Denli

Yasak Mekn, Yaamsz Ak: Ak- Memnu1

zlem Denli

Sevmek, sevmek istiyordu

Ak- Memnu
Hareket etmezsek
zincirlerimizin
farkna varamayz
R.L.
Ak- Memnu bir kadn roman mdr, aslnda kimin hikyesini anlatr? Sklkla sorulmu,
farkl biimlerde cevaplanm bu sorulardan vazgeerek daha az kapsayc, daha paral bir yerden
baktmzda, romanda kadnlara dair pek ok sevme ve sevememe hallerinin karlap birbiriyle
temas ettiini; onlar birbirine baladn ve ayrdn grrz. Bu yazda Bihterin ev ilerinde
geen hayatlara ve eyann souk direncine dolanarak yaad tensel tutkuya biraz daha yakndan,
kadn olarak yaantlarmzn iinden bakmaya alacam.

Anneler ve Kzlar
Ak- Memnu, olaylarn zihinsel zeminini oluturan Firdevs Hanmn hikyesi ile balar.
Firdevs Hanm beyazlam salarn genlik vehmiyle sarya boyayan, canlln yitirmi cildini
ar makyajla kapatan, mutsuz evliliinden olan kzlar Bihter ve Peykerde genliinin ve
gzelliinin kayboluunu grerek onlara ocuklarndan ok rakibeleri gzyle bakan, krk be
yanda bir kadndr. Firdevs Hanm, Melih Bey takm unvanyla anlan bir aileye mensuptur.
Takm kelimesinin de ifade ettii gibi, kkl olmayan tam anlamyla kibar lemine ait olmayan
bu aile, daha ziyade kadnlar ile; onlarn kl, zarafeti ve muhtelif elencelerde boy
1

Bu yaznn severek okuyabileceiniz btn satrlar, dalgal bir ruh hali iinde yazlm ve atlyemizin hanmefendi
cadlarna ithaf olunmutur. Geri kalanlar kendimin sayabilirim. Bu yazda ele alnacak baz noktalara dikkatimi
eken Ayfer Tuna ilham ve teekkr borluyum. Bahar 2009 dneminde Galatasaray niversitesi Sosyoloji
Blmnde verdii Bihter ve Emma: Bir Fransz ve Bir Trk Klasik Romannda ki Kadn Karakterin
Karlatrmas balkl seminer, benim ve rencilerim iin ok kymetli bir deneyimdi. Ayrca, Glnur Elik ve
Glseda Kke de yorum ve nerileri iin teekkr ederim.

Denli

gstermeleriyle tannr.
Melih Bey takmnda garip bir isticnas hassas (kendine benzetme zellii) vardr: Hangi
aileyle nispet peyda ederse (ballk kurarsa) o aile iin Melih Bey takmndan olmak
muhakkaktr. Melih Bey takmndan bir kz galiba bu ailenin temayz esbabnn vikayesi
(ortaya k sebeplerinin korumas), kadnlara mvekkel olduundan (brakldndan)
kaderin hususi bir msadesiyle takmdan hemen btn kz evlat kmtr bir dier aileye
intisap etmekle (balanmakla) manevi hviyetinin (kimliinin) bu yeni ailenin hamiresinde
massolmamasn (hamurunda yok olmamasn) o isticnas hassas emniyet altna alr (23).
Firdevs Hanm da kuraln istisnas olmam, hatta evliliinde kocalk sfatn kendisine
alkoyarak kocasn bir hafta iinde Melih Bey takmndan yapm, kocann ismi silinerek
kendisine Firdevs Hanmn beyi denmeye balanmtr. Firdevs Hanm, aa ve miskin
grd bu adam zerinde sahip olduu kudretle, mesire yerlerine ve boaz sefalarna sadakatini
aksatmadan srdrm, kendisini daha en batan hayal krklna uratan evlilik hayat nedeniyle
hem kocasna hem de ocuklarna derin bir husumet beslemitir. Kocann varl kars ve
kzlarnn hayatlarna dlm ksa bir not gibidir; romanda bir ad yoktur, lm bile Firdevs
Hanmn mektuplarn okumas ve onun evlilikleri boyunca yaad ilikileri renmesi sonucu
olmutur.
Ak- Memnu ve Madam Bovary romanlarn karlatrd bir incelemesinde Asl Gne,
Firdevs Hanmn kz olmann Bihter asndan nemini, romann Firdevs Hanm ile almasnn
okuyucuyu anann gnah motifine hazrladn ifade eder (Gne). Melih Bey takm kadnlar,
evlilik yoluyla balanlan ailenin hamurunda yok olmayan yani bir anlamda soy zincirini ellerine
geirerek kendi isimleriyle anlmasn salayan, hkmran bir kadnlar silsilesi olarak tarif
edilirler. Firdevs Hanm yalnzca Melih Bey takmnn hususi hretlerinden(13) biri olmakla
kalmaz, geleneksel ataerkil dzen asndan her halkrda hazm zor olan bir durumun ulat u
noktay da temsil eder. Kocasn kastre etmekle kalmam, lmne de sebep olmutur. E olarak
sadakatsizliine bir baka affedilmez suu, anne olmaktan duyduu tiksintiyi eklemi; stelik bunu
aka ifade etmekten de ekinmemitir. Anann gnah o kadar byk, yaratt ykm o derece
iddetlidir ki ard trajedinin soluunu, sonun yaklamakta olduunu romann daha balarndan
itibaren kuvvetle hissederiz.
Adnan Beyin Bihterle evlenmek istemesi zerine Firdevs Hanmn kzlarna ynelik
rekabet ve dmanlk duygular alevlenir. Aslnda Firdevs Hanm, Adnan Beyi kendisine uygun

Denli

bir ksmet olarak grmektedir. Ancak Firdevs Hanm, Peykerin sradan bir erkekle ak evlilii
yapmasna da benzer bir iddetle kar kmtr. Anne ve kzlar arasndaki rekabet, ncelikle
onlar birbirine kar konumlandran, nesneleri buna gre iaretleyip arzulanr klan zehirli bir
ilikidir.2 stelik Firdevs Hanm asndan durum, sevgi ve sululuk duygularyla engellenmeyen
ak bir husumet olarak yaanmaktadr. Kzlarnn yaad her ey, onun hayatndan alnm bir
ey gibidir.
2

Arzunun l yaps ve takliti arzu kavramlar iin bkz. Rene Girard 2004 ve 2007

Mutluluun Haznesi Ev
Bihterin Adnan Beyle evlenme dleri bir ev imgesi etrafnda ekillenir. Sz konusu olan,
Adnan Beyin tm stanbulda hayranlk uyandran yalsdr. Orhan Koak, Mai ve Siyaha dair
incelemesinde ev imgesinin bir mutluluk ve tamlk metaforu olarak ilediinden sz eder (Koak
110- 111). Ak- Memnuda da ev, benzer bir metafordur. Bihterin Adnan Bey hakknda bildii ve
hayal ettii her ey yal imgesinin nda biimlenir. Temsil ettii zenginlik ve sekinlikle Adnan
Beyin yalsna sahip olmak, o yalnn hakimesi olmak, hem annesi ve Peyker karsnda
kazanlacak bir zafer hem de o ana kadarki hayatn aa ve zavall gsteren byl bir idealdir.
Bihter bu evlenmeyle gelecek mutluluun hayali ile o zamana kadar srdrd yaamla beraber
onu evreleyen eyay da mutlak ve dnszce hakir grr. Ho gstermek iin maharetin
kifayet etmedii (yetemedii) bu eyler (49) kukusuz tamir edilemez hallerinden deil, adm
atlmak zere olunan gelecein yanndaki zavalllklarndan dolay tahamml edilmezdirler. Adnan
Beyin kendisi bile ekiciliini yalnn zerine vuran ho hayalinden almaktadr. Elli yandaki bu
koca ve iki ocuk, ona sunulan mutluluk vaadinin ta kendisi olan yalya ilitirilmi eyler gibidir.
Bihter, annelik etme fikrinden de rahatsz olmaz. Onlar, bu ocuklar, ba dndren bir hayalin
gzel giyinmi gzel bebekleridir (44), o yalnn bebekleri
Ev imgesinin temsil ettii mutluluk ve tamlk arzusu sadece Bihter iin deil, ayn zamanda
Adnan Beyin kz Nihal iin de geerlidir. Ancak Nihalin durumunda daha ocuksu ve narsistik
bir btnlk metaforudur sz konusu olan. Annesi uzun sren bir hastaln penesinde yava
yava eriyerek lp giden kk kz, drt yandan itibaren Fransz bir mrebbiyeye teslim
edilmi, sekiz yanda da varl hayatnda giderek silikleen annesini kaybetmitir. Nihalin anne
2

Denli

ve babasyla, aslnda belki de tm sevgi nesneleri ve bizatihi sevmekle ilikisi kk kardei

Blentin doumuyla beraber gzler nne serilir. O zaman Nihal byk bir kskanla kaplm,
yava yava uzaklamakta olduu annesinin bebekle yalnz kalmasna dahi tahamml edemez
olmutur. Ev ahalisi Nihalin arzusuna boyun eerek ocuu annesine nadiren ve gizlice
gtrmeye balam, ardndan da kskanlnn stesinden gelebilmek iin Blent, Nihale
verilmitir:
[V]e ite o gnden beri Blent, Nihalin, yalnzca Nihalindir, baka hi kimsenin
deildir Herkesi Blentten deil Blenti herkesten esirgiyor, bakalaryla onun arasna
kendi kalbini koyarak ona herkesten ziyade yakn olmak istiyor zannolunurdu (94).
Kleinc teoriden yola karak, Nihalin hem annesine hem de kk kardeine kar
atmal duygular beslediini syleyebiliriz (Klein 234). Blenti kskanlkla sahipleniinde hem
annenin dier ocuunu kskanma ve annenin sevgisi iin rekabet, hem de annenin ocuunu
ondan alma ve babasnn gznde annesinin yerini alma arzusunun izleri vardr. Nihalin
kskanlnn stesinden gelmesi ancak annesiyle Blent arasna kendisini, Blente sevgisini
yerletirmesiyle mmkn olur. Nihal, kardeine ballyla aslnda onu annesinden ayrm,
bylelikle her ikisiyle de arasna kimsenin giremedii sevgi balar kurmutur.
Annenin lm ailenin geride kalan fertlerini birbirlerine daha da yaknlatrr ve Nihal
kk kardeini annelik duygularyla, babasn ise tutkuya varan bir ballkla sahiplenir. Baba ile
kzn ilikisinde, hele ki birlikte oynadklar Kalfa oyununda, ensesti artran dolaysz bir
yaknlk arzusu grrz. Bu tr dolaymsz bir ba, Nihalin tahamml edebildii tek sevgi biimi
gibidir. Sinir buhranlar geiren, duygu durumu marklkla keder arasnda gidip gelen kk kz,
bu hastalkl sevme isteini evdekilere de kabul ettirmitir. Yalda srp giden yaam, Nihal
etrafnda kurulmu bir denge durumudur. Nihalin ruhunun mekndaki karl olan bu evde
Bihter iin alabilecek bir yer mevcut deildir. Bihterin geliinin tek anlam bu dnyann yerle
bir olmasdr: Kalbinde yle bir korku vard ki avdetlerinde (dnlerinde) yal, babas, her ey
kaybolmu, bir rzgr onlar kavurmu olarak zannettiriyordu. O, orada kalsayd bu rzgr
esmeyecek, bu rzgr hibir ey yapamayacakt (127).
Gerekten de, Bihterin gelii nce meknda hissettirir kendini. Matmazel evin baka bir
kesine tanm, ocuklara ait oyun odas yatak odas olarak dzenlenip Nihalin piyanosunun
yerine iftin yata konmutur. Nihal eyada ve ruhta meydana gelen deiimle sarslr, ancak

Denli

Bihterin dostluunu ve yaknln da balangta reddetmez. Nihalin gsterdii tepkinin ilgin

yan Blentin doumunun sonrasndaki tutumuyla benzerliidir. Babasyla birarada grmeye
dayanamad kadna yaklar. Hayal krkl ve fkesini btnyle babasna yneltmitir.
Bihterle yakn olarak, onun babasyla yaad mahremiyetin arasna kendi varln yerletirmek
ister gibidir. Ancak babasyla arasnda hep ak durmu olan kap artk kapanmtr.

Kaplar, Ruhlar, Anahtarlar

Adnan Bey ve Bihter evliliinin birinci yldnmnde ailece klan piknik her anlamda ve
hemen herkes iin bir dnm noktas olur. Nihal ve Bihter arasndaki iliki, Nihalin en derin
duygularnn, umutsuz acsnn yzeye kmasyla; her ikisinin de anne kz rollerini oynama
abalarnn beyhudeliini ortaya sererek geriye dnszce sarslr. Nihal kendine daha fazla
hkim olamayarak lmcl acsn Matmazele itiraf eder. te yandan kmaz itiraf edildike
cisim kazanr, dile gelen aresizlikle Nihalin yaldaki yeni duruma uyum salama, kendini ikna
etme abalar eriyip gider. Bihterle kurmaya alt yaknlk asla mmkn olmayacak, artk
hayatlarnda hep Firdevs Hanmlar, Peyker Hanmlar olacak, kendisine kaybn hep
hatrlatacaklardr. Dudaklarnn kenarnda asl alayc glmsemeleri ile onlarn, bu yabanc
kadnn igal ettii dnyasnda bir Klkedisi olarak daimi bir acyla mahkm kalacaktr.
Gksu piknii, yaldaki hayatn tm atma ve imknszlklarn gz nne sermitir.
Matmazel artk yalda eski gnlerin geride kaldn hisseder, yalnn emektarlar da ayrlma
planlar yapmaktadrlar. Gndz ev ahalisinden dinlediklerimizi akam Bihterin i sesinden
dinleriz. alanlarn husumetini, Nihalle yaanacak atmalarn sezilerini bir kere de o anlatr
bize. Hepsinden nemlisi, yalnz kalma isteiyle kt odasnda, kocasnn dokunularnn ve
ilgisinin tm varlnda yaratt tiksinme, kalbinde oktandr yer etmi bir travmay ortaya serer.
Kalplerimizde baz illetler vardr ki vcudun tamamyla ensicesine hulul ettikten (dokusuna
girdikten) sonra kefolunamaya hafi emraza (gizli hastalklara) mahsus bir nfuz
hyanetiyle kendisini gstermeden, tahriplerini haber vermeden deruni (iten) bir yangn
dumanszlyla yanar, yanar; bu bir atetir ki mahiyetini bilmeyiz, vcudundan haber
almayz; o yava yava, vazifesinden emin, devam eder; nihayet bir gn birdenbire, bir hi,
bir dakikalk bir vukuf (anlama) bize gsterir ki kalbimizde bir yangn var. (199)
Kalpteki yangnn ilk ifade edilii ve ilk hissedilii belki de bir ve ayn eydir. Belli belirsiz bir
huzursuzluktan ibaret bir sezi, bir kez dilde kavramyla eletiinde bir eik alm, nceki

Denli

bulanklk geri gelmemek zere kaybolmu demektir. Bihter iin de o krlma an geriye dnerek
yaylm, yokmuasna davranmak mmkn olmayan bir anlam kazanmtr. Bihterin kalbini
saran yangn, hayatnda bilinen ama dnlmeyen ey, Adnan Beyle evliliinin aktan ve tensel
tutkudan yoksunluudur.
Lakin ondan fazla bir ey, muhabbet deil, ak isteniyordu ve kendisi tamamyla haksz,
insafsz bulmakla beraber bu ak veremiyordu. O zaman bu ak, bu verilmeyen,
verilemeyen ak, kendisinden mukavemet olunamayan (direnilemeyen) bir hakla alndka,
vcudundan, kalbinden bir ey gasp edilmi zanneder, alamak, feryat etmek, strabndan
kvranmak isterdi. Demek kendisi iin izdiva bu idi, ak bundan ibaret olacakt; her
zaman, her zaman ondan byle cebir ile ak alnacakt ve o, ruhunun asl akn vermi
olmayacakt; asl ruhuna tasarruf edecek (sahip olacak) bir buse dudaklarn aratrp
bulamayacakt (205)
Bihter bize bir tecavz hikyesi anlatmaktadr: Scak yuva mitinin en mahrem haznesinde hukuk
ve mlkiyetin zorbal hkm srmektedir. Eya bir kez daha solar. Tpk gen kzlk evinin
gzel gstermeye maharetin yetmedii eski mobilyalar gibi, yal da btn anlamn yaratt
mahrumiyetten almaktadr artk. Hakimesi olma hayalleriyle geldii ev, kadim bir gle bu arzuya
direnmi, Bihtere sadece kaplar ve anahtarlar sunmutur.
Ak- Memnuda kaplar dardaki hayata almaktan ziyade ierdeki hayat tanmlayp
dzenleyen snr izgileri olarak yer alrlar; hayat kalplara dker, mahremiyetin snrlarn bildirir,
ilikileri tanmlarlar. Gelenein, ataerkilliin biim verdii ev meknnn anahtarlarna sahip
olmak, Bihteri evin hakimesi deil anahtarlarn taycs yapmtr. Nasl Mavi Sakal karsna
krk odann anahtarn teslim ederek kadn yasan bekisi yapar, snrlarn oyununa onu da dhil
ederse, Bihter de kuana balad anahtarlarla tensel ak odasnn yasan tamtr.
Nihal iinse Adnan Beyin evlilii, aralarnda her zaman iin ak tutulmu kapnn
kapanmas, babas ile Bihter arasnda bir mahremiyet kapsnn almasdr. Nihalin zulmedilme
korkusuyla Bihtere atfettii kadiri mutlaklk sadece onun gzndedir. Yalnn Bihtere verdii
g, yatak odas kapsn kimi gnler kocasnn hukukuna kar kapatabilmekten ibaret kalmtr.

Aynadaki Beden
lk defa o gece Bihter, yar karanlk odasnda yalnzken, bir kandilin belli belirsiz nda
aynada kendisine bakan dier Bihteri, teki Bihteri fark edecektir.

Denli

Hemen kendisini bu haliyle hi grmemi idi. Demek Bihter ite bu idi. Yaklamaktan
korkuyordu, o kadar vuzuh (aklk) ile grmek istiyordu; tamamen yaklarsa kendisi ile
bu hayalin tevemiyeti teeyyt edecekti (ikizlii belli olacakt); uzak uzak kalmak ve bu
gzel vcudu byle uzaktan, bir rya arasndan sevmek istiyordu. (213)
Bihter ancak kendisi olmadn hayal ederek grebildii bu belli belirsiz glgeyle; kendisini
yakalayan hukuktan, kaplardan, anahtarlardan kaan aksiyle; yaamak, sevmek ve sevimek
isteyen bu gzel kadnla gz gze gelir.
Tensel ak arzusunun bu ilk itirafyla dnceleri belirli belirsiz de olsa Behlle kayar,
sonra da anann gnahna. Bihter iin ak idealinin karsna kan yasaklama annesine benzeme,
onun gibi aldatan bir kadn olma korkusudur. Elbette bu korku tam da ihanetin bir ihtimal olarak
belirdii, evlilik balarnn arzunun yasaklann temsil ettii noktada ortaya kmtr. Kendini
aldatn parampara olmasyla geride sadece arzu ve engeller kalmtr.
Sululuk duygusuyla ikinci ve daha ar yzleme Behllle ilikilerinin balamasndan,
Bihterin ifadesiyle dnden hemen sonra gerekleir. Gne, Bihterin kirlenme hissinin
stesinden gelebilmek iin Behlle k olmay setiini syler.
Artk bedbaht (mutsuz), bedbahtlna acnacak bir kadn deil, bir daha
silinmeyecek bir leke ile televvs etmi (kirlenmi), sefil, murdar (pis) bir mahlk
idi (255).
[]
Behllun hatrasnda tesadfle temellk edilmi (sahip olunmu) bir sefile
hkmnde kalamazd; artk onun hayatna tasarruf etmeliydi (sahip olmalyd),
onun olmalyd, onu sevmeliydi, sevmeye almalyd.; bu ak gnahna yle bir
istikbal mecras (gelecek yolu) tayin etmeliydi ki onu tenzil (alaltmak) deil ila
etsin (ykseltsin). Evet, bunu yalnz ak temizleyebilirdi (257).
Akn alp gtrmesi, snr ihlaline farkl bir anlam bahedecek, yalnn ruhunda
bedensellie yer aacaktr. Ne var ki yalnn meknnda kadnlara ak seenekler son derece kat
izgilerle ayrm olarak ortaya konmutur. Nihalin annesi srekli hastadr, Adnan Bey ile
aralarndaki iliki ak, heyecan ve cinsellii artrmaktan ok uzaktr. Romanda isimsiz kalan
bu anne, ocuklarn Matmazele teslim ederek lmtr. Yalda anne rol Matmazel tarafndan
kusursuzca stlenilir ve bu figr cinsellikten btnyle arnm bir bakire-annedir.
Nihalin validesi olma fikri hayatnn btn mahrumiyetleri iinde en acsyla o kadar

Denli

samimi bir irtibat haiz idi (sahipti) ki Zannolunur ki tabiat kadnlarn ruhuna bo
kalmaya tahamml edemeyen bir beik koymutur. Bu ihtiyar kzn da ruhunda byle bo
bir beik, o beiin yannda hi olmazsa boluunu uyutmak isteyen bir anann mersiye
kabilinden (at trnden) ninnileri vard. (89)
Bihterin geliinden nceki haliyle yal, Nihalin duygu dnyasna, bu dnyada efkat duygular ve
erotizmin birbirinden ayrmam haline tekabl eder. Bihter iinse efkat ve erotizmin ayrl, en
azndan Gksu pikniinden bu yana ok aktr. Adnan Beyi cinsellii artrmayan bir efkatle
sever. Bu sevgi yatak odas dnda ifade etmekten de ekinmedii bir eydir. Adnan Beye
sokulmaktan, tpk Nihal gibi onu enesinde sakalnn bittii yerden pmekten holanr. Belki de
Adnan Beyde ocuk yata kaybettii babasnn yerine koyabilecei birini grr. Ancak Bihter ne
saf bakiredir ne de bakire anne. Kadnlar kutsal bakire ve fahie olarak ayran ataerkil sylemin
onu ittii gnahkr bedensellik konumuna kar ak, Bihter iin yegne ruh snadr.

Anlama Tutsak Edilen Ten

Bihterden farkl da olsa Behll iin de ak bir arnma ddr. Ancak burada hayalinin net
bir matematii, arndrc akn son derece belirgin zellikleri vardr. Fazlasyla tandk bir iek
bahesi benzetmesiyle tasvir ettii ak yaantlarnn amac, gerek ve son sevdaya ulancaya
kadar mmkn olduunca fazla ve eitli iek derlemektir.
Bu demetler o kadar oalacak, o kadar oalacak ki nihayet odamn hcrelerinde bo yer
kalmayacak O zaman, ite yalnz o zaman ta odamn ortasnda, btn o hatralar
safvet (saflk) aaasyla, bikrinin (el dememiliinin) beyaz nezahetiyle
(temizliiyle) rtecek bir zambak, tertemiz, lekesiz bir zambak koyacam. tekiler
kuruduka bu, tazeliinin, etaretinin ratp nesimini (sevincinin nemli esintisini) zerlerine
serperek, kendisi yaamaktan bahtiyar ykseldike, o biare solgun hatralara da bir para
neve (sevin) verecek

(161)

Kadnlarn ieklere benzetilmesi, iekler gibi toplanlmay bekleyen pasiflie bir gzellemedir.
Erkein ak bahesinde kadnlar, el dememilikleriyle zambak olarak ya da kendileri iin bir
mbadele deeri belirleyerek erkein arzusuna tabi olurlar. Bu dnyann esas, kadnlarn eitli,
hatta birbirine zt grnen biimlerde erkekler iin ulalr klnmasdr.
likilerinin balarnda Behll, Bihterin tek gerek ak, bugne kadar yaadklarn
deersizletirecek, hepsinden baka bir sevda olduunu dnr. Yalda, herkesin gz nnde

Denli

gizli bir iliki yaamann tehlikeleri bu ak daha da heyecan verici klacaktr. Ayn heyecan hissi
Bihterde de mevcuttur. Ancak k mevsimi boyu yaadklar, ikisini ok farkl noktalara
getirmitir. Bihter artk sknete kavuan aklarndan, rutinleen bulumalarndan memnun
grnrken, Behll baka bir yaantnn zlemiyle huzursuzlamaktadr. Bihtere kar
hissettiklerinin zel olduunu kendine tekrar edilerinde bile, bunun doruluuna inanmaya
abalar bir hal vardr. Kendisine arzu ettii tutkuyu, duygu ini klarn hatta ak acsn
yaatmad iin Bihtere kar giderek artan bir fke besler. stelik bkknlna bir de hakir
grme elik eder. Balangta ilikilerinde tespit ettii bakalk, artk tamamen farkl bir anlam
tamaktadr.
Bu ak, hayatnn btn o eski aklarndan hibirine benzemeyecekti. Her zaman
aklarndan galip karken bu akndan malup olabileceini hissetti. Bu defa her
zamankinden baka bir fark vard: O gidip Bihteri almamt, Bihter gelip kendisini alm
idi. Bu fark muaakann (karlkl akn) btn cereyan tarzna tesir icra edebilirdi.
Temellk hkm bu defa onun elinde deildi (251).
imdi bu gelinip alnma Bihteri aalama gerekesi haline gelmi, Behll onda evlilik bana
ihanet eden, dm bir kadn grmeye, bylelikle kendini gnahsz bir vesile saymaya
balamtr. Firdevs Hanma baktnda bile gelecekteki Bihteri grr. Bihterin annesine
benzeme korkusu ilk olarak sevdii erkein gznde gerek olmutur, hem de sadece ihanette
deil gelecekte de ayn genlie tutunma hrs ve ak oburluunun getirecei tm gln ve ackl
hallerle birlikte.
Bihteri en ok korkutan ey gereklemektedir artk. Behlln akn kaybedecek,
anasnn gnah ruhuna ilenmi bir beden hkmnde kalacaktr. Behll ise tm yaantsn
gelecekteki bir akn verecei anlamla hayal ederken, ruhundaki bu yerin neyle dolacan
bandan beri ok iyi bilmektedir aslnda. Onun arad herhangi bir kadnn sevgisi deil, gelinip
alnmay bekleyen saf ve el dememi beyaz bir zambak, nihayetinde onu saygdeer bir aile reisi
yapacak bir kadndr. Meneke kokulu Bihterin bu senaryoda isteyebilecei yeri bulamayacan
okur Behllden ok daha nceden bilir.
Behlln Bihterden duygularn canl tutacak ak oyunlar beklemesi de ayn dinamie
tabidir. steklerinin karlanmas deildir gerek arzusu; tahrik edip geri ekilerek, bekletip
erteleyerek, reddedip kavumann bedelini ykselterek, arzusuna tabi oluun bir kkrtma
riteliyle icra edilmesidir. Tpk Beyolu hayatndan aktard hikyelerde olduu gibi. Peki, ayn

Denli 10
ey beyaz zambaktan da beklenecek midir? Bu soru meru olsa bile beyhudedir. Bihter ait olduu
yerde kt bir oyuncudur artk ve Behlln gznde alal Ketteninkinden hi de farkl
olmamtr.

Yaamn mknszl
Yalya tanan Firdevs Hanmn ortaya att Nihal-Behll evlenmesi fikri balangta bir
aka olarak karlansa da gnden gne ciddiyet kazanr; hatta Bihter ile Behll arasndaki ilk ve
son kskanlk kavgasnn da sebebi olur. Bihter o gne kadar Behlln dier ilikilerini
bilmezden gelerek kabullenmitir. Btn bu kaamaklarda kendisini daha kymetli bir yerde, en
azndan onlardan farkl grmesi mmknken, Nihalle yaplacak evlilik bambaka bir noktadan
meydan okur Bihtere: Fakat bu izdiva olmayacak, anlyor musunuz? Her ey, evet her ey, hatta
Kette Baknz ismini bile biliyorum, evet hatta Kette, yalnz Nihal deil, yalnz bu izdiva
olmayacak (419).
Firdevs Hanm bu kez lanetini kendi eliyle gerekletirmi, Bihteri kendi kz
konumundaki Nihale rakip yapmtr. Firdevs Hanmn Demek bunu da elinden Bihter
alacakt? feryad, anneden kza geerek yanklanyor gibidir.
Bihter ilikisini Adnan Beye itiraf ederek hem bu evlilie engel olmak, hem de bir para
da olsa gururunu kurtarmak istese de, olaylarn beklenmedik geliimiyle Nihal ilikilerinden
haberdar olur. Nihalin hayatndaki bu son travma da onu Adada bulmutur. Tpk annesinin
lm ve babasnn Bihterle evlilii gibi, bir felaket rzgr daha ruhunun yokluunda yaly
kavurmu, yaamlarn alt st etmitir. Behll her eyin ortaya kmasndan dolay Bihteri sular
ve byk bir fkeyle yaldan ayrlr. Bylelikle dng tamamlanm, Bihter annesinin kaderine
skp kalmtr. Bu hayat yaamaktansa kocasnn silah ile kendini ldrmeyi seer.
Kendisini odasnda, elinde o zarif bir oyuncaa benzeyen eyle, yapayalnz, karanlkta
bulunca titredi. Btn kuvvetleri birden snd. Sahih (gerekten), bunu yapacak myd?
Byle gen, gzel, henz yaamaya vakit bulmakszn.
En evvel mumunu yakmak istedi. Her halde karanlkta lmeyecekti. Kendisini bir defa
daha grmeksizin lmek(508)
Bihter lmeden nce kendini bir kez daha grmek istemitir. Kendisini, aynadaki aksini, belki de
teki Bihteri grmek istemitir, bedenindeki yaama sahip kabilmek iin

Denli 11
ntihar dakikalarnn tereddtlerine ramen, Bihterin lmn bir zorunluluk gibi yaarz.
Romann balang blmlerinde karakterlerin tantlmas ve alnan evlenme karar ile birlikte bir
nedensellik a kurulur; kanlmaz, vazgeilmez eylerle birlikte bnyesel imknszlklar ortaya
konur. Sonrasnda yaananlar nedenselliin alarak yaylmas gibidir. Nihalin, Behlln
ilikisini renmesi czdandan den bir not sayesinde olmutur. Pek de olas grnmeyen, en iyi
ihtimalle uzak bir tesadf saylabilecek, hatta sakil duran bu olay, ak kadere uydurmak iin bir
elin araya girmesini andrr. Bu arzi gelime, olaylarn ynn deitiren bir dnm noktas gibi
grnse bile, btn anlamn nedensel ada doldurmas beklenen yerden alr. Neredeyse mutlak bir
kanlmazlkla ve okuru inandrclna ikna etme abasna bile girilmeden ortaya braklmtr.
Nihayetinde iaret edilen bnyevi imknszlk, kadnn tensel tutkusuna yal meknnda yer ama,
fkeli tanrlar yattracak bir ykm olmakszn sessizce geitirilen bir parantezle bile olsa, kart
grlen bu iki dnyay uzlatrma ihtimalidir.
Beirin lm darda tutulursa, Bihterin yaratt ykm kendi lm olmutur. Adnan
Beyin dzeni ve ailesinin temelleri sarslmadan kalr. Firdevs Hanmn aksine Bihter, dier
erkeklerin ilgisini kocasna bir meydan okuma olarak yaamam, kocasna k olamasa da ona
sevgi ve hrmet duymutur. Adnan Bey Melih Bey takmndan biri de olmam, aldatldnda bile
karsnn nezdinde saygnln yitirmemitir. Belki de roman bize ktcl diinin ancak aciz ve
aalanm bir babann mahvna sebep olacan, adn hak eden bir patriyarkn ise ac ekse de
kadn tarafndan ykma uratlmayacan sylemektedir.
Bihterin lm ile yalda evlenme ncesindeki dzen yeniden kurulur. Ayrlan
hizmetkarlarn ve bir mektupla davet edilen Matmazelin dnleri, Blentin yatl okuldan
alnmasyla tam bir restorasyon gerekleir. Aslnda, Nihalin arzusuna tekabl eden haliyle yal
yaantsnn pekitii bile sylenebilir. Bihterin aldatmas ve lm, Adnan Beyin yeniden
evlenmeyi dnmesini muhtemelen imknsz klmtr. Ayrca Behll de evden ayrlmtr. Ayn
at altnda yaayan bu iki kiinin evlenmeleri fikri Firdevs Hanmdan bamsz olarak da
doabilecekken, imdi baba ve kznn arasna Behlln girmesi ihtimali tamamen ortadan
kalkmtr. Baba ve kz, her biri kendi kayplarnn acsyla bir kez daha birbirlerine kavuurlar.
Nihal kendi kendisine Artk hep byle (513) der, Yaarken ve lrken(514) Sonsuzluk,
zaman dlk anlamnda gerek bir ihtimaldir artk. Hayatlar hep o anda asl kalacak; eksiksiz,
kusursuz, endiesiz bu dnya artk iyice da kapanacaktr.
Bu przsz tinsellik karsnda Bihter, obur ve yceltilemez bir bedensellikten ibaret

Denli 12
braklr. Anann gnah temas, uyanan arzunun arayp Behll bulmas ve nihayetinde ev
meknndan bir safra olarak dlanmas zorlayc bir kader gibi serimlenmitir. radeden nce
gnah vardr ve bu gnah iradi olmad oranda tinsellikten de uzaktr. Bihtere kalan ya bu
kaderle srklenmek ya da itirazna lmyle teminat olmaktr. Yaamak, yaamak isteyen bu
gzel, nefis kadn kendisini katleden dnyay ok iyi tanmaktadr: Bu dnyada yaayan sefil bir
mahluk iin diri edilen (esirgenen) merhamet (507) bir lden esirgenmeyecektir.
Yaarken ve lrken deil, sadece lrken

Kaynaka:
Girard, Rene. Romantik Yalan ve Romansal Hakikat: Edebi Yapda Ben ve teki. ev. Arzu
Etensel ldem. stanbul: Metis Yaynlar, 2007.
. iddet ve Kutsal.. ev. Necmiye Alpay. Kanat Kitap, 2004
Gne, Asl. Emmann Gnah: Bihter. Parmen, Gz 2000.
Klein, Melanie. Sevgi, Sululuk ve Onarm. ev. Asl Mertan. stanbul: Kanat Kitap, 2003.
Koak, Orhan. Kaptrlm deal Mai ve Siyah zerine Psikanalitik Bir Deneme. Toplum ve
Bilim, Gz 1996 (94150).
Uaklgil, Halit Ziya. Ak- Memnu. Yay. Haz. Muharrem Kaya. stanbul: zgr Yaynlar, 2008.