Bar Can Bilgin

Yldz Teknik niversitesi

Duysal Tasarm Kompozisyon Blm

Affect Doktrini ve Temellerininin Dayand

Mzik - Duygu likisi almalar zerine Bir Aratrma

zet
Mzik kavram bir lisan, bu lisann alfabesini ve bu dilin edebiyatn ifade
eder. Tpk birincil anlam ile akla gelen edebiyatta olduu gibi, mzikte de bir olgu
farkl biimler ve farkl edebi kurulumlarla ifade edilebilir. Mziin duygular ile
ilikisinin gzlenmeye balad ilk zamanlardan itibaren, mzik dilinin olgular ve
duygularn ifadesi konusundaki zenginlii, bu disiplinin alanlarn mzik duygu
ilikisini teoriye dkme konusunda olduka cezbetmitir. Konfiyus' un Byk Bilgi
'sinden 21. yzyln Psikoakustik almalarna varncaya dek konu ile ilgili yzlerce
kaynak yazlm, bazlar bilimsel almalar ile desteklenebilmekle birlikte, ounluu
uygun koullarda doruluk pay salayabilmekte yahut herhangi bir kanta
dayandrlamamaktadr.

Ama
Bu aratrmann amac, zellikle barok ve klasik dnemde mziin duygular
ile ilikisini yazl teorik temellere dayandrmak amac ile ne srlm dnce
sistemlerinden Affect Doktrini ni ve bu doktrinin Antik Yunan'daki altyaplarnn
deindii konular inceleme altna almaktr.

Affect Doktrini
Affect doktrini (Alm: Affecten Lehre, ng: Doctrine of Affections) , Barok
dnemin mzikal slubuna btn ile yn vermi bir estetik dncesidir. Mzikal
parametrelerin ima ettii iitsel alg ile insan duygu - durum ilikisini teorik dzleme
geirmeyi amalam bir idealdir. Temelleri Antik Yunan 'a dayanmakla beraber, ismine
yazl metinlerde ilk kez 17. yzylda rastlanmaktadr. Bu konuda en fazla aratrma, 18.
yzyln ilk yarsnda yaplm olup balca yazl metinler, dnemin mzik teoristleri;
Johann David Heinichen, Andreas Werckmeister, Musurgia Universalis (1650) kitabn
yazan Athanasius Kircher ve dnemin en ok itibar gren kitab olan In der
Vollkommene Capellmeister (1739) 'n yazar Johann Mattheson tarafndan yazlmtr.

Rene Descartes 1649 ylnda yazd Ruhun Tutkular (ng : The Passions of
the Soul , Fr : Les Passions de L'me) isimli kitabnda, alt basit duygu bulunduunu ve
geri kalan duygularn bunlarn bileiminden meydana geldiini ne srmtr.
Descartes'a gre bu balca duygular : Arzu , sevgi , nefret , merak , sevin ve znt dr.
rnein: Acma duygusu sevgi ile zntnn bileiminden oluur ; kran sevginin bir
trdr gibi.
Gelecek yllarda ok tartlacak ve eletirilecek olmasna ramen bulunduu
yzylda geni kesimler tarafndan kabul grm ve mzik pratiindeki karlklar da
Descartes 'n bu syleminden yola klarak dnlmeye balanmtr.
Johann Mattheson' un Der vollkommene Kappelmeister (1739) adl kitabnda
belirtilen mzik - duygu ilikilerini, tempoya gre, tonaliteye gre, aralksal, ilemelere
gre (triller, apojatrler, vibrato), ses kullanmna (tesitura) , konsonans ve dissonans
kullanmna gre ve barok mzik formlarnn genel yapsna gre incelemitir.

Affect Doktrinine Gre Tempo Duygu likisi :

Adagio znt
Lento Rahatlama
Andante Umut
Allegro Avunma ve tesseli edilme hissi.
Presto Youn arzu ve istek
Affetuoso Ak

Affect Doktrinine Gre Vibrato Kullanm - Duygu likisi :

Kreendo ile Vibrato Heybetlilik ve ycelik anlatm iin.

Yumuak ve Hzl Vibrato Korku ve zdrap duygularnn anlatm iin.
Bebung (Klavikord' un tular zerinde vibrato) Ackl ve hznl ifadeler iin.

Affect Doktrinine Gre Tesitura Kullanm Duygu likisi :

Yksek Tesitura Nee ve honutluk iin.

Orta Tesitura Yumuak, zayf, ak ve acma hissiyatlar iin.
Alak Tesitura Kederli, hazin ve ackl durumlar dramatik hissettirmek iin.

Affect Doktrinine Gre Trill Kullanm :

Uzun sren trill kullanm Kasvetli, zntl etki iin.

Ksa sren trill kullanm canl, hareketli ve neeli etki iin.

Affect Doktrinine Gre Tonalite Duygu likileri :

1. Do Majr - Kaba ve kstah karakterlidir fakat neeyi anlatmak iin uygundur.

2. Do Minr - Canllk ve znty ayn anda anlatmak iin idealdir.
3. Re Majr - Keskin tnl ve inat karakterde bir etki iin tercih edilir.
4. Re Minr - Samimi ve iten bir sakinlik etkisi iin tercih edilir.
5. Mi Majr - e ileyen bir aresizlik hissi ve keskin tnya sahiptir.
6. Mi Minr - Dnceye dalmay, dalgnl ve kederi ifadede tercih edilir.
7. Fa Majr - Azim ve cmertlik ve gzel olan anlatmak iin tercih edilir.
8. Fa Minr

- Ilml ve rahat bir etkiye sahiptir, bazen ise karanlk duyulur.

Affect Doktrinine Gre Tonalite Duygu likileri

9. Sol Majr - mal ve ikna edicidir, ciddi ve mutlu hisleri ayn anda verebilir.
10. Sol Minr - Mattheson' a gre en gzel tonalitedir. Hogr hissini verir.
11. La Majr - Parlak tnl, dokunakl ve tutkulu bir etki iin tercih edilir.
12. La Minr - Arbal fakat alamakl bir tn rgs iin tercih edilir.
13. Si Minr

- Tuhaf, karamsar ve nadiren melankolik tnlar iin tercih edilir.

14. Fa diyez Minr - Baygn duyulur, terkedilmilik etkisi iin tercih edilir
15. Si bemol Majr - Elendirici ve atafatl fakat mtevazi duyulur.
16. Mi bemol Majr - Ciddi, ayn anda dokunakl bir etki iin tercih edilir.

Affect Doktrinine Gre Form Duygu likileri :

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Minuet
Gavotte
Bouree
Mar
Gigue
Sarabande
Courante
Chaconne

Sade bir nee.

Olduka elenceli ve sekme hissiyat.
Memnuniyet ve honutluk.
Kahramanlk ve korkusuzluk, fakat vahi deil.
evk ve hzl geen fke.
Tutku, ihtiras.
Cesaret , zlem , umut.
Doymuluk hissi. Arsnda mide bulandrabilecek kadar doymuluk.

Ethos Doktrini ve Aristo'ya Gre Mzik Duygu likisi

Doktrine gre, Ethos kelimesi Karakter anlam tamaktadr ve Antik Yunan'da
karakter ile zdeletirilmesi gerektii dnlen birok disiplin iin varolmaktadr.
Ethos Doktrini ; mziin, dinleyen kiinin duygularna, hatta karakterini etkilemesi
zerine kurulu bir dncedir. Aristo'nun ikna kuramnn temel esi olan Ethos,
Pathos ve Logos ile yakndan ilikilidir.

Aristo, kullanlmasn nerdii melodi tiplerini duygusal balamlaryla ele

alarak, farkl grupta inceler.
1. Etik - Ahlaki duygulara etki gsteren.
2. Pratik - Faaliyeti canlandran.
3. Entsiazml - evklendirici , gayretlendirici.

Aristo'nun estetik terbiye dncesine gre;

1. Dorian makam : Kahramanln ve irade sahibi karakterin temsilidir.
2. Lydian makam : Edep sahibi ve ahlakl bir birey olmann temsili ve tevikisidir.

Bu iki makam Aristo tarafndan zellikle nerilmektedir ve dier makamlarn uygun

olmadn belirtmektedir.
Aristo, Politika isimli kitabnda yle bir paragrafa yer vermitir ;
Makamlar birbirlerinden ciddi biimlerde farkllklar gstermektedir. Onlar dinlerken
ruh halimiz hi de ayn olmuyor ve her birine ayn ekilde yanamyoruz. Mesela
Mixolydian makamn dinlerken derin znt hissedersek, ciddi olmayan makamlar
duyduumuzda da bir o kadar yumuayabiliriz. Baz makamlar lml ve esenlik vericidir
ki bunlardan sadece Dorian makam bu nitelie sahiptir. Phyrgian makamna geldiimizde
belirtmeliyiz ki bize heyecan ve coku alar.

Platon'a Gre Mziin Duygular ile likisi

Platon, Devlet isimli kitabnda, mzik ile ilgili tevik ve dzenlemeler nermitir.
Mziin eitimde kullanlmasn istemi, mzik bilgisini erdemli bir insan olmann en
nemli unsuru saym, bir yandan da mziin ruh zerindeki etkisinden korktuu iin
bir takm yasaklamalar getirmitir. Bu yzden sanatta sansr denince tarihten akla gelen
ilk kii Platon olmaktadr.
Devlet isimli kitabnda Platon, hocas Sokrates ile birok kaynaa gre Platon'un
byk erkek kardei olduu iddia edilen Glaukon arasndaki bir diyalou yle aktaryor ;
- Syle bakalm hznl makamlar hangileridir ?
- Mixolydian, Syntolydian makamlar ve buna benzer makamlar.
- Bu makamlar atmayalm m ? Bunlar sadece erkeklere deil, erdemli
kadnlara bile zarar verir.

Platon' a Gre Mziin Duygular ile likisi

- ok doru.
- Bekilerimizin gevek, tembel ve sarho olmalarn da istemiyoruz. Makamlar
arasnda gevek olanlar ve iki elencelerine uygun olanlar hangileridir ?
- onian ve Lydian makamlar.
- Bunlar savaacak insanlar iin uygun olur mu sence ?
- Olmaz, olsa olsa Dorian ve Phrgyian makamlarn alabiliriz.
Bu diyalogtan ve Devlet kitabndaki Sokrates ile Glaukon arasndaki diyaloglardan
yaplabilecek karm ; deal Devlet fikrindeki mzik ve mzik kstlamalarna dair
dncelerin neredeyse tamamnn, Glaukon ' un bilimsel verilerle desteklenmemi
gzlemlerine dayandrlddr.

Sonu
Elde edilen veriler ile Klasik Bat Mziinin sistematik mzik duygu ilikisi
teoremlerinin, Antik Yunan 'dan 19. yzyla dein sayltya dayal ve ortam koullarn
gz ard eden, kesinlikten uzak bir yap ierisinde ilediini gzlemlemekteyiz.
Nitekim ki Romantik dnem ile birlikte gelen Orkestrasyon almalar da ayn biimde
varsaymlar ile alacak literatrn ounluu Orkestrasyon teorilerinin istisnalar ile
dolup taacaktr.
Orkestrasyon teoremleri; Barok ve ncesi dnemlerdeki mzik duygu
ilikisi varsaymlarnn, notalarn ve aralklarnn nemli olduu fikir akmnn nne
geecek, yerine bambaka bir nerme ile, tn organizasyonuna dayal bir mzik duygu
ilikisi sistemini varsayacaktr.
20. Yzylda Mzik ve ses esi, laboratuvarlarda inceleme altna
alnmaya balayp, Psikoakustik teoremler gibi fiziksel ispatlarla desteklenmeden
evvel de bilimsel veriler iermeyecektir.

Kaynaka

Paul Headrick - The Doctrine of Affections (1957)

Hans Lenneberg Johann Mattheson on Affect and Rhetoric in Music (1958)

Maho A. Ishiguro - The Affective Properties of Keys in Instrumental Music From the
Late Nineteenth and Early Twentieth Centuries (2010)

H.M. Gardiner - The Beginnings of a Doctrine of the Affections: from Heraclitus to Plato
(1937)

Alison Mattek - Computational Methods for Portraying Emotion in Generative Music

Composition (2010)

Babek Osmanolu Kurbanov Aristoteles' in Estetiinde Musiki Problemleri (1996)

Asl Yazc William James 'in Descartes'in Duygu Kuramna Eletirisi

Frederick Wessel The Affektenlehre in the 18th Century (1955)

Helen Kin Hoi Wong - Sources of Influence on Johann Mattheson's Ideas on

Musical Expression (2008)

Autumn Gurgel - Roots and Theories of the Doctrine of Ethos (2003)

Johann Mattheson Der Vollkommene Capellmeister (1739)

Nesrin Akan Platon'da Mzik Anlay (2009)

Jennifer Heather Farell Ornamentation and the Affections in The Opera Arias
of George Frideric Handel (2008)

Brian Carter - Meaning in the Motives: an Analysis of the Leitmotifs of Wagners

Ring (2002)

Althanasius Kircher Musurgia Universalis (yazm 1650, basm 1662)

Rene Descartes The Passions of the Soul, Les Passions de L'me (1649)