Ayl›k Pediatri Bülteni Nisan 2009 • Say› 9

De¤erli Okurlar›m›z,

Çocukluk ça¤›nda zehirlenmelere s›k rastlan›lmaktad›r. Bu nedenle çocuk sa¤l›¤› ile u¤raflan hekimler;
zehir dan›flma merkezlerinin telefonlar›n› haz›rda bulundurmal› ve s›k görülen zehirlenmelerde ve
flüpheli toksik zehirlenme durumlar›nda de¤erlendirmeye yatk›n ve haz›r olmal›d›rlar.
Bu say›m›zda çocukluk ça¤›nda s›k görülen zehirlenmelere yaklafl›m k›lavuzu yay›nlad›k. Küçük
bebeklerde kullan›lan çok ilaç içeren üst solunum yolu ve öksürük ilaçlar›n›n kullan›lmas›ndaki zararl›
yan etkilere dikkat çeken bir çal›flma yay›nlad›k.
www.pediatribirligi.org.tr sitemizden daha önceki say›lar›m›za ulaflarak gerekti¤inde sorular›n›z›,
önerilerinizi ve isteklerinizi bizimle paylaflabilir ve Pediatri Birli¤i Derne¤i'ne üye olabilirsiniz.
Sayg›lar›m›zla.

Çocuklarda S›k Görülen

Zehirlenmelere Yaklafl›m

2
Mentol ‹çeren Topikal
So¤uk Alg›nl›¤› ‹laçlar›
Küçük Çocuklarda Solunum
S›k›nt›s›na Neden
Olabilmektedir

Pediatri Birli¤i Derne¤i

Bebeklerde ve küçük çocuklarda
reçetesiz olarak sat›lan öksürük ve
so¤uk alg›nl›¤› ilaçlar›n›n doktor kontrolü
olmadan kullan›lmas›na karfl›d›r.

Çocuklarda S›k Görülen
Zehirlenmelere Yaklafl›m
6 yafl alt› çocuklar zehirlenmelerin %51’ini oluflturmaktad›r. Zehirlenme
vakalar›n›n %38’ine de 3 yafl alt› çocuklarda rastlanmaktad›r.
Amerika’da zehirlenme kontrol merkezlerine
2003 y›l›nda 2.4 milyon zehirlenme vakas› rapor
edilmifltir. Bu raporlar›n sonucuna göre
zehirlenmelerin %76’s› a¤›z yoluyla olmakta,
%93’ü evde, %80’i ise istem d›fl›
gerçekleflmifltir.
American Family Physician dergisinin Mart
say›s›nda istem d›fl› toksik madde alan 12 yafl
alt› çocuklar›n zehirlenmelerine yaklafl›m ve
tedavi de¤erlendirilmifltir.
Pratik uygulamada çocuk ve aile hekimleri,
a¤›z yoluyla al›nan ve ço¤u toksik olmayan
yabanc› cisimlerin çocuklar taraf›ndan yutmas›
sorunlar›yla karfl› karfl›ya kalmaktad›rlar. Bu
nedenle çocuk ve aile hekimleri zehir dan›flma
merkezlerinin telefonlar›n› haz›r bulundurmal›
ve s›k görülen zehirlenmelerde ve flüpheli toksik
zehirlenme durumlar›nda de¤erlendirmeye
yatk›n ve haz›r olmal›d›rlar.
Zehirlenme durumunda ilk yard›m erken triaj,
solunum yolu aç›kl›¤›n›n, solunumun ve
dolafl›m›n normal biçimde sa¤lanmas› ve
hemen arkas›ndan uygun destekleyici ya da
varsa toksine özel antidotlarla tedavi fleklinde
olmal›d›r.
2
Nisan 2009 • Say› 9
Tedavi
- Solunum yolunun aç›k tutulmas›
- Düzgün solunumun sa¤lanmas›
- Normal dolafl›m›n sa¤lanmas›
- Destekleyici ya da Anti-Toksin tedavi
S›k Görülen Zehirlenmeler
Çocuk ve aile hekimleri özellikle afla¤›da yaz›l›
grup ilaçlara ba¤l› zehirlenme durumlar›na
haz›rl›kl› olmal›d›rlar;
Asetaminofen:
Antikolinerjik ilaçlar: Psikoaktif ve
antihistaminik ilaçlar› da içermek üzere.
Antikoagülanlar: Warfarin ya da fare zehiri
gibi.
Kardiyak ilaçlar: Kalsiyum kanal blokerleri,
digoksin ve beta blokerler gibi.
Muskarinik kolinerjik ajanlar: Baz› mantarlar,
organofosfatlar, karbamatlar
Nikotinik kolinerjik ajanlar: Böcek ilaçlar›,
nikotin.
Etilen gikol ya da metanol: antifiriz ya da
alkol.
Demir içeren ajanlar: Desferoksamin gibi.
Opioidler: Morfin, metadon.
Salisilatlar: Aspirin içeren ajanlar.
Sülfanilüre
Sempatomimetik ajanlar: amfetamin, kafein,

kokain ya da efedrin gibi.
Fizik inceleme ya da laboratuar bulgular›
spesifik bir zehirlenmeyi gösteriyorsa, klinisyen
toksine özel antidot ya da tedavi uygulamay›
planlamal›d›r. Antidotlar hasta stabil hale
geldikten sonra genelde toksik madde al›m›n›
izleyen birkaç saat içinde verilmektedir ve etki
süreleri k›sa oldu¤undan çoklu doz uygulamas›
gerekebilmektedir. Hekimin özel uzmanl›k
alan›na girmiyorsa antidot uygulamadan önce
zehir dan›flmay› aramas› uygundur.
Zehirlenme durumlar›nda ilk yap›lmas›
gerekebilecek tetkikler aras›nda;
Böbrek Yetmezli¤i Bulgular› için: Bikarbonat
düzeyi, elektrolit, serum üre nitrojen düzeyi,
serum kreatinin düzeyleri, elektrolitler
Hipoglisemik madde al›m› için: kan fleker
düzeyi
3
Nisan 2009 • Say› 9
Kalp toksisitesi için: elektrokardiyografi
P›ht›laflma bozuklu¤u için: protrombin zaman›
Hipoksi için: pulse oksimetre
Asetaminofen toksisitesi için: Serum
asetamniofen düzeyi,
Çocuk do¤urma yafl›ndaki k›z çocuklar› için
yer almaktad›r: insan koriyonik gonadotropin
(HCG).
Klinik ve laboratuar bulgular›na göre;
Arter Kan Gazlar›: Hipoksemi için
Kreatin Kinaz: Nefrotoksisite ve\veya
rabdomiyoliz için
Özel ‹laç düzeyleri: Salisilatlar, demir, digoksin,
antikonvulsanlar, alkol
‹drarda ilaç taramas›: Opioidler
Serum Osmolalitesi
‹drar analizi: Nefrotoksisite ya da renal
yetmezlik için, araflt›r›labilir.
 Nisan 2009 • Say› 9

Çok fliddetli durumlar haricinde gastrik boflaltma (aktif kömür

ve gastrik y›kama) art›k rutin olarak önerilmemektedir.

Gastrik boflaltman›n zorunlu yap›lmas› ÖNER‹LER

gerekti¤i durumlarda zehir dan›flma merkezi • Bilinen ya da olas› bir zehir al›m› sonras›,
ile kontrollü olarak yap›lmal›d›r. ‹peka kullan›m› solunum, dolafl›m ya da kardiyolojik bulgular›
da art›k önerilmemektedir. olan tüm vakalar ambulans eflli¤inde en yak›n
Az bulgular› olan veya toksik maddeyi acil bölümüne sevk edilmelidir.
al›rken görülen ve ne kadar al›nd›¤› bilinen • Olas› zehirlenme durumlar›nda klinisyenler
çocuklar evde izlenebilirler. Uzun etkili ilaçlarda çocu¤un yafl›n›, cinsiyetini, ne zaman önce ve
geç toksik etkiler ortaya ç›kabilmektedir, bu ne kadar zehire maruz kalm›fl olabilece¤ini, ve
vakalar›n daha uzun süre gözlemlenmesi evde bulunan ilaçlar›n listesini belgelemelidirler.
gerekir. Enterik kapl› ya da yavafl sal›n›ml› • ‹lk fizik incelemede bulgusu olmayan
ilaçlar›n yan› s›ra baz› ilaçlar›n da geç emilimi çocuklar, uzun etkili ilaçlarla ya da geç etki
olabilece¤i göz ard› edilmemelidir. mekanizmas› olan ilaçlarla zehirlenme olas›l›¤›
nedeniyle daha uzun süre izlenmelidir.
Geç Emilimi Olan ‹laçlar • Gastrik y›kama yaln›zca toksik madde
Karbamezepinler al›m›n› izleyen 1 saat içinde ve deneyimli bir
Demir ilaçlar› klinisyen taraf›ndan orogastik tüp yerlefltirilerek
Meprobamat yap›lmal›d›r.
Aspirin • Toksik madde al›m›n izleyen ilk 1 saat
Teofilin d›fl›nda aktif kömürün rutin uygulanmas›
Difenoksilat/atropin önerilmemektedir.
• ‹peka surubunun kullan›lmas› art›k
Etki Mekanizmas› Uzun Süreli Olanlar önerilmemektedir.
Antikoagulanlar
Mononaminokidaz inhibitörleri Çocukluk ça¤›ndaki zehirlenmeler destek
Sülfanilüreler tedavi, yak›n izlem ve sürekli gözlem
Tiroid hormonlar› gerektirmektedir. Düflük riskli ve hafif bulgular›
Zehirli mantarlar olan vakalarda, toksik olmayan maddeler
al›nm›flsa, beklenen bir sekel yoksa k›sa bir
Toksik Metabolitlerinin Etki Mekanizmas› gözlem sonras› taburcu edilebilirler. Yüksek
Uzun Süreli Olanlar riskli durumlarda ( ‹stemli yüksek doz ilaç al›m›,
Acetaminofen uzam›fl, devam eden bulgular› olan vakalar)
Asetonitril tedavi ve gözlem amac›yla hastaneye yat›r›larak
Dapson izlenmelidir.
Toksik alkoller
Lityum toksisitesi de gecikmifl toksisiteye neden
olabilmektedir ve uzun süreli gözetim gerektirir. Am Fam Physician. 2009;79:397-403.

4
 Nisan 2009 • Say› 9

Mentol ‹çeren Topikal

So¤uk Alg›nl›¤› ‹laçlar›
Küçük Çocuklarda
Solunum S›k›nt›s›na
Neden Olabilmektedir
Reçetesiz sat›lan, üst solunum yollar›ndaki nezle ve t›kan›kl›k
bulgular›n›n giderilmesinde yayg›n kullan›lan bir ilaç olan Vicks
VapoRub (Proctor and Gamble; Cincinnati, Ohio) adl› merhemin küçük
ve oyun ça¤› çocuklarda mukus üretimini artt›rabilece¤i ve solunum
yolu inflamasyonunu kötülefltirebilece¤i bildirildi.

Gö¤üste konjesyonu azaltt›¤› düflünülen
Vicks VapoRub; kamfor (Lauraceae ailesinden
da¤l›k bölgelerde yayg›n olarak bulunan
yüksekli¤i 2-3 metre ve gövdesi oldukça genifl
olan a¤açtan dam›tma yöntemiyle elde edilen
iritan etkili "kafur" tedavide a¤r› kesici,
antiromatizmal, antipiretik, antistres,
ekspektoran gibi özellikleri nedeniyle
kullan›lmaktad›r), mentol, okaliptus ya¤› gibi
aromatikler içermektedir.
Chest dergisinde Ocak ay›nda yay›nlanan
bir makalede Winston-Salem, North
Carolina’dan Dr. Rubin ve arkadafllar› daha
önce sa¤l›kl› 18 ayl›k bir k›z çocu¤unun,
merhem buruna direk olarak uyguland›ktan
sonraki yar›m saat içinde fliddetli solunum
s›k›nt›s›na girdi¤ini rapor ettiler.
Araflt›rmac›lar solunum anatomisi ve
hücresel yap›s› insanlar›nkine çok benzerlik
gösteren da¤ gelinciklerinde ilac›n etkilerini
araflt›rd›lar. Çal›flmada Vicks VapoRub’un
gelinciklerin trakea dokusundaki mukus
sekresyonunu normale göre %59 oranda
artt›rd›¤›n› ve siliyer hücre hareketlili¤ini %36
oran›nda azaltt›¤› bulundu. ‹lac›n normal
solunum epitelinde bir etkisi yokken,
inflamasyon olan solunum yollar›nda trakeal
mukosiliyer tafl›ma h›z›n› da %34 oran›nda
artt›rt›¤› gösterildi.

5

Sonuç olarak yazarlar Vicks VapoRub’un
aktif içeri¤inin hafif proinflamautar özellikte ve
siliyalara toksik oldu¤unu, mukus sekresyonunu
artt›r›rken ayn› zamanda mukus klerensini
azaltt›¤›n› vurgulad›lar. Doktor Rubin farkl›
markal› benzer ilaçlar›n da küçük çocuklara
çok zararl› etkilerinin olabilece¤ine de dikkati
çekti.
Burun t›kan›kl›¤› için en iyi tedavi tuzlu su
(salin), yumuflak plastik pompalarla temizlik,
›l›k içecekler ve tavuk çorbas› deste¤iyle
çocu¤un iyileflmesini beklemektir.
Bu dönemde solunum s›k›nt›s› duyan
6
Nisan 2009 • Say› 9
çocuklar›n en k›sa zamanda acil kontrollerinin
yap›lmas› gerekmektedir.
Chest 2009;135:143-148.
(AS001) SKIN-DES RENKS‹Z C‹LT
ANT‹SEPT‹⁄‹ (200 ml)
Bakteri, virüsler ve mantar enfeksiyonlar›na
karfl› etkili dezenfektand›r.
%70 ‹sopropanol içerir.
GÜVEN‹RL‹K: Almanya Hijyen ve
Mikrobiyoloji Enstitüsü kriterlerine göre
test edilmifl olup GMP onayl›d›r.
www.sagligimizicin.com
Kitab›n›z›; www.pediatribirligi.org.tr <http://www.pediatribirligi.org.tr> ve www.suvak.org.tr
<http://www.suvak.org.tr> sitelerinden online temin edebilirsiniz.

Dan›flma Kurulu:
Doç. Dr. Suna EM‹R

Prof. Dr. Ahmet KOÇ

Prof. Dr. Mehtap TATAR

Nisan 2009 • Say› 9 Doç. Semra fiAH‹N

Ayl›k Pediatri Bülteni Diyetisyen Nihal TUNÇER

Çocuk Geliflim Uzman›

Tu¤ba KARAASLAN
Sahibi ve sorumlu yaz› iflleri müdürü:
Prof. Dr. A. Murat TUNCER Yaz›flma Adresi:
K›rlang›ç Sokak No: 43/3
06700 Gaziosmanpafla/Ankara
Genel Yay›n Yönetmeni ve Editör:
cengizhanelmas@pediatribirligi.org.tr
Uz. Dr. Cengizhan ELMAS www.pediatribirligi.org.tr

Pediatri Birli¤i’nin izni olmadan ço¤alt›lmas› ve da¤›t›lmas› yasakt›r.