Alemdar Mustafa Paşa Ve Hayatı PDF

ALEMDR MUSTAFA PAA VE HAYATI
zgr ERBULUT
YKSEK LSANS TEZ
Yrd. Do. Dr. brahim AYKUN
2009
Her Hakk Sakldr.
T.C
ATATRK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH ANABLM DALI
zgr ERBULUT
ALEMDR MUSTAFA PAA

VE HAYATI
YKSEK LSANS TEZ
TEZ YNETCS
Yrd. Do. Dr. brahim A YKUN
ERZURUM2009
NDEKLER
ZET......................................................................................................................... IV
ABSTRACT ............................................................................................................... V
NSZ ...................................................................................................................... VI
KISALTMALAR .................................................................................................... VII
GR ......................................................................................................................... 1
III. SELM VE NZAM-I CEDD ................................................................................. 1
BRNC BLM
1. ALEMDR MUSTAFA PAANIN HAYATI VE KL
1.1. Hayat ........................................................................................................ 5
1.2 Kiilii........................................................................................................ 5
1.3 Kabak syanna Kadar Alemdr Mustafa Paa .......................................... 6
1.3.1 Alemdrn Rusuk ayan olmas .......................................................... 6
1.3.2 Alemdrn Rusuktaki faaliyetleri........................................................ 9
1.3.3 Alemdrn Rus savandaki faaliyetleri ve vezir olmas...................... 10
KNC BLM
2. KABAKI SYANI VE ALEMDR MUSTAFA PAA
2.1 Kabak isyannn balamas ..................................................................... 15
2.2 IV. Mustafann Padiahl ve devrin olaylar .......................................... 21
2.3 Kabak isyan srasnda ordunun hli ....................................................... 23
2.4 Alemdr ve Rusuk yarannn stanbula yolculuu .................................. 25
2.4.1 Rusuk yarannn bir araya gelmesi ..................................................... 25
2.4.2 Rusuk yarannn stanbul hazrlklar .................................................. 26
2.4.3 Sultan Mustafa taraftarlarnn Sultan Selimi ldrme planlar ve Behi
Efendinin stanbuldaki faaliyetleri .......................................................................... 28
II
NC BLM
3. ALEMDRIN STANBULA GEL, SARAY BASKINI VE
ALEMDRIN SADRAZAM OLMASI
3.1 Ordu erknnn Edirnede toplanmas ve ordunun stanbula hareket etmesi33
3.2 Kabak Mustafann ldrlmesi .............................................................. 35
3.3 Alemdrn ordu ile stanbula gelmesi ...................................................... 36
3.4 Alemdrn stanbuldaki faaliyetleri ......................................................... 37
3.5 Alemdr ile Sadrazam Mustafa Paann arasnn almas ......................... 38
3.6 Saray baskn ve Sultan Selimin lm ..................................................... 39
DRDNC BLM
4. Sultan Mahmutun Sadrazam Alemdr Mustafa Paann Faaliyetleri
4.1 Alemdr Mustafa Paann sadrazam olmas ............................................. 45
4.2 Sultan Selimin katillerin cezalandrlmas, yeni tayin ve aziller................ 46
4.3 Anadolu ve Rumeli ayanlarnn stanbula arlmas ve Sened-i ttifakn
imzalanmas ................................................................................................................ 47
4.4 Yenieri Ocann dzene sokulmas ve Sekban- Cedid Ocann
kurulmas .................................................................................................................... 50
4.5 Ocak Esamelerinin satn alnmas ............................................................ 53
4.6 Tersanenin nizama sokulmas .................................................................. 54
4.7 Alemdr Mustafa Paann lm ............................................................ 55
4.7.1 Alemdrn sonunu hazrlayan olaylarn sebepleri ............................. 55
4.7.2 Alemdrn uyarlara kulak asmamas ve yalnz kalmas ................... 57
4.7.3 Yenierilerin harekete gemesi ve Bab Aliyi basmalar................... 58
4.7.4 Alemdrn cesedinin bulunmas ....................................................... 62
4.7.5 Rusuk yarannn Sonu ................................................................... 63
III
SONU ..................................................................................................................... 65
KAYNAKA ............................................................................................................ 68
EKLER
EK 1http://tr.wikipedia.org/wiki/Alemdr_Mustafa_Pasa ..................................... 72
EK 2 SENED- TTFAK ......................................................................................... 73
EK 3 C.S. 470 ............................................................................................................ 81
EK 4 Alemdrn kemiklerinin Zeynep Sultan Camiine nakli ................................ 83
EK 5 BOA. HH. DH. D 33/19 .................................................................................. 84
EK 6 BOA. HH. 56/2582 .......................................................................................... 86
EK 7 Alemdr Mustafa Paa Destan ....................................................................... 89
ZGEM ............................................................................................................. 93
IV
ZET
YKSEK LSANS TEZ
ALEMDR MUSTAFA PAA VE HAYATI
zgr ERBULUT
DANIMAN: Yrd. Do. Dr. brahim AYKUN
2009 SAYFA: 93
Jri
: Yrd. Do. Dr. brahim AYKUN

Yrd. Do. Dr. skender YILMAZ
Prof. Dr. Kazm KKTEKN
Osmanl yenileme hareketlerinin balangc saylan III. Selim dnemi, gerici bir
ayaklanma ile son buldu. syanclar pek ok yeni dzenleme ile birlikte birok Nizam-
Cedidiyi de ortadan kaldrdlar. Fakat orduda bulunan Nizam- Cedidilerin bir ksm balarna
gelecekleri anlayarak canlarn kurtarmak iin Rusuk Ayan Alemdr Mustafa Paaya
sndlar. Alemdr ve kendisine snan kiiler, tarihe Rusuk Yaran olarak gemitir. Bu
cemiyetin amac Sultan Selimi tekrar tahta geirmekti. Bunu gerekletirmek iin ilk nce
Alemdr ve askerini stanbula geirmek gerekiyordu. Bu niyetle almalara balayan Rusuk
yaran, Sultan Mustafa ve adamlarn kandrarak Alemdrn stanbula gitmesini saladlar.
Planlarnn ilk aamasn zararsz bir ekilde tamamlayan yaranlar, stanbula geldiler.
stanbulda bir sre kaldktan sonrada Sultan Selimi tekrar tahta geirmek iin saray bastlar.
Fakat Sultan Mustafa, Saltanatn devam ettirmek iin Sultan Selimin ve ehzade Mahmutun
lm fermann verdi. Bunlar ldrmek iin harekete geen katiller Sultan Selimi ldrdler.
Ancak ehzade Mahmutu ellerinden kardlar. Sultan Selimin ldrlmesi zerine Alemdr,
Sultan Mustafay tahtan indirerek ehzade Mahmutu tahta geirdi. Sultan Mahmutta onu
kendine sadrazam yapt. Sadrazam olan Alemdr Mustafa Paa ilk i olarak epeyden beri
Osmanl merkezi ynetimine zarar veren ayanlar meselesine el att. Tarihe Sened-i ttifak olarak
geen ve Osmanl tarihinde ei benzeri olmayan bu belgeyi meydana kard. mzalanan bu
ittifak senediyle padiah ve ayanlar bir birlerinin egemenliklerini tandlar. Fakat bu sened her
iki tarafnda honutsuzluu nedeniyle yrrle girmeden tarih sahnesinden silindi. Alemdr
Mustafa Paa ise ksa bir sre Sadrazamlk makamnda kaldktan sonra kan yenieri isyanyla
hayatn kaybetti.
Anahtar Kelimeler: Alemdr Mustafa Paa, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut, Rusuk
Yaranlar, Sened-i ttifak, Kabak Mustafa syan, Sekban Oca
ABSTRACT
MASTER THESIS
ALEMDR MUSTAFA PASHA AND HIS LIFE
zgr ERBULUT
Supervisor: Assist. Yrd. Do brahim AYKUN
2009 PAGE: 93
Jury
: Assist. Prof. Dr. brahim AYKUN

Assist. Prof. Dr. skender YILMAZ
Prof. Dr. Kazm KKTEKN
The era Selim thed third, which is considered as the beginning of the movement of the
innovation of the Ottoman Empire, was brought to an end by e reactionary revolt. The rebels
eliminated a lot of Nizam- Cedids by means of several new regulations as well. But some of the
Nizam- Cedids, Who were in the army at present, realized what would happen to themselves in
the future, so they sought refuge from Alemdr Mustafa Pasha of Ruscuks Ayan to save their
lives. Alemdr and the people sought refuge from him goes down in history as Ruscuks yaran
(society)" The aim this society was to reenthrone Sultan Selim. In order to accomplish it, the
first thing to do was to transport Alemdr and his troops to Istanbul. With the aim of this
attempt, Ruscuk society succeded in deceiving and in having Alemdr go to Istanbul by Sultan
Mustafa and his men. The Groups who completed the early stage of their plan without suffering
any lost arrived to Istanbul. After staying in Istanbul for a while, they raid the Palace to reenthrone Sultan Selim. But Sultan Mustafa approved the death decree of Sultan Selim and
Shahzadah (the Prince) to maintain his sultanate. The killers who began to act killed Sultan
Selim but Shahzadah Mahmut succeded in slipping out of their hands. Due to the death of
Sultan Selim, Alemdr dethrone Sultan Mustafa and enthrone Shahzadah Mahmut, so Sultan
Mahmut appointed Alemdr as his grand vizier. Alemdr Mustafa Pasha, who became the grand
vizier, began to deal with Chief mens matter Which had been giving harm to the Ottoman
central government for a long time. He brought out a matchless document in the history of
Ottoman which went down in history as Charter of Alliance. Padishah and the Chief men
recognized the sovereignty of each other by means of endorsing the decree. But the degree went
out existence before being put into effect owing to dissatisfaction of the both side. Alemdr
Mustafa Pasha lost his life in Janissarys mutiny after holding the post of the greand vizier.
Key Words: Alemdr Mustafa Pasha, Selim the third, Mustafa, Mahmut the second,
Ruscuk Groups, Charter of Alliance, Kabakc Mustafa's Mutiny, Sekban Assosation.
VI
NSZ
Osmanl Devletinin 600 yllk tarihi boyunca birok deerli devlet adam gelip
gemitir. Bunlardan birisi de Alemdr Mustafa Paadr. Hazrlam olduumuz bu
tezde Alemdr Mustafa Paa eitli ynleriyle ele alnmtr.
Tez giri ve drt blmden olumaktadr. Bu blmler de kendi aralarnda ara
balklara ayrlmaktadr. Giri blmnde, III. Selimin tahta gemesi ve yapm olduu
baz yeniliklerden ve tahtan indirilmesine yol aan baz olaylardan bahsedilmektedir.
Birinci blmde, Alemdrn hayat ve kiilii ve Kabak syanna kadar faaliyetleri;
kinci blmde, Kabak isyan ve Alemdr ve yaranlarn stanbula gelmek iin yapm
olduklar faaliyetler ele alnd. nc blmde ise Alemdrn Saray baskn ve Sultan
Selimin lmnden bahsedildi. Drdnc blmnde ise Alemdr ve yaranlarn
stanbuldaki faaliyetlerinden ve Alemdrn lmnden sz edildi.
Bana bu alma boyunca samimi yardmlarn esirgemeyen deerli danman
hocam Sayn Yrd. Do. Dr brahim AYKUNa teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.
ERZURUM 2009
zgr ERBULUT
VII
KISALTMALAR
Bkz.
: Baknz
BOA.
: Babakanlk Osmanl Arivleri
C.
: Cilt
C.S.M.
: Cevdet Saray
ev.
: eviren
D.H.D
: Dhiliye dare
Ed.
: Editr
HH
: Hatt hmayn
Haz.
: Hazrlayan
s.
: Sayfa
S.
: Say
S.B.E
: Sosyal Bilimler Enstits
T.O.E.M.
: Tarih-i Osman Encmeni Mecmuas
TTK
: Trk Tarih Kurumu
GR
III. Selim ve Nizam- Cedid
Osmanl yenileme hareketlerinin nemli isimlerinden biri olan III. Selim, I.
Abdlhamidin1 zi Kalesinin Ruslarn eline getiini duyduunda fel geirerek
lmesinden sonra 28 Mart 1789da tahta gemitir. Sultan Selim, padiah olduunda
yirmi sekiz yanda idi.
Halk arasnda Sultan Selimin, Hz Alinin burcundan olduuna ve onun Osmanl
mparatorluuna tekrar fetihler devrini balatacana, Kanuni Sultan Sleymann
adaletini getireceine inanlyordu. Devlet adamlar I. Abdlhamiti ihtiyar ve bilgisiz
gryorlard. Selimi ise gen, bilgili, hareketli bir hkmdar olarak grdklerinden ona
ok gveniyorlard2. Halk ve devlet adamlarnn byle dnmesinin sebebi ise ok
akt. nk yllardr sren savalar sonunda byk malubiyetler halk ve devlet
adamlar arasnda bir kurtarc gereksinimi dourmutu. Onlar da kendilerini bu skntl
gnlerde kurtaracak kii olarak Sultan Selimi semiler ve btn umutlarn ona
balamlard.
Fakat yeni padiah tahta geer gemez birok sorunla kar karya kald. ki-
yldan beri Rusya ve Avusturya ile sava devam etmekteydi. Savalar sonunda Osmanl
Devleti malup olarak, 1791 ylnda Avusturya ile Zitovi antlamas ve Rusya ile de
1792de Ya antlamas yapmak zorunda kald. III. Selim bu malubiyetlerin sebebini
Avrupann gerisinde kalm olan ordu olarak gryordu. Yenieriler duraklama devri
de dhil olmak zere yaplan savalarda byk baarlar elde edilmesini salad. Fakat
zamanla bozulmaya balayarak, eskisi gibi talim yapmamaya, evlenmeye ve askerlik
dnda mesleklerle megul olmaya baladlar. Savalarda ise bozgunculuk yapmaya,
dman askerinden kamaya hatta zaman zaman asl ileri olan savamay brakp
yama yapmaya bile baladlar. Yenierilerin bu tutumlar padiahn dncelerinde ne
kadar hakl olduunu gstermekteydi. Sultan Selim, tahta kmadan nce Avrupadaki
yenilikleri takip ediyordu. Daha ehzadelii dneminde kafasnda kapsaml bir slahat
plan oluturmutu. Tahta geer gemez de bunlar uygulamaya altn grmekteyiz.
Bylece Nizam- Cedid ad altnda yeniliklere baland. Aslnda Nizam- Cedid ile
birlikte geni kapsaml bir yenilik yaplmak istenmiti. Fakat Nizam- Cedid sadece
1
2
. Hami Daniment, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, stanbul 1972, C. V, s. 57-67.

Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, Nizam- Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Ankara 1999, C.V, s. 14.
askeri alanda yaplan yeniliklere verilen bir isim olarak kalm ve devletin dier
kurumlarna ve Osmanlnn sosyal yapsna sirayet edememitir.
Sultan Selim, devlet adamlarnn slahatlar hakknda grlerin almak iin
onlardan layihalar istemitir. Bu layihalardan farkl gr ortaya kt. Birinci
ksmdakiler, mevcut olan askeri kurumlarn olduu gibi kalmas ve bunlarn nizama
sokulmas taraftaryd. kinci ksmdakiler, mevcut askeri kurumlarn tamamen ortadan
kaldrp Avrupa usulne gre yeni bir ordu kurulmasndan yanaydlar. nc
ksmdakiler ise mevcut olan askeri sistemdeki askerlerin tekrar Kanuni Sultan
Sleyman
devrindeki
nizamlarla
dzenlenmelerini
ve
Avrupa
usulne
gre
eitilmelerinden yanaydlar 3. Bylece layihalar verenler e blnmt ve tarihiler

tarafndan birinci ksmdakiler muhafazac, ikinciler devrimci, ncler ise
uzlatrmac olarak adlandrlmlardr.
Sultan Selim bu gr birletirerek ilk nce mevcut olan asker ocaklarnda
dzenlemeye gitti. Yenieri ocana haftada birka gn eitim ve retim mecburiyeti
getirilirken bunun dndaki ocaklara (Lamc, Topu oca vs ) sava eitimi ve
retimi mecburi klnmtr. Fakat tembellie alm olan yenieriler, ksa srede
kendilerine mecburi tutulan eitimi terk etmilerdir. Daha sonraki srete Nizam-
Cedid ad altnda bir ordu tekil edilmitir. Ancak bu ordu yenierilerin korkusu
nedeniyle 1793 ylnda Bostanc ocana bal saylarak Bostanc Tfengcisi Oca
namyla adlandrlmtr 4.
Balangta Nizam- Cedid iin Levent Klas yaplmken daha sonra ocaa
katlanlarn says artndan skdara da bir kla yaptrlmtr 5. 1796da karlan
yeni bir kanunname ile Nizam- Cedidin stanbul da bulunan klalar dnda Anadolu
da da klalar yaplmasna karar verilmitir. Anadoluda Cabbar-zade Sleyman, Konya
Valisi Kad Abdurrahman Paa ve Hac Ahmet olunun nclnde Nizam- Cedid
klalar yaplmaya balanmtr.6 Nizam- Cedidin masraflar ok fazlayd. Bu sebeple
rad- Cedid ad altnda bamsz bir hazine kuruldu ve bu hazinenin hesaplarn kontrol
etmek iinde rad- Cedid defterdarl oluturuldu. rad- Cedid hazinesinin gelirleri
3
Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 63; Yaar Ycel, Ali Sevim, Trkiye Tarihi IV, Osmanl Dnemi (17301861),
Ankara 1992, s. 162; Karal, Selim IIIn Hatt Hmayunlar (Nizam- Cedid 1789- 1807),Ankara 1946, s. 36- 37.
4
Kemal Beydilli- ilhan ahin, Mahmud Raif Efendi Ve Nizam- Cedide Dair Eseri, Ankara 2001, s. 60.
5
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, stanbul 1993, C. IV, s. 2065.
6
smail Hakk Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlarndan Tirsinikli smail, Ylkolu Sleyman Aalar ve Alemdr
Mustafa Paa, stanbul 1942, s. 62.
arasnda gmrk vergileri, ttn, kahve, arap, ipek, pamuk, yn ve Nizam- Cedid iin
konulmu yeni vergiler bulunmaktayd 7.
Nizam- Cedid ilk baarsn Napolyona kar Akka nlerinde almtr. Halk ve
devlet adamlar arasnda byk bir sevin yaratan bu zafer kurulu aamasndaki
Nizam- Cedid iin ok nemliydi. Bundan cesaret alan Sultan Selim Nizam- Cedidi
Anadoludan sonra Rumelide de amaya kara vererek Anadoluda Nizam- Cedidin
nderliini yapan Kad Abdurrahman Paay stanbula armtr. Rumelide bulunan
ayanlarn Kad Abdurrahman Paann hareketinden rkmemeleri iin Kad Paann
devam etmekte olan Srp isyann bastrmak iin geldii sylenmitir. Yusuf Ziya
Paann yerine sadrazam olan Hafz smail Paa esasen Nizam- Cedid dman idi ve
Kad Paann hkmet zerinde nfuzunun artmasndan da holanmyordu. Bu sebeple
Rumelide bulunan ayanlara el altndan haber gndererek Kad Abdurrahman Paa
hepinizin kkn kazmaya geliyor, Srp seferi bahane demitir. Bunun zerine Rumeli
ayanlar bir araya gelerek Kad Paaya kar asker toplamaya balamlardr. Buraya
asker gnderenler arasnda Alemdr Mustafa Paada bulunmaktayd. Vaziyetin ok
kt bir hal aldn gren Sultan Selim Kad Paay geri ekmitir. Tarihte buna ikinci
Edirne Olay denilmektedir 8. Bu ise Nizam- Cedid kartlarn martm ve Nizam-
Cedide kar daha ak bir ekilde muhalefet yapmalarna frsat tanmtr.
Bu olaydan sonra bir muhalefet havasnn olutuunu gren Sultan Selim, baz
Nizam- Cedid dmanlarn eitli grevler getirmitir. Mesela Pehlivan Aay
yenieri aas yapmtr. Bu ufak deiikliklerle ileri yoluna koyduunu dnen
Sultan Selim devlet ilerine devam etmitir. Fakat olaylar grnd gibi deildi:
Yenieriler, Nizam- Cedidin kendilerinin yerini alacandan endie ederken halk da
parann alm gcnn dmesi ve rad- Cedid hazinesi iin konulan yeni vergiler
sebebiyle iyice yoksullamt. Halk byle yokluk iinde yaarken Nizam- Cedid
taraftar devlet adamlarnn zevk ve sefa iindeki grntleri halk ileden karyor,
onlar Nizam- Cedide kar dmanca tavr almalarna neden oluyordu. Dier taraftan
7
Ahmet Refik Altnay, Kabak Mustafa, stanbul 2005, s. 42; Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 70;Ycel-Sevim,
Trkiye Tarihi IV, s. 165.
8
Birinci Edirne vakas 1703 ylnda Sultan II. Mustafann bir darbeyle tahtan indirilerek yerine III. Ahmetin
geirilmesiyle meydana gelmitir. Sultan Mustafa, eyhlislam Feyzullah Efendinin etkisiyle stanbulu terk edip
Edirne de yaamaya balamt. Bu srada cebeciler maalarn alamadklar iin kazan kaldrdlar onlar bastrmas
gereken yenierilerinde onlara katlmasyla isyan daha da bymtr. syann sonunda eyhlislam Feyzullah
Efendi canndan olurken Sultan II. Mustafa da tahtndan olmutur. Olayn Edirnede gereklemesinden dolay bu
olay tarihlerimize birinci Edirne vakas olarak gemitir. Sina Akin, Zirveden ke Osmanl Tarihi (16001908),
stanbul 2005, C. 2, s.49-52.
ehzade Mustafa da Sultan Selimi tahtan indirerek kendisini tahta geirmek iin
planlar yapyordu
. Fransann karlar iin stanbulun karmasn gerektiini
dnen Fransz sefiri Sebastiyani yenierilere, Yenieri oca kaldrlacak hepiniz

Nizam- Cedid olacaksnz. diyerek onlar galeyana getiriyordu 10.
Mustafa Nuri Paa yazm olduu Netayicl Vukuat adl eserinde Sultan Selimin
deneyimli devlet adamlarn dinlememesi ve yanl kararlar almas sonucunda
istenmeyen baz olaylarn meydana geldiini bahsederek bu olaylar yle sralamtr:
Sultan Selim, devlet adamlarnn tm uyarlarna ramen Franszlarla anlama yapm,
anlamann hemen sonrasnda ise Franszlar Msr igal etmilerdir. Franszlarn Msr
igalinin etkileri henz gemek zereydi ki Sultan Selim, yine btn uyarlara kulak
asmayarak hatta ngilizlerin basksna aldrmadan tekrar Franszlarla anlamtr. Bunun
zerine ngilizler, stanbul Boazn gemilerle abluka altna alm, Ruslar ise Hotin ve
Bender kalelerini ele geirmilerdir. Halk ve devlet adamlar yaanan bu olaylarn
sorumlusu olarak Sultan Selimi grmler ve onun aleyhine dnmlerdir 11.
Btn bu olaylarn sonucunda Sultan Selim ve Nizam- Cedid aleyhine saray
iinde ve saray dnda byk ve gl bir dman kitlesi olumutur. Artk bu kitle,
Sultan Selimin bo bir ann kollayarak isyan iin frsat beklemeye balamlardr.
Bekledikleri bu frsat da ordunun Rusya zerine sefere kmasyla domutur. Ordunun
banda sefere kan Sadrazam brahim Hilmi Paann yerine kendisini Nizam- Cedid
yanls olarak tantan aslen tam bir Nizam- Cedid dman olan Kse Musa Paa
sadaret kaymakam olmutur. Yine Nizam- Cedid dman eyhlislam Ataullah
Efendinin Musa Paa ile ibirlii olaylarn daha hzl bir ekilde gelimesine neden
olmutur. Bu iki Nizam- Cedid dman, kalelerde bulunan yamaklar kullanarak
Kabak Mustafa isyann karp Sultan Selimi tahtan indirerek 29 Mays 1807 de IV
Mustafay tahta geirmilerdir. Kabak Mustafa isyan asl konumuzla alakal olduu
iin onu ilerleyen sayfalarda daha geni bir ekilde ele alacaz.
Olaylarn byle cereyan etmesi Rusukta basit bir ayan olan Alemdr Mustafa
Paann hayatn da tamamen deitirmitir. imdi Alemdrn stanbula gelii,
sadrazam oluu ve lmyle sonulanan olaylar dizisine bir gz atalm.
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2070.

11
Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, Kurumlar Ve rgtleriyle Osmanl Tarihi, Ankara 1992, C. III-IV, s. 215.
10
BRNC BLM
1.ALEMDR MUSTAFA PAANIN HAYATI VE KL
1.1 Hayat
1765 12 tarihinde doan Alemdr Mustafa Paann hayat hakknda pek fazla bilgi
olmamakla birlikte Alemdrn, Hac Hasan Aa adl Rusuk yenierisinin olu olduu
ve Alemdrn Rusuklu ya da Hotinli olduuna dair rivayetler vardr
13
Btn
kaynaklarn hemfikir olduu konu ise Alemdrn yenieri Krkknc Bln

yoldalarndan olduudur. Alemdr Mustafa Paa, ALEMDR ismini ise katlm
olduu bir Rus seferinde bln bayraktarln yapmasndan dolay almtr 14.
1.2 Kiilii
Alemdr Mustafa Paann okumas ve yazmas yoktu. Fakat ileriyi gren bir
insand. lk balarda Sultan Selimin yenilik hareketlerine muhalefet etmi hatta Edirne
vakasnda Tekirdaa Dadeviren Oluna Kad Paaya kar asker gndermiti. O
devirde srekli halde Ruslarla sava halindeydik, Alemdr da snrlarda olmas
sebebiyle srekli dmanla temas halindeydi. Cephede bulunan askerin zellikle de
yenierilerin bozgunculuunu, dzensizliini, sava sanatlarndaki bilgisizliklerini
bizzat gryor, dmanlarn ne kadar stn olduunu anlyor, mutlak askeri alanda
yenilikler yaplmas gerektiini dnyordu. Bu nedenle Sultan III. Selimin
12
smail Hakk Uzunarl, Alemdr Mustafa Paann 1795 ylnda doduunu sylemektedir. Uzunarl, Mehur
Rumeli Ayanlar, s. 40; Fakat Kalost Arapyan ve Hayrettin Ziya Taluy Alemdr Paa ldnde krk drt yanda
olduu sylyorlar o halde Alemdr 1764 de domutur. (Kalost Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paann Hayat
ve Kahramanlklar, Ankara 1943, s.19); (Hayrettin Ziya Taluy, Yurt in Alemdr Mustafa Paa, Ankara 1945,
s.56); . aatay Uluay, Alemdrn 1750 ylnda doduunu sylemektedir. (. aatay Uluay, Alemdr Mustafa
Paa, stanbul 19579, s. 3).
13
smail Hakk. Rusuklu ya da Hotinli olduunu sylerken ( Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 40.) ;Cevdet
Paa Rusuklu olduunu (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. V, s. 2268.); Arapyan ise Hotinli olduunu sylyor.
(Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 3); Lamartine ise Alemdrn Bulgaristan ve Arnavutluu ayran yaylalarda
bir obann olu olarak dnyaya geldiini sylyor. (Alphonse de Lamartine, Derken (Trkiye Tarihi),C. VII, s.
1813); Ali Seydi de Alemdrn Arnavut asll olduunu sylyor. (Ali Seydi, Alemdr Mustafa Paa, stanbul 1329,
s 46).
14
Ahmet Cevdet Paa, tarih vermeyerek Alemdrn Sultan Mustafa devrin de meydana gelen bir Rus seferinde
Bayraktarlk yaparak Alemdr diye hret olduunu sylyor. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet C. V, s. 2268); smail
Hakk, Hayrettin Ziya Taluy ve . aatay Uluay, Alemdrn katld Rus seferinin 1768 ylnda olduunu ve
Alemdrn bu seferde blnn bayraktarln yaparak Alemdr olarak hret bulduunu sylyorlar. Fakat
Alemdrn 1768de 34 yanda olduu dnlrse bu pek muhtemel deildir.(Uzunarl, Mehur Rumeli
Ayanlar, s. 40); ( Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 10); (Uluay, Alemdr Mustafa Paa, s. 3).
yeniliklerini can gnlden desteklemeye karar vermitir
15
. Alemdr sert yaratl bir
insand. Onun kiilii hakknda Mehmet Sreyya yle demektir:

Gayet mert ve cesur, Asker yetitirmeye kadir. Cmert yolda uruna can
vermekten ekinmeyen bir insand. Halk arasnda methedilir ve yenieri
arasnda hatr saylrd 16.
Daha ncede sylediimiz gibi Alemdr Mustafa Paann hayat ve kiilii
hakknda pek kstl bilgi bulunmaktadr. Bu sebeple onu yapm olduu faaliyetler
geeceiz.
1.3 Kabak isyanna kadar Alemdr Mustafa Paa

1.3.1 Alemdrn Rusuk ayan olmas
Osmanl merkezi ynetiminin bozulmasyla ve tmar sitemini hemen hemen
ortadan kalkmas sonucunda vilayetlerde ve kazalarda Ayan ad verilen bir nevi
Avrupadaki derebeylere benzer kurumlar Osmanl devletinde ortaya kmaya
balamtr. Bunlar eyaletin ileri gelenlerinden olup nfuzlar bulunduklar blgede ok
fazlayd. Merkez tarafndan atanan valilerin emrinde olmas gereken bu ayanlar onlarn
emirlerini dinlemiyorlar hatta baz yerlerde eyaletin merkezine bile valileri
sokmuyorlard.
O devrinde Anadolunun ileri gelen ayanlar unlard: orum, Yozgat ve evresi
apanolu hanedan, Manisa ve etraf Kara Osman oullar, Bolu ve evresi Hac
Ahmet olu brahim, Bilecik ve etraf Kalyoncu Ali ve Kalyoncu-zade Mustafa
bulunmaktayd. Rumelide ise: Silistre ve Deli orman blgesi Ylk olu Sleyman,
brail taraflar Nazr Ahmet Aa, Rusuk, Trnova ve civar Tirsinikli smail, Vidin ve
civar Pazvant olu, Edirne ve evresi Dadeviren olu Mehmet bulunmaktayd.
Alemdrn bulunduu Rusuk ve civar Tirsinikli olu smail Aann
kontrolndeydi. Alemdr da Tirsinikli olunun hizmetinde bulunmaktayd. Arapyan
Efendi Tirsinikli smailin Alemdr ok gvendiini ve gven neticesinde de nce onu
kendine hazinedar daha sonrada ordusuna bayraktar yapmtr diyor
15
16
17
17
. Tirsinikli olu
Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 87.

Mehmet Sreyya, Sicilli Osman Yahut Tezkere-i Meahiri Osmaniye, stanbul 1998, C. IV/III, s. 38.
Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 3.
Pazvant olu Osman isyan srasnda Pazvantn Rusuka girmesini engelledi.

Hkmet de Pazvant oluna kar Tirsinikli smail Aay desteklenmitir.
Tirsiniklinin Pazvant olu isyanndaki bastrmadaki baarsndan dolay Silistre valisi
Grc Osman Paa, Tirsinikliye Kapclk ba verilmesini hkmetten rica etmi,
hkmette bu istei uygun grerek Tirsinikliye Kapc ba rtbesini vermitir 18.
Fakat Tirsiniklinin amac bakayd,
o Deliorman ve Silistreyi istila etmek
istiyordu. Bu isteini engel olacak bir kii vard, o da bu blgeler sahip olmak isteyen
Ylk olu Sleyman Aa idi. Bu sralarda Tirsinikli olunun nfuzu altnda bulunan
Hezargradn ayan Hac mer Aa lmt. Tirsinikli, Hezargrat ayanlna o sralarda
Trnovada vekil bulunan Alemdr Mustafay getirilmesini hkmetten istemitir.
Hkmet bu teklifi kabul etmek istememi ve birka yl oyalamtr. Fakat sonra
mecbur kalarak Alemdrn Hezargrat ayanln onaylamtr 19. Bylece Alemdr 1807
ylnda Hezargrat ayan olmutur.
Hkmet, Tirsinikli olu ile Ylk olu Sleymann Deliorman ve Silistre iin
yapm olduklar mcadelenin sona ermesini istiyordu. nk bu srada Pazvant olu
isyann iyice alevlenmiti. Bu nedenle iki ayan zoraki bir ekilde bartrld. Pazvant
olunun adamlarndan Manav brahim birok yeri yama etmi ve Totrakana
ekilmiti. Hezargrat ayan Alemdr ve maiyetinde bulunan Pehlivan Aa Totrakanda
Manav kuatarak, Manav ve etesini ortadan kaldrmlar ve bylece devleti byk bir
gaileden kurtarmlard. Adamlarnn bu baarlarndan dolay Tirsinikli, hkmetten
Eflak Voyvodas Konstantin vastasyla Alemdra, Kapcbalk ve Pehlivan Aaya
da hassa Silahorluu verilmesini istedi
20
. Hkmette bunu uygun grerek
onaylamtr. Bylece Alemdr Kapcbalk rtbesi almtr.

Tirsinikli olu bu isyan bastrdktan sonra planna kald yerden devam etmeye
balad. nce Ylk olunun elinde bulunan Deliorman ve Dobriceyi ele geirdi. Birok
adamn Balk, Kovarna, Main ile Balkan Dalarna doru gnderdi. Tirsiniklinin
esas amac Edirneye kadar olan blgeyi kendi hkimiyeti altna almakt. Hkmet bu
istila hareketine kar aciz durumdayd ve yapacak hemen hemen hibir eyleri yoktu.
Tirsinikli olu plann tam anlamyla icra edemeden Edirne olay patlak verdi. Tirsinikli
18
19
20
Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 11.

Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 16; Kalost Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 3.
BOA. HH, 56/ 2582; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 21.
bir miktar askerini Edirneye Kad Abdurrahman Paaya kar Dadeviren olu
Mehmet Aaya gnderdi. Ayrca Tirsinikli olu Rumelide bulunan dier aalar Kad
Paaya kar birlik olmak iin tevik etti.
III. Selimin olayn daha bymesini engellemek iin Kad Abdurrahman Paay
geri ekmesiyle Edirne vakas son buldu. Bu Tirsiniklinin yarm kalm olan iine
devam etmesine imkan verdi. Tirsinikli olu smail Aa, zevk dkn bir insand
Rusukta bulunan iftliinde srekli elenceler dzenlerdi. Yine bu elencelerin
birinde allklarn arasnda gizlenen
biri
tarafndan
vurulmutur21.
Bylece
karabilecei korkulan byk bir gaileden Osmanl devleti kurtulmutur.

Tirsinikli smail Aann ldn duyan Alemdr Mustafa yanna krk bin
civarnda askeride alarak Hezargrad tan Rusuka doru hareket etti. Alemdrn
Rusuka doru hareket etmesine Rusuk halknn Alemdr Rusuka daveti de
phesiz etkili olmutur 22.
Alemdrn Rusuka yerletii sralarda hkmette de Tirsinikli smailin
lmyle onun nfuzu altnda olan yerlerin kime verileceine dair toplant yaplyordu.
Bu toplant sonunda Alemdrn Rusuk Ayan olmas, Tirsinikli smailin kontrolnde
olan Trnovann da ilaveten iltizamla ona verilmesi ve Silistre Eyaletine de Bekir
Paann gndermesi kararlatrlmtr. Bu karar bir telhisle Sultan Selime
bildirilmitir 23.
Hkmet, toplant sonunda Silistreye Bekir Paay gndermek istediini
sylememitik. Fakat Bekir Paa gitmeyince onun yerine Laz Ahmet Paa gnderilmek
istendi o da olmaynca Hotin muhafz Mehmet Paa grevlendirildi. Bylece Mehmet
Paa, Silistre de Alemdr ile Ylk olu Sleyman arasnda bir denge unsuru olacakt 24.
Hkmet bu kararlar alyordu fakat bunlar uygulayacak gce sahip deildi.
21
Arapyan, Tirsiniklinin dmanlarnn biri tarafndan dzenlendii elence gecelerinden birinde ldrldn ve
Alemdrn sadrazam olduktan sonra Tirsinikliyi ldreni Manisada buldurarak ldrttn sylyor. (Arapyan,
Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 3); Efdalddin Bey, Tirsinikli olunu ok apkn biri olduundan bahsettikten sonra
mahiyetinde bulunan Sleyman Aann dillere destan bir kars olduunu ve Tirsiniklinin ona gz koyarak ele
geirdiini, bunu duyan Sleyman Aann iftlie gelerek Tirsinikliyi vurduunu sylyor. (Efdalddin Bey,
Tarih-i Osman-i Encmeni Mecmuas, Alemdr Mustafa Paa maddesi, S. 712, s. 600); Abdurrahman eref de
Tirsiniklinin Edirne olay srasnda ihanetinden dolay idam edildiini belirtmektedir. (Abdurrahman eref, Tarih-i
Devlet-i Osmaniye, stanbul 1318, Cilt. 2, s. 274).
22
BOA. HH, 253/ 14401A.
23
BOA. HH, 55/ 2526; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 45-48.
24
Hkmet, bu ekilde bir karp bir toplar iken Ylk olunun adamlarndan Gvur
Hasan Yenipazara saldrd. Bunun zerine Alemdr da adamlarndan Sat olunu
Silistreye Ylk olunun zerine gnderdi. Alemdrn gnderdii askerinin basksna
direnemeyen Ylk olu kaarak braile snd. Bunu duyan Alemdr, yanna bir
miktar asker alarak braile Ylk olunu muhasaraya giderken, kuvvetlerinden bir
ksmn Gvur Hasan zerine, dier bir ksm da Selvi Ayan Hasan zerine gnderdi
25
. Alemdrn bu ani hareketi stanbulu telaa drd. Alemdrn yalnzca Rusuk
ayan olmas iin alan hkmet, gelien bu olaylar karsnda baz tedbirler almak
istedi
26
ise de Rusuk Ayanlnn yannda Silistre, Aydos ve slimiyenin de onun
nfuzu altna girmesini kabul etmek zorunda kald.

Bayraktar Silistre ayanlna bu saldrlarda byk baar gsteren adamlarndan
Sat olunu getirdi ve ona verdii emirle Silistre ierisine valinin girmesine izin
verdirtti. Bayraktar Mustafann bu tavr ve Bodan Voyvodal grevinden alnan
Aleksandr Marvozinin Alemdr hakkndaki olumlu dncelerini stanbula sylemesi
hkmetin Alemdr hakkndaki dncelerinin deimesine sebep oldu ve bunun
zerine Alemdra Kapcbalk rtbesine ilaveten Mirahur-u evvel payesi verildi 27.
1.3.2 Alemdrn Rusuktaki faaliyetleri

Alemdr okumam bir insand fakat iyi bir asker ve ziraatyd. Bu meziyetlerinin
yan sra Alemdr iyi bir yneticiydi. Kimi nereye ne zaman gndereceini ne tr
nlemler alacan ok iyi biliyordu.
Alemdr; Rusuk ayan olunca ilk ii ehrin surlarn kuvvetlendirmek oldu. Daha
sonra herhangi bir Rus saldrsna kar Tuna kenarnda bulunan Yergne birok
asker ve mhimmat gnderdi. Ordusunu birok yeni askerle takviye etmi, Rusukun
her yerine emeler yaptrm, aylar, dereleri slah ettirerek kurak yerleri sulatmtr 28.
Bylece savatan ve kuraklktan kaan halkn geri dnmesiyle Rusukun nfusu
artmtr.
25
26
27
28

Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S.712 s. 601; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 55.
Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 4-5.
10
1.3.3 Alemdrn Rus savandaki faaliyetleri ve vezir olmas

Alemdrn Rus savalarndaki faaliyetlerine gemeden nce o devre kadar
yaanan Osmanl- Rus savalarna ksaca bir gz atmak yerinde olacaktr.
Knezlikler eklinde dank halde bulunan Ruslar Korkun van zamannda
birlemeye baladlar. vandan sonra gelen I. Petro Ruslar Avrupa da sz sahibi
yapmak istiyor ve bunun gereklemesi iin Karadeniz ve Krma sahip olmas
gerektiini biliyordu. Ayrca I. Petro, Ruslarn Ortodoks mezhebinden olmalarndan
dolay btn Ortodokslar kendi hkimiyetleri altna almak istiyordu. Fakat Petronun
bu emelleri gerekletirme yolunda karsnda gl bir Osmanl devleti bulunuyordu.
Petro amacna ulaamasa da ondan sonra gelenler bu amalar urunda almlardr.
Rusya ile Osmanl devleti III. Selim dnemine kadar birok sava yapmtr. Bu
savalarda Rusya kendisine mttefik olarak srekli Avusturyay semitir. Avusturya
ile beraber bir Balkan politikas gtmeye balamlardr. Bu politikaya Panslavizm
denilmekteydi. Panslavizmin amac Balkanlar da bulunan Slav halklar Rusyaya
balamakt. Bunu amalayan Rusya, Avusturya ile ittifaklar yaparak Osmanllar ile
birok savaa girimilerdir. Bu savalarn bazlar unlardr:
16821683 ikinci Viyana kuatmasnn baarszlndan sonra ortaya kan kutsal
ittifaka Ruslar da dhil olmutur. Ruslar, Osmanl devletine kar savaarak Azak
kalesini ele geirmiler ve bylece ilk kez 1699 ylnda Karadenize kmaya hak
kazanmlardr. 1711 de yaplan Prut savanda Osmanl devletine yenilmiler ve tekrar
Azak kalesini Osmanlya vermek zorunda kalmlardr.17361739 yllar arasnda
Ruslarn Krma saldrmalar sonucu bir Osmanl Rus sava km ve Ruslar yine
Avusturya ile ittifak yapmtr. Fakat bu ittifak Osmanl karsnda hezimete uramtr.
1739 da Ruslarla yaplan Belgrat baryla, Karadeniz de donanma bulundurmamak
artyla Azak kalesi geri verilmitir. 17681774 Osmanl- Rus sava Ruslarn Lehistan
i ilerine karmas sonucu kmtr. Bu sava, Osmanl devleti iin byk toprak
kaybna yol aan Kk Kaynarca antlamasyla ile son bulmutur. Bu anlamayla
Krm bamsz olmutur. Bu sralarda Rusyann banda II. Katerina bulunmaktayd.
Katerinann amac Osmanl devletini tamamen ortadan kaldrarak Akdenize kadar
uzanmakt. Bunun iinde Katerina Grek projesi ad altnda bir proje gelitirdi. Bu
projeye gre Ruslar stanbulu ele geirecekler ve burada Grek devlet kuracaklard.
11
Kurduklar bu devletin bana da Katerinann torunu Konstantini geirecekti. Bu ama

dorultusunda Krm da karklklar kararak Krm ele geirdiler. Osmanl ise bir
Mslman toprann Ruslarn eline gemesini kabullenmeyerek gc olmad halde
Ruslara sava amtr. Bu sava 17871791 yllar arasnda srmtr. Savan sonunda
Osmanl devleti yenilerek 1792de Ya anlamasn imzalamak zorunda kalmtr. Bu
anlama ile Dinyester nehri iki devlet arasnda snr olarak kabul edilmitir 29.
nc Selim tahta ktnda Ruslarla ilikiler byle devam etmekteydi. Bu
srada Napolyonun Msr igali btn dengeleri alt st etmiti. Bu karmaadan
kurtulmak iin bir k yolu arayan Osmanl devleti, eski dman olan Rusya ile
Fransaya kar ittifak yapt. Fakat bu ittifak Napolyonun Fransaya geerek imparator
olmas ve Avrupa corafyasna yeni bir ekil vermek iin bir dizi savalara girimesiyle
son buldu. Napolyonun esas amac ngilizleri alt etmekti. Fakat ngilizlerin bir ada
devleti olmas ve gl bir donanmaya sahip olmalar Napolyonun elini kolunu
balyordu. Bu sebeple gl bir kara ordusuna sahip olan Napolyon, ngilizlere bir ey
yapamayacan anlaynca bu ordusuyla Avrupa ilerine doru hareket etti. Balkanlara
kadar ilerledi. Venedik ve Ceneviz devletlerini ortadan kaldrarak Osmanl devletiyle
komu oldu. Napolyon buradan Ruslara yneldi. Ruslar iki ate arasnda brakmak
iinde stanbulda bulunan Fransz sefiri Sebastiyaniyi kullanmaya balad.
Sebastiyani, Osmanl hkmetini Ruslara kar kkrtmaya balad. Fakat Osmanl
devleti Fransann bu hareketine kuku iinde bakmaktayd. nk henz ksa bir sre
nce Napolyon Msr igal etmi, imdi de ittifak arsnda bulunuyordu. Bu olay
yznden bir sre tereddt ierisinde kalan Osmanl devleti, Napolyonun Avrupa
devletlerine kar alm olduu st ste birka galibiyet sebebiyle tekrar Franszlarn
ittifak arsna scak bakmaya balad. ngiltere ve Rusya bu yaknlamay pek ho
grmeyerek Osmanl devletini kesin bir dille uyardlar ise de bir netice elde edemediler.
ngiltere bu konuda ne kadar ciddi olduunu gstermek iin donanma ile boaza geldi
ve stanbulu kuatt. stanbul da herkes ngilizlerin kuatmas sebebiyle telaa dt.
Fransz sefiri Sebastiyani bouna tela ediyorsunuz, birka para gemi ile bir ey
yapamazlar karadan asker gelmedikten sonra bize bir ey olmaz szleriyle stanbullular
uyandrmaya alt. Sebastiyaninin szlerini stanbul hkmetini ve halkn iinde
dtkleri korku batandan uyandrd ve boazda bulunan gemiler kar hazrla sevk
29
Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyas Tarihi (17891914), Ankara 1997, s.14-22.
12
etti. Hazrlklarn farkna varan ngiliz donanmas istediklerini elde edemeden gizlice
kat. Bu srada Rus taraftar olan Eflak ve Bogdan Beyleri bir isyan hazrlnda
olduklar dnld iin grevlerinden alndlar. Ruslar, bu beylerin kendilerine
sorulmadan neden grevden alndklarn sorarak, tekrar greve iade edilmeleri iin bir
ltimatom verdiler. Ruslarn ciddi olduunu anlayan Osmanl devleti bu beyleri tekrar
grevlerine iade etti.
Osmanl devleti sorunu bu ekilde hallettiini dnrken Ruslar, aniden 10
Kasm 1806 da Dinyester nehrini geerek Eflak ve Bogdan igal ettiler. Zahire ve
levazm eksikliinden dolay Bender ve Hotin kalelerini, ardndan da Kili ve Akkerman
kaleleri Ruslarn eline geti.30 Ruslarn anlalmaz ve ani saldrs karsnda Osmanl
devleti hemen savaa girmekte tereddt ediyordu. Osmanllarn bu tereddd
Napolyonun Jena zaferiyle son buldu. Bu zaferden nce ve sonra Napolyonun Sultan
Selime Ruslara kar kendisiyle birlikte savaa girmesi iin srekli mektup yollamas
ve Sebastiyaninin basks sonucu Osmanl devleti, 20 Aralk 1806da Ruslara sava
ilan etti 31.
Ruslar, Kili ve Akkirman kalelerinden sonra smail kalesine doru harekete
getiler. Ruslarn hareketini iiten Alemdr, adamlarndan Pehlivan Aay smail
kalesini korumakla ykml olan Kasm Paaya gnderdi. smail kalesinin iinde
bulunan halk ve askerlerin kurtulma umutlar bitmek zereyken Pehlivan Aann
gelmesiyle tekrar umutlandlar. Pehlivan Aa ve Kasm Paa Ruslara kar ok iyi
direndiler. Ruslar, smail kalesini ele geiremeyeceklerini anlaynca geri ekildiler. Bu
baardan sonra hkmet, Kasm paaya vezirlik ve Gazi unvan verirken Pehlivan
Aann Alemdrn adam olmas sebebiyle Alemdr vastasyla eitli hediyeler
gndermitir 32.
Bu srada Kara Yorgi nderliinde Srplar ayaklanmt. Devlete hep sorun
karan Pazvant olu kendini affettirmek amacyla bu isyan bastrmak iin harekete
getii srada ld. Pazvant olundan boalan Tuna boyu ve Silistre eyaleti iin bir
valiye gerek duyuldu. Bu olay grmek zere bir meclis topland. Buralar iin vali
olarak Alemdr Mustafa dnlyordu. Fakat kendisinin bu grevi kabul etmeyecei
30
31
32
Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S.712, s. 602; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 58.
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s. 91.
13
ihtimaline kar hemerisi Mehmet Emin Behi Efendi Ba muhasebeci payesiyle Tuna
yals mubayaacs olarak Alemdr ikna etmek iin gnderildi. Alemdr ilk bata
Behi efendinin bu teklifini kabul etmek istemedi; ancak Behi Efendi ikna yeteneini
kullanarak Alemdr ikna etmeyi baard. Bylece Alemdr Silistre valisi ve Tuna
seraskeri olarak vezir oldu 33.
Alemdr, vezir olduktan sonra Ruslar, Rusuk a saldrd. Fakat Alemdr Mustafa
Paa onlar bozarak geri ekilmeye mecbur brakt. Buradan bir netice elde edemeyen
Ruslar Yerg saldrdlar. Alemdr Yerg gelerek bir kez daha Ruslar geri
ekilmeye mecbur brakt. Bunun zerine Ruslar bu baarszlklarn silmek iin
Bkree gidip Srplarla birleip byk bir karklk karmak istedilerse de yine
Alemdrn mdahalesiyle geri ekilmek zorunda kaldlar. Alemdr Mustafa Paa
Ruslara kar Bkre de yapm olduu atmada ele geirdii birka tane top ile 45
civarndaki sava esirini stanbula gnderdi 34. Esirler ile toplarn stanbula gelii halk
arasnda byk sevin uyandrmt.
Alemdrn bu baarlar srerken, stanbul hkmeti tarafndan Ruslara kar
kesin bir baar elde etmek iin orduyu hmayun hazrlanmaya baland. Hazrlanan
ordu, stanbuldan hareket ederek Edirneye geldi. Alemdrn ordunun hareketinden
hibir phe duymamas iin Alemdrn yannda bulunan Ebu Bekir Aa ile Behi
Efendi Sadrazam brahim Hilmi Paa tarafndan orduya davet edildiler. Ebu Bekir
Aaya Mirahur-u evvel ve Behi Efendiye de Ba muhasebecilik payesi verilmitir 35.
Bunlar tekrar, ordunun geliinden dolay herhangi bir rahatszlk duymasna gerek
olmadn Alemdra bildirmeleri iin Rusuka gnderdiler.
Bundan sonra ordu Edirneden ayrlarak Rus cephesine doru harekete geti. Ebu
Bekir Aa ve Behi Efendi Sadrazam brahim Hilmi Paa komutasndaki ordunun
hareket amacnn sadece Ruslara kar olduunu, baka bir ama tamadn ifadeleri
Alemdr Mustafaya ilettiler. Anlatlanlarn makul bulan ve yaplan tayinlerden
memnun olan Alemdr Mustafa Paa, yanna bir miktar asker alarak Prevadide orduyu
karlad. Sadrazam brahim Hilmi Paa, Alemdr ok scak karlad ve ona Liva-i
33
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2039; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S.7-12, s. 603; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 57; Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, Ankara 2003, s. 115; M. Rasim zgen, Alemdr
Mustafa Paa, stanbul 1953, s. 19.
34
35
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2062; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 712, s. 685; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 60-61.
14
erif seraskerlii payesi verdi
36
. Bunun zerine Alemdr da ordu iin gerekli olan
zahirenin tedariki hizmetini zerine ald. ki taraf da memnun eden bu olaydan sonra
Alemdr Rusuka geri dnmtr.
36
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2062; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 712, s. 686; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 61; Yusuf Akura, Osmanl Devletinin Dalma Devri ( XVIII. ve XIX. Asrlarda),
stanbul 1940, s. 143; zgen, Alemdr Mustafa Paa, s. 22.
15
KNC BLM
2.KABAKI SYANI VE ALEMDR MUSTAFA PAA
2.1 Kabak isyannn balamas
Osmanl devleti, Kabak isyanndan nce de birka tane daha gerici ayaklanma
yaamtr. lk gerici ayaklanma, 20 Mays 1622 ylnda II. Osmann (Gen Osman)
ldrlmesi ile balamtr. Gen Osman, disiplinsizliklerini bildii ve Hotin seferinde
baarszlklarn bizzat kendi gzleriyle grd yenieriler yerine, Anadolu da
bulunan sekbanlardan bir ordu kurmay dnyordu. Bunu gerekletirmek iin, hacca
gitme bahanesiyle Anadoluya geecek ve sekbanlardan oluan bir ordu ile tekrar
stanbula gelerek yenierileri ortadan kaldracakt. Fakat deneyimsiz olan Gen Osman
ok acele ederek, dncelerini baz devlet adamlarna amas ve bunlarn da
yenierilere sylemesi sonucu yenieriler tarafndan karlan bir isyan neticesinde
ldrlmtr. Bu isyan, yenierilerin padiah ldrecek kadar ileri gidebileceklerini
gstermitir.
Bir sonraki gerici ayaklanma ise III. Ahmet devrinde yani Lale devri olarak
bildiimiz, Pasarofa anlamasyla balayan bar dnemidir. Osmanlda ilk
yenilikleme hareketlerinin balangc saylan, Osmanlnn baty tanmaya ve
anlamaya alt bir dnem olan Lale Devri, 28 Eyll 1730 tarihinde Patrona Halil
isyanyla son bulmutur. gn sren isyan sonunda Sadrazam Nevehirli brahim
Paa idam edilmi ve III. Ahmet tahtan indirilerek yerine I. Mahmud geirilmitir.
Osmanl devletindeki bu gerici hareketlerin genel nedenleri olarak fetihlerin son
bulmas, parann deerinin dmesiyle alm gcnn azalmas, yeterli niteliklere sahip
olmayan padiahlarn baa gemesi, ulema ve devlet adamlarnn arasndaki nfuz
mcadelesini sayabiliriz. Bu gibi sebeplerin sonucun da bazen yenieriler bazen de
ulema ve devlet adamlar karlkl ibirlii ierisinde isyan etmilerdir. Daha ok ta faal
rol oynayan yenieriler olmutur. Kabak isyann da ulema ve devlet adamalar
yenierilerin Rus seferinde bulunmalar sebebiyle askeri g olarak Boazlar da
bulunan yamaklar kullanmlardr. Ayrca Kabak isyann ortaya karan yukarda
saydmz temel sebeplerin dnda o dneme has baz sebepler de bulunmaktadr. Bu
sebepleri yle maddeletirebiliriz:
16
1. ehzade Mustafann saltanat ele geirmek iin devlet adamlarn

ve yenierileri el altndan kkrtmas.
2. II. Edirne vaksndan sonra Sultan Selimin pasif tavr ve Nizam-
cedidilere yeni grevler vermesi.
3. Nizam Cedid iin kurulan rad- Cedid hazinesi iin konulan yeni
vergilerin halka ar gelmesi.
4. Nizam- Cedid taraftar devlet adamlarnn lks yaam, fakirlik
iinde yaayan halk kzdrmas.
5. Yenierilerin, Nizam- Cedidin onlarn yerini alacandan
korkmas ve onlardan bu sebeple nefret etmesi.37
6. stanbulda bulunan yabanc devletlerin sefirlerinin Bab Aliyi
kendi isteklerine gre hareket etmesini salamak iin yenierileri
kkrtmalar.
Bu gibi nedenler III. Selimin kurmu olduu Nizam- Cedid ordusuna kar
dmanlna yol amtr. Sultan Selim, II. Edirne vakasndan sonra Nizam- Cedide
kar fark ettii muhalefeti yumuatmak iin baz atamalar yapmtr. Bunlar, Yenieri
Aas brahim Hilmi Paann Sadrazam, Rumeli Kad askeri erif-zade Mehmet
Ataullah Efendinin eyhlislam yaplmasdr. Ancak tayinler Nizam- Cedide olan
dmanl azaltmam aksine daha da artrmtr. Bu srada Rusyaya sava almasyla
birlikte on be bin kiilik derme atma bir orduyla stanbuldan ayrlan Sadrazam
brahim Hilmi Paa, yerine sadaret kaymakamlna Kse Musa Paay brakmtr.
Kse Musa Paa ve eyhlislam Topal Ataullah Efendi, Padiaha kendilerini
yenilik taraftar olarak tantmlard. Aslnda ikisi de Nizam- Cedid dman idiler ve
ehzade Mustafa ile ibirlii halindeydiler. Amalar Sultan Selimi tahtan indirip,
ehzade Mustafay tahta karmakt. Bu iki ahs ordunun stanbuldan ayrlmasndan
faydalanarak yamaklarla anlamlardr.
37
Yenieriler, Nizam- Cedidten ne kadar nefret ettiklerini u cmleden anlayabiliriz: Bizlere gre kfir olmak ve
kefere memleketine gitmek ise Nizam- Cedid olmaktan ehvendir. mer bilir, Nizam- Cedide Dair Bir Risale
Zebir-i Kumani Fi tarif-i Nizam- lhami, Ankara 2006, s. 60.
17
Bu iki ahs iin Cevdet Paa unlar sylemektedir:

Ataullah Efendi yalanc bir topal, Musa Paa fesat ve kse biri olmakla
grnte birbirine benzer kiilerdi. Bu iki fesadn bir bozgun karaca
belliydi. Hele Musa Paa, Hazreti Musa zamannda Samri diye tannm
fesat ve bozguncu bir kimse olan Musann yerine gelmi kt bir
kimseydi 38 .
Kse Musa Paa, yenieriler Tuna boyuna sevk olduktan sonra Boaz kalelerini
korumak iin Anadoludan bir miktar asker getirtti. Bunlar Nizam- Cedid askeriyle
birlikte talim yapacaklar ve aylklarn rad- Cedid hazinesinden alacaklard
39
. Kse
Musa Paa, yamaklara ngiliz Mahmud Efendi Nizam- Cedid elbisesi giydirmesi iin
gnderdi. Fakat yamaklarn yanna daha nce gndermi olduu bir memurla Nizam-
Cedid elbisesi giyerseniz dinden karsnz, giymezseniz, srlrsnz hatta Nizam-
Cedid askeri sizi ldrr diyerek onlar kkrtt
40
. Yamaklar, Nizam- Cedid elbisesi
giydirmek iin gelen ngiliz Mahmud Efendiye Biz kulolu kuluz eba-an-ced
yenieriyiz, Nizam- Cedid elbisesi giymeyiz
41
dediler ve Mahmud Efendinin onlar
yattrmak iin szler sarf etmeye baladnda zerine ullanarak onu ldrdler.
Ertesi gn Byk Dere ayrn da balarnda Kastamonulu Kabak Mustafa.
Arnavut Ali, Bayburtlu Sleyman, Bekir avu, illi ve bi gibi ileri gelenlerle
toplandlar
42
ve baz kararlar aldlar. Bu kararlar uyacaklarna dair kl atlayarak
yemin ettiler43. Alm olduklar kararlar unlard:
38
1.
bitinceye kadar arap imemek
2.
Fakir fukaraya hibir ekilde zarar vermemek
3.
Mslman ve Hristiyann malna, rzna dokunmamak
4.
Bu kararlara kar gelenleri hep birlikte ortadan kaldrmak

Altnay, Kabak Mustafa, s. 61.
40
Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 21; Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 81; Ycel-Sevim, Trkiye Tarihi IV, s. 170.
41
Altnay, Kabak Mustafa, s. 62; Fahri . Derin, Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, Belleten, C. XXXVIII, No:
151,Temmuz 1974, s. 384; Ycel-Sevim, Trkiye Tarihi IV, s. 170.
42
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2075; Altnay, Kabak Mustafa, s. 63-64; George Oulukyan Ruznamesi,
18061810 syanlar III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdr Mustafa Paa, stanbul 1972, s. 3.
43
Kl atlamak bir eit yenieri yeminiydi. stnden atladn kl eer sznde durmazsan boynuna insin
anlamna gelmekteydi. Byle verilen szn tutulmas temin ediliyordu. Bkz. Ebu Bekir Efendi, Vaka-i Cedid, s. 152.
39
18
5.
Et meydanna giderek Kurana gre hareket etmek ve arzular

yerine getirilmedike dalmamak 44.
syanclar bu kararlar aldktan sonra Kabak Mustafay kendilerine bakan

setiler. Kalabal gren halk evlerine kapanm, esnaf ise dkknlarn kapatmt.
Kabak Mustafa, halk kendi yanna ekme iin amacmz sadece Nizam- Cedidi
ortadan kaldrmak baka niyetimiz yoktur, Mslmanlarn ve kendini ocakl sayanlarn
yanlarna gelmesini istedi
45
. Kabaknn bu szlerinden sonra Nizam- cedid
dmanlar Kabaknn yanndaki kalabala karrken esnaflarda dkknlarn

amtr.
Olanlar Bab Ali tarafndan duyulunca bir meclis oluturuldu. Asileri yattrmak
ve datmak iin Bostancba akir Efendi bunlarn zerine gnderildi. Bostancba
akir Efendi Kalender Bahesine kadar gidebilmi daha fazla gidemeyeceini
anlaynca Bebekte kalmtr. Bunun zerine yamaklarn ou Laz olmas sebebiyle
yirmi belerin mtevellisi olan aslen Laz olan Kazanc Hac Mustafa Aa bunlar teskin
etmek iin gnderilmitir. Kazanc Hac Mustafa Aa asileri teskin etmek yle dursun
onlar daha da cesaretlendirmitir
46
. Saraya geri dnen Hac Mustafa Aa, asilerin
ngiliz Mahmud Efendiyi ldrdkleri iin ok zgn olduklarn, af dilediklerini ve

Boazda bulunan Nizam- Cedid askerinin oradan kaldrlmasn istediklerini syledi.
Bunun zerine Nizam- Cedid askeri boazlardan ekilerek Levend iftliine
gnderildiler. Asilerin, Boazlar da bulunan Nizam- cedid korkusu bylece ortadan
kalm oldu. Devlet ileri gelenleri de asilerin isteklerinin son bulduunu dnerek rahat
bir nefes aldlar.
Sultan Selim, olaylardan habersiz bir ekildeyken musahip aalardan biri gelien
olaylar ona anlatm, olanlar duyan padiah inanmayarak en gvendii adam Sr
ktibi Ahmet Efendiyi arm ve olanlar sormutur. Ahmet Efendi, olanlarn doru
olduunu ve Bostancbann hepsinin cezasn verdiini sylemitir. Bunun zerine
Sultan Selim sinirlenmi, iindeki pheyi gidermek iin de Bostancban ararak
44
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2075; Altnay, Kabak Mustafa, s.64; Oulukyan, 18061810
syanlar, s. 3; Derin, Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, s. 388-389; Akura, Osmanl Devletinde Dalma Devri,
s. 146.
45
smail Hakk Uzunarl, Kabak Mustafa syanna Dair Yazlm Bir Tarihe ve Amedci Mustafa Reid Beyin
brahim Paaya Mektubu, 23-24 Sayl Belletenden ayr basm, Ankara 1942, s. 255.
46
Cevdet Paa, Kazanc Hac Mustafa Aann bakrclkla uraarak iyi para kazandn fakat Nizam- Cedidin
ileri gelenlerinin alm olduklar kararlarn onun ticaretine dokunmas sonucu Nizam- cedid dman olduunu ve bu
yzden asileri cesaretlendirdiini sylyor. Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2076.
19
ayn eyleri ona da sormutur. syanclarn basks nedeniyle Bostancba da Sr ktibin

syledi eyleri aynen tekrarlamtr47. Bunun zerine Sultan Selim rahatlamtr.
Bu srada isyanclar topularn yanna gelmilerdi. Topular bu asi grubunu
datmak istiyordu bunun farknda olan asiler onlardan ok korkuyorlard. Topularn
asilere kar tutumunu renen Kse Musa Paa gizlice haber gndererek bu i
cmlenin ittifakyladr kar koymayn dedi
48
. Bunun zerine nce Topular ve daha
sonra da Cebeci oca asilere katlmtr. Kabak ve etrafndakiler yanlarna yeni

gelenlerle beraber Et meydann da toplandlar. Kalabalk asi grubunun Et meydann da
topland haberi saraya kadar ulanca Sultan selim byk bir telaa derek asilerin ne
istediini renmek iin Et meydanna adamlar gnderdi. Asilerin, Nizam- Cedidin
kaldrlmasn istedikleri Sultan Selime bildirildi, bunun zerine Padiah bir hatt
Hmayunla Nizam- Cedidin kaldrldn ilan eti. eyhlislam Ataullah Efendi asi
grubuna Nizam- Cedidin kaldrldn syledi. Bunun zerine asilerin byk bir
ounluu ilerinin bitiini dnerek dalmaya baladlar. Kalabaln daldn
gren ekya takm telaa derek daha iimiz bitmedi yoldalar dalmayn dediler.
Ataullah ve Kse Musa Paa tarafndan gnderilen
49
iinde on bir kiinin
50
ismi
bulunan bir kd kararak bunlar isteriz dediler.

Sultan Selim asilerin bu isteklerini de yerine getirerek listede isimleri olanlar
meydana gnderdi. Meydan gnderilenleri asiler vahi ekillerde ldrdler. Asiler her
ne kadar Nizam- Cedidin kaldrldn bilseler de Nizam- Cedid askerinden hala
47
Oulukyan, 18061810 syanlar, s. 4.

Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2076; Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 219; Karal,
Osmanl Tarihi, s. 82; Bayram Doan, Mustafa Necip Efendi Tarihi, Ankara niversitesi, S.B.E,Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi, Ankara 2001, s. 33.
49
Tayyar-zade Ahmet Ata Efendi, Tarih-i Ata, C. III s. 43
50
stenilen kiiler unlard; brahim Nesim Efendi, Bahriye Nazr Hac brahim Efendi, Rikab- Hmayun Kethdas
Memi Efendi, Reislkttap Emini Ebu Bekir Efendi, Valide Kethdas Yusuf Aa, saray ricalinden; Ser ktip Ahmet
Efendi, Mbayenci Ahmet Efendi, Bostancba akir Efendi ve Mderris Kaptan Naibi Ltfullah Efendi. Cevdet
Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2080; (Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, CLT. III-IV, s. 219); (Derin,
Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, s. 393); (Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 131); (Sipahi ataltepe, 19. Yzyl
Balarnda Avrupa Dengesi ve Nizam- Cedid Ordusu, stanbul 1997, s. 248); (Adil en, III. Selimin Hayat ve
Dnemindeki Islahat Hareketleri, Erciyes niversitesi, S.B.E, Yaymlanmam Doktora Tezi, Kayseri 1996, s. 120);
(Mustafa Baydar, Kabak Mustafa syan, stanbul, 1954, s. 1); Oulukyan yazm olduu ruznamede, istenilen
devlet adamlarnn isimlerini saydktan sonra, baz gayr-i Mslimlerinde ldrmek istendiini sylyor. Bunlar
ap Musi, elebi Todoraki, Nizam ustas Ekmeki Artin ve Dz olu elebi idiler. Bunlar canlarnn kurtarmak
iin Kazanc Hac Mustafa ya mracaat ettiler ve canlarn kurtardlar diyor. ( Oulukyan,18061810 syanlar, s.
8); Cevdet Paa, yukarda sylediimiz Et meydanndaki kalabalk on bir kiinin isimlerinden bahsederken birinin
gelip iinde on kadar gayr-i Mslimin bulunduu bir kd Kabakya uzatarak bunlar da idam edin dediini
sylyor. Bu isimler; sarraflardan Yahudi Samatov ve abc; Ermenilerden sarraf Tungur oullar Kilabiolu gibi on
kii bulunmaktayd. Cevdet Paa, Kabaknn bu isimleri yenieri ktiplerinden Ali Efendiye gstererek bunlar
paralayalm m diye sorduunu ve Ali Efendinin de bunlar herkesin iine yarar tccardr bunlar susuz yere
katletmek olmaz dediini bunun zerine Kabaknn da bu kd veren adama kzm ve onu oradan kovmu
olduunu sylyor. ( Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2094).
48
20
korkuyorlard. Tam bu srada yaanan olay asilerin Nizam- Cedid askerinden ne kadar
korktuunu gzler nne seriyordu. Teslimi istenen brahim Kethda, Et meydanna
getirilirken byk bir grlt koptu, kalabalk, meydan Nizam- Cedid askeri bast
sanarak korkudan kamaya balad. Fakat ksa bir sre sonra bu grltnn sebebinin
brahim kethdann getirilmesinden kaynakland anlalmtr 51. Bu olayda gsteriyor
ki eer Sultan Selim Nizam- Cedid askerini kullanm olsayd asiler il yavrusu gibi
dalacakt.
syanclarn bu on bir kiiyi almalarna ramen halen dalmamalar zerine ne
istedikleri soruldu. Onlar da rad- Cedid hazinesinin de kaldrlmasn istediklerini
sylediler. Bunun zerine rad- Cedid hazinesi de kaldrld. Fakat isyanclar yine
dalmadlar ve Sultan Selimin ocuunun olmadn eer saray da bulunan
ehzadelere bir ey olursa Osmanl hanedannn sonunun geleceini iddia ederek
ehzadelerin kendileri tarafndan korunmalarn talep ettiler. Bu istek Sultan Selimi
ok zd. nk ehzadelere zarar vermek aklnn bir ucundan bile gemiyordu. Fakat
buna ramen ehzadeleri onlara teslim edeceini syledi. Bunu zerine Padiahn Ba
mam Aygr mam diye tannan Hafz Dervi Mehmet Efendi ile sekban
balarndan Osman Aa saraya gelerek ehzadeleri teslim aldlar.
ehzadelerin tesliminden sonra kalabalk dalmayarak gerek niyetlerini ortaya
koymaya baladlar. Bundan sonra bu padiaha gven olur mu diye tartmaya
baladlar. eyhlislam yanlarna ardlar ve dediler ki; Kendisi devlet ilerini
brakp zevk ve sefaya dald, baa getirdikleri fakire fukaraya zulm yapyorlar byle
bir padiah hilafete uygun mu? diye sordular
52
. eyhlislam Ataullah Efendi, uygun
deildir diyerek eyhlislam fetvasn verdi. Kalabala Sultan Mustafay ster mi

siniz? diye soruldu. Binlerce kii hep bir azdan isteriz diye bard 53. Bylece IV.
Mustafa padiah olmu, isyanclar emellerini ulamlardr 54.
51
Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 35; Derin, Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, s. 396.
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2087-2088; Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 83; Altnay, Kabak Mustafa, s.
76; en, III. Selimin Hayat, s. 121122; Akura, Osmanl Devletinde Dalma Devri, s.151; Lamartine, Derken,
C. VII, s. 1728; Derin, Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, s. 403; Gler iek-Kemal iek-Cem Ouz, Osmanl
Hanedan, Ankara 1999, C. XII, s. 144.
53
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2090; Uzunarl, Kabak Mustafa syanna Dair Yazlm Bir Tarihe, s.
258. ; Oulukyan, 18061810 syanlar, s. 10; Lamartine, Derken, C. VII, s. 1729.
54
Oulukyan ve Cabi mer Efendi, Sultan Mustafann tahta kmak istemediini Fakat Sultan Selimin
zorlamasyla tahta ktn sylyorlar. Fakat dier kaynaklarn da gsterdii gibi Sultan Mustafann Kabak
isyann da bizzat parma olduunu bilinmektedir. yle ise Sultan Mustafann, Sultan Selimin zoruyla tahta kt
kabul edilemez.( Oulukyan, 18061810 syanlar, s. 1011);(Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 140).
52
21
2.2 IV. Mustafann Padiahl ve devrin olaylar

Kaak isyan sonucunda 27 yanda tahta geen IV. Mustafa. I. Abdlhamidin
oludur. Sultan Mustafa padiah olmutu ama devlet idaresinde hibir gce malik
deildi. syan srasnda olduu gibi devletin btn iradesi yine asilerin elindeydi. Asiler
ilk i olarak geriye kalan Nizam- Cedidileri ortadan kaldrmaya ve asi balarn
dllendirmeye baladlar.
Bahriye Nazr Hac brahim Efendi, Sr-ktip Ahmet Efendi ldrld. Hatta
ulemadan olmasna ramen ulema snfndan karlp baka bir greve getirilen
Unkapan Abdullatif Efendi ldrlmtr. Asiler Edirne vakasnda fetva veren
eyhlislam Salih-zade Esat Efendinin de ldrlmesini istedilerse de eyhlislam
Ataullah Efendi araya girerek buna engel olmutur. Bunlarn dnda asiler, Nizam-
Cedid Defterdar olan Ahmet Efendiyi de, ldrmek istemiler, onun bu ie yeni
girdiini syleyerek ok ricada bulunmas ve kendisinin evvelce yenieri klasnn
yaplmasna nezaret etmesinden dolay affetmilerdir.
syandan sonra elebalar eitli grevlere getirilmilerdir. Kabak Mustafa
Turnacba rtbesiyle Rumeli kaleleri nezaret ve aalna, sergerdelerden Arnavut Ali
Anadolu kaleleri nezaret ve aalna, Memi Haseki tekadl payesi ve Bayburtlu
Sleyman Aa da Tersane-i amire sancak kaptanlna tayin edilmitir. Bunlarn
yannda bulunan avulara ellier, krkar ake verildikten sonra yamaklara da yirmier
ake istenmesi zerine Sekban Ba Arif Aa, Bakn aalar uan devletimiz sava
halindedir ve devletin hazinesi botur, ben bunlara maa balayamam demi
55
ve
bylece devlet hazinesini byk bir klfetten kurtarmtr. Fakat maa balatmad
yamaklar Arif Aaya kin balamlardr.
Her ne kadar Nizam- Cedid kaldrlm ve padiah isyanclar dllendirmi ise
de asiler, Padiahn kendilerini cezalandracandan ve yeniden Nizam- Cedidi
getireceinden phe ediyorlard. Sultan Mustafa ve devlet ricali de srekli asilerin
devlet ilerine karmasndan korkuyorlard. ki taraf da birbirine gvenememesinden
dolay Osmanl tarihinde eine zor rastlanr Hccet-i erriye ad altnda bir hccet
imzalamlardr 56.
55
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2092-2093.

Hccet-i erriyenin asl iin Bkz. Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 145-147; Doan, Mustafa Necip Efendi
Tarihi, s. 5455.
56
22
Bu hcceti yle maddeletirebiliriz 57 :

1. Devletin ileri gelenleri Nizam- Cedid ve rad- Cedid ad altnda yapm
olduklar yeniliklerle Hristiyan devlet kurallaryla Mslman halk
ynetmeye altlar. Bu yzden ordu ocaklar devlet kin balad.
2. Baz devlet adamlar padiah kandrarak kendi zel karlar iin devleti
smrmler. Ocak, bu smre dzenini ykmak iin padiah indirip yerine
yeni padiah baa geirmi ve bylece devlet, terk etmi olduu dzene
tekrar dndrlmtr.
3. Ulema arasnda dinimize aykr davranana izin verilmesi ve devlet
adamalarnn eriata aykr tavr ve davranlar ordu tarafndan engellenir.
4. Ordu mensuplar kendi grevleri dnda devlet ilerine karmayacaklardr.
Padiahta onlar cezalandrmayacana sz verir.
Bu hccet bata Sultan Mustafa, eyhlislam, devlet ricali ve ordu ileri gelenleri
tarafndan imzalanarak tasdik edilmitir. ki nsha yaplan hccetin bir nshas sarayda
dieri ocakta kalacakt. Bu hccet sayesinde padiah rahat hareket edebilecekken ocak
da herhangi bir cezalandrma korkusu olmadan yaayabilecekti.
Halk kendilerine yeni bir vergi yk getiren rad- Cedid Hazinesinin ortadan
kalmasndan ve Sultan Mustafa ise hccetin imzalanmasndan sonra devletin
kontrolnn kendisine geeceinden dolay sevinmilerdi. Fakat bu sevin ksa srd.
nk asiler isyan srasnda olduu gibi devlet ilerine karmaya devam ediyorlard.
Halk da stanbulda gezen zorba ve kabadaylarn elinde kalmt. Arapyan Efendi o
devirdeki stanbulu yle anlatyor:
Asiler gnden gne aztyorlard, devlet ricali bunlara bir ey
yapamyordu. Asiler yalnz tenha yerler de deil kalabalk arlarda bile
gelip geenin mallarn gasp ediyorlard. Yoksulluk iyice artm, insanlar
yiyecek ekmek bulamyorlard. Bu kabil yoksulluklar cinayetler gittike
oalyordu. Birok adamlar yerlerini terk ediyor kylere, adalara
kayorlard. alglar, sazlar, davullar susmu nee ve zevk ortadan
57
Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, stanbul 1973, s. 118.
23
kalkmt. Herkes derdine, sefaletine yanyor, bu hali grmedikleri iin

llere kipte ediyorlard 58.
Asilerin ba Kse Musa Paa, kendisine muhalif olan devlet adamlarn
ldrtm ve ldrlen devlet adamlarnn hazineye aktarlmas gereken mallarna el
koymutu. Bylece zenginliini bir kat daha artrmt. ok kurnaz olan Kse paa,
asilere ve padiaha gvenmiyordu ve bu sebeplerle yallnn ne srerek kendisini
grevden aldrtt 59 ve Bursaya gnderildi. Yerine avuba ehsuvr-zade Hamdullah
Efendi vezirlik rtbesiyle sadrazam kaymakam oldu.
Bu sra da Sultan Mustafann imzalam olduu hccete ramen asilerin elinde ne
kadar aciz olduunu gsteren bir olay meydana gelmitir. Padiah, eyhlislam
Ataullah Efendiyi grevden alarak yerine Sami-zade mer Hulusi Efendiyi
eyhlislam yapmtr. Fakat Ataullah Efendi asilere rvet vererek yirmi drt saat
iinde tekrar grevine iade edilmitir 60. Asiler devlet adamlar, devlet kararlarnn byle
hie saylmasn rt bas etmek iin mer Hulusi Efendiyi kendi isteiyle istifa ettiini,
bu nedenle tekrar Ataullah Efendiyi eyhlislamla getirildiini sylemilerdir.
Yaanan olay ok ak bir ekilde gstermitir ki Padiah ve devlet adamlar, zorbalarn
elinde kukladan farklar yoktu. Padiahn sz saray darsna gemez olmutu.
2.3 Kabak isyan srasnda ordunun hli

Sultan Selim, isyan srasnda isyanclara kar Nizam- Cedid askerini kullanmay
nerenleri ret cevab verirken ok garip bir ekilde ehzade Mustafa taraftar ve Nizam Cedid dman olarak bildii orduda bulunan yenieri Aas Pehlivan brahim Aay
grevden almak iin Sadrazam ve Serdar- Ekrem brahim Hilmi Paaya bir emir
gndermitir
61
. Emri duyan Pehlivan Aa yenierileri Sadrazama kar kkrtmaya
balamtr. Yenieri Aasnn bu kkrtmalar sonucunda byk bir olay kacan

dnen ordu erkn bir toplant dzenleyerek Pehlivan Aann grevde kalmasna
karar vermilerdir. Bylece ordu da kmas muhtemel bir olay nne geilmitir. Fakat
Pehlivan Aa, stanbulda yaananlar duyunca kendisi de bakentteki zorbalarn
58
Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 6.

60
Ata Efendi, Tarih-i Ata, C. III, s. 44-45.
61
Mustafa Nuri Paa, Netayicl-Vukuat, C. III-IV, s. 220-221; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 712, s.
687; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 65.
59
24
yaptn ordu da yapmak istemi, tekrar yenierileri kkrtmaya balamtr.

Kkrtmalar sonucunda galeyana gelen yenieriler Sadrazam Hilmi Paann adrn
kurunlamlardr. Olaylarn buralara kadar varmas sonucu can gvenlii kalmayan
Sadrazam Hilmi Paa, kaarak Alemdr Mustafa Paaya snmtr. Sadrazamn
gitmesiyle orduda sz ayaa dm, Yenieriler, aralarnda onlar stanbuldaki
Nizam- Cedidileri ldrdler biz de buradakileri ldrelim diye konumaya
balamlar ve harekete gemilerdir. Ordu da nizam, dirlik ve dzen kalmam, birok
zorba tremitir. Ordunun bu kark halini duyan Alemdr Mustafa Paa, yanna on
be bin kadar askerle Silistreye gemitir. Alemdrn ordugha gelmesiyle zorbalar
sinmi ve ordu yeniden nizama girmitir 62.
Sadrazam brahim Hilmi Paann ordudan kat stanbulda duyulunca
ordunun bana Serdar- Ekrem ve Sadrazam olarak Anadolu valisi ve Akdeniz
Kumandan elebi Mustafa Paa grevlendirilmitir. Eski Sadrazam brahim Hilmi
Paada bu olaydan sonra emekli edilerek umnuda oturmasna izin verilmitir 63. Yeni
Sadrazam orduya geldiinde Alemdrn askerini grp hayran kalm bu askerin kendi
komutasnda olduunu zannederek, kendisini Rus seferinde gstermek iin bu
askerlerin byk bir frsat olduunu dnmtr. Fakat Alemdr Mustafa ayrldktan
sonra o askerin Alemdrn olduunu grnce ok bozulmutur. Sadrazam, gler yzle
i grmeye alm olan Alemdra ok souk davranmtr. Hilmi Paann yerine
kendisinin Sadrazam olacan dnen Alemdr da elebi Mustafa Paann sadrazam
olduunu duyunca hayal krklna uram ve yeni sadrazamn kendisine souk tavr
nedeniyle yanna eski mektupu Tahsin Efendiyi de alarak Rusuka geri dnmtr.
Sultan Mustafa Sadrazam elebi Mustafa Paadan orduda bulunan Nizam-
Cedidilerin srlmesini ya da ldrlmelerini istemitir. Ancak sadrazam, padiaha
gndermi olduu telhiste, Refik Efendinin azlinin uygun olmadn, Tahsin
Efendinin Alemdr Mustafa Paann yannda olduu, dier Nizam- Cedidi Ramiz
Efendinin de Kavalaya srldn bildirmitir 64.
62
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2101; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 7-12, s. 689; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 69;Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 29.
63
Musa Kl, Kabak Mustafa syan, Ankara niversitesi, S.B.E.Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, , Ankara
2003, s. 154.
64
BOA. HH. 1324/53523; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 70-72.
25
2.4 Alemdr ve Rusuk yarannn stanbula yolculuu

2.4.1 Rusuk yaran bir araya gelmesi
Alemdr, Sadrazama kzarak Rusuka ekilmi ve orduya yardm kesmiti. Bu
srada ordu da kan bir isyan neticesinde Pehlivan Aa ldrld. Pehlivan Aann
sayesinde hayat da kalan baz Nizam- Cedid taraftarlar canlarn kurtarmak iin
Alemdr Mustafa Paaya sndlar. Bunlar Alemdr ile bir araya gelerek tarihe
Rusuk Yaran olarak geen bir cemiyet kurmulardr. Bu cemiyetin amac Sultan
Selimi tekrar tahta geirmekti. Rusuk Yaran unlard: Silistre Valisi ve Tuna
seraskeri Rusuklu Alemdr Mustafa Paa, Mustafa Refik, Mehmet Sait Galip,
Abdullah Ramiz, Mehmet Tahsin ve Mehmet Emin Efendilerdir 65.
Alemdr, Sadrazam elebi Mustafa Paann Silistreye gelmesiyle yanna Tahsin
Efendiyi de alp Rusuka gitmitir. Ordu da karklk kp Pehlivan Aann
ldrlmesiyle srann kendisine geldiini anlayan Refik ve Galip Efendiler Rusuka
Alemdrn yanna gitmilerdir. Ramiz Efendi, Pehlivan Aann yenieri aas olarak
grev yapmasn istemedii iin Kavalaya srgne gnderilmek istenmitir. Fakat
Tahsin Efendi araclyla Alemdr, Ramiz Efendinin kendi maiyetinde olmasn
Livay erif Kaymakam Bekir Paadan rica etmi o da bu istei kabul etmitir
66
Zaten Alemdrn Kap Kethdas Mehmet Emin Behi Efendi ile birlikte Rusuk
Yaran bylece bir araya gelmi oluyorlard.
Rusuk Yarannn amac daha da nce sylediimiz gibi Sultan Selimi tekrar
tahta geirmekti. Yapm olduklar toplantlarnda Alemdr srekli halde tahrik
ediyorlard. Bu tahrikler sonucunda galeyana gelen Alemdr Abe..! Syleyin grelim o
ii gidelim mi stanbula ka(dar) demi
67
, Dier Rusuk Yaran da buna pek
memnun olmulard.
65
Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 82; Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 45; Taluy, Yurt in Alemdr
Mustafa Paa, s. 31; Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 87; Ycel-Ali, Trkiye Tarihi IV, s. 173.
66
67
Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 712, s. 692; Ebu Bekir Efendi, Vaka-i Cedid adl eserinde Fransz
Sefiri Sebastiyaninin Rusuka gelerek Alemdr Sultan Selimi kurtarmas iin tevik ettiini sylyor. ( Ebu Bekir
Efendi, Vaka-i Cedid, s. 161); Arapyan Efendi ise Sultan Selimi kurtararak tekrar tahta karma fikrinin Alemdr
Mustafa Paa tarafndan ortaya atldnn ve bu konunun ordu ricali tarafndan tartldn sylyor. ( Arapyan,
Rusuk Ayan Alemdr Mustafa Paa, s. 6 ).
26
2.4.2 Rusuk yarannn stanbul hazrlklar

Rusuk Yaran, stanbula gidebilmek iin Alemdr Mustafa Paa ile Sadrazam
elebi Mustafa Paann arasnn dzeltilmesi gerektiini biliyorlard. Bu ok kolay
olacakt; nk stanbul Hkmeti, Rus cephesinde Alemdrn kuvvetinden baka
doru drst bir kuvvet olmadn bildiinden biran evvel Alemdr ile Sadrazam
elebi Mustafa Paann arasnn dzelmesini istiyorlard. Rusuk Yaran, Alemdr ile
elebi Mustafa Paann arasnn yaptktan sonra Sultan Mustafann gvenini
kazanmay dnyorlard. Bu sralarda arhac Ali Paann Ruslara malup olmas
stanbulda byk bir telaa yol amtr. Bu olayla stanbul, Rus cephesin de Ruslara
kar Alemdrn askerinden baka bir kuvvetin olmadn daha iyi anlam ve her ne
olursa olsun Alemdr ile Sadrazam elebi Mustafa Paann arasnn dzelmesi iin
elebi Mustafa Paaya bir emir gndermitir. Bu emir neticesin de Alemdr ile
sadrazamn aras dzelmi gibi oldu ise de bu sadece grnte olmutur.
Napolyonun Ruslarla bir dizi savatan sonra Tilsit anlamasn imzalamas, hem
Osmanl devleti hem de Ruslar iin anlama yapma zorunluluu ortaya karmtr.
Fransa, Rusya ile Osmanl devleti arasnda bir anlama yaplmas iin arabuluculuk
yapm ve bu arabuluculuun etkisiyle bir anlama yaplmtr. Ruslar ile yaplacak bu
anlama iin tecrbeli bir kiiye ihtiya vard. Alemdrn yannda bulunan eski
Reislkttap Galip Efendi bu i iin uygun grlerek Rusya ile bar iin gnderilmitir.
Galip Efendi, Ruslarla 1807 Austosunda Yerg civarnda slabozyada dokuz aylk
bir atekes anlamas yapmtr Bu anlamayla Ruslar, Eflak ve Bodan boaltarak
Dinyester tesine geecek ve Osmanl kuvvetleri de Tunann gerisine ekilecekti
68
Bylece Yarandan biri Sultan Mustafann hkmetinde aktif hale gelmitir. Bu

anlama neticesin de ordunun Edirneye dnmesi gerekiyordu. Fakat stanbulda
bulunan asilerin ba olan eyhlislam Ataullah Efendi ve Sadaret kaymakam Kse
Musa, ordunun Edirneye gelmesine izin vermeyerek ordunun umluya kadar
gelmesine izin vermilerdir 69.
Rusuk yaran, planlarn uygulamaya balayarak nce Refik Efendiyi ailesini
grmesi bahanesiyle stanbula gnderdiler. Refik Efendi, stanbula uramadan evvel
orduya uramtr. Sadrazam elebi Mustafa Paa, Refik Efendiyi ok scak
68
69
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s. 94.

Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 80-81.
27
karlayarak onu Reislkttap yapmtr. Yine zaten ailesini grmek iin stanbula
gitmekte olan Refik Efendiyi baz devlet ilerini grmesi iin Bab Aliye gndermitir.
Ordudan hareket eden Refik Efendi, saraya gelerek burada Sultan Mustafann yakn
adamlarndan Hazine Vekili Nezir, Hazine Khyas Ebe Selim ve uhadar Fettah Aa
ile irtibata gemitir. Refik Efendinin amac, Sultan Mustafann en ok gvendii bu
adamlara, Alemdrn Sultan Mustafaya ne kadar sadk olduuna inandrmakt. Bu
amala onlarla konumaya balayarak eyhlislam Ataullahn grevden alnp yirmi
drt saat iinde tekrar nasl greve dndrldn rnek gstererek, saltanat
makamnn devlet ilerinde ne kadar aciz kaldn, saltanatn zorbalarn elinde bir
oyuncak olduunu gstermeye almtr. Refik Efendinin bu szleri yaanan olaylar
karsnda aciz kalan bu zavall saray ricalinin kalplerini dalamtr. Hepsi bir azdan
peki bu zorbalara kar ne yapabiliriz diye sormulardr. Refik Efendi Alemdr eitli
szlerle vdkten sonra padiahmzn Rusukta gl dirayetli bir veziri varken bu
zorbalara neden boyun esin Alemdr Mustafa Paa, Sultan Mustafann bir emriyle
kar gelir bu zorbalar ortadan kaldrr demitir. Refik Efendinin bu szleri adamlar
tarafndan Sultan Mustafaya aktarlmtr. Sultan Mustafa sylenen bu szlere karlk
olarak Ocakl uyuur gibi oldu, sairleri dahi olduka bir suret buldu, bu tedbir
imdilik tehir olsun 70 diyerek Alemdrn stanbula gelmesine msaade etmemise de
Refik Efendi szleri saray adamlar arasnda kalc bir etkiye yol amtr.
Bu srada Sadrazam elebi Mustafa Paa, Alemdr zor kullanarak yola getirmek
amacyla onun dmanlarndan olan Ylk olu Sleyman gibi kimseleri Edirneye
armtr
71
. Bunu duyan Alemdr Mustafa Paa av bahanesiyle bir miktar askeriyle
Edirneye doru hareket etmitir. Alemdrn bu ani hareketi sarayda duyulunca

stanbulda byk bir tela yaanm, olayn i yz ortaya knca Padiah, derhal
elebi Mustafaya bir emir gndererek, Ylk olu ve sairinin Edirneden
uzaklatrlmasnn istemitir. Bu olay grnte aralar dzelmi gibi grnen Alemdr
ile elebi Mustafa Paann arasn daha da amtr. Meydana gelen durum stanbul
kadar Yaran da telaa drmtr. nk onlar biliyorlard ki eer Alemdr ile
Sadrazamn aras dzelmezse onlarn stanbula gitme ii yatacakt. Bu sebeple derhal
70
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2123-2124; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 7-12, s. 735;
Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 88-89.
71
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2186; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 96; zgen, Alemdr Mustafa
Paa, s. 27.
28
Alemdr ile sadrazamn arasn dzelmek iin harekete gemiler, ordu da bulunan
Refik Efendiyi devreye sokmulardr. Refik Efendi, ordunun kt durumundan
sadrazama sz ettikten sonra eer Alemdrn askeri ve zahire yardm olmazsa ordu
iin durumunun daha kt olacandan bahsederek elebi Mustafa Paay, Alemdr ile
aralarnn dzelmesi iin ikna etmeye almtr. Zaten stanbulda Sadrazama bu
konuda bask yapyordu. Refik Efendinin hakl szleri ve stanbulun basks
neticesinde Sadrazam, Refik Efendiye peki Alemdr ile aramz nasl dzeltiriz diye
sormu, Refik Efendi de, Alemdrn itimadn kazanm birini gndeririz bylece
Alemdrn gnln alrz demitir. Refik Efendinin aklndan geen kii Rusuk
yaranndan Behi Efendi idi. Sadrazamn kimi gnderebiliriz sorusuna da onun ismini
vermi ve Alemdrn hemerisi olan Behi Efendinin az laf yapan ve ikna yetenei
kuvvetli biri olduunu sylemitir. Refik Efendinin szlerini makul bulan Sadrazam
haklsn Behi Efendiyi aralm Alemdra gnderelim demitir. Sadrazamn
huzuruna gelen Behi Efendi Refik Efendi ile daha nce yaptklar plan gerei nce naz
yapm, dankl dvten haberi olmayan zavall Sadrazam elebi Mustafa Paa,
Behi Efendiye Eer bu i halledersen seni defterdar yaparm demitir72. Bunun
zerine Behi Efendi ii kabul edip Rusuka Alemdrn yanna gitmi ve tekrar orduya
gelerek sadrazama Alemdr ikna ettiini sylemitir. Sadrazam da sz verdii gibi onu
defterdar yapm ve baz iler iin stanbula gndermitir.
2.4.3 Sultan Mustafa taraftarlarnn Sultan Selimi ldrme planlar ve Behi

Efendinin stanbuldaki faaliyetleri
Sultan Mustafann adamlar, ynetimde aciz kalmalarnn ve halk tarafndan
sevilmemelerinin sebebi olarak zorbalarn tahakkm altnda bulunmalarn deil de
Sultan Selimin hayatta bulunmas gryorlard. Bunlar, eer Sultan Selim, biran evvel
ortadan kalkarsa halk Sultan Mustafay seveceini ve saltanatn tamamen kontrollerine
geeceini dnyorlard
73
. Aralarnda tarttktan sonra konuyu Sultan Mustafaya
amlar, onun iznini aldktan sonra, kendi yandalar Kse Musa Paan da grn
almlardr. Duyduklarna hayli aran paa, iin ne kadar tehlikeli olduunu anlayarak
72
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2186; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 97-98.
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 88-89; Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 34; zgen, Alemdr Mustafa Paa, s.
25-26.
73
29
kendisini kurtarmak iin ncelikle ordu erknndan bu iin iin izin alnmaldr, eer
ordunun izni alnmazsa bu i olmaz diyerek topu orduya atmtr
74
. Sultan Mustafa
taraftarlar, Kse Musa Paann kendilerini balarndan attn dnerek Sultan

Selimin dman olarak bilinen Tayyar Mahmud Paay stanbula getirerek Kse
Musa Paann yerine sadaret kaymakam yapmlardr 75.
Sultan Mustafann yandalar, Tayyar Mahmud Paay sadaret kaymakam
yaptktan sonra ilerin yoluna girdiini dnerek Nezir Aay orduya harlk
gtrmek bahanesiyle Edirneye gnderdiler. Nezir Aann asl maksad ordu
erknnn, Sultan Selimin katli hakknda fikrini almak ve bu konuda onlar ikna
etmekti. Nezir Aa ilk nce Serdar- Ekrem elebi Mustafa Paa ile grm,
stanbulda saray ve devlet erknnn Sultan Selimin ldrlmesi konusunda hemfikir
olduklarn sylemitir. elebi Mustafa Paa bu konuya scak bakm ancak dier ordu
ricaliyle de grmesini tavsiye etmitir. Bunun zerine Nezir Aa, stanbulda daha
nce grm olduu ve Sultan Mustafa taraftar olarak bildii Reislkttap Refik
Efendiye konuyu amtr. Refik Efendi, duyduklarna ok arm ama renk
vermeyerek Nezir Aay Sadaret Kethdas Osman Efendiye gndermitir. Nezir Aa
ayrlr ayrlmaz gizlice durumu ve alnacak tedbirleri hem Osman Efendiye hem de
Rusuk Yaranna bildirmitir. Nezir Aa, Sadaret kethdasnn yanna gelerek olanlar
anlatm o da ocak erknnn olurunu almadan bu ie balanmaz diyerek onu ocaklnn
yanna gndermitir. Osman Efendi de Nezir Aann yanndan ayrlr ayrlmaz yenieri
aas ve ocaklya durumu bildirerek unlar sylemitir:
Sultan Osman hadisesinden beri zeriniz de olan lekeyi henz silemediniz,
maazallah bu ie muvafakat edersiniz ocanz ebedi lanet mazhar ve
gazab- ilahi ile zir zeber olaca mukarrerdir
76
diyerek onlar tahrik etmitir.

Nezir Aa ocaa gelip de hadiseyi anlatnca hep bir azdan:
74
Daha nce sylediimiz gibi Kse Musa Paa Bursada oturmak artyla grevden alnm ve yerine avuba
ehsuvr-zade Hamdullah Efendi getirilmiti. Fakat Hamdullah Efendinin icraatlarndan memnun olunmayarak
tekrar Kse Musa Paa Sadaret kaymakam olmutur.
75
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 89; Altnay, Kabak Mustafa, s. 94; Mustafa Nuri Paa, Netayicl-Vukuat, C. III-IV, s.
223; Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 165; Lamartine, Derken, C. VII, s. 1735.
76
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2183; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 91; Taluy, Yurt iin Alemdr
Mustafa Paa, s. 35; zgen, Alemdr Mustafa Paa, s. 26.
30
Hala yediimiz ekmek ve giydiimiz ksvet Sultan Selim Efendimizin asar-

inayeti ve devr-i saltanatnn feyizli bereketidir. Maazallh Tel bir klna
dokunmak yle dursun tarafna fena bakanlarn hasm canyz, hal
edilmeleri zamirimizin deilken naslsa kazara oldu hele dediimiz bu
madde kale deil kalbe bile getirilemez 77.
Demeleri zerine Nezir Aa, istedii destei alamayarak geri dnmtr. Bylece
Sultan Mustafa taraftarlarnn elinde tek zm olarak Alemdr Mustafa kalmtr.
Sultan Selimin ldrlme planlarn duyan Yaran telaa dmlerdir. Hele
Sultan Selimin dman olarak bilinen ve bu maksatla sadaret kaymakamlna
getirilen Tayyar Mahmud Paann hala sadaret kaymakamln da bulunmas onlarn
telan bir kat daha arttrmtr. Bunun iin Yaran elebi Mustafa Paay Tayyar
Paaya kar kkrtmaya balamlardr. Yaran elebi Mustafa Paaya eer Tayyar
Paa bir ay daha sadaret kaymakamln da kalrsa sadrazam olur ve bu nedenle biran
evvel stanbuldan uzaklatrlmaldr diyerek Sadrazam tahrik etmilerdir78.
Bu sra da bir kadn meselesi yznden yamaklar ve yenieriler arasnda bir kavga
km, bir yamak kavgadan cann kurtarmak iin Fatih Camiine snmtr. Olaylar
duyan eyhlislam Topal Ataullah Efendi, kesinlikle bu kaaa yardm edilmemesine
emir vermitir. erde bulunan kaan srekli halde dar ate etmesine kzan Ataullah
Efendi, kaaa ate edilmesine izin vermitir. Alan ate sonucu kaak ldrlmtr.
Fakat o devirlerde kutsal yerlere byle saldrlar yaplmaz ve buralar snanlara
dokunulmazd. Ataullahn emri ile yaplan bu irkin ve seviyesiz saldr Onun halk ve
hkmet zerindeki nfuzunun azalmasna neden olmutur
79
. Bundan faydalanmak
isteyen Tayyar Paa hareket geerken, Tayyar Paann kendisine kar harekete getiini
duyan eyhlislam Topal Ataullah Efendi, eer Tayyar Paa bir sre daha sadaret
kaymakam olarak kalrsa dman olan Cabbar-zadenin isyan edeceini ne srerek
Padiaha bask yapmaya balamtr80. Daha fazla baskya dayanamayan padiah
77
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2183. ; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 91-92; Taluy, Yurt iin
Alemdr Mustafa Paa, s. 35; zgen, Alemdr Mustafa Paa, s. 26.
78
79
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2184; Altnay, Kabak Mustafa, s. 105; Read Ekrem Kou da tarihi
gereklere dayandrarak yazm olduu romann da eyhlislam Topal Ataullah Efendinin nfuz kaybetmesine yol
aan bu olay romans bir dille anlatyor. Read Ekrem Kou, Kabak Mustafa Bir Serserinin Romanlatrlm
Hayat, (Laz Softas Vakas Blm), stanbul 2001, s. 137-143.
80
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2184; Altnay, Kabak Mustafa, s. 105, Uzunarl, Mehur Rumeli
Ayanlar, s. 92.
31
Tayyar Paay grevden alarak onun yerine Einli Hac Mustafa Efendiyi
grevlendirmi, Tayyar Paay da Dimetokaya gndermitir81.
stanbul da bunlar olurken daha nce bahsettiimiz gibi Yarann bazlar da
eitli grevlere getirtilmitir. Behi Efendi, Alemdr raz ettii iin elebi Mustafa
Paa tarafndan Defterdar yaplmt. Refik Efendi Reislkttap olmu ve krk
giydirilmitir82. Refik Efendi daha sonra orduda bulunan Osman Efendinin yerine
kethda olmu ve onun yerine de Galip Efendi Reislkttap olmutur 83. Bunun dnda
Rusuk Yaranndan Tahsin Efendi de avuba olmutur. Bu tayinlerle birlikte Rusuk
Yarannn ordudaki gc epeyce artmtr. Yaplan bu tayinlerden sonra Alemdrn
yannda Rusuk Yaranndan sadece Alemdrn akl hocas olarak tannan Ramiz Efendi
kalmtr.
Sadrazam elebi Mustafa Paa, Behi Efendiyi stanbula baz ileri halletmesi
iin gndermitir. Behi Efendinin stanbula gnderilmesi Yaran arasnda sevinle
karlanmtr. nk daha nce Refik Efendi stanbula gitmi ve her ne kadar
Alemdrn stanbula gelmesi iin izin alamamsa da, baz olumlu etkiler brakmt.
Behi Efendi, Refik Efendinin gittii yoldan giderek Sultan Mustafann yakn
adamlarndan Fettah ve Nezir Aalar ile grt. Alemdrn Sultan Mustafann uruna
cann bile verebileceini syledikten sonra koskoca Osmanl Devletinin bir takm
zorbalarn elinde ne hale geldiini, saltanatn acizliinden dem vurarak onlar tahrik
etmitir. Refik Efendiden de Alemdrn Sultan Mustafaya ne kadar sadk olduunu
duyan Fettah ve Nezir Aalar, Behi Efendiye gvenerek evet dediklerin dorudur
fakat senin paan sylediin kadar Padiahmza sadk ise nce Sultan Selimi ortadan
kaldrsn demilerdir84. Behi Efendi soukkanllnn bozmayarak Evet aalar
81
Cevdet Paa, Tayyar Paann srgne giderken Alemdr ile grtn ve bana gelenlerin hepsinin Serdar-
Ekrem tarafndan icra edildiini ona anlattn sylyor. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2192); Cevdet
Paadan faydalanan Ahmet Refik Altnay ise Tayyar Paann Alemdr ile grtn ve Tayyar Paann da
Yarann planndan haberi olduunu, eer Sadrazam grevden alnmazsa Sultan Selimi yeniden tahta geirmenin
mmkn olmadn sylediini sylyor. (Altnay, Kabak Mustafa, s. 105106); Lamartine de Tayyar Paann
Rusuka gelerek stanbul da olanlar uzun uzadya Alemdra anlattn ve Sultan Selim ve ehzade Mahmudun
hayatlarnn tehlike altnda olduundan sz ettiini sylyor. (Lamartine, Derken, C. VII, s. 1754-1755); Yayla
mam Tarihinde de Tayyar Paann Alemdrn yanna gelip stanbuldaki zulmlerden bahsettiini sylyor.
(Yayla imam Tarihi, s. 102); smail Hakk Uzunarl ise Tayyar Paann Alemdra Serdar- Ekremin
ktlklerinden bahsettiinden sonra Alemdr Mustafa Paann, Tayyar Paaya Varna muhafzlnn verilmesini
hkmetten istediini sylyor. (Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 93).
82
BOA. HH. 1362/5372-1364/53903-1357/53186; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 85.
83
BOA. HH. 1362/53758; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 95; Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C.
III-IV, s. 225.
84
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2188; Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 224; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 98; zgen, Alemdr Mustafa Paa, s. 28; Uluay, Alemdr Mustafa Paa, s. 13.
32
haklsnz, Sultan Selim hayat da olduka Efendimiz Sultan Mustafa rahat etmeyecektir.
Lakin bildiiniz gibi ordu ve Rumeli ayanlar bu iin grlmesine kardrlar ve ayrca
Napolyon ile Sultan Selim arasndaki dostluu sizler de bilmektesiniz, Sultan Selim
tahtan indirildiini de Napolyonun ne kadar bozulduunu Fransz sefiri Sebastiyani
araclyla rgendiniz. Eer uan Sultan Selime bir ey olursa Alimallah Fransa ile
aramz alr; Ancak sra ona da gelecek elbet Alemdr Mustafa Paann gc ona da
yeter dedikten sonra szlerini u szcklerle bitirmitir.
evketli Efendimizin kudretli bir klesi byle skntl bir zaman da
hizmete talip olurken rabet etmemek sonradan pimanla sebep olur.
Burasn dnmek lazmdr 85.
Pimanlk kelimesin etkisinde kalan aalar ne yapmak gereklidir diye Behi
Efendiye sormulardr. Sizin kudretli kleniz Alemdr Mustafa Paann stanbula
gelmesi yeterlidir. Bunun iin de Efendimiz Sultan Mustafann bir hatt Hmayun
vermesine gerek yoktur, bir tahrirat yazsanz yeterlidir. Fakat bu konuulanlar
kesinlikle aramzda kalsn, eer zorbalar ve ocakl tarafndan duyulursa ortalk karr
demitir. Bunun zerine aalar da hi kimseye konuulanlar hakknda bir ey
sylemeyeceklerine dair sz verdikten sonra Fettah Aa, Alemdrn stanbula gelmesi
iin gerekli olan tahrirat Behi Efendiye vermitir.
Alemdra stanbula geli izni alan Behi Efendi, orduya dner dnmez burada
bulunan Rusuk Yaranndan Refik, Galip ve Tahsin Efendilerle stanbulda olanlar
grm ve tahrirat onlara gsterdikten sonra durumu Rusuka Alemdra ve Ramiz
Efendiye bildirerek tahrirat onlara da gndermitir.
85
33
NC BLM
3. ALEMDR VE YARANIN STANBULA GEL VE SARAY BASKINI
3.1 Ordu erknnn Edirnede toplanmas ve ordunun stanbula hareket etmesi
Ordunun ileri gelen grevlerini alarak ordu da nfuz sahibi haline gelen Yaran, bu
nfuzlarna dayanarak Alemdr nce Edirneye sonra da buradan stanbula geirmek
iin kollar svamlardr.
Ordu da bulunan Rusuk Yaran, Alemdr Edirneye getirmek ve Sadrazam
elebi Mustafa Paay kandrmak iin eitli szler sarf etmeye balamlardr. Yaran
hep bir azdan Rusya ile anlama sona erdi, fakat ordu henz hazr deil, erzak ve
paraya ihtiya vardr ama bu ihtiyalar karlamas gereken devlet hazinesi hemen
hemen botur. Ordunun ihtiyalarnn devlet tarafndan karlanamayaca aktr. Ordu
bu ihtiyalar iin Alemdr Mustafa Paaya muhtatr demilerdir. Sadrazamda onlarn
szlerini hakl bulmu, fakat kendisinin Alemdr zorla yola getirmek iin Ylk olu
ve sairlerini Edirneye ard aklna gelmitir. Sadrazam, stanbulun mdahalesi ile
Alemdrla aralarnn grnrde dzeldiini bildii iin Alemdra pek gvenemiyordu.
Yaran, Sadrazamn bu endiesinin farkna vararak Alemdr Mustafa Paann her eyi
unuttuunu ve ordunun ihtiyalarn karlamak istediini syleyerek onu ikna
etmilerdir. Bunun zerine sadrazam elebi Mustafa Paa Alemdrn Edirneye
gelmesini izin verdi. Zaten hazr olan Alemdr yanna bir miktar asker alarak Edirneye
ordugha gelmitir.
Alemdr, Edirneye gelince Sadrazam elebi Mustafa Paa ile aralarnda sanki
hibir ey olmam gibi scak davranmtr. Sadrazam da onun bu sahte tavrna
inanmtr. stanbul hkmeti, Alemdrn Edirneye geldiini duyunca, geli nedenini
sadrazamdan sormutur. Sadrazam da, bakente korkulacak bir ey olmadn
Alemdrn Rus seferini grmek iin geldiini sylemitir. Fakat stanbul, yaplan
aklamay makul bulmayarak durumu yerinden grmesi iin Sultan Mustafaya yakn
olan Tebdil Hasekisi Badatl Hac Aliyi Edirneye gndermitir. Edirne ile stanbul
arasnda bu grmeler devam ederken bir yandan da Yaran Sadrazam elebi Mustafa
Paay stanbula gitmesi iin ikna etmeye alyorlard. Yaran, devlet hazinesinin bo
olduunu, savan ne zaman kacann belli olmadn, bu sebeplerle burada
beklemenin anlamsz olduunu, bo yere para harcamamak iin stanbula dnlmesi
34
gerektii gibi szlerle Sadrazam elebi Mustafa Paay kandrmay baardlar86. Bu

szler zerine elebi Mustafa Paa ordunun stanbula hareketini saraya bildirmek
istemi ise de87 Rusuk Yaran, buna kar kmlar, ordunun hareketinin stanbul
tarafndan duyulmasyla kurulacak meveret
meclisinde zorbalarn ba olan
eyhlislam Ataullah ve adamlarnn ordunun stanbula gelmesine msaade

etmeyeceini sylemilerdir. Sadrazam da onlarn szlerini hakl grerek ordunun
hareketini stanbula bildirmemitir.
stanbula hareket kararnn gizli tutulmas da karara balanmtr Mecliste
bulunan Alemdrda bu karar zerine: yleyse ben de beraber gelip Efendimizin
yzn greyim ve ayaklarna yz sreyim
88
demitir. Alemdrn bu szlerini dier
Yaran da desteklemilerdir. Yaran, bylece bir oldubittiyle Alemdrn ordu ile

stanbula hareket etmesini salamlardr.
Ordu hareket etmeden evvel yol gzerghnda baz nlemler de alnmtr.
stanbula kadar olan eitli gidi noktalarn tutulmu, ordudan stanbula, stanbuldan
da orduya gidi geliler kontrol altna alnmtr. Alemdrn Edirneye neden geldiini
renmek iin stanbuldan gnderilen Tebdil Hasekisi Badatl Hac Ali stanbula
gnderilmeyerek yanlarnda tutulmutur. Ordunun hzl hareket etmesi iin arlklar
braklmtr. Ordunun hareketi ok ani olmutur. Bu ie grevli memur ve yazclar bile
hayret etmilerdir. Hatta bu grevlilerin bir ksm ordunun hareket etmeyeceinden o
kadar emindiler ki Ordu stanbula hareket etmez sen kendini pabucu bye okut
demilerdir89. Mensuplar arasnda bu ekilde konumalar srerken, ordu birinci
konaklama yerine ulamtr.
86
Lamartine, Rusuk Yaran tarafndan sarf edilen bu szlerin Alemdr Mustafa Paa tarafndan sarf edildiini ve
Alemdrn stanbula gidelim u zorbalara derslerini verelim dediini sylyor. (Lamartine, Derken, C. VII, s.
1760 ); Arapyan da kurulan mecliste Alemdrn III. Selimi tekrar tahta geirmek iin ordu erknn kkrttn ve
hatta Sadrazam elebi Mustafa Paann da Sultan Selimi tekrar tahta geirmek isteyenlerin arasnda olduunu
sylyor. (Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 7).
87
M. aatay, Sadrazam elebi Mustafa Paann ordunun stanbula doru hareket ettiini saraya bildirdiini
sylyor. (Uluay, Alemdr Mustafa Paa, s.15); smail Hakk Uzunarl ise ordunun hareketinin gizli
tutulduunun ancak ordu stanbula girmeden bir gn evvel Nezir ve Fettah Aalara ordunun stanbula gireceini ve
yanlarnda Alemdr Mustafa Paann da bulunduunu haber verildiini sylyor. (Uzunarl, Mehur Rumeli
Ayanlar, s. 113).
88
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2194; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 112;
Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 225.
89
35
3.2 Kabak Mustafann ldrlmesi

Alemdr ve Yaran, nihayet emellerine ulaarak stanbula doru harekete
gemilerdir. Yaran, plann bundan sonraki aamalarnda her hangi bir sorun kmasn
istemediklerinden,
stanbula
ulatklarnda
kendilerine
bir
gaile
karacan
dndkleri Kabak Mustafay ortadan kaldrmak iin Pnar Hisar Ayan Hac Aliyi
onun zerine gndermilerdir90.
Hac Ali Aa, adamlaryla gizli bir ekilde Kabak Mustafann evini sarmlar
ve ieri anszn girerek hakknda emir var diyerek, yatak odasnda kafasn
kesmilerdir91. Hac Ali Aa, Kabaky ldrdkten sonra onun mal varln
yamalam ve kesik ban orlu konanda bulunan orduya gndermitir. Kendisi de
yanna askerlerini de alarak Fenerde bo bir kaleye gemi ve yaplmas muhtemel olan
her hangi bir saldrya kar savunma durumuna gemitir. Oulukyan bundan sonra
gelien olaylar yle anlatyor:
Dier kalelerin aalar olup bitenden haberdar olunca Fenere gelerek
Hac Aliye Daymzn ban kestin varlnn talan ettin ise de ne yapalm
Padiah emridir. Yalnz u ferman gster de biz de grelim dediler. Ayan
: Sizin anlayacanz ey deil bilmenize lzum yoktur deyince ilerinden
birka kii ehre inerek olup bitenleri eyhlislama ve hkmet emri ile
yaplp yaplmadn sormulardr. eyhlislam: hkmetin bundan
haberi yoktur. Onlara Krcali derler ve daima byle ilere yaparlar
90
Cevdet Paa, Alemdrn ordu harekete gemeden iki gn evvel Pnar Hisar Ayan Hac Aliyi Kabaky
ldrmesi iin gnderdiini sylyor. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2194); Arapyan Efendi ise Alemdrn
ordunun Edirnekapya gelmesiyle Hac Aliyi kabakya kar gnderdiini sylyor. (Arapyan, Rusuk Ayan
Mustafa Paa, s. 8); Efdalddin Bey, Alemdrn Pnar Hisar Hac Aa ile Fener blgesini ok iyi bilen, Fener
dizdar olan Ketenci olunu Kabaknn idam iin gnderdiini ve Ketenci olunun Hac Aliye klavuzluk ettiini
sylyor. (Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18, s. 845); Lamartine ise ordunun hareket halindeyken
Sadrazam elebi Mustafa Paann Hac Ali Aay ararak onu Kabaky idam etme grevi verdiini ve
Boaziindeki tm bataryalar kumanda etmesi iin ona bir ferman verdiini sylemektedir. (Lamartine, Derken,
C. VII, s. 1761); Babakanlk Osmanl arivlerin de Cevdet tasnifin de bulunan bir belge de sadrazama Kabak
Mustafann idamnn ordu tarafndan m gerekletirildii sorulmu. Sadrazam da vermi olduu cevapta bu iin
ordu tarafndan icra edildiini ancak yamaklar bunu duyarsa byk olaylar karabilecekleri ne srlerek ordu
stanbula gelene kadar bunun gizli tutulmasnn istenmitir. O halde bu belgeden stanbul Hkmetinin ordunun
stanbula doru geldiinden haberi olduu ve Kabak Mustafann idamnn sadece Alemdr istei ile deil
Sadrazam elebi Mustafa Paann istei ve bilgisi dhilinde gerekletirildiini anlalmaktadr. (C.S.M. 9a/470).
91
Oulukyan, Kabak Mustafann evi basld srada uykuda olduunu evini saranlarn davranmayn Padiahn
emri vardr, Kabaky isteriz dediklerini duyunca uyanarak pencereden kap yan taraf da bir hamamcnn evine
saklandn ve bu sebeple gelenler Kabak Mustafay bulamadklarn, bunun zerine de evi basanlarn
Kabaknn karsn tehdit ederek yerini ondan renip onu ldrdklerini sylyor. (Oulukyan, 1806-1810
syanlar, s. 24); Dier kaynaklarn aksine N. Lorga ise Kabak Mustafann bann kesilerek deil haner
darbeleriyle ldrldn sylemektedir. (Nicolae Lorga, Osmanl Tarihi, (1774-1912) , C. V, Ankara 1948, s.
182).
36
cevabn vermi. Bunun zerine tabyallar: Bu ilere tahammlmz yoktur,

gidip dveceiz deyince Efendi : Size emrimdir, dvn ve korkmayn,
nk devletin bundan haberi yoktur deyip tabyalarn yardm isteklerini de
taynnz gndeririz, siz ancak adam bulmaya bakn cevabn vermitir
92
Bunun zerine tabyallar Hac Ali zerine yryerek onu bulunduklar kalede
muhasara ederek top atna tuttular ise de herhangi bir netice elde edemediler.
Arapyan Efendi de bundan sonra gelien olaylar hakknda u bilgileri
vermektedir Hac Ali Aa ve adamlar oktan beri bo ve harap bir kaleye sndlar,
bunlarn buraya geldiini gren ok say da yamak onlar sararak top atna tuttu.
Yamaklar, onlar alt gn kadar muhasara ettiler fakat bir netice elde edemediler. Bu sra
da Alemdr Mustafa Paa askerleriyle beraber ehir surlarna geldi ancak adamlar
yorgun olduu iin Hac Aliye yardm gnderemedi. Bunun zerine Hac Ali Aada
adamlarn cesaretlendirerek dar kt be yz kiiyi ldrp Davutpaaya
Alemdrn yanna gitti 93.
Kabak Mustafann ortadan kalkmasyla stanbula gelmekte olan Alemdr
Mustafa Paa ve Yaran iin byk bir sorun bertaraf edilmi, bylece de stanbulda
Yarann nn kesecek kimse kalmam oluyordu.
3.3 Alemdrn ordu ile stanbula gelmesi
Btn stanbul Kabak Mustafay kimin ldrd konuurken, ordunun
stanbula geldii ve yanlarnda da Alemdr Mustafa Paann olduu duyulmutur. Bu
ani hareketi ve alnacak tedbirleri grmek zere eyhlislam Ataullahn konanda
bir toplant dzenlenmitir. Toplantda ordunun stanbula giriini engellemek iin bir
hatt hmayun gndermek fikrini ileri srerken kimileri de kaplar kapayp ellimiz de
bulunan askerle orduya kar duralm onlar stanbula sokmayalm diye uuk kak
fikirler ileri srmlerdir. Fakat ordunun iki gn iin de stanbulda olaca duyulunca
adet gerei olarak sanca erifi davet iin adam gndermekten baka areleri de
kalmamtr. Bu davet iin Hazine Vekili Nezir Aa orduya gnderilmitir.
92
93
Oulukyan, 1806-1810 syanlar, s. 25.

Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 7-8.
37
Ertesi gn ordunun stanbula gelmeye balamasyla onlar karlama merasimi

iin Davutpaa civarndaki ncirli iftliine Sadrazam Kaymakam Eenli Hac Musa
Paa ile eyhlislam Ataullah Efendi, kazaskerler ve devlet ricali gitmitir. Orduyu
karlamaya gelenler nce Serdar- Ekrem elebi Mustafa Paa ile grmler ve
buradan da ho geldin demek iin Alemdr Mustafann adrna gemilerdir. Alemdr
bu eit merasimlerden anlamad iin Rusuk Yaran nasl davranacan konusunda
kendisini bilgilendirmilerdir.
Alemdr onlarn sylediklerini yaparak gelenleri bir
adm ne karak karlam. eyhlislam Ataullah Efendi de, Alemdra hrmet iin
biraz geri de oturmak isteyince Alemdr: Buyurun Efendi, buyurun sizler hem ba
byk hem de ii byk zmredensiniz, size itibar gstermeye herkes mecburdur
94
diyerek srar etmitir ve onu bakeye oturtmutur. eyhlislam Ataullah Efendi bu

sze pek bozulmu ise de ses karamamtr. Orada bulunanlarn bazlar da bu szden
byk bir mana kararak olaylarn sonunu beklemeye balamlardr. Alemdrn gelii
btn stanbul tarafndan duyulunca, bu ilere akl yetenler, Rumelinin en byk ayan
olan Alemdrn sadece Padiah grmeye stanbula gelmeyeceini iin iinde bir bit
yenii olduunu dnmeye balamlardr.
Orduyu karlama merasiminden sonra Sultan Mustafa, sanca erifi Davutpaa
ile ncirli iftlii arasnda bir yerde karlam, Sanca erifin teslim alnmas merasimi
srasnda Alemdr Mustafa Paa gelerek Sultan Mustafann eteini perek ona
balln bildirmitir95. Bu merasim sonunda Sadrazam elebi Mustafa Paa Bab
liye dnerken, Alemdr da rpcdaki kendi ordughna gitmitir.
3.4 Alemdrn stanbuldaki faaliyetleri

Kabak Mustafa ldkten sonra ortal kartran yamaklar, Kabaknn
Alemdr tarafndan ldrldn renince sesleri soluklar kesilerek yerlerine
ekilmilerdir. Alemdr Mustafa Paann kendisi stanbula gelmeden evvel
gelmiti. Alemdrn ne kadar sert ve acmasz olduu ve en az onun kadar sert mizal
94
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2197; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 855; Uzunarl,
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 118.
95
Rusuk Yaranndan Ramiz Efendi, Sultan Mustafa sanca erifi almaya Davutpaaya geldiinde onu tutuklayalm
ve bylece sultan Selimi kazasz belasz tekrar tahta geirelim demitir. Bu konu Rusuk Yaran arasn da mzakere
edimliye baland fakat Alemdr Mustafa Paa byle i mertlie yakmaz diyerek ret etmitir. Bunun zerine dier
Yaran da Alemdr hakl bularak onu desteklemiler ve bylece sultan Mustafay tutuklamaktan vazgemilerdir.
(Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2199); (Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 226); (Efdalddin
Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 1318, s. 856).
38
askerlerinin n btn stanbula yaylmtr. Hele garip kyafetleriyle Krcali askeri,

stanbul sokaklarn da gezmeye balaynca, yamaklar ve zorbalar o kadar korkmutu ki
Kabaknn intikamn almay dnmeyi brak kendi aralarn da onun hakkn da bile
konuamaz hale gelmilerdir. Baka zaman kk bir olay bile byten gaile karan
yenieriler Alemdrn korkusundan Kabak ile birlikte idam edilen iki odaba iin
hibir ey syleyememilerdir.
Alemdr Mustafa Paa, ilk kez yanna bir miktar asker alarak Sadrazam elebi
Mustafa Paa ile grmek amacyla Bab Aliye gelmitir. Uzun sren grmenin
sonun da zorbalarn ba olarak bilinen eyhlislam Ataullah Efendi grevden alnm
ve Bebekte oturma zorunluluu getirilmitir.
Onun yerine eski Rumeli Kazaskeri
Arap-zade Arif Efendi eyhlislam olarak atanmtr. Yukarda Ataullah Efendinin

grevinden alnd zaman yamaklara rvet vererek tekrar greve geldiini
sylemitik. Bu sefer Alemdrn korkusundan ne Ataullah Efendi ne de yamaklar byle
bir eye cesaret edememilerdir. eyhlislamn azli Sultan Mustafa ve adamalarn ok
mutlu etmi ve Alemdra kar gvenleri daha da artmtr.
ki gn sonra zorbalarla balants olan baz devlet adamlar srgne
gnderilmitir. Rumeli Kazaskeri emsettin Efendi Bursaya, Mahmud Nurettin Efendi
Ktahyaya, Hoca Mnip Efendi Ankaraya srlmtr. Aygr mam olarak tannan
ve daha ce sylediimiz gibi Sultan Selimden ehzadeleri teslim alan, Padiahn
Baimam Dervi Efendi grevinden alnarak onun yerine 21Temmuz 1808de
Baimam olarak Tatar Hafz Ahmet Efendi getirilmitir 96.
Yarann listesinde bulunan, Eski Anadolu Kazaskeri Hafid Efendi, Alemdrn en
gvendii adamlarndan olan Kse Ahmet Efendiye bir miktar para ile bir cariye
vererek srgnden kurtulmutur. Fakat bunu duyan Ramiz Efendinin sraryla Hafid
Efendi Kastamonuya srgne gnderilmitir 97.
3.5 Alemdr ile sadrazam Mustafa Paann almas
Sultan Mustafa, Alemdrn stanbula gelerek zorbalarla ibirlii yapm
kimseleri birer birer srmesinden ok memnun olmutur. Ayn zamanda Sadrazam
elebi Mustafa Paa da Alemdrn stanbuldaki icraatlarndan holanmtr. Bylece
96
97

39
sadrazama muhalefet edecek kimse kalmyordu. Olaylar byle istenildii ekilde

geliirken, Yaran sadrazamdan zorbalarla ile i birlii yaptndan phelendikleri
Kaptan- Derya Seydi Ali Paann azlini istediler. Sadrazam elebi Mustafa Paa bu
istei uygun grerek Sultan Mustafaya bildirdi ise de Padiah ve validesi, Ali Paann
ilerde ilerine yaracann dnerek istei reddetmilerdir98. Padiahn cevab
Alemdra bildirilmi, fakat onun grevden alnma srarnda diretmitir. Bunun zerine
Sadrazam, paaya artk burada iinin kalmadn, Rusuka geri dnmesini istemitir.
Alemdra, Ali Paann azlini kendisinin halledeceini sylemitir. Bunun zerine
paa, rpcdaki ordughna geri dnmtr. Alemdrn ayrlmasndan ksa bir sre
sonra Sadrazam elebi Mustafa Paann adamlarndan birisi gelerek sadrazama,
Alemdrn esas amacnn Sultan Selimi tekrar tahta karmak olduunu sylemitir.
Sadrazam
elebi
Mustafa
Paa
Edirneden
beri
yaanan
olaylar
tekrar
deerlendirdikten sonra adam tarafndan anlatlanlarn doru olduunu anlam, durumu

Sultan Mustafaya yakn olan Tebdil Hasekisi Badatl Hac Aa ile Hazine Vekili
Nezir Aaya anlatarak yle demitir:
iten geiyor evketmeb efendimiz bana ruhsat buyursun; derun-
stanbulda bulunan Refik Efendi ve refiklerini idam edeyim; harite yalnz
Alemdr ile Ramiz kalr; stanbul kaplarn kaparz ve ocakl ile bilittifak
onlarn dahi aresine bakarz ve illa sonra nedameti ekilir 99.
Diyerek Padiah uyarmak istemitir. Fakat sadrazama bouna evham yapt
sylenerek, Alemdr ve refiklerinin, Sultan Mustafaya ne kadar bal olduu
ballandra ballandra anlatlmtr. Zavall sadrazam verilen cevaplara zlerek
aresiz bir ekilde beklemeye balamtr.
3.6 Saray baskn ve Sultan Selimin lm

Sadrazam elebi Mustafa Paann, Rusuk Yaranna kar hareket etmek
dncesi Yarann sarayda bulunan casuslar araclyla Alemdra bildirilmitir.
Olaylarn bu kerteye geldiini gren Alemdr, 29 Temmuz 1808 sabah erkenden
98
Cevdet Paa, Seydi Ali Paa iin elinden tespih belinden misvaknn dmedii ve oru ve namaza dkn gibi
grnerek Enderun halkn kandrdn, ktlk ve zulmn yalanclk perdesiyle sakladnn sylyor. Cevdet
Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2199.
99
Mehur Rumeli Ayanlar, s. 122; Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 227.
40
harekete geerek, Belgrat ve Silivri kaplarndan stanbula girmitir. Bayezide gelince

ordusunu iki ksma ayrm, Bayezid den Bab Aliye kadar olan yollar tutarak ieri
giri ve k engellemitir100.
Alemdr Mustafann Bab Ali baskn srasnda yannda arhac Ali Paa,
Behram Paa ve Kalyoncu Mustafa bulunmaktayd 101. Alemdr nce Bab Aliye oradan
da arz odasna geerek Sadrazam elebi Mustafann yanna gitmitir.
sadrazama sert bir ekilde hitap ederek Bre Herif mhr hmayunu ver
Alemdr
102
demitir.
Zaten korku iersinde bekleyen Sadrazam, Alemdrn sert tavr karsn da eli ayana
dolaarak koynundaki mhr karp vermitir
103
. Alemdr Mustafa Paa mhr alarak
avuba Tahsin Efendiye teslim etmi ve elebi Mustafa Paay da Bonak Aa ile
rpcdaki ordusuna gndermitir.
Alemdr, mhr hmayunu aldktan sonra saraya eyhlislam Arap-zade Arif
Efendi, Kazaskerler ve vezirleri arm, din ve devletle ilgili ilerimiz var bu nedenle
saraya gitmemiz gerekmektedir demitir. Zaten nazik ve hassas yapya sahip olan
eyhlislam Arif Efendi, etrafndaki kalabalk ve garip giyimli adamlar grnce daha
hassas bir hale gelerek Alemdr Mustafa Paann sylediklerini duymam ve bu
sebeple harekete gememitir. eyhlislamn kaygsz bir ekilde durduunu gren
100
Lamartine, Alemdrn Bab liye elini kolunu sallayarak girmesinin mmkn olmadn, bunun farkn da olan
Alemdr Mustafa Paann sanca erifi teslim etmek bahanesiyle Bab liye girdiini sylemektedir. Fakat bu doru
deildir. nk Alemdr sanca erifin tesliminden hemen hemen 10 gn sonra Bab liye baskn dzenlemitir.
Lamartine, Derken, C. VII, s. 1769-1770.
101
Alemdrn asker Says hakknda eitli rakamlar sylenmektedir. Yayla mam, Alemdr Mustafa Paann
Bilecik Ayann Kalyoncu Ali Aay stanbula ardn, o da gelirken yann da be bin asker getirdiini
syledikten sonra Alemdrn toplam askerinin yirmi bin civarnda olduunu sylyor. (Yayla imam Tarihi, s. 8687); Arapyan da Yayla mam syledii gibi Alemdrn Bilecik ayann stanbula ardnn, fakat Bilecik Ayan
Kalyoncu Ali Aann yedi bin kiiyle geldiini sylyor. (Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 9); O halde
Alemdr Mustafa Paa saray basknn dzenlerken yannda yirmi bin civarnda asker bulunmaktayd. Zaten saray
baskn anlatan dier kaynaklarda bu rakama yakn rakamlar telaffuz edilmektedir.
102
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2201; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18, s. 921;
Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 122; Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 53; Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa
Paa, s. 42; Uluay, Alemdr Mustafa Paa, s. 20.
103
Yayla mam, Alemdrn, Sadrazam elebi Mustafa Paann yanna giderek unlar sylediini sylyor: Sen
bir kahpe miza kiisin, seninle kavlimiz byle mi idi demesi zerine Sadrazam elebi Mustafa Paa ararak
Birader dedi, bu hususta hibir ekilde cesaret edemedim dedi. (Yayla mam Tarihi, s. 88); Cabi Tarihinde de
Alemdrn, Sadrazama gelerek unlar sylediini sylyor: Baka dem kan seninle olan m ahdimiz? Sen kahpe
imisin, ben Davutpaa sahrasnda adr altnda, gne beynim de bu kadar dem ile kaynarz sen burada altn
yaldzl odalarda, buzlu sular iip zevki sefadasn demitir. ( Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s.173-174); Hem
Yayla mamn da hem de Cabi Tarihin de Sadrazam elebi Mustafa Paann Sultan Selimi tekrar tahta geirmek
Alemdr ile anlat bu szlerden anlalmaktadr. Daha nce 81. dipnot da bahsettiimiz gibi Arapyan Efendi de,
Alemdrn ordu ricalini tevik ederek Sultan Selimi tekrar tahta karmak iin anlatn ve bu ricalin arasn da
Sadrazam elebi Mustafann da bulunduunu sylediini belirtmitik. ( Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 7).
41
Alemdr sinirlenerek: Arapolu musun nesin kalk diyorum
104
diye hiddetli bir
ekilde barmas eyhlislamn korkusunu daha da artrmtr. Korkusundan ne

yapacan bilemeyen Arap-zade Arif Efendi bilinsiz bir halde Alemdr Mustafa
Paay takip etmitir.
Saraya varan Alemdr, Darssade Aas Mercan ararak Rumeli ve Anadolu
ileri gelenlerinin, Sultan Selimi tekrar tahta karmak istediklerini, buraya onun iin
geldiklerini biran nce onu buraya getirmesini istemitir
105
. Alemdr Mustafa Paa,
Mercan Aaya bunlar syledikten sonra, eyhlislam Arap-zade Arif Efendiyi de

durumu Sultan Mustafaya anlatmas iin saraya gndermitir. eyhlislam Arap-zade
Arif Efendi, doruca Sultan Mustafann yanna giderek dardaki kalabaln
isteklerini anlatmtr. eyhlislamn szlerini duyanca hiddetlenen Sultan Mustafa,
Bu fesatta sen de paa ile mttefik imisin, nne dp de beni hal eylemee geldin,
imdi seni para para ederim106 diye tehdit etmitir. Sultan Mustafann szlerinden
ok korkan eyhlislam bu ite kendi parmann olmadn izah etmeye alrken
Sultan Mustafa daha fazla kzarak dardaki kalabal datmasn ve Alemdr da
stanbuldan gndermesini istemitir.. Sultan Mustafann hiddetli szlerinden akna
dnen eyhlislam Arap-zade Arif Efendi, Sultan Mustafann sylediklerini Alemdra
anlattnda, Alemdr ok kzm bu hareketiyle ileri kartrdn syleyerek tekrar
ieri gitmesini ve Sultan Mustafay tahtan inmesi iin ikna etmesini istemitir.
eyhlislam tekrar saraya gittiyse de kaplar oktan kapanmtr.
Sultan Mustafa, durumun vahametini anlaynca yakn adamlaryla bir araya
gelerek neler yaplaca hakknda mzakereye balamtr. Yaplan mzakere sonun da
Sultan Mustafann saltanatnn devam edebilmesi iin Sultan Selim ve ehzade
Mahmudun ortadan kaldrlmasnn zorunlu olduuna karar verilmi ve onlar ortadan
kaldrmak iin bir katiller grubu oluturulmutur. Bauhadar Abdulfettah Aa,
Hazine Kethdas Ebe Selim, Harem-i Hmayun Aas Nezir Aa, mrahor Deli
104
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2201; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 1318 s. 922;
Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 124; Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 43; Uluay, Alemdr
Mustafa Paa, s. 21.
105
Oulukyan, bu olay yle anlatyor: Alemdr, karakulluku vastasyla silahtar aay ard ve mhr
kendisine vererek onunla konutu. Konumaya mteakip silahtar aa ieri girdikten sonra Kzlar Aas (Mercan
Aa) ile eyhlislam geldiler ve Paaya Efendim, Padiah mhr zati linize verecektir.deyince Paa : Ben
mhr almaya gelmedim, onu alacak elbet birisi bulunur. Ben ancak Sultan Selimi grp ayan pmeye geldim,
zira onun ekmeini yemiimdir. Kendilerini dar karn konuacam vardr. demitir. Paann bu szlerini
duyanlarn yzleri bambaka bir hal alm ve Kzlar Aas ve eyhlislam Harem dairesinin kapsndan ieri
girmilerdir. (Oulukyan, 1806-1810 syanlar, s. 27).
106
42
Eyp Olu Mehmet, Tebdil Hasekisi Badatl Hac Ali Aa, Bostanc Deli Mustafa
ve bostanclardan birka kii daha bu katil grubuna dhil olmutur107. Bu katil gruhu
harem-i hmayuna doru hareket etmi, onlar engel olacak olan Darssade Aas
Mercan Aa, odasn terk ederek onlarn gemesine izin vererek onara pasif destek
vermitir. Fakat olaylarn nereye varacan kestiremeyen Mercan Aa, katil gruhuna
yapm olduu bu pasif destek sebebiyle ilerde greceimiz gibi kendi lmne de
sebep olmutur.
Katilleri gren ve ne yapmak istediklerini anlayan Tayyar-zade Ahmet Atann
babas Harem-i Hmayun Ba lalas Tayyar Efendi, onlara nasihat ederek emellerinden
vazgeirmek istemitir. Fakat gz dnm katil gurubu onun lafn yarda kesip
zerine saldrmak istediyse de, Nezir Aa araya girerek, Oyalanacak zaman deil
daha mhim ilerimiz var diyerek onlar uyarmtr. Bunun zerine gz dnm
kalabalk Tayyar Efendiye ilimeyerek yollarna devam etmilerdir. Katilleri
durduramayan Tayyar Efendi, durumu ehzade Mahmudun Lalas olan Recep Paazade Mehmet Beye, o da mam- Evvel Hafz Ahmet Efendiye bildirmitir 108.
Arapyan Efendi bundan sonra gelien olaylar yle anlatyor:
Katiller, Sultan Selimin hapsedilmi olduu yere girdi. Yanna yaklanca
evvela hile hyanet yoluyla maksatlarn elde etmek istediler ve kendisine :
Padiahmz, btn askerler toplanp geldiler. Sizin Padiahlnz
istiyorlar. Sultan Mustafada kendi rzasyla tahtan feragat etti. Biz
bendelerinizi size padiahlnz tebli iin gnderdiler. Buyurun bu fesat
atei snsn dediler. ok zeki ve byk bir fetanet ve ferasete malik
bulunan Sultan Selim, bunlarn kullandklar hileyi anlad ve szlerine
hibir ehemmiyet vermeyerek kendisini ldrmek iin gelmi olan bu
adamlara kar, nefsini mdafaa arelerine bavurdu. Hainlerde, onun bu
hareketini hissederek hemen stne atldlar. Bu, hassas ve ruhen muzdarip
107
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2202. ; Ata Efendi, Tarih-i Ata C. III, s. 53; Efdalddin Bey, Alemdr
Mustafa Paa, S. 13-18, s. 973; Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat, C. III-IV, s. 228; en, III. Selimin Hayat, s.
121. ; Haluk ehsuvarolu, Topkap Saraynda Tarihi Odalar, III. Selimin ldrld Oda, Cumhuriyet
Gazetesi, 3.05.1953, s. 9.
108
Ata Efendi, Tarih-i Ata, C. III, s. 53-54.
43
ve mteellim bulunan hkmdar, maruz kald felaketin aclar altnda

baryor aryor, dilerini gcrdatyordu. Bir saat aslanlar gibi
muhacimlerine kar kendini mdafaa etti. O srada bu adamlarn iinde en
kat yreklisi, hunhar olan, kzlar aasnn uaklarndan birisi, Padiah
bouurken bandan boazna doru inmi olan bir bezi eline geirdi.
Bununla Sultan Selimi bomaya balad. Bu mcadele bir saat kadar
srd. Kendisini celltasna bomak ldrmek iin urayorlard.
Felaketzede Padiah, son nefesine kadar btn kuvvetiyle urat, mdafaa
etti. Fakat nihayet aresiz, harap ve bitkin bir ekil de can verdi 109.
Mustafa Nuri Paa, Alemdrn saray baskn srasnda Sultan Mustafann
raan Kkne gitmek iin hazrlk yaptn fakat Alemdrn geldiini duyunca
bundan vazgetiini sylyor. Yine eer Alemdr Mustafa Paa, yarm saat sonra
gelseydi, Sultan Mustafa sarayda bulunmayacak, Sultan Selimin idam emrini de
veremeyecei ve bylece Sultan Selim hala hayat da olacak ve tekrar tahta
geebileceini belirtmektedir 110.
Sultan Selimi ldren gz dnm caniler, Sultan Mahmudu ldrmek iin
harekete getiler. Grltleri duyan ehzade Mahmudun adamlarndan Anber Aa ve
sa Aa olanlar anlayp ehzade Mahmudu katillerden kurtarmak iin harekete
gemiler, ehzade Mahmudu da alarak kamaya balamlardr. Fakat kalabalk olan
katil gruhu onlar bir keye sktrmlardr. ehzade ve yanndakiler bu mkl
durumdan kurtulamayacaklarn dndkleri srada, saray kadnlarndan Grc Cevri
Kalfa hamamdan getirdii bir tas kl katillerin gzlerine atmtr. Katiller gzlerini
temizlemeye urarken ehzade Mahmudun yanndakiler onu atya karmay
baarmlardr. ehzadenin atya ktn gren Ebe Selim son bir hamle ile elindeki
haneri ehzade Mahmuda frlatmtr. Haner, ehzade Mahmudun pazusuna isabet
etmi ise de ehzade yoluna devam etmitir.
109
Yayla mam, Sultan Selimin katilleri geldii sra da le namazn kldn, katillerin namazn bitirmesine izin
vermeden zerine atlayp onu ikence yaparak ldrdklerini sylyor. ( Yayla imam Tarihi, s. 89); Cabi mer
Efendi ise katiller geldiin de Sultan Selim ve ehzade Mahmudun bir arada bulunduunu ve Naima ile Raid
tarihleri hakkn da fikir alverii yaptklarn belirtiyor. Bu sra da Nezir Aa ieri girmi Sultan Selimi kandrm ve
onu imir denilen yere gtrerek ldrm, bunu gren ehzade Mahmudun Lalas Anber Aa Sultan Selimden
sonra srann ehzade Mahmuda geleceini anlayarak ehzadeyi oradan kardn sylyor. ( Cabi mer Efendi,
Cabi Tarihi, s. 145-147); Lamartine ise bu sylenenlerin aksine ehzade Mahmudun bir klesi tarafndan bir halya
sarlarak bu katillerin elinden kurtulduunu ve bu klenin daha sonra halya sarl olan ehzadeyi Alemdrn yanna
gtrdn iddia ediyor. (Lamartine, Derken, C. VII, s. 1775).
110
Mustafa Nuri Paa, Netayicl-Vukuat, C. III-IV, s. 228.
44
Daha nce dediimiz gibi saray kaplar kapanmt. Kaplarn kapanmasndan

sonra Alemdr Mustafa Paa, ierdekilerin kt niyetini anlayarak kaplarn krlmasn
emretmitir. Adamlar baltalarla kaplara saldrmlard. Tam d kap krlacak iken
ierden kap alm, ieri giren Alemdr, yerde yatan Sultan Selimin cesedini grnce
neye uradn ararak feryat iinde: Vay Efendimiz ben seni tahta karmak iin bu
kadar yerden koarak gelmiken, u gzlerim seni bu halde mi grecekti? u Enderun
halk dedikleri hainlerin hepsini ldrerek intikamn alaym
111
. diyerek barmtr.
Alemdrn byle barp arp ocuk gibi aladn gren Rusuk Yaranndan
Alemdrn akl hocas Refik Efendi, imdi ocuk gibi alamann sras olmadn,
hemen ehzade Mahmudu bulunmas gerektiin sylemitir. Bu szleri duyan Alemdr
uykudan uyanr gibi hareket ederek hemen adamlarna ehzade Mahmudu bulun
diyerek emir vermitir.
Alemdrn askerleri sarayn ilerine doru ehzade Mahmudu bulmak iin
ilerlerken, ehzade Mahmud, Anber Aa ve mam- Evvel Hafz Ahmet Efendi ile
beraber Alemdrn yanna doru hareket zere idiler. Alemdr, ehzade Mahmudu
grnce, nce kim diye sormu yanndakiler de bu ehzade Mahmud Efendimizdir
demeleri zerine ona dnerek: Ah Efendim, ben, amcan tahta geirmek iin gelmitim.
Kr olas gzlerim onu bu halde grd. Bari Seni tahta kararak bir teselli bulaym.
Ama ona kyanlar Enderun halkdr, onlarn hepsini kltan geireceim
112
demesi
zerine ehzade Mahmud, Alemdra dnerek : Paa, ben onlar buldurup sana
gnderirim sen imdi askerini dat silahlarnn kar ve hrka-i erif odasna benimle
gel 113 demesiyle Alemdr da onun szn dinleyerek onu takip etmitir.
111
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2204; Ycel-Sevim, Trkiye Tarihi IV, s.175; Lamartine, Derken, C. VII,
s. 177; Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 57; Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 46.
112
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2205; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1046; Seydi,
Alemdr Mustafa Paa, s. 58.
113
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2205; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1046.
45
DRDNC BLM
4. Sultan Mahmudun Sadrazam Alemdr Mustafa Paann Faaliyetleri
4.1 Alemdr Mustafa Paann Sadrazam olmas
Sultan Mahmud eyhlislam ile birlikte hrka-i erif odasna girmitir. Alemdr
Mustafa Paa ise arzhanede oturarak onlarn kmasn beklemitir. Bu srada Alemdr,
Badat kk sofasnda senet ve sark odalar nnde bulunurken Sultan Mustafann
barlarn duymutur. Sultan Mahmudun clusunu duymu olan eski padiah Ben
tahtan inmedim ki kim Mahmudu tahta geirdi ki diye feryat etmitir. Bunu duyan
Alemdr sinirlenerek : Bu kim Sultan Mustafa m? Syleyin ona bucana gitsin,
yoksa elimden kyamete kadar lanetleme bir i kar114 demitir. Bunun zerine mam
Ahmet Efendi, Sultan Mustafann yanna giderek onu baz yollu szlerle harem-i
hmayuna gndermitir.
Sultan Mahmud hrka-i erif odasndan ktktan sonra ilk biat edenlerden biri de
Alemdr Mustafa Paa olmutur. Sultan Mahmud, Alemdr kendisine sadrazam
yapmtr
115
. Bundan sonra da clus merasimine geilmitir. Merasim srasnda
Alemdr, Darssade Aas Mercan Aay grnce, aklna sabah ona Sultan Selimi
karmas sylediini fakat onun bunu yapmadn ve bunun sonucunda da Sultan
Selimin ldrld geldiinden merasim srasnda ona barmaya balamtr.
evredekiler merasimi bahane ederek onu sakinletirmiler ve her eyin bir vakti var
yarn bu ileri grrz demilerdir
116
. 30 Temmuz 1808 ylnda Sultan Selim, babas
III. Mustafa tarafndan yaptrlan Laleli Camiin de bulunan trbeye babasnn yanna
defnedilmitir.
114
Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 1318, s. 1100; Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 60; Uluay, Alemdr
Mustafa Paa, s. 27.
115
Arapyan Alemdrn olmasn yle anlatyor: Bundan sonra Byk Mustafa Paa, mhr hmayunu padiaha
teslim etti ve kendisini af buyurarak Rusuka gndermesini istirham eyledi. Fakat Padiah, kabul etmeyerek mhr
kendisine ve sadrazam yapt. Samur krk giydirdi ve kadrini bir kat daha ila iin kendi belindeki padiahlara mahsus
murassa ok kymetli, haneri kararak onun beline takt, birok iltifatlarda, yksek takdirler de bulundu. Teselli
edici szler syledi ve kendisine Sadk Arkadam diye hitap etti. Paada eteine kapanarak arz kran ediyordu.
Askerleriyle birlikte sadaret makamna geldi, idare-i umura balad. Mutat usul vehile, devlet ricali, memurlar,
saray erkn, krknn eteini perek tebrik resmini ifadan sonra herkes yerine avdet etti. ( Arapyan, Rusuk Ayan
Mustafa Paa, s. 13). Arapyan her ne kadar Alemdrn sadrazam olmak itemediini sylese de Alemdr Mustafa
Paann sadrazam olmas bir zorunluluktu. nk her eyden evvel Sultan Mahmud saltanat iin Alemdr borlu idi
ve Alemdrn askeri dnda mevcut bir asker de bulunmamaktayd. Bu nedenler Alemdrn sadrazamln zorunlu
hale getiriyordu.
116
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2207. ; Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1101.
46
4.2 Sultan Selimin katillerin cezalandrlmas, yeni tayin ve aziller

Alemdr ve Rusuk yaran, hkmetin bana getiklerinde imparatorluun
durumu ok kt durumdayd. stanbulda epey nce bozulan devlet otoritesi zorbalar
nedeniyle tamamen ortadan kaybolmutu. Anadolu ve Rumelide zaten devletin
otoritesi bulunmamaktayd, buralarn kontrol ayanlarn elinde idi. Badatta klemen
ayaklanmas devam ediyordu. Kutsal topraklarda vehhabiler Mekke ve Medineyi ele
geirmiler, hac yolunun kapatmlard. Msrn ykselen kuvveti Mehmet Ali Paa,
Msr Memluklardan beri yneten klemenlerle sava halindeydi. Garp ocaklar
(Tunus, Cezayir ve Trablusgarp) daylarn zulm altndayd.
Byle kark durumda Rusuk yaran, ilk nce stanbuldan, Sultan Selimin
katillerini cezalandrmakla balamlardr. Byk mrahor Seyyid Mehmet Aa,
Hazine Vekili Nezir Aa, bostanclardan Deli Mustafa, Mercan Aa, Sr Ktibi
Arif Bey ve bunlarla birlikte birok kimse idam edilmitir 117.
Eski eyhlislam ve Kabak syannn mimar erif-zade Mehmet Ataullah
Efendi Rizeye srgne gnderilmitir. Kabak isyannn dier mimar Kse Musa
Paa da idam edilmitir. Sultan Mustafa tarafndan sadaret kaymakamlna kadar
getirilen asi Tayyar Mahmud Paa Alemdrn isteiyle Varna muhafzlna
getirilmi ise de daha nce Sultan Selime isyan etmesi
118
ve Sultan Selimin hayatna
kast etmesi sebebiyle idam edilmitir. Bunlar dnda Sultan Selimin katline kartklar
tespit edilen on kadar cariye Kz Kulesi aklarnda denize atlarak ldrlmtr.
Bu idamlardan sonra Boaz Yamaklar Oca kaldrlm, birok yenieri zorbas
ldrlm ya da srlmtr. Bylelikle Alemdr Mustafa Paann devlet idaresinde
ilerine karacak, ona muhalefet edecek kimse kalmam ve kendi alaca kadroyu
oluturmaya balamtr. Yeni sadrazam, Silistre valisi olarak grevlendirilen Abdullah
Ramiz Efendinin stanbuldan ayrlmasn istemedii iin onu bo olan Kaptan-
117
Burada fazla yer tutmasn diye idam edilenlerin isimlerinin tamamn vermedim. dam edilenlerin tamam iin
Bkz: (Oulukyan, 1806-1810 syanlar s. 34-35); (Yayla imam Tarihi, s. 9194).
118
Tayyar Mahmud Paa, Sultan Selimin yapmak istedii yeniliklere kar kmt. stanbul hkmeti, Trabzon
valisi ve o evrede byk nfuza sahip olan Tayyar Paann herhangi bir gaile karmasn nlemek iin onu
grevinden alarak baka yere gndermek istediler, bunun iin onu stanbula ardlar. Bana gelecekleri anlayan
Tayyar Paa, dedesi Hac Ali Paa ve babas Hseyin Battal Paann yllar nce yaptklar gibi Krm Hanna snd.
Tayyar Paa Kabak syanndan sonra Sultan Mustafann emriyle stanbula gelerek sadaret kaymakam olmutur.
Tayyar Mahmud Paa hakknda geni bilgi iin Bkz. Hseyin Albayrak, Tarih inde Trabzon Valileri (1461-2007),
Trabzon 2008, s. 131-136.
47
Deryala getirtmitir
119
. Tahsin Efendi, Defterdarla, Mustafa Refik Efendi
Reislkttapla atanmtr. Ataullah Efendinin yerine eyhlislamla getirilen Arapzade Arif Efendi, saray baskn srasndaki pasifliinden dolay grevinden alnarak
yerine Ataullah Efendiden nce grev yapm olan Salih-zade Ahmet Esat Efendi,
yeniden eyhlislamla tayin edilmitir.
Alemdr Mustafa Paa, devleti ynetmek iin yeterli gce ve kuvvete sahip idi.
Ancak mrnn byk bir blmn Rusukta geirmesi sebebiyle stanbulda devlet
ilerin nasl yrtldn bilmiyor, baz konularda aciz kalyor hatta saray halknn
birounu tanmyordu. Bu sebeple stanbulu ve hkmet ilerinin nasl yrtldn
bilen yarann szleriyle hareket etmek zorunda kalyordu. Cevdet Paann anlatt u
olay Alemdrn acizliini ve Rusuk yarannn karlar dorultusunda Alemdr
Mustafa Paay nasl ynlendirdiklerini gzler nne sermektedir. Mollack-zade Ata
Efendi, kardei Muhtar Efendinin affn rica etmek iin bir gn sadrazamn huzuruna
kt. Kethda Refik Efendi, tezkireciler, avuba Tahsin Efendi gya grlecek i
var gibi ieri girdiler. Ata Efendinin ricasn dinleyen sadrazam azn aarak Abe
Efendi! Ben ne sizi, ne de kardeinizi, ne mft ne kadaskerinizi ve ne de sairiniz
bilirim. Ulema benim neme lazm onlar srmek neden iktiza eyledi. te urada oturan
kimseler din ve devlet elden gitti diye beni getirdiler. u adamlar srmek nizam
devletin temelidir ve yle byle etmek lazmdr dediler. Ben dahi yle ettim. Bo yere
bana beddua etmeyin diyerek cevap vermitir 120.
4.3 Anadolu ve Rumeli ayanlarnn stanbula arlmas ve Sened-i ttifakn
imzalanmas
Alemdr Mustafa Paa, stanbul ilerini yoluna koyup, kendi ynetim kadrosunu
oluturduktan sonra Anadolu ve Rumelideki karkl dzelmek iin harekete
gemitir. Her iki yerin ileri gelen ayanlarn stanbula armtr. Alemdr, arana
kadar hkmetin entrikalarna kurban gitmemek iin srekli uyank bekleyen ve
stanbul hkmetin hibir davetine itirak etmeyen ayanlar, kendileri gibi ayanlktan
gelme, sznn eri ve nfuzlu Alemdr Mustafa Paaya gvenerek stanbula
gelmilerdir.
119
120
BOA. HH, 481/23559.

48
lk gelenlerden biri Kalyoncu Mustafa idi. Zaten kendisi saray baskn srasnda
Alemdr Mustafa Paann yannda bulunmaktayd. stanbul gelen dier ayanlar
unlard: Manisa ve havalisini Ayan Kara Osman olu mer Aa, apanolu
Sleyman Bey, ili Ayan Ahmet Aa, Bolu Voyvodas Hac Ahmet olu Seyid
brahim Aa, Serez Ayan smail Bey ve irmen Mutasarrf Mustafa Bey idi.
Ayrca eski Nizam- Cedidi Kad Abdurrahman Paa askerleriyle birlikte gelmitir.
II. Mahmud, gelen ayanlar Kthanede karlam ve onlara byk bir ziyafet
vermitir. Ziyaretin sonra Meveret-i Amme ad altnda byk bir toplant yaplmtr.
Sadrazam bakanlnda yaplan toplantya eyhlislam, devlet ricali, yenieri aas ve
ayanlar katlmlardr. Sadrazam Alemdr Mustafa Paa, bu toplantda uzun bir
konuma yapmtr. Szlerine aslen yenieriyiz diyerek balam ve yenierilerin harp
sahasnda yapm olduklar babozuk hareketlerinden, disiplinsiz tavrlarndan, harp
tekniklerinden ne kadar uzak olduklarndan bahsettikten sonra baz nlemlerin alnmas
gerektiini sylemitir121. Yenierileri tekrar eski nizamlarna sokmak iin alnacak
nlemleri yle zetlemitir. Bekr yenierilere klalarda oturma zorunluluunun tekrar
getirilmesi, savaa katlan yenierilerden dnda kimseye ulufe verilmemesi, bo yere
ulufe alanlarna atlmas, Avrupann harp tekniinin ve silahlarnn kullanlmas vb.
fikirleri ne srm ve orada bulunanlarn hepsi Alemdrn fikirlerine katlarak onun
sylediklerini tasdik etmilerdir.
Bu toplant da ele alnan bir dier sorun da merkezi hkmet ile ayanlar
arasndaki ilikilerin yeniden dzenlenmesi olmutur. Uzun mzakereler sonunda tarihe
Sened-i ttifak olarak geen bir senedin dzenlenmesine karar verilmitir. Sened yedi
maddeden meydana gelmekteydi, maddeler unlar idi:
1.
Padiahn kendisine ve egemenliine dokunulmayacak
eer buna dokunmaya biri cesaret ederse bu kim olursa olsun hepimiz
buna yelteneni cezalandracaz.
2.
Devletin dzeni ve nizam, askere bal olduundan
hepimiz asker yazlmas iin yardmc olacaz. Buna kar kan olursa
hep birlikte cezalandracaz.
121
Alemdr Mustafa Paann Meveret-i Ammede konumasnn tam metni iin Bkz: Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet,
C. IV, s. 22412242; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 141-142; Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 91-92.
49
3.
Hazine
ve
devlet
gelirlerinin
toplanmasnda,
korunmasnda devlete yardmc olacamz taahht ederiz. Bu konuda

Padiahmzn verdii emirlerine uymayanlar hep birlikte cezalandracaz
4.
Padiahn mutlak vekili olan sadrazamn da emirlerine
koulsuz uyulacak. Fakat sadrazam kanuna aykr hareket eder ya da

yolsuzluk yaparsa hep birlikte ona kar kacaz.
5.
devlet
Hepimiz bu senedi imzalayarak padiahn egemenliine ve
dzeninin
korunmasna
kefil
oluyoruz.
Eer
bu
senedi
imzalayanlardan birisi bunun aksine hareket ederse hepimiz onu

cezalandracaz. Ama senedin aksine bir hareket yapmayan biri
cezalandrlmak istenir ve ailesine zarar verilmek istenirse yine hepimiz
buna kar kacaz. Senedin aksine su ileyenlerin cezalar, sularnn
arlna gre sadrazamlka verilecektir.
6.
Eer stanbulda bir ayaklanma olursa ayanlar izin
istemeden gelecekler ve isyan bastracaklardr. Eer isyan bir ocak

tarafndan dzenlenirse ocak tamamen ortadan kaldrlacak ya esmeleri ya
da dirlikleri kesilecektir. Eer isyan bireyselse isyan karan idam
edilecektir.
7.
Ayanlar kendi ynetimleri altndaki halktan ar vergi
almayacak ve onlara zulm etmeyecektir. Hkmet emrine ve eriata

aykr hareket edenlere hep birlikte ceza verilecektir 122.
Bu senet ayanlar ve ileri gelenler tarafndan imzalanm ve eyhlislam Sened-i
ittifak meru klmak iin bir fetva vermi, padiah da bir hatt hmayunla tasdik
etmitir. Fakat bu senedin imzalanmas iki taraf iinde ok zor olmutur. Ayanlarn
byk ounluu egemenliklerine dokunduu iin bu senedi imzalamamlardr. Sadece
drt tane ayan bu senedi imzalamtr 123.
Sultan Mahmud bu senedi imzalarken Enderun ileri gelenleri bu senet sizin
saltanatnza dokunur ancak imzalamaktan baka are yoktur demilerdir. Sultan
122
Belgenin asl iin Bkz: BOA. HH, 746/35242; anizade Mehmet Ataullah, anizade Tarihi, C. I, s. 66-71.
Bu drt ayan unlard: apanolu Sleyman Bey, Serezli smail, Manisa ve havalisi ayan Kara Osman olu Hac
mer, irmen mutasarrf Mustafadr. Senedi imzalayanlarn tam listesi iin Bkz: Uzunarl, Mehur Rumeli
Ayanlar, s. 143-144.
123
50
Mahmud bu senedi imzalam, ancak hep iinden bu senedi imzalayan ayanlara kin
beslemi ve gelecekteki politikalarn bu ynde yrtmtr 124.
Tarihiler bu senet hakknda eitli fikirler ileri srmlerdir. Stanford Show,
Sened-i ttifak merutiyetin ilk basama olarak grm ancak iki tarafnda
yetkilerinin snrlandn dnmeleri sebebiyle pek ehemmiyet vermediklerini ve bu
sebeple merutiyetin Osmanl devletinde geciktiini sylemektedir125.
Enver Ziya Karal ise Sened-i ttifakn Osmanl tarihinde rneine grlmeyen
bir vesika olduunu syledikten sonra Anadolu ve Rumeli ayanlarnn kendilerinin
varln hkmete kabul ettirmekle kalmayp, kendi ocuklarnn haklarn da kabul
ettirdiklerini ve bylece bir derebeylik sisteminin olutuunu, Sultan Mahmud ve
yaknlar ise bu senede egemenliklerini snrlad gzyle baktklarn ve bu senedin
ortaya kmasna yol aan Alemdra kar kin baladklarn sylyor. Fakat iyi niyetli
bir ekilde hareket eden Alemdrn, ayanlar sindirecek gce sahip olmayan hkmetin,
onlar zerinde sz syler hale getirmekten baka bir amacnn olmadn belirtiyor126.
Hatta senedi Osmanl Magna Cartas olarak deerlendirenler de olmutur.
Grnte yle de olsa Osmanl devletinin hem hkmet hem de toplum yaps
ngilizlerinden ok farklyd. Bizdeki Ayanlk sistemi Avrupada bulunan Derebeylik
sistemiyle lmyordu. Bu sebeple be senet Magna Carta olarak deerlendirilemez.
Sina Akin, Magna Cartann ngilizlerde bir balang belgesi olarak baladn fakat
Osmanlda Sened-i ttifakn bir balang deil ok ksa vadeli bir anlama olarak
tarihin p tenekesine atldn sylyor. Bunun sebebi olarak da senedi imzalayan iki
tarafn, senedin getirdiklerini ilerine sindirememi olmalar gstermektedir 127.
4.4 Yenieri Ocann Dzene Sokma almalar ve Sekban- Cedid Ad Altnda
Yeni Bir Ordunun Kurulmas.
Daha nce de sz ettiimiz gibi Alemdr Mustafa Paa, Meveret-i Amme de
uzun bir konuma yapm ve sonucun da Sened-i ttifak imzalanmt. Bu toplant da
birde yenieri ocan nizama sokulmas iin baz karalar alnmtr. Bu kararlardan
124

Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, C. II, s. 27.
126
127
Akin, Osmanl Tarihi, C. II, s. 95-96.
125
51
daha nce ksa bir ekilde bahsetmitik. Enver Ziya Karal bu toplant da alnan Kararlar
yle maddeletirmitir:
1.
Yenieri subaylarnn gediklerinin kaldrlmas
2.
Bekr yenierilerin klalarda oturmaya zorlanmas
3.
Askerlik
yapan
yenierilerden
baka
kimseye
yenieri
ulufesi
verilmemesi
4.
Kendilerine bo yere verilenlerin tasfiyesi
5.
Kanunnamelerinde iaret edilmi olan retimin yenierilere yaptrlmas
6.
Avrupallarn ileri harp teknik ve silahlarnn eyhlislam fetvasyla
Osmanl ordusuna alnmas 128

Bu toplantdan ksa bir sre sonra Alemdr, yeni bir ordu kurulmas iin
almalara balamtr. Kalost Arapyan, Alemdrn yeni bir ordu kurmak ve yenieri
ocan dzeltmek istemesinin sebeplerini yle anlatyor:
Sadrazamn yksek ve temiz vatanseverlik hislerini zillet ve denaet ile dolu
malubiyetleri inta eden ordunun usul idaresi, derinden yaralanmt.
Buna da yenieri askerlerinin talimsiz, terbiye grmemi bulunmalar sebep
oluyor, hasma yem olmalar, zafer temin edememeleri, gnden gne zelil ve
sefil bir hale dmeleri, milletin an ve erefine baya bir dereceye
indirmeleri, muhteem, gzel ehirleri dmana terk etmeleri hep bundan
ileri geliyordu. Bu dncelerle, Avrupa milletlerinin tatbik ettikleri gibi
fenni harbi, silah kullanmay renmi, kahraman ayn zamanda ihtiyat ve
basiretli, talimli, muntazam askeri alaylar tesis ve tekil etmeye karar
vermiti. Bu fikrini padiaha arz ederek istiare etti. Byk devlet ricaline
de bunu at. Hepsi de byk memnuniyetle onun bu fikirlerini ok muvafk
buldular. Tayin olunan gnde toplanmak zere btn devlet ricaline,
vkelaya ve btn memlekete Sadr- azamlktan mstacel tebligat yapld
129
128
129

Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 14-15
52
Alemdr, yeni kurulacak ordunun ekirdeini eski Nizam- Cedidi Vezir Kad
Abdurrahman Paann askerlerinden oluturmaya karar vermitir. Yeni kurulan orduya
yenierilerin tepkisini ekmemek iin kapkulu ordusunda artk var olmayan sekban
birliklerinin ad verilerek Sekban- Cedid denilmitir.
Oulukyan Sekban- Cedid kuruluunu yle anlatyor:
Btn devlet ricalinin hazr bulunduu Kthane ziyafetinde Rumeli ve
Anadolu Paalar ile yedi ocak aalar
130
hepsi Seymen (Segban) olarak
adlandrdklar nizamn ahitnamesini imzaladlar ve mhr ile tasdik ettiler.

Sonra btn ocakllarn birlik halinde itirakiyle bir alayla skdar
klasna tu gtrld ve ocak Seymen Oca diye adlandrld. Bundan
sonra Paa, Kad Paay (Kad Abdurrahman Paa) getirtip ona, devletin
rzas ile Nizam- li-an murahhas seraskeri unvann vererek kendisini,
skdarda oturmak art ile Sekban Oca reisi tayin etti. Mteakiben de
nce Rikab Defterdar olan Behi Emin Efendiyi Nizam- lem Defterdar;
bir Macar mhtedisi olan Sleyman Aay Nizam- lem Sekban Aas;
Levend iftlii reisi Arnavut Bekir Aay Nizam- lem Khyas ve nihayet
Kad Paann yeeni olup skdar klas reisi bulunan Ahmet Aay
Ocak Aas yani ikinci reis olarak tayin etti 131.
Nizam- Cedidin Levend iftlii ve skdar klalar onarlarak buralara
Sekban- Cedid askerleri yerletirilmitir. Yeni ocan maa yksek olduu iin saylar
ksa srede artarak Yenierilerin ileri gelenleri bile bu ocaa katlmtr. Yeni ocan
halk ve dier ocaklar arasndaki itibarn artrmak iin ocaa merasimle mzka ve tu
verilmitir.
Alemdr, yeni kurulan asker ocan II. Mahmuda syledii zaman Padiah,
amcas Sultan Selimin bandan geenleri anmsayarak yle demitir. Bak lala,
bundan evvel amcam isteyip Nizam- Cedidi kurmak zereyken sonun da bana bunca
felaket geldi yine sonu fena bir ey olur. deyince Alemdr: evketli Efendim, bu defa
130
Yedi ocak unlard: Yenieri Oca, Cebeci Oca, Topu Oca, Top Arabaclar Oca, Humbarac Oca,
Lamc ve Sakalar idi. Prof. Dr. Yusuf Halaolu ise yazm olduu eserde, Osmanl Kapkulu askerlerini altya
ayrmtr. Bunlar unlardr: Acemi Oca, Yenieri Oca, Cebeci Oca, Topu Oca, Top Arabaclar Oca ve
Kapkulu Svarileri idi. (Yusuf Halaolu, XIV-XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap,
Ankara 1998, s. 43-55).
131
Oulukyan, 18061810 syanlar, s. 37.
53
yedi ocan da istekleri vardr. Hepsi de isteklerini mhrlediler
132
. Diyerek elindeki
senedi padiaha gstermitir.

4.5 Ocak Esamelerinin satn alnmas
Yenieriler, eskiden klalarda yatar, evlenmez ve askerlik dnda baka bir ile
megul olamazlard. Fakat zamanla evlenerek klalar dnda kalmaya ve esnaflk,
kayklk gibi mesleklerle megul olmaya balayarak askerlik snfndan uzaklatlar ve
ayrca yenierilerin ve dier ocaklnn maa olarak ald ulufeler zamanla kiisel mal
gibi hisse senedi tarznda alnr satlr hale gelmitir. Bunlar ldkten sonra bu ulufe
czdanlar devlete iade edilmeyerek bu czdanlar bakalarnn elinde kalm, bu
kimseler czdan sahibi yayormu gibi aylk almaya devam etmilerdir. Bu kiiler
yznden devlet hazinesine byk bir yk binmitir. Ar yk devletin stnden atmak
isteyen Alemdr ve yaran, kaytl esameler dnda kalan dier esamelerin geersiz
braklmasn kararlatrdlar ve bunu Sultan Mahmuda teklif etmilerdir. Padiah
bunun birok kiinin karna dokunacan ve bu sebeple byk bir isyan kacan
dnerek, esamelerin yar fiyatna alnmalarna karar vermitir. Bunun zerine elinde
esame bulunanlarn krk gn iinde ellerindeki esameleri getirmeleri, getirmeyenlerin
ellerindeki esamelerin krk gn sonra geersiz kalaca halka duyurulmutur.
Esamelerin yar fiyatna alnmas ii sonunda hazineye yz bin ake kalmtr.
Bu sralarda yenieri ocan mali ileri iin kendisinden hesap sorulan, ocan
alveri ileriyle uraan Yahudi Deli albun (elpon), kendisiyle beraber yolsuzluk
yapan ocak aalarnn basks sebebiyle sorulan sorulara dolambal yantlar vermitir.
stedii yantlar alamayan Alemdr Mustafa Paa, onu Aa Kaps nnde idam
ettirmitir. Bu zamana kadar ocak muhasebecilerinden hi kimsenin idam edilmemesi
yenierilere ok dokunmutur. Fakat Alemdr Mustafa Paann ve Krcali askerinin
korkusundan hi kimse bu olaya ses karamamtr 133.
Alemdr Mustafa Paa, yenieriler hakknda alnan kararlar ve kurulan Sekban-
Cedid ordusunun yenierilerin zerindeki olumsuz etkisini hissetmi ve hem bu etkiyi
132
Cabi mer Efendi tarihinde bu olay ok farkl ekilde yle anlatlyor. Sultan Mahmudun Sultan Mehmetin
trbesini ziyareti srasnda frsattan istifade eden Yenieri aasnn, Padiaha yaklaarak yeni kurulan Sekban
askerinden haberi olup olmadn sordu. Bu suale zerine Sultan Mahmudun hayr haberim yok dedi. Bununun
zerine Yenieri Aas bu konu on be gn evvel bana ulat demesi zerine Sultan Mahmud kzarak neden bana
daha nce haber vermedin ya istifa et ya da iki gzn oydururum senin demitir. Sultan Mahmud byle sinirli bir
ekilde tekrar aaya dnerek bugne kadar bu asker yznden bir amcam bir kardeim helak oldu, sizin benim kadar
cieriniz yand m diyerek aaya kzm ve saraya geri dnmtr. (Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 203-234)
133
Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1164; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 146.
54
silmek hem de kendisinin yenierilerin krk ikinci blnden olmas sebebiyle

Eskiodalarda yenierilere bir eme yaptrmtr 134.
4.6 Tersanenin nizama sokulmas
Daha ncede sylediimiz gibi Alemdr Mustafa Paa, Sadrazam olduktan sonra
Rusuk yaranndan Abdullah Ramiz Efendiyi Silistre valisi olarak gndermek
istememi, kendisine stanbulda gvenilir bir yardmc olarak grdnden onu bo
olan Kaptan- Deryala getirmitir.
Ramiz Efendi Kaptan- Derya olunca tersanede slahata girierek, yeteneksiz
kiileri donanmadan att. Eski gemileri skartaya kararak yeni gemileri kzaklamaya
balamtr. Lzumsuz harcamalar kesmi ve denizcilere gemilerde ya da tersanelerde
yatp kalkma zorunluluu getirmitir.
Bunun dnda Kapta- Derya Ramiz Paa, Galatada canilerin haydutlarn
toplanma yeri olan kalyoncu odalarn kapatmtr. Bu haydutlar o devirlerde limanda
bulunan tccarlardan balta asmak
135
suretiyle hara alyorlard. O devirde bu
haydutlarn en nls Kahveciolu Burunsuz Mustafa idi. Burunsuz Mustafa tersane

avularndan idi ve buna ramen kendisinde her trl edepsizlik vard. Tccarlardan
hara alyor, dier haydutlar besliyordu. Hatta hara ald tccarn ilerinin yrmesi
iin devlet adamlarna rvet dahi veriyordu. Bu sebeple Bab Ali ile ili dlyd. Bu
kadar tehlikeli adamn ortadan kaldrlmasnn ne kadar mhim olduunu idrak eden
Ramiz Paa, bu ii sessiz sedasz halletmek istedi. Fakat Krcali askeri bu kadar ince
fikirlere ack deildi. Burunsuz Mustafa, tersanede odasnda oturduu srada Krcali
askeri onu yakalayp kahvesinin nne getirdi ve kellesini herkesin nnde kesti.
Burunsuz ldrlmeden evvel yenieri yok mu diye barm fakat Alemdrn
korkusundan kimse mdahale etmeye cesaret edememitir
136
. Burunsuz Mustafann
ls orada gn bekletilmi bu ise yenierilerin zoruna gitmitir. nk o devirde

eer bir yenieri ldrlrse boularak ldrlebilir ve ls denize atlabilirdi.
134
Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 241.

Osmanl sularnda ticaret yapan yabanc tccarlarn gemilerine stanbul limannda bulunan baz kabadaylar taciz
de bulunuyordu. Bu durum tccarlarn ilerine zarar veriyor, ticaretin aksamasna sebep oluyordu. Bu tip durumlarn
yaanmasn istemeyen tccarlar, burada bulunan kabadaylara hara veriyorlard. Hara alan kabadayda ald hara
karlnda tccarlar dier kabadaylara kar koruyordu. Her kabadaynn kendine has bir iarete vard. Bu iaretleri
korumaya aldklar gemilere brakyorlard. Bu iareti gren dier kabadaylar o gemiye yaklamyorlard. te buna
da balta asmak deniliyordu. Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1165-1166.
136
Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1167.
135
55
4.7 Alemdr Mustafa Paann lm

4.7.1 Alemdrn sonunu hazrlayan olaylarn sebepleri
Alemdr ve Rusuk yaran iktidar ele geirdikten sonra kendi iktidarlarna engel
olabilecekleri ve irtica hareketine bakanlk etmi olan kimseleri ya ldrmler ya da
srgne gndermilerdi. Bylece iktidarda tek sz sahibi kendileri oldular. Fakat
yapm olduklar faaliyetler bazlarnn menfaatine dokunuyordu. Bu sebeple bunlar
Alemdr ve yarann ortadan kaldrmak iin frsat kollar hale geldiler.
Alemdr ve yaran ortadan kaldrmak isteyenlerin banda Sultan Mustafa
gelmekteydi. Alemdrn onu tahtndan etmesini iine sindirememi ve tekrar tahta
gemek iin el altndan faaliyete gemitir. zellikle Sultan Mustafann validesi ile
kardei Esma Sultan, saray ierisinde gizlice hareket ederek, devlet adamlarn Sultan
Mustafann tekrar clusu iin ikna etmeye almlardr. Hatta Esma Sultan, saray
dna kp yenierin ileri gelenlerini bu konuda tahrik etmitir. Alemdr Mustafa Paa,
eski sultann validesi ve kardeinin faaliyetlerini adamlar vastasyla renmi ve
durumu Sultan Mahmuda bildirerek bunlarn Eski Saraya gnderilmesini istemitir.
Fakat Sultan Mahmud, Sadrazam Alemdr Mustafa Paann szlerine pek ehemmiyet
vermeyerek Sultan Mustafann annesini ve kardeini eski saraya gndermemitir 137.
Alemdr ve yaran ortadan kaldrmak isteyenler arasnda yenieriler de vard.
Bunun sebepleri unlard.
1. Alemdrn meveret-i ammede konumasndan sonra yenieri
ocan nizam iin alnm olunan kararlar ve talim yapma zorunluluunun
getirilmesi bo vakit geirmeye alm olan yenierilere bu talimlerin zor
gelmesi.
2. Yenieri
esamelerinin
kaldrlmasndan
zarar
grenlerin
yenierileri Alemdra kar kkrtmalar.
137
Tahsin z tarafndan yaynlana Topkap arivindeki belgelerde, Alemdrn, Sultan Mahmudtan Sultan
Mustafann annesi ve validesini Eski Saraya gnderilmesini istedii yazlmakta ve Sultan Mustafann bizzat kendi
eliyle yazd ve muhtemelen Sabk Kaptan- Derya Seydi Ali Paaya yazm olduu bir mektuptan da bahsediyor.
Bu mektupta Sultan Mustafa yle demitir: Seni ktm gibi Kaptan Paa ederim. Mustafa Asitaneden gittii
gibi beher hal on binden ziyade asker balna cemedip heman say hmayuna gelip sznzde srar edp beni
karasn greyim seni. (Tahsin z, Tarih Vesikalar, Selim III, Mustafa IV ve Mahmud II Zamanlarna Ait Birka
Vesika, Ankara 1941, s. 21-23).
56
3. Sultan Mustafann tekrar tahta gemek iin onlar kkrtmas.

4. Yeni kurulmu olan Sekban ocana devletin ileri gelenleri
tarafndan byk nem verilmesi ve yenierilere srt evrilmesi.
5. Kabadaylk
ve
haydutlukla
nam
salm
olan
yenieri
kabadaylarnn sessiz bir ekilde deil de ulu orta yerde ldrmeleri

yenierilerin gururuna dokunmutur. Yenieriler bu sebeple Alemdr ve
askerlerine kin balamtr.
Saray hakl da Alemdrn devaml ilerine karmasndan memnun deildi ve
Sened-i ttifak ileri srerek srekli halde Sultan Mahmudu Alemdr Mustafa Paaya
kar tahrik ediyorlard.
Alemdr ve yaran ileri yoluna koyduklarn dnerek zevk ve sefaya dalmalar,
rvet alr verir hale gelmeleri bu ileri de herkesin nnde yapmalar yokluk iinde
olan halkn cann skyordu. stanbul halk, Alemdrn onlar zorbalardan
kurtarmasndan ok memnun idi ve bundan sonras iin Alemdrdan ok ey
bekliyorlard. Fakat onun da zorbalar gibi davranmaya balamas byk hayal
krklna yol amt. Hatta bu srada yaanan bir olay Alemdrn askerlerinin, ona
kar gvenlerini yitirmesine sebep olmutur. Srlmek istemeyen Sabk Anadolu
Kads Hafid Efendi, Alemdr Mustafa Paaya Kamertab adl bir cariye vererek
srlmeden kurtulmu ve bu cariye araclyla da Alemdr divan grmelerine
silahsz kartarak onu kk drmeye almtr. Hafid Efendinin plan tutmu ve
Alemdr divana silahsz kmtr. Alemdrn bu ekilde divana geldiini gren
adamlar ok armlar ve onun bu tavrn onun erkeliine ve mertliine
sdramamlard. nk o devirde sadece kadnlarn silahsz olarak gezebilecei
dnlmekteydi.
Lamartine, Alemdra kar oluan muhalefetin Ramazan ay dolaysyla daha da
arttn syledikten sonra unlardan bahsediyor. Btn stanbul halk camilerde
toplanarak ibadetle ve dini sohbetlerle megul iken bu sohbetlerde bazen Alemdr
hakknda baz sylentilerde kulaktan kulaa yaylmaktayd. Bu sylentilerde Alemdr
Mustafa Paann Hristiyan bir kimse ve Kabak Mustafa tarafndan ortadan kaldrlan
57
Sultan Selimin vezirlerinden bile bin kat daha kt biri olduu, biran evvel ortadan
kaldrlmas gerektii konuuluyordu 138.
4.7.2 Alemdrn uyarlara kulak asmamas ve yalnz kalmas
Alemdr ve Rusuk yaran ileri yoluna koyduklarn dnp zevk ve sefaya
daldklarn yukarda sylemitik. Onlar byle gafil bir durumda iken kendileri iin fitne
kazan kaynamaktayd. Yenieriler, Alemdr ve yaranllarn bir an beklemeye
balamlardr.
O gnlerde, Ramazan ay dolaysyla Sadrazamlarn kapkulu ocaklarna iftar
yemei vermesi adet olmas sebepliyle Alemdr Mustafa Paa, dier ocaklar ard
gibi Sekban Ocan da iftara arm, Sekban askeri de ilk kez dar kmtr.
Askerlerin dzenli surette elbiselerini ve nizamlarn gren stanbul halknn byk
ounluu onlara hayran kalmtr. Fakat yenieriler, onlarn bu dzenli kyafetlerle
ortada grnmeleri ve herkesin onlar beenmesinden pek holanmlardr. nk
kendileri onlarn yannda kyafetleri ve nizamlaryla sefil ve biare kalmlardr. Ayrca
halkn gznde eski itibarlar da artk hemen hemen hi kalmamtr. Sekban Ocann
kurulmas, yenierilerin nizam iin alnan tedbirler ve yenieri kabadaylarnn
uygunsuz ekilde ldrldkleri iin
Alemdr
ve
yaran hakknda
yenieri
kahvehanelerinde dedikodu yapmlardr. Yeni kan bir sylenti onlar daha da

galeyana getirmitir. Bu sylentiye gre bayramdan sonra yenieri oca tamamen
ortadan kalkacakt. Sylentiden cesaret alan yenieriler Bab Ali duvarlarna u szleri
yazacak kadar ileri gitmilerdir: Rumenliden geldi bir tak Bayram ertesi ya kl
oynayacak ya bak 139.
Alemdr Mustafa Paann yakn evresinde bulunanlar ve ileriyi gren kimseler
yaklamakta olan tehlikenin farkna varmlardr. Yenierilerin Bab Ali duvarlarna
yazdklar bu szleri grnce tehlikenin ok yaknda olduunu grmler ve Alemdr
Mustafa Paaya ilerin gidii iyi deil ordunu al Rumeliye ge biraz kuvvet
topladktan sonra tekrar stanbula dnersin demilerdir. Fakat Alemdr onlarn
138
Lamartine, Derken, C. VII, s. 1795.

Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2251; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 154; Taluy, Yurt iin
Alemdr Mustafa Paa, s. 50; Uluay, Alemdr Mustafa Paa, s. 28.
139
58
szlerine ehemmiyet vermeyerek yenieriler hakknda unlar sylemitir: Bir takm,

Manav, leblebici gruhu ne yapabilir 140.
Alemdr Mustafa Paann bu gafil szleri dolaysyla Alemdrn baz adamlar
kendi balarnn aresine bakmann zaman geldiini dnerek harekete gemilerdir.
Bunlardan biri Kse Kethda olarak bilinen Ahmet Efendi ve dieri ise Rusuk
yaranndan Mehmet Sait Galip Efendi idi. Alemdrn Kethdas Ahmet Efendi,
Alemdr ve yarannn gelien olaylar karsnda vurdumduymaz tavr sebebiyle
Rusuktaki ilerini bahane ederek Rusuka dnmtr. Rusuk yaranndan
Reislkttap Mehmet Sait Efendi ise yenierilerin devaml onlar takip ettiinden haberi
olduundan dier yarandan uzak duruyor, camide ibadetle megul oluyordu. Galip
Efendinin bu tavr yenieri casuslar tarafndan da fark ediliyordu. Bunlarn dnda
Sened-i ttifaktan beri stanbulda bulunan Serezli smail Bey, stanbuldaki olaylarn
gidiat beenmeyerek memleketine dnmtr
141
. Yine bu sralarda Pazvant olunun
lmyle boalan Vidin ve evresini kontrol etmek iin Vidin Valisi olarak
grevlendirilen dris Paa yenierilerin kkrtmasyla Rusuka saldrmtr. Bunun
renen Alemdr Mustafa Paa, mahiyetinin de bulunan askerin byk bir ksmn
Bonak Aa ile Rusuka gndermitir. Yaanan bu olaylar Alemdr Mustafa Paann
stanbulda yalnz kalmasna yol amtr.
4.7.3 Yenierilerin harekete gemesi ve Bab Aliyi basmalar
Yenieriler, daha nce sz ettiimiz sebeplerden dolay gizlice bir araya gelerek
Alemdr Mustafa Paay nasl ldreceklerine dair planlar yapmlar ve Sekban
askerinin saysn daha fazla artmadan harekete gemek iin karar almlardr. Zaten
yukarda sylediimiz olaylardan dolay Alemdrn mahiyeti epey azalmtr. Bundan
yararlanmak isteyen yenieriler, Kadir gecesi Alemdr Mustafa Paay bir suikastla
ldrmek
istemilerdir.
Kadir
geceleri
sadrazamlar
gelenek
olduu
zere
eyhlislamlarn konanda oru aarlard. Bu nedenle Kadir gecesi Sadrazam Alemdr

Mustafa Paa, iftar iin eyhlislam Esat Efendinin konana gitmitir. ftardan
sonrada Ayasofyaya teravih namaz iin Padiah Sultan Mahmudun alayna yetimesi
140
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2251; Taluy, Yurt iin Alemdr Mustafa Paa, s. 50.
Efdalddin Bey, Serezli smail Beyin stanbuldan ayrlrken Alemdrn yanna drt yz svari braktn ve
svarilerin babuuna unlar syledii ifade ediliyor: Bak aa bunlarda Ferhat gibi ilerini baa kamazlar, ne
yollar yol, ne de gidileri giditir. Bizi saldktan sonra tarsalar gerektir. Bir derlik karsa koskuna bakmayp
syrlp bizim yana lgar edesiz. (Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1167).
141
59
gerekmekteydi. Alemdr Mustafa Paa, kendine hakknda sylenenlere her ne kadar

ehemmiyet vermediyse de kendisini koruyan muhafzlarn saysn, herhangi bir
saldrya kar artrmt142. eyhlislam Esat Efendinin konandan kan Alemdr ve
beraberindekiler kalabal yararak Ayasofyaya doru harekete gemitir. Fakat
sadrazamn muhafzlar oluan ar kalabal datmak iin ellerindeki kamlar
kullanmlardr. Arbede srasnda yaralananlar, yakn evrede bulunan yenieri ve
cebeci kahvelerine giderek balarna geeni onlara anlatmlardr. Korumalarn
kendilerine uygulad iddetten dolay ikayette bulunmulardr143. Zaten harekete
gemek zere olan yenieriler, halkn yaanan bu olaylardan dolay halkn da kendi
yanlarnda olduklarn dnerek planlarn uygulamaya koyulmulardr.
Yenierilerin ilk planlar bir ate yakp, yangn var diye baracaklar, Sadrazam
Alemdr Mustafa Paa olay yerine incelemeye geldiinde de onu vuracaklard.
Yenieriler, planlar gereince harekete getiler ve tulumbalarn alarak, yangn var diye
barmaya balamlardr. Fakat kendisine bir suikast dzenleneceini anlayan Alemdr
Mustafa Paa ihtiyatl davranarak yangn yerlerine gitmemitir.144
lk planlarnn ie yaramadn gren yenieriler ikinci planlarn uygulamaya
koyulmulardr. Hareket etmeden evvel birbirlerini tanmak iin sabah diye bir parola
belirlemilerdir. Birbirleriyle karlatklar zaman sabah m? diye soracaklar eer
kardaki sabah diye cevap vermezse onu ldreceklerdir. Bylece Yeni Kladan
harekete geerek nce ehzadebana gelmiler ve birok kii de bunlara katlmtr. Bu
srada yenierilerin ne yapacaklarn duyan Yenieri Aas Mustafa Aa, bunlarn
nne geip onlar vazgeirmek iin nasihat etmeye balamtr. Mustafa Aay dinler
gibi yapan yenieriler, birden bire onun stne atlarak zavally orackta
142
Yenierilerin dokuzuncu bl, yedinci ve elli altc cemaat ortalarndan baz ustalar ve zabitleri bir araya
gelerek Alemdr ldrmek iin gizli bir cemiyet kurdular. Bunlar, aralarndan Alemdr Mustafa Paay ortadan
kaldrmak iin bir fedai gurubu setiler. Bu fedai gurubu Alemdr gittii davetlerin birinde ldreceklerdi. Bunu
haber alan Alemdr Mustafa Paa, korumalarnn Saysn artrmt. (Efdalddin Bey, Alemdr Mustafa Paa, S. 1318 s. 1240-1241).
143
anizade tarihinde, Alemdrn korumalar tarafndan yaralananlarn doruca yenieri ve cebeci ocaklarna
gittiklerini ve onlara olanlar anlattktan sonra unlar sylediklerini sylyor. Bizler ehl-i slam olup zerrece crm
ve gnahmz yokken bizi byle darp ve tahrir etmek neden lazm geliyor bir haydut ba geldi, Padiah hal ile
cebren mhr hmayunu ald. Halen evketli padiahmza dahi layk olur ubudiyet muamelesi gstermiyor. Hemen
bir takm hainlerin sz ile erkn- din ve devlet olan ulema ve ocakly kaldrmak ve fukara ve zuafay ayaklar altna
aldrmak istiyor. Bundan sonra bize yaamak ne lazm! Elhamdlillah bizler onun yanndaki bir hayta
gruhundan kat kat ziyadeyiz. Onlarla baa kamaz myz? Biz ona Mslmanlmz ve yenieriliimizi
anlatmalyz. (anizade Mehmet Ataullah, anizade Tarihi, C. I, s. 106).
144
Cabi mer Efendi, yenierilerin iki kez ata yaktklarnn sylyor. Birincisin de bir eerci dkknn atee
verdiklerini ve eerci dkknnn karsndaki frnc dkknna da suikastlarn yerleerek Alemdrn gelmesini
beklediklerini fakat Alemdrn gelmediini sylyor. Bunun zerine yenieriler ikinci bir ate yakmlar fakat bu
atei de Aa kaps neferlerinin sndrdn sylyor. (Cabi mer Efendi, Cabi Tarihi, s. 269-270).
60
ldrmlerdir. Buradan Alay kk tarafna giderek, Sadaret Kethdas dairesini

yakmlar ve etrafa ate etmilerdir. Kurun seslerini duyarak ne olduunu anlamaya
alan Sekban askerleri de Yenieriler tarafndan tek tek vurulmaya balanmtr.
Yenieriler Alemdrn bulunduu kona atee vermilerdir. Haremlik dairesinde
bulunan Alemdr Mustafa Paa, yanndakilerle birlikte selamla gemek istemi ise de
ate her taraf sarm olduundan orada kalmak zorunda kalmtr. Bu srada Sekban
askerlerini uyarmak ve hepsini bir araya toplamak iin davullar aldrmaya balanmtr.
Fakat daha nce byle durumlarda ne yapacaklar, davul alndnda bir yerde
toplanmalar, sekban askerlerine sylenmediinden sekbanlar kurbanlk koyun gibi iin
sonu beklemilerdir. Alemdr Mustafa Paa, daha nce uyarlara kulak verip sekban
askerlerini kilit noktalara yerletirseydi ve bir birleriyle balantlarn salasayd, bu
dank yenieri gruhunu belki durdurabilirdi. Fakat Alemdr, bunlarn hi birini
yapmayarak, yenierilerin kendisini kskvrak yakalamalarna imkn vermitir. Alemdr
sktrlm halde beklerken yenierilere kar azda olsa direnen sekbanlarn direncini
krmak isteyen yenieriler u yalan uydurmulardr : Bizim iimiz ancak ocamzn
dman olan vezir ile olup onun ii tamam oldu. Sizler bamzla bir arkadalarmz ve
tariki Bektaiye de yoldalarmzsnz. Klalara buyurun msterih olun
145
Bu
szlere inanan sekbanlarn bir ksm onlara katlm bir ksm da memleketlerine doru
hareket etmilerdir.
Alemdrn yannda bulunan askerler, kendilerini kuatan yenierileri yararak
dar kmay teklif etmilerdir. Fakat Alemdr Mustafa Paa kendisine yardm
geleceinden o kadar emin olduu iin bu teklifi ret etmitir
145
146
. Ancak bekledii
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. V s. 2253-2254; Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 157; Efdalddin Bey,
Alemdr Mustafa Paa, S. 13-18 s. 1308.
146
Arapyan gelien olaylar dier kaynaklarn aksine yle anlatyor. Sadrazam, birden bire kan ve gittike
byyerek kapnn bir tarafn da tututuran bu yangn grr grmez, acele, askerlerin yatt tarafa gitti ve yksek,
kuvvetli bir sesle onlara: Haydi, yiit silah arkadalarm, hep geliniz, hepiniz hazr olunuz. Btn fenalklara kar
bazunuzu, kuvvetinizi, gsterecek o ac gn geldi. Sonuna kadar dayanalm. Etrafmz ate sard. abuk olunuz,
dar kalm. Birdenbire nmze kan bu tehlikeye kar koyalm. Dmanlarn karma kark srsn datarak,
kltan geirerek, kendimizi kurtaralm. Onlarn kalabalndan katiyen korkmaynz. Az olmanza bakarak
ekinmeyiniz. Adete az olsak bile hepimiz yiit olu yiitleriz. Onlar gibi baya, terbiye grmemi, cesaretsiz
deiliz. Kklmzden beri silah tamaya alk deil miyiz? Daima bizden ok onlara kar dvmedik mi?
Daima galip daima erefli, anl grndk, dmanlarmz kltan geirdik, kargaya kar kartal gibi her zaman
onlar kardk, darma dank ettik. Hibir zaman kollarmz kuvvet ve kudretini brakmad, kahramanlmz bizi
terk etmedi. Bizi saran dmanlarn yreinde daha mthi bir korku var. nk bize, klla deil de atele taarruz
ediyorlar, bizi byle korkutmak istiyorlar. Fakat bu ate, iimizdeki mertlik duygularn azaltamaz. Bilakis
dmandan bu alakln intikamn almak iin, bizi daha ok tahrik ve tevik eder. Askerlerini bu szleriyle teci
ederken, bir taraftan da ate, byk bir iddetle artyor, etraf saryor, kesif bir duman kendilerini bouyordu.
Askerler, yangnn iddetinden dolay kendileri iin artk paalarn kurtarmak ve ona yanamak kabil olmadn
61
yardmn gelmediini gren Alemdr, yannda bulunanlarla beraber harem dairesinde

bulunan kuleyi ekilmitir. Daha nce bu kule paa tarafndan tamir ettirmi ve bir
mahzen yaptrmtr. Alemdr Mustafa Paa ve yanndakiler mahzene geerek ate
etmeye balamtr. Bu srada yenieriler, bir taraftan yakm olduklar yangnn baka
yerlere sirayet etmesini engellerken, bir taraftan da Alemdrn yerini belirlemeye
alyorlard. Yenieriler, yangndan eya karmak bahanesiyle de Bab lideki
deerli eyalar yamalamaya balamlar, yangndan kaan iyi giyimli kimselerden
ilerinden phelendiklerini ldrmlerdir. Bu ilerle megul iken zerlerine atlan
kurunlarla arkadalarndan lenler olunca, kurunlarn nerden geldiini aratrmaya
balamlardr. Atein Alemdrn sakland mahzenden geldiini fark ederek oraya
taciz atei amlardr. Ancak mahzenden atlan kurunlara engel olamayacaklarn
anlaynca, mahzenin arkasndan dolanarak kubbeyi kazma ve krek ile delmek iin
harekete gemilerdir.
Yenierilerin kazma ve krek seslerini duyan Alemdr Mustafa Paa, bana
gelecekleri anladndan dardakilere seslenmi, arya gelen usta ve ba
karakullukudan yanndakilerin ldrlmeyeceklerine dair sz alarak onlara teslim
etmitir. Alemdr Mustafa Paann yannda ba kadn ve harem aas kalmtr
147
Alemdr, yanndakileri dardakilere teslim ettikten sonra bir sre daha kurun atmaya
devam etmitir. Fakat yenieriler mahzenin damn delmeye devam etmesi zerine
tekrar dar seslenerek nefislerine bir zarar gelmemek artyla teslim olacan ifade
etmitir. Ancak sadece kendisinin bal bulunduu krk ikinci blk odaba ile ustasna
teslim olacan sylemitir. Bunu duyan yenieriler memnuniyetle istenilen kiileri
Alemdrn karsna karmlardr. Alemdr:
Bre devlet haini filanlar, ben mukaddema sizin ocanza suikast edecek
olsaydm imdiye kadar klliyen mahv edemez miydim zannedersiniz. Lakin
siz kendi ihtilalnz sebebiyle devlet-i aliyyeyi harap edecek oldunuz. Hibir
grdler. Bundan sonra yiitlik zamannn getiini syleyerek kendi balarn kurtarmak areleri aramaya dtler.
Karlarndakileri kl ve tfekle datarak kendilerine yol atlar. (Arapyan, Rusuk Ayan Mustafa Paa, s. 17-18).
147
Ali Seydi, geen olaylar yle anlatyor. Alemdr yanndakileri teslim ettikten sonra yannda kii kalmt. Bu
kii, Ba kadn, hadm aas ve on sekiz yanda bir cariye idi. Alemdr Mustafa Paa bu kiiye dnerek yle
demitir: Ben bu rezillere teslim-i nefis etmek zilletini hibir vakit kabul etmem. Maksadm bir mddet daha yalnz
bama u hazileye kar mukavele eyledikten ve son derece aciz kaldktan sonra dairenin alt katndaki cephaneyi
ateleyerek itlaf- nefis etmektir. Deyince : Ba kadn harem aasyla hem-i avaz olarak: Paa Paa! Bizi kadn ve
hadm diye tahkir etme. Senin nazarnda ehemmiyeti olmayan hayatn bizim nazarmzda da hibir kymeti yoktur.
Sadakatimizi ispat edeceiz ve senden ayrlmayacaz lakin u kzcaz bu ahd ve meakkatimize ahit olmak zere
buradan ksn dediler. Cariye, imdilik kimseye bir ey sylememek artyla dar karld. Bylece ierde kii
kalmt.(Seydi, Alemdr Mustafa Paa, s. 7071).
62
trl sz kabul ettiiniz cmleye malum iken ben sizin ocanz ihya ve sizi
slaha say eyledim. Hususen sizin klanza yaptrdm. Size bunca ihsan
eyledim imdi siz bana muavenet ve sairlere muhalefet edecek iken onlarla
ittihad edip bana hyanet edersiniz. Sizin gibi falanlarn ahdine itimat edip
kendimi size teslim ile kyamete kadar taan ve denami kabul eder miyim ve
hsn ve hasini gayret ve ecaatten avrat gibi kendim mehlike-i cinayete
ihtiyarmla kp gidermeyim zannedersiniz bre filanlar 148
demi ve epey svdkten sonra krk ikici bln odaba ile ustaban birer
kurun atarak orackta ldrerek, onlarn evresinde bulunan dier yenierilerden
bir kan daha drmtr. Bunun zerene oradaki kalabalk hemen dalmtr.
Alemdr o gecenin seherinden ikindiye kadar ate etmeye devam etmitir. Fakat
hem bekledii yardmn gelmemesi hem de mahzenin kubbesindeki kazma krek
seslerinin yaklamas Alemdr Mustafaya baka are brakmamtr. Sonunda Alemdr
Mustafa Paa, mahzende bulunan barut flarn ateleyerek bulunduu yeri havaya
uurmu, kubbede bulunan yzlerce yenieri de patlamayla beraber havaya uarak
lmtr.
4.7.4 Alemdrn cesedinin bulunmas

Patlamadan sonra yenierilerin yakm olduklar yangn daha alevlenmi olduu
iin kimse mahzenin etrafna yaklaamamtr.
Yenieriler arasnda da Alemdr
Mustafa Paann mahzende bulunan bir gizli geitten kat ve Rumeliden sekban
askeriyle beraber stanbula gelip yenieri ocan kaldraca hakknda sylentiler
kulaktan kulaa yaylmaya balamtr. Ancak iki gn sonra yangn snmeye yz
tutarken altn ve mcevher aramak amacyla etraf arayan yamaclar, bir demir kap
onu atktan sonra tekrar bir demir daha bulmulardr. Bu kapnn almasyla tane
ceset ortaya kmtr. Bu kii Alemdr Mustafa Paa, Ba Kadnn ve Harem
Aasndan baka kimse deildi. Cesetler hi bozulmadan durmaktayd. Muhtemelen
dumandan zehirlenerek lmlerdi 149.
148
anizade Mehmet Ataullah, anizade Tarihi, C. I, s. 113-114.

Oulukyan, dier kaynaklarn aksine Alemdr Mustafa Paann dumandan zehirlenerek deil de patlama
srasndan zerine den bir ta sebebiyle ldn sylyor. (Oulukyan 18061810 syanlar, s. 40)
149
63
Alemdrn cesedini bulan yenieriler ok sevinmiler, boynunda bulunan mhr

hmayunu alarak saraya gndermilerdir. Alemdr Mustafa Paann cesedine ip
takarak At meydanna kadar srklettiler. Yolda cesede akla hayale gelmeyecek
hakaretlerde bulundular
150
. Alemdrn cesedi buradaki aaca aslarak gn boyunca
burada beklettiler.. Daha sonra cesed buradan alnarak Yedikulede bir hendee
braklmtr. Tahsin Efendinin cesedi de Alemdr Mustafa Paann cesedinin yanna
atlmtr. Kimse bu cesetlere yenierilerin korkusundan yaklamam, onlar topraa
gmememitir. Fakat Alemdrn vefakr adamlarndan bir ka gece gizlice Alemdr
ve Tahsin Efendinin cesedini defnetmilerdir.
Alemdr Mustafa Paa ve Tahsin Efendinin cesetleri, ancak yenieriler Sultan
Mahmud tarafndan ortadan kaldrldktan sonra, Sadrazam Benderli Mehmet Paann
emriyle Yedikulenin surlarnn yanna defnedilerek mezar talar konulmutur.
Merutiyetin ilan edilmesinden ksa bir sre sonra da Yedikule surlarna defnedilen
Alemdr ve Defterdar Tahsin Efendinin kemikleri tren hattna tesadf etmesi sebebiyle
Tarih-i Osman Encmeninin teebbsyle Zeynep Sultan Camii bahesine
defnedilmitir. Alemdr Mustafa Paann vatan iin kendi cann feda ettii sylenerek
ehit kabul edilmesi istenmitir 151.
4.7.5 Rusuk yarannn sonu
Bir ksm yenieriler Bab Alide Alemdr ile megul olurken bir ksm da Rusuk
yarannn konaklarna baskn dzenlemilerdir.
150
Arapyan Alemdr Mustafa Paann cesedinin yenieriler tarafndan bulunmasn ve gelien olaylar yle
anlatyor: Dmanlar, Sadr- azamn(Alemdr Mustafa Paa) iyice ldn bilmediklerinden, onu mahzenin
enkaz arsnda aramaya baladlar. Cesedi bir trl bulunamyordu. Bu sebeple mthi bir korkuya uradlar.
Kendisinin gizli bir yoldan kam olmasndan ve imdi hayatta bulunmasndan pheleniyorlard. gn, mzakere
ve mavereleri bir tarafa brakarak o yeri alt st ettiler. Nihayet birden bire cesedi enkaz altnda hi bozulmam,
sapa salam bir halde buldular. Mhr hmayunda stnde idi. Sonsuz bir sevin duydular. Hepsi cesedin yanna
birikti. Ayaklarnda ip baladlar. Ermenileri ve Rumlar ararak onu At meydanna kadar srttler. Kendileri de
hakaretler ederek arkasndan gittiler. nde gidenler : Savulun, haydi, aln, abuk, hazr olun, ite Sadr- azam
Mustafa geliyor diye baryorlard. Bu gibi maskaralklarla, rezilane szler, grltlerle yola ktlar ve nihayet At
meydanna geldiler. Vahiyane barmalar, grltler, hayhuylarla, Sadr- azamn cesedini, iki aaca ba aa
astlar. Karga srs gibi toplanm bu nankr asiler tekrar rezilce hareketlere baladlar, daha ileri gelenleri de
azna pislikler dolduruyor ve Hindistandan gelen gzel kokulu ttsler yerine, nne pislik yarak onu
ttslyorlard. Bazlar da nnde divana bulunuyorlarm gibi eiliyorlar, bir ksm, bu elim vaziyete acyor
mrldanyor, yine bazlar da korku iinde karsnda el pene divan duruyorlard. Kimisi de sopa, denek ve krekle
cesedine vurarak ne iin bize cevap vermiyorsun bakmyorsun diyor, bir ksm da lahana koanlar ile
eleniyorlard. Bu suretle, birok nmayiler, tahrikler altnda gn asl kaldktan sonra, yeni yeni rezaletlerle,
tahriklerle, cesedi yerinden indirdiler. lk defa yaptklar gibi ehrin amurlarnda yuvarlatarak, kaldrmlarn
talarnda arptrarak cesette, insan ehresi brakmadlar ve ehirden Edirne kaps haricine kartarak ehrin iki
suru arasna, le yiyen kulara yem olsun diye akta ve defnedilmemi bir halde braktlar. ( Arapyan, Rusuk
Ayan Mustafa Paa, s. 1718).
151
BOA. D.H .D, 33/19.
64
Olaylar duyan defterdar Tahsin Efendi, Sadaret Kethdas Mustafa Refik

Efendinin konana gitmitir. Refik Efendinin amac yenieriler ile savamayarak
kendisini ve konan kurtarmakt. Fakat Tahsin Efendi konana gelen yenierilere
kurun atm ve bylece atmay balatmtr Bu kk atma da yenieriler, yarann
yannda bulunan Sekban askerlerine fazla direnemediler. Konakta byk bir direni
balatld iin yaklaan yenieriler birer birer ldrlmtr. Yenieriler, bu ekilde
atarak bir ey elde edemeyeceklerini anlaynca bir top getirerek konan kapsn
krmlar ve ieri girmilerdir. Olaylar bu kerteye gelince, Refik Efendi dar seslenerek
teslim olacaklarn bildirmitir. Fakat Tahsin Efendi, ieri gelenlerden bir kan
vurmas zerine tekrar kk bir atma kmtr. atmadan sonra iki yaran da
kskvrak yakalanm Refik Efendi orackta katledilirken Tahsin Efendi bir sre etrafta
srldkten sonra para para edilerek ldrlm, 16 Kasm 1808de cesedinden arta
kalanlar Alemdrn cesedinin yanna atlmtr.
Rusuk yaranndan Reislkttap Mehmet Sait Galip Efendi daha nce Kabak
isyan srasnda cann kurtarmay bildii gibi bu isyandan da cann kurtarmay
bilmitir. Konan korumak iin gelen sekbanlar bandan savm ve kendisini
yoklamaya gelen yenierilere eitli ikramlarda bulunarak onlarn gnllerini ho etmi
ve bu ekilde gelen yenieriler geri gitmilerdir. Fakat Alemdrn cesedinin
bulunmasndan sonra Kandral Mehmet isyan tekrar canlandrp Galip Efendiyi
ldrmek istediyse de ulema bu ie mani olmutur. Bylece Galip Efendi nc kez
cann kurtarmay baarmtr.
Dier Rusuk yaranndan Behi Efendi bir sre gizlendikten sonra Rumeliye
kamtr. Fakat ksa bir sre sonra yakalanarak 9 Mays 1809 ylnda ldrlmtr.
Rusuk yarannn sonuncusu olan Kaptan- Derya Ramiz Paa, Sultan Mahmudun
emriyle birka gn saray mdafaa etmitir. Fakat isyann tekrar patlamasyla Rumeliye
gemi oradan da Rusyaya kamtr. Ramiz Paa be yl Rusyada kaldktan sonra
Rusuka geri dnm, 11 Nisan 1813 ylnda ldrlmtr 152.
152
Cevdet Paa, Ramiz Paa eer isyan ilk baladnda Alemdr Mustafa Paann yanna gitseydi, Alemdrn
hayatta olacan ve bylece isyann ksa srede bastrabileceini sylyor. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. V, s.
2256).
65
SONU
almamzda, Alemdr Mustafa Paann hayatn ve faaliyetlerini anlatmaya

altk. Alemdr Mustafa Paa, yenierilerin Krkikindi Blne mensuptu.
Yenieriler, Gen Osmandan beri askeri alanda yaplan her trl yenilie ok farkl
anlamlar yklyorlard. Bu sebeple Alemdrn Sultan Selimin Nizam- Cedid askerine
kuku ile bakmas da ok doald. Alemdr, Nizam- Cedid dmanlnn ilk
emarelerini Edirne vakasnda gstererek buraya dier Rumeli ayanlar gibi o da
Dadeviren Oluna, Kad Abdurrahman Paaya kar asker gndermitir. Alemdr
Mustafa Paann bu dmanca tutumu yetitii ortam sebebiyle doald. Ancak doal
olmayan Alemdrn nasl olup da Sultan Selim ve Nizam Cedidi olduuydu.
Alemdrn bu deiimi hizmetinde bulunduu Rumeli ayanlarnn en by olan
Tirsinikli smailin lmesiyle balamtr. Tirsiniklinin lm ile Alemdr Mustafa,
Rusuk ayan olmutur. Fakat stanbul hkmeti, Alemdr Mustafa Paann bir
oldubittiyle Rusuk Ayan olmasn pek raz olmamt. Bunun farknda olan Alemdr,
Efendisi olan Tirsinikli smailin yolundan gitmeyerek merkeze gelen emirlere uyarak
onlara iyi grnmeye almtr. Alemdr yapm olduu uygulamalarla da gerekten
III. Selimin gvenini kazanmay baarmtr. Alemdrn byle hzl bir ekilde
deimesinde etken olan ikinci sebep ise tarihe Rusuk yaran olarak geen Mustafa
Refik, Mehmet Sait Galip, Abdullah Ramiz, Mehmet Tahsin ve Mehmet Emin
Efendilerdir. Rusuk yaran Kabak Mustafa syan srasnda orduda bulunuyorlard.
Bunlar hayatlarn kurtarmak iin Alemdra snarak, ona III. Selimi ve amalarn
aklamlar ve bylece Alemdrn Sultan Selim taraftar olmasn salamlardr.
Rusuk yarannn Alemdrn III. Selim hakkndaki fikirlerinin deiiminde
nemli etkileri olduunu bir syledik. imdi ise bu konuda daha ayrntl bilgiler
vermek istiyorum.
Rusuk yaran, Alemdr Mustafa Paa, Mustafa Refik, Mehmet Sait Galip,
Abdullah Ramiz,
Mehmet Tahsin ve Mehmet Emin Efendilerin bir araya gelmesiyle
kurulan gizli bir cemiyettir. Bu cemiyet, Rus seferi iin orduda bulunan yarann,
Kabak syan sebebiyle canlarn kurtarmak iin Alemdra snmalaryla bir araya
gelmitir. Alemdrn yanna gelen yaranlar bir taraftan Kabak ve Sultan Mustafaya
66
kar onu doldururken dier taraftan da Sultan Selimin ne kadar byk bir padiah
olduunu tekrar tahta karlmas gerektiini syleyerek Alemdr ikna etmeye
alyorlard. Yarann szlerinin etkisiyle Alemdr Mustafada Sultan Selim taraftar
olmutur. Bylece Alemdr ve yaran Sultan Selimi tekrar tahta geirmek iin harekete
geerek stanbula ynelmilerdir. Fakat Alemdr ve yanndakiler Sultan Selimin
ldrlmesi zerine, Sultan Mahmutu tahta geirmilerdir.
II. Mahmut tahta getikten sonra Alemdr Mustafa Paa sadrazam olurken dier
yaran nemli mevkilere gelmilerdir. Alemdrn sadrazam olduktan sonra en byk
eseri Sened-i ittifaktr. Tmar sisteminin bozulmasyla birlikte merkezden uzak
eyaletlerde ayan ad verilen yerel gler ortaya kmtr. lk balarda devlete bal
olan bu ayanlar zamanla merkezden uzak olmalar sebebiyle kendi balarna hareket
eder hale geldiler. Hatta merkezi hkmet tarafndan eyaletlere gnderilen valileri
eyaletin merkezine sokmamaya baladlar. Bunun yannda birbirleriyle mcadele ederek
ynetimleri altndaki halkn ve o evrenin zarar grmesine neden oluyorlard. Zarar
gren zavall halk, ayanlar stanbula ikyet ediyor, fakat stanbulun sznn saray
dnda hibir yerde gememesi, hkmetin, ayanlara kar elini kolunu balyor, bu
durumdan faydalanan ayanlarda daha ileri gidiyorlard. Alemdr Mustafa Paa,
sadrazam olur olmaz ilk olarak ayan meselesine el att. Alemdr, stanbul hkmetinin
bu sorun karsnda ne kadar aciz olduunu grm hem hkmet hem de ayanlar iin
bir ortak nokta bulmak amacyla Anadolu ve Rumelideki ayanlar stanbula
armtr. Daveti kabul eden ayanlarla bir araya gelen Alemdr, onlara uzun bir
konuma yapm ve bu uzun konumasnn sonunda bir ittifak metni ortaya karmtr.
Tarihe Sened-i ittifak olarak geen bu metne gre;
Padiah, ayanlarn kendi blgelerindeki egemenliklerini tanyacak, onlar susuz
yere cezalandrmayacakt. Ayanlar ise padiah ve onun mutlak vekili olan sadrazamn
emirlerini dinleyecekler,
kanun ve hkmlere gre hareket edecekler, ynetimleri
altndaki halka zulm yapmayacaklard. Bu metni kimi tarihiler merutiyetin

balangc olarak grmlerdir. Onlara gre padiahn kendisi iradesi dnda bir gc
ilk kez kabul etmesi bu fikrin delili idi. Kimi tarihiler ise bu metni ngiliz Magna
Cartasna benzetmilerdir. Yine kendilerinin yapm olduklar tahlillerde Osmanl ve
ngiliz devlet ve toplum yapsnn bir birinden ok farkl olduunu dile getirerek bu
metnin Magna Cartadan ok uzak olduunu belirtmilerdir. Bana gre sorulmas
67
gereken, iyi bir ama iin hazrlanan ve imzalanan byle bir metnin niin bu kadar ksa
sre de tarih sahnesinden silindiidir. Bu sorunun cevab ok aktr. Senedi imzalayan
Padiah bu senedin kendi egemenliine dokunduunu dnrken; ayanlar ise stanbul
hkmetinin yeni bir oyunu olduunu dnmler ve bu sebeple stanbula gelen onca
ayandan sadece drt kii bu senedi imzalamtr. Alemdr Mustafa Paann btn iyi
niyetiyle hazrlad bu senet gvensizlik ve honutsuzluk ortam nedeniyle yrrle
girmeden tarihte uygulanamayan szlemeler arasn girmitir.
Peki, Sultan Selim, IV. Mustafann katillerinden kurtulsayd neler olabilirdi? u
ekilde yorumlar yapabiliriz. Sultan Selim, on sekiz yllk saltanat boyunca sahip olmak
istedii fakat bir trl sahip olamad yeniliki kadroyu elde edebilecek, bylece
Sultan Selim, ehzadelik dneminden beri dnd yenilikleri gerekletirebilecekti.
Bylece Avrupann gerisinde kalan Osmanl Devleti onunla ayn seviyede olabilecekti.
Ancak bunun tam terside olabilirdi. Mesela Sultan Selim, IV. Mustafann zorbalarn
tahakkm altnda kald gibi Alemdr ve yarann tahakkmlerinde kalabilirdi. Tabi
bunlar hibir zaman bilemeyiz. Bununla birlikte bilmemiz gereken tarihte belkiler veya
kekeler yoktur; belgeler ve gerekler vardr.
68
KAYNAKA
ARV BELGELER
HH, 253/ 14401A, 55/ 2526, 63/ 2771, 56/ 2580, 1324/53523, 1362/5372,
1364/53903, 1357/53186, 1362/53758, 481/23559, 746/35242
DH. D, 33/19
C.S.M, 9A/470
KTAP VE MAKALELER
Abdurrahman eref; Tarih-i Devlet-i Osmaniye, C. 2, Karabet Matbaas, stanbul
1318.
ALBAYRAK, Hseyin; Tarih inde Trabzon Valileri (1461-2007), Trabzon
Valilii l Kltr ve Turizm Yaynlar, Trabzon 2008.
Tayyar-zade Ahmet Ata; Tarih-i Ata, C. III.
anizade Mehmet Ataullah; anizade Tarihi, C. I.
ALTINAY, Ahmet Refik; Kabak Mustafa, Haz: Enfel DOAN, Heyamola
Yaynlar, stanbul 2005.
AKURA, Yusuf; Osmanl Devletinin Dalma Devri ( XVIII. ve XIX. asrlarda)
TTK, Ankara 1940.
AKN, Sina; Zirveden ke Osmanl Tarihi, (16001908), C. 2, Milliyet
Gazetesi, stanbul 2005.
Kalost Arapyan; Rusuk Ayan Mustafa Paann Hayat ve Kahramanlklar (
Ermeniceden ev. Esat URAS, TTK, Ankara 1943.
ARMAOLU, Fahri; 19. Yzyl Siyas Tarihi (17891914), TTK, Ankara 1997.
BAYDAR, Mustafa; Kabak Mustafa syan, Milli Tesnt Birlii, stanbul
1954.
Ebu Bekir Efendi; Vaka-i Cedid, Basky haz: Yavuz Senemolu, Tercman 1001
Temel Eserler.
69
BERKES, Niyazi; Trkiyede adalama, Bilgi Yaynevi, stanbul 1973.

BEYDLL, Kemal ilhan AHN; Mahmud Raif Efendi Ve Nizam- Cedide
Dair Eseri, TTK, Ankara 2001.
Cabi mer Efendi; Cabi Tarihi, Haz. Mehmet Ali Beyhan, TTK, Ankara 2003.
Cevdet Paa Ahmet; Tarih-i Cevdet, C. IV, dal Neriyat, stanbul 1993.
, Tarih-i Cevdet, C. V, dal Neriyat, stanbul 1993.
ATALTEPE, Sipahi; 19. Yzyl Balarnda Avrupa Dengesi ve Nizam- Cedid
Ordusu, Gebe Yaynlar, stanbul 1997.
DANMENT, . Hami; zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C. 5, Trkiye
Yaynlar, stanbul 1972,
DOAN,
Bayram;
Necip
Efendi
Tarihi,
Ankara
niversitesi,
SBE,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 2001.

DERN, Fahri ; Tfenkiba Arif Efendi Tarihesi, Belleten C. XXXVIII. No:
151, Temmuz 1974.
Efdalddin Bey; Tarih-i Osman-i Encmeni Mecmuas, Alemdr Mustafa Paa
Maddesi, S. 7-12/ 13-18.
HALAOLU, Yusuf; XIV-XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilat ve
Sosyal Yap, TTK, Ankara 1998.
J. SHAW, Stanford-Ezel Kural Shaw; Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye,
C. II, ev. Mehmet HARMANCI, E Yaynlar, stanbul 2006.
KARAL, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, Nizam- Cedid ve Tanzimat Devirleri
(17891856), C. V,TTK, Ankara 1999.
, Selim III n Hatt Hmayunlar (Nizam- Cedid 1789- 1807)
TTK, Ankara 1946.
KILI,
Musa;
Kabak
Mustafa
syan,
Ankara
niversitesi,
SBE,
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 2003.

LAMARTNE, Alphonse de; Derken (Trkiye tarihi) Haz. M. R. ZMEN, C.
VII, Tercman 1001 Temel Eser.
70
Lorga, Nicolae, Osmanl Tarihi, (17741912) C. V, ev. Bekir Stk Baykal,

Ankara 1948.
Mustafa Nuri Paa, Netayicl Vukuat Kurumlar ve rgtleriyle Osmanl Tarihi,
C. III-IV, Sadeletiren, notlar ve aklamalar ekleyen: Prof Dr. Neet AATAY, TTK,
Ankara 1992.
OULUKYAN, George Ruznamesi; 18061810 isyanlar, III. Selim, IV. Mustafa,
II
Mahmut
ve
Alemdr
Mustafa
Paa,
ev.
H.D.
Andreasyan,
stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1972.

Osmanl Hanedan; C. XII, Ed. Gler iek, Bilim Ed. Do. Dr. Kemal iekCem Ouz, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 1999.
Z, Tahsin; Selim III, Mustafa IV. ve Mahmut II. Zamanlarna Ait Birka vesika,
Maarif Vekleti, Ankara 1941.
ZGEN, M. Rasim; Alemdr Mustafa Paa, stnel Yaynevi, stanbul 1953.
SEYD, Ali; Alemdr Mustafa Paa, Kanaat Matbaa ve Ktphanesi, stanbul
1329.
Sreyya Mehmet; Sicilli Osman Yahut Tezkere-i Meahiri Osmaniye C. IV/III,
Yaz. Haz. Orhan Hlag-Mustafa Ekincikli-Hamdi Sava, Sebil Yaynlar, stanbul.
1998.
EHSUVAROLU, Haluk; Topkap Saraynda Tarihi Odalar, III. Selimin
ldrld Oda, Cumhuriyet Gazetesi, 3.05.1953.
EN, Adil; Selimin Hayat ve Dnemindeki Islahat Hareketleri, Erciyes
niversitesi, SBE, Yaymlanmam Doktora Tezi, Kayseri 1996.
TALUY, Hayrettin Ziya; Yurt in Alemdr Mustafa Paa, ocuk Esirgeme
Kurumu, Ankara 1945.
ULUAY, . aatay; Alemdr Mustafa Paa, zyrek Yaynevi, stanbul 1959.
UZUNARILI, smail Hakk; Mehur Rumeli Ayanlarndan Tirsinikli smail,
Ylkolu Sleyman Aalar ve Alemdr Mustafa Paa, Ankara 1942.
71
, Kabak Mustafa syanna Dair Yazlm Bir Tarihe ve

Amedci Mustafa Reid Beyin brahim Paaya Mektubu, 23-24 sayl Belletenden ayr
basm, TTK, Ankara 1942.
Yayla mam Tarihi; Basky haz: Yavuz SENEMOLU, Tercman 1001 Temel
Eserler.
Ycel, Yaar-Ali Sevim; Trkiye Tarihi IV, Osmanl Dnemi (17301861) TTK,
Ankara 1992.
72
EKLER
EK 1: (http://tr.wikipedia.org/wiki/Alemdr_Mustafa_Pasa)
Alemdr Mustafa Paa (17651808)
73
EK 2: (SENED- TTFAK)(Trk Anayasa Metinleri (Tanzimattan Bugne

Kadar ) A. eref Gzbyk, Suna Kili)
17 aban 1223 (1808)

Elhamd lilhillezi eyyidl slami biriclin kaamu al sakin vahidu
ve ittifak vessalat vesselamu ala seyyidina Muhammedillezi refea an
mmetihin nifaku veikak ve ala alihi ve asnabihillezi itehidu fi sebilihi
bilvifak.
(Amma b'ad) Sebeb-i tahrir-i kitab meyamin nisab oldur ki cmlenin
velinimeti olan Devlet-i Aliye-yi Osmaniye Saltanat- Muhammediye olup
baavni Hazreti Huda ibtidai zuhurunda ila yevmina haza mazhar olduu
ftuh ve galibiyet ve an u evket ittihad ve ittifak ve ref-i nefsaniyet ve
ikak ile has l olduu vareste-i kayd- iaret iken bir mddetten beru iktizai gerdii erh-i gerdan ile iraze-i ecza-i nizam perian ve vkelai devlet
beyninde ve tara memalik hanedanlar meyannda esbab- ittadan nai
nefsaniyet ve ikak halat nmayan olmak mlabesesi ile Saltanat-
Seniye'nin kuvveti suret-i teett te mbeddel ve dahilen ve haricen nfuzu
muhtel ve bu halet bay geda ve ala ve edna hakkna yani umumen Milleti Beyda-i Ahmediye'ye murisi vehn halel olmala refte refte ne suret-i
keriheyi mntec olduu ve bigayri hakkn vaki olan fezayih-i mallme
takribiyle esas- saltanat mnderis olmak rtbesine vard itiraf kerde-i
sgar u kibar olup (fa'tebiru ya ulil ebsar) nass- celilan zere sevabk-
muamelattan ahz- ibret ve deaimi nizam- din devleti ika me ve ihya-i
kelimettullahilulya niyet-i hayriyesiyle bu teetttn ittifaka tebdiline ve ol
vehile Devlet-i Aliye'nin kuvveti kamilesi esbabn istihsal ve izhara bezl-i
makderet eylemek uhde-i diyanet ve zimmet-i sadakate mtehattim ve
vacib olduunu cmlemiz derk iz'an birle mecalis-i mteahhide
74
akdolunarak cmlemiz yekvcud ve ittihad ve ittifak ile ihya-i din devlete

sarif-i vs'u mechud olup ikmai-i kuvveti ve mevadd- saire-i mlkiyeyi
mzakere ve zevabt- haseneini iraze bendi istiare ettiimize mebni ibu
ittifak eraitini dahi ber-vech-i ati senede rabt ve tevsik etmiizdir.
art- evvel:
evketl mehabetl velinimet-i alem velinimetimiz efendimiz
hazretleri kutb-i daire-i devlet ebed mddet olmalaryla gerek zat- evket
simat mlkanelerine ve gerek teyid-i bnyan- Saltanat- Seniyelerine
Hazreti Rabbelaleminin ltf u ihsanna istinad ve imdad- ruhaniyeti
Cenab- Risaletpenahiye tevesslen cmlemiz mteahhid ve zamin olup
vakten minel evkaat gerek vzera ve ulema ve rical ve gerek hanedanan ve
gerek bilcmle ocaklar taraflarndan kavlen ve fiilen, srren ve alenan bir
gna ihanet ve hilaf-emr rza tavr u hareket zuhur ederse badettahkik
cesaret edenin te'dip ve ibret klnmasna dahilen ve haricen cmlemiz
bilittifak ikdam ve gayret edp bu maddede msamaha zuhur ederse ann
dahi bilittifak te'dip ve tenkiline ciddi tm oluna ve bu daire-i ittifaka dahil
olmayan bulunur ise cmlemiz ana davac olup kavlen ve fiilen art-
ittihaad riayet eylemesine ve dahil olmasna cmlemiz tarafndan
cebroluna. Velhasl evketmeab Efendimizin gerek zat- humayunlarna ve
gerek mlk ve kuvvet-i Saltanat- Seniye ve evamir-i aliyelerinin ve
merazi-i aliyelerinin muhafazasna ve fesat ve ihanetten vikayesine malen
ve bedenen cmlemiz umumen taahhd ve tekeffl edp kendlerimiz
hayatta olduka zatlarmz ve hayatta olmadka evlad ve hanedanlarmz
zamin ola ve bu vehile cmle hakknda hsn- tevecch-i Hazreti Padiahi
derkar olmala ifa-y levazm- krgozari ve hidmetkariye aleddevam sarf yara-i liyakat klna.
75
art- sni:
Devlet-i Aliye'nin bekas ve kuvvet ve evketinin tezayd
cmlemizin zaf ve hanedanlanmza mabihilbeka olduuna binaen
cmlemiz beyninde bilmzakere karar verildii zere tezayd-i kuvvet-i
sahanat iin Memalik-i Hakaniye'den tahriri tertib olunan asakir ve
neferatn mecalis-i mzakeratta verilen nizam mucibince devlet askeri
olarak tahrir ve tekmiline ve aleddevam bekasna cmlemiz sayi-i ikdam
edp nizam ve rabtalanna dahilen ve haricen mecmu-i erkan ve hademe ve
hanedan ciddi tam eyliyeler ve ibu asakir tertibi maddesini kvmdin
devlet i n ittifak- ara ile karar bulmu olduuna mebni inklab- zaman
ile bu hsrandr yahut yledir byledir dey tahrik-i erbab- fesad ve has
ed ile tagyirini kimesne tecviz eder ve ocaklar tarafndan itiraz ve
muhalefet olunursa cmlemiz aleddevam davac olup takbih ve fesh
tagyirine cesaret deil fethi efe edeni hain bilp alelittifak te' dip ve def
ve ref'ine cmlemiz ikdam ve gayret eyliye ve bu babda birimiz muhalefet
eylemiye ve Devlet-i Aliye'nin her ne taraftan olursa olsun dmeni
zuhurunda umumen mukabelesine sr'ati azimet def tenkiline sarf- makderet etmek esas nizam dan olmala bu usuln bir vakitte mugayiri hareket
vaki olmaya.
art- salis:
Kvam ve feri saltanat cmlemizin akdem-i amali olup bu babda
alelittifak gayret eylemee mteahhid olduumuza mebni tezayd-i kuvvet
in teksir-i askere ikdammz misillu gerek. Beytlmal-i Mslimin'in ve
gerek
varidat-
Devlet-i
Aliye'nin
muhafazasna
mteahhid
olup
mahallerinden tahsil ve tediyesine ve telef ve hasarattan vikayesine ve

evamir-i Padiahi'nin infaz ve icrasna ve herkim muhalefet ve adem-i itaat
76
ederse bilittifak tedibine cmlemiz mteahhid ve mtekeffil olmala bu

usule daima riayet oluna.
art- rbi:
Devlet-i Aliye'nin tedenberi usul nizam ve kanunu kaffei emr
nehy-i Padiahi hari ve dahil cmle erkan- vkelaya Makam Vekiilet-i
Mutlaka'dan sudur etmek sureti olmala bad'ezin herkes byn bilp
vazifesinden hari umura tasaddi eylemiye. Ve kaffei emr nehiy Makam-
Sadaret-i Uzma'dan sudur eyliyen ve ol emr nehiy mahza emr nehy-i
Padiahi olmala hilafna kimesne cesaret eylemiye ve her kim umurunda
hari memuriyeti olan maslahattan ziyade aharn memuriyetine tasaddi eder
ise cmlemiz davac olup filan masahat filann memuriyeti iken filan zat
u vech ile mdahele etmi de yu ol memuriyetten ref olunmasna ve
taarruzatn alelumum ref'iyle her umur Makam- Vekiilet-i Mutlaka'ya arz
istizan olunarak emr rey-i Sadaret penahi zere hareket olunmaa
cmlemizin taahhdnden baka Makam- Sadareti Uzmadan dahi hilaf-
kanun ve muhilli taahhd irtikab ve irtia ve gerek taraya ve gerek umuru
dahiliyeye mteallik Devlet-i Aliye'ye acilen ve acilen muzr olacak sair
guna mekarihe ibtidar olunur ise cmlemiz davac olup bilittifak men'ine
ikdam eylemimiz art ola ve men'ini bana sylediler diye ol vekili mutlak
syleyenlerden birisine azvi mfteriyat ile nefsaniyet eder ise ann dahi
men'ine ve muhafazasna cmle tarafndan taahhd olunman bunlara dahi
daima mraat oluna.
art- hmis:
Zati Hmaynun ve kuvveti Saltanatn ve nizam- devletin
muhafazasna cmlemiz kefil ve mteahhid olduumuz misillu gerek
memalik hanedanlar vcuhunun Devlet-i Aliye'den ve gerek dahilde olan
rical ve erkan devletin birbirinden emniyeti art- a'zam ve tahsili emniyet
77
ve itminan dahi cmlenin ittihad ve ittifakyla birbirlerine kefalet ve

zmana mtevakkf id emri gayri mbhem olmala daire-i ittifaka dahil
olan gerek hanedan ve ayan ve gerek vkela ve rical birbirlerinin zatna ve
hanedanna kefil ve zamin ola. yle ki: Hanedanardan birisinin hilaf-
art ittihad bir hareketi tebeyyn etmedike taraf Devlet-i Aliye'den yahut
taralarda vzera ve birbirlerinden taarruz ve ihanet ve sui kasid vukua
gelir ise uzak ve yakn denilmeyip cmlemiz davac olarak mtecasir
olann te' dip ve def'ine bilittifak ikdam oluna ve kendleri hayatta iken
kendlerine ve ba'del vefat hanedanlarnn beka- muhafazasna cmle
vkela zamin ve mteahhid olmalaryla ol hanedanlar dahi zri idarelerinde
olan ayanlara ve vcha zamin olalar. O makule ayan ve vcuha hanedanlardan birisi tamamen veya vech-i ahar ile nefsaniyet ve bir guna sui
kasid etmeyp eer hilaf- taahhd ve rza bir guna cnha ve cinayeti zahir
olur ise ba'dettahkik Makam- Vekalet-i Mutlakadan bilistizan def ref'ine
ol hanedan ikdam edp yerine aharini intihab eyliye. Ve herkes uhdesine
muhavvel mahal hududundan hari bir kar mahalle taarruz ve tasaddi
etmeyip her kim tecavz eder ise uzak ve yakn denilmeyerek cmleten
davac olup meneyliyeler ve mtenebbih olmaz ise bais-i ikaak olann def
tenkiline bilittifak ik dam oluna ve cmle vcuh ve hanedanlar ve ayan-
memalik yekvcud olup alelittifak def'i ihtilal-i ikaka sedd-i nitak
eyliyeler. Ve her kim fukaraya zulm taaddi eder ve eriat Mutahhara'nn
crasna muhalefet eyler ise ann dahi te' dip ve terbiyesine bilittihad
sayoluna ve cmle hanedanlar ve ayanlar hakknda bu veh ile tekeffl
olunduu misillu vkela ve ulema ve rical ve hademe-i Saltanata dahi
vakten minel evkaat tahrik ve ifsad ile bir taraftan bir gfna ihanet ve sui
kasid vukua gelmesine ve te' dibine mucip cnhas cmle indinde gerei
gibi taayyn etmedike nefsaniyeten tekdir olunmamasna ve zat ve
hanedanlarna cmle hanedann ve vcuh kefil ve mteahhid olmalaryla
78
bir vakitte hilafna hareket olunmaya ve eer hasbelbeeriye birinin cnhas

zuhur eder ise ol cnha cmle indinde ba'dettaayyn Makam- Sadaretten
thmetine gre te' dip oluna.
art- sdis:
Asitanede ocaklardan ve saireden bir guna fitne ve fesad hadis olur
ise bilaistizan cmle hanedanlar Asitaneye vruda itap edp mutecasir
olanlarn ve ol ocan kaldrlmasna, eer snf ise bu defa bais-i fitne olan
Boaz Kal'as neferatnn kaldrld misill kendleri kahr u tenkil ve
dirlik es am ileri ref olunmak ve ehastan ise her ne tabakadan olur ise
olsun bittahkik idam klnmak hususuna cmle hanedan ve vcuh-i
memalik mteahhid ve cmlesi olup Asitane'nin emniyetine ve istihsal
esbabna kefil olmala bu rabta-i kaviyye ne makule esbaba tevakkuf eder
ise istihsaline bilittifak ve aleddevam ikdam ve gayret oluna.
art- sbi':
Fukara ve reayann himayet ve siyaneti esas olduuna nazaran
hanedanan ve vcuh tarafndan zir-i idarelerinde kazalarn asayiine ve
fukara ve reayann tekalif-i emrinde hadd-i itidale riayet hususuna dikkat
olunma lazimeden olman ref-i mezalim ve taaddi ve tekalif hususuna
vkela ve memalik hanedanlar beyinlerinde bilmzakere ne veh ile karar
verilir ise ann devam ve istikrarna ve mugayir olarak zulm taaddi vukua
gelmesine itina oluna. Ve her hanedan yekdierinin haline nezaret birle
hilaf- emr rza ve mugayir-i eriat- Garra zulm taaddi eden olur ise
salimen anilgaraz Devlet-i Aliyeye ihbar eyleyp bilittifak men'ine ikdam
oluna. Ve ibu erait-i seb'aya bilmzakere karar veril p hilafna hareket
olunmamak zere kasem billah ve ahd birresl vaki olmala hfzen
lilmevasik ibu sened-i muteber ketb tenmik olundu. (Femen beddelehu
79
ba'dema semi' ahu feinnema ismhu alelleziyne yubeddilunehu innallahe

semi'un alim.)
Zeyl
bu sened-i muteberin havi olduu eriat din Devlet-i Aliye'nin
te'yid ve ihyas emr-i ehemmine esas olup aleddevam dsturl amel
tutulmas vacib olmala tebeddli zaman ve zevat ile tagyiri mmkn
olmamak in Makam- Sadaret ve Mesned-i Fetvay bundan byle terif
edecek zevat dahi ibtidai nasb ve mesnedlerine kuudlarnda bu senedi hatm
imza edp harf ve harf icrasna ikdam eyliyeler. Ve hin-i tebeddlde
megale takibiyle ibu hatm-i sened maddesi teehhr kesbetmemek in
gerek Vekaleti Mutlaka gerek Meihat- slamiyye tebeddl ettii gibi
derakab Beylikiyi Divanhmayun bulunanlar asl senedi kalemden alp
kethuda ve reislvakt olanlara ihtar birle Vekalet-i Mutlaka yahut Meihat-
slamiye mesanidine kuud eden zevata hatm imza ettirmek zere bu
nizam dahi Divanhmayun Kalemine kayd ile dsturl amel tutula ve ibu
senedin iktiza edenlere suretleri verileceine mebni bir sureti Nezd-i Alii
Tadaride mahfuz olup daimen ve mstemirren icrasna bizzat evketmeab
Efendimizin nezaret-i seniyeleri amilola vesselam.
Mhrler
BOA. HH. 746/35242
80
C.S.M 9A/470
81
EK:3 C.S. 470
Saadetl mkeremetl, mveddetl karnda azam sultanm destur Celil-an

hazretleri Kabak Mustafann idamna ictisar eden Hac Ali vesair askerin ordu
tarafndan memur olarak m yoksa kendiliiyle mi geldiklerini istilam iin taraf-
lilerine devletl sadr- cedd-i azam hazretleri tarafna tahrir buyurduunuz kaimeyi
cevap olarak zuhur-u vrd eden ilk kaimeyi batelhus hakpay- hmayuna arz ve takdim
buyurduunuzda bu husus ordu tarafndan memuren olduu malum-u hmayun oldu
lakin hala kaleliler gerek ordunun gerek bu tarafndan bu vakann vukuuna emr ve irade
yok bildiler ve bundan baka ina gibi haletler oldu. imdi yamaklar byle olduu fehm
ederler ise gayet fena bir ey olaca aikrdr. Ancak her ne kadar ordu tarafndan
memuren geldiler ise dahi kaleliler bile emir bildiler ve taraf- lilerinden dahi bizim ve
efendimizin haberi ve agah yok cevab verilmi olduundan gelenleri idama mbaeret
ettiler. Ordu tarafndan mukaddemce taraf- lilerine iar olunmu olsa idi bir are ve
tedbiri bulunur idi. Ama byle habersizce hareket olduundan bu suret kesb etti. Elhasl
orduy-u hmayun Asitaneye Aliyeye vusulne kadar bu hususun byle olduu ketm ve
ihfa buyurmalar mnasip zan olunur. bu mzekkere ba-emr-i hmayun tahrir olunub
taraf- ereflerine irsal olundu her vechhile bu hususun mektum tutulmas mnasiptir
efendim.
82
83
EK: 4 (Yaamlar ve yaptlaryla Osmanllar ansiklopedisi)
Mustafa
Paann
II.
Merutiyet
sonrasnda
mezarndan
kemiklerinin Zeynep Sultan Camii haziresine nakli (Temmuz 1911)
karlan
84
EK: 5 BOA. HH. DH. D 33/19
Beyolu mutasarrfl
Dhiliye Nezareti Celilesine

Arz- abidanemdir.
Bundan yz bu kadar sene evvel
cennet mekan salisen Selim Han salis
hazretlerinin devlet ve millet-i Osmaniyenin duar olduu ahvale are saz olmak zere
Rusukta toplanub Rusuk yaran unvanyla bi-enam olan erbab- hamiyetin tedbir
tevikiyle Alemdr Mustafa Paa gibi bir mhim maceseem hakan- marnileyhi
tekrar iclas iin Dersaadete vruduyla o srada zuhur eden vekayii mteakib erbab-
isyan tarafna marnileyhin Bab- lide ne suretle ehit edilmi olduu malum- sami
marnileyhin kabri imendifer Yedikuleye knca oradaki kabristann kenarnda ve
imendifer hattnn yan banda olduu rivayet olunuyor. Selamet-i vatan urunda fedai can etmi ve tarihimizde pek byk nam ve an brakm olan yle bir zata hamiyet-i
iin imdiye kadar bir trbe yaplmam ve hakknda vacip olan ihtiramn icra
edilmemi olmasna teesfle beraber lehl-hamd ve elmine bu gibi tarihimizle itigal
edecek ekabir-i eslafmzn namna ve mekabirine ihya eyleyecek devr-i mamuru idrak
ettiimizden ehit marnileyhin hakikaten kabri orada ise zerine hi olmazsa ufak
bir trbe inas levaz- kadr-inasdan olur. Zannederim bir de Rumeli imendiferi
yaknnda ifte hatta tahvil edilecek marnileyhin kabri esna-i inaatta bstn
mahvedilmi mahzuruda hatra geldiinden ve zat- samii bu gibi uzmet tarihimize
taalluk eden umur-u hayriyeye bezl-i ltuf vemrevvet bildikten marnileyhin kabri
bsbtn kader izale edilmeden hakknda uhde-i hamiyet-i millete istirhamdan bir trl
kendimi alamadm emr- ferman hazreti veliyylemrindir.
85
86
EK:6 BOA. HH. 56/2582
Eflak voyvodas kullarnn kaimesidir. Gerek bu kaimede muharrer husus ve

gerek dier arizasnda mnderic Ylkzade maddesi malum- hmayunlar buyrulduu
zere nezd-i abidanemde bundan akdemce dur u draz mzakere olunub iktizalar
voyvoda-i muma ileyh kullarna tafsilen tahrir olunmu olan i bu maruzat mealinde
mukaddem karlm olmak iktiza edecei malum- hmayunlar buyruldukda emr
ferman hazret-i men lehul-emrindir.
Manzurum olmutur.
Maruz kullardr ki.
Hala Trnova voyvodas ve Rusuk ayan saadetl Seyyid smail Aa bendeleri
tarafndan bundan akdem kahr ve temdir-i ekya maslahat iin Totrakan zerine
gnderilen asakir-i memure serkerdesi ve aay- mumaileyhin bendelerinin emekdar ve
nazar-perverdesi olan hassa silahorlarndan vecahetl Mustafa Aa kullar teden beri
evsaf- gayret ve himmet ile hret-iar ve zatnda-perver ve umur-dide ve k u gzar
olduundan gayri Totrakanda mtehasss olan guruh-u ekyann hasr va tazyikleri
emrinde cilvegir-i mevki-i zuhur olan tedabir-i hakimane muamele-i gayyuranesinden
aa-y mumaileyh bendeleri vcuhla merzi ve minnettar olduundan bahisle li-eclilmkfat merkum Mustafa Aa kullar dergh- li kapcbal ile begam ve yine aay mumaileyh bendelerinin sergerdelerinden Totrakan zerinde hidemat-pesendide ve
mesai-i mebruresi vukua gelen hamiyetli Pehlivan Aa kullarnn dahi hassa
silahorluu ile maksadil-meram olmalar ehass- niyaz idn savb- akeraneme
inb birle mltemist- mezkuresinin karin-i isaf olmas canib-i bendegiden dahi ariza-i
mahsusa ile istida olunmas tevakkgerde-i mahsusas idn ihbar etmekle vaka aay mumaileyh bendelerinin tahrir ve inhas zere merkuman bendeleri nikah- ltf ve
iltifata seza ve meratib-i mezkure ile taltife mstehak ve ahra olduklar nmudar ve bu
makule mstehakul inaye olan kullarnn saye-i merhim-vaye-i veliyynniamilerinde iltifat- seniyyeye mazhariyetleri muktaza-y me-i seniyye-i bendeperverlerinden id emr-i aikar olmakla aa-y mumaileyh bendelerinin istida-yi
sdknesi zere merkum Mustafa Aa bendelerine dergh- li kapcbal ve
merkum Pehlivan Aa kullarna dahi hassa silahorluu mertib-i cellesi ihsanyla
87
kmkr
buyurmalar vbeste-i emr ve ide-iveliyyn-nimileri olan halatdan ve
mtemann-y sdkanem olan mevddan id inallah tela muht- ilm lem-ary velyyn-nimileri buyuruldukda emr fermn hazret-i veliyyn-niam velihsnndr.
3 R 218
88
89
EK: 7 Alemdr Mustafa Paa Destan

(Efdalddin Bey, Tarih-i Osman-i Encmeni Mecmuas)
Fransz kfiri tuttu bu ii

Ali Efendidir153fenaln ba
Cihanda gelmemi bunun bir ei
Grn gaziler der yenieri
Mustafa Paa fermanlar yazar

Defterdar Efendi154 tedbirin dizer
Ocakl kullar hilesin sezer
Yrn kelelerim der yenieri
Geldi Rumeliden nice tak

slambol iinde kanlar akacak
Kadir gecesinde yediler bak
Kesik kelleler der yenieri
Ald bayraklar yrd askerler

Hac Bekta Oca kahraman besler
Nizam- Cedidler bir satr ister
Vurak aslanlar der yenieri
Sahura taamnda yediim yal

Drt yanm atetir, kollarm bal
153
154
Moral Ali Efendi

Behi Efendi
90
Brakn iimde kllar zal

Kymayn canma der Mustafa Paa
Elin emaneti kymak canma

Nazl klelerin gelsin yanma
Defterdar Efendi girdi kanma
Aman gaziler yazktr bana
Mustafa Paa kald arada

Ocakl derki mhr nerede
lmse vezir eer kule de
Leini sryn der yenieri
Kaptan 155dedikleri bir sefil Tatar

Sleymaniye camiine glleler atar
Yenieri Aas meydan da yatar
Kpekler yesin der yenieri
Hac Bekta Ocaklar uyand

Eri kl al kanlara boyand
Yenieri cephaneye dayand
Dayann gaziler der yenieri
Ocakllar cephaneyi bastlar

Yoldalar klc ara astlar
155
Ramiz Paa
91
Hac Ahmet olunu kyama kestiler

Derin gaziler der yenieri
Askerin elinde bilenmi satr

Cephane nnde peryanlar yatr
Nizam- Cedide iftarlk gtr
Gtrn gaziler der yenieri
Nizam- Cedid girdi saraya

Ocakl kullarn ald araya
Kad Paa derki emir nereye
Kesin kellesini der yenieri
Sekbanlar tutup azad eyleme

Alp ubara sen mezat eyleme
Kesin gelsin cevap eyleme
Varn kelelerim der yenieri
Bir karim Tatar156 girdi saraya

arhac Ali Paa dt oraya
Nazldr Kethda Bey Gelmez buraya
Srp Getirin der yenieri
Saray kaplar birden ald

slambol iine ate sald
156
Ramiz Paa
92
Sultan Mustafaya hal biildi 157

glamn gaziler der yenieri
kszler babas dnyadan gt

Mektep ocuklar duaya geti
Ocakl kullarna mahzunluk dt
Onun iin alarm der yenieri
aha kul kethdas sen binler yaa

Yenieri kullar ktlar baa
skdar klas yand ataa
Tlsm bu i der yenieri
Dervi Osman bunu byle syler

Hazar geldi bize imdat eyler
Behi ile Ramiz firar eyledi
Tutun melunlar der yenieri
157
Refik Efendi
93
ZGEM
1979 ylnda Yozgatta dodu. lkokulu ada lkretim Okulunda,

ortaokulu 60. Yl ilkretim okulunda ve liseyi Ankara Glveren Lisesinde okudu. 2001
ylnda Erciyes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blmn kazand ve 2005
ylnda bu blmden mezun oldu. Ayn yl Yakna Tarihi Ana Bilim dalnda, Atatrk
niversitesinde Yksek Lisansa balad.

Alemdar Mustafa Paşa Ve Hayatı PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alemdar Mustafa Paşa Ve Hayatı PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ALEMDR MUSTAFA PAA VE HAYATI

ALEMDR MUSTAFA PAA

YKSEK LSANS TEZ

: Yrd. Do. Dr. brahim AYKUN

: Assist. Prof. Dr. brahim AYKUN

: Babakanlk Osmanl Arivleri

: Sosyal Bilimler Enstits

: Tarih-i Osman Encmeni Mecmuas

: Trk Tarih Kurumu

. Hami Daniment, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, stanbul 1972, C. V, s. 57-67.

eitilmelerinden yanaydlar 3. Bylece layihalar verenler e blnmt ve tarihiler

. Fransann karlar iin stanbulun karmasn gerektiini

dnen Fransz sefiri Sebastiyani yenierilere, Yenieri oca kaldrlacak hepiniz

Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2070.

kaynaklarn hemfikir olduu konu ise Alemdrn yenieri Krkknc Bln

yeniliklerini can gnlden desteklemeye karar vermitir

. Alemdr sert yaratl bir

insand. Onun kiilii hakknda Mehmet Sreyya yle demektir:

1.3 Kabak isyanna kadar Alemdr Mustafa Paa

Karal, Osmanl Tarihi, C. V, s. 87.

Pazvant olu Osman isyan srasnda Pazvantn Rusuka girmesini engelledi.

o Deliorman ve Silistreyi istila etmek

. Hkmette bunu uygun grerek

onaylamtr. Bylece Alemdr Kapcbalk rtbesi almtr.

Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 11.

karabilecei korkulan byk bir gaileden Osmanl devleti kurtulmutur.

. Alemdrn bu ani hareketi stanbulu telaa drd. Alemdrn yalnzca Rusuk

ise de Rusuk Ayanlnn yannda Silistre, Aydos ve slimiyenin de onun

nfuzu altna girmesini kabul etmek zorunda kald.

1.3.2 Alemdrn Rusuktaki faaliyetleri

Uzunarl, Mehur Rumeli Ayanlar, s. 53.

1.3.3 Alemdrn Rus savandaki faaliyetleri ve vezir olmas

Kurduklar bu devletin bana da Katerinann torunu Konstantini geirecekti. Bu ama

erif seraskerlii payesi verdi

. Bunun zerine Alemdr da ordu iin gerekli olan

1. ehzade Mustafann saltanat ele geirmek iin devlet adamlarn

Bu iki ahs iin Cevdet Paa unlar sylemektedir:

. Yamaklar, Nizam- Cedid elbisesi

dediler ve Mahmud Efendinin onlar

ve baz kararlar aldlar. Bu kararlar uyacaklarna dair kl atlayarak

yemin ettiler43. Alm olduklar kararlar unlard:

bitinceye kadar arap imemek

Fakir fukaraya hibir ekilde zarar vermemek

Mslman ve Hristiyann malna, rzna dokunmamak

Bu kararlara kar gelenleri hep birlikte ortadan kaldrmak

Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2072.

Et meydanna giderek Kurana gre hareket etmek ve arzular

syanclar bu kararlar aldktan sonra Kabak Mustafay kendilerine bakan

. Kabaknn bu szlerinden sonra Nizam- cedid

dmanlar Kabaknn yanndaki kalabala karrken esnaflarda dkknlarn

. Saraya geri dnen Hac Mustafa Aa, asilerin

ngiliz Mahmud Efendiyi ldrdkleri iin ok zgn olduklarn, af dilediklerini ve

ayn eyleri ona da sormutur. syanclarn basks nedeniyle Bostancba da Sr ktibin

. Bunun zerine nce Topular ve daha

sonra da Cebeci oca asilere katlmtr. Kabak ve etrafndakiler yanlarna yeni

iinde on bir kiinin

bulunan bir kd kararak bunlar isteriz dediler.

Oulukyan, 18061810 syanlar, s. 4.

. eyhlislam Ataullah Efendi, uygun

deildir diyerek eyhlislam fetvasn verdi. Kalabala Sultan Mustafay ster mi

2.2 IV. Mustafann Padiahl ve devrin olaylar

Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C. IV, s. 2092-2093.

Bu hcceti yle maddeletirebiliriz 57 :