kr Emma Goldman

Almanca orijinalinden Y a k u p Coar t a r a f n d a n dilimize evrilen

ve o z a m a n k i Sovyetler Birlii nin d u r u m u h a k k n d a birinci elden
gzlemler ieren hu bror, yle t a h m i n e d i y o r u z ki, ne ngilizce
ye, ne d e hir baka dile evrilmedii iin, eer aratrmalarmz
yetersiz deilse, E m m a G o l d m a n klliyat iinde yer a l m a m a k t a
ya da a n l m a m a k t a d r .
Bror, My Disillusionment'ten bile eski olmasyla, Sovyetler
Birlii zerine yazlm ilk radikal ve d e v r i m c i eletiri nvann
hak etmektedir. Bu ksa b r o r n nemi, o z a m a n k i Sovyetler
Birlii h a k k n d a birinci elden, canl gzlemlerin, son derece ilgin
s a p t a m a l a r n yan sra, b u r a d a n d a gelmektedir. Bu bir yana, bu
" k a y p " b r o r , E m m a G o l d m a n klliyatlarna, 83 yl sonra,
Trke bir eviriyle a n m s a t m a n n , e v i r m e n ve yaync iin bir
v n o l d u u n u belirtmeden gemek hakszlk o l u r d u .
G n Zileli

Rus Devriminin
k Nedenleri
eviren Yakup Coar

Emma Golda

RUS DEVRMNN
K NEDENLER
nsz: Rudolf

Rocker

eviren: Yakup Coar

NDEKLER

Dipnot Yaynlar 50 Tarih Dizisi 3

ISBN:978- 975-9051-52-5
Rus Devriminin k Nedenleri / Emma Goldman
Der Syndikalist, Berlin 1922
Dipnot Yaynlan
eviri: Yakup Coar
Dzelti: brahim Yldz
Kapak Tasarm: Sinan Solmaz
Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk : Dipnot Bas. Yay. Ltd. ti
1. Bask2008/Ankara
Bask: Mattek Matbaaclk Bas. Yay. Tan. Tic. San. Ltd ti
GMK Bulvan No 83 / 23 Maltepe/Ankara
Dipnot Yaynlar
Selanik Cad. No: 82/32 Kzlay /ANKARA
Tel: (0 312) 419 29 32 Faks: (0 312) 419 25 32
e-posta: dipnotkitabevi@yahoo. com

Sunu / Gn Zileli

nsz / Rudolf Rocker

Giri

17

Sovyet Devriminin k Nedenleri

23

Rus Kooperatifleri
Sovyetler
alma Seferberlii
eka

31
33
36
40

Rusya'da Sendikalar

46

Rusya'da ocuklarn Durumu

57

Sunu

Gn Zileli
Elinizdeki "Rus Devriminin k Nedenleri" baln
tayan metnin nemi, bunun, Emma Goldman Sovyetler
Birlii'ni terk ettikten sonra, Sovyetler Birlii konusunda,
onun tarafndan yazlm ilk metin olmasdr. Hem de,
kendisi tarafndan verilmi orijinal ad "Rusya'daki ki Y
lm"

olup,

yaynclar

Disillusionment

tarafndan

in Russia

verilen

(Rusya'daki

adyla

Hayal

Mu

Ktkl

m)'nn, yani onun bu konudaki temel kitabnn, Ameri

ka'da ingilizce olarak baslmasndan bit yl nce, Bet
lin'deyse, Emma Goldman'n ana dili Almamada, yakn
arkada Rudolf Rocker'in nszyle

Brorn basm

tarihi 1922. Rudolf Rocker'in nsznn iarili I yll

1922. Rudolf Rocker, nsz'nde zaten "hazrlamakta

min ediyoruz ki, ne ngilizce'ye, ne d r bir baka dil- evril-

olduu daha kapsaml eserinde okuyacaz," diyerek, My

dii iin, eer aratrmalarm/ yetersi/ denilse, I mma

Disillusionmenf

Goldman klliyat iinde ver almamakla y. <l. anlma

nceden duyurmu oluyor. Daha da il-

ginci, Emma Goldman n "Giri" yazsnn 1922 tarihini

maktadr. nk, bu bror dnda. Ia (ioldtan,

tamas. ngilizceki orijinal ad Liuirg My Life olan otobi-

tm yaz ve kitaplarn ngilizce kaleme alnlr

yografisinde

Emma Goldman'n, Rusya'y terk ediini

Yani

Emma Goldman'n, ana dili Almam a<la ilk ve -.un ke/ ka

tasvir ederken verdii tarihin zerinden ancak bir ay ge-

leme ald bu tarihi nemdeki bror, b< >vle< e . w hn k.

mi: "1 Aralk 1921. Ryalarm yok olmu, inancm ykl-

ranlklarna gmlp kalmtr. in daha <la l<|lm. ve inlini

m, yreim sanki bir ta! Matuka Rossiya binlerce ya-

taraf, bizzat Emma Goldman'n da, I loytl Yn-yi

rayla kanyor, toprana ller salm." (s. 936)

keride,

Demek Emma Goldman, Letonya ve Estonya zerin-

kendisinin ve Alexander Berkman' Hsva'yn

ilikin klliyatn titizlikle ve ayrntlaryla verirken olsun,

den isve'in Stockholm kentine ular ulamaz, son derece

My Disillusionmenfm

g koullarda, her an sve'i terk etmek zorunda kalma

Berlin'de Rudolf Rocker ve Alexander Berkman'la yaa

tehlikesiyle kar karyayken, kendisini kabul edecek, vize

dklarn anlatrken olsun, bu brore bir kere bile dein-

verecek bir lkeye gitmek iin rpnrken, Hayatm

Ya-

memi olmasdr. Sanrm, Emma Goldman klliyatlarn

belirttii acil grevi yerine getirmek iin, aya-

yanltan ve bu nemli eseri kllliyata katmamalarna yol

nn tozuyla girimi bu ie: "Bu bizim, yirmi bir ay susma-

aan da bu olmutur; tabii bir de, Emma'nn Almanca

ya zorlandktan sonra ilk canhra lmz, 'Ekim'i Kzl

yazm olabileceini akllarna getirmemeleri.

bir alla rten dehetengiz sahtekrln dnyaya ilan

Bror, bata da belirttiimiz gibi, My Disillusionmcnt

edilmesi konusunda yoldalarmza verdiimiz szn yeri-

bile eski olmasyla, Sovyetler Birlii zerine yazlm ilk ra

ne getirilmesinin ilk adm olacakt." (s. 937)

dikal ve devrimci eletiri unvann hak etmekledir Mu ksa

arkeride

bana gelenleri anlatrken olsn,

lfi

Almanca orijinalinden Yakup Coar tarafndan dilimize

brorn nemi, o zamanki Sovyetler Millimi hakknda n

evrilen ve o zamanki Sovyetler Birlii'nin durumu hak-

rinci elden, canl gzlemlerin, son derece ilgim, saptamala

knda birinci elden gzlemler ieren bu bror, yle tah-

rn yan sra, buradan da gelmekledl

Mu m yana, ni

"kayp" bror, Emma Goldman klllyatc, ilan a, H!> vl

1

Hayatm Yaarken, C II, ev: Emine zkaya, Metis-Kaos ortak yayn,

1997.

sonra, Trke bir eviriyle anmsatmann, evirmen ve

11

yaync iin bir vn olduunu belirtmeden gemek hakszlk olurdu.

Ocak 2008

nsz

RudolfRocker
Modern anarist hareketin propagandac temsilcileri
arasnda Emma Goldman kukusuz en parlak ve zel kiiliklerden biridir -retinin, isel dnyasn ve yaamnn
amacn oluturduu byk bir karakter. Goldman, 1869
ylnda Kaunas'da 1 dodu ve ocukluunun ilk yllarn
Kurland'da^ geirdi. Yedi yandayken ailesi tarafndan
Knigsberg'e, babaannesinin yanna gnderildi ve o tu,
yanda anne ve babasyla birlikte Petersburg'a gidene
kadar burada yaad. Petersburg'a gidileri II AUxmkIci
n ldrlmesinden bir yl sonrasna rastlyordu l'.r.kul
tm atmosferi hl devrimci partinin .l. k.n^ yr!
t ve tm Rus toplumunu derinden sars,in koku, '..
1
2

Bugnk Litvanya'da (.n.)

Bugnk Letonya'da (.n.).

8
9

van dolaymsz sonularyla yklyd. Gen devrimci

Aktif yoldalarla ilk ilikisi, New I laven'de ekmeini ka

rencilerle bu sralar kurduu ilikiler, gen kz zerinde

zand korse fabrikasnda balad 1HK() ylnda u/un su

gelecekteki yaamna belli bir yn verecek etkiler yarat-

redir besledii bir hayali gerekletirip, New York'a t&fl

mt.

nnca yeni edindii fikirleri derinlerin nek ve .klU-un

1886 ylnda, kzkardei Helena'nn peinden Amerika'ya g etti ve geici olarak akrabalarnn bulunduu
Rochester'a yerleti. Bu dnemde Amerikan i Hareketi
devrimci geliiminin zirvesine ulamt. Devasa grev dalgas tm lkeyi sarsyor ve sekiz saatlik ign talebi dorultusunda byk bir harekete dnyordu. Bunlara,
anarist ii nderlerinin canice idamlaryla sonulanan
meum ikago olaylar eklendi. Emma Goldman, ikago
anaristlerinin davasn youn bir heyecan ve gerginlikle

mek iin geni olanaklara kavutu ()zelllklu .nham M sl

parlak, tutkulu konumalaryla gen idealistin Urnak l
manda gl bir etki brakyordu. ok geilinlen de bu
yeni devrimci, anarist dncenin heyecanl ajilatrleln
den biri oldu. Artk Emma Goldman'n yaamnda coku
lu, youn ve ypratc bir alma dnemi balyordu A|i
tasyon almalar, ilk balarda, ekonomik mcadelelene
hatr saylr katklarda bulunduu New York'un ve dier
ehirlerin Alman ve Yahudi ii evreleriyle snrl kald.

izledi ve susuzluklar gn gibi ortada olan bu insanlar

1892 ylnda Homestead'da, yerleim biriminin adn

hibir Amerikan mahkemesinin ipe gndermeyeceine

tm dnyaya tayan byk bir grev hareketi ortaya kt.

sonuna kadar inand. htimal vermedii bu vahetin ger-

Tepeden trnaa silahl Pinkertonlann vahi saldrsna u-

eklemesi onu byk bir hayal krklna uratt. 11 Ka-

rayan iiler de silaha sarlp sermayenin uaklarna hak

sm 1887 Goldman'n yaamnn dnm noktas oldu; ge-

ettikleri karl vermi ve onlan geri ekilmeye zorlam-

limi, derin adalet duygusu onu devrimci bir yaama

lard. Sonuta olaya milis kuvvetleri mdahale etmi ve

doru srklyordu. Rusya'da iken kapt zgrlk

kan dkerek iileri ar bir yenilgiye

eilimler ekilleniyor, derin bir idealizmden kaynaklanan

Homestead'taki kanl olaylar Amerika'daki btn rgtl

dnceler dorultusunda berraklayordu. Anarist ve

ii hareketi ierisinde byk bir heyecan ve fke dalgas

sosyalist literatr youn bir almayla inceliyor ve esas

yaratt. Kamuoyundaki bu havann etkisiyle gen<, bi

olarak Johann Most'un kard 'zgrlk' adl derginin

anarist, Alexander Berkman, tm ii topluluunun el

etkisiyle gittike anarist dncenin ekim alanna giri-

ret ettii, trajik olaylarn gerek sorumlusu olan I i< k i ol

yordu.

drme giriiminde bulundu

uratmlard

Irick hafif yaaland

Buna

ramen Berkman, tarafsz, olmad ok net olan l> inal

10

11

keme tarafndan olaanst bir cezaya, 22 yl krek cezasna arptrld. Bu korkun olay Goldman iin byk bir
darbe oldu: nk Goldman, Bergman'la yakn arkadat
ve ayn grup ierisinde bulunuyordu. Ayrca arkadalarnn bir ksm Berkman'n eylemini knyor ve bu durum
kendi ilerinde ciddi hesaplamalara neden oluyordu.
Ayn gnlerde burjuva basn da Emma Goldman'a nefretle saldryor ve olaydan onun da sorumlu olduunu iddia
ediyordu. Arkadalarnn terk ettii ve kamuoyunun nefretini ensesinde hisseden gen idealist uzunca bir sre kalacak ev bulmakta bile zorland, baz geceleri sokakta geirmeye mecbur kald.

sreliine Amerika'dan ayrld. Tm ngiltere ve skoya'y

iine alan baarl bir propaganda turundan sonra Viya
na'ya gidip bir hastanede hemirelik eilimi ald IH'Mla
nihayet Amerika'ya dndnde kendini byk bh lt
kuyla tekrar propaganda almalarna verdi

IH1)'/ yln

da, adnn btn lkeye yaylmasna neden olan ve Hu

yk Okyanus kylarna kadar uzanan ilk byk n|llasyon
turuna kt. Bu tarihten itibaren Emma Goldman, Ane
kan kamuoyunda hesaba katlmas gereken bir ahsiyet
olmutu. lkeyi batan baa dolayor, en cra yerlere
kadar ayak basmadk yer brakmyordu. Parlak konuma
yetisi ve szlerinde gl bir biimde dile gelen samimi

Ertesi yl Amerika'da isizlerin byk hareketi dounca

inan, zgrlk davasna bilinli savalar, kendisine ise

Emma Goldman harekete katkda bulunmak iin tekrar

Amerikan radikal evrelerindeki tm tannm ahsiyetle-

sahneye kt. New York'da Union Square'de, grevci teks-

rin dostluunu kazandryordu. Ancak onun baarl al-

til iilerinin bir toplantsnda yapt konuma kapitalist

malar ayn zamanda bu yrekli isyancya kar tm

basn tarafndan hakaret olarak yorumland ve arptlm

reaksiyoner gleri de harekete geiriyordu. yle ki, he-

biimde yaymland. Sonuta Emma Goldman 1893 y-

men her turunda tutuklamalarla, toplant yasaklaryla kar-

lnda halk isyana tevik etmekten bir yl hapse mahkm

layordu. Emma Goldman ad, burjuva dzeninin tem-

edildi. Nefret edilen propagandacy sulu iln etme hrs-

silcileri zerinde krmrzr al etkisi yaratyor ve bu kadn,

na kaplan jri, lehteki 12 tann ifadelerini dikkate al-

modern baya literatrn okuyucu kitlesine sunduu s

mam ve daha sonra grevini ktye kullanmaktan hap-

radan komplocu tiplemeyle uzaktan yakndan hi<,bl ben

se mahkm olacak bir muhbirin ifadesine gre karar ver-

zerlik tamasa da, Amerikal darkafallar ne/dinde . aia

miti.

la tm ktlklerin sembolne dnyordu

Cezaevinden karken Emma'nn dnceleri olgun-

Emma Goldman'n en nemli zelliklerinden biisl de

lam, deneyimleri zenginlemiti. Islah olmas sz konu-

rin bir adalet duygusuna sahip olnasd

su bile deildi. 1895 ylnda Avrupa'ya gitmek zere bir

edildii, insan onurunun ayaklar allna alnd le yerde

13

Adalelin ihlal

Emma Goldman, bana neler geleceini dikkate almaks-

kalmay bildi. Sonu, tutuklanma ve iki yl sren gzalt

zn, hakszla kar protestoda bulunmak iin ateli ko-

oldu. Sava sona erdiinde Emra (oldan vatanda

numalarla ortaya kmaktayd. Ve kendi eyleminin so-

olduu bu lkeden snrd edilerek, .iyin kadel paylaman

nularndan bakalannn zarar grmesine hibir zaman

ilk grupla birlikte Sovyet Rusya'ya gndetldi Kalben hep

izin vermiyordu; yaptklarnn tm sorumluluunu stlen-

bal olduu eski yurduna hangi dygulala dndn

meye her zaman hazrd. Bakan McKinley'in Buffalo'da

aadaki satrlarda, zellikle de hazrlamakla oldnu dal ta

ldrlmesinden sonra anaristlere kar korkun bir nefret

kapsaml eserinde okuyacaz. Emma (i< dman n han'

kampanyas baladnda, Emma'nn lkeyi terk etmesi iin

ketli yaamndaki en ac tecrbeler kukusu/ Rusya'da

arkadalannn ok byk aba harcamalan gerekti. "Cesur

edindikleriydi. Bu satrlar, zgrlk zlemiyle kavnlan t-

ve zgr nsanlarn" lkesinde yaanan ikago adalet tra-

en yce beklentilerinin ihanete uradn gren bit ruhun

jedisi ve dier adli canavarlklar arkadalarnn srarlarn

ifadesidir. Sosyalizm sloganlaryla yarm yamalak gizlen

elbette hakl klyordu. Ama Emma Goldman yerinden k-

mi gaddar bir gerekliin ii bo panlts byle bir ruh

prdamyor ve yaklaan uursuzlua meydan okuyordu.

zerinde iki kat itici etki yaratm olmaldr.

Czolgosz olaynda hibir sorumluluu olmamasna ramen baka yoldalanyla birlikte tutukland ve polisin korkun vahetine maruz kald. Tm lkede kar-devrimci
srler, tm suu, inanc hilafna hakim dnceyle uzlamay reddetmek olan bu yiit kadnn kellesi iin uluyorlard. Emma Goldman'n o zamanlar her eye ramen
hayatta kalabilmesi belki de sadece bir tesadften ibarettir.

Bu kitapn szm ona radikal basnn kabul etmemesinin ardndan bir burjuva gazetesinde yaymlanmas, o nl "proleterya diktatrlnn" tam ya da yan savunuculan asndan, Emma Goldman' umutsuz lanet ve kiisel
svg seliyle bomaya kalkmann yeterli gerekesi oldu.
Bolevik Rusya'nn uluslararas konferanslarda kapitalist
dnyann temsilcileriyle ayn masalarda oturmalarna tek
laf etmeyen ayn insanlar, gerekliin, btn dier yolln

1914 ylnda byk kitle kymlar baladnda Emma

kapal olduu iin burjuva basnnda yaymlanmasna alt

Goldman savaa kar sesini ilk ykseltenler arasndayd.

lki bir fke duyuyorlar. Gerekte ise bu satrlarn yetiine

Sava kartlarnn birou, bizzat Amerika savaa girince

kar syleyecek bireyleri olmadndan onu kaalnmak

fikrini deitirmiti. Emma Goldman bunu yapmad. Kan

iin baka aralara bavuruyorlar. Emma (ioldnnn'n bu

ve intikam duygulannn btn lkeyi adeta kasp kavur-

doutan yeteneksizleri zel olarak yantlamaya geeks

duu dnemlerde bile davasna korkusuz biimde sadk

nimi yok. Onun tm yaant bu gibilerin sulamalarna

14

11

verilen yanttr. Floransal'nn sz onun iin de geerlidir:

Segu il tuo corso, e lascia dir le gente! 3
Neuklln, Eyll 1922

Giri

Rusya'da geirdiim iki yl ierisinde Aulk. luv.

nnda benimle yapld iddia olunan jnuyul. iden

...

eden ok sayda yaz yaymland hu yn.ilmin 1 I 1

benim dncelerimi deitirdiim, arlk .l."Um.

da

ia

madiim ve devrimin zorunluluundan alk .'111111 olma

dm beyan edildi. Hatta bir gazel' ',ar.a,v<mel tli lika
ye uydurup odamda kutsal bir eya |ll>l I* Amerikan
bayra bulundurduumu yazd Ksa rv. Amerikan m
kmetine kar iledii sularn farkna vai', itinal nka
ran bir papaza benzetildim.
Bunlarn tm tabii ki san.lktan llnelli I )uinele
rimin doruluuna hibir zaman imdiki kndn derinden
inanmamtm; daha nce hibir zaman, anarist retinin
i tutarllna ve mantna ilikin bu kadar gl kantla3

Dante'nin sz: t rr, kervan yrr.

16

rm olmamt. Ancak kimseyle ayrntl bir sylei yapma11

dm. Bunun nedeni ise, Rusya'nn trajik durumunu kav-

kar sesimi ykseltme cesareti gstermeden dolay ol

rayabilecek duruma gelmek iin bir yldan fazla bir zama-

du. O zamanlar savan yol aacafl korkum, ykma, ola

na ihtiya duymu olmamd. imdi olduu gibi o zaman

anst maddi hasara ve onun surs,- .,yula nsan laya

da Rus sorununun birka sradan lafla geitirilemeyecek

tna mal olacana dikkat ekiyordum

kadar karmak olduuna inanyordum. Rusya zerine,

B u g n sava desteklemi olan birok r.an. snvay genel

orada birka hafta ya da en iyi olaslkla birka ay kaldk-

fke seline kaplmayanlarn hakl olduuna

tan sonra yazan insanlarn kitaplarnn byk bir ksmnn

takm arlatanlar ve onlarn hempalar taralndan

bana ok yzeysel gelmesinin nedeni de budur. Kendim

lordlarnn karlar iin balatldna, desteklendiine e.-

net bir fikir sahibi olmadan belli bir fikri kamuoyu nezdin-

finanse edildiine inanyor. "Demokrasi iin savn",

de ifade etmeye karar veremedim. Aslnda kamuoyuna

va bitirmek iin sava" sloganlar dnyay gerek m e

aklama sorumluluunu hissetmi bile olsam, bunu basn

henneme evirdi. Alk kral btn lkeleri kasp kavunu

temsilcilerine yapamazdm.

ken, sava srasnda insan etini yok ederek zenginleenle)

Emperyalist glerin

Rus-

'unn buydu
..um,m hl
nva
m

ya'nn boazn skmaya devam ettikleri bir srete sus-

krallarn bu en glsne kur yapyorlar. Milyonlarca in

kunluu srdrmenin gerekli olduunu dnyordum.

sann katledilmesi ve yerkrenin yarsnn le evrilme-

Ayrca gazetecilerle yaadm otuz yllk deneyim, istisna-

siyle yetinmeyip, dnyay bir kaleye, halklarn yzyllar s-

larnn olduunu memnuniyetle itiraf etsem de, onlarn

ren savamla elde edilen hak ve zgrlklerinin zincire

drstlkleri konusunda beni ikna etmeye yetmiyordu.

vurulduu bir zindana evirdiler. Bir zamanlar "cesur ve

zgr insanlarn lkesi" olarak bilinen demokratik Ameri

Artk suskunluk dnemi sona erdi. Bu nedenle sylenmesi gerekenleri aka syleyeceim. Bu noktada karlaacam zorluklarn bilincindeyim. Gericilerin, yani Rus

ka, tm lkelerin bakaldranlarna kucak aan ngiltere,

zgrln beii Fransa ve daha nemsiz birok lke
hepsi bugn ruhun llerinden baka nedirler? Bunlarn

devriminin dmanlarnn szlerimi yanl yorumlayacak-

bir zamanlar konuklara ak olan kaplar bgun kapal ve

larn biliyorum. Komnist Partisi ile Rus devrimini birbiri-

srgl. Sadece politik tutuklularn iniltileri, surs. say

ne kartran devrimin szm ona dostlarnn da beni

daki isizin kfr ve beddualar bu duum e ve flkl mv.n

mahkm edeceklerinden eminim. Bu nedenle tutumumu

lndaki sessizlii bozuyor.

iki tarafa da aklamamn gerekli olduunu dnyorum.

Drt yl nce ABD hkmeti benden bir cani yaratarak
evimi ve lkemi terke zorlad. Ve bunlarn tm savaa
18

Gerekten de sava lordlar, eserleyle vnebilirin

Komplolar baarl oldu. Demirden peneleriyle dnya

11

halklarnn enselerine km bulunuyorlar. Aslnda u

Rusya da olmasa keyiflerine diyecek yok.

hede kahramanca hayatlarn ortaya koyarlarken, ierdeki

dman giderek gleniyordu. Bolevikler, yava ama
gvenli admlarla Sovyetleri yok eden, devrimi kerten,

O asil sermaye ve ordu ikilisi Rusya'da bir devrimin

brokrasi ve despotizm asndan dnyann btn byk

olacan hesaplamamt. Tam da emperyalizmin zaferin-

devletleriyle boy lebilecek merkeziyeti bit devlet ku-

den emin olduu, sava ganimetlerinin su gibi akmaya

ruyorlard.

balad bir dnemde Rus halknn kalkp da devrimi tm

dnyaya yayabilecek bir yangn karvermesi hi de "kibar" bir davran deildi. Bu "hayaszl" ezmek iin
bireyler yapmak gerekiyordu. Almanya ile sava, ikiyzllkle, Alman halkna kar deil, Alman emperyalizmi ve
militarizmine kar bir sava diye sunulmutu. Ayn hilekr
dil Rus devrimine kar tezghlanan hal seferi olumlanrken de kullanld. Rus halkna deil, Boleviklere kar savalyordu -devrimi onlar atelemilerdi, onlarn yok
edilmeleri gerekiyordu. Bylece Rusya'ya kar sava balatld. galciler milyonlarca Rusu ldrdler. Abluka nedeniyle yzbinlerce k a d n alk ve souktan ld. Rusya
umutsuzluun ve lmn kol gezdii korkun bir le dnmt. Boleviklerin iktidan snrsz bir gce ularken,

ki yllk gzlem ve deneyimlerime dayanarak kesin olarak syleyebilirim ki, dtan srekli bir saldr tehdidi olmasa, Rus halk Kolaklarn, Denikinlerin ve dierlerinin saldrlarnda olduu gibi, iteki tehdidi grecek ve defetmi
olacakt. Emperyalistlerin kar saldrlar olmasa, halk,
komnist devletin yklan Rusya'y yeniden ina etmek
konusundaki yeteneksizliini, sln anlayacak, onun
abalarnn gerek hedefini kavrayacakt. Bu durumda kitleler lkenin dumura uram sosyal glerini harekete
geirebilirlerdi. Peki halk da ayn ekilde yanlp yolunu
aramaz myd? Tabii, bu da mmknd. Ancak bu durumda kendi inisiyatifine ve gcne gvenmeyi renecek ve sadece bununla bile devrim kurtarlabilecekti.

Rus devrimi yerle bir olmaktayd. Emperyalistlerin Rus-

Yzyllarn en byk olay olan Rus devriminin k,

ya'ya kar yrttkleri drt yllk komplonun sonucu bu-

yalnzca yabanc glerin mdahalesini talep eden bir k-

dur.

sm eski devrimcinin caniyane aptallklar ve bu mdaha-

Peki, bu neden oldu? ok basit: Devrimi tek bana

gerekletiren ve onu ne pahasna olursa olsun saldrganlara kar korumaya kararl olan Rus halk, snrsz saydaki
cephede, iteki dmanlara gerekli dikkati gsteremeye-

leyi finanse eden emperyalistler yznden gereklemitir.

Boleviklerin, saldrlarn hedefi olmalar nedeniyle, uzunca bir sre sosyal devrimin kutsal sembol olarak gzkebilmelerini de buna borluyuz.

cek derecede meguld. Rusya'nn ii ve kylleri cep20

21

Uursuz bir yanlgy burada ortaya koymak istiyorum.

Hayr, devrime inancm yitirmedim. Tersine, Lenin'in askeri komnizm diye adlandrd eyin dnyaya dayatlmas durumunda, gelecek her devrimin yenilgiye mahkm olduuna mutlak biimde inandm iin bu yanlgy
ortaya koymak istiyorum. Boleviklerin Rus Devrimine
neler yaptklar, devletin gereklilii konusunda ikna olduum iin deil; Rusya'da yaananlar, hangi biim altnda
ve hangi gerekeyle davranrsa davransn her tr devletin,
kitlelerin zgr dnmelerini ve eylem taleplerini felce

Sovyet Devriminin k Nedenleri

uratan lmcl bir arlk oluturduunu her eit teoriden daha net bir biimde gzlerimizin nne serdii iin
anlatacam Bunu anlatmay Boleviklerin eliyle armha
gerilen devrime, eziyet edilen Rus halkna ve yanltlan
dnyaya kar bir bor olarak gryorum. Ve btn borcumu, yazdklarmn gerici gler tarafndan ktye kulla-

Rus devriminin boulmasna katkda bulunan faktrler

nlmasna ve grme yetilerini yitirmi radikallerin saldrla-

tartlrken, sadece kar-devrimcilerin bu trajedide oyna-

rna aldr etmeksizin demek istiyorum.

dklar role dikkat ekmek yeterli deildir. phesiz ki onlarn sular sonsuza kadar lanetlenmeyi hak edecek kadar

Stokholm, Ocak 1922

byktr. Bu Rus "yurtseverleri" -monaristler, Kadetler

(anayasal demokratlar), sac sosyal devrimciler vs. dnyay bir d mdahale iin velveleye verdiler. Onlar bu
savata, kendi lkelerinden ve baka uluslardan binlerce
insann kurban edilmesinin ba sorumlulardr. Kendileri
tam bir gvenlik iinde yayorlard: Onlara ne eka'nn
kurunlan, ne de aln ya da tifsn uursuz eli ulayordu. Yurtsever rol oynamak iin btn imknlar mevcuttu. Ama bunlarn hepsi yeterince bilinen eylerdir ve

22

11

yeniden aklanmalar gerekli deildir. Bilinmeyen, Rus

Herhangi bir dnemde, devrim iin en byk tehlike-

devriminin kyle sonulanan bu byk sosyal traje-

nin d saldrlardan m, yoksa ieride halkn dlanmasn-

dide rol oynayan glerin, sadece mdahale taraftar Rus-

dan. devrime olan ilgisinin felce uratlmasndan m geldi-

lar ve mttefiklerinden ibaret olmaddr. Bir dier g

i yolunda bir kuku var olduysa, Rus devrimi bu kukuyu

Boleviklerin kendisiydi ve imdi onlarn rolleri hakknda

ebediyen ortadan kaldrmtr. Mttefiklerin para, sava

bireyler sylemek istiyorum.

malzemesi ve insan gcyle destekledikleri kar devrim,

Belki de Rus devriminin kaderi daha doarken belli

olmutu. Devrim, Rusya'nn kann kurutan, erkek nfusun en sekin kesimini yok eden ve tm lkeyi le evi-

tam anlamyla baarszla uramt. Onun yenilgisi Kzl

Ordu'daki kahramanlk ruhundan ziyade, her saldrya
baaryla kar koyan halkn devrimci cokusuyla akla-

ren drt yllk bir savan ardndan ortaya kt. Bu koullar

nabilir. Buna ramen Rus devrimi acl bir srecin sonun-

altnda devrimin, dnyann geri kalan ksmnn azgn sal-

da can verdi. Bu durum nasl aklanabilir?

drsna kar koyacak gc bulamamas anlalabilirdi.

Esas nedenler uzakta deildir. Bir devrimin kardan

Bolevikler, Rus halknn byk politik deiimler iin ge-

gelen btn direnileri krabilmesinde ve engelleri baary-

rekli olan ilk atlm gerekletirecek gce ve zveriye sahip

la aabilmesinde, onun srekli olarak halkn nn bir

olduunu, ancak devrimci bir dnemin yava ve ypratc

meale gibi aydnlatmas, halkn ise srekli olarak devri-

gnlk ileri iin zorunlu olan sabra sahip olmadn iddia

min tutkulu kalp atn hissetmesi ok nemlidir. Baka

etmekteler. Ben bu iddiann doru olduunu dnmyo-

bir ifadeyle, kitlelerin, devrimin kendi eserleri olduunu ve

rum. Bu iddia iyi gerekelendirilmi olsa bile ben, Rus

yeni bir yaam kurmak demek olan o zor ie fiilen katldk-

devrimini boan ve halk despotizm boyunduruu altna

larn her zaman hissetmeleri gerekir. Ksa bir sre iin de

sokan eyin, esas olarak dardan gelen saldrlar deil,

olsa, Ekim Devriminden sonra iiler, kyller, askerler

Rusya'nn kendi iindeki anlamsz ve acmasz yntemler

kendi devrimci kaderlerinin gerekten de sahibi olmular-

olduu savnda direnirdim. Bu, Boleviklerin Marksist

d. Ama hemen sonra komnist devletin grnmez demir

devlet sanatyd; ilk dnemlerde devrimin baars iin zo-

eli iin iine girdi, kendi amalar iin kullanmak zere

runluluk olarak gklere karlan, ama her tarafa sefalet,

devrimi halktan kopard.

gvensizlik ve dmanlk yaydktan ve halkn Rus devrimine gvenini yava yava yok ettikten sonra zararl gr-

Bolevikler Marksist kilisenin cizvit papazlar gibidirler.

nsan olarak samimiyetsiz ya da kt niyetli olduklar iin

lp bir kenara atlan taktikti.

deil. Politika ve yntemlerini belirleyen ey onlarn Mark24

11

sizmleridir. Kullandklar aralar kendi asli hedeflerini ger-

kay devam ettirmesini hibir ekilde engellemiyor. Her

ekletirmelerini engelledi. Komnizm, sosyalizm, eitlik,

yeni deneyim Lenin ve fanatik taraftarlarnca devrimin ve

zgrlk: Rus kitlelerinin, uruna byk aclar ektii her

bilimin zirvesi olarak sunuluyor. Yeni yasalarn haklln

ey, Bolevik taktiin "ama btn aralar kutsar" yolun-

ve anlamn sorgulayanlarn, lsz davrananlarn vay

daki cizviti ilkesi nda anlamszlatrlp kirletildi. Ekim

haline! Byleleri derhal kar-devrinu i, speklatr ya da

Devrimine zelliini veren idealist abalarn yerini kinizm

ekya diye damgalanyor. Ancak I enin ok gemeden

ve kabalk ald. Her trden coku felce uratld her tr

yeniden pimanln beyan edip, kendi kot takipti sr

kamusal kayg yok edildi. Bugn halka katlmszlk ve ilgi-

syle, son deneyimin baarl olabileceine inanan bu n

sizlik hkmediyor. Ne yabanc glerin mdahalesinin, ne

sanlarla soytarlar diye alay ediyo I.enin Itn dnyay ve

de ablukann halk devrime yabanclatrma, ona devrimle

Rusya'y drt yl boyunca yanltp, komnizmin kurulmak

ilgili her eyden nefret etme duygusunu verme gc yok-

ta olduu konusunda ikna etmeye altktan sonra, Turr

tu. Bunu gerekletiren Boleviklerin i politikalar oldu.

Rus Sovyetlerinin son kongresinde kendi arkadalaryla

Halk bugn "Btn bu deiiklikler ne iin yapld?" diye

alay etti, onlar bugn Rusya'da komnizmin kurulabile-

soruyor. "Tm egemenler birbirinin ayns; yoksullara ise

ceine inanacak kadar saf olmakla sulad. Lenin bu ak-

her zaman ac ekmek dyor." Boleviklere Rusya ze-

lamalar yaparken cezaevi kaplar, hl, sulan ayn ey-

rinde iktidarlarn kurma imkan veren, halktaki, yzyllarn

leri yl nce ve daha hafif bir tonda sylemekten ibaret

boyun emiliiyle birleen bu kadercilikti. Peki bu dene-

olan ok sayda insann stne kapalyd.

yim, Bolevikleri, amacn tm aralar kutsamad konusunda ikna etti mi?

deiik dnemlerde hikmetinden sual olunmaz gerekler

phesiz Lenin sk sk pimanln ifade eder. Kom1

nistlerin Rusya apndaki her Konklavesinden sonra bir

2

Burada Boleviklerin, hedeflerine ulamak iin, halka

diye sunup kabule zorladklar ve sonuta devrimin kne neden olan yntemleri sralamak ilgin olurdu. An-

duyarz. Gen bir komnist bir gn bana,

cak yazmzn boyutlan, Bolevik devletin sorumluluunu

"Lenin gnn birinde Ekim Devrimini bir hata olarak

tad tm eylemlerin ayrntl biimde incelenmesine izin

aklarsa armam," demiti. Gerekten de Lenin hatala-

vermiyor. Bu nedenle, sadece en nemli dnemleri ve

rn itiraf ediyor. Ama bu durum onun ayn yanl politi-

arpc yntemleri ksaca anlatmakla yetineceim.

Mea Culpa

Brest-Litowsk anlamas, ardndan gelen tm ktlk1

2

Kardinallerin Papa'y semek iin yaptklan toplant (.n.).

(Lat.) hata yaptm (.n).
27

lerin k noktas oldu. Anlama, Boleviklerin o zamana

11

kadar dnyaya iln ettikleri her eyin toptan inkryd:

Sava tazminatlarnn reddi, her trden gizli diplomasinin
ortadan kaldrlmas, tm ezilen halklara kendi kaderlerini
tayin hakk. Bolevikler buna ramen, Alman halkn dikkate almakszn, Alman emperyalizmiyle anlama imzaladlar. Bu anlama Letland, Finlandiya, Ukrayna ve Beyaz
Rusya'ya ihanet edilerek satn alnd. Sonu? Yllar sren
i sava, birlik olmalar devrimin savunulmas asndan
yaamsal nemde olan devrimci glerin paralanmas ve
lkeyi bugne kadar egemenlii altnda tutan kzl dehetin balamas.

reddettikleri iin bavurmak zorunda kaldklarn iddia et

mekteler. Bu, olsa olsa, ksmen dorudur

Kyller ge

ekte rnlerini hkmetin ajanlarna vermeyi leddedi

yorlar ve iilerle dorudan iliki kurabilme hakkn talep
ediyorlard. Ancak kyllerin bu tnleplei kabul edilmedi
Bolevik hkmetin yetersi/l<i ve brokraM'.lnln koku1,
muluu kyllerin memnuniyetsizliinin ortaya <,kna
snda byk rol oynad. rnlerine kalk olmak vnal
edilen endstri rnleri kyllere ya hi ulamad ya <la
ulat ender durumlarda da eksik, krlp dklm ola
rak ulat. Kharkovv'da bulunduum dnemde brokrasi

Ukrayna ve Beyaz Rusya kylleri Alman saldrganlar

nin merkezi mekanizmasnn yetersizliini gzleyebilirle

geri pskrtmeyi bildiler, ancak Boleviklerin ihanetini ne

imkanm olmutu. Bir byk fabrikann deposunda ok

unuttular, ne de affettiler. "eteleri yok etmek" iin Uk-

sayda tarm makinas bulunuyordu. Moskova, sabotaj ce-

rayna'da srekli olarak bulundurulan bir milyon askerin

zas tehdidi ile bunlarn iki hafta iinde hazr hale getiril-

varl, Ukrayna kyllerinin Bolevik devleti nasl bir ak-

mesini emretti. Emir yerine getirildi. Ama daha sonra

la sevdiklerine tanklk ediyor. Brest-Litowsk ihanetine ka-

makinalar alt ay boyunca burada yatmaya devam etti ve

dar iilerle omuz omuza olan kyller, anlamann ar-

merkezi hkmet bunlar makina gereksinimleri had saf-

dndan, ii ve kyllerin temsilcileri olma iddiasndaki

hada olan kyllere datma konusunda en kk bir giri-

Boleviklere nefret ve tiksinti duygularyla yz evirdiler.

imde bile bulunmad. Bu, Moskova'daki "sistemin" nasl

Lenin, devrimin nefes almas iin onay istiyordu. Ama bu

alt, daha dorusu almadn gsteren ok saydaki

onun, Rusya asndan bedeli en ar olan hatasyd: n-

rnekten sadece biridir. Bu koullarda kyllerin, Bolevik

k bu, devrimin boulmas demekti.

devletin ynetme yeteneine olan gvenlerini yitirmi ol

Raswjorstka (rnlerin Zorla alnmas)

malarna alabilir mi? te Bolevikler, sonunda kylule

rin gvenini ikna ve dostlukla kazanamayacaklarn g

Brest-Litowsk Anlamasn, Rasvvjorstka, yani rnlerin

kyllerden zorla alnmas izledi. Bolevikler, Raswjorstka'
ya, kyller ehirlerin yiyecek gereksinimini karlamay
28

mek zorunda kaldklarmla areyi Rasw)orstkad\, yan

rnleri kyllerden zorla almada buldular Kylleri bu
kadar fkelendirecek ve onlar yeni hkmetin mutlak
20

11

dman haline getirecek daha baarl bir yntem asla

saca her eyiniz var." "yle evlat, Tanrya kr," diye

bulunamazd. Raswjorstka, kylleri srekli tehdit altnda

yantlar kyl. "Toprak bana ait, ama rn elimden .l

tutan bir dehet sembol oldu ve onlarn her eyini elle-

yorsun; inek benim malm, st elimden alyorsun, lavk

rinden ald. Bu lgn yntemin, ok sayda kurbana ve

benim tavuum, yumurtay elimden alyorsun

devasa tahribata yol aan korkun sonularna ilikin tam

kr evlat."

bir dkmnn yaplmas ancak gelecekte mmkn olabilecektir. nanlmaz gibi gzkse de aln en byk nedenlerinden birinin Raswjorstka olduu, Rusya'da iyi bilinen bir gerektir. nk bu sistemle sadece kyllerin son
pudlarna 1 deil, gelecek yl ekecekleri patateslerine ve tohumlarna da el konuldu. Volga yresindeki iler acs durumun asl nedeninin kuraklk olduu dorudur. Ama
kyllere zamannda yeterli tohum verilseydi, en azndan
birka blgenin Volga'daki ala derman olacak kadar
rn yetitirecei de en az o kadar dorudur.

lanyn

Bu ekilde smrlp aldatlan kylle konhllee

cephe aldlar. Raswjorstka, tm adaletsizlikleriyle re/a '.e
ferleri, lkede gl bir devrim kart hissiyat yaatl Kus
ya konusunda yazlar hazrlayan kimi yazarlar hikunetin
kyllerin uzlamazlklaryla ilgili gelitirdii tezi aynen ka
bullendiler. rnein, bugnk Rusya'nn dierleriyle kar
latrlamayacak lde en samimi ve ciddi eletirmeni
Bertrand Russell, "Bolevizmin Teorisi ve Pratii" balkl
yazsnda yle diyor: "Kyllerin Boleviklere ynelik antipatileriyle ilgili nedenlerin yetersiz olduunun itiraf edil-

Mallarna el konulan kyllerin hkmet ajanlarna

mesi gerekir." Aktr ki, Bertrand Russell'n Rasvyjorstka'-

kar direnilerini takip eden ve daima "komnistlerin"

nn sonularn gzlemleme frsat hi olmamtr, yoksa

ynetiminde

seferlerinde

mutlaka baka bir izlenim edinirdi. in gerei, Rus kyl-

kyllere kar iddet kullanlyor ve genellikle, uranlan

leri o kadar pasif ve arkanl olmasalard, Bolevik devle-

kyn tm tahrip ediliyordu. Kyllerin yerel makamlar

tin mr fazla uzun olmazd. Grnen o ki, Bolevik dev

ve nihayet Moskova nezdindeki protestolar da sonusuz

let, kyllerin pasif direnii sonucu bile neredeyse vkla

kalyordu. imdilerde Rusya'da Boleviklerin gda madde-

akt. Lenin'i yeni vergi politikasna ve serbest ti< nele zo

leri "toplamalar" ile ilgili anlaml bir anekdot dilden dile

layan ey -Rasvvjorstka'nn insanlk d ve kar devinin

dolamaktadr: Bir kyl heyeti Lenin'in karsna kar;

olmas deil- bu gerein farkedilesidi

gerekletirilen

cezalandrma

"Evet beybaba," der Lenin kyn en yalsna, "artk

memnun olmalsnz. Topranz, ineiniz, tavuunuz, k-

Rus Kooperatifleri
Rus kooperatifleri halkn yaamnda byk bit kltrel

Pud: Eski Rus arlk ls: 16.38 kg (.n.).

31

ve ekonomik g oluturuyordu. I()1K ylnda lke apn

da 25.000 ube ile byk bir a oluturan kooperatiflerin

ierisinde, tasfiye edilmelerinden nce sahip olduklar an-

dokuz milyon yesi vard. Ayn dnemde, denmi ser-

lam ve gc bir gn kazanacaklarn. inanmak zordur

mayeleri 25 bin rubleyi bulurken, bir nceki ylda cirolan

200 milyon ruble tutuyordu. Aktr ki, kooperatifler devrimci rgtlenmeler deillerdi. Ancak varlklar ehirle ky

Sovyetler
Bugnk Rusya'y Sovyet Rusya, Bolevik devleti de

arasndaki ilikilerde balant unsuru olarak hayati nem

Sovyet Devleti diye adlandrmak dpedz glnt

tayordu. Balarnda ne trden kar-devrimciler olursa

1905 devrimi srasnda ilk kez kurulun Sovyetle I kim

olsun bunlar, tm rgtlenmeye zarar vermeden, kolaylk-

Devriminden sonra yeniden ortaya ktla

la ayklanabilirlerdi. Ancak bu yaplanmalarn faaliyetleri-

Bolevik hkmetine olan yaknl ilk Hristiyan hareketin

Sovyetlerin

ne izin verilmesi, kanlmaz biimde, merkezi devletin

Hristiyan kilisesine yaknl kadardr. Kyl, ii, aske ve

yetkilerinin snrlanmas gibi gzkecekti. Bu nedenle ko-

denizci konseyleri Rus halknn zgrleen glerinin ken

operatifler "tasfiye edildi" ve bylelikle Rusya'nn yeniden

diliinden sonularydlar. Sovyetler, kitlelerin yzyllar

inas asndan nemli bir unsur yok edildi. Ancak koo-

boyu sren bask dnemlerinden sonra dile getirdikleri ge-

peratifler zafer lklaryla br dnyaya gnderildikten,

reksinimlerine denk dyorlard. Daha 1917 ylnn Ma-

kooperatif hareketi iinde zveriyle alm ok sayda

ys, Haziran ve Temmuz aylarnda Sovyetlerin dinamik

kadn ve erkek yaamlarn atl bir ekilde cezaevlerinde

gc, iileri ve kylleri fabrikalarn ve topran mlkiye-

geirdikten sonra, Lenin bir kez daha gsn dvyor

tini ele geirmeye zorluyordu. Sovyetler byk bir hzla

ve bir kez daha "mea culpa" diyordu. Bugn kooperatifler

btn Rusya'ya yaylp Ekim Devriminin ateini tututur-

yeniden kurulmaya ve l bedenler canlandrlmaya al-

dular ve almalarn bu olaydan sonra da aylar boyunca

lyor. Kooperatiflerin yasal olarak yeniden tannmalarn-

srdrdler. Sovyetlerin anlamn kavrayamayan

dan ksa sre nce, o srada lm deinde olan

sosyalist politikaclar bizzat Sovyetler tarafndan bir kenara

Kropotkin, Dimitrofdan alt kooperatifinin cezaevinden

atldlar. Bu hareketin kabaran dalgasna kar kmay

salverilmesi arzusunu dile getirmiti. Bu adamlar ciddi ve

deneselerdi Boleviklerin bana da ayn ey gelirdi An

inanlarna bal iiler olarak tanyordu. Yaptklarna sa-

cak kurnaz ve hilekr bir cizvit olan Ivnin, halkn genel

dk kaldklar iin zaten 18 aydan beri Butyrki hapishane-

ln kendi parolas haline getirdi "Bulun Iktda '.ov

sinde ile ekiyorlard. Bunlar ancak Lenin'in kooperatifle-

yetlere!" Ancak Lenin ve sadk kullarnn kedilenl kol

rin yeniden kurulmas gerektiini aklamasndan sonra

tuklannda emniyette hissetmelerinden sonra Sovyetlerin

serbest brakldlar. Kooperatiflerin Bolevik devlet yaps

ypratlmas sreci balad. Bugn Sovyetler, Rusya'deki

33

11

baz

her ey gibi, bedensel varlklar kaybolmu birer siluetten

baka birey deildirler.

Arada srada bir anarist Sovyet seilirse, hkmet

normal olarak temsilcilii tanmay reddetmekte y da

Sovyetler, bugn sadece Komnist Partisi'nin kararla-

eka, herhangi bir bahaneyle, seilen kiinin karsna

rn tekrar ediyorlar. Baka bir politik yaklamn duyulma

karlmaktadr. 1920 ylnda Moskova'da fabrika kulple

olasl yoktur. Komnistlerin seim yntemleri Tammany

rinden birinde bir seimde bulunmutum. Hkmet, ii

Hall'i4 bile kskandryor olmaldr. Rusya'ya geri dn-

lerin aday olan bir anaristin seilmesini ikinci kez onay-

mden ksa bir sre sonra nde gelen bir komnist bana,

lamamt. Kar aday olarak Kamu Sal daresi komise-

"Murphy usta ve Tammany Hail bizim elimize su dke-

ri Semasko karlmasna ramen, iiler nc kez

mez," demiti. Ben doal olarak adamn aka yaptn

anaristi setiler. Semasko'nun, rakibinin kiiliine yne-

dnmtm. Ancak ok gemeden gerei ifade ettiini

lik hakaretleri, onu gzden drme abalar, semenleri

farkettim. Komnist oylar iirmek iin komnistler her tr

yumrukla yldrma ve aforoz etme tehditleri fayda etmedi

hileyi kullanyorlar. Allm yntemlerin yetmedii yer-

iler adamn yzne kar gldler, alayc bravo lkla

lerde istihkakn kesilmesi ve tutuklama tehditleri kullanl-

ryla onunla dalgalarn getiler ve nc kez anaristi

yor. eka, kader gibi her an hazr ve nazrdr ve semen-

setiler. Birka ay sonra, seilen kii bir bahaneyle tutuk-

ler kendilerini neyin beklediini bilmektedirler. Bu neden-

land ve ancak uzun bir alk grevi sonunda ve o srada

le komnistlerin neden btn seimleri kesin olarak ka-

Moskova'da bulunan bir ngiliz ii misyonunun gezisi s-

zandklarn anlamak kolaydr. Buna ramen Bolevik

rasnda bir skandalin patlak vermesini nlemek isteyen

Rusya'da Meneviklerin, Sol Sosyalist Devrimcilerin, hatta

Boleviklerce serbest brakld. Moskova'y terk etmem-

Anaristlerin ara sra bir temsilci karabilmeleri az ey de-

den, yani 1 Aralk 1921'den hemen nce Moskova

ildir. Yayn karma, zgr konuma ve fabrikalarda ya-

Sovyetinin anarist yesi tutukland. Bunlardan birisi

sal propaganda hakk olmadan muhalefet partilerinin

bakent dna srgne gnderildi. Dier ikisi hakknda

Sovyetlere temsilci semeyi baarmalan bir mucize gibidir.

ise, sonradan rendiime gre, normal olarak, soryt ya

Ancak orada sesini duyurma olana hi yoktur. Komnist

plp dava almadan sann kuruna dizilmesi le sonu

akaklar (kiiliksiz alklar) komnistler dnda kimse-

lanan "etecilik ve yeralt faaliyeti" sulamasyla dava

nin sesinin duyulmamasna zen gstermekteler.

alm. Bu kiilerin sular Moskova Sovyet inde he v'Vi

ak yreklilikle sylemekten ibaretti Bu yzden oradan
"uzaklatrlmalar" gerekiyordu. Aka gnlekled ki,

19. yzylda Amerika'da Demokrat Parti iine yerlemi mafyavari bir

grup (.n.).

ne Moskova Sovyetinin, ne de Rusya'deki baka bir

34

11

20

Sovyetin grevini yaparken kendi bana karar verme

hakk ya da bamszl sz konusudur. Hatta Komnist
Partisi'nin sradan bir yesinin bile orada grlerini aklama konusunda fazla olana yoktur. Hem Sovyetlerin,
hem de tm Bolevik hkmetin iinde "proletarya dikta-

dizmekti. Gerekten de iilerin byk ounluu iyerle

rine gidiyordu, ancak almak iin deil, avarelik etmek,
karlarnn ve ocuklarnn kyde un ve patatesle deiti
rebilecekleri birka para inal gizlice elnek in Alk
tan lmemenin tek yolu buydu

trl" ok kk bir grubun elinde bulunmaktadr - o ,

Sadece kyden elire bit ev getirebilme mkan il/eti

Rusya'y ve Rus Halkn tek bana egemenlii altnda tu-

ne bile bir kitap yazlabilir. Ticaret yasayla bitlikle, resmi

tan merkezdeki kk gruptur.

grevli olmayan herkesin kyden seline getleblle eklel

Bir zamanlarn ideali olan -iilerin, kyllerin ve askerlerin zgr fikir alverii- halkn artk rabet etmedii
ve tm inancn yitirdii bir komediye dnm bulunuyor.

alma Seferberlii
Gerekte angaryadan baka bir ey olmayan alma
seferberlii dnyaya komnist sistemin en nemli unsurlarndan biri olarak vgyle sunuldu. "Bugn Sovyet Rusya'da herkes almak zorundadr. Artk parazitler yoktur."
Geri Lenin hibir zaman bu uygulamann Rusya'y yeniden ina iin yrrle konan baka birok benzer uygulama gibi bir hata olduunu itiraf etmedi; ama onun, angaryann iilerin verimliliini artrmak konusunda hibir
ey getirmediini net olarak anladna inanyorum. Uyguland dnemde angarya, sadece kitlesel bir klelik sistemi kurmay ve burjuva asalaklarn yerini Bolevik asalaklar aygtnn almasn baard. Grevi iileri ie zorla-

mallara el koymak zere tm tren istasyonlarna askele

ve eka elemanlarndan oluan msadere birlikleri (Sagtj
aditelniotrjad) yerletirilmeye baland. Ancak byk zor
luklarla seyahat izni alabilen, seyahat imkan kana kadar
gnlerce, hatta haftalarca istasyonlarda bekleyen, tka basa dolu pis vagonlarda ayakta, bazen de vagonlarn stnde ya da merdivenlerde yolculuktan sonra bir pud un
ya da patates elde edebilen bu ansz zavalllar, seyahatlerinin son istasyonunda nlerine kan msadere birliklerinin her eyi ellerinden almalarn sessiz sedasz sineye
ekmek zorundalard. ou durumda komnist devletin
koruyucular el konulan mallar kendi aralarnda payla
yorlard. Yoksul kurbanlar balarna baka bir ey gelme
diyse kendilerini ansl saymalydlar. nk deerli yk
lerinin msadere edilmesinin dnda, iin iinde, ok sk
yapld gibi, "speklasyon" iddiasyla, ien atlmak da
vardr. Ktlk dneminde hayatta kalmaya aba harcadk
lan iin Rusya'nn hapishanelerini dolduran mutsuz insan

mak, i srasnda gzetlemek, tutuklamak ve zaman zaman da, ilerini izinsiz terketmeleri durumunda, kuruna
37

ynlarnn yannda, gerekten speklasyon yaptklan iin

ancak uzun dnemde alabilecek devrim kart bir ruh

hapse atlanlarn says yok denecek kadar azdr.

hali yaratan oydu.

Boleviklerin bir konuda haklarn teslim etmek lazm

Petrograd Sovyeti'nin bir toplantsnI.kl m sahneyi

-onlar yarm i yapmazlar. Angarya yasallar yasallamaz

hi unutmayacam. Kronstadt'n kaderi ile ilgili kainini

acmasz bir ekilde uyguland. Erkek kadn, gen yal,

verilecei geceydi. Kominist lidelet u/u konulunla

yrtk prtk ayakkablar ve lime lime olmu ince elbiseleri-

rndan sonra birka ii ve denizci sz istedi Iili cphne

ne baklmakszn, ayrm gzetilmeksizin, buz gibi havada

iisi konuuyordu. Yz izleyicilere de<J||, olurum balu

ve tipide kar kremeye ya da buz krmaya zorlandlar. Ba-

nna dnkt. Gerginlikten sesi titriyor, gzleri alevle sn

zen odun kesmek iin gruplar halinde ormana gnderildi-

yor ve tm bedeni sarslyordu. Petrograd Sovyeti'nin

ler. Sonu zatlcenp, akcier iltihab ya da veremdi. An-

bakan Zinovyev'e hitap ediyordu: " buuk yl (ince si/

cak bu sonulardan sonra Kremlin'deki bilgeler iblm-

Alman ajan, devrim dman olarak damgalanp hafiye

n dzenleyecek blmler atlar. Bu blm, iilerin be-

lerin hakaretlerine ve takibine urarken, biz Petrogradl i

densel gleri konusunda karar veriyor, onlar snflandr-

iler ve denizciler sizi kurtardk, sizin iin savatk, kan

yor ve mesleklerine gre ilere datyordu.

dktk ve sizi sonunda bugn olduunuz yere getirdik.

e zorlamak iin kullanlan yntemlere kar derin bir

nefret duyduklar iin, insanlarn bu kleletirici ve insanlk
d koullarda iten kamaya almalarna amamak gerekiyor. nsanlar zamanla komnist devleti, damarlanndan yaam enerjilerini souran bir slk gibi grmeye
baladlar. Uzun sava yllannn darbelerini yaayan,

Bunu sizin halkn isteklerine tercman olacanz dndmz iin yaptk. Ama o andan itibaren siz ve hkmetiniz bizden uzaklatnz. Ve imdi bizlere hakaretler
yadryor ve bizi kar-devrimci ilan etmekte diretiyorsunuz. Ekim Devriminde verdiiniz szleri yerine getirmenizi
istediimiz iin bizi hapse atyor ve kuruna diziyorsunuz ."

Yudeni'in srlerine kar ehirlerini kahramanca savu-

Adamn bana neler geldiini bilmiyorum (Yretkal

nan, sava ve aln dehetini yaayan, tm Rusya'nn en

ndan dolay cezaevini ya da mezarl boylam olabil

devrimci iileri olarak nam salan Petrograd iilerinin bile

Ama ln kimse duymad. O lk, devrim dnemlinle

sahte devrimcilerden ve onlarla balantl her eyden nef-

olaanst bir coku dzeyine ulaan, imdiyse Bolevik

ret etmeye balamalar bir mucize miydi? Ancak bu onla-

devlet tarafndan zincire vurulan ve lmle peneleen bir

rn hatas deildi. Onlarn ideallerini ve inanlarn ykan,

ruhun, tm Rus halknn ruhunun lyd

Boleviklerin zalim devlet mekanizmasyd. nsanlarda,

39

11

ek

11

eka, tam adyla Tm Rusya Olaanst Komisyonu,

ma ve cezalandrma ve idam cezas verme yetkisine sahi

ruturma yapma, sulu olduunu inandklarmz yargla-

phesiz Bolevik rejimin en karanlk kurumudur. Bole-

biz." Baka bir deyile, eka ayn zamanda muhbir, polis,

viklerin

kar-

hkim, gardiyan ve cellttr. O, kararlarna itiraz edileme

devrime, sabotaj ve speklasyona kar mcadele amacy-

yen ve eline denin nadiren kurtulduu en yksek otori

la kuruldu. Balarda iileri Komiserlii, Sovyetler ve Ko-

tedir. Operasyonlarn hemen her zaman geceleri yapar

mnist Partisi'nce kontrol edilen eka, zamanla tm Rus-

Bir blgedeki ani bir k seli, eka'nn olaanst hzl

ya'nn en gl rgt haline geldi. eka bugn devlet

otomobillerinin grlts, halk rktmenin ve dehete

iinde bir devlet deil, devlet zerinde bir devlettir. En c-

drmenin sinyalleridir. eka gene i banda. Bu gece

ra kyne kadar btn Rusya bir eka ayla sarlm du-

tutuklanan bahtszlar kimler acaba? Srada kim var? eka

rumdadr. Devasa brokratik sistemin her blmnn,

devrim dmanlarna kar savamak amacyla kurulmu-

tanrsal kudreti ile Rus halknn lm kalm konusunda

tu. Ancak eka'nn ortaya kard her gerek komplo-

karar veren kendi Olaanst Komisyonu mevcuttur.

nun ardndan, yeni uydurma ya da bizzat kendilerinin

eka'nn yaratt cehennemi tm dehetiyle dnyaya an-

tevik ettikleri komplolar kyor. eka'nn en nemli un-

latabilmesi iin Dante olmak gerekirdi: Kendi maalar

surunun ajan ve provokatrler olduunu unutmamak ge-

zerinde yaratt bayalatrc, kiilik ykc etki; Rus-

rekiyor. Bunlar tifs salgn gibi Rusya'nn tm atmosferini

ya'ya yayd dehet, gvensizlik, nefret, ac ve lm kor-

zehirliyorlar. Kurbanlarn kstrmak ve onlar tehlikeli kar-

kusu.

-devrimciler ve speklatrler olarak cezalandrmak iin,

Tm

iktidar

Rusya

almalarnn

Olaanst

hemen

ardndan,

Komisyonu'nun

ba

Dzerjinski'dir. Bakanln dier yeleri gibi o da denenmi bir "komnisttir." Kamuya ak bir raporda yle diyor Dzerjinski : "Biz rgtlenmi dehetin temsilcileriyiz...

ne kadar iren ve korkun olursa olsun, her trl vastay

kullanmaktan ekinmiyorlar. Gerekte ise eka'nn bizali
hi kendisi kar-devrimci saldrlarn ve emsalsiz spekulas
yonlarn yuvasdr.

Biz Sovyet rejiminin dmanlarn terrize ediyoruz. Ev

Her komnist, parti disiplini gerei, her zaman (,'eka'da

arama, mala ve sermayeye el koyma, gzaltna alma, so-

grev yapmakla ykmldr. Ancak eka mensuplarnn

byk ounluu eski arlk Okhrana'snn, Kara Yz

41

ler'in elemanlarndan ve ordunun eski st rtbeli subayla-

arln

eski

Okhrana'snn

yapt

gibi

Bolevik

rndan olumaktadr. Bunlar barbarca yntemler kullan-

Okhrana da yapt alaka eyleri halktan glzllyo Aa

mak konusunda ihtisas sahibi kiilerdir. Batl lkelere

gerek gnn birinde gn na kacak eka'nn <lu

Rusya'da, balarnda ii ve kyllerin bulunduu halk

varlarnn arkasnda yaplan korkun ilerle vahi ken

mahkemeleri zerine yazlm parlak raporlar verildi.

eler, rvet, yaygn speklasyon- ilgili imdiden olduka

eka'nn alannda bu tr mahkemelerin esamesi bile

nemli yazl materyal bulunuyor. Durum hakknda bilgi

okunmaz. Oturumlar gizlidir. Szm ona sorgular, tabii

sahibi olmak iin Boleviklerin muhaliflerine ulamanz bi

yaplyorsa, her tr adaletin grotesk bir biimde inen-

le gerekmiyor. eka'nn kendisi de zaman zaman bize bu

mesinden baka bir ey deildir. "Sank" daha nceden

materyali sunuyor. rnein eka'nn haftalk yayn orga-

retilmi delillerle kar karyadr. Ne tan vardr, ne de

nnn nc saysndaki bir yazda ikencenin zorunlulu-

savunma imkan verilmitir. Bu dehet odasn terk eder-

u savunuluyor: "Bu kadar duygusallk yeter" baln ta-

ken serbest mi braklaca, yoksa hkm m giyecei ko-

yan yazda kelimesi kelimesine unlar syleniyor: "Rus

nusunda bir fikri yoktur. Bir gece hcresinden geri getiril-

ya'nn dmanlarna kar mcadelede, onlar itiraf etti

memek zere alnp gtrlene kadar sinirleri harap eden

mek ve sonunda baka bir dnyaya gndermek iin i

srekli bir belirsizlik iinde yaar. Ertesi gn bir eka men-

kenceyi kullanmak zorunludur." -Okuyucu asla eka'nn

subu kalan pl prty almak iin hcreye gittiinde, dier

1918'den itibaren ilerici olduu vehmine kaplmamaldr.

tutuklular, soukkanllkla ilenen sonu gelmez cinayet se-

Geen yl Profesr Tagantseff'in szm ona komplosu

risine bir yenisinin daha eklendiini renmi olurlar. Ya

aa karldnda tutuklulara dayak atld, iecek veril-

akraba ve arkadalar? Onlar, gnler haftalar boyu eka

meyerek ikence yapld ve ek olarak benzeri olaand

merkez binasnn bulunduu Lubyanka sokanda sraya

"devrimci" yntemler de kullanld. Bu bilgileri kar

girer, bir nceki gece kuruna dizildiini renecekleri g-

devrimcilerden

ne kadar sabrla yaknlarndan bir haber beklerler. Byle-

ekac yntemlerin baarsna tanklk eden ok drst bi

ce bu kederli insanlarn trajedilerine ve aclarna bir de

komnistten aldm. Kar-devrimciler arasnda bi kon

aalanma eklenmi olur.

nist mi? Bu nasl mmkn olabilir? ok basil eka an

deil tutuklular arasnda

bulunan

ve

attnda sulularla birlikte susuzlar da, gerekle ogn

43

11

lukla susuzlar da, yakalar. Yoksa, btn ehir duymadan

tepki gstermi, lm cezasnn insanlk asndan ne kn

rnein 68 kiinin bir komploya katlmas nasl mmkn

dar barbarca ve alaltc olduunu savunmulard I kim

olabilir? Gerekten de geen yaz 68 kii Petrograd'da

Devriminden hemen sonra, Sovyetlerin kinci ln Rusya

Tagantseff komplosuyla ilikilendirilerek kuruna dizildi.

Kongrelerinde Bolevikler, dier devrimci unsurlarla lnll<

Ve bu say eka'nn zindanlarnda lme gnderilen su-

te, bu cezann kaldrlmas dorultusunda oy vermilerdi

suz erkek ve kadnlarn, hatta ocuklarn kk bir yzde-

Bugn Razstrels (kuruna dizme) eka'nn komnist dev

sini oluturuyor.

lete kabul edilen ve bir komnist azizin yetkisi dahilinde

Hkmetten tekrar tekrar bu korkun rgtn gc-

uygulanan en gzde yntemdir.

nn snrlanmas talep edildi. Byle bir deneme 1920 yl-

Peki, sosyalist devrimin yeni bir toplumsal yaamn

nn sonbaharnda yapld. Ama hemen bunun ardndan

doum eylemi olduunu vazeden Marksizm ne olacak?

Moskova'da ilenen su says hzla artt ve "komplolar"

Rusya'da uyguland ekliyle Bolevik yntem ve ilkeler-

sklat. Tabii ki, eka'nn, Bolevik devlet asndan vaz-

de bunun bir iareti var mdr? Bolevik devletin kantlad

geilmezliini kantlamas gerekmekteydi. Bunun zerine

ey, kendisinin imdiye kadar Rus devrimi asndan

Dzerjinski'ye ak bir teekkr mesaj gnderildi ve bu me-

yok edici bir komplo olduu ve byle olmaya devam etti

saj Pravda'da yaymland. Petrograd Sovyeti'nin toplant-

idir.

larnn birinde Zinovyev, Dizejinski'yi, "kendini devrime

adam bir aziz" iln etti. Karanlk Ortaa'n tarihi bu tr
martirlerle doludur. Boleviklerin insanlk tarihinin en karanlk dnemini taklit etmek zorunda kalmalar ne korkun.
Bu vesileyle, Boleviklerin, 1917 ylnda geici hkmetin asker kaaklan iin lm cezasn yrrle koyma
giriimi srasndaki tavrlarn hatrlamak ilgin olacaktr. O
zaman Bolevikler bu trden bir vahete kar ok iddetli
44
45

devlet aygt tarafndan oluturulmu sendikalarn, dier

Bolevik kurumlara kyasla, daha uyduruk bir yap olduu
farkediliyor.
Gerekte Bolevik rejim ierisinde sendikalardan sz
etmek bile yanltc bir yaklamdr. Sendika, en azndan
Bolevik Rusya'nn snrlar dnda yaayan iiler asndan belli tarihsel bir kavram ifade eder. Muhafazakr anlamda bile sendikalar rgtl iilerin daha iyi ekonomik

Rusya'da Sendikalar

koullar iin mcadele merkezleridir. Devrimci anlamda

sendikalar ya da daha doru bir ifadeyle endstriyel ve
sendikal birlikler, smrye son vermek ve zgr bir toplumda retimin idaresini bizzat iilerin eline vermek iin
savaan kitlelerin iktisadi eitim okullardr.
Rusya'da ise sendikalar, ne muhafazakr ne de dev-

Boleviklerin sendikal alanda gklere karlan baarla-

rimci anlamda, iilerin gereksinimlerini temsil etmiyorlar.

r bana bsen'in Hortlaklar ndaki Bayan Alving'in u sz-

Orada sendikalar Bolevik devletin emrinde, onun askeri

lerini anmsatr: "Ben yalnzca bir dm zmek isti-

olarak eitilmi aralarndan baka bir ey deildirler. Le-

yordum, ama onu zer zmez arkas orap sk gibi

nin'in sendikalarn greviyle ilgili tezi, "sendikalarn ko-

geldi. Ve anladm ki insan yaps eylermi bunlar; insann

mnizmin okullar" olduu yolundadr. Ancak gerekte bu

uydurduu derme atma eylermi."

bile deildirler. Okul, fikir alveriinin varln ve renci-

Rusya'da yeni olan birinin en ok dikkatini eken eylerin banda sendikalar gelir. Dnn bir kere: olanaklaryla, eitim programlaryla, toplantlar ve konserleriyle
devasa bir organizasyonda rgtlenmi yedi milyon ii.

lerin inisiyatifini gerektirir. Oysa Rusya'daki sendikalar

herkesin devletin emriyle girmeye zorland, hareketli ii
ordularnn askeri klalarndan baka bir ey deildirler.
Rusya'daki

sendikalar

ksa

gemilerine

ramen

Hangi lkenin byle eyleri vardr? nsann syleyecek

(1905'-den itibaren) olduka mcadeleci rgtlenmelerdi.

hibir eyi kalmyor. Ne var ki bir tek dm zer z-

arlk rejiminin korkun basksna kar direnmek iin

mez arkas orap sk gibi geliyor ve birden Bolevik

byle olmak zorundaydlar. Genellikle yeraltnda almak

46

11

zonanda olmalarna ramen Rus iilerinin mcadelele-

Tm Rusya Sendikalar Sovyeti 120, Merkez Yrtme

rinde nemli bir unsurdular. Bu gereklik, ubat Devrimi-

Komitesi ise 11 yeden oluur. Fiili olarak bu kurumlara

nin patlak vermesinden hemen sonra kendini gl bir bi-

sadece komnistler seilebilirler. Bunun sonucu, sendika-

imde gsterdi.

larn devlet mekanizmasnn basit dilileri haline gelmeleri

Gl bir biimde Rusya'daki yeni ruh halinin etkisi altnda olan sendikalar sadece politik zellik tayan deiimlerle yetinmek istemiyorlard. Hedefleri iileri lkenin
tm iktisadi yapsnn sahibi yapmakt, iiler daha iletmeleri mlkszletirme iine girimeden, sendikalar, birimin endstriel yaamn kontrol etmek iin kendi iyeri
konseylerini rgtlemilerdi. Bu iyeri konseylerinden,

ve tm taktik ve faaliyetlerinin bu mekanizma tarafndan

tam alarak kontrol ve idare edilmesi oldu. Ortalama yenin, sendikann faaliyetiyle ilgili syleyecek hibir eyi
yoktur. Bolevik fraksiyonun her sendikada tam olarak
hkim olduu ve ynlendirdii toplantlar bir yana braklrsa, Bat Avrupa'daki anlamyla dzenli sendika toplantlan da yoktur.

daha sonra, dier Sovyetlerle yakn ibirlii iinde faaliye-

Herhangi bir sendikann gerek bir sendikaclk faaliyeti

tini srdren Tm Rusya Sendikalar Sovyeti ortaya kt.

yapmaya yeltenmesi halinde, ona hemen uygun bir dille,

Baka bir deyile sendikalar, Bolevik rejimin yerleme-

Avrupa ve Amerika'da sendikalar ne yaparlarsa yapsnlar,

sinden daha nce ii snfnn aba ve taleplerinin rgtl

komnist devlet ierisinde sendikalarn yasalara uymak ve

ifadesiydiler. Bunun sonucu olarak Rus sendikalarnn

daha tesi iin azlarn kapatmak zorunda olduklar an-

Temmuz

latlr.

1917'deki

nc

kongresinde

toplam

1.475.425 yeyi temsilen 210 delege yer almt.

Bu konuda bir rnek: Byk ve mcadeleci bir sendi-

Proleterya diktatrlnn kuruluu ksa srede sendi-

kada rgtlenmi olan Moskova fnnclar 1920 yaznda

kalar zerinde etkisini gsterdi. i rgtlerine yelik zo-

ekmek istihkaklarnn ykseltilmesini salamak amacyla

runlu hale getirildi. alan herkes otomatik olarak sendi-

grev yaptlar. Hkmet sorunla fazlaca ilgilenmedi. Yerel

kaya ye kaydediliyor ve houna gitse de gitmese de ai-

rgtlenme datld, yneticiler sendikadan dland ve

dat demek zorunda braklyordu. yelik aidat olarak

aktif yeler tutukland. Grevcilerin etkili szclerinin sen-

maatan yzde orannda kesinti yaplyor ve Rus iisi

dika toplantlarna katlmalar yasakland ve herhangi bir

zerklik ve inisiyatifin her trden belirtisini yok eden bu

ie girme haklar ellerinden alnd.

rgtlenmeleri desteklemek zorunda kalyordu.

Benzer bir yntemi Bolevikler baka grevlerde de kullandlar. Byle ilgin bir olay Moskova'da matbaaclarla

48

11

kan anlamazlklar srasnda meydana geldi. Hatta bu

Doaldr ki bu durum, iiler arasnda ok ciddi rahat-

olayda grev bile szkonusu deildi. Matbaaclar, o sralar-

szlklara yol amadan devam edemezdi. Gerekten de

da Moskova'da bulunan ngiliz ii temsilcilerinin de kat-

honutsuzluk 1920'de o kadar genel ve tehditkr bir hal

lacaklar bir toplant ars yapmak "arszlnda" bulun-

ald ki, hkmet durumu ciddi ekilde gzden geirmek

mulard. Bu toplantda Sosyalist Devrimci Parti'nin lideri

zorunda kald. Sendikalarn grevi konusundaki tartma

ernov ve sekin bir Menevik olan Dan konumu ve n-

1920 sonlarnda balad ve ksa sre sonra komnist par-

giliz delegelere Rus sendika ve i ilikileri konusunda baz

tisi iinde bile bu nemli konuda ok elikili yaklamlarn

aklamalarda bulunma gnahn ilemilerdi. Toplantdan

olduu ortaya kt. Sendikalarn kaderinin kararlatrla-

ksa bir sre sonra matbaaclar sendikasnn tm alanla-

ca bu scak tartmalara btn komnist liderler katld.

r ilerinden atld, bir ksm da tutukland. lkenin ii sn-

Ortaya atlan tezler drt ana izgiyi temsil ediyorlard.

fnn geri kalan ksmn da korku ve dehete drmek

Lenin ve Zinovyev'in banda olduu ilk gruba gre,

iin, btn lkede ve tm resmi organlarda Moskova

"proletarya diktatrl altnda sendikalarn sadece tek

matbaaclar kar-devrimciler, hainler ve "caniler" diye

grevleri vardr: komnizmin okulu olmak."

lanetlendiler.
ikinci grubun temsilcisi olan Riyazanov ve taraftarlarna
Sendikalar zerindeki zulm o dzeyde mutlak ve ezicidir ki, en kk protesto bile i disiplininin bozulmas ve

gre sendikalar grevlerini iilerin forumu ve ekonomik

anlamdaki koruyucular olarak devam ettirmeliydiler.

devrime kar ilenmi su olarak ihbar edilmektedir. 1921

ubat'ndaki Petrograd grevi srasnda Baltk letmelerinin iileri 22 arkadalarnn tutuklanmasn protesto ederlerken, Petrograd Sendikalarnn Bakan Antselovi, protestocularn hepsinin eka'nn eline verilmeyi hak ettiini
sylemiti. Birka gn sonra sz edilen iyerlerinde ok
sayda iinin tutukland aramalar yapld.
Ksacas, Bolevik Rusya'da sendikalar tmyle devlet
tarafndan sourulmulardr ve kalan tek ilevleri devlete

nc yaklam sadece askeri kategorilerle dnebilen, askeri deha Troki'nin izgisiydi ve sendikalarn zaman iinde kendilerini endstrinin ynetici ve denetleyicileri olarak gelitireceklerini, ancak bugn sendika ynetiminin askeri yntemlere gre belirlenmesi gerektiini savunuyordu.
Sonuncu ve en nemli yaklam Bayan Kollontay ve
ilyapnikov'un szcln yaptklar, iilerin gerek dncelerini temsil eden ve onlar tarafndan desteklenen

polislik hizmeti vermektir.

"ii muhalefetF'ydi.

50

11

Bu muhalefet, sendikalarn askeriletirilmesinin, iilerin lkenin iktisadi olarak yeniden inasna olan ilgilerini

beybaba bu arada haar ocuklarnn kulaklarndan srasyla tutup, terbiye kurallarn gsteriyordu.

krletirdiinde ve onlarn yaratc yeteneklerini fel etti-

Lenin, i Muhalefetini anarkosendikalizm ve kk

inde srar ediyor ve kitlelerin brokratik devletin ve onun

burjuva ideolojisini savunmakla sulayp, bastrlmasna

rm brokrasisinin boyunduruundan kurtarlmas ve

hkmetti. Muhalefetin en etkili liderlerinden biri olan

halk glerinin yaratc etkinliine frsat verilmesi gerekti-

ilyapnikov, Lenin tarafndan "darltlm komiser" olarak

ini savunuyordu.

tanmland ve ksa bir sre sonra, Komnist Partisi Merkez

i Muhalefeti, Ekim Devriminin kitlelere, tm endst-

Komitesi yeliine alnarak susturuldu.

riyel hayatn denetimini ellerine almak imkan vermek iin

Bayan Kollontay'dan, partiden atma tehdidiyle dilini

yapldn savundu. Ksacas i Muhalefeti. Rus iileri-

tutmas istendi. Onun tarafndan yazlan ve muhalefetin

nin aktif ksm arasnda biriken protestonun ve genel

tutumunun dile getirildii bror dattrlmad.

memnuniyetsizliin szcsdr.

i Muhalefetinin bir ksm kk yldzlarna eka'da

Esas kavga birbirlerini yalanlamak iin, lke apnda

tatil yaptrld. Yal ve tecrbeli komnist Riyazanov'a bile

oynayan

alt ay boyunca tm sendikal faaliyetlerden el ektirildi.

Troki ve Zinovyev arasnda kt. rnein Petrograd'da

Lenin tarafndan Marksizmin temel prensiplerinden bile

Zinovyev'in etkisi o den i bykt ki, Troki'ye tartmal

bihaber olmakla nitelenip parti iinde gln duruma d-

konu zerine oradaki Komnist Yerel Grup nnde g-

rlen Troki ise, "Varova Barn" yaratmak zere

rlerini aklama izni verilmesi, ancak etin bir mcade-

Kronstadt' bastrmaya gnderildi. Lenin ve Saint Just' 1

leden sonra mmkn oldu.

Zinovyev zaferi kazanyor ve sendikalar gelecekte de

tarife d ayr frenlerle kama kovalamaca

Tartma ok ciddi gerginlikler yaratt ve neredeyse

"komnizmin okullar" olarak kalyorlard.

Komnist Partisi'nin blnmesine yol aacakt. Ama Tanr

Yeni Ekonomi Politikas Rusya'nn tm yapsn hzl bir

Lenin'i korudu. Yapt binann her sarslnda Tanr ona

ekilde yeniden ekillendirmektedir. Sendikalar bu yeni-

bir destek gnderiyor. Bu sefer ii huzursuzluklar, 1921

den ekillendirmenin etkilerini ilk yaayan kurumlar ara-

ubatnda Petrograd'da sren ok saydaki grev ve

sndalar. Komnist Partisi Merkez Komitesi'nin Aralk

Kronstadt ayaklanmas imdada yetiti. Her ne pahasna

olursa olsun komnist birliin korunmas gerekiyordu. Ve

1789 Fransz devrimi dneminde Robespierre yaknlyla nl

politikac Saint Just'a gnderme yaplyor (.n.).

52

53

N/M'de Moskova'da yaplan bir toplantsnda Yeni Eko-

tmalara ardna kadar amakladr. i ve iveren arasn-

nomi Politikas dneminde sendikalarn faaliyeti konusu

da kacak tm atmalarn giderilmesi sendikalar dn

d. konuuldu. Konuyla ilgili kararname taslan hazrla-

daki "daha yksek bir organn" inisiyatiflin' verilmelidir

mak zere Lenin, Rodjutak ve Andreyev'den oluan bir

Anlamazlk durumunda zorunlu uzlamazlk .thkenele

komisyon seildi. Taslak daha sonra, alld zre, Tm

rinin "en yksek otoritesinin" ise Komnist I Yli ve (lun

Rusya Sendikalarnn Merkezi Sovyetleri tarafndan oybir-

c Enternasyonal'den bakasnn olmayaca

liiyle kabul edildi. Bu tzk, Lenin'in deri deitirme ye-

komisyonu tarafndan imdiden ima edilmi bulunmakta

teneini gstermesi bakmndan olduka zihin acdr. Ka-

dr.

rarnamedeki ilgin birka nokta yle sralanabilir:

1.

Zorunlu yelik sendikalarda brokratik bir soysuz-

lenin'in

Burada Komnist Enternasyonalin, Avrupa ve Anmi

ka'daki ii rgtlerini kontrol altna almak iin he eyi

lamaya yol am ve bu yaplarn kitlelere yabanclama-

yaparken, Rus iileri zerindeki egemenliini de srelin

larna neden olmutur. Bu nedenle u andan itibaren

mek niyetinde olduu aka grlyor.

sendikalara istee bal yelik ilkesinin uygulanmas zorunludur. (Burada, ok sayda iinin ayn eyleri savunmaya yeltendikleri iin kar-devrimci ve "cani" iln edilip
eka'nn zindanlarna atld unutulmamaldr.)
2.

Sendikalara giren iiler politik dnceleri ya da

dini inanlar nedeniyle rahatsz ve huzursuz edilemezler.

(Peki, politik dnceleri Boleviklere sempatik gelmedii
iin aalanan ve korkutulan saysz kurbana ne olacak?)
3.

Rusya'nn iktisadi olarak yeniden inas, gcn en

Yeni Ekonomi Politikas dneminde Rus iisinin durumu, gemie, devrimin patlak verdii dneme gre daha da ktlemi bulunmaktadr. O, imdi devrimci deiimin sonucu olarak kalan son gvencelerini de kaybetmi
bulunmaktadr. zellikle alma saatleri konusunda durum byledir.
Rusya'da son drt ylda neredeyse genel bir kurum
olarak varolan sekiz saatlik ign bugn fiilen ortadan
kalkmtr. Resmi yayn organ Pravda'ya gre 1

I Aa

sk ekilde bireysel ynetimin ellerinde younlamasn

lk'nda durum yledir: 695 endstriyel iletmenin sadet e

zorunlu klyor. Bu nedenle sendikalar zel kapitalistler ta-

86'snda sekiz saatlik ign uygulanmaktad (ie kalan

lalndan mlk edinilen ya da kiralanan iletmeleri kontrol

iletmelerin ounda gnde dokuz saat allmakla* n 44

.llna almaya yeltenemezler. Kukusuz Lenin'in sendikala-

iletmede 10-12 saat aras, 11 iletmede M l(> saat aras

im lolune ilikin dzenlemeleriyle desteklenen Yeni Eko-

allmakta, 44 iletmede ise herhangi bir alma saati

I lilikas kapy yeni i sorunlarna ve kanlmaz a54

11

snrlamas bulunmamaktadr. Baz iletmelerde 12-14 saat aras alan ocuklara bile rastlanmtr.
En acmasz biimde smrlen, gnde 12-18 saat
aras alan frnclardr. Bu rakamlar sadece Rusya'nn
bakenti Moskova'daki i koullarna ilikindir. Tarada
durum daha da ktdr. rnein, Don kmr ocaklarnn
maden iileri kesintisiz 16-17 saat almaktadrlar. Devlete ait VVitebsk deri fabrikasndaki normal i gn 12 saattir. ikinci Tm Rusya Gvenlii Konferansnn yerel
temsilcisinin raporuna gre Astrahan'n balklarnda i

Rusya'da ocuklarn
Durumu

gnyle ilgili hibir snrlama yoktur.

Bu rneklerden yeni devlet ve zel kapitalizminin Rus
iisine ne tr yararlar olduu grlebilir.
Buna ramen Rus Devrimi tmyle bouna olmad. O,
kitlelerin iselletirdii birok kavram ve imgelemi deitirdi. Bugnn Rus iisi artk gemiin itaatkar klesi deildir. Politik teranelerden bkm durumda ve bunlara artk inanmyor. Arkadalaryla birlikte yeni ii rgtlenmelerinde bir araya gelme olana bulduunda, k kukusuz dorudan yntemlerde arayacaktr.

Bolevik devletin yaratt ve herhangi bir dorultudaki

her tr ciddi abay baarsz klan uursuz emberin vahim sonular, hibir yerde Boleviklerin ocuklarn durumunu iyiletirmek iin giritikleri abalarda olduu ka
dar ak biimde ortaya kmyor. Rusya'da ocuklarn
yaam konusundaki birok rapor, gerei yanstmasa da

Lenin ve sadk taraftarlar tehlikeyi gryorlar. Onlarn

ii muhalefetine saldrlar ve anarko sendikalistlere yne-

bu alanda ciddi bir abann harcanm olduunu gste

mektedir. Peki, bu aba neden baarsz kalmtr'

lik takibatlar giderek younlap sertleiyor. Peki, anarko

sendikalizmin yldznn douda parlama ans var m?
Kim bilir? Rusya mucizeler lkesidir.

Ekim Devriminin ikinci yldnmnde New Yolla,

Madison Square Garden'daki bir toplantda konuman
lardan birinin anlattklarnn bende yaratt etkiyi tn
canllyla anmsyorum. Adan Rusya'dan yeni dnm

57

11

t. Onun Rusya'da ocuklara kar davran ve onlara

Rusya'ya varmn zerinden ancak birka hafta ge-

gsterilen itinayla ilgili szleri dinleyicilerde byk bir hay-

tikten sonra bir okulu -Petrograd'daki en iyi okulu- ziya-

ranlk uyandnyordu. Ve benim kalbim, bu lkenin halk

ret etme imkanm oldu. Okul "Kasathenaja Schkola", yani

iin, yzyllarn boyunduruunu omuzlarndan silkeleyip

model okul ya da tam evirisiyle "gsteri okulu" olarak

atan ve imdi "ocuklarla el ele" hedeflerine yryen kit-

adlandrlyordu. Bunun ne demek olduunu ancak daha

leler iin arpyordu.

sonra kavradm. Okul, Avrupa Oteli nde bulunuyordu ve

Yzen hapishanemiz Buford gemisindeki 1 tm seyahatim boyunca Rusya'daki ocuklara yaplanlarla ilgili d-

bina ferah odalar, harika avizeleri ve lks demesiyle eski ihtiamn epeyce koruyordu.

nce beni korumu ve iimi stmt. Gelecek ne ok ey

1920 knda Petrograd'da yakacak sknts o derece-

vaat ediyordu! Bu muhteem yeni yaama katlabilmek

deydi ki, ehir neredeyse souktan krlacakt. Bu nedenle

duygusu ne harikayd! Rusya'ya vardmda ise hesabm,

ocuklarn mmkn olan en az sayda odada toplanmala-

her tr inisiyatifi, her tr abay o uursuz emberi iinde

r gerekmiti. Ancak odalar temiz, bakml ve rahatt. Alt

boan

ile on ya arasnda olan ocuklar salkl, iyi beslenmi

Sosyalist Devleti hesaba katmadan

yaptm

farketmek zorunda kaldm.

ve mutlu grnyorlard. Nbeti doktor bana geni me-

Boleviklerin ocuk ve ocuk eitimi ile ilgili ellerinden

geleni yaptklan dorudur. Rusya'daki ocuklann sefaleti-

knlar, parltl, tertemiz ykanm bakr kap kaayla

mutfa gsterdi ve ayrntl bilgi verdi.

ni engelleyememelerinin onlardan ok Rus devriminin

Okul, ocuklarn bir sre arlanp sonrasnda baka

dmanlarnn suu olduu da dorudur. Mdahale ve

yerlere datldklar bir tr merkezdi. Buraya lkenin her

ablukann korkun yk en bata en zayf olanlarn, ocuk

tarafndan, ounlukla da krsal kesimden ocuklar getiri-

ve hastalarn zayf omuzlarna binmiti. Ancak daha uy-

liyordu. ocuklar geldiklerinde genellikle hasta, zayf ve

gun koullar altnda bile Bolevik devletin brokratik ucu-

bitli pireli olurlard. Burada ykanp temizleniyor, tartlyor,

besi, komnistlerin ocuklar ve eitim iin ortaya koyduk-

beslenip tedavi gryorlard. Belli bir sre okulda kalp ilk

lar iyi niyeti ve gsterdikleri cansiperane abalar bile fel-

temel okul bilgilerini alyor, sonra da baka ocuk okulla-

ce uratr, engellerdi.

rna gnderiliyorlard. Burada grdklerim, zerimde byk bir etki yaratmt. Gerekte grdklerim, Rus ocukla-

Emma Goldman ve ok saydaki eski Rus gmeninin Ekim

Devriminden sonra Amerikan vatandalndan kanlp Rusya'ya
gnderilirken bindirildikleri gemi (.n.).
58

nyla ilgili yaplan byk eylere ilikin Amerika'da aldmz

raporlann tmyle badamakta olduunun deliliydi.
11

Bu muhteem tabloyu bir kk uyar bozuyordu.

Rehberim doktor hanmn laf arasnda syledii bir eyden, baz ocuklarn "dier ocuklardan ayn tutulduklar"
iin grlemeyeceklerini rendim.
"Bulac hastalk olmal herhalde" diye sordum. "Hayr," dedi bayan, "Bunlar, dier ocuklardan ayr tutmamz gereken kk hrszlar."

rdyse de, Avrupa Oteli'nin verdii olumlu izlenimin

kaybolmasna izin vermemitim.
Bundan ksa sre sonra, uzun yllar ncesinden Amerika'da tandm bir kadn ziyaretime geldi. ubat Devriminden ksa sre sonra ei ve ocuk yataki oluyla birlikte doduu memlekete geri dnmt. Ekim gnlerinin
nemli olaylarna katlm, o zamandan beri de eitli i-

Ne diyeceimi bilemiyordum. Gzmn nne ret-

lerle megul olmutu. Ancak temel ilgisi ocuklarn bak-

men olarak, Ernest Crosby'nin anlatt Tolstoy geliyordu.

myd. Beni ziyarete geldii zaman "yatl" bir kz ilkokulu-

ocuklardan birisi okulda bir ey alar. Dier ocuklar

nun mdrln yapyordu. Kadn bana uzun uzun

onu hrsz olarak niteleyip, retmenden ocuu cezalan-

iinden, ocuklardan ve okulu iin en gerekli olan eyleri

drmasn isterler. ocuklar ve retmen birlikte minik su-

almak iin vermek zorunda kald srekli mcadeleden

lunun boynuna "hrsz" yazl bir yafta aslmasna karar

sz etti. Kadnn anlattklar, benim Avrupa Oteli'nde gr-

verirler.

dm her eyle ylesine ak biimde eliiyordu ki, ona

Tolstoy yaftay sulanan ocuun boynuna asmak iin

inanmam imkanszd. te yandan, arkadamn tam an-

uzandnda, onun aalamayla sessiz ithamn karmn

lamyla samimi ve gvenilir bir kii olduunu da biliyor-

ifade eden bakyla sarslr. Hayr, sulu olan ocuk deil-

dum. Durum bana aklanamaz gibi grnyordu.

dir. Sulu o, yani Tolstoy ve dier ocuklardr -bir ocuu

Arkadam akam yemeine ardm. Derme atma

hrsz olarak damgalayabilecek kadar acmasz olan top-

mutfamda patates soymakla megulken, Amerika'daki

lumun tmdr.

ortak tandklarmz, Ekim Devrimi ve onun dier lkelerin

O gnden sonra Tolstoy'un okulunda hibir ocuk ce-

ezilen snflar zerindeki etkileri zerine konuuyorduk.

zalandrlmaz. Ancak burada, byk, zgr ve devrimci

Arkadam birden beni, "kabuklar atma" diye uyard.

Rusya'da ocuklar cezalandrlyor, dier ocuklardan yal-

"Neden? Ne demek istiyorsun?" diye sordum. "ocuklar

tlyor ve onlardan srekli olarak "ahlki kusurlular" diye

bunlarla patates pastas yapyorlar ve bunu ok seviyor-

bahsediliyor. Bu durum beni rahatsz edip tereddde d-

lar," diye yantlad arkadam. "ocuklar m? Peki ama

nasl olur? lk istihkak onlar almyor mu?" Gzmn

60
61

nne tekrar ocuklarn st, kakao, pirin, yulaf ve hatta

ocuklar srekli alk ekiyorlard. Verilen az eyi bulup

etle beslendikleri Avrupa Oteli gelmiti.

buluturmak da ancak ok byk abalarla mmkn olu-

Arkadam glmsedi. "Okuluma gel ve her eyi kendi

gzlerinle gr," dedi.

yordu.

Onu okulunda bir deil, birok kez ziyaret ettim ve

Ksa srede iki eyden emin oldum: Rusya'da btn

ocuklar a ve akta brakmayacak kadar yiyecek ve gi-

madalyonun br yzn de grdm. Ama hl ikna ol-

yecek yoktu. kincisi, Bolevikler dardan gelecek heyetle-

mak istemiyordum. Arkadamn okulunun 65 rencisi

re, delege ve gazetecilere gstermek zere, her ehirde vit-

vard. ocuklann yiyecekleri az ve kalitesizdi. Bunlarn

rin hizmeti grecek "gsteri okullar" amay gerekli gr-

ou yaknlarnn kyden gnderdikleri yiyeceklerle kar-

yorlard. Bu okullar her eyin en iyisini alyorlard. Arta

nn doyuruyordu. Klk giyecekleri azd ve ounun

kalanlarsa, elbette ki byk ounluu oluturan dier

ayakkabs yoktu. Arkadam, zamannn ve enerjisinin

okullar arasnda paylatrlyordu.

byk bir ksmn eitim komiserliinin eitli blmlerin-

Sadece bu "gsteri okullar"n grme frsat bulup, o-

de harcyordu. Altm be ocua yirmi kak alabilmek

cuklarn bakmn buna gre deerlendirenler, lkeyi, Rus

iin iki hafta gerekmiti. Yksek brokratlarca kabul edile-

ocuklarnn byk ounluunun Bolevik rejim altnda

ne kadar srada beklemenin de dahil olduu bir aylk her

yaamaya zorlandklar gerek koullar hakknda hibir

trden youn bir uratan sonra 25 ift kar ayakkabs

bilgi sahibi olmadan terk ediyorlard.

alabilmiti. Bunlar 65 ocuk arasnda, kskanla, nefret

ya da kavgaya neden olmadan databilmek ok ciddi bir
muhakeme ve nsezi gerektiriyordu.

Rusya'da yaanmakta olan korkun sefaletin esas sorumlusu mttefiklerin mdahalesi (istilalar) ve ablukalardr. Ancak en azndan elde olanlar, ocuklarn gereksinim-

Bu okulu ziyaret ettike bireylerin yolunda gitmedii-

lerini karlamak iin olabildiince adil datlabilirdi. Bol-

ne ilikin inancm gleniyordu. Avrupa Oteli'ndeki o-

evik sistem, iiler konusunda yapt gibi, ocuklarla ilgili

cuklarn bakmyla Kronvverski sokanda bulunan okul-

de ayn adaletsizlii ve eitsizlii yaratt. iler iin resmi

daki ocuklarn bakmlar arasndaki bu farkllk baka tr-

olarak belirlenen ve uygulanan deiik istihkak kategorileri

l nasl aklanabilirdi? Orada ocuklara her eyin en iyisi

mevcuttu.

veriliyordu -yiyecek, elbise, odalar, konserler, dans gsterileri. Genel durum dikkate alndnda gerekte sunulan-

ocuklar asndan, sadece daha gayri resmi olan ayn

durum sz konusuydu. "Gsteri okullar" ykc ve moral

lar ok fazlayd Burada ise o kadar az ey veriliyordu ki,

62

11

bozucu bir etki yaratyor ve zel ayrcalklar ortaya kar-

Ancak bu memurlar bir hediye almadklar srece ileri

yordu. Ve bu durum, bir kere daha, gerek retmenler,

sistematik olarak ardan alrlar. Bylelikle, memurlara ve

gerekse renciler zerinde vahim bir etki yaratan anlam-

ilgili

szlk, ikiyzllk ve sahtekrlk atmosferini pekitiriyordu.

"avanta" kalmas iin gerekten de kurumda yaayanlarn

Ancak Boleviklerin gerek bu alandaki, gerekse baka

kurumun

"muhasebecilerinin"

arkadalarna

saysndan ok sipari vermek gerekmektedir.

alanlardaki en youn abalarn bile esas olarak verimsiz

Arkadamn okulunda 65 ocuk vard. Daha nceki

ve etkisiz klan, yarattklar brokrasinin arpak meka-

btn yneticileri bu sayya belli sayda uydurma isim

nizmasyla devleti merkeziyetilikti.

-l Canlar- ekleyerek, elde kalan fazla istihkak rvet

Yz yl nce Gogol, "l Canlar" adl byk eseriyle

yurttalarn ayaa kaldrmt. Kitap, Rus feodalizmini ve
onun yaratt asalkl hedef alan ar bir sulamayd.
Bugn Rusya'da "l Canlar" yeniden hayat buldu, fakat
bugn onlar tehir edecek bir Gogol yok. Byle biri var
olsayd bile, bugnn Rusya'snda ona Gogol'un kendi
dneminde gsterilen dikkat gsterilmeyecektir.

olarak verip, ilerini hzla hallediyorlarm. Bu yolla eitli

idari kurumlarda "etki" sahibi olduktan sonra, okulu ihmal etmekten, ocuklara kt davranmaktan ve kurumda
yaayanlarn istihkaklaryla speklasyon yapmaktan ekinmiyorlarm. Ne de olsa artk "yukanda arkadalar bulunmaktayd."
Rusya'da yaygn olan bu uygulamann sonular gzler

Gnmzn "l Canlar" nerededirler? Aadaki

nndedir. Ancak arkadam byle bir gidiata ortak ol-

rnek bize bu durumu en iyi biimde gsterecektir. Btn

may ve listesine "l Canlar" eklemeyi reddediyordu. O,

ocuk yurtlarnn, btn ilkretim okullarnn, eitim ku-

listeye eklenen her l Cann gereksinimleri zaten yeterli

rumlarnn, gerekte ocuk ya da yetikin barndran her

lde karlanamayan birka ocuun hakkn gasp ede-

kurumun, kurumda yaayan insan saysna gre giyecek

rek yaadnn bilincindeydi.

ve yiyecek istihkak vardr. Btn kurumlar, varolan eyleri datan

merkezi datm birimlerine

Arkadam, blgesindeki saysz mfettii, kontrolr,

(Petrograd'da

dzeltmeni beslemeyi reddetti. Sonu, ilgililerin yiyici ev-

Petrograd Komn, Moskova'da Moskova Komn gibi)

resine kar yrtlen ve arkadamn salk durumunu

bamldrlar. Bir kurumun kendine gerekli olan eyleri

sarsan, iinin iptal edilip, kelimenin tam anlamyla sokaa

salayabilmesi iin, btn bir memurlar (Tschinowniki)

atlmasna neden olan uzun ve acl bir mcadeleydi. Ar-

ordusunun imzalayp parafe ettii ok sayda kat gerek-

kadam, Petrograd

lidir.

"kadn yolda" n dikkatini bu olaya ekmek iin bo yere

64

Eitim Mdrl'nn

11

bandaki

abalad. Bayan Lilina'nn vakti yoktu ve arkadamn

rica ayn uygulamalarn gnlk hayatn bir paras olduu

okulunu asla ziyaret etmedi. "Gsteri okullar" btn vak-

ok sayda baka okul da gsterdi.

tini alyordu. Daha tesi, Bayan Lilina'nn olayn stne

gitmesi kolay olmazd. Komnistlere kar tavr alan "tekilere" zen gstermek detten deildi. Ayrca bu ilere
karmak tehlikeliydi de.

Her yerde yar a ocuklarn srtndan "l Canlar"

yayordu. Komum, iki ocuuyla

yandaki bir o-

lan ve dokuz yandaki bir kz ocuu- yaamak zorunda

kaldklarn anlatmt. ocuklarn ikisi de bir ocuk kolo-

Bayan Lilina'y daha sonra tanma frsat buldum.

nisine yerletirilmilerdi. Ama orada yeterince yiyecek ve-

Bende, kendisini iine adam ciddi bir kadn izlenimi b-

rilmedii iin anne, dar geliriyle onlara dzenli olarak yi-

rakt. Ancak ayn zamanda partisinin gz kapal bir taraf-

yecek gndermek zorunda kalyordu. Alt ay sonra ocuk-

taryd. Okullardaki koullarla ilgili bilgi edinmek konu-

lann ikisi de hastalanm ve zorunlu olarak annelerinin tek

sunda tmyle, hepsi de komnist olan, kendi deneti-

gzl bannana geri gnderilmilerdi. Kz ocuunda ye-

mindeki insanlara bamlyd. Rusya'da bir insann ie ya-

tersiz beslenmenin sonucu korkun bir egzama ortaya

rarllnn ve drstlnn kant Komnist Partisi'ne

km, olan ise bir deri bir kemik kalmt.

mensup olmasdr. Byle bir durumun zorunlu sonularn

burada yeniden vurgulamaya gerek yok.

Ciddi ve alkan bir komnist olan komumla arkadalmz ilerledi. Ondan, ocuklarn genel durumuna

Boleviklerin okullanndaki ocuklarn ksmi alklarna

ilikin ok ey rendim. Gn getike aslnda komnist-

ilikin rendiklerimin mahiyetini, ancak zamanla ve ac

lerin ocuklar iin ellerinden gelen her eyi yaptklarn,

bir ekilde kavradm. nceleri btn gcmle "l Can-

ancak tm bu abalarn onlann kendi devletlerinin yarat-

lar" ynteminin her yerde geerli olduuna inanmamaya

t asalak brokrasi tarafndan boa karldn daha iyi

altm. Ancak ortalkta o kadar ok delil vard ki, sonuta

kavramak zorunda kalyordum. Ama zellikle ocuun bi-

fazla direnemedim. Yanbamda,

le propaganda malzemesi olarak kullanlabilecei yolun-

Astoria

Oteli'ndeki

"Sovyetlerin lk Evinde" iki ocuuyla ufak tefek bir kadn

otururdu. O da bir komnist, fakat "l Canlar" yntemine iddetle kar kan bir komnistti. Deiik ocuk kurumlarnda almaktayd ve bana sadece Krnovverski sokandaki okulda grdklerimi teyit etmekle kalmayp, ay-

daki anlaylar uursuz ve vahim bir eydi.

"Gsteri okullar", zellikle de dardaki ocuklar zerinde en olumsuz etkiyi yaratyorlard. Bunlar, ocuklarn
yreinde, adaletsizlik ve keyfi olarak yaplm ayrmclk
duygusu uyandryordu. nk ocuk, yalan dolan daha
abuk ve daha kesin bir biimde kavryor. "Gsteri okul-

66

11

lan" yabanc basma malzeme hizmeti grrken, Rus-

yor. Taganka Cezaevi'nde ocuklarn varl, oraya atlan

ya'daki ocuklarn byk ounluu dnyann geri kalan

siyasi tutuklular tarafndan gn na karld. Bunlar,

ksmndaki proleter ocuklar gibi ihmal ediliyordu. Her

dardaki arkadalarna

yerde imkanlardan ayrcalkllar yararlanyor. Bolevik

Lunaarski'yle birlikte olaya mdahale ediyorlar. ocuk-

Rusya da bu acmasz kuraln istisnas deil.

lar ancak ondan sonra hapisten karlyorlar.

Yaznn banda, bir ksm ocuklarn "hrsz" ve "ah-

"Ahlki olarak

durumu

kusurlu"

iletiyorlar, onlar

ocuklarn

da

yerletirildikleri

lksz" olarak damgalanp dier ocuklardan izole edilme-

okullar ve koloniler de cezaevlerinden ok daha iyi du-

lerinin beni ne kadar sarstn belirtmitim. O zamanlar

rumda deil. Komnist Genlik rgt tarafndan yaplan

bu davran Avrupa Oteli'nde grevli doktorun eski kafa-

bir aratrma, Petrograd'daki bu tr okullarn bazlarnn

llna yormutum. Fakat hkmetin resmi organ Pravda

durumuna ilikin hzn verici eyler ortaya kard. 1920

gazetesinde kan bir yaz ve aralarnda Maksim Gorki ve

ylnn Mays aynda Pravda'da yaymlanan rapor, o ok

Bayan Lilina'nn bulunduu ok sayda nde gelen ko-

sk yaplan sulamalar doruluyordu -"l Canlar" uy-

mnistle yaptm grmeler, beni onlarn hemen hepsi-

gulamas, ocuklarn istihkaklaryla beslenen grevli say-

nin "soydan gelen bir ahlki dknle" inandklarna

snn artmas, rvet ve beceriksizliin dier alkanlklar.

ikna etti. Hatta yksek dzeydeki baz pedagoglar bu "ka-

Komisyon, rnein bir okulda 125 ocua bakmak iin

ltmsal ahlak dknlerinin" hapse atlmasn savunuyor-

138, bir bakasnda 25 ocuk iin 38 grevli olduunu

du. Ancak bu kadar, ortodoks komnistlerin duygusallkla

tespit etmiti. Ve bu tr eyler istisna deildi.

suladklar Genel Eitim Komiseri Lunaarski, Gorki ve

ilerici unsurlara bile fazla geliyordu. Lunaarski, bu barbarca neriye kar mcadele etti ve ok kr ki baarl
oldu. Buna ramen 1921 ylnn Eyll aynda Moskova'daki Taganka Cezaevi'nde biri sekiz yann altnda iki
yz ocuk tutuklu bulunuyordu.

Bunun dnda komisyonun raporunda,

ocuklarn

korkun biimde ihmal edildikleri, kirli paavralara sarldklar ve ok kirli, pis kokan, arafsz yataklarda yatmak
zorunda brakldklar vurgulanyordu. Baz ocuklar geceleri karanlk bir odaya kapatlarak, bir ksm akam yemei
verilmeyerek, hatta bazlar dvlerek cezalandrlyordu.

Ben, Lunaarski'nin de, Gorki'nin de bu konuda bilgi

Rapor, resmi evrelerde byk sansasyon yaratt. zel bir

sahibi olmadklanndan eminim. Zaten uursuz sistemin

soruturma ald, ama Amerika'da da alld zre, su-

tm lneti de burada yatyor. Sistem, tepedekilerin elin-

lularn aklanmasyla sonuland. Komnist Genlik Ara-

den altlarndaki gruhun ne yaptn bilme olanan al-

trma Komisyonu, olaylar "abartmaktan" dolay azarlan11

68

d. Kar-devrimcilerin

ekmeine

ya sren

raporun

Pravda'da yaynlanmasnn aslnda bir hata olduu ifade

edildi.

surlu ocuklar uzun sren savan, devrimin ve aln sonucunda ortaya kmlard.
Bu grme bende, kk kurbanlarla ilgili olarak bu-

Konu zerine birka komnistle konutum. Byle ey-

lunacam her giriimin bu kat, dogmatik kadn tarafn-

lerin Sovyet Rusya'da nasl mmkn olduunu sordum.

dan srekli olarak baltalanaca yolunda bir izlenim brak-

Bu soruma hep ayn beylik yant alyordum. "Gvenilir

t. O da kendi asndan komnist bir devlette ocuklarn

ve yetenekli eleman yokluu!" Ben de "ahlki olarak ku-

eitimini bir anariste teslim etmenin ok da akllca bir

surlu" diye damgalanan bu mutsuz ocuklarla almak is-

ey olmadn dnm olmalyd. Sonuta bu girii-

tediimi sylyordum.

mimden bir ey kmad.

"Lilina yolda grmelisiniz," diye akl veriyorlard. "Sizi

i arkada olarak almaktan ok mutlu olacaktr."

Bu rnei, komnistlerin, sistemleri iindeki tm rveti, grevi ktye kullanmay ve her tr beceriksizlii srekli

Birka gn sonra yolda Lilina'dan davet aldm. Lilina

olarak gvenilir insan yokluuna balamalarnn temelsiz

derin yz izgileri olan zayf bir kadnd -Amerika'da elli

olduunu gstermek iin verdim. Rusya'da bulunduum

yl nce rastlanacak trden tipik bir okul mdiresi. Bana

sre ierisinde, eitim, ekonomi ve politika d baka

pedagoji ve psikolojinin en iyi yntemlerinden haberdar

alanlarda almak isteyen alacak derecede ok insanla

olduunu syledi. Ben de ona ocuklardaki ahlki d-

karlatm. Ancak bunlar komnist olmadklar iin geri

knlk teorisine inanmadm, hibir modem eitimcinin

itilmi, cesaretleri krlm ve her tr abay ve inisiyatifi

bylesine eskimi bir anlay savunmadn, ahlki olarak

baarszla mahkm eden bir ispiyonculuk ayla evril-

dkn ocuklann bile dejenere olmu diye damgalan-

milerdi.

mamas gerektiini syleme kstahlnda

bulundum.

Ukrayna'daki drt aylk gezim boyunca -tabii gayri

Onunla eitimin modem yntemleri konusunda konu-

resmi olarak- birok ocuk yuvasn, ilkokulu, ocuk kolo-

tum ve Amerika'da, ocuklara ynelik iyicil ve gnahkr

nisini grmek iin yeterince frsatm oldu. Ve her yerde

gibi ahlki kavramlar reddeden hakim Lindsay'in ve da-

ayn eylerle karlatm: Her yerde iyi beslenmi ve her

ha biroklarnn sua eilimli ocuklarla ilgili deneyimlerini

adan bakml ocuklarn bulunduu bir "gsteri oku-

aktardm. Bunlarn hepsi yiyecein ve her eyin fazlasyla

lumun yannda, aln hkm srd normal okullar.

var olduu kapitalist bir lke iin doru ve gzel eylerdi.

Ve sk sk buralarda alan insanlarn, ocuklarn karla-

Ama aln hkm srd Rusya'da ahlki olarak ku-

nn savunmak iin, brokratik mekanizmayla canla bala

70

11

nasl mcadele ettiklerini grdm. Ancak abalar hep bo-

sine binada baka bir oda verilinceye kadar bulunduu

a gidiyor ve bunlar sonuta o kadiri mutlak mekanizma

oday terk etmeyi reddetti. Bunun zerine kadna bodrum

tarafndan bertaraf ediliyorlard.

katta, en az yldr stlmayan, karanlk ve nemli bir oda

Byle durumlarda ne yapldna dair arpc bir olaya

yurt dna kmdan ksa bir sre nce Moskova'da ta-

verildi. Bu mezarlkta ocuk hastala yakaland ve o zamandan beri ac ekmekte.

nk olmutum. Bir blgede, Rusya'da varolanlar arasnda

Lunaarski'nin bu tr olaylardan haberi var m? Dier

kendi trnde en iyi organize edilmi ve donatlm bir o-

ynetici komnistler bunlar biliyorlar m? Bazlarnn bil-

cuk yuvas bulunuyordu. Yuvann yneticisi uzun yllar

diine phe yok. Ancak bunlar ok youn biimde

eitimcilik tecrbesi olan ve yorulmak bilmeyen bir ei-

"nemli devlet ileriyle" meguller. Daha tesi, byle

timci, ender rastlanabilecek bir kadn, bir idealistti. alt-

"ufak ayrntlar" konusunda duyarllklarn yitirmi bulu-

birimde kararl bir biimde "l Canlar" yntemine

nuyorlar. Dahas onlarn kendileri de ayn uursuz embe-

kar mcadele etmekte, Peter'i beslemek iin Paul'

rin ierisine girmi, devasa Bolevik brokrasisinin birer

soymay reddetmekteydi. Alttaki blmn memurlarn

paras haline gelmilerdir. Onlar da parti yeliinin bir

rvet vererek kazanmay aklnn kesinden bile geirmi-

sr gnah rttn bilirler.

yordu.

Rusya'da geirdiim iki yl iinde ok sayda kurumu

Byle durumlarda allm olduu zre ok gemeden

gezdim, ama ok az sayda mutlu ocukla karlatm. Sa-

sz konusu ynetici aleyhinde bir kampanya balatld. Bu

dece bir kez, Archangel ehrinde bir ocuun iten gld-

baya saldrnn ynetici beyni, ocuk yuvasnn kom-

n grdm. Bolevik kurumlarndaki ocuklarn byk

nist doktoruydu. Ynetici kadna kar, temeli olmasa da,

ounluu, genelde, yetimhanelerde yetien ocuklarda

akla gelebilecek her tr sulama yapld. Btn temelsizli-

grld gibi, renksiz ve donuk bir grnt veriyorlar.

ine ramen entrikalar, kadnn iinden atlmasna kadar

devam etti. Bu ayn zamanda kadnn odasn kaybetmesi
anlamna da geliyordu. Kadn drt aylk bir ocuun annesiydi. Aylardan sonbahard. Hava souktu, nemli, insann kemiklerine ileyen bir souk. Buna ramen kurum
iin savam olan kadna evi terk etmesi emredildi. Kadn, ocuunun yaamn tehlikeye atmamak iin, kendi72

Bu ocuklarn iine sanki kasvet km; sadece ekmee deil, sevgiye ve zene de muhtalar -bunlar kimi
kimsesi olmayan, yalnz ocuklar. Onlarn hikyelerinin,
ortalkta dolaan ve Rusya'da ocuklarn yzylndan sz
eden masallarla uyumadn biliyorum. Ama zaten niyetim bu masallarn ebedilemesine destek olmak deil.

11

Bolevik rejimi dier rejimlerden deerli klan bir dier

BASK MESELES

faktr daha vard -ocuk igcnn kullanmna son ve-

B i r Tarih, Bir O t o n o m i , B i r S o r u n
Zekine
Trker

rilmesi. Bu, insanlar, komnistlere teekkre borlu klan

Dnyann belki de adn konutuu dilden alan

tek lkesi, Bask; yani Euskadi, yani Euskera
(Baska) dilini konuanlann lkesi. Euskera, Avrupa'nn yaayan en eski dili. Hibir dil ailesinde
yer almyor ve hl smflandmlamam... Victor
Hugo bu dilin, onu konuanlar asndan nemini yle ifade etmi: "Bask dili bir vatan, he-

en nemli kazanmd. Ancak Lenin'in Yeni ktisat Politikas'nn lleri abucak dirilttii, kapitalizmin ve zel smrnn yava ama emin biimde tekrar yerletii bugn,
Bolevik hkmet ok gemeden bu alanda da dier medeni hkmetlerle ayn noktaya gelecek ve ocuk igcn milli varln byk bir kayna olarak deerlendirmeyi

men hemen bir dindir."

Asrlarca spanya ve Fransa gibi smrgecilikte "uzman" iki devletin kskacnda "kendinin olan korumak ve kendisi olarak yaamakta" direnmi bir halk, Bask halk. Bir nevi anayasalan olarak kabul ettikleri
"fuero"larla Tarihsel Bask Blgeleri olarak bilinen yedi blgede kendi sistemleri ile yaayan, ad geen iki devletin mdahalelerine kar kendinin
olan korumaya alan bir halk.

renecektir.

Bask ve yasaklann dourduu ve otonomi ile sonulanan asrlk bir direni; Bask milliyetilii...
Franco'nun lmyle balayan demokrasi dneminin Bask sorununa
yant ise "Bask Otonomisi".
"Bask" partilerin "zmlenmemi tarihsel bir siyasi sorun", "spanyolcu" partilerin ise "Bask milliyetilii sorunu" olarak adlandrdklan, a m a
nasl tarif edilirse edilsin, gnmzdeki otonominin de tamamen derm a n olamad bir sorun, "Bask sorunu".
Elinizdeki kitap, btn bu tarihsel srecin, sren atmalann ve bitmeyen ban umudunun hikyesi. Silahlara veda ettii sanlan ETA'nn ve
yeniden silahlara dnn inili kl ve uzun yllara yaylan hikyesi.
ETA'nn siyasi kanad olarak bilinen 1 lerri Batasuna (I laik Birlii) ve ardllannn yks.
"Nereden geliyor, nereye doru gidiyor, e istiyor Baskllar?" eitli kurumlann yetkilileri, sendikac, akademisyen ve siyasi parti temsilcileriyle
yaplan rportajlarla zenginletirilen bu almayla Bask sorununun yant arand. Hikye, avclann deil aslanlann gznden anlatlmaya alld

74