NÜKLEOFİLİK

SÜBSTİTÜSYONLAR
SN1 TEPKİMESİ
 Ayrılan grup
CH3
CH3
Y avaş
H3C Cl H3C + Cl
-
+
CH3 CH3
Nükleofil saldırısı
HO-

Hızlı

CH3 CH3

H3C OH + HO CH3

CH3 CH3
Ürünler
 • Ter_bütil klorürün suyla
verdiği tepkimenin
mekanizması 3 basamak
içermektedir.2farklı ara ürün
oluşur.İlk basamak yavaştır
ve hız belirleyici basamaktır.
• Bu basamakta,bir ter_bütilklorür
molekülü iyonlarına ayrışır ve
ter_bütil katyonu ile klorür iyonu
meydana gelir.Serbest enerji
yönünden tepe yukarı gitmesinden
ve son derece endotermik bir işlem
olmasından dolayı,karbokatyon
oluşumu yavaş bir şekilde
gerçekleşir.
 • 2.basamakta,ara ürün
ter_bütil katyonu,ter
bütiloksonyum iyonu vermek
üzere suyla hızlıca tepkime
verir;bu ara ürün
de,3.basamakta protonunu
hızla bir su molekülüne
vererek ter_bütil alkolü
meydana getirirler.
• Bir Sn1 tepkimesinin ilk basamagında
oluşan karbokatyon üçgen düzlemsel
yapıya sahip oldugundan,bir nükleofille
tepkime verdiğinde bu tepkime hem ön
yüzden hem de arka yüzden
gerçekleşebilir. Ter_bütil katyonuyla olan
bir tepkimede, her iki yolla da aynı ürün
oluştuğundan sonuç farketmez.
SN2 TEPKİMESİ
 H H H H
-
H C Cl + OH HO...............C ............... Cl H C Cl + Cl -
H H H

Geçiş kompleksi
• Mekanizmasında hetero
grubun büyük molekülden
ayrılması ve nükleofilin
bağlanması aynı anda olur
ve mekanizma bir geçiş
kompleksi üzerinden yürür.
 • Sn2 tepkimesi bir basamak
içerir.Herhangi bir ara ürün
yoktur.Geçiş hali atomların kısa süreli
bir düzenlenmesidir.geçiş halinin hem
nükleofil hem substratın her ikisini
birden ihtiva etmesi nedeniyle, bu
mekanizma 2.derece tepkime kinetiği
gözlememize neden olur. Geçiş hali
son derece kısa süreli bir oluşumdur.
 Bu mekanizmaya göre nükleofil,
ayrılan grubu taşıyan karbona arka
taraftan; yani, ayrılan grubun tam zıt
yönünden yaklaşır. Bu atak
biçimi,nükleofilik saldırının hedefi olan
karbon atomunun konfigürasyonunda
bir değişime neden olur. Bir değişiklik
meydana gelirken;saldırıya uğrayan
karbon atomunun
konfigrasyonu,kuvvetli bir rüzgara
maruz kaldığında bir şemsiyenin içinin
dışına dönmesine benzer şekilde ters
yüz olur.
SN1 VE SN2 TEPKİMELERİNİN
HIZLARINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
 • 1_SUBSTRATIN YAPISI:Basit alkil
halojenürler sn2tepkimelerinde
aşagıdaki genel etkinlik sırası
gösterirler.
• metil>birincil>ikincil>üçüncül(etkin
değil)
• SN1 bu ana kadar incelediğimiz basit
alkil halojenürlerden yalnızca üçüncül
halojenürler sn1 mekanizmasıyla
tepkime verirler.
• 2_NÜKLEOFİLİN DERİŞİMİNİN VE
GÜCÜNÜN ETKİSİ:Nükleofil,sn1
tepkimesinin hız belirleyici basamağına
katılmadığından sn1 tepkimelerinin
hızları,nükleofilin hem derişiminden
hem de niteliğinden etkilenmez.SN2
tepkimelerinin hızları ise atak yapan
nükleofilin hem derişimine hemde
niteliğine bağlıdır.
• Nükleofillerin bağıl güçleri yapısal
yönleri ile ilişkilendirilebilir.
• 1_Eksi yüklü nükleofil,kendisinin
konjuge asitinden daima daha etkindir.
• 2_Bir nükleofil grubunda nükleofilik
atom aynı ise, nükleofillik baziklikle
paraleldir.
• RO>HO>ROH>H2O
 • 3_ÇÖZÜCÜNÜN ETKİSİ:
• POLAR APROTİK
ÇÖZÜCÜLER:Molekülleri kuvvetli bir
elektronegatif atoma bağlanmış
hidrojen atomu içermeyen
çözücülerdir. Pek çok aprotik çözücü
apolardır ve iyonik bileşiklerin çoğunu
çözmezler.Bu özücüler sn2 tepkimeleri
için çok yararlıdır.
• N,N_dimetilformamit (DMF),dimetil
sülfoksit(DMSO),dimetilasetamit(DMA)
…
POLAR PROTİK ÇÖZÜCÜLER:
• Bir sn1 tepkimesinde polar
protik çözücü kullanılması,alkil
halojenürün iyonlaşma hızını
artıracaktır. Nükleofilik yer
değiştirme tepkimeleri için
metanol_su,
etanol_su,karışımları sıkça
kullanılır.
4_AYRILAN GRUBUN YAPISI:
• Ayrılan grupların çoğu eksi
iyon olarak çıktıklarından,en iyi
ayrılan gruplar eksi bir yükü en
iyi kararlı kılan iyonlardır. En iyi
ayrılan gruplar zayıf bazlardır.
• I>Br>Cl>F
 • Kararlı karbokatyonlar oluşturan
substratların,zayıf nükleofillerin ve
iyonlaştırıcı çözücülerin kullanılmasıyla
sn1 mekanizması ile yürüyen
tepkimeler öne çıkarılır.Bir alkil
halojenürün sn2 mekanizması ile
tepkimesini öne geçirmek
istersek,dallanmamış alkil
halojenür,güçlü nükleofil,polar aprotik
çözücü,yüksek derişimde nükleofil
kullanmalıyız.