Professional Documents
Culture Documents
Egemenlik, emretme ve yönetme gücünü kullanarak Demokratik hukuk devleti a a ıdaki ko ulları
ba ımsız ya amayı ifade eder. Egemenlik, ülkelerin ta ımak zorundadır:
geli mi lik düzeyi ve kültürel özelliklerine göre, • nsan haklarına saygılı ve hürriyetçi demokrasi
toplumlarda, ulusa, krala, dîni lider veya bir zümreye ait anlayı ı olur (özgürlük).
olabilir. Türkiye’de kabûl edilmi egemenlik ekli olan • Siyasî sistemdeki temel siyasî karar organları, genel
cumhuriyette, yönetim hakkı millete aittir. Atatürk’ün, oya dayanan serbest seçimlerle olu ur (millî
“Egemenlik kayıtsız- artsız milletindir” sözüyle egemenlik).
anlamlanmaktadır. • ktidar yarı ması e it artlarda yürütülür (ço ulculuk).
• Bütün vatanda ların temel hak ve hürriyetleri
tanınarak, hukukî güvence altına alınır (e itlik).
767
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Toplumsal Hayatı Düzenleyen Kurallar
• Yürütme ve yasama i lemlerinde yargı denetimi b) Siyasi Özgürlük: Vatanda ın devlet yönetimine
vardır. katılmasını sa layan haklardır. Türk vatanda lı ı hakkı,
• Hiç kimse kanunen tâbi oldu u mahkemeden ba ka seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyetlerde bulunma
mahkeme önüne çıkartılamaz (Kanunî Hâkim hakkı, kamu hizmetine grime hakkı, vatan hizmeti en
Teminatı). önemli siyasi hak ve özgürlüklerdendir.
• Yargı ba ımsızdır. Demokrasinin gere i olarak seçme, seçilme ve siyasi
• Kuvvetler Ayrılı ı lkesi geçerlidir. faaliyetlerde bulunma hakkının kullanılması bir takım
ilkelere dayanmaktadır.
Demokrasilerin dayandı ı temel ilkeler unlardır: Bunlar:
• Millî egemenlik: Devleti yönetme gücünün millete ait Genel Oy lkesi: Herkesin serbestçe, ırk, cins, dü ünce,
olması demektir. din ve mezhep ayrımı gözetilmeksizin oyunu
• Özgürlük: Bireyin, ba kalarına zarar vermeden kullanabilmesi ve yönetime katılması demektir.
davranı larında özgür olmasını ifade eden ve Ço ulculuk lkesi. Seçimlere birden çok siyasi parti ve
do u tan sahip olunan bir haktır. adayın katılması demektir.
• E itlik: Her bireyin yasalar önünde e it olmasını Meclis Hükümeti: Bakanların tek tek TBMM tarafından
ifade eder. seçilmesiyle olu turulan hükümet modelidir.
(I. TBMM’de uygulanmı tır).
• Ço ulculuk: Farklı görü , anlayı ve tutuma saygılı
Kabine Sistemi: Cumhurba kanı tarafından millet-
olmayı anlatır. Demokrasilerde çok seslili in olması
vekilleri arasından atanan bir ba bakan tarafından
arttır ve bu ancak çok partili siyasî düzenle
olu turulan ve meclisten güvenoyu almasıyla göreve
mümkündür.
ba layan hükümet modelidir.
Azınlık Hükümeti: Milletvekili sayısı bakımından
Demokrasi uygulama biçimine göre üçe ayrılır:
mecliste ço unlu u sa layamamasına ra men bir
• Do rudan demokrasi: Halkın tamamının, alınan
partinin hükümeti kurması ve meclisten güvenoyu
kararlara katılması demektir. Nüfusun az oldu u lk
almasıyla olu turulan hükümet biçimidir.
Ça Ege ehir (site) devletlerinde uygulanmı tır.
Ço unluk lkesi: En çok milletvekilli i kazanan siyasi
Günümüzde uygulanamaz.
partinin iktidara gelmesi demektir.
• Yarı do rudan demokrasi: Seçimle i ba ına
Ço unluk sistemi, basit, salt ve nitelikli olmak üzere üç
gelmi meclis ve yöneticiler varsa da, bazı kararlar,
ekilde uygulanır.
seçmenlerin do rudan katılımıyla alınır. Anayasa
Basit ço unluk sistemi: Nisbî ço unluk da denilen bu
kabûl veya de i ikli i için halk oyuna gidilmesi bir
sistemde, seçime katınla adaylar içinde en çok oyu alan
ölçüde yarı do rudan demokrasi anlamına gelir.
ki i seçilmi sayılır.
• Temsilî demokrasi: Halkın seçti i temsilcilerin, halk
Salt Ço unluk Sistemi: Mutlak ço unluk da denilen bu
adına karar alması demektir.Türkiye Cumhuriyeti bu
sistemde adayın seçilebilmesi için geçerli oyların en az
sistemle yönetilir.
yarısından bir fazlasını alması gerekir.
Nitelikli Ço unluk Sistemi: Bu sistemde seçilebilmek
Demokrasinin uygulanması
için, geçerli oyların belli bir bölümünü almı olmak
Demokrasinin dayandı ı temel unsurlar vardır:
gereklidir. (be te üç, üçte iki vb.). Bu sisteme genellikle
anayasa de i ikliklerinde ba vurulur.
• Millet egemenli i: Devletin, bütün faaliyetlerini milletin
Bir de Nisbî Temsil Sistemi vardır ki, her siyasi partinin
aldı ı yetki ile millet adanı yürütmesi demektir.
alı ı oy oranına göre mecliste temsil edilmesini sa layan
• Özgürlük ve E itlik: insanların, birey ve topluma zarar
sistemdir. Ancak, parlamento çok sayıda partinin
vermeden istedi ini yapması, vatanda ların kanunlar
bulunmasına yol açtı ından hükümetin kurulması ve
önünde hak ve ödevler açısından e it tutulması
i lemesini zorla tırmaktadır. Bu bakımdan tercih
anlamına gelir.
edilmemektedir.
Özgürlükler kiye Ayrılır:
a) Kamu Özgürlü ü: Bireyin insanca ya amasına
olanak sa layan özgürlüklerdir. Ki ilerin temel hak ve
özgürlükleri kamu özgürlü ünü olu turur. Kamu
özgürlüklerini, dokunulmaz, vazgeçilmez ve devredilmez.
768
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Türkiye’de Anayasanın Tarihi Geli imi
TÜRK YE’DE ANAYASANIN TAR H GEL M Meclis-i Mebusan’a verilmi tir. Âyan Meclisi’nin
üyeleri padi ah tarafından ölünceye kadar tayin
• Osmanlı mparatorlu u’nun yönetim biçimi mutlak edilebilecektir. Mebusan Meclisi’nin üyeleri 4 yılda bir
monar i olup, Yavuz Sultan Selim’in halîfeli i yapılan seçimle her elli bin Osmanlı erke inin
almasından sonra, teokratik yapı da kazanmı tır. seçece i milletvekillerinden olu acaktır. Yürütme
• lk anayasal geli me, 1808 Sened-i ttifak’tır yetkisi, padi ahın ba ında bulundu u Heyet-i
(II. Mahmut, Rumeli Âyanları ile imzalamı tır. Vükela’ya (Bakanlar Kurulu) bırakılmı tır. Yasa
ngiltere’deki Magna Carta ‘ya benzer). Ancak, II. teklifini sadece Heyet-i Vükela yapabilecektir. Heyet-i
Mahmut Hukukun Üstünlü ü lkesi’ni kabûl etmi Vükela’nın ba kan ve bakanlarını padi ah seçecek
de ildir. Mutlak otorite yine kendisidir. ve azledecektir. Padi ah, devlet güvenli ini bozdu u
• Anayasal geli imin ikinci adımı, Abdülmecit’in gerekçesiyle polis ara tırması yaptırabilecek ve suçlu
Hariciye Nazırı Mustafa Re it Pa a’ya hazırlatıp ilan görülen ki ileri sürgüne gönderebilecektir.
etti i 1839 Tanzimat Fermanı’dır. Hukukun • 1877–1878 Osmanlı–Rus Sava ı’nı bahane eden
Üstünlü ü lkesi ilk kez kabûl edilmi tir. II. Abdülhamit tarafından 1878 ‘de yürürlükten
• Üçüncüsü, 1856 Islahat Fermanı‘dır. Din farkı kaldırılmı , böylece, I. Me rûtîyet Dönemi son
gözetilmeksizin bütün vatanda lar e it haklara sahip bularak “ stibdat Dönemi” ba lamı tır.
olmu lardır. Tanzimat Fermanı’nı peki tirici • 1908 Yılında yeniden yürürlü e girmi (II.Me rutiyet),
niteliktedir. Azınlıkların il genel meclislerine üye bu kez, gerçek anlamda me rutî monar i anayasası
olabilmeleri ve azınlık okulları açılması gibi hükümler hâline getirilerek, Mebusan Meclisi’nin yetkileri
içerdi i için, Osmanlı Devleti’nin da ılmasını geni letilmi tir.
hızlandırmı tır. Öte yandan, Müslüman halkın
memnuniyetsizli ini arttırmı tır. B. 1921 ANAYASASI (TE K LÂT-I ESÂSÎYE)
• 1876‘da, Türk tarihindeki ilk anayasa uygulamaya Hükümet Sistemi: Meclis Hükümeti(yasama ve
konulmu , Osmanlı Devleti’nde Me rûtiyet Dönemi yürütme organları,yasamada toplanır)
ba lamı tır. Anayasa, en temel yasadır. Ana i levi, • Meclis Hükümeti sistemi benimsenmi tir. Devlet
halk ile devlet arasındaki ili kiyi düzenlemektir. ba kanı yoktur. Çünkü, henüz devletin rejimi
• Anayasa, yasaların kayna ıdır. Yasalar, anayasaya kurulmamı tır.
aykırı olamaz. • Millî egemenlik ilkesi kabul edilmi tir.
• Anayasanın, de i tirilme veya kaldırılması yasalara • Kuvvetler birli i ilkesi kabul edilmi tir.
göre daha zordur. Yasa, TBMM’de kabûl edilirken, • Tek yumu ak anayasamızdır (kabûl edilme veya
anayasanın kabûl edilmesi halk oylaması de i tirilmesi yasalarla aynı prosedüre tâbi anayasa).
(referandum) ile olur. Bu ekildeki anayasalara “Sert
Anayasa” denilir. Kabûl edilmesi yasalarla aynı C. 1924 ANAYASASI
prosedüre sahip anayasaya da “Yumu ak Anayasa” Hükûmet Sistemi: Karma Sistem, Kabine Sistemi
denilmektedir. (yasama ve yürütme organları yasamada toplanır)
• Anayasa, konuları genel hatlarıyla düzenlerken, yasa • Karma Hükûmet sistemi, Meclis Hükûmeti
ayrıntıları düzenler. sisteminden Parlamenter Hükûmet sistemine geçi
• Zamanla ihtiyaca cevap vermeyen anayasalarda, arasındaki süreç demektir.
de i ikli e gidilir veya yeni anayasa hazırlanır. • Ço unlukçu demokrasi anlayı ı benimsenmi tir [oy
Türkiye’de, 1876, 1921, 1924, 1961 ve 1982 çoklu u ilkesinin geçerli olması (“Ço ulculuk” la
yıllarında yeni anayasalar yürürlü e girmi tir. karı tırmayalım)].
• 1928’de, “Devletin dini slâm’dır” hükmü çıkartılmı tır.
A. 1876 ANAYASASI (KANÛN-I ESÂSÎ) • 1930’da kadınlar, yerel seçimlerde seçme, 1934’de
Hükümet Sistemi: Me rûtî Monar i (yasama ve genel seçimlerde seçme – seçilme hakkını
yürütme organları, yürütmede toplanır) almı lardır.
• Türk tarihindeki ilk anayasadır. I. Me rutiyet • 1931’de seçmen ya ı 18’den 22’ye çıkartılmı tır.
Dönemi’ni ba latmı tır. Heyet-i Mebusan ve Heyet-i • 1937’de, Altı lke Anayasa’ya girmi tir; dolayısıyla
Âyan adı verilen iki meclisten olu an Meclis-i Umûmî Lâiklik de…
kurulmu tur. Fakat, me rûtî monar i tam olarak
olu mamı tır. Yasama görevi Âyan Meclisi ve
769
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Türkiye’de Anayasanın Tarihi Geli imi
• 1946’dan itibâren çok partili siyâsî hayata geçilmi Siyasî parti grupları en az 20 milletvekilinden
(i te bu ço ulculuk), tek dereceli seçim sistemi olu ur.
benimsenmi tir. • 1995’ de Anayasada de i iklikler yapılmı tır:
12 Eylül 1980 askeri darbesini öven cümleler
D. 1961 ANAYASASI çıkartılmı tır.
Hükûmet Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine Seçme ve siyasî partilere üye olma ya ı 18’ e
Sistemi (yasama ve yürütme organları yasamada inmi tir.
toplanır) Sendikaların siyaset yapma yasa ı kalkmı tır.
• Yasama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Milletvekili sayısı 550’ ye çıkartılmı tır.
Senatosu tarafından bölü ülmü tür. Kamu çalı anlarının sendika kurmalarına izin
• Temel hak ve özgürlüklerin en ayrıntılı biçimde verilmi tir.
düzenlendi i anayasadır.
• “Sosyal Hukuk Devleti” ilkesi ilk kez bu anayasada
yer almı tır. II. 1961 ve 1982 ANAYASALARININ
• Anayasa Mahkemesi kurularak; KAR ILA TIRILMASI
Anayasanın üstünlü ü ilkesi,
Kanunların anayasaya uygunlu unun yargısal A. BENZERL KLER
denetimi kabûl edilmi tir. • ki anayasa da, askerî müdahale sonrasında
• 1971 ve 1973 yıllarında, u düzenlemeler yapılmı tır: hazırlanmı tır.
Bakanlar Kurulu’na Kanun Hükmünde Kararname • ki anayasada da, bir kanadı sivil, bir kanadı askerî
çıkarma yetkisi verilmi , kesim olu turmu tur:
Üniversite özerkli i azaltılmı , Askerî Kanat Sivil Kanat
TRT’nin özerkli i kaldırılmı , 1961: Millî Birlik Komitesi Temsilciler Meclisi
Askeri Yüksek dare Mahkemesi ve Devlet 1982: Millî Güvenlik Konseyi Danı ma Meclisi
Güvenlik Mahkemesi kurularak yargı denetimine • ki anayasa da halk oyuna sunularak kabûl edilmi tir
sınırlama getirilmi tir. (DGM’ ler 2004’ de (1961: %61, 1982: %91 “EVET” oyuyla).
kaldırılmı , yerlerini, A ır Ceza Mahkemeleri • Sivil kanadın bakanlar kurulu kurma ve dü ürme
almı tır ). yetkisi yoktur.
• Sivil kanat, seçim de il, atamayla gelmi tir.
E. 1982 ANAYASASI
Hükümet Sistemi: Parlamenter sistem, Kabine B. FARKLILIKLAR
Sistemi (yasama ve yürütme organları yasamada • 1961 Anayasası’nın aksine, 1982 Anayasası’nın halk
toplanır) oylamasında anayasanın kabûlü cumhurba kanı
• Kazuistik (her eyi kuralla çözme yöntemi, ayrıntıcı) seçimiyle birle tirilmi tir (Millî Güvenlik Konseyi
bir anayasadır. Ba kanı Kenan Evren 7. Cumhurba kanı olmu tur).
• En “sert” anayasamızdır (de i tirilmesi özel kurallara • 1982 Anayasası daha kazuistik ve daha serttir.
ba lı). • 1961 Anayasası, 1982 Anayasası’na kıyasla, daha
• Yürütme organı güçlendirilmi tir. fazla temel hak ve özgürlüklere yer vermi tir.
• Siyâsî kararlar almadaki zorlukları giderici hükümler • 1982 Anayasası’nda otorite (devlet) – özgürlük
getirmi tir; unlardır: dengesinde otoritenin a ırlı ı artmı tır.
Cumhurba kanının TBMM seçimlerini yenileme
yetkisi vardır.
Cumhurba kanı dördüncü tur sonunda da III. 1982 ANAYASASI ve DEMOKRAS
seçilemezse genel seçimler yenilenir. A. TEMEL HÜKÜMLER
Toplantı yeter sayısı, üye tamsayısının en az • Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir (Madde 1).
üçte biri; karar yeter sayısı, katılanların salt • Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına saygılı, Atatürk
ço unlu udur (bu ço unluk üye sayısının Milliyetçili ine ba lı, demokratik, lâik ve sosyal bir
1/4’ünden bir fazla olmak zorundadır). hukuk devletidir (Madde 2).
770
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Türkiye’de Anayasanın Tarihi Geli imi
• Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir kurma, toplantı ve gösteri yürüyü ü düzenleme ve
bütündür. Dili Türkçe’dir. Bayra ı kanunda belirtilen mülkiyet edinme hakkına sahiptir ( Madde 28–35 ).
beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî mar ı stiklâl
Mar ı’dır. Ba kenti Ankara’dır (Madde 3). D. DOKUNULAMAZ HAKLAR
• Bu maddeler de i tirilemez ve de i tirilmeleri teklif • Ya ama hakkı.
edilemez (Madde 4). • Karar verilmedikçe kimse suçlu sayılamaz.
• Suç ve cezalar geçmi e yürütülemez.
B. DEVLET N TEMEL AMAÇ ve GÖREVLER • Kimse, din, vicdan, dü ünce açıklamasına
• Ki inin temel hak ve özgürlüklerini, sosyal ve hukuk zorlanamaz.
devleti anlayı ına aykırı olan her türlü kısıtlamaya • Ki inin maddi ve manevi bütünlü üne dokunulamaz.
kar ı korumak.
• nsanların maddî ve manevî geli mesinin önünü E. SOSYAL ve EKONOM K HAKLAR
açmak. • E itim ve ö retim hakkı. lkö retim bütün vatanda lar
• Toplumun rahat, huzur ve sükûnunu sa lamak. için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır.
• Türk Milletinin ba ımsızlı ını ve ülkenin bölünmez • Sosyal güvenlik hakkı.
bütünlü ünü korumak. • Ailenin korunması.
• Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, devletin • Çalı ma ve sözle me özgürlü ü.
görevleri olarak Anayasa’nın 5. Maddesi’nde yerini • Sendika kurma ve grev hakkı.
bulmaktadır (“Türk Milletinin ba ımsızlı ını ve
bütünlü ünü, ülkenin bölünmezli ini, Cumhuriyeti ve F. S YASÎ HAK ve ÖDEVLER
demokrasiyi korumak, ki ilerin ve toplumun refah, • Vatan hizmeti.
huzur ve mutlulu unu sa lamak, ki inin temel hak ve • Türk vatanda lı ı.
hürriyetlerini sınırlayan siyasal sosyal ve ekonomik • Dilekçe hakkı.
engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî • Seçme ve seçilme hakkı.
varlı ının geli mesi için gerekli artları hazırlamaya
• Vergi ödevi.
çalı maktır”).
• Kamu hizmetlerine girme hakkı.
771
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
YASAMA-YÜRÜTME-YARGI FONKS YONLARI TBMM üyelerinin %5’ i bo alırsa ara seçime gidilir; ara
seçim:
T.C. Devleti’nin üç temel yetkisi vardır: Yasama, • Her seçim döneminde bir kez yapılabilir.
Yürütme, Yargı. Bu üç kuvvet birbirinden ba ımsızdır. • Genel seçimin üzerinden 30 ay geçmedikçe ve genel
Gerçek demokrasinin gere i de budur. Özellikle yargının seçimlere 1 yıl kala yapılamaz.
ba ımsız olması zorunluluktur. Buna, Kuvvetler Ayrılı ı, • Bir ilde hiç üye kalmamı sa bo almayı izleyen
tersi duruma, birli i adı verilir. doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim
• Yasama yetkisi: Düzeni sa lamak amacıyla kanun yapılır(Siirt milletvekilleri istifa etmi , Recep Tayip
koyma gücüdür. Bu yetkiyi, Türk milleti adına TBMM Erdo an milletvekili seçilmi tir).
kullanır. Ba ka hiç bir kurum ve ki iye devredilemez.
• Yürütme yetkisi: Yasalarla konulan hukuk 1- Ba kanlık Divanı:
kurallarını uygulama makamıdır. Di er adı “ dare”dir. • TBMM’ni Ba kanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından
Ancak, kimi zaman hukuk kuralları koyan seçilen Meclis Ba kanı, Ba kan vekilleri, Kâtip
faaliyetlerde de bulunur (Tüzük, Yönetmelik, Kanun üyeler, ve dare amirlerinden olu ur.
Hükmünde Kararname). Yürütme yetkisi, • Siyasî parti grupları Ba kanlık için aday
Cumhurba kanı ve Bakanlar Kurulu’na verilmi tir. gösteremezler.
• Yargı yetkisi: Türk Milleti, dolayısıyla TBMM adına • Ba kanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki
ba ımsız mahkemelere aittir. seçim yapılır. lk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci
devre için seçilenlerin üç yıldır.
• Ba kan adayları, meclis üyeleri içinden, Meclisin
A. YASAMA (TBMM) toplandı ı günden itibaren be gün içinde, geçici
TBMM, genel oyla seçilen 550 milletvekilinden olu ur. Ba kanlık Divanı’na ba vurur. Ba kan seçimi gizli
Seçimler, yargı organının denetimindedir. Bu organ, oyla yapılır. lk iki oylamada üye tam sayısının üçte
Yüksek Seçim Kurulu’dur. Kararları kesindir, itiraz iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt
edilemez. 7 asıl 4 yedek üyeden olu ur (üyeleri Yargıtay ço unlu u aranır. Üçüncü oylamada salt ço unluk
ve Danı tay üyeleri arasından seçilir). Seçimler, 5 yılda sa lanamazsa, bu oylamada en çok oyu alan iki
bir yapılır (sava durumunda TBMM seçimleri 1 yıl aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü
erteleyebilir). oylamada en çok oyu alan üye Ba kan seçilir.
Ba kan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden
Bu süre dolmadan da genel seçimler yenilenebilir; itibaren be gün içinde tamamlanır.
öyle ki: • Ba kan seçilene kadar en ya lı üye geçici ba kanlık
• TBMM, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. yapar. Meclis Ba kan vekilleri, Kâtip üyeler ve dare
• Cumhurba kanının, dördüncü turda da seçilememesi amirlerinin seçilme usulleri Meclis ç Tüzü ü ile
durumunda meclis fesholur ve 3 ay içinde yeni seçim belirlenir.
yapılır.
• Cumhurba kanı, TBMM Ba kanı’na danı arak 2- Milletvekili seçilme artları:
seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. • Türk vatanda ı olmak.
Cumhurba kanının bu kararı alabilmesi için: • 30 ya ını doldurmak.
Bakanlar Kurulu’nun güvenoyu alamaması (bkz. • En az ilkokul mezunu olmak.
1982 Anayasası Madde 110), • Askerlik yapmı olmak.
Bakanlar Kurulu’nun gensoru sonucu • Taksirli suçlar hariç toplam 1 yıldan fazla a ır hapis
dü ürülmesinden sonra geçen 45 günlük sürede cezası almamı olmak (taksirli suç, kasıtlı olmayan
yeni Bakanlar Kurulu kurulamaması, fiildir; trafik kazası vb.)
Yeni seçilen TBMM’ de Ba kanlık Divanı’nın • Yüz kızartıcı suç i lememi olmak.
seçiminden sonra, 45 gün içinde Bakanlar • Kamu görevlileri için görevlerinden istifa etmi olmak.
Kurulu’nun kurulamaması gereklidir.
772
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
773
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
774
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
• KHK’ler, bir târih belirlenmemi se, Resmî Gazete’de • Cumhurba kanı seçimi, Cumhurba kanının görev
yayınlandıkları gün yürürlü e girer ve aynı gün süresinin dolmasından 30 gün önce veya makamın
TBMM’ye sunulurlar. bo almasından 10 gün sonra yapılır. Seçim, ba lama
tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılmak
Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve zorundadır. Bu süre içerisinde Cumhurba kanı
emretti i i leri belirlemek amacıyla Bakanlar Kurulu görevini sürdürür.
tarafından çıkarılır ve Danı tay’ın incelemesinden
geçirilir.Tüzükler Cumhurba kanınca onaylanır ve c) Cumhurba kanının görev ve yetkileri
kanunlar gibi Resmî Gazete’de yayınlanır. Yasama ile ilgili olanlar:
• Yasama yılının ilk gününde, TBMM açılı konu ması
Yönetmelikler: Ba bakan, Bakanlıklar ve kamu kurum yapmak.
ve kurulu larının kendi iç yapılarını ve çalı ma • TBMM’ yi toplantıya ça ırmak.
sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır. • Kanunları 15 gün içinde yayınlamak veya tekrar
görü ülmek üzere TBMM’ye iade etmek.
2- Cumhurba kanı • Anayasa de i iklikleri ile ilgili kanunları, gerekli
Cumhurba kanı TBMM tarafından seçilir. 1961 gördü ü durumda halk oyuna sunmak (referandum).
Anayasası’ndan farklı olarak 1982 Anayasası • TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Cumhurba kanının TBMM dı ından da seçilmesine izin • Kanunların, Kanun Hükmünde Kararnamelerin ve ç
verir. Ancak, Cumhurba kanının TBMM dı ından aday Tüzüklerin anayasaya aykırılı ı iddiası ile Anayasa
gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 1/5’nin yazılı Mahkemesi’ne 60 gün içinde iptal davası açmak.
önerisiyle olur. Cumhurba kanının tarafsızlı ını sa lama
amacına dönük olarak da: Yürütme ile ilgili olanlar:
• görev süresinin 7 yıl olması, • Ba bakanı atamak veya istifâsını kabûl etmek.
• seçimde nitelikli ço unluk (oy birli i veya oy birli ine • Ba bakanın teklifi üzerine bakanları atamak veya
yakın sonuç) aranması, görevlerine son vermek.
• iki kez seçilememesi, • Gerekli gördü ünde Bakanlar Kurulu’na ba kanlık
• üye oldu u siyasî partiden istifa etmesi artları etmek (ba kanlı ında toplanan Bakanlar Kurulu
getirilmi tir. kararıyla sıkıyönetim veya ola anüstü hâl ilân edilip
Kanun Hükmünde Kararnâme çıkarılır).
NOT: • Yabancı devletlere temsilci göndermek, yabancı
Cumhurba kanı, siyâsî ve hukukî sorumsuzdur. TBMM temsilcileri kabul etmek.
üye tam sayısının 4/3’nün verece i kararla, sadece • Genel Kurmay Ba kanı’nı atamak.
vatana ihânetle suçlanabilir. • TBMM adına Türk Silâhlı Kuvvetlerinin Ba
Komutanlı ını temsil etmek.
a) Cumhurba kanı seçilme artları: • Milletler arası antla maları onaylamak ve
• Türk vatanda ı olmak. yayınlamak.
• 40 ya ını doldurmak. • Türk Silâhlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar
• Yüksek ö renim yapmı olmak. vermek (TBMM ile birlikte kullanır).
• Milletvekili seçilme yeterlili ini ta ımak. • YÖK üyeleri ve üniversite rektörlerini seçmek.
• Millî Güvenlik Kurulu’nu toplantıya ça ırmak ve
b) Cumhurba kanı seçimi dört turla yapılır : ba kanlık etmek.
• 1. tur – Üye tam sayısının üçte iki ço unlu u. • Devlet Denetleme Kurulu üyeleri ve ba kanını
• 2. tur – Üye tam sayısının üçte iki ço unlu u. atamak (Kurul, 1982 Anayasası ile kurulmu tur.
• 3. tur – Üye tam sayısının salt ço unlu u (yarıdan Silâhlı Kuvvetler ve yargı organları denetim alanı
bir fazla). dı ındadır).
• 4. tur – Üçüncü oylamada en çok oyu alan iki aday • Sürekli hastalık, sakatlık veya kocama sebebiyle
arasından salt ço unluk. belirli ki ilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak.
• Dördüncü oylamada seçilemezse, Meclis seçimleri
yenilenir (ilk kez 1982 Anayasası’nda yer almı tır).
775
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
Yargı ile ilgili olanlar: tarihten itibaren on gün geçtikten sonra ekil
• Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek. bozuklu una dayalı iptal davası açılamaz.
• Danı tay üyelerinin 1/4 ünü seçmek. Kanunların, Kanun Hükmünde Kararnamelerin ve
• Yargıtay Cumhuriyet Ba Savcısı ve Yargıtay TBMM ç Tüzü ü’nün veya bunların belirli madde ve
Cumhuriyet Ba Savcı Vekilini seçmek. hükümlerinin ekil ve esas bakımından anayasaya
• Askerî Yargıtay üyelerini seçmek. aykırılı ı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne iptal
• Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini davası açma hakkı, Cumhurba kanı, ktidar ve ana
seçmek (bu Kurul da, Yargıtay üyelerinin tamamı, muhalefet partisi Meclis grupları ile TBMM üye tam
Danı tay üyelerinin 3/4 ünü seçer). sayısının en az be te biri tutarındaki üyelere aittir.
• Askerî Yüksek dare Mahkemesi üyelerini seçmek. ktidarda birden fazla siyasî partinin bulunması
halinde, dava açma hakkını en fazla üyeye sahip
olan parti kullanır. ptal davası açma hakkı, iptali
NOT:
istenen kanunun Resmî Gazete’de
• Cumhurba kanının, Bakanlar Kurulu ile birlikte yayınlanmasından ba layarak altmı gün sonra
yaptı ı i lemlerden Ba bakan ve ilgili bakanlar dü er. Anayasa Mahkemesi, i in kendisine
sorumludur. Buna, Kar ı mza Kuralı denilir. geli inden ba lamak üzere be ay içinde kararını
• Cumhurba kanının tek ba ına yapaca ı i lemlere verir ve açıklar. Bu süre içinde karara ba lamazsa,
kar ı yargı organlarına ba vurulamaz. yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır.
• Cumhurba kanına TBMM ba kanı vekâlet eder. Anayasa Mahkemesi kararları kesindir. ptal
• Cumhurba kanlı ı Genel Sekreterli i, kararları, gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. Kanun,
Cumhurba kanlı ı Kararnamesi ile düzenlenmi tir Kanun Hükmünde Kararname ve Meclis ç Tüzü ü
(bu hakkı ilk kez 1982 Anayasası vermi tir). veya bunların hükümleri, iptal kararının Resmî
Sekreterlik, Cumhurba kanlı ı adına inceleme ve Gazete’de yayınlandı ı tarihte yürürlükten kalkar.
ara tırma yapar. Gerekli görürse Anayasa Mahkemesi, iptal
hükmünün yürürlü e girece i tarihi ayrıca
C. YARGI kararla tırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazete’de
Hâkimlik Teminatı: 1982 Anayasası bu teminatın yayınlandı ı günden ba layarak bir yılı geçemez.
içerisine savcıları da almı tır. Buna göre, hâkim ve Anayasa Mahkemesi’nin, i in esasına girerek verdi i
savcılar azlolunamaz (suç unsuru hariç), kendileri red kararının Resmî Gazete’de yayınlanmasından
istemedikçe, anayasada gösterilen ya tan ( 65 ) önce sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün
emekliye ayrılamazlar (olumsuz sa lık ko ulları hariç). Anayasaya aykırılı ı iddiasıyla tekrar ba vuruda
bulunulamaz.
1- Yüksek Mahkemeler • Cumhurba kanı, Bakanlar Kurulu üyeleri, Anayasa
a) Anayasa Mahkemesi Mahkemesi, Yargıtay, Danı tay, Askerî Yargıtay,
• 11 asıl 4 yedek üyeden olu ur. Askerî Yüksek dare Mahkemesi ba kan ve üyelerini,
• Üyelerini Cumhurba kanı seçer. ba savcılarını, Cumhuriyet Ba savcı vekilini,
• Salt ço unlukla karar verir (Anayasa de i ikli i iptali Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayı tay
ve siyasî parti kapatılması kararlarında ise, be te üç Ba kan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı
oy çoklu u aranır). Yüce Divan sıfatıyla yargılar; kararları kesindir.
• Yasama dokunulmazlıklarının iptali davalarına bakar.
Görevleri: • Siyasî partilerin kapatılma davalarına bakar
• Kanunlar, Kanun Hükmünde Kararnameler ve TBMM (kapatmaya karar verilebilmesi için be te üç oy
ç Tüzü ü’ nün Anayasaya ekil ve esas bakımından çoklu u arttır. Siyasî partilerin malî denetimini
uygunlu unu denetler. Ola anüstü hallerde, Anayasa Mahkemesi yapar. Ancak Anayasada,
sıkıyönetim ve sava hallerinde çıkarılan kanun Anayasa Mahkemesi’nin Görevleri ba lı ı altında
Hükmünde Kararnamelerin iptali için Anayasa de il, Siyasi Partilerle lgili Hükümlerin 69.
mahkemesi’ne dava açılamaz. ekil bakımından Maddesi’nde yer almakta ve “Anayasa Mahkemesi
denetleme, Cumhurba kanı veya TBMM üyelerinin bu denetim görevini yerine getirirken Sayı tay’dan
be te biri tarafından istenebilir. Kanunun yayınlandı ı
776
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
yardım sa lar. Anayasa Mahkemesi’nin bu denetim bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde, bir kereye
sonunda verece i kararlar kesindir.” denilmektedir). mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde
• Uyu mazlık Mahkemesi üyelerini, kendi üyeleri bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idârî yargı yoluna
arasından seçer. ba vurulamaz. Vergi, benzeri mâlî yükümlülük ve
ödevler hakkında Danı tay ile Sayı tay kararları
b) Yargıtay arasındaki uyu mazlıklarda, Danı tay kararları esas
Adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son alınır.
inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da
ilk ve son mahkeme olarak bakar. Üyeleri, Hakimler ve NOT:
Savcılar Yüksek Kurulu üyeleri tarafından seçilir.
Sayı tay ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Yüksek
Mahkeme de ildir; o statüde sayılırlar.
c) Danı tay
darî mahkemelerce verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da
ilk ve son mahkeme olarak bakar. Üyelerinin 3/4’ü
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 1/4’ü
Cumhurba kanı tarafından seçilir.
d) Askerî Yargıtay
Askerî mahkemelerde verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir. Ayrıca asker ki ilerin kanunla
gösterilen belli davalarına ilk ve son mahkeme olarak
bakar. Üyeleri Cumhurba kanı tarafından seçilir.
h) Sayı tay
Genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve
giderlerini inceleyen yüksek hesap mahkemesidir.
Sayı tay’ın kesin hükümleri hakkında, ilgililer, yazılı
777
4. Türk toplumunun günlük ya antısında uymaya
çalı tı ı;
• Büyüklerin ellerini öpmek,
• Yemek yerken a zını apırdatmamak,
• Kar ıla tı ı ki ilere selâm vermek
gibi davranı lar toplum ili kilerini düzenleyen
kurallardan hangisiyle ilgilidir?
A) Hukuk kuralları B) Ahlâk kuralları 5. Devlet, siyasî bakımdan örgütlenmi millet veya
C) Gelenekler D) Din kuralları milletler toplulu unun olu turdu u hukukî bir
E) Örf ve âdetler varlıktır.
Buna göre, a a ıdakilerden hangisi devletin
temel özellikleri arasında sayılamaz?
2. A a ıdakilerden hangisi, toplumsal hayatı A) Devlette vatanda lar arasındaki ili kileri
düzenleyen kuralların ortaya çıkmasında etkili düzenleyen hukuk kurallarının var olması
olmamı tır? B) Toplumun aynı dini inanı a sahip olması
C) Milletin üzerinde ya adı ı belli bir toprak
A) Zayıfların güçlü olanlara kar ı korunması parçasının olması
ihtiyâcı D) Yönetimle ilgili kuralların olması
B) Ticaret yapma gere i E) Bir arada ya ama dü üncesine sahip belli bir
C) Toplum ili kilerinin sa lıklı yürütülmesi toplumun olması
zorunlulu u
D) Toplumda i bölümü ve dayanı ma gibi
zorunlulukların olması
E) Toplumun ortak de erlerinin zamanla
de i mesi gerekti i inancı
778
HUKUK B LG LER VE ANAYASA
Yasama-Yürütme-Yargı Fonksiyonları
7. Toplumda zaman içinde kendili inden olu an, iyi ve 11. Yönetimde din kurallarının etkin oldu u devlet
kötü kavramlarından iyinin yapılmasını, kötünün ekli a a ıdakilerden hangisidir?
yapılmamasını emreden davranı kurallarına ahlâk
kuralları denilir. A) Lâik devlet B) Federal devlet
Buna göre, a a ıdaki davranı lardan hangisi C) Üniter devlet D) Oligar ik devlet
ahlâk kurallarına aykırıdır? E) Teokratik devlet
A) Borç vermek
B) ili kilerini yazılı sözle melere dayandırmak
C) Yöntemini dikkate almadan ba arılı ki ileri her
zaman örnek almak
D) Arkada seçiminde özenli olmak
E) Birine söz vermek 12. A a ıdakilerden hangisi, devletin var olmasını
sa layan unsurlar arasında yer almaz?
A) Örgütlü toplum
B) Sınırları belli bir vatan
8. A a ıdakilerden hangisi, demokrasilerin C) Ba ımsız bir ülke
dayandı ı temel ilkelerden de ildir? D) Ortak tarih ve kültürel de erler
E) Devletin gücü üzerinde güç bulunmaması
A) Ço ulculuk B) Özgürlük
C) Ço unlukçuluk D) E itlik
E) Millî egemenlik
10. Devlet sınırları içinde aynı hukuk kurallarının 14. Ülkemizde a a ıdaki demokrasi yönetimlerinden
geçerli oldu u, tek bir siyâsî otoritenin hangisi uygulanmaktadır?
egemenli i elinde tuttu u devlet ekli
a a ıdakilerden hangisidir? A) Me rûtiyet
B) Temsilî demokrasi
A) Lâik devlet B) Otokratik devlet C) Do rudan demokrasi
C) Kapitalist devlet D) Federal devlet D) Yarı do rudan demokrasi
E) Üniter devlet E) Sosyal demokrasi
779
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Test 1 A E D C B B C C E E E D B B
780