www.matematikclub.

com, 2006

MC Oran-Orantı
Cebir Notları
Gökhan DEMĐR, gdemir23@yahoo.com.tr

ORAN VE ORANTI ÜÇLÜ ORANTI

a c e
Ölçü birimleri aynı olan iki çokluğun bölme yoluyla karşı-
b = d = f eşitliğine üçlü orantı denir. Bu orantı
laştırılmasına Oran denir.
a : c : e = b : d : f biçiminde de gösterilebilir.
Örneğin Serhat 12, Sedat 30 yaşında ise, Serhat'ın yaşı
12 Bu oranlar ikişer ikişer alınırsa yukarıdaki özellikleri taşır-
Sedat'ın yaşının 30 si dir. lar. Üçlü orantı için şu özellik vardır.
a c d a.p + c.k + d.m
= d = e = b.p + d.k + e.m
b
Not: Bu çoklukların her ikisinin de sıfır olamayacağına
5 (p) (k) (m)
dikkat ediniz. 0 bir sayı olmadığı halde bir orantıdır.

ORANTI
a c a c
a, b, c, d ∈ R ve b , d oranları varken ( b = d ) eşitliğine
orantı denir.
Kısaca eşit oranlar bir orantıdır.
Orantılar a : b = c : d biçiminde yazılınca bulundukları
duruma göre, a ile d ye dışlar (yanlar), b ile c ye içler (or- ÖRNEK :
talar) denir. Toplamları 24 olan x, y ve z sayıları sırasıyla 1, 3, 4 sayı-
ları ile orantılıdır.
x2 + z 2
ORANTI ÖZELLĐKLERĐ : Buna göre oranı kaçtır?
y2
1. Bir orantıda içler çarpımı dışlar çarpımına eşittir.
11 17
a c A) 7 B) 9 C) 2 D) 3 E) 4
b = d → b . c = a. d
(ÖSS – 1994)
2. Bir orantıda içler ya da dışlar yer değiştirirse yeni
oranlar yine orantı oluşturur.
a c a b d c
b = d → c =d veya b = a
3. Bir orantıda oranlar farklı sayılarla çarpılıp paydalar
toplamı alınsa orantı değişmez. ÖRNEK :

a c a c ap ck ap + ck a d 1 b+c
b = d → b = d = bp = dk = bp + dk dır. b = c = 2 olduğuna göre, a + d değeri kaçtır?
(p) (k) 1
A) 2 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
4. Bir orantının her iki yanında, paydaların aynı bir ka-
tı paya eklenebilir, ya da payların aynı bir katı paydaya
eklenebilir. Bu durumda eşitlik bozulmaz. (ÖYS – 1995)

a c a + mb c + md
b = d → b = d Çözüm :
a d 1 a+d 1
a c a c b = c = 2 → b + c = 2 dir.
b = d → b + na = d + nc
b+c
5. Bir orantıda eşitliğin bir yanında pay ve payda ara- Tersi olursa a + d = 2 bulunur.
sında yapılan işlemler diğer yanında da aynen yapılırsa Yanıt : C
orantı değişmez.
a c pa + mb pc + md
b = d → ka + tb = kc + td
 www.matematikclub.com

ÖRNEK : GEOMETRĐK ORTA (ORTA ORANTILI) :

a b
Bir kitaplıktaki Đngilizce kitapların sayısının Türkçe kitap- b = c orantısında b ye a ile c arasında orta orantılı sa-
5
ların sayısına oranı 11 dir. yı denir. a, b, c pozitif değerleri için b2 = a.c eşitliğinde b ye
a ile c nin geometrik ortası denir.
Đngilizce kitapların sayısı 400 den fazla olduğuna göre bu
kitaplıkta en az kaç kitap vardır?
A) 1094 B) 1195 C) 1204
D) 1296 E) 1397
(ÖYS – 1995)

ÖRNEK :

2 ile 8 arasında geometrik orta olan sayı kaçtır?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 16

Çözüm :
5
Đngilizce kitapların Türkçe kitaplara oranı 11 ise 5 Đngiliz-
ce kitaba karşılık kütaphanede 5 + 11 = 16 kitap vardır.
Çözüm :
81 x 16 kitap sayısıdır. Bu da 1296 kitap olur.
Geometrik orta x ise x2 = 2 . 8 = 16
Yanıt : D
x2 =4 → x=2
Yanıt : A

ÖRNEK :
ARĐTMETĐK ORTA
x > 0, y > 0, z > 0 ve a+b
a, b, c sayıları arasında 2 = c eşitliği varsa c ye, a ile
x y z
3 = 4 = 5 b nin aritmetik ortası denir.
x2 + y2 + z2 = 200 olduğuna göre x + y + z toplamı kaç- a1, a2, a3 .....,an sayılarının aritmetik
tır? a1+ a2+ a3 + ..... + an
ortası : n = c dir.
A) 18 B) 21 C) 24 D) 27 E) 30
(ÖSS – 1994)

HARMONĐK ORTA :
1 1 2
a + b = h ise h ye a ile b nin harmonik ortası denir.

Çözüm :
x y z x2 y2 z2
3 = 4 = 5 → 9 = 16 = 25
x2 + y2 + z2 200 ORANTILI ÇOKLUKLAR :
= 9 = 16 + 25 = 50 = 4
Doğru Orantı :
O halde
x ve y gibi iki çokluk arasında c sabit olmak üzere
x y z x+y+z
3 = 4 = 5 =2♠3+4+5 =2 x
y = c bağıntısı varsa (y = c . x) x ve y çokluklarına
x + y + z = 24 bulunur. doğru orantılı çokluklar denir.
Yanıt : C Ters Orantı :
c sabit olmak üzere x ve y çoklukları arasında daima x . y
c
= c bağıntısı varsa (yani y = x ise) x ve y çokluklarına
ters orantılı çokluklar denir.
 www.matematikclub.com

ÖRNEK :
Çözüm :
a çokluğu b ile doğru orantılı iken c ile ters orantılı de-
ğişmektedir.
6 iş çi 8 günde 6 m geniş lik → 84 m
a=6 b = 8 iken c = 12 dir. 8 iş çi 12 günde 9 m geniş lik → x m
b = 20 ve c = 15 ise a kaçtır?
A) 8 B) 10 C) 12 D) 16 E) 18 Do¤ru Do¤ru Ters

8 x 12 x 6 x 84
Çözüm : x= = 112 m
6x8 x9
k sabit olmak üzere
Yanıt : B
k.b
a = c dir. Verilenlere göre
k.8 6 . 12
6 = 12 → k = 8 = 9
9.b 9.20 ÖRNEK :
O halde a = c → a = 15 = 12 bulunur.

Yanıt : C 145 sayısı öyle üç parçaya ayrılıyorki birinci parça 4 ile

doğru orantılı iken ikinci parça 3 ile ters üçüncü parça 2 ile
ters orantılıdır. Buna göre üçüncü parça kaçtır?
A) 10 B) 15 C) 29 D) 120 E) 125

Çözüm :
Aranılan sayılar sıra ile x, y ve z ise:
Not: a ve b çoklukları orantılı iken her ikisi birlikte azalı- x
yor ya da çoğalıyorsa bunlar doğru orantılıdır. 4 = 3y = 2z = k ve x + y + z = 145 olduğundan
Eğer a çoğalırken b azalıyorsa y da tersi ise bunlara ters k k
orantılı çokluklar denir. x = 4k, y = 3 ve z = 2 dır.

Orantılı çokluklarda, doğru orantılı, ters orantılı ve bi- k k

x + y + z = 4k + 3 + 2 = 145 den
linmeyenler arasında üçlü kralı vardır.
Orantılı çokluklar problemlerinde çözüm için aynı tür çok- 29k 145 x 6
luklar alt alta olmak üzere, üst satıra tümü bilinen çokluk- 6 = 145 → k = 29 = 30 bulunur.

lar, alt satıra da bilinmeyenin bulunduğu çokluklar yazılır. k

III. parça 2 = z dir. z = 15 bulunur.
Ve her bir çokluk bilinmeyen çoklukla karşılaştırılarak ters
ya da doğru orantılı oldukları saptanır. Yanıt : B
Üçlü kuralı uygulanır.

Üçlü Kuralı :
Doğru orantılıların altındaki ters orantılıların üstündeki ve
bilinmeyenin üstündeki sayılar çarpılır paya yazılır. Diğerleri-
nin çarpımı ise paydaya yazılır. Bilinmeyen bulunmuş olur.

ÖRNEK :

6 işçi 8 günde 6 m genişliğinde 84 m yol yaparsa 8 işçi

12 günde 9 m genişliğinde kaç metre yol yapar?
A) 84 B) 112 C) 124 D) 144 E) 168