Professional Documents
Culture Documents
Rollo May
okuyanlV us
okuyanlpus
Okuyan Us Yayn
Psikiyatri 29
ISBN: 978-975-6287-98-9
I. Bask: stanbul, ubat 2008
II. Bask: stanbul, Mays 2008
III. Bask: stanbul, ubat 2009
IV. Bask: stanbul, Eyll 2009
V. Bask: stanbul, Kasm 2010
Editr: Asl Uluahin
evirmen: Yudit Namer
Kapak tasarm: Ebru Demetgl
Grafik uygulama: Berna Kuleyin Tolga
Film, bask ve cilt: Duplicate Matbaa zmleri San. ve D Tie. Ltd. ti.
Maltepe Mah. Litros Yolu Sok. Fatih San. Sit. No: 12/102 Topkap,
Zeytinburnu, stanbul Tel: (0212) 674 39 80, Faks: (0212) 585 00 81
Orjinal Ad: Love and Will
Copyright 1969 by W.W. Norton & Company, Inc. All rights reserved.
Bu kitabn yayn haklan Okuyan Us'a aittir. Her hakk sakldr. Tantm iin yaplacak
ksa alntlar dnda yayncnn yazl zni olmakszn hibir yolla oaltlamaz.
okuyanus@okuyanus.com.tr
www.okuyanus.com.tr
nsz
7
1- Giri: izoid Dnyamz
9
* Kahin olarak sorunlar................................................ 16
* Sanat ve nevrotik.................................................... 19
* Haberci olarak nevrotik...............................................24
* Kaytszln douu................................................... 28
BRNC BLM: AK
2- Seks ve Ak Paradosklar
41
* Cinsel yaban.................................................................43
* Teknikler yoluyla kurtulu.........................................49
* Yeni pritenlik............................................................ 51
* Freud ve pritenlik..................................................... 56
* Sorunlarn gdleri................................................... 61
* Sekse kar ayaklanma.............................................. 69
3- Erosun Seksle atmas
76
* Bastrlm erosun dn...........................................78
* Eros nedir?................................................................ 86
* Platonda e ro s ........................................................... 93
* Freud ve e ro s ............................................................ 98
* Erosun birlii: Bir vaka incelemesi.......................... 108
* Eros hastalanyor.................................................... 115
4 - Ak ve lm
121
* lmllk imas olarak a k ..................................... 122
* lm ve cinsellik sapants.......................................129
* Aktaki trajik anlam ................................................ 134
* Trajik ve ayrlk.........................................................137
* Gebelik nleyiciler ve tra jik .................................... 145
5- Ak ve Daimonik
150
* Daimonii tanmlamak........................................... 151
* Terime itirazlar........................................................ 159
* lkel psikoterapide daim on.......................................161
* Baz tarihsel aratrmalar .........................................165
* Ak ve daim onik....................................................... 179
ftooMoy
NC BLM: AK VE RADE
11-*Ak ve rade ilikisi
341
* Birbirini tkayan ak ve ira d e ................................ 342
* rnek olarak iktidarszlk................................
346
* Hayal ve zam an..................................................... 348
* Ak ve iradenin birleim i...................................... 351
12- Aldrn Anlam
355
* Ak ve iradede aldr...............................................357
* Aldr m itosu.......................................................... 362
* Gnmzde aldr................................................. 375
13- Bilin Ortakl
380
* Kiisel olarak a k ................................................... 383
* Ak eyleminin ynleri........................................... 388
* Bilin yaratm a...........................................................392
* Ak, irade ve toplum biim leri....................... :..... 396
Notlar.............................................................
s
ztfJc w im d r
NSZ
Baz okurlar bu kitabn balnda, ak ve iradenin bir
likte anlmasna aracaklar. O ysa ben, uzun zamandan
beri, ak ve iradenin birbirine baml olduuna ve bir ara
da dnlm eleri gerektiine inanyorum . Her ikisi de var
olm ann birletirici sreleridir; bakalarn etkilem e, te
kinin bilincini biim lendirm e, yourm a, yaratma abas
dr. Fakat bu sadece, kii kendi i dnyasn, ayn anda te
kinin etkisine aarsa olasdr. Aksz irade kullanmaya d
nr, ki Birinci Dnya sava ncesi dnem bunun r
nekleriyle doludur. G nm zdeyse iradesiz ak duygusal
lar ve deneyselleir.
Bu kitaptaki dnceler iin hem bir yazarn olaan
gururunu duyuyor hem de bir yazar sorum luluu tayo
rum. Ancak bu kitabn sekiz yllk yazm srecinde pek ok
arkadam baz blmlerini okudu ve benim le tartt. O n
lara teekkr etm ek istiyorum: Jerom e Bruner, Doris C o
le, Robert Lifton, G ardner M urphy, Elinor Roberts, Ernest
Schachtel ve rahmetli Paul Tillich. Jessica Ryan, yararl
nerilerinin yannda, bir yazarn m innetinden ok daha
fazlasn hak etmesi gereken sezgisel bir anlay da sundu
bana.
Bu kitabn yazld New H am pshire'da geirdiim
uzun yazlar sresince, sabahlar erkenden kalkp, kuzey ve
doudaki sradalara uzanan ve afak ncesi buusuyla
griye boyanan vadiyi izlediim verandam a kardm . Ku
lar cvl cvl sesleriyle sessizlii bozar, yeni gn selamlard. Sere kendini elm a aacnn tepesinden neredeyse
jifkve tnuf
Hallu Afov
A f* r tnufr
Rolloitaa
v tnuif
14
ttoitoMo
15
Aifk t imtte
18
Kolin May
SANATI VE NEVROTK
Sanat ve nevrotik arasndaki, genellikle gizemli ola
rak grlen iliki, burada aklananlar asndan baklnca
tam amyla anlalr durumdadr. Sanatlar ve nevrotikler,
toplum lannn bilinalt ve bilind derinliklerini bilm ek
Afk t* irade
Afk tv im dt
RrMoMay
RoUoMav
KAYITSIZLIIN DOUU
Daha nce, Leslie Farberi, amzn bozuk irade a
olarak adlandrlmas gerektii iddiasn aktarmtm. Peki bu
bozuk iradenin altnda yatan nedir?
Buna bir yant nerirken kendi athmm yapacam. Altn
da, bir hissizlik durumu, kaytszla ok yakn bir durum
olan, insan umutsuzlua srkleyen hibir eyin nemli ol
mama olaslnn yattna inanyorum. Pamela H. Johnson,
ngilterenin krsal blgelerinde ilenen cinayetleri bildirdik
ten sonra, kendini psikologlarn, duygulanmszlk diye ad
landrd duruma yaklayor olabiliriz kansn zerinden
atamaz halde bulmutu.19 Eer kaytszlk yada duygulanmszlk, gnmzde baskm bir ruh hali ise, ak ve iradenin ne
den bu denli glemi olacan daha derinlemesine anlaya
biliriz.
1950lerde hastalarmzda bulduumuzda bazlarmz a
rtan ey, tm haberciliiyle, son birka yl iinde btn top
lumu byk skntya sokan, apak bir sorun olarak ortaya
kt. 1952de yazdm ve bir sonraki yl yaynlanan Kendi
ni Arayan nsan adl kitabmdan alnt yapmak istiyorum:
Psikoloji ve psikiyatri alanndaki meslektalarmn dene28
Rollo Afajv
29
AflJfc imuadr
30
foO oM * V
32
Rnlk>VM#
Afk ve irade
36
Rutio Mtty
37
w irade
BRNC BLM
AK
39
A f* w* im de
40
SEKS VE AK PARADOKSLARI
Cinsel iliki evrensel srecin insan suretidir.
-Eski bir in atasz
Bir hasta u ryayla geldi: Karmla birlikte yataktayz, ara
mzda da muhasebecim. Karmla ilikiye girecek. Bu durum
da hissettiklerimse tuhaf - nedense uygunmu gibi geldi
-Dr. John Schimel tarafndan bildirilmitir.
41
Ak w inufa
C N S E L YABAN
Ani cinsel istekleri, duygular ve drtleri yadsmann
m oda olduu ve kiinin nazik topluluun iinde seksten
sz edemedii Viktorya dnem inde, tm bu konuyu, i
renmeyi kutsallatrm a havas kaplad. Erkekler ve diiler
birbirilerini, hibirinin cinsel organ yokm uasna ele al
dlar. W illiam Jam es, dier her konuda zamannn ok ile
risinde olan o ylm az sava, seksi yzyln sonuna zg
nazik bir nefretle ele ald. Yeni bir r aan 'Psikoloji l
keleri adl iki ciltlik kitabnn tm nde, sonuna bu ayrn
tlar tartm ak pek ho o lm a z ..; diye not dlm tek
bir sayfa sekse ayrlmt.) Fakat W illiam B lakein, Viktoryaclktan bir asr nceki arzulayp da bir ey yapmayan
kran retir uyars, daha sonraki psikoterapistler tarafn
dan fazlasyla kantland. Viktorya dnem inde yaayp
seksi inceleyen Freud, insan bedeninin ve benliin hayati
bir parasn kesm ekten kaynaklanan nevrotik belirti ba
takl tanmnda haklyd./
Daha sonra, 1920lerde, neredeyse bir gecede, kkten
bir deiiklik oldu. Bastrmann kartnn -y an i cinsel ei
tim in, konum a, hissetme ve ifade zgrlnn- salkl
etkiler gsterecei inanc, liberal evrelerde sava bir
inat haline geldi ve aydnlanm kii iin tek destei ak
a oluturdu. Birinci Dnya Savan takip eden artc
derecede ksa sre iinde seks hi yokm u gibi davran
m aktan, aklmz srekli sekse takar hale getik. Eski Ro
m allardan bugne dek sekse hibir toplum un vermedii
kadar nem veriyorduk artk ve baz bilginler zihnimizin
seksle, tarihin hibir dnem inde, hibir toplum da grl
medii kadar ok megul olduuna inanyorlar. Bugn
A fk t v im d r
RooMan
Ak w irati*
ftoUoMuy
50
HoUoMny
YEN PRTENLK
nc paradoks, gklere kardm z cinsel zgrl
m zn yeni bir tr pritenlie dntdr. Bunu k
k p harfiyle yazdm nk asl Pritenlik ile kartrl
m asn istem iyorum . Sz konusu o anlay, H aw thorneun
Kzl Damga adl eserindeki H ester ve D im m esdalein
tutkusunda olduu gibi, ok farkl bir eydi.10 Ben pritenlii, bize Vktorya dnem i atalarm zdan geldii, ve sana
yilem e, duygusal ve ahlaki blm elendirilm e ile birletii
ekliyle ele alyorum.
Bu pritenlii, unsurdan olum u olarak tanm lyo
rum . B irincisi, bedene yabanclam a durum u. kincisi,
51
A jd ttv irade
52
R(4l c Stny
FREUD VE PRTENLK
Freudyen psikanalizin, hem yeni cinsel zgrlklk
le hem de pritenlikle birbirine nasl doland ok etkile
yici bir ykdr. Toplumsal eletirm enler kokteyl partile
rinde, yeni cinsel zgrln temel giriim cisinin veya en
azndan ilk szcsnn Freud olduu noktasnda birleir
ler. Fakat bu eletirm enlerin grem edii, Freud ve psika
nalizin, yeni pritenlii hem olum lu hem de olum suz bi
imleriyle yanstt ve dile getirdiidir.
Psikanalist pritenlik, F reudun bizzat rneklendirdii,
sert drstle ve beyinsel dorulua verdii nem bak
mndan olumludur. te yandan, beden ve benliin, doru
suyla erisiyle cinsel nesneler olarak birer tatm in m eka
nizmas gibi grlebilecei yeni bir sistem oluturmas ba
kmndan olumsuzdur. Psikanalizin seksi, gerilim i azalt
mak iin bir gereksinim olarak dnme eilim i bu ye
ni pritenlikle ibirlii yapar.
Bu nedenle, toplum um uzdaki yeni cinsel deerlere psikanalitik klflar bulunurken onlara nasl tuhaf deiiklik
ler yapldn anlamak iin bu sorunu aratrmak zorunda
yz. Psikanalizin felsefi ynnn tartld bir toplantda,
1936-37de Am erikan Psikiyatri Dernei Bakan olan Dr.
* Bu terim T rkeye olm ayan eri eklinde evrilebilir, ancak yazar
L atincesini kulland iin bu ekilde braktm .
56
Rotla lfnj/
A fk ve imde
t*imi*
60
RoUo Mny
dncelerinin dom asna yardm c olmutur. Eitlikilie, kadn ve erkek arasndaki yalnzca temel biyolojik
farkllklarn deil, duygusal farkllklarn da yadsnmas
pahasna tutunulmutur. Burada kiinin kendisiyle att
, eiyle aym olduunu kam tlam a ihtiyac, kiinin kendi
ne zg duyarllklar bastrd anlam na gelir - ki bu da
onun kimlik anlayna zarar verir. Bu eliki, toplum um uzdaki yatakta bile m akineye dnm e eilim ine katk
da bulunur.
Dier gd, bireyin tek bamaln yenme umududur.
Bununla birleen ise boluk duygusundan ve kaytszlk
tehdidinden kam ak iin verilen um utsuz abadr: Eler
kendi bedenlerinin lmediini kantlam ak iin bir bakas
nn bedenine kendilerinkine cevap veren bir titreyi bul
may um arak sarlp ve soluk solua kalp titrerler; kendi
duygularnn canl olduunu kantlam ak iin tekinde bir
karlk, biz zlem ararlar. Eski bir benlik olarak sylyo
rum ki, buna ak denir.
nsan bazen, tm cinsel kahram anlyla kaslmalarnn
arasnda, erkeklerin cinsel atletler olm aya altklar izle
nimine kaplr. Peki bu oyunun byk dl nedir? Yalnz
ca erkekler deil, kadnlar da cinsel glerini kantlamak
iin urarlar -o n la r da izelgeye uymaldrlar, tutku gs
term elidirler ve o gklere karlan orgazma ulamaldrlar.
ktidar zerinde fazlaca durm ann genellikle iktidarszlk
duygusunun telafisi olduu, psikoterapi evrelerinde artk
yaygn olarak kabul grm ektedir
Seksin, btn bu farkl alanlarda, iktidar kantlam ak
iin kullanlm as, teknik baarya verilen nemin artm as
na yol at. Burada da kendi kendini baltalayan tuhaf bir
Afk w i radr
t* i m d t
66
&)tio May
Kotto May
A fk v UVfir
70
Rotla M ay
A fk *v im de
72
RoUo Mny
,-lfA- ve irade
75
Ak
imd*
76
RooMty
sekse bir ara grevi vererek, duyarll gizlemek iin duyusall kullanarak seksi ksrlatrdk ,ve onu yavan ve
bo braktk. Seksin sradanlatrlm asna kitle iletiim
aralarnn byk yardm ve teviki olmutur. nk pi
yasay boan seks ve ak zerine yazlm saysz kitabn
birletii bir nokta vardr -k o n u y a tenis oynamay ren
me ve yaam sigortas alm a karm bir tavrla yaklaarak,
seks ve ak an basitletirirler. Bu srete, erosu bir ke
nara iterek seksi gszletirdik ve sonunda ikisini de in
sanlktan uzaklatrdk.
Bu blmdeki savm , seksi ksrlatrmamzn altnda
yatann seksin erostan ayrlmas olduudur. Gerekten de.
seksi erosla kar karya getirdik, seksi tam am yla erosun
kayg yaratan m dahalelerinden kam ak iin kullandk.
Grnrde aydnlanm seks tartm alarnda, zellikle ko
nu sansrszlk olduunda, toplum um uzun tek gereksini
minin erosun davurum unun tam zgrlkle yaanmas
olduu savunulur. Ancak, sadece terapideki hastalarmzda
deil, edebiyatm zda, tiyatrom uzda ve hatta bilimsel aratrm alanm zm doasnda grdmz gibi, toplumumuzun
derinliklerinde yaanan bunun tam tersidir. Erostan ka
yoruz ve seksi de bu kata tat olarak kullanyoruz.
Seks, erosun kayg yaratan ynlerini bilincimizden sil
mek iin el altndaki uyuturucudur. Bunu baarm ak iin
seksi daha da darca tanm lam ak durum unda kaldk: Seks
le zihnimizi ne kadar megul ettiysek, tanmlad insan
deneyim i de o kadar kesik ve bzlm kald. Erosun tut
kusundan kanmak iin seksin heyecanna kayoruz.
77
A fk w im di'
BASTIRILMI EROSUN DN
Savm, hem hastalarmda hem de toplumumuzda gz
lemlediim baz garip olgular -tuhaf bir patlayc zellii
olan ruhsal pskrmeler- zerine biimlendirilmitir. Bu
olgular, saduyulu bir adan bakldnda gnmzde en
beklenmeyen alanlarda ortaya kmtr. ou insan, tek
nolojik gelimelerin bizi byk lde istenmeyen gebe
lik ve cinsel hastalk riskinden koruduu gereine gve
nerek yaar, bylece, yalnz bu nedenle, insanlarn sekse
ve aka dair kayglar sonsuza dek mzeye srlmtr.
nceki yzyllarda romanclarn hakknda yazd talihsiz
likler -bir kadn kendini bir erkee verdiinde, bu Kzl
D am ga 'da olduu gibi gayri meru gebelik ve toplumdan
dlama; ya da Atna Karenina'daki gibi, aile yapsnn tra
jik bir biimde paralanmas ve intihar; veya sosyal gere
in pazar yerinde olduu gibi cinsel hastalk anlamna ge
liyordu- zamanla geti. imdi, Tanrya ve bilime kr
ler olsun diyoruz kendi kendimize, tm bunlardan kur-,
tulduk! Buradan kar, anlam, seksin zgr, akn kolay
olduu ve rencilerin bahsettii hazr Zen gibi hazrda
tedarik edilebilir paketler iinde geldiidir. Eskiden trajik
ve eytans elerle ilikilendirilen daha derin atmalar
dan sz etmek imdi ad ve anlamszdr.
Fakat, Btn bunlarn altnda devasa ve geni apl bir
bastrma yatyor olamaz m? diye sorma kabalnda bu
lunacam. Seksin deil de, beden kimyasnn altnda ya
tan, seksten daha yaamsal, daha derin ve daha kapsaml
ruhsal gereksinimlerin bastrlmas... phesiz toplumca
onaylanan; ama srf bu nedenle sezmesi daha zor ve so
nular daha etkili olan bir bastrma. Tabii ki ada tbbi
ftotioM ay
Ak ur im de
A fk r* ira d r
82
HoUoMou
A k w* ir v d f
EROS NEDR?
Gnm zde eros, erotizm in veya cinsel heyecann
eanlamls olarak kullanlmaktadr. Eros, Afrodizyak Ta
rifler ieren ve Soru: Kirpiler Nasl Yapar? Cevap: Dik
katlice gibi soru-cevap m akalelerine yer veren bir cinsel
srlar dergisine verilen addr. nsan, Aziz Augustine gibi
bir bilirkiiye gre erosun, insanlar Tanrya srkleyen
bir g olduu gereini herkesin unutup unutmadn
m erak ediyor. Byle byk yanl anlalm alar erosun l
se
Rollo M ay
RuiU Mny
A k vt ira de
Ak e Irudn
HvUoMa/
PLATONDA EROS
nsann eski zamanlardaki bilgeliinin tem elinde, eros
ta hepim izin hissettii sevgiliyle birlem eye, hazzn sre
sini uzatm aya, anlam derinletirm eye ve bunun deerini
bilmeye iten bir kuvvet yer alr. B u, yalnzca insanlarla
olan deil, yaptm z bir m akine veya ina ettiim iz bir ev
ya da kendim izi adadm z bir meslek gibi nesnelerle olan
ilikiler iin de geerlidir.
Eros anlaym zn kklerini bulm ak iin, sevgi konu
sundaki sezgilerinin adalyla okuyucular hl ar
tan ve keyiflendiren len'e dnyoruz.9 Platon'un -u y
gun bir biim de tarihin en nl ikili elencesi olarak ad
landrlan- bu ziyafeti anlatan diyalogu neredeyse tam a
men eros tartmasna ayrlmtr. Yer, Sokrates. A ristopha
nes, Alcibiades ve dierlerinin A gathonun nceki gn ka
zand trajik tiyatro dln kutlamak iin davet edildii,
A gathonun evidir. G ece, hepsinin bir bir eros dncele
rini ve deneyim lerini anlatm asyla geer.
nem li bir zet blm nde Sokrates Sevgi nedir?
diye sorar. Yant ise nl ak hocas Diotim adan alnt ya
parak verir: Ne lml ne de lm szdr, ikisinin ortasndadr... Byk bir ruhtur (daim on), nk ruh dedii
miz Tanr ile insan aras bir varlktr.... Tanr ile insan ara
sndaki boluu dolduran ruhlar bylece btnln b
tnln kurarlar? 10
93
4f k w imdtr
A fk v rttifr
96
KnUaMay
g ece dolu dan her maden tabakas kendi iinde bir dnya
oluturur. Ykseklere doru trmanma abas insann kalbini
doldurm aya yeter. nsan S isyp h u su mutlu dlem elidir. 15
AjJc v irade
FREUD VE EROS
Ancak eski Yunanllar, her toplum un ve hem en hemen
her bireyin rendii gibi, insanm yaam la her karla
m asna tam bir insan gibi yaklam asnn, kaldrmas zor bir
younluk ve disiplinli bir bilin akl gerektirdiini bili
yorlard. Bunu da erosu kurutm a, onu sadece cinsel tatm i
ne ya da ehvete indirgem e eilim i izler. Gnm zde ero
su inkar etm eye alan baz gruplar grrz. Bunlar D e
nis de Rougm ent gibi, erosa kar pheli ve reddedici ta
vrlarnn bir paras olarak erosu cinsel tutkuyla zdele
tiren idealistlerdir. nk eros herhangi saf akli ya da di
ni zmre iin kanlm az bir utantr.
Ayn zam anda, Freudun balarda olduu gibi, doalc
lar da vardr. Freud ak, kendini adad on dokuzuncu
yzyl H em holtz fizik m odeline uyan nicel bir kavram
olan libidoya indirgemek iin kahram anca savat. Erosu
98
Jivio May
99
A fk w irade
100
f o & M ay
vazgetiinde grlr.18
Ak i? iradr
Sanki anm sanan travm ayla bir eyler yapm aya, bir eyler
dinsin diye kaygy tekrardan yaantlam aya veya travm a
lar bir anlam kazansn diye kendilerini dnyalarna gre
yeniden biimlendirm eye abalyorlard. Nasl tanmlanr
sa tanm lansn, yalnzca gerilim azaltma ve zevk artrm a
dan kat kat karm ak bir eyler yaanyordu. zellikle bu,
Freudu m azoizm ve tekrarlam a zorlanm klinik sorunla
rna itti. A kn, nceki kuramlarnn belirttiinden ok da
ha karm ak biim de, her zaman dier kutuptaki nefretle
birlikte var olduunu grd. Buradan, yaam n her zaman
dier kutuptaki lm le var olduu kuram n oluturm aya
gemesi ok da zor saylmazd.
im di de F reud un seks ve eros grnn, orta ve son
dnem yazlarnda ortaya kan nc aam asna, bizim
am acm z iin en ilgin ve en nemli olanna geliyoruz.
Cinsel drtnn kendisini tatmin etm enin -libidonun gerilim ini azaltarak tam tatm ininin- eninde sonunda kendi
kendini baltalayan bir zellii olduunu ve lm e yneltdiini grm eye balam t.
Savatan hem en sonraki bu dnem de, altm drt ya
ndayken Freud, hakknda psikanaliz akm n iinde bile
hep yaplm olan ve hl bitmeyen tartm alarn olduu
kitab, H az lkesinin t e s i n d e ' yazd. Kitaba, nceki
haz ilkesiyle otom atik olarak dzenlenen zihinsel olayla
rn yn ( ...) haz verm eyen bir gerilim tarafndan ieride
harekete geirilir yle bir yn alr ki. kesin sonu gerili
min azalm asyla ayn zamanda m eydana gelir inancn
zetleyerek balar.20 Cinsel igdler (ki F reudun mizahi
aklam asna gre bunlar eitm ek ok zordur) gerilimi
azaltarak zevk alm a amacnn esas rneidir. Freud, bir i-
. ffc w rorfr
107
w inuir
110
RoUbMny
Afk t* itutir
Ak i t imde
1 14
M ay
haklyd.
Fakat bunu tm insan deneyim ine aktarm aya alm ak
la hatalyd. Birey ne yaptnn farkna vardnda devreye
giren m aksat yn, onu gelecekteki yeni ve farkl olaslk
lara aar, onu kiisel sorum luluk ve zgrlk eleriyle
tantrr.
E R O S H A ST A L A N IY O R
Hakknda tarttmz Eros, hl yatc g ve insanla
tanrlar arasnda kpr olduu zam ann, klasik an
E rosudur. Fakat bu salkl Eros fenalat. Platonun
eros anlay, kavram n H esiodun gl ve ilk yaratc ola
rak grd E rosla, E rosun daha sonra hastalkl ocuk
olduu bozulm u biimi arasndaki orta halidir. Erosun bu
yn ayn zam anda insan deneyim inin psikolojik ilkrneklerinin doru yansmalardr: H er birimiz farkl zaman
larda erosu yaratc olarak, arac olarak ve sradan playboy
olarak yaam zdr. am z, hibir ekilde akn sradanlamasn yaayan ve tutku olm adnda akn hastaland
n fark eden ilk a deildir.
Bu blmn banda alntsn yapam z irin ykde,
eski Yunanllarn su katlmam mit diline, insan ruhunun ilk
rneklerinden kan anlay koyduklarn gryoruz. Ares
ve A phroditenin ocuu Eros, dier ocuklar gibi by
medi, aksine tiril tiril kanatl ve muzipe, gamzeli yzl,
kk, al yanakl, tombul bir ocuk olarak kald . M it bize,
telaa kaplan annenin ak tutku olmadan byyemez
eklinde bilgilendirildiini syledikten sonra devam eder:
Tanra bu yantn gizli anlamn yakalamak iin bouna
urat. Anlam ona ancak tutku tanrs Anteros dodu-
Ak w in u tr
116
SattI, (
A fk w irudr
Afk- u r ttuU
1 20
Roo
AK VE LM
lmle yzleme - ve onu erteleme - her eyi o kadar de
erli, o kadar kutsal, o kadar gzel yapyor ki, onu sevme,
onu kucaklama ve kendime onun arl altnda ezilme iz
nini verme drtsn her zamankinden daha gl hissedi
yorum. Nehrim hi bu kadar gzel grnmemiti... lm
ve onun her zaman gerekleme olasl, ak, tutkulu ak
daha olas klar. Hi lmeyeceimizi bilsek tutkuyla sevebi
lir miydik, esriklik mmkn olur muydu merak ediyorum.
- Abraham Maslovvun, geirdii kalp krizinden
sonra iyileirken yazd mektuptan.
A fk v a ir tu tr
gerei daha canl bir biimde aklmza girer. Fakat bir de,
bunun anlaml olaslklarndan doan derin bir anlam ve bu
sray yaparak kendimizi tehlikeye atm a gds vardr.
Bir ksm , belki pek ok insan, birinin lm nde dostlu
un, balln, sadakatin deerini yaantlayana kadar de
rin sevginin ne olduunu bilm ez. Abraham M aslow, hi
lmeyeceimizi bilsek tutkulu bir biim de sevip sevem e
yeceimiz m eraknda son derece hakldr.
M itolojik adan bu, Olym pos dandaki lm sz tan
rlar arasndaki ak ilikilerinin bylesine yavan ve skc
oluunun nedenlerinden biridir. Zeus ve Ju n o nun aklar,
bir lml ierm edike hi de ekici deildir. Ak ancak
Zeus Ledaya ve Ioya indiinde, sonsuza dek yaayaca
n bildii iin ondan bir ocuk dourmay arzulayan bir
kadna ak olunca tarihin akn deitirebilecek gtedir.
Ak lm llk duygumuzla yalnzca zenginlem ez, ondan
oluur. A k lm lln ve lm szln birbirini dlleyiidir. Bu nedenle daim on Eros tanrlar, insanlar ortas
olarak tanm lanr ve her ikisinin doasna katlr.
Bir dereceye kadar idealden bahsediyorum. Bu derece il
gili olmann pek ok meslektamca nevotik olarak adlan
drlacann tmyle farkndaym. Gnmz serin iliki
ler gndr; kii hibir eyle, her an kalkp gidiini engel
leyecek derecede ilgilenmemelidir. Fakat bu ilgililiin sade
ce donm u veya sabitlemi olduunda; sadece eler her
zaman bu dzeyde yaam akta srar ederse nevrotik olduu
nu ileri sryorum. Hibirimiz tanmladm dzeyde uzun
sre yaam asa da, bu bir tr zemin, ilikinin bir yerinde ile
rideki donuk ve snk gnlerine anlam katmas iin bulun
mas gereken ideal bir durum olarak bir kenarda durur.4
Ak w imde
12 6
RoiU) M ujf
Ak
.f
irui*
nsann isel deneyim inin ve dnyasnn zyorum larndan doan keiflerinin alar boyunca hazine dairesi olan
m itoloji, akn kayg ve lmle olan ilikisini ak ve g
zel bir dille anlatm ta-. En ak mit olsa da, Tristan ve Iseulta bavurm am z gerekm ez. Joseph Cam pbell, tm tarih
ncesi Ege m itolojisine dayanarak, tanra Aphrodite ve
olu E ros'un tam anlam yla mkemmel evrensel anne ve
srekli len, srekli yaayan tanr oul olduunu belirtir.
Cam pbell, Erosun soyuna dair tm m itlerin, byle bir ze
mini iaret ettiini syler.
Gecenin yumurtasndan kar. Bir Gaea ve Uransn,
bir Artemis ve Hermesin, bir ris ve Zephyrus'n olu
dur: Hepsi ayn mitolojik zeminin dnmleridir ve
imdi aina olduumuz konularn issnasz - lm ya
ammz anlamna gelen, bedeni etimiz, kan ikimiz olan
gnll kurban; kucaklaan gen iftin ilkel ak/lm
ayininde mevcut, esriklik annda lecek, bir trenle pii
rilip yenecek kurban; yaban domuzunun katlettii Attis
veya Adoniste, Sethin katlettii Osiriste, Titanlarn
paralad, piirip yedii' Dionisus'ta mevcut kurbanzamansz fihristini gsterirler. Daha sonra Eros (Ak
Tanrs) ve kurbanna ho dokundurmalarda, tanr karan
lk dman rolndedir -saldran yabandomuzu, kt kar
de Seth,Titan etesi- ak ise vcut bulmu, len tanr.6
Cam pbell, eski M sr m itolojisinde, sevenin ve sevile
nin, sahnede atm a halinde grnrken, sahne arkasnda
akn karanlk gizem inin, hayat tketen, hayat kurtaran,
yaratan ve dorulayan olduu konusunda hem fikir cellat
ve kurban olduklarn belirtir.7
12 8
R otla jtftv
LM VE CNSELLK SAPLANTISI
lm ve ak arasndaki ilikinin dier bir yn vardr.
Cinsellik saplants, ada insann lm korkusunu rt
m eye yardm eder. Yirminci yzylda, bu evrensel korku
ya kar, atalarmz zrhlayan lmszlk inanc gibi sa
vunm a yntem lerim iz ok azdr ve ayrca yaygn olarak
AfJt W imtic
A f k i * ir t u ir
Ak w irade
A fk tv ir tu is
TRAJK VE AYRILIK
Akn trajik ynnn bir baka kayna vardr. Bu da,
birbirimizi srekli arzulam am za, geici olm aya mahkum
tam am lanm a hasretine yol aan, kadn ve erkek olarak ya
ratlm olduum uz gereidir. Bu, nee ve d krklnn,
esriklik ve um utsuzluun dier bir kaynadr.
Burada zor bir kavram aklamalym; varlkbilim. Te
rimin szck anlam varln bilimidir. Fakat, zellikle
biz on dokuzuncu yzyl sonras Am erikallar, varlkbilimsel dnmeye alk olmadm z iin bu tanm pek yarar
l deildir. Paul T illichin bir felsefe rencisiyke N e
den bir ey vardr da hibir ey yoktur? sorusuyla kar
latndaki oku snfna anlatn hi unutamam. Bu, bi
Ak i r irade
A#k iv ira d t
dolayl yaklaarak biim verme arzusu bulunur. Toplumumuz erkeksi erdem leri hareketle, kadnslar da edilgenlik
le ilikilendirir - b u , grnen yzeyin altnda, yanltc ol
duu kadar yanltr. Kadnlarn bar sanatn koruma ta
raftar olduklarn sylem ek, erkeklerin de sava sanat ta
raftan olduklarn sylem ek kadar hataldr (ve ayn zaman
da tm genellem elerdeki yanl tar). Aslnda hem erkek
hem de kadn, kendilerine gre etken ve edilgendir.
Bu zelliklerin toplum um uzda ok ve hakszca abartl
d gerei, gerek farkllklar unutmak iin bir neden de
ildir. On dokuzuncu yzyln szde erkeksi erdem lerinin,
erkein iktidarn kantlamas iin sadece doay deil,
kendini ve yoluna kan tm kadnlar da fethetmesini ge
rektirdii dorudur. O zamann kalplam kadn rnei
de kibar ve gzel kokan, kendine bakm aktan aciz, kfr
duym aya gelem eyen ve en ufak bahanede baylmaya hazr
kiiydi. Buna tepki olarak farkllklar silen bir hareket gel
di; slogan artk yaasn farkllk deil, herkes ayn hisse
d iy o rd u ve iki cins de ayn eylere ayn ekilde tepki gs
term eliydi. Fakat haksz basklarla birlikte haz veren fark
llklar da atm olduumuzu dehet iinde grdk.
Eitliki seferim izde. Dr. Helena D eutschun aklad
gerei, kadnn ona vahiysel orgazmdan daha ok zevk
verebilecek bir vajina! ieri ekilm e tepkisi olduu ger
eini grmezden geldik. Dil bu farkllklar yanstr: ngi
lizcede ieri ekilm e tepkisi iin invaginate * szc
kullanlr ve bunun erkek iin karl yoktur. En yakn bezerlikler phallic(fallik)in, tem elde drtm e, kendini orta
ya koym a, fethetm e davranlarna gnderm e yapan, d* .N . iine koym ak
142
ftott M ay
A k v in u lf
149
A fk vrtract*
AK VE DAMONK
eytanlarm beni terk ederse, korkarm meleklerim de uup
giderler.
Rilke, amalarn rendii psikoterapiden ekilii zerine,
Mektup 74, Briefe aus den Jahren 1907 bis 1914.
150
RoUo U ay
DAMON TANIMLAMAK
D aim onik, kiinin tamamn teslim alm a giic olan
herhangi bir doal ilevdir. Seks, eros, kzgnlk, tke ve
iktidar arzusu bunun rnekleridir. Daimonik yaratc ya da
ykc olabilir ve genellikle her ikisidir. Bu g arpklat
nda ve bir e tm kiiliin denetimini ele geirdiinde,
tarih boyunca psikoza verilmi ad olan daim onik cinnet
sz konusudur. Daim onik, belli ki bir varlk deildir, fakat
insan deneyim inin tem el, ilkm eksel bir ilevini -ada
insanda ve bildiim iz kadaryla tm insanlardaki varolusal gereklii- anlatr.
Daim onik, her varlktaki kendini onaylam a, kendini
kantlam a, kendini srdrm e ve artrm a drtsdr. Da
im onik, tm benlii, o benliin btnlem esini ya da di
erlerinin benzersiz biim lerini, arzularn ve btnleme
gereksinim lerini dikkate almakszn ele geirdiinde kt
leir. O zaman an saldrganlk, dm anlk, zalimlik -k e n
dim izde bizi en fazla korkutan ve mmkn olduunda
bastrdm z ya da daha byk ihtimalle bakalarna yan
sttmz ey ler- olarak ortaya kar. Fakat bunlar, yarat
clmz glendiren ayn iddiann ters tarafdr. Tm ya
am , daim oniin bu iki yn arasndaki akntdr. Daimonii bastrabiliriz, am a kaytszln ve byle bir bastrm a
nn peinden gelen patlam aya olan eilim in bedelinden
kaam ayz.
Yunanca daim on kavram -ada kavram m zn k
k - airin ve ressam n olduu kadar ahlaki ve dini nde
rin yaratclm da ierir, aktaki bulac gtr. Platon,
esrikliin, ilahi deliliin , yaratc kiiyi sardn belirt
miti. Bu. dahi ile deli arasndaki artc ve hi zlm e
Ak v iradt
Ak t* inut*
da, duyarl kiilere bilinli m editasyonda ve zsorgulamada grnebilir. Aristoteles, ryalara daim onik denebilece
ine inanrd ve nk doa daim oniktir diyerek bizim
szlerimizi tekrarlar. Freud bu sz alntlar ve doru ola
rak yorumlanrsa derin anlam " tayacan ekler.5
Bu kavram n, etrafta dolaan boynuzlu kk eytanlarca ele geirildiim iz inancn kapsayan bozulm u bii
mi. i yaantnn dar yansm as, nesnel gereklik olarak
somutlamasdr. Aydnlanma ve akl ann, tm yaam
ussal yapma baarsnn heyecanyla bunu atm olmas,
ona bozulm u ve verim siz bir yaklam olarak bakmas t
m yle doruydu. Fakat bu yanl eytanbilim i atarken,
akl hastalna yaklammzda, isteimiz dnda bir sradanl ve sl kabul ediim iz bizi ancak son yirmi ylda
aka etkiledi. Bu sradanlk zellikle ak ve irade dene
yimimize zararlyd. nk daimoiin ykc etkinlikleri
yalnzca onun yapc gdlerinin ters tarafdr. eytanlar
mz atarsak, R ilke'nin de uygun bir biim de gzlem ledi
i gibi, meleklerimize de veda etm eye hazrlkl olmalyz.
Daimonikte canllm z, kendimizi erosun gcne aabil
me yetimiz yatar. Daim onii durum um uza ve gnm zde
m eyve veriim ize yeterli olacak bir biimde yeniden kefetm eliyiz. Bu yalnzca bir yeniden keif deil, daimonik
gerekliinin yeniden yaratl olacak.
Daimonii ynetm ek ve ynlendirm ek gerekir. Burada
insan bilinci nemli bir hal alr. Daimonii bata kr bir it
me olarak yaantlarz. Bizi doann aleti yapmas bak
mndan kiilikddr. Bizi, fkede olduu gibi kendimizi
krce kantlam aya doru ya da sekste olduu gibi diiyi
dlleyerek soyum uz iin zafer kazanm aya doru iter. f
154
Rotla M ay
A fk v rirtu b :
156
RoU oM tiy
Aifk t imde
Rilo Nay
T E R M E T R A Z L A R
Kavramn anlam larna daha fazla girm eden nce, sz
ck konusunda yaplan ada itirazlar gzden geirmek
yararl olur. Daim onik kavram gerek nedenlerden deil,
sim geledii eyi inkar etm e m cadelem iz yznden bu
denli kabul edilm ez grnmektedir. N arsisizm im ize b
yk bir darbe indirir. Biz iyi insanlarz ve Sokrates za
m anndaki kltrl Atina vatandalar gibi, kendim ize iti
raf edelim veya etm eyelim , akm zda bile g arzusu, kz
gnlk ve intikam la gdleniim izin bize herkesin iinde
anm satlm asndan holanm ayz. Daimoniin znde kt
lk olduunu syleyem esek de, bizi farkndalkla, sorum
luluk duygusuyla ve yaam sal nem le m i, yoksa gz ka
pal ve aceleyle mi kullanlmas gerektii ikilemiyle yz
letirir. Daimonik bastrldnda, bir ekilde patlam aya
yz tutar -bunun ar biimleri suikast, krsal cinayetler
deki psikopatolojik ikenceler ve bu yzylda ok iyi bil
diim iz dier dehetli olaylardr. D ehetle irkilsek de ,
diye yazar Anthony Storr, gazetelerde veya tarih kitapla
rnda insann insana yapt canavarlklar okuduumuzda
dehetle irkilsek de, her birim izin iinde cinayete, iken
ceye ve savaa gtren ayn vahi drtleri tadn asln
da biliriz. 10 Baskc bir toplum da, birey yeler, zamanla
rnn daimoniini tem silcileri, bu canavarlklar tm top
lum adna vekleten davururlar.
Doru, daim onii unutmaya alyoruz. Ocak 1968te
ulusa sesleniinde Bakan Johnson hedeflerinden birinin
sokaklar su ve iddetten arndrm ak olduunu syledi
inde, bir saatlik konumann ak farkla en uzun sreli
cokun alkn ald. Fakat Bakan yeni ve adil iskn ve rk
A fk t* irtHr
Ak w irade
ve irade
A f i r*
im d e
166
RtAlo M an
167
A k r t lm d f
en az batl inanl insan olduu gereini yoksayam azlard. Eretilem e anlam nda mecazi konum adysa da, sim ge
sel konum utu. nk sim genin ve mitin dili, insann t
mn etkileyen tem elde ilkrneksel deneyim leri ifade et
m enin tek yoludur. Daim onik, m antkla sonuca varlan, us
sal dilin yknn ancak bir ksmm anlatabilecei o dene
yim boyutuna aittir. Yalnzca simge ve mit dilinin syle
mek istediini ifade edebilecei alanlarda bu dili kullanan
Platon, Tanrnn her insana bir daim on verdiini ve bunun
insann ilahiyle ba olduunu bu nedenle yazabildi. Sokratesin anlatm ak istediini, aydnlanm a ve Freudyenlik
sonras am zda, idi aratrrken, karanln ve akldnm sadece esinden ve yaratclktan deil, insan hareketle
rinin tmnden kaynaklandn bilirken anlam ak daha ko
laydr.
Artk Yunanllarn daimon kavramnda baard iyi ve
ktnn birliinden sz edebiliriz. Daimon ilahiyle insan
arasndaki kprdr ve ikisini de paylar. Kiinin daim ohuna gre yaam as (mutuluk) zordur fakat son derece
doyurucudur. En plak biim inde doal bir drtdr, an
cak bilincinde olduunda, insann bir lde zmseyebilecei ve ynetebilecei bir drtdr. Daim onik tmyle
aklc planlan ykar ve insan kendinde olduunu bilmedi
i yaratc olaslklara aar. Platonun eretilem esindeki,
denetlem ek iin insann tm gcn gerektiren gl, ho
m urdanan atlarla rneklenir. nsan bu atm adan asla kurtulam asa da, m cadele ona, tkenm eyen bir huu, zevk
veren biimler ve olaslklar kayna salar.
Helenistik ve Hristiyan dnem lerde, iyi ve kt taraf
larn arasndaki ikili ayrm belirginleti. Artk iki kampa
Ak v intdt
ftotto M oy
173
Af* t* Irad
174
fioo ,\fov
Afh '
ira d e
176
Rollo Vnf/
A fk v* i n d f
AK VE DAMONK
Tek banalm ve yalnzln yaantlayan her insan
tekiyle birlem enin zlem ini eker. K endinden daha b
yk bir ilikiye katlm ay arzular. Genellikle bir sevgi bi
imiyle yalnzlnn stesinden gelmeye abalar.
Psikoterapist Otto Rank bir keresinde,.ona gelen tm
kadnlarn, kocalan yeterince saldrgan deil diye sorun
yaadklarn sylem iti. Bu cmle kulaa ar basit gelse
de, nemli bir nokta ierir: Seksi kadns bir biimde ki
barlatrm am z bizi o kadar keyfi ve aynk yapar ki, cinsel
eylem in basit gc buharlar ve kadn alp gtrlm enin,
kendinden gem enin hayati, temel zevkini yitirir. Ak s
180
RoUo M att
A jk i irv/fc*
A k ye ircuir
AfAn'inM!
185
186
Roilo May
Ak iv imde
Roilo
tfc y
189
Af* pf ira d r
ftotlnMop
191
A fk T* i rrutf
DYALOG VE BTNLEME
Daimonii anariden ayran en nemli lt diyalog
dur. Yunanistanda Sokrates tarafndan ne kavuturulan
ve yirmi drt yl boyunca kuaktan kuaa geerek her
ada psikoterapist tarafndan deiik biimlerde kullan
lan kiiler aras diyalog yntemi burada artk nem kaza
nr ve basit bir teknikten te bir anlam alr. nk diyalog,
insann iliki iinde var olduunu ima eder. Diyalogun
mmkn olduu -u y g u n durum larda birbirim izi anlam a
nn, dierinin tarafna gem enin mmkn o lduu- gere
i, kendi bana nemli bir husustur. letiim cem aati var
sayar, bu da srasyla cemaatteki insanlarn bilinci arasnda
bir paylam anlam na gelir. Bu, bireyin srf hevesine ba
l olm ayan, insan ilikisinin yapsnn yerleik yn olan
anlam l bir dei tokutur.
Buber, insan yaam nn diyalog iinde bir yaam oldu
u konusunda srarlyd; bu noktay ok uta bir kuram ha
line getirdiyse de -benlii yalnzca diyalogla tanyabilece
imizi syler- gerein nemli yarsn sunar. Sullivann
rzal onay konusundaki kiiler aras vurgusu da diyaloun
m erkezi nem ini gsterir ve sadece sylevi deil deneysel
taraf da vurgulad iin deerlidir. Logos (gerekliin an
laml yaps) szc, dia-logos teriminin dayanadr. Daimonikten anlaml olarak sz edebilirsek, onu yaammzn
yapsna katm a srecindeyiz demektir.
Sokrates, deneyim in yapsn diyalog yoluyla bulduu
muza ve her insann bir bana akntya braklmadna
inanyordu. Bunu M enonun tam amen eitim siz klesine
sadece soru sorarak, Pythagoras teoremini kantlatarak so
kak kesindeki AtinalIlara gsterir (M eno, P laton'un D i
192
Rocr Alay
Ak tv irade-
HoOoMav
DAMONN AAMALARI
Balangta daim onu, fkede ve sekste olduu gibi bi
zi kendim izi ortaya koym aya srkleyen kr bir itme ola
rak yaantlarz. Bu kr itme iki bakm dan zgndr: Bi
rincisi, bebein daimonii yaantlaynm zgn yoludur,
ama ayn zam anda daim oniin ka yanda olduum uza
bakm adan bizi bir anda arpm a yoludur. Bebein att ilk
196
R otiu Moy
Afk m im de
DAMONK VE ADSIZ
Bu bizi daimon ile. Batl m odem insann zel sorunu
arasndaki ilikiye, yani srye kaplm aya, das M ant'da
kaybolm aya olan eilim e getirir. Daimonik adszlktr
der Paul Ricoeur.3 Kiilikd daimonik hepimizi adsz ya
par - doa, acmasz zart yolunda benim le, doann r
kn srdrm ek iin iftleen, ocuk douran ve kendini
doann reticisi olabilecek kadar hayatta tutan fkeyi duyabilen bir baka aleti olan cahil kyl arasnda bir ayrm
yapm az. Psikanalitik olarak konuursak, bu daim oniin id
biimidir.
Sanayilemi burjuva toplum um uzda insann daimondan kanmasnn en etkili yolu kendini srde kaybetme
sidir. Bu daimonii zellikle yayan tepkidir. Televizyonda
ayn cinayet ve iddet program larn m ilyonlarca Amerika198
Moll May
jifJt w irtulr
ratfa
DAMONK VE BLG
Bilgi, daim oniin bir baka davurumudur. ou insa
nn zihninde fizikiyi veya psikiyatr veya psikologu ev
releyen m istik hava hem saygdan hem kukudan oluur.
Bilgi edinm enin kiiye dier insanlar zerinde daim onik
silah verdii, yalnzca ilkel insanlarn deil tarih boyunca
tm insanlarn inand, alar kadar eski bir olgunun a
da biimidir. Sizinle ya da dnyanzla ilgili zel bir bil202
HoUo May
203
Ak i r in u if
Ak t ivadr
DAMON ADLANDIRMA
imdi de bilginin daim onikle ilikisindeki rolnn
olum lu, iyiletirici yanm a geliyoruz. Balangta sz var
d ve szn her zaman daim onikle byleyici ve karm a
k bir ilikisi olmutur. Alkoliin sorununu, ne olduu d
nda her ekilde adlandrarak ondan kama eilim inden
yola kan W illiam Jam es, bu blm n banda alntlanan
zl sznde, onun veya baka bir hastann kendi sorunu
iin doru ismi kullanm asnn iyiletirici etkisinden sz
eder. Doru ad zihninde tereddtsz bir biimde var et
meyi baarm a abas, onu kurtaracak olan ahlaki eylem
oluverir .7
Geleneksel olarak insann daimonii yenmesinin yolu
onu adlandrmaktr. Bu yolla insan nceleri yalnzca tehditkar bir kiilikd kaos olandan kiisel anlam karr.
206
Rotio May
Afk tr intd*
Rotla May
Fakat yknn son bir kafa kartrc yn vardr - Yakup sakatlanmtr. yk olay yerinden topallayarak uzak
latn syler; artk sakattr. Cinsel ilikiyle olan benzer
lik yeterince aktr; Yakup uyluundan vurulm utur. Or
gazmda ac ve esriklik karm vardr; belin ortasndan bir
ey koparlyorm u gibi hissedilen bir kendini veri vardr.
Fakat bu geni olarak yaratc deneyim in tm ne gnder
me yapar ve de ister sanatta, ister dncede, ister ahlak
ta - y a da Yakupun durum unda- dinde olsun, yaratc ann
o tuhaf ve yorucu ynne; yaratc deneyim in insann tm
benliini iine eken, gsterebileceini dnm edii bir
abay ve bilin dzeyini gerektiren ve onu sakat brakan
ynne... Birey yaratc ii, byk lde rahatlam ve
daha insan -a m a sa k a t- olarak tamamlar. Yllarca sren
hrpalayc bir iten sonra sklkla bir daha asla ayn olm a
yacam cm lesini duyarz. Bu, m cadeleden sonraki a
rdr, nevrotik ya da izofrenik krizin yaknldr, insan g
reten sonra ayn anda daha insan olabilse de. Van Gogh
sakatt, Nietzsche sakatt. Kierkegaard sakatt. Bu yaratc
insann yaad yksek bilincin bak kadar keskin kena
rnn tehlikesidir. H ibir insan Tanry grp de yaaya
maz; fakat Yakup Tanry grmt -b u n a m ecburdu- ve
yaadysa da sakat kald. Bu bilin paradoksudur. nsan ne
kadar zfarkndala dayanabilir? Yaratclk kiiyi bilincin
snrlarna gtrp onu daha teye iter m i? Bu insan yete
neinin tesinde bir aba ve cesaret gerektirir m i? Am a bi
lincin snrlarn, A m erikann ilk kaifleri gibi takip eden
ler ehirler kurup orada yaasnlar diye geriye de itmez
mi? Sr budur. En net aklam a, bireyin yaratc eylemde
ocuk m asum iyetinden ya da A dem ve H avvann bakir
w imde
dia-gig-
noskein'dtn gelir)
2 13
A k * irtuir
KooMay
217
tJt im dir
fM la M ay
219
A fi tv irade
220
ftoU v M ay
KNC BLM
RADE
221
Ak oe im de
222
Roo Mov
7
RADE BUNALIMDA
Bu [bizim] asl belarruzdr: nsan korkusuyla birlikte, insan
sevgisini de, insan onayn da, insan olma iradesini de yitirdik.
- Nietzsche
223
A fk cr irtu U
A fk ve inute
2 26
Softu May
A fk
t* im r fr
RADEDEK ELK
Baz okurlar hem bireysel olanaklar hem de doa ze
rindeki toplu zaferi bakm ndan, insann hibir zaman da
ha gl olmad iddiasna aykr deceklerdir. K uku
suz insann byk gc zerine olan vurgu, iradedeki e
liki diye szn ettiim eyin tamamen dier tarafdr.
Birey kendini gsz hissediyor ve kararlar konusunda
kendinden phe ediyorken, ayn zam anda da m odem in
san olarak her eyi yapabildiinden emindir. Tanr lm
tr ve biz tanr deilizdir - atomu laboratuvarlarm zda ve
Hiroim a zerinde paralayarak yaratl yeniden canlan
dran biz deil miyiz? Tabii ki biz onu tersten yaptk: Tan
r kaostan biim yaratmt ve biz biimden kaos yarattk
ve kalbinin gizli bir kesinde, kaosu ok ge olmadan
tekrar biime dntrem eyeceim izden lm ne kork
mayan bir insanolu bulmak zordur.
Fakat kaygmz, yeni bir an, ylanlarn hi olm ayaca
bir cennet bahesinin eiinde duruyor olmann heyeca
n ve grkem iyle kolayca susturulabilir. Bize yeni bir dn
yann her uak biletinin, her hayat sigortas poliesinin so
nunda yattn syleyen reklam lar yam uruna tutulmu
durum dayz. Her saat, saat ba (reklam larda) gnlk kut
sanma vaatleri alyoruz, bilgisayarlarmzn alm asnda
ki, kitle iletiim tekniklerinde, beyin dalgalarmz yeniden
biim lendirecek ve yeni ekillerde grmem izi ve duym a
mz salayacak yeni elektronik adaki, ve gdm bilim de, teminatl gelirde, herkes iin sanatta, otom atik eiti
min yeni ve daim a artan biim lerindeki, zihni genile
ten ve bir zam anlar psikanalizden umulan ama imdi - te
sadfi bir keif sa o lsu n - uyuturuculuu sayesinde a
228
HoUt> H a y
Roo Muo
Ak ve im de
JOHN VAKASI
Klinik alm alarm z bu irade bunalm na rnekler ve
rir ve genel sorunum uza k tutar. M eslektam Dr. Sylvano A rieti, katatoninin bir kas dzeni deil irade bozuklu
u olduunu belirttii nemli bir bildirisinde, katatoniin
patolojik dnyasnda, bizim gereklik dnyam zda kslp
kaldmz kmazn aynsna ksldn syler. Katatoniin
sorunu deerler ile iradeye, dayanr ve hareketsizlii, yaantlad elikinin bir davurumudur.
233
t4rtuU
PSKANALZDE RADE
Psikoloji ve psikanaliz, irade bunalm yla nasl yzle
ti? Daha nce F reudun Viktorya dnemi irade gcn
yknn amzdaki irade ve karar zayflamasnn nasl bir
davurum u olduunu belirtm itik. A nalistlerin de bu ira
de karklnn bizi savurduu km aza dair kayg duy
duklarn da gzlem lem itik. Gerekircilii kazandmz
ama kararll kaybettiimizi syleyen W heelis, alnt
yaptm z bildiride bize unu anmsatr: radenin can al
c nem i, yine de dengeyi bir deiim srecine dntr
m edeki kesin etm en olabilecei gereinde yatar. 12
Felsefe ve dil gibi bilim dallarnda olduu gibi psikolo
jinin tm dallarndaki dnceli insanlar, psikanaliz sre
cinin hastann iradesine ne yaptna dair sivri sorular sor
maktadrlar. Bazlarnn sonular olumsuzdur. Birka yl
analizden gem i olan Princeton ve N ew York ehir ni
versiteleri Profesr Silvan Tom kins, psikanaliz dzenli
bir kararszlk eitim idir diye bir sulam ada bulunur.
Benzer bir biim de, psikanalizin m odem insann zerkli
ini teslim etm e eilim iyle elbirlii yapm asndan bahse
den psikanaliz aslnda tedavi ettiini ne srd hasta
ln kendisidir eklindeki keskin sz de Kari K rausa atfedilm itir.
A fk t+ ir o tU
Ak vr (ntriv
YANILSAMA VE RADE
rade ve karann reddedilm esi, psikologlar ve psikana
listler tarafndan eitli ekillerde yeniden belirtilm itir.
rnein son dnem Freudyenlerden Robert K nighta g
re, insanlann duyduu seim zgrlnn insan davra
nm yneten zgr iradeyle hibir ilgisi yoktur, bu aksi
ne nedensel olarak belirlenen nesnel bir deneyim dir .15 Bu
m akalede Knight zgrlk szcn, onun bir yanlsa
ma olduunu gsterm ek iin srekli olarak trnak iine al
mtr. Seim ve sorum luluk nceki durum larn neden ol242
JUM &May
Rotto i/o//
247
A fk V tim d e
248
RoUo Jday
ARZU VE RADE
Dnceyle
Yaratma arasna
Cokuyla
Yant arasna
Glge der
Hayat ok uzun.
-T .S.E liot
rekircilie kar bir zgr irade anlay ne de F reudun bilind deneyim diye tanmlad reddetme anlay. Bu
gerekirci, bilind etkenler kukusuz iler ve terapi ya
pan bizler saatte birka kez bunun etkisi altna girm ekten
kurtulamayz.
Aslnda m esele, her insan etkileyen sonsuz sayda ge
rekirci kuvvete kar deildir. Gerekircilikte baz deerle
rin olduu konusunda en bata anlarsak, bak amz
net tutm u oluruz. Bunlardan biri, Kalvincilik, Markslk
ya da davranla olduu gibi, gerekircilie duyduunuz
inancn sizi gl bir harekete balamasdr. Kiinin
-M arks g ib i- canllk ve cokunlukla hareket etm ede
onu en zgr klann bir gerekircilie ball olduu ger
ei, sorunum uzun paradokslarndan biridir. D ier bir de
er, gerekirciliin sizi her gn halletm eniz gereken saysz
kk ve ok da kk olmayan m eselelerin oundan
kurtarmasdr; bunlann tm nceden hallolm utur. n
c bir deerse, gerekircilie duyduunuz inancn gven
sizliinizi yenm esidir; kendinizden emin bir ekilde iler
lersiniz. nk bu anlam da gerekircilik, meseleleri daha
derin bir dzeye yerletirerek insan deneyim ini bytm e
dir. Am a deneyim im ize sadksak, ayn derin dzeyde z
grlm z bulmalyz.
Bu paradoks, mantksal bir eliki olan tam gerekircilikten sz etm em izi engeller. nk doru olsayd, kant
lamak gerekm ezdi. Biri, niversite yllarmda sklkla ol
duu gibi, en kararlnn o olduunu kantlamaya kalkarsa,
nedenlerine katlr ve tam gerekircilik savunmam yapmak
iin listesine farknda olm ayabilecei bilind devinim le
ri sayesinde gerekten de kararl olduunu gsteren birka
RoUo Vjy
Afk t v iradr
RADE GCNN LM
ncelikle, irade gc ve zgr irade terimleri en
hafif deyile belirsizdirler ve kullanlyor olsalard belki de
ie yaram ayacaklard. rade gc , Viktorya dnemi in
sannn hem evresini idare etm e ve dem ir yum rukla doa
zerinde hkm srm e, hem de kendisini idare etm e ve
kendi yaamn bir nesneyi ynetirm i gibi ynetm eye da
ir kstah abalann ifade ediyordu. Bu tr irade arzunun karsna konulm utu ve sayesinde arzunun yad
snabilecei bir yetenek olarak kullanlmt. Viktorya d
nemi insan, Ernest Schachtelin dedii gibi, bir zam anlar
ocuk olduunu inkar etm eye, akld eilim lerini, szde
ocuksu arzularn, bir yetikin ve sorumlu insan imajna
gre kabul edilem ez olduklar iin bastrmaya abalad.
yleyse irade gc, denetim li, iyi ynetilen benlik resm i
ne uym ayan bedensel ve cinsel itkilerden, dm anca dr
tlerden kanmann bir yoluydu.
Hastalarmda, irade gcnn edilgen isteklere kar
bir tepki oluum u, giderilm esi gereken arzularla m cade
lenin bir yolu olduunu sklkla gzlem ledim ve bu m eka
252
HoUo May
Atfk i r t nutr
A k v e lra d t
ARZU
rade gcnn hastalkl psikolojik srelerine sald
rrken Freud, geni kapsaml arzu vurgusunu gelitirdi.
Bizi harekete geiren irade deil arzudur. Sk sk, ar
zudan baka hibir ey zihinsel dzeni harekete geire
m ez der. M adem arzunun anlam lann kefetm ek iin yo
la ktk, arzunun dier, daha az ya da daha fazla gerekir
ci psikolojik sistem lerde de bir kuvvet olarak varsayldn belirtm ek yararl olacaktr. Hull tipi davranlkta
arzu , F reudun hazz gerilim azaltm a olarak tanmlama
A fk i v -ad
Alfk vc irade
Ak te tro d c
A R ZU LA Y A M A M A H A ST A L I I
Arzunun nem ini bytebilm ek iin baka kaynaklar
dan veriler alrz. Bu da kiinin arzulayam amasndan do
an hastalk, boluk ve um utsuzluktur. T. S. Eliot bunu
orak lke'de geni bir kltrel yelpazede gsterir. Bu
r aan iirdeki unutulam ayacak canllktaki olaylar, sen
foninin o biriken gcyle tekrar tekrar kulaklanmzda n
lar. Sekse ve lkse doym u bir kadn olan esas kii sevgi
lisine yle syler:
Ne yaparm imdi ben? Ne yaparm ben?
yleyse hemen frlayp srterim sokaklarda.
Sa ba darmadan. Peki ne yaparz yarn?
Ve her gn Tannnn?
Scak su saat onda.
Yamur varsa, kapal bir araba saat drtte.
Sonra bir el satran oynayacaz.
Kapaksz gzlerimiz kslm, kulamz kapda.
(11:131-138)*
262
R o llo M a o
Afkt*intde
264
K otla M a y
Afk (M*imda*
A fk t imdir
Affc n imdo
A jk w* i m d e
272
Rollo U n u
A fk m irade
274
ftoOo M ay
275
A k
pe
irodv
9
AMALILIK
renme, bilgi krnlannn birikim i deildir. Her bilgi ey
leminin reneni gelitirdii, bylece onu daha da karmak
nesnellikler oluturabilecek duruma getirdii bir bymedir
ve karmaklktaki bu nesne bymesi, znel bymeyle
paralel gider.
- Husserl
276
RaUnHay
mevcuttu.
Tartmamz boyunca bize bir m zik aleti gibi elik
eden bu konu, amallktr. Am allkla, deneyim e anlam
veren yapy kastediyorum . Am allk, am alarla bir tutul
m am al, onlarn altnda yatan boyut olarak anlalmaldr;
insann amal olm a yetisidir. Jam esin rneinde, hem
kendim izi hem de gn birbiriyle ilikili olarak biim len
dirm e, onlar yourm a ve deitirme yetim izin kayna
olan gelecek gnn olanaklarna hayalde katlmamzdr.
Jam esin yataktaki dalgnl, bunun gzel ama yadsnm
bir ifadesidir. Am allk bilincin esasn oluturur. Ayn za
m anda arzu ve irade sorunun anahtar olduuna inanyo
rum.
lk olarak, bu terim ne anlam a gelir? Bunu iki aam a
da tanmlayacaz; n aama, amalarmzn dnyay nasl
algladmza gre sonuca gtrddr. rnein bugn
leden sonra dada bir evi grm eye gittim . lk bata de
yin ki, baz arkadalarmn yaz iin kiralayaca bir yer ar
yorum . Eve yaklatm da, evin salam olup olmadm ,
iyi yaplp yaplmadn, yeterince gne alp almadn ve
bana bannak artran dier eyleri sorgulayacam.
Ya da deyin ki, emlak vurguncusuyum : O zaman gzme
arpanlar, evin onanm nn ne kadar kolay olaca, ona de
yeceim den daha cazip bir kazan getirip getirm eyecei
ve bana kr artran eyler olacaktr. Veya diyelim ki,
arkadalarm n evini ziyaret ediyorum: O zaman onu ko
nukseverlik olarak gren gzlerle ona -akam st soh
betimizi daha keyifli hale getirecek ak verandas ve ez
longlarna- bakacam. Ya da bu, evim deki partide beni
kk gren arkadalarm n kokteyl partisiyse, kendimi
A k ov irade
AM ALILIIN KKLER
Bu kavram bana ylesine nemli grnr ve ada
psikoloji tarafndan ylesine ihmal edilm itir ki, okuru be
nimle birlikte anlamn kefe davet ediyorum . Kkleri es
ki a dncesinde bulunur: A ristoteles, gzlere verilen
[bizim deyiim izle, alglanan], ruhun am acdr der. C ice
ro, bedenin gerilim i olarak ruhtan sz eder.1 Fakat zel
olarak amallk kavram bat dncesine ortaan ilk d
nemlerinde Arap filozoflar tarafndan tantlm ve ortaa
dncesinin m erkezi olmutur. Amallk o zamanlar,
gereklii bilm e yolu anlam na geliyordu; bir bilgi kura
myd. ki tr amallk belirginletirilm iti: Belirli eyleri
278
R o tio M a y
A*k
irui*
2 80
Roa May
A$k v irade
2 83
toOoUay
2 85
A f k ve ira d e
PSKANALZDEN RNEKLER
imdi amallk sorununa psikanalizden baz rnekler
verm ek istiyorum . Gzlerinde veya nrolojik ilevinde
herhangi bir sorunu olduundan deil, iinde skp kald
amallk grm esini olanaksz kld iin bariz bir eyi
alglayamayan hastalarn ilgin durumunu ele alalm.
Hastalarmdan biri, daha ilk seansta annesini onu do
madan aldrmaya alt, sonra onu ilk iki sene bytm e
si iin evde kalm bir teyzesine verdii, daha sonra onu
her pazar ziyaret edeceini syleyip ok az urad bir ye
tim haneye yerletirdii eklinde veriler sunm utu. Ona
286
RoUnMay
A fk * im d e
man bir eylem de bulunam az; psikanaliz, Silvan Tomk insin szleriyle, dzenli bir kararszlk eitim i oluve
rir.
Ancak terapinin dier yne uzanp, son zam anlarda ba
z okullarn yapt gibi, terapistin ilevinin hasta iin ger
eklii netletirm ek ve ona gre davranm asn salamak
olduunda srar etm ek de terapi iin bir hatadr. Bu terapis
ti, toplum un, ii hastann tarihsel dnem im izin gelenekle
rine - k i buna dair sylenebilecek tek ey, hl canl olsa
lar da, yararllklarnn pheli olduudur- uymasn sala
mak olan ruh polisi haline getirir. H er iki hatadan da ka
nm ann tek yolu, sorunu amalln daha derin dzlem i
ne tamaktr.
Burada savm , psikanalizin ilevinin am a amall
n daha derin, daha geni, canl boyutuna itmek olmas
gerektiidir. H ibir zaman saf bilinli bir amacn olm ad
n, hep - gerekten katil olalm ya da olm ayalm - Schopenhauerm, N ietzschenin ve Freudun szn ettii ya
amn karanlk tarafnn akld , daim onik, devingen
gleri tarafndan itildiimizi gsterm ek psikanalizin her
zamanki ilevi olmam m dr? Freud tasarlam ay, hareket
lerin gdl tahtndan indirmitir. Ne yaparsak yapalm ,
akli nedenlerim izin ve gerekelem enin kat kat fazlas
iin iindedir. Psikanaliz, am ala am allk arasndaki hem
gerekli ayrm hem de gerekli balanty yapan verileri sa
lar.
Amall m aksat ya da istem lilikten ayrmak iin
bir ara verm eliyiz. Amallk bir tr bilgi kuramdr; m ak
sat da istem lilik de deildir. Amallk tepki ierir; maksat
da istem lilik de iermez. Tekbenci olmayan amallk, ki
Ajkrm irade
ALGILAM A VE AM ALILIK
Oturduum yaz m asasnda bir kat duruyor. M etnime
dair baz notlar almay dnrsem , kad yalnzca beyaz
lk ynyle grrm; zerine hi izik atlm mdr? Am a
cm onu torunum iin bir uak yapm ak zere katlam aksa,
kad salamlk ynyle grrm . Veya niyetim zerine
bir resim izm ekse, kadn kalemimi davet eden ve izgi
lerimi daha ilgin klm a szn veren przl, iri taneli
dokusunu grrm. Her durum da kat ayn kattr ve ona
tepki veren ben ayn insanimdir. Fakat tamamen farkl
kat paras grrm . Buna arptm a demek elbette
m antkszdr; Bu sadece bir olayn, bir uyaran ve tepki r
gsnn alabilecei sonsuz anlam eitliliinin bir rne
idir.
Am a, kiinin dikkatini bir eye doru evirmesidir.
Bu anlam da, alg amallk tarafndan ynetilir. Bu, bilin
cin figr-zemin bulumas ierdii gereiyle aklanabi
lir. Aaca bakarsam , da arka plandr; daa bakarsam , ter
si geerlidir; o zaman da figr olur ve gerisi n plandr.
Algnn seici, ya/ya da zellii, amalln bir yndr:
u anda baka bir eye bakmay reddetm eden bir eye bakam am . O an evet dem ek iin baka bir eye hayr de
m eliyim. Bu, atmann nasl bilincin z olduunun bir
rneidir. Amalln tamamlayc paras olan atma, is292
RaUSfay
A& velimi*
mak) szc bile, elle kavram ak anlam ndaki preherde/<?den gelm esinden dolay edilgenden ok etken zellikte
dir. (Bu szcklerin evrim inden doan bilgiler, oum u
zun alglam a konusunda, onun m eydana gelen bir uyara
nn retinaya basklanmas olduu eklinde rendii edil
gen grnmden ne kadar da uzaktr!) Hem cinsellik hem
gebelik benzeimi yersiz deildir: Alglama da tasarlam a
da canl varlk insanla, ilikili olduu dnya arasndaki bir
lem ede yaanan etkin dnya biim leyiidir. Yeni fikir
doar, Cezan nem yeni aa gr yaratlr, yeni teknik
icat yaplr. Bilin, bilgisini tasarlamas bakmndan yara
tr; fakat bu, zneyle nesne arasnda devam l, karlkl, e
kimli ve kar ekim li, uyum lu bir ilikidir. Efendi ve k
le ilikisi deildir. N esillerdir kullanlan heykeltra ve a
m ur eretilemesini alrsak, amurun da heykeli biim len
dirdiini grmeliyiz; am ur heykeltran yaptklarn be
lirler, amalarn snrlar ve hatta deitirir, bylece onun
olaslklarn ve bilincini de biimlendirir.
Amallk algnn nemli bir sreciyse, ki ben yle ol
duuna inanyorum, bu boyutun psikolojik alm alarda
dikkate alnmam olmas talihsizcedir. Onu resmin dn
da brakmak yerine -k i bunun almalarmz lekelemi
olduunu dnyorum - amall dorudan iine katm a
lyz. Bu, deneyci yanlln hesaba katmak anlamna gelir.
Robert Rosenthal deneycinin beklentilerinin, amalar f nn sonulan nasl etkilediini gsterm itir." Herhangi
bir deneyde insan deneklerin amalln da hesaba katma
lyz. M eslektalarnzn deneyinize katlma amalanln al
tnda ne yatar? Derste Tematik Deerlendirm e Testini uy
guladnz deneklerin amalar nelerdir? Bir zamanlar
294
lU/tlo H a y
BEDEN VE KASITLILIK
Viktorya dnemi insan iradesini, alak dedii be
densel istekleri geri itmek ve bastrm ak iin kulland. Fa
kat kii, bedensel istekleri dikkate alm adan kesinlikle ka
rar insan olm az. Bir nceki blmdeki arzu tartmam z.
Afk iv inuir
iyi oluyordum . Beden farkndalm m engellendiinigrdm de (tpk terapide uyank olmadn syleyen has
talarn durum unda olduu gibi), daha kt oluyordum . Bu,
ciddi biim de hasta olan birinde ho grlm esi gereken
iirsel ve gizem li bir bak as gibi gelebilir, ama asln
da kaya gibi salam , deneysel bir lm kalm m eselesiydi.
Anladm kadaryla, bu dier hastalar iin de geerliydi.
Bu bedensel farkndalk bazen kendiliinden gelir, am a bu
hep byle olacak dem ek deildir. Pfanders, irade dinle
m ektir d er12 ki bu da akla zellikle bedeni dinlem eyi
getirir. Toplum uzda bedeni dinlem ek ounlukla hatr sa
ylr bir aba -k iin in bedeninden gelebilecek tm iaret
lere srekli olarak ak olm a abasn- gerektirir. Son
yllarda beden yeniden eitim cileri, beden ve yoga ret
m enleri, bedeni dinleme yetisiyle psikolojik salkllk ara
sndaki karlkl ilikiyi ortaya karmlardr. stemin
varl, kullandmz younluu kabul ediyorum , din
lenmeyi onaylyorum , doktorum un (veya retm eni
min) nerilerine uym aya rza gsteriyorum , perhize ka
rar veriyorum gibi cmlelerde istemin varl ortaya ko
yulur. Dem ek ki, bedensel isteklere kar deil, beden ile
istem e, ieriden isteme vardr; bu da kar kmadan ok
katlma isteidir.
A ristoteles, irade, istekten geer dem iti. stekleri
min bedenim tarafndan hissedildii ve yaantland ger
ei, -v c u t bulm u istekler olduklar g ere i- onunla gi
den salgsal deiim lerle birlikte onlara kar bir tutum al
maktan kaam am am anlam na gelir. Yani, bir arzum var
sa, arzuyu inkar etsem de, onu istemekten kamamam .
Katksz ayrklk, bedenimizle balarmz kesersek iler.
Afk o imde
RADE VE AMALILIK
Sonelerinden birinde Shakespeare, gnn yolculuun
dan yorgun bir biimde yataa gidiinden sz eder. yle
devam eder.
299
AjA * in u tc
300
Rntlo M>y
A tovciradr
cee yerletirm e yetim izle ilgilidir. Burada W illiam Jam esin yle olsun kararm da anm sarz. Birok hastann
depresyonu, znts, yapam am hisleri ve bunlarla ili
kili aresizliiyle ifade ettii um utsuzluk, bir bak asn
dan, bir gelecek grem em e veya kuram ama olarak yorum
lanabilir.16
nsanolunun kimliini yaantlad yer amallk ve
iradedir. Ben , ben y a p a b ilirim in benidir. D escartes,
o nl dnyorum , yleyse varm cm lesinde hataly
d, nk kimlik dnceden gelm ez; dnselletirm eden hi gelm ez. D escartesn bu form l, daha nce de
sylediim iz gibi, en nemli deikeni darda brakr; as
lnda m eydana gelen aradaki yapabilirim deikeniy
ken, o dnceden kimlie srar. K ierkegaard, H egelin
benzer lde ar basitletirilm i ve dnselletirilm i
olaslk gereklie uzanr zm yle, olasln gerekli
e uzanmadn, ara deikenin kayg olduunu syleye
rek alay etm itir. Bunu, olaslk benim -b en im gcm ,
benim sorum - olarak yaantlanr ve bu nedenle gerekli
e uzanp uzanmayaca bir lde bana -arlm nere
ye koyacama, ne kadar duraksayacam a- dayanr ek
linde de syleyebiliriz. nsan deneyim inde olan, tasarlarm -yapabilirim -yapacam -benim biimindedir. Yapa
bilirim ve yapacam , kimliin esas deneyim leridir. Bu
bizi terapinin, hastann bir kimlik hissi gelitirip sonra ey
leme gemesi eklindeki rk varsaymndan kurtarr.
Hasta aksine, kimlii ya da en azdan onun olasln ey
lem de yaantlar.
Kaygnn ve olasln ayn deneyimin iki yan olduunu
baka bir yerde sylem itim .17 Ergenlikte cinsel iliki ola3 02
ftollu M a y
AfA r e i n d r
304
Roa .Vty
10
TERAPDE AMALILIK
N e teorik ne de pratik alanda, risk veya tehlike snrnda ya
am a hissi olmayanlara aldrmayz, onlarn yardmna gitm e
yiz..
- William James
Aj* t imde
Af* ve inv/r
308
W * May
. t f t K in lr
3 10
R o U oM ny
311
Ak u r im dt
312
KoUo M ay
Ak im de
313
Ma May
olan atmay kstrdm ve onu dar km aya zorladmdr. nerm em yanlsa -y a n i, olanlar yanl anlady
sam ve bana kzgn d e ilse - bu cm leler rn verm ezdi;
Preston tepki gsterm ezdi. H atal olduum u belirtir ve
belki de gerekte ne olduunu sylerdi; y a d a d ah a byk
bir aresizlik ve um utsuzlukla tepki g sterirdi. T erapist
am allk konusunda yanlrsa, sonuta y alnzca terapi al
verii ie y aram az.
Bu hasta bilinteki atm ann tam etk isin i yaark en ,
sulayc bir fkeyle b an a d ner; o n a h i y a rd m etm em iim d ir, b an a geldii gnk kad ar kt d r. B u fk e b e k le
nilir: B u n u n ilk m e in i, O e d ip u sun atm as T iresiasn
sesiy le tam b ilin ce gird i i an d a O e d ip u sun T ire s ia s a
olan fk esin d e g r r z.
B an ttak i k o n u m a la r, b ir n c e k i b l m n so n u n d a n iti
b a re n y le d e v a m eder:
TERAPST. Evet, bugn ak olan bir ey var, bana kz
gnsn. Brak ksn.
PRESTON. yle deil. Aslnda belki de yledir... Her
neyse, Allah kahretsin. Bana ne! Bittim , m ahvoldum .
Yoruldum. Yapamam. im pam uk ipliine bal. Bu ii
kaybedeceim . Sana para deyem eyeceim . O nlara ya
zy bitrem em , nevrotiim diyeceim . Sevinirler. Ben
de aydn ukuruna defolup gideceim .
TER A PST. Bu eline bana kar m alzem esi verecek
deil m i? Sen cehennem e g id ecek sin ... D ilenci olacak
sn ...H i b ir ey yapam ayacaksn... Param deyem eye
ceksin.
PR E S T O N . B u anlam da sylem edim . D oru d e il, sy
lediim h ib ir ey doru d e il, bu yzden bu kadar sinir
Affcve i m d e
b o z u c u ....
T E R A PST . B ugn d oru olan bir ey var, bana kzgn
sn. Seansn banda ieri girdiinden beri bana kzgnsn.
Sana yazdrm ayan, seni geren, kzgnln.
PR ESTO N . N iin kzgnm ? N eye kzgnm? N e dem ek
kzgnm? Kzgn olm ann n e anlam var?... K onum aya
cam.
TER A PST. Bunun ne lerle niinlerie hibir ilgisi
yok. B over onlar. K onum ayacaksn, elim i kolum u
balam ann m kem m el bir yolu. Bu senin kzgn olm a,
elim i kolum u balam a yolun.
PRESTON. yle olsun. Bravo! imdi ne olacak?
TERAPST. N e yapm am istiyorsun?
PRESTON. Bilmiyorum . zerinde dnnce kzgnl
n geiyor.
Bu k a rla m d a y a an tla n a n fk ed e n so n ra N e y a p
m am istiy o rsu n ? c m le m , bence ok nem lidir. Bu so ru
lar - B ugn b en d en ne a rz u l y o rsu n ? ve daha artc
o lan B ugn niye g e ld in ? - sk sk ve hasta bana sa ld r
ganca bir soru y n elttiinde sorarm . B u, am all d o ru
dan ortaya k arm a yoludur. fkesini tam am en yaantlam adan bunu y apm aya alsay d m , basm akalp bir szle
bunu bir kenara atard. O na yazm a tkankl konusunda
yardm etm em i istedii ak deil m idir? Bu sorudan artk
kanlam adna gre, seansn ilk g erek aresizlii o rta
ya kar:
P R E S T O N . E lim d en g elm iy o r nk d n m ey e b al
yorum ... Y apam am ...
316
RoUaM ny
317
Afk * iradr
318
IMoMa
A k ir m trfr
zt yoludur.
Hastadan yapmasn istediim iz ey, amacnn ieriini
ve anlamn gerekten yaantlamasdr; yaantlam ak
eylem ierir ama fiziksel olarak deil bilincin yaps iin
de tanmlanr. Am acn eylemin bilincin yaps iinde oldu
unu vurgularken, iki ey anlalr: Birincisi, eylem in sos
yal anlamlar ile birlikte benim param olarak hissedilm e
si, yaantlanmas ve kabullenilm esi; kincisi, bu ekilde
bunu fiziksel olarak eylem lem e gereksinim inden kurtul
m am . Bunu davransal olarak dnyada eylem leyip eylem lem em em , farkl dzlem de bir sorundur. Amallm
la yzlem isem , karar d dnyada vermeyi um abilirim .
Psikanaliz, am alan ve onlarn ima ettii eylemleri ve
anlam lar, hastann onu ak davrana dntrm ek zo
runda kalmadan yaantlam asnn en iyi yeri -F re u d un
aktarmla ilgili sylediini dn alrsak amalln oyun
alan olmaldr. Hasta ne zaman gerekten bir ey yaan
tlarsa orada bir risk olduu iin, terapistlerin zararl ey
lemleme riskini aldklarna eminim . Fakat hasta babasn
ldrme arzusunu bilincine vardnda duygusal olarak
sarslyorsa, bu duygulanm babasyla ilikisini deitirm e
hizmetine kullanlabilir ve kullanlmaldr. Bylesine bir
nefret ve ldrm e istei yetikinlikte m evcut olduunda,
deneyim lerim e gre genellikle babaya balln bir da
vurumudur. Norm al, yapc sonu, deneyimin anlamn
kavrayarak ve duygular boaltarak, babasyla olan ar
ban ldrecek ve bylece duygusal zgrlk kazana
caktr. Bu rnek phesiz kulaa ar basit gelir, ama
umarm amac ve anlamlarm bilinte yaantlamayla psikopatik eylem lem e arasndaki fark gsteriyordun Hem
324
RooMay
TERAPDE AAMALAR
Bireysel hastalarla terapi sreci, arzu, irade ve kararn
Afk ve tradt
3 27
A k v t (ratfo
A k ve irade
ARZUDAN RADEYE
kinci boyut farkndal zbilince dntrmedir. Bu,
insanolunun ayrt edici farkndalk biim iyle, yani bilin
le balantldr. Kken olarak con ve scireden gelen bilin
terim i (consciousness) birlikte bilm ek anlam na gelir.
Kelimenin tam anlam yla zbilin. burada kullandmz
normal anlam yla, bir fazlalktr; bilincin kendisi rolmn
farkndalm ierir. Bu dzeyde, hasta bu-arzulan-duyanbenim i yaar. Bu, kiinin benliinin dnyasnn olmasn
kabullenem e boyutudur. Arzularm n sadece birine ya da
bir eye doru kr itiler olm ad, dokunm ann, beslen
330
RtUh Mttu
331
. ffc iv irade
332
RUa May
NSAN ZGRL
Son sorunum uz insann irade zgrlyle ilikisidir.
W illiam Jam es bunun psikolojik deil ahlaki bir sorun ol
duunu sylerken haklyd. Bu sorun, Jam esin de belirtti
i gibi, grm ezden gelinem ez. Herkesin yaam nda ya da
iinde baz yantlar vardr ve drstlk bunu netletirm eyi
gerektirir.
Freudun ve yeni psikolojinin etkisi, gerekircilik veya
gerekirliin kapsam n olabildiince geniletm ek olmu
tur. Nasl da artlanm a yaratklar olduum uzu, bilind
srelerim iz tarafndan nasl da itildiimizi ve ekillendirildiimizi hi grm ediim iz kadar ak bir ekilde gr
yoruz. zgrlm z gerekircilik ynetim i ele geirdi
inde bize kalan eksi alansa, artklarsa, gerekten kaybol
333
AjJt rr invto
A t k t e ir a d t
337
A f i w (ntde
NC BLM
AK VE RADE
339
A f k v t ir t u lr
340
Rollo May
11
AK VE RADE LKS
Cinsel tutku, savan nedeni ve banm sonu, ciddi olann te
meli ve alayn hedefi, zekann tkenm ez kayna, tm ima
larn anahtar ve tm gizemli ipulannn anlam dr... nk
temelinde ciddiyetlerin en derini yatar... Fakat btn bun
lar, cinsel tutkunun yaam iradesinin z, sonu olarak da
tm arzularn younlamas olduu gereiyle rtr; bu
nedenle metinde cinsel organlar iradenin oda olarak ad
landrdm.
- Schopenhauer
Ak rt rada
A k r* <mde
HAYAL VE ZAMAN
Fantezi kullanmnn olumlu yan Prestonn dier se
anslarnda grlebilir. Onun konutuu bir rnei ele ala
lm:
PRESTON. Konutuumuz eyleri, deneyimi nasl sa
vuturduumu, nasl koruyucu duvarlar arasnda yaad
m dndm. Sonra bir irade eyleminde bulundum,
dedim ki: Kendini koruduka mutsuz olacaksn. Neden
kendini brakmyorsun? yle de yaptm. Sonra Beverlyyi ekici bulmaya baladm ve cinsel ilikiler zevk
li gelmeye balad. Fakat hl ereksiyon yoktu. Kayglanmtm. Sonra dndm, her zaman birleme yaa
mak zorunda msn? Hayr. O zaman ereksiynum geri
geldi.
3 48
RoUoAfty
imtlr
AK VE RADENN BRLEM
nsann grevi, ak ve iradeyi birletirm ektir. O n la r '
otom atik biyolojik bym eyle birlem ezler, bilinli geli'm em izin bir paras olmaldrlar.
Toplum um uzda, irade akn karsna kanlr. Bunun
nem li bir genetik tarihi vardr. lk deneyim lerim izde, an
nelerim izin gsnde em zirilirken onunla birlem em ize
dair bir anm z, Platonun deyiiyle bir anm sam amz
vardr. O zam an ayn zam anda evrenle de birleiktik,
onunla evliydik ve varlkla birlem e deneyim ini ya
yorduk. Bu birlem e bir tatm in, dingin bir m utluluk, ken
dini kabullenm e ve sevin salyordu. Zen ve Hindu tr
m editasyonlarda ve baz uyuturucu deneyim lerinde yeni
den yaanan budur; tasavvufta grlen ve hafif bir esrik
lik, evren tarafndan tamamen kabul edilm i olduum a da
ir m utluluk dolu bir his yaratan evrenle birlem edir. Bu
her C ennet Bahesi m itinde, her cennet yksnde, her
altn ada ima edilen insan deneyim i zem inidir; insann
toplu belleine derinlem esine gm lm bir kusursuz
luk... G ereksinim lerim , tpk biyolojik olarak annemizin
gsnde em zirildiim iz gibi zbilinli abalannz olma
dan karlanr. Bu ilk zgrlk , ilk e v e ftir.3
Fakat bu ilk zgrlk her zaman bozulur. nsan bilinci
nin gelim esinden dolay bozulur. evrem izden ve nesne-
A fk v*: m d r
A fk t ira d r
354
R o lio M a y
12
ALDIRIIN ANLAMI
sadece gerekten nazik insan sevmeyi ve nefret ermeyi bi
lir.
- Konfys
3 55
t irade
AK VE RADEDE ALDIRI
Aldr bir eyin nem li olmas durum udur; aldr ka
ytszln ztdr. Aldr erosun gerekli kayna, efkatin
kaynadr. Aldnm bebekle birlikte dom as gerekten
ok talihlidir. Biyolojik anlam da, annesi ocua aldrmaz
sa, ocuk ilk gn karm az bile. Psikolojik anlam da,
Spitz'in aratrmalarndan, ocuk bebekken annesinin ilgi
sini kazanm azsa, yatan bir kesine ekildiini, kurudu
unu, gelim ediini ve sersem kaldn biliyoruz.
A fk vt itadf
359
re irnd*
Paul T illichin -norm alde esas sfatyla kullandterimi, ilgiyi u anda tarttmzn eanlamls olarak al
yorum . Fakat amacmza uygunluu asndan burada daha
basit ve daha dorudan olan aldr terimini kullanyorum.
Okurlarn daha karm ak bir anlam karabilecekleri mer
ham et terim ini de kullanabilirdim . Fakat m erham et zaten
bir duygudur, gidip gelen bir tutkudur. Aldr terimini varlkbilimsel olduu ve bir varlk durum una gnderm e yap
t iin seiyorum.
lgi nem lidir nk gnm zde eksik olan ey odur.
niversite kam pslerindeki ayaklanm alarda ve lkenin
her tarafna yaylan isyanlarda, gen insanlarn savat
ey, o szan, yavaa ilerleyen hibir eyin nem li olm a
d kanaatidir; stn gelen o, kiinin hibir ey yapam a
yaca hissidir. Tehdit, kaytszlktr, katlmamadr , d uya
ranlara sarlmadr. Aldr bunun panzehiridir.
renci ayaklanmalarnn yntem leri eletiriye ak ol
sa da, yine de zlerinde haklarn altndaki haklar koru
m a m cadelesi vardr. M cadele, her eyin giderek daha
m ekanik g rnd, b ilgisayarlarla iletilen ve Vi
etnam la sonulanan bir dnyada insanolunun varoluu
iindir. Zm balam ayn, yrtmayn ve katlam ayn uyans.
renci tarafndan bilinm ese de, H eideggerin insann varlksal olarak aldr tarafmdan kurulduu aklamasnn bir
eylem lenm esidir. K iinin her tarafta karsna ksa da,
boluu kabullenm eyi reddedii, her yerde saygszlk
edilse de insan saygnl konusundaki inat srar ve et
kinliklerim iz sradanlasa da benliin inatla bu etkinlikle
re ierik kazandrm a iddiasdr.
Eski rom antik ve ahlaki anlam da ak ile irade pheli
AJfcnfira d r
ALDIRI MTOSU
im di, aldr mitini anlam am za yardmc olmak iin
tarihte bizim kine ok benzeyen bir dnem den sz edece
im . M itlerin ve sim gelerin vatandaa i atm alar ve
kendinden phe etm elere kar bir zrh salad klasik
Yunandaki altn adan sonra, m ilattan nce nc ve
ikinci yzyllara geliriz. Kendim izi A iskhylos ve Sokrates
zamanndan ok farkl bir psikolojik havann olduu bir
dnyada buluruz. Edebiyatn her tarafina yaylm kayg, i
pheler ve psikolojik atm alar grrz. Bu dnya bi
zim kinden pek de farkl deildir. Bir helenistik a ren
cisinin dedii gibi:
Bir sabah uyanp da bir mucizenin sizi M.. nc yz362
RoUo M<*y
A fk * im d t
/M tn M n v
Afk imde
t* nde
368
Rottu H a v
A k t* in u i*
anlam bulmaktr.27
Fakat Lucretius mitleri rtbas etm e sevdasnda kendini
yeni bir mit yaratm aya zorlamaktadr. ronik de olsa bu.
Jerom e B runerin deyim iyle mitknclkla uraanlarn
kaderidir; kendilerini gizli ekillerde yeni m itler olutu
rurken bulurlar28 Lucretius defalarca, okurun yaam n do
al nedenlerine ikna olursa, kaygsndan kurtulacan
belirtir. Kii yeterli nedenler bulam azsa da, uydurma ne
denler bulmak iyi olur! nk herhangi bir anda duyula
rn alglad her ekilde dorudur inancndan vazgee
m eyiz.29 Alglar yanltc grndnde Akim olmad
yerde uydurm a nedenler bulm ak, aka anlalan eylerin
elim izden kayp gitm esinden daha iyidir. Bu inancm kk
lerine saldrmaktr; yaam srdrm enin kurulu olduu te
meli kkten ykmaktr .-10
Bu teknolojik insann mitidir. nsanolunun aklyla an
layabildii eyler tarafndan ynetildiini, duyglannn bu
anlay izleyeceini, bylece kaygsnn ve korkusunun
geeceini neren varsaym lar dizisidir. Gnm zde faz
lasyla aina olduum uz bir mittir.
M itin her zaman estetik bir biim i olmas gerektiin
den, L ucretiusun tm iirini bu mitin vcut bulm u hali
olarak dnebiliriz. L ucretiusun kendisi, batl inan ol
duunu dnd eylere, cehalete, korkularla ve kay
gyla oynayan dinlere cesurca kar kyla Prom etheusvari bir kiiliktir. Kendi m itinin i elikileri olmas ve
m itinin varoluunun, m itsiz bir yaam m iti oluturm a
nn mmkn olduu savrn rtt gerei, onu aratr
m am z iin zellikle nemli klar.
Lucretius daim oniin ve akldnn inkanna kendini
370
ftolto May
371
A Q k ttir u d e
A f & s t ir t d e
A k irade
376
Rotla M ay
Ak ne tn u fr
m esele, rnein, iletiim in kdr. Bu, O N eill, Beckett, lonesco ve Pinter gibi yazarlarn birok ciddi oyunun
konusudur. O N e iirn Buz Adam G eldi"sinde grdm z
gibi m aske tam am en der ve biz bariz boluu grrz.
Trajedi veya gerek insanlk iin gerekli olan insan asale
ti sahnede, bykln insandan gittii -y an i bir boluk
olduu, bir yoksunluk olarak var o lduu- gereinde his
sedilir. Bu amalln amacnn paradoksal durumudur.
Bariz boluk, hilik ve kaygszlk trajik gereklerdir.
G odotyu Beklerken de, G odotnun gelm emesi esastr.
Sonsuza dek bekleriz ve sorun kalr: Dn aa var myd?
Yarn olacak m? Beckett - v e dier tiyatro yazarlar ve
grsel sanatlar- bize zorla insani nemimizi fark ettirir,
insan olarak durum um uza daha derinden bakmaya zorlar.
D urum un bariz anlamszlna ram en kendim izi aldrr
buluruz. Godot gelm ez, am a beklem ede aldr ve umut
vardr. Beklem em iz ve oyundaki kiiler gibi insan ilikisi
iinde beklem em iz -yrtk prtk paltoyu, ayakkablar, tur
pu paylam am z- nemlidir. Beklem ek aldrmaktr ve al
drmak umut etm ektir.
Bu, T. S. Eliot tarafndan net bir ekilde kavranm pa
radoksal bir durumdur:
Ruhuma dedim ki, sakin ol, umutsuz bekle
nk umut yanl bir eyin umudu olabilir; sevgisiz bekle
nk sevgi yanl bir eyin sevgisi olabilir; hl inan var
Ama inan ve sevgi ve umut, hepsi beklemede.
Dnmeden bekle, nk daha dnce iin hazr deilsin:
Bylece karanlk aydnlk olacak ve durgunluk da dans.35
ada tiyatro oyunlannn ou, kesinlikle inkardr ve
378
ftoUo M ay
379
.ipt tm irade
13
BLN ORTAKLII*
yilii iyilikle karlasnlar.
Ak ortak iradeleri olsun.
- Aeskhylosun Orestia'smdd, Athena.
AtinalIlarn grevini zetlerken.
3 80
RvIloAtau
A k t v im i/*'
382
Kollu Ma\f
KSEL OLARAK AK
A k ve irade atmalar kucaklar ve onlar dntrr
ken, cinsel akm drt den gereksinime, oradan arzuya, ge
tiini kefettik. Freud bir drt, gem iten gelen bir itm e,
depolanm enerji dizileri eklinde tasarlanm seks kavra
myla balad. Bu kavram byk lde hastalannn Viktorya dnem i batrmasnn kurbanlar olmasndan kaynak
lanyordu. Fakat artk cinsel akm drtden balayp, bi
rincil gereksinim e, oradan da arzuya doru evrim geire
bildiini biliyoruz. Bir drt olarak cinsellik tem elde bi
yolojiktir, bir kuvvet zelliindedir ve fizyolojik olarak s
rarcdr. Gereksinim drtnn daha az em reden bir biimi
dir. G ereksinim bastrld srece drt olm a eilim inde
dir. Burada ikisini bir yapp, adna gereksinim deyip, ikisi
ni de arzuyla karlatracaz.
G ereksinim fizyolojik kkenlidir am a evrem izdeki
devaml cinsel uyaranlar nedeniyle em redici olur. A rzu,
aksine, psikolojiktir, fizyolojik deil insani (tm organizmasal anlam da) deneyim inden doar. lki ktlk ekonomi
A jt r* mrfr
Afk w intdr
387
A fK v * irade
AK EYLEMNN YNLER
Ak eylem inin bilin derinlem esine nasl katkda bu
lunduunu zetleyelim . lk olarak, tekinin gereksinim le
rinin, arzularnn ve hislerinin kk farklannm farkndalndan gelen efkat vardr. efkat deneyim i, birey olduu
m uz iin mirass olduum uz aynl ve yalnzl her bi
rey gibi yenmeyi isteyen iki kiinin o an iin iki ayr ben
likten deil bir birleim den oluan ilikiye katlabilm esin
den doar. Bu ak eylem inde, ak ounlukla belirli bir
haz duygusunun onun tarafndan m sevdii tarafndan m
hissedildiini anlayam az - ve bu hi fark etm ez. Yeni bir
G etalt, yeni bir m anyetik alan, yeni bir varlk olan bir
paylam m eydana gelir.
D erinlem i bilincin ikinci yn, ak eylem indeki ben
liin onaylanm asndan gelir. Kltrm zde birok insann
seksi, ksa devre, yapay bir kimlik almak iin kullanmalanna ram en, ak eylemi kiisel kimlik duygusuna doru
salam , anlaml bir yol oluturabilir ve oluturmaldr. G e
nellikle sevim eden yenilenm i bir dinlikle, kiinin g
cnn zaferi veya kantndan deil, farkndalnn genile
m esinden gelen bir canllkla karz. M uhtem elen sevi
m ede hep bir znt esi vardr -b ir nceki blm de
sunduum uz benzetm eye devam edecek olu rsak - ne ka
dar neeli olursa olsun neredeyse her tr mzikte olduu
gibi... (nk sreklilii yoktur; kii onu o an duyarsa du
yar, yoksa sonsuza kadar kaybolur.) Bu znt aynlmz tamamen yitirm eyi baaramadmzn hatrlatlmasndan
gelir ve ana kamm geri getirm eye dair ocuka umut asla
gereklem ez. Artm zfarkmdalmz bile kim senin yal
nzln tamamyla yenem eyeceinin dokunakl bir hatr
388
Rall M a y
A fk r inute
her eyi yapacaktr; ancak eylem ler neden deil btn ala
nn bir parasdr. nc itiraz ise edilgenle etkini ayran
ve etkin alm ay kabullenm em i ya da anlam am kiilerce
yaplacaktr. Hepim izin bildii gibi, ak deneyim i ou
muz iin tuzaklarla, hayal krklklaryla ve travm atik olay
larla doludur. A m a dnyadaki btn tuzaklar, tekine gn
derilen duygunun onda olum lu veya olum suz bir tepki
oluturduu inkar edem ez. B aldw inden tekrar alnt yap
m ak gerekirse, tekinin bilincinde srar edecek veya onu
.yaratacak aklar gibiyiz. Bundan dolay, ak yapm ak
(buradaki fiil ne karcdr ne de raslantsaldr) duyguya
yant verm ek iin en gl teviktir.
Son olarak, cinsel birlem enin doruk annda ideal ola
rak m eydana gelen bir bilin biim i vardr. Bu aklarn ki
isel yalnzlklarndan teye tand ve onlar doayla bir
letirir gibi hissettiren bir bilin deiim inin yaand
noktadr. ylesine artan bir dokunm a, temas, birlem e de
neyimi yaanr ki. bir an iin aynlk farkmdal kaybolur,
evrensel bir doayla birlik hissiyle silinir. Hemingvvayin
anlar Kimin in alyor romannda yal kadn Pilar, se
vim ek iin daa giden kahram an ve sevdii kz bekler;
dndklerinde Yer sarsld m? diye sorar. Bu, benlik farkndalnn anlk yitiminin ve dnyay da kapsayan ani bir
bilinliliin ortaya knn normal bir paras gibi grnr.
Tasvirimin kulaa fazla ideal gelm esini istem em , nk
bunun kiiliksizlem i sevim e tr dnda her sevim e
nin gizli de olsa bir nitelii olduunu dnyorum . Basit
e tasavvufi grnmesini de istem em , nk farkndaljmzn snrllna ram en, bunun gerek ak eylemi dene
yiminin ayrlmaz bir paras olduunu dnyorum .
A ff w iradt
BLN YARATMA
A k bizi bu yeni bilin boyutuna doru iter nk te
meli ilk biz deneyim idir. Genel kannn aksine, hepim iz
yaam a birey olarak deil biz olarak balarz; erkek ve
kadnn birlem esiyle, tek vcut olmalaryla yaratlrz, ba
bann spermin annenin yumurtasn dllemesiyle oluuruz.
Bireysellik bu ilk biz in iinden, bu biz sayesinde do
ar. Dorudur, hibirim iz er ya da ge birey olm azsa, ken
di kimliini anne babasna kar ortaya koym azsa kendini
gerekletirem ez. Birey bilinci bunun iin gereklidir. Yal
nz benlikler olarak balam asak da -ilk zgrl, Cennet
B ahesini annemizin gsnde yitirdiim iz iin - bahe
paralandka ve insan balangc ortaya ktka bireylii
mizi onaylam am z gerekir. Biz bedende ilkse, ben de
insan bilincinde ilktir. Bu birey, ilk zgrlnn parala
nn kabullenebildii iin, ac verici de olsa onu onayla
yabildii iin ve tam bilinlilie doru hac yolculuuna
kabildii iin insandr. lk biz bu hacc yerine getirm e
nin daim i zeminidir. W.H. A udenn dedii gibi:
Grmz ne olursa olsun, gsterilmeli
Niin her an dileinin
Baka tr bakal kendisinin yapmak olduu:
Belki de aslnda hi yalnz deiliz.3
Seksi kendini yok etm ekten erosun kurtardn ve bu
nun normal biri durum olduu sylem itik. Fakat eros
philia olm adan, karde sevisi ve dostluk olmadan yaaya
m az. Devaml ekim ve devaml tutku gerilim i sonsuza
dek srseydi dayanlmaz olurdu. Philia kiinin varln
392
RrM /,M ay
Ak >* ifju ir
Af*- r < m dr
on iradr
398
Rollo May
/tffcwi**
Halli}
rinuir
NOTLAR
1 / GR: ZOD DNYAMIZ
1 Carl Oglesby, Jack Newfieldin Prophetic Minority adl ese
rinde, (New York, New American Library, 1966), sayfa 19.
2 Leslie Farber, The Ways o f the Will (New York, Basic Books,
1965), sayfa 48.
3 Anthony Storr, Human Agression (New York. Atheneum,
1968), sayfa 85.
4 Ayn yapt.
5 ym yapt, sayfa 88.
6 Kiisel iletiim.
7 Kenneth Keniston benzer bir noktay, yani, gnmzn sorunlannn aptallarn ve uysallarn zerine deil, zekilerin zeri
ne ykldm gzlemlemitir. Bir psiko-sosyal mengenede ka
nlmaz bir ekilde skmlk duygusu, en ok toplumlannm
karmakln en iyi anlayan ve bu nedenle toplumun gelecei
ni zekice planlayabilecek erkekler ve kadnlar iin fel edici
dir. The Uncommitted: Alienated Youth in American Society,
(New York, Harcourt, Brace & World, 1960).
8 Sir Herbert Read, Icon and Idea: The Function o f Art in the
Development o f Human Consciousness (Cambridge, Massachu
setts, Harvard University Press, 1955).
9 Maurice Merleau-Ponty, Sense and Non-Sense (Evanston, III., Northwestern University Press, 1964), sayfa 21.
10 Ayn yapt.
11 Aiskhylos, Agamemnon, The Complete Creek Tragedi
es' den, editrler David Grene ve Richmond Lattimore (Chica
go, University of Chicago Press, 1953), sayfa 71.
12 Ayn yapt, sayfa 70.
13 Pornografi ve cinselliin dier ynlerinin, Steven Marcusun
403
Ajflt V f i m i *
The Other Victorians (New York, Basic Books, 1964), adl kita
bnda gsterdii gibi, Viktorya dneminde de olmas savm
rtmez. Bylesine blmelere ayrlm bir toplumda, yaamsal
drtleri engellemeyle orantl olarak yeraltnda ortadan kalkan
bir bastrma her zaman olacaktr.
14 The Meaning o f Anxiety, (New York, Ronald Press, 1950),
adyla yaynland.
15 Balanz, May, The Meaning o f Anxiety, sayfa 6-7.
16 i ve baany nemseyen Horatio Alger deerlerinin lm
n en ak biimde haber veren ve pek oumuzun bireysel
kimlik ve nem duygusunu ald tiyatro oyunu, Arthur Miller'n 1949da yaynlanan Sanann lmdr. Millern deyi
iyle, Willy Lomanm temel sknts, kim olduunu hibir za
man biimemesiydi.
17 J. H. van den Berg, The Changing Nature o f Man, A Histo
rical Psychology'ye giri (New York, W. W. Norton & Co.,
1961).
A fk M im d e
406
Bollo May
A f k ( ratte
408
R nU oM ny
A fk tu (rndc
410
Kollo M a y
A fk iw im de
4 12
KoUa M a y
T in d r
414
R o o A lay
416
RtMo M a y
3 Ayn yapl
4 Akn etkisi, uyuturucu LSD'ninkine benzeyebilir. kisi de
gelenekse! dnyann duvarlann ykar ve savunma mekanizmalannz yerle bir edip bizi rlplak ve savunmasz brakr.
LSD'de, bu bir huu ve keif deneyimi, veya hazsz bir parano
ya ve dalma deneyimi olabilir. Bu, ak iin de geerlidir. Ks
kanlk, imrenme, kuku, fke ve hatta nefret bile, ak olduun
da daha gldr. ou ift grnrde aktan ok nefretle gdl bir biimde birlikteliklerine devam ederler. Edward Albeenin Kim Korkar Virginia Woolf'tan? mdaki gibi, nefretin mi
.ak, akn m nefreti maskelediini anlamak bazen ok zordur.
5 Sigmund Freud, The Two Classes of Instincts, The Ego and
the Id'den (Hogarth, sayfa 47, Norton Library, sayfa 37)
6 Campbell, III. sayfa 235. Aynca baknz Tristan and Iseult in
Denis de Rougement, Love in the Western World, eviren Mont
gomery Belgion (New York, Pantheon Books, 1956).
7 Ayn yapt
8 Karlatnn, Robert Lifton, On Death and Death Symbo
lism, Psychiatry, yayunlayan The William Allison White Fo
undation, Washington, DC. C., 27,1964, sayfa 191-210. Aynca
Geoffrey Gorer, The Pornography of Death, The Berkley Bo
ok o f Modern Writings, derleyen W. Phillips and P. Rauh, 3.
bask (New York Berkley Publishing Corp., 1956), sayfa 56-62.
9 Erich Frommun son dnem yazlan, liim gereinden bu sa
knn belirgin rnekleridir. lm bastrmann psikolojik ge
rekesini vererek keder gnahtr diye yazar. lm dn
mekten kendini alkoymas iin insan zorlar. Bylesinc kama
nn, kiilii ne denli ykc olacan dnmek bile istemiyo
rum. Karlatnn; The Heart o f Man (New York, Harper &
Row, 1964).
Ak i r irud t
418
HoOoM ny
jtffc
imtt*
Affc irrtti*
7 / RADE BUNALIMDA
1 Sigmund Freud, General Introduction to Psychoanalysis, e
viri Joan Riviera (New York, Garden City Publishing Co.,
1938), sayfa 95.
2 Alan Wheelis, Will and Psychoanalysis , Journal o f the
American Psychoanalytic Association, IV/2, Nisan, 1956, sayfa
256. Wheelis'in bu makalede ve The Quest fo r Identity, (New
York, W. W. Norton & Co., 1958) nin son blmlerinde soruna
getirdii zm, incelemesinin derin niteliine ulaamaz..
3 Modern nsann Modas Geti (Man Is Obsolete) ayn zaman
da Norman Cousinsn, ilk atom bombasnn patlamasnn he
men ardndan yazlm bir kitabnn baldr.
4 Maysn Yedi Gn (Seven Days in May) adl filmden.
5 Prof. L. S. Feuer, American Philosophy Is Dead, The New
York Times Magazine, Nisan 24,1966.
6 Friedrich Nietzsche, The Gay Science. Bakn Walter Kaufmann, Nietzsche: Philosopher, Psychologist, Antichrist, (Prin
ceton, N. J.. Princeton University Press, 1950), sayfa 75.
7 Sylvano Arieti Volition and Value: A Study Based on Cata
tonic Schizophrenia , Psikanaliz Akademisinin (Academy of
Psychoanalysis), December, 1960daki k ortas toplamnda
sunulmu ve Comprehensive Psychiatry, II/2, Nisan, 1961de,
sayfa 77de yaymlanmtr.
8 Ayn yapt, sayfa 78.
9 Ayn yapt, sayfa 79.
10 Ayn yapt, sayfa 80.
11 Ayn yapt, sayfa 81.
12 Bakn Wheelis. Aynca bakn Bruno Bettelheim, The Infor
med Heart.
13 Karlatrn, konumalar; Jules Masserman and Judson
Marmor at the Amerikan Psikiyatri Kongresi (American
Psychiatric Convention), Mays, 1966, ve Amerikan Psikanaliz
Akademisi (American Academy of Psychoanalysis), Mays
Ak v irud/
1966.
14 G konusunun yakn zamanda rk ilikilerindeki atma
lardan sz eden zenci bir psikolog tarafndan psikolojiye sokul
mas nemlidir ve yakk alr. Burada da gz ard edilemez. Ba
kn Clark, Dark Ghetto.
15 Robert Knight, Determinism, Freedom, and Psychothe
rapy, Psychiatry, 1946/9 sayfa 251-262.
16 Freud. The Ego and the Id, (Hogarth; dipnot, sayfa 50, Nor
ton Library, dipnot, sayfa 40).
17 Wheelis, sayfa 287.
18 Vera M. Gatch and Maurice Temerlin, The Belief in
Psychic Determinism and the Behavior of the Psychotherapist,
Review o f Existential Psychology and Psychiatry, sayfa 16-34.
19 Bakin Knight.
20 Hudson Hoagland, Science and the New Humanism , Sci
ence, 143, 1964, sayfa 114.
8 / ARZU VE RADE
1 William James, Psikoloji lkeleri'nin irade konusundaki bl
mnde, zgr irade ile ilgili sorunun psikolojik dzeyde z
lemez olduunu belirtir. Bu metafizik bir sorudur; ve psikolog
zgr irade konusunda bir taraf alrsa - gerekircilik meselesi gi
bi - metafizikten bahsettiini bilmeli ve ona uygun nlemler al
maldr.
2 Wheelis, sayfa 289.
3 Emest Schachtel beni, yavru martlarn tahta zerine boyan
m, veya baka biimde anne martnn boynundakine benzer
san bir iaret grdklerinde ayn tepkiyi verdikleri ynnde bil
gilendirmiti.
4 William F Lynch'in yaymlanmam bir bildirisinden. Bildiri.
New Yorkda, 964de, irade ve sorumluluk konulu bir konfe
ransta szl olarak sunulmutur.
5 orak lke'nin tartmas ve eletirisinden. Wright Thomas
and Stuart Brown, Reading Poems: An Introduction to a Criti424
RoU M ap
Afk
irad*
9 /AMALILIK
1 Bunlar Paul Tillich, benim iin Almanca Felsefe szlnden
okuyup ngilizceye evirmitir.
2 Yukanda not 1e bakn
3 Burada con-form szc fazlasyla ilgintir. Anlam, ile
biimlendirmektir.
4 Alnt yaplan yer; Arthur Koestler, The Act o f Creation, (New
York, Macmillan Co., 1964), sayfa 251.
5 Alnt yaplan yer; Quentin Lauer, The Triumph o f Subjectivity,
(New York, Fordham University Press. 1958), sayfa 29.
6 Websters Collegiate Dictionary.
I Ayn yapt.
8 Bir seminerde alnt yapan, Prof. Paul Ricoeur.
9 Kiisel iletiim.
10 New York Psikoloji Birliinin Yllk Kongresindeki konu
ma, ubat, 1953.
II Bakn Prof. Robert Rosenthaln deneysel yanllk zerine de
nemeleri; Harvard Sosyal likiler Blm.
12 Kiisel iletiimde alnt yapan, Paul Ricoeur,.
13 Eugene Genlin, Therapeutic Procedures in Dealing with
Schizophrenics, The Therapeutic Relationship with Schizophrenics'de 16. Blm, Rogers, Genlin, and Kiesler (Madison,
Wisconsin, University of Wisconsin Press., 1967).
14 27. Soneden. talikler bana aittir.
15 Sorbonneda felsefe profesr olan Paul Ricoeurn al426
R oflo A lay
and Edward Robinson (New York, Harper & Row, 1962), sayfa
370.
3 Macquarrie, sayfa 78.
4 Heidegger, sayfa 227.
5 Macquarrie. sayfa 82.
6 Heidegger, sayfa 319.
7 Ayn yapt, sayfa 242.
8 Macquarrie. sayfa 82.
9 Ronald Latbamn, Lucretiusa girii, The Nature o f the Uni
verse (London, Penguin Books, 1951), sayfa 7.
10 Szn edeceimiz yazarlarn bazlar bir ya da iki yzyl
sonra yaad - Ploutarkhos M.S. ikinci yzyl; Romada yaa
yan Yunanl Epiktetos, M.S. ikinci yzyl; Lucretius, M.. biri
ci yzyl. Fakat bu insanlar gemi dnemler hakknda ne bili
yorlarsa ona gre yazyorlard - Lucretius M.. nc yzyl
daki Epikurosu irdeliyordu, Epiktetos da Zenonun Stoacln
yorumluyordu. En azndan alntlanm kaynaklar konusunda,
dayanm ve aktarlm edebiyata balyz. Dodds ve dier bil
ginler bu insanlarn Helenistik dnemdeki kaynaklannn ruh ha
lini ve tavnn doru bir biimde temsil ettiine inanmaktadrlar.
11 Epiktetos, The Stoic and Epicurean Philosophers, derleyen
Whitney J. Oates, (New York, Random House, 1940), sayfa
306.
12 Lucretius, sayfa 208.
13 C. G. Jung, Memories, Dreams, Reflections, derleyen Aniela JaffS (New York, Vintage Books, 1965), sayfa 212,334. Me
sele uydular ve uzay gemileri ve ay yolculuklar konusundaki
kaygnn kendisi deil, gk cisimleriyle ilikimizin deiiminde
neyi simgelediidir. Ayn tr bir kayg. Ortaa ile modem za
man arasnda, cennet mekannn yeni yorumlannn yapld ge
i dneminde de ortaya kmt. Kopemik'in veya Galileonun zamannn vatandalar gneten daha az s veya k al
myorlard ve dnyann gnein etrafnda dnd kantland
Afk vt irade
A*Ar w m i t
31 Latham, sayfa 9.
32 Lucretius, sayfa 254, 256.
33 Mitos terimini, hl geerlilii olan, bilind olan ve biim
lenme srecindeki mitin aynmu yapmak iin kullanyorum.
Mitopeik, bu mit oluturma srecine verilen addr.
34 Alfred North Whitehead, in Alfred North Whitehead: His
Reflections on Man and Nature, derleyen Ruth Narda Anshen,
(New York, Harper & Row, 1961) sayfa 28.
35 T. S. Eliot, East Coker, Four Quartets (New York, Harcourt, Brace, 1943). sayfa 15.
13 / BLN ORTAKLII*
1 James Baldwin, The Fire Next Time.
2 Alnt yapan Dan Sullivan, Sex and the Person , Commonwe
al, 22, Temmuz, 1966, sayfa 461.
3 W. H. Auden, Collected Shorter Poems (New York, Random
House,1967).
4 Tillich, The Courage to Be, Blm 6.
5 The Buried Life, 77-89. dizeler.
6 Harry Harlow, Affection to Primates , Discovery, Londra,
Ocak, 1966, sayfa numaras yok.
7 John Donne, The First Anniversary: An Anatomy of the
World , The Complete Poetry o f John Donne, derleyen John T.
Shawcross (New York, Doubleday & Co., Anchor Books,
1967), sayfa 278, 209-217. dizeler.
8 Blaise Pascal, Peses, derleyen G. B. Rawlings, (Mount Vermon, N.Y., The Peter Pauper Press, 1946), sayfa 7.
4 32
JRoHo Utty
Afkveintdc
okuyan I p s
YAYINLANAN KTAPLAR:
SANAT
123456-
EDEBYAT
ROMAN
1- Planmz Katliam, Haldun Aydngn
2- 7, Cem Aka
3- Altn, Blaise Cendrars - ev. Nuriye Yiitler
4- Bir Kuzgun Yaz, Mehmet nver
5- Mariella, Max allo ev. Asena Sarvan
S- Mathilde. Max Gallo - ev. Il Bircan
7- Sarah, Max Gallo - ev.: Asena Sarvan
8- Ziyaretiler, Giovanni Scognamillo
9Salta Dur, Semra Topal
10- Pus, Mehmet nver
11- Kentlerin Kraliesi, Hakan Senbir
12- Cowrie, Cathie Dunsford - ev. Furida Tatar
13- Selkie'lerin arks, Cathie Dunsford - ev. Funda Tatar
14- stifa, Aka Zeynep
15- Acayip Hisli. Kate Atkinson, ev. Devrim Kler Yarangmeli
16- Makber, Cem Mumcu
17- Kt l, Erkut Deral
18- Bolukta Sallanan Adam, Saul Bellow - ev. Nee Olcaytu
19- Tuhaf Bir Kadn, Leyl Erbll
20- Hazdan Kaan Kadnlar, Fidan Terziolu
21- Kurban, Saul Bellow. ev. Perran Fgen zlk
22- Hey Nostradamus, Douglas Coupland, ev. rem Baaran
23- Kseden Hisse, Tibor Fischer, ev. Duygu Gnkut
24- Getrude 2'ye nasl blnd?, ule nc
25- Bal Ejderha, Leyl Erbil
YK
1- Beyolu Kbuslar ve Dier ykler, Giovanni Scognamillo
2- Bir Gmze-Bir Kuty Yastk, Glseren Tucu Karabulut
3nc Sayfa Gzeli / Binbir nsan Masallar-I, Cem Mumcu
4- Cinsel ykler. Kolektif - Editr: Cem Mumcu
5Hepimiz Gogol'un Paltosundan ktk, Sreyyya Evren
6- Muallkta, Araf'ta ve Dlerde / Binbir nsan Masallar-ll, Cem Mumcu
7- r, Cem Aka
434
fMlo U.in
891011121314151617181920212223-
R
1- Ahkm Vakti Tohumlar, Yusuf Eradam
2- Enel Ak, Yelda Karata
ZEL DZ
12345-
PSKOLOJ / PSKYATR
1- Majr Depresif Bozukluk Hastalarnn Tedavileri in Uygulama Klavuzu,
ev. Ayla Yazc
2- iir ve Psikiyatri Kavanda, Yusuf Alper
3- Duygudurum Bozukluklarnda Atipfk Antipsikotik Kullanm, Editr Simav!
Vahip
4- teki Peygamberler, Anthony Storr - ev. Asl Day
5- Biz - Romantik Akn Psikolojisi, Robert A. Johnson, ev. Ilar Kr
6- Buradan Byle / Hayatn Psikososyopolitii. Erol Gka
7- Bahe, Betl Yalner, Ltf Hanolu
8- Psikiyatri ve Sinema, Krin O. Gabbard, Glen Gabbard, ev. Yusuf Eradam.
Haan Satlmolu
9- Psikiyatri Tarihi, Ali Babaolu
10- Yallk ve Depresyon - Cem Mumcu, an Yazgan
11- Kadn ve Depresyon - Cem Mumcu, Suzan Saner, Peykan G. Gkalp
12- Az Rastlanr Psikiyatrik Sendromlar - David Enoch, Hadrian BalI, eviren: Banu
Bykkal
13- Nroloji ve Psikiyatrinin rten Yzleri, Betl Atabey Yalner. Ltf
Hanolu
14-
435
A jk n in u U
2-
35-
F, Izel Rozental
Ge, Kadir Doruer
B, Izel Rozental
12-
4-
GEZ
FELSEFE / DN
1- Bir Sevda Yorumu Kitab, Ahmet nam
2- Hz. Muhammed'in Yolunda / Gnmz Dnyasnda slmiyet!, Yeniden
Dnmek, Carl W. Ernst-, ev. Cangzel GOner Zlfikar
TARH / NCELEME
1- Medya Tarihi / Diderot'dan nternete Frdric Barbier,
Catherine Bertho Lavenir ev. Kerem Eksen
2- Medeniyetler atmas ve Dnya Ozeninin Yeniden Kurulmas, Samuel P.
Huntington - ev. Cem Soydemir, Mehmet Turhan
3- Labirentin Tarihi, Jacques Attali, ev. Seluk Kumbasar
4topya: Hayali Ahali Projesi, Akn Sevin
5- Kr Krne nan, Vamk D. Volkan - ev. Dr. zgr Karaam
6- Trkiye'nin plak Tarihi, Kolektif Editr: Cem Mumcu
7- Bakrky Akl Hastanesi'nin Gizli Tarihi, Editrler: Betl Yalner. Peykan
Gkalp, Cem Mumcu
EROTK US
1- Kadnlar in Erotik Astroloji, Olivia - ev. Ilar Kr
2- Yatanda Yalnz msn? Eski Japon Ozanlarndan Ak ve zlem iirleri ev. Cell ster
436
Ro M ay
3456789-
123-
AN
... EYSI
1- Terapi eysi, Cem Mumcu, Yldrm B. Doan, Desenler: Mehmet Ulusel
2- Hukuk eysi, Kadir inas
OCUK
1- Filmimin Hikyesi 1, Kolektif
2- Filmimin Hikyesi 2, Kolektif
3Noel Baha'dan Mektuplar. J.R.R. Tolkien, ev. Leyla Roksan alar
oho&*a
ItSfctfeHnn
YAYINLANAN KTAPLAR:
SALIK / YAAM / KSEL GELM
1- Melekler Okulu, Antero AH, ev. Deniz Duruiz
2- Fark Etmeden Diyet, Selahattin Dnmez
3- 'Fark Etmeden Diyet'le Yeni Bir Hayat, Selahattin Dnmez
4- Feng Shui-Pusula inizde, Esra Koyuncu
5- 'Fark Etmeden Diyet'le Kalc Kilo Verme, Selahattin Dnmez
6- Imdatl Bir Adamla/ocukla Yayorum, Betty McLellan, ev. Oytun Sng
7- ABcD / ABD'de Eitimin ABC'si, Aye Kora
8- Kokoloji 1, Isamu Saito, Tadahiko Nagao. ev. pek Djafer
9- Kokoioji 2, Isamu Saito, Tadahiko Nagao, ev. Adile Sevin peki
10- Melekler Okulu, Antero AH, ev. Deniz Duruiz
11- A'dan Z'ye Kiiliiniz, Dr. Ailen R. Miller, Susan Shelly, ev. Sla Alayunt
12- Anne Baba ve ocuk Arasnda, Dr. Haim Gnott, ev. Arzu Tfeki
13- ekim Yasasn Yaamann Anahtar, Jack Cankfield, ev. Arzu Tfeki
14- Kim Olmak stiyorsunuz?, Maria Shriver, ev. Kenan ahin
15- Mcadele Eden Herkes in Strateji, Hakan Senbir
POPLER KLTR
1- Z Son nsan" m?, Hakan Senbir
2- Poplisans, B. Volkan Ycel
437
Ak t* irade
34-
EDEBYAT
ROMAN
1- Gllerim At Seni Grnce, Hande zcan
2- Evden Uzakta, Cathie Dunsford, ev. Takn Ermiolu
3- Ak Bir Varm Bir Yokmu, Torn Perrotta, ev. Duygu Akn
4- Beni Kalbimden Vuranlar Var Ya, Reat allar
5- Krmz Fener Soka, Mehmet nver
6- Konumayan Tavuskuu Camio, Berrak Yurdakul
7- Saati Bayr, Aya en
8- Gece Gelini, Erkut Deral
9- Aka eytan Karr, Hande Attayl
10- Hayta, Ergin Atlhan, ev. Nejat Bayramolu
11- Kentlerin Kraliesi, Hakan Senbir
12- Rolkesen, Millenia Black, ev. Perran Fgen zlk, Deniz Pehlivaner
13- Trk Diplomatn Kz, Deniz Goran, ev. Burcu Kheylan Uyurkulak
14- Bir Yazarn Roman, Mert zmen
15- Kemal'e Eren Kadnlar, Melike llgn
16- Her eyin Bittii Yerden, Sami Dndar
YK
1- Pomovida, Zafer llbars
2- Ak Yznden, Evren Yiit
3- Hayat Bu te, Suzan Mumcu
ZEL DZ
1- Sallama Klasikler, Greg Nagan, ev. M. Onur Duman
2- The Stage in the Text, zden Szalan
EROTK US
1- Yatmadan nce 100 Fra Darbesi, Melissa P.
2- Yusufuk Gece Gelir, Melissa P.
3- Penisin Kat Gerekleri, Alexandra Parsons, ev. Ula Erkal
4- 7-Gece, Alina Reyes, ev. Buket Ylmaz
5- Haram, Selva Nuaymi, ev. Nehir Su
6- Mutluluk, Denis Robert, ev. Mehmet Demirta
ANI
1- Yarm Asrlk Asker, Orgeneral (E) M. Hikmet Bayar
2- Krk Yln Penceresi, Suzan Mumcu
4 38
RoUo May