MARGARET

Aded
Yaam

MuuA DNYA EDEBYATI

=r-wees

AFA-ada Dnya Edebiyat:

AFA-Yaynlar:

259

41

ISBN 975-414-212-2

Kasm,

1992

O.W. Toad Limited,

1979

Akal-Tuna Ajans

Life Before Man

adl ngilizce orijinalinin

1991'de yaplm 1 O.

Basksndan evrilen

bt'. kitabn Trke eviri haklar

AFA Yaynclk A..'ye aittir.

Dizgi: AFAYayriclk A..

Bask: zener Matbaas
Cilt:

Gven Mcellithanesi

Kapak: Temel Matbaas

AFA Yaynclk A,., Babali Cad. Shhiye Apt.

34410 Caalolu-STANBUL
Tel: 526 39 80 / Fax: 513 76 11

19/8

MARGARET ATWOOD

Ademden Onceki Yaam

evirenler:
J

Suna Gler

AFA

YAYINLARI

G.'ye

Birinci Biilm

..

. ..\.

29 Ekim 1976, Cuma

ELIZABETH

Nasl yaamalym, bilmiyorum. Herkes nasl yaamal, bilmi

yorum. Btn bildiim, nasl yaadm. Kabuu karlm
bir salyangoz gibi yayorum.' Bu da para kazanmak iin iyi
bir yol deil.
O kabuu geri istiyorum, onu ol,turmam yeterince
uzun'zaman ald zaten. Her neredeysen, o senirnannda, bilic
yorum. Sen kabuu karmakta ustaydn. Pullu bir elbise gi
bi bir kabuk istiyorum; gm paralardan, dolarlardan yapl
m olmal. Bunlar bir armadillon:un pullar gibi st ste dikil
meli. Bir Fransz trenkotu gibi de su geirmez olmal. .
Keke seni dnmeden durabilsem. Beni etkilemek is
tedin. Ama etkilenmedim ite, tiksindim. Yaptn iren bir
eydi; ocuka, aptalca bir ey. Bir kriz, bir oyunCak bebei
paralamak gibi bir ey. Ne var ki, paraladn kendi kafan
d, kendi bedenindi. Yatakta o bedenin yanmda olmadn
hissetmeden bir d;ha bir yandan br yana dnmeyeceim
den emin olmak, keinkes emin olmak istedin. O bedenin ora
da olmadn, ama kesilmi bir baCak gibi, hfila dokunulabi
lir olduunu bileyim istedin. Kesilip atlm ama yeri hfila ac
yor. Alamam, yas tutmam; elimde kara kenarl bir mendil
le sallanan bir koltua oturmam, gzlerimden ya deil kan
dkmemi istedin. Ama ben alamyorum, fkeliyim yalnzca.
O kadar fkeliyim ki, bu ii zaten.kendin yapmam olsaydn,
ben seni ldrebilirdim.

. Elizabeth srtst yatybr, elbisesi srtnda ama ts bozul

mam. Ayakkablar yatan nndeki halnn zerine yan ya
na konmu. Bu oval rg haly drt yl nce, ev demeye ha11

la merakl olduu yllarda, Nick Knack'ten almt. Eliza

beth'in kollar . iki yanna alm, ayaklar birbirine bitiik,
gzleri ak. Tavann yalnzca: bir blmn grebiliyor, o ka
dar. Grme alannn iinde kk bir atlak var, bu atlaktan
daha kk baka bir atlak dallanm. Hibir ey olmaya
cak, hibir ey almayacak, o atlak genileyip yarlmayacak,
iinden hibir ey kmayacak. O atlan tek anlam var. Du
var boyanmak istiyor. Bu yl deil, gelecek yl. Elizaheth "ge
lecek yl" szleri zerinde dikkatini toplamaya alyor, ama
yapamyor.
Solda bir k lekesi var. Ban evirse, yarsna kadar
kaldrlm, rmcek gibi iekleri olan in tarz bambu stor
laryla pencereyi grecek. le yemeinden sonra ofise tele
fon etti, orada olamayacan syledi. Bunu son zamanlarda
ok sk yapmaya balad, oysa o ie ihtiyac var.
Orada olamayacak, evet. nk Hint ii bask yatak r
tsnn zerinde kprdamadan yatan bedeniyle, sa gibi at
laklar oliln tavann arasnda bir yerde u anda. Hint ii rt
nn zerinde kaplanlar, iekler var. Kendisi ise siyah balk
yaka bir kazak, dz siyah bir eteklik, leylak rengi bir kom
binezon, nden alp kapanan bej bir sutjren ve plastik yu
murtalarn iinden kan trden bir klotlu orap giymi.
Kendisini orada yatarken grebiliyor. Younlam hava gibi,
albmin gibi bir ey. Hani yumurta halarken kabuk atlayp
da iinden prtlayan ey gibi. Tavann te yanndaki boluk
tan haberi var, kiraclarn oturduu nc kat gibi deil bu
ras. Uzaktan uzaa, minik bir gkgrltsn andran ses
ler duyuluyor: ocuu orada, yerde bilyelerini yuvarlayarak
oynuyor. Hava ancak duyulur, slk sesi gibi hafif bir ses ka
rarak siyah bolua doru emiliyor. Elizabeth duman gibi yu
karya, o kara boluun iine ekilebileceini dnyor.
Parmaklarn oynatamyor. ki yannda duran ellerini,
lastik eldivenleri dnyor. Bu el biimi eylerin iine ke12

mikleri, etleri zorla tktrmay, her seferinde bir parma ha

mur gibi sokuturmay dnyor.

Alkanlk sonucu iki- santim aralk brakt kapdan yan

m balkaba kokusu geliyor. Elizabeth bir hastanenin acil
blmnde tetikte duruyor sanki; atrtlar, krlma sesleri,
lklar duymay bekliyor hala. Hortlaklar Gn'ne daha iki
gn var ama, ocuklar balkabandan fenerlerini yakmlar
bile. Oysa hava bile kararmad daha. Yalnz, Elizabeth'in ya
mbandaki k lekesi hafiften solmaya yz tuttu. ocuklar gi
yinip kuanmay, acayip kyafetlere girmeyi, maskeler takma
y yle seviyorlar ki. Sokaklarda l yapraklarn arasnda ko
maya, yabanclarn kaplarn almaya, ellerindeki kesekat
larn uzatarak bonbon dilenmeye baylyorlar. Eskiden byle
si bir coku, o ateli sevin, odasnn kapal kapsmn ardnda
haftalarca srp giden hazrlklar Elizabeth'in iine dokunur
du. inde bir ey burulur, bir anahtar evrilirdi sanki. Bu yl
ocuklar ona uzak davranyorlar. Aralarnda bir hastanenin
bebek odasndaki gibi onlar ayran sessiz bir cam pano var
sanki. Elizabeth sabahlyla panonun nnde durmu, sray
la her ikisine de bakyor, onlarn o pembecik dudaklarnn a
lp kapandn, yzlerinin burutuunu gryor.
Elizabeth onlar grebiliyor, onlar da onu gryorlar. Bir
eyin.yolunda gitmediini biliyorlar. Terbiyeleri, kamlar
dondurucu; nk bunu o kadar iyi becerebiliyorlar ki.
Beni gzetliyorlar ne zamandr. Yllardr bizi gzetliyor
lar. Bunu nasl yapmalar ge.rektiini niin bilmiyorlar? Her
ey normalmi gibi davranyorlar, belki onlar iin normal de.
Biraz sonra akam yemei isteyecekler, ben de yemek yapaca
m. Bu yataktan kp onlara yemek hazrlayacam, yarn
onlar okula uurlayacam, sonra da iime gideceim. Byle
olmas gerekiyor.
Elizabeth eskiden yemek piirirdi, hem de ok iyi piirir13

di. O zamanlar hallara da ilgi duyard. Hfila yemek piiriyor,

bir eylerin kabuunu soyuyor, baka bir eyleri styor. Ki
misi sertleiyor, kimisi yumuuyor piince. byle srp gi
diyor. Ama yemek dnd vakit Aznn Tadn Bilenlerin
Yemek Kitab 'ndaki o parlak renkleri, krmzlar, turuncula
r, yeilleri grmyor artk. Bunun yerine, kahvaltnzda ne
kadar ya var gibi yazlarn 'bulunduu dergilerdeki yiyecek
resimleri gibi gryor yiyecekleri. l yumurta aklar, do
muz pastrmasndaki beyaz ya eritleri, beyaz tereya. Don. mu domuz ya klkl tavuklar, rostolar, biftekler. te b
tn yiyeceklerin tad byle gibi geliyor imdi ona. Ama yiyor
yine de, ar yiyor hem de, imanlayacan bile bile.
Hafif bir kap tkrts, bir adm sesi duyuluyor. Eliza
beth gzlerini indiriyor. Tuvalet masasnn zerindeki mee
ereveli oval aynadan kapnn aldn, arkadaki koridorun
karanln ve Nate'in solgun bir balona benzeyen hafife eik
yzn grebiliyor. Nate odaya giriyor ve Elizabeth'in onu d
ar!a tutmak iin eie germeyi adet edindii grnmez ipli
i koparyor. Elizabeth ban ona evirmeyi baaryor. Ona
glmsyor.
Nate, "Naslsn, sevgilim?" diyor. "Sana ay getirdim."

14

29 Ekim 1976, Cuma

NATE

Birbirlerine hep sevgilim diyorlarsa da, Nate artk aralarnda

sevginin ne anlama geldiini bilmiyor. Hepsi ocuklarn hat
r iin. Nate ne zamandan beri karsnn yanna kapy vura
rak girmeye baladn da, o kapy ne zamandan beri kendi
odasnn kaps saymaktan vazgetiini de anmsamyor. o
cuklarn ikisini baka bir odaya geirdiklerinde, Nate o bo
yataa sahip kmt. Elizabeth bo yatak demiti o zaman.
imdiyse o yataa fazla yatak diyor.
Nate ay fincann gece masasnn zerine, Elizabeth'i
her sabah neeli kahvalt haberleriyle uyandran saatli radyo
nun yanna koyuyor. Masann zerinde bir kl tablas var,
iinde sigara izmariti yok. Neden olsun ki? Elizabeth sigara i
mez. Ama Chris ierdi.
Nate bu odada uyuduu zamanlar, bir yn kl, srler
le kibrit, ii halkal bardaklar, kendi cebinden kma. bozuk
paralar olurdu masann zerinde. Elizabeth'le Nate bunlar
bir fstk ezmesi kavanozunun iine koyup biriktirir, bu paray
la birbirlerine kk armaanlar alrlard. Elizabeth bu para
lara "deli paras". derdi. Nate cebindeki bozukluklar hfila ma
saya boaltyo. Bunlar odasndaki -kendi dasndaki- yaz
masasnn zerinde fare pislii gibi birikiyor. Elizabeth, onu
orada tutmak istercesine, "kendi odan" deyip duruyor.
Elizabeth ona bakyor, yznde renkten eser yok, gzle
rinin evresi koyu renk halkalarla kuatlm, glmseyii sol
gun. Gayret etmesi gerekmiyor, o zaten her zaman gayret
eder.
"Teekkr ederim, sevgilim" diyor. "Hemen kalkyo
rum."
i
15

Nate, yardmc olmaya alarak, "stersen, bu akam yemei

b e n hazrlayaym" diyor. Elizabeth keyifsizce raz oluyor. Ke
yifsizlii, isteksizlii, yreklendirnekten yoksun oluu Nate'i
korkun sinirlendiriyor, ama hibir ey sylemiyor. Gerisin
geri dnp kapy yavaa ardndan kapatyor. Bir jest yapt
halde, Elizab eth sanki bunun hibir anlam yokmu gibi
davranyor.
Nate mutfaa gidiyor, buzdolabn ayor, iinde ne var
ne yok bakyor. Tk tk giysilerle dolu bir ekmeceyi kar
trmak gibi bir ey bu. Kavanozlarn iinde artk yemekler,
bozulmu soya filizleri, plastik bir torba iinde rk imen
lik gibi kokan b ozulmaya balam spanak. Elizab eth'in bun
lar temizlemesini b eklemek b ouna. Eskiden temizlerdi. Bu
gnlerde baka eyleri temizleyecek ama buzdolabn deil.
Nate kendisi temizleyecek buzdolabnn iini, yarn ya da
br gn, vakti olduunda.
Bu arada, bulabildikleriyle bir yemek uydurmas gerek.
Nate iin bu byk bir dert deil, yemek piirilirken hep yar
dm ederdi, eskiden elbet. Nate o gnleri "eski gnler" diye
dnyor, gemi romantik bir a, valyelik zerine bir
Disneyland filmi gibi. Her zaman erzak vard o gnlerde. im
diyse marketten alnacaklarn ounu Nate alyor, eve gelir
ken bisikletinin sepetine hep bir iki kesekad yklyor. Ne
var ki, baz gerekli eyleri unutuyor, bu yzden de eksiklikler
oluyor. Yumuta yok, tuvalet kad yok. O zaman ocuklar
kedeki dkkana gndermek zorunda kalyor, orada her ey
daha pahal. Daha nce, otomobili satmadan nce, bu o kadar
byk sorun olmuyordu. Elizab eth'i haftada bir, cumatesi
gnleri markete gtryor, eve dndklerinde de onun kon
serve kutularn, dondurulmu yiyecek paketlerini yerine yer
letirmesine yardm ediyordu.
Nate sular akan kokmu spana sebze kutusundan 16

karp p tenekesine gtryor. Paketten yeil bir sv sz

yor. Yumurtalar sayyor. Omlete yetecek kadar yok. ster itemei yine p eynirli makarna yapacak. Bu da kt saylmaz,
nk ocuklar makarnaya baylrlar. Elizabeth baylmaya
cak ama, yine de yiyecek; sanki aklndaki sqn ey oymu, Na
te orada deilmi gibi bo gzlerle duvara bakarak, ar ar
atete kzaran bir din ehidi gibi glmseyerek, tabandaki
nin hepsini yiyip yutacak.
.

Nate, bir makarnay kartryor, bir p eyniri rendeliyor.

Sigarasndan kl dyor, neyse ki tencerenin iine deil. Ch
ris'in bir av tfeiyle kafasn paralamas onun suu deil el
b et. Evet, bir av tfeiyle. Bu, Nate'in Chris'te her zaman tat
sz bulduu arl, isteriyi zetliyor ite. Kendisi olsa, bir ta
banca kullanrd. Elbet b yle bir ey yapmaya niyeti olsayd.
Nate'in asl sinirine dokunan, telefon geldiinde Elizab eth'in
kendisine nasl b akt: Hi deilse o bu yreklilii gsterebil
di. Hi deilse o ciddiydi. Elizabeth b unlar hibir zaman ak
ak sylemedi sylemesine, ama Nate onun ikisini kyaslad
ndan da, hala sa olduu iin kendisini sulu kardndan
da o kadar emin ki. Hala sa olmak dleklik, baka bir ey de
il.
Yine de Elizab eth'in, sylemese de, btn olup bitenler
den onu sorumlu saydn biliyor. u ya da bu olsaydn, unu
ya da bunu yapsaydn Neyi yapsayd acaba? Nate b ilmiyor
btn bunlar olmayacakt. Bunlara srklenmeyecektim, zor
lanmayacaktm . . . Bu Elizabeth'in gr. J\a gre saptma
sna yol aan Nate' mi. Nate 'in bu tanmlanmayan b aarszl
, Elizabeth'i evresinde dnp dolaan, "gzel kalalarn.
var" diyen ilk lgn erkee vantuz gibi yapmaya hazr, tit
rek, aresiz bir et yn haline getirmi gya. Ama sutyeninin
zerindeki Ak Kilidi'ni amak iin Chris ona ne dedi, elbet
Nate bilemiyor. Olaslkla, "Gzel dal budak salmsn" gibi
bir ey demi olsa gerek. Satran oyuncular byledir. Nate bi
liyor. Kendisi de eskiden satran oynard. Nate kadnlarn,
17

yani baz kadnlarn satran oynamay neden seksi buldukla

rm bir trl anlayamyor.
te o geceden beri, tam bir haftadr, Elizabeth leden
sonralarn o yatakta-eskiden Nate'in olan, daha dorusu ya
rs Nate'in olan yatakta- byle yatarak geiriyor. Nate de
ona her gn bir fincan ay getiriyor. Elizabeth bu aylar l
mekte-olan-kuu baklaryla kabul ediyor; Nate bu baka
daynamad gibi, kar da koyamyor. Olanlar senin kabaha
tin, sevgilim, ama bana fincan fincan ay getirmene bir diyece
im yok. Yetersiz bir .zr dileme bu. Banyodan bir aspirinle
bir bardak da su getir. Teekkr ederim. Hadi imdi bir yere
git ve kendini sulu hisset. Buna katland iin Nate enayi
nin biri olduunu dnyor; iyi bir ocuk gibi.
Gidip ly tehis etmek de ona dt stelik, Eliza
beth'e deil; Elizabeth'in yaral gzlerinin dedii gibi, kimse
ondan gidip ly tehis etmesini bekleyemezdi. Nate ne ka
dar da igzarca girmiti apartmana. Kendisinin yalnzca iki
kez gittii, Elizabeth'inse son iki yldr en azndan haftada bir
urad o apartmanda durmak, mide bulantsyla savamak,
kendini toparlayp bakmaya zorlanmak korkuntu. Nate Eli
zabeth'in orada, onlarla birlikte odada olduunu hissetmiti;
boluktaki bir kvrnt, bir gzleyici gibi. Chris'ten daha ok,
onun varl duyumsanyordu. Sylemek gerekirse, kafa diye
bir ey kalmamt lde. Basz svari. Ama yie de tannabi
lecek durumdayd. Chris'in.o ar, yass surat, dorusu, hi
bir zaman ifadeli olmamt. Oysa ou i:psan yledir. Onun
btn ifadesi bedeninde toplanmt. Kafas her zaman ona
sorun kartmt. Besbelli Chris de bu yzden bedeninin ba
ka bir yerine deil de kafasna skmt kurunu. Bedenini
bozmak istememiti.
Yerler, masa, yatan yannda duran satran takm, ze
rinde gvdeyle uzuvlarn yatt yatak, Nate'in ona o ince
uzun kordonla bal br bedeni, Elizabeth'in denetledii
boluktaki o delik. Chris zerine bir takm elbise giymi, bo18

yunba takmt. Srtnda beyaz bir gmlek vard. Nate o ga

rip treni dnyor; kaln, etli ellerin kravat balayn, ay
naya bakp dzeltiini ... Tanrm, ayakkablarn bile parlat
mt! Dndke aglayas geliyordu. Nate elJerini ceketinin .
ceplerine sokmutu, parmaklar bozuk paralarn, evin anah
tarlarnn zerinde kasilp kalmt.
kinCi polis, "Masann zerine sizin telefon numaranz b
rakmas iin bir neden var myd?" diye sordu.
Nate, "Hayr" dedi. "Biz arkadaydk, ondan olsa gerek."
Birinci polis, "kiniz de mi?" diye sordu.
Nate, "Evet" dedi.

Nate gve kabn frna koymak zereyken Janet geliyor.

"Yemee ne var?" diye soruyor; sonra Nate'e kiin olduu
nu anmsatmak istr gibi, "Baba" diye ekliyor.
Nate birden bu soruyu yle ackl buluyor ki; bir sre ya
nt veremiyor. Gemiten kalma bir soru bu, es;ki gnlerden.
Nate'in gzleri buulanyor. Gve kabn yere frlatp kzn
kucaklamak istiyor can. Ama frnn kapan yavaa kapat
makla yetiniyor. "Peynirli makarna" diyor.
Janet, "Nefis" diyor. Sesi rak, denetimli, dikkatli bir ho
nutluk numaras yapar gibi. ''Domates sosu da var m?" Nate,
"Hayr" diyot. "Domates yoktu."
. Janet, tahtada bir czrt kartarak, ba parmani mut
fak masasnn zerine srtyor. Bun.u iki kez yapyor. Sonra,
"Annem dinleniyor mu?" diyor.
Nate, "Evet" diye lrnrlk veriyor. Sonra, ahmaka, "Ona
bir fincan ay gtrdm" diyor. Bir elini .arkasna gtrp
mutfak tezgahna dayanyor. Neden kanmalar gerektiini
her ikisi de biliyorlar.
Janet, kk bir yetikin sesiyle, "Eh, yaknda gr
rz" diyor. Dnp mutfak kapsndan kyor.
19

Nate bir ey yapmak, mutfak penceresine vurup elini

paralamak istiyor. Ama camn br yannda bir tel kafes
var. Bu, yapaca ii etkisiz hale getirebilir. u anda ne yapsa
gln olacak zaten. nsann kafasn uurmasnn yannda
bir pencereyi paralamak nedir ki? Keye sktn ite. Eer
bu ii Elizabeth planlam olsayd, daha iyisini yapamazd
kukusuz.

20

29 Ekim 1976, Cuma

LESJE

Lesj e [Laya diye okunur] tarihncesinde dolayor. Kendi g

neinin hibir zaman olamayaca kadar turuncu bir gnein
altnda, kaln sapl ieklerle, ar bym ereltiotlaryla
dolu, bataklk gibi sulak bir alann ortasnda, srtlar kemik
levhalarla kapl bir grup Stegosaurus otluyor. Bu grubun ev
resinde ise, ancak grn sayesinde korunan, daha uzunca
boylu, daha ince yapl birka Camptosaurus var. Arada bir
ihtiyatla, sinirli sinirli kk kafalarn kaldryor, havay kok
lamak iin arka ayaklar zerinde dikiliyorlar. Bir tehlike var
sa, alarm veren ilk onlar olacak. Lesj e'nn daha yaknnda,
orta boylu bir Pterozor srs dev bir ereltiotu aacndan
tekine doru szlyor. Lesje bu aalardan birinin en tepe
sindeki yaprak demetinin iine melmi, kendisini ie hi ka
rtrmadan; mutluluk iinde drbnle sry seyrediyor. Di
nozorlarn hibiri ona en kk bir ilgi gstermiyor. O nu gr
seler ya da kokusunu alsalar bile, ayrmna varmayacaklar.
Lesj e onlar iin o denli yabanc bir ey ki, dikkatlerini onun
zerinde toplayamyorlar. Yerliler de Kaptan Cook'un gemi
lerini grdklerinde oral olmamlard, nk byle eylerin
var olmamas gerektiini biliyorlard. G rnmez olmak gibi
bir ey bu.
Lesj e dinlenmek iin herkesin b yle hayaller kurmad
n biliyor elbet. Ama o b yle hayaller kurarak dinleniyor.
zellikle de, hangi paleontolojik gerein resmi uyarlamasn
setiyse, onu utanmazca bozmaya balad balayal. Genellik
le alma saatleri iinde zeki, nesnel ve yeterince kuramc
dr. "Burada, bu Jura andan kalma. bataklklardaki takn
lmn asl nedeni bu olsa gerek" diye dnyor. alar, za
manlar birbirine kartryor, renkleri ekliyor. Uzmanlarn
21

varsayd gibi donuk kuruniler ya da kahverengiler yerine

niin krmz-san benekli metalik mavi bir Stegosaurus olma
sn sanki? Kendisi de az buuk o uzmanlardan biri. Camptosa
urus'larn brlerinde pastel renkler bir grnyor, bir kay
boluyor; krmzmtrak pembeler, morlar, uuk pembeler...
Ahtapotun derisindeki kaslp geveyen kromatofrlar gibi, .
bu renkler de hayvarun duygularn yanstyor. Camptosau
ruslar ancak ldklerinde renkleri kuruniye dner.
Aslnda hi de sanld kadar hayal rn deil bunlar.
Lesje daha egzotik ada kertenkelelerin parlak renklerine
alk; Mandril denen maymunun kndaki memeli eitleme
leri de cabas. Bu tr tuhaf eilimler bir yerden balayarak ge
limi olsa gerek.
Lesje bunun bir ka olduunu biliyor. Son zamanlarda
ok sk yapmaya balad bunu. ocukluktan, erken ergenlik
andan kalma, baka dnce kurgular yararna bir sre
nce rafa kaldrlm bir gndz du bu. Kafasnn iinde di
nazorlarn yerini insanlar -erkekler- ald, doru, tpk jeolo
jik zamanlarda olduu gibi. u var ki, erkekleri dnmek gi
derek daha az dllendirilir oldu. Her neyse, yaamnn o b
lm imdilik dzenli gidiyor. Dzenli. Yani dzenli bir yan
llk iinde. u anda erkekler demek, William demek. Willi
am Lesje'mn da, kendisinin de artk yerleik dzene girdii
ne inanyor. Herhangi bir deiiklik iin bir neden grmyor.
Dnnce, Lesje da grmyor. Yalnz, artk William'la ilgili
gndz dleri kuramyor, kurmaya alt zamanlar bile ya
pamyor bunu. Eskiden kurduu dlerin ne olduklarn bile
anmsayamyor artk. William'la ilgili bir gndz d ancak
bir eliki diye nitelendirilebilir imdi. Lesje bu geree pek
nem verniyor.
Tarihncesinde erkekler ya da baka insanlar yok, kendi
si gibi rasgele ortaya kan yalnz gzleyiciler bunun dnda
elbet. O bir turist, bir snmac, kendi zel ereltiotunda dr
bnyle meli, kendi iiyle uraan biri.
22

Telefon alnca Lesje irkiliyor. Gzleri irileiyor, kahve kupa

sn tutan eli hava;ya sryor, kahve dklyor. Ani grlt
lerden ar_ etkilenen insanlardandr Lesje. Kendisini rkek
bir insan, bir otobur olarak grr. Arkasndan biri geldi mi,
havaya srar; metrodaki grevli ddn ald m, orada in
sanlarn olduunu ve ddn alacam bile bile irkilir. Ar
kadalarndan bazlar bunu sevimli bulurlarsa da, bazlar
nn sinir olduunu Lesje biliyor.
Lesje sinir biri olmak istemiyor. Onun iin, yannda kim
- se olmad zaman bile kendisini denetlemeye abalyor. Kah- ve kupasn masann zerine koyuyor -dklen kahveyi daha
sorira silip temjzleyecek- sonra gidip telefonu ayor. Kimden
telefon beklediini de, kimin aramasn istediini de bilmi
yor. Bu ikisinin ayr ayr eyler olduunu dnyor.

Lesje telefonu atnda hat kapanmt bile. Telefondan gelenses kentin uultusu. Dkme camn dndan yansyan bu
ses, karsndaki beton kayalkta byyor. Lesje kendisi de o
beton kayaln iinde yayor. Kayalklarda yaayan, kayalk:
larda asl duran biri.
Lesje telefonu bir an elinde tutuyor, bir sesi dinler gibi
uultuya kulak veriyor. Sonra alcy yerine brakyor. Willic
am deil arayan, bu belli. William syleyecei bir ey, pratik
bir mesaj olmad m asla aramaz: Geliyorum. Beni urada
bekle. Gelecek durumda deilim. Var msn uraya gidelim.
Ve daha sonra, birlikte yaamaya baladlklarnda, u saatte
evde olacam. Ve daha sonra, u saate kadr evde olmayacam. Lesje bunlar ilikilerinin olgunlamasnn iareti olarak
gryor ve William'n yokluundan tedirgin olmuyor. Willi
am'n nemli bir proje zerinde altn biliyor. Bir lam
boaltma projesi bu. Lesje onun iine sayg duyuyor. O da,
23

William da birbirlerine bol zgrlk tanyacaklar konusun

da szlemilerdi.

Bu nc kez. Geen hafta iki kez, bir de bugn. Bu sabah

Lesje ofisteki kzlara laf olsun diye bu telefonlardan sz etti.
Bundan kayglanmadn belirtmek iin de, dilerini gstere
rekten yle bir glmseyiverdi abucak. Sonra hemen elini
gtrp azn kapatt.' Dilerinin yzne oranla ok byk ol
duunu dnyor. Bu koca diler onu iskelet gibi, karn a
gibi gsteriyor.
Elizabeth Schoenhof da oradayd, kafeteryada. ok ileri
yoksa hepsi on buukta kafeteryaya giderler. Elizabeth zel
Projeler blmnde alr. Lesje onu sk sk grr, nk
mzedeki en gzde eylerden biri de fosillerdir. Elizabeth fo
siller zerinde almay sever. Bu kez Elizabeth onlarn ma
sasna geldi ve bir sergi iin Lesje'nn zerinde alt mater
yale gereksinimi olduunu syledi. Sergiye Kanada'dan k
k nesneler koymak istiyormu, ayn corafya blgesinden
birtakm doal nesneler de eklemeyi dnyormu. Hem in
san eliyle yaplm nesneler olmalym, hem de evresel nesne
ler. nc baltalar, hayvan tuzaklarna yaksn diye birtakm
doldurulmu hayvanlar koyabilirmi rnein. Atmosferi sa
lamak iin de oraya buraya birka kemik fosili serpitirmeyi
dnyormu.
Elizabeth, "Eski bir lke buras" diyordu. "nsanlarn bu
nu grmesini istiyoruz."
Lesje byle oradan buradan derlenmi bir sergiye kar,
ancak bunun gerekli olduunu da biliyor. Herkesin anlamas
iin. Yine de sama bulmaktan kendini alamyor. Elizabeth, o
yetkili, olgun kadn havasyla, Lesje'nn kendisi iin gerek
ten ilgin birka fosil bulup bulamayacan sorduunda da,
ona kar kmak geldi iinden. Btn fosiller ilgin deil miy
di sanki? Yine de, terbiyeli bir tavrla, "Bakaym, ne bulabile
ceim. Elimden geleni yaparm" diye yantlad onu.
24

Elizabeth bakalarnn tepkilerini snflandrmakta us

tayd. Buyzden Lesje ona kar bir tr korku duyard, kendi
si byle bir ey yapamazd nk. Elizabeth, "Grsel adan il
gin bir ey demek istiyorum" diye aklad. "Bulabilirsen,
gerekten ok makbule geecek."
Takdir edilmeye her zaman hazr olan Lesje hemen yu
muad. Elizabeth olaanst byklkte parmak kemikleri,
bir iki kafatas kemii istiyorsa, Lesje seve seve salard bun
lar. Hem Elizabeth ok kt grnyordu, yz araf gibi
bembeyazd. Yine de herkes onun olanlarla harikulade bir bi
imde baa ktn sylyordu. Lesje kendisini onun yerine
koyamyor, olanlar kendisine olsa nasl baa kabileceini d
nemiyordu bile. Olanlar elbet herkes biliyordu, olay gaze
telere bile gemiti, Elizabeth'in de gerei saklamaya ura
t pek sylenemezdi.
Elizabeth'in yannda Chris'ten ya da onunla ilgili bir ey
den sz etmemeye hepsi ok dikkat ediyordu. Elizabeth sergi
de bir akmkl tfek de kullanmak istediini syleyince, Les
je elinde olmadan gzlerini krptrd. Kendisi olsa tfek koy
mazd sergiye. Ama belki de bu kr noktalar gerekliydi ve
olanlarla"harikulade bir biimde baa kmann" bir parasy
d.
Lesje, konuyu deitirmek iin, neeyle, "Bilin bakalm
ne oldu?" dedi. "Adsz telefonlar alyorum."
Marianne, "Ak sak eyler mi sylyor?" diye sordu.
Lesje, "Hayr" dedi. "Arayan her kimse, brakyor telefo
nu alabildii kadar alsn, sonra ben anca adam kapat-'
yor."
Marianne, ilgisi snm olarak, "Yanl numaradr olas
lkla" dedi.
Trish de, "Peki, erkek olduunu nereden biliyorsun?" di
ye sordu.
Elizabeth, "zr dilerim" diyerek ayaa kalkt, bir an y25

le durjlu, sonra dnp bir uyurgezer gibi kararl admlarla ka

pya doru seirtti.
Trish, "Olanlar ok korkun" dedi. "Elizabeth kendini
ok kt hissediyor olmal."
Lesje, "Yanl bir ey mi syledim?" diye sordu. Sylediy
se de istemeden sylemiti.
Marianne, "Bilmiyor musun yoksa?" dedi. "Chris ona by
le telefonlar ederdi. Geen ay en azndan gecede bir kez. Eli-.
zabeth onu braktktan sonra. Eli;;abeth olay olmadan bir s
re nce Philip Burroughs'a sylemi. Bir eyler olacan sezmi anlalan."
,
Lesje kzard, elini yanana gtrd. Hep bilmedii bir
eyler olurdu. te imdi de Elizabeth o szleri bile bile syle
diini sanacak ve onu sevmeyecekti. Nasl olmutu da bu de
dikoduyu karmt? Besbelli burada, hemen u masada otu
rup bunu konumulard ve Lesje dikkat bile etmemiti.
Lesje gerisin geri oturma odasna dnyor, dklm kahve
sinin yanndaki sandalyeye oturuyor, bir sigara yakyor. Les
je sigara ier ania iine ekmez duman. Bunun yerine sigara
y ilk iki parmann arasna alarak sa elini aznn nnde
tutar, baparman da ene kemiine dayar. Bylece, gzleri
ne doru ykselen dumann arasndan bakarak rahata konu
ur, gler. Lesje'nn gzleri en gzel yandr. Ortadou lkele
rinde kadnlarn niin pee ya da yarm pee taktklarn anla
yabiliyor. Bunun alakgnlllkle hibir ilgisi yok. Lesje ba
zen, yalnzken, iekli yastk klflarndan birini yznn alt
tarafn kapatacak biimde burun kprsnn stnde tutar.
Burnu biraz uzuncadr ve bulkedeki insanlarn burunlarna
oranla biraz kemerlidir. _Gzleri -koyu renk, neredeyse kap
kara olan gzleri- banyodaki aynadan, mavili morlu iekle
rin zerinden bilmece gibi ona bakar.

26

30 Ekim 1 976, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth oturma odasnn sualt nda kuruni kanepede

oturuyor. Ellerini kucanda kenetlemi, sanki uak bekli
yor. Bu odada k hibir zaman direkt gelmez, nk oda ku
zeye bakar. Elizabeth bunu yattrc buluyor. Kanepe ger
ekte kuruni deil, damarl gibi bir deseni var; bir batik bu.
Elizabeth, gzlerini yormad iin, bu deseni zellikle semi
ti.
Mantar rengi halnn zerinde, Elizabeth'in sol ayann
yaknnda, turuncu bir krepon kad paras var; ocuklarn
kendi odalarnda yaptklar bir eyden artm olmal. Gze ba
tan bir alev paras sanki. Ama Elizabeth brakyor onu, ora
da dursun. Baka zaman olsa eilir, kad yerden alr, buru
turup atard. Hi kimsenin bu oday kirletmesini, kartrma
sn istemiyor; ne ocuklarn ne de ardnda testere talandan
izler, ketentohumu yandan lekeler brakan Nate'in. Kendi
odalarnda ne kadar kargaalk, pislik yapmak isterlerse yap
snlar. Elizabeth'i ilgilendirmez. Bir zamanlar hem bu odaya
hem de yatak odasna birka bitki koymay d"Q.nmt ama
sonra bundan vazgemiti. Bakmak zorunda kalaca baka
bir ey olmasn istiyor.
Elizabeth gzlerini yumuyor. Chris onunla birlikte oda
da; youn, soluksuz bir arlk. Frtnadan nceki hava gibi.
Boucu, bunaltc. Kasvetli. Ama Chris ld iin byle de
il, o her zaman byleydi. Kollaryla Elizabeth'i saryor, Eliza
beth itmeye abalyor, Chris'in omuzlan ar, iri; yz btn
arlyla aaya, Elizaheth'in yzne doru eiliyor. Eliza
beth'i geri geri, kapya doru sri11diiyor Yercekimi gc.
Omm zerine aba;1_yur. BrakmHm seni cl::h8 Gidemezsin
E!izaheth, kim olursa olsun, kend uzerinde zu kullanlma
. . .

27

sndan nefret eder. Nate'in bu tr bir zorbal yoktur, hibir

zaman da olmad. Elizabeth onunla kolayca, yeni bir ayakka
by dener gibi, evleniverdi.
Elizabeth Parliament Soka'na bakan odada arap ii
yor. Kadehler Chris'in masasnn zerindeki muambada
dut rengi halkalar oluturmu. Elizabeth muambann zerin
deki desenleri grebiliyor. Sar zerine misket limonu yeili
zevksiz iek elenkleri. Elizabeth'in gzleri yanyor. O oda
dayken hep fsltyla konuurlar, oysa buna gerek yok. Nate
onlardan kilometrelerce uzakta, stelik Elizabeth'in nerede
olduunu da biliyor. E1izabeth, ani bir ey gerekirse haber ve
rebilmesi iin, bulunduu yerin telefon numarasn hep ona
brakr. Elizabeth'le Chris fsldayorlar. Chris'in bask, ate
li gzleri ivi balar gibi parldyor. Bakr bal ylanlar. Gz
lerin zerine konmu madeni paralar. Chris masann zerin
den onun ellerini yle tutuyor ki, sanki braksa, Elizabeth ma
sadan aaya kayacak, bir uuruma ya da bataklk kumlar
nn iine yuvarlanacak, sonsuza dek yok olup yitecek. Ya da
Chris yok olup yitecek.
Elizabeth dinliyor. Gzleri masann buruuk yzeyinin,
Chris'in gezginci bir sokak satcsndan satn ald mumun,
zellikle baya grnl plastik ieklerin ve Chris'in i ye
rinden ard baykuun zerinde geziniyor. Chris baykuu
monte bile etmemi, kuun gzleri yok, lm anmsatan bir
aka bu. elenkler, yal bir denizde yzer gibi, ar ar ma
sann yzeyinde dnyor. Bir yerde bunu bir kutsama olarak
yapyorlar. Derken Chris'in elindeki iddet anszn ekiliyor,
her ey geri ekiliyor, dyor; yatakta Elizabeth'in yannda
boylu boyunca uzanan tuzlu beden toprak gibi ar, youn.
Elizabeth o yatakta hibir zaman uyumak iin kalmad. ar
aflar hep biraz nemli, dumanl. Hibir eyin denetlenemedi
i, tutulamad noktaya kadar kendilerini tutuyorlar. Eliza
beth o oday gn nda hi grmedi. Orann imdi neye ben
zediini ise goznde canlandrmak istemiyor. ilte plak. Bi
ri gelip yerleri temizlemi olsa gerek.
28

Elizabeth gzlerini ayor. Yaln, ak seik bir ey zerinde

toplamal dikkatini. Bfenin zerinde kase var; pemb e msi
leylak rengi, porselenden, Kayo'nun yaptlarndan; en iyiler
den biridir o. Elizabeth kendi zevkine gveniyor. Bu gveni
kazanmaya yetecek kadar ok ey biliyor. Bfe am tahtasn
dan. Elizabeth onu am tahtas moda olmadan nce almt;
am tahtasn eritler halinde kestirmek moda olmadan tahta
lar eritler halinde kestirmiti. imdi b yle bir bfe alamaz,
ok pahal. yi bii- para, kaseler de iyi paralar. Elizab eth bu
odaya iyi olmayan hibir ey koymaz. Brakyor, gzleri kase
lerin, o ustaca yaplm renklerinin, hafife asimetrik kvrm
}arnn zerinde dolas;. Ju duyguyu duyumsamak harikula
de bir ey, o denge olmaya;: yerde olmak. Kaselerin iinde
hibir ey yok. Bylesi kaseleri iine ne koyabilir ki insan?
iek olmaz, mektup olmaz. Dmlar ilerine baka bir ey
konsun diye -sunular konsun diye- yaplm olmal. u anda
kendi b oluklarn, o p ek gzel biimleuLlirilni yokluklarn
ilerinde barndryorlar.

Senin odan vard ve baka her ey dardayd. Bir de, ikisi

arasndaki engel vard. Sen o oday bir koku gibi kendinle b ir
likte tayordun; fornialdehit kokusu, eski dolap ilerinin ko
kusu, fare kokusu gibi bir koku; gizli, misk kokusu gibi alaca
karanlk ve youn. Ne zaman seninle olsam hep o odann iin
deydim; ikimiz de odann dnda olduumuz, burada olduu
muz zaman bile. te imdi o odadaym, y:lnz imdi sen kap
y kilitledin; boyalar pul pu olmu; p irin kilitli, zincirli, kah
verengi vernikli kapy. Kap tahtasnda iki kurun delii varc
m, sen sylemitin bana, bir hafta nce koridorda birileri
ate etmi. Oras gvenli bir yer deildi. Ben hep taksiyle ge
lir, zile b asp dileri dklm mozaik zeminli antreye gire29

ne, gvenlikte olana kadar ofrden beklemesini isterdim.

Gvenlikte: Aramzda bir akayd bu. Kap kilitli, ilk kez de
il hem de. Sen bir daha hi dar kmayaym istiyorsun. Be
nim kp gitmek istediimi hep biliyordun. Ne var ki, ayn za
manda ibirlikiyiz biz, birbirimiz hakknda baka hi kimse
nin asla bilemeyecei eyleri biliyoruz. Baz bakmlardan hi
kimseye gvenmediim kadar gveniyorum sana.

Elizabeth, "Artk gitmeliyim" diyor. Chris onun bir tutam sa

yla oynuyor, bir kvryor, bir ayor. iaret parman onun
dudaklarnda, dilerinin zerinde gezdiriyor. Elizabeth ara
bn; kendi terinin -kendi kendisinin- ve srlm bir dudakta
ki kann tadn alyor. Kimin dudann kan bu, artk o da bil
miyor.
Chris, "Neden?" diyor.
"Gitmem gerek, o kadar." Elizabeth ocuklar yznden
demek istemiyor, nk bunun Chris'i fkelendireceini bili
yor. Ama ocuklar uyanr da onu yanlarnda bulamazlar diye
kayglanyor.
Chris karlk vermiyor, Elizabeth'in salaryla oynama
ya devam ediyor. Kendi salar Elizabeth'in boynunu kut
y gibi okuyor. Parmaklan imdi onun enesine, grtlana
doru kayyor. Sarlam gibi. Elizabeth'in. sylediklerini
duyamyor artk.

30

30 Ekim 1976, Cumartesi

LESJE

Lesje William'n yansra yryor, eli onun serin elinin iin

de. Burada dinozorlar yok, yalnz onlara benzer yayalar var.
Lesje ile William kent merkezinin kl levhalarnn arasnda
onlar gibi sinsi sinsi, amaszca dolayorlar. nlerinden ge
erken Lesje giysi dkkanlarnn, byk maazalarn vitrinle
rine gz atyor, kadavra gibi mankenlere deer bierek bak
yor. Mankenler frlak leen kemikleriyle yle duruyorlar; el
ler kalalarn zerinde, bacaklar ak, bir diz hafife bkl-'
m. Bu bedenler devinebilseydi, bir striptiz artistinin orgaz
mik son numaras gibi .dnler yapar, srayp- irkilirlerdi
herhalde. Ama donmu aldan ve telden yaplm olduklarn
dan, u pozlaryla yine de gzel duruyorlar.
Lesje u son gnlerde iten eve dnerken bu dkkanlar- da hayli uzun vakit geiriyor. Kendisine yakacak bir ey var
m diye bakyor, ya da onun yakaca bir ey. Genellikle he
men hibir ey satn almaz. Giyip denedii elbiseler ou kez
ona uzun gelir, stnden sarkar. stelik hepsi de ilemeli ey
ler. Lesje'nn giymeye alk olduu pamuklulardan, klasik
giysilerden ok farkl bunlar. Kimisinin etei ok bol. Kyl
kz grnl. Ninesi olsa nasl da glerdi. Ceviz rengi elle
rin arkasndan gelen, kap gcrtsn andran o kk ses.
Lesje bir ara kulaklarm deldirmeyi dnmt. Bazen
elbiseleri gzden geirip kimisini denedikten sonra parfm
tezgahna gidiyor, parfmleri bileine srp deniyor. Willi
am giysilerle ilgilenmediini sylyor. Onun bir tek koulu
var: Lesje salarn kesmemeli. Eh, neden olmasn, zaten o da
san kesmeye niyetli deil.
William bir ey imek isteyip istemediini soruyor. Lesje
bir kahve olsa fena olmaz diyor: Bir ey imek niyetiyle gelme31

milerdi b uraya. Niyetleri sinemaya gitmekti. Ne var ki,

Star'n elence sayfalarn incelerken ok uzun zaman ha ca
dlar, bir trl hangi filme gideceklerine karar veremediler.
Her b iri sorumluluu tekinin stlenmesini istiyordu. Lesje
King Kong'u grmek istiyordu. Willian ise ne zamandr
Jaws'u grmek istediini en .sonunda itiraf etti. Lesj e olur de
di. Hala varln srdren ilkel canl trlerinden biri olan o
kpekbaln ne kadar iyi yaptklarn grmeye deerdi. Wil
liam'a, "Biliyor musun, kpekbalklarnn yzer mideleri var
dr" dedi. "Ve bir kpekbaln kuyruundan asarsan fel
olur." William bilmiyordu. Jaws 'un oynad sinemaya vardk
larnda, btn biletlerin satlm olduunu grdler. King
Kong da yarm saat nce balamt. Bunun. zerine yrme. ye karar verdiler.
imdi Colonnade'in ikinci katnda beyaz bir masann ba
nda oturuyorlar. William qir Galliano smarlad, Lesj e da
bir Viyana kahvesi. Lesj e ar ar kandaki rplm kre
may yalyor. Bu arada William ela, Jaws'u karmasna ne
den olduu iin ona kzgn olduunu unutmu, son p roblemi
ni aklyor: Buharl j e naratrleri iletmekte yanm pn
ss kullanlsa daha m ok enej i kaybedilir? yoksa brakma
l, s dumanla birlikte uup gitsin mi? William bir evre m
hendislii uzman; her ne kadar Lesj e'nn renmeye hevesli,
dikkatli yznn ardndan kendini a:acla bir duyuran o k
k, . ksk ses buna lam b oaltma uzmanh diyorsa da.
Ama Lesje William'n iine hayranlk duyuyor ve insan rk
nn yaamas iin bunun kentli iinden daha nemli olduu ko
nusunda ona hak veriyor. William hakl: Hepsi, btn insan
lar kendi b okhrnn iinde b'Oulma tehlikesiyle kar kar
ya. William onlar kutaracak. O na bir bakn, kendine gveni
ni, hevesini grn, yeter. Henwn anlarsnz. Williambir Galli
ano daha smarlyor ve ayrp rmekte olan dkdan me

tan gaz ,retme zerindeki tasarsn aklamaya koyuluyor.

Lesj e ' nn azndan beeni dolu mrltlar dklyor. Bunun
32

birok yarar olabilir kukusuz, stelik petrol krizini de

zmler.
(Asl sorun u: Lesje insan rknn yaamn srdrp
srdrmemesini gerekten umursuyor mu? Kendisi de bil:ni
yor. Dinozorlar yaamlarn srdremediler, yleyken dnya
nn sonu olmad bu. Lesje kafasnn daha ak olduu anlarda
-ki bu da o anlardan biri- insan rkl:n da bir gn sona erece
ini dnyor. O zaman doa baka bir ey tasarlayacaktr
elbet, ya da hibir ey tasarlamayacaktr.)
William ,imdi bokbceklerindel) sz ediyor. yi bir adam
o, Lesje neden bu denli kadirbilmelik ediyor sanki? Bi.r za
manlar bokbcekleri onu da ilgilendirirdi. Avustralya otlak
sorununu bu yoldan zmt. Katman katman koyun ve
inek pislii otlarn bymesine engel oluyordu. Afrika'dan
ok niktarda dev Afrika bokbcekleri getirtmek tek umut yd. William gibi Lesje da bunu k bir ekolojik sorun
Zmleme yolu olarak gryordu. Ama Lesje daha nce, ok
daha nce de duymutu bu ynteni. Onun iine asl dok11nan, William'n iyimserlii; her felaketin sadece parlak bir
zm bekleyen bir sorun olduuna inanc. Lesje William'n
beynini pembe yanakl, tysz bir nesne olarak dnyor.'
Eskiden William Wasp* diye taklrd ona sevecenlikle. Ama
William'n bunu rksal bir satama olarak grdn anlaya
l beri vazgeniti taklmaktan.

William, incinni bir tavrla, "Ben sana Letonyal Lesje

diyor muyum?" deniti. Lesje, "Litvanyal'' diye dzeltniti,
"Litvak." William'n Baltk lkeleriyl,e ba ho deildi. Lesje,
"Hem desen de ben alnmazdm" diye eklemiti. Ama yalan
sylyordu. "Peki, Kanadal WiUiam diyebilir niyim sana?" .
Sevgili, can William. Btn gn nerelerdeydin? Bundan
az sonra kinci Dnya Sava'yla ilgili bir tartmaya girimi
lerdi. WiUiam1a gre ngili zler ve elbet Deniz Kuvvetleri'nde

Wasp: Yabanars, ayn zamanda beyaz Protestan Amerikal (.N.)

33

bahriye albay olan babas da ilerinde olmak zere Kanadal

lar -ki bu da William' dnya sorunlar zerinde konumaya
yetkili klyordu- stn ahlak ilkeleri yznden savaa gir
milerdi; Yahudileri gaz moleklleri ve yelek dmesi olmak
tan kurtarmak iin. Lesje bu gre karyd. "Birka Yahudi
yi kurtarmak o kadar nemli deil" demiti. "Hitler o sralar
Polonya'ya el atmasayd, Hollanda'y igal etmeseydi, sf
gnln ho etmek iin btn Yahudileri cayr cayr yakard."
William onun bu grn nankrce bulmutu. Bunun zeri
ne Lesje da Radi.el Teyze' sini ne srmt. Teyzesi kurtar
lamamt ve adsz altn dileri svire bankalarnn birindeki
bir hesaba yatrlmt. "Peki, bu fkeli hayalete kar ne diye
ceksin bakalm?" William, tra olmak iin kalkp banyoya git
miti. Lesje kendisini biraz baya bulmutu.
(Sonra, br ninesi vard, anneannesi. "lkin Hitler'i se
vinle karlamtk" diye anlatrd. " Onun Ruslardan iyi oldu
unu dnyorduk. te neler oldu, gryorsun. " Ac bir
alay sakyd bu szlerde. nk anneannesinin kocas Ukray
na'dayken koyu bir komnistti. Oradan bu yzden ayrlmak
zorunda kalmlard. Politika yznden. Adam kiliseye git
mezdi, kiliseden ieri admn bile atmazd. "Tkreyim kili
senin iine" deyip dururdu. Lesje'nn anneannesi kocas l
dkten ok sonralar bie onun iin gzya dkmt. )
Lesje son zamanlarda artk William'n kendisine evlen
me nermesini beklemediini fark etmiti. Bir zamanlar bu
nun kendiliinden olacana inanrd. nce biriyle yaard
nz, birlikte yaamay denerdiniz. Sonra evlenirdiniz. niver
siteden arkadalarnn hepsi byle yapmlard. Ama Lesje
William'n kendisini olmayacak denli egzotik bulduunu da
ha imdi, yeni yeni anlamaya balamtk. Doru, William
onu seviyordu, kendine gre. Seviirlerken onun boynunu s
ryordu. Lesje onun kendi trnden bir kadnla byle bir ey
yapabileceini, kendisini bu denli brakabileceini sanmyor
du; bir kez William azndan karmt bunu. William yle
34

bir kadnla sevise, iki somon bal gibi uzaktan uzaa sevi
ir, diinin serin, gm rengi yumurtalarn uygun bir uzakc
lktan dllerdi. Bu birlemeden doan ocuklarna da rn g
zyle bakard, William'n nikrop bulamam rn.

te asl sorun buydu. William ondan bir ocuu olsun is

temiyordu. Onunla ocuk yapmak isteniyordu. Oysa Lesje
birka kez ima bile. etmiti bunu. stese William'a syleme
den gebe kalabilirdi elbet. "Bil bakalm, William! Rahnimde
ne var? reklenmi bir yumurcak! Senin yumurcan." Willi
am da, "Eh, kart yleyse onu oradan" derdi herhalde.
A, ama byle dnmekle William'a ok hakszlk edi
yor. William onun aklna, bilgishie hayran. Arkadalarn
nnde teknik dil kullanmas iin hab.ire Lesje'y tevik ;di
yor. Lesje, rnein Pleistosen dedii vakit William'n koltuk
lar kabaryor. Ona, "Ne gzel salarn var" diyor. Lesje'nn
akalerii rengi gzlerinin iine bakyor. Bir kupa kazamm
gibi, onunla gurur duyuyor. stelik Lesje onun geni grl
lnn de bir kant. Ama Londra Ontario'daki ailesi ne der
acaba?
Lesje bu aileyi ok kalabalk ve pembe-sarn olarak
canlandryor gznde. Ailenin yeleri zamanlarnn ounu
golfya da tenis oynayarak geiriyorlar. Bunu yapmadklar za
mansa, teraslarda toplanp kokteyl iiyorlar. Lesje onlarn k
n bile bunu srdrdklerine inanyor. Yabanclara kar na
zik, terbiyeliler ama, arkalarndan konuuyorlar. rnein,
"Herifz dedesinin kim olduunu bile bilmiyor?" gibi. Neyse
ki, Lesje dedelerinin kim olduunu biliyor. Asl sorun byk
dedelerinin kim olduunda.
Lesje William'n ailesinin gerekte hi de byle olmad.
n biliyor. GelgeJelim, kendi annesiyle babas gibi, o da otan
tik bir ngiliz ad tayan ve bir parkta bank i.stnde yaama
d ak olan herkese fazlalktan bir eyler eklemektPn kendi
ni alamyor. Bunu yapmamas gerektiini b iliyor. Williarr.'n
ailesinin kendi ailesinden ok paras yoktur olaslkla. Yalnz
onlar daha iddiallar, o kadar.
35

Bir zamanlar Lesje onlarla tanmaktan, onlarn kendisi

hakknda verecei hkmlerden korkard. Ama imdi bayla
bayla tanr onlarla. Dilerini altn rengine boyar, ayayla
tempo tutaraktan, tef alaraktan, kafasna pskll allar do
layaraktan kar karlarna. Onlarn umutlarnn dehete d
nnn tadn karr. Ninesi de, kstebek penesine b enze
yen o ufack ellerini rparaktan ona alk tutar. Kan insann
ne olduunu belli eder. "Onlar domuzlarla konuurken, biz
Tanr'yla konuuyorduk." Sanki daha eski bir kavimden ol
mak marifetmi gibi.
Lesje, "Neo-Devonik ada b okbcekleri yoktu" diyor.
William, "Seni izlemiyorum" diyerek kestirip atyor.
Lesje, "Bokbcekleriyle bokun paralel evrimini merak
ediyorum" diye devam ediyor. "rnein: Hangisi nce var ol
du? nsan m, yoksa zhrevi hastalklar ni? Sanrm, asala
besleyen canl, asalaktan nce var olmu olmal. yi ama, do
ru mu bakalm bu? Belki de insan virsler yaratt, kendileri
ne yaamak iin uygun bir yer bulsunlar diye."
William, " aka ediyorsun" diyerek glyor. Lesje'nn
olaylarn gln yann grmeye olaanst yetenekli olduunu dnyor.
Bir Albertosaurus -ya da Lesje'nn yeledii adyla Gor
gosaurus- Colonnade'in kuzey duvarna abanm, orada ka
rarsz liir tavrla duruyor. Alk olmad insan eti kokusunu
koklayarak gl arka ayaklar zerinde dikiliyor. Jilet gibi
keskin peneli, ccelemi n ayaklarn gsne bastrm.
Bir dakika iinde Yabanars William'la Litvak Lesj e iki kkr
dak yn haline gelecekler. Gorgosaurus'un al dinmek
bilmiyor, istiyor, boyuna yemek istiyor. Bacaklar zerinde du
ran koca bir mide o, elinde olsa btn dnyay yutacak. Gor
gosaurus'u buraya getirmi olan Lesje dosta bir nesnellikle
onu seyrediyor.
"te sana bir prohlem, William" diye dnyor. "Hadi
bunu da z de greyim."

36

30 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate srtna yamurluk giymemi. Hafiften iseleyen yamur

kaln kazann, sakalnn zerinde boncuk tanecikleri olutu
ruyor, alnnda birikiyor, sonra damla damla aa szlyor.
Madem yamurluu yok, madem srlsklam olmu, titriyor,
Martha nasl geri evirir onu?
Nate bisikletini garajla cadde arasndaki yola park edi
yor, leylak aacna zincirle balayp kilidi rakkadak kapat
yor. Her zamanki gibi, ama her zamanki gibi deil ite. Mart
ha'y bir aydr grmedi. Tam drt haftadr. Martha gzyalar
dkecek, Nate bir alak gibi omuz silkecek, sonra Bylesi da
ha iyi de iinde olmak zere, ikisi de btn leden sonra zr
valayp duracaklar. O zamandan bu yana Martha ona birka
kez telefon etti, gelmesini istedi ama, Nate bundan kand.
Nate ikide bir ayn eyi yapmay sevmez. Ne var ki bu kez
kendisi telefon etti Martha'ya.
Martha A blokunda, 32A'da oturuyor; Sherbourne'un do
usundaki eski, byk evlerden birinde. Evin ana numaras
nde, A girii ise yan tarafta. Nate kapy alnca Martha he
men koup ayor. Onu bekledii belli. Salar ykanmam,
srtnda da o k kadife sabahl yok. Bir pantolon giymi, s
tne ak yeil, biraz da kirlice bir kazak geirmi. Elinde ya
r dolu bir bardak var. Bardan iinde bir limon paras, bir
de buz yzyor.
Martha, "Eh, kutlu olsun" diyor.
Nate, "Ne kutlu olsun?" diye soruyor.
"Cumartesileri bizim gnmzd." Martha sarhluun
eiinde. Ac ac konuuyor. Nate onu sulayamyor. Herhan
gi birini herhangi bir nedenle sulamak ona zor geliyor. Mart
ha'nn acln ou kez anlayabiliyor. Ne var ki, onu rahatlat
mak iin elinden fazla bir ey gelmiyor. .
37

Martha, "Elizabeth elinde deilnii gibi yapyor" diye de

vam ediyor. "Acele u gerek, acele bu gerek. ok zr dilerim
rahatsz ettiim iin. Ama ocuklardan birinin kafas koptu
da!" Glyor.
Nate onu omuzlarndan tutup sarsmak, duvara almak is
tiyor. Ama yapmyor. Orada ylece aptal aptal bakarak, hole
zernden sular aktarak duruyor. Bedeninin omurgasndan
sarktn', etlerinin ubua dolanm scak macun gibi eriyip
aktn hissediyor. Karamela gibi. ocuklara, "Aznzda o
ubukla komayn" derdi; onlarn zaten dm olduunu,
sivri ulu ubuun damaklarna saplandn gre gre. Bir
koudur tutturuyor, diz kyor, den ocuu yerden kald
ryor, bir uluma duyuluyor: Bu kendi sesi. Aman Tanrm.
Nate, "ocuklar bu ie kartrmasan olmaz m?" diyor.
Martha, "Neden?" diye karlk veriyor. "ocuklar da
iin iinde, yle deil mi?" Ona srtn dnp koridordan gei
yor, oturma odasna doru seirtiyor.
Nate, "Hemen imdi kp gitmeliyim buradan" diye d
nyor. Yine de, slak ayakkablarn kardktan sonra
Martha'nn ardsra plak ayaklaryla eski halnn zerinde
yryor. u eski alkanlk.
Oturma odasnda yalnz bir k yanyor. Martha
ayarlam. Gidip odann br ucunda, ktan uzakta, glgede
kalan sedire oturuyor. O pel kapl sedire. Nate onu ilk kez
o sedirin zerinde pmt, :firketelerini karm, geni
omuzlarna dklen salarn okamt. Geni, gl, bece
rikli eller. Nate bu ellerde, bu dizlerin arasnda gvenlik iin
de olacan dnmt.
Martha, "Elizabeth'in bahanesi hep buydu" diye devam
ediyor. Ayaklarnda tla rlm yn terlikler var. Eliza
beth lse giymez byle eyleri.
Nate, "O hibir zaman sana kar olmad" diyor. Bu tart
may daha nce de yapmlard.
Martha, ''Hayr, olmad" diyor. "Neden kar olsun ki ev

' 38

deki hizmetiye? Onun istemedii pis ileri ben yapyorum.

Karlnda bana p ara vermeliydi. "
Nate bu kadna ok fazla ey sylemi olduunu dn
yor. Martha yanl anlamlar karyor sylediklerinden, Na
te'in srlarn ona kar kullanyor. Nate, "Bu hakszlk" diyor.
" Elizabeth sana sayg duyuyor. O hibir zaman aramza girme
ye almad. Neden girsin ki zaten?" Pis i zerindeki dokun
durmaya yant vermiyor. "Sen bunu pis i olarak m gryor
sun?" diye sormak istiyor, ama Martha'nn verecei yanttan
korkuyor. stnn bann kokusunu kendisi alabiliyor, pan
tolonuna neft ya bulam. Eskiden, pene ayakl banyo k
vetinin iinde birlikte otururlarken, Martha ona karn sana
iyi bakmyor diye taklrd. Hem yalnz bir konuda deil, bir
ok konuda. Martha, "Doru" diyo.r. "Neden girsin aramza?
O her zaman kendi pastasn istemeyi bildi, yedi de. Bu da
sensin, Nate. Elizabeth'in pastas. Sen bir p asta parassn."
Nate Martha'y ilk grn anmsyor. Prewitt and Ste-.
in'de, Adams'taki yaz masasnn ardnda oturmu, gizlice ik
let iniyordu. Nate bundan holanmadn ima edince, bu
alkanlndan vazgemiti. Nate, "Neden sinirlendiini anl
yorum" diyor. Bu Elizabeth'in taktiklerinden biridir. Kendisi
de bu taktie bavurduu iin kendini sinsi buluyor. Gerek
te hibir ey anlamadn elbet kendisi de biliyor. Elizabeth
de Nate'e anlyorum dediinde bir ey anlamyor, ama bu sz
ler Nate'in burnunu srtmesine yetiyor.
Martha, kavgac bir tavrla, "ster anla, ister anlama,
umurumda deil" diyor. Martha'ya anlay gsterilmeyecek
demek. Martha dik dik Nate'in gzlerinin iine bakyor. Kendi gzleri glgede.

Nate, "Ben yine bunlar konumak iin gelmedim bura

ya" diyor. Neden sz ettiklerinden kendisi de tam emin degil.
Bylesi karlkl konumalarda neden .sz edildiinden hi
. bir zaman emin olamaz zaten. Kesin olan bir ey varsa, o da
Matha Nate'in haksz olduunu dnyor. Nate ona haksz39

lk etmi. O:a kt davranm. Ama Nate bu konuda en ba

tan beri ak szl davrand, hi yalan sylemedi. Biri bu yz
den onu takdir etmeli.
Martha, "yleyse neden geldin?" diyor. "Annenden mi
katn yoksa? Baka bir hanm, iyi bir hanm, sana bir kurabi
ye versin, seni koynuna m alsn istedin?"
Nate bu szleri ok kaba, ok acmasz buluyor. Yant ver
miyor. Birden, her ne kadar u anda hquna gitmiyorsa da,
asl istediinin bu olduunu fark ediyor.
Martha elinin tersiyle azm, burnunu siliyor. Iklar ro
mantik bir etki yapsn diye deil, alayacan bildiinden ve
Nate'in bunu grmesini istemediinden azaltm, Nate imdi
anlyor. Martha, "Hibir eyi o kadar kolay balatp btiremez
sin" diyor.
Nate, " Konuabiliriz sanmtm" diyor.
Martha, "Seni dinliyorum" diye karlk veriyor. "Dinle
mekte stme yoktur." Nate bunun her zaman doru olmad
n dnyor. Nate ondan sz ederse, Martha seve seve din
ler, doru, srf kulak kesilir. Dnyann en gzel kalalar se
ninkiler. D oru, gerekten de gzel kalalar vardr, ama dn
yann en gzel kalalar m bakalm? Hem Nate nereden bil
sin bunu?
Nate, en sonunda, "Olanlar biliyorsun sarlrm" diyor.
Chris'in lm yznden niin kendisinin avutulmaya ihti
ya duyduunu sylemiyor. Herkese baklrsa, Chris ld
iin bayram etmesi, sevinmesi gerekirdi; boynuzlar yok ol
mu, onurundaki leke kanla temizlenmiti.
Martha, "Yani Elizabeth'e olanlar demek istiyorsun" di
yor. "Bu kentteki herkes bakalarna ne olduunu bilir. Hep
si gelip bana haber verdiler, bundan kukun olmasn. Baylr
lar byle eylere. Senin adn andklarnda -her ikinizin de
adn andklarnda- ne tepki gstereceimi grmek iin beni
gzlemeye de baylrlar. Elizabeth'in a kafasn dinamitle
uurmu. Kimisi Elizabeth'in adam diyor. Ne yapaym yani?
40

Ne demem gerekiyor? etin cevizmi. Oh olsun, Elizabeth bu

na mstahakt. En sonunda Elizabeth onun hakkndan geldi.
Bunlar m demeliyim?"
Nate onun bu denli sert olabileceini bilmiyordu, Mart
ha en set tartmalarnda bile byle olmamt. lk balarda
Martha'da en sevdii ey onun belirsizliiydi; dikkatini bir
yerde toplayamamas, ona bulutsu bir titreklik veren keli
likten yoksunluuydu. Oysa imdi sanki ok yksekten yaya
kaldrmna dm de orada donup kalm gibi, her yan bi
imsiz keler, kymklar iinde.
Martha onu adeta Elizabeth'in yann tutmaya zorluyor.
Nate, Elizabeth'i savunarak, "Elizabeth bir sredir grmyor
du onu" diyor. "Chris onun ocuklar brakmasn istiyordu.
Elizabeth yapamad bunu.''
Martha, "Elbet yapamaz" diyor. Gzlerini bo bardana
dikiyor, sonra brakyor bardak halnn zerine, ayaklarnn
arasna dsn. "Speranne hibir zaman ocuklarn brak
maz.'.' Birden alamaya balyor. Artk yzn saklamak iin
aba harcamyor. "Gel, birlikte oturalm" diyor. "Benimle yac
a. Btn istediim, bizim de bir ansmz olsun."
Nate belki bir ansmz vard diye dnyor. Ama artk
yok. Nate ar ar koltuktan kalkmaya davranyor. Bir daki
ka sonra Martia stnde olacak, kollarn deniz yosunlar gi
bi onun boynuna dolayacak, slak yzn gsne gmecek,
kala kemiklerini onun kasklarna dayayacak.
Martha, "Bunun insana nasl bir duygu verdiini biliyor
musun?" diyor. "Mutfan da yardmyla arka merdivende y
lesi bir ak serveni mi bu? Yalnz, herkes biliyor. Ve sen ge
celerikahrolasca karnn, kahrolasca ocuklarnn yanna d
nyorsun. Bense aklri bsbtn karmayaym diye; saba
hn drdne kadar cinayet romanlar okuyorum."
Nate " mutfan da yardmyla" szleri zerinde derin de
rin dnyor. Martha'run mecaz seimi onu artyor. Ki
min evinde arka merdiven kald ki artk? Bir gece yatakta ar41

atlara sarlm, birlikte cin itiklerini, Yukardakiler, Aa

dakiler'i seyrederek gldklerini anmsyor. Beyefendinin o

lu ve varisi hizmetiyi gebe brakm. Buz yzl annesi ona

sylev ekiyor. B unlar eskidendi, birlikte iyi vakit geirdikle
ri zamandan kalma. Bir cumartesiydi. Elizabeth'in, "Bu konu
da mantkl olalm. Belli zamanlarda birbirimize gvenebile
ceimizi bilmeliyiz" demesinden nceydi. Elizabeth perem
beleri, Nate ise cumartesileri almt. nk cumartesi hafta
sonuydu ve Martha ertesi sabah erken kalkmak zorunda ol
mayacakt. Ve u br gece, Martha'nn, " Galiba gebeyim" de
dii gece. Nate'in ilkdncesi, "Elizabeth buna katlanamaz"
olmutu.
Nate, "imdi onu avutmaya alsam, bana ikiyzl diye
cek" diye dnd. "Avutmazsam da svp sayacak. Vakit
varken svmaya bakmalym hemen. Buraya gelmekle hata
ettim. n holden ayakkablarm almalym. Keke bisikleti
kilitlemeseydim. . . " Oturma odasnn kapsna varnca, "Belki
bir ara birlikte bir le yemei yeriz?" diyor.
Martha, "le yemei mi?" diyor. Sesi hol boyunca Na
te'i izliyor. "le yemei ha?" Bastrlm bir lk bu.
Nate yamurun iinde bisikletini sryor, mahsus su bi
rikintilerinin iinden geiyor, bacaklarn slatyor. Deli. Ba
kalarnda var olan bir ey onda eksik sanki. Hibir zamari ge
lecei nceden gremiyor; evet, yle, gelecek ak seik n
ne serilse bile. Bir tr yozlama bu, ok uzun boylu olmak gi
bi bir ey. Bakalar kaplardan geip gidiyor, o ise kafasn
arpyor. nsan eninde sonunda bir eyler renir. Daha ka
kez yanlacak, daha ne kadar srecek bu?
Yarm saat sonra Dupont and Spadina'nn kesinde du
ruyor. Orada bir telefon kulb esi olduunu biliyor. Bisikleti
ni kulbenin yanna dayyor. Cam odack, da yanyor.
Tam aktasn, herkesin rebilecei durumdasn burada. . .
Gerizekal manyak kulbeye giriyor, giysilerini karyor, S
permen gelip bedenine girsin diye orada durup bekliyor. Ge42

en otomobillerdeki insanlar ona bakarken yal bir hanm po

lis aryor . . .
Nate cebinden bir on sentlik karyor, elinde tutuyor.
Bu onun jetonu, onun tlsm, tek kurtulu umudu. Hattn
br ucunda ince bir kadn bekliyor, solgun yz koyu renk
salarla evrelenmi, eli havada, parmaklan kutsar gibi yuka
r kalkm.
Yant yok.

43

31 Ekim 1 976, Pazar

ELIZABETH

Elizabeth mutfakta oturmli, kendisine srpriz yaplmasn

bekliyor. Yln bu dneminde hep srpriz yaparlar ona. Do
um gnnde, Noel' de, Anneler Gn'nde de srprizler bek
ler onu. ocuklara Anneler Gn'nn ticari bir ey olduunu, onu kutlamalarnn gerekmediini ka kez syledi. Yine
de kulak asmyorlar, ille de o gn kutlamak istiyorlar. Eliza
beth kendisine srpriz yapld m, armakta ustadr. Bu.ko
. nuda bir hayli deneyimi var. Honut da bundan. Bu gece de
boalamadan iin iinden syrlacak; yznde gereken ifade,
o honut glmseme olacak. ocuklardan uzak. Oilarn ne
dediini duymak iin bile onca mesafeyi amak zorunda. On
lara dokunabilmek, oilar kucaklamak istiyor, ama yapam
yor. Elizabeth'in yanaklarna kondurduklar iyi geceler p
ckleri, o serin iy damlacklar, o kusursuz pembe iekleri
andran azlar.
Koridordan yanm balkabann kokusu geliyor: ocuk
larn yapt ii oyulmu, insan yz biimi verilmi balkaba
ndan iki fener, imdi yan yana oturma odasnn penceresi
nin nnde sergileniyor; en sonunda doru biimde, doru gec
cede. Elizabeth bu balkabandan fenerlere imdiden yeterin
ce hayranlk gsterqi. Kzlar mutfaa yaylm gazetelerin
zerinde balkabaklarm oyup ilerini b oalttlar; yapkan,
a gibi ipliksi liflerin arasndan avular . dolusu beyaz ekir
dek kardlar. Bir tr kaba beyin cerrahisi bu. ki kk kz,
ellerinde kaklarla, baklarla turuncu kafalarn bana
melmi. Kk deli bilginler. Bu ie kendilerini yle de bir
kaptrmlar ki, hele Nancy. Nancy kendi balkabann boy
nuzlar olsun istiyordu. En sonunda Nate havu koymasn
nerdi. i te imdi Nancy'nin balkabanda, atk kalarna ek
44

olarak, eri br boynuzlar da var. Janet'inkiyse daha ar

bal. Kvrak bir glmsemesi var, yarm ay biimi gzleri yu
kar ,dnk. Bir adan baktnz m dinginlik, bir baka adan
baktnz m ahmaklk. Nancy'nin balkabanda ise korkulu
bir enerji, eytans bir nee var.
Balkabaklar btn gece byle yanp duracak, sonra en
lik sona erecek. Janet -daha makul olan ocuk- kendi balka
ban pe atp ortal temizleyecek ve bundan sonraki enli
e hazrlanmaya koyulacak. Nancy ise -eer geen ylki gibi
yaparsa-kendininkini saklayacak. Balkaba bozulup rye
ne kadar onu ifonyerinin zerinde brakacak, atmaya kya- .
mayacak.
Elizab eth'in elektrii sndrmesini ve karanlkta, tek
mumun nda oturmasn istediler. Elizabeth bunu neden
yapmak istemediini bir trl anlatamad onlara Mumun
duvarlarn, sudan geirilip bulak makinesine konmay
bekleyen kirli tabaklarn ve Elizab eth'in bir yl nce mutfak
dolabna raptiyeyle tutturduu tabelann zerinde titreiyor:
KEND DKNTNZ KENDNZ TOPLAYIN!
Akla yakn bir t. Hala da akla yakn grnyor. Ne
var ki, o gnden bu yana mutfak kendisi deiime urad. Ar
tk o b ildik, alldk mutfak deil. Artk iinde akla yakn
tlerin tutulabilecei -ya da en azndan Elizabeth tarafin
dantutulabilecei- bir yer deil buras. Buzdolabnn zerin
de bir resim var, kenarlar kvrlm. Nancy'nin geen ylki
resmi. Kk bir kz kpkrmz glmsyor, gne sar k
lar saarak parldyor, gk masmavi, her ey olmas gerektii
gibi. Yabanc bir lke sanki.
Bir karalt kapdan Elizabeth'in stne sryor. ''B,
anne!"
Elizabeth, "Ah, canm" diyor. "Dur da greyim."
45

Nancy, parmaklarn gzda verircesine pene gibi kv

rarak, "Sahi, korkun muyum, anne?" diyor.
Elizabeth, "Hem de ok korkunsun, canm" diye yantl
yor. "Ne harika, deil mi."
Nancy en sevdii kyafetinde yine bir yenilik yapm.
Her yl canavar der buna. Bu kez trapezcilerin giysilerine
benzeyen siyah giysisin,e turuncu kattan pullar tutturmu
topluinelerle. Janet'in eski kedi kafas maskesini de, gm
rengi yaldz kadndan boynuzlar ve ikisi stte, ikisi altta ol
mak zere drt krmz ylan dii ekleyerek deitirmi. Gz
leri kedi gzlerinin iinden ldyor. Kuyruunda, Janet'in
eski kedi kuyruunda, imdi krmz kartondan atal boy
nuzu var. Elizabeth lastik izme yerine daha uygun bir ey
giyse daha iyi olurdu diye dnmekten kendini alamyor,
ama eletirinin ldrc etkisini bildiinden sesini karm
yor. Nancy o kadar heyecanl ki, annesi bir ey sylese alaya
bilir.
Nancy, sitemli sitemli, "Ama barmadn" diyor. Eliza
beth birden barmay unuttuunu fark ediyor. Bir hata bu,
bir beceriksizlik. "Beni o kadar korkuttun ki, soluum tutul
du" diye uyduruyor. "Baracak halim bile kalmad."
Nancy bu yantla yetiniyor. " Hepsi de ok korkacak ger
ekten" diyor. "Benim kim olduumu anlayamayacaklar. "
Sonra, koridora dnerek, "Sra sende" diye sesleniyor. Ve Ja
net, resmi bir giri yaparak, ieri dalyor. Geen yl hortlak ol
mutu, ondan nceki yl da kediydi. Bunlarn her ikisi de stan
dart kyafetler. Janet oyunu emin yoldan oynamak eilimin
de. ok deiik, ok zgn olmak -Nancy bazen yledir- her
kesi kendine gldrmek demektir.
Bu yl Janet maske takmam. Bunun yerine yzn bo
yam. Kpkrmz dudaklar, kemerli kara kalar, kpkrmz
yanaklar. Bunlar Elizabeth'in makyaj malzemeleri deil.
nk Elizabeth, bir kural olarak, hi makyaj yapmaz. Bes
belli dudak boyas deil Janet'in kulland. Birinin onlara
46

verdii iekli, cicili b icili masa rtsn al gibi omuzlarna

. atm. Kimbilir kim verdiydi o rty? Nate'in annesi miydi
yoksa? Elizabeth hemen ocuklarn oyun sandna bala
mt onu. aln altndan Elizabeth'in bir elbisesi grnyor .
.
Janet elbiseyi ksaltmak iin ekip beline dolam, stne de
byk kfrmz bir mendili kuak gibi balam. Kk kz bu
kyafetiyle alacak kadar tuhaf duruyor, yallktan kle
kle on yanda bir ocuun bedenine girecek kadar b i
m bir kadna benziyor. Sinirlendirici, orospumsu bir gr
n var.
Elizabeth, " Harika, canm" diyor.
Janet, her zamanki inceliiyle, "Ben bir ingeneyim" di
ye aklyor. Elizabeth'in bunu anlamayacan b iliyor ve onu
sormann utancndan kurtarmak istiyor. Daha kkken,
yapt resimleri de byle aklard. Oysa Nancy, bilemediniz
mi, hemen ksp darlr.
Elizabeth, "Fal da bakyor musun?" diye soruyor.
Janet, parlak krmz. dudaklaryla utanga utanga gle
rek, "Evet" diyor. Sonra, "Aslnda bakmyorum" diye ekliyor.
Elizabeth, dikkatle, "Elbi&"emi nereden buldun?" diye so
ruyor. Bir eyi dn almadan nce sormalar gerekir. Ama
bunu sorun haline getirip ocuklarn akamn berbat etmek
istemiyor.
Janet, terbiyeli bir tavrla, "Babam alabileceimi syle
di" diyor. "Annen.artk bu elbiseyi giymiyor dedi. "
Mavi bir elbise bu, koyu mavi. En son Chris'le birliktey
ken giymiti onu. Elbisenin arkasndaki kopay en son zen
Chris'in elleri olmutu. Sonra, eve. dnmek zere elbiseyi ye
niden giydiinde, Elizabeth arkadaki kopay kapama zahme
tine girmemiti. imdi bu elbiseyi -o davetkar seks bayra
n- kznn giydiini grmek onu rahatsz ediyor. Nate'in ken
disine ait bir ey hakknda byle karar vermeye hakk yoktu.
Ama doru, o elbiseyi artk giymiyor.
47

Janet, annesinin honutsuzluunu sezinleyerek, "Sana

srpriz yapmak istemitim" diye mrldanyor.
Elizabeth, "Zarar yok, canm" diyor. Sonsuz byl sz
ckler. Nedense Elizabeth'e srpriz yapmak Nate'e srpriz
yapmaktan daha nemli ocuklar iin. Arada bir Nate'e akl
bile danyorlar. Elizabeth, "Baban grd m seni bu kyafe
tinle?" diye soruyor.
Janet, "Evet" diye yantlyor.
Nancy de, bir ayann zerinde zplayarak, "Benim kuy
ruumu da b.abam ineledi yerine" diye atlyor.
Elizabeth onlar uurlamak iin n kapya kyor. ocuk
lar Nancy'nin maskesi ve kuyruu yznden dikkatle sundur
ma merdiveninden aa inerken, Elizabeth ak kapnn k
l dikdrtgeninin iinde duruyor. ocuklarin elinde alveri
torbalar var, bulabildikleri en byk torbalar almlar. Eli
zabeth her zamanki tembihlerini yineliyor: Yalnz bu blokta
dolaacaksnz. Sarah'rinyanndan ayrlmak yok, nk o siz
den daha byk. Sokan ortasndan karya gemeyeceksi
niz, yalnz keden geilecek. Kapy amak istemezlerse,
kimseyi rahatsz etmeyeceksiniz. Bu evrede oturan insanla
rn bazlar anlamayabilir, gelenekleri bizinkinden deiik.
Saat dokuzda evde olunacak.
imdiden baran ocuk sesleri -Nancy'le Janet'in ses
leri deil- duyulmaya balad: Para verin, para verin. Cadlar
sokaklara dkld. Bir enlik, bir e1ehce bu. Elizabeth'in
dland ve kendini hala dlanm sayd birok enlikten
biri. Kkken onlarn balkabaklar edinmelerine, giyinip ku
anmalarna, br ocuklar gibi sokaklarda barp armalac
rna izin verilmezdi. Erkenden gidip yatmak zorundayd on
lar, karanlkta uzaktan uzaa duyulan br ocuklarn gl
melerini dinleyerek yatarlard. Muriel teyzeleri onlarn ok
eker yemelerini istemiyordu. nk dii faturalarn deye'
cek olan oydu.

48

31 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate her eyden nce ellerini ykyor. Elizabeth son gnlerde

bu yulaf ezmeli sabunu yeliyor. Kaba, hain bir ey var bu sa
bunda; skolara zg, pimanlk dolu. Elizabeth bir zaman
lar sandal aac, tarn, misk kokulu sabunlara, Arap kokula
rna merak sarmt. O zamanlar egzotik adlar olan losyonlar
la birlikte arada srada bir ie de parfm alrd. Bu losyonla
r Nate'e srmek iin almyordu. Kulaklarnn arkasna par
fm srdnde de bunu Nate iin yapmad akt. Oysa
Nate Elizabeth'in kendisi iin parfm srnd gnleri
anmsayabiliyordu, .hem de capcanl olarak. Ama bunlar d
nmek istemiyor artk; o kokular, yalnzca kendisi iin yap
lan o gzel kokulu gece kelebei dansn. Niye ypratsn ki si-
nirlerini? Her ey bitti, p arfm ieleri bo, her ey kullanlp
tkendi.
te bu yzden imdi yulaf ezmeli sabun kullanyorlar.
Bu da atlak deriyi, kzarm elleri dndryor insana. El-
. lere srmek iin de gliserinle glsuyu karmndan baka, da
ha hayal okayc bir ey yok.
Nate .bu glsuyu-gliserin karmndan ellerine sryor.
Genellikle Elizabeth'in kozmetikleririe el srmez, ancak im
di olduu gibi elleri atlaynca kullanr bunlar. Ellerinden bo
yay ve poliretan karmak iin kulland Varsol yol ayor
bu atlaklara. Ama, ne yaparsa yapsn, her trnan dibinde
yarm ay biimi esmer bir izgi kalyor hep. Nate kendini hi
bir zaman btnyle kurtaramaz boya kokusundan. Bir za
manlar bu kokuyu severdi. Bu koku ona Sen varsn der gibiy
di. Kadn, yasalarn, hakszlklarn soyutluundan uzakt
bu koku; duyumsal deerlerden uzak olmas iin mahsus kup
kuru hale getirilmi bir dilin -hukuk dilinin-- cilvelerinden
49

uzakt. Fiziksel nesnelerin sihirli bir gc olduunu dnr,

p olitikann ya da hukukun giderek solan gcnden stn, gi
zemli bir aura'nn varlna inanrlard o gnlerde. Nate n
c uygulama ylnn sonunda avukatl brakmt. Erdemli
bir tutum edin. By, geli. Dei. Kendi gizilgcn kavra.
Elizabeth onun bu tutumunu onaylamt, nk bu Mu-
riel Teyzesini fkeden kudurtacak trden bir eydi. Hatta Na
te'e, o ie balayncaya kadar, kendi kazand parayla gein
melerini nermiti. Bylece kendisinin hi de Muriel Teyze gi
bi biri olmadn kantlamak ister gibiydi. Ama zaman geip
de Nate hibir baar gsteremeyince, Elizabeth giderek da
ha az destekler olmutu onu. Oturduklar ev gerekte onlara
ok kk geliyordu. nc katta kiraclar, b odrum katnda
ise Nate'in atelyesi vard. Szde bu ev geici olacakt. Eliza
beth bunu Nate'e anmsatmt. Sonra anmsatmaktan da.vaz
gemiti.
Bir bakma Elizabeth de kabahatliydi. Benliinin yars,
duyarl, gten dm bir sanat istiyordu; br yarsysa
gl, kavgac, saldrgan bir avukat. Evlendii avukatt, son
ra onu pek basmakalp bulmaya balamt. yi ama, Nate ne
yap snd yani?
Kimi vakit Nate kendisini bir topak camc m.cununa
benzetiyor. Kendini ekip kurtaramad kadnn amansz is
tekleri, kat beenmezlikleri onu belli bir kalba dkm san
ki. Grev duygusuyla ailesini elinden geldiince mutlu etme
ye abalyor. Baarszlnn nedeni yaradltan zayfl ya
da iradesizlii deil, kadnlarn isteklerinin umutsuzca bln
m olmas. stelik bir tek kadn da yok, sryle kadn var.
Annesi, avukatl brakp oyuncak yapmak istediini du
yunca, " Oyuncak m?" demiti. "Yararl bir ey mi bu sence?"
Bunun anlam uydu: Btn dnyada insanlarikence grr,
hapse atlr, ldrlrken sen oyuncak yapyorsun! Annesi
onun haksz yere sulananlar savunan esasl bir avukat olma
sn istiyordu. Adams, Prewitt and Stein'de uramak zorun50

da kald insanlarn byk ounluunun gerekte hakl ola

rak sulanm kiiler olduunu ona nasl syleyebilirdi- ki.
Sylese bile, annesi, "Bu yalnzca bir altrma" derdi. " Ger
ek savaa hazrlanman iin katlanman gereken bir raklk
dnemi."

The Amnesty International'n kard gazete hala her ay

Nate' e geliyor. Annesinin nshas. Annesi kibarca yazlm
protesto mektuplarnn nereye gnderilmesi gerektiini gs
termek iin belli yerlere yldz iaretleri kondurmu. Analar
nn gzleri nnde ikence gren ocuklar. Kayb olan, aylarca
sonra trnaklar sklm, derileri yanklarla, berelerle dolu,
kafataslar ezilmi olarak ortaya kan, yol kysna atlver
mi oullar. Rutubetli hcrelerde b brek hastalklarndan
len yal adamlar. Soyyet akl hastanelerine tklm bilim
adamlar. " Kaarken" vurulan ya da dvle dvle ldrlen
Gney Afrikal siyahlar. Annesi mutfann duvarna bir dn
ya haritas asm, tabaklar kurularken btn qunlar d
nebiliyor. Haritann zerine kk yldzlar yaptryor, hani
retmenin yaz dersinde ikinci gelene balad trden ki
mz yldzcklar. Bu masum ilkokul yldzlarnn her biri yeni
haber alnan ikence ya da toplu kym olaylarn iaret edi
yor; dnya imdi bir yldz sisiyle kapl, takmyldzlar birbiri
ni kovalyor.
Yine de, annesi kendince savayor. Gzpek bir astro
nom o, yeni ktlklerin haritasn karyor, kendi yazdkla
rn -terbiyelice yazlm, dzgnce daktilo edilmi mektupla
rn- gn gnne postalyor. Yaptklarnn ne kadar yararsz
olduundan haberi bile yok. Nate'in bildii kadaryla, annesi
bu mektuplar gerekirse Mars'a bile gnderebilii. Annesi
onu Tanr'nn insanlarn iindeki iyilik olduuna inanacak bi
imde yetitirdi. Savamann yolu Tanr'ya inanmaktr. Nate
annesinin gnderdii gazeteleri o kadar ac verici buluy.or ki,

51

artk okuyamyor. Gazeteler gelir gelmez onlar p sepetine

atyor, sonra bodruma inip keskiyle, ekile almaya koyulu
yor. yle dnerek kendisini avutuyor: Yapt oyuncaklar
ikence grm ocl;lklann oynayaca oyuncaklar olacak; el
bet oynayabilirlerse. Her ocuk bu oyuncaklardan edinmeli.
Baz ocuklrn oyunca yok diye btn oyuncaklar ortadan
kaldrmak bu sorunun aresi deil. Nate'in yapt oyuncak
lar olmasa, elbet uruna savalacak bir ey de olmaz. Onun
iin, brakyor, saygdeer annesi mektuplarn yazsn. O ise
oyuncak yapaak.
Bu gece sallanan oyuncak atlan bitirecek. Beini de. Na
te bunlar beer beer yapmay daha kolay buluyor. Dn atla- .
rn iine kum doldurdu. Bugn gzlerini boyuyor. Yuvarlak
gzler bunlar, ifadesiz; bakalarnn keyif iin zerine bindik
leri yaratklarn gzleri. Nate atlarn byle grnmesini iste
memiti aslnda. Neeli olsunlar istemiti. Ne var ki, son za
manlarda yapt oyuncaklarn hepsi bo bo bakyor, onu g
remiyorlarm gibi.
Nate evinin bodrumunda elle yaplm oyuncaklar retti
ini artk hi kimseye sylemiyor. Oyuncak iiyle urayo
rum demekle yetiniyor. Kulbe endstrisi artk karizmatik,
hatta sevimli bir ey saylmadndan deil. Nate bu tr en
dstriyi hibir zaman karizmatik ya da sevimli bulmamt za
ten. Yalnz, bu ii iyi yapabileceini biliyor, hepsi bu. Bir ii
iyi yapabilmek. stedii yalnzca bu ite. imdi bu ii yeterin
.ce iyi yapabiliyor. Aylk bir bilanosu var. Gerekli malzemele
ri aldktan, dkkanlarn payn kardktan sonra kalan para,
ipotein yarsn demesine ve marketten teberi, sigara, iki
almasna yetiyor. Elizabeth ona para vermiyor. Can nasl is
terse yle davranyor.
Nate tra olmaya balyor. Boynunu sabunluyor, niyeti
sadece sakaln dzeltmek. Boynunu sakaldan kurtarmak, e
nesinin altndaki kllar kesmek istiyor. Ama bir de bakyor
ki ustura yukar doru kayyor, imenlikte dnp duran bir '
52

im bime makinesi g{bi sakalnn kylarnda halkalar izi

yor. Nate asl niyetinin sakal yok etmek olduu:u anlayana
kadar sakaln yans gitti bile. Kaln, koyu renk kllarn ardn
dan yz meydana kyor. Be yldr grmemiti bu yz.
Solgun, kan damlacklaryla dolu, ortaya kmaktan honut
suz, rkm bir yz bu. Elleri onun baka biri olma zamannn geldiine karar verdi..
Nate yzn ykyor. After-shave'i yok. After-shave kul
lanmayal o kadar uzun zaman oldu ki. Yeni imi biilmi deri
sine Elizabeth'in gliserin--,glsuyu karmndan srp ovu
turuyor. Banyodaki aynadan ona bakan yz daha kolay incine- .
bilir bir yz ama, ayn zamanda daha gen ve daha acmasz. .
ene imdi ak seik grnyor. Yzn krkl bilgeliiyse
yok olmu. enesini ovuturan bir adam baka eydir, sakal
n ovuturan bir adam bambaka bir ey.
Evden kmadan nce odasna gidip yaz masasnn ze
rindeki bozuk para ynn kartryor. Arad on sentlik1er. Sonra oraplarn deitiriyor. Ho, bu akam. oraplarn
karacaa benzemiyor ya. Ama yine de belli olmaz. Ayaklar
beyaz, aa kk. gibi; srdrmek zorunda olduklar bodrum
yaam yznden baparmaklarnn trnaklar kurunimsi sa
r. Nate bir an ayaklarn esmerlemi, gneten yanm, ko!
arken gryor; kumda, gnein stt kayalarda. Buradan
ok uzakta.

53

31 Ekim 1976, Pazar

LESJE

Lesje ile William cribbage denen iskambil oyununu oynuyor

lar. Bir oyun masasnn bana oturmular. Birlikte olduklar
vakit yemeklerini de bu masada yerler. Masa salon penceresi
nin nnde; tam kardaki apartmann salon penceresine ba.
kyor, yani soluk kesici bir grnm var. Kar apartmann
penceresi aydnlk, nk hava iyiden iyiye karard. Pencere
nin ardnda iki kii oturmu, Lesje'nn spagetti olduunu tah
min ettii bir ey yiyorlar. Lesje aadaki sokaklarn olaylar
la dolu olduunu dnyor. Burada oturmak istemesinin ne
deni de bu zaten. Kavak noktasnda, olaylarn gbeinde.
nk her ey olay saylabilir burada. "Her ey" .ve "saylabi
lir" szckleri, her eye karn, hala soyutluklarn koruyorc
lar. Lesje bunlarn anlamn hala tam anlam deil.
Lesje, Woolworth's maazasndan ald balkaba bii
mi kat feneri pencerenin i tarafna yaptrm. Geen yl
tuhaf klklara girmi ,bir alay ocuun geleceini umarak bir
miktar bonbon almt, ama kimse gelmemiti. Anlalan, bu
apartmann on drdnc katna hibir ocuk giremiyor. Bura
da oturanlar -Lesje bunlar ancak . asansrde grebiliyor
gen insanlar, ou bekar ya da ocuksuz.
Kendisi de sokaklara kp komak, olup biteni seyret
mek istiyordu. Ama William iskambil oynamalarn nermi
ti. Bu oyun kafasn dinlendiriyormu.
William, "On be iki, on be drt, on be alt ve bir ift,
eder sekiz kart" diyor. Elindeki krdan oynatyor. Lesje'mn
elinde yalnz bir ift as var. Bunlar da kendisi koymutu bu
raya. Lesje kartlar kartrp kesiyor, William datyor. Wil
liam kartlarn eline alyor, dudaklar bzlyor, ne yapaca
n dnrken kalar atlyor.
54

Lesje'mi eli o kadar kt ki, p ek seenei yok. Brakyor

kendini. Gece aydnlnda dev ama otobur guanadon'larn
ezi_p getii bir patikada yrdn varsayyor. Dev hayvan
larn parmakl arka ayaklarnn izlerini amurda grebili
yor. Aalar seyrekleinceye kadar onlarn izlerini sryor.
Ve orada, ta uzakta gl grnyor. Gmi yzeyi, urada bu
rada ylan kafas gibi bir kafayla, suya dalmakta olan bir srt
la yarlm. Lesje ne kadar ayrcalkl olduunu dnyor.
G rdklerine bakalarm nasl inandracak?
(Gl, kukusuz, Gladys Gl; Sir Arthur Conan
Doyle'un Yitik Dnya adl kitabnn 202'nci sayfasndaki bari. tada ak seik gsterilmi. Lesje bu kitab daha on yanday
ken okudu. Okul kitaplndaki Jeoloji blmnde bulmutu
onu. O srada kendisi de talarla, kayalarla ilgili bir proj e ha
zrlamaktayd. Dinozorlardan nce en sevdii konu kayalar
d. Okuldaki arkadalar o sralar Trixie Belden, Nancy
Drew, Kahya Kadn Cherry Ames'i okuyorlard. Lesje bu y
klere pek ilgi duymuyordu. Bir kural olarak, gerek olayla
. ra dayanmayan ykleri sevmiyordu. Ama Yitik Dnya ba
kayd. Gney Amerika' da bir plato bulmulard. Yukar Jura
zamanndan kalma canl trleri orada daha baka, daha a
da canllarla birlikte yayordu. Lesje fosillere kar tutkusu
nun mu, yoksa bu kitabn m nde geldiini bilemiyordu. Ki
tabn nde geldiini dnyordu, keifleri yapanlarn tm
erkek olsa bile. Az kalaalk, iddiac Profesr Challenger'a,
hatta gen gazeteciye ya da keskin atc ngiliz lorduna deil,
tekine -kuru, kukucu, sska Profesr Summerlee'ye- ak
olmutu. Kimbilir ka kez, p rofesrn clz eli Lesje'mn eli. nin iinde, u gln kysnda durup bir Plesiosaurus'u izle
milerdi.
Bu kitap hala Lesj e'da duruyor. O nu tam anlamyla al
m saylmaz. Yalnz, kitapla gidip yenilemeyi defalarca
unuttuu bir gerek. Sonunda ktphanecinin ineleyici sz55

leri karsnda o kadar utand ki, yalan syledi. "Kitab yitir

dim" dedi. (Yitik D nya yitmiti. )
Gl ay aydnlnda ldyor. T a uzakta, bir slkta gi
zemli, beyaz bir ey rpnyor.

Williamyine krdanyla oynuyor. Lesje dikkat etmiyor. Willi

am ondan en az yirmi puan ileride. William, "Sra sende" di
yor. Yanaklar memnunluktan pespembe.
Lesje, "On be iki" diyor.
William, "kinci yenilgin" diyerek onu avutuyor.
Telefon alyor. Lesj e yerinden sryor, karo valesi elin
den yere duyor. " Sen bakar msn, William?" diyor. Araya
nn yine yanl-numara-adam olduundan kukulanyor. u
anda tekdze bir seranat dinleyecek bir ruh hali iinde deil.
William, akn akn, "Telefon sana" diyor.

Lesj e geri dnnce de, " Kimdi arayan?" diye soruyor.

Lesj e, "Elizabeth'in kocas" diye yantlyor.
"Kim dedin, kim?"
Lesje, "Evet, ta kendisi" diyor, "Elizabeth'in kocas.
Onunla geen ylki Noel toplantsnda tanmtn. Eliza
beth'i anm_syorsun, deil mi? Hani u heykel gibi kadn? Hani. . . "
William, "A, evet" diyor. Willim kendi kann grmeye
bile dayanamaz. Onun iin, Chris'in yksn dinlemeye hi
gnl yok.
"Ne istiyormu?"
Lesje, "Emin deilim" diyor.

56

31 Ekim 1976, Pazar

NATE

Nate kouyor. Bisikleti karanlkta, bir bahe banknn yann

da, arkada bir yerde duruyor. Hava serin, Nate'iri yeni imi
biilmi yznde tuhaf duygular uyandryor.

Nate ii kolayndan alarak, keyfi iin kouyor. Sokak lam

balarnn nda kuruni grnen solmaya yz tutmu i
menlerin, reriklerini zar zor grebildii ama tahmin edebildi
i - turuncu, sar, kahverengi - kuru yapraklarn zerinden
geiyor. Bu yapraklar yeil p torbalarnn iine dolduru
yor, kamyona ykleyip gtryorlar imdi. Bir zamanlar b.un
lar trmkla ynlar halinde toplayp sokaklarda yakarlard.
Yaprak kmelerinin ortasndan tatlms ince bir duman tter
di, Nate, bir bombardman ua gibi sesler kararak sokak
ta baka ocuklarla birlikte koar, sonra engelli kouda engel
atlar gibi bir. srayta yaprak kmelerinin stnden atlard.
Bu yasakt ama nemi yoktu, yapraklar ancak iin iin yan
yordu. Adamlar trmklarn sallayarak gzda verir, onlar
oradan sepetle rlerdi.
Kiminle kouyordu acaba? Yirmi ya da yirmi be yl n
ce? Bobby, Tom ya da baka biriyle. Hepsi gitti, yzleri silin
di, yok oldu. lerinden gen yata lenler oldu. Bu yzden
Nate onlar zlemle anyor imdi. Onlar artk yalnz Nate'in
anlarnda kald. imdi yasn tuttuu ie kendisi; deri dizlik
leri, kaytanlar, b oyuna aa den o kahrolas yn orapla
ryla, zerinde buzlarn boncukland, dman b ombalamaktan srlsklam olmu tek parmakl yn eldivenleriyle,
st dudana doru akan burnuyla koup duran kendisi.
Daha sonralar komak artk saltk elerice olmaktan k
mt. Lisede ksa mesafe kousunda koarken anmsyor ken
dini. Bayrak yarnda da nc adamd; elindeki sopa dina.

57

mitmi de patlamadan nce onu bakasna devretmesi gerek

liymi gibi koard. O zamanlar futbol oynayamayacak kadar
sskayd, ama koabiliyordu. Hibir zaman hibir ey kazan
mamlard, yalnz bir kez ikinci olmulard. . Okul yllnda
ona Bay Temiz diye ad takmlard. Annesi bunun bir iltifat ol
duunu dnyordu.
Hukuk fakltesindeyken de buraya, Queen's Park'taki
bu yu.murta biimi yola gelirdi. Queens's Park. O akalar,
grd yamurluklu, anorakl iftleri, iinde yalnzca biraz
merak, biraz da utan uyandran o rasgele kesimeleri anm
satyor bu ad. Srtnn su koyu.vermeye balamas da o sralar
dayd. Bu yzden, Elizabeth'i tandktan ksa sre sonra ko
may brakmt. D oktor, boyunu kastederek, "Evrimsel bir
hata" demiti. "Erkeklerin bymesi 1.50 metrede durmaly
d. imdiyse hepsinin dengesi b ozuk." Doktor Nate'e sa b a
cann sol b acandan birazck ksa olduunu da sylemiti.
Uzun boylu erkeklerde olduka sk grlen bir eymi bu.
Fark yok etmek iin ortopedik ayakkab giymeliymi. Bu bir
bilgi paras olarak kald ve Nate bu konuda hibir ey yapma
d. Szde salkl grnenler, takma dililr, cam gzller, i
irme lastik memeliler, ortopedik ayakkab giyenler silsilesi
ne katlmay reddediyordu. Daha deil, daha deil. Zorunlu
kalmadka yapmayacakt bunu.
Nate trafie kar, saat yelkovan ynnde kouyor. Kar
dan bayku gzl otomobiller geliyor, sonra kopkoyu. ve kay
gan, geip gidiyorlar. Arkasnda Parlamento binalar ykseli,
yor; gdk bir eyaletin gdk, pembemtrak yrei: erisi
krmz p elten ve yastk gibi ikin. Hi kuku yok, alavere
li, kazanl iler dnyor orada; kimin neyi nereye kurmas,
neyin yklmas gerektii, kimin kiir edecei hakknda karar
lar alnyor. Nate bir zamanlar siyasete atlmay dnd
n tedirginlikten te bir duyguyla ve saltk bir inanszlkla
anmsyor. Olaslkla da b elediye seimlerine katlacakt. Tan
tanal bit sirkesi. naatlar durdur, insanlar kurtar. yi de
58

kimden, neden? Bir zamanlar o da evrenin adil ve balayc

olmas gerektiine inanan ve bunun gereklemesine yard
ma hazrlananlardand. Annesinin marifetiydi b'u elbet. Bu
nun ne kadar olmayacak bir ey olduunu en sonunda anlad
nda, ne karmak bir ac duyduunl!, kendisi.ni ihanete u
ram saydn anmsyor. Bin dokuz yz yetmi, yurttalk
haklar kaldrlmt; igalcisi, dman olmayan bir savat
bu ve gazeteler alk tutuyorlard. Nate'i dehete dren
keyfi tutuklamalar, gzda vermeler, onca yaamn altst ol
mas deildi, bunlar hi de artc bulmuyordu. Baka her
yerde byle eylerin olduunu biliyordu ve egemen olan kl
a, kendini beenmilie karn, bu olaylarn burada da olabi
leceinden hibir zaman kukuya dmemiti. O nu asl ar
tan, alk tutan gazetelerdi, gazetelerde kan yazlar, yaz i
leri mdrlerine gnderilen mektuplard. Halkn sesi.
Eitlik konusundaki idealistlii ve hayal krkl imdi
cann skyor. Genlii de . cann skyor. Srtna bir takm el
.bise giyer, bir ey renme umuduyla kendinden yaa b
yk adamlarn iktidardakiler hakknda sylediklerini dinler
di. Bunu anmsaynca, Nate yerine siniyor; bir zamanlar - o
moda geerliyken - takt ak boncuklarndan kolye gibi bir
eylmda.
leride, soka n sol yannda mze binas. var. Cafcafl tu
runcu projektrlerle aydnlatlm imdi. Bir zamanlar, mze
den kan Elizab eth'i grme umuduyla urada, kapnn nn
de hrsz gibi gizlenip beklerdi. Balangta Elizabeth uzak ve
szde alakgnllyd; sanki Nate onun ltfen insafl davran
d yar akll bir sapkt. Bu da Nate'i oyun d brakmaya
yetiyordu. Elizabeth ne yaptn tam tamna bilirmi izleni
mini de veriyordu. Nate, cumartesi sabahlar Queen's
Park'ta dolanp dururken, onun kuruni binann iinde bir
Madonna gibi evresine dingin bir k saarak oturduunu
dnrd. Oysa Elizabeth gerekte cumartesi gnleri
hi a, 1
lmazd. Nate ona doru kotuunu hayal ederdi. Elizabeth,
59

Florance Nightingale gibi,. elinde bir lamba tutarak geri geri

ekilirdi. Nate bu gln dlennden Elizabeth'e hi sz et
mediine memnundu imdi. Elizabeth o zaman bile glerdi
ona. Evet, arkasndan glerdi, sonra da ikide bir bu konuyu
aarak ona taklrd. " ikolata kutusu." te b yle derdi. Lam
bal hanm. Mesih sa. Baltal kadn dese belki daha doru
olurdu. Nate'in imdi kendisine doru ilerledii kimse ise
bambaka biri.
Nate parkn tepesindeki Sava Ant'n geiyor. Gotik te
pelii saylmazsa, sssz, hibir zellii olmayan granit bir ka
ide bu. Ne iekler tayan plak kadnlar var, ne melekler.
Hatta iskeletler bile yok. Yalnzca bir iaret, bir iaret direi.
br yannda GNEY AFRKA yazyor. Nate bu yazy oto
mobili satmadan nce, sabahlar ie giderken grrd. ten
. ayrlmadan nce yani. Hangi savat o? Nate bunun zerinde
hibir zaman uzun boylu dnmemiti. Tek gerek sava Av
rupa' da yer almt. Churchill kylarda savaacaklarn syl
yordu; iklet ve kadn orab fiyatlar alabildiine ykselmiti
ve Nate'in babas Fransa zerinde bir yerde bir gk grleme
sinin iinde yitip gitmiti. Nate bundan nasl yararlandn
biraz da utanla anmsyor. Kesin unu, ocuklar, babas sa
vata ld onun. Nate yurtseverliin birka yararndan birini
hfila deerli buluyor; hi anmsamad babasnn lmnn
tek yarar da bu olsa gerek.
Nate gneye doru kouyor, solunda Victoria Koleji ve
St. Mike's var. Hemen hemen turu tamamlamak zere. Ya
valyor, imdi baldrlarndaki, gsndeki zorlanmay, ka
nn bana hcum ettiini duyumsayabiliyor. Egzoz dumanla
r ok kt. Sigaray da brakmal ve her gn komal. Her sa
bah altda kalkmal, yarm saat kadar komal, sigaray gn
de bir pakete indirmeli. Dzgn bir gnlk program uygula
mal, yumurta ve tereyana da dikkat. Daha krknda deil,
dorusu, krka yakn bile saylmaz, gerekte otuz be bile de
il ya. Otuz drt yanda, yoksa bu geen yl myd? Doum
60

yln anmsamakta oldum olas zorluk eker. Annesi de yle .

.Sanki bir sre nce ikisi gizli bir anlamaya girmiler, Nate
gerekte hi domam gibi yapyorlar. Nathanael: Bu adn
anlam Tanr Armaan. O utanmaz annesi, adnn anlamn
stne basa basa aklamaktan ekinmiyor. Elizabeth'le ev
lenmelerinin hemen ardndan ona da Nathanael'in anlamn
aklamt. Elizabeth de, daha sonra, sevimli bir tavrla,
" Tanr'ya krler olsun" demiti. Sonra sonra sevimlilii gi
derek azalmt.
Nate daha hzl komaya balyor, bisikletini brakt
glgelie doru var gcyle kouyor. Bir tur att. Eskiden iki,
hatta neredeyse tur atabiliyordu. Bunu yine yapabilir. G
neli. gnlerde sadan, Ant'a varncaya dek kendi glgesini
seyrederek koard eskiden. Sonra soldan dnerdi. Bayrak
yar takmndayken balatt eski bir alkanlkt bu. Doku
zuncu snflara ngilizce dersi veren bir retmen olan ko,
"Glgenizi gein!" derdi. Johi Buchan'n Otuz Dokuz Basa
mak adl yapt. Glgesi Nate'in kou hzn belirliyor. Hava
bulutlu olduu zamanlarda bile Nate onun orada olduunu
duyumsayabiliyor. te imdi de glge orada, onunla. Gne
ten ok daha donuk olan sokak lambalarnn nda tuhaf g
rnyor. Nate her sokak lambasn getike glge nnde
uzuyor, ksalyor, baszlayor, sonra birden oalyor ve yi
ne Nate'in nnde atlayp sramaya balyor.
Nate geceleri hi komaz, bunu pek sevmez. Komay b
rakp eve gitmeli artk. ocuklar az sonra eve dnm olacak,
belki dnmlerdir bile. Kat torbalarn gstermek iin onu
bekliyorlardr. Ama Nate komaya devam ediyor, sanki ko
mas gerekliymi, sanki koarsa ileride kendisini b ekleyen
bir ey varm gibi.

61

31 Ekim 1976, Pazar

ELIZABETH

Elizabeth yumuak kanepesinde oturuyor. Yz kaselere d

nk. ki bedensiz kafa arkasnda yanyor. Kaseler am tahta
sndan bfenin zerinde. Bunlar onun kendi kaseleri deil.
Kendi kaselerini kullanmalarna asla izin vermez. Mutfaktan
getirilmi kase bunlar. Bir pyrex tencere, b eyaz porselen
den bir kartrma kab, bir de paslanmaz elikten baka bir
kartrma kab.
Kaselerin ikisinin iinde ocuklarn leden sonra yapt
paketler var. Buruuk turuncu ve siyah kat peetelerden
yaplm paketikler. Kadn zerini cad ve kedi desenleri
sslyor. Paketler tepelerinden bir sicimle balanm. Kzlar
kurdele istediler ama yoktu. Her pakette b onbon, bir kutu
da kuru zm var. Kzlar ondan her zamanki gibi zerinde
balkabandan yzler olan zencefilli kurabiyeler yapmasn is
tediler, ama Elizabeth bu yl buna vakti olmadn syledi.
Kt bir zrd bu. Kzlar annelerinin orada, yatanda uza
narak ne kadar zaman harcadn biliyorlar elbet.
nc kase, elikten olan, bozuk para dolu. Bu paralar
u son gnlerde ocuklarn yanlarnda tadklar UNICEF
kutularna atlacak. ocuklar kurtarn. Her zamanki gibi,
kurtarma iini yapmaya yetikinler ocuklar zorluyor, nk
kendilerinin bunu yapmaktan ne kadar aciz olduklarn bili
yorlar.
Az sonra sokak kaps alacak, Elizabeth gidip kapy aa
cak. Gelen bir peri, bir Yarasa Adam, bir eytan ya da bir hay
van olacak. Komularn ocuklar bunlar, kendi ocuklarnn
arkadalar. Kendi istedikleri ya da ana babalarnn onlar
zorlad klklara brnmler. Elizabeth onlara glmseye
cek, hayranln belirtecek ve kaselerde.n bir eyler alp vere62

cek. ocuklar da ekip gidecekler. Elizabeth arkalarndan ka

py kapatacak, sonra yine oturup kapnn yeniden almasn
b ekleyecek. Bu arada kendi ocuklar da komularn kapla
rnda ayn eyleri yapyor, evlerin n bahelerindeki patika
larda, imenliklerde dolayor olacaklar. Elizabeth gibi yeni
gelenlere ot, talyanlarla Portekizlilere prsm domates fi
deleri, solmu kozmos iekleri verecelder. Oysa bu semtlere
u son gnlere kadar yabanc gzyle baklyordu.
Elizabeth'in ocuklar pencerelerin nndeki turuncu
klarn ekimine kaplm, yryorlar, kouyorlar. Eliza
beth o gece, daha ge saatte, onlar uyuduktan sonra gidip top
ladklar apula bakacak, elmalarn iinde jilet var m yok
mu, ekerler zehirli mi deil mi yoklayaclk. Her ne kadar o
cuklarnn neesi Elizabeth'i neelendiremiyorsa da, onlar
iin hala korktuu bir gerek. Dnyann ocuklarla ilgili niyet
lerine gveni yok. Nate eskiden onun bu kayglarna gler,
bunlar senin takntlarn derdi. Elizabeth ocuklar yrmeyi
renirken sivri masa kelerinden, ak duvar prizlerinden,
lamba kordonlarndan, havuzlardan, derelerden, su birikinti
lerinden (insan bir kar suda bile boulabilir), hareket halin
deki tatlardan, demir salncaklardan, sundurma parmaklk
larndan, merdivenlerden lesiye korkard. Daha sonralar
ise kuku yandran acayip adamlar, yavalayan otomobiller,
derin koyaklarda akan dereler korkulu ryas olmutu. Nate,
"renmek zorundalar" diyordu. Ciddi bir ey olmad sre
ce, Elizabeth'in aklndan geenler elbet deliceydi. Ama bir
kez bir ey olursa, hakl olduunu bilmek ie yaramazd.
u kanepede oturup kapnn almasn bekleyen Nate ol
malyd. Bu kez, kimin aldn bilmeden gidip kapy aan,
eker tutan o olmalyd. Bu ii oldum olas hep Elizabeth yap
mt ama, bu yl buna gc olmadn Nate bilmeliydi. Az
ck kafasn kullansayd; anlard.
Ne var ki Nate dardayd imdi, stelik bu kez nereye gi
deceini de sylememiti Elizabeth' e.
63

Bir gn Chris Elizabeth'e sylemeden kapya gelip zili

almt. Tepedeki lambann , sundurmada duran Ch
ris'in yzn aydaki kraterlere d_ntrmt.
Ne iin var senin burada? Elizabeth fkelenmiti. C hris
bunu yapmamalyd, bu bir saldryd, ocuklarn odas he
men sundurmann zerindeydi, onlar iitebilirlerdi. Chris
onu darya, sundurmaya ekmi, tek kelime sylemeden,
n altnda yzn Elizabeth'in yzne doru emiti. Git bu
radan. Seni sonra ararm, ama imdi git ltfen. Biliyorsun, ya
pamam bunu. Bir fslt, bir pck, sus pay.
Elizabeth klar da, balkabandan fenerleri de sndr
mek, kapy srglemek istiyor. Evde yokmu gibi yapabilir.
Ama eker dolu kaseleri nasl aklayacak sonra? Paketleri
kaldrp atsa, ocuklar arkadalarnn sorularna ne yant ve
recek? Sizin eve gittik ama evde kimse yoktu. Hayr, yapla
cak bir ey yok.
Kapnn zili yine alyor. Elizabeth elini ekerle dolduru
yor, kapya doru seirtiyor. Kaseleri merdivenin dibine koy
sa daha kolay olacakt. Yapacak bunu. Gelenler bir inli, bir
Frankenstein Canavar, bir de san klna girmi ocuk. Eli
zabeth onlar tanmam gibi yapyor. Her birine birer kk
paket veriyor, teneke kumbaralarna b ozuk paralar atyor.
ocuklar kendi aralarnda neeyle cvldayorlar, ona teek
kr ediyorlar, sonra sundurmada pat pat sesler kararak ko
uyorlar; aslnda bu gecenin ne gecesi olduundan da, o k
k, ssl bedencikleriyle gerekte neyi temil ettiklerinden
de haberleri bile yok. Btn Ruhlar Gecesi bu gece. Yalnz
dost ruhlarn deil, btn ruhlarn gecesi. Geri dnm ruh
lar onlar, kaplarda alayan, a, yaamlarn yitirdikleri iin
yas.tutan ruhlar. Siz onlara yiyecek, para veriyorsunuz, sevgi
nizin ya da kannzn yerini tutacak herhangi bir ey veriyor
sunuz. Sonra, bunun yeterli olduunu umarak, ekilip gitme
lerini bekliyorsunuz.

64

iKici stM

12 Kasm 1976, Cuma

ELIZABETH

Elizabeth balk-kurunisi bir gkyznn uzants olan so

uk, kuruni havada, sokan kuzey yan boyunca batya do
ru yryor. Maazalarn vitrinlerine bakmyor, kendisinin u
anda neye benzediini biliyor, baka trl grnmek gibi fan
tezilere de kalkmyor. Nasl grndn de, bakalarnn
kendisini ya da kendilerini nasl grdklerini de bilmeye ihti
yac yok. eftali srs, elma sosu pembesi, brtlen, erik,
toynaklar, ku tyleri, dudaklar, peneler . . . Btiin bunlara
ihtiyac yok. Srtnda siyah bir manto var. Kaskat duruyor,
br renklerin evresinde frl frl dnd koyu karanlk
nokta, youn ekirdek o. Gzleri dimdik karya bakyor,
omuzlar bir hizada, admlar kararl, dzgn. Asker gibi y
ryor.
Kendisine doru gelen gslerin, klapalarn bazlarnn
zerinde hala o anmsatc eyler var: Gsteki kara kee de
likten dar frlayan krmz kumatan gelincikler, ortalarn
dan topluineyle tutturulmu. ehitleri Anma Gn bugn.
Yrein iinde kk bir topluine. Akl hastalar iin u sat
tklan da ne? Umut Tohumlar. Okuldayken birisi ncil'den
bir blm okurken sessiz dururlar, sonra da hep birlikte ilahi .
okurlard. Balar aa eilmi, arbal grnmeye zorlana
rak. Neden byle yapmalar gerektiini hi bilmezlerdi. Ta
uzakta, yoksa radyoda myd, silahlar vard.
Biz lenlere ballnz kalmazsa
Uyumayacaz, gelincikler bitse bile
Flander krlarnda.
67

Bir Kanadal yazmt bu iiri. Biz lleriz: Hastalkl bir

ulus. Okulda, ezberlemek hala modayken, bu iiri ezberle
mek zorundaydlar. Bir kez yksek sesle iiri okumas iin
onu semilerdi. Elizabeth ezberlemekte ustayd. Buna iir
den anlamak derlerdi o zamanlar. Gerekten de okuldan ay"
rlmadan nce iirden anlard.
Elizabeth kumatan yaplm bir gelincik satn ald ama
'
yakasna takmad. Gelincik imdi cebinde, baparma toplu,
inenin zerinde duruyor.

Elizabeth bu yryn, kentin bu kesimindeki herhan

gi bir yryn kendisini alabildiine heyecanlandrd.

gnleri anmsayabiliy()r. E ski vitrinlerin, yalnzca gvenlik
sunan eski vaatlerin yerini yalnzca cinsellii artran, cine
sellik vaat eden u vitrinler ald imdi. Tvitler. Ne zaman ol
du bu, ne zaman tehlikeli olmaya balad her ey? Son on yl
iind.e salam ynl takmlar, zgrlk earplar yok oldu,
yerlerini 'egzotik nesnelere braktlar. Hindistan'dan gelme
uzun etekli elbiseler, saten amarlar, oltann ucundaki ba
lk gibi memelerin arasnda salnan tlsml kolyeler. Bura
dan srn. Sonra, mobilyalar, milieu, aksesuarlar. Renkli gl
gelikleri olan lambalar, ttsler. Btn dkkanlar.kendileri
ni sabunlara, kaln banyo havlularna adamlar sanki. Mum
lar,losyonlar, kokular. Ayartc, batan karc nesneler. Eli
zabeth de batan kmt. Bir zamanlar bu sokaklarda yr
mek bile cildinin alev alev yanmasna yeterdi. Hibir ey, hi
para istemeden kendilerini sunan vitrinler. Tek szck yeter
liydi: Evet.
Satlan mallar yine ayn mallar, yalnz fiyatlar frlam.
Bir de, daha ok dkkan var imdi. Ama o okayc gzelim
koku yok olmu. Bu gnlerde her ey ticaret eyas. Parasn
dyorsunuz, alyorsunuz, ama grdnzden daha fazlas
n alamyorsunuz. B ir lamba, bir ie. Eer Elizabeth'in see68

nei olsayd, tekini, eskiyi seerdi, kukusuz. Ne var ki, im

di iinden kk, bouk bir ses, "Yalanc" diyor ve btn see
nekleri yok ediyor.
Elizabeth bir gazete bayiinin nnde duruyor, kare bii
mi cam pencereden ieriyi grmek iin eiliyor. Bir gazete al
mal, b ekleme odasnda okuyacak bir eyi olmal. Dikkatini
ierinde toplayabilecei bir ey olmadan orada yle kalakal
mak istemiyor. yle yerlerde bulunan trden dergilere katla
nacak durumda deil u anda. Rengarenk dergiler. Her eyin
rengi gerek yaamdakinden daha parlak. Salk, annelik, sa
nz mayonezle ykamak hakknda yazlar. Oysa Eliza
beth'in siyah beyaz bir eye gereksinimi var imdi. Onuncu
kat balkonlarndan aagya den bedenler, patlamalar gibi.
Gerek yaam. Ne var ki, cam gazete okumak da istemiyor.
Gazeteler imdi gn sonra yaplacak Quebec seimleriyle
dolu. Elizabeth bu seimlere zerre kadar. ilgi duymuyor. Fut
bol malar gibi, seimler de umurunda deil artk. Bunlarn
ikisi de erkekleraras yarmalar. Elizabeth bu yarlarda ol
sa olsa bir amigo olabilir ancak. Gazetelerin n sayfalarnda
kar karya duran adaylar, sessiz ama szsz olmayan mey
dan okuyular homurdanyorlar birbirlerine. Kimin kazana
ca Elizabeth'in umurunda deil, ama Nate'in umurunda.
Chris de umursard herhalde. Elizabeth' e ynelik o sessiz su
lama hep vard; sanki Elizabeth'in kim olduu, nasl konutu
u, Chris'in kolunun burkulmasna, zorlanmasna neden olu
yordu. Herkes buna dil sorunu diyordu. .

Kulaklarmda bir bozukluk var. Galiba sar oluyorum. Za

man zaman -ama her zaman deil- tiz bir ses duyuyorum;
uultu, nlama gibi bir ey. Bakalarnn bana sylediklerini.
iitmekte zorluk ekiyoruri. : oyuna, "Pardon?" deyip duruyo
rum.
Hayr, souk algnl geirmedim. Hajr.
69

Elizabeth syleyeceklerini aklndan geiriyor, sonra bunlar

doktora yineliyor, doktorun sorularn yantlyor. Elleri kuca
nda, siyah ayakkablarnn iindeki ayaklar yan yana, an
tas ayaklarnn yannda. Evli barkl, orta yal bir anne. Dok
tor akl banda grnen, yuvarlack bir kadn. Beyaz bir gm
lek giymi, alnna bir lamba takm. Elizabeth'i nazik bir ta
vrla sorguya ekiyor, doktorlara zg o Msr hiyeroglifine
benzer yazsyla notlar alyor. Derken, birlikte bir kapdan ge
iyorlar. Elizabeth siyah, mein bir koltua oturuyor. Doktor
kl bir aletle onun azn, sonra kulaklarn muayene edi
yor. Anormal sesler var m, yok mu anlamak iin Elizab eth'
ten burnunu tutup smkrrgibi yapmasn istiyor.
Sonunda, neeyle, " Tkanklkyok" diyor.
Elizabeth'in bana kulaklklar takyor. Elizabeth gzleri
ni duvara dikiyor. Duvarda bir resim var. Bir aa, dallara ba
kan melek yzl bir ocuk, bir de ssl bir yazyla yazlm i
ir:
Dnyorum, aa kadar gzel
Bir iir olamaz asla.
Bir Aa ki a azn
Top ran o tatl, akc gsne bastrm . . .
Elizabeth iiri buraya kadar okuyor, sonra duruyor. Dikdrt
gen resimdeki idealize edilmi aa bile bir tr mrekkepbal
na benziyor; kkleri dokuna gibi birbirine dolanm, kendi
sini tabloya yaptrm, doymak bilmezcesine emiyor, emi
yor. Nancy alt aylkken ,kard ilk diiyle onu srmaya ba
lamt._

Doktor Elizabeth'in bandaki kulakla tellerle tutturulmu

70

makinenin dmelerini dndryor; nce tiz bilimkurgusal

sesler duyuluyor, sonra pes perdeden titreimler, mrltlar.
Ses her deitike, Elizabeth, "Duyabiliyorum" diyor. Bu
kadnn evindeki oturma odasnda ne tr eyalar olabilecei
ni gzlerinin nne getirebiliyor. Kreton koltuk klflar, ayak
larnda porselenden su p erileri olan lambalar. mine rafnn
stnde seramik kaniler. Tpk Nate'in annesi gibi. Kenarn
da doal renklerde hanmbcekleri olan bir kl tablas. B
tn oda bir zaman sapmas adeta.
D oktor Elizabeth'in bandaki kulaklklar karyor ve
ona d ofise gitmesini sylyor. kisi de oturuyorlar. D oktor, .
Elizabeth'' e kulak kanseri olduinu syleyecekmi gibi, seve
cenlikle, hogryle glmsyor.
"itmenizde hibir bozukluk yok" diyor sonunda. " Kulak
larnz temiz, duyma alannz normal. Belki ok hafif, gemi
bir yang var, zaman zaman kulanzn tkanmasnn nedeni
bu olabilir. Kulanz tkannca burnunuzu tutup .smkrr
gibi yapn, uaktayken yaptnz gibi. Basn kulaklarnzn
almasn salayacaktr. "
Elizabeth Nate'e " Galiba sar oluyorum" dediini; Na
te'in de, "Belki duymak istemediin baz eyler vardr" diye
karlk verdiini anmsyor.
Elizabeth karken baka bir randevuya ihtiyac olmad
n syleyince, doktorun sekreteri tuhaf tuhaf ona bakyor.
Elizabeth, "Bir eyim yokmu" diye aklyor. Asansrle aa
ya iniyor, pirinli, mermerli arkaik lobiden geiyor. Hala as
ker gibi yryor. D kapya varr varmaz, uultu yine bal
yor. Tiz perdeden, srekli bir uultu bu; sivrisinek vzlts,
kk bir ocuun uyumsuz arks, kn elektrik hatlarn
dan gelen ses gibi bir ey. Bir zamanlar, bir diinin bekleme
odasnda otururken, Reader's Digest te okumu olduu bir y
ky anmsyor. B ann iinde melek sesleri duymaya bala
yan ve delirdiini sanan yal bir kadnn yks. Kadn
uzun uzadya, trl muayenelerden geiriyorlar. Sonunda,
'

71

di kprsndeki metal araclyla yerel bir radyo istasyonu- '.

;
nu ald ortaya kyor. Reader's Digest bu yky bir fkra
gibi yineleyip duruyordu.
Saat neredeyse akamn b ei, hava kararyor. iseleyen ;
yamur yolu da, kaldrm da kayganlatrm. Trafik dar yol-
lan tkam. Elizabeth hendei ayor, sokakta keler ize- )i
rek yrmeye balyor, duran bir arabann nnden, bir ba- ?l
kasnn arkasna geiyor. Yeil bir posta kamyonu hareket ha- ;
lindeki dar yolda, Elizabeth'in hemen bir metre kadar tesin
de anszn duruyor. Src kornasna abanyor, haykryor:
" Seni gerizekal! Gebermek mi istiyorsun?"
Elizabeth onu duymamazlktan gelerek yrmeye de
vam e diyor. Admlar k&rarl, asker gibi yryor. Gbermek
mi istiyor gerekten? Sa kulandaki ultu, kesilmi bir
elektrik devresi gibi, birden kesiliyor.
Kulaklarnda hibir b ozukluk yok onun. Sesler baka
yerden geliyor. Melek sesleri.

72

15 Kasm 1 976, Pazartesi

LESJE
Lesje Elizabeth'in kocasyla -Elizabeth' e.ait kocayla- le ye
mei yiyor. Bu adam Elizabeth'in kocas gibi grnmyor,
'hatta kimsenin kocas gibi grnmyor. Ama zellikle Eliza
beth'in kocas deil sanki. Elizabeth asla niversite Restora
n'n semezdi bulumak iin. Adamnsa paras yok -ki giysi
lerinin yp ranmlna, kayalarn zerindeki likenleri and
ran yamal grnne b aklacak olursa bu olabilir- ya da
Lesje'nn kendi hakkndaki kansn restoran seimine dayan
drmayacan dnyor. Eskiden kalma bir restoran bu.
Benzeri restoranlar k, klas bir hale gelirken, buras 1950'
lerden kalma mobilyalarn, pis mensn, peynirimsi kendi
ni brakmlk havasn korumu.

Normal olarak Lesj e asla burada yemek yemezdi. Bir ba

kma niversite Restoran'n rencilikle badatrdndan
olsa gerek. nk artk gen saylmaz. Elizabeth'.in kocasyla
neden yemek yediini kendisi de bilmiyor. Yalnz, adam bu
nu isterken sesindeki bir ey -davet bir tr patlama gibi yapl7
mt- Lesj e'nn hayr demesini olanaksz .hale getirdi.
B akalarnn fkesi, umutsuzluu her zaman Lesj e'nn
zayf noktas olmutur. O bir yattrcdr ve kendisi de bunu .
bilir. Yksek okuldayken oda arkadann zoruyla katld
kadnlar grubunda bile hep ihtiyatl olmu, yanl bir ey sy
lem._ekten, daha dorusu sulanmaktan korkmutu. brleri
nin zntleri, cinsel yaamlar, sevgililerinin duygusuzluu,
hatta evlilikleri-nk bir ksm evliydi- hakknda anlattkla
rn da gibi byyen bir dehetle dinlerdi. D ehetinin nede
ni anlatlanlarn ierii deildi, kendisinden de ayn eyi yap
masn beklediklerini bilmek onu dehete b ouyordu. Lesje
bunu yapamazd, nk bu dili bilmiyordu. Yalnzca bir bil73

gin olduunu, politikayla ilgisi olmadn sylemenin yarar

szl ortadayd. O nlara gre, her ey politikti.
Daha imdiden ona kukuyla bakyorlard, Lesje'nn on
lar onaylamas yeterli d eildi. Lesj e panik iinde geniini
aratrm, uygun sunular bulmaya abalamt. Ama aklna
gelen tek ey o kadar nemsizdi ki, bunu asla kabul etmezler
di. Mze lobisinin altn kubbesinin zerinde, en tepede, yle
yazyordu: BTN ADEMOGULLARI O'NUN YAPTIKLA
RINI BLSNLER DYE. Bu yalnzca ncil' den bir alntyd,
Lesj e ncil'i ap bakmt. Ama yine de onlar oyalamaya ya
rayabilirdi. Tanr'ya kar olduklarn syleyip duruyorlard.
te yandan, Lesj e'nn sylediklerini btnyle reddedebilir
lerdi de. Hadi, hadi, Lesje, kiisel bir ey anlatmalsn.
Lesj e bir sosyal tarihi olan nine gzlkl oda arkada
na gruba ayracak vakti olmadn, Palinoloji kursunun san
dndan daha ar olduunu syleniti. Buna her ikisi de
inanmamlard kukusuz. Ksa sre sonra da Lesj e tek ba
na baka bir apartmana tanmt. Msr gevreklerini yerken
ya da salarn kuruturken, arkadann onu anlaml diyalog
lara sokmak iin yapt srekli atlmlara dayanacak hali kal
mamt nk. O zamanlar ince ayrntlar Lesje'y tedirgin
ederdi; daha elle tutulur, daha somut eyler arasnda ok da
ha mutluydu. imdi ise, sylenenleri daha dikkatli dinlemedi
ine piman; dinleseydi, kendisi iin daha yararl olacakt b es
belli.
Nate, kendisinden sz etmesini isteyerek, onu daha r
ktmemiti. Oysa oturdu otural konuup duruyordu. Lesj e
mendeki e n ucuz yemei smarlad. Kzarm peynirli sand
vile bir bardak st. Lesj e kk lokmalar halinde sandviini
srarak ve dilerini elinden geldiince saklayarak onu dinli
yor. Nate onu niye yemee ardn hala sylemedi. Lesj e
ilkin Chris'le Elizabeth'i tand v e Nate bundan sz etmek
istedii iin onu ard sanmt. Ne var ki, Nate imdiye dek
ikisinden de sz etmedi.
74

Lesje Nate'in bu konuyu hi amadan nasl olup da ko

numay be .dakika bile srdrebildiine ayordu. Kendisi
olsa, bylesi bir olay n planda gelirdi. Ama sz konusu olan o
deildi imdi. Bu le yemeine, u kzarm peynirli sandvi
e kadar -sahi, Nate ne yiyordu? Beyaz ekmek zerine kon
mu scak hindi mi?-. Nate'i hemen hi dnmemi, dn
dyse de onu o trajik genin en az ilgin kiisi bulmutu.
Mzenin iinde bembeyaz yz, evreleri kapkara olmu
gzleri, bylesi bir olay yiite karlamak iin biraz tombul
ca olan bedeniyle, ama baka ynlerden hir Shakespeare piye
sinden frlam talihsiz bir kralieye benzeyen Elizabeth, hi
kuku yok ki, lnn en ilgin kiisiydi. Chris ilginti, nk
lmt. Lesje onu tanrd tanmasna, ama ok yakndan de
il. Mzede alanlarn bazlar onu souk, uzak bulurlard,
bazlarysa ar cokulu. Onun yabanl, yrtc olduu, abuk
fkelendii sylenirdi ama Lesj e onun bu yann hi grme
miti. Yalnzca bir proje zerinde birlikte almla,rd. Meso
zoik zamanda yaam olan Kk Memeliler Proj esi. Proje
artk tamamlanm ve kendisine ayrlan cam kafese yerleti
rilmiti. Lesj e hayvanlarn tanmn ayrntlaryla yazm, Ch
ris de tahta figrleri misk san ve tavan p ostuyla kaplaya
rak modelleri hazrlamt. Lesje o lo atelyede alrken onu
ziyaret ederdi. Atelye koridorun ucundayd. i doldurulmu
baykular ve br byk kular orada saklarlard. Kk
ekmecelerin iinde her trden iki rnek vard:, bir hayvan
morgu gibi. Lesje ikisi iin kahve getirir, Chris alrken ken
di kahvesini ierdi. Chris tahtayla, yapay kpkle hayvanlar
biimlendirirdi. B irlikte belli ayrntlar -gzleri, renkleri
saptarlard. B ylesi iri yapl' bir adamn btn dikkatini titiz
ce kk ayrntlar zerinde toplamasn seyretmek tuhaft.
Chris ok .uzun boylu deildi, hatta ok kasl bile . denemezdi
ona. Ama bir ktle izlenimi uyandrrd; tartlsa, kendi lle
rinde birinden daha ar ekecek sanrdnz; sanki onun hc
releri birbirine daha yakn, daha skt ve kar konulmaz bir
75

yerekimi gcyle ieriye doru sktrlmt. Lesje onu se

vip sevmediini hi dnmemiti. nsan koca bir kaya para
sn ne sever, ne sevmez.
imdi Chris lmt ve birdenbire daha uzak, daha gi
zemli olmutu. lm Lesje'y artyordu. Kendisi yle bir
ey ya.pmay aklnn ucundan bile geirmezdi. Tand her
hangi birinin de b yle bir ey yapacan dnemezdi. C hris
bunu yapacak son kii gibi grnrd. En azl)dan Lesje yle
dnyordu, her ne kadar insanlar onun ilgi alan deilse
de. Ho, bu konuda yarglk etmek ona dmezdi zaten.
Ama Nate . . . Nate zerinde hibir zaman fazla dnme
miti. Nate aldatlm bir kocaya benzemiyordu. te imdi de
Quebec'teki seimlerden si ediyor. Bir lokma hindi sryor,
iniyor,. sos enesinden szlyor. Ona gre, bamszlk
yanllar kazanmalym seimi; nk br hkmet o kadar
yozlam ki. Ayrca, Federal Hkmet'in 1970'teki kt tu
tumu yznden de onlar kazanmalym. Lesje birtakm in
sanlarn karldn, bu yzden baz kimselerin tutukland
n hayal meyal anmsyor. O sralar Omurgasz Hayvanlar
kirsundayd ve harl harl alyordu. Drdnc ylyd, yani
her notun nemi vard.
Lesje, "Sence uzun. vadede bu daha m iyi olur?" diye so
ruyor. Nate, " Sorun bu deil" diyor. " Sorun ahlaksal. "
Bun1:1 syleyen William olsayd, Lesje b u szleri p ek tan
tanal bulurdu. imdiyse yle bulmuyor. Nate'in uzun yz
(yle ya, sakal vard eskiden. Lesj e partilerde ve iten sonra
ocuklarla birlikte Elizabeth'i almaya geldiinde onun sakall
olduunu anmsyor. A'.ma imdi yz klsz ve solgun), omuz
1
larndan askya aslm bir takm elbise gibi duran kaytsz be
deni Lesj e'y etkiliyor. O yaa kendisinden daha byk, bir
ok ey -Lesje'nn ancak tahmin edebildii eyleri- biliyor ol
mal. Birikmi bir bilgelii olmal. Bedeninde krklar olsa
gerek, yz de kemikli. William'n yznn tam tersi. Birlik
te yaamaya baladklarndan beri William kilo ald, yanakla

76

rnn yumuak barikatlarnn altndan kemikleri gerisin geri

kafatasna doru ekiliyor sanki.
William, James Krfezi'ni aktmak, elektrik enerjisini
satmak istedikleri iin, Qu6becliler Partisi'ne karyd.
Lesje, "yi ama brkler de ayn eyi yapyor" demiti.
William, "Orada yaasaydm, her iikisine de oy vermez"
dim" diye kestirip atmt.
Lesj e kime oy vereceini hala bilmiyor. Oy vermektense,
kap baka yere gitmeyi yeliyor. Hangi trden olursa olsun,
milliyetilik oldum olas tedirgin eder onu. Annesiyle babas
nn evinde yasaklanm bir konuydu bu. Nasl baka trl ola
bilirdi ki zaten? ki ninesi de pusuya yatm, onu ayr ayr sor
guya eker, yrtc birer ku gibi atlp onu kapmay b ekler
ken nasl baka trl olabifdi? Nineler birbirleriyle hi kar
lamamlard. kisi de Lesje'nn annesiyle babasnn d
nne gitmeyi reddetmi, fkelerini ke ndilerii kstren o
cukla rna ynelteceklerine birbirlerine dman kesilmiler
di. Lesje'ya gelince, ikisi de onu seviyorlard, yani Lesj e yle
olduunu dnyordu. kisi de, Lesj e lm gibi, onun yas
n tutarlard. nk Lesj e'nn gen havuzunun hasara urad
na inanyorlard. Katkt Lesje'nn kan, katk. Her biri,
Lesje'nn kromozomlarnn yarsn bir yana atmasn, bir mu
cize sonucu kendini onarmasn istiyordu. Lesj e mutfakta
krom-plastik karm bir sandalyede oturup Gen nsanla- ,
rn Sarktlar, Dikitleri adl kitabn okurken, Ukraynal nine
si arkasnda durup onun salarn fralar, Lesje'nn anlama
d bir dille kzyla konuurdu. Bir yandan fralar, bir yan
dan da sessizce alard.
"Anne, ne diyor ninem?"
" Salarnn ok koyu siyah olduunu sylyor."
Ukraynal ninesi ona sarlmak iin zerine doru eilir,
Lesj e'nn henz bilmedii bir acdan dolay onu avutmaya a
lrd. Bir kez de ona bir yumurta armaan etmiti. Gm
ereveli aile fotoraflaryla bfrlikte mine rafnn zerinde

77

duran ssl, dokunulmaz yumurtalardan biriydi bu. Yahudi

ninesi yumurtay bulunca, bir fare fkesiyle ter ter tepinerek,
minik b otlaryla onu parampara etmiti.
kisi de yal kadncazlard, annesi yle diyordu. kisi
nin de zorlu yaamlar olmutu. Elli yan am birini dei
tirmek olanakszd. Lesj e parlak renkli yumurta kabuklarn
toplayp avucuna alarak alam, ufak tefek ninesi de yapt
na piman olarak onu esmer peneleriyle okamt. Sonra da
nereden bulduysa, Lesj e'ya baka bir yumurta satn almt.
Bu yumurta ona paradan daha fazlasna mal olmutu kuku
suz.
ki ninesi de sanki kiisel olarak sava yaam, gaz oda
larna atlm, tecavze uram, snglerin n sra komu,
vurulmu, alktan lm, b ombalanm, cesetleri yaklm gi
bi konuurlard. B unlarn hibiri doru deildi. Sava gerek
ten yaayan tek kii Rachel Hala'yd. Rachel Hala babasnn
ablasyd, ondan yirmi ya bykt. Aile oradan ayrldnda
evliydi. Rachel Hala ninesinin mine rafnn zerinde bir fo
toraft imdi. Tombul, tknaz bir kadn. Grnne baklr
sa, rahat bir evlilik yapmt. Resmin aa vurduu tek ey
buydu: Konfor. Aslnda bu konuda bir bilgi yoktu, bunu son
radan korka korka Lesj e eklemiti Rachel Hala'nn yks
ne. Annesiyle babas ondan hi sz etmezlerdi. Konuacak ne
vard ki? Kimse ona ne olduunu bilmiyordu. Lesj e kendini
zorlam, ama onu bir trl gznde canlandramamt.
Lesj e bunlarn hibirini Nate'e sylemiyor. ate ona
Franszlarn neden duygusal olduklarn anlatyor. Lesje'nn
umurunda bile deil bu. O bu konulara hi burnunu sokmak
istemiyor.
Nate hindili sandviini neredeyse bitirdi. Kzarm pata
tesleri yemedi. O rada yle oturmu, gzlerini Lesje'nn bar
dann soluna dikmi, niversite Restoran'nn beyaz ek
meklerinden birini didikliyor. n ekmek krntlaryla dolu.
"Her eye tarihsel koullar altnda bakmalyz" diyor. Ekmei
78

didiklemeyi brakp bir sigara yakyor. Lesje'nn can da siga

ra ekiyor ama ondan istemek istemiyor. Kendi sigaralar bit
ti, ye.ni bir paket almak iinse uygun bir zaman deil. Ama
bir dakika sonra Nate ona da sigara tutuyor, hatta Lesje'nn
burnuna gzn dikerek sigaray yakyor, bu da Lesje'y sinir
lendiriyor.
Lesje ona sormak istiyor: Neden buradaym? Beni bu
nc snf restorana -lusun geleceini saptamak iin ar
madn, deil mi? te Nate hesab istemek iin garsona iaret
etti bile. Hesabn gelmesini b eklerken, ona iki kz olduun
dan sz ediyor. Kzlarn adlarn, ka yanda olduklarn sy
lyor; sanki bunu kendi kendine anmsatmak, ya da Lesje'
nn doru anladndan emin olniak ister gibi. "Bir cumartesi
onlar mzeye getirmek istiyorum" diyor. "Dinozorlara byk
ilgi duyuyorlar. Acaba sen onlara mzeyi gezdirebilir misin?''.
Lesj e genellikle cumartesileri almaz, ama nasl hayr
diyebilir? Nate'in ocuklarn dinozorlardan yoksun brak- .
mak olmaz. Lesj e kendisine dinozor szcn yayma, ocuk
lar da bu dine dndrme frsat verildii iin memnun olma
lyd ama deil. Dinozorlar bir din deil onun iin, yalnzca ko
runmas gereken soyu tkenmi hay'vanlar. Ayrca, tuhaf bir
hayal krkl da duyuyor. Telefonda onca kekelemeden son
ra, restorandaki bu bulumada daha fazla bir eyler olmalyd
diye dnyor. Sonra birden kavryor durumu. Elizabeth
bu restorana lse girmez. Nate buray bunun iin semi olsa
gerek. Lesje, nazik bir tavrla, " ocuklarna mzeyi gezdir
mek benim iin bir zevk" diyor. "Ne isterlerse sorsunlar, seve
seve yantlarm. " Mantosunu giymeye balyor.
Nate yemein parasn dyor. Lesj e yarsn demeyi .
nerdi ama Nate kabul etmedi. Lesje'ya kalsa btn yemein
parasn demeyi yelerdi. Nate'in yle meteliksiz bir hali
var ki. Daha da nemlisi, bu kzarm peynirli sandvi ve bir
bardak st karlnda kendisinden ne beklendiini, ne isten
diini hala anlayabilmi deil.
79

15 Kasm 1976, Pazartesi

NATE

Nate Selby Otel'de oturmu, f biras ierek televizyon sey

rediyor. Giriteki tabelada byk harflerle GEC ve KALI
CI yazyor, sanki bu ikisi ayn eymi gibi. Buras bir zaman
lar yal adamlarn baryd, yoksul yal adamlar gelirdi bura
ya. Nate salt alkanlk yznden ikisini Selby'de iiyor.
Martha'nn evi buradan topu topu blok tede. Nate vakit
daha erkense ona gitmeden nce, deilse onu grdkten son
ra buraya uramay alkanlk edinmiti. Artk yeni bir bar
bulmann zaman geldi ama daha yapmad bunu.
Ne var ki yaknda yeni bir bar bulmak zorunda kalacak.
Selby'de imeye baladnda oras adsz Yzlerle doluydu,
imdiyse giderek tand insanlarla dolmaya balad. Tam an
lamyla dost, arkada saylmaz bunlar. Nate onlar sadece
hepsi orada itii iin tanyor. u var ki, Nate barn gedikli
mterisi olal beri, eski gedikli mterilerin ou yok oldu.
Cabb agetown' dan gelen, genellikle sessiz, kasvetli, alldk
cmleleri geveleyip duran yorgun iilerdi bunlar. imdiyse
Cabbagetown'm arka sokaklarna, ahrdan bozma evlerine el
koyanlar, buraya da el atmaya baladlar. Fotoraflar, bir ki
tap yazdklarn syleyen adamlar. ok konuuyorlar, ar
neeliler, istemedii halde onu masalarnda oturmaya ar
yorlar. Nate'in onlarn arasnda b elli bir yeri var, bir tahta oy
macs o, elleriyle alan biri, bir sanat, bakl adam. Oysa
Nate kendi trnden adamlarn ilki olduu barlar yeler.
Arad bar arbal, gsterisiz, dingin olmal. Otoma
tik kumar makineleri, otomatik pikab, iip iip teneke kutu
lara kusan on sekiz yanda sivilceli mterileri olmamal. Na
te fermuarl ceket, iinden tirtnn yakas grnen' gmlek
giymi, ikisini yava yava, kararl bir biimde ien adamlar80

la yan dolu bir bar istiyor. Kendisi gibi ciddi televizyon izleyi
cileri. Nate nce memleket haberlerini dinlemeyi sever, son
ra spor haberlerini.
Bunu kendi evinde p ek yapamyor. Elizabeth Nate'in es
ki, tanabilir siyahbeyaz televizyonunu oturma odasndan
kaldral ok oldu. Szde televizyon orada yersiz kayormu.
Derken, televizyonu mutfaktan da srgn etti. "Ben yemek
piirirken onun barp armasna dayanamyorum" diyor
du. "Sen de kararn vermelisin. Televizyon mu seyretmek is
tiyorsun, yemek yemek mi? nk, televizyon seyretmeye ka
rar verirsen, ben yemee darya kacam ve seni televizyo
nunla babaa brakacam." Bunlarn hepsi eski gnlerdey
di, Nate zorunlu olarak yemek piirmeye balamazdan nce.
Nate televizyonu gizlice yatak odasna koymay denediyse de,
bu da skmemi ve televizyon orada ancak bir gece kalabil
miti. Oysa bir elinde viski, bir yannda kvrlm yatan Eliza
beth'le yataa uzanp ge saatte oynayan filmleri seyretmeyi
teden beri hayal eder dururdu.
Televizyon en sonunda Janet'in odasnda yerini bulmu
tu. ocuklar cumartesi gnleri izgi film seyrediyorlard. Na
te kendi odasna tanrken televizyonu ocuklarn elinden al
maya gnl elvermemiti. imdi kimi vakit onlarla birlikte te
levizyon seyrediyor, kimi leden sonralar da tek bana on
larn odasnda oturup futbol malarn izliyor. u var ki, ak
am on bir haberleri verilirken ocuklar uyumu oluyor. Ku
kusuz, Nate haberleri annesinin evinde iZleyebilir; annesi bir
gn bile karmaz haberleri. Ama oraya gitmek de uzun i,
nk olduka uzak, stelik annesi evde bira da bulundur
maz. o, zaten bu tr eyler heyecanlandrmaz annesini.
Depremler, ktlk, alk haberleri baka elbet. Haberlerde ne
zaman ktlktan .sz edilse, Nate ertesi gn annesinin telefo
nun banda olduunu bilir; ksjiz bir ocuu evlat edinmesi
ya da yapt oyuncaklardan bazlarn b alamas iin onu s
ktrr, zorlar. Renkli ynden yercceleri, katlanm kat81

tan kular. Nate annesine, "Noel aac ssleri dnyay kurta

ramaz" der. Annesi, "Umarm, ocuklar balkya haplarn
her sabah alyorlardr" diye karlk verir. Sonra da Eliza
beth'te vitamin eksiklii olduundan kukulandn syler.
Elizabeth'e gelince, ne trden olursa olsun, haber dinle
meyi sevmez. Gazeteleri bile okumaz. Nate onun kadar dnr
yada olup bitenlerle ilgisi olmayan birini daha tanmadn
dnr.
rnein bu gece Elizabeth saat yedide yatmaya gitti.
Zahmet edip seim sonularn dinleyecek kadar bile kalmad
orada. Ekranda her eyin birbirine girdiini seyreden Nate,
onun bu ilgisizliini, umursamazln anlamyor. B u ulusal,
hatta belki uluslararas nem tayan bir olay ve Elizabeth
oral bile olmadan uyuyor! zel yorumcular takm o ya da bu
ynde kendilerini zor bela denetliyorlar. Paneldeki Quebecli
ler glmelerini zor tutuyorlar, aslnda nesnel olmalar gere
kir ama bilgisayar Quebecliler Partisi'nin her yeni zaferini
akladnda, yzleri seiriyor. ngilizlerse neredeyse altlar
n slatacaklar. Rene Levesque duyduklarna inanamyor, san
ki . ayn anda biri onu hem pm hem de kasn tekmelemi
gibi bir hali var.
Kameralar ince dudakl yorumcularla Quebecliler Parti
si'nin merkez brosunda toplanan kalabalk arasnda gidip
geliyor. Merkezde cokun bir kutlamadr gidiyor. Sokaklarda
dais edenler, sevinten avaz avaz ark syleyenler. Nate sn
rn bu yannda benzeri bir kutlama olup olmadn anmsa
maya alyor, ama aklna gelen tek ey ilk Rusya-Kanada
hokey malar dizisi oluyor. O malarda da adamlar birbirleri
ni kucaklam, sarholar barp alamt'. Ama bu hokey ma
deil. Nate bozguna urayan Liberallerin tedirginliini ve
ngiliz gazetecilerin gergin st dudaklarn srtarak seyredi
yor. Oh olsun, hakettiler bunu. Bu, Nate'in lkedeki btn
yazarlardan, editrlerden kiisel c sanki. Bask devrimle
rin babasdr, diye dnyor, hepsi borsa tellal bunlarn.
82

Bok yiyin yleyse. O rada, o ekrandaki kendisi olsayd, yal ha

nmlara, "Babakann szlerinden bir alnt bu" derdi.

Yine de, br ikicilere gz gezdirirken tedirginlik duy
maktan kendini alamyor. Ald zevkin kuramsal, olaslkla
da zppece olduunu biliyor. Oysa burada onunla birlikte
ienlerin hibiri kuramla ilgili deil. Bu gece kitap yazanlarn
ou yok burada. kicilerin ou fermuarl ceket giyen tr
den adamlar. Suratlar alabildiine ask. Sanki byk bir par
ti veren ve onlar davet etmeyen bitiik komularn seyredi
yorlar. lerinden biri, "Pis kurbaalar" diye homurdanyor.
"Bunlar oktan atmalydk lkeden."
Baka biri, "Ekonominin sonu olurdu" diyor. "Yatrm fr
satn kim kollayacakt o zaman?" Arkada, "Hangi ekono
mi?" diye atlyor alayl alayl.
Nate iin iin keyiflendiini hissediyor. C oku karnndan
balayarak parmaklarna doru: yaylyor, bardann evre
sinde kenetleniyor. Adeta seksel bir ey bu. Hibiri bilmi
yor bunlarn, alak heriflerin hibiri bilmiyor. Ayaklarnn al
tndaki yer sarslyor da hissetmiyorlar bile. Her ey olabilir!
Derken, ekranda -Paul Sauve Arena' da- destekleyicile
rine teekkr eden Rene Levesque'in maymun surat yerine
Lesje'y gryor; onun gzlerini, le yemeinde dumann
iinden kendisine doru uzanan ince ellerini. Lesje'nn syle
dii hibir eyi anmsayamyor. Bir ey sylemi miydi, onu
bile bilmiyor. Hibir ey sylemese, hibir zaman hibir ey
sylemese bile umurunda deil. O yalnzca Lesje'ya },)akmak
istiyor; ona, ta iine, olaslkla kahverengi olan o koyu renk
gzlerin iine bakmak istiyor. Gzleri tam olarak ne renkti,
anmsamyor. Yalnz, o gzlerin iindeki serin bir aa glgesi
ni andran glgeyi anmsayabiliyor. Neden bu kadar uzun s
re bekledi sanki? Sinir iinde, spastik bir durumda, konua
madan ne diye bekledi telefon kulb elerinde? Lesj e 'yla yedi
i yemek boyunca da asl yapmas gerekeni yapamadan, ek
J.J?.ekleri ufalad durdu, boyuna politikadan sz etti. Onu kolla

83

rnm arasna almalyd oysa, hemen orackta, niversite Res

toran'nda. O zaman kendilerinden geecek, kendilerini bam
baka bir yerde bulacaklard. Nate bunun neresi olduunu
nereden bilebilirdi ki? nk oras daha nce hi grmedii
bir yer olacakt. Elizabeth'in mavi sabahlnn iindeki lke
den de, nceden bilinen, ar ve nemli Martha gezegeninden
de bsbtn baka bir yer. Lesj e'y kollarnn arasnda tut
mak, tuhaf bir bitkiyi kollarnn arasna almak gibi bir ey ol
sa gerekti; yumuack, incecik, anszn averen turuncu iek
li. iekiler byle bitkilere egzotik derler. Ik da garip olur
du herhalde ve ayaklarnn altndaki zeminde oraya buraya
atlm kemikler olurdu. Lesje'nn bu kemikler zerinde b
yk bir gc olurdu. Lesje, tllere brnm olarak, onun
nnde dururdu. ifal bilgeliin sahibi. Nate onun dizlerine
kapanr, erirdi.

Nate bu garip hayali geriye iterek zamann iine yerleti-

riyor: Bir cumartesi gn gittii Kadn adndaki filmin mati
nesine. O zamanlar ar duygun, her gece otuzbir eken on
iki yanda bir oland. Annesi bu matineler yznden b oyu
na azarlard onu. "Eminim, senin iin kt bu filmler" . derdi.
Btn o kovboylar, silahlar falan. Filmin kahraman tlb ent
lere brnm bir kadnd; korkun, berbat bir oyuncu. Nate
aznda ineyip top haline getirdii katlar frlatmt ona
ve oradaki br olanlarla birlikte onu alaya almt. Sonra
da haftalarca aklndan karamamt kadn. Btn bunlara
karn, bisikletine atlayp bir manyak gibi Lesj e'nn apartma
nna doru pedal evirmek istiyor yine de. rmcek Adam gi
bi duvardan yrmek, pencereden ieri dalp onun stne
ullanmak istiyor. Bir ey syleme sakn diyecek ona, Benimle

gel.

Evet, doru, Lesj e adamn biriyle yayor. Nate adam

hayal meyal anmsyor. Geen yl mzedeki Noel toplantsn
da Lesje'nn dirseini tutuyordu, nemsenmeye demez pem
be bir leke. Nate adam hemen aklndan karyor ve yine Les84

j e'ya dnyor, eli Lesje'nn sigarasn yakyor. Elini iki san

tim daha uzatsa, ona dokunacak. Ama dokunmak iin erken
daha. Lesje'nn sabah kalktn, kahvalt ettiini, anlalmaz
eyler yapt iine gittiini, arada bir hanmlar tuvaletinde
gzden kaybolduunu biliyor ama bu ayrntlar dnmek is
temiyor Lesj e'nn gerek yaam hakkndaysa hibir ey bil
miyor, bimek de istemiyor. Hayr, fazlasn bilmek istemi
yor, daha deil.

85

20 Kasm 1976, Cumartesi

ELIZABETH

Merdivenden yukar kp msr patlatan adamn.nnden ge

iyorlar. Adam elma ekeri, balon, kaynanazrlts, parlak
mavi krmz plastikten deirmenler de satyor. evresinden,
hala kanat rpan kurumu kular gibi sesler kyor. Bir aile.
Dar ktklarnda ocuklar iin adamdan bir eyler almal,
nk aileler byle yapar.
Elizabeth onlarla birlikte geleceini syledi; Nate hakly
d, bir aile olarak artk birlikte hibir ey yapmamalar ocuk
lar iin ktyd. Ne var ki, ocuklar buna aldanmadlar. Pek
sevinmediler bile, yalnz ardlar, biraz da kayglandlar.
Nancy, "Ama babam bizi sokaa karrken sen hi gelmezsin
ki" dedi.
Kubbeli binada, turnikelerde dolanp duran cumartesi
ocuk selini grnce, Elizabeth birden bu zevki gze alamaya
can anlyor. Buras onun alt yer. Chris de burada al
rd. Hafta iinde Elizabeth burada olmaktan rahatsz olmu
yor. Bir kere, burada olmak iin iyi bir nedeni var, stelik ak
ln megul edecek bir alay da ksa not bekliyor onu. Ama im
di buraya gelmenin alemi var m? Neden bo zamann bura
da, bu bo salonlarda, metal kabuklar ve sahipleri tarafndan
oktan terk edilmi kemikler arasnda dolaarak geirsin? Ne
den zorunlu olduundan daha ok kalsn burada?
saatleri iinde Elizabeth Chris'le konumamaya, hatta
elindeyse onu grmemeye zen gsterirdi. Kimin bildii umu
runda deildi aslnda. Mzede kendine zg bir sznt siste
miyle herkes her eyden haberdar olurdu zaten. Ama Eliza
b eth'e belli bir ii yap mas, gnde bilmem ka saat orada a
lmas iin para dyorlard. O da ii ciddiye alyordu. O saat
leri Chris'le geirmemiti hi.
86

lk kez birlikte olmalarndan beri. stlerinde hemen b

tn giysileriyle yerde, Chris'in atelyesinde, krk paralar;
tahtalar arasnda, yar bitmi bir Afrika yer sincabnn yanb a
nda sevimilerdi. Cam gzler henz yerlerine yerletirilme
miti ve hayvann b o gz ukurlar onlar seyreder gibiydi.
B tn mze hala o gn gibi kokuyor: Koruyucu madde, bk
tozu, Chris'in salarnn kokusu, dklm sa kokusu. Yak-
c ve youn. Yanm altn. Elizabeth'in etine, kalasna batan
Chris'in souk fermuar, gcrdayan diler. Elizabeth, "Bir da
ha mrmce bundan daha azna katlanamam" diye dn
mt. Sanki bir pazarlk, bir anlamayd bu; belki de yley
di, her ne kadar Elizabeth br taraftaki grnmez pazarlk
y hibir zaman gremediyse e.

ocuklar imdi armaan dkkannda. Oyuncaklara, Singa

pur'dan gelme kuma aslanlara, Meksika'dan gelme kilden
bebeklere bakyorlar. Nate czdann kartryor. Buraya gel
mek onun fikriydi, yleyse o desin. Ama Elizabeth onun pa
rasnn yetmeyeceini biliyor, daha evden karlarken biliyor
du.
Nate, "Bana bir belik bor verir misin?" diyor: "Pazarte
si geri veririm."
Elizabeth elinde hazr tuttuu paray ona uzatyor. Hep
bir belik ister. Bazen geri de verir. Geri vermediyse, unuttu
undandr. Elizabeth, her eyin hakkyla olmas gerektiini
dnd gnlerde yapt gibi, ona anmsatmyor artk.
"Ben ieri girmeyeceim" diyor. "Drt buukta merdivenin
orada sizi bulurum. Dondurma ya da baka bir ey yedirmek
iin kzlar Murray'a gtrrz. "
Nate rahatlam grnyor. " Tamam" diyor.
" ocuklara syle, keyiflerine baksnlar."
Elizabeth gneye, parka doru yryor. Niyeti yolun kar
yanna geip aalarn altnda dolamak, belki banklardan
87

birine oturup dm yapraklarn kokusunu solumak. Kar

dan nce koklayabilecei son yaprak kokusu bu. Kaldrmda
durup karya gemek iin frsat kolluyor. Antn zerinde bir
ka solmu elenk var. GNEY AFRKA yazyor.
Elizabeth dnyor, mzeye doru yryor. Planetar
yum'a gidip vakit ldrecek. Her ne kadar afilerin, sergile
rin hazrlanna yardm dokunduysa da, oraya hi gitmedi.
Hafta iinde alyor, akamlarysa b yle yerlere gitmiyor, .
kendisine ayrd vakti oralarda harcamak istemiyor. Ama
bugn hi gitmedii bir yere gitmek istiyor can.
Lobinin kvrk duvarnda bir yazt var:
GKLER SONSUZ GZELLKLERN GZLERNN
NNE.SERMEK N SEN AGIRIYOR VE EVRE!\[DE .
DNYOR. YLEYKEN SENN GZN HALA YERE
BAKIYOR.
- DANTE

Ve bunun hemen altnda da: DANIMA. NCEDEN B LET

SATILARI.
Elizabeth sonsuz gzelliklerin bile p arayla satn alnabil
mesini gven verici buluyor. Gsteri saat te. Elizabeth, gi
ri kartn gsterip para demeden ieri girebileceini bildii
halde, bilet almak iin gieye gidiyor.
Giedeki kz, " Kozmik Felaketler'.e mi Lazeryum'a m?"
diye soruyor.
Elizabeth, "Efendim?" diyor. Sonra, gsterinin ad.nn
" Kozmik Felaketler" olduunu anlyor. Lazeryum ise onda bir
czamllar kolonisinden baka hibir ey artrmyor.
Kz, "Lazeryum dt on bete" diyor.
Elizabeth, " yleyse Kozmik Felaketler" diyor. Lazer
yum dedikleri her neyse, ok ge balyor.
Lobide kitap dkkannn vitrinindeki kitaplarn kapak
larna bakyor: Yldzlar Herkesindir. Evren. Kara Delikler.
88

Elizabeth hibir zaman yldzlara pek yakn hissetmemitir

kendini.
Oditoryum kubbeli bir yap. nsan burada kendisini bir
memenin iinde gibi hissediyor. Elizabeth kubbenin gkyz
n simgelemesi gerektiini biliyor. yleyken, kendini b oula
cak gibi hissediyor. Pel koltukta arkasna yaslanyor, gzle
rini tavana dikiyor. Tavan bo ama hafif bir kla aydnlatl
m. evredeki ocuklar kpr kpr, cvldap duruyorlar.
Derken klar snyor, ocuklar sus pus oluyor.
Gn batm. Toronto'nun sileti btn ufku kaplyor.
te indi Park Plazza yanbandaki dev Hyatt Regency bina
syla kyaslanyor. D ouya doru BRITANNICA, Sutton Pla
ce, Meteoroloji binas, CN Kulesi. Bu yeryznn grnm.
Bir ses onlara Torono'nun siluetini grdklerini syl
yor. Planetaryum'un tepesinde durup baksalard, Toronto i
te byle grnecekti. Elizabeth'in yannda oturan olan,
"Hey, pek de temizmi!" diyor. Olan balonlu iklet yor. Eli
zabeth onu yannda hissediyor; lk, gven tazeleyici bir var
hk. Lastik tenis pabular.
Ufkun batsndaki k soluyor, yldzlar parldamaya ba
lyor. Ses takmyldzlarn adlarn sayyor: Byk Ay, K
k Ay, Koltuk Takmyldz, Oriyon, lker. Ses eski insanla
rn lnce yldz ya da takmyldz olacaklarna inandklarn
sylyor. Bu p ek iirsel bir dnce ama gerek deil, kuku
suz. Yldizlar gerekte eski insanlarn hayal ettiinden ok da
ha harikulade ve artc. Onlar alev alev yanan gaz toplar.
Ses bu kez bir rakamlar ve uzaklklar rapsodisine giriiyor.
Rapsodi b oyunca Elizabeth kulaklarn tkyor sylenenlere.
Kuzey Yldz: Kk, b eyaz bir ok Kuzey Yldz'n gste
riyor. Ses hzlanyor, yldzlar Kutup evresinde dnyor. Bu
nu grebilmek iin, insann ak kalsn diye gzlerine tutkal
srp gecelerce beklemesi gerekir. Eski insanlar yldzlarn
gerekten o ynde devindiini sanrlard. ,Ama dnen onlar
deil elbet, dnya.
89

Ses eski insanlarn daha baka inanlar da vard diyor.

Derken tekinsiz bir mzik duyuluyor. Bugnn gsterisi ola
anst yldz olaylar, diyor ses. Yldzlar zaman iinde geri
ye, 1066 ylna doru dnyor. E ski insanlar kuyruklu yldz
larn kargaalk, sava, salgn hastalk, veba, byk bir kahra
mann douu, bir tahtn ykl ya da dnyann sonu anlam
na geldiine inanrlard. Ses bir kahkaha koyuveriyor. Her
kes ok daha bilgili neyse ki imdi.
Gkyznde Halley Kuyrukluyldz grnyor, nce sol
gun, sonra giderek parlaklayor, kuyruu bulut gibi ardnda
szlyor. Ses bu kuyruun bileimi hakknda bilgi veriyor.
Halley Kuyrukluyldz nce snkleiyor, sonra yok olu
yor. Ses, yine geri gelecek diyor, 1985 ylnda.
Derken yldzlar nce birer ikier, sonra gitgide oala
rak dmeye balyor. Ses aklyor: Bunlar gerekte yldz .
deil, gkta. Gktalar saanaklar halinde yaar. Bunlar
olaslkla patlam yldzlarn kalntlardr. Yldzlar dedur
sun, birtakm slaytlar -kalabalklar, lm Danslar, yanan bi
nalar- grnyor kubbede ve ses Shakespeare'den birka di
ze okuyor. Sonra Kuzey Iklar beliriyor ve ses bunlarn ne
denini tartmaya giriiyor. Baz kimseler bunlarn sesini duy- .
duklarn ileri sryorlarm; yksek, hrt gibi bir sesleri
varm, ama kimse bu sesi banda alamam. Elizabeth kula
na yakn bir yerden ince bir fslt duyuyor.
yor. Oysa biliyor, salon scak. ocuklarn, paltolarn,
patlam nsr yann kokusunu alabiliyor. Kuzey Iklar
tyor onu. Kalkp oditoryumdan kmak istiyor. Kapy
bulmak iin evresine baknyor ama gremiyor. Karanlkta
el yordamyla yolunu bulmaksa houna gitmiyor.
imdi ses olaanst bir ey aklamak zere. Oradakile
rin hepsi Beytlehem Yldz'ndan sz edildiini duymular
dr, deil mi? Evet. Eh ite, belki gerekten de bir Beytlehem
Yldz vard. Yukarda yldzlar yzyllarca geriye doru d
nyorlar, iki bin yl ncesine. te, grdnz m?
90

ocuk1ar, "Ah!" diye soluyorlar. Bir yldz, gkyz

nn yarsn kaplayana dek byuyor, byyor, gittike parlak
layor. Sonra, diminuendo. Donanma fiei gibi yok olup gidi
yor.
Ses, "Bu grdnz bir spernovayd" diyor. " lmekte
olan bir yldz yani." Bir yldz mrnn sonuna geldi mi patla
yabilir ve kalan btn enerjisini bir tek mthi patlamayla ya
kp tketebilir. Bir gn bizim gneimiz de ayn eyi yapa
cak. Ama milyarlarca yl sonra.
Sonra, geri kala_n madde -kendi yerekimi alann denge
leyecek enejiden yoksun olan madde--' iten ie kerek nt
ron bir yldz oluturur. Ya da kara bir delik. Ses ve denek
gkyznde bir yeri gsteriyor. Gsterdikleri yerde hibir
ey yok. Kimse kara delii gremez, diyor ses. Kara delikle
rin var olduu ancak evrelerindeki nesnelere etkilerinden
anlalr. rnein hibir k bunlarn iinden geemez. Kara
delikleri henz hi kimse tam anlamyla bilmiyor, yalnz hi
bir n geemeyecei kadar youn olduklar sanlyor. Kara
delikler enerjiyi darya vereceklerine, ilerine emerler. Ka
ra bir delie dseniz, sonsuza kadar yok olursunuz; seyre
den biri ise sizi kara deliin ufkunda sonsuza dek donmu gi
bi grr.
Karanlk blm giderek yaylyor, yusyuvarlak oluyor,
hi k yok, kubbenin merkezini tamamen dolduruyor. G
mi giysili bir adam karanla doru dyor, ona varyor ve
duruyor.
Adam kanatlarn germi bir kartal gibi karanln nn
de duruyor. Bu arada ses adamn gerekte yok olduunu ak
lyor. Adam grmemiz optik bir yanlg. Ses, bu gerek bir
kozmik felaket olurdu diyor. Ya dnyamz da, bilmeksizin, ka
ra bir delie yaklamaktaysa? Gm adam yok oluyor, yldz
lar yine gz krp maya balyor. Bu arada ses de byle bir e
yin pek olas olmadn sylyor.
Elizabeth rpererek kubbedeki gkyzne bakyor. Bu

91

gerekte gkyz deil, dmelerle altrlan, slaytlar, k

lar gsteren bir makine. nsanlar ldkleri vakit, ne trden
olursa olsun, yldz haline gelmezler. Kuyrukluyldzlar ger
ekte salgn hastalklara neden olmazlar. Gerekte gkyzn
de hi kimse yok,- yuvarlak bir karanlk kre yok, kara gne
yok, donmu gm adam yok.

92

20 Ka.sm 1976, Cumartesi

LESJE

Lesje kendini berbat hissediyor; sanki dirseklerindeki, dizle

rindeki kemikler i ie gememi de iple birbirlerine balan
m. Hi kuku yok, dileri her zamankinden daha byk,
gs her zamankinden daha dz. O muzlarn geri ekiyor.
Nate'in ocuklar tam anlamyla s ouk saylmaz, ama bir ken
dini ekme, ksk gzl bir paha b ime var sanki onlarda. Ye
ni retmen. Hadi bakalm, kantla bize burada olmamz ge
rektiini. Dikkatimize deer olduunu kantla bakalm. Hem
sen kimsin, bizi nereye srkle mek istiyorsun? Nate onlar
mzede gezdirmesini rica ettiinde, kzlarn dinozorlara b
yk ilgi duyduklarn sylemiti. Ama Lesje inannyor imdi
buna.
' birden cam kafesin iindeki paleontoloji bilgini hey
keline bakyorlar. Adam taklit kayalarn arasnda diz k
m. Banda bir apka var, teni tebeir gibi bembeyaz. Birin
ci Dnya Sava'nda bilmem ka dman ua dren pilot
larnki gibi temiz, biimli bir yz, biimli kesilmi salar
var. Sessiz Sam takma ad p ek yarard ona. Profesr Mor
gan'a hi benzemiyor. Profesr Morgan Lesje'nn ba cilac ve .
yaltak olarak katlma ayrcaln b ulduu tek kazdaki yan
sakall, darmadank sal kaz bakanyd. Pipo tabakasn
sa cebine koyar, tttrd pipolar ise sol cebine boaltr
d. Bu yzden kimbilir ka kez ceketi tutmu, acele sndr
mek zorunda .kalmlard. Bo laf Herif ne dediini bilmiyor.
Profesr, Lesje'y ok komik buluyordu. Demek bir paleonto-

loji bilgini olmak istiyorsun ha? nce yemek piirmeyi ren,

daha iyi. tiim en kt kahve bu. Lesje yerine siniyor, yal

taklanyordu. Profesrn ne dnd onun iin nemliydi,

ona sayg duyuyordu. Adamn ne kadar makalesini bulduysa
okumutu. Kanada dzlklerinde yaam etobur dinozorlar
zerindeki kitabn da okumutu. Daha iyi piirilmi kahve, 93

lerle, aylarla, viskiyle onu yattrmaya abalam, bir hava

yolu hostesi gibi ona hizmet etmi, onu memnun edecek yol
lar bulmak iin elinden geleni yapmt. Sonunda b yle bir
yol olmadn anlamt. B ereket versin, imdiki patronu Dr.
Van Vleet, Profesr Morgan' dan daha yal olmasna karn,
byle biri deil. u var ki, Lesj e onu herhangi bir kaz yerin
de dnemiyor bile. Dr. Van Vleet dilerin snflandrlmas
konusunda uzmandr.
Cam kafesteki adamsa bir modelden baka bir ey deil.
Elinde bir fosil tutuyor. Galiba bilimsel bir kefin cokulu se
vincini yayor ama yznden hi belli deil bu.
Nancy, "Ne yapyor?" diye soruyor. Lesj e onun adamn
ne yaptn aslnda merak etmediini dnyor. Ama oyu
nun bir paras bu. ocuklar terbiyeli sorular sormallar, Les
je de onlar yantlamaya almal.
Lesje, "Bir kemii alyla kaplyor" diyor. "Bunu byk
bir dikkatle yapmas gerek. nk gerek bir kemik deil
bu, bir fosil. Kemiin daha yumuak blmleri ryp yok
olmu, ii minerallerle dolmu. Bu yzden de bir tr ta hali
ne gelmi. ok kolay krlr. "
Janet, "Biliyorum" diye atlyor. "Babam sylemiti bize."
Nancy, " Sizin iiniz bu mu?" diye soruyor.
Lesje, "Evet, yani iimin bir blm bu" diyor.
Nancy, " Tuhaf bir i" diyQr.
Lesj e, "Baka iler de yapyorum elbet" diyor. Dokuz ya
nda bir ocua kar neden kendisini savunmaya altna
ayor. Yoksa sekiz yanda myd? "Dorusunu istersen, ka
zlara pek .katldm diyemem. Ama kemiklerin korunmasyla
ilgili birok almam oldu. Baz fosillerin hemen korunma al
tna alnmas gerekir, yoksa paralanp dalverirler. Onlar
Gelva ile, yani bir tr reineyl kaplarz. "
Kzlar kazk gibi duran paleontoloji bilginine bakyorlar.
Lesj e adamn sabit gzlerine, solgun benzine baktka, onun
canldan ok bir cesede benzediini dnyor. Janet'in yz
94

'

kaslm. Nancy ise merakl ama aslnda ilgisiz. Lesj e bu ii

neden yaptn, iini neden sevdiini onlara nasl anlatabilir
ki? Albertosaurus paralarn bulduklar gn anmsyor; bir
but, bir omur bulmulard. Profesr Morgan, "Bu da nesi?"
demiti. Hayal krklna uramt, nk bulduklar ok iyi
bilinen bir canl tryd. Lesje'nn iindense, hayvan kalnt
sna, "Diril, yaama dn!" diye haykrmak, bir E ski Ahit pey
gamberi gibi, Tanr gibi, kollarn iki yana aarak yldrmlar
yadrmak gelmiti. Ve o garip et yeniden byyecek, kemik
lerin zerini kaplayacakt ve orak topraklar nemlenecek, i
ek amaya balayacakt.
Ama bu olacak ey deil. Onun iin, en iyisi, daha nce belir
tildii gibi plastik bitkilerle donatlm olan bu gstermelikle
re raz olmak. Bu plastik bitkilerin arasndaki kemikler, yara
tklarn gerekte nasl yrdkleri, dev kafalarn, maara gi
bi gz ukurlarn atalarnn ltfuyla hala yaamakta olanla
rn uzanm boyunlarnn ok yukarsna nasl kaldrdklar
zerindeki fkeli tartmalardan sonra defalarca birbirine ek
lenip bozulmu, sonra yeniden dzenlem:hiti.
ocuklar Tebeir a alacakaranlnda dmelere bas
yor, mzenin otomatik tekdze sesleri konuurken birbiri ar
dnca gsterilen renkli slaytlar seyrediyorlar. Lesj e kendisi
ne gerek olmadn biliyor. Nate bilinsiz, aylak aylak onun
yansra yryor. Lesj e onu tutup sarsmak istiyor. Btn
bunlarn anlam ne? Bu anlamsz gezinti iin bo zamanm
harcadm. Burada .senin kzlarn gezdireceime arya ka
bilir, okuyabilir, seviebifdim! Yoksa, yokluyorlar m beni?
Bir snav m bu? Baaramadm m? Eer Nate bana aslmak
istiyorsa, neden aka yapmyor bunu? Elbet imdi, burada
deil, ocuklarn nnde deil. Ho, ocuklar fark bile etmez
ler ya.
Ama sorun bu deil gibi grnyor.

95

20 Kasm 1 76, Cumartesi

NATE

de Nate'in nnde. Maara gibi karanln iinde . belli

belirsiz grnyorlar. Kocaman, korkun canavarlar, iskele
timsi srngeiler a gzl bir korku tnelindeki gibi gzda
verici p ozlarda. Nate kendi kemiklerinin andn, eridiini
hissediyor, kemik boluklarnn ii sanki tala doluyor. Kapa
na kslm gibi. inden haykrmak geliyor. Ko Nancy, ko
Janet, yoksa zaman sizi de iine alacak; kskvrak yakalana
cak, donacaksnz siz de! Bu arada, babasnn kendisini gr- .
mediinden emin olanNancy, serinkanllkla burnunu kart-
ryor.
Lesje'mn silueti ocuklarn zerine doru eiliyor. Uza
m olarak: Kemiklerin Madonnas. " Soyu tkenmi demek,
bu hayvanlar artk yaamyor, yok olmular demek" diyor,
Nate, inallah kzlarm bilgisiz ve aptal bulmamtr, diye d
nyor. " Soyu tkenmi"in ne demek olduunu onlara defa
larca akladn anmsyor. stelik bu galeriye de ilk gelile
ri deil, kimbilir ka kez geldiler buraya; her ne kadar Nancy
Msr.mumyalarn, Janet'se silahlar, zrhlar, lordlarla lady
leri yeliyorsa da. Nate'e yardmc olmak iin Lesj e 'ya numa
ra m yapyorlar? lgilenmi gibi sorular soruyorlar. Daha im
diden bu denli anlayl, bu denli sinsiler mi? Nate'in hali bu
denli belli mi?
Janet, "Neden olmasn" diyor. "Peki, niin hepsinin bir
den soyu tkenmi?"
Lesje, "Kimse ne olup bittiini tam olarak bilmiyor" diye
, karlk veriyor. "Zamanla dnya deiti. Yeni koullar onlara
uygun deildi." Susuyor. "inde yavru dinozorlar bulunan bir
ka yumurta bulduk. Dinozorlarn yok olmasna yakn, yu
murtalar atlayp iinden yavrular bile kmam."
96

Nancy, Janet'e, "Hava birden ok soumu, aptal!" di

yor. "Buz a balam."
Lesj e, "ey, pek de yle deil" diye halyor ama, hemen
susuyor.
Nate'e doru dnyor, duraksyor, bekliyor.
Nancy koup babasnn kolunu ekitiriyor. Nate eili
yor. Nancy, "Artk mumyalar grmek istiyorum" diye fsld
yor. Janet -babasnn abuk midesi bulanan kz- kar ka
cak buna, sonra bir uzlama salanacak, zaman akp gidecek.
ok gemeden herkes bir gn daha yalanacak.
Nate onlar nasl brakp gidebilir? O nceden ayarlan
m cumartesi gezintilerine nasl katlanabilir? Onlar haftada
yalnz bir kez grmek: te bed li bu olacak. Yrek arpnts.
E , naslsnz bakalm, kzlar? ok iyi, baba. Yatma zaman an
latlan masullar yok artk, koridorda amasz kovalamacalar,
bodrum kapsnda sesler yok. Hakszlk bu. Ama byle ola
cak, ya da baka tr bir hakszlk olacak. Bozulmam, el s
rlmemi Lesj e bir yatak odas kapsnn nnde gzya d
kecek. zerindeki parlak boya tabakalar soyulacak, ince, kv
rk cam paralar dklecek. Krlm bir ss eyas olacak.
Nate'e gelince, lm saan ellerinde kymklar, Selby Otel'in
barnda oturup erdemli yaam dnecek. imdikinden da-
ha m iyi olacak sanki? br ikicilerle b irlikte hokey malar
n seyredecek; onlarn kaba, grltl alklarn, haykrla
rn yanklayacak. Erdemli yaam. Nate'e bunun istenecek
tek ey, varlacak tek ama olduunu retmilerdi. Atk bu
nun olabileceine inanmadna gre, neden hala erdemli bir
yaam srmeye abalyor ki?
Okuldan eve topallaya topallaya dnerdi, her yeri mos
mor, yara bere iinde. nk annesi ona dvmeyi yasak et
miti. nce onlar bana vursa bile mi? nce onlar sana vursa
bile. Ama Nate annesini raz edecek baka yollar arayp bul
mutu: Kendilerinden kk bir olan dvyorlard. Yeterin
ce iyi deil. Bire kar kiiydiler. Hala yeterince iyi deil.
97

Ona ft dediler. Hah, ite imdi oldu. Annesinin gzleri alev

alev. Hogr adna vur, ldr! Benim k saan olum. Da
ha alt yanda ikiyzll renen ve b oyu ikencecilerin
den be santim daha uzun olan Nate, yabanl bir sevinle d
vr, utkulu kara gzlerinin hesabn vermek iin yeni yeni
hakszlklar icat ederdi.
Nate bu durumda ya da herhangi bir durumda hibir ey
yap mamak iin btn nedenleri aklndan defalarca geirebi
lir. Yine de z gemiini yeterince bildiinden, sorumsuzca
davranacandan korkuyor; vicdani nedenlere karn ve daha
korkuncu, vicdani nedenlerden tr. Bencillii yznden.
Elizab eth yznden deil. Elizabeth onun ne yaptn umur
samadn ileri sryor, ocuklar iyi korunduu srece ken
di deyiiyle Nate'in hanm arkadalarnn kim olduklar da
umurunda deilmi. Kendi ocuklar demek istiyor. Nate Eli
zab eth'in o ocuklar partogenez, yani kendiliinden reme
yoluyla dourduuna inandndan emin, Bornozlu geceyi,
sonra br geceyi ve daha birok geceyi unutmak iine geli
yor anlalan. Tembellik ve alkanlk. Nate' e gelince, ocuk
larnn tam gelimi olarak kendi alnndan frlam olduklar
na inanmay yelerdi. Keke yle olsayd, o zaman yalnz
onun olurlard.
Nate boanrlarsa ocuklar kimin alacan elbet biliyor.
Ama boanmaktan hi sz etmediler imdiye dek. En kt
gnlerde bile Elizabeth ona evden kp gitmesini sylemedi,
Nate de hibir zaman onu evden kp gitmekle tehdit etme
di. Ama bu konu her konumada aralarnda asl duruyor san
ki. Gizli bir silah bu, son are, aza alnmayan tek ey. Nate
b oanmay her ikisinin de srekli dndnden kukulan
yor. Dnyorlar, sonra yine akllarndan karyorlar.
yisi mi artk drmal. Lesje'y Omurgallarn Evrimi Ga
lerisi'nin hal deli zemininden koparp kendisiyle birlikte
Memeliler ve Bcekler blmnn. merdivenlerine srkle
mek istemiyor. Ona teekkr edip elini skacak. Hi deilse
98

bir kez ona dokunacak, onun o ince uzun parmaklarnn avu

cunda serinlediini duyacak. Sonra mumyalar ziyaret ede
cek, sonra da sra sava giysilerine, zrhlara gelecek. Darya
knca kendisini patlam msrla, sigarayla avutacak; o anda
gerekten ihtiyac olan bir duble viskinin yerini tutacak bun
lar. Mzenin ta merdivenlerinde, kapnn sandai YIL
LAR B OYU NSAN ELNDEN IKMAYAPITLAR yazl ma
deni levhaya dayanp bekleyecekler. Elizabeth hangi cehen
nemde dolatysa, oradan dnp cisimleene kadar bekleye
cekler; Elizabeth'in tknaz bedeni kararlatrlan saatte onlar
la bulumak iin siyah mantosunun iinde dzgn admlarla
merdivenden yukar kana kadar.

99

29 Kasm 1976, Pazartesi

ELIZABETH

Elizabsth banyo kvetinin iinde uzanm. Bir zamanlar zevk

iin banyo yapard, imdiyse niin yerp.ek yiyorsa, ayn neden
le banyo yapyor. Bir otomobilin bakmyla urar gibi, b ede
ninin bakmyla urayor. Onu iyi durumda ve temiz tutu
yor, devingen ksmlarna zen gsteriyor. B elki bir gn bede
nini yeniden kullanabilecek hale gelir, b elki yine o bedenin
iinde yaayabilir. Ona iyi bakmal ki, o gn geldiinde hazr
olsun. Zevk iin. Ar yemek yiyor, bunu biliyor, ama az yiye
ceine ok yesin d,aha iyi. Az yemek tehlikelidir. Aslnda ar
tk hi ackmad iin, bu konudaki yarglama yeteneini yi
tirdi. Ar derecede ok yikanmas da bundan olsa gerek.
Suyun beden ssndan daha souk olmasna dikkat. edi
yor, nk kvetin iinde uyuyup kalmaktan korkuyor. n
san bir kar suda bile b oulabilir. Banyo suyunun scakl
beden ssyla ayn olursa kalbiniz durabilirmi, yle diyorlaL
Ama kalpte bir bozukluk varsa elbet. Bildii kadaryla, onun
kalbinde hibir bozukluk yok. .
Ofisten eve i getirdi. Son zamanlarda bir sr i getiri
yor eve. nli mzedeyken kendisini bir trl ie veremi
yor. Ho, evde de veremiyor ya. Ama hi deilse evde onu du
vara gzlerini dikmi b o b o bakarken yakalayacak kimse
yok. Daktiloyla yazlacak eylerin ounu oktandr kendisi
yazyor. Hem de enikonu hzl yazyor, neden olmasn, yllar
ca daktilo yazmaktan baka hibir ey yapmad ki. Hem son
ra, iini bakasna brakmay da sevmez. Bugnk durumuna
. ykselmesini telefonda terbiyeli konumasna ve kendisin
den stn durumda olanlarn iinin ayrntlarn o stn du
rumdaki kiilerden biraz daha iyi bilmesine borlu. Dolaysy
la sekreterlere kar doal bir gvensizlik besliyor. Ne var ki,
1 00

u son gnlerde katlar st ste birikip ylyor. Fazla vakit

geirmeden her eyi kendi denetimi altna almal.
Elizabeth dikkatini kuru eliyle nnde tuttuu kitapta
toplamaya alarak kalarn atyor.
Ancak, bizler iin bu deiiklikleri kavramak zordur.
nc Dnya lkelerinde yaayan milyonlarca insan gi
bi, E ski in'de yaayan, ufack tarlalarnda alp didi
nen, aldklar rnn hemen tamamn feodal toprak sa
hiplerine veren, sel felaketlerinin, taknlarn, ktlkla
rn insafna kalm insanlarn yerine kendimizi koyma
mz zordur. Ama ok uzun sren bir savatan sonra dere
b eylerini kovmay baardlar.
Elizabeth gzlerini yumuyor. Bir katalog bu, bir seyahat gs
terisi. Kyl tablolar. Gsteri imdi ngiltere'de, isterlerse
birka yl iinde onlar da buna sahip olabilirler. Elizabeth'in
katalogu inceleyip tepki vermesi gerek. Bir rapor yazp ne d
ndn bildirmesi, bu gsterinin Kanada halk iin ilgin
olup olmadn; deip demeyeceini b elirtmesi gerek.
Ama yapamyor, ilgi duyamyor. Kanada halk umurun
da deil imdi, hele ngiltere' deki bir koltuk Marksistinin yaz
d bu katalog hi umurunda deil. O gzle baklrsa, Eliza
beth kendsi de bir derebeyi, bir toprak sahibi. Kendi kirac
larn dnyor; onlarn o soluk b enizlerini, her zaman biraz
fazla dzgnce, birazfazla iyi giydirilmi olan o anormal dere
cede uslu ocuklarn. Yabanc olduklar kesin ama Elizabeth
nereli olduklarn bilmiyor. Sormak da ayp olur. Dou Avru
pa' da bir yerden geldiklerini, daha dorusu katklarn san
yor. nsana hi yk olmuyorlar, kiray da sinirli sinirli, hep
bir gn ncesinden dyorlar. Yoksa Elizabeth'i sahip olduu
topraklardan kovmaya m urayorlar? B unu gsteren bir
ey yok ortada. Bunlar Elizabet'in o kadar yabancs olduu
bir yerin resimleri ki, aydan bile gelmi olabilirler.
101

Elizabeth giri blmn atlyor, yine resimlere dn

yor. Yeni Ky, Yeni Ruh. lerlemeye Devam. Domuz Almzzn Yeni Grn. Bunlar kaba p ropaganda. Resimler de
ok.irkin stelik. i, parlak renkleriyle, p ek net biimde i
zilmi glmseyen kiileriyle Pazar okulunda bedava dat
lan dinsel resimlere benziyorlar. ocukken nasl da nefret
ederdi bunlardan. sa beni seviyor. Elizabeth bir an bile inan
mamt buna. sa Tanr'yd ve Tanr onu deil, Muriel Tey
ze'yi seviyordu. Muriel Teyze bundan kesinkes emindi. Eliza
b eth Tanr'nn ayn anda hem kendisini, hem de Muriel Tey
ze'yi sevebileceine inanmyordu.
Muriel Teyze'nin evine tanana kadar hi kiliseye gitme
milerdi. Muriel Teyze bunu biliyordu herhalde, Elizabeth
Kutsal Kitap'tan dizeler ezberlemi, hatta bu sayede bir dl
de almt. Caroline ise kendisini maskara etmiti. Paskalya
yortusuydu; Balarna yeni mavi apkalarn giymilerdi. ap
kasnn lastii Elizabeth'in enesinin altn actyordu. Srtla
rnda apkalarna uygun mantolar vard. Birinin beden l
s sekiz, birininki ondu ama mantolarn modeli tpatp ayny
d. Muriel Teyze onlar ikiz gibi giydirmeye baylrd. Vaiz
krss nergislerle doluydu ama papaz Yeniden Dirili'ten
deil, Kyamet'ten sz etmeyi yeliyordu: Ve gn_e ul gibi

kapkara kesildi, ay kan gibi oldu, gkyznn yldzlar yery

zne dt ve gkler yarlp ikiye ayrld.

Elizabeth'iii elinde sa Mesih'i kayadan gmtnden

karken gsteren bir resim var. _Mesih'in yz yar saydam.
ki mavi kadn nnde diz kmler. Elizabeth resmi katl
yor, sonra yeniden ayor. Mesih'in ban arkaya doru katl
yor, sonra kadn tepesini ekiyor. Mesih, kutu alnca iin
den frlayan yayl bir kukla gibi, birden hopluyor. Kilise par
fm kokuyor, hem de ok keskin. B ejlere brnm, dimdik
oturan Muriel Teyze'den dalga dalga pudra kokusu geliyor.
Elizabeth mantosunu karmak istiyor. O srada Caroline aya
a frlyor ve Bak, bak! diye baryor. Vitrayl pencereyi gs102

teriyor, en ortadakini. Vitrayda morlara brnm Mesih bir

evin kapsn alyor. Caroline meliyor, sonra ndeki sraya
trmanmaya abalyor ve Mrs. Symon'n apkasn bandan
dryor. Elizabeth kprdamadan oturuyor ama Muriel
Teyze atlp Caroline'n mantosunun ucunu yakalyor, eki
yor. Papaz zm salkmlaryla ssl krssnn zerinden
kalarn atyor. Caroline avaz kt kadar barmaya bal
yor. Muriel Teyze kolunu tutuyor, ama Caroline onun elin
den kurtuluyor ve liz hattn yarp geerek komaya balyor.
Hemen orada, o anda anlamalydlar bir eyin bozuk gittiini.
Caroline sonradan, "Morlar stme stme geldi sanki" diye
aklyorsa da, Muriel Teyze herkese onun midesini bozduu
nu sylyor. abuk heyecanlanyor, diyorlar, kk kzlarn
ou byledir. Onu byk ayine hi getirmemek daha doru
olurdu.
Muriel Teyze sonunda olanlarn papazn kabahati oldu
una karar veriyor ve ondan kurtulmak iin kzlar alp kilise
den kyor. B yle eyler dinlemek zorunda deiller. Yllar
sonra ayn papaz bir kizdan eytan karmaya alt iin ga
zetelere gemiti. Aslnda kzcazn beyninde bir ur vard ve
bu yzden lmt. Muriel Teyze, gazeteyi okuyunca, "Gr
dnz m ite?" demiti. "Adam zrdeli. "
Caroline'a gelince, yedi yl sonra o lk son biimini al
m, kzcaz kilisede sylemeye alt eyi, yani bunun ba
ka bir ey olduunu korkun biimde aa vurmutu. Bu bir
ilahi takdirdi ya da irade eksikliiydi. Hangisi olduu, Muriel
Teyze'Jiin o gnk duygularna gre deiiyordu.
Hastanede, daha sonra da kaldrld tmarhanede Caro
line hi konumam, hatta hi kmldamamt. Kendi kendi
ne yemek yemiyordu ve bir bebek gibi altna bez balanmas
gerekiyordu. Dizlerini bkp gsne ekerek bir yanna do
ru yatyordu. Gzleri yumulu, elleri yumruk gibiydi. Eliza
beth yannda oturuyor, onun o hastalkl i organ kokusunu
103

soluyarak, "Allah belan versin, Caroline" diye mrldanyor

du. " Biliyorum, oradasn."
Bundan yl sonra, Caroline neredeyse on yedi yana
geldiinde, bakcs dardan arld iin onu banyo kve
tinde brakp gitmiti. Acil bir durum varm, yle demiler
di. Caroline gibi hastalar banyoda hibir zaman yalnz brak
mamalar gerekiyordu oysa. Bunlar kurallard. Aslnda Caro
line gibi hastalar banyo kvetine hi yatrmamalar gerekir
di, ama biri bunun gevemesine yardm edeceine, iki bk
lm duruunu dzeltmesini salayacana karar vermiti. So
ruturma srasnda syledikleri buydu. Neyse ite, olan ol
mu, Caroline banyoda kaymt. Ufack bir hareket yapsa,
ban evirse, lmeyecekti. Ama o bunu yapmaktansa boul"
may yelemiti.
Kimi vakit Elizabeth onun bu ii bile bile yaptndan
kukulanrd. Belki btn o sre boyunca, o mhrlenmi be
deninin iinde bilinliydi ve b yle bir ey yapmak iin frsat
kolluyordu. Elizabeth onun neden kendisini ldrmek isteye
bileceini ok dnmt. te yandan, neden kendisinin,de
ayn eyi yapmadna ayordu. Byle anlarda Caroline ok
netti, mantklyd, saft. Kendi . ar etiyle, rumekte olan ak
cierlerinin kesik soluklaryla, delik deik, snger gibi olmu
kalbiyle karlatrlnca, Caroline mermer giiydi.

Odada biri ark sylyor. ark sylemiyor da mrldanyor

daha doruu. Elizabeth bir sredir bu sesi duyduunu bir
den fark ediyor. Sesin nereden geldiini anlamak iin gzleri
ni ayor. Borulardan geliyor galiba, uzaktan al;can suyun titre
imi olsa gerek. Duvar kadnn rengi ok parlak, kahkahai
ei motifleri var stnde. Elizabeth dikkatli olmas gerektii
ni biliyor. Ka yok. Altml yllarda ku olduklarn sandk
lar iin nce kedilerini paralayp sonra da kendilerini yk
sek. pencerelerden dar atan insanlar anmsyor. Elizabeth
104

o zamanlar onlar pek aptal bulmutu. Oysa o sesleri dahan

ce duyan, ne yapabileceklerini bilen biri, onlarn ne dediini
anlayabilirdi.
Elizabeth, "Kes sesini!" diyor. Bu kadarck kabullenme
bile kt. Kitabn metni zerinde toplayacak btn dikkati
ni. Eski bir kle sahibinin sava arabasnn kalntlar nnde
Lin Piao'yu, Konfi.ys' eletirmek . . Sava arabalarnn s
rcleri diri diri gmlrlermi. Elizabeth onlar grmeye a
larak resme gz atyor, ama btn grebildii at iskeletleri.
Mezarn evresinde fkeli kyller yaygaray koparyorlar.
.

Elizabeth'in eli kitab tutuyor, beyaz porselenle evril

mi bedeni tede, suyun iinde uzanm yatyor. Banyonun
kntsnda, ta ileride -yle ilerde ki, Elizabeth oraya asla uza
namayacandan emin- ocuklarn banyoda ykanrken suda
yzdrmekte ayak diredikleri oyuncaklar duruyor. Oysa bu
. nun iin hayli byk saylrlar. Turuncu bir rdek, yandan
arkl krmz beyaz bir gemi, mavi bir p enguen. Elizabeth
yerekimi yznden yasslm memelerine, karnna bakyor.
Bedeni bir kum saatine benziyor. Nancy'nin Kk Bilmece
Kitab ' ndaki bir bilmece geliyor aklna:
ki bedenim var benim,
kisi tek b edende birlemise de.
Ne kadar kmltsz durursam,
O kadar hzl koabilirim.
Bundan sonraki sayfada da tal;utla ilgili bir bilmece vardL
Elizabeth, "Pek ocuklara gre deil" demiti. Kitab No
el' de Nate almt ocuklara.
Elizabeth'in dizleri dalar gibi mavi sudan kyor. ev
relerinde sabun kpkleri yzyor. thal mal banyo kp.
Elizabeth zevkli bir d kurarak bunu Chris iin almt, ikisi
iin. Chris'in bedenine baklmasndan holanmadn anla105

mazdan nce. Chris onun ancak iki santim uzaklktan b edeni

ne bakmasna izin verirdi. Elizabeth'in kendisinden uzakla
masndan, ona uzaktan bakmasndan holanmazd. Onun
kendisini hissetmesini ama grmemesini isterdi. ok sonra,
i iten getikten sonra, "Seni evine gtreceim" demiti. Sahi, neresiydi evi Elizabeth'in?
.
Elizabeth'in cam bedeninin iinde kumlar bandan
ayaklarna doru akyor. Kumun hepsi aknca Elizabeth le
cek. Diri diri gmlecek. Niye beklemeli?

o6

7 Aralk 1976, Sal

LESJE
Lesje Marianne'le le yemei yemek iin dar kt. Mur
ray'n Yeri'nde az nce birer sandvi yediler. Murray'n Yeri
mzeye yakn, stelik ucuz. imdi maaza vitrinlerine bak-
mak iin Yorkville'e, Cumberland'e doru yryorlar. Mari
anne, "Buras artk al veri edilecek yer olmaktan kt'; di
yor. Lesje byle konularda onu yetkili biri olarak gryor. "A
r pahal. Queen Street West en iyisi imdi." Gelgelelim
Queen Street ok uzak.
Marianne bir alkanlk halinde le yemeklerini hep
Trish'le yer. Ama Trish ie gelmedi bugn, grip olmu. kisi
daha nce kimbilir ka kez Lesje'ya birlikte :kmay nerdi
lerse de, Lesje, "ok iim var, aadan .b ir sandvi alrm" _di
yerek onlar atlatt. Sabah kahvesinde anlattklar dedikodu
lardan daha fazla bir ey sunacaklar yok nasl olsa diye d
nyordu. Bu arada Marianne tp rencileriyle tanmak, bir
doktorla evlenebilmek iin biyolojifakilltesine gittiini anlat"
yor. Yoksa bir aka m bu? Lesje byle samalklar onaylam
yor.
in tuhaf, Lesje'nn imdi en ok istedii ey dedikodu
dinlemek. Dedikodu istiyor, dedikodu diye kvranyor. Mari
anne'in Elizabeth, zellikle de Elizabeth'in ko cas hakknda
syleyebilecei her eyi duymak, bilmek istiyor. Nate gnler
dir -dinozor galerisinin IKI tabelasnn yannda onunla el
sktndan beri- telefon etmedi, bir ey yazmad, ortalkta
grnmedi. Lesje gerekte ona ilgi duymuyor ama amaktan
da kendini alamyor. Nate'in sk sk byle tuhaf eyler yapp
yapmadn renmek istiyor. u var ki, o gne dek neler ol
duunu Marianne'e anlatmadan, ondan bu bilgiyi nasl kopa
bileceini bilemiyor. Anlatmak da istemiyo.r. Ama neden ol
masn? Hibir ey olmad ki.

107

Bayand Yorkville maazasnn kesinde duruyorlar, sr

mal sutayla sslenmi mavi kadife bir takma ve iindeki
kol azlar krmal bluza bakyorlar. .

'

Marianne, "Pek goyi*" diyor. Pespaye zevkl.e r iin hep

bu szc kullanr. Mavi gzlerine, sar salarna, madrigal
adna karn, Marianne Yahudidir. Lesje onun katksz Ya
hudi olduunu dnyor. Kendisi gibi melez deil yani. Ma
rianne'n Lesje'ya kar tutumu karmaktr. Bazen onu Ya- .
hudilerin iine alr; Lesje'nn yabanc olduunu dnseydi,
kukusuz, onun nnde goyi demeyi gze almazd. Lesje, do
kuz yandayken, halalarndan birinin tatllkla, biraz da mu
zipe, "Sen gerekte Yahudi deilsin" d ediini anmsyor. Ba
ba tarafndan deil, ancak anne tarafndan Yahudi olailar ger
ek Yahudi saylrm. Genler ocuklara annelerinden geermi, hemofili gibi.

Bazen de Marianne btn dikkatini Lesje'nn Ukraynal

ad zerinde topluyor. Bu.ad onu Lesj e 'nn annesiyle babas
n rahatsz ettii kadar rahatsz etmiyor grne baklrsa.
Hatta, her ne kadar biraz tuhafna gidiyorsa da, bu ad ilgin
bile buluyor.
"Niye cann skyorsun? B ugilerde rklar enikonu
nem kazand. Soyadm deitir, sana da okkltrllk d
l versinler."

Lesje bu akalara glmsyor ama hafife. Kendisi ok

kltrl, tamam, ama dl datclarn istedii biimde de
il. stelik babasnn ailesi,' her ne kadar dl kazanmak iin
deilse de, soyadlarn en azndan bir kez deitirdi. Bu ii
1930'lu yllarn soilarnda yaptlar; olur ya, Bitler lkeyi i
gal ediverirdi. Ho, o igal etmese bile, lkede yeterince Ya
hud.i dman vard zaten. o gilerde halalar, "Kimin ald
n bilmeden sakn kapy aaym deme" diye tembihlerlerdi .
onu. te btn bunlarn sonunda, Lesj e ti olmayacak ad
* Yahudilerin Yahudi olmayanlar iin kulland alayl bir deyi (.N.)

108

-Lesj e Green adn- almt. Dorusu, Lesje Etlin de bundan

daha uygun bir ad deildi ya. ki yl b oyunca, dokuz ve on ya
larndayken, okuldaki retmenlerine adnn Alice olduunu
sylemiti. Lesje ile Alice eanlamlym, annesi yle demiti.
Hem, Lesje kusursuz denecek kadar iyi bir add, nl bir Uk
raynal airin adyd. Lesje onun iirlerinden bir tekini bile
okuyamamt.
Sonra, aadaki nedenle Alice'i brakm, yine Lesje'ya
dnmt. Gnn birinde o gne dek kimsenin kefetmedii
bir lke kefederse -bir gn yapacakt bunu- elbet oraya ken
di adn verecekti. rnein, Yeil lke anlamna gelen Grn
land, her ne kadar onun hayalindeki lkeye benzemiyorsa
da; byleydi. plak, buzlu, canllktan yoksun bir yerdi ora
s. Lesje'nn kefedecei lke ise tropikal, ok verimli, trl
trl harika canlyla dolu olacakt. Oradaki canllarn hepsi
ya arkaik ama soyu tkenmi olduu sanlan, ya da fosil kayt
larnda bile bulunmayan, hi bilinmeyen canliar olacakt.
Lesj e hayalindeki lkeyi dikkatle defterine izmi, bitki ve
hayvan trlerini etiketlemiti.
Gelgelelim, bulaca lkeye Aliceland adn takamazd.
Kulaa hi ho gelmiyordu. Yitik Dnya'dan aklnda kalan
eylerden biri de topografik zelliklerin adlaryla ilgiliydi. r
nein, Gladys Gl: Pek goyi.
Lesjeland baka ama. Bu ad insana Afrika'y artr
yor. Lesje oray harita zerinde gzlerinin nne getirebili
yor: Bu adan baklrsa hi de gln deil.
Lesje bydkten sonra bir gn Karavan Festivali sra
snda Odessa Pavyonu'nu grmeye gitmiti. Genellikle byle
eylerden kanrd. Orada sergilenen o resmi iyi niyete, ar
tk kimsenin giymedii szde yerel giysilere inanmyordu. Po
lonya Pavyonu'ndaki gibi Polonyallar yoktu gerekte, Hintli
gibi Hintliler, Tirol arklar syleyen Almanlar yoktu. Lesje
oraya neden gittiini kendisi de bilmiyordu. B elki d orada
kklerini bulmay umuyordu. Bykannesinin evinden hayal
109

meyal anmsad, adn bile bilmedii yemekler -pirogi,

meduynk-yemiti orada. Uzun boylu delikanllarla kumral r
gl kzlarn krmz izmeleriyle kattan ayiekleriyle ss
lenmi sahnede sraylarn, bilmedii trkler armalar
n, kendisine hibir zaman retilmemi danslar yap malar
n seyretmiti. Programa baklrsa, danslardan bazlarnn
adlar Doris, Joan, Bob'd, bazlarnnsa onun adna benzer
adlar vard: Natalia, Halyna, Vlad. En sonunda da Ukrayna
yaz kampndan bir trk sylemilerdi.
Rus deilim, Leh deilim,
Romen deilim,
Bir kez p beni, iki kez p,
p beni, Ukraynalym ben.
Lesje parlak kostmlere, genlerin evikliine, mzie hay
ran olmutu. Ama kendisi onlara uzaktan bakan bir yabanc
gibiydi. Kendi kuzenlerinden oluma bir kalabalka hem d
lanm, hem benimsenmiti sanki. p beni, ben okkltrl

ym.

Lesje'y ne Ukrayna yaz kampna gndermilerdi; ne de

. Yahudi yaz kampna. Ne peri masallarn andran soan kub
beli altn kiliseye, ne de sinagoga gitmesine izin vermilerdi.
Annesiyle babas onu seve seve bunlarn hepsine gnderirler
di; yeter ki bar salansn. Ama nineler izin vermemilerdi.
Lesje kimi vakit annesiyle babasnn onu doal yoldan
dnyaya getirmediklerini dnmekten kendini alamyor.
Duyulmam bir iftleme sonucu, bu iki yal kadn dnyaya
getirmi sanki onu. Acayip bir evlilik b ozmasyd onlarnki.
kisi de Alnanlardan lesiye nefret ederlerdi, ama birbirle
rinden daha da ok nefret ederlerdi ve usanmadan birbirleriy
le urarlard. lmleri bile birbiriyle balantl olmutu
adeta. Bir yl arayla lmlerdi, birbirini ok seven yal bir
1 10

evli ift gibi. Lesje'nn annesiyle babasnn evini istila etmi

lerdi, Lesje iin kyasya birbirleriyle savamlard; sanki
Lesje ikisinin de elde etmek istedii kelepir bir elbiseymi gi
bi. Eer annesiyle babas evde .yokken biri Lesje'ya bakm' sa, tekine de ayn ans vermek gerekliydi, yoksa kyamet
kopard. Smylski Nine alayp szlanr, Etlin Nine (o adn ko
rumu, tekilerle birlikte ad deitirmeyi reddetniti) ise f
kesinden kplere binerdi. kisi de ngilizceyi hibir zaman
renemenilerdi. Yalnz Etlin Nine komu ocuklarndan bir
takm ak sak kfrler renniti, o kadar. Sokak kaps
nn nndeki basamaklarda kara botlaryla tepinerek, "t g
t, geberesice!" diye haykrrd. Kapnn nndeki basamak
larn bunu yap mak iin en uygun yer olduunu bilirdi. Sokak
tan geenler grmesin diye, Lesje'nn annesiyle babasnn
onu ieri sokmak iin yap mayacaklar ey yoktu. ngiliz bo
zuntular. O donuk, kiiliksiz yanamalarn sokak kapsnn
nnde avaz kt kadar, "Gtn krlsn inallah! " diye ba
ran minik p otinli nineleri yoktu ki. Lesje imdi her eyi da
ha iyi anlayabiliyor.
Ninelerinin en tuhaf yan, aralarndaki korkun benzer
likti. kisinin de evi kkt, karanlkt, mobilya cilas ve naf
talin kokard. kisi de duldu, ikisinin de yukar kat odalarn
dan birinde saklanan zgn gzl bekar erkek pansiyonerleri
vard. kisi de porselen biblolara meraklyd, ikisinin de n
odalar gm ereveli aile fotoraflaryla doluydu, ikisi de
aylarn cam bardakta ierlerdi.
Lesje kkken, okula gidecek yaa gelmeden nce, haf
tann yarsn onlardan biriyle geirirdi. nk annesi al
mak zorundayd. Mutfakta yere oturur, dergilerden, annesi
nin at kk seyahat acentasnn brorlerinden resim
ler keser, bunlar st ste koyarak kmeler olutururdu. Er
kekler bir kmeye, kadnlar bir kmeye, kpekler bir kme
ye, evler baka kmeye. Bu arada ninesi de ayn ier, Les111

j e'nn anlamad bir dilde halalarla, yengelerle konuunfu.

Annesiyle babas bu dilleri evde hi konumazlard.
Bunun Lesj e'y dilbilen biri haline getirmesi gere,kir
di ama tam tersi olmutu. ngilizcesi ktyd, szckleri 'ar
ar, zahmetle hecelerdi, hayal gcnden yoksundu. Beinci
snftayken retmeni ondan "Yaz Tatilim" balkl bir yaz
yazmasn istemiti. Lesj e da ta koleksiyonuyla ilgili bir yaz
yazm, her ta hakknda teknik ayrntlar vermiti. retme
ni yazy okuyunca ona krk not vermi, bir de sylev ekmi
ti: "Kiisel bir ey yazman gerekirdi, yaad bir eyi yazma
lydn, ansiklopedide okuduklarn deil. Yaz tatilinde baka .
eyler de yapm olmalsn."
Lesje anlamamt. Yaz tatili boyunca baka bir ey,
anmsayabildi baka bir ey yapmamt. Ta koleksiyonu
kendi yaamndan kiisel bir eydi. Ama bunu bir trl aklayamamt. Talar neden birbirinden deiik bulduunu,
sahip olduklar zel adlarn kendisi iin neden bu denli nem
li olduunu aklayamamt. Bu adlar apayr bir dildi. Belki
p ek ok insan bu dili bilmiyordu ama, bir de bilene rastlad
nz m oturup konumaya doyum olmazd herhalde. Yalnzca
talar hakknda konuurlard. Mthi bir ey. Lesj e merdi
vende bir aa bir yukar dolanrken, doru syleyi}> syle
mediini merak ederek, bu adlar mrldanrd. " ist" derdi
kendi kendine. "Magma, volkanik, malakit, pirit, linyit" der
di. Dinozorlar kefettiinde, onlarn adlar daha da houna
gitmiti; daha ok heceli, yattrc, bal gibi tatl, akc adlar
d bunlar. En sradan szckleri heceleyemeyen Lesje, Diplo
dokus'u, Arkeopteriks'i ilk grte hi kekelemeden, rahata
heceleyebiliyordu.
Annesiyle babas kzlarnn kendini bu konulara an
kaptrdn dnerek, onu daha toplumsal. hale getirebil
mek iin, dans dersleri aldrmlard. iten gemiti atna.
Lesje toplumsal deildi. Annesiyle babas kabahati Etlin Ni
ne ' de bulmulard, elbet ona bir ey demeden. nk kk
1

112

kz ilk kez mzeye gtren Etlin Nine'ydi; mzenin iindeki

lere byk ilgi duyduundan deil, ucuz olduundan, bir de
yamurdan kamak iin. Smylski Nine pazartesi, sal, aram
ba gnlerini almt. Bunun zerine E tlin Nine ille ben de ar
tlarda gn isterim diye tutturmutu. Bu gnlerin cumarte
siyi de iine almas, dolaysyla ubat gnne saygszlk sayl
mas bile Etlin Nine'yi fazla rahatsz etmemiti. Bir alkan
lk olarak Koer'i* tutard, ama b unun dnda dinie fazla
bal olduu sylenemezdi. Lesje okula baladktan sonra da
bu cumartesi geleneini srdrdler. Kk kz sinagoga gi
deceine, mzeye gidiyordu artk. lk bata mze ona bir tr
kiliseyi ya da tapnma yerini anmsatyordu, sanki ieri girin
ce diz kmeniz gerekir gibi geliyordu. Mzenin ii sessizdi,
gizemli bir kokusu vard, bir dolu kutsal nesneyle doluydu.
Kuvartz, ametist, bazalt gibi.
(Ninesi lnce Lesj e onu Msr mumyalarn koyduklar
gibi cam bir mahfazann iinde mzeye koymalar gerektiini
dnmt. zerine de onunla ilgili bilgileri ieren bir eti
ket koymalyd. Olmayacak bir dnce elbet. Ne var ki, nine
sinin lmnden sonra Lesje'nn yas tutuu ite bu biimi al
mt. Ama halasnn o kocaman, p embe beyaz konuk odas
nn bir kesinde oturup tekilerle. birlikte kahveli kek yer
ken bunu sylemeyecek kadar akllyd. En sonunda onu sina
goga da gtrmlerdi. Lesje oray hi de gizemli bulmamt.
Ne parlak, keskin hatl sinagog benziyordu ninesine, ne de ha
lasnn pembe konuk odas. Kuytu bir kede bir cam mahfa
za, ninesinin kara p otinleri en altta duruyor; birka para alt
n, mcevheri, kehribar boncuklarysa lnn evresine ser
pilmi . . . )
Ninesi, kk kzn elini smsk tutarak, "Anlat bakaym
bana" derdi. Lesj e onun korumak amacyla elini tuttuunu
ok sonradan anlamt. Ona mzedeki etiketlerde yazanlar
* Mu sevi dini.ne gre temiz saylan yiyecek, zellikle et ( . N.J

1 13

okurdu. Ninesi hibir ey anlamazd ama, anlam gibi ba

sallayarak onaylar, glmserdi. zamanlar Lesje onun da
talar ok etkileyici bulduu iin glmsediini sanrd. Ama
imdi anlyordu ki, yal kadn kendisinin bu denli anlalmaz
bulduu bu dnyayla torunu kolayca baa kabildii iin g
lmsyordu.

Ninesinin son ylnda Lesj e on iki yandayd. Bir gn yine bir

likte mzeyi dolarken, orada ninesini altst eden bir ey
grmlerdi. Ninesi Msr galerisindeki mumyalara oktan
dr almt, dinozor galerisine her gittiklerinde de artk Ge
valt demiyordu. O zamanlar dinozor galerisi karanlk deildi
ve ses tesisat henz yaplmamt. Bu grdkleriyse bsb
tn baka. bir eydi. Etek ular altn yaldzl, ok gzel krm
z bir sariye brnm Hintli bir kadn grmlerdi. Kadn
sarinin stne beyaz bir laboratuvar gmlei giymiti. Yann
da sko etekleri giymi iki kk kz vard, besbelli onun kz
laryd. birden MZEDE ALIANLARA MAHSUS
TUR yazl bir kapnn ardnda gzden kaybolup gitmilerdi.
Ninesi, kalarn atarak, "Gevalt" demiti.
Lesje ise bylenmi gibi onlarn ardndan bakakalm
t. yle ya, kendisi de bu milletten saylrd!

Marianne, "Bak, u sana yakr ite" diyor. Kimi vakit nasl

giyinmesi gerektiine dair Lesje'ya t verir. Lesje ise, bu
tleri tutamayacan bildiinden, pek kulak asmaz ona.
imanlamamak iin ne yediine dikkat etmek zorunda olan
Marianne, Lesje'nn istese pek gz alc olabileceini syl
yor. "Byle koca koca admlar atarak yrmesen, pekala da
gz alc olabilirsin" diyor. Uzun etekli, erik rengi ynl bir el
biseye bakyorlar imdi. Ate pahas.
Lesje, "Hi giyemeyeceim bir elbise" diyor. Aslnda Wil1 14

liam bu elbiseyi giyebileceim bir yere gtrmez beni demek

istiyor.
Marianne, bir sonraki vitrine .doru yryerek, "te sa
na kk, siyah, Elizabeth Schoenhofvari bir elbise" diyor.
Lesje, onun alay ettiini sanarak ve iinde tuhaf bir se
vin duyarak, "Pek goyi deil mi?" diyor.
Marianne, "A, hayr" diyor. "Biiliine baksana. Eliza
beth Schoenhofiin asla goyi deyii kullanlamaz. Yksek ta
bakadandr o."
Lesje, bozularak, ikisi arasnda ne fark olduunu soru
yor.
Marianne, "Yksek tabakadan demek, kimseye aldr et
memek demektir" diye aklyor. " rnein, u hibir eye
benzemeyen, zevksiz, ama milyonlarca lira eden, deerini yal
nzca birka kiinin bildii halya sahip olmak demektir.
Anmsyor musun, hani bir gn Kralie bir tavuk kemiini
parmaklaryla tv.ttuydu da btn gazeteler bunu yazdyd?
Sonra da olay oldu bittiye getirildiydi? te yksek tabakadan
olmak budemektir."
Lesje byle ayrntlar hibir zaman bilemeyeceini d
nyor. William'la araplar geliyor aklna. arabn alkol dere
cesi, kalitesi, kokusu. Lesje'ya kalsa, btn araplar birdir ve
hepsi arap tadndadr. B elki Nate Shoenhof da yksek taba
kadandr? Lesj e nedense onun byle olmadn dnyor. .
Nate ok bocalyor, fazla konuuyor, uygunsuz zamanlarda
odaya gz gezdiriyor. Byk olaslkla, yksek tabakann ne
demek olduunu bile bilmiyordur o.
Belki Elizabeth de bilmiyordur. B elki bu da yksek taba
kadan olmann bir parasdr? Bilmek zorunda deilsinizdir
belki.
Lesje, "Peki, ya Chris?" diye soruyor. Kuku yok, Chris
Marianne'in tanmlamasna hi uymuyor.
Marianne, "Chris mi?" diyor. "Chris zel arabann of
ryd, o kadar."

115

23 Aralk 1 976, Perembe

E LIZABETH

Evet, biliyorum, korkun bir ok geirdim. Farkndaym bu

nun, iimdeki dalgalanmay hala duyabiliyorum. Bana ynel
tilmi gibi grnse de, gerekte beni hedef almayan bir davra
nt bu, biliyorum. ocukluktan kalma izler bunlar, ama Ch
ris'i ocukluunda b ylesine etki1eyen herhangi bir ey oldu
mu, bilmiyorum. C hris kt bir ocukluk geirmi, ama kim
geirmemi ki? Ayrca, tepkilerimin bu koullar altnda nor
mal saylabileceinin farkndaym. Chris'in niyetinin bana
kendimi sulu hissettirmek olduunu ve aslnda sulu olmad
m da biliyorum. Yani onun lm yznden, deme:k istiyo
rum. Kedimi sulu hissediyor muyum, hisetmiyor muyum,
bundan da tam emin deilim. Zaman zaman fke duyuyorum,
bunun dnda kendimi yoksun braklm, b ombo kalm
hissediyorum. Sanki srekli enerji ekiliyor iimden, sanki
elektrik szdryorum. Sorumlu olmadm biliyorum. Biliyo
rum, yapabileceim fazla bir ey yoktu. Chris kendini ldre
ceine beni, Nate'i, hatta ocuklar ldrebilirdi, bunu da bili
yorum. Bunu daha o zamandan biliyordum ve ... Yok, hayr,
p oJise ya da akl sal uzmanlarna telefon etmedim. Etsey
dim de, inanmazlard bana. Btn bunlar biliyorum.
Yaamaya devam etmem gerektiini, baka trl bir ey
yapmaya niyetim olmadn biliyorum. Bu konuda kayglan
manz gereksiz. Eer bir bak alp bileklerimi kesmek ya da
Bloor Soka'ndaki sra kemerli kprden kendimi atmak is
teseydim, imdiye dek oktan yapardm. Tam anlamyla bir
e saylmasam bile, bir anneyim ben ve annelii ciddiye alyo
rum. Ardmdan 9ocuklarma asla byle bir hayal brakmak is
temem.
Hayr, annemden, babamdan, Muriel Teyze 'mden ya da
1 16

kzkardeimden sz etmek istemiyorum. Onlar hakknda pek

ok ey bilsem bile. O bildik sar tula yolda oktan yrdm
ve z Bycs diye bir ey olmadn rendim. Evet, b
tn rendiim bu oldu. Annem, babam, teyzem, kz karde
im yok olup gitmediler, Chris de yok olup gitmeyecek.
Yetikin biriyim veyalnzca gemiimin bir toplam oldu
umu dnmyorum. Seeneklerim var, istediim yolu see
rim, sonularna da katlanrm; her ne kadar bu sonular her
zaman nceden dndm sonular olmasa da. Onlar sev
mek zorundaym demek deil bu.
Hayr, teekkr ederim. la mila istemiyorum. Ruh ha
limin deimesini istemiyorum. Bu ruh halini size ayrntla
ryla tanmlayabilirim ama bunun size de bana da bir yarar
olacan sanmam.

Elizabeth Ossington metro istasyonundaki kuruni srada

oturuyor. Siyah deri eldivenlerinin iindeki ellerini kucan
da kenetlemi, izmeli ayaklarn dzgn bir biimde nnde
birletirmi. Sesinin biraz kavgac olduunun farkndaysa da,
nedenini kendisi de tam olarak bilmiyor. O sabah ofisinde
otururken bu konumaya ilk girdiinde tamamen sakindi, se- .
rinkanlyd. Nate'in byuk bir incelikle grmesine karar ver
dii psikiatristin kendisine syleyebilecei, verebilecei hi
bir ey olmad sonucuna varnca, telefon edip randevuyu ip
tal ettirmiti.
B ylece kazand zaman eve erken dnmek iin kulla
nacak. Noel armaanlarn paketleyecek, ocuklar okuldan
dnmeden yatan altna saklayacak. Daha imdiden kadn
hrtsna, kurdelelerin parlaklna katlanamayacan bili
yor; o mavi, krmz, beyaz yldzlar gzlerini yakyor; hi ha
va yok sanki. Katlanamad ey umut, dzmece umut vaadi.
Noel' de her ey daha kt, hep yleydi zaten. Ama ne yapp
edip iin iinden kacak o. Baka konularda olmasa bile bu
konuda Nate'e gvenebileceini biliyor.
1 17

B elki de Nate'le ikisi belli bir hedefe doru ilerliyorlar:

Dostluk, yoldalk. nce bir kol uzanyor, teki zerine yasla
nyor, iki yal insan dikkatle n sundurmada yryorlar, bir
birlerine tutunaraktan buzlu basamaklar birer birer iniyr
lar. Elizabeth Nate'in mide ilalarm almasna gz kulak ola
cak, fazla iki imemesine dikkat edecek. Nate de ondan iit
me aygtn amasn isteyecek ve ona gnlk gazetelerden e
lenceli haberler okuyacak. Askeri hkmet darbeleri, kym
lar, bunun gibi eyler. Hafta arasnda geceleri televizyonda
Amerikan dizilerini izleyecekler. Fotoraf albmleri olacak.
ocuklar kendi ocuklaryla birlikte pazar gnleri onlar gr
meye geldiinde, bu albmleri ortaya karp hep birlikte
mutluluk iinde fotoraflara bakacaklar. Elizabeth eski foto
raflarn arasnda bugn ekilmi fotorafn grecek: .Tam u
rada, O ssington metro istasyonunda, dkme cam pencereler
deki toz ve ya tabakasndan szlen lo n altnda oturup
kuzeye giden otobs beklerken. Elizabeth bir kez daha ben
liindeki o derin boluun aldn duyacak. Sonra hep bir
likte le yemei yiyecekler. Kzarm ekmekle zerine ren
delenmi yumurta serpitirilmi kremal som bal. Snrl
btelerine uygun bir yemek. Nate torunlaryla oynayacak,
Elizabeth de her zamanki gibi Chris'in soluunu ensesinde
duyarak, kk mutfakta bulaklar ykayacak.
Kk bir apartman katnda, sevgili kaseleri ve birka
bitkisiyle, yalnz olduunu dnmek daha doru olacak gali
ba. Ama yok, yok, bu daha da kt olurdu. Nate yanndayken
hi deilse hareket vard. Donmak zere olanlara, ar ila
alanlara, ok geirenlere de hareket edin derler ya. Harekete
geirilmek istiyorum. Hareket ettirin beni.
Bir gece nce Elizabeth, elinde bir ift erkek orabyla,
Nate 'in odasnn kapsn vurmutu. oraplar oturma odasn
da bulmutu. Nate olaslkla slak olduklar iin onlar orada
brakmt. Nate kapy atnda srtnda gmlek yoktu. ki
yl akn sredir onun kendisine dokunmasn istemeyen,
118

onun o upuzun, klsz b edenini biraz itici bulan, Chris'in ka

ln, kll, bol damarl etini yeleyen, u anda karsnda duran
bedenle karlamamak iin zaman ve mekan kimbilir ka
kez ayarlayan, onu kendisinden uzaklatrp belirgin snrlar
olan bir blgeye kapatm olan Elizabeth, imdi Nate'in ken
disine sarlmasn, onu. kemiklerine bastrmasn, skmasn,
avutmasn, sallamasn istiyor. yle demek istiyor ona: Kur
tarlabilecek bir ey kald m dersin? Bu ykntda hala kurta
rlacak lir ey var m? Ama byle bir ey sylese, Nate bir
adm gerilerdi kukusuz, Elizabeth de her zamanki gibi bez
gin, suskun, elinde oraplarla kalakalrd.
Bir zamanlar Nate'in evde olup olmadn hemen anlar\ d, onun sesini duysa da duymasa da. Artk beceremiyor bu
nu. Zaten Nate de eskisi kadar ok kalmyor evde. Evde oldu
mu da, binlerce k yl nce devinen bir yldzdan -bir alda
ntan, bir hayalden- gelen k gibi varl. Artk Elizabeth'e
fincan fincan ay da getirmiyor. yleyken, birbirlerine hala
Noel armaanlar veriyorlar. Bu treyi b ozarlarsa, ocuklar
ok tedirgin olur. En sonunda Nate'e bu yl iin bir armaan
alabildi: Gm bir sigara tabakas. Elizabeth Nate'in skk
kazann altndaki ypranm cepteh gm tabakann k
n dnmekten kendini alamyor. Ne eliki! Bir zamanlar
Nate ona bir sr gecelik armaan etmiti. Hepsi de Eliza
beth'in beden lsnden bir numara bykt, anlalan Eli
zabeth'in memelerini gerekte olduklarndan daha byk sa
nyordu. imdiyse sra kitaplarda. Elizabeth'i ilgilendirece
inden emin olduu yansz konularda kitaplar alm ona: An
tikalar, sktrlm cam, yorganlar, vb .

"Noel'e hazr msnz?"

Elizabeth'in yannda bir adam oturuyor. Epeydir orada
oturuyor olmal. Elizabeth onu sola doru esmerimsi bir leke
olarak gryor. Adam bacak bacak stne atyor, sonra ba1 19

cak deitiriyor. Bir bahe itindeki hrtlar andran kmlt

lar duyuluyor; sinsi, sinsi, adeta yok gibi. Elizabeth gz ucuy
la ona bakmak iin ban hafife o yana eviriyor. Adam kah
verengi bir p alto giynli., biraz kk geliyor kendisine -kol
altlar skyor olmal- bana da. kahverengi bir apka takm.
Gzleri Elizabeth' e p arlak parlak bakyor, onlar da kahveren
gi, kuru zm gibi kck gzler. Kucandaki kaln bavu
lun zerinde duran eldivensiz ellerinde, parmaklarn oynak
yerlerinde kara kllar var.
Elizabeth glmsyor. ok uzun zaman nce cana yakn
bir biimde, kolayca, hi aba harcamadan glmsemeyi
retmilerdi ona. "Pek hazr saylmam" diyor. "Kimse tam ha
zr olmaz zaten Noel' e, yle deil mi?"
Adam dirseini yaklatrarak biraz daha sokuluyor, but
lar oturduu b ank boyunca yavaa . hareket ediyor. Eliza
beth kalasnda hafif bir basn hissediyor.
Adam, "Birini bekliyorsunuz galiba?" diyor.
Elizabeth, "Hayr, kimseyi b eklemiyorum" diye karlk
veriyor. "Otobs bekliyorum yalnzca. "
Adam, "Sanrm, komuyuz" diyor. "Eminim, sizi gr
dm sokakta. "
Elizabeth, "Pek sanmam" diyor.
"Eminim, grdm sizi." Sonra sesini alaltarak, ,;Sizin
bi bir kadn bir grdm m bfr daha imutmam" diye ekliyor . .
Elizabeth kalasndaki basntan kurtulmak iin biraz
teye kayyor. br kalas imdi bankn koluna dayand. s
tedii an ayaa kalkabilir elb et. Ama adam hemen arsa fiyat
,
larndan sz ayor. Bu zararsz bir konu, stelik Elizabeth
bir eyler de biliyor bu konuda. Grne baklrsa, 'ikisi de
ayn dnemde satn almlar evlerini, ikisi de evi yenileme i
kencesini' yaamlar. Bir farkla: Adam .kendi oturma odas
nn zeminini mantarl muambayla kaplatm. Elizabeth asla
yapmazd bunu. Adam evini yapan mteahhitle ilgili bir ey
ler anlatyor. Mteahhidin yalancnn biri olduunu, ortadan
120

kaybolup gittiini sylyor, elektrik dlonatnunn yetersizli- .

inden dem vuruyor. Elizabeth rahatlyor, geviyor bankta
.
arkasna yaslanyor. Adam yeterince sradan biri; byle pra
tik, bir eyler baarm biriyle konu mak byk rahatlk. Ba
sit, yaln yeterlilik. Ayaklar yere basyor. Yzeysel tabakalq,

rn altndaki asl kaya. Temel ilkeler.

Adamn ocuklar varm, tane .. Kars da varnu. Ye

rel okuldan sz ediyorlar. Adam okumay sevdiini sylyor,
ama yalnz bilimkurgu olmayan kitaplar okurmu. Tarih ki
taplar, nl cinayetler, dnya savalar falan. Elizabeth'e
Quebec seimleri hakknda ne dndn soruyor. "Hi
bir zaman iin iinden kamayacaklar" diyor. "ok bor var."
Elizabeth, '1 Hakl olabilirsiniz" diye karlk veriyor.
Adam birden, damdan dercesine, "Bir gn birlikte bir,
iki isek" diyor.
Elizabeth oturduu yerde doruluyor. " Sanmam ... "
Adam, gzleri parlayarak, "Piman olmazsnz" diye atl
yor. Sr verecekmi gibi Elizabeth' e sokularak yaslanyor. So
luu tatl tatl konyak kokuyor. "Biliyorum" diyor. "Ne istedi
inizi biliyorum. Belki benden ummazsnz ama, ne istediini
zi biliyorum. "
Elizabeth, " u anda hibir ey istemiyorum" diyor. Der
demez de bunun yalan olduunu fark e diyor. Bir ey istemeyi
istiyor.
Adam, "Pe.kiilii" diyor. "Fikrinizi deitirirseniz, haber
verin bana." Elizabeth'e kk bir kart uzatyor. Elizabeth
hi bakmadan kart eldivenli elinde tutuyor. Addi.il, "Bromun telefonu" diyor.

Elizabeth ii akaya vurarak glyor. "Tamam, arayaca

m" diyor. Konyan tadn kendi aznda duyuyor. Karta ba
kyor. Bir ad var, iki de telefon numaras, baka bir ey yok.
Elizabeth ile ilgili konulara, nesnel dnyaya dt elle sa
rlmaya alarak, "Ne i yapyorsunuz?" diye soruyor.
121

Adam, "te" diyerek bavulunun tokalarn amaya bal

yor. "stediinizi sein. Kendinize bir armaan aln." Bavulun
kapan ayor. Bavul tklm tklm kadn bikinisiyle dolu.
Krmz, siyah, beyaz, p embe, mor. bikiniler; kenar dantelli,
incecik, saydam, ilemeli . . . Kimisinin de gryorsunuz ya
ap aralar ift kat.
Adam, zgn bi' sesle, "ok seyahat ederim" diyor. "Ha
vaalanlar falan. ok mteri bulunur havaalanlarnda." Ba
vuldan siyah bir bikini l;arp gsteriyor. Bikinin stnde al
tgen biimi krmz satenden bir para var, stnde STOP ya
zyor. Adam, "Bu ok tutulan bir model" diyor. Sesi imdi bir
satcnn kurnaz baritonuna dnt. Parman bikininin ift
katl ap arasndan ieri sokuyor, oynatyor.
Elizabeth ayaa kalkyor, "Otobsm geldi" diyor. Ada
mn siyah naylonun iindeki eli, bir kadnn ii b o kasna .
brnm bir kuklay andryor ve Elizabeth birden heyecan
lanyor. En sonunda. Yalnzca bir saniye iin. Adam anszn
soluklayor, snyor, yasslayor, grileiyor.
Elizabeth, "Konuma iin teekkrler" diyor. Adama bir
ey iin teekkr etmesi gerektiini hissediyor.
Adam elini bikininin iinden ekiyor, zgn gzlerle Eli
zab eth'e bakyor. "Zorunlu olmasam bunu yapar mydm san
yorsunuz?" diyor.

122

23Aralk 1 976, Perembe

NATE

Nate banyo yapyor. Tam banyosunun ortasnda, uzun baldr

kemiklerini sabunlarken, Elizabeth kapy vurmadan ieri da
lyor. Tuvaletin kapan kapatp zerine oturuyor, kamburu
nu kararak ne doru uzanyor, dirseklerini koyu renk etek
li dizlerine dayyor. Noel armaan olarak Nancy'ye ald bir
eyi Nate'e gstermek istiyor. Kk, tiyat-ovari bir makyaj
takm bu. Elizabeth onu Malabar's'tan alm. Srf bunun iin
gitmi oraya. inde birka tane yal kalem, yalanc kan, bir
ift byk, bir ift de ka var. Elizabeth, "Nancy buna baylacak" diyor. Nate ona hak veriyor. Baylacak gerekten. Eliza
b eth ocuklar iin hep gzel armaanlar bulur. Nate ise ne is
tediklerini hep onlara sormak zorundadr.
Tuvaletin zerinde, sol omzunun arkasnda oturan Eliza
beth'in varl Nate'i sinirlendiriyor. Onu grebilmek iin ba
n evirmek zorunda. Oysa Elizabeth, hibir aba harcama
dan, hemen hemen Nate'in tamamn -hem de rlplak ola
rak- grebiliyor. Nate kesilmi sabun kpklerinin, gri para
cklarn, suyu kirleten deri dkntlerinin faknda. Snger
le kolunu iddetle ovalyor. Snger derinin stnde kaplan di
li gibi sert. Bu onun sngeri. Bunlar doal sngerlerden, lif
lerden baka hibir ey satmayan Bathurst'taki kk bir
dkkandan alyor. O bildik k banyo butiklerinden biri deil
buras; sssz, gsterisiz, ask suratl bir dkkan. Ham mad
deyi hissedebilirsiniz orada. Kk bir ithalat. Nate bu dk
kana girmeyi, kk tezgahta birbiri stne yl duran sn
gerlerden birini seip almay seviyor; Kendini suyun iinde,
ba.dilerinin arasnda, sngeri mercan kayalklarndan ke
serken gryor, sonra soluklanmak iin suyun yzne kyor
ve sngeri demir atm tekneye frlatyor, yine dalyor. D ev
1 23

bir mrekkep balyla gz gze bir sava; hayvann dokuna

larmdan birini kesiyor, sonra tekini. Kutulmaktan baka
hibir dncesi yok. Su mrekkep bulutlaryla kararyor,
Nate'in bacaklarnda yuvarlak yuvarlak dokuna izleri. Der
ken, ba mrekkepbalnniki gznn tam ortasna sapl
yor.
Elizabeth Nate'in sngerlerini sevmiyor. nk Nate y
kandktan sonra zahmet edip sngeri durulayp skmyor, bu
yzden de snger kfleniyor. Elizabeth sylenmekte hakl.
Yalnz, unu anlamyor: Eer Nate her sngerin sonsuza ka
dar salam kalmasna izin verirse, yeni bir snger almak iin
o kk dkkana gitme zevkinden yoksun kalacak.
Elizabeth kapy anca bir hava akm oluyor. Nate tka
c ekip karyor, banyo kvetinden kyor, kasklarna bir
havlu saryor ve kendisini sopa gibi hissediyor.
Ayakta durup Elizabeth'in dar kmasn bekliyor.
Banyo odasnn ikisi iin ok kk olduu ortada.- Ama Eliza
beth oral olmuyor, dizlerini duvara doru dndrerek soru
yor: "Nereye gideceksin?"
Nate, "Bir yere gideceimi nereden biliyorsun?" diyor.
Elizabeth glmsyor. imdi kendisine -eski Eliza
beth'e- daha ok benziyor. "Banyo yapyorsun da" diyor. e
nesini eline dayayp Nate' e bakyor. Nilfer yaprai zerinde
ki su perisi bak. Nate havluyu beline sarp ucunu ieri tk
tryor.

"Bir partiye gidiyorum" diyor. " Noel patisi."

"Martha'da m?"
"Nasl da bildin?" Nate, Matha'ya gideceini ona syle
mek istemiyordu. Saklayacak bir eyi olduundan deil el
b et. Elizabeth onu srekli izliyor sanki, ne yaptn hep bili
yor. Oysa ilgisiz gibi grnr.
"Matha beni de ard."
Nate, "A, yle mi?" diyor. Martha'nn Elizabeth'i ar124

may uygun greceini bilmeliydi. Kollarn gsnde kavu

turuyor. Normal olarak koltukaltlarna Elizabeth'in deodo
rantn srerdi ama o b urada, banyodayken yapamaz bunu.
Aznn aaya doru sarktn hissediyor.
Elizabeth, "O kadar zlme, canm" diyor. "Ben gitmiyo
rum."
Nate, "O i oktan bitti, senin anlayacan" diye aklyor.
Bunu Elizabeth'e sylemesi hi de gerekmezdi, ona kar
ahlaksal bir sorumluluk duymuyor.
Elizabeth, "Biliyorum" diye karlk veriyor. "Aranzda
olup bitenlerden hab erim var. Martha i yerime sk sk tele
fon ediyor, "
Bu Nate'in oldum olas kzd bir ey. kisi Onun hakkn
da, onun arkasndan birbirleriyle konuuyorlar. Bu ii bala
tan Elizabeth olmutu. Matha'y le yemeine davet etmi
ti, ok oluyor. Martha ilkin bundanNate'e yaknm, ama yi
ne de gitmiti yemee. Elizabeth, "Neden dost olmayalm?''
demiti. "Beni Nate'in kskan kars gibi grmeni istemem.
Ho, zaten kskanlk etmeye hakkm da yok." Hafife gl
mt, ilk balarda Nate'i byleyen o tuhaf glle . " Man
tkl yetikinler gibi davranabiliriz, deil mi?"
Nate, daha sonra Martha'ya, "Ne konutunuz?" diye sormutu.
Matha da, " Seni" demiti.
"Benim hakkmda ne konutunuz?"
Matha, "Senin kime ait olduunu" demiti. " Sonunda
asl sahibinin Elizabeth olduuna karar verdik. Benim de haf
tada bir dzlme ayrcalm olacak."
Nate, "Elizab eth'in byle bir ey dediine inanmyorum"
demiti.
"Hayr, haklsn, sylemedi. Kahrolas, byle bir ey sy
lemeyecek kadar akll nk. yle diyebiliriz. Bunu anlama1 25

m salad. Aklndan geirse de sylemez o. Ancak ben syle-

rim byle eyleri. u pis, p dolu azm . . . "

Nate Martha'ya kendisini alaltmamasn sylemek ister-
di, ama o alaldn cnmyordu ki. Martha'ya gre b u
dobralkt, dndn olduu gibi sylemekti. Martha ken
disini sapna kadar doru szl, drst sayyordu; Eliza
b eth'le Nate'se ikiyzlydler, ak konumaktan kanyor
lard. u var ki, Martha ne dndn yalnzca Nate'e sy
lyordu, Elizabeth'e hibir ey sylemiyordu.

u anda Nate iki kadnn ofis telefonlarnda birbirleriyle ne

ler konutuklarn bilmek istemiyor. Martha'nn Noel partisi
ne gitmeyi de istemiyor ama kendisini buna zorunlu hissedi
yor. Martha'nn evinde boy gstermesi dost kalabilecekleri
gereinin yerlemesini salayacakm szde. Martha ona te
lefonda byle demiti. Nate onunla fazla ili dli olmak iste
miyorsa da dost kalmay istemesi gerektiini dnyor. Elin
den geldiince nazik, sevecen olmak istiyor. Orada ok kalma
yacak, yle bir boy gsterecek, bir j est yapacak, glgesinin
duvara vurmasn salayacak.
Nate, savunurcasna, " Beni partiye arrken Martha' nn sesi iyi gibiydi" diyor.
Elizabeth, "Hadi, canm, kendini aldatma" diye karlk
veriyor. Nedense Nate'in hep kendisini aldattna inanr. Tu
valetin stnden kalkmadan ellerini arkaya uzatyor ve arka
sna yaslanyor. Bu da memelerinin dar frlamasna yol a
yor. Bu bir davet mi yoksa? Olacak ey mi? Nate inanmak is
temiyor. abucak ban te yana eviriyor, aynada kmdisine
kalarn atyor.
"On sularnda dnerim" diyor.
Elizabeth, "Umarm, dnersin" diye karlk veriyor: " O
evrede pek gzde deilsin artk, biliyorsun. "
Biliyorsun. Bu, her zaman bilmiyorsun demektir. ki ka1 26

dm da ayn eyi yapyorlar. Nate'in bilmedii eyler -gzn

den kaan ok nemli eyler- olduuna ilikin srekli imalar
yapyorlar. Kukusuz, onlar, ok daha ince anlay yetenekle
riyle bu nemli eyleri her seferinde fark ediyorlar.
Elizabeth ayaa kalkyor, Nate' e srnerek yanndan ge
iyor, onun banyo kvetinin iinde brakt sngeri alp sk
yor.
"Kendine dikkat et" diyor. Sonra, elinde yalanc byk ku
tusuyla banyodan kyor.
Martha koca bir kase dolusu eggnog* hazrlam. Kase yemek
odasndaki masann zerinde duruyor. Ayrca viski, avdar
ekmei, eitli karmlar, bir kova da buz var. Masann zeri
ne krmz kattan yaplm bir an aslm. Nate, viski barda
yla dorulurken, ba ana arpyor. Can yumurta istedi
mi, onlar halanm olarak yemei yelerdi. Ne itiini her
zaman tam olarak bilmek ister.
Martha sentetik kumatan uzun bir elbise giymi. ana
uysun diye rengi krmz. Dekoltesi ok ak. Bu da omuzlar
n olduundan da daha geni gsteriyor. Nate bu elbiseyi da
ha nce grdn anmsamyor. Martha'nn plak kollarn
dan biri yannda duran adama dolanm. Martha adamn y
zne bakyor, konuyor, glmsyor. Nate'i karlad kar
lamasna ama bunun dnda o yokmu gibi davranyor. Yeni
adam ak sar sal biri, boyu Nate'ten daha ksa; paral
takm elbisesinin yeleinin altnda daha imdiden kk bir
iadam gbei olumaya balam.
Nate oradakilerin birkan tanyor. Daha nceki yaa
mndan kalma kiiler bunlar. Bir takm resepsiyon memurla
r, avukat sekreterleri, Nate'in takma katld dnemde ta
kma katlm olan iki adam. Biri Nate'in omzuna vuruyor.
*

Yumutal, s t l bir iki ( . N . )

127

" Merhaba, Nate. ler nasl gidiyor?" Paul Callaghan bu,

bir zamanlarki rakibi. imdiyse onu kmser gibi bir hali
var. "Hala bakla m alyorsun?"
Nate, "Fena saylmaz" diyor.
Paul, !' Galiba se;. hepimizden daha akllsn" diyor. "i'
kolayndan alyorsun. Krkma geldiinde kalp krizi faan ge
irmeyeceksin besbelli." Nate'in yanndan szlerek geiyor,
imdiden bir bakasna glmsyor.

Nate b eyaz elbiseli bir kzla konuuyor. Onu daha nce grd
n anmsamyor ama kz iki yl nce Martha'nm partilerin
den birinde tantklarn ileri sryor. Nate' e iinden sz edi
yor. Holstein cinsi ineklerin plastik modellerini yapiyormu.
Bunlar hayvan yetitiricilerine, celeplere satlyormu. Mo
del ineklerin tam tamna geree uygun yaplmas, her ayrn
tnn kusursuz olmas gerekiyormu. Kz ileride renkli inek
portreleri yapmay dnyormu, b ylece daha ok para ka
zanabilirmi. Nate'e, "Burcunuz ne sizin?" diye soruyor.
Nate kp gitmesi gerektiini biliyor. Grevini yapt. Ne
var ki, kz elini tutuyor, avucuna doru eiliyor, Nate'in ya
am izgisini grmek iin gzlerini ksarak bakyor. Nate k
zn elbisesinin nnden az da olsa gsn grebiliyor. Bo
gzlerle bu kstl grnme bakyor. Bu tr rasgele karla
malarda pek bece:ikli. deildir.
Martha hemen yanbanda, Nate 'in kulann dibinde.
Onunla bir ey konumak istediini sylyor. Nate'in br
elini tutuyor. Nate kendini ona brakyor. Martha onu otur
ma odasndan, sonra da koridordan geirip yatak odasna g. tryor. Yatan zerine paltolar ylm.
Martha, "rensin" diyor. "Kusacak gibi oluyorum sana
baktka. "
Nate akn akn gzlerini krptryor, daha iyi anla
masna yardm edecekmi gibi, ban ona doru eiyor. Mart128

ha onun suratna bir yumruk atyor, sonra.bacaklarn tekme

lemeye balyor. Elbisesinin uzun etei rahat hareket etmesi
ne engel oluyor. Yine yumruklamaya giriiyor, amac Nate'in
karnna vurmak ama kaburga kemiklerine isabet ettiriyor.
Nate onun kollarn tutuyor, sonra onu kucaklyor. te imdi
de alamaya baladt Nate, istese onu yataa atp kprdaya:
masn diye paltolara sarabilir, sonra da ne kabahat ilediini
renmek iin azn arayabilirdi.
Bunun yerine, " Suum ne?" diye sormakla yetlniyor.
Martha, kesik kesik, "Benim evimde, gzmn nnde
ona sulandn" diyor. "Hep kk drrsn beni. Biliyor
musun, baardn da. "
Nate, "Ben kimseye sulanmadm" diye karlk veriyor.
"Plastik ineklerden sz ediyorduk."
Matha, "Terk edilmenin ne demek olduunu sen bile
mezsin elbet" diyor. Nate kollarn gevetiyor. Martha bir
adm geriliyor, gece masasnn zerindeki kat mendillerden
birini ahp yzn siliyor. "Bir deiiklik olsun diye, neden
bir eyler hissetmeyi deneniyorsn?" diye ekliyor.
Kapda yeni adamn ba grnyor, geri ekiliyor, sonra
yine grnyor. " Sznz m kestim?"
Matha, kabaca, "Evet" diyerek kestirip atyor.
Nate, "Ben gidiyordum zaten" diyor. Yeil ceketini l;ul
mak iini paltolar, krkleri kartryor.
Matha, "C eketin koridordaki dolapta" diyor. . " Sanrm,
dolabn nerede olduunu biliyorsun. "

Hava karl olduu iin Nate partiye bisikletiyle gelmedi. Bu

radan metro istasyonuna gitmek iin be blok amak gerek.
Ama o honut bundan, can yrmek istiyor. Martha'nn yum
ruk att sa ka acmaya balad. Yarld m acaba? Mart
ha'nn parmanda bir yzk vard. Nate'i tedirgin eden duy
duu ac deil, Elizab eth'in kan grnce ona bilmi bilmi
bakmas.
129

Daha yarm blok bile uzaklamadan arkasndan Mart

ha'nn sesini duyuyor.
" Nate. Dur. "
Nate arkasna dnyor. Martha lame ayakkablaryla
ona doru kouyor, daha dorusu kayyor. Srtnda yalnz
uzun krmz elbisesi var, manto yok. Glmsyor, neeli bir
hali var, gzleri l l. "Banyodaki btn ilalar yuttum az
nce" diyor. "Altm iki tane kodeinli aspirin, yirmi drt de
Valium. B elki elveda demek istersin diye dndm."
Nate, "Bu ok aptalca bir ey, Martha" diyor. "D oru sy
le; gerekten aldn m o ilalar?"
Martha bir kahkaha atyor, "Bekle de gr" diyor. "Saba
hn beine kadar sabret, sonra gel, cesedime bak. Beni o kah
rolasca bodrumuna tayabilir, gomalakayla cilalayabilirsin o
zaman. Bir daha seni isteklerimle rahatsz etmeyeceim."
paral takm elbiseli adam Martha'nn ardna d
m, o yana doru geliyor. Evden kam bir kediyi arr gi
bi, biraz hrnca bir sesle, "Martha" diye sesleniyor.
Nate, adama, "Martha banyodaki btn ilalar yuttuu
nu sylyor" diyor.
Martha, " B enden bir nesneymiim gibi sz etmeyi bra
kn" diye kyor. Biraz sallanyor. Nate yeil ceketini srtn
dan karp Martha'ya veriyor. " Giy unu."
Matha, "stemem" diyerek yeniden alamaya balyor.
Nate, " O nun hemen hastaneye gtrmeliyiz" diyor. Bu
ie alk; naftalin, bebek aspirini, Elizab eth'in doum kon
trol haplarn yuttuklar iin kimbilir ka kez ocuklar hasta
neye gtrd.
Matha, "Beri gitmiyorum" diye hkryor. " lmek istiyo
rum."
Yeni adam, "B enim arabayla gtrebiliriz" diyor. "Araba
garajn orada." Nate Matha'y koltukaltlaridan tutuyor.
Martha kendini salveriyor. Nate onu yeni adamn arabasna
doru srklemeye balyor. Yeni. adamn arabas da yeni, ko
yu mavi bir Torino. Martha'nn ayakkablarndan biri ayanL30

dan kyor. Yeni adam ayakkaby dt yerden alp kut

sal bir nesne ya da spor kupas tar gibi tayarak arkalarn
dan geliyor.
.
Arabaya girince, Martha, "Ver u kahrolasca ayakkab
m" diyor. Ayakkaby giyip ilikliyor, dikiz aynasnda salarn
dzeltiyor. Arabay yeni adam sryor; Nate arkada, Mart
ha'yla birlikte oturuyor, yeni adamn deyiiyle onu "herhangi
bir ey yapmaktan" alkoyuyor. Toronto Hastanesi'nin Acil
B lm' ne vardklarnda Martha enikonu neeli grnyor.
Nate'e, " Beni oraya girmeye zorlayamazsn" diyor.
Nate, "Ya kendin girersin, ya da seni oraya zorla soka
rm" diye karlk veriyor. "D oru syle, o ilalar aldn m.?"
Martha, "Bil bakalm?" diyor. " Kadn psikolojisinde st
ne yoktur senin. Tahmin t."
Brakyor, iki erkek kapdaki hemireye haplarla ilgili
ne biliyorlarsa sylesinler. "lalar gerekten alp almadn
bilmiyoru:( diyorlar.
Hemire, "la ielerine baktnz m?" diye soruyor. " i
eler b o muydu?"
Nate, "Aklmza gelmedi" diyor. " Onu acele hastaneye ye
titirmekten baka bir ey dnemedik."
Martha, "Btn bunlar aka" diyor. "kiliydiler. :Noel ru
hu, anlayacanz. Beni buraya getirip midemi ykatmann e
lenceli olacan dndler."
Hemire duraksyor, ciddi ciddi bir Nate'e, bir yeni ada
ma bakyor. Martha, "ki kokusunu alyorsunuz herhalde" di
yor. "medikleri zaman b yle deildirler. te gryorsunuz,
dvmeye bile kalktlar. "
Hemire yan yan Nate'in imi gznP. bakyor. "Doru
mu dedikleri?" diye soruyor.
Matha, "Zora bavurdular" diye atlyor. "Bakn kolla
rmdaki parmak izlerine, rklere! Sizce ben az nce bir ie
ila yut;mu birine b enziyor muyum?" plak kollarn ne
uzatyor. ''Dmdz yryp yrmediimi grmek ister misi
niz?"
13 1

28 Aralk 1976, Sal

LESJE

Lesj e iki satan dkkann kasasnn nndeki kuyrua girV

yor. Kimlik kartn gstermesini istedikleri gnler artk ge
mite kald, ama Lesj e hala o souk duyguyu yayor. Kim ol
duunu kantlamak iin ne zaman bir b elge gstermesi gerek
se, yanl bir ey bulacaklarndan, kartn zerindeki damgal
adn baka birine ait olduunu syleyeceklerinden korkar, .
Olabileceklerin en kts de, adn yanl okumalar ve ona,
"Senin de bizlerden biri olduunu sanyorduk ama imdi anl
yoruz ki deilsin" der gibi bakmalar.
William'n dnn kutlamak iin bir ie arap alyor.
William bu gece dnyor. Londra, O ntario'da ailesiyle birlik
te Noel'i kutlamaya gitti. Lesje'nn onunla birlikte gitmesi
olacak ey deildi elbet. Olur mu hi! Lesj e bu konuda ona
hak veriyor. Geen yl aralarndaki bu ayrlk ikisine de gizli
bir anlama gibi grnyordu. Birlikte sofulukla, yabanc d
manlyla, saygn ailelerinin genel rmcek kafallyla alay
etmiler, kkr k1kr glmlerdi. Bu ylsa Lesje ihanete ura
m gibi hissediyor kendini.
O nunla gidebileceini dndnden deil, davet edil
mi olsa bile gidemezdi. Kendi annesiyle babas Noel'de onu
yemee bekliyorlard. Lesje de her yl olduu gibi grev duy
gusuyla oraya gitmiti. Onlar biricik kzlarndan -tek evlatla
rndan- nasl yoksun brakabilirdi? O nlar ki, btn o kz kar
deler, erkek kardeler, amcalar, daylar, teyzeler, halalar,
yengeler, kuzenler, ikinci derecede kuzenler ordusundan Les
je uruna kendilerini yoksun brakmlard.
Annesiyle babasnn evi, teyzelerin, halalarn, yengele
rin evleri gibi, ne yeterince etkileyici olacak kadar kuzeyde,
ne de ninelerinin evleri gibi yeterince acayip ve ekici olacak
132

kadar gneyde. Daylar mlk edinmede enikonu becerikli

davranmlar, halas da bir in dkkanyla evlenmi. Anne
siyle babas ise kuzeye doru yola kmlar ama yar yolda,
St. Clair'in. gneyinde ad san bilinmeyen bir sokakta aklp
kalmlar.
Babas i yapmak iin gerekli olan o yrtc igdden
-yoksa yaama igds m demeli buna- yoksundu. Bunun
Yahudilere zg bir ey olduu sanlr. Dedesini kap kap do
laarak eskiler satn almaya iten ite bu igdyd. Ninesi-
nin kafasna tan alt diki atlmasna neden olan da yine ayn
igdyd. Yal kadn tuhafiye dkkann demir ubuklu bir
delikanlya kar korurken almt bu yaralar. Srtn dnme

yegr, ne bulurlarsa ceplerine atarlar. inli veletler deil ama.

Onlar kollamak gerekmez. Lesje'nn babas imdiki alakg

nll saygnln renkli televizyon, elden dme krk manto

lar, balonlu iklet, di kran cinsten ekerler satarak kazan
mt. Bir peniye iki eker. Ve kazanlan peniler zenle birik
tirilmiti.
Babasnn bir elbise ii vard, doru, ama isteksizce yap
yordu bu ii. Kaynbabas lnce kars onu bu ie zorla sok
mutu. Dkkann imdiki ad Kk Nell'in Elbiseleri'ydi, bir
zamanlar Tenekecinin anlarz'ym. Lesje'nn dedesinin eski
den bir orta varm, bu tuhaf adlan okuduu kitaplardan
bulup bulutururmu. Elbiseler kk kzlar iin. Lesj e onla
r giyerek ve onlara alabildiine kzarak byd. Kk Nell
tarznda pikel e ri, dantel yakalar hibir zaman lks saymad,
ona gre asl lks blucinler, tirtlerdi.
Kk Nell ne geliip byd, ne de batt. Dkkan elbi
seleri bile kendisi yapnyor, her ey Montreal'de yaplyor.
Kk Nell onlar datyo;, o kadar. Dkkan hep orada, tp
k babas gibi. Ve yine babas gibi, dkkann var olma yntem
lerini de Lesj e ' nn akl bir trl almyor.
Noel yemeinde Lesj e annesinin iyi cins keten itsyle
kapl masann banda oturup zgn gzlerle babasnn hindi133

yi, kzlck sosunu, patates presini, elma breini yutuunu

seyretmiti. Noel'de hep Kanada yemekleri yerlerdi. u Hin
di rnein, bir silah brakma, bir tr teslim olmayd, ya da
b elki ikisi iin de bir para daha yansiz toprakt. Her yl bu
Noel yemei boyunca bir ey kantlamaya alrlard adeta.
Bu arada, baka bir yerde bir alay kuzen Hanukkah'tan* son
raki nekahat dnemini yaar, baka bir kuzen takmysa Uk
rayna yaz kampnda rendikleri trkleri armaya, dansla
r etmeye hazrlanrlard. Lesje'nn annesi elma brei dilim
lerinin stne kat sos koyar, sessiz bir ilgisizlikle burnunu e
. kerdi. Bu da her yl olan bir eydi.
Lesje William' bu lene asla aramazd, hatta bu eve
bile aramazd. Annesi, "Baban sinirlendirme" demiti. "Bi
liyorum, imdiki genler deiik. Ama baban seni hala kk
kz olarak gryor. Biriyle yaadn bilmiyor mu sanyor
sun? Pekala da biliyor. Bilmek istemiyor, o kadar."
Babas, Le!;j e'y grnce her zamanki akasni yinelemi
ti: "E, kemik ii nasl gidiyor bakalm?" Kznn setii ii b e
nimsemek iin bulduu bir yoldu bu.
Lesje, "ok iyi gidiyor" diye karlk vermiti. Gzel bir
kzn sprntlerin, toz topran iinde gml kemikleri bul
mak iin bir kpek gibi yerlerde srnmesini anlayamyordu
babas. Lesj e ne buluyordu acaba o ite? Gen kz niversite
deki ilk yln tamamlad vakit, babas ona ne olmak istedii
ni sormutu. retmen olmay m dnyordu?
Lesje, "Paleontolog olmak istiyorum" demiti.
Bir sessizlik. "Peki, geinmek iin ne yapacaksn?"
Ukraynal ninesi onun havayollarnda hostes olmasn istiyordu, Yahudi ninesi ise avukat olmasn ve mmknse ba
ka bir avukatla evlenmesini. Babas ykselebildii kadar yk
selmesini, annesi ise mutlu olmasn istiyordu.

* Yahudilerin lklar Byram ( . N . )

1 34

Lesj e setii arabn iyi olup olmadndan emin deil. Willi

am kendisini bir arap uzman sanr. Szde alakgnlllk
taslar. Bir kez bir lokantada bir ie arab beenmeyip geri
gndermiti. Lesj e onun bu frsat oktandr kolladn d"
nmekten kendini alamamt. William gitmeden bit gece
nce .Lesje birlikte itikleri arabn iesini pten bulup
karm, etiketteki ad bir yere yazmt. William o arab se
miti. Eer imdi dudak bker, mrn krn ederse, Lesj e bu
nu yzne vuracak. Ama bu fikir sand gibi neelendirmi
yor onu.

Lesj e birden kuyruun nlerinde bir yerde Nate Schoenhofu

gryor. Yrei azna geliyor. Birden btn merak kabard
yine. Nate bir buuk aydr ortada grnmedi, Lesje onu m
zede Elizab eth'i beklerken bile grmedi. Kendini tam anla
myla braklm saymasa da, hayal krklna urad kesin.
Sanki bir film seyrediyordu da yarsnda proj eksiyon makine
si bozuluvermiti. imdiyse ona soraca eyler olduunu d
nyor. "Nate!" diye sesleniyor ama Nate onu duymuyor. Gi
dip onun kolunu ekitirmek iin kuyruktan kmas da ola
naksz. Neyse ki Nate'in arkasndaki adam durumu fark edi
yor da Lesj e 'ya bakmas iin Nate'i drtyor. Nate dnyor
ve onu gryor.
Kapda Lesje'y bekliyor. "Seni evine gtreyim" diyor.
Ellerinde arap ieleriyle yola koyuluyorlar. Hava ka
rard bile, kar da hala yayor. Islak kar kmecikleri rzgar
sz havada aa doru szlyor, hava nemli, kaldrm insa
nn ayaklarnn altnda lapa gibi. Souk yok. Nate bir yan so
kaa sapyor, Lesj e bu yolun sapa olduunu bile bile onu izli
yor; bu yol douya gidiyor, kendisi ise gneye gidiyor olmaly
d. Belki de Nate onun nerede oturduunu unutmutur.
135

Lesj e ona Noel'i iyi geirip geirmediini soruyor . Nate,

"Korkun bl.r Noel geirdim. Ya seninki nasld?" diyor.
Lesj e, "Berbatt" diye karlk veriyor. Biraz glyorlar.
Ailesiyle geirdii Noel'in ne kadar kt olduunu ya da ne
den o kadar kt olduunu ona sylemekte zorluk ekiyor.
"Nefret' e derim Noel'd e n" demekle yetiniyor. " Hep nefret et
tim. "
Nate, "Ben eskiden nefret etmezdim" diyor. " ocukken
bir mucize olacak diye bekler dururdum, yle ummadm
bir ey."
Lesje, " Oldu mu bari?" diye soruyor.
Nate, " Hayr" diyor. Bir an durup dnyor. ';Bir za
man.ar bir makineli tfeim olsun isterdim. Annem kesinlik
le olmaz dedi. Makineli tfein ahlaka aykr bir oyuncak ol
duunu syledi. D nyada zaten bunca acmaszlk varken, ni
in insanlar ldrme oyunu oynamak istiyormuum, falan fi
lan. Ama Noel sabah bir de baktm ki tfek orada, aacn al
tnda."
"Bu mucize deil mi sence?"
Nate, "Hayr" diyor. "Hevesim gemiti, artk istemiyor
dum o tfei."
Lesje, " Kzlarn seviyoi' mu Noel'i?" diye soruyor.
Nate, "Sanrm" diyor. "Kkken daha ok severlerdi,
daha armaanlarn ne olduunu bilmeyecek kadar kk
k.e n:0
Lesje birden oiun gzlerinden birinin imi ve morar
m olduunu fark ediyor. Gzne ne oldu diye sormak istemi
yor. ok kiisel bir ey bu. Yine de dayanamyor, soruyor.
Nate duruyor, zgn zgn ona bakyor.'"Biri yumruk at
t" diyor.
Lesje, " Kapya arptm falan diyeceksin sanyordum'' di
yor. " Biriyle mi dvtn?"
Nate, "Dven ben deildim" diye yantlyor. "Bir kadn
vurdu gzme. "
1 36

Lesje syleyecek bir ey bulamad iin susuyor. B yle

bir adamcazn gzne vurmay kim isteyebilir?
Nate, "Elizabeth deildi" diye aklyor. "O kimsenin be
denini incitmez. Baka biriydi. Sanrm, yapmas gerekliydi
bunu."
Nate ona alyor, onu i dnyasna alyor. Lesje bunu is
teyip istemediinden emin deil. yleyken, eli uzanyor, Na
te'in gizemli yarasna doru gidiyor, alnna dokunuyor. Elin
deki mor beyaz izgili parmaksz eldivenin siluetini Nate'in
cildinde gryor.
Nate duruyor, ona bakyor, gzlerini krptryor. Les
je'nn az nce yapt eye inanamyor sanki. Alayacak gibi
bir hali var, alayacak m yoksa? Kendisini bir armaan gibi,
sessizce ona teslim ediyor. te karndaym. Belki benimle
bir eyler yapabilirsin. Lesje Nate'in ilk telefonundan beri on
dan bunu beklediini fark ediyor.
Nate, "Doru deil bu" diye mrldanyor.
Lesje onuri neden sz ettiini anlamyor. Kollarn a
yor. Nate'in kollarndan biri ona dolanyor, br eli keseka
dn tutuyor. Lesje'nn elindeki arap iesi kaldrma d
yor, kar dme sesini bouyor. Oradan uzaklarlarken Lesje
arabn anmsayarak geri dnyor. evresindeki karlar kz
la b oyam krk bir ie grmeyi bekliyor. Yeni bir arap al
mak iin ok ge, dnp gerisin geri dkkana gidemez. Ama
bir de bakyor ki, ie sapasalam duruyor. Bi.rden kendini
ok talihli buluyor.

137

NC BLM

3 Ocali 1 977, Pazartesi

ELIZABETH

Bugn Ocak aynn . Elizabeth Muriel Teyze'sinin salo

nunda, gl rengi kaygan kanepede oturuyor. Gerekten de
bir salon buras, oturma odas deil. rmcekle sinek yzn
den. Evet, bir oturma odas, yaanan bir oda deil buras, n
k Muriel Teyze iin yayor denemez.
Muriel Teyze hem rmcek, hem de sinek; kan emip ca- ,
n alan da o, kan ekilmi bo kabuk da o. Bir zamanlar yal
nzca rmcekti, Teddy Enite de sinekti. Ama Teddy Enite
ld leli, Muriel Teyze her iki rol de stlendi. Elizabeth
Teddy Enite'nin ldnden de tam emin deil. Muriel Tey
ze olaslkla onu, eski kemik rengi dantel niasa rtlerine sar
l olarak, tavanarasnda bir sandn iinde saklyor. Teddy
Enite fel olmu ama hala canl. Muriel Teyze arada bir yuka
r kp bir yudum kan emiyor. Akas, Muriel Teyze'ye tam
anlamyla teyze denemez. Bu da onun iin kltc bir ey
deil.
Elizabeth Muriel Teyze hakkndaki kansnn abartlm
ve acmaszca olduunu biliyor. Byle insan yiyen devler, ca
navarlar yok gerek yaamda, Elizabeth l:tn bu olumsuz
dncelerine karn, ite yine Muriel Teyze'nin karsnda
oturuyor. Muriel Teyze her zamanki gibi koskocaman; gvde
sinin youn ktlesi esnek korsesinin iine hapsedilmi; tatl
mavi, ok iyi dikilmi elbisesinin jarse etei futboicu kalasn
andran kalalarn saryor; iki ta parasna benzeyen souk,
ne dndn belli etmeyen gzlerini Elizabeth'e dikmi,
onun d grnndeki kt, beenilmez ayrntlar bir bir
saptyor. Elizabeth farknda bunun. Salar (fazla uzun, fazla
gevek), sveteri (sveter deil elbise olmalym), yznde
dudak-boyas-vepudradan kabuun eksiklii, hepsi, hepsi
141

ok yanl. Muriei Teyze bu yanllardan adeta honut gr

nyor.
Elizabeth, "Ei dostu olmayan yal bir kadncaz o" di
ye dnmeye, bir zr bulmaya alyor. yi ama neden? Ne
den hi dostu yok? Muriel Teyze zor bir genlik geirmi. De
dii dedik bir babas varm, . onun byyp serpilmesini en
gellemi, koleje gitmesine izin vermemi, nk ona gre ko
lej yalnz olanlar iinmi. Muriel Teyze'yi i ilemeye zorla
mfar. ( ilemek! Hem de o ktk gibi parmaklarla!) Muri
el Teyze de sonradan Elizabeth'e'ayn ikenceyi uygulamt.
Ama her naslsa Elizabeth bu konuda daha becerikli kmt.
O zaman iledii p embe puanl fisto ay rts hala sandn
da katl duruyor. Yeteneinin kant. Muriel Teyze'nin gl
bir kiilii, ilek bir kafas vard, hi gzel deildi ve ataerkil
toplum tarafndan cezaland.rlmt. Btn bunlar doru.
Yine de Elizabeth onu ancak kuramsal olarak balaya
biliyor. Kendisi ac ekmi bir kadnken, niin ayn aclar her
frsatta bakasna da ektirdi? Elizabeth kendisini on iki ya
ndaki haliyle hala gznn nne getirebiliyor. Yatanda
ilk ayba sanclaryla kvranarik yatyordu ve Muriel Teyze,
bir kutu aspirini onun eriemeyecei bir uzaklkta tutarak,
yanbanda duruyordu. Tanr'in cezalandrmasdr bu. te
b yle diyordu. Cezann ne iin verildiini ise hibir zaman
sylememiti. Elizabeth'e gre, hibir meslek Muriel Teyze'
nin ksn derecesindeki ldrme isteini, kana susamln
d oyuramazd. Onu orduya gndermeliymiler. Ancik ban
da miferi, bir tankta, namlular bir eye -neye olursa olsun
dorultulmu olursa mutlu olabilirdi.
yleyse, Elizabeth niye burada imdi? Daha da nemli
N
si: eden ocuklarn da buraya getirdi? Neden onlar bu k
tlk kumkumasnn karsna kard? ocuklar boyun e
mi bir tavrla yannda oturuyorlar; ayaklarnda dize kadar
beyaz oraplar, nden atkl dz, rugan ayikkablar. Baka
hibir yere giymezler bunlar. Ufack azlarn dikkatle ka142.

patmlar, salar arkaya doru taranm, tokalarla smsk

tutturulmu. Elleri ' kucaklarnda. Gzlerini belerte belerte
Muriel Teyze'ye bakyorlar; sanki yal kadn bir harika, son
gnlerde bir aysbergin .iinde bulunup mzeye getirilen bir
mamut ya da mastodonmu gibi.
Aslna bakarsanz, kzlar Muriel Teyze'yi ziyarete gel
mekten holanyorlar. Byk evi, oradaki sessizlii, cilal tah
talar, Acem hallarn seviyorlar. Muriel Teyze'nin ikram etti
i kabuksuz ekmekten yaplm sandvileri de seviyorlar; her
ne kadar dikkatle bunlardan yalnz birer tane alyorlarsa da,
Ve her ne kadar dokunmalar yasaksa da, kocaman piyanoyu
da seviyorlar. Teddy Enite saken onlara kuartetler dinletir
di. Muriel Teyze yapmyor bunu. Elizabeth'in annesi Shuter
Soka'ndaki evin o kk odasnda kendini yakmt. Sigara
s iltenin zerine dm, ilte tutumutu. Annesi ise yan
makta olduunu fark edemeyecek kadar sarhotu. Muriel
Teyze cenazeden hemen sonra bir liste hazrlamt: Bir adet

elektrik ampul, 60 vatlk, musluun zerinde. B ir adet mavi

plastik du perdesi. Bir adet al deseni Viyella sabahlk. Bir
adet Wedgewood ekerlik. Bunlarn tm pintice armaanlar,
skartaya karlm mallard. Muriel Teyze bunlar geri isti
yordu.

Duman kokusunu duyup kapy krmlar, annesini oradan

karmlard. Ne var ki, bedeninin yarsnda nc derece
den yanklar olumutu bile. Hastanede ilalardan ve bedeni
nin yararsz savunma abalarndan srlsklam olmu iltenin
zerinde, araflara akyuvarlar szdrarak bir hafta yaam
t. Bl sre iinde onun neler anmsadn kim bilebilirdi ki?
Kim olduunu bildii bile kukuluydu. Beni on yldr grmec
miti, ama bir zamanlar kzlar olduuna ilikin bulank d
nceleri olsa gerekti. Elini tutmama izin vermiti, yanma
m olan sol elini. "Aya, yarm aya benziyor" diye dnm
tm." ''Bir yan hala ldyor."
143

Elizabeth bu lmden M uriel Teyze'yi sorumlu saymt. te

kilerin lmnden de o sorumluydu, kz kardeinin lmn
den rnein. Btn bunlara karn, yine de buradayd ite.
Bir bakma zppeliindendi bu. Elizabeth zppe olduunu
kabul ediyordu. Kzlar yemek gongu, sekiz yatak odas olan
koskoca bir evde yetitiini grsnler istiyordu. (imdi otur
duklar ev her ne kadar sevimliyse de kckt. Hem Eliza
beth az m uramt evi imdiki haline getirmek iin.) Ayr
ca, Muriel Teyze sa kalm tek akrabalaryd. Elizabeth bu
nun nedenini kendince yle aklyor: nk M.uriel Teyze
btn tekileri ldrm ya da uzaklatrmt. Neyse ite.
Muriel Teyze onlarn kk; burulmu, birbirine dolam,
hastalkl kk. Bakalar, rnein Buffalo'da oturan insan
lar, Tororito'nun deitiini dnyorlar; tutucu yasalarn
silkeleyip attn, k ve liberal hale geldiini sanyorlar.
Ama Elizabeth yle olmadn biliyor. Toronto'nun ekirde. inde, bir yrek olmas gereken yerde, yalnzca Muriel Teyze
var.
Elizabeth drt yl nce Muriel Teyze'yi Noel programn
dan ka:d. Taklabilir alt kanad olan koyu renk kpca masa
ya, simetrik bir biimde sofraya yerletirilmi turu ve kzl
ck sosu dolu kristal kaselere, keten masa rtsne, gm
peete halkalarna en sonunda " hayr" diyebildi. Nate No
el'de artk Muriel Teyze'nin evine gitmeyeceini bildirmiti.
Nedeni buydu ite. Nate, " ocuklarn da, yediim yemein
de tadna varmak istiyorum" demiti. stelik eve dner dn
mez Elizabeth ba arlar iinde kendini yataa atacaksa,
Muiel Teyze'ye gitmenin bir anlam da yoktu. Bir keresinde
-1971 Noel'inde- Muriel Teyze'den eve dnerlerken Eliza
beth midesinde ne varsa bir kar ynnn zerine karmt:
Hindi, kzlck sosu, Muriel Teyze'nin setii eniler.
Elizabeth Nate'in Muriel Teyze'ye gitmek istemeyiine ilkin kzm, b unu bir dayanma eksiklii olarak yorumlam.
144

t. Ne var ki, Nate haklyd, . hfila da hakl. Elizabeth'in imdi

burada, Muriel Teyze'nin evinde olmamas gerekirdi.

Muriel Teyze monologunu srdryor. Bu monolog grn

te ocuklara, gerekteyse Elizabeth'e yneltilmi. "Hibir za
man unutmamasnz" diyor. "Dedeniz Galt'n yarsna sahip
ti." Elizabeth, "Guelph" diye dnyor. ."Dedemiz deil, b
yk dedemiz. " Belki en sonunda Muriel Teyze de. bunamaya
balad? Ya da bu aile mitolojisi belki yalnzca bir mitoloji ve
tarihi bilgiler gibi kulaktan kulaa geerken ayrntlar mutas
yona uram? Muriel Teyze yapt yanl dzeltmiyor.
Onun kendi kendisini dzelttii duyulmamtr zaten. te
imdi de Toronto'nun eskisi gibi olmadn sylyor; stelik
yalnz Toronto deil, btn lke deiime uram. Pakistan
llar yava yava kenti ele geiriyormu, Franszlar da hk
meti. Bir tezgahtar kz (ima edilmek istenen u: Yabanc, es
mer tenli, ngilizcesi bozuk, ya da birden) daha geen ar
amba Creeds'te ona kaba davranm. C reeds'e gelince: Tam
anlamyla baaa gidiyormu. Eskiden vitrinlerine krk
mantolar )ioyarlarm, imdiyse gbek danszleri koyuyorlar
m . . . Muriel Teyze Elizabeth'in davranlarndan (ima edil
mek istenen u: Yozlam davranlarndan) bunlar normal
grdn anlyormu, ama kendisi hibir zaman alamaya
cakm b yle eylere. O yal bir kadnm, ok daha iyi gn
ler grmm. . . .
Elizabeth hangisinin daha kt olduunu bilmiyor. Bu
konuma 'm, yoksa geen ylki konuma m? Geen yl Muriel
Teyze btn aileyi Mount Pleasant Mezarl'nn bir kesin
de biraraya getirebilmek iin ektii skntlar, zorluklar an
latmt ocuklara. Bu yky anlatrke n de yaayanlarla l
ler arasnda hi fark gzetmemiti. rnein kendi mezarn
dan sanki kendisi imdiden iindeymi gibi sz etmiti, teki
lerdense dzenledii bir piknikteki konuklarym gibi.
Teddy Enite imdiden doru yerdeydi, kukusuz. Ama Eliza145

b eth'in annesiyle kz kardeinin St. James'teki mezarlktan,

dedesinin de E ski Kabristan' dan tanmas gerekmiti. Eliza
b eth'in babasna gelince, nereye ekip gittiini sylemeye bi
le gerek yoktu elbet.
Elizabeth isteseydi ie el koyabilir, bu op erasyonlar dur
durabilirdi kukusuz, ne var ki o gc kendisinde bulamam
t. Muriel Teyze'nin, nne bir engel konunca, neler yapabile
ceini iyi biliyordu. Eer Muriel Teyze lm akrabalaryla
satran oynamak istiyorsa, brakmalyd oynasn. Neyse ki, l
mlerin hibiri .tabutta deil, hepsi kl konacak kavanozlar
dayd. Muriel Teyze, "Kimi avukatlarla kabristan yetkilileri
nin ne kadar yzsz, ne kadar kstah olduklarn bilemezsi
niz" demiti. u son gnlerde zaten ou yabanc aksanyla ko
nuuyormu. Sonra birtakm dolambal mlk alp satma
olaylar anlatmaya koyulmutu. Tanmaz mallarn birbiriyle
takas edilmesine dayanyordu bu olaylar. Muriel Teyze 'nin
son plan ise byk bir holding bloku edinmek, sonra da bu
nu bir mozoleyle takas etmekti. Elizabeth teyzesinin kendisi
iin de bir avu toprak ayrp ayrmadn sormaktan kan
d.
Taksiyle eve dnerlerken, Nancy; "Muriel Teyze ok tuhaf' di
yor.
Elizabeth Muriel Teyze'yi hibir zaman tuhaf biri olarak
dnmemiti. "Ne bakmdan tuhaf?" diye soruyor.
Nancy, " Tuhaf tuhaf eyler anlatyor'' diyor.
O zaman Elizabeth anlyor ki onlar, yani ocuklar iin,
Muriel Teyze merak uyandran biri. Mzeye gitmeyi niin se
viyorlarsa, onu ziyaret etmeyi de ayn nedenle seviyorlar. Mu
riel Teyze onlara dokunamyor, onlara zarar veremiyor, kz- .
lar onun eriemeyecei bir yerde. O yalnz Elizab eth'e doku-
nabilir, ona zarar verebilir. Bir zamanlar Muriel Teyze'nin
onun zerinde byk gc vard; bu yzden, her zaman bir
miktar da olsa gc olacak. Elizabeth yaamnn byk bir b146

lmnde bir yetikin gibi davranabiliyor, Muriel Teyze' siyle

birlikte olduu zamansa hala bir bakma ocuk gibi. Bir bak
ma tutsak, bir bakma ksz, bir bakma sakat, bir bakma
deli gibi. Muriel Teyze ise yeri doldurulmaz cezaevi mdiresi.
yleyse Elizabeth salt meydan okumak iin onu grme
ye gidiyor. te bak, bydm ben. ki ayamn zerinde du
ruyorum, belki ok kararl bir biimde deil, ama olsun. Beni
o l kl konan kavanozlarndan birine tkamadn daha. Sa
na karn hayatm yayorum ve yaamaya devam edeceim.
G ryorsun ya, bunlar b enim ocuklarm. Bak da gr, ne g
zeller, ne akll, ne normaller! Senin hi ocuun olmad. O nla
ra dokunamazsn. zin vermem buna.

147

15 Ocak 1977, Cumartesi

LESJE

Lesj e uygunsuz bir ey yaptln biliyor. Eer biri, arkadala

rndan biri, rnein Marianne ayn eyi yapsayd ve ona bun
dan sz etseydi, Lesj e onu ayplar, yaptn uygunsuz, hatta
irkin bulurdu. Evet, evli, stelik iki ocuklu bir adamla iliki
kurmak irkin bir ey. Herkese bilindii gibi, evli ve ocvklu
adamlar aalktr; zc ykleri, sinsi bir ehvet dkn
lkleri, kk kaamaklar vardr. Bu ii bir otelde -zorunlu
luk dolaysyla pis bir otelde- yapmaksa irkinin de irkini.
D ediine gre Nate'in cebi delikmi u son gnlerde. Lesj e
otel faturasn kendisi demeyi dndyse d e bunu yapma
d. Bir zamanlar, uzun sre nce, yesi olduu kadn grubu
bu davranna dudak bkerdi besbelli, ama her eyin b.ir si:n
r var.
Lesj e kendisini irkin bulmuyor. Nate'in yle bulup bul
madndansa emin deil. Nate sandalyelerden birinde oturu
yor (iki sandalye var, ikisi de ucuz Modern Danimarka tarz;
henz b ozulmam yatan zerindeki ypranm mavi rtye
uysun diye sandalyelerin de keleri ypranm!) Nate baka
yerde olacaklarna bu otelde kalmak zorunda olduklar iin
kendisini ne kadar kt hissettiini sylyor. "Baka yerde"
derken ki ses tonundan b elli ki baka bir otel, daha iyi, kabul
edilebilir bir otel demek istemiyor. Yazlk bir yer, gnein
stt ssz bir kumsal, hafif rzgarlarn estii aalk bir te
pecik demek istiyor.
Lesj e'nn otele aldrd yok; her ne kadar havalandrma
aygtndan gelen uultu sinirine dokunmaya baladysa da.
Aygt puro izmariti ve demeci kokan youn scak hava kusu
yor. Havalandrmay kapatacak anahtar da bulamadlar bir
trl. Eer Nate bu oteli bile bile semi olsayd, Lesjebu ko148

nuda baka trl dnrd, ama bu bir zorunluluk; baka

bir ey deil. Birlikte Lesje'nn evine gitmeleri olanakszd.
William yznden. Geri Lesje karken William evde deil
di, ama her an geri dnp Lesje'nn oyun masasnn zerine
brakt notu bulabilir: 18.00'de dnecei,m. Lesje hafta iin
de iten izin almadka, Nate'in evine gitmeleri de sz konu
su olamaz. Lesje Elizabeth'le ayn saatler iinde alyor. Bu
gn cumartesi, yani Elizabeth evde. ocuklardan sz etmeye
bile gerek yok. Nate ocuklardan hi sz amadysa da, bir bi
imde Lesje'ya unlar ima etti: Her ne kadar sana sayg ve
hayranlk besliyorsam, seni istiyorsam da, sen kzlarm iin
ktl temsil ediyorsun ve onlar senden korumak zorun
daym.
te sonunda kendilerini bu leden sonra otelinde bul
dular. kisinin de otomobili olmad iin buraya metroyla gel
diler. Bu gerek ayn zamanda yan sokaklarda sarlp pme
yi de ieriyordu. Lesj e 'nnkansna gre bu n evrede yapma
lar gereken de buydu zaten. Evet, yan sokaklarda sarlp kok
latlar ama pek rahat olmad bu. Ayaklar amurun iinde do
narken, geen otomobiller zerlerine esmer sulu amur sra
trken, kollar birbirleri yerine ikin klk paltolar kucak
larken pek ho deildi koklamak. Bir otomobilin n koltu
unda el yordamyla sevimekten yoksundular.
Oysa Lesj e n koltukta el yordamyla sevimeyi art say
yor. Bundan nce yaamnda yalnz iki erkek oldu. Dorusu,
William el yordamyla -sevimekte ampiyon saylrd. O ndan
nce de, niversitenin drdnc ylndayken, yerbilimci bir
genle flrt etmiti. ocuk daha o zamandan, 1970'te, salar
n alabros kestirmiti. Bu servenlerin hibiri tam anlamyla
romantik deildi, daha ok karlkl ilgilere dayanyordu.
Lesje'nn meslek konusunda kendisi kadar takntl erkekler
bulmas zordu. B yle erkekler vard elbet, ama bunlar Ev
Ekonomisi okuyan tipte kzlarla kmay yeliyorlard. Gn
boyunca bilimsel konularda kafa patlattktan sonra, eve gelip
149

ayaklarn masaya dayamak, rendelenmi havulu salata ye

mek istiyorlard. Megalosaurus'un kaval kemikleri, ya da Pte
rosaurus'un yreinin gzl m, drt gzl m olduu ze
rinde konumak istemiyorlard. Oysa Lesje hep bunlardan
sz etmek istiyordu. Yerbilimci delikanl ho biriydi, birlikte
kaya katmanlarn inceliyorlard. Kk kazmalarn, ara ge
re takmlarn alp uzun yrylere kyor, kayalklardan
rnekler topluyorlard. Sonra reelli sandvilerini yiyor ve de
vedikeni kmelerinin arkasnda dosta iftleiyorlard. Lesj e
bunu ho buluyordu ama dayanlmaz derecede ho deil. B u
ilikiden kalma kaya paracklar koleksiyonunu hala sakl
yor. Koleksiyona bakmak ona a.vermiyor. Yerbilimci iyi bir
.
ocuktu ama Lesj e ona ak deildi. Lesj e son moday uygula
yan k bir kadn olmadn kendisi de biliyor, ama ikide bir
"Vay canna! " diyen bir adama da asla ak olamaz.
William'a gelince, ortak bir yanlar var. kisi de soyu t
kenmi eylere ilgi duyuyorlar. u var ki, Lesje bu ilgiyi dino
zorlarla kstlam, William'sa her eye uyguluyor. Yalnz ha
mambcekleri bunun dnda. Nkleer bir reaktrn iinde
canl bir hamambcei bulunmu. William'a gre, bundan
sonraki a bceklerin a olacakm. William buna adeta se
viniyor.
Lesje ak olmak derken ne demek istediini kendisi de
tam olarak bilmiyor. Bir zamanlar William'a ak .olduunu
sanyordu, ta ki William'n ona evlenelim demediini grp
b ozulana kadar. Ama u son zamanlarda hayli kafa yormaya
balad bu konuya. Balangta bu greli sadelii, hatta ortak
yaamlarnn yalnln ho buluyordu. kisi de ilerine ok
balydlar. Grne baklacak olursa, beklentilerini de ko
layca doyurabilmilerdi. Aralar iyiydi, ancak arada bir sr
tmeler oluyordu, hepsi o kadar. Gelgelelim, Nate ortaya
knca her ey deiivermiti. Bu arada Lesje'nn, William'a
bak da deimiti. Lesje'nn bir zamanlar salkl bir apra
klk yokluu olarak grd ey, imdi utanlas bir btn150

lk eksiklii haline gelmiti. rnein, imdi Nate'in yerinde

William olsa, odaya girip kapy kapatr kapatmaz onun zeri
ne ullanrd. Nate' se bunu yapmamt.
Lesje ile Nate iki kiilik byk yatan iki yannda oturu
yorlar. Odann ortasnda duran yatak, alnyazs gibi, insann
gznde byyor. kisi de sigara ve viski iiyorlar. Nate cep i
esindeki viskiyi otelin bardaklarna boaltt, stne de mus
luk suyu koydu. Nate zr dileyip dururken, Lesj e bir eliyle
yzn rtm, dumandan gzlerini ksarak, dipsiz bir uuru
ma bakar gibi yatan zerinden ona bakyor, sylediklerini
dinliyor. Nate rasgele bir serven yaamak istemediini sy
lyor. Bu Lesj e'ya dokunuyor. "Peki., ne istiyorsun yleyse?"
diye sormay dnmyor bile. William dndklerini ak
lamak iin hibir zaman byle Nate gibi kvranmamtr.
Lesje nemli bir eyler olacan sezinliyor. Yaam dei
mek zere. Hibir ey eskisi gibi olmayacak artk. Otelin yei
limtrak, baklava desenli duvarlar ayryor, eriyor, Lesje
ak havada szlyor ... Hava artk karl deil, egzoz duman
larndan sararm da deil; tersine, dupduru, tertemiz, gne
li. Ufukta suyun lts seiliyor. yleyse Nate neden sigaras
n sndrp ayaa kalkmyor, onu kollarnn arasna alm
yor? Onu bu pis yatak odasna getirdiine gre . .
Bunun yerine bardana biraz daha iki koyup aklama
y srdryor. Her eyin en batan ak seik olmasn isti
yor. Lesj e bir yuva yktn dnmemeli, Nate onun b yle
dnmesini istemiyor. Evlilikleri b oyunca Elizab eth'in bir
ok a oldu, sonuncusu da Chris'ti; kukusuz, Lesj e de bili
yor btn bunlar. Elizabeth hibirini saklamaya yeltenmedi
ki zaten. Nate, "O beni ocuklarnn babas olarak gryor" di
yor. " Kocas gibi grmyor. Yllardr -ka yl olduunu bile
unuttum- ayn yata paylamadk. ocuklarn hatr iin ay
n evde oturuyoruz, hepsi bu. kimiz de ocuklardan ayr kal
maya dayanamayz. te bunun iin, Elizabeth seninle olma
ma kar kmayacaktr."
151

Elizabeth'in ad, geince Lesje irkiliyor. Birden, onu akl

nn ucundan bile geirmemi olduunu fark ediyor. Oysa d
nmesi gerekirdi Elizab eth'i. nsan birden baka bir kad
nn yaamna girip kocasn einden alamaz. Kadn grubunda
ki herkes, en azndan kuramsal olarak, bu tr davrann uta
nlacak bir ey olduu zerinde gr birliine varmt. te
yandan, evli insanlarn birbirinin mal deil, yaayan, by
yp gelien organizmalar saylmas gerektiine de karar ver
milerdi. Uzun szn ksas, bakasnn erkeini almak sz
konusu deilse d e, kiisel gelime b eenilir bir eydi. Doru
davranacak ve kendi kendinize kar drst olacaktnz, bu
artt. O zamanlar bu kark dnceler Lesje'nn gzn
korkutmutu, b yle eyler iin neden bu kadar ok zaman
harcandn bir trl anlayamamt. Ama o zaman b yle bir
durumla kar karya deildi elbet.
Lesje geleneksel, skc' bir l ilikideki br Katlin ro
ln oynamak istemiyor. Ho, kendisini br Kadn gibi gr
myor zaten. O yaltaklanan, numarac biri deil, ak sak el
biseler giymiyor, ayak trnaklarna oj e srmyor. William
onu egzotik bulabilir b elki, ama egzotik falan deil aslnda.
Ak szl, dar dnceli; sssz bir bilim kadn o, koca avla
makta uzmanlam a ren bir dii rmcek deil. Ne var
ki Nate'i artk Elizab eth'in kocas gibi grmyor; Nate'in aile
si sanki onun bsbtn dnda; kendi iindeyse Nate b ekar,
kimseye hesap vermek zorunda olmayan zgr bir adam. te
bu nedenle de Elizabeth, Nate'in kars deil, hatta hi kimse
nin kars deil. Dul bir kadn o, Chris'in dul kars. Tek ba
na hareket ediyor, bir sonbahar caddesinde zgn zgn-y
ryor, tepede birbirleriyle birlemi aalarn yapraklar da
nk salarna dyor. Lesje onu bu ackl, bu romantik tab
loya yaktryor, onu ereveliyor, sonra da unutuyor.
William da baka bir sorun. William zlecek bu olanla
r duyunca. Bir biimde zlecek, bu kesin. Ama Lesje, hi
deilse imdilik olla bu olanlardan sz etmemeye kararl. Na152

te de imdilik Elizabeth'e bir ey sylemeyeceim ima etti.

Elizabeth onun Lesje'yla ilikisine onay mhrn bassa, hat
ta Nate adna memnun bile olsa -nk bir bakmahala iyi ar
kada saylrlar- ona sylemenin zaman 1 deil imdi. Eliza
beth uyum salamaya alyor, Nate'in istedii kadar hzl ol
masa bile uyum salamaya urat kesin. Nate onun nce
bu ii tamamlamasn istiyor, ancak bundan sonra ona uyum
salamas gereken yeni bir ey sunabilir. in iinde ocuklar
da var sonra.
Madem Nate Elizabeth'le ocuklar Lesje'dan korumak
istiyor, Lesj e de William' Nate'ten korumal. Bu onun hakk.
Lesje, William'n korunmaya ihtiyac olduunu fark edince,
birden ona kar sevecenlik duyuyor. Daha nce hi ihtiyac
olmadyd William'n buna. Lesj e onun bilinsiz ensesini, kp
rck kemiinin incinebilirliini, derisine -Oylesine tehlikeli
biimde yakn olan boyun damarlarn, gnete herkes gibi
btonzlamak yerine cayr cayr yanmaktaki yteneksizliini,
kendisinin grmedii kulaklarndaki kiri, ocuka bbrleni
ini dnyor. Hayr, William' incitll1;eyi hi istemiyor.
Nate bardan masaya koyuyor, sigarasn otelin kltab
lasnda eziyor. Ahlak dersinin sonuna geldi atk. Mavi yata
boylu boyunca ap Lesje'ya doru seirtiyor, Modern Dani
marka tarz sandalyede oturan gen kadnn nnde diz k
yor. Lesj e ' nn elini azndan ekip onu pyor. mr boyun
ca hi kimse bu denli tatllkla, sevencilikle dokunmad Les-
j e 'ya. Lesj e William'n o delikanlla zg kabasabaln, g
rltcln dnyor. Yerbilimcinin ise hep acelesi var
d. Ama Nate acele etmiyor. te iki saattir buradalar ve Les
j e'nn giysileri hala stnde.
Nate onu kucana alp yatan zerine yatryor, kendisi
de yanna uzanyor. Onu yine pyor, dener gibi, ar ar.
Sonra saatin ka olduunu soruyor. Kendi saati yok. Lesje,
"Be buuk" diyor. Nate dorulup oturuyor. Lesje, "Yoksa hi
1 53

mi ekici bulmuyor beni?" diye dnmeye balyor. Dileri

ok byk, herhalde bundan.
Nate, "Eve telefon etmeliyim" diyor. "ocuklar annemin
evine yemee gtreceim."
Masann zerinde duran telefonu alp numaray eviri
yor. Telefonun kordonu Lesje'nn gsnn stnden gei
yor. Nate, "Merhaba, sevgilim" diyor ve Lesje kardakinin
Elizabeth olduunu anlyor. " Salama balamak iin aryo
rum. Saat altda gelip ocuklar alacam, tamam m?"
" Ev", "sevgilim" , "annem" szckleri Lesje'y tedirgin edi
yor. Yreinin evresinde bir hava boluu oluuyor, yayldk
a yaylyor; sanki kendisi hi yok. Nate telefonu yerine ko
yunca, Lesj e alamaya balyor. Nate ona sarlyor, onu yat
trmaya alyor, salarn okuyor. "Daha ok vaktimiz var,
sevgilim" diyor. "Bir dahaki sefere her ey daha iyi olacak."
Lesje, bana sevgilim deme diye haykrmak istiyor. Yata
n zerinde oturuyor; ayaklar yanda, elleri bileklerinden
aa sallanyor. Bu arada Nate paltolar{getiriyor, kendi pal
tosunu giyiyor, Lesje'nnkini tutuyor. Lesj e onunla yemee gi
d enin kendisi olmasn isterdi. Nate'in annesinin evine. Bura
da, bu mavi yatan zerinde tek bana kalmak da, tek ba
na otelden kp sokakta yrmek de, kendi evine gitmek de
istemiyor. nk William evde olsa da olmasa da yalnz olaca
n biliyor. Nate'i gerisin geri yataa, yanna ekmek istiyor.
Onun dedii kadar ok zamanlar olduuna inanmyor. yle
ya, hi zamanlar yok, Lesj e bir daha hi grmeyecek onu. Y
reinin neden b yle cann acta acta attn anlayamyor.
Bu yldzlararas boluun koyu karanlnda neden bir yu
dum oksijen iin rpnp cj,uruyor byle? Madem Nate onu se
viyor, neden dlad onu? .

1 54

15 Ocak 1977, Cumartesi

NATE

Nate eek herif, sersem, ahmak diye syleniyor. Dangalak.

Sahtekar. The Globe and Mail dergisindeki bayazy okuyor.
Okurken hep byle eyler syler ama u anda kendisini kaste
diyor. Budala.
Kendisini otel odasndaki sandalyede kamburunu kar
m otururken gryor. Kendi vicdan azaplarn bara ara
anlatrken, Lesj e odann br ucunda oturmu, onu dinliyor;
yarmay gibi ulalmaz. Nate neden istemediini, neden yapa
madn bilmiyor. Besbelli korkuyordu da ondan. Onu incit
mek istemiyordu, ite sorun bu. Ama yine de incindi Lesje.
Yoksa neden alasn?
Nate'in elleri hala titriyor. Bereket versin, cep iesinde
azck iki kalm. ieyi kazann altndan karp abucak
bir yudum iiyor, sonra iki kokusunu bastrsn diye hemen
bir sigara yakyor. Annesi, o erdemli kadn, hi iki imez. Si
gara da imez ama, annesinin ahlaksal crmler sistemi iin
de hangisinin daha ar bir su sayldn Nate biliyor. Bazen
annesi ona bira alr, ancak sert ikiler almaya hi yanamaz.
Bunlar sistemi zehirler der.
Kzlar kk mutfakta, babaannelerinin yannda. Tezga
hn zerine oturmu, onun patatesi ezmesini seyrediyorlar.
Annesi bu ii eliyle yapar. Elektrikli mikseri yok. Yumurtay
da, kremay da hep eliyle rpar. Nate'in annesiyle ilgili ilk
anlarndan biri de onun dirseidir; tuhaf, etli bir riizgar ma
kinesi gibi frl frl dnen dirsei, Annesinin televizyonu da si
yah b eyazdr ve Nate'inkinden bile daha ilkeldir. Annesi mut
fakta i yaparken eski moda gslkl basma nlkler ta
kar.
Nate'in bulunduu katn altnda evin bodrumu var. Nate
oray dnnce ocukluu gzlerinde canlanyor ve adeta
1 55

onu yutuyor. O rada, aad d erileri atlam b eyzbol eldiven

leri, ift eski kou ayakkabs, patenler, kaleci dizlikleri
var. Hepsi dikkatle sanda konmu. Annesi kullanmadi he
men her eyi verir, ama bu nesneleri kutsal kalntlar gibi sak- .
lyor nedense; sanki Nate lm gibi. Ho, annesi saklamasa,
kendisi saklard zaten bunlar. zellikle de kaleci dizlikleri
ni.
Nate kalecilerde lser olutuunu okumutu bir yerde,
olabilir kukusuz. Genliinde baka hibir ey yapamayacak
kadar zayft, b edenini denetleyebilecek arlktan yoksundu.
Malarda nasl kaygla,ndn, telalandn anmsyor. Her
kes k hzyla yol alan donmu bir lasti:k merminin nne at
lamasn b eklerdi. Sonra, topu tutamaynca, nasl zld
n anmsyor. Yine de seviyordu oynamay. Masum bir eydi
bu. Ya kazanyordunuz, ya kaybediyordunuz. Her iki durum
da da her ey apakt. Nate bundan Elizabeth'e sz etmiti.
Elizabeth anlattklarn pek ocuka bulmutu. Onun kendi
kazanma-kaybetme kavramlar ok daha gri, ok daha apra
kt. Yoksa kadn olduu iin mi byleydi? Ama ocuklar an
lyor Nate'i, zellikle ne Nancy.
Nate gazetesinin zerinden ocuklar grebiliyor. K
ck kafalar babaannelerinin krmz yldzl dnya-apn
da-yurttalk-haklarnn-inenmesi haritasyla erevelen
mi. Haritann yannda yeni bir afi var, zerinde BR PAR
LASIN KL OLURSUN yazyor. Annesi o upuzun hal sefer
leri listesine nkleer enejinin kullanmdan kaldrlmasn da
eklemi. Tuhaftr ki, bu hal seferlerinden torunlarna hi
sz etmiyor. Avrupa' da, Asya' da ya da Hindistan' da alktan
len ocuklar olduu iin yemeklerini son lokmasna kadar ye
meleri gerektiini de sylemiyor onlara. (Bu arada Nate anne
sinin iyiliksever mavi baklar altnda sulu sulu ekmek k
rntlaryla oynuyor.) Annesi ocuklara Bandaj Kampanyas
iin harlklarndan para biriktirip biriktirmediklerini sormu
'yor. Onlar niteryen Kilisesi'ndeki ayinlere de srklemi
yor. Orada nsanlarn .Kardelii zerinde lkc ilahiler
156

okuyorlar. Kilisede bir de ikona var. Kk bir zenci olan

bir p kutusunun yannda duruyor. Oysa ou kilisede oraya
p kutusu yerine Tanr'J koyarlar. Annesinin evinde en son
yemek yediklerinde, Nancy pek tuhaf bir fkra anlatmt. Na
te neredeyse boulacakt. Annesiyse glp gemiti. Torunla
rnn her trl yky, fkray anlatmalarna izin ve'iyor. Ge
rizekal fkralar, Moby Dick fkralar ve kukulu zevklere hi
tap eden daha birok fkra anlatyorlar. " Kurabiyelerle, sinek
lerle kapl olan mavi ey nedir? l bir Rehber Kz."
Kzlar yerine Nate anlatsayd bunlar, annesi, "Gerizeka
llarla, balinalarla ya da rehber kzlarla alay etmek ayptr"
derdi. " Bunlarn hepsi saygdeerdir." B esb elli Nancy ile Ja
net kz olduklar iin, Nate' den beklenen yce arballk d
zeyine erimeleri beklenmiyor onlardan. Yoksa annesi artk
torun sahibi bir bykkanne olduu iin mi farkl davranyor
onlara? Hangisi olursa olsun, kzlar alabildiine martt,
bana kard kesin. Onlara eker bile veriyor. Bunlar Na
te'in hem houna gidiyor hem de annesine gcenmesine yol
ayor. te imdi de pre makinesinin sesini bastran annesi
nin kahkahalarn duyabiliyor. Keke annesi onunla da biraz
daha ok glseydi.
Ama glmserdi. Annesi Quaker mezhebindendi ve Na
te'in grd kadaryla, bu mezhepten olanlar kahkaha at
maktan ok glmsemeyi yelerlerdi. Nate annesinin neden
bu mezhebi brakp niteryenlere katldn bilmiyor. D uy
duuna gre niteryenlik den Hristiyanlara kuty bir
yatak salarm. Ama annesi hi de dm bir kadna benze
miyor. (Hani nerede peki kuty yatak? Nate merak ediyor.
Kendisi gibi dmlere salanan yatak nerede?)
Nate annesiyle din zerinde konum;maya dikkat edi
yor. Annesi iyiliin bir gn yengi kazanacana hala inanyor.
Annesi teden b eri sava rnek gsterir;. her ne kadar
sava babasn ldrdyse de, iyilik, erdemlilik hep yengi ka
zanr. Annesi emekli askerlerin yatrld hastanede ne za
man hemirelik yapmaya balamt, Nate anmsayamyor.
157

Babasnn lmnden nce miydi, sonra myd? Annesi hfila o

hastanede alyor; o orada almaya baladnda gepegen
olan kolsuz, bacaksz adamlar onunla birlikte yaland bile.
Annesi, " Gitgide daha ac, daha huysuz oluyorlar, birer birer
lp gidiyorlar" diyor. Nate, "Bu kadar zc bir ite alma
malsn" diye tlyor. "Daha i ac bir i bulmalsn kendi
ne." Annesi sitemli sitemli ona bakyor. "Ama benden baka
herkes unuttu onlar" diyor, ''Ben de mi unutaym yani?"
Onun bu dindarca zverileri nedense Nate'i sinirlendiriyor.
Ona; "Niye unutmayacakmsn?" demek istiyor. " Sen de in
sansn." Ama her zaman olduu gibi yine bir ey demiyor.
Herhangi bir uzvunu kaybetmemi olan, sadece bir l
olan babas mine rafnn zerinden ona glmsyor. nifor
mann sert hatlaryla evrelenmi gen bir yz. Annesinin ba
r lklerini bozmu olsa bile, yine de bir kahraman. Baba
snn nasl ldn tam olarak renmesi hayli uzun zaman
almt. Annesi, "O bir kahramand" diyor, baka bir ey de
miyordu. Bu szler Nate'in, babasyla ilgili trl hayaller kur
masna yol amt: Kumsalda kurtarma operasyonlar sr
yor, babas tek eliyle dmann makineli tfek yuvalarn si
lip spryor. . . ya da karartlm bir kentin zerinde kara
bir yarasa gibi, parat ardnda dalgalanaraktan szl
yor. . .
En sonunda, o n altnc ya gnnde Nate yine babasnn
nasl ldn sormu ve annesi bu kez -belki de Nate'in ar
tk yaamn ac gereklerini gslemeye hazr olduuna inan
d iin- ona gerei sylemiti. Babas ngiltere'de sarlk
tan lmt, gerek sava nedir bilmemiti bile.
Nate, nefretle, " Onun bir kahraman olduunu sylemi
tin bana" demiti.
Annesinin gzleri irilemi, bsbtn mavilemiti.
"Ama, Nathanael. yleydi. ''
Nate, "Keke bunu daha nce renmi olsaydm" diye
dnyor. "Hi deilse babamn bu denli glgesinde kalmaz' 1 58

dm. " Herhangi bir lyle rekabet etmenin zor olduuQbili

yor, hele l bir kahramanla rekabet b sbtn zor.
, Annesi, "Yemek hazr, Nate" diye sesleniyor. Elinde pata
tes presiyle ieri giriyor; kzlar ellerinde atallarla, baklar
la onu izliyorlar. Hepsi birden oturma odasnn ucundakik
k oval masann evresinde toplanyorlar. Nate yapabilecei
bir ey olup olmadn sorard eskiden. Ne var ki, evlendi ev"
leneli annesi ondan yardm istemiyor, hatta yemek hazrlkla
r boyunca onu odasna srgn ediyor. Nate'in bulak yka
masna bile izin vermiyor artk.
Tabaklar yine ayn bej tabaklar, zerlerinde portakal
rengi Latin iekleri var. Nate bunlar eskiden isteksizce y
kar ve bu i sonsuza dek srecek sanrd. Bu tabaklar Eliza
beth'in moralini de bozuyor. Onlarla birlikte Nate'in annesi
ni grmeye gelmemesinin nedenlerinden biri de bu. " Anne
nin eyalar bir pul kataloundan sipari edilmi gibi dei
mez eyler" diyor. Bu szlerde bir gerek pay var. Annesinin
evindeki her ey kullanldr, yararldr. Ama Nate kabul et
mek zorunda ki ayn zamanda olduka da irkindir. Masann
st plastik kapldr, sandalyeler silinip temizlenecek trden
dir, tabak anak eski tarzdr, bardaklar o kadar salamdr ki
yere dse zplar, krlmaz. Annesi, "Benim yle gsterile,
ssle psle kaybedecek vaktim yok" diyor. "Byle eylere har
cayacak kadar p aram da yok." Nate'in. yapt tahta oyuncak
larla ilgili bir ey daha annesinin kafasn kurcalyor. Onu su
larcasna, "Yalnz zenginler alabilir bunlar, Nate" diyor.
Atm domuz yanda kzartlm kfte, patates presi,
zerine margarin konmu pancar konservesi yiyorlar. Annesi
kzlara, "Okul nasl gidiyor bakalm?" diye soruyor ve onlarn
yaptklar korkun akalara neeyle glyor. Nate midesinin
buz kestiini duyumsuyor, gizlice itii viskiyle kolay kolay
karamayan pancar konservesi midesine oturuyor. Onlar,
de yle saflar, kuku duymaktan ylesine uzaklar ki. Na
te sanki kl bir pencerenin ardndan bakyor onlara: eri
de bar, esenlik, dingin ev yaam... Bu ev, bu tatlar, hatta
1 59

bu kokular o kadar b ildik eyler ki. yi, gsteriten rak, sap

sade. Darda ise karanlk, gkgrlts, frtna var. Paav
ralar iinde, trnaklar trtk trtk, kpkzl gzl, kurt gibi
bir canavar olan kendisi pusuya yatm; o kskan, uzun bur
nunu cama yaptrm. nsan yreinin ne denli karanlk ol
duunu, ktln srlarn yalnz o biliyor.
Nate, kendi kendine, "Ahmak!" diye svyor.
Annesi, parlak mavi gzlerini ona evirerek, "Ne dedin,
ekerim?" diye soruyor. Bu gzler daha yal imdi, gzl
nn altndan krklar grnyor, ama yine d e prl prl; d
rst gzler bunlar.
Nate, "Hi. Kendi kendime konuuyordum" diyor.
Annesi, "A!" diye glyor, "Ayn eyi ben de btn gn
yapyorum. Benden almsn anlalan bu huyu."
Tatl olarak eftali kompostosu yiyorlar. Tatldan sonra
bulaklar ykyorlar. Nate. ise, yemekten sonra erkekle
rin ne yapmas gerekiyorsa onu yapmak zere, yine oturma
odasna srgn ediliyor. Merak ediyor, eer babas yaasay
d, annesi yine Kadn Kurtulu Hareketi ' ne katlr myd? Ge
rekmezdi katlmas. Annesi elbet kuramsal dzeyde yapyor
bunu. Kadnlarn temel insanlk haklarnn erkekler tarafn
dan kstland, engellendii, sakatland, inenip yok edil
dii saysz rnekten sz etmeye de can atyor. Ama babas
nn terlikleri olsayd, koup onlar kocasna getirirdi.
Nate, Lesje'ye telefon edecek, onu yine grecek. Hayr, onu
bir daha grmeyecek. E ein biri o, her eyi yzne gzne
bulatrd, be.sbelli Lesj e grmek istemez atk onu. Ama Na
te'in onu grmesi gerek. Onu seviyor; o incecik bedeni, hey
kelvari bir dalgnlkla kendi iine dnk yz seviyor. Lesje
kl bir pencerenin ardnda oturuyor, yumuak beyaz giysile
re brnm. Kk piyanoyu alyor, tularn zerinde devi
nen parmaklan l l. Nate hrldayarak camdan ieri dal
yor.
1 60

15 Ocak 1977, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth odasndaki kk yaz masasnn banda oturuyor

(akaaa, yapm tarihi 1875). Yaz masasna uygun bir de
sandalye var, bunu da ayn mezattan satn almt. O zamann
hanmlar pamukla beslenmi o koskoca, lahana gibi klarn
bu amala yaplm sandalyelere nasl sdryorlarm, Eliza
beth a;yor. Gzden gizlenmi gerek knzn evresinde ya
lanc bir k dalgalanp dururken zarif bir biimde sandalyeye
ilimeniz gerekiyormu. Grnrde hibir destek falan da
yokmu stelik. Dalgalanan bir bulut grnts. . .
Bu yaz masasnn gzlerinde Elizabeth unlar salfyor:
ek defteri, iptal edilmi ekler, faturalar, bte, evde yapl
mas gereken ilerin listesi (bir liste acele yaplmas gereken
iler iin, br uzun vadeli), zel mektuplar ve drt yl nce
tutmaya balad ama dev.am etmedii gnlk. Bu yaz masa
sn C hris ldnden beri amamt.
Artk Chris'in lm diye dnebiliyor. Hemen hi
Chris'fr intihar diye dnmyor. nk bu, Chris'in l
mnn onun kendi kendisine yapt bir ey olduunu akla
getirebilir. Oysa Elizabeth'e gre, bu hi.m Chris'in kendi
kendisine deil, EliZabeth'e yapt bir ey. Chris artk bu
nun etkilerini duymasa bile Elizabeth duyuyor. rnein yaz
masasn u ana kadar amad; nk stte, soldaki gzde, las"
tik bir bantla birbirine skca tutturulmu bir deste mektup
var: Chris'in Eyll ve Ekim aylar b oyunca ona gnderdii
mektuplar. Mektuplarn tm tkenmez kalemle izgili def
ter kadna yazlmi. Elyazts gitgide irilemi, daha karga
ck burgack olmu; ta ki en sonunda iki kelime btn sayfay
doldurana dek. Elizabeth bu mektuplar saklamamalyd, bu
irn kendisi de biliyor. Hemen imdi atmal bunlar, bir daha
161

gzden geirmeye yeltenmeden. u var ki, oldum olas her e

yi saklamaya baylr.

ek defterine doru eilirken mektuplara bakmamaya

alyor. Artk bu ii gze aldna gre, b elli bir zevk bile du
yuyor bundan. Btn o denmemi faturalar ortadan kalk
yor, defterin iine giriyor. Nate demesi gereken be eyi
demi; telefon faturas, su faturas gibi. Ama baka her ey
Elizabeth'i bekliyor; ikide bir gnderilen, nce ricac, sonra
buyurucu svp sayma mektuplar da yle. Elizabeth hesapla
rn bir dzene sokmak istiyor. Hi kimseye borcu olsun iste
miyor. Bankada acil bir durumda yetecek kadar paras oldu
unu bilmek istiyor.
Annesi gibi deil o. Babas anszn yok olup gittiinde, an
nesi p encerenin nndeki iekli sandalyeye oturup iki gn
gzya dkmt. "Ne yapmam gerek?" diye sorup duruyor
du havaya; sanki orada kendisi iin standart bir davran bii
mini hazr bulunduran biri varm gibi. Kk kz kardei Ca
roline ise, ldrm bir bcek gibi, alayarak b oyuna annesi
nin kucana trmanyor, aa kayyor, sonra yine trman
yor, yine kayyordu.
Elizabeth'e gelince, ne . alamt ne de trmanmt. An
nesinin o sandalyeden kalkp onlara yemek hazrlamaya hi
niyeti olmadn anlaynca, gidip biriktirdii paralar saym
t. Muriel Teyze'nin grkemli evine yaptklar seyrek ziyaret
lerde Teddy Enite'nin Elizabeth'in cebine sktrd yirmi
b e sentliklerdi bunlar. Sonra annesinin para antasn ap
dudak boyas tplerini, buru buru mendilleri yere atm,
para aramt. .Bumburuuk iki dolarlk bir banknotla birka
p eniden baka hibir ey bulamamt. Sonra evden km,
annesinin antasndan ald anahtarlar kullanarak kapy ar
dndan kilitlemi, blok tedeki kk bakkal dkkanna gi
dip peynir ekmek almt. Elinde esmer kesekadyla asker
gibi yryerek eve dnm, merdivenden yukar karken
lastik izmelerini rap rap yere vurmutu. Bu byk bir baa162

r deildi kukusuz, daha nce de buna benzer eyler yapm

t. Annesiyle kz kardeine, fkeyle, "Yilyin unlar" demiti.
"Yiyin ve zrlamay kesin."
Hibir ie yaramamt yapt. Annesi burnunu eke e
ke alamay srdrm, Elizabeth de peynir ekmeini ine
yerek fke iinde mutfakta oturmutu. Babasna kzmyordu.
O nun gvenilmez biri olduundan hep kukulanmt. Bunu
anlayamad iin asl annesine kzyordu.

. Elizabeth'e banka hesab tutmay reten Muriel Teyze ol

mutu; ek defterlerinde nasl balans tutturulacan, faizin
ne demek olduunu da reten oydu. Kitaplar, hatta okul
devlerini gereksiz ve sama bulan Muriel Teyze, Eliza
beth'in eitiminin bu b lmne nedense ok emek harcam
t. Elizabeth bundan tr ona minnet duyuyordu. Yal ka
dn, "Para insana saygnlk salar" derdi, bir dinleyen bulursa
hala da ayn eyi sylyor. Elizabeth bunun doru olduunu
biliyor. u var ki, Muriel Teyze, Eliabeth'e yalnz ders ver
mekle kalmam, onu desteklemi, iyi cins i amarlarnn,
mavi tvit mantolarnn, piyano derslerinin parasn da demi
ve btn bunlarn karlnda ona sahip olduunu sa:mt.
Muriel Teyze'nin Elizabeth'e kar tutumu iki .rnlyd.
Elizabeth'in annesinde i yoktu, yleyse Elizabeth'te de olas
lkla i yoktu. te yandan, Elizabeth Muriel Teyze'nin yee
niydi, yleyse onda bir eyler olmalyd. Muriel Teyze, Eliza
beth'in Muriel Teyze'ye en ok b enzeyen yanlarn gelitirme
ye uram, br yanlarnysa bastrm ya da cezalandrm
t. Muriel Teyze salam karakterli gli insanlar sever. Eli
zabeth kendisinin gergedan kadar gl olduunu biliyor.
Muriel Teyze bocalamaz, birok konuda son derece ak
seik dnr. Birka dakikalk duraksamalar kendi ailesiy
le ilgilidir. Var Olmann Yce Zinciri'nde onlarn nereye uy
gun olduklarndan emin deildir, ama kendisinin nereye uy163

gun olduunu kesinlikle bilir. nce Tanr gelir. Sonra Muriel

Teyze ve Kralie; Muriel Teyze biraz daha stn durumdadr
Kralie'den. Sonra Muriel Teyze'nin devam ettii Timothy
Eaton Memorial Kilisesi'nin b e yesi gelir. Bundan sonra de
rin bir b oluk vardr. Sonra, srasyla Yahudi olmayan b eyaz
Kanadallar, ngilizler ve Yahudi olmayan b eyaz Amerikallar
gelir. Sonra ikinci bir byk boluk vardr, bunu giderek ala
lan dereceleriyle btn br insanlar izler; bunlar tenlerinin
rengine ve dinlerine gre snflandrlmtr. Sonda hamamb
cekleri, gveler, gmbalklan ve mikroplar gelir. Muriel
Teyze'nin mrnce karlat hayvan trleridir bunlar. Son
ra btn cinsel organlar gelir, yalnz ieklerin cinsel organla
r bunun dndadr.
te Eli:labeth bakalarn elendirmek iin Muriel Tey
ze ykleri anlatrken b yle sralamalar yapar. Genellikle de
E ski Yunan ve Roma blmnden Philip Burroughs'a anlatr
bunlar. Philip'in teyzesi Janie Burroughs da Muriel Teyze'y
le ayn havada bir kadndr. Philip Nate gibi deildir, Eliza
beth'in neden sz ettiini anlar. Elizabeth bu bakmdan ona
gvenebileceini bilir.
Muriel Teyze gln bir yk olabilir ama bu onun kt
ln yok etmez. O hem kesinlie, akla inanr, hem de
bir yobazdr. MurieJ 'J'.eyze iin grinin tonlar yoktur.
O nun tek ahlaksal ikilemi vardr: Ailesini, kendisiyle ya
knlklarndan tr, Timothy Eaton Kilisesi yeleriyle ayn
yere koymas gerektiini sanr; te yandan, acnas davran
lar yznden onlar hamambcekleriyle, gmbalklaryla
ayn snfa yerletirme zorunluunu duyar.
rnein, ona gre Elizabeth'in annesinin davran da
b yle acnas bir davrantr. Muriel Teyze imdi bile bu konu
ya dokundurmaktan geri kalmyor. Elizabeth annesinin niin
yok olduunu hibir zaman tam anlayamad. aresizlikten
' belki. B aka ne yapabileceini hayal etme yeteneinden yok
sun olduundan. Muriel Teyze'ye greyse Elizabeth'in anne164

. si, yaradltan gnahkar olduu iin, ailesini terk ederek z

babasnn avukatnn oluyla kamt. Muriel Teyze bu iliki
yi nedense bir tr ensest iliki olarak gryordu. Neyse ki
uzun srmemiti. Terk edilmi ocuklar o, Muriel Teyze kur
tarm, hi vakit yitirmeden yararl bilgilerle doldurmaya ba
lamt.
Elizabeth ocukken bile bu yky olduu gibi kabul
edememiti. imdi ise gerein bunun tam tersi olabileceini
dnyor. Yani anneleri kendi deyiiyle "i aramaya" gittii
,

bir srada Muriel Teyze onu ve kzkardeini alm olabilir diye dnyor. Sonra, ocuklar kendi evine yerle'tirip gven
altna aldktan sonra, annelerine, "Sen ocuk bakmaya uygun
biri deilsin" demi olsa gerek. "Gerekirse seni mahkemeye
verir, bunu kantlarm." Evet, evet, bylesi Muriel Teyze'nin
tarzna daha uygun. Kendini hakl karan haydutluk.
Elizabeth o gn, Muriel Teyze' nin evine nasl gtrl
dklerini anmsyor, ama bu da pek bir ey ifade etmiyor. Ca
roline'la oturmu, film yldzlarnn dergilerden kestikleri re
simleriyle oynuyorlard. D erken anszn Muriel Teyze kagel
mi, onlara, "Mantlannz giyin, ocuklar" demiti. Eliza
beth nereye gideceklerini sormutu. Muriel Teyze, "Doktora"
demiti ki, bu da akla yakn bir eydi.
Elizabeth nc katn penceresinde duran Caroline'
anmsyor.

Annem bu! Hani nerede ? Aada, kaldrmda bir

kadn duruyor. Yz yukarya dnk, s'rtnda gk mavisi bir

manto. Sokak lambasnn aydnlnda, evresinde niayssi
nekleri uuuyor. Pencereyi ayorlar, yeni km krpe yap
raklarn kokusunu duyuyorlar. kisi birden,

Anne, anne! diye

baryorlar. Derken merdivende, s onra koridorda Mu.riel

Teyze'nin ayak sesleri duy.uluyor. "Ne barp duruyorsunuz
yle? O anneniz deil. Kapatn bakaym pencereyi. Konu
komu, iitmeyen kalmayacak rtn." Aadaki kadn d
nyor, ba aada, oradan uzaklayor. Caroline kapal p en
cerenin ardnda avaz avaz haykryor. Muriel Teyze kk k165

zn pencereye yapm parmaklarn zorla ayor, smsk tu

tuyor.
Elizabeth aylarca Oz Bycs'nden bir sahneyi dne
rek uykuya dalmt. Kitap eski evlerinde kalmt, bir bak
ma Muriel Teyze' den nceki yaamn bir parasyd, ama Eli-.
zabeth onu hala anmsayabiliyordu. Anmsad blm D o
rothy'nin Bat'nn Kt Cads'nn zerine bir kova su dkp
onu erittii blmd. Muriel Teyze Cad'yd, kukusuz. Eliza
b eth'in annesiyse yilik Perisi Glinda'yd. Gnn birinde geri
gelip onlara grnecek, Elizabeth'in alnn pmek iin eilecekti.

Elizabeth arkasna yaslanyor, gzlerini yumuyor. Kupkuru

gzler. Chris onun iinden ayrlmasn, evini, iki ocuunu b
rakp kendisiyle gelmesini istemiti. Elizabeth kendini onun
ellerine, onun sevecen ellerine braksn istemiti. Eliza
b eth'in byle bir ey yapabileceini dnmek iin deli ol
mak gerekirdi. Chris onun her eyi brakp kendisine gelece
ini umuyordu.
Elizabeth dorulup oturuyor, abucak mektup destesine
uzanyor, en stteki mektubu okuyor: SKTR GT. Chris'in
son mesaj. Bunu ilk okuduunda nasl fkelendiini anms
yor.
Elizabeth ek koanlarn, denmi faturalar, st katta
ki kiraclardan ald kira makbuzlarn bir zarfa tkyor, ze
rine 1976 yazyor. Bu yln ii tamam. Baka bir yla balayabi
lir artk. O her eyden elini eteini ekmiken, za'man durma
d elbet. Elizabeth b::nu yeni anlyor. imdiye dek i yerinde
zor bela idare edebildi kendini, ama yapmas gereken pek
ok ey var hala. rnein yorgan sergisi programlanp gerek
letirilmeli. Sonra, kzlarn yeni i amarlarna, Nancy'nin
yeni klk botlara ihtiyac var. Gnlerdir slak ayaklarla eve
geliyor. Nate'in de tuhafl stnde u son gnlerde. Yaa"
166

mnda bir eyler oluyor sanki. Nate ona bundan sz etmedi.

Belki yeni bir hanm arkada vardr, Martha sorunu bittii
ne gre? Ama byle bir ey olsa, Nate her zaman yapt gibi
ona sylerdi herhalde. Elizabeth ipular arayarak son gnle
ri dnyor. Kafatasnn dibinde o eski rperti, o eski korku
balyor: Dnyann br yannda gelgit dalgalar gibi topla
np kabaran, onsuz, kendi kendine oluan olaylarn, tufanla
rn korkusu. Elizab eth'in srt dnk, her ey onun arkasnda
olup bitiyor. Denetleyemeyecei biimde .
Elizabeth ayaa kalkyor, yaz masasn kilitliyor. Gl
biri o, srt kofay kolay yere gelmez. Bankada paras var, bel
ki yeteri kadar deil ama olsun, var ya. Kimseye baml ol
ma zorunluluu yok, baml biri deil o . Kendini geindirebi
lir, bann aresine bakabilir.

167

1 9 Ocak 1 977, aramba

LESJE

Organizmalar evrelere uyum gsterir; ou kez zorunlu

luktan. Ayn zamanda, b elli bir kaprisle, kendi ihtiyalarna
da uyum salarlar; buna hemen hemen sapklk diyebilirsi
niz. Ornein, Lesje'nn en sevdii dino.zonn -orta byklk
te ama evik ve ldrc Deinonychus'un- arka ayandaki
deiime uram nc peneyi ele aln. Bu nc p ene
briki pene gibi yere dokunmaz. Bu yzden, yrmek ya
da komak iin kullanlmad ortada_. Bu konuda byk yet
ki sahibi olan ve Deinonychus'u kefeden Prof. Ostrom, pen
enin duruundan ve 'biiminden (orak biiminde kvrk; j ilet
gibi keskin) bu penenin yalnz karn demek, barsaklar d
. ar karmak amacyla kullanldn dnmt. Deinonychus'un n bacaklar, Tyrannosaurus'un ya da Gorgosau
rus'un n bacaklarndan daha uzundu ve av uygun bir uzak
lkta tutmaya yaryordu: D einonychus bundan sonra bir aya
zerinde dikiliyor, bu arada br ayandaki nc pene
yi avn karnn bir vuruta yarmak iin kullanyordu. Dengeli

bir devinim. Ayn zamanda yaamla, yani yiyecein yakalanp

hazrlanmasyla baa kmak iin egzantrik bir yol. Topran
altndan Deinonychus'a biraz olsun benzer bir yaratk daha
karlamamt. te Lesj e 'y eken de hayvann bu egzantrikli
i, esizlii, bu akrobatik kvraklyd. Bir tr danst bu.
Lesj e bu masum ama kanl dans, tnedii aacn tepe
sindeki dokunulmazlndan defalarca seyretmiti. Bugnk
kozalakllar familyasndan bir am aacyd bu. Ancak, u an
da grnrde hibir ey yok, bir Pterosaurus bile yok. Willi
am hepsini korkutup kartt. William, Lesje'nn altnda, gv
deleri soan biimi Siklat aalarnn arasnda tedirgin bir ta
vrla' geziniyor. Yo}unda gitmeyen bir ey var, yoksa byle
168

davranmazd. Gne bir tuhaf, ortalkta acayip kokular var.

William deiik bir zaman diliminde olduunun farknda bile
deil henz.
O nun uyum salama yntemi, farknda olmamaktr. Les
je onun evresfdir ve evresi deiime urad imdi.
William ayn zamanda oyun masasnn bana oturmu,
Lesj e'mn az nce nne koyduu ehriye orbasn yiyor, Les
je'nn can u anda bir ey yemek istemiyor. William onu can
sknts bombardmanna tutuyor. Havanin iinde kirletici
maddeler yzyor, saylan yz akn, ilerinde daha kim
lii saptanmam olanlar var. Slfrik asit, cva, metalik sis,
asit yamuru yayor. Yamur Muskoka'nn duru gllerine,
kuzeye d oru yneliyor. Midesi bulanm balklar can havliy
le sudan frlyor, patlamak zere olan karnlarn sergileye- .
rek havada kvranyor. Eer hemen (evet, hemen!) imdiki
nin on kat nlemler alnmazsa, Byk Gller lecek. Dnya
daki tatl suyun bete biri lecek yani. Hem de ne iin? 'Willi
am, kandan ehriyeler akarak, sular gibi, "Klotlu orap
lar iin!" diyor. " Lastik bantlar, otomobiller, plastik dmeler
iin!" Lesj e onaylar gibi ban sallyor; evet, o da biliyor b
tn bunlar ama, elinden ne gelir ki? William bunu mahsus .
yapyor.
William amanszca konumasn srdryor: Kular solu
canlar, kurtlar yiyor; bylece ya dokularnda sarslmaz, bo
zulmaz PCB'ler giderek younlayor. Lesj e da, ya dokula
rnda imdiden depolad byk miktarda DDT yznden,
olaslkla gvenli ocuk dourma yeteneini yitirdi. Yumurta
lklar zerindeki radyasyon bombardman da cabas. Bu da
hemen hemen kesinlikle onun iki bal.bir ocuk ya da grey
furt byklnde, kll, dileri tam gelimi bir et yumrusu
dourmasna neden olacak. (William kant olarak rnekler ve
riyor. )
William'n syledikleri doru olsa bile, u anda bu konu
da daha fazla bir ey dinlemek istemeyen Lesje, ona sperno169

va re kuramyla karlik veriyor: Dinozorlarn yok oluu. Koz

mik radyasyonun dramatik bir lde artmas sonucunda, di
nozor yumurtalarnn kabuklar o derili incelmiti ki, yavrular geliip yumurtadan kamamt. (Bu kuram mzede pek
gzde deil, nk mzedekiler daha yava bir varsaymdan
yanalar. Yine de, William'a zerinde dnebilecei bir ey
salyor bu. Btn burilar burada, dnyamzda olabilirdi. Bir
yldzn ne zaman patlayacan kim bilebilir ki?) Lesje, "Bir
fincan neskafe ister misin, William?" diyor.

William, ask suratla, evet diye karlk veriyor. te .

uyum salamasn salayan da onun bu ask suratll, her za
manki neesinden, canllndan yoksun oluu. Havay kokla
yan bir kpek gibi, Lesje'daki deiiklii sezinliyor. Evet, bili
yor, ama neyi bildiini bilmiyor. Ruhsal knts de bun
dan kaynaklanyor. Lesje kahveyi getirince, William, "Kahve
ye krema koyduumu unuttum galiba" diyor. Sesi mzmz, sz
lanr gibi. Lesj e szlanmay ona yaktramyor.

Lesje sallanan koltuuna oturuyor. Oturup dnmek is

tiyor; ama imdi kalkp yatak odasna giderse, William bunu
bir davet sanabilir, ardna dp onunla sevimek isteyebilir.
Lesje'nn can imdi hi istemiyor sevimeyi. (Problem: Dei
nonychus'un iftlemesi. Orak biimi, jilet gibi keskin nc
penenin iftlemedeki rol. Nasl uzak tutuyor acaba bu pen
eyi iftleme srasnda? Yoksa kazalar m oluyor?) Lesje'nn
bedenindeki her hcrenin arlamasna, youn bir svyla do
lu olmasna, sulu bir enerjiyle parldamasna karn, her e
kirdek ayrca kendi n da dar vuruyor. Bir btn ola
rak Lesje bir ateb cei gibi k sayor. Bir fener o, misk ko
kulu bir iaret. William'n, cinsel organ birlemeye hazr du
rumda, evresinde dnp dolamasna amamal, Kaygl da
stelik, nk Lesje du yapmak iin banyoya girdiinde ka
py iki kez kilitledi, bir kez de midesinin fena halde ard
n bahaie etti. Hantal, biimsiz William, ekrandaki haziran
bcei gibi vzldanp duruyor, sarsak sarsak deviniyor.
1 70

Peki, ya Nate neden grnmedi bir daha? Ayn on yedi

sinde telefon edecekti gya. ki gn geti, hfila ses seda yok.
Lesj e telefon alarsa orada bulunmak iin bahaneler buluyor,
evde oturuyor. Baka zaman olsa sokaa kard oysa. Ancak
dayanamad zaman kendini sokaa atyor. telefonunu da
vermeliydi Nate'e. Ama Nate istese onu kolaylkla bulabilirdi
mzeden. Yoksa telefon etti de William m at telefonu? Yok
sa William her eyi anlad m? Nate'e kt eyler mi syledi?
Bir daha telefon etmesin diye onu tehdit mi etti? Lesj e sorma
ya cesaret edemiyor. Nate'e telefon etmeyi de gze alamyor.
Telefonu Elizabeth aarsa, Nate sinirlenebilir. ocuklardan
biri aarsa, yine sinirlenir. Telefonu kendisi asa bile sinirle
nebilir.
Lesje iine snyor. i bir zamanlar en iy.i kat onun
iin.
inin bir blm de omurgallarn paleontolojisiyle ilgili
konularda halk aydnlatmak, eitmek. u srada mze okul
lar iin bir dinozor medya seti hazrlyor. Bu set film eritleri,
teybe alnm aklamalar, brorler, afiler ve mzedeki ser
gilerle ilgili rehber kitapklar ierecek. Bunun sata sunu
lan Diplodocus ve Stegosarus modelleri (kuruni plastikten,
Hong Kong' da yaplm) kadar tutulaca umuluyor. Ama an
latacak ne var ki? rnein, dinozorlarn aile yaam hakknda
ne sylenebilir? Yumurtlama ve dllenme -nazik ama her za
man ilgi uyandran bir konu- yntemleri zerinde ne anlatla
bilir? Btn bunlar kmsenebilir, gz ard edilebilir mi?
Edilmeli mi? Yok, edilmezse, imdilerde gitgide glenen e
itli dinci ve ahlak ana-baba-aksiyon gruplar bu materyale
kar kar, mzenin hazrlad medya setlerini boykot eder
mi? Normalde byle sorular Lesj e ' nn aklna bile gelmezdi
ama, Dr. Van Vleet'in aklna gelmiti. Van Vleet Lesje'dan
bu le onuda aratrma yapmasmve bir zm getirmesini iste
miti.
Lesje gzlerini yumuyor. Mzede sergilenen, eklemleri
171

tellerle birbirine tutturulmu iskeletler geliyor gznn n

ne. Tuhaf, kaba canl modelleri bunlar. Doksan milyon yl n
ce yer alan bir iftlemeye kim kar kabilir ki? Talar ara
snda ak yaam, kemiklemi canllar arasnda seks. Yine
de, dnya dnp dururken, tek bir burun delii btn ekran
kaplarken, ehvet i ekileri var gcyle alan bir fabrika d
d gibiyken, bylesi byk, doymaz tutkularn baz kimse
leri tedirgin edebileceini anlyor. Okula getirdii karakurba
a yumurtalarn atan drdnc snftaki retmenini anms
yor. Oysa Lesje bu yumurtalarn nasl yapldn snftakile
re anlatacan umuyordu. Bir hendein iinde, erkek kara
kurbaa tarafndan smsk kavranm kocaman bir dii kara
kurba. Erkek kurbaa diisine oranla o kadar kkt ki,
baka bir hayvanm gibi duruyordu. retmen bu solo resi
tali dinlemi, sonra, "Snf arkadalarnn byle eyler ren
mesinin gerekli olduunu sanmyorum" demiti. Lesj e da,
her zamanki gibi, bir yetikinin verdii hkm karsnda bo
yun emiti. retmen Lesj e'nn deerli karakurbaa yumur
talaryla dolu kavanozunu gtrp kzlar tuvaletine boalt
m, zerine de sifonu ekmiti. Lesje onun elinde kavanozla
snftan kmasn sessizce seyretmiti.
Neden bilmeleri gerekmiyordu sanki byle eyleri? Les
je imdi merak ediyor. Neyi bilmeleri gerekiyor yleyse? Pek
bir ey bilmeleri gerekmiyor anlalan., zgr gezintileri sra
snda aklna gelen sorularn yantlarn bilmeleri gerekmedi
i kesin. Dinozorlarn penisleri var myd, rnein? yi bir so
ru. Dinozorlarn atalar olan kularn gdensel yarklar var
dr, ylanlarn bazlarnda ise bir deil iki p enis bulunur. Aca
ba erkek dinozor, horoz gibi, diisini ensesinden mi kavryor
du iftleme srasnda? Dinozorlar sr halinde mi dolayor
lard, kazlar gibi mr boyu mu iftleiyorlard, onlarn da ha-.
remleri var myd, erkek dinozorlar iftleme mevsiminde bir
birleriyle dvyorlar myd? . . Belki de bunlar bilmek Dei
nonychus' un deiime uram nc penesini akamaya
172

yardm ederdi. Lesje bu sorular aka sormamaya karar ve

riyor. Dinozorlar yumurta yumurtlarlard, tpk kaplumbaa
lar gibi, ite o kadar.
William doymadn sylyor ve kendisine bir sandvi
yapmak zere mutfaa yollanyor; Lesj e'nn onun ihtiyalari
n yeterince karlayamadn ifade etmenin bir yolu bu. Les
je bunu biliyor.ama oral olmuyor. Normal olarak koup sand
vii o yapard. nk William mutfakta sakar, beceriksiz ol
duunu ileri srer b oyuna. Orada kesinkes bir ey krmay
baarr ya da sardalya konservesini aaym derken parman
keser. Krlmalar, yaralar, homurtular, svp saymalar ola
cak imdi yine. Derken William; elinde kt kesilmi ekmek
ten yaplm, zerine kan bulam bir sandvi, gmleinde
sardalya ya lekeleriyle kagelecek mutfaktan. Yattrl
mak, avutulmak isteyecek. Lesje de yattracak onu. Btn
bunlar Nate'in yokluundan olacak. Lesj e dndke, onun
kendisine hibir ey nermemi olduunu anlyor. Geni bir
boluk, hilik. Bir risk.
Telefon alyor ve Lesje daha sandalyesinden kalkmaya
vakit bulamadan, William koup ayor. " Telefon sana" diyor.
Lesje, .sk solumaktan skm bir gsle, telefonu al
yor.
Bir kadn sesi, "Merhaba" diyor. "Ben Elizabeth Schoei
hof."
Lesje'nn boaz tkanyor. Demek her ey ortay.a kti..
Nineleri onun suunu, kendi zgnlklerini srdrmekte ka
rarllar.
Ama hi de sand gibi deil. Elizabeth onu akam yeme
ine davet ediyor, hepsi bu. Onu ve William' elbet. Eliza
beth, "Gelebilirseniz, Nate de ben de ok sevineceiz" diyor.

173

21 Ocak 1 977, Cuma

ELIZABETH

Elizabeth mzenin turuncu kafeteryasnda Martha'yla le

yemei yiyor. kisi de az yemeye dikkat ediyorkr. orba,
meyveli yourt, ay. Elizabeth yemein parasn demek iin
diretti. Martha da parann yarsn demek iin eski:len yapt
gibi onunla cebellemeye yeltenmedi. ,:Sir yenilgi iareti.
Gerek u ki, burada pek yemek yemezler. Mze kafeter
yasnn hibir zellii yoktur. Bir zamanlar, Martha'nn yk
seli gnlerinde, Elizabeth onun gerek bir tehlike oluturdu
unu sanr ve le yemeklerinde en iyi restoranlarda bulu
malar iin zahmetlere girmekten kanmazd. Elizabeth by
le restoranlarda bilgiliini, en iyi meny semekteki beceri
sini gsterebiliyor, te yandan Martha'y kokteyllerle,' arap
la hafiften bombardmana tutabiliyordu. Martha '.kiye pek
dayankl deildi ve Elizabeth bunu kendi asndan yararl
buluyordu. Kendisi zarif bir tavrla arap kadehinin ucundan
kk yudumlar almakla yetinirken, Martha bir srahi dolu
su arab kafaya dikip sarho oluyordu. Sonu olarak da Na
te'in davranlar, kusurlar hakknda sylemesi gerekenden
ok daha fazla ey karyordu azndan. Martha Nate hakkn
da ne zaman ktleyici bir ey sylese, Elizabeth ban onay
larcasna sallyor, haklsn diye mrldanyordu. Gerekte bu
eletiriler sinirine dokunuyordu, nk onun koca seiminde
ki zevkini yanstyordu. Elizabeth onayladka, Martha'nn
gzleri minnetten yaaryordu. Elizabeth'i sevdiinden deil
elbet. Her ikisi de birbirlerini sevmediklerini biliyorlard .
Pek yaknda Elizabeth Martha'y le yemeine bile gtr
mek zorunda kalmayacak, birer kahve imek yeterli olacak.
Ondan sonra da, Elizabeth diisiyle randevusu olduunu ile
ri srerek ekip gidecek.
174

Elizabeth tabaklar tepsiden alp at p eetenin zeri

ne dizdi. Ama Martha'nn byle inceliklere vakti yok b ugn.
Tepsiden yiyor yemeini, orbasn aprdata aprdata ii
yor. atk kal, kare biimi yz bzm. Koyu renk sala
r prasa gibi. Salarn arkaya doru ekip plastik bir baa
taklidi tokayla kafatasna tokalam. Yz esmerimsi, imdik
lenmi gibi. Elizabeth'in ilk gnlerde uramak zorunda kal
d o kendinden emin, salkl, gl, geni gsl kyl k
zyla ilgisi yok. Buraya Nate'ten yaknmak iin geldi. Sanki
.Nate beyzbol topuyla bir cam krm da, Elizabeth de annesi.
Martha, "Vurdum ona" diyor. "ki gznn tam ortasna.
Sanrm, yapmamalydm bunu, ama yle iyi hissettim ki ken
dimi. Bilirsin, dalaverecinin biridir. Btn o anlayl erkek
numaralarnn altnda. O nunla nasl olup da yaayabiliyor
sun, anlayamyorum."
Bir zamanlar Elizabeth onun bu dediklerine hak verirdi.
Ne var ki imdi birka lks kendisine ok grmyor. Zavall
Nate diye dnyor. yle masum ki aslnda. Sonra, yksek
sesle, "Nate ok iyi bir babadr" diyor. "ocuklarnn stne
titrer. Daha iyisini bulamazsn. Kzlar ona tapyor."
Martha, "Ne bileyim ben" diyor. Vahi gibi krakerinden
koca bir lokma sryor. Krakerin gevrek krntlar tepsinin
iine dalyor. Elizabeth, grgsz, diye dnyor. Ho, hi
bir zaman grgl biri deildi ki. Elizabeth, Martha'nn elin
deki kozlar er ge ortaya karacan hep dnmt. Anla
lan onu olduundan hafife alnt. Elizabeth eftalili your
dunun kapan ayor, iindekileri kayla kartryor.
Martha, biraz o eski kavgaclyla, "Balangta hi anlama
dm senin niin bana o kadar iyi davrandn" diyor. "Beni d
arya yemee falan gtryordun. Anlayamyordum. Yani
demek istiyorum ki, senin yerinde ben olsaydm, bunu yap
mazdm."
Elizabeth, "Byle durumlarda uygar olmak gerektiine
inanrm" diyor.
175

"Ama sonra anladm. Sen bizi denetlemek istiyordun.

Oyun alann denetlemek isteyen bir organizatr gibiydin.
in ok ileri gitmediinden emin o.lmak istiyordun. Doru
mu? Artk syleyebilirsin, her ey bitti nasl olsa."
Elizabeth hafife kalarn atyor. B iraz doru bile olsa,
kendi davranlarnn byle yorumlanmas ho_una gitmiyor.
"Bu biraz hakszlk olmuyor mu, Martha?" diyor. Martha'nn
hemen arkasnda daha ilgin bir eyler oluyor. Lesje Green,
Omurgal Paleontolojisi blmnn mdr Dr. Van Vle
et'le birlikte ieri girdi. imdi tezgah b oyunca ilerleyerek tep
silerine yemek dolduruyorlar. Sk sk birlikte yerler le ye
meklerini. Herkes bunda bir ktlk olmadn bilir, nk .
Dr. Van Vleet doksan yana merdiven dayamtr, Lesje'nn
da evre Bakanl'nda alan gen bir adamla yaad her
kese bilinmektedir. kisinin de bayld kemikler, eski kaya
lar zerinde kendileriyle konuacak baka kimseyi bulama
dklar iin birlikte yemek yiyorlar olaslkla.
Elizabeth ta batan beri Lesj e'y uralmas zor bir in
san olarak grmtr. Tuhaf, bazen bilgilik taslayan, rkek.
biri. Fazla uzmanlam. Elizabeth bugn onu her zamankin
den daha byk bir ilgiyle izliyor ama. imdi dnyor da,
Kasm aynda mzeye yaplan o ziyaret gerekte bir uyaryd.
ocuklar kendilerine mzeyi gezdiren dinozor hanmdan ona
sz etmilerdi. Nate'se hibir ey sylememiti. Elizabeth'e
oraya birlikte gitmeyi nermiti ama olmamt. Nate'in yzndeki. dalgn ifade her gn biraz daha artyor. Eliyle mobil
yalar svazlayp duruyor. Elizabeth yanlmadndan hemen
hemen emin. Neyse, yarn her eyi renecek nasl olsa.
Martha, " Szde birbirimize iten davranacaktk" diyor.
"Ama hi yapmadk bunu, yle deil mi? Yani demek istiyo
rum ki, ikimiz de onun hakknda bol bol konutuk, ama ben
senin hakknda ne dndm hi sylemedim, sen de be
nim iin ne dndn sylemedin. Aslnda ikimiz de d
rst deildik. Sylediklerim do:;u deil ni?"
176

Martha imdi de drstle soyunuyor. Hemen burada,

mze kafeteryasnda, yarrcasna birbirlerine barp ar
snlar isterdi. Elizabeth keke Nate kendisine biraz daha otu
rup kalkmay bilen bir hanm arkada bulsayd diye dnu
yor. Ama avu ii kadar bir av:ukat brosunda alan bir sek
reter parasndan ne beklenebilir ki? Elizabeth'in u anda d
rstle vakti yok. Gerek dncelerini Martha'ya syleme
nin bir ie yarayacan sanmyor. Martha'nn kendisi hakkn
da ne dndn ise zaten biliyor.
Herhangi bir yarta biliyor ki kazanan kendisi olacaktr.
Martha'nn bir tek kelime daarc vardr. Hep kulland
daarck. Elizabeth'in ise iki kelime daarc vardr; Sonra
dan kazand soylu klk, ki bu bir ciladr ama yararldr:
mal, kurnazca, esnek, iltifat. Bunun yansra bir dili daha
vardr; daha eski, daha kat bir dil. Bu dil kibarln, soylulu
un ta te ucundaki sokaklardan, okul bahelerinden kalma
dr. Elizabeth annesiyle babas her ev deitirdiinde bu dili
arpa arpa, bileinin gcyle renmitir.
Bu hzl tanmalar geceleri yer alrd; tank olmasn, ev
sahipleri grmesin diye. Elizabeth annesinin katlanmam el
biselerinin zerinde uyur kalrd. Bunlar eski gnlerden kal
ma ok gzel, narin elbiselerdi. Sonra tuhaf, yabanc yzle
rin1 trensel '8lnavlarn iine dalmak zorunda olduun.u bile
rek uyanrd. Biri onu itip kakacak olursa, iki kat iddetle kar
lk verirdi. Eer biri Caroline' itip kakarsa, Elizabeth ba
n aaya eip dosdoru dmann midesine saldrrd. Bu
yntemle kendisinden daha byk ocuklar, hatta olanlar
bile alt edebiliyordu. Onun gibi ksacak boylu bir kzdan kim
se bylesi bir iddet beklemiyordu. Bazen de yeajlgiye urar
d ama ok sk deil. Genellikle karsna ikiden ok sayda o
cuk karsa yenilirdi.
Annesi, kendine acma bunalmlarnda,n birinde, Eliza
beth'in zerine bulam kanlar elleyerek, "Bir hooligan'a d
nyorsun" demiti. O gnlerde Elizabeth hep kan iinde
177

eve geliyordu. Annesinin bu konuda yapabilecei fazla bir ey

yoktu. O sralar ona dedesi yardmc olmutu. Ama o daEliza
b eth'in babasn dilinden drmez, b oyuna ayyan biri oldu
unu syler dururdu. Sonunda Muriel Teyze duruma el koy
mu, mrnn son gnlerinde onun vasiyetnamesini deitir
mesine neden olmutu. Cenazeden sonra Elizabeth'in annesi
b yle demiti. .
Sonra yine tanmlard, bu kez daha kk bir apartma
na. Annesi, elinde bir eyler -bir aydanlk, bir orap- tai.ya
rak ufack oturma odasnda aresizce dolap duruyor, bunla
r nereye koyacan bilemiyordu. "Bu benim alk olduum
bir ey deil" diyordu, Sonra ba ard iin yatmaya gitmi- ,
ti. Bu kez biryatak vard. Derken, Elizabeth'in babas eve iki
baka adamla birlikte gelmi ve kk kza bir bilmece sor
mutu: Anneleri bir portakal yumurtlaynca, civcivler ne der?

Portakal marmeladna bak der.

Kimse Elizabeth'i gtrp yatana yatrmyordu, ama

kimse yatmaya gitmiyordu zaten. Arada bir babas onu yata
na gtrr gibi yapyordu ama bu, srtnda elbiseleriyle Eliza
b eth'in yatanayatp szmak iin bir bahaneydi yalnzca. Son
ra annesi yeniden kalkyordu ve hep birlikte yine oturma oda
snda oturup iiyorlard. Elizabeth buna almt. Srtmda ge
celii, adamlardan birinin kucana oturuyor, adamn kll te
nine yanan yaslyordu. Adam ona "bebeim" diyordu. D er
ken annesi kk kzlarn odasna gideceini syXeyerek aya
a kalkyor ve babasnn ayana taklyordu. Babas ayan
mahsus oraya uzatyordu, byle eek akalarna baylrd. Ka
rsn yer muambasnn zerinden kaldrrken, kahkahalar
atarak, "Dnyann en gzel kadn!" diye alay ederdi. Eliza
beth o yer muambasnn kestane rengi ve sar, goblen t\lklidi
ieklerini ne zaman istese gznde canlandrabiliyor. Sonra
babas karsnn yanana gevek bir pck kondurur, gz
krpard. br adamlar da glerdi. Elizabeth'in annesi ala
maya balar, ince elleriyle porselen gibi yzn rterdi.
178

Elizabeth bir kez babasna, "Sen bok herifisin birisin" de

miti. br adamlar bunu duyunca bsbtn koyuvermiler
di makaralar.
Babas, "Zavall babacna yle demek istemiyorsun her
halde?" demi, sonra kk kzn koltukaltlarn gdklamt.
Ertesi sabah da ekip gitmiti. te mekandaki kopukluk bun
dan sonra balamt.

Hemen kimse bilmez Elizabeth'in gemiini. Onun bir g

men, bir snmac olduunu bile bilmezler; oysa snmacla
ra zg umutsuz alkanlklar vardr. Nate birazn bilir. C h
ris ise son zamanlarda renmiti. Martha bilmez, krler
olsun.

ki masa teden Lesje onlara doru seirtiyor. Tepsisi tehlike

li biimde yana yatm. Yznde baka bir dnyaya aitmi gi
bi bir ifade var. Olaslkla karanlk dncelere daldn gs
teriyor bu, ama Elizabeth onu hafif bir sara krizi ge_iren biri
ne benzetmekten kendini alamyor. Lesj e oturuyor, o sakar
dirseklerinden biriyle kahve fincann drecek gibi oluyor.
Elizabeth abucak onun giysilerine yle bir deer biiyor. Yi
ne blucin giymi. Eh, giyebilir, blucin giyebilecek kadar sska
nasl olsa. Hem, o yalnzca bir mdr yardmcs. Daha yk
sek mevkide olan Elizabeth'in elbet daha sorumluluk sahibi
biri gibi giyinmesi gerekir.
Elizabeth, " zr dilerim, Martha" diyor, '' Konumam ge
reken biri var burada." Martha'nn szleri azna tklyor, yo
urt kabnn zerindeki kapa amaya koyuluyor.
Elizabeth yumuak admlarla ilerliyor, elini Lesj e'nn
omzuna koyarak, "Lesje" diyor.
Lesj e irkiliyor, bir lk atyor, kan masaya dr
yor. Arkasna dnyor, "A!" diyor.
179

Dr. Van Vleet, "Hi arkadan yaklamayacaksnz ona" di

ye atlyor, "Yllar nce rendim bunu. Trl yollar dene
dim."
Elizabeth, "Ah, ok zr dilerim" diyor. "Yarn bir arya
geleceimiz iin Nate'in de benim de ne kadar sevindiimizi
sylemek istemitim sadece."
Lesje.ban sallyor, en sonunda konuacak hale geliyor,
"Ben de seviniyorum, yani biz de demek istiyorum" diyebili
yor. Elizabeth itenlikle Dr. Van Vleet'e glmsyor, Mart
ha'nn yanna dnyor. Ancak u birka cmleyi syleyecek
kadar onun yannda kalyor: " Seni tekrar grdme .ok se
vindim. Umarm, yaknda yine bir araya geliriz. Kusura bak
mak, gitmek zorundaym, ofiste olmalym. "
Kendini ok soukkanl buluyor. Evet, durumu idare
edebilecek.
Btn leden sonray ofisinde 1.larak geiriyor. Not
lar aldrtyor, birtakm istek formlarn dolduruyor, zerinde
daha ok dnlmesi gereken bir iki zel mektubu daktilo
da yazyor. in Kyl Sanat sergisine kesin evet dediler. im
di bu serginin temellerini atmak gerekecek. Neyse ki, u son
gnlerde in pek gzde bir konu, bu sayede gsterinin ger
ekletirilmesi de kolay olacak besbelli.
Mf:enin kapan saatinden hemen nce, daktilosunun
zerini rtyor, antasyla mantosunu alyor. Bugn gerek
letirmeyi kendi kendisine sz verdii bir proj e daha kald.
Merdivendenyukar kyor, halk darda tutmaya yara"
yan tahta kapdan geiyor, iki yannda madeni ekmeceler
olan koridoru ayor. Chris'in atelyesi. Orada baka bir adam
alyor imdi. Elizabeth kendisine doru ilerlerken adam
masasndan gzlerini kaldrp ona bakyor. Ufak tefek, kelle
meye balam bir adamcaz, Chris'e zerre kadar benzeme
yen biri.
Adam, "Yardmc olabilir miyim?" diye soruyor.
Elizabeth, "Ben Elizabeth Schoenhof' diyor. " zel Proj e180

ler blmnde alyorum. Acaba birka fazlalk krk para

-s var m sizde? Ne cins olursa olsun. Kzlarm bunlarla bebek
lerine elbise yapyorlar da."
Adam glmsyor, ufak krk paralar aramak iin aya
a kalkyor. Elizabeth' e onun adn sylemilerdi, ama bir tr
l aklna gelmiyor imdi. Nagle miydi neydi? renmeli mut
laka: Her blmdeki teknisyenleri tanmak iinin bir paras
saylr. Herhangi bir konuda onlardan yararlanmas gerekebi
lir.
Adam masasnn arkasndaki raflarda duran karmakar
k malzeme ynlarn kartrrken, Elizabeth de evresine
baknyor. Oda deimi, yeniden dzenlenmi. Zaman bura
da akmadan duramam, hibir ey donup kalmam. Chris
kesinlikle gitmi. Elizabeth onu geri getiremez. lk kez ola
rak, geri getirmeyi istemediini fark ediyor. Daha sonra bu
min iin Chris onu cezalandracak, buna kuku yok, ama u
anda Elizabeth ondan kurtulmu durumda.
Elizabeth, elinde bir avu d olusu krpk krkle, ar ar
merdivenden iniyor. Krntlar. te Chris'ten btn geriye
kalan bu. Elizabeth artk onu bir btn olarak bile anmsaya
myor. Kapya varnca krkleri antasnn iine tktryor,
sonra St. George'a giden metroya biniyor, oradan da Castle
Frank' e yollanyor. Sra kemerli kprnn tam ortasna gelin
ceye kadar yryor. Kprnn altnda karn rtm olduu
kk koyak ve hzla gid"en oto.mobiller grnyor. Muriel
Teyzesi gibi Elizabeth de gmme trenlerinin gerekliliine
inanr. antasn ayor ve krk paracklarn birer birer bo
lua atyor.

181

22 Ocak 1977, Cumartesi

LESJE

Lesj e Elizab eth'in oturma odasnda oturuyor, iinde kusur

suz bir kahve olduunu sand fincan sol dizinin zerinde
zorlukla dengelemeye alyor. Sa elinde iinde B enedicti
ne likr ve konyak karm olan yar dolu bir iki kadehi tu
tuyor. Nasl olup da b yle elinde sv dolu iki bardakla kala
kaldm kendisi de bilmiyor. stelik bunlar koyabilecei
bir yer de yok. Bardaklardan birinin -olaslkla ikisinin bir
den- iindekileri Elizabeth'in mantar rengi halsnn zerine
dkeceine hemen hemen kesin gzyle bakyor. Umutsuzca
oradan kap gitmeyi dlyor.
Gelgelelim, tekilerin hepsi bir oyundur tutturmular,
Kanadal bir yazarn bir romannn adndan esinlenerek, iin
de "geyik" szcnn getii roman adlar uyduruyorlar.
Evet, yazarn Kanadal olmas art. Grne baklrsa, bu
da oyunun bir paras.
Elizabeth, "Ben ve Geyiim" diyor ve odadaki herkes ka
tla katla glyor.
Eski Yunan ve Roma blmnd'eki adamn CBC'de al
an kars, "Bir G eyik akas" diye atlyor.
Ad Philip olan adam, "Tanr'nn Geyii" diye karlk ve
. riyor. Elizabeth glyor ve Lesje'ya biraz daha iki isteyip is
temediini soruyor.
Lesje, "Ben iyiyim" diye karlk veriyor. Bunu crtlak
bir sesle deil, mrlt gibi sylediini umuyor. Bir sigaraya fe
na halde gereksinim duyuyor ama iki eli .de dolu. Lesj e ro
man okumaz, tekilerill -Nate'in, hatta arada bir William'n
o denli kolaylkla syleyiverdikleri roman adlarnn bir tekini
bile bilmiyor. O na kalsa, Yitik Geyik derdi, ama bu da Kana
dal deil.

182

Btn yemek b yle geti. Elizabeth, "Birka arkada ge

lecek, o kadar" demiti. " Giyinmeye falan gerek yok." Lesj e
da buna gvenerek, pantolonunun zerine uzun bir kazak ge
irip gelmiti. Oysa br iki kadn elbise giymiler. Elizabeth
naslsa karalara brnmemi bugn. Kuruni, bol bir ifon el
bise giymi; bu da onu daha gen ve olduundan daha ince
gsteriyor. Kolye bile takm. Bir zincir, ucunda gm bir
balk var. br kadnsa akc morlar iinde. Lesje uar, izgi
li giysileriyle kendini on iki yanda hissediyor.
Bu akam yemeinden nce Nate'i ancak bir kez grebil
di. Umutsuzluk iinde onun evine telefon etti. Telefona ocuk
lardan biri kt.
"Bir dakika." Damdan der gibi. Yere den telefonun
tok sesi. Masadan kaym olsa gerek. Bir bart. "Baba, tele
fon sana!"
Lesje'nn oturduu apartmann altndaki kk, kafede
bulumaya karar verdiler. Tehlikeli bir ey bu. Ya Williamg
rrse?
Bulutuklarnda Lesje, fkeyle, "Elizabeth niin bizi ye
mee aryor?" diye sordu. Artk sznden cayamazd, g
ln olurdu bu. William'a kar da tuhaf olurdu. Ho, en ba
tan hayr deseydi bile, gln olacakt ya.
Nate ekine ekine onun elini tutuyordu. "Bilmiyorum"
diye karlk verdi. "Elizabeth'in yaptklarna amaktan vaz
getim bir sredir. O nun neyi neden yaptn hi bilmem."
Lesje, " yerinde de yle sk fk bir dostluumuz yok"
dedi. "Aramzdakileri biliyor mu yoksa?"
Nate, " Olaslkla" dedi. "Seni yemee aracan bana
nceden sylemedi. arma falan da diyemedim b u yzden.
Sk sk onu bunu arr, ya da arrd. " .
"Yoksa sen mi syledin ona?" Lesj e'nn aklna birden Na
te'in bunu yapabilecei geldi.
Nate, " Tam saylmaz" diye karlk verdi. "Sanrm, bir183

ka kez senden sz ettim. Seni ok dnyorum; Belki bun

dan kukulanmtr. ok aklldr."
"yi ama, bilse bile, niye beni yemee arsn?" Bu, Les
je'nn yapaca son ey olurdu. William'n eski kz arkadal
rndan biri -bir di teknisyeni- ikide bir mz gidip bir yer
de birlikte yemek yiyelim diye tutturuyor. Lesj e de srekli ve
to ediyor bunu. .
Nate, "Sanrm, seni yle yakndan incelemek istemi ol
mal" dedi. " Kayglanma, greceksin, her ey yolunda gide
cek. Sana bir ey yapmaz. Yemei beeneceksin, can istedi
mi Elizabeth harika bir adr."
Lesje bu konuda bir ey syleyebilecek du.rumda deil.
Kaygdan, kuruntudan ylesine fel olmu ki, azndakileri bi
le zor bela ineyebiliyor. Tabandaki Boeufbourguignon de
il de kum olsa bile fark etmeyecek. Elizabeth Lesje'nn taba
nda brakt ok miktarda yemei sevimli bir tavrla grme
mezlikten geliyor. lk yemek b oyunca Lesje'ya Omurgallar
Faleontolojisi'yle ilgili, zerinde iyi bilgi edinilmi soru so
ruyor. Lesje beceriksizce yantlar veriyor. Elizabeth de konu
yu deitirerek Eski Yunan ve Roma b lmndeki adamn
karsyla CBC zerine dedikodu yap maya koyuluyor.
Tatl yenirken, Elizabeth btn dikkatini William zerin
de topluyor. WiUiam'n evre Bakanl' ndaki iini byleyi
ci ve ok yararl bulduunu sylyor. "Galiba enmeden b
tn eski ieleri, gazeteleri falan toplayp o eylere . . . o zel
p kutularna koymaj.ym" diyor. William honut bir tavrla
ona sylev vermeye giriiyor, Elizabeth bu dediklerini yap
mazsa dnyay bekleyen ac sondan dem vuruyor. Elizabeth
uysal uysal onu onaylyor.
Bu arada Nate arka planda dolanp duruyor, sigarann bi
rini sndrmeden tekini yakyor, sarholuk belirtileri gs
termeksizin srekli iiyor ve Lesj e'yla gz gze gelmekten ka
nyor. Bir yandan da tabaklarn temizlenmesine yardm edi
yor, arap dolduruyor. Elizabeth ona b oyuna tatllkla direk184

tifveriyor. " Sevgilim, bana ince uzun bir servis ka getirebi

lir misin?" "Sevgilim, hazr oradayken, kahvenin altn aabi
lir misin?" Lesj e bezeli tatlsnn ularn kemirerek oturuyor,
keke ocuklar burada olsayd diye dnyor. Hi deilse k
zarp b ozarmadan, laf gevelemeden konuabilecei birileri
olurdu o zaman. Patavatszca bir gaf yapmaktan, azndan in
tiharlar ya da otel odalaryla ilgili bir ey karmaktan kork
mazd. Ama ocuklar geceyi geirmek zere arkadalarnn
evine gnderilmi. Elizabeth, "nsan ocuklarn ne kadar se
verse sevsin, arada srada biraz serbest kalmak, kendi yatla
ryla olmak istiyor" diyor. Sonra, dosdoru Lesje'ya bakarak,
" Nate b enim gibi dnmyor" diye ekliyor. "O ocuklarna
ok dkn bir babadr. Gnn yirmi drt saati ocuklaryla
olmak ister. Doru deil mi, sevgilim?"

Lesj e'nn, "Habire ona sevgilim deyip durma!" diyesi geli

yor. "Beni aldatamazsn." Ama bir alkanlk bu besbelli. Ne
de ol:a tam on yldr evliler.
Elizabeth bunu da vurgulamaktan geri kalmyor. Btn
gece Nate'in en sevdii yemekleri, Nate'in en gzde araplar
n, Nate'in giyini konusundaki tuhaflklarn sayp dkyor.
Elizabeth onun daha sk sa tra olmasn istiyormu, eski
den trnak makasyla kendisi dzeltirmi onun ensesindeki
salar, ama Nate bir trl rahat durmad iin artk yapam
yormu bunu. Derken, Nate'in evlendikleri gnk halinden
sz ediyor ama bir aklama yapmyor. Odadaki herkes, Eski
Yunan ve Roma ifti de iinde olmak zere, bu yky bilir gi
bi grnyor. Elbet Lesj e'nn, bir de William'n dnda. O s
rada William banyoda. Lesje, "Keke imdi ben de banyoda
olsam" diye dnyor.
wmam piposunu karyor. Genellikle bakalaryla bir
likteyken yapt yapmack bir j est bu. "Ben daha iyi bir oyun
biliyorum" diyor ve oyunu aklamaya balyor. Ne var ki her
kes pek karmak buluyor bu oyunu.
185

Bunun zerine, Eski Yunan ve Roma kadn, "Hadi can

kurtaran kay oynayalm" diye atlyor.
Nate, "Daha likr isteyen var m?" diye soruyor, "Ben
kendime bir viski alacam. Bana katlmak isteyen var m?"
Elizabeth, "Harika! " diyor. Sonra bu oyunun ok basit ol
duunu sylyor. " Hepimiz bir cankurtaran sandalnn iinde
yiz. Yiyecek bitmek zere. Yapacanz ey, tekilerin hepsi
ni sandalda kalmanz gerektiine inandrmak. Bylece, deni
ze atlmaktan kurtuluyorsunuz." Sonra bu oyunun psikolojik
adan pek ok eyi aa kardn sylyor.
Nate, damdan dercesine, "Ben tekilerin iyilii iin
kendimi feda etmeye hazrm" diyor.
Elizabeth, yalandan kalarn atarak, "A, Nate hep by
le yapar" diyor. "Bir Quaker olarak yetitirildiinden olsa ge
rek. Gerekte ise beni.rahat brakn demek istiyor."
Nate, "niteryen" diye dzeltiyor. "Bence bu anlamsz,
kt bir oyun."
Elizabeth, "te onun iin ad cankurtaran sandal ya" di
yor. "Peki, yle olsun, Nate'i sandaldan attk. Brakalm, k
p ekbalklarnayem olsun. Kim balamak istiyor?"
Kimse istemiyor, bunun zerine Elizabeth kat peetesi
ni yrtp kura ektiriyor.
Eski Yunan ve Roma adam,. "Eh, anlald" diyor. "Ben
Mors alfabesini bilirim. Kurtulmamza yardm edebilirim. Ay
rca ellerim ok beceriklidir. Issz adaya vardmzda, hepi
miz iin bir snak yapabilirim. Sonra, iyi bir musluk tamirci
siyim. Yani aletleriyle alan bir adamm." Glmsyor. " Ev
de ie yarar bir erkek bulunmas iyidir."
Elizabeth'le CBC kadn glyorlar ve onun sandalda
kalmas gerektiine karar veriyorlar.
Sra imdi Elizabeth'te. "Ben mthi bir aym" diyor.
"Ama bundan da nemlisi, ok gl bir yaama igdm var
dr. Eer beni 'sandaldan itip denize atmaya kalkrsanz, en
186

azndan birinizi de kendimle birlikte denizin dibine srkle

rim. Ne dersiniz?" Sonra, "Zaten bu sandaldan kimseyi atma
mza da gerek yok bence" diye ekliyor. "Bana kalrsa onlar
saklayalm, sonra da yiyelim. Hadi, Nate 'i sandala ekelim!"
Nate, " B en millerce uzaktaym" diyor.

CBC kadm, "Elizabeth tehdide ba vuruyor" diye atl

yor. "imizden herhangi biri ayn numaray yapabilir. B ence
ona kulak asmamalyz. Ama uzun vadeli bir plan dnyor
sak, b ence Elizabeth'i deil, beni kurtarmalsnz. Eliza
beth'in ocUk dourma ya gemi saylr. Eer bir koloni
kurmak istiyorsak, bebeklere ihtiyacmz var."
Elizabeth bembeyaz oluyor. "Eminim, kendimi sksam,
birka tane daha dourabilirim" diyor.
CBC kadn, neeyle, "Pek sanmam" diye karlk veri
yor, "Hadi, hadi. Liz, bir oyun bu, o kadar. "
Elizabeth, "Lesj e?" diyor. "Hadi bakalm, denize dp
boulma sras sende."
Lesj e azn ayor, sonra yine kapatyor. Kpkrmz ke
sildiini hissediyor. Bunun yalnzca bir oyun olmadn, bir
tr meydan okuma olduunu biliyor. Yine de, sa kalmasna
izin verilmesi iin tek bir neden bile bulamyor. yi bir a de
il, hem piirilecek pek bir ey de yok zaten. Snaklar yapa
maz. CBC kadn bebekleri kulland, Lesj e'nnsa leen kemi
i dardr, douramaz. yleyse baka ne ie yarayabilir? Bildi
i, iyi bildii eylerin hibiri sa kalmas iin gerekli deil.
Hepsi Lesje'ya bakyorlar imdi. Lesj e'nn akl iyice ka
rm durumda, vakit uzayp da bir yant veremedike bs
btn utanp sklyor. En sonunda, "Eer b irtakm kemikler
bulursak, bunlarn kimin kemikleri olduunu size syleyebili
rim" diyor. Sanki kemiklerin tarihi kendisinden ve be me
raklsndan bakasn ilgilendirirmi gibi. Bir tr aka yapma
ya yeltendi ama beceremedi, esprili bir hazrcevaplk rnei
veremedi. "zr dilerim" diyor, sesi fslt gibi. Dikkatle finca
nn, sonra iki kadehini bej halnn zerine koyuyor. Ayaa

187

kalkyor, dnyor, ayann yanyla fincana dokunuyor, oda

dan dar frlyor.
Nate'in, "Bir bez getireyim" dediini duyuyor.
Kendisini Elizabeth'in b anyosuna kilitliyor, Elizabeth'in
o garip esmer renkli sabunuyla ellerini ykyor. Sonra oturu
yor, gzlerini yumuyor, dirseklerini dizlerine dayyor, elleriy
le azm rtyor. Konyakla kark likr dokundu anlalan.
Gerekten de bu denli zarafetten yoksun, bu denli deersiz bi
ri mi o? Aacn tepesinden kocaman gzl, kua benzer bir
Ornithomimus'un fundalkta koarak kk bir proto-meme
liyi kovalayn seyrediyor. Salarn, kllarn bymesi, canl
yavru dourmak, onlar b esleyip bytmeyi renmek ka
yl ald acaba? Drt gzl yrein gelimesi iin ka yl geme
si gerekti? Hi kuku yok, bunlar nemli eyler; hi kuku
yok, Lesje'nn bildikleri onunla birlikte yQk olup yitmemeli.
'
ncelemelerini, aratrmalarn srdrmesine izin verilmeli;
burada, bu ilksel kozalakllar ve ananas gvdeli Siklat aala
r ormannda.
Saduyusuna tutunmaya alarak, herkesin belli sayda
kemii vardr, diye dnyor. Kendi kemikleri deil, baka
birinin kemikleridir bu:iar. Bu kemiklerin adlandrlmalar
gerekir, onlara ne diyeceinizi bilmelisiniz, yoksa nedir ki ke
mik dediin? Yok olup gider, kendi anlamndan yoksun kalr.
Hem sonra bu kemikler b elki d e sizin iin saklanmamtr,
olur ya? Onlar adlandramazsn, saylar ok fazladr, dnya
onlarla dolu, onlardan yaplm, bu nedenle hangisini seece. ini iyi bilmelisin. Daha nce yaayp gm olan her ey ke
miklerini senin iin ardnda brakmtr, sran geldiinde sen
de kendi kemiklerini bakalarna brakacaksn. . .
te Lesje'nn btn bildii bu, hani dedikleri gibi b u
onun alan. Gerekten de bir alan gibi, onun iinde yryebi
lir, evresinde dolaabilir ve ite alanmn snrlar bunlardr .
diyebilirsin. Lesj e dinozorlarn yaptklar eylerin ounu ni
in yaptklarn biliyor; geri kalanlar iinse mantkl sonular
188

karabilir, eitim grm kafasyla tahminler yrtebilir.

Ama alan tarihinin kuzey snrna ulat bile, her yan sis b
rmeye balad, Uzak grl olmak gibi bir ey bu. Ta rak
taki gl, kumsallar, orada gnelenen yumuak srtl Sauro
p o dlar ay nda ak seik grebiliyor. Kendi eli ise bula- .
nk. Niin aladn bilmiyor rnein.

189

22 Ocak 1 977, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabethyatanda uzanyor, kollar iki yannda, ayaklar bir

birine bitiik. Sokak lambalarndan szlen zayf k, bambu
storlarn arasndan izgili izgili geliyor, ubuklar halinde du
varlara dyor, rmcee benzer ieklerin zerinde krla"
rak hibir eyi tutmayan, yakalayamayan kvrk el parmakla
rna dnyor. Pencere alttan biraz ak; frtna penceresi
nin erevesindeki delii rten lata kaldrlm, souk ha
vay ieri geiriyor. Elizabeth uzanmadan nce at bunu, te
miz havaya ihtiyac vard.
Elizab eth gzleri ak yatyor. Odasnn hemen altndaki
mutfakta Nate'in tabaklar topladn duyuyor. Nate'in varl
n fark edince, onu zihninde gerisin geri itiyor. Karanlk ta
van delip badana tabakalarnn, kirilerin, ypranm mu
ambann iinden teyi grebiliyor. Kendisi, aptal kadn, ok
tan deitirmeliydi bu mavi kareli muambay. Elizab eth'in
gzleri kiraclarnn uyumakta olduu yataklar geiyor: Bir
anne, bir baba, bir ocuk; bir aile. O radan, kiraclarn yatak
odasnn pembe tavanndan, at kirilerinden ve yamal, ya
mur szdran atdan geerek havaya, gkyzne, kendisi ile
hilik arasnda hibir eyin olmad yere kyor. Parlak gaz
lardan mahfazalar iindeki yldzlar yanp duruyorlar. B o
luk korkutmuyor artk onu. Orada insan yaamadn bili
yor.

Nereye gittin? O tahta kutunun iinde deilsin. Eski Yunanl

lar bedenin btn paralarn bir araya toplarlarm; yoksa
ruh yeryznn st tabakasndan kurtulup uamaz, mutlu
adalara ulaamaznu. Bunu Philip syledi bu gece: Boeuf
190

bourguignon ile zencefil soslu ikolatal mereng arasnda. Son

ra acele konuyu deitirdi; cenaze gelenekleriyle ilgili eyler

sylememesi gerektiini anmsaynca utanmt. Glmse
dim, glmsedim. Elbet, kapal bir tabuttu. O nu kuru buz
iinde, souk kristallerin iinde, kaskat kesilmi durumda
gemiyle kuzeye gnderdiler. Bir D rakula filmindeki gibi sis
ler yaylyordu tabutundan. Bu gece bir eyi unutmu oldukla
rn dndm. Onun bir blmnn arkada kaldn unut
mulard.

Elizabeth kprdayamyordu. Neyse ki Nate vard yannda,

onu bir taksiye koyup trene gtren de oydu. Elizabeth taksi
de bir kaya paras gibi kprtsz oturmutu yol b oyunca.
Thunder Bay'e varnca o berbat otobse binmiti. English Ri
ver. Bir yanda Upsala, br yanda Bonheur, karda Osaqu
an. Chris ikide bir bu adlar syler, English River'da doma
nn ve yaamak zorunda kalmann yakkszlyla ac ac
alay ederdi. skoyallar, Franszlar, Hintliler hala, " u ngi
lizler yok mu!" diyorlard. Dmanlar, yamaclar, soyguncu
lar. Elizabeth de ite o ngilizlerden biriydi.
Elizabeth kilisede arka sralardan birine oturmu, baka
lar diz ktke diz km, ayaa kalktka o da kalkmt.
Bu arada Chris, evresi birka iekle kuatlm, trene kat
lanmt. Neyse ki tren ngilizceydi de Elizabeth sylenenle
ri anlayabiliyordu. Hatta, biraz deiik biimde de olsa,
Rab'bin Duas'n bile okumulard: Bakalarnn hakkn i
nediimiz, gnah ilediimiz iin bizi bala. Elizabeth gen
ken, bunun bakalarnn malna tecavz anlamna geldiini
sanrd. O hi b yle bir ey yapmamt. Onun iin de ba
lanmaya ihtiyac yoktu. Nasl ki, biz de bize kar gnah ile
yenleri balyorsak. Muriel Teyze sokak kapsn aar, bah
ede kouan ocuklara, "Defolun abuk o imenlikten!" diye
haykrrd. Yal papaz kilisedeki ahaliye dnerek kadehi eliy191

le havaya kaldrm, yznde tatsz bir ifadeyle bir eyler m

rldanmt. Latincesi daha iyiydi, besbelli papaz da byle d
nyordu.
Onu bir yol kavana gmp zerine bir ha dikmemi
lerdi ama. Kazayla lm. Omular dk, balar yerde. Ch
ris'in annesi, yznde gerek bir peeyle, karalara brn
m,. n srada oturuyordu. br ocuklar Elizabeth onlar
olduklarn tahmin etmiti - annelerinin yanna sralanmlar
d.
Daha sonra evde kahve iilmiti. Komular kurabiye ge
tirmilerdi. O kk, kuzeye zg kulbelerden biriydi ev.
Bir kaya zerine kurulmutu. Pasta gibi pembe, mavi renk
lerdeydi. evresi koyu renk ladin aalaryla kuatlmt. e
risi Eato:i: Katalou'ndan smarlanm mobilyalarla denmi
ti. Pencerelerdeki ypranm krmal p.e rdeler bir kar ksa
geliyordu. Her ey Elizabeth'in tahmin ettii gibiydi. Ch
ris'in babasnn zenli ngilizcesi, annesinin zntden, ken
dfoi skmaktan sarkm esmer yz. Biz ona bir frsat verilsin
istiyorduk. yiydi. O her zaman akll bir ocuktu. Eitim gr
mt, on ikinci snf bitirmiti, iyi bir i bulmutu. Eliza
beth dnyor: Yalan! Onu siz attnz evden. stediinizi yap
madn grnce onu kyasya dvdnz, hemen u sundur
mada. Biz birbirimize p ek ok ey anlatt. ,!,>._

Chris'in annesi, "Siz onun arkada mydnz? Kentten,

yle mi?" demiti. Sonra Elizabeth'in korktuu bana gelmi
ti. Kadn peesini geriye frlatp irkin dilerini gstermi, o
kara suratm Elizabeth'e yaklatrm, salar ylanlara d
nmt: Onu sen ldrdn!

Gerekte ise Elizabeth trene kadar bile gidememi, hat

ta taksiye binememiti. Chris onun yardm ya da su ortakl
olmakszn, yok olup yitmiti. Elizabeth'in bildii kadary
la, Chris'in annesiyle babas -eer hfila yayorlarsa- Eliza
beth'in adn bile duymamlari:h. Ayrca, Elizabeth'in hayal
leri de batan baa yanlt. Chris ilk bata ona srrn am,
192

yar Hintli yar Fransz olduunu ima etmiti. Metis, yani u

efsanevi melezlerdendi. Arkaik, doutan oral, Elizabeth gi
bi deil, orann gerek yerlisi. Chris'in zgnl hakkyla
kazanlmt. Chris onu kmsyor, teninin beyazlna, gali
ba da soylu kanna dudak bkyordu. Onunla deir gibi sevi
iyordu ve Elizabeth onun kendisini ezmesine izin veriyordu.
Baka trl olsa asla yapmazd bunu. Derken, bir leden
sonra, Chris'in dumanl yatanda tkenmi, ii boalm gibi
yatarken, tehlikeli itiraflar lkesinde buluvermilerdi kendi
lerini. Elizabeth'in alnm ocukluu, alk, taranmam sa
lar, annesinin szde aresizlii. Annesi, "Kimseye gpta etme"
demiti. " nce iin iyzn ren. Hadi imdi anlat."
Alacakaranlkt, perdeler kapalyd. Chris'in eli Eli.za
beth'in plak omzunda halkalar izerek dolayordu. lk kez
olarak Chris ona kendinden bir ey verecek, gizini aa vura
cakt. Bu onun iin hi de kolay deildi. Chris'in almak iin
gsterdii aba Elizabeth'i irkiltmiti. stedii bu deildi.
Ona, "Savunma mekanizmalarn bir an bile brakma" demesi
gerekirdi. "Yoksa, nasl savunacaksn kendini?"
Gerek u ki, Chris yalnzca eyrek Franszd ve Hintli
likle hi ilgisi yoktu. Geri kalan Finli ve ngilizdi. Annesinin
ad Robetson'd. Romantik olacak kadar yoksul bile deildi
ler; bir ttnc dkkan iletiyorlard; iyi olann, tekini de
il. Evet, dayak yedii doruydu, ama sylediinden ok da
ha az dayak yemiti. Yoksa bu, Elizabeth'in dikkati dalma
ya balad sralarda m olmutu? Elizabeth bu denli acma
sz, bu denli snop muydu? Olaslkla.
yleyken, o ay yzl anneye ne yant vereceini bileme
miti. Yakndan grnen bir ay gibi souk, periand kadnn
yz. Elizabeth, kimbilir ka k.ez "hayr'' demiti. Chris bunu
ktlnden, ar gururundan yapt. Hepsi kendi kabaha
tiydi. Olanlarn nedeni ben deilim.
imdi, en sonunda, Elizabeth dnecek, merak edecek
hale geldi: Ya baka trl olsayd? Ya Chris'i yalnz braksaY:
d? Btn o esriklik, kendJ iine akan o enerji bitmi, tken193

mi olacakt zaten. "Acaba artk krk p aralar bulunur mu

sizde? Kzlarm bunlarla beb eklerine elbise yapyorlar da. "
Elizabeth Chris'e, ardnda hibir ey brakmam, verecek
hibir armaan kalmam olan Chris'e ne yaptn biliyordu
elbet. O sevilmek, ayn zamanda nefret edilmek ve hep mer
kez olmak istiyordu. Onda Chris'in ok istedii bir ey vard:
Elizabeth nasl davranacan, hangi atal kullanacan, ne
yin neyle yakacan bilirdi. te Chris dnyann bir kesimi
zerinde etkili olan bu gc istiyordu ondan. Topu topu iki
boyunba vard, biri yeil, biri mor. Bunlarn hibiri olmaz
d. Elizabeth, " Bir tirt giy, daha iyi" demiti ona. Oysa bunu
yapmamas gerekirdi.
Evet, Elizabeth'te bu g vard. Chris'in bu gc grme
sine, ellemesine izin vermiti. Chris'in kendi yetersizliini an
lamasna izin vermiti. Kendisi ise ok ey vaat ediyordu. . . Sa
hi, ne vaat ediyordu? Bir deiim, omza yle bir dokunu,
valyelik payesi. Sonra Elizabeth kendini birlen ondan ek
mi, Chris'in kendisi iin sadece bir tatil olduunu ona belli
etmiti. Bir tatil brorndeki gzel bir resim, bir hindistan
cevizinin kafasn bayla uuran petamall adamd o. Dzi
nesi bir metelie. Chris'i rlplak brakmt.'
Elizabeth, ben ona erkeklerin kadnlara d avrand gibi
davrandm, o kadar, diye dnyor. Birok erkein birok
kadna yaptn yaptm ona. Chris'in katlanamad buydu i- .
te. En sonunda acma m duyuyor ona, yoksa kmseme mi
bu?

Aa katta Nate gm sofra takmlarn bulak makinesi

'nin plastik sep etine yerletirmeden nce sudan geiriyor. Eli
zabeth bu sesi sk sk duyduu iin tanr. Gzlerini yldzlar
dan teye eviriyor, aaya, yere bakyor. Nate ayaklarn s
rye srye d olayor mutfakta, aznda bir sigara izmariti,
melankolik bir d iinde yitmi gibi. Dalgn bir hali var, z
lem ekiyor. Bu geceki yemek boyunca Elizabeth oriu seyret194

ti. Ne tatsz bir yemekti, hele o salon oyunlar. . . Elizabeth her

eyi ak seik gryor. Nate ak, hem de o zrafaya. Kahve
sini de halya dkt. Elizabeth'in haly gtrp buharla te
mizletmesi gerekecek. Lesje bir soytar. u var ki, beceriksiz
liine, sakarlna, dengesizliine karn, daha gen bir kadn
o. stelik Elizabeth'ten ep eyce gen bir kadn. Elizabeth bu
nu pek aalk buluyor. Yorucu, usandrc, nceden sezinle
nebilen bir ey. Nate'in ona srlsklam ak olduunu kim
grse anlar. Elizabeth ona izin verecek, ilgi gsterecek, yar
dmc olacak ve bekleyecek. Daha nce de byle eyler oldu,
Elizabeth bunun da stesinden geleceini biliyor.
(Ama baka bir ses, "Sana ne, ne karyorsun?" diyor.
"Neden brakmyorsun onu gitsin? Neden urayorsun onun
la?")
Bir ey daha var, imdi fark ediyor bunu, tehlikeli bir
ey. Eskiden Nate korunmak isterdi. inden geebilecei, ar
dndan kapayabilecei, kap gibi bir kadn isterdi. Elizabeth
bir kafes, Nate bir fare, Elizabeth'in yrei katksz peynir
olabildii srece her ey iyiydi, gzeldi. Elizabeth biliyor ki,
Nate umutsuz bir duygusaldr; Elizabeth onu sallarken, uzun
burnuyla karanl koklayan, Toprak Ana'nn kr sandr.
Sanmam ki aa kadar gzel bir iir olsun. Elizabeth bu oyu
nu srdrmeyi braknca, Nate Martha'y bulmutu. Martha
bu oyunu Elizabeth kadar iyi kivramamt.
Ne var ki, b u kez Nate korunmak deil, k orumak istiyor.
Elizabeth onun bann tepesine, ensesine, ellerinin devinimi
ne bakyor ve bunun byle olduunu anlyor. Nate kendisi an
lamasa bile.
Elizabeth dorulup yatan iinde oturuyor. Bacaklarn
da, parmaklarnda teller yor, duvarlar glgeleriyle birlikte
yine yerli yP.rine geliyor, yer demesi orada, tavan dzeli
yor. Mekan .Elizabeth'in evresinde bir kp, kendisi en ota
da. Korunacak, savunulacak bir ey var.
Yerinde kal, Nate, bu samala gz yummayacam.

195

22 Ocak 1977, Cumartesi

NATE

Nate zgn zgn tabaklar st ste koyuyor. Bu bir kural.

Elizabeth yemek piirdi mi, bulaklar :Nate kaldrr. Pek
ok kuraldan, alt-kuraldan, ek-vasiyetnameden, ek-szden,
yanli-doru cetvelinden biri. Elizabeth'le birlikte yaamak
bu tr karmak yasalara boyun emeyi de ieriyor. Bzlar
hi aza alnmad iin anlalmalar daha da zor. Nate dik
katsiz, dalgn bir yaya gibi, ancak bu kurallardan birini ine
dii vakit kuraln farkna varyor; darbe kendisine vurunca,
ddk tnce, ulu el yere inince. Yasalar bilmemek zr de
ildir. Nate Lesje'nn yasalar, kurallar yoktur herhalde diye
dnyor. .
Kendisini eilmi, banyo kapsndaki anahtar deliinden
ieriye fsldarken hayal ediyor. Seni seviyorum. Deimez h
km. Lesje yarm saattir o kapnn ardnda, kendisini bir bari
katn ardna snr gibi banyoya kapatt. Nate onun kendi se
sini iitip iitmeyeceinden emin deil ama fark etmez. Les
j e'nn neden bozulduundan da emin deil. Gen kadn kap
ya doru seirtirken Nate onun yzn grd. Ardnda, hal
nn zerindeki kahve lekesi gitgide yaylyordu. Ama sorun
bu deildi.
Nate, banyo kapsndan geip ona ulamak, onu avut
mak isterdi. Gidip kapy tkrdatmay dnm, sonra cay
mt. Ya asayd Lesj e kapy? Aralarnda hibir duvar yok
ken Nate onu sevdiini syleseydi, bir eyler yapmas, hare
kete gemesi de gerekmez miydi? Buna niyeti olsa bile. Byle
bir ey yapsayd, Nate kendisini hb.vada, henz hayal bile ede
medii bir gelecein iine frlam durumda bulurdu. Eliza
b eth'se ardnda brakt somut dnyada olurdu, her zaman:
ileri srd gibi. Koyu renk bir hamak. Elizabeth'in yann196

da duran ocuklarn yzleri iki solgun oval. Nate'ten gitgide

uzaklatrlyorlar.
Nate onlar dnyor. u anda arkadalar Sarah'mn
yedek yatann zerinde grltyle zplyor, karanlkta kah
kahalarn b omaya alyorlar b esbelli. Yzleri her gnk
yzleri deil ama. Nate onlarn iki kk portresini grebili
yor ancak. Gm ereveli p ortreler bunlar, kzlar doum
gn elbiselerinin iinde. Hafife renklendirilmi siyah beyaz
bir fotorafn l renkleri. Elizabeth'le onun b yle portreleri
yok. ocuklarn devinimleri dondurulmu, durdurulmu gi
bi. Tunlamlar sanki. Onlar domadan nce Elizabeth'le
ikisinin yaam neye benziyordu, Nate anmsamaya alyor
ama anmsayamyor. Gerisin geri ancak Elizabeth' e kadar gi
debiliyor: Gnler dolana kadar yuvarlanr gibi yryn,
sonra, en sonunda, Nate'in bu olay nedeniyle satn ald oto
mobilden ar bir ktle halinde iniini, p elerininin iinde iki
bklm duruunu anmsyor Kendisi ise kayglyd, kork
mutu. O zamanlar babalar doum odasna almazlard. Nate
onu hastanenin hasta kabul blmne gtrmt. Hemire
Nate' e b eenmez bir bak frlatmt: Yaptn beendin
mi? Nate Elizabeth'i bir koua yerletirmi, o kaslp gever
ken oturup b eklemi,,. onu tekerlekli bir sandalyeyle koriqor
dan doum odasna gtrlerini seyretmiti. Elizabeth kori
dorun ucunda gzden yitmiti. Doum uzun srmt. Nate
kendini kuruni vinil kapl bir koltua brakm, aznn do
nuklatn duyumsayarak, Sports lllustrated ve Parents der
gilerini okumaya koyulmutu. Can fena halde iki istiyordu,
hastanede bulabilecei tek iecekse makinede yaplm kah
veydi. Kaplarn ardnda, Nate'in yaamn iki dakikada sona
erdirebilecek depremler oluyor, seller, taknlar, kasrgalar
srp gidiyordu. Ve kendisi bunlarn dna itilmiti.
evresinde makineler vzldyordu. Nate uyuklamaya
balamt. Biliyordu, aslnda kayglanmas, ayn zamanda
mutlu olmas gerekirdi. Ama, bunun yerine, ya ikisi de lrse
197

diye dnrken bulmutu kendini. Karsndan ve ocuun

dan yoksun kalm gen baba bir mezarn banda duruyor,
zntden donmu. Bir zamanlar ylesine canl, duygulu
olan, ezilmi kr iekleri gibi kokan kadn, sonsuza dek kal
mak zere top ran iine indiriliyor; kucanda set rengi l
domu bir bebek tutuyor. Nate bir yolda, rasgele bir yolda
sendeleye sendeleye yryor. Yrei krk, yklm adam.
En sonunda ieri girmesine izin verdiklerinde, doum
olay bitmiti. Daha nce bir b ebek olmayan yerde imdi bir .
bebek vard. Elizabeth, beyaz bir hastane elbisesinin iinde,
bitkin yatyordu, bileinde plastik bir ad yazlyd. Bo bo
Nate'e bakmt; sanki Nate kocas deil de bir satc ya da sa
ym memuruydu.
Nate, " Nasl, iyi mi?" diye sormutu. Bu szler azndan
kar kmaz da, Elizabeth'in nasl olduunu soracana, yal
nz bebein nasl olduuyla ilgilendiini fark etmiti. "Nasl,
iyi gitti mi?" bile dememiti. yi gitmiti anlalan, ite Eliza
beth orada, karsndayd, lmemiti. Hepsi bunu gzlerinde
bytmlerdi.
Elizabeth, "neyi vaktinde yapmadlar" diye szlanmt.
Nate bebee bakmt. Beb ek sosis gibi kundaklanm,
Elizabeth'in kollarndan birinin iine yatrlmt. Nate bir
den rahatlam, ii minnetle dolmutu. Ayn zamanda da alda
tlm gibi hissetmiti kendini. Elizabeth daha sonra, doum
yapmann ne biim bir ey olduunu asla bilemeyeceini defa
larca sylemiti ona. Haklyd da, bilemezdi. Ne var ki, btn
bunlar Nate'in suuymu gibi davranmaktan da geri kalma
mt.
Nate Janet'in doumundan nce birbirlerine daha yakn
olduklarn dnyor, ama tam anmsayamyor. Yakn szc
nn ne anlama geldiini, ya da Elizabeth iin bir zamanlar
ne anlama gelmi olabileceini anmsayamyor. Elizabeth es
kiden, geceleri Nate almasn bitiril).ce, ona omletler yapar
d. ki kiilik yatakta oturup bunlar birlikte yerlerdi. Nate o

1 98

gnleri iyi gnler olarak anmsyor. Elizabeth bu omletlere,

" ak b esini" derdi.
Nate arta kalm boeuf bourguignon'u bir kaseye syr
yor. Daha sonra gtrp apartmann genel plne atacak.
Aklndan geen an yanlglar onu tedirgin etmeye b alyor.
Sorun yalnz Elizabeth deil, asl unuttuu Elizabeth'in eski
d e n nasl olduu. Nate onu seviyordu, on.unla evlenmek iste
miti, sonra evlenmilerdi. Bundan sonrasn ise ancak b lk
p rk anmsayabiliyor. O sralar Hukuk Fakltesi'nde bir
yln tamamlamak zereydi. D elikanll ise pusluydu, b ula
nkt. Bir zamanlar ylesine salam, elle tutulur, gerek olan
Martha ise imdi saydamd. Yz titrekti. Pek yaknda bsb
tn silinip gidecekti.
Ya ocuklar? Onlar neye b enziyorlard, ne zaman yt
meye b alamlard, ne demilerdi, neler hissetmilerdi? Na
te birtakm olaylar -nemli olaylar- olduunu biliyor. Ama
imdi anmsayamyor onlar. Ya bugn e olacak? Kalntlar
imdi evyenin madeni dilerinin arasnda paralanp tl
mekte olar Elizabeth'in o hastalkl, o feci akam yemei ne
olacak?
Nate bulak makinesini altryor, ellerini pantolonu
na siliyor. Merdivene gidiyor, anmsayana kadar sessizce ha
reket ediyor, sonra birden anmsyor: ocuklar bu gece evde
yok ki. Lesj e da gitti, doudan d oruya b anyodan kaip gitti.
Yalnz mantosunu kapmak iin durdu bir an. Gen sevgilisi
Nate'in u anda adn anmsayamad u rek suratl gen
adam- da yanndayd.
Nate kendi odacna, hcresine yollanacana, ocukla
rn kapsnda duruyor, sonra onlarn odasna giriyor. Artk
oradan ayrlacan kendisi de biliyor. Ama, sanki gidecek
olan kendisi deil de, ocuklar onu brakp gitmi gibi geliyor.
te oyuncaklar, b eb ekler, oraya buraya dalm b oya takm
lar, makaslar; eski oraplar ve aceleyle hazrlanrken yanla
rnda gtrmeyi unuttuklar tavan suratl terlikler. imdi199

den bir trendeler ocuklar, bir uakta; bilinmeyen bir yne

doru gidiyorlar. Ik hzyla ondan uzaklatrlyorlar.
Nate onlarn Pazar kahvaltsnda hazr bulunacak biim
de ertesi sabah dneceini biliyor. Hi deilse yarn her ey
yine eskisi gibi olacak. Nate mutfak masasnn banda durup
onlara -kzlara, Elizabeth'e ve ker,disine- kzarm ekmek,
yumurta hazrlayacak. Elizabeth, srtnda mavi bornozu, sa
lar yar taral, gelip oturacak. Nate omletleri tabaklara koya
cak, Elizabeth ondan bir fincan daha kahve isteyecek ve b
tn bunlar Nate' e bile hibir ey olmayacakm duygusunu
verecek.
Nate diz kyor, gzlerinden yalar boanyor. -..)aha s
k durmalyd, daha sk. Dayanmalyd. Nancy'nin mavi tav
an terliklerinden birini alyor, krkn okuyor. Kendi l
mn hazrlayan kendisi. Yitik, karlm ocuklarn d
nyor; ondan zorla alnm, rehin -tutulan ocuklarn. Kim
yapt bunu? Nasl oldu da Nate bunun olmasna izin verdi?
Btn bunlara nasl gz yumdu?

200

8 ubat 1 977, Sal

LESJE

Lesje uuan lrnrlarla birlikte sokakta uuyor. Zincirli otomo

biller yanndan ngrdayarak geiyor, lastikleri karda izler b
rakyor. Karla kark amur, amurluklarn tkam. Gece
iddetli bir tipi vard. Lesj e 31.Yaklarnn buz kesmesine aldr
etmiyor. Ayaklar yok ki onun. nnden getii aalar buz
dan arlam. Zayf gne nda kk dallarn tm i
ten aydnlatlm gibi ll l parlyor. Dnya ldyor. Kollar
m uzatyor, kann kollar b oyunca aktn, a,z sonra her elinin
ucunda mosmor patlayacan duyumsuyor. Grd prltl
morluun yalnzca mor bir yn eldiven olduunu biliyor. Ne
var ki, biim deitirmi bir eldiven bu. Bu eldiveni olutu
ran akrilik lifler kendi atom klaryla ldyorlar. Lesj e' nn
gzleri kamayor. Hi arl yok sanki. Sanki. salt gzenek
ten yaplm. Evren onu en sonunda benimsedi, kabul etti, ar
tk kt bir ey olamaz. Daha nce hi b yle hissetmi miydi
kendini?
Saat daha iki. Ofisten erken ayrld. Kendisini bir tuhaf
hissettiini syleyerek Dr, Van Vleet'ten izin ald. Tuhafl
nn nedeni hastalk deil, Nate gerekte. Nate onu telefonla
arad. Umutsuz, genizden bir sesle konuuyordu. Onu grme
si gerektiini sylyordu. te imdi Lesj e lastik tabanl kar
botlaryla onu kurtarmaya gidiyor. Donmu Sibirya dzlkle
rinde acele acele yryen bir hastabakc o. Gidecei yere
onu ak srklyor. Elini Nate'in alnna koyacak ve o an bir
mucize olacak, Nate dirilip yaama dnecek. Lesje Nate'in
evinin n basamaklarna eriip yukar kana kadar burnu akmaya balamt bile.
Kapy Nate ayor, onu kucaklamadan abucak ieri e
kiyor, hemen kapy kapyor. Lesje'y kahverengi ropdamb. 20 1

rna bastryor. Ropdambr duman ve yanm kzarm ek

mek kokuyor. Nate'in az aa yneliyor, onunkini buluyor.
B urunlarn eke eke pyorlar. Nate onu yar havaya kal
dr(yor, sonra yere brakyor.
Lesj e, "Botlarm amur iinde, yerler kirlenecek" diyor.
B otlarnn fermuarn amak iin eiliyor. Gzleri Nate'in diz
lerinin hizasnda imdi. Nate'in ayaklarnda i oraplar var.
Konlarnda krmz izgiler olan, parmak ularyla topuklar
b eyaz, gri oraplar. Her nedense, bu oraplar Lesje'nn iini
sevecenlikle, istekle dolduruyor. Bedeni yine onunla birlikte
artk.
orapl ayaklaryla, parmaklarnn ucuna basa basa, ko- .
ridordan geip merdivenden yukar kyorlar. Nate onu elin
den tutmu, nden gidiyor. " uras" diyor. Evde kendilerin
den baka kimse olmad halde fsltyla konuuyorlar.
Nate kaplanl Hint yatak rtsn ayor. Lesje zor bela
grebiliyor. evresini kaplayan oda bulank, p uslu gibi. B
tn grebildii, kaplanlar aydnlatan bir k stunu. Morum
su bir ormanda kzlmtrak kaplanlar. Kaplanlarn altnda i
ekli araflar var. Nate tek kelime sylemeden onu soyuyor.
Oyuncak bir b ebei ya da kk bir ocuu soyar gibi onun
kollarn birer birer kaldryor, dirseini bkyor, kazan
bandan karyor. Yanan Lesje'nn karnna bastryor, diz
kp onun blucinini aaya indiriyor. Lesj e nce bir aya
n, sonra tekini kaldryor, Nate ne istese uysallkla yapyor.
Souk bir hava akm oluyor. Odann bir yerinde bir kuran
der var. Tenleri birbirine dokunuyor. Nate incitmeden onu
yataa ekiyor. Lesje bir boluun iine batar gibi oluyor, te
pesinde tayapraklar uuuyor.
Nate onun zerinde imdi, ikisi de korkuyla deviniyor
lar. Gne gkyznde hareket ediyor, onlara doru ilerle
yen amansz ayaklar var sanki. Henz almam bir kapnn
sesini, merdivende ayak sesleri duyar gibi oluyorlar.
202

Lesje srtn iki yasta yaslam, yar desteklenmi durumda

yatan zerinde uzanyor. Nate'in ba onun karnnda dinle
niyor. Dnya yine eski dnya oldu, Lesj e ayrntlar grebile
cek hale geldi, o kl bulanklk soldu. Mutlu yine de. B u
mutluluun ille de b i r sonu vermesi gerektiini dnm
yor.
Nate kmldyor, baucundaki sehpadan bir kat mendil
alyor, "Saat ka?" diye soruyor. imdi normal sesleriyle konu
uyorlar.
Lesj e saatine bakyor, "Gitsem iyi olacak" diyor. Eliza
beth'in ya da ocuklarn gelip onu Nate'in yatanda rlp
lak bulmasn istemiyor.
Nate yatakta yan dnp dirseine dayanyor. Lesj e do
rulup oturuyor, b acaklarn yatan yanndan aaya salland
ryor. Tek eliyle klotunu aryor. ieklerin iinde kayb ol
mu klotu. Eilip yere bakyor. Yerde, oval rg halnn ze
rinde iki ayakkab var; siyah ayakkablar, yanyana duruyor
lar.
Lesj e, "Nate" diyor. "Kimin odas bu?"
Nate ona bakyor, yant vermiyor.
Lesje, "Elizab eth'in odas" diyor.
Ayaa frlayp giyinmeye balyor. plakln elinden
geldiince abuk rtmeye abalyor. Korkun bir ey bu, b
yk saygszlk. Kendisini kt, irkin buluyor. E nsest iliki
gibi bir ey bu. Elizabeth'in kocas baka ey, Elizab eth'in ya
ta baka ey.
Nate onun neden tedirgin olduunu anlamyor. Kendi ya
tann ikisi iin ok dar olduunu geveleyip duruyor.
Sorun bu deil. Lesje, asl yatan seenei yoktu, diye
dnyor.
Nate onun kaplanl yatak rtsn rtmesine, yastklar
dzeltmesine yardm ediyor. Lesj e ne diyebilir ki ona? Kendi203

si bile bilmiyor neden bu kadar altst olduunu. Belki de Na

te'in aldrmazlna bozuluyor. Belki Nate bir onunla, bir Eli
zabeth'le yatyor. Onun Elizabeth'in yatam hfila bir bakma
kendi yata saymas da sinir. Belki de Nate o yatakta ne is
terse yapabileceini sanyor. Lesj e ilk kez olarak Elizabeth'in
hakkn inediini dnyor.
Lesj e mutfak masasnn banda oturuyor, dirsekleri ma
saya dayal, enesi ellerinin arasnda. Nate bir sigara yakp
ona veriyor. ok akn grnyor. Lesje'ya bir viski, sonra
da bir fincan ay ikram ediyor. Lesj e'mn yz dumandan bir
p erdeyle kapl.
Buzdolabnn zerinde ocuk elinden kma bir resim
var; mknatsl plastik bir domates ve bir msr koanyla yeri
ne tutturulmu. Bir kz resmi bu, salan san bir leke, gzleri
olaanst uzunlukta kirpiklerle evrili; krmz, manyaka
bir srt var. Sayfann tepesinde mavi bir izgi halinde gk
yz grnyor, gne patlam bir limona b enziyor.
. Bugn dnyada ve dnya atmosferinde var olan b tn
molekler maddeler, dnya kuruluund da vard; dnya
nn yaradl ister daha byk bir ktlenin patlamas, ister
gazl bir ykntnn younlamas sonucunda gereklemi ol
sun. Bu molekler maddeler yalnzca birletiler, paralanp
daldlar, sonrayenide n b irletiler. Bu arada birka molek
ve atom uzaya katysa da, var olanlara hibir ey eklenmedi.
Lesj e bu gerei dnerek yatyor. Kendisi de yalnz
ca bir canl rnei, o kadar; deimez bir nesne deil. Dei
mez nesne diye bir ey yoktur zaten. Bir gn, vakti gelince,
Lesj e de zlp ayracak.
Nate onun elini okuyor. rkm, zlm bir hali var,
ama Lesje onu avutamyor.
Nate, "Ne dnyorsun, sevgilim?" diyor.

204

28Austos 1975, Perembe

NATE
Nate aada, b odrumda. D rt tekerlekli oyuncak atlar iin
oyma testeresiyle kafalar kesiyor. Her atm nnde bir kay
olacak. Kay ekilince, at ban ve kuyruunu zarif bir ritim
le oynataraktan, tngr mngr yrmeye balayacak. Ya da
Nate yle olacan umuyor.
alrken, bir yandan da alnnda biriken terleri siliyor.
Sakal kf kokuyor. Bir btn olarak kendisini kf balam
bir ilte gibi hissediyor. Buras yukardan ok daha serin, yal
nz rutubetli. Darda hava ok scak olsa gerek. Sabahleyin
austosbcekleri saat daha sekiz olmadan trklerini ar
maya baladlar.
Nate, mutfakta Elizabeth'le karlanca, "Aas cehen
nem gibi scak" demiti. Elizabeth ak mavi bir elbise giymi
ti; srtnda, kaburga kafesi hizasnda bir toz lekesi vard. Na
te, "Srtnda bir leke olduundan haberin var m?" demiti.
Elizabeth byle kusurlarn kendisine sylenmesinden yanay
d; alm fermuarlar, kapanmam kopalar, omuzda salar,
yakadan dar frlam etiketler gibi. "A, yle mi?" demi,
ama ayn elbiseyle ie gitmiti. Oysa byle eyleri hi unut
mazd.
Nate'in can souk bir bira istiyor. Elektrikli testereyi ka
patyor, merdivene doru seirtiyor. te o srada kare biimi
b odrum penceresinde baaa duran kafay gr,yor. Kafada
ki gzler kendisine dikilmi. Chris B eecham'n kafas bu. D
arda, akl talarnn zerinde, kafasn pencereye iyice ya
ptracak biimde yatyor olmal. Chris glmsyor. Nate
onun anlayp arka kapya gideceini umarak, yukary iaret
ediyor.
Nate kapy anca, Chris'i karsnda buluyor. Chris ha
la glmsyor. "Pencereye olanca gcmle vurdum" diyor.
205

Nate, "Duymadm. Elektrikli testereyle alyordum" di

ye karlk veriyor. Chris neden orada olduunu aklamaya
yeltenmiyor. Nate onu ieri buyur edebilmek iin bir adm ge
. riliyor, ona bir bira isteyip istemediini soruyor. Chris, "ste
rim" diyerek onun ardsra mutfaa doru yryor.
"Bu leden sonra iten izin aldm" diyor. "allmaya
cak kadar scak. Mzede havalandrma donatm da yok."
Bu, Nate'in Chris'i topu topu drdnc ya da b einci g
r. Onu ilk kez Elizabeth Noel yemeine ardnda gr
mt. Elizabeth, "Pek tand yok" demiti. Elizabeth'in
b yle huylar vardr, "pek tand olmayan" insanlar yemee
armaya baylr. Elizabeth'in ana tavuk roln oynad
bu sahipsiz yumurtalar bazen kadndr ama ounlukla erkek
tir. Nate buna aldrmaz. Hatta, annesinin de yapabilecei bir
ey olmasna karn, az ok onaylar bile karsnn bu davran
n. u var ki annesi akam yemeklerinden ok, mektup yaz
may yeler. Elizabeth'in kimsesiz konuklar genellikle yete
rince iyi insanlardr. stelik, kzlar -Janet'le Nancy- da ko
nukseverdirler, hele Noel' de. Janet, "Yabanc biri de bize ka
tlnca, bu Noel yemekleri daha ok partiye benziyor" diyor.
Chris biraz akrkeyifolmutu, Nate anmsyor. Evde No
el rekleri vard ve Nate kendi reinin iinde dl olarak
krmz irisli plastik bir gz bulmutu.
Nancy, "Nedir o?" diye sormutu.
Nate, "Bir gz" demiti. Genellikle byle reklerin iin
den ddk ya da kk, tek renkli figrler kard. Bu yl ilk
kez olarak gz kyordu.
"Ne ie yarar peki?"
Nate, "Ne bileyim ben" demi ti. Sonra plastik gz taba
nn kenarna koymutu. Bir sre sonra Chris uzanp gz
oradan alm ve alnnn tam ortasna yaptrmt. Sonra da,
p ek ackl bir sesle, "Laredo Sokaklar" arksn sylemeye
balamt. Kzlar onu p ek komik bulmulard.
O gnden sonra Nate yukardan bir ey almak iin ne za206

man bodrumdan ksa, ou kez Chris'i oturma odasnda Eli

zabeth'le iki ierken bulmutu. Odann baka baka kele
rinde oturuyorlar ve p ek az konuuyorlard. Nate her seferin
de kendine de bir iki alp onlara katlmt. Arkada canls
olduu iin, byle frsatlar karmazd. Ancak, bir ey akln
kurcalyordu: Evet, doru, Elizabeth kimsesiz rdekleri ye
mee armaya baylrd ama, iki imeye ardklar oun
lukla mzede durumu kendisine eit ya da daha yksek olan
lard. Chris ise bu kategorilerden hibirine uymuyordu. Na
te'in anlad kadaryla, hayvan postlarnn iini dolduran bir
sanatyd o; l baykularn gklere karlan koruyucusu!
Ksacas, bir teknisyendi, ynetici deildi. Elbet Elizabeth'le
Chris birbirlerine ak da olabilirlerdi; Nate bu olasl da g
zard etmiyordu. Hem, Elizabeth'in yaarhndaki ilk ak da
Chris deildi. u var ki, Elizabeth o gne kadar kiminle kr
trdysa Nate'e sylemiti. Er ya da ge. Nate nce Eliza
beth'iri kendisine sylemesini bekleyecek, ancak ondan son
ra Chris'le ilikisi olduuna inanacak. Aralar p ek iyi olmasa
bile syleyebilir.
Nate iki bira ayor, birlikte mutfak masasnn bana
oturuyorlar. Nate, "Bardak ister miydin?" diye soruyor. Ch
ris, "stemem" diyor. "Ama istediim baka bir ey var: Birlik
te benim eve gidip bir el satran oynayalm istiyorum. " Nate
buna biraz aryor. "Ama ben pek iyi satran oynamam ki"
diye aklyor. "Hem yllar var ki oynamadm."
Chris, "Elizabeth iyi oynadn sylyor" diyor.
Nate, alakgnlllkle, "Kendisi hi oynamad iin y
. le demitir" diye karlk veriyor.
Gelgelelim, Chris srar ediyor. "nan, keyfim yerine ge
lir" diyor. " Son gnlerde olduka keyifsizim." Bu szleri du
yunca Nate'in merhameti kabaryor, direnmeyi brakyor. Yu
karya, yatak odasna kp stne temiz bir tirt geiriyor.
Yeniden aa indiinde, bakyor, Chris bira ielerinden biri
ni mutfak masasnn zerinde frldak gibi dndryor.
207

"ie dndrmece oynadn m sen hi?" diye soruyor. Na-

1
te oynamadn sylyor.
Chris'in arabasyla gitmeye karar veriyorlar. Araba so
kakta yasal olmayan bir biimde park edilmi; st alp ka
panabilen eski bir spor araba bu. Bir zamanlar b eyazm, 67
ya da 68 modeli bir C hevrolet. Nate eskiden araba modelleri
ne meraklyd ama bu konudaki dikkati gitgide dalyor.
Kendi arabas da yok artk; elektrikli testereyi ve br gerek
li ara gereci alabilmek iin arabasn satmak zorunda kald.
Chris'in arabann susturucusu yok. Arabay saldrgan
ca sryor, motor her trafik lnda gkgrlts gibi sesler
karyor. Arkalarnda grlt kirliliinden olumu bulutlar
brakarak ve gelip geenlerin kt baklarn ustlerine eke
rek, Devenport'a doru rzgar gibi gidiyorlar. Arabann st
ak; tketilen egzoz tabakalarnn iinden szlerek gelen
gne kafalarnda zonkluyor. Winchester'e, Parlamento bina
sna ulanca, Chris arabay yine yasal olmayan bir biimde
park ediyor. Nate bann dndn hissediyor. Laf olsun di
ye, Chris'e o dolaylarda ok orospu var m diye soruyor. Za
ten biliyor olduunu. Chris saklayamad bir honutsuzlukla
ona bakyor, " Evet, var" diyor. "Ama umurumda deil. B enim
o taraklarda b ezim olmadn biliyorlar. Vakit geiriyoruz, o

kadar."
Nate kamak, bam ya da srtm aryor diyerek oradan
svmak istiyor. Bu bunaltc scakta pek az tand bir adam
lasatran oynamak istemiyor. Ama Chris imdi adeta canlan
m gibi; ciddi, nemli bir i yapyor sanki. Birlikte yolun kar
sna geiyorlar. Chris onu bir apartmana doru gtryor,
mozaik ta deli lekeli antreden geip merdivenden yukar
kyorlar. nc kat. Soluk solua kalan Nate onu izliyor.
Bylesi bir kararllk karsnda bulduu sudan bahaneleri
ileri sremiyor.
Chris evinin kapsn anahtaryla ap ieri giriyor, Nate
de ardndan ieri dalyor. Evin ii biraz daha serince. Tahta

lambrili bir ev bu. Vaktiyle yar zenginler iin yaplm olsa

gerek. Her ne kadar iki odas varsa da, bu iki odann arasn
daki geni, kemerli kap evi tek odal gibi gsteriyor. erisi
karanlk kokuyor. Kuru kf, rmlk kokusu, kimyasal
bir koku. Satran masas nceden hazrlanm, C hris'in yata
nn bulunduu odada onlar bekliyor. ki sandalye var, dik
katle satran masasnn karlkl iki ucuna yerletirilmi. :Na
te bu davetin rasgele, hemen o anda akla gelivermi bir ey ol
madn anlyor.
"Bir iki ister misin?" Chris cam kapl dolaptan bir ie
viski karyor, bir miktarn zeri lalelerle ssl bir bardaa
boaltyor. Nate reel kavanozu diye dnyor. Bu kavano
zu on yl ncesinden anmsyor. Viski iyi deil ama Nate ii
yo'. Tatszlk karmak istemiyor. yle grnyor ki C hris
dorudan doruya ieden iecek. C hris ieyi satran masas
nn yanna koyuyor, Nate sigarasnn kllerini silkelesin diye
ona bir yerfst ezmesi kavanozu veriyor. Masadan bir i
yah, bir beyaz piyon alyor, bunlar arkasna saklayp kart
ryor. Sonra o kocaman, kaln boumlu yumruklarn ne uza
tyor.
Nate, "Soldaki" diyor.
Chris, " Gemi ols.un" diye karlk veriyor. Oynamak
zere masann bana oturuyorlar. C hris oban mat yapmak
iin sinirlendirici bir hamle yapyor. Nate bunu kolayca savu
turuyor. Chris srtyor, Nate'e bir iki daha koyuyor. Ciddi
ciddi oynamak zere yerlerine iyice yerleiyorlar. Nate oyu
nu C hris'in kazanacan biliyor; ama gururu yznden, bu
zafer yeterli bir sre sonra yer alsn istiyor. Kendini savunurcasna oynuyor, adamlarn sk kmeler halinde bir araya top
luyor, hibir eyi talihe brakmyor,
Chris ise bir Kazak gibi oynuyor, talar kapmak iin ile
ri doru hamleler yapyor, Nate'in ileri karakollarna saldr
yor, sonra akl almaz yeni pozisyonlar atayarak geri ekiliyor.
Nate ne yapacan dnrken, C hris bir ayan sabrszca
209

yere vuruyor. kisi de terliyorlar. Nate'in tirt derisine ya

pyor. Keke ak bir pencere, bir hava akm olsa diye d
nyor. Ama dars ieriden scak. Nate imesi gerektiin
den ok, kt viski itiinin farknda ama oyuna iyiden iyiye
kaptrd kendini.
En sonunda iyi bir hamle yapyor. Chris ya onun atn
alp kendi atn kaybedecek, ya da bir kale verecek. imdi ar
kasna yaslanp gzda verircesine hasmna bakma sras on
da. Chris ne oynayacan kara kara dnrken, Nate arkas
na yaslanyor, ama gzlerini dikip Chris'e bakacana, " Ne
iim var benim burada?" diye dnmemeye alyor. nk
byle dnrse oyunu kaybeder.
. Odaya gz gezdiriyor. Oda neredeyse plak, yleyken
dankm izlenimini vermeyi baaryor. Bunun nedeni iin
deki eyalar deil, eyalarn arasndaki iliki. Hibir ey yerli
yerinde deil gibi gzkyor. rnein yatan yanndaki ma
sa yataktan otuz krk santim uzakta.
Nate masann -baka Zaman bo olan masann- zerinde
bir ey gryor; b elli ki o grsn diye konmu oraya. Kk,
gm bir balk bu, mavi mineli pullar var. Onu son grd
nde bir zincirin ucunda Elizabeth'in b oynunda aslyd.
Ya da ona ok b enzeyen baka bir balk bu. Nate emin
olamyor. Chris'e bakyor, onun da gzlerini kendisine dik
mi olduunu gryor. Chris'in yzndeki kaslar kaslm,
gzleri dimdik bakyor. Nate birden rkyor, kollarndaki kl
lar diken diken oluyor, parmaklarnn ular uyuuyor. Chris
sarho diye dnyor, Elizabeth'in i:.na ettii gibi damarla
rnda gerekten Hintli kan m akyor acaba? Nate o hafif ak
sann nereden geldiini hibir zaman anlayamamt. Sonra,
bylesi bir oyuna geldii iin, kendisine kzyor. Hem u var:
Chris hi imedi gibi bir ey; o zehirli viski iesinin te biri
ni midesine indiren kendisi.
Eer dndkleri doruysa, eer Chris srf Elizabeth'e
ait olup olmadn bile bilmedii u nesneyi grsn diye onu
210

buraya satran oynama bahanesiyle getirdiyse (ki imdi le

olduunu anlyor), Nate'in seenekleri kstl. Chris Nate'in
bildiini biliyor, Nate'in kendisine vurmasn b ekliyor. Sonra
o da Nate'e vuracak ve dvecekler. Satran masasi: para
layacak, Chris'in yer demesini kaplayan toz topaklarnn
iinde alt alta, stste yuvarlanacaklar.
Nate bu zm b eenmiyor. Sorun u: Elizabeth bir
kanck, bir dii kpek mi, yoksa bir insan m? Bir insanlk
onuru sorunu bu. Kendi seeneklerini seecek gte olan Eli
zabeth iin niye dvmeli? Elizabeth yapm bile seimini.
Kim kazanrsa kazansn, dv hibir eyi deitirmeyecek.
Elbet Nate gm bal grmemi gibi de yapabilir,
ama i bunu yapamayacak kadar ileri gitti bile.
Ya da nem vermez gibi yapabilir. Ama bu kendisine bi
le korkaklk gibi grnyor.
Nate, "Yaptn m hamleni?" diyor.

Chris veziri alyor, Nate'e bakyor; enesi kk, gergin,

hazr. Her an yay gibi atlabilir Nate'in zerine. Nate b elki de
deli diye dnyor. Belki baka bir balk alp buraya koya
cak kadar delidir? Belki iyiden karmtr keileri?
Nate beyaz at alacana, kendi kraln deviriyor.
" Oyunu sen kazandn" diyor. Ayaa kalkyor, bal masa
nn zerinden alyor.

Nazik, tatl bir sesle, "Senin adna bunu Elizabeth'e iade

edeceim, tamam m?" diyor.

Her an srtnda yumruklar patlayacan, bbreklerine

tekmeyi yiyeceini 1 bekleyerek, kapya doru yryor. Bir
taksiye biniyor. Eve varnca, ofr darda bekletiyor, ko
up ortak yatak odalarnn orasndan burasndan adama vere
cek kadar bozuk para bulup getiriyor.
Gm bal dikkatle masann zerine, oraya buraya da
lm bozuk paralarn yanna koyuyor. Elizabeth ona syle
meliydi. Dosta deil bu, yani Nate'e sylememesi. Elizabeth
21 1

ilk kez
bir a olduunu
ona sylediinde, birbirlerine"'sms'
.
'
k sarlarak ikisi de alamlar, birbirlerini avutmaya abalamlard. Sonra sabahn drdne kada:r mutfakta oturup fsl
dayarak konumu, sorunlarn tartmlard. Yenilikler ya
pacaklarna, bir reform yapacaklarna, yeni bir dzen kura
caklarna karlkl sz vermilerdi. Sonra ikinci kez, derken
nc kez ayn ey olmutu. Nate canavar deildi, her sefec
rinde fkesini bastrmay baarm ve onu balamt.
Elizabeth'in_ bu kez ona sylememesi ancak u anlama ge
lebilir: Balanmak istemiyor demek ki. Ya da yle diyelim:
Nate balam balamam artk umurunda deil. Ya da
balamann Nate'e dmediine karar vermi olabilir. Na
te' e bu sonuncusu en olas geliyor.

212

. 16 ubat 1 977, aramba

ELIZABETH
Elizabeth Fran'n Yeri'ndeki siyah kaplama masada oturu
yor. Karsnda William var. Elizabeth'in nnde dondurma
l bir krep duruyor. zerindeki vanilyal dondurma eriyor.
Dondurmann zerinde de, bir ksm phtlam, dokunala
ra benzeyen tarn renkli bir urup var. Elizabeth urubun
aaya doru akn seyrediyor ve garson kadn faturay ge
tirdiinde krepi yemedim diye bir ey sylemez umarm diye
dnyor. .
Karsnda oturan William kat kat sandviini yiyor, f
biras iiyor. Elizabeth onui anlattklarn yar yarya dinli
yor. William ttslenmi etlerde b ulunan kanser yapc mad
delerle ilgili yeni bir aratrmadan sz ediyor. Nerede olduk
larnn farknda bile deil. Sanki Fran'n Yeri'nde deiller de,
dikkatle seilmi kk bir yerde saklanyorlar. Denedikleri
ilk iki kk saklanlacak yer tklm tklm doluydu ve Willi
am'a gre evrede gidilebilecek yerler yalnz b unlard. O nun
evre dedii yeri Elizabeth artk iyi bilmiyor.
Normal koullar altnda olsayd, Elizabeth gidecekleri ye
ri nceden seerdi. A::na hazrlkszm gibi grnmesi gereki
yordu. Szde al verie kmt (Yalan. Oralardan hi al ve
ri etmez) ve evre Bakanl'nm oradan geerken son konu
malarn anmsamt (bu da yalari). William'a i)yle bir ura
mann ve ii hakknda birka ey daha dinlemenin (btny
le yalan) ne ho olacan dnmt. Eer William'n ba
ka bir sz yoksa, Elizabeth onun yemekte kendisine katlma
sndan byk zevk duyacakt (D oru, ama William'n aklna
gelebilecek nedenlerle deil).
William'n gururu Elizabeth'in dndnde n de ok
okanmt. imdi bile, bozuk domuz pastrmalarnn kt gi
zemli yaam hakknda harl harl aklamalar yaparke n bile,
213

gzle grlr biimde iiniyor. Elizapeth atalyla k .-vn

drteliyor, bir yandan da, "Masann altndan dizini sktr
sam m acaba? Yoksa daha ok mu erken?" diye dnyor.
Bundan sonra ne yapacana henz karar vermedi. Ya Willi
am' b atan karacak, b ylece evrende bir miktar denge sa
layacak, yani ksasa ksas olacak; ya da ona Lesje ile Nate'ten
sz edecek. Ya da b elki ikisini de yapacak.
Elizabeth atalyla krepten bir para koparyor, azna
doru gtryor, sonra gerisin geri tabana brakyor. Bu
nun niin artk yiyemedii bir ey olduunu birden anms
yor. . .
Aylardan Mays. Elizabeth yeniden yaama dnyor. ki haf
ta nce, annesi hastanedeki yatanda kimsenin beklemedii
kadar uzun sre iin iin yandktan sonra, en sonunda ld.
Elizabeth annesinin yanmam koluna tepesindeki ieden
duru svnn akn seyrederek, onun yanmam elini tuta
rak, yznn yanmam yannda bir kprt, bir iaret belir
mesini b ekleyerek lm deinin banda oturdu. Muriel
Teyze'sine ve doktora karn, tam iki gndr azna bir ey
koymuyor, hi uyumuyordu. Doktor annesinin bilincinin ar
tk yerine gelemeyeceini sylemiti. "Bylesi herkes iin da
ha iyi. Sen de btn gcn burada harcama, kendini toparla
maya bak" demiti. Elizab eth cenazeyi adm adm izlemi, pa
pazn dediklerini dinlemi, annesinin ikinci kez alevler iinde
yzn seyretmiti. Herkesin gelip elini skmasna, Muriel
Teyze'nin arkadalarnn kendisini sktrmalarna gz yum
mutu. Muriel Teyze, nemli bir ay partisine hazrlanr gibi,
btn cenaze trenini son ayrntsna kadar planlamt. Eli
zabeth onun yas m tuttuunu, yo sa olanlardan eytanca bir
zevk mi duyduunu kestiremiyordu. Muriel Teyze'nin ho
nut bir kadercilii vard. Cenazeye yollanan iekleri toplayp
eve getirmi, vazolara yerletirmiti. Niye ziyan olsun onca i
ek? Ve ev lm kokuyordu.
214

yle grnyordu ki, bu konuda enesini tutmak Muriel

Teyze'nin elinde deildi. Elizabeth'se artk bundan sz et
mek istemiyordu. Bu konuda bir ey dinlemek, dnmek de
istemiyordu. Bir daha hi annesini dnmek istemiyordu.
ki ay sonra, hatta o kadar bile deil, liseyi bitirecek, sonra da
buradan ekip gidecekti. Muriel Teyze onun Trinity Colle
ge'e gitmesini ve kendi evinde kalmasn istiyordu. " B ylesi
Caroline iin de daha iyi olur" diyordu. Elizabeth teyzesinin
kendisini kandrmak iin Caroline' ileri srdnn farkn
dayd.
1

Elizabeth'in byle hrslan yoktu. Bir tek ey istiyordu:

Kamak. Bunu nasl gerekletireceini henz bilmiyordu.
Kendisini kama planlar yaparken, Star gazetesinin ekinde
ki ilanlara bakarak bir i bulurken, mobilyal bir kiralk oda
ararken, eyalarn toplarken, ksacas hazrlk yaparken g
rebiliyor. Ayn zamanda, srtnda geceliiyle sokak kapsn
dan frlayp koarken ve derin bir derenin iinde yok olup gi
derken de gryor kendini. Bunlarn hepsi olabilecek eyler.
Kururiilemi krizantemleri, rmeye yz tutmu kuz
gunkllaryla Muriel Teyze'sinin evinde oturmaya katlana
myor. Elizabeth'in Caroline'la paylat odann duvarlar
kk mavi gl desenli bir duvar kadyla kapl. Gllerin
saplar dantelden demetler iinde toplanm. Muriel Teyze'
nin gen kzlk anlay. Mobilyalarsa beyaza b oyanm. Caro
line'n yatann zerinde yapay mavi krkten, kedi biimi
bir pijama bohas var.

Elizabeth spermarkette bir delikanly gzne kestiriyor.

Bu ilk kez olmuyor, ama annesi leli beri ilk kez byle bir ey
yapyor; hem de bir spermarkette. Eskiden sokak kelerin
de, sinema girilerinde avlanrd. Bu yasak. Muriel Teyze
onun ancak kendi tandklarnn oullaryla, zel okullardaki
gelenee uygun danslara gitmesine izin veriyor. Elizabeth bu
215

danslardan hi rni hi holanmyor; o pespembe yanakl, ksa

ck sal olanlardan da. O imdi birlikte olduu olan gibileri
ni yeliyor. Olann salar uzun, rdek kuyruu biiminde ta
ranm; srtnda yakas kalkk krmz bir deri ceket var. Kap
kara kalar alnnn ortasnda neredeyse birbiriyle birleiyor.
enesinde bir yara izi var, tra olurken kesmi olmal. Eliza
b eth otomobile binerken, olann daha ksa boylu olan arka
da arabadan iniyor, ona bir eyler homurdanarak glyor.
Otomobilin ii damal plastikle kaplanm. Kutynden
yaplm b eb eklerle ssl. Elizabeth byle arabalar sever.
B yle arabalarn iinde tehlike kol gezer. Ama o.bunu denet
leyebileceini biliyor. Kendi ellerinin gzle grlmez gcn
den holanyor. Her zaman tam vaktinde durabileceini bili
yor. Bunu yapabilmek onu hem heyecanlandryor, . hem de
memnun ediyor. E n uca kadar gitmek, sonra birden gerisin
geri srayvermek. (Bir ey daha var: Olanlar -herhangi bir
olan, herhangi bir az ya da bir ift kol- bir olanak ieriyor;
Elizabeth'in ancak sezinleyebildii, umduu bir nitelik bu.)
Bir sre arabayla dolayorlar, sonra birer krep yemek
iin Fran'n Yeri'ne gidiyorlar. Bu bi rlikteliklerin bir b lm
de yemek. Eizabeth kendi krepihi mrnde sanki hi krep
grmemi gibi hapr hupur yiyor. Olan sigara iiyor, ksk
gzlerle onu seyrediyor. Ad Fred ya da baka bir ey. Eliza
beth ona nerede oturduunu sylyor. Olan bundan etkilen
memi gibi grnineye abalyor. Elizabeth Muriel Teyze'nin
ve kendisine verdii gsterili havann neye deer olduunu
tam anlamyla duyumsuyor. Bu, Elizabeth'in de ayn iddial
havay sergilemesine engel olmuyor. Muriel _Teyze'nin kendi
ne zg terrleri var, bunlar Elizabeth iin yeterince gerek;
ama giderek artan yararlar da olduu yadsnamaz.

Arabayla biraz daha dolayolar, sonra sessiz bir yan so

kakta park ediyorlar. Old Spice tra losyonunun kokusu b
tn arabay kaplyor. Elizabeth deriden kolun yaklamasn,
kendisine dokunmasn, sarlmasn bekliyor. u anda n ha216

zrlklara, kop alarla uramaya, kaburga kafesi evresinde

okamalara vakit yok. Elizabeth kendisini salt iyilik iin sun
mak niyetinde deil. Bedeni enerji dolu. Bunun ne olduunu
bilmiyor: fke mi, kzgnlk m, yadsma m? Aklnda kalan
ey, daha ok bir otomobil kazasna benziyor. Zaman bir ara
ya sktrlm, younlam gibi. iddet. Madenin madene
srtn.
Olan direksiyona dolam durumda. Sabrsz, her za
mankinden daha pervasz. Elizabeth otomobilin kapsn a
yor ve onu aaya, slak imenlerin zerine ekiyor. Olan,
"Hey! " diyor. Sinirli grnyor, ban kaldrp perdeleri eki
li p encerelere gz atyor.
.
Elizabeth haykrmak, karanl rktecek b ouk, mt
hi bir lk atmak istiyor. u ta evlerdeki souk yenge gz
lleri pencerelerine koturacak bir lk. Tkanm boaz an
cak byle zlebilir. Hfila smsk tuttuu o l eli brakmak
istiyor.
Olann yalnz imdi var olan azn pyor, onun kendi
bedeninde dolaan ellerini durdurmuyor, kolaylk olsun diye
kvrlp bklyor. Olan inliyor, horurdanyor, duraksyor . .
Sonra, bir an iin, Elizabeth gerekten baracak gibi oluyor.
Ac duymay bekliyordu ama, bu tr deil, bu kadar o de
il. Yine de srtyor; dilerini skyor, adeta seviniyor. Kan
geldiini umuyor, hi deilse birazck. Ka bu ii bir olay hali
ne getirebilir. Olan geveyince, Elizabeth kan gelip gelmediini grmek iin eiliyor.
.
Olan bir ey anlamam gibi. imdi yannda diz k
m, stn ban dzeltiyor, Elizabeth'in syrlm eteini
aaya ekiyor, zr diliyor! Hem de beceriksizce. Gerek
ten pimanm, elinde olmadan yapm, kendini tutamam,
yoksa byle bir niyeti yokmu. . . Sanki Elizabeth onun kazay
la zerine bast bir ayak.
Elizabeth evden bir blok tede arabadan iniyor. Vakit
dndnden de ge. Mantosunun arkas slak, anahtarn
217

karmadan_nce mantoyu temizlemeye alyor. Muriel Tey

ze'nin, ak mavi sabahlnn iinde, merdivenin dibinde ken
disini b eklediihden kesinkes emin. Sular gibi, ktcl, ut
kulu. Elizabeth ona akamlan koro almalar yaptklarn
sylemiti ve inanmas zor ama Muriel Teyze bu yalan yut
mutu. Ne var ki, daha nce hi bu denli ge gelmemiti eve.
Eer Muriel Teyze oradaysa, eer biliyorsa, Elizabeth onun
ne yapabileceini hayal bile edemiyor. fke, srgn, mias
tan ret, hepsi olabilir. Muriel Teyze' den uzaktayken; Eliza
beth ona syleyecek alayl, kaba szler bulabiliyor. Ama onun
la kar karya gelince dut yemi blble dneceini biliyor.
Eer Muriel Teyze'yi bir kaza balasalard, onu ilk talaya
cak kii Elizabeth olurdu. Ama onu oraya balamaya kimin
gc yeter ki? Muriel Teyze onu korkutuyor, nk nerede
duracan bilmiyor. Baka insanlarn amamaya dikkat ettik
leri snrlar vardr, Muriel Teyze iinse snr diye bir ey yok
tur, Elizab eth'in br korkusuysa, kendisi iin de byle snr
larn olmay.
Anahtaryla kapy anca, bir de bakyor, hol b ombo.
Halnn stnden geip merdivene yneliyor, basamaklar
kyor. Sahanlktaki kakmal byk dolap saatinin, merdive
nin st banda duran uzun ayakl in vazolarnn nnden
geiyor. Kan yere damlamasn diye kalalarn smsk birbiri
ne birletirerek yryor. amarlarn kimseye gsterme
den eliyle ykamak, gizlice kurutmak zorunda. Muriel Teyze
bu olay bilsin, b ozulan kzlnn kantlarn grsn istiyor;
te yandan onun olanlar anlamamas iin ne gerekiyorsa hep
sini yapacan da biliyor.
Caroline'la paylat odann kapsn usulca ayor. Oda
aydnlk, tepedeki lamba hala yanyor. Caroline iki yatan
arasnda yerde yatyor. Yatann ayak ucunda duran ekose
moher battaniyeyi yere sermi, stne uzanm. Kollar me
melerinin stnde aprazlanm, ak gzleri tavana dikili.
Bann ve ayaklarnn ucunda, aadaki maun bfenin ze218

rinden alnm gm amdanlar var. Yanbanda ise bir ie

limonlu mobilya cilas duruyor. amdanlardaki mumlar dibi
ne kadar yanm, sonra snm. Anlalan Caroline saatler
dir bu durumda.
Elizabeth onu grr grmez, b yle bir ey beklemekte ol
duunu anlyor. Caroline hastaneye gitmek istememiti, an
nelerini grmek istememiti. Cenazeye gitmeyi de reddetmi
ti ve ne tuhaftr ki; Muriel Teyze onu hi zorlamamt. Eliza
beth btn bunlar fark etmi ama stnde durmamt. Ca
roline u son gnlerde o kadar suskundu ki, onu fark etme
mek kolayd.

Elizabeth bir zamanlar, uzun sre nce, teneffste okul bah

esinin kzlara ayrlan blmnde dolatn anmsyor. Bir
sr kz kolkola girmi, ark sylyorlard: Kimse bizi durdu
ramaz. Oyun buydu: Kimse sizi durduramyordu. Elizabeth
Caroline'n kolunu kendi kolunun altna sktrmt. Caroli
ne dmesin, bocalamasn diye onu byle smsk tutmak zo
rundayd. Caroline ondan kkt ve herkese ayak uydur
makta glk ekiyordu. Elizabeth onun sqrumluluunu st
lenmiti. Ama yllar var ki, btn enerjisini kendini kurtar
mak iin toplamaya abalyordu. Caroline' kurtarmaya yete
cek kadar enerjisi kalmamt.
Elizabeth dizst kyor, Caroline'n alnna dklm
salarn arkaya doru svazlyor, kzcazn hi krplmaks
zn ak durangzleri ortaya kyor. Sonra apraz duran kol
larndan birini kaldryor, ban onun gsne dayyor, kalbi
ni dinliyor. Caroline lmemi, hala yayor.

Cankurtaran arabas ve sedye gelip gittikten sonra, Eliza

beth ikinci kattaki banyonun mozaik inilerinin zerinde,
p ene ayakl kvetin yanbana diz km ve Fran'n zel
219

dondurmasn, tarnl urubunu ve baka ne yediyse hepsini

kusmutu. B ylece gnahnn bedelini bir biimde demiti.
deyebildii tek bedel de bu olmutu. Eer dindar olsayd,
Muriel Teyze'in alabildiine nefret ettii o dini btn Kato
liklerden biri olsayd, Caroline'n ruhunun dinlenmesi iin
bir mum yakard. Ama Caroline imdiden kendi bann are
sine bakm grnyordu.
Hastanede Caroline'n mobilya cilasn imemi olduu
nu sylemilerdi. Ak ie bir iaretti aslinda, Caroline'n
son mesajyd, onun nereye gittiini gsteren bir belirtiydi.
nk onun artk kendi bedeninde olmad kesindi.
William kat kat sandviini yerken Elizabeth onu seyrediyor.
Williain sandvii bitirince eimal pasta, peynir ve kahve s
marlyor. Elizabeth onun b oynundaki kravat beenmiyor.
William gibi koro olan grnl biri bej ya da kestane ren
gi kravat takmamal. Eer Lesj e kravat konusunda bylesi
zevksiz bir adamla birlikte yayorsa, onu yenilgiye uratma
ya bile demez.
William, Elizabeth'in bir ey yemediinin farknda bile
deil. Renkli tuvalet katlarnn neden beyazlardan ok da
ha kt olduklarn aklamakla megul. Elizab eth onunla yat
mann p ek zevkli bir ey olmay:.can biliyor; hatta buraya
gelirken yapmaya kararl olduu aklamay yapmak bile pek
zevkli olmayacak. Belki de. hi zahmete girmese daha iyi. n
sanlarn kendi akllarn baka yana _elmek iin neler yapabi
leceini fark edince aryor; kendi kendisini artyor.

220

1 6 ubat 1977, aramba

LESJE

Lesje Yuka Tebeir zamannda yaam dev kaplumbaala

r kataloa geiriyor. SRNGEN diye yazyor, Chelonia, Ne
urankylidae. TAKIM ve TR: Neurankylus bauer_i, Gilmore.
YAADIGI YER: Fruitland, New Mexico, ABD. JEOLO.J:
Yukar Tebeir, Fruitland, tortulu ist. MALZEME : Kaplum
baa kabuunun srt ve gs kesimleri.
Lesj e, "Milyonlarca yl esenlik )inde kaldktan sonra,
Fruitland 'de topran altndan karlmlar. Ne alaklk!" di
ye dnyor. Kerdisi FrUitland' e hi gitmedi ama, plastik
meyvelerin satld o kk hediyelik eya sehpalarn gz
nn nne getirebiliyor: zm biimi ineler, manyetik do
matesler. Ya da -oras Amerika B irleik Devletleri olduuna
gre- dev eftaliler ya da elmalar biiminde giyinmi kolej
rencileri olabilir kalabaln iinde. Disneyland gibi.
Kaplumbaann sert kabuuna ilitirilmi kadn ze
rinde siyah mrekkeple izilmi .figrler, bir de numara var.
Lesje bu numaray dosyalama kartna ekliyor. Byk canl
trlerini bitirince, /koca bir tepsi
d olusu kaplumbaa kabuu- .
'
nun kendisini b eklediini biliyor. Lesje tepsiyi depolama raflarndan alacak, fosilleri temizlemek iin kullandklar kum
pskrtclerin, dii matkaplarnn nnden geerek kendi
ofisine gtrecek. i bitince, tepsiyi gerisin geri gtrp yine
ayn rafa koyacak. Sonra Miyose n zamanndan kalma balk
kulak kemikleriyle uramaya balayacak. Yzlerce balk ke
mii var byle; yzlerce kaplumbaa kabuu, yzlerce eit
omurgal hayvan paras, boumlar, eklemler, peneler, yz
lerce di var. Bir zamanlar yaam olan canllarn biimini al
m binlerce kilo ta var. Kimi vakit, "Acaba dnyann Miyo
sen zamanndan kalma bunca balk kulak kemiine gerek221

ten ihtiyac var m?" diye dnmekten kendini alamyor.

B yle gnlerde, yapt iin aslnda gzde fazlasyla bytl
m basit bir dosyalama iinden ibaret olup olmadn d
nyor.

D eniz kabuklular ve doldurulmam temiz kartlarla ufack

ofisine yerletii srada telefon alyor .. Arayan yeni bir okul
grubu. Mzede bir tur yapmak istiyorlar. Lesje gelecekleri
gn takvimine iaretliyor. Okul turlarn sevinle beklemi
yor artk. Bir zamanlar rencilere bir eyler retebilecei
ni sanrd. Oysa imdi biliyor ki, grupta dinozorlara bir ey fr
latmak isteyen en azndan bir ocuk olacak. Bir balonlu iklet
kad, bir gazoz kapa ya da akl ta. Salt korkmadn
gstermek iin. Memeli yavrular eski dmanlarna ta at
yor. Lesje, "Yapay kayalarn zerinde yrmeyin" diyecek on
lara. "Btn dmelere ayn anda basarsanz, hibir ey iite
mezsiniz."
Islak laboratuarda kendine bir kahve yapsa m acaba?
Sonra da kahveyi penceresiz ofisine getirip tepsideki rnek
ler bitene kadar, ge vakte dek alsa m? Ya da, bir kez ol
sun, vaktinde kp gitse mi iten?
Islak laboratuarn bitiiindeki byk ofisin penceresine
gz atyor. Dr. Van Vleet pdk siyah ayakkablarnn.zeri
ne slak lastiklerini giyip ubat amurunun iinde kambur
bir rdek gibi yalpalayaraktan gitmi bile. Lesje ii konusun
da her zaman iten olmutur -iini iyi yapmay ok ister- ama
u son zamanlarda iine sinir oluyor. Byk olaslkla Lesj e
tepsiyi yerine koyduktan sonra hi kimse bir daha Miyosen
balk kulak kemiklerine bakmayacak. Baksa baksa, yine ken
disi bakar belki; gnn birinde tepsiyi gizlice Yerinden ka
rp kemiklerin simetrisini, boyutlarn hayran hayran seyre
der ve dev yapl kemikli balklar eski zaman okyanuslarnda
kayarken gznde canlandrr.
222

Lesj e bir kart daha dolduruyor, kart kutusunu kapatp

mantosunu almaya gidiyor. Kollarn mantodan ieri soku
yor, ban tyor, para var m yok mu diye omuzdan askl
antasn yokluyor. Eve dnerken Ziggy'nin Yeri'ne uraya
cak, akam yemei iin gzel bir ey alacak; William'm seve
cei bir ey. Grl.n birinde onu brakp gideceini dnme
ye balad balayal, William iin ok kayglanyor. Ona sr
prizler yapyor, sardalye konserveleri, istiridyeler, sevdii
eyler alyor. William burnunu ekmeye balaynca ona ila
veriyor, limon skp iiriyor, paket paket kat mendil getiri
yor. Brakp gittiinde William iyi durumda, salkl olsun is
tiyor. " Gryorsun ya" diyecek ona, "Turp gibisin. Bana ihti
yacn yok."
Yine de nasl edip d e ona syleyeceini bilemiyor. Hatta
ne zaman syleyeceini bile bilmiyor. Nate ocuklar yzn
den acele etmek, ani bir ey yapmak istemiyor. Bir ev kirala
may ya da daha iyisi mstakil bir evin bir blmn kirala
may dnyor. yle ki, makinelerini koyabilecei bir yer ol
sun. Oraya yava yava, her seferinde bir para eya daha ge
tirerek yerlemek istiyor. ocuklara orann atelyesi olduu
nu syleyecek. Lesje'nm ne zaman kendisine katlmasn iste
diindense hi sz etmedi imdiye kadar. steyecek nasl olsa,
en sonunda. ocuklar alnca. Kimi vakit gazete ilanlarna
bakyorlar ve Nate'in, daha dousu ikisinin, nerede ev tuta. caklarna karar vermeye alyorlar.
Lesj e o . gnleri iple ekiyor, Nate'le birlikte kimsenin ol
mayan ntr b i r yatakta, kimsenin kap y amayacan bile
rek yaamann iyi olacan dnyorsa da, bunun olabilece
ine . pek inand sylenemez. Gerekten evden tandn
gzn: nne getiremiyor rnein. Kendini araflar, hav
lular katlarken, kendine ait afileri duvardan indirirken
(bunlarn ou mzede, yapkan katla duvarlara tutturul
mu durumda), birka para anak mleini ve evden ayrlr
ken annesinin verdii kzatma tavasn katon kutulara yer223

letirirken gremiyor. Eer gerekten tanacaksa, bunlar

gznde canlandrabilmesi gerekirdi. (Peki, ya William nere
. de olacak o srada? Ofisinde mi? Yoksa, kollarn 1'.avuturup
orada duracak, Lesje'nn kendi kitaplarndan birini ya da du
perdelerini -bunlarn parasn William demiti- ya da hi
kullanmadklar Organik Yemek kitabn alp almadn m
denetleyecek?)
Nate gelecekte yer alacak bu tanma iini Elizabeth'le
konumad hala. Oysa birok eyi konumular. Elizabeth on
larn birlikte olduklarn bfyor. Bir gece Nate banyo yapar
ken bunu uzun uzun tartmlar. Nate ykanrken banyoda
onunla konumak Elizab eth'in eski bir alkanl. Bunlar
Lesje'ya Nate anlatt. Lesje onlarn hala ortak alkanlklar
olmasndan biraz tedirginlik duydu. "Elizabeth kzd m?" di
ye sordu.
Nate, "Yok canm, hi kzmad" diye 'karlk verdi. "ok
iyi karlad hatta. Uygun birini bulduum iin memnun ol
du."
Nedense Elizab eth'in onay Lesje'y onun fkesinden da
ha ok sinirlendirdi.
Nate, "Yalnz, senin de William'a sylemen gerektiine
inanyor" diye ekledi. "Ondan saklamann pek drste olma
dn dnyor. Yalnz kendisine kar drst olduumuzu
sylyor. Diyor ki. . .
Lesje, "Bu onu ilgilendirmez" diye kestirip att. Bu denli
sert oluuna kendi de at. "William'a ne sylediim neden
onu ilgilendirsin? Ona ne."
Nate, tatllkla, "Dost olmular" dedi. "Sk sk birlikte ye
mek yiyorlar. Elizabeth buyzden William'a kar kt dt1ruc
ma dtn sylyor. Yani Elizabeth bildii halde Willi
am'n bir ey bilmemesi yznden. "
Lesje'nn bu yeni dostluktan da, bfrlikte yenen le ye
meklerinden de haberi yok. Kendisini dlanm hissediyor.
William niin hi sz etmedi bundan? Ho, pek ender olarak
"

224

kiminle yemek yediini syler zaten. Ama belki ele bu, Les
je'nn dnd anlama geliyordur yalnzca: Tpk kendisi
gibi, Williai'n da pek seyrek le yemei yedii anlamna.
Lesj e mesajn ardndaki gzdan da seziyor; nk bir me
saj bu. Gnderen Elizabeth. Nate'se mesaj gnlszce ileten
kii, o kadar. Ee_r 'Lesje bu yaknlarda William'a sylemez
se, Elizabeth ona kendisi syleyecek.
Lej e btn bunlar bildii halde bir ey syleyemiyor.
Kendi kendine, " Frsat olmad ki" diyor. Ne yap mal? skam
bil oynarlarken, oyunu yarda kesip, "William, yaammda
baka biri var" m demeli?
Ba nde, salna salna sokakta yryor. Ziggy'den ald
patates salatasyla kzarm tavuk paketi elinde. William
bir zamanlar ona yeniyetme bir olan gibi yrdn syle
yerek taklrd. Kendisi de yle deil mi sanki?
Eve vardnda, bakyor, William oyun masasnn bana
oturmu, kendi kendiyle oynamak iin kartlar datm ama
oynamyor, p encereden darya bakyor.
Lesje, neeli bir sesle, "Ziggy'den yiyecek b ir eyler al
dm" diyor. William yant vermiyor. Eh, bu da yeni bir ey de
il . Lezje kk mutfaa doru seirtiyor, kesekadn tezga
hn ze'ine brakyor, sonra yatak odasna gidiyor.
Yatan zerine oturup deri izmelerini ayandan kar
maya urayor. te tam o srada William kapda beliriyor.
Yznde tuhaf bir ifade var, btn kaslar kaslm gibi. Ka
ba saba bir tavrla Lesje'ya doru geliyor.
Lesje, "Neyin var,. William? Bir ey mi oldu?" diye soru
yor. Ama William b ir koluyla kzn iki omzuna birden bastra
rak onu yataa itiyor. Dirsei Lesje'nn kprck kemiine
.
batyor. b r eliyle Lesje'nn blucininin fermuarna saldr
yor.
William oldum olas seviirken biraz itiip kakmaktan
holanr. Lesj e gimeye balyor, sonra susuyor. Her zaman225

kinden baka bir ey bu. William'n kolu boynunu skyor, so

luk almasna engel oluyor.
Lesje, "Canm acyor, William" diyor. Sonra, "Yapma,
William, kes unu!" diye inliyor.
William onun blucinini yar yaqya indirdi bile. Lesj.e ite
ancak o zaman .nun kendisine zorla sahip olmak istediini an
lyor.
Lesje rza gemeyi hep bambaka bir ey olarak dn
mtr. Ona gre, rza geme Ruslarn Ukraynallara, Alman
larnsa daha sinsi bir biimde Yahudilere yapt bir eydir.
Detroit'te de zenciler karanlk yollarda kadinla:rn rzna ge
erler. Ama William'n, Londra Ontariolu iyi bir ailenin olu
olan William'n yapabilecei bir ey deildir rza gemek. On
lar dost, arkada. Soyu tkenmi hayvanlardan, hava, su kirli
liinden sz ediyorlar, yllardr birbirlerini tanyorlar. Birlik
te yayorlar!
Ne yapsa imdi? Dvse, onu tekmelese, William lse
bir daha konumaz onunla. Lesj e bunu yapabileceini biliyor:
Dizi uygun pozisyonda. William zerine km, elyordamy
la kasklarn aryor. te yandan, William'n istediini yapma
sna gz yumarsa, Lesje de bir daha onunla konumama frsa
tn ele geirir. Sama, gln bir ey bu. Oflayp puflayan,
dilerini gcrdatp duran William da gln. Ama Lesje, gle
cek olsa, biliyor ki Williamduraksamadan ona tokad yapt
racak.
Korkun bir ey bu. William bile bile, mahsus cann ac
tyor Belki hep bunu yapmay istedi de kendisine bir zr bu
lamad. zr ne ki imdi?
Lesje, "William, dur diyorum sana!" diyor. Gelgelelim
William hi konumadan ekitiriyor, saldryor, hrpalyor;
gvdesini amam:zca onun bacaklar arasna bastryor. So
nunda Lesje gerekten sinirleniyor. En azndan yant verebi
lirdi William ona. Bacaklarm birbirine kenetliyor, b oynunda
ki, omzundaki kaslar kasyor ve brakyor William ne yapar226

sa yapsn. te imdi salarn ekiyor, parmaklarn onun kol

larna batryor. En sonunda inliyor, homurdanyor ve gevi
yor.
Lesje, souk souk, "Bitti mi?" diyor. William l bir ar
lk imdi. Lesje onun altndan zor bela syrlyor, bluzunun
dmelerini ilikliyor. Blucinini, klotunu karp bulliarla
kalalarn siliyor. William, gzleri p embe p embe olmu, yat
t yerden onu seyrediyor.
"zr dilerim" diyor.
Lesj e onun alamaya balayacandan korkuyor. O vakit
onu balamak zorunda kalacak, Hibir ey sylemeden ban
yoya gidiyor, giysilerini amar sepetine tktryor. Beline
bir havlu saryor. Btn istedii bir du yapmak.
Alnn aynann serin camna yaslyor. Artk burada kala
maz. Nereye gidecek peki? Ne yapt? Yrei yarrcasna ar
pyor; kollarnda, memelerinde syrklar, rkler var. Hava
sz kalm gibi soluk almaya alyor. Onu bylesine dehet
iinde brakan, baka birine dnen William'n korkun g
rn. Bu kimin kabahatiydi, bilemiyor.

227

16 ubat 1 977, aramba

ELIZABETH
Elizab th kt bir d gryor. ocuklar kaybolmu. kisi de
daha beqek. Elizabeth bir anlk dikkatsizlik, ilgisizlik sonucu
onlar olmadk bir yere brakm. Ya da alnd ocuklar? Kar
yolalar bo. Elizabeth onlar arayarak tanmad sokaklarda
kouyor. Sokaklar ssz, pencereler karanlk. Yerde kar yok,
itlerde yaprak yok. Ban kaldrp bakabilse, tepesindeki
yldzlarla dolu gkyzn grebilecek. Elizabeth onlara ses
leniyor ama, sesini duysalar bile ocuklarn ona yant vereme
yeceklerini biliyor. u evlerden birinin iindeler. Smsk sar
lp sarmalanmlar, azlar bile battaniyelerle kapatlm.
Elizabeth yatanda dnyor, kendini uyanmaya zorlu
yor. Odaya gz gezdiriyor. Uzakta hayal gibi grnen yaz ma
sasna, rmcei andran bitkilere, storlarn arasndan sz
len k izgilerine bakyor ve burada lduundan emin olu
yor. ,Yrei yatyor. Gzleri kuru. Eski bir d b u; eski, bil
dik bir d. Elizabeth bu dNancy doduktan sonra grme
ye balad. O 'zamanlar hkra hkra alayarak uykusundan
uyanrd ve Nate onu yattrr, avuturdu. Solumalarn duy
sun, iyi olduklarm gzyle grsn diye onu ocuklarn odas
na gtrrd. Nate onun dnde kendi ocuklarn grd
n sanyordu. Ama Elizabeth, her ne kad;.r Nate'e bir ey sy
lemediyse de, kayp bebeklerin annesiyle Caroline olduunu
o zaman b ile biliyordu. Elizab eth onlar -her ikisini de- elin
den geldiince unutmaya alm, aklndan karmt. Ama
ne yaparsa yapsn, yine de geri geliyorlard; hem de Eliza
beth'e en ok eziyet edebilecekleri b iimlerde.
Elizabeth yeniden uykuya dalmak istemiyor. Uyursa, b
yk olaslkla, yine ayn d greceini biliyor. Yataktan k
yor, terliklerini, sabahln buluyor, kendisine scak bir ball
228

ay yap mak zere aaya iniyor. ocuklarn odasnn nn

den geerken ieriye kulak veriyor, sonra iyice e_min olmak
iin kapy ap bakyor. Besb elli mrnn sonuna dek yapa
cak bunu; ocuklar gerekten evden gittikten sonra bile. O
d de hep grecek. Hibir eyin sonu yok.

229

DRDNC BLM

9 Mart 1 977, aramba

LESJE

Lesje'nn ba po.rselen taban zerinde gcrdyor. Rozbif

yiyorlar, biraz sert olmu. Annesi rozbifle nasl baa kaca
n oldum olas bilmez. Lesj e eti kesiyor, iniyor. Kimse bir
ey sylemiyor. Bu da alldk bir ey. Lesj e'nn evresinde,
ocukluundan anmsad sesler var; iinde yanklar olabile
cek bir maaradan gelen kof sesler.
Son dakikaya kadar Lesje'nn geleceini bilmiyorlard.
Yine de annesi iyi tabaklar karmt; Lesje'nn ninesinden
kalma pembe gll, altn kenarl olanlar. br iyi tabak tak
mnn gm kenarl mavi bir bordr, ortalarnda da sko
atolarndan sahneler var. Bunlar da br nineden kalma. Et
tabaklar. Bu tabaklar Lesje'nn annesiyle babasna kald;
nk, gnahlarna karn, Lesje'nn babas tek erkek evlat
t. Halasysa st tabaklarn ald ve buna ierlemekten hibir
zaman vazgemedi. Gnlk kullanm iin nc bir tabak ta
km daha var. Bunu annesiyle babas kendileri satn alm
lar. Frndan masaya getirilebilen, mlek tr eyler. Doal,
esmer bir renkleri var.
Annesi Lesj e'ya, "Biraz daha Yorkshire pudingi alr my
dn?" diyor. Lesj e kabul ediyor, annesi glmsyor. Uysal,
mahzun bir glmseme. Eskiden rgl salarn bann ev
resine dolarm. Eski fotoraflarda bu sa biimiyle grl
yor. Lesj e onu bu haliyle anmsayamyor. Ancak, annesinin
sa rgleri hfila bandaym gibi geliyor ona; iki ayda bir ye
niledii ana permenantn arasndan parldyorlar sanki. Yu
varlaklam bir yz, dzgn yz izgileri. Lesj e'nn b abas
da yuvarlack. Bu da Lesje'nn uzun boyunu, ince yapsn bir
aile gizemi haline getiriyor. Lesje yirmisine gelene dek meme
leri olmad iin annesi onu avutmaya alr, "Byynce be233

denin dolgunlaacak, merak etme" deyip dururdu. Ne var ki

Lesj e hi dolgunlamamt.
Annesi onun anszn yemee gelmesinden honut; son za
manlarda p ek ender yemee geldi baba evine. Ayn zamanda
da akn: Lesje kurt gibi Yorkshire pudingini yerken, masa
nn kar tarafndan ona soran gzlerle bakyor; daha sonra,
mutfakta yalnz kaldklarnda Lesj e'nn bir aklama yapaca
n umuyor. Ne var ki Lesje hibir ey aklayacak durumda
deil. Annesiyle babasna William'la yaadn sylemedii
ne gre, oradan tandn ve imdi baka biriyle yaadn
hi syleyemez. Evlilik bir olaydr, bir gerektir, akam yeme
inde tartlabilecek bir eydir. Boanma da yle. Bu ikisi
bir at olutururlar: Bir balang, bir son. Bunlar olmad
m, her ey ekilsizdir, sonu olmayan bir orta yerdir, her g
nn iki yannda uzanp giden usuz bucaksz bir krsal alan
dr. Her ne kadar bir yerden baka bir yere tandysa da,
Lesje'nn iinde bir eyin bittiine ya da baka bir eyin bala
dna ilikin ak seik bir duygu yok.
Annesine tandn syledi. Tabak takmn koyduu
kutuyu daha amadn da syledi. Bu doruydu ve kendisi
ni anszn yemee davet etmesinin de zryd. u var ki, ta
nma ii sanki hemen o gn olmu izlenimini uyandryordu.
Oysa yk kamyonunu tutal ve eyalar karton kutulara yer
letireli hafta oluyordu. Bu ii gndzn, Wiiam evde
yokken yapmt; gideceini de ona nceden bildirmemiti.
Tanacan sylerse, bir aklama da yapmas gerekecekti
ve Lesj e bunu yapmak istemiyordu.
William'la yaamnn ekmecelerden bylesi abucak
srgn edilivermesi, duvarlardan bu denli hzla sklverme
si artcyd. Ne kadar da az yer kaplyormu meer eyala
r. Lesj e kutular asansre kendisi tamt. Hibir ey ok
ar deildi. Sonra hepsini kamyona ykle miti. Bu da hi ge
rekli deilmi, bir kaptkat p ekala iini grebilirmi. Eve va
rnca kutular kamyondan indirmi, yeni evinin sarsak merdi234

venlerinden yukar tamt. B everly Street'teki sra evler

den biriydi bu. Pek .matah deildi, dklyordu. Ama Lesje
ev aramak iin yalnzca bir gnn ayrmt ve uygun buldu
u ilk evi tutmutu. Ev hem ucuzdu; hem de Nate'in makine
lerini alacak kadar bykt. Sahibi bir mteahhitti. Buray
sonradan bir kent evi haline sokacakm, onun iin imdilik
dk bir fiyata kiraya vermeye razym, yeter ki Lesje kira
kontrat istemesin.
Lesj e William zr dilemeden nce kp gitmesi gerekti
ini dnyordu. William zr dilerse -er ge dileyecein
den emindi- Lesje kapana kslm olacakt.
O olayn etesi gn -Lesj e olanlar nasl adlandracan
bilemiyordu ve sonunda o olay diye adlandrmaya karar ver
miti- William sabah erkenden kp gitmiti. Lesj e geceyi
banyoda geirmiti. Banyo halsnn zerine uzanm, zerine
havlular. rtmt. Kapy kilitlemiti ama sonradan bunun
gereksiz bir nlem olduunu anlamt, nk William ieri
girmeye kalkmamt.
William'n du yapmadan, tra olmadan i yerine gittii
ni dnmek iin iin Lesje'y memnun etmiti. Gcr gcr te
mizlik William'n fetilerinden biriydi. Apartman kapsnn
kapandn duyunca, Lesj e sakland yerden km, srtna
temiz giysiler geirip iine gitmiti. Ne yapacan da, ne' d
neceini de bilemiyordu. William saldrgan m olmutu, yi
ne ayn eyi yapmay deneyecek miydi? Lesj e Nate'e telefon .
edip olay anlatma isteini zor bastrmt. te yan, o kadar
da kt deildi olanlar, bir yerine bir ey olmamt, aslnda
rzna geilmi bile saylmazd; yani teknik adan. Ayrca, Na
te'e sylerse, ona bask yapm, onu bir eyler yapmaya, rne
in hemen bir ev tutmaya da zorlam olacakt. Bunu yapmak
istemiyordu. Nate hazr olunca, onunla olmak istedii zaman
ev tutsunlar istiyordu; William'n hani neredeyse yapt bir
ey yznden deil.
ten sonra Lesj e Murray'n Yeri'ne gidip bir kahve s"
235

marlad, bir sigara iti. Sonra Bloor Street b oyunca yrye

rek maazalarn vitrinlerine bakt. Sonunda ister istemez eve
gitti. William oturma odasnda oturuyordu, yanaklar pembe

pemb eydi, neeli grnyordu. Sanki hibir ey olmamt.

Onu tatl karlad ve hemen sv akclarn denetimli ferman
tasyonu srasnda reyen kalorik deerler zerinde bir tart
maya giritj.
Bu davran fkesinden de, kabalndan da daha korku
tucuydu. Yoksa William o olay bsbtn unutmu muydu?
Nereden gelmiti o katksz nefret patlamas? Ayn nefreti
yeniden uyandrma, kkrtma korkusuyla, Lesj e ona bir ey
de soramyordu. Lesje ge saate kadar yatmad, William gi
dip yatana kadar ktiyozorlar zerindeki kitabn okudu. Son
ra oturma odasndaki halnn zerinde uyudu.

Annesi, "Daha p atates presi ister misin, Lesj e?" diyor. Lesje
onaylar gibi ban sallyor. A kurt gibi yiyor. haftadr ye
dii ilk gerek yemek bu. Hemen hemen bo evde adeta
kamp yapar gibi yayor, yatak odasnda yere serdii battani
yelerin zerind uyuyor, dardan ald hazr yiyecekleri yi
yor: Kep ekli ekmek, hamburger, kzarm tavuk. Kemikleri,
artkar yeil bir p torbasna koyuyor; henz p kutusu
yok. Sobas, buzdolab dayok. u anda bunlar alamaz da s
telik. Bir bakma, bir aylk kiray bir zarfn iine koyup Willi
am'a brakt iin. Bu yzden bankadaki balans dt. te .
yandan, elden dme bile olsa, byle bellibal ev eyalarn
'Nate'in de paylamas ,gerektiine inanyor. Bir soba ciddi bir
stlenmedir.
Lesje elmal pastasn yiyor ve acaba N,ate ne yapyor im
di, diye dnyor. Babas, ''Kemik ii nasl gidiyor baka
lm?" deyince de solgun solgun ona glmsyor. Eer yeni bir
dinozor tr kefederseniz, ona kendi adnz verebilirsiniz.
Bir zamanlar Lesje, kendini altrmak iin, adn ngili'zleti236

rerek Aliceosaurus yazard defterine. On drdndeyken en

byk amac buydu: Yeni bir dinozor tru kefetmek ve ona
Aliceosaurus adn vermek. Bunu babasna syleme hatasn
ilemiti. Babas buna ok glm, aylarca kzna taklmt.
imdiki byk amac ne acaba? Bilmiyor.
Lesj e anI\esinin tabaklar toplayp mutfaa tamasna
yardm ediyor. Babasnn kulak eriminden knca, annesi,
"Her ey yolunda m, Lesj e?" diye soruyor. "Zayflamsn."
Lesje, "Evet" diyor. "Tanmak beni yordu, hepsi bu."
Annesi bu yantla yetinmi grnyor. Ama her ey yo
lunda deil. Nate akamlar Lesje'nn yeni evine geliyor, yere
serilmi battaniyelerin zerinde seviiyorlar, sert tahtalar
Lesje'nn srtn actyor. Bu nemli deil. Yalnz, Nate ne za
man gelip oraya yerleeceini hala sylemedi. Lesje, "Acaba
gerekten gelip yerleecek mi buraya" diye dnmeye bala
d bile. Neden gelsin ki? Neden yaamnn dzenini bozsun?
Nate ocuklara durumu yava yava aklamak zorunda oldu
unu sylyor; yoksa altst olabilirlermi. Lesj e kendisinin
imdiden altst olduunu dnmekten kendini alamyor
ama bunu Nate'e syleyemiyor.
Baka birine de iini aamyor. Kukusuz, Trish'e ya da
Maria nne'a alacak deil. Onlarla birlikte mzenin kafeter
yasnda oturup sigara iiyor. Gergin, her an azndan kard
karacak. Ama yapamyor. Dardan bakldnda Willi
am'n davran, o olay (alaka bir baarszlk olarak da yo
rumlanabilir bu), kendi ka ve Nate'le yapt koulsuz d
zenleme bakalarna p ek toyca, aptalca, gln gelebilir; btn bunlarn farknda. Marianne, aka sylemese de, acemi
aylak diye dnebilir. Ya da son zamanlarda kapt yeni
bir ngiliz deyimini kullanabilir: Mankafa. Lesje iin bir gard
rop dzenlemeyi tasarlyormu gibi ona iyi, yararl tler ve
rebilir. Ona pazarlk etmesini, bask yapmasn, hileye ba
vurmasn, ksacas yapamad ne varsa hepsini yapmasn
tleyebilir. Seninle yaamasn m istiyorsun? O halde tk
237

onu ieriye. St b edava oldukta: sonra, niye inek almal? Les

j e bylesi elenceli, anlk bir ilginin konusu olmak istemiyor.
Yakn arkadalar olmadn birden fark ediyor.

Annemle konusam, ona alsam m, diye dnyor. Ka

rar veremiyor. Annesi kendince bir dinginlik gelitirmi, yle
yapmak zorundaym. Lesje, "Elli b einde bir Juliet" diye d
nyor, ama annesi hibir zaman Juliet olmam ki. Halala
rnn dediine baklrsa, krpe bir pili deilmi o. Babas
iin balkonlar yokmu, birlikte evden kamak yokmu. Evlen
mek iin Belediye Saray'na tramvayla gitmiler. Lesj e lise
deyken Romeo ile Juliet'i okumutu. retmen bunun hola
rna gideceini, nk onlarn yandaki genlerle ilgili oldu
unu sylemiti. Lesje kendini gen hissetmiyordu. O alv
yonlu ovalar, marn katmanlarn, omurgal hayvanlarn ana
tomisini incelemek istiyordu. Piyese de zel bir ilgi duyma
mt; metnin bo yerlerini dev ereltiotu resimleriyle doldur
mak dnda. Peki, ya Romeo ile Juliet yaasayd? Montague
lerle Capuletler ne yapard acaba? Lesj e 'nn akrabalarnn oc
u gibi davranrlard b esbelli. Aile toplantlarnda aalama
lar, horgrmeler, ksp darlmalar olur, aza alnmayan ko
nular tartlr, u ya da bu bykanne avaz avaz alar ya da
bir kede barp arrd. Tpk kendi annesi gibi anlal
,maz, hibir eyden etkilenmez hale gelen, zl, tombul Juliet
kendisini herkesten eker, ayr bir dnyada yaard.
Lesj e'nn annesi onun mutlu olmasn, mutlu olmasa bile
mutluymu gibi grnmesini istiyor. Lesj e'nn mutluluu an
nesini temize karyor. Lesj e bunu teden b eri biliyor. Mut
lu olmasa bile mutlu, hi deilse vurdumduymazcasna ho
nut grnmekte uzmanlam. Bo vakti yok, kazanl b ir ii
var. Ne var ki, annesinin yannda durup kenarnda maviyle
BARDAK yazl ya belirsiz kurulama beziyle bulaklar ku
rularken, bu b elli grn koruyacak gc olmadn d- .
nyor. Bunun yerine alamak istiyor, annesi sarlp onu avut
sun istiyor.
238

Avutulmak istemesinin nedeni William. William', o bil

dik, alldk William' kaybetmek ne de olsa onu zyor. Wil
liam'n kendisini kaybettii iin zlmyor; yalnzca ona g. vendii, aldrmadan, dnmeden gvendii iin zlyor.
Ona bir yaya kaldrmna gvenir gibi gvendi. Ona grnd
gibi biri olduu iin gvendi. Bir daha hi kimseye bylesi
ne gvenemeyecek. Bu denli ac verici olan William'n -bu
masum yzeyin- saldrganl deil, ihaneti. Ama olaslkla
masumiyet yoktu ve Lesje bunu kendi hayalinde uydurmu
tu.
Annesi, kendini bir'kafese kapatm olduundan, hibir
zaman Lesje'yla yas tutmay b eceremeyecek. Btn yapaca
, kznn alamay kesmesini b eklemek, sonra gzlerini bula
k kurulama beziyle silmek olacak. Sonra da Lesje'nn zaten
kendi kendisine syledii eyleri syleyecek: Gerek bir ha

sar olmam. Braktna iyi etmisin. Tek kar yol bu. Her
eyde bir hayr vardr.
Oysa nineleri byle yapmazd. Onunla birlikte yas tutar,
alarlard. kisi de. Buna yetenekleri vard. Alar, at tutar,
feryat ederlerdi. Ona sarlr, onu kollarnda sallar, salarn
okarlard. Lesje onarlmaz bir zarara uam gibi, abarta
abarta, glnesi bir biimde alarlard. Belki de gerekten
onarlmaz bir zarara urad, kimbilir?

239

9 Mart 1977, aramba

NATE
Nate bodrumda i tezgahna yaslanm, Varsol dolu teneke
kahve kutusunda duran fralarnn saplarn elliyor. Buray
daha iyi aydnlatma aralaryla donatmay hep dnd.
Ama artk anlam yok bunun. Snk sarms kta kendini ko
ca bir bcek gibi gryor: Beyaz; yar kr. Karanlkta el yor
damyla dokunarak, koklayarak yolunu buluyor. Boya du
manlar, slak beton onun alk olduu atmosfer. Kk kr
mz mengenenin zerindeki viday evirerek zamklanm,
kurumakta olan bfr kuzu kafasn sktryor. Mary'nin K
k Bir Kuzusu Vard adndaki ocuk arksndan esinlene
rek yapt iple ekilen oyuncan b ir paras bu. Nate kuzu
yu yaparken hi glk ekmediyse de Mary'yi yaparken eni
konu zorland. Yz yapmay hi beceremez . . Kafasna bir g
ne apkas takarm, olur biter diye dnyor.
Szde tanmak iin eyalarn toplamas gerek. Niyeti
de toplanmak zaten. Hep niyetleniyor buna. Spermarketten
bisikletiyle eve bir alay karton kutu getirdi, bir yumak da sa
lam ip ald. Eyalar sarmak iin gazeteleri biriktirdi. ki haf
tadr dzgn bir deste halinde b odrum merdiveninin dibinde
duruyor gazeteler. Hatta bir miktar zmpara kadyla bir ku
tu dolusu boy boy ivi ve vida bile alp Lesje'nn evine gtr
d, iyi niyetinin kant olarak n odaya koydu. Ona yava ya
va tanmak istediini syledi. nce Elizabeth'e atelyesini
daha geni, da.ha aydnlk bir yere taaya karar verdiini
syleyecek. Elizabeth onun parasal adan nasl olup da bu
nun altndan kalkabildiine aacak. Ama baaracak bunu.
Sonra ocuklara da ayn eyi syleyecek. Onu btn gn evde
grmemeye altklar vakit de, yava yava geceleri br ev
de kalmaya balayacak. "Onlara b elli etmeden evden ayrl
mak istiyorum" diyor.
240

Bu plan tastamam uygulamak istiyor ama, Lesj e ile tar

tmay gereksiz bulduu nemli bir deiiklikle: Elizabeth
evden kp gitmesini syleyene, hatta buyurana kadar b ekle
mek istiyor. Ne yapp edip Elizabeth'te karar kendisinin ver
dii izlenimini uyandrmal. Eer Elizabeth karar kendisinin
verdiini sanrsa, Nate daha sonraki p ek ok skntdan kur
tulmu olacak. Nate bu ii nasl ayarlayacan henz bilmi
yor.
Bu arada, Lesj e' nn apak ve gittike artan ruhsal
kntsyle de uramak zorunda. Lesj e ona hi bask yapm
yor, daha dorusu szl baski yapmyor. yleyken Nate zor
solukalabiliyor. Tam haftadr, ocuklarn okuldan dndk
lerini duyar duymaz, koa koa bodrum merdiveninden yuka
r kyor. Onlara neeli, umursamaz grnmeye abalyor;
st styor, fstk ezmeli sandviler hazrlyor, akalar yap
yor, bilmeceler soruyor, yemek piiriyor, yataklarnn ban
da uzadka uzayan masallar anlatyor. Dn gece yorgun ol
duklarn syleyerek, "Ltfen sndrr msn?" dediler.
ncinen Nate, kollarn aarak, Ksa sre sonra artk sizinle ol
mayacam! diye haykrmak istedi. Ne var ki, b yle dramatik
sahnelerden, ar duygusallklardan olabildiince kanmak
gerek. Nate sndrd, iyi geceler dileyerek ikisini de p
t. Sonra, gzlerinin zerine scak bir b ez koymak zere ban
yoya yQlland. Aynadaki hayali imdiden solmu gibiydi; ev
onu unutuyordu; nemsenmeye demez, unutulabilir biriydi
o. Nate gzlerini silip Elizabeth'i aramak zere aaya indi.
Bu da plann bir blm. En azndan iki gnde bir Eliza
beth'le oturup havadan sudan gevezelik etmeye zen gsteri
yor. Bylelikle Elizabeth'e alma olana tanyacan, frsat
salayacan dnyor. Belki de gevezeliklerden biri sra
snda Elizabeth ona yol veriverir, olur ya. Mutfakta oturup on
dan bundan konuuyorlar. Elizabeth ay iiyor, Nate viski.
Ksa sre nce Elizabeth geceleri ondan kamaya bakard. Ya
sokaa kar ya da odasna kapanp okurdu. Kavga ederler241

ken de, birbirlerine syleyecek deerli hibir eyleri kalmad

n ileri srerdi. imdiyse, besbelli kendi amalar uruna,
ona akl danma frsatn hi karmyor. Onunla evin onar
m, yiyecek, erzak salanmas, ocuklarn okuldaki durumu
zerinde uzun uzun konuuyor. Bu gerek bile. Nate'i terlet
meye yetiyor. Elizabeth birka kez, hanm arkadayla aras
nn nasl olduunu da sordu ona ve Nate bir ey diyemedi.
Bu gevezelikler srasnda Nate saatine bakmamak iin
dilerini skyor. Konuma biter bitmez bisikletine atlyor,
yatmadan nce Lesje'y yakalamak umuduyla O ssihgton'a
doru var gcyle pedal eviriyor. ki kez az kalsn eziliyor
du. Bir kez de bir diree bindirdi, yara bere iinde kald. Na
te'in kan kirli yer muambasna p p damlarken, Lesj e sar
g bezi bulmak iin yar alm karton kutular deli gibi kar
trd. Nate bu bisiklet yolculuklarnn tehlikeli olduunu b ili
yor bilmesipe, ama vaktinde oraya gitmezse Lesje'nn kendi
sini dlanm, mutsuz hissedeceini de biliyor. Pek ok gece,
yorgunluktan o yolu gze alamad iin, Lesje'ya telefon et
mekle yetindi. Kzn sesi pek hafifti, ancak duyulur gibiydi,
uzaktan geliyordu sanki. Nate onun byle klp yitmesine
dayanamyor.
Kendisi ne kadar bitik olursa olsun, onunla sevimek ya
da en azndan bunu denemek zorunda. Yoksa Lesj e destek
tenyoksun olduunu sanabilir. Nate'in dizleri yerlerde srn
mekten rk ark iinde, srtndaki omurga ars da kendi
ni gstermeye balad bile. Nate ona bir yatak, hi olmazsa
bir ilte almasn sylemek istiyor, ama bu i iin gereken pa
rann yarsn deyemedike bunu yapamyor. u anda buna
ayracak paras yok.
Lesj e'y yattrdktan sonra bisikletine atlayp yine, bu
kez eve doru pedal evirmeyebalyor. Eye varnca doruca
mutfaa: yollanyor, grltyle tabaklan angrdatyor, kendi
sine ge bir akam yemei hazrlamak zere tavada cierle so
an kzartyor. Bu arada denizci arklar sylyor ya da pika242

ba bir plak koyuyor: Altml yllarn balarnda moda olan

bir Hary B elafonte ya da Travelers. Bu plaklar, bu mzii
zellikle sevdiinden deil, ona b u mzii sevdii gnleri
anmsatt iin saklad. Evlenmeden, her ey olup bitmeden
nceki gnleri. Btn ynler kendisine hala gidilebilir gibi g
rnd gnleri.
Nate, Elizabeth'in mutfakta ne olup bittiini iittiini bi
liyor. Elizabeth, Travelers'a da Hary B elafonte'ye de, daha
dorusu genel olarak gece hibir grltye katlanamaz. Kza
ran cierin kokusu da midesini bulandrr. . Nate bunu ilk ev
lendiklerinde fark etmi, yapmamaya zen ,gstermiti. Bir
uzlama, bir zveriydi bu. Elizabeth zverinin, uzlamann de
eri zerinde ok durur. Nate imdi uzlamadaki ak baar
szl karsnda Elizabeth'in kendisinden bktna inanaca
n umuyor.
Gerekte ark sylemeye pek istekli deil, yemeye de
yle. Ama gece yars genellikle berbat bir ba asna tutu
lur. Bu yzden kendini yemeye zorluyor, az yar inenmi
et dolu, bayla taban zerinde tempo tutarak Hary Bela
fonte'yle birlikte haykryor. "Kocaman kara bir TARANTU
LA gryorum" diye bryor. Sonra mrldanyor: " Geri
dn, Liza, geri dn kzm, sil gzlerinden yalar. . . " Bir zaman
lar, Chris dneminde, Nate bu arky glw bir duygusallk
la sylerdi. Liza Elizabeth'ti ve Nate onun geri d.nmesini isti
yordu.
Nate tabaklar evyenin iine koyuyor. Ya da, zellikle g
zpeklii stndeyse, Elizabeth'in eliyle yazd levhaya mey
dan okuyarak, mutfak masasnn zerinde brakyor:
KEND PSLGN KENDN TEMZLE!

Sonra sendeleye sendeleye merdivenden yukar kyor, drt

tane kodeinli aspirin )'utuyor ve yataa ylyor.
Normal olarak bu davran hzl sonular verirdi. lkin so243

uk bir rica. Bu rica yerine getirilmezse de cepheden saldr.

B u cepheden saldr srasrida Nate dondurucu bir sesle her
konuda sulanrd; ovenizmden tutun da kstah bir bencilli
e, sadistlie kadar. lk yllar bu kavgalar Nate'i inandrrd.
Yaknmaktaki yetersizlii, ustalkla, duygusalca yaknmay
becerememesi onu dezavantajl bir duruma sokard. Eliza- .
beth, "Benim de senin sinirine dokunan bir huyum varsa, ne
duruyorsun, syle!" diye ona meydan okurdu. Nate bir ey
syleyecek olsa Elizabeth hemen annda yant yaptrmaya
hazrd. Byle durumlarda Nate afallar, ne diyeceini bile
mezdi. Herkes fkelenmekte, eziyet ektiinden yaknmakta
hakldr, diye dnmeye alkt. Evet, herkes, ama kendisi
deil. Her neyse, bask altnda ezilmiyordu o zaten. O amata
l altml yllardaki patilerde ona beyaz domuz diye ad tak
mlard, hatta erkek domuz diyorlardsoyadndan dolay: Fa
ist Alman domuzu. Nate niteryen gemiinden sz edecei
ne, peynir fabrikasnn pencereleri 1914'te paralanan, ok
tan lm, eski Mennonite bykbabasnyardma araca
na, savata lm babasna bavuracana, srtn dnp mut
faa gitmeyi, bir bira daha almay daha kolay buluyordu. Ne
de Elizabeth'e, "Ev senin olduu kadar da b enim" diyebilmi
ti. Aslnda buna kendisi de inanmyordu. Evde cier yemeyi
brakmt, artk yalnz lokantada cier yiyordu. Harry Bela
fonte plaklarn da Elizabeth evde ;yokken alyordu. ocuk
lar bu mzii seviyorlard.
Naslsa bi kez Elizabeth ona gnahlarnn b edelini det
memiti. Nate ertesi sabah onu grrse, biliyor ki Elizabeth
sakin olacak, glmseyecek. Hatta ona iyi uyuyup uyumad
n bile sorabilir.
. Nate blnm yaamnn uzun srmeyeceini biliyor.
Bu gidile lser olacak, ieriden patlayacak. inde anlamsz,
tutarsz bir fke kabaryor giderek; yalnz Elizab eth'e kar
deil, ocuklara kar da. Ne haklar var onu kendilerine ba
lamaya, ellerinde tutmaya? Onu ac verici kararlar almaya
244

zorlayan Lesj e'ya da kzyor. fkelenmeye hakk yok, bunu

biliyor. Haksz olmay sevmiyor. Bugn ilk adm atacak, he
men i'mdi.
E ski gazetelerin yanina diz kyor. nce kk el ara
larn saracak, sonra kutular teker teker bisikletinin sepeti-_
ne koyup tayacak. Daha byk makineler, tamamlanmam
oyuncaklar iinse bir kamyon tutmas gerecek. Bunun p aras
n neyle deyeceikonusunu aklnn bir kesine itiyor.
Bir marangoz
kalemi
alyor, elini aletin tutaca zerin.
..
d e kaydryor. Oforinin* ilk gnlerinde, avukatlk mesleinden ayrldktan hemen sonra, zanaatnn bir ekilde bilgelii
ne, yalnlna, onuruna geri dndne hala inand gnler
de, el aletleri-ne saplaryapmak iin ok zaman harcard. Kimi
sinin zerine kendi adnn ba harflerini kazr, kimine biraz
Hint slubuna kaan ssl bantlar, iekler, yapraklar ya da
geometrik motifler yapard. Elinde duran bu marangoz kale
minin zerine de bir el yapmt. Sap yle oyulmutu ki, san
ki tahta parmaklar sap tutuyordu. yle ki marangoz kalemi
ni her eline alnda, kendi elinin iinde baka bir el bulur gi
bi oluyordu. Kendine ait ara gereci, bu aletleri kullanmak
houna gidiyordu. Kendini gvenlikte gryordu. Onlar oy
makla imdiden eskimelerine neden olmutu sanki. Nate k
ktahta sap elinde tutarak diz kyor, o zevkli anlar anm
samaya alyor. Uzun uzun tutuyor aleti elinde. Ne var ki,
aletler havada szlerek uzaklayor, klyorlar sanki; tp
k bir zamanlar oynad oyuncaklar gibi. Plastik bir makineli
tfek, kenarlar aaya dnk bir erkek apkas. Bu apka
nn bir mifer olduunu varsayard.
Marangoz kalemini bir gazete sayfasnn zerine koyu
yor, alt keden balayarak saryor. Sonra, metodik bir biim
de, bir yandan saryor, bir yandan da gazetenin manetlerini
okuyor. }\eskileri, tornavidalar, rendeleri, eyeleri saryor
Tpta kendini

ar derecede zinde

hissetme dunmu. ( - N . )

245

kada. Sarlm aletleri ilk kutunun dibine yan yana yerleti

riyor. Gemi olaylar bir an gr'np sonra gzden kaybolu
yor, parmaklarn karartyorlar: Pakistanllar tren yollarna,
raylarn zerine itiliyor, Nate bunu anmsyor. Krk bir ba
cak. Annesinin cezalandrmak iin boynuna bir ip takp tek
aya zerinde durmaya zorlad ocuUn bouluu. Marga
ret Trudeau hakknda haftalar sren dedikodular. Kuzey r
landa' da bir kasap dkkan uuruluyor. Kanadal ngilizlerle
Franszlar arasndaki uurum giderek geniliyor. ldrlen
Portekizli ayakkab boyacs olan. Totonto'nun gnah kuyu
lar temizleniyor. Queebec dil yasala r: Yalnz Yunanllarn
oturduu s.emtlerdeki Yunanl bakkallarn Coca Cola ilanlar
n Yunanca yazmalar yasakland. Nate sayfalar arabuk e
viriyor, bunlar ilk okuduunda ne tepki gstermi olduunu
anmsyor.
Alet sarma iini brakyor. B odrumda yere melerek es
ki yklere dalyor. Bu ykler uzun, bulank bir fke ve ac
feryad halinde, zaman aarak ona geliyorlar imdi. Derken,
kendisinin bunlar nasl kabullendiini anmsyor. Ho, ba
ka ne yapabilirdi ki? Gazeteler damtlm bo laftr. . Annesi
ne zaman ar sinir bozucu, ar iyimser olsa, Nate ona, " Ga
zeteleri okusana" demekle yetinir. Herhangi bir ey yaplabi
leceine inanmak kuruntudan baka bir ey deildir. Annesi
gazeteleri okuyor elbet. Hatta baz yazlar kesip dosyalyor
bile.
Nate, Kanada'nn Balkanlatrlmasna kar bir uyar
yazsna dalmken, b odrum kaps ardna kadar alyor. Na
te ban kaldrp bakyor: Elizabeth merdivenin banda du
ruyor. Ik arkasndan geldii iin yz glgede kalm. Nate
yerden kalkp toparlanyor. Kada sarmak amacyla elinde
tuttuu keski yere dyor.
"Erken dnmsn" diyor. B odrumda birini gmerken
yakalanm gibi hissediyor kendini.
Elizab eth'in omzunda bir hrka var. Hrkaya daha sk sa246

rnyor. Ar ar ve hi konumadan merdivenden aaya

iniyor. Nate srtn i tezgahna yaslyor.
Elizabeth, "Tanr gibi bir halin var?" diyor. Nate imdi
onun glmsediini grebiliyor.
"ey, sadece baz aletleri ayryordum" diye karlk veri
yor. ite tam sras sylemenin. yleyken, mantkszca, lgn
ca yadsmak istiyor her eyi. "Depoya kaldracam da."
Elizabeth merdivenin dibinde durup ieriye gz gezdiri
yor; donuk, kirli pencerelere, Nate'in sprmek zahmetine
girmedii paavralara, bk tozu ynlarna, tala kmeleri
ne bakyor.
"ler nasl gidiyor?" diye soruyor. Uzun sredir bunu sor
maktan vazgemiti. Aslnda Nate'in ilerinin nasl gittii
onu hi ilgilendirmiyor. Buraya, bodruma da hemen'hi gel
mez. Btn istedii, Nate'in kirann yarsn demesi.
Nate, "Harika" diye karlk veriyor. "ok iyi gidiyor."
Elizabeth dnp ona bakyor. "Buna bir son vermemizin
zaman gelmedi mi sence?" diyor.

247

9 Mart 1977, aramba

ELIZABETH

Elizabeth hrkay omuzlarna daha skca sarp kollarm nde

kavuturuyor, yn avularnn iinde topluyor. D eli gmlei
gibi. Holde durup birinin gelmesini b ekler gibi n kapy gz
lyor. Kimsenin gelmesini bekledii falan yok. Kaplar insan
larn kendi yntemlerince iinden geerek dar ktklar
yerlerdir. Kaplar insanlarn ardndan kapanr. Elizabeth az
nce durduklar yere bakmay brakt artk. Bilinli, yar bi
linli, yar bilin. Hepsinin stne iemeli.
Nate az nce kapdan kp gitti. Elinde bir kutu vard.
Kutuyu sundurmaya brakt; yle ki kapy dikkatle kapata
bilmek iin geri dnebilsin. Ardnda braktklar konusunda
hep byle dikkatlidir. te imdi de o sska kz arkadan dz
mek zere onun evine doru pedal eviriyor. Haftalardr bu
byle. Yine de inatla byle bir ey yokmu gibi davranyor.
Bu kez yannda keskileri, eyeleri gtryor. Elizabeth, "Uma
rm, yerinde kullanr bunlar" diye dnyor.
Olaylarn sradan aknda, bu iliki Elizabeth'in umu
runda olmazd. Yemeyecei kemii saklayan, kimselere brak
mayan agzl bir kpek deil o: stemedii kemii varsn
kim isterse alsn. Nate de ocuklara ve eve kar sorumluluk
larn, daha dorusu " onun pay" diye adlandrdklar eyi ye
rine getirdii srece, cannn istedii elenceyi semekte z
grdr. ster bowling, ister uak modelleri yapmak, ister zi
na olsun, hepsi bir Elizab eth iin. Yalnz, aptal yerine konma
ya gelemez. Ku b eyinlinin biri bile onun evden tandn
anlard. Niin bunu yadsma zahmetine katlanyor yleyse?
Gece yars - kzarm cieriyle, Hany Belafonte plaklaryla
yapt o budalaca gsteriye gelince, bunu hangi amala yapt
n iki yanda bi: bebek bile anlayabilirdi.
248

Elizabeth kapya srtn dnp mutfaa d oru yollanyor.

Birden arlaan bedenini srklercesine yryor. Serinkan
lyd oysa, ne kadar Srinkanl olabildiini grnce kendin
den honut olmutu; ama imdi bir ie dolusu aspirin yut
mu gibi hissediyor kendini. Kzl renkli midesinin iinde k
k kk delikler ldyor, eti kemire kemire kendilerine
yol ayorlar. Bir ie d olusu yldz. Btn istedii, doru d
rst bir itiraft Nate'ten. Bunu baarabilmiti de. Nate atelye
sini bodrumdan baka bir yere tamak istediini itiraf etmi
ti, nereye tamak istediini ise aklamamt. Bunun neresi
olduunu elbet ikisi de biliyorlar, ama Elizabeth imdilik onu
daha fazla sktrmasnn doru olmayacan dnyor.
Kendisine bir fincan kahve yapmaya karar veriyor. Son
ra vazgeiyor. Bundan byle geceleri asitli yiyecekler, iecek- .
1er koymayacak azna. Bunun yerine bir Oxo tavuk suyu tab
letinin zerine kaynar su d kyor, oturup dzenli bir biim
de kartrmaya balyor, tabletin erimesini bekliyor.
Adm adm gelecee doru yryor. Bundan sonra gele
cek iki yne doru gidebilir. Nate daha fazla kkrtmaya ge
rek kalmadan yava yava evden ayrlabilir. Ya da Elizabeth
ona gitmesini syleyerek ilemi abuklatrabfr. nc bir
yol yok. Elizabeth biliyor ki artk ona yalvarsa bile Nate evde
kalmayacak.
te bu yzden, ona kendisinin git demesi daha doru ola
cak. Bylece Elizabeth bu ykntdan, baka hibir ey kurta
ramasa bile, kendi onurunu kurtarnu olacak. Uygar bir tar. tma yapacaklar ve ocuklar iin en iyisini yaptklarnda anla
acaklar. te o zaman Elizabeth, btn sorunlarn bylece
zdklerine ok Sevindiini vurgulayarak, dingin bir gven
ve denetim yarak, bu konumay arkadalarna yineleyebile
cek.
Elbet ocuklar var; pazarlkta fi gibi ne srebilecekleri
hayal rn deil, gerek ocuklar. Gerek ocuklar aile iin
en iyisinin bu olduunu dnmeyecekler. Bundan nefret
249

edecekler ve Nate'in Gitmemi anneniz istedi diyebilme avan

taj olacak. Ama ne olursa olsun, Elizabeth terk edilen kii du
rumuna dmeyecek. Kendisi istemedike kimse onu brakp.
gidemez. Acnacak durumda olmay reddediyor. Sandalyesin
de burnunu eke eke oturan o din ehidi annesi gibi olmak is- .
temiyor. Nate'in -Nate'in!- kendisini ustalkla bu pozisyona:
doru itmekle olduunun farknda. Bunu dnmekten bile
nefret ediyor. Dnya disk ampiyonu tarafndan karmak,
kurnazca bir satran oyununda yenilgiye uratlmaya benzi
yor bu. Ama Elizabeth'in baka seenei yok.
Nate gerekten evden gittikten sonra, Elizabeth ilk i ola
rak perhiz yapacak. Ayinin bir blm de bu. Kendisine eki
dzen verecek, belki sam da yaptrr. Herkes Nate'in gitme
sinden nceki halinden ne kadar daha iyi grndn syle
yecek. Elizabeth bu taktikleri bakalarnda grd zaman
irkin bulur, onaylamaz. Ama baka ne yapabilir ki? Avni
pa'ya bir yolculuk yapabilir elbet ama u anda buna paras
kmaz. Yoksa dinsel konumalara m bavursa? imdiden
kendisinden gen bir a var. Yeni birini edinmek iin acele
si yok.
Elizabeth dirseklerini okayarak sandalyede hafif hafif
sallanyor. Titriyor. Chris'in geri dnmesini istiyor. Kim olur-
sa olsun, biri olsun istiyor. Kof olmayan, kenetlenmemi kol
lar istiyor. Masann tahtalar arasndaki atlaklar giderek ge
niliyor, alyor. lerinden kuruni k fkryor, buz gibi so. uk bir k. Kuru buz, gaz. Elizabeth sesini iitebiliyor; yz
ne doru yaklaan susturucu bir ses. Bu ses rengi yiyip yutu
yor. Elizabeth ellerini masadan ekiyor, kucanda kenetli
yor. B oyun damarlar skr gibi oluyor. Parmaklar boazna
sa doluyorlar.
Bu sandalyeye aklm, balanm sanki. Yerinden kpr
dayamyor. Srtnda buz gibi bir rperti dolayor. Gzlerini
krptryor, kendisini kurtaracak bir ey bulma umuduyla
evresine gz gezdiriyor. Hepsi alk olduu eyler: Soba,
250

zerindeki tencere, ykanmam tava, evyenin yannda duran

et kesme tahtas. .Eskimi, kararm frn eldivenleri; yok, bu
olmaz. KENDNZ TEMZLEYN levhas. Buzdolab ve zeri
ne yaptrlnu Nancy'nin birinci snftayken yapt . resim.
Glmseyen bir kz, gkyz, gne. Elizabeth bu resmi ora
ya yaptrrken, "Yaama sevinci" diye dnmt.
Ellerini birbirine bastrarak gzlerini resme dikiyor. Ve
bir an gne ldar gibi oluyor. Ama dost bir glmseme de
il bu; oradaki o sarda ktlk var, o salarda. G kyznn
mavisi de bir san; gne kararyor, dokunalar yanm kat
gibi kvrlp bklyor. Mavi gkyznn arkas beyaz ema
ye deil; d uzayn koyu karanl. Ateten kabarcklarla nok
talanm siyahlk, O rada bir yerde gm rengi baygn b eden
szl.yor, bir yumruktan bylik deil; korkun bir yereki
miyle onu kendine d oru ekiyor. Dayanlmaz, kar konul
maz bir g. Elizabeth oraya doru dtn hissediyor,
uzay kulaklarn dolduruyor.

Bir sre sonra kendini yine mutfakta buluyor. Ev, evresinde

yine tkr tkr iliyor, ocaktan vzltl sesler geliyor, regla
trden geen scak hava i ekiyor. Yukarda televizyondan k
krtlar duyuluyor. Elizabeth b orularn iinde trk aran
suyun sesini iitebiliyor. ocuklardan biri ya da teki b anyo:
dan koridora doru dikkatsizce kouyor. Elizabeth imdilik is
tedii an geri dnebileceini biliyor. Muriel Teyze olsa, onu
kendi isteklerine ar dknlkle sulard. " Kendini yararl
biri haline getirmelisin" derdi. Elizabeth btn dikkatini fin
cann tepesinin oluturduu sar halka zerinde topluyor; ke
netlenmi parmaklarn amaya, hareket etmeye zorluyor.
Fincan alyor, souk ellerini zerinde stmaya alyor. Fin
cann iindeki svnn bir -miktar kucana dklyor. Elizabeth ar ar svy yudumluyor. Ellerinin titremesi durunca,
kendisine bir dilim ekmek kzatyor, zerine yerfst ezme251

si sryor. Her seferinde bir adim ilerleyecek. Aaya, dn

yaya doru.

Bakkaldan alnacaklarn listesini hazrlarken kulland

kee kalemi aryor ve oturup rakamlar yazmaya b alyor. Bir .
stuna ipotek, sigorta, elektrik ve snma, aylk yiyecek gider
lerini yazyor. ocuklar iin giysi ve okul masraflar. Dii fa
turas: Janet'in di b ozukl.uklarn dzeltecek bir di hekimi
ne ihtiyac var. Kedi mamas. Kedisi yok ama bir kedi alacak
ve p arasn da Nate' e detecek. Nate 'in yerine bir kedi gee
cek. O narmlar. aty en sonunda onartmas gerekecek,. sundurma merdivenini de.
br stuna da kiraclardan ald kiray yazyor. Hak
szlk etmek istemiyor, her ey dosdoru olmal. Kiraclarn
dan ald para ipotei demeye yetsin, raz.
te imdiden kendini daha iyi hissetmeye balad bile.
htiya duyduu bu kk hedefler, projeler; kendisini oyala
yabilecei herhangi bir ey. Baka kadnlar rg rer. Daha
sonra ahbaplarna tanmlamay umduu o ruh hafifliine ka
vuacak gibi olduunu bile sezinliyor. Hem canm, her ey o
kadar kt de olmayabilir. br kurallar takmndan, drdr
dan bile beter olan o dinmeyen acl grnten kurtulmak,
zgr olmak. Nate'le b irlikte yaamak, koskoca bir aynayla
birlikte yaamak gibiydi; Elizabeth bu aynada kusurlarn b
ytlm', arptlm olarak gryordu, Sinek gzleri. Na
te'in East York ev, aile standartlar. Hafiften eski yn ve ba
lkya kokan o dindar, rahibe suratl anas. Elizabeth onlarn
yannda srekli ll olmaya zorlard kendini. te btn
bunlardan kurtulacak, zgr olacak. B elki p toplama gn
p torbalarn kendisinin darya tamas gerecek ama; ol
sun, katlanlmayacak bir ey deil bu.

252

7 Nisan 1977, Perembe

LESJE

Lesje sabahlan kalmakta zorluk ekiyor. William'la yaad

tarihncesi dnemde, bu konuda William'a gvenebiliyordu.
William iine zamannda gitmeyi severdi. Sabah frlayp kalk
may da severdi. Acele bir du yapar, O rtaadan kalma kr
baca b enzer bir eyle srtn ovalar ve banyodan lastik bir r
dek gibi pespembe kard. Mutfakta st arar, bir yandan
da bir havluyla kafasn kurulard. Bu arada, hala yatan Les.
je'ya drtp zerinden battaniyeyi ekmek iin, ikide bi; ya
tak odasna aknlar yapard.
Ne var ki imdi kk, souk evde yapayalnz. Yataktan
kmak iin kendi kendini zorluy:or, battaniyenin altndan
her seferinde bir ayan karyor. Durgun, bayatlam bir su
birikintisinden karlan akcierli bir balk gibi. Evde eya
yok gibi bir ey. plak duvarlardan ona hibir ey yansm
yor. Ev kalan pek az enerjisini de yutuyor. Lesje zayfladn
hissediyor, bu arada ev de imanlyor sanki.
Neskafesini yudumlayp bayat kepek ekmeini iner
ken, Nate'in yapt kk bh tozu kmeciklerini seyret
mek iin arada bir oturma odasnn kapsna gidiyor. Nate
oturma odasnn makinelerini alabilecek byklkteki tek
oda olduunu sylyor. u var ki, bu makinelerin hibiri da
ha evde boy gstermedi. Nate imdiye dek getire getire bir
ka el aleti, be tane de bitmemi oyuncak at getirdi, hatta
birka saat orada kalp alt. Bu bk tozu kmecikleri Les
je'y avutuyor. Nate'in hi deilse kuramsal olarak eve yerle
tii anlamna geliyor bu. Yerleiyor, evi ele geiriyor.
Nate niin hala Elizabeth'in evi olarak grd evd.e yat
tn uzun uzadya ona aklad. Lesje onu dinledi, dinlemeye
alt. Yine de anlayamyor. D olak, karmak bir eye bula253

m olduunu hissediyor; b elirsiz, umutsuzca aprak qir e

ye. Kendini yabanc hissediyor. Eer olup bitenleri d enetle
mek kendi elinde olsayd, her ey belirgin, somut, dosdoru
olurdu. O kendisi drst davranmt, ak szlyd. Nate'i
_
seviyordu, bu yzden de William' brakp onunla yaamaya
balamt. Madem yle, Nate neden hala onunla yaamak
zere eve gelmiyor?
Nate onun evine tandn, birlikte yaadklarn iddia
ediyor. Birka gece kald bile orada. Bu yatya kallarn ikin
cisinde, sabah Nate'in mutfakta topallaya topallaya dolat
n, dik durmaya her abaladnda irkildiini gren Lesje ina
d brakt, btesini skp elden dme bir ilte satn ald. Bu
biraz da aaca bir ku evi asmaya benziyordu: Ku bir trl
eve girmiyordu.
Nate, "Benim gerek evim buras" diyor. Bir kez de, ba
Lesje'nn karnnda dinlenirken, "Senden bir ocuum olsun
istiyorum" dedi. Sonra bunu abucak, "Seninle bir ocuk yapa
lm istiyorum" , daha sonra da, "Birlikte bir ocuk yapalm isti
yorum" diye dzeltti. Ama Lesje bu szlerin ieriinden yle
sine afallad ki, cmlelerdeki deiiklii fark etmedi bile. B y
le bir niyeti olup olmadn bilmiyordu, ancak Nate'in bunu
istemesi iine dokunmutu. Demek Nate onuyalnzca istene
bilir biri olarak deil, ayn zamanda be limse-nebilir, kabul
.
edilebilir biri olarak gryordu. Lesj e dorfp -frdJ: Na
te'in ban kaldrp minnetle ona sarld.
. N_e yar hl, Nate'in hissettiklerini syledikleriyle yaptkla
r aras.ndal uurumu bir._tr} aklayarii1yor.' Nat:!'.i ak
dolu szleriyle u basit gerei -onun yoklui.inu- badatra
myo':
in tuhaf, onun kendisini sevdiinden de emin. Nate'in
yokluu elle tutulur bir kant, deneye dayal bir gerek oysa.
Artk ta gibi katlat bu gerek; midesinin dibinde, her yere
kendisiyle birlikte tad kk, sk bir yumru haline geldi.

254

Lesj e mzeriin kuruni merdivenindenyukar kyor, bilet gi

elerini geiyor, her gnk yolunu izleyerek Omurgal Hay
vanlarn Evrimi Salonu'na doru seirtiyor. nsan kafatas,
katran ukurunun iindeki kl dili kecli, deniz alt yaamn
dan aydnlatlm sahneler; a Mosasaurlar, lme mahkum
kafadanbacakl Ammonitler. . . Lesje'nn ofisine alan kapya
bu eski a deniz parasndan geilerek ulalyor. Mzedeki
br ofislerin ounun biiq.iimiz, sradan kaplar var. Lesj e
kendi kapsnn bir kayaya benzetilecek biimde kamufle edil
mi olmasndan honut. Bir maarada yaayamadna gre
-ki u anda bunu yelerdi (meditasyon, su ve ekmek, karma
klk yok- yaayabilecei en iyi yer yine buras saylr.
Her ne kadar son gnlerde ie ge geliyorsa da, akam
da ge vakitlere kadar orada kalyor, baz.en yedi buua, seki
ze kadar oturup alyor. Durmak dinlenmek bilmeden kata
log hazrlyor, kamburunu karp gzlerini ksarak etiketle
ri, kartlar inceliyor, btn dikkatini kaval kemikleri, ayak
trnaklar, gerek dnyann krk dkk paralar zerinde
topluyor. Bu ii, bu ayrntlar zerinde kafa yorma iini din
lendirici buluyor. Bu i kafasndaki o kk sesi susturuyor,
bir eyin iinde tkl kalm duygusuna kaplp kayglanmas
n nlyor. Ayrca, bo evine dnmesini de geciktiriyor.
Lesj e yalnz kald geceler evin iini kolaan ediyor. K
k, fazladan yatak odasndaki dolab ayor, iindeki eski ki
racdan kalma drt elbise asksna bakyor. Yer yer ypran
m duvar kad, orada buradaki fare pislikleri iin bir eyler
yapmas gerektiini dnyor. Kendisini yararl iler yap
maya zorluyor; bir sebze soyma bayla tuvalet kvetinin ar
kasndaki sar mineral birikintilerini kazmak gibi. Gelgele
lim yarm saat sonra kendini hibir ey yapmadan gzlerini
bolua dikmi, ayn yerde oturur buluyor. imdi anlyor ki
William'la yaam, geliigzel grnse bile, gerekte dzgn255

d; gnlk rutinleri vard. Ruti nler insan yerinde tutar. On

larsz kendini arlktan yoksun hissediyor, havada yzer gibi
oluyor: Nate'i hibir zaman gecenin onundan nce b ekleyeme
yeceini biliyor.
Lesj e ak kapdan Dr. Van Vleet'e bayla selam veri-.
yor, o da onu bayla selamlyor. Dr. Van Vleet, ikide bir ge.
kald iin azn ap da Lesje'ya tek kelime bile etmedi da
ha. Lesje, "O emekli olunca, umarm, yerine onun kadar ho
grl, her konuda ona denk biri gelir" diye dnyor.
Lesj e kk snann kapsndan ieri admn atar at
maz, Elizabeth Schoenhofun ieride kendisini beklediini g
ryor.
te bu;a hazr deil. Elizabeth'le karlamamak iin
mzenin kafeteyasna, hatta kadnlar tuvaletine gitmekten
bile kanyor. Bu karlamann olabilecei her yerden ka
yor. Elizabeth'in de kendisiyle karlamaktan kandn sa- .
nyordu. Lesje kendisini sulu hissetmiyor, saklayaca bir
ey yok. Yalnz, birbirlerine syleyebilecekleri hibir ey ole
madn dnyor, o kadar.
Elizabeth karsnda, onun sandalyesine oturmu, tatl
tatl glmsyor. Sanki buras onun ofisi de Lesje onu ziyare
te gelmi. antas Lesje'nn yaz masasnn stnde, ylanbal
fosilleriyle dolu bir tepsinin iinde duruyor. Sveteri san
dalyenin arkasna dzgnce aslm. Hani neredeyse, " Sizin
iin ne yapabilirim?" diyecek gibi bir hali var.
Elizabeth, "Bu istek filerini kendim getirdim" diyor.
" Mze iinde evraklarn getirilip gtrlmesi o kadar uzun za
man alyor ki!"
Ofiste baka sandalye yok. kinci bir sandalye koyacak
yer yok da ondan. Elizabeth mekann kullanlabilecek her ye
rini kaplar..1 gibi grnyor.
Lesj e srtn duvardaki izelgeye dayyor. izelgede jeolo
jik zamanlar renkli bloklarla iaretlenmi. Dinozorlar, yz
yirmi milyon yllk koyu saryla; insan, krmz bir noktayla.
1.56

Lesje de bir nokta, ufack bir benek, bir molekl, zaman iin
de yitmi bir iyon. Ama Elizabeth de yle.
Lesj e Elizabeth'in kendisine uzatt kada gz atyor.
Metrodaki sergi camekanlar iin bir ey -bir bacak ya da
ayak- istiyorlar. Bunu Dr. Van Vleet'le tartmas, rnei se
ip imzalamas gerekecek.
Lesje, "Tamam" diyor. Anlalan Elizabeth kaloriferi a
m. Lesj e scaktan piiyor. Umutsuzca mantosunu karmak
istiyor, ama u anda arkasn dnmenin kendisine bir ey kay
bettireceini hissediyor. Ayrca stnda bir ey olmas da iyi;
bylece kendisiyle Elizabeth arasnda yaltm salanm olu
yor.
Elizabeth, hala glmseyerek, "Bana yle geliyor ki, ara
mzda baz eyleri konumalyz" diyor. "Sanrm, ibirlii yap
'
malyz. Herkes iin en iyisi bu, sence de yle deil mi?"
Leje onun tallam ayaklardan, bacaklardan deil,
Nate'ten sz ettiini bil:iyor. u var ki, Elizabeth'in sesi hayr
iin bir proje, bilmem kim yararna bir konser, yoksullar yara
rna bir kermes sunar gibi. Lesj e, Nate'i hayr iin bir p roje
olarak grmedii gibi, Eliza,beth'le onu tartmaya niyeti ve is
tei de yok. "Kukusuz" diyor.
Elizabeth, "Nate'le ben hep ibirlii yapmaya altk" di
ye devam ediyor. "ki iyi dost olarak kalmay da baardk.
Bence bylesi ok daha iyi, sence de yle deil mi? Biz birok
eyimizi Nate banyoda yatarken konuuruz. " Scak scak gl
yor. Belli ki Lesje banyo kveti tartmalarnda balca konu
nun kendisi olduunu dnsn istiyor. Oysa Lesj e Eliza
bth'le Nate'in aylardr b ylesi bir yaknlk iinde hibir ey
konumadklarn biliyor. Eer Nate yalan sylemediyse el
bet. Yalan sylemi olabilir mi? Lesj e birden Nate'i bunu ya
ntlayabilecek kadar iyi tanmadn fark ediyor.
On be dakika sonra Elizabeth Lesje'nn ofisinden kar
ken hala glmsyor. Lesje ne konutuklarn dnyor ve
aslnda hibir ey sylenmemi olduunu anlyor. Mantosunu
karp asyor, kendisine bir kahve yapmak iin slak labora257

tuara gidiyor. Yine Elizabeth'in ne dediini dnyor; bir

ey sylediinden emin deil. Daha d orusu, ak seik, dolay
sz bir ey sylemedi. Ama Lesj e'da btn bu konumadan
iki izlenim kald: Bunlardan biri, Nate yetersizlii yznden
evden kovuldu ya da kovulmak zere. D olaysyla, Lesje onu
evine almakta serbest. Yani isterse. br izlenimi ise u: Les
je bavurmam olduu bir ie alnm gibi. Apak ortada ki,
onu bir tr mrebbiye olarak deneyecekler: Anlalan Eliza
beth kendisine bir miktar vakit ayrmaya hakk olduunu d
nyor. Lesje'nn ofisinden gitmeden nce, " Olaanst ilgi
leri olan biriyle yaknlk kurmak ocuklar iin yle iyi olacak
ki" dedi.
Lesj e onun bunu sylerken daha karmak, daha yanl
bir eye niyetlendiini dnyor. Yabanc gibi. Tam olarak
pis yabanc deil ama. Lesj e drdnc snftayken, rlanda
-kafal daha byk kzlar okul bahesinde onun evresine
p pis yabanc diye satarlard. Lesj e aresizce glmse
yerek yatmaya abalarken, b urunlarn tutup "Pfl" derler
di. Suratndaki o srt kes, yoksa biz kesmesini biliriz.
Elizabeth bunu yapmayacak kadar iyi yetimi. Daha
ok darlkl, baka bir lkeden gelme anlamnda kullanm
olsa gerek o szleri. Haberiniz olsun, ilgin biri. Sanki Lesj e
keman alacak, Damdaki Kemanc gibi byleyici, etnik dans
lar yapacak. Salt ocuklar elendirmek iin.
Lesj e yanl konuyu incelemekte olduunu anlyor. Mo
dern memeliler. te bunlar incelese daha yararl olurdu. Pri
matlarn davranlar. Bir zamanlar maymunlarn gz kapak
laryla ilgili bir ey okumutu: Bakan olan maymun gzlerini
dikip bakyor, brkler gzlerini yere indiriyorlar, bylece
parlak renkli gz kapaklar birden ortaya kyor. Bu yntem
cinayetleri nlyor.
Yarn, sknts biraz hafifleyince, Marianne'a bunu sora
cak. Mariahne primatlarn davranlarn iyi bilir. Ya da Dr.
Van Vleet'e ya da herhangi birine soracak. Kukusuz, byle
eyleri kim olsa ondan daha iyi bilir.

258

13 Nisan 1 977, aramba

ELIZABETH

Elizabeth yatanda yatyor, Hint ii yatak rtsn enesine

kadar ekmi. Pencere dipten biraz ak, bu sabah ie gider
ken ak brakt. Bu yzden oda souk ve nemli imdi. Eliza
beth yatann yanndaki saate bakyor, kalkp giyinmenin,
bir saat iin gerisin geri ie gitmenin deip demeyeceini d
nyor. Demez herhalde.
Elizabeth'in sol kolunun zerinde bir kafa var. Willi
am'n kafas. William'n kafas onun kolunun zerinde, n
k az nce sevitiler. Sevimeden nce birlikte oyalana oyala
na yemek yediler. Courtyard Cafe'de pahal bir le yemei.
Salatalk orbas, uykuluk ve fsltl konumalar. ki ie be
yaz arap . Belki fsltl konumalarn nedeni de buydu. Willi
am boyuna iini ekip duruyor, sk sk da omuz silkiyordu.
Bastrlm melankoliye kendini altrmak ister gibiydi. Eli
zabeth' e son gnlerde duyduu yalnz pimemi et yemeye
dayal bir diyetten sz etti, ama sanki akl baka yerdeydi. Ye
mek boyunca ikisi de ortak sorunlarna ima yoluyla dokundu
larsa da, so runu ak seik, dorudan doruya tartmaya kal
kmadlar. Terk edilmk acdr.
Elizabeth (yalnz bir kez olmak zere) Nate'in en sonun
da kavgalara bir zm yolu bulduunu, kendisinin de buna
sevindiini syledi. "Onun ortalkta, yani ayak altnda dola
mamas benim iin de daha kolay oldu" dedi. Bu William' ne
elendirmedi. Konyakl ikolatal tatllarn yerken Elizabeth
onun elini okad. Ac ac birbirlerinin gzlerinin iine bakt"
lar: Her biri'tekinin avun dlyd. Mantklyd bu. Ayr
ca, Elizabeth ona iyi bir dzme borlu olduunu da hissedi
yordu. Bir bakma Lesje kendisi yznden William'i anszn
brakp gitmiti. Elizabeth onun byle ekip gidebileceini n
ceden hesaplayamamt. Onun niyeti bir yzletirme, sonra
259

da barmayd. Lesj e William'la bartktan sonra Nate'ten

vazgemeyi bir onur sorunu haline getirecekti. Her ey d
nd gibi olsayd, Elizabeth zamann William' deil, Na
te'i avutmak iin harcayacakt.
lk gnlerde ayn ey Nate'le kendisi iin de geerliydi.
Elizabeth, kendisi onlardan vazgemeye hazr olana kadar,
aklarn a vurmamaya oldum olas dikkat ederdi. E n
azndan kuramsal olarak. Ama ne William, ne d e Lesje onun
planna gre hareket etmiti. Elizabeth neler olduundan
p ek enin deildi. William'la yemee biraz da ne olup bittii
ni renebilmek iin kmt. Gelgelelim William konumak
istememiti.
Elizabet William'la iftlemenin pek de tatsz olmadn
dnyor. Tatsz deil ama anmsanmaya deecek bir ey
de deil. Onunla yatmak, bir dilim Philadelphia krem peyni
riyle yatmak gibi bir ey. Geri William'n gizemden bsb
tn yoksun olduu sylenemez. Besbelli o da evrendeki ba
ka herhangi bir nesne kadar gizemlidir; bir ie, bir elma ka
dar. Sorun u ki, William'n gizemi Elizabeth'in . merakn
uyandran, ilgisini eken trden bir gizem deil. yice d
nldnde, William btnyle kiiliksiz saylmaz. Eliza
beth onun dilerini nasl kU:llandn anmsaynca, onda daha
p ek ok enerji, hatta iddet sakl olduunu dnyor; bir
sandk dolusu ham pamuun iinde zplayan Meksika fasU:lye
leri gibi.
Ne var ki, Elizabeth iinde ne olduunu tahmin edebildi
i kapal kutular sevmez. Niye amal William'? Elizabeth
iin hibir srpriz iermiyor ki o. Chris pusularla, tuzaklarla
dolu, iinde gerillalar kaynaan tehlikeli bir lkeydi. Bir bur
gacn merkeziydi, eytans bir akt. Belki bir bakas iin
' William da yledir: Elizabeth bir kadnn eytans ann
Bir baka kadnn eskimi ayakkabs olduunu bilecek kadar
yal. Nate'in Lesje'y bylemesini esj e'ya ok grmyor.
nk kendisi Nate'e kar hi byle duygular beslemedi.
O nun asl gpta ettii, olaya karm olan insanlar deil, ola260

yn kendisi. Keke bir kez daha, kime olursa olsun, ben de ayn eyi hissedebilsem diye dnyor.
William dnyor, Elizabeth onun bann altndaki kolunu ekiyor.
William, "Mthiti! " diyor. .
Elizabeth hafiften irkiliyor. Mthi mi?
William, kaygyla, "Senin iin de yle miydi?" diye soru
yor.
Elizabeth, "Elbette" diyor. "Anlamyor musun halim
den?"
William srtyor, kendine gveni tazeleniyor. "Vay can
na!" diyor. "Lesje seninle ayn snftan deil."
Elizabeth bu szleri son derece zevksiz buluyor. nsan
sevgilihrini birbiriyle kyaslamamal, hele yzlerine kar hi
yapmamal bunu. Yine de glmsyor. "Acele etsep: iyi ola
cak" diyor. "Ofiste yle bir boy gstermeliyim. Sanrm, sen
de yle." Ayrca bir saat iinde ocuklar okuldan eve dnecek.
Ama bundan sz etmiyr.
William'n arkadan ona bakmasn zellikle istemiyor.
Ama onu bakmaktan alkoymak iin yapabilecei bir ey yok.
Yataktan kyor, sutyenini takyor, mora alan krmz kom
binezonunu bandan geiriyor. Bu kombinezonu belki byle
bir ey olur diye bu sabah giydi.
William, teklifsizce, " Korkun seksisin" diyor. Bu ses to
nu ka vurulacak bir aplan balangc olabilir. "Dolgun bir
bedenin var."
Elizabeth sinirden rperiyor. Sersem. Bazen amma da
sersem oluyor. O kahrolasjokey ortunu giy ve hemen k git
:yatamdan. Elizabeth omzunun stnden ona tatl tatl g
lmsyor ve tam o anda kapnn zili alyor.
Elizabeth normal olarak gn ortasnda, yar giyinik du. rumda gidip amaz kapy. Komular konuuyor, ocuklaryla
konuuyorlar hem de. Biri onun William'la birlikte eve girdi
ini grm olabilir. Ama u anda odadan kmaktan baka
bir ey istemiyor.

261

"Herhalde su saatini okumaya gelmilerdir" diyor. Bu

nun doru olup olmadn kendisi de b ilmiyor. Evde alma
ya baladndan beri bu tr ayrntlarla hep Nate urard.
"Bir saniye sonra dnerim." Acele mavi sabahln giyiyor,
kuan balyor, plak ayak merdivenden aaya iniyor.
Elizabeth zinciri karrken, kap bir kez daha alyor.

Muriel Teyze n sundurmada durmu, beenmez gzlerle bo

yalar soyulmu beyaz salncakl sandalyeye, krk basamaa,
komularn geen yazdan kalma solmu bitkilerle dolu kk
n bahelerine bakyor. Banda ters evrilmi bir otura an
dran beyaz kadife bir apka var, elinde de b eyaz eldivenler.
Sanki Paskalya Yortusu'nda kiliseye giderken yol stnde
Elizabeth'e de urayvermi. Srtnda Elizabeth'in yirmi be
yl ncesinden anmsad vizon etol var. Muriel Teyze hibir
eyi atmad gibi, kimseye vermeye de kyamaz.
Muriel Teyze imdiye dek bir kez bile Elizab eth'in evine
gelmedi. Elizabeth'in kt hretli evinin varlndan haberi
yokmu. gibi davranyor. Sanki Elizabeth bir evde oturmuyor
da her ziyaretinde Muriel Teyze'nin n salonunda cisimlei
yor, oradan giderken de yine zlp ayryor. Ama Muriel
Teyze'nin bir eyi daha nce hi yapmam olmas, onun bu
eyi hi yapmayaca anlamna gelmez. Elizabeth armama
s gerektiini biliyor -baka kim olabilirdi?- ama yine de a
ryor. Soluunun kesildiini hissediyor, sanki biri var gcyle
karn boluuna vurmu. Eliyle sabahlnn midesini kavr
yor sk sk.
Muriel Teyze, "Buraya geldim" diyor. Geldim szcn
den nce biraz duruyor. "nk yaptn ey hakknda ne d
ndm sana sylemem gerektiine karar 'i erdim. Syle
yeceklerim bir kulandan girip br kulandan ksa bile."
eriye doru yryor, Elizabeth aresiz geri geri gidiyor. Ya
l kadn evresine naftalin kokusu ve Bluegrass pudras saa
raktan, asker admlaryla oturma odasna giriyor.
262

"Hastasn sen" diyor. Elizabeth'e deil, onun kusursuz

bir biimde denmi oturma odasna bakyor. O da onun
kem gzleri altnda giderek klyor, bzyor, rengi solu
yor, toz szdryor. Gn ortasnda sabahlkla dolamak iin in
sann tek zr hastalk olmal. " yi grnmyorsun. Hi a
madm." Yal kadn kendisi de pek iyi grnmyor. Eliza
beth bir an, "Bir eyi mi var acaba?" diye dnyor, sonra
bu dnceyi kafasndan uzaklatryor. Muriel Teyze'nin bir
eycii yok, hibir zaman bir ey olmaz ona . Yal kadn ar
ar oday dolayor; sandalyeleri, divan denetliyor.
Elizabeth, "Oturmaz msn?" diye soruyor. Bu iin altn
dan nasl kalkacana karar verdi sonunda: Tatllkla, hafif
ten alarak, hibir ey belli etmeden. Seni inelemesine mey
dan verme. Muriel Teyze'nin dnyada en sevdiiey onu k
krtmak, ileden kartmaktr.
Yal kadn divana oturuyor ama etolyle eldivenlerini
karmyor. Hrltyla soluyor. B elki de bir i ekmedir bu, b el
ki Elizabeth'in evinde olmak bile ona fazla gelmitir. Eliza
beth oturmuyor, ayakta durmay yeliyor. Onu yksekten ege
menliin altna al. Ama hi umut yok.
Muriel Teyze, "Bana yle geliyor ki, gen ocuklarn an
neleri kendi bencilce zevkleri uruna ailelerini ykmazlar" di
yor. "Biliyorum, u son gnlerde pek ok kii ayn eyi yap
yor. Ama ahlakszlk diye bir ey olduu gibi, edep diye de
bir ey vardr."
Elizabeth Nate'in evden ayrlnn yalnzca kendi seimi
olmadn ona syleyemez. Sylemeyecek de. Hem, "Nate be
ni brakp gitti" diyecek olsa, teyzesi yine kabahati ona bula
cak. Kocalar doru drst davranan karlarm brakp gitmez
ler. Hi kuku yok. "Nereden duydun ayrldmz?" diye so
ruyor.
"Janie Burroughs'n yeeni Philip senin mzede al
yor. Janie benim eski arkadamdr. Birlikte okula gittik. To
runlarm dnmek zorundaym. Saygn bir evleri olsun isti
yorum."
263 .

Elizabeth Philip'in Janie Burroughs'n yeeni olduunu

unutmutu. Geen hafta Philip'le le yemei yerken, tasa
sz, neeli bir tavrla ona ailesindeki deiiklikleri zetlemi
. ti. Elizabeth, ensest bir kent buras, diye dnyor.
Zayf bir sesle, "Nate hafta sonlarnda ocuklar gryor"
diyor.
O anda da ciddi bir taktik hatas yaptn anlyor: Bunu
sylemekle ortada bir ey olduunu kabul etmi oldu. "ocuk
larmn saygn bir evi var zaten" diye ekliyor.
Muriel Teyze, "Bundan kukum var" diyor. "ok kukum var."
Elizabeth yer demesinin ayaklarnn altndan kayd
n hissediyor. Giyinik olsayd yukarda yatak oda:anda bir
adam olmasayd, ok daha iyi bir stratejik durumda olacakt
imdi. William'n odadan dar kmamay akl edeceini
umuyor. Ama onun genel tutum.unu dnnce, bunu.bekle"
memesi gerektiini anlyor. Onun banyoda sular srata s
rata ykandn duyar gibi oluyor.
Vakarla, "Bana yle geliyor ki, Nate'in ve benini kararla
rmz yalnz bizi ilgilendirir" diyor.
Muriel Teyze duymam gibi yapyor. " Nate'i hibir za
man onaylamadm zaten" diyor. "Sen de biliyorsun ya. Ama
kim olursa olsun bir baba, babasz olmaktan daha iyidir. Sen
bunu herkesten iyi bilmelisin."
Elizabeth, " Nate lmedi" diye karlk veriyor. Bir scak
lk dalgas ykseliyor, gsnn stnde asl d uruyor. "Nate
hala capcanl, kzlarna da tapyor. Yalnz, imdi baka bir ka
dnla yayor, hepsi bu."
Muriel Teyze, "Sizin kuan insanlar zverinin anlam
n bilmiyor" diyor. Bunu gsz, bitkin bir tavrla sylyor.
Bu dncenin boyuna yinelenmesinden en sonunda yorul
mu sanki. "Ben kendimi yllarca feda ettim. " Ne iin feda et
mi, sylemiyor. Elizabeth'in az nce sylediklerinin bir keli
mesini bile duymad belli.
Elizabeth elini am tahtasndan bfenin zerine koyu

264

yor, kendini sallanmadan durmaya zorluyor. Bir an gzlerini

yumuyor. Gzlerinin ardnda esnek bantlardan yaplm bir
a var sanki. Elizabeth, karsndaki baka kim olsa, yzeyle
i arasndaki ayrma gvenir. Pek ok insan taklit yapar. O
kendisi de yllardr taklit yapyor. Gerekiyorsa bir e taklidi
yapabilir, bir anne, bir memur, grevini bilen bir akraba tak
lidi yapabilir. in srr udur: Bakalarnn ne taklidi yapma- .
ya altklarm kefetmek, sonra da onlarn iyi taklit yaptk
lar konusundaki inanlarm desteklemek. Ya da bunun tam
tersi: Senin ta iini gryorum. Ama Muriel Teyze taklit mak
lit yapmaz. Bu ya b yledir ya da Muriel Teyze y:resine b t
nyle bir taklittir ki, gerek hale gelmitir. O kendi kendisi
nin yzeyidir. Elizabeth onun iini gre:niyor, nk orada
grlecek bir ey yok. Bir kaya paras kadar donuk, saydam
lktan yoksun Muriel Teyze'nin ii.
Muriel Teyze, " Gidip Nathanael'i greceim" diyor. An
nesiyle ondan baka hi kimse Nate'e Nathanael demez.

Elizabeth birden teyzesinin kafasndan neler getiini an

lyor. Nate 'e gidip para vermeyi nerecek. Korkun bir ey
bu. Standart bir aile yaam grnts salayabilmek iin
ona para vermeye hazr. Elizabeth'e gre, yaadklar zaten
standart bir aile yaam. Elizabeth hibir zaman kimseye mut
luymu numaras yapmad. Muriel Teyze geri dnmesi iin
Nate'e para verecek ve Nate onu Elizabeth'in gnderdiini sanacak.

Muriel Teyze'nin srtnda gri bir elbise var. Oturma oda

snda, kk kuyruklu piyanonun yannda duruyor. On iki ya
nda olan Elizabeth piyano dersini az nce bitirdi. Piyano
retmeni gvercin gsl, umutsuz yzl Miss MacTavish,
n holde lacivert yamurluunu giymeye urayor. Tam drt
yldr her perembe ayn eyi yapyor. Muriel Teyze'ye bak
lrsa, Elizabeth' e salanan avantajlardan biri de bu p iyano
dersleri. Muriel Teyze, Elizabeth'e glmseyerek, sokak ka
psnn kapanmasn bekliyor. Kayg verici bir glmseme.
"Enitenle ben dndk ki, bu koullar altnda Caroli265

ne'la sen bize Muriel Teyze, Teddy Enite deil, daha baka
bir ey demelisiniz" diyor. Piyanoya yaslanyor, Elizabeth'in
notalarn elliyor. Bir Resim Sergi,sinden Tablolar.
Elizabeth hfila piyano taburesinde oturuyor. Her ders
ten sonra yarm saat kadar almas, altrma yapmas ge
rek. Ellerini kucanda kavuturuyor, ban kaldrp yzn
deki anlamsz ifadeyi bozmadan teyzesine bakyor. Ne geli
yor, bilmiyor, ama Muriel Teyze'ye kar en iyi savunmann
sessizlik olduunu imdiden rendi. Vampirlere kar sarm
sak taktklar gibi, o da bir kolye gibi b oynuna sessizlii tak- .
yor: Teyzesi ona suratsz diyor.
Muriel Teyze, "Sizi yasal olarak evlat edindik" diye de
vam ediyor. "Onun iin, bize artk Anne, Baba demeniz gerek
tiine inanyoruz. "
Elizabeth'in Teddy Enite'ye baba dernekten gocunduu
yok. Kendi babasn ancak hayal meyal anmsayabiliyor,
anmsad kadarn da pek sevmiyor. Babas arada srada a
kalar yapard, bak ite bunu anmsyor. Caroline babasnn
krk ylda bir gnderdii Noel kartlarn saklyor. Eliza
beth'se babasnn bu kez nereye srklendiini anlamak iin
p osta damgalarna bile bakma zahmetine katlanmadan, ken
disine gnderilen kartlar atyor. Teddy Enite'ye bir diyece
i yok, ama ya Muriel Teyze? Anne ha? Elizabeth'in etleri e
kilir gibi oluyor.
Terbiyeli bir sesle, "Benim annem var zaten" diyor.
Muriel Teyze, saklamad bir zaferle, "Evlat edinme b el
gelerini annen imzalad" diyor. " Karsna sorumluluktan kur
tulma frsat kt iin memnun grnyordu. Kukusuz,
ona bir miktar para dedik."
Elizabeth z annesinin onu Muriel Teyze'ye satt haberine
ne tepki gsterdiini imdi anmsayamyor. Piyanonun kapa
n teyzesinin elinin zerine kapatmaya altn sanyor.
266

Bunu baarabildi mi, baaramad m, bilmiyor. Onun tarafn

dan gdlmeye bu son gz yumuu oluyor.
Elizabeth kendini, "Defol evimden!" diye avaz avaz ba
rrken buluyor. " Sakn geri gelme, sakn!" Sesi azndan kar
kmaz, kan bana hcum ediyor. "Seni kf balam kart
orospu seni!" inden ona daha ar szler sylemek geliyor
ama, bo inanlar buna engel oluyor. Eer byle ar bir sz
sylerse, teyzesi deiime urayacak, baka bir ey olacak gi. bi geliyor ona: itike iecek, kararacak, yanm eker gibi
kabarcklar kararak fokur fokur kaynayacak, ldrc du
manlar karacak.
Muriel Teyze, kprtsz yzyle dorulup ayaa kalk
yor. Elizabeth yaknnda ne varsa tuttuu gibi onun o iren
apkasna frlatyor. Iskalyor ve o gzelim porselen kaseler
den biri duvara arparak tuzla buz oluyor. Ama en sonunda,
evet, en sonunda Muriel Teyze'yi korkutmay baard ite!
Teyzesi holde koa koa gidiyor imdi. Kap alyor, gm di
ye kapanyor. Memnun edici bir gmbrt, silah patlamas gi
bi bir son.
Elizabeth plak ayaklarn sevinle yere vuruyor. Bir
devrim bu! Muriel Teyze lmten beter oldu. Elizabeth onu
bir daha grmek zorunda kalmayacak. Elizabeth kendisine
sarlarak am tahtasndan koltuun evresinde bir zafer dan
s yapyor. Kendini yabanl, yrtc hissediyor; bir yrek yiye
bilir.
Ne var ki, William tamamen giyinmi, salarn taram
olarak aa kata indiinde, Elizabeth'i divann zerine kvrl
m, kprdamadan yatar buluyor.
"Kimdi gelen?" diye soruyor. "Yukarda kalmam daha uy
gun olur diye dndm."
Elizabeth, " Kimse deil, teyzem" diyor.
Nate yannda olsayd, imdi bile avuturdu onu. Willi
am'sa teyzeler yaradltan gln eylermi gibi glyor.
" Kavga sesi gibi sesler duydum da" diyor.
267

Elizabeth, "Ona bir kase frlattm" diye karlk veriyor.

"yi bir kaseydi."

William, pratik bir tavrla, "Japon zamkyla yaptrabi

lirsin" diyor. Elizabeth bunu karlk vermeye deer bulmu
yor. Asla bir ei daha yaplamayacak olan Kayo'nun kasesi.
Bir kase dolusu hilik.

268

29Nisan 1 977, Cuma

LESJE

Lesje'nn srtnda her zamankinden de daha pis bir laboratu

ar gmlei var. Aa kattaki laboratuarda, tahta depolama
raflarnn yannda oturuyor. Bir kupa dolusu Neskafe iiyor.
Bugn le yemei yemeyecek, bununla yetinecek. nnde
bir tepsi dolusu di var, grne baklrsa bunlar snfland
rp etiketliyor. Yukar Tebeir zamannda yaayan kk ilk
sel memelilerin dileri bunlar. Lesj e bu tr dileri iyi biliyor
ama, yine de bit bytele bir de izelge kullanyor. Mze bu
diler zerinde bir monografyaynlad. Monografin hazrlan
na Lesj e de katkda bulundu. Ancak, u anda dikkatini ii
zerinde toplamakta zorluk ekiyor. Kendi ofisjnde oturup a
lacana, burada oturuyor; nk can biriyle konumak isti
yor.
Laboratuarda iki teknisyen var. Theo adndaki kum ps
krtme makinesinin banda, yar gml bir ene kemiini
bir krdanla kazyp temizliyor. Memeli Hayvanlar B l
m'ndeki kemikler gerek olduundan, orada krdan kullan
myorlar. Onlarn ii l hayvan -deve; geyik, yarasa lei- do
lu bir dondurucusu var. Hayvann iskeletini bir araya getir
meye hazr olduklar vakit, lein zerindeki etin ounu sy
rp karyor, kemikleri de B cek Odas'na koyuyorlar. Ora
da et yiyen bcekler var, kemiklerin zerinde kalan etleri yi
yorlar. Bcek Odas kokmu et kokuyor. Kapnn dna, dos
ya dolaplarnn zerine bir sr plak kadn resmi yaptrl
m. O blmdeki teknisyenler alrken radyodan country
music ve rock dinliyorlar.'
Blmn sanats olan Gregor bir kemie kil svyor.
Bir tr ornitopod kala kemii bu, daha dorusu yleye benzi
yor. Dorusu, kemiin kimin olduu Gregor'un umurunda bi269

le deil. Onun grevi kemiin kalbn karp alya dkmek.

B ylece yava yava, blm b lm btn kemikler tamamla
nyor ve iskelet ortaya kyor. O n dokuzuncu yzylda And
rew Carnegie_ kendi dinozorunun, Diplodocus carnegiei'nin
defalarca kalbn karm ve kopyalarn Avrupa'nn tal
balarna sunmutu. Lesje bunu biliyor. Birka tal ba hala
varsa da, kimsenin buna artk paras yetmez.
Lesje teknisyenlere syleyebilecei bir eyler aryor.
Ama Diplodocus carnegiei hakknda deil, bu olmaz. yle la
f aacak bir ey olmal. in kts, onlarn neyle ilgilendikle
rini bilmiyor. Onlar ilerini yapyorlar ve br yaamlarn ya
amak zere akam saat bete mzeden kp gidiyorlar. Les
je onlarn br yaamm anlalmaz buluyor. Bununla birlikte, mzenin onlar iin kendisi iin olduu gibi temel nitelikte,
birinci derecede nem tayan bir ey olmadn biliyor. Gre
gor ayn kolaylkla bir maazada da alabilirdi, Theo da tu
lalarn zerindeki imentoyu temizliyor ya da pirin ekmece
kulplarndaki b oyay kazyor olabilirdi. Belki buraya da p
lak kadn resimleri yapitrmak istiyorlardr, neden olmasn?
Yine de Lesje, hangisi olursa olsun, ilerinden birinin,
_
"Hadi gel, kp bir bira ielim" demesini ok istiyor. Birlikte
bir birahaneye gider, televizyonda b eysbol malarn seyre
der, patates kzartmas yer, ieden bira ierlerdi. Lesj e onun
ellerini tutar, onunla birlikte halnn zerinde yuvarlanr, laf
olsun diye seviir ve bu ':'evimeye herhangi bir salkl egzer
sizden -rnein yzmeden, j oggingden- te bir anlam yak
trmazd. Her ey gelecei olmayan bir dostluk, arkadalk
iinde olur biterdi. Lesj e hareket istiyor; anlam, nemi, gizli
cezalar olmayan bir devinim istiyor.
William'la yaamn zlemle dnyor. imdi bu yaa
m yaln, nee dolu bir genlik gibi gryor. William'n gzel
yan uydu: Lesje onun kendisi iin ne dndne aldr
mazd. Onunla birlikteyken bir kez daha ok boyutlu bir ey
istediini anmsyor. te imdi sahip buna. William' sevmi270

yordu, doru, ama o zamanlar bunu bilmesi olanakszd. Les

je ak iin yaratlm biri olup olmadndan artk emin deil.
.
Belki de ilk bata onu eken, byleyen Nate deil, Eliza
eth'ti. Elizabeth'le Chris. Lesje Elizabeth'e bakar ve onda
bir yetikin dnyas grrd; yle bir dnya ki, orada kiinin
yapt seimler nemli, kesin sonular veriyordu.

tj

William hibir zaman byle bir seim yapamazd. O hi

bir sonuca varamamt. Anlalan o zamanlar Lesje, kendisi
eh kk bir deiime uramadan, William'la bir milyon yl
birlikte yaayacana inanyordu. Belli ki William byle his
setmemiti: stifi bir pinti gibi, Lesje bakmad srada ken
dince yatrmlar yapmt. yle ki, o iddet patlamas Lesje'y
byk aknla uratmt. Ama Lesje William'n, hatta
onun fkesinin tesinde imdi. William ancak o an iin ac ver
miti ona.
Nate ise hemen hep ac veriyor. Lesje'nn iki elini birden
tutarak, "Benim iin ne kadar nemli olduunu biliyorsun" di
yor. Oysa Lesje onun, "Senin uruna lebilirim, ldrebili
rim" gibi laflar etmesini istiyor. Sadece bunu sylese yeter,
Lesje onun iin her eyi yapabilir. Ne var ki, ne. kadar nemli
szleri ly artryor. Sorun u: Gerekten ne kadar
nemli? Lesje iin Nate saltk, vazgeilmez, sonsuz bir ey.
Ama Nate iin Lesje ancak greceli nemli eyler sralamasn
da var. Lesje bu sralamann neresinde, tam bilmiyor. nk
sralama hep ayn kalmyor, boyuna deiiyor.
Akamlar Lesje yeni aldklar masann. banda oturup
kara kara dnyor. Yanbanda soba ve Goodwill maaza
sndan dnyann parasn deyerek satn ald hrltl buzdo
lab var. William'la yaarken kara kara dnen ou kez Wil
liam olurdu.
Nate, "Neyin var, sevgilim?" diyor. Lesje ona ne yant ve
receini bilemiyor.

271

Lesj e alt kattaki laboratuarda kahve ime sresini elinden

geldiince uzatmaya bakyor. Gelgelelim teknisyenler hi ko
numuyorlar. Gregor slk alyor, Theo da krdanla temizle
me iine devam ediyor. B ozulan Lesj e di dolu tepsisini alp
yukarya, kendi ofisine dnyor. Saat drtte bir okul turu
var. Bir kez daha, b in ocukla birlikte, alacakaranlk, basma
dmeli Tebeir ana dalacak; przsz bir sesle onlara bil
diklerini aktaracak.
Bugn eve erken gitmesi gerekiyor. nk Nate'in o
cuklar ilk kez olarak hafta sonunu onlarla geirecekler. Lesje
btn hafta bunu korkuyla dnd.
"yi ama, nerede yatracaz onlar? Yer yok ki."
Nate, "Arkadalarndan dn olarak iki uyku tulumu
alabilirler" diye karlk verdi.
Lesje, "Yeterince tabamz da yok" dedi. Nate ocukla
rn yle resmi, drt ba mamur bir sofra b eklemediklerini
syledi. "Yemekleri b en piiririm" dedi. "ocuklar da b ula
ykar. Senin her zamankinden fazla bir ey yapmana gerek
yok." Lesj e dlandm hissetiyse de bir ey demedi. Gm
atal baklarm sayd, yerlere yapm pislikleri ac ac dc
nd. William'la yaarken byle ufak tefek eylere kmse
yerek bakard. G erek u ki, ocuklarn eve dnp Eliza
b eth' e, " Gm sofra takm yok, yerler de pimpisti" diye ra
por etmelerini istemiyor. William'n kendisi iin ne dnd
Lesje'nn umurunda deildi. Ama doru drst tanmad
, sevmek iin de zelbir neden.gremedii iki ufak ocuun
kendisi iin ne dneceklerine umutsuzca nem veriyor. o
cuklarn da onu sevmeleri iin zel bir neden yok, kukusuz.
Besbelli onun Naie'i ellerinden aldn dnyorlar. B es4
b elli ondan nefret ediyorlar. Lesje kendisini yarglanmadan
mahkum edilmi gibi hissediyor; yapm olduu bir ey y
znden deil, evrendeki b elirsiz durumu yznden.
272

Perembe gn Ziggy'nin Yeri'ne gidip bir torba dolusu gzel

yiyecek satn ald: ekerli ngiliz biskvileri, iki eit 'p eynir,
doranm cier, meyveli rek, ikolata. Lesje hemen hi
meyveli rek ya da ikolata yemez. Arria umutsuzluk iinde
bunlar raflardan adeta kapt: ocuklarn sevdii eyler bun
lar olsa gerek diye diinyordu. ocuklarn ne sevdii hak
knda hibir fikri olmadn birden fark etti. ocuklarn ou
dinozorlar seviyordu ve Lesje'run bu konuda. btn bildii
buydu.
Lesj e Ziggy'den aldklarn mutfak masasnn stne bo
altrken, Nate, "Bu gerekmezdi, sevgilim" dedi. "Yerfst ez-
meli sandviler de onlar ayn derecede mutlu eder."
Lesj e yukarya koup kendini iltenin zerine att. Yp
ranm kuma, eski pamuk ve fare kokusunu soluyarak sessiz
ce alad. Bu da baka bir sorundu: ocuklar stnde yattk
lar bu berbat ilteyi de greceklerdi.
Bir sre sonra Nate ya,nna geldi. Oturup onun srtn ov
maya balad. "Sizlerin iyi geinmeniz b enim iin ne kadar
nemli, biliyorsun" dedi. " ocuun olsayd, anlardn."
Lesje karnrun kasldn hissetti. O rtadaki karn bolu
unun evresinde kaslardan bir duvar rlyordu sanki. Na
te kendisini, ocuklarn, hatta: Elizabeth'i anlay gibi eyle
rin mmkn olabildii kk yeil bir vahaya yerletirmiti.
Dardaki lde ise Lesj e tek bana braklm, yapayalnz,
ocuksuz, sulu saylacak denli gen, zemedii bir pantomi
mi seyrederek cezaya durmaya zorlanmt.
Nate ne kadar acmasz olduunun farknda bile deildi.
O yardmc olduunu sanyordu. Lesje'nn srtn okuyordu.
Lesj e onun bu ii gerektii kadar yapp yapmadm anlamak
iin saatine baktn . dnyordu.

273

Multituberculata Lesje kendi kendine bu ad mrldanyor.

Yattrc bir szck. Lesje yatmak istiyor. Yatmad ama.

Bu akamdan lesiye korkuyor. Sarsak masasnda, yetersiz
sayda gm atal ba, ucuz tabaklaryla oturmaktan d
kopuyor. enelerinin hareket ettiini duyuyor, sama sapan
bir eyler sylyor; iki ift gz yarglar gibi onu gzetlerken,
ellerine bakyor. ift gz.

274

14 Mays 1977, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth Pilot Taverna'nn yeraltna zg karanlnda otur

mu, bayat kzarm patatesin kokusunu iine ekerek glge
leri seyrediyor. Bir zamanlar Chris'le birlikte bir?k akam
geirmiti burada. Elizabeth'in bir tandna rastlama olasl
olmad iin, gidilebilecek iyi bir yerdi. Elizabeth imdi de
ayn nedenle buray seti.
Garson siparii almaya geldiyse de. Elizabeth birini bek
lediini syledi. Bu da doru. ocuklarn pp iyi geceler di
ledikten ve onlar b ekleyen bakc iin kurabiye ve Coca Cola
braktktan sonra bir taksi arp bindi. Btn bunlar bura
ya gelebilmek ve Pilot Taverna' da oturup beklemek iin yap
t. imdiden piman olmaya balad bile. Ama o kart, o i kar
tn antasnn bozuk para ve kimlik kartlarn koyduu cebi
ne tkmt. ok iyi biliyor ki, bir gn kullanmaya niyetli ol
madka byle eyleri saklamaz. O kart, kullanlacak bir nes
ne olarak, aklnn bir kesinde durmaktayd.
Hala kp gidebilir buradan, ama sonra ne olacak? Geri
sin geri eve dnmek, bakcnn parasn demek zorunda kala
cak. Sonra hem bo, hem bo olmayan evde, ocuklarnn an
cak duyulur solumalarna kulak vererek tek bana yatacak.
ocuklar uyankken her eye katlanabiliyor. Ho, kzlarn
ona pek iyi arkadalk ettikleri de sylenemez ya. Nancy tem
b el tembel yatanda yatyor, plak dinliyor ya da ayn kitapla
r defalarca okuyor. Janet'se yardm nerileriyle Elizabeth'in
evresinde. dolanp duruyor: Havular ben soyarm, sofray
ben toplarm. Sk sk da mide agrsndan yaknyor ve Eliza
b eth ona Nate'ten kalma mide ilalarndan birini vermedike
rahatlamyor. te yandan Nancy okanmaktan, kucaklan
maktan, iyi geceler pcklerinden kanarak Elizabeth'in
275

kollarndan syrlp kurtulmaya bakyor. Kimi vakit Eliza

beth ocuklarn zgn olmaktan ok, sulu gibi davrandklar
m dnyor.
Ne demesi gerek onlara? B abanz temelli gitmedi, imdi
lik gitti. Anneniz de babanz da sizi ok seviyorlar. Olanlarn
hibiri sizin kabahatiniz deil. Biliyorsunuz, babanz her gece
telefon ediyor; yani anmsad geceler. Hem, hafta sonlarn
da da gryorsunuz onu. . . Ama Nate'le ikisi karar vermiler
di: Bu ayrl Elizabeth ocuklarla tartmayacakt; ta ki Nate kendisi onlarla konuma frsatn bulana kadar. Ne var ki
Nate bugne dek bu konumay b oyuna e rteledi. Bu da pek
nemli deil. ocuklar aptal deiller, ne olup bittiini gayet
iyi biliyorlar. O kadar iyi biliyorlar ki, soru bile sormuyorlar.

Kahverengi takm elbiseli adam masann zerine abaniyor.

Elizabeth'in anmsadndan daha iri yar. stelik imdi kah
verengi takm elbise de yok srtnda. Ak gri bir elbise giy
mi, b oynuna da zerinde baklava biimi koca koca beyaz ss
ler bulunan bir kravat takm. Baklavalar karanlkta beyaz
b eyaz parldyor. Grnne baklrsa, o zamandan bu yana
adam daha da zenginlemi.
Adam, " Grdn m, geldin ite buraya" diyor. Eliza
b eth'in karsndaki sandalyeye oturuyor, iini ekiyor, garso
nu armak iin ham eviriyor.
Elizabeth telefon ettiinde, ilkin adam onun kim olduu
nu anmsayamad. Elizabeth ona metro istasyonundaki ar
lamalarn, tanmaz mallar zerindeki konumalarn anm
satmak zorunda kald.
Derken adam birden ' cotu: "A, elbet! Elbet!" Elizabeth
onun bu unutkanln utandrc buldu. Sonra o kahkahas, o
sulu kahkahas. Sanki Elizabeth'in ne istediini biliyormu gi
bi.
Aslnda bilemez. I izabeth'in btn istedii unutmak.
276

Bir an iin ama tam olarak unutmak: Yldzsz bir gece, dos
doru uurum kysna giden bir yol. Bir son, bir bitim. En u
nokta. Elizabeth adam telefonla aramadan nce, ,onun kendi
sine bunu salayabileceinden emindi. Belki de salayabilir.
Adamn elleri masann zerinde. Kt parmakl, kara kll, ie
yatkn, deneyinli eller. .
.
Adam, "Oradan oraya srklenip duruyordum yine" di
yor. "Daha nceki gn dndm." Garson geliyor, adam kendi
sine ronlu bir Coca Cola smarlyor, sonra Elizabeth'e ne i
mek istediini soruyor. "Bayan iin de bir viski soda." Ne ka. dar yorgun olduunu anlatmaya balyor. kmak zorunda ol
duu o uzun yolculuklarn tekdzeliini gideren tek ey b lge
sel yayn yapari telsiz radyosuymu. Bu sayede insan birka
iyi konuma dinleyebiliyormu. "Kod admnne olduunu tah
min edebilir misin?" diye soruyor. Elizabeth duraksyor.
Adam; "Hulk" diyor, biraz da utanarak glmsyor.
Elizabeth daha nceki karlamalarnda onun umak
tan k, kara tatlaryla yolculuk etmeyi yelediini anms
yor. Neyle yolculuk ederse etsin, sonuta gezginci bir satc o.
Elizabeth, birilerinin de bir eyler satmas gerek diye dn
yor. te yandan, fazlasyla khnemi bir akann bir p aras
olma yolunda olduunun da farknda. Kukusuz, bundan da
ha iyisini yapabilirdi. Ama istemiyor yapmay. Bundan iyisi,
iyi dikilmi giysileriyle Plilip Burroughs, arkadalarnn ar
kadalar, arkadalarnn kocalar olurdu. Bu adamnsa asz
donlarla dolu bir bavulu var; baya bir sevin aylas. Karna
val. Bu adam iin zene gerek yok. nce kol saatini karp
masann zerie koymayacak, donunu katlamayacak . . Eliza
beth onun lseri iin inedii naneli tabletlerin kokusunu
duyuyor. Adam kendinden emin, arkasna yaslanyor, sylen
memi vaatler soluyor. Baka biri onun ne olduunu p diye
'
anlard belki, ama Elizabeth anlamyor. Daha deil.
,
kiler geliyor ve Elizabeth ikisini, kalalarnn arasn
da ehvetin bir l iei gibi avereceini umarak, ila gibi
277

.1

bir yudumda yutuyor. Gri elbiseli adam masann zerinden j

ona doru uzanyor, mahrem bir. ey syler gibi evini satmay ]
dndn sylyor. Kars aklna yeni bir ev almay koy- ,
mu, daha kl.zeyde bir yerde, biraz dala byke bir ev. Bel-
ki Elizabeth ilgilenecek birini b iliyordur? Satla ikard
evin btn elektrik donanm bakrdanm, yepyeniymi. Yer
demelerini de duvardan duvara yaptrm. Parasal adan
bu iin altndan kalkabileceine inanyormu . . Hem, yeni bir
alana da el atm: Tuhafiye diyor.
Elizabeth, "Tuhafiye mi?" diye soruyor. Bedeni plastik
yastkl kanepenin zerinde bir kum torbas gibi oturuyor;
ar, kuru, cansz.
Adam, "Ooum gn partileri iin" diyor. "Minyatr heli
kopterler, ddkler, yumuak plastikten kurukafalar, cana
varlar, oyuncak kol saatleri falan. Byle eyler ite. " Sonra
Elizabeth'e ocuklarnn nasl olduunu soruyor.
Elizabeth, "Akas, kocamla ben ayrldk" diye karlk
veriyor. Belki bu haber, evli erkeklerde ayrldk, boandk
szcklerinin uyandrmas gereken avlanma drtsn uyan
drr. Ne var ki, adam sinirlendirmekten baka bir ie yara
myor. Adam grnte garsonu arar gibi evresine gz gezdi
riyor. Elizabeth birden farkna varyor ki, kendisi onunla g
rnmek istemedii gibi, adam da Elizabeth'le g:nmek iste
miyor. Yoksa, Elizabeth'in kendisine asldn m sanyor?
Olabilir mi bu? Elizabeth'in onu kullanmak istediini mi d
nyor? nanlmaz. Ama bunu sylemek onu aalamak
olur imdi.
Elizabeth, acaba onunla drste konumay m dene
sem, diye dnyor: Btn ilgilendiim, bir gecelik bir du

raklama. Mmknse bir saatlik. Hem benimle konumak zo

runda da deilsin. Balanmak yok, kstlanmak yok, snr yok;
kargaaya ben de yeni bir ey eklemek istemem. Seni yaamm
da istemiyorum, seni aramamn nedeni de bu zaten.
Ama adam iki ay nce geirdii bir ameliyattan sz etme-

278

ye balyor. " Bilemezsin, ne kadar ac vericiydi" diyor. Eliza

beth, faydasz diye dnyor, zararn neresinden dnsen
kardr. Benden geti artk: Parkta avlayacak erkek aramak,
sinemalarda el yordamyla sevimek bitti. Elizabeth ustal
n, becerisini unutmu. Nasl isteyeceini unutmu.
Terbiyeli bir sesle, "Sanrm, gitme vaktim geldi'' diyor.
"ki iin ok teekkrler. Seni tekrar grdme sevindim."
Uzun hrkasn omuzlarna kaydryor, ayaa kalkyor.
Adam zlm grnyor. "Geceler gebedir" diyor. "Bir
iki daha isen."
Elizabeth reddedince adam da ayaa kalkyor. "Seni evi
ne kadar gtreceim nasl olsa" diyor.
Elizabeth duraksyor, sonra kabul ediyor. Ne diye taksi
paras versin? Ilk havann iinden otoparka doru yryor
lar. Adam eliyle Elizabeth'in dirseini tutuyor; tuhaf, eski mo
da bir jest. B elki otopark klarnn altnda birlikte fokstrot
da yaparlar, neden olmasn? Gen kadnn kasabadaki gecesi!
Arabaya binince Elizabeth kmumak iin kendisini zor
lamyor. Ona nerede oturduunu sylyor. Adam otel yemek
lerinden, zellikle de Thunder Bay'deki otelin yemeinden
yaknmaya balyor. Elizabeth onu yar dikkatli dinliyor, bir
eyler mrldanyor. ll, arbal, buz gibi souk bir hali
var. Buz gibi souk. Baz avutucu yanlar da var kukusuz bu
bulumann: Elizabeth bu iin iinden temiz kt, hibir zara
ra ziyana uramad. Adam onun ilgilenmediini anlam olma
l. Konumay kesiyor ve dmeyi evirerek telsiz radyoyu
ayor. nce kesik kesik, atr utur sesler duyuluyor. Sonra
sessizlik.

Derken adam Elizabeth'in sokana gelmeden he men n

ce arabay kmaz bir sokaa sryor ve birden stop ediyor.
Arabann farlar damal bir tahtann, siyah bir okun zerine
vuruyor. Arkada yksek bir tel it var. Fabrika gibi bir ey ol
sa gerek.
279

Elizabeth, " Buras benim oturduum sokak deil" diyor.

Akamn balangcnda adamn bu yaptn ho bulabilirdi.
Adam, "Aptal numarasn brak" diyor. "Neden burada ol
duunu ikimiz de biliyoruz." Aaya uzanp mikrofonu eline
alyor. "Onlar biraz heyecanlandralm" diyor, "On-drt,
off-drt, bana biraz zaman tan."
Elizabeth gvenlik kemerinin zerindeki dmeyi el yor
damyla bulmaya alyor. Ama o kemeri zene kadar,
adam zerine ullanyor. Elizabeth'in ba adamn aznn
arlyla geriye doru itiliyor. Elizabeth soluk almaya al
yor. Adamn dizlerirn;len biri kalalarnn arasna girmi, ete
ini yukarya syryor; k torpido gzne skm. Eliza
beth'in boazna souk, madeni bir ey bastryor. Neden son:
ra bunun mikrofon olduunu anlyor.
Adam ileri geri sallanyor, inliyor. Dirsei pencereyi d
vyor. Elizabeth boulmamaya abalyor. Kalp krizi geiriyor
galiba diye dnyor. Gerekten yleyse, Elizabeth onun be
deninin altnda buraya yapp kalacak; ta ki lklarn mik
rofondan duyup birileri gelene, onu adamn altndan kara
na kadar.
Ne var ki, bir dakikadan az bir sre sonra adamn yz
geviyor, kafas Elizabeth'in boynuna dyor. Adam kprda
madan yatyor. Elizabeth, bir delik bulmaya uraarak, sol
kolunu onun altndan kurtarmaya abalyor.
Adam Elizab eth'in stnden kalkyor. "Vay be!" diyor.
"Ne mal!"
Elizabeth eteini ekitirerek dizlerini rtyor. "Eve y
ryerek gideceim" diyor. Korkmuyor ama sesinin titrediini
duyuyor. Daha fazlasn beklemekle byk aptallk etti.
Adam, "Hey, sen de ansn denemek istemez miydin?"'
diyor. Eli bir rmcek gibi abik abuk Elizabeth'in kalasn
da dolayor. "Bak, bende i var" diye ekliyor. "Biraz soluk
lan, sonra keyfine bak." Elizabeth'in ark sylt!mesini b ekler
gibi, sol elinde mikrofonu tutuyor.
280

Elizabeth, "ek elini kasmdan!" diyor. Sanki ciddi g

rnl bir paketi am da iinden reklenmi bir ylan fr
lam gibi hissediyor kendini. Elizabeth oldum olas sevmez
eek akasn.
Adam, kendini ekerek, "Allah kahretsin! Ben sadece
dosta davranmaya alyordum" diyor. Mikrofonu sete kan
calyor. "Biraz elenmeyi herkes sever."
Radyodaki ses, "Kanaldan k, Mac" diyor. "Ya ie ya da
oturaktan kalk. "
Elizab eth yine, "Eve yryerek dneceim" diyor.
Adam, "Bunu yapmana izin veremem" diyor. "Burada ol
maz." Ellerini dizlerinin zerine koymu, oturuyor; ba ne
eik. Direksiyona bakyor. "Torpido gznde biraz iki var"
diyor. "Yaamaya bak biraz. Bir iki i. kimiz d e ielim. " Sesi
neesiz.
Elizabeth, terbiyesini taknmaya alarak, " Hayr, teek
kr ederim. Gerekten" diyor. Gvenlik kemerini zyor.
Bu kez adam onu durdurmak iin hibir ey yapmyor. ze
rinden zgnlk akyor. Elizabeth onun zgn biri olduunu
imdi anlyor. Kendisi kp gidince, adam olaslkla alaya
cak. Tuaf, rkek bir biimde kendince onu memnun etmek
istedi. Elizabeth memnun olmadysa, kabahat kimin peki?
Darda aalar, rzgar, sonra evler var. E]jzabeth so
kak adlarna baka baka, ilk yol kavana doru yryor. Ar
dnda arabann motorunun altn duyuyor, ama adam
dnmyor, Elizabeth'in nunderi geip gitmiyor. Kim gl
yor yle? Elizab eth'in boazna bir ey tkanyor. Kimse gill
myor aslnda.
'

28 1

7Ekim 1 976, Perembe

NATE

Nate- darda, n sundurmada oturmu, salncakl koltukta

ar ar sallanyor. Elizabeth bu koltuu be yl nce Llyod
town yaknnda bir iftlik mezatndan on be d olara satn al
mt. Nate arabasn satmadan nceydi. Koltuun arkasnda
bir atlak var; iki yanna kk delikler alm acemice, bun
lardan tel geirilerek atlak onarlmaya allm. Elizabeth
bu kusuru rtmek iin Nat.e'e koltuu beyaza b oyatyor. "n
sundurmada ie yarar" diyor. "Salam olsayd, en azndan elli
dolar ederdi. " Koltuk be yldr sundurmada, ak havada du
ruyor. Artk zmparalanp boyanmas gerek. Ama Nate bunu
yaparsa, Elizabeth burun kvracak; artk ev eyalarna, mo
bilyaya ilgisi kalmad.
Nate akln banda tutmaya ve Elizabeth'in yolunu gz
lememeye alyor. Elizabeth otobs durandan eve yrye
rek gelir. Az sonra akam gneinin altnda, dklm yap
raklarn arasndan yryerek kar sokakta b elirecek. Nate
onu b ekliyor, onu gerekten grmek istiyor. Bu o denli uzun
sredir unutulmu bir coku ki, yeni gibi. Nate'in koltukta
oturan bedeni, k oltuk gibi keli bir biim alm. O murgas
gergin, dimdik. Bir ey olmak zere, bir balang. Her ey
deiiverecek sanki ve Nate buna hazr olup olmadndan
emin deil.
Alt gn nce Elizabeth onunla biraz gevezelik etmek is
tediini syledi. Nate onun yine evdeki ilerle ilgili bir sylev
ekeceini sand: Bulaklar, amar, kim kimin neyini yka
m, kim neyi katlam, yerde oraya buraya atlm nesnele
rin nasl raflara kaldrlmas gerektii falan. Elizabeth'in k
k gevezelikleri ou kez byle eylerle ilgilidir. Gerekli a
bay gstermek. Nate savunmasn imdiden hazrlamt: Ev282

 de pek ok i yapsa da Elizabeth onun yaptklarm grmyor

du. yleyse Nate'in gerekli abay gsterip gstermediini
nereden biliyordu? Nate mutfak masasnn bana, Eliza
b eth'in karsna isteksizce oturana kadar oyalanm, kendisi
ne bir iki koyarak, sigaralarn arayarak onumay elinden
geldiince geciktirmeye bakmt.
Ne var ki Elizabeth evdeki ilerden hi sz etmemi, laf
dndrp dolatrmadan, ak ak artk Chris'i grmek iste
mediini sylemiti. zerinde anlamaya vardklar kurallar
uyarnca, Elizabeth'in kimi grd artk Nate'i ilgilendirmi
yordu. Nate ona bunu anmsatmay, anlamann Elizabeth'e
den yanndan sz etmeyi dnm, "Bana ne, ne yaparsan
yap" demek istemiti : "Ne diye beni de bu ie bulatryor
sun?"
Ama o daha azn amaya vakit bulamadan, Elizabeth,
"Bana bir iyilik yapman istiyorum" demiti. Elizabeth hakk
n istemekten ekinmez ama, mecbur kalmadka kimseden
kendisine bir iyilik yapmasn istemez. "Chris buralara gele
cek olursa, onu eve sokmaman istiyorum senden."
Nate gzlerini ona dikmiti. Elizabeth, besb elli gerek
duymadndan, o gne dek hi b yle . bir ey sylememiti.
Aklarna yol verme yntemi genellikle ok kesin sonular
verirdi. Nate onun adamlara ne dediini bilmiyordu, ama Eli
zabeth onlardan usannca adamlar ortadan yok oluveriyorlar
d. Hem de abucak, temelli olarak. Elizabeth, bacaklarna
beton bir blok balayp onlar limandan denize atyordu san
ki. Nate onun kendisine de ayn eyi yapacandan kukulan
mt -hi kuku yok, Elizabeth ondan da usanmt-, neyse
ki ocuklarn varl onu korumutu.
Nate ona neyin yolunda gitntdiini sormak istiyor: Ch
ris'in eve gelme olasl n var? Ama bunu soracak olsa, Eli
zabeth yine, "Benim yaamm yalnz beni ilgilendirir" gibi bir
yant verecek. Bir zamanlar onun yaam ikisinin de yaany
d.
283

te Nate'in d e istedii bu: Her ey eskisi gibi olsun isti

yor. Bu hayal, bin d okuz yz krkl yllardaki bir Noel kart
'
dan kalma, paylalm, uyumlu bir yaamn hayali -ocakta tr tr yanan ktkler, bir sepetin iinde bir rg, zamkla ya
ptrlm pamuktan karlar- her ikisi tarafndan da o denli
uzun zaman nce bir kenara atld ki, unutuldu gitti. te im
di bu hayal yine burada, imdiki zaman iinde bir olanak. B el
ki Elizabeth de istiyordu bunu, b elki bir kez daha denemeye
istekliydi. Nate kesin, kararl davranmas gerektiini hissedi
yordu. Elizabeth onu sk s.k kararszlkla sulard. Bunu
anmsaynca Nate Martha'y le yemeine armaya karar
verdi.

Martha ok sevindi. Caf Jurgens'te -buray Martha semi

ti- bir ke masada Nate' in elini tutarak, " Seni yine byle gr
mek harika" dedi. "Yani, rasgele bir saatte, saptanan saatle
rin dnda." Martha stakozlu sandviini yiyip iki viski ier
ken, Nate mutsuz bir tavrla onu seyretti. Martha'nn tam ar
kasnda bytlm bir kent fotoraf vard, Venedik miydi
acaba?
Martha, "Bugn pek suskunsun" dedi. "Dilini kedi mi
yuttu?"
1
Nate kendini zorlayarak glmsemeyi baard. Ona, "Seni artk grmeyeceim" . demek zereydi ve bunu tatllkla,
kavgasz grltsz yapmak istiyordu. Hatta yapmay istedi

i bile sylenemezdi. Geri u son zamanlarda aralarndaki

olaylar arapsana dnm, iinden klmaz hale gelmiti
ama neyse. Gerek uydu ki, Chris sepetlenince bir dengesiz
lik olmutu. Dengeyi salamak iin Martha'nn da bir safra gi
bi atlmas gerekiyordu. Yoksa Nate sonunda onunla otur
mak zorunda kalabilirdi ki bunu da istemiyordu. Elizabeth'le
ii ayarlayabilirse, herkes iin en iyisi olacakt. ocuklar iin
de en iyisi buydu. Martha'dan ayrlmak zorunda olduuna
284

zlyordu ama iyi bir nedeni vard. Bunun temiz bir ayrl
olmasn istiyordu. Matha'nn ona barp armayacan
umuyordu. Bir zamanlar " canllk" diye adlandrrd onun barp armasn.
Ama Martha barp armad. Nate'in elini brakt, ba
n edi, gzlerini sandviine dikti. Nate mayonezin iine bir
damla gzya dtn grr gibi oldu. .
"Bir ey daha gerekli sana" diye atld, "Birine . . . yani se
ni ey. . . "
Matha, "O orospu sonunda baard, deil mi?" dedi. "U
zun sredir buna urayordu zaten."
Nate, "Ne demek istiyorsun?" dedi. "nan olsun, bunun
Elizabeth'le hibir ilgisi yok. . . Ben sadece dnyorum
ki . . . "
Matha, fslt gibi bir sesle, "Ne zaman byyecek, ken
dine sahip olacaksn, Nate?" dedi. Gzlerini kaldrp dosdo
ru Nate'in yzne dikti. " Kalbm basarm, lanet olas ayak
kablarnn balarn bile o balyordur."

Soldan doru birden bir gmbrt duyuluyor, patlama gibi

bir ey. Nate'in gzleri yuvalarndan dar uruyor. O rada;
hemen nnde, Chris'in bir ylQ.r grmedii eski beyaz sp or
arabas duruyor. (Nate Elizab eth'e, "Ne istersen yap" demi
ti. "Yalnz beni seyretmek zorunda brakma.") Nate arabadan
Elizabeth'in inmesini, sokulgan bir tavrla salna salna eve
doru yrmesini bekliyor. Nate'in istemedii bir eyi kendi
si istedi mi hep bu tavr taknr. Nate onun C hris'i gerekten,
temelli olarak defettiine inanmyor. Chris sorunu ok uzun
sredir devam ediyor, bu yzden Elizabeth ona fazlasyla ba
l. Yine baladklan yere dnecekler. Btn bu sre iinde
hep oradaydlar zaten.
Ama Chris arabadan tek bana iniyor. n merdivene
doru yryor, Nate'in onarmaya niyetlendii basamakta
285

sendeler gibi oluyor. Nate onun ne kadar berbat grnd

n grnce dehete dyor. Chris'in gzlerinin altnda koyu
yatay izgiler var; kayla yzne vurmular sanki. Salar
darmadank, elleri btn arlklaryla buruuk fitilli kadi
fe ceketinin yenlerinden sallanyor. Chris gzlerini ona diki
yor; sadaka istemeye hazrlanan bir ayyan umutsuz, mey
dan okuyan baklar.
Nate, zayf bir sesle, "Merhaba" diyor. Ayaa kalkmaya
davranyor, yle ki ayn hizada olsunlar. Ama Chris yere, to
puklarnn strie kyor. ielerle viski, kullanlm orap, .
hafiften rm et kokuyor.
"Nate, bana yardm etmelisin" diyor.
Nate, "ini mi kaybettin yoksa?" diye soruyor. Aptalca
bir soru belki, ama karsnn bandan att ana ne syle
mesi gerek? Hazr onu burada, karsnda bulmuken, stn
lk taslayarak sundurmada dimdik durup ona buyruklar ya
dracak deil ya? Chris o kadar perian grnyor ki. Kuku
suz, bylesine bir kntden yalnzca Elizabeth sorumlu ola
maz.
Chris hafife glyor. "i ben braktm" diyor. " O nunla
ayn at altnda almaya dayanamadm. Gzlerime uyku
girmedi. Beni grmek bile istemiyor."
Nate, "Yapabileceim bir ey var m?" diye soruyor. Da
ha dorusu, Benim ne yapmam bekliyorsun? demek istiyor.
u var ki, gerekten ona yardm etmek istiyor. Bylesi bir p e
rianla, mutsuzlua kim tank olsa yardm etmek ister. Na
te ona aptalca acdn fark edince, kendisinden korkuyor.
Ah, yine u Allah'n belas niteryenlik! Nate Chris'i annesi
ne havale etmeliydi. Annesi ona kasvetli gereklerle urap
duracana, yaamdaki olumlu eyler zerinde nasl dn
mesi gerektiine ilikin sylevler ekerdi. Sonra da Chris'in
adn bir listeye yazard ve Chris haftalar sonra postadan bir
paket alrd: Motellerden toplanm sabun kalntlar, bir d
zine ocuk orab, el rgs bir gs siperlii.
286

Chris, " O nun b eni dinlemesini sala" diyor. " Telefonu y

zme kapatyor. Syleyeceklerimi dinlemeye bile katlanm
yor."
Nate gecenin ortasnda, sabahn ikisinde ya da nde te
lefonun uzaktan uzaa aldn, sabahlar Elizabeth'in yarm
ay biimi alm gzlerini anmsyor. En azndan bir aydr bu
byle srp gidiyor.
"Benim dememle Elizabeth hibir ey yapmaz" diyor.
Chris, "O sana sayg duyuyor" diye atlyor. " Seni dinleye
cektir. " Yere bakyor, sonra ani bir fkeyle Nate'e dikiyor gz
lerini. "Bana hi saygs yok."
Elizabeth'in kendisine sayg beslediini imdiye dek Na
te de bilmiyordu. Ho, buna inand da yok ya. Elizabeth'in
Chris'e kar kulland bir manevra olsa gerek bu. C hris'in
akl iyice kark olduu iin anlayamyor besbelli.
Chris, kavgac bir tavrla, "Syle ona" diye devam ediyor.
"Benimle yaamal. Onunla evlenmek istiyorum. .Syle ona,
bunu yapmak zorunda."
Nate Sapk diye dnyor. Bu ok sapka bir ey. Ch
ris Nate'in kendi karsna baka bir adamla kamasn buyu
racan m sanyor gerekten? "Haline baklrsa, sa:ria bir iki
gerek" diyor. "eri gel."
Chris ardnda, k_oridorun yarsna vardnda, Eliza
beth'in ricasn anmsyor birden: O nu evin iine sokma. Na
te imdi anlyor ki bu souk bir istek deil, bir ricayd. Eliza
beth Chris'i terk etmemiti, kamt yalnzca, nk Chris'
ten korkuyrdu. Elizabeth'in kendi gvenliinden korkmas
iin, kimbilir neler oldu aralarnda? Chris'in ona saldracan
dan, onu dveceinden korkuyor anlalan. O penelerin ara
snda Elizabeth'in hayali; o koca yumruklarn altnda hrpala
nan, gsz, szlayan bembeyaz bedeni. Btn bunlar yalnz
ca bir an iin erotik.
Nate'in ensesi karncalanyor. Mutfaa doru seirtiyor,
287

orada baklar, kebap ileri var. Sonra anszn oturma odas

na dnyor."
"Scotch mu?" diye soruyor.
Chris hibir ey sylemiyoi. Kapya dayanm, glms
yor: Bir san glmsemesi bu; duda sararm dilerinin
zerinde yukar doru kvrlm. Nate ona srtn dnp mut
faa gitmeyi gze alamyor; geri geri gitmesi de hemen he
men olanaksz. Gzlerinin nnde bir. gece sinemas senaryo
su beliriyor: Nate, bana pirin bir amdanla ya da Eliza
beth'in ar kaselerinden biriyle vurulmu, holn orada bi
linsiz yatyor. . . ocuklar karlm, Chris'in iki odal ininde
rehin tutuluyorlar. . . Bu arada Chris, Operadaki Hayalet gibi,
kamburunu kararaktan satran tahtasna eilmi. Kaplar
dan polis megafonu duyuluyor. . . Elizabeth, rlplak, rk
ark iinde bir hendee atlm, yatak araf boynuna dolan
m. Btn bunlarn nne geebilirdi, hepsi onun hatasyd,
eer.. .
Nate bir anda kendi suunu fark ediyor. Yine de Chris'e
bir ey vermek istiyor, yiyecek falan gibi bir ey ama ne? Bir
1
yere, Meksika'ya, Venezuela'ya bir otobs bileti rnein. Bu
kendisinin de yapmay sk sk istedii bir ey, Uzanp Ch
ris'in koluna dokunmak istiyor. Basmakalp ama sihirli bir
kural, bir mesel aryor. Chris'i bir anda toparlayacak, yenile
yecek, onu umutlu, omuzlar dik yaam gslemeye gnde
recek bir ey. Ayn zamanda da biliyor ki, Chris yerinden k
prdayacak olsa, yarm saat nce ocuklarn amiral batt oyna
dklar odann kapal kapsna giden merdivene doru bir tek
adm atacak olsa, Nate onun stne atlacak, var gcyle b:\.
n trabzana vuracak. Onu ldrecek. Hi pimanlk duyma
dan ldrecek onu.
Sundurmada ayak sesleri duyuluyor. Kararl; dzgn
admlar. Sokak kaps alp kapaniyor. Gelen Elizabeth. te
imdi patlayacak, Chris scakta maym bir geyii avlar gibi
onun stne saldracak. Nate'in Elizabeth'i korumas gereke288

cek. Yoksa Chris onu srtna att gibi n bahede gzden

kaybolacak. EliUbeth'in antasndan kalemler, anahtarlar
dklecek. Nate, belki de Elizabeth'in istedii bu, diye d
nyor. Elizabeth boyuna ona yeterince gl olmadn ima
eder dururdu.
Ama Elizabeth'in btn syledii, " Defol buradan!" olu
yor. Holde, Chris'in arkasnda duruyor. Nate oturma odasn
dan onu grebiliyor. Chris dnyor, yz sarkyor, iine ta
atlm su gibi kr kr oluyor. Nate hole ulanca, bakyor
Chris gitmi. Orada yalnz Elizabeth var; az smsk kapal,
honutsuzluinu be1li eden bir izgi haline gelmi. Deri eldi
venlerinin parmaklarn teker teker ekerek karyor.
Nate onu seyrederken, bozguna uram bir ordunun eri
gibi sendeleye sendeleye yoln kar yanna geen Chris'i d
nyor. leride bir gn kendisinin de Elizabeth'i brakp git
mek zorunda kalacan biliyor.

289

22 Ha.ziran 1977, aramba

LESJE

Lesje tepsisini dengeleyerek baka bo masalarla evrili bo

bir masaya doru seirtiyor. Marianne ve Trish'le birlikte
aaya kahve imeye inmek ya da le yemeinde onlara ka
tlmak artk ona zor geliyor. kisi de hfila yeteri kadar dosta
davranyorlar ona, ama dikkatliler. Lesje bu duyguyu anms
yor, onlarn halinden anlyor: Bir bunalmn gbeindeki kii
ler uursuzluk getirir, merak uyandrrlar. Ancak kendileri
yokken onlar hakknda konuursun, oradaysalar susarsn.
Marianne'la Trish iin kendisi de statik elektrik gibi.
Dr. Van Vleet burada yok. Ber yl saman nezlesine yaka
lanr ve iyilemek iin karsnn ifal otlardan hazrlad ay
lar ier. Lesje, "Acaba ifal otlardan ilalar hazrlamay re
necek kadar uzun yaayacak mym Nate'le ya da herhangi bi
riyle?" diye dnyor. Nate'i yal adamlarn giydii trden
V yakal bir hrka giymi, gnete ekerleme yaparken gz
nn nne getirmeye alyor, b eceremiyor. Dr. Van Vleet
sk sk, "benim zamanmda" der. Lesje, "Acaba benim zama
nmda dedii gnlerde zamann kendisinin olduunu biliyor
muydu?" diye dnyor. Kendisi u anda iinde yaamakta
olduu zamann kendisine ait olduunu dnemiyor.
D r.Van Vleet'in orada olmasn istiyor. O dedikoduya
hi kulak vermez, Lesje'nn zel yaam hakknda hibir ey
bilmez. Lesje'ya neeli bir baba hogrsyle davranan tek
kii odur. u anda her eyden ok bylesi bir hogrye ge
reksinimi var. Van Vleet onun konumasn dzeltir, Lesje da
onun esprilerine gler. imdi o burada olsayd, masada kar
snda otursayd, Lesje ona herhangi bir ey -teknik bir ey
sorabilir, sonra da baka hibir ey dnmek zorunda kal
mazd. rnein, Pteranodon'un soluma ve yavrulama sorun290

lar. Sarkk kanatlar yerine kayan uzuvlar olduuna gre, na

sl olup da uuyordu? Drt metrelik kanatlarn kaldrp ua
bilmek iin hafifbir rzgar esmesini mi bekliyordu? Kimi bil
ginler, son derece ince, narin kemik yaps yznden, onun
karada da suda da hibir yere konamayacan ileri sryor
lar. Eer yleyse, nasl redi peki? Lesje'nn gznn nne
bir an iin lk, dingin denizler, tatl esintiler geliyor; muaz
zam irilikteki krkl Pteranodonlar, ak pamuk ynlar gibi,
szle szle bann zerinde uuyor. Hala byle hayaller
kurabiliyorsa da, uzun srmyor. Lesj e kanlmaz olarak da
ha sonraki bir evreyi de gryor: lmekte olan denizlerin i
ren kokusu, amur kapl kumsallarda l bahklar, gitgide
klen koca srler, karaya vuran, ileri bitmi _hayvan lele
ri. D erken, birden Utah.
Lesj e yzn teye evirerek oturuyor. Elizabeth orada.
Lesje gelir gelmez grd onu. Birka ay nce olsa, gerisin geri
dner, kar giderdi, ama artk bunun da bir anlam yok. Eli
zabeth gamna nlar gibi var olmaya devam edecek; Lesje
onu ister grsn ister grmesin. Elizabeth'in yannda esmer,
irice bir kadn var. kisi de Lesje'ya bakyorlar. Glmsemi
yorlar ama, dman gibi de grmyorlar onu. Sanki ilgin bir
ey grmek iin gezmeye kmlar ve Lesje de ilgin bir ey.
Lesje biliyor ki, Nate tam anlamyla onun evine tand
nda ya da olabildiince tandnda, Elizabeth kendisini
terk edilmi, hyanete uram hissedecek. Lesje de kendini
zafer kazanm gibi hissetmese de, en azndan gururlanacak.
Ama imdilik bunun tam tersi. Aslnda Elizabeth'in gemiin
rak bir kesinde yok olip yitmesini ve sonsuza dek orada
kalmasn istiyor. te yandan, isteklerinin Elizabeth'in ze
rinde pek az etkisi olduunu da biliyor.
Yourdunun zerindeki kapa karyor, kam karton
st kutusuna batryor. Hi deilse Nate eve tand tanal
Lesje daha iyi eyler yiyor. Nate onu daha salkl beslenme
ye zorluyor. Gelirken birtakm tencereler, tavalar da getirdi.
291

Buruarla akamlar ou kez yemek piiriyor. Sonra, Lesje

yerken o seyrediyor. Lesje yemeini sonuna kadar yiyip bitir
mezse, Nate tedirgin oluyor. Piirdii yemekler genelkle lez
zetli; hi kuku yok, Lesje'nn piirebildiklerinden bin kat
iyi. Lesj e ::.rada bir cannn fena halde Betty Crocker Roma
noff ehriyesi ektiini sylemekten utanyor. O kadar uzun
sredir kolay hazrlanan, lokantadan hazr alnan, "st ve ser
vis yap" tr eyler yiyor ki, yemek seme, beenme yetenei
adeta tkendi. yle ki, daha baka birok konuda olduu gi
bi, bu konuda da bazen yakksz davranyor.
Tepkileri, rnein. Tepkiler Nate'in kulland szck.
Nate onun tepkilerini tam anlamyla hayal krc bulmasa da,
artc buluyor; sanki bylesi tepkiler ancak bir barbara ya
da kara cahile yararm gibi. Nate ona kzmyor bile. Yalnz
ca aklyor, hem de bkp usanmadan. Lesje ne dediini anla
yabilirse, ister istemez ona hak yerecek sanyor.
te bir rnek: Elizabeth ocuklarn oraplarm ya da las
tik osoruarn ya da di fralarn ya da donlarn Lesje'nn
evinde brakp brakmadklarn sormak iin telefon ettiinde
hep terbiyeli knuur. yleyse Lesje neden yaknyor? Ger
ek u ki, Lesje Elizabeth hi telefon etmesin istiyor. zellik
le de ofise telefon etmesini istemiyor. Tebeir zamannn orta
sndayken, krmz beyaz parmaksz bir eldiven grp grme
diini soran Elizabeth tarafndan rahatsz edilmek istemiyor.
Bu sinirini bozuyor. Zaten n sonunda baklay azndan kar
d.
Nate, "Ama ocuk dediin eyasn orada burada unutur"
dedi. "Elizabeth kzlarn eyalarnn nerede olduunu bilmek
zorunda. Elinde bitmez tkenmez eya stoklar yok ki."
Lesje, "Belki ocuklar eyalarm orada burada unutmak
tan vazgeebilirler" demeye cesaret etti.
Nate, "Onlar ocuk" diye karlk verdi.
Lesje, "Belki sen Elizabeth'e telefon edebilirsin" dedi.
"Ya da o sana telefon edebilir beni arayacana."
292 .

Nate kendi di frasinin, lastik osonlarnn bile nerede

olduunu bilmediini syledi. "Neyin nerede olduunu bil
mek de bir yetenek, b enim byle bir yeteneim yok" dedi.

Lesj e, "Benim de" diye atld.

"Yoksa fark etmedin mi?"

Pazar akamlan, ocuklar annelerinin yanna dpme hazrl
yaparken, ev bombardmandan sonraki bir tren istasyonuna
benziyordu. Lesj e elinden geleni yapm, her eyi denemiti.
Ne var ki, ocuklarn gelirken yanlarnda ne getirdiklerini bil
mediinden, giderken ne gtrdklerini, her eylerini alp al
madklarn da bilemezdi.
Nate, "Madm bu konuda ikimiz de beceriksiziz, Eliza
b eth'se uzun zamandr deneyimli olduundan ustalam, s
z geen eyalardan birini bulamaynca buraya telefon etmesi b ence akllca" dedi. Lesje'nn elinden ona hak vermekten
baka bir ey gelmedi.
Kimi vakit ocuklar cumadan geliyor, akam yemeini
orada yiyorlar. Lesje mzeden dndnde, evde Nate'ten
baka kimseyi bulmayacan sanyor. ocuklar drdnc
kez cumadan geldiinde, Lesje, "Elizabeth'e syler misin lt
fen, ocuklar bizim stmze ykmasn" dedi.
Nate, zgn zgn, "Ne demek istiyorsun?" diye sordu.
"Demek istiyorum ki, bunu sana cuma gn sylemekle
biraz ge kalm olmuyor m?"
" Sal gn syledi."
..
Lesje, "Ama bana kimse bir ey sylemedi" dedi.
Nate, "Aklmdan km olmal" diye karlk verdi. "A
ma yle de olsa, szleri daha iyi kullanmann yollar vardr.
stmze ykmak b ence pek pervaszca, hatta ypratc." Son
ra, "stelik yemei de ben piiriyorum" diye ekledi. " Senin
iin bir rahatszlk olmuyor, deil mi?"
Lesje, "Hayr" dedi. Kendisini dezavantajl durumda bu
luyordu: Bu tr diyaloglara alk deildi, hi d eneyimi yoktu.
Annesiyle babas, en azndan onun duyabilecei biimde, bir293

birlerinin davranlarn hi tartmazlard. Nineleri ise hi

bir eyi tartmazlard. Onlar kendilerini monologlarla snrla
mlard; Ukraynal ninesi kendini zlem dolu dalgnlklara
kaptrr, Yahudi ninesi ise b ouk, velveleli amlamalar, yo
rumlar yapmaya giriirdi. William'la Lesje'nn konumalar
da birtakm gerekleri dei toku etmek zerinde odakla
mt. Hatta krk ylda bir ettikleri kavgalar bile daha ok o
cuk kavgasna benzerdi: Canm yle istiyor. Sen yaptn. Lesje
ne hissettiini, neden hissettiini ya da baka birinin niin
baka trl davranmas gerektiini sylemeye, konumaya
alk deildi. Kurnaz olmadn, doru konuaym derken
ou kez kabalk ettiini bilirdi. Byle konumalardan sonra
kendisini insan yiyen kt bir dev gibi gryordu. "ocuklara
kar olduumdan ya da onlar sevmediimden deil" demek
istiyordu. Btn istedii ona da danlmasyd, hepsi o ka
dar.
Ama bunu syleyemiyordu. Sylerse, Nate br konuyu
aabilirdi.
Lesje, "Seninle yaadm hissetmek istiyorum" dedi.
"Sen, karn ve ocuklarnla deil."
Nate, "Elimden geldiince onlar senden uzak tutmaya
alrm" diye karlk verdi. Bunu yle zgn bir tavrla sy
ledi ki, Lesj e hemen szn geri ald.
Cmerte, " Buraya gelemezler demek istemiyorum" de
di.
Nate, "Bu evin de kendi evleri olduunu hissetsinler isti
yorum" dedi.
Lesje evin kimin evi olduundan artk hi emin deil. Eli
zabeth'ten, ocuklarla kendisinin ertesi gn oraya tanacak. larn bildiren tatl bir telefon gelse armayacak: "Ltfen ye
dek oday hazr eder misin? Oraya buraya atlm oraplarla
izmeleri de bir araya toplayver. " Nate hi kar kmazd bu
na. Ona gre her ikisi de Elizab eth'e kolaylk gstermeliy
mi. Lesje'nn anlayabildii kadaryla, bu da Elizabeth ne is294

terse yapmak demek. Nate sk sk Elizabeth'in ok uygarca

davrandndan sz ediyor. Szde Nate kendisi de uygarm.
Lesje'ya gelince, Nate onun uygar olmak iin zel bir aba gs
termesi gerektiini dnmyor. Lesje dorudan doruya b u
iin iinde d eil nasl olsa.
Nate, "kimiz iin de birbirimiz varz" diyor. Lesj e bunun
doru olduunu kabul etmek zorunda. Evet, ikisi iin de te
ki var; burada var szc ne demek oluyorsa.

Lesje karton kutunun iindeki st emip bitiriyor. B o kutu

yu tepsiye koyuyor. Sigarasn sndryor. Tam omuzdan as
kl antasn almak zere eilirken, keskin bir sesin, " zr
dilerim" dediini duyuyor.
Lesj e gzlerini kaldrp bakyor. Elizabeth'le yemek yi
yen kara sal kadn hemen yanbanda duruyor.
Kadn, "Nate Schoenhofla yayorsun, deil mi?" diye so
ruyor.
Lesj e bir ey syleyemeyecek kadar rkm durumda.
Kadn, " Oturmama izin verir misin?" diyor. Srtnda krmz
ynl bir elbise var, ruju da ayn krmzdan.
Kadn, elde edemedii bir iten sz eder gibi yansz bir
sesle, "Az kald, ayn eyi b en de yapyordum" diyor. "Ben sen
den ncekiyim. Nate ailesinden ayrlamayacan syler du
rurdu." Aptalca bir akadan holanm gibi glyor.
Lesje'nn aklna syleyecek hibir ey gelmiyor. Bu Mart
ha olmal, Nate ondan sz etmiti. Kadn baarsz olmu gibi
gelmiti Lesje'ya. Lesje onun bir seksen boyunda, ekingen
biri olduunu sanyordu. Gerek Martha ise hi de baarsz
birine benzemiyor. Lesje, "Acaba ileride ben de onun gibi so
luk bir glgeye mi indirgeneceim?" diye merak ediyor. Elbet
Nate, Martha' nn koca gslerinden, arpc azndan ona
hi sz etmedi.
Martha ban silkerek, "Onunla skntn m var?" diyor.

295

Lesje, "Kiminle?" diye soruyor.

"Merak etme, az nce kp gitti. Kralie Eliiabeth'le . "
Lesj e b i r fesadn iine srklenmekten kanyor. Bu kadna Elizabeth'in aleyhinde herhangi bir ey sylemek, Na
te'e sadakatsizlik etmek olur. "Elizabeth ok uygar davran
yor" demekle yetiniyor. Kimse buna bir ey diyemez.

Martha bir kahkaha daha atyor. " Gryorum ki, Nate

senin beynini ykam" diyor. " Tanrm, o ikisi bu deyime bay
lrlar!" Lesje'ya srtyor. Krmz bir ingene gl. Lesj e
birden onu mthi seviyor. Solgun solgun ona glmsyor.
Martha, "Onlarn sana bir ey yapmasna izin verme sa
kn" diyor. "Onlar bir brakrsan, kafan lapaya evirirler. D
v, sava onlarla. Burunlarndan getir." Ayaa kalkyor.
Lesj e, "Teekkr ederim" diyor. Kim olursa olsun, biri
nin onu bu kadarck dnmesi bile minnet duymasna yeti
yor.
Martha, "Hi brakma savamay" diyor. "Ben hibir ko
nuda uzman saylmam ama, inan bana, u dnyada onlar b e
nim kadar tanyan bir kii daha yoktur!"
- Lesj e en azndan on be dakika mutlu oluyor. Ondan ya
na oldular, onun hakkn korudular. Kendi alglar -giderek
gvenmemeye, hatta sahiplenmemeye balad kendi algla
r- geerli olabilirmi demek. Ofisine dnnce, Martha'yla
arasnda geen konumay yeniden dnyor ve onun bir iki
gizli, aa vurulmam gds olduundan kukulanyor.
Ayrca, Martha ona neyle ya da nasl savaacan da sy
lemedi. B elli ki kendisi savam. te yandan, u kat gerei
de akldan karmamal: Martha u anda Nate'le birlikte yaa
myor.

296

8 Temmuz 1 977, Cuma

NATE

Nate evine -eski evine- gidiyor. Artk orada oturmadna

inanamyor. Shaw Street'tenyukan sapyor, Yarmouth'u, Du
poit'u, demiryolunu, fabrikay geiyor. Fabrikann ne imal et
tiini hibir zaman renmeye yeltenmedi. elik korse gibi
bir ey galiba. Nate'in ihtiya duymad, kullanmad bir
ey. Scak bir gn,; hani scak ve rutubetli dedikleri trden.
Hava lk bulama gibi.
Sabalu dkkan dkka dolaarak geirdi. Oyuncaklarm
verdii dkkanlar bir bir dolat. Yorkville, Cumberland,
aa Bayview Avenue, butikilerin bulunduu semtler. Bir
eylerin satldm, parasn alabileceini umuyordu. Hi ol
mazsa idare edebilecei kadar bir para alsn yeter. ' Bir tane
Mary'nin Kk Bir Kuzusu Vard oyunca satlmt. Onun
payna on papel dyordu. Nate dkkan sahiplerinin oyun
caklarn satldn kendisinden saklayp saklamadklarn
merak ediyor. Parasz olduunu, umutsuzluk iinde olduu
nu anlam olabilirler. Bu da onu hor grmelerine yol aabi
lir. izgili pamuklu nlkler, yama ii koltuk. rtleri, tavuk
biimi aydanlk klflar, civciv biimi yumurta klflar,
ABD 'den ithal edilmi defneli sabunlar; ksacas btn o kr
sal zentileri satan bu k dkkanlarda b eklerken, biraz da
annesinin dt korkuya, umutsuzlua dyor. nsanlar
bu vr zvra dnyann parasn dkyor, b oyuncaklara
avu dolusu para harcyorlar. Daha iyi bir ey yok mu sanki
alnacak? Nate, b u bir geim yolu, diye dnyor. Yine yan
l, geim yolu falan deil. Nate bu uurda gelecei parlak bfr
meslei brakmt; herkes bu meslein gelecei parlak diyor
du ama, ne vaat ettiini kimse sylemiyordu. Nate namuslu
'iler yapmak, namuslu bir yaam srmek istiyordu ve ite
imdi elindeki tek ey azndaki bk tozu tadyd.
297

Yine de on papeli alabildiine memnun. Eski evinde o

cuklarla buluacak birazdan. Birlikte St. Clair'e giden
uzun bloku yryerek aacaklar. Nancy, onlardan biri deil
mi gibi, nden yryecek. Janet babasnn hemen yannda
olacak ama ltfedip onun elini tutmayacak. Son zamanlarda,
eli tutulamayacak kadar bydne karar verdi. Kzlar ona
kzgnlklarn ite bu yollardan aa vuruyorlar. Baka za
mansa bir ey belli etmiyorlar. Nate kendisini balatmak
iin ikisine de birer dondurma alacak, sonra birlikte tal
yan pastacnn dkkanna gidip Elizab eth'e pasta alacaklar.
Pastann parasn Nate deyecek, bylece btn paras da su
yunu ekecek. Cebinde ancak Lesj e'dan dn ald be do
lardan artan bozukluklar kalacak.
Nate o oyuncak kuzuyu oyma, boyayp cilalama eylemle
rini, bu eylemlerin sonucuyla badatramyor. Sonu: Eliza
beth'in doum gn pastas. Dnebildii hibir eyleini, ha
yal edebildii hibir sonula badatramyor. Scaktan p rs
m yapraklaryla aalar, n baheleri yamal gibi duran, do
mates fideleriyle dolu baheler blk prk grnyor: As
lnda birbiriyle hi ilintisi olmayan bir birimler derlemesi.
Yap raklar aalara bal deil, atlar evlere bal deil; bir
fleyin, hepsi darna duman olur. Nate'in bedeni de yle. Bir
zamanlar bir oyuncak yapmt, yllarca nce en sevdii oyun
cakt. Torna iiydi. Tahta halkalardan yaplm bir adam. Hal
kalar ortalarndan geen bir sopann _zerinde kayyordu. Ka
fa vidalanmt, adam bir arada tutuyordu. Nate bir soytar
gl vermiti adama. Kendi bedeni de yle imdi; omurga
s, vidalanm kafas sayesinde bir arada durabilen kat para
lardan ibaret. Blk prk bir adam.
Lesje'nn evine tanmakla, ayn anda iki yerde birden
bulunma gereinden kendisinr kurtarabileceini sanmt.
Ne var ki, yeni evinde olduu kadar eski evinde de vakit gei
riyor hala. Lesje'nn bunu bilmemesi gerek ama biliyormu
gibi davranyor. Nate'in her giysiden iki kat bulundurmas,
298

iki kimlii olmas gerekiyor. Her biri bir ev iin. te onu atr
atr ikiye blen de bu ekstra giysiden ve bedenden yoksun
oluu. Ayrln ac olduunu kuramsal olarak eskiden de bi
lirdi. Bunun ayn zamanda ge:;ee uygun olduunu ise bilmi
yordu. Onu ayrdlar, o ayrld. yelikten atld, para para
edildi. Artk ailenin bir yesi deil. Bundan byle de asla ol
mayacak. te Nate'in bu acsna, bu duygusal, bu dayanlmaz
acsna Lesje fkeleniyor, Elizabeth'se onun ac ektiini gr
memezlikten geliyor.
Elizabeth belli bir yere kadar ok uygar. Bilinli bir bi
imde, insan skacak kadar terbiyeli. Nate ne zaman ocukla
r almaya gelse, onu ieriye buyur ediyor, ona gnn saatine
gre ay ya da bir aperatif ikram ediyor. Cinzano ya da Du
bonnet. Nate'in bu ikileri asla azna koymadn biliyor
ama onun burnunu srtmek istiyor. Kendi evinde ona bir ko
nukmu gibi davranyor. Oras artk onun evi deil. Nate mut
fak dolabnda ya da am tahtasndan bfenin dibinde kendi
zamanndan kalma dolu ya da yars boalm iki ieleri ol
duunu biliyor. Elizabeth ikici deildir, hepsini tketmi ola
maz. Ama Nate ona sorup da bu oyunu bozmak istemiyor. Eli
zabeth onu ocuklarla ilgili haberlerle doldururken -okulda
aldklar notlar, son gnlerdeki ilgileri gibi- sevmedii ama
reddedemedii bir ikiyi yudumlayarak, eski koltuklarndan
birinin ucuna iliiyor. Sanki Nate bir yldr onlarla hi gr
memi. Sanki Nate bir amca, yeni okul mdr. Ben onlarn
babasym! diye haykrmak istiyor. Elizabeth, Bunu unutma
dm derdi besbelli, Ama bazen sen unutuyorsun. Nate'in o
cuklarn ihmal ettii, lizabeth'in sanlarndan biridir. Bu sa
nnn kkleri o denli derindedir ki, Elizabeth bunu tartma
zahmetine bile girmez.
Nate ona bir doum gn armaan almas gerektiini bi
liyor. imdiye kadar hep ald. Elizabeth ondan bir armaan
beklemese bile, ocuklar bekler. Ne var ki, bir bakma gerek
li paray ondan almas gerekeceinden, Lesje de tahmin ede299

bilir bunu. Sonra da ngar kar. Nate ngar kmasn. iste

miyor, artk bu tr patrtya karn tok. Lesje Elizabeth'i bir
etken, bir !t-oul, katlanlmas gereken kar frtnas gibi bir
ey olarak gremiyor. Bu konuda nesnel olamyor. Nate'se
Elizabeth'in b yle grlmesi gerektiine inanyor. Oysa Les
je onu u gzle -sahi, hangi gzle?- grmekte direniyor: Onu
kendi zel ba b elas, Dii Ejderha ile elektrik sprgesi ara. s bir ey olarak gryor. Nate yansz olmaya abalyor. Bu ko
nudaki baarszl iin Lesje'nnkinden daha ok zr var.
Leje'ya her eyi ar ciddiye aldn sylemek istiyor.
Ama ar ciddiye ald eylerden biri de Nate, yani kendisiy
ken nasl yapabilir bunu? Elizabeth bir sre nce bunu yap
maktan vazgeti. Ama Lesje yapabiliyor, zaten baka bir ey
yapt da yok. Nate kimsenin kendisine bu denli dikkatle ku
lak verdiini anmsamyor. Lesj e onun bayalklarn, gelii
gzel yorumlarn bile can kulagyla dinliyor. Sanki Nate
onun pek az bildii yabanc bir dil konuuyormu gibi. Lesj e
onun pek ok ey bildiine, bu bilgileri renmenin kendisine de yararl olacana inanyor. Nate'in kendisin.d en byk,
deneyimli biri olduuna inanyor. Bu da Nate'in koltuklarn
kabartyor ama bir yandan da onu korkutuyor: Kendini tam
tamna aa vurma riskine giremez; aklnn karkln, dik
katle herkesten saklad umqtsuzluunu ortaya dkemez.
Telefon kulbelerinde nasl gecelerce sinir iinde onun numa
rasn evirdiini, o telefonu anca nasl hemen kapattn
hibir zaman Lesje'ya sylemedi. Korkaklk, sinirine egemen
olamamak bu.
Nate'in "ikimizin" diye dnmeye balad yatak oda
snda, Lesje ince beyaz bir ay gibi yalnzca onun nnde ld
yor. Nate onun ne kadar gzel olduunu grdke, onun g
zellemesini salad. yi ama, ya Lesje gerei kefederse? Na
te'in kukuland ey gerein ta kendisi. Yani kendisinin
bir para bohas, bir yama ii, yrei bk tozuyla doldurul
mu tenekeden bir adam olduu.
300

Nate onu b.aka bir yerde, bir adada -havas ar olma

yan astropikal bir adada- kendisini beklerken dlyor. Les
j'nn uzun salar denizin esintisinde dalgalanacak, bir kula
na krmz bir amber iei ilitirilmi olacak. E er Nate ta
lihliyse, Lesje onu b ekleyecek; ta ki Nate onunla olmak iin
oraya ulaana dek.
(Bununla birlikte, Nate'in olanca abasna karn, kum
salda, ak.la yakn bir uzaklkta, her zaman baka bir kulbe
daha olacak. Nate bu grnty kafasndan atmaya ura
yor, ama grnt son derece yerleik. Kulbe ocuklar ve
kukusuz, Elizabeth iin. Kendisinden baka kim bakabilir
onlara?)

301

9 Temmuz 1 977, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth ayakkablarn karm, salarn fralyor. Mee

tahtasndan ereveli aynann nnde duruyor. Hava rutubet
li ve kprtsz, oysa pencere ardna kadar ak. Elizabeth'in
ayaklar imi, topuklar acyor. Umarm, varis falan olmam
diye dnyor.
Oval aynann yumuak nda kendisine kat ve i gibi
grnen yzne bakyor ve yirmi yl sonra bu yzn neye ben
zeyeceini grr gibi oluyor. Yirmi yl nce on dokuz yanday
d. Yirmi yl sonra ise elli dokuz yanda olacak.

Bugn doum gn. Yenge Burcu. Mzedeki son Noel

toplantsnda kurumlu, kk bir sahtekarn dedii gibi, Ak
rep Burcu'nun etkisinde. Tekstil blmnden biriydi; hani
u iek basklar, ot aylaryla ilgili blmden. Dnden beri
dnya ekseni evresinde bir kez dnd ve imdi Elizabeth
otuz dokuz yanda. Jack Benny' nin yanda yani, aka yan
da. Biri yan soracak olsa, o da sylese, karsndaki otoma
tik olarak onun aka yaptn, yalan sylediini sanacak.
Jack B enny ld elbet. Yalnz bu kadar da deil, Janet'le
Nancy onun kim olduunu bile bilmiyorlar. Bu doum gn
ne dek, ya Elizab eth'i hi tedirgin etmemiti.
Elizabeth bardandaki ikinin yarsn iiyor. Beyaz a
rap . Bir sredir bunu iiyor. Aptalca bir ey bu, iki imek de
aptalca. Ne var ki, Nate gitti gideli iki dolab eskisi gibi dolu
deil. Elizabeth Nate gibi srekli imez. Bu yzden de biten
ikilerin yerine yenilerini koymay akl edemiyor. Bugn, da
ha erken saatlerde, bir ie viskiden arta kalan iip bitirdi .
. Bu viski de Nate'ten arta kalanlardan biriydi.

ocuklar ille de doum gn partisi yapalm diye tuttur

dular. Elizabeth onlar bandan savmaya abaladysa da ba302

aramad. Nate b urada yaarken, Elizabeth'in doum gn

n sabahlar, sade bir biimde kutlar, armaanlar vermekle
yetinirlerdi. Elizabeth ocuklara, "Partiler ocuklar iindir"
demiti. Nate de onu desteklemiti. Ama bu yl drt ba ma
mur bir kutlama yapmak istiyorlar. B unun Elizabeth'i nee
lendireceini umuyorlar. O na surpriz yapmak istiyorlard
ama, Nancy incelikle ve patavatszca le yemeinden sonra
odasna kp biraz uyumasn syler sylemez Elizabeth du
rumu anlamt.
"Ama yorgun deilim, ekerim" dedi.
"Evet, yorgunsun. Gzlerinin altnda kocaman torbalar
var."
Janet de, "Ltfen anne" dedi. Elizabeth Janet'in o yor
gun, bezgin, kskn ses tonunu kendisinden kapp kapmad
n merak ediyor.
Sonunda yukar kp odasna yolland; yatann zerine
uzanp viskisini ierek alar Boyu ngiliz Gobleni adndaki
kitabn okumaya koyuldu. Madem ona bir srpriz hazrlyor
lar, onu artmak istiyorlard, onun da arm gibi yapmas
gerekiyordu.
Saat bete Janet ona bir fincan iilemeyecek kadar koyu
ay getirdi ve " slk duyar duymaz aaya in!" diye buyruk
verdi. Elizabeth ayaklarnn ucuna basa basa banyoya gidip
ay dkt. Odasna dndnde, kzlarn mutfakta tarttk
larn duydu. Yzn kremledikten sonra srtna siyah pa
muklu bir bluz giydi, Janet'in pek beendii inci b rounu tak
t. Nancy'nin zor duyulur slklarn iitince de, aznn kele
rini bzp gzl!)rini aabildii kadar aarak, anlama gerein
ce merdivenden inmeye balad. Para para olmu n merdi
venden iniyor. Kfelik sarho merdivenden iniyor. Sarho de
ildi aslnda. Teddy Enite'nin dedii gibi, akrkeyifti.
Kzlar mutfakta mumlar yakmlar, duvarlara da zerin
de oyuncak ay resimleri olan pembe, mavi eritler asmlar303

d. Nancy, " D oum gnn kutlu olsun, anne! " diye haykrd,
"Bu bir srpriz!"
Janet, ellerini pek ho bir biimde kavuturmu, pasta
nn yannda duruyordu. Pasta masann stndeydi. Bir ke
$inde , br kesinde dokuz mum vard. Nancy, "nk
otuz dokuz mum koysak, yer kalmazd" diye aklad. Pasta
nn zerinde pembe ekerlerde!). yaplm gl elenkleriyle
kuatlm kusursuz pastac yazsyla, "Doum gnn kutlu ol
sun, Anne" yazyordu.
Duygulanmayacan sanan Elizabeth mutfak sandalyele
rinden birine oturarak glmsemesini kenetledi. Kenetlen
mi ene. Hibir zaman kutlanmam olan btn doum gn
partilerinin bir glgesiydi bu. Kendi annesi onun doum gn
lerini ya unuturdu ya da kutlanmaya deer bir olay olarak
grmezdi. Bununla birlikte, doum gnnn ertesi gn, vic
dan azab iinde ona armaanlar verirdi. te yandan, Muriel
Teyze yeeninin doum gnlerini her zaman anmsard; an
cak bunu byk ya da gsterili armaanlar vermek, arba
l bir gsteri yapmak iin frsat bilirdi. Ona pein olarak su
yan bir ey -tmalanmak, yitirilmek, alnmak iin hayk
ran bir ey- verirdi: Bir bisiklet, bir kol saati. Paket edilme
mi.
Elizabeth, srayla kzlarn ikisine de sarlarak, "Teek
kr ederim, canlarm" dedi. "Bugne kadarki en gzel doum
gnm bu oldu." Sonra mumlar fleyip armaanlar at. Ja
net'in armaan olan inciiei kokulu -talk pudrasn ve
Nancy'nin armaan ettii bilmeceyi grnce kk bir lk
att. Bilmecenin beyaz, de siyah topu vard; sallayarak
bunlar uygun deliklere sokmak gerekiyordu. Nancy byle
eylerde p ek beceriklidir.
Nancy, "Babamn sana ald armaan nerede?" diye sor
du. "O da sana bir armaan vereceini sylemiti."
Elizabeth, "Belki bu yl ur.utmutur, ekerim'.' diye kar
lk verdi. " Eminim, sonradan anmsayacaktr. "
304

Janet, dnceli bir tavrla, "Anlamyorum" dedi. " Pastann parasn bize o verdi. "
Nancy b.irden gzyalarna bouldu. "Hani sylemeyecek
tik!" Sonra koarak odadan kt. Elizabeth onun hkra hk
ra alayarak merdivenden yukar ktm duydu.
Janet, "Son zamanlarda pek gergin" dedi. Bunu Eliza
beth'in katlanamad o yetikin sesiyle sylemiti. Sonra
arbal bir tavrla kardeinin ardsra gitti. Elizabeth'i yen
memi pastayla ve bir yn burumu paket kadyla baba
a brakt.
Elizabeth pastay kesip iki tabaa koydu, sonta kzlar
okayp avutmaya hazrlanarak tabaklan yukar gtrd. Kz
larn odasna girip oturdu, yzkoyun yatakta yatan Nancy' nin srtn ovalad. Hava ar scakt. Elizabeth st dudann.
zerinde, dizlerinin altndaki boluklarda terin younlat
n hissediyordu.
Janet, "Gsteri yapyor, hepsi bu" dedi. br yatan
zerinde oturmu, ekerden yaplm gllerden birini yalyor
du. "Aslnda bir eycii yok." Nancy boulur gibi sesler kar
may kesip biraz yatnca, Elizabeth eilip ban onunkine
yaslad.
"Neyin var, yavrum?"
"Babamla sen artk birbirinizi sevmiyorsunuz."
Elizabeth, Allah kahretsin diye dnd. Bu ii Nate ba.
latt. Brakmalym, o urasn imdi de. Tk ocuklar bir tak
siye, gnder babalarna. Sonra kendisini toparlayarak, dz
gn bir sesle, "Biliyorum, babanzn artk burada, bizimle bir
likte oturmamas sizi mutsuz ediyor" dedi. "Bir sre ayr otur
mamzn hepimiz iin daha iyi olacan dnmtk. Baba
nz ikinizi de ok seviyor. Babanzla ben de her zaman birbiri
mizi seveceiz, nk siz ikimizin de ocuklarsnz ve ik!miz
de sizi ok seviyoruz. Hadi bakaym, imdi iyi bir kz gibi otur
da u gzelim pastan ye."
Nancy dorulup oturdu. "Anne, sen lecek misin?" dedi. .

305

Elizabeth, "Bir gn leceim elbet" diye karlk verdi.

"Ama imdi deil, ekerim."
Janet de annesinin br yanna oturmak iin yanlarna
geldi. O da kucaklanmak, okanmak istiyordu. Onun iin Eli
zabeth onu da kucaklad.

Anne. Anneciim. St emen a azlar. Tatl stler akan

memeni emmelerini istemiyorsan, niye ocuk yaptn p eki?
Bak, daha imdiden yuvadan umaya hazrlanyorlar; seni b
rakp gitmeye, ortada brakmaya hazrlanyorlar. Sonunda on. larn geniinden baka bir ey olmayacaksn. Sevgilileriyle
birlikte yatakta yatarken senden sz edecekler. zellikleri,
huylar, kendilerine ac veren ne varsa hepsi iin seni bir ak
lama olarak kullanacaklar. Eer onlarn kendilerini yeterince
sulu hissetmesini salayabilirsen, hafta sonlarnda gelip seni
ziyaret edecekler. Omuzlarn sarkacak, al veri torbalarn
tamakta zorluk ekeceksin. Bir i ekile sylenen Annem
haline geleceksin. Onlara fincan fincan ay yapacak ve isteme
sen de onlar gzetlemekten, merak etmekten kendini alama
yacaksn. Onlarn yaamlarn kurcalayacaksn.
Elizabeth'in imdilik byle bir niyeti yok, imdi zaten g
z onlarn stnde. br ev hakknda sorduu dikkatli . soru
lar dnyor. Akam yemeinde ne verdiler size? Saat ka
ta yattnz? yi vakit geirdiniz ni? . . Sonra ocuklarn bu soru
lara verdii ayn derecede dikkatli yantlar dnyor. o
cuklar bunun bir tuzak olduunu seziyorlar sanki. br evi
sevdiklerini syleyecek olsalar, anneleri krlacak. Yok, sev
miyoruz deseler, Elizabeth bu kez de fkelenecek. Kzlar, gz
lerini annelerinden kararak, "yiydi ite" diyorlar. Eliza
beth onlar byle bir duruma drd, kaamakl yantlar
vermek zorunda brakt iin kendisinden nefret ediyor. B
tn istedii onlarn mutlu olmas. te yandan, onlardan ha
sar, ktlk, canavarlk ykleri de dinlemek istiyor; yle ki,
erdemli bir biimde fkelenebilsin.
Elizabeth salarn fralyor. Aynadaki yz, kurundan
306

dklm yass bir levhaya benziyor. Nate' e ar kolaylk sa

ladn, Nate'in ii pek kolayndan aldn dnyor. o
cuklarn burunlarn silmek, uykularnda baryorlar diye ge
ce yars kalkmak zorunda olan o deil elbet. Bu kadarn bile
sylese, Nate onun duygusal antaj yaptn dnecek. Eli
zabeth bardann dibinde kalan ikiyi iiyor, krmzya alan
esmer sv boazndan. aaya kayyor.
Kzd, ierledii Lesje deil. Nate kimi istiyorsa dz
sn, ona ne? Elizabeth'e ar gelen, Nate'in zgrl. Kendi
si atsndan sular szan, temeli kmeye yz tutmu bu evin
iine hapsedilmiken, Nate kular kadar zgr. Lanet olas.
Bu arada dnya dnmesini srdryor ve yapraklar kar tane
leri gibi takvimlerden dyor. Elizabeth'in kemiklerinin
iinde kzgn koyu maden dolayor sanki.
Yatann kysna oturuyor, ellerini kavuturuyor. Kolla
ra ayrlmrmaklan andran mavi damarlarna bakyor. Nab
z saniyede bir atyor. Geriye doru sayma. Bann ve ayakla
rnn ucunda mumlarla da yatabilirdi. Tam otuz dokuz mum
la. Zaman durdurabilirdi. Kol saati.

Bir aba harcayarak bileini eviriyor, saatine bakyor.

Saat on bir buuk.

Elizabeth gidip ocuklarn odasna gz atyor. kisi de m

l ml uyuyorlar. Soluklar dzgn. Sonra gerisin geri kori
dora dnyor. Niyeti odasna gidip yatmak. Ama, bunun yeri
ne, kendisini ayakkablarn ayana giyerken buluyor. Ne ya
pacan kendisi de bilmiyor.

Scak gecenin iinde Nate'in yeni evinin n4nde duruyor. Bu

ray daha nce hi grmemiti. Ama adresi, telefon numaras
n biliyor elbet. Olur ya, acil bir ey gerekebilir. Belki bu da
acil bir durumdur. Ev karanlk. Yalnz st kat penceresinde
snk bir k yanyor. Yatak odasnn penceresinde.
Elizabeth oray grmek istedi, hepsi bu. Oray iyice kafa307

sna sokmak istedi; yle ki, b yle bir yerin var olduuna ina
nabilsin. (Bir plk, bir mezbelelik; besbelli hamambcei .
de vardr. . . Nate'in yeni evi eski evinden ok daha berbat. Bu
da Elizabeth'i memnun ediyor.) Sessizce n merdivenden yu
kar kp sokak kapsn amaya urayor. Kap alsa ne ya
pacan kendisi de bilmiyor. Modas gemi melodramlarda. ki gibi, merdivenden yukar kp bir hmla yatak odasnn
kapsn m aacak?.. Neyse ki, sokak kaps smsk kilitli.
Kendilerini ieriye kilitleyip cini darda braktlar.
Ona aldr bile etmiyorlar; o burada,. aada, gecenin iinde,
dlanm, grnmez bir haldeyken, onlar yatan iinde k
kr kkr glyorlar. Bir iaret brakacak onlara kendisinden.
Pencereden ieriye bir tula atacak ya da adnn ba harfleri
ni kapnn .zerine yazacak. Yazk ki yannda kalem gibi bir
ey yok. p tenekesine bir tekme atp pleri sundurmaya
dkse, sonra da haykrsa m acaba? Hey, bana bakn, burada
ym ite, benden yle kolay kolay kurtulamazsnz!
Ama baramyor, sesini almlar sanki. Kalan btn g
c olumsuz.
Birden akl bana geliyor. Ya pencereden bakar da b e
nim burada dikildiimi grrlerse? Yz kzaryor, bluzunun
altndaki teni slanyor, karncalanyor; Salar ensesine, b oy
nuna yapyor. Darmadan olmu. Ona glecekler. Eve srt
n dnyor, hzl hzl kuzeye doru ylirmeye balyor. imdi
arballn taknd. Bu aalk, bu bo sokaa geldii iin
kendisine kzyor.
Daha da kts: ocuklar nerede? Evdeler, yapayalnz
lar; kapy stlerinden kilitleyip doruca buraya geldi. Daha
nce onlar hi byle yalnz brakp kmamt. Aklna yangn
lar, evlere trmanan katiller geliyor; ocuklarn yatt odanr
penceresinde siluet gibi grnyorlar. Korkun, balanmaz
bir ihmal bu. Ama ocuklar lrse, bu bir bakma da Nate'in
kabahati olacak. Tam da Elizabeth'in doum gnnde. Ka
ranlk bir al tarz.

308

Bunu dnmek bile Elizabth'i dehet iinde brakma

ya yetiyor. Pastay, mumlar dnmeye alyor. Bir ocuk
iiri geliyor aklna: Kk Nancy Etticoat, beya.2: bir i eteklii
. giymi, burnu da kpkrmz. Nancy, Kk Bilmece Kitab'n
daki eriyen kadn resmini grnce, Bu ben miyim ? diye sor
mutu. Bir kitapta grnmekten p ek holanmt. O zaman
ok daha kkt imdikinden.
Kk kz, "Mumlarn hepsini birden flersen, dilein
olur" demiti. Nancy dilek nedir, henz bilmiyor. Dileklerin
ne denli tehlikeli olabileceini de bilmiyor. Bydke k

lyor.

309

BENC BLM

3 Eyll 1 977, Cumartesi

NATE

te oldu olanlar. Nate aylardr bundan kanmaya alyor

du. Bu olmasn da, baka ne olursa olsun, yelerdi. Bir an, k
sack bir hayal gryor: Kendisi bir cankurtaran salnda; ev
resinde bir stma buharyla, Amazon nehrinden aaya do
ru szlyor. Bulank, yeil suyun iinden bir timsah ban
kaldryor; l bir ylan gibi kokuyor, tslyor, hrlyor ve ona
saldryor. Nate ustalkla hayvann enelerinin arasna bir so
pa sokup dndryor. Hayvan aresiz kalyor ve srtst d
yor. Nate de esenlik iinde salyla yoluna devam ediyor. Y
z, btn cildi gneten yanm; kendis de bir deri bir .ke
mik kalm. Ama henz ii bitmemi. O atma srasnda ko
lonyel apkasn kaybetmediini umuyor. Bir ey kefetmeye
gidiyor, belki imdiden kefetti bile. Yitmi bir uygarlk. Ar
ka cebinde buru buru olmu, zerinde su lekeleri bulunan
bir harita var. Eer yerlilerin zehirli oklar kendisine ular
sa, tek ipucu bu harita olacak. Sayklayp duracak. Bir Li
ma'ya varabilse. Lima'nn Gney Amerika anakarasnn han
gi yannda olduunu anmsamaya urayor ama bouna.
Onu grnce, bir dayankllk mucizesi, diyecekler.
Ne var ki o bask, o kanlmaz burga, en sonunda onu
iine ald. Nate imdi belli belirsiz alglayabildii bir darboa
za doru, denetimsiz, savrulup gidiyor. Panie dmemey;
alyor, ama gzlerinin yuvalarndan dar uradn, bu
yzden evresini eski bir film gibi titrek grdn biliyor.
Btn dikkatini grtlandaki kntnn -Adem elmasnn
zerinde topluyor. Yutkunmaktan kanyor, Elizabeth ann
da fark eder yutkunduunu. st ste att bacaklarn indiri
yor, sonra yine bacak bacak stne atyor. Kahrolas aydan
baka iecek hibir ey yok, bira bile yok. Nate Elizabeth'in
3 13

bunu bile bile yaptnn farknda. Elizabeth bunun Nate'i ra

hatsz edeceini, kararsz klacan ok iyi biliyor ve hakl da,
ok hakl.
Nate'in akln allak bullak eden, Elizabeth'in avukatlar
dan sz etmesi oldu. Daha konumaya balarken, "Avuka
tm", sonra da " Senin avukatn" dedi. Nate bunu duyar duy
maz sk sk solumaya balad. Bir zamanlar kendisi de bir avu
katt. Hukukun gizemli, byl bir g olmadn kim ondan
iyi bilebilir ki? Her y iirmedir, kat zerindedir, laf kala
balndan ibarettir. u var ki, uydurma da olsa, bu yap
onun btn yaamn alt st edebilir.
Nate, "Bu ii avukatsz zmlesek olmaz m?" diyor, Eli
zabeth glmsyor.
Divana rahata oturmu; bedeninin her kvrmndan ra
hatlk, konfor akyor. Nate'se am tahtasndan bir sandalye
ye ilimi. Buraya son geliinden bu yana sandalyenin zerin
deki yastn kaldrlm olduunu fark ediyor. Kabaetleri ac
yor, kemie kar tahta. O murgas aryor. Bu sandalye ol
dum olas fazla alak b oyluydu onun iin.
Elizabeth, "Avukatsz boanamazsn" diye karlk veriyor.
Nate bunu yapmann baka yollar olduunu aklamaya
giriiyor ama Elizabeth onu susturuyor. "Bu p ek olacak ey
deil" diyor. " Sen yasalar benden iyi bilirsin. Sanrm, korun
maya i_htiyacm va,r. "
Nate inciniyor. Kimden korunacak? Ondan m? ocuk
lar iin bir destek verme sorunuysa bu, onun elinden gelen
her eyi yapacan Elizabeth'in bilmesi gerekirdi.
Elizabeth'in elinde bir kat var, bunu Nate'e uzatyor. .
"Umarm, elimden gelenin en iyisini yapmaya altm anl
yorsundur" diyor. Sonra dii faturalarndan sz etmeye bal
yor. Bu arada Nate de dikkatini nndeki kara rakamlar ze
rinde toplamaya abalyor. ocuklar kendi odalarnda televiz
yon seyrediyorlar. O nlar oraya Elizabeth gnderdi. Haftalar314

dr Nate'in eve girmesine izin vermiyor. Hafta sonlarnda o

cuklar almaya geldiinde Nate hrsz gibi darda dolamak
zorunda kalyor. Bir sapk, bir dergi satcs gibi, ocuklarn
ellerinde biraz da i burkucu kk antalaryla sokak kap
sndan kmalarn bekliyor. Kampanyann, basknn bir par
as bu da; yle ki Nate imdi meldii keye iyice sksn.
Nate bugn kapdan geip ieriye girince, Nancy onun yine
oraya, eski evine tandn sand. Eski evine.
Elizab eth'in ocuklar b yle silah gibi kullanmasna asla
gz yummayacan ak seik belirtmeli. (Ak seik belirt
mek. Bir aka bu. Nate'in ne gc var ki? Kendisi yokken Eli
zabeth'in ocuklara neler sylediini nereden bilebilir?)
G een hafta Nancy, "Annem diyor ki, anne ya da baba
nn bulunmad ailelerin daha ok almas, ibirlii yapma
s gerekirmi" dedi.
Nate, " Siz annesiz ya da babasz deilsiniz" diye karlk
verdi. Elizabeth Nate lm gibi davranyor. Ama Nate daha
lmedi, Elizabeth'e iyilik olsun diye lmeye de niyeti yok. O
Chris gibi olmayacak. u son birka haftadu: Chris'le ...:o lm
cl umutsuzlukla- kendisi arasnda benzerlikler buluyor. " Si
zin bir anneniz, bir de babanz var ve her zaman da byle ola
cak."
Nancy, "Annem lrse yle olmaz ama" diye atld. Nate
bunu Elizabeth'le konumak istiyor. Bu konu bir deil, bir
ok kez ortaya atld. Elizabeth ila mila m alyor acaba, ya
da ocuklarn grebilecei bir yerde bileklerini falan m kesi
yor? Nate byle olduunu sanmyor, Elizabeth'in salt ona nis
pet olsun diye bu denli ileri gidebileceine inanmyor. Eliza
beth p ek iyi grnmyor, yz bembeyaz ve i, ama derli
toplu giyiniyor. Nate onu dikkatle inceledii halde, yara b ere
ya da sarg bezi falan da gremiyor.
ocuklarn ruh durumu zerinde bir tartma aacak ol
sa, neler olacan iyi biliyor. Elizabeth'in kendisini nasl k
mseyeceini imdiden grebiliyor: Onun ne hakk var az315

m amaya? O

kararm verdi, ekip gitti. Elizabeth yle davra

nyor ki, sanki Nate iekler iinde zyor, plak kadnlar
dan yaplm hallarn zerinde yuvarlanyor. Oysa gerek u
ki, Nate zamannn ounu para bulmak iin harcyor. Piyasa-.
da ekonomik durgunluk sryor. Nate, Elizabeth'in zenle
daktilo edilmi listesine gz atarken, "Belki ben de buna de
inmeliyim" diye dnyor. Ekonomik bunalmn ilk ylla
rnda insanlar bu durumun er ge sona ereceine inanyorlar- . .
d, ama imdi kendilerini uzun srecek bir bunalma hazrl
yorlar. Artk Zrafa J erome ya da At Horace iin seksen do
lar vermek istemiyorlar; bunlar ok gzel ve elle yaplm ol
salar bile. plak kadnlara gelince, Lesje onunla pek az konu
uyor. Nate'in boanmay bile bile ertelediini ileri sryor.
Nate ona, "Bu yalnzca bir formalite" dedi. " Baka hibir
anlam yok."
Lesj e, " Senin iin bir anlam olmayabilir" diye karlk
verdi. "Ama Elizabeth seninle hala evli olduunu dnyor.
Zaten de yle."
"Yalnz kat stnde.. "
Lesje, "Madem senin iin hibir anlam yok, niin gereke
ni yapp bu iten kurtulmuyorsun?" dedi. Nate onun bu soru
nu hastalkl biimde dndn, bir trl kafasndan.ata- .
madn dunyor. Ona, "f birinci derecede nemli bir so
run deil" diyor. On yldr (yoksa on bir miydi, on iki miydi?)
sren ilikilerin birden bitemeyeceini kimbilir ka kez ona
aklamaya urat. Elizabeth onuri ocuklarnn anas. Do
ru, Elizabeth ondan eve gelmesini, ocuklarn odasna yeni
perdeleri as asn yardm etmesini rica etti. O da gidip yar
dm etti, bu da doru. Belki de etmemeliydi. Ama bu bir bu
uk ay nceydi. Lesje'nn neden bunu ikide bir bana kakt
n anlayamyor. "Birbirimizi seviyoruz" diyol: ona. "Evlenme
Dairesi'ndeki dosyada ne yazd kimin umurunda?" Gelgele
lim, Lesj e yatakta ona srtn dnyor, kvrlp yatyor. Ge sa
atlere kadar mzede kalyor ya da eve fosil dilerinin diyag316

ramlaryla dolu kaln kaln kitaplar getiriyor, mutfak niasas

nin bana oturup bunlar okuyor. Ancak Nate'in uyuduuna
inannca masann blndan kalkyor.
Nate, bir gn olaylar aydnlatma abasyla, "Dinozorlar
ld" dedi. "Ama ben hfila yayorum."
Lesje ufak bir kpek pisliine bakar gibi ona bakt. "E
min misin bundan?" diye karlk verdi.
te Nate'i sonunda Elizabeth'in mantar rengi oturma
odasna srkleyen de lu terk edilmilik, bu giderek artan
baarszlk oldu. Elizabeth an ryordu.
Nate'in iinden anszn ayaa kalkp Elizabeth'in zeri
ne atlmak, ellerini onun boynuna kenetleyip skmak geliyor.
Doyurucu bii honutluk duyuyor bunu dnnce. Annesi bo
yuna, "Erkekler kadn haklarn savunmal" der durur. Nate
kuramsal adan bunu anlayabiliyor. Kadn terziler, frn ii
leri, kadn niversite pretmenleri, rza geme olaylar hak
knda birok ey biliyor. Ne var ki, kendisininki gibi somut,
elle tutulur olaylarda, kadn .haklarn savunmaya gerek yok.
Bu olayda savunulmas gerekenin Elizabeth deil, kendisi ol-
duu apak ortada.
Lisedeyken retmenlerini sessizce bakalama urata
Pak nasl elendiini anmsyor. Hokus pokus ve Elizabeth be
yaz, dev gibi bir asalak oluyor. Holderku ve Elizabeth koca
bir vanilyal puding haline geliyor. Abrakadabra, bir mamot
takmadii. Kapov ve Elizabeth hyarckl vebaya yakalanyor.
ocuklarnn anas inliyor, soluk alma.ya abalyor, rengi mo
ra dnyor, teni b enek benek oluyor, itike iiyor ve patl
yor. Nate haly -Elizab eth'ih halsn- temizletmek zorunda
kalacak ve bu i de burada bitecek.
Elizabeth, "Sen de ayn fikirde deil misin?" diye soru
yor.
Nate gzlerini elindeki sayfadan ayrp kendini ona bak
maya zorluyor. Fakltede ona, "Jri ile gz gze gelmek her
zaman iyidir" diye retmilerdi. " Kukusuz" demenin tehli317

keli olacan biliyor. Bu yzden, ister istemez, dinlemediini

itiraf etmek zorunda kalacak.
Umutla, "Dii faturalar hakknda m?" diye soruyor.
Elizabeth ona yine o hogrl glmsemesiyle glms
yor. "Hayr" diyor. "Boanma iin gereken belgeler hakknda.
Diyordum ki, sen beni b oayacana, ben seni boasam daha
iyi olur. Neden olarak Chris'i gstermemiz pek yerinde ol
maz gibime geliyor."
Nate, "Neden olmasn?" diye sormak istiyor; nasl olsa
Chris bundan gocunacak deil. Oysa Lesje bakmndan baz
zorluklar kabilir. Ama bunun kaba kaacan dnerek
bir ey demiyor. Ayrca, hukukta kuku esastr. Mahkemede
Elizabeth kocasn aldattna yemin etse bile, elde dedikodu
lardan, sylentilerden baka kant olmayacak.
Elizabeth "Btn o olay yeniden gndeme getirmek o
cuklar iin kt olur" diyor. Hakl, hi kuku yok, hakl. Anla
lan bu gnlerde ocuklar iin her ey kt oluyor.
Nate, ar ar, "Bilemiyorum" diyor. "Belki mahkemede
bu konular hi amasak daha iyi. Belki gidip boanmak iste- .
diimizi sylemek yeter. Hem bu geree de biraz daha ya
kn, sence de yle deil mi?"
"Eh, yl beklemek istiyorsan. . . " Elizabeth omuz silki
yor. "Bana gre hava ho. Yeter ki nafakay de." zerine ile
ri bir tarih atlm ekler hakknda bir ey sylyor. Nate bel
li belirsiz ban sallyor. Bir mengeneye skt; mengenenin
sap dnyor, ar ar, acmaszca. Ne fkracak bakalm
iinden? Hindi suyu mu, il il metelikler mi? Ne yaparsa yap
sn, hap yuttu. Hzl bir zina davasna karar verirlerse, Lesj e
kendisini b u iin iine srkledii iin ona kzacak. Kimbilir
ka kez, " Unutma, evliliinizi ykan ben deilim" dedi ona.
Ama yl b eklerlerse, Lesje buna da kzacak.
Nate, itenlikle, " Keke Kaliforniya'da, Nevada' da yaa
saydm" diye dnyor. Buras, bu kiliseletirilmi lke ol
masn da, neresi olursa olsun. Hepsi Quebec'in kabahati. Ge
3 18

irgen bir szge olmas gereken evlilik, ii et dolu bir stakoz

tuza. Nasl oldu da girdi bu kapana? Anmsayamyor. Dar
kacak bir yol b.ulmak iin b ou bouna kapan trmalyor.
Son zamanlarda baka biriyle yatp yatmadm Eliza
beth'e sorabilir mi acaba? Sorsa m? Hfila yaayan herhangi
biriyle? Nasl etmeli de bunu sze dkmeli? Ama soramyor,
sormaya cesaret edemiyor.

319

3 Eyll 1977, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth ayaklarn altna alm, oturuyor. iekli eteklii

(yeni, mor tonlarda, keyifsiz bir gni.de bir gdyle alnver
mi) evresine yaylm. Bu oturuun teklifsiz bir hava yarata
can dnyor. Dingin grnmek istiyor; dingin, serinkan
l, huzurlu. Mzede D ou lkeleri koleksiyonundaki en sevdi
i ta Buda gibi. B yle olmak ona avantaj salayacak.
Yalnz dingin grnmekle kalmak da istemiyor, gerek
ten dingin olmak istiyor. Kimi vakit bunu baardn, kimi
vakitse bunun devinimsizlikten baka bir ey olmadn d
nyor. heykel bir Buda m, yoksa bir ta klesi fi!.i? r
nein: u an iin erkekler ilgi duymuyor. Haa ilgi duymaya
alyor, metro istasyonunda yabanclar inceliyor, mzede
alanlarn birounu egzotik pozlarda hayal ediyor, ama hi
bir ey kprdamyor iinde. Akam yemei davetlerini kabul
etmekten vazgeti bir sredir. Salt tknmak iin o denli skl
may gze almak istemiyor artk. Eer can ille de lm kaz
larn tlm cierlerini, evcil ya da yabanl yolunmu ku
lelerini, gen danalarn pankreaslarn yemek istiyorsa, gi
dip kendisi de satn alabilir bunlar.
Eskiden hi can sklmazd. Bir sonraki hamlenin ne ola
can dnr, onra da olaylar ustaca ynetmeye alrd.
imdiyse hamleleri biliyor ve herkesin onun istediine inand
i dalkavukluklar salamak iin kendisini zahmete sok
mak istemiyor. Tango yapmak iin iki kii gerek ve kimse
vals yapmyor artk. Courtyard Caf'de diz sktrma, l:ir pa
rodi yerine, hi konumayan kaba saba birini, deriden bir gl
geyi, karanlk, dar bir sokakta sorulan dolaysz, ak bir soru
yu yeliyor; yanh ylnzca evet ya da hayr olacak bir soruyu.
(Tpk Chris gibi. Evet ya da hayr. Elizabeth ona nce
320

evet dedi, sonra, uzun zaman sonra da hayr. Chris'i ykan

aradaki o duraklama oldu. Boanma ilemleri srasnda Ch
ris'ten sz edilmemesini istemesinin gerek nedeninin yasa
larla hi ilgisi yok; Nate'le, hatta ocuklarla bile ilgisi yok. Eli
zab eth Chris'in bu ie kartrlmamasn istiyor. Chris'in ad
nn b trensel hava iinde sylenmesi, onun tank locasnda
yeniden cisimlemesine yol aabilir; solgun, sular gibi, ya da
-daha kts- parampara olmu d:urumda. . . Kafas pimi
kelle gibi srtarak Elizabeth'i seyrederken, bedeni hala can
ekierek kaslrken. . . Elizabeth onun gvenli bir biimde g
mlmesini salad, yeniden dirilmesini istemiyor.)
Tabandaki dokunulmam biskviyi kemirerek, bar
l d-.ncelere dalip olaylar oluruna brakarak, bu sessiz
odada rahatsz edilmeden oturmak istiyor. Bu da o kadar ko
lay deil. Elizabeth, uzun deneyimleri sonucunda, olaylara
yardm etmek gerektiini biliyor. Ayrca, hibir aba harca
madan b yle oturmas da bacaklarndaki dolama engel olu
yor. Yine de duruunu deitirmek, yerinden kprdamak is
temiyor. Kprdarsa, Nate kendisinin de kprdayabilecei fik
rine kaplabilir, can istedii anda ayaa kalkp dar kmak
ta zgr olduunu sanabilir. Elizabeth o zgrln, o ka
n her zaman var olduunu biliyor; ondan daha iyi kim bilebi
lir ki? O ynde ya da bu ynde. Nate ise, tersine, hibir za
man kefedemedi bunu.

Parayla ilgili konular konumaya baladlar; listenin ayrntla

rn tartyorlar imdi. Elizabeth madde madde, sayfann s:
nuna kadar neyin ne olduunu ona aklyor. Bu ii eh son
ana kadar erteledi: yle ki Nate Elizabeth'in kartlarnn ma
sada ak durduunu iyice grebilsin. Evet, Elizabeth'in asla
rn grebilsin. Eer Nate hzl bir boanma istiyorsa, koulla
r Elizabeth dikte edecek. Yok, eer yl beklemek istiyor
sa, bu da Elizabeth'e manevra yapmas iin zaman salaya321

cak. Ayica, ne zaman isterse fikrin deitirip boanmak iste

mediini de syleyebilir, ki bu da Nate'in be yl daha b ekle
mesiyle sonulanr. Nate'in kavramas gereken en nemli
nokta u: O nun ne kaiar verdii .Elizabeth'e vz gelir. Bir ba
kma, gerekten de vz geliyor. Hemen bir bakasyla evlen
mek niyetinde olmadna gre, Elizaheth'in acele etmesi iin
hibir neden yok.
Nate Elizabeth'in bildii bir ey sylyor, ok param yok
diyor. ok deil, hemen hi paras yokmi1 ama, elinden ge
len her eyi yapacakm. Elizabeth, "Bu b eni hi ilgilendir
mez" diye karlk veriyor. " ster bir milyon dolarn- olsun, is
ter on dolarn, fark etmez. ocuklar yine yemeye, stlerine
balarna bir eyler giymeye, diiye trneye, oyuncaklaryla
oynamaya clgvam edecekler. Harla, zel ders almaya ihti
yalar olacak. Janet dans dersi almak istiyor, Nancy el e bir
yldr paten kayyor. Btn bunlardan neden vazgemeleri
gerek, anlamyorum.
" Kukusuz, kendi aylmla onlarn b tn ihtiyalarn
karlayabilirim" diye devam ediyor. "stesem yapabilirim bu-
nu elbet. Birka ksnt yap mamz gerekir, o kadar. " inden,

Kediyi de Hayvanlar KorFma Dernei'ne gndermemiz gere

kebilir d emek geliyorsa da, bunun.fazla ileri gitmek olacan

dnerek vazgeiyor. nk, kzlara sz vermesine karn,

daha kedi almad eve. Hem kediyi alm olsa bile, sonradan .
satarsa, ocuklar onu asla balamazlard. Nate olsun, olma
sn. Elizabeth yine ele zaman gelince faturay ona gndeie
cek. "Elinden geldiince evin giderlerine katlman konusun
da anlamtk sanyordum. ocuklar ikimizin ele kendilerini
sevdiimizi bilmeliler."
Nate fkeleniyor. "Yani sen, lanet olas param yok diye,
benim ocuklarm sevmediimi mi dnyorsun gerek
ten?" diyor. "Bu p ek kaba kat. "
Elizabeth, yumuak b i r sesle, "Sylediklerini ocuklar
duyacak" diyor. " Olabilir, b elki kabaym b en. Ama bence biri
322

ni gerekten seviyorsan, b elli zveriler yapmaya da hazr ol

malsn. Ben buna inanyorum." zveriler Bu sz dorudan
doruya Muriel Teyze'nin retisind en frlama. Elizabeth ba
caklarnn yerini deitiriyor. Muriel Teyze'nin szlerinin
kendi azndan ktn duymak houna gitmiyor; bunlarn
doruluuna inansa bile. Kukusuz, bu szl e ri Muriel Teyze
syleseydi, sevme szcn azna bile almazd. O da baka.
Elizabeth hu cmlenin b elirsiz, iki anlaml olduunu
fark ediyor: ocuklar ya da kendisini kastetmi olabilirdi.
Nate'in kenclisini sevmesini, onun iin zveriler yapmasn
m istiyor yoksa? Olaslkla yle. Bir zamanlar gnlnden ko
parak, seve seve vergisini deyenden imdi vergi odemesini
istemek zor. Elizabeth bir yatakta yatyor, keneli yata sayl
maz bu aslnda. Nate ellerini b edeninde dolatrarak onu ok. uyor; omuzlarm, memelerini, b elini, ocuklarn doumlarndan sona karnnda kalan doum atlaklarn. Elizab eth'in be
denindeki herhangi bir deiiklii, b ozukluu, kalalarn el
lemeyi seviyor. Tekrar tekrar okuyor. Nate her zaman d
nceli, saygldr. Elizabeth'i b ekliyor. Elizabeth'in istedii
bu mu yani? O zamanlar btn dnebildii uydu: D evam
edelim buna.
Nate 'i sevip sevmediini anmsamaya alyor ve sonun
da yetersiz bir biimde de olsa sevmi olduuna karar veri
yor. Nate iyi bir adamd. Elizabeth de .iyilik nedir bilir. Dn gn neler hissettiini anmsyor: Gvenlik, ferahlama.
En sonunda tehlikede olmaktan kurtulmutu. Evinin kadn
olacakt, evini bir yuva haline getirecekti. O zaman bile bu
ona olmayacak bir ey gibi grnmt ya. Bildik anmadan,
srtmed en, hcrelerin lmnden baka ne olmutu? Eli
zabeth geri evi yuva haline getirmeyi baarmt ama kendi
si buna p ek inanamamt. stedii yalnz gvenlikte olmak
-deildi. Elizabeth evlendii zaman, Muriel Teyze, "Gecekon
duculuk oynayacaksn demek?" demiti. Ama yanlt bu. Ge.

'

323

cekondu mahallelerinde gezinmek tehlikeliydi kukusuz, an

cak Nate hi de bu deildi; ya da bildiimiz biide deildi.
. Son gnlerde Muriel Teyze' den hi ses seda yok. Eliza
b eth bir daha ondan haber almayacam umuyor. Gerekte
bu onun kendisini zafer kazanm gibi hissetmesini salama- .
lyd. Mutlu ve anl anl. Muriel Teyze ya onunla btn iliki
sini kesmeye karar vermi olmal, ya da aralarnda geen o ak
la hayale smaz sahne -beyaz kadife apkann Jnl pay kurtu
luu- hi olmam gibi davranacak. Olaslkla Elizabeth, her
zaman olduu gibi, Aralk aynda ondan bir.telefon alacak ve
Yeni Yl ziyaretinin gn kararlatrlacak. Elizabeth oraya
bir daha gideceini dnemiyor bile. te yandan, gitmeme
yi de dnemiyor. Bir kez daha her yan cilal yzE)ylerle ku
atlm durumda, o kaygan pembe kanepede oturacak . . . Son-,
ra, o eyrek kuyruklu piyano, o gm tepsi, akl ta rengi
gzlerini ona dikmi olan Muriel Teye . . . Ve gemi Eliza
beth'in evresini dipsiz bir uurum gibi saracak; rktc
yanklarla dolu bfr maara gibi.
Hal8. fkeli olan Nate, "Tam olarak benden ne gibi zveri
ler istiyorsun?" diye soruyor. Yani tatan kan karamazsn '
demek istiyor.
Elizabeth, "Nate" diyor. "Bunun senin iin ne kadar zor
olduunu biliyorum. nan .bana, bem iin de ok zor. Ama
bu konuda olabildiimiz kadar serinkanl olmaya alalm di
yorum." Sonra, " Niyetim sana eziyet etmek deil" diye ekli
yor. "Buna inanmalsn." ,
Bu az ok doru. Elizabeth gerekten de Nate' e eziyet et
mek istemiyor: Eziyet bir yan rn. O sadece yenmek, galip
gelmek istiyor. Nate'e bakarken, onun biraz yatp kendisini

sandalyesine brakn seyrederken; kazanacan biliyor. s

temese de. kazanacak, buna kendisi bile engel olamaz. Evet, o
kazanacak. Elizabeth bunun kendisini daha iyi hissetmesini
salayacam umuyor.

324

3 Eyll 1977, Cumartesi

LESJE

Lesj e oturma odasnda; Yukar Jura zamannda. Orada, gu

anodonlarn andrd bir patikada kouyor. Ayaklarnda
Adidas ayakkablar var. Srtnda da zerinde krmz harfler
le KK GZELDR yazl eofman. Doum gnnde Les
je'ya byle bir ey armaan etmek William'n fikriydi. Yaz
nn Lesje'nn gsnu kaplayaca William'n aklna gelme
miti. Lesje bu eofman ok giymedi. Deri mahfazasnn iin
deki drbn omzuna asl; yrdke tatsz bir biimde
gm gm kalasna vuruyor.
Lesje'nn arkasnda hibir ey yok, nnde de amurlu
patikadan baka bir ey yok. Her iki ynde de yerdeki otlar,
allar bozulmm ve ok sk. Rutubetten ereltiotu yaprak
larndan .sular damlyor, hava bir buhar banyosu gibi scak,
Lesj e'nn etleri piiyor. Gl kilometrelerce tede. Lesje ko
may brakp yavalyor, yrmeye balyor. leride bir ak
lk olduunu biliyor. Oradan, scak gne n alan fundalk
tan doru, le peinde havada halkalar izen Pterodaktillerin
bouk lklarn duyabiliyor.
Lesje'nn u dnyada bulunmak istedii baka bir yer
yok; yalnz bu kez kefe gelmedi, bu topraklar avcunun ii gi
bi biliyor zaten. Bu kez salt kamak iin geldi buraya.

Lesje kendisini bunlardan koparp sandalyesinden kalkyor,

elinde bc; fincanyla, yerlerdeki bk tozlarn izleyerek, geri
sin geri mutfaa dnyor. Nate bunlar sprmeliydi. ay
danln altn yakyor, fincanna biraz esmer toz ekliyor.

Gnlerden cumartesi ve Lesj e naslsa yalnz. yi bir nede

ni var bunun: Nate Elizab eth'in evinde ve nihayet boanma
325

zerinde tartyorlar. Lesj e ok uzun zamandr bunun olma

sn istiyordu; onun iin, yalnz kald diye yaknmaya pek hak
k yok imdi. Kapatlm, darda braklm hissediyor ken
dini. nemli eyler goren anne babasnn kapy yzne ka
patt bir ocuk gibi. Duymamas gereken, yetikinlere zg
eyler konuuyorlar ierde. Lesje ayaklarnn ucuna basa ba
sa gidip kulan anahtar deliine yaptrmak, casusluk et
mek istiyor. Kendisi iin neler sylediklerini iitmek istiyor,
yani ondan sz ediyorlarsa. . .
u var ki, btn bunlar onu ilgilendirmez. Ama imdi bu
i baladna gre, devam da edecek. Elizabeth onu kapana
kstrd bir kez. Her gn byle grmeler yapmak i >teyecek.
Bu i yllarca srebilir.
Fincanna kaynar su koyuyor, kavanozdan beyaz toz ekli
yor. Gerekte bunu imek istemiyor can, ama bir eyler yap
mas gerek . Vakit geirmek iin Elizabeth'i snflandrmaya
balyor; artk bildik bir altrma haline geldi b u. Elizabeth'i
gzelce kemiklemi durumda bir rafa koysalar, etiketin ze
rinde yle yazard besbelli: SINIFI: Chondrichthyes; TAKI
MI: Selachii; CNS: Squalidae; TR: Elizabetha Bugn Eli
zabeth'i bir kp ekhal olarak snflandrd; baka gnler Ju
ra zamannda yaam muazzam byklkte bir karakurbaa
olarak snflandnyor; ilkel, bodur, zehirli. Baka gnlerse ka
fadanbacakllar snfna yaktnyor onu; dev bir mrekkep
bal, yumuak ve clokunal, gizli bir de gagas var.
Lesj e bilimsel nesnelliin sahtekarlk olduunu biliyor.
Yama ve ykleri okudu; bir bilginin br bilginin kant
larn aldn okudu; birbirlerinin adamlarn rvetle elde
eden byk dinozor avc.lanndi:n, birbirlerinin nierine sald
ran bilim adanilanndan sz eden yazlar okudu. Bilim iin el u
yulan tutkunun baka herhangi bir tutkudan fark olmadn
biliyor. Yine ele, bilimsel nesnellik gerekten var olsun ve ken
disinde de bundan biraz bulunsun istiyor. O zaman bu nesnel
lii kendi zel yaamna da uygulayabilecek. Filozofa dne326

cek, akll, bilge olacak. Elizabeth'le yetikinlere yarar bi

imde, arballkla savaabilecek. imdiyse gizli bir oyun,
bir genlik oyunu oynar gibi.
Elizabeth'le baa kamyor. Grne baklrsa, Nate
de baka kamyor. Geri fke nbetleri geiriyor ama bou
na. Yine de bylesi daha nceki evreden daha iyi; nk o ev
rede Nate Elizabeth'i eletirmeyi kesinlikle reddediyordu.
Nate imdi Elizab eth'le yz yze gelmek, para ya da ocukla
rn hafta sonu ziyaretleri konusunda ekie ekie pazarlk et
mek zorunda. Kendisini hakl karmak iin, btn bunlar
Lesje iin yapt3n sylyor, "Boanma iini tehlikeye atmak
istemiyorum" diyor. Srekli parasz. yleyken, Elizabeth yar
dm parasn her ay gn gnne alyor. Nate Lesj e'dan k
k miktarlarda bor almay adeta alkanlk haline getirdi;
be dolar, on dolar. Lesj e onu nasl geri evirebilir ki? Adam
gz gre gre ldrmaya doru giderken, ondan nasl sigara
y, biray esirgeyebilir? Lesje onun haline zlyor, ona ac.
yor. Acmay, zlmeyi istemiyor. Nate de onun zlmesini is
temiyor. te btn bunlardan tr, Lesj e tek kelime syle
meden ona b or veriyor.
Bir hafta kadar nce Lesje yine ocuk konusunu at; bir
ocuu, ikisinin bir ocuu olmasn istediini syledi. "Bir de
nenek istiyornm" dedi. "ocuk douramayacak yaa gelme
den yapmalym elbet bunu. Belki de en uygunu imdi yap
mak?"
Nate isteksizdi. "imdilik bunu gze alamam. Param
yok" dedi. Lesje, "yi ama, bu senin fikrindi" diye atld. Sanki
kendisi nermiti de reddedilmiti. Yoksa Nate onu ekici
bulmuyor muydu? Genetik bakmdan kusurlu falan myd
yoksa?
Nate, "Senden bir ocuum olsun istiyorum dediim za
man, ben yalnzca bir dilek olarak syledim bunu" diye akla
d. "Yalnzca bir dilek, bir istekti. Yoksa, hemen uygulamaya
geelim demek istemedim."
327

1
1

stemekle uygulamak arasndaki fark pek ender olarak

gzeten Lesj e onu anlamaya alt. Sonunda da onun hakl olduuna karar verdi. Elizabeth'in ocuklar Nate'in geliriyle '
-yani ne kadar geliri varsa onunla- geiniyorlard; Nate'le .)
Lesj e ise Lesj e'nn geliriyle yayorlard. Lesje bir ocuk yapa- .1
rak bu dzenlemeyi bozamazd. ocuk sahibi olmay gerek- .
ten isteyip stemediini bile bilmiyor aslnda, ama liza- '
beth'in onun ocuk sahibi olmasn engellemesi gcne gidi
yor.
Lesje, b elki de bir tartma grubuna katlmalym, diye
dnyor. Byle gruplar olduunu duymu, Nate'in her ge- .
ce eve getirdii gazetelerin aile blmnde de bunlardan sz
edildiini okumutu. Kiliselerin b odrum katlarnda toplan
yor, patlayan ailelerde arapnelle yaralananlara sarg bezi su
nuyorlarm. Belki gidip byle gruplara katlsa, fincan fincan
ay ierek, kurabiye yiyerek Elizabeth'i ekitirse iyi olacak.
Ama bunu yapamayacan biliyor. Lesj e grup iinde hibir
ey yapamaz, kendi syleyeceklerinden kendisi korkar. Hangi sakatlar grubuna katlsa, en az sakat kendisi olacak ya da
yleymi gib,i davranacak. Ayrca, byle gruplarn kinci Fr
sat gibi adlar var ve daha ok evli iftleri hedef alyorlar. Les
j e ise evli deil.
.

Lesje, "Bamsz olsaydm ya da kiiliim daha ,gl ol

sayd, bu beni bu denli rahatsz etmezdi kukusuz" diye d
nyor. Hatta houna bile giderdi belki byle bir gruba katl
mak. Pek ok kadn artk kocalarnn soyadm kullanmyor,
kocalar tarafndan "uyum" ya da "buyum" diye tantlmaya
kar kyor. Neyse ki Nate onu birine tantrmak zorunda
kald m -ki bu da pek sk olmuyor- " uyum" ya da "buyum"
demiyor, iyelik belirtmiyor. Bana bir "bayan" bile ekleme-1
den, yalnzca onun adn sylyor. stelik, bunun byle olma
sndan da honut. "Adn Mrs. Schoenhof olmad iin sevini
yorum" diyor. "Tanr korusun seni anneme ya da karma ben
zemekten." Ne var ki, bu szler Lesje'nn kendisini haklar
328

olan bir varlk gibi hissetmesini salayaeana -i Nate yle

olduunu iddia ediyor- koca bir sfr gibi grnmesine yol a
yor. Her ne kadar kendi tutuculuu -imdiye dek hi kuku
lanmamt bundan- onu dehete dryorsa da, birine ait
olmak, birine aitmi gibigrnmek istiyor. Snflandrlabile
cek durumda olmak, bir grubun yesi olmak istiyor. Mrs. Sc
hoenhofla:rdan olumu bir grup var zaten: Biri Nate'in ana
s, br Nate'in ocuklarnn anas. Lesj e ise kimsenin anas
manas deil, resmi adan hibir ey deil yani.
Kukusuz, eskiden byle deildi; bu dinmek bilmez isel
szlanmaya, bu srekli kskanla kaplmamt henz. B elki '
de gereinden ok dnyor Elizabeth'i. Okuldayken, eer
o'suratz ok yaparsan, sonunda sen de onun gibi olursun der
lerdi. Lesje da dikkat etmezse, gnn birinde Elizabeth'e d
nebilir. Kimi vakit Nate'in Elizabeth'in ona yapt apra
k bir eek akas olduunu dnmekten kendini alamyor.
Elizabeth ancak kendisinin bildii, anlalmaz bir nedenle ya
pyor olsa gerek bu akay. yleyse, gl, ge diyor Lesj e kendi kendine. Ama: glemiyor.
Nate'i hibir ie yaramaz biri gzyle grse y{)rinde olur
du belki. Ama bu doru deil. Nate p ekala da ie yaryor, iyi
de stelik. Kimi gnler, kimi dakikalar. Zaman zaman.
Gerek u ki, Nate Lesje'y nasl gryorsa, o da kendisi
ni yle grmeye baylyor. Bir tr alk oldu bu Lesje iin. Ki
mi vakit; Nate ona dokunduunda kendisini plak deil gi
yimli hissediyor. Uzun, ne olduu anlalmaz bir giysi var san
ki stnde; titrek bir bulut gibi bedenini saryor. Lesje Na
te'in kendisi iin tasarlad resmin gerek olmadn panie
yakn bir duyguyla fark etti. Nate onun dingin biri olmasn
bekliyor, bir snak olduunu sanyor. Yumuak, sevecen ol
masn istiyor. Buna inanyor da stelik. Lesje'nn iini yeter
li derinlie kadar kazabilirse, altndan byle birinin kaca- .
na inanyor. Oysa imdiye dek onun byle biri olmadn ok
tan anlamas gerekirdi. te yandan, Lesje da onun dnd3:29 .

 gibi biri olmay istiyor. Nate'in by gcyle ard o g

zel, o kemiksiz hayalet, o uucu varlk olmay istiyor. Kimi va
kit gerekten istiyor bunu.

Lesje mutfakta dolanyor. Yerler kirli, ykanmas gerek. Ho,

temizlenince de baka trl grnmyor ya, neyse. Kahvesi
nin iinde beyaz 'topaklar var; evyenin ii de bardak, fincan,
kak dolu. O nlar da topaklarla kapl. Bir banyo yapmas ge
rektiini biliyo:. Bunun yerine, fincann evyenin iine, br
bulaklarn yanna brakyor ve kapy kitleyip sokaa frl
yor.
Scak kaldrmda gneye doru yrmeye balyor. Sonra batya dnyor, sundurmalar bel vermi, arpk urpuk,
kalabalk eski evlerle dolu sokaklarda yryor. Bu semt gitgi- .
de daha bildik bir yer gibi geliyor ona. Hani neredeyse ninele
.rinin lkesi gibi bir ey. Ufak tefek ninesinin evi bu sokaktay
d; ama yok, yok, bu sokak deildi de bir sonrakiydi galiba.
Yuvarlack ninesi ise daha batda, birka blok tede, altn
kubbeli kiliseye daha yakn bir sokakta otururdu. Ama evi
tpk tekinin evine benzerdi.
ki nine ld leli, Lesje bu sokaklar hemen hi dn
medi. Ninelerini, neye benzediklerini, evlerindeki belli odala
r anmsayabiliyor da, evlerin kendisini anmsayamyor ne
dense. Sanki bu semt dikkatle haritadan karlm. Ama im
di o evleri, ninelerinin evlerini bulmak istiyor. Gerek kant
olan nineler kendileri lp gittiine gre, bunlar bir tr kant
ilevi grebilir.
Lesj e kmldamadan duruyor. Aalarn boduu kk
bir sokakta imdi. Park edilmi arabalar var, aralarnda o
cuklar oynuyor, yola frlayp kouyorlar. Evler gzne dn
dnden daha kk grnyor. Bazlar parlak mavi, sar;
tulalarn arasndaki imentolar zenle deiik bir renge b o
yanm. Lesje hibir eyi tanyamyor. Ninelerini bulmak isti330

yorsa, onlar baka bir yerde aramal. Baka lkelerden yeni

insanlar gelip yerlemi buraya,. Sras gelince onlar da para
kazanp kuzeye g edecekler. Buras yerleik bir mahalle, o
cukken dnd gibi sonsuza dek yaanacak bir yer deil;
yol stnde bir istasyon, bir kamp yeri, o kadar. Uzak bir ge
lecekte arkeologlar buray kazp birikmi plerin, topran
altndan kat kat tabakalar karacaklar. Ninesi bir gn, eski
dkkanndan sz ederken, " imdi oray kara derili insanlar
ele geirdi" demiti.
,

Nineleri imdi yayor olsalard, belki onlar da kuzeye ta

nrlard. Herhalde o koyu renk elbiselerini karp atar, bir
gnlk gezilerle Niagara avlan'na gider, Lesj e'nn annesi
bi salarna perma yaptrrlard. .zmsenirlerdi. Oysa on
lar duraan rnekler olarak Lesj e'nn kafasna yerlemiler;
o acnas, karanlk gemilerinden koparlp burayayaptrl
mlar sanki. Bir tarih hatas. Keiditrlerinin son rnekleri.

Bir anann hayr duas. te buna sahiptik o zamanlar.

nemliydi bu. Gen bir adam savaa giderken anasnn hayr
duasn alrd. Eaton'da almaya ilk balayan bendim. br
alanlarn tm hastalkl ngilizlerdi. Benim kendileriyle
birlikte almamdan hi holanmadlar; "Ne biim adn var se
nin yle? " derlerdi. Hi sesimi karmazdm. Azm smsk
kapal tuttum ve byle idare edip gittim. O zamanlar neyimiz
mi vard? Balarmzda iekler vard ve dans ederdik. imdi
.de ayn eyi yapmaya alyorlar ama olmuyor.

Lesje bunlar duyduunda, ninesinin genliini gzleri

nin nne getirmek istemi, baaramamt. O nu incecik, ge
pegen dnemiyordu bir trl. Lesje'ya yle geliyordu ki,
ninesi imdi neyse hep oydu: Ekimik yzl, melankolik, kol
tukalt ve mobilya cilas kokulu. br ninesi de dans edermi
gya, daha dorusu kendisi yle diyordu. Mendillerden sz et
miti de Lesj @ bir trl anlayamamt. Bunun zerine ninesi
kolunun yeninden buruuk bir kat mendil karp havada
sallamt. Lesj e kendini zorlam, onun nasl dans ettiini g331

znn nne getirmeye almt ama btn grebildii mi

nik kara potinleriyle glnesi biimde hoplayp zplayan,
avular dolusu kat mendil sallayan yal ninesi olmutu.
Ksa boylu, zeytin rengi tenli bir' adam srnerek geip
gidiyor ve Lesje'nn anlamad ama dosta olduunu sanma
d bir ey sylyor. J;.esje nerede olduunu bilmiyor; evreyi bir kolaan etmesi gerek. Gne aaya, altn kiliseye do
ru gidiyor; yleyse buras bat kesimi olmal. Lesj e bu kiliseyi
dardan grd ama ieri girmesine izin verilmedi. Cenazeye
kadar sinagoga da gitmedi hi. Lesj e gerisin geri dnp yolu
nu bulmaya alyor.

Lesje onlara gerektii gibi kulak vermediini dn

,
yor. Ninelerinin ykleri ona hep. skc gelirdi. Btn bu yklerin kendisini u ya da bu dine dndrmeye ynelik atlm
lar olduunu sezerdi. Onlara kar sabrl davranamazd; bu
ykler yoluyla yaknmalarna, ekimelerine katlanamazd.
Anlattklar ykler o zamanlar ona o kadar yabanc gelirdi
ki. Savalar, aclar, eziyetler, dehet dolu olaylar, kllarn
zerine tkren ocuklar. .'. Bunlarla hi mi hi ilgisi yoktu
Lesje'nn. O arkaik, o korkun eski lke hi buras gibi deil
di. Gelgelelim Lesj e imdi bu sesleri yeniden duymak istiyor;
kavgalar, ekimeleri, fkeyi bile yeniden yaamak istiyor.
Banda ieklerle dans etmek, onaylanmak, kutsanmak isti
yor; kim tarafndan olursa olsun, nemi yok. Anasnn hayr
duasn istiyor; kendi annesinin byle bir ey yapacan d
nemese bile.
te asl sorun da bu. nsanlarn kendi istedii gibi dav
ranmadklarn artk biliyor. yleyse ne yapmal? steklerini,
dileklerini mi deitirmeli?
On yandayken mzeye gitmek isterdi, ama her zama.n
ki gibi cumartesileri yalnz bir ninesiyle deil, ikisiyle birlik
te. Biri onun sa elini tutacakt, br sol elini. Lesje onlarn
birbirleriyle konumasn
b eklemiyordu; ikisi de bunu yap.
'
maktansa lmeyi yelediklerini sk sk sylerlerdi. Ancak, bir332

likte yrmeye kar bir kural yoktu. birlikte yryecek

lerdi; iman ninesi ayak uydurabilsin diye mzenin ta mer
diveninden ar ar yukar kacaklard. Kendisi en ortada
olacakt. Sonra altn kubbenin altndan ieri gireceklerdi. Di
nozorlarla ilgili dlerinin tersine, bu aslndapekfila da olabi
lecek bir eydi. Lesje bunun hibir zaman olamayacan anla
ynca, bu dn unutmutu.
Nate'e gelince, bu daha basit. Her ikisi iin de Lesje'nn
btn istedii ok deil, biraz deimeleri. Ayn molekller,
deiik dzenleme. Btn istedii bir mucize olmas. nk
baka hibir umut yok.

'

333

25 Kasm 1977, Cuma

NATE

Nate Sebly Otel'i' at nal biimindeki barnda oturmu, f

biras ierek televizyon seyrediyor. Cuma gecesi olduu iin
ierisi kalabalk, bir uultudur gidiyor. Bu yzden televizyo
nun sesini duymak zor. u son birka aydr Mountie'lerin yap
t pislikler giderek daha ok duyulur oldu: Kendilerini ba
mszlk yanls terristler diye tantmaya alyorlar. Oraya ,
buraya set mektuplar gndermiler, bir iftlik ambarn yak
mlar, postay almlar. Eski istihbarat mdrnn iki yan
l, CIA iin alan bir casus olduuna ilikin sylentiler var.
Babakan bundan hi haberi olmadn, hem bunlar bilme
nin kendi grevi olmadn ileri sryor. Yeni bir bilgelikle
ele alnmayan eski bir haber bu. Nate hotlak gibi yzlerin
ka atmasn, kukucu suratlarn ylk ylk srtmasn
seyrederel{ sigarasn tttryor.
Annesi, her zamanki gibi, bir protesto mektubu iin im
za topluyor. Yine bir alay konuma yaplacak ve hibi ey ol
mayacak. Nate, bir ey olacakm gibi yaptklar iin, bilim
adamlarndan holanmyor. Onlarn o arbahlklarn, bez
gin aalamalarn sevmiyor. u anda hokey skorlarn dinle
meyi yelerdi. evresinde dumanlar ykseliyor, kadehler to
kuturuluyor, karmakark sesler duyuluyor, yalnzlk gzn
grebildiince uzaa yay.lyor.
Matha ieri giriyor, barn te ucunda kararszca duru
yor. Nate onun ilgisini ekmek iin kolunu kaldryor. Mat
ha onu gryor, glmseyerek o yana doru seitiyor.
"Grmeyeli ok oldu" diyor. Bu ar bii talama. n
k Nate Martha'y ofiste her gn gryor imdi. Bu gece onu
yemeye davet etti, nk kendini ona borlu sayyor. Matha
oturur oturmaz, Nate bir gaf yaptn anlyor; ona Selby
334

Otel' de bulualm dememesi gerekirdi. Esk:len sk sk birlik

te buraya gelir, ierlerdi. Matha'nn sa-rhowlup ar duygu
sallamasndan korkuyor.
imdilik buna yorulabilecek bir beliti pstermiyor Mat
ha. Dirseklerini pattaak masaya dayyor. 'Ay, yle aciyor ki
ayaklarm!" diyor.
Nate onun bu pervaszln yine her z;man yorumlad
gibi yorumluyor. Matha'nn yntemi bu: Iaha nemli, daha
ince konular tbas etmek iin kullanyorrn yntemi. Nate
onun sana bir ey yaptn dnyor, am sa eskiden na
sld, p ek anmsayamyor. Martha eskisirn gre daha zayf
imdi. Memeleri kavuturulmu kollarnnzerinde dinleni
yor. Nate'e glmsyor. Nate iinde ona lar beklenmedik
bir istek duyuyor. radesine karn. izmder yznden ola
maz bu, Martha her zaman izme giyerdi.
Nate iki bira daha smarlyor ve bu aam yemeinin s
radan bir yemek olduunu kendi kend3ine anmsatyor.
Matha olmasayd ya da ona kari olsayd, u anda yapma,kta
olduu aalk ii asla bulamazd. Gen avkatlar -Nate onla
rn kendisinden yaa ne kadar kk oldullarn kavraynca
birden panie kaplyor- sryle imdi. Hm Nate ekip git
tikten sonra, firma neden onu yeniden ie tlsn ki? Pasland
da stelik, bildiklerinin ounu unutt11; bizamanlar bunlar
bir daha hi anmsamak zorunda kalmayacn umard. Ama
ok paraszd, bakaca nereye bavurabileeini de bilmiyor
du.
Glmedii, alay etmedii iin Math[ya minnet duyu
yor. Geri dneceini biliyordum_ zaten bih demedi ona. Bir
hastabakc gibi onu dinledi. Sonra da, "Ba:alm ne yapabile
ceim, greceiz" demekle yetindi.
Nate'in bulduu i hi de setii i dei Grevi yasal yar
dm salamak. Radikal nnden dolay firm. yasal yardm ko
nusunda payna denden fazlasn y:p maya alyor.
Adams and Stein'den daha ok bavuran var; hem bu ii
335

gen avukatlar stlenebilir peka.J.a. te Nate bu gen avukat

larn yetiemedii davalar ykleniyor. Tam gnn alan bir
i iin yarm gnlk cret alyor. nemsiz, baka kimsenin al
may istemedii davalar stleniyor. Kimse bunlar istemi
yor, nk bunlar. baarszlkla sonulanaca nceden bili
nen davalar: Adam ldrmek, ev soymak, uyuturucu kullan
mak vb . Mahkemelere kyorlar, hapse giriyorlar, yine mah
kemeye karlyorlar, yine hapse giriyorlar. Nate bunun dai
resel bir ilem olduunu biliyor.
Nate evrak antasyla iki takm elbisesini yeniden yaa
ma dndrd; bunlar bulmak iin eski odasndaki dolabn ar
ka ekmecelerini kartrrken, neden bu eyalar hala atma
dna kendisi de at. Artk ayakkablarn boyayp cilalyor,
trnaklarn fralyor, boyann trnaklarnda oluturduu o
srekli siyahlk neredeyse yok oldu. Sabahlar cezaevlerinin
o antiseptik kokusunu, kodes kokusunu, kafese tklm et ko
kusunu, fazlaca solunmu eki hava kokusunu kokluyor; i s
kntsnn, nefretin kokusunu. Mvekkillerinin yalanlarm
dinliyor, gzlerini ondan karlarn seyrediyor. Biliyor ki
onu da, cilal ayakkablarn da, onlara besledii inanc da k
msyorlar.
Onlarn yalanlarm yutmadn bilmiyorlar. Nate onlar
la birlikte mahkemeye gidiyor, elinden geleni yapyor, yalva
rarak pazarlk etmeye abalyor, savclarla kk anlamalar
yapyor. br avukatlarn i konumalan, akalarn dinli
yor. Vaktiyle bunlar iren bulurdu, son zamanlarda ise ken
disi de onlara katlyor. Kimi vakit bir davy kazand da
oluyor ve mvekkili serbest braklyor. Ama ok sk olmuyor
bu. Hem, olsa bile zafer saylmaz. nemsiz, sradan crmn
sradanl, hukukun o anlamsz, gln ayrntlar sinirine
dokunuyor. Bu adamlara ne olduuyla ne yapm olduklar
arasnda ilinti yok gibi grnyor. alnt iki radyo, bir stereo, sapa sokakta silah atma, bir hanmefendinin dolap ek
mecelerinin iindkiler.
336

Annesi olsa, Nate'in mterilerinin evrelerinin rn

olduklarn sylerdi; hi kuku yok, doru bu. Kltr oku, i
te bundan dolay ac ekiyorlar. Birtakm arpk kurallarn,
benzeri baka kurallarla kr krne arpt nokta. Anne
si bu gr insan vakalaryla, zgr iradeyle badatrmay
baaryor; en azndan kendisine' uygulayabiliyor bunu. Na
te'se bu mantkl elikiyi kendisiyle badatramyor. O bu
insanlar yarglamyor, ne de kendisini adaletin arac olarak
gryor. O yalnzca iini yapyor, o kadar. Bunun yerine ba
ka bir yerde, rnein Hayvanlar Koruma D ernei'nde de a,
lyor olabilirdi.
Garson smarladklar iki biray masaya brakyor. Mart
ha kendi birasnn iine tuz serpiyor. "Eh, iler nasl gidiyor
bakalm?" diyor. Birasn iiyor, st dudann zerinde k
pkten bir byk oluuyor. Nate eskiden Martha'nn bira iii
ne baylrd. Yreinde sevecenlik kabaryor, duraksyor, son
ra yok oluyor.
Martha'nn gremedii, Nate'inse. grebildii ekranda
imdi Rene Levesque var; dikkati ekmek iin birtakm hare
ketler yapyor, omuz silkiyor, aklyor; zgn gzle:i buru
uk pantomimci suratndan doru bakyor. Nate'in anlayabil
dii kadaryla, ekonomiyle ilgili bir ey sylyor. u son gn
lerde ayrlk istemediklerini ileri srp duruyorlar; hi deil
se byle anszn deil. Nate Levesque konusunda hayal krk
lna urad. Buraya kadar olanlarn hepsi unutuldu sanki.
Yitirilen frsatlar, uzlamalar, nlemler. lkenin her yeri ay
n durumda. te yan, zgrlkten yoksun bir dnya bu. An
cak bir deli inanabilir baka trl olduuna ve Levesque de
bir deli. (Tpk Nate gibi: Daha ok deil.) Levesque gitgide
daha az benziyor bir soytarya. Gnden gne kaplumbaaya
benzemeye balad: Bilgelii kr kr yapt onu, yararl bir
kabuk iine hapsetti.
Martha, "Hey, d kurucu!" diye taklyor. Bir zamanlar
iki sevgili olduklarna ilikip. da vurduu ilk belirti bu: Bu

337

onun eski szc. Nate gzlerini indirip ona bakyor.

"Harika" diyor, "Sanrm." Elinden geldiince istekli g
rnmeye alyor Martha kendi yapt ie inanmak istiyor;
iyi bir ey yaptndan, Nate'i mutlu ettiinden emin olmak is
tiyor. Nate onun kendisi iin yolundan saptn biliyor ama
nedenini b ilmiyor.
Matha ona hi ipucu vermiyor. "u eski fare deliinden
aa!" diyerek birasn dikiyor, sonuna dek iiyor.

Selby Otel'in yemek salonunda Nate'in istediinden az, de

yebileceinden ok cier tava ve patates kzatmas yiyorlar.
Matha ofisten sz ediyor: Kim iten ayrlm, kim gelmi, ki
min evlilii sallantda, kim kiminle mercimei frna vermi. . .
Her zamanki gibi btn olup biteni biliyor, hepsini neeyle
Nate'e anlatyor. ''.Ben olacama o kadn olsun daha iyi" di
yor ya da, "Adamn talihi ark olsun." Nate onunlayken duy
duu o bildik rahatlk iinde; sanki kocaman, lk brl bir
hayvann solunmasna kulak veriyor.
Ona sokulmak, ban onun kolunun altna sokup gzleri
ni yummak isterdi. Ne var ki Mart.ha ona eski bir arkadaa,
gvenilir, yan tutmaz bir arkadaa davranr gibi davranyor.
I
Nate'in yannda aladn, ona vurduunu, barp ardn bsbtn unutmu gibi. Nate bir kez daha kadnlarn utan
maz olduklarn dnyor. Evet, utanma duygusundan yok
sunlar. Ne yaparlarsa yapsnlar, hep hakl olduklarna inan
yorlar. yleyse neden sulu olsunlar? Nate buna gpta edi
yor. Martha'ya istedii kadar iyi davranmadn elbet kendi
si de biliyor. Ama Matha bunu da unutmu gibi grnyor.
Matha kirazl pastasn yiyerek Nate 'e son ilgilerinden
sz ediyor imdi: Mor at iin gnll olarak para topluyor
mu. Sal ve perembe akamlar da yoga dersine gidiyorc
mu. Nate iri, etli butlu, zarafetten yoksun Matha'y, srtn
da siyah bir yoga giysisiyle, halka gibi bklm olarak gz338

nn nne getiremiyor. Mor at'nm kanatlar altna alnan

dayak yemi kadnlarla da zdeletiremiyor onu. Martha be
densel etkinliklerde de, kuramsal sorunlarda da pek parlak
deildir. Nate bunu biliyor: Bir keresinde bir bisiklet almas
iin onu kandrmaya almt. Nate Quebec'te, srail'de,
Kamboya'da olup bitenlerden sz edince de, bunlar televiz
yonda yeterince dinlediini syleyerek laf onun azna tkar
d. Ama Matha ite urada, karsnda imdi. Cisimlemi
olaslk-dlk. atalyla pastasyla oynayarak, rza geme ya
salarnda refrmdan sz ediyor Nate'e.
Nate, ite tam Matha'nn yapaca ey, diye dnyor.
Annesi gibi insanlarn yaad o modas gemi teknede, bir
doruk noktasndan sonraki ar ni srasnda, bir davaya ya
da hobiye sahip kmak: Kendi bedeninden ald zehirlerle
zehirlenen vejetaryenler, Esp eranto dili konuanlar, uzay ge
mileri zerinde sylev ekenler, niteryenler . . . Elizaheth
Matha'y hep byle grd. Nate'in anlayabildii kadaryla,
bu gr daha ok Matha'nn giyiniinden kaynaklanyordu.
Ama bunlarn hibiri Martha'y rahatsz etmie benzemiyor.
Nate'in grnn beenmediini sylyor: "Oksijensizlik
ten lmek zeresin" diyor. "Pek az insan doru soluk alp ver
meyi biliyor zaten. B iraz tam solunmay denesene. Keke G
nee Selam hareketinin basitletirilmiini de yapsan. Kalb
m basarm, bu solunma hareketi senin iin harikalar yarata
cak."
Sonra yine yasalara dnyor. "Aile hukuk sistemi hakkn
da ne dndm daha nce de sylemitim" diyor. "Yeteri
kadar para biriktirebilirsem, hukuk fakltesine gidip avukat
olmak istiyorum. yle ki, bu alanda uzmanlk isteyen iler de
yapabileyim. Faklteye gelince, kolayca kvrrm bunu, n
k orada etilenlerin ounu zaten biliyorum. Tanr biliyor
ya, hukukla ilgili yeterince yaz daktilo ettim." Nate gzlerini
krptryor. Matha'y tam anlamyla aptal bulmadn im
di anlyor, ama ultra parlak olmad da kesin. Bununla birlik339

te, byk olaslkla kendisinden daha ok hukuk biliyordur.

Martha p ekala da huuk.u olabilir, hatta iyi bir hukuku ola
bilir:
Nate imdi biraz kendinden utanyor. Hayatnda yle
gnler, haftalar, hatta aylar oldu ki, Martha'y dnmek ak
lnn ucundan bile gemedi. Elleri Martha'nn kalalarnn ha
fifbir ansn koruyor yalnzca. Martha'nn tadysa dilinden si
lindi gitti. Nate onun yatak odasn bile anmsayamyor artk:
Perdeleri ne renkti rnein? yleyken, kendisinin bylesine
kolayca, b ylesine abucak unutulmu olmas onu incitiyor.
Bu kadar nemsiz biri miydi yani? "Martha yeni bir adam bul
mu olamaz" diye dnyor. "Yani kendisi iin nem tayan
birini bulmu olamaz." Kendisi de bir zamanlar Martha iin
nem tard. Ama byie birini bulsayd, hukuk fakltesine
bu denli ilgi duymazd.
Nate faturay dyor. Martha nde, birlikte ka,pya do
ru yryorlar. Martha mantosunu kolunda tayor. Nate
onun tvit etekliinin altndaki kalalarn seyrediyor. Acaba
karlk olarak Martha da onu evine davet edecek mi? Mart
ha'nn oturma odasnda oturup birlikte birka kadeh iki iec
bilirler pekala, neden olmasn? Bundan fazlas yok ama. Nate
dnp tanyor: Yok, hayr, kukusuz kabul etmemeli byle bir daveti. Bu gece cuma gecesi, ocuklar orada olacak, Les-
je onu bekler. Nereye gideceini ona sylemedi. im var de
di, o kadar. Martha'y yemee karmak da iiyle ilgili bir ey
yapmak saylr ama, gel de bunu Lesje'ye anlat.
Sokaa knca Martha teekkr ediyor ve ona yol veri
yor. "Pazartesi grrz" diyor. "Eski, tatsz iyerimizde. "
Ayaklarnda izmeleriyle keye doru yryor, taksi evir
mek iin elini sallyor, Nate onun bir taksi evirdiini, kaps
n ap ieri girdiini gryor. Nereye gittiini bilmek isterdi
dorusu; ama o bilse de bilmese de, Martha nereye gidecekse
gidecek. Dnya sanki Nate'ten kopuyor, uzaklayor. Nate
<
kuramsal olarak bunu yeterince sk p rova etti ama hibir za340

man ne olduunu kesinlikle bilemedi. Ardndan, bedeninin

uzayda ufack bir noktadan b aka bir ey olmad ve gnn
birinde lp gidecei fikri gelip saplanyor.
Daha nce de defalarca ayn eyi hissettiini anmsyor.
Martha'nn kendisinden aypld yerde yle duruyor. Eve git
mek istemiyor.

.141

14 Nisan 1978, Cuma.

ELZABETH

Muriel Teyze hastanede. Bu bile yeterince inanlmaz bir ey.

Bir: Ona hibir ey olmaz. Elizabeth teyzesinin br insanlar
gibi lml etten yaplm olduunu hibir zaman dnme-
di. Boynundan dizine kadar, st siillerle, et benleriyle dolu
bir eyden yaplm olsa gerek; iklet gibi, kauuk gibi bir
ey; nfuz edilemez, yok edilemez bir ey. ki: Bir ey olduysa
bile -ki Elizabeth bundan kuku duyuyor- Muriel Teyze bu
m asla kabul etmez. Btn bunlara karn, Muriel Teyze u .
anda hastanede, tam tamna sylemek gerekirse Prenses
Margaret Hastanesi'nde. Elizabeth'i oraya a rdlar. Muriel
Teyze'yi bir daha asla grmeyeceine ant imi olmasna kar
n, Elizabeth bu ary geri evirmeye cesaret edemedi.
Elizabeth yukar kaldrlm yatan yanndaki ziyareti
sandalyesinde oturuyor. Muriel Teyze buz mavisi bir yatak
hrkas giymi, yastklarla desteklenip dorultulmu, halin
den yaknyor. "Burada suya fazla klor koyuyorlar" diye szla
nyor. "Tadn alabiliyorum. Suyun su olduu gnleri anms
yorum da. Ama senin aradaki fark anlayabileceini sanmam.
lkin zel bir oda bulamadm burada, dnebiliyor musun?
Yal, korkun bir kadnla ayn oday paylamak zorunda kal
dm. Geceleri hrl hrl soluyordu. E minim, lyordu. Gz
me uyku girmedi. Neyse, sonunda bu zel odaya aldlar beni.
Ama burada da kimsenin yzme bile bakt yok: Habire zili
almak zorunda kalyorum. Kimi vakit tam kez alyorum
da, hastabakc ancak o zaman geliyor. Hepsi polis roman
okuyor, okurken gzmle grdm onlar. Gece hemiresi Ba
t Hint Adalan'ndan. Yemekler dersen iren. Ben pancar
azma koymam. Mende de hep br sebzeleri iaretliyo
rum, ama inadna pancar getiriyorlar. Mahsus mu yapyorlar
342

ne? Yarn Doktor MacFadden'le greceim. Biraz dinlen

mek, birka da test yaptrmak iin burada kalmam gerekiyor
sa -ki yle diyorlar- doktorun grevi en azndan rahat etme
mi salamak olmal, deil mi? mrmce bir gn bile hasta ol
madm. imdi de, eminim, nemli bir eyim yok. Hastanede
yatmaya alk deilim."
Elizabeth bunun doru olabileceini dnyor. ocuk
lar dourmak iin hastanede yatt gnleri anmsyor, ama
Muriel Teyze hi ocuk dourmad. Elizabeth onu doum ya
parken dnemiyor bile, hele n hazrlklar yaparken hi
dnemiyor. elimsiz eneli Teddy E nite'yi o esnek knlar
dan, klflardan olumu barikatlar ftna gibi koparrken, o
patates srgn rengindeki kalalar aarken gz nne getir
mek zor. Muriel Teyze'nin btn bunlara gz yumduunu,
izin verdiini dnmek de zor. Ama salt grev duygusuyla
izin vermi olabilir.
Muriel Teyze kanavie yastk klfn da getirmi kendi
siyle birlikte hastaneye. Yllardr bkmadan usanmadan ayn
deseni iliyor: Bir sepet iinde hercai menekeler. Gemi za
manlarda Muriel Teyze'nin evinde ayn desen eitli sandal
yelerde, kanepelerde de kendini gstermiti. Bu onun tem
bel bfr kadn olmadnn kant. u var ki, hastanedeki yatak
rtsnn stnde pek yersiz kayor. Muriel Teyze konuur
ken ilemeyi kaldryor, sonra yine brakyor,
Elizabeth ziyareti sandalyesinde oturuyor. Ona iek ge
tirdi. Saks iinde krizantemler. Kesilmi iek almamaya dik
kat etti. Teyzesinin bymekte olan, canl bir eyi daha ok
seveceini dnmt. Gelgelelim, Muriel Teyze iekleri
grr grmez ar koktuklarn syledi. "Krizantem kokusu
na dayanamadm unuttun mu yoksa?"
Elizabeth belki unutmamt, b elki de unutmay daha uy
gun bulmutu. Oria bir ey, bir sunu getirmesi gerektiini d
nmt bunlar alrken. nk Muriel Teyze lecekti. u
anda bile hzla lme yaklamaktayd. En yakn akrabas ol
duu iin Elizabeth'e haber.vermilerdi.
.

'

343

Doktor MacFadden, yar fsldar gibi, "Btn bedene ya

ylm" demiti. "Kalnbarsak kanseri olarak balam anla
lan. Kolon yani. yle sanyorumki, beni grmeye gelene ka
dar da bir hayli ac ekmi. Her zaman at gibi salam olduu-
nu sylerdi. Ama an grnce korkmu."
Bir hayli ac ekmi demek, hi amamal. Bir kolonu,
bir kalnbarsa olduunu ve bedeninin bu parasnn ona
ihanet ettiini kabul edene kadar, haftalarca diini skmtr.
Ayrca; kendisinden de kan gelebildiini grnce, Elizabeth '
kadar armtr. Ama korkmak? Muriel Teyze'nin sz daar
cnda bu szce yer yoktur, kukusuz. Elizabeth gzlerini
ona dikiyor, acmadan, inanmadan bakyor. Bylesi kt ni
yetli bir canllk lemez. Hitler iin iin yanan dilerinin bu
lunmasndan sonra da yaad. Muriel Teyze de ite bu lm
sz kiilerden.
Ama Muriel Teyze buru buru olmu, klm. Bir za
manlar youn, zhi, duygusuz olan etleri kemiklerin zerin
den sarkyor. Her zaman yzne srd pudra, km de
rideki derin krklarn iinde toplanm. Grtla yatak hr
kasnn ak yakasndan kan bir oyuk sanki. Gemi pruvasn
andran gs prsm. Bir zamanlar kendinden emin bir
bej olan teni solmu,. kirli bir diin kt beyaz rengini alm.
Pekin kpeklerinin gzleri gibi hafife patlak olan gzleri, ka
fasnn derinliklerine doru emilir gibi imdi. Muriel Teyze
kyor, eriyor, Oz Bycs 'ndeki cad gibi. Elizabeth onun
kne bakarken anmsyor: Cad esmer bir eker beine
dntnde, D orothy de sevinememiti.
Muriel Teyze'ye leceini daha sylememiler. Doktor
MacFadden leceini bilinenin ona bir yarar salayacan
. sanmyor. Elizabeth, elinden geldii kadar incelikle, ne za
man lmesini beklediklerini sordu: "Teyzem daha ne kadar,
ey. . . dayanabilir?" Ancak doktor kesin bir ey syleyemedi.
nsann ne kadar yaayaca birok etkene balym. Bazen
alas tersine dnler olurmu. Muriel Teyze'ye srekli ola344

rak ar dindirici ilalar vereceklermi, gerekirse de yattr

clar ekleyeceklermi. Elbet ailesinden de belli miktarda mo
ral destek greceini umuyorlarm.
Ailesi dedii, u anda neden burada olduunu kara kara
dnen Elizabeth'ti. O kocakaryla ilgisini oktan kesmeli,
hi grmemeliydi. Burada bulunuunu mazur gsterecek
elle tutulur bir zr bile yok. Teyzesinin vasiyetnamesindeki
koullar zaten biliyor, bunlarda bir deiiklik yaplmas da
sz konusu deil. Yirmi bir yan doldurduklarnda ocukla
ra birka bin; geri kalan para i!')e doruca Timothy Eaton'n o
ikin, domuz kilisesine gidecek. Elizabeth'in hi umurunda
deil byle olmas. Umursamamay rendi.
Oraya teyzesinin perianln grp sevinmek iin mi
geldi yoksa? Kafasnn iinden trl yntemleri geiyor.
Teyzesine yaknda leceini syleyecek, teyzesi ona inanma
yacak, ama bunu dnmek bile onu sinir iinde brakmaya
yetecek . . . Ya da onu kendi mezarna deil, baka mezara gm
,
d receini syleyerek gzda verecek . . . Onun lsn yakt-
rp kllerini talyanlarn ayaktopu oynad Centet Island'a
serpecek . . . Onu bir reel kavanozuna koyup Regent's Park'a
gmecek, lsnn zerinde kara kara ayaklar yryecek . . .
B u onun hakkndan gelir ite.
Elizabeth iinde biriktirdii bu kini, bu alma isteini
onaylamyor. Ama bu byle. inde bu alma duygusu var.
Gzlerini teyzesinin ellerine dikiyor. Yal k:.dnn elleri mavi
yatak hrkasn skyor. Elizabeth o ellere dokunmaya katla
namyor.

Eaton's College sokanda o gn kolunu yakalayan o kadn . . .

Toronto ocuk Oyunculan'nn Noei gsterisini seyrettikten
sonra dar kmlard. Muriel Teyze tarafndan verilmi bir
ayrcalkt bu onlara. Karakurbaa Kona'nn Karakurbaa
s. Hemen yanlarnda Sally An altls ark sylyordu. Kad345

n srtnda kahverengi bir manto vard. Soluundaki o tat

lms, asit gibi koku. . . Yalnz bir eli eldivenliydi, Elizabeth'in
koluna yapan eli ise plakt. Elizab eth on 'bir yandayd.
Caroline yanndayd. kisi de srtlarna kadife yakal mavi tvit
paltolarn, balarna da ayn renkte kadife apkalarn giy
milerdi. Muriel Teyze kent merkezine giderken byle giyin
melerini uygun buluyordu.
Kadn alyordu. Elizabeth onun ne dediini anlayam
yordu: Kadnn sesi b ouktu, szckleri aznda geveliyordu.
Derken, Elizabeth'in mavi kolunda kadnn eli iddetle sarsl
d, sonra can ekien bir kedi gibi gevedi. Elizab eth, Caroli
ne' elinden tuttuu gibi teye ekti, sonra peinden srkle
yerek komaya balad. Caroline, Annemdi o dedi. Hayr, de
ildi. Akaaa Yapra Baheleri'nin dna ktklarnda iki
si de soluk soluaydlar. Sakn annemizdi deme.
Caroline, yine, O annemizdi dedi. Elizabeth onun karn
na bir yumruk att. Caroline iki bklm oldu, haykrarak kal
drma meldi. Elizabeth, Kalk ayaa dedi, Yryemeyecek
durumda deilsin, hadi yr, eve gidiyoruz. Caroline uluya
rak, inanla kaldrma yapt.

te Elizabeth'in baiayamad bu. Kendi vefaszln ba

layamyor. Muriel Teyze'nin bu iin iinden kolayca syrlmasna izin vermemeli. Elizabeth'in iyilii iin, onun gzle g
rlr biimde ac ekmesi gerek. En sonunda ekiyor ite .
. Muriel Teyze, " Se n hi dinlemiyorsun beni" 'diyor.
Elizabeth, "Pardon?" diyor. Muriel Teyze'nin sesi bile de
imi. Artk insan sular gibi deil, alar gibi.
Muriel Teyze, "Beni hi dinlemiyorsun dedim" diyor. " Sa
na her trl avantaj saladm."
Elizabeth, her avantaj deil, diye dnyorsa da bu
nun tatmasna giremiyor.
"Sana bir ey bildiin yok demitim. Kt davrandm
346

dnyordun ama ona para veriyordum, btn o yllar bo

yunca. Paray veren Teddy Eniten deildi, bendim."
Elizabeth onun annesinden sz ettiini birden fark edi
yor. Ona kulak vermek istemiyor, kendi deersizliinin onun
azndan dorulandn iitmek istemiyor.
Muriel Teyze, "Bir hafta bile aksatmadm" diye devam
ediyor. " Kimse bunun iin madalya vermedi bana. Elbet an
nen verdiim parann tmn ikiye yatryordu. Yine de ve
riyordum. Vicdanm rahat olsun istiyordum. Bunun ne de
mek olduunu, sanrm, anlamyorsun."
Elizabeth bunlar renmese de olurdu. Annesini tam an
lamyla yoksul, muhta, hakszla uram, sokak lambalar
nn altnda duran bir ermi gibi dnmeyi yelerdi. Daha
sonralar, istese annesini nerede bulacan bildii zaman bi-.
le, onu bulmamay yelemiti. Annesi bulutlar ya da melek
ler gibi havada yayordu, ya da olaslkla -Elizabeth daha
maddi adan olaya baktnda- Teddy Enite sayesinde ya
yprdu. ki kz kardein b ulutuklarn, hatta b elki birbirleri
ne dokunduklarn dnmek Elizabeth'i tedirgin ediyor.
Elizabeth, " Grdn m onu?" diyor. "Onunla konutun
mu?"
Muriel Teyze, "Bankama direktif veriyordum" diye kar
lk veriyor. "Annen benden nefret ediyordu. Beni grmek iste
miyordu. ip iip sarho olunca beni telefonla arayp azn;
geleni. . . Neyse, ben grevimi yaptm. Babam da byle olmas
n isterdi herhalde. Annen her zaman onun gzdesiydi."
Muriel Teyze alamaya balyor. Elizabeth dehet iin(le
kalyor. Yal kadnn krklar iindeki gzlerinden yalar
akyor. D oann tersine dnmesi, kanayan bir heykel, bir mu
cize bu. Elizabetl onu uzaktan seyrediyor. Sevinmesi gerekir
di buna, Muriel Teyze en sonunda yaamnn kllerini tml
yor. Ama sevinemiyor.
Muriel Teyze, "Bilmiyorum sany orsun" diyor. " He ; eyi
biliyorum, lyorum ben. Buradaki herkes lyor." Kasna

347

m yine eline alyor, kaln ineyi kumaa saplyor, aladn

bilrnemezlikten geliyor, gzyalarn yznden silmek iin hi
bir aba harcamyor. " Sen biliyordun leceimi" diye devam
ediyor. imdi sesi sular gibi. "Biliyordun ve bana syleme-
din. Bebek deilim ben."
Elizabeth Muriel Teyze'sinden nefret ediyor. O ndan hep
nefret etti, her zaman da edecek. Onu asla balamayacak.
Bu eski bir ant, bir aksiyom. Bununla birlikte . . .
Bununla birlikte, b u karsndaki Muriel Teyze deil. Eli-
zabeth'in ocukluunun Muriel Teyzesi erimi, bitmi; kendi
yei-ine bu posay, ikide bir elinden nakn dren, gzleri
yumulu alayan, elleriyle hastane rtlerini ekitiren bu ya
l kadncaz brakm.
Elizabeth oturmakta olduu ziyareti sandalyesinden
kalkp odadan dar frlamak, onu orada ylece brakp ka
mak istiyov. Bunu haketti o.
yleyken, uzanp teyzesinin krlemi ellerini tutuyor.
Kt parmaklar umutsuzca Elizabeth'in elini kavryor. Eliza
b eth ona ne sunabilir, ne verebilir ki? tenlikle hibir ey.
Yanm anasnn yatann yannda da byle oturmu, hibir
ey sylemeden onun yanmam elim tutmutu. O tek, sa
lam, gzel kemikli eli .. imdi elinde tuttuu damarl, benek
b enek, ktk gibi ellere hi benzemeyen ve hala gzel olan
yanm el ise, baparmayla Elizabeth'in elini okamt; tp
k hasta olduklarnda kendisinin de ocuklarn okad gibi.
Elizabeth birden kendisini hasta gibi hissedyor. Yine
de, yine de fsldyor: Tamam, tamam.

348

15 Nisan 1 978, Cumartesi

NATE

Nate metroda, bildik tnelin iinde douya doru yol alyor.

Yz kardaki karanlk pencerede ceset gibi grnyor. Te
pesinde bir afi var: Kua dnen bir sutyen resmi. Nate o
cuklar almak iin annesine gidiyor. Gece orada kaldlar. Na
te de sabah Lesje'yla babaa geirdi. Nate baka herkesin i
dedii eye dnd dneli, Lesje son zamanlarda birbirlerini
pek grmediklerini -yani babaa kalamadklarn- sk sk
ima ediyor.
Bu sabah yalnzdlar, babaaydlar, ama olaanst hi
bir ey olmad yine de. Rafadan yumurta yediler, sonra Nate
gneli n odada, almayan makinelerin, bitmemi oyuncak
atlarn arasnda oturarak bir gun nceki akam gazetelerini
okudu. e girdikten sonra da akamlar ve hafta sonlar oyuncak yap maya devam edebileceini sanmt. Ama yle yorgun
oluyor ki. Hem yalnz bu d.a deil. Kafasn bir trl toparla
yamyor. rnein, Front Street East'teki eya deposunun ar
kasnda Zrafa Jerry, o evresinden habersiz glmseyiiyle,
tamamlanmay bekliyor. Gerek u ki, oyuncaklar gnden g
ne sararp soluyor, kaq kaybediyor. Nate onlar imdiden m
zelik gibi gryor: Antika, yabans, elle yaplm, yz yan
da. ok gemeden hepsi yok olacak ve bu oda katla dola
cak.
Lesje btn hafta sonunu kendisine ayrmasn istemiti,
ama Nate Elizabeth'i geri evire:edi. Bugnlerde Elizabeth
kendisine daha ok vakit ayrmak istediini syleyerek ona
kp duruyor. Nate, "Acaba o kadar vakti ne yapyor?" diye
dnmekten kendisini alamyor. Onun bir erkekle birlikte
olduunu umuyor. nallah yledir, nk bu Nate'in yaam
n kolaylatrr. Her ne olursa olsun, Nate'in geri evirdii Eli
zabeth deil, ocuklar olacakt. Bu da Nate iin olanaksz. Ne349

dense Lesj e bunu bir trl anlamyor. I.,esje'nn bu konudaki

duygusuzluu yalhz kendisini deil, Nate'i de kt duruma
sokuyor. Bu da Nate'i sinirlendiriyor. u yaln ve ak bir ger
ek ki, Nate. yaptklarnn ounu Lesj e iin yapyor. Baka
bir deyile, Lesje olmasayd, Nate btn bunlar yapmak zo
runda kalmayacakt. Nate bunu ona aklamaya altysa da,
Lesj e onun bir eyden tr kendisini suladn sand. Les
ie gzlerini p e nce:eden darya dikiyor; duvara, rasgele bir
_yere bakyor; Nate'in iki kulann aras olmasn da neresi
olursa olsun.
B ereket versin, annesi var. Nate annesinin ocuklar al
maya her zaman istekli olduunu hissediyor; annesi bunun gi
bi frsatlar kmasn b ekliyor sanki. Eh, yabanc deil ki, ne
de olsa babaanneleri.

Nat Woodbine'da metrodan iniyor, merdivenleri trma

np zayf Nisan gneine kyor. Kuzeye, ocukluunu ieren
derme atma kulb ele,re doru yryor. Annesinin evi de te
kiler gibi bir kulbe. Donuk bej bir svayla kapl. Bu, Nate ' e
hep b elirli radyo
p rogramlarn
anmsatyor nedense: Yeil
.
.
.
Eekarzsz, u Bizim Miss Brooks gibi. Annesininkine bitiik
evde oturan kadn, bahesindeki imenlie bir heykel dik
mi: Jokey gibi giyinmi bir zenci olan, elinde bir fayton fene
ri tutuyor. Bu heykel Nate'in annesi iin srekli bir siriir kay
na. Nate kimi vakit b heykeli niteryen Kilisesi'nin nn
deki anlaml zenci olan resmiyle eitleyerek ona taklyor.
"Aa snftan Katolikler bahelerine aldan yaplm Mer
yemler, salar koyuyorlar" diyor. "B elki bitiik evdeki hanm
da aa snftan bir niteryen' dlr?" Annesi bu akay hi de
gln bulmuyor, bulsayd Nate hayal krklna urard za
ten.
Nate sokak kapsnn zilini alyor, almasn beklerken .
bir sigara yakyor. Annesi, ayaklarnda en azndan on yldr
giydii firuze rengi yp ranm terlikler, gelip sonunda kapy
ayor. "ocuklar aada, bodrumda" diyor. " Klk deitir
me oyunu oy nuyo rl a r. " Nate ceketini karyor. Annesi ocuk350

lar iin karton bir kutu saklyor bodrumda. inde yoksullara

datlmak zere dernee vermeyi uygun grmedii birka
giysi var: Otuzlu yllarn sonlarnda giyilen trden gece elbise
leri, kadife bir pelerin, uzun, erguvan rengi bir i gmlei. Na
te bu eyalar ne zaman grse, u gerek karsnda yeniden
armaktan kendini alamaz: Demek annesi de bir zamanlar
patilere, toplantlara gider, dans edermi; hatta kur bile ya
parlarm ona!
Annesi ay yapm, Nate'e de iei misin diye soruyor. Na
te acaba evde bira var m diye dnyor, ama yokmu. Anne
si biray yalnz onun iin alyormu, Nate'in de bildii gibi k
sa sre nce hepsi bitmi. Nate yaknmyor, fazla stnde
durmuyor. Annesi her zamankinden biraz daha yorgun gr
nyor. Nate onunla birlikte mutfak masasnn bana oturu
yor, ay iiyor ve annesinin ktlklerle dolu haritasna bak
mamaya alyor. Haritann zerindeki ytdzlar fareler gibi
oaldka oalyor. Birazdan ocuklar kyafetlerini tamam
layp kendilerini gstermek iin yukar kacaklar; zaten btn oyunun amac da bu.

Annesi, " Elizabeth senin eski iine dndn syledi"

diyor.
Nate evresinde fesadn kol gezdiini hissediyor. Eliza
beth nereden biliyormu eski iine dndn? Nate ona bir
ey sylemedi ki. Bu bozgunu ona haber vermek istemedi.
Yoksa Matha m syledi ona? O eski ebeke hala ilerlikte
mi? Elizabeth eskiden annesine hi telefon etmezdi. Ama b el
ki . . . hanet! . . Elizabeth'e telefon eden annesidir? Bu onun il
ke olarak yapabilecei trden bir ey. Her ne kadar birbirleri
ne hibir zaman yakn olmadlarsa da. Annesi Nate'le Eliza
beth'in ayrldklar gereini kabul etmekte hayli ar davra
nyor. Nate'e bir ey sylemedi bu konuda, ama Nate onun
bu ayrl ocuklar iin zararl bulduunu biliyor. rnein,
Lesje'dan hi sz etmiyor annesi. Nate ise onun kar kmq.s
, eletirmesini istiyor; yle ki kendisini savunabilsin, Eliza351

beth'in kendisine nasl bir termit yaam yaattn annesine

anlatabilsin.
Annesi, "yle seviniyorum ki" diyor. Porselen mavisi gz
leri, sanki Nate az nce bir ey kazanm gibi l l parlyor;
piyango deil, bir dl kazanm gibi. "Her zaman senin bu
ie uygun olduunu diinmmdr. imdi daha muth:sun,
sanrm?"
Nate'in boaz korkun bir fkeyle sklr gibi oluyor.
Onun zorunlu olduunu, zorlandn, baka seenei olmad
n annesi anlamyor mu? Hangi aptal olsa bunu anlamaz
m? Annesinin kafasndaki ideal oulun arl Nate'in gs
n eziyor. Sanki aldan bir manken ieri girip onu bomakla
tehdit ediyor. Bask altnda bunalanlarn meJei. Annesi her
kesi her ey iin balamaya hazr; her crm, her sorumsuz
luu; balayamad bir kendisi, bir de olu
Nate, " Hayr, mutlu falan deilim" diyor. " Lanet olsun,
hi uygun eilim ben o ie. O ii yapyorum, nk paraya ih
tiyacm v.ar:"
Annesinin glmsemesi solmuyor. Neeyle, "Ama doru
olan bu" diyor. "Hi deilse yaamnla bir ey yapyorsun im
di."
Nate, "Ben yaammla eskiden de bir ey yapyordum" di
ye tersleniyor.
Annesi, yaralanm bir kendinden honutlukla, "Sesini
ykseltmene gerek yok, canm" diyor. Nate bu ses tonundan
nefret ediyor. Bu ses tonu onun kendisini bir maymun gibi
hissetmesini salamay amalyor; bir aa bir yukar zpla
yan, sopa sallayan, brn yumruklayan bir maymun gibi.
Ah, Nate'in zerini kar gibi, kat kat yn gibi rten, yllardr
sren bu erdemlilik merak. Katlanlmaz biimde hepsi ken
dini beenmi, hepsi iddial: Elizabeth, kendi annesi, hatta
Lesj e . Lesj e yaknyor ama yaknmalar iddial, bahse tutuur
gibi. Nate o sessiz eitlemeyi deneyimleriyle ok iyi biliyor:
Ac ekiyorum, yleyse haklym. Ama o da ac ekiyor, bunu
gremiyorlar m? Ne yapmas gerekiyor yani? Kendisini ciddi352

ye almalar iin kafasn m uurmal? ilteden tabutunun ze

rinde yatan, banda iki p olisin yas tuttuu Chris'i dn
yoi'. Onu ciddiye aldlar.
Nate, yine de sesini alaltarak, "Orada altm her da
kikadan nefret ediyorum" diyor. Sonra, sahi nefret ediyor mu
ytim, diye dnyor. ini iyi yapp yapmadn merak edi
yor; yle bir ite insanm iyi olabilecei kadar.
Annesi, "Ama insanlara yardm ediyorsun'! diye atlyor.
arm grnyor; sanki Nate ilksel, yaln bir geometri
denklemini kavrayamam gibi. "Yasal yardm deil mi yaptn? Mvekkillerin yoksul kiiler deil mi?"
Nate, yenilenmi bir sabrla, "Anne" diyor. "nsanlara
gerekten yardm ettiini sanan herkes, zellikle benim yapt
m yapan herkes, salan tekidir. "
Annesi iini ekiyor. " Sen salak olmaktan her zaman o ka
dar korktun ki" diyor. " ocukken bile."
Nate irkiliyor. Sahi yle miydi? Bunu gsteren belirtileri
anmsamaya alyor.
Annesi, amanszca glmsemeye devam ederek, " San
rm, b eni de salan teki olarak gryorsun" diyor. Sanrm,
yleyim de. Ama herkes yle galiba."
Nate kinizmin bu derecesine hazrlkl deildi. Annesi
nin insanolunun sonsuz kusursuzluuna inanmas gerekmez
miydi? "yleyse neden bunca eye katlanyorsun?'.' diye soru
yor.
Annesi, biraz dalgnca, "Bunca neye?" diyor. Sanki bu ko
numay olu:y:la daha nce de defalarca yapm gibi.
" Koreli airlere, sakat emekli askerlere, hepsine ." Nate
koluyla annesinin krmz yfl.dzl haritasn, mantar biimi bu
lutunu gsteriyor.
Annesi, ayn yudumlayarak, "Eh, ayakta durabilmek
iin bir ey yapmam gerekti" diye yantlyor. " Sava srasn
da, senin anlayacan. Hemen sen doduktan sonra."
Ne demek istiyor acaba? Kukusuz, mecazi bir ey bu.
Olsa olsa ev kadn olmann skclndan, ya da bunun gibi

bir eyden sz ediyor olmal. Ne var ki, annesi onun aklnda

kuku brakmyor. "Her yolu dndm" diyor. "Ama sonra,
ya baaramazsam dedim. Sakat kalabilirdim, anlayacan.
Derken, beni kim bulacak diye dnmeye balyor insan.
Hemen babandan sonrayd, o telgraf aldktan hemen sonra.
Hem yalnz bu da deil. Galiba byle bir dnyada yaamaya
devam etmek istemiyordum."
Nate dehet iinde. Annesini kendini ldrebilecek biri
gibi dnemiyor. Bu aykr, uygunsuz bir ey. Hem yalnz
bu da deil, annesi bir kez bile ondan, olundan sz etmedi.
Onu byle kolayca terk edebilecek miydi yani? Onu bir sepe
tin iinde brakp neeyle bilinmeyene adm atabile.:ek miy
di? Babas zaten yeterince balanmaz durumda, ama hi de
ilse o kazada lm. Sorumsuz, kt bir anne olamaz o. De
mek Nate anasz babasz, ksz kalabilirdi? Nate nnde an
szn alan uurumun aznda sallanyor.
Annesi, kk bir kahkaha atarak, "nceleri rg re
rek oyalanyordum" diyor. "orap ryordum. Savaanlar
iin, anlayacan. Ama bu beni yeterince oyalayamyordu.
Her neyse, sanrm, rg rmekten daha yararl bir ey yapa
bileceimi dndm. Sen yeteri kadar byynce, emekli
askerler iin almaya baladm, sonra o iten o ie atladm."
Nate gzlerini dikmi, annesine bakyor. Annesi, btn
akladklarna karn, her zamanki gibi grnyor. Nate'i
dehete dren yalnz bu aklama deil, liendisi ile annesi
arasndaki beklenmedik benzerlik. Onun bylesi bir umut
suzlua kaplamayacan, buna yetenei olmadn sanrd.
Ne var ki, imdi buna -annesinin bu konudaki yeteneksizlii
ne- dayanm, gvenmi olduunu gryor. E, imdi ne yu
murtlayacak bakalm annesi, bundan sonra ne diyecek?
Gelgelelim, ocuklar araya giriyor, ayaklarnda yksek
keli ayakkablarla bodrum merdiveninden ar ar yukar
ya kyorlar. Kadifelere, satenlere brnmler, anresinin
uzun sre nce atm olduu tir rujla dudaklarn krmzya
boyamlar, kalarn kalemle karartmlar. Nate grltyle
354

alklyor onlar. Kzlarnn varl, apraklktan uzak sevin

ci onu rahatlatyor.
Bununla birlikte, ok gemeden onlar da kadn olacaklar
diye dnmekten de kendini alamyor. Bu dnce ine gibi
dolayor iinde. Sutyen isteyecekler, sonra beenmeyecek
ler, her seferinde kabahati Nate'e atacaklar. Nate'in giyinii
ni, iini, konumasn eletirecekler. Kaba saba, kt huylu
bir gen adamla yaamak iin evi terk edecekler, ya da bir di
hekimiyle evlenip beyaz hallarn, ynden yaplm asma hey
kellerin ardnda koacaklar. Her iki durumda da onu, babala
rn yarglayacaklar. Nate anasz, ocuksuz, oturuyor mutfak
masasnn banda:. Souk krmz yldzlarn altndaki yalnz
gezgin.
Sokak kapsnr. nnde her zamanki gibi annesini p
yor. Zorunlu gagalama. Annesi hibir ey olmam, sanki Na
te'in bildii bir eyden sz etniler gibi davranyor.
Annesi sokak kapsn kapatrken, Nate anszn buna, bu
kapnn kapanna dayanamayacan hissediyor. Beton sun
durmann alak denir parmaklklarnn, sonra bitiik komu
nun bahesindeki ksa itin zerinden atlyor. Birdirbir oy
nar gibi sonraki, daha sonraki itin zerinden atlaya atlaya
ilerliyor; eriyen karlar yznden amur iindeki ktan sarar
m otlarn zerine dyor. Topuklar batyor, bacaklarna
amurlar sryor. Ardnda bir koro duyuyor, yorgun kadn
sesleri ordusunun korosu: Pek ocuka. Topunun can cehen
neme. Nate kpek pisliklerinin zerinden szlerek uuyor,
komulardan birinin slak idem yataklarna konuyor. Son
ra yine yukar, hop! Kzlar kaldrmda koarak onunla yar
yorlar. Glerek, "Baba, beni bekle! " diye haykryorlar.
Nate yaknda topraga ayak basacan, b ie son ver
mek zorunda olduunu biliyor. Yrei imdiden gmbr gm
br arpyor. Ama yine ayn eyi amalyor; zledii, olmak is
tedi o varolmayan noktada olmak istiyor. Havann ortasn

da.

355

30 Mayzs 1978, Sal

,
J

LESJE
Lesj e elinde bir kat tutuyor. Bunu drt b e kez okumaya a
baladysa da bir trl beceremedi. Bu da pek aptalca bir ey,
nk buna benzer kat paracklar her gn gelfr ona p os
tayla. izgili defter kadna mavi dolmakalemle yazlm bir
mektup bu. Adres Dinozorlar, mzenin dikkatine gnderil
mi.
Sayn baylar,
Ben altnc snftaym ve retmenimiz Dinozorlarla ilgili
bir proje hazrlamamz istiyor. Acaba soracaklarma r
neklerle tam yantlar verebilir miydiniz?
1) Dinozor ne demektir?
2) Neden Mezozoik deniyor?
3) Kuzey Amerika' da bu jeolojik zamandaki corafi geli
meleri iaretleyin, ltfen h{lrita da verin.
4) Fosil nedir?
5) Neden Ontario' da hi Dinozor fosili bulunmarru?
Ltfen yantlar ok acele gnderin, nk proj emin 15
Haziran' da hazr olmas gerek.

Sayglarmla, Lindy Lucas.

Bu mektuptaki her eyi biliyor Lesje. Mektubun kurnaz bir
ocuk tarafndan gnderildiini biliyor; kestirmeden i yap
maya eilimli, bir kitaptan kendisi zet karacana bakas
tarafndan hazrlanm bir yant kopya etmeyi yeleyen ak
gz bir ocuk. Lesj e sorular bile tanyor. Olduka uygun cm
leler halinde nce retmen, sonra daha zorlanaralt renci
tarafndan yeniden kaleme alnm sorular bunlar. Kendisi
nin de hazrlanmasna yardm ettii, mzenin dinozorlarla il356

'

gili brorndeki sorulann hemen hemen ayns. Anlalan

retmen de kestirmeden gidiyor.
Normal olarak Lesje teksir edilmi sayfalar birbirine tut
turup bir de mektup formu ilitirmekle yetinirdi. lginize te

ekkr ederiz. Bu sayfalarda bulacanz gereklerin size iste

mi olduunuz bilgileri salayacan umarz. Ne var ki bugn

yuvarlak, acemi yazya bakarken iinde fkenin kabardn

hissediyor. Mektubun iindeki d()kundurmalar sinirine doku
nuyor: Dinozorlarn ok vakit ayrmaya demeyecek kadar s
kc olduklar, kendisinin de smrlmek iin var olduu gi
bi. Mektubun iinde bir pul olmayna, gnderenin ad ve ad
resi yazl bir yant zarf bulunmayna da kzyor. Formdaki
dzgn mavi basm harflerinin zerine krmz kalemle KEN
D DEVN KENDN YAP diye karalamak istiyor. Ama bu
nu yapamaz. Bu mektuplara yant vermek de iinin bir para
s.
Mektubu bir kez daha okuyor ve szckler gznn
nnde yzmeye balyor. Neden Mezozoik deniyor? Doru
yant, retmenin istedii yant, mzenin hazrlam olduu
sayfalarda var. Meso, orta demek, zoos'da yaam. Paleozoik'
ten sonra, Cenozoik'ten nce. Ama Mezozoik gerekten var
m bakalm? Gerekten var olduu dnemde, ad bile yoktu.
rnein, dinozorlar Mezozoik zamanda yaadklarn bilmi
yorlard. Bu dnemin yalnzca ortasnda var olduklann da
bilmiyorlard. Soyu tkenmi hayvanlar olmak niyetinde de
ildiler. Bildikleri kadaryla, sonsuza de yaayacaklarn sa
nyorlard. Belki de Lesje gerei yazmal: Mezozoik gerek

deildir. Bu yalnzca, artk orada olmadndan asla gidemeye

ceiniz bir yer iin kullanlan bir szcktr. Ona Mezozoik de
riz, nk ad budur. Can sklm bir retmenden fkeli bir
mektup almay da gze almas gerek, kukusuz: Bu ne biim
yant byle?
Lesje'nn elleri titriyor, bir sigaraya ihtiyac var. O bu
mektupla ke_sinlikle uraamaz, hemen u anda yant vere

357

cek durumda deil, hibir ey bilmiyor. Mektubu buruturup

p sepetine atmay isterdi. Yine de, yazy gremeyecek bi
imde onu dzgnce ikiye katlayp daktilosunun yanna koyu
yor. Yamurluunu giyip dmelerini dikkatle ilikliyor, ke
merini balyor.
Yazhanesinin ekmecesinde biraz ekmek, peynir var,
le yemeinde bunlar yemeyi dnyordu. Ama birden Mur
ray'n Yeri'ne gitmeye karar veriyor. Bo bir masa bulup otu
racak, ofiste alanlarn yemekleri gzden geiriini, stleri
balar orba lekesi dolu, soluk solua hizmet eden garson kz
lar seyredecek. Mzeden dari kma gereini duyuyor, hi
deilse bir saatlik.
Dn gece Nate'le kavga etti, ilk kez olarak iinde ne var
sa hepsini syledi; elbet ocuklar yukar kp uyuduktan (ya
da uyumadktan) sonra. Bu da baka bir eydi: ocuklar on
lardayd ve hafta iinde bir geceydi. ocuklarn hafta iinde
gece yatsna gelmemesi zerinde anlamlard oysa. Ama
Nate Elizabeth'ten son dakikada bir telefon almt. Son za
manlarda Elizabeth'in btn telefonlar, nedense hep son da
kikada yaplan grmeler.
Lesj e iten eve dndnde, ocuklarn mutfak masasn
da peynirli makarna, yiyerek oynadklarn grmt. Nate,
"Elizabeth'in teyzesi lm" diye aklamt. "Elizabeth o
cuklarn geceyi burada geirmelerinin daha iyi olacan d
nm. Onun zldn grp altst olmalarn istemiyor
mu."
ocuklar hi de sarslma benzemiyorlard, Lesje Eliza
beth'in de sarslm olduuna inanmyordu. Bu da baka bir
yan saldryd, o kadar. ocuklar bulaklar ykadlar. Nate
onlara masal okuduktan sonra ikisini de yataklarna yatrd.
Lesj e btn bunlar olup bitene kadar hibir ey sylemedi.
Aslnda ocuklar kendileri masal okuyacak kadar bykt
ler, ama Nate bunun bir gelenek olduunu sylyordu.
Nate, aaya inince, " Sanrm, cenazeye gitmem gerek"
diye bildirdi.
358

Lesje, "Niin?" dedi. len Elizabeth'in teyzesiydi, Na

te'in deil. Dolaysyla cenaze de hi ilgilendirmezdi Nate'i.
Nate, "Elizabeth'e destek olmalym" diye karlk verdi.
"Cenaze onu sarsabilir."
Lesje, "Senin bana btn anlattklarndan Elizabeth'in
teyzesinden nefret ettii sonucu kyor" dedi.
Nate, "Evet, bu doru" diye karlk verdi, "Yine de teyze
sinin Elizab eth'in yaamnda nemli bir yeri vard. B ence bi
rinin bir eye nem vermesi, nem verilen eyin olumlu nite
likleriyle deil, etkisiyle ve gcyle ilgilidir. Muriel Teyze de
ok glyd."
Lesje, "Sana syleyeceklerim var" dedi. "Elizabeth'in des
tee mestee ihtiyac yok. Bir rahibenin kalalara ne kadar ih
tiyac varsa, Elizabeth'in de destee o kadar ihtiyac var. Eli
zabeth kadar desteklenmeye az ihtiyac olan birini daha gr
medim ben mrmce."
Nate, "Grne aldanma" diye karlk verdi. " O n iki yl
dr onunla evliyim, ne kadar destee ihtiyac olduunu herhal
de senden daha iyi bilirim. Elizabeth'in ocukluu ok mut
suz gemi."
Lesje, "Hangimizin ocukluu mutsuz deildi ki?" diye
atld. " Kimin ocukluu mutluydu, ha? Elizabeth'inkinin ne
zellii var? lle de mutsuz ocukluk ykleri dinlemek isti
yorsan, dur da ben sana benimkini anlataym." Biraz daha d
nse, olaslkla ocukluunu anlatmaktan vazgeerdi, nk
onun mutsuzluu olaysz bir mutsuzluktu. Lesj e asla Eliza
beth'in neredeyse gz alc melodramyla baa kamazd, bu
nu biliyordu. Nate bu melodram ona para para anlatmt.
Herhangi bir mutsuz ocukluk yarmasnda Lesje'nn kaybe
decei kesindi.
Nate, "Sesimizi ykseltmesek iyi olur, sannn" dedi. "o
cuklar dnmeliyiz."
Lesje ocuklar dnd ve her eyin ne kadar bulank ol
duunu fark etti. Gerek u ki, her ne kadar ocuklar hemen
359

her hafta sonu onun evindeyseler de, Lesj e onlar birbirinden

zor ayrt edebiliyordu; nk pek ender olarak dorudan do
ruya yzlerine bakyordu. Onlar sevmedii sylenemezdi,
ama onlardan korkuyordu. Onlarn da kendilerine zg dolay
l yntemleri vard. Lesje'ya sormaya bile gerek grmeden
onun kemerlerini, gmleklerini dn alyorlard. Nate'e g
re, bu onlarn Lesj e'y kabul ettikleri, benimsedikleri anlam
na geliyormu. Kendilerine stl, kakaolu, dondurmal kar-
mlar hazrlyor ve bo bardaklar evin orasnda burasnda
brakyorlard. Lesj e pazartesi ya da sal gnleri, onlar gittik-
ten sonra, iten dndnde ilerinde esmer bir tortunun ka
tlamakta olduu bu bardaklar buluyordu. Nate, "Yaptkla
r herhangi bir eye karysan, onlarla ak ak konu" diyor
du. Ama Lesj e bunu yapacak kadar deli deildi. Bunu gerek
ten yapsa, Nate ondan nefret ederdi. ocuklar Lesje'ya kar
son derece terbiyeliydiler, ama Lesj e onlara bunun tembih
lenmi olduunu biliyordu. Hem analar hem babalar tarafn
dan. ocuklar birer birey deillerdi sanki, kolektiftiler, tek
bir szcktler: ocuklar. Nate btn yapmas gerekenin o
cuklar demek olduunu ve Lesje'nn bu szc duyar duy
maz enesini kapayacan sanyordu. Mucize gibi.
Lesj e, p ervaszca, " ocuklarn can cehenneme!" dedi.
Nate, koruyucu bir uysallkla, "Byle dndn bili
yordum zaten" dedi.
Lesje'nn sylediklerini geri almas, aslnda byle demek
istemediini sylemesi gerekirdi. Bunu daha nce de yeterin
ce yapmt zaten. Ama bu kez hibir ey soylemedi. ok kz
mt. Bir ey sylemeye abalasa, azndan ka ka ninesi
nin svglerine benzer szler kacakt: K krlasca! Gebe

resice! Gt devrilesice!

Lesj e yukarya, banyoya kotu. izmelerinin halsz basa

maklarda kard grlty ocuklarn duyup duymad
umurunda deildi. Banyoya girip kapy kilitledi. O anda ken
disini ldrmeye bile karar verebilirdi. Oysa o gne dek by360

le bir ey aklnn ucundan bile gememiti. Chris gibi insan

lar onu yalnzca artrd. Ama imdi, en sonunda, Chris'in
bu ii neden yaptm anlayabiliyordu: tkesinden yapmt;
bir de, ok daha kts, hibir ey olamamann korkusun
dan. Elizabeth gibi insanlar size bunu yapabilirlerdi, sizi silip
yok edebilirlerdi. Nate gibiler ise, kendi dnceleriyle yeti
nir giderlerdi. Baka insanlarn alkanlklar insan ldrebi
lirdi. Chris akndan lmemiti. O bir olay olmak istemi ve
olmutu da. .
Lesj e geerken mutfak tezgahndan kapt ba alp
banyo kvetinin yanna diz kt. Deer gibi deil, testereyle
keser gibi kesmeliydi. nk dee.r gibi kesmek istedii etki
yi yaratmayacakt. Ama sonu yine ayn olacakt. Nate, fark
na varnca, kapy krp ieri dalacak ve onu pembe bir deni
zin iinde-yzer bulacakt. Lesj e scak suyun kann daha a
buk akmasn saladn biliyordu. Nate tuz kokusunu, l
m ku kokusunu duyacakt. Lesje'nn balmumundan, gzle
ri sabit cesedini sonra ne yapacakt acaba?
Ne var ki, Lesje'nn yapmak istedii gerekte bu deildi.
Bir sre dndkten sonra, greypfrut ban banyo dolab
na saklad. Nate onun ba aldn grmemiti zaten. Yoksa
hemen yukar frlar, kapy yumruklard. (Yumruklar myd
acaba?) Lesj e hala kzgnd. Biraz da almak iin, yeil plas
tik antasnn iindeki doum kontrol haplarn tuvalete boca
edip stne sifonu ekti. Nate yataa geldiinde de, her eyi
balam gibi, dnp ona sarld. Eer anahtar ocuklarsa,
eer grnmez olmasn nleyecek tek ey ocuk sahibi ol
maksa, o .da ocuk yapard, lanet olas.
Sabah hala yaptna piman deildi. Yanl, kin dolu, ama
c gden bir i yaptn biliyordu; daha bir yl nce byle bir
ey yaptn dnde grse inanmazd. Kuku yok ki, bylesi
bir tkeyle edinilen bir ocuk asla iyi olamazd. Lesje ilkel bir
yaratik, bir srngen, burnunda kk bir boynuz bulunan,
361

bedeni pullarla kapl, mutasyona uram bir ucube dourabi

lirdi. Erkek denen yaratn evren iin bir tehlike olduunu
kuramsal olarak oktandr dnyordu: Haylaz bir may
mun, kinci, ykc, yok edici, kt niyetli bir yaratkt erkek.
Ama yalnzca kuramsal olarak. Kukusuz, insanlar nasl dav
randklarn grebilseler, baka trl davranrlard. Lesj e bu
na inanrd. Ama imdi bunun doru olmadn biliyor.
Hayr, szn geri almayacak. Bana geleceklerden ha
beri olmayan Nate, mr gevrei yiyor, ene alyor. Yanur
yayormu, yle diyor. Lesje, salar yzne dm, kepek
li ekmeini kemirerek, Kader'in ta kendisi gibi onu gzetli
yor. Pusark, lp bierek. Bedeni bakalm ne zaman darbe
yi indirecek?
Nate onun hala zgr olduunu, kafese kapatlmadn,
henz yatmadn bilsin diye, "unu anlaman istiyorum"
diyor. "Sen lrsen, bedenini Elizabeth alr. Cesedini bir san
dk iinde ona gnderirim. Ne de olsa, o hala senin karn."
Nate bu szleri aka saymay yeliyor.

Lesje dne dne merdivenleri iniyor, elleri yamurluunun

ceplerinde sessiz duruyor. Sendeliyor. Dar bir leen kemii
var, ocuk doururken lecek, ocuklar hakknda hibir ey
bilmiyor. . . Ya ii ne olacak? Nate alsa bile zar zor geiniyor
lar. Henz i iten gemi olamaz, bu denli abuk hibir ey
olmu olamaz. Lesje bir paket daha aacak, iki hap yutacak,
bir de scak banyo yapacak ve her ey eskisi gibi s_rp gide
cek.
Ancak, hemen ardndan yle dnyor: Hayr, bu kez
deil. Yalandan ya da deil, bir daha greypfrut bayla kar
karya gelmek istemiyor nk.

Ba nde, altn kubbenin altnda kapya doru seirtirken,

362

koluna birinin dokunduunu hissediyor. Dokunann bar-

mak, ate-kes yapmak, ii tatllkla zmlemek isteyen Na
te olduunu umuyor. Ama dokunan o dl:\il, William.
William, "Ne rastlant, b en de mzedeydim!" diyor; " Ge
lip seni greyim dedim."
Lesj e ok iyi biliyor ki, William asla rasgele bir yerde ol
maz; hele mzede hi olmaz. Harika, saydam William; tele
fon rehberi gibi kolayca okunan, her eyi alfab etik bir dzen
iinde olan William. William'n ona bir syleyecei varm,
onun iin buraya gelmi. nceden telefon etmemi, nk
Lesj e'nn onu grmeyi reddedeceini biliyormu. Doru sy
lyor, reddederdi gerekten. Ama imdi Lesje glmsyor
ona, srtyor.
"Ben de tam Murray'n Yeri'ne gidiyordum" diyor. Willi
am iin gidecei yeri deitirecek deil ya.
William, Murray' ok p is bulur, orada yenen yemein in
sann kalnbarsak kanseri olmasna yol aacana inanr.
yleyken, "Ben de sana katlsam, rahatsz olur musun?" di
yor. Lesje olmam diye karlk veriyor. Bu da doru. Gerek
ten de rahatsz olmuyor William'n varlndan. William atk
gvenli bir biimde gemite kald. Lesj e onun yannda yrr.:
ken, kemiklerinin iine hava dolduunu hissediyor. Kendisi
lli etkileyemeyen biriyle birlikte olmak saltk mutlulukmu
meer!
Lesj e ezilmi yumurtal bir sandvi yiyor, bir sigara ii
yor. William, ekmek krntlaryla oynayarak, "Sanrm, yete
ri kadar zaman geti stnden" diyor, "unu bilmeni istiyo
rum ki, pek iyi davranmadm o gn sana. Ne demek istedii
mi anlyorsun herhalde." Mavi gzleri itenlikle bakyor, pem
be yanaklar parlyor.
William gerekten piman olduu vakit, szckleri b yle
tuhafbir biimde kurar. Lesj e bunu biliyor. Bu, William'n bi
lanosuna -Londra Ontario tarafndaJ?. istenen bilanoya- gir
mektir. Kk iolan William, btn toplamlarnn doru
363

olmas gereken bu bilanoyu hep kafasnda tar. Bir rza ge

me giriimi, bir zr dileme. Ama imdi Lesj e efendice bir an
lamay kabul etmeye hazr. Eskiden olsa, . efendilik deil, i
tenlik isterdi.
"Galiba hibirimiz iyi davranmadk" diyor.
William rahatlyor ve saatine gz atyor. Lesj e hesapl
yor: William, her eyi doru dzgn yapmak iin, bir on daki
ka daha kalacak burada. Aslnda Lesj e'y grmek mrmek is
temiyordu. u anda bile akl baka yerde. Lesj e onun ne d
ndn tahmin etmeye alyor ama baaramyor.
Lesj e ellerini yznn evresine koyuyor, dumann ara
sndan onu seyrediyor. Atk William' eskisi kadar kolayca,
eskisi kadar abuk yarglayamadn gryor. Bu da houn
gitmiyor. Ona sormak istedii u: D eitin mi? Bir eyler -
1
rendin mi? Kendisi niyet ettiinden ok ey rendi, istediinden de ok ey. William onu deimi mi buldu?
William'n yzn inceliyor: Belki biraz daha zayf im
di. Lesj e anmsayamyor. Ve o gk mavisi gzler: Bunlar Les
je'nn dnd gibi Kafkasyal bir oyuncak bebein, bir
apka mankeninin gzleri deil artk.
William karsnda oturuyor, kenarnda bir ruj lekesi
olan Murray'n bardandan su iiyor. Parmaklar barda
kavram, br eli masann zerinde, boynu ak yeil gmle
inin yakasndan darya kyor, bunun zerinde de ba du
ruyor. Gzleri mavi ve bunlardan iki tane var. imdiki zaman
da William'n toplam tutar ite bu.

364

3 Hazir'an 1978, Cumartesi

ELIZABETH

Elizabeth'in banda apka yok ama, elleri eldivenli. Mount

Pleasant Mezarl'mi daha istenebilir blmlerinden birin
de, Eaton's Maazalar'nn, Weston Biskvileri'nin eski aile
mozolelerinin yannda ayakta duruyor. Tanr korusun, mezar
ln aalar daha iyice bymemi yeni kesiminde ya da yas
s, kare biimi talar ince yazlarla dolu yabanc varolarda,
ya da adlarn yannda zeri plastik kapl fotoraflarn olduu
ssl, grmemi mezarlarnn bulunduu kesimde deil.
ki adam Muriel Teyze'nin zerine krekle toprak at
yor. El uzatabildii btn yakn akraba llerinin 'ylmas
m isteyen Muriel Teyze, nedendir bilinmez, kendisinin oldu
u gibi topraa verilmesini istemi. O ukura indirildikten,
zerindeki toprak bastrlp sktrldktan sonra, ortada ka
lan rkin grnl kara topra rtmek zere, bir rulo yeil
yapay im orada hazr bekliyor.

Elizabeth'in salar lk rzgarda uuuyor. Gzel bir ilk

yaz gn. Byle olmas kt. Elizabeth teyzesinin yamurlu
bir gn yeleyeceinden emin. Ne var ki, Muriel Teyze bile
mezarn tesinden hava koullarn keyfince dzenleyemiyor.
Oysa cenaze tre-ninin, gmlnn baka her ayrnts
n dnp tanm, her eyi ayarlam. En sonunda deiti
rilemez biimde lrken, hazrlatt vasiyetnamede gerekli
b tn direktifleri vermi. Tabutu, mezarlktaki yeri daha o l
meden satn alnm, paralar denmi. amarlar da iin
de olmak zere btn giysileri titizlikle elden geirilmi, ipek
kadna sarlp bantlanm, bir kenara ayrlm. (Eliza:beth
onun, "Eski bir elbise iimi grr" dediini duyar gibi oluyor.
"yi bir elbiseyi gmmek aklszlk olur.") Cesedinin sslenip
pslenmesine, makyajla zelletirilmesine de, bunun paray
365

boa savurmak olduunu syleyerek kar kt ve kendisine

kapal bir tabut seti. Cenaze treninde kilisede okunacak ila
hileri, ncil'den blmleri bile kendi seti. Bunlar, zerinde
kilisenin ad ve adresi yazl ayr bir zarla konup mhrlendi.
Elizabeth, btn bunlar bildiinden, ayini dinlerken, kilise
de toplanm ahalinin sesleri arasndan kendini duyuran tey
zesinin uzlama bilmez sesini de duyar gibi oldu.
Muriel Teyze Timothy Eaton' da skm olsa gerek. Eli
zabeth, "Saken olduu gibi, lyken de" diye dnmekten
kendini alamamt telefondaki gen adamn ekingen sesine
kulak verirken. Adam, " Kilisedeki tren iin konumak isti
yordum" dedi. "Acaba baz deiiklikler yaplmasn ister miy
diniz diyecektim. Seilen paralar biraz uygunsuz gibi geldi
de bana."
Elizabeth, " Kukusuz" dedi.
Adam, "yi" diye karlk verdi. "Belki buluup bir kez
birlikte stnden geeriz diye. . . "
Elizabeth, "Demek istiyorum ki, kukusuz uygunsuzdur
setikleri" diye atld. "Tanmyor muydunuz yoksa onu? Ne
bekliyordunuz yani? Brakn da, cadaloz nasl istiyorsa yle ol
sun. Saken her istediini elde etti." Ganimeti onlar, yanikili
se miras alacakt nasl olsa; yapabilecekleri, en azndan, her
eyin onun istedii gibi olmasn salamakt.
Elizabeth adamn kzacan sanmt -amac da onu kz
drmakt zaten- ama telefonun br ucunda bir glme duydu
undan hemen hemen emindi.
Ses, "Pekala, Mrs. Schoenhof' dedi. " Gerekeni yapacaz ."
Yine de org, al ilahisi olan " Mesi.h sa Bugn Ge
Ykseldi" ile gmbr gmbr almaya balaynca, Elizabeth
buna hala hazr olmadn hissetti. Yal cad lmsz olduu
nu herkesin bilmesine izin mi veriyordu, yoksa naslsa sevdi
i iin setii bir para myd bu? Elizabeth evresine gz gez
dirdi. alacak kadar ok insan gelmiti cenazeye. Eski kilise366

nin yeleri, uzak akrabalar: Zorlanarak ama yreklilikle ilahi

sylyorlard. lahi bitince papaz boazn temizledi, snma
ya alan bir dalgkuu gibi omuzlarn dndrd, sonra n
cil okumaya balad.
" 'Ne kadar kendini y'celtip keyifli bir yaam srdyse, o
kadar ac ve znt verildi ona: nk iinden, ben bir krali
eyim, dul deilim, hi znt yz grmeyeceim demiti.
O nunla zina yapan, keyif sren dnya krallar, o yanarken t
ten dumanlar grdkleri zaman onun iin gzya dkecek
ler, yas tutacaklar. '"
Papaz elinden gelenin en iyisini yapyordu; r'leri aznn
iinde yuvarlyor, ne olup bittiini biliyormu gibi davranyor
du. yleyken, cemaatte akn bir fsltdr dolamaya bala
d. Muriel Teyze zevksiz bir seim yapmt. Greneklere, ge
leneklere daha uygun bir ey seebilirdi; sararp solan, len
otlar, sonsuz merhamet gibi. Ama zina, stelik de cenazede?
Olacak ey deildi. Elizabeth kovulan gen papaz anmsad
birden. Adamn kor gibi yanan gzleri vard. Kan rengi gne
lere, peeleri yrtmaya dknl herkese biliniyordu. Bel
ki cemaat Muriel Teyze'nin de bunca yldr aralarnda sakla
nan onun gibi biri olduundan kukulanmt. Besbelli akl
banda deildi: Ailesi ortada, ite kzkardeine bakn, ite ye
enine bakn!

Elizabeth bunun dosdoru kendisine yneltilmi kiisel

bir mesaj olduunu anlamt. Bu, Muriel Teyze'nin Eliza
b eth'in annesine, olaslkla da Elizabeth'in kendisine son s
zyd. Elizabeth teyzesini, bifokal gzl burnunun ucun
da, ncil'i dikkatle kartrp doru dizeleri ararken gznn
nne getirebiliyor; zellikle incitici, cezalandrc, kendisini
hakl karan dizeleri. in gln yan u ki, cemaat olanlarn
farknda bile deil. Elizabeth onlarn nasl dnmeye alk
olduunu bildiinden, Muriel Teyze'nin acayip bir yoldan ne
damet getirdiini, hatta itirafta bulunduunu sandklarn d
nyor. Harikulade eylerle dolu gizemli bir yaama kavuabilmek iin.

367

.
" 'Bu yzden, bir gn onun bana trl felaketler gelecek; lm, alay v e ktlk. V e o atete cayr cayr yanacak.
nk onu yarglayan Rab Tanr gldr. "' Papaz ncil'i ka
patt ve zr diler gibi cemaate gz gezdirdi. Herkes rahatla- .
d.
Muriel Teyze kendi vgsn yazmamt, nk bu v
gde kendini adama, eliaklk gibi szckler ar b asard.
Herkes bunlarn ne demek olduunu biliyordu. Elizabeth'in
gzleri bronzdan yaplm Birinci Dnya Sava llerinin,
sonra br duvardaki HER Y E HAZIR yazsnn stnde
geziniyor. Dii bir Eaton olmal bu, ya da onun gibi bir ey.
Gelgelelim, son ilahi okunmaya balaynca, Elizabeth az
kald yksek sesle glerek kendini rezil ediyordu. Muriel Tey-
ze, "Uzakta, 'bir ahr yemliinde" ilahisini semiti. Bunu du
yunca Elizabeth'in evresindekilerin aknl anszn pani
e dnt. Sesler kekeliyor, kesik kesik kyordu. Eliza
b eth yzn ellerinin iine gmerek katla katla glmeye
balad. zntsnden aladn sanacaklarn umuyordu.
Janet, "Anne, glmeyi kes!" diye tslad. Ama Elizabeth,
azn smsk kapal tutmasna karn, bi.r trl kesemiyordu
glmeyi. lahi sona erince, ban kaldrmay baarabildi. ev
resindeki birok insann alamakta olduunu grnce ok a
rd. Niye alyorlard acaba? Muriel Teyze iin olamazd. Eli
zabeth buna ihtimal vermiyordu.
Kzlar iki eline yaptlar; Janet sada, Nancy solda. Di
ze kadar gelen b eyaz oraplarn, atkl ayakkablarn giymi
ler. Janet'in fikriydi bu, nk Muriel Teyze'yi ziyarete gider
ken hep bunlar giyerlerdi. Janet alyor, cenazelerde b yle
yapmak gerektiini biliyor. Nancy ise evresine baknyor, ba
utanmazca dnp duruyor: "Anne, u ne? Neden o adam y
le yapyor?"
. Elizabeth'in gzleri kuru, biraz da ba dnyor. B oazn
da hala kahkahalar var. Kilisedeki tren erken bunamann
bir sonucu muydu, yoksa Muriel Teyze en sonunda bir aka
368

.J

yapmaya m kalknut? Belki de yllardr bunu, o aresiz

aknlk ann tasarlyordu? Onun grndnden baka bi
ri olablleceini birden fark eden eski dostlarnn yzlerinin
ne hale geleceini dnerek eytanca bif keyif almt b elki?
Elizabeth bundan emin deil, ama yle olduunu umuyor.
Madem Muriel Teyze gerekten ld, Elizabeth onu kendi is
tekleri dorultusunda yeniden kurmakta zgr saylr artk.
Ayrca, onda onaylayabilecei bir eyler bulmay da istiyor.

Nate de orada, mezarn br yannda. Kilisedeki tren sra

snda onlardan ayr durmay yeledi nedense. Belki de rahat
sz etmek istemiyordu. te imdi kardan Elizabeth'e bak
yor. Elizabeth ona glmsyor. Gelmeyi dnmesi ok tatl,
Elizabeth ona gel dememiti. Tatl ama gereksiz. Elizabeth
Nate'in genellikle gereksiz olduunu dnyor. Orada olabi
lir de, olmayabilir de. Elizabeth gzlerini krptryor, Nate
yok oluyor. Yeniden gzlerini krptmyor, Nate yine b eliri
yor. Onun burada bulunuu iini bir an minnetle dolduruyor.
Ancak, bu bir anlk minnettarln onu hibir yere gtrmeye
ceini biliyor. Nate bir daha sefere ocuklar almaya ge gelir
se, bu minnet duygusu uup gidecek. Ama bu didime bitti ar
tk. Bitmesine izin verildi.
Nancy, "Ben gidip babam greceim" diye fsldyor, Eli
zabeth'in elini brakyor. Mezara iyice yaklap .krekle top
rak atan adamlara yakndan bakabilmek iin bahane aryor.
te yandan, babasnn yanna gitmeyi de istiyor. Elizabeth
glmsyor, bayla olur diyor.
Elizabeth'in iindeki nee birden soluyor, onu terk edi
yor ve titrek bir halde brakyor. . imdi kuruyup bzlm,
sandklanm, stne toprak atlm, ii bitmi olan Muriel
Teyze'nin btn o zararl, hatta ykc ileri yapm olduuna
inanmakta glk ekiyor. Besbelli kendisi abartt, b elki de
uydurdu btn bunlar? yi de, Muriel Teyze'yi niye uydur369

sun? Her neyse, Muriel Teyze gerekten yleydi; Elizabeth

bunu iyi bilmeli, yara izleri hala duruyor.
Madem yle, neden imdi dayanamyor teyzesinin topra
a karmasna? Elizabeth, " O korkun bir kadnd" demek is
tiyor, buna tanklk etmek istiyor, "nan olsun ki, korkuntu. "
Muriel Teyze iki bal bir buza ya da Niagara avlan gibi
bir doa harikasyd. Elizabeth bu geree tanklk etmek isti
yor. Herkesin ona hayran kalmasn istiyor. Bu doa harikas
nn yok olmasna, parlakln yitirmesine, topran altna gir
mesine gnl raz deil.
Muriel Teyze yok oldu atk. Kiliseye gelen yallar yer
deitirmeye, ar ar otomobillerine doru ilerlemeye, gz
den kaybolmaya baladlar. Earplar, elenk1eri titreiyor.
Elizabeth de onlar gibi hemen gitmek istiyor ama yapa
myor: Muriel Teyze'nin lm kendisi iin henz tam olma
d. Cenazede ilahi sylemedii gibi, dualara da kat1mad. A
zn aarsa, iinden kt eyler kacandan korkuyordu. Ne
var ki, yeil hal yerine yerletirilmeden nce o da bir ey, bir
uurlama szc sylemeli. Huzur iinde uyu demek uygun
suz olur. Muriel Teyze'nin ne huzurla ne de dinlenmekle ilgi
si vard.
Elizabeth, "Atalarn sesleri sava haber veriyor" diye m
rldanrken buluyor birden kendini.
Janet kalarn atarak ona bakyor. Elizabeth bo b o
glmsyor. Bu cmlenin kaynan bulmak iin kafasnn ii
ni yokluyor. Grkemli Sevin Kubbesi. On birinci snftayken
btn iiri ezberlemek zorundaydlar. Kutsal rmak Alph'n
akt yerde, maaralarla ilgili bir ey de vard galiba? Evet,
evet, rman gnesiz denize akt yerle ilgili bir ey. Eliza
beth retmeni anmsyor, Miss Macleod adnda biriydi. K
vr kvr ak salar vard. Gzlerini yumar, olduu yerde hal
kalar izecek biimde dnerek, perilerden sz ederdi.
Kreklerin grlts de olmasa, ortalk ok sessiz. Aa
larn bulutsu yeillii telere kadar uzanyor; sngerimsi, ha370

va gibi yumuack. tilecek hibir. ey yok, tutunacak hibir

ey yok. Kara bir b oluk Elizab.eth'i emiyor, iine ekiyor, bir
rzgar var, bir gmbrt duyuluyor yavatan. Elizabeth, eli
hala Janet'in elini smsk kavram, bolua yuvarlanyor.
Onu yerden kaldran Nate oluyor. "imdi daha iyi mi
sin?" diye soruyor. Beceriksizce Elizabeth'in mantosundaki
amurlar temizlemeye abalyor.
Elizabeth, "Yapma" diyor. "Kuru temizleyiciye verece
im. "
Annesinin . lmediini, sa olduunu iyice anlaynca,
Nancy alayabileceine karar veriyor. Janet fkeyle babas
na, "Yannda iki var m?" diye soruyor. Elizabeth bunu kendi
sini canlandrmak iin istediini dnyor. Naslsa, bu kez
bir damla bile iki yok Nate'in yannda. Bu da Janet'in sabr
n tketmeye yetiyor. Annesiyle babasnn zarafetten yoksun,
yetersiz kiiler olduuna karar veriyor. Onlara arkasn dn
yor.
Elizabeth, "yiyim, bir eyim yok" diyor. Herkese iyi ol
duunu sylemek zorunda oluu onu deli ediyor. Hi de iyi de
il aslnda, ok korkuyor. Pek ok ey yapt ama, imdiye dek
hi byle kendini kaybetmedi. Gznn nnde gten d
melerle, metroda, yol kavaklarnda anszn yere yuvarlanma
larla dolu bir gelecek beliriyor. Yannda onu yoldan ekecek
kimse de olmayacak. Merdivenden decek. Kan ekerini l
trmeye karar veriyor. Kilisedeki yal hanmlar dosta bir il
giyle ona bakyorlar. Onlar sz konusu olduu srece, Eliza
b eth'in yapmas gereken de ite tam buydu.
ki adam plastik imden yeil haly kaldrdlar, imdi ru
loyu ayorlar. Cenaze sona erdi, Elizabeth atk ocuklar
eve gtrebilir.
Cenaze levazmatsnn otomobiline binip cenaze evine
ya da kiliseye -orada imdi kahve ve kek ikram ediliyor- gide
ceklerine, yryerek metroya yollanacaklar. Eve varnca elbi371

selerini deiecekler. Elizabeth kzlara yiyecek bir ey hazr

layacak. Yerfst ezmeli sandviler.
Bunu, bu denli basit bir eyi yapacak gc olduunu fark
edince seviniyor. Chris'in yaptn yapmaya kimbilir ka
kez, ne kadar yaklat? Daha da nemlisi: O nu durduran ney
di? Chris'in gc myd onu engelleyen? Son patlamaya ka
dar Chris'in b edeninin basnlarnda kilitli duran, hep yann
da tad o d uzay paras myd? Elizabeth adn duyduu
ama hi oynamad bir lise oyununu anmsyor: Pili. Sarp
kayalklara gidiyorlar, otomobillerini dik yamatan gle do
ru srerek yaryorlard. Ama, freni ilk eken olmamakt.
Elizabeth, gnein altnda dururken, tam vaktinde durann,
uurumun kysndan den hasmnn slow motion uuunu
grenin o korkulu rahatlayn duyuyor.
Kendisi hala yayor, srtnda giysileri, yryor, bir ii bi
le var. ki ocuu var. Rzgarn saldrsna karn, yer altn
dan kendisini aran sesleri duyabiliyor; eriyen, zlen
aalar, ayaklarnn dibinde alan derin boazlar grebili
yor. Bu derin boazlar arada bir hep alacak. Grlebilir
dnyay saydam bir tl ya da bir kasrga gibi grmekte zorluk
ekmiyor. Marifet bu dnyay elle tutulur hale getirmekte.
Evini gvenle dnyor; dingin oturma odasn, bo ka
seleri -saltk zarafet!- mutfak masasn. Kusursuz bir ev de
il evi. D orusu, baz yerleri kyor, dklyor; en belirgin
knt de n sundurmada. Ama bir ev sahibi olm.as bile, ev
sahiQ.i olmay baarabilmesi bile bir mucize. Btn ykntya
karn. Cehennem ukurunun zerine bir konut kurdu o,
ama baka neresi vard ki ev kuracak? Ve ev imdilik ayakta
duruyor.

372

18Austos 1978, Cuma

NATE

Nate Shuter Soka'nn bir blok gneyindeki Yonge Soka'

nn dou yannda, bir oyun masasnn nnde, katlanabilir
bir tahta sandalyede oturuyor. . leden sonra gnei bana
vuruyor. Elini gzlerine siper ediyor. Gne gzl takm
olmas gerekirdi. Can bir bira imek istiyor. Bacaklarhn
arasna bir kutu bira. sktrp kimse grmeden abucak bir
yudum iebilir elbette, ama p ek yakk almaz bu.
Sokan kar yannda, Eaton's Center'n barsak gibi
borular duvarlarn, merdivenlerin zerine sarkyor. Al ve
ri etmeye gelenler binaya giriyorlar, kyorlar; bacaklar g
dk, yzler ne doru frlam; kk heveslere amalanm,
kendi kk tketimlerine ynelmiler. Yolun .Nate'in otur
duu yannda bulunanlar daha da umutsuz. Srekli ien ay
yalar gibi ayak sryerek yryen yal adamcazlar; kol
suz siyah tirtler giymi, kabaral kemerleriyle blucinlerinin
iine hap sedilmi, kollar dvmeli delikanllar; yazlk takm
elbiselerinin iindeki hamur suratl, p embemsi gzlerini Na
te'inkilerden karan memurlar; parmaklar il veri torbala
rnn zerinde ke etlenmi, kaln bilekli, can skkn kadn
lar. Kimisi kalain atm, ama ou bo suratl; fkeden ya
da sevinten kaynaklanan kassal seirmeleri daha gvenli,
daha kiiye zg dakikalara saklyorlar.
1

Nate yaklaan her yayay zorlayc olduunu umduu baklarla durdurmaya alyor: Vatann Sana htiyac Var. Ge
lip geenlerin ou masann zerindeki yazlara bir gz atp
admlarn sklatryor; Nate onlar tatsz bir ykmlln
altna sokamadan geip gitmeye bakyorlar.
Kimisi de duruyor, Nate onlara hemen brorler veri
yor. Arada bir, biraz olsun ilgi toplamay baarnca, inandr
373

c sylevine balyor. Bir dileke iin imza topladn syl

yor, Montie'lerin hatalarna elbet kar kmalyz diyor. On
larn postadaki mektuplar atklarna deiniyor; ama ahrla
r, iftlik ambarlarn yaktklarndan, Quebec'teki ofisi yktk
larndan sz etmemeyi yeliyor. ou insann ahr, iftlik am
barlar, ofisi yok; Quebec'e kar da ya ilgisizler ya da d
manca duygular besliyorlar. Ama hepsinin postas, mektupla
r var. Ciddi olduklarn kantlamalar iin, dilekeyi imzala
yanlardan bir dolarlk bir katkda bulunmalar isteniyor; bu
dolarlar ilerideki kampanyalarda kullanlmak zere bir fona
gidecek.
Nate ateli ateli deil, sakin bir tavrla konuuyor. Ar
lktan kanlmal. O orta snftan, iyi niyetli vatandalarn
temsilcisi olmal. Ne var ki onlar temsil etmediini biliyor.
u ana kadar ilgi gsterenlerin ou kara gmlekli genler,
uyuturucu bamllar, sradan hrszlar ve onlara yataklk
edenler. Bu da Nate'e arpk bir memnunluk veriyor. Bunla
rn arasnda her an eski ya da yeni bir mvekkilini grebilir.
Biri, "Hapse atn u namussuzu!" diyor. "Geen hafta so
nu dkkanma dald, bk makinesi gibi her yeri darna du
man etti. Ama stmde bir ey bulamad."
Nate, acaba annem ne der bu olaya, diye dnyor. So
nunda annesinin aldrmayaca, hatta amayaca sonucuna
varyor. "Bir imza bir imzadr" der besb elli. Evet, gelecek haf
tann sonunda, yetenekli kabaetleri kare biimini alm, u
sandalyede otururken, ayaklar lastik keli ayakkablarnn
iinde u kaldrma basarken yle der.
Bugn Nate 'in deil, onun burada olmas gerekiyordu.
Ama hastanede ayan burkmu. Telefonda, "Bir burkulma,
o kadar, nemli bir ey deil" dedi. "Bu ii yapmaya gnll o
kadar az insan var ki. yle olmasa senden yardm istemez
dim. Daha nce hi istemedim, biliyorsun."
Bu doru deil, daha nce de Nate 'ten buna benzer ey374

leryapmasn istemiti: Bar iin alalm, Koreli airi kurta

ralm, bombay yasaklatalm. u var ki, Nate o gne kadar
hi evet dememiti. Bu kez ii neden kabul ettiine kendisi
de ayor. Bu giriimin teki giriimlerden daha baarl ola
cana inandndan deil. Ancak, Montie'lerin kt davran
larna kar imza toplamak, u anda ona yaamdaki ou br
eylerden daha anlamsz grnmyor.
Orta yal bir adam bror gzden geiriyor, sonra s
cakm da elini yakm gibi Nate'e doru frlatyor. "Sana bir
dolar vereceim" diyor, "Ama dilekeye adm yazp imza at
mam." Adam tuhaf bir aksanla konuuyor; Fransz deil, tal
yan da deil. Nate ona teekkr ediyor ve dolar kasa grevi
yapan kutuya koyuyor. Nate'in dndnden de ok in
san, adlarn yazp dilekeyi imzalarlarsa, b oazlarna kadar
boka batacaklarn sanyor. Sanyorlar ki, Montie'ler onlar
yakalayacak, ayak tabanlarn kpek krbacyla krbalaya
cak, reme organlarnl!- elektrikli sa kvrma makinesi uygu
layacak.
Nate bundan kukulu. Ona yle geliyor ki, Montie'ler
oral bile olmayacaklar. Burada byle bir ey olmayacak, he
nz deil. Nate olaslkla bu yzden imdiye dek byle ilere
bulamad. Fazlasyla gvenli buras. Nate kar konulmaz
bir seenek, tehlike, cann tehlikeye atma gibi durumlarda
buna katlanabilirdi; dikkatsiz bir gl, l l gzler, lm
bir yalanc basamak tede. Bunun yerine, Austos gneinin
altnda piiyor, yabanclara yaltaklanyor, sokaktan gelen eg
zoz dumanlaryla savamak iin bir sigara daha yakyor.
Bu brorleri almak iin ofise gittiinde, onu savurgan
bir oul gibi karladlar. Buruuk yazlk elbiselei iinde
kadn, onunla el skmak iin oturduklar darack yerlerden
frladlar. Annesi bir harikaym, yle enerji doluymu ki, Na
te onunla gurur duymalym . . .
Mdr onu kahverengimtrak ofisine davet etti. Yaz nia375

sasnn st gs b oyu kirli katlarla doluydu: Mektuplar,

formlar, eski gazetelerden kesilmi kuprler. Nate annesinin
bileini burktuunu syledi. Sonra, kab.alk etmeden, elin
den geldiince ak seik, kendisinin ancak gelip geici oldu
unu, yalnzca annesi gelemedii iin geldiini anlatmaya a
lt. Dilekeyi de bir tr aka olarak grdn eklemeye ge- .
rek g:;medi. Szde dileke Babakan'a gidecekti ve hi ku
ku yok ki Babakan onunla kattan uaklar yapacakt. Edit
re gnderilen mektuplar okumutu; dolaysyla, pek ok insa
nn alt milyon Quebec'liye, Pakistanlya, sendika bakanlar
na, travestilere gz yummaktansa, el trnaklarn sktrmeye
raz olduunu biliyordu. Evet, dlerindeki parlak krmz,
mzikal Mountie'nin* zerindeki boyann atlam olduunu
kabul etmektense, trnaklarn sktrmeye razydlar.
Olaslkla mdr kendisi de dileke.nin bir aka olduu
nu biliyordu. Bir eye srtyordu az nce. Soytar bir metelik
yn gibi glmsyordu; beyaz dileri pek az grnerek, a
gzllkle, aldatc kiiliksizliiyle. Elma yanaklarnn zerin
deki gzleri krnazd ve o gzlerin iinde Nate kvr kvr kv
ranmaktayd. Hepsi ona, olmaktan olanca gcyle kanmaya
alt eymi gibi davranyorlard: Annesinin olu, Belki de
yledir.
Ama yalnz bu deil, yalnz bu deil. O byle tanmlanma
y reddediyor. Bir yere kapatlmad henz, zaman onu alp g
tryor, baka eyler olabilir. Kolunun altna bu sabahki Glo
be gazetesini sktrm, dilekeyle ilgilenenler seli dindiin
de gazeteye gz gezdirmeyi umuyor. B elki en sonunda birka
gerek haber vardr. inde kk bir kesim hala bekliyor; ha
la umuyor; orada oturmu, aka sayd bir mesaj bakalar
na iletirken, gerek bir mesaja, bu mesaj iletecek birine z
lem ekiyor.

Mountie:

376

Krmz niformal Kanada da polisi ( . N . )

Dediklerine gre, saat drtte yerini alacak biri, Alman

Katolik bir ilahiyat gelecek:nll . O zaman Nate utanarak ora
dan ayrlacak, yayalara, evlerine dnenler kalabalna, aylak
ayl dolaanlara katlacak; duygusuzlar, kaderciler; bam
szlar, alayclar arasnda kaybolacak: Aralarndayken, kendi
sini evinde hissetmeyi istedii kiilerin arasnda.

377

18Austos 1 978, Cuma

LESJE

Lesje, srtnda lab oratuar gmlei, totem direinin evresin

de dolaarak, merdivenden bodrum katna iniyor. Bugn Ja
boratuarda almyor, amayine de laboratuar gmleini giyi
yor. Bunu giyince, buraya ait olduunu hissediyor. Gerek
ten de buraya ait o.
Bir zamanlar cumartesi gezintilerinde bakalarn gzle. riyle nasl izlediini anmsyor. Koridorlarda bir ileri varm
gibi yryen, ya da zerinde PERSONELE MAHSUSTUR
yazan kaplardan ieriye dalan erkekleri, kadnlar, ama zel
likle kadnlar izlerdi. O zamanlar Lesj e laboratuar gmlekle
rini bir iaret, ulusal bir belirti, bir yelik b elirtisi gibi grr
d. O kaplardan ieri dalabilmeyi o kadar isterdi ki. Gizler,
hatta harikalar vard o kaplarn ardnda. Oysa imdi anahtar
lar var, mzenin iinde hemen her istedii yere girebilir. Sa
ta sunulan karmakark ta rneklerini, krk paralan,
ze rlerini toz brm, henz snflandrlmam kat yn
larn biliyor. B elki giz bunlar, ama harika olmadklar kesin.
Yine de1 almay istedii tek yer buras. Bir zamanlar nem
asndan buraya denk hibir ey yoktu Lesj e iin, hala da da
ha nemli bulduu bir ey yok. Deer verdii tek yelik bu.
Hayr, p es etmeyecek. Skl yumruklar laboratuar gm
leinin ceplerinde, bodrum katnda alnt trensel giysileri
iindeki Hintli mankenlerin, oyma masklarn arasnda dola
yor; neeli ama rktc eyler. Nereye gideceini bilir gibi
kararl admlarla yryor. Gerekte ise kendisini yattrma
ya alyor, mzeyi bir kez daha aklndan geiriyor; btn o
bildik yerleri, oda oda, btn nesneleri. Bir daha oray gre
meyecei gnleri dnyor. Ne zaman olacak bu? ok mu
yaknda?
378

Kimi vakit mzeyi bir bilgi hazinesi, bilim adamlarnn

dinlenme yeri, gerei aramak iin kurulmu bir saray -hava
landrma donatm yetersiz de olsa bir saray- olarak gryor.
Baka zamansa bir haydut ini gibi gryor mzeyi: Gemi
yamalanm ve btn ganimet buraya saklanm. Btn a
lar burada yatyor, altndan yaplm ve dondurulmu. Kendi
si gardiyanlardan biri, tek gardiyan; o olmasa btn bina
kumsala vurmu bir denizanas gibi eriyecek, gemi diye bir
ey kalmayacak. Lesj e gerein bunun tam tersi olduunu bi
liyor: Gemi olmasa kendisi de var olmazd. Yine de, ne ya
pp etmeli, kendi nemine sk sk tutunmal. Gzda veri
yorlar ona. ok zorunlu kalrsa, kendisini u sandklardan bi
rinin iine kilitleyecek, yzne kll bir mask geirip saklana
cak; onu asla karamayacaklar oradan.

Ona iten ayrlmasn m syleyecekler? stifa etmesini mi is

teyecekler? Bilmiyor. Geb e bir paleontoloji bilgini, hi kuku
yok, koullara ters der. Grevi kemikleri adlandrmak, et
yaratmak deil. Gerek u ki, iki aydr adet grmyor. Elbet,
gerginlik dedikleri ey yznden de olabilir bu. Daha dokto
ra gidip gebelik testi yaptrmad. Gerekten gebeyse, evlen
memi bir anne olacak. Geri evlenmemi annelerin says
gnden gne artyor. yi de, 1978 ylnda yaamayan, eski
ekolden bir beyefendi olan Dr. Van Vleet ne diyecek bu ie?

Ya Nate ne yapacak, kendisi ne yapacak? Kendisinin b y

le ihmalci bir davrannn bakalar. zerinde sonular olabi
leceine inanmak zor. Bu kiiler sayca ok olmasalar da. Ge
mi de b yle davranlarn bir birikimi, bir tortusu deil mi?
Hem de milyonlarcasnn, trilyonlarcasnn.
Lesj e bir eyin nedeni olmaya hi alk deil. Ofisinin du
varndaki evrim aac, mercan gibi tavana doru dal budak sa
lyor: Balklar, Amfibyumlar, Terapsidler, Tekodontlar, Arc
hosauruslar, Pterozorlar, Kular, Memeliler ve nsan, nokta.
379

Kendisi de bir insan ve iinde baka bir insan var. Sras gelin
ce dar kacak.

Ya da kmayacak. Lesj e bunun zerinde dnd. ocu

u drebilir, zaman durdurabilir. imdi bunun eskisinden
daha kolay olduunu biliyor. Nate'e bir ey sylemedi daha,
ona sylemesi hi de art deil. Her ey eskisi gibi srp gide
bilir. Ne var ki Lesje'nn istedii pu da deil.
Sevinsin mi, kzsn m, zlsn m, bilmiyor. Nate'in
br iki ocuu iin besledii duygular dnnce, onun e
de raz olacan biliyor. Ama Nate'in tepkisi ne olursa olsun,
bunun son karar etkilemeyeceini biliyor. Nate, az da olsa,
evrenin merkezi olmaktan kt.

Lesj e arka merdivenden yukar kyor, Avrupa Kostmle

ri'ni, sonra in Kyl Sanat Sergisi'ni geiyor. Bu sergi pek
ilgisini ekmiyor. Ana merdivene giden keyi dnerken, yu
kar katta kare biimi, koyu bir karalt dikkatini ekiyor. Eli
zabeth bu. Elizabeth onu grmyor. Merdiven parmakln
dan, kubbeden teye bakyor. Lesj e daha nce hi byle gr
memiti onu. Bilinsiz gibi bir hali var, sanki mrnn son g
nn yayor. Lesje buna alk deil. O Elizabeth'i srekli
bir ey olarak dnmeye alk; ikona gibi bir ey. Orada y
le tek bana duran, kimseyle balants olmayan Elizabeth
sanki ksalm, yalanm, sradan biri gibi grnyor; lm
l biri gibi. Yznn izgileri, bedeni aaya sarkyor. Lesj e
gebeliinin Elizabeth'le arasndaki buzlar eritemeyeceini el
bet biliyor. Bu onun boanmay elinden geldiince uzatmas
na bile yol aabilir. Bir eyi kantlamak iin . . . Neyi peki? Ken
disinin Nate'in ilk kars olduunu mu? Lesj e ondan neden
korl,uunu imdi anmsayamyor.
Yirmi yl sonra da ayn eyi mi yapacaklar? Siyahlar gi
yen, hi konumayan yal bal kadnlar olduklarnda. Kt
lk dileyecekler, birbirleriyle hi grmeyecekler; yleyken
380

bir ur, gizli bir karanlk blge, bir hedefin ortasndaki kara
girdap gibi, birbirlerini kafalarndan hi _ karamayacaklar.
Gnn birinde ikisi de bykanne olabilir. Lesj e birden anl
yor ki -yeni bir fikir bu- ikisi arasndaki bu gerginlik ocuk
lar iin bir zorluk olacak. Durdurmallar bunu, buna son ver
meliler.
yleyken, ba sallama, glmseme oyununu oynayacak
gc bulamyor kendisinde; imdi deil. Lesje ak asansre
dalyor ve yukar gtrlyor.
Yanl kapdan Omurgallarn Evrimi Galerisi'ne giri
yor, IKI iaretini geiyor. Biraz ba dnyor, btn gn
bir ey yemediinden olsa gerek. Fazla kahve imekten de
olabilir. Yayalar dinozorlardan ayran ii doldurulmu kaya
larn zerine oturuyor. leden sonra gneinin kzgn frn
na kmadan nce, bu yattrc Tebeir Zaman alacakaranl
nda oturup bir sigara imek istiyor can. Ama atein tehlike
li olabileceini biliyor. Yalnzca dinlenmekle yetinecek orada.
Buras da scak, hatta ok scak, ama hi deilse karanlk.
Burada, evcil tavanlar kadar iyi bildii eski tandklar
var. Etobur Allosaurus, papaan gagal Chasmosaurus, geyik
boynuzuna benzer tepeliiyle Parasaurolophus. Bunlar yal
nzca kemikler; tozlu plastik bir dekoriine konmu kemik
ler ve teller. Lesje de bir yetikin. yleyse neden inatla onla
rn canl olduklarn dnyor hala?
ok daha genken, akam mze kapannca ierideki nes
nelerin kendilerine zg gizli bir yaam srdklerine, bir yol
bulup ieriye girebilse onlar seyredebileceine inanr ya da
kendini inanmaya zorlard. Daha sonralar, bu gndz d
n baka bir d, daha az abartlm baka bir d uruna
terk etti: Mzedeki nesneler sessiz ve hareketsizdi, doru;
ama orada bir yerde onlar yaama dndrecek btnleyici
bir g -gizemli bir n, atom enej isi gibi bir ey- vard. Sa
ma sapan bilimkurgu izgi romanlarndan ya da bale dersi al
mas gerektiine karar verdiklerinde onu adeta srkleyerek
381

gtrdkleri Fndkkran Bale Siti nin Noel matinesinden

esinlenmi ocuka hayaller.
'

Yine de, imdi lo kta tepesinde kule gibi dikilen kor

kun byklkteki kafataslarna, dev gibi omurga kemikleri
ne, penelere bakarken, bu kendinin sayd yaratklarn onu
karlamak iin parmaklarn dosta kendisine doru uzatma
larn b ekliyor adeta. Oysa gerekten cani olsalard ondan ka
ar ya da onu paralarlard. Ama mzik sesi duyunca aylar
dans eder, ylanlar da yle. Film eritlerinin zerindeki d
melere bassa ve o bildik konumalar ya da deniz srngenle
rinin sualt seslerini taklit etmekte kullandklar mors ve ay
bal lklar yerine bilinmeyen bir ark duyulsa? Hint m
zii gibi vzltl, insan kendinden geiren bir ark. Yazd
brorde (anne babalar ve retmenler iin bir rehber niteli
inde bu bror) Hayal etmeye aln diyor, Dinozorlar ans

zn diriliverse neler.olurdu?

sterdi hayal etmeyi. Bir saat kadar burada oturup ba

ka hibir ey yapmadan hayal etmek isterdi. Gzlerini kapa
trd ve fosiller, birbiri ardnea, cansz ayaklarn kaldrrlar,
diriltilmi aalardan olumu ormanlarda yrmeye balar
lard. Hantal hantal dans ederek mzenin merdivenlerinden
aaya iner, sonra n kapdan dar karlard. 'Queen's
Park'ta iki buuk metre boyunda ereltiotlar biterdi, gne
in rengi turuncuya dnerdi. Lesje birtakm dev yusufuklar
atard oraya; sar, beyaz iekler, bir de gl atard. Bu bitkile
rin arasnda evinde gibi dolard. Tek kiilik bir keif gezisi.
Ama yapamyor bunu. Ya inancn yitirdi ya da ok yor
gun. Her iki halde de artk btn dikkatini hayalleri zerin
de toplayamyor. Yeni hayallerin krk dkk paracklar giri
yor araya. Aaya, akl talarna, aa kabuu yongalarna,
kayalarn br yannda, binler.c e kilometre uzaktaki tozlu
aalara bakyor.
Lesj e istese de istemese de, Marianne'in deyiiyle n
planda kendi yaam giriyor araya. Lesje'nn bunu arur et382

mi olmas olas. Olgunluk derken, bunu demek istiyorlar an

lalan: Yaamnz arur ettiinizi anladnz noktaya geli
yorsunuz. Lesje ieri atlamadan nce daha iyi renmeliydi,
iyice incelemeliydi. Ama piman deil.
Doru, aptalca bir ey yapma frsat veriliyor insann eli
ne. Bir alay aptallk, pek ok aptallk yapma frsat. Ya da ap
talca bir neden uruna akllca bir ey yapm da olabilir. Bu
gn Nate'e syleyecek, hemen bu akam. Nate onu balaya
cak m acaba?
(Lesje'nn ihtiyac olan ey balayclk deil; en azn
dan Nate'in balaycl deil. Bunun yerine herhangi biri
ni herhangi bir eyden dolay kendisi balamay yelerdi.
Ama ie nereden balamas gerektiini bilmiyor.)

383

18Austos 1978, Cuma

NATE

Nate trafie kar kouyor. niversite'ye doru gidiyor. G-

ne damlarn, kardan gelen otomobillerin n camlarnn ze
rinde parlyor, Nate'in bana vuruyor. Nate kulaklarnda ka
nn zonkladn duyuyor. Maden gibi eriyor sanki. Kaldrm
tabanlarnn altnda amanszca gmlyor. Nate mavi izgili
gmleini ekiyor -imza toplamak iin bu dzgn yurtta
gmleini giydi-, belinden dar karp brakyor, ardnda
uusun. Garaj v dklm ya kokan, scak, nemli bir rz
gar var.
Parlamento binalarna varnca, trafikte bir boluk olma
sn bekliyor, sonra tabana kuvvet kouyor. Byk kapnn al
tndan geiyor, temizlenmeden nce donuk kahverengi olan
pembemtrak ta duvar boyunca komaya devam ediyor. G
nn birinde siyasete atlabilir, bunu ok dnd. Ama bele
diye seimlerine deil, eyalet seimlerine katlacak. Federal
seimlere de katlmak istemiyor, srgn edilmeye baylm
yor. Ama daha deil, daha deil.
Glgesi onunla birlikte deviniyor, topluine bal ince
bir karalt. Nate'in sana doru uzuyor, otlarn zerinde ko
yu siyah bir leke oynayor. Her zaman kendisiyle birlikte
olan bir uyar, bir nsezi. Sonuta kendi lm. Nate b unu
baka bir zaman dnecek.
Bununla birlikte, biraz daha dikkatli olmal, e n azndan
buna gayret etmeli. Dzgn, gnlk bir program ona iyi ge
lir. Sabah altda kalk, egzoz dumanlar havay kirletmeden,
sabah sisleri iinde yarm saatlik bir kou. Sonra normal bir
kahvalt; yumurtaya, tereyana dikkat. Sigara gnde bir pa
kete indirilmeli. Her kadeh ikiyle bir beyin hcresi lr; ney
se ki, milyonlarcas var. Nate'in bunamas iin hayli zaman
384

gemesi gerek. Koabilse, kendisini daha iyi hissedecek. Her

gn ayn saatte, sonsuza dek.
u anda bir turu 4tmamlayamayacan hissediyor. Ter
den srlsklam. Soluu b oazn trplyor, oksijen btn u
lar keskinletiriyor. Sonsuza dek yapabilecei hibir ey yok.
Sava Ant'na doru seirtiyor, yar yola gelince kendisini ot
larn zerine atyor, stst dny()r. Meime mavisinde k
k benekler yzyor, banda kara kara yldzlar dnyor.
Altndaki otlar yukar dikilmek iin zorlanyor. .
Lesj e'y bir yere gtrebilmeyi isterdi; kent dnda bir
yere, kenti epeevre saran krsal kesime. Ama en son ne va
kit oraya gittiini anmsayamyor bile. yi de, nasl gidecekler
oraya? Otobsle mi? Haritada gsterilmemi, akl deli, toz
lu yolda yryerek mi? Bo ver. Aalarn altnda ya da bir
tarlada ar ar, sevecenlikle seviebilirler; balarnn zerin
de altn renkler dalgalanarak, ezik otlarn kokusunu burunla
rna e:-.erek.
Bu olas gn, oval bir k biiminde, nnde donuk do
nuk titreiyor. Bu n altnda Lesje belli b elirsiz grn
yor. Yznn hatlar bir parlyor, bir b elirsizleiyor, koyu
renk salar Nate'in ellerinin iinde eriyor. Otlarn zeri.ne se
re serpe uzanm beyaz, ince b edeni yer deitiriyor, ld
yor, soluyor. Nate onu. gremeyecek, kafasnn iine yerleti
remeyecek kadar yaknnda. yle ki, ondan uzaktayken, ne
ye benzediini zar zor anmsayabiliyor.
Gelgelelim, Elizabeth'i ak seik grebiliyor; yznn
her izgisini, her glgesini. Eskiden Elizabeth'i alp krlara gi
derdi; Janet domadan, arabasn satmadan nce. Ne var ki
Elizabeth itlere trmanmaya, fundalarn altnda emekleme
ye yanamazd ve Nate de onu kandracak kurnazlktan yok
sundu. Bunun yerine, ak atrmalara, iftlik satlarna gidi
yorla;d birlikte. Her eyden vazgeen ya da ok yal oldukla
r iin eyalarn satmak isteyen aileler vard, Ak artrmada
fiyatlar artran hep Elizabeth'i; byle byle mutfak sandalye385

leri, deste deste kaklar edinmiti. Bu arada Nate de, elleri

ceplerinde, hafif ikilerin, sosisli sandvilerin satld tezgah
ta durur, ceplerindeki bozuk paralarla, anahtarlarla oynaya
rak, kendisini le yiyen bir hayvana, benzetir ve oradaki varl
nn yersiz olduunu dnrd.

Elizabeth'i ksack bir ai, ayr biri olarak dnyor. Bir an

iin Elizabeth ona bir zamanlar tanm olduu biri gibi geli
yor. Ona ne olduunu merak ediyor. Hibir zaman birlikte
kamadklar o yryleri, Elizabeth'i bir trl sokamad o
tarlalar dnerek imdi pimanlk duyuyor.
Oturup slak gmleini karyor, kafasn, gsn onun
la kuruluyor, sonra gnete kurusun diye gmlei yanba
na, otlarn zerine seriyor. Scaa karn yor imdi. Bir
ka dakika sonra, solumas dzelince, bir sigara yakp tttre
cek. Belki yarsna kadar iip atar. Sonra ayaa, kalkp gmle
ini giyecek. Trafikte bir boluk olmasn bekleyecek ve hafif
admlarla yolun kar yanna geecek.
Kuzeye doru yryecek, Planetarium'u, tahta perdeyi
geecek. imdi bulunduu yerden b unlar grebiliyor. PLA
.NETARUM HALA AIK. Mzeye bir kanat ekliyorlar, Les
je bunun o kadar abuk yaplamayacan syledi. ROMA Bir
Gnde Kurulmad yazyor duvarda; yani mzenin ad ima edi
lerek para dileniliyor. Bu da zerinde dnlmesi gereken
baka bir sorun. Onu soyup soana evirecekler, bk tozun
dan yreine karn.
Nate merdivenden yukar kacak ve bir omzunu taa
yaslayarak Elizabeth'i beklerken dayand ayn noktaya da
yanacak. Bir sigara daha yakacak, mzeye girip kanlar sey
rederek Lesje'y bekleyecek. Lesje onu b eklemiyor. Belki a
racak onu grnce, belki memnun olacak. Bir zamanlar
onun ne yapacan nceden kestirebiliyordu. Belki yalnzca
. aracak, hatta belki bu bile olmayacak. Nate o n bekliyor,
386

tahmin etmeye alyor ama baaramyor. Bu da hem umu

da, hem de felakete yer brakyor. Ya birlikte bir iki imeye
gidecekler ya da gitmeyecekler. Her ne olursa olsun, kesin
olan bir ey varsa, sonunda eve gidecekler.

387

18Austos 1978, Cuma

ELIZABETH

Elizabeth ayakta durmu, bir resme bakyor. Resim ereve

lenmi, canlanm. Camn ardna iekli in halsnn uyum
lu asimetrisi uyarnca parlak yeil yapraklar serpitirilmi,
aralarnda mor mor yemiler ldyor. kadn, ikisi sepetli,
yemi topluyorlar. Glmserken dileri prl prl parlyor ya
naklar tombul ve pespembe; oyuncak bebekler gibi. Balkta
ince, ngilizce ve Franszca olarak yi Bir Patlcan

rn ya

zyor. Elizabeth, aman eve dnerken sosisli sandvi almay

unutmayaym, diye dnyor. ocuklar sosisli sandvi iste
diler. Kendisine de pimi bir tavuk alaeak. n sundurmada
oturacaklar -Nancy'nin fikri bu- ve szde piknik yapacaklar.
Belki o zamana kadar hava da biraz serinler.
tulumu giymi bir adam, kocaman bir yer cilalama ma
kinesini iterek Elizabeth'in durduu keye geliyor ve ona
teye gitmesini sylyor. Elizabeth duvar b oyunca yryor.
MiiZe az nce kapand, ierdekilerin ou kp gitti. Eliza
beth, sergiye yakndan bakabilmek iin, ortaln biraz. tenha
lamasn bekliyordu. Sergi drt gn ice almt ama Eliza
b eth ok ii olduundan gelip grememiti. Bunuila birlikte,
basnda kan yazlardan honut. in bir haber olabiliyor;
nein Hindistan gibi deil. nk Hindistan yllarca nce ha
ber olmutu, o sava srasnda. Sergiye gelen kalabalklar da
iyi, ancak birka yl nce alan Eski in Sanat Sergisi'ndeki
kadar deil; nk o sergide upuzun insan kuyruklar olu
mutu. nsanlar altn, zellikle de eski mezarlardan karlan
altn grmek iin uzun sre kuyrukta beklemeye raz oluyor
lar anlalan. Elizabeth zellikle atlar, bir imparator mezarn
da bulunan o yabans dili atlar anmsyor. Atlar altn deil
di, neden yaplm olduklarn imdi anmsayamyor, ama san-

388

ki koyu renk bir eydendi. a!'Uanan bir kehanet, bir felaket

gibiydiler. Neyse ki, bu resimlerde felaket melaket yok. Eliza
beth okuyor: Domuz Almzzn Yeni Grn. Elizabeth'in
domuzlara pek ilgi duyduu sylenemez. stelik bu domuz
lar oyuncak gibi, ocuklarn hala oynad iftlik setindeki do-
muzlara benziyorlar. Bunlar akll, dzgn domuzlar; belli ki
ne iftleiyorlar ne de dklyorlar. Aln b lmeleri arasnda
ki b ordrleri kabaklar, balkabaklar sslyor.
Yerleri cilalayan adam onu izliyor. Elizabeth karya gei
yor ve ikinci geide giden keyi dnyor. Resimler galeriyi
blen devingen blmelerin zerine aslm. Elizabeth, bu ser
giyi yapmakla iyi bir i baarm oldular, diye dnyor.
Ressamlarn insan b oyu siyah beyaz fotoraflar da ho bir
eni katyor. Elizabeth btn bu b lmn Ortaa zl'hlar
na, silahlarna ayrld gnleri de anmsyor: Tatar yaylar,
arbaletler, ar topuzlar, karglar, kakmal alaybozan tfekle
ri, vb. Her ey deimi imdi, yalnzca parke yerler eskisi gi
bi.
Elizabeth .Lin Piao'nun ve Konfiys 'n Kadnlara ftira
Etmelerine zin Vermeyin yazsn okuyor ve glmsyor. Her
k es Birbirinin Evini Yapmaya Yardm Ediyor.
Elizabeth birden yapayalnz, tek bana, bir bana oldu
unu hissediyor. Son zamanlarda kendisine ocuklardan ba
ka kimsenin yardm etmediini dnyor. Her ne kadar bu
resimlerde yamur yoksa da, biliyor ki in' de yamur ya
yor. O radaki insanlarn hep ayn biimde glmsemedikleri
ni, hepsinin b yle b embeyaz dileri, p espembe yanaklar ol
madn biliyor. Bir ocuk resmi gibi ilksel afi b oyas renkle
rinin altnda bir ktlk gizli sanki; ktlk, haset, umutsuz
luk, nefret, lm gizli. Bunu nasl bilmemezlikten gelebilir
ki? in bir cennet deil, cennet diye bir ey yok. inliler bile
bilir bunu, bilmeleri gerekir, orada yaadklarna gre. Maa
ra adamlar gibi, onlar da grdklerinin deil, istediklerinin
resmini yapyorlar.
389

Elizabeth okuyor: Chungman Da'nn Eteindeki Hur

malar Olgundur. Sayfay tu:uncu sar kreler doldurmu. Bir

birine dolanm dallarn arasndan kzlar trmanyor, parlak,

mutlu yzler bakyor, kular gibi hepsinin zerinde ayn de
sen var. Elizabeth'in gzleri yaaryor: Bundan duygulanmak
delilik. Propagandadan baka bir ey deil bu. O sraya gir
mek, el bombas atmay renmek istemiyor; bir harman dv
me makinesinde almak istemiyor; eletirme gruplarna gir
meye istekli deil, bir alay baka insann ona ne dneceini
sylemesini istemiyor. ine dokunan bu deil. Kat bir men
dil bulmak iin antasn kartryor, ne olsa olur, yeter ki y
zndeki yalan silebilsin. Ona asl dokunan, masum sralar
halinde dizilmi, iten ie aydnlanm gibi grnen algam
lar, sradan eyler, domatesler zerine dzlm vgler, b
tn o yar saydam renklere boyanm zm salkmlar. Sanki
buna deerlermi gibi.
Elizabeth burnunu siliyor. Eer can zm grmek isti
yorsa, spermarkete gidebilir. Hem zaten gitmesi gerek oraya, akam yemei iin evde hibir ey yok.
in diye bir yer yok. Elizabeth yine de orada olmay zlyor.

390

Elizabeth canavar ruhlu ama acnacak bir kadn; kocas

Nate adeta kiiliksiz, yumuakBa , ayat@f
JOB.
bir adam; Lesje doal tarih
zesinde alan ve ha
yatnda dinozorla n yeri en a er
r oadar nemli
olan bir kadn. Cin llik temelinde bir gen, ak adn
verdiimiz trajikomedinin tutsa insan.
Kedi
Gz
M
Dq,m zl
zn
yk s' n n
a r d n d a n Margaret
t w d gene farkl bir
mania
karmzda.
"Muhteem, bir eser . . . O aanst, mkemmel. 1"

Marilyn 'French

"acla bir destan . . . Marg ret Atwood szckler ko, u

sunda hassas, anlamszlkJar karsnda
keskin bir ze aya
.
,
sahip."

The Times

KAPAK RESMi: RICHARD UNDNER

KAPAK DZENi: ALI PIATIN

ISBN 975 4 1 .;