Kapak Dzeni

Kapak Basks
Dizgi ve Bask

: A.
:

ARAD

Galeri
Basmevi
: Osmanbey
Matbaas

TURHAN GRKAN

ATATRK'N UAININ
GiZLi DEFTER
Atatrk'n oniki yl hizmetini gren
Cemal (elebi) Granda'nn htralar

FER

YAYINLARI

STANBUL
19

Bu kitaptaki htralar 4 Mart 1959 dan

31 Mays 1959 a kadar ehir Gazetesinde
Turhan Grkan imzasyla yaynlanmtr.

CEMAL GRANDA'NIN EL YAZISI

NSZ

Objenin, kendinden uzaklatka kldn,

yaklatka bydn grrz. Madde ile manann
ayrnts bu grntdedir. Madde, kendinden uzaklald zaman kld halde, mana; kendinden
uzaklaldkca
bymektedir.
Byk olarak tanmladmz adamlar, madde
ve manann bu perspektifine dikkate deer bir r
nek vermektedirler.
Atatrk'n lmnden bu yana birbiri arkas
na sralanan yllar gerisinde gittike bymesi, onun
mana planndaki gerek deerini
iaretlemektedir.
Mana plnnda bu yeri alm olmayanlar, madde
plnnda kalacaklar iin, onlar
hergn bir para
daha geriye iten zaman iinde, byyemeyecekler,
klecekler hatta unutulacaklar, yok olacaklardr.
Byk adam, ne filozof Nietche'nin
byk
adam tarifi, ne Shopenhaur'n byklk kompleksi
erevesinde mtela etmek istiyoruz. Byk adam
iin bizim yapacamz tanmlama, yakndan her
kes gibi, uzaktan kendi gibi olan kii eklinde ola
caktr.
Byk adam konusu, zamanmza kadar d
nrlerin tartmalarnn sebebi
olmutur.
Byk

8
adam vardr veya yoktur. Lkin byk iler, toplu
mu etkilemi nemli fikirler vardr ve
ortadadr.
Atatrkte adnn yanna, byk sfat konmasa
yapt iler byk olarak ortada kalacak nadir kii
lerdendir.
Byk adamlara, bytelerle bakan e l e t i r i c i lerle, onlar drbnn ters taraf ile izleyen mkl
pesentler hep yanlacaklardr. nk, byk adam
lar yakndan herkes gibi olaan, ama yaptklaryle
uzaktan bakalarna benzemeyecek kadar
dikkat
ekici kiilerdir. Onlar nce insanlndan soyarak
kltenlerle, insanst
yaparak
kutsiletirenler
gereki deildirler.
Atatrk'e oniki yl gece, gndz, gnn yirmidrt saatnda hizmet etmi Cemal Granda'nn bu
anlar, onu insan szlnn anlam iinde, pek
gzel canlandrmaktadr. Onun hakknda yazlm
btn anlardan bu kitabn deiik olmas
nedeni
budur.
Bu kitapta, fotoraflardaki Atatrk', nutuklardaki Atatrk', bayramlardaki, merasimlerdeki Atatrk' deil, Trkiye Cumhuriyeti nfusuna ka
ytl, Vatanda Mustafa Kemal'i gryoruz. dn
yasndaki byk yalnzl, hassasiyeti, takn duygular, davranlar, sitemleri, neesi ve zntleriyle, insanlk realitesinin herkes gibi onda da yan
smasn bulmaktayz. Gerekte de Atatrk'n b
ykln ssleyen, onun aramzdan biri olmasdr.
Sayn Cemal Granda'ya, bize Atatrk' byle
sine yakndan seyrettirme frsat verdii iin teek
kr ederiz. Bununla anlyoruzki, imdi o bizden ba
kas deil, daha ok bizden biridir.
TURGUT

FETH

BALARKEN

Atatrk iin ok ey yazld. statistikiler ii

saylara dktler. 3000 kitap, 10.000 lerce makale,
bir o kadar da htrat yazld, dediler. in ilgin
yn, bu yaptlarn 493 gibi gibi nemli bir blm
nn Almanya'da, 367'sinin Fransa'da, 141'inin n
giltere'de, 510' unun da baka lkelerde yaynlan
m olmasdr. Bu saylar, 25. lm yldnmnden
sonra yaynlanan kitaplarn dndadr ve UNESCO'nun kard kitaplarla toplam daha da kabar
maktadr.
En byk yazarndan, en kne kadar yerli
ve yabanc binlerce kalem, Atatrk' anlatmak iin
sanki yara girdiler. Hepsi ayr bir ynden, ocuk
luu da iinde olarak asker, ihtillci, devlt ada-

10

ATATRK'N

UAININ

m, devrimci, slahat Atatrk' anlattlar. Yal

nz lm zerine yazlanlar bile koskoca bir kitap
lk doldurur.
Ama O'nun zel yaantsna pek az yer verildi
denebilir. Oysa yeni bir Trkiye yaratan bu byk
adam anlatmak, yeni yetien kuaklara duyurabilmek iin O'nun nasl yaadn, zelliklerini de en
ince noktalarna kadar bilmek gerekiyordu.
Ata'nn yaknlar, arkadalar, zaferi beraber
kazand, Cumhuriyeti beraber kurduu, Devleti
beraber ynettii kimseler de zaman zaman O'na
ilikin anlarn yaynladlar. zel yaantsn -de
rinliine inebildikleri oranda- anlatmaa altlar.
Ama bunlarn ou eksik, birbirini btnlemekten
uzak, belirli yol izlemeyen para para anlardan
ileri gidemedi.
Geen yllar Atatrk'n yaantsn filme ala
cak olan yabanc filmciler, setikleri yzlerce kitap
arasnda O'nun zel yaantsna ilikin bireyler ara
mlar, ancak byle bir bilgiyle senaryolarna gerek
bir hava verebileceklerini ve Byk Kahraman'a ya
rak bir kordely, ancak bu ekilde evireceklerini
sylemilerdi. Fakat ne vazk ki, onlarn ellerine ve
rebileceimiz istedikleri yeterlikte derli toplu bir ya
pt yoktu.
Atatrk' daha iyi tanyabilmek, anlyabilmek
iin O'nu btn ynleriyle rendikten baka, zel

GZL

DEFTER

11

yaantsn da bilmek gerektir: Atatrk nasl bir in

sand? Her gelip geici insan gibi 24 saatini nasl
doldurur, ne yer, ne ierdi? Nasl alr, ne zaman
uyur, hangi arkadalarn stn tutar, sakin ve sinir
li zamanlarnda ne yapar, kimlerle geziye kard?
akalar, fkesi, sitemleri, kukusu,
sevgisi,
nefreti nasl olurdu? Hangi kitaplar okur, hangi m
zii dinler, hangi renkleri, mevsimleri sever, hangi
ikiyi kullanrd?
Evlilik yllar ok ksa sren Atatrk'n kadn
lar karsnda tutumu neydi? Ata'nn hayatna gir
mi kadnlar var myd?
Cumhuriyetin ilk yllarndan lmne kadar
Atatrk'n deindii insanlar, Ata'y ziyaret eden
yabanc devlet adamlar ve hkmdarlarla yaplan
grmelerin kitaplara gememi en gizli ynleri,
Atatrk'n gezileri, Atatrk'n manev evltlar,
Atatrk'e ilikin bilinmiyen fkralar ve bir ok sakl
kalm gerekler...
Bunlar eksiksiz, hi bir etki altnda kalmadan
yazabilmek iin gece ve gndz her an Atatrk'n
yannda bulunmak, yataktan kndan, yataa giri
ine dek bir glge gibi peinden gitmi olmak ge
rektir.
te Atatrk'n tam oniki yl emrinde alm,
hizmetini grm, o dnemin btn gereklerini O'
nun sofrasnda, O'nun azndan dinlemi; Ata'nn

12

A T A T R K ' N

U A I N I N

stanbul'a geldii 1927 ylndan, lmne dek ya

nndan ayrlmam, sofrasn kurup kaldrm, yal
nzlk anlarnda derdine ortak olmu, bir adamn
kelimesine kadar not edilen tarihe geecek anlar...
Atatrk'n grevine ilk girdii n, O'na ilikin
anlar not ederek saklamak, ileride Trk tarihi ya
zacak tarihilerin eline bir belge vermek istedii hal
de, Saraya vester (hizmeti) olarak alnan Alman
kadn Havuzdame'nin tuttuu notlar yznden ko
vulduunu grnce ayn akbete uramamak iin
anlarn herkes uyuduktan sonra gizli metodu ile ya
zan Atatrk'n en ok sevdii ve kendisine en ya
kn tuttuu adam...
Bu kitapta merakla okuyacanz anlar, yzde
yz doru olup, basit bir sofracnn gr asndan
kaleme alnmtr. imdi sz tam oniki yl hizmetini
grm Atatrk'n elebi si Cemal

Granda'ya

brakyoruz.
TURHAN

GRKAN

GZL D E F T E R

l3

SARAYA A R I L D I M

1927 Y I L I N I N gneli bir T e m m u z gnyd...

O z a m a n imdiki ehir H a t l a r letmesi
1927 Y I L I N I N gneli bir T e m m u z gnyd...
O z a m a n imdiki ehir H a t l a r letmesi
olan Seyrsefain
yedi

yanda,

gentim.

Bu

denecek

yata,

rak

daresi'nde

ince,

alyordum. H e n z o n -

zayf, ii h a y a t ateiyle

idareye

tam

yl

ksa pantolonlu,

nce,

dolu

henz

tysz bir

bir

ocuk

rak ola

girmitim.
O z a m a n l a r ok alkandm. K e n d i m i ie v e r d i m

mi, bam z o r kaldrrdm. Bu hl mirlerimin de d i k

katini

ekmi

olacak

ki,

ok

gemeden

armaann

g r m e k t e g e c i k m e d i m . B i r g n mdiriyetten a r p :

Seni S a r a y a gndereceiz, hazr ol; dediler.

H e y e c a n d a n az daha y r e i m a z m a g e l e c e k t i . . .
nce

pek

sonra

Atatrk'n

iyi

anlyamamtm
hizmetine

ama,

bir

gireceimi

ka

dakika

sezinlemitim.

H e y e c a n m bundan ileri g e l i y o r d u . stendiimi h e m e n

arkadalarma

atm.

Kimisi:
o k sert adam...
Kimisi:

Gece

hizmeti

ok z o r . . .

D i y e m a n e v i y a t m bozuyor, beni c a y d r m a a a
lyor,

sonra

da:

Sen bilirsin, yine istersen g i t . . .

14

ATATRK'N

UAININ

D i y o r l a r d . O g e c e u y k u m kat. K e n d i k e n d i m e :

H a y d i Cemal, diyordum. Gster kendini... T a

lih kuu insann bana bir k e r e konarm. Bu herke

se nasip olmaz. Senin ansn v a r m ki, b y l e byk
bir a d a m n hizmetine a r l d n . A p t a l l k etme, bun
lar

seni

kskandklar

iin

byle

konuuyorlar...

Di

yordum.
E r t e s i gn sevinten kabma samyordum. A y
n z a m a n d a iimi de heyecanla dolu byk bir korku
kaplamt.

O'nun

karsnda ilk

anda

bir p o t

krar

sam, d i y e dnyordum. N e y a p a r d m o z a m a n ?
Gnlerden
balyacaktm.
Bunaltc

Temmuzdu.

Bana g z e l

scan

etkisiyle

bir

gn

yeni g r e v i m e

smoking

smokingin

almlard.

iinde

buram

buram t e r dkyordum. F a k a t bu k y a f e t iinde o ka

d a r ktm k i . . .
O z a m a n k a m a r a m i r i m i z olan,

daha sonra da

D e v l e t D e n i z y o l l a r Bamfettiliinde bulunan Muzaf

fer B e y l e rhtmda bekleyen a n k a y a motoruna bin
dik. G z l e r i m i kapyor, A t a t r k ' n yannda g e i r e c e
i m g n l e r i n hayalini kuruyor, sonra birden M u z a f f e r
B e y i n sesiyle daldm h a y a l leminden uyanyordum.
Muzaffer

Bey:

ocuum, imdi seni S a r a y a g t r y o r u m . O-

r a d a ok dikkatli olman l z m . D i y e r e k t v e r i y o r
du.
C a n kula ile M u z a f f e r B e y i dinliyor g r n m e
m e r a m e n , aklm ok daha baka y e r l e r d e idi. Y i n e
onun

tleriyle

irkilerek

kurduum

hayal

evrenin

den aa iniyordum.

Orada her ne grrsen, duyarsan,

grdn

g r m e m e z l i k t e n , iittiini i i t m e m e z l i k t e n geleceksin.
Senin iin ok i y i olur...
M o t o r u m u z B o a z ' n m a v i sularn y a r a r a k D o l -

GZL DEFTER
mabahe

15

Saray'na yanat.

Rhtma ayak bastmz

z a m a n heyecanm son haddini bulmutu. H a y a t t a o k

artc

olaylarla

karlatm.

Atatrk'n

hizmetinde

t a m oniki y l eitli olgularla karkarya g e l d i m . F a

k a t hi birinde O'nunla ilk k a r l a t m ve bana ilk
seslenii

anlarn

unutamadm.

Seyrsefain daresi'nden benimle birlikte

Saraya

Rknettin ve Vus'at adnda iki arkada daha i s t e m i

lerdi. F a k a t onlar A t a t r k ' n hizmetisi olamad, Sa
rayda

kaldlar.

N e tuhaf!. H a y a t m d a hi saray, hatta m z e bile

g e z m e m i olan ben, d o m a

byme bir sarayl g i b i

e t r a f m a bakmadan almla dimdik yryordum. M u

z a f f e r B e y nde, ben arkada, o z a m a n zel k a l e m m
dr olan H a s a n R z a S o y a k ' n karsna ktk.
S o y a k adm, yam sorup, Salihli'li olduumu
rendikten sonra zile bast, basofrac b r a h i m ( G v e n )
E f e n d i y i a r d . Beni teslim alan basofrac da k o r i
dorlarda yrrken

ayn

sorular

soruyor, nereli,

kim

olduumu, bundan nce nerelerde altm r e n i

yordu.
Bylece

Saray'n H a r e m ksmna,

Husus D a i r e y e geldik,

imdiki a d y l a

16

ATATRK'N

UAININ

AINIZ PERDELER

C U M H U R Y E T devrinde stanbul'a i l k de
fa

gelen

Atatrk'le

ilk

karlamamz

burada oldu. V a k t i y l e Son H a l i f e A b d l m e c i t Efendi

nin y e m e k
miti.
ar,
ok

salonu

Btn

olan

mobilya

iekli perdeler
gzel

duran

sslenmi

bu

daire

lke

idi.

yerlere
bir

gayet gzel
Hereke

kadar iniyordu.

sofra vard.

den

kumandan
Ortada

Dimdik

ayakta

Atatrk:

A n z perdeleri!.. D i y e seslendi.
A t a t r k ' n azndan duyduum ilk ses ite budur.
H e m e n kotum ve perdeleri

atm.

Salon aydn

landktan sonra A t a t r k sofraya oturdu. Y a n n d a manev evltlar R k i y e v e Zehra H a n m l a r l a kzkardei

Makbule H a n m v e U m u m K t i p T e v f i k B e y vard.
O gn byk bir d i k k a t l e A t a t r k ' n nasl y e m e k
y e d i i n e b a k t m iin y e m e k listesi olduu

gibi

ak

l m d a d r . lk y e m e k gzel bir ordr, ikinci y e m e k preli

tavuk,

nc

kukonmaz,

kompostosu

bulunuyordu.

lk

Atatrk'n

gn

btn

meyva

olarak

hareketlerini

ananas
dikkatle

izledim. Y e m e k t e n sonra nce H a r e m Dairesi'nin s

tne km, sonra btn S a r a y dolam, a k a m st
de

Stl y a t y l a B o a z ' d a g e z i n t i

yapmt.

GZL

DEFTER

Gezintiden
saatlere

kadar

17

sonra sofra fasl

sryordu.

kili

balyor ve
olan

ok g e

akam

yemek

lerinde y a k n arkadalar, kabine yeleri de hazr bu

lunuyor, bir o k m e m l e k e t meseleleri burada hallediliyordu.
silh

Sofrasna belirli mesleklerdeki eski dostlar ve

arkadalarndan

baka, bilim, sanat, ticaret, en

dstri kiilerini topluca a r d olurdu. Bu hal, 1938

yl H a z i r a n n a k a d a r
bir yaay
Saraya,
onbe gn

zorunlu

yani hastal kendisine deiik

klncaya

k a d a r srp

gitti.

daha dorusu A t a t r k ' n hizmetine g i r e l i

olduu

halde

Atatrk,

gne

k a d a r bir

kere bile dnp yzme bakmam, k i m olduumu da

sormak g e r e i n i duymamt. nceleri n e m s e m e d i i m
bu hal, y a v a y a v a bana k o y m a a balamt. i m i tarifsiz bir znt kaplamt. T a m onbe gn O'na bir
d i l s i z g i b i h i z m e t etmitim.
zntm g i t t i k e artyordu. K e n d i k e n d i m e : S a b
ret Cemal,

elbet bir gn konuacak, seni t a n y a c a k

diyordum. A y r c a iimde bir korku d a belirmiti: Y a ,

diyordum,

benimle

uzaklatrlrsam?

konumadan
yleya,

belki

buradaki
hizmetim

iimden
beenil-

miyebilir, hoa g i t m e z d i . . .
Bu hal arkadalarmn da dikkatini ekmi olacak
ki,

alayl

alayl:

Cemal, ne adn, ne de nereden geldiini henz

sormad. Seni t a n m a k bile i s t e m i y o r . . . D i y e takldk
lar bile oluyordu.
Onlara ne c e v a p v e r e c e i m i bilemiyor, fakat g a y e t
tabii

grnmee

alarak:

E l b e t bir g n olur, adam yerine korlar, sorarlar.

Diyordum.

18

ATATRK'N

ADIMI

BR

AKAM

saat

UAININ

DETRYOR

20

sularnda

Sarayn

M a r m a r a ' y a bakan balkonunda y i r m i kadar tannm konuk y e m e k yiyordu. A r k a m d a duran

Atatrk:

Efendi, efendi... D i y e bana seslendi.

Dndm. H i unutmam, elimde kristal r a k sra

hisi vard.
Buyrun e f e n d i m . . . B i r emriniz mi v a r P a a m ? . .
D i y e cevap v e r d i m .
Cumhuriyet

rejiminin

kurulmasna

ramen

her

kes A t a t r k ' e P a a m d i y e seslenirdi. B e y l i k , paalk

k a l k t halde bu P a a lk A t a t r k iin k a l k m a d .
lnceye kadar

srd.

O akam ilk k e z konutuum A t a t r k ' l e aramz

da unlar g e t i :

Senin ismin nedir?

Cemal!..

Sonu y o k mu bunun?
Var, Cemalettin...
Bunun zerine A t a t r k birden bana doru i l e r l i yerek:

H a a a . . . dedi. s i m l e r K e m a l e t t i n olur, f a k a t

Cemalettin

olmaz.

Sen

yine

Cemal

kal!

dular?

Dinin

Ce-

GZL DEFTER

19

A r a d a n y a r m s a a t gemiti. Y e m e k d e v a m edi
yordu. Sevinten kabma s a m y o r d u m . E v e t , A t a
trk en sonunda benimle konumutu. H e m de uzun
uzun... Ertesi gn benimle alay eden arkadalara an
l a t a c a m eyleri kafamda tasarlyor,
onlardan hn
karacam dnyordum.
F a k a t A t a t r k , bu Cemal adna tutulmu olacak
ki yeniden seslendi:
Bu C e m a l e t t i n ismini k i m koydu sana?
A r t k adamakll k o r k m a a balamtm;
Babam, d i y e cevap v e r d i m .
yle ise baban ne adamm senin. D i y e serte
kt.
Bunun

zerine:

B e n b a b a m tanmyorum. D e y i n c e yz daha
da sertleti:
B a b a m tanmyorum ne d e m e k ?
m dodun? Baban y o k m u senin?..

Sen babasz

B e n dokuz aylkken babam lm.

ki,

A t a t r k zldm yzmden
birden sesini yumuatt:

okumu

olacak

A n a n tanyorsun ya y e t e r ! . . Dedi. Ve biraz

durduktan sonra e k l e d i : Ben de babam tanmyorum
ya...
O g e c e y e m e k sabahn beine k a d a r d e v a m etmiti. okluk g e c e l e r byle olur, meclisin horozlar t e r
ken dald grlrd. Bu yzden A t a t r k te sabah
saat beten nce y a t a n a g i r e m e z d i . Saat onbirden
sonra hava serinledii iin misafirler birer ikier bal
kondan ieri g i r m e e baladlar. Masann zerinde b o
alm D i m i t r o p o l o ieleri duruyordu. O devrin en
nl raks olan Dimitripolo'dan A t a t r k her g e c e
y a r m kilo ierdi. M e z e s i de sadece tuzlu leblebiydi.
A r a sra d a F a v a denilen z e y t i n y a l , limonlu bakla

20

ATATRK'N UAININ

e z m e s i n i istedii olurdu. En sevdii y e m e k l e r arasnda kuru fasulye ile p i l v gelirdi.

A t a t r k t e k r a r beni ard. Y e m e k istiyecek sanyordum. F a k a t O'nun akl hep benim ismimde de
il miymi.
Ulan, bu ismi sen mi koydun, baban m ? D i y e
b a r bar b a r m a a
ok

balad.

korkmaa

balamtm.

Benim

korktuumu

g r n c e daha f a z l a baryordu. A r t k elim

ayam

t i t r e m e e balamt. A y a k t a duracak halim yoktu. B e l

ki

daha

fazla

kzar

da

koulurum,

uzaklamaa karar verdim.

brakarak yatmaa

S a a t e

diye

gznden

doru

sofray

gittim.

O g e c e sabaha dek g z m uyku tutmad. Y a t t

m

yerde

dua

r y a l a r grdm.

ediyordum.
Yava

o l m a a balamtm.
galiba...

Kbusla

yava

Bu

isim

kark

korkulu

g e l d i i m e piman bile
de

bama i

ayordu

N e r e d e n bulmulard bu C e m a l i de,

bana

takmlard ?
E r t e s i gn de a y n korku ve heyecan iinde g e
ti. A d e t a akam olmasn istemiyordum. T e k avuntum,
Atatrk'n geceki

o l a y unutmu olmasyd.

A k a m y e m e i n i hazrlam bekliyordum. Saat y e

d i y e doru A t a t r k , arkasnda A f e t nan, Z e h r a H a nm, B a y a v e r Rsuhi Bey, U m u m K t i p T e v f i k B e y
olduu halde, salona g i r d i . B a y a v e r aa inerek br
misafirleri de sofraya g e t i r d i . S o f r a y a oturmadan nce
Atatrk

ald.

misafirlere A r a p a :
Faddal!..

Bu

sz,

duyduumu

Dedi
ok

ve

herkes

keyifli

olduu

hatrlyorum.

Sofrada

masadaki yerlerini
zamanlar
ilk

sz

sk sk

bana

idi:

Cemal, seni dn akam sert szlerle ok hrpa

lamtm. F a k a t Cemaller daima byk adamlar olur.

GZL

DEFTER

21

Sen de byk a d a m olacaksn.

Sonra

tarihteki

nlleri

s r a l a m a a balad:

Sen C e m a l P a a ' y tanr msn ?

ehzade C e -

malettin E f e n d i ' y i , K o n y a elebisi C e m a l e t t i n ' i t a n r

msn?
s i m l e r i n i iittim, diye c e v a p v e r d i m ,

Bu kadar da yetiir. D e d i .

Yemek

srp

gidiyordu.

Hava

yumuad

halde

bir gn nce iimi kaplyan korkuyu zerimden ata

m a m t m . H e r an yine o bahse dneceinden d m
kopuyordu. Saat g e c e y a r s n g e i y o r d u . B i r d e n a d m
la

bana

seslendiini duydum

ve yanna kotum.

Cemal, senin bu ismini d e i t i r e l i m o l m a z m ?

Sen kendine g r e bir isim bul b a k a l m . . .

armtm.

Daha

cevap

vermee

vakit

kalma-

dan:
B e n sana buldum isim, dedi. Senin ismin elebi
olsun...
Atatrk'n

ok

sonralar y i n e

sevdiimiz insanlara elebi d e r i z

bir mecliste
dediini

Biz

duymu

umdur.
O
miti.
mi

anda

btn

korkum

bir

bulut

gibi

dalver-

Y z m d e k i memnunluu grnce kabul

anlad.

Z a t e n kabul e t m e m e k iin

ettii

hi bir sebep

te y o k t u . F a k a t bir kere de i z n i m i almadan e d e m e d i :

G z e l m i ? D i y e sordu.

o k g z e l efendim. D e d i m .
Bunun

zerine

sofradaki

konuklara d n e r e k :

Bu ocuun ismi bundan sonra elebi'dir. D i y e

herkese t a n t t .
O

anda

Atatrk'n

bu

kadar

nem

verdii

bir

a d a m olmann gururu iindeydim. K o l t u k l a r m kabar

mt.

gn

Saray'da

kim

varsa

herkese

ve

btn

22

ATATRK'N

UAININ

misafirlere beni yeni g e l m i nemli bir k i i y m i g i b i

tantyor:
Bu z a t bilir misiniz, elebi'dir... D i y o r d u .
Bylece

Atatrk'n

serzenilerinden,

r m a l a r n d a n kurtuluyor,

stelik

O'nun

hatta

ba

sevdii,

r r k e n z e v k duyduu bir i s m e de sahip oluyordum.

B y l e c e adm 20 T e m m u z 1927 den itibaren e l e b i
o l a r a k kald. A r k a d a l a r da hl byle a r r l a r .

GZL DEFTER

23

N E YER, N E ERD

A T A T R K

sabahlar

kalkmazd.

Geceleri

ok ge, oklukla afak skerken y a t t

iin

gndz

saat

onbir,

onikiye

doru

kalkar,

zile-

basard. H e m e n bir fincan k a h v e y l e o gnk g a z e t e l e r i

gtrrdm. G a y e t ince ketenden yaplm bir enta
riyle uyuduu iin, uyannca da bir sre bu k y a f e t t e
kalr,

divana

yakn

arkadalarndan

bada

kurarak
ve

kahvesini

Umum

ierdi.

Ktipten

ok

bakas

ieri g i r e m e z d i . Bazan da ezlonga uzanr, uzun uzun

gazeteleri

okurdu.

Bu

okuma

bir

buuk saat

kadar

srerdi.
Sonra banyosunu yapard. T e m i z l i k konusunda o k
titizdi. Y a z v e k ayrmaz, m u h a k k a k her g n ban
y o yapar, her g n amar deitirirdi. G i y i m i n e k a r
t i t i z l i k gsterir,

tral

katiyen

gezmezdi.

Kn

pencereleri atrr, souk h a v a y cierlerine doldurur

du.
Banyodan
lim

francala

ktktan sonra souk ayranla bir d i

yer,

bazan

ayrann

yerine

bir

kse

y o u r t alrd. o k zaman bu, hem kahvalt, hem de

l e y e m e i yerine geerdi. Binde bir arl bir m i
safir o l a c a k ki, a y p olmasn d i y e y e m e k yesin... B a
zan stl k a h v e y l e ay istedii de olurdu. k i n d i kah-

ATATRK'N

24

UAININ

v a l t s yapmaz, onun y e r i n e bir bardak e k m e k s i z ay

ran ierdi.
Akam

yemeklerini

ise

kesinlikle

arkadalariyle

y e m e k alkanlndayd. a n k a y a ve D o l m a b a h e Sar a y ' n d a k i akam y e m e k l e r i n d e ondan aa dmiyen

bir

davetli

topluluu

her

zaman

hazr

bulunurdu.

M e m l e k e t meselelerinin grld bu toplantlarda

herkesin dncesini r e n m e k isterdi. F a k a t yine de
kendi bildiinden amazd. M e c l i s e bir istek m i g e
tirecek, bunu y a k n l a r y l a tartmaktan z e v k duyard.
A t a t r k ' n sofrada yeni ve heyecanl konular da
ortaya
bu

att

olurdu.

Bazan

konulardan a l a c a olumlu

herkesi

artan

cevaplar da,

olumsuz

c e v a p l a r da ok houna giderdi. H e r k e s i konuturur,

dncelerini

renir,

son

sz

her

zaman

kendisi

sylerdi. Bu ite y a n l d n hi h a t r l a m y o r u m .
Sofra

konumalarnda

bakalarna
sorduu

konu

sorularn

ortaya

konuyu
atmasna

karlklarn

hep

kendisi

meydan

byk

bir

aar,

vermez,
dikkatle

dinlerdi. Bakalarnn y a p t prensiplere deil, ancak

kendi prensiplerine uyard. Doruluuna inand d
nceyi sonuna k a d a r savunurdu. H a r e k e t l i
canl

yaatsnn

unu syliyebilirim. A k a d e m i k
saatler ilerleyince

ve heye

t e k zevkinin, akam sofralar

tartmalarn

h t r a l a r alr, g e m i t e n

oldu
yerini

szedilir,

tarihsel olaylar sralanr, bazan da ho h i k y e l e r an

latlrd.
Sofras sanki, arkadalar ve dostlar ile t a r t m a
v e e l e n c e yerini birletiren bir kpr g r e v i g r y o r
du. Bu gecelerin hi birine doyum o l m a d n ve her
birinin iinde bir t a r i h y a p r a n n y a a d m z a m a n l a
anladm.

GZL

25

DEFTER

Sofrasnda ann her eit insanna y e r v e r i y o r du. H e p s i a y r dzeydeki bu insanlarla tartrken sanki yurdun sesini duyard Gvendiklerinin ve sevdikle
rinin eletirilerine sabrla katlanmasn bilirdi.

akay

ok severdi. Kendisi de ara sra akalar yapard. E s k i

arkadalarndan N u r i Conker, Salih B o z o k sk sk aka
yaparlar ve

sofray

rnda bunlarm

enlendirirlerdi.

bir nktesi

Sinirli

zamanla

ya da hikyesi A t a t r k ' n

bir anda fkesini d a t m a a y e t e r d i . A m a A t a t r k her

zaman

neeliydi.

zaman

da

arka

Sinirlendii z a m a n l a r ok azdr.
arkaya

sigara

ve

g anlarda bile soukkanlln,

bilir ya da y l e

kahve

ierdi.

O
En

neesini saklamasn

grnrd. o k konukseverdi, sofra

dakilerin a y r a y r gnllerini alp hatrlarn sormadan

yapamazd.
A k konuanlar
nuulmasn

sever v e yannda her eyin k o

isterdi. Bu yzden sk sk ileri g e r i k o

nuanlara da rastlanrd.
ler g e m e m i t i r ki...

Atatrk'n

sofrasndan

Mahalle arkadalar,

kim

silh

arka

dalar, d e v r i m arkadalar, politikaclar, edipler, air

ler, mzisiyenler, bilim adamlar, i adamlar, yaban
c devlet bakanlar,

krallar...

t e n ve y u r t gezilerinden artan btn mr sof

rada g e m i t i r denilebilir. F a k a t buras hi bir z a m a n
bir iki

ve

cmb b a y a l n a inmemi,

bir sohbet

v e t a r t m a meclisi olarak kalmtr. Elencenin y a n

sra

en

meclis...

etin

devlet

Politikann,

ilerinin

karara

aktalitenin

de

baland
ziyafet

bir

sofras!

R e s m grmelerinde son derece t i t i z ve trenci

olan A t a t r k ' n zel hayatndaki samimiyeti, dnyada
pek az d e v l e t adamna nasip olmutur denilebilir.
Danmaya

bazan

kadar

byk

deer

verirdi

ki, aklndan g e e n meseleler hakknda ok z a m a n hi

olmadk

insanlarn

fikrini

bile

ald

grlrd.

So-

ATATRK'N

26

UAININ

nunda yine kendi fikrini u y g u l y a c a n bildii halde

hi kimsenin hor grlmesine katlanamazd. Bu y z
den hi olmadk kimselerden bir eyler rendiini de
saklamaz,
tnn

Her
iki

ak ak anlatrd.

sonuna

kadar

gece

itii

yznden

Bu

alkanln

haya

deitirmedi.
halde

kendinden

Atatrk'n

getiini,

bir kere

taknlklar

bile
yap

t n g r m e d i m , d u y m a d m . A k s i n i iddia edenler var

sa,

bunlarn

bir

ey

yaptklar

deildir.

kskanlklarndan
a y y a l k ve
l e r oldu
yaants

Atatrk'n

zevke

ama,
btn

dpedz

dedikodudan

baka

lmnden sonra e k e m e m e z l i k

bu

sofrasn

dknlkle
abalar ne

kusurlaryla

c e k bir yn yoktu

ki...

ktlemek
kadar

istiyen-

bounadr. Onun

meydandayd.

Halkn

ve

sarholuk,

sofras

Gizlene

idi.

GZL

27

DEFTER

EVRESNDEK ASALAKLAR

A T A T R K ' N sofracs olduum iin ok

t e m i z g i y i n i y o r d u m . Elbisem her z a m a n
tl,

beyaz gmleim

kolal,

iskarpinlerim

rugan

d. D a v e t l i l e r d e n bir ou k l m kskanr ve g i y i
m i m i b e n z e t m e e yeltenirlerdi. O zaman bir ok ba
kan ve M i l l e t v e k i l i bile papyonlarn bana b a l a t r l a r d. C u m h u r i y e t yeni kurulmutu. Bunlar k y a f e t d e v
rimini henz benimsiyememilerdi. F a k a t ksa z a m a n
da yaadklar o r t a m a uymasn biliyor, en centilmen
diplomattan

daha

centilmen

kesiliyorlard.

Bunlarn bzlar -okuma y a z m a bile bilmedikleri

halde-

evlerine

rnein
man,
trk'e

ok

Atatrk,

kitaplktan
onlar

byk

bir
biz

kendileri

kitaplklar yaptrmlard.

atlas

ya

gider,

da kitap

bunlar

arad

karrdk.

za
Ata

bulmu g i b i gtrp v e r i r l e r d i .

lerinde ok zekileri de vard. A t a t r k herhangi bir

emir verse,

onlar bunu istedikleri ekle sokar, kendi

lerine o iten p a y karrlard. O y s a bu ileri z a v a l l

memurlarla

uaklar

grr,

hazra

onlar

konar,

her

yerde parsay onlar toplard. H e r zaman g e z i l e r e on

lar gider, hepsi birer silhr kesilirlerdi.
Fakat

bunlar

Atatrk'n

hi

gznden

kamaz,

onlar inceden inceye a l a y a alr, bazan karlk v e r e -

28

ATATRK'N

UAININ

m i y e c e k l e r i bir soru y a m u r u n a tutar, karsnda na

sl ecel terleri dktklerini hazla seyrederdi. D a l k a
vuklara, l f ebelii y a p a n l a r a ok kzard. o k g e
meden

bir punduna

onlardan

getirerek,

yaptklarnn

acsn

karmasn bilirdi.

H r p a l a y a c a , yahut a l a y a alaca k i m s e l e r i sk
sk imtihana ekiine t a n k l k etmiimdir. A t a t r k ' n
artc

sorular ve

mantk

oyunlar

karsnda

bun

l a r n dklleri grlecek eydi. Zaten O'nun soru

l a r n a t a m cevap v e r e c e k a d a m a z bulunurdu. Bunlar
bilimsel adan cevaplandrlacak sorulardan

deildi.

H e p s i birer zek oyununa dayanyordu. K i m s e altn

dan k a l k a m a z d .

GZL DEFTER

29

SELANK'TEN

N E IKAR

A T A T R K uysal bir insan deildi. H a t t a

hain olduu dahi sylenebilir. B y l e oldu
u halde o k terbiyeli, ok olgun, ok

merhametli,

ok hogrl bir insand. T e m i z kalpliydi, alak g

nllyd. Gsteriten, uzakt. V a z i f e banda lubalilie
y e r v e r m e z , f a k a t zel yaantsnda sevdiklerinin na
zn

ekerdi.

Dostlarna,

arkadalarna vefalyd.

Za

ten A t a t r k ' n en byk stn hallerinden biri de kin

ve

garaz

olmasdr.

gibi

insan

duygularn

Balamyaca

su

zerine

yok

kabilmi

gibiydi.

B i r ok

hatalar g r d halde, g r m e m e z l i k t e n gelirdi. K i n

tutmaz, abuk affederdi. K i m l e r i , ne z a m a n affedece
ini de ok i y i bilirdi. H r s ok abuk geerdi.
B i r gn a n k a y a ' d a
M e h m e t ve
uyorduk.

Berberlerin

olduklarndan
ten

eski

kkte

berber Rdvan'la
ikisi

kendilerini

konuurlard.

Bu

de

oturmu

Atatrk'n

imtiyazl

ekilde

Selnikli berber

antrede

konu

hemehrisi

sayarlar,

yksek

-aka da olsa-

bbrle

nerek dolamalarna, kendilerine poz vermelerine ok

tutulur, f a k a t yine de renk v e r m e m e e alrdm. F a
kat btn d i k k a t i m e r a m e n a r a m z d a y i n e de tart
m a l a r eksik

olmazd.

30

ATATRK'N

UAININ

O gn yine onlar z a y f tarafm bulmular, bana

akadan t a k l y o r :
Biz
dnz...

Selnikliler

olmasaydk,

siz kurtulamaz

D i y o r l a r , ben de c e v a p o l a r a k :

Biz

kendi

kendimizi

kurtardk.

Selanik'lilere

i h t i y a c m z y o k . H e m Selanik'ten ksa k s a Yahudi

kar... Diyordum.
O srada m e r d i v e n l e r i y a v a y a v a inen A t a t r k '
g r m e m i t i k K o n u m a l a r m z a i s t e m i y e r e k kulak mi
safiri

olmu ki,

o akam

sofrada bir Selnik'li olan

N u r i Conker'e damdan der gibi sordu:

N u r i Bey, Selanik'ten ne k a r ?
O anda beynimin karncalandn d u y a r gibi o l
dum. D e m e k k o r k t u u m sonunda bama g e l m i , A t a
trk

antrede

konutuklarmzn hepsini

duymutu.

N u r i Conker, A t a t r k ' n nazn e k t i i , kaprisle

rine katland eski bir ocukluk arkada olduu iin,
aklna eseni s y l e m e k t e n ekinmeyen biriydi. E l d e e t
t i i ar i m t i y a z l a r yznden ciddi ciddi S e n

ekil

de, b i r a z da biz Cumhurbakanl y a p a l m d i y e c e k

k a d a r ileri g i t t i i z a m a n l a r d a bile A t a t r k glp g e
er,

ii

akaya

board.

Fakat

bu

seferkinin

akaya

g e l i r yan y o k t u .
N u r i Conker,

sanki btn konutuklarmz bili

y o r m u ta, beni k o r u m a k k a r a r n v e r m i e s i n e :

B o l Yahudi kar P a a m . . . D e m e s i n m i ?

Bunun zerine A t a t r k , yznde alayl bir glm

semeyle
tmne

daha

nce

kulana

alnm

dedikodularn

karlk v e r d i :

Benim iin de bz kimseler -Selanik'te dodu

umdan- Y a h u d i olduumu s y l e m e k i s t i y o r l a r . unu

GZL

DEFTER

unutmamak

31

lzmdr

ki,

Napoleon

da

Korsika'l

bir

talyan'd. A m a F r a n s z olarak ld v e tarihe F r a n s z

olarak g e t i .
almalar

nsanlarn

iinde

bulunduklar c e m i y e t e

lzmd r.

O gnk k a d a r utandm ve A t a t r k ' n karsnda

kldm

oniki

yllk

hizmetim

sresince

hi

hatrlamyorum. B e l k i de mrm boyunca benim iin

en byk u t a n t a bu olmutur. O gnden sonra Se
lanik kelimesini

b i r daha

azma

almadm.

32

ATATRK'N UAININ

GZM GRYOR,
AYAIM DA YERNDE
ATATRK
yazn
gecikme

uzun sre A n k a r a ' d a kalm, v e

stanbul'a

gelmesi

bir ok dedikodulara yol

gecikmiti.

am,

Bu

h a t t a halk

arasnda hasta olduu, fel geldii, g z l e r i n i n g r m e

dii,

ayann

tutmad

gibi

sylentiler o r t a y a k-

m t . Sonunda stanbul'a geldik. 10 A u s t o s 1929 g e

cesiydi. Stl y a t y l a B o a z ' d a bir g e z i n t i y a p m a y
emretti. Hareket ettik...
Benim iimde b i r m e r a k belirmiti. N e k a d a r iki
itiini

anlamak

istiyordum.

l a n sofrann bandan
mek

Bir,

Stl

yatnda

kuru

hi a y r l m a d m . n c e bira i

istemiti:

B i r a v a r m ? D i y e seslendi.

V a r P a a m . . . D e d i m ve hemen bira g e t i r d i m .

bir daha, bir daha derken nc ie bitti.

O srada B y k d e r e ' y e g e l m i bulunuyorduk. D o

ruca m i l l e t v e k i l i E r z u r u m U m u m M f e t t i i

Tahsin

z e r ' i n yalsna g i t t i k .

Y a t t a k i sofrann ikinci yars

hemen burada kuruldu.

Sofrada on k a d a r m i s a f i r bu

lunuyordu. k i fasl g e c e
Biz

yalda

sofraba

yarsna

sefasnda

y k d e r e ' y e g e l d i i n i duyan v e y a t
halk, yalnn nnde t o p l a n m :

k a d a r d e v a m etti.

iken

Atatrk'n
iskelede

gren

GZL

33

DEFTER

G a z i ' y i isteriz, G a z i ' y i isteriz...

maa

diye bar

balamt.

Atatrk

grlty

duyunca,

ev

sahibi

Tahsin-

z e r ' e sordu:
N e d i r bu? Ne istiyorlar?...

P a a m sizi balkonda g r m e k ,

alklamak isti

yorlar...
Bunun zerine A t a t r k
Balkona

doru

bir alktr
dklen

yrd.

balad.

halk

yavaa

Kapda

yerinden k a l k t .

grnnce

lgnca

Gece yarsndan sonra sokaklara,

grmek ve

lgnca

alklanmak

Ata

trk' ok duygulandrmt. K a l a b a l a dedi k i :

S e v g i l i vatandalarm. B e n i m iin zahmet edi

yorsunuz. Mahcup oluyorum. Beni g r m e k , behemahal.

yzm g r m e k deildir. B e n i m fikirlerimi, duygula
rm

anlyorsanz ve

hissediyorsanz

bu

kfidir.

Be

n i m iin huzurunuzu bozmayn, g i d i p yatn. H e p i n i z i

y a r n iiniz b e k l i y o r .
F a k a t h a l k e v i n nnden a y r l m a k i s t e m i y o r :

Yaa,

v a r o l , biz senin iin yayoruz...

Diye

baryordu.
Bunun

zerine

Arkadalar,

Atatrk:
iinizde

bz

stanbullular

bana

nzul inmi, eli a y a tutmuyor, lmesi mmkndr,

d i y e bz

szler

karmlar...

(Bu

srada halk

co

mu K a h r o l s u n d m a n l a r m z d i y e baryordu.)
Gryorsunuz

ya,

E l i m d e tutuyor,

karnzdaym,

shhatim

yerinde.

( a y a m balkon demirine v u r a r a k )

a y a m d a yerinde, g z m d e g r y o r . H i kimse m e
rak

etmesin.
Siz bu

akam

karmda milletin timsali, g l g e s i -

siniz. Size hitap ederken btn millete sesimi iittire

c e i m i biliyorum. ittiniz, sizin iin saln, mrn
F. 3

34

ATATRK'N

UAININ

v a z i f e y e hasreden adam sahnededir. Sizin iin alacak,

sizin

iin

yaayacaktr.

Benim

kuvvetim,

size

olan muhabbetim ve sizin bana olan m u h a b b e t i n i z d e .

Bu millet, bu m e m l e k e t dnyann en makbul bir mevcudiyeti olacaktr. Bu milleti, d i e r milletlerin fevkinde grmeden lmiyeceim...
D i y e r e k halkn dalmasn rica etti. Bunun zerine

o baran, aran k a l a b a l k kuzu g i b i dald,

evlerine g i t t i . A t a t r k te

balkondan

ieri girdi.

A t a t r k o gece ok neeliydi. B o a z dn M a r
m a r a ' d a ikinci bir g e z i n t i daha yapld. Sabaha kadar
iildi. Hepsini

hesaplamtm.

ie b i r a ve y a r m

k i l o D i m i t r i k o p o l o ( kadeh t e fazlas v a r d ) .
te
iki

btn m i l l e t i n

m i k t a r bu

rakdan

baka

ve benim de m e r a k e t t i i m

kadard. A t a t r k iki olarak bira ve

ampanyay

da

severdi.

br

ikileri

ender ierdi. Y a l n z bir g e c e K z m zalp'in evinde

t a m y i r m i s e k i z kadeh k o k t e y l itiini hatrlarm. Bunun ad N a p o l e o n K o k t e y l i idi. B i r m i k t a r cin,

bir

m i k t a r vermut, bir m i k t a r da seribrandi likr ile ya

plmtr.

Bunlarn

dnda

alt i k i y i

deitirme

mitir.
Her

gece

ien

Atatrk

gndzleri

alkol

kullan-

maz, yalnz ok scak gnlerde bir iki bardaktan f a z

la o l m a m a k zere bira isterdi. Bu yzden kimse A t a
trk'e gndzleri iki i m e k iin israr e t m e z , en koyu
alkanlar bile akamn olmasn iple ekerdi.

Sabaha

k a d a r iki fasl pek enderdi. Bykdere gezisi o ender

gecelerden birine r a s t l a m ve
snda
sabaha

coan

Atatrk,

iki

k a d a r srdrmt.

halkn

fasln

gsterisi

kar

farknda o l m y a r a k

GZL

DEFTER

35

MISIR'LI

MUGANNYE

O Z A M A N L A R basit bir kasaba olan A n k a rann skc

havasna

arkadalarn

rabilmek iin uzun bir sre bakentten

Atatrk

devrimleri

alt-

ayrlamyan

y e r l e t i r m e e baladktan

sonra

y a z mevsimlerini stanbul'da g e i r m e e balamt.

drt ay srekli

olarak kalr, y a t l a

Marmara

ve Bo-

az'da g e z i l e r yapard. Bu g e z i l e r d e Sakarya, a n k a

ya ve stanbul motorlaryla, E r t u r u l y a t n kullanr
dk.
ehirdeki

gezintilerinin

yerlerini

mrnn

son

yllarnda deniz banyolar a l m a a balamtr. Selanik

g i b i bir k y ehrinde d o m u olduu halde, o z a m a n k i
softalk

yznden

Atatrk

denize

hi

girmemiti.

Y z m e y i , kendi eseri olan F l o r y a ' d a rendi ve h a l k n

arasnda yzd. Zaten

halk

arasnda,

kalabalk iinde

y a a m a k isteinde olduu iin stanbul'u bu ie daha

elverili bulur ve
stanbul'da
lat,

eski

A n k a r a ' d a n ok stanbul'u

bulunduumuz

bir

yaz

y a p t l a r inceledi. T o p k a p

severdi.

mzeleri
Saray'nda

do
ne

var, ne y o k hepsini birer birer g z d e n geirdi. T o p

kap S a r a y Mzesi'nin kurulmas da A t a t r k ' n iste
i y l e olmutur. Mecidiyekk'n g e z e r k e n , M i l l E i -

36

ATATRK'N

UAININ

t i m Bakanl'nn e m r i y l e T o p k a p Saray'nda topla

nan, f a k a t ne hikmetse halkn gznden saklanan H
kmdarlarn portrelerini g r m ve bunlarn sergilen
m e s i emrini vermiti. A t a t r k ayrca halkn ieri aln
masn da istemi,
nan

o srada Glhane P a r k ' n d a bulu

bir ok kimseler,

raya

evresini kuatm o l a r a k Sa

alnmt.
Atatrk,

daha

sonra

Hrkai

Saadet

Dairesi'ni

gezdi. H e r biri birer hazine deerindeki eyalar san

dklardan
tekrar

kartp

bunlarn

t e k e r t e k e r g z d e n geirdi.

sandklara

yerletirilmesine

Sonra

gzclk

etti. lerinde Emanat- Mukaddese'nin de bulunduu

seksen bin paray akn bu tarih ve sanat hazinesinin
ok i y i saklanmas ve en ksa zamanda halka almas
iin e m i r verdi.

T r k i y e ' n i n en byk s e r v e t i n i n ta

rihi olduunu bir daha hatrlatt.

Tarih

yaptlarna

kar

byk

bir

sayg

duydu

u belliydi. Tarihe, zellikle T r k tarihine byk d e

e r verir, tarih y a p t l a r n n i y i saklanmasn, bozulup,
yklmamasn

her

zaman

tekrarlard.

Okuldayken

O'nun en sevdii dersin tarih olduunu bir ka defa

azndan
Trk

iitmitim.

Nisan

T a r i h Kurumu'nu

bu

1931 de al

yaplan

amala kurdurmutu.

Sarayburnu P a r k ' n n yeni ald gnlerdeydi. 9

A u s t o s 1928 gecesi C u m h u r i y e t H a l k P a r t i s i burada
bir

elence

stanbul
gittik.

dzenlemi

motoruyla
Rhtma

ve

Atatrk'

Dolmabahe'den

yanatmz

zaman

de

armt.

Sarayburnu'na
gecenin

karan

l iinde bir kadn sesi n n tyordu.

Atatrk'n

geldiini

gren

halk

kadnl

erkekli

comu, gsteri yapyordu. A t a t r k t a m bir h a l k ada

m y d . H a l k n iinden km ve halkn m a l
Bu

yzden

dndklerini

hep

halkn

olmutu.

nnde

syler

GZL

DEFTER

Yanlm

37

varsa

halk

dzeltsin

derdi.

Her

zaman

milletin ferdi o l m a k l a vnr, Y a p l a n eylerin ere

fi millete aittir, her eyi m i l l e t y a p t derdi. G i t t i i
her yere
halkla

nee

har

gtren

neir

bir insan

olduu

iin hemen

oluverdi.

P a r k n bir kesinde bir caz, sahnede A r a p a arklar

syliyen Mnre-tl M e h d i y e t a k m vard. M

srl muganniye C e m a l ' y i ilk k e z orada, P a r k G a z i n o sunda gryorduk.

Kadnn

sesi

gerekten

gzeldi.

A l l a h iin ses...
A t a t r k hi konumadan byk bir dikkatle dinledi. ark bitince kadn y a n m z a ard. B a t m
ziini de renmesini tledikten sonra:

ite
kr

Bu

sesle

seni

btn

dnya

hretini t a m yaparsn...
ederek

dinler.

zaman

D e d i . K a d n da teek

ayrld.

O z a m a n A t a t r k ' n , bu szleri A r a p arkcsna

niye

sylediini

bir d e v r i m

anlyamadm.

B i z her alanda byk

yapm, A r a p dnyasndan ayrlp B a t y a

ynelmitik.

A c a b a Atatrk,

Dou

dnyasnn

kltr

ve sanat alannda bizi izlemesini mi hatrlatmak iste

miti?

Yoksa...

A t a t r k T r k musikisini sevdii hal

de, mzik d e v r i m i m i z i n
semek ve
Evet,
yol

uygulamakla

yoksa

bunu

gstermek

ancak bat mziini benim

gerekleeceine

dnerek

istemiti?

mi

Bunu

inanyordu.

Msr'l
daha

hanendeye

sonralar

anla

dm.
Atatrk,

dil

konusunda

nnda da kendi beeni ve

Alaturka m z i i

s e v d i i ve

olduu

gibi,

mzik

alkanlklarn
sofrasndan

ala

inemi,

hi eksik

et

medii halde, bat mziine inanm, bat u y g a r l n n

(mziinin

gelecek

leyerek D e v l e t

kuaklarn

mzii

Konservatuvar'nn

mtr. z e l h a y a t n d a

olduunu

temellerini

alaturkalktan

sy
attr

kurtulamyan

38

ATATRK'N

Atatrk,

bir

ara

Radyoyu

yalnz

UAININ

alafranga

mzie

a y r t a c a k kadar ileri g i t m i v e kulana k a d a r gelen

yaknmalar
yapan

zerine

de,

alaturka klarna,

kuaklarn yoksunluk

devrim

ve fedakrlklara katlan

m a k zorunda olduklarn hatrlatmt. M z i k kltr

ok kuvvetli olan ve bz g e c e l e r sevdii arklar kai
desine uygun ekilde syliyen A t a t r k ' n mzik d e v
rimini de halka zorla kabul ettirii, o g e c e Sarayburnu P a r k ' n d a k i konumasndan belli d e i l miydi?
Arap
ayaa

arkc

kalkarak

masadan
kadehini

ayrldktan
halka

sonra A t a t r k

doru

kaldrp:

Arkadalar, hanmlar, beyler... u grdnz

iki ampanyadr. Bunu v a k t i y l e Padiahlar, m e v e r e ghnda,

kafes arkasnda g i z i l ierlerdi.

Bizse,

hepi

m i z urada, toplu olarak alenen i i y o r u z . . . Dedi.

A t a t r k ' n bir halk adam olduunu, bundan da
ha gzel hangi olay anlatr. H a l k n iinden kan b
y k adam halkla beraber kadeh kaldryordu.
H e p i n i z i n erefine i i y o r u m ! . D e r d e m e z btn
gazino

bir

anda

kart.

Topluluk

ayaa

frlam:

Y a a P a a m . . . S a ol P a a m . . . A l l a h seni ba
mzdan

eksik

etmesin...

Barlaryla

kadehlerini

kaldryor, A t a t r k ' e doru sallyorlard. Bu manzara

onu ok ilendirmiti.
O gece ok daha nemli bir ey oldu.
Atatrk

birden

bire

kararlar

verirdi.

Yine

yle

olmu, coan halka saysz devrimlerinden birini daha

mjdeliyordu.

1927

ylnda

ne

pahasna olursa

olsun

y a p m a a k a r a r v e r d i i ve 1928 k a y l a r n da hazrl k l a r i y l e g e i r d i i ltin harflerinin alnn iln edii

ite o g e c e y e rastlar. l e r i bir milet olabilmemiz iin
yeni

harflerin

Atatrk

yle

kullanlmas g e r e k t i i n i

h a l k a anlatan

diyordu:

B i r m i l l e t i n y z d e onu, yzde y i r m i s i okuma

GZL

DEFTER

39

y a z m a bilir de, yzde seksen, doksan bilmezse ayptr.

Bu

millet utanmaldr.

A m a Trk

Milleti,

utanmak

iin y a r a t l m bir millet deildir. f t i h a r e t m e k iin

yaratlm,

anl,

erefli

bir

millettir.

Tarihi

batan

baa iftiharla dolu bir millettir.

Okuma y a z m a bilmiyenlerin okluu, onun hatas
deildir. H a t a , Trk'n seciyesini anlamyarak, kafa
sn bir t a k m zincirlerle saranlardadr. A r t k gemiin
bu hatalarn kknden t e m i z l e m e k zaman gelmitir.
Hatalar

dzelteceiz.

Bu

rn almasn isterim. En

hususta

btn

vatandala

nihayet b i r iki y l iinde

btn T r k halk yeni harfleri renmelidir, r e n e

cektir. Milletin, kafasiyle olduu gibi, y a z s i y l e

de

medeniyet leminin yannda olduunu gsterecektir.

Bunu duyan halk, O'nu kucaklamak, barna bas
m a k iin birbirini i n e m e e balad. Grlmemi co
kunluk

srasnda

gecenin ikisi
oradan

alayanlar

olup,

ayrlmad.

da

vard.

btn g a z i n o
Herkes

Atatrk

boalncaya

ekildikten

sonra

ada'ya yollandk. Anadolu Y a t Kulb'nn

saat
kadar

Bykarls

olduu halde, halkn elencesini seen A t a t r k ' n prl prl

klarn

altnda frakl

tuvaletli kadnlar

dk.

grnce

Sarayburnu'nda

s m o k i n g l i erkeklerle,

surat

yaptmz

asld:
burada

yapamaz

Dedi.
B y l e c e l t i n harfleri kabul edildi. H e m de h a l k n

iinde ve onun
oldu.

oyu

Anadolu'yu

alnarak...

A t a t r k baretmen

boydan boya dolat.

Gezilerinde

halk snav y a p t ve dersler verdi. H a l k okullar al

d, bir buuk m i l y o n cahil insan okuyup y a z m a
rendi. A t a t r k , harf devrimi iin be y l l k bir pln
hazrlayp g e t i r e n l e r e km, B u i ya ayda olur,
ya hi o l m a z demiti. O l a y l a r O'nun h a k l olduunu
bir k e z daha g s t e r d i .

40

ATATRK'N

UAININ

BEN MTHAN EDYOR

YEN harflerin

alnd

gnlerdeydi.

Ata-

trk o k dnceli grnyordu. z e r i n e ,

byk

bir

ie

kmt.
pacaktk.

giriecei

Stl
Hareket

zamanlardaki

yatyla

Boaz'da

dalgn

bir

hali

gezinti

ya

ettik.

Bu g e z i d e o z a m a n Babakan olan s m e t nn
de vard.
arl

Sekiz kiilik k a d a r bir misafir topluluu da

bulunuyordu.

Y a t , Kurueme nlerine g e l d i i z a m a n A t a t r k ,
yine dalgn ve dnceli haliyle oturduu y e r d e n a y a
a kalkt. O srada ben h i z m e t g r y o r d u m . P a r m a
y l a g e l eklinde bir iaret y a p a r a k :

Sen o k u m a k y a z m a k bilir m i s i n ?

Eski

harflerle

Yeni

harfleri

D i y e sordu.

okur y a z a r m .
b i l i y o r musun?

Biliyorum, f a k a t

birletiremiyorum.

yleyse seni imtihan e d e l i m . . .

te

o z a m a n arp kalmtm. H a y a t t a en ok

korktuum

ey,

imtihan,

sonunda

bama

gelmiti.

H e m de nasl ve k i m tarafndan?.. U f a c k bir not kr

mam,

zaten

son

gnlerde

dnceli

grdm

Ata-

GZL

DEFTER

41

trk' bir anda k z d r m a a ve b a r t m a a yetebilirdi.

Benim, o bir iki saniye iinde g e i r d i i m korkuyu hi
f a r k e t m i y e r e k s m e t nn'ye dnd ve yle sordu:

Ne

dersin

Paam?

smet nn bayla

Derhal

bir k t

imtihan

onaylyarak:
edelim...

Dedi.

Sonra

bana

alarak g e l m e m i e m r e t t i .

B i r yandan salondan k a m a r a y a kouyor, bir y a n

dan da n a l l a h ben dnnceye k a d a r imtihan, y e n i
y a z y falan unuturlar da, baka eylere d a l a r l a r d i y e
dnyordum.

Fakat

Tekrar

girdiimde

salona

duydum.

hi

te

umduum

btn

Bata A t a t r k olarak bu

gibi

baklar

olmad.
zerimde

k a d a r sekin kii

nin nnde imtihan v e r m e k . . . Olur i d e i l !

A t a t r k ' n ba hep ayn dnceye saplanm gibiydi. Bunun ne olduunu biraz sonra zebilecektim.
H e p o dalgn haliyle ba nne e i k :

Y a z b a k a l m B i r a s o u k t u r dedi.

B e n de aynen,
okunduu

gibi

imdi olduu gibi,

yazdm.

Oysa

eski

nasl yazlrsa

harflerle

Souk

t u r diye yazlr. i m d i ise ayn sylendii gibi y a z

lyor. B e n S o u k t u r diye y a z m t m .

Sen

renememisin!...

arkadalardan

Selhattin'i

Diyerek

ard.

br sofrac
arkadan

tnde de ayn bendeki k o r k u y a benzer bir korku v a r

d. Benim nasl y a z d m , bama geleni de g r d
in ayn h a t a y a dmiyeceini sanyordum. H e r hal
de daha baka bir ey y a z a c a k t .
N i t e k i m S o u k t u r yazd. Ona d a ayn h a k a r e t :
Sen de y l e . . . renememisiniz...
Bir
trk'n

anda
bu

ikimizin

szlerden

de

korkusu

sonra

artk

dalmt.
bize

Ata

bagrmyaca-

m anlamtk. H e r z a m a n byle olur, hakaretin do-

42

ATATRK'N

zu biraz fazla kanca,

UAININ

b a r m a fasl da balamadan

biterdi.
O gn bu konuda her hangi bir k a r a r a v a r a m a d .
Y a l n z bir ara benim y a z m kr K a y a ' n n savun
duunu

duydum:

Paam, elebi'nin y a z d dorudur, diyor, A t a

trk t e gzn k r p a r a k g a y e t memnun:

B i z biliriz... D i y e ii kapatyordu.

Gezinti Kksu Saray'nda sona erdi. A t a t r k ' n

harf devrimi zerinde ok kafa yorduunu, ka g e c e
sinin uykusuz g e t i i n i ok i y i h a t r l a r m .

GZL

43

DEFTER

HAVUZDAK IPLAK KADINLAR

A T A T R K ' N stanbul'daki
nceden

hazrlanm

bir

gezileri iin

p r o g r a m yoktu.

ok abuk k a r a r l a r verir, aklna estii zaman, istedi

i y e r e giderdi. B i r gn le y e m e i n d e n sonra yine
birden bire m o t o r istedi. Y a n n d a her zaman g e z i l e
rinde bulunan K l A l i , R e c e p Zht, C e v a t Abbas,
Salih Bozok, N u r i Conker vard. M o t o r l a

Boaz'a

doru hareket edildi.

O
Her

gn

gn

ben

bir

Saray'da

arkada

nbeti

nbeti

olarak

kalr,

kalmtm.

akam

sofrasn

hazrlard. B a y a v e r i n emrini bekler, sofra ka kiilik

olacaksa ona g r e dzenlerdi.
Gece

saat

yirmi

ikiye

kadar

bekledim.

Hi

bir

emir gelmedi. O akam Bykada Y a t Kulb'ne g i deceklerini sanyordum. D e r k e n bir telefon. B e y l e r

beyi

Saray'na

yirmi

kiilik

bir

yemek

sofras

d e r i n deniliyordu. H a z r l m z yaptk,
Saray'nn

gn

Beylerbeyi

yolunu tuttuk. Tabii aba Bolulu M e h

met U s t a beraberimizdeydi. K o n u k l a r m e r a k l a bekle

mee

baladk.

Sabaha kar saat e doru Stl y a t grn

d.

Beylerbeyi

Saray'nn

leri

karlamak

zere kapnn nne

rhtmna

yanat.

Gelen

k t m d a ne

g r e y i m ? . . A t a t r k ' n iki kolunda ok k, ok g z e l

iki hanmefendi. G e r e k t e n o gne k a d a r A t a t r k ' n

44

ATATRK'N

UAININ

yannda gzel kadn g r m e d i i m i z i sylersem

hak

s z l k etmemi olurum. Oniki yl iinde bunlar grd

m kadnlarn en gzelleriydi.
H e p beraber ieriye g i r i p , hazrlanm olan sofra
ya oturdular. Y e m e k l e r yendi, ikiler iildi. Konuul
du, glnd. M i s a f i r l e r sabah saat bee d o r u motor
larla

ayrldlar.
Baka

bir

bir toplant

gn Beylerbeyi

Saray'nda yine byle

oldu. M e c l i s olduka kalabalkt.

Ses ve

saz sanatlar, mzisiyenler de konuklar arasndayd.

M e c l i s Bakan K z m zalp, M i l l E i t i m

Bakan

V a s f nar bata g e l i y o r l a r d .
ili sosyetesinden toplanm on kadn toplantya
eit katyordu. G e r i gen, gzel denemez, f a k a t o l
g u n kadnlard. o k pahal ve k giyinmiler, boyan
mlard.

Kadn

konusunda

biraz

kskan

olan

Ata

trk, kadnlarn trnaklarnn bile boyanmasn ho k r lamazd. B o y a l kadn grd m, boyalarn sildirir,
y k a n m a l a r n ister, O l d u u gibi g r n n . . . derdi.
Bunlara da ayn eyi yapt. K a d n l a r
sildikten

sonra

soyundular.

Scak

bir

boyalarn

Austos

gece

siydi. Beylerbeyi Saray'nn beyaz m e r m e r l e r i zerin

de yryerek salonun ortasndaki g z kamatran ha
v u z a girdiler.

Atatrk

kadnlarn yryne

dikkat

le bakyordu. Bu elence saatlerce srd.

B i r yanda Cumhurbakanl Orkestras, bir y a n
da alaturka m z i k . . . B a d a r m, b a d a m a z m, onu
b i l m e m ama, o g e c e a y n at altndaydlar. H e r za
man

gelen

sazendeler

arasnda

Deniz

S a f i y e A y l , N u b a r T e k y a y , Selhattin
fz

Yaar

Kz

Eftelya,

Pnar, H a

bulunuyordu.

Y a z sresince h e r akam bu

toplantlar

yapld.

Sofrada misafirlerin says ise y i r m i d e n hi aa d

medi...

GZL

DEFTER

45

KSNE K A R I A N L A R

A T A T R K ' N iki imesine kar olanlarn banda U m u m K t i p H i k m e t B a y u r

geliyordu. B a y u r -herhalde A t a t r k ' hepimizden ok
sevdiinden
trl

olacak-

bahaneler

O'nu

bulur,

ikisinden

fakat

hi

caydrmak

birini

iin

baaramazd.

A r a l a r n d a sk sk t a r t m a l a r a tank olurdum. H e m e n
her

sabah

tekrarlanan

bu

tartmalardan

Bayur'un

y e n i l g i y e u r a d n zlerek grrdm.
Bayur,

e r k e n saatlerde

A t a t r k ' e gelir,

o gnk

ajans bltenlerini g e t i r i r ve kendisinden direktif alr

d. A t a ' n n y o r g u n halini g r e n B a y u r d a y a n a m a z :
P a a m yine renginiz y e r i n d e deil, ok y o r g u n
ve bitkinsiniz. u i k i y i bu k a d a r ok imeseniz daha
i y i olur. D e r d i .
Bu
belli

karmaya

etmemee
A

Atatrk'n

can

sklr

ama,

hi

alarak:

Hikmet

Bey,

ben

raky

ierdim.

imdi

Bugne

deil,

daha

Harbiye

talebesiyken

kadar da hi.

zararn

g r m e d i m . D i y e karlk verirdi. Bayur bu

nun da altnda k a l m a z d :

Muhterem

mediinizi

Paam,

sanrsnz,

fakat

bugn belki z a r a r n g r
yarn

greceksiniz.

Siz

bu m e m l e k e t e lzmsnz. K e n d i n i z e acmyorsanz ba
ri bu m i l l e t e acyn. Bu m i l l e t sizin v a r l n z l a k a i m . . .

46

A T A T R K ' N UAININ

A t a t r k bu szleri hep glmsiyerek karlard.

F a k a t bir gn canna t a k demi olacak ki, H i k m e t Ba
y u r y i n e ikiyi ktleyen konferansna balad s
rada birden bire:
H i k m e t B e y , seni Kabil'e sefir y a p a l m . Git,
oralar g r ; hatta icap ederse Hindistan'a k a d a r g i t
O r a l a r hakknda bilgi edin... Oku, tetebbu et ve ilim
g e t i r . B i z e bu yolda f a y d a l ol... Dedi.
Bu suretle H i k m e t Bayur'un Kabil Bykeliliine
a t a n m a emri v e r i l m i oluyordu. B a y u r birka gn
sonra a y r l a r a k Kabil'e g i t t i . Bana y l e g e l i y o r ki, bu
atanma, Bayur'un yurda h i z m e t kaygusu, yalansz
o l a r a k A t a t r k ' e iki imemesi d ve imesine
engel olma hareketinden ileri geliyordu. O H i k m e t
B a y u r ki, sevgisini, saygsn hi eksik e t m e d i i B
yk A d a m a m e P a a m szn ilk s y l e y e b i l m e k
cesaretini gstermi, f a k a t bunu ok sevdii A t a
trk'n yanndan uzaklatrlma cezasiyle
demiti.
N i t e k i m H i k m e t B a y u r hakl km, A t a t r k te sonunda ikinin fenaln anlam, f a k a t i iten g e
miti.

GZL DEFTER

47

UYKUSUZLUK

ATATRK
ler,
hi

dnmler

tiyenler,
bu

iin

acaba
midir?

Byk
dum.

O'na

brakamaz

gelip
ikiyi

diyen-

aldanacaklarn
braktrmak

is-

o z a m a n kimbilir nasl armlardr. E v e t ,

kadar iki kullanan

adam,

ikiyi

bir g n

REKORU

ay hi

Nutkunu

Akamlar

ve

ondan

ayrlamaz grnen

rak imeden de durabiliyor...

yazarken

yine

sofra

ben

bunun

kuruluyor,

tan

ol

herkes kar

snda y i y o r , i i y o r ; fakat O, a z n a bir damla bile i

k i k o y m u y o r d u . H a t t y e m e k y e r k e n herkesin iiini
glmsemeyle seyredii hl gzmn nndedir. O y
sa ben,
den

alkn

insanlarn

bir gn

duramyacaklarn

ikiye

sanrdm.

Atatrk'n

ay kendi
btn

isteiyle

ime

tam

i k i y e boykotuna benimle b i r l i k t e

evresindekiler

O'nun g r e v

bile

akn

de

ve

ap

kalmlard.

sorumluluunu,

nn ve beenilerinin de stnde

Bu

da

alkanlklar

tuttuunun en g z e l

rneklerinden biridir.
Byk N u t k u n u
gibi,

k r k s e k i z saat

hazrlarken,

hi iki

te ettiriini de hatrlarm. y l e ki, y a z

yorulan deiiyor,

imedii

hi gzn krpmadan y a z dik

f a k a t O,

binlerce

belge

yazmaktan
arasndan

ayrd n o t l a r y l a byk eserini t a m a m l a m a k iin u y

kusunu bile v e r m e k t e n ekinmiyordu. B y l e z a m a n l a r -

48
da,
yine

ATATRK'N
yazdklarn

sofrada

eski kkn

arkadalarna

UAININ

okutur,

alma odasna geer,

sonra

kh otura

rak, k h a y a k t a almalarn srdrrd. N u t u k , a

lmann, insan gcnn nasl stne kn g s t e r
d i i iin, a y r bir nem de tamaktadr.
A t a t r k ' n hi uyumadan gn durabildiini de,
g r m ve inanamamtm. Cephede deildik, sava ta
yoktu.
da

Uykusuzluu

kar

karya

gerektirecek

nemli

bulunmuyorduk. F a k a t

a m a ciddi bir ie balad m

bir
O,

olayla
bir ie,

onun sonunun g e l d i i n i

g r m e d e n asla rahat e d e m e z d i .
Tarihle

urat

sralard.

Atatrk

ierde

al

yor, ben kapda oturmu bekliyordum. S a a t sabahn

begine g e l i y o r d u . U y k u y u d a t m a k iin e l i m e bir k i
tap

almtm. A d z m i r ' i n g a l i idi.

ok merakl

olan bu kitaba kendimi k a p t r d m halde, btn u

ram boa gitmi, afak skerken dayanamam, y o r
gunluun

etkisiyle uyuya

kalmm.

Bu srada A t a t r k z i l e basm, fakat ben k o l t u k t a

derin bir uykuya d a l d m iin u y a n a m a m m . Z i l l e
uyandramaynca,

kendisi

armak

zorunda

kalm.

B i r de b a k t m ki, k a p y a r a l a m :

elebi,

elebi!.. D i y e sesleniyor.

H e m e n yerimden f r l a d m :

Paam... Emriniz... Diyebildim.

A m a bendeki korkuyu v a r n siz hesap edin. Ba

racak,

parlyacak

diye

dm

kopuyordu.

Ellerimi

nme kavuturmu, b e k l i y o r d u m . F a k a t nedense k z

mad. G a y e t sakin y z m e

bakarak:

Bana bir k a h v e g e t i r i n i z . Dedi.

H e m e n kotum. O r t a ekerli bir k a h v e y a p p g e

t i r d i m . Daha k a h v e y i i m e d e n :

Senin

tahammln

A r k a d a l a r n gelsin... D e d i .

kalmam,

haydi g i t

yat!

GZL DEFTER

49

Syliyecek hi bir ey kalmamt. Sadece k e k e liyerek:

P a a m uyumadm.
mi... D i y e b i l d i m .

Kitap

okurken iim

ge

Gidip arkadalar kaldrdm. H i z m e t i d e v r e t t i m ve

yatmya gittim.
A k a m nbet sras yine bana gelmiti, nc
gecedirki, A t a t r k gzn krpmyordu. Yz hafif
szlm g i b i g e l d i bana. Sofra kuruldu. Bu, onalt
kiilik bir sofrayd. Misafirler g e l e r e k yerlerini ald
lar. Sabahki uyku olayn unutmutum bile... T a m
iki fasl balad zaman misafirlere dnerek:
Bu ocuk dn g e c e sabaha kadar beni bekledi,
Dedi.
Birden k o l t u k l a r m kabard, nme baktm. Misa
firler bana biraz da kskanlkla bakarken A t a t r k :
yle ama, sabaha kar uyumu. D e m e z m i ?
Sonra Senin uykusuzlua tahammln y o k d i y e
alay e t m e e balad. Canm ok sklmt. Misafirler
de hep birden g l m e e baladklarndan utan iinde
kvranyordum. i m d e n kendi kendime nasl da k z
yordum. Saat sabahn beine
k a d a r uyuma da, on
dan sonra uyu...
Bu olay bana ders oldu. A t a t r k ' n o tarihten
sonra gn sren byk bir uykusuzluk geirdiini
hatrlamyorum. F a k a t g e saatlere kadar kald v a
kitler de btn d i k k a t i m i kullanarak uykuyu aklma
bile g e t i r m e m e e
almmdr.
O
bir ka
dakikalk
Uyku, bende unutulmaz bir an brakt. Byk adama
hizmetin zor olduunu bir kez daha anlam oldum.

F. 4

50

ATATRK'N

UAININ

SOFRAYI T E R K E D Y O R

R E T Galip ile A t a t r k arasnda g e en olduka ilgin bir t a r t m a v a r d r ki,

bir

oklar

tarafndan

yanl

bilinmektedir.

Sofrada

g e e n bu tartmay Y a k u p K a d r i K a r a o s m a n o l u da
bir

yazsnda y a z m ,

sonunu

da bilenler tamamlasn

demiti. Bilenlerden biri olarak stadn bu makalesini

tamamlamaa

alacam.

A t a t r k asla kin tutmazd. B i r k i m s e y e ne k a d a r

k z a r s a kzsn

bir

z a m a n sonra onu

affeder,

olanlar

unuturdu. Bu yzden evresindekilerden bir oklar za

man zaman g z d e n der, sonra yeniden affedilir, eski
yerlerini alrlard. t e Dr. R e i t Galip te g z d e n d
p,

sonra

itibara

kavuanlardand.

Dolmabahe Saray'nn H a r e m K s m n d a (Husus

D a i r e ) akam sofrasn henz kurmutum. M e v s i m l e r
den yazd. M i s a f i r l e r birer ikier geldiler. Y e m e k s
resince herkes, her konuda konutu. Gece yarsna ka
dar sren toplant sonunda Reit Galip'in a y a a kalk
t n grdm. O z a m a n n M i l l E i t i m B a k a n E s a t
Hoca'y kastederek:
Y a l insanlara v e k i l l i k y a p t r m a m a l . M e m l e
kete fayda y e r i n e z a r a r g e t i r i y o r . Dedi.
Bunun

zerine

Atatrk:

M e m l e k e t t e M a a r i f V e k i l i y o k mu?

GZL

DEFTER

5l

V a r ya... Esat Hoca mkemmeldir.

D e y i n c e R e i t Galip h a y r anlamnda ban sallyarak:

ok i y i ama, ok ta ihtiyar. A r t k ondan g e
mitir. Bu m e m l e k e t i n M a a r i f V e k i l i o adam deildir.
Dedi.
Bunun zerine A t a t r k ' l e R e i t G a l i p arasnda u
tartma

geti:

Yahu

nasl

olur?

Bu

adam

beni

okutmutur,

nasl M a a r i f V e k i l i o l a m a z m .
D e i l seni okutmak, senin A l l a h n okutsa yine
bu adam M a a r i f V e k i l i olamaz.
O devirde dalkavuklarn yannda b y l e meden cearet

sahibi,

vard. F a k a t
yesi

szn

saknmaz

cinsten

bu derece ileri g i d e c e i ,

hakknda

bu

derece

sert

kimseler

de

bir H k m e t

konuaca

kimsenin

aklndan bile g e m e z d i . A t a t r k tarifsiz ekilde k z

mt. F a k a t duygularn belli etmeden, ok sakin u
emri v e r d i :

Ltfen sofray terkediniz!

Buras sizin deil, milletin sofrasdr. Geri biz

saraydayz ama, hocanz H a c e - i Sultan deildir. C u m huriyette serbesttir... D i y e balaynca A t a t r k y a v a
a yerinden k a l k t . K u c a n d a k i p e e t e y i m a s a y a b
raktktan

sonra:

y l e y s e msaade
dedi ve

salondan

kp

ederseniz ben

terkedeyim.

gitti.

H e m e n arkasndan kotum. D o r u H a r e m ksmndaki yatak odasna g i r m i t i . B e n de arkasndan g i r dim.

H e r z a m a n olduu gibi kaplar kilitledim. A t a -

trk soyunana k a d a r bir kelime

henz yatmamt.
belki de hi

kimse

konumad.

Cumhurbakan

O'nunla

byle

olduktan

Sinirleri
sonra

konumamt.

52

ATATRK'N

elebi Efendi, desene

bytyormuuz.

ki,

ylan

UAININ
koynumuzda

Dedi.

C e v a p v e r m i y e r e k yavaa k a p y ap dar k
tm.

Oradaki

grevim

bitmiti.

Y e m e k salonuna dnnce bir de ne g r e y i m . R e

it

Galip

rak

kadehini

hrsndan

dilerinin

arasna

alm k e m i r i y o r . B a ucunda da R e c e p Zht ve K l

A l i duruyorlar. R e i t

Galip

ban

kaldrp

beni g

rnce:
elebi, bana bir kadeh r a k ver, d i y e bard.
Efendim, kilerci uyumu. D i y e a t l a t m a a a
ltm.

Demek

bana

verecek

bir

kadeh

rakn

bile

kalmad desene... D i y e ac ac sylendi.

Ne

yalan

syliyeyim,

bu

olaydan

ok

zldm.

nk R e i t Galip'i g e r e k t e n ok seviyordum. A r a
larnn almasna gnlm raz deildi. F a z l a iip te
daha

kt

bir

olaya

meydan

verilmemesini

istemi,

bu yzden de r a k y o k demitim. R a h m e t l i y e bir k a

deh raky e s i r g e y i i m iimde eziklik o l a r a k kald.
Ertesi
kserek

gn

Reit

Ankara'nn

Galip,

yolunu

Atatrk'e

tuttu.

Hatt

ve

stanbul'a

cebinde

on

liras bile o l m a d iin tren parasn U m u m K t i p

T e v f i k Beyden b o r aldn hatrlarm.
A r a d a n bir a y gemiti. B i z yine stanbul'daydk.
Y e m e k salonuna g e l e n A t a t r k bir a r a bana:

elebi

efendi,

imdi A n k a r a ' d a R e i t

Galip

B e y bir konferans verecek, onu d i n l i y e l i m . Dedi.

Daha

aknlm

gemeden

koup

radyoyu

a-

tm. R e i t Galip'in T r k o c a salonunda v e r d i i kon

ferans

sessizce

gzlerinde

dinledi.

Radyoyu

kapattktan

bir sevin prlts yanp snd:

Kendisini affettirdi. Dedi.

sonra,

GZL

53

DEFTER

Onbe g n kadar sonra da biz A n k a r a ' y a g i t t i k .

Ertesi akam R e i t Galip'i s o f r a y a arlm g r d m .
Sanki

aralarnda hi

ediyorlard.

Bir

ka

bir ey g e m e m i gibi h a r e k e t
gn

sonra

da

Reit Galip'in Mill E i t i m Bakan

Anadolu

Ajans,

olduunu haber

veriyordu.
O g e c e sofra olduka kalabalkt. R e i t Galip'in
zerinden

sevin akyordu.

annda A t a t r k

Toplantnn en

kapda duran

kvaml

askerlerden ikisini

r d ve g r e t i r m e e balad. ounluk byle yapar,

gezilerinde olsun,

kkte

lerden

yanna

ararak

yettiini

gzleriyle

bir

gcnn

kan

nelere

olsun,

yiit

mehmetik-

gretirir,
grmek

Trk
isterdi.

H a t t yannda bulunan ok sevdiklerini, bu m e h m e t iklerle

-istemeseler

bile- gree tututurur,

onlarn

hrpalann hazla seyrederdi. B i r k a keresinde mehmetikleri kendisiyle gree de d a v e t etmi, f a k a t hi

biri Senin srtn yedi dvel y e r e getiremedi, biz mi
g e t i r e c e i z d i y e gree yanamamlard.
Gre ok tatlyd. H e p i m i z byk bir dikkat v e
merakla

sonunun

nasl

g e l e c e i n i bekliyorduk.

Reit

Galip'in ise m e r a k son haddini bulduu bir sra, A t a

trk askerlere iaret ederek yeni bakan a l t o k k a
yapmalarn emretti.
H e p i m i z armtk. B a k a n da y l e .

D a h a a

k n l m z g e m e d e n o babayani iki asker, R e i t G a lip'i k a r g a tulumba kucaklayverdiler. H a v a y a k a l k a n

bakan, nce bir iki rpnmay denedi; fakat ne had
dine... D e v gibi muhafzlarn birer elik peneyi an
dran elleri

arasnda k p r d a m a k ne mmkn...

Mecliste

bulunanlarda

heyecan

son

haddini bul

mutu. Sonunun ne olacan m e r a k ediyorlar, adeta

nefes

bile

almaktan

korkuyorlard.

ukkanl ve tabii grnyordu.

Atatrk

ise

so

54

ATATRK'N

UAININ

A s k e r l e r , R e i t G a l i p ' i i k i sefer h a v a y a kal

drdlar.

T a m y e r e v u r a c a k l a r srada A t a t r k ' n bir

iaretiyle v u r m a k t a n v a z g e i y o r l a r , t e k r a r v a r hzla
r y l a h a v a y a sallyorlard.
Birka

k e z tekrarlanan bu ho oyundan

sonra

( b i z ocukluumuzda o k o y n a r d k ) A t a t r k sofradakilere dnd. G l e r e k :

B i z istersek byle de hareket edebiliriz. Dedi.
Acaba Atatrk,
hakaret

eden

Reit

v e r m e k istemiti?

bu

oyunla,

Galip'e

vaktiyle

centilmence

A m a ben,

bunun

kendisine
bir ders mi

aka erevesini

hi bir z a m a n a m a d n sanyorum. A t a t r k , R e i t
G a l i p ' i sevmeseydi, o olaydan sonra onu ne bakan y a
pard, ne de alt okka ettirirdi.
Reit
birka

ay

Galip'in M i l l
getikten

Eitim

sonra

Bakan

stanbul

oluundan

niversitesi'nde

n k l p T a r i h i iin bir krs g e r e k m i t i . O gn sof

rada, d e v r i m l e r i m i z i n tarihesini yapacak kiinin kim
olabilecei grlyordu. A t a t r k ,
revin

kendisine

dmesi g e r e k t i i

hararetle bu g
tezini

savunuyor:

Bu ii ancak ben yapabilirim. G e r i inklb

beraber yaptk, f a k a t bu krsy ben igal edebilirim,

y o k s a bu m a a r i f vekilinin ii deil.

O l m a z s a benim

n a m m a k z m A f e t y a p a r . Diyordu.
R e i t Galip ise i t i r a z basyor:

receiz.

P a a m , her eyi siz yaparsanz, biz ne i g

Diyordu.

Fakat Atatrk'te

dediim dedikti:

Ya ben, ya A f e t H a n m . D i y o r da, baka bir

ey sylemiyordu.
R e i t Galip buna da cevab y e t i t i r i y o r :

Paam, A f e t H a n m kznzsa, b i z l e r de olu-

nuzuz. A r a m z d a f a r k v a r m ki. Bu ii M a a r i f V e kinin yapmas l z m d r .

B i z de olunuz olarak bu

GZL

DEFTER

vazifenin

55

kendimize verilmesini

istiyoruz.

Diye

sy

leniyordu.
Bu i sonulanmadan, ayn gnler iinde bir ba
ka o l a y a daha dokunmak isterim. B i r ka gn sonra
sofrada, K l Ali, Recep Zht, A t a ' n n etrafn e
virmiler,

urdan

burdan konuuyorlard. B i r a r a R e

cep Zht, A t a t r k ' e :

P a a m , dedi. R e i t G a l i p ' e biri demi k i : H i t l e r
bugn

konuacak.

cevab v e r m i :
Atatrk
larla

bu

Bunun

zerine

Reit

Galip

te

B i z i m H i t l e r her gn konuur.
lfa kzmak

yle

dursun,

kahkaha

glmt.

Aradan

gnler g e t i .

Reit

Galip

hl

nklp

T a r i h i krss iin alyor, A t a t r k ' uygun bir za

manda kandrabilir m i y i m , diye dnyordu. T a m

srada M i l l E i t i m Bakanlndan d a affedildi. Y e r i

ne H i k m e t B a y u r geldi.
Bakanlktan
memiti.

ayrlmas

Reit

Galip'e

uurlu

gel

B i r g n M o d a ' d a denize dm, z a t r r i e y e

yakalanm. k i ay kadar tedavi oldu. Garip rastlant,

Hikmet

Bayur,

v e r d i i gn,
mutu.

nklp

Krssnde

ilk

konferansn

R e i t Galip te h a y a t a gzlerini

yum

56

A T A T R K ' N

U A I N I N

K O N T E S AKINA EVRDM

A T A T R K d o r u sze baylr, dobra dobra konuanlar severdi.

gururluydu.

Hizmetkr

neferleriyle

arkadaa

olmamza
konuur,

Kibirli
ramen

sorular

deildi,
bizlerle,

sorar,

aka-

lar, dertlerimizle a y r a y r ilgilenir, her frsatta bi

ze

konuma zgrl

tanrd,

elebi, ne dersin bu ie?

Diye

sk

sk

benim

fikrimi

aldn

hatrlarm.

O'nun bu huyunu b i l d i i m iin, sorduu her eye hi

ekinmeden, ucu zlfi y r e de dokunsa, cesaretle c e
v a p v e r m e e g a y r e t ederdim. Bunun dln de, ln
ceye

kadar

hizmetinde

A t a t r k beni,

her

eyi

kalmak

suretiyle

aka konutuum,

grdm.
yalanc

l a v e dalkavuklua k a m a d m iin tutmu olmal.

B i r g n yurdumuza Fransa'dan konuk bir m a d a m
geldi.

Adn

hatrlyamadm

bu

madam

Kontes

d i y e aryorlard. Y a l , t e m i z g i y i m l i , asil grn

l bir kadnd.
A t a t r k D o l m a b a h e Saray'n, m a d a m a

kendisi

gezdiriyordu. Gezintide F e t h i Okyar, K z m zalp t a

v a r d . A r k a l a r n d a n , zerimde s m o k i n g olduu halde
ben de yryordum.
Saray'n kabul salonunda N a p o l e o n ' a ilikin

tane masa vardr. Bunlarn zerlerinde bir takm r e -

GZL

DEFTER

57

simler, N a p o l e o n ' u n Damdonrleri, annesi ve k z k a r deinin adlar yazlyd, Bo z a m a n l a r m d a saray g e z

m e e knca her zaman bu masalara bakar, stndeki
y a z l a r o k u m a a dalardm.
myarak

ezberlemiim.

O k u y a okuya farknda ol-

Oraya

gelince

frsat

kar

madm. H e m e n atldm. N a p o l e o n ' u n aile kiilerinin

adlarn

sralamaa

Kontes

baladm.

armt.

Hem

Napoleon

hizmetkrn ezbere bilmesinden,

devlet

bakannn

atlarak

karsnda,

serbeste

slalesini

bir

h e m de koskoca bir

hizmetkrnn

ortaya

konumasndan...

Kontes Atatrk'e dnerek:

lar,

Sizin iin d i k t a t r diyorlar.

sizden

hi

ekinmeden,

O y s a bu

korkmadan

adam

konuabili

yorlar...
A t a t r k u

karl v e r d i :

B e n i m iin d i k t a t r diyorlar. E v e t , ben dikta

trm ama, kalpleri kazanarak d i k t a t r oldum. Bunlar benim v e r d i i m e m i r l e r i y a p a r l a r . Benden ne di

ye

korksunlar?...
B i r g n sonra...
z i n l i olduum iin o g e c e sofrada hizmet e d e

memitim.

Atatrk,

izinli

olduumu

yar'a

dnerek:

efimiz

sylemi.

brahim'e

beni

sormu,

Bunun zerine F e t h i

Ok-

N a p o l e o n ' u n annesini, kzkardeini ne sen bi

lirsin, ne de ben. B i z i m elebi z e k i ocuktur. H e l e

bugn ok houma g i t t i . T r k l e r i n hizmetkrlar bile
Napoleon'un f a m i l y a s ile alkal... Beni d i k t a t r ta
nyan insanlardan bir

tanesi bu v a z i y e t i g r m ol

du. Onun iin memnunum. D e m i .

Ertesi gn bunu brahim'in a z n d a n duyduum
zaman

kabma

samyordum.

58

ATATRK'N

UAININ

SERVETLERNZ VERNZ

1930-1931
bir

YILLARINDA

ekonomik

yurdumuzda byk

bunalm

bagstermiti.

r n fiatlar dyor, D e v l e t btesindeki ak geni

ledike geniliyordu. Genel bir ulusal e k o n o m i sefer
berlii

olmadka

bu

hal

dzelemezdi.

H e r gn bir

y a d a birka tccarn ifls e t t i i duyuluyordu. H u z u r suzluk

son

haddini bulmutu.

Bu durumu

g r e n b

tn milletvekilleri, A t a t r k ' t e n bu hastala bir are

bulmasn istediler. H a t t a N u r i C o n k e r :

P a a m , v a z i y e t ktdr. B y l e giderse, m e m

leket mahvolur. D i y o r d u .
O

gn

sofrada bulunan

Yunus N a d i ve

Hikmet

Bayur:

P a a m , bu ie ancak siz are bulabilirsiniz...

D e y i n c e A t a t r k u

cevab v e r d i :

Ben askerim. V a z i f e m olan eyleri bilirim. G e

risine
mezun

karmam.

Bu

memlekette

dnya k a d a r g e n

dan sein bir tanesini,

Yksek

yetiiyor.

ktisat

Ticaretten

Bunlarn

arasn

Vekili yapn...

F a k a t H i k m e t Bayur'un dedii d e d i k t i :

Paam, bizim hi bir ie sizin k a d a r a k l m z

e r m i y o r . Onun iin her eyi siz yaparsnz. Buna da

siz are bulacaksnz.
Atatrk

bir

iki

C o n k e r ' e dnerek:

Dedi.
saniye

dndkten

sonra

Nuri

GZL

59

DEFTER
Bu

millet

bilmek l z m .

ok

abuk

sterseniz

kurtulur

sizi misl

ama,

usuln

alalm. Siz Sela

nik'ten T r k i y e ' y e gelirken A n k a r a ' y a n e g e t i r d i n i z ?

Tabii hi bir ey. imdi neniz v a r ? Yzbin liralk bir
apartman,

Ktahya'da

ikiyzbin

liralk

bir

kiremit

fabrikanz. H e p i n i z btn mallarnz millete verirse

niz,
na

bu

dva kendiliinden

kurtulu
Sonra

cei

t e sa

Yunus N a d i ile H i k m e t Bayur'a d n e r e k :

Ne buyrulur? D i y e sordu. D a h a onlarn v e r e

cevab
Ben

dm ve
millet

halledilmi olur.

yolu...

beklemeden
askerdim.

almasiyle
artk

ekledi:

Allahn

inayeti,

milletin

yar

bugne ulaabildik. M e m l e k e t ve

kurtulmutur.

Ben

bir

ey

yapmadm

ki... Benim v a z i f e m ekilip bir y a n a oturmak olmal

dr. Reisicumhurluu bile zerime a l m a m a m lzmd.
Ne are ki, hi istemediim halde bu v a z i f e her yl
benim

zerimde

kalyor.

Benim

kalmam

bu

millet

iin belki z a r a r l olur. Dedi.

B i r yl
Genel

k a d a r sonra 9 E y l l

Mdr

arld.

olan

Atatrk

Cell

1932 de Bankas

Bayar

ankaya

Kkne

Bayar'a:

Seni k t i s a t Vekili y a p y o r u z . D e y i n c e B a y a r :

P a a m , beni af buyurun. B e n yalnz B a n

kasnda k a l m a k istiyorum. Bu i bile bana f a z l a geliyor. D i y e r e k sefer de yaplan istei g e r i evirin

ce

Atatrk:

Hem

Bankas

Mdrln

yapacaksn,

hem de k t i s a t Vekilliini. Dedi. B a y a r bu istee uy

mak

zorunda kald.
Bunu

duyunca

ok

sevindik.

Sevincimiz

daha

ok u bakmdan ileri geliyordu. B a y a r eli ak, bol

bahi verirdi.

Hatrmz

sorar,

yaknlk

gsterirdi.

60

ATATRK'N

UAININ

ALLI BRAHM'LE ARKADAI

A T A T R K Cumhurbakan olduu
tam
km

olan

bir

halk

adamyd.

bu

byk

insan,

maktan,

halkn

iinde

dolamaktan,

yerlerde

oturmaktan

byk

kalabalk

de

halde
iinden

iinde

halkn

bir haz duyard.

e l e n d i i n i g r m e k t e n holanr,
kendini

Halkn

yaa
gittii

Halkn

elencenin iine

sokard.

Beyolu'nda

Trkuvazn

yannda

bir l o k a n t a vard. B i r g n de

Eden

adnda

oraya gitmitik.

Saat

g e c e n i n onbiri. Garsonlar e t r a f m z d a f r d o l a y dn
yorlar,

Atatrk'

honut

A t a t r k ' n oturduu
a r k a d a oturmular,
ne

dalmlar,

yorlard.

alyorlard.
ilerisinde

iki

r a k iiyorlard. K e n d i l e m l e r i

bizim

Atatrk,

etmee

masann b i r a z

varlmzdan

bana

habersiz

grn

seslenerek:

H e m e n git, beyleri a r ! D e d i .

Masalarna g i d i p kendilerine e m r i bildirdim. O n

lar da derhal toparlanp bizim m a s a y a geldiler. Bun
lardan biri tannm ressam all b r a h i m , yanndaki
de H s a m e t t i n adnda bir arkadayd. A t a t r k ,
sonra ikisine de u

biraz

sordu:

Siz r a k y niin iersiniz?

all

soruyu

brahim'in

arkada

Bendeniz r a k y

herkes

Hsamettin:
gibi

midemi

doldur-

GZL

DEFTER

m a k iin deil,

61
kafam

ldrmek iin ierim.

Diye

cevap verdi.
Atatrk

bu

hazr

Bravo...

Daha

cevaplktan

ok

holanmt:

D i y e bu

yabanc misafiri kutlad.

misafire

hangi

sonra

sormu, H s a m e t t i n de hi

partiden

olduunu

ekinmeden Serbest F r -

ka'dan olduunu sylemiti. A t a t r k bundan da m e m

nun oldu. k i n c i bir defa d a :

Bravo!..

all brahim, all b r a h i m . . . A v r u p a ' d a n bir

D e d i k t e n sonra a l l ' y a

dnerek:

ok ressamlar, heykeltralar g e l i y o r , benim resimleri

mi, bstlerimi,
allara

heykellerimi y a p y o r .

gmldnz

de,

hi

Siz nerdesiniz?

grnmyorsunuz?

Bu kadar tannm bir ressam o l m a n z a r a m e n sizin

hi

sesiniz

kmyor.

memleketlerine

Onlarsa

binlerce

liray

alp

gidiyorlar.

Deyince all b r a h i m

glmsiyerek

cevab

verdi:

mi)

P a a m , P a a m . . . F n d k l Saraynda

benim y a p t m

bunu

duymamsnz.

deilsiniz,

bir portreniz v a r d r .
Gidip

onu

grn.

(Akade
Anlalan

Atatrk

siz

asl odur...

Atatrk

bu

cevaptan

da

ok

memnun

kalmt.

O gece sabaha k a d a r sofrada sanat sohbetleri yapld.

all

brahim'den

uzun

boylu

natnn

bilgi

Trk
ald.

resmi

Bunlar

korunmas ve sanatn

tin yardmc olacana

ve

sanat

hakknda

d i k k a t l e dinledi.
gelimesi

Sa-

iin D e v l e -

sz verdi. A t a t r k ' n bu ko

nuyla bu k a d a r ilgileneceini hi a k l m a g e t i r m e m i tim.

Saat

erdi

ve

sabahn

drdne

gelmiti.

Toplant

sona

saraya dndk.

all b r a h i m ' e ilikin bir an daha:

kinci D n y a Sava'ndan sonra g a z e t e c i l i e ba
layan

Ordu'dan e m e k l i hsan

Boran,

Bkre Atae-

62

ATATRK'N

militerlii
re'e

srasnda

g e l e n all

bir

UAININ

sanatlar topluluuyla Bk

brahim'le

bir grme

yapmt.

Sohbet srasnda A t a e m i l i t e r , all b r a h i m ' e :

stad, htra olarak ltfedip bir ey izer m i .
siniz? D i y e sormu, all b r a h i m de kendine
konuma

Ne gibi

zg

diliyle:
bir

ey?

M e s e l A t a t r k ' hayalinizden

izebilir m i

siniz?

Ben O'nu

kalbime

resmetmiim...

Ve sihirli k a l e m darbeleriyle, birka saniye iinde

Atatrk'n
imdi

hsan

maktadr.

esiz

bir

Borann

portresini
ei

izmitir.

Adviye

Bu

Boran'da

resim
bulun

GZL

63

DEFTER

KAYSER'DEK
ATATRK

SR SAHB

sk sk halk v e m e m l e k e t i g r -

m e d i k e rahat edemez,
zn g e z i l e r e

kard.

Balolara,

de gidii anszn olur,

bu

yzden ans

elencelere, d a v e t l e r e

okullara haber vermeden bas

kn yapar, derslere katlrd. Bu yzden birok k i m

se

gafil

avlanr,

hazrlksz

olduklarndan

akna

dnerlerdi.
Y u r t g e z i l e r i n d e de ounlukla b y l e olurdu. n
ceden

hazrlanm

sofrada,

ertesi

bir

gn

gezi

program

falanca

yere

yoktu.

Gece

gidilmesi

istenir,

sabah olur o l m a z da hareket edilirdi. o k z a m a n g i

dilen
gn

yerin

ilgilileri

olmyan

titikleri

bizi

kyafetlerle

iin

Atatrk,

yzleri

tral,

karlamaa

bunlarn

yahut

dara

dz

dar

tellaryla

ye

inceden

inceye alay ederdi.

1931 ylndaydk. Y i n e byle anszn klm y u r t
gezilerinden birinde

bulunuyorduk.

istasyonundan k a l k m a k zereydi.
ban

kyafetli

umuz

bir

vagona

adam,

araladm.

Beni

kalabal

yaklamaa

B i r olay g e t i i n i
kapda

Trenimiz Kayseri

B i r de baktm,
yararak

bulundu-

alyor.

anlamtm.
gren

V a g o n u n kapsn

oban

kyafetli

adam:

A t a t r k ' g r m e k istiyorum, nerededir? Dedi.

Y a v e r l e r d e n izin almadan A t a t r k g r e m e z -

siniz. D i y e c e v a p v e r d i m .

64

ATATRK'N

UAININ

A d a m srar ediyor, ben brakmyordum. A r a m z

daki

tartma

gittike

kzyordu.

Adam

da

inat

m , inat...
B i z byle ekie duralm, A t a t r k b i z i m konu
malarmz
mu.

bulunduu

Ban

vagonun

penceresinden

duy

uzatarak:

elebi, ne i s t i y o r bu a d a m ? D i y e sordu.

E f e n d i m i z i g r m e k istiyor, P a a m . D e d i m .

A l g e l efendiyi y l e y s e . . .

Adam

nme

dt,

ben

arkada,

beraberce

va

g o n d a n ieri g i r d i k .
B e n i m oban sandm adam m e e r d a v a r sahibiymi.

Balad

Atatrk'e

B e y z koyunu
maa

Ankara'ya

Kayseri'de

serencamn

gtrrken

hastalk

anlatmaa:

ile d a v a r v a r m .
var,

baytar

Bunlar
yolunu

hayvanlar

sat

kesmi.

gtremezsin.

demi. Bunun zerine a d a m c a z b a y t a r a y a l v a r m a a

balm:

Efendim, K a y s e r i n i n her yerinde mi hastalk

v a r ? H e r yerinde o l m a z ya... B u ehrin g a r b var, ark

var.

Hi

olmazsa buralardan bana bir

yol

versinler.

H a s t a l k olmyan bir y o l d a n g e i r e y i m . D e m i .
A m a bir trl b u hayvanlara yol v e r i l m e m i . D a
v a r sahibi,

hayvanlariyle

eli

brnde

kalm.

Ne

yapsn, neylesin, derdini k i m e asn. Validen umudu

nu

kesince,

birden A t a t r k ' n K a y s e r i ' y e

geldiini

duymu.

ki

V a r p g i d e y i m , A t a ' y a derdimi i l e t e y i m . B e l

O'nun

sayesinde

Hayvanlar

feraha

otlaa brakt

karm.
gibi

Diye

soluk

dnm.

solua

istas

y o n a yetimi.
D a v a r sahibini byk bir dikkatle dinliyen A t a trk,

trenin hareketini

geciktirdi.

Vali

ile

baytar

GZL

DEFTER

artt.
kisine

kisi

de

birden

Bu

65
zaten

istasyonda

bulunuyorlard.

dnerek:

arkadan

srsne

neden

mni

oldunuz?

D i y e sordu.
Baytar kekelemee

balad. N e c e v a p v e r e c e i n i

armt:

ey

efendim,

bu

mntakada

hastalk v a r

da,

ondan msaade etmedik. D e y i n c e bu defa da V a l i y e

dnd:

Siz ne dersiniz V a l i B e y ?

D i y e sordu.

Vali

ezile bzle:

Efendim,

d o k t o r hakldr.

Deyince

Atatrk

kzdn belli e d e r e k :

Demek

beraber lsn.

bu

sr

Siz de

sahibi

seyirci

burada

kaln...

hayvanlariyle

Sizin maksad

nz malm, anlald. Dedi. Sonra daha fazla f k e l e

nerek :

arka,

kyl k a d a r da olamadnz.

garba

mbarek

akl

adamlar ?

Vali

ile

Baba,

afak

sr

imdi

da,

sizin

Bu

neye

adamn

ermiyor

Dedi.

baytarda

yorlard. Hemen

eriyor

atmt.

nlerine

bak

sahibine d n e r e k :

srn

topla.

ehrin

tam

gbe

inden A n k a r a n n yolunu tut. E e r sana mni o l m a k

isterlerse,

hi

ekinmeden bana

t e l g r a f ek. B e n se

nin olduun y e r e yetiirim. Dedi.

Adam
dktan

teekkr

edip,

sonra yanmzdan

l i y e dnerek

soruyu

Atatrk'n
ayrld.

ellerine

sarl

A t a t r k tekrar Va

sordu:

N e d i r bu hal. Bu sama hali g r m e d i n i z m i ?

Paam

Tabii sen farketmezsin, o f a r k e t m e z . M e m l e

ketin

serveti

Vali
dileri

ile

vard

farketmedik...
de

bylece

baytarn
ki...

harcanr

nlerine

gider.

bakarak

yle

bir g i

66

ATATRK'N

UAININ

HASTA OBANI ZYARET

OKUMA.

kitaplarna

kadar

geen

Srt-

ma M u s t a f a ile A t a t r k ' n karlamas

ok

enterasandr:
1930 ylnda A t a t r k ,

bir g n atla Y a l o v a d a

larnda g e z i n t i y e kar. Y o l u n zerinde bir srtma

ca rastlar:

Bu yol kar m ? D i y e sorar.

oban, eliyle yolu gsterir. A t a t r k , yoluna g i

d e c e k yerde

atn

durdurur. obanla aralarnda

konuma g e e r :

A d n ne senin?

Mustafa...

Bu

koyunlar

kimin?

Aann...

Peki

sen

ka

p a r a y a alyorsun?..

liraya.

Sana daha fazla p a r a versem, benim iftlii-

m e g e l i r misin?
A a raz olursa g e l i r i m . A a n n rzasn aln
da

ondan

sonra...

Senin anan,

Yalnz anam var.

baban y o k m u ?

B a k a l m r a z olur mu?

GZL DEFTER

67

Onun da rzasn alrsanz r a z olur. O z a m a n

ben de

alr,

ona bakarm.

A t a t r k bu srada cebinden b i r sigara karp o

bana uzatr. oban onbir-oniki yalarndadr. S i g a r a
y almaz.

Sigara

imiyor

musun?

D a h a srlamadm

(almadm).

Bunun zerine A t a t r k cebinden bir 10 l i r a

karp v e r m e k ister. oban bunu da almaz. Bu g z e l
hali g r e n A t a t r k , paray almas iin srar eder. o
ban:
A l r m ama, bir artla, der. Sen de benim v e
receim

cevizleri

Atatrk,

alrsan paran alrm.

obann

cebinden

karp,

kendisine u-

z a t t c e v i z l e r i alr, p a r a y v e r i r . . .

ma

bu

k a d a r l a kapansa i y i . . .

Mustafa,

ha ne

jandarma

olduunu

Atatrk

anlamaa

Kkne

E r t e s i gn

tarafndan

getirilir.

vakit

apar

bulamadan

oban daha

Srt

topar,

da

Yalova

Atatrk'n

k i m olduunu bilmemektedir.
S r t m a M u s t a f a ' y ite ben,

ilk

k e z o gn,

orada t a n m t m . Salonda bir ok misafir vard. o

ban, elinde sopas olduu halde oturuyor, bana g e
leceinden

habersiz rkek baklarla

evresine

bak-

nyordu.
K o n u t u u n adam k i m d i ?

D i y e sordum. o

ban:

B i l m e m . . . D i y e karlk verdi.

Bunun
tarak,

okutur,

zerine

elimden

ocua

geldii

bulunduumuz y e r i

kadar

tte

D i k k a t l i ol ve hi e k i n m e . . . D e d i m .
adam

ocuk

olursun.

artk

kke

Bu

grdn

getirili

anla

bulundum:
Seni

Atatrk'tr.

nedenini

renmi

bulunuyordu. Yznde memnunluk hali belirmiti.

68

ATATRK'N
Derken

fa'y

Atatrk

tepeden

salona

trnaa

girdi.

szdkten

UAININ

Srtma
sonra

Musta

surat

asld.

M i s a f i r l e r e dnerek:

nasl

ocua k i m olduumu sylemiler.

konumas,
Bunu

kacak

duyar d u y m a z

diye

korkudan

Srtma

dolay

rld

ili

altna

sylediim
oradan

meydana

svtm.

kke getirildikten

karnnn
ocuk

Baksana

Dedi.

benim
hemen

Mustafann

stmadan
ve

t a v r deiti...

davul gibi

Hastanesine

sonra

i olduu

gnderilip

tedavi

alnd.

Y a l o v a ' d a n s t a n b u l ' a dnmtk. B i r g e c e yar

s

Atatrk'n

aklna

geldi,

oban

Mustafa'y

sordu.

Y a t y o r ! dedik. G i d i p g r e l i m dedi. Saat gecenin

ikisinden sonra

kalkp

ili

ocuk Hastanesi'ne

git

tik.
Geliimiz bir
uyandlar.
tan

br

da

oban

ocuklar

M u s t a f a ile

shhatini

ocuklarn hi

Atatrk,
istemiyordu.

Btn

oban

ocuklarn

sre iinde

sordu.

lemdi.

Atatrk,

uykudan

beraber,

sordu.

ya

Kaldmz

biri uyumad.

Mustafa'nn

yanndan

ayrlmak

Onunla z e l olarak

konutu.

Hatrn

Sabaha kar

hastaneden

ayrldk.

E r t e s i akam sofrada konu, yine bu oban M u s

t a f a zerindeydi. H e r k e s onun iin bir ey sylyordu.
Lehinde

ya da aleyhinde...

Paam,

Niin?

bu

ocua

B z misafirler:
bouna

emek

vereceksin?

Efendim, oban hi okur m u ? A d a m olur m u ?

Bu

samalar

byk

bir

dikkatle

dinliyen

Ata

trk:
Yahu, ne u z a a

gidiyorsunuz.

B e n de

bir

z a m a n l a r tarlada k a r g a l a r bekledim. D a y m n iftli-

GZL
inde

69

DEFTER

onun koyunlarn g t t m . B e n i biraz z e k i g

ren d a y m :

beni

Bu

ocuu

asker

okutmal...

mektebe

Dedi.

yazdrdlar.

grdnz m e v k i e geldim.
bir n a z a r i y e yoktur. Bu

Ben

obanlar

Bundan
de

sonra

okudum,

okumaz d i y e

ocuk ta okur. Belki

byk

bir adam da olur. Onu da z a m a n g s t e r i r . . . Dedi.

oban M u s t a f a Kuleli'de iken s t a n b u l ' a her g e
liimizde saraya gelir, A t a t r k ' l e grr ve mbayaa
memuru yzba emeklisi R z a K s e ' d e n ayln, ya
ni harln alr, baz defa y e m e k t e alkonulurdu.
Y l l a r g e t i ve zamanla bu ocuun okuyup adam
olduunu

grdk.

oban

Mustafa

binbala

kadar

ykselmi ve e m e k l i olmutur. imdi Y a l o v a ' d a otur

maktadr.

ATATRK'N

70

UAININ

AYAKLARINA KAPANAN KADIN

A T A T R K ,

her y a z dinlenmek

iin

Yalo-

v a ' y a g e l i r ve burada ay k a d a r kalr

d.

Yalova'nn

insana

adeta.

huzur veren havasna,

ine

kt

Burada

tabiatla

tan,

byk bir haz duyduunu,

babaa

sessizlikalmak

ferahladn her ha

linden belli ediyordu.

Y i n e bir yaz, Y a l o v a K a p l c a l a r n d a y z . Y a z ay
lar

kendine z g bir tembellikle

scak ve a r g e i p

g i t m e d e . . . Gnlerden bir gn, anszn kkn kapsn

da bir kadn belirdi. Bu srada A t a t r k , kkn m e r
divenlerinden i n m e k t e y d i .
atp,

Atatrk'n

Fakat

K a d n birden kendini y e r e

ayaklarna

kapand,

A t a t r k buna hemen engel

pmek

oldu,

istedi.

Estafurul

l a h diye g e r i g e r i ekildi.
nce mahcup olmu gibi bir t a v r taknmt. F a
k a t az sonra k z d n anladm. Sert bir ekilde:

Ne

istiyorsun?

ocuum

Diye
var,

sordu.

mektebe

vermek

istiyo

rum...

P e k i , siz ne i yaparsnz?

Kadn

ezile

bzle,

adeta utanrcasna:

r e t m e n i m . . . Diyebildi.

Atatrk'n

can

t . B i r retmen,

adamakll

sklmaa

balam-

Y e n i nesli sizler yetitireceksiniz,

GZL

DEFTER

71

yeni nesil s i z i n eseriniz o l a c a k d e d i i bir r e t m e n

gelsin,

onun

ayaklarna kapansn...

Olur

ey

deil!

Siz byle yaparsanz, sizin yetitirdiiniz tale

beler ne y a p a r ? B y l e bir h a r e k e t fani insanlara y a
plr m ?

H a y d i istediin neyse

abuk syle. Y a l n z

unu i y i bil ki, k i m olursa olsun, elini a y a n p m e k

hi te doru deildir.
Kadn

retmenin

okula v e r m e k ,

istei,

iki

ocuunu

okutmakt. A t a t r k e m i r

yatl

verdi. o

cuklar hemen y a t l okula yolladlar.

Kadncaz

an

ne

yapacan,

nasl

teekkr

edeceini bilemiyordu. A y r l r k e n g z l e r i yalarla d o

lu A l l a h uzun mrler v e r s i n diyebildi.
Yalova'da

gn

ayaklarna

olay A t a t r k ' n ok cann

kapanan

skm ve

retmen

neesini

kay

bettirmitir. O, her z a m a n kadna toplum iinde g e

reken

nemin

Trk

kadn

amacyd.

verilmesini
arasndaki

Trk

kurtarlmalyd.
vunmutur.

kadn

istemitir.

Bat

kadn

ile

fark

kaldrmak

en

btn

aalk

duygulardan

mrnn

byk

sonuna k a d a r da bunu

sa

ATATRK'N

72

UAININ

CUMHURBAKANI SALONUNDAK
ATLAR

OK kuvvetli bir iradeye sahip olan A t a

trk'n duygu yan da ok zengindi. Son
d e r e c e merhametliydi. Z a y f l a r a acr v e y a r d m a k o
ard.

Hayvanlar

ok

severdi.

Kurban

kestirmezdi.

At ve kpek en sevdii hayvanlar arasndayd i f t l i k

hayvanlarndan

ruam

hastalna

yakalanan

bir

tay

ldreceklerini duyduu z a m a n ocuk g i b i a l a m ve

ellerine lstik eldiven g i y e r e k birka k e z okamadan
ldrmelerine
Bir gece

izin v e r m e m i t i .
sofrada otururlarken A t a t r k ,

yaverler

den birini ard ve u e m r i v e r d i :

ki

gn

nce

bizim

atlarn biri dourmutu.

A l p onlar buraya g e t i r i n i z . . .
H a y v a n l a r n getirilmesinin istendii

yer

anka

y a , e m r i v e r e n d e bir Cumhurbakan idi.

Yaverler
rin
le

ve

misafirler

duraksadlar.

Sofradakile-

aknl henz g e m e d e n yine A t a t r k ' n sesiyirkildik:

Sevelim, g r e l i m , o k y a l m . . .

Kke,
miydi?

hem de

eref salonuna hi

hayvan

girer

F a k a t e m i r e m i r d i ite... Y e n i d o a n t a y v e

annesi Y l d z , hemen K k e getirildi. A m a h a y v a n l a r

GZL
bir

DEFTER

trl

ayaklar

73

salonda

yryemiyorlar,

cill

yerlerde

kayyordu.

H e m e n y e r i m d e n frladm. A k l m a bir are g e l miti. Y e r l e r e serili seccadeleri topladm. T a y v e an

nesinin g e e c e i y e r e serdim. H a y v a n l a r rahata sa
lona girdiler. F a k a t unu da s y l i y e y i m ki, h a y v a n l a r
salona ok
Atatrk

yakyorlard.
bir

sre

salona

alnan

hayvanlarn

ya

nnda kald. E l i y l e ikisine de eker yedirdi, ayr a y r

sevdi, okad. Bundan sonra h a y v a n l a r salonu
tiler.
van

H e r k e s memnundu.
sokmak

gelir.

Cumhurbakan
olmutur.

Belki

salonuna

Kimin
de

bir

girii,

terket-

aklna salona hay

atla

yavrusunun

yeryznde

ilk

kez

74
ATATRK'N UAININ

KPE

FOKS'UN

LDRL

A T A T R K ' n e n sevdii hayvann a t o l duunu b i l i y o r u m .

Fakat k p e i de

ok

severdi. Bu v e f a k r i k i h a y v a n a a y r a y r s e v g i bes
ler,

onlara ok acrd.
Birinci D n y a

sevdii

iri

bir

Sava

kpei

srasnda

varm.

Alp

adnda o k

Atatrk'n

kapsnda

nbet bekler, hi k i m s e y i ieriye b r a k m a z m . K u r

tulu

Sava srasnda

Yunanllardan a l n m b e y a z -

sar kark bir av k p e i vard. A l b e r

adndaki

kpei

boylu

ok

severdi.

lmne

de

uzun

bu

zl

mt.
Atatrk'n
kpei
liraya

bunlardan

daha v a r d .
satn

almt.

baka

Foks

Yalova'da Hasan
O

zaman

da

adnda
Efendiden

50 l i r a

bir
50

olduka

nemli bir parayd. F o k s uzun sre k k t e kald. B i r

Cumhurbakan

kpei

olarak

hayatta

kendi

cinsle-

rinin hi birine k s m e t o l m a y a n rahat ve mutlu bir

yaant

srd.

A t a t r k , Foks'un yaantsyla y a k n d a n ilgilenir

di.

Bir

gn

Ankara'da,

Kkn

bahesinde

dolar

ken, kpeinin hareketlerini dikkatle izliyordu. F o k s '

un tembellii mi zerindeydi, n e y d i ? B i r k e y e e
kilmi, bo g z l e r l e sahibine bakyordu. A t a t r k h a y
v a n a uzun uzun b a k t k t a n sonra, bana dnd:

GZL

DEFTER

75

Bu h a y v a n a... Dedi.

Y e m e i n i az nce yedi. D i y e karlk v e r d i m .

Yese

byle

Bir

tencere

bir pilv ki,

olur m u ?
pilv

elimle

verdim.

Hem

yle

fukarann evinde drt kii doyar.

H i sesini karmad nce... k a r m a d ama, ak

lna F o k s g e l m i olacak ki, y e m e k t e n sonra sz y i
ne

ona g e t i r d i :

Bu k p e k iftleti m i ?

D i y e sordu.

Anlalan F o k s ' u n keyifsiz halini, bu k e z de cin

sel

durumuna

yoruyordu.

K o n y a ' d a iki ay nce iftlemiti... D e d i m :

O orada kald. B e n burada bir ey oldu mu,

diye

soruyorum.

Henz olmad Paam...

O zaman A t a t r k yle konutu:

Hayvanlar

muayyen

zamanlarda

iftleirler.

Onlarn hi deilse bir z a m a n var. Onlar kadar ola

myoruz...
Atatrk'n

bu

szlerine

iin

iin

ne k a d a r gl-

mmdr.
B i r ka
n

bir

yl

A t a t r k n yannda kalan F o k s ,

kpekti.

baka bir gn

Misafirlerden

de

Atatrk'n

hr

bir

ounu

srdktan

elini

srm.

Hem

de

olduka derin bir yara am. O gn elini sarl g

rnce hepimiz
i

meraklanmtk.

K k t e n uzaklatrdlar,

knlarndan
hayr

bir

ka

gelmez

diye

kii

Foks

o gnlerde

Sahibini

ldrlmesi

ettiler. z i n v e r d i mi,

Bunun zerine k p e

iftlie

sran

iin

vermedi mi

ldrld.

gtrdler.

Ya

kpekten

Atatrk'e

srar

bilmiyorum

ama,

Baytarlar Atatrk'e

ya

ranmak iin zenle kpein derisini yzmler. i n i

samanla doldurup,

g z yerlerine

cam g z

takmlar.

76
Bir

ATATRK'N
camekn

Atatrk'n

iine

haberi

oturtmular.

Tabii

UAININ
bunlardan

yok.

B i r gn g e z i n t i srasnda iftlie de u r a d za
man, cameknda Foks'u grnce duraklar. i a c y l a
burkulur.

zgn

bir

halde:

S e v d i i m bir mahlku byle g r m e k i s t e m e m ,

kaldrn onu. D e r .
A t a t r k ' n , elini sran kpekten s e v d i i m d i y e
bahsetmesi, oradakileri
okuyan

artr.

Ata

unlar

syler:

Her

srana

kzlmaz.

Bunu

yzlerinden

F o k s fenalk

yapmak

iin srmamtr.
E r t e s i gn Foks'un doldurulmu derisi c a m e k n dan kaldrlm ve bahenin bir kesine gmlmt.
A t t a n ve kpekten baka A t a t r k kular da ok
severdi. Kuu N u r i U s t a n n b a k t bir ok g v e r
cinleri ve gvercinlii v a r d . Onlarn uularn hazla
g z l e r d i . B i r gezisinde kendisine a r m a a n edilen bdrcnlar

yememi,

bahede

kafeste saklanmasn is

temiti. F a k a t n e y a z k k i , A t a t r k ' n y e m e e k y a m a d kular, bir k a gn sonra bir k e d i tarafndan

y e n m i . K a f e s t e sadece

t y l e r i bulundu.

GZL DEFTER

77

UBUKABAD AMLIINDA

BR

gece

sofrada otururken A t a t r k yine

birden bire bir g e z i istedi. Bu da nceden

kararlatrlmam,

hazrlksz, srprizli gezilerden bi

riydi. D a h a sofra fasl bitmeden misafirlere dnerek:

herkes

H a z r m s n z ? Seyahate kyoruz... D e y i n c e
ard.

Sonra:

H a z r z . . . D i y e cevap v e r d i l e r .

Otomobillere hazrlanma e m r i verildi. A n k a r a y a

knlarnda ubukabad denilen amlk, gzel bir y a y l a
vardr.

T a b i manzaras

ok g z e l olan bu y a y l a n n

yolu olduka tehlikelidir. D a r a c k yolun alt, g z ka

rartan uurumlarla kapldr. y l e bir y o l ki, otomobil
g e e r ama, en kk bir d i k k a t s i z l i k t e hemen uuru
ma

uabilir.
ileri

Bakan

tarafndan

lip yollar temizletildi.

rumlu

araziye

ladk.

ofrler btn

gelince

hemen haber gnderi

A r a b a l a r y o l a koyuldu. U u sarsla

sarsla i l e r l e m e e

dikkatlerini,

nlerinde

ba

uzanan

darack bozuk eride vermilerdi. T i t r e k farlarn

ye

tiemedii simsiyah, lm saan bir uurum bir yan

mzda; br y a n m z d a sivri, g r a n i t tepeciklerle y k
selen bir d a paras.
B e n v a z i y e t i grnce yokuun banda otomobil
den indim. D a r a c k yoldan uurumu s e y r e t m e e ba-

78

ATATRK'N

ladm.

Bulunduum

arabada

oturan

UAININ

Nuri

Conker

ile

H a c M e h m e t Beye, yolun buradan ilerisinin daha teh

likeli

olduunu

syledim.

nk gndz bir k a k e z

bu tehlikeli yolu g e m i t i m . N u r i C o n k e r :

Y a n i ne y a p a l m elebi, l m d e n mi korku

yorsun?

sonra

Dedi.
Herkes

yayladan

bann

aresine baksn. B e n iniyorum,

dnte

beni

alrsnz.

Diye

karlk

verdim.
F a k a t milletvekilleri otomobilden inmediler. B e n i m
aa indiimi g r e n K l A l i v e s m a i l H a k k T e k
e, k z a r a k yle dediler:
N i i n indin otomobilden, niye k o r k t u n ? B i z i m
canmz yok mu?

A t a t r k ' n can y o k m u ?

Sizin de cannz v a r ama, hepinizin kafasnda

birer ie

D i m i t r o k o p o l o v a r . Bende

ise hi bir ey

y o k . Onun iin ben inmede, siz inmemede haklyz.

Sabaha kar saat drde doru ubukabad'a v a r
dk. B i r ka adr kurulmutu. H e p i m i z
rerek

yorgunluktan

ve

uykusuzluktan

adrlara g i
battaniyelerin

stne k v r l v e r d i k .
E r t e s i gn A t a t r k uyandktan sonra h a r e k e t em
rini verdi. Gece g e t i i m i z yoldan dnerken A t a t r k '
n

aknln

bir

grmeliydiniz:

Yahu dn g e c e biz buradan m g e t i k ? D i y o r ,

aknl iyiden i y i y e artyordu.

nce bana kzanlar, g e c e g e t i k l e r i srat kprs
n andran yolu g z l e r i y l e grnce h a k verdiler.

GZL

DEFTER

79

B E K R A V U ' U N HZMET

BEKR
bir

avu A t a t r k ' e o k hizmet e t m i

askerdi.

Cumhuriyet

devrinde de

u-

zun sre A t a t r k ' n yannda kald. o k sevdii h i z

metkrlarndan biriydi. Birinci D n y a Savanda, a
nakkale'de

yannda

bulunmu,

Mtareke

yllar

sinde o da her asker g i b i terhis olmu, baba

a n k r ' y a dnm.

A r a d a n uzun

ier
oca

bir zaman g e t i i

halde B e k i r avu annesinin yanndan ayrlmaz.

Bir

gn G a z i M u s t a f a K e m a l P a a ' n n A n k a r a ' y a g e t i i
ni duyan annesi hemen oluna:
H a y d i ocuum, eyalarn topla. Senin kuman
dann

A n k a r a ' y a g i t t i . Orada asker

kuracakm.

topluyormu,

ordu

Senin de orda o l m a n l z m . D e r h a l ha

zrlan ki, y a r n sabah yola kasn...

Bekir

avu

bu

ie

pek

istekli

deildir.

Barut

kokusu, ate ve arapnel y a m u r u , yoksunluk onu y l drmtr.

A n n e , daha ka gn oldu askerden g e l e l i . . . D e
yince

annesi:

E e r g i t m e k istemezsen stm sana hell e t

m e m . D e r h a l gideceksin, anladn m ? D e r . Annesinin
bu szn e m i r sayan B e k i r a v u :

D e r h a l anneciim... D i y e r e k ertesi sabah A n

kara'nn

yolunu

tutar.

O z a m a n tren falan y o k . . . D a t e p e demez, an-

80

ATATRK'N

UAININ

k r - A n k a r a arasn y a y a olarak alr. A t a t r k ' n otur.

duu ankaya'daki o z a m a n k i adyla P a p a z n kk
ne g e l i r .
Atatrk,

eski askerini g r n c e :

B e k i r avu, nasl oldu da sen buraya g e l d i n ?

D i y e sorar.

P a a m , sizin A n k a r a ' y a geldiinizi

duyunca

h e m e n heybemi o m u z l a y p kotum.
F a k a t A t a t r k , B e k i r avuu ok y a k n d a n tan
maktadr:

Sen kendiliinden gelmemisindir. Seni annen

gndermitir. Y o k s a sana kalsa zor g e l i r d i n . . .

A t a t r k , B e k i r avuun bu szlerden gcendiini
anlaynca yle

konumu:

ok iyi etmisin de gelmisin... A f e r i n sana...

A t a t r k bundan sonra B e k i r avuun gzlerinden

per. Geldiinden d o l a y h e m teekkr eder, hem de
Birinci

Dnya

yannda

Sava'nda

kalmasn

olduu

gibi

avu

olarak

ister.

F a k a t bu sefer m a l u b i y e t y o k ha... Ona g r e ,

Der.

Ertesi

karargh

gn

kurarlar.

Yunanllar

Eskiehir'e
Bir

hareket

z a m a n burada

Eskiehir'e

ederler.

Orada

kalrlar.

yaklamaktadrlar.

Bu

rada ters bir rastlant, S a k a r y a ' d a cepheyi t e f t i eder

ken, yanndakilerden birisi A t a t r k ' n sigarasn yak
m a k iin kibrit akar. Bundan hayvan r k e r v e A t a
trk attan derek k a b u r g a k e m i k l e r i
davisi yapldktan sonra r n t g e n i
ra'ya

dner.

Krlan

kaburga

krlr.

lk

te

alnsn d i y e A n k a

kemiklerinden

birinin

ucu, cierini zedeledii iin A t a t r k ok ac duymak

ta, nefes bile a l m a k t a glk ekmektedir. K r k ke
mik

plasterle

tutturulduktan

sonra

biraz

rahata

ka

vuan A t a t r k , d o k t o r l a r n dinlenme dnde bulun

masn hie sayarak hemen otomobiline a t l a r ve cep-

GZL

DEFTER

81

heye koup S a k a r y a savan ynetir. Orduya sonun

cu taarruz emrini

verdii

gn

Atatrk'n

krk

ka

burgalar da i y i olmutur.
Atatrk'n
kkte

hizmetinde

grevli

bulunan

bulunduum

Bekir

avu

ilk

bu

gnlerde

olay

hem

anlatr, hem g z l e r i yaarrd. B e n de bu h i k y e l e r i

ona t e k r a r l a t t r m a k t a n haz duyar. H a y d i a n l a t ! di
ye srar ederdim. avu ta dayanamaz,

balard

an

l a t m a a . . . A t a t r k ' l e lgili b i l m e d i i m birok eyleri

B e k i r avutan renmiimdir.

Atatrk

hasta

olduu

zaman

nasl

bakardn

avu?
H i unutmam elebi... A t a t r k attan dtkten
sonra

ok

hastalanmt.

Yatakta

yatyordu.

Oysa

her sabah b a n y o yapmadan duramazd. F a k a t bu ban

yoyu bildiklerimizden sanma. O z a m a n du falan ne
arar?

Bir

kova

souk

suyu

bandan

aa

dker

dim. t e b a n y o d e d i i m budur.
A m a attan dp kaburgalar atlad iin a r t k
su dknemiyordu. Sabunlu su ve sngerle vcudunu
o v a r d m . Gnlerce A t a t r k ' bu ekilde banyo y a p
trdm.
B i r d e keinin

boynundan k a r d m bir

ng

ran ucuna ip b a l y a r a k sofaya uzatmtm. n g

r a n altnda oturur, nbet beklerdim. Hasta, olduu
halde bir ezlonga uzanr, nnde bir S a k a r y a hari
tas,

hep

onunla urar dururdu.

Bir

ey istiyecei

zaman da ipi eker, beni arrd.

Derken

Yunan

kuvvetleri

a r b a s m a a balad

lar. B i z de Eskiehir'i b r a k m a k zorunda kaldk. A t a

trk'n nceleri dncesi,

A n k a r a ' y da

brakp

da

h a ierlere g i t m e k v e dman t a m y o k e t m e k t i . F a
k a t sonra bu dncesini deitirdi. A n k a r a ' y t e r k e dersem T r k milletinin m a n e v i y a t bozulmaz

m?

82
diye
dar

ATATRK'N
dnyordu.

Bu

yzden A n k a r a ' y

UAININ
sonuna ka

boaltmadk.
B e k i r avu bir k e z cotu mu, a z n k a p y a m a z -

sn. B i r sor, on cevap al ondan.

Atatrk

Cumhurbakan

olduktan

sonra

bir

d e i i k l i k oldu mu O'nda? D i y e sordum.

T a b i i ! . Dedi. Eskiden kavhalt z e y t i n peynirdi.

imdi ise ince kahvalt istiyor. ( K a v u n , g l reeli ve

beyaz peynir)

Eski halini galiba unuttu.

A t a t r k , ok z a m a n g e c e sofradan misafirler ayr l d k t a n sonra B e k i r avu'u a r r ve u k a h v a l t y

isterdi:

P e y n i r l i sulu omlet,

bir dilim k a v u n ve gl

reeli...
B e k i r avu, A t a t r k ' n istedii en i y i

omleti

y a p m a k l a n salmt. Z a t e n kendisi L t i f e H a n m ta
rafndan

gayet

iyi

yetitirilmiti.

Btn elbiselerini,

g m l e k l e r i n i o hazrlar, papyonlarn -kaba

olduu

halde- ok iyi balard.

B e k i r avu'un ayrl da hayli i l g i n olmutur:
avu bir gn T e p e b a Gazinosu'nda ikisini i
mektedir.
tumular.

lerdeki

masada

Kavgaclardan

iki
biri

arkada

kavgaya

Galatasarayl

tu

boksr

lerden. avu bunlar a y r m a k istiyor. D i n l e t e m e y i n c e

d e fors ( ! ) k o y u y o r :

Sen benim k i m olduumu b i l i y o r musun? Ba

na B e k i r ! . . derler. D e y i n c e boksr bunu A v r u p a ' d a n

g e l e n futbolcu B e k i r sanarak hemen elini s k y o r ve
y a n a k l a r n pyor.

GZL

DEFTER

83

Bu o l a y o d e v r i n ileri B a k a n kr K a y a ile
B a y a v e r Rsuhi
bulunuyorlar.

Bey,

Bundan

Atatrk'e
sonra

Bekir

bildirip

ikyette

avu polislikten

komser olarak e m e k l i y e ayrtlp, yanna da bir mik

t a r para v e r i l e r e k kyne g n d e r i l i y o r . avu sonra
dan k e m i k v e r e m i n e yakalanm. Onbe y l kadar nce
ankr'nn D i k e n l i kynde ldn rendik.

84

ATATRK'N

UAININ

AR V E E D P L E R
ARASINDA

ATATRK,

sanat sever,

ann
rirdi.

H e r zaman

sanaty

sayar,

air ve ediplerine ok d e e r

onlar

sofrasna

oturtur,

ve

dncele

rini r e n m e k ister, kendi dncelerini o r t a y a k o y a r

d. Onlarn kollarna g i r d i i n i , arkadaa konutuunu,
yaknlarndan hi

ayrt

etmediini

ok k e r e

grm-

mdr.
A t a t r k devrimlerini
vunan

Yakup

Kadri

yazlar

ve

Karaosmanolu,

yaptlaryla
Ruen

sa

Eref

n a y d n , F a l i h R f k A t a y gibi nller, a n k a y a d a k i
eski kkn hemen her akam davetlileri arasndaydlar.

br

misafirler ise her akam deiirdi.

Edebi

sohbetler sabaha dek srerdi. B a z edipler de A t a ' y ,

yurdun aydn t a k m y l a tantrmak iin can atarlar
d. Bu yzden sofrasnda, tannm ya da tannmam
bir ok yeni yz her z a m a n grebilirdik.
1934 y l n n bir sonbahar akamyd. a n k a y a ' d a k i
y e m e k salonundaki her z a m a n k i sofray hazrlyordum.
Bu y i r m i kiilik k a d a r bir sofrayd. M i s a f i r l e r arasn
da ok gen birisi d i k k a t i m i ekti. Sordum.

Behet

K e m a l a l a r dediler.
O
Suphi

gece

zamann B k r e Bykelisi

Tanrver

ile

air

Yahya

Kemal

Hamdullah
Beyatl

da

d a v e t l i l e r arasndayd. Btn konuklar t a n d m hal-

GZL

DEFTER

85

d e Y a h y a K e m a l ile Behet K e m a l ' i tanmyordum. Y a l

nz adlarn iitmitim. B i r de Y a h y a K e m a l ' i n bir iki
iiri ezberimdeydi. Ona kar uzaktan bir h a y r a n l m
vard. Bu iki air de bizim sofraya ilk kez g e l i y o r l a r
d. Zaten Y a h y a K e m a l , H a m d u l l a h Suphi ile R o m a n
ya'dan yeni
O
Kemal

gelmi

akam

bulunuyordu.

sofra air ve ediplerle doluydu. Y a h y a

Beyatl,

Hamdullah

Suphi

Tanrver,

Behet

K e m a l a l a r ' d a n baka Y a k u p K a d r i K a r a o s m a n o l u ,
Ruen E r e f naydn, F a z l A h m e t A y k a gibi edebi
y a t dnyasnn kalburst kiileri de g e l m i bulunu
yorlard.

br

konuklar,

her

zaman

bulunan

Tevfik

Rt A r a s , kr K a y a gibi devlet adamlaryd.

Yemek

balad.

Atatrk'n

keyifli

gecelerinden

biriydi. l k soruyu Behet K e m a l ' e sordu:

Yahya

Kemal'i

tanyor musunuz?

Gen air henz bir lise rencisiydi. T r k o c a n d a

(Ankara Halkevi)

oynanan

Faruk Nafiz

amlbel'in

o b a n piyesinde rol ald iin oradan grp tan

m ve g e t i r t m i t i . A t a t r k ' n sorusu onu biraz h e
yecanlandrmt :
P a a m , eserlerini okudum... imdi ilk defa g
ryorum.
A t a t r k o z a m a n Y a h y a K e m a l ' i , Behet K e m a l ' l a
tantrd:
Yahya Kemal,

memleketimizin

tannm

air

lerindendir. Senin de bunun gibi ykselmeni istiyorum.

Sizin gibi genlerin ykselmesine Y a h y a K e m a l

yar

dm etsin. D e d i k t e n sonra Y a h y a K e m a l ' e d n e r e k :

Nasl

Beyefendi, y a r d m n z

rica e d e r i m . . .

Emredersiniz

Paam...

esirgememenizi

86

ATATRK'N

Bunun zerine A t a t r k B e h e t
dnerek:

sofraya

bak

ve

bir

iir

UAININ

K e m a l alar'a

yaz.

Dedi.

B e h e t K e m a l derhal cebinden portfyn ve ka

lemini

kard.

Hi

dnmeden

bu

smarlama

iiri

bir ka dakika iinde bitirdi ve okudu.

Atatrk

iiri

can

kulayla

dinledi.

ok

houna

g i t m i t i . O kadar sevindi ki, yerinden doruldu. B e h e t

K e m a l ' i alnndan pt. B i r lise rencisi iin bu ne
eriilmez

bir

onurdu...

Atatrk

onu

sofrasna

ar

sn, ilk soruyu ona sorsun, sofras iin iir yazdrsn,

beensin ve kalkp alnndan psn...
B e h e t K e m a l , bu p de bir anda iirletiriverdi. H a t r m d a kaldna g r e bu msra y l e y d i :
A l n m d a n pen A t a m . Bu p m e y i cehennemler si
lemez.
A t a t r k bundan sonra

evresine

dnerek:

Bu genci n g i l t e r e ' y e gnderelim. O r a d a n g i

liz edipleriyle tansn ve i y i bir air o l a r a k m e m l e

k e t e dnsn...
Bundan sonra H a m d u l l a h Suphi T a n r v e r ' i n , s
tanbul'un igali yllarna ilikin bir konumas balad.
A k l m d a kaldna g r e yleydi :
stanbul'un, igal edildii gn... H a m d u l l a h Suphi,
K a n l c a ' d a k i evinden irket-i H a y r i y e ' n i n B o a z i i v a
purlarndan

birine

biniyor.

Kprye

varnca

bir

de

ne grsn? ngilizler, Franszlar, A m e r i k a l l a r . . . B

tn igal devletlerinin askerleri... Kprstnden Sul
tanahmet'e doru i l e r l i y o r . K a n l n a r ' a arkasn d a y y a r a k narn y a r d m etmesini bekliyor. O r a d a n A y a sofya'ya g i d i y o r . F a k a t Bizans'a

ait

bu yapt,

onun

GZL DEFTER

87

sesini duyar m sanyorsunuz? D a h a i l e r i y e doru, Sinan'n S l e y m a n i y e Camiine doru yryor. Kubbesi

ne sesleniyor: B i z i hals'a g t r e c e k y o l ve adamn
n e r e d e olduunu soruyor. Kubbeden gelen ses: K o r k
ma, sizi arktan bir T r k y i i t i

kurtaracak diyor.

H a m d u l l a h Suphi de kalp r a h a t l iinde evine d

nyor.
Bu konuma A t a t r k ' ok honut etmiti. M e c
lis, o g e c e sabaha kar saat bee k a d a r srd. D a
lrken bile herkes, konumann etkisi altnda kalm,
g z y a dkyordu. Bana gelince, h e m alyor, hem
r a k sunuyordum...

88

ATATRK'N

UAININ

NANCILII

ATATRK

eski v e tecrbeli bir askerdi O ' -

nun iyi bir nianc

olduunu

duymutum.

H a t t a bir g n Dolmabahe Saray'nn bahesinde y a

knlarna nian a l m a hakknda bilgi v e r d i i n i hatrla
rm.
B i r g e c e sofradan y e n i kalklmt. S z nian, at
zerineydi. D a v e t l i l e r d e n kr K a y a , bir a r a bayla
t a v a n a doru iaret e d e r e k :

E l e k t r i k ampullerine nian a l m a k zordur. H e

defe isabet o l m a z . . . eklinde bir ey syledi.

A t a t r k , hemen k a p d a k i nbetiyi a r t t :

u grdn ampul vurabilir m i s i n ? D e d i .

A s k e r hi dnmeden:
Emret Paam...
D i y e r e k hemen silhn ekti ve duvarda asl bu
lunan

aplikteki ampul

t e k e r t e k e r t a m isabetle

vurdu.
A t a t r k , konuklara d nerek:
Grdnz ya T r k askeri b y l e vurur...
Dedikten sonra tabancasn ekerek tavandaki a v i
zenin ampullerini balad t e k e r teker t a m isabet vur
maa.
Eski kk ahap olduundan tavan d e l i k deik o l
du. Bu kadarla kalsa y i n e iyi. Y u k a r d a k i y a t a k oda
snn gardrobunda ne k a d a r g m l e k , don, fanila varsa
delik

deik

olmu.

k i m s e yoktu.

Bereket

yatak

odasnda

anda

GZL

DEFTER

89

YALNIZLII
BR sonbahar gecesi... a n k a y a Kk'nde
a k a m sofrasndalar. H a v a biraz scak o l
duundan A t a t r k sofray dar k u r m a m e m r e t t i . On
l a r sofradayken, ikinci bir s o f r a y da baheye hazr
ladm.

Sofra h a z r P a a m . . .

D e y i n c e n c e A t a t r k a y a a kalkt. Sonra birer

birer btn misafirler kalktlar. G r a m o f o n d a Z e y b e k
havas alyordu. Meclisin en keyifli z a m a n y d . Bu bu
lunmaz ahengi b o z m a m a k iin g r a m o f o n u kucaklad
m g i b i onlarn nne dtm. Misafirler, kucamda
tadm g r a m o f o n u n ahengine kendilerini k a p t r m
lar, o y n y a r a k ilerliyorlard.
B y l e c e bahedeki sofraya v a r d k . H e r k e s y e r l e rini aldlar. Y e d i l e r , itiler, a l g alp elendiler. Gl
dler, oynadlar...
A t a t r k ' n sofrada uzun sre itikten sonra hora
tepip dans e t t i i , Z e y b e k o y n a d grlrd. En sevdi
i mzik p a r a l a r arasnda R u m e l i trklerinden son
ra Z e y b e k h a v a l a r gelirdi.
arkadalar

ve

davetliler

de,

O'nu

neelendirmek iin

kendisinin

pek

sevdii

Zeybek oyunlarn oynarlard.

Gzel bir ay vard. Sabaha kar herkese bir
mahzunluk kt. Sesler, a l g l a r y a v a y a v a kesildi.
H a v a adamakll serinlemiti. H e r k e s balad me
e...
M i s a f i r l e r ellerini perek ayrldlar. A f e t H a n m :
P a a m , s o u k balad, g i d e l i m . . . D e d i .

90

ATATRK'N

UAININ

F a k a t A t a t r k , bu insan iliklerine d e k rperten

serin havadan a y r l m a k istemiyordu.

Bunun zerine

kzkardei ile Sabiha Gken, A f e t nan, R u k i y e , N e bile, Z e h r a H a n m l a r hep beraber izin isteyerek a y r l
dlar. Btn gecelerini uykusuz g e i r e n A t a t r k sh
hatine p e k dkn deildi. Yerinden bile kprdamad.
O r a d a benden baka kimse kalmad. B i r de
v e r l e r d e n Cell B e y v a r d . A t a t r k
zlyordum.

Fakat

vazifem

ya

yecekti. o k

yznden

orasn

bra

kamazdm.
G r a m o f o n d a gzel valsler alyor,

ben hl rak

veriyordum. Bir an geldi:

R a k istemez...

Yeter!

A r t k yalnz gramofon

Dedi.

dinliyor v e dnyordu.

B i r a z nce burasn neeye boan misafirler, y i y i p i

miler,

birer ikier balarn

alp

ekilip g i t m i l e r d i .

Hepsinin evinde bir bekleyeni vard. oluu, ocuu,

ei, anas, babas...
A t a t r k ise sadece dnceleriyle babaayd. K o
ca

kkte

yapayalnzd.

Bu

hal

bana

ok

dokundu.

Y a l n z l ylesine hzn v e r i c i y d i ki... B i r g e c e kendisini odasna karacak bir adam bile o l m a d n d a n

ac ac yaknm, ne k a d a r bedbaht olduunu a n l a t m a k
istemiti.
Sabah olmutu. A t a t r k hl enesini, yumruuna
d a y a m , olduu y e r d e y d i . Y a v a y a v a dorulduunu,
a r admlarla kke doru ilerlediini g r d m . Ben de
arkasndan

ar

ar

yatak

odasna k a d a r

yrdm.

Sessizce odaya g i r d i . B i r anahtarn dndn iittik

ten sonra g e r i dndm. S o f r a y topladktan sonra y a t
m a a g i t t i m . A t a t r k belki

yapayalnzd ama, btn

benlii T r k m i l l e t i y l e doluydu. Btn m i l l e t i n

de

kalbinde y a t y o r d u . A i l e mutluluunu, m i l l e t i n i n sev

gisiyle

deimiti.

GZL

91

D E F T E R

CERLERMDEN HASTALANDIM
ATATRK

her g e c e o k ge, sabaha

kar

y a t t iin ben de ayni saatlerde y a t m a k z o

rundaydm. S a r a y d a k i br sofraclardan benim bu z o r
m e v k i i m l e yerini hemen deiecek olanlar oktu. F a
kat A t a t r k ' e olan sonsuz bam, s e v g i m , saygm, bu
skntl h a y a t a beni kuvvetli b a l a r l a

balamt.

O'

nun yanndan a y r l m a m a k iin izinli gnlerimi bile f e

da e t m e k t e n ekinmez, kkte kalr, sofrasn hazrlar,
hizmetini eksik e t m e z d i m .
B i r k a y l sonra bu sevginin mkfatn (!) g r m e k
te g e c i k m e d i m . Cierlerimden hastaydm. D o k t o r l a r ar
tk

alamyacam

sylediler. Sanatoryuma y a t m a m

istediler. D e n i z havas a l m a m g e r e k i y o r m u . Bu yzden

1936'da h a v a deiimi iin E r t u r u l

yatna

A t a t r k , hem a y l m , hem elbiselerimi

verildim

Ankara'dan

gndertiyordu. H i b i r skntm y o k t u . R a h a t t m . A n
kara'nn

sert

havasndan

da

kurtulmutum.

stelik

m e m l e k e t i m d e , aile o c a m d a y d m . Y a l n z beni O'ndan

a y r k a l m a m zyordu. H a v a deiiminden sonra y e
niden A n k a r a ' y a dndm.
H a s t a l m gememiti. D o k t o r l a r g e c e almam
menettiler. B a k a y a p a c a k are y o k t u . K e n d i m i halsiz
hissetmesem, her eye r a m e n d o k t o r l a r dinlemiyecek,
yine almaa d e v a m edecektim.
Ayrlk

gelip

atmt. Bu seferki byk a y r l a

benziyordu. aresiz boynumu bkp, ayrlmadan nce

A t a t r k ' e v e d a e t m e k zere yanna ktm. G z l e r i m
deki

yalar

zor

tutuyordum.

Boazma

bir

hkrk

92

ATATRK'N

t a k l p kalmt.

Konuamyordum.

UAININ

A t a t r k halimi

grnce zld. Sonra teselli e t m e k istercesine:

K o r k m a elebi E f e n d i . . . B i z i m Sabiha ve R u h i
ye de ayni ekildeydiler. D o k t o r l a r onlara da c i e r l e r i
niz hasta dediler, hava deiimi yaptrdlar. A m a , hi
bir ey kmad. Sende birey y o k t u r . stanbul'da kendi
ni

adamakll

d o k t o r l a r a gster.

cabederse

seni

is

v i r e ' y e de gndeririz.

lar.

P a a m , doktorlar benim almam menediyor-

Benimse

iim

gece

sofraya hizmet

etmektir.

s o f r a y a h i z m e t edemedikten sonra neye y a r a r ki, D n

ya...
D e y i n c e o hassas adam bir an duraklad. A y r l m
dan O'nun da zntl olduu belliydi. y l e ya, o gne
k a d a r on yl geceli gndzl hizmetini

grmtm.

Dertli

beni

sna

zamanlarnda,

yalnzlk

anlarnda

kar

alp dertlemi, g i t t i i her y e r e beraberinde g

trmt. O bir Cumhurbakan, ben bir h i z m e t k r da

olsak,

nihayet

omuzuma

birbirimize

snm,

almtk.

Elini

vurarak:

Gene o sofraya h i z m e t edersin, b y l e k a l m a z . . .

H i z m e t ederim ama, bundan sonra y a p a c a m

h i z m e t snt gibi olur.

Birka zaman b y l e olsun... Ne k a r bundan?

Syleyecek baka b i r ey kalmamt.Elini perek

yanndan ayrldm, stanbul'a geldim. T a m iki ay kalkmamacasna

y a t a k t a y a t t m . On yl A t a t r k ' n h i z m e

tinde g e c e sabahlara d e k almamn sonucu ite b y l e

olmutu.
B i r sre sonra A t a t r k stanbul'a gelmi, ben de
b i r a z iyiletiim iin t e k r a r yanna dnmtm. F a k a t
a r t k salk durumum, geceleri almama elverili d e
i l d i . Benim deil, A t a t r k ' n de shhatinin eskisi gi
bi olmadn zlerek

grdm.

GZL

93

DEFTER

Z S O Y OPERASI N A S I L YAZILDI?

A T A T R K , T r k - r a n dostluunun g e l i mesine byk nem verirdi.

Bunu, r a n

ah'nn T r k i y e ' y e y a p t z i y a r e t srasnda daha i y i

anladm.

a h n g e l e c e i kesinletii

sralarda,

Trk

lerle ranllarn soy ve kltr bakmndan karde oldu

unu, srf bir mezhep savamas yznden ayrldkla
rn belirleyen bir p i y e s yazlp, bunun opera olarak
oynanmasn

istedi.

A n k a r a ' d a btn mzisiyenler seferber edildi. z

mir'e

gitmekte

olan bestekr A h m e t A d n a n

Saygun

trenden indirilip A n k a r a ' y a getirildi. t e z s o y O p e

ras byle m e y d a n a geldi. H e m de ne g e l i . . . Y i r m i
gnde yazlp,

bestelenip,

oynanmas

artiyle...

9 4

A T A T R K ' N

U A I N I N

R A N A H I ' Y L A SOFRADA

RAN

ah T r k i y e ' y i z i y a r e t edecek... B u

haber duyulur duyulmaz ah erefine he

p i m i z e yeil f r a k l a r yaptrdlar.
dmeli, o zamann modas

K a d i f e yakal, sar

olan fraklar...

ah A n

k a r a ' y a gelmeden iki a k a m nce A t a t r k , T e v f i k R

t A r a s ' a sordu:

ah hazretleri iki vesaire kullanyor mu aca

ba? Malmatnz var m ?

Zannedersem

akamlar iki

kadeh

konyak

iermi...
ah,
Samsun'a

nce

Trabzon'a

gemi.

gelmi,

Atatrk'n

Y a v u z zrhlsyla

1919'da

vatan

kurtar

m a k iin Samsun'da a y a k bast iskeleye denen hallar zerinde y r y e r e k trene binip A n k a r a ' y a g e l m i
ti. A t a t r k , ah istasyonda karlad. O sahneyi hi fi
unutamam...
ucuna basarak

K a l a b a l n arasndan
grmtm.

parmaklarmn

ah trenden iner i n m e z

ptler. ah, A n k a r a P a l a s oteline braktktan son

ra kke dndk. A k a m saat be sularnda ah haz
retleri kke geldi. R e s m kabul yapld. M u s i k i M u a l
l i m M e k t e b i talebeleri daha nce kke gelip, yerlerini
almlard. nce r a n M i l l M a r alnd. Bunu b i z i m
s t i k l l M a r izledi.

GZL

DEFTER

95

Tren biter bitmez brahim'le

ben

ah'a sunul

m a k zere elimizde vermut, likr, k o n y a k tepsisi oldu

u halde salondan ieri girdik. b r a h i m tepsiyi tutu
yordu. Tepsiden bir kadeh k o n y a k alp,

ah'a d o r u

g t r m e e hazrlanrken, misafirlerin iki imediini

daha nce r e n m i olan A t a t r k , bana eliyle D u r
iareti y a p t . T a m y z g e r i e t m e e " hazrlanyordum ki,
ah bu v a z i y e t i grd ve eliyle beni ard. Y z m e
bakarak elini uzatt, kadehi ald. A r k a s n d a n bir k a
deh, bir, bir daha...

D e r k e n e r e f e diye d i y e ka

dehleri y u v a r l a d .
A t a t r k , mrnde hi iki i m e y e n ah'n kadeh
leri dikiine hayretle bakyordu. ah, T r k i y e ' d e g r
d byk konukseverlikten mi, y o k s a ilk ikinin r e
havetinden mi nedir, g a y e t memnundu. A t a t r k te, ah
i t i i iin memnun... Darda talebeler Y u r d u m tan
yerini at l k m n marn sylyorlard.
Saat ona doru y e m e k salonuna inildi.

Herkes

sofradaki y e r i n e oturdu. A t a t r k t a m sofrann ortasndayd. S a n d a ah vard. Serviste ilk y e m e k orba,

av eti, sebze ve arapt. ah, hayatnda ilk kez olarak
burada arap ta iti. Ondan sonra nutkunu y a z l o l a r a k
okudu. Y e m e k ok samim bir hava iinde

gemiti.

Y a l n z sofrada hi kadn misafir y o k t u . Daha y e m e k

sona ermeden ah', rahatsz olduunu dnerek A n
k a r a P a l a s ' a uurladk. E r t e s i sabah P r o f . A f e t n a n :
N a s l , g z e l oldu m u ? D i y e sordu.
nc y e m e k t e n sonra paydos oldu... D e y i n c e
Afet

Hanm:
N e d e m e k bu? D i y e t e k r a r sordu.
B e n de a k a m k i v a z i y e t i bandan sonuna k a d a r

a n l a t t m . K a h k a h a l a r l a gld...

ATATRK'N

96

UAININ

K A S L A N BR POSTA SIMAZ

RAN

ah'nn

geliinin

ertesi gn beni

s t a n b u l ' a gnderdiler. G r e v i m S a r a y
h a z r l a m a k t . A t a t r k ah'la beraber Balkesir, U a k ,
z m i r v e anakkale'ye g i t t i k t e n sonra s t a n b u l ' a geldi.
M i s a f i r l e r beklene dursun, S a r a y mensuplarn bir d
ncedir almt: A c a b a iki d e v l e t adam d a D o l m a bahe'de m i oturacaklar, y o k s a A t a t r k B e y l e r b e y i ' n e
mi gidecek?
stanbul Valisi

Muhittin

stnda

ile

Saraylar

Mdr Sezai Selek babaa vermiler, gryor, fa

k a t bir zm yolu bulamyorlard.
Bunda dnecek ne v a r ?

ki

aslan bir posta

s m a z , dedim. ah misafirdir, Dolmabahe'de oturur,

A t a t r k te Beylerbeyi'nde... Deyince:
A f e r i n elebi... D e d i l e r . B e n i m d e d i i m i y a p t
lar.
ah'n gnln ho e t m e k iin A t a t r k ' n y a t t
oda

verilmiti.

Fakat

ah,

karyolada

yatmay

sev

m e d i i iin hizmetkrna kendi y e r y a t a n g e t i r t t i .

Bu yatak, hallaca attrld, y e r e y a y l d . z e r i n e de
bir cibinlik kondu. F a k a t ah' bir trl uyku tutmu
yordu. H a l k , ah erefine denizde

donanma enlikleri

y a p y o r , m o t o r grltleri ve hava fiekler, uyumas

na e n g e l oluyordu.

GZL

DEFTER

97

ah'n h i z m e t k r M a h m u t H a n y a n m a g e l e r e k :
Bu sesin kesilmesi iin ne y a p a l m Cemal H a n ?
D i y e sorunca, Y a v e r C e v d e t B e y ' e telefon ederek du
rumu

anlattm.

Hemen

gnderildi.

Btn

elektrikler sndrld. F a k a t elencelerin ard

donanmaya

bir m o t o r

arkas

kesilecee benzemiyordu. ah'n y a t t odann nnde

stop eden bir araba vapurunun iinde halk davul, zur
na alarak

lgnca

eleniyordu.

ah ok fazla

yor

gundu ve dinlenmee ihtiyac vard. ah'n h i z m e t k r

tekrar yanma gelerek:

Bunlar da durduramaz m s n z ? D e d i i z a m a n :

Biz bu elenceyi A t a t r k ' e bile yapmadk. ah

H a z r e t l e r i iin yaplyor. Bu halkn elencesidir, s e v gisidir. Buna e n g e l o l a m a y z . . .
Ve

gece

zurnasn

saat

ald.

yirmidrde

kadar

lgnca elendi.

halk

davulunu,

Sonunda da vapur,

demir alarak g i t t i . . .
Ben,

ah'n

bu

sevgi

gsterisine

engel

olmak

istiyeceini hi sanmyordum. N i t e k i m , ertesi gn, bu

nun hizmetkrnn bir igzarl olduunu anladm.
a h n amarlarnn ykanmas iin hizmeti ka
dna verdik. ah, geleneklere sadk bir insand. rne
i n g i y d i i don uzun paalyd. ah erefine en kusur
suz

bir

sofra

hazrlamay

zerime

almtm.

Saraya

T o k a t l y a n ' d a n y e m e k l e r g e t i r t i p , P e r a Palas'tan bfe

dzenlettirmitik.
gstermedi.

Yatak

zenli sofrada
ah'a

Fakat

ah,

odasnda

bunlarn

hibirine

y e m e i n i yedi. Bu

ilgi
ar,

sadece y a v e r l e r ve misafirler arland.

gstermek

iin

bir

de

film

getirmilerdi.

F a k a t bunu bile g r m e k istemedi. stanbul'da k a l d

gnler,

akamlar

deitirmedi.

saat

dokuzda

y a t m a k alkanln

98

ATATRK'N

UAININ

B A N A CEMAL H A N DEYNZ

RAN

ah'nn

maiyetini stanbul'da g e z -

d i r m e k g r e v i bana verilmiti, n c e r a n
paras R i y a l ' , T r k parasyla deitirdim.

Sonra m i -

safirleri alp d o l a t r m a a baladm. Misafirler, s t a n

bul'daki ranllar g r m e k istediler. Onlar a l d m g i b i
ayclarn

yanna

g t r d m . ayclar,

ok

yaknlk

gsterdiler. T a z e ay d e m l e y i p st ste k o n u k l a r a sundular.

Yanlarndan

ranl

konuklar:

Bizim

ok

buradaki

samim

bir

ekilde

halk ok fakir,

ayrldk,

b a k s a n a ay

clk y a p y o r . . .
D e y i n c e bu defa da onlar bu b e e n m e d i k l e r i fa
k i r ayclarn yanndan alp, zengin halclarn yanna
g t r d m . Bunlar d a zbez r a n l y d . F a k a t m e m l e
ketlerinden kalkp, b u r a y a kadar g e l m i o l a n y u r t t a l a r n n yzlerine dnp bakmadlar b i l e . . .
K o n u k r a n l l a r Tnel'e gtrdm. o k ksa buldular. Mzeleri g e z d i k t e n sonra otomobille E m i r g n ' a
g i t t i k . a y i k r a m e t t i m semaverle. O r a d a n a r g i l e ien
leri g r d l e r :
Bu nedir? D i y e sordular.
Onlara bunun bir eit sigara olduunu
memlekette

t i r y a k i l e r i n i n ok bulunduunu

ve bizim
syledim.

GZL

DEFTER

99

B i z bunlar i m e y i z . . . ampanya,

finkonyak

iiyoruz. Dediler. B e n d e :
B i z nargile iiyoruz. T m b e k i s i de sfahan'dan
g e l i y o r . D e y i n c e sardlar.
ah'n geliinin ikinci
y i n d e sofraclara kzm.

gn

Atatrk, Beylerbe

elebiyi

getirtin.

demi.

E m r i alr a l m a z T e v f i k Rt A r a s ' l a beraber m o t o r a

binip, B e y l e r b e y i

Saray'na

gittik.

Sarayda

Sabiha

Gken:
ah ne y a p y o r ? D i y e sordu.
Ben de ah'n rahatnn ok yerinde olduunu sy
ledikten

sonra:

Y a l n z a r t k beni E f e n d i diye

armayn.

B e n H a n oldum. Btn r a n l l a r beni H a n d i y e

aryor. Siz de y l e yapn. D e d i m .
Bunu hemen A t a t r k ' e yetitirmiler. Beni art
t:
elebi,

duyduuma

gre

Han

olmusun.

ah

hazretleri yine k o n y a k iiyor m u ?

Bir ie ampanya fin k o n y a k v e r i y o r u m . A c a
ba hepsini mi, yoksa yarsn m iiyor, bilmiyorum.
a h , ilk ikiyi bizde iti ama, maiyetindekilerden.
hibiri perhizi bozmadlar. N e k a d a r uratmsa. a z
larna bir k a t r e i k i d e d i r t e m e d i m . Y a l n z N u r i Con
ker bir ara A t a t r k ' e , azndan u szleri k a r d :
Efendim, h i z m e t k r l a r dolu ieleri htra ola
rak

saklyorlar...
Atatrk

bu

szlere

kahkahalarla

glmt.

100

ATATRK'N

UAININ

AH'IN SVRE'YLE K O N U M A S I

DOLMABAHE
Saray'nda yine bir akam
y e m e i srasndayd. A t a t r k misafirlerini
neelendirmek iin urayor, fakat ah btn misafir
lerin i t i i sofrada iki i m e m e k t e direniyor, m a z u r
grlmesini istiyordu. ah'n
dalgnl ve dnceli
hali A t a t r k ' n gznden k a m a m olacak ki bir
eye zlp zlmediini sordu. ah ta hibir znts
o l m a d n , hayatnn en gzel dakikalarn yaadn,
y a l n z svire'de renimini y a p m a k t a olan ve ok
tandr gremedii olu aklna g e l d i i iin bir ara
daldn syledi.
Bunun zerine A t a t r k yaverine iaret etti. B i r
k a dakika sonra s v i r e ile telefon hatt b a l a n m ve
ah, A t a t r k ' n bu inceliine hayran
kalmt. Olu
R z a P e h l e v i ile y a p t grme
srasnda
telefon
santralndaki kzlar, ah'n sesini duyabilmek iin ara
ya girdiklerinden, bir trl konuma
yaplamyordu.
Sonunda Y a v e r C e v d e t B e y e m i r verdi de, santraldaki
k z l a r aradan ktlar. ah t o l u y l a konuabildi.
T e l e f o n konumas srasnda yannda

bulunuyor-

dum. Oluna okulunu, derslerini, bir eye ihtiyac olup

olmadn sordu. Seyahatinin iyi g e t i i n i syledi. O
luyla

gren

ah'n

m a s a y a dnd

zaman

ze-

GZL DEFTER
rindeki

dalgn

101

halin

kaybolduunu

ve

neelendiini

grdk. nce i m e k istemedii kadeh elindeydi ve e

refe

kalkyordu.
Ertesi akam

Beylerbeyi

Saray'nda ok a r bir

y e m e k verildi. Gzel sesli hafzlar, ah'a

unutulmaz

bir gece yaattlar. y l e sanyorum ki, ah, T r k i y e ' d e

k a l d sre iinde en ok B e y l e r b e y i Saray'ndaki e
lenceden memnun kalmtr.
Yurdumuzdan
Yakack'a

ayrlmadan nce

k a d a r otomobille

ah'a, P e n d i k

bir g e z i n t i

ve

yaptrld.

ah, M a r m a r a ' y a bakan sayfiye semtlerine hayran kal

mt. A t a t r k ' e buralarn ok g z e l olduunu ve a y
r l m a k istemediini syledi. A t a t r k :
U f a k ufak k y l e r . . . D i y e c e v a p verince ah:
Bunun neresi ky, hepsi birer byk ehir ha
l i n e gelmi, dedi.

102

ATATRK'N

UAININ

A F G A N K R A L I N I N GEL

A T A T R K siyas dostluklara byk nem

verirdi. Bu yzden yurdumuza g e l e n y a
banc devlet byklerinin arlanmas iin hibir ey
den kanlmamasn isterdi. 1928 ylnda eski A f g a n i s
tan K r a l A m a n u l l a h H a n ' n geliinden nce de gnler
ce A f g a n tarih ve c o r a f y a s n

incelemi, o z a m a n k i

U m u m i K t i p H i k m e t Bayur'u da bu konuda bir ett

hazrlamakla

g r e v l e n d i r m i t i . teden beri detiydi.

Y a b a n c bir devlet adam m g e l e c e k ? H e m e n o lke

nin tarihi, corafyas, sosyal hayat hakknda bilgi top
lar, onlarn bile b i l m i y e c e i eyleri renir, misafirle
rini

akna evirir, h a y r a n brakrd.

A m a n u l l a h H a n , A n k a r a ' y a geliinde ei g r l m e

mi bir g s t e r i y l e karlanmt. o k aaal bir de t

ren yaplmt. H e r t a r a f donanm, y e r yerinden oynu
yor.

P e k a z devlet

adamna yaplan b u

iten g e l e n

s e v g i gsterisi karsnda A m a n u l l a h H a n o k duygu

lanmt.
A r a d a n alt a y g e m i , A m a n u l l a h H a n K r a l l k t a n
dm,

ei

S r e y y a ' y da

yanna

alarak t e k r a r yur

dumuza gelmiti. F a k a t deerbilir A t a t r k , K r a l y i n e

ayni yerde, G a z i stasyonu'nda karlam, otomobili
n e bindirerek A n k a r a P a l a s Oteline m i s a f i r etmiti.

GZL

DEFTER

103

O g e c e A m a n u l l a h H a n erefine kkte y i r m i d r t
kiilik bir y e m e k verildi. K k , eski a n k a y a K k y
d. Grmeler uzadka uzad. H o beten sonra ni
h a y e t A t a t r k , K r a l ' a sordu:
N a s l oldu sizin bu iiniz?

Sizi drdler ve

m e m l e k e t i n i z i t e r k e t m e k zorunda kaldnz...
A m a n u l l a h H a n ' n znt iinde anlattna g r e ,
kendisi T r k i y e ' d e y k e n P e e Saki adndaki a m c a z a d e
si, bir t a k m dedikodular karm. A f g a n K r a l m e m
leketine dnd zaman bir de b a k y o r ki, a m c a z a d e
si i k t i d a r ele g e i r m i . Onun evresi K r a l ' tehditle
Afganistan'dan k m a a zorluyor. Zaten ok nazik olan
K r a l , savamadan kanarak bir uakla memleketinden
ayrlp t a l y a ' y a g i d i y o r .

104

ATATRK'N

UAININ

ALAYAN KRALDAN
N A S I L KATIK?

A F G A N Kral,

hem alyor,

trk'e b a k a r a k

hem d e A t a -

zntsn a a vuru

yordu. V a z i y e t ok nazikti. Bu yasl h a v a y d a t m a k

g e r e k t i . ok z e k i ve kurnaz olan A t a t r k , bu
makl

durumu

nlemek

iin

olmal,

hemen

ala

bir

gezi

o r t a y a att. K r a l n bu k a d a r g z yal olduunu bil

seydi, hi sorar m y d ? . .

Y a r n biz y u r t t a bir inceleme seyahatine k

yoruz. Dedi.
A m a n u l l a h H a n , g e z i y e k a t l m a k ricasnda bulun
du. F a k a t A t a t r k :
Memnuniyetle...

F a k a t bizim A n a d o l u ' d a

y o l l a r m z ok bozuktur. Zatliniz rahatsz olursunuz.

Dedi.
Fakat
raz

Kral

olduunu

ini

israr

ediyor,

her

eye

katlanmaa

sylyordu. A t a t r k ' r a z e d e m i y e c e -

anladktan

sonra:

H e r trl skntya d a y a n r m . . . D e y i n c e , A t a trk:

B i z i m m e m l e k e t t e her y e r e tren yoktur. Birok
yerlerimize
ya da

otomobil

katrlarla

bile

seyahat

ilemez.
etmek

D a l a r a ya eek,

mecburiyeti

vardr

H a y v a n stnde hasta olursunuz. D e d i .

A r t k K r a l d a israr edecek hal k a l m a m t .

Sofra

GZL

DEFTER

105

g e v a k t e k a d a r srd. Saat e d o r u K r a l ve misa

firler a y r l m a k zere kalktlar. K r a l , A t a t r k ' l e p
erek

vedalat.

Ertesi gn g e r e k t e n byle bir g e z i oldu. F a k a t

bizim o gne k a d a r haberimiz y o k t u . H e r zaman seya
hat olaca belli olmazd. A m a byle g e c e yars se
yahat

kararn

Ertesi

hatrlamyorum.

sabah

herkes

eyasn

alp

istasyona

git

miti. K k t e bir ben, bir A f e t H a n m d a n bakas kal

mamt. A t a t r k ' e y e m e i n i v e r i r k e n yle bir soruy
la

karlatm:
elebi E f e n d i . . . Dn akam sofrada K r a l a k a r

a y k r bir hal oldu m u ?

ya?

Y a n l bir ey y a p m a d k

Dedi.
Bu soruyu bana niye sorduunu bir trl anlya-

madm. Karlk olarak:

o k gzeldi P a a m . . . D e d i m .
Sonra nereden aklma geldi bilmem, durduk y e r d e
bir soru da ben O'na sordum:
P a a m , K r a l ' n alamas

benim ok gcme

g i t t i ve ok zldm. Byk adamlarn dmesi ok

z o r oluyor, d e i l m i ?
K s a bir duraklamadan sonra A t a t r k , bu szlere
yle karlk v e r d i :
Krallar yle olur...
Bu cmlenin anlamn ok sonra, dne dne
anladm. Bugn daha iyi anlyorum y a . . . F a k a t o z a
man

bu

gereksiz

soruyu

neden

sorduuma

sonradan

piman oldum ve zldm. B e n i m neme g e r e k t i . . .

Bu konumadan sonra kkten en son biz ktk.
T r e n e binip K o n y a ' n n yolunu tuttuk. A f g a n K r a l A manullah H a n da ayni g n stanbul'a h a r e k e t etti. O r a
da birka g n kald.

106

ATATRK'N

UAININ

V E N Z E L O S ' U N GEL

YUNANSTAN
tanbul'a

Babakan Venizelos'un s -

gelii

olduka

enteresan

oldu.

D a h a birka y l nce T r k i y e ' y i almak, A n k a r a ' y ken

di lkesine k a t m a k isteyen bu adama, T a n r , A n k a r a ' y a
g e l m e y i nasip etmiti. F a k a t yenildikten sonra, asker
leri denize dkldkten sonra, misafir olarak, ac du
yarak. ..
Venizelos'un g e l d i i g n A t a t r k

kendisini eski

kkte kabul etti. Bu z i y a r e t dolaysiyle arkadalaryle herhangi bir fikir yrttn h a t r l a m y o r u m . Y a l

nz sabah g i y i n i r k e n

berber M e h m e t ' e

takld:

M e h m e t , bugn Venizelos'un a y a n a g i d e c e i z .
K e n d i s i y l e greceiz. Buna ne dersin?
A t a t r k , berberiyle sk sk akalard. M e h m e t bir
an dndkten sonra:
P a a m , ben sizin yerinizde olsam ne gider, ne
de

grrm.

nk

millet

bizim

Selnik'imizi

(berber S e l n i k ' l i y d i ) , topramz, y e r i m i z i ald. Bu

y e t m i y o r m u gibi bir d e A n k a r a ' m z a l m a a k a l k t .
Btn

bunlardan

sonra

siz

onlarla dost g i b i

konua

caksnz. Ben olsam y a p a m a m .

Atatrk,

berberinin

safa

szlerini

dinlerken

hi

k z m a d . H a t t onun samimiyetinden m e m n u n bile kald.

107

GZL DEFTER

Bu m e m l e k e t iyidir.

Bu yzden dost

olmaa,

dost g r n m e e mecburuz. H e m bunu yapmazsak, ta

rih bizi a f f e t m e z .
Atatrk,
lerini

ite

o gn

iki saat

ilk T r k - Y u n a n dostluunun t e m e l

atmt. Venizelos'la

kadar

devam

etti.

Ertesi

kkteki g r m e
gn

Gazi

Orman

iftlii'nde misafir erefine otuz kiilik bir y e m e k v e

rildi. Y e m e k ok samim bir h a v a iinde geti. Y u n a n
Babakan, A t i n a ' d a n gelirken bir sandk arap h e d i y e
getirmiti.
bir kafes

Atatrk
iinde

kedisi hediye
Yunanistan
sre

sonra

te

misafir

b e y a z renkli

Ankara'dan
ok g z e l

ayrlrken
bir A n k a r a

etti.
Babakan

devrin

Venizelos'un

Babakan

g i d e r e k g e r i evirmitir.

smet

ziyaretini,

nn,

bir

Atina'ya

108

ATATRK'N

UAININ

Y U G O S L A V K R A L I N I N GEL

l933

ylnda

Yugoslav

Kral

Aleksandr

bir

torpidoyla s t a n b u l ' a gelmiti. K r a l g e l

d i i gn Dolmabahe Saray'nda A t a t r k ' z i y a r e t et
ti.

Atatrk,

S a r a y n nl salonlarndan biri olan S o

m a k i salonunda K r a l kabul etti. Grmede o zaman

Dileri

Bakan

olan T e v f i k Rt A r a s ' l a

Umum

K t i p Hasan R z a S o y a k t a bulunuyordu.
Krala

nce

bir

alaturka

kahve

sundum.

Biraz

sonra da limonata ve biskvi g e t i r d i m . K r a l ok m e m

nun

kalmt.

Teekkr

ederek

ayrld,

torpidosuna

Atatrk,

Sakarya

motoruyla

dnd.
Yarm

saat

sonra

torpidoya g i d e r e k K r a l n ziyaretine karlkta bulundu.

B i z de

torpidoya

beraber gitmitik. Onlar y a r m saat

k a d a r k a m a r a d a grrlerken, biz de darda bekli

y o r d u k . erde A t a t r k ' e ampanya i k r a m ettiler. B i z
l e r e de darda birer kadeh ampanya, biskvi, likrl
ikolata v e h a v y a r l kanapeler verdiler. A t a t r k gr
meden memnun o l a r a k kt. T e k r a r m o t o r a

binerek

Saraya dndk. O g e c e Sarayda k r k kiilik kadar bir

z i y a f e t verildi. K r a l n ziyaretine byk n e m verildi
inden midir nedir, T o k a t l y a n Oteli'nden garsonlar ve
y e m e k l e r gelmiti. Yenildi, iildi. Bilinen nutuklar e
kildi. H a t r l a r m ok ho bir g e c e y d i . H e r k e s i n yzn-

GZL DEFTER

109

den nee akyordu. Saat i k i y e d o r u K r a l bir m o t o r a

binerek Saraydan ayrld.
M i s a f i r g i t t i k t e n sonra arkadalar A t a t r k ' e :
K r a l ' nasl buldunuz?

D i y e sordular.

o k nazik, ok zeki bir adam. M e m l e k e t i iin

alm, alyor. Makl grl... Kendisini ok b e
endim. D i y e honutluunu gsterdi.
Yugoslav

Kral

bir sre

sonra

Fransa'ya g i t t i i

srada M a r s i l y a limannda suikastlar tarafndan ld

rlmtr.

ATATRK'N UAININ

110

KONYA'DA BR OLAY

K O N Y A ' d a ilk akammz... R e c e p Zht,

mebuslar

tella g e l d i l e r :

A m a n P a a m , o k fena... Dediler.

F e n a olan n e y m i ?

Onlar yine ayni h e y e c a n l a :

Gidi ok fena, ok berbat P a a m . . .

F e n a olan n e d i r ?

Burada K o m n i z m alm, yrm. Btn lise

talebeleri

ve

balarndaki

retmenleri

batan

baa

komnist olmu. E i t i m de o yolda. Bu hal ne o l a c a k ?

Atatrk

glerek:

Canm, P a d i a h l i s t e m i y o r l a r y a . . . in t e

ki taraf dzelir. Bunun korkulacak nesi v a r ? D i y e on

lar

yattrmaa

alt.

K o n y a ' d a bir iki g n kalp incelemelerde bulun

duktan

sonra A d a n a ' y a ,

oradan G a z i a n t e p ' e uradk.

D a h a sonra da Y a l o v a ' y a g e l d i k .
Bu arada, bir sre T r k i y e ' d e n a y r l a n A m a n u l l a h
H a n , t e k r a r stanbul'a g e l m i v e A t a t r k ' z i y a r e t e t
m e k istemiti. O gn Dolmabahe Saray'nda y a p l a c a k
bulumada hazr bulunmak iin t o r p i d o y l a Yalova'dan,
h a r e k e t edip

stanbul'a

geldik. Bu

g r m e i k i saat

GZL

DEFTER

111

kadar srd. M i s a f i r A m a n u l l a h H a n , kalmas iin a y

rlan y e r e g i t t i . B i z d e t e k r a r Y a l o v a ' y a dndk. B u
Y a l o v a ' d a n stanbul'a gidi g e l i srasnda ilgin bir
olay da oldu. stanbul'a gelirken, k r k m i l srat y a p
yorduk. B u sratin y a p t d a l g a l a r l a A d a k y l a r n d a
bulunan baz sandallar

paralanmlard. Bunu A t a

trk'e duyurdular:
B i z randevuya y e t i m e k iin sratli geldik. On
larn ne kabahati v a r . D e r h a l a r a t p buldurun. T a z m i
nat v e r m e k suretiyle zararlarn karlayn. B i z i m y
zmzden z a r a r a uramasnlar... E m r i n i verdi.

112

ATATRK'N

UAININ

M U H S N E R T U R U L ' L A SOFRADA

BR gn R e i t Galip yanna Muhsin E r turul'u alarak a n k a y a ' y a gelmiti. Sof

rada

henz herhangi

bir konuda konuma almadan

A t a t r k , Muhsin E r t u r u l ' a dnerek:

Faruk Nafiz

amlbel'in y a z d

A k n piye

sini nasl buldunuz? D i y e sordu.

O sralarda devrimi y a y a c a k ve y e r l e t i r e c e k ulu
sal eserlere iddetle ihtiya vard. D e v r i m c i yazarlar,
edebiyatlar kollarn svamlar, gece gndz ura
yor, modern T r k i y e ' n i n devrimlerini

destanlatrma-

a alyorlard. te F a r u k N a f i z ' i n T r k tarihini ko

nuturan A k n piyesi d e K a h r a m a n

piyesi gibi

A t a t r k ' n e m r i y l e yazlm, A n k a r a T r k o c a bina

snda, brahim N e c m i Dilmen, Halil V e d a t F r a t l v e
M n i r H a y r i E g e l i ' n i n g z e t i m i n d e s m e t p a a K z Ens
tits v e G a z i E i t i m Enstits rencilerine o y n a t t rlmt. Sahne eserleriyle ilgilenen A t a t r k , uluslarn
kendi tarihlerine nemli y e r l e r a y r m a l a r g e r e k t i i n i
syler ve ok kkl bir g e m i e sahip olan T r k tari
hinin

destanlatrlmasn

isterdi. Behet K e m a l a -

l a r ' n o b a n piyesi de, bu amala yazlmtr. te

M i l l Temsil A k a d e m i s i Kanunu'nun k a r l n v e D e v
l e t Tiyatrosu'nun kuruluu bu grn rndr,

GZL

DEFTER

113

A t a t r k , A k n piyesinin A n k a r a ' d a k i temsilini g r

m, ve pek beenmiti. Muhsin E r t u r u l ise henz g r memiti. Kendisine senaryosu
Erturul'dan

unu

verildi. A t a t r k Muhsin

istedi:

B i z bu piyesi sizin sahneye k o y m a n z ve sizin

sahnenizde oynanmasn istiyoruz.

E s e r i henz t e t k i k e t m e d i m , ama, ba sayfa
larna yle bir g z g e z d i r d i m .
y l e y s e hemen bu eserde y a z l olan msralardan en g konuulan, bize sahnedeymi g i b i l t f e
diniz...
Muhsin E r t u r u l ' u n

zerinde bir sklganlk m

vard, n e y d i :
Paam,
mazsa,

biz de

nasl

balklar

sudan

knca

sahneden baka y e r d e

ne

yaya-

konuabilir,

ne y a y a b i l i r i z . . .
D i y e karlk v e r d i . Bu sze R e i t G a l i p de k a t l
yor, szlerini

o n a y l a r gibi ban sallyordu. Muhsin

Erturul, R e i t Galip'ten de k u v v e t alnca:

Bendeniz hi bir sosyetede konumu insan de

i l i m . Btn konumalarm sahnededir. E v i m d e n t i y a t

roya, t i y a t r o d a n e v i m e g i d i y o r u m .
Y e m e k boyunca sahnede en g sylenen en z o r
kelime

zerinde

duruldu.

Saat

gece

yarsn

oktan

gemiti. H e r k e s i n gznden uyku akyordu. Sonunda

Muhsin Erturul, sahnede en z o r sylenen
g r t l a k t a n konumak olduunu

cmlenin

syledi ve buna rnek

olarak ta piyeste geen A l a k l a r kelimesini gster

di. Bu kelime, b o u k bir sesle sylenmiti. A t a t r k :

Oturunuz!...

Dedi.

Muhsin E r t u r u l oturdu. A r t k
mutu. Giderlerken A t a t r k , Muhsin
nerek:

sofra paydos

ol-

E r t u r u l ' a d-

114

ATATRK'N

UAININ

Sen bu eserde m u v a f f a k olamyacaksn... D e d i .

Muhsin E r t u r u l g l m s e y e r e k :

M u v a f f a k o l m a a alrm P a a m . . . D i y e el

lerini pt ve ayrldlar.
M i s a f i r l e r g i t t i k t e n sonra A t a t r k , salondan y a t a k
odasna karken b r a h i m ' l e bana dnd. A n l a l a n ko
nuulan konunun hal etkisi altndayd:

Bu eseri size v e r s e m daha i y i yaparsnz. Bu

adam, bu ii y a p a m a z . . . D e d i .
P a a m , bu a d a m bu ii yapar, d i y e c e v a p v e r
d i m . H e m bu m i l l e t Muhsin Erturul'u sever...
D e y i n c e bana k z a r a k serte:

M a s k a r a l n sever... D e d i ve daha f a z l a bir

ey konumadan y a t m a a kt.
A t a t r k y a t m a a k t k t a n sonra arkadam b r a
h i m bana dnerek:

Cemal, iin mi y o k , ister m u v a f f a k olsun, ister

olamasn,

sana n e . . .

D i y e s y l e n m e e balad. A m a

ben o dncede d e i l d i m ve o k g e m e d e n h a k l oldu

u m u anladm.

GZL

DEFTER

115

G Z N D E N YA G E T R E N P Y E S

M U H S N E r t u r u l olaynn zerinden
a y gemiti...

Bir

dan stanbul'a gelmitik. ehir

mevsimi

Ankara'

Tiyatrosu'nda F a r u k

N a f i z amlbel'in A k n piyesi temsil ediliyordu. T i

yatronun

eref

locasnda

Atatrk'n

arkasnda

idim.

s t e m i rolnde Muhsin E r t u r u l oynuyordu.

K t l k v a r ehirde,
Btn halk

isyan

bagstermek

zere.

K u r u l t a y kuralm, K r a l n huzurunda d i y e

konuuyordu.
O r a d a K r a l n ok g z e l bir seslenii v a r d :
T a n r su vermezse, H a k a n ne yapsn b u n a ?
Deyince

Atatrk'n gzlerinin

yaardn g r

dm. G e r e k t e n o k gzel bir temsildi.

Heyecandan

rperdiimi hatrlarm. A t a t r k , temsilin bandan so

nuna k a d a r serapa his, byk b i r haz ve ulusal gu
ruru a y a a k a l k m bir halde oyunu seyretti.
Temsilden sonra A t a t r k , Muhsin E r t u r u l ve
arkadan l o c a y a artp kutlad. Muhsin Erturul'un
yzn bir mutluluk halesinin evirdiini

farkettim.

o k heyecanlyd. A t a t r k ' n M u v a f f a k o l a m y a c a k s n dedii bir p i y e s t e n yznn a k y l a kmt. N a s l

sevinmesin ?
Atatrk,

E r t u r u l ve

arkadalarn

kutlarken

bir

an arkasna dnp benim yzme bakt. Bu baklarda

hakl k t m d o r u l a y a n bir d a v r a n sezer g i b i ol
dum.

116

ATATRK'N

ARTSTLER

1928 Y I L I N D A

Ankara'da

Trk

alyordu. H a m d u l l a h

UAININ

ARASINDA

Oca

Suphi

binas

Tanrver,

T r k Ocaklar dvas uruna hereyini v e r m i t i . D v a

nn gerekletiini g r m e k l e en byk mutluluu tad
yordu. T r k O c a sahnesinde oynanacak ilk piyes iin
stanbul'dan Darlbedayi

(ehir

T i y a t r o s u ) getirtil

miti. A y n a r o z K a d s ' n temsil ettiler. B y k bir al

k topladlar.

A t a t r k , piyes bittikten sonra

Darl

bedayi artistlerini M a r m a r a Kk'ne d a v e t etti. A r

tistler

kadnl,

erkekli

byk

bir

kalabalk

halinde

geldiler. O akamki toplantda A t a t r k kadehini artist

l e r e doru k a l d r a r a k :
H e p i n i z gnn
vekil, bavekil hatt

birinde birer mebus,

reisicumhur

mstear,

olabilirsiniz. F a k a t

ben bir artist o l a m a m . nk bu A l l a h vergisidir. Ne

tesadfle,
olunamaz.

ne

de

Bu,

yllarca
Allah'n

dirsek
ender

rtlerek
kullarna

sanatkr

verdii

bir

nimettir. t e a r a m z d a k i f a r k bundan ibarettir... D e

di.
Trk
medie

Oca'nda

Franaise

Bunlarn

arasnda

ikinci

artistleri
o

devrin

temsili

vermek

Trk'ye'ye
en

byk

iin

Co-

gelmilerdi.
sanats

olan

M a r i e Belle de bulunuyordu. A t a t r k , misafirlerin g s -

GZL

DEFTER

117

terilerini seyretti. P i y e s b i t t i k t e n sonra t a m k a p d a n

k a c a z a m a n artistlerin hepsi m a k y a j l

halleriyle

kapya hcum edip, A t a t r k ' g r m e k istediler. A t a

trk,

bunlara

kapda

y a k n l k gsterdi.

Ellerini

sk

t, hatrlarn sordu, kutlad. F a k a t bir z i y a f e t e a r

mad.
T r k sanatlarn temsilden sonra y e m e e d a v e t
e t t i i halde, yabanc sanatlar a r m a y uzun z a
man bende bir soru olarak kald. Dne dne an
c a k u kanaata v a r a b i l d i m :

A t a t r k , T r k sanats

nn adalarndan kat kat stn olduuna inanan b i r

insand.

Trk'n her ite

olduu

gibi

sanat alannda

daima en nde gitmesini isterdi. Bu a y r m da, ite

bu dnceden ileri g e l m i olabilir.

118

ATATRK'N

UAININ

KURBAALI ZL

Y N E

stanbul'dayz.

y'nda

byk

Dolmabahe

hazrlklar g z e

Sara-

arpyor.

F r a n s z Meclis Bakan M . . H e r r i o t , yurdumuzu z i y a r e t

e t m e k t e d i r . M i s a f i r g e l m e d e n nce A t a t r k bana d
nerek:

elebi, dikkatli bulun...

Fransz Meclis Reisi

g e l e c e k . . . D i y e tembihte bulundu.
O y s a imdiye

k a d a r byle bir ey s y l e m e m i t i .

D e m e k gelenler ok nemli kiilerdi. H i z m e t i m i z d e

gelenlere gre deimeliydi.

T a b i . . . E m r e d e r s i n i z . . . D i y e cevaplandrdm.

A k a m saat onaltya doru M . H e r r i o t , Saraydan

ieri giriyordu. B e n de o k k bir m s y g e l e c e k d i y e
k e n d i m e olduka eki dzen vermi, s m o k i n g i m i ayna
nn karsnda

birka

k e r e dzeltmitim. H e y e c a n d a n

elim, a y a m tutmaz bir halde beklerken, babayani ta

v r l bir adam k a g e l m e s i n m i ? M . H e r r i o t , s a n d m
g i b i ok nemli bir

d e v l e t adamyd. o k saylp, d e

e r veriliyordu.
Misafirlere k a h v e emredildi. K a h v e l e r i

getirdik,

iildi. K o n u m a l a r ok samim bir h a v a iinde gei

yordu. A t a t r k ' n nnde kurbaa eklinde bir z i l v a r
d. Bu zili alarak beni

ard. B y k apta bir m i

safir g e l d i i z a m a n beni a r m a k iin o k z a m a n bu

z i l i kullanrd.

GZL

DEFTER

119

H e m e n kotum. Kendisinin y a z d Byk N u t u k

ve

dokmanlar

istedi.

Bunlar

Fransz

Devlet

Ba

kanna hediye edecekti. O z a m a n Husus K a l e m M

dr o l a n H a s a n R z a S o y a k ' a gidip, A t a t r k ' n N u t
kunu istediini syledim. Derhal N u t u k bulundu, f a k a t
dokmanlar

yoktu.

Atatrk'e

durumu

anlattm.

Z a r a r yok, N u t u k v a r ya k f i . . . Dedi.
D e r k e n bir zil daha alnd. Bu seferki kurbaal
zilin sesi deildi. M. H e r r i o t benden Franszca bir e
kerli kahve daha i s t i y o r :
Sansrl kahve... D i y o r d u .
A n l a l a n T r k kahvesinin tad houna g i t m i ola
cakt.
E m r e d e r s i n i z . . . D i y e c e v a p v e r d i m . Ve hemen
ekerli k a h v e y i yine zene bezene piirerek misafire
gtrdm. Sansrl kahve diye

her halde tek ekerli

k a h v e y i kasdetmi olacakt.

Mersi...

Diye

karlkta bulundu.

Dndm,

gidiyordum ki, t e k r a r zile basarak beni ard. A a

da antasnn olduunu ve alp g e l m e m i rica etti. a n
tay getirdim.

T e k r a r d a n teekkr etti. Bu babayani

klkl d e v l e t a d a m zerimde ok ho bir etki brak

mt.
Misafir devlet
d a r kald.

adam

Sarayda

birbuuk saat ka

Grmelerden ok memnun olarak ayrl

d. M e m l e k e t i n e gidince duyduumuza g r e A t a t r k '

ok vm. Bu arada biz h i z m e t k r l a r a da bir ilgi k ecii

a y r m a y unutmam:

n n d e k i kurbaa ek

lindeki zili alyor. H e m e n ok zeki bir h i z m e t k r g e

l i y o r . Derhal verilen emirleri harfi harfine yerine g e t i
r i y o r demi...

120

ATATRK'N

UAININ

IRAK K R A L I F A Y S A L I N GEL

I R A K K r a l I . F a y s a l ' n A n k a r a ' y a geliind e y i n e hareketli gnler

geirmitik.

g n k a d a r yurdumuzda konuk kalan K r a l , A t a t r k ta

rafndan i l g i y l e

karlanmt.

K r a l erefine M a r m a r a Kknde bir z i y a f e t v e rildi. B u z i y a f e t t e M e c l i s B a k a n K z m zalp, Ba

bakan s m e t nn, U m u m K t i p T e v f i k Bey, B a y a
ver, B a k a n l a r hazr

bulunuyorlard. Z i y a f e t ok sa

m i m i bir hava iinde g e t i . Y e m e k t e n sonra, K r a l ,

G a z i O r m a n iftlii'nde gezdirildi. gnlk resm
z i y a r e t t e n sonra K r a l , trenle stanbul'a h a r e k e t etti.
I r a k K r a l , hi t e I r a n ah'na benzemiyordu. A k a m
lar birka kadeh viski y a d a k o k t e y l i m e y i unutmu
yordu. zel hayat o k sakindi. K e n d i halinde grn
y o r d u . K i b a r tavrlyd. B o a z n a dkn deildi. r
nein A f g a n Kral gibi pilv merak yoktu.

GZL

121

D E F T E R

JAPON VELAHDINA
V E R L E N DERS

J A P O N Veliahd A n k a r a ' y a
kendisini

garda

g e l d i i gn

karlamak iin

Dileri

Bakan T e v f i k Rt A r a s , Cumhurbakanl U m u m i
Ktibi
mlk

Tevfik
erkn

Bey,

Bayaver

Rsuhi

Bey ve

asker,

istasyona g i t m i l e r d i .

Japon Veliahd trenden inince yalnz Mareal F e v

zi

a k m a k ' l a Dileri

ellerini

skm,

Bakan

brlerine

pek

T e v f i k Rt
ilgi

Aras'n

gstermemi.

Bu

hal T e v f i k ve Rsuhi B e y l e r i n ok cann skm. an

k a y a K k ' n e geldikleri z a m a n A t a t r k , B a y a v e r i v e
T e v f i k B e y ' i holde karlad. T e v f i k B e y ' e :
Japon Veliahd'n nasl buldunuz?
D i y e sorunca T e v f i k B e y birden boand. s t a s y o n
da u r a d k l a r muameleyi aynen

anlatt:

P a a m , Veliahd bizi a d a m yerine koyup, elleri

m i z i bile skmad. Dedi.
Bunun zerine

Atatrk:

ok m a r u r olmasnlar. Gurur i y i bir ey d e

ildir. D i y e hem kanaatini belirtti, hem de ileri gr

llnn bir rneini daha verdi. N i t e k i m aradan y l
lar g e t i k t e n sonra o gururlu, kibirli veliahdn k o s k o c a

122

ATATRK'N

UAININ

Japon mparatorluu, M t t e f i k l e r i y o k edecei dn

cesiyle savaa girmi, f a k a t sonunda byk bir y e n i l g i
ye uramt.
Veliahdn geliinden bir saat sonra M a r m a r a K k'nde bir le y e m e i verildi.

Veliahd'a G a z i O r m a n

i f t l i i gezdirildi. A t a t r k , Veliahd'a ok nazik davra

nyordu. Bu hali beni epeyce zmt. y l e ya, kendi
sini karlamaa giden i l g i l i devlet a d a m l a r m z hie
sayarak ellerini bile skmak inceliini g s t e r m e y e n bir
insana, ister Veliahd olsun bu iltifatlar n i y e y d i ? H l
bu nezakete bir anlam v e r e m i y o r d u m .
A t a t r k , Japon Veliahdnn kabalna iyiden i y i y e
ierlemiti. y l e ya, Dnyann br ucundan kalk, dost
bir m e m l e k e t e g e l de, seni karlyanlarn elini skma...
Bu

kabala incelikle

cevap v e r m e k ve

onu utandr

m a k g e r e k t i . B u yzden A t a t r k , V e l i a h d ' a ok nzik

davranyor,

iltifat

ediyordu.

Hatt

ziyafet

sofrasnn

zenle hazrlanmasyla kendi uramt.

Yemek

arasnda

amt. Veliahd'a
cevap

vermesine

Atatrk,

eitli
meydan

Japon

tarihinden

sorular soruyor,
brakmadan

sz

daha onun

sorusunun

kar

ln yine kendisi v e r e r e k Veliahd' h a y r e t t e n h a y r e t e

dryordu.
sralyor,

Atatrk,

k a d a r Japonya'nn
Veliahd

tarihte

Japon mitolojisinden
adamakll

nl

Japon

sz ediyor,

savalarn
bir Japon

corafyasndan r n e k l e r veriyordu.
armt.

O y s a Japonlar z e k i olurlar derler. B i z i m misafirin

a z ak, A t a t r k ' n ezbere okuduu Japon airlerinin
iirlerini dinliyordu. y l e sanyorum ki, V e l i a h d kendi
m e m l e k e t i n e ve milletine dair bir ok eyleri, o g e c e
yabanc bir m e m l e k e t t e , o m e m l e k e t i n d e v l e t bakan
nn azndan r e n m i t i .

GZL

DEFTER

123

Japon Veliahdn artan o l a y yle olmutu: A t a

trk herkesi kendine hayran brakmasn bilen insan
d. Japon Veliahdnn geliinden birka gn nce Ja
ponya'ya
miti.

ait

bir

hayli

V e l i a h d ' a bunlar

kitap

kartrm,

bilgi edin

s y l e m e i dnrken,

istas

yondaki o can skc olay m e y d a n a g e l m i . A t a t r k te

Japon

misafirimize

yukarda

anlattmz

ekilde

ilgi

gsterip m e m l e k e t i n e ait birok soru sormu ve c e v a

bn yine kendisi vererek, ona h a k e t t i i dersi incelikle
anlatmt.

124

A T A T R K ' N

EMR

1937

YILINDA

rdn

Emiri

U A I N I N

ABDULLAH'N
Y A T L A GEZS

Abdullah,

yurdu

muzu z i y a r e t ediyordu. E m i r nce A n k a

r a ' y a gelmi, sonra da A t a t r k ' l e birlikte zel trenle
stanbul'a hareket

etmilerdi.

E m i r ' i karlamak iin

stanbul'da

byk bir ha

z r l k g z e arpyordu. T a k l a r kurulmu, caddeler r

dn ve Trk b a y r a k l a r y l a donatlmt. E r t u r u l y a t
hazrlanm, H a y d a r p a a
ki
lak

rhtmnda bekliyordu.

byk devlet a d a m H a y d a r p a a Garnda par

bir

karlama

trenle

karland.

hazrlklaryla

karlamalarda

allm

Vali

kendisi
her

ey

Muhittin

stnda

uramt.
yerine

Bu

tr

getirilmiti.

E m i r Abdullah, E r t u r u l y a t y l a D o l m a b a h e rh
t m n a kt. D o l m a b a h e Saraynda zel dairede mi
safir edildi. D a h a sonra da F l o r y a Kk'ne gidildi. O
srada Erturul y a t n a bir e m i r g e l d i :
F l o r y a kkne

gidiniz...

Deniliyordu.

Y a t t a g e r e k l i h a z r l k l a r bitirdikten sonra F l o r y a
K k ' n e g i t t i k . E m i r Abdullah y a t a mihmandar, y a
v e r i ile geldi. Y a l o v a ' y a doru yola ktk. E m i r ' i n y a t
la yaplan bu M a r m a r a gezisi ok houna

gitmiti.

U z u n zaman y a t n denizde brakt kpkten izlere

GZL

DEFTER

125

dald. Y a p a y a l n z yemeini yedikten sonra biraz y a t

m a k zere

k a m a r a y a indi.

Bana d a :

A d a nne gelince beni kaldrn...

verdi.

Diye emir

Y a t A d a nlerine g e l m i t i . E m i r ' i uyandrmak ze

re k a m a r a y a inince bir de ne g r e l i m ? E m i r hazretleri
soyunmadan
da

yatm.

keyfiyesini

Ayanda

reye

pantolon,

karm. K r l sakall

Emir,

ban
aslnda

ok gzel bir yze sahipti. F a k a t onu gzel ve heybetli

gsteren

bandaki

keyfiyesi imi. Onu karnca, sa

sz ba cascavlak m e y d a n a km.
B i r sre onu bu haliyle s e y r e t t i m . Uyandrp uyandrmamak

arasnda

ksa

bir

duraklama

geirdikten

sonra emrini yerine g e t i r d i m . E m i r keyfiyesini bana

koyduktan

sonra A d a l a r s e y r e t m e k zere

gverteye

kt.
Saat

onalt

Yalova Emir'i

sralarnda

Yalova'ya

k a r l a m a a kt.

geldik.

Bata

Btn

ehir bando

su olduu halde ellerinde b a y r a k l a r sallyan renciler

ve kalabalk bir halk topluluu,

byk

enliklerde bu

lundu. A l k l a r arasnda otomobiline bindi ve b a n y o

larn bulunduu y e r e hareket ettik.
Burada

Atatrk'n

fir edildi. E m i r

kendisine

ait

kknde

misa-

erefine bir gn nce saz ve musiki

heyeti olarak F l o r y a Kk'ne gnderilen Mnir N u rettin idaresindeki keman R e a t E r e r , R e f i k ve F a h i re Fersan. Vecihe

D a r y a l , C e v d e t K o z a n o l u ve iki

hanende. E m i r ' i n istei zerine Y a l o v a ' y a getirtilmiti.

E m i r , mzik faslndan o kadar memnun
rdn'e

dndkten

sonra

larda T r k musikisi
den

Atatrk'e

kalmt

yazd

ki,

mektup

hakkndaki beenilerini bildirme

yapamamtr.
E m i r erefine

Yalova'da

v e r i l e n alaturka m z i k

126

A T A T R K ' N

U A I N I N

z i y a f e t i ok gzel oldu. Gerekten esiz bir g e c e ya

adk. Saz ve arklar g e c e yarsna k a d a r srp g i t t i .
T r k mziinin ahengine kendini kaptrarak huu iinde m z i k dinleyen rdn E m i r i , o g e c e M n i r N u r e t
tin

Seluk'a bir hayli

Gece

yarsndan

iltifatta bulunmutu.
sonra mzik faslna son

verildi.

M e c l i s de dald. H e r k e s y a t a k odalarna ekildi. M i s a

f i r l e r sabah ge kalkar diye dnmtm. F a k a t E m i r
hazretlerinin sabah k a r a n l kalktn grnce ar
d m . Sabah namazn, Y a l o v a ' n n zmrt g i b i grnd

balkonda

iaret

ederek

olduunu

klmt.
beni

Namaz

arm,

bittikten

zevkin

sonra

sabah

eliyle

namaznda

sylemiti.

Emir

hazretlerine

Y e m e k t e n sonra

gzel

bir

kahvalt

hazrladm.

otomobile binerek B a l t a c v e M i l l e t

iftliklerini gezdi. Bu Y a l o v a gezisi yle sanyorum ki,

Emr'in

ok houna g i t m i t i . T e k r a r E r t u r u l Y a t n a

binerek

stanbul'a

dndk. O g e c e y i D o l m a b a h e Sa-

ray'nda geiren E m i r , bir gn sonra m e m l e k e t i m i z d e n

a y r l a r a k rdn'e dnd,

127

GZL DEFTER

NGLTERE KRALI
N A H L N YATINDA

NGLTERE

K R A L I 8. E d w a r d ' n yurdu-

m u z a gelii 1936 ylna rastlar. K r a l , N a h lin y a t y l a stanbul'a gelmiti. Z i y a r e t , zel nitelikte

olduu iin W i n d s o r Dk unvann tayordu. B y l e
olduu

halde

kendisine

ok byk

karlama treni

yaplmtr.
Atatrk,

konuk K r a l T o p h a n e rhtmnda kar

lad. Tepeba'ndaki n g i l i z Saray'na k a d a r kendi o t o m o b ' l i y l e gtrd. Y o l d a halk tarafndan g r l m e m i

g s t e r i l e r yapld. T r k i y e Cumhurbakan ile A n a f a r talarda dize g e t i r d i i n g i l i z devletinin

alnyazsn

elinde tutan hkmdarnn y a n y a n a otomobilde g r

n, a y r bir anlam, a y r bir nem tayordu.
A t a t r k , byk misafiri saat onalt sularnda D o l
mabahe Saray'nn Somaki salonunda kabul etti. G
rme

srasnda

Tevfik

Rt

n g i l i z Bykelisi,
Aras

ta

hazr

Dileri B a k a n

bulunmutu.

akam

Dolmabahe'de verilen akam z i y a f e t i ok parlak o l

mu, A t a t r k ' n , n g i l i z Saray'nda verilen z i y a f e t l e r i
yakndan bilen birisine h a z r l a t t sofra. K r a l sanki
bylemi,

A t a t r k ' n zeksna ve

inceliine

hayran

kalmt, y l e ki, bir punduna g e t i r i p K r a l , kendisini

n g i l t e r e ' d e sandn bile sylemiti.

ATATRK'N

128

UAININ

Y e m e k srasnda ho mu, yoksa naho d e m e k mi

lzm

kestiremiyeceim

bir olay g e t i .

Garsonlardan

biri fazla heyecanland iin mi nedir, elindeki byk

porselen tabakla y e r e yuvarland. Sofradakilerin utan
iinde
ey

nlerine b a k t k l a r anda

olmam gibi

Atatrk,

K r a l ' a doru e i l e r e k

her eyi r e t t i m ,

f a k a t uakl

sanki hibir
Bu

millete

retemedim diye

hem meseleyi kapatt, hem de o r t a l neeye bodu.

Yurdumuzda gn kalan n g i l t e r e K r a l , birok
g e z i n t i l e r yapm, misafirler onuruna bir de deniz g e
zisi dzenlenmiti. K o n u k Hkmdardan M o d a ' d a d
zenlenen bir deniz y a r n grmesi rica edilmi, spor
sever n g i l i z l e r de bu istei seve seve kabul etmilerdi.
Ertesi gn K r a l v e maiyeti N a h l i n y a t y l a M o d a
y a r alanna geldi. B i z de A t a t r k ' n bulunduu E r turul

yatyla

ayni

yere

vardk.

Az

sonra

Kral

ve

evresi bizim y a t a g e l e c e k l e r i iin hepimiz heyecanly

dk.
E r t u r u l yatnda o zamann Babakan Celal Bayar, s m e t nn, F e t h i O k y a r bulunuyordu. Biz de
mir

attktan

sonra

uzaktan

Kraln

motoru

grnd.

M o t o r d a n n g i l i z K r a l 8 . E d w a r d v e M a d a m Sipmson
ktlar.
madam

Arkalarndan

da

daha g e l i y o r d u .

ngiliz

Bykelisi

ile

iki

129

GZL DEFTER

M A D A M SMPSON'A
SUNDUU KAHVE
N G L T E R E K R A L I 8 . E d w a r d v e br mi
safirler
Trk

kahvesi

Erturul
verildi.

deil, ev sahibinden

yatndayken
Servis,

balyordu.

kendilerine

usulen
Bu

misafirden

yzden nce iki

kahve g e t i r d i m . A t a t r k ' n yzne b a k t m . B y l e za

manlarda O'ndan m i m i k l e emir a l m a y alkanlk ha
line g e t i r m i t i m . Bann deil, gznn en kk bir
hareketiyle de ne d e m e k istediini h e m e n anlar, ona
gre hareket ederdim.
A t a t r k hemen g z y l e K r a l iaret etti. Gtrp
k a h v e y i K r a l a sundum. kinci k a h v e y i d e A t a t r k ' e g
trdm.

F a k a t nedense

kahveyi

imedi.

Ayaa

kal

k a r a k M a d a m Simpson'a kendi eliyle sundu. A t a t r k ,

kadnlara kar her z a m a n nazik v e s a y g l y d . T o p l u m
iinde kadnn rolnn nemini, frsat bulduka savu
nurdu. K a h v e y i m i s a f i r e v e r d i k t e n sonra da bana d
nerek:
B a n a da bir sade kahve g e t i r . . . d i y e e m i r bu
yurdu.
te

Atatrk'n

eliyle

kahve

sunduu

kadnn

M a d a m S i m p s o n olduunu o z a m a n rendim. K r a l
da m a d a m l a ok f a z l a ilgileniyordu. F a k a t nedense ok
dnceliydi. P e k keyifli olan A t a t r k ' n neesine istem i y e r e k k a t l r g i b i bir hali vard. Onu neelendirmek
ve kederini d a t m a k iin A t a t r k btn zeksn kul
lanyordu denebilir.
M a d a m Simpson, b i r ara elindeki drbnle yerin-

130

ATATRK'N

UAININ

den kalknca, K r a l d a bayla A t a t r k ' t e n izin i s t e y e

rek

yerinden kalkp,

ayrl

biraz

madamn

uzaynca,

Atatrk

arkasndan
fslt

gitti.

Bu

halinde:

K r a l n m a d a m a kar zaaf olduunu g r y o

rum. K o r k a r m ki, t a h t n bu kadn yznden kaybede
cek... Dedi.
N i t e k i m zaman, n g i l t e r e tahtnn akbetini daha
nceden gren A t a t r k ' h a k l karacak, ksa bir sre
sonra yirminci yzyln en byk aklarndan biri or
t a y a km olacakt. D i l l e r e destan olan bu macera,
n g i l i z K r a l 8. E d w a r d ' n taht ve tacndan e k i l m e siyle mutlu bir sonuca eriecek, M a d a m Simpson, W i n d sor Dk'nn ei olacakt.
O gn y a t t a k i g r m e ok samimi bir h a v a iin
de gemi, K r a l , A t a t r k ' n g n d e r d i i i k i sandk si
g a r a iin teekkr e d e r e k :
i m i ok g z e l . . . A l m a k t a n korkuyorum. n
giltere'ye gittikten

sonra bunlardan

bir m i k t a r d a h i

g n d e r m e n i z i rica e d e c e i m . . . D e m i ,
Atatrk

ise:

Emredersiniz... D i y e

Kral

da

Atatrk'e

iki

karlkta
sandk v i s k i

bulunmutu.
gndermiti.

A t a t r k , bu viskilerden ok holandn, ierken daima

onu h a t r l y a c a n sylyordu.
M o d a ' d a yelken y a r l a r balamt. K r a l , ok sev
d i i bu deniz sporunu z e v k l e seyretti. Oradan F l o r y a ' y a
doru hareket ettik. M a r m a r a k y l a r boyunca stanbul
c a m i siluetlerinden K r a l bir trl g z l e r i n i a y r a m y o r
du. Konuulan konu da minare, A y a s o f y a zerinde g e
iyordu. Onlar F l o r y a ' y a brakp dndk.
Kral

erefine

sonra F l o r y a ' d a

bir

kokteyl

parti

verildi. Deniz kkne ve plajn kumuna hayran kalan

K r a l , ilerde birka z a m a n k a l m a k iin g e l e c e i n e sz
v e r e r e k stanbul'dan ayrld.

GZL

DEFTER

131

ROMANYA KRALI
K A R O L ' N GEL

R O M A N Y A K r a l K a r o l , 1933 ylnda, n
g i l t e r e K r a l 8 . E d w a r d n stanbul'a g e l
d i i N a h l i n y a t y l a yurdumuza g e l m i t i . Y a t n g i l t e r e '
deki bir konttan kiralamt. K r a l yurdumuzu resmen
ziyaret etmiyor,

n g i l t e r e ' y e y a p t y a r resmi

bir

geziden dnerken uruyordu. Y a t y i n e Dolmabahe n

lerinde d e m i r l e m i t i .
K r a l , A t a t r k ' z i y a r e t isteinde bulunmu K a b u l
buyururlar m ? d ' y e haber gndermiti. A t a t r k t e
rahatsz olduunu ileri srerek M u k a b i l z i y a r e t t e n af
ederlerse buyursunlar demiti.
A t a t r k , K r a l srekli olarak istirahatte bulunduu
Savarona y a t n d a kabul etti. R a h a t s z olduu halde,
hastaln K r a l a belli e t m e m e k iin btn

dikkatini

kullanyordu.
K r a l l a Cumhurbakan,

Savarona'nn skelesinde

karlatlar. Y a t a k odasnn yanndaki kabul salonuna

kadar beraberce v e grerek g e l d i l e r .
R o m e n K r a l n n Savarona y a t n d a A t a t r k ' l e g
rmesi srasnda yanlarnda D r . N e e t m e r de bulu
nuyordu. A t a t r k , hastal nedeniyle doktorun srek
li olarak kontrol altnda tutuluyor, y e m e k l e r d e p e r h i z

132

ATATRK'N

yapmasna

elden g e l e n btn

dikkat

UAININ

gsteriliyordu,

i k i imesi kesin o l a r a k yasak edilmiti.

A t a t r k ' n R o m e n K r a l K a r o l ' u a r l a d sofra
ya bu yzden -ier korkusuyla- iki konmam, eitli
m a d e n sular sralanmt. Misafire p r o t o k o l g e r e i hi
deilse bir kadeh iki sunmak gerekiyordu. F a k a t K r a l
ierken,

ev

sahibinin imemesi

tuhaf kaacakt. Onu

s a y m a m a k gibi bir eydi.

Atatrk,

durumu

olanca kuvvetiyle

Neet

mer'e

anca,

doktor

buna kar koydu. P r o t o k o l g e r e i

bir devlet hkmdarna iki sunmamann ne k a d a r ayp

kaacan N e e t m e r ok iyi biliyordu.

Fakat

ne

v a r ki, A t a t r k ' n sal, ondan ok daha nemliydi.

Hastal
hatr

artmasn d a

varsn R o m e n

Fakat
doktoru

Atatrk

abucak

olaanst

raz

etti.

kandrma

fakat A t a t r k ,

kuvvetiyle

A r a l a r n d a ksa sren pa

z a r l k sonunda una k a r a r v e r i l d i :
cak,

hkmdarnn

kalsnd.

S o f r a y a iki kona

kendi kadehinden ancak bir par

m a k iecekti. D o k t o r bunu bizlere de bildirdi. K a d e h

lere ikiyi koyarken
fazla

Atatrk'nkine bir

parmaktan

karmyacaktk.

S o f r a y a eitli i k i l e r gelmiti. A t a t r k ' n kade

hini doldurmaa hazrlanrken p a r m a n yanlamasna
d o r u deil de, dikine doru tutarak bize doru dn
d. N e e t mer'in ve hepimizin h a y r e t dolu baklar
arasnda:
Doktor,

bir p a r m a k

ieceksin,

dememi miy

d i n ? D i y e sordu.
Romen Kralyla

grme iki saat k a d a r srd.

A t a t r k , konu B a l k a n A n t a n d n a g e t i i in hastal
n

unutmu, konutuka konuuyor,

bu

hal de onu

GZL

DEFTER

133

halsiz dryordu. A t a t r k ' n jestleri, mimikleri, se

sinin tonu karsnda K r a l , bylenmi gibiydi. T e r c
mann szlerinden ok A t a t r k ' n jestlerine ve sesi
nin ahengine d a l d belli oluyordu. Sonunda g r m e
bitti. A t a t r k , hastalna ramen, y i n e zinde bir hal
de K r a l Savarona'nn iskelesine k a d a r g e t i r i p , uur
lad. Bu srada A t a t r k ' n g a y r e t sarfettiini grdm.
Sonradan anlattklarna g r e K r a l K a r o l , hayat
nn son gnlerini y a a y a n bir byk insan karsnda
ok byk zntye kaplm ve y a t n merdivenlerini
inerken: S i z i n iin bilmem ama, bizim iin daha iki
y l yaamas l z m demi.

134

ATATRK'N UAININ

LK

T R K F L M N N A S I L GRD?

OZAMANLAR

ylda ancak b i r k a tane

T r k filmi e v r i l i r ve bunlar

haftalarca

sinemalarn afilerinde kalrd. zinli bir gnmde si

n e m a y a g i t m i t i m . T r k filmciliinin y e n i yeni parla
m a a balad gnlerdi. Muhsin Erturul'un s t a n b u l
S o k a k l a r filmi oynuyordu. A k a m dnte A t a t r k ' l e
karlatm.
N e r e y e g i t t i n ? D i y e sordu.
S i n e m a y a g i t t i i m i syledim.
Gzel m i y d i ?

F e v k a l d e . . . D i y e cevap v e r d i m .

A t a t r k e m i r v e r d i . H a z r l k yapld. V e o g e c e
s t a n b u l S o k a k l a r filmine g i t t i . Saat y i r m i sra
larnda dnd z a m a n :
elebi Efendi, i y i v a k i t g e i r d i k . D e d i .
A t a t r k ilk T r k filmini ite b y l e benim tavsi
y e m zerine g r m ve houna g i t m i t i . steseydi o
f i l m i K k e g e t i r t i r , oturduu y e r d e n

seyredebilirdi.

A m a A t a t r k bir halk ocuuydu. H a l k n iinde yaa

m a k t a n holanyor,

onun g i t t i i y e r l e r e g i t m e k iin

vesileler aryordu. S i n e m a y a gidi te sadece bir vesi

leden baka bir ey deildi. Sinemada halkla beraber
film

grmek,

onun

daha

ok

houna g i t m i t i .

GZL

135

DEFTER

F E N E R B A H E ' Y E BAII

F E N E R B A H E Kulb i i n A t a t r k ' t e n
uygun bir ba istemiler. O da beyz l i ra bata bulunmutu. A t a t r k , F e n e r b a h e ' y e zel bir
i l g i beslerdi. R e i t G a l i p hemen haberini g e t i r d i :
elebi... elebi... Gazi,

F e n e r b a h e ' y e beyz

lira teberruda bulundu. D i y e mjdeyi v e r d i

O zamann beyz lirasnn bugnn bebin liras
na karlk olduunu s y l e m e e b i l m e m lzum v a r m?

136

ATATRK'N

UAININ

S A M S U N ' A N N IKMI?

P R O F E S R A f e t H a n m , bir gn tarih d e r .
sinde bir r e n c i y i derse k a l d r y o r . K o n u
M i l l Mcadele T a r i h i d i r ve A t a t r k ' n kurtulu hare
ketine balamak zere Samsun'a a y a k basna ilikin
blmdr.
ocua soruyorlar:
A t a t r k Samsun'a niye

kt?

H e r k e s V a t a n kurtarmak, bizi hrriyete kavu

t u r m a k gibi bir e y l e r beklerken, ocuk ne desin:
M e n f a a t i icab... E e r Samsun'a kmam, ol
sayd, O'nu ldreceklerdi...
A f e t nan'n tepesinden sanki k a y n a r su boanm.
ocuu

azarlamakla

kalmam,

bir de sfr numara

v e r m i . F a k a t ocuk inand dnceden dnecek cins

t e n deil. zr bile d i l e m e m i . . .
A f e t nan o k a d a r sinirlenmi ki, t a r i f edemem.
Y a n a k l a r k z a r m . H i d d e t l e salonda dolar buldum.
B i r a z sonra A t a t r k geldi. Onu bu halde grnce bir
o l a y n g e t i i n i anlad ve sordu. A f e t n a n da o gn
t a r i h dersinde g e e n o l a y A t a t r k ' e anlatt. A n l a t r
ken hrsndan trnaklarn koparyordu.
A t a t r k g l m s e y e r e k btn

sylenenleri dinle

d i k t e n sonra:
H a k l ocuk... D e d i . Sen ona sfr deil, tam
numara v e r m e l i y d i n .
Bu

da

Atatrk'n

hogr sahibi

olduunu

tenkitler karsnda
gstermektedir.

ne

kadar

GZL

DEFTER

137

RUSLARLA

BR E L E N C E GECES

CUMHURYETN

Onuncu

Yldnm g e -

cesiydi. O gece a r a m z d a ki M o s k o v a ' l

misafir de

bulunuyordu.

V o r o i l o f ve

ara Rusya'nn e n yksek m e v k i i n d e

Budyni...

Sovyet

Bir

Yksek

ras Presidium B a k a n olarak g r e v yapan M a r e

al Voroilof ve arkada, o z a m a n Rus Ordusunda g e
neraldiler v e s m e t nn ile R e c e p P e k e r ' i n M o s k o
v a ' y a y a p t k l a r g e z i y e karlk v e r i y o r l a r d .
Onuncu Y l g e i t trenini i z l e y e n konuklar, o ak
am Cumhurbakanl kknde verilen akam y e m e
inde hazr bulundular. Sofra ellidrt kiilikti. Budyni,
A t a t r k ' n solunda,

V o r o i l o f sanda y e r almlard.

Voroilof ve Budyni'nin zerlerinde zenle dikilmi

askeri niformalar vard. Y e m e k masas V i y a n a l nl
odun ustasna

(Hosmaister)

smarlanmt.

birbirine eklenince Gazi'nin ba harfi

Masalar

( G ) harfi k

yordu.
Y e m e k byk bir nee iinde sryordu. V o r o i
lof, her konumasnn banda:

Recep

Peker

yapar...

Recep

P e k e r bilir...

D i y e sze balyordu.
R e c e p P e k e r , o z a m a n C u m h u r i y e t H a l k Frkas
U m u m K t i b i idi. Rusya'da her ii F r k a U m u m K
tibi

( S t a l i n ) y a p t iin, bizde de U m u m

Ktibin

138

ATATRK'N

UAININ

y a p t n sanyor v e R e c e p P e k e r ' e z e l bir i l g i g s

teriyordu.
K i m s e iin farknda deildi. A t a t r k hemen duru
mu anlad ve Stalin t a r z bir idarenin bizde de v a r m
duygusunu misafirlerin zerinden k a l d r m a k iin t o p
l a n t y d a t m a k lzumunu duydu. A t a ' n n bir iareti
zerine y e m e k sona e r m i olan toplant datld. H e p
beraber kalklp H a l k e v i balosuna gidildi.
ahane bir baloydu bu...
edildi,

dansa

kalkld.

B i r sre a y a k t a sohbet

Atatrk

te

misafirlere

uyup

dans etti. A t a ' n n en sevdii dans, V a l s t i .

H a l k e v i n d e n Orduevi'ne gidildi. A s l elence bu
radayd. Gelenler asker olduuna g r e askerce bir e
lence daha y a k k almt. Orduevinde btn ordu za
bitan,

generaller de

hazr bulunuyordu.

Saat sularnda elencelerin en hararetli olduu

sra

Atatrk

emretti.

Btn

subaylar

Voroilof

ve

Budyni'yi elleri zerine alp salonda g e z d i r m e e bala

dlar.

M z i k M a v i T u n a valsiydi. R u s g e n e r a l l e r i

alklar

arasnda

omuzlarda

tanyorlard.

D e r k e n bizim zabitan coarak A t a t r k ' de eller

zerinde tamak istedi, A t a t r k , g l m s e y e r e k e l i y l e
smet nn'y gsterdi.
omuzlara
Omuzlara

alnarak
alnan

Bir

havada

saniye

iinde nn,

gezdirilmee

kiinin dolamas,

baland.

m z i k bitene

k a d a r srd.
Elencelerden
evresinde

sonra btn g e n e r a l l e r A t a t r k ' n

toplandlar.

M i s a f i r l e r O'ndan baz

eyler

r e n m e k niyetindeydiler. Zaten gelilerinin asl nede

ni de, bu amaca dayanyordu. F a k a t A t a t r k , bu us
t a c a dzenlenmi oyuna dmedi. V o r o i l o f a:
B i z asker insanlarz. Siyasete a k l m z
S i y a s e t i siviller konusun... D i y e kestirip att.

ermez.

GZL

DEFTER

139

S o v y e t g e n e r a l l e r i onuruna v e r i l e n o g e c e k i z i y a
fette, Orduevi'ndeki elenceler srasnda bir ara konuk
l a r arasnda bulunan General z z e t t i n allar'n g e r
dannn R e c e p P e k e r

tarafndan

gdkland, A t a

trk'n gznden kamad. R e c e p P e k e r bir ara sa

londa dolam ve masasnda oturan z z e t t i n allar'n
gerdann g d k l a m a k istemiti. R e c e p P e k e r i n rtbesi
ise

yzbayd.
A t a t r k ' n bu duruma ok can sklm olacak ki,

ertesi gn s m e t nn'y a r a r a k :
R e c e p P e k e r i n dn akam y a p t n grdnz
m ? B i r yzba efendisi olan R e c e p P e k e r , nasl olur
da bir P a a ' n n yzn okuyor. D i y e r e k nn'den bu
ii nlemesini ve R e c e p B e y ' i n istifa etmesini emretti.
t e R e c e p P e k e r i n istifasna sebep, bu hareketi
dir. Cumhuriyet H a l k Partisi, bu tarihten sonra F r k a
Ktibi Umumiliinden
mtr.

alnarak Babakanla balan

140

A T A T R K ' N

U A I N I N

SAM P A A ' N I N E N N SS
YIL 1931.

Dolmabahe

S a r a y ' n d a ok

parlak bir dn oluyor, generallerden bi

rinin k z evleniyordu. Yurdun btn tannm kiileri
dne arlydlar. H e r yanda k elbiseli g z e l ha
nmlar, g e n kzlar, yakkl erkekler g z e a r p y o r
du. T r k i y e ' n i n B e r l i n

Bykelisi

olan K e m a l e t t i n

S a m i P a a ve ei de konuklar arasndayd.
E l i ve ei d i k k a t i ekecek kadar k g i y i n m i l e r
di. K e m a l e t t i n Sami P a a ' n n ei A r a p dnyasnda ta
nnm bir prensesti. N e kadar mcevheri v a r s a hepsi
ni t a k m t denebilir. Yrdke prl prl y a n p s
nen mcevherlerle herkesin baklarn zerinde toplu
yordu. Sanki klardan yapl bir stunu andryordu.
Prensesin bu ar ss, ok g e m e d e n A t a t r k ' n
de dikkatini ekti. Cannn skldn a n l a m a k t a g e
c i k m e d i m . Btn neesi b i r anda uup g i t m i t i . Dans
b i t e r b i t m e z K e m a l e t t i n S a m i P a a ' y y a n n a ard.
A y a k t a u ekilde konutu:
L t f e n e t r a f n z a bir bakn. N e k a d a r g z e l v a r
sa hepsi tabii... H i bu k a d a r elmaslsna

rastlyor

musunuz? Sizin hanmefendi bujular iinde. K e n d i ir

kinliini k a p a m a k iin kuyumcu dkknna benzemi.
K e m a l e t t i n Sami P a a , eiyle beraber salonda da
ha ok kalamad. H e m e n Saray'dan ayrld. Einin bu
k a d a r sslenmesine ve ho o l m a y a n bu durumu y a r a t
masna o da ok zlm ve piman olmutu.
o k k g i y i n e n A t a t r k , ssten, g s t e r i t e n t i k
sinir, byle eylerden u z a k

dururdu. T a m bir salon

a d a m olduu halde, tabiilikten hi bir z a m a n ayrl

m a z , grnd g i b i o l m a y y e tutard.

GZL

DEFTER

141

SAKARYA KPRSNDE

BR

gece

saat

Kprsnn
ben ve trende

iki

sularndayd.

zerinden trenle

alan R z a adndaki

Sakarya
geerken,

arkadala A t a

trk'n y e m e k yemesini bekliyorduk. T r e n i n tekerlek

lerinin k a r d t i k taklardan baka hibir ses duyul
muyordu. k i m i z i n de gznden uyku akyordu. U z a k
ta, siyah, simsiyah bir gece bolukta uzanyor, ara s
ra bir a a c n g l g e s i ,

bir saniyenin

onda

biri k a d a r

bir zaman iin penceremize dp kayboluyordu. A t a

trk, y e m e k t e n ban kaldrp b i z e :
N e r e d e n g e i y o r u z ? D i y e sordu.

Paam,

Sakarya

Kprsnn

stnden...

Di

y e karlk v e r d i m .
P e k i . . . D i y e kesti att.
Konumann daha u z a y a c a n sanyordum. Y a n l
m a m m . A r a d a n ksa bir sre g e i n c e A t a t r k , ya
mn ka olduunu sordu. Yirmi olduunu syledim. Ba
n

sallad.

Sonra

trende

alan arkadaa da

yan

sordu. Onun y a da y i r m i deil m i y m i ? A t a t r k , y a

larmz renince:
Siz ocuksunuz. Yunanllarn burasn igal et
t i i n i bilmezsiniz...

142

ATATRK'N UAININ

D e y i n c e i k i m i z d e bir a z d a n :
Paam biliriz. Siz olmasaydnz Yunanllar bu
radan kim k a r a c a k t ? Siz kurtardnz. Siz y a p t n z . . .
D i y e baladk konumaa.
B i z g e r i iimizden g e l d i i gibi ok samimi bir
ekilde

konuuyorduk. F a k a t y a p t m z , dalkavukluk

tan baka bir ey deildi. A t a t r k ' n de dalkavuklua

n e k a d a r kzdn ok yakndan biliyorduk. F a k a t bi
z i m s a m i m i y e t i m i z e inand iin szlerimize k z m a d .
Ve u olaanst k a r l v e r d i :
Ben hi bir eyi k u r t a r m d e i l i m . Y a l n z bu
t o p r a Y u n a n kumandanlarndan daha i y i tanyordum.
Onun

iin onlar m a l p oldular.

GZL

DEFTER

143

Y A K I N L A R I N A V E R D DERS

ATATRK'n

her g e c e k i sofralarndan b i -

r i . . . Sofrada C e v a t

Abbas, R e c e p Zht,

K l A l i , R e c e p P e k e r , T a h s i n z e r gibi y a k n arka
dalar,

sofrasnn g e d i k l i

konuklar

bulunuyordu.

C e v a t Abbas, hanm tarafndan A t a t r k ' e i k y e t

edilmi olacak ki, bir sre onu szdkten sonra sofradakilere u dersi verdi.
Cebinden

sigara

tabakasn

kard.

inden

iki

s i g a r a seti. B i r tanesini kendi y a k t . B i r tanesini de

C e v a t Abbas'a

attktan

sonra

unlar syledi:

B i r z a m a n l a r g e n bir subaydnz.

Hanmlar

nz da g e n kzlard. Seviip evlendiniz. O z a m a n f a

kirdiniz. imdi h e m zenginsiniz, hem de mebussunuz.
O zaman gzel
kart geliyor.

olan aileleriniz

Aklnz

imdi

size

irkin

ve

banza alnz ve o kadnlara

kt m u a m e l e e t m e y i n i z .

144

ATATRK'N

UAININ

GT M E K T U B U GETR

A T A T R K ' n yannda altm oniki y l

iinde

bamdan

ok ilgin o l a y l a r g e

mitir. F a k a t onlardan hibiri, adma g e l e n bir m e k

tup nedeniyle tarafndan sorguya ekilmem k a d a r beni
heyecanlandrmam,

korkutmamtr.

H l hatrladk

a bir rperti g e i r i r i m .
A t a ' n n m a n e v e v l d N e b i l e H a n m n Daraf a k a Lisesi

orta

k s m altnc snfnda

okuyan

Mu

v a f f a k Reslan adnda bir kardei vard. o c u k bir gn

S a r a y a ablasn g r m e e geldi. A k a m y e m e i n i abla
snn yannda beraberce yediler. Y e m e k t e n sonra ocuk
benden g i z l i c e bir bira istedi. Buzluktan biray alarak
g e t i r d i m . Ablasndan g i z l i o l a r a k biray iti, teekkr
e t t i . B i r gn sonra ocuk okula, biz de A n k a r a ' y a g i t
tik. B i r sre geince ocuk bana bir m e k t u p gnder
mi. Mektubu A t a t r k a r m a l bir k d a yazp, A t a
trk armal bir z a r f a k o y m u . P o s t a idaresi bu m e k
tubu bana g n d e r m e y i p , Husus K a l e m Mdr H a s a n
R z a S o y a k ' a u l a t r m . B e n i m tabi bunlarn hi bi
rinden haberim yok. H a s a n R z a S o y a k mektubu d o
ruca A t a t r k ' e gtrr. Z a r f belli etmeden ap, iindekileri A t a t r k ' e okur. Sonra
nn zerine

koyar.

zenle

k a p a t a r a k masa

srada o d a y a g i r e n

arkadam

GZL

DEFTER

145

sofrac Tahsin Efendi, benim a d m a y a z l m mektubu

grnce

alr,

grnce

vermez,

fakat

Atatrk

saklar.

armasn

Mektup,

zarfn

stnde

masann stnden

y o k olunca t a b herkes benim a l d m sanr.

O akam sofrada hi bir eyden haberim o l m a d
halde mektubu benim a l d m sanan A t a t r k , konuk
larn nnde bana dnerek:
elebi Efendi, dn g e c e seni ryamda g r d m .
B e n i m a r m a m l a sana bir m e k t u p g e l m i . Bu m e k t u p
nerede?
D e y i n c e birden ardm. K a f a m yordum. N e r e d e n
gelebilirdi ki...
Fakat

Atatrk'n

nce nem v e r m e d i m .

syledii,

alt

taraf

rya

idi.

Mektubu A t a t r k t e k o y m u

olabilirdi.
Bana m e k t u p g e l m e m i t i r e f e n d i m . . . H e m tu
haf deil mi? Bendeniz de sizi dn g e c e ryada g r
dm... D e y i n c e .
N a s l g r d n ? D i y e sordu.

Sizin elbisenizi bana

g i y d i r i y o r l a r d . Ben de

g i y m e d i m . B i r k p e k gelip, stmdeki

elbiseyi y r t t .

Dedim.

Y a a . . . D e d i . Sonra yeniden:

G i t mektubu g e t i r . . . D i y e tutturdu.

M e k t u p t a n haberim o l m a d n a A t a t r k ' bir tr

l inandramyordum. Sonunda sofradaki konuklar, ie
kartlar:
ocuum, g i t odana. Bavuluna bakver. D e y i n ce:
E f e n d i m , y o k byle bir ey... D i y e b i l d i m .
H e y e c a n ve zntden b i t k i n bir hale g e l m i t i m .
N e sylesem, n e yapsam karmdakileri inandramyac a m anlamtm. A t a t r k , b o c a l a d m grnce:
F . 10

146

ATATRK'N

UAININ

a r bana H a s a n R z a B e y i . . . D e d i .
H e m e n y a v e r l i e telefon

edildi. H a s a n R z a S o -

y a k n S o v y e t Bykeliliinde k o r d i p l o m a t i e v e r i l e n
z i y a f e t t e olduunu sylediler. B e n de A t a ' y a durumu
anlattm.
Rus Sefaretine telefon edilsin. H e m e n g e l s i n . .
Dedi.
T e l e f o n edildi v e b i r a z sonra H a s a n R z a S o y a k
geldi.

Beni ve sofraclar dar kardlar. M i s a f i r l e r

ierde kald. B i r k a d a k i k a sonra da H a s a n R z a So

yak

salondan

ayrld.

Hemen

arkasndan koup:

K u z u m m e k t u p k i m d e n ? D i y e sordum.

S e r t e bir d i l l e :
N e b i l e H a n m n kardei M u v a f f a k Reslan'dan.
D e y i n c e rahatladm. Salona g i r d i i m z a m a n A t a
trk bana:
elebi Efendi. Sen namuslu bir ocuksun, bili
y o r u m . Dedi.
P a a m , sizin ryanz hakikat. F a k a t bana mek
tup falan gelmedi. D i y e ilk ifademde israr e t t i m .
E r t e s i gn sabahleyin Hasan R z a

Soyak'n

fr N e c m i Efendi, daha ben y a t a k t a y k e n mektubu g e

tirdi. O gn l e y e m e i n d e mektubu A t a t r k ' e v e r
d i m . M e k t u p t a selmdan baka ey y o k gibiydi. A n n e
anneye selm, A f e t H a n m a selm, R u k i y e

Hanma

selm... F a k a t yine d e A t a t r k :
Mektubu v e r H a s a n R z a B e y e . T a h k i k a t y a p
trsn. Dedi. Ben d e mektubu H a s a n R z a S o y a k ' a v e r
d i m . Sonra okulda ocuu sorguya ektiklerini r e n
d i m . B e n d e bylece t e m i z e k t m . . .

GZL

DEFTER

147

YA HAZRETLERNN DERGHI

ATATRK

Harbiye'de

r e n c i y k e n hafta

tatillerinde B e y k o z ' d a Y a Efendi D e r g h'nn eyhine konuk gider,

eyh te O'na ve beraber

g e l e n br genlere

brakmamalarn,

byk adam
unutmam.

okulu

olmalarn
Boaz'dan

okuyup

tlermi. A t a t r k bunu hi
her g e i i m i z d e

ban

Bey

koz'un stndeki D e r g h a doru e v i r e r e k eski anlar

tazeler v e b i z e :
E e r bize eyh H a z r e t l e r i o k u m a ak v e r m e seydi, halimiz nice olurdu? D e r dururdu.

148

ATATRK'N

UAININ

E R T U R U L Y A T I N I BATIRIRIM

ATATRK

stanbul'da

bulunduu

Boaz'da ve Marmara'da

sralar

yatla gezmee

baylr, yorgunluunu a n c a k bu ekilde karrd. B i r

yaz

gn

akam

st

yine

B o a z ' a doru

bir

gezi

dzenlettirmiti. A t a t r k nemli bir eye k z m ola

c a k ki, yanna g i r d i i m d e :

E r t u r u l y a t n b a t r r m . . . D i y e serte konu

uyordu.
O srada K a v a k ' l a r n nne gelmitik. A k n t n n
e t k i s i y l e y a t balad beik gibi sallanmaa. H e r k e s :
P a a m , h a v a fena, dnelim... D i y o r . A t a t r k :

H a y r olmaz, B o a z ' d a n kalm. D i y e d i r e t i y o r

du. B o a z ' d a n k a r a k Zonguldak'a g i d i l m e s i isteni

yordu.
T a m o srada y a t n gvertesinde Seyrsefain d a
resinin Mdr Sadullah B e y ' e r a s t l a d m :

B e y i m , hava ok kt. Bu artlar altnda g i d e

m e y i z . . . D e y i n c e bana g l d :

Bir

B i z A t a ' y a syledik, kzd. Sen syle. D e d i .

an

durakladm.

Atatrk,

dedii

dedik

bir

adamd. B i r eye k a r a r v e r d i mi, onun zerinde di

r e t m e k botu. F a k a t bir huyu da v a r d ki, a k l a y a t k n

GZL

149

DEFTER

dilekleri y e r i n e g e t i r m e k t e n ekinmezdi.

Cesaretimi

toplayp hemen salonun kaps nne g e l d i m . A t a t r k ' e

damdan der g i b i :
P a a m , ilerki burundan dnelim mi ? D e y i n c e :

P e k i dnelim... Dedi.

Dorusu

bu

kadar k o l a y l k l a A t a t r k ' raz ede

bileceimi a k l m a g e t i r m e m i t i m bile. Onun iin bir

den bire arp kaldm. B i r yandan da seviniyordum.
Hemen

merdivenin

dibinde

heyecanla

benden

cevap

bekleyen Sadullah B e y ' i n yanna k o t u m :

P a a H a z r e t l e r i ilerki burundan dnmemizi em
retti...
D e y i n c e Sadullah B e y ' i n sevinten g z l e r i yaard.
Bana

dl

olarak

bir

maa

ikramiye

verilmesi

iin

kamara mdr M u z a f f e r B e y ' e e m i r verdi. O z a m a n

alm olduum a y l k y i r m i y e d i lirayd. mrmde ald
m t e k dl de ite bu paradr.

150

ATATRK'N

UAININ

A N K A R A LSES'NDE

BR gn a n k a y a Kknden otomobile bi
nip y o l a koyulduk. G i d e c e i m i z y e r bilin
miyordu. ounluk y l e olur, y o l a ktktan sonra ka
r a r verilirdi. A t a t r k ofr R e m z i E f e n d i y e :

A n k a r a L i s e s i ' n e . . . D i y e seslendi.

Bastne

Paam.

Diye

cevap

verip A t a t r k

Lisesine gittik.
A t a t r k , eitli snflara girdi. Dersleri izledi. S
ralarda

rencilerle

yanyana

oturdu.

retmenlerin

ders anlatlarn yakndan grd. K i t a p l a r kartrd.

T a h t a y a kaldrlan rencilere

balad eitli sorular

sormaa.
ocuklarn hepsi
krmamaa
vermek

kolay

landrmak

h e y e c a n iindeydiler. B i r pot

alyorlard.
deildi.

ta

Atatrk,
cevaplardan

yle

ya

iki

Atatrk'n

balbana
ocuklarn

bir

snav

kendi

ok memnundu.

snav

birden

sorularn

cevap

gibiydi.

aplarnda

verdikleri

T a m okuldan k a c a

m z srada gen bir r e t m e n :

P a a m , sizden bir r i c a m var... D i y e yaklat.

Atatrk:

var.

P e k i anlatnz... D e y i n c e unlar s y l e d i :

Burada

le

pek

zaman

ok
bunlar

zengin
hususi

ve

vekil

ocuklar

otomobilleri

gelip

GZL

DEFTER

151

alyor, y e m e e gtryor. Y a h u t t a sefertaslar iinde g a y e t g z e l eit eit y e m e k l e r g e l i y o r . Bunlar

br ocuklarn yannda y i y o r l a r .
larn y i y e c e k e k m e k l e r i bile
hocalar

pek

ok

zlyoruz.

Oysa br ocuk

y o k . Bu durumdan b i z
Ama

elimizden

hibir

gey g e l m i y o r .
o k k r i t i k bir konuydu bu. A t a t r k ' n yz d
nceli bir hal ald. Ne d i y e c e i n i O da armt.
Bir

an

dndkten

sonra:

Bunlar z a m a n l a dzelir.
kirdir...

D i y e c e v a p verdi.

imdi

m e m l e k e t fa

152

ATATRK'N

UAININ

AMERKALI GAZETEC

ANKARA

PALAS

byk

balolara

Oteli

sahne

salonlar

olur

ve

sk

sk

bunlarn

bazlarnda eref konuu o l a r a k A t a t r k te a r l bu

lunurdu. B i r g e c e y i n e

byle

byk balolardan

biri

v e r i l i y o r d u . K z l a y eliyle dzenlenen baloda A t a t r k

dans

ederken,

elinde

viski

kadehiyle

dolaan

uzun

boylu bir a d a m a yaklat. Duruundan bir y a b a n c ol

duu

anlalyordu.

Atatrk,

Aras

yannda

bulunan

Tevfik

Rt

Aras'a:

Bu m s y k i m d i r ? D i y e sordu. T e v f i k Rt
ta:

P a a m , A m e r i k a n gazetecisidir... D e y i n c e ta

ntrlmasn istedi. Tantrldlar. A t a t r k ' l e yabanc

g a z e t e c i arasnda F r a n s z c a o l a r a k u konuma g e t i :
nce konuk A m e r i k a l y a :

H a n g i rktansnz? D i y e sordu.

A m e r i k a l y m . . . C e v a b n alnca d a :

H a y r siz A m e r i k a l d e i l
karlkta

A m e r i k a l nce
mazlk

Trksnz. D i y e

bulundu.

olduunu

armt.

sanarak yine

A r a l a r n d a b i r anla
ilk sznde

diretince

Atatrk:
K r i s t o f K o l o m b ' t a n elli yl e v v e l T r k l e r A m e k a ' y kefetmiler. D i y e balad a n l a t m a a . A m e r i k a l
can

kulaiyle

dinliyordu.

GZL

DEFTER

153

A t a t r k , buna rnek o l a r a k mzelerimizde c e y l a n

derisinden

yaplm

haritalarn

bulunduunu,

Ameri

k a ' y a g i d e r k e n rastlanan K a y k A d a l a r n n T r k e ol
duunu, T r k e d e k a y a sandal da dendiini, K a n a r
y a A d a l a r n n adnn ( K a n a r i ) o l a r a k yazldn, K a nari'nin bizim Trkede K a n a r y a olduunu anlattktan
sonra

Amerikalya:

Siz A m e r i k a l l a r O r t a A s y a ' d a n hicret ettiniz.

Olsanz

olsanz T r k olabilirsiniz.

D i y e szlerini b i

tirdi.
A m e r i k a l A t a t r k ' g i t t i k e artan bir heyecan v e
aknlkla dinliyordu.

Bunca

yllk

meslek hayatnda

lkesi hakknda bu denli ilgin bilgileri olan k i m s e y e

hi

rastlamamt.

Atatrk'n

ekiciliinden

kendini

bir trl k u r t a r a m y o r , daha ok konumas iin tr

l bahaneler buluyordu. Grme saatlerce srd. B i r
ara

Amerikal

imdi

birka

evresindekilere:

tandm

kar k a r y a y m . . .

Amerikal
sonra

gazetecinin,

Hayatmda

gazeteci
gnlne

en

harikulade

adamla

D e d i i n i hatrlyorum.
Atatrk'n
geldii

ilgisini

grdkten

Trkiye'deki

kaln

uzatt. Gnlerce mzelerimizde incelemeler yapt, a

lt, n o t l a r ald.

A m e r i k a ' y a gidince d e :

B i z A m e r i k a l l a r T r k t e n baka bir ey d e i

liz... Diye yazlar yazm. Bizim Trk gazeteleri de

A m e r i k a l n n yazlarn evirmilerdi.

154

ATATRK'N

UAININ

SON HALFE'NN
GZYALARI

CUMHURYET'N

kuruluundan

sonra

H a l i f e l i k t e kaldrlm, son H a l i f e A b
dlmecit bin-i Abdlaziz E f e n d i yurttan kovulmutu.
1924 y l M a r t aynda A b d l m e c i t E f e n d i ' y i bir g e c e
birdenbire

yurttan

ayrlmaa

zorlamlar,

onun

iki

gn hazrlk y a p m a k iin istedii izni bile, B y k Millet Meclisi'nden kan kanunu kendisine gsterip, d a
kika

tehiri

mucibi i d a m d r

gerekesiyle

kendisine

vermemilerdi.
Abdlmecit

Efendi'yi

orlu

istasyonuna

kadar

otomobille gtren ofr Mustafa, o o l a y sonradan

bana anlatmt. Ben burada y a z l a r l a i l g i s i bulundu
undan anlatmadan
Abdlmecit
sonra

mill

geemiyeceim:

Efendi,

iradeye

emri

zntyle

dinledikten

boyun e e r e k d r t kars,

bir

odal, ocuklar Drrvar v e m e r F a r u k ' l a p e r d e

leri inik a y r kapal otomobile bindirilip o r l u ' y a
gtrlyor. H e r hangi bir olayn kmamas iin de
Sirkeci'den trene bindirilmiyor.

Yolda

Abdlmecit

E f e n d i ofrne:
Mustafa, sen de benimle g e l i r m i s i n ? D i y e so
ruyor.

GZL

155

DEFTER

Mustafa,

efendisinin

gidiinden

ok

zntldr.

F a k a t onu k r m a k t a i s t e m i y o r . y l e ya, birbirlerini

bir daha hi g r e m i y e c e k l e r .
G e l m e k o k isterdim ama, burada dodum, o
luk ocuum
karlk

burada.

Bunlardan

ayrlamam...

Diye

veriyor.

M e c i t E f e n d i b u szlerden ok duygulanmtr. zntsn belli e t m e m e e alyor a m a b o :

A h , ne olurdu, beni de bu v a t a n n bir kesinde g z a l t n d a braksalard... D i y e b i l i y o r . O anda M e
cit Efendi'nin gzlerinden bir dizi

yan

szldn

gryor.
A r a d a n o k z a m a n g e t i i halde ofr
hibir z a m a n

bu

konumay

aklndan

Mustafa,

karamadn

sylemektedir.
Halife

Trkiye'den

nrnda byk glklerle

ayrldktan

sonra s v i r e

karlam.

D r t kars o l

duu iin orann kanunlarna g r e ieri sokulmak i s

tenmemi. A n c a k d e v l e t bakannn zel izniyle s v i
re'ye

girebilmitir.

156

ATATRK'N

UAININ

MASRAFINI CEBNDEN
DERD

1930 Y I L I N D A Y D I K . Byk M i l l e t

Meclisi

y a z tatiline g i r m i t i . H e r y a z olduu g i bi bu y l da tatili stanbul ya da Bursa'da g e i r e c e k

tik.
Programda

nce

Bursa

yer

almt.

Derince'de

E r t u r u l y a t y l a M u d a n y a ' y a gidilecek, oradan o t o m o

billerle Bursa'ya geilecekti. B e n a y r o l a r a k B i l e c i k
K a r a k y n d e n otomobille B u r s a ' y a gidip, bu tarihi y e
il

ehrin

trk'e

sayfiyesi olan e k i r g e ' d e Bursallarn A t a

armaan

ettii

kkn hazrlanmas iin

al

acaktm.
Byle
nce
itli

gezilerde

ankaya

Kknden

klmadan

son akamlar sofraya hep paalar arlr,

yurt

meseleleri

Bursa'ya

grlrd.

hareketimizden

nce

de

son g e c e

yine

paalar arlyd. Bata M a r e a l F e v z i a k m a k oldu

u

halde yksek rtbeli btn subaylar toplanmlar

d. G e c e saat 24'e doru sofra dald. K o n u k l a r b i r e r

ikier g i t t i l e r . E r t e s i g n d e y o l a ktk.

GZL

157

DEFTER

nce o t o m o b i l l e r klavuz t r e n e konmu, daha son

r a polis v e muhafz ktas bindirilmiti. T r e n D e r i n c e ' y e varnca otomobiller E r t u r u l y a t y l a M u d a n y a ' y a
gelen

Atatrk'

karlayp

Bursa'ya

gtrmek

iin

harekete g e i r i l d i .
O srada ben Bursa'da V a l i ve B e l e d i y e Bakanyla
Kkn y a t a k ve

sofra takmlarn hazrlyor, hasr

lar t e m i z l e t i y o r d u m .
Burada

sras

gelmiken

unu

da

syliyeyim

A t a t r k hibir y e r d e Belediyelerin konuu

ki,

olmam,

her yerde masraf cebinden demitir. Y a l n z 1927 y

lnda

stanbul'a

ilk

geliinde

stanbul

Belediyesi'nin

konuu olarak kaldn hatrlarm. br y l l a r stan

bul'a geliinde m a s r a f hep kendi demitir. H i bir
otelcinin, gazinocunun etkisinde k a l m a m t r .

Onlar

her ne k a d a r p a r a a l m a k istemezlerse de A t a t r k :

Bir

daha

gelmem

sonra...

Diyerek

parasn

der v e b a y a v e r e sorard;
Gazinocu parasn ald m ?
V e r i l d i cevabn almadan d a g a z i n o d a n kmazd.

158

ATATRK'N

UAININ

OTOMOBLLER

B U R S A ' d a bir hafta kaldktan sonra o t o

mobillerle Y a l o v a ' y a g i t t i k .

Otomobiller

deyince sanmayn yzlerce otomobil vard. Sadece se

k i z tane. B i r i ak y a z l k , biri kapal i k i L i n c o l n ,
Buick, bir Benz M e r c e d e s . . .
k i n c i Cumhurbakan zamannda bu say onsekize
kmtr. Oysa s m e t nn, R u s y a ' y a y a p t g e z i d e n
dnd zaman, S o v y e t ynetiminin etkisinde kalarak
Bakanlarn

altndan

arabalarn

aldrmak

istemiti.

T e v f i k Rt A r a s ' l a kr K a y a K k e g e l e r e k A tatrk'e

durumu

anlattlar.

Atatrk:

B e n i m o t o m o b i l l e r i de kaldryor m u ? D e y i n

ce:
H a y r P a a m , sizinkilere dokunmuyor. Cevab
n ald. Bunun zerine:
Yahu, byle ey olur m u ? B i r v e k i l i n altndan
o t o m o b i l alnr m ? Bu ne biim i... D i y e sylendi.
kr K a y a :

B i z de kabul e t m e y i z . . . Dedi.

O sralar s m e t nn, bir yl kadar resmi araba

y a binmedi. K e n d i hususi otomobiliyle M e c l i s ' e v e B a
bakanla

gidip

geldiydi

GZL

159

DEFTER

ELBSELERM YAKIN
YALOVA'DA

uzun sre kaldk. A k a m l a r A -

tatrk'n sofras yine konuklarla dolup ta

y o r , birok y u r t sorunlar bu sofrada grlyordu.
B i r akam y e r l i m a l kullanlmas stne bir konu
ma oldu. H e r k e s dncesini sylyor,

yurtta yerli

endstrinin g e l i m e s i iin byk bir k a m p a n y a al

mas, herkesin y e r l i m a l yemesi, y e r l i mal g i y i n m e
s i isteniyordu. Y e r l i M a l
bugnlere

H a f t a s ' n n aklan d a

rastlar.

A t a t r k , herkesin ne srd
zamanki

dikkatiyle

Bundan

dinledikten

sonra

nder

dnceleri, her

sonra:

olarak

benim

de

yerli

mal k u l l a n m a m l z m . G a r d r o p t a k i elbiselerimi g e
tirin. Kkn nnde y a k n . . .
E m r i n i v e r d i . H e r k e s t e bir sessizlik.... O en, g
rltl sofra sanki bir anda m e z a r sessizliine brn
mt. H e r k e s birbirinin yzne bakyordu. Sessizlii
lk

nce

konuklar

arasnda

bulunan

Ulus

Gazetesi

bayazar F a l i h R f k A t a y b o z m a a cesaret edebildi:

Paam,

bu

elbiseleri y a k m a y n ,

birer tanesi

ni bizlere verin. B i z de htra o l a r a k saklayalm... D e

yince A t a t r k hafife, glmsedi:
P e k i , dedi.
Orada hazr bulunan herkese b i r e r k a t elbise v e
rildi. Bunlarn a r t k o elbiseleri htra olarak m sak
ladklarn, y o k s a g i y e r e k m i eskittiklerini bilemem.
Bir

gn

sonra

Beyolu'nun

tannm

terzilerin

den A r m a n Y a l o v a ' y a getirildi. A t a t r k , K k t e k i l e r i n

g z l e r i nnde

yerli

kumatan

diktirdi. O olaydan sonra

elbisesini

kestirdi ve

A t a t r k , elbiselerini hep

y e r l i kumatan o l a r a k A r m a n ' a diktirmitir. B i r da

ha da s v i r e ' d e n kuma g e l m e d i .

160

ATATRK'N

UAININ

HZIM'I N A S I L
GRETRD?

H A Z I M A t a t r k ' n e n sevdii aktrd.

A n k a r a ' d a n stanbul'a g e l d i i z a m a n l a r
H z m sofrasnda g r m e k ister v e temsil sonras
otomobilini gndererek bu byk sanaty Saray'a
getirtir, karlkl sanat sohbetleri
yapard. N e e ,
espri havas iinde g e e n toplant srasnda eitli
konular zerinde grlr, tartlrd.
Y i n e bir gece, g e saatlerde H a z m , A t a t r k ' n
sofrasndayd. K o n u spora gelmiti. A t a t r k , sanat
y a yle sordu:
H a z m , hi spor y a p t n m m r n d e ?
Hazm,
A t a t r k ' n grei
sevdiini v e oban
M e h m e t ' i de koruduunu bildiinden :
Genliimde biraz gre y a p t m Paam... D i
ye a t m a s i y o n bir karlk verdi.
A r a d a n be - alt saat g e m i , spor konusu unu
tulmutu. Bu arada A t a t r k ' n , yaverinin kulana
e i l e r e k bir eyler syledii g z d e n kamad. Y a v e r
hemen uzaklat ve daha be dakika bile g e m e d e n
yannda Muhafz A l a y n d a n seme yar beline kadar
plak leventendam on pehlivan erle beraber grnd.
H e r k e s aknlk iinde ne olacan m e r a k l a bek
liyordu. A z nce sylediklerini unutan H a z m , bana

GZL

DEFTER

161

geleceklerden habersiz,

gelenlere

b i r a z da

aknlkla

bakyordu. A t a t r k keyifli k e y i f l i :
Kuzum

Hazm,

unlarla

gre

te,

marifetini

grelim... D e m e z m i ?
H z m ' d a bir anda afak atmt.
ni

toparlayp,

iin

iinden

syrlmaa

H e m e n kendi
alt:

A m a n P a a m , ben g e n l i i m d e gretim... G
rei falan o k t a n unuttum. Bunlar benim pestilimi
karrlar...
A m a A t a t r k kararlyd.

l l e d e H z m ' gre-

tirecekti. G l m s e y e r e k :
Sen
Bunlar

neenle

senin

kalpleri,

karnda

tua g e t i r m i adamsn.

dayanr

m?

D e y i n c e g z l e r i yaaran H a z m , A t a t r k ' K r a
m a y a c a n a n l y a r a k aresiz ceketini kard. K o l l a
rn svayarak pehlivanlarn yanna sokulup

yavaa :

Bak, ben pehlivan falan d e i l i m . B i z i m imdi

v a z i f e m i z P a a ' y e l e n d i r m e k . . . S i z kendinizi bo b
rakn. Ben sizi t u t a c a m .
Diye

onlarn

saflklarndan

yararlanp,

masann

nne kadar g e t i r d i . Bata duran pehlivann bir anlk

dalgnlndan yararlanarak, hemen el - ense yere d
rmee

alnca

Atatrk:

B r a v o ! . . Y a a H a z m . . D i y e bard. Salon kah

kahadan

krlyordu.

Sabaha kar sofra d a l r k e n H a z m evresinde

kilere :..
M e e r Paa'nn

nnde

g r e m e k ne

kadar

zormu. K u y r u k sokumuma k a d a r terledim... Diyordu.

F . 11

162

ATATRK'N

UAININ

A D A L I AYE H A N I M
A N K A Y A K k n d e yine bir a k a m zi
y a f e t i . . . stanbul sosyetesinin
tannm
kiilerinden A d a l A y e H a n m v e ei A s a f bey d e
konuklar

arasnda bulunuyordu.

Saat g e c e n i n ikisine

y a k l a m t . P i s t t e k i iftler a z a l d bir sra A t a t r k ,

A y e H a n m dansa kaldrd. H a t r m d a kaldna g
re

bir v a l s

alyordu.

A y e H a n m n ei A s a f B e y i n bir ara elinde ta

bancayla a y a a k a l k m a k istedii grld. M e d e n K a
nun

o k t a n alnmt.

Trkiye,

ada u y g a r l k d

z e y i n e y k s e l m e k iin d e v admlarla ilerliyordu. Ba

tnn btn yeniliklerini benimsiyorduk. D a n s t a n tabii
bir ey v a r m y d ?

s t e l i k A d a l A y e H a n m v e ei

d e sosyeteden g e l m e y d i l e r .
A s a f B e y i n tabancasnn A t a t r k ' hedef tutaca
n hi sanmyorum. Onun olsa olsa sarholuun etki
siyle bu
kat

daha

tabancay e k m i olduu dnlebilir. F a

ayaa

kalkmadan

yannda

bulunan

Sinop

m i l l e t v e k i l i R e c e p Zht'nn onu bir y u m r u k t a y e r e

sermesi bir oldu.
R e c e p Zht, A s a f B e y i n elindeki kk tabanca
y bana verdi. B e n de sofra d a l d k t a n sonra bayav e r Celal B e y e g t r d m .
A t a t r k ' n btn bunlardan haberi yoktu. Dans
n bitirdikten sonra konuklarn yanna oturmutu. D u
rumu

ancak ertesi gn

a k a m sofrasnda A t a t r k ' e

anlattlar. K z a c a n sanyorduk. G l e r e k :
Y a h u ne v a r bunda ekinecek. A d a m c a z k e y
f e g e l m i , c a m tabanca a t m a k istemi... D i y e c e v a p
verdi.

GZL

D E F T E R

163

RFAT H O C A ' N I N B A I I

MLL Mcadele'ye katlm A t a t r k ' n y a

knlarndan birinin a z n d a n d i n l e m i t i m :
19

Mays

1919.

Atatrk

Kurtulu

Sava'na

ba

l a m a k zere Samsun'a a y a k basmtr. B i r yandan i

ve d dmanlarla savarken,
lklarla

bir y a n d a n da hasta

uramaktadr.

Bbreklerinden hasta olan A t a t r k , B a f r a y a k n

larnda I l c a ' d a v e H a v z a ' d a t e d a v i altna alnmtr.
Sivas v e E r z u r u m

K o n g r e l e r i n d e n sonra A n k a r a ' y a

dnyor. B u srada A l i F u a t Cebesoy, bz y a r d m l a r

da

bulunmutur.

Vahidettin'in

duu

y o l l u k l a r n da

para

kalmamt.
Nereden

para

sonu

kendisine

gelmiti.

bulunaca

vermi

Elde

ol

avuta be

dnlrken

Diyanet

leri Bakan R i f a t H o c a k a g e l i y o r . H e m e n cebin

den bin l i r a k a r y o r ve A t a t r k ' e :
Paam,

imdi sizin p a r a y a ihtiyacnz vardr.

Bugnlk bu k a d a r t e m i n edebildim. Kusura bakmayn... D i y e p a r a y u z a t y o r .

B u p a r a y hi unutmam... D e r v e R i f a t H o ca'dan

sras g e l d i k e

nerek szederdi.

ATATRK'N

164

UAININ

KARABEKR'E SNRLENYOR

B R gn A n k a r a ' d a G a z i O r m a n i f t l i i ' ndeki M a r m a r a Kknde sofrac Saip'le

oturmu, konuuyorduk. Can skntsndan konudan ko
n u y a atlyorduk. K a p aralkt. Salonda A t a t r k , C e
v a t Abbas'la derin bir konumaya dalmt. Onlar ken
di lemlerinde, biz kendi lemimizdeydik. Saatler iler
liyor, z a m a n n nasl g e t i i anlalmyordu.
Saip h e r frsatta A t a t r k ' sevdiini, O'nun iin
her eyi g z e alabileceini ileri sryor, bense ona :
Sen

Gazi'yi

pilavyla

hoaf

iin

seviyorsun

Bense kafasna, dncelerine, baard ilere h a y r a

nm... D i y e taklyor,
v a t a y a r a r l k gsteren

sonra yle e k l i y o r d u m :
bir

sr paay

Sa

sevmiyorsun

d a y a l n z A t a ' y seviyorsun. B u doru m u ?

A r k a d a m aksini ileri sryor, bense onun dal
na b a s m a k iin
kzna

ks

adamakll

sesimi

ykseltiyor,

sonra

ks g l e r e k bakyordum.

B i z byle t a r t m a y a dalm ekie duralm, A t a

trk

sesimizi duymu,

girdim:

zile

bast,

bizi

ard.

eri

GZL

DEFTER

165

e r d e kahvehane mi kurdunuz? N e d i r bu g

rlt... D i y e kt.
H i sesimi karmadan bam nme e i p b i r a z
bekledim.
dar

tekrar

konumasna

dalnca da

sessizce

szldm.

A t a t r k , konumamz duyup ta beni a r d za

m a n hi durmadan K a r a b e k i r P a a ' y yordum. B i l
m e m ama, ocukluumda r e n d i i m bir arknn et
kisiyle bu askere kalben b a l a n m t m . arknn, daha
dorusu

marn

na g r e

msralarnn

tekrar,

aklmda

kald

yleydi:

e l i k g i b i kollu, T u n t a n bilekli - T r k hi y
lar m, T r k hi y l a r m ?
A r a d a n y l l a r g e t i i halde bu ark hi aklmdan
kmamt.

Aklma

geldike

mrldanmadan

yapa

mazdm.
O akam

a n k a y a K k ' n e dndmzde A t a

trk bana :
Sen benim Byk N u t k u m u okudun m u ? D e
di.
O k u m a d m efendim. D i y e karlk v e r d i m . S o n
ra t e k r a r

sordu :

Ktphanenin

neresinde

biliyor

musun?

B i l i y o r u m , bir prlanta m a h f a z a iinde olacak.

y l e y s e al getir...

H e m e n y u k a r kotum. K t p h a n e y e g i r e r e k eta
jerin camn srp, N u t k u mahfazasndan kardm, a a y a indirdim. i m d e ne yalan s y l i y e y i m , bir k o r
ku v a r d
O srada sofrada bulunan Ruen E r e f n a y d n ' a
Nutku

verdim.

Ruen Eref, N u t k u n

sayfalarn

virdi, evirdi, K z m K a r a b e k t r ' e ilikin blme g e l i n -

166

ATATRK'N

UAININ

ce durdu. A t a t r k ' n yzne bakt. B e n y u k a r g i d i n

ce, o gnk olay konutuklarn anlamtm. Sonu ne
olacak, altndan ne k a c a k d i y e m e r a k l a bekliyordum,
A t a t r k , Ruen E r e f n a y d n ' a dnerek :

Oku... Dedi. Sonra bana b a k t :

Sen de dinle... D i y e ekledi.

Ruen

E r e f n a y d n ' n okuduu

blmleri

y k bir dikkatle dinliyordum. A t a t r k t e a y n i l g i y l e

dinliyor, sanki o gnleri yeniden y a a r g i b i oluyordu.
Gzleri deimeyen bir noktaya

saplanmt.

Okuma

ii b i t t i k t e n sonra bu konu zerinde A t a t r k ' l e R u

en E r e f n a y d n arasnda bir konuma balad. Can
kulayla

dinlediim

Sava'na

balaynn

konuma,

Atatrk'n

Kurtulu

hikayesiydi.

A t a t r k , son P a d i a h Vahidettin tarafndan Sara

y a arlmt. K a b u l srasnda Vahidettin i l k o l a r a k
ona u

sl

soruyu sormutu :
u grdnz dman g e m i l e r i n i buradan na

karabilirsiniz?

O grdnz z r h l l a r karada yrmez.

P e k i bu ii nasl yapabilirsiniz?
Emredersiniz.
Ne

yaparsanz

yapn,

fakat

bunlar

buradan

kovun...
Ve kendisine u g r e v i v e r i y o r :

Yannza

Samsun'a

hareket

alabileceiniz m a i y e t i n i z i
ediniz.

Yarn

Bandrma

alnz.
vapuru

h a r e k e t i n i z e hazrdr. a r k v i l y e t l e r i asker mfettii

o l a r a k y o l a kn. A l l a h y a r d m c n z olsun...
P a d i a h A t a t r k ' n elini skyor. O da S a r a y d a n
ayrlyor.

GZL

DEFTER

167

rk B a n d r m a teknesi K a r a d e n i z ' i n a z g n d a l
g a l a r arasnda y o l

alrken igal

k u v v e t l e r i ii haber

alm, f a k a t o k g e kalmtr. n g i l i z zrhllar B a n

drma

vapuruna yetiemeden

Atatrk

Samsun'a a y a k

basmtr.
Konumann

burasna g e l i n c e

A t a t r k bana dn

d. Anlalan o gn K a r a b e k i r hakknda Saip'le y a p t

m konumay unutmamt :
Onun

yerine

Samsun'a kp,

askeri elbisele

rimi yrtp, niformam attktan sonra K a r a b e k i r P a

a benim

t a y n m kesmitir.

Mill

Mcadele'ye

olan

hizmetlerini de bu zaviyeden i n c e l e m e k lzmdr...

A r a d a n y l l a r gemiti. O srada g a z e t e l e r d e K a
rabekir P a a ' n n anlar yaynlanyordu. K a r a b e k i r bu
yazlarnda y a p t hizmetleri sralyor H e r eyi ben
y a p t m . Ben olmasaydm T r k m i l l e t i kurtulamazd...
gibisinden szler ediyordu. A t a t r k ' e de az bir p a y b
rakyordu.
O sralar biz stanbul'da, D o l m a b a h e Sarayndaydk. A t a t r k , g a z e t e l e r d e k i bu y a z l a r a biraz sinirlen
m i olacak ki, birden unlar syledi :
Bu ekilde iddiada bulunan adamlar akl dok
torlarna g n d e r m e k lzm...

E e r bu m e m l e k e t i bir

K a r a b e k i r ' l e bir M u s t a f a K e m a l kurtardysa ok y a zk...

Oturup a l a m a k l z m !

168

ATATRK'N

UAININ

SAVARONA YATININ
HKAYES

ATATRK

sk sk deniz y o l u y l a d a y u r t

gezilerine
mur

bir

yata

Erturul

yat,

niz'de

batma

sakncal
du,

deniz

mu

onun

ihtiya
bir

gn

tehlikesi

bulunuyordu.
akyd.
denizden

kt

iin

vard.
sert

Eski
bir

geirdii
Atatrk
Son

drt

ba

devirden

havada
iin

denizi

ma

kalma

Karade
kullanlmas

ok

seviyor

zamanlarda s a l k duru

uzaklamasnn

doru

olmad

n da o r t a y a koyduundan, btn bunlar gznnde

bulunduran Hkmet, O'na ulusun bir a r m a a n ola
rak A m e r i k a l m i l y o n e r bir kadndan o k ucuza bul
duu

S a v a r o n a y a t n almt.

Y a t n n g i l t e r e ' d e n aln srasnda ben de

bu

lunduum iin ksaca Savarona'nn hikyesini b u r a y a

k o y m a k yerinde o l a c a k t r :
1938 M a r t n d a L o n d r a ' y a saat u z a k l k t a S a v santin limanna g i t t i k . B u r a d a S a v a r o n a ' y a byk bir
trenle T r k b a y r a ekildi. B a y r a k ekme treninde
n g i l i z bahriyesinden a m i r a l v e komutanlar, ehrin i leri gelenlerinden biro k k i m s e vard. L o n d r a B y k
e l i m i z F e t h i O k y a r ile e l i l i k ileri gelenleri h a z r bu
lunmutu.
Geminin

alnmasnda Cumhurbakanl

Umumi

GZL

DEFTER

169

K t i b i H a s a n R z a Soyak, U l a t r m a B a k a n l M s
tear

Sadullah Gney,

Nakliyat

efi

Burhanettin,

mhendis N a c i A r k ile k o m i s y o n e r olarak A v r u p a '

da bulunan Z e k i adl bir kii ve B a l M a h m u t v a r d .
L i m a n d a bir ay kadar kaldk. Y a t n d ksm b e
y a z a boyand. ersinde y a p l a c a k deiiklikler iin n
g i l i z l e r ok p a r a istediklerinden n g i l t e r e ' d e n a y r l p
Hamburg

limanna

gittik.

Zaten

Blonios tezghlarnda yapld

iklik

konusunda

hi

zorluk

yat

iin

Hamburg'ta

Almanlar

dei

ekmemilerdi.

S a v a r o n a yatn 1931 ylnda A m e r i k a l bir kadn

y a p t r m t . M i s i s K a t v e l l e r , A l m a n tezghlarna t a m
be m i l y o n dolar saymt. Y a t l a a l t m g n D n y a
y dolatktan sonra Misis K a t v e l l e r A m e r i k a ' y a v a
tanna dnd. F a k a t A m e r i k a H k m e t i , be m i l y o n
dolar g m r k v e r g i s i isteyince t e r s yz edip t e k r a r
A v r u p a ' n n yolunu tuttu.
Bu srada K a t v e l l e r kocasn k a y b e t m i ve h a y a t
t a y a p a y a l n z kalmt. Y a t t a n hevesini ald v e A m e r i k a ' y a d a s o k a m y a c a n a n l a d iin satla
kard.
Y a t a i l k d e f a o z a m a n k i A l m a n Babakan Y a r
dmcs V o n P a p e n istekli olmutu. F a k a t b i z i m k o
misyoncular
trk'e

akgz

satmak

Atatrk'e

davranp,

istediklerini

kadna

sylediler.

bu

yat

Ata

Amerikallarn

s e v g i l e r i fazla olduundan y a t bir m i l y o n

ikiyz bin dolara sattlar. Bu suretle H i t l e r ' i n istedi

i y a t ona k s m e t olmad.
Savarona'nn sat ilemi
ziranda stanbul'a

geldik.

b i t t i k t e n sonra 1

Ha

F l o r y a nlerinde bizi polis

170

ATATRK'N

UAININ

v e g m r k m o t o r l a r karlad. Dolmabahe S a r a y n
lerine g e l d i i m i z sra A t a t r k bir m o t o r l a y a t a geldi.
A t a t r k ' t a m ikibuuk a y g r m e m i t i m . H e y e c a n
l a v e z l e m l e merdivenleri kmasn b e k l i y o r d u m . H e
m e n yanna kotum. F a k a t daha ilk bakta hasta o l
duunu sezdim. Y z solmu, incelmi, karn imiti.
Atatrk'e kaygyla ve dikkatle baktm gren K
l A l i :
N e d e n bu k a d a r d i k k a t l i baktn e l e b i ? M e r a k
e t m e bir ey y o k . D i y e benim h a y r e t i m i y a t t r m a k
istedi. A m a beni kandramad.
Y a t a hemen yerleildi. G e r e k l i eyalar tand. A tatrk, y a t n mobilyasn, A m e r i k a n z e v k i n i ok be
e n m i t i . nk y a t n sahibi, ince z e v k l i y d i . Y a t n iindeki

eyalarn bir ksm,

Fransa'daki

mzelerden

asl gibi t a k l i t olunarak yaptrlmt. B i r o k kele

ri tarihi eyalarla bezenmiti.
P l n l a r n grd z a m a n y a t ok b e e n e n A t a
trk,

ne y a z k ki,

ona kavutuunda lme y a k l a

m a r bir hastayd.

Savarona'nn

safasn

sremi-

y e c e i n i o d a anlam v e zlerek B u te kne y o k s a

b e n i m m e z a r m m o l a c a k ? d i y e hazin h a z i n sormu
tu.
A t a t r k onbe g n k a d a r y a t t a kald. K k g e
z i n t i l e r yapt. D e n i z havas yaram, yz b i r a z dzel
m e e yztutmutu.

GZL

171

DEFTER

K A D I N GAZETEC

1933 Y I L I N D A P a r k Otel'de o r t a yal, fa

k a t ok gzel iki kadn A t a t r k ' n dikkatini ekti. M a v i gzl, sarn bu kadnlar bir k
eye

ekilmiler,

sessiz sedasz oturuyorlard.

Hususi

K a l e m Mdr Sreyya B e y e :
K i m d i r bu k a d n l a r ? D i y e sordu.
Sreyya Bey, Metrdotel Karabet Efendiye kadn
larn k i m olduklarn sordu ve A m e r i k a n g a z e t e c i l e r i
olduklarn r e n e r e k A t a t r k ' e bildirdi. Bunu d u y a n
Atatrk :
Acaba

masamza davet

etsek

gelmezler m i ?

Dedi.
Metrdotel Amerikallarn

yanna

giderek

Ata

trk'n arsn bildirdi. K a d n l a r m e m n u n i y e t l e di

y e hemen yerlerinden kalkp A t a t r k ' n y a n m a g e l
diler.
O g e c e g e v a k t e kadar A t a t r k , konuk g a z e t e
cilerle ilgilendi. G e z d i k l e r i y e r l e r i sordu, alma p r o g
ramlarn

dinledi.

Tercmanl

Sreyya

Bey

yap

yordu. A t a t r k , daha sonra konuklara unu sordu :

Siz T r k i y e ' d e nereleri g r d n z ?

G a z e t e c i l e r u karl v e r d i l e r :
stanbul'u grdk, m z e l e r i gezdik, tarih y e r
leri dolagtk...

172

ATATRK'N

UAININ

T r k i y e y a l n z stanbul deildir. Sizi onbe gn

m e m l e k e t i m d e misafir e t m e k istiyorum. Bu z a m a n iin

de

istediiniz

Trkiye'yi

yerleri

grmekte

daha y a k n d a n

serbestsiniz,

tanmak

bylece

frsatn

elde

et

m i olursunuz. K a b u l e d e r m i s i n i z ?

T e e k k r ederiz. M e m n u n i y e t l e kabul ediyoruz.

Bunun

zerine

Sreyya

Bey

konuku

olarak A-

merikal

g a z e t e c i l e r i n y a n n a v e r i l i y o r . z m i r , Efes,

Antalya,

Belks ykntlarn dolatktan sonra A n k a

r a ' y a g i d i y o r l a r . B i r k a g n de orada kaldktan son

ra

stanbul'a

dnyorlar.

A m e r i k a l g a z e t e c i l e r s t a n b u l ' a dnlerinde D o l
mabahe

Saray'nda

bul edilip, y e m e e

yeniden

Atatrk

alkondular.

tarafndan

Sofra g e c e

midrde kadar srd. K o n u k l a r g e z d i k l e r i y e r l e r i

lattlar.

Atatrk

byk

bir

dikkatle

ka

saat y i r -

bunlar

an

dinledi.

E k s i k edindikleri bilgileri tamamlad.

B i r gn sonra konuklar, bir m a n e v r a y a gtrld
ler. A s k e r m a n e v r a l a r hayranlkla seyrettiler. B i r ara,

manevra

Amerikan

alanna

balanan

Bakonsolosuyla

da

bir
bir

telefon

hattyla

grme

yaptlar.

B i r k a gn sonra A m e r i k a l g a z e t e c i l e r m e m l e k e t
lerine dndler. Bu iki

kadn,

yz

altm be g a z e t e y e

birden g i t t i k l e r i yerden y a z y a z a r l a r m . T r k i y e i z
l e n i m l e r i gnlerce A m e r i k a n basnnda y e r ald. Bun
lar bizim g a z e t e l e r d e n d e b a z d a n evirip yaynladlar.
A m e r i k a l g a z e t e c i l e r yazlarnda A t a t r k ' t e n h a y
ranlkla szetmekte, ok n a z i k v e centilmen bir d e v
let

bakan

olduunu

sylemekte,

Dolmabahe

Sara

y'nn iekler iindeki g z e l l i i n i m e k t e y d i l e r . A tatrk'n,

konuklarn

bulunduu

sofraya s m o k i n g g i

yerek geldiini yazyorlard. Oysa Atatrk'n o g e c e

dz bir l c i v e r t elbise v a r d zerinde.

GZL

DEFTER

173

TAYYARE

PYANGOSU

BR akam sofrada iki zerine konuuluyordu.

K a d e h l e r h a v a y a k a l k t k a eitli

grler o r t a y a atlyor, iki y a p a n y e r l i f a b r i k a l a r n

kurulmas dncesi savunuluyordu. nce bir bira fab
rikasnn kurulmas

tartlmaa

baland.

Bira

fab

rikas yaplsn, g z e l . . . A m a g e r e k l i y a t r m nereden

bulacaz ?
Atatrk,

sermaye

konusunda

leri g l m s e y e r e k dinliyordu.

ileri

srlen

istek

Sonunda hi birini g

z t u t m a m olacak ki, son umut o l a r a k bir T a y y a

re

Piyangosu

bileti

Y a v e r l e r , sofraclar,
Btn

biletlerin

Kimin

(!)

alnmasna k a r a r

ahlar

parasn

ansna

da

verildi.

onar liralk bilet aldlar.

Atatrk

karsa,

verdi:

bununla

bira

fabrika

s kuracaz. D e d i .
O g e c e o t u z - k r k k a d a r bilet alnmt. B i r k a
g n sonra p i y a n g o ekildi. F a k a t - A t a t r k ' n ald
da iinde -

biletlerin

hi

birine bir ey kmad.

Y a l n z benim biletime a m o r t i kmt. A t a t r k , yine

bir g e c e sofrada biletlerin ne olduunu sordu.

Sonu

cu rendikten sonra da :
En ansl adam
hepinizi geride brakt...

elebi'ymi,

dedi.

Bu y a r t a

ATATRK'N

174

UAININ

SZ S E N Y R S N Z
ANKAYA
partisi
ok

zaman

Kk'nde

olur

kazanrd.

ve

Bir

ara sra d a p o k e r

Atatrk
akam

oyun

yine

sonunda

Kkte

yeil

uha masann evresinde on - onbe kii k a d a r top

lanmlar,

poker oynuyorlar. D e r k e n p a r a b i t i y o r .

z a m a n l a r zerlerinde

kurt

resmi

olan

yeil

bir lira

lklar v a r d . Meclis dalrken, bakanlar, m i l l e t v e k i l leri A t a t r k ' n elini pyor, kp g i d i y o r l a r d . A t a

trk elindeki
datt.

paralar,

Ama

para

antrede kanlara kendi e l i y l e

bitmemiti.

Kalan

demeti

bana

uzatarak:
K a l a n l a r say... D e d i .
H e m e n saydm:
Oniki efendim...
Paralar

bize v e r e c e k

sanmtm.

Orada bra

himle i k i m i z kalmtk. F a k a t y l e y a p m a d :

Ona

Ver... D i y e g e r i ald. Sonra b r a h i m ' e u z a t t .

da:

Say!.. D i y e e m i r v e r d i . O srada b r a h i m se

vinmi, p a r a l a r ona v e r e c e i n i sanmt. P a r a l a r say

dktan

sonra:
Oniki efendim... D e d i .

P a r a l a r ekip

ondan d a g e r i almasn m ? . . Son

ra bize dnerek :

B e n bu p a r a l a r size verebilirim, a m a v e r m e m .

Onlar birer l i r a y a aldlar. H e p s i vekil, mebus. h t i y a

iindeler.

Fakat

senyrsnz.

sizin

Gazi'nin

durumunuz
sofrasnda

iyi

onlardan.

yeyip

Siz

iiyorsunuz.

N e aile geindiriyorsunuz, n e d e masrafnz var... Dedi.

A t a t r k y a t m a a g i t t i k t e n sonra b r a h i m ' e d n p :

M e e r biz senyrmz de haberimiz y o k m u .

K e k i senyr olmasaydk da, o p a r a l a r bizde kalsayd..

D i y e takldm.

GZL

DEFTER

175

RESCUMHURLUK
NUR Conker,
akalarna

YAPAMAZSIN

Atatrk'n

katland

nazn

bir

ektii,

ocukluk

ar-

kadayd. Onun ar giden hareketlerine k z m a z , p a

tavatszca k r d potlar hogrr, en koyu tenkitleri
ne bile katlanrd. N u r i C o n k e r A t a t r k ' e taklr, k z
d z a m a n damarna basar. O da punduna g e t i r i p , bu
ocukluk arkadana y a p m a d n brakmaz, adeta onu
deli ederdi. N u r i Conker arada bir:

tursak...

Paam,
Diye

ekilsen de,
taklrd.

o k o l t u k t a b i r a z biz o-

Bir

akam

yemei

srasnda

sofrann en neeli annda A t a t r k , yine bu ekilde akalaan N u r i Conker'e dnp:

Sen Reisicumhur olabilir

Olurum... H e m senden daha i y i idare ederim..

misin?

D i y e sordu.

yleyse p r o v a edelim... G e otur bakalm k o l

tua.

imdi sen Reisicumhursun. Syle b a k a l m nce

ne y a p a c a k s n ? . .
N u r i C o n k e r hi istifini bozmadan k e y i f l e A t a
trk'n koltuuna oturdu. evresini yle bir tepeden
bakla

szdkten

sonra

bana

dnp :

Hayvanlar, yemek getirin. Dedi.

H e r k e s i n yznde bir g l m s e m e . A t a t r k t e g
lyor. B a n a dnp :

elebi Efendi... B e n byle m i s y l y o r u m ? D i

ye sordu.
H a y r . . . D i y e cevap v e r s e m bu biraz da dalka
vukluk o l a c a k t .
deyip,

K e n d i m i topladm.

h e m e n ta g e d i i n e

F r s a t bu

frsat

yerletirdim:

A a y u k a r byle o l u y o r Paam...
Bunun zerine A t a t r k , N u r i Conker'e dnp :
Anlald...

Sen Reisicumhurluk y a p a m y a c a k -

sn... D u r ben yine y e r i m e g e l e y i m . . . D e d i .

176

A T A T R K ' N

U A I N I N

K A F E S E GRD

A T A T R K ' N btn istei z g r olmak,

halkn
Cumhurbakan
mn

zlemini

aristokrat

arasnda

olduktan
ekmiti...

sofrasndan

onlar

sonra

hep

Resm

skldn,

gibi

yaamakt.

byle

kiilerin
bz

bir

yaa

arasnda

kereler

kendi

a z n d a n duymuumdur. H a l k n iinde yle b i r kol

tuk meyhanesinde, dileince iebilmek, onun iin ne
v a z g e i l m e z bir tutkuydu.
B i r gn yine A t a t r k , h a l k n yaad g i b i yaa
y a m a m a k t a n ac ac y a k n y o r :
yle K a r a k y ' d e k i meyhanelerde oturup, hal
k n arasnda imek, sonra aklna esince bastonunu al p A v r u p a ' y a g i t m e k ne i y i olurdu. B k t m bu resm
hayattan,

trenli

ekilde

yaamaktan...

D i y e hr o l m a isteini o r t a y a k o y u y o r v e yle
ekliyordu :

rafn

T o k a t l y a n ' d a oturuyorsun. B i r sr insan et e v i r m i . . . N e r a k y , n e suyu

rahat

iebilir-

sin...
Salih B o z o k , A t a ' n n bu iten y a k n m a l a r n ba
yla onayladktan sonra

yle

karlk v e r d i :

P a a m , herkese h r r i y e t verdiniz, kendiniz kafese girdiniz...

GZL D E F T E R

177

B E N OY VERMEE
YOLLUYOR

S E R B E S T F r k a ' n n kurulduu
im ncesi A t a t r k ,
lamak

yld.

Se-

halkn nabzn y o k -

iin karsna kan herkese hangi p a r t i y i tut

tuunu soruyor, alaca karl deerlendirerek, yur

dun politik tansiyonunu l m e e
ilimini

anlyordu.

mekteydi.

alyor, halkn e-

iindeydik.

A t a t r k ye-

Sofrac A l i Bebek'e :

Hangi

frkadansn?

Sofrac hi

1930 y l

Diye

sordu.

ekinmeden:

Serbest Frka'danm... D e d i . Bu karlk A t a

trk'n ok houna g i t m i t i :
P e k l . . . B r a v o ! . . Dedi. Sonra basofrac b r a him'e de a y n i soru :
Ya

sen

hangi

frkadansn?

brahim, ne olur, ne o l m a z d i y e politik bir k a r lk

vermei

uygun

grm

olacak

ki:

O k k a l k i m byk verirse, ondan yanaym...

D e r k e n o srada ieri ben g i r i y o r d u m . H e m e n bana

seslendi:
Sen

Serbest

Frka'dansn...

Deilim...

F. 13

ATATRK'N

178

UAININ

A t a t r k bana defa S e r b e s t F r k a ' d a n s n d e

mi, ben de defa D e i l i m k a r l n v e r m i t i m .
Bu k e z :

H a l k Frkas'ndan... Dedi.

Ondan da deilim..

Bunun cevab u

oldu :

H a y v a n a n l a m a z ki...
E r t e s i gn seim v a r d . Yeniden beni ardn
duydum:

Halk

Sen H a l k
Frkas'na

Frkas'ndansn.

Yarn

g i t , reyini

at!...

Peki... D i y e karlk v e r d i m . A m a ertesi gn

g i d i p t e oyumu kullanmadm. N e iim v a r d . . .
Atatrk'n,
m e m yolundaki
getirdim.

Halk

emrini

krkbe

Belediye

e v i m i n nne
Bakanna

Cumhuriyet
tam

seimlerinde

elektrik

Partisi'ne
yl

Yalova

oy

ver

sonra yerine
srtlarndaki

getiren H a l k Partili

Belediye

gidip o y v e r d i m . N u r v e r i y o r e v i m i n y a

nna, bir o y v e r i l m e z m i hi?..

GZL

179

D E F T E R

PROFESR D E L S N Z

A N K A Y A ' D A K K k t e bir akam sofrasn

da H u k u k Fakltesi profesr Sadri Maksud
de konuk olarak bulunuyordu. eitli konular zerinde
grldkten sonra s z

sras D e n i z y o l l a r n a g e l d i .

T r k D i l Kurumu'nun d e y i m l e r i zerinde duruluyor

du. A d n n D e n i z c i l i k Bankas m , y o k s a D e n i z B a n k
m olarak
Bank'n

k a l m a s tartld.

gramer

kurallarna

S a d r i Maksudi D e n i z
aykr

olduunu

savunu

y o r ve bu dncesinden bir adm bile g e r i g i t m i y o r

du. O konu o r a d a kapand. A r a d a n b i r iki saat ka
d a r g e m i t i . A t a t r k bir ara, bir eye sinirlenmi olacak ki, Sadri M a k s u d ' y e dnp :

Siz p r o f e s r deilsiniz... D e d i .

Bu

beklenmedik sesleni,

herkesi

artm,

pro

fesr de can evinden vurmutu. H e p i m i z put gibi y e

r i m i z d e dona kalmtk.
B i r an sren aknlndan kurtulan Sadr M a k sud'nin

kendini

toparlyarak

Atatrk'e

karl

v e r d i i grld :
Ha,

ben

profesrm..

Hem

de

Trkiye'de

deil.... s v i r e ' d e de bana krs v e r m i l e r . O l m a z s a

g i d e r orada dersimi v e r i r i m . imdi ben kalkp burada
S i z kumandan d e i l s i n i z dersem n e olur?.. K u m a n
danlnz
krs

elinizden

vermediler

alnr

m?

Ama

kumandanlara

daha...

Sadri Maksud'nin elinde arap kadehiyle syledi

i b u szlere A t a t r k karlk v e r m e d i . A z sonra d a
sofra dald.

Bir

milletvekilliinden

sre

sonra da

ayrldn

Sadri

duyduk.

Maksud'nin

180

A T A T R K ' N

U A I N I N

BRBRMZDEN AYRILMAYALIM

A T A T R K , yannda alan bizlerle s k sk

ilgilenir,
sofrada,

uak

konuklarn arasnda

olduumuza
yapt

bakmadan

akalarn,

takl

m a l a r n dnda y a l n z g r d z a m a n l a r da bir ek
s i i m i z , i s t e i m i z olup o l m a d srarla sorard.
Saolun P a a m , hi bir e k s i i m i z y o k . . . K a r
ln alnca da dnceli bir halde uzaklard.
1928

ylnda

stanbul'dan A n k a r a ' y a ilk

gidiim

de bir g n A t a t r k :

elebi efendi, y e r i n d e n memnun musun? D i y e

sordu.
Kkte

ofrler,

mstahdem iin a y r l m y e r l e r

vard. - drt kii bir arada yatard. B i z de basofr a c brahim, k i A l i ' l e r v e ben drdmz a y n i y e r d e
kalyorduk.

P e k rahat

t a saylmazdk. B y l e

olduu

halde :
o k memnunum P a a m . D i y e karlk v e r d i m .
A t a t r k , bu szlerimi duymam, g i b i konumas
na yle d e v a m e t t i :

GZL

DEFTER

Burada

belki

181
rahat

deilsiniz.

B e n de

rahat

deilim... A m a h e r ey z a m a n l a dzelir...
Ben yeniden:
Rahatm
tatrk :

Paam...

Dedim.

Bunun zerine A -

K a p a r a alyorsun? D i y e sordu.
E l l i lira...
Y a r n y z lira alrsn. A m a z a m a n gelecek, ben
Reisicumhurluktan ekileceim. O z a m a n belki bu pa
r a y alamyacaksn. B e l k i be lira alacaksn. O z a m a n
da birbirimizi brakmyalm...
Bu szler, A t a t r k ' n h i z m e t k r l a r n a bile ne ka
d a r bal olduunu v e onlardan a y r k a l m a k isteme
d i i n i ak seik gsteriyordu.

182

ATATRK'N UAININ

KMSE O N U N K A D A R
GZEL A L L A H DYEMEZ

DN konusunda A t a t r k ' n t a m a n l a m i y l e
lik olduu

sylenebilir. K i m s e n i n inan-

cna karmaz, dindar kiilere sayg gsterir, yobaz

lara, softalara ok kzar, din k a v r a m n n smrlme
sine izin v e r m e z d i . A l l a h v e P e y g a m b e r konular, A tatrk'n yannda t a r t m a konusu y a p l a m a z d . O'nun
iin dindar bir adam denemez. B i r g e c e sofrada P e y
g a m b e r zerine bir konu almt. A t a t r k ' n dindar
o l m a d n bilenler, O'na y a r a n m a k iin P e y g a m b e r ' i
kltr ekilde konumalar y a p y o r l a r d . A t a t r k , bu
konumalardan skldn belli etti. E l i n i m a s a y a in
direrek :

Bu bahsi kapatn... P e y g a m b e r ' l e r i kltmek

isterseniz kendiniz klrsnz... D e d i .

A t a t r k H a r b i y e ' d e okurken, abdestsiz o l a r a k top
tan n a m a z a giderlermi. Ordu'ya katldktan sonra da
cepheden

cepheye

komaktan

namaz

klmaa

vakit

bulamam. A n l a t t k l a r n a g r e I I . A b d l h a m i t ' e gen

subaylar el p m e e g e l i r m i . P a d i a h el v e r m e z , bir
p a a v r a sallar, g e l e n l e r onu perlermi. B i r g n hu
zura g e n bir subay km.

P a a v r a falan p m e m i .

B i r selm akp, soldan g e m i . P a d i a h :

K i m bu a d a m ? D i y e sormu.

GZL

DEFTER

183

M u s t a f a K e m a l . . . Demiler.

Srn

bu

adam...

Abdlhamid O'nu srnce bir Cuma namaza g i d e r .

H e m d e alayla. Sultan H a m i d ' i n Y l d z Sarayna g i
dii gibi...
Cumhuriyet'in ilnndan sonra din ve devlet ile
rini birbirinden ayrnca
lii

evresindekilere

yannda

bulunduum

rahat bir nefes

de

alama

sre iinde

almt.

baarmt.
hi

Lik
Benim,

n a m a z klmad.

Oru ta tutmad. R a m a z a n l a r d a iki ier, f a k a t K a d i r

gecesi a z n a katresini k o y m a z d . K a d i r geceleri sofra
bile kurdurmazd. Saygs bykt. B a z a n M e v l t din
ledii de olurdu. M i r a blmnde G k l e r e kt Mus
t a f a denince g z l e r i

yaarrd.

O z a m a n hemen k o

lonya gtrrdk. nan s a m i m i y d i . Bence A l l a h ' a inanyordu.

y l e A l l a h derdi ki y a l n z kalnca, O'nun g i b i
kimse d i y e m e z . H e r k e s ekilip y a p a y a l n z kalnca g k
yzne bakar, kendi kendine A l l a h derdi. B y l e g
zel A l l a h d i y e n adam yoktur.

184

ATATRK'N

RUS

UAININ

MLL

MAINDA

A N K A R A ' D A Trk-Rus mill m a oynanyor.

gelen

utleri

Mill

Takm

kalecisi

Hsamettin

g e r i e v i r i y o r . Santrfor V a h a p , R u s ka

lesine g o l l e r i sralyor, n c e 20 dk. Sonra 21 ol

duk. M a n bitimine on dakika kala, ne olduysa oldu,
Ruslar iki g o l atp

22

oldular. Yenilince

ok zl

dm.
Y l 1928. O z a m a n s t a d y o m f a l a n y o k . Muhafz
A l a y n n sahasnda oynanyor. K k e dndm. R e n g i m
atm.

Atatrk'le

karlatm.

Ne o elebi E f e n d i ? D i y e sordu.

Yenildik...
Nasl

yenildik?...
Anlattm.

Can

kulayla

dinledi.

Atatrk

maa

g i t m e z ama yakndan ilgilenir, futbol karlamalarn

g a z e t e l e r d e n izlerdi,
mata

yine

hatrlarm.

hdise
Rus

stanbul'daki
km

mayla

da

malarla da Bak,

diye

ilgisini

fazla

ilgilenmi,

belirttiini
durma

dan:

dan...

N e d e n y e n i l d i k ? D i y e soruyordu.
Bizimkiler

onlarn ayarna gelememi; te

on

D i y e karlk v e r d i m .

O da benim kadar zld. T a m kazanmken, son

dakikada yenil... Olur i d e i l . . . A t a t r k bir sre d
ndkten

sonra:

G a l i b i y e t t e n m a l u b i y e t e g e m e k ok zoruma

g i t t i . . . Dedi.

GZL DEFTER

185

Y U N A N M A I N D A N SONRA

Z N L olarak stanbul'a g e l m i t i m . O srada

Fenerbahe
kazanyor.

ile

atyor.

da

kaleciyi
Daha

var.

Sa ak Fikret

m a k isterken,
ruk

Yunanllarn A p o l l o t a k m
malar

Fenerbahe

1O

k a l e y e g i r e n topu

kar

bir

yum

bu yenilie ierleyen kaleci,

Bunun

gelmi,

ma

zerine sahaya

atlayan

bir subay

dvyor.
stadyom

yok.

Baraka

gibi

eski

Taksim

Klas'nda oynanyor. O l a y l ma iki gn sonra yeni

lendi. Yunanllar 2-0 yendik. ok heyecanl bir m a
t A l l a h iin. B i z i m ocuklar ok g z e l

oynadlar.

S a a L e b l e b i M e h m e t topu ortalyor, santrfor N e c

det

sol vurup,

topu

Yunan

kalesine

sokuyor,

R e b i i ortalyor, t o p Y u n a n alarnda.

soldan

Bylece ma

2 0 bitiyor.
Ankara'ya
ma

yksek

dndmde
sesle

tartrken,

arkadalarla
Atatrk

oturmu,

sesimizi

duy

mu. Y a n m z a g e l i p bana:
M a hdiseli g e m i , y l e m i ? D i y e sordu.
Ballandra ballandra anlattm. M i l l hislerim aya
a k a l k m subayn Y u n a n kalecisini
anlatyordum.

nasl dvdn

186

ATATRK'N

UAININ

Subay kimbilir ne y a p t l a r ? D e d i .

H a p s e t m i l e r . . . D i y e karlk v e r d i m .

Y e r i n i deitirmilerdir... Dedi.
A t a t r k ' n yannda serbeste konutuumuz

ve

O'nun da bizimle sk sk akalat iin marmtk.

O'nun keyifli halini grnce hereyi olduu g i b i sy
lerdik. O da bundan holanrd. O gn de b i r cokun
luuma gelmi olmal ki:

Yunanllar y l e perian oldu ki, ka p a r a eder

senin S a k a r y a H a r b i n . . . D e d i m .
A t a t r k , g e r i bir ey demedi ama, sonra syle
d i i m e , s y l e y e c e i m e bin piman oldum. nsan ken
dini byle unutuyor bazan.

GZL

DEFTER

187

L S Y E N H A N I M I P

T A R H Kurumu v e D i l Kurumu toplantla

kalkarak

rnda A t a t r k , A b d l h a k H a m i d ' i a y a a
s t a d d i y e selmlayp y e r verir, kendisine

zel bir i l g i gsterirdi. M a r m a r a Kk'nde bir de y e r

vermiti. A n k a r a ' y a geldiinde orada otururdu. Sonra
dan da m i l l e t v e k i l i

olmutu.

a i r - i z a m ' n asker

H m i d ' i n lmnde

merasimle

kaldrlmas

de
iin

e m i r verdirmi, byk airin cenazesi de top arabasy

la kaldrlmtr.
Y a l o v a ' d a Byk Otel'de bir b a l o veriliyordu. O
an
lar

g a z e t e c i l e r i n d e n z z e t M e l i h v e ei d e konuk

arasndayd.

Atatrk,

bu

hanmla

bir

sre

dans

edip konutuktan sonra bfeye doru g i t t i . Abdlhak

H a m i d v e ei L s y e n H a n m d a oradayd. L s y e n H a
nm dansa kaldrd.
de

yanana
B i r sre

yine

air-i

bir

D a n s bitince

pck

yerine

oturturken

kondurdu.

sonra A n k a r a ' d a k i b i r d a v e t t e
zam'la

dansa kaldrmt.

karlam

ve

Lsyen

Atatrk
Hanm

Onlar pistte dnerlerken Abdlhak

Hamid, K l A l i ' y e dnp yle d e d i :

Onlar gentir, brak elensinler. Sen bana A n tep'i

nasl kurtardn, onu

anlat...

188

A T A T R K ' N

U A I N I N

KAFA LS

APKA

D e v r i m i n d e n sonra fes bir kenara

atlm,
t...

apkayla

herkes

beraber,

apka g i y m e e

bunu

giyecek

balam

olanlarn

kafa

lleri de o r t a y a kmt. 1930 ylnda A n k a r a ' d a y z ,

o zamann M i l l E i t i m B a k a n olan D r . R e i t Galip,
elindeki

bir

makineyle

herkesin

kafatasn

lyor.

Dolikosefal mi, Brakisefal m i ? Y a n i biz h i z m e t k r l a

rn

konumalarna g r e hayvan m, y o k s a insan m ?

Hatrmda

kaldna

gre

7779

g e l e n k a f a l a r doli

kosefal, 81 den ileri olanlar da F o r d m a n Brakisefal...

Atatrk'n
sraya

ba

girmiler,

lld ve

balarnn

81

geldi.

llmesini

Odadakiler
bekliyorlar.

A t a t r k Reit Galip'e:

elebi'ninkini

l...

Dedi.

brlerinden nce bam lld. 81 kt. Sevin

mee

balamtm

ki Atatrk:

O l m a z ! . O h a y v a n kafasdr. B i r yanllk ol

masn... D e d i .
N e r d e y s e a l y a c a k t m . A l n d m anlaynca g l
mee

balad.

Tekrar

dalma

basarak:

Baksana elebi'nin kafasna...

n n benimkiyle ilgisi v a r m ? Dedi.

O melon kafa-

GZL

D E F T E R

189

B E N D E SZN G B
NSANIM
M O D A koyundayz... Scak bir y a z aka
m.

Byk

bir

kalabalk

evremizi

sar

m. H a l k , A t a t r k ' yakndan g r e b i l m e k iin t o p

lanm,

birbirinin stne

kyor.

S a k a r y a motorunu

ard:

Rak,

arap

ne

varsa

hepsini

halka

dat...

Bana. da bir ie brak. Dedi.

B e n de ne

kadar iki varsa, orada bulunan her

kese d a t t ' m . Y a r m bardak k a d a r r a k kald. O s

rada futbolcu F a z l gelmiti. Kalann da ona v e r d i m .
o k sevindi:
G a z i bize r a k v e r d i . . . Y a a s n b e . . . D i y e ba
rmaa

balad.

K a l a b a l n emberi g i t t i k e daralyordu. A t a t r k
halka

dnp:
Alaturka m,

alafranga m istersiniz?

Diye

sordu. D e n i z k z E f t a l y a gelene k a d a r mzik ala

cakt.

Herkes

ayr

bir

istedi.

gidiyor.

sevgi

gsterisi

y a p a n halka d o r u

rak

yle

zaman

ey

grla

Atatrk,

Bar,

ar

karsnda

coan,

kadehini

kaldra

derler.

Vaktiyle

konutu:

Vatandalarm...

Buna

rak

padiahlar g i z l i ierlerdi. Ben ak i i y o r u m . Siz de

benimle beraber iiyorsunuz. K a r l k l iiyoruz. H e
p i m i z eitiz. B e n i m iin rak ier, unu bunu y a p a r
diyorlar. Ben bunlarn hepsini y a p a r m . . . H e p s i d o
rudur. N e t i c e d e unutmayn ki, ben de sizin gibi in
sanm. Sizinkinden bir f a z l a d e i l d i r y a p t k l a r m . .

190

ATATRK'N UAININ

M A R F E T M GB E V L E N M Z
BR

gn
meler

sofrada kadnlar zerine

yaplyor,

kadn

gr-

konusunda

orta

y a atlan dnceleri A t a t r k dikkatle dinliyordu. B i r

erkein
sonra

beraber

onun

yaad

iin

bir

yakksz

kadndan

szler

ayrldktan

sylemesinin

Ata

trk aleyhindeydi ve israrla bu dnceyi savunuyordu.

A t a t r k ' n e v l i l i i ksa srm v e L t i f e H a n m
dan a y r l d k t a n sonra bile, y e r i g e l d i i z a m a n ondan
s a y g y l a sz e t m e i

bilir,

Bizim
sefir

alkanlk haline

Ltife

arlar,

Hanm

sosyetik

edeceini bilir, kltrl,

getirmiti.

kralie

gibidir.

misafirleri

Lisan

nasl

aydn kadndr...

kabul

eklindeki

c szleri ok kiinin kulandan g i t m e m i t i r .

Bir gn Atatrk'e
diler. K i t a b okuyunca

Armstrong'un
kalarnn

kitabn

getir

atldn g r d m .

Okuduu sayfa, O'nun zel h a y a t y l a i l g i l i blmd.

Bu n g i l i z benim e v i m e g i r e m e z . . . Husus ha
y a t m a nfuz edemez. B i z i m L t i f e H a n m A v r u p a ' d a
tahsil etmitir. Ona bunlar olsa olsa o y a z d r m t r .
ngiliz,

husus

hayatm

bilir

ama bir

yere

kadar

bilir. Dedi.
D a h a sonralar e v l e n m e konusu
trk'n

yle

konutuunu

aldnda A t a

hatrlarm:

B i z de bir z a m a n l a r m a r i f e t m i g i b i evlenmi
tik.

M e r a s i m l e r l e e v l e n m e y i bir m a r i f e t
Atatrk'n

Meden

Ltife

Kanunun

Hanmdan

kna

da

yol

ayrl,

sanmtk...
1926

amtr.

da

Eskiden

boanma ok kolayd. B o ol, dedi m i , k a r k o c a a y rlverirdi...

GZL

DEFTER

191

K Y L N N EE
G Z E L b i r sonbahar gn E t i m e s u t i f t
liine gitmitik.

Atatrk

otomobilden

inip, biraz y r m e k istedi. B i z de arkasndan g i d i y o r duk. O srada kar patikadan e e i y l e bir kyl b e
lirdi. A t a t r k ' n k p e i F o k s , yabancy g r r g r
mez

havlayarak

istedimse

de

zerine

saldrd.

Hayvan

tutmak

baaramadm.

B i r anda ne olduunu a n l y a m a y a n kyl, elindeki sopay olanca h z y l a F o k s ' a d o r u sallad. B e

reket sopa h a y v a n a g e l m e d i . H e m e n kylnn yanna
kotum:

Sen ldrdn m be a d a m ? . . D i y e ktm. u

sopa f r l a t t n k p e k y o k m u ? . . . K i m i n biliyor m u
sun ?...
K y l dikleerek sordu:

Ne

O kpek Gazi'nin kpei...

olmu

sanki?

Bunu duyunca kylnn korkudan oradan sva

c a n sanmtm. s t i f i n i bile bozmad. Sonra u bek
lenmedik karl v e r d i :

O Gazi'nin kpeiyse, bu da benim e e i m . . .

G a z i bir k p e k daha bulur ama, ben b i r eek daha

alamam...
O srada, geenlerden habersiz,

yry yapan

Atatrk, uzaktan kylyle tarttmz duymu:

N e o l u y o r o r d a ? D i y e seslendi.

E e i n kendisine ait olduunu

sylyor bu

kyl... D e d i m . Y a n n a gelince de o l a y bandan so

nuna dek anlattm.

Atatrk,

sylediklerimi d i k k a t l e

dinledi. K z a c a n sanmtm. Ban s a l l y a r a k :

Kyl

doru

sylemi...

Dedi.

yle. B i r daha nerden eek bulacak?...

Gerekten

de

ATATRK'N

192

UAININ

SLNDRL OBAN

AMERKAN

Bykelisi,

Atatrk'le

bera-

ber i f t l i k t e . . . F o x M o v i t a n , A t a t r k ' n
f i l m i ekilecek. i f t l i k t e koyun, kuzu, k e i . . .
nn arasnda silindir apkal,

Sr

ceketatayl iki adam...

B i r i d e v r i n Cumhurbakan, br A m e r i k a n B y k
elisi...

oban

brakm,

onlar

ortadan

grnce

Bylece film ekiliyor...

elisinin

srnn

korkudan

srsn

kaybolmu...
arasndaki

Atatrk'le,
hareketleri

Amerikan
filmde

yer

alyor.
B i r sre sonra a n k a y a

Kk'nde

filmi A t a

t r k ' e gsterdiler. B i z de a r k a tarafta ne o y n y a c a k

diye

merakla

bekliyorduk.

Iklar

snd,

film

ba

lad. B i r de ne g r e l i m ? K o c a srnn ortasnda iki

silindir

apkal

adam,

yryor;

eriliyor,

dorulu

y o r . . . ylesine g a r i b i m e g i t t i k i . . . H e r k e s , A t a r k ' n
ne

diyeceini

sonra

merakla

bekliyor.

Iklar

yandktan

Atatrk:

Aman

bu

filmi

gstermeyin... E m r i n i verdi.

B e n ne yapmsam Sefir de aynini y a p m .

Srnn

iinde

grme

apkal obanlara benzemiiz.

sin. B i z burda g r d k y e t e r . . . D e d i

Kimse

GZL

193

DEFTER

RUM

BR

yaz

1936
bir kalabalk
yapt.
bir

akam

ylyd.

karlad.

Splandit

otomobil

KADINIYLA KAVUNCU

Bykada'ya

skelede

ten

gitmitik.

Atatrk'

byk

gelen

sevgi gsterileri

Oteli'ne gidilecekti.

Vapur iskelesine

yanatrmlar.

Ata'nn

binmesi

iin...

O y s a A d a l a r d a tekerlekli, motorlu aralarla g e z i l m e

si yasak... A t a t r k , otomobili grnce yle sordu:

A d a d a otomobille d o l a m a k yasak d e i l m i ?

Sorusunun

karln

Kaldrn

bu

daha

otomobili...

beklemeden:
Dedi.

Sonra iki dizi

halinde sralanp kendisine y o l aan kalabaln ara

sndan y r y e r e k otele geldi. H e r k e s yolda A t a t r k ' e
iek atyor,

k a l a b a l y a r a n l a r eilip elini pyor

lard.
Otelin a l t k a t terasnda ok gzel bir sofra ha
zrlanmt.

F a k a t Atatrk,

halkn

cokunluunu

rnce bu s o f r a y a p e k iltifat e t m e d i . B i r servis masas

zerindeki r a k y l a leblebiden alp, elleri arkasnda bir
aa

bir y u k a r

dolamaa balad.
F . 13

ATATRK'N

194

UAININ

Balkonun n epeevre insanla doluydu. H e r e

it insan A t a l a r n g r m e k iin toplanm, birbirlerinin balar zerinden b a k m a a alyorlard. A t a t r k
m e r d i v e n l e r e doru yrynce kalabalk arasnda yeni
bir

kaynama

oldu. Y u k a r srayp yeniden balad

l a r el p m e e . . . G z y a a r t c bir m a n z a r a y d bu...
K a l a b a l n arasnda s i y a h dekolte bir elbise g i y
mi, uzan boylu, dolgun vcutlu ok gzel bir R u m ka
dn, oradaki herkes g i b i A t a t r k ' n de dikkatini ek
ti. K a d n n yannda kocas, ya da y a k n olduunu san
d m bir e r k e k vard. A t a t r k kadn yanna ard.
k i iip imediini sordu. H a y r cevabn alnca onu
dansa kaldrd.

O srada y u k a r salonda o r k e s t r a a

lyordu.
O devirde
rnda dolaan
babayani

srtlarndaki

kfelerle

mahalle

s e y y a r kavuncular vard.

klkl,

krl

sakal

gbeine

byle bir kavuncu da srtndaki kfeyle

arasna

Uzun

arala
boylu,

k a d a r inen
kalabaln

sokulmu, A t a t r k ' g r m e e alyordu.

R u m kadnyla dansn bitiren A t a t r k , birden g

zne arpan sakall kavuncuyu eliyle iaret ederek y a
nna ard. Kavuncu, bir Cumhurbakan tarafndan
arlacan

aklnn

ucundan

bile

geirmedii

iin

yerinden kprdamad. A c a b a k i m i a r y o r ? g i b i
sinden

sana

B e n mi,
bayla
yeniden

soluna baknd. Y a n n d a k i bir iki g e n

ben m i ? d i y e

hayr

iareti

kavuncuyu

o r t a y a frladlar. A t a t r k ,

yaptktan

iaret

sonra

K a v u n c u bir anda kendini pistin

verdi.

Ne

olduunu

parmayla

etti.

anlyamadan

ortasnda
evresine

buluakn

akn baknyordu. A t a t r k , kavuncunun srtndaki kf e y i karttrd. Sonra R u m kadnna, kavuncuyla dans

etmesini syledi. K a d n o k g z e l dans biliyor, pistte
dndke k v r a k h a r e k e t l e r i y l e g z

kamatryordu.

GZL

195

DEFTER

Pejmrde

kyafetli

kavuncuysa

hayatnda

hi

dans

etmemiti. Bu iki ayr t o p l u m katnn insannn bir

birine

sarlarak dansedileri

g r l e c e k eydi...

Dans

bittikten sonra A t a t r k , ellerini rparak;

B r a v o , b r a v o . . . D e d i . o k gzel

dans oldu.

Sonra R u m kadnyla g e l e n e r k e e beraber dans e t m e

lerini syledi. Bu kez onlar dansa baladlar. O r k e s t r a
hi durmadan alyor, toplanan halk alk tutuyordu.
Atatrk,

Bykada'daki

elence

akamnda

zengin bir R u m kadnyla y o k s u l bir kavuncuyu dans

e t t i r m e k l e acaba neyi a n l a t m a k istemiti? m t i y a z
sz,

snfsz bir k i t l e olduumuzu

gstermeyi mi?

Y o k s a o z e n g i n kadna B e n istersem seni bir C u m

hurbakanyla da, bir kfeciyle de dans

ettirmesini

b i l i r i m d e m e e m i getirmiti. Bunu bir trl z e m e

dim.

196

ATATRK'N

UAININ

T R K TYATROSU
TE O D U R

BR I r a k heyeti yurdumuza gelmi, ekono

m i k ve kltrel grmelerde bulunuyor
du. A n k a r a ' d a yaplan toplantlarda A t a t r k , iki lke
arasndaki kltr ilikilerinin gelitirilmesini istiyor
I r a k ' l a T r k i y e karde memleketlerdir. Y l l a r c a bir
arada yaamtr. Behemahal mnasebetlerimizi artt r a l m diyordu.
T o p l a n t n n sonunda A t a t r k , orada bulunan M i l l
E i t i m Bakanna:
B a d a t ' a T r k Tiyatrosu'nu gnderelim... D i y e
emir verdi.
B a k a n b i r an ne d i y e c e i n i ard. D e v l e t T i y a t r o
su henz kurulmamt. Y a b a n c bir lkeye yollana
cak b i r sahne gcmz yoktu. Gidip orada mahcup ol
m a k v a r d . Y a v a bir sesle :

sordu.

H a n g i tiyatroyu g n d e r e c e i z P a a m ? . . D i y e

A n k a r a ' d a bir H a l k e v i v a r m ?
E v e t var...

O r d a bir temsil o y n a n y o r m u ?
Oynanyor...

t e T r k T i y a t r o s u odur. B a d a t ' a onu g n

deriniz...
Bu konumadan ksa bir sre sonra R a i t R z a
T o p l u l u u B a d a t ' a g i t m i v e orada temsiller v e r m i
tir.

GZL

DEFTER

197

ELENG N E R E Y E
KOYARSANIZ K O Y U N

18

MART

anakkale

Zaferinin

yldnm

nedeniyle Gelibolu Y a r m a d a s n d a k i
hitliklerin bulunduu

yerde

dzenlenen

anma tre

nine A t a t r k te arl bulunuyordu. T r e n e , anak

kale'de dven ve onbinlerce kurban veren d e v l e t l e r i n
temsilcileri de gelmilerdi. O r t a l k elenkten g e i l m i
yordu. F r a n s z v e n g i l i z mehul asker antlarna e lenkler konulmu, ulusal, m a r l a r alnm, f a k a t henz
bir T r k ant olmadndan M e h m e t i k
konaca

yer

anakkale

konusunda

bir

Savalar

duraksama

srasnda

elenginin
olmutu.

dmana

atlan

m e r m i l e r d e n m e y d a n a g e t i r i l m i p i r a m i t eklinde bir
de T r k ant v a r d ki, z a m a n l a bozulmu,

kalntlar

da kaybolmutu. A t a t r k ' n o z a m a n l a r bu anta e

lenk k o y a r k e n ekilmi bir f o t o r a f d a H a r b i U m u
m Mecmuas'nn kapanda yaynlanmt.
O gnk trende elengi k o y a c a k bir y e r bulama
ynca h e m e n A t a t r k ' e kotular:

P a a m , b i z i m elengi nereye k o y a l m ?

Diye

sordular.
T a r i h i n en korkun mdafaa ve hcumunun g e
tii

alanda,

Anafartalar

gnleri

yaar

Kumandan,

gibi

d a l g n ufka b a k a n

kendisinden c e v a p

bekleyen

Vali, k o m u t a n v e beraberindekilere dnp:

T r k k a n y l a sulanm bu topraklarn h e r k
esi,

bir

Trk

o r a y a koyun,

abidesidir.
farketmez...

elengi
Dedi.

nereye

isterseniz

198

ATATRK'N

UAININ

VYANA'DAN GELEN KOLTUK

VYANA'LI

odun

uzman

Horsmayster'in

yapt mobilyalar Viyana'dan A n k a r a ' y a

gelmi,

ankaya'da

yeni

H e p s i birbirinden gzel

yaplan
eylerdi.

k a d a r g z e l duruyorlard k i . . .
nn

havasyla

Ankara'nn

kke

konmutu.

Pembe

Kkte o

N e y a z k ki, V i y a n a ' -

havas

iin g e l e n m o b i l y a l a r bozulmu.

birbirine
Kuru

uymad

hava,

geme

m o b i l y a l a r n ek yerlerini am. M a s a l a r kulanlamad. T e s t e r e y l e pimlerini kestilerse de sonunda bir ie

yaramad

grld.

Viyana'dan

gelen

eyalar

arasnda

Atatrk'n

oturmas iin zenle y a p l d belli olan bir de kol

tuk vard. Bu byk koltuu k a p y a koyduk. A t a t r k
uyuyordu. U y a n n c a ona srpriz yapacaktk.
A t a t r k ' n uyumasn frsat bilip hemen k o l t u a
kuruldum. N e gzel, n e rahat koltuktu y l e . . .

Sanki

k e m i k l e r i m dinlendi. K a l k m a k bile i s t e m i y o r d u m .
A t a t r k uyannca koup, yeni koltuunun g e l d i i
ni syledim. Gelip k o l t u a oturdu. A m a oturmasyla
k a l k m a s bir oldu.

Yzn

ekiterek:

H i rahat d e i l . . . D e d i .

P a a m , biraz nce

tecrbe

e t m e k iin

otur

mutum. B a n a rahat g i b i geldi. D e d i m .

B i z i m eski

k o l t u k l a r daha rahatt.

Ne v a r d

bunu u z a k yerlerden g e t i r t e c e k . . . Dedi. K o l t u u k a l

drdk. B i r daha da oturmad.

GZL

199

DEFTER

BERBER

RIDVAN'I

KOVUU

B E R B E R Rdvan, A t a t r k ' her gn tra

e t m i adamdr. A t a t r k ,
Selnikli olan
Rdvan' ok sever, her zaman taklr, akalar, o da
A t a ' y neelendirmek iin trl bahaneler bulur, sa
bunlu f r a y azna sokarak aklabanlk yapard.
K a h v e d e bilardo oynuyordum ki, R d v a n g e l d i :
H a d i kalk,
g i d e c e i z . . . Dedi.

beraberce

berber H a m i ' n i n

evine

B e n t a n m a d m adamn evine g i t m e m . . .
Ne k a r ? H e m orda iki de var. B o l bol ieriz.
ki de i m e m . . .
R d v a n ' l a gidersin, g i t m e m diye uzun uzun eki
tik. A m a sonunda d a k a l k t k g i t t i k . . .
E v d e F a h r e t t i n Paa'nn y a v e r i d e varm. K e n
disini t a n m y o r u m . k i fasl balad. H e r k e s sarho.
Bir ben i m i y o r u m . . . Y a n i o meclisin t e k a y k ada
m y m . G r a m o f o n d a pilk alyor. A t a t r k yle, k
r K a y a byle o y n a r diye t a k l i t yaplyor. D e r k e n
berber M e h m e t geldi. Selm sabahtan sonra:
att

Vasfiye'yi
ortaya...

sana

yapaym

m?

Diye

bir

soru

Vasfiye, A t a t r k ' n k z d i y e anlan

lk'nn
annesiydi. Duldu ve K k t e A t a t r k ' n hikmetine ba
kyordu. B u da nerden k t gibisinden;
Bakasn bulamadn m y n i ? D i y e sordum.
Senin evlenmen l z m .
H a d i bu ie h e de...

P a a ' y a da

sylerim.

ATATRK'N

200
Bizim

konumay

duyan

berber

UAININ

Rdvan:

Bu babal bana y a p . . . B e n alrm... D e d i .

B e r b e r M e h m e t ' i n dediine g r e kadn beni p a r a

l biliyor, derli toplu buluyormu. O gnk konuma,
V a s f i y e ' n i n kulana g i t m i .
R d v a n ' n kendisine talip
iin bir

frsatn

Atatrk'e
Bir

bulup

Sylentiye

gre

Vasfiye,

olduunu duyunca a t l a t m a k

S i z i n taklidinizi y a p t d i y e

sylyor.
sabah K k t e n

kmaa

hazrlanan

Atatrk,

o k sinirli bir halde a y a k k a b l a r n b a l a y a n R d v a n '

n bana ekecekle v u r a r a k :

D e f o l g i t buradan... Dedi.

R d v a n n e olduunu anlyamad. A z d i l i tutul

du. B i z de ta g i b i donup kaldk.

Kovuluunun nede

nini r e n e m e d e n R d v a n eyalarn toplad. K e n d i s i n i

istasyona kadar ben gtrdm. A k a m trenine bindir
dim:
stanbul'da kimsen v a r m ? D i y e sordum.

Annem

nalah

var

Cemal...

orada istikbalin i y i olur, kazancn a r

tar, anana da bakarsn. D e d i m .

O

gece

Atatrk

sofraya inmemi,

yemeini

tphanede t e k bana y e m i t i . A k a m i f t l i k t e n K k e
dnnce

Rsuhi

Beye

sormu:

Rdvan gitti mi?

Gitti Paam...

K i m geirdi?

S a m i m arkadadr,

Bunu rendi ya,

dum

ki,

ayni sorular bu k e z bana da s o r m a a ba

lad:

elebi geirdi.

t a m y e m e i n i nne k o y u y o r

R d v a n g i t t i mi?

GZL

201

DEFTER

G i t t i efendim...

Kendisini trene

bindirirken

teselli ettim. o k zgnd. O r a d a daha ok para ka

zanrsn, d e d i m . . .
Cezasn eksin... Bunu haketmiti. Geenlerde
iki ierken benim taklidimi y a p m . . .

Paam,

kimsenin

taklidi

m i n haddine?..
zetmee
geti...

yemekte

yapld.
Rdvan

alt...
imdiye

Hem
kadar

ben

Ama
sadece
bu

de

vardm.

sizinkini
sizin

olayn

Birok

yapmak

glnz

zerinden

neredeydi

ki
ben

alt

adamlar?...

ay
Bir

ey deil, R d v a n ' n b a k t bir de a n a c v a r . . .

y l e d e y i n c e g z l e r i n i kapad... z l d belliy
di. R d v a n A n k a r a ' d a olsa d e m e k k i g e r i alacakt.
Bir yl

sonra stanbul'a g e l d i i m i z d e

Salih B e y e

sylettik. R d v a n ' yeniden ie almas iin... A t a t r k '

t e n bu konuda izin alm olacak ki, hemen bana:
P a a a f f e t t i . . . G i t R d v a n ' bul... Dedi.
Araba
dm,
ki

Rdvan

ederek

tutup

bulamadm.

Rdvan'

orada.

yle

berber

dkknlarnda

S a r a y a dndmde
Atatrk,

bayla

ara

bir de b a k t m
Rdvan'

iaret

dedi:

elebi

Efendi,

Rdvan

darda

ok kazanm

ama, yine de bizi tercih e t t i . . .

Bir yl

nce

sylediklerimi unutmamt.

lnceye kadar A t a t r k ' n hizmetinde

Rdvan

alt...

ATATRK'N

202

A N K A Y A ' D A eski
lonunda
zaman

kilitli

Kkn

cameknl

bir

bfenin

iinde

tutulan

UAININ

misafir

bfe

sa

vard.

Her

Padiahlara

ait

m a d a l y a ve nianlar bulunuyordu. V i t r i n camnn ze

rinde

aprazlama

asl,

kabzalar, prlantal, iki

kl

dururdu. B i r sabah baktm ki A t a t r k , bu v i t r i n ca

mnn nnde durmu,
grnce

inceden inceye bakyor.

Beni

seslendi:

elebi E f e n d i . . . Bu kllarn zerindeki prlan

talar

karlm.

H a y r e t l e bfeye y a k l a t m . . .

A t a t r k ' n dedikle

ri doruydu. Gerekten de kllarn zerindeki prlan

t a l a r alnmt.
Ne oldu p r l a n t a l a r ? . . . D i y e sordu.

Bilmiyorum

efendim...

Dedim.

D e d i m ama, iim hi te rahat deildi. O r d a bizden

baka kimse
metkrlar

yoktu.

Kim

alacak?

alsa

alsa

hiz-

alard...

B i r yandan da k a f a m

altryor,

elmaslar ki

m i n aldn z m e e urayordum. Btn tandkla

r m gzmn nnden bir erit gibi g e i p g i d i y o r d u .
ki hafta k a d a r nce bizde alan a m l H
seyin

adl

grmtm.

bir

ocuun

Hseyin,

kllara d i k k a t l e
stelik

kumara

da

baktn
dknd.

K u m a r o y n a r kazanrd. B i r seferinde kumardan altn

kordon

getirmiti.

phelerimi

syledim.

nmler.

Soruturma

bir ekilde

sorguya

Yaverlerde

balad.

aml

ayni

eyi d

Hseyin

sk

ekildi. B i r sre sonra da K k

t e n ayrld. L e k e l i o l a r a k g i t t i . . .

GZL

203

DEFTER

Birka a y sonrayd. K a r a c a o l a n Caddesinde H

seyin'e

rastladm.

olduumu

Ayakst

konutuk.

gn

izinli

renince:

B i z e g i d e l i m . . . Dedi.
Eski
gittik.

arkada...

Yemek

tantrd.

Ho

Hayr m

kard.
be

Bu

ettik.

diyeceksin?...

arada evlenmi.
Akam

ayrlp

Kalktk
Karsyla

kke

dn

dm.
Atatrk'n
ktmzda

yannda

nereye

alanlar,

gidiyoruz,

yani

bizler

kimlerle

dar

gryoruz,

takip edildiimizi biliyordum. O gn Hseyin'lere g i t

t i i m haberi v e r i l m i olacak ki,

sofrada A t a t r k bir

den bire bana:

Sen H s e y i n ' i g r y o r musun?

Evet... Dedim. Evine gittim.

D i y e sordu.

Konu, konu ekinme...

e k i n m i y o r u m efendim...
N a s l rastladm,
sonuna

dek

evine nasl
Bunun

g i t t i i m i bandan

zerine:

Onun bu ite kabahati yok. B i r oyuna gelmi.

Kllarn
alm,

anlattm.

stndeki

Hseyin'e

prlantalar

verip

bizim

sattrm.

kzlardan

Hseyin'le

biri

gr

mende bir m a h z u r yok.

A l t n d a n ne kacak diye bekliyordum. R a h a t bir
nefes aldm. O srada yanmzda bulunan C e v a t A b b a s :
elebi, m a d e m ki, o seni evine ard. Sen
de onu M a r m a r a Kkne davet et, arla... D e y i n c e
ardm:
A m a n e f e n d i m . . . Buras benim e v i m d e i l k i . . .
H e m H s e y i n gelse bile elin nikhl kars g e l i r m i ?
Dedim...

ATATRK'N

204

UAININ

EDVAR B Y A N G O ORKESTRASI
1929 Y I L I N D A A n k a r a ' y a

A r j a n t i n ' d e n bir

m z i k topluluu gelmiti. E d v a r B i y a n g o
Orkestras

adn

tayan bu

toplulukta iki

erkek,

bir

k z vard. Scak kanl, cana y a k n insanlard. i k o l a t a

rengi

kz

ark sylyor,

ocuklarsa k e m a n v e

gitar

alyorlard.
Bir

gece

Kk'ne

Edvar

gelmi,

Biyango

Atatrk'n

Orkestras
nnde

Marmara

bir

konser

ve

riyordu. B i r o k g z e l melodiler alnd. O srada V a

sf nar, L t i n A m e r i k a l mzisiyenlere:

Diye

Bizim

stikll

Mar'mz

alabilir

misiniz?

sordu.

Deneyelim...

Dediler.

K e m a n alan gen, k e z dinledikten sonra s

tikll M a r ' n balad k e m a n y l a a l m a a . . .
al...

H e m ne

H e r k e s d i k k a t kesilmi, kemann k a r d si

hirli n a m e l e r i dinliyor. s t i k l l M a r ' n hi te k e

m a n d a n dinlememitim.. N e d e gzel oluyormu. G
zm

Atatrk'teydi.

uzaktan

O'nun

hareketlerinden

da

ok

houna

gittiini

seziyordum.

Arjantin tangolar o zaman pek modayd. Kar

mzda

ise

bir

Arjantin

biri bitiyor, br
varmt.

imdi

Orkestras

balyordu.

ad

hatrmda

vard.

Tangolarn

Cokunluk son haddine

kalmad.

ok

ahenkli

bir t a n g o y u dinleyen A t a t r k :

lar

o k gzel, ok g z e l . . . Dedi. B i r daha alsn

syle...
Hemen

batan

lerdi onlar...
zer?...

koup

Atatrk'n

baladlar a l m a a . . .

emrini

ilettim.

N e gzel, n e

Yeni

esiz gn

B i r daha g e r i g e l i r m i h i ? . . . N e g e

GZL

205

DEFTER

NSANLAR

T R A K Y A gezilerinden

AHTADIR

birinde

Atatrk,

K r k l a r e l i ' n d e k i bir ilkokula uram, s

nflar g e z i y o r d u .
tapta

aka

rencilerden birinin nndeki ki

k a l k m at

resimleri

vard.

Atatrk,

cuun nnde durduktan sonra yle bir soru

Bunlar

aha

Atlar

sordu:

nedir?

kalkm
aha

atlardr...
kalkar,

peki

gzel,

insanlar

da

k a l k a r m ?
Gz p e k bir ocuktu
szd.

Sonra

hi

rkmeden

bu...

Atatrk'

umulmadk

yle bir
karl

verdi:

Z a t e n insanlar ahtadr,

ocuun bu

kalkmaz...

zekice cevab A t a t r k ' n ok hou

na gitmiti. G l m s e y e r e k :
-

A f e r i n ! . . . D e d i k t e n sonra, k i m i n ocuu oldu

unu sordu. o c u k :

Meyhanecinin...

Deyince

Atatrk

daha

ok

keyiflendi:

Dedi.

T e v e k k e l i meyhaneci ocuu b y l e zeki olur...

ATATRK'N

206

MASAJ
ATATRK,
bir

UAININ

YAPTIRIYOR

vcut yaps olarak m u n t a z a m

insand.

Boyu

1,76,

kilosu

76

dyd.

B a k l a r kendisini ok daha heybetli g s t e r i r d i . o k

z a m a n sabaha kar y a t t v e uykusunu
a l a m a d halde,

t a m olarak

zindeliinden hibir ey y i t i r m e z d i .

H a y a t n n son zamanlarnda hastal nedeniyle otuz

k i l o z a y f l a m v e k r k a l t k i l o y a kadar dmt.
Suya kar dknd.
bahlar

masaj

Rdvan,

Vasfiye

tanbul'a

geldii

ok

tannm

H e r g n b a n y o a l r ve sa

yaptrrd.

bir

ve

Masaj

lfet

zamanlar,
masr

berber

hanmlar
sabah

Mehmet

yaparlard.

banyosundan

olan A r a p

ahver

ve
s

sonra

masajn

yapard.
H e r sabah sakal tra olurdu. B z g e c e l e r baloya
g i t m e s i g e r e k t i i z a m a n akamlar d a ikinci k e z tra
olduu

olurdu.

o k t e m i z adamd. H e r g n amar elbise d e i

tirirdi.

B i z i sakall grrse kzard. Bu yzden g i y i

m i m i z e d i k k a t eder, h e r gn
olurduk.

centilmenler g i b i tra

GZL

DEFTER

Cumhuriyetten

207
sonra

daha byk brakmamt.

numalar

arasnda

yaknlarna bir
eskidii

kesmi

ve

bir

duymutum.

Fakat

byk

brakan

ey demezdi.

En ok l c i v e r t
bise

byklarn

B y sevmediini b z k o

halde

izgili elbisesini
atmyor,

rdrp

severdi.
yine

Bu

el

giyiyordu.

Gmleklerinin hepsi beyaz renkteydi. ls bilindii

iin svire'de y a p l r ve hazr gelirdi. Elbiselerini s
tanbul'a

gelince

Beyolu'ndaki

terzi

Arman'a

dikti

rirdi. P r o v a s e v m e z v e y a p t r m a z d . B i r k e z l a l n
d m, btn elbiseler o lye g r e dikilir ve yolla
nrd.

ATATRK'N

208

UAININ

BZM VLLAMIZ YOK

C U M H U R B A K A N L I I Umumi
milletvekili
trk'n sofrasndan hi
konusu

Ktibi,

Ruen Eref naydn,

Ata-

eksik olmazd. B i r gn lm

alm. A t a t r k , Ruen E r e f n a y d n ' a :

Yahu, A l l a h muhafaza,

olursa bu

ocuklarn hali

ne

bir gn bana bir ey

olur?

D i y e bizi iaret

ederek sormu. Ruen E r e f te yle demi:

Paam

Bugn
Paris'te

biz v a r z

ya?...

Napoleon'un

Seine

nehri

uaklarnn

torunlarnn

kysnda villalar,

bile

kkleri v a r .

V a r l k iinde yzyorlar. Btn m e z i y e t l e r i de, N a p o leon'a hizmet eden uaklarn torunlarnn torunu olu
lar...
A t a t r k , sanki bizim
soruyu

sormu.

g e l e c e i m i z i okumu g i b i o

B i z e d e i l villa; su

bile v e r m e d i l e r .

Y a l o v a Kaplcalarndaki m b a y a a memurluundan sekizyz

lirayla

emekliye

ayrldm.

Grdm,

bundan ibaret. O d a y l l a r c a v e r d i i m
mamn

servet

emein, al-

karl...

Atatrk'n

lmnden

sonra vasiyetnamesi

ak

l a n d z a m a n bir ikinci vasiyetnamenin daha bulun

duu,

bunda

Ata'nn

ok

sevdii

hizmetkr,

berber,

odac gibi zel hayatnda beraber olduu kiilere ili

kin maddeler bulunduu,
namenin

yok

edildii

f a k a t sonradan bu

yolunda

A r k a d a l a r aratrmlar,

sylentiler

f a k a t bu

vasiyet
kmt.

sylentileri doru

l a y a n bir ize rastlyamamlard. Oysa A t a t r k , bizler

le

eitli zamanlarda y a p t

konumalarda g e l e c e i

m i z i n g a r a n t i altna alnaca yolunda szler etmiti..

Hepimizin
b i r soru

kafasnda

kayp

olarak kalmtr.

(!)

vasiyetname

hl

GZL

209

DEFTER

YANINDA

E M R N D E alarak
edenleri u ekilde

ALIANLAR

Atatrk'e

hizmet

snflandrmak

yerin-

de olacaktr:
B a y a v e r Rsuhi B e y , ikinci y a v e r Sami B e y , nc y a v e r C e l a l n e r . Y i n e ikinci y a v e r l e r d e n N a i t ,
kr, C e v d e t B e y l e r . . .
Umum K t i p Tevfik Bey, Hasan Rza

Soyak,

z e l K a l e m Mdr Sabit B e y , z e l K a l e m M d r
yardmcs

ve

m e m u r l a r . . Ktphane

memuru

Nuri.

Basofrac b r a h i m Gven, C e m a l Granda, H s e

yin, A l i Bebek, A h m e t , N u r i . . .
Odaclar

Ekrem,

Suat, iki

Tahsin'ler,

Hseyin,

Mustafa.
Baofr Abdullah, ofrler S a i t ( l d ) , iki R e m zi'ler, N i y a z i .
D o k t o r K e m a l , Celal Tahsin, N e c m i , B a k i R e i s .
Berberler: Mehmet ve Rdvan.
br

hizmetkrlar:

Bekir

avu,

Arap

Nesip

E f e n d i ( K a p c b a ) Sofrac R e c e p ' i n olu kk R e

cep.
Kadn hizmetiler:

Famdambr lfet

Hanm

( n c e zayf, nahif A n k a r a ' l bir k a d n d ) . lk'nn an

nesi Selnikli V a s f i y e H a n m , Y u g o v l a v g m e n i F a t
m a H a n m ( t , amar ileri y a p a r d . )
F . 14.

ATATRKN

210

UAININ

RVET VERDM D U Y U N C A

D I A R D A A t a t r k ' n yannda a l t m
ok z a m a n saklar,
mee

alrdm.

k i m olduumu

k i m l i i m i belli e t m e -

Trende, vapurda, y r e n l i k edip te

soran karsa, ticarethanelerde alt

m sylerdim. nk A t a t r k adn duyanlar, b e n i m

le

serbeste

konumaa

ekiniyorlar,

ortalkta resmi

bir h a v a esmee balyordu. B i r gn enitemle A n k a

ra'dan

stanbul'a izinli

o l a r a k Beikta'ta bir

ev

al

m a a g i d i y o r d u m . T r e n d e k i b a r g i y i m l i bir adam, n e
reden nereye g i t t i i m i , k i m olduumu sordu. N a k l i y e
ii y a p t m syledim. n a n m a y a n g z l e r l e bana bak
t. Sonra:

y l e ama ben sizi G a z i iftliinde A t a t r k ' n

arkasnda g r d m . . .

Dedi.

E v e t , bz k e r e l e r iftlie giderdim.

H a y r , her z a m a n O'nun arkasndasnz...

M e c b u r oldum

sonunda:

Gazi'nin h i z m e t k r y m . . .

stanbul'a

gelince

Demee...

Beikta'taki

evle

ilgili

tapu

iini y a p t r m a k iin T a p u Dairesinde be l i r a istedi

ler. M e c b u r oldum v e r m e e . Oysa, A t a t r k ' n h i z m e
tinde

olduumu

Ankara'ya

syleseydim,

gelince

bir

v a n ' a anlattm. O da sabah

m...

bunu

konuma

alamazlard

ya...

srasnda bunu

Rd

tranda

A t a t r k ' e anlat

GZL

211

DEFTER

A k a m sofrasnda A t a t r k , M a l i y e Bakanna d a m
dan

der

gibi

yle

sordu:

e l e b i d e n rvet almlar. N e biim i ? . . .

B a k a n bir anda ne d i y e c e i n i

arm:

B i r yanllk olacak P a a m . . . D i y e k a p a t m a a
almt.
A t a t r k durumu benden r e n m e k istedi. H e p s i n i
bir bir a n l a t t m . T r e n d e k i k o n u m a y da n a k l e t m e y i
unutmadm.
Bunun zerine A t a t r k , u ansn anlatt:
B i r g n t t i h a t l a r zamannda Selanik'ten F r a n
sa'ya k a y o r .
karlayor.

B i n d i i vapurda y a b a n c bir

kadnla

K a d n , A t a t r k ' e soruyor:

Ne

Gazeteciyim...

i yaparsnz?

H a n g i g a z e t e d e alyorsunuz...

B i r g a z e t e ad uyduruveriyor o anda. K a d n inanm y a n g z l e r l e szyor A t a ' y :

Sende sivil h a r e k t y o k ,

Neden?

deil,

Elbisenin altnda pandufla.

askersin...
Bu sivil a d a m ii

askersin...

Bunun zerine A t a t r k kadn k a m a r a y a g t r

y o r , asker elbiselerini g s t e r i y o r .
A t a t r k bu ansn a n l a t t k t a n sonra bana seslen
di:

elebi Efendi, senin de sivil o l m a d n anla

mlar, dedi. N a s l F r a n s z
d m anlad g i b i . . .

kadn

b e n i m sivil o l m a

ATATRKN

212

UAININ

K A F A N I TARHE YORMA

T R K

Tarih

Kurumu'nun

almalaryla

A t a t r k y a k n d a n ilgileniyor, her frsatta

T r k Tarihi'nin
resine

telkinde

en g e n i ekilde y a z l m a s iin ev
bulunuyordu.

B o zamanlarnda A t a

trk'n elinde tarihle i l g i l i k i t a p l a r n dmediini ha

trlarm.
B i r gn yine A t a t r k , tarihle i l g i l i kaln b i r k i t a p
okuyordu. ylesine d a l m t ki, evresini g r e c e k hali
yoktu.

B i r sr y u r t meselesi dururken d e v l e t baka

nnn kendini tarihe v e r m e s i , V a s f nar'n b i r a z ca

nn skm olacak ki,

Atatrk'e

yle dediini duy

dum:

Paam!...

T a r i h l e urap k a f a n y o r m a . . . 19

M a y s ' t a k i t a p o k u y a r a k m Samsun'a k t n ?
A t a t r k , V a s f nar'n bu ok samimi yaknma
sna

glmseyerek

yle

karlk v e r d i :

B e n ocukken f a k i r d i m . ki kuru elime g e i n

ce

bunun bir kuruunu

kitaba verirdim.

Eer

byle

olmasayd, bu y a p t k l a r m n hi birini y a p a m a z d m . . .

GZL

213

DEFTER

FELH YERNDE KALSIN

Y E P Y E N bir T r k i y e
yandan savan y a r a l a r

kurulmutu.

Bir

sarlyor,

bir

yandan d e v r i m l e r birbirini k o v a l y o r d u . apka d e v r i

mi, harf d e v r i m i derken, dilin sadeletirilmesi v e y a
banc

szcklerin

gelmiti.

Bu

T r k dilinden

arnmas

iine

sra

arada E z a n ' n da T r k e okunmas -

zerinde duruluyordu.

Bu d e v r i m

de

baarlmt s o

nunda. A r t k m e z z i n l e r minarede A l l a h - E k b e r y e
rine T a n r U l u d u r d i y e sesleniyorlard.
Ezann
snda

T r k e okunmasnn kararlatrl sra-

din adamlaryla, hafzlarla eitli

grmeler

yaplm, onlarn da dnceleri alnmt.

E z a n ' d a k i btn A r a p a szckler a t l d halde
F e l h a bir karlk bulunamamt...
n nasl

deitirilecei

tartlyor,

Haydi felhfakat

kimse

bu

nun karln bulamyordu. F e l a h kurtulu anlamna

geliyordu. H a y d i kurtulu dense, bu d e y i m ok g a
rip kaacak,

dinin kudsallyla da badamayacakt.

Kurtulu denince akla hemen

stanbul'da

Rumlarn

ounlukta bulunduu eski T a t a v l a semti g e l i y o r d u .

Son are o l a r a k A t a t r k ' e bavurdular. Bu konuda ileri srlen dnceleri t e k e r t e k e r dinleyen A t a
trk t e F e l h a bir karlk bulunmam olacak k i :
Bu da F e l a h kalsn... D i y e bu ii sonuca b a
lad.

ATATRKN

214

UAININ

MADAM VERA
BEYOLU'NDAK
gitmitik. P a p a z l a r n
Yirmidrt

Eden

Lokantasna

toplants

kiilik bir m a s a d a birbirlerine

vard.

ziyafet

kiyorlard.
M a l sahibi M a d a m V e r a g z e l bir kadnd. A s l e n
Beyaz

Rus'tu.

o k t i t i z v e dzenli bir

servisi v a r d .

A t a t r k , y e m e k srasnda M a d a m V e r a ' y m a s a y a artt:

L o k a n t a n z ok g z e l . . . D i y e vc b i r k a sz
e t t i k t e n sonra: B i r eye ihtiyacnz v a r m . S i z e y a r
d m c olabir m i y i z ? D i y e sordu.
Madam Vera, ummad

anda

bana konan bu

d e v l e t kuundan son derece keyiflenmi, ellerini outurarak:

Evet var Paam...

D i y e sknt iinde bulun-

duklarn, bir m i k t a r k r e d i y e ihtiyalar olduunu s y

ledi.

Bunun zerine

Atatrk:

Ne kadar?

D i y e sordu.

10 bin lira kadar...

Bankas'na s y l e y e l i m . Mmknse bir are

sine baksnlar...

D e d i k t e n sonra B a y a v e r Rsuhi Be-

ye bu konuda t a l i m a t verdi.
Ertesi

gn Eden

i n c e y e t e t k i k ettirildi.

L o k a n t a s ' n n durumu

inceden

B a k t l a r k i bor iinde...

Bir

sre oyaladlar...
Bu olayn tanklarndan D r . Reit Galip, k r e d i ii
ne o k ierlemiti:
B i z bu kadar t a r i h y a z p alyoruz... B e p a
ra

bile

Diye

aldmz

yok.

Rus

balad s y l e n m e e . . .

deildi.

karsna p a r a v e r i l i y o r . . .
Oysa para falan verilmi

GZL

DEFTER

215

DONDURMA YED

ATATRK'n Kz adn alan Kk lk, A t a ' n n husus hayatnda nemli bir

y e r tutar. A t a t r k Albmnde l k ile ekilmi e
itli resimlerine rastlanr. ocuu o l m y a n A t a t r k
iin l k , balbana bir s e v g i k a y n a olmutur.
lk'nn annesi Selnikli V a s f i y e H a n m A t a
trk'n annesi Zbeyde H a n m tarafndan bytl
m. Ankara'ya gelmi. A t a t r k ' n izniyle de Gazi O r
m a n i f t l i i s t a s y o n M e m u r u ile evlenmi. Bu evli
likten bir k z ocuklar oluyor. A t a t r k bu ocuun
adnn l k konmasan istiyor. ocuk bydke A t a
trk te onunla daha ok i l g i l e n m e e balyor. T a t i l l e
rinden bir ounda lk'nn de yannda bulunmasn
istiyor. B y l e c e halk tarafndan l k ' y e A t a t r k ' n
K z ad taklyor.
lk, A t a t r k ' e h a y a t t a nazn en ok geiren in
sanlardan biriydi. B i r ok kimsenin A t a ' y a korkudan
s y l e m e e cesaret edemedii eyleri o, hi ekinme
den byk bir samimiyetle sylemesini bilirdi. A t a t r k
te l k ' y e k z m a z , onun btn sylediklerini byk
bir dikkatle dinlerdi. lk'nn
O'na
Atatrk m d i y e incecik sesiyle seslenii hi gzmn nn
den g i t m e z .

216

ATATRKN

UAININ

A t a t r k ' n son y a z m e v s i m i y d i . B i r g e c e

Sava

rona y a t n d a l k dondurma yiyordu. Scak bir g e c e y

di. Z a t e n perhiz olan A t a t r k dondurmay
can

grnce

e k t i ve k a m a r o t R z a ' y a hemen bir dondurma

g e t i r m e s i n i emretti.
Kamarot

R z a hi

kimseye

sormadan A t a t r k ' e

g i d i p b i r dondurma g e t i r d i . B y k bir itahla dondur

may yiyen Atatrk:
o k houma g i t t i . B i r tane daha g e t i r . . .
E m r i n i verdi. k i n c i dondurma da geldi. Onu da
yedi.

B i r ncsn

istedi.

A t a t r k ' n ii yanyordu. dondurma, harareti

n i sndrmee y e t m e m i t i ! A r k a s n d a n b i r b a r d a k d a
suutulmu

su iti.

D e r k e n g e c e yarsna d o r u y a t t a i l k k r i z g e l d i .
Orada h a z r bulunan D r . N e e t m e r r d e l p derhal u yandrld. N e e t m e r A t a ' n n husus doktoruydu. l k
t e d a v i y i y a p t . F a k a t v a z i y e t i tehlikeli g r y o r d u .
D n y a apnda bir a d a m n tedavisinde bu dakika
dan sonra a r t k sorumluluk a l a m y a c a n s y l e d i v e
A v r u p a ' d a n hemen
sn

istedi.

bir

mtehasss

doktor

arlma-

GZL

D E F T E R

217

BUZ SANDIKLARINI
ATTIRIYOR
A T A T R K ' n husus doktoru N e e t m e r
rdelp
istedikten
Fsenjan

sonra

arld.

D r . Fsenjan u

Yatak

Avrupadan

dnyaca
lk

doktor

tannm

getirtilmesini

Fransz

doktoru

konsltasyon y a p l d k t o n sonra

tlerde bulundu:

odasnda dolaabilir.

Darya kmak

yasaktr. M e r d i v e n inip binmiyecektir. H a v a tertibat

kfi

gelmedii

iin

duvarlara

buz

sandklar

konula

cak.
Ve daha buna benzer bir ok y a s a k l a r k o y d u k t a n
sonra F r a n s z doktoru Savarona'dan ayrld, ehre indi.
O g i d e r g i t m e z de A t a t r k beni a r d :

elebi Efendi, bu sandklardaki buzlarn f a y

das v a r m ?
Diye
baktm.

sordu.
Ne

Buz

faydas

sandklarnn
olabilirdi

yanna

giderek

ki:

H i faydas yok. P a a m . . .

D i y e cevap verdim.

Doktor gitti mi?

D i y e y a v a b i r sesle sordu.

Evet Paam,

imdi m o t o r a bindi.

yleyse hemen buz kutularn karn. B u z ku

tular

buralar

Hemen
tatrk'n

buz

kirletmesin...
kutularn

Fransz

muhakkakt.

Fakat

duvarlardan

doktorunun
onun

kardm.

yasaklarna

yannda

itiraz

A-

ierledii

e t m e k iste

m e d i i anlalyordu. Sadece buz kutularn k a r t m a k

la

kalmad.

Kendini

biraz

serbest

y a t a h a r e k e t e m r i n i verdirtti.

hissedince

hemen

ATATRKN

218

UAININ

Savarona M a r m a r a ' y a doru y o l ald. E r t e s i gn

a r k y ' e vardk. o k gzel bir y a z gnyd. A t a ' n n
can y u k a r k m a k istiyordu. B y l e havada h r r i y e t a bir insan iin k a m a r a d a kapal k a l m a k ne d e m e k
t i ? F a k a t doktorlar ona dar kmasn kesin o l a r a k
yasaklamlard. B y l e olduu halde.
elebi Efendi, ezlongu g v e r t e y e kar...
E m r i n i verdi, i s t e r i s t e m e z emrini yerine g e t i r d i m .
B i r taraftan d a z l y o r d u m

Y a hastal g e m e z s e ,

a r t a r s a d i y e k a y g iindeydim.
Atatrk gverteye

kt.

ezlongta

z a n d k t a n sonra t e k r a r a a y a indi.

bir

sre

u-

A k h a v a onu

f a z l a s y l e yormutu. O g e c e y i a r k y ' d e g e i r d i k . A tatrk'n

erefine

gece

halk

sahilde

bir

fener

alay

dzenlemiti. F a k a t A t a t r k ' n dar k m a d n g

rnce

zldler.

Ne

are

ki,

hastann

a y a k t a dura

c a k hali yoktu. Bunu h a l k a d u y u r m a m a k g e r e k t i . M i l

let

Ata'snn

hastaln biliyordu.

Fakat

bu

derece

a r bir hal ald saklanyordu.

O g n y a t l a M a r m a r a ' d a dolatk. Bu

sre iin

de A t a t r k kh kamarasnda dinlendi, kh y a s a k ka
rarn dinlemiyerek g v e r t e y e kt. E r t e s i gn D o l
m a b a h e nlerine demirledik.
T a m 56 g n y a t t a istirahat e t t i k t e n sonra bir g e c e
A t a t r k ' koltua oturttular. K o l t u k bata K l A l i ,
Muhafz A l a y

Kumandan

smail Hakk Teke, Polis

memuru F a i k elen, B a y a v e r Cell ner, bir de ka

pdaki nbeti askerin elleri zerinde S a v a r o n a y a t n
dan alnarak a r a r m e r d i v e n l e r d e n indirildi. s t a n
bul motoruna bindirilerek Dolmabahe S a r a y n a g t rld.
Bu

gidi

Atatrk'n

son

gidii

S a v a r o n a y a d n m e k k s m e t olmad.

oldu.

Bir

daha

GZL

219

DEFTER

MAREAL

AKMAK'LA
YATTA

A T A T R K daha S a v a r o n a yatnda hastayk e n A n k a r a ' d a n o z a m a n Babakan bu

lunan Cell B a y a r ile G e n e l k u r m a y B a k a n olan M a
real F e v z i a k m a k t a sk sk stanbula g e l i r v e A t a
trk' z i y a r e t ederlerdi.
A t a t r k M a r e a l a k m a k ' n ziyaretine ok nem
v e r i r ve hi k i m s e y e g s t e r m e d i i s a y g y ona g s
terirdi. a n k a y a davetlerinde bile yleydi, Marealin
bulunduu z i y a f e t l e r d e m a s a y a iki konmaz. A t a t r k
de o g e c e y e m e k t e i k i perhizi y a p a r ya da b i r i k i
kadeh ier, sofra en g e g e c e saat 11 de datlr, sa
bahlara k a d a r d e v a m eden lenlere v e d a edilirdi.
M a r e a l F e v z i akmak, Savarona yatna g e l e
c e i z a m a n A t a t r k hasta olduu halde y a t n iskele
sine kar, bir i k i saat sren toplantlardan sonra y i n e
iskeleye k a d a r g e t i r i p m o t o r a bindirirdi.

220

ATATRKN

UAININ

A t a ' n n hastal srasnda eski Babakan v e A t a

trk'n

Kurtulu

geldiini
merak

Sava

hi g r m e d i m .

adamakll

aralarnda

iimi

arkada

smet

nn'nn

A r a d a n gnler g e t i k e
kemirmee

bir d a r g n l k m v a r d ?

balad.

bu

Acaba

Sonunda dayana

m a d m . B i r g n B a y a v e r Cell B e y e sordum:

s m e t P a a A t a t r k ' ok severdi. N i i n g e l i p

grmyor?

Cemal, bir k a d e f a g e l m e k iin t e l e f o n etti.

A t a t r k e haber verdik. s m e t P a a g e l i p sizi z i y a r e t

e t m e k istiyor, dedik.

Ankara'dan ayrlmasn. diye

c e v a p v e r d i . B i z d e s m e t nnye A t a t r k ' n szle

rini

aynen tekrarladk. Bunun tepkisinin ne olduunu

bilmiyorum...
A r t k bu k a r n imesi tehlikeli bir hal y a r a t t
ndan su a l m a yoluna g i t m e k t e n baka are g r e m i y o r l a r d . F a k a t d o k t o r l a r su alma ilemini elden g e l
d i i kadar g e c i k t i r m e k k a r a r n d a grnyorlard. A t a
trk

te

gn

doktorlara:

mi?

durumun

ciddiliinin

farkndayd.

Hatta

bir

Su a l m a k a m e l i y e s i tehlikeli midir, a c v e r i r

diye

sormutu.

Fakat

doktorlar

onu

kayglan

d r m a m a k iin ok basit olduunu, hatta bu ii ken

dileri
d.

deil,

asistanlarna

A s l n d a bu,

l i k e l i bir eydi.

yaptrdklarn

sylyorlar

d o k t o r l a r n sakladklarndan da teh
Barsaklardan

biri de delinebilirdi.

GZL DEFTER

221

VASYETNAMESN EMRLE
YAZDIRDI

H A S T A L I K g i t t i k e ilerliyor, karn g i t t i k
e iiyordu. A t a t r k evresindekilere neeli g r n m e k istedii halde ac iinde kvrand belli
oluyordu.

Yorgunluk

ve

halsizlik

yzn

inceltmi,

onu bitkin bir hale getirmiti. K a r n n n su toplamas

yznden

artk

Bu

yzden

balad.

yatakta

arkasna

dik

oturamaz

yastklar

hale

gelmiti.

koyuyorlard.

Sonunda A t a t r k btn d a y a n k l l n k a y b e t m e
Artk

acya

dayanamaz

hale

gelmiti...

Doktorlara:

Karnmdaki

suyu

bir

an

evvel

aln...

Diye

e m i r verdi. F a k a t hi birinde buna cesaret yoktu. Da

ha bir

sre

suyun

Atatrk'n
da

alnmamasn u y g u n gryorlard.

suyun

F r a n s z doktorunun

alnmas

iin

ikinci

geliine

diretmesi,

tam

rastlad,

Dok

tor, A t a t r k ' daha i y i bulacan u m u t ettiini sy

lemiti.

Fakat

Bunun

zerine

gelir

gelmez

Atatrk'e

bakan

krklna
Trk

urad.

doktorlariyle

222

ATATRKN

Fransz

doktoru

arasnda

uzun

oldu ve A t a t r k ' n karnndan

sren

suyun

UAININ
bir

grme

alnmasna

karar

verildi. Y o k s a acsn hafifletecek baka hi b i r are

kalmamt

ve

h a s t a l k daha
Atatrk,

bunu
ktye

yapmaa
doru

zorunluydular.

gitmee

karnndan i l k kez

su

Yoksa

balamt.

alnmasndan bir

sre nce vasiyetnamesini hazrlam ve kendi e l i y l e

notere

vermiti.

nk

y a v a y a v a leceini

artk

O da anlamt.
Karnnn

gittike

Avrupa'lardan

imesi,

getirilen

idrarnn

doktorlarn

kesilmesi,

hastalnn

kar

snda elleri kollar b a l kalmas, O'na lmn ka

nlmaz

bir

ey

olduunu

anlatmt.

H a s t a l n n S i r o z olduunu biliyordu,
Vasiyetnamesinin hazrlanmas iin U m u m K t i p
Hasan

Rza

Soyak'n

yardmn

istediini

duymu

tuk. B i r gn S o y a k ' a r d . M a l o l a r a k nesi varsa

bir

listesini

karmasn

istedi.

Umum

Ktip

buna

hi l z u m olmadn, kendilerine

yaplacak

operas

yonun basit ve

olduunu,

bundan

tehlikesiz

b i r ey

k a y g l a n a c a k hi bir ey bulunmadn sylyorsa da

dinletemiyordu...
Bunu

behemahal

yapalm...

Diyorsa.

Emir

emirdi.
Hem

daha

f a z l a srar

etmesi,

zaten

hasta

olan

A t a t r k ' zebilirdi.
U m u m K t i p brosuna g i d e r e k k a y t l a r d a n iste
d i i listeyi karyor. Bu liste esas tutularak K o c a e l i
M i l l e t v e k i l i Selhattin Y a r g ile bir v a s i y e t n a m e ha
zrlanyor.
A t a t r k vasiyetnamesinde btn m a l v e mlkn
yine

millete

yaknlarna,

brakmaktayd.
sevdiklerine

ahs

servetinden,

a y l k balanyordu.

ok

GZL

223

DEFTER

Vasiyetnamede

yaadklar

srece

kzkardei

Makbule A t a d a n ' a ayda 1 0 0 0 , P r o f . A f e t nan'a 800,

t a y y a r e c i Sabiha Gken'e 600, l k ' y e 200, R k i y e
v e N e b i l e ' y e d e 100 e r l i r a brakyordu. A y r c a Sabi
ha Gken'e bir ev alabilecek p a r a verilecek, M a k b u
le

A t a d a n ' n da

kadar

emrinde

a n k a y a ' d a oturduu
kalacakt.

Bunlardan

ev

lnceye

baka

smet

nn'nn ocuklarna yksek r e t i m l e r i n i bitirince

ye

kadar

gereken

yardmn

yaplmasna

ilikin

bir

madde de v a r d .
U m u m K t i p H a s a R z a Soyak, A t a t r k ' n em
r e t t i i gn
yatmakta
gtryor.
srtnda,

Altnc N o t e r smail
olduu

st

Atatrk

tra

olmu

kattaki

onlar

Kunter'i

denize

pijamas

vaziyette

Ata'nn

bakan

ve

karlyor.

odaya

robdambr
Sigara

ve

kahveler iildikten sonra bir sre undan bundan k o nuuluyor;

f a k a t hastalndan

nunda U m u m

Ktip'le Noter,

hi szedilmiyor. So
g i t m e k zere

ayaa

k a l k p izin istedikleri zaman, masann zerinden al

d kapal bir z a r f N o t e r e d o r u u z a t a r a k :

Bu benim v a s i y e t n a m e m d i r . c a b e t t i i z a m a n

aarsnz. D i y o r d u . H a s a n R z a S o y a k sonradan bun

lar

anlatrken

mitim.

gzlerinin

yalarla

dolduunu

farket-

224

ATATRK'N

ARTIK

DUA

UAININ

EDYORDUK

B T N m e m l e k e t A t a t r k ' n hastaly
la i l g i l i y d i . H e r k e s sabah gazetesini anca iyi bir haber alr umuduyla heyecanlanyor,
b e k l e d i i mjdeyi g r e m i y o r d u . M i l l e t t e n

fakat

hastaln

g i d i i sakland iin henz iin tehlikeli hali m e m l e

kete yaylmamt. Avrupadan doktorlar gelmiti, el
bette

ki

bu

hastala

trk' eski s a l n a
ekilde

da

bir

are

bulacaklar,

kavuturacaklard.

Ata
bu

avutuluyordu.

O y s a biz iin

iindeydik.

Her

saat

h e r d a k i k a k u l a m z a bir baka haber

gece

Halk

uykularmzda

nemez olmutuk.

bile

Atatrk'ten

Yarabbi,

ne

deil,

hatta

a l n d iin
baka

buhranl

ey

gnler

ge

iriyorduk. H e r g e c e O'nun yaamas iin A l l a h a dua

ediyordum.
lam

ok zaman

slanyordu.

haber

Gnler

y a s t m g z y a n d a n srsk
geiyor,

f a k a t beklenen i y i

bir trl g e l m i y o r d u .

A t a t r k ' n karnndan ilk olarak b i r t e n e k e y e y a

kn

su

alndktan

sonra O'nun

birden

kt,

ok

225

GZL DEFTER

zayf

dt

haberi

geldi.

Byle

mizde yine bir umut belirmiti.

dzelir
da

diye

fikir
Su

dnyor,

olduu

halde

ii-

Sudan kurtuldu, belki

birbirimizle

hastalk

hakkn

yrtyorduk.
alndktan

sonra

Atatrk

biraz

sakinlemi

diye duyduk. F a k a t g e c e inlemeleri kesilmedi denilin

ce,

yreim
O

Yat

a z m a g e l i r gibi oldu.

sralar
neden

ben,

gndermilerdi
Saraya
rumu

Savarona

Dolmabahe

geliyor,
hakknda

yatyla

nlerinden

bilmiyordum.

Fakat

arkadalarmdan
bir

eyler

Bebek'e
kaldrp
hemen

Ata'nn

renmee

gittim.
Bebek'e
her

gn

salk

du

alyordum.

Y a t t a k i personel de g z l e r i yolda, akam benim d n

memi

sabrszlkla

yor, fakat
olmadn

bekliyor,

beni

gvertede

karl

a z m a m a d m grnce, bir deiiklik

anlyarak

susuyorlard.

F . 15

226

ATATRKN

UAININ

OK ACI E K Y O R D U

ATATRK

hasta y a t t son gnlerinde g e -

rek Savarona yatndayken,

mabahe
dolar

Saray'nda

ve

uzanrd.

gecelik

kyafeti

Fransz

gerekse Dololan

doktorunu

entariyle

sevmeyiine

kar, hi bir z a m a n baucundan a y r l m a y a n D o k t o r

a k i r A h m e t v e Z i y a N a k i ' y e kar derin bir s e v g i
besliyordu.

Trk

doktorlarna

daha

ok

gvendii

K o l t u k l a Savarona'dan D o l m a b a h e ' y e

tandk

her halinden belli oluyordu.

tan sonra A t a t r k , daha nce neden S a r a y ' a g e l m e d i
i n e zlr bir hal taknmt. nk y a t t a k i cehennemi

andrr

odalar

daha

scaktan
serinceydi.

burada

eser

yoktu.

Saray'n

H e m burada buz sandklar

gerekmiyordu.
A t a t r k ' n karn gnden gne iiyordu. Bu yz
den nefes a l m a k t a glk e k t i i n i gryorduk. Bizi
a r t k p e k yanna b r a k m y o r l a r d . P e k nemli bir g
r e v iin doktorlarn i s t e d i i bir eyi g t r m e k zere
kapsna g i d i y o r , ou z a m a n da ieri g i r m e d e n d
nyorduk.

Ancak

kapnn

aralndan ne g r e b i l i r s e k

o kadar... Ata'nn hastal hepimizin kolunu kanadn

krm,

S a r a y derin bir lm sessizliine brnmt.

GZL DEFTER

227

SON BAYRAMI

ATATRK'N

durumu a r l a y o r v e y a -

plan iyiletirme almalar sonusuz k a

lyordu. Gnden gne bir m u m gibi eridiini g r
yorduk.

Bir

ara

Atatrk'n

Ankara'ya

gitmek

iin

israr ettii, O r a d a y a p a c a k o k m h i m ilerim var.

Beni derhal A n k a r a ' y a gtrn, d i y e e m i r

verdii

sylentileri kt. H e p i m i z i bir heyecan dalgas kap

lad. G i d e r m i g i d e r . . .
ne

olur?

der

mi,

Trenin
yoksa

D i y e dnyorduk.

sarsntsndan
daha

byk

G i t m e z s e kurtulur m u ? D i y e

daha

bir

ok

Giderse

kuvvetten

felket gelir

mi?

aramzda tartmalara

balamtk. Btn gnmz bu tr konumalar a l

yordu. Sonunda d o k t o r l a r n e l b i r l i i y l e v e r d i k l e r i ka
r a r her eye
yere

stn

oldu. A t a t r k ,

Saraydan hi bir

karlmayacak, g e r e k t i i k a d a r A n k a r a y o l c u

luu konusunda
Hastalk

oyalanacakt.

ilerledike

kayglar

da

artmaa

bala

d. B e l k i y a r a r l olur umuduyla A v u s t u r y a v e A l m a n
ya'dan b i r e r

tannm p r o f e s r g e t i r t i l d i .

nu deimedi.

F a k a t so

Bunlar da ayni hastal buldular ve

a y n i t e d a v i y i u y g u l a m a a baladlar.

228

ATATRKN

UAININ

Bebek'le Dolmabahe arasnda nasl gidip g e l d i

i m i imdi dndke o gnleri y a a r gibi oluyorum.
Heyecandan
Bazan

bitkin

korkudan,

bir

hale

kt,

gelmitim

gnler...

a c haberin korkusundan Sa

r a y ' a g i d e m e d i i m z a m a n l a r d a telefonla D o l m a h e ' nin santraln bulup rkek rkek santral m e m u r u K e

m a l B e y ' e D e i i k l i k v a r m ? diye soruyordum. O n
dan H a y r cevabn alnca iime su serpiliyor, he
men

yattaki

arkadalarmn

yanna koup

kr daha y a y o r diyordum.
den

nallah
Bylece

kurtulur

1938

ylnn

ok

Ondan sonra hep

diye

balyorduk

bir

duaya.

Cumhuriyet B a y r a m gelip

att. H a l k a bir ey d u y u r m a m a k v e ehirde y a s ha

vas

estirmemek iin enliklerin eskiden olduu g i b i ya

plmas

uygun

grld.

Yine

taklar

kuruldu,

parlak

bir g e i t treni yapld, g e c e fener a l a y l a r dzenlen

di. H a t t a Kuleli'liler Sarayn nne vapurla g e l i p g s
teri

yaptlar.

enlikler

Gece

srp

sabaha

kadar

havayi

fieklerle

gitti.

B i z Cumhuriyet B a y r a m ' n n onbeinci y l enlik

lerine
Hep
likleri

candan
Byk

katlamadk.

Ata'y

g r e m e d i i iin

milletinin
yemitir.

arasna

imiz

dnyorduk.
ne

kan

alyordu.

Kimbilir

k a d a r zlmtr.

katlamad

iin

kendi

O,

en

Sevgili
kendini

GZL

DEFTER

229

SON DAKKALARI

C U M H U R Y E T Bayram'nn

ertesi gn

A t a t r k ' n ateinin birden bire ykseldi

i n i duyduk. i m i z i derin bir znt kaplad. K i m
senin a z n bak amyordu. D e r k e n , bir haber daha
g e l d i : A t a t r k k o m a y a g i r d i . . . Btn S a r a y ileri g e
lenlerini,

ine

kr ksekiz saat
konutuunu
Hepimizi

bir

stnde uykusuz tutan bu

srd. K o m a d a n

rendik.
ferahlk

Artk

ilk

koma,

sonra birka k e l i m e
sakinleti,

kaplamt.

deniyordu.

Baya

umutlan-

mtk. T e h l i k e y i a t l a t t d i y e dnyorduk.
Atatrk,

a t l a t t tehlikenin farkndayd. e v r e

sindekilere: B a n a n e o l d u ? d i y e sormu v e D e r i n
bir uyku uyudunuz karlna p e k inanmamt. F a
k a t i n a n m a d n beli

etmek

istemiyor

grnmt.

B i r i n c i k o m a d a n sonra a r t k d o k t o r l a r A t a t r k ' n
bandan a y r l m a z olmular d i y e duyduk. D r . N e e t
m e r her z a m a n baucunda, brleri de ikier ikier
nbetteymiler. Birinci k o m a d a n kurtuluun

verdii

sevin uzun srmedi. A t a t r k ' n karnndaki su y i n e

o a l m a a balad. Y a t a k t a o t u r a m a z ; uz ana maz o l
du. e k t i i ac a r t t k a artt.

F a k a t ylesine d a y a -

230

ATATRK'N

UAININ

n k l y d ki, herkesi bu hali akna eviriyordu. H e r

sabah

g a z e t e l e r i bandan sonuna kadar okumas eski

halini hatrlatyordu.
A t a t r k a r t k nefes

a l m a k t a d a glk

ekiyor

du. Bu yzden yeniden karnndan su alnmasnda is

r a r e t m e e balad.

D o k t o r l a r nce buna k a r k-

tlarsa da, sonunda o y b i r l i i y l e suyun alnmas konu

sunda birletiler. k i n c i su da alnd. F a k a t bu o p e
rasyon, A t a ' y iyiden i y i y e halsiz b r a k m a a y e t m i t i .
Sonunda 8 K a s m gn k a y ettikten sonra ikinci k o
m a y a g i r d i i n i duyduk.
A t a t r k ' n berberi M e h m e t , birden bire fenala
t n v e k a y e t m e e baladn haber verince, H a s a n
R z a Soyak, K l A l i , N e e t m e r v e A b r a v a y a , A tatrk'n

baucuna

komular.

Atatrk

onlara

Saat

k a ? d i y e sormu...
9 K a s m ' d a l g n bir halde g e i r e n A t a t r k , daki
kadan
gre

dakikaya
artk

umut

snmee

balam.

kalmamt.

Gelen

Doktorlarda

haberlere
da

umut

y o k t u . G z y a l a r m z tutamyorduk. A r t k h a y a t bi
ze zindan g i b i g r n m e e balamt. O g e c e y i uyku
suz g e i r d i m . Y i n e de dua e t m e k t e n k e n d i m i alam
yordum.

GZL DEFTER

231

SALH BOZYK
KENDN VURUYOR

A T A T R K ' E oniki yllk hizmetim bir f i l m

g i b i g z l e r i m i n nnden

geti.

Boaz

ma bir ey tkanmt. K b u s iinde, srsklam t e r l e mitim.

Sabah g e t t i m . afakla beraber biraz d a

l a r gibi olmutum.
U y k u s u z gecenin sabahnda vcudum ezilmi g i
bi y a t a m d a n ktm. B i r a z sonra Saray'a gider, v a
z i y e t i r e n i r i m d i y e dnyordum.
Yatta

ilerimi

lunun b a y r a n n
grdm.

bitirirken

yava

yava

Bebek

Polis

y a r y a doru

Karako
indiini

Btn vcudum sanki karncalanyordu. B i r

anda iddetli bir rperti sard her y a n m . . .

O anda ac g e r e i anlamtm. D e m e k ki, A t a
trk y a a m y o r d u artk. O m a v i g z l e r bir daha parl a m a m a k zere

snmt.

B i r an duygusuz,

ta g i b i

kaskat k a l d m . Ne alyabiliyor, ne de bir ses ka

rabiliyordum. B i r sre iim r p e r m e dolu y l e duraksadm. N e d e n sonra kendimi t o p a r l a y p a a y a k o
tum. A r k a d a l a r m a : l m . . . D i y e b i l d i m .
O

anda

yatta

bir

feryat

figandr

balad.

Hi

kimse g z y a l a r n tutamyordu. Benim de o ilk duy

gusuz,

ta g i b i h a l i m gemi,

szlmee

balamt.

yanaklarmdan yalar

232

ATATRK'N

UAININ

K e n d i m i toparladktan sonra rhtma ktm. H e

m e n telefona sarlarak Saray'n santral memuru K e
m a l B e y i aradm. H l inanamyor, inanmak i s t e m i
yordum. Sesimi duyunca tand. Sadece D o r u d i y e
bildi. B a k a bir ey sylemedi.
H e m e n bir taksi e v i r i p Dolmabahe'nin yolunu
tuttum. R y a d a y m gibi g i d i y o r d u m . B e y n i m z o n k luyordu. S a r a y ' a nasl v a r d m bilemem. Oras grle
cek

eydi.

Boalmt

H e r y a n derin
denebilir.

Hi

bir sessizlie
kimse

brnmt.

kalmamt.

Hemen

oradakilere:
Ne oldu, ne v a r ? D i y e sordum.
A l d m cevap
Bu
rn

sessizlikten baka bir ey d e i l d i .

arada A t a t r k ' n b z o k yaknlarnn durumla

salamlatrmak

iin

Ankara'ya

koutuklarn

renince zntm bir k a t daha artt. F a k a t bunlara

kar A t a t r k ' e b a l l m h a y a t y l a deyen k i m s e l e r
de vard. O'nun lmne d a y a n a m a y p acdan kendi
t a b a n c a y l a vuran

Bilecik milletvekili

kanlar iinde bir kede

Salih

Bozyk

yatyordu.

Bu m a n z a r a y grnce b i r a z daha fenalatm. Sa

lih

Bozyk

etkisiyle

bir

anda

yl

lmemi,

sonra

ama

hayata

ald

gzlerini

yaralarn
kapamt.

A t a t r k ' e bu denli akla b a l bir insann daha olabi

leceini

sanmyorum.

Salih

Bey

gsterdii

fedakr

lkla, h a y a t m boyunca g z m n nnden g i t m i y e c e k

kiilerdendir.

GZL

233

DEFTER

YZNDEK TLBENT
KALDIRIP BAKTIM

A T A T R K

Dolmabahe

r e m Ksmnda,

Saray'nda

Ha-

her z a m a n y a t t odada

y a t y o r d u . A r t k bu odaya bakamyor, fenalayordum.

Yaldzl

mobilyalar,

zeri

yaldzla

ssl

mavi

tavan

bir lm rengine brnmt. A t a t r k bu odada son

suz

uykusunu

tkta

uyuyordu.

yatyordu.

Geni

Hayattayken

bir

yatakta, t e k

glkurusu

rengini

yas
se

verdi. Y i n e y l e bir renk iinde sonsuz uykusuna d a l

mt.
Saray'da

Rza

adl

bir

sofrac

arkadam

daha

vard. Onunla beraber y a v a a odadan ieri szlm

tk.
du.

enesi

balanm

k i g e n subay

Atatrk

ldkten

vaziyette

hareketsiz duruyor

a y a k ucunda nbet bekliyorlard.

bir

saat

kadar

sonra

stanbul'daki

Ordu Mfettii, A n k a r a ' d a n v e r i l e n emirle cenaze t

reni

iin

hazrlklara

tarafndan
te
insan,

baucunda
lmne

bir

geirilmi,
nbet
trl

H e r gelip

subaylar

balanmt.

inanamadm

o koskoca tarih biraz

ekilde y a t y o r d u .

niformal

tutulmaa

byk

ilerde

enesi balanm

geici

insan

gibi o da

gmt. F a k a t O, dnya durduka y a a y a c a k ender

insanlardan

Bir

biriydi.
trl

yzn. D e d i m .

ldne

inanamadm.

bakalm

234

ATATRKN
Yzndeki tlbenti

aktarak

yzne,

atrdm.

bir daha

Gzyalarm iime

sadece

c e i m yzne uzun uzun b a k t m .

morarm

UAININ

resimlerinde

gibiydi.

H a k i k a t e n imdi inandm... Dedim.

O gn nasl g e i r d i i m i bilmiyorum.
sahip

gre

Y z hafif siyaht,

deildim.

Saraydan

O anda y a t t a k i

bir

grevi kim

trl

Kendime

ayrlamyordum.

dnr.

S a r a y ' d a o gne k a d a r grlmemi bambaka bir

alma vard.
t.

Bunun

da

oturup

A b a n o z aacndan bir tabut

iini

A k a m st
geldi.

sofrac

dertleirken

brahim'le

di.

bana

brahim'le
smail

Sonra

Selmlk

Hakk

ksmn

Teke

(Paa)

dnerek:

Son v a z i f e m i z i de

Dedi.

yaplm

kurunluyorlard.

nbet

yaptk.

sras

Ykand,

geldi,

kefenlen

diyerek

nifor

m a l a r n g i y i p nbete g i t t i . Giderken arkasndan y

le dedim:

Beyler, Paalar,

imdi hepiniz geldiniz. A t a

trk' bekliyorsunuz. Y l l a r c a onu iki cahil sofracnn

eline braktnz da imdi mi g e l d i n i z ?
Cenaze
nuz.

treninin btn

Cenaze,

Sarayburnu'ndan

ayrntlarn
Zafer

biliyorsu-

Torpidosu'yla

Y a v u z ' a alnp, z m i t ' e d o r u y o l alrken, onu i z l e y e n

yabanc
de

donanmann

bulunuyorduk.

gerisinde

Donanmay

Savarona
Adalara

yatyla

kadar

biz

izledik.

n c e cenaze treni p r o g r a m n a biz alnmamtk. F a k a t

Savarona'nn

o dnemde

svarisi bulunan

Sait K a p

tan, y a t protokole sokabilmek iin S a r a y ' a g i t m i v e

ekie

ekie
Byk

etmelidir...

istediini
adamlar

yaptrmt.
lmnde

Onun:
a t ile

Szn hi u n u t m y a c a m .

yat

takip

GZL DEFTER

235

L D K T E N SONRA

A T A T R K

ldkten

sonra

Cumhurba-

kan olan s m e t nn, Savarona y a t n

hi g r m e m i . G r m e i istemi. Y a t nebolu'ya a
rdlar. B i z d e Savarona ile n e b o l u ' y a g i t t i k .
Orada

yle

rhtm

falan

yok.

Kydan

demirledik. s m e t nn m o t o r l a y a t a

uzakta

geldi. H e r ta

rafn g e z d i v e beendi. K s a bir yolculuk yapp i n e

bolu'dan Z o n g u l d a k ' a g i t t i k . nn orada y a t t a n ine
rek

trenle
Aradan

A n k a r a ' y a hareket

yla

yakn

etti.

bir z a m a n gemitir.

Yl

1941, H a z i r a n 22... A t a t r k ' n lmnden sonra ben

yine D e m i r y o l l a r letmesi kadrosunda Savarona y a
tnda g r e v l i y d i m . A r t k eski i m t i y a z l durumum kal
mamt.

Y a n i T r k i y e Cumhurbakannn h i z m e t k r

deildim.
O z a m a n n Babakan olan R e f i k S a y d a m l a , D
ileri
smet

Bakan

kr

nn'yle

Gelibolu'ya

doru

s m e t n n ile

Saraolu

beraber
bir

Refik

stanbul'a

Savarona

gezi

yatna

yapyorlard.

gelmiler.
binmiler.
Gvertede

S a y d a m babaa v e r m i l e r k o

nuuyorlard. K o n u , k i n c i D n y a Sava v e T r k i y e '

nin nazik durumuydu. O z a m a n o k z o r durumda bu
lunuyorduk.
kt.

Derken

salondan

Cumhurbakanyla

dnr v a z i y e t t e grnce i

gverteye

Babakan

Saraolu

byle

babaa

236

ATATRK'N

Y a h u ne

var

bunda

duumuzu iln ettik,

atar,

dnecek?

anlattk.

harp yaparz.

UAININ
Tarafsz

ol

Buna r a m e n atarsa

a t m a z s a zaten mesele

yok...

Bu grmeden sonra anakkale B o a z n a doru

h a r e k e t ettik. R e f i k S a y d a m ve kr S a r a o l u s
tanbul'da

kaldlar.

O z a m a n drt bir y a n m z atele sarlmt. k i n c i

Dnya

Sava

btn

hzyla

sryordu.

Almanlar,

S t a l i n g r a d v e M o s k o v a kaplarna dayanmlard. H e r
an

bamzda

tehlike

anlar

alyordu.

g z l e r i m i z i , kendimizi atein iinde

Her

sabah

bulabileceimiz

bir gne ayorduk. H e p i m i z i n sinirleri bozulmutu.

Gelibolu'da
genelkurmay
memleketin

bir

subay

ok

general

yata

geldiler.

durumu

ve

sava

ve

gc

yksek

rtbeli

Gvertede

yine

konuuluyordu.

nn herkesin dncelerini dinliyor ve not alyordu.

B i z d e hizmeti dzenli y a p m a a , bir p o t k r m a m a a
alyorduk. K o n u k l a r en i y i ekilde a r l a m a k isti
yorduk.
nn, gen bir k u r m a y subayna yle sordu:

A l m a n l a r l a harp

edersek

muvaffak

olur mu

yuz?
Subay dnmeden u cevab v e r d i :

Paam,

bizi

Almanlar

Trakya'da

yenerler,

f a k a t Anadolu'da balarna bel oluruz...

Bunun zerine s m e t n n Y a a a d i y e r e k ba
lad kendi

anlatmaa:

imdi A l m a n l a r saatte seksen k i l o m e t r e iler

l i y o r l a r . Bu durum karsnda Ruslar bir buuk ayda

m a l p olurlar. Bu b i z i m iin de byk k a z a n olur.
Kafkaslar
milyon

alrz.

olur.

(O

Trkiye'nin
zaman

nfusu

nfusumuz

da

otuz

sadece

sekiz

onsekiz

m i l y o n d u ) . A y n i z a m a n d a B a k u petrollerine d e k a v u
uruz.

GZL DEFTER
nn

sevin

237
iindeydi.

Kabna samyor,

adeta

gelecekteki T r k i y e ' y i yaar gibi oluyordu. Bu srada

yannda

bulunan

Amiral

kr

O k a n ' a dnerek:

Rus donanmas ne olur? D e y i n c e :

P a a m , B e y k o z nlerinde demirler. G e m i l e r i n

kamalarn

alr,

harbin

sonunu

bekleriz...

Cevabn

ald.
Bu
Paa,

grme

srasnda

yatta

bulunan

Fahrettin

nn'ye:

Paam

sormu ve

harbe

karl

ran'a

Bunlar
rrm

ran

harp

mi?

Diye

bir

soru

yok...

duyunca,

diye

girer

almt:

ileride

korktum.

belki

Daha

azmdan

fazla

lf

ka

konuulacaklar

d u y m a m a k iin k a m a r a m a ekildim. Ne olur, ne ol maz...

F a k a t aksilikler k o r k t u k a zerime geliyordu.

Baktm smet nn'nn yirmi yllk hizmetkr

Osman

Efendi,

kamaramn

kapsn

aralam:

C e m a l , imdi H i t l e r R a d y o d a Ruslarn bir bu

uk ayda y k l a c a n syledi... D e y i n c e ben d e :
Y k l r s a yklsn, bize ne?.. D e d i m .
B i r a z sonra yine ayni arkada g e l d i :

Gbels R a d y o d a Ruslarn birbuuk ayda y k

l a c a n syledi... D e y i n c e ben de g a y e t safiyane:

U l a n aptalln lemi yok. Bu i birbuuk a y d a
olmaz...
Bizim

bu

ruk not eder

konumalarmz
dururmu.

meer

kamarot

F a r k n d a bile deildim.

Fa

ATATRKN

238

UAININ

YATAK ARAFLARI

S A V A R O N A y a t ertesi gn eski M e c
lis Bakan Abdlhalik R e n d a ile

ocuk-

larn a l m a k iin B a n d r m a ' n n yolunu tuttu. Bandr

m a y a g e l m e d e n bir saat nce B a y a n M e v h i b e nn
beni

ard:

Renda'nn

kamarasnn

yatak

araflarn

de

i t i r i n . . . Dedi.

Hanmefendi,

araflar

pis mi

buldunuz?

Deyince:
H a y r , f a k a t deitirin, bizim araflardan ol
sun...

D i y e karlk verdi.

B i z i m araflar dedii, yine benim L a z z a r i F r a n ko'dan

yaptrdm

patiska

araflard.

P e k i emredersiniz... D e y i p e m i r v e r d i m ve ar
aflar

deiti...

Kamarama geldiim

zaman Dr.

Fazl

Beyle

arkba Hseyin v e ikinici ark M u h i t t i n z e g e

vard.

Ne o Cemal, cann sklm senin?

D e y i n c e kendimi t o p a r l a d m :
B i r ey y o k . . . D i y e cevap v e r d i m . F a k a t onlar
israr

ediyorlard:

GZL

239

DEFTER

Evet

Deyince

ben

cann

sklm

senin,

nen

var

syle?..

de:

araflar

beenmediler.

Sanki

babalarnn

evinde byle g z e l araf g r m l e r gibi. K e t e n ar

aflar

ne

kadar

da

gzeldi

grseniz...

Diye

cevap

verdim. Bunun zerine:

Aldrma geer... Dediler.
Bu

konuma
marot

Faruk

srasnda

ben

yine

oradaym.

farknda

deilim.

Benim

bu

sonra

stanbul

Ka

ikinci

ko

numam da ganimet bilmi. Hemen jurnal etmi.

Aradan

onbe

Mdr

gn

getikten

Selahattin

Bey'le

iki

sivil

polis

Polis

memuru

ve

D e n i z y o l l a r U m u m Mdr K e m a l B a y b o r a iki m o t o r l a
gelip,

kamaram

aradlar.

Allahtan

beni

btn polis

tanyordu:

Sen

bir

kitap

okuyormusun,

kitap

nerede?

Dediler.
Beni g t r m e l e r i iin bir bahane lzmd. Bu ba
hane de, okuduum bir Rus eseri...

Onunla suland-

racaklard.
E v e t , dedim. K i t a p benim deil, daha da oku
madm.

Gne

salonunun

rafnda

duruyor.

P o l i s l e r hemen o r a y a kotular.

R a f t a n kitab in

dirdiler. B a k t l a r ki, M a k s i m Gorki'nin A y a k t a k m

adl ehir T i y a t r o s u ' n d a oynanan piyesi.

D e r k e n bizi

y a k a paa alp, E m n i y e t Mdrlne gtrdler.

Birinci

ube'nin

st

kattaki

misafirhanesinde

g a y e t gzel bir loca. A l l a h t a n k i y a t a k l . P o l i s l e r ba

na:

Tek

yataklda

yatmak

istersin,

yoksa

i f t yataklda m ? D i y e sordular. B e n d e :

T a b i i t e k y a t a k l d a diye

karlk v e r d i m .

ATATRKN

240

UAININ

A l l a h raz olsun o devrin polislerinden. Y o k s a ha

l i m yamand. T a m gn g a y e t nazik muamele g r
dm.

nc gn sorgular t e k r a r balad.

Fakat

bu

k e z soru sahipleri E m n i y e t Mdr, Vali, ileri B a

k a m , S k y n e t i m K o m u t a m gibi nemli kiilerdi. B u
idare a d a m l a r y l a aramda yle bir konuma g e t i :

Senin

A l t n c snfa

tahsilin

Nerelisin?

zmir'liyim.

Baban

O da oral...

Derken

ne

kadar?

kadar.

Salihli'de dodum.

nereli?

damdan

dercesine

Senin

Ruslardan

Trklerden dahi

tandn
yok.

soruyu
filn

sordular:

var

m?

Ben ylarca A t a t r k ' n

hizmetinde kaldm. T a n d m kimseler y a sofrac, y a

ofr, ya da milletvekili, bakan gibi kimseler. Y a b a n
c m i l l e t t e n kimseleri t a n m a m . B i z l e r d a i m a t a k i p t e
olduumuz

iin

kendi

arkadalarmdan

bakasyla

il

ileri

Ba

gilenmedim.
Beni

kan

Faik

beni

sorguya

Serbest

ekenlere:

miyim?

ztrak,

Diye

sordum.

P o l i s Mdrne:

Bu adam niin g e t i r d i n i z ? D i y e sordu. S o n r a

serbest
Benimle

brakld.

braktlar.
beraber

gelen

sekiz

arkada

F a k a t hepsi B a k a n l k emrine

ta

serbest

alnmt.

Bu

v a z i y e t tam k r k gn srd. B i r gn smet nn'nn

s t a n b u l ' a g e l d i i n i duyunca U m u m K t i p K e m a l G e dele'e telefon e t t i m :

B i r adamn ifadesiyle sekiz-on aileyi nasl s

rndrrsnz?

Diye

sordum.

Ben y a p m y o r u m , kanun y a p y o r . . . D e d i .

GZL

241

DEFTER
Hangi

kanunla

tevkif

ettiniz,

hangi

kanunla

serbest b r a k t n z ? P o l i s beni arad, tarad, ne buldu?

Benim

ihtiyacm

yoktur,

fakat

br

arkadalarm

oluk ocuk sahibidir. H i o l m a z s a onlarn ilerini v e

riniz. D e d i m .

P e k l , onlarn ilerini v e r i r i z . . . Dedi.

A r k a d a l a r ilerine alnd, a m a S a v a r o n a ' y a deil,

baka g e m i l e r e . B a n a gelince, t a m sekiz y l polisin g z
hapsinde

kaldm.

Beikta'taki

evimi

sattm.

zmir'e

g i t t i m . Orada d a g z hapsi d e v a m etti. B a k t m , ola

cak gibi deil.

Kalktm

A n k a r a ' y a g i t t i m . ankaya'

da K e m a l Gdele'le grtm. Kendisinden bu v a z i

y e t i n dzeltilmesini v e t e k r a r D e n i z y o l l a r n a dnme
m i istedim. N e y s e b u i s t e i m kabul edildi. Y e n i d e n g e
milere

kumanyac

olarak alndm.

Bu anlatm olduum n o t l a r k o n u k olarak kald

m

Emniyet

Mdrl'ndeki

dosyamda

bulunmak

tadr.

SON

16

 N D E K L E R

nsz

Balarken

Saraya

arldm

13

Anz Perdeleri

16

Adm

deitiriyor

18

N e yer, n e ierdi . . .

23

evresindeki asalaklar

27

Selanik'ten

29

ne

kar

Gzm gryor, a y a m da
Msrl

yerinde

32

Muganniye

35

B e n i imtihan e d i y o r
Havuzdaki
kisine

40

plak kadnlar

43

karanlar

45

U y k u s u z l u k rekoru

47

Sofray

50

terkediyor

Kontes"i akna evirdim

56

Servetlerinizi veriniz

58

a l l b r a h i m ' l e arkada

60

K a y s e r i ' d e k i sr sahibi

63

Hasta

oban z i y a r e t i

66

A y a k l a r n a kapanan kadn

70

Cumhurbakan salonundaki a t l a r

...

72

K p e i Foks'un ldrl

74

ubukabad amlnda

77

242

B e k i r avu'un h i z m e t i

79

air ve edipler arasnda

84

Niancl

88

Yalnzl

89

Cierlerimden hastalandm

91

z s o y operas nasl yazld

93

r a n ah'yla sofrada

94

k i arslan bir p o s t a s m a z

98

Bana Cemal H a n deyiniz

98

ah'n s v i r e ' y l e konumas

100

A f g a n Kralnn

102

gelii

A l a y a n K r a l d a n nasl k a t k

104

Venizelos'un g e l i i

106

Y u g o s l a v K r a l n n gelii

108

K o n y a ' d a bir o l a y

110

Muhsin E r t u r u l ' l a sofrada

..

112

Gznden y a g e t i r e n p i y e s

115

A r t i s t l e r arasnda

116

Kurbaal zil

...

118

I r a k K r a l F a y s a l ' n gelii

120

Japon Veliahdna v e r i l e n ders

121

E m i r Abdullah'n y a t l a g e z i s i

124

n g i l t e r e K r a l N a h l i n yatnda

...

M a d a m Simpson'a sunduu k a h v e

127
129

R o m a n y a K r a l K a r o l ' u n gelii

131

l k T r k filmini nasl grd

134

Fenerbahe'ye b a

135

Samsun'a niin k m

136

Ruslarla bir elence gecesi

...

137

Sami P a a ' n n einin ss

140

S a k a r y a kprsnde

141

Yaknlarna v e r d i i ders

143

G i t mektubu g e t i r

144

Ya H a z r e t l e r i n i n D e r g h

147

243

Erturul y a t n batrrm

148

A n k a r a Lisesi'nde

150

...

Amerikal gazeteci

152

Son H a l i f e ' n i n g z y a l a r

154

M a s r a f n cebinden derdi

156

Otomobilleri

158

Elbiselerimi yakn

159

H z m ' nasl gretirdi

...

160

Adal Aye Hanm

162

R i f a t H o c a ' n n ba

163

K a r a b e k i r ' e sinirleniyor

164

Savarona Yatnn hikyesi

168

ki

172

kadn g a z e t e c i

T a y y a r e piyangosu

173

S i z Senyrsnz

..

....

174

Reisicumhurluk yapamazsn

175

Kafese girdi

175

Beni oy vermee yolluyor

177

P r o f e s r deilsiniz

179

Birbirimizden ayrlmyalm ...

K i m s e O'nun kadar gzel A l l a h d i y e m e z . . .
R u s mill manda

180
..

182

...

185

...

Y u n a n mandan sonra

181

L s y e n H a n m ' p
Kafa

187
ls

188

B e n de sizin gibi i n s a n m

M a r i f e t m i gibi e v l e n m i i z
K y l n n eei

189
190

...

191

Silindirli oban

...

R u m k a d n y l a kavuncu

192
193

T r k T i y a t r o s u ite o d u r

198

e l e n g i nereye k o y a r s a m z k o y u n

197

V i y a n a ' d a n gelen koltuk . . .

198

B e r b e r R d v a n ' kovuu

199

244

alnan

Prlantalar

202

E d v a r d Biyango Orkestras
nsanlar
Masaj
Bizim villamz yok

204

ahtadr

205

yaptryor

206

...

208

Yannda alanlar

209

R v e t v e r d i i m i duyunca

210

K a f a n tarihe y o r m a

212

F e l a h yerinde

kalsn

213

Madam Vera

214

dondurma y e d i

215

B u z sandklarn a t t r y o r

217

Mareal a k m a k l a y a t t a
Vasiyetnamesini emirle

219
yazdrd

221

A r t k dua e d i y o r d u k

224

o k ac ekiyordu

225

Son B a y r a m

227

Son dakikalar

229

Salih B o z y k kendini v u r u y o r

231

Yzndeki tlbenti kaldrp b a k t m

...

233

ldkten sonra

235

Y a t a k araflar

238

245