Yargtay Hukuk Genel Kurulu'nun 07.03.2007 gn, 2007/4-98 E. ve 2007/110 K.
sayl kararna gre, "... Davacnn hastasna yapt muamele hibir ekilde tasvip
edilemez. Doktor, hastasn taciz etmitir. Ancak; daval Nermin de iddia ettii ilk
tacizden sonra gitmesi gereken mercilere gitmemitir. Emniyetten ve cumhuriyet
savclndan adli yardm talep etmemitir. Gazeteciye gitmi, gizli kamera ile ekim
yapm ve televizyon kanalnda yaynlatmtr. Bu durum, davallar ynnden kiilik
haklarna saldrdr". Yargtay Hukuk Genel Kurulu, maddi ve manevi tazminat
davasna ilikin Yerel Mahkeme kararn bozan Yargtay 4. Hukuk Dairesi'nin
kararn yerinde grmtr. Yargtayn bir bozma kararna gre, "... Bir kiinin fiili
hukuka aykr olsa bile, bu fiil ile ilgili konumalarnn ve grntsnn gizli kamera
ile kayda alnmas, aynen telefon konumalarnn yasad dinlenmesinde olduu
gibi, onun kiilik haklarna ve zel yaamna saldr nitelii tamaktadr".297
Ayrca, su ileme kast ve srf birilerinin grnt ve konumalarn kaydetmeye
ynelik niyeti olmakszn, katld toplantnn cep telefonu ile grntsn ve/veya
burada yaplan konumalar kaydeden veya bulunduu ortamda bir yaknnn
fotorafn ektii srada grntnn iine istemeden bir bakasn dahil eden kiinin
bu eylemi, su iledii iddia olunan bir kiinin lehine veya aleyhine olacak ekilde
orada olup olmadn tespit etmek amac ile kullanlabileceinden, ilk bakta
hukuka aykr saylmamal, TCK m. 133 ile m. 134'n ihlali olarak grlmemelidir.
Bununla birlikte, fiilin hukuka aykrlnn ve su olup olmadnn belirlenmesinde
somut olayn zellikleri ile failin kusur durumunun aratrlmas gerekebilir. Elbette
297

Yargtay 4. Hukuk Dairesi'nin incelemeye konu 29.11.2005 gn 2004/14189 E. ve 2005/12835 K.

sayl karar

121

bu noktada, yasal artlar tamayan gizli ses ve/veya grnt kayd ile sonularnn
hibir ekilde hukuka uygunluundan bahsedilemez. 298
Yargtaya gre, "Sank N'nin danmanlk brosu kurup, beraber altklar dier
sanklarla birlikte; kendilerine mracaat eden kiilerin (sanklarn) bildirdikleri
kiileri izlemenin dnda, yasal olmayan yollarla telefonlarn dinlemek ve elde
ettikleri dinleme kasetlerini, dinleme yaplmasn isteyen sanklara vermek biiminde
oluan eylemleri, 765 sayl Trk Ceza Kanunu'nun 195. maddesinin ikinci fkras
dnda, ayn Yasann 313. maddesinin birinci fkrasnda tanmlanan suu oluturur.
eteye mracaat ederek, izletme gerei duyan ve madurlarn telefonlarn dinleten
sanklarn eylemi ise, Trk Ceza Kanunu'nn 195. maddesinde tanmlanan sua
azmettirmektir". 299
Yksek Mahkeme, bir kiinin zel hayatnn, bu erevede muhaberat hrriyetinin
izinsiz bir ekilde takip edilmesini, kayt altna alnmasn, bu takip ve kayt altna
alma fiilerinin bir ein aldatldna dair phesini yenmesi ve geree ulamas
maksad ile dahi yaplm olmasn hukuka uygun saymam, hatta bu yolla evlilik
birliinde olmas gereken sadakate elerin bal olup olmadnn tespiti noktasnda
dahi bir kayt ve veri toplama yaplamayacana, bunun hukuka uygun
saylamayacana iaret etmitir. Yksek Mahkeme, bu tr fiillerin rgtl bir
ekilde muhaberat hrriyetinin ihlali suu kapsamna gireceine karar vermitir. zel
kiiler tarafndan da muhaberatn gizliliine mdahale edilmesi, iletiimin tespiti ve
denetlenmesi mmkn deildir. 300
Telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesinde, zel hukuk davalar
ve bu srada toplanacak deliller bakmndan yasal dzenleme olmad ortadadr. Bu
nedenle, ak bir ekilde rza gstermedike kimsenin telekomnikasyon yolu ile
yaplan iletiiminin bir hukuk yarglamasnda denetlenebilmesi ve bilgilerinin,
rnein kimin kiminle, hangi yerde ve hangi tarihte telefon yoluyla grme
yaptnn elde edilip, delil olarak zel hukuk yarglamasnda kullanlabilmesi
298

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 128.

8. Ceza Dairesi'nin 11.12.2000 tarihli, 2000/20551 E. ve 2000/20678 K. sayl karar.
300
en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 128.
299

122

hukuka uygun saylmayacaktr. Yargtaya gre, "Olayda; davac-daval koca

tarafndan mahkemeye delil olarak sunulan, ses kaytlarna ilikin CD'nin, davalnn
'zel hayatnn gizlilii' ihlal edilmek suretiyle hukuka aykr yolla elde edildii, bu
nedenle delil olarak kullanlamayaca ileri srlm ve Mahkemece de; 'davac ein
delil olarak sunduu ses kaydnn davalnn bilgisi dnda zel hayatn gizlilii ihlal
edilerek hukuk d yollardan oluturulduu, bu sebeple itibar edilemeyecei' kabul
edilerek, 'davalnn sadakat ykmllne aykr davranta bulunduunu gsteren
bakaca bir delil de getirilmedii' gerekesiyle davac-daval kocann at boanma
davasnn reddine karar verilmitir.... 301
13. Tazminat
Ceza Muhakemesi Kanunu'nun koruma tedbirleri nedeniyle tazminat dzenleyen
141. ve devam maddelerinde, telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin
dinlenmesine ilikin bir tazminat hkm yer almamaktadr.
C. Hukuka Aykr Deliller ve Tesadfi Elde Edilen Delillerin Durumu
letiimin tespiti yolu ile elde edilen "tesadfi deliller" ile ilgili olarak Yargtay Ceza
Genel Kurulu'nun 13.06.2006 tarihli ve 2006/4.MD-122 E., 2006/162 K. sayl
kararnda, telefon ile haberlemenin dinlenmesine ilikin son yasal dzenlemenin
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu'nda yapld belirtilerek, bu Yasann snrl
olarak saylan sular ile ilgili snrl hallerde telefon dinlenmesi olana getirdii
ifade edilmitir. Kararda, yeni dzenlemenin yrrlkten kaldrlan 4422 sayl
Yasadaki dzenlemeye paralel olmakla birlikte, farkl ekilde bir suun ilendii
phesini uyandracak ekilde tesadfen elde edilen kantlarn deerlendirilmesi
olana da tandna iaret edilmitir. 302
Telefon dinlemesi srasnda tesadfen elde edilen kantlarn dikkate alnabilmesi iin,
szkonusu yeni suun CMK'da saylan katalog sulardan birisine uygun olmas
gerektii vurgulanan bu karara gre, "Bu halde durum derhal cumhuriyet savcsna
bildirilerek kant deerlendirmesi szkonusu olabilecek ve yasad elde edilmi kant
301
302

Yargtay 2. Hukuk Dairesi'nin 20.10.2008 gn, 2007/17220 E. ve 2008/13614 K. sayl karar

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 137.

123

olarak deerlendirilmeyecektir". Temyize konu davada, kant olarak kabul edilen

telefon dinleme kaytlarnn, haklarnda dinleme karar bulunmayan nc kiiler
arasnda getiine dikkat ekilen kararda, "Bu konumada tesadfen elde edildii
kabul edilen su kantnn deerlendirilebilmesi iin, 4422 sayl Yasada herhangi bir
hkm bulunmas gerekmekte olduu halde, adgeen Yasada bu konuyu dzenleyen
hkm olmad anlaldndan, bu konuma tutana yasad elde edilmi kant
niteliindedir. Yasad elde edilen bir kantn soruturma ve kovuturma
aamalarnda kullanlmasna olanak bulunmamaktadr" denilmektedir.303

4.2. Uluslararas Dzenlemeler

Bu blmde zel hayatn uluslararas alandaki uygulamalar nsan Haklar Evrensel
Beyannamesi, Cenevre Szlemeleri, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Birlemi
Milletlerin Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas Szlemesi kapsamnda
allmtr.
4.2.1. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi
Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 10 Aralk 1948 tarihinde, Paris'te
krksekize kar sekiz ekimser oyla kabul edilen nsan Haklar Evrensel
Beyannamesi, insan haklarnn korunmasna uluslararas nitelik kazandrlmas
yolunda nemli bir aamadr. 304
Birlemi Milletler Tekilat, zel hayatn gizlilii ve korunmas hakkn bildirinin
kapsamna alm ve 1789 Fransz Devrimi'nden sonra gelenekleen kii hak ve
zgrlklerini ngren birinci kategoriye dahil etmitir. 305
Beyannamenin 5. maddesinde, "hi kimsenin ikenceye, dayanlmaz, insanlk d
veya onur krc cezalara veya muamelelere tabi tutulmayaca" hkm getirilmekte,
12. maddesinde ise, "hi kimsenin zel ve aile hayatnda, konutunda veya
haberlemesinde keyfi olarak mdahaleye maruz braklamayaca, eref ve itibarnn
303

en, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, s. 193.

Helvac, Kiilik le mi Haklar (Mnhasran ahsa Bal Haklar), s. 34.
305
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 59.
304

124

tecavzlerden korunaca, herkesin sz konusu mdahale ve tecavzlere kar

hukuken korunma hakkna sahip olduu" belirtilmektedir.306
Avrupa Konseyi Danma Meclisi Bildirinin 12. maddesine dayanarak 23.01.1970
ylnda verdii bir kararnda zel hayatn gizlilii ve korunmas hakkn
tanmlamtr. Bu karara gre zel hayata sayg, bir kimsenin yaantsn istedii
biimde srdrebilmesidir. Bu yaantya dardan yaplacak mdahalelerin en az
sayda olmas ngrlmektedir. Bu hakkn kapsamna, kiinin "zel hayat", "aile
hayat", ev hayat", "maddi ve manevi btnl", "eref ve haysiyeti", "zel
fotoraflarnn izinsiz yaynlanmamas", "hukuka aykr bir ekilde dinlenmemesi ve
gzetlenmemesi", zel yazmalarndan gizlice yararlanlmamas", "gizli olarak
verilen bilgilerin yaynlanmamas" gibi haklar girmektedir. 307
4.2.2. Cenevre Szlemeleri
12 Austos 1949 tarihli, 21 Ekim 1950 tarihinde yrrle giren "Sava Tutsaklarna
Yaplan Muameleler" ve "Sava Zamannda Sivillerin Korunmas" ile ilgili Cenevre
szlemelerinde de baz kiisel deerlerin korunmasna ilikin hkmler yer
almaktadr.
4.2.3. nsan Haklar Avrupa Szlemesi
lkemiz tarafndan 10.03.1954 tarihli ve 6366 sayl Kanunla onaylanan ve i
hukuktaki bir kanun gibi uygulama kuvveti kazanm olan hatta "Trkiye
Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun"308 ile
Anayasa'nn 90. maddesine eklenen hkm uyarnca kanunlarn ayn konuda farkl
hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda esas alnacak olan

306

elebi, Kiilik Haklarndan, Kiinin zel Yaamnn ve Gizliliklerinin hlali ve Korunmas, s.

286.
307
en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 60.
308
Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinin Deitirilmesi Hakknda Kanun,
05.07.2004 tarihli ve 5170 sayl Kanun (R.G. 22.05.2004-25469).

125

AHS'nin 8. maddesinde, bireysel hayat st bal altnda toplanabilecek olan zel

hayat, aile hayat, konut ve zel haberleme koruma altna alnmtr. 309
Maddenin 1. fkrasnda, "herkes, zel ve aile hayatna, konutuna ve haberlemesine
sayg gsterilmesi hakkna sahiptir" denilerek, kiinin zel ve aile hayatna sayg
hakk dzenlenmi, ayn maddenin ikinci fkrasnda kiinin aile ve zel hayatna bir
hukuki nlem olarak mdahale edilebilecek zel durumlar hkm altna alnmtr.
Bu fkrada, "Bu haklarn kullanlmasna resmi bir makamn mdahalesi demokratik
bir toplumda ancak milli gvenlik, kamu gvenlii, lkenin ekonomik refah,
dzenin korunmas, sularn nlenmesi, saln veya ahlakn ve bakalarnn hak ve
zgrlklerinin korunmas iin gerekli olduu lde ve yasayla mmkndr"
denilerek koruma salanm bulunmaktadr. 310
AHS 8. maddenin szlemenin dier hkmleriyle de balants vardr. Komisyon,
8. maddede belirtilen zel hayat hakknn ayn zamanda bireyin kiiliinin olumas
iin dier bireylerle ilikiler kurma ve gelitirmeyi de belli lde ierdiinden
hareketle 8. madde ile 10. madde arasnda balant kurmaktadr. Adil yarglanma
hakk, ifade zgrl, evlenme hakk ilk bakta 8. madde ile ilgileri kurulabilen
haklardr. Szlemenin 8. maddesi ile snma hakk balantsyla yaama hakk ve 3.
maddedeki insanlk d muamele arasnda da balant kurulmaktadr. Szlemenin 8.
maddesi zaman zaman 14. madde balamnda ayrmclk yasa ile gndeme
gelmekte, bazen de 5. madde erevesinde balant kurulmaktadr. 311
AHS'nin 8. maddesi 9, 10, 11, ilk Protokoln l ve 2. maddeleri szleme sistemi
ierisinde "nitelikli haklar" kategorisinde yer almaktadr. Nitelikli olmayan haklarda
birey devletin belirtilen hakkn ihlal ettiini ispat ederse, mahkeme artk ye devlet
asndan mdahalenin haklln tartmamaktadr. Nitelikli haklarda ise, birey
belirtilen hakknn ihlal edildiini ispat etmesi ve mahkemenin bunu kabul etmesi
halinde ispat yk ye devlete geecek, ye devlet bu aamada, mdahalenin
309

zdemir, s. 19.
Helvac, Kiilik le mi Haklar (Mnhasran ahsa Bal Haklar), s. 36.
311
Murat Volkan Dlger, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda Organize Sula
Mcadelede zel Koruma Tedbirleri, Yldzhan Yayla'ya Armaan, T.C. Galatasaray
niversitesi, Hukuk Yaynlar, stanbul, Ocak 2004, s. 275-284.; zeltrk, s. 159.
310

126

yasalln, mdahalenin meru bir amaca dayandn ve demokratik bir toplumda

gerekliliini ispat etmek durumunda kalacaktr.312
Haberleme (muhaberat) hrriyeti HAS'n 8. maddesine gre de deerlendirilmesi
gereken bir konuyu tekil eder. 8. madde, zel hayatn bir ynn ve unsurunu
oluturan "muhaberat" kavramn da koruma altna almtr. HAS m. 8/1 anlamnda
"haberleme" kavram kapsamna, her trl yazl veya szl ileti/gnderi
girmektedir. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi (HAM), telefon konumalarnn da
bu kavram altnda ele alnmas, yani korunmas gerektiini kabul etmitir. nsan
Haklar Avrupa Mahkemesi (HAM) 15.06.1992 tarihli svire'ye kar Ldi
kararnda, telefon grmelerinin "muhaberat hrriyeti" ve dolaysyla "zel hayatn
gizlilii ve korunmas hakk" (HAS m. 8) kapsam olduunu kabul etmitir. Ancak
karara konu uyuturucu kaakl sulamasnda HAM, Laufen Mahkemesi
tarafndan verilen ve temyiz mercii olan Bern Kantonu Temyiz Mahkemesi
tarafndan telefon muhaberatnn izlenmesi ve denetlenmesinin, demokratik
toplumda duyulan somut zorunluluklara uygun olarak ve HAS m. 8/2 hkmnn
erevesinde kaldn belirterek hukuka uygun olduuna karar vermitir.
HAS 8. maddesiyle, "haberleme" kavram kapsamna giren her trl yazl ve szl
gnderilerin iine telefon, mektup ve dier tm haberleme aralar ile
gerekletirilen muhaberatn dokunulmazlnn kanunlar ile korunmas gerektii
ynnde ye devletlere ait bir ykmllk ngrmtr.313
HAM 16.12.1992 tarihli Almanya'ya kar Niemietz kararna gre, "'zel hayat
kavramn, bireyin kiisel hayatm istedii gibi yaayabilecei bir i alanla snrlamak
ve d dnyay bu alandan tm ile hari tutmak ar snrlayc bir yaklam olurdu.
zel hayata sayg, baka insanlarla iliki kurmak ve szkonusu ilikileri gelitirmek
hakkm da belirli bir dereceye kadar iermelidir". Bylece kararda, bireyin dar
kapsamda deil, geni kapsamda yaam alanlar ve faaliyetleri, zel hayatn paras

312

zcan zbey, Avrupa nsan Haklar Mahke mesine Bavuru Yntemleri, Adalet Yaynevi,
Ankara, 2005, s. 282.
313
Durmu Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem ve Ouz Sancakdar, Avrupa nsan Haklar Szlemesi
Inda Trkiye'nin nsan Haklar Sorunu, Sekin Yaynevi, Ankara, 2004, s. 405.

127

olarak kabul edilmi olup, "zel hayat" kavramnn sadece bireyin zel faaliyetleri ve
kendisi ile snrl olmadna iaret edilmitir. Bu durumda bireyin evi, iyeri, bu
yerlerdeki faaliyetleri ve grmeleri, ancak HAS m. 8/2'de ngrlen nedenler ile
istisnai olarak snrlandrlabilecektir.
4.3.4. Birlemi Milletlerin Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas
Szlemesi
16 Aralk 1966 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan itirazsz olarak
benimsenen ve imzaya alan Kiisel ve Siyasal Haklara likin Uluslararas
Szleme, zel hayatn gizlilii ve korunmas hakkna ilikin dzenlemeyi de
kapsamna alarak 23 Mart 1976 tarihinde yrrle girmitir. 314 Trkiye szlemeyi
15 Austos 2000 tarihinde New York'ta imzalam ve TBMM'de 04.06.2003
tarihinde karlan 4868 sayl kanunla szlemeye konan beyan ve ekincelerle
birlikte onaylamtr. 315
Szlemenin 6. maddesinde yaama hakk, 7. maddesinde ikence yasa, zellikle
bir insan rzas olmadan tbbi veya bilimsel bir deneye tabi tutma yasa, 8.
maddesinde zorla altrma, tutsaklk ve kleliin yasaklanmas, 9. maddesinde
keyfi tutuklama ve gz altnda tutmalara kar zgrlk ve gvenlik hakk, 12 ve 13.
maddelerinde ulam ve yerleim zgrl, 14. maddesinde adil yarglanma hakk,
16. maddesinde kii olarak tannma hakk, 17. maddesinde mahremiyet hakk, 18.
maddesinde din, dnce ve vicdan zgrl, 19.maddesinde ifade zgrl, 21.
maddesinde toplanma zgrl, 22. maddesinde rgtlenme zgrl, 23.
maddesinde evlenme ve aile kurma hakk dzenlenmitir.
Szlemenin 17. maddesine gre, "Hi kimsenin zel ve aile hayatna, konutuna veya
haberlemesine keyfi veya hukuka aykr olarak mdahale edilemez, onuru veya
itibar hukuka aykr saldrlara maruz braklamaz. Herkes bu tr saldrlara veya
mdahalelere kar hukuk tarafndan korunma hakkna sahiptir."

314

en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 74.
Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemenin Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna
Dair Kanun, 4868 sayl Kanun, R.G. 18.06.2003/25142.

315

128

Szlemede dzenlenen haklarn ihlal edilip edilmediini kontrol etmek zere, 28.
madde gereince onsekiz yeden meydana gelen "nsan Haklar Komitesi"
kurulmutur. levi ve yetki alan 41. maddede dzenlenen komite gerektiinde
"Uzlama Komisyonu" kurabilmektedir. 316
nsan Haklar Komitesi'ne gerek kiiler ve gerekse devletler tarafndan yaplan
bavurular, komitenin yaplan bavurular hakknda bir kararla sonulandrma
yetkisinin olmamasndan dolay istenilen neticeleri verememektedir. Devletlerin
veya bireylerin bavurusu sonu olarak, insan haklarnn zedelendiine ilikin
iddialarn milletleraras bir organda tartlmasyla snrl kalmaktadr.317

316
317

Helvac, Kiilik le mi Haklar (Mnhasran ahsa Bal Haklar), s. 39.

en, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas, s. 75.

129

KAYNAKA

Akllolu, Tekin, nsan Haklar, SBF nsan Haklar Merkezi Yay. No. 17, Ankara,
1995.
Akipek, Jale ve Turgut Akntrk, Trk Medeni Hukuku, Birinci Cilt, Balang
Hkmleri ahsn Hukuku, Beta Yayn, stanbul, 2007.
Aktan, Cokun Can (Editr), Haklar ve zgrlkler Antolojisi Siyasal, Sosyal ve
Ekonomik Hak ve zgrlk Bildirgeleri, Uluslararas Szlemeler,
Manifestolar, Felsefi Yazlar ve Dier Dkmanlar, Hak - Trkiye Hak
i Sendikalar Konfederasyonu, Ankara, 2003.
Altnta, Ramazan, zgrlk Teoloji: Protestanlk, Kpr Dergisi, 2006, S. 93,
s. 10.
Artuk, M. Emin, Ahmet Gken ve Caner Yenidnya, Ceza Hukuku zel
Hkmler, 3. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara, 2002.
Ataay, Aytekin, ahslar Hukuku, Faklteler Matbaas, stanbul, 1978.
Aydn, Mustafa, Kurumlar Sosyolojisi, Vadi Yaynevi, Ankara, 1997.
Bebirolu, Murat, lk adan Evrensel Bildiriye nsan Haklar ve Belgeleri, nsan
Haklar, HyeTert, stanbul, Haziran 2000.
Ceza Muhakemesi Kanunu'nda ngrlen Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan
letiimin Denetlenmesi, Gizli Soruturmac ve Teknik Aralarla zleme
Tedbirlerinin Uygulanmasna likin Ynetmelik, 14.02.2007 tarihli ve 26434
sayl Resmi Gazete.
Cohn, Henry J., Anticlericalism in the German Peasants' War 1525, Past &
Present, (May, 1979), S. 83, s. 3-31.
Copleston, Frederik, Aydnlanma: Fransz Aydnlanmas, ev. Aziz Yardml, Cilt
1, dea Yaynevi, stanbul, 1989.
Cokun, Enis, Kresel Gzalt: Elektronik Gizli Dinleme ve Grntleme, mit
Yaynlar, Ankara, 2000.
Cokun, Vahap A., nsan Haklar ve Kltrel Rlativizm, Kamu Hukuku Arivi,
1999, C. 2, S. 1-3, s. 133-140.
alayan, Muhtar, Aklamal ve tihatl Trk Ceza Kanunu, Yetkin Yaynlar,
Ankara, 1962.
een, Anl, nsan Haklar, Gndoan Yaynlar, Ankara, 1995.
elebi, Funda, Kiilik Haklarndan, Kiinin zel Yaamnn ve Gizliliklerinin hlali
ve Korunmas, Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Y. 1, S. 1,
Kasm 1997, s. 270-296.
130

ifti, Ahmet, zel Hayal Hakk ve Gizli Kamera Kullanm ile Kamu Yarar
Arasndaki liki, RTK zel Hayat ve Kiilik Haklar Konferans,
RTK Binas Konferans Salonu, Ankara, 18 Nisan 2002.
Danman, Ahmet, Ceza Hukuku Asndan zel Hayatn Korunmas, Seluk
niversitesi Basmevi, Konya 1991.
Demir, Songl, Hannah Arendt'de zel Hayat Problemi, Felsefe Dnyas Dergisi,
Say: 23, 1997, s. 243-247.
Doan, Murat, ahsiyet Hakkna Tecavzn nlenmesi Davas, Atatrk
niversitesi Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi, 2001, C. 5, S. 1-4, s. 369420.
Doan, Yusuf Hakk, zel Hayata ve Hayatn Gizli Alanna Kar Sular,
Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi
Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart 2005, s. 1-11.
Donay, Sheyl, Meslek Srrnn Aklanmas Suu, Sulhi Garan Matbaas,
stanbul, 1978.
Dural, Mustafa ve Tufan z, Kiiler Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul, 2004
Durmu Tezcan, Mustafa Reyhan Erdem ve R. Murat nok, Teorik ve Pratik Ceza
zel Hukuku, Sekin Yaynclk, Ankara, 2008.
Erdem, M. Ruhan ve V. zer zbek, 4442 Sayl kar Amal Su rgtleriyle
Mcadele Kanunu erevesinde Uzakla Haberlemenin Denetlenmesi,
Dokuzeyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Prof. Dr. Seyfullah
Edise Armaan, zmir, 2000, s. 249-304.
Erdem, Mustafa Ruhan, Ceza Muhakemesinde Organize Sululukla Mcadelede
Gizli Soruturma Tedbirleri, Sekin Yaynevi, Ankara, 2001.
Erolu, Nazmi, Eski Yunan Medeniyeti, Dou ve Bat, Medeniyet, K 2003,
Say: 81, s. 76-91.
Erol, Haydar, Gerekeli Aklamal ve tihatl Yeni Trk Ceza Kanunu, Yayn
Matbaaclk, Ankara, 2005.
Feyziolu, Metin, Anglo Sakson ve. Anglo Amerikan Hukuk Dzenlerinde Habeas
Corpus Kurumu, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1995, C.
44, S. 1-4, s. 665-688.
Gemalmaz, Mehmet Semih, Ulusalst nsan Haklar Hukukunun Genel
Teorisine Giri, 6. bask, Legal Yaynlar, 2007.
Gken, Ahmet, Hrriyete Kar Sular (5237 sayl TCK. m. 106-122),
Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi
Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart 2005, s. 1-36.
Glckl, Feyyaz, Haberleme Hukuku, ASBF Yaynlar No. 292, BYYO
Yaynlar No: 1, Ankara 1970.
Gze, Ayfen, Siyasal Dnceler ve Ynetimler, Beta Yaynlar, stanbul, 1986.
Gzler, Kemal, Trk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, 2000.
Gzbyk, Seref ve Feyyaz Glckl, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve
Uygulamas- Avrupa nsan Haklar Mahkemesi nceleme ve Yarglama
Yntemi, Altnc Bas, Ankara, Turhan Kitapevi, 2005.
131

Gzbyk, eref, Anayasa Hukuku, Anayasa Metni ve Avrupa nsan Haklar

Szlemesi, Turhan Kitapevi, Ankara, 2006.
Gm, Mustafa Alper, Kiinin Resmi (Grnm) zerindeki Hakk, Kocaeli
niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Yl l, S. l, Kocaeli, 1997, s. 363-365.
Gnay, Erhan, Yayn Yoluyla Kiilik Haklarna Saldr ve Basnda Sorumluluk,
Sekin Yaynevi, Ankara, 1999.
Hafzoullar, Zeki, nsan Hakk Olarak Kiilik Hakk ve Kiilik Hakknn
Korunmas, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C. 46, S. 14,
1997, s. 1-40.
Hekimlik Meslek Etii Kurallar, "Cinsel iliki Muayeneleri" balkl 39. Maddesi,
Trk Tabipleri Birlii 47. Genel Kurulu 01.02.1999.
Helvac, Serap, Kiiliin Korunmas ve Vesayet Hukuku, Prof. Dr. Erdoan
Morolu'na 65. Ya Gn Armaan, Beta Yayn, stanbul, 1999, s. 863880.
Helvac, Serap, Kiilik lemi Haklar (Mnhasran ahsa Bal Haklar),
Yaynlanmam Doktora Tezi, SBE-zel Hukuk, stanbul, 1993
Helvac, Serap, Trk ve svire Hukuklarnda Kiilik Hakkn Koruyucu
Davalar, Beta Yayn, stanbul, 2001.
nsan Haklar, Ana Britannica, Cilt 16, Ana Yaynclk, stanbul, 1994, s. 368.
lkiz, Fikret, Kiilik Haklar ve zel Yaam Gazetecilerin Korunmas Hak ve
zgrlkleri, stanbul Barosu Dergisi (BD), Mart 1999, C. 73, S. 1, s. 3672.
mre, Zahit, ahsiyet Hakknn Korunmasna likin Genel Esaslar, zellikle sim
Hakk ve sim Hakknn Korunmas, Dr. A. Recai Sekine Armaan,
Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar No. 351, Ankara, 1974, s.
797-845.
mre, Zahit, ahsiyet Haklarndan ahsn zel Hayatnn ve Gizliliklerinin
Korunmasna likin Meseleler, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi
Mecmuas, Ord. Prof. Dr. Sddk Sam Onar Hatra Says, C. 39, S. 1-4,
1974, s. 150.
Kabolu, brahim ., Kollektif zgrlkler, Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi
Yaynlar, Diyarbakr, 1989.
Kabolu, brahim ., zgrlkler Hukuku, mge Yaynevi Ankara, 2002.
Kapani, Mnci, Kamu Hrriyetleri, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1993.
Kapani, Mnci, Politika Bilimine Giri, Bilgi Yaynevi, zmir, 1987.
Kaymaz, eydi, Mevcul Yasal Dzenleme Karsnda Telefon le Yaplan
Haberlemenin Denetlenmesi, stanbul Barosu Dergisi, 1996, C. 70, S. 1011-12, s. 796.
Keklik, brahim, nsan Haklarnn Snflandrlmas, T.C. Aliaa Kaymakaml,
zmir 2009.
Klolu, Ahmet M., eref, Haysiyet ve zel Yaama Basn Yoluyla
Saldrlardan Hukuksal Sorumluluk, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
i

132

Kilkelly, Ursula, zel Hayata ve Aile Hayatna Sayg Gsterilmesi Hakk,

Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 8. Maddesinin Uygulanmasna
likin Klavuz, nsan Haklar El Kitaplar No: 1, Avrupa Konseyi nsan
Haklar Genel Mdrl, Almanya, 2001.
Kunter, Nurullah ve Feridun Yenisey, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza
Muhakemesi Hukuku, Beta Yayn, stanbul, 2000.
Kunter, Nurullah, Feridun Yenisey ve Aye Nuholu, Ceza Muhakemesi Hukuku,
Arkan Yaynlar, stanbul, Mart 2006.
Kunter, Nurullah, Feridun Yenisey ve Aye Nuholu, Muhakeme Hukuku Dal
Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yaynevi, stanbul, Kasm 2006.
Machiavelli, Niccolo, Prens, ev. Nazm Gven, Anahtar Kitaplar Yaynevi,
stanbul, 2004.
Malko, smail ve Mert Yksektepe, Aklamalar ve Yorumlarla 5271 Sayl Yeni
Ceza Muhakemesi Kanunu, Malko Kitabevi, 2005.
Malko, smail, Son Deiikliklerle Aklamal Itihatl Trk Ceza Kanunu,
Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
Musulin, Janko, Hrriyet Bildirgeleri Magna Cartadan Avrupa nsan Haklar
Szlesmesine, Belge Yaynlar, stanbul, 1983.
Ouzman, M. Kemal, zer Selii, Saibe Oktay-zdemir, Kiiler Hukuku, Filiz
Kitabevi, stanbul, 2009.
nen, Ergun, Gemiten Gnmze zgrlk, Gnce, stanbul Kltr
niversitesi, Cilt: 1, Say: 1, s. 114-126.
ngren, Grsel, TV ve Radyoda Kiilik Haklarna Saldrlara Kar Hukuki
Bavuru Yollar, Der Yaynlar, stanbul.
zakman, Cumhur, zel Hayatn Gizlilii Hakknn Medeni Hukuk Asndan
Korunmas, 18. Hukuk htisas Semineri: zel Hayatn Korunmas, Polis
Akademisi Yaynlar, No. 7, 18-20 Ekim 2002, s. 14-21.
zbek, Veli zer, CMK zmir erhi - Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu'nun Anlam,
Sekin Yaynlar, Ankara, 2005.
zbey, zcan, Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Bavuru Yntemleri, Adalet
Yaynevi, Ankara, 2005.
zbey, zcan, nsan Haklar Evrensel lkelerinin Avrupa Mahkemesinde
Uygulanmas, Adalet Yaynevi. Ankara, 2004.
zbudun, Ergun, Anayasa Hukuku Bakmndan zel Haberlemenin Gizlilii,
Ankara Hukuk Fakltesi Ellinci Yl Armaan 1925-1975, C. l, Sevin
Matbaas, Ankara 1977, s. 265-295.
zdemir, Kenan, Trk Hukukunda ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile Avrupa
nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda zel Hayatn Gizlilii, Adalet
Dergisi, Yl 1997, Say 23, Eyll 2005, s. 2-15.
zek, etin, Basn zgrlnden Bilgilenme Hakkna, Alfa Basm Yaym
Datm, stanbul, 1999.
zel, Sibel, Uluslararas Alanda Medya ve nternette Kiilik Hakknn
Korunmas, Sekin Yaynclk, Ankara, 2004.
133

zok, zdemir, zel Yaamn Gizlilii, Kaybettiimiz TBB Bakanlar Ansna

Panel, Trkiye Barolar Birlii, Ankara, 18.10.2008.
zsunay, Ergun, Gerek Kiilerin Hukuki Durumu, Der Yaynlar, stanbul, 1982.
ztan, Bilge, Medeni Hukukun Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi, Ankara
2000.
ztan, Bilge, Medeni Hukukun Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi, Ankara
2000.
ztrk, Bahri, zel Hayatn Gizlilii ve Arama, Manisa Barosu Dergisi, Y. 11, S.
41, Nisan 1992, s. 4-12.
ztrk, Bahri, Yeni Ceza Muhakemesi Hukukunun Yeni Ceza Muhakemesi
Kanunu 5271 Sayl CMK, Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet
Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara,
Ocak 2005, s. 1-142.
ztrk, Bahri, Ceza Muhakemesi Hukukunda Kouturma Mecburiyeti
(Hazrlk Soruturmas), Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 1991.
ztrk, Bahri, Erdem Ruhan ve zbek V. zer, Uygulamal Ceza Muhakemesi
Hukuku, 7. Bask, Sekin Yaynlar, Ankara 2003.
ztrk, Bahri, Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, Dokuz Eyll niversitesi
Hukuk Fakltesi Yaynlar, No: 46, 1994, Ankara.
Sava, Vural ve Sadk Mollamahmutolu, Trk Ceza Kanunu Yorumu, C. 2,
Sekin Yayn, Ankara 1999.
Serdar, lknur, Radyo ve TV Yoluyla Kiilik Hakknn hlali ve Kiiliin
Korunmas, Sekin Yaynevi, Ankara 1999.
Sevimli, K. Ahmet, inin zel Yaamna Mdahalenin Snrlar, Legal
Yaynlar, stanbul 2006.
Sraba, Volkan, nternet ve Radyo TV Araclyla Kiilik Haklarna Tecavz,
Adalet Yaynevi, Ankara 2003.
Sreenivasan, Govind P., The Social Origins of the Peasants' War of 1525 in Upper
Swabia, Past & Present, (May, 2001), S. 171, s. 30-65.
afak, Ali ve Vahit Bak, Ceza Muhakemesi Hukuku ve Polis, 4. Bask, Roma
Yaynevi, Austos 2005.
eker, Aziz, Kreselleen Dnyada Gelecein Sosyal Hizmeti: Sosyal almay
Yaplandrmaya Katk, Sosyal Hizmetler Aratrma, Belgeleme, Eitim
Vakf (SABEV) Yaynlar No: 10, Sosyal alma Dizisi: 8, Ankara, 2004.
en, Ersan, "Trk Ceza Muhakemesi Hukuku'nda Hukuka Aykr Deliller ve Ceza
Muhakemesi Kanunu'nun 135. Maddesinin Deerlendirilmesi", Yarg
Dnyas Dergisi, Temmuz 2006, S. 127, s. 9-22.
en, Ersan, Trk Ceza Yarglamas Hukukuna Hakim Olmas Gerekli lke ve
Esaslar, Polis Dergisi, Say 36, Temmuz/Austos/Eyll, 2003, s. 238-239.
en, Ersan, Devlet ve Kitle letiim Aralar Karsnda zel Hayatn Gizlilii ve
Korunmas, Kazanc Yaynlar, stanbul, 1996.
en, Ersan, Trk Hukuku'nda Telefon Dinleme Gizli Soruturmac X Muhbir, Sekin
Yaynclk, Ankara, 2009.
134

en, Ersan, Yeni Trk Ceza Kanunu Yorumu, C. 1 (m. 1-140), Vedat Kitaplk,
stanbul, 2006.
irin, Osman, Gizli Ceza Muhakemesi Tedbirleri (Gizli Koruma Tedbirleri),
Makaleler ve Seminer Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi
Bankas, Eitim Dairesi Bakanl, Ankara, Mart 2005, s. 1-9.
Tandoan, Haluk, ahsiyetin Akit D hlallere Kar Korunmasnn leyi Tarz
ve Basn Yoluyla Olan hlallere Kar zel Hayatn Korunmas, Ankara
Hukuk Fakltesi Dergisi, 1963, C. 20, S. 1-4, s. 1-35.
Tanr, Blent ve Necmi Yzbaolu, 1982 Anayasasna Gre Trk Anayasa
Hukuku (2001 Deiikliklerine Gre), Yap Kredi Yayn, stanbul, 2004.
Tezcan, Durmu, Bilgisayar Karsnda zel Hayatn Korunmas, Anayasa
Yargs Dergisi, 8. Cilt, 1991, s. 385-392.
Tezcan, Durmu, Mustafa Ruhan Erdem ve Ouz Sancakdar, Avrupa nsan Haklar
Szlemesi Inda Trkiye'nin nsan Haklar Sorunu, Sekin Yaynevi,
Ankara, 2004.
Timuin, Afar, Dnce Tarihi, BDS Yaynlar, etin Matbaas, stanbul, 1992.
Tosun, ztekin, Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbiri Olarak Gizli Dinleme,
stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas, 1976, C. 16, Say 3-4, s.
85-108.
Tundemir, lknur, nl Erkek Mzisyenlerin Eliinde Yetenekli Kadn
Mzisyenlerin Yaratcl, Mzik Eitimi Ulusal Veri Bankas, stanbul,
2008, s. 1-22.
Turhan, Faruk, Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yaynclk, Ankara, 2006.
Turhan, Mehmet, Anayasal Devlet, Gndoan Yaynevi, Ankara, 1996.
lk, Muhammet Murat, 5237 Sayl TCK. 132-140. Maddelerinde Yer Alan zel
Hayata ve Hayatn Gizli Alanna Kar Sular, Makaleler ve Seminer
Notlar, Adalet Bakanl, nsan Haklar Bilgi Bankas, Eitim Dairesi
Bakanl, Ankara, Mart 2005, s. 1-16.
zeltrk, Sultan, 1982 Anayasas ve nsan Haklar Avrupa Szlemesine Gre
zel Hayatn Gizlilii Hakk, Beta Yayn, stanbul, 2004.
Walinski-Kiehl, Robert, Reformation History and Political Mythology in the
German Democratic Republic, 1949-89, European History Quarterly,
Ocak 2004, C. 34, s. 43-67.
Waring, George H., The Silver Miners of the Erzgebirge and the Peasants' War of
1525 in the Light of Recent Research, The Sixteenth Century Journal,
(Yaz, 1987), C 18, S. 2, s. 231-247.
Yarsuvat, Duygun, Avrupa Birliine Uyum erevesinde Trkiye Cumhuriyeti
Anayasasnda Gerekletirilen ve Gerekletirilmesi Planlanan Reformlar,
TBMM Anayasa Hukuku Sempozyumu, Bildiriler Tartmalar,
Deerlendirmeler, Yayna Hazrlayan: Zafer Gren, 22-24 Nisan 2003,
Ankara, TBMM yayn.
Yenisey, Feridun ve Sinan Altun, letiimin Denetlenmesi Hakknda, Trk Hukuk,
stanbul Barosu Bilgi Bankas, Hukuk Programlar Ltd., stanbul, Mart 2007.
135

Ycel, Mustafa Tren, Hukuk Felsefesi, Bakent Matbaas, Ankara, 2005

Yrk, Aye Tlin ve Selman Karakul, ada Toplumda nsan Haklarnn Douu
ve Geliimi, Grhan Can, efik Yaar, Nadir Suur, Aye Tlin Yrk,
Cokun Bayrak, Serap Suur, A. Sibel Trkm ve Selman Karakul, ada
Yaam ada nsan, Editr: Grhan Can, T.C. Anadolu niversitesi
Yaynlar No: 1020, Eskiehir, 1998, s. 31-50.
Yzbaoglu, Necmi, Soru ve Yantlarla Anayasa Hukukunun Temel Kavramlar
ve Trk Anayasa Hukuku, Turhan Kitapevi, Ankara, 2003.
Zevkliler, Aydn, M. Beir Acabey ve K. Emre Gkyayla, Medeni Hukuk-Giri ve
Balang Hkmleri-Kiiler Hukuku-Aile Hukuku, Sava Yaynlar,
Ankara 1995.

136