Alemdar Mustafa Paşanın Devlet Hayatı PDF

T.C.
SAKARYA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ALEMDAR MUSTAFA PAANIN DEVLET

HAYATI
YKSEK LSANS TEZ

Mehmet ALKAN
Enstit Anabilim Dal

Enstit Bilim Dal
Tez Danman
: Tarih
: Yakna Tarihi
: Yrd. Do. Dr. Turgut SUBAI
HAZRAN-2011
BEYAN
Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn
eserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta
bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin
herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitede baka bir tez almas
olarak sunulmadn beyan ederim.
Mehmet ALKAN
24/06/2011
NSZ
Bu alma drt blmden olumaktadr. Birinci blmde Osmanl Devletinde
yanlk messesesi incelendi. kinci blmde Kabak Mustafa isyan, IV.
Mustafann tahta k, Alemdar Mustafa Paann Kabak Mustafay ldrmesi,
Serdar Ekrem ile stanbula hareketleri ve bu hususta Ruscuk Yarannn faaliyetleri,
stanbula gelii ve isyanclarn ldrlmesi zerinde duruldu. nc blmde ise
Alemdar Mustafa Paann Babli baskn, III. Selimin ehit edilmesi, II.
Mahmudun tahta kmas, Alemdarn sadrazaml, Sened-i ttifakn imzalanmas
ve Sekban Ceditin kurulmas zerinde duruldu. Bu almann son blm olan
drdnc blmde de Alemdar Mustafa Paann lm ve yaanan olaylar hakknda
detayl bilgi verildi.
Bu alma yaplrken Alemdar Mustafa Paa ile ilgili orijinal bilgilere sahip olmak
amacyla Babakanlk Osmanl Arivinden yararlanlmtr. almamzda dnemin
vekayinvis tarihilerinin almalar ile ariv belgelerini karlatrarak nesnel
bilgiler vermeye zen gsterdik. Ayrca almada konumuza k tutan kitap ve
makle gibi eserlerde ihmal edilmemitir.
almamzn her aamasnda yakn ilgi ve desteini grdm deerli hocam Sayn
Yrd. Do. Dr. Turgut SUBAIYA, Ariv belgelerinin okunmasnda yardmlarn
grdm Yrd. Do. Dr. M. Hdai ENTRKe, alma srasnda fikir ve
ynlendirmeleri ile bana destek olan Do. Dr. Ebubekir SOFUOLUna ve bunun
yannda benden hibir yardm ve destei esirgemeyen sevgili aileme ve sayg deer
arkadalarm Melik ARVAS, Beytullah ELK, Muhsin ILIK ve abim Nesim
ALKANa ve son olarak da Aratrmalarm esnasnda her trl kolayl salayan
Babakanlk Osmanl Arivi, slam Stratejiler Aratrma Merkezi Ktphanesi,
stanbul niversitesi Merkez Ktphanesi ve Sakarya niversitesi Ktphanesi
personeline teekkr bir bor bilirim.
Mehmet ALKAN
24/06/2011
NDEKLER
KISALTMALAR ......................................................................................................... iii
ZET............................................................................................................................. iv
SUMMARY .................................................................................................................. v
GR ............................................................................................................................ 1
BLM 1: OSMANLI DEVLETNDE YANLIK MESSESES ..................... 6
1.1. Osmanl Devletinde yanlk ................................................................................. 6
1.1.1. yan Kelimesinin Anlam ve Kullanm ................................................... 6
1.1.2. Osmanl Devletinde yanln geliimi ...................................................... 7
1.1.3. yanlk Seimi.............................................................................................. 23
1.1.4. yanln Sona Ermesi ................................................................................. 30
1.1.5. Ruscuk yan Tirsinikli olu smail Aann lm ve Alemdar Mustafa
Paann yanla Gemesi ........................................................................ 35
BLM 2: KABAKI MUSTAFA SYANI VE ALEMDAR MUSTAFA
PAA ...................................................................................................... 50
2.1. syann Sebepleri ..................................................................................................... 50
2.2. syann k .......................................................................................................... 56
2.3. Ruscuk Yarannn Faaliyetleri ............................................................................... 60
2.4. syann Sonular ..................................................................................................... 68
2.5. Drdnc Mustafann Tahta k ve Asilerin Tayinleri ve dller ................... 73
2.6. Alemdar Mustafa Paann Serdar Ekrem ile stanbula Hareketleri ve Bu
Hususta Ruscuk Yarannn Faaliyetleri ................................................................. 75
2.7. Kabak Mustafa Paann ldrlmesi.................................................................. 76
2.8. Alemdar Mustafa Paann stanbula gelii ve syanclarn Cezalandrlmas ...... 79
BLM 3: ALEMDAR MUSTAFA PAANIN BABIL BASKINI VE
II. MAHMUTUN TAHTA IKII ...................................................... 83
3.1. Alemdar Mustafa Paann Babli Baskn, Yaanan Olaylar ve III. Selimin
ehit Edilmesi ....................................................................................................... 83
3.2. IV. Mustafann Hal Edilmesiyle II. Mahmutun Tahta k ............................. 87
i
3.3. Alemdar Mustafa Paann Sadrazaml ............................................................... 90

3.4. Ayanlarn stanbula Gelii Sened-i ttifakn mzalanmas..................................... 93
3.5. Sekban- Cedit ....................................................................................................... 101
BLM 4: ALEMDAR MUSTAFA PAANIN LM ................................... 103
4.1. Alemdar Mustafa Paa ve Ruscuk Yarannn Amalarndan Sapmas, Zevk ve
Sefaya Dalmalar ................................................................................................... 103
4.2. Alemdara Kar kan Yenierilerin isyan Sebepleri ve syan Hazrl .............. 104
4.4. Yenierilerin Babli Baskn ve Alemdar Mustafa Paann ntihar .................. 107
4.5. Alemdar Mustafa Paann ................................................................................... 112
4.5.1. Kiilii. ........................................................................................................ 113
4.5.2. Ailesi ........................................................................................................... 116
4.5.3. Mezar ......................................................................................................... 118
SONU ........................................................................................................................ 120
KAYNAKA .............................................................................................................. 136
EKLER ........................................................................................................................ 144
ZGEM ................................................................................................................ 187
ii
KISALTMALAR
A.g.e.
: Ad geen eser
A.g.m.
: Ad geen makale
A. MKT. NZD. : Sadaret Mektub Kalemi Nezaret ve Devir Belgeleri
C. AS.
: Cevdet Askeriye
C. DH
: Cevdet Dhiliye
C.ML.
: Cevdet Maliye
C.NF
: Cevdet Nafia
C.S.M.
: Cevdet Saray
C.TZ.
: Cevdet Tmar
HAT
: Hatt- Humayun
.MBH.
: radeler Mabeyn-i Hmayun
iii
SA, Sosyal Bilimler Enstits
Yksek Lisans Tez zeti
Tezin Bal : Alemdar Mustafa Paann Devlet Hayat

Tezin Yazar : Mehmet Alkan
Danman
: Yrd. Do. Dr. Turgut Suba
Kabul Tarihi : 24 Haziran 2011
Sayfa Says : v (n ksm) + 144 (Tez) + 43 (Ekler)
Anabilimdal : Tarih
Bilimdal
: Yakna Tarihi
Alemdar Mustafa Paa 1765 ylnda Hotinde dodu. Hac Hasan Aann oludur.
Babas gibi Yenieri Ocana girmitir. Daha sonra Tirsinikli smail Aann
hizmetine girmitir. Ksa srede Efendisinin gvenini kazanp, kabiliyeti sayesinde
hzla ykselmitir. Alemdar Mustafann lakab smail Efendisine bayraktarlk
yapmasndan ileri gelir.
Alemdar Mustafa kazand baarlarla nce Hassa Silahr rtbesi (1799) daha
sonra Kapcbalk rtbesini (1803) bir mddet sonra da Hezargrad yanlna tayin
edilmitir. Alemdar Mustafa, Tirsinikli smailin lm zerine onun yerine Ruscuk
yan oldu (1806). Bu srada balayan Rusya sava srasnda Rumelide oluan
zafiyet dolaysyla III. Selim tarafndan Alemdar Mustafaya nce vezirlik rtbesi ve
Silistre valilii daha sonra Tuna Seraskerlii verilmitir (ubat 1807)
Bu sava srasnda tertiplenen Kabak Mustafa isyan neticesinde III. Selim tahttan
indirilip, Nizam- Cedite son verilip IV. Mustafa tahta karlmtr. Bu srada
stanbulda ve orduda Nizam- Cedit ricali av balamtr. Bunun zerine Ruscuk
Yaran denilen kiiler Alemdar Mustafa Paaya snmlardr. Daha sonra Alemdar
Mustafayla anlaan Ruscuk Yaran III. Selimi tekrar tahta karmak iin stanbula
gelmeyi baarmlardr. Alemdar Mustafa stanbula varmadan nce adamn gnderip
Kabak Mustafay ldrtmtr.
Kendisinin yerine Alemdar Mustafann III. Selimi tahta karacan anlayan IV.
Mustafa, III. Selim ve II. Mahmudun ldrlmeleri iin emir vermitir. III. Selimi
ldrtm ama II: Mahmud kurtulmay baarmtr. Padiah olan II. Mahmud,
Alemdar sadrazam yapmtr. Sadrazam olan Alemdar Mustafa Paa yanlar
toplayarak Sened-i ttifak denen belgeyi oluturmu ve Sekban- Cedid denen orduyu
kurmutur. Daha sonra Yenieriler tarafndan tertiplenen bir isyan srasnda kendi
konanda skan Alemdar Mustafa Paa intihar ederek kendisiyle beraber 300-400
Yenieriyi de ldrmtr.
Anahtar Kelimeler: Alemdar Mustafa Paa, III. Selim, IV. Mustafa, Kabak Mustafa, Sened-i ttifak
iv
Sakarya University Insitute of Social Sciences
Abstract of Masters Thesis
Title of the Thesis: Alemdar Mustafa Pashas Country Life

Author : Mehmet Alkan
Supervisor : Assist. Prof. Dr. Turgut Suba
Date: 24 June 2011
Nu. of pages : v (pre text)+ 143 (main body)+44(app.)
Department : History
Subfield : The Modern History
Alemdar Mustafa Pasha was born in 1765 in Hotin. He was the son of Hac Hasan
Aga. Like his dad, He enrolled the janissaries, then entered the service of Tirsinikli
smail Aga. In a short time, due to the confidence of his master, he increased his
popularity rapidly. His Monikers (onun lakab smail Efendisine bayraktarlk
yapmasndan ileri gelir)
With his rank of successes, he was appointed Hassa Silahr (1799) then
Kapcbalk rtbesi (1803) and then Hezargrad yanl. Because of the death of
Tirsinikli smail, Alemdar Mustafa became the Ruscuk yan instead of him (1806).
Due to beginning of Russian war at this time, which had cawsed vulnerability in
Rumeli, He gained the Grand vizier rtbesi, then was given the governship of
Silistre, then was given Tuna Seraskerlii (February 1807).
During this war, as a result of Kabak Mustafa Rebellion, III. Selim was
downloaded from the throne and IV. Mustafa was ascended to the throne. For this
time It had begun hunting both in stanbul and army to Nizam- Cedid.
As a resut, Ruscuk Yaran achieved to come back stanbul fort o ascend him (III.
Selim) to the throne back. Alemdar Mustafa was killed Kabak Mustafa on his way.
As IV. Mustafa understood, who would ascend the throne, III. Selim was killed by
IV. Mustafa; but II. Mahmud was succeded to get rid of from him.
The Sultan II. Mahmud made Grand vizier to him. The Grand Vizier Alemdar
collected yans and created the document which was called Sened-i ttifak and and
set up the Sekban- Cedid Army.
Later, during a riot organized by janissaries, he committed suicide in his own
mansion.
Keywords: Alemdar Mustafa Pasha, III. Selim, IV. Mustafa, Kabak Mustafa, Sened-i ttifak
GR
Osmanl Devletinin kendine zg olan ve ok iyi ileyen ekonomik ve toplumsal
dzeni vard. Osmanl devleti duraklama dnemine kadar Batya muhta deildi ve
Batya nazaran daha fazla hrriyet ve refaha sahipti. Osmanl Devletinin medeni
seviyesi de Batnn ok stndeydi.
Osmanl Devletindeki ilk bozulmalar XVI. yzyln ikinci yarsndan itibaren
balayarak XVII. yzyl boyunca artarak devam etmi ve XVIII. yzyla gelindiinde
ise had safhaya ulam ve devletin mevcudiyetini tehdit edecek boyutlara ulamtr.
XVIII. yzylda Osmanl Devleti, Batya nazaran daha zayftr. Osmanl Devleti toprak
kayplar ile kar karya kalmakta ve Batnn ilerlemesi durdurulamamaktadr.
Bu sebeple Osmanl Devletinde slahat hareketlerine giriilmitir. Bu dnemdeki
slahat hareketleri genelde kiilerle snrl kalm, bu kiiler ld veya deitii
zaman slahat teebbsleri de doal olarak son bulmutur. nk bu slahat hareketleri
halka mal edilememitir. Kaynaklara baktmz zaman eitli slahat hareketlerinin
ulema ve Yenieri Ocann direnmesi ve deiimin nnde set kurmasyla
engellenmitir. Bu devrenin en nemli slahat hareketleri ise Lle Devri (1718-1730) ve
Nizm- Cedit1 (1789-1807) hareketleridir.
Osmanl Devletinin gerileme dneminde yaanan askeri yenilgiler ve bunun sonucunda
yaanan siyasi ve iktisadi krizler neticesinde bu dnemdeki devlet adamlar bu durumu
dzeltmenin yegne aresi olarak da askeri slahatlar grmlerdir. Tabi bu durum ise
devlet adamlarn sadece askeri slahat teebbslerine ynlendirmi ve toplum iin daha
nemli olan dier alanlara ynelmemilerdir. Bu devlet adamlar eer askeri yenilgiler
durdurulursa her eyin kendiliinden dzelebilecei varsaymndan yola karak hareket
etmilerdir. Doal olarak ilk batllama hareketi ise askeri alanda olmu ama daha
sonra meydana gelen olaylar ise devlet adamlarn zorunlu olarak dier alanlarda da
slahat teebbslerine ynlendirmitir.
Kelimenin asl yararlandmz szlkte Nizm- Cedit olarak kullanlmtr. Bizde eserimizde kelimeyi
Nizm- Cedit olarak kullanacaz. (Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl, nc Bask, Milli Eitim Basmevi, C. 2, s. 702, stanbul 1983)
III. Selimden nceki devlet adamlar devletin iine dt kt durumu dzeltmek ve

tekrar eski ihtiaml gnlerine kavuturmak amacyla bir takm slahat teebbslerine
girimiseler de bu almalarn kiilere bal kalmas, yeniliklerin srekli hale
getirilememesi ve slahatlarn ise geleneksel dzene dnme amac tamas gibi
nedenlerle tam bir baar salanamamtr.
Bu durum III. Selim dnemine kadar byle devam etmitir. III. Selim dneminin
karakteristik zellii, Osmanl Devletinin Batnn kendinden stn olduunu kabul
etmi olmasdr.
Nizm- Cedit hareketi dar ve geni anlamda ikiye ayrlmaktayd. Dar anlamda, askeri
bir dzenden baka bir ey deildi. Fakat geni ve gerek anlamda ise; mevcut rejimin
yerine yenisini koymakt ve bu ise u hususlar kapsyordu: yenierilii kaldrmak,
ulema snfnn nfuzunu krmak ve Avrupallamakt.2
III. Selimin saltanatnn ilk yllar karklklarla gemitir. 1787de balayp devam
eden Osmanl-Rus ve Avusturya savalar d sorunlarn banda gelmekteydi. Osmanl
ordular bu savata baarl olamam ve Avusturya-Rusya karsnda gerilemitir.
Bunun yannda ayrca Rusya, Kaynarca Antlamasyla elde ettii kazanmlar
kullanarak Eflak-Bodan, Bosna-Hersek ve Srbistanda devaml olarak mdahalelerde
bulunuyor ve buralardaki halk Osmanl Devletine kar isyana tevik edip onlara her
trl gvenceyi veriyordu. Ayrca Slavlara da milliyetilik fikirlerini alyordu.
Bu srecin en dramatik yan ise Fransann 1798 ylnda Msr igal etmesi ve Osmanl
Devletinde sorunlarn artmasna ve Avrupann stnlnn bir kez daha
anlalmasna sebep olmutur.
III. Selim dneminin ilk yllarnda, Osmanl Devletinin i meselelerinin banda ise
disiplinsizlii iyice artm ve askerlikle iliikleri kalmam bunun yerine ise her trl
asayisizlik olaynda yer alan Yenieri Oca gelmektedir. Bunlara ayrca ulufe
datlmasna ramen bunlarn askerlikten anlamamas ve askerlik harici ilere
ynelmelerinden dolay asker sknts ekilmekteydi. Ayrca kaliteli ynetici eksiklii
ise dier nemli bir eksiklikti. Bu durum ise merkezi idarenin iyi ynetilmesini
Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, stanbul 2004, s. 20
engelliyordu.
Bunun
sonucunda
vergilerin
toplanamamas,
baz
rnlerin
bulunamamas, yolsuzluklarn oalmasna sebep oluyordu. Doal olarak bu durumdan

en ok halk zarar gryordu.
Tarada ise durum merkezden farkl deildi. Buralara gnderilen memurlar liyakatten
mahrumdu. Grevlerini laykyla yerine getiremiyorlard. Kazalara ynetici olarak
atanan baz yneticiler grev yerlerine ya gitmiyorlar veya yerlerine birini vekil olarak
gnderiyorlard. Bu eksiklii ise yan ve derebeyi doldurmutu. yan ve derebeyleri bu
durumdan faydalanarak konumlarn glendirme yoluna girmilerdi. Buna bal olarak
tarada soygun, yolsuzluk, anari ve huzursuzluk hkimdi. yan, mtegalibe ve yenieri
serdarlarnn zulmleri bu dnemde krsal kesimin boalmasna sebep olmutur. Krsal
kesimden merkeze zellikle stanbula byk gler oluyordu. Bu gler ise stanbulda
byk skntlara sebep oluyordu. Konut ve temel ihtiyalarn karlanmasnda byk
skntlar yaanyordu. G eden halkn nemli bir ksm da yan ve mtegalibelerin
yanna snyordu. Bu durum ise baka skntlara sebep oluyordu.
Tarada boalan yerlere yan, mtegalibe, derebeyleri hkim oluyorlard. zellikle
1798-1804 yllar aras Rumeli ve Anadoluda yan ve derebeyi hkimiyeti ok
yaygnlamtr. Bunlarn ou ise ya merkezle rekabet halinde ya isyan etmi ya da
bamsz olarak hareket etmektedirler.
Sultan III. Selim daha tahta gemeden nce devletin iinde bulunduu durumu bildii
iin Osmanl Devletini iinde bulunduu kt durumdan kurtarmak amacyla
kendisinden nceki selefleri tarafndan denenmi olan slahatlardan farkl olan slahat
projesini hayata geirmeye karar vermitir. III. Selimin nndeki en byk engel ise
Rusya ve Avusturya savalardr.
Bu srada Avrupada karklklar mevcuttu. nk Fransz htilalinin yaym olduu
milliyeti fikirler nedeniyle Avrupada huzursuzluklar kmt. Bu fikirlerden etkilenen
devletlerin banda ise etnik yaplarndan dolay Rusya ve Avusturya devletleri
gelmekteydi. Rusya ve Avusturya kendi i meseleleriyle uratklarndan dolay
Osmanl Devleti ile devam eden sava durdurup bar yapmak zorunda kalmlardr.
Bunun zerine 1792de Rus ile Ya Antlamas ve Avusturya ile ise 1791de Zitovi
Antlamas imzalanmtr.
Bar ortamnn getirdii uygun durumdan faydalanmak isteyen III. Selim Nizm-
Cediti hayata geirmek iin faaliyete gemitir. Osmanl devlet erkn Avusturya ve
Rusya savalarnda eitimli asker olmadka dmana kar koymann mmkn
olmayacan anlamlardr. Bu durumu Yenierilerin kendisi de kabul etmi ve eitimli
asker olmadka dmanla baa klamayacan kendileri de dile getirmeye
balamlard. Sultan Selimin tahta knn ilk gnlerinde Yenierilerden bu hususta
bir dileke geldiini Cevdet Paa nakleder.3
Avusturya ve Rusya ile bar antlamalar imzalanr imzalanmaz Sultan Selim hemen
faaliyete gemitir. Nizm- Cedit adyla bir ordu kurmu ve bu ordu ksa srede nemli
bir sayya ulat. Sultan Selim bu ordunun ihtiyacn karlamak iin rad- Cedit adyla
yeni bir hazine kurdurtmutu. 1212 senesinde rad- Cedit hazinesinin geliri altm bin
keseye varmt. III. Selim Levent iftliinden baka skdarda da bir kla
yaptrmt. Bu ekilde eitim grm piyade ve svari says gnden gne oalmakta
ve bunlara askr-i ahne denilmekteydi. Bunlar bulunduklar yerlerde gayet disiplinli
ve bulunduklar yerlerin gvenliini salamada son derece gvenilirlerdi.
Nizm- Ceditin faaliyete girmesiyle birlikte lke iinde bunlara kar muhalif
guruplarda belirmeye balad. Bu guruplar ise eski dzenden kar olan ynetimdeki
yksek mevkilerde grevli baz memur, brokrat takm ile ulema takm ve Nizm-
Ceditin says arttka kendi ocaklarnn kapatlacandan korkan Yenierilerdir.
Yenierilerin Nizm- Cedite duyduklar kini belirmek iin verilebilecek en iyi rnek
udur. Cevdet Paann Asm Tarihinden naklettiine gre; Yenierilerden birine bir
gn aka olarak Nizm- Cedit olur musunuz diye sorulduunda asla! Moskov olurum,
Nizm- Cedid olmam dedii Asm Tarihinde yazldr.4
Tara da ise yanlar ve dier yerel gler Nizm- Cedite kar dier bir muhalif kanad
oluturmulardr. Ayrca Sultan Selimde zevk ve sefaya dkn olduundan yaknlar
onu devaml megul etmek iin gezilere ve elenceye sevk ederlerdi. Ayn ekilde
Nizm- Cedite taraftar olan devlet adamlar da zevk ve elenceye dkn olup,
kendileri mal ve mlk sahibi olmakla megul idiler. Bu durum ise halkn Nizm-
Cedite kar tepki gstermesine sebep olmutu.
3
4
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet (Osmanl Tarihi), dal Neriyat, C.IV, stanbul 1994, s. 2064
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, C.IV, s. 2064-2066
1806da Nizm- Cedite kar muhaliflerin ilk byk isyan faaliyeti, Nizm- Ceditin
Rumeliye kurulmasn engellemek zere yanlarn birinci derece rol oynad II. Edirne
Vakasdr. 1807de gerekleen ikinci isyan olay ise sonular ve etkileri daha byk
apta olan brokrat, ulema, yenieri ve halk ibirlii ile gerekletirilen Kabak
Mustafa ayaklanmasdr.
Btn bu olaylar srasnda Alemdar Mustafa Paa balarda devrin artlarndan dolay
Nizm- Cedit muhalifi olarak tannmtr. Fakat ileride deineceimiz nedenlerden
dolay Padiah ve Nizm- Cedit taraftar olan birisi olarak ortaya kmtr. Kabak
Mustafa ayaklanmas Osmanl Devletinin yenileme hareketinin ksa sreliine
durmasna sebep olmutur. Alemdar Mustafa Paa, Ruscuk Yarannn etkisiyle III.
Selim yanls yeniliki kanada vermi olduu destekle Osmanl Devletinin yenileme
srecinde yaanan bu ksa sreli kesintinin bitmesine ve onun sayesinde tahta geen II.
Mahmud (1808-1839) vastasyla devam etmesini salamtr. II. Mahmudun slahat
hareketleri ise daha geni bir modernleme hareketi olan Tanzimat dnemine nclk
etmitir.
BLM 1: OSMANLI DEVLETNDE YANLIK MESSESES

1.1. Osmanl Devletinde yanlk
1.1.1. yan Kelimesinin Anlam ve Kullanm
yan tabiri Arapa gz anlamna gelen ayn kelimesinin oulu olarak; bir ehrin,
kasabann veya bir zmrenin ileri gelenleri, belli ballar, saygdeer ve itibarl olanlar
iin kullanlan bir tabirdir.5 Anadolu Seluklu Devleti zamannda, ehir ve kasabalarda
nde gelen, sz sahibi ve ehre hkim olan zmre genellikle esnaf ve tccarlardan
meydana geliyordu. 6 Osmanl Devletinde ise XVI ve XVII. yzyllarda yan olarak
ileri gelen kimseler kastediliyordu.
yan tabiri dier devletlerde olduu gibi Osmanl Devletinde de ok geni manada
kullanlmtr. Tarihi belgelerde voyvoda, mtesellim, muhassl, mutasarrf ve vali
olarak grlen yerli hanedanlar, ayn zamanda yan, derebeyi veya mtegallibe
tabirleriyle de ifade edilmektedir. Ayrca seyyid, mft, kad, mderris, tarikat eyhi
gibi ilmiye mensuplar, yenieri serdar ve kethdyeri gibi kap kullar ve bunlarn
mzul ve emeklileri ile ocuklar, kasapba ve bakkalba gibi esnafn nde gelenleri,
kuyumcu, zahireci, bezzaz gibi tccar ve mltezimler 7 yandan saylmtr. Osmanl
Devletinde bunlarn hepsine birden yan- vilayet ad verilmekteydi.8
yanlk dnemini balatan en nemli sebeplerin banda, merkezi ynetimin taradaki
gcn nemli lde kaybetmesi gelmektedir. Bu sebepten dolay Anadolu ve
Rumelide yanlk giderek yaygnlamaya ve glenmeye balad. yanlk dzeninin ve
dneminin baladn gsteren en belirgin zellikler, resmi yan seimi ile tayinin
Ayn kelimesi ve Osmanl Devletinde Aynlkla ilgili daha detayl bilgi iin baknz; Ycel zkaya,
Osmanl mparatorluunda Aynlk, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1994, s.7 (Ycel zkayann birden
fazla almas referans olarak kullanldndan bu alma ksaca, zkaya, yan olarak
gsterilecektir.); Rza Karagz, kinci Viyana Seferi Sonrasnda Aynlarn Glenmesi, Merzifonlu
Kara Mustafa Paa Uluslararas Sempozyumu 09-11 Haziran 2000, Can Reklam evi Basn Yayn Ofset,
Ankara 2001, s.209; Mehtap zdeer, Osmanl Devlet Tekilatnda ynn Mali ve dari Ynetime
Mdahale Devri, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, C. 50, S. 1-4, stanbul niversitesi
Yaynlar, stanbul 2000, s. 69
6
Mehtap zdeer, a.g.m. , s. 69
7
Bir ky veya kasabann devlet varidatn (gelirini) deruhte ve iltizam edip 69buna mukabil hazineye
maktuan para veren kimse hakknda kullanlan bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., s. 613-614)
8
zcan Mert, yan, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.4, stanbul 1991, s.195-196 (zcan
Mertin birden fazla almas referans olarak kullanldndan bu alma ksaca, Mert, yan olarak
gsterilecektir.)
balamas ve malikne sistemine geilmesidir.9 Devlet, vilayete ait nemli meselelerde,

ba daraldnda yan ve erafa bavurmaktayd. ehirde pek ok konuda yan ve
erafn rol nemli idi. Asker temininde, vergi toplanmasnda, hazinenin urad ehir
ve yollarn korunmasnda, ekya tedibinde yan- memleket veya yan- vilyete sk
sk bavuruluyordu. lkenin artlar onlar n plana karyordu.10
XVI. ve XVII. yzyllarda Osmanl Devletinin bir yerleim merkezindeki ulema ve
kapkullarna mensup, mazul ve emeklileri ile esnaf ve tccarn nde gelenleri yandan
saylr ve hepsine birden yan- belde, yan- memleket, yan- vilayet veya yan ve
eraf denilirdi. XVIII. yzylda halk ile devlet arasndaki ilikileri yrten, merkezi
hkmete kar halkn ve halka kar da merkezi hkmetin temsilcisi konumundaki ve
vilayet yanlarnn da reisi durumundaki yana ise resm yan, aynlyan, ba yan ve
reis-i yan adlar verilirdi.11
1.1.2. Osmanl Devletinde yanln geliimi
Osmanl Devletinin ilk dneminde kurumlar grevlerini gerei gibi yaptklarndan
yann toplum iindeki nfuzu oturduu yerleim yerinin snrlar dna tamazd. 12
yan, bu dnemde vergi toplama hususunda devlet yetkilileri ile halk arasnda; o ehri
veya kazay iyi tanyan biri olarak rol almakta; sancakbeyleri ve kadlar ise ilgili
sancan eitli meselelerini halletmede, vergilerin toplanmas, tahsil ve deftere kayt
edilmesinde yan ile ibirlii iindeydiler. yan ile ehrin dier ileri gelenleri mahallin
en yksek mlki amiri olan kadnn, icap ettii zamanlarda onun emri altnda
toplanrlard. Devletin, herhangi bir eyalet veya sancak ile ilgili bir meselesi hal
edilmesi gerektiinde o yerin yanna danld da olurdu.13
zcan Mert, Osmanl Devleti Tarihinde ynlk Dnemi, Osmanl Tekilat, C.6, YTY, Ankara 1999,
s.175 (zcan Mertin birden fazla almas referans olarak kullanldndan bu alma ksaca, Mert,
yanlk Dnemi olarak gsterilecektir.)
10
Ycel zkaya, Merkezi Devlet Yapsnn Zayflamas Sonular: ynlk Sistemi Ve Byk
Hanedanlklar,Osmanl Tekilat, C.6, YTY, Ankara 1999, s.165 (Ycel zkayann birden fazla
almas referans olarak kullanldndan bu alma ksaca, zkaya, yanlk Sistemi olarak
gsterilecektir.)
11
zcan Mert, ynlk Dnemi, s.174
12
zcan Mert, yan, s.196
13
Mehtap zdeer, a.g.m., s. 72
Grld gibi yan, merkezden kendi mahalline tayin edilen devlet grevlilerine, o
sancan yerlisi olarak devlet meselelerinin kolayca halledilmesinde ve isabetli kararlar
alnmasnda resmi bir vasf olmadan yardmc ve yol gsterici konumundayd.
Osmanl Devletindeki bu kark duruma kar Avrupada ise, Corafi keiflerle
beraber askeri ve ekonomik alanda yeni gelimeler oldu. Bu gelimeler Avrupa ile
Osmanl Devleti arasndaki askeri ve ekonomik dengeleri Avrupa lehine deitirdi.
Bilindii gibi merkezi brokratik karakter gsteren Osmanl Devletinin Balkanlardan
Orta Avrupaya doru yayl kolay gereklemiti.
Daha nceleri Osmanl Devletinin katld savalar ksa sreli olur ve elde edilen
ganimetler ve ele geirilen lkeler sayesinde devlet hazinesinin gelirleri olduka artard.
Ancak Corafi Keifler ile beraber bu durum tamamen deiti. Avrupann yeni yollar
kefetmesi ve smrgelerinden bolca miktarda deerli madenleri kendi lkelerine
tamalar ile hzl bir ykselie getiler. Buna kar Osmanl Devletinde ise ticaret
yollarnn deimesi ve Avrupadan gelen ucuz mallar ile ekonomisi hzl bir ekilde
ke geti.14
Yukarda da deindiimiz gibi Osmanl Devleti eskiden girdii savalar ksa srede
kazanr ve bunun neticesinde de nemli avantajlar elde ederdi. Ancak Corafi Keiflerle
beraber Avrupa devletlerinin harp teknolojisi hzl bir deiime urad. Batnn askeri
garnizonlarda yetitirilip devaml hazr halde bulunan dzenli ve disiplinli ordularyla
beraber, deien harp vastalar teknolojisi, harp usulndeki yenilikleri beraberinde
getirdi. Buna kar Osmanl Devletinin ordusu, hzla ateli silahlarla donatlan Avrupa
ordularna kar ateli silahlarla donatlamad. Artk Osmanl Devleti eskisi gibi
savalar ksa srede kazanamyordu ve savalar uzuyordu. Bu ise tmarl sipahilerden
istenen hizmetleri yerine getirilemez hale koymakla beraber, tmar sisteminin de hzl
bir bozulmaya gemesine sebep oldu. Bozulmaya balayan tmar sistemi ise Osmanl
Devleti maliyesinde nemli skntlarn ortaya kmasna sebep olmutur.
Genellikle XVII. yzyldan itibaren olmakla beraber daha ncede grlen buhranlar ve
harpler neticesinde bunun devlete yansmas ok olumsuz olmutur. Osmanl
Devletinde ekonomik yaplanma genellikle tarma dayanmakta olup, devlet-reaya
14
Murat zyksel, Feodalite ve Osmanl Toplumu, Derin Yaynlar, stanbul 2007, s. 231-233
arasndaki sosyal mnasebetler de yine tarma dayanmaktayd. Neticede tarm rejiminde

oluan skntlardan, sistemden dolay en ok etkilenen devlet-reaya arasndaki ilikiler
oldu. Tmar rejiminin bozulmasn hzlandran sebepler, yine tmar sisteminin dayand
temelden kaynaklanyordu.
Tmar
rejiminin
bozulmasna
ramen
devlet,
tmarl
sipahiye
yklenen
mkellefiyetlerden dolay mali kaynaklar bozulmu olmasna ramen bunlar eitli

ekillerde tahsil etme yoluna bavurduundan dolay tmarl sipahi kendi imknlarn
kaybetmeye balad.
15
Devletin sipahileri sktrmasna mukabil sipahide halk
deyemeyecekleri kadar vergi istemekle sktrd. Bunun neticesinde bu ykmlkleri

yerine getiremeyen kyl yerini yurdunu terk etmeye balad. 16 Bunun sonucunda tmar
sistemi artk devlet mdahalesine ramen dzeltilemeyecek boyutlarda bozulmaya
balad.
te yandan devletin, miri topraklar denetim haklaryla beraber saray mensuplar ve
saraya yakn olan devlet adamlarna arpalk veya mlk tahsisi eklinde vermesiyle tmar
sisteminde nemli bozulmalar balam oldu. Bu zmre tarafndan miri topraklar
zamanla vakf haline dntrlm bylece topraklarn mlkiyeti ve retim eklinde
yeni durumlar ortaya kmtr. Miri topraklar zerinde oluan yeni sistemle kyl bir
yandan yeni sahibine dier yandan da devlete dedii vergilerle iyice bunalmtr. Bir
de devlet tarafndan parann deerinin drlmesiyle oluan enflasyonun etkisiyle de
geimi olduka zorlam bulunmaktayd. Faizle bor para almak zorunda kalan
kyller, borcunu deyemeyince, iftlii ribhorun eline gemekteydi. 17
yanlar durumdan istifade ile iltizama katlmak ve iftilere bor para vermek suretiyle
servetlerini artrp topraklarn genilettiler. Bunun yan sra bazen bozulan ilerini
dzeltip devam ettirebilmek ve bazen de nakdi vergilerini deyebilmek iin onlardan
bor alan halk kendilerine daha baml hale getirdiler. Bylece yanlar, ekonomik ve
sosyal adan giderek glendiler.18
yanlar, XVI. yzyln ikinci yarsndan itibaren memleketin idaresinde ve dzeninde
aksaklklarn belirmesiyle nem kazanmaya balad. Bu devirde halk ile devlet
15
Mehtap zdeer, a.g.m., s. 70-74

17
18
Ycel zkaya, ynlk Sistemi, s.166
16
arasndaki ilerde arac ve i takipisi olarak faaliyet gsteren yanlarn, bulunduu

yerin eitli ihtiyalarn temin etmek, vakflarn tevliyet 19 ve nezaret ilerini yrtmek,
satlan mallarn fiyatlarn tespit etmek, bilirkiilik yapmak, baz vergilerin tahsil
zamann belirlemek, kt idarecilerin grevlerinden alnmalar ve yerine iyi idarecilerin
tayin edilmeleri yolunda ehir sakinlerinin isteklerini stanbula arz etmek gibi
fonksiyonlar vard20.
Celali isyanlar ve tmarl sipahililiin ihmal edilmesi nedeniyle bo kalan tmarlar
iltizama verilince, yan mltezimlik yoluyla kylye adeta hkim oldu. Ayrca topran
terk eden ifti ve leventlerin 21 kendisine snmas ile alan ve savaan nfus
bakmndan da kuvvet kazand. yan zenginlii lsnde maiyetindeki sekban 22 ve
levent saysn artrd. te yandan arpalk 23 ve pamaklk olarak verilen topraklara
umumiyetle yerli yann voyvoda24 ve mtesellim olarak tayin edilmesi, bunlarn idari
ynden de glenmelerine imkn verdi. Bylece yan iktisad, itima ve askeri
glerine idar yetkiler de katarak blgelerinin merkez ile olan mnasebetlerinde en
kuvvetli temsilci olma durumuna gelmeye balad.25
1683te balayan Avusturya-Osmanl savalar 16 yl srerek, 1699 ylnda Karlofa
Antlamasyla son buldu. Uzun sre devam eden Avusturya-Osmanl savalar,
Osmanl Devletinde yeni mali sorunlar ortaya karm, devlet maliyesi bu dar
boazdan kurtulmak ve bte aklarn kapatmak iin yeni gelir kaynaklar bulma
yoluna ynelmitir.26 Netice de, 1695 ylnda yaymlanan bir fermanla malikne usul
ad verilen yeni bir sisteme geildi.27 Malikne sisteminde devlet, mukataalardaki vergi
toplama hakkn kayd- hayat artyla, herkese ak bir mzayede usul ile sata
karmaktadr. Mukataay satn alacak olan mteebbis (malikneci), mzayede
19
Vakf iine bakmak vazifesi yerinde kullanlan bir tabirdir. Vazife mnasebetiyle berat verilir ve verilen
berata Tevliyet Berat denirdi. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 484-485)
20
21
Eskiden bahriyede kullanlan askerlerin bir nevine verilen addr. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.2, s.
358)
22
Muhtelif zmrelere unvan olarak kullanlm bir tabirdir. Halk arasnda seymen denilirdi. Sekbann
lgat manas kpek muhafz demektir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 145)
23
Memurlara bir nevi munzam tahsisat ve azil yahut tekad edilen mlki ve ilm memurlara mazuliyet ve
takat maa kbilinden verilen ey hakknda kullanlan bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.1, s.
84)
24
Reis, suba, aa gibi muhtelif manalara gelen bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 598))
25
26
27
Ycel zkaya, yan, s. 65
10
srasnda belirlenen muaccele ad verilen pein bir bedel ile (devlet tarafndan daha
nce belirlenmekte olan ve mal ad verilen) her yl belirli miktarda nakit bedel
demei taahht etmektedir.
Malikne sahipleri, devletin mali ynden zor durumda olmasn kendi menfaatleri
dorultusunda deerlendirerek, maliknelerin devlet kontrol dnda ve serbest
olduunu iddia ederek buralara kad ve valilerin mdahale etmesini nlediler ve
malikneler zerinden rahatlkla kanun d vergi toplamaya devam ettiler. Bu durumda
devletin buralarda nfuzu giderek azalmaya balad. Yukarda da vurguladmz gibi
yanlar nceleri sadece devlet tarafndan kendi blgelerinin nde gelen ve tannm
kimseleri
olmalarndan
dolay
devlet
grevlilerine
yardmc
olmalar
iin
faydalanlyordu. Fakat Devletin mali yokluk iine girmesiyle, hzl denilebilecek bir
zaman zarfnda, bu hususiyetler deiti, servet ynnden gl olanlar, yan olarak
kabul edilmeye baland ki, yanlarda ahsi meziyetler yerine, servet asaleti geerli
olmaya balad.
yanlar, daha evvel genellikle iltizama verilen, kr ve menfaati belli mukataalar alarak
mltezim olup, vergi toplama ve belli mukataalarn gelirlerini toplayarak mali sahaya
inmilerdi. Artan servetleriyle beraber XVIII. yzyln sonlarna doru daha fazla
servete sahip oldular dolaysyla daha fazla gelir getiren maliknelere de sahip olmaya
baladlar.28
1683 Avusturya sava srasnda devlet ok zor durumda kalm ve askerlerin ihtiyalar
dahi karlanamamtr. Bu durum ise devletin zayfln gsteren ve Anadoluda yeni
bir zmrenin domasna imkn veren bir durum ortaya kt. Uzun sren OsmanlAvusturya savalar srasnda Anadoludaki idareciler ve askerler savaa katlmak iin
Anadoludan ayrldklarndan babo kalan Anadoluda yer yer ekyalar tremiti, bu
ekyalar nleyecek kuvvet ve idareci eksiklii vard.29
Bu durumdan faydalanarak ortaya kan, leventlerin ekyalklar ile airetlerin
kardklar
olaylar
bir
trl
nlenemiyordu.
Osmanl
Devleti
bunlarn
cezalandrlmalar iin de yan ve erafa bavurur hale geldi.30 Avusturya savandan

28
Mehtap zdeer, a.g.m., 76-77

30
Ycel zkaya, ynlk Sistemi, s.166; Rza Karagz, a.g.e. , s.210
29
11
sonra yeni tayin olunan ve yerlerine dnen idareciler ise halk soymakta ve halka bask
yapmaktaydlar. Bu durumda eitli yerlerde ortaya kan mtegalibelie hevesli
memurlardan ve mtegalibelerden halk yaknmaktayd.31
Ayrca Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda balayan seferin, Lehistan, Venedik ve
Rusyann da dmana ilhak ile 16 sene srmesi neticesinde askere verilecek parann
bulunamamas sonucu Anadoludaki zengin kiilerden yardm istenmiti. 32 yandan
olan yerli mtegallibeler daha rahat hareket etmeye baladlar; bunun sonucunda halk
perian olmaya ve yerini yurdunu terk etmeye balad. 1710 ile 1725 arasnda
mtegallibelerin says ok artt. Bunlar himayelerine aldklar ekyalarla kuvvetlerini
iyice artrp, halka zulm yapmakta, bazen vergi toplamak gibi kanunsuz yollara
bavurmakta, rvet almakta, ehl-i rf 33 ve ehl-i er ile anlap beraber hareket
etmekteydiler.34
1710 ile 1725 yllar arasnda mtegallibelerin says ok artm ve bunlarn ounluu
ise yerli mtegallibelerdi. Bunlarn ekserisi bulunduklar yerlerde vergi toplayarak,
mstakil hareket etme yoluna bavurmaktaydlar. Mtegallibeler ile ilgili halktan youn
ekilde ikyetler geliyordu. Mtegallibeler ile ilgili ikyetler, savalar sebebiyle
ekseriya ordu-yu hmyna yollanmaktayd. Anadoludaki kaza ahalilerinin
stanbula gnderdikleri dilekelerden pek ok kazada mtegallibelerin trediini
anlamaktayz. Bu durum ise devletin nasl zorda olduunu gstermektedir. Halk
mtegallibeleri sk sk stanbula ikyet etmi, bunlarn bir ksm cezalandrlm ise de
bir sre sonra bunlarn yerlerini bakalar almtr. Bu durum bize gsteriyor ki devletin
gc bu mtegallibeleri bitirmeye yetmemektedir. Kylerde mtegallibelik yapan pek
ok kimse zorla rvet alp halkn mal ve mlkn gasp ediyorlard.35
Devlet, halkn refahnn ve huzurunun salanmas, vali ve hkimlerin zulmnn
engellenmesi ve ekyalarn yakalanmas iin pek ok Adalet Ferman yaynlamt.
Bu fermanlar genellikle etkili olmuyorlard. Mtegallibelik yoluna bavuranlar
himayelerine aldklar ekyalarla iyice glenerek halka bask yapmakta, bazen vergi
31
Ycel zkaya, yanlk, s. 60

smail Hakk Uzunarl, Ayan, slam Ansiklopedisi, C.2, Milli Eitim Basmevi, 1979, s.41; Ycel
zkaya, ynlk Sistemi, s.166
33
dare memurlar hakknda kullanlr bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.1, s. 510)
34
Ycel zkaya, ynlk Sistemi, s.166
35
Ycel zkaya, yan, s. 60-63
32
12
toplama gibi kanunsuz yollara bavurmakta, rvet almakta, ehl-i rf ve ehl-i er ile
anlap beraber hareket etmekteydiler. Fakat genellikle ilerinden kuvvetli olanlar
syrlyordu. Devlet ise bunlardan zayf olanlar bertaraf ederken glk ekmiyordu.
Tabi bu kark ortamdan en ok zararl kan ise halk oluyordu.36
XVIII. yzylda yerli mtegallibelerden baka sancakbeyi, voyvoda, kad gibi devlet
memurlarnn da mtegallibelik yaparak halk soyduklar ve mtegallibelerle anlatklar
grlmtr. Bu durumda halk perian olmakta ve halkn bir ksm topran terk ederek
ekyalk yapmaktayd.37 Bunlara fermanlarda call, tredi, kapusuz ve bacaksz
levendt , haramzde gibi isimlerle bahsedilmektedir. Bu durum XVI. yzyln
sonlarndan, XVII. yzyln ikinci yarsna ve hatta XVIII. yzyla kadar uzanmtr.
Artan baskya dayanamayan reaya topran terk etmeye balamtr. Bunlarn bir
ksmnn bana, merkezi ynetim tarafndan eitli mekanizmalarla dirlikleri alnan
sipahiler gemi, bylelikle kk kk celali gruplar oluarak ekyalk yapmaya
balamlardr.
Bylelikle XVI. yzyln son eyreine celali isyanlar ile birlikte girilmitir. Topran
terk eden reayann bir ksm celali isyanclarna katlm dier ksm ise Avrupa
lkelerindeki topran kaybeden kyller gibi ehirlere g etmilerdi. Osmanl
Devletindeki kyller ehirlere g ettiklerinde Avrupal kyllerin tersine ehirde i
imknna kavuamadlar nk lkenin durumu buna msait deildi. Kyllerin elinde
bir tek seenek kalyordu o da medrese renimi grerek ulema kategorisine
atlamakt.38
Medreseler Osmanl dzeni zlmeden nce genelde kent halkna akt. Ancak
reayann kitleler halinde topraklarn brakp kentlere g etmeleriyle medreselerin
ekicilii n plana kmt. Medrese eitiminin salad parlak gelecek ve daha ilk
anda yatacak yer, yemek gibi reaya iin bulunmaz frsatlardan dolay reayann
medreseleri doldurmasna sebep olmutu. Bu durum ise nleri tkanan ve i olanaklar
olmayan byk bir suhte grubu ortaya kard. 1570li yllarda isiz kalan suhteler,
eteler halinde bir araya gelerek devlet grevlilerinin, zenginlerin, mltezimlerin
36

38
Murat zyksel, a.g.e. , s. 241-243, Ycel zkaya, yan, s. 667-68
37
13
konaklarn basmaya baladlar. Bylece devletin ykmn hzlandryor ve kylerin

boalmasna ve retimin azalmasna sebep oluyordu.
syanlarn srmesi, merkeze ikyetlerin artmasna neden olmaktayd. Bu ikyetler
zerine devlet, eyaletlerdeki memurlarn olaanst yetkilerle donatarak isyanlar
bastrmaya alyordu. Devlet otoritesinin kaybolduu ve kyllerin adeta sahipsiz
kald bu ortamda olaanst yetkilerle donatlan devlet memurlar etrafna topladklar
leventlerle, kendilerine mal ve servet edinme telana dmlerdi. Beylerbeyi, suba
ve dier devlet memurlar etraflarna topladklar leventlerle devlet adna haksz vergiler
toplamakta ve tarlalara el koymaktayd. Sancakbeyleri paral zel birliklerinin bana
eski sipahileri topluyor ve onlar sekbancba yapyordu. Kylnn bu ekilde
yamalanmasndan istifade ile gemiin gl tmarl sipahileri, zengin mltezimler,
yenieri subaylar kurduklar celali eteleriyle bu yamaya katlmaktaydlar.
Olaylar bu boyutlara ulatnda halkn ikyetleri artmaktayd. Devlet ise
aresizliinden ilgin bir yola bavurmaktayd. III. Murat (1574-1595) ve daha sonra
III. Mehmet (1595-1603) bu durum karsnda yaynladklar fermanlarnda; kyllere,
zalim devlet memurlarnn saldrlar karsnda silahlanarak kendilerini korumalarn,
onlar kylerine sokmamalarn tlemilerdi. Bu durum ise devletin aczinin kantyd.
Devletin aciz durumda olduunu gren kylde sarayn kendisinin yannda olduunu
bildiinden ald gle yiitbalar komutasnda il olanlar ad verilen sivil milis
rgtleri kurmaya balamlard. Grld gibi XVI. yzyln ikinci yarsndaki
olumsuz durum dolaysyla kyl, kylerini terk ederek bir ksm celali isyanclarna
katlm dier ksm ise ehirlere g etmilerdi.39
1715de balayan Venedik ve Avusturya savalar srasnda Anadoluda ekyalk had
safhaya ulamt. Bu durum karsnda gerek stanbuldan gnderilen fermanlar da,
gerekse de eyalet valilerinin buyruldularnda, vilayetlerdeki grevlilerden yollar kesen,
halk ldren, yama eden ve eitli zulmler yapan ekyalarn cezalandrlmas
emrediliyordu.
XVII. ve XVIII. yzylda devleti uratran nemli meselelerden biride leventler ve
leventlik meselesidir. Ekyalarn byk ksm levent, zelliklede, devrin tabiri ile
39
Murat zyksel, a.g.e. , s. 241-245
14
kapusuz ve bacasuz levendatdan olumaktadr. Kapsz leventler paalarn azledilmesi

veya eitli ekillerde bota kalan ve yeni kap bulamadklar iin avare dolaan
kimselerdir. XVI. ve XVII. yzyln balarnda ky hayatnda ortaya kan ekonomik ve
sosyal bozukluklardan dolay pek ok kimse iftini ve ubuunu brakarak levent
ekyas olarak dolamaktayd.
XVIII. yzyln ikinci yarsnda, Anadolunun hemen her yerinde grlen leventler
karklklara sebep olmaktaydlar. Bu durumdan rahatsz olan halk ise bunlar devaml
stanbula ikyet ediyordu. Anadoluda isiz gsz bir ekilde gezen ekyalar yol
kesmek, soygun yapmak, adam ldrmek gibi ilere kalkyorlard. Bu durum ise
halkn kylerinde rahat yaamalarn engelliyor ve devlete olan gvenlerini ise
sarsyordu. Halk ayrca valiler ve kadlarn yaptklar zulmleri grnce iyice umutsuz
oluyorlard. Ayrca bu ekyalar yakalamak ve tedip etmek iin valilerin gc her
zaman yeterli olmuyordu. Bu durum ise halk iyice kmaza sokuyordu.
Halk perian ve ne yapacan bilemez durumdayd. Ayrca valilere yrelindeki
ekyalar yakalamalar iin her zaman fermanlar gnderiliyordu ama valilerin gc
bunlar yakalamaya yetmiyordu. Devlet ise bu leventleri bitirmek iin sava sonrasn
bekliyordu. Babo leventlerin says ise srekli artyordu. Babo leventlerin saysnn
artmasnn en nemli sebebi ise beylerbeyi ve sancakbeylerin dairelerinin masraflarn
ksmak dncesiyle kapl leventlerin saysn azaltmalar ve hizmeti iin gelen
leventleri de kabul etmemeleridir.
Baz valiler ve hkimler ise kendilerine gnderilen fermanlarn aksine hareket etmekte
ve ekya tedibini aksatmakta veya hi yapmamakta hatta para almak artyla ekyalarla
anlamakta ve onlarn hareketlerine gz yummaktadrlar. Valiler kaplarndaki leventleri
braknca, bunlar snacak baka bir kap bulamadklarndan dolay saylar srekli
artm ve onlarla mcadeleyi zaafiyete uratmtr. 40 Bu durum ise kylnn kyn
terk etmesine ve zellikle stanbula g etmesine sebep olmutur.
Rey daha XVI. ve XVII. yzyllarda bile mal ve mlkn satarak stanbul ve Bat
Anadolunun dier ehirlerine g etmekteydi. 1683 Avusturya savalar ve XVIII.
yzylda iyice bozulan dzen nedeniyle yerini yurdunu terk edenlerin says artmtr.
40
Ycel zkaya, yn, s. 73-78
15
Ayrca halkn yerini yurdunu terk etmesinde vergiler de byk etkiye sahip olmutur.
Yerini yurdunu terk eden kyller ise hem avarz 41 vergisinden hem de eitli
vergilerden kurtuluyorlard.
Mesela yerini yurdunu terk etmeyen kylden tahsil edilmek istenen Teklif-i akka
vergisi, halk ile memurlar arasnda byk ihtilaflara sebebiyet vermekteydi. Yukarda
da belirttiimiz gibi glerin ou stanbula olmaktayd. Bu durum ise stanbula
gelenler tarafndan eitli zabta olaylarna, hastalklara, yiyecek, yakacak yetersizlii
gibi eitli skntlara sebep olmaktayd.
G edenler nedeniyle pek ok ehir harap olmu vaziyetteydi. Geride kalanlar ise zor
durumdaydlar. Devlet g edenlerin geri dndrlmeleri iin pek ok ferman
yaynlamtr. Yaynlanan fermanlar ya hi uygulanmam ya da bunlar ardan alnd
iin bir sonu alnamamtr. G edenlerin byk ounluu stanbula g ettii iin
stanbul halk hayat artlarnn zorluu ve pahallndan isyan eder hale gelmitir.
Airetlerin iskn meselesi de devleti uratran nemli bir sorundu. Bunlar bulunduklar
yerlerde kyleri basp halk soyuyorlard. Bu durum halkn yerini yurdunu terk
etmesinde etkili oluyordu. Devlet bunlarn iskn iinde saysz ferman yaynlam ama
ie yaramamtr.42
Avusturya savalarnn uzamas ve baarsz bir ekilde devam etmesi Osmanl
Devletini zor durumda brakm ve uzayan savalarn masraflarn artrdndan
bunlarn teminini imknsz hale getirmitir. Valiler hem savalardan nce hem de
savalar srasnda leventlerden mteekkil kap halk beslemilerdi. Valiler besledikleri
kuvvetler nispetinde sefer zamannda bunlar iin halktan imdd- seferiyye, sulh
sralarnda, ise imdd- hazeriyye toplayarak devamllklarn salama yoluna
gitmilerdir. Fakat bu vergileri toplarken ok miktarda ake talep etmilerdir. Buna
mukabil az sayda kap halk ile seferlere katlmlardr. Bu durumdan da anlalaca
gibi valiler yalnz kendi karlarn dnmlerdir.
Rey, fermanlarda belirtilen ve deme ykmll olan vergileri yani avarz,
r ve dier vergileri dedii halde, eriat hkmlerine aykr ve buyruldusuz olarak
41
Fevkalde ahval ve bihassa harb sebebiyle tahsil olunan vergiye verilen add. (Mehmet Zeki Pakaln,
a.g.e., C.1, s. 112)
42
Mehtap zdeer, a.g.m., s. 73-75; Ycel zkaya, yn, s. 81-86
16
imdd- seferiyye, kaftan, baha, selamiye gibi vergileri de demekteydi. Bu tip vergiler
Anadolu eyaletindeki vezirler ve sancakbeyleri tarafndan toplanyordu. Halk bu ar
vergilerden dolay perian olmakta ve stanbula bu vergi yknn azaltlmas ve
dzene girmesi iin sk sk dilekeler yollamaktayd. Buna kar devlet memurlarnn
kendi karlarn dnmesi ve halk soymas devam etmekteydi.
Ky halk r ve dier vergileri demi olmasna ramen, sipahiler emrindeki ok
sayda adam ile gelip kanunsuz ve deftersiz olarak bedava yem, yiyecek, koyun, kuzu,
yorgan, dek istiyorlard. Bunlar yetmiyormu gibi kk ocuklardan bile resm-i
ispene istemekte ve zorla almaktaydlar. Subalar ise atl adamlaryla gidip, serbest
olan yerlere mdahale gerekmedii halde, buralardan crm-cinayet, arusne, kul
ve cariye mdegnesi, badhev gibi eitli vergiler topluyorlard.
XVIII. yzyln ilk yarsnda valilerin, kadlarn ve naiplerin ve dier devlet memurlarn
halktan zorla para topladklar hakknda eriyye sicillerinde pek ok rnei mevcuttur.
Grev sreleri ok ksa olan kad ve valilerin tayin olduktan ksa bir sre sonra ok
zengin olduklar grlmtr.43
Devletin zor durumda olmasn frsat bilen devlet memurlar da yan ve dier ekya
gibi zengin olma uruna halk soymakta ve karlar iin her eyi yapmaktaydlar.
Devlet de acizliinden dolay halkn zor durumda olmas ve srekli ikyet dilekeleri
yolmasna ramen pek bir ey yapamamaktayd. Bu durum ise bu kiileri iyice
cesaretlendirmekteydi.
XVI. yzyln sonlarndan itibaren Osmanl mparatorluunda tmar sistemi bozulmaya
balamt. Tmarlara XVI. yzylda olduu gibi XVIII. yzylda da pek kimse rabet
etmiyordu. XVIII. yzylda tmarlarn pek ou vezirlerin, beylerbeylerin ve vilayet
yanlarnn zerine kaytlyd. Bunlar ise tmarlara kendileri gitmeyip yerlerine kendi
adamlarn gnderiyorlard.
XVII. ve XVIII. yzylda tmarlar Anadoluda artk ehliyetli ve ehliyetsiz olmalarna
baklmakszn herkese veriliyordu. Bununla birlikte zeamet
43
44
ve tmar sitemi

Fetih srasnda arazi-i emiriyye itibar olunan yerlerden muhariplerle bir ksm devlet ve saray
memurlarna kl hakk ve dirlik olarak verilen Beytlmal hissesi yerinde kullanlan bir tabirdir.
(Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 649)
44
17
bozulduktan sonra eski faydas salanamam, zirai ve askeri alanda bir kme
balamtr. Bununla birlikte tmarlarn kad 45 , naip 46 , cebeli tahsildar arzlar ile
verilmesi, XVII. ve XVIII. yzylda bunlarn srf kazan elde etmek isteyen yn-
vilyet ve ricl-i devlet47in eline gemesine sebep olmutu. Bu durum ise tmarlarn el
deitirmesine ve eski nemlerini kaybetmelerine sebep olmutur.48
Anadoluda toprak idaresi ynnden dier bir deiiklik de mir mukataalarn malikne
olarak vilyet yan ve devlet ileri gelenlerine kayd- hayat art ile verilmesi olmutur.
XVIII. yzyla gelindiinde eski tmarl topraklarn ou miri muktaa ve mlikne
sistemi dairesine girerek yan ve derebeyi zmresinin eline gemitir. yanlar ele
geirdikleri bu topraklar hukuken olmazsa bile fiilen hkimiyetlerine geirip zel mlk
gibi kullanp byk iftliklere sahip olmulardr. Bu suretle eski sipahilerin yerine
geen yanlar tapu senedi datma hakkna da sahip olmulard. Hkmet kaza yan
sfatyla halktan fazla para toplayan yanlar cezalandrma yoluna gittiyse de Rusya
sava dolaysyla bu konu zerine yeterince eilememitir.49
yan ve erafn nnde kylerde artk iftlikler kurmaya bir engeli kalmamt, bunlar
snflancaya kadar kaynaklar yine devlet hizmeti olmutu. Kaplarnda ydklar
levendlere dayanarak celali tarznda isyan edip rakiplerini ezmek ve hkmete kafa
tutmak yoluyla evrelerinde ba edilemez birer zorba kesilmilerdi. Devlet ise bu
durumda bu isyanc elebalarn vali yaparak itaate alma yolunu semiti. Bu durum ise
bu kiilerin bu yoldan rical snfna ykselmelerine yol amt.50
Bu durum kendiliinden gelimiti. nk elimizde devletin yanlarla ilgili bir karar
olmadna gre, yanlk rgt kendi kendine teekkl etmitir. Bu durum karsnda
devlet 1726 senesinde ileri gelenler ile ilgili olarak tedbirler almak ve bunu kabul etmek
zorunda kald. Bylece yanlk rgt meru bir hal ald. 1726 senesinde ileri gelenlerle
45
Kaza ilerine bakan memura verilen nvandr. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.2, s. 119)
er mahkemelerin hkimlerine verilen nvandr. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.2, s. 644)
47
Byk devlet adamlar hakknda kullanlr bir tbirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 37)
48
Mustafa Akda, Osmanl Tarihinde ynlk Dzeni Devri, Tarih Aratrmalar Dergisi 1970-1974,
C. 8-12, S. 14-23, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara 1975, s. 54-56; Ycel zkaya, yn, s. 94
49
Yuzo Nagata, Muhsin-zde Mehned Paa ve ynlk Messesesi, Toyo Shuppan Co. Ltd, Tokyo 1976,
s. 79
50
Mustafa Akda, a.g.m. , s. 56
46
18
ilgili alnan kararla, yandan olan hanedan sahiplerine sancakbeylii verilmesi kaide
haline gelmiti.51
Devlet, sancakbeylerinden asker iin gerekli artlar, maa ve zahire ve dier giderleri
karlamakta glk ekmekte ve onlardan yeteri kadar faydalanamamaktayd. Devlet
bu eksii gidermek iin malca ve kudrete nemli servet sahibi hanedanlar sancakbeyi
yaparak bunlardan faydalanma yolunu semitir. Devlet 1726 ylndan nce bunlardan
asker istemi ve bulunduklar yerin asayiini koruma grevlerini vermekle kendilerini
kabullenmi oluyordu. Devlet, bunlara sancakbeylii vermekle bunu resmiletirmitir.
1726 ylndan sonra ise devlet bu yola oka bavurur olmutur bu durum ise yerli
hanedanlarn daha abuk kuvvetlenmesini salamtr.
Hkimler, zabitler, yan ve dier devlet memurlar halktan fermansz olarak haksz
vergiler toplanmakta olduunu bilen devlet, ran savalar dolaysyla bir ey
yapamyordu. nk devlet ran sava dolaysyla yandan faydalanmak zorunda idi.
Halk ise bu durum karsnda kyn terk edip stanbula g ediyordu. Devlet
stanbula g engellemeye alyordu ama bunun nne geemiyordu. yanlar ise bu
durumdan olumlu ynden faydalanyorlard. nk vergi vermek, askere gitmek gibi
devlete kar sorumluluklarn yerine getirmek istemeyenler yanlara snyorlard.52
Vilayet yanlarndan bazlar evrelerinde ok glenmilerdir. Bu yanlardan bazlar
edindikleri mukataalar, iftlikler, servet ve kendilerine snan adamlarla nemli bir
kuvvet haline gelmilerdir. Bu kiiler, ayn blgede bulunan vilyet yan ierisinde,
onlara sz geirecek kadar kuvvet kazandktan sonra bulunduklar yerin idaresini
ellerine alabilecek gce erimileridir. Bunlarn bu kadar glenmesinin bir dier nedeni
de devlet idaresinin ok zayflamas ve Anadoluda yok denecek kadar azalmasyd.
yan tahakkm arttka halk stanbula daha ok ikyet dilekeleri yolmaya
balamt ama halkn yan emrinden kurtulmas zor olacakt. nk devlet zayflam
ve o anki koullar yanlara kar yumuak davranmay gerektiriyordu. Zaten devlet de
yanlara kar genelde nasihat yollu yumuak bir politika izlemitir.53
51
Ycel zkaya, yn, s. 120

Yuzo Nagata, a.g.e. , s. 81-82; Ycel zkaya, yn, s. 121-126
53
52
19
yanlarn bu kadar glenmesinde dal isyanlar ve derbentlerin bozulmas da etkili

olmutur. zellikle dal isyanlar devleti en ok uratran konularn banda
gelmektedir. Rumelinin her tarafna yaylan bu ekyalar sekban ad altnda yanlarn
hizmetine girmilerdir. Bunlarn ou Krcaali dalar ve Tuna yalsndaki Deliorman
yresinde bulunmakta ve burada yaayanlardan teekkl etmekteydi.54
Dal isyanlarnn sebepleri ise ksaca yle sralanabilir: 1768-1774 Osmanl-Rus ve
1782-1792 Osmanl-Rus ve Osmanl-Avusturya savalar nedeniyle devletin zor
durumda kalmas ve Rumeli ile ilgilenememesi ve bunun sonucunda yan ve
derebeyinin tahakkmnn artmas. Devlet grevlilerinin Rumelide artan yolsuzluklar,
mparatorlukta vezirlerin etkisinin azalmas sonucu yan ve derebeylerin merkezle direk
irtibata gemeleri ile azalan devlet gcyle birlikte merkezdeki gl devlet memurlarn
durumdan yararlanarak tara ilerine karr hale gelmilerdir. yanlarn sekbanlarnn
beslenmesi ii halka yklenmiti, bu ar yk ise halkn perianlna sebep olmutu.
Devletin merkezi otoritesinin zayflamas sonucu hakszlklarn ve ekyalklarn n
alnamyordu. Sava nedeniyle valilerde seferde bulunduundan bunu frsat bilen yan
ve derebeyi etki alanlarn geniletmilerdir.55
Dal isyanlar devleti en ok uratran konularn banda gelmitir. Yukarda baz
sebeplerine vurgulama yapld gibi, derbentlerde devletin nizamnn srmesinde etkili
olan unsurlarn banda gelmektedir. Devlet de bunu bildii ve eer derbent tekilat
bozulursa geri hizmetin duraca ve oralarn harap olaca bilincindeydi. Bunun iin
gerekli nlemleri almaya almt ama bu nlemler bazen istendii gibi
uygulanamyordu.
Bir ky halk zerinde derbentilik sfat, ya bulunduklar yerdeki derbende artk ihtiya
kalmadndan ya da grevlerini layk ile yapmadklarndan dolay kaldrlyordu.
Bundan baka baz yerlerde ise muafiyetleri kaldrld halde derbentiliklerinin devam
etmesiydi. Bunlar geit yerlerinde olmalarndan dolay gelip geen idarecilerin ve
onlarn kap halk ile birlikte kylerine konmas sekban akas, menzil akas, vilyet
masraf vb sebeplerle kendilerinden para almas teklif-i akka denen ne eri, ne de rfi
54
55
Ycel zkaya, Dal syanlar, s. 7

Ycel zkaya, Dal syanlar, s. 14-17
20
olmayan vergi talebi ile bu kyler zor durumda kalyordu. Devlet bu duruma engel
olmaya alyordu ama nne geemiyordu.
Ayrca baz blge derbentilerinin veba gibi byk tahribat yapan salgn hastallar
nedeni ile telef olmalar gibi durumlar dnda fazla vergi toplanmas, derbent
idarecilerinin kifayetsiz ve sorumsuz davranlar, kalabalk aki guruplarna engel
olamayacak kadar tesirsiz kalmalar. Bunlarn sonucu olarak derbent tekilat bozulmu
ve asli vazifesini yerine getiremez olmutur.56
Devletin bu durumundan en kazanl kan kesim ise phesiz yan ve derebeyi
olmutur. 1702de devlet mukataalarnn mltezimlere malikne olarak hem de
eskiden uyguland ekliyle tmar maliknesi gibi erkek evlada gemesi art ile
devletin vergi toplama ykmllklerini eline geiren yerli mtegalibeler, kendi
blgelerinde birer derebeyi hviyeti kazanmlardr. yanlk dzeni diye adlandrlan bu
yeni siyasi hayat Anadolunun 150 yldan beri bir trl sonu gelmeyen karklklar
sonucunda kendiliinden domutu.57 Devlet idaresinin zayflamas ile cazip hale gelen
yanln pek ok aile tarafndan Anadolunun hemen her yerine yaylmasna sebep
olmutur. Baz kiiler ise yan olma kural belli iken, halkn oyunu almadan yanlklar
ele geirmilerdir. Paalar ise kuvvetli olan yerli aileleri sancaklara mtesellim olarak
tayin ederek kendilerine ait gelirleri daha gvenli bir ekilde toplama yoluna
gitmileridir. Bu durum ise devlet memurlarnn da kuvvetli yanlardan yararlanma
yoluna gittiklerini gstermektedir.
Devlet eitli ihtiyalarn temini iin XVIII. yzylda yanlara sk sk mracaat eder
hale gelmi, bu durum ise yanlar iin bir grev haline dnmtr. Devletin bu
ailelere byle mracaat etmesinin sebebi bu ailelerin ellerinde babo leventlerden
mteekkil kuvvetlerin bulunmas idi. Devlet ekyalarn bertaraf edilmesinde yanlara
sk sk bavurur hale gelmiti.58
56
Cengiz Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Derbent Tekilat, Edebiyat fakltesi Matbaas, stanbul
1967, s. 111-116
57
Mustafa Akda, a.g.m. , s. 51-53
58
21
Bu itibarla nce Anadoluda daha sonra da Rumelide yaygnlaan yanlk devri diye
adlandrlabilecek bu devirde mltezimlik59, muhassllk, mtesellimlik60 ve voyvodalk
gibi nemli makamlara gelmeyi baaran yann devlete kar grevleri idar, asker ve
mali vazifeleri sistemlemeye balad. yanlarn vazifeleri konusunda yazarlarn
grlerinde ok olmasa da farkllklar arz etmektedir.61 smail Hakk Uzunarlya
gre: yanlar bulunduu mntkann asayiini salama, vergileri tahsil etme, asker
tertip ve sevk ile erzak ve levazm tedariki ileriyle vazifeliydiler ki, aslnda bu ileri
kaza kadlar yerine getirmekteydi62
Mehtap zdeerin naklettiine gre; Juchereau de Saint Denye gre: yan kazann
asker ve idar ileriyle megul olmakta, kadya ise sadece kazann adl ileri
kalmaktayd.63
Mehtap zdeere gre ise: Devlet yandan; ekyann takibi ve yakalanmas, devlete
kar gelen asinin cezalandrlmas, sefer zamannda asker temin edilmesi, askerin
iaelerinin temin edilmesi, stanbula erzak ve zahirenin gnderilmesi, baruthaneler iin
gerekli bir hammadde olan gherilenin temin edilmesi gibi gnn artlarna gre
ihtiya duyulan, her trl metay isteyebilmekteydi.64
Bu yeni statde iyice glendikleri grlen yanlarn balca grevleri, ehir ve esnaf
iin gerekli mallar salamak, erzak ve ham madde fiyatlarn tayin etmek, ekya
yakalamak ve cezalandrmak, kamu binalarnn ina ve tamirini yapmak, orduya asker
salamak ve bu askerlerin ihtiyacn gidermek, ordu tayinat ve mhimmatnn tanmas
iin hayvan tedarik etmek, stanbula erzak ve koyun gndermek, stanbul
baruthnesinin gherile ihtiyacn karlamak, bazen gemi yapmak ve gemi yapm ile
ilgili malzemeyi temin etmek, vergi ve mukataa gelirlerini toplamak vb. grevleri
vard.65
59
Bir ky ve kasabann devlet varidatn (gelirini) deruhde ve iltizam edip buna mukabil hazineye
maktuan para veren kimse hakknda kullanlr bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.2, s. 614)
60
Tanzimattan evvel vali ve mutasarrflarn undelerinde bulunan sancak ve kazalarn idaresine memur
edilenler hakknda kullanlr bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.2, s. 639)
61
Mehtap zdeer, a.g.m. , s. 80-81
62
smail Hakk Uzunarl, smail Hakk Uzunarl, Mehur Rumeli yanlarndan Tirsinikli smail,
Ylk Olu Sleyman Aalar ve Alemdar Mustafa Paa, stanbul 1942, s. 5-6
63
Mehtap zdeer, a.g.m., s. 81den naklen
64
65
22
Bu durum ise yanlar iyice glendirmekte ve devlet nazarnda muhatap alnmalarna

sebep olmaktayd. yanlar ise bu durumu kendi karlarna gre kullanm ve byk
servet sahibi olmulardr. Devletin vergi toplama iini de yanlar stlenmi ama bunlar
haksz vergiler toplamaya balamlar ve halk zor durumda kalmtr. Halk bu durumu
stanbula ikyet etmi ama devletin iinde bulunduu artlar dolaysyla bu durum
engellenememi sadece fermanlar yollanm ama genelde uygulanmamtr. Ayn
zamanda devlet memurlar da kendi karlar ynnde hareket etmiler olan yine perian
durumdaki halka olmutur.
Merkezi hkmetin taradaki gcnn giderek azalmas ve bir yan ailesinin kendi
blgesinde devaml olarak yneticilik yapmas sonunda adeta bir hanedan hviyeti
tayan byk aileler ortaya kt. Taradaki otorite boluunu dolduran yan, hnedan
ve derebeyi aileleri devletin birok yerinde varlk ve stnlklerini kabul ettirdiler.66
Bunlardan bazlar Rize dolaylarnda Tuzcuoullar, Samsun ve evresinde Canikli Hac
Ali Paa ile oullar, Sivasta Zaralzdeler, Yozgat yresinde apanoullar,
Kayseride
Zennecizdeler,
Kalaycoullar
ve
Emin
Aazdeler,
Ankarada
Mderriszdeler, Muslu Paazdeler ve Nakkazdeler, Bilecikte Kalyoncuoullar,

Manisa
ve
evresinde
Ylaoullar,
Antalyada
Karaosmanoullar,
Tekelioullar,
zmirde
ukuovada
Ktipoullar,
Ispartada
Menemencioullar
ile
Kozanoullar, Suriyede Azimzdeler, Kuzey Irakta Babanzdeler, Edirnede

Dadevirenolu, Ruscuk dolaylarnda Tirsinikliolu ile Alemdar Mustafa Paa,
Vidinde Pazvantolu ve Arnavutluk ile Epirde de Tepedenli Ali Paa ve oullar vb.
gsterilebilir.67
1.1.3. yanlk Seimi
yanlk messesesi devletin iinde bulunduu artlar neticesinde toplum iinde kendi
kendine tezahr eden, merkezi devletin bu messese zerinde herhangi bir kurulu
teebbs olmadndan zellikle reis-i yan ya da resm-i yan seiminde belirli yol
ve yntemlerin olmamas doal bir neticedir.68
66
zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 176

zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 176; Rza Karagz, a.g.e. , s.214; Ycel zkaya, ynlk Sistemi,
s.169-170; zcan Mert, yan, s.196; smail Hakk Uzunarl, Ayan, s.41-42
68
67
23
yan denilen kiiler kaza ve kylerde halkn ileri gelenlerinden olan buralarda devlet
grevlilerine yardmc olan, halk ile devlet arasnda araclk yapan, yani asker, zahire
toplanmas, vergi datm ve toplanmas ve dier ilerin yerine getirilmesinde, yannda
bulunanlarn kendisine yardmc olduu, bunun karlnda yanlk creti denilen bir
cret alan kimselerdi. Bunlar XVIII. ve XIX. yzyln bir blmnde, Osmanl
mparatorluunda ok nemli roller oynamlardr. Bununla birlikte yanlk grevi asla
bir memuriyet halini almamtr.69
Bununla birlikte, XVIII. yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl tara tekilat iinde
nemi giderek artmakta olan resmi yanlk ok cazip bir noktaya geldii iin her
vilayet yan iin ulalmas gereken bir hedef halini almtr. yan seimine
katlanlar genellikle, kad, nib, mft, mderris, seyyid, imam gibi devlet memurlar ile
vilyet yanna mensup, resmi olmayan kimselerdir.
Bu kiiler tarafndan seilen, resm-i yan adaynn ad, kadnn ilm ile valiye
bildirmekte ve onay istenmekteydi. Atama ise ancak, sancak yneticisinin aday, uygun
grp onaylamas ile gerekleebilmektedir. Bundan ayr olarak bazen valinin kendi
istedii birisini, dorudan doruya resm-i yan olarak atad durumlar da
olmaktayd.70
Resm yan ounlukla vilyet yan arasndan seilmektedir. Hali vakti yerinde olan,
belirli kuvvet ve nfuza sahip bulunan kimseler arasndan reis-i yan seilirdi. Bunun
nedeni ise devletin reis-i yana baz ykmllkler yklemesinden ileri gelmektedir.
yann idari, mali ve askeri sahadaki ykmllklerini yerine getirebilmesi iin kendi
muhitinde gl, muteber, sz geer; belirli bir servete sahip ve ayn zamanda o
devirde nemli bir koul olan askeri bir gce sahip olmas beklenirdi.
Resmi yanlarn ka yl iin seildiklerine dair herhangi bir kaide bulunmamaktadr.
Kimilerinin bu mevkide ok ksa bir sre kalabildiklerini, kimilerinin ise 20-30 sene bu
grevde kaldklar grlmtr. Blgelerinde muteber ve gl olan yanlar ise
lnceye kadar bu grevde kalmlar ve ldklerinde ise yerlerine evlatlar bu grevi
devralmlardr.71
69

Mehtap zdeer, a.g.m. s. 86; Ycel zkaya, yn, s. 271
71
Mehtap zdeer, a.g.m. , s. 86-87
70
24
yanlk seiminde seimi kazanan resm yan adaynn halktan mazhar, kaddan ilm
ve validen buyruldu almas gerekmekteydi. Bu kimse, buyruldu karlnda yaniye
ad verilen bir cret derdi. Zamanla baz valiler, kasabalarda erafn reis-i yanlk
konusundaki rekabet ve mcadelelerinden faydalanarak rvet karl buyruldu
vermeye baladlar. Bundan halkn zarara uradn gren ve daha nceleri yanlk
seimlerine karmam olan hkmet, zaman zaman duruma mdahale etmek zorunda
kald.72
XVIII. yzyln ortalarna doru yan seimi ve tayini konular bozulmaya balam ve
ie rvet girmitir. Kudretli ve zengin kimseler kendilerinin yan tayininde halk
tarafndan seilmemi olmalarna ramen bir yolunu bularak vali ve hkimlerin yanna
snp kendilerini reis-i yan setirmilerdir. Daha sonra ise vermi olduklar rvetleri
halktan kat be kat daha fazlasn toplamlardr.
Bir yan ld zaman yerine bir bakas yan olarak atanrd. Bu atanan yan ise
yukarda belirttiimiz gibi nasb ve tayin ile ilgili olarak yazlan ilamlarda imza
sahipleri molla, seyyid, hac, mderris gibi ileri gelenlerden ibarettir. Fakat ilamn en
sonunda ve bil-cmle ahaliyi kaza denilerek sanki kaza halk da bu ileme katlm
yani yan seimini halkn yapt vurgulanmak istenmitir.73
yan seiminden sonra, kad ilm alnp, durum valiye ve stanbula arz edilirdi. Vali
yanlk buyruldusunu yan olacak kiiye verirdi. Bu durum nceleri halkn lehine iken
sonralar ise tamamen halkn aleyhine dnecekti. Vilayet yan arasndan en gl ve
nfuza sahip olan yan, ehl-i rf ve ehl-i er ile anlap, sanki halk tarafndan seilmi
gibi yanlk yapmaya balamlardr. Bu ekilde usulsz yollarla validen yanlk
buyruldusu, kaddan da mrsele 74 alan yan bu yolla harcadklar paralar halktan
zorla ve fazlasyla toplamladr.75
Resmi yan olan kiiler, halk soymakta ve halktan haksz vergiler toplamakta servetine
servet katmaktayd. Ayrca, halkn ev ve harmann basmak, kz karmak, zorla arazi
72
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41; zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 175
74
Anadolu ve Rumeli kazaskerleri tarafndan kad ve naiplere ve onlar canibinden nahiye naiplerine
tayinleriyle selhiyetlerini mbeyyin olarak yazlan resmi emirler hakknda kullanlr bir tbirdir.
75
Yuzo Nagata, a.g.e. , s. 29; Ycel zkaya, yn, s. 272-273; Mehtap zdeer, a.g.m. , s. 88
73
25
gasp etmek ve satmak, mahkeme basmak, kad ldrmek gibi eitli zorbalk
hareketlerine girimilerdi. Bu durumdan en zararl kan yine reaya olmutur.
yan olan kii ise elinde bulundurduu kuvvete gvenerek yan seiminde verdii
paray halktan toplamak iin yapmad zulm kalmamtr. Bir yandan merkezi devlete
denen vergiler, dier yandan ise yann toplad gayri resmi vergiler nedeniyle reaya
giderek borlanma yoluna gidiyor, borlarn deyebilme imknna bir trl eriemeyen
reayann topra, nihayet servet ve nfuz sahibi olan yann eline geiyordu. Bu vaziyet
ise devleti dorudan doruya etkilemekte, merkezi hkmet iktisadi ve askeri adan
byk kayplara uramaktayd.76
Devlet halkn youn ikyetleri ve zor durumda kalmas ve ayrca kendi kayplar ile
tara halknn uram olduu zararlar gidermek amacyla baz tedbirler almak
mecburiyetinde kalmtr. 1557 ylnda, merkezi hkmetin, Anadolunun sa koluna
yazd bir adaletnmede devlet; vali, kad, nib, zabit ve yann halk eitli vesilelerle
rahatsz etmemesini tembih etmi ve yann evmir-i erfe ile salyne ve teklife
fazla ake eklemesi halinde cezalandrlp, fukarann haklarnn geri verilecei
belirtilmitir. Ancak yanlar, bu fermana riayet etmeyip, eski hal ve hareketlerine
devam etmilerdir.77
yanlk seimlerine ilk mdahale, 1765 ylnn Nisan aynda Sadrazam Muhsinzde
Mehmet Paa tarafndan yapld. 1765 ylnda Rumeliye 1766 ylnda da Anadoluya
gnderilen ierik olarak neredeyse birbirinin ayn olan fermanlarda: kaza yann
menfaatleri icab bolca para vererek, valilerden yanlk buyruldusu, kadlardan da
mrasele aldktan sonra yanlk buyruldusuna u kadar ake verdim diyerek bunun iki
katn slyane78 defterlerine (tevz defterlerine) yazdklar ve fukaradan tahsil ettikleri
belirtilmektedir.
yanlk masrafndan halk kurtarmak iin bundan byle vali ve kadlar tarafndan
yanlk buyruldusu verilemeyecektir. Halk tarafndan yan olmas istenen kii, kaza
yneticisine bildirilecek, resmi yan adaynn bu makam iin uygun bir ahsiyete sahip
olup olmadnn belirlenmesi zerine, adayn ahsiyeti ve hli sadrazama ilm edilecek,
76
Mehtap zdeer, a.g.m. , s.87-88

Ycel zkaya, yn, s. 25-251den naklen
78
Tanzimattan evvel bir ksm memurlarla mstahdemlere senelik olarak verilen vazife (cret) yerinde
kulanlr bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 111)
77
26
sadrazam tarafndan aday hakknda yaplacak ayr bir tahkikatn sonucunda, ayet
mnasip grlrse, mektup veya kaime ile adayn kaza yanlna tayn edildii,
mahallin valisine bildirilecektir. Bu usul ile seilen bir resm yann, daha ncekiler gibi
fukarann salynesine kendi nefsi iin para ekleyip, bunlar tevz ettii belirlenirse,
bunlar iddetli ekilde cezalandrlacaklar, devaml surette resmi belgelerde
ilenmitir.79
Bir sre sonra patlak veren Rus sava iin de len bir yann yerine yenisinin gemesi
mevcut usule gre zaman alacandan, 1769 ylnn Ocak aynda halkn seimi ile yan
tayini (resm yan) sistemine geri dnlmtr.80 nk vefat veya baka sebeplerle
boalan bir resm yann yerine yeni birisinin tayin edilmesi kolay olmamakta uzun bir
zaman gerekmekteydi. Sava durumunda devletin ihtiyalarnn hzl bir ekilde
karlanmas gerekmekteydi. Bunun iin devlet devaml en kolay ve ksa zamanda
olabilecek seenekleri uygulama yolunu semitir.81
Ancak yanlk iddia ve kavgalarnn devam etmesi ve reis- yan olma yolunda vali ile
mtesellimlerden rvetle buyruldu alnmas karsnda 1779 ylnn Nisan aynda
yeniden 1765 ylnn uygulamasna dnlmek zorunda kalnd. Valilerin ve kadlarn
resm yan tayin edemeyecekleri, halkn tercih ettii kiinin sadrazamn kaimesi 82 ile
greve balayaca belirtilmitir. Bu uygulama bir ara bozuldu ve yine valiler tarafndan
yanlk buyruldusu verilmeye baland. Fakat Bbli 1784 ylnn Mays aynda ald
bir kararla yan tayininin vali buyruldusu ve kad muraselesi ile olmayp, kaza halknn
ittifak ile seilen bir kiinin sadrazama bildirilmesi ile sadrazamdan alnan izin
mektubuyla seilmesi usul tekrar kabul edilmitir.83
Merkezi hkmetin zayflamas sebebiyle yanlk seimleriyle ilgili olarak alnan btn
bu kararlar ve tedbirler imparatorluun her yerinde tam olarak uygulanamad ve yanlk
mcadeleleri zaman zaman kanl atmalara dnt.
79
Yuzo Nagata, a.g.e., s. 31-32; Ycel zkaya, yan, s. 276-278; Mehtap zdeer, a.g.m., s. 89-90 ;
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41
80
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41; zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 175; zcan Mert, yan, s.197
81
82
Eskiden byklerden kklere yazlan resm ktlardan birinin ad idi. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e.,
C.2, s. 140)
83
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41; zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 175; zcan Mert, yan, s.197;
27
Ayrca yan olmak iin kendisine yakn adamlar toplayan, halka eziyet edip zorla para
toplayp kad ve naiplere ykl miktarda rvet veren ve bu sayede yanlk ehliyeti
olduuna dair ilm ve mazharlar temin edenlerin halka daha ok eziyet ettikleri
grlmtr. 84 Bu nedenle hkmet 1786 tarihinde yanl kaldrarak, yerine ehir
kethdas ismi altnda ve yanlar hari tutulmak sureti ile kasabann orta tabakasndan
intihap ettirmeye balad. 85 Bylece memlekette bundan sonra yanlk kaldrlm
olacakt. Bundaki ama ise yanlk seimlerinde ve daha sonra yanlar tarafndan halka
yaplan eziyetlerin nlenmesi yatyordu. Artk defterlere fazla ake yklenmesi ve
ayrca bir kazada bir ylda iki yann seilmesi de nlenecekti.86
Bu fermann yaynlanmasndan sonra baz kazalar ilerini esasen yan vastasyla
grmediklerini ve kazalarnda eskiden beri yan olmadn beyan etmilerdi. rnein:
Osmanl mparatorluundaki kaza ve kasabalarnda yan sznn kaldrlp, halkn
tekalf ve tevziat 87 ve vilayetleri meslihini grmek iin kendi aralarnda kimi
isterlerse, onu ehir kethdas semeleri ve kullanmalar, buna vali ve dier grevlilerin
mdahale etmemesi konusunda yazlan emr-i erf Sadrazam tatarlarndan Abdullah
Aa vastasyla Kandiyeye gelmiti. O anda Kandiye muhafz ve Girid Adas seraskeri
olan vezir Silahtar Memet Paann nnde kurulan Meclis-i er 88 de btn aalar,
zabitler ve ocak ihtiyarlar ile ehl-i zimmet toplanm ve bu emri erif okunmutu.
Toplantda hazr bulunanlar, eskiden beri kazalarnda yan bulunmadn beyanla,
teden beri raiyyet ilerinin divan tercman ve Rumi yazcs ve her nahiyenin Kestel
Kethdas olan zmmi tarafndan grldn, bundan sonra da ayn ekilde devam
olunacan beyan etmiler ve Kandiye Kads Hac Mehmed 5 Eyll 1785te durumu
ilamla stanbula sunmutu.89
ehir kethdalarnn i bana gelmeleri ve yan szcnn kaldrldn belirten
ferman Osmanl mparatorluunun eitli yerlerine yazlmt. rnein; Anadolunun
sa koluna yazlan hatt hmayunda da kaza ve kasabalarda yanln kaldrldn,
84

smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41
86
Ycel zkaya, yan, s. 284; zcan Mert, yan, s.197
87
Halkn demekle mkellef olduklar rfi verginin halka datlarak tahsil olunmas yerinde kullanlan
bir tabirdir. (Mehmet Zeki Pakaln, a.g.e., C.3, s. 485)
88
Kadnn muhakeme veya bir takrir itima iin akdeyledii celse hakknda kullanlan bir tabirdir.
89
Ycel zkaya, yan, s. 284ten naklen
85
28
vergilerin datm ve vilayet ilerini grmeye layk, halkn ittifakyla belirlenen kiinin
ehir kethdas olacan ve bununla ilgili artlar belirtmekteydi.90
Kuvvetli olan yanlar, yeni duruma uymadlar ve eski alkanlklarn srdrdler. Bu
kiiler halk soymaya, haksz vergi toplamaya ve yan olmak iin kendi aralarnda
rekabete devam ettiler. Bu yeni duruma pek uyulmad bundan dolay fermann pek
hkm kalmam, bunun uygulanmasnda kusurlu davranlm, memleket ilerinin
yrtlmesinde ve dzeninde istenilen sonu bir trl elde edilememitir.
Bunun yannda yukarda deindiimiz gibi memlekette yanln devam ettirenlere,
yanlk iddiasnda bulunanlara, yanlk peinde koanlara ve eskiden yan olup da ehir
kethdas olanlara rastlanmaktayd. 91 te yandan ehir kethdalar yan kadar gl,
muteber
ve
grr
olmadklarndan
Bblinin
emirlerini
gerei
gibi
uygulayamamlar ve devlet ilerini yerine getirirken zaman zaman yann muhalefeti

sebebiyle grevlerinde tam anlamyla baarl olamamlardr.92
Devlet btn gayretlerine ramen ehir Kethdalnda baarl olmamtr. Bunun
sebeplerini inceleyecek olursak yan ailelerinin bunun karsnda olmas ve ehir
kethdalarnn devletin kendilerinden bekledii ileri yapmaktan aciz olmalar bata
gelen sebepler olmakla birlikte ayrca ehir kethdalar nfuz sahibi kimseler
olmadklarndan ve yanlara gre aciz kimseler arasndan ktklar iin halk tarafndan
desteklenmemilerdir. Kazada i grebilecek kiileri orann ileri gelenleriydi. Bunlar
bir i yaplacakken hibir ie karmayarak biz yan deiliz elimizde bir g yok
diyerek bir kenara ekilip ehir kethdalarn yalnz brakmlardr.
ehir kethdalar ise bir ii laykyla yerine getirememekte seferler iin gerekli arabalar,
beygirler ve dier istekler zamannda yerine getirilememekte yerine getirilenler ise
dzenli almamakta ve bu yzden dmann zerine zamannda klmamasndan
dolay savalar uzamaktayd. Bunun zarar yine halka yansmaktayd. yle bir noktaya
gelmiti ki devlet iin ehir kethdal, yanla gre daha az yararl bir hal almt.93
90

zcan Mert, yan, s.197; Ycel zkaya, yan, s. 287-288
92
Mehtap zdeer, a.g.m. , s. 91; zcan Mert, yan, s.197; smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41
93
91
29
1787 ylnda balayan Rus harbinde sefer hazrlklarnda grlen aksaklklar zerine,
durumun dzeltilmesi iin, 1790 ylnn Kasm aynda karlan bir hkmle her kazann
nceki dzen zere halk tarafndan seilmi ynlarn hccet-i eriyye ile grevlerine
tayin edileceklerdir. yann seimi ve tayin iine sadrazam, vali ve dier yneticiler;
ferman, mektub, buyruldu vermek suretiyle karmayacaklar ayrca kad ve nabler
verdikleri hccet karlnda, herhangi bir bedel talep etmeyecekleri kararlatrld.94
Devletin bu uygulama da arzulad ey ise resm yan seiminin dorudan doruya
halk tarafndan yaplmas, resm yan seilen kiilerin ise halktan zorla yanlk paras
istememesi idi. Bylece halk yanlk seiminde urad byk hakszlklardan
kurtulacakt. Devlet ise bu durumda yerel muhitten daha rahat askeri ve mali
gereksinimlerini karlayabilecekti. nk halk tarafndan seilen yann halkla daha
rahat iletiime geerek devletin isteklerini daha rahat yerine getirmesi hedeflenmitir.95
1.1.4. yanln Sona Ermesi
yanln resmen ihdas edilmesiyle bilhassa Anadolu ve Rumelide yanlk
mcadeleleri yeniden alevlendii 96 gibi merkeze kar yanlarn giderek glendii
grld. yle ki; Rumelide Tirsinikliolu smail-Ylkolu Sleyman mcadelesi
srasnda yanlar, Silistre valisini eyalet merkezine sokmayacak kadar kuvvetliydiler. 97
Bu arada 1793te III. Selimin balatt Nizm- Cedit hareketini Anadolu yanndan
destekleyenler (Kad Abdurrahman Paa, apanolu Sleyman Bey ve Bolu Voyvodas
brahim Aa) oldu.
Rumeli yanlar ise ayn hareketi kendilerine ve bamszlklarna kar bir hareket
olarak deerlendirip cephe aldlar. Nitekim 1806 ylnn Haziran aynda Ruscuk yan
Tirsinikliolu smail Aann bakanlnda Rumeli yan, Nizm- Cedit ordusunun
Rumelide kurulmasna kar karak Osmanl tarihinde II. Edirne Vakas olarak bilinen
olayn meydana gelmesine yol atlar.98
94
zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 175; zcan Mert, yan, s.197; smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.41
96
97
zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 177
98
M. Fatih Salgar, nc Selimin Hayat, Sanat, Eserleri, tkent Neriyat A.. , stanbul 2001, s. 25;
Ycel zkaya, Osmanl mparatorluunda Dal syanlar (1791-1808), Anakara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar Dergisi, No: 344, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Basmevi, Ankara
95
30
Bunun zerine kan dklmesini istemeyen III. Selim yeni ordunun Rumelide tekil
edilmesinden vazgeti. Yenileme yolunda geriye atlan bu adm muhalif glere
cesaret verdi. Bu sebeple 1807 ylnn Mays ay sonlarnda kan Kabak Mustafa
nderliinde ki isyan neticesinde nce Nizm- Cedite son verildi. Daha sonra III.
Selim tahttan indirilerek yerine IV. Mustafa karld. Kabak Mustafa syanndan
cann kurtaran bir ksm Nizm- Cedit ricali Rumelideki Alemdar Mustafa Paaya
sndlar. Ruscuk Yaran denilen bu kiiler II. Edirne Vakasnda Nizm- Cedite
muhalefet etmi olan Alemdar Mustafa Paay sz konusu yenileme hareketinin
gerekliliine inandrdlar.99
Ordusu ile stanbula III. Selimi tekrar tahta karmak iin gelen fakat III. Selimin
ldrlmesi nedeniyle Alemdar Mustafa Paa, 28 Temmuz 1808de IV. Mustafann
yerine II. Mahmudu tahta kard. II. Mahmud kendisini tahta karan Alemdar Mustafa
Paay sadrazam yapt. Bylece Osmanl Tarihinde ilk ve son defa bir yan sadarete
kadar ykseldi.
Alemdar Mustafa Paa, memleketin i ve d meselelerine are bulunabilmesi iin
hkmet ile yan glerinin karlkl gven iinde birleerek hareket etmeleri
gerektiine inandndan, tara yan ve valileri ile ba ehir riclini stanbulda
yaplacak bir toplantya davet etti. 100 Az saydaki yann katld toplant sonunda
Sened-i ttifak adl belge imzaland (7 Ekim 1808).101 1808 ylnda Alemdar Mustafa
Paann destei ile tahta geen Sultan II. Mahmud, saltanatnn ilk evresinde otoritesini
dayandrd tek g olan Alemdar Mustafa Paa ve onun araclyla yanlara Sened-i
ttifakta, hkmranlk yetkilerini snrlandran bir takm haklar vermiti. Bu
snrlandrma padiahn houna gitmese de iinde bulunduu zaruri artlar nedeniyle bu
duruma sessiz kalmak zorunda kalmtr.
1983, s. 98-99 (Ycel zkayann birden fazla almas referans olarak kullanldndan bu alma
ksaca, zkaya, Dal syanlar olarak gsterilecektir.)
99
Zuhuri Danman, Osmanl mparatorluu Tarihi, C. XI, Zuhuri Danman Yaynevi, stanbul 1966, s.
156-157; zcan Mert, yan, s.197; Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi Nizam Cedit Ve Tanzimat
Devirleri (1789-1856), C.V, Trk Tarih Kurumu Basmevi, IV. Bask, Ankara 1983, s. 80-81
100
101
BOA, HAT., Dosya No: 212, Gmlek No: 35242
Sened-i ttifak hakknda, Alemdar Mustafa Paann Babli Baskn ve II. Mahmudun Tahta k ile
ilgili blm ierisinde geni bilgi verileceinden burada sadece imzaland belirtilmekle yetinilmitir.
31
Sened-i ttifakn imzalanmasndan sonra yan kuvvetlerinin nemli bir ksm

stanbuldan ayrlnca yenieriler bir isyan kardlar. 16 Kasm 1808de kan bu
isyanda Alemdar Mustafa Paa hayatn kaybetti. Bylece II. Mahmud, yaknndaki en
gl yandan kurtulduu gibi stanbulda ki yan hkimiyeti de son buldu. Bunlarn
sonucunda Sened-i ttifakta hkmsz kald.102
II. Mahmud saltanatna glge dren Sened-i ttifakn hazrlanmasnda yanlarn
rollerini ok iyi bildii gibi Nizm- Cedite son verilmesinde onlarn payn da
unutmamt. Bu bakmdan II. Mahmud, Sened-i ttifaka benzer belgelerle bir daha
karlamamak, hem de yenileme hareketleri karsnda muhalif bir g olarak grd
yanlar her bakmdan kendisine balamak ve onlarn taradaki stnlklerine son
vermek iin merkeziyeti siyasete yneldi.
II. Mahmud, 1812 Bkre Antlamas sonrasnda merkeziyeti politikay uygulamak
zere harekete geti. II. Mahmudun bu siyasetini bata Halet Efendi olmak zere saray,
ulema ve Bbli brokrasisi de destekledi. nk bu siyasetin baars, merkezin
vilayetlere hkim olmas ve ad geen zmre mensuplarnn nfuzlarnn tarada artarak
devam etmesi demekti.103
II. Mahmud arkasna ald destekle Yenieri Ocan kaldrdktan sonra,
merkeziletirme siyasetine arlk vermi ve yann devlet iindeki etkisini yava yava
azaltmaya gitmitir. Fakat II. Mahmud kaldrd Yenieri Ordusu yerine kurulan
Asakire-i Mansure-i Muhammediye ordusundan bekledii sonucu alamaynca yeni
yollar aramaya koyulmutur.
Bu srada kurulan Redif Askeri Tekilat ad verilen orduda grev alacak subaylar,
kazalarn ileri gelenlerinden yani yan arasndan, valiler araclyla seilecekti. Yalnz
subay olarak seilen yann hem subaylk hem de idari ileri yapabilecek gte olanlar
hari, dierleri idari ilerle uramayp, sadece askerlik ilerini ifa edeceklerdi. Bu
durum gsteriyor ki II. Mahmud yann gcnden faydalanmaya devam etmitir.104
102
zcan Mert, yan, s.197; Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. 2, Trkiye Diyanet Vakf,
stanbul 1989, s. 364-365
103
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.42; zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 178-179; zcan Mert, yan,
s.197-198; Ycel zkaya,: ynlk Sistemi, s. 170-172
104
32
II. Mahmud, buna ramen, merkezi ynetimi glendirmek amacyla yann nfuzunu
krma siyasetini devam ettirmitir. II. Mahmud itaatkr ve gl olan yanlara kuvvet
kullanmayp onlarn lmlerini bekledi. lmleri zerine yerlerine varislerini deil,
Bblinin temsilcilerini tayin ederek taradaki etkilerini azaltt. Mesela 1813te
apanolu Sleyman Bey lnce Bozok sanca idaresinin Kayseri Mutasarrf Ali
Paaya ve 1816da Karaosmanolu Hseyin Aa lnce Saruhan sanca
muhassllnn zmit Kereste Nazr Osman Efendiye verilmesinde olduu gibi.
II. Mahmud asi yanlarda ise farkl bir taktik uygulamtr. Onlarn zerine ya ordu
gndermi veya onlar birbirine drmek ya da mal ve mlkleri msadere edilmek
suretiyle merkezi otoriteyi hkim klmay baarmtr. Mesela Tepedelenli Ali Paa
zerine ordu yollarken Tuzcuoullarna kar Hazinedaroullarn kulland. Asi
yanlarn ounu idam ve mallar ile emlkini de msadere105 etti.
Devletin msadere uygulamasna en gzel rnek, konumuz asndan 1806 ylnda
ldrlen Tirsiniklizade smail Aann muhallefatnn devlet tarafndan msadere
edilmesidir.106 smail Aann lmnden sonra Ruscuka gelerek yan olan Alemdar
Mustafa Paaya Devlet tarafndan, smail Aann muhallefatna dokunulmamas
emredilmitir.
Devlet tarafndan smail Aann muhallefatnn hesaplanmas iin grevlendirilen
memurlarn yapt inceleme sonucunda smail Aann borlarnn muhallefatndan
(mal varl) daha fazla olduu anlalmtr. iftlikleri, konaklar ve dier btn eyas
satlsa dahi sekbanlara olan ulufeleri ve esnafa olan borlar denemeyecektir. Ayrca
sarraflara ve devlete de borcu olduu anlalan smail Aann btn borlarn
efendisini ok seven Alemdar Mustafa Paa stlenmitir. Bunun zerine devlet de bir
bedel karlnda smail Aann muhallefatn kendisine devretmeyi nermitir. Bedel
olarak yaplan pazarlklardan sonra Tirsiniklizade smail Aann muhallefat, 500
105
Msadere, bilindii zere zellikle devlet grevlilerinin haksz bir ekilde elde ettikleri menkul ve
gayrimenkullerin tamamna ya da bir ksmna devletin el koymas anlamna gelmektedir. Ancak
uygulamada bunun dna klm, hazinenin ihtiyac dorultusunda devlet grevlileri, siviller, hatta suu
sabit olan ilmiye snf mensuplar gibi toplumun nemli bir kesimi iin uygulanr hale gelmitir. Bu ilem
sadece lenler iin deil, hayatta olanlar iinde uygulanmtr. (Muhallefat ve msadere hakknda ayrntl
bilgi iin bkz. Tuncay n, Osmanl Devletinde Msadere Uygulamalar, Osmanl, C. VI, Ankara
1999, s. 371-383; Tahsin zcan, Muhallefat, TDVA, C. XXX, stanbul 2005, , s. 406-407)
106
s.197-198; Ycel zkaya, ynlk Sistemi, s. 170-172
33
kesenin pein kalan 300 kesenin de taksit halinde denmesi karlnda toplam 800
kese olarak Alemdar Mustafa Paaya devredilmitir.
Bir dier rnek de; Servetinin neredeyse tamamn meru olmayan yollarla kazanan
Tepedelenli Ali Paann muhallefat miri iin zapt edilmitir. Tepedelenli Ali Paa,
uzun yllar bugnk Yunanistann bir blm ile Arnavutlukta hkm srm ve
devlet iin yapt hizmetler ve verdii vergilerle konumunu korumutur. Yzlerce
iftliin ve saysz gayrimenkuln sahibi olan paann devlet politikasnn gerei asi ilan
edilmesinden sonra, kendisiyle birilikte oullarnn da mal varlna el konulmasna
karar verilmitir. Nitekim 1822 ylnda ldrlen paann btn serveti msadere
edilmitir.107
II. Mahmud, baz yanlar kendi blgelerinden uzak yerlere srgn ederek veya
stanbulda grevlendirip gzetim altna alarak byk lde pasif duruma drd.
Uygulanan merkeziletirme politikas sonunda yanlar, genel olarak siyasi, askeri ve
idari glerini kaybetmi grnmektedirler. Askeri ve idari ynden glerini kaybeden
yanlar ise taradaki sosyal ve iktisadi nfuzlarn srdrdler. 1833ten itibaren
memleketin baz yerlerinde yanlk seimi yerine muhtarlk seimine geilerek
muhtarlk rgt kuruldu.108
Muhtarlk tekilat hakknda en geni bilgiyi Takvim-i Vekayi vermektedir. Takvim-i
Vekayinin 1833 tarihli ve 73. saysnda stanbulun dnda Kastamonu mahallelerinde
ve Kastamonu Sanacana bal kazalarda muhtarlk tekilatnn kuruluu ile ilgili haber
mahiyetinde verilen bilgilere gre, Kastamonu Sancana bal Takpr yan hac
mer, kaza halkna zulmetmekte eitli adlarla halktan fazla vergi toplamaktadr.
yandan memnun olmayan Takpr halk, ileri gelenleri vastasyla Kastamonu
Mtesellimi Dergh-i li Kapucubalarndan Dede Mustafa Aaya ikyette
bulunmu, muhasebesinin grlmesini ve yerine yeni bir yann seilmesini
istemilerdir. Bu ikyet zerine Mtesellim, yan Huzur-i er-i erife davet
etmise de yan davete uymad gibi etrafna toplad kimselerle isyan etmitir.
107
Meral Bayrak (Ferliba), Alemdar Mustafa Paann Muhallefat, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi,
Bayrak Yaymclk Matbaa San. Ve Tic. Ltd ti., S. 21, stanbul 2009, s. 67-69
108
smail Hakk Uzunarl, a.g.m. , s.42; zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 178-179
34
Bunun zerine de mtesellim zerine asker gndermi, yan ve adamlarndan bazlar

ldrlmtr. Bylece halk yann zulmnden kurtarlmtr.
Mtesellim bu olaydan sonra yeni bir yan seme yoluna girmemi, stanbul
mahallelerinde uygulanmakta olan muhtarlk usuln Kastamonu Sancanda da tesis
etmitir. Her mahallede halkn takdirini kazanm, i beceren ve sz syleyebilen
kimselerden seim yolu ile muhtar- evvel ve muhtar- sani ad ile iki muhtar
setirmitir.109 Bundan sonra btn mahalle halk toplatlm, muhtarlara mahalle imam
kefil etmi, mahalle halkna ise muhtarlar kefil olmulardr. Dede Mustafa halkn yeni
durumdan memnun olduklarn belirttikten sonra yeni seilen muhtarlarn adlarnn
yazl olduu defteri de stanbula gndermitir. Bu durumdan haberdar olan II. Mahmut
ise yeni gelimelerden memnun olmu ve muhtarlk tekilatnn dier kaza ve kura
mahallelerinde de uygulanmasn istemitir.110
Daha sonra Tanzimat devrinde yanln glenmesinde etkileri byk olan malikne
sistemi ile mtesellimlie son verildi. Btn bu nlemlere ramen yanlar ya da yan
kkenli kimseler, varlklarn ve nfuzlarn srdrerek sosyal, iktisadi ve siyasi
hayattaki rolleri ile nemlerini Tanzimat dneminden sonra Cumhuriyet yllarna kadar
devam ettirdiler.111
1.1.5. Ruscuk yan Tirsinikli olu smail Aann lm ve Alemdar Mustafa
Paann yanla Gemesi
Bayraktar veya Alemdar diye hret bulan Mustafa Aa Hotinli veya Ruscukludur. Hac
Hasan Aa adnda Ruscuk yenierilerinden birinin oludur. Kendisi de yenieri olup
aa blklerinden krk ikinci bln yoldalarndand. 1768 Rus harbinde bln
bayraktar olmakla Bayraktar Mustafa diye hret bulmutur.
Alemdar Mustafann bu ilk devrinde Ruscuk, Silistre ve dier kazalar yan ve dier
Voyvodalarn idareleri altnda olduundan kendiside Ruscuk yan Tirsiniklizde
109
Musa adrc, Trkiyede Muhtarlk Tekilatnn Kurulmas zerine Bir nceleme, Belleten, Trk
Tarih Kurumu Basmevi, C. XXXVI, S. 135, Ankara 1970, s. 410dan naklen
110
Musa adrc, a.g.m. , s. 411
111
s.197-198; Ycel zkaya, ynlk Sistemi, s. 170-172
35
smail Aann maiyetinde yetimitir. 112 ri yapl ve kahraman grnl gen

Mustafann gsterdii ecaat smail Aann dikkatini ekmi ve bu sadk ve yiit
adam kendisine nce hazinedar daha sonra da bayraktar yapmtr. 113 te bundan
dolay, sonralar Alemdar Mustafay smail Aann gvendii birinci derece
adamlarndan grmekteyiz.
Alemdar Mustafada, smail Aay efendisi olarak grmektedir. Hatta smail Aann
katlinden sonra onun devlete tespit edilecek olan muhallefat hakknda hkmete
gnderdii bir arzasnda smail Aann etrafna olan borlarndan bahsederken
Efendimi borlu yatrmam szleriyle ona olan balln gstermitir.114
yle ki Tirsiniklizade smail Aann lmnden sonra Ruscuka gelerek yanln
ilan eden Alemdar Mustafa Paaya devlet tarafndan smail Aann muhallefatna
karmamas emredilmitir. Dier yandan merkez tarafndan smail Aann
muhallefatn hazine adna tahsil edebilmek iin Kapcba Cihanzade Hseyin Aa
grevlendirilmitir. Kapcba Cihanzade Hseyin Aa 1806 yl Ekim ay ortalarnda
Ruscuka ulam ve smail Aann muhallefat hakknda Alemdar Mustafa Paa ile bir
grme yapmtr. Yaplan inceleme sonucunda smail Aann borlarnn
muhallefatndan fazla olduu anlalmtr.
yle ki; iftlikleri, konaklar ve dier tm eyas satlsa dahi sekbanlara olan ulufe
borlar ve esnafn borlar kapatlamayacaktr. Kald ki hazineye ve sarraflara olan
borlar bunun dndadr.115 smail Aann muhallefatnn borlarn karlayamadn
gren Alemdar Mustafa Paa, efendisinin borlu olarak kabre girmesine gnl raz
olmad iin efendisinin borlarn stlenmeyi devlete teklif etmi ve btn borlarn
demeyi taahht etmitir.
112
smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s.40,; Kltr Ansiklopedisi, C. 1, Mopra Kltr Yaynlar, stanbul
2002, s. 69-70; Kemal Beydilli, Mustafa Paa (Alemdar) Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar
Ansiklopedisi, C. 2, YKY, stanbul 1999, s. 306 ; Ycel zkaya, a.g.m. , s. 100; Mustafa Mftolu,
Yalan syleyen Tarih Utansn, Baak Yaynlar, stanbul 2004, s. 144
113
Kalost Arapyan, Ruscuk yn Mustafa Paann Hayat ve Kahramanlklar, ev. Esat Uras, Trk
Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1943, s 3,
114
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 40-41
115
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, Tirsiniklizde smail Aa ve Dnemi
(1796-1806), Yeditepe Yaynlar, stanbul 2009, s. 129; Meral Bayrak (Ferliba), Alemdar Mustafa
Paann Muhallefat, s. 68
36
Bu durum karsnda hkmet de hazinenin karlarn dnerek bu teklifi kabul etmi

ve bir bedel karlnda smail Aann muhallefat Alemdar Mustafa Paaya
devretmeyi
kabul
etmitir.
116
Yaplan
inceleme
sonucunda
smail
Aann
muhallefatnn Alemdar Mustafa Paaya 500 kesenin pein kalan 300 kesenin de
taksitler halinde denmesi kouluyla toplam 800 kese ake karlnda Alemdar
Mustafa Paaya devretmitir.117
Alemdar Mustafa 1797 ylnda Ruscuka saldran Pazvant Oluna kar btn askerleri
ile kasabann muhafazasna memur edilmitir.
118
Bu harektta yollarda karakol
hizmetini grm ve Ruscuku mdafaas sayesinde Ruscuk istiladan kurtulmutur.

Bundan dolay Silistre valisi Grc Osman Paann inhas zerine Alemdar Mustafaya
Hassa Hasekilii rtbesi verilmitir.119
Alemdar Mustafa o tarihlerde devletin Msr seferini frsat bilerek isyan sahasn
genileten Pazvant olu Osmana kar mcadele eden Tirsinikli smailin kumandan
olarak hkmete sadkane hizmette bulunmu ve Pazvant olunun Silistre eyaletine
doru yaylmasna engel olmutur. Alemdarn baarlarndan dolay Hassa Silahorluu
rtbesi verilmitir. Alemdar Mustafa lzumu halinde Hkmet merkeziyle de irtibat
halindedir. Nitekim Tirsinikli olu ve Ylk olu arasndaki rekabet terk edilerek
kendilerini tehdit eden Pazvant olu zerine yrmeleri emrolunduu zaman, Alemdar
Mustafa bu emre derhal itaat ederek Deliorman taraflarndaki kuvvetlerini ekmi ve
kendisiyle baran Ylk olu ile beraber Pazvant olu zerine gidileceini stanbula
bildirmitir.
yle ki; Nibolu ve evresinde uzun zamandr ekyalk yapan Manav brahim,
Celilolu, Kk Ali, Koancal Halil ve dier ekya liderleri 1803 yl balarndan
itibaren Ruscuk, umnu, Hezargrad ve Cuma-i Atik taraflarna gelerek buralar ele
geirmek iin faaliyetlere gemilerdir. Ylkzade Sleyman Aann, Manav brahime
116
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. , s. 129-130

Meral Bayrak (Ferliba), a.g.m. , s. 68
118
BOA, HAT, Dosya No: 61, Gmlek No: 2712
119
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 41; Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. 2, Trkiye
Diyanet Vakf, stanbul 1989, s. 364; Osmanl Tarihi Ansiklopedisi Padiahlar Albm, C.2, Tercman
Yaynlar, s. 305
117
37
gnderdii yardmc kuvvetlerle de Tuna Nehri kenarnda yer alan Totrakan ve burada
bulunan kk aday 1803 yl Mays aynda ele geirmilerdir.120
Bu durum karsnda hkmet, Tirsinikli smail ve Ylkolunu bartrarak Totrakan
tarafnda bulunan Pazvant olu Osmann adamlarndan Manav brahim ile Celil oluna
kar birlikte hareket etmelerini salamaya alyor te yandan ise stanbulun
zahiresinin ambar konumundaki Varna, Hac olu pazar Balk, Ruscuk ve Silistre
havalisinden zahire teminini ve Eflak ve Bodana gidip gelen tccarlarn emniyet
altnda gidip gelmelerini arzu ettiinden buralarn asyiine ok nem veriyordu.
Hlbuki buralar bu iki ahsn aralarndaki ekimeler yznden perian vaziyetteydi. Bu
vaziyetten rken smail Aa Manav brahimi kendi tarafna ekmek istediinde Manav:
Ben ake k deilim, tamam yoktur. Uzun zamandan beri hizmetinde bulunduum
Pasbanzadenin gayretkeiyim ve uruna canm feda ederim; lakin beni Trnovaya
mstakil Voyvoda nasb ve gvendelerim ile oturmaya ruhsat verirsen tarafnza varup
resim zere krk giyerim ve ill bin kese ake virsen Paspanzadeden ayrlma ihtimalim
yoktur121 demitir. Bu durum karsnda smail Aa bir durum deerlendirmesi yapm
ve Manavn Ylk olu ile birleme ihtimali kendisi iin ok feci sonular dourabilirdi.
Bundan dolay Manav gailesinin defi devlet iin olduu kadar smail Aa iin de
nemliydi. Bunun iin hkmetin isteini dnmeden yerine getirip emirleri
dorultusunda harekete gemitir.
Manav brahimin eitli yamalar yapp Totrakana ekilmesini frsat bilen smail
Aa, kuvvetlerinin serkerdesi hassa silahrlerinden Alemdar Mustafa Aa tarafndan
kuatlmas emrini vermitir. Bunun zerine Alemdar Mustafa Totrakan kuatmtr.
Bunun zerine Ylk olu yanlarla aralarndaki anlamaya ramen Tirsinikliye taraftar
olmalarndan dolay Pravadi, Kozlica, Hac olu pazar kylerini yamalatm ve
Varnadan gelen arabalar zapt etmi olduundan Tirsinikli ile Ylk olu aras tekrar
almtr. Hatta bu durum karsnda ok zgn olan smail Aa, durumu hkmete
ikyet etmi ve Ylk olunun hareketi karsnda pek bir ey yapamadn belirtmitir.
Bu srada Alemdar Mustafa Aa ise Totrakan karadan ve ksmen de nehirden
muhasara altna almtr. Alemdar Mustafa muhasaray devam ettirdii srada Ylk olu
120
121
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. s. 83

smail hakk Uzunarl, a.g.e., s. 18-19
38
Sleyman ise Manav kendi tarafna celb ile hkmetin emri altna gemesi iin ura
veriyor ve Tirsiniklinin Manav ele geirip bundan kazanl kmasn istemiyordu.
Manav ise Alemdar Mustafann kararllndan kuvvetlerini kurtaramayacan
anladndan bir gn 25 kadar arkadayla Totrakandan karak hkmete dehalet iini
grmek iin Ylk olunun yanna gitmi ve tekrar geri dnp Totrakana gelmitir.122
Bu durumu renen Tirsinikli olu Manav ve gailesini kendisine celb ile dehalet etmek
istemitir. Bu srada Manavn emri altndan bulunan Arnavudlar, Ylk oluna katlmak
istememilerdir. Bu durum ise smail Aann durumunu kolaylatrmtr. Manavda bu
durumu ister istemez kabul etmitir. smail Aa bu durumdan yararlanp hi olmazsa
ksa bir sre Manav kendi tarafna ekmenin kendi karlar iin daha uygun olacana
karar vererek 1803 ylnn Temmuz aynda hkmetten bunlarn affedilmesi iin istekte
bulunmu ve bu istek karsnda hkmet Manav brahim, Celilolu, Kk Ali ve
Kocamat bata olmak zere ekyann affedilmesini 31 Temmuz-9 Austos 1803
tarihinde onaylanmtr.
Bundan sonra Tirsinikli bu ekyalar muhtelif yerlere yerletirmi, bir ksmn ise kendi
memleketlerine gndermitir. Manav brahime de Ruscukda kendi yannda bir iftlik
tahsis etmitir. Manav brahimin adamlar bo durmamlar Eflak yakasna geip
oralar yamalamlardr. Eflak Voyvodas ise bu durumdan ikyeti olmu. Bu durum
karsnda smail Aa ise Manav brahimi yanna arp ldrm, Celilolu ve dier
ekyalarn ldrlmesi iini de Hezargrad kasabasnda yan olan Alemdar Mustafa Aa
halletmitir. Bylece Manav gailesi tamamen ortadan kaldrlmtr.123
Daha sonra Manav brahim isyannda gstermi olduu baardan dolay Alemdar
Mustafa Paaya kapucubalk payesi verildi (1803 Austos). Manav brahimin katli
dolaysyla hkmetin memnun olduunu bilen Tirsinikli olu smail, stanbula
gnderdii bir arizasnda sabk Hezargrat yan Hac mer Aann vefat ettiini ve
onun yerine Kapucuba Mustafa Paann tayin edilmesini istemi ve talebi kabul
edilmitir.124
122
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. , s. 84-85; smail Hakk
Uzunarl, a.g.e. , s. 19-20
123
smail hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 20-21; Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil
olak, a.g.e. , s. 85-89
124
Ycel zkaya, a.g.m. , s. 100; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 41-43
39
Bu esnada Ruscuk yan Tirsinikli smail Aa bir kadn meselesi yznden

ldrld.125 Tirsinikli smail Aann lm imali Balkanlarda yeni bir vaziyet ihdas
etmiti. smail Aann hasm olan Ylkzde Sleyman frsat bularak derhal faaliyete
gemi ise de baarl olamam, krk ksur kaza yannn desteini alan Hezargrat
yan Alemdar Mustafa Paann basksyla geri ekilmeye mecbur kalmtr.126 Edirne
vakas dolaysyla hkmet belki muhalifleri tahrik eder korkusuyla Alemdar Mustafa
Paann yanln tanmtr.127
Hkmetin Alemdar Mustafa Paann yanln kabul etmesinin bir baka nedeni de
Tirsiniklizade smail Aann ldrlmesinden sonra Ruscuk halk ve ileri gelenleri
mahkemeye bavurarak smail Aa dneminde son derece huzurlu olduklarn
belirtmiler ve onun has adam olan Alemdar Mustafann onun yerine yan olarak
atanmasn istemilerdir. Bunun zerine Ruscuk naibi bu durumu merkeze bildirmi ve
hkmet Alemdar Mustafay Ruscuk yan olarak tayin ederken bunu gz nnde
bulundurmutur.128
Hkmet arz mahzarla yanla talip olarak sadkane hareket eden Alemdarn Ruscuk
yanln kabul ediyorsa da, Tirsinikli olu smailin byk servet sahibi olmasna
sebep olan Trnova Voyvodaln vermek istemiyordu. Ayrca Alemdarn sadece
Ruscukta kalmasn ve dier yanlarn iine karmasn istemiyordu. Fakat smail
Aann lmyle onun kurduu dzen bozulmayarak Hezargrat yan, hemen btn
Silistre eyaleti (Silistire kasabasndaki Ylk olu mstesna) yanlarnn ittifakyla
yanlar yan oldu.129 Dier taraftan Alemdarn kuvvetleri bir taraftan Ylk olunu
takip ve braili muhasara ederlerken dier bir ksm kuvvetleri de Silistreyi zapt
etmitir.130
125
A. Cemal Erksan, Selim III ve Alemdar Mustafa Paa, stanbul 1950, s.7;
Kalost Arapyan bu olay yle anlatmaktadr: smail Aa birgn, tenezzh maksadyla bir baheye
gitmi idi. Orada aa altnda oturarak elenirken, ormanda gizlenmi olan dmanlarndan birisi, zerine
ate etti, kendisini vurarak ldrd ve kat. Bu felaket ehri alt st etti Vaka, Lazgradda (Hezargrat)
oturan Mustafa Aann kulana eriince, hemen yanna yiit, cesur adamlarndan bazlarn alarak
yldrm gibi Ruscuka yetiti. Bu gelile, ehrin halk, teselli buldular Kalost Arapyan, a.g.e., s. 4
126
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 43-50; Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, 2.
Bask, YKY, stanbul 2008, s. 306
127
128
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e., s. 123
129
130
40
yle ki; Ylkzade Sleyman Aa, Gvur Hasan adndaki adamn ve Aydos yan
Odacolu Seyfullah Yenipazar taraflarn egemenlii altna almak iin gndermitir.
Bu durumdan endielenen Alemdar Mustafa Aa, kendi adam olan Satzadeyi Silistre
zerine gndermitir. Bunun zerine Satzade ise hemen harekete geerek Silistre
halkndan bazlarn kendi tarafna ekerek, Silistreye girmeyi baarmtr. Satzadenin
bu baars karsnda Ylkzade Sleyman Aa, kaarak brail Nazr Ahmet Aann
yanna snmtr. Bunun zerine Alemdar Mustafa Paa, kendisini takip etmi ve brail
halkn kendi tarafna ekmeyi baarmtr. Bu durum karsnda endielenen brail
Nazr Ahmet Aa i kaleye ekilmitir.
Bu durum karsnda hkmet blgeden gelen yeni haberlerle birlikte brail, smail ve
Kili kalelerini bu blge halkndan toplanacak olan Tatar ve Kazak kuvvetleriyle takviye
ederek glendirmeyi dnyordu. Bu tedbirlere ek olarak hkmet Hotin Muhafz
Mehmet Paay Silistre Eyaletine vali olarak tayin etmi ve buradaki gl yandan
her birine eit davranmasn bunlar birbirine drmeden dzeni salamasn istemitir.
Ayrca blgede tek bir yann aralarndan syrlp glenmesini engellemek iin gereken
tedbirleri almasn istemitir.
Alemdar Mustafa Aann Satzade nderliindeki kuvvetleri Ylkzade Sleyman
Aay takip ederek braili kuatt srada yukarda da deindiimiz gibi Alemdarn
kuvvetleri Gvur Hasan ve Odacolu Seyfullah kuvvetlerine kar mcadeleye
girimilerdir. Ancak bu srada Ylkzade Sleymann kat haberi duyulunca Gvur
Hasan ve Odacolu Seyfullahn nderliindeki kuvvetler Yenipazar ve Aydos
taraflarndan Krklareliye kamtr.
Odacolu, yan olduu kazasn brakarak kamas zerine Aydos, Alemdar Mustafa
Paann egemenlii altna girmitir. Bylece Tirsinikli smail Aann dahi ulaamad
Silistre ile Aydos kazas Alemdar Mustafa Aann egemenlii altna girmitir. Bylece
Alemdar Mustafa Aann egemenlii altna giren blge says 45e ulamtr.
Alemdar Mustafa Aann Silistreye hkim olan adamlar, ehri ele geirmi olan
Satzadenin buraya yan tayin edilmesi ynndeki isteklerini belirten bir arzuhali
merkeze gndermilerdir. Gelien durum karsnda endieye kaplan hkmet
Satzadenin yanln kabul etmek zorunda kalmtr. Fakat bir takm artlar ne
srmtr. Hkmet, Satzadenin yanln kabul etmekle birlikte Silistre valilerinin
41
burada ikamet etmelerine msaade etmelerini ve Silistre mezbahanelerinde olan yalar

ile erzak ve zahirenin stanbula gnderilmesini art komutur.131
Bilindii gibi Alemdar Mustafa Aa, yan olmadan nce hkmetin tayin ettii valiler
Silistrede ikamet edemiyorlard. nk yanlar buna msaade etmiyorlard.
Alemdarn yanlyla bu durum deimi ve hkmetin merkezi ynetimi biraz daha
glenmitir.
Bu arada Alemdar Mustafa Paann bir ksm kuvvetleri de Ahyolu emini Kse Ahmet
Efendi kumandasnda Yenipazar zerine gelmiler ve orada da Gvur Hasan ve
Odacolu Seyfullah tazyik eylemilerdir. Alemdar Mustafa bundan baka kendisine
muhalefet edebilecek olan Selvi yan Hasan Aa zerine de kuvvet gnderip oray
muhasara ettirmi ve Kse Ahmet vastasyla slimiyeyi de igal ettirince hkmet ister
istemez Alemdar Mustafaya gler yz gstermi ve daha nce ok grd yerlerden
daha fazlasn (Silistre, Aydos ve slimiyye) Alemdar Mustafann nfuz sahas olmasn
kabul etmitir.132
Dier taraftan Alemdar Mustafa Paa yanlk makamna getikten sonra, ehri derhal
tahkim etmi, kara tarafndan istihkmlar, derin ve geni, ok kuvvetli tabyalar,
hendekler, surlar ve muhtelif yerlerde mnferit istihkmlar yaptrm, Tuna sahiline
toplar ve askerler yerletirmi ve byk ihtiyat tedbirleri alm idi. ehri bir kale haline
getirmitir, byk depolar yaptrarak ilerine zahire doldurtmutur.
Ayrca ordusunu cesur askerlerle takviye etti ve onlar iin klalar ina etti. 36 eme
ina etti. aylar, dereleri takviye ettirdi, kurak yerleri sulatt, vergileri hafifletmek
suretiyle halkn ektii zdraplara son verdi. Vergilerden dolay baka yerlere g etmi
olan halk geri geldi. Gzel hanlar, kervansaraylar ve faydal binalar yaptrd. Bu suretle
ehir nfusu hzla artmaya ve yaam standard ykselmeye balad. Pazarlara al-veri
balad.133
Hkmetin Alemdara kar mlayimane hareket etmesi Silistre havalisinde devletin
nfuzunu iade eylemi, o zamana kadar Silistreye giremeyen valilerin eyalet
131
Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. , s. 124-126

133
Kalost Arapyan, a.g.e. , s. 4-5
132
42
merkezinde bulunmalar temin olunmutur. Alemdarn Ruscuk yanln mteakip

Kapcubalk rtbesine ilaveten kendisine Mirahur evvel payeside verilmitir.
Devlete uzun sre isyan ettikten sonra Vidin muhafzlyla vezir olan Pazvand olu
Osman Paa Srp isyan dolaysyla devlete hizmet ettii srada vefat edince Tuna boyu
bo kald; vaziyetin nezaketi sebebiyle Tuna boyunda vali ve serasker olarak kuvvetli
bir vezirin bulunmas zaruri idi. Sultan Selimin arzusuyla Alemdara vezirlikle Tuna
Seraskerlii verilmesi dnlm fakat Alemdarn yanlkta kalmak istemesi de
muhtemeldi. Onun iin Alemdar ikna etmek iin onun hemerilerinden Behi Efendi
grevlendirildi. Alemdar bu grevi kabul etmek istemedi ama Behi Efendinin ikna
kabiliyeti ile vatansever olan Alemdara Sultan Selimin kesin iradesi de byledir
diyerek134 onu Silistre Valilii ve Tuna Seraskerliini kabule ikna etti.135
Ayrca kendisine paalk rtbesi de tevcih olunarak ismi Tuna Seraskeri Alemdar
Mustafa Paa oldu. 136 Bu srada hkmet Silistre Sancanda zeamet ve tmarlardan
yetmi be adet zeamet ve tmar bir sene mddetle Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri
Vezir Mustafa Paaya tahsis etmitir. 137 Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri Alemdar
Mustafa Paa Tuna kalelerini tahkim etmek istediini138 ve ayrca buralarn korunmas
iin Rumeliden asker yazlmasn iin istedii izin mecliste kabul edilmitir.139 Ayrca
Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri Alemdar Mustafa Paann istedii kadar barut ve
mhimmatndan da kendisine gnderilecei belirtilmitir.140
Bunun yannda hkmet Tuna Seraskeri Alemdar Mustafa Paann hudut balarnda
toplanan askerlerinin tayinat iin Balkanlarn te ve bu taraf kazalarndan sahra ve
klk tertipleri olarak mretteb zahire ve koyunlar iin gerekli hazrl yapmalar
emredilmitir.
141
Hkmet Filibe kazasnn rsum-u hamriyesinin tahsil olunup
gnderilmesini Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri Mustafa Paaya emretmitir.142
134

BOA, C.AS., Dosya No: 28, Gmlek No: 1298
136
A. Cemal Erksan, a.g. e. , s.8
137
BOA, C.TZ., Dosya No: 154, Gmlek No: 7652
138
139
140
141
142
BOA, C.AS., Dosya no: 160, Gmlek No: 7050
135
43
Avrupada Napolyonun baarlar Osmanl Devletinin Fransaya kar gtt

politikada yumuamaya gitmesine sebep oldu. Osmanl Devleti Avrupadaki bu kark
durumdan yararlanarak Rus yanls Eflak ve Bodan beylerini azletti. Rusya ve
ngilterenin basksyla Osmanl Devleti bu beylere grevlerini iade etti. Bundan sonra
Osmanl Devleti her ii halletmi sanp ve bir harp durumunu da dnmeyerek (Rus
sefiri de bu husus da teminat vermiti) hudutlarn erzak ve levazmn ihmal etmiti.
Osmanl Devletinin hazrlksz olmasndan yararlanmak isteyen Rusya sava ilan
etmeden General Michelson 60 bin kiilik orduyla iki koldan Osmanl topraklarna
saldrd. 14 Ekim 1806dan itibaren Ruslar nce Bender ve Hotin sonrasnda Kili ve
Akkirman kalelerini Fransa ile savamak iin gei yapacaklar bahanesiyle igal
etmilerdir.
143
Ruslar bu kaleleri aldktan sonra hedef olarak smail Kalesini
semilerdir. Bu ani Rus taarruzunu haber alan Ruscuk yan Alemdar Mustafa Aa
durumu derhal hkmete bildirdii gibi144 smail kalesi zerine yryen Ruslara kar
da Pehlivan brahim Aay gndermiti.
smail Kalesini muharebesiz almak iin teklif yapan Rusyaya kar smailin imdadna
yetien Pehlivan Aa, daha kaleye girmeden evvel be, alt yz svari ile Ruslarn iki
bin kiilik bir kuvvetini bozduktan sonra dnp kaleye girerek mdafaaya balamtr.
Muazzam kuvvetlerle smail kalesini saran Ruslara kar bir avu Trk askerinin yedi
saat sren bir muharebeden sonra sava kazanmalar ile Rus istilas durdurulmutur.145
Bu srada Eflaktan ilerleyerek Yergye gelen Michelson kuvvetlerini, o tarafa geen
Alemdar Mustafa Aa be saat sren bir muharebeden sonra bozmu olduundan
Ruslarn bu taraftan da ilerlemeleri engellenmitir. Hkmette Ruslarn bu ani
tecavzleri duyulunca Rusyaya harp ilan olundu (1806) ve hududa bilhassa smail
Kalesi ve Alemdar Mustafa Paa maiyetine kuvvet sevk edildi.146 te bu srada yani 4
ubat 1807de Alemdar Mustafa Aa vezir ve serasker tayin edildi.147
143
Semavi Eyice, Goleti (Romanya)de Kk bir Trk Hatras: Alemdar Mustafa adna H. 1221 (M
1806) tarihli bir kitabe, .. EDB. FAK. Tarih Dergisi, . H. Uzunarl hatra says, stanbul 1979, s.
376
144
145
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 57-60; Kemal Beydilli; a.g.e. , s. 306
146
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 60; Kalost Arapyan, a.g.e. , s. 5; Alfabetik Okul Ansiklopedisi,
Grsel Yaynlar, C.1, ? 1988, s. 230-231
147
44
Sadrzam ve Serdarekrem olan Hilmi brahim Paa Nisan 1807de kapkulu

askerleriyle stanbuldan hareket etti. Sadrzamn, Serdarekrem olarak ordu ile
hareketinde kendisine vekil olarak Rikb- Hmayun kaymakam denilen bir vezirin
bulunmas kanun olduundan bu vazifeye riyakrl ile mehur olan Kse Musa Paa
tayin edildi;148 hlbuki bu adam hem yeni nizama ve hem de silerlini yedii iin Nizm Cedit ricaline aleyhtar idi; lakin sahte tavrlaryla onlar kandrmay baarmtr.
Ordunun Edirneye geliinde Tuna Seraskeri Alemdar Mustafa Paa, sadrazama ho
geldin demek iin kendi kethdas Ebubekir Aa ile kap kethdas ve hemerisi Behi
Efendiyi yollamt. Sadrzam brahim Hilmi Paa Alemdardan daha fazla
faydalanmak ve devlete balln artrmak iin frsat karmayarak Bekir Aaya
mirahur evvellik payesiyle kapucubalk tevcih edip ba muhasebe payesinde olan
Behi Efendiyi de asaleten ba muhasebeye tayin ederek Alemdarn yanna
gndermitir.
Bu durumdan memnun olan Alemdar Mustafa Paa, be alt bin kiilik bir kuvvetle
Pravadi mevkiinde orduyu karlamaya gelince ordu mensuplar bu duruma ok
sevindiler, iki taraf arasnda ziyafetler verildi ve ikramlar yapld. Alemdar Mustafa
Paa, ordunun iaesi iin lazm olan zahirenin tedarikini zerine aldn belirtince, bu
durumdan memnun olan sadrzam, Alemdara Liv-i erif Seraskerlii nvann
verdi. Sonra Alemdar Mustafa Paa Ruscuka Osmanl ordusu da Silistreye doru
hareket etti.
Sadrzam brahim Hilmi Paa, Alemdar Mustafa Paann samimi ve sadkane hareketi
sebebiyle kendisine mcevher elenk verilmesini padiah arz etti ise de bu srada Sultan
Selimin tahttan indirilmesi ile stanbul anari iinde bulunduundan bu elenk ii
unutulmu daha sonra verilmitir.149
Ordu, dman karsnda savarken stanbulda mhim hadiseler cereyan ediyordu.
Sadaret Kaymakam Kse Musa Paa ile eyhlislam Topal Ataullah Efendi el ele
vererek Nizm- Cedit muhaliflerini tevike baladlar. Kabak Mustafa vakas adyla
tarihe geen bu isyan neticesinde Nizm- Ceditin lavna ve III. Selimin tahttan
148
Erdoan Tokmakolu, Osmanl Tarihinde Katledilen ehzadeler, , Geit Kitabevi, stanbul 2004, s.
379
149
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., s. 2062; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 60-62
45
indirilmesine karar verildi. Saltanata gemek iin birok entrikalar eviren IV. Mustafa
arzusuna muvaffak olduktan sonra yenilii ykmak iin bata bulunanlar ne istediyse
onu yapt. IV. Mustafann emri saray kadnlarndan ve saray duvarlarndan teye
geemez olmutu. stanbulda kan gvdeyi gtrrken dman karsnda harp eden
ordu iine bu haber yaylnca iler bsbtn kart.
Sadrzam brahim Hilmi Paa, kala yamaklarnn isyan zamannda ve Sultan Selimin
tahttan indirilmesinden nce stanbuldan ald gizli bir emirde, IV. Mustafa
taraftarlarndan olan yenieri aas Pehlivan Hseyin Aann bu isyan duyar duymaz
isyan karmas muhtemel olduundan azlinin muvaffak olaca bildirilmitir. Bunun
zerine Pehlivan Hseyin Aa grevinden alnmtr. Bunu duyan yenieriler Pehlivan
Aann tekrar atanmasn istemilerdir, buna kar sadrazam mektupusu Tahsin ve
muhasebe-i evvel Ramiz Efendiler itiraz etmilerdir. Fakat bir isyann kmasn
nlemek iin Pehlivan Aa tekrar yenieri aas olmutur.150
IV. Mustafann hkmdar olduu haberi orduya gelir gelmez ordudaki Nizm- Cedit
taraftarlarnn azledilmelerine balanmtr. lk olarak Tahsin ve Ramiz Efendiler
azledilerek Kavalaya srgn edilmek iin yola karlmt.151 Yenieri Aalna tekrar
tayin edilen Pehlivan Hseyin Aann markl artm ve orduda karklk
karmaya balamtr. Sadrzamn arzusuna ramen aalkta bulunmas dolaysyla
tahakkm artan Pehlivan Aa Kul sadrzam istemiyorlar diye yenierilere nayak
olup birdenbire sadrzamn adrna saldrmtr.
Bu durumdan haberdar olan sadrzam hemen ordudan uzaklap Alemdar Mustafa
Paann iftliine snmtr.152 brahim Hilmi Paadan alnan mhr erif Akdeniz
Boaz Seraskeri elebi Mustafa Paaya verilmi, Sultan Mustafann bu sadk bendesi
Sadrazam ve Serdar Ekrem payesiyle ordunun bana gnderilmiti.153
Yeni sadrzamn orduya gelii ileri bsbtn kartrd. Orduda sz ayaa dmt.
Yenieri Aas Pehlivan Aann cahilane hareketleriyle ordu da tam bir anari hkm
srmekteydi. Pehlivan Aann tesiriyle yenieriler, stanbulda ki arkadalarn kast
ederek Onlar stanbulda olan ldrdler, biz de burada Nizm- Ceditileri
150
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 64-65; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s.8

152
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 66
153
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s.8
151
46
ldrelim diyerek ordudaki Sultan Selim taraftarlarn ldrmek istediler; fakat bu

durumdan Alemdar Mustafa Paann haberdar edilmesi zerine be bin kiilik bir
kuvvetle birdenbire Silistreye geldi. Bylece byk bir faciann nne gemi oldu ve
yenieri kabadaylar sinelerine ekildiler.154
Sadaretin, ordunun yannda bulunan ve her suretle vaziyete hkim olan kendisine
verilmemesinden dolay Alemdar Mustafa krgnd. Bu srada Sadrzam elebi
Mustafa Paa Silistreye gelmiti. Sadrzam geldii zaman Alemdara ehemmiyet
vermeyerek souk davrand; samimi muameleye ve gler yzle i grmeye alk olan
Alemdar Mustafa Paa bu halden ve sadrazam olamamas zntsyle, Sadrzama
souk muamele edip kskn bir halde Ruscuka gitmitir. Alemdar Mustafa giderken
beraberinde Tahsin Efendiyi de gtrmtr.
Alemdar Mustafa, Paa henz Sadrzam orduya gelmeden nce Tahsin Efendinin
kendi maiyetinde bulunmasn Livy erif kaymakam Bekir Paadan rica etmi ve
muvafakatini almt. Ayrca Kavalaya srlen Ramiz Efendiyi de Filibeden
dndrerek Ruscua getirtmi ve cezasnn affn rica etmiti. lk defa Alemdarn yanna
giden Tahsin Efendi Ruscuk Yaran denilen cemiyetin tohumunu atyordu. Alemdar
bunlarn cezalarnn affn salad155
Alemdar Mustafa Paann Sadrzamla aralarnn iyi olmamas orduya kt yansmt.
Ayrca sadrzam orduda her eyi eline alm olan yenieri aasna, tahakkmn
artrmak iin stelik vezirlikte vermi olduundan Pehlivan Aa iyice kontrolden
kmt. Alemdarn darlp gitmesi ve gerekli olan zahireyi vermekte ardan almas ve
bu srada Eflak yakasnda bulunan arhac Ali Paann Ruslara malup olmas vaziyeti
ok tehlikeli bir hale sokmutu. Dzenli ve muntazam olan yalnzca Alemdar
Mustafann kuvvetleri kalmt o da Ruscua ekilmiti. Alemdar, stanbula yazd
tahriratta Sadrzamdan ikyette bulundu. Padiah bu durumdan rahatszlk duydu ve
ne yapp edip Alemdarla Sadrzamn aralarnn bulunmasn emretti.
Bylece iki taraf birbiriyle bartlar. Bu bar ise Ruscuk Yarann ileriki planlar iin
zaruri grlmt. Bu srada kendi maiyetindeki yenierilere bile kt davranan
154
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s.8; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 68-69

A. Cemal Erksan, a.g.e. , s.8-9; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 69-72; Ahmet Rasim, Osmanl
Tarihi, C. 4, Emre Yaynlar, stanbul 2002, s. 198
155
47
Pehlivan Hseyin Paa, ocan iinden kan bir isyan neticesinde ldrld. Pehlivan
Aann lm ordu erknndan iki zatn vaziyetini gletirdi. Bunlar sadrzam
kethdas Refik Efendi ve Reislkttap Galip Efendi idi. Bu iki kii Sultan Selim
ricalinden olmakla beraber eskiden beri yenieri aas ile aralar iyi olduundan o
sayede hayatlarn devam ettiriyorlard.
Fakat yenieri aasnn lm ile durumlar gleti. nk Sultan Selim ricalini
tamamen ortadan kaldrmak isteyen Kse Musa bu ikisinin ldrlmeleri hakknda
sadrazama bir Hatt- Hmayun gndermiti. Bunu daha nceden haber alan Refik ve
Galip Efendiler Pelivan Aann lmn bahane ederek Alemdar Mustafa Paann
yanna sndlar. Bunun zerine sadrzam bu iki kiinin katklarndan bahsetmeyerek
bunlarn azl edildiklerini stanbula telhisle bildirmitir.156
Bylece Sultan Selim ve Nizm- Cedit taraftar olarak itham edilerek nefy veya idam
edilmek istenen ordu erknndan olan Mustafa Refik, Mehmed Said Galip, Abdullah
Ramiz, Mehmed Tahsin Efendilerle Alemdarn kap kethdas Mehmet Emin Behi
Efendiler (Ruscuk Yaran) Ruscukta Alemdarn yannda toplanarak devlete verilecek
istikamet hakknda grmeye baladlar.157
Bu sra da ar ile Napolyon arasnda Tilsitte yaplan musalhada Trkiye ile Rusya
arasnda bir mtareke yaplmas da kararlatrlmt. Yaplacak grme artlarn
grmek zere ordu erknndan deneyimli bir ahsn gnderilmesi lazm geldiinden
byle bir kii bulunamadndan Alemdarn yannda bulunan Reislkttap Galip Efendi
bu ie memur edildi ve neticede Yerg civarnda dokuz ay mddetle (Austos 1807)
bir mtareke imza edildi. Bu mtarekeden sonra padiah ve stanbulda ki ura ordunun
cephede klamasn arzu ediyordu. Bunun sebebi ise gya stanbuldaki yenieriler
arasnda Eflak ve Budan dmana verip kendileri orada oturacaklar diye bir takm
ayialarn kmas imi.
Hlbuki ordunun Edirneye gelip klamak istemesi ve yeni ktalarla takviyesi hem iae
ve hem asker cihetinden zaruri idi. Bu srada padiahn stanbulda hi nfuzu yoktu.
Btn iler eyhlislam Ataullah, Kse Musa ile yenieri ocann elinde idi. Hatta
156
157
; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 69-75

Kemal Beydilli; a.g.e. , s. 307; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 8
48
padiah Topal Ataullah tahakkmnden dolay grevinden ald halde yenierilerin

basksyla tekrar yirmi drt saat iinde grevine getirmek zorunda kalmtr.158
158
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 8-9; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 70-81
49
BLM 2: KABAKI MUSTAFA SYANI VE
ALEMDAR
MUSTAFA PAA
2.1. syann Sebepleri
Kabak syan, III. Selim ve Nizm- Cedit kartlarnn ortak ibirlikleri sonucunda
ortaya karlm bir isyan hareketidir. Bu kartlarn tek ortak yan III. Selim ve Nizm Cedit muhalifliidir. Osmanl Devletinin gelecei zerinde nemli ve belirleyici bir
rol olan bu ayaklanmaya, ilk balatcsnn adna izafeten Kabak Mustafa
Ayaklanmas denir. Nizm- Cedit yeniliklerinin baarl olamamasnn nedenleri ok
eitlidir.159 Bu sebepler dhili ve harici olmak zere iki balk altnda toplanlabilir. Bu
iki sebebi bu balk altnda birlikte ele almaya alacaz. Osmanl Devleti, Avrupa da
ortaya kan ve gelien birok yenilikte olduu gibi askeri alanda da an gerisinde
kalmtr. Osmanl Devleti, Avrupa ordular karsnda eitimli asker olmadka baarl
olamayacan daha nceki Avusturya ve Rusya seferlerinde daha iyi anlamtr. Bu
nemli iin baarya ulamas pek de kolay gzkmyordu. Her eyden nce Yenieri
Oca bu yeniliin nnde duran en nemli engeldi. Yenieri Ocada 1202 seferinde
bunun farkna varmt. Bunlar dmann stn ate gc karsnda aresiz kalnca
eitimli asker olmadka dmanla baa klamayacan kendileri yksek sesle dile
getirmeye baladlar.160
Bu durum karsnda Sultan Selim tahta knn ilk gnlerinde devlet adamlarndan bu
konu hakknda bir layiha istedi. Bar anlamasndan sonra bu ie giriildi. nceleri
Yenieri Ocandan bir miktar asker alnp bu ie giriildi ama bu askerler eitimden
kanca Levend iftliinde Bostanc Ocana ilave olunarak Nizm- Cedit askeri snf
kuruldu. Bu askeri snf ksa srede baarl oldu. Bu ordu iin kurulan rad- Cedd
hazinesinin gelirleri artmaya balad.
rad- Cedd hazinesinin geliri oaldka buna orantl Nizm- Cedit askerinin de
says oalyordu. Bu srada Levent iftliinden ayr skdarda da bir kla
yaplmt. Bu ekilde talimli askerin says artarak Askir-i ahne adn aldlar. Bu
yeni ordunun Yenieriler gibi, kimseye kar herhangi bir hakszl, zorbal
159
160
Osman zkul, Gelenek ve Modernite Arasnda Ulema, Birharf Yaynlar, stanbul 2005, s. 321-322
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2063-2064; Mustafa Nuri Paa, a.g.e. , s. 214
50
olmamtr. Bulunduklar yerde gven telkin ederek halkn rahat ve huzur iinde
yaamalarna katk da bulunmulardr. Cahil halk bile bu durumun farkndayd ve bu
yeni ordunun oalmas iin dua ediyordu.
Osmanl devletinde yerlemi bir yap olduundan bir eyleri deitirip yerine yenisini
koymak gtr. Aynen Nizm- Cedit olaynda da bu grlmtr. Artan vergiler
nedeniyle bir ksm halk ikyeti olmaya balam buna kar bir ksm halk ise Nizm Cedit ordusunun iyiliinden bahsederek ortam yattrmaya almlar ama onlarda
beli bir zaman sonra her eyi unutup Nizm- Cedt kart konumuna gelmilerdir.
Nizm- Cedit asker says oaldka Yenieri Oca yava yava kartln belli
etmeye balad. nk kendi ocaklar kapatlr diye korku ve telaa baladlar. 161
Devletin ileri gelen ve sevilen kimseleri ile dier memurlar arasnda da birok Yenieri
taraftar vard. Durumun bu hale gelmesinde bunlarn da byk etkisi olmutur. Zaten
eski ocaklarn askeri Nizm- Cediti hibir ekilde benimseyemedi.
Padiahn yaknlar ve gzdeleri olan kimseler dnya halinden habersiz, tecrbesiz
kimseler padiaha verilen layihalar dillerine dolayp aklsz ve uursuz bir ekilde
padiah gldrmek iin kullandlar. Bu durum ise Nizzm- Cedde taraftar olan devlet
adamlarn halk diline drp kk drdler ve bunlarn Nizm- Ceditin aleyhine
dnmelerine sebep oldular.162
Hatta bir gn Kse Musa Paann dahi katlamad gayet gizli bir toplant yaplmt.
ok zaman gemeden meclisin bu toplantda alm olduu karar Pariste bir gazete
aynen yer ald grlmtr. Padiahn yaknlar ve gzdelerinin byle davrandn
gren byk devlet adamlar hatta saray hizmetlileri dahi halkn arasna karr gerekli
gereksiz konuurlard. Hatta padiahn zel adamlarnda bazlarn kahve ve bunlara
benzer yerlerde grenler bu kadar kaytszlk nedir? Bu kadar dknlk ne demektir?
diye kendi aralarnda sylenir ve honutsuzluklarn aa vururlard.163
Sultan Selimin zevk ve elenceye dkn olduunu bilen yaknlar onu megul etmek
iin daima gezilere ve elencelere katlmasn tevik ederlerdi. Halkn bir ksm da bu
gibi elencelere dknd. Bunun iin her yerde elence yerleri alm ve oalmtr.
161
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, , s. 2064-2065

Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2810; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2066
163
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2066-67
162
51
Boaz ii gezi kayklar ile dolmutur. Halk yaz geceleri mehtap da deniz elenceleri,
kn helva sohbetleri ile muhabbet eder yer ier ve elenirlerdi. Hi kimsenin
elencesine karlmazd. Cevdet Paa, bu mutlu ve elenceli hayatn o sralarda,
Vehhabilerin Taifi istila edip, Mekke ve Ciddeyi de muhasara ettikleri haberiyle
sarsldn yazar.164
Yukarda vurguland gibi Nizm- Cedde taraftar olan devlet adamlar zevk ve
sefaya dalm ve kendileri mal ve mlk elde etmekle megul olmu, bunlarn yaknlar
da bu yolda idiler. Halkn beklentisi ise tam tersiydi. Halk bunlardan fedakrlk bekliyor
ve her eyin yoluna girmesini umuyorlard. Bu durum karsnda Nizm- Cedit
taraftarlar olanlarn ou saltanatn koruyucular aleyhine dntler. Toplanan
vergilerden dolay halk geim skntsna dt. Buna kar bir yandan da sefahat ve
gsteri ald ban gitti. Kark sikkeler ve yeni vergilerden dolay erzak ve eyann
fiyatlarnda srekli bir art grld. Bu durum devlet yneticilerine gizli bir ekilde
anlatldka bunlar bu duruma hi nem vermeyerek kimi: halk bundan daha iyi
megul edecek ey olmaz, geim derdine dsnler de devlet ilerine karmasnlar
derler; kimisi, buras zenginler beldesidir buraya fakir ksm yakmaz, devletller
arasnda iflas etmilerin yeri yoktur 165 diye cevap verirlerdi. Bu durum halkn
gznden kamyor ve devlet grevlilerine kin besliyorlard.
Dier ehirlerde de durum stanbuldan farkl deildi. Halk, konulan ar vergiler
altnda eziliyor ve Hkmete ikyet mektuplar yolluyordu. Hkmet grevlileri ile
saray mensuplar kendi aralarnda anlatklarndan dolay Nizm- Cedt ile alakal
hibir ikyeti ciddiye almyorlard. Bu durum karsnda sadrazam bile mevkiini
kaybetmemek iin bunlara gz yumuyordu. Sultana ise her eyin gllk glistanlk
olduu alanyor, bu durum karsnda valide sultan da sultan zlmesin diye her eyi
ondan gizliyordu.
Bir ara Sultan Selimin akl hastas olduu dedikodular yaylmaya balad. Bu hususta
Cevdet Paann Asm Efendiden naklettiine gre: Bunun asl yoktu. Padiahn
shhati ok iyi idi. Akl ve uuru gayet yerinde idi. Fakat baz olaylar ve devletin
erefini drc durumlar renince, bunlarn dzeltilmesi, halkn ikyetlerinin
164
165
Osman zkul, a.g.e. , s. 342; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2067

Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, , s. 2065-2066
52
giderilmesi ve durumlardan kendisinin haberdar edilmesini isteyip bu emirlerini bir

hatt- hmyn ile Bb- liye bildirdi.
Fakat sadrazam bu hatt- hmynu meydana karmad. Hemen vekiller arasnda
grmeler yaplarak gya her tarafa bildirilmi gibi cevap yazld. Bu mesele yaylr
korkusu ile de ii grltye getirip unutturmak iin byk padiaha akl hastal gibi
bir iftirada bulundular. 166 Sr ktibi Ahmet Efendinin Padiah zerindeki etkisini
gsteren bir olaydan dolay, halk arasnda bunlarn padiah sihir ile emirleri altna
aldklar biiminde yorumlanr.
yle ki: Sr Ktibi gibi birka kimsenin, bugne huzr-u hnede, nice nice
etvrlarndan, padiah sihriyle lde etmilerdir, padiah bunlara bir muhlefet
edemez diye halk arasnda yaylmtr.167 Bu durum ise Sultan Selim etrafndaki devlet
adamlarnn ne kadar yozlatn ve kendi karlarnn bozulmasn engellemek iin her
eyi gze aldklarn gstermesi asndan ilgintir.
Devlet adamlarnn ve yaknlarnn bu durumuna kar Sultan Selim, gayet yumuak ve
merhametli olduundan kimseyi krmak ve gcendirmek istemezdi. Yaknlar ne derse
onlara uyar ve fikirlerini devaml deitirirdi. Ayrca kimseyi grevinden almak
istemediinden herkes rahatt ve ceza korkusu diye bir ey yoktu. Bundan dolay
devletin yksek kademesindekiler zevk ve sefaya dalm ve kendi karlar ynnden
hareket ederek halk dnmez hale gelmilerdi. Bu durum ise halk hkmet aleyhine
evirmitir.168
Cbi mer Efendi bu menfaati takmndan bahsederken u bilgileri vermektedir:
elebi (Mustafa Reid) Efendi ve Valide Kethdas ve Sabk Kazasker Abdullah
Molla Tatarck-zde ve el-Hacc brahim Kethda vs. konaklarnda deirmenler ve
frnlar ihdas ve padiaha layk nn- hslar tabhndan murd ulah ve Bodan
beylerinden ve Kapan tarafndan nihayet-i merm buday bd-i hev kl etmek ve bir
taradan alnacak madde ekall-i kall ve sair hcegn ve ulemnn dn rtbe olanlar,
fakir rtbesine reside ve sair ibadullah maunet-i beyti hususundan aciz olub, Kadaskeri sabk Abdullah Molla Efendi Beylerbeinde yals olmala, engel karyesinde ez166
Ahmed Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2066-2069

M. Ali Beyhan, a.g.e. , s. 127
168
Sabri Srgevil, Trkiyede adalama Hareketleri, Ege niversitesi Basmevi, zmir 2005, s. 82-83;
Mustafa Nuri Paa, a.g.e. , s. 215; Osman zkul, a.g.e. , s. 342
167
53
kadim skdar kasaplarnn yz elli koyunu gezer gezmez bir iftlik namnda bir harap
mezra sekiz yz elli guru almala hilesinden, efendimiz iftlik alm deyu hretiar olman yalnz bine karib Ulah beyi tarafndan iftlik-i merkuma damzlk koyun
hediye ve Serezli smail Beyden maada ve gayrs bundan kyas olma169
Nizm- Cedite tepkilerin bir nedeni de yabanc devletlerin devreye girmesi ve halk
kkrtmasdr. Mesela Nizm- Cedit ordusunun Msra saldran Fransa ordusuna kar
elde ettii baar, Fransa tarafndan ho karlanmad. Bu durum karsnda Franszlar
yenierileri, Nizm- Cedite kar kkrtma yolunu semilerdir. Bunun yannda
Ruslarda bo durmam ve bu ii baltalama yoluna girmileridir. nk biliyorlard ki
eer Nizm- Cedit baarl olursa kendi aleyhlerine olacan biliyorlard.170
Nitekim Cbi mer Efendi, hcegandan duyduu szleri naklederken: Rusyann
Nizm- Cedit baarl olursa kendi aleyhine olacan bildiinden, yenierilerin arasna
ajanlar soktuunu ve para yardm yaptn anlatr. Bu tr faaliyetlerin zararndan
korunabilmek iin, Nizm- Cedit ordusunun stanbuldan uzakta bir yerde
kurulmasnn daha mantkl olacan savunur.171
Nizm- Cedite kar tepkilerin olumasnda ngiliz gemilerinin stanbul nlerine kadar
gelmesi de etkili olmutur. Tarihi Asm Efendinin anlattna gre, ngiltere ve
Osmanl Devleti arasndaki ticari ilikileri dzenlemek amacyla, baz devlet
adamlarnn gz yummas ile gelien olaylar, gittike Fransa elisi Sebastiyaninin de
dedikodu ve kkrtmalar ile Nizm- Cediti, yenierilerin klalarna yerletirmek
amacna ynelik bir hareket olarak yorumlanr.
Sebastiyani, yenieri aas Pehlivan Hseyin Aaya: bu gemiler devlet adamlarnn
daveti ile geldi der. O da bu szleri abartarak devlet adamlarnn ngilizlerle birleip
devleti ele geirerek krallklarn ilan edeceklerini, Yenieri klalarna Nizm- Cedit
askeri yerletireceklerini dile getirir. ngilizler de ilerin yolunda gitmediini grerek,
kinine bu dedikodular kuvvetlendirip, Ruslarnda Karadenizden geleceini, btn
169
M. A. Beyhan, a.g.e. , s. 83-84

Osman zkul, a.g.e., s. 322-323
171
M.A. Beyhan, a.g.e. , s. 139
170
54
meselenin Yenieriliin kaldrlmas olduunu syleyerek kkrtmalarda bulunur.

Bylece fitne ve fesat gittike yaygnlatrlr.172
Dier taraftan Yenieriler, iyice yz bulmu ve devletin kurtuluu iin kurulan Nizm-
Cedit askerine hakaret ve kfretme cesaretini bulduklar halde hkmet tarafndan
herhangi bir ceza grmediklerinden azgnlklar iyice trmanmtr. Dier taraftan ise
Sultan Mustafa ve yandalarnn almalar vard.173
Btn bu anlatlanlardan sonra Kabak Mustafa isyannn sebepleri yle sralanabilir:
Askir-i hne
denilen Nizm- Cedit Ordusunun kurulmu olmasnn
Yenieri Ocan kskandrmas; Nizm- Cedit askeri oaldka, Yenieri

Ocana ulufe verilmeyeceinin ve hatta Yenieri Ocann kaldrlaca
sylentilerinin yaylmas
Nizm- Cedit masraf iin senede 20 bin keselik rsm ihdas ve nihayet rd-
Cedit hazinesinin 60 bin keseye kadar kmas birok kimseleri rahatsz etmitir.
Nizm- Cedit askerlerinin kyafetlerinin kfirleri taklit olarak saylmas,
Sultan III. Selimin Nizm- Cedit iin istedii layihalar verenlerin, baz gen
padiah yaknlarnca alaya alnmasndan dolay, eski devlet adamlarnn
gcenmesi,
Yeni vergilerle, parann ayarnn bozulmas ve buna bal olarak pahalln
artmas
Dzenli askerin gerekliliine inanm olan bilginler, vezirler ve devlet ileri
gelenleri ok az ve snrl olup, basit dnceli vezirler, banaz sadrazamlar ve
devlet ileri gelenleri, Rumeli ve Anadolu ynlar toptan, Nizm- Cedit
kuruluunun karsnda idiler.
Yenilik taraftarlarnn servet ve mlk sahibi olarak zevk ve sefaya dalmalar, III.
Seliminde saz, sz ve mehtap alemleri yapmasnn halk ve askerler nazarnda,
sefahat olarak grlmesi,
Yolsuzluklarn, ktlklerin, ikyetlerin padiahtan gizlenmesi ve bunlara
kulak verilmemesinden dolay, padiahn devlet ileri ile megul olmad
eklinde halk arasnda aleyhte sylentilerin ortaya kmas,
172
173
Osman zkul, a.g.e. , S. 325-326dan naklen

Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2070
55
Padiahn yumuak mizancndan dolay dmanlarnn ve yenierilerin marp

cesaretlenmesi,
Alafrangaln zevk ve elenceye evrilmesi bundan dolay ilmiye snfnn
saraya kar cephe almas,
kinci Edirne vakasnda Veliahd Mustafann kayksnn olduu bilindii halde
Sultan Selimin tepkisiz kalmas dmanlarn cesaretlendirmitir,
Padiahn
selamla
Nizm-
Cedit
niformasyla
kmasndan
dolay
Yenierileri kaldraca yaylmtr,

Sadaret kaymakamlna Nizm- Cedit muhalifi Kse Musa ve eyhlislamla
ise Topal Ataullah Efendinin getirilmesi,
III. Selimin kendine inanm kuvvetli yardmclarnn bulunmamas ve
yenilikleri
uygulayacak
bilgili
ve
deneyimli
bir
kadronun
oluturulamamasdr.174
2.2. syann k
Edirne Vakas sonrasnda Sadrazam Hafz smail Paa azledilmi yerine brahim Hilmi
Paa atanmt. Sadrazamn Rusya seferi nedeniyle Serdar- Ekrem olarak Rumeliye
gemek zorunda olmas nedeniyle, grnrde Nizm- Cedit taraftar gerekte ise
muhalifi olan Kse Musa Paa Sadaret Kaymakam olarak atand. Bu sefer ncesinde
yeniliki reformlarn gerekliliine inanan ve Nizam- Cedite destek veren eyhlislam
Ahmet Esad Efendinin lmesiyle yine grnrde Nizm- Cedit yanls; gerekte ise
kart olan Rumeli Kazaskeri Ataullah Efendi eyhlislam olarak atand.175
174
Kabak Mustafa syan hakknda ayrntl bilgi iin baknz: Mustafa Nuri Paa, Netayicl-Vukuat
(Kurumlar ve tleriyle Osmanl Tarihi, (Sadeletiren, Notlar ve Aklamalar Ekleyen Neet aatay),
C. III-IV, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1980, s. 214-217; smail Hakk Danimend, zahl
Osmanl Kronolojisi, C.4, Trkiye Yaynevi, stanbul 1972, s.85-86; Osmanl Padiahlar Ansiklopedisi,
C.3, Nesil Basm Yayn, stanbul 1999, s. 578-579; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, C. 5,
Gven yaynevi, stanbul 1971, s. 2810-1811; Erdoan Tokmakolu, Osmanl mparatorluunda
syanlar Darbeler, Basknlar, htilaller, Vakalar, Suikastler, Geit Kitabevi, stanbul Ocak 2006, s. 247248; Osman zkul, a.g.e. . 321-369; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. , s. 379-381; Mesut Talaslolu, Trk
Devrim Tarihi, Tel Yaynevi, stanbul 1972, s. 71-75; A. Cevat Eren, III. Selim, slam Ansiklopedisi, C.
10, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1980, s. 455; Abdurrahman eref, Osmanl Devleti Tarihi (Trih-i
Devlet-i Osmniyye), Haz. Musa Duman, Bilimevi Basn Yayn Ltd. ti., stanbul 2005, s. 372; Feridun
Fazl Tlbenti, Trk Bykleri ve Trk Kahramanlar, Tan Gazetesi ve Matbaas, s. 202; Zuhuri
Danman, a.g.e. , s. 157-158
175
Abdurrahman eref, a.g.e. , s. 372; Yaar Ycel, Ali Sevim, Trkiye Tarihi, C. 4, Trk Tarih kurumu
Basmevi, Ankara 1992, s. 169
56
Kse Musa ortal bo bularak hemen Ataullah Efendi ile anlaarak devaml karklk
kartmaya alan ehzade Mustafa taraftarlaryla ibirlii yaptlar. Hemen el altndan
yenierileri kkrtmaya baladlar. Dier taraftan btn muhalifleri yanlarna toplamaya
altlar. O esnada endern-u hmyndan bir yalan yayld. Gya Sultan Selim;
bostancba akir Beye Sen, bostanc neferlerine Nizm- Cedit elbisesi giydirebilir
misin? demi, o da emrediniz ben onlara apka bile giydiririm diye cevap vermi.176
Bu sz halkn azna dm ve bostanclar dahi yenierilerle anlap bizzat akir Beye
yani hkmet aleyhinde kin beslemelerine sebep olmutu. 177 Bunlarn hi birisinden
haberi olmayan Sultan Selim ise Nizm- Cedit askerlerinin oalmas iin alyordu.
Bununla beraber daha nce Trabzondan bir iki bin Lz yamak getirilerek Karadeniz
boazndaki yedi kale yamaklarna ilave olunmutu. Yamaklarn ulufeleri ise rad-
Cedit hazinesinden veriliyordu. Boazn iki tarafnda adr kurup yerlemi olan Nizm Cedit askerleriyle kartrarak onlar Nizm- Cedite sndrmaya alyorlard.
O srada ngilizce bildii iin ngiliz denilen ve Boaz nazrlnda bulunan eski Reisl-kttab Raif Mahmud Efendi ile Bostanc-ba akir Beyin bu Lz yamaklarn
gizlice kyafet deitirmeye tevik etmeleri Kse Musa iin mkemmel bir frsat tekil
etmitir. nk stanbul iinde karklk kartmaya kalksa hemen duyulup ksa srede
bastrlabilirdi. Fesat ateini darda piirip de sonra yenieri kazanlarn meydana
karmak yani ihtilal sesini nce yamaklar iinde yaymak, oradan kvlcmn aniden
sratmay daha uygun gryordu.
Kse Musa bir taraftan Yenieri Ocana fesat brakp, dier taraftan da yamaklarn
arasna birka adamn gndererek Sizler yenieri saylrsnz, Frenk kyafetine girip de
dininden km olan askerle karmanz yakr m? diyerek onlarn akllarn
kartrd. Dier taraftan yamaklara Nizm- Cedit elbisesi giymek ve harbeli tfek
kullanmak hususu teklif olunup da kabul etmedikleri halde btn balar olan boaz
176
Georg Oulukyan Efendi bu hadiseyi yle anlatr Padiah, Bostancbay huzuruna arp: Ne
kadar bostanc varsa niformalarn deitirip talim etmelerini, istemeyenlerin ise istedikleri yere
gitmelerini syleyince, Bostancba: Yalnz niformalar deil, ferman buyurursanz onlara apka bile
giydiririm diyerek Padiaha teminat verdi. Padiah buna mukabil: Sen bunu yaparsan mrn boyunca
tu zerinden eksik olmayacaktr, aferin dedi ve ona Nizm- Cedite mahsus emsiyeli kaput giydirdi
ki bunu gzmle grm
177
Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 248-249; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , s. 2072; smail Hakk
Danimend, a.g.e. , s. 85-86; aatay Uluay, Taht Uruna Ba Veren Sultanlar, nklap Yaynevi,
stanbul 1997, s. 156; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 158
57
kalelerinden kovulacaklarm gibi szler ile onlar korkutmutu.
178
Mahmud
Efendinin yamaklara Nizm- Cedit elbisesi giydirecei ve Macar tabyas subay olan
Halil Haseki dahi bunun yerine getirilmesine sz vermi olduu haberi isyann
kmasna sebep oldu.
O gn yamaklar toplanp gizli grmelere baladlar. Bu durumu haber alan alar
Halil Haseki yanlarna varp toplanmalarnn sebebini sordu. Onlar, Mahmud Efendi
ile bizim iin stanbuldan Nizm- Cedit elbisesi gelmi, sen de giydirmeye sz
vermisin, kabul etmeyiz; Ocak kyafetine aykr giyinmeyiz diyerek karklk
karmaya baladlar. Bunun zerine Halil Haseki, elbise geldiinin asl yok diyerek
onlara gven verip dalmalarn emretti. Fakat bunlar bunu dinlemeyip hemen Halil
Hasekinin zerine saldrdlar ve onu ldrp isyana baladlar.
O srada Rumeli tabyasnda bulunan Mahmud Efendi bunu duyunca oradaki btn
Nizm- Cedit askerlerine, Bykdere ayrna gidip orada kendisini beklemelerini
syledi. Kendiside oraya gitmek iin kaya bindi. Fakat yamaklar efendilerinin
kamakta olduunu grnce kayklara binip onu takip edip yolunu kestiler. Bunun
zerine Mahmud Efendi Bykdere ocana snmak zere oraya yneldi. Karaya
kt vakit yamaklar yetiip yanndaki hizmeti neferiyle beraber onu da ldrdler.179
Mahmud Efendinin mhrdar, stanbula gelen kayklardan durumu renince
hemen gidip brahim kethdaya haber verdi. brahim kethda telaa kaplarak durumu
derhal hkmete bildirdi. Akamst Bab- lide bir toplant yaplarak durum
grld. Toplantda katillerin bulunup cezalandrlmas zerinde durulurken o srada
Kse Musa bir kazadr olmu, yamaklar da yola gelmek zeredir diyerek iin peine
dlmemesini salad.
178
Saim Sakaolu, Manzum Tarihi Destanlar, X. Trk Tarihi Kongresi Ankara 22-26 Eyll 1986
Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 5, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1994, s. 2022-2023; Ahmet
Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4. , s. 2072-2073; Ylmaz ztuna, Byk Osmanl Tarihi, C. 5, tken Neriyat
A. . , stanbul 1994, s. 100; Read E. Kou, Yenieriler, Nurgk Matbaas, stanbul 1964, s. 304-306;
Mustafa Baydar, Atatrk ve Devrmlerimiz, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1973, s. 103104; Enver Behnan apolyo, Osmanl Sultanlar Tarihi, Rafet Zaimler Yaynevi, stanbul 1961, s. 358;
Abdurrahman eref, a.g.e., s. 372-373; aatay Uluay, a.g.e. , s.156; zzettin Bar, Osmanl
Padiahlarnn Yaamlarndan Kesitler, Bilimsel Tp Yaynevi, Ankara 2002, s. 195
179
Georg Oulukyann Ruznamesi 1806-1810 syanlar (III. Selim, IV. Mustafa, II: Mahmud ve Alemdar
Mustafa Paa), Terc. Hrand D. Andreasyan, Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul 1972, s. 2-3; Ahmet
Cevdet Paa, a.g.e. , s. 2074; Ubeydullah Kumn, Asiler ve Gaziler Kabak Mustafa Risalesi, Haz.
Aysel Danac Yldz, Kitap Yaynevi, 1. Basm Ekim 2007, stanbul, s. 51-52; Yaar Ycel, Ali Sevim,
a.g.e. , s. 170
58
Bunun zerine Sultan Selimde gerekli tedbirlerin alnarak ekyann datlmas ve

zararlarna son verilmesini emretti. Bunun zerine onlara nasihat etmek zere Yenieri
Ocann orta mtevelli ve ihtiyarlar ile a ustalar yazclarndan bir heyet
gnderildi. Gnderilen heyet onlara nasihat yerine gayret ve cesaret vermekte idi.
Bunun zerine isyanc yamaklar cesaretlenerek Byk dere ayrnda topland. 180
lerinden Kastamonulu Kabak Mustafa avuu reis, Arnavut Ali, Bayburtlu
Sleyman ve Memi adl kiileri kendilerine nc setiler. Bunlar, gayelerine varmak
iin btn yamaklar topladlar.
Toplanan yamaklar, gerek Mslman gerek Hristiyan her kim olursa olsun hi
kimsenin rz, can ve malna dokunulmamak, eer dokunacak olursa idam olunmak ve
eyhlislamlka tasdik olunmadka bir ey istenmemek hatta sokakta bir p dahi
almamak, be vakit namazn bir vaktini dahi terk etmemek ve karmamak, iilmesi
men olunan iki ve rak gibi ieceklerin bir damlasn bile aza almamak, At
Meydannda toplanarak Bb- liden yaplacak isteklerine izin verilmedike
dalmamak zere aralarnda yemin edip Kuran pmek ve kl atlamak gibi ilgin bir
inan gsterisinde bulunarak anlamlard.181
Ertesi aramba gn Bykdereden drt be yz kiiden ibaret olduklar halde
ilerlemiler ve rast geldikleri serserileri de yanlarna katp oalarak Tarabyaya
vardlar. Burada dokuz yz kii kadar oldular. Bunlarn yrdkleri yolun biraz
batsndaki Levend iftliinde bir miktar Nizm- Cedit askeri vard ve saylar
skdardakilerle beraber 13 bine ulamaktayd. Bu konuda Cevdet Paa Eer Sultan
Selim bu askeri kullansa, Musa Paann boynunu vursa idi, asileri tedb ile devlet
nizmn ideye muvaffak olurdu 182 diye belirtmitir. Fakat bu yaplamam; hatta
rivayete gre, Sadaret Kaymakam Kse Musa bunlarn klalarndan kmamasn
emretmitir.
180
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2075; A. Cevat Eren, a.g.e. , s. 455

Ubedullah Kumn, a.g.e., s. 53; Ziya Nur Aksun, Osmanl Tarihi, C.3, tken Neriyat A. .,
stanbul 1994, s. 88; Georg Oulukyann Ruznamesi 1806-1810 syanlar (III. Selim, IV. Mustafa, II:
Mahmud ve Alemdar Mustafa Paa), s. 3; Read E. Kou, a.g.e., s. 308; Mustafa Baydar, a.g.e. , 104105; Vasfi Mahir Kocatrk, Osmanl Padiahlar, Bulu Yaynevi, Ankara 1957, s. 316-317; zzettin
Bar, a.g.e. , s. 195; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 158-159
182
Ziya Nur Aksun, a.g.e. , s. 88; aatay Uluay, a.g.e. , s.156
181
59
syanclarn henz dalmamasndan dolay Sultan Selim, merak edip aramba gn

Musa Paay saraya artt ve Paa bu ne sebepten dolaydr! diye sorunca Musa
Paa Bu ilere sebep benim
yumuaklmdr, hakikaten bu iler benim
yumuaklmdan dolay domaktadr 183 diye cevap vermitir. Saltanatn atabeyleri

hala iin i yznden haberdar olmayp ekyaya nasihat vermek iin gnderilen
kuruldan bir netice alnmadndan Bb- lide bir toplant yaptlar. Kse Musa burada
III. Selimi kandrarak Yenieri Ocandan olup bu sayede bakrclk ve kazanclk
ticaretini inhisar eklinde elde etmi ve bu sayede byk bir servet kazanm olan
Nizm- Cedit dmanl ile tannm Hac Mustafa Aay szde yamaklar nasihatle
datmaya gnderdi.
Asilerle Yeni kyde gren Hac Mustafa Aann getirdii habere gre yamaklar
Halil Haseki ve Mahmud Efendiyi ldrmelerine piman olmulard. Ancak, boaz
taraflarnda Nizm- Cedit askeri bulunduka kendilerine emniyet gelemeyeceinden
onlar ekilir ekilmez yerlerine dnmeyi kabul ediyorlard. Bunun zerine III. Selim,
Nizm- Ceditin Levend iftliinde ve skdarda bulunan klalarna ekilmelerini
emretti. Bunun zerine devlet ricali de i bitti sanp Bb- liden ayrlp konaklarna
gittiler ve istirahata ekildiler.184
Bundan gizli maksat ise isyanclar stanbula geirerek saltanatn deitirilmesi idi.
Yamaklarn arasnda Sultan Mustafann adamlar da bulunmaktayd. Bunlar isyann
byyp yaylmas ve neticede III. Selimin tahttan indirilmesine varmas iin
ellerinden geleni yapyor. Her trl propaganda faaliyetlerinden geri durmuyorlard. 185
2.3. Ruscuk Yarannn Faaliyetleri
stanbulda kan Kabak Mustafa isyan sonrasnda Nizm- Cedit yneticilerinin st
dzey ileri gelenleri ldrlmt. Nizm- Cedit ynetiminde bir alt kademede bulunan
ynetici ksm ise ordu ile birlikte sefere km ve Kabak Mustafa hadisesinde
stanbulda bulunmamalarndan dolay kurtulmulardr. Fakat yukarda deindiimiz
gibi Rumelideki ordu ierisinde de Nizm- Cedit taraftarlarna ynelik saldr
183
Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 250-251

Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2812; Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 250-251
185
Georg Oulukyann Ruznamesi 1806-1810 syanlar (III. Selim, IV. Mustafa, II: Mahmud ve Alemdar
Mustafa Paa), s. 4-5; smail Hakk Danimend, a.g.e. , s. 86-87; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , s. 20752076; Cemal Kutay, ehit Tacidarlar gen Osman ve nc Selim, Yelken Matbaas, stanbul 1997, s.
220-221; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. , s. 382; Yaar Ycel, Ali Sevim, a.g.e. , s. 170
184
60
hareketleri belirmesi ile hayatlar tehlikeye girenler Alemdar Mustafa Paa himayesine
girmilerdi.
Alemdarn yanna snan Nizm- Cedit erkn Alemdarn dhil olduu gizli bir
cemiyet kurmulard. Bu cemiyetin amac yeniliki padiah III. Selimi tekrar tahta
karmak ve Nizm- Cediti yeniden uygulamaya geirmekti.
186
Bu cemiyete
tarihimizde Ruscuk Yran ismi verilmitir.187 Bu cemiyetin yeleri, bata Silistre Valisi
ve Tuna Seraskeri Ruscuklu Alemdar Mustafa Paa olduu halde Mustafa Refik,
Mehmed Sait Galip, Abdullah Ramiz, Mehmed Tahsin ve Mehmed Emin Behi
Efendilerdi. Bunlarn ne ekilde Alemdar Mustafa Paann yanna geldiklerine yukar
da deinilmiti.
Ruscuk Yran iinde Alemdar Mustafa Paay en ok etkileyen ve son ana kadar
yannda olan kii Ramiz Efendi idi. lmiye snfndan yetimi olan Ramiz Efendi
yksek vasflaryla Alemdar istedii gibi idare ve sevk edebiliyordu. Bundan baka
yine ilmiye snfndan yetimi olan Tahsin Efendide Ramiz Efendi ile beraber
Alemdar Mustafa Paann yannda olduu iin Tahsin Efendide Ramiz Efendi gibi
hareket ediyordu. lk defa Alemdar etkileyen kii Tahsin Efendi ama bunun
olgunlamasn salayan ise Ramiz Efendidir.
Ruscuk Yrannn etkisiyle Alemdar Mustafa paann devlet idaresi hakkndaki
grleri ve dnceleri deimeye balamt. zellikle Ramiz Efendinin bu devletin
dhili ve harici vaziyetini ve Sultan III. Selimin meziyetlerini ve memleketi kurtarmak
iin yapt hizmetlerden bahsederken hamiyeti galeyana gelen Alemdar Mustafa Paa,
hemen gidip Sultan Selimi tekrar tahta karalm diyordu. Ruscuk Yrannn etkisinde
olan Alemdar Mustafa Paa be hocal bir talebeye dnmt.188
Bu duruma farkl gzle bakan Kalost Arapyan Efendi (Ruscuk yn Mustafa Paann
Hayat ve Kahramanlklar) isimli eserinde Rusya ile yaplan mtarekeyi mteakip,
ordunun k dolaysyla Ruscua geldiini ve orada Sultan Selimi tekrar icls iin
grldn ve bu grmede elebi Mustafa Paann da bulunduunu yazmakta ve
yle demektedir:
186

Mehmet Seyda, Tarihimizde Gariplikler, Milliyet Yaynlar, stanbul 1973, s. 137; Zuhuri Danman,
a.g.e. , s. 179
187
61
Bu mzakereler esnasnda Byk Mustafa Paa, onlara byk bir cesaret ve itimatla:
Ey yksek an ve eref sahibi devlet ricali, kumandanlar, ne iin bu siler yznden
mzakere ve mavereleriniz korku ve dehet altnda oluyor? Biz, devleti idare eden
adamlarz. Eer biz, kendimiz, maruz bulunduumuz musibetlere, felaketlere sratle
derman bulamaz isek ldrc korkun tehlike gelip atacaktr. te, Tuna civarndaki
ehir ve kasabalar dmanlarmz elimizden alacaklar. Hepsinin stne, her tarafa,
byk bir musibet kt. siler tarafndan tahta geirilmi olan padiahmzn idareye
cesaret ve kifayeti yoktur. Takdir ve tefekkr kudreti, kendisinde mevcut deildir.
Bilhassa onlardan ekinmektedir. Bu yzden kanun ve nizam ortadan kalkt, her yerde
fenalklar, fesatlar yol ald. Eer devletimizin menfaatini, halkn refah ve saadetini arzu
ediyorsanz, evvel, meru hkmdarmz Sultan Selimi hapisten kararak tahta
geirmeli sonra hepimizde matlp vehile devleti idare etmeliyiz dedi.
Devlet ricali, askeri kumandanlar, ileri gelenler, vaziyeti taktir etmekle beraber, bu ii
baa karmaya muktedir olamayacaklarn itiraf ettiler. O zaman Mustafa Paa onlara
Acaba size neresi g geliyor ki byle sylyorsunuz? Bana itaat ediniz, Allahn
inayetiyle az zaman iinde size bunu temin edeceim. dedi. Derhal sadrazam elebi
Mustafa Paa, Kaymakam Mustafa Kethda, reis Galip Efendi, defterdar Behi Efendi,
Yenieri aas, avuba Tahsin Efendi, kul kethdas, ordu kads ve orda mevcut
bulunan baz zevat, kendi dinleri zerine, emirlerine sadk kalmak zere derhal yemin
ettiler ve bu aht ve misak yaz ile de tespit ve tahtim eylediler189
Ruscuk Yrannn asl maksad Sultan Selimi tekrar tahta kararak Nizm- Cediti
ihya etmek olduuna gre Alemdar Mustafa Paann kendi kuvvetleriyle stanbula
gitmesi lazmd. Fakat bunun hayata geirilmesi zordu. nk zahiresiz kalan
Sadrzam ordusunun Edirneye gelmesinden bile phelenen stanbul, bu mevsimsiz
gelii iyi karlamazd. Zaten imdiye kadar byle bir olay da cereyan etmemiti.190
Ruscuk Yran bu ii baarabilmek iin ncelikle Alemdar Mustafa Paa ile Sadrazam
bartrmak ve Alemdar Mustafa Paay Edirnede bulunan orduya getirmek
Sadrazama ve stanbula teminat vermek ve bundan baka Alemdar Mustafa Paa
hakknda Sultan Mustafann yakn adamlarn ikna edebilmektir. Ayrca orduya adam
189
190
Kalost Arapyan Efendi, a.g.e. , s. 7

smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 82-84; Rza Nur Toker, a.g.e. , s. 170
62
sokarak her olaydan Alemdar ve Ruscuk Yrann haberdar etmekti. En nemli ve

bata gelen konu ise Sultan Selime bir suikast yaplmasn engellemekti.191
Ruscuk Yran niyetlerini aa vurduklar zaman Sultan Selimin hayatnn tehlikeye
gireceini dnerek Sultan Mustafann yaknlarna samimiyetlerini arz ve davalarn
ihsas ile onlar kandrarak Alemdar Mustafa Paann stanbula gitmesi iin ruhsat
seniyye istihsal etmek zere Refik Efendinin oluk ocuunu grmek bahanesiyle
stanbula gnderdiler. Austos aynn ortasnda stanbula ulaan Refik Efendi
kararlatrld gibi hemen faaliyete gemitir.
Bilhassa hazine vekili Nezir Aaya gerei gibi hulul etmi ve hazine kethdas Selim
Aa ile ba uhadar Abdulfettah Aaya yaknlk peyda etmiti. Refik Efendi, bunlarla
gizli gizli grm onlara Yenierilerin zorbaca hareketleri, hareketleri ile devlet
nizamn bozmalar, vazifeleri dndaki ilere karmalar, bilhassa azilleri iade,
eyhlislam tayini gibi byk ilere cret etmelerinin devletin aleyhine olduunun ve
bunlarnda padiahn gcn zayflattn zlerek belirtmiti. Buna kar Alemdar
Mustafa Paann padiaha ballndan bahsedip onun stanbula gelmesiyle bunlarn
dzeleceini belirtip paann stanbula gelmesi iin izin istemitir. Buna inanan ahslar
durumu Sultan Mustafaya arz ettiklerinde Sultan Mustafa Ocakl yatr gibi oldu.
imdilik durun. diyerek buna msaade etmedi. Yalnz Refik Efendiyi reislkttapla
asaleten tayin ederek mkfatlandrd. Refik Efendi maksadna ulaamasa da uygun bir
ortam yaratmt. Refik Efendi Edirneye dnd burada Galip ve Tahsin Efendilerle
bulutu.
Bu srada nedense durumdan kukulanm olan Sultan Mustafann adamlar Sultan
Selimi ortadan kaldrma dncesine kaplmlard. Musa Paa bunu hissedince
mesuliyetten kurtulmak iin sadaret kaymakamlndan ekilme arelerini aratrmaya
balad. Musa Paann bu maksada let olamayaca anlaldndan i bandan
uzaklatrlp yerine vaktiyle kat Rusyadan dnm olan Tayyar Mahmud Paa,
Trabzon valilii de uhdesinde bulunmak artyla sadaret kaymakamlna getirildi
(Kasm 1807).192
191
192

Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 180-181; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2823
63
Tayyar Paann kaymakaml Ruscuk Yarann korkutmutur ve gerekli tedbirleri

almaya balamlardr. Bu srada Sultan Mustafann adamlar Sultan Selimin iinin
halledilmesi iin orduda faaliyete gemilerdir. Bunun iin Mart 1808 (22 senesinin
evval, Zilkade, Zilhicce aylar maa) yl maalarn vermek iin orduya giden Nezir
Aa Sultan Selimin ldrlme iini Sadrazama amtr.
Eer Sadrazam bu ie muvafakat ederse kayd hayat artyla o makamda kalacakt.
Bunu esas itibariyle kabul eden Sadrazam ordu ricalinin de ele alnmasn tavsiye
etmiti. Bunun zerine Nezir Aa, stanbulda kendisiyle tanan Reislkttap Refik
Efendi ile grerek bu konuyu amtr; nk onlara gre Refik Efendi Sultan
Mustafa mensuplarndand. Durumdan korkan Refik Efendi hemen Ruscuk Yrann bu
durumdan haberdar etmitir. Ayrca Nezir Aay da ifale alt. Nezir Aa bundan
sonra bu konuyu sadaret kethdas Moral Osman efendiye amtr.
Bu ie ok hiddetlenen Osman Efendi, ipucu vermeyerek bu ie zahiren muvafakat
etmi fakat Ocak erknnn ve Ocaklnn muvafakati olmadan baarlamayacan
belirtmitir. Nezir Aa yanndan ayrldnda gizlice yenieri aasn ve ocak erknn
haberdar ederek: Sultan Osman hadisesinden beri zerinizde olan lekeyi henz
silemediniz, maazallah bu ie muvafakat ederseniz ocanz ebedi lnete mazhar ve
gazab ilhi ile zir zeber olaca mukarrerdir.
Nezir Aa ise devlet ricalini ikna ettiini dnerek bundan sonra ocak erknyla
grm ve ayn teklifi onlara sunmu, aalar bunu duyar duymaz: Hl yediimiz
nimet ve giydiimiz kisvet Sultan Selim Efendimizin sr inayeti ve devri saltanatmn
fyzt bereketidir. Maazallah tela bir klna dokunacak yle dursun tarafna fena
bakanlarn hasm caniyz, hal edilmeleri dahi zamirimiz deil iken naslsa kazra oldu,
hele bu dediiniz madde kale deil kale bile getirilemez193 diye cevap verdiklerinden
Nezir Aa bir i beceremeden stanbula dnd. Tek mitleri Refik Efendinin mit
verdii Alemdar Mustafa Paaya kalmt.
Nezir Aann stanbula dnmesiyle birlikte Ruscuk Yran Sultan Selimin bir emri
vaki ile ldrlmesini engellemek iin Tayyar Paann kaymakamlktan azline
almak oldu. Bunun zerine Refik Efendi Sadrazam ile Tayyar Paann arasn amak
193
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 91-92; Vahid ubuk, a.g.e. , s. 331- 333; Ahmet Rasim, a.g.e. , s.
202-205
64
iin Tayyar Paa bir ay kaymakamlkta kalrsa sadarete geleceinden phe yoktur.
Vakit geirmeden stanbuldan uzaklatrma areleri aranmaldr. diyerek sadrazam
kandrmtr ve Tayyar Paay azil iin youn bir alma balatlmtr.
Sonuta Mart 1808 tarihinde Tayyar Paa Dimitokada oturmak zere azledildi. Bylece
Sultan Selime suikast dzenleyebilecek olan en tehlikeli ahs stanbuldan
uzaklatrlmtr.
194
Bu srada Ruscuk Yran denilen kiiler eitli grevlere
atanmlardr. Sadaret kethdal Reis-l Kttab Refik Efendiye Reis-l Kttablk da

Galip Efendiye verilmitir. Bu srada Osmanl ordusunda da baz tayinler yaplmtr.
Tahsin Efendiye asaleten avuba, Alemdar Mustafa Paann adamlarndan ve
Divan- Hmayun memurlarndan Seyit Efendi orduya Kasapba olmulardr. 195
Serdar- Ekrem kendi zaafndan bihaber Alemdar Mustafa Paann Rumelide gcn
krmak iin Ylkolu, Gvur Hasan ve brail Nazr gibi birtakm kimseleri Edirneye
davet etti. Refik Efendinin bu durumu gizlice Alemdar Mustafa Paaya bildirmesi
zerine Alemdar Mustafa Paa av bahanesiyle on bin kadar seme askeriyle Edirneye
doru geldii haber alnnca gerek Edirnede ve gerekse stanbulda herkesi tela
sard. 196 Sultan Mustafann durumu sormas zerine stanbulda kimsenin bundan
haberi yoktu. Ordudan sebebi soruldu.
Bu srada Alemdar Mustafa Paa taraftarlarndan gelen bir yazda Serdar- Ekremin
Ylkolu gibi baz kimseleri Edirneye davet etmesi alemdar Mustafa Paay kzdrd
ve nlem alnmazsa sonunun kt olaca bildirilmitir. Bunun zerine Sultan
Mustafann Serdar- Ekreme gnderdii hatt hmayun ile Ylkolu ve emsali
kimseler boaz muhafz Hakk Paann emrine verildi ve bylece Alemdar Mustafa
Paann gnl alnmaya alld.
Bu srada Refik Efendi Serdar- erkemle grerek Baz sefer hazrlklarn grmek
maksad ile nfuzlu birinin Alemdar Paaya gnderilmesinin ve gidecek olann
Alemdar tasattuttan vazgeirmeye almasnn doru olacan anlatnca Serdar-
Ekrem bu ii kim becerir diye sordu. Refik Efendi: Behi Efendinin teden beri
Alemdarla tankl vardr ve bu gibi iler iin liyakatli olduu bilinir diye tavsiyede
194

196
Vahid ubuk, a.g.e., s. 333
195
65
bulundu.197 Behi Efendi derhal arld ve yapaca kendisine bildirildi baardnda

mkfatlandrlaca bildirildi. Behi Efendi bata kabul etmeyerek ii yokua srd
ama Serdar- Ekremin ricasyla ve iin sonunda defterdarlk vaat edilerek Behi Efendi
ikna edildi ve Alemdar Mustafa Paann yanna gnderildi.
Ramiz Efendi ve Alemdar Mustafa Paa ile gren Behi Efendi iin yoluna girdiini
anlatt. Gizli maksatlarna dair baz meseleleri konutuktan sonra gya Serdar- Ekrem
ile Alemdarn aralarn bulmu ve Tuna yalsnn muhafazasn Alemdara kabul
ettirmeyi baardktan sonra Edirneye dnd ve kendisine sz verildii zere
defterdarla dair olan telhis de kendisine verilmitir.198
Serdar- Ekrem ile Alemdar Mustafa Paa arasnda yaplan anlamaya gre Tuna
boyunun korumasn eskiden olduu gibi Alemdar Mustafa yapacakt ve bu anlamadan
sonra ordu heyeti Edirnede kalacak ve icabnda Sadrzam hem Rus hem de Srp
cephesine yardm edecekti. te Behi Efendi, stanbuldan msaadesi alnacak olan bu
kararn temini ve bu husus hakknda ifahi izahat da vermek zere paytahta
gnderilmiti. Behi Efendi bir taraftan Babli ile resmen temasa geip kendisine
havale edilen ileri takip ederken dier taraftan Ruscuk Yran ile birlikte kararlatrlan
Alemdar Mustafa Paann stanbula gelmesi iin urayordu. Bunun iin Grc
Fettah ve Nezir Aalarla grp Alemdar Mustafa Paa hakknda Refik Efendinin
dediklerini teyit etmitir.
Bu srada ise mtegallibenin makam saltanata kar olan hrmetsizliklerinden
bahsetmi ve Alemdarn Padiah bu durumdan kurtaracak tek kii olduunu belirtmi
ve Alemdar Mustafa Paann azndan olarak da Padiahmzn bizim gibi sadk
kullar var iken Allahtan korkmaz bir alay edepsizin arasnda bir eyhlislam azil ve
nasba kadir olmamasnn sebebi bizim bu ilere bakmamzdan dolay halk bize lanet
etmektedir diyerek paann heyecan iinde bulunduunu, ikna edici bir ifade ile beyan
etmi ve daha birok eyler sylemitir. Bu szler zerine ikna olan Aalar Paa
hazretleri, efendimize hizmet etmek istiyorsa evvela Sultan Selimi idam etmelidir
demilerdir. Behi Efendi soukkanlln muhafaza ederek: Evet sultan Selim hayatta
olduka evketl Efendimizin rahat ve huzur bulamayacaklar muhakkaktr.
197
198

smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 93-96; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2185-2186
66
Fakat mademki Yenieri ve btn stanbul halk ve Rumeli yanlar ile serasker paa
ona muhaliftir. Vcudu yok gibi ve bir ey yapamayaca aktr. dam ise baz
mahzurlar dourur ve hatra gelemeyecek frsatlarn meydana kmasna sebep olur. Bu
cmleden olarak Fransa imparatoru Napolyon gibi bir cihangir ile aralarndaki sk
dostluk sebebiyle hallolunduu zaman stanbuldaki elisi Sebastiyan mzakere
meclisinde resmen imparatorun memnuniyetsizliini ilan ve Sultan Selim hakknda
suikast vuku bulursa Fransa ile Osmanl Devleti arasndaki dostluun bozulacan
beyan etmiti. Kald ki on dokuz sene saltanat makamn igal eden padiahn saysz
taraftar bulunaca aktr. Bu hususun imdilik terk edilmesi ve ihtiyat yolunun
tutulmas doru grnyor.
Vakti gelince serasker paa padiahn emri ile bu hizmeti de yerine getirmeye amadedir
gibi szlerle alar ikna eder gibi olmu ve szne devamla: efkatli Efendimize
kudretli bir klesi byle skntl zamannda hizmete talip olurken rabet etmemek
sonradan pimanla sebep olur. Burasn da dnmek lazmdr diyerek konumasn
bitirmitir. Bunun konuma zerine ikna olan aalar peki ne yapmak lazm diye
sorduklarnda Behi Efendi: Bu meselenin halli pek az bir himmetle mmkndr.
Fakat son derece gizlilii gerektirir. Allah korusun ocakl tarafna verilecek en ufak bir
sr byk tehlike dourur diyerek meselenin gizlilii her iki tarafa da kabul edilerek
birbirlerine byk yeminlerle teminat vermilerdir. Bunun zerine Behi Efendi
Alemdarn stanbula gelebilmesi iin hatt hmayuna lzum olmayp aalar tarafndan
Alemdara hitaben yazlacak bir tahriratn bu ie kfi gelebileceini belirtmitir.
Alemdar Mustafa Paann nce orduya oradan da stanbula getirileceini belirtmitir.
Behi Efendinin hatt hmayuna gerek olmadn belirtmesinin sebebi zorba topluluu
tarafndan sorulan soru olursa Sultan Mustafann ben yazmadm diye yemin ederek
onlar ikna edebilmesi iindi.
Orduya giden yeni defterdar, orada Refik, Galip ve Tahsin efendilerle grerek
keyfiyeti Ruscua Alemdarn akl hocas Ramiz Efendiye bildirmiler ve Fettah
Aann Alemdara hitaben yazd mektubu da gndermilerdi. Bundan sonra Ruscuk
Yran Alemdar Mustafa Paann Edirneye Yani orduya gelebilmesi iin bir plan
hazrladlar ve faaliyete getiler.
67
Mtareke bitip, sefer iin yeni tedbirler almak lzumu belirince ordu yetkililerinin
yaptklar toplantlarda Ruscuk Yaranna mensup olanlar (iki tarafn da ihtiyac fazla
Osmanl ordusunda ise muktedir kimse yok. Byle giderse sonu felaket getirir) Serdar-
Ekreme korku verdiler. Yine kendilerinin plan dhilinde Alemdar Mustafa Paa
beraberinde vilayet ileri gelenleri olduu halde be alt bin sekban ile Ruscuktan tefti
bahanesiyle ayrld haberi geldi. Bunlar Serasker Paa Ruscuktan kp bu tarafa
doru hareket etmi orduya davetle sefer ilerine dair kendisiyle konuulsa byk
faydas olur diyerek Sadrazam kandrp ikna ettiler.199
Serdar- Ekremin davet mektubunu alan Alemdar Mustafa Paa derhal kalabalk bir
askerle Edirneye gelip kararghn kurdu. Ertesi gn ise Serdar- Ekremin kararghna
gidip onunla grt. Alemdar Mustafa Paann byle anszn orduya gelmesi
stanbulda heyecana sebep oldu. Durum ordudan soruldu. Bu suale sefer hazrlklarn
grmek iin gelmi olduu cevab verildi. Alemdarn orduya gelmesiyle Serdar-
Ekrem ile aralarndaki soukluk da giderilmi oldu. Ruscuk Yrannn verdii karar
mucibince Alemdar Mustafa Paa Sadrazam ile gayet dosta geinecek ve Sadrazam
stanbula gitmesi hususunda ikna edecekti. Birok mzakerelerden sonra Sadrazam
stanbula gitmeyi kabul eder gibi olduu bir srada Alemdar Mustafa Paa: le ise
ben de gider, Efendimizin mbarek yzn grrm ve hkipyine yz srerim200
der demez etraftan hemfikir olan yran da onun ordu ile birlikte bulunmasnda eitli
yararlklar bulunduunu belirterek szlerini bitirdiler. Yrann uzun zamandan beri
hazrln yaptklar hile ve dzenbazlk da istedikleri gibi neticelendi.
2.4. syann sonular
Kabak Mustafa nderliindeki isyan hareketinin bastrlmas iin alnan tedbirler hep
aksi durum yaratm, Kabak Mustafann hareketi adm adm ilerlemitir. Nizm-
Cedit askerinin boaz ilerinden klalarna ekilmesi zerine yamaklar rahat bir
biimde Rumel-i Hisarna doru harekete getiler. nlerinde bulunan mnadiler Y
badallah! Bizim merammz Nizm- Cedit belsn kaldrmaktr, baka niyetimiz
yoktur, Mslman olanlar, kendilerini ocakl bilenler bizimle beraber olsun diye
barmaktaydlar. Bylece getikleri yerlerde de kendilerine katlanlarla saylar
199
200
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 97-101; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2187-2193
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 13-14
68
oalm ve gece drt sralarnda Tophaneye gelmilerdir. Bunun zerine Kse Musa
ve Sekbanba tarafndan Topu Ocana Saknp mdafaa etmesinler, bu i herkesin
anlamasyladr diye haber gnderilmi olduundan aresiz topular dahi kazanlarn
Tophane meydanna karp Kabak Mustafa gurubuna katldlar.201
Musa Paa, geceleyin padiahn yanna gidip durumu anlatt. Sultan Selim, kan
dkmekten holanmadndan bu olay kmsemi ve yamaklarn nasihat yolu ile
yattrlmas iin Musa Paaya gerekli yetkiyi vermitir. Bunun zerine Musa Paann
daveti zerine eyhlislam, sadrazam ve devlet ricali sabahleyin toplandlar. Hemen
meclis toplanp mesele zerinde grmelere balanld. Bu srada kayk, hamal, bekr
ve serseri gruhu da gurup gurup stanbula geip isyanclara katlmaktayd. Ayrca
birka yz kalyoncu da onlar ile birleip stanbul tarafna gemilerdi. Bu ekilde
isyanc gurup oalm, ar ve sokaklarda kimseye zararmz yoktur diye halka
gven vererek ve btn ocakllar birlemeye davet ederek Et Meydan denilen yere
vardlar. Yenieri kazanlar ortaya kt. Cebeciler de onlarla birletiler. Bu durumu
haber alan yenieri ihtiyarlar ve sz sahipleri sabahleyin Sleymaniye camiinde
toplandlar. Ocak baavuu kahveci Mustafa Aa gelip onlar Aa kapsna davet etti.
Oraya gidildiinde Yenieri aas vekili olan sekbanba, bu ihtilalin bastrlmasna are
nedir diye kendilerinden sordu.
Bunun zerine eyhlislam ile Anadolu ve Rumeli kazaskerlerinin Aa kapsna gelip
kendileriyle grmesini istemilerdir. Davet kabul edilmi ve Ocak ihtiyarlar
eyhlislam Ataullah Efendi, Rumeli Kazaskeri Ahmet Muhtar Efendi, Anadolu
Kazaskeri Mehmed Hafid Efendi ve stanbul kads Mehmed Murad Efendilerle
grtler. Ulema efendiler asileri tasvip ediyorlard.202 Bunun zerine Yenieri Ocak
ihtiyarlar izin isteyip klalarna dndler. te o esnada Kabak Mustafa ve adamlar
da klalara girmek zere idi. Aa kapsndan gelen ihtiyarlar ve sz sahipleri ile dier
ileri gelenleri merasimle karladlar sonra hepsi yeniden anlama yapp yemin ettiler.
Yenieri kazanlarn meydana kardlar.
201
Georg Oulukyann Ruznamesi,a.g.e., s. 4-5; smail Hakk Danimend, a.g.e. , s. 86-87; Ahmet
Cevdet Paa, a.g.e. , s. 2075-2076; Cemal Kutay, ehit Tacidarlar gen Osman ve nc Selim, Yelken
Matbaas, stanbul 1997, s. 220-221; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. , s. 382; Yaar Ycel, Ali Sevim,
a.g.e. , s. 170
202
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, 2812-2813; Georg Oulukyann Ruznamesi, a.g.e., s. 5-7;
69
Halk bu durumdan haberdar olunca evlerine gizlenmi ve dkknlarn da kapatmt.

Bunun zerine isyanclarn ileri gelenleri dkknlar alsn, kimse iinden kalmasn,
kimseye zararmz yoktur; bizim ayaklanmamamz ancak Allah yolunda olanlarn rahat
ve devletin nizam iindir diye mnadiler kartp halka gven vermilerdi. Btn
yenierileri de Et Meydanna armlard. Bunun zerine dkknlar yeniden ald ve
halk rahat hareket etmeye balad. Et Meydannda toplananlarn says oald. Bunlar
kimseden parasz bir ey almadklarndan dolay Et Meydan satclarla doldu. Vaziyet
Musa Paa tarafndan saraya bildirildi.203
Bunun zerine III. Selim saray kaplarn kapattrd.204 Dier taraftan Nizm- Ceditin
kaldrlmas iin Bb- liye bir hatt hmayun gnderdi. eyhlislam Efendi, isyanc
guruba Nizm- Ceditin kaldrldn bildirdi. Bunlar dalaca srada Kse Musa
devreye girerek isyanclara baka isteklerinin olup olmadn renmek iin sekbanba
ile fetva emini ve vekyi ktibi efendileri Et Meydanna gnderdi. Nizm- Ceditin
kaldrldn 205 duyduklarnda memnun ve sevinli bir ekilde hemen Musa Paa
tarafndan hazrlanarak gizlice Kabak Mustafaya gnderilmi olan isim defterini
ortaya koyup te burada yazl on bir kimse memleketi harap etti, bunlar diri veya l
olarak padiahmzdan isteriz206 dediler.
Padiahtan katli istenen rical, devlet ve saltanat mstear makamnda bulunan ve
brahim kethda diye tannm olan brahim Nesim Efendi, Bahriye Nazr Hac brahim
Efendi, Rikb- Hmayun kethdas Memi Efendi, Reislkttb vekili Safa Ahmed
Efendi, rad- Cedid defterdar Ahmed Bey, Darbhne emini Ebu Bekir efendi, valide
kethdas Yusuf Aa, saray ricalinden sr ktibi Ahmed Efendi, mabeynci Ahmed Bey,
bostancba akir Bey ve mderris kaptan naibi Ltfullah efendi idi. 207 syanclarn tam
bir gven iinde dalmalar iin Nizam- Ceidin kaldrld dellallarla stanbulun her
tarafna duyuruldu. Fakat bunun bir faydas olmad. syanclar Bizim iimiz Et
Meydannda grlemeyecek, At Meydanna gidelim diyerek At Meydanna getiler.
203

Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2813
205
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, C. 9, Eko Ofset, stanbul 1996, s. 172; Mustafa Baydar, a.g.e. , s.
105; Feridun Fazl Tlbenti, a.g.e. , s. 203; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 159
206
Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 159
207
Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 159-160; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2079-2080
204
70
syanclar bu arada erile grlecek davamz vardr. eyhlislam ve Kazaskerler

buraya gelsinler diyerek listeyi Aa kapsna gnderdiler. Ataullah Efendi hkmdara
bu on bir kiinin cezas tertip edildiinde asilerin yatacan bildirdi.208 Bunun zerine
Sultan Selim, Srktibi Ahmet Efendi ile mbeynci Ahmet Beye Sizi de isterlermi,
belki elimden alrlar, varn banzn aresini grn diye izin vermi ve Musa Paaya
da brahim Kethd, Hac brahim Efendi ve Sr Ktibi Ahmet Efendi ile aramzda
anlama vardr, onlarn idamndan vazgeilerek deerlerinin de kurtulmas mmkn
olmad takdirde icaplarna baklsn diye emir buyurmulard.
Bunun zerine brahim Efendiler braklarak dierlerinden Memi, Safa ve Bekir
Efendiler Bb- lide, Bostancba akir Bey sarayda boularak idam olunup kesik
balar isyanclara gndermilerdir.
209
brahim kethda katysa da yakalanp
Mhendisba Ali Aa ile birlikte Et Meydannda vahice paraland. Bu srada

Nizm- Cedit geliyor diye bir ses duyulmu, asiler hemen her eyi brakp birbirini
ineyerek kamaya balamlard. Lakin bunun doru olmadn anlayp yeniden
toplandlar.210 Saray Enderun aalar tarafndan bu hususta Sultan Selime hayli ikazlar
da bulunulmu ise de Benim iin kan dklmesin, benim yzmden Muhammed
mmetine zarar gelmesin diye mrafaa ve kar savunmada bulunmamtr.
III. Selim, sadaret kaymakamna bir hatt- hmayun gnderip daha meramlar nedir
diye sorunca rad- Cedid hazinesinin ilgasn istediler. III. Selim bunu da kabul etti ve
dellallarla her tarafa bildirdi. Fakat isyanclar dalacana isyan daha da byd ve hal
ehzadelerin korunmas durumuna geldi. O vakit Osmanl soyundan yalnz Abdlhamit
Hann, Sultan Mustafa ve Sultan Mahmud adnda iki ehzadesi olup Sultan Selimin
korumasndaydlar. syanclar, ehzadeleri Kimseye inanmyoruz, tarafmzdan
gvenilir adamlar koyup muhafaza edeceiz demeleri zerine durum Sultan Selime
bildirildi. Sultan Selim lmiye snfndan biri ile ocakldan biri saraya gelip ehzadeleri
korusunlar211 diye emir verdi.
Bu durumdan dolay son derece zntl olan Sultan Selim Bb- liye gnderdii bir
hatt- hmayunda Benim zrriyetim yoktur. ehzdeler benim evladm ve iki
208
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C.4, s. 2080-2081

aatay Uluay, a.g.e. , s.156; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s.2813-2814
210
211
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2814-2815
209
71
gzmdr. Allah korusun benim onlara ktlk yaparak temiz Osmanl slalesinin son
bulmasna ve Osmanl Devletinin yok olmasna sebep olmam hatr ve hayale gelir ey
midir? Allah o gnleri gstermesin. Cenab- Hak onlarn mrn uzun eylesin diye
buyurmutu.212
Ertesi Cuma gn eyhlislamn bakanlnda sekbanba ile mazlleri, turnacbalar
ve ocak ihtiyarlar toplandlar. Dernein dalmas ve herkesin yerli yerine gidip boaz
sergerdelerine hilatlar giydirilmesi, rtbe ve bahiler verilmesi kararlatrld. Bylece,
isyan sona ererken Ataullah Efendi birdenbire: Varn bir kere babulara ve
sergerdelere sorun, baka bir istekleri var m? dedi. Bunun zerine Ocak
ihtiyarlarndan drt kii sergerdelerin yanna gittiler. Onlar da: Neferlerimizle
konualm dediler. Tam bu srada stanbul kads Mehmed Murad Efendi asilerin
yanna gelip: Bundan sonra bu padiahtan gven beklenebilir mi? deyince meselenin
ekli birdenbire deiti.
Ekyann ncleri kzgnlkla eyhlislam Ataullah Efendinin yanna gidip Sultan
Selim saltanatn koruyucusu deildir. Devletin idaresini bir takm zalimlerin eline verdi.
Kendisi zevk ve elence ile meguldr. Devleti elinde tutanlar ise halka eitli
ikenceler yapyorlar diyerek hilafetinin shhat ve shhatsizlii konusunda fetva
istediler. Toplantda bulunanlarn ou ayn fikirde olduunu belirtince Ataullah Efendi,
Sultan Selimin tahttan indirilmesi iin fetva verdi. Bb- lide bulunan bir ksm
ulema At Meydanna gelip halin doru olmadn asilere anlatmaya alrken bu
srada Kabak Mustafann arkadalarndan Bayburtlu Sleyman Padiah ile kul
arasna nefsniyet girdi, imden sonra ne o bize padiahlk edebilir ve ne de biz ona
kulluk edebiliriz. Hemen bu hususa bir balant verelim diye konumutur.213
Tam bu srada At Meydannda Sultan Mustafann padiahlna Fatiha okuyup asker
bir azdan min demiti. Ataullah Efendi yanna iki bin kii alp saraya yolland. Oraya
varlnca bayraklar Bb- Hmayunun iki tarafna dikildi. Hal haberini Sultan selime
Anadolu Kazaskeri Mehmed Hafid Efendi haber verecekti. Kzlar aasna Sultan
212
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2082-2087; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 28142815; Mustafa Baydar, a.g.e. , s. 106-107; A. Cevat Eren, a.g.e. , s. 455; Enver Behnan apolyo, a.g.e. , s.
359; aatay Uluay, a.g.e. , s.157; Mustafa Mftolu, a.g.e. s. 152-153
213
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2814-2815; Cemal Kutay, a.g.e., 223-227; Erdoan
Tokmakolu, a.g.e., s. 251-253; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. , s. 382-384; Read E. Kou, a.g.e., s.
310-313; aatay Uluay, a.g.e. , s. 156
72
Mustafa clus etmedike askerin dalmayacan yazp gnderdi.
Aa, tezkereyi
amadan snnet odasnda bulunan III. Selime verdi. III. Selim tezkereyi ap okuyunca:
Allahn takdiri budur diyerek Harem-i Hmayuna gidip tac ve tahtn Sultan
Mustafaya vererek tebrik etmitir 29 Mays 1807.214
2.5. Drdnc Mustafann Tahta k ve Asilerin Tayinleri ve dller
IV. Mustafa, I. Abdlhamitin byk olu ve II. Mahmudun aabeyidir. 27 yanda (29
Mays 1807) iken tahta gemitir.215 O gn has odadan Sleyman Aa ve Tayfur Aazade Ali Bey ile Tayfur Bey mbeyincilik hizmetine getirildiler. Tayfur Beye ayrca
ba kitbetlik hizmeti de verilmiti. Ertesi cumartesi gn sabahleyin yine Et
Meydannda toplanld. Ocakl ile birleip bir meclis kuruldu. Boaz sergerdelerine
stekleriniz ne ise padiah tarafndan izin verilecektir. diye onlara teminat verildi.
Kabak Mustafa Aa, Rumeli kaleleri nezaret ve aaln istedi. Hemen turnacbalk
payesiyle kendisine istei verildi. Serkerdelerden Arnavud Ali de Anadolu tarafndaki
kalelerin nezaret ve aaln isteince ona da Anadolu kaleleri aal verildi. Dier
serkerdelerden Bayburtlu Sleyman Aaya tersane-i amire sancak kaptanl verildi.
Memiin istei sorulduunda bin altn isterim, baka ey istemem demi ise de yz
yirmi ake yevmiye ile haseki tekdl grevine raz oldu. Bu sekerdelerin yannda
bulunan on yedi avu altmar, ellier, krkar ake yevmiyeler verilmitir.
216
Yenierilere 180.000 kuru clus bahii, yamaklara da 100.000 kuru ihsan verildi. Asi
liderleri olan baz kimselerde bol bol bahi aldlar. 217 Bylece isyanclarn istekleri
yerine getirilmi ve isyanclar dalmtr.
Musa Paa, askeriyenin iten elini ekip kendisinin makamnda serbest kalmasn
istemekteydi. Bunun iin Et Meydanndaki isyanclar daldktan sonra Rumeli
Kazaskeri Muhtar Efendi, Nakibl-eraf Drr-zde Abdullah Efendi, Anadolu
kazaskeri Hafid Efendi, stanbul payelilerinden Mnib Efendi ve stanbul kads Murad214
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2087-2089; Ubedullah Kumn, a.g.e., s. 57-58; Rza Nur Toker,
Trk Tarihi, C. 3-4, Toker Yaynlar, stanbul 1994, s. 169; Adil en, Osmanlda dnm Noktas III.
Selim Hayat ve Islahatlar, Fecr Yaynlar, Ankara 2003, s. 66; Enver Behnan apolyo, a.g.e. , s. 360
215
Ziya Nur Aksun, a.g.e. , s. 96; Ylmaz ztuna, Byk Osmanl Tarihi, s. 112; Enver Behnan apolyo,
a.g.e. , s. 363; Abdurrahman Dilipak, htilaller Dnemi, Beyan Yaynlar, stanbul 1991, s. 29; Necdet
Sakaolu, Mustafa IV Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, C. 2, YKY, stanbul 1999,
s. 277
216
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., C. 4, s. 2092-2093
217
Vahid ubuk, Kurulutan Cumhuriyete Byk Osmanl Tarihi, C. 7, Emre Yaynlar, stanbul 2002, s.
326
73
zde Efendi eyhlislam konana davet olundular. Kaymakam Musa Paa da hazr
olduu halde eyhlislamlkta yaplan toplantya Sekbanba Arif Aa ve ocakl ileri
gelenleri de arlmt.218
Yaplan grmeler sonucunda 31 Mays 1807de isyanclar ile padiah arasnda ilgin
bir szleme imzaland. Hccetin metin ksmnda Nizm- Cedite kar gelmelerinin ve
hep birlikte hareket ederek onu ortadan kaldrmalarnn sebebi u ekilde aklanmt.
Toplanan kurulun Hccet-i eriye diye bilinen belgeyi oluturmalarnn ve olaylarn
ortaya kmasnn sebebini ve hatta devlet adamlarnn dahi bu yeni duruma kzmasnn
sebebi udur: Fethedilen araziden devlete ayrlan ksm itibariyle Nizm- Ceditin
finansman iin rad- Cedit namyla kurulan hazineye ayrlmasndan dolay, ileriyi
gren devlet adamlarnn bunun ne kadar olumsuz bir durum olduunu ve Nizm-
Cedit tabiriyle sonradan karlm adetleri ve kendileri sanki bir tlsm, efsun gibi
devleti kurtaracaz demeleri ve yaptklar planlar ile eylemleri bo bir uratan baka
bir ey deildir. Ayrca rad- Cedit hazinesi de halka zulmden baka bir ey deildir.
rad- Ceditin amac ve neticesi sadece Nizm- Cedit ricalinin nefislerine kaynak
oluturmakt. Ayrca bunlarn Hristiyan devletlerle mnasebeti Mslmanlar ok
zmtr. Ayrca anl bir gemie ve baarlaryla bilinen Oca da rktmtr. Sultan
Selim Hann dahi gzel tavr ve vaatleri ortada kalm, hzla eski ananelerden
uzaklamtr. Sultan Selim Hann erkn hep kendi menfaatleri dorultusunda hareket
etmilerdir. Bunlar zevk ve sefaya dalm, gsteri iin yarr olmulardr.
Eskiden Osmanl Devletinde Ocak alkanl ve baarlaryla bilinir ama imdi ise
Ocan aalar ve asker slah diye getirilen yeni dzene, isyan etmektedir.
Ulema ve Devlet ricali ile birlikte devletin kt durumdan kurtulmas, lazm olan
intikam ateinin alevlenmesi ve sonuca ulamas iin bizzat Sultan Mustafa Han
Hazretleri dahi faaliyette bulunmutur. Bu srada Nizam Cedit halka eziyet etmekte ve
cefa getirmekteydi. Halk perian olmu buna kar Nizm- Cedit ricali ise lks ve
elenceyle hayatlarn devam ettiriyorlard. Ayrca Ocakta ise haksz kayrmalar
yapmlard.
218
Ylmaz ztuna, Byk Osmanl Tarihi, s. 112
74
Bu olumsuz gidiat nedeniyle byk limler isyana nclk etmi ve akl danman
olarak rol alm ayrca isyan sonuca ulancaya kadar aktif olarak almlardr. syan
hazrlnda olanlar isyann baarya ulamas ve Sultan Mustafann tahta gemesi iin
kendi aralarnda anlamlardr. syan baarya ulap bu sened imzalanmtr.
IV. Mustafa bizzat Hccet-i eriyeyi onaylam ve eyhlislam, kaymakam ve ulema
tarafndan imzalanmasn bizzat istemitir. Sultan Mustafa, hccette mademki yenieri
kullarm bu hccette geen ve herkesin bil ittifak onaylad karlkl karlar olan bir
senedi imzalayp artlarn kabul ettiklerine gre bundan sonra eski zamanlarda olduu
gibi Yenierilerin saltanat seniyeme mdahale etmeyip kendi fermanlarna riayet ve
zabitlerine herhalde itaat ederler diye belirtmitir.
Ayrca Bu Hccet-i eriye ile Nizm- Ceditin zararl oluu, gerekletirilen
eylemlerin bu yanl dzeltmek iin yapldndan dolay su olmad, bundan sonra
askerin devlet ilerine karmayacana, karrlarsa da er ve subaylarn padiah
tarafndan
cezalandraca
belirtiliyordu.
Ayrca
Sultan
Mustafa
bunlara
bu
yaptklarndan dolay hibir surette mesul olmayacaklarna dair Allahu teala ve iki cihan
serveri Peygamberimiz zerine yemin ile garanti vermitir. 219 Mnib Efendinin
hazrlad iki nsha senedin bir nshas eyhlislam, kaymakam ve ilmiye snf
mensuplar tarafndan mhrlendi ve padiah tarafndan da hatt- hmyun ile tasdik
olundu. Padiahn nshas alayla Aa kapsna gtrlp merasimle okunmu ve aalara
hilatlar datlmtr. Fakat zorbalar buna ramen devlet ilerine karmaktan geri
kalmamlardr.220
2.6. Alemdar Mustafa Paann Serdar Ekrem ile stanbula Hareketleri ve Bu
Hususta Ruscuk Yarannn Faaliyetleri
Yukarda ordunun nasl Edirneye geldii anlatlmt. Serdar- erkemin Ruscuk
yranna olan gveni tamd. Serdar- erkemin itimadn kazanan Ruscuk yaran,
grmeler esnasnda Edirnede ordu heyetini idare edebilecek zahirenin az olduunu
ve hatta hlihazrda muntazaman zahire tedarik edilemediini belirtiyorlard. Bu duruma
219

Ylmaz ztuna, II. Mahmud, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1989, s. 23-24; Ziya Nur Aksun,
a.g.e. , s. 97; smail Hami Danimend, a.g.e. , s. 88 ; Ubedullah Kumn, a.g.e., s. 60-63; Alan Palmer,
Osmanl mparatorluu (Son Yz Yl) Bir kn Yeni Tarihi, ev. Belks orak Dibudak, Acar
Matbaaclk, Altnc Basm, stanbul 1997, s. 79-81; Vahid ubuk, a.g.e. , s.324-325
220
75
inanm olan Serdar- Ekrem karar verildii ekilde ordunun stanbula hareket etmesi
hususunu padiahtan sorulmasn toplantda dile getirmise de Ruscuk yaran byle bir
durumun padiahtan sorulmas halinde iin danma meclisine aksedeceini bu durumda
ise Ataullah Efendi ile kazaskerlerin nfuzlu ocak aalaryla ittifak ederek ordunun
gelmesine msaade etmeyecekleri bilindiinden Refik Efendi sadrazamla gizlice
grerek zat ahane ordunun darda oluundan istifade ile devlet ilerini ele geiren
bilgisiz kiilerden huzursuzdur.
stanbula dnmenizi temenni etmekte, armak iin frsat gzetmekte olduunu baz
yaknlarndan iittik. Sizin stanbula dnnzden padiahn son derece memnun
kalaca phesizdir. Bu hususta emin olunuz. Ben kefilim. Fakat sorulduu vakit i
pheye der diyerek sadrazam ikna etmeyi baarmt ve stanbuldan izin
istenmesinden vazgeilerek arlk arkadan gelmek zere sratle gidilmeye karar veridi.
te bu srada daha nce Ruscuk yarann hazrlad plan mucibince Alemdar Mustafa
Paa: yle ise ben de beraber gidip te efendimizin didr hmayunlarn greyim ve
hkipyi hnelerine yz sreyim der demez bu duruma sevinen Ruscuk yaran,
Alemdar Mustafa Paann ordu ile gelmesindeki faydalar sayarak sadrazam ikna
etmeyi baarmlard. leri gelenlerin ounun haberi bile olmadan seher vakti Serdar-
Ekrem elebi Mustafa Paa ile Alemdar Mustafa Paa, arhac Ali ve Bayram Paalar
ordu ile aniden stanbula doru harekete gemilerdir; geriden gelen Alemdar Mustafa
Paa kuvvetlerinin mhim bir ksm kendisiyle beraberdi.
Ordudaki memur ve yazclarn ou bu hareketten habersizdi. Sabahleyin yataktan
kalkp durumu rendiklerinde sersemleyerek birbirlerine yahu ordu kalkm, diyorlar
asl var m? diye sorarlarken kimileride ordunun hareket etmeyeceine inandklar iin
bu duruma inanmayarak kahvelerini yudumluyorlard. Kimisi de le ey olmaz, var,
sen kendini papucu byye okut eklinde ararlnda muhabbet geiyordu.221
2.7. Kabak Mustafa Paann ldrlmesi
Ordunun hareketinden bir iki gn nce Alemdar Mustafa Paa boaz nazr Kabak
Mustafa Aay ldrmesi iin Boaz hisar yn Hac Aliyi birka yz sekban ile
Dou Karadeniz boazndaki Rumeli feneri kalesine gndermiti. Hac Ali ve adamlar
221
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 112-113; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. 4, s. 2194-2195
76
Fener kalesi nne vardlar ve atlarn oradaki deirmen duvarlarnn gerisine balayp
Ketenciolunun klavuzluu ile kalenin d mahallesine girdiler.
O civarda bulunan kahveye bir adam gnderdiler geceleri orada geceleyen yamaklardan
kimse olup olmadn anlamak istediler. Giden adam iki kiiden baka kimsenin
olmadn haber verdi. Ketenciolu on adamla kahveyi sessizce basp yatanlar
balayarak Uzun Ali Aann yanna getirdiler. Bunlar kalenin yamaklarndan iki hayta
ve bir oduncu idi. Bu kiilerden Kabak Mustafann kalm olduu yer renildi.
Gece ilerleyen saatlerde Uzun Ali ve arkadalar Kabaknn kald evi gayet sk bir
ekilde kuattlar. O gece orada kalm olan adamlardan ve Kabaknn
yardmclarndan birka kiiyi karanlkta yakaladlar. Padiahtan emirle geldim,
grlecek iimiz var diyerek harem dairesine saldrdlar ve Kabaknn yatak odasna
girdiler. Sekbanlardan biri ilerleyerek uykuda olan Kabaknn ban gvdesinden
ayrd. Ketenciolu kesik ba alarak Alemdar Mustafa Paaya yetitirmek iin sratle
yola kt.222
Georg Oulukyann Ruznamesinde bu olay yle anlatlr: Saly arambaya
balayan 1 Temmuzda, Mustafa Paann (Alemdar Mustafa Paa) 300 svarisi, ani
olarak Rumeliden Fenere geldiler. Svarilerin bir ksm dada durdu, bir ksm da,
balarnda Vize yn Hac Ali Aa olduu halde kye girdi. Onlar geceleyin
kahvehaneleri ve dier yerleri dolaarak adam aramlardr. Nihayet, Kabaknn
evinde olduunu anlaynca evi sarmlar. Sabahn erken saatinde, bir adam evden
kmak iin kapy anca, darda bekleyenler derhal ieri dalmlar, davranmayn
diyerek bir uak ile dier adamlar tutarak silahlarn ellerinden alm ve : Padiahn
emri vardr, kendisini isteriz diyerek daylarn sormulardr.
Evin iinde bir grlt kopmu, daynn adamlar korku ve aknlk iinde iken,
haremde uyumakta olan Kabak, grltden uyanm ve arandn anlaynca
pencereden atlayarak kimseye grnmeden hamamcya ait olan yandaki eve girmitir.
Paann adamlar da, selamlk dairesindeki adamlarn iini grdkten sonra harem
222
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 14-15; Osmanl Padiahlar Ansiklopedisi, s. 594-595; Resimli-Harital

Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2824; Mesut Talaslolu, a.g.e. , s. 76; Mustafa Baydar, a.g.e. , s. 108;
Mehmet Maksudolu, Osmanl Tarihi 1289-1922, Elif Yaynlar, s. 381; Tekin Erer, Trkiyede Parti
Kavgalar, Tekin Yaynevi, stanbul 1966, s. 27; A. Cevat Eren, a.g.e. , s. 456; Mustafa Mftolu, a.g.e.
, s. 145; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 181
77
dairesini de aratrm, Kabaknn kars lmle tehdit edilerek Kabakn Mustafann

sakland yeri sormular, kadnda, korkusundan, onun kat yeri gstermitir.
Paann askerleri, gsterilen eve koarak kapy alnca, Kabak, gelenleri kendi
adamlar zannederek, pencereden: o gelenler gittiler mi? diye sormu ve aadakilerin
gittiler sen aa gel, sana syleyeceklerimiz vardr szleri zerine gecelik entarisi ile
aa inince derhal yakalayp kfrler savurarak gtrmlerdir. Bana geleceini
anlayan Kabak: Aman yoldalarm, brakn bir abdest alaym diye yalvarm, fakat
buna kulak asmayan adamlar onu kendi evine gtrerek harem dairesinin iinde ban
kesmi ve iki kii kellesini alp gitmilerdir. Kabaknn kellesinin orduya
gtrld rivayet edildi ve bir klesi de tutulup gtrld.
Bu iler bittikten sonra, yn, Kabaknn evinde, askerlerde kyllerin evlerinde
oturmu, atlarn balam ve istirahate ekilmiler, kyller de ar pazar am ve
herkes kendi iine gcne bakmaya balamtr.
Dier kalelerin daylar, olan bitenden haberdar olunca Fenere gelerek yn Hac
Aliye: Daymzn ban kestin, varln talan ettin ise de, ne yapalm padiah emridir.
Yalnz, u ferman gster de biz de grelim dediler. yan: Sizin anlayacanz ey
deil, bilmenize lzum yoktur deyince, ilerinden birka kii ehre inerek olan biteni
eyhlislama anlatm ve hkmet emri ile yaplp yaplmadn sormulardr.
eyhlislam: Hkmetin bundan haberi yoktur. Onlara krcali (Rumeli askerlerine ve
dolaysyla Alemdarn maiyetine verilen addr.) derler ve daima byle iler yaparlar
yaparlar cevabn vermi. Bunun zerine, tabyallar: Bu ilere tahammlmz yoktur,
gidip dveceiz deyince, Efendi, Size emrimdir, dvn ve korkmayn, nk
devletin bundan haberi yoktur deyip tabyallarn yardm isteklerine de taynnz
gndeririz, siz ancak adam bulmaya bakn223 cevabn vermitir. Hakikaten de ayn gn
kalelere mavna peksimet gnderildi.
Tabyallar, eyhlislamn szleri zerine derhal Galataya getiler ve orada bulunan
eriklerine her eyi anlattlar. Silahn alan gizlice Fenere gitti ve hepsi orada
toplandktan sonra, 2 Temmuz aramba gn, akamst, dvmeye baladlar.
Vaziyetin ani deiikliini gren Mustafa paann adamlar evlerin iinden, tabyallar
223
Georg Oulukyann Ruznamesi, s. 24
78
da dardan dvmeye baladlar. Tabyallar kendilerinin krld, dierlerine ise bir

ey olmadn grnce, toplar kaleden dar kartarak evlere yal paavralar atmaya
baladlar. Bu feci manzaray tarif etmek imkn haricindedir, nk Kavak ve
Saryerden Yenikye kadar sava grltsn duyan Mslman ve reaya btn halk,
ev barklarn terk ederek teye beriye kayordu, kaanlarn bir kay da batt ve
ilerinden hepsi bouldu.
D esnasnda, yn Hac Ali, altm yanla beraber Fenerin iine snd, kalan
askerleri de daa katlar. Bu vaziyette bir taraftan yangn yaylyor, dier taraftan da
sava devam ediyordu. Tabyallar kaleden topla, dadakiler de tfenkle iddetli bir
ekilde dvyorlard. Pazar akamna kadar gece gndz devam eden bu savan
grlts skdar ve Tophaneye kadar duyuluyordu. Nihayet, kuledekiler gece
karanlnda dar frlayarak iddetli bir ate mubadelesi iinde Bahekye doru
uzaklatlar. Rivayete gre, tabyallardan yz, Paann askerlerinden ise 13 kii
lmtr. Bu beklenmedik olayn nedenini ne byk, ne de kk, kimse anlamad.224
Kabak Mustafann ldrlme hadisesi stanbulda byk bir heyecan yaratt.
stanbula gelen yamaklarn ileri gelenlerinin srar ile eyhlislam ve sadaret
kaymakam hemen saraya bavurarak bu konuda padiahn bilgisinin olup olmad
soruldu. Padiah tarafndan Sadrazama Kabaknn ordu emri ile idam edilip
edilmedii soruldu. Sadrazamdan gelen cevap bunun ordu emri ile yapld ancak
yamaklarn isyan karma ihtimalinden dolay ordunun stanbula gelene kadar bu
olayn gizli tutulmas kararlatrld225 bildirilmiti.
2.8.Alemdar Mustafa Paann stanbula gelii ve syanclarn Cezalandrlmas
Sadrazam elebi Mustafa, Ruscuk yarannn tavsiyesine uyarak ordunun stanbula
giriinden bir gn nce, kararlatrld gibi stanbula ordunun geleceini haber
verecek olan Hac Ali Aay stanbula gndermiti. 18 Temmuz gn akam
stanbula ulaan Hac Ali Aa saraya giderek ordunun stanbula gelmek zere
orludan Silivriye doru km olduunu bildirdi. Kabak hadisesinin okunu
atlatamayan stanbul bu haberle yeni bir okla daha karlat. Bunun zerine
eyhlislam ve Kaymakam Paa saraya davet edilerek durum onlara bildirildi.
224
225
Georg Oulukyann Ruznamesi, s. 24-25

BOA, C.SM., Dosya No: 9/A, Gmlek No: 470
79
Bu grme esnasnda kaymakam ile eyhlislam: Hodbehod byle bir harekete

cesaret trl trl mazarrat muciptir, amma izni hmyun ile olmu ise baka
keyfiyetti226 diye padiahn izni olup olmadn sormalar zerine padiah daha nce
Behi Efendinin stanbula geliinde syledii gibi izin yazmadm diyerek onlar ikna
ettikten sonra yarn ulema, yenierilerin bykleri ile sekbanba ve dier vkel davet
edilerek yaplacak toplantda ne karar verilirse bana bildirilsin diye emretti.
Ertesi gn ad geen bu kiiler eyhlislam konana davet edildiler. Bu kiiler Kabak
hadisesinin konuulacan zannedip ona gre hazrlanmlard. Fakat ordunun Alemdar
Mustafa Paa ile birlikte dnmekte olduu bilgisi verilince hepsi arp ne yapacaklar
konusunda dnmeye baladlar. Bilhassa ordunun darda olmasndan istifade ederek
nfuz sahibi olanlar, ordunun gelmesiyle zararl kacaklarn bildiklerinden dolay
eitli fikirler ileri srmlerdi.
Kimi Hatt- hmayun ile geri evrilmelerini, kimi byle rza hilafna hareket eden
ekyann yaptklarnn kanun ve devlete aykr olduunu belirtti, bazlar da askerle
kar koymak ve stanbulun kaplarn kapatarak ehre girmelerine mani olmak
lzumunu ileri srerken, kaymakam, bugn Silivriye gelecekler ve Sal gn stanbula
girecekler diyerek tedbir almak iin ok ge olduunu belirtmesi zerine hepsi demin
dediklerini unutup ncekilerinin tersine gr belirttiler: Elbette lzum grlmezse
gelmezler ve ihtiya duymazsa klfet yolunu tutmazlardderken bazlar da: evet, evet
le ya. Fakat kaide olduu zere sanca erif daveti iin adam gndermek lazm gelir
demeleriyle bunun zerine karar verilerek Rikab- Hmayuna bildirildi. Ayn gn
padiah tarafndan hazine vekili Nezir Aa davet iin gitti ve pazartesi gn geri
dnd.227
(1808 Temmuz) Cemaziyelevvelin yirmi bei Sal gn ordunun stanbula girmesi
kararlatrldndan o gn eyhlislam Ataullah Efendi, kaymakam Einli Mustafa
Paa, kazaskerler, ileri gelenler ve devlet adamlar karlama merasimi iin ncirli
iftliine gittiler. Orada Serdar- Ekrem ile konutuktan sonra Alemdar Mustafa
Paann adrna ynelmilerdir. Bunlar adra yneldikleri zaman Alemdar her ne
kadar devlet dp ve merasimini yeterince bilmiyorsa da Kse kethda Ahmed
226
227

Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C.4, s. 2196
80
Efendinin yardmyla adrndan birka adm ne karak onlar karlad ve adrna

davet etti.228
eyhlislam Ataullah Efendi Alemdar Mustafa Paaya hrmet sebebiyle daha geride
bir yerde oturmak isteyince Alemdar Mustafa Paa Efendi Hazretleri ltfedip buyurun,
sizler hem ya byk, hem ii byk zmredensiniz. Onun iin sizlere hrmet ve itibar
etmek byklerin ve kklerin vazifesidir eyhlislam Ataullah Efendi bu szn
samimi olarak sylendiini fark etmeyerek bundan gocunup hakkndaki suizanna
atfeyliyerek mteessir olmutu.229
Sultan Mustafa mutat zere Sanca erifi ve orduyu ncirli ile Davutpaa arasnda
Krk kavak mevkiinde karlad. 230 Serdarekrem elebi Mustafa Paa ayak pp
sanca padiaha teslim etti; kendisine mutat zere sorgu verildi; bunu mteakip
Sadrzamn delaletiyle Alemdar Mustafa Paa da ayak pt. Bundan sonra merasim
son buldu nce Sultan Mustafa sarayna dnd ve ondan sonra Sadrzam alay ile
stanbula girip doruca saraya giderek sanca padiaha teslim ettikten sonra Babliye
geldi.
Alemdar Mustafa Paa ordu ile stanbula girmedi. aramba ve Perembe geceleri
rpcdaki kendi ordughnda kald. Maysn yirmi yedisinde Perembe gn
Alemdar Mustafa Paa byk bir debdebe ile Bab- liye geldi. Bu gsteri, paann
giydii ssl resmi elbise ve karlama merasiminden ziyade kendisine refakat eden be
alt bin kadar seme ve mkemmel silahl asker sebep oluyordu.
Bu srada Bab- lide birka saat duran Alemdar Mustafa paa daha nceden
planland gibi Rumeli kazaskeri Arapzade Arif Efendi Saray- hmayuna davetle
padiahn huzurunda Ataullah Efendinin yerine eyhlislamla getirildi. Sonra da
Alemdar Mustafa kararghna dnd.231 Alemdar Mustafa Paa askerlerinin sokaklarda
acayip kyafetlerle gezmeleri ve Alemdarn sertlii ortal sindirmiti. stanbulda
bulunan kaldrm kabadaylarnn sesleri kmaz olmutu. Ataullah Efendinin ilk azline
tepki gsterenler imdi tekrar azledildiinde ise seslerini karamaz olmulard. Keza
228
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. 4, s. 2197

A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 16
230
Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 182; Vahid ubuk, a.g.e. , s. 335-336
231
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 118-120; Burak Evren, Surlarn te Yan Zeytinburnu, stanbul
2003, s. 232-233
229
81
Kabak Mustafann idamndan dolay homurdanan ocakllar artk seslerini karamaz

olmulard.
Alemdar Mustafa Paa ile Sadrazzam anlamlard. Bu gizli anlamaya gre
stanbulda padiah ile sadrzam aleyhtarlaryla hkmet ilerine fuzuli karanlar tedip
olunacaklar ve bu i bittikten sonra Alemdar Mustafa Paa yine Tuna boyuna eski
vazifesine dnecekti. Ruscuk yarannn etkisindeki Alemdarn gerek amac ise Sultan
Selimi tekrar tahta geirmekti. Bu anlamadan dolay sadrzam pek memnundu.
Alemdarn sadece bu i iin geldiine inanyordu. Gerek stanbul halk, gerek saray da
ayn kanaatteydiler.
Sultan Selimin halinde rol oynayanlar srgn edilmeye balandlar. Rumeli kazaskeri
Mahmud avuzde emseddin Efendi Bursaya ve Sadr- Anadolu Lahumi Ali
Efendizde Mahmud Nureddin Efendi Ktahyaya, yine sadr Anadolu payelilerinden
Hoca Mnip Efendi Ankaraya srgne gnderildi, bazlarna da gzda verildi. Aygr
imam lakabyla hret bulan padiahn ba imam Dervi Mehmed Efendi imamlktan
atlarak yerine ikinci imam Tatar Hafz Ahmed Efendi ba imam ve mezzin ba
Abdlkerim Efendi ikinci imam oldu. Sadrzam elebi Mustafa Paa bu faaliyetlerden
memnundu. nk stanbuldaki mtegalibenin kendi hakknda iyi dnceye sahip
olmadn biliyordu.232
232
82
BLM 3: ALEMDAR MUSTAFA PAANIN BABIL BASKINI

VE II. MAHMUDUN TAHTA IKII
3.1. Alemdar Mustafa Paann Babli Baskn, Yaanan Olaylar ve III. Selimin
ehit Edilmesi
Alemdar Mustafa Paa stanbula geldii gnden itibaren Ruscuk yarannn yapm
olduu plan erevesinde hareket etmi ve buna gre aziller gerekletirmiti. Bu plan
erevesinde sra Kaptanderya Seydi Ali Paaya gelmiti. Bu kiinin azlini Alemdar
Mustafa Paa Sadrzamdan istemi ve bu istei hemen kabul edilmiti. Fakat hem
Sultan Mustafa hem de validesi, Seydi Ali Paann ileride kendilerine yarayacan
syleyerek azl edilmemesini sadrazama sylediler.233 Bunun zerine sadrazam, Alemdar
Mustafa
Paaya:
Mukavelemiz
zere
mtegalibenin
ortadan
kaldrlmasna
tarafmzdan ne derece dikkat edildii hatrlardadr. Fakat hali hazr duruma gre baz
hususlarn geri braklmas lzumu hsl olmutur. Kendileri selametle dnsnler ben
burada istediklerinden daha l ilere nasl nizam veririm grsnler. Bundan byle artk
bu taraflarda kalmalarna sebep kalmad demesi zerine Alemdar Mustafa Paa
hiddetlenerek: Bizim anlamamz devleti mtegallibeden temizleme artna baldr.
Dnmzde bunun temininden sonradr diye cevap verdi. 234 Bylece Alemdar
Mustafa ile sadrazamn aras iyice ald. nk sadrazam elebi Mustafa Paa byle
bir vaziyet karsnda kalacan hi tahmin etmemiti.
Bu hadiseden sonra 27 Temmuz 1808 aramba gn sadrazam ikindi namazn klmak
iin Bb- lideki dairesinde abdest alarak kuruland srada kendi adamlarndan
birisi, baz hayrhahlarn bir sr tevdi etmek istedikleri halde cesaret edemediklerini
syledi. Bunun zerine sadrazam onlardan birini yanna ararak gizli gizli konutu.
Bu adam sadaret kethdas Refik Efendinin dairesinden szan bir habere gre Alemdar
Mustafa Paann asl maksadnn Sultan Selimi tahta karmak olduunu ileri
sryordu. Bu haberi alan elebi Mustafa Paa telala derhal saraya koarak meseli
Sultan Mustafaya at. Fakat saray erkn batanbaa yle inandrlmlard ki
Sadrazamn telana ehemmiyet veren bile olmad.
233
234
Vahid ubuk, a.g.e. , s. 336; Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 120-121

83
Bunun zerine Sadrazam Saray erknndan Nezir Aa ile Hac Ali Aay Bb- liye
ararak iin vahametini anlatt ve: iten geiyor, evketmeb Efendimiz bana
ruhsat buyursun, imdi deruni stanbulda bulunan Refik Efendi ile refiklerini idam
edeyim, harite yalnz Alemdar ile Ramiz Efendi kalr, stanbul kaplarn kapatrz ve
ocaklu ile ittifak ederek anlarn dahi aresine bakarz ve illa sonra nedamet ekilir
demise de Alemdar Mustafa Paann Sultan Selimi ldrmek iin geldiine inanm
olan Nezir Aa, Sadrazamn evhama kapldn ve bundan dolay rahatsz olmamasn
tavsiye ederek Bb- liden ayrlmlard.235
Durumu haber alan Refik Efendi hemen Ramiz Efendiye haber vererek harekete
geilmezse neticenin vahim olduunu bildirdi. Bunun zerine Alemdar Mustafa Paa
ertesi gn yani 28 Temmuz 1808 seher vakti on be binden fazla askerle stanbula
girerek doruca Bb- liye giderek arz odasna kt. Arz odasnda bulunan sadrazam
elebi Mustafa Paaya bararak: Bre herif mhr hmayunu ver der demez elebi
Mustafa Paa heyecanlanp ararak elini koynunda ve koltuunun altnda dolatrarak
nihayet mhr hmayunu karp teslim etti. Alemdar Mustafa Paa elindeki mhr ne
yapacan bilmediinden elinde mhr saa sola baknd srada Refik Efendinin
talimatyla mhr avuba Tahsin Efendiye teslim etti. elebi Mustafa Paay ise
maiyetindeki yndan Bonak Aa ile rpcdaki kararghna gnderdi. Ayn zamanda
Tahsin Efendinin tavsiyesiyle eyhlislam ile vezirleri davet etti.
Meihat makamna yeni gelmi olan eyhlislam Arapzde Arif Efendi nazik ve elebi
bir kimseydi. Sadrazamn urad muameleyi duymu bulunuyordu. Etrafn saran dev
gibi Rumeli ynlaryla yola kp korku iinde Bb- lide arz odasna gelir gelmez
Alemdar Mustafa Paa: Din ve devlete ait ilerimiz vardr. Nezdi hmayuna gitmek
gerekli kalk gidelim deyince durumu anlayan eyhlislamn dizlerinin ba zld ve
ne yapacan ard. Alemdar Mustafa Paa ise onun bu durumuna kzarak : Arap
olumu sun nesin kalk diye barnca Arif Efendi iyice ararak iman tazeleyip kalkt
ve kendine gelemeden onu takip etti.236
235
A. Cemal Erksan, a.g.e, s. 17-18; smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 121-122; A. Cevat Eren, a.g.e. , s.
456; Mustafa Mftolu, a.g.e. s. 146; Ahmet Rasim, a.g.e. , 208
236
smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 122-123; A. Cemal Erksan, a.g.e, s. 18; Erdoan Tokmakolu,
a.g.e., s. 257; aatay Uluay, a.g.e. , s.160; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 182
84
Alemdar Mustafa Paann bu hareketi sarayda duyulunca byk bir tela hsl oldu,
acaba ne yapalm hangi tedbirleri alalm diye tartrlarken bu srada Alemdar Mustafa
Paa souk eme kapsndan saraya girdi. Orta kapda durup Darssaade aasn
(Kzlar Aas Mercan Aa) ararak: Btn ulema ve devlet bykleri, Rumeli aalar
ve Anadolu hanedanlar Sultan Selim Efendimizin clusunu istiyorlar. Buraya onun iin
gedik. Haydi, Sultan Selim efendimizi karn tahta oturtalm dedi ve peinden de
eyhlislam efendiyi de Sultan Mustafaya tahttan indirildiini bildirmek iin gnderdi.
eyhlislam Efendi IV. Mustafann huzuruna kp Alemdar Mustafa Paann
sylediklerini iletince Sultan Mustafa sinirlenerek: Bu fesadda sen de paa ile birlik
imisin ki nne dp de beni halletmee geldin. imdi seni para para ederim diye
bararak eyhlislam susturdu. eyhlislam Efendi durumu anlatmak isteyince bunun
zerine Sultan Mustafa: ykl git falan filan herif. imdi bu dernei dat ve paay
gnder. Yoksa seni yle yle ederim demesi zerine eyhlislam Efendi padiahn
yanndan perian bir halde kt. Sultan Mustafann yaknlar da sanki btn ii o tertip
etmi gibi se saya geri yolladlar.
Bu kt szler zerine sersemleyen eyhlislam dnp de telatan manasz szler
syleyince Alemdar Mustafa Paa kzarak: Bre mnafk herif sen ierde ii baka
kalba dkdn abuk git bu ie bir ekil ver deyince eyhlislam Efendi, bu hal ile
saray avlusunda biraz dolatktan sonra kendini toparlayp Alemdara padiahn ve saray
takmnn laf anlamak istemediklerini syleyebildi. Tam da bu srada Bb s-saadenin
kapandn grdler. Alemdar hemen koup kazma ve baltalarla kapnn krlmasna
almaya balad.237
Alemdar Mustafa Paa kapy krmaya alrken Sultan Mustafa ise yaknlarn etrafna
toplam bu derdin aresi nedir? Diye sorunca Sultan Selim ile Sultan Mahmud idam
edilirse tahtta kalrsnz. Hemen izin verin Harem-i Hmayuna girip onlar idam
edelim. Fakat idam ii bitinceye kadar Bb s-saade kapal tutulsun denilince Sultan
Mustafa bu fikri uygun bulmu ve Ak aalar kapsn kapatmtr. Ba uhadar
Abdulfettah ve hazine kethdas Ebe Selim ve Haremi hmayun aalarndan Nezir Aa,
Eybolu Mehmet adl ahs, Tebdil hasekisi Badatl Hacolu ve avadan
237
aatay Uluay, a.g.e. , s.160-161; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, 2826; A. Cemal
Erksan, a.g.e. , s. 20; Mustafa Mftolu, a.g.e. s. 146; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 183
85
bostanclarndan birka kii yanlarna alarak yirmi kadar kii olmulard. Bunlar Haremi
hmayuna gittiklerinde durum Harem aalar tarafndan renilmi harem aalar
hemen kzlar aas Mercan Aaya haber gnderdilerse de, kendisi de aslnda onlarla
birlik olduundan dairesine ekilmekle yetindi. Hlbuki haremin mesul kendisi
olduundan isteseydi kimseyi ieri almazd.
Bu srada Alemdarn naralar onun bulunduu yere kadar geliyor ve kap her an
krlmak zereydi. Mercan Aann engel olmad kiilere, bostanc ba Ali Aa
durdurmaya alt. Fakat ad geen kiiler kendisini dverek etkisiz hale getirdiler.
Daha sonra maksatlarn gerekletirmek iin hareme saldrdlar. Kzlar aas ortada
grnmediinden harem tevaileri de bir eye karmayp seyirci kalmay tercih
ediyorlard. 238 Yalnz ba lala Tayyar Efendi, Abdlfettaha yanaarak: Nereye
gidiyorsunuz?.. Bu sevdadan vazgeiniz. Bunun vehameti grlr ve pimanl ekilir
dediyse de: Evvel u Sultan Selim taraftarlarn bitirelim diyerek diyerek kl ile
zerine hcum ettikleri Tayyar Efendi hemen oradan kaarak uzaklamaya balad.
Nezir Aa: Braknz onunla uramaya vakit yok. Biz iimize bakalm diyerek
Tayyar Efendinin peine denleri geri dndrd.239
Harem dairesinin dehlizlerinden geerek Sultan Selimin odasn aramaya baladlar.
Tam bu srada Sultan Mustafa cariyelerinden birka kadn balarn rtm ve arkalarna
ferace alm olduklar halde bu katiller kafilesine yol gstermeye baladlar. 240 III.
Selimin dairesi nne gelen katiller, eski padiah tahsis edilen haremden ieriye
daldlar. Sultan Selimin yannda en sevdii haremi Refet Kadn ile cariyesi Pakize
bulunuyordu. Cniler yava yava odann ortasna doru ilerlediler.
Sultan Selim banda vre sarlm bani bir sark, arkasnda yeil yollu bir entari,
stnde ksa krk, ayanda mestleriyle orackta duruyordu. Yznde renk kalmam,
sapsar olmutu. Bir elini belindeki al kuaa sokmu duruyordu. Daha fazla
dayanamad: Cellad msnz? diye sordu. Zenci Nezir Aa: Fitne hep sizin
banzdan kopuyor Ne yapalm kader byle imi dedi ve yanndakilere: Ne
duruyorsunuz yahu Hadi balasanza diye bard. O srada cariye Pakize
bararak Sultan Selim ile katiller arasna girerek: Kymayn efendine diye feryat
238
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2826; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C.4, s. 2202
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2826
240
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s.21
239
86
ediyordu ve alyordu. Bu srada bir kl darbesiyle Pakizenin eli yaralanmt. Daha

sonra onu salarndan tutarak bir kenara attlar. Refet kadnda itilerek bir sedire
yuvarland. Sultan Selim ise tekbir getiriyor ve geri ekilmek istiyordu. Tam bu esnada
bir kl darbesiyle Sultan Selimin sa taraf yana aklamaya balayan sakalyla
beraber aa sarkt. Bu ilk darbeden sonraki kl darbeleriyle Sultan Selim yere
yuvarland. Refet kadn son bir gayretle ortaya atlmak istedii zaman Sultan Selim
vefat etmi bulunuyordu. Bu srada katillere yol gsteren Sultan Mustafann
mstefrielerinden Peykidil de orada bu manzaray izliyordu.241
Katiller Sultan Selimin cesedini minderin zerinde yayl bulunan iltelerden birinin
zerine koyarak drt ucundan tutup gtrdler.242 Sultan Mustafa, III. Selimin cesedini
Alemdar Mustafa Paann krmaya alt kapnn ald Arz odas nndeki
sofadaki tan zerine braktrmt. III. Selimin cansz bedeninin altna bir hasr
zerine de bir al rtlmt. Kap krlp ieri girildiinde III. Selimin cansz bedenini
gren Alemdar Mustafa Paa yklm bir vaziyette cesedin zerine alayarak: Vay
efendim! Seni tahta karmak iin nerelerden gelmitim. u gzlerim seni bu halde mi
grecekti? u Enderun halk denen hainleri kltan geirip cn alaym demi ve
bunu duyan askerleri tam harekete geecei srada Ramiz Efendi devreye girmitir.
Ramiz Efendi: imdi alamann sras deil tahtn yegne varisi olan Sultan
Mahmudu bulup clus edelim deyince Alemdarn akl bana gelmi ve askerlerine
emir vererek hemen ehzade Mahmudun bulunmasn emretmitir.243
3.2. IV. Mustafann Hal Edilmesiyle II. Mahmutun Tahta k
II. Mahmud, I. Abdlhamidin olu ve IV. Mustafann kardeidir. 23 Temmuz 1785
ylnda dnyaya gelmitir. Annesi ise Nak dil sultandr.
Yukarda deindiimiz gibi II. Mahmud, Sultan Mustafann emriyle III. Selimle
birlikte ldrlmek istenmiti. III. Selimin adamlarndan olan Tayyar Efendi yukarda
belirttiimiz gibi onlara nasihat etmek istemiti ama onlarn zerine yrmeleri ile can
241
Bu kadn Sultan Mahmud tarafndan bodurularak Kzkulesi aklarndan denize attrlmtr.

A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 21-24; Cemal Kutay, a.g.e., s. 233-236; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. s.
386; smail Metin, Osmanlnn Kanl Tarihi, Ant Yaynlar, stanbul 1996, s. 318-319; Hammer, a.g.e. , s.
183; Mustafa Baydar, a.g.e. , s. 109-110; Enver Behnan apolyo, a.g.e. , s. 366-367; aatay Uluay,
a.g.e. , s.162-163; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 184; Ahmet Rasim, a.g.e. , s. 210-211
243
aatay Uluay, a.g.e. , s.163-164; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2828; Mustafa
Mftolu, a.g.e. s. 147-148
242
87
havli ile kamt. Tayyar Efendi seferli dairesine doru kam, daha nce Sultan
Mahmudun lalas ve o tarihte seferli kethdas bulunan Recep Paazade Mehmet Beye
durumu anlatt srada ba imam Tatar Hafz Ahmet Efendi yanlarna gelmi ve
aralarnda anlamlar. Buna gre; Alemdar Mustafa Paa Ak aalar kapsn nasl olsa
kracak ve Harem-i Hmayuna girecek. O gelene kadar Sultan Selim ile Sultan
Mahmudu koruyalm.
Bunun iin Sultan Selim ile Sultan Mahmudu Harem bahesinden Kuaneye kar ve
arz odasna bakan dam zerine karlmalarnn gerektii kararna varlnca Sultan
Selimin yetitirilmelerinden olan ve Kuane adl yerde nbet tutan ad geen Anber
Aa ile yardmcs Haf sa Aaya durumu anlattklarnda onlarda hzla Hareme
gitmilerse de katillerin onlar gelmeden nce Sultan Selimi ehit ettiklerini anlaynca
bari ehzade Mahmudu kurtaralm diye o yne yneldiler.244
Sultan Selimi ldren katiller ise ehzade Mahmudu ldrmek iin onun dairesine
ynelmilerdi. Oraya vardklarnda ehzadeyi dairesinde bulamadlar. nk daha evvel
Sultan Selimin harem aalarndan Kasm Aa namnda biri ehzadeyi oradan karm
ve ehzadenin hizmetinde bulunan Cevri kadna teslim etmiti. Cevri Kalfann dairesi
savunmaya gayet msait idi. Cevri Kalfann dairesine kmak iin olduka dik ta bir
merdiven vard. Merdivenin darl, diklii, uzunluu ve merdiven bandaki ta
korkuluk mevkii mdafaaya gayet elverilidir. Cevri Kalfa ile ehzade Mahmud bu
daireye kar kmaz Kasm Aa, Hafz sa ve Anber Aa da arkalarndan yetiip
merdiven ban tutmulard. Bu suretle Cevri Kalfa ehzadeyi kurtarmak iin epeyce
vakit kazand.
ehzade Mahmudu arayan katiller Harem-i Hmayuna silahl mdafilerin girdiini
anladklarndan ehzadenin iini bir an nce bitirmek istiyorlard. Bunun iin
kendilerine yol gsteren cariyelerin yardmyla Cevri Kalfa dairesi merdiveninin alt
bana geldiler. Burada merdivenin Hafz sa ve Kasm Aa tarafndan tutulduunu
grnce: Aalar yol an. ehzadeyi ldrmeye ferman var, size zarar gelmesin
diyerek merdivenin alt bana yaklatlar. Kasm Aa: Geemezsiniz diyerek mdafaa
vaziyeti alnca bunun zerine Nezir Aa arkadalarna: Bre ne duruyorsunuz, ehzade
244
88
yukardadr. Baladnz ii yarm brakp da candan m vazgeersiniz unlar

syletmeyin diyince yannda bulunanlar kllarn ekip saldrmaya baladlar.
Bunun zerine Hafz sa ve Kasm bu hcuma yalnz mukavemet edemeyeceklerini
anladklarndan hzla basamaklar drder drder atlayarak yukarya ktlar. Kasm
merdiven bandaki ta korkuluu siper alarak mdafaaya balad ve eline geen eyleri
merdivenden kmaya alanlara atarak onlarn merdivenleri kmalarna mani olmaya
alyordu. Anber Aa ile Hafz sa ise dairenin kapsn bekliyorlard. ehzade
Mahmud ise bu kapdan baka girip kacak yeri olmayan ve dvme demir
parmaklklarla korunan bu dairenin iinde son dakikalarn yayor haldeydi. Tam bu
srada Cevri Kalfa devreye girdi245
Cevri Kalfa mdafaa iin bir ey bulamaynca hamam klhanndan bir kse kl alm
olduundan katiller hcum edince kl gzlerine atm ve biryandan da sa ve Anber
Aalara: Damdan karn Damdan diye baryordu. 246 Katiller gzlerini silip
tekrar amak istedike tekrar kl serperek onlar oyalam ve bunu frsat bilen Anber ve
sa Aalar da ehzade Mahmudu dam stne karmlardr. Bu boumada Selimin
att haner ehzade Mahmudun bir kolunu syrp gemi. Ayrca ehzade Mahmud
telala kaarken ban kapya arpm ve sa kann st de yarlmt.
Bu esnada Sultan Mahmudu Kuhane damnda gren ba imam Hafz Ahmet Efendi,
Mehmed Bey ve Tayyar efendi onu kurtarmak iin abalamaya baladklar srada Arif
Aann kuane ve mekhaneden bulduu merdivenleri bellerindeki kuaklarla
birbirlerine balayarak ehzade Mahmudu aa indirmilerdir. Hafz Ahmed Efendi
nne derek ve Mehmet Bey ile Tayyar Efendi koluna girerek II. Mahmudu Alemdar
Mustafa Paann yanna getirdiler.247
Alemdar Mustafa Paa gelenleri grnce: Bu gelen kimdir? diye etrafnfakilere
sorunca mam Ahmed Efendi ilerleyip: Sultan Mahmud Efendimiz budur. Nevbeti
hilafet kendilerinindir diyince Alemdar, Sultan Mahmuda yaklap eteini perek dedi
ki: evketl hnkrm, Cenab- Hak dmeni bedhhlarn makhur ve mdemmer
eylesn Enderun aalar kullarn terifi kudumuna bahettim. Eer bir dakika daha
245

Cemal Kutay, a.g.e., s. 238-241; Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 260-261; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e.
, C. 4, s. 2203; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. s. 390
247
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2203-2204; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 185
246
89
mbarek vechi prenverinizi grmeseydim efendime dahi bir zarar terettp etmitir
hulyasiyle Enderunu hmayun ire asla ziruh koymazdm. Lkin ona kyanlar kltan
geireceim diyerek Sultan Mahmudun karsnda el balad. Bunun zerine Sultan
Mahmud: Paa, ben anlar bulup sana gnderirim. Sen askerini dat ve silahlarn
kar, Hrka-i Saadet dairesine gidelim diye ilk emrini verdi. 248 Bunun zerine
Alemdar Mustafa Paa askere hitaben dar kn der demez hepsi birden dar ktlar
ve meydanda kalabalktan eser kalmad.
3.3. Alemdar Mustafa Paann Sadrazaml
Alemdar Mustafa Paa emre uyarak silahlarn kard yalnz belindeki ilemeli palaya
bakarak efendim amcanzn yadigrdr. Bunu karamam deyince Sultan Mahmud da
buna msaade etti. Alemdar belinde pala olduu halde sultan Mahmud ile birlikte
Hrka-i erif dairesine hareket ettiler. Sultan Mahmud Hrka-i saadet odasna girdi.
Alemdar Mustafa Paa ise Aslanhane249 denilen yerde bekletilip burada kendisine tatl
ve kahve ikram edildi.
Bu srada Sultan Mustafa snnet ve sark odalar nnde, havuz zerindeki Badat
kk sofasnda gezinerek: Ben tahttan inmedim, Mahmudu kim kard diye
sylemekte olduunu duyan Alemdar Paa: Bu kim? Sultan Mustafa m? Syleyin ona
odasna gitsin yoksa elimden kyamete kadar lnetlenecek bir i kmasna sebep olur
deyince mam Efendi ve baz arkadalar yanna giderek: Efendim, taht lide
ksmetiniz bu kadarm, biraz da Haremi Hmayuna terif ile istirahat buyurunuz
diyerek ikna etmilerdi. 250 Tatl ikramndan sonra Sultan Mahmud Alemdar Mustafa
Paay Hrka-i Saadet odasna ararak bir mddet gizli grtler. Grmeden sonra
Sultan Mahmud Taht- li Taht- Osman zerine oturdu. Alemdar Paay sadarete
getirmi ve Arapzade Arif Efendiyi de makam meihatte ikba ettiinden nce Alemdar
Paa, peinden eyhlislam ve sonra da dierleri biat etmilerdi.251
248
Cemal Kutay, a.g.e., s. 244-245; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 26-28; Erdoan Tokmakolu, a.g.e. s.
390-393; aatay Uluay, a.g.e. , s.164-165 ; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 186
249
Aslanhane Hrka-i erif dairesinin d taraf demek olup, balangta Osmanl padiahlar sadrazamn
raporlarn burada okurlar ve lazm gelen emirleri verirlerdi. Bu sebeple ad geen yere arzhane ad
verilmi sonradan bu kelimeye galat olarak Arslanhane denmeye balanmtr.
250
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., C. 4, s. 2206; A. Cemal Erksan, a.g.e., s. 28; Ahmet Rasim, a.g.e. , s. 212;
Necdet Sakaolu, a.g.e. , s. 280
251
Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s.21; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., C. 4, s. 2207
90
Biat merasiminden sonra Sultan Mahmud haremine ekilmi Sadrazam olan Alemdar
Mustafa hemen icraatlarna balamtr. Bu amala nce III. Selimin katline sebep
olanlardan temizlie balamtr.252 Katillerden Ba uhadar Fettah, hazine vekili zenci
Nezir Aa ve Bostancba Mustafa ele geirildiler ve Bostancba hapishanesine
konuldular. Mirahoru evvel Mehmet Bb- liye arlarak hazine odasna
hapsedildi.253 Mercan Aa azledilerek Balkhanede idam edildikten sonra cesedi orta
kap nnde ibret olsun diye tehir edildi.
Mercan Aann yerine Hazinedar Kasm Aa Darssaade Aas, onun yerine lala
ehriyri Amber Aa hazinedar tayin olundu. Ser kitabetinden karlan blbl Hafz
diye bilinen Feyzullah Efendi tekrar Ser kitabetiyle Enderunu Hmayuna alnd. Yine
Seferli Kethdas Mehmet Bey silahtar, uhadar Arnavut Ahmet Aa birinci mirahor,
Sakazade seyit Ahmet Aa hazine kethdas, Civan Arif Aa seferli kethdas, Seyid
mer Aa ba uhadar, Baavu Osman Aa kahveci ba ve uhadar- ehriyar
Hseyin Aa valide sultan kethdas tayin olundular.
Katillerden Ba uhadar Abdlfettah Bb- Hmayun dnda, Hazine vekili Nezir ile
birinci Mirahor Kr Mehmet Alay kk nnde ve Avadan Bostancs Deli Mustafa
Yal kk dnda idam edilerek cesetleri tehir edildi. eyhlislam Ataullah Efendi
Kzanlk kasabasna, eski sadr Rumeli Muhtar Efendi ile Sultan Selimin hali srasnda
stanbul kads olan ve Et meydan erlerinin kabadaylarndan olan Murat zade Efendi
srgn edilerek dierlerine gzda verildi. Sultan Mahmudun tahta kndan bir
hafta sonra Cuma gn IV. Mustafann kahveci bas Sleyman Aa idam edilmitir.
IV. Mustafann cariyelerinden Sultan Selimin ldrlmesi srasnda katillere yardm
ettikleri belirlenen on kadar cariye ve kadn kayklara bindirilerek kz kulesi aklarnda
bodurularak denize atldlar. Sadece sultan Selim hadisesi sebebiyle birka gn iinde
idam edilenlerin says yze yaklamt. Sululardan bazlar kam, bazlar da
gizlenmise daha sonra hepsi yakalanp cezalandrlmtr.254
252
Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 191; Genel Trk Tarihi, C. 7, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s.
175; Ahmet Rasim, a.g.e. , s. 217
253
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., C. 4, s. 2207; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s.21; Zuhuri Danman, a.g.e. , s.
192
254
Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 262-263; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 4, s. 2208-2224; Ahmet
Rasim, a.g.e. , s. 217-218
91
Alemdar Mustafa Paa bu faaliyetlerde bulunurken, beraber alaca ekibi de seti.

Salih zade Ahmed Esad Efendi eyhlislam oldu. Ruscuk yranndan Ramiz Efendi
uhdesine vezaret verilerek kaptan- deryala, Tahsin Efendi defterdarla, Mustafa
Refik Efendi sadaret kethdalna ve Mehmed Seyyid Galip Efendi reislkttapla
getirildiler. Bu suretle yenilik taraftarlar tekrar iktidara gemi oldular.255
Dier taraftan stanbul iinde de asayi yoluna girmi, yenierilerin edepsizliinden
dar kamayan insanlar gnl rahatlyla dar kmaya balamlardr. 256 Boaz
Yamaklar Ocan kaldrdktan sonra asi Yenieri ileri gelenleri ldrtt ya da stanbul
dna srdrtt bylece Yenieri Ocan tam olarak denetimi altna ald. 257 Nam
alm kabadaylardan kendine gvenenler baz esnaf haraca balam ve onlar dier
serserilerin tecavznden koruyor, hrszlardan para alarak onlar hkmete kar
mdafaa ediyorlard. Bu gibiler ortadan kaldrlm, hkmet kuvvetleriyle alay
edercesine oynayan Burunsuz Mustafa gibi kiiler birer birer ldrlmt. Bundan
baka Galata etrafnda bulunan (Kalyoncu Kulluklar) odalarnda yaplan her trl
fuhiyata mani olunmu ve bunu engellemeye alan naml serserilerden birka idam
edilmiti.
Ayrca stanbul esnaf askeri talim grmeye mecbur tutulmu ve askerlik yapmayanlar
esnaflktan menedilmiti. Alemdar Mustafa Paann bunlara benzeyen birtakm
icraatlarla halkn bir ksmn memnun ederken, deer taraftan aleyhtarlar da
oalyordu.258
Enver Ziya Karal, Alemdar Mustafa Paa iin yle der: Alemdar Mustafa Paa, sadrazam olarak,
255
imparatorluu idare etmek iin gereken kuvvet, kudret ve iddete sahipti. Fakat devlet ilerini kavrayp
evirecek kesin dnce ve grten mahrumdu. Bunu kendi de itiraf ettii iin Ruscuk yran nazrlarn
tavsiye ettii tedbirleri yrrle koymakla devlete hizmet etmeye alt. Kazaskerlerden biri bir gn
srgne gnderilmi olan kardei iim efaatte bulununca sadrazam o srda yannda bulunan kethda
Mustafa Refik ve defterdar Tahsin efendileri gstererek: Be Efendi, ben ne seni, ne kardeini, ne de
mfty, kazaskeri ve sairesini bilirim. Benim ulema neme lzm. Anlar srmek neden iktiza eyledi. te
urada oturan kimseler din ve devlet elden gitti diye beni getirdiler. u adamlar srmek nizam- devletin
temelidir ve yle etmek, byle etmek lazmdr dediler. Bende yle ettim, bo yere bana beddua etmeyin
diye barmtr. (Enver Ziya Karal, a.g.e., s.89-90
256
Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 89-90; Ahmet Rasim, a.g.e. , s. 218

Yaar Ycel, Ali Sevim, a.g.e. , s. 177
258
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 31; Abdurrahman eref, a.g.e. , s. 376-377
257
92
3.4. Ayanlarn stanbula Gelii Sened-i ttifakn mzalanmas

Alemdar Mustafa Paa i bana getii vakit, imparatorluun durumu iler acs bir
vaziyetteydi. stanbulda devlet otoritesi zayflam ve zorbalarn devlet ilerine
karmas nedeniyle sarslmt. Padiahn hkm saray geemez olmutu. Rumeli ve
Anadolu derebeylerin idaresinde idi. Arnavutluun Toska blm Yanya valisi
Tepedelenli Ali Paa, Kegalk blm de kodra valisi Kara Kara Mahmud Paa
idaresinde idi. Halep ihtilal iinde bulunuyordu. Badat klemenleri egemenlik davsna
kalkmlard. Vehhabler, Mekke ile Medineyi ele geirmiler, padiahn ismini
hutbeden karmlard. Msrda Mehmet Ali Paa, klemenlere kar mcadele
iindeydi. Garp ocaklar daylarn zulm altnda eziliyordu.
Anadoluda yer yer hanedanlklar kurulmutu. Alemdar Mustafa Paa ve ekibi bu
duruma son vermek iin harekete getiler ve ie ilk nce stanbuldan baladlar. Boaz
yamaklar oca kaldrld. Yenieri ocann muhasebesi tefti bahanesiyle yenieri
zorbalar ldrld veya srgne gnderildi. Bu suretle stanbulda asayi salanm
oldu. Alemdar Mustafa Paann korkusundan kimse yaplanlara kar sesini karamaz
olmutu.259
Bundan sonra ise Alemdar Mustafa Paa Rumeli ve Anadoludaki durumu ele ald.
Alemdar Mustafa Paa devlet ilerini grmek zere Anadolu ve Rumelide bulunan
en nfuzlu yanlara haber gndererek stanbula gelmelerini istemiti.260 Daha nceleri
hkmetin entrikasna kurban olmaktan korkan ve bunun iin daima uyank olan
yanlar, kendileri gibi yanlktan yetien sznn eri olan ve ayn zamanda nfuz ve
kudreti her taraftan duyulan Alemdar Mustafa Paann davetine karlk olarak hemen
stanbula gelmilerdi. Bunlardan ilk nce Bilecik yan Kalyoncu Mustafa stanbula
gelmiti. Maiyetinde be bin kii olan Kalyoncu Mustafa, Sultan Selimi tekrar saltanata
karmak iin yaplan Bb- li ve saray basknlarna katlmt. Dier yanlar ise daha
sonra gelmilerdi.261 stanbula gelen yanlar, Manisa ve evresinin yan Karaosman
259
Enver Ziya Karal, a.g.e, s. 90; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s. 23-24; Ahmet Rasim, a.g.e. , s. 220-225
Abdurrahman eref, a.g.e. , s. 377; Genel Trk Tarihi, C. 7, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s.
175; Nihad S. Sayar, Trkiye mparatorluk Dnemi, Siyasi, Askeri, dari, Metler Matbaas, stanbul 1978,
s. 163; Ali hsan Gencer, Bahriyede Yaplan Islaht Hareketleri ve Bahriye Nezretinin Kuruluu
(1789-1867), Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul 1985, s. 91
261
smail Hakk Uzunarl, a.g.e, s. 138; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s.24-25; Zuhuri Danman, a.g.e. , s.
193
260
93
olu mer Aa, apanolu Sleyman, ile yan Ahmed Aa, Bolu voyvodas Hac
Ahmed olu Seyid brahim Aa ile Siroz yan smail Bey ve irmen mutasarrf
Mustafa Beydi.
Alemdar Mustafa Paann yanlar stanbula armasndaki amac memleketi
Osmanl padiahnn idaresi altnda toplamak ve bir elden idare edebilmek iindi.
nk yanlar, memleketi mntka mntka adeta mstakil ekilde idare ettikleri ve
merkezi ynetimi saymadklar iin padiahn bir etkisi olmuyordu. Eer durum byle
devam ederse imparatorluun kmesine sebep olacakt.
te bu mtalaalara binaen hkmet idaresinin bana geen Alemdar Mustafa Paa,
yanlar stanbula arp onlarla byk bir toplant (Meveret-i mme) yapld.
Alemdar Mustafa Paa bir nutukla toplanty at. 262 Nutkunda yenierilie olan
balln, yenieri ocann geriliini ve dzenlenmesi gerektiini u szlerle belirtti:
Bizler an asl ocakluyu, yenieri oca hakknda taassubumuz derkrdr; Hdavendigr-
ehid ocakluya meram anlatamayup anlardan rabetini kaldrd ve taliml asker tertibine
himmet buyurdu; bu ise bizim menfurumuz olmala canibi hanelerine inkyad
babnda kusurumuz derkr idi. Vakt ki rtbei vezaretle bamz baland ve unvan-
serasker ile kadrimiz il klnd.
Gerek orduyu hmayun maiyetine ve gerek bilistikll asakir-i dmanla harp ve
ktalimiz esnasnda dann galip olduu grlmekle esbab hakikiyesini tedkik ve
taharr ettiimde dmann galebesi, askerinin muallem ve muntazam ve zabitlerinin
fenni harpte mhir ve serkrannn mttehidlefkr olmasndan neet eylediini
tayakkun ettim ve gidiimiz yolsuz ve biliimiz yanl olduunu rendim ve ehidi
merhumun sayi ahaneleri mcerret teyidi din ve devlet niyeti hayriyesine mebni idgin
anlayup peiman ve mteessif oldum ve keyfiyeti srdamz olan baz akll adamlara
atmda onlar kendimden ziyade mteessif grdm; hal vakas zuhurle saltanat
tebeddl ve iler sureti kadime-i sakiymeye tehavvl ettikte asker gruhu btn btn
nizamndan kt ve ehli islma bin kat ziyade zaf geldi. Ol vakit stanbulun ne halde
olduu cmlenizin malmudur.
262
Enver Ziya Karal, a.g.e, s. 90
94
Bu hal-i hezelandan mteessir byle giderse dmann stanbula kadar gelecei

mlahazasiyle mkedderlhatr olduumuz esnada hl meny devlet olan i bu zatlar
ile mlakat ve hamiyeti islmiyye ve gayretli devleti liyye iktizasnca icry mzakerat
ve msahabat ile halleerek nihayet ideyi clus ile sureti sabkann yeniden tertibi
hususuna Fatiha okumu idik. Zira Hdavendigr sabk Sultan Mustafann hali malm
ve bir mddet daha seriri saltanatta bakas maazallh tel devleti liyyenin bisi
indiras olaca cmle indinde meczum idi ve eeri niyetimiz dier gn oldise
delillhilhamd vel mine padih gzn halife-i ryi zemin efendimiz hazretleri ilim
fazilet ve rt diranet ile muttasf olup bizlerin mehudatmz alan suver anlarn
fetaneti ftriye ve malmat mktesibeleri hasebile ayineyi kalbi hmyunlarnda
cilvegar olduunu hakkalinsaf riyasz olarak cmleten itiraf eyleriz ve zatnda gayur ve
dilir ve l himmet sahibi ehamet bir padiah cihangir olup aksay emeli padihaneleri
memaliki ahneleri tetavl eyadi-i dadan muhafazadr.
Bu ise vkely devleti liyenin ve bilcmle vzeray izam ve serkran ve hkkmn
yekdil ve yek cihet olmalarna ment olduundan irade-i seniyyeleri zere cmle yan
ve Hnedan ve Eraf buraya davet olunmular idi, geldiler ve mrif-i indiras olan
bngn devleti ihkm in miyaneden ref kak ile miyane bendi kemeri ittifak ittiler.
imdi meseleyi tasvir ve ne yaplmak lzm ise an tasavvur ve tedbir idelim.263
Bu konuma sonrasnda toplantya katlanlar Sadrazamn szlerine ittifakla katldlar ve
baz teknik inceleme ve mzakereler sonrasnda yan ve vkela arasnda yedi madde ve
bir zeyilden oluan ittifak senedi hazrlanm ve toplantya katlanlar bu ittifaka bal
kalacaklarna dair yemin etmilerdir. Mevereti amme toplantsndan yaklak on gn
sonra temize ekilen Sened-i ttifak metni 7 Ekim 1808de Bab- lide tekrar toplanan
devlet yetkilileri ve yanlarca imzalanmtr.264 Belge bu ilemlerden sonra Sultan II.
Mahmudun onayna sunuldu. Senedin asl sarayda kalacak sureti Bb- liye
gnderilecekti. Sultan Mahmud senedi hocas brahim Efendi ve Ba uhadar mer
Aa ile mzakere ettikten sonra mer Aann Bu senet sizin istiklali saltanatnza
dokunur. Ancak reddetmekte uygun deildir, imdilik, aresiz onaylanp sonra bu
senedin feshi ve ilgas aresine baklmaldr demesi zerine belge Sultan Mahmud
tarafndan onaylanmtr. Sultan Mahmudun bu belgeyi elinde olmayarak imzalamak
263
264
Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 91-92; smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 141-142
95
zorunda kalmas onun yanlara ve Alemdar Mustafa Paaya kar kin beslemeye
balamasna neden olduu rivayet edilmitir.265
Padiah tarafndan onaylanan Sened-i ttifak belgesi ekil bakmndan eri bir vesikadr
ve eri bir yemin eklinde kaleme alnmtr. 266 Sened-i ttifakn muhtevas dua ile
balayan giriten sonra zetle yledir:
Birinci madde, Padiahn kiilii ve otoritesi devletin temeli olup taahht ve
gvencemiz altndadr. Ona kar tm devlet ileri gelenleri ve yerel hanedanlar, asker
ocaklar szl ya da eylemli, ak ya da gizli bir ihanet ya da itaatsizlikte bulunurlarsa,
buna yeltenenleri hep birlikte cezalandracaz. Bu karara uymayanlar da yola
getireceiz. Hayatta olduka kendimiz daha sonras iinde evlatlarmz ve
hanedanlarmz adna, saltanatn korunmas ve fesat ve ihanetten uzak tutulmas
sorumluluunu stleniriz.
Grld gibi Alemdar Mustafa Paa bu maddede, devletin ve padiahn otoritesine
herkesin ba emesini ve Yenieri Ocann padiaha itaatini salamtr. Toplantya
katlanlar bunu salamay hep birlikte taahht etmiler ve gizli veya ak bir ekilde
itaatsizlik edenleri hep birlikte cezalandracaklarn belirtmilerdir. Ayrca kendileri
hayatta olduka kendileri, daha sonra ise evlatlar ve hanedanlaryla saltanatn devamn
ve korunmasn stlenmilerdir. Bu maddenin devlet asndan kazanmlar nemlidir.
nk bilindii zere hkmet ok zor durumdadr. yanlk sistemi adeta devletin
iinde devlete rakip bir konuma gelmi ve ilerinde ok gl yanlar karabilmitir.
Zaten lkenin hemen her yeri bir ekilde yan egemenlii altndayd. Devlet bu
maddeyle yanlarn gcn bir nevi arkasna alyor. Tabi burada unu da eklemek
lazm. Bu toplantya btn yanlar katlmyor. Bunun iin alnan kararlar btn yanlar
balayc nitelikte olmuyor.
Bu madde ayn zamanda yanlar iin de ok nem arz etmektedir. nk bu madde ile
devlet resmen yanlar tanm oluyor. yanlar artk devlet nezdinde resmiyet
265
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. 5, s. 2243-2244; Erdoan Aydn, Osmanl Gerei Nizam lemin
Gayri Resmi Tarihi, Cumhuriyet Kitaplar, stanbul 2000, s. 305-307 Mehmet Maksudolu, a.g.e. , s.
382; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s.26-28
266
Halil nalck, Sened-i ttifak ve Glhane Hatt- Hmayunu Belleten, C. XXVIII, TTK Basmevi,
Ankara 1964, s. 606
96
kazanyorlar. Bu durum demokrasi asndan ok nemli bir durumdur. Kimi yazarlar

bunu Magna Carta olayyla ayn kefeye koyuyorlar.
Orhan Aldkat, Sened-i ttifakn yapl ve hazrlan zellikleri ile hkmdarn
yanlara verdii hak ve gvenceler bakmndan iki belge arasnda benzerlikler olduunu
belirtmektedir.267
Tark Zafer Tunaya, Sened-i ttifak bir eit Osmanl Magna Cartas 268 ve lber
Ortayl ise Osmanl Devletinde gecikmi bir Magna Carta olarak belirtir.269
Niyazi Berkese gre ise, iki belge arasnda bir benzerlik aramak yanltr. lk balarda
lordlara hak tanyan Magna Carta zamanla burjuvalar da bir heyet, snf ya da etat
olarak
kapsamna
alan
bir
anlay
ve
uygulamaya
alabilmiti.
Osmanl
mparatorluunun, birbirinden kopuk ve bir snf bilincine sahip olmayan kiilerden

oluan derebeylii ise feodalizm demek olmad gibi, Sened-i ttifakta, feodal haklar
olan beyler snf ile bir Ba-Bey durumundaki hkmdar arasnda yaplm bir
szleme deildir. Padiah, beylerin sadece birincisi ya da ba olmaktan ok teye,
btn toplum zerinde despotik yetkileri olan bir hkmdardr. Ne slam ne de Osmanl
hukukunda ulema, umera ve reaya hukuk karsnda bir heyet, bir snf olarak
grlmlerdir. Haklar ancak bireyler iindir. Bu temel farklar yzndendir ki, ngiltere
de
Magna
Carta
demokratik
bir
gelimenin
kapsn
aarken,
Osmanl
mparatorluunda Sened-i ttifakn byle bir ilevi olmamtr.270

kinci madde, Kendimizin ve hanedanlarmzn yaamas, devletin yaamasna ve
glenmesine bal olduundan, toplanacak askerde devlet askeri olarak yazlacaktr.
Ocaklar buna kar gelirlerse, elbirlii ile bunlarn cezalandrlmasna alacaz.
Alemdar Mustafa Paa, bu madde de ok nemli bir konuyu yani devletin
mevcudiyetinin salanmas ve yaamas ayrca asker teminini de garanti altna almtr.
Bu grevi ise yanlara yklemitir. yanlar, kendilerinin ve hanedanlklarnn devam
ve yaamasn ancak devletin yaamasna ve devamna bal olduunu anlam ve bu
ynde hareket edeceklerine dair garanti vermilerdir. Bu durum devletin acziyetini
267
Orhan Aldkat, Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 Anayasas, Faklteler Matbaas, stanbul
1978, s. 36-39
268
Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, ?, stanbul 1996, s. 25
269
lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, Tima Yaynlar, stanbul 2008, s. 43
270
Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2007, s. 509-510
97
gstermesi asndan ilgintir. Devlet resmen kendi mevcudiyetini tek bana

koruyamadn ve yanlara olan ihtiyacn belirtmi ve onlar resmen tanmtr.
nc madde, Hazine ve devlet gelirlerinin toplanmas ve korunmasna, padiah
buyruklarnn
yerine
getirilmesine
almaya,
buna
kar
gelenleri
birlikte
cezalandrmaya sz veririz.
Bu maddede de anlald gibi devletin ok zor durumda olduu bir kez daha
vurgulanmtr. nk devlet kendisi vergilerini toplayamyor ve padiahn buyruklar
yerine getirilemiyordu. Hatta devletin grevlendirdii valiler, yanlarn kar koymas
yznden grevlendirildikleri yerlere gidemiyor ve oralarda ikamet edemiyorlard.
Alemdar Mustafa Paa, kendisi yan olmas ve lkenin durumunu ok iyi bilmesi
nedeniyle devletin vergi toplarken yaad zorluu kendi blgesinden de bildii iin
byle bir yola gidilmesinin devletin lehine olacana karar vermi ve vergi toplama ve
padiahn buyruklarnn yerine getirilmesini, bunlara kar gelenlerin de cezalandrlma
iini yana yklemi ve bir nevi devleti ok byk bir ykten kurtarmtr.
Drdnc madde, teden beri padiah buyruk ve yasalarnn onun mutlak vekili olan
sadrazamdan kmas nasl kanun idiyse, bundan bylede yle olacak, her i ona
sunulup onun izni alndktan sonra hareket edilecektir. Buna kar gelenlerden hepimiz
davac olacaz. Ama sadaret makam da yasa d ve devleti zarara sokacak ilere
kalkr ya da mutlak yetkisini ktye kullanp keyfi hareketlerde bulunursa, bunun
nlenmesine de elbirlii ile mdahale edeceiz.
Grld gibi bu madde de sadrazamn keyfi uygulamalarnn nne geilmesi,
padiahn btn buyruk ve yasaklarn Sadrazamdan gemesi kuralnn pekitirilmesi
amalanmtr. Bu madde de gze arpan asl nemli konu sadrazamn Padiahn
mutlak vekili diye sz edilmise de, Onu eskiden olduu gibi sadece padiahn mutlak
vekili olmaktan karyor, senede bal bir konuma getiriyor. nk madde de deindii
gibi sadaret makamnn yasa d ve devleti zarara sokacak ilere kalkr ya da mutlak
yetkisini kullanp keyfi hareketlerde bulunursa, bunun nlenmesine de elbirlii ile
mdahale edeceiz denilerek Sadrazamn aslnda senede olan ball vurgulanmak
istenmitir.
98
Beinci madde, Padiah ve devlet otoritesinin korunmasna nasl kefil olduysak,

hanedanlarn devlete, merkezdeki devlet adamlarnn da birbirlerine gven duymalar en
byk arttr. Bu, birlik iinde birbirimize kefil olmamzda salanabilir. yle ki,
hanedanlarn birbirine bir suu olmakszn devlet veya tara vezirlerinden bir saldr
gelirse, hepimiz el birlii ile bunu nlemeye bakacaz. Hanedan temsilcilerinin ve
bunlar lnce de hanedanlarn korunmasn vekiller taahht edecek, hanedanlar da kendi
ynetimleri altndaki yan ve ileri gelenleri koruyacaklardr. Hibir hanedan kendisine
verilen topraklarn dna el atmayacaktr. Aksine davranlar birlikte nlenecektir.
Btn hanedan ve yanlar, karklk ve ayrlk yaratanlar, reayaya zulm yapanlar ve
eriat buyruklarnn yerine getirilmesine kar koyanlar cezalandracaklardr. Handanlar
vekillere, ulemaya ve byk kk devlet memurlarna haksz ilem yaplmamasna
kefil olurlar. Birinin suu varsa, soruturma yapldktan sonra sadaret makam suuna
gre onun cezasn vermelidir.
Grld zere bu madde de yan ve varislerinin durumunu gvence altna almaya
ynelik kararlar mevcuttur. ncelikle kendileri nasl padiah ve devlet otoritesinin
korunmasna kefil olmularsa, devletinde kendilerinin mevcudiyetini muhafaza altna
almasn salayc kararlar almlardr. Keyfi uygulamalar engellemek iin kiinin su
ilemesi durumunda soruturma yaplmadan ceza verilmemesi, cezalarn sua gre
sadrazam tarafndan verilmesi kararlatrlmtr. Ayrca yanlar aras rekabeti nlemek
ve her yann kendi blgesindeki hkimiyetini devam ettirebilmek iin yann kendi
topraklar dna el atmama prensibi getirilmitir.
Bir hakszlk durumunda eer hanedanlarn birbirine bir suu olmakszn devlet ve tara
vezirlerinden bir saldr gelirse, hepsi birlikte kar koymak zere anlamlar. Ayrca
kendi ynetimlerindeki halk korumay garanti etmileridir. Bu durum gsteriyor ki
hanedanlar devlet nezdinde resmiyet kazanm ve devlet onlarn pozisyonlarn
onaylamtr. Bunlar devlet iindeki pozisyonlarn garanti altna alm ve her trl
haksz mdahaleyi engellemeye dnk kararlar almlardr. Bu durum ise devletin ne
kadar aresiz ve zor durumda olduunu gstermesi asndan ilgintir.
Altnc madde, Bakentteki asker ocaklar ayaklanrsa, btn hanedanlar izin ve ar
almadan gelerek o oca datacaklardr. Bu ie kalkanlar sradan kiilerse, bunlarn
soruturma sonucu idam edilmelerini yan taahht eder.
99
Alemdar Mustafa Paa grld zere bu maddede Yenieri Ocann padiaha

itaatini salamaya ve herhangi bir durumda isyan etmelerini nlemeye ynelik bu
maddeyi koymutur. yan gleriyle Yenierilere gzda verilmesi amalanm ve
herhangi bir isyan hareketinin nlenmesi amalanmtr.
Yedinci madde, Yoksullarn ve reayann korunmas esas olduundan, yan kendi
ynetimindeki yerlerin asayiine ve vergilerin ezici olmamasna dikkat edecektir. Bunun
iin vkela ile hanedanlar arasndaki grmeler sonunda haksz vergiler kaldrlacaktr.
Hanedanlar birbirlerinin davranlarn gzetleyecekler, zulm yapanlar devlete
bildireceklerdir.
Alemdar Mustafa Paa yandan gelme bir kii olduundan halkn durumunu en iyi
bilenlerden birisidir. yan konusunda deindiimiz gibi yanlar halktan haksz vergi
topluyorlard. Buna ou zaman devlet grevlileri de katlyordu. Olan yine her zamanki
gibi halka oluyordu. Hkmet ise bu durumu engellemek iin srekli fermanlar
yaynlyordu fakat bunlar pek ie yaramyor durum aynen devam ediyordu. te
Alemdar Mustafa Paa, bu durumu ok iyi bildiinden bunun nne gemek iin haksz
vergilerin alnmamasna ve halkn ezilen konumda olmasn engellemeyi bizzat yanlara
ykleyerek bu kt duruma yerinde mdahale etmeyi uygun grm ve devletin
zaafiyetini bu yolla gidermeyi uygun grm ve yerinde olan bir karardr.
Senedin ek ksmnda imzalanan senetten sonra grev alacak olan sadrazam ve
eyhlislamlarn
belirtilmitir.
271
greve
balar
balamaz
bu
senedi
imzalayacaklar
karar
Bu kararlarn altnda imzalar bulunan zevat unlardr: Sadrzam
Alemdar Mustafa Paa, eyhlislm Salih zade Ahmed Esad, Kaptan Derya Abdullah
Ramiz, Anadolu valisi Abdurrahman, Rumeli Kazaskeri Mehmed Dervi, Nakibleraf
Drri zade Seyyid Abdullah, Rumeli payesinde Emin Paa zade Mehmed Emin,
Anadolu Kazaskeri Hafz Kmil, stanbul Kads Mahmed Tahir, Kethdy Sadr l
Mustafa Refik, Yenieri Aas Mustafa, Defterdar Mehmed Emin Behi, Reislkttab
Mehmed Said Galip, Sabk Rikp Kethdas Mustafa Reid, Umuru Bahriye nazr
Seyyid Ali, avuba Mehmed Tahsin, Ruznamei evvel Emin, Cebbar zade
271
Blent Tanr, a.g.e. , s. 47-48; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s. 28-31; Kemal H. Karpat, Osmanl
Modernlemesi Toplum, Kurumsal Deiim ve Nfus, ev. Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan, mge
Kitabevi, stanbul 2002, s. 85-87; Mehmet Doan, Tarih ve Toplum Trkiyede Toprak Meselesi, Dergah
Yaynlar, stanbul 1977, s. 154-156; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 194-195
100
Sleyman, Serezli smail, Kara Osman zade Hac mer, Muhasebe-i evvel pyeli
Ahmed, Dergh l sipah Aas Mehmed, Beylikci-i Divn Hmyun Mehmed zzet,
Divan- Hmyun medcisi Hseyin Hsn, irmen livas mutasarrf Mustafa.
Alemdar Mustafa Paa, yan olup daha sonra Sadrazam olduundan devletin iinde
bulunduu durumu en iyi bilenlerin bandan gelmektedir. Sadrazam olduunda
yaplabilecek en iyi eyin yanlar toplayarak aralarnda bir senet yapmak olduuna
karar vermitir Osmanl Tarihi asndan takdire ayan bir durumdur. Ama maalesef
Alemdar Mustafa Paann bir baskn srasnda katl edilmesi zerine II. Mahmud
tarafndan bu senet daha yrrle konulmadan bir keye atlm ve bylece Osmanl
Devletindeki ilk demokrasi hareketi yarm kalmtr. Normal artlarda Sened-i ttifakta
adlar geen yanlar stanbula getirmek neredeyse imknszdr. Ama bu kiiler
Alemdar Mustafa Paann mertliini, cesaretini, namn ok iyi bildiklerinden onun
daveti olduunda hi tereddt etmeden stanbula gelmiler ve Sened-i ttifak denen ve
maddeleri yukarda verilen sened ortaya kmtr. Byle bir olaya Osmanl Devleti
iinde ilk defa rastland iin nemi ok byktr. Padiah kendi eliyle yetkilerini
kstlam ve devlet yanlar resmen tanmtr.
Sened-i ttifakn imzalanmasndan sonra yanlar yerlerine gitmeye balamlardr.
Yalnz Sadrzamn emriyle Serezli smail Bey Davutpaa bir miktar asker brakt.
Ayrca sadece Bolu voyvodas Hac Ahmed olu Seyid brahim Aa, Alemdar Mustafa
Paann yannda kalmt.272
3.5. Sekban- Cedit
yanlarn stanbuldan memleketlerine dnmelerinden sonra Alemdar Mustafa Paa
askeri slahata giriti. Askeri slahatn karakteri ise III. Selim devrinde kurulan Nizm-
Cedit ordusunun ayn idi.273 Bunun iin de vezir Kad Abdurrahman Paaya dalm
olan Nizm- Cedit askerlerinden (tfenki) namyla be alt bin kii yazarak stanbula
gelmesi emredilmitir. Abdurrahman Paann stanbula gelmesi zerine Nizm- Cedit
ii aka yaplmaya balanm ve asker yazdrlmaya balanmtr. Alemdar Mustafa
Paa ocan tepkisini ekmemek iin bata Yenieri Oca olmak zere yedi ocaktan bir
272
273

Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 93; Alan Palmer, a.g.e. , s. 82-83
101
muvafakat senedi aldktan sonra sekizinci ocak olarak Sekban- Cedidi kurmaya
balamtr.274
Toplanan askerler skdar, Selimiye ve Balmumcu taraflarndaki Levend iftlii
klalarna yollanmaktaydlar. Bunlara bol yevmiye ve ayn tip elbise verilmiti. Bu yeni
askere Nizm- Ceditin olumsuz arm yapmasndan dolay ayn isim verilmemi
yerine Sekban- Cedid denilmitir. Buraya varidat tedariki iin ihdas edilen umuru
cihadiye nezaretine Behi Efendi getirildi onun yerine ise Ruscuk yaranndan Tahsin
Efendi defterdar tayin edildi. Dier ocaklarda olduu gibi bu yeni ocaa da merasimle
mzika ve tu verildi.
Sekban- Cedid ocann maa ve tayinler ok olduundan ksa bir zaman iinde birok
nefer kendi istekleriyle yazld. Yenierilerden de bu ocaa katlanlar oldu. Bu ocaa
kayt olanlarn miktar bir ay iinde drt bini bulmutu. Bu yeni ocan aalna
Nizm- Cedit askeri zamannda ocak kethdas olan Sleyman Aa tayin edildi ve
talime balanld.275
Sekban- Cedidin kuruluuna paralel olarak yenieri Ocanda da slahat yapld.
Esamelerin alm satm yasak edildi. Askerlikle iliii olmayanlarn esameleri,
gmrklerden yar bedelleri denmek suretiyle ellerinden alnd. Yenieri ortalarna
bal, fakat askerlikten anlamayan birok sebzevat, hamal ve kayk delikanllarn
sekban veyahut kalyoncu snflarna yazlarak askerlii rendikten sonra sanatlaryla
uramalarna msaade verilmesi kararlatrld.276
274
smail Hami Danimend, a.g.e. , s. 95; smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 144; Hammer, a.g.e., s. 185;
Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s.32; brahim Hakk Konyal, Abideleri ve Kitabeleriyle skdar Tarihi, C. 2,
Trkiye Yeilay Cemiyeti Yaynlar, stanbul 1977, s. 353-354; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 195
275
smail Hakk Uzunarl, a.g.e., s. 144-145
276
Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 93; hsan Gencer, a.g.e. , s. 91; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 196
102
BLM 4: ALEMDAR MUSTAFA PAANIN LM

4.1. Alemdar Mustafa Paa ve Ruscuk Yarannn Amalarndan Sapmas, Zevk ve
Sefaya Dalmalar
Alemdar Mustafa Paann mhim bir kuvvetle stanbula gelii ve onun davetiyle
yanlarnda onu takip etmesiyle Alemdar Mustafa Paa stanbulda zorba ve
kabadaylarn faaliyetlerine son vermi ama tam anlamyla yok edilememitir. Nizm-
Cedit aleyhtarlar ile Sultan Selim aleyhtarlarnn srgn edilmeleri ortalkta geici bir
sknet meydana getirmiti. Ruscuk yaran ise her ii istedikleri gibi yapyor ve
Alemdar Mustafa Paay da istedikleri gibi ynlendiriyorlard. Ruscuk Yaran yenilik
aleyhtarlarn ve dmanlarn tamamen bertaraf ettiklerine inanp Nizam- Ceid ricali
gibi zevk ve elenceye dalmlard.
Fakat bunlarn ilerinde gidiin pek de iyi olmadn gren sadece Reislkttab Mehmd
Said Galib Efendi idi. Galib Efendi arkadalarnn elencelerinden uzak durmaya
alyordu. Ramazan gn arkadalar Ayasofya camiinde toplanp msahabe
yaparlarken Galip Efendi onlardan uzak bir kede kuran okumakta idi.277
Gnler getike Ruscuk yaran asl amalarn unutup zevk sefaya dalmlard. Bunlar
birbirlerinin konaklarna (mzekkerat mhimme) bahanesiyle giderek zemin katlarnda
yaptrdklar elence salonlarna ekilir, orada saz ve iki lemleriyle kendilerinden
geerlerdi.278 Bu yer alt meclislerinde kadn oynatmak tutkusu olabildiince artmt.
Bilhassa Alemdarn da katld bu toplantlarda ingene kadnlarn oynatarak eski
gnlerini anyorlard. Cevdet Paa tarihinde bu konuya yle deiniyor: Her gece bir
yerde mntehap sezende ve hanendelerle tezyini bemzgh y iret ederek meguli
hyuhuy ve yerli yerlerine avdetlerinde kucaklarnda sabahladklar gzel cariyelerle
hb gaflet olarak imrar leyl Nehar eylemekte idiler.
Bunlarn kadn bamllklar o kadar arla kat ki bunlar birbirlerine rvet olarak
gzel cariye takdimine baladlar. Bilhassa Kaptan Derya bu ite o kadar ileriye gitti ki,
Anadolunun her tarafnda gzel kadnlar bulmas iin esirciler gndermitir.
277
Mustafa Mftolu, a.g.e. s. 150; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 151-152; Ahmet Rasim, a.g.e. ,
s. 2228-229
278
Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s. 34
103
Alemdar Mustafa Paa cahil ve mm olmakla beraber, olduka zeki bir insand. Fakat
etrafnda bulunan Ruscuk Yaran kendisini istedii gibi kullanrlar, birok yolsuzlua
alet ederlerdi. Kadn meselesinde de paay kendilerine uydurmular, gzel cariyelerle
onu zevk ve safa deryasna bomulard.
279
rnein, Sultan Selimin tahttan
indirilmesinde rol oynam olan Anadolu kazaskeri Hafit Efendi, Alemdar Mustafa
Paaya gzel bir cariye hediye ederek kendini kurtarmtr. Kamertab adndaki bu
Grc kz ok gzeldi ve Alemdar Mustafa Paann ban dndrmt. Bunun
zerine Alemdar Mustafa Paay kendine balayan bu Grc kza: Ne yapp da u
paaya silahlarn kartrsan seni ziynet ve servetlere gark ederim 280 diye onu
ynlendirmiti.
nk Alemdar Mustafa Paa btn meclislere silahlar belinde olduu halde gider,
selamlkta ve divanda yani her gezdii ortamda silahlar daima yanndayd. Alemdar
Mustafa Paa karsndakiyle konuurken elini silahlndan ayrmaz bu haliyle insan
rktrd. te bu gzel Kamertab, Alemdar Mustafa Paann silahlarn karmasn
salamt. Kz gya silahlardan korkuyormu hissi vererek Alemdar Mustafa Paay
ikna etmiti. Alemdar Mustafa Paa gibi yiitlik ve kahramanlklaryla tannm bir
kimsenin byle kadnlarn szleriyle hareket etmesi kendi askerleri arasnda birok
dedikoduya sebep olmutu: Abe artk bizim paa da karlar gibi silahsz gezmeye alt,
yazk olsun diyerek hislerini belirtiyorlard. Bunun zerine Alemdarn askerleri
yava yava yanndan uzaklamaya ve vaziyetin ald ekilden korkarak birer birer
geldikleri yere dnmeye balamlard.281
4.2. Alemdara Kar kan Yenierilerin isyan Sebepleri ve syan Hazrl
Alemdar Mustafa Paa sadrazam olarak stanbulda ki yenilik kart kesimleri,
kabaday ve zorbalar sindirmi, birounu cezalandrm veya srgne yollamtr ama
bu kesimi tama olarak yok edememitir. Alemdar Mustafa Paa ve Ruscuk yaran
nceden hazrladklar plan dhilinde Nizam- Ceidi tekrar ihya etmek amacyla
girimi olduklar faaliyetler ve yenilikler nedeniyle eitli kesimden kar zedelenen
insanlarn kinlerini zerlerine ekmeye balamlardr. Alemdar Mustafa Paa nitelikleri
itibariyle devleti ynetebilecek kabiliyette deildi. O, Ruscuk yarannn tavsiyeleri ve
279
Rza Nur Toker, a.g.e. , s. 171; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 31-32; Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 198
281
280
104
istekleri dorultusunda gcn kullanarak slahat ve icraatlar gerekletirmitir.

Alemdar Mustafa Paa brokratik ileyii bilmediinden sadrazaml dneminde
byk memuriyetlerde bulunanlarn gereksizliine inanp bunlarn sadece birer imza ile
onay makam olduu, bu ilerin kk memurlarca da yaplabilecei ynndeki tavr ve
davranlar ilmiye snfn, ayrca Alemdarn yakn evresi ve Birundaki grevliler
vastas ile devlet ilerini halledebilmeleri saray grevlilerinin aleyhine dnmesine
sebep olmutur.282
Ayrca Alemdar Mustafa Paa, sadrazam olarak kazand baarlar ve yanndakilerin
tesiriyle daha nce kendisinde mevut olmayan engin bir gurur uyandrmt. Sadrazam
artk arkadalarn lzumsuz ve dmanlarn her trl deerden mahrum gryordu.
Alemdar Mustafa Paa stanbulda ki yaay da benimsemi zevk ve sefaya dalmt.
Rumeli kyafetini brakt gibi Kamertab adl Grc cariyesinin tesiriyle artk silah da
tamaz olmutu. Bu durum ise Rumeli yanlarndan ounu krd ve askerlerini alp
memleketlerine dndler. Alemdar Mustafa Paa ise bu duruma aldrmad. nk
yannda on alt bin askeri vard. Ayrca Kad Paann yannda da bin kii
bulunuyordu. Sultan Mahmud ise Sened-i ttifakn imzalanmasndan honut deildi.
Ulema ise kendilerine ihbar edilmedii ve nfuzlarn krd iin, zaten Yenieri
Ocada Sekban- Cedid ordusu kurulduu ve talim terbiyeye mecbur edildii iin
Alemdar Mustafaya kin beslemeye balamlard.283
Ruscuk yaran da btn rakiplerini bertaraf etmi ve Nizm- Cedit dmanlarn
sindirmi olduklar dncesiyle zevk ve sefaya dalmlard. Hatta ilerinden en
temkinli kii olarak bilinen Kaptan- Derya Ramiz Paa zevk ve sefaya dknl ve
esir pazarndan cariyeler satn almasyla n kazanmt. Bu zevk ve sefa gecelerine
Alemdar Mustafa Paada katlrd. Gn getike Alemdar Mustafa Paann halk
zerindeki olumlu etkisinin yerini kin ve nefret alyordu. Hkmet Sekban- Cedid
askerinin saysnn artmasn beklemeyerek yanlarn memleketlerine gitmeline izin
vermekle byk bir hata yapmt.
nk bu sralarda Sekban- Cedid askerinin says drt yz kii civarndayd. Bu
suretle Alemdar Mustafa Paann etrafndaki kuvvetlerin azalmas ile aleyhtarlarn
282
283
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C.V, s. 2247

Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 94
105
cesaretlendirmi
ve
yava
yava
fsltlarn
ykseltmiti.
Hatta
Alemdarn
kuvvetlerinin iyice azalmas iin yeni bir yol buldular. O da, stanbulda ocaklnn
tevikiyle Vidin valisi olan dris Paann Ruscuun zapt iin harekete gemesi oldu.
Bunun zerine Alemdar Mustafa Paa maiyetinde bulunan serkerdelerden Bonak
Aay mhim bir kuvvetle o tarafa gnderdi. Serezli smail Bey, memleketine
dnerken Alemdar Mustafa Paa ile arkadalarnn baladklar ii baaracaklarna
inanmayarak Alemdarn emriyle bir miktar askerle stanbulda brakt serkerdesine:
Bak aa! Bunlar da Ferhad gibi ilerini baa karamazlar, ne yollar yol ne gidileri
giditir, bizi savduktan sonra tarsalar gerektir. Bir dernek karsa kuskuna bakmayup
syrlup bizim yana ilgar idesiz demiti. Alemdar vakas srasnda aa, smail Beyin
tavsiyesine uyarak Sereze dnmt.284
Dier taraftan IV. Mustafada bu durumdan istifade etmek istemi ve tekrar tahta
gemek iin adamlaryla grmeye balamtr. Hatta IV. Mustafa kendi yazd bir
mektupta Seni ktm gibi Kaptan Paa iderim. Mustafa Paa Asitaneden gittii gibi
beher hal on binden ziyade asker bana cemedip hemen Saray Hmayuna gelup
sznzde israr edp beni karasn greyim seni der.
285
Bunun yannda IV.
Mustafann kz kardei Esma Sultan da tebdili kyafet ile srekli bir propagandaya
girimi ve hatta baz ocak erknyla grmtr. Alemdar Mustafa bu vaziyeti Sultan
Mahmuda iletmise de Sadrazamn diktatrlnden memnun olmayan II. Mahmud
bu duruma aldrmamtr.286
stanbulda baz ekbir kadnlar gibi sslenmeye baladlar, orta halliler bile mcevherat
takmaya baladlar. Bu hal askere de sirayet etmeye balad. Rumeli askeri gm ve
altnl tozluklar, aprast tabir olunan gs balar, gm dmeler, mamul kundakl
tabancalar, tfekler ve kllar, Enam keseleri ve fiekler kuandlar. Sekbanlarnda
maa ve ulufeleri artrld. Zabitan da ubare denilen kalpaklarn altndan yaplm
eritlere ssleyip tepelerine Hrmz denilen inciler yerletirip etrafna allar sarmaya
ve askerlikle ilgisi olmayan elbise ile sokaklarda ve pazarlarda dolamaya baladlar.
284
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 152; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C V, s. 2250; Ahmet Rasim,
a.g.e. , s. 210-230-232
285
Tahsin z, Selim III. Mustafa IV: ve Mahmut II. Zamanlarna Ait Birka Vesika, Tarih Vesikalar
Dergisi, C. 1, S. 1-6, s. 23
286
smail Hami Danimend, a.g.e., s. 96; Vahid ubuk, a.g.e., C. VIII, s.35
106
Limon ve kmr satarak geimlerini salamaya alan yenieriler, sekbanlarn bu

hallerini grnce onlar kskanyorlard. Hele bir Ramazan akam Sekban zabitann
Bb- lide verilen bir iftara gidileri Ocakllar iyice ileden karmt.
Bu suretle Yenierilerin kin ve dmanlklar artp parlamaa msait bir hal aldndan
devlet erknnn resmi elbiseleri kartlp balarna ubare giydirilecei ve Yenieri
Ocann kaldrlp ellerindeki ekmek paralarnn alnaca yolunda dedikodular
balad.
287
Bunun zerine Bb- li duvarlarna: Rumeliden geldi bir tak
bayramertesiye ya kl oynayacak ya bak diye yazlar yaptrdlar. 288

Alemdar ve Ruscuk yaran aleyhindeki tehlikenin iyice belirmesi zerine tecrbe sahibi
baz zevat duymu olduklar bir takm eyleri de anlatarak bir mddet iin Edirneye
gidilerek orda kalnmasn ve Rumeli kuvveti ile yeniden stanbula gelmesini
Sadrazama tavsiye etmilerse de aldr etmemi ve: Bir takm kayk, manav,
leblebici gruhu ne yapabilir? diye yenierileri kmsemi yaplan ikaz ve uyarlar
dikkate almamtr.289
Faaliyetlerine devam eden baz ocak zabitleri ii laftan kararak harekete gemek iin
aralarnda gizli bir cemiyet kurmulard. Bunlar gizli toplantlarda Alemdar Mustafa
Paa ve arkadalarn ldrmeyi planlyorlard. Ramazan mnasebetiyle Alemdar
Mustafa Paa baz davetlere itirak ediyordu. Bunlarn yapt plana gre Alemdar
Mustafa Paa davetlere giderken yolda ldrlecekti hatta bunun iin birka fedai
ayarlanmt. Fakat bu suikast olay haber alnm olduundan gvenlik nlemleri
artrlmt. Rivayete gre Sultan Mahmud bile bu gizli suikast teebbslerinden
haberdar bulunmakta idi.290
4.4. Yenierilerin Babli Baskn ve Alemdar Mustafa Paann ntihar
Alemdar Mustafa Paa, 15 Kasm Sal gn Ramazan aynn yirmi yedinci gn Kadir
gecesi olmas nedeniyle adet gerei Divan yolunda Atik Ali Paa Camii karsndaki
eyhlislamn konandaki davete alayla katlmtr. Alemdar Mustafa Paa kendisine
kar yaplacak olan suikasttan haberdar olduu iin yeterli miktarda askerle hareket
287
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. C. V, s. 2250-2251

smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 154; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. V, s. 2251
289
Vahid ubuk, a.g.e., C. VIII, s. 36; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 154 ; Zuhuri Danman, a.g.e. ,
s. 199
290
288
107
ettiinden gidiinde herhangi bir saldr olmamtr. Alemdar Mustafa Paa

Ayasofyadaki Hnkr alayna yetimek zere iftardan sonra konaktan kmt. Bu
srada halk Alemdar Mustafa paay grmek iin sokaklara dklm, Divanyolu ile
Ayasofya yolu arasnda byk bir kalabalk toplanmt.
Suikastlar de gecenin karanlndan istifade ile kalabalk arasna dalp Sadrazam
ldrmek iin mkemmel bir frsat yakalamlard. Etraf gayet karanlkt; ahalinin
elindeki fenerler ortal aydnlatmaya yetmiyordu. Sadrazam alaynn n sra giden
vardaclar ile mealeciler yolu amak iin ok zorlanyorlard. Suikast dedikodular
nedeniyle vezir muhafzlar bsbtn dikkatli davranyorlar, ellerinde bulunan denek
ve kam gibi eyleri etrafa savuruyorlard. emberlitatan Ayasofya meydanna
ulaabilmek iin tam bir saat vakit gemiti. Bu esnada birok kii atlarn altnda kald.
Ayrca kam yiyen ve sopa ile yaralananlar da pek oktu. Muhafz sekbanlarn da
elbiseleri paralanmt.
Btn bu kargaalklar suikastlar tarafndan meydana getirilmi, halkn arasna karan
fedailer bir yolunu bulup Alemdar Mustafa Paaya yaklaamamlard. nk
Sadrazamn muhafzlar her ihtimali dnp ona gre tedbir almlard. 291 Alay
daldktan sonra yaralanan kiiler Yenieri ve Cebeci kahvehanelerine gidip: Bizleri
byle darp ve tahkir neden lzm geldi? Crm ve gnahmz nedir? Bir haydut ba
geldi; bir padiah hal ile vezirinden mhr hmayunu cebren ald. Hl da evketl
Padiahmza lyk olan ubudiyet muamelesini de gstermiyor. Bal bana hainlerin
szile din ve devletin erkn olan ocaklyi ve ulemay kaldrmak, fkara ve zeafay
ayaklar altna almak istiyor.
Bundan sonra bize korkmak ve yaamak ne lzmdr. Biz ann yanndaki hayta
gruhundan elhamdlillah bin kat ziyade iken anlarla baa kamaz myz? Biz anlara
Mslmanlmz ve yenieriliimizi anlatmalyz.gibi szlerle ortal kartrmaya
baladlar.292 Zaten ocakl harekete gemek iin yeteri kadar adam toplam iken halkn
byle kahvehanelerde alenen ikyet etmeleri ve Alemdar aleyhine sz sylemeleri
kendilerini olduka memnun etmiti. Bu srada ismi bilinmeyen biri onlara gya
bayramdan sonra Yenieri oca kaldrlacakm yollu bir sz sylemi bylece fesat ve
291
Read E. Kou, a.g.e., s. 316-318; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 33

Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 95; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 33; Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 264;
292
108
fitne atei giderek genilemitir. Odabalar ise yaptklar gizli toplantlarda: Eer bir
mddet daha geerse sekban askeri oalr, sonra baa kamayz. imdiden bir aresi
bulunmaldr diyerek gizli niyetlerinin icras iin acele etmek gerektiini belittiler.293
Bunun iin asl olmad halde yangn ilan ettiler. Bu yangn sylentisinden maksatlar
suikast hareketini gizlemek ve kouturmalarn yangndan dolay olduu izlenimini
uyandrmakt. ehir iinde bulunan Rumeli askeri bu suretle ifal olunacak ve eski adet
gereince yangna gidecek olan Sadrazam ve devlet erkn evlerinden kar kmaz
ldrleceklerdi.
Bunun iin birka defa yangn ilan edip Bb- liye yangn nbetileri gnderdiler ve
tulumbalar hareket ettirdiler. Btn bu grltlere aldr eden olmad. Bu suretle
Sadrazam ldrmek mmkn olmaynca ihtilalclar biraz daha bekleyip sahurdan
sonra Bb- liyi basmaa karar verdiler.
294
htilalclar kendilerinden olanlar
olmayanlardan ayrabilmek iin kendi aralarnda sabahtr parolasn belirlediler. 295 Bu

ihtilal idare edenler Yenierilerin dokuzuncu blk zabitan idi. Bunlar Aa kapsnda
toplandlar. Az zamanda gittike oalan isyanc kesim, otuz birinci blk
odabalarndan Yenieri Mustafa Aadan kendilerine yardm etmelerini istediler. Aa
kendilerine nasihat etmek isteyince hemen onu orda ldrp yerine bir miktar askerle
kol kethdasn brakp sesiz sedasz Bb- linin etrafn kuattlar.296
Yenieriler yanlarnda getirdikleri kuru otu Sadrazam Kethdasnn odas altna
yerletirip atee verdiler. Ate hemen etraf sard, arkasndan tfek ve tabanca sesleriyle
isyan hareketi resmen balad. Bu srada Bb- linin etraf iyice sarldndan yangn
sndrmek iin dar kanlar teker teker ldrlyorlard. Bu esnada alevler ahap
olan binay sarm ve yangn gittike byyordu. Zorba yenieri ekyas, Alemdar
Mustafa Paann askerlerine haber gndererek: Bizim iimiz, ocamzn dman
vezir iledir. Ann ii tamam oldu.
Siz
bamzla
beraber
arkadalarmz
ve
tariki
Bektaiye
de
hempa
ve
yoldalarmzsnz. Klalarmza buyurunuz, rahatta olunuz gibi szlerle Alemdar

Mustafa Paann adamlarn kandrmaya altlar, dar kan ise derhal ldrdler.
293
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. V, s. 2252-2253

295
296
Vahid ubuk, a.g.e., C.VIII, s. 37; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. V, s. 2253
294
109
Bu kargaalkta yakalanan sekbanlardan bir ksm memleketlerine gnderilmi bir ksm

ise ldrlmtr. 297 Yangn iddetli bir ekilde devam ederken mahalle bekilerinin
haber vermedii bu yangn ve silah seslerini merak ederek sokaklara dklen halk ke
balarna geldiklerinde Yenieriler: Bu yangn bildiiniz yangn deildir demeleri
zerine namuslu olanlar evlerine kapanm, kt olanlar ise silahlanp isyanclara
karm bylece Bb- linin etraf maheri bir kalabalk toplanmtr.298
Bu esnada alemdar Mustafa Paann adamlar, Yenierilere teslim olmaktansa sk bir
ate aarak ekyann ortasna atlarak onlarla savamak istediler. Bu suretle eer
kurtulabilirlerse dardan takviye kuvvetle ekyay temizlemek mmkn olabilecekti.
Fakat Alemdar Mustafa Paa buna itiraz etti ve: Bize elbette imdad olunur. O vakte
dek siperden cenk edip dayanalm diyerek kurtulma ansn karm oldu.299
Yangn balayal iki saat olmasna karn bir netice elde edilememiti. Koca Bb-
li binas yanm Alemdar Mustafa Paa ele geirilememiti. Herkes ieriden ara sra
gelen silah seslerinin olduu yere younlamt. Gerekten Alemdar Mustafa Paa
gizlenmi olduu mahzenin mdafaal ve demir kapakl pencerelerinden kendisine
yaklaan yenierileri teker teker ldrerek kendisini korumakta idi. Bunun zerine
yenieriler: Bre yoldalar bu canibde kimse var Korkmayn vurun diyerek
yenierileri oraya ynlendirdiler. Oraya giden kii daha ilk admn atmadan yere
dyordu.300
Alemdar Mustafa Paa nefsini mdafaa etmek iin var gcyle mcadele edip yardm
beklerken buna kar Ramiz Paa cesaret edip sratle hareket edememi, ondan baka da
askere kumanda edecek kimse olmadndan ve Alemdar Mustafa Paann kuvveti olan
Rumeli yanlar da birer ikier memleketlerine gitmi olduklarndan Rumeli askeri
toplanamad.
Yenieriler, mahzene aktan aa yaklamaya cesaret edemediklerinden, mahzenin
arka tafralarndan bir yeri delip Alemdar ldrmeyi kararlatrdlar. Kazma ve klnk
gibi aletleri tedarik etmeye altklarn gren Alemdar Mustafa Paa neticeyi anlam
297
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 34; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s. 38-39

Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. V, s. 2254
299
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 35; Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, s. 2838; Read E. Kou,
a.g.e. , s. 318
300
298
110
ve yannda bulunan cariyeler ve kleleri kurtarmak iin seslenerek zabitlerden bir

kann gnderilmesini istemitir. Kapya yaklaan usta ve ba karakullukuya bunlar
teslim etti. Bu srada seme cariyesi olan ba kadn ve Tava hadm aa onlarla birlikte
gitmeyip Alemdarn yannda kalmay tercih ettiler. Sonra Paa bu zabitlere hitaben:
Nefsime bir zarar gelmemek artyla kendimi dahi sizlere teslim ederim. Lakin bana su-i
kast edilmeyeceinden emin olabilmem iin mensubu bulunduum 42. Blk odabas
ile ustasn bana gnderiniz. Gelsin, beni buradan alsnlar diyince Yenieriler bu
duruma ok sevindiler. Yenieriler odabay bulup getirdiler.
Bu adam pencerenin nne yaklat zaman Alemdar Mustafa Paa barmaya balad:
Bre devlet haini filanlar! Sizin ocanza suikast edecek olsaydm imdiye dek
toptan imha edemez miydim zannedersiziniz! Lkin siz kendi ihtillnz sebebiyle
Devlet-i liyeyi harap edecek olduunuz ve hibir trl sz kabul etmediiniz herkesin
malmu iken ben yine sizin ocanz ihya ve slaha gayret ettim.
Klanza eme yaptrdm ve size bunca ihsan ettim. imdi bana yardm edeceinize
bakalaryla birlik olup bana hyanet ediyorsunuz. Sizin gibi filnlarn ahdine itimat
ederek sizlere teslim olup kyamete kadar arkamdan slp telin edilmesini ister
miyim, bu yiitlik ve bahadrlk kalesinden kar gibi kendi isteimle kp gider miyim
zannediyorsunuz bre filanlar!301 diyerek hakaret etti. Bu srada odabaya ate edip onu
ldrd. Alemdar tabanca ve tfekle tekrar atmaya balad. Bunun zerine
Yenieriler mahzenin tepesine karak kazma, klnk, ksk gibi aletleri kullanarak
delmeye altlar.
Vakit epeyce ilerlemi, ikindi vakti gelmiti. Alemdar Mustafa Paa sahur zamanndan
beri kendisini mdafaa ediyordu. Alemdar Mustafa Paa yukardan aacaklar bir
delikten kendisini bo yere ldreceklerine kanaat getirip ve bir yerlerden yardm
gelmesinden umudu keserek kaderine boyun eip cephanelie ate etti. Dehetli bir
sesle mahzenin kubbesi paraland ve beraberinde zerindeki birka yz askeride
301
Zuhuri Danman, a.g.e. , s. 201-202; A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 36; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. V,
s. 2257-2258; Read E. Kou, a.g.e., s. 318-320; Vahid ubuk, a.g.e., C. VIII, s. 38-39
111
ldrd. Etrafndakiler de patlamann iddetiyle etrafa yaylan talarn isabetiyle

ldler. 16 Kasm 1808.302
Bb- li vakas zerine asiler bsbtn aztp ehirde zorbala ve devlete hkim
olmaya baladklar iin Sultan Mahmud, Kaptan Ramiz ve Kad Abdurrahman Paalar
ihtiyaten sarayn mdafaasna davet etmitir. Bunun zerine Ramiz Paa, Segban ve
topu kuvvetleriyle ve Kad Paada Selimiyedeki askerleriyle denizden Topkapya
gelmilerdir. Sarayn mdafaa edildiini duyduklarnda aralarnda yemin ederek Saray Hmayun zerine saldrdlar. Fakat her hcumda Sekban- Cedid tarafndan birok
Yenieri telef edildi, sokaklar cesetlerle doldu.
Bu srada isyanclarn amacnn Sultan Mustafay tekrar tahta karmak olduu
sarayda duyulunca yaplan toplant ve eyhlislamn fetvas sonucu Sultan Mustafa
bodurulmutur. Asiler Ayasofya minarelerine karak sarayn iine ate etmeye
balamlardr. Bu srada sarayda erzak sknts ba gsterdi. Bundan dolay Sekban-
Cedid askerinin azlna ramen kar saldrya gemilerdir. Ocak Aas Sleyman
Aa sekbanlar kola ayrarak ustaca bir hareketle asiler zerine hcum etmilerdir.
Asilerden veya be bin kii ldrlm ve Cebeciler klasn zapt etmilerdir. Bunun
zerine Yenieriler klay atee vermilerdir. Rzgrdan dolay yangn genileyerek
Divan yolu, Sultanahmet ve Ayasofya taraflarn kl haline getirmitir.
Minarelerden saraya ate alnca Sultan Mahmud donanmann asileri topa tutmasn
emretmitir. Bu srada asilerin birou kendi evlerini yangndan korumak iin
dalmtr. Bunun zerine Ocak aalar neticeden midi keserek ulemadan bazlarn
dehlet iin saraya gndermiler ve padiahta kabul etmitir. Ertesi gn bir ittihat
hcceti yazlmak zere her iki taraftan da ate kesilmitir.303
Bu olaylar cereyan ederken Alemdar Mustafa Paann arkadalarndan olan Ruscuk
Yaranndan Tahsin ve Mustafa Refik Efendi isyan srasnda, Behi ve Ramiz Efendiler
302
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 36-37; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. V, s. 2258; Resimli-Harital
Mufassal Osmanl Tarihi, s. 283; Tuncer Baykara, II. Mahmudun Islahatnda Temeller 1826-1839
Arasnda Anadolu, Tanzimatn 150. Yldnm Uluslar aras Sempozyomu Ankara: 31 Ekim-3 Kasm
1989, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1994, s. 264; Nadir Yaz, Alayan Bat Trakya, Yeni Bat
Trakya Dergisi yaynlar, stanbul 1986, s. 165; Abdurrahman eref, a.g.e. , s. 378; Nicolae Jorga,
Osmanl mparatorluu Tarihi, ev. Nilfer Epeli, C. 5, Yeditepe Yaynlar, stanbul 2005, s. 166
303
smail Hami Danimend, a.g.e. , s. 94-95; Ahmet Cevdet Paa, a.g.e., C. V, s. 2259-2264; Erdoan
Tokmakolu, a.g.e., s. 253; Vahid ubuk, a.g.e., C.8, s. 40-46
112
de Rumelide yakalanarak ldrlmlerdir. Bir tek Galip Efendi hayatn

kurtarabilmitir. Nizm- Cedite ve Alemdara destek veren Kad Paa ise Alanyada
yakalanarak yedi sekiz aylk bir kuatma sonrasnda ele geirilerek idam edilmitir.
Bylece Nizam- Ceid ekibi tamamen ortadan kalkmtr.
4.5. Alemdar Mustafa Paann
4.5.1. Kiilii
1765 ylnda dnyaya gelen Alemdar Mustafa Paa aslen Hotinli304 veya Ruscuklu olup
Hac Hasan Aa adnda Ruscuk Yenierilerinden birinin oludur. Alemdar Mustafann
ocukluu Hotinde gemitir. Hayat boyunca herhangi bir eitim almayan Alemdar
Mustafann okuma yazmas yoktu. 305 Gayet mert ve cesur, asker yetitirmeye kadir,
cmert, yolda uruna can vermekten ekinmeyen bir insand.306 Alemdar Mustafa, iri
csseli buna ramen evik vcutlu, gl, at ve kl kullanmada maharetli, mavi gzl,
ak alnl ve Rumelilere zg gaga burna sahip bir kii olarak kaynaklarda tarif
edilmektedir.
Alemdar Mustafa da babas gibi yenieri olup aa blklerinden krk ikinci bln
yoldalarndand. 1768 Rus harbinde bln bayraktar olmakla Alemdar diye hret
bulmutu.307 Alemdar Mustafa babas gibi ziraat ve hayvan alm-satm ile servet sahibi
olmu, ayakdalar, hizmetkr ve yanlar kendisine karamayacak kadar iktidar sahibi
olmutur.308 Alemdarn bu ilk devrinde Ruscuk ve dier kazalar yan ve voyvodalarn
idareleri altnda olduundan kendisi de Ruscuk yan Tirsinikli zade smail Aann
maiyetinde yetimitir.309 Alemdar Mustafa ksa zamanda elde ettii baarlarla smail
304
Kalost Arapyan, a.g.e. , s. 3

Ali Seydi (lyas), Alemdar Mustafa Paa, Kanaat Matbaa ve Ktphanesi, stanbul 1913, s. 46;
Feridun Fazl Tlbenti, a.g.e. , s. 207; Enver Ziya Karal, a.g.e. , s. 87; Necati Kotan; Alemdar Mustafa
Paa, Kemal Matbaas, Adana 1967, s. 7
306
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. ,C. V, s. 2268; Abdurrahman eref, a.g.e. , s. 375; Kemal Beydilli, a.g.e. ,
s. 308
307
Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 253; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 40
308
Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , s. 2268
309
Hotun (Hotin) ehrinden Mustafa isminde, pek iri yapl, heybetli ve kahraman grnl bir gen de,
bu kuvvetlere byk bir alaka ve sevgi ile iltihak etmi ve gnden gne gsterdii yiitlikler, kilne
hareketler ile smail Aann muhabetini kazanmt. smail Aa, bu genci kendisine hazinedar yapt. Bir
mddet de sadakatini, yiitliini ve ayn zamanda zeksnn iddetini tecrbe ve takdir ettikten sonra
bayraktar tayin etti. Biraz sonra da Lazgrad (Herazgrad) denen ehre yan ve vali nasbetti. (Kalost
Arapyan, Ruscuk yn Mustafa Paann Hayat ve Kahramanlklar, s. 3)
305
113
Aann takdir ve gvenini kazanmtr. Alemdar Mustafa bylece Tirsinikli smail

Aann has adamlar arasnda yer alm ve smail Aann her faaliyetinde yer almtr.
Ruscuk yan Tirsinikli smail Aa, 1797 ylnda isyan eden ve kendi blgesi olan
Ruscuka saldran Pazvantolu Osman ve kuvvetlerine kar, Alemdar Mustafay
Ruscuk ehrini savunmakla grevlendirmitir. ki yz adam ile birlikte Pazvantolu
kuvvetlerini pskrten Alemdar Mustafa Ruscuk kasabasn istiladan kurtarmtr. Bu
baarsndan dolay Tirsinikli smail Aann destei ve Silistre valisi Grc Osman
Paann yazsyla Alemdar Mustafaya Hassa Hasekilii rtbesi verilmitir. 1801 yl
Ocak ay civarnda yine Tirsinikli smail Aann tavsiyesi ile Alemdar Mustafa Hassa
Silahorluu rtbesine ykselmitir.310
Alemdar Mustafa stanbul ile iyi ilikiler iindeydi. Ylkolu Sleyman ile mcadele
halindeyken stanbuldan gelen emir zerine kendi aralarndaki mcadeleyi brakp
Manav gailesi ile uramlardr. 1803 ylnda Pazvantolu Osmann en nemli
adamlarndan biri olan, ayn zamanda stanbul tarafndan yakalanp cezalandrlmas
zaruri grlen Manav brahimi Totrakanda malup edip esir alm ve onu Tirsinikli
smail Aaya teslim etmek zere Ruscuka gndermiti. Bu baarlarndan dolay
Bayraktar Mustafaya Kapcbalk onun adam olan Pehlivan Aaya da Hassa
Silahorluu rtbesi verilmiti.
Daha sonra Tirsinikli smail, Alemdar Mustafay 1800 ylnda zorla zapt etmi olduu
Hezargrada yan olarak atamtr. smail Aann buray zorla almasndan dolay
Alemdarn yanl kabul edilmemitir ama Manav gailesini bastran Alemdar
Mustafann Hezardrad yanl hkmete kabul edilmitir.311
smail Aann bir kadn meselesi nedeniyle ldrlmesinden sonra smail Aann
hasm olan Ylkzade Sleyman frsat bularak derhal faaliyete gemi ise de baarl
olamam, krk ksur kaza yannn desteini alan Hezargrat yan Alemdar Mustafa
Aann basksyla geri ekilmitir. Civarn eraf ve yan Ruscukta toplanp grerek
310
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. s. 41-42; Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 254

smail Hakk Uzunarl, a.g.e. s. 43-52; Erdoan Tokmakolu, a.g.e., s. 254; Feridun Fazl
Tlbenti, a.g.e. , s. 203
311
114
Alemdar smail Aa yerine setiler. Hkmet ise Edirne vakas dolays ile belki
muhalifleri tahrik eder korkusuyla Alemdar Mustafa Aann yanln tanmtr.312
Hkmet arz mazharla yanla talip olarak sadkane hareket eden Alemdar Mustafa
Aann Ruscuk yanln kabul ediyorsa da, Tirsinikliolu smailin byk servet
sahibi olmasn salayan Trnova Voyvodaln vermek istemiyordu. Ayrca hkmet
Alemdar Mustafa Aann sadece Ruscukta kalmasn ve dier yanlarn iine de
karmasn istemiyordu. Fakat durum hkmetin bekledii ekilde gelimedi. Alemdar
Mustafa Aa, btn Silistre eyaleti (Silistre kasabasndaki Ylkolu mstesna)
yanlarn ittifakyla yanlar yan oldu.313
Bundan sonra Alemdar Mustafa faaliyetlerine younluk vermitir. Alemdar Mustafa
Aann kuvvetleri bir taraftan Ylkolu Sleyman takip ve braili muhasara
ederlerken dier bir ksm kuvvetleri de Silistreyi zapt etmilerdir. 314 Ayrca bir ksm
kuvvetleri de Ahyolu Emini Kse Ahmet Efendi kumandasnda Yenipazar zerine
hareket etmiler ve orada da Gavur Hasan ve Odacolu Seyfullah tazyik
eylemilerdir. Gavur Hasan ve Odacolu Seyfullah, Ylkolu Sleyman tarafndan
Alemdar Mustafa Aann Yenipazar ve evresini savunmak iin gndermiti.
Alemdar Mustafa Aa bundan baka kendisine muhalefet edebilecek olan Selvi yan
Hasan Aa zerine de kuvvet gnderip oray muhasara ettirmi ve Kse Ahmet
vastasyla slimiyeyi de igal ettirince Hkmet ister istemez Alemdar Mustafaya
gler yz gstermi ve daha nce ok grd yerlerden daha fazlasn (Silistre, Aydos,
slimiyye) Alemdar Mustafa Aann nfuz sahas olmasn kabul etmitir.315
Bu tarihten sonra Alemdar Mustafann hreti gnden gne artt. Maiyetindeki
askerlerin says krk bine ykseldi. Bayraktar Mustafa Aa, halkn arzusuyla Ruscuk
yanlna getiini Sultan Selime arz ederek devlete itaat dairesinde hizmet etmek
istediini bildirdi. Padiahn houna giden bu hareketi Alemdara yeni rtbeler
kazandrd. Bu tarihten sonra Tuna boylarnda Bayraktar Mustafa Aa, devletin
gvenebilecei tek kuvvet halinde bulunuyordu. O da bu kuvvet ve nfuzundan
312
BOA, HAT, Dosya No: 55, Gmlekl No: 2526

314
315
313
115
faydalanarak daima Sultan Selime ve hkmete sadk kald. 316
Rusya seferinde
grlen ihtiya dolaysyla kendisine vezirlik rtbesi ile Tuna Seraskerlii tevcih
olundu.
Sultan Selimin tahttan indirilmesi ve Nizm- Ceditin kaldrlmas zerine Sultan
Selimi tekrar tahta karmak ve Nizm- Cediti kurup kuvvetlendirmek maksadyla
stanbula geldi. Fakat iler umduu gibi gitmedi Sultan Selimin ldrlmesi ile Sultan
Mahmudu tahta karp devlet ilerini yeniden tanzime ok ehemmiyet vererek ie
balad. Devleti bulunduu durumdan kurtarmak iin hemen ie giriti. eitli tayin ve
aziller yapt. yanlarla Sened-i ttifak denen anlamay yapt ve orduya dzen vermek
iin ise Sekban- Cedid ordusunu kurdu. Menfaatleri zedelenen kiiler ve yenieriler el
ele vererek frsat kolluyorlard. Bunlar harekete getiklerinde hazrlksz yakaland ve
uzun sre dayanmasna ramen yardm gelmeyince isyanclarn eline dmemek iin
cephaneyi ateleyip onlarn bir ksmyla birlikte ld.317
4.5.2. Ailesi
Alemdarn Ruscukta ki ailesinden ve Sadrazam iken istifra ettii cariyelerden
srasyla Hasan, smail, Hseyin, 318 Mustafa 319 ve Musa 320 adalarnda be olu ve
Hatice321 isminde bir kz olmutur. Alemdar, Ruscukta domu olan ilk olundan
birincisine babasnn, ikincisine efendisi Tirsinikli smail Aann ismini vermi ve
kendisinin lmnden alt yedi ay sonra domu olan oluna da kendi ad konulmutur.
Alemdarn Ruscukta doan olu da babalar lnce kk yata olduklarndan
Alemdar Mustafa Paann sadk silah arkada olan Ruscuk yanlnda bulunan kapc
ba Bonak Aa denilen Abdullah Aann himayesinde bulunmulardr.
Alemdar Mustafa Paann kk olu Hseyin Bey babasndan takriben sekiz, sekiz
buuk ay sonra Ruscukta lmtr. Dier oullarnn ne kadar yaadklarn
bilmiyoruz. Alemdar Mustafa Paann sadece Hasan Beyden torunlar vardr ve
bunlardan brahim Bey hala Ruscukta bulunmaktadr. Alemdar Mustafa Paann bu
316

Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , C. V, s. 2268-2269
318
BOA, C.DH., Dosya No:84, Gmlek No: 4167
319
BOA, C.ML., Dosya No: 498, Gmlek No: 20240
320
BOA, C.SM., Dosya No: 49, Gmlek No: 2465
321
BOA, C.DH., Dosya No:229, Gmlek No: 11417
317
116
Ruscukta ki torununun olu Hamid Bey ile yine ayn aileden Sheyla Karan Hanm
Ankarada bulunmaktadrlar.
Alemdar Mustafa Paann hanmlarndan biri Kemerve Hanmdr. 322 Kendisinden
sonra doan olu Mustafann annesi Fatma,323 olu Bekrn annesi Refiye324 ve kz
Haticenin annesinin ad da Haticedir. Alemdarn Emine isminde bir hanm325 ve yine
Emine isminde bir de kz kardei vard. 326 Ayrca Hac Nuri Bey 327 , Sabi Bekr ve
Hasan Bey adlarnda yeeni vardr.328 Alemdar Mustafa Paann lmnden sonra
hanmlarna, oullarna ve kz kardeine hazineden bir miktar maa balanmtr.
Ruscukta bulunan Hasan, Hseyin ve smail beyler malikne suretiyle Trhala,
Eriboz, nebaht ve Mora mukatasnn pamuk rsumu eshamna sahip idiler.329
Hasan Beyin vefatndan sonra zerindeki mukataatn stanbulda cariyeden domu
olan kk kardeleri Mustafa ile Haticeye verilmesi iin mracaat edilmiti. 330
Alemdar Mustafa Paann kk olu Mustafa Bey henz drt yanda iken annesi
vefat ettiinden annesinin maa olan yz kuru aylk tahsis edilmitir.331
Alemdar Mustafa Paann olu diye bilinen Mehmet Bekr Bey 1250 tarihinde ya
maann tezyidi veya borcunun fazlal dolaysyla baka suretle taltifi hakknda bizzat
kendisinin takdim ettii istidasnda Alemdarn olu deil, oulluu olduunu
belirtmektedir; 332 hatta bu istidasnda Alemdar Mustafa Paann mahzende kadnlar
yenieri odabasna teslim ederken kendisinin de beraber olduunu ve iki buuk sene
Rt Paa konanda oturduklarn yazmaktadr. 333 Dier bir vesikasnda da Bekr
Beyin Alemdarn olu olduu yazldr.334
322

BOA, C.ML., Dosya No:498, Gmlek No: 20240
324
BOA, A.MKT.NZD., Dosya No: 206, Gmlek No: 63
325
BOA, C.DH., Dosya No: 229, Gmlek No: 11417
326
BOA, DH, Dosya No: 135, Gmlek No: 6741
327
BOA, A.MKT.MVL., Dosya No: 58, Gmlek No: 94
328
329
BOA, C.DH., Dosya No: 84, Gmlek No: 4167; BOA, C.ML., Dosya No: 38, Gmlek No: 1716
330
BOA, C.DH., Dosya No: 229, Gmlek No: 11417
331
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 39; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 191-192
332
333
334
BOA, A.MKT.NZD., Dosya No: 206, Gmlek No: 63
323
117
Alemdar Mustafa Paa salnda kk olan bu ocuu Bekrim diye sevdiinden

dolay Mehmet Bey isminden ziyade bu lakap ile tannmtr.335
Bekr Bey tahsil grp yetitikten sonra Rif tarikatna girerek Davutpaa iskelesinde
Abac Mahallesi Yoku eme sokanda namna mensup Bekr Bey tekkesinde eyhlik
etmi ve lmnden sonra oul ve torunlar ayn tekyede ayn hizmette bulunmulardr.
Bekr Beyde Alemdarn dier oullar gibi devletten maa alyordu.336 nceleri yz
kuru olan maa337 daha sonra zamanla artrlarak iki yz elli kurua kadar karlmt.
Alemdar Mustafa Paann Ruscukta kalm olan oullarndan ahfd varsa da
stanbulda domu olan Mustafa Bey ve Haticenin yaayarak ocuklar olup
olmadn bilmiyoruz. Alemdarzde diye hret bulan eyh Mehmet Bekr Beyin
Alemdarn zrriyetinden olmad vesikalardan anlalyor. Bundan dolay Alemdar
Mustafa Paann silsilesinde Bekr Bey silsilesi ayr ayr gsterilmitir.338
4.5.3. Mezar
Alemdar Mustafa Paann mahzeni havaya uurmasndan sonra yangn iddetinden
dolay Alemdarn mahzeninin bulunduu yere girilemediinden Alemdarn lp
lmedii bilinemiyordu. Hatta Yenieriler arasnda Alemdar Mustafa Paann lmedii
ve gizli mahzen yollarndan kat haberi kulaktan kulaa yaylyordu. Yangn, binadan
sonra odun kmr deposuna yaylm ve buras bir trl sndrlememitir. Tam iki
gn btn iddetiyle yangn devam etmitir.
Yangn diner gibi olunca kazmaclar yangn yerinde aratrmalara balamlar ve bir
demir kapya denk gelmilerdir.339 Kapy anca ierinin bo olduunu grmler ve
ikinci bir demir kapya rastlamlar buray anca hi bozulmam ceset bulmulardr.
Bunlardan biri Alemdarn, dieri ba kadn ve ncs de hadm aasnn cesetleri
idi. Yanlarnda altnla dolu keseler ve kk sandklarda mcevherat bulunuyordu.
Alemdarn ve dierlerinin cesetlerinde herhangi bir yara izi yoktu. Bu cesetlerle
karlaanlar evvela etrafa salan mcevherat ve altnlar yama etmeye balamlar;
335

A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 39-40; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. s. 192-193
337
BOA, C.ML.., Dosya No: 101, Gmlek No: 4477
338
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 39-40; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. s. 192-193; BOA, C.ML.., Dosya
No: 249, Gmlek No: 10339
339
336
118
fakat haber verilen yenieri aasnn gelmesi zerine Alemdarn cesedinin tehir
edilmesini istemitir.
Bunun zerine orda bulunanlar derhal paann cesedini iple balayarak Et Meydanna
kadar srklemiler ve orda bir miktar samann zerine yerletirmilerdir. Alemdarn
vefakr adamlarndan birka bu cesedi bir gece kaldrarak Yedikulede bir hendee
gmmlerdir. Bazlar da cesedin Et Meydannda ba aa dut aacna aslp,
rlplak, avret yeri dahi ak ve azna ubuk sokulu olduu halde brakldktan sonra
paralanp dalm olan cesedin baz ksmlarnn Yedikule haricinde bir hendee
atldn yazmaktadr.340
Alemdarn hendee atlan paralanm cesedi yirmi yla yakn orada kalm ve
Yenierilerin korkusundan hi kimse kemiklerini toplayp defnedememitir. Sultan
Mahmud Yenieri Ocan kaldrnca o srada sadrazam olan Benderli Selim Mehmet
Paann emriyle hendek veya kuyudan karlan mevcut kemikleri Yedikule suru
yanna defedilip kabrine ta da dikilmitir. 341 Alemdar Mustafa Paann Yedikule
civarndaki kabri zerine bir trbe inas iin Hazine-i Hassadan elli lira ayrlmtr.342
Merutiyetin ilanndan sonra Tarihi Osman Encmeninin teebbsyle merhumun
mevcut kemikleri Yedikule suru yannda defnedildii yerden karlarak Defterdar
Tahsin Efendinin kemikleriyle beraber, imdiki Alemdar caddesindeki Zeynep Sultan
Camii bahesine defnedilmi ve defnedilirken byk bir cenaze merasimi yaplmtr.343
340
smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 188-189; Vahid ubuk, a.g.e. , C.8, s. 39-40
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 38; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 189
342
BOA, .MBH., Dosya No: 2, Gmlek No:1328/N-002
343
A. Cemal Erksan, a.g.e. , s. 38; smail Hakk Uzunarl, a.g.e. , s. 189
341
119
SONU
XVIII. yzyln sonlarna doru Osmanl ordusu yzyllardr zaferden zafere kotuklar
Avrupa ordular karsnda ar yenilgiler almaya balamlard. Osmanl ordusunda
yaanan bu ar yenilgilerin nedeni ise devlet ynetiminde, askeri alanda ve toplum
yapsnda meydana gelen bozulmalar artk son haddine ulam ve Devleti zayflatan
unsurlara dnmtr. Osmanl-Rus savalar srasnda ordunun baarszl ve devleti
kme noktasna getirmesi ve bunun akabinde 1774 Kk Kaynarca Antlamas
imzalanmtr. Devlet yneticileri Avrupann dzenli ordular karsnda lke
savunmasnn geleneksel askeri sistemlerle baarya ulalamayacann farkna vararak
Batnn askeri sistem ve teknolojisini alarak bir takm slahat giriimlerine yneldiler.
Bu slahatlar yaplrken Batnn stnl kabul edilmiyor ve Osmanl ordularn eski
dzene dndrmeye ynelik slahat giriimlerinde bulunuyorlard.
Bu slahat abalar ise kiilere bal ve yzeysel olarak gerekletirilmitir. Kiiler
lnce veya iktidardan uzaklatrnca slahat almalar da otomatik olarak son bulmu
ve herhangi bir baar elde edilememitir. Bu durum III. Selim dnemine kadar byle
devam etmitir.
III. Selim daha ehzadelii srasnda, mparatorluun btn messeselerinde zlmeler
olduunu grmt. III. Selim (1789-1807) tahta getikten sonra Devletin tarada yan
ve hanedanlarn glenmesi nedeniyle hkmnn kalmam olduunu grm ve
1887de balayp devam eden Osmanl-Rus savanda Yenierilerin baarszl ve
slahat yaplmas gerektii fikri zerinde herkes birlemitir. Hatta Yenierilerden kendi
ocaklarnda slahat yaplmas gerektii zerine bir mektup III. Selime ulamtr.
1792den sonra devleti kten kurtarabilmek amacyla daha nce denenmi slahat
hareketlerinden farkl olarak daha kapsaml bir yenilik hareketi olan Nizm- Cediti
uygulamaya koymutur. Nizm- Cedit sadece askeri alan deil ayn zamanda sosyal,
ekonomik vb konular kapsyordu. Sultan Selim Nizm- Cediti yrrle koymadan
nce bu konu hakknda devlet grevlilerinden bu konu zerine younlamalarn istedi.
Bunun zerine III. Selime 22 layiha sunuldu. Layiha sunanlardan ikisi ise Hristiyand.
Niazm- Cedidin yrrle girmesi ile baz evrelerin karlar zedelenmiti. Bu kesim
Niazm- Cedide kar muhalefeti oluturmutu. Bunlar bozuk dzenden yarar olan
120
ulema, yenieri ve brokrasi kesimi ile tarada devletin zayflndan faydalanarak

kendi balarna hareket eden ve yeni ordunun kurulmasyla taradaki varlklarnn yok
edileceini anlayan yanlarn Nizm- Cedite kar muhalefeti balamtr.
Osmanl Devletinin bu zayf dneminde dnyaya gelen Alemdar Mustafa Paa, Hotinli
veya Ruscukludur. Hasan Aa adnda Ruscuk Yenierilerinden birinin oludur.
Alemdar Mustafa Paann ocukluu Hotinde gemitir. Alemdar Mustafa hayat
boyunca herhangi bir eitim almamt ve okuma yazma da bilmiyordu. Alemdar
Mustafa gayet mert, cesur, asker yetitirmeye kadir, cmert, yolda uruna can
vermekten ekinmeyen bir insand. Alemdar Mustafa babas gibi koyun ticareti ve
ziraatla urap zenginlemi ve bir eraf durumuna gelmitir.
Alemdar Mustafa bu ilk devrinde Ruscuk ve dier kazalar yan ve dier voyvodalarn
idareleri altnda bulunduundan kendisi yerel halkn yapt gibi zenginliini devam
ettirebilmek iin bir yann maiyetine girmesi gerekiyordu. Bunun iin Alemdar
Mustafa, Ruscuk yan Tirsiniklizde smail Aann maiyetine girmi ve onun yannda
yetimitir. Alemdar Mustafa ksa zamanda elde ettii baarlarla smail Aann
gvenini kazanm ve bunun sonucunda smail Aann has adamlar arasnda yer alm
ve smail Aann her faaliyetinde yer almtr. Alemdar Mustafa ayrca babas gibi
Yenieri olup aa blklerinden krk ikinci bln yoldalarndand.
Alemdar Mustafa, efendisi Tirsinikli smailin etkisi ve Yenieri Ocana mensup
olmasnn etkisiyle Efendisi Tirsinikli smail ile birlikte hareket ederek ocakllar gibi ilk
balarda Nizm- Cedite muhalif olmutur. Alemdar Mustafa bu muhalifliini III.
Selimin emriyle Rumelide Nizm- Cedit birlii tekil etmeye alan Kad
Abdurrahman
Paaya
kar,
Rumeli
yanlarnn
destei
ile
isyan
eden
Dadevirenoluna 3000 adamn destek olsun diye gndererek gstermitir.

lk balarda Alemdar Mustafa 1768 Rus harbinde bln bayraktar olmakla Alemdar
diye hret bulmutu. Ruscuk yan Tirsinikli smail Aa, 1797 ylnda isyan eden ve
kendi blgesi olan Ruscuka saldran Pazvantolu Osman ve kuvvetlerine kar, ok
gvendii has adam olan Alemdar Mustafay Ruscuk ehrini savunmakla
grevlendirmitir. Alemdar Mustafa efendisinin gvenini boa karmayarak iki yz
adam ile birlikte Pazvantolu kuvvetlerini pskrtp Ruscuk ehrini istiladan
kurtarmtr. Alemdar Mustafaya bu baarsndan dolay Tirsinikli smailin desteiyle
121
Hassa Hasekilii rtbesi verilmitir. 1801 yl Ocak ay civarnda ise Tirsinikli smail
Aann tavsiyesi ile Alemdar Mustafa Hassa Silahrl rtbesine ykselmitir.
1803 ylnda Manav gailesini bastrp onu esir alarak Tirsinikli smail Aaya
gndermitir. Bu baarsndan dolay Alemdar Mustafaya Kapcbalk rtbesi
verilmiti. Daha sonra Tirsinikli smail, Alemdar Mustafay zorla zapt etmi olduu
Hezargrada yan olarak atamtr. Hkmet bu durumu Alemdar Mustafann Manav
gailesini bastrmadaki baarsndan dolay kabul etmitir.
Tirsinikli smail Aann Aann bir kadn meselesi nedeniyle ldrlmesinden sonra
civarn eraf ve yan Ruscukta toplanp grerek Alemdar smail Aann yerine
setiler. Bu tarihten sonra Alemdar Mustafa kiisel becerisini kullanarak nfuz alann
hzla geniletme yoluna gitmitir. Alemdar Mustafann maiyetindeki askerlerin says
krk bine ykseldi. Bunun zerine Alemdar Mustafa, halkn arzusuyla Ruscuk
yanlna getiini Sultan Selime arz ederek devlete itaat dairesinde hizmet etmek
istediini bildirdi. Bu durum ise Sultan Selimin houna gidip Alemdara yeni rtbeler
kazandrd. nk Osmanl Devletinin Rumelide otoritesi sarslmt. II. Edirne
Vakasnda grld gibi yanlar yeri geldii zaman devlete kar birleebiliyorlard.
Bunun farknda olan Sultan Selim, Rumelide gl bir konumda olan Alemdar
Mustafay yannda tutmak iin eitli rtbeler vermitir. Hkmetin Alemdara kar
yumuak bir politika takip etmesi Silistre havalisinde devletin nfuzunu iade eylemi, o
zamana kadar Silistreye giremeyen valilerin eyalet merkezinde bulunmalar temin
olunmutur.
Dier taraftan Alemdar Mustafa yanlk makamna getikten sonra, ehri derhal tahkim
etmi, kara tarafndan istihkmlar, derin, geni ve muhkem tabyalar, hendekler, surlar
yaptrmtr. Tuna sahiline toplar ve askerler yerletirmi ve byk ihtiyat tedbirleri
alm idi. ehri adeta byk bir kale haline getirmi ve herhangi bir harp durumunda zor
durumda kalmamak iin byk depolar yaptrarak iine zahire doldurtmutu. Alemdar
Mustafa ayrca ordusunu cesur askerlerle takviye etti. ehrin su ihtiyacnn karlanmas
iin 36 eme ina etti. ehrin mamur hale gelmesi iin aylar, dereleri takviye ettirdi,
kurak yerlere kanallar amak suretiyle oralar suya kavuturdu, ar vergiler altnda
ezilen halkn ektii straplara vergileri hafifleterek son verdi. Vergilerin hafiflemesiyle
birlikte ar vergilerden dolay baka yerlere g etmi olan halk geri geldi. Ayrca
122
gzel hanlar, kervansaraylar ve faydal binalar yaptrd. Bu suretle ehir nfusu hzla
artmaya, yaam standard ykselmeye ve yaanlr bir ehir olmaya balad.
Bu tarihten sonra Tuna boylarnda Alemdar Mustafa devletin gvenebilecei tek kuvvet
halinde bulunuyordu. Rusya seferinde grlen ihtiya dolaysyla alemdar Mustafaya
Vezirlik ve Tuna Seraskerlii tevcih olundu. eitli rtbeler alan Alemdar Mustafa
Paa, kuvvet ve nfuzundan faydalanarak daima Sultan Selim ve Hkmete sadk
kalmtr.
Bu srada Avrupada Napolyonun baarlar Osmanl Devletinin Fransaya kar
gtt politikada yumuamaya gitmesine sebep oldu. Osmanl Devleti Avrupadaki bu
kark durumdan yararlanarak Rus yanls Eflak ve Bodan beylerini azletti. Fakat
Rusya ve ngilterenin basksyla Osmanl Devleti bu beylere tekrar grevlerini iade
etmek zorunda kalmtr. Bu durum Osmanl Devletinde bir rahatlamaya sebep
olmutur. Bunun etkisiyle bir harp durumunu dnmeyerek (Rus sefiri de bu hususta
bir teminat vermiti) hudutlarn erzak ve levazmn ihmal etmiti. Osmanl Devletinin
bu durumundan faydalanmak isteyen Rusya sava ilan olmakszn Osmanl topraklarna
saldrm 14 Ekim 1806dan itibaren Ruslar nce Bender ve Hotin sonrasnda Kili ve
Akkirman kalelerini igal etmilerdir.
Ruslar bu kaleleri aldktan sonra smail kalesine ynelmilerdir. Bu ani Rus taarruzunu
haber alan Alemdar Mustafa Paa, devlete balln bir kez daha ispatlayarak durumu
derhal hkmete bildirdii gibi, smail kalesi zerine yryen Ruslara kar da Pehlivan
Aay gndermitir. Bunun zerine Pehlivan Aa smail Kalesine gidip mdafaaya
balamlardr. Muazzam kuvvetlerle smail Kalesini saran Ruslara kar Pehlivan Aa
byk bir baar salayarak Rus istilasn durdurmutur. Ayrca Alemdar Mustafa Paa
bizzat kendisi Eflktan ilerleyerek Yergye gelen Michelson kuvvetlerini be saat
sren bir muharebeden sonra bozmu ve Ruslarn bu taraftan da ilerlemeleri
durdurulmutu. Bu durum Rumelide Alemdar Mustafann devlete balln ve alm
olduu roln nemini bir kez daha kantlamtr.
Hkmette Ruslarn bu ani saldrlar duyulunca Rusyaya harp ilan olundu (1806) ve
hududa ve bilhassa smail Kalesi ve Alemdar Mustafa maiyetine kuvvet sevk edildi. te
bu srada yani 4 ubat 1807de Alemdar Mustafa Aa vezir ve Serasker tayin edildi.
123
Osmanl ordusu, Rusya ile muharebe etmek amacyla Rumeliye ancak Nisan aynda
gelebilmi ve Sadrazam karlayan Alemdar Mustafa Paa ordunun iaesini
stleneceini szn vermiti. Bu srada stanbulda kan Kabak Mustafa
Ayaklanmas baarya ulam ve III. Selim tahttan indirilerek yerine IV. Mustafa tahta
karlmtr 25 Mays 1807. Ayaklanmann baarya ulamasndan sonra stanbulda ve
Rumelideki ordu ierisinde III. Selim ve Nizm- Cedit taraftar av balamtr.
Bu katliam nedeniyle stanbuldan ve Rumelideki ordudan kaan III. Selim taraftar
Ramiz, Behi, Galip, Tahsin ve Refik Efendiler Ruscukta bulunan Alemdar Mustafa
Paann yanna snmlard. Alemdar Mustafa Paaya snan bu kiilere tarihte
Ruscuk Yaran denilmitir. Bu kiilerin Alemdar Mustafa Paaya snmalar da
gsteriyor ki Alemdar Mustafa Paann III. Selimin slahat projelerini benimsediini
ve III. Selimin tahtta kalmasn isteyen birisi olduunu kantlyor.
Alemdar Mustafa Paaya snan Ruscuk Yaran ad verilen kiiler Alemdar Mustafa
Paann stanbula giderek III. Selimi tekrar tahta karmak iin ikna abalarna
girimilerdir. Baz tarihilerin de dedii gibi Alemdar Mustafa Paa be hocal bir
renciye dnmtr. zellikle Galip Efendinin Alemdar Mustafa Paa zerinde byk
etkisi olmutur. Sonuta Ruscuk Yaran, amacna ulam ve Alemdar Mustafa Paann
stanbula giderek III. Selimi tekrar tahta karmas iin ikna etmilerdir. Kendi
bekalarn da dnen Ruscuk Yaran Alemdar Mustafa Paann da iinde olduu gizli
bir komite oluturarak amalar dorultusunda harekete gemilerdir.
Rumelide ordu ierisindeki karklklar Sadrazam brahim Hilmi Paaya kadar
dayanm ve yenierilerin taknlklar Pehlivan Hseyin Aann onlara n ayak olup
yenierileri kkrtmasyla kul sadrazam istemiyorlar diyerek birdenbire sadrazamn
adrna saldrmlard. Sadrazam brahim Hilmi Paa daha nce bu tertibattan haberdar
olduundan dolay saldrdan kurtulup Alemdar Mustafa Paaya snmtr. Bu durum
gsteriyor ki Alemdar Mustafa Paa Nizm- Cedit ricali gznde Rumelide
gvenilebilecek tek kiiydi. Alemdar Mustafa Paada II. Mahmudu tahta karmakla
gvenlerini boa karmamtr.
Alemdar Mustafa Paa, Rumelide ordu ierisindeki isyan gc vastasyla bastrm,
tard edilen sadrazam ise himaye etmiti. Bu hizmetlerinden dolay Alemdar Mustafa
sadrazamlk beklentisi ierisine girmitir. Fakat gelimeler Alemdar Mustafa Paann
124
bekledii ekilde gelimemitir. IV. Mustafa, Sadrazam brahim Hilmi Paann yerine
Alemdar Mustafa Paay deil de yenieri aalarndan elebi Mustafay sadrazam
olarak atamtr. Bu srada Sadrazam elebi Mustafa Paa Silistreye gelmiti.
Sadrazam geldii zaman Alemdara ehemmiyet vermeyerek souk davrand, samimi
muameleye ve gler yzle i grmeye alk olan Alemdar Mustafa Paa bu halden ve
Sadrazamlk beklentisine kavuamamasndan dolay Sadrazama souk muamele edip
kskn bir halde Ruscuka dnmtr. Alemdar Mustafa Paa giderken yannda Tahsin
Efendiyi de gtrmtr. Bu durum ise en ok Ruscuk Yaran denilen kiilerin iine
yaramtr. lk defa Alemdarn yanna giden Tahsin Efendi Ruscuk Yaran denilen
cemiyetin temellerini atyor. Ruscuk Yaran denilen kiiler Alemdar Mustafann yanna
toplanrlar. Alemdar Mustafa Paa bunlarn cezalarnn affn salamtr.
Bu srada orduda karklklar da devam ediyordu ve Pehlivan Aann tahakkm de
had safhaya ulamt. Ayrca ordunun erzan karlamay vaat eden Alemdar Mustafa
Paa krgn ayrldndan dolay ii ardan alyordu. Eflak yakasnda ise arhac Ali
Paann Ruslara yenilmesi vaziyeti ok tehlikeli bir hale sokmutu. Rumelide dzenli
ve muntazam olan tek ordu ise Alemdar Mustafa Paann kuvvetleriydi. Durumun
ciddiyetinden rahatsz olan IV. Mustafa biran nce Alemdar Mustafa Paa ile
Sadrazamn aralarnn dzeltilmesi iin emir verdi. Bu durum Ruscuk Yarannn
amalarna ulaabilmeleri iinde ok nemliydi. Bundan dolay Ruscuk Yarannn
ynlendirmeleriyle Alemdar Mustafa Paa, Sadrazamla barmt.
Ruscuk Yaran bu durumu en iyi ekilde deerlendirerek faaliyetlerine arlk
vermilerdir. Ayrca bunlar Alemdar Mustafa Paay da istedikleri ynde
ynlendirebilmek iin youn aba harcamlard. Alemdar Mustafa Paay en ok
etkileyen ve son ana kadar yannda olan kii Ramiz Efendi idi. lmiye snfndan
yetimi olan Ramiz Efendi yksek vasflaryla Alemdar istedii gibi idare ve sevk
edebiliyordu. Bundan baka yine ilmiye snfndan yetimi olan Tahsin Efendide
Ramiz Efendi gibi hareket ediyordu. lk defa Alemdar Mustafa Paay etkileyen kii ise
Ramiz Efendidir. Ruscuk Yarannn etkisiyle Alemdar Mustafa Paann devlet idaresi
hakkndaki gr ve dnceleri deimeye balamt. zellikle Ramiz Efendinin III.
Selim hakkndaki aklamalar onun meziyetlerini ve devleti kurtarmak iin yapt
125
hizmetlerden bahsederken Alemdar Mustafann III. Selime olan ball iyice artarak
hemen stanbula gidip III. Selimi tekrar tahta karalm diyordu.
O devride yaam olan Ermeni tarihi Kalost Arapyan Efendi, Ruscuk yan Mustafa
Paann Hayat ve Kahramanlklar adl eserinde olaya farkl ekilde yanamakta ve
Rusya ile yaplan mtarekeyi mteakip, ordunun k dolaysyla Ruscua geldiini ve
orada Sultan Selimi tekrar icls iin grldn bu grmede elebi Mustafa
Paann da bulunduunu yazmakta ve yle demektedir:
Bu mzakereler esnasnda Byk Mustafa Paa, onlara byk bir cesaret ve itimatla:
Ey yksek an ve eref sahibi devlet ricali, kumandanlar, ne iin bu siler yznden
mzakere ve mavereleriniz korku ve dehet altnda oluyor? Biz, devleti idare eden
adamlarz. Eer biz, kendimiz, maruz bulunduumuz musibetlere, felaketlere sratle
derman bulamaz isek ldrc korkun tehlike gelip atacaktr. te, Tuna civarndaki
ehir ve kasabalar dmanlarmz elimizden alacaklar. Hepsinin stne, her tarafa,
byk bir musibet kt. siler tarafndan tahta geirilmi olan padiahmzn idareye
cesaret ve kifayeti yoktur. Takdir ve tefekkr kudreti, kendisinde mevcut deildir.
Bilhassa onlardan ekinmektedir. Bu yzden kanun ve nizam ortadan kalkt, her yerde
fenalklar, fesatlar yol ald. Eer devletimizin menfaatini, halkn refah ve saadetini arzu
ediyorsanz, evvel, meru hkmdarmz Sultan Selimi hapisten kararak tahta
geirmeli sonra hepimizde matlp vehile devleti idare etmeliyiz dedi.
Devlet ricali, askeri kumandanlar, ileri gelenler, vaziyeti taktir etmekle beraber, bu ii
baa karmaya muktedir olamayacaklarn itiraf ettiler. O zaman Mustafa Paa onlara
Acaba size neresi g geliyor ki byle sylyorsunuz? Bana itaat ediniz, Allahn
inayetiyle az zaman iinde size bunu temin edeceim. dedi. Derhal sadrazam elebi
Mustafa Paa, Kaymakam Mustafa Kethda, reis Galip Efendi, defterdar Behi Efendi,
Yenieri aas, avuba Tahsin Efendi, kul kethdas, ordu kads ve orda mevcut
bulunan baz zevat, kendi dinleri zerine, emirlerine sadk kalmak zere derhal yemin
ettiler ve bu aht ve misak yaz ile de tespit ve tahtim eylediler344
Ruscuk Yarannn asl maksad Sultan Selimi tekrar tahta kararak Nizm- Cediti
ihya etmek olduuna gre Alemdar Mustafa Paann kendi kuvvetleriyle stanbula
344
Kalost Arapyan Efendi, a.g.e. , s. 7
126
gelmesi artt. Bu amalarna ulamak iin almalar yapan Ruscuk Yaran Rusya ile
mtareke olmasn frsat bilerek saray ve ordu iine nfuz ederek Alemdar Mustafa
Paay Padiahn, Sadrazamn ve saray erknnn gzne iyi gstermek iin
propaganda faaliyetlerine girmilerdi.
Propaganda faaliyetlerinde baarl olan Ruscuk Yaran, Alemdar Mustafa Paay
Edirnedeki Sadrazamn yanna getirmeyi baarmlardr. Ayrca Ruscuk Yaran, IV.
Mustafann stanbulda zor durumda olduunu isyanclarn kendi kafalarna gre
hareket ettiklerini padiahn bir hkmnn kalmadn belirterek Alemdar Mustafa
Paann IV. Mustafaya ballna deinerek ordunun Alemdar Mustafa Paa ile
birlikte stanbula giderek isyanclar bastrarak IV. Mustafay isyanclardan kurtarmay
teklif etmiler ve Sadrazam kandrarak amalarna ulap Alemdar Mustafa Paay
ordu ile birlikte stanbula getirmeyi baarmlard. Ruscuk Yaran Alemdar Mustafay
stanbula getirmeden nce stanbulun onayn da almay ihmal etmemilerdi. Hatta
Ramiz Efendi daha nceden saray grevlilerinden olan Nezir Aadan Alemdar Mustafa
Paann stanbula geli izni ile ilgili bir mektupta almt. Hatta baz kaynaklarda IV.
Mustafann izninin dahi alnd rivayet edilir.
Alemdar Mustafa Paa, ordu ile stanbula hareketinden nce isyanc ba Kabak
Mustafay ldrtp kellesini kendisinden nce stanbula ulatrp Padiahn itimadn
kazanmtr. Ordunun stanbula hareketini renen IV. Mustafa mutad zere Sanca
erifi yolda karlamak zere Davutpaaya geti. Burada Sadrazam ve Serdar- Ekrem
elebi Mustafa Paa ayak pp sanca Padiaha teslim ettiler (19 Temmuz 1808).
Bundan sonra Sadrazam delletile Alemdar Mustafa Paa da ayak pt. Bu srada orda
bulunan Ramiz Efendi, IV. Mustafay orackta tevkif ettikten sonra stanbula girip III.
Selimi tahta karmalar fikrini ileri srnce erkndan bazlar bunu kabul ettikleri
halde Alemdar Mustafa Paa: Byle kahbelikle i grmek merdlie yakmaz diyerek
bu teklifi reddetti.
Alemdar Mustafa Paa, IV. Mustafann bizzat yanna gelmesine ve ok uygun bir
ortama ramen onu tevkif etmeyi mertlie yaktrmayarak sonraya brakmas ve bunun
sonucunda gelien olaylar III. Selimin ldrlmesine sebep olmutur. Hlbuki Alemdar
Mustafa Paa orada IV. Mustafay tevkif etse ve stanbula giderek rahatlkla III.
Selimi tahta karabilirdi. Bunu yaparken de Alemdar Mustafa Paay durdurabilecek
127
hibir g yoktu. Alemdar Mustafa Paann bu ve yeri geldiinde deinilecek olan

buna benzer birka hatasndan dolay ar bedeller denmitir.
Davutpaadaki merasimden sonra Alemdar Mustafa Paa stanbula gelip IV.
Mustafann itimadn kazandktan sonra eyhlislam Ataullah Efendiyi azlettirmi ve
isyanc ile destekilerini ya srgn ya da azlettirmitir. Alemdarn askerleri bir hafta
ierisinde yenieri ve yamaklar sindirerek muhalefeti ortadan kaldrmtr.
Alemdar Mustafa Paa stanbula gelmeden nce Sadrazam ile anlamlard. Bu gizli
anlamaya gre stanbulda Padiah ile Sadrazam aleyhtarlaryla hkmet ilerine fuzuli
karanlar tedip olunacaklar ve bu i bittikten sonra Alemdar Mustafa Paa yine Tuna
boyuna eski vazifesine dnecekti. Ruscuk Yarannn etkisindeki Alemdarn gerek
amac ise Sultan Selimi tekrar tahta geirmekti. Alemdarn kendi yaptklar anlama
erevesinde stanbula geldiine inanan Sadrazam bu durumdan pek memnundu ve
Alemdar Mustafa Paann sadece bu i iin geldiine inanyordu. stanbul halk ve
saray da ayn kanaatteydiler. Bu durum bize Ruscuk Yarannn faaliyetlerinde ne kadar
baarl olduklarn gstermesi asndan takdire ayandr.
Ruscuk Yarannn planlad erevede azil sras Kaptanderya Seydi Ali Paaya
gelmiti. Alemdar bu azlin yaplmasn Sadrazamdan istemiti. Sadrazamda hemen bu
azli gerekletirmiti. Fakat hem Sultan Mustafa hem de validesi, Seydi Ali Paann
ileride kendilerine yarayacan Sadrazama syleyerek azl edilmememsini sylediler.
Bunun zerine Sadrazamda Alemdar Mustafa Paaya: Mukavelemiz zere
mtegalibenin ortadan kaldrlmasna tarafmzdan ne derece dikkat edildii
hatrlardadr. Fakat hali hazr duruma gre baz hususlarn geri braklmas lzumu hsl
olmutur. Kendileri selametle dnsnler ben burada istediklerinden daha l ilere nasl
nizam veririm grsnler. Bundan byle artk bu taraflarda kalmalarna sebep kalmad
demesi zerine Alemdar Mustafa Paa hiddetlenerek: Bizim anlamamz devleti
mtegallibeden temizleme artna baldr. Dnmzde bunun temininden sonradr.
diye cevap verdi. Bylece Alemdar Mustafa Paa ile Sadrazamn aras iyice ald.
Sadrazam daha sonra, Refik Efendinin odasndan szan bir bilgiye gre Alemdar
Mustafa Paann asl maksadnn Sultan Selimi tahta geirmek olduunu renir.
Bunun zerine Sadrazam telala saraya koarak durumu Sultan Mustafaya aklar.
Fakat Sultan Mustafa dhil saray erkn byle bir duruma ihtimal vermeyerek
128
Sadrazamn telana kimse ehemmiyet vermedi. Bu durum bize Ruscuk Yarannn

ilerini ne kadar iyi yaptklarn ve Sultan Mustafa dhil herkesi kendilerine ne kadar
inandrdklarn gstermesi asndan ilgintir.
Durumu haber alan Refik Efendi hemen Ramiz Efendiye haber vererek harekete
geilmezse neticenin vahim olacan bildirdi. Bunun zerine Alemdar Mustafa Paa
ertesi gn yani 28 Temmuz 1808 seher vakti on be binden fazla askerle stanbula
girerek doruca Babliye giderek arz odasna kt. Burada Sadrazamdan mhr
alarak onu tutuklam ve kararghna hapsettirmitir.
Alemdar Mustafa Paa ile Ruscuk Yaran gerek amalarna ulamak iin saraya
ynelmilerdir. Bunun zerine tahttan indirileceini anlayan Sultan Mustafa rakipsiz
kalmak iin III. Selim ile II. Mahmudu ldrme emrini vermitir. Bu emir zerine
harekete geen celltlar III. Selimi ldrmeyi baarmlar. Fakat II. Mahmudu
ldrmeyi baaramamlardr. nk III. Selimi ldrlmekten kurtaramayan
yardmclar bari II. Mahmudu kurtaralm dncesiyle hareketleri ve Cevri Kalfa
denilen kadnn gayretleri ve yannda bulunan aalarn yardmyla dama karlarak
kurtarlmtr.
III. Selimi ok seven ve onu tekrar tahta karmak iin Rumeliden gelen Alemdar
Mustafa Paa onun ldrlmesi karsnda lgna dnm ve ne yapacan armtr.
Ne varki yanndaki tecrbeli Ruscuk Yarannn tesiriyle II. Mahmudu tahta
karmtr. Tahta kan II. Mahmud, Alemdar Mustafa Paay nce Sadaret
Kaymakam, III. Selimin cenaze treninden sonra da Sadrazam olarak atamtr.
Sadrazam olan Alemdar Mustafa Paa vakit kaybetmeden icraatlarna balamtr.
Alemdar Mustafa ncelikle III. Selimin lmne sebep olanlar ve Kabak syan
destekilerini ya srgn etmi ya da idamla cezalandrmtr. Alemdar Mustafa Paa ile
Ruscuk Yaran bu faaliyetleriyle stanbulda asayii salamlardr. Alemdar Mustafa
Paann en byk gayesi ise lkede asayii salamakt. Kendisi de bir yan olduundan
devletin geldii noktay ok iyi biliyordu. Alemdar Mustafa Paa lkede asayii
salamak ve birlii temin etmek amacyla Anadolu ve Rumeli yanlarn stanbula
davet ederek bir meveret meclisi kurmu ve lkenin birlii, huzurun temininin birlikte
hareket edilmesiyle salanabileceini belirtmitir. Bunun yolunun da yan ve
hanedanlarnn haklarnn tannmasn ayrca yan ve hanedanlarn da hkmete
129
ballnn tesisi ve gerektii zaman bozulan dzen veya bir isyan durumunda izinsiz
hareket ederek bu isyan bastrarak saltanatn devamn salamakla, yanlarda
ykmllk altna girmilerdir. Meveret meclisi sonucunda taraflarn karlkl
karlar etrafnda ortaya kan Sened-i ttifak (29 Eyll 1808) metni devlet erkn ve
stanbula gelen yanlarca imzalanmtr.
Sened-i ttifak metni yanlarn haklarn tanyan, bu haklarnn oullarna intikali ve
haksz yere cezalandrlmamalarn salayan maddelerin yannda padiahn emirlerinin
uygulaycs olan Sadrazama dolaysyla Alemdar Mustafa Paaya da geni yetkiler
tanyordu.
Normal artlarda yanlar stanbula getirtip Sened-i ttifak denen belgeyi imzalamak
imknszd. nk yanlarn hkmete gveni yoktu. Ayrca yan ve hanedanlarn ou
da bir nevi bamsz hareket edip hkmetin emirlerini yok sayyorlard. Fakat Alemdar
Mustafa Paa bunlar stanbula meveret meclisi iin ardnda bunlar hi
dnmeden stanbula gelmilerdir. Tabi ki btn yanlar gelmemitir. rnein
Kavalal Mehmet Ali Paa, Tepedelenli Ali Paa gibi gl yanlar bu teklife icabet
edip stanbula gelmeyen yanlardandrlar.
Bilindii gibi IV. Mustafa 31 Mays 1807de Kabak Mustafa syan neticesinde III.
Selimi tahttan indirenlere Hcceti eriyye ile onlara bu yaptklarndan dolay hibir
surette dokunulmayacana dair garanti vermitir. Bu belgenin Osmanl tarihinde
benzeri bir daha grlmemitir. Bu garip vesika ile isyanclar da bir daha devlet ilerine
karmayacaklarna dair yemin etmilerdir. Fakat isyanclar devlet iine karmaya
devam etmilerdir. Ta ki Alemdar Mustafa Paann stanbula gelii ve bunlar
cezalandrmasna kadar bu durum byle devam etmitir.
Sened-i ttifak ile II. Mahmud, kardei IV. Mustafadan farkl olarak Yenierilerin deil
de yanlarn teminat altna giriyordu. Sened-i ttifakn en ar maddesi yanlarn
stanbulda bir karklk kmas durumunda stanbula gelip isyan bastrmak iin izne
ihtiya duymamalaryd. Bu maddenin kendi otoritesini snrladnn farknda olan
Sultan Mahmud ordularyla stanbulu sarm olan yanlarn varl ve Alemdar
Mustafa Paann gcnn arl nedeniyle bu senedi imzalamak zorunda kalmtr. II.
Mahmudun Sened-i ttifak imzalamak zorunda kalmas nedeniyle yanlara ve
Alemdar Mustafa Paaya kin beslemesine sebep olmutur. II. Mahmud bunun acsn
130
Alemdar Mustafa Paaya kar kan Yenieri isyannda yardm gndermeyerek ve

1812 Bkre Antlamas sonrasnda yanlar ortadan kaldrarak gstermitir.
Alemdar Mustafa Paa Sened-i ttifak ile lkede asayii saladktan sonra slahat
giriimlerine balamtr. III. Selimin slahat teebbslerini tekrar hayata geirmeyi
amalamtr. Alemdar Mustafa Paa ncelikle Eski Ocaklar, Kanuni dnemindeki
talim ve kurallar geerli klnarak slaha allm, tersane nizama sokulmu, sonrasnda
esame denilen Yenieri maa defterlerinin sat kademeli bir ekilde yasaklayarak
kaldrmak istemi ayrca Sekban- Cedit adyla Nizm- Cedit ordusu tekrar kurulmaya
allarak 4000 kiilik bir g oluturulmutur. Alemdar Mustafa Paann zellikle
esameleri kaldrmaya almas Yenierilerin kendisine kar kin beslemelerine sebep
olmutur.
Ruscuk Yaran, Alemdar Mustafa Paann eitim grmemi olmasn ve devlet
ynetiminde tecrbe sahibi olmamasn kendi menfaatleri dorultusunda bir ara olarak
kullanmlardr. Alemdar Mustafa Paann mhim bir kuvvetle stanbula gelii ve
onun davetiyle yanlarnda onu takip etmesiyle zorba ve kabadaylarn faaliyetlerine son
vermi ama tam anlamyla yok edilememitir. Nizm- Cedit ile Sultan Selim
aleyhtarlarnn srgn edilmeleri ortalkta zahiri bir sknet husule getirmiti. Ruscuk
Yaran ise Alemdar Mustafa Paay istedikleri gibi ynlendiriyorlar ve III. Selim
dman diyerek Alemdara sulularn yannda kendilerine rakip olarak grdkleri
kiileri de yok ettirmilerdir.
Gnler getike Ruscuk Yaran asl amalarn unutup zevk ve sefaya dalmlard.
Bunlar birbirlerinin konaklarna mzekkerat mhimme bahanesiyle giderek zemin
katlarnda yaptklar elence salonlarna ekilir, orada saz ve iki lemleriyle
kendilerinden geerlerdi. Cevdet Paa tarihinde bu konuya yle deiniyor: Her gece
bir yerde mntehap sezende ve hanendelerle tezyini bemzgh y iret ederek meguli
hyuhuy ve yerli yerlerine avdetlerinde kucaklarnda sabahladklar gzel cariyelerle
hb gaflet olarak imrar leyl Nehar eylemekte idiler der.
Alemdar Mustafa Paa cahil ve mmi olmakla beraber, olduka zeki bir insand.
Etrafnda bulunan Ruscuk Yaran bu durumdan yararlanr kendisini istei gibi
kullanrlar, birok yolsuzlua alet ederlerdi. Kadn meselesinde de Alemdar Mustafay
131
kendilerine uydurmular, gzel cariyelerle ban dndrp zevk ve sefa deryasna

bomulard.
rnein, Sultan Selimin tahttan indirilmesinde rol oynam olan Anadolu Kazaskeri
Hafit Efendi, Alemdara gzel bir cariye hediye ederek cann kurtarmay baarmtr.
Kamertab adndaki bu Grc kz ok gzeldi ve Alemdar Mustafa Paann ban
dndrmt. Bu durumu frsat bilen Hafit Efendi Grc kza: Ne yapp da u paaya
silahlarn kartrsan seni ziynet ve servetlere gark ederim diyerek onu ynlendirmiti.
nk Alemdar Mustafa Paa hibir surette silahlarn yanndan ayrmaz ve bu haliyle
insan rktrd. Kamertab adndaki kz gya silahlardan korktuunu syleyerek
Alemdar Mustafann silahlarn karmasn baarmt. Alemdar Mustafa Paa gibi
kahramanlklaryla tannan birisinin byle kadnlarn szleriyle hareket etmesi kendi
askerleri arasnda dedikoduya sebep olmutur: Abe artk bizim Paada karlar gibi
silahsz gezmeye alt, yazk olsun diyerek hislerini belirtiyorlard.
Ayrca Alemdar Mustafa brokratik ileyii bilmediinden sadrazaml dneminde
byk memuriyetlerde bulunanlarn gereksizliine inanp bunlarn sadece birer imza ile
onay makam olduu bu ilerin kk memurlarca da yaplabilecei tavrlar ilmiye
snfn, Alemdarn yakn evresi ve Birundaki grevliler vastasyla devlet ilerini
halledebilmeleri saray grevlilerinin aleyhine dnmesine sebep olmutur. Ayrca
Alemdar Mustafa Paa, sadrazam olarak kazand baarlar ve yanndakilerin tesiriyle
daha nce kendisinde mevcut olamayan engin bir gurur uyandrmt. Sadrazam artk
arkadalarn lzumsuz ve dmanlarn her trl deerden mahrum gryordu. Bu
durum ise Rumeli yanlarndan ounu krd ve askerlerini alp memleketlerine
dndler. Alemdar Mustafa Paa ise bu duruma aldr etmedi. nk yannda on alt
bin askeri vard.
Zaten II. Mahmud Sened-i ttifakn imzalanmasndan dolay Alemdara kin besliyordu.
Ulema ise kendilerine itibar edilmedii ve nfuzlarn krd iin, Yenieriler ise
Sekban- Cedid ordusu kurulduu ve talim terbiyeye mecbur brakld iin Alemdar
Mustafaya kin beslemeye balamlard. Alemdar Mustafa Paann zevk ve sefaya
dalmas halkn zerindeki olumlu etkisinin zamanla kin ve nefrete dnmesine sebep
olmutur.
132
Hkmet Sekban- Cedit askerinin saysnn artmasn beklemeyerek yanlarn

memleketlerine gitmelerine izin vermekle byk bir hata ilemiti. nk bu srada
Sekban- Cedid askerinin says drt yz civarndayd. Bu suretle Alemdar Mustafa
Paann etrafndaki askerlerin azalmas ise aleyhtarlarn cesaretlendirmi ve yava
yava fsltlarn ykseltmilerdir. Hatta Alemdarn kuvvetlerinin iyice azalmas iin
yeni bir yol buldular. O da stanbulda Ocaklnn tevikiyle Vidin valisi olan dris
Paann Ruscukun zapt iin harekete gemesi oldu. Bunun zerine Alemdar Mustafa
Paa maiyetinde bulunan serkerdelerden Bonak Aay mhim bir kuvvetle o tarafa
gnderdi. Bylece Alemdarn yanndaki kuvvetlerin says iyice azald.
Yenieriler bu msait durumu ok iyi kullanarak halk arasnda propaganda yapp
Alemdar ve taraftarlarn halkn gznden drmeye almlardr. Ayrca IV.
Mustafada bo durmam tekrar tahta gemek iin propaganda faaliyetlerine girimitir.
Bunun yannda IV. Mustafann kz kardei Esma Sultanda tebdili kyafet ile srekli bir
propagandaya girimi, hatta baz ocak erknyla grmtr. Alemdar Mustafa bu
durumu II. Mahmuda iletmise de, II. Mahmud Sadrazamn diktatrlnden memnun
olmadndan bu duruma aldrmamtr.
Yenieriler ii laftan karp fiiliyata geirmek iin aralarnda gizli bir cemiyet
kurmulard. Bunlar gizli toplantlarnda Alemdar ve arkadalarn ldrmeyi
planlyorlard. Bunun iinde en uygun zamann 15 Kasm Sal gn Ramazan aynn
yirmi yedinci gn adet gerei Sadrazamn, eyhlislamn konandaki davete alayla
katlaca gn olarak belirlenmiti. O gn konak yolunu kapatan halkn Alemdar
Mustafa Paann askerlerince dvldn bahane ederek halk tahrik etmeye
almlardr. Bu olmaynca yangn kartp yaygara kopararak Bablideki konana
giden Alemdarn dar kacan hesaplanm ve Alemdar dar knca da onu
ldreceklerdi. Fakat Alemdar Mustafa Paa tertipten haberdar olduundan dolay dar
kmamtr. Bunun zerine Yenieriler Alemdar Mustafa Paann Bablideki
konan sarmlardr.
Alemdar Mustafa Paa on drt saat dayanmasna ramen bekledii yardm bir trl
alamamtr. Bunda ise II. Mahmudun Alemdar Mustafa Paadan kurtulma istei
yatmaktadr. Bekledii yardm alamayan Alemdar Mustafa Paa maiyetinde
133
bulunanlardan iki kii haricindekileri Yenieri aalarna teslim ettikten sonra kendisini
teslim almak iin Yenieri aalarn yanna armtr.
Yanna yaklaan Yenieri aalarndan ikisini ldrmtr. Alemdarn bulunduu
mahzeni Yenierilerin kazmalarla kazdn anlayan Alemdar Mustafa Paa onlarn
eline gemek yerine lmeyi tercih etmi ve yannda bulunan barut flarn ateleyerek
intihar etmitir. Alemdar Mustafa Paa kendisiyle birlikte 300 kadar Yenieriyi de
ldrmtr.
Alemdar Mustafa Paa1806 II. Edirne vakas ncesinde Nizm- Cedit muhalifi iken
birka ay sonra Nizm- Cedit taraftar olmas dndrcdr. 1806 ylndan ncesine
baktmzda Alemdar Mustafann Tirsinili smailin himayesinde olduu ve onun
ynlendirmesiyle hareket ettii ve Alemdarn da efendisini ok sevmesinden dolay
istedii her eyi yapmas ve ayrca Alemdarn bu ilk devrine bakld zaman
grlecektir ki Rumeli tamamen yan ve derebeylerin kontrol altndadr. Hkmetin
atad valilerin bile ou zaman grev yerine gidemediini grmekteyiz. Bu durum
Alemdarn Ruscuk yan olmasyla deiiyor. Valiler Alemdar Mustafa Paann
yanl dneminde Ruscuka girebiliyorlar. Zaten bu durumun farknda olan III. Selim
Rumelide gl bir konumda olan Alemdara rtbeler vererek onu yannda tutmaya
almaktadr.
Alemdar Mustafann taraf deiikliinin dier bir boyutu da III. Selim dneminde
idaresi altndaki topraklar geniletmesi ve III. Selim tarafndan deer grmesi eitli
hediyelerle dllendirilmesi ve vezirliye kadar olan rtbeler almas akla gelen ilk
sebepler olarak grlebilir.
Alemdar Mustafa Paann Ruscuk Yaran ile hangi artlarda ittifak yapt zerine
kaynaklar yeteri kadar bilgi verememekte ve ortak bir gre sahip olamamaktadrlar.
Kaynaklarn ou Alemdar Mustafa Paann Ruscuk Yaran denilen kiilerin etkisiyle
hareket ettiini, onlarn ynlendirmesiyle III. Selimi tekrar tahta karmak iin
stanbula yneldiini ve adeta be hocal bir talebeye dntn yazarlar. Ermeni
tarihi Kalost Arapyan Efendi ise bu durumun byle olmadn Alemdarn bu kiileri
ynlendirdiini belirtmektedir. Bize gre de birinci kanaat daha ar basmaktadr.
134
Alemdar Mustafa Paa ve Ruscuk Yaran sonu itibariyle amalarn tam olarak
gerekletirememi olsalar da III. Selimden sonra II. Mahmudun baa gemesini
salamalar ve II. Mahmudun yenilikleri devam ettirmesi nedeniyle bunlar yenileme
srecine ok nemli katk salamlardr. Alemdar Mustafa sayesinde tarihimizde
Sened-i ttifak diye isimlendirilen bir belgenin hazrlanmas ve bu belgenin yanlar ile
Padiah arasnda imzalanmas tarihimizde demokrasi asndan ok nemlidir. Padiah
bu belge ile kendi elleriyle yetkilerini snrlandrmtr. Baz yazarlar bu belgeyi Magna
Carta ile e deer tutuyorlar. Bu belgenin anszl Alemdar Mustafa Paann
sadrazamlnn ok ksa srmesi ve II. Mahmudun bu belgeyi yrrle
koymamasdr. Her ne olursa olsun bu belge Trk Anayasa ve demokrasi tarihimiz iin
olduka nemlidir.
135
KAYNAKLAR
AKDA, Mustafa, (1975), Osmanl Tarihinde ynlk Dzeni Devri, Tarih
Aratrmalar Dergisi 1970-1974, C. 8-12, S. 14-23, Ankara niversitesi
Basmevi, Ankara
AKSUN, Ziya Nur, Osmanl Tarihi, C.3, tken Neriyat A. . , stanbul 1994
ALDIKATI, Orhan, (1978), Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 Anayasas,
Faklteler Matbaas, stanbul
Alfabetik Okul Ansiklopedisi, (1988), Grsel Yaynlar, C.1, ?
ARAPYAN,
Kalost,
(1943),
Ruscuk
yn
Mustafa
Paann
Hayat
ve
Kahramanlklar, ev. Esat Uras, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara

AYDIN, Erdoan, (2000), Osmanl Gerei Nizam lemin Gayri Resmi Tarihi,
Cumhuriyet Kitaplar, stanbul
BARI, zzettin, (2002), Osmanl Padiahlarnn Yaamlarndan Kesitler, Bilimsel Tp
Yaynevi, Ankara
BAYDAR, Mustafa, (1973) , Atatrk ve Devrmlerimiz, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, stanbul
BAYKARA, Tuncer, (1994), II. Mahmudun Islahatnda Temeller 1826-1839
Arasnda Anadolu, Tanzimatn 150. Yldnm Uluslar aras Sempozyomu
Ankara: 31 Ekim-3 Kasm 1989, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara
BAYRAK, Meral (Ferliba), (2009), Alemdar Mustafa Paann Muhallefat, Trk
Kltr ncelemeleri Dergisi, S.21, Bayrak Yaymclk Matbaa San. Ve Tic. Ltd
ti., S. 21, stanbul
BOA, C.AS.,: 28/1298; 30/ 1352; 460/19187; 160/7053; 160/7050
BOA, C.DH.,: 84/4167; 134/3632; 229/11417; 135/6741; 84/4167; 174/8669; 192/9571
BOA, A.MKT.NZD.,: 206/63; 206/63
BOA, A.MKT.MVL.,: 58/94
136
BOA, C.ML.,: 498/20240; 38/1716; 108/4751; 103/4576; 40/1810; 212/8722;

453/18317; 101/4477; 249/10339
BOA, C.SM.,: 9/A/470; 63/2771; 49/2465
BOA, C.NF.: 44/2157
BOA, C.TZ.,: 154/7652
BOA, HAT. ,: 212/35242; 61/2712; 1356/53136; 1357/53208; 993/41852-B;
1357/53227; 55/2526; 56/2580; 671/32818; 148/6239; 1360/5352; 1498/18;
746/35242; 1359/53461; 63/2771;
BOA, E. AS,: 87/8036
BOA, .MBH.: 2/1328/N-002
BERKES, Niyazi, (2007), Trkiyede adalama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul
BEYDLL,
Kemal, (1999), Mustafa Paa (Alemdar) Yaamlar ve Yaptlaryla
Osmanllar Ansiklopedisi, C. 2, YKY, stanbul

BEYDLL, Kemal, (1989), Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C. 2, Trkiye
Diyanet Vakf, stanbul
CEVDET, Ahmet Paa, (1994), Tarih-i Cevdet (Osmanl Tarihi), dal Neriyat, C.4,
stanbul
ADIRCI, Musa, (1970), Trkiyede Muhtarlk Tekilatnn Kurulmas zerine Bir
nceleme, Belleten, Trk Tarih Kurumu Basmevi, C. XXXVI, S. 135, Ankara
UBUK, Vahid(2002), Kurulutan Cumhuriyete Byk Osmanl Tarihi, C. 7, Emre
Yaynlar, stanbul
DANIMAN, Zuhuri, (1966), Osmanl mparatorluu Tarihi, C. XI, Zuhuri Danman
Yaynevi, stanbul
DANMEND, smail Hakk, (1972), zahl Osmanl Kronolojisi, C.4, Trkiye
Yaynevi, stanbul
DLPAK, Abdurrahman, (1991), htilaller Dnemi, Beyan Yaynlar, stanbul
137
DOAN, Mehmet, (1977), Tarih ve Toplum Trkiyede Toprak Meselesi, Dergah

Yaynlar, stanbul
ERDOAN,
Meryem
Kaan-Meral
Bayrak
Ferliba-Kamil
olak,
(2009),
Tirsiniklizde smail Aa ve Dnemi (1796-1806), Yeditepe Yaynlar, stanbul

EREN, A. Cevat, (1980), III. Selim, slam Ansiklopedisi, C. 10, Milli Eitim
Basmevi, stanbul
ERER, Tekin, (1966), Trkiyede Parti Kavgalar, Tekin Yaynevi, stanbul
ERKSAN, A. Cemal, (1950), Selim III ve Alemdar Mustafa Paa Tarih dnyas
Dergisi zel Say, aka Matbaas, stanbul
EVREN, Burak, (2003), Surlarn te Yan Zeytinburnu, stanbul
EYCE, Semavi, (1979), Goleti (Romanya)de Kk bir Trk Hatras: Alemdar
Mustafa adna H. 1221 (M 1806) tarihli bir kitabe, .. EDB. FAK. Tarih
Dergisi, . H. Uzunarl Hatra Says, stanbul
GENCER, Ali hsan, (1985), Bahriyede Yaplan Islaht Hareketleri ve Bahriye
Nezretinin Kuruluu (1789-1867), Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul
Genel Trk Tarihi, (2002), C. 7, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara
HAMMER, (1996) , Byk Osmanl Tarihi, C. 9, Eko Ofset, stanbul
NALCIK, Halil, (1964), Sened-i ttifak ve Glhane Hatt- Hmayunu Belleten, C.
XXVIII, TTK Basmevi, Ankara
JORGA, Nicolae, (2005), Osmanl mparatorluu Tarihi, ev. Nilfer Epeli, C. 5,
Yeditepe Yaynlar, stanbul
KARAGZ, Rza, (2001), kinci Viyana Seferi Sonrasnda Aynlarn Glenmesi,
Merzifonlu Kara Mustafa Paa Uluslararas Sempozyumu 09-11 Haziran 2000,
Can Reklam evi Basn Yayn Ofset, Ankara
KARAL, Enver Ziya, (1983), Osmanl Tarihi Nizam Cedit Ve Tanzimat Devirleri
(1789-1856), C.V, Trk Tarih Kurumu Basmevi, IV. Bask, Ankara
138
KARPAT, Kemal H., (2002), Osmanl Modernlemesi Toplum, Kurumsal Deiim ve

Nfus, ev. Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan, mge Kitabevi, stanbul
KOCATRK, Vasfi Mahir, (1957), Osmanl Padiahlar, Bulu Yaynevi, Ankara
KOU, Read E., (1964) , Yenieriler, Nurgk Matbaas, stanbul
KONYALI, brahim Hakk, (1977), Abideleri ve Kitabeleriyle skdar Tarihi, C. 2,
Trkiye Yeilay Cemiyeti Yaynlar, stanbul
KOTAN, Necati, (1967), Alemdar Mustafa Paa, Kemal Matbaas, Adana
KUMN, Ubedullah, (2007), Asiler ve Gaziler Kabak Mustafa Risalesi, Haz. Aysel
Danac Yldz, Kitap Yaynevi, 1. Basm Ekim
KUTAY, Cemal, (1997), ehit Tacidarlar Gen Osman ve nc Selim, Yelken
Matbaas, stanbul
Kltr Ansiklopedisi, (2002), C. 1, Mopra Kltr Yaynlar, stanbul
MAKSUDOLU, (?), Mehmet, Osmanl Tarihi 1289-1922, Elif Yaynlar
MERT, zcan, (1991), yan, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.4,
stanbul
MERT, zcan, (1999), Osmanl Devleti Tarihinde ynlk Dnemi, Osmanl
Tekilat, C.6, YTY, Ankara
METN, smail, (1996), Osmanlnn Kanl Tarihi, Ant Yaynlar, stanbul
MUSTAFA Nuri Paa, (1980), Netayicl-Vukuat (Kurumlar ve tleriyle Osmanl
Tarihi), (Sadeletiren, Notlar ve Aklamalar Ekleyen Neet aatay), C. III-IV,
Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara
MFTOLU, Mustafa, (2004), Yalan syleyen Tarih Utansn, Baak Yaynlar,
stanbul
NAGATA, Yuzo, (1976) , Muhsin-zde Mehned Paa ve ynlk Messesesi, Toyo
Shuppan Co. Ltd, Tokyo
139
Oulukyan, Georg, (1972), Georg Oulukyann Ruznamesi 1806-1810 syanlar (III.

Selim, IV. Mustafa, II: Mahmud ve Alemdar Mustafa Paa), Terc. Hrand D.
Andreasyan, Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul
ORTAYLI, lber, (2008), mparatorluun En Uzun Yzyl, Tima Yaynlar, stanbul
ORHONLU, Cengiz, (1967), Osmanl mparatorluunda Derbent Tekilat, Edebiyat
Fakltesi Matbaas, stanbul
Osmanl Padiahlar Ansiklopedisi, (1999), Kabak Mustafa syan, C.3, Nesil Basm
Yayn, stanbul
Osmanl Tarihi Ansiklopedisi Padiahlar Albm, (?), C.2, Tercman Yaynlar
N, Tuncay, (1999), Osmanl Devletinde Msadere Uygulamalar, Osmanl, C.
VI, Ankara
Z, Tahsin, (?), Selim III. Mustafa IV: ve Mahmut II. Zamanlarna Ait Birka
Vesika, Tarih Vesikalar Dergisi, C. 1, ?
ZCAN, Tahsin, (2005), Muhallefat, TDVA, C. XXX, stanbul
ZDEER, Mehtap, (2000), Osmanl Devlet Tekilatnda ynn Mali ve dari
Ynetime Mdahale Devri, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, C.
50, S. 1-4, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul
ZKAYA, Ycel, (1999), Merkezi Devlet Yapsnn Zayflamas Sonular: ynlk
Sistemi ve Byk Hanedanlklar,Osmanl Tekilat, C.6, YTY, Ankara
ZKAYA, Ycel, (1994), Osmanl mparatorluunda Aynlk, Trk Tarih Kurumu,
kinci Bask, Ankara
ZKAYA, Ycel, (1983), Osmanl mparatorluunda Dal syanlar (1791-1808),
Anakara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar Dergisi, No: 344,
Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Basmevi, Ankara
ZKUL, Osman, (2005), Gelenek ve Modernite Arasnda Ulem, Bir Harf yaynlar,
stanbul
ZTUNA, Ylmaz, (1989), II. Mahmud, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara
140
ZTUNA, Ylmaz, (1994), Byk Osmanl Tarihi, C. 5, tken Neriyat A. . ,

stanbul
ZYKSEL, Murat, (2007), Feodalite ve Osmanl Toplumu, Derin Yaynlar, stanbul
PAKALIN, Mehmet Zeki, (1983), Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Milli
Eitim Basmevi, nc Bak, stanbul
PALMER, Alan, (1997), Osmanl mparatorluu (Son Yz Yl) Bir kn Yeni
Tarihi, ev. Belks orak Dibudak, Acar Matbaaclk, Altnc Basm, stanbul
RASM, Ahmet, (2002), Osmanl Tarihi, C. 4, Emre Yaynlar, stanbul
Resimli-Harital Mufassal Osmanl Tarihi, (1971), nc Selimin Saltanattan
Uzaklatrlmas, C. 5, Gven Yaynevi, stanbul
SAKAOLU, Saim, (1994), Manzum Tarihi Destanlar, X. Trk Tarihi Kongresi
Ankara 22-26 Eyll 1986 Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 5, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara
SAKAOLU, Necdet, (1999), Mustafa IV Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar
Ansiklopedisi, C. 2, YKY, stanbul
SALGAR, M. Fatih, (2001), nc Selim Hayat, Sanat, Eserleri, tkent Neriyat
A.. , stanbul 2001
SAM, emseddin, (1996), Kms- Trk, 7. Bask, ar Yaynlar, stanbul
SAYAR, Nihad S., (1978), Trkiye mparatorluk Dnemi, Siyasi, Askeri, dari, Metler
Matbaas, stanbul
SEYDA, Mehmet, (1973), Tarihimizde Gariplikler, Milliyet Yaynlar, stanbul
SEYD, Ali (lyas), (1913), Alemdar Mustafa Paa, Kanaat Matbaa ve Ktphanesi,
stanbul
SRGEVL, Sabri, (2005), Trkiyede adalama Hareketleri, Ege niversitesi
Basmevi, zmir
141
APOLYO, Enver Behnan, (1961), Osmanl Sultanlar Tarihi, Rafet Zaimler Yaynevi,
stanbul
EN, Adil, (2003), Osmanlda dnm Noktas III. Selim Hayat ve Islahatlar, Fecr
Yaynlar, Ankara
EREF, Abdurrahman, (2005), Osmanl Devleti Tarihi (Trih-i Devlet-i Osmniyye),
Haz. Musa Duman, Bilimevi Basn Yayn Ltd. ti., stanbul
TALASLIOLU, Mesut, (1972), Trk Devrim Tarihi, Tel Yaynevi, stanbul
TANR, Blent, (1999), Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri 1789-1980, Yap Kredi
Yaynlar, stanbul
TOKMAKIOLU, Erdoan, (2004), Osmanl Tarihinde Katledilen ehzadeler, Geit
Kitabevi, stanbul
TOKMAKIOLU, Erdoan, (2006), Osmanl mparatorluunda syanlar Darbeler,
Basknlar, htilaller, Vakalar, Suikastler, Geit Kitabevi, stanbul
TOKER, Rza Nur, (1994), Trk Tarihi, C. 3-4, Toker Yaynlar, stanbul
TUNAYA, Tark Zafer, (1996), Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri,
?, stanbul
TLBENT, Feridun Fazl, (?), Trk Bykleri ve Trk Kahramanlar, Tan Gazetesi
ve Matbaas
ULUAY, aatay, (1997), Taht Uruna Ba Veren Sultanlar, nklp Yaynevi,
stanbul
UZUNARILI, smail Hakk, (1942), Mehur Rumeli yanlarndan Tirsinikli smail,
Ylk Olu Sleyman Aalar ve Alemdar Mustafa Paa, stanbul
UZUNARILI, smail Hakk, (1979), Ayan, slam Ansiklopedisi, C.2, Milli Eitim
Basmevi
YAZ, Nadir, (1986) Alayan Bat Trakya, Yeni Bat Trakya Dergisi Yaynlar, stanbul
142
YCEL, Yaar, Ali Sevim, (1992), Trkiye Tarihi, C. 4, Trk Tarih kurumu Basmevi,
Ankara
143
EKLER
EK: 1
Sened-i ttifak Belgesinin Latin harflerine evrilmi sureti
Bismillahirrahmanirrahm
Sret-i Hatt- Hmayn
Estalzubillah, lev-enfakte mfil-arz m ellefte beyne kulbihim ve lkinnellahe ellefe
beynehum nass- celli mantkunca din Devlet-i liyye ve milleti beyz-y
Muhammediyenin ihys ittifak ve itilf- kulb-i erkn ve vkelya ment ve biinyetillahi tel bu maksdun husul dahi ibu uhd ve mevsk-i mteyemminenin
aled-devam f ve icr-siyle merut idi emr-i aikrdr. Binaenaleyh ibu ittifak
senedinde muharrer uhd ve eryit-i malmenin bi-fazlillahi tel harf-be-harf icra ve
ifsna bin-nefs zt- hmynum mteahhid olmagla sadrazamm ve eyhlislmm
ve vzer ve ulem ve vkel-y devletim ve hnedn- Memlik-i Mah-rsem
taraflarndan dahi estelzubillah, vel-mjne bi-ahdihim iz ahed emr-i erifine
imtislen uhd-i mezkre hri ve dhilde dustr l-amel tutularak harf-be-harf icra ve
ifsna hasbeten-lillah bezl-i vs kudret oluna. Kilfna edn hareket ve mazallah
tel fesh-i ahde cesaret eder bulunur ise min-kbelillah mstehak- lanet ve dreynde
giriftr- vehmet ve ukubet ola.
Elhamdlillahi ellezi eyyedel-islme bi-riclin kamu al sakn vahidin ve ittifakn vessaltu ves-selmu al seyyidin Muhammedin ellezi refea an-mmetihi en-nifka
ve-ikaka ve al lihi ve eshbihi ellezine ictehed f seblihi bil-vifk.
Emm bad sebeb-i tahrr-i kitb- meymin-nisb oldur ki, cmlenin veli-nimeti olan
Devlet-i liyye-i Osmaniyye Saltanat- Muhammediyye olup b-avn-i hazret-i Huda
ibtid-y zuhurundan il yevmin haz mazhar olduu fth ve gazliyet ve n- evket
ittihd- ittifak ve ref-i nefsniyyet ve i-kak ile hsl olduu varestemi kayd- iaret
iken bir mddet-den ber iktiz-y girdi-i arh- gerden ile rze-i ecz-y nizm
perian ve vkel-y devlet beyninde ve tara memlik hanedanlar miynnda esbb-
ettdan ni nefsniyyet ve ikak hlt nmyn olmak mlbesesiyle Saltanat-
Seniy-yenin kuvveti sret-i teettte mbeddel ve dhilen ve haricen nfuzu muhtel ve
144
bu halet by ged ve al ve edn hakkna yani ummen millet-i beyz-y Ahmediyye

ye mris-i vehn halel olmala refte refte ne sret-i kerheyi mntic olduu ve bi-gayri
hakkn vki olan fezyih-i malme takribiyle ess- saltanat mnderis olamak
rtbesine vard itiraf-kerde-i sigar kibar olup Bismillahirrahmanirrahm jatebir
y ull-ebsar nass- cell-n zere sevbk- memelt-dan ahz- ibret ve deyim-i
nizm- din devleti ikame ve ihya ve il-i kelimetullahil-uly niyet-i hayriyesiyle bu
te-etttn ittifaka tebdiline ve ol vehile Devlet-i liyyenin kuvvet-i kmilesi esbabn
istihsal ve izhra bezl-i makderet eylemek uhde-i diyanet ve zimmet-i sadkate
mtehattim ve vcib olduunu cmlemiz derk izn birle mecli-i m-teaddide akd
olunarak cmlemiz yek-vcd ve ittihd ve ittifak ile ihy-y din devlete srif-i vs
mechd olup ik-ml-i kuvvet-i ztiyye ve mevdd- sire-i mlkiyeyi mzkere ve
zavbt- hasenesini rze-bend-i istiare eylediimize mebni ibu ittifak erytn dahi
ber vech-i t senede rabt ve tevsik etmiizdir.
art- Evvel: evketl kermetl mehbetl kudretl ve-li-nimet-i lem veli-nimetimiz
efendimiz hazretleri kutb- dire-i devlet-i ebed-mddet olmalaryla gerek zt- evketsi- mt- mlknelerine ve gerek teyd-i bnyn- n- Saltanat- Seniyyelerine
hazret-i Rabbl-lemnin ltf ihsanna istinaden ve imdd- rhnyyet-i cenb-
Rislet-Penhye tevesslen cmlemiz mteahhid ve zmin olup vatken-mi-nel-evkat
gerek vzer ve ulem ve rical ve hnednn ve gerek bil-cmle ocaklar taraflarndan
kavlen ve fiilen ve srren ve alenen bir gne ihanet ve hilf- emr rz tavr u hareket
zuhur eder ise badet-tahkk cesaret edenin tedb ve ibret klnmasna dhilen ve
haricen cmlemiz bil-ittifk ikdam ve gayret edp bu maddede her kimden msamaha
zuhur eder ise nn dahi bil-ittifk tedb ve tenkiline cidd-i tm oluna. Ve bu dire-i
ittifaka dhil olmayan bulunur ise cmlemiz na davc olup kavlen ve fiilen art-
ittihada riyet eylemesine ve dhil olmasna cmle tarafndan cebr oluna. Vel-hsl
evket-meb efendimizin gerek zt- hmynlarna ve gerek mlk ve kuvvet-i Saltanat Seniyye ve ev-mir ve merzi-i aliyyelerinin muhafazasna ve ihanet ve fe-sddan
vikayesine mlen ve bedenen cmlemiz ummen taahhd ve tekeffl edp
kendlerimiz hayatda olduka ztlarmz ve hayatda olmadka evld ve hanedanlarmz
zmin ola. Ve bu vehile cmle hakknda hsn-i tevecch-i hazret-ipdihi der-kr
olmala f-y levzim-i kr-gzr ve hid-met-krye aled-devam sarf-i yr-yi
liykat klna.
145
art- Sni: Devlet-i liyyenin bekas ve kuvvet ve evketinin tezyd cmlemizin zt

ve hanedanlarmza mbihil-be-ka olduuna binen cmlemiz beyninde bil-mzkere
karar verildii zere tezyd-i kuvvet-i saltanat in memlik-i Hakaniyyeden tahrri
tertb olan askir ve nefertn meclis-i mzkertda verilen nizm mcebince devlet
askeri olarak tahrr ve tekmline ve aled-devam bekasna cmlemiz say ikdam edp
nizm ve rabtalarna dhilen ve haricen mecm-i erkn ve hademe ve hnednn ciddi tm eyleyeler. Ve ibu asker tertbi maddesi kvm- din devlet in ittifak r ile
karar bulmu olduuna mebni inklbt- zaman ile bu hasretdir yahud yledir
byledir dey tahrk-i erbb- fesd ve hased ile tayirini kimesne tecvz eder ve
ocaklartarafndan itirz ve muhalefet olunur ise cmlemiz alel-umm dav3ac olup
takbh ve fesh tayirine cesaret deil, feth-i efe edeni hin bilp alel ittifk tedp ve
def refine cmlemiz ikdam ve gayret eyleye ve bu bbda b irimiz muhalefet eylemeye.
Ve Devlet-i liyyenin her ne taraftan olur ise olsun dman zuhurunda ummen
mukabelesine srat-i azmet ve def tenkiline sarf- makderet etmek ess- nizmdan
olmala bu usln bir vakitde mugayiri hareket vki olmaya.
art- Slis: Kvam ve fer-i salatanat cmlemizin akdem-i mli olup bu bbda alelittifak gayret eylemee mteahhid olduumuza binen tezyd-i kuvvet in tksir-i
askere ikdammz misll gerek Beytl-ml-i Mslminin ve gerek vridt- Devlet-i
liyyenin muhafazasna dahi mteahhid olup mahalerinden tahsil ve tediyesine ve
telef ve hasardan vikayesine ve evmir ve ahkm- pdihnin infaz icrasna her kim
muhalefet ve adem-i itat izhr eder ise bil-ittifak tedbine cmlemiz mteahhid ve
mtekeffil olmala bu usle dimen riyet oluna.
art- Rbi: Develt-i liyyenin teden ber usl-i nizm ve kanunu kffe-i emr
nehy-i pdih hri ve Dhil cmle erkn ve vkelya makam- veklet-i mutlakadan
sudur etmek sureti olmala bad-ez-n herkes biyn bilp vazifesinden hri umura
tasaddi eylemeye. Ve kffe-i emr nehy makam- sadret-i uzmdan sudur eyleye. Ve
ol emr nehy, emr nehy-i pdih bilinp hilfna kimesne cesaret eylemeye. Ve her
kim umurundan hri ve memriyeti olan maslahatdan ziyde aharn memriyetine
tasaddi ederise cmlemi davc olup filn maslahat filnn memriyeti iken flan zt u
vehile mdhele etmi dey ol memriyetden ref olunmasna ve taarruztn alelumm refyle her umur makam- vek3alet-i mtlakaya arz ve istizan olunarak emr
146
rey-i sad-ret-penh zere (hareket) olunmaa cmlemizin taahhdnden baka

makam- sadret-i uzmdandahi hilf- kanun ve muhull-i taahhd irikb ve irtia ve
gerek taraya ve gerek umr- dhiliyeye mteallikDevlet-i liyyeye acilen ve acilen
muzr olacak ir gne mekrihe ibtidr olunur ise cmlemiz davc olup bil-ittifak
menine ikdam eylememiz art ola. Ve menini bana sylediler dey ol vekil-i mutlak
syleyenlerden birisine azv- mfteriyyt ile nefsniyet eder ise nn dahi menine ve
muhfazasna cmle tarafndan taahhd olunman bunlara dahi dimen mrt oluna.
art- Hmis: Zt- Hmynun ve kuvvet-i saltanatn ve nizm- devletin muhafazasna
cmlemiz kefil ve mteahhid olduumuz misill gerek memlik hanedanlar ve
vchunun Devlet-i liyyenin ve gerek dhilde olan ricl ve erkn- devletin
birbirinden emniyet-i art azam ve tahsl-i emniyet ve itmnn dahi cmlenin ittihd
ve ittifakyla birbirlerine kefalet dhil olan gerek hnednn ve aynnn ve gerek
vkela ve rical ve erkn birbirlerinin ztna ve hanedanna zmm ve kefil ola. yle ki
hanedanlardan birisine hi-lf- art- ittihd bir hareketi zuhur etmedike taraf- Devlet-i
liyyeden veyahud taralarda vzer ve birbirlerinden bir gne taarruz ve ihanet ve
s-i kasd vukua gelr ise uzak yakn denilmeyp cmlemiz davc olarak mtecasir
olann tetb ve define bil-ittifk ikdam oluna. Ve kendleri hayatda iken kendlerine
ve badel-veft hanedanlarnn beka ve muhfazasna cmle vkel zamm ve
mteahhid olmalaryla ol hanedanlar dahi zr-i idarelerinde olan aynlara ve vcha
mteahhid ve zamm ola. Ve o makle ayn ve vcha hanedanlardan birisi tamaen
veyahud vech-i her ile nefs-niyetin bir gne s-i kasd etmeyp eer hilf- taahhd
ve rza bir gne cnha ve hyneti zahir olur ise badet-tahkk ve makam- (veklet-i)
mutlakadan bil-istzan def refine ol hanedan ikdam edp yerine herini intihb
eyleye. Ve herkes uhdesine muhavvel mahll hududundan hri bir kar mahalle
taarruz ve taaddi etmeyp her kim recvz eder ise uzak yakn denilmeyp cmle
davc olup men eyleyeler. Ve mtenebbih olmaz ise bis-i ikak olann def
tenkiline bil ittifk ikdam oluna. Ve cmle vch ve hanedanlar ve ayn- memlik
yek-vcd olup alel-ittifk def-i ihtill ve ikaka edd-i nitk eyleyeler. Ve her kim
fukaraya zulm ve taaddi eder ve er at- mutahharann icrasna muhalefet eyler ise
nn dahi tedip ve terbiyesine bil-ittihd say oluna. Ve cmle hanedanlar ve aynlar
hakkna bu vehile tekeffl olunduu misill vkel ve ulem ve rical ve hademe-i
saltanata dahi vatken-minel-evkat tahrk ve fesd ile bir tarafdan bir gne ihanet ve s-
147
ikasd vukua gelmemesine ve tedbini mcib cnhas cmle indinde gerei gibi
taayyn etmedike nefsniyeten tekdir olunmamasna ve zt ve hanedanlarna cmle
hnednn ve vch kefi,l ve mteahhid olmalaryla bir vakitde hilfna hareket
olunmaya. Ve eer has-bel-beeriyye birinin cnhas zhur eder ise ol cnha cmle
indinde badet-taayyn makam- sadretden thmetine gre tedb oluna.
art- Sads: stanede ocaklardan ve irden bir gne fitne ve fesd hadis olur ise bilistizn cmle hanedanlar sitneye vrda itb edp mtecasir olanlarn ve olaca-n
kaldrlmasna yani o makle fitne ve fesada bd olan snf veyahud ahs tahkik
olunup eer snf ise bu defa bis-i fiten olan Boaz Kafas nefertnn kaldrld
misil-l kendleri kahr ve tenkil ve dirlik ve esmileri ref olunmak ve ehsdan ise her
ne tabakadan olur ise olsun bit-tahkk idm olunmak hususuna cmle hnednn ve
vch-i memlik mteahhid olup ve cmle (si) sitnenin emniyetine ve istihsl-i
asayiine kefil olmala bu rbta-i kaviye ne mkule esbaba tevakkuf eyler ise
istihsline bil-ittifk ve aled-devam ikdam ve gayret oluna.
art- Sabi: Fukara ve reynn himyet ve siyneti dhil esas olduuna nazaran
hnednn ve vch tarafndan zr-i idarelerinde olan kazalarn asayiine ve fukara ve
reynn teklifleri emrinde hadd- itidle riyet hususuna dikkat olunmak zimeden
olmala lef-i mezlim ve tatl-i teklif hususuna vkel ve memlik hanedanlar
beynlerinde bil-mzkere ne vehile karar verilr ise nn dahi devam ve istikrarna ve
mugayiri olarak zulm ve taaddi vukua gelmemesine itin oluna. Ve her hanedan yekdierin hline nezret birle hilf- emr rz ve mugayir-i erat- garr zulm ve teaddi
eder olur ise salimen anil-garaz Devlet-i
liyyeye ihbar eyleyp bil-ittifk menine ikdam oluna. bu eryt- sebaya bilmzkere karar verilp hilfna hareket olunmamak zere kasem-i billh ve ahdi birresl vki olmala hfzenlil-mevsk ibu sened-i muteber ketb tenmk olundu,
femen beddeleh badema semahu fe innema ismihu alel-lezine yubeddilneh
innellahe semium alim. Hurrire f evst- ehr-i abnel-muazzam sene selase ve
rin ve miyeteyn ve elf min-Hicret-i men-lehl-izz ve-eref.
bu sened-i muteberin hvi olduu erait din Devlet-i liyyenin bi-avnihi tel
teyd ve ihys emr-i ehemine ess olup aled-devam dustrl-amel tutulmas vcib
olmala tebeddl-i zaman ve zevat ile tayiri mmkin olamamak in makam- sadret
148
ve mesned-i fetvay bundan byle terif edecek zevt dahi ibiid-y nasb ve
mesnedlerine kudlarnda bu sened(i) hatm ve imza edp harf-be-harf icrasna ikdam
eyle-yeler. Ve hn-i tebeddlde megale takribiyle ibu hatm-i sened maddasi teehhr
kesb etmemek in gerek veklet-i mutlaka ve gerek mehat- slmiyye tebeddl
etdii gibi derakab Beylikci-i Dvn- Hmayn bulunanlar asl sened kalemden alup
kethda ve reis-i vakt olanlar ihtar birle veklet-i mutlaka veyahud mehat- slmiyye
mesnde kud eden zta hatm imza etdirmek zere bu nizm dahi Dvn- Hmyn
Kalemine kayd ile dustrl-amel tutu-la. Ve ibu senedin iktiz edenlere suretleri
verileceine mebni bir sureti nezd-i ferd-i cenb- tcdride mahfuz olup dimen ve
mstemirren icrasna biz-zt evket-meb efendimizin nezret-i seniyyeleri mil ola
El-mteahhid bi-m fhi Mustafa Sadr- azam
Cy- mhr
El-mteahhid bi-icri m yahvhi Mehmed Salih-zde Ahmed Esad ufiye anhm
Cayr- mhr
El-mteahhid bi-icri m yahvhi
Esseyid Abdullah Rmiz Kapudan- Derya
Cyr- mhr
El-mteahhid bi-m yahvih abdurrahman el-vezir Vli-i Anadolu
Cyr- mhr
El-mteahhid bi-m hurrire fhi Mehmed Dervi el-Kadbi-asker-i Rumili
Cyr- mhr
El-mteahhid bi-icri m yahvhi Drr-zde Esseyyid Abdullah el-Nakb alelerf
Cyr- mhr
Tealleka nazar bi-mfhi festesvebtuh ve teahhedtu
al m yahi harrereh el-abdd-dllid-Devletil-Aliyye Emin Paa-zde
149
Mehmet Eminel-mteerrif bi-rtbe-i sadret-i Rumeli

Cyr- mhr
El-mteahhid bi-m hurrire fhi Hafz Ahmed Kmiliel-Kad bi-asker-i Anadolu
Cyr- mhr
El-mteahhid bi-m hurrire fhi Mehmed Tahr el-Kadbi-Dril-Hilfetil-Aliyye
Cyr- mhr
Ve ene minel-mteahhidn Mustafa Ref3ik kethd-y sadr- l
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mustafa Aga-y Yenieriyn- Dergh- l
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mehmed Emin Behic el-Defter
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Esseyyid Mehmed Said Galib Reisl-kttb
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidnMustafa Reid Kethd-y Rikb- Hmyn Sabk
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Esseyyid Ali Nzr- Umr-i Bahriyye
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mehmed Emin Rz-nme-i Evvel
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Sleyman Cabbr-zde
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn smail Siroz
150
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn el-Hac mer Karaosman-zde
Cayr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Ahmed b-pye-i Muh3asebe-i Evvel
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mehmed Aa-y Siphiyn- Dergh- l
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mehmed zzet Beylikci-i Dvn- Hmyn Rkmlhurf
Cayr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Hseyin Hsn med-i Dvn- Hmyn
Cyr- mhr
Ve ene nimel-mteahhidn Mustafa Mirliva-i irmen
Cayr- mhr345
345
Ali Akyldz, Senedi ttifakn lk Tam Metni slam Aratrmalar Dergisi, S. 2, s. 209-222, stanbul
1998
151
EK: 2
Sultan Mahmudun tahta getiini mteakip Alemdar Mustafa Paann sadaretinde

bilumum vzera, ulema ve merann ittifakiyle kali alnp umumu tarafndan imza ve
taahhd olunan senedin sureti olup Alemdar Mustafa Paa ile eyhlislam, kadaskerler
ve merann isimleri (BOA, HAT.: 746/35242
152
EK: 3
Hccet-i eriye (BOA, HAT,: 1498/18)
153
EK: 4
Nefyi emredilen Refik, Tahsin ve Ramiz Efendilerden Kethda Refik Efendiyi azlinin
muvafk olmad, Tahsin Efendi zaten mazl olup Alemdarn ordusunda olduu,
Ramiz Efendinin azledilerek Kavalaya nefyolunduu hakknda Sadrazam elebi
Mustafa Paann telhisi. (BOA, HAT,: 1360/53523)
154
EK: 5
Kabak Mustafay idam eden Hac Ali vesair askerin bu ii ordunun emriyle mi yoksa
kendilerinden mi yaptklar hakknda vaki olan suale Sadrazamdan gelen cavaptan
Ordunun emriyle olduu anlald fakat iin byle olduu yamaklarca malum olursa
byk fenalklara sebep olaca cihetle Ordunun stanbula vusulne kadar hakikatn
mektun tutulmas mnasip olaca (C.SM.: 9/A/ 470)
155
EK: 6
Ordu Defterdar Hseyin Aann, Silistre Valisi Osman Paann ordusuna umnuda
katldna ve Paspandolunun adamlar Ruscuku kuattklarndan Rumeli Valisi
Mustafa Paann btn askerleriyle yardm etmesine dair tahrirat (BOA, HAT.:
61/2712)
156
EK: 7
Tirsiniklinin helakinden sonra takmnn ileri gelenleri arasnda sava km ve

neticede Mustafa Alemdarn Silistre ve brail kentlerini zabt etmi olduuna ve
alnmas dnlen geici tedbirlere dair... (BOA, HAT.: 56/2580)
157
EK: 8
Tirsinikliolunun helakinden sonra Mustafa Alemdarn onun yerine gemek isteyerek,

Ruscuk yan olduuna ve saireye dair ( BOA, HAT,: 55/2526)
158
EK: 9
Dergh- Ali kapcbalarndan ve mirahur evvel payesiyle Ruscuk Ayanndan Mustafa

Paaya Vezirlik, Tuna Seraskerlii ve Silistre Eyaleti tevcih olunduu (BOA, C.AS,:
28/1298)
159
EK: 10
Ordunun Edirneden hareketle Babadaa tevecch ve azimet zere olduuna ve ordu

ricaliyle akdolunan meclis-i meverette Tuna Seraskeri Mustafa Paann Ordu
Seraskerliinde istihdamna ancak bu hususun Bkrein zaptndan sonra icrasna ve
dman Bkrete iken Mustafa Paann o taraf brakmas muvafk olamayacana
karar verildiine ve ordular iin muktezi adrlarn mehterhane mevcudundan irsali
hususunun irsali hususunun kaymakam paaya yazldna dair. (BOA, HAT.: 148/
6239)
160
EK: 11
Ruslarn hal ve hareketi hakknda Silistre Valisi Mustafa Paadan gelen tahriratn
huzura takdim olunduu (BOA, HAT,: 1359/53461)
161
EK: 12
Filibe kazas rsum-u hamriyesinin tahsil olunub gnderilmesine dair Silistre Valisi ve
Tuna Seraskeri Mustafa Paaya yazlan hkm (BOA, C.. ML.,: 453/18317)
162
EK: 13
Tuna sevahilinin istihkm iin Rumeliden asker yazlmasn Silistre Valisi Mustafa
Paann inha ettii ve meclis de bu suretle karar verildii (BOA, HAT,:1357/53208)
163
EK: 14
Silistre Valisi Mustafa Paaya evvelce vadolunan mcevher elenk ile maiyetinde olan
sergerdelere altn elenkler gnderilmesi (BOA, HAT,: 1357/53227)
164
EK: 15
Tirsiniklinin izalesi zerine Mustafa Alemdarn Ruscuk Ayanlna ve Bekir Paann

da Silistre eyaletine tayinlerine ve Kse Ahmede de iltifat olunmasna dair (BOA,
HAT,: 63/2771
165
EK: 16
Sadresbak Alemdar Mustafa Paann zevcesi Fatma Hatunun vefatyla mahll olan
yz kuru maann, marnileyhin yetim ve kimsesiz olan olu Mustafa Beye
tahsisi (BOA, C.ML.: 498/20240)
166
EK: 17
Mteveffa Alemdar Mustafa Paann kars Emineden Mustafa ve Haticeden Hatice

isminde bir ocuklar doduundan paann len olu Hasan Beyden mahll kalan
mukataasnn bunlara tahsisi ricasna dair Hatice ve Eminenin istidas (BOA,
C.DH.,: 229/11417)
167
EK: 18
Eski Sadrazam merhum Alemdar Mustafa Paann hanm Refiye Hanmn vefat
sebebiyle mnhal olan ayln olu Bekr Beye tahsisi (BOA, A..MKT.NZD.,:
206/63)
168
EK: 19
Alemdar Mustafa Paann sulbi oullar smail, Hasan ve Hseyin Beylere Trhala
Pamuk Mukatasndan esham ihsan buyurulduu ve Hasan Beyin vefat ettii haber
alnarak hissesi haber alnarak hissesi zabt olunmu ise de hayatta olduundan
hissesinin iadesi (BOA, C.DH., : 84/4167)
169
EK: 20
Alemdar Hassadan eski Sadrazam Mustafa Paa olu Musa Beye ikinci Kapucubalk
tevcihi ve ruus verilmesi (BOA, C.SM.,: 49/2465)
170
EK: 21
Alemdar Mustafa Paann kz kardei Emine Hanma muhassas yz kuru maan

verilmesi (BOA, C..DH.,: 135/6741)
171
EK: 22
stifa eden Demirhisar Kazas Mdr Hseyin Tahsin Beyin yerine Alemdar Mustafa
Paann yeeni Hac Nuri Beyin tayini (BOA, A..MKT.MVL.,: 58/94)
172
EK: 23
Alemdar Mustafa Paann Yedikule civarndaki kabri zerine bir trbe inas iin
Hazine-i Hassadan elli lira ihsan buyurulduu (BOA, .MBH.,: 2/1328/N-002)
173
EK: 24
Sadr- Esbak Alemdar Mustafa Paann oullar Hasan ve Hseyin ve smail Beylerin
Mora Ceziresi pamuk rsumu mukataas eshamndan mutasarrf olduklar sehimlerin
beratlarn zayi eylediklerinden zayiinden berat yazlmas (BOA, C.ML.,: 38/1716)
174
EK: 25
Alemdar Mustafa Paann olu Mustafa Beye yz kuru maan verilmesine dair
(BOA, C.DH,: 174/8669)
175
EK: 26
Sadr- Esbak alemdar Mustafa Paann zevcesi Emine Hatunun yz kuru maann
verilmesi (BOA, C.DH,: 134/3632)
176
EK: 27
Alemdar Mustafa Paann mahdumu Mehmed Bekr Beye muhassas yz kuru maan
bir aylnn verilmesi hakknda (BOA, C.ML,: 108/4751)
177
EK: 28
Alemdar Mustafa Paann kimsesiz kalan kars Fatma Hatuna yz kuru aylk
verilmesi (BOA, C.ML,: 103/4576)
178
EK: 29
Sadr- Esbak Alemdar Mustafa Paann zevcesi Fatma Hatunun bir aylk maa olan
yz kuruun verilmesi (BOA, C.ML,: 40/1810)
179
EK: 30
Ordunun geecei baz derin nefirlere kurulacak kprler iin muktazi tombaz ve
arabalar hakknda Silistre Valisi ve Tuna Seraskeri Mustafa Paa ile Hassa mimar
hulefasndan Serhalife Seyyid smail Zhdye ve kadya hitaben ferman (BOA,
C..NF,: 44/2157)
180
EK: 31
Ceditz Kalesi azeban- sani cemaati kethdalnn zi muhafz mer Paann arz
mucibince yevmi yirmi ake ulufe ile Mustafa Alemdara tevcihi hakknda yazlan
buyruldu (BOA, E.AS,: 87/ 8036)
181
EK: 32
Dergah- Mualla topular ocandan Rumeli seraskeri Vezir Mustafa Paa maiyetine
memur klnan orbac, aa ve alemdarlarn vusllerine kadar yollarda tayinatlarnn ve
kz arabalarnn verilmesine dair (BOA, C..AS,: 460/19187)
182
EK: 33
Mustafa Paann Tuna Seraskeri iken maiyetiyle sahiller hudut balarnda toplanan
askerlerin tayinat iin Balkann te ve bu taraf kazalarndan sahra ve klk tertipleri
olarak mretteb zahire ve koyunlar hakknda ferman (BOA, C.AS,: 160/7053)
183
EK: 34
Silistre Valisi ve bilistiklal Ordu-yu Hmayun Seraskeri Mustafa Paa ne kadar barut ve
mhimmat isterse verilip defterinin orduya gnderilmesinin Varna Kadsna ve cebeci
baya emri(BOA, C.AS,: 30/1352)
184
EK: 35
Sadresbak Alemdar Mustafa Paa evvelce Trnova Voyvodalnda bulunduundan

orada bulunan kona ve sair emlak, akar, ba, bahe ve sair arazi, emval ve eyann
miriye zaptna dair (BOA, C..ML,: 212/8722)
185
EK: 36
Sadr- sabk Alemdar Mustafa Paann borlarna ve satlan emlakine dair takrir
(BOA, C..DH,: 192/9571)
186
ZGEM
Mehmet ALKAN 1984 ylnda Patnosta dodu. lk ve orta renimini Patnosta lise
renimini ise Bilecikin Bozyk ilesinde tamamlad. 2004 ylnda girdii Sakarya
niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blmn 2008 ylnda Blm drdncs
olarak bitirdi. 2008 ylnda Sakarya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Tarih
Anabilim Dalnda yksek lisans renimine balad.
187

Alemdar Mustafa Paşanın Devlet Hayatı PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alemdar Mustafa Paşanın Devlet Hayatı PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ALEMDAR MUSTAFA PAANIN DEVLET

YKSEK LSANS TEZ

Enstit Anabilim Dal

: Yrd. Do. Dr. Turgut SUBAI

3.3. Alemdar Mustafa Paann Sadrazaml ............................................................... 90

A. MKT. NZD. : Sadaret Mektub Kalemi Nezaret ve Devir Belgeleri

: radeler Mabeyn-i Hmayun

SA, Sosyal Bilimler Enstits

Yksek Lisans Tez zeti

Tezin Bal : Alemdar Mustafa Paann Devlet Hayat

: Yrd. Do. Dr. Turgut Suba

Kabul Tarihi : 24 Haziran 2011

Sayfa Says : v (n ksm) + 144 (Tez) + 43 (Ekler)

Sakarya University Insitute of Social Sciences

Abstract of Masters Thesis

Title of the Thesis: Alemdar Mustafa Pashas Country Life

Supervisor : Assist. Prof. Dr. Turgut Suba

Date: 24 June 2011

Nu. of pages : v (pre text)+ 143 (main body)+44(app.)

Subfield : The Modern History

III. Selimden nceki devlet adamlar devletin iine dt kt durumu dzeltmek ve

bulunamamas, yolsuzluklarn oalmasna sebep oluyordu. Doal olarak bu durumdan

BLM 1: OSMANLI DEVLETNDE YANLIK MESSESES

balamas ve malikne sistemine geilmesidir.9 Devlet, vilayete ait nemli meselelerde,

arasndaki sosyal mnasebetler de yine tarma dayanmaktayd. Neticede tarm rejiminde

mkellefiyetlerden dolay mali kaynaklar bozulmu olmasna ramen bunlar eitli

Devletin sipahileri sktrmasna mukabil sipahide halk

deyemeyecekleri kadar vergi istemekle sktrd. Bunun neticesinde bu ykmlkleri

Mehtap zdeer, a.g.m., s. 70-74

arasndaki ilerde arac ve i takipisi olarak faaliyet gsteren yanlarn, bulunduu

cezalandrlmalar iin de yan ve erafa bavurur hale geldi.30 Avusturya savandan

Mehtap zdeer, a.g.m., 76-77

Ycel zkaya, yanlk, s. 60

Ycel zkaya, yan, s. 66-67

konaklarn basmaya baladlar. Bylece devletin ykmn hzlandryor ve kylerin

Murat zyksel, a.g.e. , s. 241-245

kapusuz ve bacasuz levendatdan olumaktadr. Kapsz leventler paalarn azledilmesi

Ycel zkaya, yn, s. 73-78

Ycel zkaya, yn, s. 88-93

Ycel zkaya, yn, s. 120

yanlarn bu kadar glenmesinde dal isyanlar ve derbentlerin bozulmas da etkili

Ycel zkaya, Dal syanlar, s. 7

Bu durum ise yanlar iyice glendirmekte ve devlet nazarnda muhatap alnmalarna

Mderriszdeler, Muslu Paazdeler ve Nakkazdeler, Bilecikte Kalyoncuoullar,

Kozanoullar, Suriyede Azimzdeler, Kuzey Irakta Babanzdeler, Edirnede

zcan Mert, ynlk Dnemi, s. 176

Ycel zkaya, yn, s. 271

Mehtap zdeer, a.g.m. , s.87-88

zcan Mert, yan, s.197

uygulayamamlar ve devlet ilerini yerine getirirken zaman zaman yann muhalefeti

Ycel zkaya, yan, s. 285

Sened-i ttifakn imzalanmasndan sonra yan kuvvetlerinin nemli bir ksm

Bunun zerine de mtesellim zerine asker gndermi, yan ve adamlarndan bazlar

smail Aann maiyetinde yetimitir. 112 ri yapl ve kahraman grnl gen

Bu durum karsnda hkmet de hazinenin karlarn dnerek bu teklifi kabul etmi

Bu harektta yollarda karakol

hizmetini grm ve Ruscuku mdafaas sayesinde Ruscuk istiladan kurtulmutur.

Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. , s. 129-130

Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. s. 83

Bu esnada Ruscuk yan Tirsinikli smail Aa bir kadn meselesi yznden

burada ikamet etmelerine msaade etmelerini ve Silistre mezbahanelerinde olan yalar

Meryem Kaan Erdoan-Meral Bayrak Ferliba-Kamil olak, a.g.e. , s. 124-126