Adam Phillips

Adam Phillips
pme, Gdklanma ve
Sklma zerine
ngilizceden eviren: Fatma Takent
ADAM PHILLIPS
Londradaki W olverton Gardens ocuk ve Aile Danmanl
Merkezinde ocuk Psikoterapisi Blm bakamdir.
Psikoterapinin yan sra, edebiyada da yakmdan ilgilenen
Phillipsin pme, Gdklanma ve Sklma zerine adl
kitab son derece olumlu eletiriler alm ve New York Times
gazetesi tarafndan Yln Dikkate Deer Kitab seilmitir.
ngilterenin saygm gazetesi Guardian da Phillips hakknda
unlar sylenmiti: Phillips, tpk ehov gibi, hem iyi bir
doktor hem de iyi bir yazar; insan davranlarnn ince
liklerine gsterdii ilgi iyi bir hikye anlatcs olmasm
salyor... Her insann derinlerindeki o temel yabancla
ho bir aklkla yaklayor.
YAPITLARI: Winnicott; On Kissing, Tickling and Being
Bored (1993; pme, Gdklanma ve Sklma zerine,
ev.: Fatma Takent, Ayrnt Yay., 1996); On Flirtation
(1994; Flrt zerine, ev.: zden Arkan, Ayrnt
Yay., 1997) ve Terrors and Experts (1996). Ayrca u
kitaplarn editrln yapmtr: Charles Lamb, Selected
Prose; Walter Peter, The Rennaissance; Edward Burke, A
Philosophical Inquiry; Richard Howard, Selected Poems;
The Electrified Tightrope: Selected Psychoanalytic Papers of

Michael Eigen ve John Clare in Context.
A yrnt: 148
Lacivert K itaplar Dizisi: 22
pm e, G dklanm a ve Sklm a zerine
Hayatn Didiklenmemi Yanlarna Dair Psikanalitik Denemeler
A dam Phillips
K itabn zgn Ad
O n Kissing, Tickling, a n d B eing B ored
Psychoanalytic Essays on the Unexamined Life
ngilizced e n eviren
Fatm a Takent
Y aym a H azrlayan
T uncay B irkan
D zelti
Sait K zlrm ak
H arv ard U niversity Press
Bu k itab n T rk e yaym h a k la n
A y rn t Y a y n la rn a aittir.
K apak illstrasyonu
Sevin A ltan
K apak D zeni
G ke A lper
Dizgi
H ediye G m en
Bask ve Cilt
K ayhan M atbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
Tel.: (0212) 612 31 85
Sertifika No: 12156
B irinci Basm 1996
k in ci Basm 2004
n c Basm 2012
Bask A dedi 2000
ISBN 978-975-539-128-2
Sertifika N o: 10704
A Y RIN TI YAYINLARI
H o b y ar M ah. C em al N a d ir Sok. N o.: 3 Caalolu - stanbul
Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11
w w w .ayrintiyayinlari.com .tr & info@ ayrintiyayinlari.com .tr
Adam Phillips
pme, Gdklanma ve
Sklma zerine
H ayatn D id ik le n m e m i Y anlarna D air
P sik an alitik D e n em eler
armu
LACVERT SERS
TEN G ETKTEN SONRA
VERLEN SZLER
D a n an Leader
SEVGNN HALLER
Stephanie Dowrick
PM E
M etafizikten Erotie
A drianne Blue
KAHKAHA BENDEN YANA
Sren K ierkegaard
ARSTOS
Yaam zerine N otlar
John Fowles
SALOME
Yaam ve Yaptlar
Angela Livingstone
BATAN IKARM A ZERNE
Jean B audrillard
BEN AYAKTA G M N
ingeneler ve Yolculuklar
Isabel Fonseca
GECE
Gece Hayat, G ecenin Dili, U yku ve Ryalar
A. Alvares
APTALLIK ANSKLOPEDS
M atthijs v an Boxsel
PM E, G IDIKLANM A V E SIKILMA
ZERNE
H ayatn D idiklenm em i Y anlarna D air
Psikanalitik D enem eler
Adam Phillips
KARILIKSIZ AK
K ovalam ak ve K ovalanm ak zerine
G regory D art
BR FT SZ
Julian Barnes
M KNSIZ TAKAS
Jean B audrillard
C O O L ANILAR V (2000-2004)
Jean B audrillard
M ASUM YETN AYARTICILII
Pascal B ruckner
GLM E
K om iin A nlam stne D enem e
H en ri Bergson
SON M EKTUP
Bir A k Hikyesi
A ndr G orz
COOL
Bir Tavrn A natom isi
D ick Pountain & D avid Robins
DKZLEME G NL
H al N iedzviecki
COOL ANILAR III - IV (1990-2000)

Jean B audrillard
BEN ZELM
H al Niedzviecki
KEN D N ALDATMA
H erbert Fingarette
KORKULACAK BlR EY YOK

Julian Barnes
G DELEN ADAM
Papalagi
M R BOYU ESENLK
Pascal B ruckner
HRET
C hris Rojek
K TLN EFFAFLII
A r Fenom enler zerine Bir D enem e
Jean B audrillard
indekiler
Giri.......................................................................................................... 10
I. Gdklanma zerine........................................................................... 19
II. Duyulan ilk Nefretler:
Teorik Adan Fobiler...........................................................................23
III. Risk Ve Yalnzlk zerine....................................................................40
IV. Sknet zerine.................................................................................... 58
V. Endie Ve Honutsuzluklar............................
65
VI. Ryann ade Edilmesi:
Masud Khanm Ansna........................................................................79
VII. Sklma zerine..................................................................................... 90
VIII. Engellerin Karsmda.......................................................................... 102
IX. pme zerine Senaryolar..............................................................118
X. Annecilik Oynarken:
Pedagoji le Aktarm Arasnda......................................................... 127
XI. Psikanaliz Ve Putlatrma...............................................................136
Dizin
150
Hugh Haughtona
D n y a n n e n s ra d a n ey lerin i k o n u e d e n p sik an alizle ilg ile n m e k z o r o lm a sa g erekir.

B u k ita p ta k i yazlar, sadece m e slek te n in s a n la rn ilg isin i ek e n h e rh a n g i b ir p sik an a liz
te o ris in in m u h te m e le n o k u n m a y a d e m ey ece i in a n c y la k alem e a ln d . B u n e d en le
y a zlarm n o u n u n , ilk o larak , d a h a g en i b ir k itleye u la a n d e rg ile rd e -N o u v e lle R evue
de P sychanalyse, R a rita n , L o n d o n R eview o f B o o k s - y a y n la n m o lm a s n d a n t r m u t
lu y u m . B u d e rg ile rd e n h e r b iri, J. L. A u stin in H e r eyin n e k a d a r ap rak o ld u u n u
g s te re re k n e k a d a r zeki o ld u u m u z u g ste rm e k y eterli d e ild ir, b i im in d e k i g r n ,
o ld u k a farkl ek illerd e d e ste k le r n ite lik te d ir. K ita p ta k i in c e lem e le ri y azm aya, N ouvelle
R evuen n e d it rle ri M ich el G rib in s ld ve J.-B. P o n ta lisin teklifi z e rin e balad m .
O n la rm teviki, y a p tk la r ev iriler ve b a n a g s terd ik le ri k o n u k sev e rlik (ve aprakla
p aye v e rm e m e leri) say esin d e b ir o k ey k a za n d m . A y n ek ild e R a rita n d an R ic h ard
P o irie r v e S u z a n n e H y m a n la L o n d o n R eview o f B ooksta n M ary -K ay W ilm e rs d a u y u m lu
ve d ik k a tli b ire r e d it rl k rn e i g ste re re k o n la ra v e rd i im b t n alm alar d a h a iyi
h a le ge tird ile r. A yrca, k ita b n b irk a yl s re n y azlm a s re c in d e g sterd ik le ri ab a la r
n e d en iy le H a rv a rd U n iv e rsity P ressd e n A n g ela v o n d e r L ip p eyle L in d say W a te rs a ve
k ita b zel b ir d ik k a tle y a y m a h a zrla y an A n n H a w th o m e a te e k k r b o r lu y u m .
Jacqueline Rose, y a zd k larm z e rin d e s o n a n d a b ir o k d e iik lik y a p t; k ita b n
ta m a m n d a o n u n zek y k l h e y ec a n n h is se tm e k m m k n . C h a rin g C ro ss H o sp ita ld a
o cu k lar ve ailelerle y a p m z k lin ik alm a la rd a m e slek ta m G le n d a F re d m a n , p sik a
n alize d a ir g r le rim in d n m e s in i salad; k ita p ta k i b a z y a zlard a o n u n la y a p t m
so h b e tle rd e n y a ra rla n d m , arp c k im i s atrla r d a o n a ait o lab ilir. Sarah S p an k in in ,
k ita b a a d n v e rm e k te n d a h a fazla e m e i g em itir.
B u d e rle m e d e y e r a la n b e in c e le m e n in ilk k o p y a la n R a r ita n d a y a y n la n m tr:

G d k la n m a z erin e, 5, n o . 4 (1985); D u y u la n lk N e fre tle r: T e o rik A d an F o b iler,
11, n o . 5 (1992); S k n e t z e rin e , 6, n o . 4 (1986); E n d ie ve H o n u tsu z lu k la r, 9,
n o . 2 (1989); ve Sklm a z erin e, 6, n o . 2 (1986). Y edi in c e le m e n in ilk k o p y alary sa
N ouvelle R evue d e P sychanalysed e y a y n lan d : G d k la n m a z erin e (B a h ar 1985), R isk
ve Y alnzlk z erin e (S o n b a h a r 1987), S k n e t z erin e (S o n b a h a r 1985), R y an n
a d e E dilm esi: M a s u d K h a n n A n sn a (S o n b a h a r 1989), S k lm a z erin e (S o n b a h a r
1986), p m e z erin e S en ary o lar (S o n b a h a r 1987) v e A n n e cilik O y n ark e: P edagoji
ile A k ta rm A ra sn d a (B ah ar 1992). P sik an aliz ve P u tla trm a ise 27 Eyll 1990 ta rih li
L o n d o n R eview o f B ooksd a F re u d n P u tla r balyla y ay n lan m t.
Yaamn sonular hesaplanmamtr, hesaplanamaz da. Yllar,

gnlerin asla bilmedii kadar ok ey retir insana. Bize elik eden
kiiler, konuurlar, gelip giderler, bir sr eyi tasarlayp hayata
geirirler ve btn bunlardan ortaya ka ka beklenmedik bir
sonu kar. Birey her zaman yanlr. Birok eyi tasarlamtr birey,
yardmc olsunlar diye baka insanlara yaklam, bazlaryla ya da
hepsiyle kavga etmi, ok kereler de aptalca hatalar yapmtr ve
nihayet bir adm atlr; her ey bir miktar ilerlemitir; ancak birey,
her zaman yanlr. Bir adan yeni olan, ancak kendine sz verdii
eye hi de benzemeyen bir sonula babaa kalr.
R alp h W a ld o E m e rso n , E xperience
Hangisi hatal? Hava durumu mu, yoksa takvimler mi?

J o h n C age, A Y ea r F rom M o n d a y
nsanlar, bir eyi yeterince grdklerini dnp de nlerinde

duran grnt karesi deimeden kalmaya devam edince ve daha
grecek eyler varken tuhaf bir fkeye kaplyorlar.
W im W en d e rs, T im e Sequences, C o n tin u ity o f M o v e m e n t
G iri
Brichard, her zamanki ineleyici tavryla bana, Bir kadna k oldu

un zaman kendine, Onunla ne yapmak istiyorum? sorusunu sorma
lsn, dediinde sonuna kadar haklym.
Stendhal, The Life of Henry Brulard
Freud, g n m zd e psikanaliz olarak b ilin en eyi kefetm eye ba

ladnda o n u n n e am ala kullanlacan gayet iyi biliyordu. O
zam anlar histerik sem ptom lar adyla anlan eylerin tbbi tedavisin
de yen i bir yn tem , potansiyel bir iyiletirm e b iim iyd i psikanaliz.
Psikanaliz tbbi bir tedavi old uu srece, iyiletirm e kavram grece
sorunsuz duruyordu. Z ihn im de sk sk, diye yazm tr Freud,
katarsise dayal psikoterapiyi cerrahi mdahaleyle karlatrmmdr.

Gerekletirdiim tedavileri psikoterapik ameliyatlar eklinde betim
ledim; ve bu ameliyatlar zerine yle analojiler gelitirdim; irin dolu
bir di rn yarp amak, rm bir paray kazyarak almak vs.
Bu tr bir analojinin temel mant, patolojik parann alnmasndan
ziyade, srecin gidiatn iyilemeye doru ynlendirmesi muhtemel
koullarn yaratlmasdr.1
Studies on H ysteria n m (1895) [H isteri zerin e alm alar] bu

so n u b l m n d e Freud, gelitirdii analojinin sonularyla ilg i
lenir. Bir insanla konu m ay, am eliyat yapm aya benzetir, ki bu
durum g n m zd e tu h af kam aktadr (bariz ned en lerden tr
cerrahlar yaptklar ii bir soh b et b iim i olarak d n m e e ilim in
de deildirler). A m eliyat, d iye n e srer Freud, iyilem en in k en disi
deil, sadece iyilem eye doru atlan ilk adm dr. Cerrah p atolojik
paray alm akla, iyilem en in gerekleebilecei koullar yara
tr. yilem e ancak tedavi son a erdikten sonra balayabilecektir.
Psikoterapistin t m yapt, in san n y en id en salna kavum as
iin gereken koullar yaratm ann y o lu n u am aktr. M u h tem el bir
sreci h zlandrm ak am acyla engeller ortadan kaldrlr. A ncak,
b yle bir srece inanm ak ve iyilem en in n e old u u n u -iy ile m e
d en en eyin n eye b e n zed i in i- b ileb ilm ek iin doktor, in san yaa
m n n n eye b en zem esi gerektii b ilgisin e n ced en sahip olm ak
zorundadr. H erhangi bir analojide -p sik a n a lizi bir yere oturtm a
n n zorluu n ed en iyle Freud, zih n in d e srekli analojiler yapm ak
zo ru n d a y d - daha ok zm n i olan, iki d izi varsaym gbirlii
iin d e grnr.
Freudn, psikanalistin hneri zerine yapt, artk iyi bilinen
btn analojileri, bir anlam da son derece rahatlatcdr. M eraklsn
h em en ynlendirir b u analojiler. D ed ek tif bir ip ucun u grr grm ez
tanr. Bu ip ucun u deerlendirm e konu sun da anlalm as g bir
yetenee sahiptir; arkeolog, m o lo z ynlarn aklayan bir gem i
1. S ig m u n d F re u d , S tu d ie s o n H ysteria, J o se f B r e u e r le b irlik te, T h e S ta n d a r d E d itio n o f th e
C om plete Psychological W o rks o f S ig m u n d Freud, 24 c ilt, d er. Jam es S trachey, eviri A n n a
F re u d le o rta k la a alm a (L o n d ra: H o g a rth P re ss a n d th e In s titu te o f P sy cho-A nalysis,
1953-1974; b u n d a n b y le F reu d , S E o la ra k g eecek tir) II, s. 305. [Histeri zerine
alm alar, ev. E m re K ap k m , P ayel Yay., 2001]
11
pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar
hayal edebilir; ve doktor, tabii ki, bir hastaln belirtilerini tehis

edebilir. Bu m esleklerin h er birinde s z k on u su uygulam alarn pragm atik hedefleri apak ortadadr. Bu m eslek de hedeflerini tanm
layabilir nk zaten hedefleri vardr ya da hedefleri vardrnk
bunlar tanm layabilirler. U ygulam alarna tem el oluturan szdaar, yapm aya altklar eyin dnsel yn n yanstr. Grevleri
tanm lanabildii - v e retileb ild ii- iin neyin baarszlk anla
m na geldiini bileceklerdir. Baka bir deyile, tem el m etinler, ikna
yeteneine sahip uygulayclar ve eitim kurum lan, gereken inanlrlk atm osferini yaratm ak zere gizli bir ittifak iindedir. Sherlock
H olm es gibi herkesten farkl davrananlar bulunsa da, bunlar ancak,
bir Ortodoksluk perdesi n n d e farkl davranacaklardr.
Psikanaliz, balangta, n e m etne, n e kurum a n e de retorie
sahipti; k en din i ancak, dier uygulam a biim leriyle kurduu ana
lojiler araclyla ifade edebiliyordu. P sikanalizin ilk uygulayclar
her eyi, alm alar esnasnda uyduruyordu; Freud da yabani
analist m prototipiydi. Y ani psikanaliz doalam a olarak uygula
nyordu; ancak b u doalam a, ilk analistlerin ald tp eitim in e
ram en, genel kabul grm bir dizi tanm lanam az, garip kural
dan yola klarak yaplyordu. Freud m evcut analojiler arasnda
doalam a yapm ak zorundayd; ve bu analojileri, k im i zam an
istem eye istem eye, eitli b ilim ve sanat dallarndan seiyordu. N e
d e olsa y en i bir ey, ancak gem iten gelen, oktan yerlem i bir
eyle karlatrlabilirdi. F reu d u n analojileri, zorlayc, psikanali
zin deerini ve cazibesini destekleyici tarzdayd; ancak Freud y in e
de, psikanalizin, en ok hayranlk duyduu m eslek dallarna h angi
alardan benzemediini, rnein - b u kitabn eitli blm lerinde
n e srdm g ib i- psikanalizin nasl olup da u bildik iyilem e
kavram n, zm d en ziyade bir sorun haline d ntrdn
anlatm ak konu sun da isteksizdi. Freudn, psikanalist d en en yen i
k iiyi icadm dan sonra, baz k lin ik uzm anlarnn, psikanalistin
bir ekilde, anne gib i olm as gerektiine inanm aya balam alar
- A nn ecilik O ynarkende gsterdiim g ib i- gerek bir hayal krk
ldr. Psikanalistler, psikanalizin baka bir uygulam aya b en zem e
d iin i ge idrak etm ilerdir.
12
pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar
O halde psikanaliz, tp b ilim i b n yesin d e virt zce yaplm bir

tr doalam a olarak balam t; serbest arm -p sik an alitik ted a
v in in tem el ta - bal bana ritel haline getirilm i bir doalam a
dr. A ncak Freud, psikanalizi resm i olarak b ilim in k esin lik snrlar
iind e alannda tutm aya kararlyd; b en ce bu, ksm en, doalam ay
bir grup dahi m ridin d nda m eru k lm ann -sa tm a n n - zo r
lu un dan kaynaklanyordu. P sikanalizin icadyla -d a h a dorusu
b ihn d olarak adlandrd eyin k efiy le- Freud n gz n e bir
an yldrc bir gelecek -b ir doalam a m e sle i- grnd. Freud
v e takipilerinin kitabnda doalam a, b ilim sel bir d isip lin den ok
sanattaki ilham kavram na yaknd. K endi kltrel ilgi alanlar
n n eitliliine ram en Freud ileriye d n k olarak k en disini bir
b ilim adam olarak grm ek istiyordu. G eriye d n p baktm zda,
psikanaliz teorisi eklinde adlandrlan yen i hkm leri, daha ok
farkl geleneklerin - v e geleneksel olarak ayrtrlm d isip lin lerin kaynam as dourm u gibidir. Freud n yen id en b etim lem ek iin
on ca aba sarfettii renm e m erak, h er zam an iin op ortn izm
anlam na gelir.
Psikanalizin bir yerlere oturtulm asndaki -b e n z ed i i pek ok
eyde g r lm ey en - gln, on u n ayrt edici m eziyetlerinden
biri old u u n u d n m ek iin belirsiz ya da d oalanm olan
idealize etm ek gerekm ez. ada psikanalizde ortaya km olan
birok gr ayrlna ve y en i teorik sentezler oluturm a (diyalog
kurm a) abalarna ram en psikanalizin birok gsteriyi ieren bir
sirk olabilecei en d iesine kaplm ak gereksizdir. Psikanalistlerin ister ateli bir partizan o lsu n isterse lm l bir o u lc u - birbirleriyle
grbirliine varm alarn gerektiren bir sebep yoktur; ayrca arp
an kuram larn kusursuz bir sentezine ulalsa bile, bu sentezin, p si
kanalitik seansm olaan karm aas srasm da psikanalize n e yapm as
gerektiini syleyecek bir tanr rol oynayacana in anm ak safdillik
olur. Bir repertuvara bavurm ak, bir inanca bal kalm aktan daha
faydal olabilir; zellikle, birok trden iyi yaam old uu aklda
tutulm ak istendiinde.
B enim ilgim i eken - v e b u kitaptaki denem elerde gz n n d e
b u lu n d u ru lan - psikanaliz tr, ite b u n u gerekletirm eye al(3 )
maktadr. Karlatrma ve ztlklar gsterm e, kaynatrm a v e ele

tirm e sreci, daha canl ve farkl biim lerde y en id en betim lem eler
yapm ak olasln sund uu iin, bu psikanaliz trnde, analojiler
savurganca kullanlr, gnderm eler de seici bir tavr izlem ez.
Y aam n her zam an in celen m ed en kalm as - y a da sonsuza dek
in celen eb ilecek o lm a s- dem ek, bir anlam da yaam n her zam an
farkl yollardan, farkl bak alarndan tanm lanabilecek olm as
dem ektir. Psikanaliz, belirli bak alarnn h angi yollardan otorite
kazandn gsterm ekte baard olabilir olm asn a da, otorite k o n u
m undaki bak asnn k en disine ait old uu eklinde bir zanna
kapddnda bu baary abartm olur. Psikanaliz, kulland di
k en din e saklam ak yerin e ortaklaa kullanm a aarak -a llm a d k
ortam larda o n u dier dillerle birlikte kullanarak- k en disini b ud a
laca gsteren o b ilm ilik tavrndan; m uh teem yaltdm lk h alin
den; m eslee zg st nlk hayallerinden kaynaklanan o bilm ilik
tavrndan synlabilir. Psikanaliz d ilin in b u ekde kullanm , psika
nalistlerin, yaam hakknda k im sen in uzm an olm ad konu sun da
uzm an olduklar -e e r herhangi bir k onu da uzm an saylrlarsagibi potansiyel adan ok anlam l bir ironiyi de canl tutacaktr.
Baz insanlarn kendilerini daha iyi h issetm esin i salayan bir hikye
v e hikye anlatm a tarzdr psikanaliz. A ncak b izim kltrm zde
de dier kltrlerde de, insanlarn k en di yaam larn in celem ek
v e yaam lar hakknda baka eyler yapm ak am acyla kullandklar
b irok hikye olagelm itir. Psikanaliz -b ir konu m a b iim i olarak-,
ancak yaam larm z daha ilgin, k om ik ya da daha ackl, daha ezi
yetli hale getiriyorsa ya da k en dim izle ilgili olarak n eyi n em seyip
n plana kartyorsak ite o alana dokunuyorsa ancak o zam an
kayda d eer bir eydir; ve tabii eer k en dim izle ilgili, n em seyebilece im izi b ilm ed iim iz y en i eyler b ulm am za yardm ediyorsa. Y eni
erdem lere artc b iim d e az rastlanmaktadr.
D aha geliim srecinde ve grece yen i bir hikye olan psikana
lizin, bizim iin n em tayan (p m ek, gdklanm ak ve sklm ak
gibi) konular hakknda yen i yorum lar getirm esi, on u n ayrt edici
erdem lerinden biridir. A ncak g n m zd e psikanalizin k en disi de
bir analoji olarak kullanlm aktadr ve elbette analojiler iki y n l
14
p m e , G dklan m a ve Sk lm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
geerlidir. Eer psikanaliz en d ieyi daha ilgin klabiliyorsa, endie

de psikanalizi daha ilgin klabilir. P sikanalizin zellikle -k ayd a
deer b i im d e - eilim duyduu ite b u tarz bir evktir v e Freudn
trafii tek y n l iletm ek, bu ileyiin d evam n salam ak iin bilim
d ncesini kullanm aya alm as da bu evkten kaynaklanm tr.
Freud, rnein The N ew Introductory Lectures m 1W eltanschauung
Sorunu adl b lm n d e b u n u gerekletirirken, in sanm in celen
m esin d e en stn y n tem olarak b ilim i yceltir; bu esnada felsefe,
sanat v e d in i karikatrize edip bir kenara atarken allm adk sivri
likte bir dil kullanr. Bilim ve bir b ilim dal olan psikanaliz, d in k o n u
su n u aklam ak iin kullanlabilir; ancak din, b ilim i aklam ak iin
kullanlam az ve kullanlm am aldr da. Psikanaliz ve Putlatrm a
adl b l m d e gsterdiim gibi Freud, b ilim in isteklerden en uzak
duran v e bu y zd en hakikati en ok dile getiren y n tem olduuna
inanr (bylece hakikatle kurulan iliki sadom azoist bir hal alr,
nk hakikat k en d im izi teslim etm em iz gerekendir). Psikanaliz
araclyla zihinsel yaam m m erkezine yerletirilen istek, hakikati
sabote eden, o n u lekeleyen ey halini alr.
Freud psikanalizi, bu d en li srarl b iim d e bilim le -d e er i dikka
te alm ayan bir hakikat arayyla- yan yana getirm ekle sanki yllarn
sorusundan, yani iyi bir yaam dan n e anlyoruz sorusundan k en
d isin i v e y en i b ilim in i m u a f tutabilecekti. A ncak Freudn istek
duygusundan korkm asyla psikanalizin etik bir sorgulam a b iim i
o ld u u n u inkr etm esi, elbette birbiriyle balantldr; nk,
y i bir yaam nelerden oluur? sorusunun bir baka ekli N asl
bir insan olm ak istiyorum ? sorusudur. Gayet anlalr biim de,
Freud n ve o n u takip ed en psikanalistlerin hep tem kin li yaklatk
lar bir soru -b ir b alan t- olm utur bu. N e de olsa istek duygusunu
ciddiye alm ak sra d bir tutum dur. rnein psikanaliz eitim in de
b u duygu ciddiye alnm olsayd, eitim gren kii k en disine h er
h angi bir anda, Bu ii d oru drst yapyor m u yu m acaba? diye
sorm az, u anda hastann sorusunu cevaplam ay reddeden bir
insan m olm ak istiyorum m esela? diye sorard.2
2. T rke evirisi i in bkz. R u h z m lem esin e Yeni G iri Konferanslar, ev. E m re K apkm ,
Aye T eken K apkm , Payel Y aynlar, 1998.
5
p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
P sikanaliz zc bir tavr taknd srece - r n e in psikan a

listler, igdlere, geliim e ya da doutan gelen nkavraylara
inandklarm iddia ettik lerin d e-, insanlar kendileriyle ancak k en
dileri d en en eyin n e old u u n u anlatarak bartrm aya alabilir.
B ildiim iz gibi, Freudn alm alarnda, ok ilgin bir eliki sz
konusudur: Bir taraftan, iki tem el igd, Eros ve T anatos arasn
daki savan ateledii oral, anal ve fallik evrelerden geilerek
yaanan bir geliim sreci eklinde yaam n n e old u u n u betim ler;
dier taraftan, tan m itibariyle anlalabilir olm ay ve n o rm a tif
yaam hikyelerini sabote ed en bir b ilin d m betim ler. Freudn
b etim led ii biim iyle psikanaliz, n o rm a tif yaam hikyeleri olm a
ya n bir yaam hayal etm ek n ed en b u kadar zor acaba diye d n
drebilir bizleri. yi bir yaam , bu balam da, ya aa yukar n c e
d en b elirlenm i (K im tarafndan belirlenm i? sorusu nu n anlam sz
kaabildii) bir geliim p rojesin in baaryla m zakere edilm esidir;
ya da yaarken, isteklerim iz d orultusunda so n su z b iim d e ret
k en v e birbiriyle yaran tarzlarda -R ich ard R ortyn in belirttii
gibi, b ilin d bir yan dan bizi beslerken3- u ydu rd uu m u z bir ey
olabilir. Bu tarz bir psikanaliz, insanlara yardm c olam az, n k
k im sen in aslnda bir sorun u yoktur; ancak insanlarla faydal ve
ilgin birtakm sohbetlere girebilir. yleyse, tedavi b iim i olarak
psikanalizin, insanlarn, yapm ak istedikleri trden sohbetlerden
onlar alkoyan v e nasl o lu p da b u belirli sohbetleri deerli b uld uk
larm anlam alarn salayan bir soh bet old u u sylenebilir. Y ani
psikanaliz, insanlarn tekrar doru yola d n m esin e yardm ed en
bir sohbettir d em ek yerin de olm az. D ier bir d eyile psikanaliz,
insanlara yardm sunan bir m eslek yerine, ren m e m erakna ili
k in bir m eslek olacaktr. Elbette, k on u m a olm akszn iyi bir yaa
m n da m erak d en en eyin d e olam ayaca varsaym , psikanalizin
rtk varsaym larndan biridir.
Psikanaliz, yazn n deerini ayn b iim d e k abullenm ez (m ektup
yazm a dersi eklinde analiz gerekletirilem ez, h er n e kadar baz
analiz raporlar bu durum u artrsa da). A ncak p sikan alizin su n
3. Bkz. P ra g m a tism s Freud: T h e M o r a l D isposition o f P sychoanalysis, d e r. Jo se p h H .
S m ith ve W illia m K e rrig a n (B altim ore: Jo h n s H o p k in s U n iv e rsity P ress, 1986), s. 7.
16
pme, b dklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar
d uu tedaviye ilikin yap tm ayrm , ayn zam anda psikanalizin

yazlm as iin de geerlidir. Bu kitaptaki d en em elerin gsterm eye
alt - v e her klin ik ilikide k arlalan - atm alardan biri,
geliim teorisin in bahsettii, oktan anlatya d k lm , in celen m i
olan yaam ile b ilin d kavram yla im a ed ilen, h er zam an p o ta n
siyel olan yaam arasndaki antagonizm adr. Freud n giriim in in
tem elind e, yaam n n e o ld u u n u b ilm ek ile yaam n iin d e byle
bir b ilm eyi im k n sz klan bir ey barndrd anlay arasndaki
atm a yatm aktadr. D em ek ki, b elli bir psikanalitik yaz trnde
teorisyen, k iin in i d n yasn n geliim i ve ierii halikndaki b il
gisi sayesinde, bizlere yaam nasl bir ey olm ald r anlatacaktr;
m uvakkaten de olsa. D ier bir psikanalitik - e n abartl ve bazen
de yaratc b iim in d e b ilin d kavram n taklit eder gibi y a p a n yaz trnde ise d eiik trde bir b ilin li istek s z konusudur:
O kuyucuyu b ilgilend irm ek yerine, E m ersonu n ifadesini kulla
nrsak, ok uyucuyu m u h teem olsu n olm asn k en di d ncelerine
d ndrm ek, kkrtarak uyandrm ak abas vardr. Bu y n tem e
gre, dolayszlk, tahrik ed ici deildir. Yaplan espriye g lm eyen
in san esprinin k om ik old uu na h ibir kant ya da aratrm a
ikna ed em ez. V e ayn anlayla, belirsizlik, tutarszlk ya da insana
acaba yazar n ed en b ahsettiin i gerekten b iliyor m u diye d ndrten cm leler, kt birer zellik olarak addedilm ez. Ben bu
tr bir psikanalizi tercih ed iyorum ve bu kitaptaki d enem elerde
y in e bu tr bir psikanalizi kalem e alyorum ; ancak, her iki tr de
birbirinin yok luu nd a im knszlar. Bu psikanalizde trlerin ara
sndaki su ortakl zerinde gelen ek sel olarak p ek durulm am tr.
A nlalabilir olm a isteini, uygun d m eyen her eye k lf bulm a
istein i k m sem ek sizin an lam ann n e d em ek old u u n u sorgula
yabiliriz; tpk psikanalizin yapt gibi.
Farkl psikanaliz trlerinin farkl projeleri, A u d en n tabiriyle,
farkl cenn et dleri4 vardr. Bu durum da, rn ein psikanalizin
b ilim sel o lu p olm ad k on u su n d a en d ielen m em iz gerekm ez;
k en dim ize psikanalizle n e yapm ak isted iim izi sorm am z yeter.
G eleneksel olarak insanlar, psikanalitik sohbete k en di yaam lar
4. W . H . A u d e n , T h e D y e r s H a n d (L o n d ra: F ab er, 1963), s. 6.
(1 7 )
hakknda kendilerine anlattklar hikye tk en dii ya da ar san

cl hale geldii ya da h er ikisi de geerli old uu iin gelm ilerdir.
A nalizin am ac, hikyenin sallantda kalm ularn - v e daha beter
sallantda kalm b alanglarn - yerli yerin e oturtm aktr. A ncak
hikyenin rgs tam am lanrsa -e e r hasta son u n d a psikanalizin
diliyle konum aya balarsa- yaplan tercm e esnasnda bir eylerin
yittiin i varsaym am z gerekir. Psikanaliz z n de bir gei dili, daha
kiisel v e daha az itaatkr bir slupla kurulacak olas bir kprdr.
A ncak yerel bilgi biim lerine bir katk, bir kltrde yer alan birok
dil oyu nu nd an bir tanesi olarak faydaldr (ve yerel dzey, tabii ki
bireyle, bireyin k en din i her zam an karm ak biim d e kavram asyla
balar). B ilind fikrine y en id en ilgi duym ak iin, stn bak as
fikrine d uyduum uz ilgiyi bir kenara brakm ak zorundayz:
roniyi bir kez tatm olan
kahkahalara boulacaktr
khinin nutkunu dinlerken.5
5. A d a m Z agajew ski, O d e to P lu rality , Trem or: Selected P oem s i in d e (N ew Y o r k F a r

ra r, S trau s ve G iro u x , 1985). P sik an alizi, v a rsay m sa l b ir in s a n z n e s in in b u n a ltc
b i im d e b a sk c b ir o k u n m a s o la ra k g re n zekice b ir ta rt m a i in b k z. M a rk E d m u n d so n , T ow ards R e a d in g F reu d (P rin c e to n : P rin c e to n U n iv e rsity P ress, 1990).
G d k la n m a z e r in e
Kulak daha fazlasn syler

Btn dillerden.
W . S. G ra h a m , T h e H ill o f In tr u s io n
ntikam d uygusunu b eslem eye balarken bun un norm al insan

davran old u u n u d nen Shylock, Bizi gdkladnzda g l
m ez m iyiz? diye sorar. Bir ocuu n yaam nda, intikam alm aya
d uyduu alktan ve gdklanm a d en eyim in den daha sradan n e ola
bilir ki? Psikanalitik adan bakldnda, b u sradan, belki evrensel
d en eyim in zerinde ok az d n lm olm as gariptir; k onu yu bir
k ez in celed iim izde ise birok eyi grebilm em iz artc deildir.
Y etikinin ocuu gdklam as -h esap lk la m asum iyet ara-
sm daki m utlak den ge noktasnda duran bir e y le m - aile iinde

ebeveynle ocuklar arasnda yaanan ve aka h o karlanan bir
duyum sal heyecan biim idir. leride k en di bana yem ek yiyebilecek
olan ocuk, m astrbasyon yapabilecek olan ocuk, asla k en di k en
d in i gdklayamayacaktr. tekinin yokluunda ocuu n yen id en
retem eyecei bir zevktir bu. D arw in, Expression o f the Emotions
in M an and Anim als1 adl eserinde, ocu un k en d isin i gdklam a
sn n ok g olduu ya da b u n u n bir bakas tarafndan gdklan
m asndan o k daha az bir etki yaratabildii gereinden bedende
d oku nu lm as gereken doru n oktann bilin em ed ii son ucu kar,
diye yazm tr. Bu b ilm ecem si karm , bariz biim d e yanl olsa da
-o cu k la r da, tpk yetikinler gibi, nerelerinden gdklandklarn
b ilirler-, b ed en de d okunulm as gereken doru noktalarn ocuk
iin faydasz bir bilgi olduu, b u noktalarn sadece ortak bir bilgi
n esn esi haline geldiklerinde n em tad gereine dikkatim izi
eker. V cuttaki bu noktalar, tek inin fiili b ilgisini gerektirir.
H az karsnda aresiz kalan ve genelde bu aresizlie davetiye
kartan ocuk, o sradan, sevecen ve sapkn gdklanm a senar
y o su iinde btnyle sm rye aktr. Baz yetikinler, o cu
un n eresinden gdklandn bilir -b u n u k efetm ek tabii ki ok
k o la y d r- am a bu, Freud n adlandrm asyla n ced en belirlenm i
erojen blgelerden biri olm aktan ok, her zam an kiiye zg,
k iinin gem iin e ait bir ayrntdr. G dklanm a araclyla, ocuk,
yetik in in ocu u kucaklayp2 ii tadnda brakm asna bal olarak,
belirli bir ilkel haz trnn aresizliini ve karkln tanm aya
balayacaktr. i tadnda brakm ak da gdklanm a esnasnda keskin
b iim d e hissedilen, tam hazzm acya d n t ve ocuu n you n
strap d olu bir kargaa yaam aya balad o belirsiz anda yetikinin
durm as anlam na gelir; nk cinsel anlatnn aksine, gdklanm a
anlatsnda hazzn doruk noktas yaanm az. G dklanm a son a erm e
lidir, yoksa gerek bir aalam a balar. ocuk, annelerin dedii
gibi, histeri krizine tutulacaktr.
1. T rk e evirisi i in bkz. n s a n ve H a y va n la rd a B ed en D ili n s a n ve H a y va n la rd a
D uyg u la rn fadesi, ev. O rh a n T u n c a y , G n Y aynclk, 2001
2. W in n ic o ttu n k u c ak lam a k a v ra m n n ak lam as i in bkz. s. 59
ngilizcede tickle [gdklam ak-.n.] kelim esi, Freudn rya

ed im i iin syledii gibi, zt anlam larn ifadesin de ayn tem sil
aralar n kullandndan, neredeyse zt anlam lar tam aktadr.
Oxford English Dictionaryde k elim enin karsnda yer alan on
d oku z tanm dan biri de yledir: Kolaylkla bozulabilecek istik
rarsz bir d en ged e bulunan, gvensiz, yalpalayan, lgn... dt
d ecek gibi duran. D ier tanm lar, ar safdillikten n efsin e hkim
olam am aya kadar bir dizi yaanty betim lem ektedir. Bu kelim e
gvenilm ez, istikrarsz olandan, dolaysyla erotik olandan bah
setm ektedir. Gdklam ak, h er eyden nce, genelde elendirerek,
ayartmaktr. A ncak Freud n gdklam aya yapt, Three Essays on
the Theory o f Sexuality de3 geen iki gn derm ed e de, b u deneyim ,
okam akla h em en h em en eanlam l kullanlm ; olduka isabetli ve
ll bir b iim d e ocuu n sradan duyum sal yaam n n bir paras
olarak yer alm tr. Freud, erojen blgelerin ayrt edici zelliklerini
yle tanmlar:
Erojen blge, deride ya da mukozada, belirli trden uyarmlarn, zel
nitelie sahip bir haz duygusu uyandrd blmdr. Hi kukusuz,
sz konusu hazz douran uyarmlar zel koullar tarafndan belirlen
mektedir; ama bu koullarn neler olduunu bilmiyoruz. Bu koullar
arasnda ritmik bir zellik rol oynuyor olsa gerek; akla hemen gdkla
ma analojisi geliyor. Uyarmn yaratt haz dolu duygunun karakteri
nin zgl bir karakter -cinsel faktrn temel oluturaca zgl bir
karakter- olarak betimlenmesi gerektiinden o kadar emin olamayz.
Psikoloji, haz veren ve haz vermeyen deneyimler konusunda hl o
kadar karanla gml bir haldedir ki, en ok tavsiye edilecek olan
varsaym en temkinli olandr.34
Burada Freud sadece n eyi b ilm ed iin den em indir. A ncak on u n bu,
bizi en dikkatli sorular sorm aya kkrtan, em in olm am a halinin
altnda, gdklam ak ve gdklanm ak denen b u zg l hazlara
ilikin yapabileceim iz en tem kinli varsaym nedir? K iinin yapt
m dahaleler gibi karm ak bir alanda bu d en eyim in nitelii -y a n i
3. T rk e evirisi i in bkz. E eysellik zerin e D enem e, ev. A ziz Y ardm l, Id e a
Y aynevi, 2000.
4. F re u d , Three Essays on T h e T h eo ry o f Sexuality, SE V II, s. 183.
21
ierdii fa n tez i- nedir? H zla araya yen id en m esafe koyan, am a b ylece y in e h zla yen i bir davetiye karan bu you n ve ounlukla ta
la n tem asta dolaysz bir biyolojik ihtiya sz k on u su deildir elbet
te. G dklam a sahnesi, en rahatlatc haliyle, arzunun ar b iim d e
yer deitirm esinin benzersiz bir tem sili; en h uzursuzluk verici
haliyle de, bir sapknlk szlem esi paradigm as deil midir? Bu h o
oyun, n esn en in kar konulam az b iim d e arlp kanlm az olarak
itilm esin i srekli yen id en canlandrarak - k i so n aam adaki tatm in
duygusu frstrasyondur- tatm in d uygusunun ve yen id en b irlem e
n in im knszlna dikkat ekm ez mi?
A nlatacak ok eyi old u u iin seans esn asn d a srekli
hikyelerini unutan, bir an bile yerinde duram ayan sekiz yanda
bir kz ocuu, aniden k onum asna ara verip bana yle dem iti:
Sizi ancak sizi d n m ed iim zam anlarda d n eb iliyoru m .
Srekli daldan dala atlayan -d ald an dala atlam a derken saplant
halinin tersini k asted iyoru m - bu ocuk, Canavar kovalam aca
oynarken an n em b en i yakalaynca hibir zam an ldrm yor, tek
yapt b en i gdklam ak! dem iti bir seansn sonunda.
T en i gdklayarak g lm e fiilin e n ed en olabiliriz, d em iti
D arw in, insan gldren tek duyum sal tem astan bahsederken.
Psikanalizi hayli ilgilendiren ancak zerinde bir o kadar da az
durulm u olan olaand bir olgudur bu tem as. G eliim d en en o
birikim sel travm a ierisinde bu den eyim i yaam ancak on a bir
anlam verm e iin i ertelem iizdir belki.
22
II
D u y u la n ilk n efretler:
T e o r ik a d a n fo b ile r
Getirdii radikal zmler, yaad sorunlarn sradanl nedeniyle

heba olmutu.
G eo rg e S an tay an a, M y H o st the W o rld
Psychology: The Briefer Course (1892) adl eserinin gd b l

m n d e W illiam James yle yazar:
Hayvandan insana doru ilerlemeyi en iyi karakterize eden ey, korku
duygusuna yol aan uygun vesilelerin sklndaki azalmadr. zellikle
uygar yaam tarznda, beikten mezara kadar geen zaman iinde ok
sayda insann esasl bir korkuya maruz kalmadan yaamm tamam
lamas artk mmkndr. Korkunun sahiden ne anlama geldiini
renmek iin oumuzun bir akl hastalna yakalanmas gerekir.
Kr krne iyimser olan birtakm felsefeler ve dinler ite bu nedenle
ortaya kmlardr.1
1. W illia m Jam es, Psychology: T h e Briefer Course, d e r. G o rd o n A llp o rt (N o tre D a m e,

In d .: U n iv e rsity o f N o tre D a m e P ress, 1985), s.275.
23
Elbette James, her zam an iy i birtakm geilerin, b izim le h im i

ze ileyen geitlerin pein dedir. T pk Freud gibi, ancak farkl
n ed en lerle, o da uygar yaam da k aydedilen ilerlem eye tem k in li
yaklam aktadr. Freuda gre uygarlk arzularm z yattrr;
Jam ese gre ise, u ygarlk korku d u y g u m u zu yattrr. Eer
uygarlk, b izleri korum akta ya da h ad d in d en fazla korum aktaysa,
teh lik en in yok lu u b izleri gerekilikten uzaklatrabilir. K orku
d uygu sun a y o l aan u ygun vesilelerin varln hatrlam ann tek
y o lu olarak akl hastalna m aruz kalm am z gerekebilir. U y g u n
vesilelerin yok lu u n d a n em li bir k elim en in an lam n yitiririz.
Jam esin, k sm en k en d i d en eyim lerin d en yo la karak tavsiye etti
i bu ruh hastal ya da o n u n beraberinde getirdii gerek korku,
m etafiziin n a if ihtiraslarn snrlandrarak sp ek lasyon yap m ay
gletirm elidir.
A ncak korku, zellikle en irrasyonel haliyle, Jamesin zih n in i
ilgin bir b iim d e m egul eder; en sk zerinde durduu konuyu,
krkrne davran, iyim serlik ve felsefe yapm ay bir araya getirir
korku. Freud n aksine, korku ve arzuyu birbirinden ayrlam az
eyler olarak d nm ed ii iin daha aleni bir hayrete der James.
H er ne kadar, Bir m iktar rkeklik, yaadm z dnyaya uyum
salam am za n ed en olsa da, diye yazar James, son u itibariyle
korku n beti, kurban in zararldr. H areketsizliin faziletlerini
-d e lir m i ve korkuya kaplm kiiler, heykel benzeri, ikibklm
hareketsizlikleri iin d e ken dilerini daha g ven lik te v e rahat
hissederler- deerlendirm enin ardndan James, kitabnn korku
zerine olan b lm n n en sonunda, son yllarda agorafobi gibi
sam a bir adla anlan tu h af sem p tom dan bahseder. U ygar insan
iin hibir faydas bulunm ayan sem ptom lar betim ledikten sonra,
b u artc yen i fen om en i, h em evcil kedilerin h em de birok kk
yabani hayvann byk, ak alanlara nasl yaklatyla karlatrr
v e ancak b u sayede b u fen om en e bir anlam verm eyi baarr. Byle
bir m anzaraya tank olduum uzda, diye yazar,
iimizde var olan, bylesine tuhaf bir korkunun, hastalk nedeniyle, ok
eski alardaki atalarmzn iinde kalc ve genel anlamda faydal bir
24
rol oynam olabilecek bir tr igdnn tesadfen yeniden canlanma

sndan kaynaklanp kaynaklanmadn sormak durumunda hissederiz
kendimizi.2
H astalk, hastay igdsel m irasna geri gtrr; ancak bu m iras
g n m zd e gereksiz bir hal alm tr, nk gerekte korkulacak bir
ey bulunm am aktadr. James, agorafobisi olan kiilerin gem ite,
evrim sel gem ite (k en din den fazla em in evrim cilerin, diye belir
tir James alayclkla, bu d ehet duygularn aklam akta h i zorlan
m am alar gerekir) yaadklarn n e srer.3 A gorafobisi olan kii
deta l bir dili konum aktadr. D olaysyla, agorafobiyi Jamesin
anlad anlam da anlam ak iin, korkuyu yen id en bir balam a
oturtm al, on u doru yerine ya da daha dorusu doru zam ana yer
letirm eliyiz. Fobi d zeyin de duyulan dehet, gerekten irrasyonel
deildir, bir eyin, D arw inci evrim teorisinin resm edebildii bir
eyin doru b iim d e tannm asdr. H er n e kadar korkunun nereye
oturduunu b ulm ak zor ise de, korkunun k en disi yanl olam az.
H er halkrda fobi, belki her iki anlam da, uygun suz bir korku
vesilesi, in anm am a halin in zorla askya alnm asdr. Jamesin, ago
rafobisi olan hastay, tek bana gem ek zorunda old uu herhangi
bir ak alan ya da geni cadde grdnde arpnts tutup dehete
kaplr eklinde b etim lem esi, bir fob in in im knsz bir gei olm a
sn n canl rneidir. V e bu b etim lem e -b ir tr karikatr m isa liJamesin dorulua ilikin nl tanm larndan biriyle; agorafobisi
olan k iinin deta k en din e ait k im i dorularn zoraki sabotajcs
olm asyla birletirilebilir. P ragm atizm deki, genel doruluk n o sy o
nu, esasen diye yazar James Pragmatism balkl eserinde,
yaadmz deneyim ierisindeki bir ann bizi -ynlendirilmi olma
ya deecek trden- dier anlara ynlendirebilme biimine dayanr.
ncelikli olarak ve saduyu dzeyinde, bir zihinsel durumun dorulu
u, bu deerli ynlendirme ilevi anlamna gelir.4
A gorafobisi olan kii, uzlam bir pragm atiste rn ek oluturur.
2. A .g .y .y s. 281.
3. 3. A .g.y., s. 279.
4. W illia m Jam es, P ra g m a tism (C a m b rid g e , M ass.: H a rv a rd U n iv e rsity P ress, 1975), s.
2 8 1 ,2 9 8 .
(2 5 )
Belirli bir an ile bir sonraki arasnda yaanan den eyim in ilk aa
m as nefret uyandrcdr. Kii bir yere gitm eyi - y a da Jamesin
daha anlam ykl ifadesiyle, bir yere yn len d irilm ey i- ister; ancak
b un un d nd gibi atm aya d eecek trden (her iki anlam da da)
bir adm olup olm adn anlam a beceresine sahip deildir. D ehet
duygusu ya da dehet d uygusunu engelleyem em ek, gelecekteki olas
zihin sel durum lar ablukaya alr ve bylelikle b u zihin sel durum la
rn deerlendirilm esini engeller. D ier bir deyile fobi, kiiyi kendi
renm e m erakndan korur.
A gorafobi, der Freud, 1887de W ilh elm Fliesse yazd bir
m ektupta, sanki fahielik fantezisine bal gibidir. Jamesin hayli
sam a bir adlandrm a eklindeki kukulu yaklam na, terim in ona
prestij ve m eruiyet kazandrm ak uruna Y unancalatrlm asna
ram en, agorafobi olduka yerinde bir adlandrm a gibi durm ak
tadr. N e d e olsa agora, kelim elerin, m allarn ve param n m badele
edildii o kadim m ekna verilen add. A gorafobisi olan kii, aklk
bir alanla kar karya geldiinde, gerek James gerekse Freudn
kabul ettii gibi, kt bir eyin; bir zihinsel durum un dieriyle ya
da bir arzunun baka bir arzuyla m badele ed ilm esin d en korkar.
A ncak fobi, frsatlarn bastrlm asn, m badele olaslklarna ip o
tek k onm asn (da yanstm a diye yazm tr psikanalist A ndr
Green, ayn anda bir ie yan stm an n da olu m asn engelliyorsa
tehlikelidir; bir fobi sz k on u su old uu nd a kii yaratt eyi anla
yam am akta, sindirem em ektedir) tem in eder. Y ani agorafobisi olan
kii, m eknn n e am aca h izm et ettiin i ya da k en disinin bu m ekn
h angi am ala kullanm ak isted iin i bilm ektedir -F r eu d olsayd
b ilindnda b ild iin i sylerdi. D aha sonra bu m ekn, sanki tlsm l
bir dokunula, aklk bir m ekn ya da Jamesin ou lcu evren d ed i
i ey5 olm aktan kar. Bu m ekn basit anlam da in san g em ie, eski
bir dnyaya gtrr.
James v e Freud aklam ay old uk a farkl b iim lerd e kulla
nrlar. James iin D oru m u? sorusu Eer b un a in an sayd m
yaam m n asl daha iyi olurdu? sorus kadar n em li deildir.
5. Bkz. A n d r G re e n , P a ssio n s a n d T h e ir
(L ondra: H o g a rth P ress, 1986), s. 214-253.
V icissitu d es, O n P rivate M a d n ess i in d e
Freud iin se, sorulm as gereken ilk soru -y a n i b ilin d olan

s o r u - N e istiyorum ?dur ve takiben, sted iim eyi m erulatr
m ak iin hakikate dair h an gi fantezilere ih tiyacm var?dr. A ncak
James, n ced en b ilm eyi asla m m k n grm ed ii iin , vard
son ular evren selletirm e c retin i gsterem ez. B u nu n n ed en i,
varab ilecei son u larn so n su z sayda olm asdr; b u anlam da
James, serbest arm a Freuddan ok daha fazla bavurm ak
tadr. n san olu n d a G z lem le n e n Bir Tr K rlk z e r in e
b alkl m u h teem k on u m asn n so n u b l m n d e yle der:
H er b irim izd en , en g in bir alann geri k alann d zen lem ey e yelten m ek sizin elim izd e b u lu n an frsatlara sadk k alm am z v e bize
su nu lan n im etlerd en en fazla oranda yararlanm am z bek lem ek
yeterlid ir.67 F obi sahibi k ii iin riskli durum , tpk psikanalist
rn e in d ek i gib i, yap t aklam alar frsatlarn kstlayacak
b iim d e oktan k ullanm olm asdr.
....korku ya da haz duygusuna (korku ya da haz duygusunun nesnesine)
ilham veren bir yzn, bu balamda korku ya da hazzn nedeni deil,
hedefi olduunu syleyebiliriz.
L u d w ig W ittg e n ste in , P hilosophical Investigations1
K orkunun nereye ait old uu - y a da neyin korkulm aya deer o ld u

u - sorusu, gerek fobi sahibi k iinin gerekse yoru m cu sun un zih
n in i m egu l eder. Freudn k en disi bir aam ada, kk hayvanlara
v e gk grltsne dair ocukluk fobilerinin, dier hayvanlarda
bariz b iim d e gelim i olan gerek tehlikelere kar doutan gelen
bir hazrlanm olm a d urum un un krelm i kalntlar8olabilecei
d ncesini gelitirm iti. Freud ve James, D arw inci saduyudan
yola karak, fobilerin, kiin in k en din i k orum asnn birer trevi
olduklar, fobiye dayal dehetin ancak hed efini ardnda akld
bir hal ald zerine anlasalar bile, nelerden korkulaca ve kor
6. W illia m Jam es, T alks on P sychology a n d L ife s Ideals (L o n d ra: L o n g m a n s, 1899), s.
264.
7. T rk e evirisi b k z. Felsefi S o ru tu rm a la r, ev. D e n iz K an t, K yerel Y a y n la n , 2000.
8. F re u d , In h ib itio n s, S y m p to m s a n d A n x ie ty , SE X X, s. 168. [P sikopatoloji zerine:
H isterik F anteziler/P a ra n o ya /K etlem eler/S em p to m la r ve K ayg, ev. S eluk B udak, te k i
Y aynevi, 1997.
27
kunun kaynann n e old uu hakknda kkl bir gr ayrlna

derler. H er ikisi de agorafobiye ait m ekn -d i e r bir deyile bu
m eknn b o sayfasn - olduka farkl yntem lerle doldurur.
Jamesin agorafobi sahibi kii iin d nd aklk m ekn,
soyolusal [phylogenetic] hafzaya bavurur. Freudn d nd
aklk m ekn ise kiisel hafzaya bavurur (Freud iin hafza her
zam an arzuya ve anne-babayla geirilen gem ie dairdir). Jamesin
aklk m ekn, potansiyel yrtclarla d olu olabilir, ancak Freudn
aklk m eknnda kii yrtc bir hayvana dnebilir. A gorafobi
esnasnda hissedilen anksiyete, d iye yazar Freud 1926da,
(ki fazla ayrntl olarak incelenmemi bir konudur bu) egonun cinsel
uyarma kar duyduu korkuya benzer -b u korkunun kkenlerini,
herhalde kastrasyon korkusuyla balantlandrmak gerekir. Bugn
grlebildii kadaryla, ou fobinin temelinde, libidonun talepleri ba
lamnda ego tarafndan hissedilen, benzer bir anksiyete yatmaktadr.9
A gorafobisi olan kii iin aklk m ekn, kastrasyonla cezalandr
lacak, enseste dayal olas bir cinsel iliki iin hazrlanm ortam
tem sil eder. C insellik, en sest fantezileriyle balam as n ed en iyle her
zam an yasak olan artrr. Bylelikle, fobiye ilikin senaryo,
Freud n bak asyla, p ek de kast g d lm eden bir an nm atfe
dilebilecei bir yer olan gem ie ait bir durum un kurald biim de
y em d en canlandrlm asna davetiye kartr. nk agorafobi sahi
b i k iinin dar km as, gem ie bir gelecek tanm as, yani gem ii
n plana kartm as dem ektir. Fobi sahibi k iin in bilindnda
korktuu ey, bu kaam ak gem iin yalnzca tekrarlanm as deil,
ayn zam anda beklenm edik biim lerde deiiklik gsterm esidir.
K ii bir eyin taklidini kaybettiinde esasn da kaybedebilir. Fobiye
ilikin bu senaryolar, hafzann im geler ve atm osferler halinde
gevem ek yerine dehet duygusuyla d ondurulduu anti-epifanilere
benzerler. Proustu n kulland anlam da epifani olum sal v e artc
iken, fobi gvenilirdir. G em ii gizlice biriktiren fobi, bir insanm
hayatnda anlam n hibir zam an d eim ed ii yegn e nokta olabilir,
ancak bu, k iinin s z k on u su anlam n n e old uu nu hibir zam an
9. A.g.y s. 190.
(2 8 )
b ilm em esin e baldr. L ibidonun Freud n eserlerinde vurgulanan

srar v e hareketliliini gzn n d e bulundurduum uzda, herhangi
bir durum , korku iin uygun bir vesile olabilir. A rzu - y a da, baka
bir dille, benliin paralar olarak adlandrabileceim iz e y - katla
nlm az bir d en eyim olarak yaandnda baka bir yere aktarlmal,
sakl bir keye yanstlm aldr. Bu sakl k ed e arzunun doruluu
dehet iind e teslim edilebilecek am a asla bilinm eyecektir. Bir eyin
varln tanm an n en derinlikli y olu ya da baz eylerin varln
tanm ann yegne yolu, d iye im a eder Freud, kiin in o eyleri k en
d isin den saklamasdr. V e derinlikli ya da daha ok ilgin olan ise,
sadece kiin in saklad ey deil, o eyi saklam akta bavurduu
yntem lerdir. T abii sadece zlm e gsteren bastrm alar -fo b i
rn eind e old u u g ib i- hakknda bilgi sahibi oluruz. Psikanalitik
adan bakldnda, katlanlm az olan z-b ilgim iz deta gizli bir
hayat sryor gibidir; sanki z-b ilgi diye bir ey varm , ancak bize
h izm et etm eyi am alam am aktaym gibi. Freud iin aklanm as
gereken ey, bir k im sen in n ed en fobi sahibi old uu deil, herhangi
bir in san n fob i sahibi olm aktan baka bir ey yaam aktan k en din i
nasl alkoyduudur.
Analiz esnasnda bir kiiden alman hayr cevab, evet kadar belir
sizlik tar.
S ig m u n d F reu d , C o n stru ctions in A na lysis
Krk yalarnda, iddetli k lostrofobisi olan bir adam -h e r n e kadar

fobisi giderek her zam an sevdii tiyatro zerinde odaklanm sa
d a - aslnda dank gid en bir seans esnasnda bir ocukluk ansn
hatrlam t. Yaklak sekiz yam dayken g z doktoruna gider, k o o r
d inasyon b ecerisin in anlalm as iin yaplan testlerden birinde
k en disind en teleskop benzeri bir alete bakp orada grd kpei
elleriyle y in e orada grd kafese yerletirm esi istenir. Bu ii baa
ryla, gerekten zevk duyarak tamamlar; iyi niyetli bir adam olan
g z doktoru ona, A sla H ava Kuvvetlerin e katlam ayacaksn, der.
A sla p ilot olam ayacan anlayan ocuk yklr: O ysa o ana kadar
p ilo t olm ay isted iim aklm n ucundan bile gem em iti. V e sonra
a la y a bir tavrla, bir yetik in olarak uakla seyahat etm ekten hep
byk k ey if aldn eklem iti szlerine. B unun belirsiz bir baary

andran bir durum old u u her ik im iz iin d e akt.
Tiyatroda ken disind e dehet duygusu uyandran eyin -a c
iinde engellem eye alt ve bylelikle oyu nu n yerine grd
fa n tezin in - balkondan atlam ak (ilk karlam am zda k en din den
m em n u n bir tavrla her zam an st katta oturduunu itiraf etm iti)
old uu nu hatrlattm ona. Y aptm yoru m u dnp tartt, ancak
bu yoru m un on u b en d en ok daha az etkiledii akt. Bu n ed en
le tiyatronun um ayp baka insanlar seyretm em iz gereken bir
m ekn old uu nu da ekleyerek o n u etkilem eye altm . talyada
oyuncularn sahneye kp allm n aksine seyircileri seyrettii
bir oyun hakknda yazlm bir yaz hatrladn syledi. Belki de
tiyatrodayken Acaba b en i seyretm elerini nasl salayabilirim? diye
d nyorsun, dedim . H om urdanarak onaylad ve sonra, b enim
azm dan konu up sanrm biraz b en i taklit ederek oyuncularn
rakip figrler old uu nu kastediyorsunuz, dedi. B en de oyuncular
sanki, yasak eyleri yapm alarna, bakalarnn rollerine girm elerine
izin verilen insanlar gibiler, dedim . Biraz aceleci bir sesle yle kar
lk verdi: H ep birinin b en den yapm am a izin verilm eyen bir eyi
yapm am istem esini beklem iim dir; am a bir k ez byle bir davetiye
kartldnda o zam an o eye izin verilm i dem ektir! Sz konusu
tuzan b u yen i tanm n n ardndan bir sessizlik oldu; deta ikim iz
de iim izd en son d nce krntlarn toparlar gibiydik. Ben, b ir
ok eyin yan sra, bana analize geli n ed en in i anlattn v e gz
doktoru olm ann ill ki insan u m aya yetecek kadar keskin grl
klm adm dndm . A dam bir sre sonra bu seansta gerekten
bir eylerin deitiini h issettiin i syledi - v e kesinlikle bir seyirci
gibi k o n u m a m t- ancak bir daha tiyatroya gittiinde k endini
anksiyete y z nd en lecek gibi hissedeceini d e bild iin i ekledi
szlerine. V e b en k en d im i yle dnrken buldum : N ed en l m
kabullenip neler olacan grm yorsun?
B izi b u konum aya srkleyen ocukluk ans, grlebilen, bir
araya getirilebilen ile in san n oynam asna izin verilen roller arasn
daki iliki asm dan bariz bir aklaycha sahip. Sekiz yandaki
ocuk iin um ak bir olasl tem sil etm ise ve bu olasla - e n
(3 0 )
azndan oidipal bak asyla- yasak olan bir ey ilham verdiyse bu,
tiyatronun -y a da herhangi bir kapal m ek n n - b ulu nu lm as gere
ken doru m ekn old uu anlam na gelm ektedir. U m ak dm eye,
bakm ak gr lm eye, perform an s ise baarszla dnecektir.
Tiyatro, d ehet duygusu araclyla adam m kendi yasakl hallerini
harekete geirm e dileiyle balant kurabildii m eknd. V e bu
balam da yasakl haller, h em anne-baba tarafndan onaylanm ayan
h em de bu ikilinin kabul yr n gesi d nda yer alan halleri ifade
etm ektedir. ocukken in san yasak olarak, sadece anne-babann
gzlerindeki o kr n oktann anlam sz bak altnda ortaya kan
kiilik hallerini yaayabilir. ocuun akim en ok kurcalayan v e en
acil -F ran k en stein n canavar gibi hayat b oyu p ein i brakm ayacak
t r d e n - hedefler bazen b u adsz lkede hayat bulur. Bu adam m
ergenliine ilikin olarak hayal ettii grntlerden biri de b om b o
bir tiyatro salonunda oyu n cu sem elerine katlmakt.
Bonnard eskizlerini nasl izd iin i anlatrken defterine yle
yazm t: G rsel tarlann hasatm toplam a ed im i neredeyse her
zam an geree b en zem eyen bir ey sunar insana. K om pozisyon un
ik in ci aam as ise, dikdrtgen erevenin dnda kalan kim i unsur
lar geri getirmekten ibarettir.10 Fobi sahibi kii, k om p ozisyon u n

b irin ci v e ikinci aam alar arasnda asl kalmtr; Bonnardn im a
ettii gibi iki aam a arasm da gei yapm ay geree b enzeyen bir
eyi ieren bir ereve haline getirm ek yerine, olduka m antkl bir
b iim de, bu geiin erevenin krlm asna yol aacan varsayar.
Bu belirleyici geii gerekletirem em ekten kaynaklanan d ehet
iind e havada asl kalr.
Eer dehet duygusu, W illiam Jamesin yazd gibi, badndrc bir beklenti k etlen m esi ise, fobik d eh et duygusu beklentinin
farkm dahm m ketlenm esidir; geriye eli k olu bal kalm aktan ya da
um aktan baka yaplacak ey kalmaz. A ncak fobiler zerine d
nrken fobik durum ile b cek gibi bir fobi n esn esi arasndaki ayr
m n ciddiye alnm as gerekir. G enel anlam da, fobik bir durum dan
kanm ak m m kndr, ancak fobi n esn esi beklenm edik bir anda
10. D raw ings b y B o n n a rc td a n (L o n d ra : A rts C o u n cil o f G re a t B rita in P u b lica tio n s, 1984),
s. 16.
31
karm za kabilir. rnein, nefret ettii eyin, isten m eyen m isafir

gibi her an karsna kabileceini hayal ed en -h e r zam an hoa
gidecek b iim d e davranabilm ek iin i dnyasnda srekli bir tetik
te olm a hali yaam ak zorunda o la n - kiinin, bir durum dan ziyade
bir n esn eyi tercih ed ecei sylenebilir. D urum fobisi denetlenebilen
bir kkrtm adr. Fobi n esn esi ya da d urum un un varlnn, yani
bunlara erim e potan siyelin in b ulu nm asn n yaam sal bir etm en
olduu aktr; nk bu etm en , aksi takdirde bastrlm kalan ruh
hallerine ya da kiin in k en din i farkl gr biim lerine eriilebildi in e - v e k iin in bu yaknla kar gsterdii tu tu m a - iaret eder.
O n alt yanda bir kz ocuu okuldaki kkrtc davranlar
n ed en iyle bana getirilm iti. retm enlerini ileden karm ak iin
sanki ok n orm alm iesin e ders esnasm da banda ayakkabyla
oturm ak gibi sam a eyler yapyordu. K endisine olduka tem kinli
bir hayranlk besler gr n en arkada evresinde sevilen bir ren
ciydi. Bu k on u zerine birka hafta konutuktan sonra -a ile iinde
srdrd hayatla balant kurarak- yava yava kkrtcln
insanlarla tanm ak am acyla kulland yollardan biri olduunu;
insanlar sevip sevem eyeceini anlam ak iin onlardaki nefreti ke
fetm ek zorunda kaldn im a etm eye baladm . Karsndaki kii
n in katlanm ak zorunda kalaca en kt halini k efetm ek iin deta
canavar kovalam aca oynuyordu. D ikkat ettim , bunu farkl b iim
lerde tekrarladm da zam an zam an m erak duyuyor; bu m erak
duygu sun un uyand anlarda, hakl olarak btn bunlarn hibir
ie yaram adn sylyordu. Bir keresinde b en bu yoru m u olduka
canskc bir b iim d e tekrarladktan sonra rm cekten ok kork
tuuna deindi; hatt sk sk rm ceklerle ilgili kabus gryordu.
C ann sktm da b en d en nefret edip etm ed iin i sorm am zerine
y z nd e bir srtm a belirdi.
Zam anla, ancak bir bakasnn b ed en ind e varlk bulduka nefret
duyan bir benlikle baa kabildiini fark etm eye baladm . Kkrtc
davranm akla sanki srekli bu halini da atyor, am a ayn zam anda
o n u canl ve el altnda tutuyordu (rm ceklerden ok korkm asna
ram en onlar asla ld rm ediini sylem iti bana; bu, sanrm
k sm en iind e tad nefretin canh ve ayakta durduunu bilm eye
32
ihtiya duym asndan, rm cek ld rm enin bu nefretin barndrd
ldrc gc dorulama olaslndan kaynaklanyordu). Gen kz

rm ceklerden ara ara bahsediyordu; n e zam an b en rm ceklerden
bahsetsem kararl biim de k en din i bu k onu hakknda konum aya
hazr hissetm ed iin i sylyordu. Zam an zam an b u konuya d n
m em gerekebileceini, ancak kulaklarn tkayabilm esi iin her sefe
rinde o n u n ced en uyaracam syledim . Bu sayede sylediklerim i
szgeten geirm e im knna sahip olabilecekti.
Bu uygulam ay det ed in m em izin ardndan gen k zn ryalar
na ilgi duym aya baladn fark ettim ; yapm aya altm yorum la
ra deil de rya sahnelerinin k en disine ilgi duyduunu da ek lem eli
yim . yle dem iti: Yataa giriyorsun, ryanda n e greceini hibir
zam an bilem iyorsun . A ylar boyunca deta h i bitm eyecek gibi
duran birtakm ryalar anlattktan sonra bir gn seansa gelip yin e
rm cek ryasn grdn syledi; b en den bir ey bekledii
akt. Son zam anlarda teslim olup b undan pim anlk duyduu her
h angi bir ey yaayp yaam adn sordum . lk tepkisi, h ep birtakm
eylere teslim old uu nu sylem ek oldu; daha n cek i konum alar
m zd an anne-babaya band bir ocuk olduunu, anne-babasn n
on a h er zam an Sinirlenm em en gerek, n k senin yardm na ih ti
yacm z var, ded iin i kartm ak kolayd. A ncak daha sonra, evvelsi
g n okulda retm enin sm fa bir soru yn elttiin i ve bu soruya
k en d isin in cevap verdiini ekledi szlerine -sa n k i bu, ilk verdii
cevapla ilgisiz bir eym iesine. Soruyu cevaplam olm aktan dolay
gizli bir pim anlk duyup d uym adn m erak ediyordum (soruyu
cevaplam ay oyu n u retm enin kurallarna gre oynam ak eklinde
alglam olabilirdi). le yem ein d e d ilin i srdn syledi karlk
olarak. G rd ryann bir tr protesto olabileceini, gerekten
fkelen m esin e im kn salam ak iin bir rm cek bulm ak zorunda
kaldn d nd m syledim . Y ani eer r m cek olsaydm
gerekten korkun olabileceim i sylyorsunuz, dedi bana. Evet,
rm cekler sayesinde in san bakalarndan kolaylkla nefret ed e
bilir, dedim ; ksa bir sessizliin ardndan, Biraz daha aklayn,
dedi. Byk olaslkla her hafta neredeyse farkna varm adan bir
ok eye teslim old uu nu ve bir rm cekle karlatnda aniden
33
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
n e kadar sinirli bir kz olduunu, bu tr duygulardan n e kadar

o k korktuunu hatrladn d nd m syledim . Bazen, bir
n cek i g n retm eniyle yaad d en eyim e benzer durum larda
k en din i gerekten k zgn h issettiin de bir r m cee o d en li ihtiya
duyuyordu ki, o n u ryasnda gryordu. Sylediklerim i dikkatle
dinledikten sonra, Y ani r m cek bir yerde m usluu am ak gib i bir
ey, dedi; b en de ayn fikirde old uu m u syledim .
Kendimle ilgili cehaletim, zerinde durmam gereken bir konu; l bir
dili incelemek gibi bir ey.
Stan ley C avell, The C aim o fR ea so n
Belirli bir sem p tom zerin e dnrken bavurulabilecek faydal

bir yol, bir bakasna bu sem p tom u tam asn nasl retebilirim
sorusu nu sorm aktr (bir bakasn aklk m eknlarn rktc
old uu na ikna etm ek iin n e yap m am ya da n asl bir in san gibi
gr n m em gerekir?). Fobi sahibi kii iin korkuyu douran n es
n eye ya da durum a ilikin herhangi bir ph e sz k on u su deildir.
B yle bir kii, korkunun kayna olan n esn e ya da d urum un ne
old u u n u kesinlikle biliyorm u gib i davranacaktr, bu durum k en
d isin e ya da dier insanlara n e kadar sam a gelirse gelsin. Btn
phecilii, fob isin i yorum layanlara yneliktir. Fobi d en eyim in d e
kii, bariz b iim d e zel bir dile, ortaklaa kullandan anlam lardan
gizli kapakl bir m uafiyete sahipm i gibi davranr. Fobi, nesn eyle
ilgili olarak n esn en in varsaylan korkutm a g c d n da hibir
ip ucu verm ez; tm sorgulam alarn n n keser. Tpk gerekte
herhangi bir tekrar s z k on u su olm ad gibi, sadece im d iki zam a
n tandk k lm ann bir y olu olarak tekrar fikrine duyulan bir iste
in b ulu nm as gibi fobiye k on u olan n esn e ya da d urum da da kii
n erede old u u n u b ild iin i zanneder. B ildik d m an tannm ayan
dosttan daha iyidir.
A ncak paradoksal olarak, fob i sahibi k iin in zerkliine el
koyan ey bizzat b u k en d in d en em in olm a d uygusudur (elbette
Freud olsa, in san n zaten kii olm as n ed en iyle zerkliine el
k o n u ld u u n u sylerdi). Kii, fob i n esn esiyle karlatnda cin
tutm as gibi bir eye, perspektiflerin hareketliliinden yok su n bir
34
d en eyim e tabi olur. Fobi, dier her eyden ok farkl olarak, b ed e

n in gizem li bir anlam tarafndan zap ted ilm e kapasitesini gsterir;
fobi, b ed en sel bir inanm a hali gibidir. F obi n esn esi, diye yazar
Julia Kristeva Powers o f H arrorda, tam da tercih yapm aktan
kanm aktr; zn ey i m m k n old uu nca u zu n sre karar verm ek
ten uzak tutm aya alr;11 ya da b u d urum un bir karar verm e
k o n u su olabilecei n osyon u n d an uzak tutm aya alr. Sanki n esn e
em irleri verm ekte, b ed en ise k en di varlnn bek len tisi iind eyk en
bile b u em irlere karlk verm ektedir. D eh etin kurban zn e, kendi
zih n in d e, d eh et saan k ii , olm aktan m m k n old uu nca uzak
k aldn dnr. A ncak b u kanm a halinde bile d eh et tarafn
dan olu turulm u bir ilikiyi devam ettirir. Bu tr kanm alar,
diye belirtm itir psikanalist Roger M oney-K yrle, araylarla bir
araya getirilir.12
Eer fobi, kiiyi ayn anda h em gl h em de gsz klm a
-g n d e lik bir y celtim gibi kiiyi dehet duygusuyla doldurup
aresiz b rak m a- etkisine sahipse, ayn ekilde sradan m eknlar
v e durum lar da ar derecede ykl k lm ann bir yoludur, tpk
bilin d bir yabanclatrm a teknii gibi. G vercinden korkup ta
kesilm ek, gvercini y en i bir ey k lm ann bir yoludur. Fobi teh lik e
d en ziyade anlam n erotikletirilm esidir. O n d oku zu ncu yzyln
son u n a doru b u tr yen i cinsel nesnelerin yaratlm as -b ild ik
fobiler 1870lerde sem p tom haline g elm iti-, kular, kem irgenler,
bcekler, tiyatrolar ya da ak m eknlarla kar karya kalndnda
k im i insanlarn cinsel heyecana benzer bir panii yaadklarnn
kefedilm esi, b ilin d bir zih n e ya da Jekyll ve H yde rneinde
old uu gibi (Stevensonu n yks 1886da yaym lan m t13) saygn
benliklerde barm an irrasyonel benliklere dair dncelerin kant
olarak kullanlabilm iti. A ncak snflandrm a hatas yapanlarn - n e
de olsa gvercinler birer can i d eild irler- snflandrlm as gereki
yordu. Patolojize etm en in - v e elbette kiin in k en d isin i patolojize
11. Bkz. Julia K risteva, S o m e th in g to b e S cared o f, Pow ers o f H o rro r i in d e (N ew Y ork;
C o lu m b ia U n iv e rsity P ress, 1982), s. 32-55.
12. R o g er M on ey -K y rle, The C ollected P apers o f M o n e y -K yrle (P erth sh ire: C lu n ie Press,
1978), s. 60.
13. T rk e evirisi i in b k z. D r. Jekyll ve M r. H yde, ev. E b ru Kl, th a k i Y aynlar, 2002.
35
p m e G dklan m a v e S klm a zerin e A d a m P h ilip s L acivert Kitaplar
etm e sin in - avantaj, bu ed im in , on a katlan kiileri n ced en var

olan bir bilgi ve otorite yaps iin e oturtur gib i grnm esidir.
Fobilerin, genellikle onlara sahip kiilerin bile h issettii s a m a l ,
tehis srecinin bir parodisi gibi grnebilir.
Fobiler, birer sem p tom olarak, D on ald D avid son u n irrasyon alitenin tem el paradoksu b iim in d e b etim led ii ey iin faydal
bir odak noktas sunarlar; irrasyonaliteyi ok iyi bir b iim d e ak
ladm zda, diye yazar D avid son, o n u bir tr gizli rasyonaliteye
dn t rm oluruz; bir yandan da kolaya kap bu durum u tutar
szlk olarak nitelendirdiim izde, herhangi bir tehisi gerekelendirm ek iin gerekli rasyonalite zem in in i ortadan kaldrm akla sadece
rasyonaliteyi tehis etm e b ecerim izden d n verm i oluruz.14 Bir
fobin in ilevlerinden biri de bu trden ayrm lar saptam ak, bu
ayrm larn barndrd paradokslar skp atm aktr (tabu olarak
grlen fobiler anland bir evrene sahiptirler). Fobi sahibi kii iin
fobi, kabul edilebilir oranda gvenli olanla tehlikeli b iim de yasak
v e heyecanl olan arasndaki fark garanti eder - b u ikisi arasm da bir
ayrm izgisi belirler; fob i sahibi kiin in ikizi, yani yoru m cu iinse
fobi, rasyonel olanla rasyonel olm ayan arasndaki fark ayn b iim d e
ayrt etm eye yarar (bylelikle rn ein u sorular sorm ak m m k n
olacaktr: H olanm adm eyle ilgili salt ar bir ayrm clk yak
lam iind e olm ayp on a kar fob i b eslediim d ncesini sizde
uyandrm ak iin n e sylem em gerekir? ya da A sla yapm adm z
eylerin tam am na ve asla gitm ed iim iz btn yerlere kar fobi m i
duym aktayz, yani b ilin d bir fob i m idir bu?). Gerek fob i sahibi
kii gerekse yorum cusu, aralarndaki ayrm n km esi, kategori
farkllklarnn kaybolm as ya da daha ziyade birbirine karm as
gibi bir felaketin n n e gem eye alr. Bu iki taraf, saflk v e teh li
kenin inceliklerini yerine getirirken birbirleri iin, kardkl olarak
birbirlerini tem in etm en in tesin d e ne yapabilirler?
Sem ptom lar, etrefilli konular zerine d nm en in , yan i adeta
sesi ksarak d n m en in bir yoludur. Freud u n fobilerle hayli ilgili
olm asn n -ya p t n em li vaka in celem elerinin bir k sm fobilerin
14. D o n a ld D a v id so n , P a ra d o x e s o f Irra tio n a lity , Philosophical Essays on F reud iinde,
d e r. R. W o llh e im v e J. H o p k in s (C am b rid g e: C a m b rid g e U n iv e rsity P ress, 1982), s. 303.
36
p m e , G dklan m a ve S klm a zerin e t A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
analizi zerin ed ir- bir n ed en i, belki de, fobin in olu u m srecinin

teorinin olu u m srecine rn ek oluturm asyd. Fobi, tpk pskanalitik teori gibi, vahi elerin nerede b ulu nd u un un hikyesidir.
V e b u teoriler, fobiye dayak paradigm alar gibi, im knsz olana,
en ar b iim iyle kabul ed ilem ez olana dair bir fantezinin etrafn
da rgtlenirler. Freud -ra sy o n el olanla olm ayann birbirlerinin
rollerini oynam alar gerektiini fark e d ip - kolaya kap tutarszlk
yaktrm asn yapm ay reddettii iin, m erak ve bilgiyi, tabii p si
kanaliz teorisin e ait b ilgi dahil, korkuya kar duyarl olarak, b ilin ci
resm en takdim ederek tketen fobi - ilk ta n m a - zerinde denetim
kurm a giriim i olarak tanm lam aya balam t. Eer dehet duygusu
b ilgin in n esn esi ise, o zam an bilgi, fobi kartdr.
Freud n d n d anlam da bir k ii olab ilm ek iin fobi
sahibi olm ak gerekir; ve insan ancak birbirinden ayr bir d v e i
d nyann varhna inanarak fob i sahibi olabilir. K t olan, egoya
yabanc olan ve darda yer alan, daha balangta birbirinin tpa
tp aynsdr, diye yazar Freud, 1925 tarihli olaanst in celem esi
01u m su zlam ada. E gonun iyiliin i korum as (Freud n grne
gre b u ego n u n k en disini korum asyla ayn kapya kar), k t ola
rak yaanan her eyin d dnyaya atlm asna baldr. lk aam ada,
haz kart olan m ksa srede taham m l ed ilem ez bir hal ald ve
b u n u n l m anlam na geldii, bilin cin haz kart olana dair old uu
varsaym sz konusudur. K t olan - y a da M elaine K lein buna
nefret d iyecek tir-, oidipal n cesi d n em asndan egoyu v e ksa
bir sre sonra da n esn eyi m ahvetm ekle teh dit ed en arzu fazlas;
oidipal adansa yasak olan en sest arzular anlam na gelm ektedir.
K endisine sunulan n esn eler birer haz kayna old u u srece,
diye yazar Freud, gdler ve D eiim Tarzlar n da (1915), ego
bunlar iin e alr, ie yanstr...ve dier yandan, k en di iinde haz
kart olan eylerin n ed en i h alin e gelen her eyi de dar atar.15
D arda karlatm z ilk dnya, k sm en iim izd ek i deh etin at
labilecei bir depo, haz kart olan yaratan arzular ve nesnelerin
depolanabilecei farkl bir m ekndr. D arda kurduum uz bu
15. F re u d , N e g a tio n , S E X IX , s. 237; eitli y e rle rd e , In s tin c ts a n d T h e ir V icissitu d es,
S X IV ,s . 136.
37
p m e , G dklanm a v e Sklm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
dnya, aslnda uzak durm am z gereken bir dnyadr. Bize ait olm a
m alarn isted iim iz nesneleri v e arzular yerletirdiim iz m ekn ya
da m eknlardan biridir buras. Bu dnyada ken dim izi rahat h isse
debilm ek iin on u iind e barnlm az klm am z gerekir.
Ego -d a rs olarak ad lan d racam z- baka bir m ekna,
Freudn bastrlm b ilin d olarak adlandrd ve ieride yer
alan bir dier m ekna ihtiya duyar. V e tabii bu da iyi/k t ayrm
na denk der (farkl bir ifade b iim i de yle olabilir: dnya diye
bir ey yoktur; h issettiim iz eylerin karm aklnn hakkn verir
gibi gr n en kelim eler toplam vardr yalnzca). A ncak Freuda
gre, kt eylerin datlm asn ieren bu srete ego, Freudn
ifadesiyle salt haz egosu olm ay srdrm ek gibi um utsuz bir aba
iinde k en din i tketir. Freudn bak asna gre, geliim zerine
sorulm as gereken soru -b irey in soruyu bu ekliyle ifade edebil
m esin d en n ce dnlen, daha dorusu harekete geirilen soru
udur: K iinin ken disind e katlanlm az olarak grd ey nedir ve
bu ey nereye oturtulacaktr? nsan b u eyden szd e kurtulduunda
bu defa b ylesine bir yoksunluk ierisinde, b ylesine bir boalm tk
duygusuyla n asl yaanaca sorusu zih n i m egul eder. Fobi nesnesi,
reddedilm esi gereken bir vaat - d e ta geri evrilen (bilind) arm a
a n - halini alr. A ncak reddetm e, tabii ki bulunulan vaadi yerine
getirm enin bir yoludur.
Eer, Freudn in and gibi, kii k en din i d en etim altna alm ak
tan tem eld e aciz ise - y a da ocukluunda yeterli d on an m edinm e m ise -, o zam an k iin in bir fobi ed in m esi, iind e barndrd
im knsz bir baka m ekna tam as hep geliim srecinin bir
paras saylmaldr. Tabii ki Freuda gre fanteziler - v e bir fobiyi
yaratan fa n tez i- tlsm l d nm e biim leridir; fobi fantezisinde
insan b en liin in bir parasn kt eylerin baka bir m eknda
bulunduuna ikna eder, bun un tek n ed en i aslnda baka bir m ekn
olm am asdr (ya da gerek olan tek baka m ekn, k iinin ben lii
n e ait paralar oturtam ad m ekndr). N effet-n esn eleri bulm ak
her bakm dan sevgi-nesneleri b ulm ak kadar gerekli olabilir, ancak
insan barndrd k tln bir k sm n hogryle karlayabi
lirse -y a n i bu k tl kabu llenirse- dnyay da bir m iktar kor
p m e , G dklan m a ve Sklm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
kudan arndrm olur. Bu psikanalitik tablo ierisinde tedavi, bir

geri kazanm a yntem idir; hatt insann iind e yanl yer edinmi
kiilerin geri kazanlm as bile sz konusudur. A ncak bu tablodan
yola kldnda psikanaliz istem eden cezalandrc bir tavr alabilir;
nk (btnlkl bir kiiyi n eyin oluturduu konu sun da bu
aam ada d esp ot nitelikli bir her eyi bilm e fantezisinin bulunm as
bir yana) her in sann bir taham m l snr vardr. Freuda gre ego
sahip old uu fobiye bam ldr. D ier bir deyile fobi, egon u n ilk
ilikisidir ve b u iliki kanlm az olarak paranoyaktr (burada para
noya derken d lanm ann redd ed ilm esini anlyoruz).
B ilind fikri, bir anlam yla da, ifade ed eb ileceim izi daha
n celeri b ilm ed iim iz eylerin old uu gereini b etim lem en in bir
yoludur. Fobi, k t eylerin aza alnm az old uu ve bylelikle aza
a l n m a ? olan n her zam an kt olduuna duyulan inantr. V e
b u da, fobi sahibi kii iin rtk kavraylar her zam an tehlikeli
klar. Fobi sahibi k iinin duyduu d ehet dile getirildiinde kii, bu
dehete yen id en m aruz kalabilir; b yle bir ey yaplm azsa ortada
gerekten katlanlm az bir ey old uu d ncesiyle su ortakl
yaplm olunur.
D em ek ki fobiler, psikanalistin karsna olduka kat bir b iim
de, iyiletirm e ikilem iyle km aktadrlar. Psikanaliz sanat, her
iki taraf iin de, ilgin birtakm yen id en b etim lem eler yapmaktr;
bunlar hastann ilgi duym akta serbest olduu, ilgilen m eyi gze
alabildii betim lem elerdir. Bir baka deyile, psikanalizin am ac
insanlar iyiletirm ek deil, onlara herhangi bir sorunlar olm ad
n gsterm ektir.
39
R isk ve y a ln z lk z e r in e
insan arkadalarndan ayran ve tek bana brakan mekn nasl bir

eydir? Bacaklarn sarfedecei herhangi bir abann, iki zihni birbirine
yaklatramayacam anlam bulunuyorum. En ok neyin yalannda
yaamay isteriz?
H e n ry D av id T h o re a u , W alden
Y alnzla duyulan yaknlk, sadece kiin in b elli insanlara d u y

d uu yaknlkla karlatrlabilir. A n cak in san n ilk yaln zlk
d en eyim i, tpk tekiyle yaanan ilk d en eyim gibi tehlike y kl
dr. ocuklarda, d iye yazar Freud, grlen ilk durum fobileri
karanla v e yalnzla ilikindir. Karanlk fobisi genellikle yaam
boyu devam eder; ocuk, k en d isin e bakan sevdii bir insann,
yan i a n n esin in yok luu nu h issettiin d e her iki fobiyi de yaar.1

G rnr o lan n yok luu , bir n esn en in yokluu; ve ryalarda
old u u gib i in sann en derinlerinde yatan d ncelerin g nna
km a riskidir h issedilen . Baz insanlarda yalnzla ilikin fo b i
n in yaam b oyu srm esi belki de b u yzdendir. Burada Freudn
yalnzlktan ziyade karanl tercih etm esi, o n u n alm alarnda,
yaam n n aksine, yalnzl, yaln zln teorik irdelem esini deta
bastrd gerein i yanstr. N arsisizm , rya, yas tutm a v e l m
edim i; her n e kadar bunlarn h ep si Freud n in san zn esin in derin
bir yaln zlk iin d e old u u eklindeki anlaynn birer kantysa
da, rn ein Standard E ditionm d izin in d e, yalnzla dair sadece
iki gn d erm e bulunur. Sanki Freud, yaln zln k en disini, tpk
bebeklik d n em in in kucaklayc ortam gibi bir veri olarak kabul
etm i gibidir. Freud un, ocuklua ilikin riskler arasnda, yetik in
yaam ndaki karln ele alm ay aka gzard ettii tek risk,
belki d e yalnzlktr.
Freud, Giri Konferanslarnda dier durum fo b ile r fn i tartr
ken rnek olarak eitli yolculu k trlerine bavurur:
Tren yolculuuna kmann evde kalmaktan daha fazla bir kaza olasd, bir arpma olasl yaratacan biliriz; bir geminin batabileceim,
bu durumda boulma olaslnn doduunu da biliriz; ancak bu teh
likeleri dnmeyiz ve hibir endie duymadan tren ve gemiyle seyahat
ederiz. Tam zerinden geerken kpr kerse nehre deceimiz tar
tma gtrmez; ancak byle bir durum o kadar nadiren yaanmaktadr
ki bunun bir tehlike oluturduu sylenemez. Yalnzln da tehlikeli
yanlar vardr ve baz durumlarda yalnzlktan kanrz; ancak herhan
gi bir koul altnda bir an iin bile yalnz kalmaya tahamml edememek
gibi bir ey sz konusu deildir.12
Belki de y a l n z l n bir tr yolculu k old uu nu dnm yoruzdur,
h em Freud n bahsettii trden yolculuklar gen elde dier in san
larn da b ulunduu ortam larda yaplr. Freud yalnzla taham m l
edilebilecei konu sun da ar srar gsterm ekte, ancak yalnzln
1. F re u d , In tro d u c to ry Lectures on P sycho-A nalysis, SE X V I, s. 407. [R u h zm lem esine
Giri K onferanslar, ev. E m re K ap k m , A yen T e k en K ap k m , P ayel Y ay n lan , 1998]
2. A .g.y., s.399.
41
p m e , G dklan m a ve Sklm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
tehlikeleri hakknda sessiz kalmaktadr. V erdii rneklerin m an

tndan Freud un, yalnzln ierdii tehlikeler ile drlm ek
(D .W . W in n icottu n anlad anlam da, bebeklikte yere drl
m ek dncesi) arasnda bir balant kurduu son ucun a vara
biliriz; ancak bu fazlasyla speklatif bir yarg olurdu. B ildiim iz
gibi yolculu k yapm ak Freudda en d ie uyandryordu; zaten Giri
Konferanslarn z yolculu u l m le ilikilendirm iti. l m , diye
yazar Ryalarda S em bolizm balkl b lm de, ryalarda, yola
km akla, bir tren yolculuuyla tem sil edilir. Yolcular, kabul etseler
de etm eseler de l m e doru seyahat etm ektedirler. yle devam
eder Freud: O yun yazar br dnyay snrna kadar gid en hibir
yolcunun geri d n m ed ii o k efedilm em i lke b iim in de b etim

lerken ayn sem b olik balanty kullanm aktadr.3 Rya n e de olsa
bilin d m n att hir tiraddr ve Freudn burada, ryadaki bir
eyi aydnlatm ak am acyla H am letin m ehur tiradndaki yalnzl
kullanm as bo yere deildir.
A n n esin i fazlasyla beklem i olan bebektir l m e doru seyahat
eden; nk banda kim se olm aynca bebek b edenin y a l n z l n a
hapsolm utur. A n n en in yeterli bakm ndan yok sun kalan ocuk
iin yalnzlk, bir yolculuk, potansiyel olarak l m cl bir yolculu k
tur. A ncak karanlkta, tek bana kalm bir bebein sadece annesini
b eklem ediini hatrlam akta da yarar vardr. rnein uyku, yalnzca
bir beklenti durum u deildir. Bir tr beklenti ierm eyen bir yokluk
olabileceini d nm ek psikanalitik adan elbette gtr.
ocuk, arzu sayesinde yalnzln, yalnzlk sayesinde d e arzusu
n u kefeder. K endisini yattrabilen ancak hibir zam an tam olarak
tatm in edem eyen, gvenilir olan am a sonuta her an yitirilebilecek
bir nesn eye bam ldr. A ncak ocu k daha batan itibaren, farkn
da olm adan bir n esn eyi dahil eder yaam na. zne, diye yazar
Jacques Lacan, hep talep etm ekten baka bir ey yapm am tr; aksi
takdirde ayakta kalamazd; bizlerin yapt sadece ii kald yerden
srdrm ek. 4Bizler ii, analitik durum denilen iki kiilik, tu h a f bir
3. A .g.y., SE X V , s. 153.
4. Jacques L acan, T h e D ire c tio n o f th e T r e a tm e n t a n d th e P rin cip les o f Its P o w er,
Ecrits i in d e (L o n d ra: T av isto ck , 1977), s. 254.
42
p m e , G dklan m a ve S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
yalnzlk iinde srdryoruz. Bu ortam da, tekrar tekrar, hastann

bir bakasna teslim olm a riskiyle kar karya old uu nu anlyoruz.
H att analizin am alarndan biri de bu riskin btn zelliklerini
ortaya kartm ak olacaktr. A nalitik tedavinin yaratt gerilem e
de, hastadan, W in n icottu n ifadesiyle kucaklayc ilev d en en eyi
analiste devretm esi - altn kural yen id en b etim lem esi- beklenir.
Serbest arm da hasta n e syleyecein i b ilm em e riskini gze alr.
Hastaya d en en zor i, k en din e sem p tom atoloji hakkn sonuna
kadar tanm ak olacaktr.
Talepkr b iim d e b am l olan bebek, yeterli zen i gsteren
anneyle ileride, yalnzlk kapasitesi tayan bir yetikin olup kacak
tr, der n o rm atif bak as; ki b u yetikin iin, k en di iin e ekilm e
sadece zu l m d en kam ak deil, zenginletirici bir m ahrem iyete
snm ak anlam na gelecektir. A ncak bam lln yle birden yo k
olm adn varsayarz; bir yerlerde bir n esn e ya da n esn eye ait bir
glge vardr. yleyse, yalnzlk durum larnda yetikin kii neye
bamldr? K endisini neye teslim etm e riskine girer?
Freudn bir yolcu lu k esnasnd a yaan dn syledii riskler,
y in e Freuda gre taham m l edilebilir trdendi, nk bunlar
fiilen asgari d zeyd e olan risklerdi. A ncak daha cid d i -sa d e c e
fobi kart o lm a y a n - riskler sz k on u su old uu nd a (ki yalnzlk
bu trden bir risk saylabilir), birey, genellikle b ilin d olarak,
k en d i m utlak kudret alannn tesin d e olan, ancak b u y zd en de
zu lm ed ici olm ayan eyi bulm aya alr. (Francis B acon n, k o m p o
zisyon s recinin bir paras olarak izd ii resim lere boya frlatm ak
ih tiyacn h issettii aam ay anlatm as, b u durum a iyi bir rn ek
oluturur.) Burada, her zam an oktan yitirilm i olana dair bir fan
tezi ieren -b ilin d i i gibi yalnzca im kn sz olan eyler b am llk
yaratcd r- k o m p u lsif riske girm ek olgu sun d an deil, ergenliin
erikin hayatna kadar uzanan sradan risklerinden bahsediyorum .
rnein, k en di ifadesiyle yaln z adam ve risk taciri olan o n
alt yanda bir olan ocuu , seans esnasnda, n celeri sudan ok
korkarken son u n d a on yanda y zm eyi rend ii an yle aktar
m t: B oyu m u aan yerde daha gvenlikte old u u m u biliyordum ;
n k ayam d ibe dem ese bile b en i yukar kaldracak daha ok
(4 3 )
su vard. Ergen o cu u n yaad tem el paradokslardan biri de,

sadece k en d i d en etim in in tesin d e olan n esn eye g ven eb ilecei
n i kefetm esidir. O lan iin y zm eyi renm e riski, k en disinin ,
daha doru su b ed en in in suyun st nd e batm adan durabileceini
k efetm e riskiydi. Y zm en in tem eli suyun st n d e durabilm ek
tir. B oyu nu am ayan bir derinlikte ayakta durm ak, yani d en etim i
elin d e tutm ak, en d ied en kaynaklanan bir m utlak kudretti; burada
m utlak kudretin ztt, ocu u n korktuu gibi iktidarszlk deil,
k en d isin i suya teslim etm eyi becerebilm esiydi. K endini ihtiyatla
tutm a b iim in e brn en savunm as, y zm eyi becerebilm esin e
en gel olm utu . htiya duyduu ey, ken disiyle ilgili olarak cm ert
bir um ursam azlk tu tu m u b en im sem ek ti.5 nsann k en d isin i gere
in den fazla d n m esi d e m m kndr.
Bu geliim srecini, ep istem olojik adan yaam ak m m k n
deilse de anlam ak faydaldr, iris M urdoch, Sartre zerine yazd
kitapta, A d orn o ile Sartre arasnda - Sartrem aleyh in e- bir kar
latrm a yapar: A dorno, bilgiyi olum sala kar duyulan efkatli,
drst bir sabr olarak dnr; on a gre, olum sal, yen ilm esi
gereken, kt niyetli bir teki deil, evrem izi saran bildik bir
dnya gibidir. N esn en in bilgisine yaklam ak dem ek, zn en in , n es
n en in etrafna rd perdeyi kaldrp atm as dem ektir. zne bunu
ancak, korkusuz bir edilgenlikle k en disini k en di d en eyim in e teslim
ettiin de baarabilir.6 G eliim psikolojisi asndan kt niyetli
teki kucaklayc ortam n eksikliini tem sil edebilir. H astam , su,
evresini saran bildik bir dnya haline geldiinde, b oyu n u aan
derinlikte korkusuz bir edilgenlik iind e olduunda yzm eyi
baarm t. Benzer b iim de, ergenin cinselliini utangalk iinde
yen id en yaarken yen i karlat n esn en in, yani erginleen b ed e
n in in etrafna h em bir perde rdn h em de bu perdeyi kaldrp
attn ekleyebiliriz.
Bebek, b oyun u aan derinlikten kurtulm ak iin anneye v e an ne
n in bakm na m uhtatr; b ilindii gibi ergenlik am da bu trden
5. P a tro n u L o rd H alifax ta n C h arle s C o tto n a m e k tu p , M o n ta ig n e s Essays i in d e ,
ev. C h arle s C o tto n (L o n d ra: W a rd Lock, 1700), s.5.
6. iris M u rd o c h , Sartre (L o n d ra: C h a tto & W in d u s, 1987), s.36-37.
44
Ing.
p m e , G d k lan m a v e Sklm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
bir korum a h em isten ir h em d e reddedilir. Risklere, boyun em em e

konusundaki ustaln bir paras olarak girilir. Ergenin, k endini
dierlerinden farkllatrma ve yalnz kalm a -sa d e c e nesneye d u y
duu ihtiyacn stesinden gelm ek anlam n tam ayan bir bam sz
hareket ed eb ilm e - kapasitesini k efetm esin in yollarndan biri de
riske girm esi ve birtakm riskler yaratm asdr. Ergenin b ed en ini
tehlikeye sokm aya, b ed en in in tem sillerini d en em eye ihtiyac vardr;
ergen b unu, yalnzln en ilkel b iim i olan tecrit sayesinde gerek
letirir. W in n icottu n da yazd gibi,
Ergen temelde kendini tecrit eden kiidir. Ergenlik andaki bir kz ya
da olan ocuu, sonuta eitli ilikilere dnebilecek bir eyleri tec
rit konumundan k yaparak yaar...Ergen, temel bir bebeklik evresini
yineler; nk bebek de, en azndan tlsml denetiminin dmda kalan
nesnelerle iyi geinme kapasitesini gelitirene dek tecrit konumunda
saylr. Bebek, bebein bir paras olmayan nesnelerin varln tanma
ve bu varl iyi bir biimde karlama becerisini edinir; bu ise bir baa
rdr. Ergenlik andaki ocuk bu mcadeleyi yineler.7
Ergen b ed en i -b e d e n in in iinde yaam ak ve b ed en tarafndan m es
ken tutulm ak ergenlik h ed efinin bir p arasdr-, yen i kefedilen
c i n s e l l i i iinde bir n esn e olarak, aka tlsm l d en etim in dnda
kalan bir n esn e olarak yaantlanr. Ergen iin likiler n c e

likle zn el nesneler zerinde d en en m ek zorundadr,8diye yazar
W in nicott. B edenin bir anlam da - b u anlam n bilince yerlem esi
ergenlik anda gerekleir- tanm gerei h em zn el bir n esn e
h em de n esn el biim d e alglanan bir n esn e olduundan bahsetm ez.
Ergen iin beden, en tandk olan yab an cd r- tpk aktarm esna
sndaki analist gibi. ocuk, ergenlik anda, en d oru olarak kendi
b ed en in e aktarm b iim in d e adlandrabileceim iz eyi gelitirir;
ergenlikte kristalize olan, k sm en risk sayesinde gerekletirilerek
geri d n en eyler, hep anneye ve bebekliin kucaklayc ortam na
kar duyulan phelerdir. Beden, yen i bir i dnyay, daha yalnz
bir ortam tem sil etm eye baladka bu pheler de b ed en e aktarlr,
7. D . W . W in n ic o tt, D ep riva tio n a n d D elin q u en cy (L o n d ra: T a v isto ck , 1984), s. 147.
8. A.g.y.
45
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
on a dm an edilir. D ier bir deyile ergen, balangtaki an nenin

aslnda kendi b ed en i old u u n u fark etm eye balar.
Ergen, anneden ayrlm asnn bir paras olarak -eg o -p sik o lo jin in o sam a m etas o la n - k en di b ed en in i sah iplen m e abas
iind e deildir, an nenin bakm yapm a zelliklerini de devralmaz.
B edenin ilk deneyim ler esnasm da ed in ilm i tem sillerini d en em ek
tedir ergen. Em in bir yuva m dr beden? G venilir midir? Farkl
birtakm ballklar var m dr bedenin? N eleri vaat eder v e n ed en
baz eyleri reddeder? Eer bebek konuabilseydi an nesine bu soru
lar sorard (tabii baka sorular da dnlebilir); ergen ruh haliyle
ve edim leriyle ite bu sorular yen id en g nd em e getirir. Ergenlikte su ilem en in m eru, yalnzln ise yasak sayld o ev red e- alm an
sradan risklerde ergen, sanki anne bakm ndan yok sun m u gibi
ya da gerekten yok sun olarak gelir tehlikelerin stesinden. B unun
elbette tedaviyle ilgili birtakm ierim leri s z konusudur; nk
psikanaliz literatrnde risk alm aya duyulan ilgi, rnein sapkn
lklarn bir paras olarak genellikle patolojiyle ilikilendirilm itir.
(Ters bir m antkla risk eksikliinin kiin in hayatm da nasl bir etki
yaratacan da sorabiliriz.) rnein baz sapknlklar, her n e kadar
cinsellik ykl olsalar da, b en liin risk m erakls parasn c a n l
tutm an n bir y olu olabilirler. Y etikin gib i ergen de, yalnzken kendi
b ed en inin m evcud iyetin de yalnzdr ve bu aam ada k endi bedeni
cidd i bir m egale haline gelir. Ergen iin, bedeni, n e tr bir anne v e/
veya baba n esn esin i ya da baka n e trden bir n esn eyi tem sil eder
ve ergen o n esn en in n e old uu nu nasl kefeder? Ergen b edensel
risklere girerken ya da bunlar yaratrken, k en disi iin b ed en in ve
b ed en e ait dncelerin m evcud iyetin de gvenilir b iim de yalnz
kalabilecei iyi huylu bir yalnzlk olanan oluturm aya balar.
D nyay ve k en di b ed en ini, bunlarla ilgili olarak gze a l a m a d
riskler kadar tehlikeli grebilir; h em k en disi h em de bakalar iin.
Ergenin faydal bir yalnzlk kapasitesi edinm esi, on un , b ed en in i
yeterli bir kucaklayc ortam olarak grp k endini on a teslim ed e
b ilm esin e bal olacaktr. Bebekliin kucaklayc ortam n hayli
ayrntl bir b iim d e k en di b ed en ine aktaracak, deta b ed en ind e bu
ortam yen id en yaratacaktr.
Bir keresinde Freud, tedavide hastann en ok korktuu eyi

yapm aya tevik ed ilm esin in art old u u bir nokta old u u n u syle
m itir. Ergenin bilip de bild iin i reddettii ve analistin baa km ak
ta zorland ey, ite bu korkulan eydir.
Yalnzln bedelini dedim
Ama en azmdan borcum kalmad.
Bob Dylan, Dirge
B ilindii gibi ergenlik, bebeklik d n em in e ait birtakm eyleri y in e

ler ancak bu yin elem eyi bir hayli deiiklik yaparak gerekletirir.
Ergenlikten itibaren risk ve yalnzlk arasndaki balant, canl ve
travm atik bir k on u haline gelir. A ncak zerinde n em le durulm as
gereken risk sorunu, Freuddan sonra gelen k im i psikanalistlerin, ilk
geliim d n em in d e m erkezi bir yer tuttuuna inand eyle, yani
alka [concern] gsterm e kapasitesiyle bariz b iim d e balantlda:.
D eer verdiim iz bir eyi tehlikeye attm zda, heyecan verici ey
lerle erdem ler arasndaki ilikiyi her den eyiim izde risk yaratm
oluruz. yleyse b izim iin nelerin birer risk oluturduunu -k i i
sel risk repertuvarm z- anlam ak ya da bunlarn farkna varm ak,
gerekten nelere deer verdiim ize ilikin n em li bir ipucudur
v e ayn zam anda um ursam azln keyifli yanlarn d nm em izi
art koar. Psikanalizin daha balangtan itibaren adalet ve sevgi
ilikisini k onu ed in m esin e ram en, Freud n eserlerinde iyi bir
yaam n n e anlam a geldiine dair, ak ya da zorlayc bir b etim le
m en in yer alm am as, zerinde durulm as gereken bir paradokstur;
ite bu paradoks, Freud, eletirm enleri ve takipilerinden farkl
klan birok zellikten biridir. Ancak, dier insanlara alka gster
m en in iyi bir yaam n tam am layc bir esi old uu nu varsaym ak
geleneksel ah lkm zn bir parasdr (bu varsaym K leinc teoriye
de yansm tr). Bu nedenle, W in n ico ttu n geliim in n e lde n es
neye duyulan alkadan vazgem e ya da bu alkay askya alabilm e
kapasitesine bal old uu nu dile getirm esi, psikanalizin geliim in de
ilgin bir baka paradoks oluturur. Y etikin yaam nda nesnelere
kar iyi anlam da kaytsz kalnm asna ilikin tanm lar psikanaliz
teorisin de baka nerede yaplm tr ki? W in n icottu n eserlerin47
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
de alkadan b ahsetm ed iin i sylem iyorum ; bilakis W in n ico ttun

adlandrm a cesaretini gsterdii az saydaki geliim evresinden biri
de Alka Evresiydi. H er n e kadar W in n icottu n gerekten rk
tc ve heyecan verici bir geliim teorisi rettiine inansam da,
o n u n N ietzsch eyi n celed iin i d nd m de sylem iyorum .
A ncak, W in n icottu n eserlerinin, birer eser olduklar iin, tpk
Freudnkiler gibi birbirine zt grler dile getiren bir paralan
m lk tadm ve elikilerle d olu old uu nu iddia ediyorum .
Eserlerinde genellikle geitirilip belirli bir anlam la snrlandrl
m asna ram en srekli yin elen en tem alardan biri de, herhangi bir
n esn eye duyulan alkann, pekl itaatkrca davranm ak anlam na
gelebilecei ve bun un tutkulu bir yalan lk gelitirm enin ve kiisel
geliim in n n d e potansiyel bir en gel oluturduudur. Bu da, ya
landka W in n ico ttu n daha ok zerinde durduu ilikiye, k iinin
kendisiyle olan ilikisine dair ilgin ierim ler tam aktadr. rnein,
k en dim izle fazla alkadar olm akla k en dim izi nelerden m ahrum
braktm z sorusunu sorabiliriz.
Bebeklik d n em in d e irade d alm an ilk risk, bebein annenin
bakm na teslim olm asdr. En iyi durum da anne, bebein ihtiyala
rna cevap verir; bun u yaparken de W in n icottu n yanlsam a olarak
adlandrd durum u yaratr:
Bebein igdsel ihtiyalar ve hayvans dnceleri vardr. Anne ise
memeye, st retme gcne sahip olup karn a bir bebein saldrsna
uramay istedii dncesini tar. Bu iki olgu, anne ve ocuk ortak
laa bir deneyim yaayana kadar bir araya gelmez. Sz konusu sreci,
birbirine yaklama eilimi gsteren iki izginin zt ynlerden ilerleme
sine benzetiyorum. Bu iki izginin rtmesi durumunda bir yandsama
an yaanr -k i bu, bebein, ya kendi grd bir halsinasyon ya da
d dnyann gerekliine ait bir ey olarak algdayabecei trden bir
deneyimdir.5
Bir yanlsam a yaanr; nk tatm inkr m iktarda st em en bebek,
k en di asndan bakldnda, aslnda hazr bulduu bir eyi kendi
arzusundan yola karak yaratmaktadr. Tabii bebek iin anne, b izim 9
9. D . W . W in n ic o tt, P rim itiv e E m o tio n a l D e v e lo p m e n t, T hrough P aediatrics to P sy
choanalysis i in d e (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1975), s. 152.
48
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
anladm z anlam da gerek bir kii deildir. Stephen M itchellin da

dedii gibi, Bebek, anneye bir kii olarak neredeyse hi aldrmaz;
anne, dnyay ocuu n ayana getirir ve ocuu n ihtiyalarnn
gr n m ez eliliin i yapar.101A n n e gerek bir kii olm akta srar eder
se, b u sefer bebein ya da k k ocuu n on u n la m uhatap olacak
sahte bir ben lik yaratm as gerekir. W in n icottu n Sahte Benlik ola
rak adlandrd ey, zam anndan n ce n em kazanan bir n esneyle
baa kabilm ek iin yaratlr. Sahte Benlik, n esn en in k opuk bir
b iim d e tann m asn ya da dikkate alnm asn salar; n esn e ciddiye
alnr, n esn eye alka gsterilir, ancak btn bunlar yapan bir kii
deildir. W in n icotta gre patoloji, n esn en in alka grm ek iin
talepte b ulu nm asn n -y a da varsaylan taleb in in - bir sonucudur,
lk yalarda sz k on u su olan alka, W in n ico ttu n bak asyla her
zam an yapm acktr. yleyse bebek, nasl -h e r n e d em ek se- gerek
bir alka besler hale gelir?
W in n icott, b eb ein arzusunu n itelendirm ek iin ilkel bir ac
m aszlk d ncesini n e srer; on u n iin b u acm aszlk, sadizm
anlam na gelm ez -a c verm ekten duyulan cinsel hazz i er m e z- ve
sadece bebein, k en disine im kn tanndnda, anneyi kaytsz
b iim d e sevm e yntem idir. A ncak bu you n bir tutkuyla d onatlm
yaam a dair hikye ok gem ed en hayal krklna dnr. Bebek,
W in n ico tta gre doal olarak, yava yava anneyi ayr bir insan
olarak grm eye ve k en disini sulu h issetm eye balar. Bylelikle
W in n ico tt, 1957de yazd P sikanaliz ve Sululuk D u y g u su
balkl alm asnn sunu b l m n d e yle syler; Sululuk
duygusunu, alanm as gereken bir ey olarak deil, bireyin gelii
m in d e yer alan bir zellik olarak incelem eye ahacam ...A hlkm
a l a n m a s gerektiine inananlar, kk ocuklara bu y n d e eitim
verm ekte; kiisel ve bireysel yntem lerle sunulan iyi bir ortam da
salkl b iim d e yetien ocuklarda ahlkn doal biim d e gelim e
sin i izlem ek zevkinden m ahrum kalmaktadrlar.11
10. S te p h e n M itch ell, R e la tio n a l C oncepts in Psychoanalysis (C a m b rid g e , M ass.: H a rv a rd
U n iv e rsity P ress, 1988), s. 32.
11. D . W . W in n ic o tt, P sy ch o an aly sis a n d th e Sense o f G u ilt, T h e M a tu r a tio n a l Processes a n d the F a cilita tin g E n v ir o n m e n t (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1965), s. 15. N esn e
ilik ilerin d e s z k o n u s u o la n a h l k z e rin e b ir ta rt m a i in b k z. A d a m P h illips, Besides
G o o d a n d E vil, W in n ic o tt S tu d ies 6 (1991), 14-19.
49
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A d a m P hilips Lacivert Kitaplar
nsan bariz b iim d e rahatlatan bu aklam adan, ocuun d o u

tan gelen ahlknn, kendi deer yarglarnn gelitiin i anlyoruz;
ocuu n z n deki iyilik, ibirlii ve yaratc em pati gibi tem el
erdem ler, hibir zorlam a olm akszn k en diliin den ortaya km ak
tadr. A ncak, W in n icotta gre geliim in ahlka h izm et etm ek adna
gereklem ediini, aksine ahlkn geliim e h izm et adna b ulu nd u
u nu belirtm ekte de yarar vardr. ocuun k en di ahlki deerleri,
tpk sem p tom atolojisi gibi, ancak bu deerler on u n by m esin i
koruduu srece geerlilik tar. Yani, kiisel geliim , belirli bir
ahlki op ortn izm i gerektirir. A hlk anlayndan yok sun kiiler,
-d ik k a t edilirse, bir ahlk anlay d em iyor W in n ic o tt- geliim
srelerinin ilk evrelerinde, sululuk duygusu kapasitesinin geli
m esin e im kn tanyacak bir duygusal v e fiziksel ortam dan m ahrum
kalm insanlardr. Bireyin iin d e, diye yazar W in nicott, an ney
le ilgili olarak yava yava sululuk duygusuna dair bir kapasite
geliir v e b u kapasite, verilen zararlar tazm in etm e frsatyla ok
yalandan ilgilidir. W in nicott, K leinn alm alarndan karsadn syledii ve k en disine ait ayrt edici eklem eleri det old uu zere
geitirdii basit bir geliim sras nerir. O lduka sam im iyetsiz
bir yen id en betim lem e yaparak K leindan u nu anlad iddiasm da
bulunur: lkel sevgi itkisinin saldrgan bir am ac vardr; acm asz
olan bu itki, alkadan etkilenm eyen deiken sayda yk c d n
celeri de beraberinde getirir. yi huylu d n g olarak adlandrd
-k sr d n g n n ztt olsa g erek - ve K leinm d ep resif k onu m u nu
oluturan, belli bir zam an d ilim in e yaylm saysz yinelem elerin
b etim lem esin i yapar.12 Bir d n g n n insan balang noktasna
getirdiini hatrlatm akta yarar var. V erilen zarar tazm in etm e o lg u
su, yalnzca, insann, k en di eylem lerinin b ilin m eyen sonularna
taham m l etm eye kar duyduu isteksizlik, gelecee kar n ced en
gsterdii bir diren olabilir.
W in n icottu n son un da h i bek len m edik bir tarzda yen id en
b etim leyecei iyi h uylu d ng de bu kalb izler. lk olarak b eb e
in tm gayretiyle st em m esi gib i igdsel bir d en eyim yaanr;
ikinci aam a, bebein, tad arzunun fanteziletirilm i ykc
12. W in n ic o tt, P sy ch o an aly sis a n d th e Sense o f G u ilt, s. 23-24.
(5 0 )
p m e , G dklan m a ve Sk lm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
etkilerine ait sorum luluu stlenm esidir, ki bu sululuk duygu

su olarak adlandrlr; n c aama, bu pim anlk ve korkunun
yaanm asdr, k i b u da b eb ei drdnc aamaya, verilen zarar
telafi etm eye yn elik gerek davran aam asna gtrr. Bu iyi
huylu d ng, K leinn hibir zam an vurgulam ad bir biim de
anneye dayanm aktadr. W in n ico tta gre d n g tam am en, an n e
n in igdsel durum un yaand andan sonra da bebein yanm da
kalp b ylelikle b eb ein verilen zarar tazm in etm eye y n elik gerek
davrann karlama ve anlam a kapasitesine baldr. A rzunun
iinde p im anlk d uygusunun bulu nd u u varsaylr; nk bebek,
arzuyu, hrszlk ve zarar ieren bir ed im olarak hayal eder; bu
n edenle annenin, ocu u n yaralar onarm a isteine cevap v ere
bilm esi ok nem lidir. A ncak anne zararn tazm inini kabul ettii
srece bebek, W in n icotta gre, daha n celeri acm asz olan you n
bir igdsel itkiye ait tm fantezilerin sorum luluunu stlen m e
becerisini gsterecektir; A cm aszlk acm a duygusunu, alkaszlk
alkay douracaktr.13
A ncak W in n icott, daha sonra, alm asnn geri kalan ksm yla
elikiye d en ksa bir paragrafta, b etim led ii iyi huylu d ng den
m u a f old uu anlalan (bunun n ed en in i aklam az), hatt bu d n
gye h i bulam am , yaratc sanat olarak nitelendirdii bir
k iiden bahseder. Bu kii iin, tazm inat ve on u n ifade ettii krn
ile m innettarlk duygusu, hibir n em tam ayp sadece bir engel
yaratlm as a n l a m n a gelir. Baat zellii acm aszlk olan sanat
n n k en din e zg toplum sallam a tarz, Sululuk duygusu ihtiya
cn v e bununla balantl, sradan yapc bir alm ann tem elini
oluturan tazm in ve telafi ed ici faaliyeti nler [obviate]. Burada
k u l l a n l a n n lem e [obviate] kelim esi, karlalm ak, isten m eyen
bir eyin n n e gem ek ya da ondan kurtulm ak, gerekli tedbirleri
alp n lem ek 14gibi anlam lar tam as b akm ndan ilgintir. yleyse
sanatnn sululuk duygusuna duyulan ihtiyac n leyen yaam ,
sanatnn sululuk d uygusunu fark ettii ancak on u n n n e g e
m en in yollarn b ulduu bir yaam dr. Sanat sululuk duym ay,
13. A .g.y., s.24.
14. A.g.y., s. 26; O x fo rd E nglish D ictio n a ry, s.v.
51
p m e , G dklan m a v e Sk lm a rerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
daha dorusu bu duygu tarafndan en gellen m eyi reddetm itir.

W in n icott, Yaratc Sanat balkl o n bir b uuk satrlk parag
rafm , in sann itahn kabarttktan sonra usturuplu bir hayal krk
l yaratarak bitirir: Sululuk duygusuyla yanp kavrulan sradan
insanlar bu durum u artc bulurlar, ancak bir yandan bu tr
koullar altnda su luluk-gdm l abalardan daha fazlasn ed in
m ey i baaran acm aszla kar gizli bir hrm et beslerler.15 Burada
kullanlan sylem asndan, W in n ico ttun, K leinm tm alm a
sn rtk bir b iim d e eletirirken su luluk-gdm l abalar
(K leinm D ep resif K on um a dair yazdklarnda old uu gibi, ahlki
bir ierik kazandrld her balam da ac ekm ek, her zam an idealize edilm itir) olarak adlandrd eyle srekli boum ak yerine,
ou m uzun , k en dim izi yaratc birer sanat olarak d n m eyi ter
cih edeceim izi sylem ek sanrm yerin de olur. rnein psikanalist,
k o m p lsif b iim d e eyleri tazm in eden biri deil de, byle yaratc
bir sanat olsayd verecei eserler n eye benzerdi?
M etnin i, olduka ani ve artc b iim d e kesintiye uratt
bu b l m d e W in n icott, d ep resif k on u m a alternatif nerm ektedir.
K leinm , bebein, fantezisinde yok ettii n esn en in aslnda sevdii
n esn e old uu nu farketm eye baladn, bu ned en le de ancak taz
m in edici davranlarda bulunursa yattrabilecei, k en disine b iim
verecek nitelikte you n bir z nt d uyduunu syledii d ep resif
k o n u m u W in n ico tt yen id en betim ler. B unu yaptktan sonra bizlere,
tartm a gerei yaratc sanat olarak adlandrm am z gereken bir
kiiyi takdim eder; bu kii iin, daha az yaratc bir in san m otive
eden alka duygularn anlam aktan aciz olabilir ya da b u duygular
h or bile grebilir16 ifadesini kullanr. Bundan n e gibi bir son u
kartabiliriz? R om an tizm sonras akm n, sanaty rnek insan,
b o yu n em edii iin en sahici, en fazla gereklik tayan kii olarak
idealize ed en grn W in n ico ttu n da paylatn biliyoruz.
A ncak W in n icott burada sanat figrn, k en din e zg ve rahatsz
ed ici geliim anlayna psikanaliz ortam nda im kn tanm ak iin
kullanm aktadr. Bu alm ann, Freudn y z n c d ou m yln
15. W in n ic o tt, P sy ch o an aly sis a n d th e Sense o f G u ilt, s. 26.
16. A .g.y.
52
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
kutlam ak am acyla Londra Psikanaliz Enstitsn d e halka ak

olarak gerekletirilen alt konferanstan biri olarak su nulm as ve
Kleinm Envy and Gratitude balkl, r ac alm asnn ayn yl
iinde baslm as ilgin bir rastlantdr.17 Bu alm a, W in n ico ttun
farkl geliim teorisin in gecikm i d oum un a iaret eder.
A naliz ortam nda yen id en yaratlan, geliim e ilikin ilk risk,
bebekle v e on u n k en d isin i an n en in sund uu kucaklayc ortam a
teslim etm esiyle ilgilidir. A ncak nesne, yani anne, ancak fantezide
y ok edilerek am a b u nefrete ram en varln srdrm esine tank
olunarak gereklik kazanr -W in n ic o ttu n diliyle zn el bir n esn e
den daha n esn el b iim d e alglanan bir n esn eye dnr. nsanlar
gz m zd e gerek klan, o gsterdikleri direntir deta. N esn eyi,
zn en in m utlak kudret alan d na yerletiren ey, n esn en in yo k
edilm esidir. Bu sayede nesn e, k en di zerkliini ve yaam n kurar,
eer ayakta kalm ay baarrsa k en di zellikleri erevesinde zneye
katkda bulunur.18
N esn e, zn ed en gelen nefretin saldrs karsnda ayakta kalm a
y baarrsa, kii n esn en in k en di iktidar alannn dm da b ulu n d u
unu v e bylelikle tam am en gerek olduunu; yani zn en in tazm ini
t a r a f n d a n yen id en oluturulm ayp k en di bana varlk gsterdiini
dnebilecektir. A ncak bu sre, W in n icottu n betim led ii haliyle

tu h a f bir paradoksu ierir: N esn e, ancak on a gsterilen alkann
askya a l n m a s y l a gereklik kazanr; n esn eyi ancak o n u um ursa
m azlktan gelerek - o n a kar derin bir nefret duyarak- (bir zn e
olarak) yakndan tanyabiliriz. Kii, n esn eye olan ilgisin i azaltarak
-n e sn e y i k en disind en ar derecede korum ay bir yana braka
rak - gerek bir iliki kurar. ki adet yalnzlk salanm olur. A ncak
bu m cadelen in ayrlm az bir paras olan yalnz kalm a talebinde
b ulu nm ak acm asz bir davrantr. W in n icott, geliim in , nesn eye
17. T rk e evirisi i in b k z. H a se t ve kra n , ev. O rh a n K oak, Y avuz E rte n , M etis
Y ay n lan , 1999
18. D . W . W in n ic o tt, T h e U se o f a n O b je ct, P la yin g a n d R e a lity i in d e (L o n d ra: T av is
to ck , 1971), s. 106. N e s n e n in g e r ek k ln m a s - zn elli in k e fi- k o n u s u n d a g n m z d e
y a p la n ta rt m a la rn ay d n la tc b ir in c e lem e si i in zellikle bkz.: E m m a n u e l G h e n t,
M aso c h ism , S u b m issio n , S u rre n d e r, C o n tem p o ra ry P sychoanalysis 26, n o .l (O c a k
1990), 108-136; ve Jessica B en jam in , T h e B o n d s o f L o ve (N ew Y ork: P a n th e o n B ooks,
1988).
53
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
kar ilgisizliin giderek olgunlaan b iim lerin i ierdiini, bunun

ise gerek bir nesn eyle gerek bir iliki kurm ak adna yapldn
dnr. Fazlasyla em atik b u aklam ada sz k on u su olan ikinci
geliim riski, n esn eye duyulan alkadan vazgeilm esini gerektirir.
A ncak insanlara n esn e olarak davranm a kapasitem izi gelitirdii
m izd e insanlar bizim iin gerek birer kii haline gelirler. Bu da,
sapknlklara farkl bir b iim d e bakm am z salar; W in n ico ttun
bu k onuda aktan aa p ek bir ey sylem em i olm as a n l a m l d r
W in n ico ttu n betim ledii sre, sapkn sadom azoist ilikilerde
deta ksa devre yapmaktadr. N esn en in sergiledii gizli ibirli
i, n esn eye duyulan nefret ve kaytszla katkda bulunur. Yani
nesn e, varln srdrm eyip -h a k im iy et altna girm eyi cengverce
red d etm eyip - teslim olur, yok edilm eyi ya da zarar grm eyi kabul
lenir. D em ek ki, psikanaliz literatrnde sapkn szlem e olarak
b etim len en ey -sa d o m a zo izm in k le ve efend i k on fig rasyon u ortakyaamaya dayanan bir ba zm ek iin gsterilen kendi k en
d in i engelleyici bir abadr. Sadom azoist ift, W in n ico ttun diliyle,
birbirleri iin zn el n esn eler olm ay ap birbirlerinin m utlak
kudret alan dnda gereklik kazanabilecekleri aam ada bir engel
yaratrlar. iftin riske atm ad ey, ayr kalm ann yalnzldr.
H atrlanm as gereken bir baka k onu da, b a m l l n eksikliinden
kaynaklanan korkudur.
W in n icottun daha sonraki alm asnda doas itibariyle yarat
c bir sre b iim in de deerlendirdii geliim , on a gre acm aszlk
kapasitesine balyd. Bebeklik d n em in d e, bir ld e yetikin
yaam na tanm as gereken, asli bir acm asz arzu -te m e l bir ruh
h a li- sz konusuydu. W in n icottun daha sonralar yaratc yaam
olarak adlandrd yaratclk, k iinin en ateli ykcl karsnda
ayakta kalabilecek bir ara, bir ortam , bir iliki arayn ve bunlar
gerekletirm e abasn ieriyordu. Y kcln riskli yan, kar
konulam am a olasl tam asdr; k iinin yalnz kalm ay salam as
n n riskli yan, potansiyel bir zgrln riske atlm asdr.
V erilen zarar tazm in etm e ihtiyacnn kiiyi n esnelere balad
aktr. yleyse W in n icottun, bir eyleri tazm in etm e gibi bir derdi
olm ayan ve daha az yaratc bir insan m otive eden alka duygula( 54 )
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
rm hor grebilir b iim in d e bahsettii gizem li yaratc sanatsn

bu balam da nereye oturtabiliriz? Burada alkann, yaratcln
azalm as ile ayn kefeye k onu ldu u nu grm ezlikten gelem eyiz.
Sanatlara ilikin olarak, diye yazar W in n ico tt tu h af bir vg ie
ren yazsnda, ilerinden b azsnn hibir sululuk kapasitesi ta
m ad sylenebilir.19 W in n icott, b yle bir insann baz alardan
sorunlu old uu nu n e srm ek yle dursun, baz kiilik zellikleri
psikanalizde genellikle sapknlkla ya da psikopatlkla ilikilendirilen bu sanat figrnn, k en disi iin bir tr ego-id eali olduu
k onu sun da ak bir tavr alm tr. W in n icott u n yaratc sanat
olarak adlandrd kiin in dier insanlara alka gstererek k endini
en gellem em ekte kararl old uu kesindir. H att bu sanat, asli ili
kiyi kendisiyle kuran biri olarak da dnlebilir. Belki de sanat
sapknlklar konu sun da cesur davranmaktadr?
Yalnz kaldmda
Tm plaklyla grdm her eyi
Doru deildiler
A n to n io M ac h a d o , T w e n ty P roverbs
air Rilke, 3 A ustos 1907de Solm -Laubach K o n te sin e yazd

m ektupta herkesin yaayabilecei bir d en eyim i en ar b iim d e
ifade etm iti: ki kez ksaca lafa girm em in d nda haftalardr tek
bir k elim e km ad azm dan; son un da yalnz bam a kalabildim
ve artk m eyvenin iindeki ekirdek m isali gm ld m alm aya.
Burada im a edilen, k on u m an n -d i e r insanlarla ilg ilen m en in Rilken in eserlerini gelitirebilecei bu verim li yalnzl en gelleye
cek olduudur. Rilke, yabanc n esnelerden oluan bir ortam terk
eder v e k endi k en d isin in toh u m u haline gelir.
Z ihn in m egu l old uu durum larda, you nlam an n yaand
bir yalnzlk sz konu suyk en y o k olan teki nesn e, b ed en in k en
disidir. B edenin kendi bana yaratt ortam sorgu sual ed ilm e
den yeterince iyi kabul edilebilir; beden, yokluu sayesinde gayet
gvenilir bir biim d e vardr. A rzu ve hastalk anlarnda yapt gibi
kendi n em in i vurgulamaz; M aurice B lanchotn un ifadesiyle kii,
19. W in n ic o tt, P sy ch o an aly sis a n d th e Sense o f G u ilt, s. 26.
5 5 )
zam ann yokluundan kaynaklanan riske teslim olur.20V erim li

bir yalnzlk, k en di bann aresine bakan b ed en in iyi anlam da
unutulm asdr; bu balam da arzu, hatrlam a anlam na gelir. Freud,
ryada - o en yalnz tem sild e- b edenin rahatsz ed ilm em esi gerek
tiini, rya grrken uyanm am am z gerektiini syler. retken bir
yalnzlk, h i b ek len m edik eylerin ortaya kt yalnzlk, dikkatin
niteliiyle balantldr. N esn en in ya da m dahaleci n esn e olarak
b ed en in ar yaknl, her zam an n ced en davranp kiiyi ele g ei
ren bir m evcudiyettir. te bu ned en le yalnzl tercih ederim ,
diye yazm tr N ietzsche, yani herkesin kulland sudan im em ek
iin. ounluun arasndayken ou n luk gibi yayorum ve gerek
ten d nd m gibi dnm yorum ; bir sre sonra, insanlarn
sanki b en i k en dim den uzaklatrm ay, ruhum u alm ay istediklerini
d nm eye balyorum .21 Yardm ed en nesn ed en , gaspedici m ev
cudiyet olarak nesneye gei; ite bu ikisi arasnda bir yerde, analist
k en din i hastann aktarm nda bulur. Peki ya bam llktan yalnz
kalm a isteine, insan analiz d urum un un tesin e ya da en azndan
d na tayan istee yaplan yolculua n e dem eli? Y alnz kalm a
istei, bam lln inkr anlam na gelebilir; buna ram en, yalnz
kalm a kapasitesi, bu b am lln tam am en kabul ed ilm esi olabilir.
W in n icotta gre yalnz kalm a kapasitesi, ocuu n erken yalar
da an nenin m evcudiyetinde yaad yalnzlk d en eyim in e balyd.
Tabii ki W in n icott, babasnn m evcud iyetin de yalnz kalan ocuk
tan ya da M asud K hanm bakm srecinde k en di bana kalan
bebek22 gibi ayrntl bir tanm lam a getirdii eyden bahsetm ez.
Y alnz kalm a kapasitesinin habercisi, riskleri rtbas edecek bir
an nenin gvenilir ve h addini bilen m evcud iyetin i yaayan ocuktur.
A n n en in m evcut bulunm as durum unda ocuk, k en din i bir oyuna
kaptrabilir; W in n icottu n alm asnda, anne optim al dzeyde her
zam an yalnzlm z d en etlem ek zere m evcut bulunur. A ncak
20. M au rice B lan ch o t, T h e E ssen tial S o litu d e, T h e G aze o f O rpheus i in d e , Ing. ev.
Lydia D avis (B arry to w n , N.Y.: S ta tio n H ill P ress, 1981), s. 63-77.
21. F rie d ric h N ietzsch e, D a yb rea k, In g . ev. R. J. H o llin g d a le (C am b rid g e: C am b rid g e
U n iv e rsity P ress, 1982), s. 201.
22. M a s u d K han , In fan cy , A lo n en ess, a n d M ad n e ss, H id d e n Selves i in d e (L ondra:
H o g a rth P ress, 1983), s. 181.
56
pme, Gdklanma ve Sklma zerine. Adam Philips Lacivert Kitaplar
Freud n insan zn esi -arzulayan bir yaln zlk -, yokluk ile atm a
arasnda yaam n srdrr. Freud, kendi psikanaliz kavram larn
dan y ola karak, bir yokluktan ziyade tam bir m evcudiyet b iim in
de oluturulan bir yalnzl dnem em iti; ve tabii ki psikanaliz,
patolojik olarak grlm eyen eksiksizlik [plenitude] durum larn
ifade etm ek iin zayf kalan bir szdaarm a sahiptir. Freuda gre
yalnzlk ancak bir yokluk b iim in de, W in n ico tta greyse sadece
bir m evcudiyet olarak betim lenebilir di. Bu, n em li bir farkllk
ltdr.
Y alnzken k en d im izi n eye teslim etm e riskini tarz? te bu
soru hl yantlanm ay beklem ektedir. H er n e kadar Tanr artk
ebedi a h i d i m i z deilse de, k en dim ize ait birtakm hayaletlere, bizlere esas tekil ed en psikanaliz kaynakl kurgulara sahibiz; rnein
bilind, insann iind e yer alan iyi nesne, geliim sreci, b ed en ve
b ed en in kaderi, dil gibi. Belki de yalnzken sadece k en di bam za
kalrz. N e de olsa hasta, analize, kendi yalnzln, ancak k en d i
sin in bilebilecei yalnzl tek i araclyla yen id en oluturm ak
am acyla gelm ez mi?
57
Sknet zerine
Yaamn deerinin, yaamn gizemli olaslklarndan; tanm adm bir

bireyle konuurken bama gelecekleri hibir zaman bilemeyiimden
geldiini hayal etmitim.
R alp h W ald o E m erso n , E xperience
Y itirdiim iz ancak bulm a eilim i gsterm ediim iz bir ey: Sknet.

O n u tpk gven gibi, yen id en elde -ettiimiz bir ey olarak d
nrz. Sknet sanki oktan gereklem i gibidir; halbuki sknet
hep, hani olgudan sonra d en ir ya, ite o zam an gerekleir ve travm atik heyecan d en eyim in e, daha dorusu k iinin k en di heyecann
ayartm asna ilikin, k en di k en din e yaplan paradoksal bir tedavi
biim idir. G erekten de, skunet n osyonu , heyecan zerine geli
tirdiim iz fanteziler - t m dile getirilm eyen s z ler - hakknda bir

ipucudur. N ey i sakinletirdiim izi hayal ettiim izi ve bu sknetin
k im i tatm in ed eceini hayal ettiim izi ele alalm im di.
Kaybedilm i Cennetin d oku zu ncu kitabnda Havva, A dem e
C ennette ayr ayr dolam alarn nerir; A dem bu neriyi kur
nazca bir tereddtle karladn belirten szler sarfedince Havva,
tatl, yaln bir sknetle cevaplar onu. Bu hassas durum da, ayn
anda h em hoa gid en h em de saygya layk bir eyi terkip etm e ve
sakinletirm e ihtiyac s z konusu. A ncak terkib in /s k netin 1 k en
disi uursuzdur, in ce bir hesap yapldnn iareti, H avvan n artk
sakinletirilm esi gereken yanlarnn bulu nd u u gereinin zm n i
bir kabuldr. R uskinin de yazd gibi, sakinlem ek/terkip etm ek
eit olm ayan birtakm eyleri dzenlem ektir.
Sknet, eer bir nitelikse, erdem lerin iind e en az m asum
olandr; rn ein Rogets Thesaurus heyecana kaplm am a [inexci
tability] k elim esini sknete [com posure] bir eanlam olarak sunar.
A n heyecan tarafndan kkrtlnca sknet, byle bir d en ey im
le baa km ann bir yolu, gecikm i bir red haline gelir; aslnda
sknet, b en liin btn l n e duyulan gvene dair bir hurafe
haline gelir. Bu durum da, sknetin, k en din e hkim olm aya -h a z
sorununa v e hazzn h a zzm a - ilikin konularda her zam an ayrlk
gsteren psikanaliz dilinin hibir zam an bir paras haline gelm em i
olm as ilgintir. rnein, b ilin en baz psikanalitik kategoriler, zn e
n in k en di sknetine kar gsterdii bilinli ya da bilin d tu tu m
lar asndan yen id en betim lenebilir: Sapkn kii, sknetiyle flrt
eder; histerik kii, sknetin yok luu nu taklit eder; saplantl
kii, on u n parodisini yapar, vesaire. Sknet dncesi, Freudn
ego kurgusunun tam am layc bir paras olarak grlebilir. Ego,
tpk anksiyete barna olm as gibi (ve bu n edenle) ayn zam anda
sknetin de barnadr. Ego b ed en i fanteziyle sakinletirir/terkip
eder. Bylelikle zih n i gizlice m egu l eden o heyecan verici d n
celer, m astrbasyon fantezileri, insann, heyecanlanm bir bedene,
1. n g ilizced e sak in lem e k [to co m p o se] k e lim e sin in ay n z a m a n d a d z en lem e k , te rk ip
e tm e k g ib i a n la m la r d a v a rd r. Biz b u iki a n la m d a b irlik te v e re b ilm e k i in / iaretin i
k u lla n d k , (.n.)
(5 9 )
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
daha dorusu h eyecanlanm bir b ed en in gsterisine sahip olm ay

dikkatli bir m askelem eyle gvenli klm asn salayan hikyeler ya
da senaryolar olarak grlebilir. Arzu, her zam an ego tarafndan
sahnelenir, deyim yerindeyse.
Freuda gre uyarm , bir arpma; igdsel yaam n organ iz
m ay bir yandan beslerken bir yandan o n u kargaaya srklem esi
dem ekti. Beyond the Pleasure Principle adl eserinde, her zam anki
kukuculuuyla yazd gibi, Uyarm lara kar korunm ak, canl
organizm a iin uyarm lar alm lam aktan neredeyse daha n em li bir
ilevdir;2 sanki alm lanacak olan ey her zam an potansiyel olarak
fazla m iktarda bulunurm u gibi. Jean Laplanche, drtlerin egoya
saldrs3 kavramyla, Freudn bireyin fena halde k uatlm l
na ilikin anlayn geniletm itir. Freudc bak asm da, egoya,
b ed en in yaad travm ay bir biim d e azaltm a grevi verilm itir;
ancak bedenin, egon u n dzen hrsn bekleyecek zam an yoktur.
Sknet, bu tem el kargaaya n ced en kar koyu -h ayaletin iinde
yer alan bir tr m a k in e- haline gelir.
Beden, ocuu n en paradoksal aidiyeti olabilm ek iin, ocuu n
n ezd in deki o baskn dolayszln geliim sreci boyunca ve tabii ki
farkl derecelerde yitirm ek zorundadr. Sknet, an nenin -o c u u n
on a olan arzusu k arsnd a-, ocuun kendini sunu b iim in i d ei
tirm esi yn n d ek i talebine, ocuun, en azndan ilk aamadaki,
cevap verm e tarz olacaktr. Balangta yer alan kargaa, llp
b iilen toplum sal bir denge halini; ocu u n kabul edilebilir heyecan
biim lerini, saygnln yitirm eden arzulayan bir zn e olarak grlebilm enin yollarn bulm a m cadelesine tanklk eden, ayrt edici
bir tuhaflk h alin i alr.
Freudc adan sknet, daha ziyade b ilin d bir ihtiyatl
zd en etim b iim i olacaktr. A ncak W in nicott, ustaca kulland
- z e l psikanaliz d iline kar belirgin bir kaytszlk anlam na gelen
-safd illiiyle bizlere sknet d ncesini farkl tarzda ele a l m a n n
bir yo lu n u sunar. Freud, ustalk olasln grrken W in nicott,
2. F reu d , B e y o n d th e P leasure Principle, SE X V III, s.27 [H a z lkesin in tesin de B en ve d,
ev. A li B abaolu, M etis Y a y n la n , 2001],
3. Bkz. Jean L ap lan ch e, L ife a n d D e a th in P sychoanalysis (B altim o re: Jo h n s H o p k in s
P ress, 1976).
60
p m e , G dklan m a ve S klm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
artm a olaslm grr. Freud, savunm ac d en etim biim leriyle

m egulken W in n icott, kucaklam a adm verdii, daha az erkeke
olan bir eyi vurgular. Kucaklam a, b eb ein p sikosom atik b t n le
m esin i olanakl klan, ilk d n em d e anne tarafndan sunulan bakm
betimler; ve karlkl u yum gsterm e [accom m odatian] durum
larm, tam olarak birinin bir ocu u tam as ya da kucaa alm as
gibi in celik li bir srete gzlem len en eyi ifade eder. W n n icott
asndan sknet, bir ertelem e; sknetin k en disind en vazgei
lebilecek bir ortam n b ulu nm a olaslna ak kap brakan bir
tr kendini-kucaklam a olarak grlebilir. Sknet, tanm gerei,
kendi olu m suzlam asnm aray iin d e olacaktr. D ier bir deyile
sknet, kiinin, s knetinin hibir ie yaram ad ve b u gerein
artk bir sorun oluturm ad bir ortam yaratm aya ya da bulm aya
y n elik geliim projesinin bir paras olabilir (sadom azoizm in de
b u istein srekli hayal krklna uram as old u u sylenebilir).
W in n ico tt, daha nceleri kalem e ald arpc bir alm asnda
u soruyu sorar: nsan zihin d en en eyden n e ekilde yararlanmay
ister? B, ngilizlerin Freud zerine yazd eserlerde eksiklii bariz
b iim d e h issedilen bir dncedir. Z ihin ve P sie-S om a ile Olan
likisi (1949) adl yazsm da W in n icott, Freudn m etapsikolojisin i ih m al edip, bireyin anneliin eksikliklerini telafi etm ek iin
zihinsel ileyi kullandn ileri srer. nsan zih n in i kullanarak
k en di k en din e annelik eder; daha dorusu, k en di b en liin in cici
annesi olur. N orm ald e zihin, p sie-som an m ileyiinin zel bir
d urum undan baka bir ey deildir...psie som a, som atik b l m le
rin, duygularn ve ilevlerin, yan i fiziksel canlln hayali dzeyde
ilenm esidir.4 Zihin, b ed en -b en liin in fantezi araclyla ifade
edilm esidir. W in n ic o tf u n baka bir alm asnda da belirttii gibi,
norm al bir geliim de bebein zihn i, u yum gsterm eye dair baa
rszlklar anlam a ve bunlara taham m l etm e becerisine sahiptir.
Bu sayede zihin, anneyle ittifak iine girer v e on u n ilevin in bir ks
m n devralr. K t zih in ya da W in n icottu n erken gelim i zihin
eklinde adlandraca ey, an n en in a n derecede n ced en kesti
4. D . W . W in n ic o tt, T h e M in d a n d Its R elatio n to th e P sy ch e-S o m a, T h rough P a ed ia t
rics to P sychoanalysis i in d e (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1975), s.244.
(61)
p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A dam P h ilip s . Lacivert Kitaplar
rilem ez davranlarda bulunm asna tepki olarak elin i abuk tutar.

Bebekliin ilk evrelerinde ocuu n n em siz derecelerde bouna
m itlend irilm esin in sk rastlanan bir son ucu olarak, zihinsel ile
yiin bir k en din de ey haline geldiini, fiilen iyi an n en in yerin i alp
o n u gereksiz kldn gryoruz.5 B ouna m itlendirilen ocuk,
dallanp budaklanan bir h nca dntrecei bir aknlk ierisinde
dikkatini an neden uzaklatrr. ocuun, garez duygusu nedeniyle
erken gelien zihni, o n u bam l kalm aktan karr, daha dorusu
o n u n bam szl taklit etm esini salar. Tpk yetik in de olduu
gibi ocua da her zam an k im lii belirsiz birtakm dnceler elik
eder. V e zihin, her zam an alm ann sahnesi olarak hazr b ulu
nur. A slnda W in nicott, entelektel olarak adlandrd k iinin
her zam an bir m isillem e yaptn, bir garezi b eslediini im a eder
gibidir.
Ayrca, bir tr p sikosom atik zlm eye dayanan bir kendine
hkim olm a gr n t sn ortaya karan, bildik bir sknet tr
bulunm aktadr. Zihin, b en liin iinde, kendi arzusu, benliin d u y
gulanm a ak z ile arasnda -gen ellik le ironi b iim in i a la n - bir
m esafe yaratr; bu sayede dier insanlarla arasna bir m esafe k o y
m ay baarr. Bazen zorlayc am a gen elde m ulak olan atm osfer,
m uhtalk d urum un un greceli b iim d e ortadan kalkm old uu nu
ileterek tekini vazgeilir klar. Bu, k sm en yanstm a araclyla
gerekletirilir; m uhtalk, en ar noktada, evredeki dier in san
larda uyandrlr ve daha sonra on a kar, sanki iren bir yaban
cym asna sadiste bir nefret beslenir. C eh en nem , dier insanlar
deil, k iinin dier insanlara duyduu ihtiyatr.
Erken gelim i zihin, sknete kavum a m cadelesi verirken
saldrgan bir k en din e yeterlilik fantezisiyle desteklenir; bu fantezide
tek ine duyulan arzu, tekine verilen bir taviz, olas bir yanl tan
m aya -sa h ip le n m e anlam ndaki yanl tan m aya- verilen taviz b ii
m in d e yorum lanr; ki yanl tanm a, en ilkel, esasen anlalm as en
g olan iktidar biim idir. ocuun, yaam m n ilk d nem lerind e
yle bir sorun ortaya kar. A n n en in , b eb ein in ihtiyacn tanm a
5. A .g.y., s. 246.
62
becerisine sahip olm asn a ram en, bun u gvenilir bir yolla gerek
letirm e konu sun da grece bir beceriksizlik sergiler. K endine gre
hakl gerekelerle anne de k en di arzusunu ska bebein arzusunun
yerine koyar; yaanan ilk heyecan ve durgunluk halleri, anne tara
fndan karlanm ak yerine, herhangi bir karlk ve kabul bulm am
olur. Byle yanl yn len dirici deneyim lerden oluan bir birikim ,
ocu u n kendi k en din i tatm in etm esine ynelik, erken bir zihinsel
geliim e y ol aar. W in n icott bunu, hatal annelie tepki duyan
zihin sel ilevin ar b y m esi6 olarak adlandrr.
H er b ireyin g e liim in d e , d iye yazar W in n ico tt, zih in ,
m k em m el ortam b ulm ak iin , b ireyin ih tiyacn da, b en li in
z n d e k k salar. T abii ki, mkem m el, p sikan alizin alaya ald
bir kelim edir; ancak burada k k salm ak zerin e yaplan k elim e
o y u n u b iz i farkl yn lere ynlen diriyor. W in n ico ttu n m k em
m el ortam derken, ocu u n ve eb eveyn in op tim al g eliim in i
olanakl klacak, tanm a ve arzuya dair gerek bir karlkllk
h alin i k astettiin i d n yoru m . A ncak W in n ico tt burada anla
lm a iste in i id ealize eder; n k ocu u n k en d i n ezd in d e hep
y en id en kurm aya alt - v e zaten h ep var o la n - dier ey, k en di
anlalm azldr. Sknet, b ir m eyd an ok u m a gibi, d oru tanm a
d n cesin i besler ve kkrtr. (W in n ic o ttu n H akiki B enlik n o s
y o n u , d oru tanm a olasln , on a bir h e d e f saptayarak ifade eder;
bu, terim leri b esleyen totolojid ir.) B ylelikle W in n ico ttu n bak
asna gre, erken gelim i zih n in bir ilevi de, bu tr bir tanm a
aray iin d ek i arzulayan b en lii, fantezi d zeyin d e korurken bir
yan dan s k neti salam aktr. A rzulayan benlik, tek i tarafndan
yan l tan n m ak y z n d en ypratlm ak korkusuyla tecrit edilir.
Sknet, k en d in e zg l n sahte b iim lerin d en p ek d erin bir
zevk alm ayan, sradan b en liin duygu lanm a ak z n n travm atik, sm r c bir tarzda ayartlm asna dair d en eyim in tekrarn
en g elleyecek b iim d e dzenlenir.
Sknet kaynakl k en din i kucaklam a ve k en din i saklam a ara
clyla m k em m el ortam b ulm a aray, e n a n haliyle, bireyi,
6- A.g.y.
63
p ein den kotuu tannm aya kavum aktan alkoyar. Psikosom atik
karikatrn b yk ustas G eorg G roddeckin de bir seferinde belirt
tii gibi, Yaam tu h af birtakm yollarla kapldr, bunlardan bazs
daireleri andrr.7
7. G e o rg G ro d d e c k , The U n k n o w n S e lf (L o n d ra: V isio n P ress, 1951), s. 46. B u rad a

L acanm a y n a evresi sz k o n u s u d u r. o cu u n , b ir a y n a im g e sin d e b t n le ti in i g rm e
k te n ald ta d n , o n u n b ir im geyle b irle ti in i v e a d la n d rlm a y a h a z r ha le g e ldiini
g rm e k te n d u y d u u k o rk u y la b a a k m a k i in g elitird i i b ir te p id o la ra k d n y o ru m .
o c u k to p la n p b ir p a k e t iin e k o n u lm a k ta n ve b u ekilde e ld e n ele d o la trlm a k ta n h e m
k o rk a r, h e m d e b u n u ister.
E n d ie ve h o n u t s u z lu k la r
Onu dnebiliyorsam, bu, istediim eyin o olmad anlamna gelir.

R an d a ll Jarrell, T h e Sick C h ild
O n yanda bir olan ocu u okuldaki gen el karam sarl n ed e

niyle bana getirilm iti. retm enleri son birka aydr dnceli
ve zg n gr n d n sylyorlard. Bir k onu m am zda anne,
ocuu n un sanki birok en d iesi varm gibi durduunu am a her
zam an k en disine alm adn sylem iti; ocuk bazen endielerini
kararl bir b iim d e k endine saklyordu. A n n e gerekten n e yapaca
m b ilem ez durum dayd. ocukla ba baa kaldm da on u n bu
dalgn halinde b en i de dalgnla dren bir yan old uu nu anla
dm . Endielerin neler? d em ek n iyetindeyken on a Endie neye
65
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A d a m P h ilips Lacivert Kitaplar
denir? diye sordum . Bu soruya haliyle o k arp bir an d nd

ve sonra zafer d olu bir edayla Faaliyete gem eyen osurua, cevab
n verdi ve kzard. Evet insann baz osuruklar k en din e saklam as
faydaldr, dedim . ocu k srtp Tpk hazine gibi, dedi.
Bu ocuk iin endielenm ek, bir eye tutun m an n bir yolu , bir
tr m uhafaza anlam na geliyordu. Y ap tm z konum alardan,
endielerin an nesi iin saklad hediyelere benzedii, o n u n bu
hediyelerin tk en m esin den korktuu son ucu kyordu. Bir anneye
- ze llik le de k en din den em in olm ayan bir a n n e y e- are bulabilece
i, bylelikle k en din i tam am en iyi bir anne gibi hissetm esine yara
yacak bir en d ied en daha iyi bir h ed iye verilebilir m iydi? ocuk,
ryasnda sk sk duvarlar byk av hayvanlarnn kafalaryla
d olu odalar grdn sylem iti bana; yapt arm lardan,
g n n birinde annesine, av hatralarndan oluan k olek siyon un un
tam am n, en ok sevdii endielerin h ep sin i verecei bir senaryo
d nd akt. Endielerini, kayda deer bir tutum lulukla, h em
an nesine -a n n e n in k en d isin i daha iyi h issetm esin i salam ak iin
g n n birinde on a bir ey vererek - ilgi gsterm ek h em de kendi
iktidarnn kant olan kar konulam az davetler sayesinde oidipal
anlam daki arzu an nesini ayartm ak iin kullanyordu. Kacas, her
ik im izin de ok gem ed en anlad gibi, endielerini kaybetm ekten
o k endieleniyordu. Eer endielerini kaybetseydi, bir n esn en in
ilgisin i ekm ek iin b ed en in in -r yadak i hayvan kafalaryla v e on la
rn duvara aslm asyla im a e d ile n - bir baka b l m n kullanm ak
zorunda kalabilirdi. Psikanalitik adan, tm b ilin en iyiletirm e
n osyonlarn radikal b iim d e deitiren ey, hastann -sem p to m d a n
kurtulm asna yardm etm esi iin analiste paradoksal bir arda
b ulunm asna ra m en - sem p tom a d uyduu ihtiyatr. H em hasta,
eer en d ie duym asayd, geriye dnebilecei n e kalrd ki?
E ndielerin faaliyete gem eyen osu ru k eklinde b etim len m e
si, osuruklardan ne tr bir faaliyette b ulu nm alarnn beklendii
sorusu nu g n d em e getirir. (Sz k o n u su ocu u n bariz sem p to m
larndan b irin in de bir trl alam am ak o ld u u n u belirtm ekte
yarar var.) Eer b u ocu u n gz n d e en dieler faaliyete gem eyen
birer osuruk ise, o zam an faaliyette b ulunan osuruklarn zih in sel
66
p m e, G dklan m a v e Sklm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
yaam daki karl nedir? Osuruklar, genellikle gelecekteki birta

km eylerin im a ed ilm esi, m utlak d en etim alannn tesin d e olab i
len isel bir som atik srecin ipular ya da habercisidirler; v e ou
balam da b u srecin toplu m sal adan ayp grlen birer hatrlatcsdrlar. yleyse, faaliyete gem eyen bir osuruk, h erhangi bir
eyin iareti deildir; balatlm zorun lu bir sreci aa kartm az.
V e b yle bir osuruk, herhangi bir kargaaya n ed en olm az; in sann
b u lu nd u u ortam da hibir d eiiklik yaratm az. ve d dnya ara
snda bir m b adele olm aktan ziyade, k iin in iin d e yaanan en g el
len m i bir d eneyim dir. K leinc teoride W ilfred B ion u n alm a
lar sayesin de yaygnlam olan b iyolojik analojiyi kullanrsak bir
k on u yu en in e b oyun a d n m en in , duygusal d en eyim i sindirm ek
ya da m etabolize etm ek b iim in d e b etim len eb ileceim syleyeb i
liriz.1 yleyse b u ocu k iin en d ielen m ek, duygusal bir kabzlk
b iim i, k en d isin e h ibir yarar salam ayan ve retken olm ayan bir
zih in sel sre olabilirdi; en d ielen m en in on u n iin tad deer
de k sm en b un dan kaynaklanyordu. Btn sem ptom lar gib i en d i
elen m ek de, psikanalitik adan, dier eylerin yan sra, zam ann
akn durdurm ak iin gsterilen bir aba anlam na geliyordu.
A uden, zlandalIlarn n l bir ataszn aktarmt: H er insan
k en di osu ru un un k oku sun u sever. A ncak herkes, k en di d n
celerinin k oku sun u sevm ez; b u belki de d ncelerin d eiim k ok
m asndan kaynaklanr.
Sradan en d ielen m e z n e sin in zerin d e d urm ak iin , g eliim
sreci a sn d an , en d ielen m e y e balam adan n ce b irin in b izim
iin e n d ielen d i in i hatrlam akta yarar vardr. B irinin b izim iin
en d ielen m esi, ocuk lu kta yaan an basklardan ve ayn zam an da
rahatlam alardan biridir. P otan siyel bir teh d it olan S en in iin
en d ielen iy o ru m c m lesi, yetik in yaam n d a bir su lam a ve
talep olarak d evam ettirilir. A ncak, alka v e m erak u yandrabilm ek, k en d isi iin en d ielen ec ek bir baka in san a sahip olm ak,
b eb ein v e o cu u n yaa m n n o k n em li bir p arasn o lu tu
rur. P sik analizd e sem p to m olarak d n d m z ey, ocuk lar
da g en ellik le, b irin i en d ielen d irm en in v e b ylelik le d n d r
1. Bkz. W ilfre d B ion, Seven S ervants (N ew Y ork: fa so n A ro n s o n , 1977).
67
p m e , G dklan m a ve S klm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
m en in bir y olu d u r, r n e in W in n ico tt, se m p to m u n taciz ed ici

d e eri o ld u u n u yazar.2 E b eveynin en d iesi, ocu k tak i g iz li bir
d n c elilik h alin in , an lam an n k ayb olm as v e ar acdan k ay
n aklan an b ir b alant k op u k lu u n u n iareti olabilir. E rgenlikte,
eb ev ey n in y r n g esin d en , bir yan d an on u n la yeterli b alanty
koruyarak km ak am acn tayan sem p tom lar b iim in d e a d lan
d ra b ilece im iz -a n c a k gen ellik le m ah rem iyetin in san aresiz
brakan b iim leri o la n - eylerin k u llan m n d a b u d u ru m u n farkl
bir aam asn gr yoru z. Ebeveynler, gerekli balanty en d ie
duyarak ca n l tutarlar. H al b yleyk en , en d ielen m ek ten n ere
d eyse srekli bir k m sem ey le b a h sed ilm esi tuhaftr. B am l
kalm aktan d u y d u u m u z k ork u n u n bir aklam as da, h erh an gi
bir in sa n n baarl b iim d e en d ielen d i i gib i bir ifadeye asla
rastlam am am z olabilir.
u anda olm asa bile, bir zam anlar bir bakasnn tad en d i
en in nesnesiydik. B izim iin n e tarzda bir en d ie d uyulduunun
-e d in d i im iz en d ien in n ite li in in - bir ld e k en d im iz iin en d i
elen m e tarzm za yansyaca aktr. N esn e-ilikileri teorisinde,
en d ielen m ek, in sann k en din e bakm as gib i sradan bir olgudan,
var olm ayan bir nesn eyle k onu m ak gibi engelled iim iz bir ed im e
kadar uzanan gen i bir yelpazeyi kapsayabilir. nsann en d ielen m e
sreci iinde dier insanlardan nasl yararland -k im e , n eyi v e ne
zam an syledii ya da kiin in en d ielerini k en din e saklayp sakla
m a d - nesnelerle daha n ce kurulan ilikilerin ya da balantlarn
eitli deiikliklerle yin elen m esi olacaktr. Baka bir deyile, en d i
elerin ne am ala kullanld -in sa n n dier insanlarla ve kendisiyle
olan ilikisinde n asl birer m badele arac haline g eld i i- en az
onlar yaratan ey kadar aklayc olabilm ektedir. (Belki de N e iin
endieleniyorsun? deil, D uyd uu n en d ie k im e ynelik? soru
su nu sorm am z gerekir.) nsann iin i kem iren ey, daha dorusu
endielerin nelerden olutuu, endielerin n e am ala ve k im in iin
yaratldyla balantl olabilir. Endielerin hayali yaratmlar, kiisel
baarszlklar ve beklenen felaketler zerine yazlm kk destan
lar old u u n u unu tm ak tabii ki kolaydr. Yani, endieler uydurulm u
2. D . W . W in n ic o tt, D ep riva tio n a n d D elin q u en cy (L o n d ra: T a v isto ck , 1984), s. 126,128.
68
eylerdir. Tpk tersine evrilm i m astrbasyon fantezileri gibi, en

m ahrem icatlarm z arasnda yer alrlar. E ndie duyan kiiler olarak
deta k en d im izi fazlasyla yakndan tanr, belki de k en dim izle ar
bir sam im iyet iine gireriz. G erekten de, in sann en d ielen m e ge
m ii; seilen zneler, bunlarn zam an iind ek i deiim leri, endieye
dahil olan insanlar, yaanan den eyim in grece acs ve hazz; ite
bunlarn h ep si sanki kiin in karakterinin potansiyel bir effaflkla
aklanm as gibi grnm ektedir. A ncak Freud, tabii ki grnrdeki
eylerden allm adk bir kuku d uym am z salamtr; ve endieler
var olduklarnda, h ep n planda yer alrlar.
Endielenme; bir ey olmaz.
G eleneksel deyi
K endi en d ielerim izin h em zn esi h em de n esn esi olabiliriz.

Endielenm ek, tpk alka duym ak, m egu l olm ak ya da d n ce
lere dalm ak gibi -a n c a k rya grm ek, d n m ek ya da h issetm ek
ed im lerin in aksine [ngilizcedeki gram er kurallarna gre - .n .] d ilin sradan kullanm nda ayn zam anda bize yn elik olarak da
yaplabilen eylerdir. B eni endielendiriyor ve Bir eyden en d i
elen iyorum ifadelerini kullanabiliriz. Bir eyi ryam da grd m
d e diyebiliriz -h e r n e kadar bu, daha sonra greceim iz gibi farkl
bir anlam tasa d a - ancak B eni ryam da grdrd diyem iyoruz.
D em ek ki endielerim le ilgili olarak h em etken h em de edilgen
olabiliyorum . Endielerim in kurban da olabilirim , onlarn efendisi
olm ay da deneyebilirim . Ryalarn, dncelerin ve duygularn
aksine, endieler, k en di balarna eylem e yetkisini verdiim iz ey
lerdir. Savunm a m ekanizm alarna zg bir ironiyle endielerin
m utlak d en etim alanm zn d n da kalm asna izin verebiliriz; oysa
ryalara gelince telif talebinde bulunuyoruz. Endielendirilebiliriz,
ancak ryam zda grdrlenleyiz.
[ngilizcede en d ielen m ek/end ielend irm ek kelim esinin karl
olan - .n .] w orrying k elim esinin gem ii n em li ipular sunar.
W orryin g fiili, Eski n gilizcede boarak ld rm ek anlam na
gelen wyrgan fiilin d en gelm ekte olup esasen kpeklerin yakaladk69
p m e . G dklan m a v e S klm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
la n avlarna yaptklar m uam eleyi anlatan bir avlanm a terim iydi.

Oxford English Dictionary'de sralanan, on drdnc yzyldan on
d oku zu ncu yzyln bana kadar kullanlm eitli anlam lardan
bazlar unlardr: tahla yutm ak ya da m ideye indirm ek...bir
insan ya da hayvan azna yem ek doldurarak bom ak...boynuna
dilerini geirm ek ve koparm ak ya da paralamak; srm ak ya da
sarsm ak suretiyle ldrm ek ya da yaralamak. rnein koyunlara
saldran kpekler ya da kurtlar ya da avlarm yakalayan tazlar iin
kullanlm tr. 1755te Johnson tarafndan hazrlanan ngilizce
szlkte worry kelim esi iin u karlk verilmitir: H ayvann avn
paralad gibi yrtm ak ya da paralamak. H ayvans bir b iim d e
taciz etm ek ya da ac verm ek. Johnsona gre, worrier [M odern
ngilizcede en d ie veren ya da duyan kii - .n .] bakalarna ac
veren, bakalarna w orry fiilini uygulayan ya da ikence yapan
kiidir. Burada h em en dikkati eken iki nokta var. Bunlardan ilki,
k elim enin z n d e yatan iddet olgusu; k elim enin, bir arzu n esn e- sin in p ein den k om an n tehlikeli ancak baarl son u cu n u ifade
etm esidir. D ryden, All fo r Love adl oyununda, bu hayvani n sevim e anlayn u m u h teem dizelerle anlatr: V e sonra iyice yaklat
kadnn eline / Sm sk yapp bir kuzgunun alyla pcklere
b odu [worryd - .n .] o n u . D em ek ki w orrying, itahla yem ek,
zellikle you n ve hayvans bir biim d e yem ek anlam na geliyor.
D ikkati eken ikinci nokta ise, w orryingin on d oku zu ncu yzyla
kadar, in sanm bir baka insana ya da nesn eye yapt bir ey o lm a
sdr. Y ani tarihin bir aam asnda, w orrying insanlarn kendilerine
yapabildikleri bir ey h alin e gelm itir. A vlanm ak kl bir analoji
kullanrsak, w orrying tketici, daha dorusu kendi k en din i tketen
bir tutku haline gelir. Bir zam anlar hayvani olarak d nlen ey,
insanileir, h em de fazlasyla insanileir. Bir zam anlar yrtclarn ve
arzuyla dolup taanlarn azlaryla yaptklar ey, artk, genellikle
acm asz bir b ezginlikle tedirgin insanlarm zihinleri tarafndan
yaplm aktadr.
W orrying kelim esinin in sanm iin d e gerekleen bir ey b ii
m in d ek i p sikolojik anlam , ancak n em li toplum sal d nm lerin
yaand o n doku zu ncu yzyln banda ortaya kar. Oxford
70
English Dictionary, w orrying iin Bir ruh halini ifade eder dedik
ten sonra rn ek olarak H azlittin Table Talk adl eserinden alnt
yapar: U fak apl dertler... bize daha yakndr; onlar iin zlp
endielenebiliriz. H azlittin n em li ve n em siz eyler zerin e
balkl d en em esin d e, ev iind e yaanan ajitasyonlar, her trl
arayn yerin i tutar. A rtk 1850lerde D ick en sm rom anlarndaki
karakterlerin en d ielen dii grlr. Bir zam anlar, w orrying keli
m esi, vahi ya da p ek vahi olm ayan hayvanlarn avlarna yaptklar
m uam eleyi ifade etm iken, D ick en sn rom an karakterleri sevgi,
para v e toplum sal stat gibi konular hakknda en d ie duyarlar.
Belki d e o n d oku zu ncu yzyln ortasndan itibaren insanlar, yen i
bir y n tem kullanarak kendilerini avlamaya, zm eye3 baladlar.
Endie, y en i bir ruh halin in betim lem esi olarak yaygnlam aktadr.
G nm zde en d iesiz bir hayat d nm ek im knszdr. Y z yldan
biraz fazla bir zam an iind e endie, hayatn bir gerei dediim iz,
tarihd bir ey h alin e gelm i; yaam larm zn bir paras, ok
yakndan tand m z duygulardan biri olm utur. P hilip R othun
kurm aca otobiyografisi The Factsde anlatcnn, alkan Y ahudi
b abasn b etim lerken w orry k elim esin i yen id en ilgin k lm as
artcdr: nat bir en d ieye kurban gitm esin e n ed en olan saf,
duygusal yaradlna ram en, hayatna hep y en id en d irilm enin ver
dii g vurm utu dam gasn. Kurban gitm ek ifadesiyle Am erikal
Y ahudinin ait olduu n eslin y en i bir T a n ry a duyduu ballk im a
edilm ektedir. A ncak anlatc, babasm n yaradl ve gem iin in,
on u, kendi ektii eziyete acm asz bir endieyle m aruz braktn;
yaam m a dair bir eyin, en d iesin in niteliine, inatlna, srarllna yan sdn da im a eder. G nlk yaam n endieleriyle baa
kabilm ek iin y en i bir tarz kahram anca diren gerekm ektedir.
Bu kadar stnkr bir filolojik incelem eyle bile, en d ien in ,
psikanalizin arzuyla badatrm a eilim in de old uu aray v e ezi
yet anlam larna geldiini gryoruz. A ncak w orrying k elim esinin
bugnk kullanm nda hibir erotik zellik bulu nm ad aktr:
K im se D n gece gerekten erotik bir worry yaadm , d em ez ya
3. n g ilizced e a v la m ak a n la m n a g elen p re y o n fiili a y n z a m a n d a k i in in k e n d in i
y iyip b itirm e s in i, z m e sin i d e a n la tr, (.n.)
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerine A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
da kim se sevgilisinin ellerini pcklerle worry ettiin i dnm ez.

A. S. Byattn Still Life adl rom annda, bir Fransz tren y o lcu lu
u esnasnda kadn kahram anlardan birine uygunsuz bir teklifte
bulunarak k en di kom partm annda C ointreau, Grand M arnier,
Chartreuse im e n erisin i getirir: Frederica, b undan byk zevk
duyaca cevabn verdi neeyle. Halbuki, adam n, yapt aln
final ksm na dair ar bir anksiyete duyduunu kuvvetle h isse
diyordu. A nksiyete, tepkinin ba belasyd ve Frederica, kom partm ann birinde en dieli bir adam la kapal kalm aya h i de hevesli
deildi. Burada bahsedilen kuvvetli his, en d ien in bir tr yaltm
olm as; en d ien in ar derecede b ulu nm as durum unda, yaplan
u ygunsuz teklifin bir k sm nn, gen kahram an rahatlatacak ekilde
geri alnm asdr. Byatt, anksiyete v e en d ie arasnda bulunan, ancak
ken disinin yapam ad bir ayrma dikkat etm em izi salar. Tpk
ayartma ed im in d e old uu gibi, bir ey, ayn zam anda h em im a
edilm ekte h em de saklanm aktadr. E ndienin her zam an bir n esn esi
olduu, hibir zam an yer d eiim in e uramayaca; oysa insann
n eye kar old u u n u b ilm ed en anksiyete hissedebilecei gibi bir
ayrm yapabiliriz.
O n doku zu ncu yzyla ait tbbi bir terim olarak d nebilece
im iz anxious [anksiyete duyan - .n .] k elim esinin, b ilin en p sik o
lojik anlam yla w orryingden, daha eski bir k elim e olm as ilgintir.
Oxford English Dictionary, anxious k elim esinin on yed in ci yzylda
kullanlan anlam n yle aktarr: Belirsiz bir olay hakknda zihn en
rahatsz ya da huzursuz olm ak; ac ya da rahatszlk veren bir bek
lenti iinde olm ak; alkadar; m erakl. Anksiyete kelim esi, psikana
liz d ilin de tabii ki h em en yer edindi; w orrying ise hl b yle bir yer
edinm em itir. Saplant h alinden fobiye dayal korkulara dek gen i
bir yelpazede yer alan psikanalitik snflandrm alara ya zm n en
dahil ed ilm i ya da bu snflandrm alarn altnda gm l kalmtr.
H albuki, ngilizce konuan ou yetikin, k endi ifadeleriyle bir
eyden endielendikleri [worried about som ething] iin psikanaliz
tedavisine gelm ektedir. K linik tedavi uyguladm ocuklar, birileri onlar iin bariz b iim d e en d ie duyduu iin bana getiriliyor.
Psikanaliz, esasen sansre dair bir teoridir; bu bakm dan, hastala
(7 2 )
p m e , G dklan m a ve Sklm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
rn aklndan geen baz kelim elerin n ed en psikanaliz teorisyenleri

tarafndan dlandn; ya da analistler ile hastalarn kulland
dil arasnda n ed en farkllk b ulu nm as gerektiini sorgulam akta
sanrm yarar var. rnein depresyon, kapsam l bir psikanalitik
speklasyona k onu olm utur, ancak znt iin ayn durum geerli
deildir; m ani, teorik adan aklanm bir konudur, ancak ayn ey
erotik heyecandan duyulan you n haz iin yaplm am tr. n c ilde
kim sen in en d ie duym am as bir olgudur, en d ie k elim esine rastlan
m az burada; ancak Freud n alm alarnn Standard Edition m dak
dizinde bu k elim enin yer alm am as gariptir.
rtk bir ierii olmayan bir hayatm var benim.
A le x an d e r P o rtn o y
G ndelik yaam da rastlanan endieyi, ikinci k ez gzd en geirm enin

ar trden bir rn -y a n i engellenen, hatt fazlasyla korunan
bir rya b iim in deki e n d ie - olarak deerlendirm eye balarken
k elim en in etim olojisin in im a ettii olas anlam lar hatrlam ak
yararl olabilir. N e de olsa, d zm ece etim olojiler bile, bir zamanlar,
psikanalitik speklasyon iin saygn birer kaynak olarak ele aln m
t. rnein en d ie duyduum uzda yem eye altm z ey nedir?
P einden koulacak ya da kurtulunacak olan ey nedir? nsan kendi
iindeki bir eyi nasl avlar- daha da uursuz bir ifadeyle, insan
k en disini nasl avlar - v e in sann yakalad eyi yalayp yu tm as ne
anlam a gelecektir? Bir k pein bulduu kem ii k ein irm esi gibi bir
en d ien in de iim izi kem irm esi n osyon u n a ainayzdr; ancak en d i
elen diim izd e k en dim ize bir tr iddet uyguladm z iddia etm ek
sam a mdr? Endie, rnein bir saldrganlk, b enlie yn eltilm i
bir eletiri olabilir. G eceleri yatam zda uyank halde uzanp en d i
elenirken belki de bir ryay grm em eye alyoruzdur. nsanlarn
genellikle endielerden ok ryalardan m ustarip olduklar kesindir.
G elecekte bir felaket olacan d nen sradan endie, rahatlkla
Freud n cezalandrm a ryalar adn verdii eyin b ilinteki ed e
eri olarak grlebilir; cezalandrm a ryalar, Yasak istek gerekletirim ini uygun bir cezayla ikam e ederler; yan i reddedilen itkiye
p m e, G dklan m a v e S klm a z e r in e . A d a m Ph ilip s . Lacivert Kitaplar
tepki anlam na gelen sululuk duygusu isteini gerekletirirler.4

yleyse endieler, isteklerin ya da zu lm ed ici bir b iim e brnm
isteklerin cezas olabilirler; en d ielen m ek gibi tandk bir ed im esna
snda felaketi h em en gellem eyi h em de hzlandrm ay istiyor olab i
liriz. Olaslklarla cilveleirken h em avcyzdr h em de av. Freudn
ifadesini ssleyip, baar n ed en iyle m ahvolanlar old uu gibi baar
szl bekleyerek, daha dorusu aka baarszla uram a istei
ya da baar korkusu n ed en iyle m ahvolan insanlar da old uu nu
syleyebiliriz. E ndielenm e, kltr iind e baar kazanm aya ilikin
fantezilerin st kapal bir eletirisi olsa bile, Freuda gre zihinsel
yaam a h k m eden istem eyle de m ulak bir iliki iind e olduu
aktr.
B ilind stek d olu itkilerden oluur, diye yazar Freud; Bu
igdsel itkiler birbirleriyle k oordinasyon iindedir... ve karlkl
elikiden muaftrlar... Bu sistem iind e hibir olum suzlam a, hibir
phe, hibir kesinlik derecesi b ulunm az.5 Endie, t a n m gerei
atm ay artrdna gre, bilin d n m hibir b iim d e endie
barndrm ad son u cu n u kartm am z gerekir. Freuda gre, en d i
elenecek hibir eyi olm ayan, k en din den phe etm en in bu en
inat b iim in den m u a f bir yan m z bulu nd u un u hayal etm em iz
gerekiyor. Endie, tpk rya gibi, varln atm aya ve dolaysyla
sansre borludur. T em sild en d n verilm esini gerektirir v e ig
dsel isteklerden kaynaklanr. A ncak Freud un b etim led ii rya
sreci, yasak olan, yeterli bir kabul edilebilirlik d zeyine d n
trm ek konu sun da son derece ustadr. R yanm yannda endie,
neredeyse katksz, el d em em i kalr; stelik en d ie geree m p
teladr. Endiede ok az bir younlam a ya da yer deitirm e sz
konusudur; kayda deer bir duygu you nlu u yaanm asna ram en,
anlalr olm akla ilgili bir sorun yok gibidir. Y ani en d ie genellikle,
gerekliin belirli bir b iim iyle badatrdm z bir grntye,
ereveye sahiptir.
R yanm olaanst icatlaryla karlatrldnda, sradan en d i
e skc gibi grnr. Yasak olandan m m k n olduunca uzak
4. F re u d , B e y o n d th e Pleasure Principle, S E X V III, s.32.
5. F reu d , The Uncotscious, SE X IV , s. 186.
74
p m e , G dklan m a ve S klm a zerin e A dam Ph ilip s . Lacivert Kitaplar
olan endie, ryann aksine, g nl k yaam a dair rutinin, n ced en

kestirilebilirliin bir parasdr. Bir anlk bir d nm e, ertesi gn
n e iin en d ielen eceim izi syler bize; tabii eer en d ielen ilecek bir
ey varsa. A ncak n e kadar dnrsek d n elim gece ryam zda
n e greceim izi bilem eyiz. H ep im iz ryalarm zda gerekstc
olabiliriz, ancak i en d ielerim ize gelince on u lm az bir b iim d e
burjuvayzdr. yleyse Freudc bir paradoksu gzn n d e b u lu n
durm ak yerinde olacaktr; En etkili k im i sansr biim leri, k en
dilerini gr n m ez klanlardr. nsan, bir alveri listesin in ya da
telefon rehberinin birer sansr rn old uu nu d nm eye ya da
d nm e zahm etini gsterm eye nasl balar? nsann sah veya
ocuklar veya para iin en d ielen m esi veya ge kalm aktan veya
iini kaybetm ekten end ielen m esi, hibir bariz anlam da gizem li ya
da artc bir ey deildir. Y ine de, b u d en li gerek olan zorluklara
kar verilen yaratc denebilecek dzeyde incelikli, hatta iddetli
tepkileri kstlam ak v e d en etlem ek -a r d zen lem ek - en d ielen
m en in ilevlerinden biri olabilir. G izli bir protesto olan endie,
basite in dirgem e abasdr. ok eitli straplara ve arzulara bar
nacak bir m ekn ve isim verebilir endie. E n dienin susturulm u bir
rya, b en liin ar k orunm as old uu sylenebilir. A ncak duyduu
sradan endieler, Freudc bir analistin ryalar yorum lam a tarzn
da yorum lanan bir in san akna dnebilir, hatt fena halde yanl
tannm akta old uu nu hissedebilir. A m a bir en d ien in ierdii e
lerden herhangi biriyle balantl olarak kurduum uz arm larn
aklayc olm am as iin bariz bir n ed en yoktur. Belki de bilindna gid en yol, ryadan deil, ryann olanakl kld yorum lam a
slubundan gem ektedir.
Y ine de psikanalitik adan, Ryanda n e grdn? ile N e iin
endieleniyorsun? birbirinden ok farkl iki sorudur. Bu sorularn
cevaplar, yorum lam a -h e m yorum lam a ad n verdiim iz eye tabi
olan h em de yorum lam a b iim in d e konuyla ilgili olarak syleyebile
ceim iz e y - hakkndaki varsaym larm zla kar karya getirir bizi.
Bu sorularn cevaplarnda grlen talebin ya da davetin farkl o ld u
u aktr. N e iin endieleniyorsun? sorusunu cevapladm zda,
tam olarak sylediim iz eyi kastederiz; b ahsettiim iz eye inanrz.
75
A ncak, d n gece ryam da yeil bir kedi grdm ded iim de gerek
ten grdm bir eyi aktarm olurum ; ancak burada bir ikm e, bir
sim geletirm e srecinin devreye girdiini varsayabiliriz. D uygusal
yaam a dair bir eylerin zerinde alld, kiin in en gin b ilin d
gem iin e alan bir gecelik bir d n m yaand son u cu n u kar
trz; halbuki en d ielen m ek, yaadm z den eyim i yen id en ilem eye
deil, o d en eyim e tepki gsterm eye benzer. Endie, bizi im d iye ve
gelecee balayarak gem ii, yani s z k onu su en d ien in ardndaki,
o n u n zih n im izi m egu l ed en bir k on u b iim in d e ortaya km asn
dan n ce var olan gem ii yok eder: Bir kesiti yakalayarak z a m a n
hapseder. E n dielendiim izde ileriye doru bakarz, fazla geriye
d n k d nm eyi istem eyiz. O rpheusu n tersine geriye bakm am a
em rine uyarz.
Endielenm ek, gelecei, bir eylerin beklentisi iind e olm ay
im a eder. Bir gelecein, ok kt eylerin gerekleebilecei - k i
bu sonuta d oru d u r- bir gelecein var olduuna dair b ilinli bir
inantr. yleyse en d ie m id in ironik bir biim idir. A ncak ryalar
her zam an gem ite yer alrlar; h em Freud u n onlar, bastrlm bir
ocukluk isteinin rtk b iim d e gereekletirilm esi olarak anlad
anlam da h em de ryalar her zam an gem ie yn elik birer aktarm
olduklar, asla k en d in d e-ey d en en ey olm adklar iin bir insana
ryasnda n e grm ekte old uu nu soram ayacam z gibi d oru
lanm as daha m m k n olan anlam da. R yanda n e grdn? gibi
dorudan sorulan bir soruyu cevaplam ak insan hep g durum da
biralar. Ryay gren kii uyandnda, rya ya da ryanm znesi,
Lacann da dedii gibi yava yava kaybolur. Ryanm znesi,
yaratt rnden, yani ryadan daha da fazla kolayca kaybolm a
nitelii tar; o n u resm etm ek neredeyse im knszdr. Ryay gren
kim ? sorusunun, E ndielenen kim ? sorusundan daha az aptalca
old uu aktr.
nsanlarn ryalarna h i zorlanm adan yaptklar eyi -y a n i
u n u tm a y - en d ieleri iin d e yapm aya alm alar gerekir. Bir
en d ieyi hatrlam ak, bir ryay unu tm ak kadar kolaydr. Endieler
m evcutturlar ve y in elen m e eilim i gsterirler; bizler bariz b iim d e
en dielerin iin d e m evcu t oluruz. Endieler, tutarl bir zn eyi,
76
rahatsz ed iciliin e ram en anlalr olan bir anlat ierisin de g ste

rirler; n e isted iin i b ilm em ek ten kaynaklanan bir aknlkla o n u l
m az b iim d e arzulayan bir zn eyi deil, sorun z m n e y n elm i
pragm atik bir b en lii varsayarlar. Endieleri dikkatim izi toplam ak
iin kullanrz, bir am ac taklit etm ek iin kullanm a eilim i g ste
ririz (tpk olaslklar karsnda gz m z n yld zam anlardaki
gibi). nsanlar -sn a v d a n geer n o t alm ak, bir b orcu d em ek , bir
h a s t a l n iyiletirilm esi g ib i- b ild ik bir grevi anlatrken saptan
m as i m k n s z bir eksiklie ya da daha sam as, belirli bir l m e
gn d erm e yapar gib i grnm ezler. B ildik bir i ortam n b t n
ley ici bir paras olan b u zg l endieler, gerekte b ilin em ez olan
bir gelecee n ced en el koyduklar iin ok rahatlatc olabilirler.
nsann bana geleb ilecek en k t ey, hayal ed ilem ez olan eyden
daha rahatlatcdr.
E ndielenm e, bir b en liin -v e y a en azm dan bir a n la tcn n varln varsayarak zm n en bir ben lik - y a da an latc- oluturur;
en d ielen en biri olm asayd en d ied en bahsetm ek nasl m m k n
olurdu? Ryay gren kim se olm adan rya olabileceini d nm ek
elbette gtr; ancak ayn b iim d e rya gren birinin n eye b en ze
d iin i b ilm ek de gtr. E ndie duyann bir anlam da tandk bir
y z vardr; ancak rya gren b en liin ikonografisine herhangi bir
yerde rastlam ak m m k n deildir. Endie, tam da bu anlalm as
g sorgulam a alannda psikanalizin g ncel bir am azn ortaya
karr. G eni anlam da nesne-ilikileri teorisi adn verebileceim iz
teoride, potansiyel olarak bilinebilir ve yardm c olan nesnelerle
iliki halindeki, potansiyel olarak gvence altndaki znelerin ya
da benliklerin, m ahrem iyet sayesinde kiisel geliim i gerekle
tirm e aray iind e olduklarn grrz. ada bir Freudc ise,
benliin, grece dolayl nesnelerden kurulu bir dnyada tem silin
bir ilevin den baka bir ey olm adn -b en lik , on a ilikin yaplan
t a n m l a r n dnda baka nerede vardr k i?- rahatlkla dnebilir.
Burada b y m e ya da am aca ilikin fanteziler, varln zndeki
im knszl, bir trl kurtulunam ayan o eksildii gizlem ektedir. Bu
gre gre ilikiler, m ecburen ironiklem ilerdir; nk ilikiler
yaam n devam iin gerekli olsa da, arzunun inatl yen ilginin
77 ;
habercisidir. Arzu, hibir n esn en in yattram ayaca bir eksiklii

ifade eder. Endie b yle bir balam da anlam sz grnr. A deta
m etafizik bir tutkudan yok sun gibidir. A ncak nesne-ilikileri a
sndan baktm zda, en d ien in , ben lii hazrladn syleyebiliriz;
arzu edilen, bu hazrln on a tepki veren tekilerle ibirlii iinde
gereklem esidir. Endienin, tekilerin salayaca fayday reddede
rek, potansiyel adan b enlii zayflattn, b un u b en liin yaratc
d eiim olanana saldrarak yap tn syleyebiliriz. yleyse bir
m badele arac olan endie, m ahrem iyeti dzenlem ektedir; gen el
likle ar gib i gelm eye balayan sradan taleplere verilecek uygun bir
tepkidir. A ncak ada Freudc bak asna gre -ta leb e gsteri
len refleks tepkisi olarak - endie, b enlii ya da ben lii ilgilendiren
nesneleri asla sorgulam az; ve p siik yaam daki ilevi tam da budur.
Endie benlie duyulan pheyi evcilletirir.
W ittgen stein n nan bir d en eyim m idir? eklindeki nl
sorusunu k onu m u za uyarlayp Endie bir d en eyim m i d i r ? diye
sorarsak elim izd e avucum uzda p ek bir ey kalm am olur.6 Endie
adnda yaygn bir faaliyetle uraan bir kabile kefetm i antropo
loglar olsaydk kabilenin bu kelim eyle n eyi kastettiini a n l a m a k
iin nasl bir y o l izlerdik? E n dielendiim zam an sanki bunu
anlar gibiyim -e n d ie n in gstergelerini tan y o ru m - am a bu kendi
bana, en d ielen diim zam an n e yapm akta old uu m u a n l a m a m
engelleyebilir. Sanrm , ryalarla yaplan bu m aksatl karlatrma,
en d ien in , on u n hakknda duyabileceim iz m erak nasl kstlad
n aklyor. D n m ek zerine dnebilm ekte, ancak en d ie iin
belki yeterince endielenm em ekteyiz. Eer endie, rnein ryaya
kar bir savunm aysa; ryann, hayali bir yelpazenin teki ucundaki
zorlam a, bilinli bir alternatifiyse, o zam an paradoksal olarak ortak
bir zellikleri de bulunabilir. Gerek en d ie gerekse rya, yorum u
y en m ek iin gereklii iselletirirler ancak b un u her zam an baar
dklar sylenem ez.
6. Bkz. R o d n e y N ee d h a m , Belief, Lang u a g e a n d E xperience (O x fo rd : B lackw ell, 1972).
(78)
VI
R y a n n ia d e e d ilm e si:
M a su d K h a n n a n s n a
Kendi kanatlaryla ykselen hibir ku ykseklerde umaz.

W illia m B lake, T h e M arria g e o f H e av e n a n d H e ll
A nalist gibi hasta da her zam an, n esn en in zn e iin yapabilecei

varsaylan eylere ya da W in n icottun diliyle, n esn en in sonuta ne
am ala k u l l a n l d n a dair eylere dair bir fantezi repertuvarna
sahiptir. A ncak - z n e n in tabii k i istek d uym a konu sun da rahat dav
ra n d - fanteziler ounlukla bilinddr. Y ine de nesne-ilikileri
teorisi b ize Freudda asla bulam ayacam z bir ey sunar: gerek
bir n esn eler katalogu, yardm ed en insanlardan ve sabotajclardan
olu m a bir oyu n cu kadrosu kuran bir dizi m etin. N esn eye duyulan
inan -K le in b u n u n dnda tutm am z gerek ir- Freudn zneye
79:
p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A d a m P hilips Lacivert Kitaplar
dair phelerinin yerini alm a eilim indedir. Freud, arzuyu gklere

kartrken ocukluktaki sevgi, snr tanm az, diye yazar; H er
eyin k en di tekelinde olm asn talep eder, bir eyin tam am ndan
azm a raz olm az. A ncak ik in ci bir zellii vardr b u sevginin: aslnda
hibir am a tam az ve m utlak bir tatm ine ulam aktan acizdir; ite
tem eld e bu y zd en hayalkrklyla sonulanm aya m ahkm dur.1
ocukluk sevgisini, haz ilkesinin, yin elem e zorlanm asnn v e n es
n en in tesin e yerletiren ey, ite bu ad ktye km olan ikinci
zelliktir.
D em ek ki Freud iin arlk ve amaszlk; W in n ico tt iinse
kucaklam a ve geliim sreci sz konusudur. W in n icottu n eserin
de K hann kinde olduu gibi n esn en in p otansiyeli m it verici bir
anlam tar. B enliin rtk teleolojisi, zn ed ek i kanlm az b l n
m en in yerini alr. M ahrem iyetin n n e eitli engeller karabilen
yabancln kayna, bizzat b ilin d deil, anneliin niteliidir.
A ncak W in n icottu n eserinde, anne ve bebein ilk balardaki m ah
rem iyeti, esasen -ta n n m a k gibi bir istek duym am as b ak m n d a n yabanc ve yalnz olan H akiki Benlike h izm et etm ek, deta o n u bir
koza iine alm ak zere her zam an hazr bulunur. H er in sann m er
k ezind e, diye yazar W in nicott, in com m u n icad o bir e vardr; bu
e kutsal ve saklanm aya deer bir nitelik tar.12 W in n ico ttu n en
kutsal d ncesini ifade etm ek iin incommunicado [iletiim kurul
m as im knsz - .n .] gibi ngilizce olm ayan bir kelim eyi kullanm as
ilgintir. A ncak bilin dii gib i W in n ico ttun eserind e B enlikin
n eg a tif bir teolojisi s z konusudur. Psikanalizin yorum bilgisi olm as
balam nda, fabllerde geen Tanrn n sessizlii gibi srekli ile
tiim sizlik iind e olan b u en in , bizlere gl bir mesaj verdiini
duym am ak m m k n deildir, ancak b u m esajn n eyi ve k im i h ed ef
lediini b ilebilm ek im knszdr. W in n icott b u im knszl gayet iyi
aklar. Burada, ocukluk sevgisinin deil, sessizliin arl; am a
szlk deil, her zam an byl b iim d e gizlen en bir am a sz k o n u
sudur. W in n icotta gre b y m eyi tanm layan ey, bilin em eyen
1. F reu d , Fem ale S exu a lity, SE X X I, s. 231.
2. D . W . W in n ic o tt, C o m m u n ic a tin g a n d N o t C o m m u n ic a tin g L e ad in g to a S tu d y o f
C e rta in O p p o sites, T h e M a tu r a tio n a l Processes a n d th e F a cilita tin g E n v ir o n m e n t i in d e
(L o n d ra: H o g a rth P ress, 1965), s. 187.
80
ancak korunabilen -W in n ic o ttun ifadesiyle saklanabilen- eyin

kabul edilm esidir. M ahrem iyetin am ac, H akiki Benlikin yalnz
b ilin em ezliin i desteklem ektir.
W in n ico tta gre, bebei ve ocuu, Sahte Benlik adn verdii
eitli k en din e yabanclam a stratejilerini kullanm aya iten tek ey
an nenin yapt zorlam adr. Sahte Benlik, an n en in dayatt yan l
sam ay - y a da bazen analistin zih n in i m egu l ed en teorik k onu la
r - geliim sreciyle ilgisi bulunm ayan o talepleri idare eder; oysa
H akiki Benlik, iyi n esn en in beklentisi iinde inziva hayat srer.
Gerek W in n icottta gerekse Khanda nesne, m dahalede b ulu nm a
m a gibi iyi bir potansiyel tar. K hann vaka incelem elerinde, sem ptom atolojilerinden bam sz olarak, kayda deer bir fen om enolojik
inceliin, sanki kanlm az b iim de, kucaklayc ortam n baarsz
kald bir eyi yen id en kurm aya yn eld iin i grrz. nsan zn esi
n in olu um u nu n, baarsz bir kucaklayc ortam beraberinde getir
dii; d n yann b izim iin asla yeterince iyi olm ayaca gibi bir ey
-F reu d da olduu g ib i- s z k on u su deildir. K t anlam da yabanc
olm a, kiin in radikal b iim de k en din e baka olm as duygusu, ancak
Khann, A rtaudn u n durum unu anlatm ak iin, ben lik -sistem inin
hastal3 adn verdii eyin sem p tom u olabilir. G ei nesnesi,
T ekinsizin im knszlndan - y a da red d in d en - baka nedir ki?
Britanya m paratorluun un k d n em in d e, her zam an yete
rince k t lk yapm bir em peryalizm in antitezi, sululuk duygusu
tayan bir eletirisi olarak yeterince iyi bir annelik teorisi retildi.
Khann b tn eserinde, ar yoru m yapan analistin anne k o n u
m un da bir sabotajc, m utlak sah iplen m e talebiyle hastay m l
kiyetine geiren ya da sm rgeletiren kii olm as, srekli v e ateli
bir b iim d e eletirilir. Khann Freuda d nm esi, analistin yorum cu
y n hakknda belirli bir ekinceyi ieriyordu: H astalarm zla
klinik dzeydeki karlam alarm zn gerek birer fen o m o n o lo jik aktarm n -terap ik alveriin m ulaklklarn, m etapsikolojik
nyarglarm zn deligm lein i giydirm ek suretiyle eli k olu bal
hale g etir m e k sizin - sunarak yen id en bir balang yap m am z
3. M a s u d K h a n , T h e P riva cy o f th e S e //(L o n d ra : H o g a rth P ress, 1974), s. 304.

81
gerektiine inanyorum ; tpk Freudn 1895te izled ii y ol gibi.4

K hann alm alarnn ou , analistin yorum undaki talebin n ite
li in i aydnlatm aya alr. Bilindii gibi, her psikanaliz teorisyeni,
hasta zerinde yen i bir talepte bulunur. H astann ya idare etm ek
zorunda kalaca ya da kullanm a becerisini gsterecei ey, ite bu
taleptir. (Tabii hasta n ezd in de bu talep son derece belirsiz olabilir.)
K hann eserlerinde de, W in n icottu n anne-bebek ilikisi m o d e
lin e dayanarak analitik durum u yen id en b etim lem eye yn elik bir
abann, srarl bir uran yer aldn gryoruz. A nalistin hedefi,
doutan gelen bir geliim srecini kolaylatracak ve destekleyecek
gvenilir bir ortam n yaratlm as haline gelir; bu, W in n ico ttu n sa
lad n em li katklardan biri olup Khan tarafndan gelitirilm itir.
H astann zerine gitm eden zen li davranan analist, K hann ifade
siyle analist ile hasta arasnda, hasta k iin in son suza d ek dnda
kalabilecei, tepkisel bir sahte diyalog yaratlm asn 5 engellem eye
dikkat gsterir. A ncak in sanm sonsuza d ek d nda kalabilecei
bir diyalog iine girm esi m m k nse, bu, in sann ryalarnda her
zam an varlk gsterdii bir yer olduu anlam na gelir. Rya k im in
iin grlr? sorusu, D iyalog k im in iin gerekleir? sorusundan
olduka farkldr. Ryalarn analizdeki kullanm , diye yazm tr
Freud, onlarn esas am acndan ok farkldr.6 A yn ey d ilin kulla
n m iin sylenem ez.
W in n ico ttun aksine Khan iin, analiz ortam yla an ne-b eb ek
ilikisi arasnda kurulan analojiyi tam am layan bir e de, analiz
ortam nn op tim al d zeyd e rya grm en in nkoullaryla kar
latrlabilecei b iim in d ek i - d iz i h alin de yaynlanan alm ada
dile getirilm i (1962, 1972, 1976)7 - tanm dr. Freud, rya gren
k iin in iyi bir rya grdrm esi m u h tem el p sie-ii [intrapsyhic]
4. M a s u d K han , A lie n a tio n in Perversions (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1979), s. 213.
5. A .g.y., s. 214.
6. F re u d d a n a k ta ra n J.-B. P o n ta lis, Frontiers in P sychoanalysis (L o n d ra: H o g a rth Press,
1981), s.33.
7. M a s u d K h a n , D re a m P sy ch o lo g y a n d th e E v o lu tio n o f th e P sy ch o an aly tic S itu a tio n ,
T he P rivacy o f th e Self, s. 27-41; eitli y e rle rd e , T h e U se a n d A b u se o f D re a m in P sychic
E x p e rien c e , a.g.y., s. 306-315; eitli y e rle rd e , B ey o n d th e D re a m in g E x p e rien c e , H id
den Selves i in d e (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1983), s. 42-50.
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
d urum una tekabl ed en fiziksel ve psiik bir atm osferi analiz orta
m n d a sezgisel olarak y en id en yaratt,8 diye yazar Khan. A ncak
p sie-ii bir m odel, esasen zneleraras [intersubjective] bir d en e
yim iin nasl geerli olm aktadr ve bu d urum da analistin k o n u m u
nedir? K iinin -b e d e n iy le - ilikisin in - bakm srecinde k en di
bana yaln z kalan bebeki n - yoru m lam a faaliyeti olan psikanaliz
iin bir paradigm a su nm asn dan nasl bir anlam kartabiliriz?
D aha sonra greceim iz gibi K hann bir n iyeti de, ryay, ryay
grene iade etm ek, eviri ed im in i asgari d zeye indirerek ryanm
anlam y o u n lu u n u -J.-B . P on talisin ifadesiyle u zd illili in i
[eloq u en ce]9- salam a almaktr.
Freud iin, n esn en in yaratt sorun, n esn en in sadece frstrasyon a n ed en olm asyd; Khan iinse sorun, n esn en in her zam an
talepte bulunm asdr.
nsann gerek yaam genellikle yaamad yaamdr.
O sc a r W ild e , L E n v o i to R o se -L e a f a n d A p p le -L e a f
Khan, zih n in i giderek m egu l eden nesne, ya da n esn e-ilikisi tr

n (nesne-ilikileri srekli yen i karakterler yaratm as b akm n
dan rom an andrr) betim lem eye ryayla balantl olarak balar.
Khann sapknlkta grd ey, b u zel n esn e-ilikisinin ters
evrilm i halidir; n k sapknlkta, m ahrem iyetin incelikli taklidi
iind e yaanan yabancln -farkll iaret ed en yabancln reddi, bu yabancln yaratt dehet sz konusudur. Khana gre
sapkn kii, bir su ortayla ibirlii iind e zorlanm a davrannda
bulunarak bilm em eye v e yaratc irdelem eye dair yalnzlklar alayc
tarzda taklit eder -d a h a dorusu bunlara saldrr; ve bu p siik acy
m askelem ek iin yaplr. Su orta, tanm gerei bu yen i trden
n esn en in sim gesidir; ki bu n esn en in ilevlerinden biri de, psiik
acnn inkrnda su ortakl -p siik acnn yorum lanabileceini,
baka bir eye dntrlebileceini varsaym ak su ortakldryapm ak deil, bu acy, sadece on u n varln kabul ederek kucak
8. M a s u d K h a n , D re a m P sy ch o lo g y , s. 29.
9. M a s u d K h a n , In fan cy , A lo n en ess, a n d M ad n e ss, H id d e n Selves (L o n d ra: H o g a rth
P ress, 1983), s. 181; P o n talis, Frontiers, s. 33.
(83)
pm e G dklan m a v e Sk lm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
lamaktr. Bu yen i n esn en in analiz ortam ndaki dier bir ilevi, ana
listin K hann yardm c eg o adn verdii ilevi grd esnada
b ilm ek konu sun da hastann k linik ortam daki zd en eyim i iin
korum a salayan10 -K h an , korum a ile ego d estein i k astedersm rlar saptamaktr. A ncak sapkn kii -d a h a dorusu belirli bir
anda sapkn bir z m e bavuran k i i- b ilin ecek yen i eylerin o ld u
u nu inkr eder. Tabii b u n u n da anlam a srecine yardm c nitelikte
avantajlar olabilir; nk her inkr, baka bir tr kabul m m k n
klar (tpk her igrnn, belirli bir krln rn olm as gibi).
A ncak Khann im a ettii gibi, psikanalizde sapknlk olarak adlan
drlan eyle ngiliz Ekoln n p ek sevdii b ilm em ek n o sy o n u
arasnda karm ak bir iliki s z konusudur. A slnda W in nicott,
Khan ve M arion M ilnern alm alar, sapknla geerli bir alterna
tif, y en i bir teori m od eli bulm a abas olarak betim lenebilir. nk
sapknlklar her zam an birer n ced en canlandrm a rneidir; bir
baka deyile, tam olarak n eyi arzuladm z n ced en b ildiim izi
her d nd m zde sapknlk yaptm z syleyebiliriz. n ceden
b ilm ek -iste r bir insan, ister bir ara, ister ortam o ls u n - tekiliin
gereksiz olduunu; bize sunacak hibir eyi olm adn, sz konu su
olaya hibir katkda b ulu nm ad n ya da sadece fke ve hayal krk
l yarattn varsaymaktr. Khan iin sapkn d en en kiinin, bariz
bilgiliiyle belirli bir analist tipinin gizli bir parodisi anlam na
geldiini dnyorum .
W in n ico ttu n Y alnz Kalma K apasitesi (1958) - b u alm ada
benlikten h i b ahsedilm ediini ve m evcud iyet nosyonuyla benlik
d ncesi arasnda tem el bir fark b ulunduuna dair deta sessiz bir
duyuru yapldn belirtm ek gerek ir- balkl deerli alm asndan
karsanan b u yen i nesne, analist kisvesi altnda, hastann, Khan
iin giderek analitik karlam ay tanm lam aya balayan bir tarzda
k en d isin i k ullanm asna izin verir. W in n ico ttun anlatt senaryoda
geen anne, yorum cuya tekabl etm ez; o, deta gerektiinde gr
bildirm ek zere hazr b ulu nan bir m evcudiyettir; Khann m ulak
terim ini kullanrsak, srekli tetikte ya da m erakta olm asyla deil,
b ilin en hazr b ulunm a p otansiyeli sayesinde durum u kucaklayan
10. M a s u d K h a n , U se a n d A b u se o f D re a m , s. 305.
84
p m e , G dklan m a v e Sklm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar
bir tanktr. Bebek ancak bu durum da bir bakasnn m evcud iye

tind e yalnz olabilecektir. A n n en in m evcudiyeti, rya ed im in deki
sansrn daha gevek bir haline benzer b iim d e, bebein arzusu
n un kristallem esini, rya grenin durum unda uykuyu, ocuu n
durum undaysa ego ilevin i kesintiye uratm akszn m m k n klar.
A n n e arzuyu yaratam az, o n u yoktan var edem ez; anne, ancak arzu
n un olas koullarn sunabilir. W in n icottu n dil basaca [spatula]
oyu nu hakknda kulland deyim le, tam bir d en eyim sreci adm
verdii eyin yaanm asna izin verir. Rya gibi arzu da, insan tara
fndan ayarlanam az, ancak (Proustdaki ep ifaninin aksine) arzuyu
m m k n klan ortam salanabilir. Anlalabilir olan, bilgi n esn esini
oluturan ey - k i bu, Khanm bize tantaca p arad okstur-, rn,
yani aktarlan rya deil; nkoullar, biim ve ortam dr. T pk gei
n esn esi gibi, ryann da nasl bir rya olduu fark etm ez; n em li
olan ryann gereklem i -g r le b ilm i- olm as ve sonra nasl
kullanlddr. Rya P sikolojisi ve Psikanalitik D urum un Evrim i
(1962) ve Psiik D en eyim d e R yann K ullanm ve Sm rs
(1972) adl alm alardan Rya G rm e D en eyim in in tesind e
(1976) adl yazya kadar, deneyim gibi sra d bir kelim enin -n g iliz
psikanalizinin bu k elim eyi kullanm aktan gem ite hep kandn
ek lem em iz g erek - srekli tekraryla im a ed ilen bir srece tank
oluyoruz. Khanm ryalar zerine yazdklarn okurken ryann
bir m etin old uu ve bylelikle analistin ryayla balantl olarak
aslen yoru m cu roln stlendii d ncesinin giderek gzd en
dt n gryoruz; hatt Khann alm alarnda k onum ann,
her zam an insann bir bakas tarafndan ifade ed ilm esi anlam na
geldii anlay giderek n plana kar.
R yann bir m etin, dolaysyla yorum a m sait old uu anlay
, yerini, ryann, bilin em ezlii sayesinde belirleyici hale gelen
bir d en eyim old uu anlayna brakm tr. Rya, deifre ed ile
cek bir n esn e olm ayan hastann H akiki Benlikin i ifade ed en bir
kapsam lam a [synecdoche] h alin e gelm itir neredeyse. Ryalar,
Benlikin sessiz m etabolizm asna iaret ed en geliim srecine dair
birer haber blteni olm aktadrlar. G eliim sreci dncesi, ancak
bu srecin aksakla uradnn h issedildii anlarda faydaldr.
85
p m e , G dklanm a v e Sklm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
Y orum sam adaki anlam kayb b iim in de adlandrd sorun kar

snda V in cen t D escom b es unlar yazar: A nladm , am a doru
m u anladm , yoksa yanlyor/aldanyor m uyu m dem em eliyiz artk.
A nladm am a acaba anlalm as m m k n m yd diye sorm alyz.11
Rya gib i insan heveslendiren bir yorum sam a n esn esin i bundan
daha yakn ilgilendiren bir ey olabilir mi?
Rya, Freudn gsterdii gibi, arzum uzla ilgili srlar geceleri
k en dim ize aklam ann bir y olu old uu gibi, Benlikin ulalm a
s im knsz m ahrem iyetini de tem sil eder. Kii, rya d en eyim i
esnasnda, diye yazar Khan, benliin, k iinin iebak srasn
da ya da ryalarnda belki de asla aleni hale gelm eyen yanlarn
gerekletirebilir.112 Rya grenin, d en eyim esnasnd a m evcut,
ancak bilgi balam nda nam evcut old uu nu syleyebiliriz. A nalist
de tpk hastann, uyan halindeki egosu gibi, rya d en eyim in den
dlanr. Farkl bir bak asndan, bu rya d en eyim in in eer dile
deilse n eye ait old uu nu sorabiliriz. N e de olsa tem siller her zam an
darda yer alrlar. zel bir dilin olam ayaca aktr; ancak Khan,
dil araclyla k iin in baka hibir eye in dirgen em ez zel hayatna
dair bir eylerin iletilebileceini im a eder. Sonuta rya deneyim i,
hastann tm yaadklar iind e b etim len m esi im knsz olan ey
anlam na gelir.
Khann atafatl virtzlyle iddia ettii gibi Rya zn esi
tm zn eyi oluturur,13 ise, o zam an k iinin gem iin de, k iinin
rya d en eyim in e dair p otan siyelin i sabote etm i olan - k i yen id en
oluturm ann, dolaysyla da analistin faydas bu noktada ortaya
k y o r- her ey patoloji anlam na gelecektir. Kii rya grm eden
n ce ken disinin ryasnda b ulunm ak zorundadr. A nalistin am ac,
kucaklayc bir davranla, hastann iinde, den eyim in filizlen m esi
ne im kn veren bir rya alan yaratm ak v e b u alann iin i kolayla
trmaktr. Y orum cu konu m u nd aki analistin tek yapt, iyi bir rya
iin deta bir sahne hazrlanm asna yardm c olm aktr. Rya m etn i
n in yoru m cu su k onu m u nd aki analisl, k en di tem inatn beraberinde
11. V in c e n t D esco m b es, O bjects o f A ll Sorts (O rford: B lackw ell, 1985), s. 28.
1 2 .1 2 . M a s u d K h an , B ey o n d th e D re a m in g E x p erien ce, s. 50.
13. A .g.y., s. 46.
86
getiren bir srece sonradan katlan kiidir. Khann belirttii zere,

Freud, in sann uyandktan sonra hakknda hibir ey b ilm edii
ryalar, ilevlerini en iyi yerine getiren ryalardr,14 b iim indeki
gizem li yoru m un u yaparken buna dair bir eyi im a etm iti. Freud,
b ilindm a giden ana yolu n, sadece yorum lanan rya deil, bizzat
ryann k endisi old uu nu sylyordu.
Kendimden haberlerin bile bana ulamad yerdeyim.
r a n d a n b ir afo riz m a
Khan, rya zerine ilk alm asnda, iyi rya grm e kapasitesinin,
analitik aktarm kullanm a kapasitesine b enzer b iim d e, n ihai ola
rak hastann bebeklik d n em in d e yeterli tatm in d en eyim i yaam
olm asna bal old uu nu aka belirtir. Freud, ryalardaki istek
gerekletirim inin, ancak ihtiyalarn daha n cek i tatm in ine dair
hatrlatc im geler kateksis iin hazr bulunursa m m k n olacan
aklkla anlatr,15 diye yazan Khan, b ununla W in n ico ttu n bebek
bakm aklam as arasnda bir balant kurar. R yann Psiik
D en ey im d ek i K ullanm v e S m r s nde, rya kapasitesinin
evreden gelen katklarla kolaylatrldna dair ve rya alannn,
kiin in belirli d en eyim trlerini gerekletirdii16 gei alannn
p sie-ii edeeri olarak grld gibi bir anlay ortaya kar.
Rya alan, kiisel ayrm tlandrm a am acyla, Khann toplum sal
alan dedii alanda oynanm a -d a h a dorusu b oaltlm a-ih tim ali
tayan eyi d en etim altnda tutar. Kahn, rya alannda gerekle
tirilen deneyim leri, sim gesel, zihinsel yaratm anlam ndaki rya
dan ayrt etm eye dikkat gsterir (dizin in so n alm asn, ak bir
b iim d e Rya m etn in in , hakknda hibir ip ucu verm edii bir rya
den eyim i vardr, szleriyle bitirecektir).17A nalistin yorum u, bilind nm ieriini tercm e etm ekten ok arm larn yardm yla,
hastaya rya alann n e am ala kullandn gsterir.
Khann, sapkn kii iin arzusuyla su orta arasna sokar
14.
15.
16.
17.
A k ta ra n M a s u d K h an , B ey o n d th e D re a m in g E x p erien ce, s. 45.

M a s u d K h a n , D re a m P sy ch o lo g y , s. 40.
M a s u d K h a n , U se a n d A b u se o f D re a m , s. 315.
M a s u d K h a n , B ey o n d th e D re a m in g E x p e rien c e , s. 49.
dedii ve sapkn kiiyi k en din den ve arzu n esn esin d en yabancla

trdn n e srd18 kiid n esn en in aksine gei fenom enleri
kiiselletirm e srecinin birer parasdrlar. H er trl yorum un
am ac, ryann kiiselletirilm esini kolaylatrm aktr. Rya, tpk
btn gei fen om enleri gibi, hastay b ilin m esi im knsz bir isti
kam ete doru gtrr. O yu nu nu gei alannda -K h a n n n ced en
m dahaleye her zam an ak olduunda srar ettii alan d a- sergile
yen anne gibi, analist de d en eyim i desteklem ek zere hazr bulunur.
K linik dzeyde kii ken disinin kullanlm asna, bir srecin klesi
haline getirilm esine nasl izin verir19 gibi bir konuyla uralm as,
yorum lam ann, incelikli bir m dahale b iim i, analistin k endi n e
m in i srarla vurgulam ak iin kulland bir y ol olabilecei anlam na
gelir.
Belki de Y orum lam a D en eyim in in tesind e baln tam as
gereken Rya D en eyim in in tesind e (1976) adl alm ada, son u
olarak, Freudn psikanaliz giriim in in bana oturttuu n esneyle
-hatrlanan rya ya da rya m etn iy le- ilgili bir hayal krkl sz
konusudur. Freud n bizleri tetkik etm eye cesaretlendirdii rya
m etn in in bileenleri deil, d eneyim sel bir varlk olarak ryann
btn , artk ilgi m erkezi haline gelm itir, nk rya d en eyi
m i, Khana gre rya m etniyle zorunlu bir iliki iinde bulunm az.
Rya d en eyim i, diye yazar Khan, benlii, b ilin m esi im knsz
b iim d e gerekletiren bir btnlktr...ryanm k en disini yoru m
lam ak m m k n deildir.20 K esinlik tayan bu saptam a, sezgisel
bir kabul beklem ektedir; ancak iim izd en nereden biliyor k i
sorusunu sorm ak gelebilir. Psikanalizle daha ilgili, n et bir soru da,
Bu saptam ann doruluuna inanm akla tatm in edilen istek nedir?
olacaktr.
Rya m etn in e - v e dolaysyla yorum sam ann den etim cisi olan
a n a liste- dair bu hayal krkl, Khanm , bir ep istem oloji olarak,
K lein bir hayli etkileyen epistem ofilik21 [epistem oloji dkn.n.] igd n n sergilendii bir oyu n olarak psikanalize duyduu
18. M a s u d K han , A lie n a tio n in P erversions, s. 9.
19. M a rio n M iln e r, T h e H a n d s o f th e L iv in g G od (L o n d ra: V irag o , 1988), s. xxxi.
20. M a s u d K han , B ey o n d th e D re a m in g E x p erien ce, s. 49.
21 ,A .g .y s. 183.
88
gvensizlii gsterir. G eliim sreci, bir z gibi sahnelenen, ancak

her zam an iletiim kurulm as im knsz bir a n l a l m a z l k olan Benlik
hakknda tekin in bilgi ed in m e iddiasna snrlam a getirm ek
ten - b u iddiaya m eydan ok u m ak tan - baka nedir ki? Psikanalize
ram en, k im in b enlik b ilgisi anlay kulaa gereki gelir? Khann
ziyadesiyle kukucu alm as, bizlerin, k en dim izi icat etm ed i im i
zin, sadece b etim led iim izin kabul edilm esidir; sekler bir kltrde
zorunlu olarak ironikletirilm i bir kabuldr bu.
Khan, yaam nn so n d nem lerinde, kiin in kendisiyle olan
ilikisi -y a n i kiiselletirm e s re ci- ile giderek daha fazla ilgilen
m i ve Freud n en m ulak kavram olan asli bastrm a kavram nn
olas anlam zerinde durm utu. D ier bir deyile Khann zihni,
n esn en in bilgi alan tesin d e kalan, ancak n esn en in kabul etm esi
im knsz olm ayan eyle m eguld.
Belki d e, diye yazm tr John W isd om , ryada grdm z
eyin fazlasyla basit bir benzerini aryoruz.22 Khan, belki de her
zam an bir benzerlie ihtiya duym adm z n e srer.
22. Jo h n W isd o m , Philosophy a n d P sychoanalysis (O xford: B lackw ell, 1953), s. 167. K abul
e tm e k ile s a h ip le n m e m e k a ra sn d a k i ilik in in b ir a k lam as iin b k z. C h ris to p h e r
Benfeyin d e erli eseri, E m ily D ickin so n a n d th e P roblem o f O thers (A m h e rst: U n iv e rsity
o f M asa ch u se tts P ress, 1984).
(8 9 )
VII
S k lm a z e r in e
Yaam skcdr, dostlarm. Bunu dile getirmemek gerek.

J o h n B erry m a n , D re a m S ong 14
ocuklar khin deildirler, ancak srarla o en n em li varolusal

soruyu sorarlar: im di n e yapacaz? H er yetikin, birok eyin
yan sra, ocuklukta yaanan b yk can sk n tsn hatrlar. H er
ocuu n yaam , sknt nbetleriyle kesintiye uramtr; ki bu
sknt nbetleri, bir eylerin balatld ancak hibir eyin ger
eklem edii o d on u k b eklenti durum unu, isteklerin en sam a ve
paradoksal olan n , yani arzu isteini ieren gen el huzursuzluk
duygusunu ifade eder.
Psikanaliz, ocuu n i d nyasnn tutkulu you nlu un a dik90
katleri ekerken n em d en en eyi younlukla bir tutm a eilim in i

gsterm i, bylelikle, hayatm zn b yk b l m n oluturan, daha
az iddetli, daha belirsiz, genellikle de daha hassas ruh hallerini ve
duygular nadiren teorik bir zem in e oturtabilm itir. W in n ico ttun
yapt katklardan biri, grece d ingin durum larn, rnein M elanie
K leinn duygusal geliim i ileyen gotik m elodram nda asla yer
alam ayacak ruh hallerinin, ocukluktaki n em i konu sun da bizleri
uyarm ak olm utur. Psikanaliz literatrnde skc hasta konusuna
ilikin bir m iktar, yetikinlerde grnte sk rastlanan skc olm a
korkusuna ise daha az oranda gn derm e yaplm tr; bununla
birlikte ocuu n -ta n m gerei adal bir betim lem e yaplm asn
engelleyen bir ruh hali o la n - sklm ak gibi sradan bir d en eyim i
zerine ok az ey yazlm tr. H er ocuu n da syleyecei gibi,
sklm ak, insann yapacak hibir eyinin olm am asdr. A ncak ruh
halleri elbette birer bak asdr.
K linik balam da, sklm ay becerem eyen, daha sk olarak baka
herhangi bir eyi b ecerem eyen ocuklara rastlarz. Beklem eye ilikin
herhangi bir tartm ada, en azm dan ocukla ilgili olarak, sk n t
dan bahsetm ek anlamldr; nk sklan ocuk, b ilindnda bir
beklenti d en eyim in i bekler. Sradan sknt durum larnda ocuk,
k endi arzusunun olaslna geri dner. Bu sknt aslnda, ocuu n
bir eyi deta h em bekledii h em de arad, u m utla gizlice m za
kere yaplan tem kin li bir sretir; ve sknt bu anlam da serbeste
gezin en dikkate benzerlik gsterir. Skntnn susturulm u, bazen
kolaylkla bozulabilen kargaas iind e ocuk, gerek arzusunun
kristallem esine im kn tanyan, yin elen en bir b oluk duygusuna
doru uzanm aktadr. Elbette ocuk balangta, yetikinin, d en e
yim i kucaklam asna ve srdrm esine; yani d eneyim i, dikkati da
tarak sabote etm ek yerine old u u gibi tanm asna ihtiya duyar.
ocuun sknts, ocuu n an nenin m evcud iyetin de yalnz olm ak
konu sun da gelitirdii kapasitede dzenli bir bunalm yaanm asyla
bagsterir. Baka bir deyile sklm a kapasitesi, ocuk iin geliim
baars anlam na gelebilir.
G enellikle hareketli olan dikkati ve m egul olm a sreci iinde
frstre ed ici bir durgunluk yaayan skkn ocuk, h em en m egale
91
eksikliiyle m egu l hale gelir. Tam anlam yla baka birini deil,
deta k en disini beklem ektedir. N e m itsiz n e de m it dolu, ne
gayretli n e de k en d in i brakm olan skkn ocuk, olaslk ve kedere
ilikin, tatsz bir aresizlik iindedir. D ier bir deyile ocuk her
zam an birbiriyle ezam anl, rten iki projeye sahiptir: Bunlar,
tek inin kullanm nn ve tekiye duyulan ihtiyacn ocuk tara
fndan bir taviz olarak yorum land bir kendi k en d in e yeterlilik
projesi ve bam llkla ayn kapya kan bir karlkllk projesidir.
A lelde sknt bunalm nda, iki proje arasndaki atm a bir kez
daha yenilenir. ocuk tarafndan yaanan skntnn yetikinlerde
yaratt etki gerekten de aklayc deil midir? ounlukla bir
talep, zam an zam an baarszlk ya da hayal krkl sulam as b ii
m in d e alglanan sknt nadiren kabullenilir. ocuun skntsnn,
en kafa kartrc knam a biim iyle, yetikinin ocu u n dikkatini
datm a isteiyle karlanm asna n e kadar da sk rastlanr; yetik in
ler deta ocuu n hayatnn m utlaka d evam l ilgin olm as, ilgin
klnm as gerektiine karar verm i gibidirler. ocuun ilgilenecei
bir eyi bulm ak iin k en disine zam an tanm as yerine ille de her an
bir eylerle ilgilen m esi gerektii yn n d ek i talep, yetikinlerin en
baskc taleplerinden biridir. Sknt, k iin in k en disine zam an tan
m as srecinin bir parasdr.
ocuun sknts, beceriksizlik olarak alglanrken genellikle
bir frsat olarak kabul edilm ez. Y ann ilerisinde bir ifade y eten e
in e sahip on bir yanda bir olan, an nesinin ifadesiyle farkna
vardndan daha kt durum da old uu ve k en d in i yanl bir
biim d e tantm as y z nd en h i arkada olm ad gerekesiyle
bana getirilm iti. Birbirim izi tanm akla geen birka hafta boyunca
ocuk, gen i bir alana yaylan ilgi ve m egaleleri hakknda olduka
m utlu, biraz da k opu k bir b iim d e konutu. Kayda deer tek o lu m
su z aktarm, bir gn la f arasnda bazen b en i grm eye gelem eyecek
kadar m egu l olab ileceind en bahsetm esiydi. A ncak yaam nn
d olu d olu olm asn dan duyduu salt cokunluk b iim in de b etim
leyebileceim bir durum yayordu ou zam an. K endinden phe
etm ekten fazlasyla korktuu iin on a ok az soru yneltiyordum ,
yn elttiim sorular da h er zam an yerin de oluyordu. A ncak bir
(9 2 )
pm e, Gdklanm a ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar
aam ada, on a niyetim yle olm ad halde dorudan hi sklp

sklm adn sordum . Sorum a ard ve b u acm aszca neeli olan
ocukta daha n ce h i grm ediim bir karamsarlkla, Sklm am a
izin verilm iyor, diye cevaplad. Sklm asna k en disi izin verirse ne
olacan sordum ona, sanrm tedavi boyunca ilk defa duraksad ve
O zam an n eyi h evesle bek led iim i b ilem em , dedi, b yle bir eyi
d nm ekten bir an iin panie kaplm t. Bu bizi, bir sonraki yl
boyunca, bu ocu u n bir gre gre sahte benlii olarak adland
rlabilecek ey zerine tartm aya yneltti. yi olm ak, an nenin talebi
asndan, birok ilgiye, yani saygn olan ve utandrc olm ayan,
on a k en d in i tu h af v e g l hissettirtm eyecek trden ilgilere sahip
olm akt. ocuk, tedavi sresince zam anla yen i bir beceri gelitirdi;
sklm ak becerisiydi bu. Bir keresinde, iyi olm ann, insanlarn on u
tanm asn en gellem en in bir yolu old uu nu n e srdm ; bu d n
cem i kabul etti, ancak Skldm da k en d im i tanm yorum ! diye
ekledi.
Sklan ocuk, b u ruh halini yeterince kucaklayam azsa ya da
yetikini zorlayc olm ayan yardm c bir ego olarak kullanam azsa,
rasgele v e hayal krkl yaratan ilikilerin yaand b ilinen, bir
eyleri d en em e an lam n da tayan orjiden, yani belirsizlikten
prem atre bir ka yaanr. En kt durum da, yetikinin kendi
repertuvarm dan yola karak k en di arzusunun taklidi - k i bu tak
lit, ocukta genellikle ihtiyacn geriye yn elik olarak uydurulm as
b iim in e b r n r- b iim in de tanyaca ey s z konusudur. Ar
derecede agzl old u u ve hep skld iin hastam olan sekiz
yanda bir olan, ilk seansta bana, H er eyi yersem bir daha
hibir ey yem ek zorunda kalm am , dem iti. Bu, eitli anlamlara
gelebilirdi, ancak ocu k iin, eer h er eyi yiyebilseydi sonunda
alk h issetm eyecei anlam n tayordu. nsann itahnn bo
yere kabartlm as sorununa getirilecek tlsm l bir z m de elbette
hibir arzuya sahip olm am aktr. Bu olan iin agzllk, dier
eylerin yan sra, b en liin arzulayan b l m n e bir saldr, itahn
son un a kadar kullanp o n u bir seferinde tam am en tketm ek istei
anlam na geliyordu. A gzllk fantezisinin btn, bir adan
k iinin k en di itihasm yiyip bitirm esi abasdr. A ncak bu m itsiz
93
ocuk iin, agzllk, o n u srekli olarak katlanam ad bir eksik

liin, bir b oluun, k endine zg, b ilin d arzusunun bir olaslk
olarak ortaya kt bir b oluu n eiine getiren habis bir skntya
kar kendi k en din i iyiletirm e biim iydi. K endini h i yalnz h isse
dip hissetm ed iin i sorduum da k en d im i yalnz h issedem eyecek
kadar sklyorum cevabn verdi bana.
Bo bir alana tahamml edememek, mevcut alan miktarn snrlar.
W . R. B io n, C ogitations
ocuk, yaln z an neye deil, k en di arzusuna da bam ldr. H er ikisi

de kaybedilip y en id en bulunabilir. Belki de sknt, sadece gnlk
yaam n yasn n tutulm asdr? Freud, yas konu sun da, Bu tutum un
bizlere p atolojik gz k m em esin in n ed en i gerekte sadece o n u
nasl aklayacam z b u d en li iyi b ilm em izd en d ir, der. A ncak
ocu u n sknts, aklam a olasln olum suzlar gib i gr n en bir
ruh halidir. Skntnn k en disi aklayc deildir, anlalm azdr;
kesinlikle patolojik deildir am a yin e de bir b iim d e kabul ed ile
m ez niteliktedir. Freudn Yas ve M elan kolide m elan kolik insan
zerine syledii eylerin bazs, rahatlkla sklan ocu k iin de
sylenebilir. nsan...bir kaybn gerekletiini...hisseder, ancak
yitirilen eyin n e old u u n u aka grem ez; hastann n eyi yitird i
in i b ilin li b iim d e alglayam adn varsaym ak ise daha m antk
ldr. Sklan ocuu n yitirdiini yaantlad ey ise, hibir eyin
ekici gr n m ed ii o anda yaplacak bir e y dir. M elankolik
k iin in yaad en gellem e bizlere artc gelir, diye yazar Freud,
n k on u b u d en li zapteden eyin n e old u u n u anlayam ayz.
Sklan ocuk bir anlam da yo u n bir m egale eksiklii tarafndan
y o u n b iim d e m egu l edilm ektedir, yin e de farknda olm ad bir
eye, son u n d a kolay bir geie ya da ilgi ekici, h a fif bir srprize
n ed en olacak bir eye hazrlanr. Yasta g s z ve b o hale gelen
ey dnyadr, m elan kolideyse eg on u n k en disi. Skntda ise her
ik isin in de g s z ve b o hale geld iin i ekleyebiliriz. ocuklukta
yaanan ksa ancak yo u n skntlar, yle b y k bir kayba kar
gsterilen tepkiler olm ayp sadece -b ir eyden sonra ve dier bir
eyden n ce y a p la n - birer kesintidirler. T m hakiki gei durum

lar gibi onlarn da istikm eti belirsizdir. T abii ki, yetik in olarak
sk ld m zda, Freudn ifadesiyle k iin in k en d i yaradlnn
zayfln g izlem esi1 gib i bir eyi yapam ayz. A ncak, Freud n bu
olaand alm asndaki yak lam n izleyerek sk n tn n ocuk
iin yerin e getirdii i nedir diye sorabiliriz.
gdsel yaam dan sk sk bir kom p lik asyon olarak bahse
d en W in n icott, n ceden B elirlenm i Bir D urum da Bebeklerin
G zlem len m esi (1941) balkl yazsnda, zellikle bilin n cesi
bir zannetm e durum u olan tereddt sresi n osy o n u sayesinde
skntya bir bak as getirir. W in n icott kons ltasyon esnasnda
hazrlad n ced en belirlenm i durum da an n en in m asann k esi
aram zda kalacak biim d e karm a oturm asn, ister; A nne, b ebei
d izine yerletirip oturur. R utin olarak dik al, parlak bir spatulay
m asanm u cu n a koyar v e anneye ocuu , dilediinde b u spatulay
elleyebilecei b iim d e oturtm asn sylerim . Bylelikle, W in n icott
iin analiz srecinin bir paradigm as haline gelecek olan, bebein
davranna ait aamann" sahnesi kurulm u olur. Spatula, iyi
yorum , hatt analistin k en disi gib i hastann kullanm aya hazr
olduu, kullanm ay anlam l bulduu eydir. W in nicott, o cu k iin
evreyi snayp tatm inkr son u elde ettiinde ancak arzusunu
yen id en bulabilecek hale gelir12 der; ite yaratlan ortam da ocuun
b u n u gerekletirebilecei bir ortam dr. Sklan ocuk, bir n esn en in
b ilinli tem sili olm akszn, arzusunu yen id en bulm ay bekler. ocuk
yin e n eye kar heves duyduunu b ilm ez. W in nicott, srecin bir
b l m n yle betimler;
1. Aama: Bebek spatulay eller, ancak o anda beklenmedik biimde
bu durumu dnmesi gerektiini kefeder. G durumda kalmtr.
Ya eli spatulada ve bedeni olduka hareketsiz biimde gzlerini koca
man ap annesine ve bana bakar, seyredip bekler, ya da baz durum
larda ilgisini tamamen geri ekip yzn annesinin bluzuna gmer.
Genellikle durumu, aktif bir gvence salamadan idare etmek mm
1. F reu d , M o u r n in g a n d M elancholia, SE X IV , s. 245-246.
2. D . W . W in n ic o tt, T h e O b se rv a tio n o f In fa n ts in a Set S itu a tio n , T hrough P aediatrics
to P sychoanalysis i in d e (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1975), s. 5 2 -5 3 ,6 6 .
95
p m e , G dklan m a ve Sk lm a zerin e A dam Ph ilip s Lacivert Kitaplar
kn oluyor; ocuun, spatulaya yeniden yava yava, kendiliinden bir

ilgi gstermesini seyretmek ok ilgin.
2. Aama: Tereddt sresi (bu dneme benim verdiim ad bu)
boyunca bebek hep bedenini hareketsiz (gergin deil) tutuyor. Yava
yava duygularnn gelimesine izin verecek kadar cesaretini topla
maktadr; sonraysa manzara olduka abuk biimde deiiyor. Bu
ilk evrenin hangi anda yerini kincisine brakt aktr; nk azm
iinde gerekleen bir deiiklik, ocuun, spatulaya duyulan arzunun
gerekliini kabul etmesinin habercisidir; az gever, dil dolgun ve
yumuak bir grnm alr ve bol miktarda salya akmaya balar. Bebek,
ok gemeden spatulay azna alr, dietleriyle inemeye balar ya da
pipo ien bir babay taklit eder gibidir. Bebein davranndaki deiik
lik ok arpc bir zelliktir. Beklenti hali ve hareketsizliin yerine bir
zgven gelimekte; beden serbeste hareket etmektedir, ki bedenin
harekete gemesi spatulanm ynlendirilmesiyle balantldr.
Spatulay tereddt sresinde bebein azma sokmaya almak gibi bir
deneye ska bavurdum. Tereddtn benim normlarma denk dme
si veya derece ya da nitelik asndan onlardan farkllk gstermesinin
bir nemi yoktu; bu aamada spatulay bebein azma zor kullanmann
dnda sokmann imknsz olduunu anladm. Engellemenin kuvvetli
olduu baz durumlarda, spatulanm ocua doru hareket ettirilmesine
ynelik gsterdiim btn abalar, ocuun lk atmas, manevi ac
ekmesi ya da basbaya karn arsna tutulmasyla sonulanyor.
Bebek artk spatulanm kendi mlkiyetinde, belki kendi iktidarnda,
kesinlikle de kendini ifade etme amacna ynelik bir ey olduunu
hissediyor.3
Sklan o cu k iin hibir eyin, k en d in i ifade etm e am acm a
yn elik olm ad aktr. Beklenti hali ve hareketsizlik yerine
bunaltc bir ajitasyon; zg ven ve...bedenin serbeste hareket
etm esi yerine kapana kstrlm bir huzursuzluk s z konusudur.
Skntnn, el altnda bir spatula bulunm asndan n ce hazrlanm
durum old uu sylenebilir; belki daha sam a bir b iim de, ocuu n
k en disine gerekten hitap ed en spatulay bulm ak zorunda olduu,
birok spatulanm yer ald bir durum dan bahsedebiliriz. O lm ayan
olaslklarn k em ekeini yaayan skkn ocuk, dikkatini ekecek
bir ey aramaktadr. Bir sanat galerisinde, gerekten ilgisin i eken
3. A .g.y., s. 53-54.
96
bir resim bulana, o resim tarafndan durdurulana kadar h zl hzl

dolaan bir adam a b enzer ocuk; buna resm in b ulunduu anda
aktarm n gerekletiin i ekleyebiliriz. ocu u n , W in n ico tt un
tam bir d en eyim adn verdii eyi yaam a im knna sahip olm as
iin, em p o ze etm ed en neride bulunacak, zorla yedirerek ocuun
duyduu arzunun hakikatine n ced en el koym ayacak, spatulay
zorla azna sokm aya alarak ocu u n dikkatini datm ayacak bir
evreden faydalanm aya ihtiyac vardr. W in nicott, b un un kolaylkla
inenebilen ve analistin yapt yorum larn birtakm inanlar
em p oze etm ek yerine farkl bak alar sund uu bir ortam olan
analiz ortam yla analoji kurulabilecek bir sre old uu nu sylem ek
tedir; b en ise kiin in byrken bir tr dikkat datm a yeteneine
sahip olm as gerektiini dnyorum . Psikanaliz, tanm gerei,
m ilitan ya da ahlk bir yeterlilii uygun suz bulur, salt bir dikkat
datm a olarak grr.
Parlak spatula, W in n icottu n ilk karalamalar gibi, elbette o c u
a yaplan bir ar, sunulan bir tekliftir. W in n icottun evre olarak
adlandrd ey, tam anlam yla k en din i gsterm ese de, en azndan
m uvakkaten m it verir, bir anlam da ipucu sunar. D ikkatini eken
bir eye zam anla ilgi duym aya balayan bebek, tereddt sre
sinde duygularnn gelim esine im kn verecek cesareti toplar.
W in n ico ttun ustalkla gzlem leyip tasarlad, bebein arzusunu
yaantlad bu sre aslnda sorunlu, zor bir zam an dilim idir.
Y aznn devam n da b etim len en bir ocuk, tereddt sresinde astm
n betin e tutulur. Bu ocu k iin , diye yazar W in n icott, astm
n beti, n orm al olarak tereddtn yaand anla balantlyd;
tereddt zihinsel atm ay ierir.4 Freud n bir c m lesini k o n u
m uza uyarlayarak u sorular yneltebiliriz: Bireyin arzuya, duygu
larnn gelim esine im kn tanm asnn nkoullar nelerdir? Arzuyu
m m k n klm ak iin n ced en belirledii durum lar -d zen led i i
v esileler- nelerdir? Sknt, tabii ki tereddt n cesin e ait bir eydir;
ancak ocuk her sknt d n em in d e bu sorulara yen id en dner.
ocuklukta yaanan sradan sknt, W in n ico ttu n antisosyal
4. A .g.y., s. 58-59.
97
p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A dam P h ilip s Lacivert Kitaplar
eilim adn verdii eilim in iinde oynanan eyin iyi huylu halidir.56
A ncak sknt, biz yetikinleri, sorgu m ahalline, renm e m erakm
zn fakirliine, nsan zam ann n e ekilde deerlendirm eyi ister?
gib i basit bir soruya geri gtrr. ocu k iin ksa sreli keyifsizlik
olan ey, yetikin iin bir anlam da bastrlm bir risk halini alr.
H em , kim bir h i uruna bekleyebilir ki?
Clov: lmden sonraki yaama inanyor musun?
Hamm: Ben hep yle bir yaam srdm.
S am u el B eckett, Endgam ef'
A n n eyi beklem e srecinde ocuk, bir ertelem e arac olarak tem sil
b ecerisin i kefeder. T em sil - fa n te z i- ocuu n arzu duym a v e b ek
lem e aracdr. ocuk, ancak an nenin yokluunda, anneyle arasna
giren b u alanda k en din i arzulayan bir n esn e olarak alglayabilir.
G venilir bir an neyi beklem e d en eyim in i birikim sel b iim de yaa
yan ocuk, en iyi durum da, tereddt etm ed en k en din i eitli olas
lklarn kayna olarak grecektir; yava yava gelien oidipal n cesi
hayal krkl ve m utlak kudretin yitim i on a grece daha az ac
verecektir. M elanie K leinn p aran oid-izoid k on u m adn verdii
ey,7 kapasitesinin ya da taham m lnn tesinde; arzunun psie
iind e, ego n u n zaten her zam an hassas olan btnlne y n elik
bir teh dit b iim in de yaantland noktaya dek bekletilm i bebein
ruh haline dair bir aklam adr belki de. Klein, Freud n izind en
giderek, bireyin ikm e etm e iradesi b iim in de adlandrlabilecek
eye, her yok luu n bir m evcudiyet olm asn a duyulan ihtiyaca ak
lk getirir. yi anlam tayan m em e, belirsizlik iind e beklem enin
acsn eken ocuk iin kt ve zu lm ed en m em e halini alr; ancak
m em e yin e de bebein zih n in d e iyi anlam tar. Bu ned en le, K leinn
geliim teorisinde beklem e n osyon u yen id en ele alnr; nk bir
anlam da bebek asla yalnz deildir. A n n en in yeterince ilgi gster5. D . W . W in n ic o tt, D ep riva tio n a n d D elin q u en cy (L o n d ra: T av isto ck , 1984), s. 120-131.
6. T rk e ev irisi i in b k z . B t n O y u n la r 1, ev. U u r n , M ito s B o y u t Y ay n lar,
1993.
7. Bkz. M ela n ie K lein, N o te s o n Som e S ch izo id M ec h a n ism s, T h e Selected M e la n ie
K lein iinde, d e r. Juliet M itc h ell (H a rm o n d s w o rth : P e n g u in , 1986), s. 176-200.
m em esi durum unda, Laplanchen farkl bir balam da, drtlerin

egoya saldrs8 olarak arpc bir b iim d e b etim led ii ey a n
derecede yaanr; k i b u saldr, yanstm a sayesinde, n esn en in nihai
m evcud iyetin in reddine dnecektir. ok u zu n sre beklediim iz
insanlardan k eyif alm ak gtr. Y akndan tandm z, o k you n
duygular uyandran b u durum da bekler ve beklem ekten farkl bir
ey yapm aya alr, genellikle d e sklrz; protesto sknts, her
zam an fkeyi saklam ann bir yoludur.
Tabu ki insan ancak grd ya da grdn hayal ettii eye
yn elik dikkatini yitirebilir. Savunm a m ekanizm alar, Freudn
b etim lem esin e gre birer tanm a b iim i, bilgiyle u zlalm asm
salayan aralardr. Sknty beklem eye kar bir savunm a ola
rak dnebiliriz; k i beklem e bir aam ada arzu olasln n kabul
edilm esidir. Freudn 1927 tarihli yazsnda fetiizm de iki kezd nm eye ilikin yapt aklam ay analoji olarak kullanabiliriz.
ocuun, anlad kadaryla, kadnn p en isi olm ad gereiyle
karlam asnn ardndan algnn baki kaldn, s z k on u su inkr
desteklem ek zere ok enerjik bir faaliyete giriikliini gryoruz,
diye yazar Freud. ocuk, b u inanca h em sahip km h em de
on dan vazgem itir; Freud n bahsettii hasta gibi, ocuk da iki
varsaym arasnda... gidip gelm ektedir.9 Skntda iki varsaym ,
iki im knsz seenek old uu nu syleyebiliriz: A rzuladm bir ey
var v e arzuladm hibir ey yok. A ncak b u iki varsaym dan ya da
inantan h angisinin inkr ed ild ii her zam an mulaktr; v e sanrm
b u m ulaklk, skntda yaanan o tu h af fel haline aklk getiriyor
(Joyce M cD ougalln inkr anlayn, inkr, h em en ardndan anla
m n y o k ed ilm esi gelen bir kabul ierir ded iin i hatrlam akta
fayda var).10 Skntda olas bir arzu n esn esin in arsyla arzudan,
arzunun anlam szlndan kan ars vardr.
Bu balam da, ocu k iin arzu n esn esi olarak balayan ey, yeti
8. Bkz. Jean L ap lan ch e, Life a n d D ea th in P sychoanalysis (B altim o re: Jo h n s H o p k in s
P ress, 1976).
9. F reu d , F e tish ism , SE X X I, s. 154.
10. F etiizm in , a n la m ve a lg n n in k r am acy la k u lla n lm a s z e rin e k a p sa m l b ir
ta rt m a i in bk z. Joyce M cD o u g all, Plea f o r a M ea su re o f A b n o r m a lity (N ew Y ork: In te r
n a tio n a l U n iv e rsitie s P ress, 1980).
99
kin iin, C hristopher Bollasn d n m n esn esi adn verdii

ey haline gelir. Balangta anne olan, d en eyim sel adan bebein
b en lik d en eyim in in deiiklie uram as sreciyle zdeletirdi
i bir n esn edir bu. Bu ilk iliki, kiinin, ben lii d ntrm eyi
vaat ed en bir n esn e (kii, yer, olay, ideoloji) arayn n habercisi,
paradigm as haline gelir. B irinci evrede, anne h en z n esn e olarak
belirlenm ez, ancak bir d n m sreci olarak yaantlanr; v e bu
zellik, yetikin yaam ndaki nesne-araynn izind e var olm aya
devam eder; yetikin yaam nda nesne, varln d n m srecinin
gstereni olm a ilevi n ed en iyle aranyor bence. Y ani yetikin yaa
m nd aki aray, nesn eye sahip olm a aray deildir; nesn e, b enlii
dntren bir sre olarak k en disine teslim olu nm ak am acyla
aranr.11 Freudn rya g n dedii gn iind e gerekleen o lay
lardan arta kalan hangi krntlarn ryada kullanlacan n ced en
b ilem ed iim iz gibi; ayn biim de, n eyin d n m n esn esi gre
v in i grecein i de bilem eyiz. H erhangi bir eyin k iin in yaam n
dntrebilecek olm as, bir yaam n alaca olas ekiller ve tabii
terapik m dahalelere atfedilen n em zerinde bedeli ar sonular
yaratm aktadr. A slnda kstah bir soru yn eltm ek zorunda k alyo
ruz: Bir m adeleine rei m i112 yoksa analist mi? A naliz en azm dan
ayarlanabilir. A ncak bir analiz, m aalesef epifaniler d zen leyem ez
ya da gem i sayesinde bize gelecei iade ed en d n m srelerini
- o ek lem lem eleri- tem in edem ez. Proust Swanns W ay de (1913)
k en di gem iim ize dair unlar syler: G em ii yen id en yakalam a
teebbs b oun a zahm ettir: A klm zn gsterdii btn abalar
son u su z kalm aya m ahkm dur. G em i, akl diyarnn dnda bir
yerlerde, on u n eriebildii alann tesin d e, hi aklm za gelm eyen
m add i bir n esn ed e (o m addi n esn en in b ize verecei duyum da) giz
lidir. Bu nesneye lm ed en n ce rastlayp rastlayam ayacam z ise
tam am en tesadfe baldr.13 B ilindii zere gem i, ayn zam anda
11. C h ris to p h e r B olla, T h e T ra n s fo rm a tio n a l O b je ct, T h e S h a d o w o f the Object: P sy
choanalysis o f th e U n th o u g h t K n o w n i in d e (L o n d ra: F ree A sso ciatio n s, 1987), s. 14.
12. P ro u s tu n n l h a trla tc n e sn e si. (.n.)
13. M arce l P ro u st, S w a n n s W a y , Ing. ev. T e re n c e K ilm a rtin (L o n d ra: H o g a rth P ress,
1981), s. 47-48. [S w a n n lartn Taraf, K a yp Z a m a n n zin d e , ev. R oza H a k m a n , Y ap
K re d i Y aynlar, 2000]
100
aktarmda sakl olabilir ve bylelikle de analist d en ilen o m addi n es

nede saklym gibi grnebilir. A ncak d n m n esn esin e giden
zel bir y o l olduuna inanm ak m m k n mdr?
Skntnn, bireyi koruduunu; bir eyi, n e olabileceini b ilm ek
sizin b ek lem ek gibi im knsz bir d en eyim i birey iin taham m l ed i
lebilir hale getirdiini dnyorum . Skntda sregelen beklem e
ed im i bir paradoks ierir: Birey, n eyi beklediini bilm ez, ta k i o eyi
bulana d ek v e birey genellikle beklem ekte old u u n u dahi bilm ez. Bu
anlam da analitik tu tu m iin dikkatli bir sknt ifadesini kullana
biliriz. Bir dizi kestirim e sahip sklan birey, aresiz ve biraz da k z
gndr; farkllk yaratacak trden yapacak bir ey b ulm ann isteksiz,
m itsiz aray iindedir.
A sln da skntdan deil skntlardan b ah setm em iz gerekir,
nk n o sy on u n k en disi analize kar direnen eitli sayda ruh
hallerini v e duygular ierm ektedir; ve bun un da, skntnn psiik
yaam n bir tr anlam szca younlatrlm as b iim in deki ilevinin
bir paras old uu nu syleyebiliriz. ocuun o daha sradan, daha
geici olan sknts iind e beklem e bastrlr. Y etikin -o cu k ta n
daha az bakm gren, alkanlklar ocuu n kin den daha yerlem i
olan y etik in - iin daha sklkla karlalan risk, skntnn bekle
m eye d n ecek olm asdr. Bireyin duygularnn bir n esn en in
yokluunda - d e ta olas bir n esn eye d o r u - gelim esin e izin vere
cek kadar cesur hale gelecek olm as ve bu sayede k en din i o n es
n en in kanlm az gelip geiciliine adayacak, daha dorusu teslim
edecek olm asdr. Y etikin iin sknt, sanki arzunun geici olarak
canlln kaybetm esinin daha kalc bir b iim i olm ak d urum un
dadr. nsann, cazip bir hayat srm ediini fark etm eye balaynca
yetikinlie adm attn syleyebiliriz.
E ngellerin karsnda
Yaamda karlatnz bir sorunu zmenin yolu, sorunu ortadan

kaldracak tarzda yaamaktr.
L u d w ig W ittg e n ste in , C u ltu re a n d V alue
O n iki yanda bir kz ocu u eitli sem ptom lar bir araya getirip
okul fobisi gelitirdii iin bana tedaviye getirilm iti. O n yanday
ken, anne-baba ve kzlar -k e n d isin i dlayan iki ab las- eklinde
iki grup halinde alglad ailesi tarafndan ihm al edildii h issine
kaplp annesiyle babasna yatl okula gidip gid em eyeceini sor
m utu. B ilindnda onlarn k en disine olan ballklarn sm yordu;
ay iind e k en din i evden be y z kilom etre uzaklktaki bir yatl
okulda bulunca byk bir z nt yaam t. lk balarda ekingen
v e uysalken -o k u l m diresi on u n iyi huylu ve yardm sever o ld u

u nu s y l y o rd u - aradan bir yl getikten sonra birdenbire can
lanm , k en disini dehete dren bir fobi gelitirm iti. K esinlikle
snfa adm m atamyordu; sm fa girm ek, k en di ifadesiyle o n u ar
derecede heyecanlandryordu, baylacan ya da bayku gibi
lk atacan zannediyordu. Biraz garip olan ilk karlam am z
da on a baykularn geceleri avlandn sylediim d e bir an iin
dnd, hafife keyiflenerek Karanlkta in sann n n kesen bir
ey olm az, dedi. Bu c m le b en i rahatlatm t, n k k zn fkesini
saldam ak iin kulland btn o belirsizliklere ve reddedilere
ram en iind e tad taknln farknda old uu nu hissetm em i
salam t. O n u n artk duyduu garezleri d en etlem eyi istem ediini
dnyordum .
Gayet anlalr b iim d e b en i de sorun un un bir paras olarak
deerlendirdii, inat bir sabrszlkla geen birka ayn ardn
dan, psikoterapi ruhuna byk bir canllkla dahil oldu; bu, fobi
sahibi ocuklarda p ek rastlanm ayan bir durum du. O nda gerek
ten tuhafm a giden tek ey, tatil gnlerim karsnda sergiledii
tutum du. H angi gnlerde tatile kacam sylediim d e ya da on u
hazrlam ak am acyla konu tu um d a sarf ettiim b tn cm lelere,
soh betim iz esnasm da gerekleen boluklar m uam elesi yapyordu;
birdenbire sanki on u n uykusunda k onu uyorm u u m h issin e kap
lyordum . U m ursam az davranyor, ancak kesinlikle arm yordu.
T m kibarlyla sz m tam am lam am a izin veriyordu; sanki ben,
ayrln zorluklar hakknda ikide bir gevezelik etm e ihtiyac h isse
den, insanlarn lafm k esm e saplants olan biriydim . Sinirlenip ne
ded iim i duyup d uym adn sorduum da hafife afallyordu, ama
sonuta d eien bir ey olm uyordu. Tatil n cesi seanslara sradan
seans m uam elesi yapyor, bir sonraki b ulum am zda sanki aramza
hibir ey girm em i gibi kald yerden devam ediyordu. O ndan
ayrldm da b en i cidd iye alm ay kesin bir b iim d e reddetm esini
hayli sevim li buluyordum . Bu tutum uyla b en de ilgi uyandrdnn
farkmdaydm; baka bir balam ya da baka bir insan olsayd bu
durum b en i cidd i biim d e dndrrd.
D erken nc tatilim n cesind ek i seansa elinde bir atlasla
103
p m e , G dklanm a v e S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
kageldi. Bir sredir ona, iki haftalna A m erikaya gid eceim

d en bahsediyordum . Buna nasl bir anlam yklediini b ilm em
im knszd. Szn ettiim seansta dorudan m asann bana gidip
eliyle A m erika ve ngilteren in haritalarn izer gibi yapt. Sonra
ayn eyi kt zerinde tekrarlad ve Siz uradayken (A m erikay
gstererek) b en burada (ngiltereyi gstererek) olacam , dedi.
Hayret! dedim , urada ile buradanm sadece ilk harfleri farkl.
ocu k srtt ve te fark b en yaratyorum , dedi. im di bu k o n u
m adan birok anlam kartlabilir; k on u u m u z gerei b en yalnzca,
ocuu n tatili, ancak fantezisinde on u k en di m utlak kudret alanna
soktuunda -y a n i fark k en disi yaratn ca- bir en gel olarak tan
yabildiini sylem ekle yetineceim . lk fark n esn e deil, zn e
tarafndan yaratlm ak zorundadr, daha dorusu yle hayal edilm ek
durum undadr. Y ani sorulacak birinci soru, Bir en gelin tannm as
iin gereken nkoullar nelerdir? sorusudur. V e birinci savm z
udur: nsanm bir engeli tanm as - k i bu, bir eyi engel olarak o lu
turm as anlam na da g eleb ilir- ancak o en gelin taham m l edilebilir
olm asyla m m kndr. A ncak engel d iye d nd m z eyi ta n
m ak sayesinde, sreklilie dair fantezilerim izi anlayabiliriz.
Evli bir ift ve yen i yrm eye balam ilk ocuklaryla yaptm
gr m ed e anne, olu nu n d ibinden ayrlmayarak k en disini nasl
ileden kardn anlatyordu. Kadn, tuvalete giderken, alverie
karken ya da herhangi bir ey yaparken olu hi p ein i brak
m yor, bacaklarna yapp kalyordu. A n n en in anlattklar bende,
koarken yava yava aaca d n en bir insan im gesi uyandrm t.
A sla k en dim e zam an ayram yorum , diyordu; ocu k -a n n esin in
iine, o n u n b ed en ind e bir aa bir yukar, kk m isali gezinerek
szm aya alan bu o la n - anneye her zam an ayak ba oluyordu.
Bu tandk H ep ayak ba olu yor c m lesi srarla tekrarlanyordu.
B tn anlatlanlardan, kar-kocann ilikisinde bir eylerin deitii
son u cu n u kartm ak zor deildi. Bu d en li planl aktarlan sorun,
tabii ki geliim srecinin bu evresinde ocuklar olan ailelerde sk
rastlanan bir senaryoydu. A ncak seansn son un a doru, aklm a
Acaba ocuk ayak ba olm asayd anne nereye gidecekti? sorusu

geldi; b u soruyu yn elttiim d e anne tm neesiyle A h, kaybo
lurdum ! diye cevap verdi. yleyse sorulm as gereken ik in ci soru
udur; Engeller bilindm da nasl oluturulurlar? V e ikinci savm z
udur; Engel, b ilin d arzuyu gizlem ek - d e ta sarp sarm alam akam acyla kullanlm aktadr. Eer ocuk her zam an ayak ba olu yor
sa - k i ebeveynler ve ocuklar b u n u n byle olm asm salam ak iin
ibirlii yapabilirler- o zam an anne, k im sen in ayak ba olm am as
durum unda nereye gid ecein i asla bilem eyecektir (tabii ki kiinin,
ortada en gellerin b ulu nm as y n n d ek i istein i azm sam am ak
gerekir). A ilen in yaad durum u b etim lem en in bir y olu da, an ne
n in ya da babann, alternatif b ilin d hedeflerin farkna varlm a
sn - y a da tan n m a sn - n lem ek iin ocuu n kendilerini rahat
brakm am asna ihtiya duyduklarn sylem ektir. Engel, baka bir
eyin gereklem esine izin verm em en in bir yoludur, gerekli bir kr
noktadr.
Being and Nothingness adl eserinde Sartre, yryen bir insann

sarp bir kaya kntsyla karlam asn betimler: Y oldan gem ek
te olup sadece m anzarann estetik gr n m yle ilgilenen sradan
bir gezgin iin sarp kayaln trm anlabilir olup olm am asnn bir
n em i yoktur; bu k iinin gz n d e kayalk ya gzel ya da irkindir.1
Eer sadece yrye km sam kaya bir engeldir; eer ressam sam
yle deildir. A ncak Sartrem zerinde durm ad sam a -p sik a n a litik - olaslk,'ancak kayay bir en gel olarak algladm da yr
ye ktm n farkna varabileceim dir. D ier bir deyile, insann
hedeflerini kefetm esin in tek yolu , birer en gel old u u n u zan n et
tii eylerin farkna varmas; onlar b ilinli hale getirm esidir. Bu
durum da sorulacak nc soru udur: nsan n e tr engeller yaratr
durum da bulur k endini, in sanm engellere dair szdaar nedir?
(K linik adan yle sorabiliriz: H astann - v e elbette a n a listin engellere ilikin kiisel repertuvar nedir?) V e nc savm z u
olacaktr: Arzu, engeli ortaya karmaz; engel, arzuyu ortaya karr.
H er ey b u kadar basit olsayd hastalarm za ve k en dim ize Senin
1. Jea n -P au l S artre, B e in g a n d N o th in g n ess, In g . ev. H azel E. B a m e s (L o n d ra: M e th u e n ,
1957), s. 488.
105:
iin nelerin en gel old uu nu sylersen b en de sana n eyi arzuladn

sylerim , diyebilirdik.
A dler hakknda kayna m ehul bir hikye anlatlr: G enliinde
daha ok psikanalize arlk veren Adler, ilk k onsltasyonun so n u n
da hastasna yle sorarm: yileseyd in iz n e yapardnz? Hasta
cevap verir, A dler de yleyse gidip d ed iin iz eyi yapn ite!
derm i.
O tuz iki yam da bir adam bana k onsltasyona gelm iti; ancak alay
c bir b iim d e sorun dedii eyin psikoterapiyi, hatt bir sorun
olarak ele alnm ay gerektirdiinden hi em in deildi. Sorununun
aslnda bir sorun olm ayabilecei zerine konu m u , ancak bir sre
bana sorun un un n e old uu nu sylem em iti. Bu konuyla ilgili h em
rahat h em d e utanga bir tavr sergiliyordu; k en d in i hayli ulal
m as im knsz bir hale getirdikten sonra nihayet sorun un un , hep
m sait olm ayan kadm lara tutulm as old uu nu syledi. Bu k adn
larn n e adan m sait olm adklarn sorduum da her zam an birer
eleri b ulu nd u un u syledi. Peki n e adan m sait deiller? diye
sordum . G lm seyip Y ani Sorun nedir? d em ek istiyorsunuz,
karln verdi. Kaba davrandm iin zr d iledim , halbuki
geriye d n p baktm da bir yandan on u n reddedilen rakip sesini
k onuturduum u d nyorum -p sik an alizd e hastann susturul
m u sesleri abartlr. O na, sevdii kadnlarn m sait olm adklar
in anc sayesinde belki de k en disini daha em n iyette hissettiin i ve
arzusunu serbest brakm ak iin n ed en bir en gele ihtiya d uyduunu
anlayabileceim izi syledim . stedii kadnlarn, onlar k en disind en
koruyacak birer erkee sahip olm alarn biraz rahatlatc b uld uu
n u kabul etti. A caba k en disind en daha gl bir erkek tarafndan
korunm ay m istedii sorusu uyand kafam da. Sanki bir ataszn
ya da gelenei dile getirircesine yle dedi: Bir erkei elde etm ek
istiyorsan bir kadn elde etm eye al.
E n gelsiz arzuyu hayal etm ek im knszdr; bir eyi en gel o la
rak g rd m z h er balam da ayn zam anda arzuluyor oluruz.
zeld e O edip u s h ikyesin in, belki de gen elde an latnn byl
106
pme, Gdklanma ve Sklma zerine * Adam Philips * Lacivert Kitaplar
olm alarnn n ed en i, b izlerin ve b u kurm acalarda geen k adn ve

erkek kahram anlarn, en gellerin m i arzuyu, yok sa arzunun m u
en gelleri yarattn asla b ilem em em izd ir. H an gisin in aray iin
de o ld u u m u z k on u su n d a h ibir zam an tam anlam yla em in deilizdir; hikyeyi ik isi de olm adan nasl s rd receim izi hayal etm ek
gtr. yleyse sorm am z gereken bir sonraki soru udur: A rzu ve
en g eli n ed en b irb irind en ayrlam az olarak grm e ih tiyacm d uya
rz? Bu soru n u n cevab, arzu zerin e kurm acalarm z hakknda
ilgin bir gerei ortaya karacaktr. P sikanalitik bir cevap - y a da
te p k i- yle olabilir: E ngelsiz arzu, b irlem e ya da en sest dem ektir,
yan i arzunun lm ; ve arzusuz engeller, d n lm esi im kn sz
olan eylerdir ya da M agrittein havada asl duran kaplar gibi
gerekstdr.
Engel v e arzunun bu aka kanlm az birliktelii, erkek hastam
rneinde, bir baka sav g n d em e getiriyor: B ilind arzunun
nesnesi, ancak b ilinli arzu n esn esin in karsndaki engeller tarafn
dan tem sil edilebilir. H astam , kadnlara duyduu arzunun b ilin cin
deydi, b u kadnlarn elerinin birer engel old uu nu n da bilin cin d ey
di. A ncak o n u n iin, b ilin d arzu nesn esi, en gel k onu m u nd a olan
erkek dem ekti. N esn eye duyulan arzu, en gele duyulan arzuyu m a s
k elem ek iin kullanlabilir. A naliz esnasm da en gellerin sarl olduu
paketleri atm zda -o n la r ayak bandan ziyade zlecek birer
ba olarak g rd m zd e- ilerinin, tpk Pandoran m kutusu gibi,
birok olaand v e yasakl eyle d olu old uu nu grrz. stediim
eyin n e olduunu, on a sahip olm am engelleyen eyle karlaarak
anlyorsam o zam an her halkrda, arzunun bilin d hatrlatcs
olan engellere kar istek duym ak zorundaym . Engel, zih n im in bir
b lm n d e, unutm ak isted iim eyi hatrlatr bana.
Tabii ki sem ptom lar, hasta tarafndan h er zam an birer engel
olarak anlalrlar; bu bakm dan, hastann hibir engellem en in yer
alm ad hayali yaam nn bu tr kstlam alarn yokluunda neye
b en zeyecein i sorm akta yarar vardr. Bara baslan engellerin, hem
hastay koruduu h em de hep ertelenen bir gelecekte gereklem esi
b eklenen bir olasl srdrdrd felaket senaryolar - y a d fela
ket b iim d e haz alm an senaryolar- nelerdir? R ousseau, tiraflar adl
107
pme, Gdklanma ve Sklma zerine * Adam Philips Lacivert Kitaplar
kitabnn birinci cildind e yle yazar:

raklk dnemim boyunca ve o zamandan beri, saysz kereler tatl bir
eyler satn almak dncesiyle sokaa kmmdr. Pastaneye gidince
tezghn arkasnda duran kadnlara taklr gzm; aralarnda gl
tklerini, agzl delikanlyla alay ettiklerini hayal ederim. Sonra bir
manavn nnden geerken gzmn ucuyla olgun armutlara bakarm;
kokular itiham kabartr. Ancak iki gen insan, bir kede durmu
bana bakyor olurlar; tandm bir adam dkknn nnde durur;
uzaktan bir kzn gelmekte olduunu grrm. Bizde alan hizmeti
kz deil mi bu? Miyobim beni devaml yanltyor. Gelip geen herke
si tandm biri zannediyorum. Her ey beni korkutuyor, her yerde
engeller olduunu kefediyorum. Huzursuzluum fazlalatka arzum
da artyor. Ancak sonunda bir budala gibi dnyorum eve; zlem duy
maktan tkenmi haldeyim, cebimde zlemimi tatmin etmeye yetecek
kadar param var, ancak hibir eyi satn almaya cesaret edememiim.2
R ou sseau i in tatm in , o la sl n so n u d em ektir. Bu n ed en le
R ousseau n u n engellerin efen d isi olm aya deil, on lar b eslem eye
ih tiyac vardr. B eklenti, icad n anasdr. R ousseaun u n m a su m i
yete d uyd uu ballkta, hib ir eyin yasak olm ad , k en d im izi
d en etlem ed iim iz, sadece yap m ad m z eyleri daha h eyecanl
k lm ann yollarn aradm z im a ed ilir h ep stkapal bir b iim
de. ldrm ann eiin d e, k esin lik le teh lik eli olan bu senaryoda,
R ousseau n u n , bakalarnn yan stt h on u tsu zlu k tarafndan
bariz b iim d e d en etlen en arzusundan bir gsteri yaratm a istei
ta d n gryoruz. T am am iyle rahatlatc ve tan d k bir dn ya
- G elip geen h erk esi ta n d k biri za n n ed iy o ru m - yaratr
R ousseau; yaratt d nya, h eyecan verici en geller tarafndan
d en etlen m ektedir. E ngellerden -te z g h n arkasndaki kadnlar,
g en insanlar, adam ve h izm eti k z d a n - olu an bu kataloun,
k en d i arzusuna ar derecede ilgi d uyd u u n u zanneder. C eb in de
paras vardr; ancak sradan arzusunu, en azndan k en d isin e, bir
su gibi g sterm ek iin b u engellere ihtiya duyar. O lgu n bir
arm ut satn alm ak teh lik eliyse b u n u ancak teh lik eli bir adam
2. Jean-Jacques R o u sseau , Confessions, In g . ev. J. M . C o h e n (H a rm o n d s w o rth : P e n g u in ,
1953), s. 45. [tiraflar, ev. R .N . G n te k in , M EB Y., 1990]
108
yapabilir. C anll ya da kudreti ph eliyse -a k s i d n lebilir

m i? - o zam an yaratt en gellerin, arzusunu a n derecede kuv
vetli gsterm ek gib i bir etkisi var dem ektir; arzu, o kadar kuvvetli,
top lu m sal adan o kadar y k c bir hale gelir ki, kafasnda yarat
t seyirci kitlesi dier her eyi unutuverir. H i k im sen in on u n
arzusuyla ilg ilen m em esi durum un da n e olacan d nm ek ten
acizdir. H er ey b en i k orkutuyor, d iye yazar, h er yerde engeller
o ld u u n u k efed iyoru m . H er ey o n u korkutm aktadr -y a n i her
ey o n u h eyecan lan d rm ak tad r- nk h er yerde en geller k efe
der; n k her engel, o n u p otan siyel adan su lu yapm aktadr.
R ousseau, b ilin d n d a sulu olm ad srece adam da deildir;
en azndan k en d i n ezd in d e.
R ousseau, engellere duyulan tutkuya eker dikkatim izi. Buradan
yola karak u sav getiriyorum : lk iliki, nesnelerle deil en g el
lerle kurulur. Baka bir deyile, yani baka bir balam a geersek:
nsanlar, yaam larnn, olaslklardan en ok korktuklar d n em le
rinde k olurlar. B irisine k olabilm ek iin b u olaslklarn birer
engel, zorunlu birer en gel olarak alglanm alar arttr.
Bir aka im dadm za yetitiind e glebiliriz ancak, diye yazm t

Freud. im izde hazr bekleyen g l dar salm ak ya da on a izin
verm ek iin bir eye ihtiya duyarz sanki. H az d uygum uza em p oze
ettiim iz engellerden aka sayesinde anlk olarak kurtulduum uzu
n e srer Freud. G erekten de engel kelim esini, en ok Jokes and
Their Relation to the Unconscious3 adl eserinde kullanr. aka,
Freud iin bu d en li nem lidir; n k aka, h azzm z engellerden
kurtarm ann en zekice, en etkin olan yoludur. V e hazz kurtarmak,
Freud asndan bir tr hatrlatmadr. akalar,
bir igdnn, (ister arzulu ister dmanca olsun) o igdnn yoluna

kan engele ramen tatmin edilmesini mmkn klar. akalar, sz
konusu engelin etrafm kuatp bu sayede, engelin ulalmaz kld bir
3. T rke evirisi i in b k z. Espriler ve Bilind ile likileri, ev. E m re K apkn, Payel Ya
yn lar, 1996.
109
kaynaktan haz alrlar... Uygarln gerekletirdii baskc faaliyetler,

artk iimizdeki sansr mekanizmas tarafndan inkr edilir hale gelmi
temel haz olaslklarn unutmamz sonucunu dourur. Ancak insano
lunun psiesi iin btn feragat edimleri fazlasyla gtr; bu nedenle
taraf tutan akalarn, sz konusu feragati bozmak ve yitirilen eyi geri
kazanmak iin insana bir ara sunduklarn gryoruz.4
akalar, tpk ryalar gibi, bastrm ay sabote ederler. Uygarlk,
hazlarm z birer en gele dntrr; halbuki akalar, yitirdiim iz
eylerle, Freud n tem el haz olaslklar adn verdii olaslklarla
ilikiye sokar bizi. Engeller gvenlikte olm am z salar; halbuki aka
bizi heyecanlandrarak tehlikeye atar. Freudn zerinde p ek dur
m ad bir baka nokta ise engelin, b ize ilve bir haz kayna sa
lam asdr; en geli baaryla kuatm aktan alnacak hazdr bu. Zekice
yenm ek, zeknn teki yzdr. Engel aray, ironik bir anlam da
ayn zam anda haz araydr. (Proustu n anlatcsnn da hatrlatt
gibi, Bir akann anlalm am as, herhangi bir kim sen in o n u daha
az elendirici bulm asna n ed en olm am tr h en z.)5 Psikanaliz
tedavisinin am alarndan biri de, hastann m cadele edecei daha
tatm inkr engeller b ulm asn ya da bunlara taham m l edebilm esin i
salam ak olabilir. Z ayf engeller bizi fakirletirir.
Engel, gerek anlam da in sann yolu na kan eydir. Oxford English

Dictionaryde [obstacle iin - .n .] u karlklar yer alr: Bir faali
yetin yaplm asn engelleyen ey; bir eyi zor ya da im knsz klan
olay ya da olgu; bir eyin n n kesen, zorlatran ey... diren,
itiraz. Bunlara ek olarak m uhalefet etm ek gibi bir anlam tayan,
o n y ed in ci yzyldaki k ullanm da yer alr. Bu tanm larn h ep sinin
psikanaliz teorisi balam nda bir anlam ifade ettii aktr. rnein
yin elem e zorlanm asnda hastay daha yerinde bir yin elem e yapm ak
tan alkoyan engel nedir? Ya da diren d en en eyi bir engelin olu tu
rulm as olarak dnm ek, direnleri, zellikle yaratc olan yapnt4. F re u d , Jokes a n d T h eir R ela tio n to th e U nconscious, S V III, s. 101.
5. M arce l P ro u st, W ith in a B u d d in g G rove, Ing. ev. T e re n c e K ilm a rtin (L o n d ra: H o g
a rth P ress, 1981) 1. cilt, s. 621.
110
lar b iim in de yen id en tanm lam am z salayabilir. Sandor Ferenczi

v e O tto Rank, The Developm ent o f Psycho-Analysis adl eserde
yle dem ilerdir: G erek diren, analiz ed im in i rahatsz etm ekten
ziyade, aslnda bir gerekliliktir; ve analizin gidiatn dzenlem ekte
barol oynar... gsterilen direncin ierii de nem lidir; nk bu
diren, hastann analizde de h em en her zam an hatrlam ak yerine
y en id en rettiinin ve yen id en retm e sayesinde analitik in celem e
n in d nda brakm ay istedii eye ihanet ettiin in bir iaretidir.6
D iren, hatrlanm ak yerine yin elenerek gelecee engel tekil eden
gem iin k odam m yapar. T m savunm a m ekanizm alar gibi
diren de, hastann ve analistin hakknda hibir ey bilem eyecei
bir k o n u olan gelecee ip otek koyar. Burada p ein en bastrlm akta
olan ey, d en eyim in yen ilik zelliidir. Y in elem e en geli -y in e le m e
b iim in deki d ire n - n gr yanlsam asn yaratr. Psikanaliz teorisi
de gelecein farkl terim lerle ifade edilen gem iten ibaret old uu nu
im a ederek bu durum la gizli bir ibirlii yapabilir.
G eorge Crabben in bir zam anlar p ek rabet gren English
Synonymes Explained (1818) adl eserinde de belirttii gibi, engel
k en disine kar koyar, en gele gerek anlam da yold a rastlanr, in san
la dier n esn e arasna girer. Fetiin, psikanalitik bak asm a gre,
babadan sonra gelen, paradigm atik en gel old u u n u belki unuturuz
diye, Crabbe, bizlere bir baka tanm daha yapar: Latincede bir
eyin yolu n d a durm ak anlam ndaki obstad&n gelen obstacalum 7
kii ile k iin in gr alanndaki n esn e arasnda duran eyi belirtir.
Burada grsel n iteliin -g r alanndaki n e sn e n in - vurgulan
m asndan yola karak, engelin oluturulm asnda hangi duyunun
analoji am acyla kullanldn d nm ekte her zam an yarar vardr.
H er d urum da koku alp iitebilirim am a aram zda bir duvar varsa;
seni tatm am im knsz olacaktr.
K ii ile kiin in gr alanndaki n esn e arasnda duran ey,
Freud n, fetiin yaratlm asna dair yapt betim lem edir. Feti
k urulduunda...znenin ilgisi deta yar yold a kesilir; sanki tekinsiz
6. S a n d o r F e re n c zi ve O tto R an k , T h e D e ve lo p m e n t o f P sycho-A nalysis, Ing. ev. N e w to n
(N ew Y ork: In te rn a tio n a l U n iv e rsitie s P ress, 1986), s. 15.
7. E ngel k e lim e sin in n g ilizc e d ek i k a rl o b stacle o lu p k e lim e n in k k e n i obstac a lu m d m . (.n.)
ve travm atiin devreye girm esin den n ce ed in ilen son izlen im feti
b iim in de korunur. A yan ya da ayakkabnn birer feti olarak ter
cih ed ilm esin in n ed en i - y a da k sm i n e d e n i-, m erakl olan o cu
unun, an nesinin cinsel organna aadan, yani an n en in bacakla
rndan yukar doru bakm asdr.8 Kastrasyon korkusu, diye iddia
eder Freud, bylelikle b ed en sel b tn l n yitirilm esi, iki cin siye
tin varlna ilikin alglam aya kar birtakm engeller bulm ak ih ti
yacn dourur. Feti, kaybedilecek hibir ey olm ad d ncesini
destekler. V ictor S m irn o ff u n da dedii gibi, fetiist, l tem inat
ed in m eye alan kiidir: tem el kaybn telafi etm ek, sreklilii
srdrm ek ve gvenceye alm ak, k en di cinsel statsn fallik anne
fantezisiyle balantl olarak tanm ak.9 A ncak feti d en en b u en g e
lin ironik zellii, on a fetiisti, zaten grd eyi, yani S m irn o ff un
kiin in tem el kayb d ed ii eyi grm ekten alkoym as iin ihtiya
duyulm asdr. B tn savunm alar gibi feti de, bir kabul biim idir,
kabul ed ilem ez bir eyi taham m l edilebilir tarzda d nm e y o lu
dur. ocuun, fantezisinde grd ilk ey kadn olm ak k onusunda
h erhangi bir en gelin -y o k sa p en is bir engel m iy d i? - b ulu nm ad y
d. Eksik olan ey, kastrasyona kar bir engeldi.
Feti, diye yazar Freud, an n en in p en isin i ikm e eden eydir,
bylelikle Kii p en isin i kaybedebilir d ncesine ve A nn em den
farklym , d ncesine en gel oluturur. ocuk (kadnn da bir
p en isi olduu) in an cn korum u, ancak ayn zam anda bu in an
cndan vazgem itir,10 der Fred. N as k i bir teorinin, elikili
konum lar desteklem ek am acyla kullanlabilm esi on u n iyi bir teori
old uu nu n iaretiyse, bir fetiin de, birbiriyle badam ayan d n
celeri canl tutm as on u n iyi bir feti old uu nu n iaretidir. K adnn
cinsel organn grm eyi en gellem ek iin bulunan en gel -F r eu d n
rn eind e bu bir ayakkabdr- iki cinsiyetin varlna duyulan in a n
c srdrm enin ve ayn zam anda reddetm enin bir yoludur. Engel,
fetiistin karsna, fetiisti k en disind en koruduu eyle kar. A m a
feti en geli olm azsa arzu n esn esine taham m l edilem ez.
8. F reu d , F e tish ism , SE XXI, s. 155.
9. V ic to r S m irn o ff, Psychoanalysis in France, d e r. D . W id lo c h e r v e S. L ebovici (N ew
Y o r k In te rn a tio n a l U n iv e rsitie s P ress, 1980), s. 324.
10. F reu d , F etish ism , SE X X I, s. 154.
112
Freud n n e srd, hatt alm alarnda srekli yin eledii

gibi, in sann zihinsel yaam nda zt akntlar nasl yer alabilir?
Fetiizm zerine yazsm da Freud iki olan ocuu n u betimler:
Z ihinsel yaam larnda babalarnn l m n tanm ayan sadece
bir aknt vard; bir baka aknt ise bu gerei tam am en kabul
ed iyordu .11 elikili dncelerin birbirlerini zedelem esin e izin
verm eyen -b irer fantezi o la n - bu engelleri nasl betim leyebiliriz?
Belki de ayrlm a durum undan fazlasyla bahsediyor; ancak ruh
hallerinin arasna, onlar birbirinden ayr tutm ak iin k oydu um uz
eyi betim lem eye alm yoruz. Bu ise zellikle ilgin bir konudur;
nk ruh hallerini birbirinden ayr tutan ey -e n g e lin z n de
yatan b u d u r - ayn zam anda onlar birbirine balar. H att bazen,
birtakm eyler arasndaki yegne balant, onlar birbirinden ayr
tutan eydir. Balant kurm aya yaplan saldrda, saldrnn kendisi
balant haline gelir.
A yran b alant p arad oksu nd an b ah sed in ce, ister istem ez
W in n ico ttu n aina o ld u u m u z gei n esn esi kavram n, daha
kolaylatrc bir iliki kurm ak am acyla iki ey arasna giren nesne
kavram n h atrlyoruz. G ei fen om en lerin d e grlen ara alan iin
i v e d gereklii birbirinden ayr ancak yin e de birbiriyle ba
lan tl tutm ak gibi in san olu n u srekli m egu l ed en bir ile uraan
birey iin bir d in len m e m ek n olarak b ulunur, der W in n icott.
G ei fen o m en leri d ncesiyle W in n icott, bizlere, n esn e-ilik ilerine bir ek, belki bir alternatif olarak, en gel-ilik ileri b iim in d e
adlandrlm as gerektiini d n d m eyi sunar. Eer feti, inkr
sayesinde kastrasyon teh d id in in teslim ed ilm esiyse, gei nesnesi,
uzlatrm a yoluyla ikili birlem e ve m utlak tecrit teh d id in in teslim

edilm esidir. Bu ikili teh did in oid ip al n cesi d n em d en kaynak
lan d n dnrz. A slnda oidipal ve oid ip al n cesi arasndaki
farkllklar, engeller arasndaki fark asndan betim leyebiliriz.
A ncak W in n icott, gei n esn elerinin k ullanm ile oidipal n cesi
ilikilerden oidipal ilikilere gei arasndaki balantya hibir
11. A .g.y., s. 156. rn e in p e n is h a se d in in y a n sra y a d a o n d a n ziyade b a la n t h a se d i
z e rin d e d u rm a k d a h a y a ra rl olabilir; n k h e r iki c in siy ete m e n s u p o cu k lard a, ebev
e y n in cinsel o rg a n la r araclyla b irb irle riy le iliki k u rm a v e b irb irle rin e u la m a k a p a si
te sin e h a se t e derler.
113
p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
zam an aklk getirm ez. N esn e, b ebein, anneyle ilikide olm a

d urum undan, o n u n d n da ve on d an ayr bir ey h alin e gelerek
km asn tem sil eder, d em ek le yetinir. N esn e, birlem en in ve
m utlak kaybn -p sik an alizin altn izd ii iki tem el k o rk u n u n n n d e duran bir engeldir; bu n ed en le de d en eyim iin alan
yaratr. G ei alannda her iki teh dit d e n e n ced en davranr n e
de baskndr. G ei n esn esi terim i, diye yazar W in n ico tt, b en im
savm a gre, fark ve benzerlii kabul edebilir hale gelm e srecine
im kn tanr;12 farkl olm a korkusu n ed en iyle aynl taklit etm ek
iin kullandan fetiin aksine d iye ekleyebiliriz. Fark ve benzerlii
kabul edebilir hale gelm e srecin de fark, engellerin yaratlm asn
ya da bulunm asn; b enzerlik ise en gellerden vazgeilm esin i ya da
onlarn y o k ed ilm esin i gerektirir.
K iin in
k en d i l m
karsnda hibir
en g el b ulu nm az,
ancak cinayetin karsnda duran engeller artc deildir. III.
RicharcF daki ikinci katil, vicdan betim lem esind e su ortana yle
der: nsann yreinde isyan kartan, utanga, ekingen bir ruhtur
o. Bir sr engel doldurur in sann iine. A ynlk ve farkllk b ilm e
cesi hakknda yen i bir eyler renm eyi istiyorsak, dikkatlerim izi,
kiin in yaam nda - e n ar noktada m an ik -d ep resif h a llerd e- gr
len, en gel doldurm a ve boaltm a ilem in e evirm em iz gerekir. Fark
yaratan engeldir; geliim sreci asndan da, n esn eyi m m k n
klan, ortada bir baka insan old uu d ncesini m m k n klan ey,
en gelin kendisidir. .
Freudn sonraki alm alarnda geen terim lerle k iinin yaa
m n n iki duraan durum arasndaki en gel olarak b etim len diini
de hatrlam am z gerekir. A ncak o zam anlar Freud, yaam ve l m
arasndaki m uhalefete, kartla inanyordu.
Bir g n Cambervvelld e bir p o sta n ed e srada b ek liyord u m .

Y anm daki srada, p u setin iin d e duran k k bir ocu k oyu ncak
b eb ein i durm adan yere atarak an n esin i bir h ayli kzdryordu.
12. D . W . W in n ic o tt, T ra n s itio n a l O b je cts a n d T ra n s itio n a l P h e n o m e n a , T hrough
P aediatrics to P sychoanalysis i in d e (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1975), s. 233-234.
114
A n n e h er seferinde oyu nca yerden alyor, ocuksa bu durum a

p ek arp derhal oyu nca yen id en yere atyordu. B ein ci ya da
altnc seferden sonra an ne oyu nca kzna verip sert bir ifadeyle
kaybedersen bir daha bulursun belki, dedi. Bu ifade bana ok
arpc gelm iti. T abii k i ocu u n b un dan n e anlam kardm
bilm iyoru m -g e r i oyu n can yere atm ay b rak m t-, am a an n e
n in n eyi kastettii hakknda aa yukar bir fikrim var. A ncak
d n d m ki, bu k k kz belki, k en disiyle bir n esn e arasna giren
ey -m e sa fe y i ya da fark oluturan e y - ve on u n nasl ortadan
kalkt hakknda b ilgi ed in m eye alyordu. O yuncak b eb ei yere
atmak, araya en gel koym ak ve b ylelikle n esn e hakknda bir eyler
ren m ek dem ekti. Bu, ancak bejirli engellerin araya girm esine
im kn tanyan trde bir nesnedir; bu belirli engeller ise derhal
anne tarafndan ortadan kaldrlyor gibi, en azndan balangta.
ocuk, son u n d a oyu n can kaybetseydi -o y u n c a n m evcu d iyeti
n e m utlak bir en gel b u lsa y d - bu gerekten de oyu nca b ulm as
anlam na gelecekti.
S im on e W eilin n sanolunun ilerlem esi, snrlam ann en g e
le dn t r lm esind en ibarettir, b iim in deki n erm esi zerine
kalem e ald yoru m yazsnda dnr Peter W in ch yle der:
Birtakm eyleri en gel olarak grdm de, onlarn zellikleri ve
birbirleriyle ilikileri, tabi olduklar zorunluluklar hakknda sistem a
tik dnceler gelitirm eye ve aratrmaya balam m dem ektir.13
Ben ise u nu n e sryorum: ocuk, n esn en in ne olduunu, ancak
n esn en in eriim in e ya da hazr b ulunm asna kar engeller bularak
ya da b u engelleri oluturarak renebilir; daha dorusu, n esn en in
n e olabilecei, n esn en in zellikleri ve yakn balantlar hakknda
fikir sahibi olabilir. Engel aray -en g elleri b ilin en zam an v e m ekn
grn alfanda araya sokm a ih tiy a c- n esn en in doas hakknda
yaplan son suz, yoru cu sorgulam ann bir parasdr. Bir eyin ya
da bir k im sen in ne olduunu, on u n la aram a girenin n e old uu nu
renerek anlayabilirim.
O yuncak b ebeini yere atan kk kz, tabu ki Freudn, toru13. P e te r W in c h , S im o n e W eil: The J u st B a la n ce (C a m b rid g e : C a m b rid g e U n iv e rsity
P ress, 1989), s. 66.
115
p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A d a m P h ilip s L acivert Kitaplar
n u n u n F ort-D a oyu nu hakknda yapt b etim lem eyi hatrlatyor.

Freud, ocuu n , iplik m akarasn, yani att eyi geri ekebileceini
kefettiinde artk sim gesel ikm e sayesinde annesi tarafndan k en
d isin e dayatlan yokluun stesinden gelm eye hazr hale geldiini
n e srer. ocuk, insanlar arasndaki eyin ne old uu nu - k i bu,
insanlarn arasna giren eyin n e olduuyla b alantldr- zm eye
balar. nsanlar birbirine balayan bir pam uk ip lii yoktur; o c u
u n hayat k en di istekli arzusunun ipliine baldr. A ncak istek
d en en o sra d fen om en in varl, engellerin n ced en alglan
m asn gerektirir her zam an. n m zde hibir engel olm asa n iin
istem ek ihtiyacn duyalm ki?
Zam anla anne diye seslen d iim iz eyi, an nenin m evcu d iye
tinin n n d ek i engeller sayesinde tanrz. A lk hissetm ek, al
n giderilm esine kar giderek b yyen bir en geli hissetm ektir.
W in n ico ttu n yanlsam a an -b e b e in yenilebilir anne fantezisini
kurduu d n len ve an n en in gerekten de ocu u besledii,
arzu a n - diye adlandrd anda, arzu nesnesi, tpk sisin iind en
belirircesine sanki engellerin iind en kverip m evcut olur. Belki
balangta zihin d e yer alan ey, bir an ne deil, bir an nenin n n d e
duran engeldir; olm ayan bir anne deil, m evcut olan bir engeldir.
(B unun baka bir ifadesi biraz sam a bir soruyla : lk d nlen
ey, an n en in olm ay m dr, yoksa zam ann m evcud iyeti m idir?)
Balang d ed iim iz eyde, ocuk, nesnelerden deil engellerden
oluan bir dnyaya adm atar. B ilin engellere dairdir. in ataszn n de dedii gibi, insan nereye baksa bir en gele rastlar.
Freud n b etim lem esind ek i bilind, engellerin b ulunm ad
bir yerdir; daha dorusu ik in cil sre d n ad n verdii ey
tarafndan yaratlan engellerden m u a f bir dnyadr; karlkl eli
kiden m uaf, bir dnya diye yazar, ...Bu sistem de hibir olu m suzlam a, hibir phe, hibir k esin lik derecesi yer alm az; birka v esi
leyle b ilin d n n zam ansz14 old uu nd an bahseder. Bu durum da
ryayla ilgili sorulabilecek iyi bir soru -a sln d a bu soru ryann
yorum lanm asnda byk n em ta r- udur: Bu sra d sahneyi
m m k n klm ak iin ortadan kaldrlm olan engeller nelerdir?
14. F re u d , T he Utconscious, S X IV , s. 186.
116
Freudc topografide, b ilin en form lyle, yar insan yar hayvan

olm akla kalm ayp ayrca iki adet dnyadan oluuruz: H er zam anki
engellerin yer alm ad bir dnya -F reu d n dier m ekn dedii
b ilin d - ve engellerden kurulu bir dnya, perian bir engel aray
iindeki ego n u n hkm ettii bir dnya. Y orum lam a - b u iki dnya
n n birbirine b alan m as- ise engellerin eklenm esi, kartlm as ve
d eitirilm esinden baka bir ey deildir.
John Cage, bir syleid e D . T. Suzukin in Zen B udizm hakknda
yazdklarn okuyarak u nu fark ettiin i syler: Ses artk sessizlik
iin en gel oluturm uyor; sessizlik artk ses balam nda bir perde
deil.15 Bu belki de, Freudc b ilin d kadar gerekten acayip
olan, fiilen d n lm esi im knsz olan bir eyi hayal etm en in bir
yoludur. B ilindm , engellerin yer alm ad bir m ekndan ziyade
kaynayan bir kazan olarak hayal etm ek daha kolaydr. G eliim
n o syon u n u , en azndan tedrici anlam nda, engeller olm akszn
d nm ek im knszdr. Engellerin yokluunda stesin den gelin e
cek hibir ey olm ayacaktr.
Bu yazy, engellerin arzuya dair ipular sunduklarn, engel
k elim esinin anlam ykl old uu nu gsterm ek am acyla yazdm .
Ancak, m u h tem elen h ep im izin ocukluktan hatrlad v e k o n u
m uzla dorudan balantl olabilecek, h uzursuzluk veren bir h is var
iim de; hani insan bir kelim eyi srekli tekrarlayp son u n d a k elim e
n in anlam na dair gizem li bir engelle babaa kaldnda bir his gelir
ya, ite b en im de iim d e yle bir h is var.
15. J o h n C age, F or th e B irds (L o n d ra: M a rio n B oyars, 1981), s. 40.
117
IX
p m e zerine senaryolar
Bu iddetli hazlar iddei sonular dourur.

Ve zafere ulatklarnda, insan per pmez tketen atele barut gibi
yok olup giderler.
R o m eo ve J u liet'te F ria r L a u re n c e n k o n u m a s n d a n
Sekiz yanda bir kz, seans esnasnda bana tatilde krlarda d ola
m ay n e kadar ok sevdiini anlatyordu. Oralarda n e yapm aktan
holand n sordum ; rahat bir um ursam azlkla Bazen ylesine
... ineklere, kulara, pm elere bakm aya gidiyorum , diye cevap
lad. pm eler m i? diye sordum . A nlarsnz ya, sevgililer...
nsanlarn p m esind en nefret ediyorum , azlar karm an orm an
olu yor.
118
O n y ed i yanda bir olan, haftalardr kz arkadanda kendisini

ileden kartan eyi -y a n i k z arkadann verdii frstrasyonuanlam aya alyordu; bir g n seansa daha n ce on da grm ediim
bir kibirlilikle kageldi. Zafer d olu bir edayla kzda on u rahatsz
eden eyi fark ettiin i syledi: D oru dzgn p m yor. Bir
eyler daha sylem ek iin zih n in i yoklam , tek bir la f ed em eyince
de arm t. O na yardm c olm aya altm: nsanlar prken
konum azlar. Eer k zn p m esi kelim eler olsayd, sana neler
sylyor olurdu? Sanki sorum a aldrm am gibi, nsan, p m eyi
sevm edii birini gerekten sevem ez, diye cevaplad.
Sandor Ferenczi, 1930da eitim d e oral erotizm adn verdii
k onu zerine o zam anlar artk geleneksel psikanaliz anlay zerin
d en dnrken g nl n e unlar yazm t: St ocuu n a v e daha
sonra stten kesilen ocua n e m iktarda oral erotizm (m em eleri,
baparm a, em zii em m ek - p m e k ) tannm as, hatt su nu lm a
s gerektii k onu sun un , karakterin geliim in de ok b yk n em
tam as m m k n d r.1 F erenczin in , b eb ein oral ero tizm in e
dair repertuvarnda listenin son un a yerletirdii pm ek, kural
d olan edir. p m ek elbette em m eyi ierir, ancak bu, on un
belirleyici zellii deildir. A zn sergiledii sra d virtzlkle
pm ek, yiyecek bir eyin yokluunda yem e ed im in d en alm an baz
hazlar ierir. A ncak k en din i rahatlatm aya ya da otoerotizm e y n e
lik faaliyetler iinde en k om ik gr n en i, bariz b iim d e en az tatm in
vereni v e b u ned en le de en az rastlanan, k iin in k en din i pm esidir.
Ferenczi, ayn yazda k im i oral faaliyetlerin izlerini silm eye al
t travm ay yen id en kurm aya devam eder:
Yeni domu ocuun sevgi yaamnn tam bir edilgenlikle balad
aktr. Sevginin geri ekilmesi, terk edilmilie- dair inkr edilmesi
imknsz duygular dourur. Bunun sonucu, kiiliin iki paraya bln
mesidir, ki bunlardan biri anne roln oynar (parmak emme: parmak,
annenin memesi yerine konur). Blnme ncesinde, muhtemelen trav
ma nedeniyle ortaya kan bir kendini mahvetme eilimi vardr; ancak
bu eilim -diyebiliriz k i- oluum aamasnda yine de engellenebilir:
1. S a n d o r F eren czi, F in a l C o n trib u tio n s to the P roblem s o f P sychoanalysis (L ondra:
H o g a rth P ress, 1955), s. 219.
119
Kaostan yeni bir tr dzen yaratlr ve bu dzen hassas dsal koullara

uyarlanr.
Ferenczi, parm ak em m ek gibi sradan, k iin in k en d in i rahatlatm a
sna yn elik bir davran ortaya kartabilen korkuyu -g r n m ez
h ik y ey i- hayal eder. Bebein, bu tem el bunalm esnasnda, bir
anlam da k en din i m ahvetm ek ile k en di b ed en in e snarak k en
disiyle yen i bir iliki kurm ak arasnda seim yapm as gerektiini
varsayar. Bir sre k en disine annelik yapm ak gibi erken v e yorucu
bir teebbs iinde, yakn birisinden yok sun kalm ve grece ikti
darsz olan bebek, k iiliini bler ve parm an em er. Bu durum da
bedeni, b ilin en bir klieyle ilk anne-ikm esi haline gelir. ocuk,
kendi yetersizliiyle baa km ann daha incelikli yollarn gelitire
cektir, ancak kesinlikle yapm ayaca, Freudn ergenlik d n em in e
kadar erteleyeceini n e srd bir ey vardr. ocuk k en disini
okayabilir ya da em ebilir, baka insanlar ya da nesneleri pebilir,
ancak k en disini asla pm ez. Freud, Eeysellik zerine Denemede
ocu u n zam anla bakalarn dudaktan pecein i, nk k en disini
bu ekilde p em eyeceini yazar. pm ek, daha sonra da grecei
m iz gibi -g er iy e d n p baktm zda bu, h i de artc d eild irFreudn cinsel geliim teorisinde dolayl olarak m erkezi bir yer
tutar. Ferenczin in b etim led ii kaostan kurtulm ann, yen i d zenin
bir paras haline gelm en in bir yolu da, geciktirilm i bir arzu olan,
bir baka kiiyi dudaktan p m e arzusudur.
Y etikinler, p m ek k onu sun da hassas, ou n luk la m ahrem i
yet v e m ahcub iyet ieren duygular yaam a eilim indedirler. A ncak
bu abuk iren m e hali - p m e le rle ilgilen m ek aptalca ya da
yapm ack bir davran o lu r d u - p m eye ve d eiik p m e b iim
lerin e y n elik you n ve esasen ocuka bir m erak gizlem ektedir.
rnein bebeklerin p m e son u cu n d a dnyaya geldikleri, o cu k
larn cinsellik zerine ska rettii teorilerden biridir; ocuklarn
cinsellik zerine rettii ou teori gibi, bu da, an atom ik adan
yanl, ancak bir yandan da anlam l v e m eto n o m i asndan d oru
dur. pm eye dair sylediklerinin ierim leri dorudur. Freudn
da kabul ettii gibi, ocuklarn cinsellik zerine gelitirdii bu
120
teoriler, ocuklara hayatn gerekleri d en ilen eyler anlatldktan

sonra da terk edilm ezler. Bu ekilde aydnlatldktan sonra, diye
yazar Freud,
ocuklar, daha nce bilmedikleri bir eyi renirler, ancak kendileri
ne sunulmu olan bu yeni bilgiden yararlanmazlar...Zorla Hristiyan
yaplan ve gizlice eski putlarna tapnmay srdren ilkel rklar gibi
davranrlar.2
pm eyle ilgili isteklerin neler old uu nu d nm ek ie yarayabi
lir.
Yaam m zn b elli d n em lerin d e, sadece n sevim e am acyla
deil k en d i iin d e bir am a olarak p m e zerine senaryolar
gelitirm ek iin b olca zam an harcarz. Byle eylerin erbab olm ak,
elbette ergenlikle ilikilendirilir -e r g e n olanlarsa b u n u k adn s
lkla ilikilendirirler-; halbuki ergenlik, ancak yetik in lerin bileb i
lecei gibi, ocuka olan yanl eylerin rafa kaldrlm asn ierir.
A bartl p m elere, genellikle en p op ler olan ve bir zam anlar
entelektel adan aalanm , rom antik rom anlarda ve film lerde
rastlarz. Edebiyatn ve yaam n iind e, insanlarn p m e ve p lm e
b iim lerin i belirleyen uzlamalarn b u lu nd u u aksa da, aslnda
p m en in k en d isin e dair ada uzlamalar ancak film lerden
renebiliriz. p m e stilleri grlebilir ancak kolaylkla b etim len em ez, p m e deta szel olarak tem sil ed ilm eye kar direnir.
D ier cinsellik biim lerin in aksine, p m ek hakknda ok az ean
lam l szc k bulunur. p m ek zerine b ilin en bir argo retilm e
m i, p m en in y en id en b etim len eb ilecei bir dil yaratlm am tr.
B unun tek n ed en i, itah rom an sn da salya aktm akla ilgili detay
larn h o kam am as deildir. T abii ki ilgi uyandrm ak adna, bir
adan film lerde deil am a hikyelerde, p m en in k en d i iinde
k k bir hikye, ik in ci d ereceden bir olay rg s old u u gerei
gzard edilir.
Psikanalitik bak asndan, p m e, kiisel bir hikyeyi ieren
aklayc bir kesittir. K iinin p m e b iim i ve nasl plm ekten
h oland, o kiin in karakteri hakknda zet bir bilgi verir bizlere.
2. F reu d , A n a lysis T erm in a b le a n d In te rm in a b le , S E X X III, s. 234.
121
Freudn, bireyin iki evreli cinsel geliim i olarak grd geliim

srecinde, oral erotizm in grece ge yaanan bir b iim i olan p
m e, bizleri, k en dim izle ve dier insanlarla kurduum uz ilk ilikiye
gtrr. pm e, bireyin, azn n e ie yaradn srekli olarak
kefetm eye alm asnn bir parasdr. Bakalarnn azna duyu
lan zlem , ergenlik d en eyim in de m erkezi bir yer tutar ve sanki bu
d n em d e bagsterir. te bu zlem i tayan ergen kii, itiha ve
engellem eye dair yen i bir you nlu k yaayarak oral eitim in e y en i
d en balar, ki bu eitim artk yen i dom akta olan jenital cinsellik
kapasitesiyle balantldr. Bir baka k iin in tadlm asyla yaanan o
tem el duyum sal d en eyim in , cinsiyetler arasndaki farkn varsaym
sal olarak azaltlabilecei - p m e , tahakkm e deil alveri iinde
olm aya ait bir im g ed ir- ancak, bir bakasnn azn tatm ay ierdii
iin geliim asndan daha n ce benzerine rastlanm am olan bir
den eyim in geri d n m esi sz konusudur. H er ne kadar ocuklukta
oynanan birbirinin diline d oku nm a oyu nu , bakasnn azn tatm a
zlem in in bir iaretiyse de, ocuklar, genellikle dillerini birbirleri
n in azna sokm aktan dehete derler; b u n u n bir ned en i, p m e
n in , tm balantl anksiyetelerle birlikte cinsel b irlem enin v e dier
cinsel faaliyetlerin ketlen m i bir provasna iaret etm esidir. pm e
araclyla agzlle ilikin erotizm , tpk ocuklukta olduu
gibi, alkann salad rahatlamalarla yen id en m cadeleye girer ve
bu y in e bir baka kiin in b ed en iyle dorudan balantl olarak yaa
nr. H ayvanlar ehliletirilebilir, diye yazm tr W in n ico tt uursuz
bir kehnette bulunurcasna, ancak ayn ey azlar iin geerli
deildir.3 Oysa pm e, ehliletirm enin, dier insan srp m ideye
indirm e p otan siyelin i - e n azndan fantezi d zey in d e- d en etlem e
n in iaretidir. D udaklar dilere en yakn olan eylerdir v e diler ok
iyi birer eiticidirler.
A zlar p m eyi renirler. Bu n ed en le psikanalitik adan
p m e, dier eylerin yan sra, Freud n bireyin asli belirsizlii
olarak grd eye getirilen tavizkr bir z m ve bireyin bildii
dier itahn, beslenm e ya da iftlem e arzusundan bam sz olarak
haz iin duyulan itahn d oyurulm asnn bir yolu olabilir. Bir nes3. D . W . W in n ic o tt, T hrough P aediatrics to P sychoanalysis (L o n d ra: H o g a rth P ress,
1958), s. 41.
.1 2 2 .
n eyi p t m zde o n u okayarak yutarz; bir anlam da o n u yem i,

ancak m evcud iyetin i srdrm oluruz. D udaktan p m e, alm ak
v e verm ek arasndaki ayrmlar bulandran bir karlkl ierebilir
(Troilus ve Cressida da nsan prken verir m i yoksa alr m ?
diye sorar C ressida). Kabaca yaplm bir psikanalitik yorum lam ada
pm e, am a-en gellem eli [aim -inhibited] yem e b iim in d e b etim
lend iin e gre, b undan daha anlam sz bir seenei de g zn n d e
b ulundurm am z gerekir; Freud n im a ed ecei gibi, yem ek yem ek
am a-en gellem eli p m ek olabilir.
Eeysellik zerine Deneme 'de Freud, bireyin dnyayla kur
duu ilk ve en belirleyici ilikinin oral iliki olm asn n , bebein
an nenin m em esin i em m esinin , t m sevgi ilikilerinin prototipi
haline gelm i olm asn n n em in i vurgular. G eliim in tem el olay
rgsnde pm eyi, norm al bir sapknlk; sadece psikanalitik
anlam da, jenital birlem enin ikm esi olarak kullanlabilm esi ya da
b yle bir ikm e haline gelm esi bakm ndan sapkn den eb ilecek sra
dan bir cinsel faaliyet b iim in de adlandrm aya uygun bir ey olarak
betim ler (yalama, em m e ya da yem en in aksine, p m eye dair, yaygn
cinsel sapknlklarn b ulunm am as ilgintir). Bir p m e b ile, diye
yazar Freud,
iki jenital organdan ziyade, iki oral erojen blgenin bir araya gelmesin
den olutuu iin sapkn bir edim olarak betimlenmeyi gerektirebilir.
Yine de kimse pmeyi sapknlk olarak grp reddetmez; tam aksine
tiyatro gsterilerinde pmeye cinsel edime yaplan yumuak bir gn
derme olarak yer verilir.4
N orm alle sapkn arasndaki snr silikletiren p m e -b e lk i srf
bu n e d e n le -, zel cinsel yaam n toplu m tarafndan kabul edilebilir
olan tem sili, bu zel yaam a dair, fiilen sergilenen bir antrm adr.
ki az ve jenital organ arasnda, fantezi ve fizyoloji d zeyin de yer
alan gl balanty, hibir oral faaliyette rastlam adm z biim de
ortaya koyan p m e, gerekten de cinsel ed im e yaplan yum uak
bir gn d erm edir. Bob D ylan bir arksnda p m e iin sulu ve
slakt k adnm az5 derken slak olan her eyin sulu olm ad
4. F reu d , In tro d u c to ry L ectures o n P sycho-A nalysis, SE X V I, s. 322.
5. B ob D y la n , Lyrics 1962-1985 (L o n d ra: Jo n a th a n C ap e, 1987), s. 140.
123
olgusuna deinm ektedir.
D enem ede geen m eh ur ve m u h tem elen Ferenczin in zih

n in in bir k esini m egu l etm i bir paragrafta, Freud, p m en in
olas anlam lar zerine daha kuvvetli iddialarda bulunur. Bir kere,
der bebee ilikin olarak, cinsel faaliyet, k en din i korum a am ac
n a h izm et ed en ilevlere dahil olur v e ileriki bir zam an d ilim in e
kadar bu ilevlerden bam sz hale gelm ez. Bebek iin, beslenm e
ihtiyacnn, m em e em m ek ten alm an b edensel hazza elik etm edii
v e on dan ayrlabilecei bir an gelir. Bebek, az araclyla eitli
talepleri, y en i bir yaam niteliini yaantlar. Birbiriyle rtebilen
ancak rtm esi gerekm eyen, birbirine paralel iki eit arzu geliir:
Bunlardan biri, daha bariz b iim d e bir am aca yn elik olu p b eslen
m e ihtiyacyla balantldr; dierini ise betim lem ek daha zordur,
ancak Freud tarafndan cinsel diye anlr ve hazdan alm an hazla
ilgilidir:
Cinsel tatmini yineleme ihtiyac, bu aamada beslenme ihtiyacndan
ayrlr; ocuun dileri kp da, gda artk sadece emerek deil, ine
nerek de alnr hale geldiinde bu ayrlk kanlmaz olur. ocuk, emme
ihtiyacn gidermek iin yabanc bir bedenden faydalanmaz. Daha
elverili olmas; onu henz denetleyemedii d dnyadan bamsz
hale getirmesi; bu sayede, her ne kadar daha az makbul olsa da, ken
dine deta ikinci bir erojen blge yaratmas bakmndan kendi tenine
ait bir paray tercih eder. Bu ikinci blgenin daha az makbul olmas,
ocuun, ileriki bir tarihte bir baka insanm bu blgeye tekabl eden
organn -dudaklarn- arama nedenlerinden biridir. (Kendimi pe
miyor olmam ok yazk, demeye getirmektedir sanki.)6
in iin e gerek ykclk olasl girince Freud, ayrln k a
nlm az olduu son ucun u karr. (1838de D arw in gnlne
in sann cinsel adan sevdii kiiyi p m e ve neredeyse srm a
eilim i, diye yazm t.) Z orunluluk gerei, bebek, b eslen m e am a
cyla n esn eye ynelir, ancak Freud u n dikkatli bir b iim d e cinsel
tatm in dedii ey iin n esn ed en uzaklar. Bebein, b ed en in in baz
blm lerin i em erek k en din e haz salayabilm esine ram en k en d isi
n i yem esi im knszdr. Bu ik in ci erojen blge, yani k en di teni, bir
6. F re u d , Three Essays on th e Theory o f Sexuality, SE V II, s. 182.
124)
pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips * Lacivert Kitaplar
haz k ayna olarak an n en in m em esin d en daha az m akbuldr. unu

eklem ekte yarar var ki, Freud, y en ilem ez old u u ya da kolay ulala
bildii iin daha az m akbul old uu nu sylem ez; sadece bir biim de
bebein kendi ten in in daha az tatm in edici old u u son ucun a ular.
Freudn aklam asnda, ileriki bir tarihte h em en aranm aya ba
lanan ey, m em eler ya da jenital organlar deil, bir baka azdr;
v e bu az sadece em m ek am acyla aranmaz. Freud u nu n e srer
gibidir; A z, b ed en de em d ii dier blgelerin aksine, kendi ald
hazz o k iyi tand iin, ayn narsisist m antkla bir bakasnn
dudaklar araclyla o tu h af tekrar kavum a d urum unu arar.
Freud, balangta kendini besleyem eyen bireyin en azndan
cinsel adan kendinden m em n u n olm ak biim indeki asli am acna
giden olaand bir ardklk, yani em m ekten pm eye yaplan bir
yolculuk olduunu ileri srer; bu ardkl zetlem ek faydal olabilir.
lk bata haz ile beslenm e birbirinden ayrlamaz bir haldedir; sonra
bebek, Freudn cinsel tatm in dedii beslenm eden bam sz ancak
nesneye hl bam l olan yen i bir hazz yaantlar. Bunun ardn
dan bebek, bu ayn arzunun nesnesini kendi bedeniyle ikm e eder
v e daha sonra, dier eylerin yan sra, bir baka kiinin bedeninde
buna tekabl eden organ aramaya balar; ki bu, kendi bedeninin
aynada pem eyecei yegne paras olan azdr. Freud, en son olarak
kendi azm p en bir insan gibi alelacayip -d n lm esi neredeyse
im knsz o la n - bir im geyi im a eder ve kiinin bu edim i gerekletirem em esinin narsisist bir darbe olduunu n e srer.
Bu son aam adaki p, Freud iin, o n u n in sann geliim ine
dair anlaynn bir paras olan ifte hayal krklnn n em in i
vurgular: N esn en in bam szl, n esn eyi deta asli bir elverisizlik
haline getirdii iin nesn eyle ilgili yaanan hayal krkl; esas ya da
yeterince tatm in ed ici bir n esn e olm ad iin benlikle ilgili yaa
nan hayal krkl. Bireyin ilk ve de sonsuza dek yin elenen kayb,
Freuda gre, nesneye deil, k en di k en din e yeterli olm a, k en din in
her eyi olm a fantezisine dairdir. Birey, ergenlikte, bir baka kiinin
azn p m ekten kaynaklanan v e ayn zam anda you n b iim d e uya
rc bir haz olan hayal krkln, k en di ten in in , Freud n ifadesiyle
aal yla ikm e edecektir. Freud, n ed en p m ek ve p lm ek gibi
125
sradan iki d en eyim den b ylesine uzak, b ylesine beklenm edik bir
son uca varr?
Freud iin geliim , bir ikm e sreciydi ve bu srete ikm e ed i
len eyler deil, sadece zorunlu alternatifler yer alyordu. Bireyin
cinsel adan k en d in i tatm in etm e abalarnn -k iin in kendi azn
p m esin in im knszlyla tem sil e d ile n - m itsizliind en yola kan
Freud, sanrm , p m en in , narsisist n iyet anlayn doruladn
dnyordu; ki bu narsisist niyet, cinselliin tem elind e yatan
garezdi; yani in sann geliim i d en ilen birikim sel travm aya bal olan
bir garezdi. Freud, arzunun, n esn en in o n u tatm in etm e kapasitesin
d en her zam an daha fazla old uu nu b ilm em izi ister. A rzu nesnesi,
tpk ehovu n p m e adl hikyesinde tanm gerei hata o la
rak geen p m e gibi, sonuta yank uyandrr; nk hayal krk
l yaratr; hayal krkl yaratt iin de arzu n esn esin e d n m ek
m m kndr. Zararsz bir ey olan p m e, ihanetin ve ihanetin
pei sra yaplan gzd en geirm elerin sim gesidir.
Basit bir psikanaliz sorusu yn eltelim yleyse: p m e esnasn
da s z konu su olan fanteziler nelerdir? p m eden n ce genellikle
glm ser, ou k ez gzlerim izi kapatrz. ocuklarm z per, iyi
geceler dileriz, oysa b un u niye yaptm zn ilk anda akla gelen bir
aklam as yoktur; fahielerinse geleneksel olarak m terilerini asla
azdan p m em elerin e tabii ki am ayz. pm eler -kafam zd aki
soru iaretlerine ram en, birok p m e tr old u u n u ve b u n
larn her zam an yaam m zda n em li yer tuttuunu syleyebili
r iz - birer teh dit ve vaattirler, erotizm in klieleridirler. Bu nedenle,
Freudn da bildii gibi, yanh anlalan bir kim liin, karm an
orm an olm ann tehlikeli cazibesine ve karm aasna srklerler
bizi. The A natom y o f M elancholyde Burton yle yazar: pm ek
v e plm ek,...dier eylerin yan sra, bir arknn nakarat gibidir,
o k kuvvetli bir g kaynadr, K senofon un d nd gibi bir
r m cein zehiri kadar bulacdr.7 G erek anlam da bulac olan
p m e, gerekletirdiim iz en sinsi, en ketum cinsel edim , azn
k en din e yazd m ersiye olabilir.
7. R o b ert B u rto n , T h e A n a to m y o f M e la n c h o ly (L o n d ra: J. M . D e n t, 1932), s. 111.
126
A n n e cilik oynarken:
P e d a g o j i ile a kta r m a r a sn d a
Yolun sonunda dinlenecek bir yer yoksa eer

Nasl kaybolabilirim daha yoldayken
Ik k y u , C row w ith N o M o u th
Serbeste dolaan bir dikkat, an on im olm akla nam salm bir ayna,
b ilin d iletiim in telefonu: zdelem e hedefleri, psikanalistin
davran kurallar olarak btn bunlarn cinsellik balam nda bir
h km yoktur. Freud n teknik zerine yazd tm yazlarnda
grlen m in im alizm tab k i yoru m a aktr -n sa n aynay n e am a
la kullanr? nsanlara zihinlerinde serbeste dolam alar retilebilir
m i?- ancak yukarda geen analojiler arpc b iim d e cinsiyetsizdir.

nsan analist olm akla k en din e herhangi bir cinsiyet kazandrmaz;
bun u analiste hastann kazandrm as beklenir.
127
p m e , G dklanm a v e S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar
A ktarm her zam an, analistin, gerekleene kadar beklediini

fark etm ed ii bir eydir. A nalistin, h angi cinsiyete sahip olacan
n ced en b ilem em esi, psikanaliz srecinin ayrlm az bir parasdr.
A nalist her zam an hastanm k en disine bu bilgiyi verm esin i ve sonra
byle bir davetin farzolunan, bilin d sonularn k efetm esini
bekler. Psikanaliz ortam , bek len m edik davetler iin bir erevedir.
Bu tr cinsel k im lik yaktrm alar, ed im le ilgili izin ve yasaklam a
lardan, cinsel adlandrm a konu sun da k iinin istei dorultusunda
yapt varsaym lardan oluan, ounlukla b ilin d bir repertuvar
beraberlerinde getirirler. H er iki cinsiyet de, ileve dair bilind
fantezilere gre snflandrlr; ki bu fanteziler her zam an olas
dram lar zerinedir. A nalist, sadece b ilm ek durum unda olan kii
deil; bir zellik, bir farkllk tam as v e harekete gem esi beklenen
kiidir. A nalitik tarafszlk d en ilen ey, ainalk kurm a am acyla
kullanlan paradoksal bir yabanclatrm a tekniidir. A nalist ise tam
bir yabancdr.
A ncak aktarm, p siik hareketlilik olaslna dayanr; analist,
kprdam adan oturm akla hareketli bir h ed ef h alin e gelir. Freudn
d ed ii gibi, hazrlanm akta olan ey, b ilin m esi im kn sz bir dizi
y en i bask ve tpk kopyalardr, yen i bir n szle kartlan y en i
basm lardr. H astann aktarm nn kanlm az kaprislerine ra
m en , analist, h astanm k iiliin in en d erin dzeylerinde kim o la
rak yaantlanacam tem eld e daim a bilir; bu durum , ngilterede
n esn e-ilikileri teorisi olarak gelitirilen teorinin sorunlu so n u
larndan biridir -h a tt teorin in altndan nasl kalkacan b ilem e
dii bir ironidir. A nalist, gerek hayatta h astanm annesi olm asa
da -K le in n k en di ocuklarn analiz etm esi gibi kayda deer bir
istisn a d n d a - h astann oid ip al n cesi d n em e ait, en ilkel
atm alarn analiz ed iyorsa ve ettiin d e an n e rol n o y n a
m aktadr. A ktarm a, dier bir deyile, h em kolaylk salanm akta
h em de n ced en el konulm aktadr. R yanm aksine, aktarm n
gereklem esi beklenebilir. A naliz doru uygulan dnd a aktarm
zam annda gelecektir. A ncak, annelerin yapt varsaylan eyle
analistin sadece sylem ek durum un da old uu ey arasnda tabii
ki rahatsz ed ici bir u ygun suzlu k - t m fark yaratan bir fark - sz
128
k onusudur. Eer, W in n ico ttu n d ed ii gibi, iyi bir yoru m lam a iyi
bir b eslem e gibi olabilirse, an nelik yapm a da, b ilin d n a gid en
ana y o l an lam nda rya grm en in yerin i alm olur. nsana iyi bir
b eslem e sunulabilir, ancak iyi bir rya sunulam az. P sikanalizin
yapt gibi, ryalar k on u su n d a talepkr olunabilir, ancak bir rya
talebinde bulunulam az.
D aha sonra greceim iz gibi, anneler, deta deiik trleri ie
ren bir cinsm ilercesine ngiliz Ekolu ndeki teorisyenler tarafndan
psikanalistlerin ne yapm alar gerektiine dair b etim lem eler sunm ak
am acyla kullanlm lard. M od el k onu sun u, paradigm alarn retil
m esi k o n u su n u b enzersiz biim d e sorunsallatrm olan y en i bir
m eslek iin, anneler m od el haline geldiler. nsan kim den, hangi
sre araclyla analistin k im old uu nu renebilir, daha dorusu
analist olabilir? B elirlenecek k im lik konusunda, sessiz film oyunu
oyn arcasna son su z tah m in lerd e b u lu n m ak p otan siyel adan
m m knd; byle bir felaketin n n e gem ek - v e A nalistler ne
istiyor? sorusunun yn eltilm esin i en g ellem ek - am acyla, cevaplar
bulm ak iin annelere y n elin d i, daha dorusu anneler gzlem lendi.
K onum ak ihtiyacn derinden d uyduum insanlar hep anneler
old u ,1 diye yazm t W in nicott. A ktarm n kefi, cevaplarn annede
sakl old u u dncesiyle hl badam yordu.
Freud n yazlarnda anneliin sradan bir bakp bytm e edim i
old uu eklinde birka geliigzel betim lem e yer alr. O ysa an n e
n in ilevin e ve bu ilevin baarsz kalm asndan doan patolojik
sonulara dair -k sm e n am pirik gzlem lerden k aynaklanan- doru
bir anlay, A nn a Freud, D . W . W in nicott, R onald Fairbairn, John
Bowlby, W ilfred B ion u n yazlarnda ak bir b iim de -M ela n ie
K leinn yazlarndaysa, n e ken disinin n e de takipilerinin genellikle
kabullenm eye hazr olm ad bir tarzda,2rtk olarak- gryoruz.
Psikanaliz, n orm atif yaam yks n osyon u n u ortadan kaldrm ak
1. D . W . W in n ic o tt, H o m e Is W h ere W e S ta r t F rom (H a rm o n d s w o rth : P e n g u in , 1987),
s. 123.
2. rn e in T h e O rig in s o f T ra n sfe re n c e d a K lein yle y azar: D o u m d a n so n ra k i
ra h a tla tc h a re k e tle rin v e b a k m n , zellikle ilk m e m e e m m e d e n e y im le rin in iyi g ler
ta ra fn d a n s u n u ld u u h isse d ilir C ollected Papers, III (L o n d ra: H o g a rth P ress, 1975), s.
239. A n n e n in ve m isille m e d e b u lu n m a y a n b ir n e sn e o la ra k a n a listin sah ip o ld u u b u iyi
g le rin , l m g d s n n k t g le rin i zayflatt varsaylr.
129
iin deil, glendirm ek iin kullanlm aktayd. Bilgeliin tm hayal

krklklar, bir k ez daha annelerin srtna ykleniyordu.
Bir adan bakldnda - k i b u sadece ih tim al d ahilind e o lm a
yan bir tr ilericiliin bak as d e ild ir - Freud n, an neliin
fen o m en o lojisin e ilgi gsterm em esi cid d i bir ihm aldir. A ncak bu
ihm al, Freud y en i tarzda bir soruyu, m rit roln deki psikanalisti
zellikle ilgilen diren bir soruyu sorm aktan kurtarmtr: Birisi h erh an gi bir k im s e - gibi olm ay istem em , bana arzum la ilgili n eyi
aklar?
Geri dnen kii asla terk etmemitir.
P a b lo N e ru d a , A d io ses
n giliz E koln e ait alm alarda, psikanaliz, an nelii anlam ak

iin y en i bir y o l olarak kullanlm am , bilakis annelik, psikanalizi
anlam ak iin kullanlm t. Psikanalistler n e yapm alar gerektiini
annelerden renebileceklerm i gibi yazm aya baladlar. Sava so n
rasnda ngilteredeki psikanaliz aratrm alarnn ksa srede odak
noktas haline gelen anneler ve bebekler zerine incelem e, psika
naliz in celem esin in z haline gelm iti. Savatan sonraki kalknm a
alm alarnn gzlem yaparak, gerekten olanlar grerek (am p i
rizm her zam an istek belirten bir ruh hali iindedir) b ilim sel adan
biim lendirilebileceine inanlyordu. Freud, C harcotun histerik
hastalarnn geirdii histeri n betin e tanklk ederek balangta
birok ey renm iti; hevesli analist de artk ayn ekilde anneyi
v e ocuu n u izleyebilirdi. A ncak o zam anlar Freud, sadece d in le
yerek rend iin d en ok daha farkl bir eyi rend iin i anlam t.
R yann gsteriden, grlm esi im knsz olan grsel n esn ed en daha
iyi bir m od el olarak kabul edilm esi, psikanalizi habercilerinden
ayrtran zellikti.
G iderek in celik li bir n itelik kazanan b u gzlem b iim i, annelik
zerin e klasiklem i birtakm fanteziler dourdu; ki bu fanteziler
de, aslnda -d a h a n ce ben zerin e rastlanm am as b a k m n d a n artc olan psikanaliz uygulam as iin birer paradigm a haline
geldi. Bu gzlem leri ifade etm ek iin b ulu nan dil, psikanali-
zin, to p lu m m h en d islii akm yla y em d en b ulu m asn salad.

G eliim teo risi -ab artm ad a b ulu nm ayan psikanaliz diyebilirdi
buna A d o r n o - aslm da sevim siz olm as gereken bir balam da
arasal akldan baka bir ey deildi. A nn a Freud geliim izgileri
zerine oluturduu etkili em asnd a yle yazar: A n n e ocuu n
sadece ilk -a n ak litik , ihtiya g id e r e n - n esn esi olm akla kalm az, ilk
harici yasa k oyucusu da olur. A n n en in ocu u n karsna kard
ilk harici yasalar, ocu u n tatm in ed ilm esin in zam anlam as v e p a y
latrlmas ile ilgilidir.3A nna Freudn b etim lem esin i n ed en bu
terim leri kullanarak yap t sorulabilir. A klna n ed en b u szdaar
- b u dil o y u n u - gelm iti? T abii k i bu terim ler, h em psikanalistin
ele avuca sm az alm a tarzn retm ek h em de psikanalizi daha
gelen ek sel olan toplu m sal uygulam alarla badatrm ak am acyla
kullanlabilecek terim lerdi de ondan. Yasa k oym a, zam anlam a
ve paylatrm a: bir in san n yolu n d a y r m esin e yardm c olmak;
sadece bir an neyi betim lem ek le psikanalistin vasflarn oluturan
bir szdaar. Psikanalist k en di k en d in e s z veriyordu. Freuddan
sonra psikanaliz gruplar arasnda ayrlk yaratan anlam azlk
n ed en i, zam anlam a ve paylatrm adan, ayrca da yasa koym adan
kaynaklanm yor m uydu?
nsan zn esin in iind e ya da on un la ilgili olarak, zd elem enin
h em n cesin d e h em de tesin d e yer alan ey nedir? Freud b u soru
n un sorulm asn olanakl klm t; pedagojinin ve dolaysyla etik
sorgulam ann d oasn deitirecek bir soruydu bu. ngilteredeki
psikanaliz alm alarnda -h tilafl T artm alardan [Controversial
D iscu ssio n s], g n m zd e analiz eitim in de bebeklerin gzlem len
m esi zerinde durulm asna k adar- daha geleneksel, bastrlm as
daha zor bir soru gndem dedir: zdelem e durum lar - v e d ola
ysyla zd elem en in k en d isi- aktarm araclyla nasl analiz ed i
lecektir? deil, zdelem e durum lar nasl daha salam tem ellere
oturtulacaktr? sorusudur bu.4Baka bir deyile, aktarm, annelerin
3. A n n a F reu d , N o rm a lity a n d P athology in C h ild h o o d (N ew Y ork: In te rn a tio n a l U n i
v e rsities P ress, 1965), s. 168.
4. P sik a n alizin v arsay m sal a m a la r b a la m n d a z d ele tirm e s o ru n u z e rin e s o n za
m a n la rd a y a p lm ik n a ed ici b ir ta rt m a i in b k z. M ik k el B o rch -Jaco b sen , Lacan: The
A b so lu te M a s te r (S tan fo rd : S ta n fo rd U n iv e rsity P ress, 1991). F re u d n k lt r n
131
v e bebeklerin gzlem len m esi araclyla pedagojinin iin e dahil

edilebilir mi? nk psikanalistler, n e zam an geliim den bahsetseler sanki pedagoji anlam na gelen, in sann doasyla ilgili bilim sel
b ilgi veren bir psikanaliz hakknda k onu uyor gibidirler. Psikanalist
geliim hakknda konum aya baladnda, bilm esi gereken kii
roln oynam ay brakr. N e d e olsa aktarm n bir noktada durm as
a rttr.. .
Psikanalist olm ak iin yleyse k en d im i k im inle zdeletirm eyi
ya da hastann b en i kim olarak zdeletirdiini tanm ay becereb ilm em gerekiyor? Eer geliim teorisi, aktarm sabitletirm ek,
o n u bir tem ele oturtm ak iin yaplm bir giriim diyse bu daha da
ilgintir; nk K leinn in sanlk d urum un u tanm layan en ilkel
anksiyeteler olarak grd eylerden yararlanarak daha da para
doksal bir giriim de bulunulm utur. Tabii, szel n cesi durum lara
dair yaplan szel analizin, analistte belirli bir ba d n m esi yaratm a
ih tim ali yksekti; derinlik korkusu m askesini taknabilecek bir y k
seklik korkusuydu bu. W in n icottun kucaklam a kavram yla B ionun
dalgnlk [reverie] kavram -n g iliz Ekolndeki psikanaliz tek nii
n e ait, iki belirleyici p arad igm a- psikanalitik klavuz olarak oidipal
n cesi an nenin bir versiyon u n u kullanrlar. Bu kavramlar, cinsiyet
belirtilerek yaplan bir zdelem eyle analistin ilevin i belirlem eye
taliptiler.
Btn kadnlar sonunda annelerine benzerler. Onlarm trajedisidir
bu. Hibir erkek sonunda annesine benzemez. Bu da erkeklerin tra
jedisidir.
O sc a r W ild e , T h e Im p o rta n c e o fB e in g E a m e s t
A n n en in dalgnlam as srecini betim lerken B ion yle yazar:

Bebekle m em e arasndaki iliki, bebein bir duyguyu yanstm asna,
rnein an nenin iin e doru y o k old uu d uygusunu yanstm asna
v e an n en in m em esind ek i konukluu [sojourn] bu duyguyu b ebein
te sin d e g rd eyle n e y i k a ste tti i z e rin e o ld u k a k o la y a n la lr v e ile ri g r l b ir
ta rt m a i in a y rca bkz. L ionel T rillin g , F reud a n d th e Crisis o f O u r C u lture (B oston:
B eaco n P ress, 1955). Ig n a c io M atte-B la n c o n u n T h in kin g , F eeling a n d B e in g (L ondra:
R o u tled g e, 1988) a d l k ita b , zd elem e ile p sik an a liz te o risin d e k i b ilin d k a te g o rile r
a ra sn d a k i iliki k o n u s u n u ele a la n k lasik lem i b ir alm ad r.
psiesi iin taham m l edilebilir hale getirdikten sonra o n u yen id en

ie yanstm asna izin verirse n orm al bir geliim gerekleebilir.
Bu, pheci bir yorum sam a deil -I n c ild en alm an konukluk keli
m esin in de im a ettii g ib i-, zor olsa da bir konukseverlik srecidir.
A n n en in sin dirilm esin i ve yen id en kullanlr hale getirilm esini
ieren bu sim yada, anne ve analist, anlam retm ek, B ion u n kul
lanlabilir duyu verisi olarak bahsettii eyi retm ek am acyla
bebein - v e bir hayli gerilem i h a sta n n - ilkel, olgunlam am
duygusalln m etabolize ederler. Y orum lam a, i organlara dair bir
zellik kazanr; olduka dz -a m a gen e d e fayd al- bir analojiyle
b ed en -tem elli olur. B ion, norm al geliim e dair, felaket d zeyindeki
pastoral b etim lem esind e, an n en in dalgnlam a kapasitesi, bebein
b ilin ci sayesinde kazand k en d in i d uyum sam ann hasat ed ilm esi
iin alc bir organdr,5 diye yazar. A nalist gibi, anne de ektiini
b im ek durum undadr. A naliz esnasnda ed in ilen d en eyim den bir
eyler renm eyi, B ion un anlad anlam da becerebilm ek, akta
rm n yoru m lanm asn d in lem eye taham m l edebilm ektir; v e bu,
analistin, fiilen yen id en betim lem e olan ey araclyla aktarm n
y oru m un u taham m l edilebilir hale getirm i olm asn a baldr,
in sa n d en eyim sayesinde bir eyler renebilir, ancak d en eyim insa
na retm enlik yapam az.
A ncak -B io n tarafndan h i de ironi ierm eksizin k u lla n la n - bu
alc organ, sonradan kazanlan bir zellik midir? A nalist bu zel
lie nasl sahip olacan ya da o n u nasl kullanacan renir mi?
B ion u n alm alarnda belirli bir pedagojik analoji trnn bolca
yer alm asna ram en (birikim teleolojisi ieren) -k e n d i ifadesiyle
d en eyim den ders alm ak zerinde vurgu yaplm asna ra m en - bu
organ, hibir bariz anlam da, bir yorum lam a y n tem i deildir,
in a n duym ak gibi bir ruh halidir; tpk W in n ico tt iin -rahatlkla
m istifikasyona d n en bir p aradoksla- psikanalizde renm enin
olabilecei, ancak retm enin olm am as gerektii gibi. W in n icott
yorum lam ayla ilgili olarak yle yazar: ok yorgu n olm adm
srece hibir zam an u zun cm leler kullanm am . Bitap d m en in
5. W ilfred B ion, S econd T h o u g h ts (N o rth v ale : N . J.: Jaso n A ro n s o n , 1967), s. 116.
133;
pme Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar
eiin e geldiim deyse retm eye balarm . A ncak yoru m yapm ak

tadr nk, eer h i yoru m yapm azsam hasta h er eyi anladm
izlen im in e kaplr.6 retm en haline gelm ek, aktarm tarafndan
ayartlmaktr; bu durum da retm ek de ayartmaktr. V e bir insan
her eyi anlyorsa ortada retilecek bir insan y o k dem ektir. A ncak
psikanalizde oidipal n cesi anneden en ok etkilenenler -B io n ve
W in n ico tt g ib i-, yazlarnda h ep ar bir otoriterlikle m utlak bir
phecilik arasnda; retecek bir eylere sahip olm akla sadece b il
m esi gereken kii olm ak arasnda; her eyi bilm eyle on u n tam ztt
arasnda kalmlardr.
W in n icott, H um an N ature adm verm eye m r n n yetm ed ii
kitabnda yle yazm t: B irok ey, an nenin bebei nasl kucakla
dna baldr ve u nu da vurgulayalm ki, bu retilm esi m m k n
olan bir ey deildir. Y ine de annelerde gzlem led ii kucaklam a,
W in n icott iin, psikanaliz srecinin fiili bir tanm yd; bu sre,
analistin ortam n gvenilirliini ve direnliliini salam as, yoru m
yapm as ya da her ikisi araclyla gerekleebilirdi. sabetli ve
doru b ir zam anlam ayla yaplm bir yoru m , diye yazar Human
Nature da, analitik tedavide insana fiziksel olarak kucakland

duygusunu verir; k i bu, gerek bir kucaklam a ya da bakm dan (psi
k oz sahibi olm ayan kim se iin) daha gerektir.7 D ier bir deyile,
oidipal n cesi anneyi k en disine rnek alm aya -o n d a n yola karak
hareket etm eye ya da on u belirleyici bir n c olarak kullanm ayabalayan analist derhal bir elikiyle kar karya kalr. Bu anneden
- o n u g zlem leyerek - renilen ey, retilm esi im knsz olan bir
eydir. Geriye dnm ek , km az sokaa girm ektir. H ibir balang
yoktur; sadece balanglara ilikin fantezilerin, balanglara ilikin
kuruntu rn doalam alarn analizidir sz k on u su olan. Sanki
analist iin pratikte iki ayart, iki ar u yer alr: bir yanda, annecilik oynayan bir karikatr bir yanda da ak bir aktarm n hevesli
kurban olarak zdeletirilm ek; ya bir guru ya da b om b o bir sayfa
olm ak.
6. D . W . W in n ic o tt, T h e M a tu r a tio n a l Processes a n d th e F a cilita tin g E n v iro n m e n t
(L ondra: H o g a rth P ress, 1972), s. 167.
7. D . W . W in n ic o tt, H u m a n N a tu re (L o n d ra: F ree A sso c ia tio n B ooks, 1988), s. 119,62.
134
O idipal n cesi an nenin iin d en klm az bir durum sunm asyla

karlaan B ion ve W in n icottun farkl yollar kullanarak analistte
b ilm em en in deerini yceltm eleri artc deildir. nk, belki
d e k en d isin e retilm eksizin, ta iin d e bir yerlerde, k en d iliin
den b ilen kii, oidipal n cesi anne, bilm ecesi olm ayan sfenkstir.
Psikanaliz teorisyeni, her eyi bilm e zellii k onu sun da tem kinli
bir hale gelince b ilm em ek zelliin i fetiletirm e eilim i gsterir.
K sacas, diye yazar B ion, st ne atlayabileceim iz, tkenm esi
im knsz bir bilgisizlik kayna vardr; st ne atlam am z gereken
tek ey, bu kaynaktr. 8K ukucu kii daim a bbrlenir.
Eer psikanalizde kullanlan y n tem ilham verici, ancak form le
edilen am alar tanm lar gerei ph e uyandrcysa ve analist bir
anneyse geriye elim izd e n e kalyor? G eliim sel zellikler tayan p si
ik ilerlem e (A n na Freud); iyi n esn en in gvenilir b iim d e iselleti
rilm esi (Klein); her n e kadar rizikolu olsa da D ep resif K on um a ula
lm as (K lein ve Bion); fiili bir H akiki Benlik kaderi (W inn icott).
Zaten anne - ze llik le oidipal n cesi a n n e - konu m u nd aki analistle
norm alliin dayatlm as ya da taklit ed ilm esi anlam ndaki psika
naliz arasnda kanlm az bir balant old uu nu dnyorum .
G eleneksel olarak tam da b yle bir durum da, D io n y so s devreye
girer.9
A ktarm n ip otein i ele geirm ek iin annelerle -b a la n g la ilgili bir fanteziyi kullanm ak, psikanalizi sapknla evirir; burada
sapknlk terim inin tek anlam ifade ed en tan m n kastediyoruz:
kiin in n e isted iin i fazlasyla iyi b ilm esi, olu m salln inkr,
zam andan alm ak anlam nda her eyi bilm e zellii. A nn e, bizim
iin n ey in en iyi old uu nu b ilm esi nedeniyle, hibir katkda b u lu
nam az.
8. W ilfred B ion, C linical S e m in a rs a n d F o u r P apers (A b in g d o n : F leetw o o d P ress, 1987),

s.244.
9. E u rip id e sin B a kh a la ri D io n y so s k o n u s u n d a k i p a ra d ig m a tik m e tin d ir, a n c a k a y n c a
b kz. M arce l D e tie n n e , D ionysos d d e l o u v ert (P aris: H a c h e tte , 1986) D ionysos a t Large,
[Ing. 9ev. A rth u r G o ld h a m m e r D ionysos a t Large (C a m b rid g e , M ass.: H a rv a rd U n iv e rsity
P ress, 1989)].
XI
Psikanaliz ve putlatrm a
Abraham yle bir yanlsamaya kurban gider: Bu dnyann tekdzelii

ne katlanamamaktadr. Oysa dnya artk fevkalade eitlilik gsteriyor,
insan bunun doruluunu bir avu dnyay alp ona yalandan bakarak
kandayabilir. Bu nedenle dnyann tekdzeliinden ikyet etmek,
aslnda dnyann zenginliiyle yeterince derinden har neir olma
maktan ikyet etmek demektir.
F ra n z K afka, Parables a n d P aradoxes
Freud m zesin e gid en herkesin dikkatini eken ilk ey, Freudn

antika k olek siyon u ve belki zellikle Freud n alm a m asasnn
zerinde duran, eitli kltrlere ait heykelciklerdir. A nalist roln
deki Freud, bu heykelcikleri grecek ekilde kanapenin arkasnda
136
oturur, hastasn dinlerdi; kanapede u zan m yatan hasta ise sa

tarafa baktnda b u heykelcikleri grebilir, am a tabii k i Freud
grem ezdi. lk psikanaliz ortam nda -b t n psikanalitik k o n s l
tasyon odalarnn p arad igm asnd a- hasta analisti grem ez, sadece
o n u n putlarn grebilirdi.
Freudn k ons ltasyon od asna girm enin, birok n ed en d en
tr sra d bir d en eyim olduu aktr; Kurt-adam da, bir m ua
yenehaneden ok arkeolojik aratrmalarn yapld bir od a izlenim i
yaratldn, yazm t, Binbir trl heykelcik ve dier sra d
nesneler vard burada; iin erbab olm ayan bir insan bile bunlarn
eski M srdan kalm a arkeolojik buluntular old uu nu anlayabilirdi.1
Psikanaliz elbette bir m zede -d a h a putperest olanlar iinse Freud
m z esin d e- gerekleir. A ncak b u m ze, bu biriktirilen gem i, dilin
iinde hayatiyet kazanr v e k orunm uluunu yitirir.
Freud n V iyan a P sik oloji D ern e in d e yap t aram ba
T op lan tlarn a ilk katlanlar arasnda yer alan H ans Sachs, anla
rn yazarken puarn ve hayvan eklindeki tanrlarn sessiz bak
altnda Freudn yazd yen i bir m akaleyi dinlerdik ya da kendi
rnlerim izi okuyup tartrdk ya da sadece ilgim izi eken konular
zerine konuurduk2 der. D u ru m u n ierdii iron in in onlar da far
kndayd herhalde. M usevi d nce tarz tanm gerei putlatrm a
ya kar olduuna gre, b u sahneyi, psikanaliz tarihinin en n em li
sahnelerinden biri olarak alglam am z gerekir: Putlarla d olu bir
odada cinsellik zerine y en i bir tarzda sohbet etm ekte olan bir grup
M usevi adam . H er n e kadar b u kiiler kendilerini sekler M useviler
olarak gryorlardysa da, sz k onu su toplantlar M on a Lisaya
byk takm akla ayn kapya kyordu. Bu toplantlar, geleneksel
dinsel sayg b iim lerin in bir eletirisiydi; nk cinsellik zerine
konum ak, psikanalitik adan in ancn doas zerine konum akt.
A k rlerinde geen klielerin de her zam an srarla belirttii gibi,
erotik yaam larm zda putlatrm aya, avdet ederiz deta. Erotik
yaam larm z ise -p sik an alizin olduka beklenm edik yollarla aa
1. A k ta ra n P e te r G ay, Freud: A Life f o r O u r T im e (N e w Y ork: W . W . N o rto n , 1988), s.
170-171.
2. H a n s Sachs, Freud: M a s te r a n d F rien d (L o n d ra: Im a g o , 1945), s. 80.
karaca g ib i- h ep kazan elde etm eye yn elik , m addeci yaam la

rm zla ok yakndan balantldr.
O n doku zu ncu yzyln son un a doru, A vrupan n n em li ba
kentlerinde tanrlar satn alm ak m m k nd . Freud, 1899da Eski
tanrlar hla yayorlar, diye yazm t arkada Fliesse, nk
daha geenlerde bir-iki tane tanr satn aldm , ilerinden biri ta
yap m bir Ianus; stnlk taslayan bir edayla, km seyerek bak
yor bana.3 Tanrlar hla yayor nk onlar satn alm ak m m k n
diye ii akaya vurm aktadr Freud. Tanrlar y en i bir tr m eta haline
gelm iti; tpk kiisel gem iin psikanaliz b iim in d e satn alnabile
cek bir ey haline gelm eye balam as gibi. Son zam anlardaki arkeo
lojik keiflerin, llerin ortadan kaybolm ad d ncesine canllk
kazandrd kesindi. H atrlayacam z gibi R om al tanrlarn tanrs
Ianus, her eyi ap kapayan, ieriye ve darya, olaylarn n cesin e
v e sonrasna bakand; y zyln b itim in d e zihn in i m egu l eden y en i
dnceler dikkate alndnda Freudn bu tanry satn alm
olm as ok anlam ldr.
Tabii, Freud n eski psk tanrlar diye bahsettii eyleri
birer p u t olarak grm ekle tarafl davranm oluruz. ki b in d en fazla
paradan oluan kolek siyon un da eitli tanrlara dair tasarm lar yer
alyordu, ancak Freud bunlara tapnm yordu. Sadece kolek siyon
culuktan bir tr zevk alyordu, toplad eylere ok deer verdii
akt; yin e de, psikanalitik adan bakldnda, gerek tanrlara
tapn m olanlar gerekse onlar bulan kiilerle yaplan gl birta
k m b ilin d zdelem elerin sz k onu su old uu son ucun u kart
m akla ar speklatif davranm olm ayz. Eer, n e srld
gibi, bu tanrlar ayn zam anda Freud n aile rom an sn -a ltern a tif
kltrlere olan hevesli b a ll n - tem sil ediyorduysa bunlarn ayn
zam anda Freud n b u d ncesinin debdebeli bir p arodisi oldukla
rn da syleyebiliriz. Y unan, Rom a, M sr, Yakn D o u ve A syadan
gelm e paralar ierebilen bir ey, aile rom ansndan ziyade dnya
tarihine dair bir rom ans olacakt. Stephan Zvveiga yazd m ek
3. T h e C om plete L etters o f S ig m u n d F re u d a n d W ilh elm Fliess, n g . ev ire n ve ya y m a
h a z rla y a n Jeffrey M asso n (C a m b rid g e , M ass.: H a rv a rd U n iv e rsity P ress, 1985), s. 361.
138
tupta ok anlam l bir ifade kullanarak yle der: Y unan, R om a ve

M sr antikalarm dan oluan k olek siyon u ed in eb ilm ek iin birok
fedakrlkta b ulu nd u m ve iin dorusu, psikolojiden ok arkeolo
jiyle ilgili kitaplar ok ud um .4 Freud, tabii ki ayn b iim de M usevi
dnyasna ait antikalar toplayam azd, n k M usevilikte byle
antikalarn b ulu nm as im knszd.
Psikanalizin -sa d e c e szlerin ve parann m badele edildii, h i
bir oym a im gen in kullanlm ad v e grece bir perhiz atm osferinde
yrtlen p sik an alizin - eski tanrlarla d olu bir ortam da balam
olm as, ilgi gsterm eye deer bir ironidir. Freud n konsltasyon
odas, dier bir deyile, ta eskilere dayanan bir am azn olduka
canl bir tem siliydi: Tanr diye bir ey vardysa bunlar ka taneydi
ve n e ie yaryorlard? Freud n antikalarnn hibiri on u n yaad
m eknlarda yer alm azd. Freud, kolek siyon un u, d in i in anc srekli
ateli bir b iim d e eletiren bir teori v e terapi olan psikanalizi uygu
lad odalarda sergilem ekle hastalarna ve k en disine n e dem ek
istiyordu? M usevi bir doktorun konsltasyon odasnda b ulunan bu
antikalarn kltr hakknda, psikanaliz d en en y en i bilim dalm a dair
ilgin ierim lere sahip iki eyi dile getirdii kesindi. Bunlardan ilki,
kltrn tarih anlam na gelm esi, fevkalade uzu n bir sreyi kapsa
yan b u tarihin de korunabilir ve zerinde dnlebilir olm asyd.
im diki zam an, gem iin m aneti olabilirdi. kinci - v e seilm i
olduu varsaylan bir halkn tektanrch iin daha tehditkr o la n ey ise, kltrn ou l bir ierik tam asyd. ok eitli kltrlere
ait olup Freud n insan yaam nn m uh teem eitlilii, m k em
m elliin farkl trleri dedii eyi tem sil ed en bu heykelcikler,
geerli yegne H akiki nan anlaynn, yerfcl, geici ve eitlilik
ieren bir eylere dair old uu anlam na gelebilir. H eykelcikler, her
trden kltrel alkanlklarn ve son su z sayda, baka baka d nya
larn bulu nd u u gereinin altn iziyordu.
Freudn b ilim i kalkan olarak kullanp k en din i ilerlem eye ve
d inin hurafe araclyla insanlar k leletirm esini eletirm eye ada
m biri, zam an m n A ydnlanm a sonras insan old uu nd an ok
bahsedilm itir, ki bu dorudur. Freud, kltrlerin, tpk bireyler
4. G ay, F reud, s. 170-171.
139;
gibi, rasyonel bilim i, ellerinden geldiince olgunlatrm ak zere

ocuksu, ilkel bir b yden hareketle gelitiklerine inanyordu.
Freudda inan n o syon u n u n bir saplant haline geldiiyse p ek dile
getirilm em ektedir. Gerek by n n gerekse bilim in, h isterinin ve
in sann genel m utsuzlu un un , h ezeyann ve psikanaliz teorisinin
h ep birer inan k on u su olarak b etim len eb ileceim fark etm eye
balam t Freud. Schreber vakasnn m eh ur son u b lm n d e
de yazd gibi: T eorim de itiraf etm eyi isteyeceim den daha fazla
hezeyan bulunup b ulunm adna ya da Schreberin hezeyanm m ,
dier insanlarn h en z inanabileceklerinden daha fazla gereklik
tayp tam adna ileride karar verilecektir.56 yleyse psikanali
zin zerinde durm as gereken soru, D oru m u bu? deil, Kiisel
gem iin izd e buna in anm anz salayan ey nedir? haline gelm itir.
Bu d ed iim iz ey tabii k i psikanaliz teorisi de olabilir. D ier bir
deyile, psikanalitik adan, inan, in an n esn esin in nitelikleri hakkndaki bir k onu olm aktan kp zne, yan i inanan kiin in gem ii
hakkm daki bir k on u haline gelir. n ancnzn sizin iin zd
b ilin d sorun ya da tatm in ettii istekler nelerdir? Bu ded iin ize
artk inanm asaydm z nasl bir insan olurdunuz? sorusu, inanm
bir insana terapide yneltilebilecek, her zam an iin ilgin bir soru
dur. Tabii ki bir sem ptom , daim a bir in anm lk dem ektir.
Freudn saysz inkrlarna -k e n d isin i u veya bu b iim d e
tanrsz bir M u sevi olarak b etim lem esin e - ram en, putlatr
m ayla H akiki nan diyebileceim iz ey arasndaki, tabiri caizse,
M usevilie ait snr, alm alarnda y en id en sorgulanm t. Freud,
p sikan alizi in an cn k k en lerin i b etim lem ek zere kullandka
M usevilii biim lem i olan ayrt edici farkllk bulanklam t.
Yanl bak alarn ileride belki ie yararlar diye saklamak mantk
ldr.
P a u l F e y e ra b en d , Farew ell to R eason
Freud n M usa zerinde durm asm n b u balam la yalandan b a

lantl old uu aktr (Freud n alm alarnda A arona dair sadece
5. F reu d , T he C ase o f Schreber, SE X II, s. 79.
6. T rk e evirisi i in b k z . A k la Veda, ev. E rtu ru l B aer, A y n n t Y a y n la n , 1995.
140
iki gn derm e bulunm aktadr, bunlardan biri, bir dipnotta Eduard

M eyerd en yaplan alntdr; her ik isi de A ltn B u zaya antrm a
bile yapm az). M usaya duyduu ilgi, birok in sann da belirttii gibi,
k sm en h em bir yoru m cu olarak h em de putlar kaldran bir insan
olarak k en d in i on un la zd eletirm esin den kaynaklanyordu. Bu
n em li kii zerine ilk in celem esi olan The Moses o f Michelangelo
(1914) balkl alm asnda Freud, M ich elan gelon un m ehur h ey
kelinde bir anlam da putlatrlm olan M usaya duyduu tepkiyi
betim lem eye alr: Eyll 1913de yalnz geirdiim hafta
boyunca, her gn kiliseye gidip h eykelin karsna getim , o n u in ce
ledim , lp bitim ve resm ini izdim ; bir zam an sonra yazm da
ancak isim belirtm eksizin ifade etm e cesaretini buld uu m o anlay
zih n im d e canland.7Freudn, putlatrm ann ortadan kaldrlm a
sn h ed eflem i bir in san n R om ada bulunan p utun a balanm asnn
elbette ironik bir yan vardr. Ernest Jones 1913de R om aya gidince
Freud, on a yle yazm t: Bu kadar abuk ve yaam nn bylesine
erken bir d n em in d e R om ay grdn iin sen i kskanyorum .
M usaya en derin ballm dile getir ve bana o n u n hakknda yaz.
Jones itaatkrca cevap verdi bu mektuba: V ardm n ertesi gn
ilk i, M usaya gn derd iin iz selam iletm eye gittim , sanrm o
kibirli tavrnda h afif bir yum u am a belirtisi old u .8Burada yaplan
latifenin k im e yn elik old u u ak deildir.
A ncak Freud, b u heykele k en d in i kar konulam az bir biim de
kaptrm t; k sm en n ed en k en din i b ylesine kaptrdn, yani
olduka b ilin siz bir b iim d e n ed en heykeli deta put haline getir
m i old uu nu anlam aya alyordu: H ibir heykeltralk eseri,
diye yazm t in celem esind e,
beni daha nce bu kadar etkilememiti. Sk sk sevimsiz Corso Cavourun
dik merdivenlerini trmanr, terk edilmi kilisenin durduu o ssz
mekna kar, kahramann bakndaki kzgn kmsemeye destek
vermeye akrdm. Bazen kilisenin iindeki yar karanlktan temkinli
bir biimde gizlenerek kardm dar; sanki heykelin gzn zerine
diktii insan kalabalna ben de aitmiim gibi; hibir inanca smsk
7. F reu d , T h e M o s e s o f M ichelangelo, SE X III, s. 211-240.
8. A k ta ra n G ay, Freud, s. 314-315.
141
pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips . Lacivert Kitaplar
balanamayan, ne inanlar ne de sabrlar olan, aldatc putlarna yeni

den kavutuunda sevin gsterilerinde bulunan o insan kalabalna.9
Bu tu h af sahnede Freud, tiksintiyle insan kalabal olarak bah
settii, ne inanlar ne de sabrlar olan putperestlerle yar yarya
zdeletirir kendini. Freud, atalarnn d in in i terk etm ekten dolay
sulu olabilir; am a bu, on u n gibi bir b ilim adam n, illa ki, kahra
m an n bakndaki kzgn k m sem e karsnda direnm ek d uru
m un da olan A aron un yerine koym az. Belki de bu balam da, kii
M u sevi deilse putperesttir; ancak Freudn kiliseden tem kinli bir
b iim d e gizlenerek kp da yen id en geri d n d aldatc putlar
nelerdir? Freud n putlar artk Bilim ve Psikanalizdir dem ek ok
kolaya kam ak olurdu; on u n geri d n d ve M ich elan gelon un
M usa H eykelin e yapt aktarm diyebileceim iz eyi anlam ak
iin kulland put, kendi psikanaliz yntem idir. Freudn heykel
zerine yapt ve d en em esin d e aklad yorum , b u dncelerin
nda zel bir ilginlik kazanyor.
M ich elan gelon u n M usa H eykelin de Freudn zih n in i m egul
ed en iki ey vardr. lk olarak, M ichelangelo, M usan n h angi ruh
halini anlatm aya alm tr? kinci olarak, M usan n hikyenin
h a n g i aam asndaki portresi izilm ektedir? D aha n cek i ara
trm aclarn su nd uu kantlar gzd en geiren Freud, ie, h ey
kelin o zam anlarki geleneksel yoru m un u kabul etm ekle balar:
M ichelangelo, M usay, halknn A ltn B u zaya tapn dn ilk
kez grd anda, fke duym asndan h em en n cek i anda gsterir.
A ncak Freud k en di yapt analizden sonra, alternatif bir yoru m
getirir. Sanatnn aslm da M usay fkesin den sonraki anda, k en d i
ne gelm i haliyle, yani halknn putperestliinin hikyeye dahil ed il
m esin in gerekm esinden sonra, gsterdii nerisinde bulunur. Sz
k on u su olan, bir k eif an deil, farkna varm ann h em en yaand
d nem dir. Freud, M usa H eykelin de k en disini kuvvetle eken eyin
bu old uu nu syler: G rdm z ey, iddetli bir eylem in balan
gc deil, zaten gereklem i bir hareketin kalntlardr. fkeden
deliye d nd ilk anda M usa, harekete gem eyi, ok gibi frlamay,
alm ay ve O n Em iri u nutm ay arzulamt; ancak gnaha yaplan
9. F reu d , The M oses o f M ichelangelo, s. 213.
(142}
b u davet karsnda yen ik dm em iti; donakalm h idd eti v e n ef

retle kark strab iind e artk km ldam akszn oturacak sonsuza
dek.101 Bu hayli yo u n senaryoda Freud, k en d in i putperest insan
kalabalyla zdeletirebiliyorsa ayn zam anda gsterdii zd e
n etim iin M usaya hayranlk duyuyor dem ektir. M usa, Freud iin,
bir gpta nesnesidir; nk putperestlerden h em en intikam alm aya
kalkmaz; onlarn farkl olm asn n strabn eker.
Freudn 1913de kalem e ald bu d en em ed e, C. G. Jungun
gruptan ayrlm asna rtk bir gn derm e yapld aktr; b u yaz
paralelinde, Jung, Freud n cinsellie olan ballndan kaarak
putperest haline gelm ektedir. A ncak yazm n, bize Freudn kendisi
hakknda ip ucu veren p sie-ii bir n em i de vardr. Freudn btn
alm alarnda dram atize ed ilen bir i konfigrasyonu betim ler yaz.
D zen lem eler getiren ve tanm lar yapan bir i otorite ile kahramana
inanm ak konu sun da sabrsz ve isteksiz davranan, daha az gelim i,
kahram ans olm ayan, putperest bir in san kalabal arasndaki iliki
betim lenm ektedir. nsan kalabal kukucu v e inatdr, kahraman
ise in an sahibidir. Kalabala gre kahram an ar talepkrdr;
kahram ana gre ise kalabalk, zellikle sabrsz olm as bakm ndan
olgunlam am tr. A ldatc d zgnlkte bir dizi denklem k en d ili
in den ortaya kyor: M usa sperego, A aron ego, putperest insan
kalabalysa id olm aktadr. Freud n Kutsal Kitaptaki ka dair
yen id en betim lem esind e putperestlik ocuksudur; k opu un yaanam am asm a iaret eder. A ncak Freudn M ich elan gelon un M usa
Fleykeli zerine yapt yorum , on u n , M usa figr ile putperestler
arasndaki ilikiyi den etlem eye -k e n d i iind e canl tu tm ay a - al
tn im a etm ektedir.
Y irm i y l sonra Moses and M onotheism 11 adl esrarengiz ve
m uh teem kitabnda M usa konu sun a geri d n en Freud, kendisine
gre M usay ve d inini, nefretle an d insan kalabalndan ayr
tran olas erdem lere -g e liim b aarsna- son bir ekil verir. Kabaca
Freud n d in i in ancn b tn n babaya duyulan zlem e indirge-
10. A .g.y., s. 229.

11. T rk e evirisi iin b k z. H z. M u s a ve T e k ta n n a h k , ev. K a m u ra n ipal, B alam
Y aynlar, 1987.
143
eliini sylem ek yerinde olur: Bir ocu u n yaam nn ilk yllarna

hkim olan ey, diye yazar, babaya a n boyutlarda, fazlasyla
deer verilm esidir, ve b u durum , bir tanrya aktarlr.12 A ncak Hz.
M usa ve Tektarnclkta. -b ir o k etkileyici ve tu h af speklasyonun
arasnd a- tektanrcln h em ateli bir savunusunu h em de on a
kar beslenen ikirciklilii gryoruz. Bu ikirciklilik, ocu u n hem
babas h em de atalarnn d in i hakknda tad ikirciklilii, ayn
zam anda da Freudn psikanaliz tarafndan retilen yetikinlik
anlay hakknda tad ikirciklilii yanstr.
Freuda gre -ak a em peryalizm le b alantlan drd - tektanrclk, rnein taham m lszl dourur. T ek bir tanrya d uyu
lan inanla birlikte, diye yazar, kanlm az olarak d in i taham m l
szlk ortaya kt, ki b yle bir ey eski dnya iin daha nceleri
yabancyd ve u zu n sre yle kalm t.13 Burada eski dnya aka
idealletirilm ektedir, ancak Freudn eski dnya d ed ii d n em d e
her iki cinsiyetten o k sayda tanr b ulunduunu, klasik eski dn ya
daki tanrlarn h ed on ist olduklarn hatrlam akta yin e de fayda var.
Bu bir tesad f deildir; nk M usa ve Tektanralkta Freud iin
tektanrclk, sanki zihn in ya da Freud n akl dedii eyin beden
zerindeki zaferini tem sil eder. Freud, her n e kadar bir hayli kuku
tasa da, b unun, tektanrcln en byk erdem i old uu nu syle
m eye alm aktadr. eitli n edenlerden tr, diye aka b elirt
m itir bir keresinde Ernest Jonesa, M useviler tek-yanl bir geli
im d en gem ilerdir ve b ed en d en ok beyn e hayranlk duyarlar.14
Bugn bize phe gtrr gibi gelebilecek bir ayrmla, sanki
beden putlar retip onlara tapnm akta, akl ise tektanrcln
y celtilen katlklarm , Freud n y ce soyutlam ann doruklar
adn verdii eyleri retm ektedir. Freud, bir yandan dier halklara
kar taham m lszl n ed en iyle tektanrcl eletirm ekte, dier
yandansa b ed en e kar taham m lszl n ed en iyle o n u vm ek te
dir. H em b ed en sel bir feryat h em de bir kstlam a sz konusudur.
Freud n akim ehvet karsndaki zaferi dedii eyi - b u p erh iz i12. Bkz. F reu d , T h e F u tu re o f a n Illusion, SE X X I, s. 5-58. [Bir Y a n lsa m a n n Gelecei,
ev. E.Z. K ars, K ay n ak Y.]
13. F reu d , M oses a n d M o n o th e ism , SE X X III, s. 50.
14. A k ta ra n Gay, F reu d , s. 599.
gerekletirm i olan M usa ve dier seilm i halklar gibi olanlar iin

hayli pheli bir d l bulunm aktadr. A kim bu tarzda kaydettii
btn ilerlem eler, diye yazar, sonuta kiin in zsaygsn artrr,
kiiyi gururlandrr; bylelikle kii, ehvetin cazibesine kaplm
dier insanlar karsnda k en din i st n hisseder. ehvetin bys
n e kaplanlar, tabu ki -F r eu d n gelitirdii on d oku zu ncu yzyla
zg rktc kategorizasyonda kadnlar, nrotikler ve ilkel rk
lar ile ayn kefeye k o y d u u - ocuklardr.15 Putlatrm a eilim i g s
terenler ocuklardr; ancak ayn biim de, Freud asndan ocuklar
cinsel heyecanlarn, dier insanlar karsnda kendilerini stn
h issetm ekten salamazlar.
nanan bir kii, dinin retilerine belirli sevgi balaryla baldr.
S ig m u n d F reu d , T h e F u tu re o f a n Illsion
Psikanalitik bak asndan, d in ve cinsellik zerine konum ak,

ocukluk zerine konum aktr. ocukluk ise, en azndan ehvetin
bys altnda balar. Freud, b tn alm alarnda b u byyle
oka ilgilidir; h em bu b y n n n e kadar dayanakl olduuyla hem
de o n u bozan, daha dorusu deitiren eyle ilgilidir. A naliz esna
sndaki yetikinler gibi ve ayn nedenlerden tr, ocuklarn da,
hazlardan vazgem ek konu sun da a n diren gsterdikleri d
nlyordu. Son zam anlarda yazd Bitim li ve B itim siz A naliz
(1937) balkl -p sik an alizin terapik faydas hakknda zellikle
kukucu o la n - yazsnda Freud, rn ek olarak, ocuklara hayatn
gerekleri d en en eyin anlatlm asn verir:
Bu ekilde aydnlatddktan sonra, ocuklar, daha nce bilmedikleri
bir eyi renirler, ancak kendilerine sunulmu olan bu yeni bilgiden
yararlanmazlar. Doal bir gelime olarak betimlenebilecek ve kusurlu
libidinal tekilatlaryla uyum iinde ve bu tekilata baml olarak olu
turduklar cinsel teorilerini -leylein rol, cinsel birlemenin doas ve
bebeklerin nasl yapld hakknda gelitirilen teorileri- bu yeni bilgi
adna kurban etmek konusunda pek yle byk bir telaa bile kapl
madklarn gryoruz. Cinsellik konusunda aydnlatldktan sonra,
15. F re u d , M oses a n d M o n o th e ism , s. 115.
145
uzun bir sre daha, zorla Hristiyan yaplan ve gizlice eski putlarna
tapnmay srdren ilkel rklar gibi davranrlar.16
roni olaslklarn artrm olm as, tabii ki Freudn yapt en
b yk katklardan biridir. Burada bir kez daha karm ak v e ironik
zdeletirm elerin devrede old uu nu gryoruz. rnein haya
tn gerekleri -h ayatn b ilim sel gerekleri- Hristiyanlkla h angi
anlam da b enzerlik gsterir? Freud, H ristiyanlk hakkndaki gr
lerini - ze llik le K atoliklie duyduu k m sem ey i- hibir b iim de
gizlem em iti; ancak m ecazi anlam da olsa da, H ristiyanlk burada
cinsiyete dair hakikati tem sil am acyla kullanlm aktadr. B unun
Hakikatin m i yoksa H ristiyanlkn m p arodisi old uu ak deil
dir. Freud u n da gayet iyi b ildii tarih, Hristiyanlarn, sadece ilkel
rklar deil, M usevilik kart propagandalarda cinsellie n em
verm eleriyle n am salm M usevileri d e H ristiyan yapm ay istem i
olduklarn aka ortaya koym utu. Eer Freud, bu rnekte bizlere,
H ristiyanlkla ocuk cinsellii arasndaki atm ay gsterm ekteyse,
o zam an Freudn k endisini, ocuk cinselliinin, ocuklarn g eli
tirdii cinsel teorilerin yetikin yaam ndaki n em in in kaifi olarak
grdn; alm alarnn, birok eyin yan sra, H ristiyanln
ateli bir eletirisi old uu nu da hatrlam am z gerekir.
Burada, Hakikat ile karlaan ocuklar iin, b u yen i bilgiden
yararlanmazlar, dedikten sonra, gizlice eski putlarna tapnm ay
srdrrler, diye ekler. ocuklarn putlar, teorilerdir; tpk psika
nalizde old uu gibi, cinsellik zerine teorilerdir. Bu rnekte Freud,
b ilim adam olarak, ironik b iim d e H ristiyan m isyonerlerin y an n
da yer alm ak zorunda kalr; ancak gn l, ak bir b iim d e putperest
ocuklarn red tavrndan yanadr, bu ocuklarn cinsel teorileri iin
doal bir gelim e der. D ier bir deyile, Freudda bir k ez daha,
tpk M usa zerine aklam alarnda old u u gibi, b l n m bir
zd elem en in b olca yapldn gzlem liyoruz. Freud, M usevilerin
putlatrm a v e H akiki nan arasnda verdikleri, ta eskilere dayanan
m cadeleyi iselletirir; H akiki nan, her iki d urum da da daha
gl bir otoriteye boyun em eyi ierir. Hakikat, teslim olduum uz,
sadom azoist iliki kurduum uz bir ey h alin e gelir.
16. F re u d , A nalysis T e rm in a b le a n d In te rm in a b le , SE X X III, s. 234.
146
D in i in ancn k iisel kkenleri zerine yapt en g l ara

trm as olan Bir Yanlsamann Geleceinde (1927) Freud, d in i
d nceleri yle tanmlar: K iiye, d (ya da i) gerekliin
olgular ve koullar hakknda k en d i bana kefetm edii, kiin in
in anc zerin de hak talep eden eyleri anlatan retiler ve iddialar.
Baka bir deyile, d in i d nceler bulunm azlar, em p oze edilirler.
Freud n yazlarnda h er zam an old u u gibi, burada da psikanalitik d ncelerle rtk bir paralellik kurulm aya alld aktr;
Bu d nceler d oru m u? deil, N ed en onlara inanyorsunuz?
sorusudur s z k on u su olan. ocuklar, bir n cek i rnekte de o ld u
u gibi, cin sel teorilerini, k en d i geliim kapasitelerine gre k endi
balarna retirler; yetikinler, onlara bebeklerin p erek yapld
gibi bir b ilgi verm ezler. Freud, burada, daha o k n esn e-ilikileri
teorisin d en aina o ld u u m u z bir ayrm yapm aktadr; b ulu nab i
len bir n esn eyle bizlere dayatlan n esn e arasndaki ayrm dr bu.
Bu balam da, hazzn, strabn aksine, bizlere d a y a tlm a y a c a m
hatrlam am z gerekir.
Freud -B ir Yanlsamann Geleceinde yapt, zam an zam an
indirgem eci n itelik arzeden g en ellem elerd e- d in i inanlarn n e tr
nesneler olduklarn, bunlarn ne am ala kullanldklarm sorar.
A rdndan bunlarn, balangtaki ve yaygm aresizliim iz k o n u su n
da bizleri avutm alar iin iktidar ve otorite zelliklerini ykledii
m iz, babala dair nesneler olduklar cevabn verir. A slnda, Freud
asndan, yap tm z ey, inanm ak deil istem ektir; ve her eyden
ok da inanm ay isteriz. G eliim im izi belirleyen aresizlik n ed en iy
le, her inancn, bizi bir eyden koruduunu dnrz. Bu anlam da
inan, Freud iin, sem p tom gibidir; inancm zdan vazgeersek bir
felaketin gerekleeceini hayal ederiz. Freud, d in i in ancn yine,
tpk bir sem p tom gibi, evi terk etm em en in bir yolu old uu nu
syler. Freud n D in i yanlsam a dedii eyden vazgeebilm i
herhangi bir insan, anne-babann scak, rahat yuvasn terk etm i
bir ocukla ayn k onu m d a olacaktr... nsan son suza dek ocuk kala
maz; bir aam ada h u su m et d olu yaam a atlm ak zorundadr. Buna
gereklik eitim i diyebiliriz.17 Bundan, gereklik, istekle iyiletiril17. F reu d , T he F u tu re o f a n Illu sio n , s. 49.
147
m esi im knsz olan eydir; belki de D oa [burada yaradl, m iza

anlam m da-.n.] diyebileceim iz bir eydir son u cu n u karm am iz
gerekiyor.18
Freuda gre, t m d in i inanlar ocuk su bir yanlsam a yapan
ey, istek-gerekletirim i esidir. Bir zam anlar M usan n tektanrclm n doldurduu yeri artk gereklik d en en ey d oldur
m aktadr. V e b u gereklik kanlm azdr, tpk l m gibi; btn
inanlar artk putlatrm adr ve putlatrm a bir anestezidir. Freud,
inanan kiin in bir bam lya b en zed iin d e srar eder; d in i avun
tularn yaratt etki, bir uyuturucunun etk isin e, yani bir uyku
hapna benzetilebilir. D in , Freudn in san soyu n u n aknl
v e aresizlii dedii eyin incelikli bir b iim de teslim edilm esidir
sadece; ancak bir yandan da h em ac h em tatl bir zehirdir.19 H er
ey o k basittir. ocuk babaya inanr -a m a ocuu n babada neye
in and tam anlam yla b elirtilm ez- ve ayn b iim de, yetikin de,
bym ekten fazlasyla korktuu iin tanrya inanr. A ncak Freud,
d in zerine grlerini aklarken, birok in sann da fark ettii
gibi, n ed en sra d, hatt ar bir d m anlk sergilem ektedir? D in
d en en eyin n e olduu, soyu t anlam da gerekten bu kadar aksa,
Freud n ed en srekli bu k onu yu yineler? D in i inanc, yle srarl bir
b iim d e aalamaktadr ki on u n bize rettiklerini hatrlayan bizler burada yorum lanm as gereken bir eyler old uu nu d nm eye
balarz; yleyse basit bir soru yneltebiliriz: Freudn, ar srarl
eletirisiyle bom aya alt kuku nedir?
Sz k on u su kukulardan biri, sanrm , Freudn sadece d ind en
bahsetm iyor olm asyd. Bir Yanlsamann Gelecei adl kitabn te
ik isin i geride braktktan sonra Freud, d in i belki de in an zerine
k on u m ak iin bir bahane olarak kullandn fark etm eye balar.
Bu psikanaliz asndan ilgin ierim ler tayordu; nk Freud,
bu ocuksu in an kapasitesinden faydalanan bir tedavi gelitirm i
ti. Aktarm , n e de olsa, sekler bir putlatrm a biim idir. Freud,
aktarm n tesin d e ne old u u konu sun da nasl em in deildiyse
18. D oa k e lim e sin in a y rn tl ak lam as i in bkz. C am ille Paglia, S e xu a l P ersonae (N ew
H a v en : Y ale U n iv e rsity P ress, 1990) v e R o la n d B arth es, M yth o lo g ies (N e w Y ork: F a rrar,
S trau s ve G iro u x , 1972) [ ada S ylenler, ev. T . Y cel, Sim avi V . Y., 1990].
19. F re u d , T h e F u tu re o f a n Illu sio n , s. 49.
(bunu k en disi de itiraf eder), Bir Yanlsamann G eleceinde de,

putlatrm a ile hakiki in an arasnda tem el, grlebilir bir fark olup
olm adndan, yaam m zn herhangi bir alannn yanlsam a dedii
eyden farkl bir ey olup olam ayacandan kuku duym aya balar.
ok deerli b uld uu m uz ve yaam larm za h k m etm elerine izin
verdiim iz dier kltrel varlklar da b enzer nitelikte olabilir m i
acaba? Siyasi dzenlem eleri belirleyen varsaym lar da birer yan l
sam a olarak adlandrm am z gerekm ez mi? Y aadm z uygarlkta,
cinsiyetler arasndaki ilikilerin erotik bir yanlsam a ya da bu trden
eitli saydaki yanlsam alar tarafndan taciz ed ilm esi s z konu su
deil m idir?20 Freud n bariz biim d e bahsetm edii, ancak h em
on u n h em de bazlarm zn, yaam larm za h k m etm esine izin
verm esek bile ok deerli b uld uu m uz psikanalizin k en disi iin ne
sylenebilir?
Freud, putlatrm a ile hakiki in an arasndaki geleneksel kartl
, psikanaliz araclyla aniden son a erdirm i gibi grnr. Putun
antitezi olan, tapnlm as m m k n olm ayan ve idealletirilm em e
si gereken bir bilin d m betim led ii de tabii ki kesindi. Btn
inanlar birer putlatrm aysa ve M usa bile ocuksuyduysa o zam an
geriye nasl bir alternatif kalyor? Bir Yanlsamann Geleceinin
son u b l m n d e Freud, zerine basa basa cevabn b ilim old uu nu
belirtir; n k h sn kuruntudan kaynaklanan yanlsam alarm zn
aksine, b ilim d e inanlarm z dzeltm eye tabidir. Bu, btn istekler
iinde elbette en ironik olandr; isteklerim izin dzeltilebilir olm as
istei. A ncak Freudn birok bak asndan bir tanesin e gre,
p otan siyel in an n esn elerin in yerini, in ancn k iisel gem iin e
yn elik bir aratrma yn tem i alacakt.
Lacan, analistin b ilm ek durum undaki kii old u u n u ancak
b un un da yanl bir in an old u u n u syler. Bu durum da k o n u m u
zun bir paras olan bir paradoksla babaa kalyoruz. A ktarm n
kefiyle birlikte Freud, putlatrm ayla yaplan bir iyiletirm e; aslnda
putlatrm ann, potansiyel olarak, putlatrm a sayesinde iyiletiril
m esi ad n verebileceim iz eyi gelitirm iti. A ncak psikanalizin,
devreye girdii, iyiletirem eyecei tek ey psikanalize duyulan
inantr. V e bu gerekten de n m zd e bir sorun olarak duruyor.
20. A .g.y., s. 34.
149
Dizin
B e in g a n d N o th in g n ess 105
b e n lik 77, 8 0 ,8 6
b e n lik -s is te m in in h a sta l 81
B erry m a n , Jo h n 90
B e y o n d th e P leasure P rinciple 60
b ilim 1 5 ,1 4 2 ,1 4 9
b ilin d 16, 1 7 ,1 8 , 26, 27, 39, 60, 74,
75, 79, 80, 8 7 ,1 0 5 ,1 1 6 ,1 1 7 , 149
B ion, W . R. 67, 9 4 ,1 2 9 ,1 3 2 ,1 3 3 , 134,
135, 135
B ir Y a n lsa m a n n Gelecei 1 4 7 ,1 4 8 ,1 4 9
B lake, W illia m 79
B lan ch o t, M au ric e 55
B olla, C h ris to p h e r 100
B o n n a rd 31
B ow lby, Jo h n 129
B u rto n 126
b y m e 80
B yatt, A.S. 72
III. R ich a rd 114

A
A a ro n 1 4 0 ,1 4 2 , 143
a cc o m m o d a tia n 61
a cm a 51
A d le r 106
A d o rn o 4 4 ,1 3 1
a g o ra fo b i 24, 25, 26, 28
a h l k 49, 50
a k ta rm 101, 128, 1 3 1 ,1 3 2 , 1 3 4 ,1 3 5 ,1 4 8
alk a [concern ] 4 7 ,4 8 , 51, 54, 55
A ll f o r L ove 70
A ltn B uza 1 4 1 ,1 4 2
a n a list 1 2 8 ,1 2 9 , 130
a n alo ji 1 1 ,1 2 ,1 4
an k siy ete 28, 30, 59, 72
a n n e -b e b e k ilikisi 82
a n n e le r 1 2 8 ,1 2 9 , 1 3 0 ,1 3 2 ,1 3 4 , 135
a n n e lik te o risi 81
a n x io u s 72
A rta u d 81
a rz u 24, 29, 37, 42, 51, 56, 60, 62, 63,
71, 77, 78, 80, 85, 86, 87, 90, 95, 97,
98, 99, 1 0 5 ,1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 9 , 1 1 2 ,1 1 6 ,
117, 126
A sya 138
A u d e n 17, 67
C
C age, Jo h n 117
C avell, Stan ley 34
c e n n e t d leri 17
C h a rc o t 130
cin sellik 1 4 3 ,1 4 5 , 146
c o m p o su re 59
C ra b b e, G eo rg e 111
C re ssid a 123
e h o v 126
k 143
o cu k lar 145
B
B acon, F ran c is 43
b a strlm b ilin d 38
b a strm a 89, 110
B eckett, S am u el 98
150
D
D a rw in 20, 22, 25, 2 7 ,1 2 4
D a v id so n , D o n a ld 36
d e n ey im 85
d e p re sy o n 73
D e scom bes, V in c e n t 86
D ic k en s 71
d in 1 5 ,1 4 5 , 148
d o a 148
d n m n e sn e si 100
D ry d e n 70
D ylan, B ob 4 7 ,1 2 3
E
E d m u n d so n , M a rk 18
ego 38, 39, 59, 60, 94, 117, 143
E m erso n , R alp h W a ld o 17, 58
en d ie 65, 66, 67, 6 8 ,6 9 , 70, 7 1 ,7 2 ,7 3 ,
74, 75, 76, 77, 78
engel 1 0 5 ,1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 9 ,1 1 0 , 111, 114,
1 1 5 ,1 1 6
English S y n o n ym e s E x p la in e d 111
e n te lek t e l 62
E n v y a n d G ra titu d e 53
ep ifan i 2 8 ,1 0 0
ep istem o filik 88
erg en 4 5 ,4 6 , 47
e ro je n b lg e 21
E ros 16
Eeysellik zerine D e n em e 120, 123
Expression o f th e E m o tio n s in M a n a n d
A n im a ls 20
F
F a irb a im , R o n a ld 129
felsefe 15
F erenczi, S a n d o r 111, 1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 4
feti 111, 1 1 2 ,1 1 3
F e y e ra b en d , P a u l 140
Fliess, W ilh e lm 26
fo b i 26, 27, 28, 29, 31, 32, 34, 35, 36, 37,
38, 39, 4 0 ,4 1
F re u d 1 0 ,1 1 ,1 3 ,1 5 ,1 6 ,1 7 , 20, 2 1 ,2 4 ,
26, 27, 28, 29, 34, 36, 37, 38, 39, 40,
4 1 ,4 2 ,4 3 , 4 7 ,4 8 , 52, 56, 57, 59, 60,
61, 69, 7 3 ,7 4 , 75, 76, 77, 78, 79, 80,
8 1 ,8 1 , 82, 83, 8 6 ,8 7 , 88, 89, 94, 95,
97, 98, 9 9 ,1 0 0 ,1 0 9 , 110, 111, 112,
1 1 3 ,1 1 4 , 115, 1 1 6 ,1 1 7 ,1 2 0 ,1 2 1 ,1 2 2 ,
123, 124, 1 2 5 ,1 2 6 , 127, 1 2 8 ,1 2 9 , 130,

136, 137, 138, 139, 140, 1 4 2 ,1 4 3 , 144,
1 4 5 ,1 4 6 ,1 4 7 ,1 4 8 , 149
F reu d , A n n a 1 2 9 ,1 3 1 ,1 3 5
ff stra s y o n 22, 8 3 ,1 1 9
G
gei n e sn e si 1 1 3 ,1 1 4
g em i 100
geliim s re ci 85
g erek lik 148
g d k la n m a 19, 20, 2 1 ,2 2
Giri K onferanslar 41, 42
G ra h a m , W .S. 19
G re e n , A n d r 26
G ro d d e c k , G e o rg 64
H
H a k ik i B en lik 63, 80, 81, 85
H a k ik i n a n 1 4 6 ,1 4 9
H a m le t 42
h a z 37, 59, 80, 1 0 9 ,1 1 0 ,1 2 4
H a zlitt 71
H ristiy a n lk 146
h is te rik 1 0 ,5 9
H u m a n N a tu r e 134
H z. M u sa ve T ekta n rtclk 144
I-
I a n u s 138
Ik k y u 127
i g d 23
id 143
ilh a m 13
ilkel rk la r 145
in a n 140, 147, 148
in c o m m u n ic a d o 80
in e x c itab ility 59
n g iltere 1 3 0 ,1 3 1
in k r 99
iro n ik 77, 89
tira fla r 107
iyi b ir y a a m 47
iyi h u y lu d n g 50, 51
iyilem e 11
iy iletirm e 10, 39
I
Jam es, W illia m 2 3 ,2 4 ,2 5 , 26, 27, 28, 31
Jarrell, R andall 65
Jekyll ve H y d e 35
J o h n so n 70
Jokes a n d T h eir R ela tio n to the
U nconscious 109
Jones, E rn e st 1 4 1 ,1 4 4
Jung, C .G . 143
M u sa H ey k eli 1 4 2 ,1 4 3
M u sev i 1 3 7 ,1 3 9 , 140, 142, 1 4 4 ,1 4 6
m k e m m e l 63
N
n a rsisist 41, 126
n a rsisiz m 41
N e ru d a , P ab lo 130
N ie tz sc h e 48, 56
n o rm a l 123
n ro tik le r 145
K
k a d n la r 145
K afka, F ra n z 136
k a strasy o n 112
K ato lik lik 146
K ayb ed ilm i C en n et 59
k e n d in i k u c ak lam a 63
k e n d in i saklam a 63
K han, M a s u d 5 6 ,8 0 ,8 1 , 82, 8 3 ,8 4 ,8 5 ,
86, 87, 88, 89
K lein, M ela in e 37, 50, 51, 52, 53, 67, 79,
88, 91, 98, 12 8 ,1 2 9 , 132, 135
K leinc 47
k o m p lik a sy o n 95
k o rk u 23, 24, 27
K risteva, Julia 35
K senefon 126
k u c ak lam a 61
k lt r 139
0-0
obsta ca lu m 111
o b stacle 110
o b v ia te 51
o id ip a l 113
O rp h e u s 76
O x fo rd English D ictio n a ry 70, 7 2 ,1 1 0
l m 41
p m e 118, 1 1 9 ,1 2 0 , 121, 122 ,1 2 3 ,
125, 126
zd elem e 131
z d ele tirm e 132, 141
P
p a to lo jiz e 35
p h y lo g e n e tic 28
p le n itu d e 57
P o n ta lis, J.-B. 83
P o rtn o y , A le x an d e r 73
Pow ers o fH a r ro r 35
P ra g m a tism 25
P r o u s t 28, 85, 100, 110
p s ik an a list 12
p sik an a liz 10, 12, 13, 14, 15, 1 6 ,1 8 , 39,
47, 59, 72, 73, 77, 84, 85, 88, 89, 90,
91, 97, 110, 111, 128, 129, 130, 131,
132, 135, 137, 139, 140, 1 4 2 ,1 4 9
p sie -so m a 61
Psychology: T h e B riefer C ourse 23
p u t 142
p u tla trm a 1 4 1 ,1 4 6 ,1 4 8 , 149
p u tp e re s t 143
L
L acan, Jacques 42, 64, 76, 149
L aplanche, Jean 60, 99
L ibido 29
M
M ac h a d o , A n to n io 55
m a d e lein e re i 100
M a g ritte 107
m a n i 73
M cD ougall, Joyce 99
m e la n k o lik 94
M eyer, E d u a rd 141
M ich elan g elo 142, 143
M iln e r, M a rio n 84
M sr 1 3 8 ,1 3 9
M itchell, S te p h e n 49
M oney-K yrle, R o g er 35
M oses a n d M o n o th e ism 143
M u rd o c h , Iris 44
M u sa 140, 1 4 1 ,1 4 3 ,1 4 5 , 1 4 6 ,1 4 8 , 149
R
R a n k ,O tto 111
R ilke 55
ris k 47, 48, 53
152;
T h e A n a to m y o f M ela n ch o ly 126
R ogets Thesauru s 59
R o m a 138, 139, 141
ro m a n s 138
R om eo ve Ju liet 118
R orty, R ic h ard 16
R oth, P h ilip 71
R o u sseau 1 0 7 ,1 0 8 , 109
R u sk in 59
r y a 41, 69, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 8 2 ,8 3 ,
85, 86, 87, 88, 8 9 ,1 1 0 , 116, 1 2 8 ,1 2 9
r y a g n 100
T h e D e v e lo p m e n t o f P s y c h o -A n a ly s is 111
The Facts 71
T h e M oses o f M ichelangelo 141
T h e N e w In tr o d u c to r y L ectures 15
T h o re a u , H e n ry D a v id 40
Three Essays on th e T h eo ry o f Se xu a lity
21
T roilus ve Cressida 123
U -
u n u tm a 76
u y g a rlk 24
D e n em e 124
S-
Sachs, H a n s 137
sad o m a z o izm 54, 61
S ahte B enlik 49, 81
salt h a z e g o su 38
sa n a t 15
S antayana, G eorg e 23
s ap k n 5 9 ,1 2 3
sap k n k ii 83, 84, 87, 88
sa p k n lk 135
s a p la n td 59
S artre 4 4 ,1 0 5
s a v u n m a 99
S c h re b e r v ak as 140
sek le r 89, 148
s e m p to m 34, 35, 3 6 ,4 3 , 67, 6 8 ,1 0 7 ,
140, 147
erb et a rm 13
sk lm a k 91, 93
sk n t 90, 92, 94, 97, 98, 99, 101
S m irnoff, V ic to r 112
S ta n d a rd E d itio n 41, 73
S tev en so n 35
Still Life 72
Studies o n H ysteria 11
su lu lu k d u y g u s u 50, 51, 52
Suzuki, D .T . 117
s k n e t 58, 59, 60, 61, 62, 63
s p ereg o 143
S w a n n s W a y 100
ak a 109, 110
W
W eil, S im o n e 115
W ild e , O sc a r 8 3 ,1 3 2
W in c h , P e te r 115
W in n ic o tt, D W . 20, 4 2 ,4 3 ,4 5 , 4 7 ,4 8 ,
49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 60, 61,
62, 63, 68, 79, 80, 81, 82, 84, 85, 87,
91, 95, 97, 113, 114, 116, 122, 128,
129, 1 3 2 ,1 3 3 , 1 3 4 ,1 3 5
W isd o m , J o h n 89
W ittg e n ste in , L u d w ig 27, 7 8 ,1 0 2
w orrier 70
w o rry 71, 72
w o rry in g 69, 70, 71
Y
Y akn D o u 138
y aln zlk 40, 4 1 ,4 2 ,4 3 , 47, 55, 56, 57
y a n lsam a 149
y a ra tc sa n a t 51, 52, 55
y a ra tc lk 54
yas tu tm a 41, 94
y e tik in 101
y o lc u lu k 42
y o ru m la m a 117
Y u n a n 1 3 8 ,1 3 9
Z
Z e n B u d iz m 117
z ih in 61, 62, 63
Zw eig, S te p h a n 138
T
Table T a lk 71
T a n a to s 16
ta n m a 63
te k ta n n c ih k 144
153
Adam Phillips, insan hayatnn her zaman farkl bak alarndan

betimlenebileceine ve psikanalizin de bu yollardan sadece
biri olduuna inanan mtevaz bir psikanalist. Bilimselliin, yani
deerden bamsz bir Hakikat aray payesinin, psikanalize
zel bir stnlk kazandrmayacan, psikanalizin o bilmi tav
rndan ancak dilini ortaklaa kullanma aarak, gndelik hayata
kararak syrlabileceini dnyor. Ona gre psikanaliz, in
sanlarn kendilerini daha iyi hissetmelerini salayan bir hikye
ya da bir hikye anlatma tarz. Bir tr sohbet. nsanlar kendi
yaamlar hakknda kendilerine anlattklar hikye tkendii ya
da ar sancl bir hale geldii iin katlyor bu sohbete.
pm e, Gdklanm a ve Sklm a zerine bizi, psikanaliz teori
sinde ihmal edilmi olan kk kk ama son derece nemli
konular hakknda ilgin sohbetlere davet eden denemelerden
oluan bir kitap. Endie, risk, sknet, gdklanma, osurma,
pme, yalnzlk, yaratclk ve sululuk duygusu arasndaki
iliki; sklma, fobi-teori benzerlii; bir metin deil de deneyim
olarak rya; inan ve engeller gibi, herkesi ilgilendiren konularda
arpc saptamalarda bulunuyor Phillips. Mesela, insanlar
yaamlarnn, olaslklardan en ok korktuklar dnemlerinde
k olurlar diyor. Bir eyin ya da kimsenin ne olduunu,
onunla aramza girenin ne olduunu renerek anlayabiliriz.
Bilin engellere dairdir diye bir saptama yapyor ve psikanalitik
terapinin amalarndan birinin hastann mcadele edecek daha
tatminkr engeller bulmasn salamak olduunu sylyor.
Phillips u soruyu soruyor bize: Kendimizle haddinden fazla
alakadar olmakla kendimizi nelerden mahrum brakyoruz? Ona
gre, her eyi bilme saplants hem psikanaliz hem de hayat
iin olumsuz sonular douruyor. Bizi, neleri ierdiini kendimiz
dahil kimsenin bilemeyebilecei bir yalnzla, Rilkenin meyve
nin iindeki ekirdek dedii verimli yalnzla davet eden bir
kitap bu.
AYRINTI LACVERT
IS B N : 9 7 8 - 9 7 5 - 5 3 9 - 1 2 8 - 1
12 TL

Adam Phillips - Öpüşme, Gıdıklanma Ve Sıkılma Üzerine

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adam Phillips - Öpüşme, Gıdıklanma Ve Sıkılma Üzerine

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

The Electrified Tightrope: Selected Psychoanalytic Papers of

COOL ANILAR III - IV (1990-2000)

KORKULACAK BlR EY YOK

D n y a n n e n s ra d a n ey lerin i k o n u e d e n p sik an alizle ilg ile n m e k z o r o lm a sa g erekir.

B u d e rle m e d e y e r a la n b e in c e le m e n in ilk k o p y a la n R a r ita n d a y a y n la n m tr:

Yaamn sonular hesaplanmamtr, hesaplanamaz da. Yllar,

Hangisi hatal? Hava durumu mu, yoksa takvimler mi?

nsanlar, bir eyi yeterince grdklerini dnp de nlerinde

Brichard, her zamanki ineleyici tavryla bana, Bir kadna k oldu

Freud, g n m zd e psikanaliz olarak b ilin en eyi kefetm eye ba

katarsise dayal psikoterapiyi cerrahi mdahaleyle karlatrmmdr.

Studies on H ysteria n m (1895) [H isteri zerin e alm alar] bu

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

hayal edebilir; ve doktor, tabii ki, bir hastaln belirtilerini tehis

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

O halde psikanaliz, tp b ilim i b n yesin d e virt zce yaplm bir

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

maktadr. Karlatrma ve ztlklar gsterm e, kaynatrm a v e ele

p m e , G dklan m a ve Sk lm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar

geerlidir. Eer psikanaliz en d ieyi daha ilgin klabiliyorsa, endie

p m e , G dklan m a v e S k lm a zerin e A d a m P h ilip s Lacivert Kitaplar

P sikanaliz zc bir tavr taknd srece - r n e in psikan a

pme, b dklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

d uu tedaviye ilikin yap tm ayrm , ayn zam anda psikanalizin

hakknda kendilerine anlattklar hikye tk en dii ya da ar san

5. A d a m Z agajew ski, O d e to P lu rality , Trem or: Selected P oem s i in d e (N ew Y o r k F a r

Kulak daha fazlasn syler

ntikam d uygusunu b eslem eye balarken bun un norm al insan

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

sm daki m utlak den ge noktasnda duran bir e y le m - aile iinde

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

ngilizcede tickle [gdklam ak-.n.] kelim esi, Freudn rya

Getirdii radikal zmler, yaad sorunlarn sradanl nedeniyle

Psychology: The Briefer Course (1892) adl eserinin gd b l

1. W illia m Jam es, Psychology: T h e Briefer Course, d e r. G o rd o n A llp o rt (N o tre D a m e,

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

Elbette James, her zam an iy i birtakm geilerin, b izim le h im i

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

rol oynam olabilecek bir tr igdnn tesadfen yeniden canlanma

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

V icissitu d es, O n P rivate M a d n ess i in d e

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

Freud iin se, sorulm as gereken ilk soru -y a n i b ilin d olan

K orkunun nereye ait old uu - y a da neyin korkulm aya deer o ld u

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

kunun kaynann n e old uu hakknda kkl bir gr ayrlna

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

b ilm em esin e baldr. L ibidonun Freud n eserlerinde vurgulanan

Krk yalarnda, iddetli k lostrofobisi olan bir adam -h e r n e kadar

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

byk k ey if aldn eklem iti szlerine. B unun belirsiz bir baary

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

lar geri getirmekten ibarettir.10 Fobi sahibi kii, k om p ozisyon u n

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

karm za kabilir. rnein, nefret ettii eyin, isten m eyen m isafir

pme, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

ihtiya duym asndan, rm cek ld rm enin bu nefretin barndrd

ldrc gc dorulama olaslndan kaynaklanyordu). Gen kz

p m e , G dklan m a v e S klm a zerin e A d a m Ph ilip s Lacivert Kitaplar

n e kadar sinirli bir kz olduunu, bu tr duygulardan n e kadar

Belirli bir sem p tom zerin e dnrken bavurulabilecek faydal

pm e, Gdklanma ve Sklma zerine Adam Philips Lacivert Kitaplar

d en eyim e tabi olur. Fobi, dier her eyden ok farkl olarak, b ed e