Tr­êng THPT Yªn Phong 1 B¾c Ninh Bïi V¨n §¾c

Mét sè bµi to¸n ®­îc gi¶I b»ng ®Þnh lÝ lagrange

Bµi to¸n 1: Cho f(x) x¸c ®Þnh vµ cã ®¹o hµm bËc hai liªn tôc vµ kh«ng ®ång nhÊt b»ng 0
trªn bÊt kú ®o¹n nµo cña R. BiÕt r»ng ®å thÞ hµm sè y = f(x) c¾t ®­êng th¼ng ax + by + c
= 0 t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt. CMR tån t¹i x0 Î R sao cho f”(x0) = 0 vµ f”(x) ®æi dÊu qua x =
x0.
LG: V× ®­êng th¼ng ax + by + c =0 c¾t ®å thÞ y = f(x) t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt nªn b ¹ 0. Ta
®Æt:
ax + c
g ( x) = f ( x) + th× ph­¬ng tr×nh g(x) = 0 cã 3 nghiÖm ph©n biÖt.
b
Do f”(x) = g”(x) vµ f(x) cã ®¹o hµm bËc hai liªn tôc vµ kh«ng ®ång nhÊt b»ng 0 trªn bÊt
kú mét kho¶ng nµo cña R nªn g(x) còng cã tÝnh chÊt ®ã.
Theo ®Þnh lÝ Rolle th× tån t¹i 2 nghiÖm x1 , x2 víi x1< x2, cña ph­¬ng tr×nh g’(x) = 0
sao cho g’(x) ¹ 0 víi "x Î ( x1 ; x2 ) vµ $x0 Î ( x1 ; x2 ) sao cho g”(x0) = 0. Ta thÊy g”(x) ®æi
dÊu qua x0 , v× nÕu tr¸i l¹i th× g”(x) ³ 0 hoÆc g”(x) £ 0 trong [ x1 ; x2 ] ; tõ ®ã dÉn ®Õn
g’(x) hoÆc ®ång biÕn hoÆc nghÞch biÕn trong [ x1 ; x2 ] , ®iÒu nµy kh«ng thÓ x¶y ra.
Suy ra f”(x0) = 0 vµ f”(x) ®æi dÊu qua x0 (®pcm).
Bµi to¸n 2: Cho hµm sè f(x) kh¶ vi v« h¹n trªn R vµ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn:
a/. $M > 0 : f ( n ) ( x) £ M , "x Î R, "n Î N .
æ1ö
b/. f ç ÷ = 0, "n Î N * .
ènø
CMR, f ( x ) º 0, "x Î R ..

LG: ¸p dông ®Þnh lÝ Rolle trªn c¸c ®o¹n [ a1 ; a2 ] , [ a2 ; a3 ] ,..., ta dÔ chøng minh ®­îc kh¼ng
®Þnh sau: Gi¶ sö f(x) cã ®¹o hµm trªn R. Gi¶ thiÕt r»ng tån t¹i d·y ®¬n ®iÖu (an) n ³ 1 héi
tô ®Õn x0 vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn f(an) = 0 "n Î N . Khi ®ã tån t¹i d·y ®¬n ®iÖu (a’n) n ³ 1
héi tô ®Õn x0 vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn f’(a’n) = 0 "n Î N .
1
Sö dông kÕt qu¶ nµy cho hµm f(x) víi an = , n Î N , sau ®ã ¸p dông tiÕp víi c¸c
n
hµm :
f’(x), f”(x),… ta ®­îc:
æ1ö
f (0) = lim f ç ÷ = 0
x ®¥
è nø
f '(0) = lim f ' ( a 'n ) = 0
x ®¥

f ''(0) = lim f (a ''n ) = 0

x ®¥
……………………..
Nh­ vËy f ( n ) (0) = 0, "n Î N . Khai triÓn Taylor cña hµm f(x) t¹i x = 0 ta ®­îc
f ( x ) º 0, "x Î R (®pcm).
Bµi to¸n 3: Cho hµm sè f(x) kh¶ vi trªn [ 0,1] vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:
f (0) = 0, f (1) = 1;0 £ f ( x ) £ 1, "x Î R .
Tr­êng THPT Yªn Phong 1 B¾c Ninh Bïi V¨n §¾c

CMR, tån t¹i a, b Î ( 0;1) , a ¹ b sao cho f’(a).f’(b) = 1.(OLYMPIC New – York -76)
LG: XÐt hµm sè g(x) = f(x) + x – 1. Ta thÊy g(x) kh¶ vi trªn [ 0,1] , do g(0) = -1, g(1) = 1
nªn $c Î ( 0;1) sao cho g(c) = 0. Suy ra f(c) + c -1 = 0 hay f(c) = 1 – c. Theo ®Þnh lÝ
Lagrange cho f(x) trªn c¸c ®o¹n [ 0; c ] , [c;1] ta cã:
f (c ) - f (0)
= f '(a ) víi a Î ( 0; c )
c-0
f (1) - f (c)
vµ = f '(b) víi b Î ( c;1)
1- c
f (c) 1 - f (c ) (1 - c)c
tõ ®©y ta cã: f '(a ). f '(b) = . = = 1 (®pcm).
c 1- c c (1 - c )
Bµi to¸n 4: Cho hµm sè g(x) liªn tôc trªn [ 0,1] vµ kh¶ vi trong (0;1) vµ tho¶ m·n c¸c ®iÒu
kiÖn
g(0) = g(1) = 0. CMR, tån t¹i c Î ( 0;1) sao cho g’(c) = g(c).
LG: XÐt hµm sè
f ( x ) = e - x g ( x) ta cã f '( x) = [ g '( x) - g ( x)] e - x
Theo ®Þnh lÝ Rolle ®èi víi hµm f(x) $c Î ( 0;1) sao cho
f '(c ) = 0 hay [ g '(c ) - g (c )] e - c = 0 hay g’(c) = g(c).

Bµi to¸n 5: Cho hµm sè f(x) kh¶ vi trªn [ a; b ] vµ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau:
1
a/. f (a) = ( a - b)
2
1
b/. f (b) = (b - a)
2
æ a+b ö
c/. f ç ÷¹0
è 2 ø
CMR, tån t¹i c¸c sè ®«i mét kh¸c nhau c1 , c2 , c3 Î ( a; b ) sao cho
f '(c1 ) f '(c2 ) f '(c3 ) = 1
LG: Theo ®Þnh lÝ Lagrange $c1 Î (a; b) sao cho
f (b) - f (a )
f '(c1 ) =
b-a
a+b
xÐt hµm sè h(x) = f ( x) + x - khi ®ã h(a).h(b) = - (a-b)2 < 0.
2
a+b
Do ®ã $x0 Î ( a; b ) sao cho h(x0) = 0, hay f ( x0 ) = - x0 . Theo ®Þnh lÝ
2
Lagrange,
f ( x0 ) - f (a) b - x0
$c2 Î ( a; x0 ) , c2 ¹ c1 sao cho f '(c2 ) = =
x0 - a x0 - a
Tr­êng THPT Yªn Phong 1 B¾c Ninh Bïi V¨n §¾c

t­¬ng tù nh­ vËy, $c3 Î ( x0 ; b ) , c1 ¹ c3 tho¶ m·n ®iÒu kiÖn

f ( b ) - f ( x0 ) x0 - a
f '(c3 ) = = . Râ rµng c1, c2 , c3 ph©n biÖt vµ
b - x0 b - x0
f '(c1 ) f '(c2 ) f '(c3 ) = 1 .
Bµi to¸n 6: Ch o f(x) lµ hµm cã ®¹o hµm cÊp 2 liªn tôc trªn R vµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn
f(0) = f(1) = a.
CMR, max { f ''( x )} ³ 8(a - b) víi b = min { f ( x)}
xÎ[0,1] xÎ[0,1]

Cho kÕt qu¶ më réng víi [ a; b ] Ì R .

Bµi to¸n 7: Cho P(x) lµ ®a thøc bËc n cã n nghiÖm thùc ph©n biÖt x1 , x2 ,..., xn .
n
P ''( xi )
CMR, å P '( x ) = 0 .
i =1 i

Bµi to¸n 8: Cho x1 , x2 ,..., xn > 0 , ta ®Æt

n n n
s1 = å xi ; s2 = å xi x j ; s3 = å xi x j xk ;...; sn = x1.x2 ...xn
i =1 1£ i < j £ n 1£ i < j < k £ n

s1 s s s
Si lµ c¸c hµm c¬ b¶n cña xi. CMR: 1
³ 22 ³ 3 33 ³ ... ³ n nn . ( THTT )
cn cn cn cn
Bµi to¸n 9: Cho P(x) lµ ®a thøc bËc n cã n nghiÖm thùc ph©n biÖt, c lµ sè d­¬ng vµ tËp tÊt
P '( x )
c¶ c¸c sè x ®Ó > c , lµ hîp cña mét sè h÷u h¹n kho¶ng kh«ng giao nhau. CMR, tæng
P ( x)
n
®é dµi c¸c kho¶ng Êy b»ng .
c
Bµi to¸n 10: Cho a, b, c, r, s tho¶ m·n a > b > c >0; r > s > 0. CMR,
a r .b s + b r .c s + c r .a s > a s .b r + b s .c r + c s .a r
r
LG: Do a > b > c >0 suy ra a s > b s > c s víi s > 0, vµ tõ r > s > 0 suy ra > 1 .
s
r
XÐt hµm sè f (t ) = t víi t > 0 dÔ thÊy f’’(t) > 0 víi mäi t > 0. Suy ra f(t) lµ hµm t¨ng
s

nghiªm ngÆt trªn ( 0, +¥ ) . MÆt kh¸c theo ®Þnh lÝ Lagrange $m Î b s , a s ; n Î c s , a s sao ( ) ( )

cho:

f '(m) =
( )
f as - f bs ( )=a
- br
; f '( n )
r
=
f bs - f c s
=
br - c r ( ) ( )
do m > n vµ f’(t) t¨ng
a s - bs a s - bs bs - c s bs - c s
a r - br br - cr
nghiªm ngÆt trªn ( 0, +¥ ) Þ f '(m) > f '(n) Û s >
a - bs bs - cs
suy ra a r .b s + b r .c s + c r .a s > a s .b r + b s .c r + c s .a r ( ®pcm ).
Bµi to¸n 11: ( §Ò thi chän HSG tØnh B¾c Ninh 2005 – 2006 ):
Cho hµm sè g(x) cã ®¹o hµm g’(x) lµ hµm liªn tôc trªn [ a, b ] .
§Æt M = max g '( x ) vµ gi¶ sö g(a) = g(b) = 0
a £ x £b
Tr­êng THPT Yªn Phong 1 B¾c Ninh Bïi V¨n §¾c

a. CMR, víi "x Î ( a, b ) ta cã:

g ( x ) £ M ( x - a); g ( x) £ M ( b - x )
b
4
( b - a ) òa
b. CMR, M³ 2
g ( x) dx

HD: ë ®©y t«i chØ xin tr×nh bµy c©u (a), cßn c©u (b) ®­îc suy ra trùc tiÕp tõ c©u (a).
"x Î [ a, b ] ta cã g(x) = g(x) – g(a) = g’(c)(x – a) víi c Î ( a, x ) .
Tõ ®ã suy ra, g ( x ) = g '(c) ( x - a ) £ M ( x - a ) .
Hoµn toµn t­¬ng tù ta còng cã g ( x ) £ M ( b - x ) .
VËy ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh.