İÇİNDEKİL

 Giriş ER
 Tarihçe

 Kuantum Bilgisayar Nedir ?

 Kuantum Bilgisayarlar Nasıl Çalışır ?

 Kuantum Kapılar

 Sonuç
 GİRİŞ
Günümüzde bilgisayar teknolojisi, insan beyni
dışında, bizlere, hesaplama yeteneği kazandırmıştır.
Bilgisayarlar, bir insandan çok daha hızlı bir şekilde
hesaplama yapabildikleri gibi, bir insanın aynı anda
aklında tutabileceğinden daha fazla bilgiyi
depolayabilmekte ve bunlara hızlı bir şekilde
erişilebilmesine olanak sağlamaktadırlar.
 GİRİŞ
Yakın bir gelecekte mikroelektronik elemanların
birkaç atomdan oluşan modelleri karşımıza
çıkaracaktır. Bu boyutta, atomik ölçekte, fiziğin
klasik kuralları değil, Kuantum fiziğinin kuralları
geçerli olmaktadır. Kuantum teknolojisi çok daha
fazla bitin aynı anda işlenmesine olanak
tanıyacak, bilgi işleme teknolojisini temelinden
değiştirecektir.
 Tarihçe

Rahatlıkla söyleyebilirim ki hiçkimse

Kuantum mekaniğini anlayamaz.
1982 – Feynman klasik fizik kanunları yerine
Kuantum mekaniği kanunlarına dayalı
makineleri oluşturma düşüncesini ileri sürdü.
Richard Feynman
1985 - David Deutsch Kuantum devrelerinin
evrensel olduğunu gösterek Kuantum turing
makinelerini geliştirdi.
 Tarihçe

1994 – Peter Shor çok büyük sayıları

çarpanlarına ayırmak için Kuantum
algoritması üretti.
1997 – Lov Grover Kuantum arama
algoritması geliştirdi. Richard Feynman
Kuantum Bilgisayar
Nedir ?
Bir Kuantum Bilgisayarı
bellek ve işleme görevleri
yapmak için atomların ve
moleküllerin gücünü kullanan
ve bunlardan yararlanan bir
bilgisayardır. Belli işlemleri
silikon bazlı bilgisayarlara
nazaran milyarlarca kat daha
hızlı işlem yapabilme
potansiyeline sahiptir.
Kuantum Bilgisayar
Nedir ?
0 ve 1 bitleri klasik fiziğin dünyayı gösterdiği
şekle uyumludur.
 Elektrik anahtalarları açık ya da kapalı,
 Bir obje bir yerde olabilir ya da olamaz.

Kuantum bilgisayarlar klasik fiziksel dünyanın

ikili doğası ile sınırlandırılamaz. Onlar Kuantum
bitlerinin veya kübitlerin durumunun incelenmesine
dayanmaktadır.
Bit ve Qubit
Bit Kuantum bilgisayarlarını klasik eşleniklerinden ayıran farklılığı
vurgulamak için önce bit kavramına eğilmek gerekir. Fiziksel bakış açısından
bir bit mantıksal iki durumdan birini (Evet-Hayır, Doğru-Yanlış veya basitçe
0-1) ifade etmek için hazırlanabilen bir fiziksel sistemdir.

0
Bit
1
Bit ve Qubit
Bir bitlik bilgi ayrıca ışığın farklı iki polarizasyonu veya bir atomun iki
elektronik durumu kullanılarak da kodlanabilir. Ancak, bir atom fiziksel sistem
olarak seçilirse atomun iki ayrık elektronik durumu dışında, atom, iki ayrık
durumun bağdaşık (Coherent) bir üst konumunda da (Superposition) bulunabilir.

0 0
Bit Qubit 0+1
1 1
Bit ve Qubit’in Farkı
Üç fiziksel bitten oluşan bir yazmacı ele alalım. Bu tür bir
klasik yazmaç, bir anda, bu üç bitin karşılık gelebileceği
sekiz sayıdan birini depolayabilir (000, 001, 010, ..., 111).
Ancak üç qubit’ten oluşan bir Kuantum yazmacı herhangi
bir anda bir Kuantum üst pozisyonunda bu sekiz sayının
tümünü depolayabilir.
Qubit Ne Avantaj Sağlar
Bir yazmaç değişik sayıların üst konumunda
hazırlandıktan sonra üzerinde işlem gerçekleştirilebilir.
Örneğin, eğer qubit’ler atomlar ise, uygun bir şekilde
ayarlanmış lazer darbeleri atomların elektronik durumlarını
etkileyecek ve kodlanmış sayıların başlangıçtaki üst
konumlarını başka üst konumlara kaydıracaktır. Her sayının bu
tür bir kayma ile etkilenmesi tek parça bir Kuantum donanımı
ile geniş hacimli bir paralel işleme yeteneği sağlayacaktır.
Bit’lerde Bu Durum Nasıldı
?
Aynı işlemin klasik bir bilgisayarda
gerçekleştirilebilmesi için aynı matematiksel işlemin
tek işlemci ile 2n kez veya 2n adet farklı işlemci
üzerinde paralel olarak işletilmesi gerekir. Özetle bir
Kuantum bilgisayarı zaman ve bellek gibi kaynakların
kullanımında müthiş bir tasarruf sağlamaktadır.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

NIST (Amerikan Ulusal Standartlar ve Teknoloji

Enstitüsü) ekibi, aynı nesne içindeki iki ayrı kuantum
sistemi arasında dolanıklık bağı kuruyor. Bu, artı
elektrik yüklü bir berilyum iyonu Araştırmacılar önce
iyonu Paul Kapanı denen bir elektrik alan ağı içinde
hapsediyorlar. Merkeze itilen iyon titreşmeye başlıyor.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

1.Aşama
Burada iyon, 1 milikelvin (-272,99°C)'ye
soğutuluyor, böylece her türlü hareket
durduruluyor ve dış etkiler perdeleniyor.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

2.Aşama
İyonun titreşim enerjisinin düzeyi kontrol
"bit"i oluyor. En düşük titreşim düzeyindeki bir
iyon "0", bir sonraki en yüksek titreşim
düzeyindeki bir iyon da "1" oluyor.
Hedefse, dönmesine (spin) bağlı olarak iki
enerji düzeyinden birinde bulunan dış elektron.
Spin, dönen bir topun açısal momentumu gibi
canlandırılabilecek bir kuantum mekaniği terimi.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

3.Aşama
Bu örnekte, spin, üst ve alt yönde olmak üzere
iki ayrı değer taşıyor. Wineland ve ekibi, lazer
darbeleriyle elektronu bu iki değer arasında
oynatabiliyorlar. Örneğin bir vurduğunuzda
elektron üst spin durumuna, bir daha
vurulduğunda gene eski alt spin konumuna
geçiyor..
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

3.Aşama
Örneğin bir vurduğunuzda elektron üst spin durumuna, bir
daha vurulduğunda gene eski alt spin konumuna geçiyor.
Lazer darbesinin süresi önemli. Eğer elektronu bir
durumdan ötekine geçirmek için t süresi gerekiyorsa, 2t,
onu bir düzeyden diğerine götürüp geri getirir. İşin garibi,
1/2 t uzunluğunda bir lazer darbesinin, elektronu üst ve alt
spin konumlarının üst üste binmiş durumuna getirmesi.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?
Light pulse of
frequency λ for
Excited time interval t
State

Nucleus
Ground
State
Electron
State |0> State |1>
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

State |0> State |0> + |1>

Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?
Peki kapı nasıl işliyor ?
Elektronun alt spinde ve "1"e karşılık gelen titreşim durumunda olduğunu
varsayalım. Araştırmacılar üç lazer darbesi kullanıyorlar. Birincisi, 1/2 t
süreli; elektronu alt ve üst spinlerin üst üste bindiği duruma getiriyor.

State |0>
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

İkinci darbe, deneyin bir özelliğine göre ayarlanmış. İki spin

durumunun dışında, üçüncü bir enerji düzeyine sahip ve bu
düzeye erişmek için gereken enerji, iyonun titreşim durumuna
bağlı. İkinci lazer darbesinin enerjisi, elektronu, ancak üst spin
konumundayken ve iyon'un titreşim düzeyi de "1"e karşılık
gelecek konumdayken bu üçüncü düzeye fırlatacak biçimde
ayarlanmış. Dolayısıyla da, üst üste binmiş konumların sadece
bu parçası etkileniyor.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?
Bu arada bir "hile" daha yapılıyor. NIST ekibinden Dawn Meekhof
bunu şöyle açıklıyor: İkinci lazer darbesi 2t süreyle veriliyor. Yani,
elektronu üst konuma yükselttikten sonra tekrar geri getiriyor. Elektron
döndüğünde dalga fonksiyonunun fazı 180 derece dönmüş oluyor.
Yani dalganın tepeleri, eskiden çukur olan yerlere geliyor.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?
Gelelim üçüncü darbeye. Bu kez lazer, ilk darbe gibi 1/2 t
süreyle veriliyor ve elektron'un alt spinden üst spin konumuna
dönme süreci tamamlanıyor. Böylece başlangıçtaki alt spinli
elektron, üst spinli konuma çevrilmiş oldu. Bu da klasik
bilgisayarlarda "0"ın "1"e devrilmesine benziyor. İyonun titreşim
durumu "0"sa, ara (ikinci) lazer darbesinin elektron üzerinde
hiçbir etkisi olmuyor. Ayrıca 180 derecelik faz değişimi
olmadan, elektron , üçüncü darbeyle vurulduğunda da üst spin
durumuna geçmeyip, alt spin durumuna geri dönüyor. Bu, klasik
bilgisayarların "0 girdi-0 çıktı" durumuna karşılık geliyor.
Peki Bir Kuantum Bilgisayar
Nasıl Çalışır ?

Şimdi de şöyle bir deney düşünün: Başlangıçta

iyonun titreşim durumu, 0 ve 1 konumlarının üst üste
binmiş durumu olsun ve elektron da alt spinli konumda
bulunsun. Lazer darbeleri peş peşe gelmeye başlayınca
iyon, üst üste binmiş çok sayıda konumdan geçtikten
sonra, "0 titreşim durumu-alt spin" ve "1 titreşim durumu-
üst spin" konumlarının üst üste binmiş durumuna
gelecektir. Dolayısıyla, titreşim ve spin durumları
arasında dolanıklık bağı kurulmuş oldu. Artık elektronun
spin konumunu "alt" olarak ölçerseniz, iyonun titreşim
durumunun 0 olduğunu herhangi bir ölçüme gerek
duymadan bileceksiniz.
 Kuantum Kapıları
Aşağıda doğruluk tablosu verilen bir “VE” kapısından da
anlaşılacağı gibi çıkış bitlerinin durumuna bakarak asla giriş
değerlerini tahmin edemeyiz. Yani hangi durumlarda bir
hangi durumlarda sıfır olduğunu çıkışa bakarak
yorumlayamayız.
Input Output
A B C
0 0 0
A 0 1 0
C
1 0 0
B
1 1 1
The AND Gate

Peki Kuantum Kapılarında bu durum nasıl ?

 Kuantum Kapıları
Kuantum kapılarında çıkış bitlerinden giriş durumuna
geri dönülebilme şansı vardır. Yani bir “VE” kapısında çıkış
biti “0” olma olasılığı 3 durum için söz konusu olduğundan
hangi giriş durumu için bu “0” çıkışını elde ettiğini bilemeyiz.
Bu yüzden giriş durumuna geri dönemeyiz.
Kuantum kapıları bize böyle bir avantaj sağlıyor.

Ama nasıl ?
Bazı Kuantum Kapıları
Kontrollü Değil Kapısı (CN)
1 bit giriş ve 1 kontrol biti kullanılarak kontrole bağlı çıkış biti
elde edilir.

Input Output
A - Target A’ A B A’ B’
0 0 0 0
0 1 1 1
B - Control B’ 1 0 1 0
1 1 0 1
Bazı Kuantum Kapıları
Kontrollü Kontrol Değil Kapısı (CCN)
CCN kapısında ise iki kontrol biti kullanılır ve bu bitlerin
her ikisinin “1” olması durumunda giriş bitinin tersi
alınarak çıkış biti elde edilir. Input Output
A B C A’ B’ C’

A’ 0 0 0 0 0 0
A - Target
0 0 1 0 0 1
0 1 0 0 1 0

B - Control 1 B’ 0 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 0
1 0 1 1 0 1
C - Control 2 C’ 1 1 0 1 1 0
1 1 1 0 1 1
Günümüzde Kuantum
Bilgisayarlar

Şimdiye yapılan araştırmalarda bilim

insanları, elektronların ‘aşağı’-’yukarı’
hareketlerinden, qubit oluşturmayı
başarmıştı. Ancak, hiçbir denemede
elektronların ‘Kuantum’ halleri kontrol
edilememişti.
Günümüzde Kuantum
Bilgisayarlar

Hollanda’da Delft Üniversitesi uzmanları, yaptıkları

bir deneyde elektronların hareketlerini kontrol etmeyi de
başardı. Üstelik bunu konvansiyonel çip mimarisi
teknikleri kullanarak yapmaları, Kuantum bilgisayarları
geliştirilmesini yönünde önemli bir gelişme olarak
gösteriliyor.
Kuantum Bilgisayarlarda Son
Durum
Kanadalı D-Wave Systems firması Dünyanın
ilk ticari Kuantum Bilgisayarı’nı duyurdu. Bu
kayde değer bir başarı ürünüdür. Daha önceki
çalışmalarda 16 qubit gücündeki bilgisayar bazı
basit hesaplama işlemlerini yapabiliyordu. Ancak
bu güç günümüzde kullandığımız bilgisayarlardan
oldukça düşük.
İlk Programlanabilir Kuantum
Bilgisayar
New Scientist'te yer alan bir rapora göre, Colarado
merkezli Standart ve Teknoloji Ulusal Enstitüsü
tarafından hayata geçirilen projenin önünde halen engeller
bulunsa da, bilgisayar iki kuantum bitini yani qubit'i
hesaplama yetisine kavuşmuş durumda. Yani bu haliyle
dahi bilgisayar, günümüz 0-1 kodlamalı sisteme dayalı
geleneksel hesaplamalara kıyasla çok daha fazla veri
depolayabilecek. Bundan önce de bir ve iki geçitli
qubit'ler tasarlanmış ve belirli algoritmalarda kullanılmış
olmasına karşın bugüne kadar kimse tüm kuantum
rutinlerini içeren bir cihaz meydana getirememişti. .
Özetle diyebiliriz ki :
Kaynaklar
 TÜBİTAK – Bilim ve Teknik – 2003 (Mayıs) Dergisi
 Joseph Stelmach – Quantum Computing
 Scott Aaronson - Quantum Computing - 2002
 Raşit Gürdilek – Bilim ve Teknik-1999
 Yasin Kaplan –Quantum Computing -2002
 Newscientist – 2006 (Ağustos)
 Newscientist – 2009 (Kasım)
Sabırla dinlediğiniz için teşekkür
ederim.