02 Toleranslar

2009 Kasm
www.guven-kutay.ch
TOLERANSLAR
Ve
LLENDRME
02
zet
M. Gven KUTAY
02-toleranslar.doc
T o l e r a n s l a r ve l l e n d i r m e
NDEKLER
0
llendirme ve Toleranslar .................................................................................................................5

0.1
Genel..............................................................................................................................................5
0.2
Toleranslarn Tanmlanmas ..........................................................................................................6
0.2.1 Tolerans guruplarnn tanmlanmas ..........................................................................................6
l toleranslar.....................................................................................................................................7
1.1
Genel..............................................................................................................................................7
1.2
Gemeler........................................................................................................................................9
1.2.1 rnek, boluklu geme ..............................................................................................................9
1.2.2 Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas..............................................................................10
1.2.3 " k " Faktrnn saptanmas....................................................................................................10
1.2.4 Geme toleranslar iin neriler...............................................................................................16
1.2.5 Gemelere rnek......................................................................................................................21
1.2.5.1 Ara geme ........................................................................................................................21
1.2.5.2 Sk geme .......................................................................................................................22
1.3
Genel toleranslar GT ................................................................................................................23
1.4
Boyuna toleranslar .......................................................................................................................24
1.4.1 Boyuna toleranslarn analitik hesaplanmas ............................................................................25
1.4.2 Boyuna toleranslarn Tablo ile hesaplanmas ..........................................................................26
1.5
lendirme ve toleranslarn maliyete etkisi ..............................................................................27
1.5.1 rnek 1, Kaldrma redktr mili ...........................................................................................30
1.5.2 rnek 2, Fonksiyon l ann yaplmas, elektrik motoru ...................................................31
ekil ve konum toleranslar .................................................................................................................33

2.1
2.2
2.3
ekil toleranslar ..........................................................................................................................33

Konum toleranslar ......................................................................................................................33
rt art ......................................................................................................................................36
Yzey kalitesi ......................................................................................................................................38

3.1
Genel tanmlamalar......................................................................................................................38
3.1.1 malata gre yzeyler ..............................................................................................................38
3.1.2 Kullanla gre yzeyler.........................................................................................................38
3.2
Yzey tipolojisi............................................................................................................................38
3.2.1 Yivsiz yzeylerin zellikleri....................................................................................................39
3.2.1.1 Dalgal yzeyler...............................................................................................................39
3.2.2 Yivli yzeylerin zellikleri ......................................................................................................40
3.2.2.1 Yivin tarifi .......................................................................................................................40
3.2.2.2 Yiv profili ........................................................................................................................40
3.2.2.3 Yiv ekilleri .....................................................................................................................40
3.2.2.4 Yiv gruplarnn tanm .....................................................................................................41
3.2.2.5 Yivlerin istenilen ynde verilmesi (DIN ISO 1302)........................................................42
3.3
Yzey kalitesi sembol................................................................................................................43
3.4
Yzey kalitesi ve maliyet.............................................................................................................43
3.5
Yzey kalitesi tolerans sembolnn artlarla tamamlanmas.....................................................44
3.6
Yzey przl kalitesi seimi..................................................................................................45
3.7
Talal imalat iin yzey przl kalite nerileri ....................................................................45
3.8
Yzey przl tolerans birimleri .............................................................................................47
3.8.1 Aritmetik ortalama deeri Ra .............................................................................................47
3.8.2 max. Przlk derinlii Rt ....................................................................................................48
3.8.3 Ortalama Przlk Rz ...........................................................................................................48
www.guven-kutay.ch
3.8.4 Yzey dalgas tolerans hD.................................................................................................48

4
rnekler ...............................................................................................................................................49
4.1
4.2
4.3
4.4
rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali..................................................................49

rnek 2, Redktr orta mili.........................................................................................................51
rnek 3, .......................................................................................................................................52
ekil 68, Montaj plakas teknik resminin analizi: .......................................................................52
Kaynaklar.............................................................................................................................................53
5.1
Literatr .......................................................................................................................................53
5.2
Standartlar....................................................................................................................................53
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar) .......................................................................................53
5.2.2 DIN- Normen ve VDI-Richtlinien (Alman Standartlar).........................................................54
5.2.3 TS-Standartlar.........................................................................................................................55
Konu ndeksi........................................................................................................................................57
www.guven-kutay.ch
4
Sembol ve tanmlamalar
Sembol
AaG
AaM
ABB
ABK
ASB
ASK
AG
AM
B
BB
BB
BK
BKB
BN
BOR
(v)
d
dG
dM
EB
EK
GT
GT
h (f)
IT
i, I
k
k (c)
LH
o (m)
SB
SB
SK
SKB
SOR
T
TA
TT
Tanmlama
Gbek alt sapma deeri
Mil alt sapma deeri
Byk boluk sapma deeri
Kk boluk sapma deeri
Byk sklk sapma deeri
Kk sklk sapma deeri
Gbek st sapma deeri
Mil st sapma deeri
Boluk
Byk boluk
Boyuna byk boluk
Kk boluk
Boyuna kk boluk
Boyuna boluun nominal deeri
Ortalama boluk
ok kaba (very coarse)
ap
Gbek ap
Mil ap
En byk boyut
En kk boyut
Geme tolerans
Genel toleranslar
Hassas (fine)
nternasyonal Toleranslar
Tolerans birimi
Faktr
Kaba (coarse)
Hakiki boyut
Orta (medium)
Byk sklk
Boyuna byk sklk
Kk sklk
Boyuna kk sklk
Ortalama sklk
Tolerans
Tolerans Alan
Temel tolerans
www.guven-kutay.ch
0 llendirme ve Toleranslar
0.1 Genel
retilecek her parann saysal bir boyutu vardr. Bu saysal boyut aritmetik bir say ile llendirilir.
Pratikte bu boyut hibir zaman istenilen aritmetik deerde tam olarak elde edilemez. Bunun iin nceden
kabul edilen bir sapma alan ile l tolerans lanr.
llendirmede ve toleranslamada bir l u ekilde ayrt edilir. Bir l ya
dorudan fonksiyon lsdr veya,
dolayl fonksiyon lsdr.
Dorudan fonksiyon ls olarak Gbek/Mil balantsndaki mil ap lsn ele alabiliriz. Bu ly
analize edecek olursak;
zerine geecek gbek ile (Rulman yatak, dili ark, v.s.) istenilen fonksiyonu yapacak ekilde
llendirilir ve toleranslanr.
Tolerans sapma alanlar olduka dar yani kk alnr.
Paralar olduka hassas bir ekilde retilir.
retimde kalite pilan bilinli olarak kontrol altnda tutulacak ekilde yaplr.
Konrol altnda bilinli bir imalat sistemiyle retilir.
ok az bir ksm kabul edilebilecek kadar sapma alan dnda olabilir.
retim resminde kontrol ls belirli ve anlalr ekilde gsterilir.
rnein: Alman Standartlarnda byle ller Zeppelimass olarak
40 0,05
Dolayl fonksiyon lsn analize edecek olursak;

Tolerans sapma alanlar olduka geni, yani byktr.
Paralar olduka kaba bir ekilde retilir.
Genelde kontrol edilmezler ve bundan tr kalite pilan yaplmaz.
Tolerans sapma alan dndaki ller genelde hata olarak kabul edilmez.
Dolayl fonksiyon lleri kontrol lleri deildir.
Dolayl fonksiyon lleri genelde Genel tolerans larla toleranslanrlar.
Tolerans sistemleri genel olarak u grupta tolanrlar:
1. Aritmetik (linear) tolerans hesaplar,
2. Karesel (kinci dereceden) tolerans hesaplar,
3. Statik tolerans hesaplar
Drtgen dalml,
Trapez dalml,
gen dalml.
Bu fasiklde yalnz Aritmetik (linear) tolerans hesaplarn greceiz.
www.guven-kutay.ch
gsterilmektedir.
0.2 Toleranslarn Tanmlanmas

mal edilen parada nceden kabul edilen hatalara, veya bar iinde severek ve memnuniyetle
kabullendiimiz hatalara Tolerans denir.
mal edilen her parada belirli bir hata vardr. Hatann olmamas imkanszdr. Kalite ve maliyetin en iyi
ve ekonomik ekilde tutulabilmesi iin, gerekli toleranslar kabul edilmitir. Toleranslar kabul edilecek en
byk sapmalardr. Bu sapmalar l, ekil ve konum ve Yzey kalite toleranslar olarak
gruplandrrz.
0.2.1
Tolerans guruplarnn tanmlanmas
KAMA
ekil 1, Tolerans guruplarnn tanmlanmas

1.
l toleranslar
Gemeler
Genel toleranslar
Boluk veya boyuna toleranslar
2.
ekil ve konum toleranslar
3.
Yzey kalite tolerans
www.guven-kutay.ch
1 l toleranslar
1.1 Genel
Aadaki anlatmlar evre ssnn sabit ve paralarn elastik ve plastik olarak deforme olmamas halinde
geerlidir. Buradadaki toleranslar Aritmetik tolerans deerleridir ve min ile max deerler ile tolerans
hesaplar yaplmtr. Dier deyimle statistik toleranslar burada ele alnamamtr. evre referans ss
olarakta 20C kabul edilmitir.
Terim tanmlamalar
NL Nominal l:
Parann adlandrlan aritmetik deerli boyu.
NL
Sfr izgisi
T
EK
Aa L
A L
EK En kk boy:
Parann olabilecek en kk boyu.
EB En byk boy:
Parann olabilecek en byk boyu.
LH Hakiki l:
Parann imalattan sonraki hakiki boyu.
EB
LH
T Tolerans:
Kabul edilen hatann deeri.
ekil 2, Paradaki boylar ve tolerans
1.
NL = 30
EB = 30,2
EK = 29,8
2.
NL = 30
EB = 30,4
EK = 30,0
3.
NL = 30
EB = 30,0
EK = 29,6
4.
NL = 30
EB = 30,3
EK = 29,9
5.
NL = 30
EB = 30,1
EK = 29,7
6.
NL = 30
EB = 30,5
EK = 30,1
7.
NL = 30
EB = 29,9
EK = 29,5
T = 0,4
A = + 0,2
Aa = 0,2
T = 0,4
A = + 0,4
Aa = 0
T = 0,4
A = 0
Aa = 0,4
T = 0,4
A = + 0,3
Aa = 0,1
T = 0,4
A = + 0,1
Aa = 0,3
T = 0,4
A = + 0,5
c = Aa = + 0,1
T = 0,4
c = A = 0,1
Aa = 0,5
30 0,2
30 + 00,4
30 00,4
30 ++ 0,3
0,1
0,1
30 + 0,3
30 ++ 0,5
0,1
0,1
30 0,5
ekil 3, Toleransn lde verilmesi

Yukarda ekil 3 de verilen llendirmede boy ve tolerans ayndr. Maliyet bunun iin deimez ayn
kalr. Fakat artlara gre bu llendirmeden biri seilir. Programlanan makinalar iin simetrik
toleranslama idealdir.
www.guven-kutay.ch
Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

Aada ekil 4 de toleranslar byklkleri ve ekillerine gre ekilsel gsterilmitir.
1 numaral tolerans Simetrik tolerans dr.
2 numaral tolerans sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans lardr.
3 numaral tolerans tek ynl Asimetrik tolerans lardr.
Sfr izgisi
NL
+
T
Aa L=T/2 A L=T/2
A L=T
Aa L= 0
Aa L=T
A L= 0
Aa L
AL
Aa L
AL
c
Aa L=T
A L=T
ekil 4, Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

ekil 3 ve ekil 4 de verilen toleranslar, ISO toleranslarnn pratikteki hali grlmektedir. yleki:
Simetrik tolerans
Js ...
Sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans
h.., j..,
Tek ynl Asimetrik tolerans
m.., g.., M.., G
www.guven-kutay.ch
H.., J..
Gemeler
Sklk
1.2
dM = dG
dG
dM
Boluk
dMmax < dGmin
ii bo cisim
Gbek
Dolu cisim
Mil
dMmax > dGmin

ara geme
dMmin < dGmax
dMmin > dGmax
Boluklu geme
BB = AG AaM
BK = AaG AM
Ara geme
BB = AG AaM
SB = AaG - AM
BOR = 0,5 . (BB - BK)
SOR = 0,5 . (SB + SK)
GT = BB - BK(SB)
BOR = 0,5 . (BB - BK)
GT = BB - BK
1.2.1 rnek, boluklu geme
dG = 50 H7
Tablo 3 den
AaG = 0 m
Tablo 1den 50 ve IT 7
TT = +25 m
AG = +25 m
boluklu geme
sk geme
Sk geme
SK = AG - AaM
SB = AaG - AM
SOR = 0,5 . (SB + SK)
GT = SB - SK
dM = 50 h6
Tablo 2 den
AM = 0 m
Tablo 1den 50 ve IT 6
TT = -16 m
AaM = -16 m
GECME
TOLERANS ALANI
,
LC
TOLERANS ALANLARI
,
+40
+60
A G =+25
+50
0
-10
H7
AaG = 0
-20
+40
AM = 0
BB
+10
BK
+20
B B= +41
+30
GT
+30
+20
h6
+10
Aa M = -16
-30
BK= 0
-40
BK = AaG AM = 0 0 = 0
BOR = 0,5 . (BB - BK) = 0,5(+41-0) = + 20,5 m
BB = AG AaM = 25 (-16) = +41 m

GT = BB - BK = +41 0 = + 41 m
n iaret + Boluklu gemeyi, - Sk gemeyi gsterir.
www.guven-kutay.ch
10
Tablo 1, Temel tolerans TT deerleri m olarak

nominal l snr mm olarak
Tolerans
k
1
>3
>6
>10 >18 >30 >50 >80 >120 >180 >250 >315 >400
Grubu
faktr
3 6
10 18 30 50 80 120 180 250 315 400 500
0.3 0.4
0.4
0,5
0,6
0,6
0,8
1,0
1,2
2
2,5
3
4
IT 1
0.5 0.6
0.6
0,8
1,0
1,0
1,2
1,5
2
3
4
5
6
IT 0
IT 1
0.8
1,0
1,0
1,2
1,5
1,5
2,5
3,5
4,5
IT 2
1.2
1.5
1.5
2,5
2,5
10
IT 3
2.5
2.5
10
12
13
15
IT 4
10
12
14
16
18
20
IT 5
11
13
15
18
20
23
25
27
IT 6
11
13
16
19
22
25
29
32
36
40
10
IT 7
10
12
15
18
21
25
30
35
40
46
52
57
63
16
IT 8
14
18
22
27
33
39
46
54
63
72
81
89
97
25
IT 9
25
30
36
43
52
62
74
87
100
115
130
140
155
40
IT 10
40
48
58
70
84
100
120
140
160
185
210
230
250
64
IT 11
60
75
90
110
130
160
190
220
250
290
320
360
400
100
IT 12
100 120
150
180
210
250
300
350
400
460
520
570
630
160
IT 13
140 180
220
270
330
390
460
540
630
720
810
890
970
250
IT 14
250 300
360
430
520
620
740
870
1000 1150 1300 1400 1550
400
IT 15
400 480
580
700
840
1000 1200 1400 1600 1850 2100 2300 2500
640
IT 16
600 750
900
1100 1300 1600 1900 2200 2500 2900 3200 3600 4000 1000
IT 17
IT 18
1500 1800 2100 2500 3000 3500 4000 4600 5200 5700 6300 1600
2700 3300 3900 4600 5400 6300 7200 8100 8900 9700 2500
Temel tolerans deerlerinin hesaplanmas (TT=IT nternasyonal Toleranslar):
IT = k . i veya IT = k . I
1.2.2
i, ve I
k
Tolerans birimi
Faktr
Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas
nominal l < 500 mm

nominal l = 500 ... 4000 mm
i = 0,45 3 D + 0,001 D
I = 0,004 D + 2,1
D = D max . D min
Ortalama geometrik deer
Dmax ve Dmin nominal l snr deerleridir. Sonularda yuvarlamalar yaplr.
1.2.3
" k " Faktrnn saptanmas
Temel toleranslar T 01 ... IT 04 iin k deeri zel hesaplanr. Temel toleranslar IT 5 ... IT 16 iin IT 5 ,
k = 7 ve IT 6 , k = 10 alnr. Dierleri iinde R5 Standart say sras 10 dan itibaren kullanlr.
www.guven-kutay.ch
11
Tablo 2, a) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
st sapma deeri AM
Alt sapma deeri AaM
nominal
c
d
e
f
g
h
js
j
k
l snr
IT5
IT4
IT 7
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin
ve
IT 7
den
IT 6
IT 7 byk
> 3 - 6
-70
-30
-20
-10
-4
0
-2
-4
+1
0
-80
-40
-25
-13
-5
-2
-5
+1
> 10 - 14
-95
-50
-32
-16
-6
-3
-6
+1
> 14 - 18
-95
-50
-32
-16
-6
-3
-6
+1
> 18 - 24
-110
-65
-40
-20
-7
-4
-8
+2
> 24 - 30
-110
-65
-40
-20
-7
-4
-8
+2
> 30 - 40
-120
-80
-50
-25
-9
-5
-10
+2
> 40 - 50
-130
-80
-50
-25
-9
-5
-10
+2
> 50 - 65
-140
-100
-60
-30
-10
-7
-12
+2
> 65 - 80
-150
-100
-60
-30
-10
-7
-12
+2
> 80-100
-170
-120
-72
-36
-12
-9
-15
+3
> 100-120
-180
-120
-72
-36
-12
-9
-15
+3
> 120-140
-200
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 140-160
-210
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 160-180
-230
-145
-85
-43
-14
-11
-18
+3
> 180-200
-240
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 200-225
-260
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 225-250
-280
-170
-100
-50
-15
-13
-21
+4
> 250-280
-300
-190
-110
-56
-17
-16
-26
+4
> 280-315
-330
-190
-110
-56
-17
-16
-26
+4
> 315-355
-360
-210
-125
-62
-18
-18
-28
+4
> 355-400
-400
-210
-125
-62
-18
-18
-28
+4
> 400-450
-440
-230
-135
-68
-20
-20
-32
+5
> 450-500
-480
-230
-135
-68
-20
-20
-32
+5
AaM = AM TT
AM = AaM + TT
Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1
> 6 - 10
TT bak Tablo 1
Okuma rnei : Mil 50 js6 .

50 mm > 40-50 nominal l snrndadr. nk bu 50mm ve 50 mm ye kadar
demektir.
Tablo 1 den IT 6 ve > 40-50 nominal l snr iin TT = 16 okunur.
AM = AaM = TT/2 = 16/2 = 8m
Bylece 50 js6 iin AM = +8 m ve AaM = - 8 m dir.
www.guven-kutay.ch
12
Tablo 2, b) Dolu cisim (miller) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152) devam
Alt sapma deeri AaM
nominal
l snr
mm olarak
> 3 - 6
+4
+8
+12
+15
+19
+23
> 6 - 10
+6
+10
+15
+19
+23
> 10 - 14
+7
+12
+18
+23
+28
> 14 - 18
+7
+12
+18
+23
> 18 - 24
+8
+15
+22
> 24 - 30
+8
+15
> 30 - 40
+9
> 40 - 50
za
zb
zc
+28
+35
+42
+50
+80
+28
+34
+42
+52
+67
+97
+33
+40
+50
+64
+90
+130
+28
+33
+45
+60
+77
+108
+150
+28
+35
+41
+54
+73
+98
+136
+188
+22
+28
+35
+41
+48
+64
+88
+118
+160
+218
+17
+26
+34
+43
+48
+60
+80
+112
+148
+200
+274
+9
+17
+26
+34
+43
+54
+70
+97
+136
+180
+242
+325
> 50 - 65
+11
+20
+32
+41
+53
+66
+87
+122
+172
+226
+300
+405
> 65 - 80
+11
+20
+32
+43
+59
+75
+102
+146
+210
+274
+360
+480
> 80-100
+13
+23
+37
+51
+71
+91
+124
+178
+258
+335
+445
+585
> 100-120 +13
+23
+37
+54
+79
+104
+144
+210
+310
+400
+525
+690
> 120-140 +15
+27
+43
+63
+92
+122
+170
+248
+365
+470
+620
+800
> 140-160 +15
+27
+43
+65
+100
+134
+199
+280
+415
+535
+700
+900
> 160-180 +15
+27
+43
+68
+108
+146
+210
+310
+465
+600
+780 +1000
> 180-200 +17
+31
+50
+77
+122
+166
+236
+350
+520
+670
+880 +1150
> 200-225 +17
+31
+50
+80
+130
+180
+258
+385
+575
+740
+960 +1250
> 225-250 +17
+31
+50
+84
+140
+196
+284
+425
+640
+820 +1050 +1350
> 250-280 +20
+34
+56
+94
+158
+218
+315
+475
+710
+920 +1200 +1550
> 280-315 +20
+34
+56
+98
+170
+240
+350
+525
+790 +1000 +1300 +1700
> 315-355 +21
+37
+62
+108
+190
+268
+390
+590
+900 +1150 +1500 +1900
> 355-400 +21
+37
+62
+114
+208
+294
+435
+660 +1000 +1300 +1650 +2100
> 400-450 +23
+40
+68
+126
+232
+330
+490
+740 +1100 +1450 +1850 +2400
> 450-500 +23
+40
+68
+132
+252
+360
+540
+820 +1250 +1600 +2100 +2600
Btn tolerans deerleri iin
AaM = AM TT
AM = AaM + TT
TT bak Tablo 1
Okuma rnei : Mil 50 r6 .

50 mm > 40-50 nominal l snrndadr. nk bu 50mm ve 50 mm ye kadar
demektir. Bylece r iin AaM = +34 okunur.
Tablo 1 den IT 6 ve > 40-50 nominal l snr iin TT = 16 okunur.
AM = AaM + TT = +34 + (16) = + 50
Bylece 50 r6 iin AM = + 50 m ve AaM = + 36 m dir.
www.guven-kutay.ch
13
Tablo 3, a) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)
Alt sapma deeri AaG
nominal l
snr
C
D
E
F
G
H
Js
mm olarak
Btn temel tolerans deerleri iin
st sapma AG
J
TT6
TT7
TT8
+70
+30
+20
+10
+4
+5
+6
+10
> 6 - 10
+80
+40
+25
+13
+5
+5
+8
+12
> 10 - 14
+95
+50
+32
+16
+6
+6
+10
+15
> 14 - 18
+95
+50
+32
+16
+6
+6
+10
+15
> 18 - 24
+110
+65
+40
+20
+7
+8
+12
+20
> 24 - 30
+110
+65
+40
+20
+7
+8
+12
+20
> 30 - 40
+120
+80
+50
+25
+9
+10
+14
+24
> 40 - 50
+130
+80
+50
+25
+9
+10
+14
+24
> 50 - 65
+140
+100
+60
+30
+10
+13
+18
+28
> 65 - 80
+150
+100
+60
+30
+10
+13
+18
+28
> 80-100
+170
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 100-120
+180
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 120-140
+200
+120
+72
+36
+12
+16
+22
+34
> 140-160
+210
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 160-180
+230
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 180-200
+240
+145
+85
+43
+14
+18
+26
+41
> 200-225
+260
+170
+100
+50
+15
+22
+30
+47
> 225-250
+280
+170
+100
+50
+15
+22
+30
+47
> 250-280
+300
+190
+110
+56
+17
+25
+36
+55
> 280-315
+330
+190
+110
+56
+17
+25
+36
+55
> 315-355
+360
+210
+125
+62
+18
+29
+39
+60
> 355-400
> 400-450
+400
+210
+125
+62
+18
+29
+39
+60
-440
-230
-135
-68
-20
+33
+43
+66
> 450-500
-480
-230
-135
-68
-20
+33
+43
+66
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
TT bak
Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1
> 3 - 6
Tablo 1
Okuma rnei : Gbek 60 Js8 .

Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.
Tablo 1 den IT 8 ve > 50-80 iin TT = 46 m okunur.
Tolerans dalm : TT/2 = 23 m
Bylece 60 Js8 iin AG = -23 m ve AaG = - 23 m dir.
www.guven-kutay.ch
14
Tablo 3, b) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
st sapma deeri AG
nominal
m olarak
l snr
K
M
N
P ...ZC
mm olarak
IT7 kad. IT3
IT8 kadar
IT4
IT5
IT6
IT7
IT8
-1+
-4+
-8+
1.5
> 6 - 10
-1+
-6+
-10+
1.5
> 10 - 14
-1+
-7+
-12+
> 14 - 18
-1+
-7+
-12+
> 18 - 24
-2+
-8+
-15+
1.5
12
> 24 - 30
-2+
-8+
-15+
1.5
12
> 30 - 40
-2+
-9+
-17+
1.5
14
> 40 - 50
-2+
-9+
-17+
1.5
14
> 50 - 65
-2+
-11+
-20+
11
16
> 65 - 80
-2+
-11+
-20+
11
16
> 80-100
-3+
-13+
-23+
13
19
> 100-120
-3+
-13+
-23+
13
19
> 120-140
-3+
-13+
-27+
13
19
> 140-160
-3+
-15+
-27+
15
23
> 160-180
-3+
-15+
-27+
15
23
> 180-200
-3+
-15+
-31+
15
23
> 200-225
-4+
-17+
-31+
17
26
> 225-250
-4+
-17+
-31+
17
26
> 250-280
-4+
-20+
-34+
20
29
> 280-315
-4+
-20+
-34+
20
29
> 315-355
-4+
-21+
-37+
11
21
32
> 355-400
-4+
-21+
-37+
> 400-450
-5+
-23+
-40+
4
4
5
5
7
7
11
13
21
23
32
34
> 450-500
-5+
-23+
-40+
13
23
34
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
Deerler temel tolerans deerleri bak Tablo 1, c) + eklenecek
> 3 - 6
TT bak Tablo 1
Okuma rnei : Gbek 60 M7 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.

> 50-65 ve M iin AG = -11+ , burada = 11 , bylece AG = 0
AaG = AG TT = 0 (30) = -30 m
Bylece; 60 M7 iin
AG = 0 m ve AaG = - 30 m dir.
Gbek 60 P6 .
Tablo 3, c) den P iin AG = -32 + , = 6
AG = 26 m,
AaG = AG TT = 26 (19)
AaG = 45 m
www.guven-kutay.ch
15
Tablo 3, c) Kaval cisim (gbek) iin sapma deerleri m olarak (DIN 7152)devam
st sapma deeri AG
nominal l
snr
P
R
S
T
U
X
Z
ZA
mm olarak
IT7 den byk temel tolerans deerleri iin
ZB
ZC
> 3 - 6
-12
-15
-19
-23
-28
-35
-42
-50
-80
> 6 - 10
-15
-19
-23
-28
-34
-42
-52
-67
-97
> 10 - 14
-18
-23
-28
-33
-40
-50
-64
-90
-130
> 14 - 18
-18
-23
-28
-33
-45
-60
-77
-108
-150
> 18 - 24
-22
-28
-35
-41
-54
-73
-98
-136
-188
> 24 - 30
-22
-28
-35
-41
-48
-64
-88
-118
-160
-218
> 30 - 40
-26
-34
-43
-48
-60
-80
-112
-148
-200
-274
> 40 - 50
-26
-34
-43
-54
-70
-97
-136
-180
-242
-325
> 50 - 65
-32
-41
-53
-66
-87
-122
-172
-226
-300
-405
> 65 - 80
-32
-43
-59
-75
-102
-146
-210
-274
-360
-480
> 80-100
-37
-51
-71
-91
-124
-178
-258
-335
-445
-585
> 100-120
-37
-54
-79
-104
-144
-210
-310
-400
-525
-690
> 120-140
-37
-63
-92
-122
-170
-248
-365
-470
-620
-800
> 140-160
-43
-65
-100
-134
-199
-280
-415
-535
-700
-900
> 160-180
-43
-68
-108
-146
-210
-310
-465
-600
-780
-1000
> 180-200
-43
-77
-122
-166
-236
-350
-520
-670
-880
-1150
> 200-225
-50
-80
-130
-180
-258
-385
-575
-740
-960
-1250
> 225-250
-50
-84
-140
-196
-284
-425
-640
-820
-1050
-1350
> 250-280
-56
-94
-158
-218
-315
-475
-710
-920
-1200
-1550
> 280-315
-56
-98
-170
-240
-350
-525
-790
-1000
-1300
-1700
> 315-355
-62
-108
-190
-268
-390
-590
-900
-1150
-1500
-1900
> 355-400
-62
-114
-208
-294
-435
-660
-1000
-1300
-1650
-2100
> 400-450
-68
-126
-232
-330
-490
-740
-1100
-1450
-1850
-2400
> 450-500
-68
-132
-252
-360
-540
-820
-1250
-1600
-2100
-2600
AaG = AG TT
AG = AaG + TT
TT bak Tablo 1
Okuma rnei : Gbek 60 P8 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr. Tablo 1 den
IT 8 ve > 50-80 iin TT = 46 m okunur.
> 50-65 ve P iin AG = 32
AaG = AG TT = 32 (46) = -78 m
Bylece 60 P8 iin AG = 32 m ve AaG = -78 m dir.
www.guven-kutay.ch
16
1.2.4
Geme toleranslar iin neriler
Geme toleranslar iin genel geerli bir reetenin verilmesi imkanszdr. Fakat bir aada Birim delik ve
Birim mil sistemleri iin toleranslar neri olarak verilmitir. zel tecrbe ile belirlenmi verilerin
olmad yerde kullanlmasnda fayda vardr.
Tablo 4, Birim delik sistemi iin geme toleranslar nerileri
Boluklu
Geme
H8
H7
Mil
d9
e8
h9
f7
Ara
h7
f6
g6
kaba boluk
hissedilen boluk
hafif kaymal
ok az boluk
hissedilmeyen boluk
h6
yalannca kayan
js6
k6
hafif bastrmada kayan

normal kuvvette kayan
m6 n6
p6
r6
s6
Sk
Geme karakteri
kuvvetle geirilen
Istarak veya
presleyerek geirilen
Kullanld yer iin rnek

kiden fazla yataklanm miller, Kaygan yataklar
Kaymal kavramalar, bilezikler
Klavuz, Piston ve krank kollar mafsal, dz yatak
Hassas kaygan yatak
Ayar bilezii, vites dilileri, merkezleme, torna
kza
Tam hassas merkezleme
Kavramalar, kay kasna, el ark, sk geme
Ek emniyetle torsiyon momenti aktarma
elemanlarnda, boyuna sk geme
Torsiyon momenti aktarma elemanlarnda, boyuna
ve enine sk gemeler
Tablo 5, Birim mil sistemi iin geme toleranslar nerileri
Sk
Ara
Boluklu
Geme
h9
h6
Gbek
H11
D10
E9
F8
G7
H9
H7
JS9
JS7
K7
N7
P9
P7
Geme karakteri
Kullanld yer iin rnek
kaba boluk
olduka byk boluk
byk boluk
hissedilen boluk
hissedilmeyen boluk
el kuvvetiyle kayan
Kolay monte edilmek istenen paralarda

Serbest kamalarda
Boluklu saplamalar ve manevelalardba
Klavuz, Piston ve krank kollar mafsal, dz yatak
Kaygan yataklarda
Mil/Gbek kamalarnda, oynak kavramalarda
Ara gemeli Mil/Gbek kamalarnda
Sk sk De/monte edilen paralarda
El arlar, Kavramalar ve Kay kasnaklarnda
Silindirik saplamalarda
Sk gemeli Mil/Gbek kamalarnda
hafif bastrmada kayan

normal kuvvette kayan
kuvvetle geirilen
skya yakn geme
Istarak veya
presleyerek geirilen
Ek emniyetsiz kk moment iletmelerinde
Burada nerilen toleranslarn saysal deerleri Tablo 6 dan Tablo 9 a kadar verilmitir. Buradaki Tablo 4
ve Tablo 5 de neriler toleranslarn dndaki toleranslar Tablo 1 den Tablo 3 e kadar verilen deer ve
rneklere gre hesaplanr.
www.guven-kutay.ch
17
Tablo 6, H7 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal
l
mm olarak
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
H7
Boluklu geme
+ 10
0
+ 12
0
+ 15
0
+ 18
0
+ 21
0
+ 25
0
f6
6
12
10
18
13
22
16
27
20
33
25
41
g6
2
8
4
12
5
14
6
17
7
20
9
25
h6
0
6
0
8
0
9
0
11
0
13
0
16
+ 30
0
30
49
10
29
0
19
+ 35
0
36
58
12
34
+ 40
0
43
68
+ 46
0
Ara geme
js6
Sk geme
k6
+6
0
+9
+1
+ 10
+1
+ 12
+1
+ 15
+2
+ 18
+2
m6
+8
+2
+ 12
+4
+ 15
+6
+ 18
+7
+ 21
+8
+ 25
+9
n6
+ 10
+4
+ 16
+8
+ 19
+ 10
+ 23
+ 12
+ 28
+ 15
+ 33
+ 17
p6
+ 12
+6
+ 20
+ 12
+ 24
+ 15
+ 29
+ 18
+ 35
+ 22
+ 42
+ 26
9,5
+ 21
+2
+ 30
+ 11
+ 39
+ 20
+ 51
+ 32
0
22
11
+ 25
+3
+ 35
+ 13
+ 45
+ 23
+ 59
+ 37
14
39
0
25
12,5
+ 28
+3
+ 40
+ 15
+ 52
+ 27
+ 68
+ 43
50
79
15
44
0
29
14,5
+ 33
+4
+ 46
+ 17
+ 60
+ 31
+ 79
+ 50
+ 52
0
56
88
17
49
0
32
16
+ 36
+4
+ 52
+ 20
+ 66
+ 34
+ 88
+ 56
+ 57
0
62
98
18
54
0
36
18
+ 40
+4
+ 57
+ 21
+ 73
+ 37
+ 98
+ 62
+ 63
0
68
108
20
60
0
40
20
+ 45
+5
+ 63
+ 23
+ 80
+ 40
+ 108
+ 68
3
4
4,5
5,5
6,5
8
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
r6
+ 16
+ 10
+ 23
+ 15
+ 28
+ 19
+ 34
+ 23
+ 41
+ 28
+ 50
+ 34
+ 60
+ 41
+ 62
+ 43
+ 73
+ 51
+ 76
+ 54
+ 88
+ 63
+ 90
+ 65
+ 93
+ 68
+ 106
+ 77
+ 109
+ 80
+ 113
+ 84
+ 126
+ 94
+ 130
+ 98
+ 144
+ 108
+ 150
+ 114
+ 166
+ 126
+ 172
+ 132
s6
+ 20
+ 14
+ 27
+ 19
+ 32
+ 23
+ 39
+ 28
+ 48
+ 35
+ 59
+ 43
+ 72
+ 53
+ 78
+ 59
+ 93
+ 71
+ 101
+ 79
+ 117
+ 92
+ 125
+ 100
+ 133
+ 108
+ 151
+ 122
+ 159
+ 130
+ 169
+ 140
+ 190
+ 158
+ 202
+ 170
+ 226
+ 190
+ 244
+ 208
+ 272
+ 232
+ 292
+ 252
18
Tablo 7, H8 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal l
mm olarak
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
H8
Boluklu geme
+ 14
0
+ 18
0
+ 22
0
+ 27
0
+ 33
0
+ 39
0
d9
20
45
30
60
40
76
50
93
65
117
80
142
e8
14
28
20
38
25
47
32
59
40
73
50
89
+ 30
0
100
174
+ 35
0
h9
0
25
0
30
0
36
0
43
0
52
0
62
f7
6
16
10
22
13
28
16
34
20
41
25
50
h7
0
10
0
12
0
15
0
18
0
21
0
25
60
106
0
74
30
60
0
30
120
207
72
126
0
87
36
71
0
35
+ 40
0
145
245
85
148
0
100
43
83
0
40
+ 46
0
170
285
100
172
0
115
50
96
0
46
+ 52
0
190
320
110
191
0
130
56
108
0
52
+ 57
0
210
350
125
214
0
140
62
119
0
57
+ 63
0
230
385
135
232
0
155
68
131
0
63
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
19
Tablo 8, h9 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal l
mm olarak
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
h9
Boluklu geme
Ara geme
H11
D10
E9
F8
H9
JS9
0
25
0
30
0
36
0
43
0
52
0
62
+ 60
0
+ 75
0
+ 90
0
+ 110
0
+ 130
0
+ 160
0
+ 60
+ 20
+ 78
+ 30
+ 98
+ 40
+ 120
+ 50
+ 149
+ 65
+ 180
+ 80
+ 39
+ 14
+ 50
+ 20
+ 61
+ 25
+ 75
+ 32
+ 92
+ 40
+ 112
+ 50
+ 20
+6
+ 28
+ 10
+ 35
+ 13
+ 43
+ 16
+ 53
+ 20
+ 64
+ 25
+ 25
0
+ 30
0
+ 36
0
+ 43
0
+ 52
0
+ 62
0
0
74
+ 190
0
+ 220
+ 100
+ 134
+ 60
+ 76
+ 30
+ 74
0
37
32
106
0
87
+ 220
0
+ 260
+ 120
+ 159
+ 72
+ 90
+ 36
+ 87
0
43
37
124
0
100
+ 250
0
+ 305
+ 145
+ 185
+ 85
+ 106
+ 43
+ 100
0
50
43
143
0
115
+ 290
0
+ 355
+ 170
+ 215
+ 100
+ 122
+ 50
+ 115
0
57
50
165
0
130
+ 320
0
+ 400
+ 190
+ 240
+ 110
+ 137
+ 56
+ 130
0
65
56
186
0
140
+ 360
0
+ 440
+ 210
+ 265
+ 125
+ 151
+ 62
+ 140
0
70
62
202
0
155
+ 400
0
+ 480
+ 230
+ 290
+ 135
+ 165
+ 68
+ 155
0
77
68
223
12
15
18
21
26
31
P9
6
31
12
42
15
51
18
61
22
74
26
88
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
20
Tablo 9, h6 ile geme toleranslar. Deerler m olarak

Nominal l
mm olarak
3
> 3 - 6
> 6 - 10
> 10 - 18
> 18 - 30
> 30 - 50
> 50 - 65
> 65 - 80
> 80-100
> 100-120
h6
Boluklu geme
G7
Ara geme
JS7
Sk
0
6
0
8
0
9
0
11
0
13
0
16
+ 12
+2
+ 16
+4
+ 20
+5
+ 24
+6
+ 28
+7
+ 34
+9
H7
+ 10
0
+ 12
0
+ 15
0
+ 18
0
+ 21
0
+ 25
0
0
19
+ 40
+ 10
+ 30
0
15
+9
21
9
39
21
51
0
22
+ 47
+ 12
+ 35
0
17
+ 10
25
10
45
24
59
0
25
+ 54
+ 14
+ 40
0
20
+ 12
28
12
52
28
68
0
29
+ 61
+ 15
+ 46
0
23
+ 13
33
14
60
33
79
0
32
+ 69
+ 17
+ 52
0
26
+ 16
36
14
66
36
88
0
36
+ 75
+ 18
+ 57
0
28
+ 17
40
16
73
41
98
0
40
+ 83
+ 20
+ 63
0
31
+ 18
45
17
80
45
108
5
6
7
9
10
12
K7
0
10
+3
9
+5
10
+6
12
+6
15
+7
18
N7
P7
4
14
4
16
4
19
5
23
7
28
8
33
6
16
8
20
9
24
11
29
14
35
17
42
> 120-140
> 140-160
> 160-180
> 180-200
> 200-225
> 225-250
> 250-280
> 280-315
> 315-355
> 355-400
> 400-450
> 450-500
www.guven-kutay.ch
21
1.2.5 Gemelere rnek
1.2.5.1 Ara geme
ap 100 mm olan kay kasnann geme toleranslar belirleyip tolerans diyagramlarn iziniz.
Geme toleranslar Tablo 4 veya Tablo 5 den:
100 H7/k6
Toleransn nominal l snr:

Tablo 1 den
35 m
IT 7 100 mm iin
IT 6
22 m
100 mm iin
Alt sapma deeri:

Tablo 3, a dan
H ve 100 mm iin
Tablo 2, a dan k ve 100 mm iin +3 m
Veya Tablo 6
AG = + 35 m
AaG =
0 m
AM = + 25 m
AaM = + 3 m
Byk boluk
BB = AG AaM = + 35 (+ 3) = + 32 m
Kk boluk veya byk skma
SB = AaG - AM = 0 (+ 25) = 25 m
Ortalama boluk veya skma
SOR = 0,5 . (BB + SB) = [+ 32 + ( 25) ]/2= + 3,5 m
Geme tolerans
GT = BB - SB = + 32 ( 25 ) = 57 m
LC
TOLERANS ALANLARI
,
A G = +35
+40
+30
H7
+10
0
-5
AaG = 0
BB = 32 m
+20
A M= + 25
BB= +32
+20
+10
k6
GT
+30
SB= - 25 m
+40
GECME
TOLERANS ALANI
,
0
-10
-20
-30
AaM = + 3
ekil 5, 100 H7/k6, ara geme diyagram

www.guven-kutay.ch
S B= -25
22
1.2.5.2 Sk geme
ap 100 mm olan moment ileten gbek/mil balantsnn geme toleranslar belirleyip tolerans
diyagramlarn iziniz.
Geme toleranslar Tablo 4 veya Tablo 5 dan:
100 H7/s6
Toleransn nominal l snr:

Tablo 1 den
35 m
IT 7 100 mm iin
IT 6
100 mm iin
22 m
Alt sapma deeri:

Tablo 3, a dan
H ve 100 mm iin
Tablo 2 b, den s ve 100 mm iin +71 m
Veya Tablo 6
AG = + 35 m
AaG =
0 m
AM = + 93 m
AaM = + 71 m
Kk sklk
SK = AG AaM = + 35 (+ 71) = 36 m
Byk sklk
SB = AaG - AM = 0 (+ 93) = 93 m
Ortalama boluk veya skma
SOR = 0,5 . (SK + SB) = [ 36 + ( 93) ]/2= 64,5 m
Geme tolerans
GT = SB SK = 93 ( 36 ) = 57 m
L TOLERANS ALANLARI
+100
A M= + 93
+90
s6
+60
+50
+40
A G = +35
+30
+20
+10
-10
-20
Aa M= + 71
-30
SK = -36
- 40
- 50
- 60
GT
S K = 36 m
+70
SB= - 93 m
+80
GEME TOLERANS ALANI
- 70
H7
- 80
- 90
0
-5
AaG = 0
ekil 6, 100 H7/s6, sk geme diyagram
www.guven-kutay.ch
S B= -93
23
1.3 Genel toleranslar GT
Genel toleranslar iin firmada bir ynerge yaplr. Eer byle bir ynerge yoksa burada verilen bilgiler
ynerge olarak kabul edilir.
Tablo 10, Uzunluk lleri iin Genel toleranslar

Nominal l snrlar
Tolerans
0,5
>3
>6
> 30
> 120 > 400 >1000 >2000 >4000 >8000
gurublar
... 3
... 6
... 30
...120 ...400 ...1000 ...2000 ...4000 ...8000 ..12000
Sapmalar
h Hassas
0,05 0,05
0,1
0,15
0,2
0,3
0,5
o Orta
0,1
0,1
0,2
0,3
0,5
0,8
1,2
2
3
4
k Kaba
0,2
0,3
0,5
0,8
1,2
2
3
4
5
6
ok kaba
0,5
1
1,5
2
3
4
6
8
10
Tablo 11, Yuvarlamalar, yar aplar ve ke krmalar iin Genel toleranslar

Nominal l snrlar
Tolerans
0,53 > 36 > 630 >30120 >120400
gurublar
Nominal l snrlar
k Kaba
ok kaba
0,4
KK
0,5
o Orta
0,2
h Hassas
a x 45
ekil 7, rnek lama

Tablo 12, Alar iin Genel toleranslar
Ann ksa kolunun nominal deeri mm olarak
Tolerans
... 10
... 10
> 1050 > 50120 >120400
> 1050 > 50120 >120400
gurublar
Sapmalar mm/100mm olarak
Sapmalar derece ve dakika olarak
h Hassas
1
30
20
10
1,7
0,9
0,6
0,3
o Orta
k Kaba
ok kaba
130
30
15
2,5
1,7
0,9
0,4
30
3,5
1,7
0,9
Milletler aras ISO

Toleranslarnda
h, Hassas
k Kaba
f, fine
c, coarse
o Orta
ok kaba
m, medium
v, very coarse
Okuma rnei : ekil 7 de = 60 asnn ksa kolu LKK = 150 mm, a = 8 mm ve

Genel Tolerans GT o ise, llerin toleranslar ne kadar dr?
150 mm ve o iin Tablo 11 dan 0,5 mm, 60 iin, Tablo 12 den LKK = 150 mm iin
ya 10 veya edeer byklk 0,3 mm ve 8 mm iin Tablo 11 dan 0,5mm okunur.
www.guven-kutay.ch
24
1.4 Boyuna toleranslar

Boyuna toleranslar hesaplayabilmek iin Kuvvet emberi diye adlandrdmz l veya kuvvet
emberini kurmamz gerekir. Bu ilem sylendii kadar kolay ve basit deildir. Fakat bunu basite
indirerek anlatabiliriz. yleki; Bir kitaplk rafmzn olduunu ve bu rafta bir sr eitli kalnlkta
kitaplarmzn bulunduunu var sayalm, ekil 8. Kitaplarn dzgn grnmeleri iin raftaki boluk
kalnlnda bir kitab rafa koymak istersek iki elimizi kitaplar arasndaki bolua koyup raf kenarlarna
doru iteriz. Bylece kitaplara etkilediimiz kuvveti raf kenarlar kar kuvvetle tutar ve ellerimizin
bulunduu yerde bir B boluu oluur. B kalnlnda bir katab buraya koyarsak raftaki btn kitaplar
gayet gzel ve muntazam olarak durur, ekil 9.
ekil 8, Kitaplk raf

Bu dnce makina montajndada aynen uygulanr. Makinadaki paralarla raftaki kitaplar arasnda hi bir
fark yoktur. Boluk veya skln arand yere gelinir ve sanki itme kuvveti ile btn paralar harekete
geirilecei kabul edilir. Makinadada raf kenarlar gibi bu kuvveti karlayacak paralar vardr ve aranlan
yerdeki boluk veya sklk bulunur. Bulunan deerin iareti art ise boluk, eksi ise sklk var demektir.
B
ekil 9, Kitaplk raf kuvvet emberi
ekil 10, Gereken kitap, para, boluk veya sklk

www.guven-kutay.ch
25
ekil 11, Kk kay kasna
L2
L3
L1
ekil 12, Kuvvet emberi

1.4.1
Boyuna toleranslarn analitik hesaplanmas
Boyuna boluun nominal deeri BN
BN = + L1 - L2 L3
Boyuna byk boluk veya boyuna byk skln

deeri BBB , SBB
BBB = SBB = L1max - L2min - L3mn
Boyuna kk boluk veya boyuna kk skln

deeri BKB , SKB
BKB = SKB = + L1mn L2max L3max

i=n
Bmax =
i=1
Forml olarak
i=n
Bmin =
i =1
i=n
+ Li max ) + ( - Limin )
+ Li min ) + ( - Limax
i=1
Boluun st sapma deeri AB
AB = AL1 + AaL2 + AaL3
Boluun alt sapma deeri AaB
AaB = AaL1 + AL2 + AL3

BOR = (BBB + BKB)/2
SOR = (SBB + SKB)/2
TA = ABB ABK
TA = ASB - ASK
Ortalama Tolerans
Tolerans Alan
www.guven-kutay.ch
i=n
i =1
26
1.4.2
Boyuna toleranslarn Tablo ile hesaplanmas
L1 = 40 0,1
L2 = 37,5 +0,2/-0,1
L3 = 2,5 +0,06/0
Tablodaki zm:
L2
B = 0,2 +0,36/-0,20
B = 0 ... 0,56 mm
L3
L1
ekil 13, Kuvvet emberi

B = L1 - L2 - L3
Sembol
l
mm
L1
+40,00
L2
-37,30
L3
-2,500
+ 0,200
Tol.
mm
+0,100
-0,100
+0,100
-0,200
+0
-0,060
+0,360
-0,200
mm
Aa
mm
Tan1mlama
+0,100 -0,100
+0,200 -0,100
+0,060 0
+0,360 -0,200
zmn anlatm:
2. Bolua gre forml yazlr:
B = L1 - L2 -L3,
3. Tablonn birinci stununa forml yerletirilir,

4. st ve alt sapma deerleri oklarn gsterdii gibi yerletirilir,
5. Sapmalar ve nominal deerler matematie gre topanr (n iaretlere gre),
6. Boluun sapmalar oklarn gsterdii gibi ters ynden yerletirilir.
www.guven-kutay.ch
27
1.5 lendirme ve toleranslarn maliyete etkisi

Teknik resmin llendirilmesi ve toleranslanmas konstruksiyon brosunda en ok yaplan gnlk
ilemlerden biridir. Bir parann retilebilmesi iin onun llendirilmesi gerekir. Konstrktr bu ilemle
parann maliyetini etkiler. Fakat her ne sebeptense, bir ok konstrksiyon brosunda bu i hafife alnr ve
gereken kymet verilmez. Halen bir ok kontrksiyon brosunda taslak bitiminde llendirme a
kurulmaz ve llerle toleranslar dnlerek verilmez. Bu ilem halen boa giden emek olarak kabul
edilir ve bir ilim olduu hala inkar edilir. Bu ilem yaplmad taktirde; fonksiyon hatalar, retim ve
montaj zorluklar, parann skartaya kmas veya dzeltme ilemleri, teknik resimlerin devaml
dzeltilmeleri vede termin uzatmalar normal yaamn paras olur. Btn bu para tuza ilemlerden ve
hatalardan bilinli yaplan llendirme ve toleranslama ile kurtulunur. Buda sistematik ve bilinli
llendirme ve toleranslamann ne kadar mhim olduunu gsterir.
Bir parann llendirilmesi ve toleranslanmas o parann geometrik fonksiyonuna gre yaplmaldr.

Bylece parann nasl retilecei ve nerelerinin kontrol edilecei kesin olarak tanmlanm olur. Bilinli
olarak yaplan llendirme ve toleranslama istenilen ve planlanan kaliteye ulalmasn salar. Bilinli
yaplan toleranslama, korku tolerans denilen ve paray pahallatracak gereksiz hassas toleranslarn
kullanlmasn nler.
Paralarn llendirmesi eitli ekilde yaplabilir. rnein; ekil 14 de grld gibi. Burada yalnz 4
llendirme ekli verilmitir. Fakat para daha bir ok ekilde llendirilebilir. Paralarn llendirme
says paradaki ke saysyla bantldr ve u basit formlle hesaplanr:
s = n n 2
s
n
1
1
llendirme says
parann ke (ke) says
ekil 14, llendirme ekilleri

ok basit bir parada dahi bir sr llendirme imkan vardr. ekil 14 deki parann 6 kesi vardr ve
llendirme says s = 66-2 = 1296 olarak bulunur. Burada konstrktre ok zor i dmektedir. Bu 1296
varyanttan en dorusu bulup onu semelidir. Konstrktr parann geometrik fonksiyonunu ok iyi
bilmeli ve buna gre llendirme ve toleranslamay yapmaldr. Buda paraya bakp falc veya
sihirbazlar gibi hemen sonu bulunmaz. Bunu grmek iinde bir rnek alp analizini yapalm.
ekil 15, Perno

www.guven-kutay.ch
28
Yukarda ekil 14 da verilmi paradan daha basit bir paray (ekil 15) ele alalm ve analizini yapalm.
Parada ke vardr ve llendirme says s = 33-2 = 3 dr. Bu lden biri doru olan
llendirmedir ve her llendirme parann alaca yer ve geometrik fonksiyon artlarna gre en
doru llendirme olabilir. Aada ekil 16 de pernonun monte edilecei ayr sistem grlmektedir.
B2=25
C2=40
A1=15 B1=25
Perno A
S11
A3=15
C3=40
Perno B
S21
S12
Perno C
S22
S13
S23
Perno harici para lleri ekonomik retim iin GT o olarak kabul edilmitir.
Varyant a
Varyant b
Varyant c
Geometrik fonksiyon artlar:
S13 = 0,2 ... 0,8 mm
S12 = 0,1 ... 0,9 mm
S11 = 0,1 ... 0,9 mm
S23 = 0,3 ... 0,7 mm
S22 = 0,1 ... 0,9 mm
S21 = min 0,2 mm
15,50,2 25,40,2
15,50,2
40,50,3
200,2
250,2
4,50,1
A3
B2
A1
B1
A1 = 15 0,2 mm
B1 = 25 0,2 mm
Burada:
C1 = 40 0,4 mm dir.
Perno A bu pernonun en ucuzudur. Grld gibi toleranslar en kaba olandr. Burada Perno B veya C kullanlabilir, fakat
ekonomik deildir.
C2
C3
B2 = 25 0,1 mm
C2 = 40 0,1 mm
A3 = 15 0,1 mm
C3 = 40 0,2 mm
Burada:
A2 = 15 0,2 mm dir.
Burada Perno A veya Perno B
kullanlamaz, nk geometrik
fonksiyon artlar yerine getiremezler.
Burada:
B3 = 25 0,3 mm dir.
Perno A (daha ucuz olmasna
ramen) ve Perno B burada
kullanlamaz, nk geometrik
fonksiyon artlar yerine getiremezler.
ekil 16, llendirme varyantlarnn analizi

www.guven-kutay.ch
29
Dier taraftan varyant a daki llendirme dorudan fonksiyon llendirmesidir. Bazan fonksiyon
llendirmesi dolaylda yaplabilir. Fakat bu ekonomik bir tutum olmaz. yleki;
Geometrik fonksiyon artlar
A = 15 0,05 mm
B = 25 0,10 mm
llendirme varyant
retim
ller
Tolerans/Maliyet
M
I
Dorudan fonksiyon
llendirmesi
150,05
250,1
M
II
B ls iin dolayl fonksiyon
llendirmesi
150,05
400,05
M
III
A ls iin dolayl fonksiyon
llendirmesi
250,02
400,003
ekil 17, llendirme varyantlar

nerimiz; parann daima fonksiyonuna gre llendirilmesidir. nk; retim ekli veya yeri deiince
para muhakkak daha pahalya mal olacaktr.
rnein; Parann retildii makinann yenisi ile deimesi, retim eklinin deimesi veya retilen
firmann deitirilmesi gibi.
Parann fonksiyonuna gre llendirilmesi u avantajlar salar:
Rahat, hatasz ve verimli montaj salar,
Ucuz, kolay ve ekonomik bakm salar,
Ayn anda ekonomik olarak eitli atlyelerde retimini salar,
Rahat ve kolayca baka ekilde retilmesini kolaylatrr.
www.guven-kutay.ch
30
1.5.1
rnek 1, Kaldrma redktr mili
A TARAFI
3. Mil
2. Mil
B TARAFI
4. Mil
1. Mil
ekil 18, Kaldrma redktr

Kaldrma redktrnn (ekil 18) 3 nc
milini ele alrsak, 6 kesi olduunu
grr bununda 1296 ekilde l varyant
verebileceini grrz. Burada fonksiyon
lleri ekil 19 de gsterilmitir.
L2
D4
D3
D2
D1
L1
L3
ekil 19, Kaldrma redktr 3. mili
A1
A2
Fonksiyon ls olan aplarn llendirme ekli kanlmaz bir ekildedir ve

varyant yoktur. Fakat uzunluk iin
verilen fonksiyon lleri dolayl veya
dorudan verilebilir.
Bunlar ekil 20 ve ekil 21 de verilmitir.
B1
A3
B2
ekil 20, 3. milin dolayl llendirilmesi
B3
ekil 21, 3. milin dorudan llendirilmesi
Yukarda ekil 19 de verilen fonksiyon llerinin toleranslar:

L1 = 0,1
;
L2 = 0,1
;
L3 = 0,1
olduunu kabul edelim.
ekil 20 da fonksiyon llerinin toleranslarn tutabilmek iin; L3 = A1 + A2 + A3 olacandan,

A1 = 0,02
;
A2 = 0,03
;
B3 = 0,05
olmas gerekmektedir.
ekil 21 de fonksiyon l toleranslarn tutabilmek iin tolerans deitirmeye gerek yoktur, nk;
L1 = B1 = 0,1 ; L2 = B2 = 0,1 ; L3 = B3 = 0,1
dr.
www.guven-kutay.ch
31
1.5.2 rnek 2, Fonksiyon l ann yaplmas, elektrik motoru

Aada ekil 22 de tasla bulunan elektrik motorunda boluk B bykl aranmaktadr. Boluk ara-
10
3
1
2
3
4
5
Boluk "B"
3 7
ekil 22, Elektrik motoru

Stator
6
Yayl rondela
7
Arka kapak
8
Ventilatr
9
10 Arka muhafaza
Mil
Rotor
Rulman
n kapak
Gvde
nan yerin detayn alp incelersek (ekil 23) yayl rondelann bulunduunu grrz. Yayl rondelann gerilme kuvveti Fmin = 10 N ile Fmax = 220 N arasnda
olmas, istenilen konstruksiyon artlarndan biridir.
Yayl rondelann bask halde kalnl, G = 0,5 0,05
mm olduu bilinmektedir. stenilen bu arta gre
deerler u ekilde hesaplanr:
S max = h max G = 2,1 0,45 = 1,65 mm
S min = h min G = 0,9 0,55 = 0,35 mm.

[N]
Bu hesaplardan B = S min ... S max iin;
220
B = 0,4 ... 1,6 olarak kabul edelim.

Bu kk hesaptan sonra ekil 24 deki kuvvet emberi
kurulur.
s max
10
0
3
0,9
2,1
1,5
1,5
2,1
0,9
2,5
0,5
s min
f [mm]
h [mm]
G
hmin
h
hmax
B
ekil 23, Detay B yayl rondela
Burada standart para olarak u ller seemeden

aynen kabul etmek mecburiyetindeyiz;
L7 = G = 0,5 0,05
L3 = 14 0/ 0,12
Yayl rondela
Rulman yatak, 6204
L1, L4, L5 ve L8 kendi retimiz olduundan normal

toleranslarn seebiliriz. L4 ve L8 iin normal tolerans
olarak 0,1 mm kabul edelim, ller u ekilde olur;
L4 = 4 0,05
L8 = 4 0,05
www.guven-kutay.ch
32
L1 ve L5 in birin boyut ve toleransn seip dierinin boyut ve toleransn hesaplamamz gerekir. nk

bu hesab yapabilmemiz iin elimizde bir denklem vardr bununlada bir bilinmiyen zlr.
+
L3
L3
L1
L5
L4
L7
L8
ekil 24, Elektrik motoru kuvvet emberi

Bunun iin de L1 = 132 mm ve toleransnda ekonomik olarak 0,1 mm olarak seip L5 i bulmak iin
hesaplara balayalm.
ekil 24 deki kuvvet emberine gre B nin ters istikameti + olarak kabul edip denklemimizi kuralm:
B = L8 + L5 + L4 L3 L1 L3 L7
Buradan L5 in nominal deeri;
L5 = B + L3 + L1 + L3 + L7 L8 L4 = 1 + 14 + 132 + 14 + 0,5 4 4 = 153,5

L5 = ( L3 + L1 + L3 + L7 + L8 + L4) = 1 (0,12 + 0,2 + 0,12 + 0,1 + 0,1 + 0,1) = 0,26
L5 in min ve maksimumunu hesaplarsak;
L5 max = B max ( L4max + L8max L3min L1min L3min L7min
L5 max = 0,5 ( 0,1 + 0,1 + 0,12 + 0,1 + 0,12 + 0,05) = 0,5 0,59 = 0,09 bu max olamaz
L5 min = B min ( L4min L8min L3max L1max L3max L7max)
L5 min = 0,5 ( 0,1 0,1 0 0,1 0 0,05) = 0,5 + 0,35 = 0,15
Buradan L5 deeri u byklkte alnr ve kontrol hesaplar yaplrlduu hesaplanr: L5 = 153,4 0,1
L5 byle alndnda boluk B nin deeri :
B = L8 + L5 + L4 L3 L1 L3 L7 = 4 + 153,4 + 4 14 132 14 0,5 = 0,9
B max = L4 max + L5max + L8max L3min L1min L3min L7min
B max = 0,1 + 0,1 + 0,1 + 0,12 + 0,1 + 0,12 + 0,05 = 0,69
B min = L4 min + L5min + L8min L3 max L1 max L3 max L7 max
B min = 0,1 0,1 0,1 0 0,1 0 0,05 = 0,45
B = 0,45 ... 1,59 mm
buda yukarda ekil 23 de hesaplanan S = 0,35 ... 1,65 snrlar iinde olduu
iin kabul edilen bir llendirme olacaktr.
L5 = 153,6 0,1
Bylece motorun imalinde, montajnda ve servisde para deitirmede hibir glk ve terslik
olmayacaktr.
www.guven-kutay.ch
33
2 ekil ve konum toleranslar
2.1 ekil toleranslar
ekil toleransnn imalat resminde gsterilmesi
stenilen toleransn
ekli ve sembol
Yardmc izgiler
0,05
Toleransn saysal deeri
ekil toleransnn ait

olduu yzey
ekil 25, ekil tolerans
2.2
Konum toleranslar
Konum tolerans iin gerekli referansn imalat resminde gsterilmesi

*)1
*)1
Referans ap lsnn 4 mm aklndan daha uzak
ise, referans yzeyi parann d yzeyidir.
30h6
Referans
Referans ap lsnn hemen ucunda veya 4 mm

aklndan yakn ise, referans parann ya dnme veya
orta eksenidir.
30h6
ekil 26, Referansn gsterilmesi

Konum toleransnn imalat resimde gsterilmesi
stenilen toleransn
ekli ve sembol
Yardmc izgiler
0,05 A
Referans
Toleransn saysal deeri

Konum toleransnn
ait olduu yer
ekil 27, Konum tolerans
*)1
Bu artlar ekil ve konum toleransnn ait olduu yeri gsteren ok iinde geerlidir.
www.guven-kutay.ch
34
Tablo 13, ekil toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Tolerans snr
Kullanlm rnei
Resminde gsterilii
0,05
Sembol ve tolerans zellii
Doruluk
Tek eleman
0,05
Dairesellik
0,05
Silindiriklik
0,05
Yzeyin
yanal
tolerans
Tek veya ilikili eleman
izginin
yanal
tolerans
Parann dnme veya orta

ekseni, ap 0,05 mm olan
silindirin, iinde olmaldr.
Toleranslanan yzey, ara
akl 0,05 mm olan iki
paralel dzlemin arasnda
olmaldr.
0,05
Dzlemlik
Aklama
0,05
Kre ap1 t
Her kesitin d emberi

kalnl 0,05 mm olan bir
yzn iinde olmaldr.
Toleranslanan yzey, et
kalnl 0,05 mm olan
borunun iinde olmaldr.
Toleranslanan profil,
merkezi toleranslanan
profilin ideal geometrik
ekli izen ve ap 0,05 mm
olan daireye teet olan, iki
izgi arasnda olmaldr.
Toleranslanan yzey,
merkezi toleranslanan
yzeyin ideal geometrik
ekli izen ve ap 0,05 mm
olan kreye teet olan, iki
dzlemin arasnda olmaldr.
Tablo 14, Doruluk ve Dzlemlik iin genel ekil toleranslar

Doruluk ve Dzlemlik iin genel ekil toleranslar nominal lleri
Tolerans
snf
> 10
> 30
> 100
> 300
> 1000
10 kadar
30
100
300
1000
3000
0,02
0,05
0,1
0,2
0,3
0,4
0,05
0,1
0,2
0,4
0,6
0,8
0,1
0,2
0,4
0,8
1,2
1,6
www.guven-kutay.ch
35
Tablo 15, Konum toleranslar, DIN ISO 1101 den alnm bir ksm
Kullanlm rnei
Sembol ve tolerans
Tolerans snr
zellii
Resminde gsterilii
Aklama
0,05 A
A
Paralellik
Yn toleranslar
0,05
0,05 A
Diklik
Asallk
60
A
60
0,05
t
100
Konum
10
0
80
80
Simetri
0,05 A
E
eksenlik
Konum toleranslar
0,05 A
0,05 A
Salg toleranslar
Radyal
salg
0,05 AB
Eksenel
salg
0,05 A
t
www.guven-kutay.ch
Toleranslanan eksen, referans

eksenine paralel, ap 0,05 mm
olan silindirin, iinde olmaldr.
Toleranslanan yzey, refe-rens
yzeyine paralel ve ara akl
0,05 mm olan iki dzlemin arasnda
olmaldr.
Toleranslanan eksen, refe-rens
yzeyine dik ve ara akl 0,05
mm olan iki paralel dzlemin
arasnda olmaldr.
Toleranslanan eksen, refe-rens
yzeyine 60 ve ara akl 0,05
arasnda olmaldr.
Toleranslanan delik ekseni, drtgen
iine alnm llerin gsterdii
yerde ap 0,05 mm silindirin
iinde olmaldr.
Toleranslanan orta yzey, referans
elemanna paralel ara akl 0,05
arasnda olmaldr.
Toleranslanan eksen, referans
elemann ekseniyle ayn ve ap
0,05 mm olan silindirin, iinde
olmaldr.
Referans ekseni etrafndaki bir
devir
esnasnda
toleranslanan
yzeyin radyal salgs 0,05 mm den
byk olmamaldr.
Referans ekseni etrafndaki bir
devir
esnasnda
toleranslanan
yzeyin eksenel salgs 0,05mm
den byk olmamaldr.
36
2.3
rt art
rt art DIN ISO 8015 ile tam tarif edilmitir.

Mil
Mastar Gbek
d A/Aa
d max
d max
T2=t-T1
T1=0...t
t=A-Aa
d min
T1=0...t
T2=t-T1
tolerans
ekil 28, Milde rt art

rt art; bir parann toleranslarnn snrlad ideal geometrik eklinin iinde olmas, dier bir deyimle
maksimum ve minimum deerlerni amamas demektir.
Yukarda ekil 28 da ve aada ekil 29 de bu tarif resim olarak anlatlmtr.
Gbek/Delik
DA/Aa
T1=0...t
Dmax
Mastar mil
T2=t-T1
T1=0...t
t=A-Aa
Dmin
Dmax
T2=t-T1
T2=t-T1
tolerans
ekil 29, Gbekte rt art
www.guven-kutay.ch
Dmax T1=0...t
37
zet:
Toleranslar gerekli olduklar yerde ve fonksiyona faydal olacaklarsa kullann.
Kullanacanz her toleransn, imal edilen paray pahallatracan unutmaynz.
l toleranslar ayn zamanda ekil ve konumuda ierirler. Bunun iin ekil ve konum toleranslar
l toleranslarndan kk olmaldr.
ekil ve konum toleranslarn ihtiyatl kullannz, fakat hi bir zaman ekil ve konum toleransn
kullanmamak iin l toleransn hassaslatrp paray gereksiz yere pahallatrmaynz.
ekil ve konum toleranslarn kullanrken, daima bunun pratikte nasl llp kontrol edileceini
aratrp karar veriniz. Eer lp kontrol etme olanaklar yoksa bo yere, laf olsun diye ekil ve
konum toleranslarn kullanmaynz.
ekil ve konum toleranslarn tek tek kullanrken pek bir sorun kmaz. Fakat iki veya daha fazlas
bir arada kullanldnda, sorunlar kacaktr. Bunun en iyi hal aresi, imal ve kontrol eden kiilerle
konuup fonksiyon ve deerlerde anlamak ve bu anlamay ya imalat resminde veya ek bir
talimatla tam ve yazl olarak belirtmektir.
Tablo 16, Diklik ve Paralellik iin genel ekil toleranslar

Diklik toleranslar nominal lleri
Paralellik toleranslar nominal lleri
Tolerans
> 100
> 300
> 1000
> 100
> 300
> 1000
snf
100
300
1000
3000
100
300
1000
3000
H
0,2
0,3
0,4
0,5
0,4
0,4
0,8
1,0
0,6
1,0
1,5
2,0
0,5
0,6
0,6
1,0
0,8
1,0
1,5
2,0
Tablo 17, Radyal, eksenel ve dnen her cisim iin genel salg toleranslar
Tolerans snf
Salg toleranslar
H
0,1
0,2
0,5
Genel toleranslar imalat resimlerinin resim balklarnn hemen stnde u ekilde gsterilir.
l tolerans iin rnek:
Genel tolerans Ynerge snf o
( h = hassas, o = Orta, k = kaba, = ok kaba)
ekil ve konum tolerans iin rnek:

Genel tolerans Ynerge snf oK
( H = hassas, O = Orta, K = kaba )
www.guven-kutay.ch
38
3 Yzey kalitesi
3.1 Genel tanmlamalar
Yzey:
Bir paray snrlar ve evresinden ayrr.
Yzeyler eitli ekillerde tanmlanr.

3.1.1
malata gre yzeyler
Ham yzeyler; scak haddelenmi, dvlm veya dkmle elde edilmi.

lenmi yzeyler; talal veya talasz imalatla elde edilmi.
Isl ilem grm yzeyler.
Yzey kaplamas (metal veya metal olmayan kaplamalar) grm yzeyler.
Kimyasal ilemlerle korunmu veya gzelletirilmi yzeyler.
3.1.2
Kullanla gre yzeyler
Mekanik etkinin olmad yzeyler.
Grnen yzeyler; estetik veya pisikolojik artlar yerine getiren yzeyler.

Ek ilem yaplacak tutucu yzeyler; kaplama, boyama veya yaptrma iin yzeyler.
Optik zellii olan yzeyler; kran veya aksettiren yzeyler.
Hareketsiz yzeyler.
Belirli geme zelliini veren iki parann yzeyleri.

Dayanma yzeyleri.
Darbeli temas karlayan yzeyler.
Szdrmazlk yzeyleri; gaz ve svlar iin.
Hareketli yzeyler.
Kayganlk zellii istenen yzeyler; kaygan yatak, kzak, v.b. gibi.

Yuvarlanma zellii istenen yzeyler.
Akkanlar eviren yzeyler.
Sv, gaz ve dier maddelerin akt yzeyler.

3.2 Yzey tipolojisi
Yzey tipolojisi, yzeylerin geometrik zelliklerini snflandrmadr. Yzeylerin fiziki zellikleri, sertlik,
yzey gerilimleri v.b. tipolojiye girmez.
www.guven-kutay.ch
39
3.2.1 Yivsiz yzeylerin zellikleri

3.2.1.1 Dalgal yzeyler
Dalgalar imalat ekline gre u ekilde oluurlar.
Dkm kalbnn yzeyinin fra ile ilenmesi sonucu oluan yzey (ekil 30).
Noktalar halinde oluan dalgalar (ekil 31)
Karmak oluan dalgalar (ekil 30).
ekil 30, Karmak oluan dalgalar
ekil 31, Noktalar halinde oluan dalgalar
3.2.1.2 Kubbe ukurlu yzeyler

Kubbe ukurlu yzeyler imalat ekline gre u
ekilde oluurlar (ekil 32);
Hafif ukurlu.
Nokta eklinde ukurlar.
Przl ukurlar
ekil 32, Kubbe ukurlu yzeyler

3.2.1.3 Sngerimsi yzeyler
Sngerimsi yzeyler imalat ekline gre u ekilde
oluurlar (ekil 33);
Yuvarlak dzensiz ukurlar.
Dzensiz kenarl ukurlar.
ekil 33, Sngerimsi yzeyler

3.2.1.4 Basamakl yzeyler
Basamakl yzeyler imalat ekline gre u ekilde
oluurlar (ekil 33);
Yamuk eklinde basamakl yzeyler.
Serpilmi basamakl yzeyler.
Pul pul serpilmi basamakl yzeyler.
ekil 34, Basamakl yzeyler
www.guven-kutay.ch
40
3.2.2 Yivli yzeylerin zellikleri

3.2.2.1 Yivin tarifi
malat ekli veya sistemi sonucu parann ilenmi yzeinde oluan derinlik veya izler yiv olarak
adlandrlr. Bak ekil 35 ve ekil 36
3.2.2.2 Yiv profili
Yiv profili ekil 35 de grlmektedir. Bir yivin genilii b ve derinlii t vardr. Bu geometrik
byklkler ekil 35 de grlmektedir.
ekil 36 dede yivler aras ller grlmektedir.
ekil 35, Yiv
ekil 36, Yiv lleri
3.2.2.3 Yiv ekilleri
Tablo 18, deal yiv ekilleri

gen
Dzenli
Dzensiz
Sivri ulu tarak
Dzenli
Dzensiz
Yuvarlak ulu tarak
Dzenli
Dzensiz
Dalgal
Dzenli
Dzensiz
www.guven-kutay.ch
3.2.2.4 Yiv gruplarnn tanm
ekil 37, Dzenli paralel yivler
ekil 38, Periodik paralel yivler
ekil 39, Spiral veya ember yivler
ekil 40, Yay eklinde yivler
ekil 41, Daire yay eklinde yivler
ekil 42, Kesien paralel yivler
ekil 43, Kesien yay yivler
ekil 44, Ayn ynde hareket eden spiral yivler
ekil 45, Dairesel hareket eden spiral yivler
ekil 46, Dzenli, dzensiz, doru veya kark

yivler
www.guven-kutay.ch
41
42
3.2.2.5 Yivlerin istenilen ynde verilmesi (DIN ISO 1302)
leme
iaretinin
verildii
yzeydeki kenara paralel olarak
ilenecek demektir (ekil 47).
ekil 47, Kenara paralel yivler

leme
iaretinin
verildii
yzeydeki kenara dik olarak
ekil 48, Kenara dik yivler
leme
iaretinin
verildii
yzeydeki kenara apraz olarak
ekil 49, Kenara apraz yivler
eitli ynlerde karma kark

(ekil 50).
ekil 50, eitli ynlerde yivler
Aa yukar dairesel. Daire

merkezi parann orta noktas.
(ekil 51)
ekil 51, Dairesel yivler
Parann orta noktasndan geen

radyal dairesel (ekil 52).
ekil 52, Radyal dairesel yivler

Aklama: Tam olarak anlatlamayan yiv yn, teknik resimde ak ve anlalr ekilde anlatlmaldr.
www.guven-kutay.ch
43
3.3 Yzey kalitesi sembol

Yzey kalitesi imal edilen parann fonksiyonuna gre konstrktr tarafndan belirlenir ve imalat
resminde ileme (imalat) art olarak verilir. Buda ekil 53 grld gibi standartlatrlm sembolle
gsterilir.
Mecburi
Serbest
Yzey kalitesini elde etmek
iin muhakkak talal imalat
yntemine ihtiya yoktur. Her
trl imalat yntemiyle kalite
elde edilebilinir.
Yzey kalitesi muhakkak

talal imalat yntemiyle elde
edilecektir.
Yasak
Yzey kalitesi iin talal
imalat yntemi katiyen
kullanlmamaldr. Dier bir
deyimle yasaktr.
ekil 53, Yzey kalitesi sembol

Yzey kalitesi sembol ile imalata u artlar konulur:
1.
2.
3.
4.
malat ekli,
Yzey ilem metodu,
Yzeyin ilem geometrisi
Yzey kalitesi tolerans
3.4 Yzey kalitesi ve maliyet

Bir parann maliyetine u faktrler etki eder;
retim ekli,
retilecek para says,
Malzeme cinsi,
Nominal l bykl,
Yzey kalite ve genel toleranslar.
Burada yzey kalite toleransn analize edecek olursak u genel tanmlar yapabiliriz;
Kk toleranslarda (T < 0,01 mm) toleransn yar byklkte seilmesi, retim maliyetini
drt katna kartr,
yzey ile d yzey ayn tolerans snfnda olurda i yzey d yzeyden daha pahalya
retilir. Bunun iinde Gbek milden bir kalite daha kaba seilmelidir.
www.guven-kutay.ch
44
3.5
Yzey kalitesi tolerans sembolnn artlarla tamamlanmas
Yzey przl tolerans olarak Aritmetik

ortalama deeri, Ra
6,3
N9
Bu deer ya standartlarda kabul edilen sembol

N.. ile veya dorudan ortalama mikron deeriyle
gsterilir.
ekil 54, Aritmetik ortalama deeri, Ra
Yzey ilem metodu,
b
b
talanacak
Kaplama veya ileme metodu.

rnein: Sertletirildikten sonra talanacak,
0,5 mm semente edilecek
ekil 55, Yzey ilem metodu
Referans boyu, Cut off-boyu.

c
0,8 mm
rnein: 0,25 mm, 0,8 mm

Cut off-boyu LC = Lt / 6 alnr.
ekil 56, Cut off-boyu
Kalem izi yn.

Kalem izi yn iz dm dzlemine dik,
= Paralel,
X apraz, C Merkezlenmi,
R Radyal, M eitli ynlerde.
ekil 57, Kalem izi yn
leme pay.
rnein: 2, 5 deerler mm olarak verilir.

Burada 2 mm dir.
ekil 58, leme pay
(f)
Yzey przl tolerans olarak herhangi bir

deer verilmesi.
rnein: (Rz = 10 m),
(Rt = 25 m),
ekil 59, Yzey przl tolerans

www.guven-kutay.ch
(R z= 10 m)
45
ks
iy o
nu
3.6 Yzey przl kalitesi seimi

ekil 60, Rochusch'a gre yzey przl kalitesi seme diyagram
6 8 10 12 14 16 18
5 7 9 11 13 15 17
ISO kalitesi
nemli
normal
yzey przlg kalitesi

Rz m olarak
DIN ISO 1302 ye gre
przlk derecesi
N1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
N11
N12
>3
>3- 6
> 6 - 10
> 18 - 50
> 50 - 120
> 120 - 250
> 250 - 500
0,10
0,16
0,25
0,40
0,63
1,0
1,6
2,5
4,0
6,3
10
16
25
40
63
100
160
250
400
630
fonksiyonsuz
nominal l
DI
N
47
64
re
ze
y
fon
ok nemli
Tablo 19, Yzey przl derecesinin kaliteye evrilmesi ( neri deerleri ) DIN/ISO 1302
Eski
Yeni
N1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
N11
Ra
0,025 0,05
0,1
0,2
0,4
0,8
1,6
3,2
6,3
12,5
25
m
Rz
0,063 0,16
0,25
0,63
1,6
2,5
6,3
16
25
63
160
m
N12
50
250
3.7 Talal imalat iin yzey przl kalite nerileri

Aada veriler yalnz neridir. Konstrktrn seimi iin bir yol gstermedir. En ok kullanlan ap
lleri 25 ile 250 mm aras iin demir ve elik malzeme iin u genel neri geerlidir:
l tolerans sahas IT n (IT 6 h 6) ise yzey przl kalitesi max N(n+1) (max N7) olmaldr.
Bylece l tolerans ile yz toleransnn dengesi kurulur. Bunun yannda demir olmayan metallerde bir
derece daha hassas, Dkmlerdede bir derece daha kaba alnabilir.
Kaba ileme ; N10 N11 / Ra 16 40 m / Rz 63 160 m
Mil ve akslarn iki ba yzeyleri,
Hi bir parayla temas olmayan yanyzler, d aplar ve hibir fonksiyonu olamayan yzeyler,
Redktr kutularnn ayak altlar
Plastik contalarn kullanld yzeyler,
DIN veya ISO ya gre 9 11 kaliteli di yanaklar,
Vinlerde ve konvoyrlerde halat makaralar ve tamburlar,
Statik yklemedeki civatalarn dayanma yzeyleri,
Halat sktrma paralarnn yzeyleri,
Temassz szdrmazlk sistemlerindeki yzeyler
www.guven-kutay.ch
46
Normal ileme ; N8 N9 / Ra 4 6,3 m / Rz 16 25 m

Fatura dibi oluu, eik yzeyler, yuvarlak yzeyler
Kaplanacak yzeyler(Kaplamalar),
Redktr kutularnn temas yzeyleri,gbeklerde rulman yataklarn geme yzeyleri,
Kapaklar, szdrmazlk fonksiyonu olmayan yzeyler
altrma cvatalar delikleri (elik konstrksiyon),
Kama kanallar, dz kamal miller,Yaptrlan ve lehimlenen yzeyler,
DIN veya ISO ya gre 7 8 kaliteli di yanaklar,
Tama aralar tekerlekleri,
Hassas ileme ; N5 N6 / Ra 0,4 0,63 m / Rz 1,6 2,5 m
Her trl sk gemeler, millerde rulman yataklarn geme yzeyleri,
Szdrmazlk fonksiyonlu flanlar, mil szdrmazlk contalarnn yerletii delikler,
Kaygan yatak yzeyleri, Fren kasnaklarnn yzeyleri,
DIN veya ISO ya gre 6 kaliteli di yanaklar, Dili kavramalar,
ok hassas ileme ; N2 N3 / Ra 0,04 0,063 m / Rz 0,16 0,25 m
Yksek devirli kaygan yatak yzeyleri, Tampon mastar yzeyleri,
l aletleri, Besleme plakalar,
Takm tezgahlar hareket tablas, krlang gemeler,
Yksek devirli millerde szdrmazlk yzeyleri
DIN veya ISO ya gre 3 5 kaliteli di yanaklar, Dili kavramalar,
en
bal
Ray
n
D
ama
m
zle
ama
lam
ta
tal
Al
Pl
n
an
fre
ya M
ze
atk
lem
a
Tor
p
e
na
.
fre
N1
lem
D z
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N10
ekil 61, Yzey przl kalitesinin maliyete etkisi
www.guven-kutay.ch
N11 N12
47
3.8
Yzey przl tolerans birimleri
Kontrol iin seilecek Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC u artlar ve bantlarla seilir.
LC = L t / 6
Tablo 20, Referans boyu Lt ve Cut off-boyu LC (DIN 4768)
Tanm
Sembol
Boylar mm, przler m olarak
> 0,01
> 0,04
> 0,13
> 0,40
Oyuklar mesafesi
bak ekil 64
Sm
0,04
0,13
0,40
1,30
Przlk Ra
bak ekil 62
Ra
< 0,1
0,1 2,0 2,0 10
> 1,30
4,00
10
< 0,5
0,5 10
10 30
30
0,08
0,25
0,80
2,5
Lt
0,48
1,5
4,8
15
48
bak ekil 64
0,04
0,125
0,40
1,25
bak ekil 64
LS
0,04
0,125
0,40
1,25
Przlk Rz
bak ekil 64
Rz
Cut off-boyu
LC
Referans boyu
bak ekil 62
ekil 64
n boy
Son boy
n ve son boy deerlendirmede kullanlmaz. Bunlar llen boyu tam tanmak iin gereklidir.
Kontrol kesiti ilemi
parann yzeyinin iki boyutta l deerlerini bulan sistemdir.
Referans boyu Lt ,
Kontrol kesiti ileminin yapld boy.

Genelde standart olarak Lt = 1,25 ; 4,0 ; 12,5 mm olarak alnr.
Mevcut profil,
parann kontrol kesiti ilemi ile bulunan hakiki yzeydir. Mevcut profil
ile yzeyin; Form sapmalar, Yzey przl sapmas, ekil ve biim
sapmas ve Yzey dalgalar sapmalar saptanr.
Cut off-boyu LC
Cut off-boyu LC Kontrol kesiti boyunun altda biri olarak alnr.

LC = Lt / 6
Deerlendirme
daima mevcut profille yaplr.
3.8.1
Aritmetik ortalama deeri Ra
Bu deer pratikte ok zor kontrol edilen bir ldr. Bundan dolay genelde yalnz bakarak veya trnak
kontrolu (Rugo-Test plakas) ile kontrol edilecek yzeylerde verilir.
Referens profili
A1 A3
A5
Ra
A7
A2
A4
A6
Alan ortalama prof ili
Taban prof ili

Referens boyu
www.guven-kutay.ch
Hassas kontrolu gereken yerlerde

ya max. Przlk derinliiveya
hesaplanan ortalama Przlk
deeri verilmelidir.
Aritmetik ortalama deeri Ra
ller yapldktan sonra u ekilde
hesaplanr.
A + A 2 + .... + A n
R a = A / LC = 1
LC
48
ekil 62, Aritmetik ortalama deeri Ra

3.8.2
max. Przlk derinlii Rt
Rt
Referens prof ili
Bu deer gayet kolay kontrol

edilmesine ramen yzey kalitesi
hakknda pek doru bir deerlendirme
vermez.
Bundan dolay pratikte kullanlmamas
nerilir.
Referens boyu
ekil 63, max. Przlk derinlii Rt
Z2
LC
LC
LC
LC /2
Bu deer gayet kolay kontrol edilir

ve yzey kalitesi hakknda pek
doru bir deerlendirme verir.
Bundan dolay pratikte kullanlmas
nerilir.
Z5
LC
Z4
LC
Z1
LC /2
Ortalama Przlk Rz
Z3
3.8.3
Ortalama Przlk Rz
Sm
LS
5 x Cutoff-boyu LC
Referens boyu Lt
Z + Z 2 + Z3 + Z 4 + Z5
Rz = 1
5
ekil 64, Ortalama Przlk Rz

3.8.4
Yzey dalgas tolerans hD
Yzey dalgas tolerans hD, kontrol ileminin yapld, kontrol kesiti boyunda verilen yzey dalga
kontrol boyundaki LDa, sapmasdr.
h Da
Referens profili
L Da
ekil 65, Yzey dalgas tolerans hD

www.guven-kutay.ch
www.guven-kutay.ch
2,5
R1
31
15
24
*)1
40
15
(5)
20
B
3
0,02 A
145
0
29,8 0,2
13,2 +0,1
0
1,3 H13
Poz.
Pos.
98
99
30
50
*)1
Eksantrik mil
Tanm
Text
=
N5
N6
Gayet hassas perdahlanm
Sertletirdikten sonra talanm
8
3
100
Eksentrik mil
Tanm / Title
ekil 66, Eksentrik mil
F R M A
Kontrol eden / Reviewed:

Onaylayan / Approved:
izen / Issued:
Keler 0,2x45 krlm
*)1 Ke yuvarlatlm ve parlatlm
1,3 H13
34 0,2
Semente edilmi 0,3 ... 0,5 mm kalnlkta
30
9
30 k6
IV III II
15
Adedi / Nr. of pieces
25 k6
2.5
B 5:1
35
0,02 A
20h5
15
23,9 h12
25 h11
19 h12
42
0,2 +0,1
0
15
Genel toleranslar ISO 2768-m ' e gredir

General tolerances according to ISO 2768-m
M6
2
Revision
3
Deiiklik
20 k6
6 N9
A4
Yerineyaplan / Replecement for:

Format Sayfa-No. Sayfa Ad.
Paralistesi
Format Page-No. No. Page
Part list
Yeni Res. / Superseded by:
lek / Scale :
AA
N8
0,05 A
Ck 15 E
Aklamalar
Remarks
All rights are reserved for this document, even in case of issuance
of a patent and registration of another industrial right. Misapplication, in particular reproduction or handing over to third parties is
prohibited and actionable under civil and criminal law.
FRMA
Malzeme
Material
0,02 A
3,5 +0,1
0
Bu dkmanda bulunan btn bilgiler bizim tasarrufumuzdadr.

Bizden yazl msaade alnmadka oaltmak, nc ahslara
vermek veya bilgi olarak aktarmak sutur ve yapanlar hakknda
kanuni takibata geilir.
FRMA
49
4 rnekler
4.1 rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali
50
rnek 1, ekil 66, Eksentrik mil teknik resminin analizi:
aplar fonksiyonlarna gre llendirilmi ve toleranslandrlmtr. Seilen toleranslar Tablo 4

veya Tablo 5 den fonksiyon artlarna gre seilmitir.
Milin eksentrik ksmnn yalanmas iin eksenden alan ya delii iletmede yalanabilecek
ekilde n grlm ve llendirilmitir.
ke balantlar monte edilecek paralarla bir sorun kmayacak ekilde standartlara gre
yaplmtr ve tam anlalmas iin byk lekle detayda verilmitir.
Kama yuvas standartlara gre llendirilmi, toleranslanm ve konum tolerans olarakta mil
eksenine paralellii verilmitir.
Kama genilik toleransn konstruksiyon artlar ne olursa olsun milde hafif sk geme olarak
alnmas avantajdr. nk mile kama kurun veya sentetik ekile vurularak gayet rahat geirilir
ve montajda milin dnpte kamann dimesi sonucu, montajda zaman kayb nlenir.
Keelerin montajda geirilecei aplar 15 eiklikle ve keleri perdahlanarak keelerin montajda

zedelenmemeleri nlenmitir.
Serbet kenarlarn 0,2x45 krlarak retim ve montaj esnasnda ellerin veya parmaklarn kesilmesi
nlenmi ve gereksiz vakit kayplar bylece ortadan kaldrlmtr.
Para kk olduundan ekonomik ynden btn para sertletirilmitir. Eer para byk
olsayd yalnz sertletirilmesi gereken yerlerin sertletirilmesi daha ekonomik olacakt.
Segman yivlerinin llendirilmesi ideal llendirme ekliyle, ara parann dayand ke ile
segmann d taraf llendirilip toleranslanmtr. Segmann oturaca oluk, standartlarn n
grd tolerans ile llendirilmitir.
Yzey kalitesi konstruksiyon artlarna gre zel yzeylerde N5, N6 ve genel olarak dier btn
yzeylerde N8 kabul edilmitir.
Yalama balants iin metrik M6 vidas 8 mm derinlikle n grlmtr. Nakliye veya montaj
esnasnda vida giriinin zedelenmeyecei kabul edidiinden vida dii dorudan ekilmitir. Eer
herhangi bir sebepten vida diinin zarar grecei var saylrsa di balangcnn koruma ukuruna
alnp yle di ekilmesi gerekir.
Referans A 30 mm lik apn ekseni olarak alnmtr. nk referans taban hemen 30 mm ap

l okuna konulmutur. Burada referans eksendir. Eer referans taban l okundan 4 mm veya
daha uzaa konulmu olsayd referans olarak silindirin yan yzeyinin alnmas gerekir. Buda
gereksiz yere burada tolerans dahada hassaslatrp maliyetin ykselmesini dourur.
Milde ortalamay ve gbein rahat geirilmesini salamak iin ou konstruksiyonda 45 eiklik

alnmaktadr. Bu dnce yanltr. 45 ile 90 arasnda pratikte ortalama iin pek fark olmaz.
Gbek veya emsali parann montajn kolaylatrmak iin 25 ile 20 eiklin 3 ila 5 mm
arasnda alnmasnda fayda vardr. Eer mmknse bunu firma konstruksiyon standart olarak
kesinletirmekte fayda vardr.
Tolerans verilmemi ller resim formatnda

Genel toleranslar ISO 2768 e gredir. diye GT o olarak belirlenmitir. rnein: toplam boy
147 mm nin tolerans (bak Tablo 10) 0,5 mm dir.
www.guven-kutay.ch
60
6,8
0,9
B
20
120
18
3
20
15,2185
sol
55,963
+0,30
DIN 8
3
23,594
23,477
23,420
1600,020
84
ABC 123
N10
0,01 A
N6
23
15
www.guven-kutay.ch
44
2,5
N6
255
N10
60
2,5
N10
0,5 mm derinlikte semente edilerek

sertletirilecek. 620...740 HB
N10
65
Di yanaklar sertletirildikten sonra talanacak
2090,05
63,67h9
Keler 0,2x45 krlacak

Parann arl 4,1 kg
ekil 67, Redktr orta mili
64.5
20
Di says
z
mn
Normal modl
Kavrama as
Helis as
Helis yn
d
Taksimat dairesi
Profil kaydrma faktr
x
Diekme kalitesi
llecek di says
W3
l deerleri
W3 max
W3 min
a
Eksen mesafesi
Kart di says
z
Kart dili Res.No.:
120
10
6,7
N10
3,15
N6
35k5
( ,
2 0
0,3
N8
45u6
42CrMo4
55
N10
2,5
44
Pinyonlu mil
N6
35k5
N10
R0
,8
N10
0,05 A
0,01 A
20
4.2
1 1
51
rnek 2, Redktr orta mili
52
rnek 1, ekil 67, Redktr orta mili teknik resminin analizi:
aplar fonksiyonlarna gre llendirilmi ve toleranslandrlmtr. 35 mm lik aplar YNS

Rulman yataklar, 45 mm ap Mil-Gbek balantlar ve 63,67 apta Dililer kitabnn
toleranslar ksmnda geni olarak anlatlmtr.
Milin eitli tezgahlarda ilenecei dnlerek garantili ortalamay salamak iin nakliye veya
balant esnasnda ortalama deliinin zedelenmemesi iin koruma ukuruna alnp standartlara
gre yaplmtr.
Burada 45 mm ap referens olarak alnmtr ve dili taksimat dairesi dahil btn aplar konum
tolerans ile konumlar belirlenmitir. Dili toleranslar Dililer kitabnn toleranslar ksmnda
geni olarak anlatlmtr.
120
60
15
11
0,1 AB
11
60
50
45
15'
6x60
0,1 AB
30
0,1 AB
30
0
4
11
11
0,1 AB
6x
0,1 C
M8
ekil 68, Montaj plakas

4.3
4.4
rnek 3,
ekil 68, Montaj plakas teknik resminin analizi:
Referens olarak plakann iki birbirine dik kenarlar A ve B olarak alnmtr. Plaka stndeki
deliklerin konumu bu referens kenarlarna gre toleranslanmtr. Deliklerin ekseni A ve B
kenarlarndan drtke iine alnm llerin kesitii noktaya gre oluan 0,1 mm apndaki
silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn birbiriyle olan aras 15' toleransl olabilir. M8 vidalarnn taksimat dairesi
tolerans AB referens kenarlarna gre oluan 0,1 mm apndaki silindirin dna kamaz.
Btn M8 vidalarnn konum tolerans zel olarak C referensine gre 0,1 mm olarak verilmitir.
Cvata gei delii olarak verilen 11 mm lik delikler zel toleranslar olan deliklerdir ve Cvata
ve Somunlar kitabnda etraflca anlatlmtr.
www.guven-kutay.ch
5 Kaynaklar
5.1 Literatr
BARTSCH, H-J.
Taschenbuch mathematischer Formeln

Verlag Harri Deutsch, Thun und Frakfurt /Main, 9 Auflage1986
Das Techniker Handbuch
Grundlagen und Anwendungen der Maschinenbau-Technik

Friedr.Vieweg & Sohn, Braunschweig/Wiesbaden, 16. Auflage
2000
Dubbel, H.
Taschenbuch fr den Maschinenbau,

Springer Verlag,Berlin/Heidelberg/New York, 14. Auflage 1981
Felber/Felber,
Toleranz-und Passungskunde,
Fachbuchverlag, Leipzig 1976
Gieck
Technische Formulsammlung
Gieck Verlag, 27. Auflage 1981
Htte
Die Grundlagen der Ingeneurwisssenschaften

Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York, 29.Auflage 1991
Kirschling,G.
Qualittssicherung und Toleranzen,

Springer-Verlag, 1988
KraftfahrTechnischer Taschenbuch
Firma BOSCH,
Dsseldorf VDI Verlag, 22. Auflage, 1995
Pahl, G./Beitz, W.
Konstruktionslehre
Roloff/Matek
Maschinenelemente
Friedr. Vieweg & Sohn Braunschweig/Wiessbaden
Roth, K.
Konstruieren mit Konstruktionskatalogen,

Technisches Taschenbuch
INA Wlzlager, D-91074 Herzogenaurach

6. berarbeiteter Nachdruck, 2000
Tschochner,
Toleranzen,
Wintersche Verlagshandlung, Fssen 1952
5.2 Standartlar
5.2.1 VSM- Normen (svire Standartlar)
VSM
Normen- Auszug fr Technische Schulen, 9.Auflage 1986,
Bezug: VSM- Normenbro, Kirchenweg 4, Postfach, 8032 Zrich
VSM 10204
Form- und Lagetoleranzen

www.guven-kutay.ch
53
54
VSM 10230
Oberflchenbeschaffenheit und Bearbeitungsangaben
VSM 58400
Grundlagen der Toleranzen und Abmasse ISO-Toleranzsystem
VSM 58401
Abmasse der Bohrungen, ISO-Toleranzsystem, Grundlage ISO/R 286-1962
VSM 58402
Abmasse der Wellen, ISO-Toleranzsystem, Grundlage ISO/R 286-1962
VSM 58410
Passungen, Spiele und/oder bermass (rechn. und graph.)
SN 258440
Allgemeintoleranzen fr spanende Bearbeitung
5.2.2 DIN- Normen ve VDI-Richtlinien (Alman Standartlar)

Normenheft 7, DIN:
Anwendungen der Normen ber Form- und Lagetoleranzen in der Praxis
Bearbeitet von ; H. Fischer, H.-P. Grode, G. Harz, G. Noppen
Beuth Verlag GmbH- Berlin, Kln
Normenheft 13, DIN:
Toleranzen und Passungen fr Lngenmasse (ISO-System)

Bearbeitet von A. Sievritts
Beuth Verlag GmbH- Berlin, Kln (Vergriffen, keine neue Auflage)
DIN 250
Rundungshalbmesser
DIN 406 B1,B2
Masseintragung in Zeichnungen
DIN ISO 1101
Form- und Lagetolerierung
DIN 1319 Bl1-3
Grundbegriffe der Messtechnik
DIN 7168 T1
Allgemeintoleranzen, Lngen- und Winkelmasse
DIN 7168 T2
Allgemeintoleranzen, Form und Lage
DIN 7168 T2B1
Allgemeintoleranzen, Form und Lage, Messprotokolle
DIN 7182 T1
Masse, Abmasse, Toleranzen und Passungen Grundbegriffe
DIN 7184 B1
Form- und Lagetoleranzen, Begriffe/Zeichnungeintragungen
DIN 7185
Auslege Paarung
DIN 7186 B1
DIN ISO 8015
Statische Tolerierung, Begriffe, Anwendungsrichtlinien und

Zeichnungsangaben
Technische Zeichnungen, Tolerierungsgrundsatz
VDI 3219
Oberflchenrauheit und Masstoleranz in der spanenden Fertigung
www.guven-kutay.ch
5.2.3 TS-Standartlar
TS 450
20.04.1993
55
Teknik Resim-Toleranslar Lineer ve Asal Boyutlar in
TS 1304
ISO 1101
11.07.1995
Teknik Resim-Geometrik Toleranslar-ekil, Dorultu, Konum ve

Dnme Toleranslar-Genel, Tarifler, Semboller ve Resimler zerinde
Gsterme
Teknik Resim ekil Toleranslar ve Konum Toleranslar Drdnc
Blm Resimler zerinde Gsterme rnekleri
TS 1498
20.02.1974
TS 11397
28.04.1994
Teknik Resim-llendirme-Uygulama Kurallar
TS 11398
28.04.1994
Teknik Resim- llendirme, Terimler, Genel Kurallar
TS 11399
28.04.1994
Teknik Resim-Boyutlandrma-Makina ile Programlama in

llendirme
TS ISO 5459
04.04.1996
Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma-Geometrik Toleranslar in

Referanslar ve Referans Sistemleri
TS ISO 8015
04.08.1996
Teknik Resim-Toleranslandrmann Esaslar
TS 3532
EN ISO 5455
20.03.1998
Teknik Resim-lekler
TS 2955
ISO 2692
22.04.1998
Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma-En ok Malzeme Prensibi
TS 1503
EN ISO 1660
25.02.1997
Teknik Resim-Profillerin llendirilmesi ve Toleranslandrlmas
TS 10844 EN
ISO 7083
27.02.2001
Teknik Resim- Geometrik Toleranslar in Semboller- Oranlar ve

Boyutlar
TS ISO/TR
5460
22.04.1998
Teknik Resim-Geometrik Toleranslandrma ekil, Dorultu, Konum ve

Dnme Toleranslarnn Dorulama Prensipleri ve Metotlar-Klavuz
TS ISO 10579
24.02.1999
Teknik Resim- Rijit Olmayan Paralarn llendirilmesi ve

Toleranslandrlmas
TS 88-22
ISO 128-22
22.11.2000
Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 22: Klavuz

izgileri ve Referans izgileri in Temel Kurallar ve Uygulamalar
TS 2318
ISO 3040
22.11.2000
Teknik Resim- Konik Elemanlarn llendirilmesi ve

Toleranslandrlmas
TS ISO 10578
27.02.2001
Teknik Resim- Dorultu ve Konum Toleranslandrmas- z Drlm

Tolerans Blgesi
TS 88-24
ISO 128-24
27.04.2003
Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 24: Makine

Teknik Resminde izgiler
TS 88-30
ISO 128-30
27.04.2003
Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 30:

Grnlerle lgili Temel Kurallar
TS 88-34
ISO 128-34
27.04.2003
Teknik Resim-Gsterilile lgili Genel Prensipler-Blm 34: Makine

Teknik Resminde Grnler
www.guven-kutay.ch
56
TS 88-20
ISO 128-20
2000/T1
TS 88-21
ISO 12821:2000/T1
TS 11399/T1
17.03.2005
24.03.2005
23.12.1997
Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 20: izgiler

in Temel Kurallar.
Numara tadili , TS 88-20 EN ISO 128-20
Teknik Resim- Gsterilile lgili Genel Prensipler- Blm 21: CAD
Sistemleri ile izgilerin izilmesi.
Numara tadili, TS 88-21 EN ISO 128-21
Teknik Resim-Boyutlandrma-Makina ile Programlama in
llendirme
www.guven-kutay.ch
6
57
Konu ndeksi
Ara geme ......................................................................... 8

Aritmetik ortalama deeri Ra ..................................... 46
Aritmetik ortalama deeri, Ra .......................................... 43
Aritmetik tolerans.......................................................... 4, 6
Asimetrik tolerans ............................................................. 7
Miller iin sapma deerleri ..............................................10
B
Basamakl yzeyler ......................................................... 38
Birim delik sistemi .......................................................... 15
Birim mil sistemi............................................................. 15
Boluklu geme ................................................................. 8
Boyuna toleranslar........................................................... 23
N
Nominal l......................................................................6
O
l toleranslar.............................................................6, 8
Ortalama Przlk Rz ...................................................47
rt art ..........................................................................35
P
Przlk derinlii Rt .....................................................47
Cut off-boyu .................................................................... 43

Cut off-boyu LC .......................................................... 46
Referans boyu ..................................................................43

Referans boyu Lt ..........................................................46
Dalgal yzeyler .............................................................. 38
Salg toleranslar ..............................................................34

ekil toleranslar ........................................................32, 33
ekil ve konum toleranslar .............................................32
Sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans......................7
Sk geme..........................................................................8
Simetrik tolerans ................................................................7
Statik tolerans ....................................................................4
Sngerimsi yzeyler.........................................................38
E
En byk boy .................................................................... 6
En kk boy..................................................................... 6
G
Geme toleranslar iin neriler ...................................... 15
Gemeler ........................................................................... 8
Genel ekil toleranslar.................................................... 33
Genel toleranslar ............................................................. 22
Gbek iin sapma deerleri............................................. 12
Hakiki l ........................................................................ 6
Tek ynl Asimetrik tolerans .........................................7

Temel tolerans deerleri ....................................................9
Temel toleranslar ...............................................................9
Tolerans .............................................................................6
Toleranslarn guruplar.......................................................5
nternasyonal Toleranslar .................................................. 9

leme pay ...................................................................... 43
Yiv profili ........................................................................39

Yiv ekilleri.....................................................................39
Yivlerin teknik resimde gsterilmesi ...............................41
Yivli yzeyler ..................................................................39
Yn toleranslar................................................................34
Yzey dalgas tolerans hD .........................................47
Yzey ilem metodu ........................................................43
Yzey kalitesi ..................................................................37
Yzey kalitesi sembol ....................................................42
Yzey kalitesi toleranslar................................................37
Yzey przl kalitesi seimi ......................................44
Yzey przl tolerans ...............................................43
K
Kalem izi yn ................................................................ 43
Karesel tolerans ................................................................. 4
Konum toleranslar.................................................... 32, 34
Kubbe ukurlu yzeyler .................................................. 38
Kuvvet emberi ............................................................... 23
L
Lngenmasse ................................................................... 50
www.guven-kutay.ch

02 Toleranslar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

02 Toleranslar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2009 Kasm

llendirme ve Toleranslar .................................................................................................................5

ekil ve konum toleranslar .................................................................................................................33

ekil toleranslar ..........................................................................................................................33

Yzey kalitesi ......................................................................................................................................38

3.8.4 Yzey dalgas tolerans hD.................................................................................................48

rnek 1, Eksentrik mil, bak ekil 1 deki montaj hali..................................................................49

Dolayl fonksiyon lsn analize edecek olursak;

0.2 Toleranslarn Tanmlanmas

Tolerans guruplarnn tanmlanmas

ekil 1, Tolerans guruplarnn tanmlanmas

ekil ve konum toleranslar

Yzey kalite tolerans

ekil 3, Toleransn lde verilmesi

Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

ekil 4, Toleransn lde verilmesinin ekilsel gsterilmesi

Sfr izgisi ile kesilen Asimetrik tolerans

Tek ynl Asimetrik tolerans

m.., g.., M.., G

dMmax < dGmin

dMmax > dGmin

BOR = 0,5 . (BB - BK)

BOR = 0,5 . (BB - BK) = 0,5(+41-0) = + 20,5 m

BB = AG AaM = 25 (-16) = +41 m

Tablo 1, Temel tolerans TT deerleri m olarak

1000 1150 1300 1400 1550

1000 1200 1400 1600 1850 2100 2300 2500

Temel tolerans deerlerinin hesaplanmas (TT=IT nternasyonal Toleranslar):

Tolerans birimi " i ve " nin hesaplanmas

nominal l < 500 mm

" k " Faktrnn saptanmas

Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Mil 50 js6 .

> 100-120 +13

> 120-140 +15

> 140-160 +15

> 160-180 +15

> 180-200 +17

> 200-225 +17

> 225-250 +17

+820 +1050 +1350

> 250-280 +20

+920 +1200 +1550

> 280-315 +20

+790 +1000 +1300 +1700

> 315-355 +21

+900 +1150 +1500 +1900

> 355-400 +21

+660 +1000 +1300 +1650 +2100

> 400-450 +23

+740 +1100 +1450 +1850 +2400

> 450-500 +23

+820 +1250 +1600 +2100 +2600

Btn tolerans deerleri iin

Okuma rnei : Mil 50 r6 .

Tolerans deeri TT/2, TT bak Tablo 1

Okuma rnei : Gbek 60 Js8 .

Deerler temel tolerans deerleri bak Tablo 1, c) + eklenecek

Okuma rnei : Gbek 60 M7 . Burada deer: 60 mm > 50-80 nominal l snrndadr.

hafif bastrmada kayan

Kullanld yer iin rnek

Tablo 5, Birim mil sistemi iin geme toleranslar nerileri

Kullanld yer iin rnek