Eskikitaplarm.

com

/\'1'/\TCI RK
l ' l J RK

Ki ll; l 'I IR, I )II; VI : TAR III Y CI KSI : K K I IRI IM I I

1/\RIII Kl i Rl i Ml l Y/\YI N I,/\RI
X. I )i;.i - Say1: 71o

GEORG OSTROGORSKY

Tiirkc:_;eye <;;eviren

Prof. Dr. FiKRET ISILTAN

7. Bask1 (11pkibasJm)

TURK TARiH KURUMU BASIMEVi -ANKARA

2011

Ostrogorsl\ y, ( icorr
Bit.ans lkvltti tanh1 1 (it'org < lstlllj!.III Sky ; lllll, ~ l'yl' ~~ v l1krrf
1,illl1111.
7.bsk. Anl\am : l"lirk l1111h 1\.ullllllll, 20 II
xxx v,5 X2s . XIut. , soya!lucl ;2 1 em.
(AKUIYK l111k lanh
Kmurnu ~avmbn , X . Dizi-Sa. 7").

lndcks v;~r.
ISBN 978 975- 16-0348 -7

I.

\1.11111k

K11l1111,

Hmms lmparulorlugu _ Tmih I. I~;nltan. Fikret. II. E .a. Ill. Dizi.

l>il Vl'

'li1rih Yuksck Kurumu'nun

~ 1.04. 2 010

tarih ve 6Qg / 10;

1 \ 11 , '11 11 1.11il1 w !>11 / 11 say1h Yiinelim Kurulu kararlan geregi 3.000 adet

J,,,

"" " ' Ill

TiiriL 'l'arih Kunnuu lln Nanuvi

\1,1""' I . ~<ltlc ;iN" I
', Ill< .111 ( lrL' .IIII /1 S .111.11 1 lied!'.' 1 I \ N h. \H \
(, I II II . I I '. 11I I II, I I

Eskikitaplarm.com

lQlNDEKlLER
QevlrCnln onsi::izii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IX

"Handbuch der Altertumswissenschaft" serisini yaymlayan Walter

Otto'nun bu cildin ilk basklSlna yazdtgt i::insi::iz . . . . . . . . . . . . . .

XI

Ostrogorsky'nin kitabm I 940 yihndaki ilk basklSlna yazdigi onsozden XV

Ostrogorsky'nin kitabm I 952 yllmda yaptlan ikinci basktsma yazdtgt
bnsozden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV
Ostrogorsky'nin ii~tincii bask1ya yazdtgt 6nsoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVI
Stk zikredilen eserlerin ktsaltma listesi .......................... XIX
Giri. Bizans tarihi bilgisinin gelimesi ....................... .
I. Erken Bizans devleti gelirnesinin anahatlan (324-610).
Kaynaklar ........................................... .
1 . Hristiyanlahnlan Imperium Romanum ............. .
2 . Kavimler muhacereti ve kristolojik milcadeleler devri .. .
3. lustinianos restorasyonu ve yarattlan escrin ~6kiiii ..... .

2I

II. Bizans devletinin varbgt ve yenilenmesi i~in miicadele.

(610711). Kaynaklar ................................ .
I . iran ve Avar savalan ve Herakleios reformu .......... .
2. Arap istiHisi devri: Herakleios'un son ytllan. Konstans II.
3. lstanbul'un kurtanhI ve yeni diizenin gelimesi. Konstantinos IV. ve Iustinianos II. . ..........
4. Herakleios hanedanmm sukutu ..................... .

I02

III. Tasvir kutct buhran devresi (711-843). Kaynaklar ... .

137

I .

2.

3.

4.
5.
G.

7.

B6

Taht kanIkhklan .................................. .

Tasvirler miicadelesi ve Arap savalan: Leon III. ...... .
Tasvir kmcdtk hareketi ve Bulgarlarla miicadele: Konstantinos V ...... , .................................... .
Tasvir kmc1 harekctin gcrilemesi ve tasvirlerc ibadctin yeniden canlandtnlmasi .............................. .
.Bizans vc .Biiyi.ik Karl ............................. .
Nikeplwros l.'un rdorrnlan vc d~ tchlikdrr: Bizans ve
Krum
'J'asvir k1nc n:aksiyou ............ ........... , ..... .

Eskikitaplarm.com

Ill

11-2

145

\ I

IV . Bi:t.unN impu.ratorlugunun parlnk dcvri (B4:J-I025)

K ay naklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1!}7

\ c111 d ' 1 i 11 ha~l aug-en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

llukuki kod ilikasyonlar dcvri: Basikius I. w Leon ......
Bct.ans w Hnlgar !_;an Symeou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mcrkct.t iktidar1n J(~odal kuvwtl<~re kar~1 miicaddesi ve
Bi 1.a11 s sarayllllll kiiltiircl parlak dcvri: Romanos Lakapenos
vc Konstant iuos Porphyrogcnnetos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I ululc;ct dcv ri: Nikcphoros I>Jw],as ve Ioannes Qimiskcs
Bit.ans kmlretinin domguna uhttl!/;1 dcvrc: Hasilcios II.

276

V. Bnf<lf<lthir memurlar asalet s1mfmm hakimiyet devri

( 1025- J081). Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

293

~ -

:1.
I

203
:.!17

!.!4:~

25 I
264

)rt a Bizans clevlet sistcminin ~.i.iziiliiii . . . . . . . . . . . . . . . .

296

I ~ vc d 1~ si yasct hak1mmdan ~t)kti~ . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 6

VI . ANkcri asalet smtfmm hakimiyet devri (1081-1024)

Kaynaklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

325

Bi41laHS <levlctinin ycniden canlaml: Alcksios I. Komnenos.

329

1 (
:.1

'..!.

\c~ui kud!ctlenme devresi vc ilk gerilemeler: loannes

II.

vc~

:1 1.

Manuel I. . ......... . ..........................

Audronikos Kommenos'un dcvleti ycnidcn canlandtrma
tc'l'r'iilwsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

365

<, :ii kii ~

VII . LCltin hakimiyeti ve Bizans imparatorlugunun restorasyonu (1204-1272). Kaynaklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ccci devlctler sistcminin kumlu~u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Epiros' un k1sa yi.ikscli~ devrcsi vc <;oki.ii.i. 1znik'in zaferi.
:1. Rcstorasyon ()nccsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 Bi'lyiik devlet olarak Bizans'm ycniden ihyast: Mikhail
VIII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1

34 7

1.

387

390
401

41 o

1-I 6

VIII . Bizans devletinin f,!Okii~ii ve ytkiii~I (t282-1452).

K aynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

}:i 1

o.... ....

4~-I

Kii~.iik devlct olarak Bizarrs : A11dro11ikos II. . .

.!. 1<.,: saval?lar devresi. Balkanlarda ~ ~~ p lc <H nui yl' l i .

'.

:~ .

]..

Balkan yarrmadasnnn ( )slllalllil;n

'l'iirkkrin va ~sal dco vlclc . .
s ll kIll ....
0

'

'

'

'

1.11

'

].l io

alcncLnc lclln . 1\iza ccH

Eskikitaplarm.com

IIIII
:ill! l

VII

Bizans hanedanlanmn ~ecereleri: 1. 1-h:rakleios ham:dam;

2. Suriyc hancdam; 3 Arnorion hancclam; 1- Makeclonya
hancdam; 5 D ukas hancclam; 6. Komncnos haucdam;
7. Angelos hancdam; 8. Laskaris han edam; g. Palaiologos
hancdan1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

;1 l~ l

Hiikiimdar listeleri: 1. Bizans imparatorlan; 2 . Latin imparatorlar; 3 Epiros vc Tesalya ktsmi devletlerinin hukiimdarlan; 4 Bulgar bi.iki.i mdarlan; 5 Sup hiikiirndarlan; 6. islam huklimdarlan (a. Hulafay-i raidin; h. Erneviler; c. Abbasilcr; d. Anadolu Sel~uklu hiikiimdarlan; e. Istanbul'un
fethinc kadar Osman II hiikiimdarlan). . . . . . . . . . . . . . . . ;1:i,'1
Genel Dizim
Haritalar:

1. Iustinianos I. devlcli (565 yth civan). Uspenskiy, jstoriya

Vizanti:Jskoy Imperii, c. I~ s. 4o'daki harita esas a hnmitir.
2. 7 yiizylldan g. asra kadar Anadolu'daki thema'Iar organiza8yonu. (GEI.ZER, Themenveifassung'a d ayamlarak miiellifin yapt1g;1 taslak).
3 Basilcios II. devleti (1025 y1h civan). Miiellifin krokisi.
4. Komncnoslar devleti. Cambridge Medieval History, c. IV,
harita 42 esas almarak miiellifin krokilerine gore <_;izilmitir.
5. Istanbul' cia Latin hakimiyeti devri. Miiellifin krokilerinc
gore <_;izilrnitir.
6. 14. yiizy1 lda Bizans devletinin dagtht. Miiellifin krokilerine
gore ~izilmi~tir.
7. ilk Bulgar devleti. ZLATARSKi, Geschichte der Bulgaren, ve
RuNCiMAN, Bulgarian Empire'(', dayaml arak muellifin bir
krokisinc gore ~izilmitir.
B. Nemanya han edam devrindc Snp dcv] eti. SY. STANOYEVi<;,
jstoriski Atlas'a d ayamlarak ~izilmi~tir.

Eskikitaplarm.com

QEVlRENtN 0NSOZ0
Ostrogorsky'nin <;evirisini smHlugum lm csni bit.antinist ik a.Lillllllla
lm gune kaclar yapllm1~ olan <_;.ah~malann I.Jir bt.eti ilc ba~lar. Sackn bi1
iizet olmasma ragmen yine de yuzlercc bilim adamunn \T l>11111a r111 cn
oncmli cscrlcrinin acllanm kapsayan lm bolumcle, yanm blm1~ l1ir c;<'\" 11 i
cscr ch~mda hie; bir Turk bilim aclanmun ismine rastlamhnamas1 y; illll /,
ac1 bir tesadi.if sayllamaz.
Bizans Dcvlcti ach ile tanman Dogu- Rorna imparatorlt14111111 1 1.
ylizyilm ortalannclan itiharen ad1m achm fctih yoluyla tcvariis C"Chn b iz
Turkleriz. DolayHaylc, topraklanm vc cserlcrini butiiniiyk dcgc<;iHii g i111i t. ,
tabii olarak bi.itiin miicsscselerindcn ctkilendigimiz Bizans'nt, k111111111
vc kurumlan bir yana, siyasi tarihiyle bile ugra~mak zonmllllll g llllll d11 ymam1~ olmanuz bilimscl ac;1dan c;ok i.izuli.inccek bir kcyfiyctti r. All.tclolll
vc Rumeli'nin Selc;uklu vc Osmanh fctihlerine clair Ti.irk bilginlninin ya ptiklan ara~tlrmalar hcp bu ihmal scbcbiylc doyurucu ohnaktan ll i'.;tk
kalm1~tlr. Tarih aratlrmalannm tcmcli olan klasik eli! bilgisiylc do11 ; llllll l .~
bir aratlncl kadronun ycti~tirilmcsi ic;in yctcrli gayn:tin gostnilltll'llli :j
olmas1 bilimscl aksamalanmizm en belli ba~h scbchidir. Tiirk iinin'l'~;i t c
lerindc ha]ft ortac;ag lfttincc VC gcrckc:;csi ogre ten ki.irsi.ikr yok 1111'.
Eski di.inyamn her k1t'asmda tarihi ohm millctimizin httki111 old11 g 11
i.ilkclcrin bizdcn onceki, egemcnligimiz altmdaki vc daha somak i Ltri hlcri hakkmda bilimscl hcrhangi bir cscrimiz olmad1?;1 gihi, buulann LL l d1
ve ki.ilti.irlcri i.izcrindc yazilmt bati escrlcrinin <jCvirilerimkn hill- ln;dlll lmuz. Daha izlcrimizin silinmcdigi Bulgar, Rorncn, Yugosla\, Yllll ;tll 'c
Arnavutluk tarihleri hakkmda, lm hususta yaztlmt~ !Jat1 escrlcri 11 i p;m:d' 11
gc<jirebilmi.~ bir ka<j aydm dll11da, hemcn hie; bir hilgimiz yokllll' 1111 wnellqmi bilgisizligc vc onu doguran ihmallcrc bir ycrde so11 vnltll"k , yn11
kuaklan sonmlann tcmcllcrinc goti.irecck bilgilcrle donal ma k l':ol'lllH l. t
y1z. Ancak boylccc saglam bilgi binalan kurmak ve "c:;agda~ uyp;01rli k"
yohmda ilcrlcmck mi.imki.indi.ir.
Bel grad iiniversitcsi ordinaryi.is proksorlcri ndcn ( ; corg ( )st n 11-!;0l sky'
ui11 dilimize c;:evinligim "Geschichte des l~yzantin isdti'S ,)'trwtcs" aclli hn c'SI'II
.lwan von Nllilln l; Jra ltlldan kundup ()nee vValtn ()Ito, dah a SOlll';l d ii
llnmann H1n ~ tso1t t;uallndan 1w~ riyatt ymwtilcu "lfrmdlmrh rlf'l ll!ti ~
lllntSWISJC/L.\'c/Ul/1 "
( Eski1;a g
llil g- isi clkitalll ) t;t"I \ T \TS I ic, iuck Y' 1 a l.u1

Eskikitaplarm.com

" IIJ.":flllltni.ldtr.l' 1/awlllllrh" ( Bi~:ans clkitalll) scrisinin I. ktsnlllllll '.!. c:ildi

nlill .d, Ill liT 1<)1.11 ydtnda yaymlannu~, daha sonra 1 !)5'2 ytlmda ikinci,
11~: 1 ydn11h isc g-r11i~ktilmi~ iic;.iin c ii basunlan gen;eklqtirilmi~tir. Hcmen
11111111 do,:{ 11 \T lt<tlt kultiir dillcrine c;evrilmi~ ulan vc son devrin en dcrli
lnpl11 Bi z.111S t ari hi olarak kabul olunan cscrin ya:..~an '24 Ekim 1976 tarihindc
\TI. II 11111 i~t i r (do~umu Pctrograd I 902 ).

<,:1'\'i 1i,

almanca nc~rin 3 vc son basktsmdan yaprlmilir. Metnin

basktya hazirlanmasmcla vc tashihlerin gozdcn ge~tiril1111 .IIItle-, lu I z;unan oJdugu gibi, sevgiJj ogrcncim VC dcgcrJi ffiCSJckcla~Illl
llcu, 1>1 . 1 ~ 111 l>cmirkent'in biiyiik yard1muu gi:irdiim. Yaz1 sistemini
cll'gi:Jiinli,:t illl it;in gerekli h{llc gelcn, haritala.nn ycniden ilcnmesini degerli
I P. ~"~ " 1111 (;iiknun Dint; gayret vc fedakarhkla ~_;ah~arak baarch. Gerek
'"' ,11 k;,tLt~l a rtllla vc gerckse t;:cvirinin a~lma uygun bir ~ekildc yaymlan111.1 ~1 111 g tTI;I'kle~tircn Ti.irk Tarih Kurumu'na tqckkiirlerimi sunarkcn,
''" cscr i11 1-:l'lu;Icrimizde miisbet bilim kcrvanma kattlmak arzusu uyandtr111 ;1:1 1111 tnlll'lllli tdiyorum.
,.,. < ;1'1111 l>i~:i 11' in

Fikrct lIltan

Eskikitaplarm.com

"1/A.NDJJUC/1 IJI\R ALTHRTl!.1!SJ1liSSHNSC'I!AFF"

SER1S1Nl YAYINLA YAN WALTER OTTO'N ll N
m r ClLDlN lLK BASKISIN/\ YAZDIGI ONSOZ
Yakla~tk

yanrn yii:qil (jnce, 1l:l91 ytltnda, o zarnanlar h\A N vo N

Mi. ILLLR'in yaymladtgi "Handbuch der kla.uisclzen ,1/tnlurnswi.lsmsrlu!fi"
Klasik Eskic,~ag Bilgisi Elkitab1] ~cn~evcsindc KRuliiBACIIIm'in "Ue.rchidtll'

der l~yzantinischen Literatur von ]ustinian bis zurn Hnde des os/riimiJdtr.n
Rf!iche.r (527-1453 n. Gin.)" [ -- lustiuianos'dan Dogu- Roma lkvktini11
Sonuna Kadar (527-1453 1. s.) Bizans Yazm Tarihi] yaymlandt. Bu kitapla ashnda lwan von Mi.illcr'in cserini ~_;evreleycn "klasik c;it" "a~dun ~ "
idi. Krumbachcr o zamanlar cscrinin bu Elkitabl ~_;er~_;cvesi ir;itw aliu lll a stm, digcr hiiliin alanlarda yaptlmast kahul cdildigi gibi, tarihi siin klilii!;in Grck Cilolojisindc de en geni~ ~_;apta ortaya c;tkanlmast \1( : lasv ir i
gn<'ktigi dii~iincesiylc tcmellendirmi~tir. Zaten sonralan cski J<:Lkitaht'n. t,
K rmnhacher'in eserine paralcl olarak bir orta<_;ag latincc ya:r.tn larihi de
cklcndi.
Krumbachcr daha ilk baskuun onsoziinde, yazth cscrlcrc dai1 v;"tk1al;1.11 ,
tarihi vc kiiltiircl temcllcrin tasviri yolu ile yorumlayamamt~ nlmakt a n
duydugu i.iziintiiyii ifadc ctmi~ti. Nitckim eserin ikinci baslosma ( 1B!)7 )
0111111 istcgi ilc , Bizans yazmmm tasvirinc temel olmak iiz crc, II. Om.z t: l~
laralindan bir Bizans tarihi taslag1 ilavc olundu. Kitaba A. EHRllAtm la ralmdan ha:.mlanan, teolojiye ait bir boli.im de cklendi v e hiiylcn: dalta o
zaman, ~imdi yaymlanmakta olan bu escri haztrlayan ilk adtm aldnn~ oldu.
K rllln bacher'in zamanstz oliimiinclen sonra Bizans yazu1 tari It i 11 i 11 yen i
basktsl, kiirsiisiindc kcndisinin ycrini alan A. HEiSENBERG'e havalc ohnulu ;
ancak yeni cserin ayrmtth olarak alacagt ~ckil hakkmdaki yctki cl<k ttl tuldu. Hen 1920 ytlmtla yctim kalmt~ Elkitaln' mn yiinetilmcsini ii~oni111t"
ahp, yaymcvi ile anla~ma halindc, seriyi "llmtdbnch der Altertum.m,;.,.
Jf'llschafl" [ Eski<_;ag Bilgisi Elkitaln] ~eklindc gcni~lctmey< karar vndiginuk, i)niimc hcmen, cserin gclccekte , -ne kadar dahiyi'ttw oh1rsa ol
sun
K rum hadwr'in yaratnn~ oJdugu ?tapzpyov Iderlcmc esn, [ ol.trak
1111 kalaca{!;l, yoksa hurada da bir geni~knwyc gitmcnin gcrckli 111i ol a ca!l; t sonlllll \tklt. Knnnlmcher'in program olar<tk ilftn ctti(!;i tarihl sun klilik giirii ~ ;u; 1stn1 h e n de lwr l':<llnan savuunnt~-IIIIHlur. lknin1 ~ t'ttcl t;uih
.tl;tstlta da yanan larih gcirii~iin1, Krutnhac lu:r' in lwnii:r. karar vc nn1nli P; i
son a dtllll aiJllaJIII kolayl a~tml1. Bir cski c;a g- "bil l~i si .-lkitalll c~nc;.c v ( s itw ,

Eskikitaplarm.com

:\ II

~ k i ~a ~ ar;~llr11'1lal1na Cr<'k vt~ Roma ruhuuun ve hunun yamnda cski

- dnj);11 ' 111111 yara1t1klanllm Bi:t.ans devil- I i it;indc ctkilerini nas1l siirdiirdiiklc 1111i ~iislnC'<:C'k nlan hir "JJ)'zantinisches HaiUlfnu:h'' [ Bizans Elkitabt]
ll ot llllak hana tamamiylc hakh gori.indii. Bununla bcrabcr bu Bizans dcvlcti
a.T c1111111 kiiltiirii, ct kilcrinin biitiin si.irekliliginc ragmen elbette sadece
Hki11i11 <kvam olarak clc ahnamaz; o ayn1 zamanda ncv'i ~ahsma ozgii
' '" I-1 1111SI:t.: bir kurulu~, ycni bir ki.iltiir birimi saydmahdn. Bu kurulu, diinya
.11 i l1 i ~i i1 ii~ a~tstmlan baklldigmda, bir c;ok yiizylllar boyunca, cskic;ag
11 l1 \Tri le-n diinya dcvresinin son a errncsinden beri tarihi gclirneye, her
w J...ular w~1111 si1re tarihc;ilercc yeteri kadar degcrlendirilrncrni isc de,
11111di scvindirici hir Ckildc her halde gcnelliklc kabul edilcn olagani.istii
11ly il k cl kidC' hulunnmtur. dcvletin ~erefsizcc bahmdan ve o kadar uzun
111 .~ li lT ayakta tuttugu cvrcnsellik iddiasmm soniip gitmcsinden sonra cla
.11hA1111 yit imH:ycn, aksine bugiin bile, ~okiiiinden yanrn bin y1l sonra
l.thi , a c; 1k ~<'kildc kcndisini duyuran bir ctki. Bir "Bizans Elkitab1"-bu
I cl ic; i II
K I'll mbacher'in tesisi, B_yzantinische Zeitschrift ornck olrnu~tur
11.1111111 dnhal A. Hciscuberg vc A. Ehrhard ile gorii~tiirn ve her ikisi de
c v i11 ~ lc- hum1 henimsedilcr. Yaymevi de Handbuch der Altertumswissen. t/111/l ' nt lm gcni~lcmcsini yiiklenrneyi kabul etti; sadece, yaymlarna gerekc t i ut IIYIIlarak yeni cscrin alri bir hac me ularnarnasl vc eski eserdcn
, lkll g llll i11kftr dmcrnesi laz1md1: Krumbachcr'in biiyi.ik eserinin amsma
;y ~ olarak yeni escr i~indc Bizans yazm tarihine ozel bir yer aynlacaktt.
\ ncak ~intdi ya~th cscrler yamnda iilke, halk, dil, clcvlct, lmnun gelirnesi,
q kil :"\11, idarcsi vc iktisadiyati, kilisc vc sanat yetcrli ol~iide goz online
dutac:akll.
Bu Hlkita{n"ncla arzedilen bilgilerin ba~langtCl i~in devre ac;1c1 bir
il 1, ~: a ma11111 stmn olarak saptarnak, helc bilindigi gibi eski~a~fm sonu
c,i n bir tarih iizerinde h~Ua birlcilerncdigi cihctlc, olanakh goriinrniiyordu;
Ill IIIISIISia iiii C surulcn her tarih az- c;ok keyfi idi. Devre smtrlarun itC
l.b l ikl t;i:t.:nH'k gcrek. Buyuk dcgiiklikler rnilletlerin siyasi ve kiiltiirel
o~ a~a mlanmla tarn tanuna aym zarnanda vuku bulmuyorlar; bunlann
lll'i~i d i ~eri ilc hem en aym zamana diimiiyor. "Das fryzantinische Hand".J rldt " I Bi:t.ans Elkital)l] nm yankllarnakla yilkiimlii oldugu yaarnm
. uk t;qilli olu~u da kcsin zarnan stmrlarnalan ile uyu~rnazhk gosteriyor.
~ ~~ haldt - Krnmhachcr'in eserinde yaprni oldugu gibi- lustinianos devri
a~v i t in <;1k1~ noktast olarak sec;ilemczdi; kilisc ve teoloji boliirnii ic;in boyle
111 ~c t;illl, ln1 alanda Iustinianos devri hie; bir kesin doniirn noktas1 arzctwcli P; i it;in, tamamiyle yanh~a gotiirii c u bir ctki yapard1. Bundan dolayt111 ki, Jt:lkita/n it;indc lsa'n1u do~u~undan somaki diinliinc:ii ve hqinci
.1 1 1 ~: y dlar da, l\"k tck hiiliunlnin n~:c-lliklnin C' uyularak c;<~~ itli iil c;i ik nk
h a~: a11 daha k1 sa, ha ~:; ut dal1.1 ay r1111 il1 nhnakla lwralwr, lictllrak i gc-li~nw
c;u t hi r 1,:1k1 ~ nokL tsJ ol;11 .1k 1-{llz l~ttiinck tulltbc a klardu .

Eskikitaplarm.com

<') 11 ~o~ 1,. r

X III

lUkitabt'mu hacim bakunmdau belli bir suura sahip lmluumas1 111'ckniyle, vcrilen bilginin notlanchnlmasmda ve bibliyogral'yada cksiksizli ~1
~aba gi.istcrilmcsi mtimktin olamazch. Bununla hcrahcr bilimsd yard1nu
an.u; olarak arz cdilccek olan da hcrkcsi, tck- ll'k sorunlar VI' huulann
gclimcsi baklmmdan bilgi sahibi olmak olanagma kavu~lurmahych; hun lann bcrabercc aratlrmayt vc aratlrmalan dcrinlqtirnwyi kolayla~tlr, L
cagmt umanm.
Tt.l)''fj [ - - Kader], l/andbuch der Altertumswissensclwft'm haz1 lliillimleriyle oldugu gibi, Bizans Elkitab1 ilc de zalimce oymnum oynad1.
llk safhada kazamlmt olan i~ arkada~larmdan sadcce pak az1 haya11.1
kald1. Heisenberg vc Gerland, nc yaztk ki, iizcrkrine aldtklan giirevi t mamlayamadan olcliiler. Bununla bcraber burada da, chcdiyetc ~ok crk1u
g<.ic;mti~ olan Hciscnberg'e, plamma karl her zaman gostermi~ olduj:i;u
canh ilgi i~in (.izcllikle iikranlanmt sunmak istiyorum. Omm, Krumlmchcr'in ogrcncisi ve izleyicisi olarak o kadar steak hir i-stcnliklc arzuladJ!.,
Bizans yazm tarihinin yeniden diizcnlenmcsi iine el atmasllla kadl'rin d
vermeyi~i bilim ic;in ag1r hir kay1pt1r. Georg Ostrogorsky Bizans tarihi
ktsmmm yaz1lmasuu iizcrinc aldigmda da ycni bir di.izenlcme yap1ld1.
Karlhkh tcdahtillcri ve haemin ~i~mcsini ()nlemek \izcrc, tqkilftt, idan
ve iktisat i~in oncelcri planlaum1~ ulan bagimSI:t. boliimlcrden vaz~e1,il .. nk ,
bunlann devlctin tarihine cklenip i~lenmesinin daha dogru olaca~1 giiriild11.
Ostrogorsky tarafmdan haz1rlanan k!Slnm alchgt "Gesclticllte drs bJ::.antinischen Staates" [ - Bizans Dcvleti Tarihi] iiuvam, onun taralindan ~+
ahnan malzemenin geni~lik SltTim telmih etmektcdir. Devlet tarihi i1;i1uk
clbctte kilise tarihinin olaylanna cia deginmck gerckiyordu. Buracb II
klSlm'm birind cildini tqkil eden kilise ve teoloji ile hir k<-sinW iinll'll l' mczdi; ancak birinci cild ic;indc kilisc tarihinin eli ah;:1 i)n plfmda olmay acaktir: Tcolojik yazm'm tasviri d1~mda lm cild daha ziyacle ve her ~ty,kn
once kiliseye etkcn olan bi.itiin faktorler vc dinsd chi~iinccler ii?.criw sistcmatik bir ku bakr~t arzcdcccktir.
ve D6LGER, i.izerlcrinc aldtklan iilkc, halk vc dil bo!Umleriui lw niiz tam olarak bitircmedikleri, huna mukabil Ostrogorsky yazisim dalla iki
y1l once tcslim ettigi i~in, yaymcvi ile anlamak surctiyle, omm b<.ili.iniiinii
I. k1smm ikinci cildi olarak, birinci cildin Bizans devlcti tarihinin mahiyt'l
vc gclimcsinin anla~Ilmast i~in olagani.istii i)nernde tcmel te~kil ctmcsi111'
ragmen, daha ()nee yaymlamaya karar vcrdim . .Hirinci cildin k1sa zamanda
bu ikinei cildi izlcyece~i kesinlikk 11nml11r. Bu11dan ha~k<t, Bi;~.a11s sana11
hakkmdaki cild, oncdl'ri tasarLt<hi:i; gihi I. kismu1 dcj:i;il, Il. ksnnn sonUIIII
tqkil eckcektir. Sava~ wtkniyle, Ill ~ y a;~.1k ki, haritalarllla kadar hasii111as1
dah a sonhaharda 1a111aml a nm1~ hulunan "(;t'.\'t:hhh/1' dt'.l' l~ y :antiniJdun
Strullt,,"'lll yay1nlanmas1 hir L u: a y gtcikli. Kitalun, ay n1 Z.llllall(la IIH'VC'III
FF.LS

Eskikitaplarm.com

Ou ~ilz l c-r

oolo~n

h;trita nraiZ('IIlcsinden dalta Etzlasnu ;uzedecek yelerli say1da harita

do donal iluJ.tSI l>aua iii:cllikle i':Onmlu goriindi.i. B11 anlamda da telkinlerime,
ltlly lc- h;ll'll.llar h;tz~rlamanm kcndisine yi.ikledigi biiyi.ik gi.i<;hiklere ragmen
l ~ t c yc rTk 1rydu g11 i<;in Ostrogorsky'ye te~ekkiir ederim .
.) irrrdi art1k sadece memnunluk \"Crici bir gorcvim kalth: Mcslekda~tm
I lltl f!. ''' '(', l:lkitah1,'na ka.rt duydugu ve !'iilcn de ispat cttigi biiyiik ilgi i<;in
" "'" tq tkkiir ctmek. Ba.na her zaman, htitiin'i.in inasmda ortaya <;tkan
t'llf!.dlni 01 ~nrak lnrsusunda, karthk beklcmcdcn degcrli yard1mmt bahetti.
1\oy l ,. de yah11z Ilana degil, bizantinistik biliminc de btiytik bir hizmette
ltrtlrtrrlllll~ old11.
l\1nlll'lrnr, '9!0 ilkbahan.

Eskikitaplarm.com

\.Yalter Otto

OSTROGORSKY'NlN KlTABIN 1940 YILINDAK1

1LK BASKISINA YAZDIGI ONSOZDEN
Bu cild Bizans devletinin gcli~mesini, i~ ve cl1~ siyaset clegi~meleriniu
kaqdJklt etkileriyle zorunlu olarak ald1g1 ~ekliyle, belirtmcyc ~_;ah~mak
tadir. Bu nedenlc devlctin i~_; gcli~imi, Bizans tarihi hakkmcla imdiyt
kadar yazi)mi~ ohm toplu tasvirlerin yaptlgmdan claim bi.iyi.ik ol~_;i.idc giiz
online ahnmi vc yine bu sebeplc siyasi vc dini oldugu gibi ki.ilti.ir tarihinin
i~_; ve eli olaylan kcndi canh, tarihi baktmdan zorunlu baglantilan ic;imk
tasvir edilmeyc c;ah~Ilml~tlr. Malzcmcnin. dcvlet, kilise, kiilti.ir, dogll Vt'
bati siyaseti tarihi i.izcrindc ayn boliimler halinde pan;alanmasmdan ilkt
olarak uzak durulmu~tur; tyi.inkii boyle bir tasvir ekli, ka~manuyac;q!; J
sik1c1 tckrarlara sevkctmesi bir tarafa, nc devletin yi.izyillar boyunca gt~_;irdigi ti.im gdi~mPyi vc nc de onun belli hir zamandaki toph1 duruntllllllll
bir tablosunu verchilirdi.
Bu elkitabmm planma uygun olarak erken Hizans devri sadeo ana
hatlan ilt tasvir olunmu~tur: Yalmzca orta.c;ag Bizans devlcti tari !1 ini 11
anla~Ilmasi i~in gerekli gori.incli.igi.i kadar.
Her holtime konulan kaynaklara bakl ilc her k1smm hama eklentn
bibliyografya bilgisi, mctin ic;indcki kaynak ve bibliyografya notlanncla
tasarru la daha bii yiik bir olanak saglamttll' ..... .

OSTROGORSKY'NlN KlTABIN 1952 YILINDA YAPTLAN

iKl~Ci BASKISINA YAZDIGI ONSOZDEN
]kklenmedik k1sa bir si.irccle bu kitabm ilk baskrst tukcndi w oldt~la; a
uzun bir si.ircdir yeni bir hasktya gitmck ihtiyaCI bclirdi_ Hu nedcnk, yay111 cvinin istegine vc meskkda~larm s1k-s1k tckrarlanan arzularma uyarak
kitabt ycnidtn gozdcn ge.yirmek karanna vanhm.
Once, ya zarnanla sonradan farkma vardigrm, ya da tenkit yolu ilc
i.izcrlerinc dikkatim tyekilcn, birinci basklda g(jzd cn k<u;Irml~ olduklarmun
tclflfi edilrncsi gcrckiyordu_ Kitabm mesick dcrgikrill(k yaplla n lal!ltmalan biiyiik kmmyll' hcklencnin iisliindc miisait idi. Ancak tqekkiit'l' dt i);t~r
l>ir ~kildt l)il <~ok Vt' il11ntd ctlilrncmelcri gcrek('ll ttnkidi miilfth a ~al a r tl.t
\'ardt ki, hnulotr, ir;, l('ll gTlt'll ~iihan duygularuula Vllrgulamak isledigim
gibi, I'SI'I'iu ynidcn i ~ llllll t' s indt ~_;og-11 kt ~ f:tytlall olnllt~lanllr. F; tLtl hn
~ ty< kll IIIH T ;11 k ' .tyul . y,,i a ra ~ flrlll a soiiiii;Ltl'llllll goz iini '1111' .dlnln as l

Eskikitaplarm.com

X VI

vc dC" ~nlcudirilmcsi gerl'kiyordu. Zamarun mibait olmamasma ragmen

hi..:i 111 hilgi alamnuzda kitabm ilk hasktsllllll yapllmasmdan beri vanlan
dnklllC" (,"Ok lrattn saythr bir 6l<ji.idedir. Bcuim dogal <Jaham isc bu vakmya
uy11rotk , kC"sirt olarak dele cdilcn sonuc_;lan mumkiin oldugu kadar tam
nl.11 ak deKcrlcndirmek vc uzerinde durulmaya Iaytk hipotezler veya onemlic c Ltrtr~mah sorunlar kaqlSlnda vaziyct almak idi. Bunun otesinde,
n k i Ltsvink IJa~ka bazt degi~iklikler yaptlmast da gcrckli goriini.iyordu.
c '" yrldau daha bzla bir siire once kaleme ahnm1~ bir kitap, yazanm, anl.r ~ d.t hi lcce~i gibi, bir <JOk noktada art1k tatmin edemez. Baz1 klSlmlarm
d qi,i~ t iril11wsi, haztlanmn geni~letilmesi vcya tamamlanmas1 gcrektigi gibi,
hir I," Ok ~e yin de baka tiirlii formiile edilmesi vcya baka Ckilde vurgulanrm .~ l.h rmdr. Bu scbeple bu yeni bask! sadecc bir revizyon degil, bin;ok
hakumL111 ("S<Tin ycniden i~lenmesi demek oluyor ........ .

<>STROGORSKY'NlN DQDNCO BASKIYA YAZDIGI

ONSOZ
lkinri baskuun 1952 ytlmda yaymlanmasmdan beri bu kitaln gozden
f{c c;ir ip tashih etmcye epiyce flrsat buldum. Bunun on planda eserin franNII.c .tya ( 1/i~toire de l'Etat by;:antin, trad. de Jean Gouillar d, Paris, Payot,
r q r1f ) vc i ug-i Iizceyc ( 1/isto~y rif lite Byzantine State, trasl. by Joau Hussey,
C l xford, Blackwell, 1956 ve Rutgers l'nivcrsity Press, New Brunswick,
N . .I , 1<1;17) <JCvrilrncsi saglad1. Bundau sonra c;ok ge<Jmeclcn s1rp- htrvat
cl iIi udc yen i bir nqri (Is toria Vi:::;ant!_ye, Beograd I 959) yaptlarak bu
ci a slo\Tnce yc ~evrildi (,?,godovina Bi:::;anca, prev . .Joze in Milcna. ZupanCic,
l .y "ltl y. lll a r9G1 ) . Frans1zca ve ingilizce ~cviriler 1952'dcki asll almanca
lt; tskrya nislwtle, bilim dahnm si.iratlc ikrll'mcsinin gerekli kJich,gt olduk<Ja
c;'k Lilll;llnlamalar ve tashihlcr kapsamakta idiler. Strp -lurvat<;a nc~ri
11,i11 y;t ptr ~ rm ~ah ~malar da, bu ti.irden baka tamarnlamalar dt~mda, ese' i" ~~~ rasmda - burasmda tasvirin Ckil dcgitirmcsine yol a~t1.

B11 ycni hash ise sadcce on ytl onccki eski almanca ikinci bask1dan
c k ~ il , d.tlt<t soma yapdan diger dillcrdcki basktlardan da olduk<ja onemli
nlr.;i iclc- farkhdtr. Bir kerc en yeni ara~t1rma sonu<Jlan dcgerlendirilmeli idi.
ll 11 a ul:11rnla, cski basktlarda oldugu gihi, amanm hie; de bibliyografya bakimrrul.ur rksiksizlige ulamak dcgil, oncmli husmlarm bdirtilmesi idi.
\' irw <k ara~tirmalann durmadan ilnlnnesi , hiiyiikc;t ~ sayHia diizcltmeler
vc ta mamlamalar yapdmasuu gerektirdi. Bir za ma nl a r ihmal edilmi~ olan
l tit.; nrtirristik a la111nda vnimlilik b11 g iiu g-nc;c- kt cr r iiylcsi nC" artrnl v ~ yaym
vn lni o kadar daP; n11ktt r ki , Bi:r.a ns L1rihiniu ltiruinlii tasvir etmck istcyen
ltir y;tza r, ltiitiiu dikk a tl' cl qJ,I'I yay rul:n r f{fll.ci C'Ir ge~:i rmi ~ olup olmadtg'lm
,.,. lr u~a gi trui yC"rC" k hn~ lllki.II'CI.tll kurt11lrqt l,r lllu l.t ru ;td rP,- un ke ndi k1:1Hiisirw
c rtcli ~t ik surtlt ;t k ciiiiiiiiiCilld.cclll
lla.~ I,,IC .r, l111 i~ i ya par kcn , nwtllill ~c kil -

Eskikitaplarm.com

XVJI

kumesine dalra dcrilllit!,iuc miidahale elmek ihtiyacun duydum. Bu lii1

miidahalelcrin elbcttc bir sn11n vardtr. Qunku yazann houna gilsin vcya
gitml~sin, hir eserin yaplSI ycni bir basklcla dcgi~tirilcmez. Ama nc olmsa
olsun, yapllan dcgi~ikliklcr yinc de, sadcce bu basklda oncckisine nazaran
artan sayfa say1s1mn tahmin cttireceginclcn daha fazlacbr.

Handbuch der ,1ltertumswissenschaften serisinin na~iri HERMANN BENbana clil bakmundan yapm1~ oldugu, <_;ok scvcrck kalml l'ltii!;im diizcltmP onerilerini i<;tcn te~ekkurlcrimk zikrctmck istcrim. C. II.
BEcK yaymcvine vc ozdlikle Dr. GEORG SPNn'a, lm scfcr de uzun ylllanllr
si.iren lekcsiz ihirligi, huti.in sorunlarda gosterdigi anlayt vc hi<; ti.ikcnmcycll
yarchma hazu oh15u ncdcniyle tc~ckki.ir cdiyorum.
GTSON'un

Indekslerin gii<; ve :t:anum allCI iini uzerimdcn aldtgl ic;in Bclgracl

tJnivcrsitcsi Bizantinistik scmineri asistam Lyu bomir Maksimovil':' c burada
cla tqekkiir cdilmi~ olsuu.
Bel grad , \gustos

1 96')

Eskikitaplarm.com

G e org Ostrogor sky

SIK ZlKREDlLEN ESERLERlN

KISALTMA LlSTESt
Actes de l' A thas .. .. .... . . .. .

A don tz, Basile I ......... .

L. Petit, B. Korablcv, V. R e gel,

E. Kurtz, Actes de l'Atllos, VV, Pril. 10
(1903), 12 (1go6), 13 (1907), I7 (rg11) ,
19 (1912), 20 (1913).
N. Adontz, L'age et l'origine de l'empereur
Basile I, Byz, 8 (1933) 475-550; 9 (rg:H )
223-60.

A don tz, Samuell' Armmim ..

~.

Ado n t z, Samuel I' Armbzien, roi dt.,

Bulgares, 1\-'femoires de l' Academic Royale de
Belgique, Classe des Lettm 38 ( I 938) I -G:~.

Alexand e r, Pair.
Nicephorus ... . .... .. .

P. J- Al e xander, The Patriarch Niceplwm.,

Ecclesiastical Policy and
Image Worship in tile Byzantine J<.mpire, Ch :li>rd 1958.
And rccv, Germani Taras~v .. I. Andrn~v, German i Tarasiy, Patriarklli
Konstantirwpol'skie, Scrgicv Posad 1907.
And rl n -a, Oferki .. ... .. . . M. Andr c cva, O;erki po kul'ture vi;;mttvskogo dvora v XIII v., Prag 192 7.
Bahing c r, Beifrage .. . .... . F. Babingcr, Beitra,t:e zur Frii!tgescltichlr
der Tiirkenherrschafi in Rumelien (14 .-l.'j .
]ahrlmndert), Siidosteuropiiische Arbt!llm :H,
Brunn - Mlinchcn - Wicn 1944Ban1~ s c u, Duch/s lo,:antins .. _ ~. Ban c s c u, Les Duches by:;,antins de Paristrion (Paradounavon ) et de Bulgarie, Uucaresl
194G.
of Constantinople.

Solrmsko.~

F. Bar i ~ i ~. (:uda Dimitriya Solunskog

istoriski iz uori, Bclgrad 195 :~-

Bee k, ft 'irchl' . . . . .. .. .. ... .

km1

H .-G. B ec k, Kirc!te wul tllr.olop,isclu Ult'

ratur im ~y::antiniscllm Reidt (llaiUI/mch dn
.- lltertumswissmscllt!fi X ll. !.!. I: l~y::.tmliniscllt!J
lfmullmdt ll 1 ), l'vliinrhcn II)!)).

Eskikitaplarm.com

,,
II 11 d c vi(',

/1./V

Nal/.,f! lislt~/1

......

I .....................

llc111 , /.,. I'Hotwnu/sc . . . . . . . . .

111.111.11111 , Fl tul~.d!J'::. . ......

V. N. B 11 d <~vi l:, J)ie hw:.anlinischen Ranglisten uadt dcm Kletorologion Philothei und
wu:h rim Jerusalemer Ilandschriften, BN] 5
(1926) 97-167; 6 (rg28) I43-45
Byzantinisclz - .Neugriechisclze Ja!trbiicher, Berlin- Athcn I920-I949
A. Bon, Le Piloponnese b)!zantin Jusqu'en
1204, Paris I 95 I .
G. I. Bratianu, Etudes byzantines d'histoire
economique et sociale, Paris 1938.

G. I. Bratianu, Privileges et franchises munici'pales dans l' Empire b_yzantin, Paris - Bucatcst I936.
111, 11ic1, l'if'f'l Morl ..... .. L.Brehicr, ViectmortdeB)!zance. LeMonde
Bp;antin I (L' i volution de l'humanite 32),
Paris rg4B.
1\1 ,q 1 in, Institutions . . . . . . . .
L. B r chie r, Les instutitions de l' Empire
b)'Zantin. Le )\.Jande B)!zantin II (L'ivolution
de l'humanite 32, bis), Paris 1950.
111 c'-111 r, C'ivilisalion . . . . . . . . L. Br c hicr, La civilisation b)!zantine. Le
A1onde Byzantin III ( L' evolution de l' humanite
32, ter) Paris I950.
IIJ c; hic:l - Aigrain
L. Brehicr ct R. Aigrain, Gri!goire le
Grand, les Etats barbares et la conquete arabe
(Histoire de l' E'glise depuis les ori,gines jusqu' a
nos Jours, pub!. par A. Fliche et V. Martin, t. 5), Paris I938.
11111 y, /.alt~r Rom. J~'mp 1 . . . . . . ]. B. Bury, A History of the Later Roman
Empire from A readius to Irene (395-Boo), 2
cild, London 1889.
2
B11ry , /.alt~rRom.Emp J.B. Bury, A History oft!te Later Roman
Empire from t!te Death of Theodosius I to the
Death ~f Justinian (395-565), 2 cild, London
19231111 ry, /,'rrslt!m Rom. Emp. . . . .
]. B. Bury, A History <!/.the Fastern Roman
Hmj1in~ from the Fall '!l frmr lo the Accession
of Ha.rile 1 \'lo2-.'l67 ), London I~)I2 .
1111 1 y, ,/ dmin. Svsltm . . . . . . . . .J. II. 1111 r y, '!Itt lmfltriltl /ldmini rlrative ,~')'s
tnn IlL flu! .Ninth ( :mtur)', Ttlilh a Nl'/Ji.ll'll '/ext
1\1 "t . tllll, l'rivWges........

o( fill' /, ll'flllultJJ:ioJL of 1'/ulolhrrll', l.ondcHI

1'111 (Y11i l;si\ISI Nw Yoil, H, a.) .

Eskikitaplarm.com

Stk /.ikr t.diltll

E~ttl ~: rin

K t~a llm.t

l.t~lt ~

XX I

.J. B.

Bury, Constitution
BZ
By:::; . .................... .
Chalandon, Alexis I ..... .

Chalandon, les Commenes II.

Chal and on.

Domination normande . . . .

Bury, Jlze Cun.1tillltirm of the Later

Roman Empire, Cambridge 1 gog.
B;zantinische Zeitschrift, Munchcn dlg2 vdd.
Bp:antion, Bruxcllcs 1924 vdd.
F. Chalandon, Essai SilT le regne d'Alexis
I Commbze (w8I-III8 ), Paris 1900.
F. C h a 1and on, Lcs Comnenes Il: Jean
Comnene (n18-1143) et Manuel Comnr)ne
(1143-IIBo), Paris rgi2.
F. C ll a Ian don, Histoire de la domination
uormande en Italie et en Sicile, 2 cild, I>aris
[97

Chapman, Afichel
Paliologue ............ .
Charanis,
Monastic Properties

C. Chapman, iHichel Paleologue, Restaurateur de l' Empire bx~antin , Paris I 936.

P. Char ani s, The 1vfonastic Properties awl
tlze State in the B)!zantine Empire, DOP 1
(1948) 51-1 I9

Charanis, Palaeologi and

Ottoman Turks ....... .

Char ani s, Short

Chronicle ............ .

P. Ch aranis, The Strife among the l,alaeologi and the Ottoman Turks, I:J70-IjO:J,
1:!).~. 16 (1942 /43) 286-315.

P. Charanis, An Important Short Clzronidr

of the Fourteenth Century, By:::;. r :) ( L9:111)
335-62.

G.B ..................... .
Dennis, Jl;fanuel II ........ .
Die hI, ]ustinien

Corpus Scriptorum Historiae B)!zantinae, Hon nac I828 vdd.

G. Dennis, The Reign of Manuel Il in
1/zessalonica ( I382-1387 ), Roma 1 9Go.
(:h. Diehl, ]ustinien et Ia civilisation hyzrmtine au VI siecle, I>aris 190 I.

I) i c !1 I, l~'xarclwt

Ch. D i chI, Ji'tudes sur l' administration fry,:antine dans l' exarclwt de Ravenne (568-75' ),
I>aris 1 BB8.

I >1 I ' h I, H/gimf' des themes

Ch. Di e hl, f ! origine dn lt~g1mc des tlu!mr:s

danJ l' Hmtn'rc bJ::.antuw, /;,'tnde.1 by::,anti 1!1',1'
( 1 qn;,) !.!71i-!J '.l).

Eskikitaplarm.com

~ ~~~

II
J)

i ,. hI,

E ~ nlo o

i11 K os.d1o11 a

l.i ~.IC' ~ i

Ch. Die hI, line rtpuhlique jllllriciennc. Venise ,

l'aris r 91 G.

fiigurcJ ........... .

Ch. D i chI, Figures byzantine.\ F 0 ve Il 8 .,

Paris 1925, 1927.
/\.. P. Djakonov, Vizantirskie dimt i Jakcii
v V- VII vv., Vizantiyskiy Shomik, Moskova
-Leningrad I 945, I 44-2 2 7.
F. Dolger, Regesten der Kaiserwkunden des
ostromisclzen Reiches (Cmpus der .~riechischm
( rrkzmden des Mittelalters und dcr neuerw
::_eit, Reihe A, Abt. I ) Teil I: 565-1025;
II: 1025-r2o4; Ill: 1204-1282; IV: 128z1341 , MtinchC'n- Berlin 1924, 1925, 1932,
1960.
F. Dolgcr, Beitriige :::;ur byzantinisclten Finmv:.verwaltung, besonders des ro. und 11.
Jahrhunderts, I~r.:. Arclziv 9, Leipzig - Berlin
1927.

J t:JUJt!

I) i "hI,

Zokon lol o 11

lljakouov, J'i.: . dimt ...... .

I)" I~(' I,

Nt'J:. .....

I) 1 1l1{ ,. r, Finan.:/Jerwaltung . ...

ll Il l g n , l~y::.an.:
t'lllofJ.

11. d.
Staatenwelt . ...... .

lll\l lo{ t'r, IJ_y;:.. OijJlomalik .. ..

F. Di::ilgcr, B].:an:;. und die europiiische Staatenwelt, Ausgewiihlte Vortrage und Azifsiitze,
Etta! 1953.
F. Do I g c r, By::antinische Diplomatik.

20

Aujsat::.e zum Urkundenwesen der B)'zantiner,

J) I d ~ ,.

r, J>ara.1pora ........ .

I lol ~ " r, .Johannes VII .. .... .

/}()/'

.................... .

llvo111ik, Legenrles ........ .

I hovu i k, l.rJ Slauts ....... .

llvct111ik, PlwlitmShism .. ...
I ) 11 y 'i o V, l'rou(.'llrllli')'ll . .... .

Etta! 19_rl6.
F. D oI g e r, II apri.cr11:opoc. 30 A 1ifs iitze zur
Geschic/zte, ll.idtur und .~jJraclte des byzantinisclzen Reiches, Etta I I g6r.
F. Dolgcr, Johannes VII., Kaiser der R!tomiier 1390-1408, BZ 31 (1931 ) 21-36.
Dumbarton Oaks Papers, Washington I 9+ r
vdd.
F. Dvornik, Les legendes de Constantin et
de Jl!etlwde vues de B_vzance (l~y:::.antinoslavica
supplemmla I ), J>rag 1 ~>33
F. n vo I IIi k, [,es ,1.,'/avr.l', liJrmtce l'l Romr
mt l.Y" Ji~dt, Paris 1 ~J'.l l i.
F. llvorurk, '1/tr l'hol ion Shi.1111. lli.11o~y
owl l .r.wwl, 1 :. t1uh1111~~ 1'1-J II .
I

ll11 ~1 ; v,

11 l'dno llrf. lll'lt' ,

l'ulll('fl((ll. i !'rl

Sol y.r

Eskikitaplarm.com

Iq

I 'I

nOuhll hilf,~ or.,f..olo

XXIII
EEB~

Fe ryan<; i <;, Despoti ....... .

Fe rl u g a, Viz. upraua ...... .
Fl orinski y, Andronik i
K antakuzin ........... .

Fuchs, lliihere Schulen ..... .

Gardner, 1he Lascarids ....

Gay, Italie ............... .

Gay, Climent VI .......... .

Geanakoplos, J\1ichael
Palaeologus ........... .

Gel z e r, Themenuerfassung ...

G c rl and, Lat. K aiserreiclt ...

Gibbon- Bury .......... .

(;Jykat:t.i- Alrwciler,
Neclwrchrs ............ .

'Em:TljpL;; <E-rocLpdcx.; B u~ot 'I'!L VClV ~7touilc';'lv,

Atina. 1924 vdd.
B. F'eryan<;i<;, Despoti u Vizantiyi ;vujnoslouenskim zemlyama, Bclgrad 1g6o .
.J. Fer I u g a, Vizantiska upraua u Dalmaciyi,
Belgrad 195 7.

T. Florinskiy, Andronik Mlad~iy i Tomm

Kantakuzin, JMNP 204 (1878) 87-113,
219-51; 205 (1879 ) 1-48.
F. Fuchs, Die hiiheren Schulen von KonstantinojJel im Mittelalter. Bp :.. Archiu 8, Lcip-.i~
Bcrlin 1926.
A. Gardner, The Lascarids of Nicaea, the
Stm] qf an Empire in Exile, London 1!)1 :z.
J. Gay, L' ltalie meridionale et l' Empire lry;:mttilz depuis l' avi nement de Basile I jusqu' tl La
prise de Bari par les Normands (I16J-WJI),
Paris 1909.
J. Gay, Le jJape Climent VI et les afjrLifl:.1
d'Orient (IJJ-21352), Paris 1904.-

D. J. Geanakoplos, Emperor Aficlwel Pafaeologus and the West, Cambridge Mass.

1 959
H. Gelzer, Die Genesis der byzantiniscltm
Themenverfassung (Abh. d. Kgl. Sachs. Ges d.
JViss. , Phil- hist. Kl. r8, No. 5). Lc-ip-.i ~

r89g.
E. Gc rl and, Geschichte des lateinisc!tm J..'aiseneicb.es von Konstantinopel, I: Gescltidlle
der Kaiser Balduin I. und Heinrich I20.J.l!:tfJ ,
Homburg v. d. Hohc 1905.
E. Gibbon, The Ilistory of the Declirw flllll
tlte Fall of the Roman Empire, Rd. in 7 vol.
with introd., notes, ajJjJendices and indt.v lry
}. B. Bury, London 1923.
l f. G I y k a I z i - A h r w c i I e r, Rrcherc/w.1 mr
l' ru/miui.rtmtion rlr. l' FmfJire lryz;rm.tin rwx I X
-.\'/ sir1dr~s, llu/1. r/r1 rorrr~.1jmndruu:e hdl. B1.
( I

qf,o )

I- I I I .

Eskikitaplarm.com

X XIV
/~'mpereur

........ .

A. G r aha r, L' empereur dans l' art by::.antin.

Recherches sur l' art o.!Jiciel de l' Empire de
l'Orzent (Publications de Ia Faculte des Lettres
de l' Univ. de Strasbourg 75), Paris 1936.

G 1 a bar, lconoclasme ......

A. G r a b a r, l' iconoclasme byzantin. Dossier

archiologique, Paris 195 7.

(: 1 aha

( : 1

r,

a l't~ n au e r, Neka_y
TIJmwm y . . ...........

Jt; o i I' e ,

B. G r a fc n au c r, Neka_v vpraiany rz do be
naselyevanya yujnih Slovanov, .(.._~odovinski 9asopis 4 (1950) 23-126.

ltLScr iptions ..... .

H. Gregoire, Inscriptions historiques byzantines. Ancyre el les Arabes so us JHichell' Ivrogne,

Byz. 4 (1927/28) 437-68.

(: rcgoi H~, Michel Ill ...... .

H. Gregoire, Michel III et Basile le Macedonien dans les i1Lfcriptions d'Anc;'Te, By.;:. 5
(1929/1930) 327-46.

(: d

<:rc:goirc,

.Neuvieme siecle

H. Gregoire, Etudes sur le neuvieme siecle,

Byz. 8 (1933) 515-50.

(: rosse, Rom.
Militiirgesclziclzte ....... .

R. Grosse, Riimische Alilitiilgesc/zichte von

Gallienus biz zum Beginn der by::,antinischen
Tltememmfassung, Berlin 1920.

Grumel,Reg............. .

V. Gru me I, Les Regestes des Actes du Patriarcat de Constantinople, Vol. I: Les Actes des
Patriarches, lacs. I: g81-715; II: 715-1043;
III: I 043-1 :wG, Socii Assumptionistae Chalcedonenses 1932, 1936, 1947

mel, Chronologie ...... .

V. Grumcl, La Chronologie. Traite d'E'tudes

byzantines I (Bibliotheque byzantine), Paris

(:I'll

rgs8.
l(alt~cki,

l!n empereur ..... .

0. Halccki, Un empercur de Byzmtce a Rome.

Vingt ans de travail pour l'union des eglises
el pmlr In diJimse de l'l!."mpire d'Orimt: 13551375, Var~ova 1930.

1 [art mann,
/ lyz. Vr.1waltuug

I . M . 11 a r 1111 a 11 11, I fnl.n.mrhwt.~rn ::ur Ge11:/zirhtr dr1 hvzrmlini.rdzm Vmt,alfwl.t: tn Ita""" ( "'i"-7.~0), l.lip:t.ig lllllq.

Eskikitaplarm.com

XXV

llds c u berg,
Neue O! teller. .... .. .... .

HciscnbCig,
Palaiologenzeit

H (~ y d, Commerce du Levaut .. .

A. Heisenberg, Neue ()uellm ::.ur (,'t

schichte des lateinischen Kaisertums wtd du .1. -irchenunion lfll/. Sit.<;. Ber. d. Bayer. Akad.
d. Wiss., Philos. plzilol. u. hist. Kl. , ' '1-''
5 Abh.; 1923, 2. Ablt. ; 1923, 3 A/Jh., Mii11
chen 1923.

A. Heist~nbc r g, .tlus dr.r Gesclliclztc uutl

Literatur der Palaiologm::.eil, Sit::.. Jlf.r. d.
JJr!J'er. Akad. d. TYiss., Philos. -philo/. 11
hist. !.."!. 1920, 10 Ablz. , Miiudwn 1 q.w .
\V. H c y d, Histoire du commerce r/u Levant tw
.\/qpen age, 2 cild , Leipzig 192:-3 (YIni llaSktsi).

Hou igmann, Ostgrm :e ....

E. Honigmann, Die Ostgrm:;:.e dr.\

/~y;:,m -

1inisclze1t

Hop l, Geschichte ......... . .

Hussey, Church anti

Learning .... . .. . .. ... .

IRAIK ... .. . .. . .... . .... .

J i r c cc k,

G'esc!tidtle ..... . .. .

]\fNP .................. .

J 01 ga, Geschichle

........ . . .

Kap- H e rr, k(Jiser Afmzur.l ..

Reiches von 363 vis 1071 nadt grirchischtm., arabischen, s_yrischen rmd armmi.1t hl'll
O]tellen (Corpus Bruxellmse, Hist. l~vz. Ill ),
Bmxcllcs 1935.
K . Hopf, Geschicltte Griec/zenlall(/.1' rmm Jl,-.
.~inn des Alittelallers bis atif die nmnr. ,~rt f
Ersch - Gruber, Allgem. Enc_vklopadit dr1 Jl 'i.l.l.
wul Kii11sle, c. 85 186, Leipzig t Bh7 'hB.

.J.

M. Hussey, Church and Lrnming in 1/u

B_yzantine Hmpire tJ67-IIfl5, London !J:D
i::11estiya Russkogo Arkheolo,gifesko,go ln.rtilultt
1! Kon.rlanlillopole . 895-1914..
K . .Jirc c ck, Geschichte der Serbm I (t:n '"
kadar) vc II (I537'yc kadar), Goth;~ H) I 1,
I q I B (Gesclziclzte der europiiischm Sltlfllt'/1i.
]umal J\1.inisterstva N arodnogo Pm.we Rrlli I'll ,
St. Petersburg rHo3-I917.
:\'. J orga, Gesclzichte des osmaniscltr.n Nm/u .1
I (I451'c kadar) vc II (rs3B'1 bdar ),
Gotha I goB. 19119 ( Gescluchte der rurop1i'i.rchru
Staalcn ).
H. v. Kap - Hnr, /Jie abendlandischr l'oltlik Kaiser Afrmuels mil btsmzrlm, /Wrk
sicill auf /Jrutsclzlmul, S1 m :;s l111 r~ 111111 .

Eskikitaplarm.com

\~ \'I

I\ a 1t I a 11 . I Jtrr.V/Ll'll i go rod

A. I'. K a j d a 11,
/.\--.\' 11/J.,

I'. II I

IJNrm~~a

i go rod v Vi:;,antii

Moskova 1gGo.

is I tl p II i I 0 p II I() s,
'l: n-1Xpz~xw [~~[9.[(,v

J, t ol IO l s, 'II &vTocprrloc 'I CJ~'JVOV

A. K lt r is tophi l o pu 1os, To'e:!Xpx_~xov f:'i~f:lJ..lov

Asonoc; 't'oiJ L:otpoiJ x!Xt at cruv't'e:x_v(oc~ f:.v Bu~ocv
't'L<>, A tina r 935
Z' G. K o I i as, 'II ocv't'ocpcri.oc 'Ico~wou Z' E:va:'t'lov
'Ic.u:XvvoJ E' IIocAIXWAOyou (1390), 'EI.A1)V~x&
12 (1951) 34-64.

(.;.Ill 111'111 ;till I,

/Jo/lf!l'lfnin.:ifml . . . . . . . . .

E. Kornemann, DoppeljJri.-:.ijJal und Reichsteilllng im Imperium Romanum, Leipzig-Berlin

1930.

"01 Ill' III ;til II,

lll'll,~t.fl'hirhte

(, lclschln ;tyr,

l'enedig ....

K 11 L1 konkiy, lstori)'a . . . . .

K yr iakiclt ~ s,

M ~AZ TIX~

thy .
............. .

l,;unp1os- Amantos,
ll p!Xf ~OC :X P(JV~Xci. ......

I. ;t s k a r i ~. l'iz f'rinceze .....

1,,1111 I ' ll

I, .Nolt's

E. Korncmann, Weltgeschichte des Mittelmeeraumes von Philipp fl. von 111akedonien

bis ;l1uhammed, 2 cild, Mi.inclH'u 1948, 1949
A. Kretschmayr, Geschichte 11on Vcnedig,
2 cilt, Gotha 1905, 1920 (Geschichte der
europii.ischm Staaten ).
]. Kulakovskiy, istoriya Vizantii I: 395518; II: 518-Go1; III: 602-717, Kiev 1913,

SL P. K yriakidcs,
II- V, Sd[mik 1937.

Bu~ocvnvoc~

MeA~'t'IXL

~7t.

Aa:IJ.7tpou BpiX;.(tiX :Xp(Jvm~, f:.xo. ~miJ.EAdq:

K. I.'A tJ.tXV't'O'J (MV1J[LE.~IX T'ijc; EXkl)v~x~c; tO''t'opf. IXc;
I, 1) Atina 1932.
M. Laskaris, Vizanliska prince::e u sredl!)'evekovno)' Srb~yi. Prilog istoriyi vizantiskos!pskih odnosa od kra)'tl Xll do sredino XV
veka, Bel grad 1926.
V. Lanrenl, .Notes de chrotwgrafJ!tie et d'histoire l~y;:antine, Jtc/ws d'Or. g6 (1937 ) 157

- 171
l. t' llll'l

I t,

/'hilt/Jilt.\' . . . . . . . .

P.

l.t ~ IIH'IIt \

1'/tiliNJt'.l' l'l Ia i\laf.'lidoiw ortchretzrwu rl I~J.:antiw (fltbl.

tin /,u!lt.\' fimtfill.l't'.l' t!' :l/h,1w'.\' 1'1 t/, Nrmw
1 11!1 ), l'al'i:-! HJ.J r1.
tll.laf,~ t). f',l/JOtfiW

Eskikitaplarm.com

S I k :f. j i<l

I'd j i1 ll

Lcrnerle, Invasions . . . . . . . .

Lcrncrle. Histvire agrazre

Lcmcrle, L'Emirat d'"{vdin..

Lcv~cnko,

Jlaterialt . . . . . . .

I.~ C I (..r j II

(.._ IN a

(J Ill a

(. j N I C'S j

XX \' II

P. Lcmcrle, Invasions rt migrations d(//l.\'

les Balkans depuis Ia fin dr l' lf.Joqne ronwiw
jusqu'au VIII siecle, Rel'lte hist. 21 1 ( 1!l :H )
265-308.
P. Lemcrlc, l<,'squisse pour une hisloirl' 11,~
mire de B_w:.ance : les sources rt les prohlhnts,
Revue hist. 219 (1958) 32-7-1, '.!51.dlt.; 'l '.W
( 1 958) 43-94
P. L c mcrlc, L'Emiml d'i~J'din, l~J.:rwa 1'1
l' Occident, Recherches sur "La C:e.l'lr d' l 'mn
Paella'', Paris 1957

M. V. Lcv<;cnko, .HaterialL dlra VIWltt'lliUI'

istorii Vostopzqy Rim~kqy imjJerii 1'- 11 1'1' .,
Vizanslz':yk~y Sbomik, lV[oskova- Len in g- r;11 l
1945, 12-95
.M. V. Lcv<; c nko, Oyerki fm i.1lori1 111.1.\/, ovi:;.mzl~)'skikh otrwien~v, Moskova 1 '1."11i.

Lcv<;cnko. Oyerki
Lipi c, 'Viz.
krest'yanstvo

E. E.

Lip~ic,

Vizanl~skoe

kn.1t)'rmsluo

slaZ!,ransk~J'a

Lipic, Oyerki ............ .

Lit a\' r in, Bolgari}'(L i

Vizanl~)'(l ............ .
Loencrtz, Let/res de !J.
Cydones .............. .

Lncncrtz, J/. Paleologne

et D. Cydones .......... .

Loc 11 <' rt :.r.,

/'doponnese

koloni::.aci;a, Vi::anliJ.IkiJ Shot nik, Moskova - Leningrad 194-5, 9li 1 1'.l .

E. E. Lip~ i c, Ocerki istorii vi.:auto.1 1. o,1:o
ohJc-cstva i kul'tun, VIII-perva_ra fJOlorttw 1.\
z>cka, Moskova- Lntingr ad 1 l)li 1.
G. G. LitaYrin, Bolgrzr!va i l'i : rmli l'rJ n
XI-XII rm., Mo.skova 191iu.

R. - J. L o c ncr l z, Les remeils dr lrttrn rlr

Demetrius C)dones (Studi e testi 1:.p ), <!i11.1
del Vatirano I~)tl-7
R. -J. Lo c ncrtz, Alanuel Paleolop,tw ,., /J, _
metrius C)dones. Remarques sur IP-Jl/'.1' roll n pondances, Ec!ws rl'Or. 36 ( 1937) 'l 71-'.l BI ,
474-487; 37 ( 1938) ro7-121.
R. - .J. Loc 11 c r l:t., /'our l'hisloiu> t!r l't'/of!onnhe au .Y!Ve .1iedr, (I:;/1:.!-t Jll.f ), Ftudt.,
hJ':::.rmliii.I'S I ( 1 ~H:l ) 1 ; 1:.! - I (j(i.

Eskikitaplarm.com

1.1111 ~! 111111 ,

1~m/1irr

.I

L o 11 g 11 o 11, / ,'Empire latin de Constantinople rt La principaute de Moree, Paris I949

latin

du 11Wtu!t:
1111./ iqur .............. .

l,cll , /ttl

l\la11 Si .... .............. .

1\l.tllllllll\ i(',
l't'll/l!t~ dt (,' /fill'

F. Lot, La fin du mondc antique et le debut

du .Moyen dge (L'evolution de l'humanite, dir.
par H. Berr, No. 3I), Paris I927

.J.

D. Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et

amplissima collectio, Floransa I 769 vdd.

H. Manojlovic.':, Le peuple de constantinople, By.:. 1 I (I 936) 6 I 7-7 I 6 ('== Carigradski narod, Nastavni vfyesnik I 2, I 904,
s. I vdd.).

1\l.tiii!J, Partts

/111/llllain:s ............ .

1\ lcl i .ll a k c s, 'I rrrop(cz ..... .

A. wlaricq, La duree du
populaires a Constantinople,
Royale de Belgique, Cl. des
63-74
A. M cl i a r a k c s, 'lcrrop[cz
N~xcztoc~

regime des partis

Bull. de L' Acad.
Lettres 35 (I 949)

'!ou BczcnAE~ou -:-rf,

xocl. -rr,u j.mn:o-rci.'!ou -r'ijc; 'Hn::::pou

(r2o4-126r), Atina I898.

1\11 l1o ra nskiy,
(.'t~org~v

B. M. Melioranskiy, Georg0 Jl'iPYJ'anin i

Joann lemsalimfyanin, dva maloizvestnzkh borca
.: a pravoslavie 11 VIII v., Petersburg I go 1.

Kijn)'anin

J. McycndorfC Introduction

1\ Icy c 11 do r IT, Palama.r

Gregoire Palamas, Paris

~I

i 1 l1 1 I, }, intllarios

l\l11 k w i I z, ::_iinjie ....... .

M ig1cc, /'.I

['etude de

959

A. M i c h c I, Humbert und Kemllarios,

Paderborn I 925, I 930.

l\l1 c k wit 1. , Geld

II. Jf!irt.lc!wji

1\lignc, P.U.

cild,

G. Mi ck wi tz, Geld und lVirtschaft im

riimischen Reich des 4 ]ahrhunderts, Hclsinglors I932.
G. M i c k wit z, Die Kartelljimktionen der
/?_iinjie und ihre Bedeutung !lei der Entstelumg
rkl' Z unfiwr.rens, l klsinf!;f(m; 1 !):~G .
.J. P. Mig 11 c, Pa/rologirw rtl.rSt/..1' romfJ{eflls,
Snic.1 C:rrco -latina, Paris Ill!'l7 vdcl.
.1. 1'. M.ig-11c, l'atudo.t:iar 1'11.1".1'11..\ mmfdrtlls,
Srun /.otuw , 1'.11is 1BII \'Cicl

Eskikitaplarm.com

Miklosiclt- Mtilln .....

F. Miklosich ct .J. l\!l.iilln, .leta t'l

diploma fa graeca medii aevi sacra 1'1 fnofrma ,
!)

l\1 iII cr, Latins ........... .

rild, "Vicn rB6o-1B9o.

"V. l\li llcr, The Latin.1 in the JJevant.

llislOJ)' of Frankish Greece ( 20.j-Fj66 ) , Lo11
don I90B.

Miller, &sa_)'s

W. Miller, Essa)'S on the Latin (Jril'lll,

Cam bridge 1 92 r.

Mu 1111 in, J;.pibo/e

H. Moun i c r, Etudes de droit l~w:.rmlllt .

l' epibole, ]1/ouv. rev. hist. de droit j ran(" ais tt
etranger I 6 ( I 8g2 ) I 25-64, <197-54 2. G:17-71;
18 ( rB94) 433-86; 19 ( I985 ) 5~)-to:l

l\i01 avcsik,
Bv.:autinotu rcica

c; y. Moravcsik, R_w~antinoturcim T !Jir

Ouellen der Geschic!tle da "/tit!.
viilker, II: Sprachreste der Tiirkviilkn in tft'll
1!1'-:antinischen ( ~uellen. 2. baskr, Bnlitt 1 q ;)l\.
~J,:rmtinischen

l\fi"tlln, F. fl. G. . . . . . . . . . .

C . l\liiller, Fragmenla Historicorwn (:ulr' n, V, Paris I885, I883.

rorum
1\!htLtf<;iev, htori)'a . . . . . . .

P. Mutaf<;icv, istorfva na lnllgars/, i m tllltrul,

2

l\futal"<;iev. V~)lniJki .: nni. . .

cilcl, Sof)ra 1943.

P. 1\tlutaf<;icv, Voyniyki ::.emi i VI!J'Iliri ,,

Vizant~ra pre:;: XIII-XIV v. (Spisanir
Akad. na Xaukite 27), Sofya 102~1-

Neumann, f.YeltstellwLJ'. .. . .

Jut

1/iil,i!, .

C. Neumann, Die lVeltstellung drs l!)'.: antinisclten Reiches vor den f(-reu;:.:iigen, Ll"ipzi ~
1894

N i c de r I e, j\,fanuel

L. Niederle, Ilfanuel de l'Antiqnitt; Sla l'r ,

Paris I 92(!.

:'\ i k o v, Turskoto
::.avladevane ........... .

"l" or den , Paps/tum

und B r::.an.: ... .. ... . .. .

P. N i k o v, Turskoto :;.avladevane na JJulgau l'U

i sadbata na poslednite -5i~manovci, l :vr.llitrt
/Ut lstor.
Dn{jfslvo 7.'B (I028 ) 11-ll '.l .
\V. "i u r d c n, lJas l'ap.1tlum unt! 1~ J'.:r11r :.
l>ie "Jrenmwg der heiden ill iidt!r mul t!rn
l'roblmt ihrer I Viednvereini_i!,llltg bi.1 ::um I nltr.l!,llll.f.:t' drs ln.:ant iiLi.w-!mt Nt idtn,
lkrl i 11
1 qo:{

Eskikitaplarm.com

lhiiO I{ OISky ,

G. Ostrogorsky, Die la~tdliclle Stenergemeinde des ~yzantiniscllen Reiches im w. ]alzrllundert, J'ierteljalzrscllr. fiir So:~ial - und Wirlscltaftsgescllichte. 20 (I 92 7) I- I o8.

Sf t'llf rgmlf i nrlr

I) ~ ( ro ~ o r sk),

G. Ostrogorsky, Studien zur Gescllichte

des ~);:antiniscllen Bilderslreites, Brcslau I 929.

llildrnlrril
( l s t r o g ct sk y,

(!ual'lle drs Images .....

G. Ostrogorsky, Les debuts de la O_uerelle

des Images, Melanges Charles Diehl I (I 930)
23!"1-55

(l s i r o g cn sky,

G. Ostrogorsky, Die Chronologie des TheofJilanes im 7 und ll. ]a!trhundert, BNJ 7

Uno1wlop,ie

(I 930)

I -.)6.

( ls11 ogorski,

rl ntol.:ralor ............ .

G. Ostt ogorski, Avtokralor i Samonrbjac,

Glas SrjJSke Akad. I64 (1935 ) 95-187.

() s it ogo1 sky.

lil/(lalih ............. .

G. Ostrogorsky, Pour l'flistorie de Ia

Jeodalite h;::,antine. Traduction frmH~aisc de
H. Gr e goire (Corfms Bruxellensr His/.
R_r.:., Subsidia l ). Bruxcllcs I 951

( ls t 1 ogm sky,
(~uelques

jJI'oblemes d' histoire de Ia paysanJterie b)zantine ( Co1jms Bruxellense Hist. By::..

Subsidia II ), Bmxd lcs I 956.

l'arsawLr:rie

I' .111 c, c11 k o, ft'rtJt'Janskrl)a

.\'II h.\ IVfllllO.\'l,
..........

B. P a 11 ':; c n k o, Krest'_yanska)'a sobstvemwsl'

11 Vi:::antii, IRATK 9 (Igo4) I-234

dn l'alaiologen ........ .

A. Papadopulos, Versuch einer Genealogie

der Palaiologen, 1259-1453, Doktora tczi,
Mi.incheu I938.

l'l' r nic c, Fmdio...........

A. Pnnire, l'imperatore Eraclio, Saggio di

s/oria biz.rmtinn, Floransa I!J05.

I' a p a clop ul o s, Genealogie

l'i f..': alliol,

Fmfn'rr rhrltim

A . Pi g a 11 i o I, [} J~'mf,ire chretien (.'J25-.1.95)

.l!mh-all', Iotul c ~ par (:. G I o t z :

( //1 1/lli1t

1/i'l'"''' trmwiw

11 ,~)

Eskikitaplarm.com

Paris

1 ~1 '1

V. R. Rosen, /mfJeralor l'asiby 1/of.J.!rmJboyca, /zvle;eni)'a iz letopisi 1akl!l'i AntioA hvskogo, l1 etershu rg 1 BB:{.

Rosen, 1/olgarobo_yca

R o s to v t z c ff, Gesellsc!taft
und JVi1tschajt ........ .

Runciman,
Romar.us Lecapenus

M. RostovtzclT, Gesellsclwfl und ll'il fschaji im romischm Kaisnreich, 2 eild Ll'ip:t.i l-1:
( 9:{0 ) .

St. Runciman, The Empemr Romanus Ll'r.apenus and his Reign, Cambridge IIJ:l~J .

Runciman,
Bulgarian Empire

St. Runciman, A Ilistor_y ~/ thr Fi1.1t

Bulgarian Empire, London 1930.
St. Runciman, A Hisfoty of the C!uJtldf.l',

Runciman, Cmsades

1~111, Cambridge 1951, 19!">2, 1955.

Sathas, M:::cr. [1~f:li.. . . . . . . . .

K. N. Sathas, M:::t10C~(J\Itlttl f:l.r:lt-LrJ:J-~x"l'l (llihl

graeca medii aevi), 7 cild, Venedik ,.,. Par iH
I

Schlu mhcrgcr,
Nict!plwre Phocas

B72-94

G. Schlumbergcr, Cn empereur 01'-:anlin

au X siecle: Niceplwre PlwctH, Pa1 is Jllq11
(ymi hask1s1 192:{).

Sclrlumbergcr,
F.:popee ~yzantine

G. Schlumhcrgcr, L'epopee kv::antiw rl la

fin du X siecle, 3 cild, Paris 1Bqli (ytui ha skJSJ 1925), 19Do, 1905.
Schwarz lose, BilderJtreit ... K. Schwarzlosc, Der Rilderstuit . l.'m
KaTiipf der griechischen Kirche tlTil ihre l.'i,!',l'llllrl
und um iltre Freiheit, Gotha, 1 B9o.
S ,. ec k, l"ntergang ......... . 0. v. Sccck, Geschichte des l'ntn:t:rliL,J.!.I' dn
antiken lVelt, 6 cild, Stuttgart I9:lO-IIJ:l:l
Scv ( enko, Cabasilas, ..... . I. Scv c enko, Nicolas Cabasilas' "Anli-,-::talot" Discourse: A Reinterpretation, /)(J /' 1 1

(1957 ; 8I-J71.
Silbcrschmit,
Das oriental. Problem .....

lVL Silbcrschmidt, Das orimtalisclte l'mb-

fem ::ur Znt der Entstelumg des lurki.w1tm

Reiches nach vmezianiscllm Puellm. /,'in JJeiliii,J.!
::ur Gescllicllte der Jle::.ir.lum,f!,ell l'etlPd~t:.l' ::,11
l~).:mt.:, l 'ngam mul Gmua wul ;:twt Nrid1e 11011
[, 'ifilsdwk (I'{/ Il l.f110), l,t' i p:t. i~ lln IiII I ~1 2 :~.

Eskikitaplarm.com

XXX II

S i ~ it ,

(;mlliclde

F. Si~ic, Geschichte der Kroalm I {I I02'yc

kadar), Zagreb I9I 7-

!') i ~ i c,

l'ov~vest

Pouiyest Hruata u vr~veme narodnih

vladara, Zagreb I 925.

............ .

F.

~iic;,

1~. ~ i i c;,

SJ, - .. ... .... ...........

Poviyest Hrvata za kralyeva i;:. doma

Arpadovifa, Zagreb I 944
Seminatium Kondakovianum (Annates de l'linstitut Kondakov), Prag I927-I 940.

S k a IJ ;tl a 11 o vi~.

I 'i:::.

~osutlarstvo ........ .

S tudt 11111lll'r,
111 idtael Clumiates

S 1 a noycv i ~.
H z ant(va i Srbi ........ .

S '' i 11, Gesthichte .......... .

S 1c i 11, Bas Rmpire ......... .

S 1 c i 11, StudieTL ........... .

S t c in, Rin Kapitel . . . . . . . . .

Stein, Untersuchungen . . . . . .

Stein, Vom Alterlum ... ....

N. S k a b a Ian o vi($, Vi;:antryskoe gosudartvo

i cerkov' v XI v., . Petersburg I 884.
G. Stadt muller, Michael Clzoniates, Metropolit von Athen, Orientalia Christiana 33,2
(I 934) I 28-324.
St. Stanoyevi!;, Vizantrya i Srbi, 2 cild
(Knyige Malice Srpske 7/8 ve I4/I5), Novi
Sad I903, Igo6.

E. Stein, Geschichte des spiitriimischm Reiches

I. Vom romischen ;:um hy;:antinischm Staate
(284-476), Wien I928.
E. Stein, Histoire du Bas Empire II. De la
dispariton de l' Empire d' Occident a la mort
de Justinien (476-565), Paris - Bruxclles Amsterdam I949
E. S t e in, Stu.dien. ;:.ur Geschichte des byzantinisclzen Reiclzes, vornehmlich unter den Kaisern
]ustinus II. und Tiherius ConstaTLtinus, Stuttgart I9I9E. Stein, Ein Kapitel vom persischen und
uom byzantinischen Staat, BNJ I (I 920)
50-89.
E. Stein, Untersuchungen zur spiithyzantinischen Verfassungs- und fVirtschriftsgeschichte,
Mitteilu11.f.!en ,:ur Osmanischen Geschichte 2
( 1923/25) I-(i2.
E. Stein, Vom Altertu.m im Mittelalter. :{,ur
UeJr.ltichlr dn ~yzanthtischen Finazverwaltung,
l 'irtlrljllhr.rr.llr. {iir So:::ial wul Wirt.rchajtJgf" h~t htt '-II ( 1921!) l!jll qo.

Eskikitaplarm.com

Slot kk,

;::unfie ........ . .

\. S tot ' kIt\

.-:_iinjie.

Sf)([/riimi.lchr. uwl br.:rmltlli.lrhr

l 'ntersuclumgen ::.tmz .wg. t7to:pztzl,.,

Leos des J'Vezsm, l1lio, lkilwft q .

[)L~/.lov

Leipzig 19II.

Tafel uml Thomas ...... .

T d fr a I i, T!tessalonique
Treitingcr, Kaiseridee

U spcnski y, Obrazovanie
Uspcnskiy, Oferki ....... .
Uspenskiy,
Voennoe ustroystvo
lJspenskiy, Istoriya

Vasilicv, History ........ .

Vasilicv,
Byzan.ce et les Arabes I ...

Vasilicv, Byzance
et les Arabes II,2

G. L. F. Tafel uml C. 1\1. 'l'holnas, lt kunrlen zur dlteren Handel.1 - wui Strwl.l.f!.t
schichte der Rejmblik Fenedig, Jlu~il f . Ill
Wien 1856/57 (Fontes Rerium AuJir. , lbt.
II, Hd. 12-q).
0. Tafrali, TltessaloiLique au Xll ' _,i/d,.,
Paris 1913.
0. T r citing c r, Die oslromische Kaiser- rmrl
Reichsidee nach ihrer Geslaltrmg im hii(i.11 II I'll
,Zeremoniell,Jcna 1938 (yeni baskJSJ: ll.tr111
stadt 1956).
F. 1. Uspcnskiy, Obra:;.ovanir. ulorogu f,ofgarskogo carstva, Odessa I 879.
F. i. Uspcnskiy, Oyerki jJu i.1/orii l'i:rm
tiyskoy obranzovannosti, Pctcrshmg 1 B!! 1.

F. i. Uspcnskiy, Voewwe u.rlmyJiuo Li.:rm

tiyskO)' imperii, IRAIK G ( 1 goo) 1;j.J.-2n 7
F. i. U spcnski y, !stori.Ja vi::.anti.J.Ikoy im perii I, Il,I, III, Petersburg 19I:~, Lenin grad
1927, Moskova- Lmingrad 193B.
A. A. Vasiliev, Hist01y of tlu: ll r:rmtiw
Empire, :Madison I952.
A. A. Vasilicv, B)'::.ana el lcs .'lrabrs I :
La dynastic d' Amorium (82o-il76 ). Ed i I iou
fran<;aisc prcparec par H. G rq~o i rc t
M. Can a 1 d. (Corpus Bruxcllmsc /lis/ . II r
l ), Bruxdlcs 1935
A. A. Vasiliev, Byzance ct le.~ .lrafns II
La dynastic macedonienne (8(q-f)'j.IJ I. LditJnJJ
fran~aisc prcparcc par H. <hq.~o i 1'1' 1
l'vi. Canard. Dcuxi<:mc pat til' : Ext 1 ;1 it s
cks sources arahes, t1ad. par M. (!;lJI;lJ d
(Corpus JJru.wllense lfist. BJ".:. 11,-), Ill 11 xt:lles

9;)0.

Eskikitaplarm.com

' ' ' d\ '

\' , 1 s

i I y 1', Vi:::nnti ~a
1 .lra/n II . .. ......... .

V ,I ,'-, II }' C' V, l'llfq"CJIVie

Mmmila ............. .

\' . 1 ~

iIi

1 , . ,

fo imndation ...... .

'v ,1s il ycvskiy,

l'rp:n.e.gi ............. .

\'. silyC'vskiy,
AI altrialz . . . . . . . . . . . . .

\' 11 g I, HaJile I ............ .

I I

A. A. Vasilyn., Vizant!ya i .lra/n. Politireskie otno~ewya Vi:;.antii i Arabov .:a vreme

makedonsk~v tfinastii (867-959), Petersburg
I902.
A. A. Vasil vc y, Pule~estvie vizantbskogo imperatora Manuila II Paleologa po zapadnoy
Evrope, ]AJ.Nl' ..\. S. 39 (I9I2) 4I-78,
260-304.
A. A. Vas i I i e v, The Foundation of the
Empire of Trebi.:ond, !-Jpeculum I I ( r 936)
3-37
V. G. Vasilyevskiy,
Tmdz I ( I go8) I - I 75.

Vizant~ya

Pefenegi,

V. G. Vasi I ycvski y, Afaterialz k vnutrenney

istorii vizant~vskogo gosudarstva, J MNP 202
(I879) I60-232 ( Trudl IV, 250-331) ,
368-428; 210 ( r88o) 98-I7o, 355-440.
A. V o g t. Basile I, empereur de Byzance et
la civilisation byzantine a la din fit IX siecle,
Paris I908.
Vizantiyskiy Vremcnnik, St. Petersburg r8941927, Moskova 1947 vdd.

l'i.:anliski i::vori ........... .

Vizantiski izvori za istoriyu naroda Yugoslaviye,

I-II, Bel grad I 955, r 959
\Valle k, Mcntcsche ....... . P. Wittck, Das Fiirstentum Mentesche,
Studien zur Gesclzichte Westkleinasiens im I 3- I 5.
Jahrlzundert, Istanbul I 934
\V r oth, B)'Z Coins ........ . W. Wroth, Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British lv!useum, 2 cild,
London 1908.
X a11al atos,
D. A. X an ala to s, Beitr age zur Wirtschaftslleitrage
und Sozialgeschichte Makedoniens im .Mittelalter, haufJisachliclz azif Grund der Briefe
des Hrz;bisdwfs '1 lteoplrylaktos 11on Achrida,
Dok1ola lC'zi, Minwhcn

Eskikitaplarm.com

19:n-

S 1k Zikrtdtl

Zach;tri ;tl',

11

} tt.l' . . . . . . . . . .

J: scrln iu

K1salt1ua

l.i s t ni

\.\\.\'

C. E. Za c hariac a l.ing('n1hal, }11.1

Graeco- Romanum, 7 cild, l.cipzil{ 1 Br1h 1mt1.

Zachaiia, Geschichle ........

K. E. Zacharia \". Ling<"nth.tl, (,', _

schichte des grieclzisch - rijmisdzen Rt'dlles a. 1\(";
lin 1892 (ycni basklSI: Aakn irn \Viitllf 'll tbcrg 1955).

Zakythinos, DeJjJolat

D. Zakythinos, /,e desjJotat grec dr ,\lo,t",

I-II, Paris 1932, Atina 1953.

Zakythinos,
Crise moru!laire

D. Zakythinos, Crise mowitaire rf n1.1r

economique a Byzance du X I fl rw .XV siM r.
Atina I948.

J.

ct P. Zcpos, Jus graecoromauum , ll

Atina I93I.

Zepos, Jus
Zlatarski,
istoriya

tid,

V. Zlatarski, istorf)'a na l1Mgar.1kala /li11

java prez srednite vekove I, 1 vc :.!, //, Ill ,
Sofya 1918, 1927, I93h 19-111.

Zlatarski,
/zvestryata

V. Zlatarski, izvestiya za Rrllgaritt 11 Utronikata na Simeona Jlfetajiasla i l.o.~ olrla,

Sbornik za narodni umotvoreniya, rwuAa '
knijnina 24 (I 908) I- I 6 I.

,(RVI ................... .

:(bornik radova Vi:::.antolojkog insf illlla, Bc:l

grad 1952 vdd.

Eskikitaplarm.com

G 1 R! $
BiZANS TAR1Hi B1LGiS1N1N GEL1~MES1
A~agtdaki ana c;izgiler tabiatiylc sadecc gcli~mcnin ba~hca noktalarma. dokumuaktn
vc ancak baz1 escrlcrdcn vc ara~t1nctla.rdan bahscdcbilmcktedir. Biza.ns tarilli ara~tll"lll ll
lannm genel geli~mcsine ait k1sa bilgiler aynca ~u eserlcrde bulunur: V. G. VASILYIWSI\IY 1
Obozrenie trudov po vizantiyskoy istorii, JMNP 250 (1887) 222-65; 252 (1887 ) I 13-,1-7 ; :.J~U
(1887) 97-153; 266 ( 1889) 380-92 ( tamamlanmamL~tir). - L. BREHIER, Le deC!elofl/lfmrrlt
des etudes d'histoire b]zantine du xvn au xx siecle, Revue d' Auvergne' Janvier- Fevri<r I !till
-A. VASILIEV, Histoire de !'Empire byzantin I (1932) 1-51 (VAsiLIEV, History of the lly.:;antill
Empire [1952] 3-42'de tamamla.nmi~tir). E. GERLAND, Das Studium der b_yzmttiniH:h~ll (ie
schichte vom Huma11ismus bis zur Jetztzeit, BN], ilave fasiki.il 12 (1934).- D. AN<.rl.o v,
Istoriya na Vizantia I (1959) 4-17.- D. ZAKYTHINOS, Bu~avnvcxt crrrouC>a(, Me:yciAlJ 'I<:AAlJV~ K/i
'Eyx,xAorra~C>dcx, :EuiJ.rrA-/jflW!LCX, -r.B' (1959) 176-182. Ayn ayn i.ilkc vc dcvrden ' ait
ara~hrma haberleri bi.iyi.ik ve gittikc;e artan say1da mesick dcrgilcrindc bulunmakt:uh r.
Bunlar MoRAVCSIK'in B;zantinoturcica adh cserinde (J2 [1958] 2-6) c;ok tam bir ~ckildr
zikredilmilcrdir. Burada sadece iki onemli bibliyografik ozel yayma iaret edihui~ obun :
Dix annees d'etudes byzantines, Bibliographie internationale 1939-1948, Paris 1949, v F . l>ili.<U'It
-A. M. ScHNEIDER, Byzanz (Wissenshaftliche F'orschungsberichte, Geisteswissemchajlliche Ueihn ,
Cild 5), Bern 1952 (1938-1950 y1llan ic;in). Kilisc tarihi ve teolojik ara~llrmalar i~ iu :
BEcK, Kirche 7-23.
0

Bizans hakkmda bilgisel ilgi kLlsik eskic;ag ara~t1rmalanndan do,:tmu ~

tur. Grek antik devrine giden yol Bizans iizcrinden gec;mckte idi; t;tinktl
Bizans, antik miras1 muhafaza e tmi~ olup, batl insam i-;in Ronesans <li'Vl in<I<Grck kiiltiiriine kar~1 duyulan ozlemi giderebilecek yegane kaynak idi .
Grck-;c elyazmalanmn toplanmasma, klasik litcratiiriin incckHnusi w
yaymlanmasma ba~land1gmda, zorunlu olarak Bizans alamna diiniildii v<
Grek filolojisini bat1da gerc;ek bir bilim sahas1 halinc getirenler d M ;unl< I
Chrysolaras, Ioannes Argyropulos, Bessarion v.b. gibi Bizanshlar olein
Bununla beraber Bizans, oncelcri, sadece antik kiiltiir hazinelerinin saklanq>
korundugu yer olmak dolaylSlylc onemsenmektc idi; rftfizi (~ ismali k)
Bizans'a kar~l duyulan ilgi ise azd1. Fakat grekc;e dil bilgisinin yaydntast,
eski Bizans kiiltur mcrkezlcrine yapllan s1k scyahatlar vc klftsik literalilriltl
Bizans yazarlannm arac1hg1 ilc incdcnmcsi Bizans tctkikleri ic;in Z(')llini
haztrla<h. Bizans kiiltiiriiniin kendisinc ozgii degerinin hcniiz J:uktua
vanlma<hgt ic;in, antik yazarlarla Bizans miiellifkri arasmda hftHI. kl'sin hir
ayn1n c;i:r.f.{ i t; i:r.i l<m<nHsi v< <;oj!;u zaman kHl.si k yazarlar yanu ula Bi:r.an11
uutdlil'lniuin <snlniniu dc yay udanmast lm i~e t;ok yara d1.

Eskikitaplarm.com

l>o~ nulan dog ruya Bizans larihindt~n ho~lanan ,.,. lnnnm ken<linc
lll ..i i.~ II N ck ~ l'riui Lckdir cdcu ilk hilgin Melanchton'un ogrc ncisi HIERONYMUS
Wc111 ( r,l(i- fl o) oldu. Augsllllrg'da Fuggcr'kr ticarcthancsindc sckrctcr
o l.c1 ;d c; .c h ~a n hu zat, Bizans yazarlariyle, klasiklcrinkinden hie; de az
n lcn .c y,c ll l1i1 yogunlukla ugra~arak Anton Fuggcr'in yarduniyle Ioannes
Zo11.11 ,cs' uc kronigini, Nikctas Khoniates'in tarihini vc Nikephoros GregocccN' III Lee il1inin bir klsmuu yaymlad1. llk olarak Wolf Bizans tarihini tarihin
lt. d J,j, ala cu olarak gormi.i~ olup kafasmda bir Corpus byzantinae historiae
I ll11 i t .c~u nak t a idi.

Woll' omq!;i taklitc;ilcr buldu. Humanismus'un yeni inceleme ruhu

Hi y ~ I VI' k i Iise i~lcrinc karl duyulan ilgilcrle tevik ve tahrik olunmakta idi:
Inc kJ, 11 kar~L miicadele sorunu, katolik kilisesinin union gayretleri ve prole l.c 11 c;c'V ITII'nk Roma di.imam Bizans'a kaq1 duyulan scmpati. Muhtelif
Y~' c lc 11k vc ti.irli.i ncdcnlerle batmm 16. yi.izytl sonu ve 17 yiizytl baI hiilll .cllisllc- i Bizans tarih ve hukuk kaynaklannm incelcnmesine giri~tilcr.
1\u c; a h ~ l llalann astl Crefi Almanya'da Wolf'iin ogrcncisi WILHELM HoLZMANN
(Xy l.u uln ), DAviD HoESCHEL ve biiyi.ik hukuk tarihc;isi joHANNES LEUN' 1\ \ ' llfs; Fransa'da bilgin cezvitlcr, hcrkesten once D. PETAvius (Denis
l'c I a u ); llollauda'da B. VULCANIUS ve ozellikle joH. MEURSIUs; ltalya'da
111111111 ' u ka hul etmi~ Bizanshlardan NICOLAUS ALEMANNUS ve LEo ALLATIUs'a
i ll IIi r .
1\i za ns lctkiklcrinin bu ilk devresi, c;ogunlukla yaymlama c;ah~malan
vc kay ua klann latinceyc c;evrilmcsiyle yetinilmi~ ve bu arada mi.ielliflerin
~~ c, 1111 indc de az n ya c;ok tcsadiiflere yer verilmi olmastyle tcbari.iz eder.
ll c ntl t. kommun biiti.ini.i i.izerindc bir gori.i~ teessiis cdememi~ oldugundan,
;c c,1k hi r pL111 mcvcut olmadan d yordarm ile ilerlcnmekte idi.
llu dikkate deger ve fakat nc de olsa mi.itcvaz1 ba~langtc;tan sonra
ll1 t.; cus lctkiklni 1 7 yiizytlm ortasmdan itibaren Fransa'da birinci parlak
ckv 1csi11i idrak etti. Fransa saraymda Louis XIII. ve ozellikle Louis XIV.
cl.- vriuckki hilimscl canhhk Bizans sahasmda da c;ok kuvvctle mi.icssir oldu.
I I va kil' kadar sistemdcn yoksun olan yaymlama c;ah~malan mi.itecanis,
11 '1. 1111 va'ddi bir plana bagland1 ve yava~ yava~ da canh vc meyva verici
},u incdcmc f;taliycti ha~lad1. Louis XIV. ve Colbcrt'in himaycsinde Louv c '1111 ~i) JnTtli mathaas1 Bizans tarihc;ilcrindcn biiyiik bir seriyi yaymlamaya
f.: lll ~ l i. rli.J.'i ydmda ilk olarak Ioanncs Kantakuzcnos'un tarih cseri yayml.c nch vc diB 'i'd e yaymlanan Konstantinos Porphy10gl' nndos'un Rxcerpta
rfl' lrgationilms'ullclll h<t taralinda Pl1. Lahlw hir hildiri yaymh yarak Bizans
ta rih~ilnine ait hir (.'orfm.l'' un pl fl nuu ac; kl a d c ~ l ~-: ihi lli l , III S la rihiniu iinrminc
i ~ a lt' l cdnck hiiliin i.ilkcl c rin llll f~ inlnini i~ h i di P,i u c cl.vcl l'll i. 11111111 iz k yt'll
on ylla rda c;a lt~ rual a r gaynlk H ll ldltll~ldt~ vc hlly ln c ll l t, ; cn ~ tarilci ka yua k-

Eskikitaplarm.com

Bi1.ans larihi hilgisinin

g cli~mcsi

.,

lannm ilk toplu nqri mcydana gcldi ki, somaki Loplu nc~irkr dr~- Vrnrdi K
nqri tamamiylc, Bonn nqri biiyiik ktsmiyle- bunu tekrarlamtlanhr.
Paris corpus'unun ne~rine, cezvit PIIILIPPE LABBE (16o7-fi7) vt Pm1un:
PoussJNE ( 16og-86), dominiken jACQUES GoAR ( 1601 -53) vc FRAN~:ms CoMBEFIS ( 160.)-97), ~ohrctli hukuk<;u CHARLES ANNIBAL F ABROT (I 580 - I (iS! I)
gibi o zamanki Fransa'ntn rn oncmli bilginlcri kattlmtlardl. Bir ~uk Hi z. 11 1.~
yazan Louvre corpus'unda ilk dcfa yaymlandt. Daha onccdrn bilinrn yaz;ulann ycniden yaymlanmasmda da Paris corpus'u nc~irlcri gcrck metin lrsisi
vc gcrckse bilhassa. yorum (komantcr)lar bakmundan oncmli bir tl'rakki yi
ifadc cdcrkr.
Louvre corpus'un11n IH'~ri ir;in yaptlan <;ah~malar yanmda kilisr vc hukuk
tarihi incclcrncleri dc Jnzla gcli~tirildi. Bu anlamda yalmzca Lahlw'uiu ,
sonraki Hanlouin vr Mansi nqirlerinc 1 tcmcl olan konsil zabttlan, Goal ' 111
ohrctli grl'k<;e Euchologion'u, Combefis'in ncrcttigi patristik I ilna tiil ,
Fabrot'nun Basilica nqri hattrlansm.
Louvre corpus'u ba~langt<;ta dalta ~ok Goar ve Fabwt taraf111dan yil
rtitiiliirktn, 1670 ylllanndan itibaren yaym tc~ebbusiiniin mcrkcz nokl aMu.t
Ducangc'm i.istiin simast hakirn olmaya balar. CHARLEs Dur:JH:SNJ: SJJo:tJJ(
ou CANGE ( r6I0-88 ) Bizans tarihi incehmelerinin astl kurucusu v ay m
zamanda Hizans sahasmda ~imdiyc kadar faaliyet gosteren en hiiyi.ik Vt' I'll
zengin bilgi sahibi kimscclir. Ducange, Ioannes Kinnamos'un Laril1111i ,
Ioannes Zunaras'm kronigini ve Paskalya kronigini yaymlamt~ v1 gn l'k
bunlan vc gcrcksc Poussinc tarafmdan yaymlanan Anna KomrH'Ill' vt
Nikcphm os'un cserlcrini ctrafh olarak crhctmitir. Ducangc I Huula 11
ba~ka., tarih, filoloji, jencaloji, topografi vc niimismatik sahalarnu kapsayan ,
hayrct uyandtracak clerccrdc zcngin ve ;ok tarafh bir tetkik faaliy1t i ~iis
termi~tir. Yazllanmn bir ~ogu bilim i\in bugiin bile kendilcrinden f1ra ~ at
edilcmez bir hiiviyct ta~1rlar, t.izellikk llistoire de l'empm de CoTL!tanlitwfJ/r
sous les empereurs fra11fais ( r65 7) ve topografik bir incclemc olan Constant inapolis Christiana ile jenealojinin tt>mrl escri De familiis byzantinis'i i htiv a l'ku
iki klSlmdan miitqekkil Ilisloria B)zantina duplici commentario illustrala adh
eserleri. Ducange'm ba~ansmm zirvesini isc orta<;ag Hitincc v c grckt;I'K i
i~in yazd1g1 lugatlar tqkil ctmckle olup bunlardan bizautinoloji ilmi ha kimmdan Glossarium ad saiptores m~diae et infimae graecilatis ozcllikl e iinl'mli dir 2 . Bir bizantinist ~imdi her nc kadar Ducangc'm Glossarium'u yanuul.1
lfrgat bakimmdan baka yardtmcl cscrlcrden, mcscla hcr~cyd1'11 i llll 'l '
()kumcnik konsilltdn :t.nlwlan yaymlannm ycni lcmcllerc oturtulmast ancak
1:. Scli WAin-..: 'm hi.iylik tseri Acl11 etmcilitiTillll
1

ocrmllon i~ortllll,

HJ IIII vclcl

(bk. a.FLgula I, kaynaklar) .

2
Eserin yeni hir nqrini Culli-!.(<' dr
Fr:uu:c (l'aris l!Wl) gl' n;1kk~ tirdi.

ilr f(l'r<;t'klc~ mi~lir

Eskikitaplarm.com

1:. A. Soi'IIOKI.J:s'in saglam vc d!'J:tnli lfigatill(kll 1 i:tydalanmak dnrumunda

isc dl' I )ucangc''lll hayranlt.~a deg!~r ('Seri, ~ok say1da kaynak zikri ve
l.tt i 11 i ac;tklamalan ile bugun ldla Bizaus ldkiklninin ana direklcrinden
l11ridir.

I lttcang(''m yanmda onun daha gcn~ ~agda~lan, vcsikalar ilminin

(r/ifJ/mnalik) kurucusu JEAN MABILLON ( I 632- I 707) vc Palaeographia graeca
;tdh I'SI'riylc Grck paleografisi tetkiklcrinin ba~lad1g1 BERNARD DE MoNT' Allc 10N ( 1G55-174I ) yer ahrlar. Bunlan Oriens christianus adh eseriyle
dotnilliknt MicHEL LEQUIEN (I66I-I733) ve tarih baklmmdan oldugu
1-', tht topografya vc arkcoloji yontinden de oncmli Imperium Orientale'nin
y;r1a 11 Ragusa'il benediktin ANSELMO BANDURI (r670-1743) izlemckted~tll't .

Bllllllllla bcrabcr Bizans i~in I7. yuzyilda uyanan ve ozcllikle Fransa'da

zc 11 g i11 iiriin vcrcn kuvvctli ilgi, Aydmlanma devri rasyonalizminin ctkisi
i k , Biz a ns tctkiklcrinin ilerlemesini te~vikten c;ok uzak bir tutu rna boyun
cf,di . Aklllla, mcvhum, miibalagah ahlaki dcgerlendirmesinc v e dini tiplll'c ili g inc magrur Aydmlanma devri, insanhk tarihinin buttin ortac;ag
ck vrl':; illc kii~umscyerek, tepcdcn bakmaktayd1. Aydmlanmacllar ozellikle,
tiiiiii;I Ltzaldr, dinine bagh Bizans imparatorlugunun ruhundan tiksiniyor1.11 dt. B1mlara gore Bizans tarihi "degcrsiz bir hitabct ve mucizclcr kollekMiymlll" (Voltaire), "ihtilal, isyan vc al~akhklar orgusu" (Montcsquicu)
olmak Llll veya en musait bir huktimle ~anh ~erefli Roma tarihinin clem
vc 111 i hi r sonundan ba~ka bir ~ey degildi. i~te boylccc, CHARLES LEBEAU'
111111 1/istoire du Bas- E'mpire (Paris 1767-86) vc EDWARD GIBBON'm The
lli.lltHy t!f' the Decline and Fall of the Roman Empire (London I 776- I 788)
.tdh n1a ruf csrrleri Bizans tarihini , Roma devletinin bin yll suren ink1raz
I a ri It i olarak tasvir etmcktcdirler; Gibbon bizzat, eserinde "barbarhgm
V I' d j nin zaferini" tasvir ettigini soylemektedir.
Bu~iin i~in L ebeau ve Gibbon'm gi:irtilcrinin tarihi bak1mdan savullld.,mazltgt hakkmda soze girimek, zaten a<;tk bulunan kap1lan zorlamak
olmd11. ~iikiirlcr olsun ki, Bizans tarihi sahasmda kitap yazan her kiinin
HI' <; I ig i konuyu, Bizans tarihinin onemi Uzerine uzun ve gene! mahiyette
.ll;tklamalar yapmak suretiyle savunmak zorunlugunu hissettigi, ( debi
vc lnkkwltk verecek derecede tckrar edilen ifadelerlc Gibbon'm goriiiinii
rcddl'lmege ~ahtig1 zamanlan geride b1rakm1 bulunuyoruz. Artlk zay1f
11oktalan yiiztinden her iki tarih yazlCISimn cscrlerinin btiyukliigunu gC>zden
k ; t~; trmadan, Lebeau ve Gibbou'm kitaplanm c;ok dalm btiyuk bir soguk1

vc ~ok zm~in 1\Jgalinc (M&y1X ).c~ tKI..v

J'niot/.1,

l AAlJVLK 1j C y>.c:lfll1 '1) ~ , 9 cill, AI ina 1<)4<)-511)

Umt:/.; I.~:xikon of /he Ronum awl llv::mz)'l'lli bask1, CallliHIII I{I' lqi.J .
lllll'a da ( : nk dil ~li ~ IIII 'Mi niu bllllill ck v n
ll'l'ini kapMaya u, I l I11 MII It/\KIIH 1 ll ll h llyu ~

111111

i~111 I

t'l111i~

ol a luu.

Eskikitaplarm.com

TlJ;

Bi:.o:ans tarihi bilgisinin

geli~mesi

kanhhkla miitalaa edcbiliyoruz. Lebeau ve Gibbon gcn;ek hirt'r t.ar ilu;i

idilcr, Gibbon hatta pek biiyiik bir tarihc;i. Onlarm objcktirlik b;dmmnclau
o kadar yetcrsiz olan eserleri tasvir sanatl baktmmdan yiiksek bir scviynk
dirlcr. Bundan dolayidir ki onlar, bir c;ok kusurlanna ragmen, AydmLuuu;,
devrinin hatah telakkilerindcn etkilcnmcmi~ vcya az etkilcnmi~, 19. yiizy dd .1
kalcme alman filolojik ve tarihi bak1mdan daha csash bir c;ok Bizans Luil1
lerinden daha ziyade okunmaya lay1kt1rlar. J. B. Bury tarafmdan gcn;cklqtirilen Gibbon'm eserinin yeni basklSl ise, nairin alimanc ilavrlcri w
notlan sebebiyle bilimsel incelemeler ic;in, objcktif bakimdan da, ;ok
faydahdu.
Bilindigi gibi Gibbon'm cscri -ozelikl c tasvir sanatmm kudret i say sinde-Bizans sahasmda incelemelerc girimek arzusunu hem en hcmc11 hi 1
as1r siireylc kotiiriimletirmek surctiyle, fikirlcr iizcrinde siirdd i hir t kiy
sahip oldu. Ancak Bizans tetkiklcri tamamiylc durmu dcgildi. Jou . Al.l ll-: 1!"1'
FABRICIUS, Bibliotheca graeca'siy!e Bizans literatiirii tarihi ic;in hugiin hi I
kendisinden feragat edilemiyecek bir yardtmCI escr yaratt1 ( I4 cild, ll;11uhn rg
1705-1728, ycni basklSl 12 cild, qgo-18og). Seremoniler kitalnmu L ipz ig
yazmasmm bulunmaSl VC bu escrin jOHANNES JACOB REI SKI<: ( I 7 Ili-7 I)
tarafmdan Crhedilmcsi, hie; kukusuz bizantinoloji bilminin tari IIi ndc .. 11
biiyiik olaylardan birisidir; ancak c;ok dikkate ayand1r ki, bu biiyiik Yllll.l 111 '
vc arapc;a miitehass1Slmn Crhi onlarca yll basdmadan kalnn~lrr. Biz.III S
incclcmcleri ic;in onemli bir tevik de, Bizans tarihc;ilcri Paris sn is iIIIII
sonuncusunu tqkil eden ve K. B. I-lASE tarafindan gerc;eklqtiriltu Lnlll
Diakonos'un bas1lmas1 olmutur (1819). Bundan pek az sonra Nl F. IUIIIH ,
Agathias nqri ile (1829) Bonner Corpus der byzantinischen llistorika Sl"l isi uiu
tcmelini atti. Yaygm pe~in hiikiimkr vc gcnellemi~ ilgisizlik Ni1"111du
gibi bir ki~inin Bizans'm tarihi oncmine bakltnl clbettc bulamllrarnazd1
Bonn c01pus'u, biiyiik ktsmiyle Louvre corpus'unun sadecc bir tekran oln ~< Lkl a
bcraber, daha tam ve daha kullamh olan bu ne~::in oncmi hakkmda la zla
soze gerek yoktur.
Bizantolojinin tarih yazarhg1 alamnda da tam bir durgunluk ohuacll .
Byron'm bir genc;lik arkada~1 alan hell en dostu GEoRGE FINLAY ( 1 7!l!)- 111 7;,)
c;ok gcni tuttugu greklik tarihinin Bizans devresine oldukc;a bii yilk 1i111 111
tamdt; uzun y1llar siircn c;ahmasmm dorugunu 7 cildlik vc 111. ii. ltJ.(i'd.lll
1864 ydma kadar siiren muazzam bir devreyi kapsayan cseri tqkil nl11
A History of Greece from the Conquest by the Romans to the Present 7 imt? ( Loudn11
1877). Fransa'da V. PARISOT'nun Ioanncs Kantakuzenos (I8tJ.5 ) vr B..:Hm. a
DE XrvREY' in Manuel II. ( I 855) iizcrinclc, oncmlc-rini IJug-iin bile tamamiy I c
yilirmeyen monografikri yaymland1. Almanya'da G. L. F. 'I'AII~L ( 1711 1
- Ifl(io ) ve G . M . TuoMAS ( rBr7- r887 )'m tct.kik vc mdin nc~irlcri, .J 1'1
FAJ.J.ME HAYim ( I7!Jo- llHll )' in zarif vc zcki yazdan vc iizl"!likk K AI!I.

Eskikitaplarm.com

I rOI'F (I B~J2 - IIl73)'un c;.ah~malan hat trlanmaltchr. llopl''uu saclcce ktlr klrk
y:u,u uu:elcmdnine dcgil aynca gcni~ ar~iv tctkiklninc dayanan cscri
(,'r.Jchirhte Griechr.nland.1 vom Beginn des Mittelalters bis at{{ unsere Zeit (Ersch
nnd Cnllwr, Allgemeine Enc_yklopaedie der JYissenschaften und Kiinste 85/86,
rllh 7/ r lll11l ) malzcmc knllcksiynnu olarak dcvamh bir dcgere sahip olup,
ta svi r tarz1 g-arip olan bu cscr, okunuunun bir eziyet olmasma vc Hopf'un
wn li i!; i hilg-iniu, bir vakitler samlchgt gibi her zaman pek cmin olmadtgmt
hn l{ ilu pckftla bilmcmizc ragmen, yinc de bilhassa Latin hakimiyeti vc
l'aL.iolngnslar drvri i~,;in bnemli bir yardtmCldtr. G. f'. HERTZBERG'in bu~-:r lu u;m okunmast pek o kadar gerekli olmayan, fakat zamamnda elkitabt
o la rak pt'k takdir cdilcn eserleri Geschichte Griechenlands seit dem Absterhen
drJ rmtikcn Lebens bis zur Gegenwart (4 cild, Gotha I876-7g) ve Geschichte der
I~ J.:rmtiner und des Osmanischen Reiches bis gegen Ende des 16. Jahrhunderts
(lin I in 1883), onemli ol~,;iide Hopf'un sagladtgt malzemcye dayanmakta
idiln. i\. F. GFRORER'in bir zamanlar c;ok okunan, fantczilerle dolu eseri
/ly::_antim:rche Gefchichten (3 cild, Graz 1872-77) bugiin ic;in ktymetini kayl wt mi~tir. Buna mukabil FERDINAND HIRSCH'in escrleri, ozdliklc B;zantmnchr. Studien adh kitaln ciddi, ileri gotiiren vc kendilcrinden hala zcngin
lul~i In islihrac; edilcbilcn tetkik ornekleridir.
r ~ yi.izytlm insanhga getirdigi daha derin tarih anlaytl, Aydmlanma
di'VI i ui 11 tarihc aykm ukalahgt yiiziinden itibardan dii~iiriilmii~ olan Bizans
Lt rihint' de faydalt oldu. Tarihi gelimenin onemi dii~iincesi uyanmt~ olup
arttk hir RANKE, bir MoMMSEN'in ~,;ahmalanndan sonra bir devletin bin
yrll!k inknaz hali efsanesine inanmak imkam kalmamttl. 19. yiizythn son
onyrllarmda Bizans tarihinc kaqt duyulan ilgi , o zamanlar on pHmda
lllrlunan Avrupa i.ilkclerinde yeniden canlandt. ALFRED RAMBAI1D, VASILIY
( ;., VAsrLYEVSKIY, KARL KRUMBACHER, JoHN B. BuRY'den her biri kendi
iilkcsimlc bizantinolojiyi bagtmstz bir bilim dah halinc getirmcyi bildiler.
<,:;, gda~ bizantinolojinin kuruculan olan bu ki~ilcrin faaliycti, arttk bir
za manki hayall er ve pqin hiikiimlcr yerlcrini daha iyi gori.ilere tcrk ettiklni cill<'llc, kuvvctli bir akis buldu vc uzun sure diger tarih sahalan
a rkasmdan topallayarak yiiriiyen Bizans tarihi aratlrmalan, yava yava
arka plfmdan one dogru ilerlcdi.
I\. RAM BAUD (I 842- I gos) nc yaztk ki bizantinistige uzun sure sadtk
b lmadt; incclcmektcn ziyadc popiilarizasyonu ilc ugra~maya mahkum
oldui{1r Rus tarihi sahasma dondiL Ancak omm Konstantinos Porphyrogen111 t.ns dcvri hakkmda I87o'de yaymlanan dcvir ;u;:to cseri Fransa'da Bizans
Lt rihi ilgisiui alevlendinli ve ortu takip nkn Gustave Schlumht'rger vc
(: harks Dit"hl lm il~i11in hir dah ;t siiurHcmcsiui sagladtlar.

.J. SAIIATIIW ( ni'JcriJ!limt rf,., monnrl/1',1 l~y::;rmtints, 2 C'ild, l'a ris Jlll w) 'yi
iz ll' yl'l'l'k (;. S c rr i. IIMIII~ IUII-1( ( 1111 1 H)'J.II) niltn i:.r natik VI' ltllllllll ya nuu Lt

Eskikitaplarm.com

Bizan~

larihi

bilgi~inin

gcli~mcsi

bilhassa sigillografi sahasmda olagan i.istii vcrimli bir ekilde faaliyl't giislndi.
Onun biitiin ve c;ok geni~ bilimsel miras1 ic;:indc bir bizautiuist bu~1i11 111'1
hal de SigillographiP. de l' Empire byzantin (Paris 1884) adh escrini en k1ymcll iNi
sayar. Bununla bcraber onun amtsal Epopee byzantine'i ile diger c;ok Nayulaki
yaZllarmm da onemini kiic;iimsememelidir; bunlar geni~ bir aydm okmlar
kitlesi i~inde Bizans'a kar~1 ilgi uyanmasm1 saglami~lardtr. Bu gayeyi asl111cLI,
CHARLES DIEHL (1859-1944)'in me~hur hayranhk uyanduan F(~11rr.1
hyzantines'inde ortaya koydugu sanat bak1mmdan miikemmel eserll'ri c;ok
daha parlak bir ~ekilde gerc;ekle~tirmilerdir. Bizans tarih ve sanal tari II iui 11
biitiin alanlanna tam bir ekilde hakim, olagani.istii c;:ok tarafh bir hilgiu
olan Charles Diehl, Ravenna eksarhhg1 (1888) ve Bizans Afrikas1 (J!Iqh)
i.izerindeki aratlrmalannm, Iustinianos hakkmdaki eseriniu ( I!)O 1) vc
Etudes byzantines'de (1905) bir araya toplanan bir c;ok makalelcrinin kautlladigi, nadir bulunan bir tasvir sanat1m saglam bir inceleme kahiliyel i ilc
birletirmitir. Bizans tarihi tetkiklerini ancak pek az kii, gcrek iiI kesi 111 !eve gerekse yurdunun Simrlan diInda c_;:ok say1da ogrenciye sal1ip ol11111~
bulunan Ch. Diehl kadar c;:ahmalan ile bu derece ilrrlc:'tmi~ vc digl'l'lniuiu
gayretlerini boylesine tevik ve tahrik etmitir. ltC boylecc Bizaus 1.11 iII i
aratlrmalan Fransa'da rg. yiizytlm somma dogru ve 20. asnn ha~lanJI(Ia
biiyiik bir canhhk kazanm1~ bulunuyordu: Bu hususta bir~oklan yanmda
sadcce Loms BREHIER, :FERDINAND CHALANDON, jULES GAv'iu c.ah~n
lanm hatlrlatmak yeter.
Almanya'da Bizans sahasmda sistematik inceleme KARL KRUMIIACIII-:1(
(1854-1909) ile balad1. 1891 yiimda Krumbacher, Geschichte der lry;::antinischen Literatur'unu yaymlad1 ve bundan alt1 ytl sonra da csniu, i\imk
teolojik literatiiriin ALBERT EHRHARD tarafmdan ilrndigi vc I b:mnu:u
GELZER'in Bizans imparatorlan tarihi dencmesinin zeyl olarak yayu landtgt c;:ok geniletilmi ikinci baskiSl ne~redildi. Bizans ara~tmualaruuu
Ducange'dan beri tammt oldugu bilimsel ve r;a!~ma gi.iciiniin ('II muJ.tc:
Cm amt1 olan Krumbacher'in eseri biitiin bizantinistler i~in incelenuI.-1 iu i11
en onemli rehbcri oldu. 1892 ytlmda kurulan B_yzantnische ,Zeitschrifi ik
Krumbacher, bizantinoloji bilimine, bu tarihten sonra ctra1inda hiilllu
Avrupa Bizans tetkiklerinin toplandtgt ve miikemmel bir bibliyogralya de
Bizans ara~tlrmalarma kaq1 i lgi duyanlan incelemelcrin durum11 h.1 k k1111 I.
si.irrkli olarak habcrdar eden dcvamh bir de ilmi organ sagladt. Buud.Ju
baka Krumbarher, Miinih'dcki "orta vc ycni Grrk filol<~isi scmilll'l i"11i
milletlcr ;u as1 bir bizantinoloji mcrkezi hal inc gctirmeyi dC" ba~ar<h. Bi1l ii 11
hunlarla bi.iyiik filolog, Bizans sahasmdaki tarih incdcmderini de kudrl'l k
te~vik V t~ tahrik etmi~ oluyordu.
1\izans tarihi incdrmell'ri Almanya'da iincclikk 1 ~) yiizy1l soularma
dogru K 1\IH. N1:I1MANN VI' lh:JNRICII GJ:J.ZI.R L;uallml;m ilnktildi. N1 -

Eskikitaplarm.com

II

manu'm fikir <loin Die Wtltslellrmg des lryzanlinischw Reiches vor dm Kreu::;::;iigen
( Ill! H) adh cscri tarih i incckme ve tasvirin iist.adane hir niimuncsi olarak
k a lnu.~ olup hu ve Bizaus tarihi sahasma ait dii!;er uncmli escrlcrin yazan
olau Nnnnann'm ktsa zamanda bizantinolojidcn yiiz c;evirip umumi sanat
t.111hi sahastna gcc;i~i pck tccssiif olunacak bir ~cydir. Gclzcr'in Abriss der
bi::,antinischm Kaisergeschichte (Krumbacher'in biiyiik eserinin 2. basklSl
ic; i ~~<l<-, s. 91 1-1067) adh eseri her ne kadar Krumbacher'in eserinin yiiksek
Mcvi ycsinden hayh uzak ise de, bu zat c;ok say1daki hususi incelemeleri ve
llzdlikl<-, bmada vard1g1 sonuc;lann da nihai addedilememesine ragmen,
Uuwsis der byzantinischen Themenuerfassung (I 8gg) adh kitabl ile Bizans
1.11 ihi ara~ltrmalanm c;ok ileriye gotiirmii~tiir. Krumbacher'in Miinih'deki
h.dd i olup aynca tarih ve sanat tarihi sahasiyle de me~gul olan AuousT
IIIWIENIIERO, Bizans tarihi incelemelerine oncelikle Bizans yazarlannm
tcnkitli yeni baskdan ve aym zamanda yeni kaynaklar ve bunlara komanlnl('[' yaymlamak suretiyle hizmet etmitir.

n,,

Alrnanya ve Avusturya'da Bizans tarihi ara~tlrrnalan, llizans'a kaq1 da

il gi duyan eski ve ortac;ag filolog ve tarihc;ilerinin eserlcri, bilhassa L. M.
II AnTMANN, 0. SEECK, E. ScHWARTZ ve hassaten biiyiik hukuk tarihc;isi
K. E. ZACIIARIA VON LINGENTIIAL (I812-1894)'in faaliyeti ilc c;ok ilerJemi11 1"; von Lingcnthal eseri olan Jus graecoromanum'da (7 cild, Leipzig 1856-84.)
I ' ll iinnnl i Bizans hukuk kaynaklanm bilgi ale mine sunrnu~ ve Geschichte
dr.r griecftisch- romischen Rechtes (3. basklSI, Berlin 1892; ycni basklSI, Aalcnj
Wiirttcmberg 1955) adh eseriylc Bizans hukuk tarihinc ait arattrmalan
~aj:t lam bir temele oturtmu~tur.
Bizantinistigin Rusya'daki ba~langu; safhast eski Rus tarihi tetkikleri
ilc- hirhirinc baghdtr. Rus Bizans ara~tlrmalannm en oncmli onciilerinden
hi1 is i, Rus imparatorluk ilimler akademisinin iiyesi olarak St. Petcrsburg'da
b aliyet. gcistcrcn ve sadece Rus tarihi incelcmeleri baklmmdan biiyiik hizmct
gilrmddc kalmayarak cski Rus tarihinin onemli Bizans kaynaklanm degerll'ndimuk suretiyle Bizans incelemelerini kuvvetle tevik eden Silezyah
EH NST Kl1NICK (1814-18gg)'tir. Onun yamnda isc kendisine, -oldukc;a
l's kimi~ olmasma ragmen hala faydah olan- mchur kronolojik Essai de
dmm.ographie byzantine (2 eild, St. Petersburg 1855 vc 1871) adh eserini
mcdyun bulundugumuz isvic;reli EDUARD VON Ml1RALT (r8o8-r8g5) zik' d II mel idir.
N. P. KoNDAKov (r81-4-1925) nastl Bizans arkcoloji ve sanat tarihi
:tra~ Lmnalanmn kurucusu olmu~sa, V. G. VASil YEVSKIY (1838-r899) de
Ru sya'da Hizans tarihi tC'tkiklcriltin asd kunr cusudnr. Kaynak malz<"mcsinr
1. 1111 hir h:lkimiycl, lenkitc;i k<-s kin hir ~il ri i~ ve miisrnir bir prohlnn vaz'l
ka l11liydi V as ilyc vski y'i n c,:a h ~ rnalanua k.tltn hir ckV;n Sot ~ l a m l~ ltr . Onuu
Bizans - Ru~ ili ~ kilc1 i l<u ihinc d.1ir ir11 tkmrlni , Bi:t.ot ns vc Pn;l'l lt' kk r

Eskikitaplarm.com

IIi :r.n 11 ~

a r i hi h i 1 ~-:" i 11 i 11

lo(

r I i p n r Mi

haklundaki d~rin vukufht makalcsi vt ii~ellikk Bi~ans tin kl 111111 it; IM ilti
hakkmda ycni uluklar ac,:an ara~tlrmalan ilim ic,:iu hu~-:i.in hi k kcnddninc kn
((Tag-at ohmamaz bir dcgcr ta~tmaktadtrlar. 1894. ytlmda Vasilytvski y' iu
Vizantiyskiy Vremennik'i lcsis ctmcsi ile, o zamana kadar ha~ka dn~ilt i11 ,
()zclliklc Jumal A1inisterstoa Narodnogo Proue~feniya'nm misafirstvnli giudtu
faydalanmak zorunda kalmt~ bulunan Rus bizantinisti({i, kt'tHii siluku
iki ytl d a ha ya~h olan Byzantinische <.,eitschrift yarunda o zamauki Bi1;111s
tctkiklcrinc ilerlemek baktmmdan en buyiik katktda bulunmu~ ol.u1 hir
organa sahip olmu~ oldu. Bundan bir yli sonra da F. I. llspc11skiy, o st ra tl.1
Istanbul'da kurulmu olan Rus arkeoloji enstitiisunun mLidLiru sll a l iyll'
/zoestiya Russkogo Arkheologifeskogo lnstituta u Konstantinopole'n in nqmw h;~ ~
ladL
Vasilyevskiy ile birlikte ve ondan sonraki faaliyeti ilc Rusya 'd,1ki
Bizans tarihi ilmine yon veren, herkesten once F. I. lJsPENSKIY ( J!l.t._r1 1l l'.lll l
olmutur. U spenskiy her ne kadar Vasilycvskiy'in problcmkr .. cl a h iy; ull'
niifuz eden inceleyici kabiliyetine ve tcnkit~i ruhuna sahip drgil idi ys!' ck ,
hoi bilimsel iirunleri ile o da Bizans tarihi bilimini buyuk <.ilc;i.idc ilnlcluu ~
tir. Bizans tarihinin onemlicc hcmen hi~ bir problrmi yoktm ki l ls p ~
kiy onunla yakmdan megul olmam1~ olsun. Boylecc bir ~ok tcnwl prohkuH
once el koyan o olmUtUr. lispenskiy sadecc en ~ok cs~r vernt dcgil ay111
zamanda en c;ok yonlii Rus Bizans tarih~isidir. Vasilycvskiy'in aksiuc o
arkasmda biiyuk ve etrafh bir tarih cseri birakmttlr: Bizans lar ihinin c 11
mufassal c;agda tasviri olan Istoriya ui;:.antiyskoy imperii. Dcvnu uui s.111
olmamasi yiiziinden bu cser biiyi.ik zaman arahklan ik yayutlanahiln i~
ve hala tamamlanamami~tlr (c. I , I9I3; c. II, I, I927; c . III , IC)~B I.
I g. yi.izytl sonu ile 20. as1r ba~lannda Rus bizantinistigi ol.t i{a uu stu
ca nhhgnu her eyden once Vasilyevskiy vc Uspenskiy ekoli.indtu ydi ~ 111 i ~
vc aralannda A. A. VASILYEV, B. A. PAN<_;:ENKO, P. A. YAKOV ENKo vc P. V .
BEZOBRAZOV gibi ahsiyctlcrin bulundugu bilginlcr~ medyun bulunuyonlu
Rus bizantinolojisinin ele al<hg pek ~ok probl em arasmda, Vasily( v.,kiy w
Uspcnskiy'in tesis ettiklcri gelenege uygun olarak Bizans'm zirai 1.11 i11 i
en sevilcn konu olmutur. Panc;enko, ic;indc biiyiik sckfkri Zaclt.u i~i. vo 11
Ling('Jlthal, Vasilycvskiy vc Uspenskiy'in fikirlerini munaka~ay a var.'n ln ck
probl r m c yeni yollar ac;maya c;ah~ttgl Bizans'da kijyJu arar.i nwlk iy( 11
hakkwdaki mqhur cscr in i ( I 904.) bu so run a tahsis c tmi~tir. Pa111,TII ko
gibi P. Bcrzobrazov vc hassatcn P. Yakovcnko da her cydcn ii 11cc Biz;1m
d evlctinin ic; tarihiyle mqgul olmu vc aym ~ekilde V asilycvski y' in ha ~la dl f~ l
Biza ns v1sikalanmn incelenmesini ilrrl ctrnikrdir. A. Vasilycv ' l vc r o.
yuzytll arda Bi~ ans - Arap rnunascbetlcri tarihi i.izcrinck tcmcl mal1 iy dilldc k i
tscrini yaznu~t t r (2 ci lt, 1900 Vt' 190 ~). Eskic;ag tarihi hr a n~uulau ~c k11
.J. A. K ULAKOVSKIY, :1 c iltlik VI' 3~15'dcn 7 I 7 ytl 111 a b d a r ki dc vnyi tt;l ll(

Eskikitaplarm.com

Ill

.da11 Bizaus ck v leti tarihiui yazmt~tlr (Kiev I!JI3-I9I5): kuru, litkat ~ok
s a ~lam vc Caydah bit cscr. Rus bizantinistiginin yapttgt hamk, I915 ytlmda
J ;:~a/Ltivsk~y flrernennik yamnda ycni bir Bizans ihtisas dergisinin tesisi ilc
Jlad hulur: Vizantiyskoe Obozrenie (Revue Byzantine); bu mecmuanm 1917
yd111a kadar 3 cildi yaymlanmt~tlr.
ln~iltcre'de c;agda~ Bizans tarih ineelemeleri I9 yi.izy1hn sonlanndan
1.. 1i 11zun hir si.irc joHN B. BuRY (186I-1927) tarafmdan temsil olunmakta

11!1 ' Bury hie,~ iiphesiz biitiin devirlerin en biiyiik Bizans tariht;ilerindcn
l1i1 isidi1: c;ok uzak gi:iri.ilii, olaganiistii bilgi sahibi, derin bir analiz kabiilyl'l i obn, ornek almacak ciddi bir metoda malik bir bilgin. Bir c;ok
lllll'lllli iizel tctkiklcr yamnda o, arkasmda bir tyok ve Bizans tarihinin
hii yiik;c devrelerini kapsayan toplu eserler blrakmitlr. 1889 y1hnda
lllltlll ~C).tj'den Boo ydma kadarki devreyi ityinc alan iki cildlik eseri, A
llillorv of the Later Roman Empire adh kitabt yaymlandt; bunu I 9 I 2 ytlmda,
lltlyilk Karl'm imparatorluk taClm giymesinden Basileios I.'un ciilusuna
b da1 siircn devri tasvir eden miikemmel kitap, A History of the Eastern
!.'oman Hmpire, izledi ve 1923'de Bury, ilk eserinin aym ad altmda yeni bir
ha slosnn sundu: yinc iki cild ic;inde ve fakat c;ok daha biiyiik bir tafsilatla
I llodosios l.'un oli.imiinden lustinianos I.'un vefatma kadarki devri
ko1111 nlim~n bir cser. Bury'nin Philotheos'un Kletorologion'unun kendi
ha ztrLuhg yeni nqrine (The Imperial Administrative System in the Ninth Century
I'P I yaphgt mi.ikemmel komanter ozel olarak zikre deger. Nastl Rus
hi "ntiuistigi Bizans zirai tarihi ara~tnmalanna temel taI olmusa, Bury
k, somalan bilhassa ERNST STEIN vc FRANZ DoLGER'in en miikemmel bir
~~ k ildc ilcrlettikleri Bizans idari mekanizmast tarihine clair sistematik
""'~ tumalann temelini vaz'etmi~tir.
I

llury, ozelliklc crken Bizans tarihine dair c;ahmalan ile temayi.iz eden
'\ oHMAN H. BAY~Es'in ~ahsmda kendine laytk bir halef buldu. Muahhar
lli za ns ckvktinin tarihi, bunun dogu Latin devletleri ile miinasebetleri
lt;tkmnndan WILLIAM MILI.ER'in Latin dogu tarihine clair i:inemli incelemdcl i i k kuvvctle ileri goti.iriilmiitiir.
Bizans tarihi ilc ilgilenme gelenegi Yunanistan'da c;ok erken baglamltlr.
<,:iinkii Yunan bilginlcri ic;in Bizans tarihi, kendi milletlerinin tarihinin bir
par; ast icli. Bizans tarihi daha, ate~li Yunan tarih~isi K. PAPARRHEGOPUI.os' uu biiyiik eseri olan 'lcrToptoc TOU 'EAA1JVLXOU e&vou~ rX7!0 TW\1 &.pxcxmTCXT(t}\1
I.PI1wuv fLZpL -rwv vE<lTEp{!lV (5 cild, Atina I86o-1877; ycni Karolides UCri
11) 2!j . Ana sonu,:lar .~u escrdc toplanmt~llr: llistoire de Ia civilisation hellinique,
Paris 1 B78)'da <;ok p;cui~ hir yer hulmu~l11. Bi:r.anl iuolojiy(' 'lyaunalarunn
I " ' " y'nin
hililll~rl ki~ilii{iuin rlr({rrll'luli r dnw si vr r~rdrriuiu 1a111 l1ir llii ,Ji yu
)(ral tk I1HirMi ;ur 1,~ N II II AYN I I , :1

1/i/Jiio~: rt~fiiiV 11( 1/ur Wnrkr

l:.uuha ulv.r ~

Eskikitaplarm.com

D/

].

n.

Jlurv,

llizans larihi bilgisuun

gc li~mcsi

oI

im:eknmcsi ve r;ok say1da mctin neri suretiyle biiyiik hizmeti 1{~"\''n Sp

LAMPROS da en eski dcvirlerdcn 1453'c kadar uzanan pupillc-r hir Y uu a nistan tarihi yazm1~tlr: 'l(rrop[oc nj~ 'EJ..Acioo; (.LE1"' dx6vc~v 1i1to .-wv 1XpxoctrttiX1"11 V
xpovwv (l.EXPt 't"~; ciA.c~crEtJ>; rf,c; Kwvcr.-ocvnvou7t6A.Ecuc:; (6 cild, At ina 1 88()- 1 !I' B ) .
Buna bcnzcr ~ekilde sonralan A. ANDREADES (I876-I935 ), hiiyiik 'l otr1pl1X
.-ij; EAAlJVtX~; OlJ(l.Ocrlw; oi.xovo!J.tiX; (Atina Igi8) adh cscri ile c;ok sayulakt
()zel incelemclcrinde Yunan mali ve iktisadi tarihini incdcrken, Biz;111 ~
devrcsiyle d e ~,;ok tafsiHlth olarak megul olmu~tur. Yunanhlann Bi t.aus
tarihine kaqt duyduklan ozel ilgi muvacchesinde Yunan dergilcri ck 1blt.1
t;Ok crkcn bir devirde bizantinistige biiyiik Onem VCrmi~lerdir, JIU' SI 1:1
bilhassa i\E:A.-i.ov Tij; 'E.Svoi..oytx~; 'E.-oc~diX; (A tina I 893'dcn beri) vc JC)"I'
den I 9 I 7'ye kadar hem na~iri hem de yegfme yazan yoruJmak hillllt' YI'II
Sp. Lampros olan NiO; 'EAAYJvop.v~(.L<uv 1 . N. BEES tarafmdan tesis t'llill'll
Bu~ocv-d;, bizantinoloji ir;in bir ihtisas dergisi olarak dii~iiniilmii~ ictiysc dr
sadece iki cildi inti~ar etmi~tir (I gog ve I 9 I I ) .
I g. yiizy1l sonlarmda Bizans tarihi aratumalanna diger bir ~.;uk iilkr
Jerde de ba~land1. halya'da tarih ve edebiyat tarihi- filoloji ara~tllllt.ll.tt'
yamnda ozellikle hukuk tarihine ait incelemclcr gozc ~arpacak ikrll'llll'll'l
gosterdi. Balkan iilkelerinde Bizans ara~tlrlT!'tlan bu iilke millctll'l'i t;u ih iuiu
incelenmesi ile birbirine baglandt ve bu baglanti gerek Bizans VI' ~l'l'l'ksr
Balkanlar tarihi ir;in pek faydah oldu. Bulgaristan'da Bizans tarilu;isi I'
MTJTAFQIEV (I 883- I 943) 'in ara~urmalan yamnda Bulgar or tar; a~ tarilu, i lrt i
olan V. ZLATARSKI (I866-1935) vc P. NIKOV (I884-I939)'un 1;alt~m.t1.111
Bizans aratlrmalan ir;in r;ok yararh oldu. Yugoslavya sahasmd .t Bit. lll :i
tarihi tetkikleri sadece bizantinist D. ANASTASlYEVI~~ ( I 877- 1 g;1o )' i 11 vr
F. GRANI9 (r883-I948)'in ':;ahmalan ile degil, aym olr;iide ST. ~TANOYIWII,:
( I874-1937).]. RADONIQ (I873-I956), N. RADOYQI9 ve F. ~119 ( r8fir).. IIJJO)
in orta<;ag Strp ve Hrrvat tarihi ara~t1rmalan ile ilcrledi. Rornauya'd .t
Bizans tetkikleri aym ekilde daha birinci diinya sava~mdan iillc1 vr ht
~eydcn once, gerek Bizans tarihi ve gercksc Romen tarih ve cdcbiyat tarilti ,
Osmanh tarihi vc diinya tarihi sahalannda cmsalsiz iiriin venue k;tlnli yl'tt
hakh olarak en biiyiik bir ha yranhk yaratan N. JORGA ( 18 7 1- r ~).1 o ) ' 11111
olaganiisti.i baliyeti saycsinde ()nemli bir ilcrkme gostcrdi.
Milletlcr arasr i~ birliginc r;ok muhtar; alan Bizans tetkiklcri iki dnuy ;t
hissedilir ~ekildc rahatstz oldu. Ancak bilimsd ilerlrJlll' y a v;~
yava ycniden ba~ladl vc keder vc agtr kaylplardan ari olrnamakla betalwl
vnkubulan tahribatm sonur;lan giderildi. lki diinya saval arasullfak i
siikt!nct devrcsindc bizantinistik hatta hir hamlc bile yapahildi VI' hu ~1111
sava~mdan

1 lkrgiuin IW~ rine, Lampros'un yaym-

l;uhg

cildi JI)I!7'Y<- kadar dalm 7 c:ill.k

:r.n11~inlq1 inn K . I )vomiNIOTI'.~ l<Lmluuhm
11.

devmn olunclu; I! 1 c:ildlik la111 kolr ksi yo111111

indeksi lfJ3<>'da CIIAitiTAKI~ tarar1ndan Y"
ymlamh.

Eskikitaplarm.com

I I

i1;i11 d1 p<"kala bizantinistigin ikinci diinya sava~llldan sonra ycni hir parlak
dcv1 (' idrak ettigi soylencbilir. Bu ycni hamle, inceleme vc metin nc~ri
l.1;di yl tiuin iincmli bir gcli~mesi yamnda, milletler aras1 bizantinoloji
lwn grdrrinin toplanmas1, yeni ihtisas dergilerinin tesisi ve yeni Bizans
ltkiki nwrkezlcrinin mcydana gelmesi vaklasmda goze goriinen ifadesini
l1ulmaktadtr.
llizantinistigin birinci diinya sava~mdan once genellikle iki ihtisas
dl"l g i ~ i y k - Byzantinische ,Zeitschrift ve Vizantryskry Vremennik- yc tinmek du' lllliiiiHia kalmasm a mukabil, 20. yiizydm yirminci ytllanndan itibaren,
undJtt v; d.mnda Bizans tetkiklerinin kaydettigi terakkinin tezahiir ettigi
ltn 1;ok ycui ihtisas mecmualan ortaya c;tktl. Bunla nn bamda, I924'de
t ~u~ n lii('JJ vc HENRI GREGOIRE'm idaresinde bu bilgi dahm en biiyiik
li l1;1i(k tqvik ctmesini bilen Byzantion zikredilmelidir. Bu dergi ve nairinin
lt ;JY JOIIJhk uyandtran cevvaliyeti sayesinde Briiksel Bizans tetkiklerinin
1111nnli hir merkczi haline geldi. Bizans tetkikleri baktmmdan I932'de
IIJ iiksd'ck kurulan Annuaire de l'lnstitut de philologie et d'histoire orientales
rf .111/ 111'.1' da daha biiyiik bir ehemmiyet kazandt. N. BEEs'in idaresinde
I 11 za uti nolojinin ihtisas d ergisi olarak yaymlanan Byzantinisch - Neugrie1 hr " hr ]ahrbiicher biiyiik bir faaliyet gosterdi. Bu mecmuamn nerine d a ha
ICI '.to'dc Ikrlin'dc b alannu, 1926'dan itibaren Atina'da dcvam olunmu,
f.1 b t ikinci diinya s ava~mm sonlanna dogru yaymlama kesilmi~ti (sonrad an
,,,(,o ydmda I 945-I949 ylilanna mahsus olmak liz ere I8. cildi yaymlandt).
\' II II :til lJizantinolojisi ozellikle
I 924'dc tesis edilen 'Em:"t"YJplc; 'E-roc~pdocc;
lt ,,~oc\ITLV<J\1 L:1wuowv ile I 928'den beri aym ekilde ozellikle Bizans arattrmala nna tahsis olunan 'EI.I.'Y)v~xiX'da ifadcsini bulma ktadtr. I 924'den beri
H o ma 'da S. G. MERCATI tarafmdan idarc edilen Stndi Bizantini e Neoellenici
hu yi ik Ltstlalarla yayml anmaktadtr. Prag'da I929'da tesis edilen ByzantiIW.Ilavica sava~ ytllan boyunca faa liyetini durdurmak zorunda kalmakla beralwr sava~111 sona ermesinden sonra tekrar hayata donmekl e kalma mi, hatta
Ii ii i ' ( ' s aptanmi~ ola n faaliyet alamm geniletmitir. Biza ns- !slav ilikilerini
i Hl'dnneklc yctinmeyen Byz:antinoslavica bugiin Bizans tetkiklerinin tum
;da111 i'in oncmli ve genel bir ihtisas dergisi haline gdmitir. Buna mukabil
1<t:.zl i'da kurulup zengin yaymlama faaliyeti ncdeniyle baka bak1mlardan
d ;1 iig iilccck hir ~ohrete kavumU olan ve once Prag'da , I938'den beri d e
lkl g1otd'da Bizans v e arkeoloji aratlrmalanmn onemli bir merkezi haline
gl' ll'll , bkat I94I ytlmda bir hava saldmst sonunda tahrip edilen ve bu
l's uad a tn sachk uye arkadala nndan ikisini kaybcd en Kondakov- Fnstit iisi i ' 11 ii 11 ya ym orgam Seminarium Kondakomanum (Annates de l' lnstitut KondaJ.. 11(1) SIIS II p gi I mi ~ f j I'.
b i1

Son za m:ud .1rd .t lll z: IIJtiui st ik hakunuHian hi.iyi.ik i.incm kazanan !'ski
ktzi , h11 z, IJIJ:JIII.JI J\. ;HIJiwy 'd< daiJ a SOIII'<t Jliikf'q't k Vt'

a r; l ~ lll'llla IIWI

Eskikitaplarm.com

II

bugiin is(' Paris'dc gittikc,:e <utan yogun bir faaliyctle Bizans ar:t.~ltrmalanua
yiinelen J\ssornpsionist Bilginler Enstitiisii'diir. Bu cnstiti.iuiiu orgalll ol:111
vc I8g7'den beri Revue trimestrielle d'histoire, de geograplzie et de liturgie orimta/n
olarak inti~ar eden Echos d'Orient zarnanla gittikc;e artau i.ilc,:iid<' bir Biz.t11s
tctkikleri meslek dergisi haline gelmi~ ve bilim ftleminin Bizans ara~l.tr
malanna kaqt gittikc,;e biiyi.iycn ilgisini gozler online siircn hn gd i~llll",
onun nihayct ycrini Etudes byzantines (I946'da <;tkan 4 cildindcuhn i :
Revue des Etudes byzantines)'e terk ctmesi ve bizantinoloji sahasuun ycui
ve c;ok iyi hizmct goren bir mcslek dcrgisiylc zcnginlqrncsi somcma nla~
mr<;tlr. Bizans ve arkeoloji arattrrnalanmn oncmli bir merkczi dl' 'I h .
WmTTEMORE'un Paris'de kurdugu ve I946'da daha ziyadc ark<ol~ii vc
sanat taril1i yoni.i agtr basan Bulletin of the Byzantine Institule'ii yayndamakla ie bahyan Bizans cnstiti.isiidi.ir. Bizans arkcolojisi, san at ve k nlltll
tarihi incelcmelcrinin en oncmli mcrkczlerinden birisi de ll!lgun i1;iu ,
Dumbarton Oaks Papers ( I94I 'den bcri) ve Dumbarton Oaks Studit?J ( 195o'dn
itibaren) adh mi.ikcmmel tec,:hiz cdilmi ve mi.ihim yaymlan ile dtp br.~1 d;t
kendisini gayet iyi temsil eden Dum barton Oaks'daki aratlrma eusti t tlsiid ii 1
Daha ziyade teoloji ve kilise tarihi yonli.i bir Bizans enstitiisii Srlwy!'l'll 'd.kurulmu ve aym mahiyettc bir bakas1 da Ettal'de tesis edilmi~tir. Viyaua 'd;1
ikinci diinya savamdan sonra Die Osterreichische Byzantinisc hi' <inwll schaft (Avusturya bizanstinistler cemiyeti) kurulmu~ olup bumm Et;diy!'liui
I 95 I 'den beri yaymlanmakta olan ]ahrbiicher der Osterreichiscllm 1~y::.anflui
schen Gesellsclwjt adh dcrgi kamtlamaktadtr. Bclgrad'daki Bizans t'nstil ii si i d
ikinci diinya sava~mdan sonraki kurulu~lardandtr. Bu enstitiiniiu yaywlan
vc onun tarafmdan 1952 ythndan beri siirekli olarak nqredikn ::.J)(It!l/1.
radova Vizantolojkog instituta dergisi ozellikle Bizans- giincy !slav ili~kilni1tin
ara~ttnlmasma hizmet ctmektedirler. Bizans ara~tlrmalannm ('Jl Y~'lli
mrrkczlcri arasmda bilhassa Palcrmo'da BRUNO LAVAGNINI taral11ulau
idarc olunan Sicilya Bizans ve ycni Grck tctkikleri enstitusii; VCJII'dik'd"
bayan SoPHIA ANTONIADis'in yoncttigi Bizans ve Bizans sonrast lctkikln i
cnstitiisi.i ve A tina' da DIONYSIOS ZAKYTHINos'un idarcsindcki Bizans ara~l rmalan merkezi zikrolunmahdtrlar. Bu sonuncu enstitiiniin hiiy uk umi II 1
uyandiran canhhg1 vc c,;ah~ma plimlan hakkmda bk. D. ZAKYTIIINOS, UrJIIIII
of the Centre of Byzantine Research, A tina I g62.
Bi.iyiik sayrda ycni ara~t1rma mcrkczlcrinin vc yeni bilimsd dergilc iu
orta ya c;tkrnast gene; bir bilim dalmm gittikc;c artan iitaliyctini ka1111 Lt ya 11
karakteristik bir iarettir. Biiti.in bunlar bilr bu canltltg-m tam hir tahlostlllll
gozkr iiniiuc scrmektcn uzaktlr; c,:iinkii, Bizans sahasma a it mesick d<'rgi J, 1 1
yalllnda kom~u hi lim sahalanna ail mecmualarm gill ik~T art all olc; udc
Bizaus sahasma dahil makaldn nqrt'tmt'lcri, hi lgi ftlcminiu Biz a 11s ar;1.~11 r

Eskikitaplarm.com

..... ,

tu;tl.tnua kar~t hiiyiiuwkt1 ulan ilgisini lwlirtmek hakmundan hie; de daha

~ ;lltlallliJ kgildir 1.
Bi:~:ans t.dkiklcrinin yaphi{t bu hamleyc, bir zamanlar onu11 ilnkmcsine
" bdar katktda huhmmu~ olau Rusya uzunca bir mtiddet hi<; kattlrnadt.
11111111 i diiuya sava~mdan sonra Rus hizantinolojisiude: kuvvetli bir gcrileme
oldu vt sonra cia, uzelliklc I'. I. Uspcnskiy'in uli.imti ilc (1928) bu sahada
hut1111 LLaliyct hemen hcmen tamamiyle durdu. Bu sebepten, 1916 ytlma
1-.ndar aral!ks1z bir nqir 1aaliycti ilc 22 kahn cilt halindc yaymlanmt~ olan
I ' ullyJk(v Fremennik dr bunu izlcyen onytl ic;indc sadcce U\ cthz cilt olarak
11111~.11 debildikten sonra (1922, 1925 ve 1927'de) uzunca bir sure ic;in
l.t.dytiui tamamiyle tatil etti. Ancak zamanla bizantinolojiye karl Sovyet
H usya 'd., ilgi ycniden uyand1 - bunu 1945'de yaymlanan Vizantryskiy
Slwnu/.. ;u;tk\a belli etmekteydi - ve bu zamandan itibaren Soyyet bizantiuolojisi lnzh bir gcli~me gostermcyc baladt. Bugiin artJk Bizans tetkikleri,
Muskova'da, Leningrad'da ve digrr bir <_;ok ehirde, \Ok say1da nqriyat
d1 t l'zah iir tdm bi.iyiik bir faaliyet gostcrmcktedir. BoyIeee 194-7'de bala1d; "' V1 .:antiJ'skiy Vremennik'in ycni scrisi de hacimli 22 cilde ula.~mi~tlr.
N "~"l hir zamanlar Rus bizantinolojisi Bizans iktisadi ve sosyal sorunlanna
.,.,..! hi1 ilgi g()stcrmi idiysc, bugtinkii Sovyet. Rusya'da Bizans ara~t1rmalan
1L. a 1111 hgt yinl' lm noktalarda yogunla~tlrmakta ve sorunlan matcryalist
1.11 dt tJ;1zariycsine uygun bir ~ekilde aydmlatmaya gayrct rtmektedir.
Bi:~.ans tetkiklerinin yapttg1 bi.iyi.ik ilerlcm.cler, bilimin ulaabildigi
byuak malzcmesi de tincmli surelte genilcmemi olsaydi, prk mi.imktin
olaua:~:dt. Gayrrtli bir yaym faaliycti ile muhtelif ti.irden yeni kaynaklar
uu, lnnderin lIgma c;tkanldlgt gibi yetersiz eski basktlann yerini de gittik~e
" 1.111 hir oh;i.ide yrni tenkitli nqirler aldt. Bununla bcraber bu baktmdan
dalt:1 y;qnlmasl gerckli pek <;ok i~ vardtr; c;i.inkti bugi.in hala Bizans tarih
Y" "; m \'C kronik~_;ilerinin bir cyogu, hatta c;ogunlugu bakmundan Bonn
u11(11t.1'uuun kif.:1.yctsiz cski metinleriylc yctinmck durumunday1z. Mamafi
d.1 h;t 1!) yiizydm sonundan beri Bibliotheca Teubneriana ve daha yakm
'IIIWJI.mla bilbassa Collection byzantine de ['Association Guillaume Bude serileri
vt hazt di!:t<T i)nemli mtinfcrit yaymlarla Bizans tarihc;i vc kronik yazarlan
u;iu, hi\ olmazsa bunlar ic;in, Bonn ciltl<'rinden feragat irnkamm veren
ycui hilimsel metinlcr ortaya konmutur (Bu hususta eserimizin ayn ayn
k1stml.tn ha~mda kaynaklara clair verilcn bilgilcre bakuuz).
Ara~tnmalar temelinin genilrmesine ozellikle btiyiik bir katktyt
Bi:~.ans wsikalanmn yaymlanmast faaliycti saglanu~ttr. Burada on pHi.nda
zikrl'lliluwsi genken nqirler, F. MIKI.osrcn vr J Mtru.ER'in gec;rn ytizyllm
1 A~so1ial ion lntl'rnal iuuall' dr~ EtuclcH h v:r.:u1lincN laralmclan yaymlanan "1:1'1'

clan

11tl'c k:ul:uk1 y<~J: In

hitoliyn(.(rall~t.

lwnll'll lwnwn 2Ho kaclat dcrf.(i, Heri vc

lopla111a l'~crlctdc llii'VCIII :o~lloo ya:r.1 il1liva
c 11111 kJcclil'.

Eskikitaplarm.com

IIi z a

11 s

l:u i h i b i I g is in i n ..:' d i ~ 111 1 s i

It

ikinc i yansmda yapt1klan <;ok zengin ve l~Lkal ltcnliz Lamamiylc lellkilsi "l.
topht yaym ilc ondan daha az onemli olmayan vc h11 yiiz ytlu ba~larttHI.l
Vi;;.anti;skiy Vremennik'c ilavc olarak verilcn, bash tckuigi haktmnHlau
olduk~a daha iyi Athas vcsikalan neridir. llmin bu alanda nc kadar liiyttk
tcrakkilcr kaydetmeye muvaffak oldugunu isc ancak daha ylni w sik ot
nqirleri, ozclliklc G. RotnLLARD ct P. CoLLOMP, Actes de Lavra I (:lrl'h inn
de l'Athos I ), Paris I937; P. LEMERLE, Actes de kutlumus (Archives de l'AIIw.1 II ),
Paris 1945; F. DoLGER, Aus den Schatzkamrnern des Heiligen Berges, Miinl'lll'll
I 948; A. GUILLOU, Les archives de Saint- Jean - Prodrome sur le mont '" ru ltli~
(Bibliotequc byzantine, Documents 3), Paris I955 adh cscrkr gi>z iinii111
scrmcktcdirlcr (daha fazla bilgi i<;in kaynaklar bahislcrinc hk.). B11 rr q i1ln,
bu sahadaki eski yaymlara nazaran sadece arzettikleri gtizd vcsika Vt' ulltltitr
rPprodtiksiyonlan ilc degil, bunun dlmda metinlerinin daha tcnkitli lesisi,
tafsilath VC vaklfaue komanterler VC daha tam indcksJcrJc tcmayiiz I'IJJH'kl t
ditlcr.
Vcsika tctkikleri Bizans aratlrmalannda gittikc;e daha l1iiyii k h it
yer almaktadir; ~_;iinkti <;agda~ Bizans tarihi tetkikleri Bizans de vil- I i rr 111
i~_; tarihi ile rncgul olmakta ve bu d cvlctin idare mekanizmas1 ilc ikt is,r cl i H
sosyal gelirnesi hakkmda daha vaz1h bir gbrli~ kazanmaya c;ah~makt;Hhr ki,
bu da on pHl.nda vesika malzemesinin sistematik bir ~ekildc i~ knw s i 111
gerektirir 1 Bununla beraber Bizans tetkikleri hrntiz, KutrMIIAciiJ I~ iu
daha 1904.'de Association Internationale des Acad(;rnics'dc orto tya ;tlrrll ':
oldugu plam ger<;eklqtirmektcn ve bilim alcmine bir arlafa.~ oe _ycni .:mlltlllltll
grekre veJikalar corpus'u takdim edebilmektcn <;ok uzakt1r. Ancak dalta ~i1ndi y
kadar yapllml alan yaymlarla da oldukc;a zengin ve <;ok oncml1 uaal /.1' 1111'
istifadeyc arzedilrnitir. Gereli bu neirler ve gerckst~ <;ok sayrda hus u~i
arattrmalar ve hassaten F. DoLGER'in ycni ufuklar a<;an escrlcri sayl'~ iudr
son zamanlarda Bizans diplomatik (vcsikalar ilmi) vc palcografisi c;ok cl i kb te degl'r bir ilerleme gostcrmitir 2 Burada sadece F. DoLGER'iu FacJimiftJ
by:~antinischer Kaiserurkundm ( Mtinchen I 93 1) ve planlanmt olan m Lu, ;.,
v< yeni zamanlar grek<;e vesikalar corpus'unun ba~laug1nm tqkil cln
Regesten der Kaiserurkunden des ostriimischen Reiches von 565-1453 adh I'SI'J ll'l iu1
1

Bizans iktisadi vc sosyal tarihine ait

~-ah;;malar

u~crindc

G. I.

BRATIANU

bir

]. de

MALAFOSSE,

Chr9nVJile du Droit t. J::mlm ,

By;:. 32 ( 1962) io5-19 (k1sa 1. En yC'll i v,-,,tlo.t

ya~m1~11r: Les ~tudes ~yzantir~es d'hisnc~irlcri i~in bk. A. P. KAJDAN, .Noll)'t! llltl/11
lcurwmique et sociale, 11yz. 14 ( 1939) yah po vrmlrenney islorii Vizantu X -X I ' '''' I I
411 7:)11. Aynca kr. P. Ci!ARANIS, On the 3 ( 1958) 302-311.
2 Hizans vesikalar bihrisi ii7.<:1llld<: ;ayoolial structur~ oj the Later Roman Fmj1ire, Byz.
17 ( JC111 /1JI ~I !J -5 7 En yeni hukuk tarihi nntllt habcrlcr it;in kr. (;. Rot'll.l. t\ Hil , /,,,
l<'lkikltri i~ i u bk. B, SINouown'l., Die .l>ifJilmwtique lryz alltine dt/mi., ''Jl"i , ll1.:. 1 1
h_y;:, antir~i.w:he Recht.rgeschichte im .sy,ie,;el der ( 1!1:1H) 6o.')-2!) vc F. Douam , J1ullt'li11 tltfil"
Nmcr.ldte111Uil!:r.ll 1 Sarcrdrtm 4 ( 111:,3) 3 1:~ :r-1:1; matique, Ul i/1 7 ( 1'11'1) ha- )o .

makalc
lt~ire

Eskikitaplarm.com

olo

C II I )

ii:!'. l'llikk ip rd rlmi olalun. 'l'asarlannu~ ohm bq kitaptan 565-1025,

1 ,., 'i r 2 0.1,
1 201.- I 2B2 vc 1282- I :HI ylllanm kapsayan d<>rt cildi yaYIIII;nult (Miinchcn- Berlin 1924, I925, 1932, 1g6o). l<;indc bi.itiin imparalfl r Vl'sikalan ik zamamnuza intikal ctmi~ imparator fermanlan hakkmda
kay~taklanla bulunabilen biitiin bilginin sistematik bir ekilde kay1t ve
lfn k iII i olarak siralandigl bu escr biitiin Bizans tarihc;ileri it; in fevkalade
II IH'Jllli hir yarchmetdtr. 311-4-76 ytllan arasmdaki devre ic;:in 0. SEECK'in
Un:l'.l/rn der Kaiser und Piipste (Stuttgart 191 g) adh eserine, 1stanbul patrik,,., ini11 vcsikalan ic;:in de V. GRUMEL'in bugi.ine kadar 381-715, 715-1043
v 1 o 1:3- I '.w6 devrdcrini kapsayan iic;: fasikiilii yaymlanan ( 1932, 1936,
''11 7) eserine (Les Regestes des Actes du Patriarchal de Constantinople) sahip
llldllnmakl.ayiz. Bizans kilise ve dogma tarihini ara~tlrmak bak1rnmdan
lnw,in i1;in cn ()nemli yardtmn eser, Byzantinisclzes Handbuch c;en;evesinde
11 qr ('(lilmi~ bulunan H. G. BEcK'in Kirche und theologische Literatur im
b1 rml11l7Jcll!'n Reich ( Handbuch der Altertumswissenschafl XII, 2. I : Byzantinisches
1/ow//mr.h II, I ) adh mii.kemmel miiracaat kitab1d1r.
Bizans tarihi tetkiklcri son zamanlarda epigrafik vc ozelliklc niimismatik
vc spl11 ~ t~istik amtlara gittik<;e daha biiyiik bir 6nem vermektedir. Tiirlii
HnJIIIJ Lllul, bilhassa Bizans'm ic;: tarihi problemlcrinin incelenmesi sikkeler
v llli Jhiirkrlc ugra~an bilimlerce <;ogu zaman kcsin bir Ckilde dcsteklenmi~
VI' ikr i gi iti.iri.ilrnii~tiir. Gerek parasal ve iktisadi tarihin ve gerekse imparalorlu k kiJ(lretinin sembolleri (symbolik = sembollcr bilgisi) 'nin tetkiki ic;in
u ll ni s m~ttigc ait malzcmedcn feragat edilemiyeccgi gibi Bizans idare meka 11 iz masma clair yapdacak bir ara~tlrma da, sigillografik malzemenin
d1 ri nli ~ in< niifuz edilmedigi takdirdc bugiin hemen hemcn dii~iiniilemez.
ll11 iiJwmli kaynak gruplannm tamtllmasl ise, bu hususta dikkate deger
ilo I nll'kr kaydedilmi~ olmasma ragmen, ilmi ihtiya<;lara cevap vcrmekten
11ld11k\;t uzaktu. Bu tiir <;ah~malar V. LAURENI'm Documents de sigillographie
hy::..rmtirws: la collection C. Orghidan (Bibliotheque byzantine, Documents I, Paris
Jq _r,..!) adh cscrinde biiyii.kc;e bir miihiir kolleksiyonunun yaymlanmas1 ile
o n Juli bir ilerlemc gostermitir. Bizans sigillografyasma biiyiik vukufu olan
hir kiruscuin bu ornek almacak nqri ve daha eski sigillografik ve niimislll.llik loplu cserlcr yanmda (bk. a~ag1da I, kaynaklar) miinfcrit ne~irlerde
vo Jllllhtclif meslek dergilerinde sikkc ve miihiir buluntularma dair c;tkan
h.dwr vc ara~ttrmalarda zcngin ve gittikc;c artan malzemeyc rastlamlmaktadll. B11 kolayca ihata cdilcmiyccck dagm1k malzemcnin degcrlendirilme~i
.111! g ~'<; l' n aym Laurcnt'm zengin muhtevah toplu raporlan ilc oldukc;a
k o lay l a~ ltnlmaktadtr 1 Buna ragnH"ll Bizans sikkckri i!c Bizans mii.hurloll hakktmla hirl'r t:orfJU.\' uqri pl'k ciddl bir ihtiyac;: olarak kalmakt.a<hr.
1

V . l. l\1 III~ N"I', 1/u//r/ill dn ,\'r!(ii/O!( III/1/oin

/q.cmolillr , llv.c. 1 ( I'J'I/'i") r1'J l " 'I '' ( 1 'I 'll)

'/'II

B!.!~);

Jlul/,till d1 Nrmo ioma l llfll~ by.cmlliror.

(H IJI II I'II'J), Ill /I 'I ( HI') I)

Eskikitaplarm.com

II )'.HI'jl.

lli;o:ans larihi uilgisinin

gdi~m es i

Qagda~

bizantiuistigin tarihin yardtmcl bilimlcrinc w kadar bi.i.yii.k hir

ehcmmiyct atfettigini, son zamanlarda Paris'de bu ilimlcrc tahsis ol~tnau
bir kitap scrisinin canlandmlrn1~ olmas1 gostermektedir. Meslcge hiiyil k
hizmeti gc<;cn franstz Bizans tarih<;isi P. LEMERLE'in idaresindc h11111n.llt
bu seri <;cr<;cvcsinde ~imdiye kadar iki oncmli miiracaat kitab1 yaymlau lanrni~tlr: V. GRUMEL, Chronologie (Bibliotheque byzantine, Trait i d' Rtudr.1
byzantines I , Paris I958) vc A. BATAILLE, Les Papyrus (aym scri 11, Pat is
1 955)
Gorevimiz en y<"ni Bizans tarih ara~t1rmalanm burada aynultLnt
ile karaktcrize etmck dcgildir. Bu ara~t1rmalann sonu<;lanm adlan g t'l,'<"ll ,
bibliyografyaya ait klSlmlanm gittik<;e geni~letcn vc bunun yamnda miiukrit
ara~t1rrna dallan hakkmda huH'tsa mahiyetindc a<;tklaytn bilgikr vnip
muhtclif i.ilkelerdcki ara~t1rma durumlanm bildiren mesick dergileri eleva 11 tit
olarak vcrrncktedirlcr. r892 ydmdaki kurulu~undan bugi.inc kadar, lw1
iki di.inya saval i<;inde ve sonrasmda bir kat; yd si.iren fasdalar <il~tll(Lt
Byzantinische Zeitschr!ft Bizans sahasmdaki bi.iti.in mcsleki litcratiirii (' II
bi.iyi.ik bir ihtimamla sistcmatik bir ekilde devamh olarak kaydl'luukl I'
ve Cincmli cserlere, istcr dcrginin her saytsmm ikinci klsmmda, isln iil,'iiul'il
klsmuun bibliyografik notlar k1smmda tcnkitli tamtmalar vnn11ktnlir.
Buna benzcr sistematik bir bibliyografyay1 son zamanlarda Byzanlino.llavira
dergisi d e veriyor. Biz bu onemli bi bliyografik yard1mc1 eserlerc w B iz<~ us
sahasma ait diger mesick dergilerine i~aret ederken bur ada Bizans tari IIi 11 in
yeni umurni tasvirlerini zikretmekle yctinmek zorundaytz.
Erkcn Bizans dcvri E. STEIN'm Geschichte des spatromischen ReicheJ I ( 1!J'.l7)
vc HiJtoire du Bas Empire II (I949) adh escrlerinde c;ok ta!silath bir SlllTtt('
ilenmi~tir 1 . Bury'nin yukanda ad1 gc($en tasviri yanmda, Bizans id a t i
tarihine bi.iyi.ik vukufu olan E. Stein'm iki hacimli cilt it;indc '.l8,fd~'ll
565 ytlma kadarki devrcyi ihtiva eden bu escri ed:en Bizans dcvri tariltinin
tetkiki it;in en saglam rehber olup ozellikle erken Bizans devri dcvktitlill
geli~mc si baktmmdan temel olacak niteliktcdir.

J. B. BURY tarafmdan rcdaksiyonu yapllan i.inli.i The Carnbrit~J!,e A/rdieval History serisi, birinci vc ikinci ciltlcrinin bir klsnu ile (I 9 r I V(' 1 q 1 :!)
The Eastern Roman Empire alt bahgmt ta~tyan bi.iti.in dordi.incii rildini
( 1 923) Bizans tarihinc tahsis ctmitir. Bi.iti.in kollcktif cscrlcrdc oldn ~ 11
gibi bu kiilliyat da muhtclif dcgerdc katktlar kapsamakta, fi.tkat hiHiiui i
ilc mi.ikcmmd vc crnniyetli bir miiracaat kitabt olmak vas!iru taUnaktadt r.
Eseriu bi.iyi.ik bir iisti.inli.igi.ini.i d e vcrdigi tafsilath bibliyograLya tc ~ kil ('(ln
1

Ilk c ilclin yazann lilllmlin(len sonraki lr am11.e<t yeni lmsks, 1: . S IEI N, /li.r-

loire du lJa.l' Hrnj1ire I ( 1<1!'> (1), J. H.. 1' AI.AN~>IJI\

lara fmdan gerr,:tkh-~ t ir ilm i~ IJ r.
I

Eskikitaplarm.com

'

Ill

(IV . cildi11 .J. M. lhrssto:Y rnlaksiyommda ~('11i1ktilmi~ ycm bir haskisJ

11.1 /. lllillllll<lktadtr ).
C:h. Dn:ru claha I919 ytlmcla Histoire de !'Empire byzantin adh kiic;tik
k II al nnda Bizans tarihiui Biiyiik Konstantinos'dan dcvlctin inktrazma
k.1dar ktsa c;izgilcrle anlatllllttr (ycni basklSl I924; ingilizce tcrciimcsi
r 1 )'..t;,; ~1rbc:;a c;cvirisi 1933; tiirkc;c c;cvirisi 1938 ). Daha sonralan bi.iyiik
I 1:111S1z 1\iz<uts Larihc;isi, G. Glotz'un kurdugu Histoire ginirale c;erc;evesinde
0111 c Bi:r.. tiiS Larihinin Thcodosios I.'dan Aleksios I. Komnenos'un ciilftsuna
I, .111. 11 k i d<"vresi ic;in tafsilath ve olgun bir tasvirini kale me ahrken, onunla
i~l1i rli ({i yapau G. MAR{}AIS fevkalade bir ekilde Muhammed'den I2.
ynzy ii.L kadar Araplann tarihini kaleme almakta idi (Ch. DIEHL- G.
1\IAI!I,:AJH, Le monde oriental de 395
I08I, 1/istoire ginirale, [Je section:
ll1.1toiu t/11 Afo.Jifrl Age, c. Ill, Paris I 936); bunun zeyli olan ciltte Ch.
I >1c-ld sa<l<"cc 1081 'den I204'e kadar olan devreyi ileyebilmi olup Bizans
1.11 ihiuin miilcakip klSlmlan R. GUILLAND tarafmdan ele ahnmi ve R.
<:rHn rssi'.T rsrri dogudaki Latin dcvletlerinin tarihini tasvir etmek suretiylc
1k111al C'lmi~tir (Ch. DIEHL- L. 0ECONOMos- R. GuiLLAND, R. GROUSSET,
I . Fru-of/1? orientale de I08I a I 453, ibid. IX, I' Paris I 945).

A. A. VASILIEV once 19I 7 ydmda rusc;a olarak Bizans devletinin bal:rilgr~:tau

hac;h seferlerinc kadar olan tarihini kaleme ald1ktan sonra I923-25

ydla n arasmda buna hac;h seferlcri devri ile Latin hakimiycti tarihini ve
Pa laiologoslar dcvrini iledigi tic; kiic;iik fasikiil daha ekledi. Bu biiyiik
Bi za ns tarilrc;isi Rus'un csrri bundan sonra c;ok geni~letilmi~ bir ~ekilde
rng ilizcc olarak yaymland1: HiJtory of the Byzantine Empire (2 cilt, Madison
1q A I - 2~)), hunu ycniden ikmal cdilmi bir frans1zca neri izledi: Histoire
tit I' l.'mjJire b.J'-":,antin (2 cilt, Paris I932 ). Bu franstzca neir sonradan ispanyo lcaya (Barcelona I94-8 ) ve yunancaya (Atina I954) c;evrildigi gibi birinci
1 i ld i liirkc;cye de tcrciime olundu (Ankara I 943). Eserin nihayet yeni ve
h;~zl ktsrmlan yeuiden tamamlanmt~ bir basktsl ingiliz dilinde intiar etti:
l!i.I'/O ~J! 1!/ the By,:anline Empire, 324-1453 (Madison I 952 ). Bu hakh olarak
lrnk<"s taraftndan begenilen eser Bizans tarihinin tctkiki ic;in ac;tk ve saglam
hir rdrher olarak durmaktad1r.
Rom<n c;ok - yazan N. ] ORGA, His to ire La vie byzantine ad1 altmda
mnlitssal vc f~tkat oldukc;a sathi bir Ckilde kalcme ahnml bir Bizans tarihi
uqrl'lti (3 cilt, BiikH' 1934). I204' e kadar olan Bizans tarihini Yunan
larilrc,:isi K. AMANTOS, 'lcr-ropt!X -rou Bu~IX.V't"Lvou Kpchouc; ad1 altmda tasvir
l'lli (2 cilt, Atina I939, I917; 2. baskts1 I953, I957). Rus bizantinisti M.
V . J.~o:vc,: l:NKO'mllt kiic;.iik ve olduk~~a clc-ngcdcn yoksun kitap<;:1g1, lrtoriya
l'izantii ( Moskova- Lc'ltingrad 1 ~Ho ), Bizans tarihiniu marksist giirlilc
lasv iri ic,ill ilk di'III'IIII'Yi tqkil lnll'kll'ydi; hutum hulg;uc.a (l.rtm~va rw
J'i,:anti}'a, :-loi);;L II) jH) VI' II olll~ l t. t " ,l (llr :llw:t dl'.l" ori~inr.1 r} l.f,'J.'J, Pari11 I~HD)

Eskikitaplarm.com

Biza11s tarihi

hilr~isinin

geli~mesi

,,,

c;evirileri de vardtr. Bulgar Bizans tarihc;isi D. ANGELOV da hir Biz a us tari lti
yazmaya baladt; bunun ~imdiyc kadar yaymlanabilcn ilk cildi 395'd<"11
867 ytlma kadar olan devrcyi kapsamaktadtr: istoriya na Vizantiya I, Sol"ya
1959 Pck kxsa olmasma ragmen ac;1k ve popiilcr mahiycttc yaztlmt~ hil'
tarih hulasasmx da P. LEMERLE, Histoire de B_yzance (Que sais -je? snisi )
adlt cseriylc arzctmitir (Paris 1948).

L. BREIIIER'nin Le monde B_yzantin (L' evolution de l'humanite, dir. pal' II.

Bcrr, No. 32 , 32bis, 32t('f, Paris 1947, 1949, 1950) adlt bi.iyi.ik esni iizc l
bir takdire layxkttr. Bu bilim dalma c;ok hizmeti gcc;mi olan Framnz Bizan ~
tariht;isi iic; ayn cilt ic;inde Bizans imparatorlugunun siyasi taribini (Vir rl
A<fort de l~ )':cance ) , Bizans dcvl et miiesscsderini (Les Institutions de I' /<:rnfJilt"
byzantin) ve Bizans kiiltiiriinii (La Civilisation byzantine) gayet mulitssa l
olarak tasvir ctmektcclir. Eser biitiiniiylc, biiyiik bir ciddiyct ve saglamltkla,
iic;iinci.i cilcli isc bunun da iistiindc Bizans kiiltiir tarihinin clc alulltndaki
hususiycti ilc tebariiz cdcr. Bu cilt, Bizans ahalisinin muhtelif taiJakaLmn111
ya<LYI~llll giinhik mqgalderi, orf VC adetleri ic;inde gi:istermek SIIITtiyl<"
Bizans hayatmm canh bir tahlosunu arzctmektedir. Bu anlamda Brclti11'nin
kiilli.ir tarihi bu konuda kendisindcn once yapxlmi alan tasvirlnk 11<-gil, daha ziyadc PHAIDON KuKULEs'in biiyiik cscri Bu~et.vnv(.>v [1[1JC xod
7rGA~'tVriL6,; (G cilt, Atina 1948) ilc mukaycse edilebilir; biiyiik ynnan
ar<.ttrncrsx Kukulcs ad1 gcc,;rn cserinde, Bizanslrlann ozcl hayallan tarihi
hakkmda onyrllarca siiren arattrmalanmn sonuc;lanm bilim diinyas111a
SUllffill t U.

Bizans ki.iltiir tarihinc clair climizde bulunan tasvirkrin <;ogunln ~ u,

yukancla bclirtilcn Brchier ve Kukules'in eserlerinin aksinc, Ulllllllliy<"tk,
biitiinlcrin pan;:alanm birbirinc eklcmck vc esas agrrhgr <;ogu zama11 dl"vlctin gclimcsi sorununa vermek suretiyle Bizans kiiltiir gdi~mesi11dt11
ayn ayn kesitlcr arzctmilcrdir. Bu tiirdcn olan c;ok sayxdaki escr i~ind111
burada ozdlikle Unlan sayahm: Ch. DiEHL, Byzance, Grandeur et Decadt'/l/1',
Paris 1919 (ingilizce terc. Byzantium. Greatness and Decline, Rutgers Uuivnsity Press 1957); A. HEISENBERG, Staat und Gesellschaft des by:~.antinischen Htit:br.r,
Die !Cultur der Gegenwart II, Abt. IV, r 2 , Leipzig- Berlin 1923, s. 3G-J.-.p I;
N. H. BAYNES, The Byzantine Empire, London 1926 (yeni basktsi 1~Jn );
St. RuNCIMAN, Byzantine Civilisation, London 1933 (1ransxzca ten:. i'al'i s
1934; italyanca terc. Floransa 1960); J. M. HussEY, The By:;,antine ll"mlt!,
London 195 7; H. -VI/. HAUSSIG, Kulturgeschichte von Byzan:;,, St11ttgart 1!J;1q.
Muhtelif iilkclerdf'n bir <;ok bizantinistin ibirligi sayesinde ~~~ koll<"k t if
1scr meydana gcldi: Byzantium. An Introduction to Hast Roman C'wili.mtion ,
nr. N.H. BAYNES vc H. St. L. B. Moss, Ox lord 1 ~_HR. H. ll i'N I:I'.R de lly;;pntinisclw Gcislcswdt von Jlonstrmlin dem Gros.1en bis ;cum Fall ft"un.rlantinofu:lJ ad It
l"seriudl' ( Bade" II - Bad<"n 1 !J!)Il ) ni,aus kiiltiir hay a 11111 kayuaklanla11 ald1g1

Eskikitaplarm.com

JOt

klstml.trl,t nukkudinui~lir. Ml'liul<-rin isahrtli sc~Sili~i ve miikcrnmd ter l11111' l'dilmi~ olmas1 bu kii~Siik <'Scri okumaya dcgn kdmaktadtr.
Hiz.ms d<"vktinin mukaddcrat1 iizcrindc biiyiik ~apta ctkin olmu~
ll.dy.t ~<" hir cumhuriyctlcri, !ranhlar, Araplar, Ti.irkler vc gi.iney islavlan
~~ ~~~~ ulk.- vc milktkrin yaztlmt tarihlcri de Bizans tarih~ilcrinc bi.iyi.ik
ya nhmlanla hulunmakta<hr. Her Bizans tarihc;isi, bir ~ok Bizans tarihinden
zya cl msda V. ZLATARSKI'nin, c;ok gcni~ tutulmu ve daha ziyade hipotezln iizniu.- hina edilmi~ olmasma ragmen, ba~langtc;tan 13 yiizytl son una
k;ul;u Btz<tllS- Bulgar ili~kileri tarihi ic;in mevcut malzcmeyi biiti.inii ile
hu Maya getirmi olan Istoriya na BU!garskata ditri;ava pre;:. srednite vekove (4
ktl.t p, Sol ya 1918, 1927, 1934, 1940) adh cserini, veya K. jiRE<fEK'in kuru
d11ill'nk kadar stktct ve fakat temkinli tenkit ruhu sayesinde <;ok giivenilir
hir 1111rli~i olan Geschichte de Serben (2 cild, Gotha 19II, 1918; srrp~a terc. ,
!.tiona S1ba, 2. bash, Bcogtad 1952) adh kitalJtm yardtmct olarak kullanaak llr.

Son olarak ozcllik vc oncmle Gv. MoRAVCSIK'in, ilk basklSl Budapq l 'd(' 1~)4.2-43'dc yapt!an, bugi.in i~in ehemmiyetli 15ok genilctilmi~
tk iu, i t<th't Alman llimlcr Akademisi tarafmdan Berlin'de 1958'dc yayml.tllllll~ lmlunan Byzantznoturcica I, II adh eserine i~aret cdilmi~ olsun. Biiyiik
Ma1 ar fdimi bu cserinde Turk kavimleri tarihi i~in mevcut biiti.in Bizans
bynaklanm c-ksiksiz ve tam olarak bir yere toplamt~tu. Bu, pratik olarak
hiit till Hi.r.ans tarih yazarhgt mi.iessesesinin onun escrinde i~lenmi~ oldui:i;u
anla nuna gc-lir, ~iinki.i Moravcsik'in anladtgl manada gcni~ kapsamiylc
ltlt k kavimleri hcmen hcmen her Bizans tarihi kaynagmda zikrolunmakta<hr. Moravcsik ele aldtgt her kaynag1 ayn ayn ve ~ok vaktfanc bir ~ckilde
t11ii11aka.~aya vaz'ettigi ve her kaynak i~in, gerrk clyazmast ni.ishalan,
~ rd:s IJasktlan vc iizcrinde yaptlan bi.iti.in neriyat hakkmda geni~ bil~i
vndigi cihctlc, cscri, onemi baktmmdan Krumbacher'in edebiyat tarihi
11!- iilc;itlcbilccck olan, ktymetine baha bi~ilmPz bir miiracaat kitabtdtr.
( ;. n,Tktcn de Moravcsik'in eseri, arttk altmt~ ya~tm bulmu olan Krumha< IH'r'in ~ahescrine r;ok arzu cdilen bir tamamlama olmu~ olup Bizans
tarilt yazarhguun en onde gelcn el kitabtdlr.

Eskikitaplarm.com

ERKEN BiZANS DEVLETi GEL1~MES1NiN

ANAHATLARI (324- 610 )
Kaynaklar
Bizans tarihi hakkmdaki bilgimiz pek muhtelif tiirde llizans ve Bizans d1~1 kaynaklara
dayamr. llil~iye giitiircn ip w;Ianm, gene! tarihl ak1~1 hazen buyuk, hazen daha az kah iliyetlcrine uygun olarak tafsilitt vc isabet bakimmdan tiirhi olc;ulerde tasvir eden BizarL,
!ari!v;i ve vckayinamc yazarlanmn eserleri te~kil eder. Boylccc te~ekkul eden tahlo, hir
taraftan dogn ve bati, daha sonralan da lslav kaynaklan, diger taraftan da gcri k;1lau
Bizans kaynaklarmm sagla<iigi malzcme ilc oncmli ol~iidc tamamlamr. Ttirlu mim;L~elw t
lcrle kalcmf' almm1~ yazdar, scfaretnamcler, mcktup ve nutuklar, tarih cserlcrinin verd1j/;i
bilgiyi ~_;oi!;u zarnan buyiik c;apta tamamlamakta vc daha padak bir aydmhga kavu~turm ak
tadnlar. Bizans'm gcli~mcsi hususunda kilisenin oynachg1 biiyiik ro l muvacehesindP , lm
tarih<;i teo!ojik literatliri.i ve tizcllikle konsil zabitlarmi da dikkate almak durumundad11'.
Azizlerin hayatlanm tasvir eden t'Sf'rler bazt'n ytiksek derecede kaynak degermi hao7. olup
bunlar Bizans tarihinin bazr dcvrdcri ir;in as1l tanhi eserlerden hie; de daha az ilruruli
dcgi ldir!n 1.
Bununla berab!~r biitiin bu kaynaklar bize devletin iktisadl hayat1 , hukuk VI' iria n
sistemi hakkmda pek eksik bilgi vcrmektcdirlcr. Bu hususta bizc saray, idarc ve onhrn u11
mahiycti ve iktisadi ni:t.am i.izcrine mcvcut rcsmi veya gayr-1 resmi klyJtlar ik llizan ~' m
ozclliklc zengin oldugu kanun cserlcri ve aynea papiriisler vc sonraki dcvir i<;in is!~ hilh a~~ .,
vcsikalar yanhmc1 olurlar. Fakat Bizans vesikalan ancak 11. yiizytlm ikinci yansuHI.ut
itibarcn bol rntktarda rncvcut olup, Makcdonya hancdam zamamna ait satlccc ]>!'k a7.
vesika elc gcc;mi~tir; ondan evvelki dcvirlcr ir;in ise hi<; bir Dizans vcs1kas1 zamanuu1za
mtikal !'lffilm i~tir.
Nihayl't biitUn bunlara ozel bir kaynak grubu olarak arkeolojik malzeme kallla
bilir: Sanat anltlan, kitabelcr, sikkcler, miihiirlcr v.b. Amtsal malzcme Bi7.ans arit~luma
lannca, cskic;ag tarihi ara~llrmalarma 01anla c;ok daha kiir;tik olc;iide dcg!'rlcndonldo l(-1
cihetlc Dizans tarih1 tctkiklcri son zamanla.rda bunla.ra gittikr;e artan bir 1lgi gusll'l'llll' l(
tcdir 2
Eserimizin tek tek boltimleri ba~mda verecegimiz kaynaklara bak1~ k1s1mbn Kadt(
en onemli olanlan, en ktsa bir ~ekilde belirtmeyi amac; cclinmi~tir. Yazii1 kayn<tklarm 1.1111
olarak cle ahnmasm1 Byzalltiuisches Handbuch scnsinin II. k1smmrla GeJchzchle rf, r hJ::allll
11isclum Literatur ach altmda F. Di:iLGER gcrc;ckle~tircccktir.
Sadccc bir
zorunday1z.

giri~

karaktcri

ta~1yan a~ag1daki

1 Bu l it!'mi.Uo hakkmda ~imdi bk.

BF.CK, llm.he.
2 Bi:t.<UIK
k;ty11akhtnn1n karakteriHli)l;t

boliimde pek az bilgi vamekk yetnuwk

bakmundan c;ok I:tydah ohm ~u

MoRAV<:SIK, llyzmzlillolurcica I,

Eskikitaplarm.com

cscdt ~ ko ~.
1{);1

vdd.

I.

Erk ~ n

Hil.IIII R

D ~ vl~ti

p; e li~ITH:~inin

an a h a tlar1

lli zam lar ih yazu:Jh gJ Kai sania piskoposu Eusmnos ile ha~lar. Bir kronik (iki kitapla,
yllma k:ular) yazan olarak Euscbios, ilcridc Bizans'da pck bliyi.lk i)ncm kazanacak
ol;LII krrmov rafi'nin ilk lc'msilc:ilnmden birisi olup yazchg1 buyi'1k kilisc tarihi (on kitapta,
TJ 4'c kaclar) ilc: tamamiylr: yeni bir yo! ac;:ml~tlr 1 . Buyuk Konstantinos'un me~hur Vita's1
cia ou.t a ill ir 2 . 1- yiizy1lm en oncmli tarihc;isi, ho~gorti sahibi bir putperest olan AMMIANUS
M AIIC:I'.J.LINIIS olup lfttincc olarak. yazd1g1 Res gestae (sadccc 353'den 378 y1lma kadarki
Zlll llalll kapsayan 14-31. kitaplan zamarum1za kalabilmi~tir) Tacitus'a zcyl olarak dti~ti
uulruil ~ l il ". /\ncak bunun cl1~mda daha bu dcvirlcrde Grek mticlliflcri tarih yazarhgma
J.,\ kuu lndunrnakta idilcr. Eserlcri zikredilmesi gereken tic;: putperest tarihc;:i ~unlard1r:
."! u rclc~ lr l:r MAPIOs (270-404 yillan ic;:in olup sadecefragmanlan devrimize intikal etmi~tir ) \
T lu lall i ( h.YMPIODOROS (407-425 ic;:in fragmanlan vard1r) 5 ve ZosiMOS (Augustus' dan
1111'a lc achr, aneak Diokletianus'dan itibaren daha tafsilathea) 6 PRISKOS'un tarih escrinden
1 1'1 1fill yrllan ic;in, iizellikle /\ttila ve Hunlarm tarihi bak1mmdan k1yrnetli hulasalara
lllld ik lllllllnllyoruz 7 Kilise tarihi ozellikle SOKRATES (306-439 Ylllan ic;:in) 8 , SozOMENOS
(T"I I -, yrllan ic;:in)" ve Kyrrhoslu THEODORETOS (325-428 y1llan ic;:in) 10 tarafmdan Eusebi~~ ~ 1111wk ahnmak suretiyle devam ettirildi; bunlan daha sonra, eseri (43 1'den 593'e kadar)
lliil< larih hakunmdan da onem ta~Jyan EuAGRIOS 11 izlemekte olup aym ~ey Ephcsoslu
loNA NNF.H'in siiryanice yaz1hp ktsmcn zamamm1za intikal eden vc imparator Mavrikios
li UIIaruna kadar ttzamm kilise tarihi ic;:in de gec;:erlidir 12 Zamanm btiyuk kilise babalan,
1\rwclikJc. /\lexandrcia'dan ATHANASIOS, Nazianz'dan GREGORios, Kaisarcia'dan BASILEIOS,
I'J ' 1

1 N~ r. E. ScuwARTZ ve Th. MoMMNJr. N, 'I cilcl, Leipzig I903-og. Ktic;i.ik c;:apta

11~r. I, ScuwARTz, Leipzig 1914. Aynca
1: ScuwAR'rz'm RE VI ( 1907) 1370 vdd.
tlki a c.;rklamalan ilc kq.
~ N~r. I. A. HEIKEL, Leipzig I902. H.
< ;ll('.<nuu.'a gore (l3yz. IJ (t~J38] 56I vdd. )
lnr 'I yiizyJ! sonuna ail bir sahtekarhk veya
lur lahril'ten ibarettir. Ancak ara~tlrle!larm
\oP; uuluA"u bu iddiay1 reddediyorlar. Aksi
d O ~ i uu:ede olanlarm kuvvetli dclilleri bakllllllldau kr~.: N. H. BAYNES, BZ 39 (I939)
1t.h vdd. J. VoGT, Berichle iiber KreuzesITJcluimmgen cws dem 1 }h. n. Chr., M!langes
(,'r~l!oire l ( lf)1.fJ) 593 vdd. ve Constantin der
(.'mi l& und sein Jahrlrundert (1949) I64 vdd.
1\. J'wANIOL, S11r quelques passages de la Vila
(,'mutrmtini, Melanges Gregoire II ( 1950) 5I3
vdd. vc Umf,ire clrretien, p. XIII. H. DORRIES,
/Jas Stdb.1tzeugnis Kaiser Konslantins, Abh. d.
Alwd. d. Wiss. zu Giittingen, Phil. -kist.
hl., Ill. b/Jlge, Nr. 34 (IC)54). /\. H. M.
.JoNJr.K, Notr..1 mr tire Gerwineness of the Crm.llmzlinian /Jo.:uments in lluschiu.1' J,ife of Constanlint, } oum. hid. lli.>l . :, ( 1C)!it) Jl)h veld .I.
Morw.AII, Z rm l'mhltml t!nr Vita (,'o/11/anl ini,
llulortll t ( l'l 'lrl) 'J :H veld K. / \1.1\NII , ll t ~
t~li~:illsr. llallrmg 11!1/ l'nT h o11 lltm/ i111, Stru lra
l'atr iJliw 1 ( 1'1'17) I' I vdol I ;"'w urc' JJr

gorti~ii

ise ~u makalede savunulmaktad1r:

P. 0RGELS, A propos des erreurs historiques de la

Vita Constanlini, Melanges Gregoire IV (I 953)
577 vdd.
a N~r. C. CLARK, Berlin 1910, I915.
4 MuLLER, F. H. G. IV, 7-56. Aynea
bk. Excerpta de legationibus, n~r. C. de BooR
( I903) ~9 I -go.
5 MiiLLER, F. H. G. IV, 57-68.
s N~r. L. MENDELSSOHN, Leipzig I887.
' MuLLER, F. H. G. IV, 69-100, V,
24-26. Excerpta lie legationibus, ~r. C. de
BooR (I903 ) r2I-255, 575-91.
8 MIGNE, P. G. 67, 28-842.
9 MrGNE, P. G. 67, 843-1630.
ro N~r. L. PARMENTIER, Leipzig I9I I.
11 N~r. J.
BmEZ - L. PARMENTIER,
London I898.
1 2 Almanea terc. ScHONFELDER, Mtinchen I862. Eserin en onemli li<;tincti kismrmn, liHinee terctimcsi ilc birliktc yeni
baskis1: BRooKs, Corjms Script. christ. Or.,
Scrifilores Syri, Series II, t. 1/I, I935, I936
(giin:mnlim). /\. P. D.] AKoNov\~n !nann
J..'fi!nki) i r~o rrrkmrw - iJ/orirr1yie tmdr. (St.
1'1'1 rs l11rr ~: rqoB ) acllr hii yilk mouol{ral'is i ve
ay u. uri I , h./'~.1/na /ow 11ut /<:fc.ll lwgo i J iri y.~kikh
MmmiA o 1lnrYII1111Aft /I' 1'// rr., l'r.1 /11ik
dr~<llrY 11/m ii " "' " 1, 'J" vdd , il kr ~

Eskikitaplarm.com

Kaynaklar
Nyssa'dan GR!WORIOS vc IoANNES CIIRISOSTOMos, yaz1lannda k1yrnctli tarihl mal ..:f 'lll ~
arzctmcktcdirler. Tarihr;:ilcr ir;:in, ilk be~i bu fasdda k1saca de almacak olan ('l'k('ll llizauN
dcvrine ait oktuncnik konsillerin zab1tlan 1 r;:ok onemlidir. <;~ok sapda olan rclonk ilrliu
lrr ir;:inde ozrl bir dikkate degcr olanlar imparator Im.IANas'un 2 , ornm ~oa,:\da~lan ol.ut
THEMISTIOS 3 vc LmANIDs'un ve bilhassa SYNEsios'un 5 5 yiizytla kadar ula ~ an yall la
nd1r.
Iustinianos devrinin bliyi.ik tarih.,;isi Kaisareia (Filistin)'h PRoKoPin~'tur 6 l'r .. lwp io"
8 kilap ir;:inde, Belisarios'un maiyyetinde katiim1~ qldugu Vandal, Got vc han sava~ l:tlllllll
bir tarihini yazm1~t1r (esas k1s1m 551 'de, tamamlay1c1 sckizinci kitap isc r,;,:i'd hil i1 tluu ~
tir) . Bu bi.iyi.ik eserin bir yamnda, Iustinianos vc Theodora alcyhindc yaz1hH1 ~ bir l1i( 'VI )If'
alan i.inlii gizli tarih, i:ibi.ir yanmda isc 554'dc tclif cdilmi~ alan, Iustinianos'un y apl111h ~1
in~aat iizerindeki cser durmaktad1r . Prokopios objcktifligi her zaman koruma1111 ~ oful:tMIII
ragmen - in~aat eserlerinc dair olan kitabmda vc sava~ tarihlerinclc o hir mf'dl1iy 1 i, l-(iz f1
tarihinde ise hicivcidir- eserleri baha bi.,;ilmez bir degcrdedir. Tasvir kudrl'l i hai<Jmlluluu
da bunlar ytik~ek bir di.izeydedirler. Prokopios, lustinianos'a clair kitalHnda ')!jl!-r,B ydlarua1u
tarihini tasvir eden gcnr;: c;:agda~1 AGATHTAS'm ahsmda bir de zeyilci bulruu~tur ' 11111111
MENANDROS PROTEKTOR izlemekte olup pek i:inemli ve fakat sadecc fragrnanlar halirul li
0
mizc gcr;:mi~ olan escri 558'den 582 ylhna kadarki dcvreyi kapsamaktadlr o_ Muandi 11K 11
da, 8 kitap ic;:indc imparator Mavrikios (582-602 )'un tarihini hikayc cdrn Tlii.OI'II\'1 Ml 1 11~
SIMOKATTES baglanmaktadar 10 . Bi:iylece kesintisiz bir tarih zinciri meydana f~liyor ld, hu,
sonraki Bizans tarihi yazarhg1 mtiesesesi ir;:in de tipik bir goriintiidi.ir. Ti.imiyl lli <.an ~ la 1111
yazarhg1 ir;:in karakteristik olan bir cihet de, bu dcvrede i:izellikle Thukydid ~' in kl llik
tahsil gi:irmil~ bir taklit.,;isi olan Prokopios'da oldugu gibi Agathias ve Simok att1s'd ~e r(,
tezahi.ir eden, cski Yunan tarih yazarlarmm i:irnck olarak ahnmasl(lu. 1~11 lli zan~ t.1rilr
yazarhgmm gencllikle yiiksek bir seviyedc olu~u vc ortar;:ag ball tarih yazarh gma \""k 1 i~ tii11
bulunmas1 vak1as1m izah bak1mmdan bu cski Yunan geleneginc baglrl1k lll'r haldr l(llz
i:iniinde tutulacak en son husus olmasa gcrcktir.
As1l anlammda tarihyazarhk yanmda ikinci olarak, tarihi prodiiksiyonun Jli zan ~ i1;iu
hususiyle karaktcristik ti.irii olan kronografi yer ahr. Iustinianos'un son y1llanua k:1olar
ula~an bir diinya kronigini IoANNES MALAI.AS yazmi~tlr 11 . Bir digcr, gori.ini'a~(' g or l.w
1 Tam ne~ri MA."'SI'dc. Efcs ve Kadl Prokopios ve yaz1lan ~imd i II .
ki:iy konsillcri i'>in ycni ve tenkitli bask1s1 RuuiN'in ~u r::scrindc taliiilalh olarak ('lc
E. ScHWARTz'm amtsal yaym1 Acta Corzci- ahnm1~11r: Prokopios von J.aisareia, Stull f{a ll
liorum Oecumenicorum' unda verilmitir: t. I, 1954 - RE XXII, 2. Burada gnddi lnllltn
vol. I-V ( 1922-30) ; t. II, vol. I-IV ( 1933-36) . bibliyografya verilmi~tir. Aynnt hk. Moii i\V
2 Nr.
J. BmEz- F. CuMONT, Paris CSIK, Byzantinoturcica I, 496-'jiNl.
8 N~r. B. G. Nmnmm,
C. fl. i(;i nd1.
1922, 1924.
3 Nr. L. DINDDRF, Leipzig 1832.
Mufassal bir incclemc ilc ru~~,;a tnciluw ~i:
4
M. V. LEv-;:ENKO, Agafiy. 0 can/lltlllflllii l11 1
N~r. R. FoRSTER, Leipzig H]03-27.
5 MIGNE,
P. G. 66, 10531616. n:e:pt tiniana, Moskova- Leningrad l'l!i:l
0 1\:IDI.Ll.R,
~'XmAe:iet~ yaz1smm ~erhli bir fran s1zca tcr
F. /1. G. I v,
'J'J() "'I
ciimesi: Ch. LACOMBRADE, Les Discours sur Exccrpta de lrgalimzilms, n~r. C:. d1 Jlou n,
la Rnyaute de Synisios de Cyri!ru
l'empereur (1903) 170-2~1, 11~-77
10 N~r. C. de Bo<m, J.ripzig Jlllf; .
Arcadioi, Pari~ 1951. Bu bi.iyiik hatibin
csc.~ri vr:: ilgi ~ekici ki~iliii;i hakkmda hk. ayn. Rus'>a tcrc.: Ji'cuj!lakl Simokalltl. J..t,riva ,
mlf., SyrdsiiJs de Cvri!ne, llellene et Chretim, Moskova IIJ!i7
11 Ha~lca ltir es1r vniluwdig i hallf'rd
Paris I'l 'j l.
11 N~r. J. IIAPIW, J.,ipzi ~ l ! lll ~i 1qofi, c. n. i;ind,ki DINilOIU' lll'~ rl kullaurldr.

Eskikitaplarm.com

1. E ke-n lli ..:a n R D r.v lrti

gr.li ~ mr. N inin

anah :\ tlal'l

y il1na kadar vanu:L~I l{l"rrkrn, tamam1 rk ~r<;nwmi~ kronik Antiokhr.iah foANN~:R'in kalelllindrn l,'lknn~llr' Tlwophaues ile eserleri k1snwn rrken llizans devri ic;in de onern ta~yan
1{1'1'1 kalan daha sonraki devre kronistleri ilenkki fasiilarda ek almacaklanhr.

E ken Bizans drvrinin hukuk VC idaresi hakkmdaki bilgimiz her

~eyden

once Codex

I hr<>~fiii/1/IIIIJ i lr lust inianos'un biiyiik hukuk eserine dayanmakta olup bu sonucunun

l:tlrl#.\' [ll.ltitlianus VI~ Novellae klslmlan Bizans larihc;ileri ic;in bilhassa onemlidir 3 Erken

lli zam drvktinin rnemurlar hiyeraqisi hakkmda, 5 ytizyilm ilk yansmda meydana gelmi~
4 ile loANNES LYDos'un 6. yuzy1hn ortalannda telif edilmi~ olan
lll!'llllll'iyctkr kitabt bilgi verirler 5 539'dan 565 ylma kadar magister officiorum makamm1
i,l{ a l,lnli ~ olan P1:nws PATRIKJos'un eserleri ancak fragmanlar halinde zamamm1za intikal
rdc l11hui~ll'l'dir . Onun tarafmdan kaydedilmi~ olup Konstantinos VII. PorphyrogenneloN' nn kc-ncli seremoniler kitabma (1. fas1l, 84-85) derc ettigi, 5 ve 6. ylizy1llarm impamtorlara tac; giydirme nizamt ozellikle onemlidir. MAVRIKJOs'un Strategikon'u veya
I'Hr udo - Mavrikios iinvam ile tanman askeri el kitabtmn telifi de 6. yiizythn sonuna
vr ya 7 as1r lm~ma du~mektedir. Bu eser sadece Bizans sava~ sanatmm tarihi olarak degil,
Ill I haNNa, sava~ tarzhn ve diger adetleri hakkmda pek ktymetli bilgiler verdigi ic;in !ranhlar,
l'tll kin, Avarlar, islavlar, Antlar, Frank ve Langobardlar gibi diger milletlerin tarihi
J,,,kuumdan da onemliclir 7

ol.ut Nolitiu l>ignilalum

N i'unismatik ve sigillografik malzemc bak1mmdan - bunu izleyecck fastllar ic;in de' '" nqirlni verelim: J. SABATIER, Description generate des monnaies byzan lines, 2 cilt, Paris
Jllt 2 (ycni bask~ I930) ; \\'. \VROTH, Catalogue rif the Imperial Byzantine Coins in the British
!111111'11111, 2 cilt, London I 908: I. ToLsToY, Vizantfvskze mongtz ( !11onnaies ~yzantines), fasikiil
1 ;,St. l'ctersburg 1912-I4; N. GoonACRE, Handbook of the Coinage of the B)zanline Empire,
1 ri ll, London 192B-1933; G. ScHLUMBERGER, La sigillographie byzantine, Paris 18B4; B. A.
I'AN t,:I:N KO, Katalo.~ molivdovulov, IRAIK B ( 1903) 199-246, 9 (I904) 341-96, 13 ( 1908) 78-151;
K. KoNSTANTINOl'OULos, Bu~C(V'nC(Xti IWAu~86~ouAAot, A tina 1917, V. LAURENT, Documents
dr .\if!,illograjJ/tie l~yzantine, La collection C. Orghidan, Paris 1952. Mesick dergilerine dag1lm1~
ulan ve say1lan son zamanlarda btiytik bir htzla artan sikke ve mlihlirler lizerindcki mtinlr it yaymlar ic;in s. I6, not t'de V. Laurent tarafmdan verilen raporlan kr~.

1. Hristiyanla~tlnlan

Imperium Romanum

CC"nd hibliyografya: STEIN, Geschichte I. - BuRY, Later Rom. Empire [ 2 - PIGANIOL,

F111/1ir,; chrt!lien.- SimeK, Untergang I-IV.- Lor, Fin du Monde Antique.- F. HmcHELHEIM,
Wirl.~t:lurft.gesdtichte des Altertums, Leiden 1938, I 766-859, 11 I 191-1225. - RosTOVTZEFF,
( .'r..wlllchajt und Wirtschajl. - MroKWITz, Geld und Wirtschaft.- KoRNEMANN, Weltgeschichte II.

Mt il.I.EH, F. Il. G. IV, 535-622;

v,

11 7-:1"
2 N~r.
Th. MoMMSEN- P. M. MEY"R,
I, 1, 2, //, Bcrlin 1905.

a /: 111.1/ilufirmcs. /)igcsfa , n~r. KIWOI-:Il,

11111 ; /1: l.'t~rlcx lu.ltiniuuiiJ, n~r. K110111.11,
Ir1oli ; Novdlatr, u~r. Sc:llol.l.- KIWJ.J. , I<jl'~.

'

N~r .

Sl(l'.:.-, II rliu III'Jh.

6
N~r. R. WuNSCH,
Leipzig 1903.
Eserin tclif tarihi ic;in son olarak bk. STEIN,
Bas Emflire 729 vdd., 838 vdd.
6 Kr1. STEIN, lla.1 Emj1ire 721 vcld.
7 Bn iineml i escri n ycg-ilne 1am basklSI: .J. Sc: m:FI,:ll, lJ psala 1hh.J.. Bunun <;ok
larll~ll.lll yaz d1.~ larihi ic;iu hk . MoRAVC:HIK, ll v.-..mtlino/1/rt 11 a I, ,p 7 ve ld
vc Vi;:
it l'll ti I, 1 ~H.

Eskikitaplarm.com

1. HriRtiyanla~IInlan

Imperium

Rumanum

-H. B1.NGTSON, Griechische Geschichte2, Miinclun 1960, 54:1 vdd.- W. E NssuN, nu lltfmm
qf Diocletian, Cambr. Ancient Hist. Xll ( 1939) 3B3-40B. -J. BuRCKJJARDT, /Jrr. Zrit t:on.lmlm
des Gros.reu 5 , Gesamtawgabe II, Stuttgart I92~)- E. ScllWART7., lf."ai.1er Co11.1lantin rmtl tlrr
christliclze Kirche 2 , Leipzig - Berlin I936.- N.H. BAYNES, Constantine thr (.'relll awlllrt: t.'h111111111
Church, London I929.- A. PIGANIOL, L'Empereur Constantin, Paris 1932.- II. (;Jd:lloll t . f.,,
"conversion" de Constantin, Revue de l'Univ. de Bruxelles 34 ( 1()30 /31) !.!:JI -72.- A\"N, Mil ,
.Nouvelles recherches constantiniennes, B_yzantion 13 ( 1938) 55 I -93'den ayn basom. - 1\. /\1.1111 PI ,
The Conversion ~f Constantine and Pagan Rome, Oxford I948. - J. VoGT, Conslmrtin tlrr ( .'ro.11r rm./
sein Jahrhundert 2 , Miinchen rg6o. - N. H. BAYNES, Constantine's Successors to }mimr, c:,mhr.
Nfed. Hist. I (If) I I ) 24-54.- P. ALLARD, Julien l'Apostat, 3 cih, Pads I9oo /o:~ ) . I:. N111 U11,
L'imperatore Giuliano l'Apostata, Milano If)02. -J. GEFFCKEN, Kaiur ]uliamri, 1..-ipzilt ''Ill
- ]. BmEz, La vie de l'empereur Julien, Paris I 930, almancasi Miinih 1040. Hdlc 11 kiilli1r vr
ilm-ii irfan gelenegi hakkmda R. J. H. JENKINS'in derinlige niiCuz eden giirii~k1111i k' ~:
B)'zantium and B)'zautinism, Lectures in Memory of Louise Taft Semple, The Univcrsi 1y ul I :inc iu
nati I963, s. 8 vdd.

Rama devlet tarz1, Grek kulti.irii vc hristiyan inanc1 Bizans gc li~1111 si mu

ana kaynaklandtr. Bu unsurlardan birisi ~tkanlsa Bizans'm varhgt dii~tlltlllc
mcz. Ancak hellcnist kiiltiir ve hristiyan dininin Roma dcvlct l'kli i lc hir
scntcz haline gelmesi bizim Bizans imparatarlugu alarak adlaudutua ya
ahtlglmiz tarihi teekki.ili.i meydana gctirmitir. Bu scntez Roma dcvlc-tiuiu
agtrhk noktasmm, krizler devri alan 3 yi.izyllm gerektirdigi gihi doRuya
kaymas1 ile miimki.in k1hnd1. Ag-trhk naktasmm bu yer degi~Liri~i lmfJrrium
Romanum' un hristiyanlatullmasl ve yeni ba~~ehrin Bogazir;i huanuda
kurulmas1 ilc ifadesini buluyordu. Bu iki olay, hristiyanhgm zakri vc de vi c I
merkezinin kcsin olarak hellenize cdilmi dogu'ya nakli Bizaus ckvrc.~i uiu
balangtnm sembolize eder.
Bizans tarihi cvvcl cmirdc sadccc Rama tarihinin ycni hit dcvrc-si VI
Bizans devleti cski Imperium Romanum'un sadcce bir dcvanudtr. Bi:~.au s,
bilindigi gibi, bizim Bizansh dcdigimiz ki~ikrin bilmcdikkri, dalta somaki
devrin bir terimidir. Bunlar kendilrrini her zaman Ramah {' Pcl(LOC.~fJL )
olarak adlandurm, imparatarlanm Rama hiikilmdarlan, 'ski Roma
Caesar'larmm halcf ve mirasc;1lan saym1~lardtr. Dcvletleri ya~mhgt sii n c,.
Roma ad1 onlan biiyi.ilemi vc Roma dcvlet gelcncgi onlann siyasi chi~iitll 1
vc iradclcrinc sonuna kadar hakim kalmiItr 1 . Etnik Laktmdau miiln '"'i ~
olmayan imparatorluk Roma devlct diii.inccsi sayesindc bir arada tutultuu ~
ve c;evrcsinc kaq1 tutumu Roma'mn cvrcnsellik diiiincesinc uygun olar;d.;
saptanmi~tlr.

Rama imperium'unnn mirasc;lSl sli~ttiylc Bizans Li.itiiu di.inya 11zc1 iud1

ycgfmc imparatorluk olmak ister: Bir zamanlar Roma orbis'iuc ail olup
imdi hristiyan oikumene'siuin kls1mlan alan hiiliin iilkclt-rin iizcrilf(k c~~
menlik iddiasmda(hr. Bu iddia katt gerc;ek taraliudau Z<tm<mLt ytktltr, a tltlll ;t ,
1

K1 ~- Jl. l>ol.lmR , /lorn in d.:r (:cdanlumltl{lll der lly;:tmlim:r, .<:,ritsr.llrifl jiJr h irc/16/1

l!vzan rmd
din t'lrrnJmisdur Sf(/(rlnmr'l'lt 7' vc 1.1 .)

Eskikitaplarm.com

I. J: rkrn

Jli :.o: aus llrvltti

f.{rli~mr~inin

anahatlan

Itt is t iy; 111 olkumenr' si daltiliiiCk, cski Roma topraklan i.istiimk Roma- Bizans
i 111 p;t r;t tor It~~~ ~~ yan111da tc~ckkii I eden dcvlctler, hukuk vc tasavvur haklmmcbn .tyt ll ha:-;;uuakta dq{ildirln. BC:>ykcc ha~mda Roma imparatoru ve
Itt i ~; t iy.t tt oikumme'siuia nisi sllatiyle Bizans hukiimdanmn bulundugu
c,. tpt ;t~ tk l)it dcvlctlcr hiycrar~isi m cydana gdir 1 .
Nas1l crken Bizans
ck v ri~tck Or!ns Roma.nus'a dogrudan dogruya hakim olmak mueadclcsi
dnlc 1i11 pol ilikasunn mihraklm tqkil etmiSC, orta ve son Bizans devrinde
lllljlol l .ttmlllk politikasuun ctrafmda dondi.igu mihvrr de bu hayali usti.in
lt ,'t kituiyctin korunmas1d1r.
Am. tk Bizans cski Roma ile baglanttsml nc kadar bilinc;li olarak hissecln.~c 1'1:-;in, iilkii.scl oldugu kadar iktidar siyaseti ncdenleriyle Roma miras1
di t~ill lll csinc IH' kadar s1kt srktya sanlm1~ olursa olsun, yine d e zamanm
. tlu.~t ic:indc asli Ramah tcmellerindcn gittikc;e uzaklarnl~tlr. Kiiltiir ve dil
1!;1 ktttlltHLtn Grcklqme bi.iyi.ik adtmlarla ilcrlcr ve aym zamanda Bizans
ltaya tunn kilisclqmesi gittikc;e artan bir olc;i.ide tezahiir cder krn, iktisadi
snsya l w siyasi alandaki gcli~me de zaruri olarak ycni bir iktisadi ve sosyal
niz. unut I.e Ckkiili.i ve claha ortac;agm ilk devirl erincle umumi c;izgilcriylc
yc 11i hir id a rc sisteminc sahip yeni bir devl et tarzmm dogmas1 sonucunu
cl c'l\llrur. Bir zamanlar gec;erli olan dii~iincenin aksine Bizans'm devlet
h; t kllllllH Ian gdi~mesi c;ok kuvvetli bir dinamigc sahip irli. Burada her CY
lt . ~tTkct, siirckli clegi~me ve ymiden in~a halinde idi. Nit<"kim tarihi geli~me
st llin SO!IIlnda artlk Bizanshlann devleti bir zamanki Roma imparatorlugu
tic islllimlcn ve yerine gctirilmesi imkfms1z iddialannm gelcneginden baka
111ii ~ t lTI'k h ic; bir eye sahip degildir.
1-:rkcu Bizans devrinde isc lmnun aksine imparatorluk gcrc;ckten
ltid:t IJir Roma dcvl eticlir vc biitiin hayatt da Roma unsurlan ile doludur.
I :nl'k erkrn Bizans, gcrekse aym zamanda ge e; Roma ad1 verilcbilecck olan
\T Bizaus'm ilk, yahut Roma tarihinin son uc; yiizyihm kapsayan bu d evre
hcrn Rmna hem de Bizans gcli~mesine aittir. Bu, ic;inde eski Roma hayat
lonuLtnnm ya va~ yava oliip gittigi ve ycni Bizans yaayl tarzmm gittik<;c
gi ic;lnH'rck kendisini kabul ettirdigi, bizi Roma imperium'undan ortac;ag
Bi za ns imparatorluguna ulatlran tipik bir intikal devresidir.
Bizans gdinll'sinin <,:Ikl noktasun 3 yiizy1hn bunahmmdan dogan Rorna imparatorlugu tqkil edcr. Kriz devresinin iktisadi sarsmt1s1 devletin batl
ya nst i<,:iu hilhassa klaket - ftmiz olmu~tu. Dogu daha buyiik bir mukavellld g iicii gi is1ndi: Bunu izkynt gcli~mc y i gcn; cklqtircn V<' Rmna ckvletinin
" Biz;t ll.-;ltLtlll dmasun" ac;tkLtya11 hit It usus. Bm111nla bnalwr doj!;n da, gee;
Rom a clc:vri dcvlct sistcmi V<' ouu 11 (,'iirii 111ii ~ i k1 is ad i v c so~;ya I nizammm
c

Kr~. ( ;. ()sc C( IIClllll KK\',

n,. "'' ""

vcl cl
fl 11 " l1111il1o dn

IIIUII:h, Sltiiiii'IIIUtltlltlm, Sll II ( 111'111) I'

t\yrw.t hh

I.

llucon tc,

111111i;: " 1111 M illdalt-1, 1111 1 711. (JCJ ( J<t:JO)

'1'17 veld . I
llt mt; 1111d dt fttrofuli.~t:h~ Slt/11
l~rm~ ll 11 vclcl )

Eskikitaplarm.com

1.

liristiyanla~tnJlan

Impc~rium

Rornanum

'.17

gcnd bir krizi olan aynt buhran ic;indcn gcc;miti. Agu sosyal vc siyasi sarsul tllann refakat ettigi iktisadi c;c>hintiiden devlctin dogu yans1 da uasihiui
almili. Her nc kadar burada niifusun gerikmcsi ~:uk daha az sll\lll oLuak
hissedilmi ve ehir hayat vc iktisadiyatmm dcjcnerc oluu baltdaki kadar
1slah kabuletmezlikten c;ok uzak idiyse de, i gorecek guc;lcrin cbihw si l>ittiin
devlct iktisadi hayatm1 kcmircn bir felaket halinc gelmi olup biitiiu dl'vlc 1
ic;inde ticaret ve sanayiin gerilemesi ilc kmdisini gosteriyordu. (~imkii :~.
yiizyllm bunahm1 antik Chir kiilturiiniin ink1raz1 anlamma gcliyordtl 1
Latifimdium'lann durmadan buyumeleri de genel bir goriintil idi. Butun
devlet ic;inde ozel arazi sahipligi, kiic;iik arazi miilkiyeti ve devkt a1 ;tzisi
aleyhine online gec;ilmez bir biiyiime ic;indedir. Kiic;iik arazi sahipliginin
c;okmesinin sonucu ist>, c;ahma giiciiniin s1kmt1 veren eksikligi yiiziindc-n
daha da hrzlanan, koyliilerin topraga zorla baglanmas1 oluumudur. 1\.iiyliilerin efendilerine baglllrg1 miiessesi, gee; Roma devletinin 3 yiizytlm hnnahmlanndan bcri sistematik bir Ckilde uyguladrgr, genel olarak ahahnin
meslegine zorla baglanmas1 oluumunun sadecc bir boliimiindcn ba~ka hir
CY degildir. Zorlanan iktisat ise zor kullanan devletin tcmclidir.
Roma bakanhk sistcmi (principatus) kriz devrinin iirtmalan i1;indc
mahvolmu ve yerini Diokletianus'un hakimiyet sistcmi {dominatiu) ;tlnu ~ ln
ki, bundan da Bizans otokrasisi gelimitir. Roma Chirlcrinin cskt lwlnliy.nizaml (municipium) en derin bir c;okiintii ic;indedir. Biitiin d(~\ J, l id;trni
imparatorun ve ona bagh olan vc biiyiik <;apta gcli~tirilcrck Bit.aus h01skt
devletinin bclkemigini tekil edecek memurlar hiyeraqisinin dinck topLtn maktadlr. Roma belediye meclisi sistemi yerini Bizans biirokrasisiuc lnketmektedir. 1mparatorluk art1k en yiiksek mPclis dPgil, dPspotc;a hir luulrC'I tir ve bu kudret de di.inyevi kudrct faktorlcrindPn ziyadP tannmn iracksinl"
dayanmaktadrr. Qiinkii biiyiik eza ve ccfalan ile bunahmlar dcvri hir
inanc;hhk vc ahiretc donme devresi ac;ml~tlr.
Aslmda halk hakimiyeti kavram1 tamamiylc olmcmi~tir; scna to, /Jown'
lar halinde organize cdilmi~ halk ve ordu, imparatorluk kudrctinin hilh;ts.'>;l
erken Bizans devrinde gcrc;ek bir smuhhk buldugu siyasi kuvvrt It- n I i1 2
Ancak Roma'mn mazisinde tesis edilmi~ olan bu faktc>rkrin iiJwtni clc
imparatorlann her eye hakim kudreti ic;indc zamanla eriyip gitmi~tir. ll111 1. 1
mukabil kilise, ruhani bir kudret srbt1yl<' hristiyan devlet ic;imk zanl.ltda
gittikc;e daha biiyiik bir agrrhk kazamr. Erken Bizans dcvrinde imparalorun ,
teb'asmm dinini Roma ilkclerine uygun olarak ius jmblicum' un hir p;m,asl
addetmek suretiylc kilisc hayatma hemen hemcn hie; bir kaycla tabi o!Iuadan
hiikmetmcsine mukabil ortac;ag ic;inde kilisc, durumun gncgi olarak 1\i.-.;tn s'
1 Kr~. HosTOVTZEFF, GeJc/lsc!tajt wul
Wirtsdw{t 11, 23U vdd.; A. II. M . .)oNEs,
"/hr. Uru:k C'i~v .from Alexawlcr to ]"1Lirlitm,
Oxf(ml "I"(.O, 11;, vdd. t\ynca hk. I l. ]hr.NU'I'

soN, Grieclzi.lc!zt (;c.ldw:h!i:, 2. ha~k1, Miiwlwu

1960, s. ;,:14 vdd., i>ilhassa -, . ] ~ vdd .
' Kn;. lluRv, (.'rm1titutwn ;, vdcl.

Eskikitaplarm.com

I. Erkrn Uizan:t Dr.vlr.li

gr.li~mr~inin

anahallan

da cia kcndisini bir kudrct faktorii kabul dtirnti~ ve itC burada imparatorun
kudrt~tine kaqt en gii<;lii smulamalar dogmu~lur. Bunu Bizans'da da hi~
nadir olmayan, diinyevi ve dini gii<;ler arasmdaki, baarmm hie; de her zaman imparator tarafmda kalmadtgt c;att~malar da gostermektedir. Ancak
Bi,.ans ir;in karakteristik olan cihet, imperium ile sacerdotium arasmda gerginlik
d ~il, aksinc dcvlct ile kilise arasmda stkt ve samimi bir baghhk bulunmast,
o rlotloks dcvlct ilc kilisenin mtittchit bir devkt- kilise tqekkiilii halinde
1111.ti,.;ac etmcsidir. Vine karakteristik alan, her iki kudretin c:;tkarlarmm
hirhirine uymast ve bunlann, ister imparatorun ic; veya dt~ muhaliflcri,
is ll'l kilisc diirnam bozucu raftzi giic;lerden gelsin, tannmn iradesine uygun
dii11ya ni,.;anum tchdit edecek btitiin tehlikeleri berabercc kartlamalandu.
t\111 ak biiyksinc bir ittifak kiliseyi hi~ kac;tmlmaz bir ekildc kudretli imparajorluk miicssesesinin vesaycti altma sokacakttr. Bundan dolaytdtr ki,
imparatorluk giiciiniin kilise iizerinde hakimiyeti biitiin devrdcr i<,:in
Bizans'da tipik ve denebilir ki normal bir durum olarak kalmt~ttr.
lrnparator sadecc ordunun ba kumandam, en yiiksck hakim ve ycgane
b 111111 koyucusu olmakla kalmaz; o aynt zamanda kilisenin ve dogru
i11anc111 koruyucusudur. 0 tanrmm sec;tigi kiidir ve bu stfatla sadece hakim
VI' l'll"ndi degil, aym zamanda tannnm kendisine t:manet ettigi hristiyan
tkvkliuin yaayan semboliidtir. 0, fani- bqeri atmosferin dt~mda tann
i k dogrudan dogruya ili~kili olup kendine ozgii bir siyasi - dini kiiltiin
kouusudur. Bu kiilt gun- begun imparatorluk saraymda etkin seremoniler1!-, kilisc vc biitiin maiyyet alaymm kat1lmas1 ile icra edilir; lsa- sevrr
hiikiimdan tasvir eden her resimde, onun kutsallatlnlmt ahsm1 ~evreleyen
hn ~eyde, onun herkes oniinde sarf ettigi veya kendisine hitap eden her
lulimcde ifadcsini bulur 1 . Teb'asi onun ktilesidir. Bunlar onun yiiziinc bak111.1k miisaadesinc nail olunca, en yliksek makamdakileri de hari~ tutulmamak iizcrc, hiikiimdan, onun oni.inde yere kapanmak suretiyle, proskynese
il1, stlflmlarlar. Ancak Bizans saray serernonisinin atn ihtiamt gibi bu
dclld ebc ic;:inde tezahiir eden imparatorlugun her eye kadir azametinin
kokii de Roma - hellcnistik geli~mede miindemic;tir 2 . ltC Bizans imp a1
Kr.~. A. Auuwr, Dit- Ausgestaltung
monarchisr.hen ,Zeremomells am romischen
h'ai.rerlw(e, /Ifill. d. Deul.<chen Archo.'olog. lnst.,
Wim. Aht. 1-9 (1!)34) 1-118 vc Insignien und
I rachl der riimischen Kaiser, ayn. esr. 50 ( I 935)
11 71. TREITIN<mR, Kaseridee; Ayr1ca ~u k1sa
lmll\sayt kr~.: llom ostriimischen Staats- und
h;urergt:dauken, Leipziger VireteUahrschr. f
Sildo.rleurojJa .j. ( l~J4.o ) I vdd. GR.ABAH,
llmfJI:rtllr. V. Di)J.CH R, Die Kaiserurkunde der
llyzani'im1r al.r Au.rdm"k ihrer !mliti.1'1:hen Anscluw'"'W" /fist. : 1 !i!J ( 1 <J:I!l) !l 'H veld ( llvz.mu::

tf,s

und die europaische Staatmwelt 9 vdd.). J.

STRAUB, Vom Herrscherideal in der Spatantike,
Stuttgart 1939 W. ENSSLlN, Guttkaiser tmd
Kaiser zon Dottesgnaden, S. B. d. Bayer. A/cad.
d. Wiss. 1943, H. 6, Mi.i.nchen 1943. Kr~.
ayrtca: Da.r Gottesgnadentum des autokratischen
K aisertums der fruhb,vzantiniscl:er.. Zeit, Studi
biz. e neoell. 5 (IIHf)) 154 vdd. Illd.JIIER,
Inrtitutinn.r 5:.1 veld .
2 /\.

1\l.i<I)J,lll,

111'/1.

'1'111'.1'1' 11~111 u, I. 111 '"' ulrr

Eskikitaplarm.com

(,\1', 0

liVPI.

VOT.

1. lltistiy a ul a~ lll"ll a u

Imp e rium H.omauum

" I

ratorluk saraynnn b11 kcndillc mahsus ihti~;um vc Bizans irnparatorlu g unun doguyu ammsatan baz1 hayat formlan, dogudan, Sasani dcvktindcn
vc daha sonra Arap hilafetindcn dogrudan dogruya alnnp bcnims! tHn lerle hirlikte daha da bclirli bir hale gclen bu dogu umurlanylc l>ir
zamandan b cri dolu gclimed cn dogrnutur 1
Hcllcnismus ilc Bizanshhk sadece irsi olarak dcgil aynca dcrin l>ir
mahiyct akrabahg1 ilc de biribirinc baghd1r. Hcllcnismus gibi Bizanlinislllus
da birlqtirici vc uygunla~tmCI ruhi vc fikri bir kudrcttir. Hn ikisi de,
Bizantinismus Hcllcnismus'dan daha yiiksck dercccde, bir ikinci kuak olma ,
bir yaratlCihk d1~1 bag1mhhk havas1 ilc maluldiirlcr. Her ikisi de kcndilni ninkinden daha biiyiik, daha yarat1c1 ki.iltiirlerin mirasiylc ya~arlar ve hn
ikisinde de tarihi baan kcndi yaratiCihklarmda dcgil daha ziyadc meydana
gelmi~ olan sentczdedir. Hellenismus insam gibi Bizansh da kiilti.ir t ipi
olarak bir toplay1c1dlr. Ancak toplayiCihk nc kadar gen;ck fikri can hhktan yoksun, taklid nc kadar aslm anlam ve muhtcvas1m basitlqtinn i.~
vc eklin asli giizelligini <_;ogunlukla bo ve manas1z bir hitabctc tabvil c!tui ~
olsun, yine da antik ki.ilti.ir varhguun sevgi ile korunmasmm, Ronm hukuktl nun ve Grek tenevviiriiniin itina ile muhafazasmm Bizans'm bi.iyiik ta nhi
erefi olclugu da muhakkaktir. Antik devrin iki Z1d kutbu ve aylll zamand .1
iki dorugu olan Greklik ve Romahhk Bizans topragmda bir biitiin halituk
birlqirlcr, gcli~irler ve bunlann en yi.iksek tesir ara<_;lan olan Roma dcvl< l
miiessesesi ve Grek ki.iltiiri.i yeni bir hayat sentezi halindc bir araya gdip,
eski d evlet ile eski ki.iltiiri.in en kuvvetli di.i~manlan olarak gormii~ olduklan hristiyanhk ile bir daha <_;ozi.ilemez bir Ckilde birlqirlcr. 11 rist iy.m
Bizans ne putperest sanatmdan, ne de putperest hikmetindcn ndiTt cdn.
Nas1l Roma hukuku biitiin d evirlcr i<_;inde Bizanshlann hukuk ve hukuk
bilincinin temcli olarak kalmiSa, Grek ki.ilti.irii de bi.iti.in devn lcri it,in
onlann fikir hayatlannm temcli olarak kalmltlr. Grek ilmi vc l! lscksi,
Grek tarih yazarhg1 ve iiri din bakrmmdan en mut~~;;J.stp Bizanslunn bile
tenevviir malzcmesidir. Bizzat Bizans kilisesi antik fclscfenin di.iiince lo r1 Dogunun bu tlogrudan dogruya
etkileri ise aneak ikinci planda onemli
idiler: Bunlar Bizans ki.ilti.iri.i il(in hil( bir
zaman Romahhk, Hellenismus ve hristiyanbgm- sadece etki olara.k degil, aym zamanda
varhgmm esasr ve en cski unsuru olarakbi.itun dcvirleri i<;:in haiz oldugu belirtici,
kcsin nitelige sahip olmadtlar. Bizans geJi~mesinin kendine ozgii oJU~U VC <;:apra~tkltgt, <;:ogunlukla yaprllhgt gibi, bunlan
renksiz "dogula~ma" mcfhumu ilc bdirlmcyc l(ah~mak vc Bi:~:ans'1 basit bir tlogu
dvleti olarak gormeklc a~:rklanama..:. Bu

yaygm gori.i~e kar~1 benim bn kitalun il lc

basktsmda ta.kmdrgrm tavtr ba..:r talllllcllanla
(kq. mesela H. GERS'I'INGER'in !~i i..:.-1 Ia mtma yaztst: Wiener ,(eitschrfft }1lr die J. muir
des Morgenlandes 48, r 941, 31 ~ vdd. ) lw 111111
Bizans tarihindeki dogu unsurlarmm (iiU ' IIIi
ni kii<;:umsedigim intibamr uyandll'ltll~ll. lin,
"dogulu" kavrammm ta~j(hgt ~:ok yilnlll
anlamtn VC bunun yanmda da bdki, IWIIIJil
bu konudaki, ~imdi daha a~:tk ol.uak
bdirtmeye l(alt~ttgm1, so~lcrimin c;uk I< INa
olu~unun sonuc1t idi.

Eskikitaplarm.com

l': r ktn lli <': aiiM Devlcti

gt'li~rn c siuin

anahatlan

111111111 !Jcnimsnni ve bunun tasavvur vc dii~lincclcrini hristiyan dogma

hi lgisi ui 11 tkill1 udirilmcsimlc kullanm1~tir.
Ani ik gdcucklcre s1h s1klya bagh kalmak Bizans imparatorlugunun
m:d hir kudrct kaynag1 idi. Grck kultiiru gelencklerine dayanmak suretiyle
ll iz :111s yiizyillar boyunca diinyanm en onemli kultur vc aydmlanma merkezi
oi.1L1k ayakta durmutur. 0, Roma devletinin geleneklerine dayanarak
111l.tt,. tg diinyasmda bir devlct olarak iistiin durumunu muhafaza etmi~tir.
111 1. ;, 11 ~ ckvlcti emsali bulunmayan, ~ok geni ve yetitirilmi bir memurlar
t i ll.l :t. llla, listiin bir sava teknigine, gelitirilmi bir hukuka ve ':;Ok ileri bir
1k 1i~.u I i vc mali sisteme sahiptir. Emrinde buyuk servetlcr vard1r vc devlet
llillt,t'SIIIin parasal iktisadi temeli gittik':;e gu~lenir. Bu baklmdan Bizans
dt'V It I i, ilkd dogal iktisadiyatlan ile muahhar antik devir ve orta':;ag ulkelt 1in1kn csas baklmmdan farkhd1r. Odeme gucu en iyi devrclerinde hemen
lwnwu sonsuz goruniimu uyand1ran Bizans'm kudret ve itiban her eyden
0111 (' paraca zenginligine dayamr. Bu goruntunun arka yiizii ise, bu devletin
lw1 ~cyi vc hcrkcsi bu mali gereksinmelerine kole yapan hazinecilik zihniye1id i1. Onun mukcmmcl yetitirilmi idare cihaz1 aym zamanda en vicdan
I.IIIIJIIOIZ siimurunun bir aleti idi 1. Burokratik devletin belkemigini tekil
('( lnt usta Bizans memurlar muessesesi en kotu bir ahlaks1zhk numunesidir.
lli ,.a lts memurlarmm atas6zu halini almi irtikap ve ihtiras1 halk i':;in en
lwrktlll(; hir musibet idi. Devletin serveti ve yuksek kulturu, halk kitlelerinin
yoks1tllu gu, hukuk yoksunlugu vc hiirriyetsizligi bahasma saglanmltl.
Krizlcr devrcsi 3 yuzytlm yarattig1 koullar Diokletianus'un buyuk
1donn escrindc mucssir oldular. Daha i:inceki gelimenin bir muhasebesini
y;t pmak vc meydana gelen gelimeleri bir sistrm i':;inde birlqtirmek sure1iylc Diokletianus butiin devlet idaresinin temelden reorganizasyonunu
gn1_:cklqtirdi. Diokletianus'un reformu Buyqk Konstantinos tarafmdan
~~t l i~ti ri 1ip tamamland1 ve boylecc Bizans sisteminin ':;lkl noktas1 olan yeni bir
id.trc Hizami mcydana gcldi 2 Butiin i:inemli noktalan ile DiokletianusKonstantinos nizam1 tiim erken Bizans devri boyunca varhgm1 korudu.
B11 nizamm as1l temelleri olan imparator kudretinin otokrasisi, devletin
rnnk<"zilqtirilmcsi ve biirokratla~tmlmasi ise Bizans yaad1g1 surece devatn cui.
J. KAHAYANNOPULOS'un (Das Finanz- antique 99 vdd. ;

RosTOVTZEFF, Geseilschaft
und Wirtsc!tojt II, 2 1 o vdd. ; STEIN, Geschichte
qr;ll ) yaplli\"1 gibi bunu reddctmcyc ~ah~mak I, 9B veld., 168 vdd.; W. ENsSLIN, T!t11 Rea nlamm:chr. Iknim ~~~ tcnkidli tamtma ya- forms I![ Diocletian, Cambr. Ancient llist. XII
Wl! i It"~ kt1j.: Vierltdjahrsc!trift fi1r Sozial - urul
(1!J3!l) 3113 vdd., KoRNRMANN, Weltge.rchichte
If, 2'f.7 vtld.; PIOANIOL, HrnfJirtJ chrtflim 275
I Virt.w.hr!fi,,grJ.w:hichtiJ '17, 2 ( 1!Jho) 2;)11 vdtl .
llunn izky1'tTk hil,rllr i ~in k1 ~. vdtl ; V ocrr, Co11stantin rlrr ( o'ros.l'tl urul sein
Jllhrlmrulrrt (1!)1tJ) , 2. lmNkt 111fHJ 0 !J!\ vtld.
SI'I',UK, l !nil~rwmll 1/, 1q vtld , llun v, 1.11llrr
llo111. !,'llljJirr. I'. ill vtld . ; J,o 1 , h'11 d11 mmufp
1

lt 'f.l'~ll

riH.r ./riiltbyzantini.rchen Staate.r, Miinchen

Eskikitaplarm.com

1.

llllHtiyanl ;qllnlau lmpCiiuut RomanliJII

'II

Dioklctianus vc Konstantinos'un bi.iti.in tedhirlcrinc, giitllll'zliktnl

gdincmiyecek bir Ckildc, kan~1khklar dcvresinde sarstlmt~ olau imp"r:.t01
otoritesinin kuvvctlendirilmesi ve imparatorluk kudretini yukseltnH k gayt'., i
hakim kalmt~tlr. Sadece scnatonun ve mazideki cumhuriyet devrill(k kmul mu dign faktbrlerin nufuzunu klSltlamaya degil, aym Ckilck Lt k - ll'k
idare makamlanmn yetkilerini tam olarak saptayarak btiylecc bi.iyiik kutl rct birikimlerini, ncrcclc olursa olsun tinlcmcye ~ah~mak gayreti b11udandu.
Sivil vc asked, merkezi ve eyalet idarelcrinin yetkileri buyuk bir ihtitii;Ind.,
biribirine kaq1 stmrlandmld1lar. Tek- tck idare dallan, hiyerar~ik bi r si steme uygun olarak organize edilmi devlctin bamda bulunan VI' biiiiill
dcvlet cihaztm merkezd en idare eden imparatorun ahsmda birlqir.
Buna rnukabil devletin dcvasa buyiikliigii goz oniine almarak imp:.raltll
kontroliiniin etkinligini miimkiin oldugu kadar buyiik ol~iidc gcn;cklqti1 c
bilmek iizcre d cvlet arazisinin vc dcvlet ha.kimiyetinin b61linmcsi l"ihctiul"
gidildi. Diokletianus, daha onceki imparatorlar dcvrinde de bilium lllii~I C'
rek hiiki.imdarhk miicssesesine dayanarak 1, iki avgustus vc iki SI'Z;II 'chn
mutqekkil dort bah bir htikiimdarlar UraSI yarattl. Avgusluslald;tll
birisi devlctin dogu, digeri batt yansma hiikmedecekti; her i kisi n til' ,
avgustus ile kan akrabahgt degil, kiisel kabiliyetlcri goz oni.iue almmak
surctiyle st>c;ilerek yaptlmt~ bir tebenni yoluyla bagh hirer sezar yardu11c 1
olacakt1. Avgustuslann istifalanndan sonra sezarlar bunlann yniui ala('ak
ve yeni bir ~ift sezann sec;ilmesi ile tetrarchia devam.tnl saghyaeakl1. Auc ak
gcrcktigindcn fazla mant1kla uydurulmu olan bu sistemin somH 11 Ili lnw z
tiikcnmez mucadele oldu. Kanh miicadclelcrden muzaffcr olarak \lktp IC'k
ba~ma hakimiycte ulaan Huyiik Konstantinos ycniden ~ok bah bi1 lw rabn
hakimiyct sistemi vucuda getirerek devlet arazisinin yenidcn taksimi 1 ill .. t 111c
gitti. 0 her nc kadar Diokletianus'un sun'i sc~me prensibindrn f'cra gal
cderek devl eti ogullan ve ail esi efrad1 arasmda boliitiirdii isc de, Konslatl
tinos ogullanmn aile hakimiyeti de agir ve kanh kanIkhklara sc!H'Jl old 11
Buna ragmen dcvlctin taksimi sistcminde 1srar cdildi vc- dcvlcl iizninclcbirden fazla kiinin hakimiyeti, uygulanan yontem olmakta dev;uu clti .
Diokletianus'un ger~ckletirdigi eyalet idarcsi degiikligi, 1t a Iya '11111
dcvlct i~indeki cizcl durumuna nihayet verdigi gibi, imparator vc Sl'nato
eyaletlcri arasmda arttk oncmi kalmami olan aynhgt da ortadan kaltlnch
Bundan sonra biitiin cyalctlcrin idaresi sadccc imparatorun cmriuc~ vnddi
ve imparatorlugun digcr k!Slmlan gibi bir zamanki eftndi iilkc I Laly; d.1
cyalctlere aynldt vc vcrgiyc tabi tutuldu. Biiyiik eyalctlerin dah.t kiic;iik
idari birliklcr haline gctirilmcsi de bundan daha az dikkati ~ekici dq~ildir.
Biiyl( likk eyaktlcrin saym onemli olc;iiclc artt1: Diokktia.Hus'dan itilwcn
dcv lc t ic;ill(k 100, 5 yiizytlda hatta 12o'dcn J;tzla cyalcL varch. Diokktiallllli

Eskikitaplarm.com

I.

II

Erk1n (l, z ans llcvl-ti

l: l i~ nll ' 'l lnin

anahatlan

lntt1d:111 l>:1:1ka devkl <lrazisini 12 dioecc.w~'ye ay1rch. 1.. yiizytlm sonlanna

dnf') 11 h11nlar1tt saytst da 11'e yi.i.ksddi 1. Nihaycl d cvh t Konstautinos dcvltlldt jnru:fi!clura'Lua aynl<h. Oyk ki her praefectura bir ka~ dioecese'yi, her
dtom'.lt' ist l>iiyiik<_;.e saytda cyalcli ihtiva ediyordu. Eyaletler dioecese'lcrin ve
dior~~'.l r''l, t isc jirarfectura'Iann klSlmlanm tqkil cdiyorlard1: Mcrkcziyet<;i ve
l1 iyn ar ~ i iiznine kurulrnu bir idarc sistemi. Praifectura'lann geniligi ve
N o~y tst iitu dni pck belli dcgildi; ancak 4 yi.i.zyllm sonlanndan itibaren
lntttlolllil k!'siu hudutlan <;izilmi gori.i.nmektedir.
I), vftsft biiyiikli.i.ktcki ve Aegyptus, Oriens, Pontus, Asiana ve Thracia
dlf!t't:l'.1t' lniwkn mi.i.tqekkil dogu praifectura' sl (praifectura praetorio per Orienl nn) l.il1y a (Cyrenaica ) ile birlikte M1s1r'l, on Asya ve Trakya'y1 ihtiva ediynl d 11 Btlllllll komUSII ise Dacia v e Macedonia dioecese'lerindcn mi.i.teekkil
n l. 111 , ya 11i Yunanistan ve orta Balkanlan kapsayan Illyria praifectura'sl
{ /!1111'/tdum praetorio per lllyricum) idi. 1talya pra~fectura'sma (praifectura
tnntlorto lllwici, Italiae et Ajricae) italya yamnda bir taraftan Latin Afrika'mn
' 11 huy ii k lo snu, bir taraftan da Dalmac;:ya, Pannonia, N01icum vc Raetia
<h l1il idi. Galya praifectura'si (praifectura praetorio Galliarum) ise Roma'ya
1.d1i Btilanya, Galya, iberik yanm adas1 ve Mauretania'nm bunun karJSma
d 11 ~ 1'11 batt klsmmdan terckki.i.p etmekteydi. Boylelikle praifectura'lann her
l111 is t t,: ;~ gda~ bir kac;: devletin arazisine tekabi.i.l eden geni bir arazi i.i.zerine
tt z Oitlllll.~ tJ. Hcrpraifectura'mn bamda bir praifectus praetorio bulunmakta olup
l>. m 11 lnt mcmuriyeti iki praifectus berabcrce yi.i.ri.i.ti.i.rlerdi. 1stanbul'da
o1111 .111 dogu praifectus'u ve i talya praifectus'u devletin en yi.i.ksek memurlan
icIt In; d nece bakunmdan bunlan merkezi Selimik olan Illyria praifectus'u ile
( ::d ya firaefectus'u izlerdi.
I )iokktianus - Konstantinos idare nizammm en onemli ozelligi asked ve
si vil iktidann ilke baklmmdan birbirinden aynlmas1 idi. Art1k eyaletin
si vi I idarcsi mi.inhasmm cyalet valisinin, asked idaresi ise bir veya bir kac;:
,.y;d1 11<- birden kumanday1 elinde tutan dux'lann emrinde idi. Bu ilke eyaI~ I kt idaresinin ti.i.mi.i.nde ihtimamla uyguland1. Diokletianus devrinde hala
si vi I vc asked yctkilcre sahip olmu bulunan yegane hi.i.kumet orgam prae/~t tum fJraelorio bile Konstantinos zamanmda bir zamanki askeri karakterini
lallt<tllliyk kaybcderek tam bir sivil i.i.st makam haline getirildi. Fakat bu
~dd iylc bu mcmuriyet bi.i.ti.i.n erken Bizans dcvri boyunca olagani.i.stii geni
ytl kikre saltipti 2.
1

J)ioece.ris

bagnns1z bir harita (XIX vc XXI) ilavelcri ilc Welt-

Orimtis'den

diiiiW.I'I.I' A".tD'f!li aynld1 vc dioecc.ris A.foexiarum

da HI 111nulan l'rar,{edura j1rnetorio j11:r lll)rir.um
lqlti l 1'd1cck ulan Dac ia ve Macl'donia
dmttn' l1 r i halind " ikiye holiirulil (lk . a~.
I , ~). Kr~. lhRY, l.at.,r Uor11. /.llr( . P ,

:.e ll vdd .; E.
7'.1.7

vdd .

1\.tHtN t-.M o\ NN,

( /J to~CC.\1\'

Nl.' 1

llllllld1Ki)

VI'

( qo ~1 )

gexchichte 254 veld.

" Kq. STEIN, Ge.rchichtc I, 53 vd1l. vc

I 111/er.wclumgm iiber da.r U.Jficium da Priilonmznjllljfectur .wit J>io!..letitln, \.Yi<'n 1!)22;
) . H PAI.ANQII I., fi.'o~.wi .wr l11 fr fj~tlure du
f!rl/ozrr. till /las-J:mflirll, Pa ri~ 1<):1:1

f{ U 1...J

Eskikitaplarm.com

1. liiistiyunla~ttnlan

Impcritun RornanuJH

Tl

Praqfectus fmutorio'lann imparatorluk valileri sll:.ttiylc sahip olttp mnkc:t.i

idare organlan ile hie; tc gizli tutulmayan bir rckabet i<;inde daha da art!Jrmaya <;ah~ttklan biiyiik kudret erken Bizans dcvri nizammm, biitiin sist<nw
bir Lahma damgasm1 vurmu~ olan en belirli vasf1chr. Digcr taraii.au ise
imparatorluk kudrcti, etki <;cvrelcrini s1mrlandumak, bunlann vckillni
ohm dioecese valilcri vicarius'lan bunlara karl kullanmaya <;ahmak VI~ her
~cyden once rnerkezi idarenin baz1 organlannm yetkilnini bunlarm lusa htna gcnilctmrk surrtiyle rniitemadiyen praefectus praetorio'lann kudrctini
klSltlamak gayrcti ic;indcdir. Erken Bizans dcvri yonctim sistcminin
gelimesindc nu-knuz olan dinamik nedcn tck- tck hiikumct organlarllllll
birbirine kaq1 verdiklcri bu i<; miicadclede yatmaktad1r.
Roma ve Istanbul, praefectus praetorio'lann etki c;cvresinden ayn tu ll d 11111~
olup bunlar kendi Chir praefectus'Ianna tabi idilcr. Bu ehir praifeclu.!'lart,
praefectus praetorio'Iardan soma biitiin devlet memurlan i<;inde <"Tl yiiks< k
dercceye sahip idiler. ~ehir praefectus'u senatonun en yiiks( k lnnsi I< isi
sayilmakta olup f'hir hayatmda eski cumhuriyet devri gd( n<"klnind< n
arta kalml her eyin bir tiir sembolii idiler. Askeri kiyafct dcgil, Holll.t
vatanclal dbiscsi olan toga ta~1yan yegane devlet memuru o idi. Istanbul
eparkhos'u (6 ~rr:CJ.pxor; IT,; rr:o'AEw~) sadece erken Bizans dcgil, muahhar
dcvrcde de Bizans ba~~ehrinin hayatmda bata gelcn bir rol oynamaktaydt.
Istanbul'un adalet miicssesesi onun emrinde oldugu gibi siikunct v< aRayiill
korunmas1 vc baChrin iaC maddelerinin saglanmas1 onun giirrvi idi:
~ehrinin biitiin iktisadi hayat1, ticaret ve sanayii onun kontroliiude idi.
Daha Istanbul ve Roma'mn ayn birer idarcyc sahip bulunmalan hik
praefectus praetorio'Iann kudretlcri i<;in hisscdilir bir s1mrlama tqki I <d rk< 11
bu kudrct vc sclahiyet Biiyiik Konstantinos devrinde merkrzi idan nin
gf'ni~letilmesi ile daha da k1Slld1. ~imdi mcrkezi idarenin en niifuzlu nH mttttt
magister officiorum idi 1 . Bu, miitevazi bir ba~lang1<;tan vc de llf'r ~<'y1k11
iince praefectura idaresi hesabma biiyuk bir kudret~ yuksclmiLi; drvl<-1 in
butun officium'Ian, yani pratik anlamda praefectura'lar da dahil olmak iiz< IT
tiirniylc dcvkt idarcsi, omm kontroliinde idi. Qiinkii, tck- tck idarc ma katll lannm biirolan olan qfficium'lar, saylSlz memurlan ilc biirokratik idan
makincsinin as!l <;arklan idilcr, Magister officiorum'un asil officium' unlt isc,
imparatorluk kuriyclcri ve aym zamanda devlet ajanlan olarak cyaktln 1
dolaan vc curiosi fonksiyonunu gorcrek mcmurlann vc tc-banm dii~iinrc V< "
Ltaliyctlcrini aratlrmak surctiyle casusluk vazifcsi yapan agens in rdmJ'I,tr
tqkil ctmcktc idikr: 5 yiizyilm ortalannda sadecc Bizans dcvlcti sa!t .t smda sayllan I 2oo'ii gcc;cn <;ok gcni~ bir zumre . Imparatontll ~a!t si
<"llllliyctinin konmmas1 da magister officiorum'un g<>revlcri ciimksiud( 11 olup o
1

1\.r:j. A. E.}{ Bnt.K,

N .. w York 11)'11.

The .Master qf the Q[fices in the Later Rorrum ant! l ly::mllilllf

/\"111/Jir~.r,

Eskikitaplarm.com

'

I. Erktn lli z; Ln s lhvlrl i <:di ~ mt~ s inin Anahallan

II

hu sdwpk uhnlae /JfllaliiUzc multafi:r. alaylanmn kumandasm1 <Ia ii:r.erinde

llldund11n1ymdu. En yilksek ti..ircn funiri sliittiylc imparatorluk saraymm
hllliin lt~rt'lllnint~ wzarct cttigi i<;in bu yoldan dcvkt bak1mmdan unemli
IJ;~ ~b IJir iimksiyoua dalm sahip olmutu: Yabann cl<;i heyetlerini o kabul
nln v dign ckvktkrlc biitlin d1~ ilikilcri o ayarlard1. Nihayet 4 yiizyil
HOIIIIItd;m lwri, daha t.inccleri praefectus praetorio'larm emrindc bulunan
1 kvlc-ti 11 hiitiin posta i~lerini (cur sus publicus) de o idare etmekteydi.
Ala.~i.rler officiorum'un yarunda Bliyiik Konstantinos devrinden beri
uwrhzi idarcnin en oncmli mcmuru queslor sacri palalii idi. Bu zat hukuk
llliit'ssi'SI'siuin ba~mda bulunur, kanunlann haz1rlanrnas1 onun memuriyet
.d.Jllllla ait oldugu gibi, imparatorluk fermanlanna mukabil imzay1 da a
.11.u 1h. Mali idarcnin amirlcri jiscus ve res privatae boltimlcrinin iki bakam
<~Ill p hun lara Btiyiik Konstantinos dcvrinden beri comes sacrarum largitionum
v1 t111/U:J rerum privatarum d enilmcktc idi. Bunlann onemi ise, devlet eyalet11'1 iniu en mtihim vcrgisi alan annona'nm dagrudan dogruya pra~fectura
Jnadorio'ya akmas1 sebebiyle gittikve s1mrlanmakta idi.
lrnparatorun ahSlffi <;evreleyen her Cyin onemi artttg1 ir:;in, ctki
; .. vrl'si irnparatorun t.izel btit<;:esinin idarcsini, bilhassa imparatorluk gardlOimtHIIl (sacra vestis) baklmm1 kapsayan sacrllm cubiculum memuriyetinin
iunui de arttl. Praepositus sacri cubiculi en ytiksck ve en niifuzlu makam
s; d 11 plnindcn birisi idi. lmparatarluk tac1 zayt.f bir ahsiyetin bamda
l11d11ndttgtmda onun "yatak odast" bakam ekseriya devletin en niifuzlu
ki~i si ollll'du. Dogu adctlcri etkisiyle praepositus sacri cubiculi'kr hemen daima
l, ;, dnulanlan alup anlann emrine verilcn, imparatorun Uhsi hizmctkarlan
tLt c;o .~tmlukla hadtmlardan olurdu 1 .
1>alta Konstantinos zamanmda kurulmu alan Istanbul scnatasu her
~~ pk n ()nee istiari bir hey'et idi. Senata daha nas1l Roma d evrindc impa ,Jtorlllk mutlaklyetinin gittik<;e artmas1 ile bir zamanlar haiz oldugu
Olll'llli hiiyi.ik til c_:iid e yitirmi idiyse, imdi onun Bizans' daki etki <;evresi d e,
; td a~Ilahilcc("gi gibi, daha da daralmltl. Bununla bcraber senato, kurucu ve
b11 1111 koyucu ionksiyonlanm tamamiyle ve d crhal kaybetrnedi ve anun bir
za manki parlakhgm1 tiimiyle yitirmesi aldukc;a uzun bir zamana ihtiyar:;
l.cisl.crd i.
Eski Roma scnatosunun sadece bir golgesi halinde bulunmakla beraber
lsl.;uthul synkletos'u ( medis, scnato) bir kac; yiizytl bayunca Bizans d ~ vlet
IJayatmda olduk<;a t.inemli bir raJ oynad1 2 Filvaki her eye hftkim olan
1

A. S.

7lte

Offic~

of the

( lfllld (,'flmn/Jer/aill i11 tile T.tller Rmtlllll tmd

ll!l.:alllilld l.'mjtirc.l', Now York 1q \l.f . H

vd<l., 3 (1945) 179 vdd.

2 Hizans
Sl'natosu iizcrindc en son
drin ara~lmua olan ~u I'SI'n l>k .: E. Cluus-

(;I 111..1\NII, /t.l' Cl/lllltJIIC.I' t/1111.1' ['/,1/ljJiTI~ fJ p::llllfin,

TOI'IIU.OI'lll.ll,

l.'tmk1

1 '"""' Kpllt'I'<J ' ,

D t JN LAI',

lJit vtld., VI' Jo.mtlilllll

tin tiiWIIfllt, rtl'll. I'll . 'J { lllJ.I ) Jll,

/!J'Z I (llU)

~I diKTIIlb

'II

'l 'l';;o).r 1 ;r,~

t\1 ina

Eskikitaplarm.com

1 '11'1

Jl~

-o;l,

llu ~otV-

1. Ilri ~tiya nla~llttlau

T!Itp<"riunt RomaHIIIli

.,.,

imparatonm iradesi idiyse d e scnato yinc de isti~ari mahiyette ka111111

vaz'mda etkili oluyor ve bazen de kamm iL1rnmn yaptlchg1 y< r ola1 ak giirii niiyordu. Scnato, imparatorun uygun buldugu takdinle kuu111 k11\ \'<I i
bahcttigi tekliflcr (senatus consulta) arz cdiyordu. Baz1 kauunlar nsm!'ll iL'1 11
cdilmcdcn once senatoda okunuyordu. Scnato aynca imparatonm cuu iylten yiiksek mahkemc vazifcsi de goriirdii. Fakat biitiin bunlanlau d.dta
onemlisi, scnatonun imparator dcgimclerindc y( ni imparatoru sc<;m< k vc
tasdik ctmck hakkma sahip oluu idi. Sen a to imparator yanmda m be !.11
az bir oncm taIyorsa, tahtm boald1g1 hallerdc chcmmiycti o kadar Lzl.ILt lr. Bununla bcrabcr scnatonun scsi her imparator dcgimcsindc gcrc;ck l1ir
ag1rhk taImaz. Egcr bir imparator daha onccdcn vcliahdun rcsmtu ilan
etmi veya miiterek hiikiimdanm ta~land1rm1 ise, o zaman scnatotlllll
tasdiki sadece bir formalitcdcn ibarettir. Ancak imparator aday1 dalm oiH c den rcsmen ilan edilmedigi veya imparatorluk hancdammn crkck VI')''
kadm bir miimcssili tarafmdan aday tayini miimkiin olmachg1 hallndc l11r
taht boalmasl vuku bulacak olursa o zaman tahtm ycniden igali h;tld\111daki karar scnato vc ordu idarcsinc ait idi.
Istanbul senatosunun iiyelcri, irsi hukuka uygun olarak Roma HC'Jt;tli 'r
ailelerinin evladr idiler vc Istanbul senatosunun hukuki baklmdau Rom.t
senatosu ilc Citligi ancak Konstantios zamamnda saptanmi oltn;IHIIIa
ragmen daha Biiyiik Konstantinos cski Roma aristokrasisinin tcmsil t Iil'l 111i
biiyiik~ c sayrda Istanbul'a c;ekmege muvaHak olmutU. Ancak IHLtnlt~d
senatosuna bunlardan baka, heqeydcn once il<; iist dercc edeki impa1 a to1 l11 k
mcmurlan, illustres, spectabiles vc clarissimi, girmek imkfmnu bulduLu . Fsas
baklmdan senatorler, ister eski aristokrat ailclerden, ister ycni mcm11riyct
asillerindcn olsun, biiyiik arazi sahipleri idilcr. Bu en yiiksck i~tima 1 t.d '" kamn as1l ag1rhg1 scnatoya mcnsup olmalannda degil , bu zengiuliklninck
ve imparatorluk hizmetindeki mcvkilerindc idi. Say1lan 4 yiizyllm ortalann da 2000 kadar olan scnatOrlerin c:;ogunlugu da c;iftliklerinde yapmayt ll'n dt
ctmekteyclilcr. Aktif scnato iiyesi olarak fiilcn her halde, imparatorlugun c 11
yiiksek mcmurlanmn mensup olduklan illustres'lcrin tckil cttigi saytra cn
kiit;iik guru bun tcmsilcileri faaliyct gostermekteydiler.
Aynca, 6. yiizyllm ortalanndan beri en yiiksck makam sal1iplni ~~ 11i
icad edilcn gloriosi iinvanuu kullanmakta idilcr. j mparatorlarm II II\ .111
l>ahctmckte gittik<;e art<m cumertlikleri, zamanla o vaktc kadar me \'< 11l
ohm ~crcf iinvanlanmn hymetini diiiirmiitii. Clarissimus'l11k liiiV ~t lll
gittikc;e s1k olarak, miitcmadiyen gcnilcyen ~cvrclerc tcvcih olumlu j!;u it;in
1>11 ilttvanut cski sahiplcri sfJectabilus'luga, l>ir zama11ki ,\pet:!abilu.\'Lu l';c
illu.1lres dnccl' si uc <.;tknu~lard1. Biiyl rcc SOillllHia o vak tt kmlarki illuslrt.\' it, I II,
Y~'lli V<' daha yiiksck .~fvriosi dn<T<'Hinin IHtlumwtst g<Tl'kmi~ti. Bu , 111110IId1;tr

Eskikitaplarm.com

I. Erkrn Ul z ans Drvlrti

r:rli~mrsiniu

Anahatlan

Ht:t.IIIS 1kvrimk <;ok daha bi.iyuk i)l~i.ick yeuid .. n g-rlrtilcok olan, iiuvanl.nut kaym1t.inin dlifiriilmesi hususunun tipik bir iirnegidir 1 .
StHato yanmda daha yakm bir isti~<li'C kurulu olarak, eski concilium
fnlllfi/Jis 111 clq'{iik bir ekli alan sacrum consistorium bulunuyordu. Bu kurulun
~ uud1 daimi iiycleri, comites consistorii, rnerkezi idarcuin en yiiksek mcmurlan
;ll'itSIJldan nqet cdiyordu. Bu arada isti~arclerc consistorium'a mensup bulunIII.Lyan scnatiirlcrin de ~agnldtgl oluyordu. Buna mukabil ashnda imparallll'lnk isti~arc kurulunun en i:inemli iiydcri alan praefectus praetorio'lar bu
knnddan aynldtlar. Taht kurulu, adm1, iiyclerinin artlk imparatorun
lrnzllf'lllllla ayakta durmalan (consistere) durumuna borc;:lu idi. Kurulun
imparatorla miinasebetinc daha nev'i ahsma mahsus bir llk tutan CY
~ 1td111: Bu kurulun toplantllanna silentium vcya- scnati:irlcr de oturumlara
katrldtklan takdirdc- silentium et conventus deniliyordu. Qok CY ifade eden
l111 isim daha sonraki devirlerde imparatorluk kurulunun esas ad1 oldu;
a1 ttk muahhar cnAiv-rLov daimi bir organ degildi ve ancak devlete veya
kd isl'ye ait oncmlicc kararlar ic;:in her seferinde imparator tarafmdan
loplanttya c;:agnhyordu 2. xovcrLcr-r<ilpLov altmda, buna mukabil, ortac;:ag
Bizaus'mda sadcce imparatorluk saraymdaki ti:.irenlere yiiksek memurlarm
sadcc<" scrcmoui bakmundan kattlmalan anladrnakta idi 3
lkvlet Dioklet:ianus- Konstantinos reformlart ile yeniden tanzim
vc giicii saglamlatmlrnt gi:iriiniirken, gmi halk tabakalan i:.inceden
old11~11 gibi hala scfalet ve 1st1rap i~inde bulunuyordu. Koyliiliik miies~stsinin biiyuk c;:ogunlugunu tqkil ve ktrsal bi:ilgede gee; Roma devleti11111 istiltsal oluumunda taIYICI kuvveti temsil eden kolon'lar gittik~e artan
()].;u<le irsi hir topraga baglanma zorunluguna diirnektedirler. Dioklrtialllls'tm vergi nizam1 ile bu gelitnC gittik~e scrtlqrni ve htzlantnlllr. Para ile
ii1knnt eski vcrgilcr, para klymetinin diiiii.i nedeniyle i:inemsiz hale gelmilndi. Bundan dolay1 ayni vergiler artan bir i:ineme eritiler. Krizler devrinin
h11 :~.aruri ayni vcrgisini Diokletianus devamh bir miiessese haline getirdi.
Boykce meydana gelcn annona bundan sonra Roma biitc;esinin ba gelir
ka ynag1 vc en tineml i vergisi oldu. Ancak bunun biitiin yuku sadece kus; d hiilgl' halkmca tammakta idi. Diokktianus'un capitatio- iugatio sistemine
~dil111i~

Erkl'll Bizans dcvrindc kullamlan

llnvanlan, ozclliklc spectnbilis hakkmda
laiHil!H i~in hk. R. Gnn.LAND, Etudes .mr
1

~r nf

l'hi,toirll mlmini.1lrative de l' Empire byznnlin.

/.,, titrrx nolnliaircs de ln haute lfiOfJI/e (IV" - VI"
ih/1'.1), :;.uv1 II, 1 (1!Jfi3) 117 vdrl.
ll

liZ H
n
o/11

K ~

E.

CllltlliiUI'IIII.III'III.II, l:tAtV't'tOV,

( 1q~1 1) (/)ol,/if'1

Kq.

.J.

1'-.lxr.IITj/l ) 71 vrlrl
l o~~ t:wml /',/,,,

l.n F!l~ lll .'l' ,

C .'rlll lltmlirwfrl~

II l11

/ ,,,,,. tll'.l

Paris 1910, s. 40, n. 2. A. VoaT'un vcrdigi

izahat (Constantin Porphyrogenele. Le Livre des
ceremonies, Commentnire I [ 1935l 126), bu
miicllif i.m-or:VTott xovO'tr<TI>ptov (VonT'un
Text I, p. !JO, 13'dc yazm~ oldu~u gibi
x<JY<Ttr<Troptr1> rlejtil) tabirinin scnrnnni kitahmm hir ;ok diger yimlr ulrlujtll g ibi c:ap.
1li'rla ria yl'ni1lrn 1{\:1 ijtini lnrk r'l lrnwmi ~
uln a~ tlol:LyiNiy h nr,: klll< IILII yok:mmlu r.

1 ~~~"'""'~'

Eskikitaplarm.com

1. llri~tiyanla~t1nlan

lmp<"rinm Romanum

37

gore ba~ ve arazi vcrgisi, annona'nm klSlmlan olarak birbirinc uyduruln111 ~

gi:iriiniiyor 1 Vergi birimini bir taraftan belirli biiyiikliik vc vcrimlilikt1
bir arazi pan;as1 ( iugum), diger taraftan bu araziyi ilcycn ins an ( cafml)
tqkil eder. Vergi tarhmda her ne kadar iugum vt' caput'lar birbiri11dcn ayn
say1hrsa da 2 , nas1l bir caput' a sahip bulunmayan iugum vergilcnclirikmczsl,
Dioklctianus sistrmine gore bir caput cia ancak kcnclisine tekabiil cdnt l1i1
iugum mevcut olclugu takdircle annona ile yiiklencbilir. Bi:iylcliklc zorunlu
olarak devlet hazinrsi iugum'lar ic;in hirer caput bulmak gayreti ic;ind('(lir.
Devletin biiyiik i:ilc;iide niifus kayb1 ve sefalet ve cmniyetsizlik dolayJsiyk
oradan buraya siiriiklenen koyliilerin bir yerde devamh olarak kalmam;t.~J
yiiziinden bu hie; de kolay olmayan bir gorev idi vc bu scbeple devlet, t'lilll
gec;irebildirdigi caput'lan kendilcrine gosterdigi iugum'lar iizerindc tutmak
ic;in her eyi yapmak zorundayd1. Boylcce Dioklctianus'un capitatio - iuJ;alio
sistemi, klrsal bolgc halkmdan gittikc;e daha geni bir tabakamn sn lwsl
goc;me haklanm kaybctmesine sebcp oldu. Arazi sahibi olmayan ~chirli is1
annona'ya tabi olmay1p, bu yiizden i:inceleri c;ok begcnilcn bir duruma sal1ip
oldu ; fakat daha Biiyiik Konstantinos'dan itibaren ticaret ve ZI'Haal k
ugra~an ~ehir halkl iizerine, aym Ckilde bastmCI, altm ile odcnmcsi mtilll kUn
auri lustra/is collatio vergisi yiiklenmi bulunuyorclu.
Zirai i~ giiciiniln cksikligi Bizans vcrgi nizam1 i<_;:in de c;ok iincml i
olan em~OAYj ( adiectio sterilium) sisteminin zuhuruna scbep oldu. Bll II Sid
daha Ptolemaios'lar devrinclc, baklms1z d cvlet topraklanm, i~lcmrk iizcn
ozel toprak sahiplerinc zorla tevcih edip, bunlara, kendilerinc verilcH l111
1

Diokletianus vcrgi nizammm mahi- du Ba.r Empire, Macon I945; A. II. M .

ycti c;ok tarh~ma konusu olmutur. Kr~. jONES, Capitatio and iugatio, Journ. Rom. Stud.
bilhassa 0. SEECK, Die Schatzordnung Dioc- 47 (I957) 88vdd.; j. KARAYANNOI'!II.OM,
letians, Zeilschr. f. Sozial- und Wirtschaftsgeschichte 4 ( 1896) 275 vdd.; F. LEo, Die
capitatio plebeia und die capitatio humana im
riimisch - b_yzantini.schen Staatsrecht, Berlin 1 goo;
F. THIBAULT, Les impots directs sous le Bas
Empire Romain, Revue genlra[e du droit 23

( 1899) 289 vdd., 481 vdd.; 24 (Igoo) 32

vdd., I I 2 vdd.; A. PIGANIOL, L'impot de
wpitation so us le Bas Empire Romain, Chambery
I9I6; F. LoT, L'impot fancier et Ia capitation
l' epoque
jJer.wnnelle sous le Bas Empire et
franque, Paris I928; H. BoTT, Die Grundzilge
tier diokletiani.rchen Steuemeifassung, Doktora
lczi, Frankfurt 1928; .STJ\IN, Geschichte I,
IO!) vdd.; RosTOVZTZH'F, Gesell.rchaft und
Wirlschl![l Il, 22 I vdd.; W. ENSSLIN, The
u,~form.s of Diocletim!, Cmnbr. Ancierzt !list. XXI
( 1 'l'l!l) :l(ll) vdd .; A. IJ(.. I. f.A CI!~ , La cafiilation

Das Finanzwe.ren des frilhbyzanlinischen Staales,

Mi.inehcn 1958, 28 vdd. Aynca bundan

sonrah nota hk.
2
nu 297 ylh nizamnamcsindrn anl a~Ihyor. Kr~. A. E. R. BoAK, Early 1/izlmlill
Papyri from the Cairo Museum, il't11d4s d.
papyrologie II, I (I933 ) 4 vdd.; A. J'IOANIOI ,
La capitation de DiocUtien, Revue hi.1l. 17h
( I935 ) 1 vdd. Boak'm yaymlay1p Piganiol' un
k1smcn tckrar bastJrcbgi vc fnm sl zt:.L)'IL
tcrci.ime cdilmi~ olan mctinden elde ~ dil ru
bilgiler ise sadecc vcrgilcndirmenin t r ~u i
gine dair olup, hunlar hi<; bir ~ck1ld r,
cnpitalio- iugatio'nun mi.itccanis bir vrq{i lcndirme sistcmi olduguna dair diger kay uak
malzcmcsinc clayanan gorli~c t.cmaR rl lll <
mektrdirlrr. Sn :1 N'10 ayn1 mahiy('tlck hll kmti il r kr~ . (lias /,rnj>irr. 1!J!J, 11. 11).

Eskikitaplarm.com

r.

l~rkrn

lli :t.a nR n cv lrli

C:tli ~ m rR inin

Anahatlan

llllliiZam topraklar i<;i11 vcrgi yiikii tahmil t'(kll MISlr'da dogmu~tu. 3

yi izyhn sot11111dan hcri lm us11l biiti.in dcvlct topraklarmda vc sadcce bcylik
:I Ltt.i i<,in <kgil, iizd sahipleri olan tcrk edilmi topraklara da uygulamr
ol11111 ~ 111

Roma parasnun klymcti 3 yiizyllda tamamiylc dii~mi.i~tii. Bunun

sadccc olagantistii bir fiyat yiikselmesi olmakla kalmam1~, biiyiik
ii l<; iid(' L1 kas ve ayni mi.ibadcle ckonomisine gc<;i~ olmutu 2 Ayni miibaddc iktisadiyatl batlda egcmenligini siirdiirmi.i~ ve bundan sonra yeni
ml a<,:ai{ devlctlcrindc baz1 parasal iktisadi unsurlann uzunca bir zaman
<k va 111 ctmesine ragmen ha.kim ckonomi ckli olmutur. lktisadi bak1mdan
d.d1 a kt1vvctli olan doguda ise, burada ayni miibadele ekonomisine ait
k za hiirkrin uzunca bir miiddct siiriip gitmesine ragmen, parasal ekonomi
losa IJir siircdc ycnidcn iistiinliik kazanmltlr. Para iktisadiyatmm Bizans
bol g-<sindc kuvvctlcnmi oldugu, ozellikle annona gibi diger ayni vergilerin
dt ~ illik~e artan bir ol~iide para odemelerinc ~cvrilmi olmaslyle tezahiir
,diyor :s. Daha Biiyiik Konstantinos yeni ve c;ok saglam bir para sistemi
ya I a tmaya muvamtk oldu. Bu para sisteminin temelini, normal altm
ntnhtcvasi 4,48 gram olan altm solidus tqkil etmekte icli ki, boylece I libre
a 11111 7'2 solidus ediyordu. Bunun yamnda da 2,24 gram ag1rhgmcla ve solidus' Jill yirmidorttc biri klymetinde - giimi.iiin klymeti altma nazaran I : r 2
old11i{nna g<irc- giimii seliqua yer ahyordu. Bu madeni para sistemi c;ok
dikkatc clcgcr bir clevamhhga sahip oldu. Bi.itiin bir binyll boyunea Konsla lll.iuos'un bu solidus'u (grck<;e VOfL~O-fLIX, sonralan {mzpnupov) Bizans sikkesinin
II'IIH"Ii oldugu gibi bir t;ok yiizy1l da dunya ticaretinclc en biiyiik bir rol
oy 11ath. Filvaki baZI krizlcre du<;ar olmad1 degilse de '1, ancak I r. yiizy1l
o1 talanncla, imparatorluk bizzat inhitat yolunu tuttugunda, k1ymcti hissed iIi r dcreccde cli.i~rneye ba~lad1.
Urdu cla Diokletianus vc Konstantinos devrinde tcmelindcn yeni bir
ui zama tabi tutuldu 5 lmparatorlugun daha onceki devrindc ordu esas

~o n11c11

M. RosTOWZEW, Studien zur Ge' Kq. MICKWITZ, Geld und Wirtschaft;

.tchirhle des romischen Kolonates, Archiv f. Pap;- BRATIANu, Etudes byz. 59 vdd.; A. SEGRE,
rurfor.,ch., ilftvc fasikiil 1 (1910) 57 vd., 195, Inflation and its Implication in Early Bizantine
Times, Byz. 15 (1940 /4r ) 249 vdd.
T~'l vd.; MoNNnm, f .j!iboU.
5 Kq.
RosTOVTZEFF, Gesellschqft und WirtTh. MOMMSEN, Das romische
.1'(/wji 11, 177 vdd.; LoT, I in du monde mztique Militarwesen scit Dincletian, Ges. Schr. VI
lo l veld.
( r 88g) 206 vdd.; GRossE, Rom. Milittir" llu Monm it;: in ozcll iklc aydmlaltct geschichte; J. MAsPfmo, Organi.>aliun militaire
mahiyl"lll: olan ~ll escrc hk.: H. GEI:i.~, de l'FKY/tle ~J'Ztmtinc, Pari~ H)t2; VJ. ENssuN,
( :dr/ - wu/ 7wluraluirtsdwjilidte Rrscheimm~s - ,n llermwi.lfcmmt dt:s .ljdilrrlmi.,chm Rdchcs,
.frmruz im .1'/aatlichm A!f/11111 /to/iml rriihrnul h"fio :r:i ( 192!)) :lo G- :.~ 'j; 21. ( rrl:~o ) w :.~- ,p,
tl~r Uulm .:,it, dolt lora lt..:i, lhTMiau 1 'l:P . 1' 7 - ~ oe~; lh mv, /.a/rr U11 m. J..'mf f2, :H vdd.;
1
Ay rwa hk Mlt: I( WI'I':t., (:rid rmd Wirl~th!l/1 S III N, u~\l'h irhtt: 1, lllh vdd, rllf i vdd.
11."/ vdcl .

Eskikitaplarm.com

1.

11

ri ~ ti ya ula~tntlan

I mp ('r ium Romanum

'\'1

baklmmdan bir stmr ordusu mahiyctinde idi. Hcmt'n biiti.in sava~ birlikln i,
miistahkem mevkilcrin garnizonlan halindc, uc;:suz bucakstz Roma suurlan
bayunca taksim alunmu~lard1. Devletin arazisi ic;:inde harckctc haztr hil likler ve kuvvetli ardu ihtiyatlan yoktu; bu nitclikte bir birlik olarak sad('C('
Rama'da pretariyen muhaflz giicii cmre haztrch. Boyle bir sistcmin artau
askeri ihtiyac;:lan kaqllamtyacagi c;:aktan beri belli almu ve hu sistcm :1.
buhranlar yiizy1lmda tamamen ifH1s etmiti. Bu durum kaqlSlncla Dioklt-t ianus once sm1r ardusunu alduk<;:a takviye etti. Ancak her eydcn once salle
askcri degil aym zamanda siyasi baklmdan gerekli alan, dcvlctin ic;: ktsmmda,
hem dt~ardan gclen di.i~mamn saldmsma kaq1 ihtiyat giicii alacak, hem d('
imparatorlugun destcgi olarak ic;:ten gelccek her tiirlii iktidan devlrmc ~a y
rctlerinc kaq1 kayacak, gii<;:lii vc harcket kabiliyetli bir ardu kuvvctinitl
kurulmas1 idi. Bu ikili gorcvi Dioklctianus devrinde kurulup Kanstautiuos
zamamnda kuvvetlc gclitirilmi alan exercitus comitatensis ycrinc gcti rt'C(' kt i.
Comitatenses birlikkri eski pretariycn muhaf1z giiciinden c;:ak daha ha~ka I,j r
oneme vc agtrhga sahip idilcr. Prctariyen muhaflz giicii, bilincn giiV('tlili
sizliklcri vc taht degi~ikliklcrine yatkmhklan ncdeniyle, daha Diokktia1111S
zamamnda atrl durumda btrakllmt~ ve Milvia kopriisii savamdan so111 a tb
Kanstantinas tarafmdan tamamiylc ilga alunrnulardl. Y cni "mai yy l'l
birlikleri" p ek k1sa zamanda Rama ardusunun esas c;:ekirdcgi haline gddiln;
<;iinkii Kanstantinas, Diakletianus'un takviye cttigi sm1r savunmasuu,
comitatenses'lcr I chine ycniden biiyiik olc;:i.ide azaltmakta tereddiit ctmctui ~ t i.
Ancak exercitus comitatensis bu suretle kurulu~una esas alan, muhaf'1:t. gi it' ii
almak karaktcrini kaybetti. En onde gelen alaylan palatini iinvam ile Lilt il
edildikr, astl muhafrz giici.inii ise magister <ifficiorum'un kumaudastnda
scholae palatinae tqkil etmekte idi.
Kanstantinas'dan itibaren ardunun idarcsi magister militum' lanu
elinde idi; oyle ki, oncelcri biitiin yaya kuvvetleri magister peditum'mt, siivari
kuvvetleri ise magister equitum'un emrine vcrilmi~lerdi. Kumandanm bu ~tki Ide bir taksimi, hie; ~iiphcsiz, ardu sm1flanndan yaimz birisinin kumamla111
alan kimsenin imparatar ic;:in tehlikeli alam1yacagr diiiinccsinc dayanm;t kL t
idi. Ancak bu garip taksimden ktsa zamanda vaz gec;:ildi ve her imparato1
saraymda her ikisi de aym dcrecede, aym magister equitum et peditum fJrae.fmla!J.,
iinvamna sahip iki ardu kumandammn bulunmasmm impara torun nuni y('ti
ic;:in yctcrli aldugu kamsma vanld1. Dcvlctin dagu klsmmda bunlann yallluda bolgcsel smtrh kumandalara sahip ii<;: ardu kumandam dah a gii:t. c
<;arpmaktadrr: Afagister militum per Orientem, magister militum per 1/mu:iaJ vc
magister militumper lllyricum. Bunlar kcndi cografi biilgdcrinde ynll'~t.i 1i1!11 i ~
comitatenses'krc kumanda ctti klcri gibi cyalt' tlcnlcki sunr hirliki('J'i kutn;lll cl;mlan olarak dux'lar da hunlann cmrindcdir; hun a ll111kal ,j I hn i ki ma1~islrr
mililum praesenlalis saray muhahz birlikkriuc kumanda t'elcrlcr. Biiyltcc
Bizau s'a ait biilgn lc t.aksim cdilrni ~ yctkilcrk bq ba~kuma11dan llllltllltiyo

Eskikitaplarm.com

I. Erkcn Hizans Dcvl ct i

Gcli~nu:~s inin

Anahallan

d 11. Buul.tnn he psi de dogrudan dogruya, en yiiksck kumaucla mevkiiuin

va hdt tini lcmsil eden imparatorun cmrindc idilcr.
Ancak gii<,:lii, harckct kabiliyctli comitatenses ordusunun yaratllrnasmdan
11 i I 1art'll limilanei'lcr snnr ordusu da, sadccc stmrlann rniidaafas1 gaycsine
llll'.lllll cdm, ozd bir ordu Stmfl olrnak onemini kazandl. Limes bolgcsindeki
1-(.lr llizonlara yerlqtirilmi olan smu askcrleri savunma hizmetlcri mukabiltnd ltususi arazi miilkiyctinc sahiptirler. ~u halde bunlar arazilerinden
Ide clliklcri iirlin ilc yapyan ve stmr savunmastm gcrc;ekletiren bir tiir
yc1 lqi k ktiyliiler milisidirler: Bizans imparatorlugunda biiyiik geleccge
ad:1y hi1 miiesscsc.
Karakt.cristik olan cihct Roma - Bizans ordusunun zamanla artan
h:11 harla~rnastchr. !mparatorluk ordusunun en becerikli ve takdir edilcn
IIIISIIIllllll barbarlar, ozellikle Germenler, devlet teb'asl ic;inde ise Illyria'hlar
tqkil ('lmcktcdir. Yabanc1 iicrctli asker saylSl gittikc;e kabarmakta olup 4
yliz yddan itibaren asil barbarlar gittikc;e biiyiiycn bir olc;:iide subay
IHI IIII it)ne sizmaktadtrlar. Bundan baka Roma- Bizans ordusunda siivari
Sll lllilltll oneminin artmast da karakteristiktir. Bu hususta imparatorlugun,
ask cri kudrcti daha ziyade ath birliklerc dayanan yeni Sasani han devlctinin
~: 1va ~ tarzma uymak zorunlugunu duymas1 her halde nedenlerin sonuncusu
lkjj;ildir.
lkvlct.in ag1rhk noktasmm doguya kaymast bir defa ve oncelikle,
niilus IKtktmmdan daha zcngin olan dcvletin dogu yansmm sahip oldugu
d:d1a biiyi.ik iktisadi gii~_;le 1, diger taraftan ise, aym zamanda imparatorluk
it;in cloguda, barbarlann kuzeyden ilcrledikleri Tuna'nm aagt mecrasmda
vc Sasani devletinin yapttgt tazyikin kendisini gittikc;e daha kuvvetle hissct1inligi Anadolu'da zuhur eden yeni askeri gorevlerle ilgilidir. lran Sasani
d .. vleti yerini aldtgt Part devletinden c;ok daha tehlikeli bir diimandi. Nastl
lliz:IJLS imparatorlan kendilerini Roma sczarlanmn varisi saytyorlarsa,
Sasaui hiikiimdarlan da kendilerini cski Akamamlarm halefleri addediyorlar ve hir zamanlar !ran imparatorluguna ait olmu bulunan biitiin topraklar iizerinde hak iddia ediyorlard1. Daha Bizans oncesi dcvirde, 3 yiizytl
orlalanndan beri ve biitiin erken Bizans devri boyunca lran tehlikesi
imparatorlugun hat iizerinde durmadan sallanmaktaydt. lran ehinahlan
i lc miicaclcle, Bizans devleti ic;in en onemli siyasi vc asked gorcvlerden
lliri oldu 2.
Mii~tcrc k hiikiirndart Maximianus'a devlctin batt yansm1 btrakarak
do ~ u yansun kcndisinc aymp c;ogu zaman ~ikomedcia (1zmit)'da hiikiim
1 (,,~~: Rorna clc:vriude mifusun dagthakkmda l>k. Lor, Fill drt mmul" tmlit;rte
7'J. vdd.; S11~1N, (:e.ldtit:htn I , :1 vdd .
2 A.
CIIIIISII'.NH~.N .
l.'btl/1 .Ifill.\' 1~1
Str i.HIIIldt.l', Kopulml{l'll
1'111 i ltJ:IIt; 8111.111

lt~,,

nid l'ersia, Cambr. Ant:iml llil. XII ( 1939)

II H) vdd.; E.
KnttNI:~IANN, ])ic rumischc
h 11i.1rr.tr.il, l1'ml. ;,, rl. Altnrlumfwi.u. Ill",
J/ (ICJ:I'I) 1:1'1 vdd.: " .Nrmtml wui.NI:uJr.nimt";
ll'/ll;:ru hitltl~

II , '.li/b vdd.

Eskikitaplarm.com

1.

Ilristiyanla~ttnlan

Imperium Romanum

4'

si.irmckle, daha Diokktianus, dcgimig duruma uymu~tu. Fakat ancak

Konstantinos, Bogazic;i kcnanndaki cski Grck kolonisi Byzantion'u biiyiitcrt k dcvlctin bachirliginc yiiksdtmck suretiyle imparatorluga doguda
kuvvctli bir dcvlct mcrkezi vermi oldu. 1naat, Konstantinos'un iktidar
sahastm doguya tqmil eden, Licinius'a kart kazamlan zafcrden sonra,
324 y1lt kasun aymda 1 baladt ve ktsa zaman sonra, II may1s ggo'da y11i
ba~ ~ehir tOrenle a<;1ldl. Ancak pck az ~chir tcsisi diinya tarihiude bu11a
benzer bir on em ta~Imitlr 2 Yer dahiyane bir kcskin gori.ilC SPc_;ilrni~t i.
iki ht'anm smumda, bytlan doguda Bogazic,:i, kuzeydc Halic,;, giineydc
Marmara ckniziniu sulariyle ytkanan, kara cihetinden sadecc bir tarali111lan
ula~tlmasi kahil bu yeni ba~~chir cmsalsiz bir stratejik mcvkie sahip bulurltl
yordu. Bundan ba~ka Avrupa ile Asya arasmdaki trafige ve Ege dcnizinckn
Karadrniz'e gickn dcni7: yoluna h~lkimdi; boylece ~ehir ktsa zamanda o
zamanki diinyamn en 6ncm1i ticaret vc trafik mcrkezi haline gclcli. Bin yrl
siireylc Istanbul, Bizans imparatorlugunun iktisadi, asked, kiiltiirel vc din!
mcrkczi vc: di.igiirn noktasr olmak s1fatiyle pulitik diinya olaylan Vt' iusauhgm kiilltirel gdimesi iizerindc en bi.iyiik bir ctkiye sahip olacaklr.
Roma'mn Cincmi ve aym zamanda niifusu durmadan gcrilf'rkl'n ycni
ba~chir ()nunc gcc,;ilmn: bir ~ekilde biiyiiyordu. Kurulu~unun iiznindnr
daha yiizyil gec;;mcdcn Roma'dan daha fazla niifusa sahip olup h. yiizyrl
i<iindc her halcle yanm milyonluk bir ahaliye malikti 3 Bu, cski Roma'nrn
1 J.
l\1At:RTGE, Numismalique Conslantillzerme 11 (I~)I I ) 481 vdd.; E. UrmLAND,
B_y::anlimz rmd die Grii!Ubmg der Stadt Konstantinof!el, B.N} 10 (11)33 ) 93 vdd.; R. ]ANIN,
Constantinople byzanlin, Paris 1950, 29.
~ Daha GREGOROVIUS
(Geschichle der
Stadt A t/zen im lvfittelalter I, r88g, s. 25) ~oyle
diyor: "Roma'nm kurulu~undan beri dtinyada (Istanbul'dan) daha onemli hi<; bir
~ehir yaratihnamJttr". E. S r: HWA.RTZ, Kaiser Constantin und die christliche Kirche 2 , 1936,
s. 85: "Btiyilk iski"nder'in M1s1r'daki dtinya
~ehrini (yani iskenderiye'yi) yaratmasmdan
sonra hie; bir ehir tesisi, hatap olmu~ Grek
~ehrinin (l stanbul'un) bu gi.in bile kurucusunun hi.iki.imdarlJk iradesine ~ahitlik eden
muazzam mlistahkem ~ehir haline gctirilmesi kadar tarihe yeni yollar a'>mami~ ttr".
A. PmuPPSON (Das bv:::antinische Reich als
geograjlhisclw E,'rscheinurzg, Hl39 s. 26 \ Istanbul'un tc-sisini 1skenderiye ve St. Petershurg 'un kurulu~u ilc mukayese cder. Aynca
bk. J'un.IPI'soN, al'l!. err., 2 q vd. ve 2Itf..
3 .Kr~. ~TJo: IN, Ge.rGhh'hl }, Z<)5 vc 11. b.

A. ANI>Rf.:ADEs'in (La population do Cmll

tantinople, iHetron I (1920) .'i vdd. ; ay rwa
ayn. ml f., La population de l'Emjlirr. I~J'Ztmlm ,
Bull. del' Inst. archeol. bulgare g, 1935, 1 17 vrhl. )
'>ok yi.iksek tahminleri Stein'm a.;tklarnalan na giire tashihe mi.ihta<;tlr. Bi:r.zat Andrradr'>l
sonradan (Economic Life of the lly.~autirM
Empire, llaynes- Moss, B):::autium, ICJ11J, 5:!)
Istanbul'un Cl< parlak devrinck " ;,nn.noo'
den daha az say1da ni.ifusa salrip lmlunnra
dtgmt, bazen belki bu rakanu da a~"" ~
bulundugunu" kabul etmi~tir. Ayrua kr ~.
STEIN, Bas Empire 759 ve 842. Miidlifhmad.1
lstanbul'un Iustinianos devrinde n at.
6oo.ooo ki~ilik ni.ifusu oldugunu kabul cdc r.
Istanbul ahalisinin say1s1 vc C'lllik y. q>~HI
hakkmda bir de bk. llREilllm, Cimli wlrurr
81 vdd. Daha eski tahminler muva('(ll('sirul
Stein'm smJrlandirmalanm tasvip l'tnu~rui ~.,
hi<; bir ~ekild e , onun Istanlml'un larih l
iinemini kiil;:i.imscmek bakrmrrulan Srmc:K ' t
izlcycn izahalint (STil!N, Geschichtr. I, :.1 vd. vr
bilhassa G11omen 4 (192!1) ..po vdd.) dol{11r
huldugunru, mana~rna g~lnwz. llun:1 11111

Eskikitaplarm.com

ll

I. Erkrn

llizan~

l>fvlr.li

Grli~mcsinin

Anahatlan

y'nni a lacak olan Ytni Homa idi 1 . Daha iu~aat planlllda bile yeni ba';' 'llil cskisiue l)('nzetillni~ti; Eski Roma'ya hagh biitlin gdcnekler Istanbul' a
''''ikal dtirildi 2 . Roma'mn sahip oldugu imtiyazlar Istanbul'a da tamnch.
1\ilyii k I\. oust anti nos yeni ba~chrin parlakhgmr vc zenginligini arttlrmak
hll SIISIIIHI.t dinden gdrn hiy hir ~eyi csirgcmedi. ;;chri muhteern binalar
\'I' d'v It-t i 11 her tarahndan getirdigi san at amtlan ile siislcdi. Ozellikle
kd1s(' in~aatma biiyiik gayret sariixlildi. Daha balangrrmdan itibaren Istanlml /111 hristiyanhk havasma girdigi gibi ahalisinin biiyiik bir klsm1 da dil
l,;,hiiiUIHLm Grekti. Devletin hristiyanlatlnlmasr ve ycni baehrin Bogaz''.1 kl'na nncLt kurulmasr ile Konstantinos tarihi zaferinc c;ifte bir iiade
h.dl!)' t 111i~ olrtyordu.
l';u ih ilmincc, Konstantinos'un hristiyan inaner ilc ilikisi sorunu
'"'dar .~rk vc biiyuk bir gayretlc miinakaa cdilcn ve o kadar muhtclifekillerdl' ('('V;t plandmlan ancak pek az problem vardrr 3 Bazrlanna gore Kons1.1111 inos din ilc ilgisiz olup hristiyanhgr sadece siyasi neclenlerle himaye
nlnkn1, digcr bazr bilginler mnm hristiyanhgr kabul ettiginc inanarak
d'vil't i11 din i siyasctincle vuku bulan biiyiik clegiikligi bu vakracla miiahede
k111111 Sl! in'm kabul ettigi Istanbulnufusunu
I I. .I AI:OIIY (La f10fmlation de ConstantinofJle a
I' i {Wtltr hJzmztine: 1m probleme de demographic
~~r hm11r , IIJz. 31 ( 1~)61 ) tli vdd. )'yegore daha
cia a zallmak gerekir. Bu yazara gore 6.
yuzy dda lstanhul'un nufusu 400.ooo'in alltllcla idi. Bununla beraber ozdlikle Jacoby'
uiu ztnl!in muhtevah a<;tklamal<tn bile bu
lomusla yazilanlarm tamamiyle birer tahtnin<J.n ibaret oldugunu gtistermektedir.
1 1'..!< kts<.t
zamanda "ikinci Roma"
t!.- yiminin ycrini alan ''yeni Roma" tabirinm rrwyclana r,:IkJ~I hakkmda bk. F. DiJLGER,
Uom in da Gcdankenwelt der /Jyzmztiner, Zeit,,Jrr. t: kirdumgcschichte s6 ( 1937) bilhassa
M.
1:1 vdd. ( Itvzanz und die europiiische
Strwlenwdt U:{ vdd. ). Konstantinos'un EskiHoma grltnl'kleri kar~tstmlaki anlay1~h tu11111111 v l'ski hawehrin ancak yava~ yava~
tkinl'i pL!na ilili.~i hakli olarak bdirtilmi~
lrr. 0~.rllilde kr~. A. AI.Foun, 1/ze Conver''"" of' (,'mz.rlwllirw and Pagan Rome, Oxford
''1111 ve On the Fmmdatirm r!f C'mulrmliltOfJle,
}ol/1'11 . /I om. Stud. :17 ( 1 !117) 10 veld.; I M. <:.
'I' , ,.N III. I , Noma ami C'rm.l'illllliuofwli.l in /.alr , (,/uiur Jill , a)n . c.r. :v, vdd.
~ Kr ~. H .lfi N I N, (,'ortalll i lloflf
l'ai'I H IIJ ,o, 'I"

hv:::lllzlmr,

Burada bu hususta pek geni~ olan

bibliyografyadan aneak en oncmli bir ka<;l
zikrolunabilir: J. BuRCKHARDT, Die Zeit
Constantins des Crossen 5 , Gesamtausgabe II,
Stuttgart 1929; E. ScHWARZ, Kaiser Constantin und die christliche Kirche 2 , Leipzig- Berlin
1936; N.H. BAYNES, Constantine the Great
and the Christian Church, London 1929 ve
Cambr. Ancient Hist. XII (1939) 67fl-99; A.
PIGANIOL, L'empereur Constantin, Paris 1932
ve Empire Chretien 25 vdd.; H. GR!!:GOIRE,
La "conversion" de Constantin, Revue de l'Univ.
de Bruxelles 34 (1930 /31 ) 231 vdd.; Nouvelles
recherches constantiniennes, Byz. 13 (1938) 551
vdd.'den ayn bask1; La vision de Constantin
"liquidee", Byz. 14 (1939) 341 vdd.; J.
ZEILLER, Quelques remarques sur la "vision" de
Constantin, B;z. 14 (1939) 329 vdd.; K.
LIETZMANN, Dcr Glaube Konstantins des
Crossen, SB d. Preuss. Akad. 2fl/29 (1937)
263 vdd.; A. ALFOLDI, Hoc signo victor eris,
Beitrage zur BckehrurtJ: Komta11tins des Groucn,
l'isdcul i ( 1 !J:I!J) 1 veld. ve 'Tlrc Connmimz r!f
(,'mz~ lmztirw awl l'agrm Romr, ( >xlord 1')1.11;
.J. 'vool', (,'omtrmtirz rlrr (,'ro.t r. mul.l'rin ]nhrlumdol, (\.lllndwn 11).1'1, '-~ ),,L,kt:a '''"" :.1 11
vdd
3

veld

Eskikitaplarm.com

1. Ilristiyanla~tlftlan

Imperium Romanum

11

ctmi~lerdir.

Gcrck bu vc gcreksc aksi tcz bakumndan c,:ok saytda delilln

ortaya at1lm1~ olup, gerc;ckten de bir c;ok ~ey, Konstantinus'un hristiyatH .t
tutumunu, bir c;ok digcr husllS onun eski putperest gelcncklere l>aj:tlt ka Inti~
oldugunu vc yine bir c;ok CY de her iki goriiii birden destcklcr rnahiyetlnlir.
Kesin olarak Konstantinos ic;in siyasi hedefler i:inemli idi. Dioklcti;mus'ttll
hristiyanlan takibata ugratmak siyasetinin apa oturmu~ oldup;u hnk,si,T,
hatta onun en sad1k yardtmctst Galerius tarafmdan da ac;tkc;:a giiriilmii~l ii;
aynea devletin agtrhk noktasm1 doguya nakletmenin vc buna rag11w11
hristiyan diimam bir tutum izlemenin miimkiin olamtyacagmda da ~iiplw
yoktu 1 Ancak aym ~ekilde gerc;ek olan bir cihet de, Konstautinos' ttlt
hayat hikaycsinin dini olaylar (hristiyani, hristiyanhk d1~1 veya Ill istiyanld;
i:inccsi) baklmmdan pekala zengin ve onun dine karl ilgisizliklc itham VI' YI
aym ncdcnlc mcdh-ii scna edilmesinin hakstz oldugudur. Bu arada Kon stantinos'un ic;inde yaadtgt dini heyecan devrinin, aym zamanda bir c;ok
muhtelif hiltc birdcn inanmanm pek tabii saytldtgt bir dini .~J'nkrrii.IT//111
devresi oldugu da unutulmamahdtr. Eger Konstantinos, en gee; 312 ytluuL!tt
bcri kenclisini hristiyan tannsmm himaycsinc tcvdi ve bu tarihtnt itih<lll'll
bristiyanh~ durmadan ve gittikc;e kcsinleCn bir kararhhkla t<~kviyl' l'ltui~
ise, bu, onun kendisini tamamiyle hristiyanhga verdigi, biitiin pul pn1 ~ . 1
geleneklere kesin olarak yiiz c;evirdigi vc sonraki Bizansh haleflcri anLumncl.1
hristiyan oldugu manasma gelmez. Onun pu tperest inane; tulctlcri nc ck
yardtmdan vazgec;medigi, hatta bizzat bu adetlerden baztlartna sadtk
kaldtgt malumclur ve ozellikle giinc~ kiiltiine 1srarla bagh buhmdugu v\ktast
kolayca tevil edilecck bir husus degildir. Dini synkretismus devri i<;iu hie; l>it
~ey hristiyanhgm hususiyetini tqkil eden dini inhisarnhk kadar yalJa 111 1 vc
anlatlmaz bir keyfiyet degildir. Bu dini inhisarnhk "ilk hristiyan imp:Lra tor" 'a da yabano idi. Dini inhisarohk zihniyetinin galip gclmcsi vc kl'sill
gen;:egin tek ve biricik sahibi olarak baka her tiirlii doktrini saptkltk sa y:tn
bristiyanhgm Roma diinyasmda da kendisini kabul ettirmesi ic;in qwycT
zaman gec;mesi icap etti. Aslmda, hristiyan inancmm Roma- Bizans d1 vletinde nihayet tek bama hakimiyete ulamast, Konstantinos tar;tltt 11 b 11
izlenen dini siyaset yoniiniin zaruri bir sonucu idi, aruma, bilindigi gihi hu
noktaya oldukc;a sonralan ulatlmttlr (bk. a~agtda I, 2). Sadccc Kott M

tantinos degil, onun halcflcri de 379 ytlma kadar Pontijex .Afaximus llll\'<ltllttl
muhafaza ctmilerdir 2
1
H. GREGOIRE (Ryz. 13, 1938, s. 58B)
bumt isabetli obrak ~oylc formi.ilc cdcr:
"Qui veut !'Orient doil drc, sinon chr(lien,
du moins procln{tien". I hrist iyanhgm kazamhgt zakrin nastl haznlanchi!;l hakkmda
kr~. a yn. n d C, I .1' f'er.rlcutimts rlmts l' l\'lllf!trc
rom11i11 , 1\Umoire.\' tic l'.1cwl. rlr. llr~~ique, (,'/assc

de Lett res 46, 1 ( I<);J 1).

2 Bu
sorun i<;in <;ok a~tklayul IPI
kalke, Konstantinos'dan <: ratian11s'a ]cu l.u
btitiin imparatorlann devrimlc mcvcul
olmu~ Isis veya Serapis resimli kclullllc ozJ(II
tiirdc bir !\Ieser sikkc grubunu arzl'dl'n ~~~
<'SI'r<' Ilk. ;\. 1\uoii>I, A Ft!slmnl '!/' hi.1 ;,

Eskikitaplarm.com

I. Jo:rk r n Hi z an R Devleti Gdi ~ rne s inin Anahatlan

KousL mlinos drvrind c Roma dcvlctiuin hristiyanlallnlmasmm en

kn vvC'IIi vc t:u ih baktmmdan en t>nemli tczahiirii, dogma ve rsaslar baklIIIIIHI.tn hrisliyan kiliscsinin trmrJini atan okumrnik konsillcrdcn iJkinin
II.111 k 'lc 1oplaumas1 (325) olmutnr. Konsili toplant1ya ~agtran vc mtizakcrelnl iclarc eden imparator burada alman kararlar iizcrinde de en geni
lllc;ildc C'lkili oldu. Kiliseye rcsmcn mcnsup olmamakla beraber- bilindigi
1-', il1i .1n ra k oliirn yatagmda vaftiz edilmi~tir- kiliscnin fiili ba~kam idi: 0 bu
lll i~ II H I.I. da Bizans tahtmdaki haleflcr.inc ormk olmutUr. Miizakerelerin
ko nu sn, ll'k taunct (monotheist) olmak dolaytsiyle baba ile ogul'un aymhgmt
k. clud nlcmiyccegini diiiinerck Khristos'un tannhgmt reddcdcn lskencl niy .. ' I i kqi~ Arius'un doktrini idi. Arius doktirini mahkum edilerek, ogul'un
hnh11 ilc mahiyct bakmundan aym (of!ooumoc;;) oldugu akidcsi tesis edildi
VI ' hi"ly k cc, lstanbuJ'da top)anan ikinci okumcnik konsiJ (38 I )'in tamaml.cnl .dil n i le hristiyan kilisesinin amcntiisii olan inan~ formiilti ortaya
, I k11.
Komtantinos'un temeline ilk tal koydugu dcvlet ile kiliscnin ittifakt
he 1 iki taraht da biiyiik kazan~ saglad1, fakat her iki tarafl da aym zamanda
l. llll.JIII iyle yeni gii~liiklerle kaqt karIya b1rakt1. Roma- Bizans devleti hris1iy ;, 11 dinind r kuvvetli bir ruhi birletirici kudret ve imparatorluk mutlaklye1' f.:i ic; lii manPvi bir destck buldu. Kilise ise devlettcn zengin maddi arac;lar
clcl, clli; gerck misyoncrlik faaliyetind e vc gerekse kilis c alcyhindf ki akiml;lll a miicadckde devlct tarafmdan desteklcndi, fakat bu srbeplc de onun
vcsaytl.i altma girmi oldu. Kilise ile kaderini birlqtirmi~ alan devlet isc
kil ist parlilerinin sonsuz anla~mazhklan ic;ine c;ekilmi oldu. lmmc; miicadeld n i kilismin i\- i~l e ri olmaktan c;1kt1. Politik motiflerlc c;apra~Jkla~tmlan
hu miicadelde r sadcce kilisenin degil aym zamanda devlet gelimesinin de
nncmli lir parc;as1 halini aldilar. Bu arada devl et hedefl eri her zaman kilise11 111 ~ayt'kri ilc uygun dii~miiyordu. Kilise ile dcvlctin ibirligi c;ogu zaman
hu iki kudret arasmda rckabet ve miinaferet doguruyordu. Bi.iltin bu tiir
durumbr -devlctin kilise mi.icadelelerine kalllmast, siyasi ve dini gayrctlerin
birbiri ic;inc girmcsi, kilise ve devlet arasmda ihirligi vc aym zamanda
rcka bel ve mi.inafcrrt- daha Konstantinos zaman\nda bclirdi. lznik konsiliuin karan ik arianismus diinya ytiziindcn kaldmlm1~ degildi; muhalif
pari in in giici.inii dnce iyice lakdir edememi~ goriinen imparator, taktigini
c kp;i~l irer .. k, Arius'un tekrar kilisc cr maatinc kabul cdilmesini zorla sagladi.
i\ 111 a k hn yiizdcn Oltodoks ruhani Smlfla, her t>yden once, 328 ydmdan beri
l ~kn u kr iyc pisknposluk mak amma sahip olan vt siirgiinden siirgtine atdarak
llmm ruulrr t/u (:/ul.\ /um l ."mfr.rtiT.r uf tire 11-"h
( ,irr/rm, /)nrr.rlalillllt'f l'mmuuictlt, Snr. /1,
I .L~I . 7 (H1:17 ) /'rlll/if~X i\/tl\'11 111111 IIIIVU II IIII
I.L~Iyau l . uuc linlni, ln m laum NIIIIIIIU"IIKII u luu

C>mtianu~

ill kcMihmkh11ir. All"illd i'nin (a)n.

VI" I d ip;i iuamluan ;u.;aklamala l"a
(;nLiia llll ft 1111 IIIIVoLI II '1/'1 ycl a hoL)IIIII a

r~r. , ~. ~~ ~ )
1{1111~

hn ulc 11 11~11c

Eskikitaplarm.com

1. llristiyanla~tnllan

Imperium Romanum

4 .,

hayatmm son una kadar (3 73) ortodoksluk miicadclesinde 1srar n ku bliyii k

Athanasios ile ihtilafa dii~mii~ oldu.
lnan<; sorunu yiiziinden Konstantinos'un ogullan arasmdaki allla ~ lll ;t ;r,
hk sertlqtigi gibi devlctin iki yans1 arasmdaki aynhk w;urumu da dniulqt 1.
Devletin dogu yansmda hiikiim siiren Konstantios aryauizmi b hut ,., t i.
Batida hiikiim siirrnekte olup <;ok erken oldiiriilcn KonstantillOS (oint :l 1")
ile gen<; Konstans ise lznik inancm1 destckledilcr. 343 y1h sonlultannd .t
devletin iki yansmm smtnndaki Serdica'da toplanan konsillJir ban~ sa gl1ya mad1. Agabcyisi oldiigii ic;in ~imdi batmm biitiini.ine hftkim ol.tn ki11,11k
kardqin iistiin kudreti Konstantios'u uzla~maya ve kogulmu olan ortodo ks
piskoposlan makamlanna iadeye zorlad1. Bunun iizcrinc siyasi IJ;tklut dan maglftp olmu~ bulunan aryanilik iki f1rkaya aynlch: kcndikriuc .rrmtrttianist'Ier dcnilcn grup, baba iie ogul arasmda mahiyct aymhgnu olmasa d;t
mahiyet bcnzcrligini (o!J.ooumo<; degil orww1'Jcrw,:;) kabul ederken, aryftniln111
cezri grubu Eunomios etrafmda toplanarak eskisi gibi balm VI' o.~111'1111
mahiyet bakmnndan tamamiyle birbirinden ayn oldugu inancllll ll'lltsil
ediyordu. Bu arada Konstans putperest zorba (tyrann) Magnus Mag-ncllliii N
ile yapt1g1 miicadclcde maktul diiiip (350), Konstantios aym zorhay1 '."k
kanh bir sava~ sonunda maglup edince (351), durum tersinc do111hi.
Dogu imparatorunun zaferi devletin dogu yansmm oncmi11i Y~'Hidnt
Babaslm ornek alarak Konstantios Istanbul'un Roma ik kaJIIIII lar baktmmdan qi tligini tesisc gayret etti ki, bu fiilen, eski ve yan JHII pnl'st
Roma'nm yeni hristiyan baChir tarafmdan geriye itilmcsi anlanuna g' liyordu. Konstantios'un Roma'ya yaptlgi bir ziyaret, eski diinyamn inluraz1n1
sembolize eden bir eyleme sahnc olmu~tur: imparator Roma Sl'nal.osllnllll
toplant1 salonundan Victoria mczbahm1 kaldtrtmi~tl. Konstantios'un zaln i
aym zamanda aryaniligin de zaferi olmak anlanum ta~1yordu. lmparaton1n
iradcsi devlcte oldugu gibi kilist>ye de kay1ts1z ~arts1z hakim olacaktt. Ba~nu 1.1
lskendcriyc piskoposu Athanasius'un bulundugu muhalefeti czcrrk ~iltni11111
ve Rimini .rynod'lannda aryaniligi devlet inanCI olarak ilan cttirdi ( ~~5 !1 ). !111
nun iizerinc semiaryanistler arasmda da bir boliinmc oldu. Bunlann a1 ;mn
daki 1hmhlar muhalefete gc<_;:crck zamanla lznik taraftarlanna yakla ~t tl.11 ;
digerlcri ise Eunomios taraftarlan ile birlqcrek imparatorun ba~bnltg nula
hflkim alan dini parti haline gcldilcr. Aryaniligi:1 Roma- Bizans dl'vkt 1
ic;:indc bu gcc;ici zafcrlerinden daha biiyiik bir dnemi isc, Gollann lu ist j.
yanhga kazamlmaya balamalanmn aryani inancm iistiinliigii zama 11111.1
tcsacli.iJ ctmesi ve lm sehcplc Gcrmcn kahilelcrinin lm yrni iuann ;t ry; ll ti
~rkliyk bl'uimscnmi~ olmalanchr. lnci l'i genncnccye tcrciimc l'dcn I III iLt
313 yt!mda lzmit'in aryani piskposn Eusrbios tarafi.ndan l:tkdi s l'lltinti ~
olup, Bi ;r,;u ts'd <t aryaniligin <;iikml'sindt'll (,:ok <Ltlta sonraLm d .t ntlmtn
k.dJil< lninin .,:ogtndu g tl aryaui bagldtkta tsrar ctmi~lndir.
belirtmi~ti.

Eskikitaplarm.com

I.

Lr ktn lli :r. aus lhvlf"li Gdipu si nin Anahatl;u

1\.ott~lantittos

d(vrindrki dini kayna~manm ycrini lulianos l361-63) 1

id.u.-sill(k pulpC'rcstlik rcaksiyonu ald1. Bu suretle , Bizans kiiltl.ir geli~
uw .~i nin I'll lizlli sorunlanndan birisi alan, cski kultiiriin ycni inan~ il c
lm ar ;ula ya~arnas1 problcmi en ~iddetli bir kriz devresine girmi~ oluyordu.
K. yholup ~itmcktc olan diinyamn sihri, bu diinyamn sanat1, aydmhg1 ve
Ink II II' line kat~I duydugu ihtirash sevgi, Konstantinos hanedanmm bu son
I!' III Nil! isirw ycni dini inanca karI sava a~t1rd1. Hristiyan kilise fukalan11111 latsrz mlicadeleleri onun teebbiisiine baan va'deder gibi idi. Putp sLitt say1 bak1mmdan ozelliklc devletin batl yansmda ve bilhassa
Rorn a'da, lala olduk~a kuvvctli olduklan gibi, geni~ ol~ude barbarla~m~~
dn11111 bilyiik kiSlm da putperest idi. Bu durumda hristiyanhga ihanet
n k11lnin say!Sl da az degildi. Fakat Iulianus'un hristiyan du~manhg1
~. H , ~~~ hir harrkct dogurmaya muvaffak olamad1. Yeni inanca kar~t mii' a dl'l es indc~ imparator, bizzat mensup oldugu neoplatonik filozof ve halpln ~i.imrcsinin putperest yiiksek tabakasmm sozci.isii olmakla kaldJ.
I k vktin dogu yansmda ve ozellikle kendisine merkez: sec;tigi Antakya'da
i111parator sadcce hayai sukutlanna ugrad1. Harekete ge~irdigi reaksiyon
lqi'! Jbibi.ini.in dcrmanstzhgi, onun yeni putperest ruhani smtft organiz e
Pl ll li'YI' c;ah~trkm hristiyan kilise tekilatml kopya etmesinde, ozellikle bclirll ll'k ll'dir. Eski putpcrest kiilt ayinlerini tekrar canlandumak i~in sarfettigl Kayre tlcr ve iUihlara ahscn kurbanlar takdim ctmesi sadec ~ hristiyanla arasmda miistchzi baktlar yaratmakla kalnuyordu. Eskiye eski oldugu
i<;i 11 tapuurcasma di.ikiinliik gosteren, yeni ile yeni oldugu i~in miicadele
l"(kll her rcaksiyon gibi onun teebbi.isii de akim kalmaya mahkumdu.
l r.m'a karl giritigi cesurca bir sefer esnasmda bir m1zrak darbesiyle oliim
d nC"t:c:s indc yaralamp ordugahmda ruhunu teslim eder etmez eseri de kendisiyl .. h<'raber mczara gomiildii. Onun bu ~abuk baanstzhgi sadece, hristiyatt lt l{m zaicrindc tarihi bir zorunluk yatt1gm1 isbat etmekten baka bir
l.<ycla sagl ayamami~tl.

2.

Kavimler Muhacereti ve Kristolojik Miicadeleler Devri

(;cud bibliyogmfya: STEIN , Geschichle 1. -B u RY, Later Rom. Emp. 1 2 - K uLAKOVSKIY,

t.tori-va 1. - ~l(l(CK, Untergang v ve VI. - E. DEMOU GI!OT, De l'unitJ a la division de l'Empire
romam, '195-pu. Essai sur le gouvernement impJrial Paris 1951 .- L. S mtMIDT, Geschichte der
drrrlllltm Sttimme bis zum Au.rgang der Volkerwanderung. D ie Ostgermanerl 2 , M iinchcn 1941. - Ayn.
udl. , C:r..~ehicltte der 1-Vandalen 2 , Miinchcn 1942.- F. LoT, Les invasions germaniques, Paris
''~'' ' - C:hr. CmmTms, f..e.r Vandtllu et ['Afrique, Paris 1955 E. A. TnoMPSON, A History rif
l/lr/11 awl tire lilms, Oxslonl ''1111. Jl. AI.TIImM, Atlilt1 uwl die 1/rmrrrrl, ll;ukn Batlcn lt)51.
t\. IIAr< NA<:I\, l.ehrlmch tlrr /)o~:mmg,u/ridrle l/ 1, Tillunl(<"ll IIJIIIJ. 1.. Dllt.IIESNJ(, 1/i.rt,ire
tmrrmm: ,J,/'I.);Ii.~' Ill" , I':U" iN I<JII . - II !.IlTtMA NN, (.',tltidtl' tf,.,. t~lk-11 hm ht IV 1 , llrlin

Eskikitaplarm.com

11. Kaviml<"r Muha ccreti ve Kristolojik l'vtucadddn lkvri

II

1953. - W. ENssuN, Die Religionspolitik des Kaisers Theodosius d. Cr., SJJ d. 11ti)'Cr. AAtrt/. d.
Wiss., Phil. - hist. Kl., 1953, Heft II.- Das Konzil von Chalkedon, 1lr. A. GJULI.Mt:um V<' I I.
BACHT I, WUrzburg' I 95 I. - N. H. BAYNES, The Dynasty rif Valentinian and Theodo.1ios lhr (:mil,
Cambr. Med. Hist. I (191 1) 218-49- A. GuLDENPFENNIG, Geschichte des oslriimisdum Reidtfl
wtler den Kaisern Arcadius wul Theodosius II., Halle 1885. - W. ENSSLIN, .i\.farciamts, RJ: X IV,
2 (1930) 1514-119. -Ayn., mlf., Leo I., RE XII, I (1924) I947-61.- W. llAnTII, kaim
,Zeno, Basel 1894. - E. W. BROOKS, The Emperor ,Zenon and the !saurians, Engl. llisl. Rn>iru II
(I893).- Ayn. mlf., The Eastern Provinces from Arcadius to Anastasius, Cambr . .fl!letl. !Jist. I
( I9I I) 457-86.- A. RosE, Kaiser Arzastasius I. Die aussere Politik des Kaisers, Halle dliiJ .
- Ayn. mlf., Die byzantinische Kirchgnpolitik unter Kaiser Anastasius I., \Vohlau dlBB . - P.
CHARANIS, The Religious Polic.Y cif Anastasius the First, Madison 1939- W. EN1S :.IN, 'lltfo
derich der Grosse 2 , Mlinchen 1959

Roma ordusunun sel gibi kan doktiigii dini miicadclcler vc s1k s1k
vukubulan ic; sava~lar yiiziinden devletin kudretli durumu d1p dogn sarsdmttl. Daha Konstantios devrinde Mezopotamya bolgesinde lrauld.ll'ln
giic;lii agtrhgt kendisini gostcrmiti. Iulianos seferinin feci bir Ckildc sou;
ermesini miiteakip lovianos (363-64), son putperest Roma hiikiirndamnu
bu pek hristiyan halcfi, 1ranhlar ile, devlete Armenia'daki imtiyazlarlllll.,u
feragati yiikleyen ve Mezopotamya'da hissedilir bir arazi kaybuu hn ;II w
rindc getiren bir ban~ anlamas1 yapmitl.
Bu arada kavimler muhaceretinin balamas1 ile imparatorluk i~.;i 11
ortaya etki alanmm nerede sona erecegi bilinemeyen yeni soruular ~1k11
~imdi devletin dogu yansuun kuzey smm da siiriip giden miicadcklnill
sahnesi haline gelmi~ti. Boylece Bizans devletinin yaad1g1 biitiiu siirn ,.
siikftnet bulmayacak olan tiiketici, iki cephede birden miicadek ba ~lanu~
oluyordu. Bu andan itibaren ve biitiin tarihi boyunca Bizans hemcn lwmcu
hie; arahks1z, doguda meydana gelen biiyiik devletler vc kuzey vc l>atula
durup dinlenmeden diiman olarak ortaya c;tkan mill etlerl e, c;ifte hir mtil'ack le ic;inde yaadt.
Kaderin bu c;:etin, iki cephcde birden savam.ak gorcvini ilk dd:1
omuzlay1p bu miicadelede kurban olan ilk imparator aryani mezlwl>ilw
mensup Valens oldu. Konstantios ve Konstans gibi Valentinianus I. (3l>-t-7!i)
ve Valens (364-78) kardqler de dini baktmdan birbirine zHl yii nln i
temsil etmekteydiler 1 . Bat1y1 idare eden Valcntinianus 1., 1znik i111all l111
miiliiniin taraftan idi; doguya hiikmcden Valens ise aryani idi. Bc.yln c
inane; aynhgmda ycnid cn dogu ile batt arasmdaK.i zuld1yet iJ~tddtulni.,;
oluyordu. Gcrc;ekten de her iki devlet yans1 arasmdaki baghltk gittil;c_.
gcvemektcydi. Ancak imdi biitiin sorunlar, alevlcnmi ohm dt~ siyasd
1
A. NAoL, Valentiniamts, RE, II. R.
VII A. (1!J4<.J) 111;1!1 vdd.; Valens, lryn. esr., s.
!.IO!J7 vdd .; A. Al.l<JIIll, Valenlilliell /''', h: dt:r-

uir.r cle.1 gmnd., l'anwmicnr, Ul'l>ur tl'lzist . comjw-

ree 4 (1946) 7 veld. Aynca kr~. Ayn. mli . :1

conflict oflt!ca.l' in the tate Roman Fmj1ire. /hr.
Clash betwem the Senalt: awl Valtlllirliall /,
Oxford I!J.'jl!.

Eskikitaplarm.com

I. Erkrn Bi:r.ans D cv lcti

Gdi~lllc"Hinin

Anahatlar1

1-{lirevkrine nazaran arka plfmda kalmllardt. Sakson ve h'lerin Britanya'ya

Ma ldtnlan, Rhein vc Ncckar nchirlcri k1ydannda Alamann'lar, Tuna bolgeHindc Sarmat vc Quad'larla yapilan iddctli savalar, batl Got'lan (Visiv,ol hiri)'nm Tuna civannda goriilmeleri ile ortaya <;1kacak olan biiyiik
llldtr<lllltt sadecc ()n habcrcileri idiler. Thracia dioecese'sinde iskan edilmi
ola 11 b;tl.t Got.Ian devlet arazisini tahribe balarntlar, bunlara arkalanndan
~-{den dngu Gotlan (Ostrogothici) ve Hunlar katllrntlar ve boylece biitiin
Trakya barbarlarla dolup tarnltl. han'a karl harp sahnesindcn siiratle
J.:cl<nk Istanbul iizerinden Trakya'ya giren Valcns diimam Edirne yanmda
kar~tl:uh. Burada 9 agustos 378'de, Ostrogotlar tarafmdan destcklenen
Vi:t.if{ollann Roma ordusunu imha cdercesine bozguna ugratttklan ve
cncyam strasmda bizzat imparatorun da maktul diitiigii unutulmaz sava
y .q uld 1.
Fdakctin sonu<;lan olc;iisiiz derecede biiyiiktii. Bu andan itibarcn on
pl:\na gc~cn Germen sorunu ile dcvletin dogu yarlSl tam bir as1r bogumak
zonuHia kalmt, bah yans1 ise bu yiizden mahvolmutur. Gotlann askeri
~o:Ht;k ortadan kaldmlmas1 miimkiin goriinmiiyordu. Devletin i~_;ine diitiigii
lltuit.siz durumdan kurtulmanm yegane c;aresi ban yoluyla anlamaktan
iharctti. Valantinianus l.'un oglu ve halefi Gratianus'un (375-83) 19 ocak
:\79 tarihinde augustus'luga yiikseltip devletin dogu yansm1 idare ile gorevktulirdigi Theodosios l.'un siyaseti bu istikamete yoneldi.
Gotlann Balkanlann gerisine siiriilmelerinden sonra imparatorlar
oularla bir foedus (tabilik anlamasi) yaptl. Ostrogotlar Pannonia'da, Vizigotl ar Trakya dioecese'sinin kuzey kcsiminde yerle~tirildiler. Bunlar tam bir
muhtariyete, vergi muafiyetine ve yiiksek sava<;lhk iieretlerine sahip olacaklar ve devlete, miittefik stfatiyle, askeri baklmdan yard1mda bulunacaklardt 1 . Bir c;oklan da dogrudan dogruya imparatorun hizmetine girdi. Boylect devletin Germcn dalgalarmm altmda kalmas1 tehlikesinin online gec;iliyor, sald1rganlar devletin hizmetine ahmyor ve mevcudu c;ok azalrnl alan
Roma ordusu Germen miittefiklerin katilmas1 ile kuvvetli bir ekilde takviye
cdilmi oluyordu. Ancak bu tiir bir <;oziim, Gcrmenlerin diimanca saldmlanmn barl~l bir Sizmaya <;evrilmesinden ate bir anlam taImamakta idi.
( >rdunun gittikc;e artan bir ol<;iide germenletirilmesi oluumu doruguna
ula~nu~t1; asked birliklerin <;ogunlugu Germen olup kumanda mevkilerinin
tn i)ncmlilcri de klsa zamanda Germenlerin dine gec;ti 2 Thcodosios'un
Gcnnen siyasetinin kotii sonw;lanndan birisi de devlct giderlcrinin biiyiik
iilc;ilde artmasi vc boylccc mali yiiklcrin ag1rlamasi idi. Halkm scfaleti
1 Gend
anlamda foederali hakkmda
bk. MoMMHJ;N, /Ja.r rmnio~che /HilitMrN.1nn
.1wi/ f)iokldicm, U8Jtllmn. Sc:hr(/ln/1 VI ( 11110) \I!F
vdd. ; (}){(IKHI\, Ucim. MilillltJ.I~Ic:hrrhll , lt llo vdd.

Jl

H.

DELBRi'<:K ,

(1!)0\1) \l l!)j (;J{O HNI~,

~tho

vdd .

Eskikitaplarm.com

Ge.1ch. der KriegJkunst

/Uim. 1\frlllaTI~e.!Ciric/rte

:l.

Kavimlcr Muhaccr.-li vc Krislnlojik Miicatlcldl"r Dl"vri

1'1

arlttk<;a arttyor vc devletin butiin arazisinclt, TJwodosios'tul l>ut.un sc-ld In i

nin bcyhuclc ycre onkmcye <;ah~ml~ olduklan, patrocillillm olll~lllllll yayllap
gidiyordu: iktisadi yondcn mahvolup agu bon;lar altuM girrni~ v inap:11. t
torluk mcmurlanmn ba~ma buyruk kotii niyetlerinc savunrnasu: lnhdillltt ~
olan koylii kendisini kudrctli bir biiyiik arazi sahibiuin himaysiru ln1.a
ktyor, sd:Odet VC aCilarla dolu ozgiirliigii bahasma kcndisini llllll:lYI' cdc II
efendisinin koldigini kabul ediyordu. Boylece 4 yi.izyddan ;,. ast a ~cc;1~
csnasmda colon (koylii)'lerin topraga baglanmalan olulllllll hiitiiu t!lvl 1
i<;indc tamamlanml goriinmektcdir 1 .
Valens'in oliimii aryaniligin de kcsin olarak <_;okmcsinr scbcp oldtl.
Dogru inan_; (ortodoksluk)'m zafcrini, iznik kararlannt tasdik vc itnt:1111
cdcrrk hristiyan inan_; formiiliinc kesin vc en son ~cklini vercn I st a111>1 tl
okumcnik konsili (38r ) damgaladt. iznik iman formiiliinun atqli i>ir tat ;II
dan olan Thcoclosios I. ortodoks inann butun kudrcti ilc takviyc cdnck
gerek putperestligi ve gerekse ayn itikatta ulan hristiyan mczlwplc1 ini
actmastz takibata ugratt:1.. Ancak onun hiikumeti dcvresindcdir ki, dndclin
hristiyanlat1nlmas1 oluumu tamamlanmltlf. Ortodoks ltristiy;uahk dl"v letin resmi dini olarak tek bama kaldt, biitiin digcr dinlerin ve iu<llt <,lat 111
yapma haklan cllcrindcn ahndt.
Dcvlctin batt yansmdaki uzun siircn bir ic; sava~tan sonra Tlal"lldo
sios oliimundcn ktsa bir sure once butiin imparatorlugu bir deb dala ;t la :c
kimiyeti altmcla birlqtirmi idi. Fakat olum do<'gindc, bu kada r zml1dd:1
birligi saglanmt olan devlctin yeniden taksimini emretti. Bu taksint i~indc,
mcn~ei dcvletin en batJsmda bulunan imparator, dcvlctin doi{11 yanslltlll
iistiin durumuna reddi mlimkiin olarruyacak bir ifade bah~Ptti. (,:iinkii, llii yiik Konstantinos'un en biiylik ogluna, hiikiim siirmek uzere, Britanya,
Galya ve ispanya'y1 tevcih ctmi~ vc Valcntinianus I.'un, kardqinc doKIIYII
b1raktp kcndisine dcvlctin batt yansuu ay1rm1 olmasma mukal>il Tlwodo sios 395 ythnda biiyiik oglu Arkadios'u devlctin dogu, kiit;iik ogl11 llotlorius'u ise bati yansma hiikiimdar tayin ctti. Bundan pt'k az sonra da iki 1.11 :d
arasmda anlamazhk konusu alan Dacia ve Macedonia dioecese'lt-ri dog11 ya
ilhak eclilcrt'k merkczi Srlanik olmak uzerc praefectura Illyricum hftlinck hit
lctirildi. Illyria topraklannclan bat1ya saclece, bu zamanclan itibarcn ~1"1 11"1
liklc dioecese Illyricum adt ile antlacak olan Pannonia dioecese'si kaldt 2 . lli"y 1 STEIN,

Geschichte I, 301 vdd.; M. aynca ayn. mlf., Les par/ages de l' ll[)ric:mn 1 /11
Studien zur byzantinischen Verwaltung fin du IV siecle, Revuehist. l<tll (~<J-1-7 ) 1h veld
Ag)'/Jien.r ( H)OCJ ) 63 vdd.; P. VINOGRADOFF, vc A propos des Ptlrlages de l' ll~vriwm til 'IIIIi
Social and Economic Conditions of the Roman 395, Actes du VI Congrl!s l11lcm. d'f.."truk1 b)'_/>."mjJirc in the Fourth Century, Carnbr. Med. !list. I (1950 ) B7 vdd . .J.- R. l'At.A:-.1 ~111', / .,;
jnifeclure du pritoirc d' ll(yriwm tm IV'' 11n If,
I ( 1<)1 1) ; 11'l vdd.
~ n-:tN, Ge.sdtidtle I, 353; E. 1h :Mou- By;_. :ll (1!1!)1)!) vdd. V. (iRUMI'.., / .' /lfllillllll
III'.IIT, Dt: ['unite " la divi.,ion de L'RmjJire de La morl rle Valmliuit:n I ,) la mort tit Stilium ,
romaiu, :111 1 1111, l'ac iH PJ~ 1, 14.:1 veld . K1~. UEIJ !l ( 1 !Yi') :, veld.
(;ELZER,

Eskikitaplarm.com

. ..

I.

lo~

l11

11

IIi ;r. an~ ll ,. vI,. t i ( ..1 i ~ 111 c Mini 11 1\ 11 aha II a

r1

ll'likk dogu ilc hall araslllda, z.amanla bat1<laki Roma ve dog11daki Bizaus
kiillill hiilg-l'iTi arasmda aymn hir hat olarak gittikc;e krsinlqcn tarihi
Nlllll <;izilmi~ hulunuyordu.
Tlwodosios'un yapt1g1 taksim aslmda hie; de ycni bir ~ey degildi. Ancak
iiw1nli olan husus, lm taksimden sonra bat1 Roma imparatorlugunun
o11.1d.u1 kalkt~ma kadar dcvlctin iki k1sma aynlrnl olarak kalmt~ olmastdlr.
llt1111111la beraber devlctin birligi diiiinccsi devam cdiyordu: Ortada iki
dcvlf'l dq~il, bir dcvlctin iki imparator idaresinde bulunan iki parc;ast
v .11 d 1. (,1oP;u zaman kanunlar her iki imparator namma c;tkanhyordu ve bir
i1nparalor tarafmdan c;tkanlan kanunlar, yaymlanmak iizere diger imparalol a g-uuderilmi olmak artiyle her iki devlet yansmda da gec;erli oluyorl.tl'th. Bir imparatorun vefatt hali11de onun yerinc bir digerini tayin etmek de
ltOtyat.la kalan diger imparatorun hakkt idi. Buna ragmen fiili: olarak impara1ml11g11n iki yans1 arasmdaki baglantl durmadan gevcmekteydi. Bunun
1 1~h<a scbchi de dogu ve battda ic;inde bulunulan koullarm birbirindcn c;ok
ayn yiinlcrde geli~mesi ve umumiyctle iki hiikumet arasmdaki ilikilerin
doslane olmaktan uzak bulunmast idi. Daha Theodosios'un ogullan dev' i11dt hilc dogunun zay1f Arkadios namma devlet ilerini yiiriiten ve s1k s1k
1 lc- i:t i~cn nftiblcri ile gene; Honorius adma on yddan fazla bir siire battda
lt :l kimiyctini yiiriitcn kudretli Gcrmen Stilicho arasmda daimi bir rekabet
nu vc 11 t olmu~tu 1.
Thcodosios'un Got siyaseti agtr bir buhran gec;irdi. Vizigotlar, Alarich
idarl'si11dc ayaklanarak Istanbul surlan oniine ve Yunanistan'm en giiney
ll'llna kaclar bi.itiin Balkan yanmadastm tahrip ettiler. lki Roma devleti
arasmdaki anlamazhk bir mukabil hareketi kotiiriimle~tirdi ve nihayet ba1'1 ~, dogu Roma hiikumetinin Alarich'i imparatorlugun magister militum per
lllJricum'u tayin ctmesiylc satm almd1. Got Gainas, magister militum praesentalis
layin cdildi vc askcri birlikleri ilc Istanbul'a geldi. Bu arada Bizans ba~ dtrindc Germen aleyhdan iddctli bir reaksiyon belirdi 2 ve 4 asnn
sotwnda bu dii~iince Istanbul'a hakim oldu. Germenlcr ordudan atlld1 ve
Roma savunma kuvvetlerinin temcldcn reorganizasyonuna gidildi 3 . Bununla lwrabcr, ktsa zamanda Gcrmcnleri daha biiyiik kitlelcr halinde orduya
doldlll'mak zorunda kahndt ve 7 yiizytla kadar bunlar devlet ordusunun en
iin!'lnli vc en dcgcrli unsurlan olarak kaldtlar. Ancak bunlar art1k iicretli
sav a~\1 olarak tckcr tcker orduya ahmyor ve Theodosios zamamnda Got
lllltlld'iklcrin kcmli balanna ve kcndi kumandanlan cmrinde birliklcr tekil
1\u d"vrin ~-ok tafsilftth bir tasvi1 i
io, in l>l1 1:. I), MOIHa:oT, l>r. l'uuitl. ,r Ia tliriirm
rlr l'l.'mjmc romairt, l':uis rq;1 1, n vdol. K r~.
nytua ay n. 11111 ., Noll' .wr lafwlitirJIItl rilll'lllaln
rl Slilinm, 1/ v~. :10 ( rq;1o) :1'/ volrl
1

2 Germen aleyhdan hava haknmn<lan

1><11'11 iklc Sylll'~io~'un nutuklan t ipikt ir: M 11:N ~. /'. ( ; <iii, roll<).
u ( ;lliJKSII.,

vdd

Eskikitaplarm.com

U/il/1.

!lfifiltll f:f llhidr/t'

~~ j ~

:.1.

Kavimlf'l' M11ha<' er eti vc

K ri ~tolojik

Mll c ad..l< lc-r lk vr i

,1

ctrni olmalanna nwkabil, ~imdi imparatorluk subaylanntn trnrill(k l>ulu nuyorlardt. Bat1da ise eski Theodosios sistcmi, yani Gcrmcnkrin miistakil
birlikler ldtlinde kendi reislcrinin idarcsindt> bulunmalan Ckli dcvam C'tt i vc
nihayet batl Roma imparatorlugunun Gcrmcn dalgalan ortas1nda bat tp
gitmcsiylc sonw;:land1. Dogudaki G ermcn aleyhdan rcaksiyonun gaycsinc
ulamt, buna mukabil batida stk s1k vuku bulan Gcrmcn diimam hankfll 111
sonut;suz kalml olmast, dcvletin iki yansmda hiikiim siircn artlarm vc
bunlann kaderlerinin dcgi~ikligini brlirtmek baktmmdan karaktcristiktir.
Dogu devlet yanst klsa bir siircde Alarich'ten de kurtuldu. Alarich birliklni
ilc italya'ya sefer ederek, tit; defa kuattlktan sonra 410 ytlmda Rom;t'yt
hiicumla ald1. Bat1daki durum gittikt;c <;tkmaza gircrken, 5 yiizytl balal1!4l l"l
ile doguda uzunca bir siikunct devrcsi bahyordu.
Bu nisbi siikCmet devresine Istanbul tiniversitesinin kurulmast VI' C'orll':t
Theodosianus'un mcydana gelmesi isabet eder. Gii<;siiz bir imparator oLan
Theodosios II. (4o8-5o) onceleri enerjik ablast Pulkhcria'mn daha son raki ylilarda ise, Atina'da putpercst bir hitabet profesi.iriiniin kiZI ola11
zc-vcesi Athenais - Eudokia'nm Vt'sayetinde kald1. Biitiin hayatt boy1111 c ;a
dogdugu ~ehir olan Atina'nm aydmhk iilkiisiine sadtk kalnu~, fabt "Y'"
zamanda gen;ek bir it;tenliklc yeni dinine baglanmt olan, hem diinyc vi
iirler ht:m de kilise ilahileri yazan bu imparatoric;enin ki~iligi, Biza11 s'
da hristiyanhgm antik kiiltiir ile yanyana, bcraberce yapnu~ olruil smm canlt bir i.irnegidir. 425 ytlmda, Istanbul'da Buyiik Konstant i no.~
zamamndan beri mevcut olan yiiksck mcktebin geniletilmcsi \T )'l'llidc11
organize edilmesi suretiyle yeni bir iiniversitenin kurulmu olmast Jan la;dck
imparatorit;enin etkisinc baglanmaltd1r 1. D cvletin en i:inemli kiiltiir lllnkezi alan iiniversitede r o grekt;e, I o latince gramercisi, 5 grekt;e, :1 lfttinc c
hitabet hocas1, I filozof ve 2 hukukt;u dcrs vermekte idiler.
Y i.iksek ogre tim miicsseselcrinin reorganizasyonu ki.iltiirel gdinH' l>iilu rnmdan ne kadar bnemli olmusa, Codex Theodosianus'un yaymlanmast da dl' vlr-tin hukuki gelimesi it;in o kadar devir ac;tct idi. Iustinianos'un C01jms i111 i1'
in den onccki en muhim hukuki kodifikasyon eseri olarak 438 ydmda y;a y11a
lanml olan Codex Theodosianus, Biiyiik Konstantinos zamamndan b('l'i 1s1 Lar
olunan imparatorluk emirnamekrinin resmi bir kolleksiyonudur. Hu Y 11i
kanun kitabt dcvktin hukuki hayatuu daha saglam bir tcmele oturtuyor w
rcsmi bir kanunlar toplamasuun eksikliginin sebep oldugu huk11ki tnnlcliil
w crnuiyetsizlikleri ortadan kald1nyordu. Gerek dogu vc gercksc !Jattda l1n
iki imparator, Thcodosios II. vc Valcutiniauus III., adma yay111L11t.a11
Codex 1/zeodosiarms'da devletin birligi dtiiincesi kuvvetle vurgulalllyonl1a.
I <:od. '/h. XIV 9, 3 vc VI :.II, I. nement sujilrieur
t\ynca bk. Fucus, Jliihere Schulen 1 vtld.; II J vdd.

L.

IIIH:IIIIm ,

Nult'J

Jilt

l'hi.1fmre de

l'.:nsd~-

Eskikitaplarm.com

ll

Con.\lmllinojJ/t: , n v:::.. :1

( l<rJfo )

kt isc df'vlf'lin lurligi g-itlik~c lir smu11 lt;'\lini almakta vc lm dmum

t.d>ii oLu a k kf'ndisini llukuk sallasuula da gostl'fmcktc idi. Codex Theodosiatill.\ 1111 ya YIHI;uuuaswdan sonra dogu imparatorlarmm, <_;:Ikardiklan kanun1.111 .111rak nadircu hat.tya kadar gondermi, buna mukabil bati Roma impa1.II o1 1.11111111 nqrcttigi kanuularm artlk hi<; bir sure tic doguya ula~amaml
ohn.d.m 1 ,:ok dikkate pyandtr. Dogu devletinin batt imparatorluk tahtma
1.1yi11 tli~i Valcntinianus III.'un (425-455) ctilusundan sonra devletin iki
p.llf,.l.'il <II <~slnda uzunca bir siirc lckcsiz bir ban havast hakim olmasma
1"'',1111 11, iki tarahn birbirinc yabanCilamasl gittik~e daha a<_;:tk bir surettc
hf 1111111 kif' ;di !-liyasi baktmdan her iki devlet yans1 kendi bama buyruk
hi1 ho~yat siiri.iyor, kiiltiircl cihetten ise zamanla vc siiratlc biribirindcn
Yiillyml.ll'(lt. Ya~ama ~ekillerinin bu birbirinden kopmasuun gaze ~arptct
v1 ;ok ollf'lllli bir iareti, iki tara[ arasmda dil baktmmdan dogan aynhkt.1r.
1!.11111.1 grl'k<; bilgisi hcmcn hemcn tamamiyle kaybolurken latince, hala
liitii11 1kvkli11 rcsmi dili olmasma vc bu sebeple sun'i olarak bcslenmesinc
'aj);llll'll duguda gittik<;c artan bir ol<;tide grek<_;:enin gerisinde kalmaktadtr.
I )oKIIIlllll greklqmcsi durmadan ilerlcmckte olup bu olu~um imparator
'l'llf'odosios vc imparatori<_;:e Ath cnais- Eudokia zamanmda bilhassa biiytik
.adnnLLr atnn~tlr. Gortildiigti gibi istanbul iiniversitesinde de grekc;e ogre1I'll prolcstirler Hl.tincc ogre tim yapanlara nazaran hatta biraz daha fazla
~ <~yllla lemsil olunmakta idikr 2

I :I'll,''

Komu Armenia'da milli bir kilisc kiilttirtintin meydana gelmesi, Ermc

111 yaztsmm ic;uh ve incilin crmeniceye terciimcsi de bu zamana dtier 3
l'llf'odosios I. zarnanmdan beri iilkenin bir parc;as1 Bizans'm, biiytik klsm1
isf' I r;m'm yiiksck hftkimiycti altmda bulunuyordu. Bizans 1ran'da takibata
11 ~T<1 yan hristiyanlar ic;in miidahaledc bulundugu gibi, komU hristiyan
1':1mmi rnilktinde milli- ciini bilincin gtic;lenmesinl" de dcstek oluyordu. Bu,
il, i hiiyiik dcvktin ycnidcn <_;:ati~masma Sf'bep oldu. Ancak sava her hangi
l111 .~I IIII dcgi~ikligi gctirmedi ve 422 ytlmda, yiiz sene siirmek tizere, aslmda
yinui yd bile devam edcmcyen bir ban anla~mas1 yap1ldL
1

Roma hukukuna dair cl kitaplann-

o;:ah~mak

ic:;.in gencl olarak bk.

Kamfd der J1felt.1jJrachm im
11 1/t'/imildwn Rtdch. Hdsingli>rs J(J35 VI' huna
da11 I llol.m:lt ' iiiiiZIh ( J(J:Ih ) 10Bvdcl.'dc
k1 111lilahazalar1. , yiizyd ulan vc h11k11kll11

bak1mmdan ilgi <;:ekici olan bilgilcr. Erkcn Bizans dcvrinde papyruslarda

her iki dilin kullamh~1 bakumndan kr5.
U. \V1LCKEN, Atti del IV. Congresso intern.
di papirologia ( 1936) 101 vdd.; W. On-o,
Zum h'-utigen Stand der Papyrusforschung, Hist.
Zeitschr. 157 ( 1937) 312 vc n. l; G. BAHDY,
La questim1 des langues dan1 l' iglise ancienne
[, Paris 1 !J1.1l.
3 Kr5. S rEIN,
C:f..IT!oit:hl~ I, 4 2r1 . /\..

cia dil HOI'IIIIII j~-ill kr~. Sn:1N, (."tiC!tllhl~ 1,

'1'1'.1< .

cl.ua ha~ka i.i~elliklc kr~. SEECK, Rcgesten rler

hoisrr wul l'iijlsle}lir die }ahre 3II-476 (191());
S I'FIN, (,'cschichte I, 4:il vdd.; BuRY, Later
llllm . Fmfi. I , !.!32 vdli.
2

II

:!.11

I li I

SOILIIIU

I.IA CIIS,

-;:11111

fJ:f'll'k ~~ ..t~~f 11111

l!llillc'f'Y I lwlcllll ll)'ol

111 vel 'de 1oplau.111 \If

do

olf y i~o

\If'

I'< 'IC'IIS<'

1\luu

I.IA N,

'"""' l k :tdllmf.:m
vclcl

Eskikitaplarm.com

IJie mmrttt d u:
::; 111

lry::""''"'"ht11,

htrrloe

111

llhJ J , Tl

2.

Kavimlc r Muhac c rcli vc Kl'istolojik Milcadrlrlrr l>r vri

1:1

5 yiizythn ktrkmCI ytllannda dogu devlcti, Attila idarcsinckki llurt

devletindC'n gelen agtr bir siyasi buhrana ugradt 1 . Hunlann tahrip l'!!i!'i
akmlan ile, devlete her seferinde daha agtr ve daha kii<;:iiltiicii artlar yiiklc yen ge<_;:ici sulh anlamalan birbirini izleyip gitmekteydi. Dogu ckvl-tinin
mali baktmdan stktp suyunu t;tkarmt olan Attila nihayet battya c\(indii ~i irll k
bi.itiin Balkan yanmadast tahrip ve talan edilmi bulunmaktayfh. Attil.1 ,
Galya'ya saldtrdtgmda, batt Roma ordulanmn ba kumandam /\!'tins
tarafmdan Catalaunum bolgesinde yaptlan meydan savamda ma glt)p
edildi (451). Ertesi ytl italya, Hunlarm korkunc; bir saldmsma ugrach, aur ;1k
Attila 453 ytlmda ani olarak oldi.i ve bundan sonra da onun dcvasa dcvkt i
parc;alandt. Fakat Hun tehlikesinden kurtulmu olmak bile ic;inden c;i.iriintii ~
alan devletin batt yans1 ic;in artlann diizelmesini saghyamadt. 1>11111111
gozle goriiniircesine kotiilc~mekteydi. Aetius (454) ve Valentinianus Ill
(455)'un oldiiri.ilmelerinden sonra italya'ya kantkhklar hakim oldu. I td y;1
dtmdaki en t:inC'rnli i.ilkeler ise, buralarda yava~ yava kendi dcvktlni11i
kuran -Afrika'da Vandallar, Galya ve ispanya'da Vizigotlar gibi Uct
men kavimlerinin elindc bulunmakta idilcr.
Batt Roma imparatorlugunu yutan kantkhklar ic;inden is(', ],;n hn
mi.lletlerin oyun alam haline diimli cski imparatorluk ba~kentini ycuidnt
ve bu sefer ruhani bir diinya merkezi haline getirecek olan hir kudrd
ftklrdt: Roma kilisesi. Hun saldmlan ve Roma'mn Vandallar t~tralmdan
yagmalanmast devresinde-, en unulmaz kantkhklar ve- devletin en korkuru,
sukutu olaylan arasmda papa Bi.iyiik Leo (440-61) Roma kilisesinin di gcr
biitiin kiliseler muvacehesinde iistiinli.igi.i iddiasmt, kendisindm iiru T
gelenlerin yapamadtgt bir olc;iide vurgulamaya muvaffak olmutll 2 . Ayru
zamanda kilise mcrkezlerinin bir iisti.inli.ik mi.icadclcsi olan 5- yiizytltu
dogmatik anlamazhklarmda Roma <_;:ok t:inemli bir rol oynach.
Aryani mi.icadeleleri devrinde oldugundan daha bi.iyiik t:ilGiid(' ;, .
yiizythn dini ihtilaflan Bizans devletinin gelimesinde etkili oldular :,_
Aryanilige kar~I yap1lan mii.cadelelerde ogul'un tannhgmm tamh~t VI' Ollllll
baba ile mahiyet aymhgmm kabul edilmesine mukabil ~imdi Khrislos'tlll
i<;:indeki tannsal ve beeri prensiplerin birbiriyle ilikisi sorunu ortaya 1;1 k11
1 MORAVCSIK,

B;zantirwturcica I, s6
vdd. ve orada verilen tam bibliyografya ile

Crossen, :(eitrchr. d. Savigny- St!ftrmg , }, 1111

Abt. 38 (195~) 37 vdd.
3
Burada anlattlanlar ir;in kiliHc vr
kr~.
2 E. CASPAR, Geschichte tks Papstturm I
dogma tarihine dair cl kitaplan ya111ucla
(1930) 4 22 vdd. ve Caspar'm aksine Leo ozellikle bk. E. SCHWARTZ, Die Kom:ilrm t/(.1
I.'un sahsiyctine vcrilen oneme - kammca 4 und 5 Jahrhunderts, !fist. :(,. IOtj. ( lljl n )
dogru olarak- kat1lmak istemeyen J. HAL- 1 vdd. ve Zur Vorgeschichle de.r e/J{leJiniJCh~ll
um, Das PajJsttmn I ( HJ36) 142 vdd. ile kr~. llon;:;ils, 1-list. Z- 112 (1!)14) 2:{7 veld. Aynca
Bu sorun i~in ~imdi bk. H. M. KI.INKEN- kr~. Die mg. Gegerwnathcmalismell du Ntt.1lorir11 ,
nuw , l'ajJJtlum rmd H~idukirche ln:i Leo dem Sit;:;ungjber. d. llaJtr. Akcul. 1!)22, Ahh. 1

Eskikitaplarm.com

Erkru

1\s :r.a u ~

lh v lrli

(!rli ~ snrHiuin

Aul\hatl:ns

t\nt.Lkya l<"oloji mcktclJinin dokt.irinine got e Khristos'da hirbiri yamnda

hit hit indtn ayn iki tahiat lmlunuyordu: Uluhiyyct, Merycm'in dogurdugu
tsa Khristos'u kendisinc zarf olarak sc<;miti. - Mcrycm'in Tann Do~ ~~ r01 11 (ll efrrox.oc;) dcgi I sadecc Khristos'u Doguran (xpta"-roTox.oc;) olarak
ad lancltnlmast gcrektigi iddias1 bundan <;tkm1~t1r. iskcnderiyc'nin, i<;inde
l.llll'l,'" vc imani tahiatm birletigi Tann -lnsan kabul eden mistik doktrini
~~~ IHI rasyonalist goriiC taban tabana Zlt idi. 4-28 ylimda, Antakya mektebi
f('JIIsikilninden Ncstorios, Istanbul piskoposluk tahtma <;tkarak bu yiiksck
111.1 k.1111dan Antakya kristolojisini propagandaya balad1. Ancak lskenderiye
I'"'' igi KyrjJJos'un ahsmda karIsma biiyiik vc gcrck tcolog ve gereksc
: iy;sf'l t;i olarak kcndisine iistiin bir muhalif <;tktl. Kyrillos'un arkasmda,
~, 1lt; l11 hr kudrct tqkil eden, kendisine sadakatla bagh M1Slr kqilik miiessc:w.i IHilundugu gibi, Roma da lskenderiyelinin tarafm1 tuttu. Nestorios
jIll paratorluk hiikumeti
tarafmdan destek)enmesine ragmen okumenik
l:ks konsilindc (4-31) maglup ve raflzi olarak mahkum oldu. Kyrillos muaz:t. .l 111 hir zafcr kazanmitl. Bakent patrigini ve onun arkasmda duran im1a ra torluk hiikumetini yenmiti. Dogu kilisesinin reisi durumuna yiikseldi ve
M tstr'daki diinyevi iktidanm da mahalli imparatorluk temsilcilerinin iistiinck tutrnayt baardl. Biiyiik Athanasios devrinden beri itiban durmadan
yuksl'lmckte olan lskenderiye patrikligi Kyrillos zamamnda kudretinin
zi rvl'siuc yiikseldi.
Kyrillos (olm. 44-4)'un halefi Dioskoros zamamnda iskendcriye oncelcri
ayn t kudrctli mcvkiini korudu. lmparatorluk hiikumeti maglubiycti kabul
('IIlli~ olup tamamcn iskenderiye'nin rotasma uygun yelken a<;mt~tl. lskcndniye partisinin Istanbul tcmsilcisi olan arkhimandrit Eutyches sarayda pek
hiiyiik bir niifuza sahipti. Ancak gcrektiginden fazla kuvvetlenmi alan
lsk1~ndcriyc'yc kar~t Istanbul ve Roma kilisc makamlan birletiler. Kilise
siyascli baktmmdan Dioskoros ve Eutyches, Kyrillos'un en sadtk havarileri
id iler; ancak dogmatik baktmdan Eu tychcs, Khristos'un iki tabiatmm ins an
ohluktan sonra tck vc tannsal bir tabiat haline gclmi oldugu iddias1 ile
K yri llos doktrinini sivriltmiti. Nasll Nestorios'da tannsal prcnsip oncmini
kay hctmi idiysc, imdi de Eutyches'in iddiasmda bqeri prensip hakstzhga
11 ~ranu~ oluyordu: Nasturilige karl miicadcleden monofizit sap1khk (rafz)
11wydana gclmi~ti. Istanbul'da toplanan patriklik ~ynod'unda ((juvoaoc;
l vr\ YJ(LfJi)(JocJ Eutychcs saptk ilan cdildi ve papa Leo I. , nqrcttigi mchur
lomtts'unda, Khristos'un tek olan viicudunda insan olutmdan sonra da tam
tq('kkiillii iki tahiatm hirbirindcn ayn tutulmas1 gcrcktigi ilkcsini bclirtmck
SI IITtiylc , lslanl>ul patrigi ilc aym dii~iinccdc oldugunu iL1n ct.ti B<iyleliklr
lskcn dc riyc'yc kar~t iistiioliik miicadcksi ndc Roma, Islanhul ilc lJirlqmi
oluyonlu. lskctukriyl' parlisi lw r til' ko~dar l>ir d('Et daha man1l Ell's ~ckavl'ti
111/wd' tlllda (~ ~!) ), I )ioskoros' nn ha~kanltg tuLs nutl;llddi l':lll'la si11dirn('k
HIOIInl i:t.i llik illotii<Lill kal11d cllnds is(' ck, h11nd ;111 SOIII.i dtll'lllll :\ 11i nlo1rak

Eskikitaplarm.com

2. KavimlC'r Muha cc rC'ti vc

Kri~tolojik

Mllcadlcl cr llrvri

degiti. Durumun bu degimesinde, Theodosios Il.'un i.iliimilndcn soma

(450) becerikli bir subay olan Markianos'un, olen imparatonm crwrjik
ablasr Augusta Pulkheria ile evlenmek suretiyle idareyi cline almas1 hi<; ll' az
rol oynamamttlr 1
Yeni imparator Markianos (450-57) 451 yllmda Kadrkoy'dc yeni l1it
konsi! toplad1 VC hristiyan kilisesinin 4 okumenik top!antlSl olan hu koiiSil ,
Khristos'un iki tam tqekkiil etmi, birbirinden aynlmaz, fakat birbirirw de
kantlnlamaz tabiatr dogmasmr formiile etti. Monofizitlik ve nasturiligiu lwt
ikisi de mahkG.m cdildi. Kadtkoy dogmatik formiilii bir baktma bu iki ztt.
doktrin arasmda ortalama bir yt>r ahyordu; <_;:iinkii halas ancak. Khristos
hrm tam bir tann, hrm de tam bir insan oldugu takdirde miimkiin giiru
ni.iyordu.
Istanbul 'un kilise siyaseti baktmmdan kazandtgt zafer, dogma I ik
baktmdan kazandtgt baandan hi<; de daha az degildi. Yeni- Rotll;t'uut
dogu kilisesindc en yiiksek m cvkie sahip bulunmak iddias1 daha 381 ytltttl Lt k i
ikinci bkumenik konsilde form tile edilmiti; <_;:iinkii bu konsil mukarrnaluttll
i.i<;iinciisiine gore hristiyan kilisesinin en yiiksek dcreccsi Roma'daki pa pot
yanmda Istanbul piskoposuna aittir. Roma ilc miittefik olarak 1skttulniyc
i.izerinde kazamlan zaferden sonra Istanbul kilisesinin iddias1 gcrc;l'klqtui ~
oluyordu. Bu anda Istanbul, Romah miittefiklerinin miiterck zakrdtn
duydugu sevinci kursagmda btrakan bir adrm daha att1. Kadtkiiy konsiliuitt
mqhur 28. maddesi her n e kadar papaya birinci cref derecesini saglamakLt
ise de, aym zamanda Yeni ve Eski Roma piskoposlanmn tamamiyk hirhirint
qit oldugunu tesbit ediyordu 2 Bununla, iki kilise merkezi arasuul a ha~la
mak iizere olan rekabct miijdclcnmi~ oluyordu. Ancak Kadrk<)y konsilinitt
aldtgl kararlann dogrudan dogruya ortaya <;tkard1g1 sonu<_;:, Bizans ml'rkl'zi
ile dcvletin dogu eyaletleri arasmdaki u<;urumun derinlqmcsi idi. !';adctc
MISlr degil, Nasturi saprkhguun bir zamanki yuvas1 olan Suriyc de monofizitlige kat1larak Kadrkoy dogmasmr reddetti. Diyofizit Bizans kiliscsi
ile hristiyan dogunun monofizit kiliseleri arasmdaki Z1dd1yct 1>11 and;tn
itibaren erken Bizans devletinin kilise ve devlet siyaseti sorunlannclan l>iri~. i
oldu. Monofizitlik MlSlr ve Suriye'nin siyasi bagtmsrzhk gayret lcri 11 i11 hi r
ifadesi halini aldr ve MlSlr'daki Kobtlarla Suriyrlilerin aynhkc;r g-ay111lerinde Bizans hakimiyetine kar~1 miicadelenin slogam oldu.
5 yiizyrl imparatorlugu i<;in, ve de sadece bauda degil, aym za m<lltd.t
Bizans dogusu i<_;:in de , durmadan tarihi geli~menin on plamna <;tkan ltti SIIN ,
dini miinazaalar yanmda, kavimler muhaccrcti yiiziinden vukna gtl .. n
1
Kmhkiiy konsilinin haztrlanmasi si- Synode von Chalk~don, Fe.1/gahe .flir A. }iilidtrr
rasmda l'ulkhC'ria'nm oynachg1 rol hak- ( 1927) 203 vdd.
2
kmda ilgi t;Pkici miil!'tba..:alar j~,in bk. E.
MANSI, 7. 1'1.")
Sc:nW Atnz, J)ie koi.wrin l'ulduria fll!( da

Eskikitaplarm.com

. ...

l:rkl'n lli za n ~ Dr vle li (ic-li~ mr~i nin An a hallan

k.tr~;,~: drkLmn

SOIIU t;' lamhr. ~iddctli ctnik buhran her nr kadar tkvktin

d:1ha 1.00 ylllannda atlattlm1~ gibi giiriiniiyor idiysc ck,
IJrlyilk llun dcvlt-tinin pan;:alanmasmdan sonra buraya da ycnidcn Gcrmcn
k, d,iklniuiu soknlll~u vuku buldu; G ermcn unsurunun niifuzn Bizans'm
dcv kt vc ordu mi.icssesclcrinde yenidcn bi.iyi.idi.i vc batt Roma imparator'''~'~''''''11 son miicadelesini verdigi y11larda Bizans da kcndisini bir dr{a daha
( ;, riiWll problcmi il c kaq1 kaq1ya buldu. Daha 5 yuzy1hn ortalannda Alan
Hoy 11nd .11t Aspar Istanbul'da devlet idaresinde hakim bir niifuz kazand11.
i\1.tr ki .11ros vc (izcllikle onun halcfi olan Leon I. ta<;:lanm ona bor<;:lu idiler.
l. mt I. ( ~~57-74) her halde tan lstanbul patriginin eliyle giyen ilk
1111 p:r:11ordur 2 ()nun o kadar mutaas1p hristiyan olan sclcflerinin he psi de,
rs k i Rr Hna gdcnegine uygun olarak taCI yiiksek hir askcri veya sivil mr.omurun
l11rdrll g- iymek, kalkan iisti.inde yi.ikseltilmek, ordu, halk vc senato tarafmd. l 11 .d kt ~ lanmakla yctinmi~l erdi 3 457 ydmda vukubulan ycnilik, Istanbul
p.11riklik tahtmm pck az once toplanml alan 4 okumenik konsilde elde
tru i~ oldui!;u kudret gi:iz i:iniine almmca, dikkate dcger bir mahiyet ahyor.
ll11 ta rilrun itibaren btittin Bizans imparatorlan devlet baehrinin patriklni l.ara[indan tac;landmlml olup, tac; giymc merasimi boylcct" dini bir
r;, kd is anlanu almaktad1r. Askeri karakterdc diinyevi imparator tac; giyme
liin 11irw , yava~ yava~ eski Roma tac;landirma tarzn11 tamamen bcrtaraf
n l 11 vt orta<;:ag i<;:indc asil ta~ giymt" m erasimi olarak goriinrn dini tac;lanma
srr Jllmlisi katdmaktad1r.
Aspar'm vcsayetindcn kurtulmak ve onun Ostrogotlardan mi.iteekkil
l.lr;db rlanna kar~1 dengeyi korumak i~in Leon 1., Isauria' nm sav<tt;l halkl" " diindii. Isauriah reislerdcn Tarasikodissa gti($lti bir maiyyetl c devletin
J,; ,w hrine gelcrek grekl$e Zenon adtm ald1 vc imparatorun en btiytik k1z1
/\ri:t <IW' ile cvkndi 4 Aspar'm arka plana atllmas1, o zamana kadar Alan
tl n(~ 11 y<~ nsrnda

1 Kr~. G . V ERNADSK Y, Flavius Ardabur

.1 f>nr, SiidrHt- Forschungen 6 ( 1941 ) 38 vdd.
2 ( hnm
ta<;landmlmasJ
hakkmda
l'lros Palrikios'un De caerim 410 vdd.' de
lurlunan talsil<ith haberim~ bk.- Thcophanes
(1, 10:1) ve Symeon Logothetes (Leon
( ;rarnm. 1 11 )'e dayanarak \V. SICKEL (Das
ln ;:autini.1che Kronungrrecht his zum ro. ]alzrhmuii'Yt, liZ 7, 1B9II, :,17 vel., :,39 vd .) daha
M;u kiano-;'un palrik tarafmdan la<ylan<lml" "~ ooldu({unu kabul <:lmi ~ v1: bu ~ilrii ~ h1mn
lll'rko'St,'l' lwni msenmi ~ li (llu ki la hm ilk
l>askrsnn la , s. '1',. 11. r'd1 lll'll d o h1111 :1
kalrl u ii.~I IJ II.) . Jiaka l W. ENssi.IN (Z m "'"W'
dt:l ' nlm lo ai r>kr111111111: tl1111 h dm /'alum
tlun rmd .:ur ill'dt'llltrllt: tlifn .Hit'\ i111 ll 'rthl
:r>rmontrll, II ~ I J , "H ~ . 1111 vdd ) ( Wu ..-

'""It

burg 1947'de tamamlanm1~lJ r) bu husus

i<;in akla gelen kaynaklarm daha uygun bir
tefsirini yaptl. Ben de aruk, patrigin aktif
olarak i~tirak ettigi ilk imparator ta<;landlrma torcninin, Konstantinos Porphyrogennctos'un seremonilcr kitabmda da eski
ta~land1rma haberlerinin ilki olan, Leon
L 'un ta<;landmlmasr oldugu fikrin e katJhyorum.
3 Kr~. W. ENs~J.IN,
.(ur T orqueskronrmg rmd SclziMerhebung bei der h.'ai.rerwahl,
J,:fi, :11 (1!111! ) 2lill void .
K ronoloji i ~i n hk. E. W. ll JWOKS,
I It,: l.'mjn:ror Z mrm t111tl th~ hauri11111, Hrl,t;l.
/lilt Urttl'll! B ( rl lq:l ) \I I'J VI' II. di. B liiiY,
l.otrr Uo111. l"mf' 1 ",

Eskikitaplarm.com

11B VI' 11 . ~.

2.

Kavimler

Muha c1~rct i

v c Kristolojik Milcadelt.le r Ik vri

57

rcisinin ctkisi ile batt Roma imparatorlugunun biitiln ya.rchm ricalaruu

tsrarla duymazhktan gelen dogu hiikumetinin, tutumunu degitircr<'k
468'de Mrika'daki Vandallar devletine kart biiyiik bir scfcr ac;masiyk
sonuc;land1. Bilyilk Vandal hilktimdan Geiserich'in becerikliligi ve imparatorluk kumandam, Leon l.'un kaymbiraderlerinden birisi olan Basiliskos'm1
kabiliyetsizligi yilziinden imparatorluga I go ooo libre altma mal olan hu
tcebbils, Bizanshlarm askeri baklmdan ilstiinli.iklerine ragmen rezilan
bir surette sonuc;landt 1 .
Bundan sonra Aspann ylldtzJ bir defa daha parladt; oglu Patrikios
imparatorun ikinci k1ztyla evlendirilcrek yabanct mcneli ve inane; bakmuudan aryanilige bag!J olmasma baktlmadan veliahd iHm edilerek caesar'hga
yiikscltildi. Ancak ktsa bir sure sonra Istanbul'da yeniden Germen diimaltl
bir harekC't belirdi. 4 7 I ytlmda, agtr yaralarla camm kurtarmaya muvaffak
olan Patrikios imparatorun klzmdan boalllr ve caesar'hktan atthrken, Aspar
ve oglu Ardabur bir suikasta kurban gittiler. Art1k hiikumete Zenon hftkim
olmu vc Germen dalgasuun yerini Isauria dalgast ahmtl. 474 yth ba~uub
Leon I. oliip de Zenon vc Ariadne'nin ogullan olan torunu Leon II. Olla
halef olunca Zenon kilc;ilk oglunun miltcrek imparatoru oldu vc kii~iik
c;ocugunun aym ydm son bahannda vefattm miiteakip Isauriah rcis tl'k
hiikiimdar stfatiyle Istanbul tahtma c;tktl.
Kultiir baktmmdan Isauriahlar hie; iiphesiz, kendilerine Grck- Roma
kiiltilr hazinelcrinin _;ok daha erken ac;tlml oldugu Gcrmenlerden c;ok dalaa
aag1 bir seviycde bulunuyorlardt, amma, Germenlcrin aksine bunlar <lcvktin teb'ast olduklan ic;in Grek- Roma diitincesine gore barbar saytlmlyo rlarch. Buna ragmen Bizansh ahali tarafmdan yabann addedilmckte olup
Isauriahlann hiikumeti de Aspar zamanmdaki Gcrmenlerinkinden dalm
az nefrct uyandtrmtyordu 2 Daha 475 ocak ay1 ic;inde yap1lan bir darll<'
tao Zcnon'un elinden kopanp ald1. Ancak suikast_;tlar tahta aday olarak 4611
yllmm pek de Crefli olmayan Vandal savagmm kmr..andam Basiliskos'ta11
daha laytgml bulamadtklan i~in Zenon yirmi ay sonra tckrar en yiiks<'k
makama eriti ve bunu c;ok say1da yapllan suikast tqebbtisiine ve i_; sava~
lara ragmen tam on be ytl clindc tu ttu (4-76-g I).
Zcnon'un ikinci dda iktidara gclii batt Roma imparatorlugunun
sona erdigi zamana isabct ctmiti. Istanbul hukumetinin bu emrivflktc
boyun egmcktcn baka c;arcsi yoktu. Bu da dogu Roma imparatontllllll
yilksck hakimiyetini rcsmcn tamyan Odovakar'm uzlaICt tutumu sayl'sinde kolay oldu. Boylece italya'mn yeni hakimi imparatorlugun magislrr
militum per Italiam'hgma tayin olundu. Devleti guya imparatorun venligi
1 Kr~. L. SCHMIDT, Geschichte der Watz2 Kq.
E. W. BROOKS, 'Ihe HmJ~ror
dalen (1 942) 8g vdd. Chr, CouRTOIS, Les Zmon and the lraurians, Engl. llist. Review II
Vandales et !'Afrique, Pari~ '!J55> 20 1 vcld. ( 1 Bg3) 21h vc orada venligi kaynaklar.

Eskikitaplarm.com

I. F. 1 k I' ll II i ;r. a 11 ~ D r v lc l i (; cl i ~ IIH' .~ i 11 in An aha II :ll' 1

,I

yl'l kilnlc- yiint'letckti. Bu giiriiui..i ~ korundu, amma, fiili olarak ltalya

d n It-t i 11 rlindc11 \tknn~ olup, IHmrn biitiin bat 1 gihi, Germcn hakimiytti
.rlluul a IHrlunuyordtl.
Buna mukahil dcvlctin doi{u yanst Grrmcnlcrin rlindcn tamamiylc
ku1 t uLII'aktL Aspar'm ortadan kaldmlmasiyk bu haklmdan sadccc ilk adtm
.1 1dnu~t1 , ~linki.i Balkan yanm adasmda hala kuvvctli Ostrogot sava birlik11 1i lllduHmaktaych: Trakya'da Throderich Strabon, )\,focsia'da Amalrr
h.llll'll .IIIIIHiaH Throdcrirh. Bu Gcrmrn rcislcri hazen imparatorluk hizmc'"" ~i 1 ip devktin rn yi.iksck asked makamlanna gcr;iyor, hazen de impara1111 l11 k II iiklunetinc ba~ kalduarak hirliklcrinr drvlet arazisini yagmalattp
t.rln ipc lliriyorla rdt. Devlct ic;indeki hiitiin ic; savalara ve parti miicaddelc' int k;rlthyor, krsin sonur;lan r;ogunlukla cllrrinde tutuyorlardt. Thcoderirh
S l 1;r hon'dan drvlct onun i:ihimii yoluyla (48 1) kurtuldu, Amalcrli Theode,,,,, , ist Bizans hiikO.meti 488 ydmda battya dogru hareketc kandtrdt:
Tlll'odnidr, imparatorluk hiikO.metinin anlamazhga diitiigii Odovakar'1
or I acL111 kalchrarak onun ycrinc ltalya'nm idaresini iizcrinc alacakt1. Gcrmen
k1.dLrn arasmdaki iddctli miicadele, rakibini clleriylc i:ildiirtip bu suretle
I t.dya' mn cfcndisi olan (493) Thcoderich'in zaferi ile nihayet buldu. Bi:iylece
I 1;II ya 'da Biiyiik Thcodcrich'in devleti kurulmu oluyordu 1 Bizans Odo' .1k:1 1' l. r bizzat ugntmak zorunda kalmamt, iistelik hu yerinde duramayan
C )st ro~otlardan da kurtulmutu. Alarich zamanmdaki krizdcn farkh olmayan
bir ~e k ildc lm son G r rmcn huhram da dogu devleti ir;in Gotlann hahya
,,... kip gitmclcri ilc son lmlmutu. Bi:iylclikle batt butiiniiyle Germenkrin
I'! in c di.i~crkC"n do gu bunlardan kesin olarak kurtulmu oluyordu.
Ancak Germcnlcrdcn kurtulmu olmak, devlct iizcrindc Isauriahlann
h:rsklSI slirclligii muddctc;c , ctnik sorunun gcr~rk olarak c;i:iziilmii olmas1
;1 n lanuna gclrniyordu. Dcrdine r;are ararken, Grrmcn hasklSl altmda
ktvranan dcvlct, zehirc kaqt Isamia panzchrini kullanmi~ti. 1Iar; tesir ctmi
olmakl a bcraber dozu fazlaca kac;.mt~ vc bu scfer df' dcvlC"ti ald1gt ilary
zl' lrirlcnwye halamttl. 1mparatorluk bir ktsmt tar; ta~tyan, digcrlcri tan clc
~'C,i rmek isteyen lsauriah rcislcrin, iizerindc hirbirlcri ilc hcsaplatlklan
s;r hm h;llinc gclmiti: U zun ytllar hoyunca Zenon, hir zamanki ba kumand <r lll lllos ile vatandat olan ve kcndisini mukabil imparator ilfm eden
l.n mlios'a k ar~1 riddi bir sava vcrmck zorunda kald1.
Dini sonm da c;i.iziimsiiz kaldt. Kad1ki:iy konsilinde mahkO.m cdilmi
ola n mo1wlizi1lik dogu b<ilgcl1rindr gittikr;r artan bir niifuza sahip oldu ve bu
sl'!w pk dt' vktin c;ekirdck arazisi ilc dogu eyalctleri arasmdaki aynhk da
a rl ttk t;a a rll 1. lJ wn IJOylu dii~iillllll'<kn Basil iskos kcndisini mmwlizitlcrin
kolLllln;r a ln ll~ vt k i~isd iktid ill' k11d n litH' daym1arak lllll llll la lri lap eden
1 K1 ~.

rlr1

l,'ru11 ~ ,

I .. Sc

II MIIT ,

1\ liltll lll' rr

/111'

0.1/l:fllllt/1/fll

1111 \'dd ., '1'17 veld.; W.

1'1''1

Eskikitaplarm.com

Jo: N~" I.I N,

lhtiJtlnitll

~.

Ka vim lrr M 11 h:u:rrt"'l i vr K 1 i ~I u I" j i k M ilcacl.-lrlrr l>r v d

, t

bir imparatorluk bildirisi ilc Kadtkoy kousili kararlarnu vc 1 omu.1 /.roni, l

lfmetlemi~ti 1 Aneak onun ortodoks Bizanshlarda <;ok biiyi.ik kl:t.g111lt ga
sebep olan bu hareketi sadece mahvolmasmt c;abuklalirnHti. Bun a mu k.thil
Zenon, dogunun monofizitleri ile diyofizit Bizans halk1 arasmdaki dl'u~cyi
taviz yaluyla saglamayt denedi. 482 ythnda Istanbul patrigi Akakios ill'
anlaffia halinde, ilk tic; okumenik konsilin kararlan111 kabul r<Jip I' S,IS
anlamazhk konusu alan saruna "iki tabiat" ve "bir tabiat" dcyimkri1ukn
kac;mmak suretiyle dakunmamaya c;ahan bir birlik fcrmam, man1f t;dtiri
ile Henotikon'u neretti 2 Fakat c;ok ktsa bir stircde dinsel zemindc tavizl'
dayanan bir anlamanm imkanstzhgt ortaya c;tkti; c;tinkti, anladahilc-ngi
tizere, llenotikon ne Kadtkoy konsili taraftarlanm, ne de monofizitlrri tal min edebilmi~ti. Eski iki yerine imdi tic; parti birbirinin kar~ISlnda ltulu
nuyordu: Ac;tktan ac;tga monofizit, ac;tktan ac;ga diyafizit olanlarla impar;ltorluk iman formtiltine uyan her iki tarafm 1hmh kimselcri. Papa da llmtltikon'u kesin alarak reddederek Istanbul patrigini afaraz etti. Bttllllll it~o c
rinc Istanbul patrigi de papamn achm Diprychon'lardan sildi. Biiylclikl
Istanbul ik Rama arasmda otuz ytldan fazla stirccek alan bir Sc!ti.,ma 1.11
hur etmi oldu.
Zenon 491 ytlmda oltip de ycni imparatorun sec;imine ~idildi~i~t~lt
halk olen imparatordan dul kalmt olan Ariadne'ye korolar h~tlindt iiylt
hagmyordu: "Dcvlete Ramah bir imparator ver! Dcvlctc ortodoks h11
imparator vcr !" 3 Herkesin gozi.i hala bir c;oziim bcklcycn ~oa m<lltlll
en onemli konulan, etnik ve dinsel sorunlarda idi. lstanbul'da art.tk ya bancJ astlh ti.iredi zorbalar ve dinsel saptklann idarcsi arzu cdilmcml'ktl' idi.
Sec;ilmc amn, bcc<'rikli bir idareci oldugunu gostcrip ozcllikk mali hu
suslarm dtizene sakulmas1 baklmmdan liyakatini isbat cdecck olan ya~l1
saray memuru Anastasios'a (491-518 ) gi.ildti 4 Yeni imparator Biiyiik
Kanstantinas tarafmdan yarattlmi olan madcni para sistcmiui, 1;\yi i
bi.iytik dalgalanmalar gosteren bak1r follis'i altm sikke ilc saglam bir 01 ;11111
csasma sokmaya c;aharak mi.ikemmelletirdi 5 . Her eydcn once ise An ;Js ( ;l
sios vergi tarh1 sistcmini yeni bir di.izene soktu. ~chirlerde vcrgi larlll't 1111' k
gorcvini, fakirlemi ve kudretten yoksun kalm curial'lcrdl'll alar;1k
paraefectura praetorio'lann emrindc bulunan vindex (c;agulu: vindicr.r )' lr-1 ,.
verdi. Bundan baka, ticaret vc zenaatlc ugraan C"hir halklm tazyik nit 11
Bildirinin mctni: Euagrios, n~r. UI- History I (1911) 4!14; BVRY, l.utrr Uom.
s. 101-104. Basilisko~'un Emp. 1 2,441 vd-1.; STI'.JN, Sturlicn I.Jfi ,.,./1,,.
pck az mnra bunu gcri alan, fakat art1k Empire II, 192 vdd.
kcndisini kurtaramayan bildirisi: nyr1. esr.,
6 Bu konuda sun
olarak: H. I'. Ill 11
s. !07,
KE, The Montlf!Y Reform qf Ann.1ta.,iu.1 I wul
Eua~-rrios 111-q.
its Hcrmomic lmfi/ir.alion.l', Strulir.1 in the 11111111'
' /)e ccwrim. ~.Ill vc 41!)
of Culture 1!)1!.1 1 RJ. vdd.
1
Kr~.
V. \-\'. BtWIIK., Cmnbr. tlletl.
1

DEZ- PARMENTII'.R,

Eskikitaplarm.com

I. Erkrn lli zanR Devlr11

'"'

(; r (i~mr~inin

Ana loal lar1

,..,k, mtri lu.rtmli.r collatio, ilzd dcyimi il e xpuaocpyupov vergisini kal<hrdt.

~~~l1ir l1;dkt arasmda biiyiik scvinfS uyamhran lm tcdbir, ehir ticarct vc
~.l' ll :t a l ltayatmm dikkate dcgcr bir himayeye mazhar olmas1 anlamma
~~d iymd 11. Hun a kaqlltk hrsal bolge halkuun sevinmesine se bep yoktu.
<,:ii 11k11 zpur;apyuprdun kalkmas1, annona'nm bundan sonra ayni olarak de~. il t.un.uniyle para olarak tahsil edilmeye ba~lanmasiylc telafi edilmiti 1.
II h h;dmnmdan araziye mahsus ayni verginin paraya c;cvrilmesi- xpucrorlA~: toc hiu.at toprak iktisadiyatmm gittikc;c artan bir olc;iide para iktiN; u I iya l llta di\nii~tiigiiniin ac;1k bir iaretidir. Fakat aym zamanda devletin
aynl ihtiyac;lan da, iae maddelerinin dii~iik vc hiikumetin tayin ettigi
I iy; llarl a zorunlu satll demek olan coemptio (cruvcuv-Yj)'nun uygulanmas1
111' k.u~tla ndt 11 f;iu halde, ticaret ve zenaat erbabmm yiikii onemli bir
or;111da hafil'lctilirken, Anastasios I. devrinde pek stk vuku bulan kantkhk
"''' h;dk ayaklanmalanmn oldukc;a ac;1k bir ekilde gosterdigi gibi, k1rsal
holg-1 a halisinin s1rtmdaki yiik hissedilir derecede artmlml olmahdtr.
lu1 pa r;Ll.onm iddctli hazinecilik gayreti ise baanh olmutU: Oldiigiinde
11-vkl hazincsinde 320 ooo libre altmdan miitqekkil biiyiik bir servet
l1i1 ikmi~ bulunuyordu 3,
Anastasios I.'un imparatorluga yiikseltilmesi Isauriahlar hakimiyetinin
souu 1kmckti. Ancak mukavemetleri tamamiyle kmlmcaya kadar (498)
i1nparator hunlara karl tam bir sava yiiriitmek zorunda kald1. Bundan
su11ra lsauriahlar biiyiik kitleler halinde yurtlanndan <;tkartlhp Trakya'ya
y,.,.Jqtirildiler. Kudrctleri parc;alannu ve Bizans'm etnik buhram nihayet
hsiu olarak sona crmiti. Buna mukabil dinsel kriz daha da arttl. Anastasios,
clc-vklin hama gec;erken patrigin talebi iizerine ortodoks inanc;ta oldugunu
lwyan etmi olmasma ragmen ateli bir monofizitlik taraftan idi. Once
lll'llotikon zcmininde hareket etti, fakat yava yava kilise siyasetine artan
l111 iilc;iide monofizit yon verdi ve nihayet tamamiyle monofizit rotay1
tu tlu. Monofizit Kobt ve Suriyelilerin sevinci kadar ortodoks Bizanshlarm
1

To. Malalas 394: E1t0[1JcrE

xpuao-r~A

!ouyc,>V Tote; a\JVTEAEcrTtxtc; mim 3~oc

t il (1.-/j tX 7ttx~-rei:crHtx~ -r<i d 31) xtxt 3~tx-rp~cpEcr&tx~
\mil -r(.iv rr-rptxn<>Tc,iv. Aynca bk. Euagrios,
ll 'i!. 1\mt:z PARMENTIER, S. 144 KARAYAN
NO I'III.os'un ilira:darma ragmen (Die Chriot,.f, ia da iuga, BZ 49 , 1956, 72 vdd.) W.
I N~S I.IN'in clogruluguna inamlmas1 gcreken
wxv

't"t>V

llllll(illa~.alanrll kr~ . :
2

BZ

4:2 ( 1942 ) 2ho.

(,'omnf>lio - rruw.>VI)'nin kuvvd), yayll-

""l~l VI' huoum voo f(iY' ' lwnz1r karakl<ri

11iltayl'l <TilVI>vlj'nin orla lliza11s drvrir11k ,
lwnino iHJ>al tdthilllli~ uldnj\11111 f(ilu (S/,1/n
,.;rmrmdr r 1o ), arlok lalu:Liiyl danna I'"' " ilt

odenen arazi vergisinden baka bir mana

ifade etmemesine mi.incer olmu~tur. Aynca
kr. H. GEISS, Geld- und naturalwirtschaftliche

Erscheinungsformen im staatlichen Aufbau Italinens wahrend der Gotenzeit, Breslau I 93 I' s.

1 vdd. ve STEIN, Bas Empire II, 200. - Bu
yukanda soylenenlerle tabiatiyle hi~ bir
suretlc, KARAYANNOI'UJ.os'un (a yn. esr., 75
VIle\.) hatah olarak anla.hg gihi, coemplio'nun
ilk ddiL Anastasios I. zamanmda uygulan1hg1 iddia ,dihmnU"kl('dor.
11

f~ltl

J'rokop , Aurcdoltl
Ill

1)

I'll

Eskikitaplarm.com

( n~r.

IIAIIIlY,

().

2. Kavimler Muhae er cti

vt~

KriMtolojik MUeadt"l..J.-r l) .,y ri

111

hidckt.i d e biiyiik uldu. Anastasius'un hiikiimdarhgl dcvrcsi, haskd1 id;l lt'

mctodlarmm da kuvvctle bcskdigi bir ihtilflllcr vc i\ sava~lar zinciri old11 .
Ahali siirekli bir ofke ve heyecan havas1 i<;indc olup dem'lctin min addcsi
ahIlmaml bir sertligc biiriindii.
Bizans'm rna viler vc yqiller partileri, bilindigi gibi , sadccc spm dc l,i I
aym zamanda siyasi organizasyonlar idiler 1 . Elbctte lnmlar hipodnnll\111
eski partilerinc katdml olup onlarm rengini vc onlarm adnu ta~1yorl a rd1 ;
<;iinkii Istanbul hipodromu, Roma'dakifarum ve Atina'daki agora ~ihi hall;m
siyasi tutumunu asd a~1kladig1, bclirttigi yn idi. TI<tkanlan llltk illlll 1
tarafmdan tayin olunan maviler ve yqillcr halk partileri, Chir milis kuvvclt
olarak hizmct etmck, chir surlaruun inasma katllmak surctiylc iinnnli
kamu gorevleri de goriiyorlard1. Dem'lerin <;ckirdcgini ite ahali11i11 ~l"l,i l
milisi olarak organize edilmi k1stmlan tqkil edcr goriiniiyorlar 2 lit 1
iki particle d e mevcut olan bu <;ckirdek ctrafmda, bunlardan birisitw tar;d l;11
olmak, bu parti ic;in <;ahmak ve digerine karI <;arplmak snrdiyk ~~ l11r
ahalisinin daha geni kitlelcri toplanmitl. Boylecc maviler w yqillc ,
ahalinin siyasi goriilerinin taIYlCJSl ve temsilcisi s1fatiyl t> d cvlt t i11 l>ii li 111
biiyiik<;e Chirlerinde <;ok onemli bir rol oynamakta idiler. Mavilc-nk l,j,
aristokratlar, yqillcrde sosyal baklmdan aag1 tabakanm parti si gi mtq': t
<;ahmak yanh olurdu 3 Parti mcnsuplannm biiyiik c;ogunlugmm, lin iki
sindc de , gcni~ halk kitlderi tqkil etmcktcycli; idareci tabakaya g-c liw t'
bunlar goriinii~e gore mavil erde bilhassa Grek- Roma aristoha sisi ll(kll
eski biiyiik arazi sahiplerinin tC'msilcilerindcn, yqiller partisindc i:-;t t it;mt
ve zcuaat erbab1 ile <;ogunlugu dcvletin dogu eyaletlerinden rrun~t Ji, !'i<tl'dY
vc mali idare hizmetinde yiiksclmi unsurlarm miimessillcrindcn tnd.kilp
ediyorlard1 4 Bu yuzdcndir ki yeillerin monofizitlige ve dign dop,11
1 Sadeee
GmnoN ( n~r. BURY, IV, benzer ifadede bulunmu ~tur. Bu bak11ncl .u\
220) degil, \VrLKEN (Die Partien der Renn- kaynaklarda rastlanan aklif dem iiyc si sa y1
bahrz, vornehmlich im byzantinischen Kaiserthum, lannm azhg1 anlamhdtr. Theophy lakl os Si
Abh. d. Preuss. Akad. 1827, 211 vdd. ), mokattes (n~r. de BooR, 20 7 \'in t;aA; ol a~ vc
RAMBAUD ( De byzantino lzippodromo et citresml kayttlara dayanan ifadrsin.- 1-(<in ho ~
censibus faclionibus (r87o; franszzea hulisas1: y1hnda Istanbul'da 1500 yc~il Vl ' q1111 mavi
Revue der deux Mondes 1871 - Etudes sur vardt. Kodinos (De sigrtis 4-7J' un v<,nli i(i IIlli
l'hist. byz 2 ., rgzg, 3 veld. ) ve hatta lVfoNIER ahhar bilgiye gore Tlu:odosios II. z:L!uanuul.1
(Jipiboli r6 l r8g2 ) 504 vd. ) dem'leri sadece her iki partinin toplam Uyesi 8.ooo icli k1, lou
sirk partileri olarak gormekte idilcr. Bun- da hi<; ~i.iphesiz Istanbul halkuuu anc ak
lann siyasi onemlerini ilk olarak UsPENS- kU<;Uk bir ksmHhr.
3
KJY (Partii cirka i dirm v Konslantinopole, VV
MANOJLOvrc,
l'eujJle de
f.'/l'''''cl,
1, 1894, 1 veld. ) vurgulam~ vc kzsa zarnan- boyle .
4 Bk. DJAKoNov, Vt.z. di11ll. i\yrll'a
da bu g6r(i~ biitiin ineel emclerce benimsnmi~t ir. Sonmun ineclcnmcsi aneak son kr~. M .. r ,J:: V~:ENKO, Verwil i /trrl.<llll II I i.:.on/11
y1llarda i lcrltJw' k ay dl'lmi~t i1 (a~ agya bk.). v V-VII vv., VV 1 (11)4 7) lh.J. vdcl i\nc ak
~ lll lllY
(Admin. Sl'tem 10:,, n. e~) hu Mo nun <'IISII "sas mda saclcT<' I )j;lk< llm v'Hn
iHa llf'tli ola rak ~i iyk <ilyor " Tiu d<uot'HWcn makalcsJillll l)wml i S< lllll ~'la nlll hi ao aya
lllf' 1111> .111 J'IIJIIII.IC'I' oq.~ .LIIj" ,) IIH 1L l11c .tJ 1-(C' IIIIIIi~t II' ,
1111loto ". I !.'li 'I.N HIII\' (11'11 )'t't . ) ck l11111a

Eskikitaplarm.com

I l.okru llo:wu H Dcvloli

1101 111

<:cli ~ll lc' Ni niu

Anahall;ul

k uuzlll'plcriuc taraltar olmalanna mukahil, mavikr Grck ortodoks-

lu~unu ll'lusilnliyorlanh. lki parti ;nasmda mevcut olan mlinalerct, buul.uul snt vc s1k s1k vuku lmlan miicadeldcrinde bdiriyordu: 5 yiizydm
o1Ld.mudau lll'ri <kvktin siyasi hayatl rna viler il e yqillcr arasmda bitip
lukcnnll'ycn miicaddelcrk damgalanmlhr. Mrrkrzi iktidar, dtm'leri hirer
l.ucl1c'l l.!ktllrii olarak hcsaha katmak vc bunlardan birisini, oyle veya
looylc- , ckstckkmek durumunda idi; oyle ki, normal olarak partilerdcn
I 111 i~i hiikimll'ti desteklcrkcn, digeri hiikumet alcyhdan ccrryanlan temsil
cck11li. Bazcn her iki parti, mcrkrzi iktidarm mutlaklyyf'tinc kaq1 kendi
l11i11 iyc tlnini savunmak iizcre imparatorluk hiikumeti alryhinde birle~ir
lo d i , ' iinkii clem organizasyonlannda anti k ehirlerin hi.irriyet gelenegi
y.t~; unaya dcvam ediyordu 1 .

I k 1 isad i siyascti ticaret ve zenaati destf'klcyen, dini siyaseti ise monoIn 1 ac,lk<;a himaye eden Anastasios I. yqillf'rin dostu idi. Bunun ncticesi
111;1vilniu ona karl isyanlan oldu. Arka arkaya kamuya ait binalar ate~e
vn ildi; imparatorun hcykclleri ytkilarak sokaklarda siiriiklendi. Hipodromda hir ,:ok kerc imparatorun kutsal ahsma karl diimanca gosteriler yaptld 1 I h tiyar hiiki.imdara kiifiir edildi, haWi iizel"ine ta atJid1. Kilisr litiirjNindl'ki "i.i<;: dcl'a kutsal", Trisagion, ilahisinin monofizitc;e bir tamamlanIII.ISI yiiziiudl'n 512 y1lmda lstanbul'da, nercdeyse Anastasios'un tahtma mal
"''" ak hir ihtilal patlak verdi. Krizin en yiiksek noktasm1 ise Thracia'mn
klrnr.tndam Vitalianus'un isyam tqkil etti; bu zat 513'dcn itibaren ordu ve
donanma ilc ii<; defa Istanbul surlan online kadar yiiriidii. Tchlikenin en
hiiyiik oldugu anlarda taviz vcrmeyi kararla~t1ran imparator her seferinde,
dunun yumu~ar yumu~amaz, cski siyasetine doniiyor vc devlct boylcce
it;iruk hulundu,i{u hcyccan atmosferinden bir tiirlii kurtulam1yordu. Vitali t11 ts'un isyam elbette sadecc ve halta on planda dini nedenlcrc dayanlll.tmotkl.t idi; ancak onun monofizit imparatorun kar~lSlna ortodokslugun
1uiicLrl'ii olarak dikilmcsi, tqcbbiisiine ozel bir hamle gilcii kazandarmttl.
\uastasios'uu idarcsi, monofizit bir kilise siyasetinin c;1kmaz sokaga gotiirdii j!;iinu islmt ctrni~ti. Uzakta hulunan Suriye ve MlSlr'm devamhhg1 c;ok
~i rplll'li mcmnuniycti, dcvletin as1l c;ekirdck iilkelerinin daimi bir tcdir~ llrlik il,'im dii~iiri.ilmcsiylc satm ahnmltl.

Ill. II

I Yukanda vtrilcn
hihliyografya dl1mola kr~. lliiRY, l.tllrr Rom. Fmf. 1 ~, !14 vdd.,
vo ha~ka ycdcr; II. ( ;1u- wmn:, I.e f"'"f'lr dr
c,,,,,,,,wt>f,, 011 lrJ Vrrh, (;,,.,,, .. umlm tlr
/' 11 m/. ,{,., hmr. rl /lrllr1 fllrr~ 1'11h , ~,toll
volol ; I I )VoJtNIK, {/, (;,,.,, l'm/ 11 "'

ll v~""'"'" fll.:tm/11111

11 q vdd. f:iu tn ycni incdcmclcr bilhassa

ommlirlir: A. MAIH<:V, l.tl d11ree c/11 rlgime de.1
flllrlis Jmfmlaires
(.'tllllltmlilwfde. /1,/l. tfe
1'.-luu/. d~ llrlKi'l" :l'i (IIJ.I'J l h:l voi d. vc
fotulw111 till Cll'flle el fmlio f"/ltllllirrl , 111'11. "''
111 ( "l'oll) 'I' ll! void

J\ltlaln.;, lllllirul 1 l l tfolh )

Eskikitaplarm.com

3 Iustinianos Restorasyonu ve Yaratllan Eserin

<;okii~ii

Ge.wl llibliyografya: B UR Y, Later Rom. Emp. JP .- Kui.AKOVSKlY, lstoliya II. - Sn:lN,

Bas Rmpire II. - A. A. VASILIEV, Justin the First. An Introduction lo the Epodz tif }u.rlinillll 1/r,
Great, Cambridge Mass. 1950.- DIEHL, Justinien.- B. RumN, Das Z,citalttr }usliniwz.1, /,
Berlin 1q6o.- P. COLLINET, Etudes historiques sur le droit de ]ustinien I, Paris H)I2 . - Z. \' ,
{ TnAJ 'covA, ltali;a i Vizantra v VI veke, Moskova I'J59 - L. S< IIMillT, Gescliicl te t!t'T H'tll t
rlaleTZ' , Mi.inchcn 1g.p. - N. H. BAYNES, The Successors of Ju~linian, Cami;r. 1Hetl. 1/i,t. II
( 191 3)
263-301. - STEIN, Studien. - HARTMANN,
Bp:.ant. Verwaltzm.~. - DlEllL, l.'.mrtlwt.
-0. ADAME:<, Beitriige ::;ur c~schichte des by::. Kaisers Maurikws, Gaz JUgo.- ]\[. .J. IIH; (;IN~,
The Persian War of the Hmperor Maurice, \Vashington 1<)39 - P. GuuDERT, l~)'::;llltce rwaul
l'blam. 7. /. Byzance et !'Orient sous les successeurs de ]ustinie11. L'empereur Afaurice, l'aris It);, I;
T.ll. BJzanc~ ell' Occident sous les successeurs de Justinieu. By:::ance et les Francs, Paris I'JCJU. - H .
SPJNTLF.R, De Pho'a imperalore Romarwmm, Jcna 1905.- N. V. I'IG U LFVSKAYA, Vizanlira i lum
ua rubeje VIi VII vekov, l\1oskova- Leningrad 194G.- 1\yn. mlf., Vizrml~l'a Ita Jmtl'akh l! l~~tlzl'll,
Moskova - Leningrad 1951 .

Roma imparatorlugunun bat1 yansuu mahveden buluam, ikLis;uli

bakundan dalla giic;lii ve daha yogun ni.ifuslu dogu yanst atlatahilrui.~ti.
Ancak drvletin bu bsmt da aym buhran ic;indcn gcc;mi, kavimk r go\(irrllrr
biitiin dt>h~ctini yapmt~ vc butun bir yiizytl boyunca devl cl vc onlusuuuu
barbarla~mas1 tehlikcsiyle bogu~mutU. Kavimlcr goc;iiniin battyr dalgalannm altma gomdiigii stralarda Bizans da biitiin organlan ik kiiLLiriiur lqmi olup, ancak pek nadir olarak, olaylara pasifbir scyirci olmak roliindl'n
stynlmaya ccsarct edcbilmi~ti. Fakat 5 yuzytldan 6. asra gec;crh n dogud.r
ctnik kriz kcsin olarak atlatllmJ~ti vc imdi Bizans, nihay<t dalm b.d hir
siyaset izleyecek ve kaybcdilmi olan batl topraklanmn kurtanlmas1 i~i11
tccri.ibt>yc giri~cbilecek bir duruma erimi~ goriiniiyordu. N<lstl her iki dl'vl<t
yansmm birbirinden aynlmt~ idarderine ragmen , clcvletin birligi dLi~iincl' s i
mevcudiycLini muhafaza edebilmi idiys(', Roma imparatorlugumm n rcnselligi dii~iincesi de battdaki Germen istiLlsma ragmen canh kaluu~tr.
Eskiden oldugu gibi imdi de Roma imparatoru buti.in Roma orbis'iui11 vt
hristiyan oikumene'sinin ba~1 addolunuyordu. Bir zamanlar Roma imp; II atorluguna ait olmu~ bulunan topraklar, Germcn krallan tarafindan da idan
olunsalar, imparatorun euli ve ebedi mulkiyl'ti saythyordu. Om< It''
hatta bu G crmcn krallan bile Roma imparatorunun yi.iksek Lgl'lunrlik
haklanm tamml vc sadccc bunlann kcndilerinc tcvcih cttikleri k11d11t
uygulann~ degiller mi idi 1 ? Roma imparatorunun Roma miras11u tTston
etmcsi, ycniden ihyas1, tabii hakk1 idi. HaW\ hatta lmperium'u tL~k bir Rum.t
1

Odavakar

gibi Bi.iyi.ik

Theoderich

de impamlorlugun magister militum'u addcdil iyord11; sikkdcri li:r.erinde claim a imparalonm la~viri ve adi hlllunmakla olup, lhi-

yiik 'l'hto<kr ich

hi~

yaymlama hakkt praefectus practorio' lar:\ da

Lanmm~ olan edida 1sdar elmi~rir. K r~.
MoMMSEN, Ostgoti.1dw Sludic11. GcJ. Sc:hr. II ',
:134 vdd.; Bmw, J.aler Uvm. l."mf' 1 ~. t:1 1 vdcl.

hir :aman lt:gcs dtgil,

Eskikitaplarm.com

1. Erk<n Jlizans J> .. vll'ti l.:cli ~ JJH'Sinin Auahatlarr

vc hr ist. iyan imparatorlugu hftlinde cski smrrlan i<;imle tekrar kurmak iizcrc
Ruma arazisini yahanCI astlh barbarlarla aryani sap1klann hftkimiyctinden
kttrLll'lllak Ollltll kutsal gorcvi idi. lustinianos I. (527-565)'un siyascti itc
lrtt ~-:nrcvin hizmetinc girdi.
Fiill hakmtdan Iustinianos, daha amcas1 lustinos I. (518-27) dcvrindc
dcvld siyasl'l.ine hakimdi. lustinos, Taurrsium koyiinde (her halde NaisNwl
Ni~ civannda) dogmu, imparatorluk ordusuna gircrek subayhga
vc r.w:ubilor'lar muhaf1z kuvvctinin kumandanhgma yiikselmi vc nihayet
Arra;lasios I.'un oltimiindcn sonra da imparatorluga se<;ilmiti 1 Anasl.r Ni us l.'1111 monofizit siyasetindcn vaz ge<;ilmcsinin lustinianos'a maledilmelli g nckl i~i gibi, batldaki biiyiik siyasi g6rcvlcrin gcn;eklqtirilmcsi i<;in gen kli hir on art olan Roma ile kilise birliginin yeniden kurulmas1 da onun
cscr i idi llir Balkan eyaletindcn mcncli koylii <_;ocugu lustinianos'un,
.rslllllll en aydm ve en bilgin kiisi olabilmcsi, Bizans bachrinin medenilqf irmc giictiniin akla gelebilecek en biiyiik dclilidir. lustinianos'un kiisel
lriiyiikliigiiniin tartlrna kabul ctmez isbat1 ise onun siyasi hedeflerinin
I rill iin diinyay1 kapsayan geniligi ve faaliyetinin olaganiistti <;ok tarafltltgt(hr. Karakterinin ashnda pek <;ok vc hi<; de ho olmayan zaaflan onun
111 I ~~~yj kapsayan dtiUnCesinin kudreti karlStnda onemlerini kaybcderler.
ncn;cktcn de btiyiik fetih savalanm o degil, Belisarios ve onun yanmda
N arscs idarc ctmiler, biiyiik hukuk kodifikasyonunu bizzat o de gil
'f'ri honianos yapm1~, en onemli idari tedbirleri de kendisi dcgil praefectus
fmtelorio KappadokialJ loannes alrm~t1r. Fakat devrinin biitiin biiyiik
i~l ninin rulm Iustinianos idi. Cihaniimul imparatorlugunun yenidcn
ihyas1 Bizanshlarm ezeH ozlemi idi. lustinianos'un restorasyon siyaseti bu
ii:deme en muhtqcm ifadesini bahetmi~tir. Bundan dolay1d1r ki, bu restorasyon gayrctlcri, hit; te devamh olmaml ve <;okiiii ile devletin en ag1r
durumlarla kar~llamasma sebep olmu bulunmasma ragmen, sonraki
ku~a klara ideal bir ornek olarak goriinmiittir 2
lklisarios he psi hepsi takribcn 18 ooo kiilik kii<;iik bir sava giicii ile
ydmda Mrika'ya <;1kt1 3 Kral Geiserich devrindeki Vandallann

!}~3

I us I inos I. hakkmda taf.~ilat ic;:in Par is 18g6; L. ScHMIDT, Geschichte der Wanlk. A. A. VASILmv, Justin the F'irst. An daten = (1942) 122 wid.; Chr. CouRTOIS,
lutroducti/111 to the 1<-/Joch ]usti11ian the Great, I..es Vandales et l' AfriqllB, Paris 1955, 353 vdd.
Gotlara kar~I sava~ hakkmda bk. HART( 1.Lnrln idge Mass. I!JSO.
" Iustinianos'un dr~ siyaseli ile ilgili MANN, Gesch. Italiens im Millelalter I (1897)
lqrIJ IJii.~k r i \ "e lmnlann clkisi ic;:in i)zcllikle 241! vc.ld.; HODGKIN, Italy and her Invaders
kr,. JIIT J(Y, l .nlcr Rom. J~'mjJ. 11", 12]. vdd.; IV 2 ( rll~1G ) vc V ( IIJ9.'i ); Z. V. UDAL'covA,
l>umr., }1/.\linu:n 1 7'1 veld .: K 1 J.AKIIVMJ{JV, lta!i)'a i Vizmztiya v VI veke, J\.loskova 1959,
iltoriya 11, <J:I vd d .; SrmN, lltl.l' l\'m(wn II, ll'lh v<ld .
a Kr~. 1.. Sc:IJMIIJ'l', Ge.1chichtc der Wan')11'1 vd d ., 111', vdd. Vandall.u Ia ~.11~1 HIIVII~
1<;11 aywa 1,), 1>11111 , /';lfllr{llt h~.rm/111t 1 tlalnll ( 1'lJ'.l) 1'.l;j vel.
1

Eskikitaplarm.com

3 lustinianos Rcst01as yonu v c Yaratdan Estrin

<;:ilkli~ii

It'\

giifYlii devri ge<;ip gitmiti: 468 y1hndaki biiyiik scf(:rin ( bk. yuk. I, 2)
akamete ugramasma mukabil Belisarios imdi Vandal devlctini k1sa bir
siircde yerc scrdi. Decimum ve Tricamarum yanmda kesin bozguna ugrayan
son Vandal krah Gclimer teslim olmak zonmda kald1 ve 534 ydmda Bdisarios muzaffcr bir kumandan s1fatiyle ( Triumphator) Istanbul'a giriini
torenlcrlc susledi. Filvaki bunu, uzun ydlar boyunca (548'e kadar) Bizans
hakimiyctine inatla kaq1 koyan mahalli Bcrberi kabileleriyle yapdan tiiketici bir gcrilla savaJ izlcdi. Fakat daha 535 y1hnda Belisarios bti defa
Ostrogot devletinc karl scfcre fYikti. Bu sava da onceleri bir zafer yiiriiyiiii
olacak gibi goriindii. Bir Bizans ordusu Dalma<;ya'ya girerken Belisarios
Sicilya'y1 igat edenk 1talya'ya girdi. Napoli ve. Roma birbiri a;rdma sukut
etti. Fakat bundan sonra sert bir miicadele balad1. Belisarios Roma'da
uzun bir kuatmaya katlanmak zorunda kald1g1 gibi ancak pek biiyiik
gayretlcr sarfiylc kuzeydcn kuatmay1 yarrnaya, Ravcnna'y1 zapta ve bir
miiddet once Vandal krah Gclimer'e de yapmt oldugu gibi esir suatiyle
lstanbul'a gotiirdiigii kahraman Got krah Vitiges'in mukavemetini knmaya muvaffak oldu (540). Ancak Ostrogotlar Totila'nm enerjik idarcsindc
yeniden kalkmddar ve biitiin ltalya'da Bizans httkimiyetine karl mezLuhane bir miicadele baladt. Durum her zamankinden daha ciddi idi. Bclisarios bir c;ok bozguna ugrad1; eski baanlannm meyveleri kaybolup gitmekteydi. Ancak dahi bir strateji ustas1 ve c;ok pikin bir diplomat alan
Narses uzun ve inat<;l bir miicadeleden sonra Gotlann mukavemetini k1rd1.
Yirmi y1lhk dcgiik talihli bir miicadeleden sonra ltalya lustinianos'un
ayaklan altma serilmiti (555). Bizans hakimiyetinin yeniden ihyas1 eski
sosyal - ekonomik artlarm yeniden canlandmlmas1 ile el cle yiiriimiitii.
Ostrogotlarm musadcresine ugrami alan biiyiik arazi sahibi aristokrasiyc
eski miilkleri ve eski imtiyazlan geri verildi.
Buyiik fctihler ispanya'daki Vizigotlara kafl yaptlan savala sana
erdirildi. Burada da mahalli iktidar sahiplerinin miinazaalanna miidahalc
eden Bizans lspanya'ya bir ordu <;Ikarmaya ve lberik yarim adasmm giiney
dogu k6esini igale muvaffak oldu (554). Eski Imperium yenidcn dogmu
goriiniiyordu. Ashnda bir zamanki Roma topraklanndan imdiki devlcte
gcri ahnamaml az arazi yoktu, amma, ltalya, kuzey Mrika'nm en biiyiik
kiSim , 1spanya'nm bir par~ as1 , biitiin Akdeniz adalan ile birlikte Germcnlerin elinden kopanlmt ve lstanbul'daki Roma imparatorunun tacma
baglanmlti. Akd cniz yeniden devlctin i~ denizi olmutu.
Bu biiyiik baanlann arka yiizii ise pek ~abuk kendini gostcrdi.
"Bat1da\l.i S<Wa\ar Tuna smmm a<;1k biraktJ.gi gibi dev1etin 1ran'a kar~1
sa vunma giicii de kotiiriimlqmi~ti. Daha Anastasios I. devrinde Martyropolis ( = Meyyafarikin, imdi Silvan), Theodosiopoiis ( = Erzuru m),
Amida ( = Diyarbak1r) vc Nisihis ( "-" Nusa.ybin) ge<;ici olarak lnmhlanu
('liw~ gc<;milerdi. 532 yilmda Iustinianos bl'iyiik lran hiikiimdan Uosrav r.

Eskikitaplarm.com

' '

....
t\uu~irvan (~1 : p - N) d1 " I'IH'di" hir han~ :uda~mast yapnu~ Vt' .Iran d1vletinc
h:11 :11, 11dcuwk IJallaSIIIa haiHI.t l1arckct snlwstlit>;i k aza mnt~tl. Ancak daha
' 1 1" yd11Hia Ilosrav cl>cdi ha11l bozarak Suriyc'yc girdi, Antakya'y1 tahrip
dnl'k Akdcniz klyisma kadar ilcrlcdi. Kuzcydc 1ranhlar A1mcnia vc
I hn ia'y1 tall rip cderck Karadcniz'in dogu kiylSlndaki Lazika b())gcsini
lin iul' g'~'<; irdikr. Haracm mikdanm ylikscllmek yoluyla Iustinianos bq
ydlik l1i1 miit.arckc sagla<.h ki, bu anlama iki dd~t uzattldtktan sonra ancak
,,,,._.'d" sa!4l am bir han anlamas1 halinc gctirildi. Bunun da balms1 ycnidcn
11.11 ;lf' lll yiiksdtilmesi oldu, fakat Bizans imparatoru hie,: olmazsa Lazika'nm
l1 ;1ul d.11 tar:1linclan boalt!lmasmt saghyabilmiti. !ran devletinin buyuk
l1 :1111 k giil'ii ba~lamttl vc Bizans Onasya' da gozle goriiniir bir ekilde
i ki111 i pLi na dii~iiyordu.
ll.dbnLlt'(la vuku bulan olaylar ise daha da agtr sonuc,:lar verdi. Bliyiik
( :nmn kavimlcr goc,:li tam sona crmiti ki, devletin s1mrlannda ycni
Jllilicl)f'l' ~(iri.imliiler. 1slavlarm ilerlemcsi DU arada ozel bir Oll{'ffi taImakta
11li. Dalla I11s1.inos I. zamamnda Ant'lar devlcte kaq1 bir sald1nda bulunuw~lanlL 1. lustinianos'un ilk hiikiimdarhk y1llanndan itibaren isc islav
kahiklni, Bulgar'larla birlik halinde durmadan Balkan bi:ilgesine girmekte
idiln. Afrika vc ltalya'daki bi.iyiik fetih savalan Balkanlar bi:ilgesini savunIIL<tk lakunu1tlan tlevleti giic;siiz birakmtlardL Ashnda Iustinianos Asya'da
oldu~u ~ibi Avrupa'da da snurlannda muazzam bir miistahkcm mevkiler
sis lruti gdi~tirmiti; Balkan yanmadasmda, Tuna kenanndaki mi.istahkem
h:1111n ~nisinde, iilkcnin it;inde de kuvvetli bir miistahkem mcvkiler zinciri
uzamaktaych. Fakat, yetcrli asked birlikten yoksun olunca en kuvvetli
tniisLI hk('tn rnevkilerin bile yapabilcccgi bir CY yoktu. 1slavlar Adriyatik
d!'nizi, Korinthos ki:irfezi ve Ege d cnizi k1y1lanna kadar biitiin Balkan
ya run;tdasJ iizcrinc dalgalar halinde dokiildiilcr. Boylece Bizans sava
kuvvl"!kri uzak battda zaferler kutlarkcn devlctin t;ekirdck arazisi tahrip
diliyonlu. Bununla bera ber sald1rgan barbar kitleleri onceleri iilkenin
y;lglllasJy]e yetiniyor ve alchklan ganimctlcrle tekrar Tuna'nm gerisine
.,... kiliyorlardt. Fakat islav muhacerctinin dalgalan devlet arazisi iizerinde
yaydmaya ba~lami olup bunlann Balkan yanmadasma kuvvctle yerlemeyr ha~ly;H : aklan zamanlar hie,: de uzak degildi.
I h~ siyasi tehlikelcre ag1r it; huzursuzluklar da kat1ld1. Otokratik
tlll'rkzi i ktidar ile halkm siyasi organizasyonlan arasmda iddetli hir mii' acid kopl.11 vc daha 532 ocak aymda Istanbul'da korkun<_; Nika isyam
pallak verdi2. lmtinos I. devrindc Iustinianos, Anastasios l.'un himayc
1 Nll:lll-:ltl. l:,

'A1mwcl

()I

vel.;

S!I:IN,

/,mjllr~ 11, ~~ J; lJHPI'.N~ "'Y, /,iflltl'll I,

1"1 vd .; 111{ 1-.<'I.IC, {,",wltidtlr /, !11; Si~l<,
(;,.\thirhlr r,o~ ~1 ~ 1(,: 1 l,m/1'1".\l ~l O') vd .; (~'' "
lln1

" """ "" .. NrAI~J'li/IIIIJIIIIJ' :.ZII vol, It ' ''" I,

J', veld.

2 lllrRv, T/w Nika Niol, ]oum. qf lldl.

S!11d. 17 ( illcJ7) C)ll veld. vc {,11/er Nom. UmjJ.
II \ 'I 'I veld.; I >11'.111 ., 711.rlinil!lt .j. rl!"J vdd.;
I !,.,., N"tuv, f,Jmiwr I, l'I'J void.; STt(IN, /111.1'
1-'l!lflllr II, H ' I veld.

Eskikitaplarm.com

clmi~

oldugu yqillerc mukabil, kcndi dcvlet vc kilise siyaselini <kslckkyl'n

rnavilcr parti ~ini himaye etmi~ti. Ancak hir.zat l1iikiimdar oldukt.an so111 ,,
dem'lcrin nufuzundan tam olarak kurtulmay1 smach vc dcvlet makam\:11'1111
bu huzursuz halk topluluklanna kaqt ~iddetli davranmaya scvkctli. JJ, ;
iki partinin de maruz kaldtklan ccza tcdbirleri, hdc biiyuk masral'1.11 a
bagh olan politikast halktan oldukc;a biiyiik fcdakarhk talcp eden hiikiim<Lir.l
kaq1, gerek mavileri ve gerekse yqilleri diiman et.ti. lki drm mcriHzl
iktidara kaq1 bcrabcrcc miicaddc ctmck iizerc birleli. Hipo<lromda a 11 llmami "Qok yaasm fukarayt koruyan yqiller ve maviler !" scskri yiik seldi1. Ayaklanma biiyiik boyutlara ulatl. Payitaht alevlcr ic;indl'ydi.
Anastasios I.'un yegenlerinden birisi imparator ilfm cdilcrck hipodro!llda
kendisinc imparatorlara mahsus erguvani clbisc (purpur ) giydirildi. Art1k
Iustinianos yenilgiyi kabul etmi, kac;maya haztrlamyordu. Ouu bund .111
koruyan, imparatoric;c Theodora'nm sogukkanhhgt oldu; tahtnn is,. lkl1
sarios'un kararhhgt ve Narscs'in becerikliligi kurtardt. Nan;cs mavilnlc
miizakereyc girierek asilerin birlqmi cephesini parc;aladt; B< lisarios isc
imparatorluga sadtk bir sava~ birligi ile hipodroma salchrarak ~a~luna
doncn asileri kthc;tan gec;irdi. Binlerce kiinin hayatma mal olan lwrk1111t,~
bir katliam isyan hereketinin sonu oldu. Bizans otokrasisi, ~chirlcriuin
dem'lerde somutlaan ozgiirliik gayretlerine galip gclmi~ti. HalkUI talc hi
iizerine hiikiimdann azletmek zorunda kalmt oldugu imparatonm I'll
i.inemli adamlan eski mcvktlerine ycnidcn oturtuldular. AyasoJya pll'll
pml ycnidenina edildi: Yaktlmt olan eski kutsal binamn ycrinck, l1ristiyan
ina sanatmm gelimcsinde dcvir ac;tcl bir cscr ohm, Iustinianos'11n mlllitqem kubbeli binast yiikseldi. Fakat isyanm kan vc atq ic;indc bogtdmasl
sadece goriiniirde bir gevcme getirmiti. Iustinianos politikasuHn h;tlb
yiikledigi agrr yi.ikler gittik<;e agtrlati ve btiyiik asked tqchbiislcr ve impm.ttorun c;ok canh in a at faaliycti yiiziinden 6lc;:iisiizlqti. Iustinianos fctillkri 11 i11
bahas1 biitiin iilkenin mali baktmdan bitkinligi olmutU.
Efendisinin pahah tecbbiislerini gen;cklqtirccck imkanlan saglam<~k
gibi nankor bir gorcvi iizerinc alanjJraifectus praetorio Kappadokyah Joailllt'S
ahalinin biiyiik ncfrctini iizerinc c;ekrniti. Ancak Iustinianos devriiitk uygulanan miisbct idare faaliycti de onun cscri idi; lustinianos .Novella' Luinln
1;oguulugn ona hitap ctmckte olup, Iustinianos idarcsinde biiyiik ar;t;;i
:-;a It i hi arisiokrasinin gerc ktiginclcn l~.zla giic;lcnmesine kaq1 cnc1j i k t.n !1111
In ahmnas1 da on planda ona mal edilmclidir 2 llununla bcraiH'r i111
lnll>irlnin baanst da pck goriilmcdi; biiyiik ara~:i sal1ipl igi miicsstsrsin i 11
g-ditntsi ohlllmll, gcrck ki.ic;iik arazi miilkiyrti vt gnckse lwylil\ ar<~zi
I

ltl.

MAl 1\1./\S

4-71-

10.

K !':-! E. S 1 FIN, }u.otinim1, ]o!umnt.l"

drr J, tlfi/1(/dol! il:r rmd d11.1' h'ru/, dt:. 1, mrwlats,
u

II .C: 30 ( I!)2!Jhn) :J7(j v<lcl. ve lias Hmf,ji/J II,

.J.:{:i vdd.

Eskikitaplarm.com

hll

I. l:kcn

Bi~ans

D1:v lcti

Ucli~nH:sinin

Anahatlan

a kyhitw, siiriip gitti. Iustiuianos'un idare baklmmdan aldtgt tcdiJirler,

uLut sislnniniu gergin hir h~Ue getirilmesi, mcmuriyetlerin sattlmast i"tdcti''111 mtadan kaldmlmas1 vc her ~cydcn once de vergi gelirlcriniu cmuiycte
.dllllll.lSl gayderiuc di>niiktii. Diokletianus- Konstantinos rcformunun,
tyalctlenkki asked vc sivil salahiyctlerin ciddi bir Ckilde birbirinden
a y I'll mast i Ikcsinden vaz gcc;ildi. Ancak bu iki yetkinin birletirilmesi de,
!ladcn: baz1 bolgclcrde vc yer ycr ba.zen askeri, bazcn de sivil kudrct yctki1c 1 111!11 iistiiu tu tulmas1 Cklinde uyguland1. I ustinianos'un idari reform! an
lltlllllllt ve ac;1k bir istikametten yoksun olup eskimi idarenin temelden
yo 11i bir diizcnc sokulmasm1 saghyamadllar. Bunlar karma Ckiller meydana gctirmi~ olup sadece at;lk Diokletianus- Konstantinos nizammdan,
1111111111 tam aksi, fakat aym ekilde ac;tk, Herakleios idari sistemine bir
p;tt,:i~i iLtdc cderler.
I uslinianos'un idaresi ticarct vc zenaati ilcrlctcn iktisadi politikasmda
da hiiyiik bir canhhk gosterdi. Asya ile Avrupa arasmdaki ticari ilikilcrin
I,Lhi i bir mcrkezi olarak Istanbul bu iki k1t'a arasmdaki mal miibadelesine
lli\kim hulunuyordu. Akdeniz ticareti tamamiyle Grek ve Suriyeli tiiccann
1 Ii nd(' idi. Bizans devlcti ic;in ise ba rolii, batmm fakirlqmi iilkeleri ile
JIH'VCllt ticari ilikiler degil, dogu iilkeleri, Qin ve Hindistan ile yap1lan
I j, ar('t oynuyordu. Bizans'm dogu ticarcti buna ragmen pasifti. Qiinkii
Bizans her n e kadar Suriye tezgahlanndan doguya da ktymetli kumalar
vt: soJIa tak1mlan ihrac; ediyor idiyse de, bu ihracat, Bizanshlann dogunun
liiks qyastna, ozcllikle ipege karl duydugu gereksinmcnin gerisinde kalmakl~tyth. Tcrazinin kcfesinc ag1r basan vakta ise, Qin ile ticaretin lran'm
aranhgma ihtiyac; gostermcsi idi. Bu durum ban zamanlannda bile gereksl:t. masraflara sebep oluyor vc devletten dlanya akan altm selini besliyordll. Digcr taraftan ise, Sasanilerle s1k s1k vuku bulan savalar ipek ithalatmm
d11rmasma scbcp oluyordu. Qin'e giden kara yolu han arazisinden gec;tigi
gil 1i I Lind okyanusundaki deniz ticaretinc de, 1ran korfezinden Taprobane
( Scylan)'yc yelkcn ac;an ve Qin'den buraya ak1p gelen mallart orada
It-slim alan 1ranh tacirler hakim idilcr.
f ustinianos hukumeti Qin ile baglant1y1 sapa bir yoldan, Kmm'daki
ilslni Khcrsones, Bosporos ve Kafkaslardaki Lazika iizerindcn saglamaya
1;alt~t.l. Buradan Bizanshlar Pontos'un kuzcyind e bulunan istep kavimleriyle,
IHndara kuma~, siis eyasJ ve arap verip onlardan kiirk, derive kale almak
.~ lilT I iylc canh bir ticari iliki siirdiiriiyorlard1. Bizans'm K1nm ve Kafkas
IHilgcsindc niifuzunu kuvvetlcndirmeyc gayret etmesi bu sebeptendi. 1pek
1 j, .m II sor u1111 Bizanshlan ilk ckfa olarak, bu s1ralarda hf1kimiyctlerini
lu1:t.t:y Kafkasya'ya kadar uzatnll~ vc ayncn Bizanshlar gihi ipck ticarcti
yiiziindtu 1tanltlarla how~11111~ olan Tiirklerk tcmasa gct.irdi. Ills!iniaIIIIH'IIII h;dl'fi l11sti11os 1I. zaiiLLIIIliiLL Bizansltlarla Tiirkln iltil:tk cdn<"k
1,, 1alwn' i 1 .til dl'vll"l.illt' k;ll'~l sav;L~ Itlar.

Eskikitaplarm.com

3 lustinianos Rcstora sy onu v e Yaratdan Es rr in

(~OkU~H

lu1

Digcr taraftan Iustinianos hukumcti, Hind okyanusu yohmu K till!

deniz uzerindcn emniyete almak gayrcti i<;inde idi; dogu ilc dl'ni:t. yolundan
ticareti kuvvetlendirmeye <;ah~tyor ve Axum'daki Habq dcvlcti ik munastbcte giri~iyordu. Ancak ne Bizans, ne d e Habe~ tacirkri Hind okyanHSIIIHLt
iran hakimiyetinc karl bir ~ey yapamad!lar. Karadeniz ktytlaruulan i ~
Asya'ya giden yol ise a~tlmast gii<; ve tehlikelerle dolu bir yoldu. Htnul;tn
dolaytdtr ki, casuslarmm ipek istihsal usuliinii kqfederek ipck biict ~i ui
gizlice Bizans'a getirmeleri devlet i<;in biiyuk bir ~ans oldu. Bi:t.allS ipC"k
istihsali ktsa zamanda parlak bir seviyeyc ula~t1: Ozcllikle bizzat Istanhul'd ;t,
Antakya, Tyros (- Sur) ve Beyrut'da, sonralan da Yunanistan'da, Tluha i'dc. Bu, Bizans'm en buyuk sanayi ~ubelerinden, ve dcvletin iultisan1ula
oldugu i<;in de , Bizans dcvletinin en btiytik gelir kaynaklanndan l>irisini
tqkil etti t.
Iustinianos devrinin en biiytik ve en stirekli omrc sahip olnu1~ 1sn i
Roma hukukunun kodcks halinc gctirilmesidir 2 Tribonianos'un ha~bn
hgmda bu i~ ~atlacak derecede ktsa bir siirede tamamlandt. 0 nel' , ( :01!1'.\
Theodosianus ve Dioklctianus zamanmda meydana gelcn hususi tnpla111;1
lardan, Codex Gregorianus ve Codex Hermogeniantts'clan faydalanmak sml'li yk ,
imparator Hadrianus'dan beri ge<;erli olan imparatorluk constitutio' Lu1 I HI
araya toplandt. Bu kolleksiyon 529 ytlmda Codex lttstinianus ad1ylc yay 1nland1
ve bq ytl sonra bumm daha tamamlanmt~ ycni bir niishast nqrol111ulu.
533 ytlmda yaymlanan Digest ( - Pandekt )'ler daha da btiyi.ik hir <;alt~ lll.t
mahsulii idilcr. Bunlar klasik Roma hukuk<_;:ulannm, imparatorluk ka111111Ltn
yamnda, ge<;erli olan hukukun ikinci grubunu tqkil eden yaz1lannut hir
kolleksiyonudur. Codex Iustinianus kendisindcn oncckilere <;ok <;ok iisliin
olmakla beraber yinc de daha onceki yiizytllarda yaptlan on c;ah~malara
dayanmaktaydt. Digest'ler ise tamamiyle yeni bir escrdi. llk dcfa olarak
Roma hukuk bilginlerinin <;ok saytda ve birbirine <;ogu zaman muhalif'
hiiki.im vc kanaatleri, muntazam bir sistem i~inde toplanm1~t1. Codi!X VI'
Digest'ler yamnda bir de, hukuk ogreniminc bir giri~ olarak du~iiniilmii ~
olup bu iki ana cserden yaptlmt~ bir antoloji mahiyetinde lnstitutiones hulumu .
lustinianos'un Corpus iuris civilis'i, Codex'in yaymlanmasmdan sonra <;tkanLtn
emirnamelcrin i~indc toplandtgt Novellae koleksiyonu ilc tamamlanmak ta Y' l1 .
1
Kr~. HEYD, Commerce du Levant/, 2
hakkmda ilk ctrafh ara~lirrna olan ~~~ rsndr
vdd.; R. S. LoPEZ, Silk Industry in the Byzanti- c;:ok 1sash, gcni~ kaynak tcml'line oturun1 1
ne Empire, Speculum 20 (I945) I vdd.; N. V. katk1lar bulunmaktad1r: 1-l{:kne /\NToNt
PIGULEVSKAYA, Vizantiyskaya diplomatiya i
A DIS - BIBICOU, Recherches .rur le.r dmum~.1 rl
torgovlya elkom, VV I (1947 ) 184 vt!d.; ayn. Byza11ce, Paris I963.
ml f., Vizantiya na jJUtyakh v Indiyu, Moskova2 Roma hukuk tarihine ait d kilap
Lcningrad I!J5', 184 wld.; HENNIG, Die Jan yanmda ozellikle bk. P. Coi.I.tlr.N'I',
1\it!fll/mmg dcr 8rirlenraujJen::.ucht ins 1/yzantirwr- f.:turles historiques mr le droit de ]wliuit:tl I
rf.ich,
:n (Hn:l ) 2!1;) vdd. Bizans it; ve th~ (I 021 ).
ti< an t tarihi i~i, lli ~;u1s l(ii rurik ruii<s~<srsi

nz

Eskikitaplarm.com

I. Erkrn

Bi;-.an~

Dcvl e li

Gdi~meHinin

Anahallan

J)igt!Sla ve lnstitutiones latiuce, Novella' Iann 9ogunlugu isc grckc;c

k.dn1w alu1mt~lardt. K1sa sure sonra ana k1stmlarm da grckc;e tcrciimclcri,
l11d.'\Ha vc tclsirlcri yaymlandL

f .'odt!.'l:,

Me rkczi hi.iviyctli dcvlct ic;in Roma hukukunun kodifikasyonu yolu ile

hir hukuk tcmcli saglanrru~ oluyordu. Bizans hukuk bilginlcrince
k.dcnu .dman Roma lmkuku, daha iistiinii miimkiin olam1yacak bir dii~iin
1 .11;dd ~~~;1 ve icaz i9inde kamuya ait ve ozel yaaml, devlet ile ferdin ve
.11lc .c 11in l1ayatnn, vatandalann birbirleriyle miinascbctlcrini, bunlarm ticari
vc 111iilld ili~kdcrini diizcnlemektedir. Bununla beraber Corpus iuris civilis cski
I{OJua l111k11kunun mekanik ve bu sebeple de tam sadakatli bir tekran
ckv,ilclir. KH'tsik Roma hukuku literatiiriinde lustinianos'un hukuk bilginlni sadcce ktsaltmalar yapmakla kalmam1~, kodifiye edilmi hukuku zamamn
cJuiyct ni;r,amma vc artlanna uydurmak ve onu hristiyan ahH'tk1 ve hellc11 izc dogumm orfvc adat hukukuyla bagdatUmak iizere baz1 degiiklikJer
de y; qmulardtr. Qogu zaman, ozellikle aile hukukunda hristiyanh~n
,. 1kisi claim insani hukuki goriilere scvketmitir. Diger taraftansa, hristiyan
clini1Jiu inl1isarC1 dogmas1, diger inane; sahiplerinin her tiirlii hukuki yardtmdan yoks11n lmakllmalan sonucunu dogurmutur. ~u halde lustinianos'un
I1Jdo1 k i escrinin biitiin insanlarm ozgiirliigiinii ve qitligini ilan etmesi bu
y11k~wk dii~iinccnin pratik etkenligini miibalaga etmege hak tammaz.
Ius I i nianos hukukunda kt:ilclerin durumunun tahfifi ve azat edilmelerinin
kolayla~tmlmas1 vc hatta azat edilmelerine taraftar gt:iriinmesi 1 de ancak
k1suun hu yi.iksek ilkelerin ve hristiyanca gorii~iin birsonucu olarak miiahedc C"dilmclidir. Bu hususta terazinin kefesine agu basan cihet, 6. yiizytlm
i kl is ad i hayaLmda, t:izclliklc ziraatte, kt:ile i~c;iliginin artlk sadece i kinci
dn tccde bir rol oynamastdir. 1stihsal olu~umunda as1l ta~tytcl unsur c;oktan
lwri colon'lar (topraga bagh yan hiir kt:iylii)dir ve lustinianos hukuku bun1:11 a kar~1 hi<; bir miisamaha tammamaktad1r. Colon'lann topraga baglanma
wn n1lngu actmastz sertlqtirilmekte ve bt:iylece kusal bt:ilgenin ziraatle
mq~ul a halisindcn biiyiik bir c;ogunlugun yan kt:ileligi bir defa daha kanunLt l.<"shit olunmaktadtr.
lustinianos mevzuatmm en belirli karakteristik c;izgilerindm birisi de
in1paratorluk mutlaktyyetinin kuvvetle vurgulanmasldir. Monarik kudretin
hukuki tnndlendirilmcsi sebcbiyle Corpus iuris cillilis sadccc Bizans'da degil,
I>: lit iii kdcrinde d e siyasi diiiincder uzerinde derinden rtkili olmutur.
1\il':ans'd:t Roma hukuku hiitiin devirlcr ic;in lmkuki hayatm tcmclini tekil
de 1; lustinianos'un hukukl sni Bizans ckvlctinin sonraki hukuki gdii111111111 tnnl'lindc yatmakl.achr. Unna mukal>il ball diinyast ancak 12. ytizyilda
Rom:l hukukuna v,n i dolllllii ~li ll'. lmL illioi iiOS'un empus iuris civilis'inin
V~"k11asotk

),1,1.

llr-allltll,

IIM>p NII~ll Alii!

AIho

11

H)1o, ~ ~

I\1AII AVI\,

u,.,,,.llllP.\

\liT

'"

void

Eskikitaplarm.com

llin ""'

nrlti/IIIS

thlll\

It 111multJ

3 Iustinianos R cs torasyonu v c Ya raldan E ~crin CY}kU~il

71

incclcnmcsi ncticesindc Roma hukukunun kabulii bat1 diinyasmm l111kttk i

vc siyasi zihniyetinin ~ekill enmesi bak1mmdan en biiyiik bir iinenu: sahip
olup, bu zamandan itibaren Roma hukuku, ona Iustinianos'un verdi ~i
~ekil i<;indc son <;aglar i<;ine kadar biitiin Avrupa'nm hukuki gelimrsi11iu
ana unsuru olmutur.
Iustinianos Bizans imparatorluk tahtma oturan son Roma imparatmu
oldu. Ancak o, aym zamanda imparatorluk kudrctinin tannmn inayctiJHkn
geldigi bilinciylc dolu hristiyan bir hukumdard1. Evrcnsel iktidar i~in sa va ~
masmm temelinde sadece Romahhk degil, aym zamanda hristiyauhk da
yat1yordu. Roma imperum'u kavram1 onun ic;in hristiyan oikumene'si il1
ayniligc sahip olup hristiyan inancm zaferi onun goziinde Roma kudrctinin
yeniden canlandmlmas1 kadar kutsal bir gorevdi. Theodosios I.'dan lll' ri
hi~ bir hiikiimdar hristiyanhk ugruna ve putperestligin ortadan kalrhnlm;; .
sma onun kadar ~ahmamitl. Daha o zamanlar bile, putperestlcrin s ay t~ llllll
<;ok az olmasma ragmen, bilim ve kiiltiir alanmda putpcrcstlik hfd f\. pc k
niifuzlu icli. Iustinianos putperestlcrin elinclen ogrctim hakklm alarak, put pcr<'st ncopLltonizmin yuvas1 alan Atina akaclemisini 529 yllmda kapatll.
Kogulan bilginler han sarayma go~crek Grek kiiltiiriiniin meywJ , i11i
lran'a tatdllar. Bizans'da arttk eski din olmii~tii vc bununla da iusanll k
tarihinin biiyiik bir boliimii kapanm1~ oluyordu.
Hristiyan kilisesi Iustinianos'un ki~iliginde sadecc gayretli hir hi\uli
degil, aym zamanda efenclisini buldu 1 . Qiinkii hristiyan sli:ttiyl c dl'
lustinianos bir Ramah olarak kalml olup, clinsel ($CVrenin muhtariyC"t i
diiiincesi ona tamamiyle yabanCI idi. Papa ve patrikleri hizmdkftrlan
saytyor ve onlara buna gore muamelede bulunuyorclu. D evleti idare cttiP;i
gibi, ayn:1 ckilde kilise kanunlannm her aynntlSlna ahsen miiclahak
eclerek kilise hayatml da idare ediyordu. inan~ ve dini acletler sorunlannda
bile kesin karar hakklm muhafaza, kilise toplant1lanm iclare ediyor, tcoloji k
makaleler ve kilise ilahileri kalem e abyorclu. Kihse d evlet miinasdlt'tl n i
tarihinde Iustinianos d evri, kilise hayatl iizcrinde imparatorluk ctk is iuin
zirvede bulundugu clevredir. Boylesine kay1ts1z arts1z n e kcndisind trr ijnc c
ne de kendisinden sonra gelen hit; bir Bizans imparatoru kiliscyc liiklllct
memitir.
Dini siyaset baklmmdan en giincel sorun haJa monofizitlig'' kar~r
takmtlacak tavtr icli. Battda izlenen fiituhat siyaseti Roma ilc anla~ r11 a
halincle bulunmay1, yani monofizitlik alcyhinde bir tutum gercktiriyon hr.
Bu isc MlSlr ve Suriyc'nin Bizansh merkczc kaq1 eski nefrctini dcriulqtirull' ktc vc separatist Kobt vc Siiryani giit;lcrc ycni g1da saglamakta idi . Aww a,
1 Kr~. II.
1\u vrsATos, Die kirchlichc B.p (1!)0 5)
Ut.lcl:;t;clnmg de.r Kai1u.r } wt i11ian I. , llrr lin V/'' Jihle
1'1 1'1; J'ArCrorur , / ' f..',:/i.rn hvz.antim: dt: -,'l 7 i1

11

vrhl. ; D m1H ESNI~, J.'f.."J;li.lt

~:1 (, vdc l.

(1!)~5)

Eskikitaplarm.com

1111

l'J

1. J:rkr-n Hizam Devleti Geli~meRinin Anahadan

no~ s il

lalt kiliscsi ile ban~ sadccc dogu ile tezada diimck bahasma miimkiin
idiysl', l11rnun aksinc MlSlr ve Suriye'nin monofizit kiliselerinc yakla~mak
d.r a ncak gcrck bat1 ve gcrcksc Bizans'm ;ekirdek bolgeleriyle bozumak
b qr ltg rru Ia miimkiindii. lustinianos bouna yere dengeyi saghyacak bir
ye~ rr Inn hulmaya ;ahtl. Onun maruf olmu terimiyle iif bab'x - Mopsuestia
( M isis ) piskoposu Thcodorios, Kyrrhos ( = Kurus) piskoposu Theodoretos
v Edtssa ( U rfit) piskoposu lbas'm nasturi egilimli yazxlan- Istanbul'da
luplarrarr !) 6kumcnik konsi1de (553) mahkfzm ettirmesi yeni miinazaalara
~ dwp olnni, fakat monofizitleri tatmin etmerniti; onun monofizitlere
l11rrul.rn sonra yapt1g1 yaklama gayretleri de devlet i11indeki anlamazhklan
11. 111nT ;r rtltrmaya yaramt~tlr.
Bilti.in aksakhklara ragmen lustinianos'un devleti tartima kabul
tlmtz hir Ckilde muazzam bir kuvvet potansiyeli tqkil ediyordu. Sanki
j,j, dl'fa daha nesi var nesi yoksa ortaya dokmek istercesine ihtiyar imperium
hiHiln kuvwl.krini kullanarak siyasi ve kiiltiirel anlamda son bir hamleye
l{ iri~miti. Toprak;a geniligi baklmmdan bir defa daha, biitiin Akdeniz
dilrryastm kapsamak suretiyle, yiiksek bir noktaya eriti. Edebiyat ve sanat
hakurundan eski kiiltiir, hristiyan kisvesi i11inde, ktsa zaman sonra pek uzun
kiillilrd bir 116kiintiiniin izleyeccgi, eSiz bir parlakhga ulatl. Iustinianos'un
d.- vr i, onun arzu cttigi gibi yeni bir devrin balangtct degil, biiyiik ve ortadau kaybolan bir dcvrenin sonu oldu. Iustinianos'a devleti yenilqtirmek,
ihya ttmck nasib olmadt. 0, devlcti sadece-ktsa bir zaman ic;in-di siyaset
I,;, kwundan ihyaya muvaffak oldu; eskimi~ get; Roma devleti onun zamamnda hir it;: genc;Iqmeye mazhar olamad1. Bundan dolayxd1r ki, lustinianos'un
nslorasyon <~scrinin birden bire 11okii~iiniin sonu11lan beklenilenin iki katt
d;dra agu oldu. Biitiin muazzam baanlanndan sonra Iustinianos haleflnint ic,:indcn tiikcnmi, iktisadi ve mali yonden tamamiyle sarstlmi bir
dtvlt-t lnrakt1. Bu halcfler imdi, kurtanlmast miirnki.in olamm kurtaraJ,ilml'k ic;in biiyiik imparatorun yapt1g1 biiyiik ihmalleri teHl.fi etmek zorrrnda idiler.

Dcvlc t en agtr darbeyi 1talya'da, restore edi1mi imperium'un geri

.durmast en biiyiik gayrctkrin sarfma ve en agu kayxplara mal olmu~
IHrluuan bn en on('Jnli arazisinde yedi. Daha 568 ytlmda Langobardlar
l111raya girdilcr; k1sa zamanda iilkenin bi.iyiik bir k1sm1 onlann dine di.i~mii~
IHrlllllliYordu 1. 1spanya'da Vizigotlann mukabil saldmst balad1. Bizans'
Ill lllrradaki Cll oncmli i.issii olup 572'dc Vizigotlar tarafmdan geri ahnml
oLrn Cordoba, 5fJ4. ytlmda kesin olarak imparatorlugun dindcn t:;tktt;
1111111Lur kuk ytl sonra 1ustinianos'un giiney lspanya'daki fctihlcrinin son

Eskikitaplarm.com

3 Iustinianos R estorasyonu v e Y ara Lilan F. 8er in

<::Okii ~ U

7:l

kahnttlan da tekrar Vizigotlara gc~ti 1 Dcvle t kuzcy Afrika'daki mcvk1ini,

Berbcri kabilcl eriyle daimi tiiketici miicadelcler i~ind e de olsa, biiyiik
Arap fetihlerine kadar korudugu gibi 1talya'da da h er Cye ragmen olduk~a
on emli bolgelcr bir ka~ yiizy1l boyunca imparatorluga bagh olarak kalch.
Boylelikle Iustinianos'un r cstorasyon eserinin y1kllmasmdan arta kalanlar,
bunu izleyen devrede battda teessiis eden Bizans iktidannm temelini tekil
ettiler; fakat ulaIlmasma gayret edikn evrcnsel kudret u<_;up gitmiti .
Bizans siyasetinin ag1rhk noktas1 zorunlu olarak tekrar doguya kayd1.
Qiinkii Iustinianos'un haleflcrine kcndisini ilk gcr ekli gorev olarak kabul
ettiren husus, dcvletin bnasya'da sarsilmi olan durumunu takviycdir.
lran devletine karI mctin ve taviz vcrm eyen bir tutum, bunu izleyrn
onydlar ic;inde Bizans di siyasetinin belirgin vasf1 olmutur. D cvlctin
ic_;tcn bitkinliginc ragm en Iustinianos'un yegcni ve halefi olan Iustinos
II. (565-78 ), iran ahinahma zamam gelmi olan harac1 odemeyi reddctmekte tereddiit gostermedi. Boyleliklc imzalanmas1 ic;in Iustinianos'un o
kadar gayret etmi oldugu ban anlamasl bozulrnu oluyordu. Scrt vc 11ZIIIl
bir sava balad1. Harekat her cyd en once, ~ok eski zamanlardan beri iki
biiyiik d evlet arasmda miinazaa konusu olan, strateji ve ticari siyasl't
ba kmundan <;ok onemli bir b<>lge, Armenia, etrafmda d<>niiyordu. Ermclli
arazisinc sahip olma k Bizans i<;in imdi her za mankinden daha biiyiik llir
oncm taIyordu. G crmcnlcrin bir zamanlar d cvlct arazisinc girileri imparatorlugu ag1r bir buhrana duc_;ar Ptmi, fakat bunlann bauya <;ekip gitmcleri
d e baka iddetli bir krizi beraberinde getirmiti; ~iinkii Germcnlcr topraklanndan aynld1ktan soma Bizans, iicrctli sava<;l ihtiyac1m art1k kaqtlayamaz olmutu. Gittikc;e artan olc;iide yerli halkmdan asker toplarna k
zorunda kalm1~ olan d cvlet, gozl erini Armenia'mn sava<;I halkma <_;t'vi rmiti 2 Tam yirmi yll boyunca, imparator Iustinos II., Tibcrios Konstantinos (578-82) ve Mavrikios (582-602) devirlerinde, lran'a karI sav a~
biitiin kuvvctlcrin ortaya dokiilmesi suretiyle vc d egiik sava talihi ik,
lran devletinde <;Ikan kanIkhklann, sava talihiniu Bizans'a donmcsiuc vt ~
imparator Mavrikios'un gosterdigi en crjinin Bizans i~in uygun kcsiu l1i r
sonuc_;: saglamasma kadar devam ctti. Mavrikios'un d estegiyle gene; Hosrav
II. Perviz, biiyiik ljosrav Anuirvan'm bir torunu, lran tahtma sahip old11
ve Bizans dcvlcti ile, !ran Armenia'smm biiyiik bir k1snnm Bizans!ll.11 a
tcrk eden bir ban~ anla~mast yapt1 (sgr) 3
1 Ispanya'daki Bizans ha.kimiyeti tarihinin '<ok az incelcnmi~ alanma ~u cserler
oncmli katk1da bulunrnaktadJrlar: P . Gou nERT, Byzance et l' Espa_
gJUJ wisigotique, Etudes
hyz. 2 ( ICJ14) ;)-7fl vc L'Espagne byzantine,
nyn. l' l"r. 3 ( l~H rl) 127-12; 4 ( 191.6) 7 1-1 3:!
2 .Kr ~. S T F.IN, Sttulwn 5 vdd.
" Dou 11m , Ur~. 104. K r~. 1'. Gnu-

BERT, Byzance et /'O rient sous les succesJr.un rln

Justinien . L'cmpereur Maurice, PariN ''l ' ol .
M. J. HtGGINS, The Per<ian War of tlw / \'mf wtor
Maurice, Washington I!J39 Bil\anM- lo an
ili~kilcri bakmunda n aym yazann ~ ~~ JHaka
lclcri de ilg i c;:ckicidir: lnternatiuual RclatimH
at the Close of the Sixth Century, '/h e Ca l/wl.
//i.1t. Rn 1. 27 (1!J41 ) 27!J<{ I,'j .

Eskikitaplarm.com

'/1

I. Erkcn Bizans Dcvlcti

Gcli~rncsinin

Annhatlan

M.ovr ikios BiJ~ans hiikiimdarlannm CIL oncmlilcrindcndir. Omm hiikilllll'l. dcvrcsi, c;ok ihtiyarlamt gee; Roma dcvletindcn ortac;ag Bizans
irrrpar;tlnrlugunun yeni ve hayat dolu nizamma gcc;i gclimcsinin oncmli
l111 rrwrltalcsini tckil cdcr. Doguya donii vc Iustinianos dcvrinde ilhak
n IiI rrr i~ olan bat1 arazisinden c;ogunun zaruri olarak kaybt, devletin batt"' k i 1;r karlanmn ilkc baktmmdan terkedilmesi anlamma gelmiyordu. Dcv" .u;u org-anizasyon tcdbir1eri sayesinde Mavrikios, battdaki arazinin hie;
nlrtt;tzs;t hir klSlmm uzunca bir sure ic;in devlet hesabma kurtarmltir. 1mll' ' .dor, lustinianos devrinden arta kalanlan bir araya toplamak surctiylc,
di~;iplinli llir asked organizasyonla savunma gi.iciine sahip ktlmaya ugratlgt
IC. v,ru ra vc Kartaca eksarhhklanm kurdu. Kuzcy Afrika arazisini ve Langn h.tr cl ig-allcriyle ctraft c;evrilmi Ravenna bolgcsini asked valilikler halllu k lqkilatlandtrarak, Eksarkhos'lara bolgelerinde sadece asked dcgil, aym
l .. ttllanda tckmil sivil idareyi tevdi ctti 1 . Bu iki cksarhhk Bizans iktidarrutn batHlaki oncii karakollan oldular. Bunlann organizasyonu ise Bizans
ularcsinin askcrilctirilmesi devrini ac;arak sonraki thema'lar sistemine
1\ nwk oldu.
Mavrikios'un battdaki araziden feragate nc kadar az cgilimli oldugunu,
a p-u l1ir hastahga tutuldugu esnada 597 ytlmda yazm1. oldugu vasiyctnamcsi
~~i1.~1nmc ktcdir. Bu vasiyetnameyc gi::irc yac;a biiyiik olan oglu Theodosios,
lsLtnllul'dan dcvlrtin dogu arazisinc , ikinci oglu Tiberios ise Roma'dan
l~;dya'ya ve battclaki adalara hiikmeclccekti 2 Roma, clevlctin ikinci
il;~~k('nti olarak yine ic;inde imparator oturan bir ~chir olacakt1. Cihan~lllll td tek devlct dii~iincesindcn vaz g ec;ilmcdigi gibi c;oklu hiikiimdarllk
\/(' aslmda bir olan Imperium Romanum'un taksimi gelencgi de bi::iylcce canh
blryorclu3.
Ancak Asya' da siikunetin, - sadece gec;ici de olsa - tesis cdilmi~ olmastna, bat1da Iustinianos'un muhteem cserinden kurtanlabilecek olanlarm
k mtanlnu~ bulunmasma mukabil Balkanlardaki durum gittikc;e kritiklqiyonl u. tslav akmlanmn ba~lamasmdan beri hurada hiikiim siirmekte olan
brg-a~ahk, Avarlarm orta Avrupa'ya girmclerinden beri daha da artmt~tl.
l';tttllollia ovasmda kuvvetli bir rnilletler konfedcrasyonu meydana gclmi~
olup, Bizans ~imdi Avarlar ile onlara tabi olan orta Tuna bolgcsi 1slav
bhildninin artan basktlan altmda idi. Ktsa zarnanda Save vc Tuna
I Rav<'IUla rksarhltgl ilk olarak
sB4
ytluula zikn~cldir. Kr~. Dmm., E\-archal 6
vdd , IIAI{'I'MANN, By::;. Vcrwaltwz~: <) vdd.;
;,,,l.,..rm, 'Jiwmrm,erjaJSWl/: h veld. Karlac:a
I k~;uhiJ (l; tna ilk d1lit r,(ll y!l111da t'a~IJmuyor.
Kq . I 111 .111. , / .' ;ljrittll' /~y::;tmlil!r 1/11 vdd .
Thl'llphylaldo~ Sirnokali<H (11 ~ 1 tl<1\oott , :111 1 vd. ) 'Y'" .L
d .. 1.. 1111111

!{.,,.,,,

"gcri kalan bsunlan"mn Mnvrikios'un

digcr iki daha gent,; ogullanna lmaktlacagmt
bildiriyor. BuRY (Later Rom. Emp. li 1, 94, n.
2)'nin t;ok inandtncl tahrnininc gore bunlanlan hiris1 Illyricmn'u , dtll;r i k11zt~y Afrikay' ;t!acaklardr
" K r~ .
KoliN! MANN,
l>o{l/ltl{nitt(.i{ml

Eskikitaplarm.com

3 Iustinianos Rt~storasyonu v c Yarat1lan Es crin <,1 0k l'l~ ll

"I'

ge<;itlerini koruyan Bizans smtr mtistahkem mevkileri ctrafmda ~idckll i

bir mticadele alevlcndi. Uzun ve iddctli bir kuatmadan sonra Av;1 r
kagam Bayan 582 ytlmda Sirmium'a girdi. 1ki ytl sonra Viminacinn1 vc
gct;:ici olarak hatta Singidunum dtitti 1 . Bizans mtidafaa sistemi (\t'lintn i:l
ve Avar- !slav dalgas1 bUttin Balkan yar1m adasma yay!lmltl. Ayn1 stralarcl a
Avarlara tabi olmayan aagl Tuna bolgesi !slav kabildcri d e git.tik~,.{ d.d .. ,
derinligine Bizans cyaletlerine niifuz etmekte idilcr 2 SeHinige ilk lsLwAvar saldmlan da bu zamanda vuku buldu (584 ve 581>) 3 Fakal. 111
oncmli olan ci hct, 6. yilzy~lm sckscninci ylllannda islavlarm Balk<m yar1111
adasma ycrlqmeyc balamalandir. lslav kabilelcri artlk yagmanhkl. 1
yctinmiyor, Bizans arazisine yerleiyor ve topraga sanhyorlarch 1
Bizans devrinin d1.~ siyasct olaylan i<;inde devletin m\i((;tld p
gclimesi bak1mmdan hi<; bir hadise lslavlann Balkanlara niil'mm bclot1
6nemli degildir. Devletin bu devre ic;inde maruz kald1g1 diger biitii1l harh;11
akmlan gc<;iti karaktcr talffil ve Bizans gelimcsi tizcrindc o kadar d1'1 in
ctkiler btrakrru~ olmasma ragmen buyiik Germcn muhaccrcti bik 11il1 ;1y l'l
dogu dcvletini yalay1p gec;mi~ti. islavlar ise btitiin zamanlar ic;in Bodk ., tl
larda kaldilar ve lslavlarm bu bolgcyi yurt edinmelcri ile, sonralan Bi;.a us
topraklan tizerinde bagtms1z islav dcvletlerinin dogmast som1clmll vnn1
olu:~um balaml oldu.
lustinianos dcvrindc battda yapdan fetih savalan vc onun h: dd'l1 i
zamanmda iran il e stir-tip giden miicadele Bizans'1 Balkan yanm ad a ~urd . t
savunma durumunda kalmaya zorlarm~ti. Ancak iran sava~mm :t.ak rl(
Erkc n

1 Kr~. F. B.... RI~IQ, Vizantiski Singidunum, ZRVI 3 (1 955) 10 vdd.

A~agL Tuna bolgesinde 1slavlann

bagtmstzhklan hakkmda. kr~. St. STANOYEvu;:, Vizantiya i Srbi I, 171 vdd. ve burada
verilen kaynak ve litera tUr.; A. DJAKONov,
lzzestiya Joanna EfiHkogo i sirivskikh khronik o
slazryanakh V/-V/l u., Vestnilc Dreurl)1 lstorii
194.6, 1, 20 vdd. Aynca bk. GRAFENAUER,
Nek91 vprll}aYI)' B7 vdd.
a Bu saldmlan marur olmu~ a1.hyle
Miracula S. Demetrii hildirmcktedir. Kr.
Viz. izvori I, 175, q6 vdd.; F. BARII\', (:uda
Dimitriya Solunkog 4!"1 vdd., 56 vdd.
4 islavlann
o :nralarda "bag1mstz
olarak vc korkusuzca" Roma c yalctlcrindc
oturduklanru bild ircn Iuannes EphC'sos (VI,
25; tcrc . ScuiiNI'F.t. llm~, s. ~55 ) ' un ;1RJ. y.lma
ait h:llu:ri ih k~ . Dnna muk ~Lhil claha iinc1:ki
t:limll'hnln\ hit inII- , h uui<Lnn "I<Ulll kntch k nu i hur:u la n kovut ua y; L k:LI Iar" I111
2

topraklarda oturduklarmm bilclirilnH"~i , \ok

tan beri farkma vanlm1~ oldu~u g ibi sad
ScH6NFELDER'in bir tercUme ha1a~ul1r. K q
A. VASILYEV, Slavyan v Grccii, V V 5 (1llqll)
409, n. 3; K. jiRE.CEK, Die Romancn i11 ,[,.,
Stlidten Dalmatiens I (190 1) 25; /\.. I>J AI<ONo v
(lzuestiya loan11a E.fesskago i siriysl.ikll khronil. "
slauyanakk VI- VII ~d:ov, Vc.1lrlik /),,.,.11~1'
lstorii 1946, 1, 32)'a gore. Schunfild<1' 1u
yanh~ terciime ettigi k1smm do~ru ~ u ~111 h 11 :
"Tann onlara mUsaade cttigi Hi m c c" .
Daha once bu kiSilli PAYNJ; S M I'I'IJ (Oxfolll
11l6o) de ~u ~ekilde terciimc etm i~l i : "a~ 1. 11
as God permits them". BROOKS ne~ ri (f.i11{111
seript. chri,t. orie11t., ScrifJlore; S.Yi i Ill , 1<~ :1 1 .., , .
lfttincc tcrclimcsi, H136) maalc~cf diu"'
gs-m('{li. Dk. E. lloNIGMANN, llyz;. 1.1
( 1939) 61 ;, vdd. Kq. a ynca II. ( ; Jd~c: oun
! .'Origi11c cl {c N um des Croales cl riM Scrl11:1,
II)Jz . 17 ( 1 '111 ,' '1 !"1) 10!1 veld .

Eskikitaplarm.com

,..

T. Eckrn

Bizan~

Dev lrti

Gdi~me ~i nin

Anahatlan

hiltJIC' si '1'11na hill~rsindeki [slavlara kaq1 mukabil bir saldmya gc~mek

iu1k [111t111 yaraUt. Gcr~~'kten de devktin kuzey SJmrmi baka dii~man akml.cclcldall kor11yahilrnek v c Balkan yanmadasi iizcrindc imparatorlugun
1J;Iki 111iyl'lini nnniyctc almak ancak Tuna otesinde bulunan 1slavlann ana
y1 nl L11111.1 y:qnlacak hiiyiikr;c ve baarth bir teebbiislc miimkiin goriiniiyordcc lliiykcc 5()2 ytlmda, Balkan yanmadasmm kaderini kesin olarak tayin
.. clcc ck cniicadclc ba~lad1 1 . Sava~, i:incelcri Bizanshlar ir;in miisait bir ceryan
.cl11 gii ciindii. Bizanshlar Tuna'y1 miitcaddit d efa gc~_;erek 1slav v e Avarl.cr ilz, r indc zafcrler kazand1lar. Ancak boyle miinferit baanlar muazzam
1 ~1. v ~ itlc si iiznindc pek az ctkili oluyordu. Miicadele uzad1; mrrkczdcn
c,c1k 11 1.. ck hir biil~ede savamak gii~tii ve ordunun miicadele azmi de diiiinclilriil'ii hir ~l'kildc dii:;;mekteydi.
l11sl iu ianos rcstorasyonunun suya dii~mesindcn bcri devlct, otoritesinden
c;ok ~y kayl)('tmiti. Iustinianos stili mutlaktyyete karI tabii bir reaksiyon
cll.lral\ s:ulcr.e scnatonun siyasi i:inemi degil, halkm i:izgiirliik ozlemi de
'"' llll~lc. (i. a:nrdan 7. yuzy1la ge($ilen kritik ytllarda dem'lerin faaliyeti de
y11iclc-n doruguna varllUtl. Durmadan keskinle<'B sosyal ve dini zddiyetlc 1 ic,; muradddndc vc mavilerle yqillcr arasmda devletin her buyukr;e
~ l11 icuk :11k stk vuku bulan c;atimalarda ~im~ekl crini c;aktmyorlarch. Orduda
clisiplinin hiiyiik i.il~iide gevedigi goriiliiyor ve tasarruf tedbirlcri almak
/.OIIIIHI'Iki IJiik(mH't, ii crctlerin odenmesindc krsenin agznll Slkt tuttugu
. illl'lk, stk s1k vr- ac;1kc;a memnuniyetsizlik gosterileri vuku buluyordu.
I kvlct.i kavrann olan derin huzursuzluk, yorulmu ve neticeden iimidini
kc srni~ olan orduya da yaytlmltl. 6o2 y1hnda ordu, yeniden Tuna otcsindeki
nuv:~:ilnimk kt~lamak cmrini ahnca isyan ar;1k~a patlad1. Yan barbar bir
01Ssubay olatl Phokas kalkanlar iistiindc kald1nlarak isyanc1 askerlerin bamcl;c lsl:lllhcd iizcrinc yiiriidii. Bu anda Istanbul'da da isyan r;1kt1. Birbirine
1' k l p i ki parli imparatorluk hiikumetine karl miicadeleye giri~ti 2
'l'lll'ophylaktos Simokattes'in bu
VC'nliP;i haberlcrin degcrlendirilme" i"d" ortaya <;ckan kronolojik gtic;liiklcrden
~ok ~1\r. cclilmi~tir. Bu sonm ilc son zamanbrcla cbha cl"rinckn ilgilcncn G. LADUDA
1

husu~ta

({ 'lmmolo~:ir. tit!. I .J.:IIeffe.l tie ll)znnce contr& les

Ar.tr.c r.l (r.s Sfa,.rs ri In fin du VJ .riecle, JJSI 11

lfo7 vdcl . 1 'yagi in sava~ancak5g6'da

ohcp ( ;llA FI'. NAt!EH (Nekay ropr(llfln)l
toJ veld. J s:,va~l, zaurcccru a haklc olarak,
~. ~I J 'cl,u (uo~'y kadar cl vacn cllrrrcll'kl!'clir.
h.c ~ ay nca J. II Bcr 1n, I lrr. (.'frrmwlo~-: v /
( 11,~ 1 o)

ha~ larm ~

I fttof!lrllm/111 Smwur/111, l:ur,( . IIi/

I ( 1111111)
~
\lOIII

Y . .11\ N ~ I N~

(L'empereur Maurice s'aPP!!Yait-il

sur les Verles 011 sur les Bleus ?, Annates de
l'lnst. Kondakou 10 (1938) 107 vdd.) tarafmGREGOIRE

dan rsrarla savunulmu~tur; onun incc goru~

lti mtilahazalan ic;in ~u makalesinc de bk.
Sainte Erlf!hlmie el l'Empereur !11aurice, !IUlanf{es [,,fnrt ( H)46) 295 vdd. Buna rnukabil
F. Dol l ol I( (liZ 37, 1!1~17 s. 'i41t vel. vc 38,
111'111, ~. r1:r r1 veld .) bu f.:ilrU.~i.i kesin olarak
rcclclcclcr. I lJAKoNoV ( l'i.::. /Jwrr :2:.11 vdn.)'a

gun 1sc Mavriki<1s lllavilni tc1c:ilc l'lnll'ld ..

lll'lalorc yq cll<lt' kar~1 cia uyccmhc h1r tul'1rll 111111 ucuhnl.w.a rdi yurclcc .

t.'t:rorrrt

II 1 veld

tl/ 1111 11 11',

(1936) 499 vdd.)'e gore Mavrikios clevrinde

gozde olan parti ye~illerdi. Bu goru~ H.

( /,.,
(1/,11\ rl /r1
/'f1111111 r/ 1/lorll/1111, /l r

II

Eskikitaplarm.com

3 lustiuiaJHJM

Mavrikios
edildi.

dii~i.iri.ildii

R1~storasyonu

vc Yaratdan Esct in

<,:okll~tl

77

ve Phokas senatonun da tasvibi ilc impara lor i Iflu

On yllhk beyhude bir mi.icadeleden sonra Tuna seferinin akam.-tc

ugramas1, sadece, arttk bir daha geri almamayacak Ckildc lslavlara tcslim
cdilen Balkan yanmadasmm kaderini tayin etmeklc kalmadt; dcvkti11
uzun zaman oncmscmedigi i<; buhran da patlak verdi. Phokas'm (Go2-b 10)
Istanbul'da hi.iki.im siirdiigi.i yillar i<;inde ihtiyarlamr~, kanstz kahm~ g-t,
Roma dcvleti son 6liim kahm mi.icadelcsini verdi. Phokas'm tcdlti~ rcjimi,
arkasmda ge<; Roma dcvlet ve ccmiyet nizanumn inktrazt oluumullllll
gcr<;ckle~tirildigi, dt~ <;en;cvcyi tqkil ediyordu.
Devlete hakim olan humma n6beti, dizginleri elinden ka<_;unu~ hi 1
korku hakimiycti ve agtr i<; mi.icadelclerde tezahi.ir etti. Mavrikios ik,
babalannm g6zlcri i:)ni.inde bogazlanan ogullannm oldiiri.ilmcsini kit"'
halinde bir katliam dalgast izlcdi. Tedhi~ i:)zellikle en itibarh aiklnin
temsilcilerine y6neldi vc oncclikle bu ailclerin direnmelerinc sclJI p old u.
Devlctin ter6ri.inc aristokrasi, hepsi de yeni idamlarla sonu<;lanau, bir sua
suikast tqebbiisi.i ile ccvap verdi.
Phokas sadece bir ycrdc, Roma'da begenildi. Daha 6. yiizytl soulanlld<t
Istanbul ile Roma arasmda, Istanbul patriklerinin hemen hcmcn bir asudan beri kullandtklan "okumenik patrik" i.invanma kaqt papa Grq~orius
I. 'un atqli protestolan sonucunda, ~iddetli bir miicadele ba~lamt~li 1
Mavrikios papahgm protestolanm <;ekingen bir soguklukla cevaplanu~ll.
Buna mukabil Phokas goni.illi.i olarak devletin kilise siyasctini d1gitirdi.
Onun bclirli Ckildc Roma dostu politikast, 6o7 ytlmda papa Bo11ilat ius
III.'a g6nderdigi ve i<;inde Aziz Petrus'un kilisesini bi.itiin kilisderin ba~1
olarak tamdtgmt bclirttigi emirname ile zirvesine ulatr 2 Phokas'111
Roma'da kazandtgt 6zel muhabbetin bir abidesi, Roma forum'unda dikilmi~
olan bir siitun olup, bunun kitabeleri Bizans ryran!l'tm g6klere <;Ikarmaktadtr.
Bizans'da ise Phokas, ozellikle, izledigi ortodoks kilise siyasl'lllllll
monofizitlerin ve yalmdilerin kanh takibata ugrattlmasma scbcp oldtiP;tl
Onasya'da, gittik<;e artan bir nefrete muhatap oluyordu. 1<; miicadcklniu
6l<;i.isi.i gittikc;e biiyiiyor ve iddetleniyordu. Oncelcri Phokas ilc i~ birligi
yapmt~ olan yCiller partisi sonralan ona 6ylcsine di.i~manca kaqt koymaya
balamttl ki, bunlann temsilcilerinin devlet makamlanna getirilml'si
1 Kr~. H. GELZER,
Der Streit iiber 285 vdd.; V. LAURENT, Le titre de jHIIriard"'
den Titel dtls iikummischen l'atriarclum, ]ahrb. oecumenique el La signature jmlriarcaltl, NF/1 h
/. (JrOiesl. Tlwol. 1:~ (1897 ) !W I vdd.; E. (194!1) !'> vdd.
UA~I'AH, UeJch. des l'a(l.l'lturm 11 (1~:1:1) 3b7,
2 DiiLUER, Reg. 1r>5
4!'>:l vdti.;.J. IIAJ.I.Im, /)tu l'tl(nltum 1 ('I:Jf )

Eskikitaplarm.com

'til

I. 1-:rkcn Bi za ns Dcvl ct i (;c-Ii~mc~inin Anahatlan

l.utamiyk yasaklannu~tl 1 . Bunun ilzcrinc bu tcdhi njiminc mavilcr

lti zuwl :u z elmi~lcrdi. Demos'lar aras1 miicaddc bu suretle en iddetli nokl.tstll;a ula~lt. Biillin devlet iizerine i<; sava~ alcvleri yay1ld1 2
Btt amla online ge~Silmesi onccki ytllann biltiin ag1r milcadelelerinin
g.ty~i olan fdf1kct de dtlan kopup geldi. Balkanlarda oldugu gibi Asya'da
d.1 l.m !Jir asked <_;i.ikii vuku buldu. Oldiiri.ilcn Mavrikios'un intikamclSl
oLu a I< orlaya aldan han hiikiimdan Ij:osrav II., Bizans'a kaq1 biiyiik bir
nuza p;iriti. l<;tcn sars1lnu~ imparatorlugun savunma gil<; ve iradesi
ydtbll ytla gcv~iyordu. Mticadeleler once, hepsi de Bizans'm aleyhine
Hottlt\J.tnmalanna ragmen, olduk~Sa ~iddetli idiler. Fakat sm1r bolgcsindeki
llttdwvnn<'t kmhp milstahkem Dara mcvkli 605 yllmda diltiikten sonra
l1.111 mdnlan Onasya topraklarmda siiratle ilerlcdiler, Anadolu'ya da
v,i 1 k Kaysni'yi ald1lar. Bir han askeri birligi hattil Kadtkoy'e kadar
il 11-dt. Balkanlarda ise islav- Avar dalgas1 yaylld1. Phokas'm 604 y1lmda
t\ va r kagamna vcrdigi haracm mikdanm yiikseltmesi de pek ie yaramaclt 1 K tsa bir siire iyindc biitiin Balkan yanmadas1 muazzam islav kitkini iic ortiilmiitii. Dcvlet inktrazm Ciginde bulunuyordu.
1 'J'hcophancs
I 297, 4 : tx&Atucre:
T<' r; 7tp()(cr(vou~ ~'lpdn Tto'A~nue:crll-ot~. Kayllak hildirilcrinin ~e~itli izaha miisait olllllllan sehebiylc ye5iller partisinin Phokas'1au ksin olarak ne zaman aynldigi, bu111111 Y. ,JANSSEN'in (ayn. esr. 515 vdd.) ayml d' l1ir ~ckildc ispata ~ah~tigi gibi daha
""'I y1lmda m1 (kr~. aynca daha once J.
K 111 ~KOVSKIY, K kritike izvest~y Feqfana o
f>~ll~dtum 1:ode jJrauleniya Foki, VV 21, 1914, 9
VII.), yoksa ara~tmC!lann ~ogunun kabul
<11 ip;i gibi ancak l'hokas saltanatmm sonuna
dol{m mu vuku buldugu hakkmda kesin
karar vcnnck kolay degildir. Kr~. BURY
l.t~ler Rom. EmjJ. Il 1, 204; PARETI, Verdi e

t~:::: uri ai tempi di Foca, Studi Italiani di Filol.

dtlu. '!l (1912) 305 vdd. N .. H. BAYNES,
1/ur Successors qf Justinian, Cambr. Med. Hist.
II (l<)l:i) 286; D6LGER, Reg. 159 Son
olarak I>JAKONOV (Viz. Dirnz 223 vdd.) da

undassal a~Jklaxnalarla, ye~illcrin ancak 609

yduula krsin olarak Phokas'a yliz ~evirdik
J,., mi ishata ~all~maktad!r (M. LEVIfENKO,
l-'met1 i jmuinz v Vizantii v V- VII vv. VV I,
1!J.1.7, 177 vdd., sadccc Djakonov'un d d illnini, lwm de kdiuusi kclimcsinc tl'krarlaru;lkliu hr). Aslm<h Phokas ill~ y~i llnm
III'OIHIII III hallf{i y d hu:t:ll)duf(ll Hlll"llllll dq{iJ ,
l'holwH' tn ukuloum, n k1 rttl< d<v rn lc l>llytlk

bir ~iddetle Phokas aleyhinde miicadeleye

atilmak ve Herakleios'un tarafm1 tutmu~
olmakla yeillerin sebep olmu~ bulunmalan
keyfiyeti onemlidir. Aslmda Djakonov'un
(Viz. Dirnz 225) kabul ettiginden ~ok daha
manah olan, Phokas'm belirli ortodoks ve
Roma taraftan kilise siyaseti onun her halde
yc~illcre doniik olu~unu ifade etmez.
2 0 s1ralarda Bizans clcvletine hakim
olan anari hakkmda kaynaklarda ~ok
etkileyici haberler vard1r. Demetrios efsanesinde (AASS, Oct. 8, IV, 132; MIGNE, P. G.
I 16, 1261 vd.) buJunan bir tasvir ozelJikle
dikkate de~er. Burada ~oyle deniliyor:
"Hepiniz, rahmetli imparator Mavrikios'un
halefi zamanmda ~cytamn, sevgi duygulanm bogup biitiin doguda, Kilikya, Asya,
Filistin ve civar yerlerde, hatta imparator
ehrine kadar nefret ekmek suretiyle nas1l
toz bulutlan savurdugunu ~ok iyi bilirsiniz:
Dem'ler vatanda:jlannm kamm sokaklarda
alntmakla yetinmeyerek, birbirlcrinin evlerinc girdiler ve i~eride bulunanlan hi<; acimadan oldiirdiiler; ka~amiyacak kadar zayf olan kadmlan, <;ocuk, ihtiyar vc gcn~lcri
y11kan katlardan a~a~ya atltlar, vatanda~
larnmt , tarmhk ve ;lkrahalannm JU<lhm
yav,r 11aladda1' v1: ev krini ul<'~r w:nliln".
" l>oo.ca 11 1 Urx. I'',\1.

Eskikitaplarm.com

:1 Iusliuiano s R cslorasy onu vc Yaralllan Es c rin

(,1i> k ll~ ll

71

Bizans devleti d1~ suurlannda bulunan gi.ic;ler tarafmdan kurtanldt

Kartaca eksarkhos'u Herakleios, Phokas'm tcdhi~ rejminc kar~1 ayaklandt V<'
Mrsrr'm da kendisine katdmasmdan sonra kcndisi ile aym ad1 ta~ryan
oglunu bir donanma ba~mda Istanbul'a karl gondcrdi. Hlraklcios,
filosunun ugradrgr ada vc limanlarda ahali ve ozcllikle yqillcr partisi tarafindan biiyiik scvinc; gostcrileriyle kar1land1. 3 ekim 6ro tarihinde donan masl Istanbul oniinde goriindi.i. Burada da kurtanCI olarak sclamlaan
Herakleios, Phokas'm korku rejimine si.iratle son vererek 5 ekimdc patrigi n
elindcn imparatorluk tac1m giydi 1. Di.iiiri.ilcn ryrann'm idammclan sunra onun hipodrom'da bulunan hcykeli de, hahrasmm Hl.netlcnmesi (dam natio memoriae) i~_;in yrkllarak halkm oni.inde yakrld1. Hcykcllc birliktc mavi
lerin bayrag1 da yakllmltl 2
Phokas'm devrindeki anaqi y1llan gee; Roma devleti tarihinin sommu
tekil ederler. Gee; Roma veya erken Bizans dcvri burada biter. Krizclr-11
Bizans onemli klsmiyle yeni bir tcekki.il halinde, c;i.iri.ik gee; Roma ckvktin den kurtulmu, yeni gi.ic;lerle kuvvetlenmi olarak do gar. Asd ani anu i lcBizans tarihi, ortac;ag Bizans imparatorlugu tarihi balar.

1
Tarih iyin lJk. OsTRUGORSKY,
Chro11ologie :v >, 11. 1.
~ C'/mm. l'tndudn 701, 17. Phokas'm

hangi parli ilc daha s1k1 hagh oldugu sort m il

nun rnilnaka~asmcla hu ~~ok :udaml1 halw r
ydcri ll(:c~ chkkatc almmaml~llr.

Eskikitaplarm.com

II

BlZANS DEVLETlNlN VARLHii VE YENlLENMESI

lQ1N l\!IUCADELE (610 - 711)
Kaynaklar
Iustinianos zamanmdaki edcbi yiiksclmeden sonra 7, yiizyi!dan itibaren edebi hir
tiikcnmc clcvresi ba~Iar ki, bu yiizden ~ogunlukla Bizans'm karanhk devresi sayllmJ~IJr.
Ger~ekten de Bizans tarihinin hi~ bir devrcsi kaynak bakimmdan 7 ve 8. yiizy1llar k.ular
fakir dcgildir. Bu, 6zcllikle Hcrakleios'dan sonraki devir i~in boyleclir.
Hcraklcios'un bi.iyiik ba~anlaruu, patrik Sergios (610-39) zamamnda Aya~ol'ya'11111
<liakon, skeuophylaks vc khartopll)laks'l alan GEORGIOS PrsiDES terenntim etmi~tir. Somal<i
Bizanshlann Euripides ilc mukayese ettikleri, c;ok ogiilen bir sair alan Georgio~ 1'i~id ,H,
trimetron iumbikon vczninde bir ~ok tarihi ~iir yazm1~t1r. <;::ok edebiyat ve hitabetc ka~an
karaktcrlcrinc ragmen onun, 6Q2 y1lmda Hcraklcios'un iranhlara kar~l seferi, fi2h yd111da
Avarlann istanbul'a saldmlan haldondaki ~iirleri ile Herakleios'un fran dcvlcti Uzerindki
zaferini tasvir eden Heraklias iinvanh i:ivgiisii (paneg_yrikos ) 1 biiytik~e tinemi haizdirler. IMtanbul'un 626 y1lmda Avar- islav ku~atmasmdan, aynen Pisides gibi, Heraklcios zamannr
da ya5ayan vc onun gibi Ayasofya'mn skeuophylaks ve presbyter'i alan THEODOJWS SYNKF.I
Los'un bir hitabesi de tafsiLlth olarak bahsedcr 2 Heraklcios'un ~agda~l VC patrik s.. rgi.
os'un giiven duydugu ki~ilerdcn birisi de, tan1nm1~ ad1yle, Paskalya kronigi'nin yazandrr.
Bu cser Adem'dcn 629 y1lma kadar gelen, fakat bize ancak 627 y1hna kadar alan kiSllll
ula~abilmi~ alan, tarihi ac;Iklamalarla geni~letilmi~ kronolojik bir fihristtir. Sadccc Mavrikios'un sonundan itibaren eserin son bsm1 biiytik~e bir 6nemi haizdir.
Hcraklcios dcvri i~in en tinemli kaynaklar ve haleflerinin zamam ic;in isc yeg"<11ll'
grekc;e tarihi menbalar TrmOPHANEs'in ve patrik NrKEPHORos'un iki vckayinanH~~idir.
Ke~i~ Theophanes'in 810 ve Br4 y1llan arasmda kalemc ahnm1~ alan kronigi, G\'org'io~
Synkellos'un tamamlanmamJ~ olarak kalan dtinya kroniginin bir devanum tc~kil cckr. Bn,
Georgios Synkellos'un kald1g1 yerde, yani Diokletianus'la ba~lamakta ve Leon V.'un
ciilusundan bsa bir zaman sonra sana ermekte, yani 284'den 8r3'e kadar olan lkvnyi
kapsamaktad1r 3 Theophanes'in derin bilginlik, tarihi anlay1~ vc objektifliklm ynk~1111
olmasma ragmen, onun daha eski kaynaklara dayanan cseri, tizelliklc 7 vc B. yiJzyillar
ic;in fevkalade biiyi.ik bir onemc sahiptir. Theophancs kroniginin ozel karakteri olan, H:t.rrur
de ihtimamla c;ah~1lrm~ kronolojik sistem iki karanhk yiizy1lm Bizans kronolojisi it;in <"Ma~
1

1talyanca tercumcsi ve tafsilath komanlcri ile ycni tcnkitli baskiSl: A. PERTusr,

Gior,1~io di Pisidia l'oemi. I. Pmzegirici ejJici,
Etta! I!J6o.
2 N~r. J.. S n I!NIIA"ll, Aualuta avarica,
Krakau 1qoo. Kq. aynca Vi.~ . iz;v01i 1, 15!1

N~r. C. de BooR, Q cild, I.cipz il{

r883-85. Son bsm1 (717-813) alm:uwaya
~cvrilmi~tir: L. BREYER, JJilderslreil wul
AraberJturm, llyzantinische Geschichtsschrri/u:r I"/,
Graz 1957
3

vdd.
I

Eskikitaplarm.com

,,

1<11111 i lt' ~k il cdc r. Olaylarm hiktty cHi yillara giire tanzim cdilmi~ olup, rnilnfi:rit y11lar,
cltl11 ya11m y: Lra ldl~l , vc: lsa'nm dogumuna giire vcril<-n tarihler yanmda sadece Hi;r.ans
llilk!ilncl ... l;ucmcl sallanal ydlaruu degil, lran ve sonra da Arap hilkilmclarlannm, papalarllc w ci <"H'I pal rigin iktidarda buluncluklan ydlan da kapsayan kronolojik tablolarla
lc.L)I.ular. St'nc-lc~rin hesaplanmas1 yanmda (diinyamn yarat1h~mdan itibaren lsa'nm
dlli\'II IIHHia kaclar 5492 y1lm gcc;:tigini kabul eden lskcnclcr takviminc gore) Theophanes,
1111Wtiml y tllanru bablarmmn c;oguncla belirgin olarak vermemi~ olmasma mukabil, yii
Nnyclc lllll i~~tliklion dcvrelerinc gore de yiiri.itrncktedir. Burada bclirtilmesi gcreken husus,
i>ICJ'J hilbt ydt (M.s. bog(ro)'ndan 6265 hilkat y1h (M. s. 772(73)'na kadar-62o7'dcn
lo~tll'" kaclar (714. / 15-725/26)'ki lma devrenin istisnas1 ilc- Theophanes'in verdigi y1l
H.Ly cl.utlllll, rnal:wmenin hatah tanzimi sebebiyle, hemen zikredilen veya kesinlikle tahmin
lllcllcahilcn imliklion sayiSlndan her seferinde bir ytl geride kaldigicl!r. Theophanes'in indik''"11 lw.~a l11 ise huna mukabil daima dogrudur, oylc ki biz bu devreye ait kronolojik haberJ, 111 cl q'(f'l'le ndirilrnPsinde , verilen y1l say1sma her scferinde bir y1l ilave etmeliyiz 1 Theopli:ull's'ill kronigi Bizans'da bi.iyiik itibar giirmii~ olup, sonraki biitlin Bizans annalistigi
oua clayanmaktathr. Bat1ya bu kronik g. yilzy1hn yctmi~inei y!llannda Anastasius Biblicollll't'arius larafmdan yapilmi~ olan latince c;:evirisiyle malum olmu~tur ki, bu terctime,
'l'lw11ph:mes'in zamamm1za kadar gelebilcn btitiln yazmalarmdan daha eski bi~ ntishadan
y ap cluu~ olmak iLihariylc c;:agda~ incelemelcr i.,:in ayn bir deger taJmaktadir.
lsl:mhul'un rulmni makam1m 8o6'dan tasvir aleyhdan hareketin yeniden patlak
vc-rcliP;i III ;1 ytlma k<ldar doldurmu~ alan patrik NJKEPHOROs bir c;ok teolojik eseri arasmda,
licl'/cltu 7li9'a kadar uzanan vc ktsmen Theophanes'in istifadc ettigi -bizce bilinmeyenkayna ldarclan faydalanan lnsa bir tarih (icrt"Op(cx a)""ofLo<;) yazmi~tir ~. Nikephoros'un
liill!\.ycsi l'hc~ophancs'inkinden daha az tafsilftth olmakla beraber, tarihi deger bak1mmdan
ouci:LII a~agt kalmamakta ve biitiinii ilc daha biiyi.ik bir objektiflikle temaytiz ctmektedir.
llc111a mukabil Nikcphoros tarafmdan tanzim edilen ve Adem'den 829 y1lma, yani muel-

Kq. OsTROGORSKY, Chronologu,I vdd.;

llur.ula Thcophanes kronolojisi sorunu haklwida c~ki bibliyografya da ele almnu~t1r.
i\ yttnL bl'nim ~u makalcmc bk.: Tlzeophanes,
UF II A., X (1934.) 2127 vdd. V. GRUMEL
( /;;dill.\' d'Orir.ut 33, 19~~4, s. 396 vdd.)'in diiny.L ( hilkat) ve indiklion yiilan arasmdaki
u vg cmstt~ lugtt, Theophanes'in yilba~mi 1
y lill ch:~il 25 mart olarak almasmdan
rlni\' ntu~ kabul edeJTk a c;Iklama te~ e bblisii
Jo' Di)l.('mR (/1. ,(. 35, 1935, s. 154 vd.)'in de
~~~ ~lcn ni~ oldugu gibi, ba~arlS!z kalm1~!tr.
1\. r~. aync:a F. DiiLGER, Da.1 Ilaiserjahr der
IIJIZIIIllillcr, S. IJ. dcr Bqycr. Akad. d. Wissensclz.
ICJJ'). JJ.-rt I, S. 21 1 38. D. ANASTASIYEVIQ
(f.'ankiv god 11 Vi::antii, Annates del' Institut KOizrf,lkm 11, I!Jtj.ll, s. 147 vdtl., bilhassa 170 vdd.)
llr ""u'l'rn lc-orisini n:ddclmc:klc ve benim
van lc l\'1111 nc~tice yc- varrnakta, fakat, TheophiL IIcs kroni ~in clro ilk cldiL h0() / 10 ycilnci;L
uulilc.tiwl vc yrl luH;L plan ara~nula ~kan
ayllll'l ll l\'11 1 '/11 / 1;1'cc kac lar <l t'VOLIIL C'IIIII'YIJI,
dalm 1\.omlaus II. '111 ill1 ycllannda ciO..:c- lclcA i
1

ne inanmaktad1r. Mart hesaplamas1m son

olarak V. MoIN (MartoYsko datirm!ye. lslor.
glasnik r/2, 1951, s. 19 vdd .) mildafaa ctti.
Ancak bcnim, ic;inde Bizans'da mart tarihlemesinin, Grumcl ve ~1o~in'in zannettiklcri
gibi yaygm olmadigl ve bunun Thcophanes
vckayinamesindeki kronolojik ozcllikleri ac;Iklamaya yetmedigi, c;:tinkil bu tarihlemelcrin daha ziyade eyli.ille ba~ladg1 belirtilen
tenkit yaz1ma (B.,(. 46, 1953, s. 170 vdd.)
bk.
2 N~r. C. de BooR, Leipzig 188o. Sadece 713 ylma kadar olup da de Boor tarafmdan kullamlrnayan yazma nilsha (Lond.
Add. 19390 s. IX), L. OROSZ tarafmdan
tamti!Jm~tir: TlUJ London Manuscript of Nikephoros "Brcviarium", Budapest 1948. Orosz
bunun ba~langu; kisimm (s. 15,2'yc kac!ar
de lloor'dan) m~rrlmi~, miilcakip ve az
HLrkii 1-(ijriinc:u k1snu ise, de Boor ne~ri ilc
llluilalll ], 'lllli~tir. Nik(~phoros'un <~d<hi
cHc't i v lli1ilii(i lmldoncla laiNil:'\1 i~in Ilk .
!\I ,101AN lli.:U, I 'alr .Niktp/wru.L

Eskikitaplarm.com

Kaynaklar
lifin i:ildi.iil;ii scneyc kadar gclcn kronolojik fihrist (xpovoypoupczbv aUVTo1wv) <;ok s1111rll b ir
k1yHteli haizdir.
Urckc;e kaynaklarm azhgm1 dogulu yazarlann verdigi hilgi bir cilwttcn lcbl i cdiyor
Bunlar arasmda birinci planda, 7 yiizy!lm altm1~mn ydlarmda (muhlcmckn (i6J yllnula)
bir "Herakleios tarihi" yazm1~ olan Ermeni piskoposu SEBEos'un cscri gclir 1. lleraklcioH vr
onun bi.iyiik rakibi Hosrav II.'in tarihi, escrin ag1rhk m erkezini te~kil t"lnwklc lll'r;dw r,
daha onceki devreyi k1saca. anlatmakla ba~lay1p, tasvirini Mufwiye'nin hilflf\"tc W<;i~i rll"
kadar (661 ) uzatan ve Armenia'daki kilise mcselelerinin tcferruatma dalan cscrin yrgflru~
konusunu da Hcrakleios tqkil etmernektcdir.
Ozellikle Herakl eios'un ba$1angu;: devri i<;in, bizc nc ya zk ki biiyiik noksa nl:ub vc
ancak muahhar bir habe$<;C resauziyonu ile intikal c tmi$ ola n , M1S1r'm Nikiu piskopu~u
lOANNf.;s'm 7 yi.izyil sonund a ya zrn1 ~ oldugu diinya kronig i buyi.ik bir tincmc sahipl ir '
Digcr bir c;ok c;agda$ vc daha sonraki anonim si.iryani kronigi 3 ilc NisiiJis mc:lropolili
EuAs'm bir c;ok eski bilgi yi degcrlendiren kronigi 4 ve SORYANi MIKIIAIJ.'in <;ok ow111 li
escri de bu arada b elirtilmclidir 6
Balkanlara yap1lan islav akmlannm tarihi ir,:in, !slav ve Avarlann 6. yiizy1lm scm11 v<
7 yiizy1lm ba~mda vc ikinci yansmda Selanik iizerinc yapt1klan saldmlan hiiyiik hi r <"all
hhk vc c;ok say1da ger<;ck tcfcrruatt ile tasvir eden "Aziz D emctrios'un mucizdc-11 " ( t\1<
racula S. Demetrii) en bi.iyiik bir iincmi haizdir 6 Giincy islavlarnun ycni y111 I lanrulak i
hayatlan hakkmda c;ok k1str ulan bilgimizi oldukc;a i:incmli bir olr,:Udc lamamlayan hu
hagiografi k eser iki ks1mdan miilc$ekkildir: Birinci kiSlm 62 0 y1h civannda Sd!\ui~ h11'
piskoposu IoANNES, ikinci kL~ml ise onun havarileri ndcn birisi 7 yiizytlm sc-kNtuiuci ~w
lerinde kaleme alrm~llr (sonradan eklencn ii<;i.incu b srm oncmsizdir) 7
Devrin kil ise tarihinc mu teallik olaylan baklmlmlan VI. ok1IIDCnik konsil ve Ullilli
sextum ~ zab1tlan yanmda ozellikle :MAXIMUS Cma'ESSOR ( Ho~t OLOGETE~)' un ~-~rl.-ri 1\rll"lll
lidir 0

7 yi.izytl hukuki kay nak bakunmdan da c;ok fakirdir. lluna mukabil, c;ok biiyiik iiunni
a lan koyhiler kanununu (vrJv.oc; ye:wpytx6 c;) bu dcvrcye vazctmck i<;in uir \:uk sdu I'
4 A_yn. esr., c. VII (I!)IO J .
1 Frans1zcaya terci.imcsi: F. MACLER,
6
HiJtohe d'Hcraclius par l'evi que Sebcos, traduile
l'rans1zca terciimcsiyle n c~ri: J. 1\.
de l'armenien et annolie, Paris 1904. Rusc;aya CHABOT, La clzronique de Michel le Spim, "I
tcrcilmesi: K. Px rKANov, lJtoriya imp. lrakla, cild, Paris rP.:;g-1go4.
perevod s armiyanskogo , St. P etersburg 1862.
0 AASS., Oct. 8, c. IV, 104 veld.,
IIJ
Eseri n c;ok tartl~Ilmi~ alan tel if tarzt, kaynakveld. ( = MIG NF., P. G. I I(i, I 201. vdd , 1'1 ' ,
lan ve tclif tarihi hakkmda en son olarak
vdd. ) A. TouGAHD, De l'lzi.rloirc fm!fan """'
kr.~. S. S. MALKHASYANC, Ltorik Sebeos, VV 2
les actes grecs de Bollanc&tes, PariH tii 'J-1.
( 1949) 94 vdd.
7
Kq. RAR I~Ic;:, (;:uda DimitriJ>/1 Sofcm
2 Frans1zca tcrci.imcsiyle ne~ri: H. Zokog. P. LEMERLE , La comfJOsition et Ia c:hrmwfrr
., !'.Nil ERG, Cronique de Jean, Eveque de Nikiou,
gie des deux jJremiers livrcs des t.1irm rtla .\'.
Notices et Extraits des Mss. de la Bibl. Natio
Demetrii, BZ 46 (1 953) 349-::16 1. A . l1 1111MnV,
7lrlle XXI V ( I883). lngilizccyc tcrclimcsi:
Slauyanskite naJiaderz~ya .l rl!~fU Solu11 11 "~."wlt:ull
R . 11. CHARLES, The Chrouicle of]ohn, !JishofJ
rw Sv. Dimitra" i tyak/mala l.hm11ologiJ'11,
of Nikiu, tran.rl. from ?,olcnberg's Ethiopic Text,
Godi.p<ik na Filos. istor. Fak . Jl, Sc.lya 1'1'1'..1,
.l.ondon 19 t G.
!672 14
3
Lilli nee tcrciirncsiylc nqri: Cor/illS
8 MANSI
I 1, 1!)6 veld. Vt: ')!.!<) vd d .
Scrifl. Chdl. Orit.ttt., Sc:rij1lmes Syri, scri Ill,
g MIONH, J'. (,', !JO VC !)!.
t:. IV, 1-:l (IqO:III!j).

Eskikitaplarm.com

vnnllr 1. Anc:ak hu hususta kcsinlikle Rnylcnchilecek ycg{mc ~cy, lm kanunun 7 vcya 8.

IIN II'd,, mcyclana ~<lmi~ oldugudur; fakat ara~llrmalar gcnclliklc bunun 8. yiizyllm ilk
yariNIIIIlan daha sonraya vaz cJilemiycccginde birle~mi~tir; bu hukuki abide daha ziyadc
7 11~n n son yansmll uygnn gorliniiyor. Onun bu zamana ait olmas1 ihtimali de, i.mvan1
lttNI iuiamtY II.'a i~aret t"dcr goriindiigii nisbette bi.iyiimcktedir 2 Burada dcniz hukukuna
1 En iyi ne~ri: W. AsnBURNER, The lanm kesin olarak bildigimiz bir ma diger
/urrurr'., /.mu, ]ourn. of Hell. Studies 30 (1910) hukuki cseri de izafe etmi~ti. Bir c;:ok hususta
11 1 1oll; Tl (1!)12 ) G8-gs, ayrmtJh komanter oldugu gibi bu meselede de Zacharia'nin
v iuf(ili..:cr tc~rci.imesiyle beraber. Eserin sahip oldugu itibar, onun teorisinc uzunca
uwtui yrnidcn basllm1~Ur: ZEPOS, Jus II, bir stirc iistiinliik saglad1. Onun dii~i.incesi,
f. ;, ., .
Nomos Georgikos'a PAN9ENKO (Kresryanskl!Jia
1 Onvanm da ifade ettigi gibi,
Nomos sobstvennost 24 vdd.) ve AsnBURNER (ayn esr.
c:~or~:i~ot' Tnstinianos'un bir hukuk kitabm- 32 s. 87 vdd.) gibi I):Ok vukuflu olan kimse' lt111 Htc;ilmi~ hahlar kaps1yor. Burada, koy- lerin delillere dayanan itirazlanna ragmen,
1111<-r kannnu'nun acaba Iustinianos I.'un ha.kim di.i~i.ince olarak kald1. Tart1~ma, G.
ka111111 cs.. rlerindl'n bir toplama oldugunun VERNADSKY'nin (Sur l'origine d [a loi agraire,
11111 anlatdmak istcndigoi (gen;:ekte ise bu Byz. 2, 1925, s. 127 vdd.) koyli.ilcr kanununu
l:unarniylc ycni hukuki kaideler getirmekte yeniden lustinianos II. 'a ire a etmek fikrini
v lust inianos hnkuku ile tesbit cdilebilecek savunmas1 ile tekrar canland1. Onun aJ;Iklllllvazat, hclc bunlar I):Ogunlukla oldukJ;a lamalan STEIN ( Vom Altertum 162 ve BZ 3 1,
dA'i~ik hir mahiyete sahip olduklan ir,;in,
1931, s. 355), VASILIEV (Histoire /, 1932, s.
anc:ak pc:k oncmsiz goriinmektedir: K~ W. 325, kr~. History, 1952, s. 245), BREHIER
i\YIIIItll!NIIR, t!Yn. esr. 32 s. go vdd., ve F. (Institutions I 76) ve 0STROGORSKY (BZ 30,
I ){Jl.Oim, Ist der Nor1ws Georgikos ein Gesetz 1929/30, s. 396 ve Byz;. 6, 1931, s. 240)
h'aurr ]ustirtians II.?, Festschrift L. Wenger II tarafmdan tasvib edildi. Kr~. aynca H.
, "'-~" ~- ::15 vdd. - Paraspora 252 vdd.), yoksa GRi:GOIRE, Byz . 12 (1937) 642. Fakat bun1111111111 lustinianos II.'un bizce bilinmeyen lann dii~iincesi F. D6LGER (Historische Zeithukuk kitaplanndan birinden yap1lmi~ se~,; schrift 141, 1930, s. 112 vd. vc Paraspora
uult-r mi oldugu sorunu ortaya pk1yor. 241 vdd.) ile E. LIPSIC (Viz. kres{vanstuo wo
I :IIJAolus'dan bcri yap1lan en cski ara5t1r- vdd.) tarafmdan reddolundu. Burada bemrdm bu sonucu ihtimali kabul etmekte lirtilmesi gereken cihet, Nomos Georgikos'un
idilcr. Ancak bu gorii~, MoRTREUIL'iin ~imdiye kadar bilincn yazma niishalan ara(lli.ttoire du droit byzantin I, r843, s. 395) ve smda Iustinianos I.'un hukuk kitaplanna
Nomos C:corgikos'nn iinvamm Iustinianos I.' at;:Ik bir tclmihte bulunan yegane niishanm,
1111 hukuki cserlerine bir telmih olarak tamamiyle noksan bir i.invan arzcden ve
kabul eden C. W. E. HE1MBAca'm (Geschich- mahiyetleri tesbit edilemeyen bir I):Ok yaZI
ln du ~ricclrisch - romischen Rechtcs, Ersch und arasmda Digesta ve lnstitutiones'leri de zik( .'ruh,,r, EnzyklojJ. d. Wiss. 86, r868, s. 278 vd.) reden Paris niishasi (Parisinus gr. 1367 s.
it iraz1 vc hususiylc de, koyliiler kanununu XII) oldugudur. Buna mukabil diger yazma
l.rcm HL vc Konstantinos V.'un Ekloga'la- niishalannm iinvam baz1 6nemsiz variyantnyl yakn hir akrabahk ili~kisi il):ine sokma- larla ~oyledir: KEcpfif.txLIX 116f-1-ou yEwpyLxou
ya, clolayLsiyle lm iki imparatora izafc l!.Gt'r' txAO'("~II ix -rou 'loucr't"lVLGtVOU ~~~A LOU
' ltll('}'C' c,:alt.~an ZAGIIARIA.'nin (Geschichte (Yazmalar hakkmda kr~. Asi!BURNER, ayn
e.sr. 30 s. 85 vdd. vc j. de MELOFOSSE, Les
11 ; 1n vdd .) ml\lfthazalan uzerinc terk edildi.
'/.adl:lrill' nin, bilnuligi gibi, tasvir kmn /ois a,:rQ1T8.\' a l' eJ)()Ij!le byzantine, }(ecuei{ de
Hupamtndara kar~1 ozcl bir za'f vanh l'Acad. tie L't!gislation H), 1~)1.'), s. 11 vdd .).
(t\HI IIII IIINI'.It, ayn. C.\T, 311 S, 7 :~ 'dc <klli]<\j~j H11nuh~ dikkiLl ldilccck hmns lu~tiniimos
l{lhi 1111 hiikOmdarlar 0111111 f:tvorilc-ri idilcr) I. 'a hir ttlmihi kcHill olarak mtaclan kaldmmk olan t .. kil (~L[If-(.,,J ~k lulir. <,:unktl ,
vr lumhu a, hu ff,llll art 1.k uul:u n ni I nlmacl rl1

Eskikitaplarm.com

K .q n ,, k l.11

ait kaidc vc nizamlar kodeksi ulan v61.toc; 'PoiH!olV vcxunx6c; da ?.ikr ohmmalahr 1 lin
kompilatif cscrin daha kcsince bir tarihlenmesi mtimktin degildir vc bunun Goo i lc l!oo ydlan
arasmdaki devre i<;inde tc~ekkiil etmi oldugunu kabul etm~klc yctinilmdidir "
eger Iustinianos I. ifade edilmek istenseydi, bunun yerinde hi<; ~tiphesiz ~t~A(mv
bulunmasi gerckirdi. Ashburner'in, ad1 ge<;cn Parisinus gr. 1367 yanmela kullandigl
alt1 yazmada ise sadece 12. yiizyila ait
olan Marcianus gr. 167 ntishas1 bu r,;ogul
~ekli haiz olup, digerleri ve bunlar arasmdaki 3 en eski ve muhtemelen biribirinden bagmsiz 11. ytizy1l niishasi biribirine
uygun olarak (3t(3i..(ou (veya ~ i(3i.ou) ~eklini
vermektcdirler. Benim bu eserimin elaha
birinci baskrsmda belirtmi~ oldugum bu mii~ahedem. kanaatimce, bu miinaka~ah sonmun r,;oziimlenmesi hususunda btiyiik<;e
bir ag1rhga sahiptir. F. D6LGER (Paraspara 249 vd., n. 31) her ne kaelar bunu
isbat dclili olarak kabul ctmek istemiyorsa
da, kuvvettcn dii~iirmeye de muvaffak olamamr~trr. (:iinkii bu ancak, i.invanmda
belirli bir ~ekilele Iustinianos I. 'un kanunlanna dayanelgn ve bu kanunlan 1:0
'loucr'ttvw:vou (3t(3i..(ov olarak zikreden bir
Bizans hukuk escri gosterilebileligi takdirelc <;iiriitiilcbilirdi. Gcr<;ckte boyle durumlarcla Iustinianus l.'un hukuk eserlerinin naSi! zikreelilcligini, Nomos Georgikos'a zarnan
bak1mmclan yakm ulan vc ger<;ckten Iustinianus'un hukuki cscrlcrinden yap1lm~
bir scr,;me olelugu iddiasmda bulunan ve
iinvanmela a<;1k ve vaz1h olark kcnelisini
EJ<Atl"('/) 'tUlV VO[LC.UV ... arr6 'l:W\1 tvcrn'tOU'tWV,

-rou

'r(()V lltye:cr'tWV,
l<(oJiltxnc;, "':W\1 ve:aql(ol\1 1:ou
v.eycxAou 'Ioucr'ttvt<Xvou lltMcx~e:wv eklinelc takdim eden Ekloga gostermektcelir. Nomos
Georgikos'un rcsmi bir kanun kitab1 uldugunu
ifadc eden Zacharia'nin (Geschichte 250 veld.)
gorti~tine kaq Dolgcr (Paraspora ) bu cscrin

daha ziyaelc bir ozel konpilasyon oldugunu

gostcnncyc t;ah~maktadr. Fakat elimizdc
bulunan koylii kanunu istcr rcsmi ister ozcl
rncn~e li olsun, ir,;inden sec;ildigi vc koylii
lmyat ma llliiteall ik hiikiimlcrini kapsadg
"111.11iuimw.r kitaln" ll('f hal de rl'smi bi r
<'M'Hii Ill" yuka rul aki ac;J~lamala nla n cia
;mi;L~II;Lc ';L~ I ~( 1 l11 l111nun I m;l inianus I I. 'nn
J.i r ka111111 kitalu ulduj~u11a lwr ~c y ~lmdcl

etmcktedir. Bu aracla cserin yazan sonllllll l

dan daha onemli olan husus hunun yaztldtgt tarihtir vc Dolgcr de (Para.!fmra 11h11)
ar,;Iklamalarmm sonunda bunun en yakm
ihtimal olarak 7 yiizythn sonu vcya ll. asrm
ilk r,;eyreginde viicuela gelmi~ olabilccq{
elii~iincesine yer vermcktedir. llk. ayn. mil ,
Harmenopulos und der Nomos Geort:iko.r, Tl.jl.ll<;
K. 'Ap(.ltvOltOUAOU ( 1951 ) 151. Kr~. ayrrm
LEMERLE, Histoire agraire 219, 1, s. ;,:~ vdll
Nomos Geurgikos'un "hi<; bir yenili k p;r111

medigini", "saelece eski hukuku flk ra rlach gm" isbat etmeye <;ah~an .J. K AHAYAN
NOPULOS, Entstehung und Bedeuturg des .N""""
Georgikos, B,(, 51 (1958) 357 vdd., tam amiyl<
yanh~ yoldadrr.
Nomos Georgikos'un oncm vc ya y~~m h Ar
na bize kadar gelen yazma ni'rsh;Li a rrnrn
<;oklugu delalet eeler. Onun iitu mi l1 1 za11~
devletinin s1mrlanm ela a~rnr~t r, r;ok crkr11
bir tarihte islavcaya terciime cd il m i~ oh rp
giiney ve elogu lslavlaruun lu1ku ki ~I i ~
mesinde rniicssir olmu~tur. I:ski msc;a l>ir
r,;evirisi daha A. PAVLov tarafmdan yapthru~tlr:

Knigi zakonTIJie, SboTII ik vtom1:o old.

Imp. Ross. Akad. Nauk 38 (r885). E ski mb ~a

terctimesi de bir sure once Dj. Sp. R A ilO.Jil,:II,l

tarafmdan yaymlandt: Srpski mkopis Zmd
yoradnikug zakona, ,('R VI 3 ( 1955) 15 vdd.
Nomos Geor,gikos Strp hukuki gcli~ m.. ~i w lr
onemli bir rol oynayan vc ";ar lu.!lin irm'm
kanunu" ad1111 taIytp yazmalarda mwun iyr(
le Stephan Du~an'm kanunu vc Matllra ioH
Blastares'in .ryntagnza'si yanmtla giiri'Iln 11
ncmli hukuki kompilasyonun bir pa n; a~llll
tc~ki! etmcktcdir. Kr~. A. SoLOVYJ'.V, z,A,
nodav.rtvo Stefana Dujana, Skopl je 1'J'J II , 1'1
veld.
1 N~r. W. AsiiUUR N ER , 111c Rlwdiml Sr,
Law, Oxford 1909.
~ Kq. W . Asiiii UI{N.Im; '!YII ,,,, ,.,, "
CX JI vdd. Z I\I ~IIARIA, hu ka1111 1111 da '""
vir kmn imparatorlam izafi l'lnwkl< du
(Ge.w:lliclltc :~ Jli ). 0 hall a hi\' ~ i ipl wsiz I.con
Vl.'a ;1il. hul11n;m 'l!lctiwl.rrmi., ' d hunl;u;L
i ri';L cd or ( K r~. ZI\<: 111\H 11\, Z rmt 11'1 ilitlill~t'lt/J:

Eskikitaplarm.com

Ill,

IT. llizan~ D cv lt-tinin Varh~1 vc Yenilcnm csi l<;in MU ca dcl c

I.

han ve Avar Sava~lan ve Herakleios Reforrnu

( :crw l Bib! iyorafya: BuRY, Later Rom. Emp. [[1 (Boo yrlma kadarki digcr kisrmlar
"in dc f(<'\'! Tli ).- Kl LAKOVSKIY, lrtoria III (71 7 y1lrna kadarki diger klslmlar ic;:in de gcc;:er1c). J'r.rmu :11, Hraclio. - STEIN, Sturlien.- STEIN, Ein Kapitel.- DIEHL, Regime des themes. C : ~ ' "' R,
'Jiwmcnverfa.mmg. - G. OwsEPJAN, Die Entstehungsgeschichte des JMonotheletismus,
l.tipt.rK lllcJ7. - V. GRUMEL, Recherches sur l'histoire du monothClisme, Echos d'Orienl 27 ( 1928)
frf, \1. 1 7-77 , 21! ( I929 ) 272-82,29 (I930) 16-2!1. -N. V. PwuLEVSKAYA, Vizantiya i lranna
111/rJ~ I' / i Vll vekov, Moskova- Leningrad 1946.

I kraklcios (610-41), Bizans tarihinin en bi.iyiik hi.ikiimdarlanndan

lr11 i, i kl idan ele ald1gmda devlet bir harabe halindeydi. Ulke iktisadi ve mali
lrakl!ndan mahvolmu~tu. Eskimi~ idare mekanizmas1 durmugtu. Ucretle
.l:d;or toplamaya dayanan ordu organizasyonu art1k ilememckteydi; ~i.inkii
JW ;t hlllllnmadlgl gibi, ordunun topland1gr kaynaklar da kurumu~tu.
I kvkt i n c;ckirdek arazisi di.i~manlar tarafmdan igal olunmu~tu: Balkan
ya nmadasmda Avarlar ve !slavlar istedikleri gibi hareket ediyorlard1;
Anadolu'nun kalbine ise iranhlar girmi~lerdi. Devleti ink1razdan sadece
bir ic;:tn1 y<'nilcnmc, canlanma kurtarabilirdi.
Bizans kcndi ic;indc sosyal, siyasi ve ki.iltiirrl anlamda derinliginc bir
yclti lt 11mc gi.ici.i bulabildigi ic;in kurtulu oluabildi. Fakat onceleri devlet,
kuvV<'ttcn di.imii~, fakirlemi haliyle, di.imanlannm ilerlemesi kaqlSlnda
II kol n baglt kald1. Herakleios hatta bir miiddet i<;in, bir zamanlar Phokas'm
l('(lhi~ rejimine karl yap1lm1 oldugu gibi, mukabil taarruzu organize
d nttk i.izcrc payitaht1 Kartaca'ya nakletmeyi bile diiiindii. Bu di.ii.incenin
Istan bul ahalisindc uyand1rd1gt derin iimitsizlik ve patrik Sergios'un itirazt
intparatoru bu planmdan vaz ge15irdi 1. Fakat boyle bir planm tasarlanml
olmas1 bile dogudaki fevkalade gii~,; dnrumu ve aym zamanda batidaki
;r raziyc atfcdilcn bi.iyi.ik onemi isbat eder.
Nastl daha 6. yiizytlm sonuna dogru Balkan yanmadasmda mi.inferit
lslav ycrl qmeleri vuku buldu ise, imdi de 7 asnn ilk ytllanndan itibaren
v imparator Mavrikios'un Tuna sdcrinin akamete ugramasmdan beri
lslavlann bi.iyiik <;apta araziye sahip 151krna oluumu ba~lamitL Hadsiz
lwsapstz Avar kitle!Pri biitiin Balkan yanmadasma, battda Adriyatik
loyllanna, gi.incyde vc doguda Ege sahillerine kadar akmakta idi. Avarlar
;1grr yagma vc tahribattan sonra bi.iyi.ik klSlmlanyla tekrar Tuna gerisine
.~ki Iiym lardt, fakat 1slavlar Balkan yanmadasma kuvvctle ycrlqiyor ve
.rraziyi i~g-allcri altma ahyorlardt. Balkanlardaki Bizans hakimiyeti y1ktlm1~dn /,r.o,

JJZ 2,

1 II!J:h

s. bob veld. ve Wi.I'Sen -

ltltt/{1 1111d Rr.r:ht .fi'l1' dill' 1/err, am. e.1r. :1. rBq.1-

" 1.:17 vdd.'daki

ka111 111

c~ctlorl

a~,ldaulalan ). II1UII11 hu

ir;111

topluca hk.

C:OR~Kv,
d~r

Ohcr die vcrmeintliche RrJormliiligkeit

l.laurit:r, liZ 30 ( I!)I!()/30) 3~H vdd.
t [IJikl'phoros I:.!, 10 .

C)Hrrlo

Eskikitaplarm.com

1. lran ve Avar Sava~lan vc H crakleio~ Rcformu

tl. Sadccc Tuna cyalctkri dcgil, btitiin Makcdonya da mua:r.?.atn 1slav

kitlelcri tarafmdan zaptolunmu~ vc Trakya, ta Istanbul surlanna kadar,
tahrip edilmiti. Ozelliklc arka arkaya say1s1z Avar vc islav gruplan taral111
dan kuat1hp taarruza ugrayan Thcssalonike (Sdanik) iizcrinc yaptlan
saldmlar <;ok iddctliydi 1 ~chir bunlara mukavcmct cdiyordu, fakat
btittin civan islavlann eline dtimtitii ve Tcsalya iizerindcn islav- Avar
dalgas1 orta Yunanistan ve Pcloponcs iizerinc d<)ktilmektc idi. iyi dcni:r.c i
olan islavlar Pelopones'tcn Yunan adalanna s1cyraml vc hatta Girit'c bil e~
<;Ikartma yapmilardt. Dalma<_;:ya iizerine yap1lan taarruzlar da dalm a:r.
iddctli degildi. 614 y1h civannda Dalma<_;:ya'daki Roma- Bizans idarcsinin
mcrkezi olan Salona tahrip vc bununla Balkan yanm adasmm batl klsmllula
da Roma- Bizans cgcmcnlik kiiltiirtiniin inklraz1 tcmhir cdilmi bulurn1yor
du. Salona ve Dalma<;ya'daki digcr bir <;ok ehir gibi, lm zaman i~iruk
Balkan yanmadas1 ic;iudcki Chirlerin en oncmlilcri de, Singidunum (Bel grad), Viminacium (Kostolac), Kaissus (Ni) ve Sardica (Sofya), lr:u.tp
oldular. Bizans dcvlctinin Balkan yanmadasmda art a kalan tislcri, I stan I l1 d
yamnda, bir taraftan vc en miihim olarak Sd;"mik, digcr taraftan Ad1 i).llik
sahilindc kuzcyde Jadcr (Zadar, Zara) vc Tragurium (Trogir); gilneydc
Butua (Budva), Scodra (Skadar. ikodra) vc Lissus (Lyq) gibi bir ka~
Chirden ibarctti 2
Btittin Balkan sahasmda, helc islav aknn devam edip gittigi cihctlf,
muazzam bir etnik dcgiiklik vuku huldu. Biittin yanmada, en gi.ineyd<~
bulunan ucuna kadar islavlarla dolup tamltl. Bu filv~tki, Grek arazisiniu
tamamiylc vc kesin olarak islavlami oldugu anlamma gelmez 3 HaU:\
1 6.
yi.izyilm sekseninci y11lannda
vuku bulan saldmlarm Mirakula S. Demetrii
/'de tasvir cdilmderindcn sonra (bk. yukanda I, 3), Mirakula /!'de takriben 6r6 ve
6 r 8 yillannda ya p1lan saldmlardan bahscdilmektedir. Kr~. BARI~I9, 9uda Dimitriya
Solunskog 8r vdd.
~ Kr~. C. JrRECEK, Die Romanen in den
Stridten Dalmatiens I (1901) 21 vdd. ve Geschichte I, 93 vdd.; l;)r~19, Poviyest 232; NIEDERLE, Manuel 65 vd., 103 vdd.
3 J. Ph.
FALLMERAYER'in (Geschichte
der Halhinsel .Morea wiihrend des lvfittelalters,
Stuttgart 1830) idclia ettigi gibi. Fallmcraycr'in zckice, fakat i:il"ilsi.iz dercccde mi.ibalagah mi.ilahazalannm ortaya athg1 bu sorun
i.izcrinde dcgi~ik k1ymettc vc i:izellikle son
zamanlarda Yunan nqriyah ilc daha da
~i~ki n bir llununa wlon ~eni~ hir bibliyo1-(falya vanhr. 1\uulardan ~ ll !'M<'rh~n zik-

en

redelim: D. A. Z.\KYTHINOS,
~H [~!JI
i:v 'B)..).:i8L, Atina 1945; A. N. DroMmli~M,
Bu~etvnvctl flEAhetL II: A! crJ.et;3ntetl bn8po1Let!
d>; d;v 'EJ.J.:i8C"_}(etl i; l":ohrtx'f) mu Ilu ~cxv'l'lou,
Atina 1946; St. KYRJAKJDES, Bu~IXV'l'Lvetl
flEAE~<Xt VI: ot ~xh~m EV Ile:J.ortuw'i)o<1>, ~ c
lanik 1947. Mcsele tafsilath ve "ok ilmi ola
rak daha A. A. VAsn.mv (Slm:}'ane v Grrci1,
VV 5, 1898, s. 404-438, 626-670) taraf111da n
cle almmi~hr. Kr~. aynca M. VAs~r.H, })ill
Slmen in Grieclumland, Abh. d. Preuss. A/..111/.
d. Wiss. 1941, Phil.- hist. Kl. 12. D. GP.Oil
GAKAs'm tenkitlcri (Beitriige zur Deutung al.1
slavisch erkliirter Ort.mamen, BZ 4 I, 1941, s. :~ , 1
vdd.), hatta kendisinin a"tklama tqehhiiMlcrinin kabul edilcbilir vcya i.izcrinde dU ~U
ntilcbilir gi:iri.indUklcri hallerde hik, Vasmrr'
in cs!'rinin deg<rini hi" hir ~~kildc dil~ ll
rcmcz. llu kouuda <"sash ve dikkatli hir
ohjt-kl il'likl. tl'lnayli:t. nlnt ~~~ cstn~ ck hk .

Eskikitaplarm.com

II. IIi l. an s )) r vIc tin in V a r l1 ~p v c Y r n i len m c ~ i I ~ in M tl r ad(') c

1111

Pdopo1ws hilt- iki asudan fazla bir sUre islavlann hftkimiyetinde kalmitlr 1 ;
l.k.ll yava~ yava~ Bizans idarcsi Yunanistan'da ve digcr sahil bolgclcrinde
yc nid!'ll y1rlqmcyc muvaffak aldu ve bu suretle de bu sahalar Grek karak1 1ln i11i korudular veya bunu ycnidcn kazand!lar. ilerleyrn islavlarm
],;, ~k lsl altmda eski ahali her taraftan sahil bt:ilgelcrinc ve bunlara yakm
.ul.d.u a r;:ckildi vc bu olu~um, giiney ve dagu k1y1 bolgcsinde Grck, bat!
~; 1 hi I h~munda Ramah unsunm kuvvetlcnmesine ve lslavlar iizerindc
t.; lln;111la iistiiulli.k saglamasma sebcp aldu. Buna ragmen hattil. bu ad1 ger;:en
hlil!!,dcn bile lslavlar sizmilardL Balkan yanmadasmm asll bli.yiik klSlru,
br.1 k1sm1 biitiiniiyle, tamamiyle lslav memlckcti halini alm1~ alup muhtelif
I.Li v bl>iklcrinin clinde idi. Boylece Bizans Balkanlan bir s1ra "Sklavinia"
l.u.t a ynlnu~ oldu. Bizans egcmenliginin fiilen art1k mcvcut almadigi vc
I~L , vl.1r111 dint' dii~mii~ holgelcr Bizans kaynaklannda art1k bu adla ge~
nwkltdirler.
Aym zaman i\-indc Onasya'ya da han istilas1 yayildL Her ne kadar
Kaysni'yi b1rakmaya zarlanabildiyse de (61 1), Armenia bolgesindc
vc Smiyc'df' mukabil bir Bizans taarruzuna girimek tqcbbiisii tamamiyle
tkim kald1. Antakya yamnda imparatorluk ordusu 613'te biiyiik bir yrnilgiyc u ~ rad1 vc bunu lranhlann her yerde siiratle ilcrlemesi izlcdi. Giineye
dnV; ru ilerleym lranhlar Damaskas'u (Dimak, ~am) igal cttiler; kuzcyde
1\.ilikya yolunu aarak onemli bir merkez alan Tarsas (Tarsus) kalesini
;ddtlar. Bizansltlar aym zarnanda Armcnia'clan da siiriiliip r;:tkanlddar.
Mural baktmmdan ozellikle kuvvetli bir darbeye hristiyanlar 614 y1lmda
11111kadclcs Kudiis ~ehrinin iic; haftahk bir muhasaraclan soma lranhlann
cline gcc;mcsiylr maruz kaldtlar. Zaptedilcn Chre giinlerce katliamlar ve
ya ng111lar hakim oldu; Biiyiik Kanstantinos tarafmdan ina rttirilen Kutsal
M czar kiliscsi alevlcr ic;inde kald1. Bunun Bizans'taki tcsiri, hcle kutsal
cmanellcrin en degerlisi alan isa'mn gerilmi aldugu hac; da galiplerin cline
di i~i ip Ktesiphon'a gotiiriildiigii cihetle, c;ok fena ve maneviyat kmn oldu.
h 1:1 yth ilc Anadalu'ya ycni akmlar balacl1. Bir iran birligi tckrar Bagazir;:i
k1ydanna kadar ilerledi. Diimanlar Bizans devletinin baChri iizcrine bu
sdn i ki taraftan yiiriimiilerdi: dogudan lranhlar, kuzcyden Avar ve isla vI;". Bizzat imparatar, 61 7 haziramnda Avar kagam ilc Herakleia (Marmara
1: , t~ l isi) 'da yapt1g1 bir miilakat csnasmda az daha hainanc bir suikasta
dtl ~ mall

I.e l'llopmme.1e. ( Bu cscr hakk111da kr~. tlanr le Pilopormese et en Bithvnie, BJz. 211
Uru f/Toviuce by;:autir1e. l.e l'clo- (11152 ) ::J37 vdd.; LP.Mt' HLF: , luv1'.rio11.r 30:l
/11111/l~.lc, 1/y:t:.. 11 1, l l)jl, R. :14' void .). 1;iu cscr- vdd. t\ynca bundan sonraki nota bk.
io'r d ~,:ok a~ kla y1c1 nitliktedirlor: F.
K r~. J>. CIIARANJs , 1ht: Chrmziclt nf
I lou .o a 11, /.ir1 / all .tllllll.ICher l:i,.rirdlml!: im A/m~rmr 'tl\111 tmrl lite ( ~ror.1/irm of th~ Slai'Onic
/lml~rla11d rnm '/hnwlrmi~~ im I ll. 7aluluuu{,/, Sr.tllmt~ro/.1 i11 ( ;~nrc~. /){)J' -, ( 1. 1o) 11.1 \'llol.
.\.II. rl. flll l'rl. il~ rul. d. H'111., l '/111. hnl . Ill. 1\yi H',L I.I< a~all1 da Ill , h .
1'1', 11, II I; r\ . I\1Mu, ~, .Notr~ "" /,. .\'[,,,,
li nN,

1'.

l.l '.M I'.HLI~,

Eskikitaplarm.com

1.

tran vc i\v :n

Sava~lan

vc IJrrakldo s Rc rormu

"''

kurban gidccekti 1 . 619 ilkbahannda MlSir'm i~gali ha~lach: Pl'k ktsa hir
mtiddct i~indc bu en zengin eyalct de dcvlct ic;in kayhc clilmi~ vc lnmuul.
Bizans ba~~ehrinin hububat ihtiyacuun tatmini biiyiik bir sonm h;llinck
ortaya t;Ikmi~ bulunuyordu.
Bu surrtlc hcml'n hrmrn biiti.in Onasya iran hakimiyeti altmcla hulttllmaktaych. Eski Akamam5 dcvlcti, bir zamanlar I ustinianos dcvrindc hnperium Romanum'un ycnidcn \iicut bulmu~ olmas1 gibi, tekrar tccssiis ctlui ~
gori.iniiyorclu . Fakat ycni iran clcvleti ic;in bunun reaksiyonu c;ok daha
c;:abuk gcldi vc sukut da ~ok daha hiiyiik i:ilc;:uclc olclu . 1slav- Avar istilf1snun
Balkan yanmaclas1 vr iran saldmsmm dcvlctin eyaletleri iizcrine cli.ikiildiigii
o korkulu y1llar ic;inck Bizans'da kcndinc geli~ ve ic;tc n saglamla~ma o!tt~umu
ba~lar. Kaynaklann verdigi c;ok k1s1r bilgi, o siracla Bizans imparatorlugunttll
ic; gclimesindc vukua gelcn dcrin degiiklikleri ancak ana c;izgileriyltgorebilml'mizi saglamaktachr. Biitiin i5arctlcr, i~tc bu kritik ylllar i<;iuck
Bizans orclu ve idare cluzcninin tcmclckn ckgiiklige ugrad1gmi ve lllfma'LII
nizamuun tqckkiilc ba~ladigmi gostermcktcdir. Diimamn harck;11ulfLI 11
mas(m kalmi olan Anadolu arazisi ashri bolgclcrc, thema'lara, taksim cclilir
ve bu surctle ortac;:ag Bizans devletinin eyalct idaresine yiizytllar lwyllltC"a
damgasuu vuracak olan bir sistcmin tcmcli atthr 2 Thema'lar diizcui
Dioklctianus- Konstantinos nizamma son vcrip, cksarhhklarm org:mizc
cclilmcsiylc ba~layan gcli~mcn in dcvarm olmu~tur. Ravenna vc Karla<" a
1

Tarihkmc

HAYNF.S,

The Date

hususunda

rif the

bk.

Avar Surprise .

N. H.
BZ 2I

(19 12) JIO vdd.

z Thema'lar nizam1 hakkmda bk. Gm.ZF.R, ThemLnveifassung; DIEHL, Regime des

lius and the J\1ilital")' Theme System, 1\ngl. llol .

Rev. 67 ( I952 ) 380 vd.; W. ENSSLIN , /Ja
Kai;cr Hcrakleios rmd die Themmveifar.wz.e,
BZ 46 (1953 ) 362- 86; G. OsTROUOI!SK Y,
Sur la date de la composition du Livre de.r 1 hi!mes el sur l' epoque de la constitutio11 de fmmi
ers themes d'Asie Mineure, B)'Z. 23 ( 1!1;1:1)
3 I-66; ayn. mlf. Berichte zum XI. ltztern.
Byzantinisten- Kotzgress, Korreferatc, s. 1-ll ,

Voennoe ustroysliJo; E. \V.

Arabic List.; of the Byzantine Themes,
]oum. qf Hell. Studws 2 I ( 190 I ) 67-77;
K uLAKOVSKIY, l;toriya III, 387-43 I. Bilhassa
oncmli: STEIN, Studien 117, I 40 vc Ein Kapitel Munchen 1958; H.- ,V. HAussiG, Anfimw
50-8g. Aynca kr~. HONIGMANN, Ostgrenze 43 der Themmorrlnung ( ALTIIEIM- Sncu, 1'1111111
vdd, 64 vdd.- Son ylllarda thema'lar nizamJ- ge.rclzichtederSpiitanlike, Frankfurt a.M. Jt);17,
nm zuhuru hakkmda btiyi.ikc;c say1da ara~ l.h-I I4) ; J. KARAYANNOPOULOS, Die h11tr
tJrma yap1ldJ; i.izelliklc ilk thema'larm zuhuru hung d!r byzantinischen Themenordmmg, I\W11
larihi i.izcrindc canh tart~malar oldu: A. chen 1959 (Bu yaz1 hakkmda benirn m iiL"1
P E RTUSI, Constantino l'orfirogenito De thematibus hazalanma bk. : l'ierte(ialzrschr . .f So;:ial- 11 .
Ciua del Vaticano I952 ( Thema'lar kitabmm WirlJchqftsgesch . 47, I!)OO, s. 261 Ydtl . )..
yc:ni ~crhi, i:.ize lliklc 103 vdd .) ; ayn . mlf., "Thema" kclimcsinin mcn~ci ic;in hk .: St .
Nuova ljJO/esi sull'origine dei "themi" bi;;antini, K YRIAKIDES, Ef.R:E 23 ( I 9!i:J ) :192-'11 vc
AeLum 28 (I~l!i1) 120-1 50; ayn. mlf., La 'Ei.i.-1)\nl!ot 13 (1954 ) 3:19; F. })(ir.ca-:H, ,Zro
lmmation des ihb nr.!IJ)zanlins, llcrirhtc .<;urn XI. Ablcitwzg de.1 byzantini..-chen Verwaltung.termimll
lut~rr1. ll }'Z.tmlini.~lw Acmgrr.u I , M i.inch.,n \}erL()( 1 Jli.1toria 1 ( I!J5!i) 1 BC)-IJB.
ICJ 111; N. II. llfi YNI.~, "/lu: FmfJrcmr 1/eracthemes ;

UsPE.NSKIY,

BROOKS,

Eskikitaplarm.com

H.

1111

lli :r.a11~

D c:vldi nin Var la~a vc Yc:nilcumc.-si lr;:in Mti ca d elc

cks; u J.hklan gihi Anadolu t/wma'Ian da tamamiylc asked mahiycttc idare

hi al1klnidir. '1 hrma'Iann ba~mda, bi>lgclerinde en yiiksck askeri vc sivil kud1cllni uygulayan strategos'Iar buhmur. Thema'Iar orgauizasyonu dbette uzun
HlliTII hir olu~umu gcrektirmi~ ve ancak yava~ yava son ~eklini almJ~tlr.
I JucC'ki cyalc t taksimat1 thema'lann kuruluU ile dogrudan dogruya kaldartlnn~ dcgildi; cski cyalctler uzunca bir siire thema'lar ic;inde varhklanm
lw nuhdar vc thema strategos'Iannm yanmda ilk plfmda sivil idarenin Cfi
Hdatiyle thema'lar prokonsiJ.l'i.i ycr ald1 1 Ancak daha balangi<;tan itibaren
_\fllllt'gos, helc bir tltema bir c;ok eyaleti birden kapsad1g1 cihetle, mevki
h;d\luauulan iistiindii.
'flll"rna (Uqw.) kelimesi kolordu manasma gelmekte olup, sonradan
hat yc ui askcri bolgelere ad olarak kullamlrmtlr ki, bu husus yeni diizenin
cloj!; u~una aydmlat1c1 bir llk serpmektedir. Bu miiessese, asked birliklerin
/hmza'lann- Anadolu'daki bolgelere iskan edilmesi suretiyle meydana
gd mi~li r vc itC bunun ic;indir ki, birliklerin ycrletirildigi bOlgeler de thema
olarak zikrcdilmektedir. Nitekim bunlar sadece idari birlikler degil aym
za manda asked birliklerin iskan bolgeleridirler. 1rsi ordu hizmetini yiiklennwk kan;ahgmda askerlere, sonraki kaynaklarda asker arazisi (a-.p't'I.CJ)m:ri ><-.~ p.oc't'ot ) ad1 verilmi olan, evlatlannm tevariis edebilecekleri arazi
p;tr~~a lan tevcih olunmutu 2 Bu suretle thema'lar diizeni, limes bolgesinde
l'skidcu bcri mevcut olan topraga yerleik askerler, limitanei, nizarmna
h aP; Iamm~ oluyordu. S1mrlan savunma sistcmi diiman istilasmm basklSl
a ltmda c;okmiitii; imdi limes bolgesinin birlikleri Anadolu'nun ic;ine ~ekil
ani~ ve Bizans egemenligi altmda kalrm olan bolgelere iskan edilrniti 3
1 KJ1. STEIN, Ein Kapitel 70 vdd.
K 'flzema'lar
organizasyonunun, asked hidilderin iskam ve askeri mtilklerin
:r.u huru ilc ili~kisine ilk dcfa USPENSKIY
( Vo~mwe u.rtroystvo) i~aret ctti. Uspenskiy'in
111.1kalcsini okumadan STEIN (Studien 134
vdd _) aym gorii~e ula~h ve onun 6nemli
n; l<lamalarmdan sonra da bi.iti.in ara~tuma
laaliyti hu sonucu benimsedi. Qok haksaz
nlarak hu !(6rti~ yeniden LEMERLE (Histoire
".llrair~ ~H), 11, s. 70 vdd., ~ 1!), ~. s. 43 vdd.)
vr KAtiAYANNOI'OULOS (ayn. esr. 15 vdd.,
'/'.l vdd. ) lnmfmdan ~i.ipheyc di.i~i.iri.ildi.i. Bu
huKIINia Ilk. G. OsTROOORSKY, L'exarchat de
Nt~t'l'llllr ct l' origine des themes ~Jzantins, VII
l.'or.o tli cullura sull'arle ravmnalc c bizautina,
''''"' IN<. 1, to:, vdd. Ayrwa bk. A. I'.
I"AJDAN, VV I(i (!):,!)) !)2 vdd. Hurada da

hakla
11

i1ira1.lar yr al yor.
).;r~.

/\.

tlrhtrrr h1.:.anliiH

/.a (rmnalio11 dtt\

vr lwur11 J,ir 11111 ki

]'l.lllliMt,

:st

notta verilen makalem. - Thema'lar nizammm daha eski Roma - Bizans mtiesseselcri- Limitanei mliessescsi ve ek~arhhklar
ile arzcttigi bu gayet a<;Ik akrabahk muvace
hesinde ben, STElN (Ein Kapitel 50 vdd.)'a
uyarak Herakleios'un thema'lar mi.iessesesinin, han mi.icsscselerine benzerligi ne kadar
bi.iyiik olursa olsun, han devletinden ahnma~
oldugunu kabule hi.y bir sebep gormiiyorum.
Aym ~cy, thema'lar organizasyonunun turant
tirneklerc irca edebilecegi hakkmda yeni
ortaya atalan tcoriler ir;:in de ger,;erlidir;
E. DARK6, Influences touranienn-,s sur l' t!vnlutiorl de l' art militaire des Crees, des Romains et
des B_yzantins, Byz. 10 (1935) 443 vdd., ~
(I !)3 7) 11 !l vdd.; La militarizzazione dell'
/mfJem hi;:;anliuo, Studi biz. e m:oell. ~~ ( 93!1) fl[l
vdd .; J.r rt1!. t!~. f1811flles rwmade.r cacmliers t!an.r
Ia lmn!fimnalirm rln l' l."mfirr. ronwir~ ar1x premir.rs
11M~ d11 !ltol'tll A~~. lly.c. 111 ( HJ1.11) U;1 vdd.

Eskikitaplarm.com

1.

lran v c: Av11r Sava~lan v c Hcrakl c i o s Rcformu

,,,

Limes bolgesi askerleri yanmda, Bizans ordusunun scc;mc birlikleri d e Ana-

dolu'ya yerle~tirildi. Btiylelikle daha Herakleios devrindc Opsikion, J\mll"lli akon ve Anatolikon thema'lan teessiis etti; Anadolunun giiney kLyLstll<IOiki
Karabisian deniz thema'st da muhtemel olarak yine bu devirdc kurnlmll ~
tur 1 .
Goze c;arp2n <ihet, bu ilk merhalede thema'lar orgamzasyolllllllltl
Anadolu arazisine miinhasu kalm1~ olmastdtr. Balkan yanmadasmda
thema'lar diizeninin uygulanmast bu zaman ic;in miimkiin g<>riinmiiyor :
Halkanlar bolgcsindc Bizans'm maruz kald1gl felaketin bi.iyiikliigliuu <u,:t~
olarak gtizler online suren bir husus. Ancak oldukc;a sonralan ve yava ~
yava Bizans idaresi ve bununla thema'lar nizamt Balkanlarm baz1 bcilgekrin .
de, hassaten ktyt arazisindc tutunmaya muvaffak olmu~tur (bk. a01gul.1
II, 3 ve III, 6).
Thema'lar organizasyonu kuvvctli ve ycrli bir ordunun viicuda gluwsi
i~tin tcmcl tc~kil cdt>rf'k dcvleti, hie; bir zaman gtivcn vermeycn vc her :t.OIIIIOIII
da yrtrrli saytda saglanamayan yabann asdh iicretli askerlerin c;uk p.d!.dty.
mal olan gorevlcndirilmcsi mecburiyetinden kurtardt. Smtr ordusu askctlc i
ve ozellilde sava<;t Anadolu ve Kafkas kabilelerinden dcrlnl('ll Bi ... an ~
scc;me Lirlikleri yanmda, hie; liphesiz Bizans kt:iyliiltrinden bir kiSIIIl ,~;t
askeri arazi ile tec;hiz cdilip orduda hizmet ilc gt:irevlendirilmilir. Bnnlar;~
Bizans hiikumctinin sonradan Anadolu'ya techir ederrk oradaki 1/uma' l.ll
ic;inde stratiotes olarak iskan t'ttigi biiyiik islav kitlderi de (Ilk. a~agula
II, 2 ve II, 3) eklenmitir. Boylelikle, iicrctli asker kullanmak sisH'tHiuil\
kac;mtlmaz neticesi olan zaman zaman azalma ve c;ogalmalarla df'vkt i
~ogu kere biiyiik gi.i~liiklerl e kaqt kartya btrakan Bizans ordu mcvcudu,
ycni, daha sthhatli ordu ve idare sistemi ~er~evesinde taze kuvwtlc-riu
kattlmastyle hattn saythr olc;tide biiyudii. Yeni thema'lar ordusu, ia!' VI'
donattm ihtiya<;lanm stratiott:s miilklerinden saglayan topraga baglt askn
ktiyliilerden terekkiip ediyordu. Sonraki kaynaklarm gosterdigi gibi stratioii'J,
t;agn vukuunda, donatilmi olarak ve bir at ile birlikte orduya kaltlmakb
miikellcfti 2 ; bununla beraber ona bf'lirli ve fakat sadecf' pek kii<;iik J,ir
meblag da aynca ucret olarak t:ideniyordu 3 . Bu suretle yeni sistem dl'vlr-L
1 Thema Opsikion (latinec obsequium) mcniakon lhema's as1l Armenia hl\)g,sind<
ad1 hio; bir yanh~ anlay~a yer buakmayacak bulunmadg gibi, Anatolikon thema'~1 dn
~ekilde buraya muhaf1z ktalarmm iskan Anadolu'nun bah ksmmdadJr. Aym ~l1ilolo
edildigini gBstermektcdir. Sonradan Opsi- sonraki Thrakesion !hema's1 a(h d;l '1'1 ah
kion'dan ayrmak suretiylc tqkil cdilen ya'dan Anadolu'ya naklcdilcn hirlikl.in
Bukcllarion vc Optimaton thr.rna'larmm ycrle~tirildigi yer c vcrilmi~tir.
adlan da buna bcnzcr bir mcn~ci bclirt Vita rleJ Philaretos Eler.mo11. Up::. 'I
mcktcdirlcr. Ayn ~ckildc Armtniakon vc ( 1934) 126 vdd.
Analolikon thrma'larmm adlan <h~ coil;rafi
11m Hurdf1dhih, n~r. clr <:m.p'.,
hir hdirlmr dtf'.l ihhr; lmnlar b11 ;u\daki s. !11. vc Hj. 1\ynca llr~. De cacrim. l)~H v1ld .
birlildniu i~kfm hl\)g,lt~rilir. Nit .. kim 1\r- VI' hb7 vdil.

Eskikitaplarm.com

II. ll 7.a u~ D rv lctinin Va r lq~1 v c Yrnilrnm<" si

'1'1

l~ i n Miicad<"lc

IJ, dnkr i 11 i 11 olaga 11 iist ii bir iilt;ii.dc gni lcmcsi11 i saglach 1, Burr dan ba~ka
nriilkkrinin yaraiilmast hii.r kii\iik arazi sahipliligi mii.tsscsesmm
krrvvdkrrrlll si an Ianum tatyordu (bk. a~agtda II, 3).

.r/mliol!~.r

Ey; dd iclarcsinck oldugu gibi, bu zamanda, mcrkezi idandc de Bizans

dcvlcl i i1;in dcvamh bir oncm ta~tyan vc crkcn Dizans dcvri devlet sisteminc
Ho u vnrn dcrin clcgi~iklikler vuku bulmaktadtr. Erkcn Bizans ckvri dcvlet
si ~tcrrrirrin l>dirli bir ozdligini tqkil cdm praefectura praetorio'lann kuclrcti
Horr.r nn. J>raefectura, bir dcvlet orgam olarak arttk, thema'lar duzeni onun
tl.r y' ""'guu din den alchgt, bu nizamm henii?. uygulanmadtgl bolgderde isc,
l11rr <li.ll(la dii~man akmlan yiiziindcn muntazam Lir idare fiilen mevcut
rdrrto~1hj!;t i1;in, sadccc zahid bir varhga mahkCtm cdilmi~tir. Bizans hakimi}'1" 1i l111 sonuncu ycrkrde yava yava yenidcn kurulmaya balanchgmda isc,
lllrr ;d;mla <Ia lhema nizam1 uygulandtgt i<;in, nihayet praefectura sisteminin
hrr sadnT giirii.ni.iteki varhgt da ortadan kalkmitlr (bk. a~agtcla II, 3 vc
II I , li). l'raefectura'mn geni~ mali idaresi isc dagIlarak yerini bir s1ra Lagim~~~ dl'vlC'l maliye dairelerine b1rakmt~t1r. Bununla Bizans mcrkczi idaresinin
1-( l'ii~mcsinde gcriye dogru denilebilecek bir oluum balamitlr; ~iinku
fmu:/ertum jiraelorio' Iann olagantistii biiyiimclcri (bk. yukanda s. 32 ), onceki
yiil:ytllarda mali idarenin eski merkezi makamlanm- Comitiva sacrarum larl~ilionum vc Comitiva rerum privatorum - onemden dii~iirmii idi 2 . Gittik~c
a r Lr u mali ihtiya-;lanm kaqdamak uzcrc praefectura, res privatae ve ozellikle
/mp,itionrs gdirl<-rini kopanp kendisinc alnutL Fakirlqcn Comitiva sacrarum
'"'.t:itionum'tm miitcmadiycn imparatorluk ()zcl hazincsi sakellion'clan bcskn nwsi gerekmi vc bunun sonucu da 7 yi.izytlm bamda sakellarios'un
(.'mnts sacrarum largitionum'un yerini vc gciriiniie gore zay1flaml olan comitiva
mum fnivatarum'un gorcv alamm da kendi i.izerine almas1 olmutu. Fakat
1II' k a ~ sonra gcrcktiginclcn fazla ~irni olan praefectura maliye idaresi d e
p:us alandt 3 . Praifectura praetorio'lann maliye dairrlcri (Kan<;ilaryalan) olan
n't'pocnc.n LJwv, yEvLx:~ "pcim:~ot ve i8Lx~ -rp(X7tE ~ot bagmtslz organlar halini
.d.u;~ k hnnbnn hir zamanki ba~kanlan -rou O"'t'pot-rL<u't'LY.OiJ, -rou yEvLxou vc

fStudien 143)'a giire orta

d<vrind r ordunun buli.in gidcrlcri,
"h. yll:r.yr lcla hie,: de kayda dcgcr dcrccede
d.1ha l>iiyiik olrnayan, 1;1kat daha koti.i
.. nl11lar i~in sar k dilen" meblag m lakrihcn
1

Sn.1N

fli,.all~

Y'"'"'

kabn lr.

1-:<"ii.) IIII' Yj
.'iTW N
(Siutfi.n I.J4
vdd.) lwli rln i~l r. i\y n1 ya~.a rr11 ~~~ I 'MI' J k riy 1<- d .. lo ~-: I '''"hidtlr / , :1-1" vd ., ::;tulu d.
u 1!11

Savigny- Stift., Rom. Abt. 41 (1920) 239 veld.;

Rhein. Mus. 74 (1925) 389 vdd.
3 STmN,Studien147: "t~t c biiylece cski
mali gi.ircv sahalarr, hususiylc Largitiones,
g'ltlasr~.llktan mahvolurkcn, Jrar;fe ctura praelorio' lar krHa bir si\ rc sonra humm lam aks i
l1ir lraHI. drkl.Lir ii ltip 1-{ilti : 1-{c r~ k anlarm ile
f1rJ d<l f~uuJ. 11 L1zla biiyiriiH'k l<'ll ~-Lti.Ldr".

Eskikitaplarm.com

'Iran v ' Avar Sava~lan vc: ll l'ra kl doM H.d'ormu

II

1~Lxou

logotltetes'lcri stbtiylc ycui mali makamlanu La~ma gcc;tikr 1 Mali y('

i~l eri ile gorevlendirikn logothetes'ler yanmda, sonralan, csas bakunm<lan l1i 1
zamanki magister officiorum'un gorevlerini uzerinc alan vc yava~ yav;1 ~
imparatorlugun en yiiksek memuru durumuna ula~an 'Aoyo~E:"t''Y)c; "mu ~p6w.u
yer almaya ba~lam1~t1r 2
Eyalet idarcsinde thema'lar gibi merkezi idarede de logothet'liklcr Bizaw1
devletine ytizytllar boyunca kendi damgalanm vurmu~lardtr. Ordu ve i(lat'l'
di.izeninin yt>niden tq kilatlandmlmasmm onemi Lunu izleycn olaylarl a
belirmcktcdir. iran- Bizans mticadelesinde 7 yiizythn yirrninci ytllanml;t
tam bir degi~ik.Jik vuku bulur. Bundan onceki devrede ugramlan bozgun lann ycrini akla ha yale s1gmaz baanlar ahr. Yere serilmi olan dl'v lc- L
belini dogrultur vc o zamana kadar iistiin alan dii~mana karl nmazzam l1i 1
zafcr kazamr.
Bu baanlan kazanmak hususunda kudretli kiliscnin yardum hie; de .11.
etkili olmadt. Hristiyan olmayanlara kaqt yaptlacak olan sava~ ic;in kilis.
hazinclcrini fakirlemi olan devlctin emrine verdi. Sava~, daha iltu' k1
zamanlarda hi9 bilinmcyen dini bir heyecan havasmda balad1. Bu, so111;1ki
hac;h scfcrlcrini hatulatan ilk tipik orta<;:ag sava~1 idi. imparatot ~a h sc n
ordunun bama gc<;:erek, ba~~chird en uzak kald1g1 siire ic;in heni.iz hiili1 g.
ermcmi~ oglu iizerindc vcsayct ve niyabeti patrik Sergios ile patrikios Bonos'a
b1rakt1. 1mparator bu suretlc aynca, diger bir <;:ok ilerinde de oldugu gihi ,
Avarlara kaq1 yaptlan bir sefcri ahsen sevk ve idarc e tmi~ olan imparalm
Mavrikios'u ornck cdinmi oluyordu. Bu har ekct tarzl tam anlamiyk IIi \:
ahllmarm~ bir mahiyet ta~unakta olup, o da bir vakitler Mavrikios'a
karI da vaki oldugu gibi mti~avirleri yanmda <;:ok itiraza ve mukavnnt'll'
ugrad1 3 ; <;iinkii Theodosios I. zamanmdan beri arttk hie; bir imparalor
~ahsen scfere <;:Ikmamttl.
Hcraklcios once bi.iyiik meblaglar odemek mukabilinde Avar kag; ull
ile bir ban~ anlamasJ yapu (6rg). Bundan sonra Avrupa arazisindcn A 11 a-

(Ein Kapitel 74 vd.) i.oyoolarak tesbit ettigi

bir /ogothet, daha 626 )'lhnda Chronikmz
Paschale'de ( 721, 8) goriiniiyor. 7. yiizy1lm
sonu ic;in i.oyo0T1J~ -rou yvtxou da tesbit
edilcbilmcktedir: Thcophanes 365, 24; 369,
27 vc Nikcphoros 37, 19. Kr~. BURY, Admin.
System 86.- Bir clogu praefet:Lus praewrio'sunun
(~n son olarak 629 yi!mda :zikrcc.lilc.ligini gtiriiyoruz: ZEPOS. ]us I, 37 Kr~. SrmN, Ein
Kaj>i!tl 7'1. V(ld. Nikephoros (3B, 15) tarafmdan (,.,r, yr ll i~in .-:ikndil1n -roO rrp1XtT<up!oJ

.&ET1J~

STEIN'm

..-ou

a..-p~-rtcu-nxou

hcxpxo~

hie; ~tiphesiz dogu jJraPfeclu.r f1rattm iu'

su degil, Istanbul'daki praetorizzm'nn k11111a11
damd1r.
2

Bizce bilinen ilk

i.oyo-Oe't1J ~ 'tou

llp/1""'

ssg /6o yilmda Bulgadara kaql yaplbl\

va~ta

Ka

maktul du~ mti~ti.ir: Thcoph:uuK 1:11 .

Krs. STEIN, Stutlien 144.; D6LGim, A'mliArllul
54
3 Kq. Theophyl. Sim. !HB V(~ 'l'lwllphancs 268 (Mavrikios ic;in) vc Georg. l'i.lidn ,
Exped. l'er.r. I, 101. vdd. (I h-rakkioK i~in).

Eskikitaplarm.com

'II

II . lli :r.aus l>cvl cl iuin Varllt1 vc

Yc~tilt-nmc-si

l <;ill MU ca d dc

dul11 ' y;t as kl'ri hitliklcr ge~irilmcsi mi.i.mki.i.n oldu 1 . Imparator paskalyamn
iki11c i g-i iuii, 5 nisan G22'dc dini bir torcnden sonra payit.aht.mt tcrkctti 2
I h J akl,ios Auadolu'da "thema lar arazisi"nc yoncldi 3 Burada ordusunu
lupLyar;~k ]Ji.iti.i.n yaz si.i.rcsincc yeni birliklcri ilc talim yaptJ. Heraklcios
H . tv ; t ~ hilgisi ik gay ct yakmdan mqgul olmu~ vc ycni bir taktik hazirlaml1
' ' . Bi z: u1s onlusm1da ath kuvvetlerin oncmi gittikc;c bi.i.yi.i.mektc idi; fakat
J], I .ddc ios, gi)r(.ini.i~C gore, hafif tc<;hizatlt SUVari ok<;ulara ozdlikJe OllCffi
\' l'riyo1 d11 r. As d sdcr sonbaharda b a~ lad1. 1mparator mahiranc bir mart< ' VI a i k k<"ndisinc Armenia yolunu ac;tl . Bn , lranl!lan, Anadolu dag gcc;it], lrtJd< lutmu olduklan mcvzilcri tcrke zorlad1; bunlar imparatorluk
6
1JJ d IISIInll "zim ire vurulmu~ it" gibi
takip cttiler. Armenia arazisinde
1 Theophanes 302 (621 y1h i~in) :
l"t"f)V '(XE -roc cr-rpoc-rEUilOI.Toc njc; g,Jp<tm1)c; bd
-r ~" 't\ rT[ctv. Avrupah askeri birliklerinin bu
~cki hk i\nadoluya yerletirilmelcriyle her
hald ~ (daha once Kut.AKOVSKIY [lstorrya III,
~, lll'in farlu na varm1~ oldugu gibi) sonraki
-rc .. v Hpco<7Ja[<.>v thema'smm - ki o s1rada bir
llltrlln, yani Anatolikon thema'smm bir l::;ohi
11111 idi- tcsisi ilgili olmu~ olmahd1r.
~ han sava~lan it;in PERNICE , Eraclio
111 veld., BcRY, Later Rom. Emp. Ill, 222
vdcl. vc Kui.AKOVSKIY, lstorrya III, 57 vdd.
yan1111 ia aynca ~u ()zcl al'atlrmalan kq.:
( ;I',IU.AN il, JJ,Z 3 (1898) 330 vdd. VC biJhassa
N II. BAYNES, Engl. Hist. Review 19 (1904)
hiJI vdd . vc 27 (1912) 287 vdd., aynca
1\ . .) Or1c11ER (lfarnack-Festgabe, 1921, s.
1 'J :~:~)' .. kar~1 B,Z 26 ( 1926) 55 vd. Son
ol;uak: .) . /\. MANANDYAN, MarruttpersidsAihh fwi.Jwlov imjJeratora lraklrya, VV 3 (1950)
1'1:1 vdd.
" 'l 'hlophanes 303, 10 (622 y1h i<;in) :
lvniillEV 8t: btt TOC ~ TW\1 .&e:{-ltXT<.>\1 zwpoc~
li'jlll<I>IL tvt>t; , 0'{-l'IEAe:ye: -rd: o-r:poc-r6rcd)oc xoct
rt[mn c-r( ll t ocu-ro L~ VE0:\1 cnpoc-rdocv. "Thema'!ar
ara..:iMi" d c:y imi asker! birliklerin (thema'i,u111 ) /\ nadolu'nun b clirli kcsimlcrindc ycr1.-~ ul..lcl i olu~urnunuu daha o zamanlarda
ha~lad 1 ~1 m giisl.c rmeklcdir. Theophanes'in
lu~ ~i'1pl u:~ i..: ~ ai:[d ~~ bir kaynaktan naklctmi~
.,Jcf n,.:tu l1u ~:ok um:mli habcr thema'lar orgallizaymn ll\1111 ba~l< mt ~ devresi i<,:in karak11 1 IHI Ikt ir. llu11dau pl'k a:r. sonro. d~ tek- lck
lhruu1'1.\n 11 adlan zuhur drnc:ktcdir: li11 li yllcucb \'a({da~ l'aMk alya lmmifl;i rtd" (('Jmm.
l'a11hol" 'JI '> ~ o ) l>i r ( )p~iltion komc.'j (l,yOtplrJ\l

yerine '0\tx[ou eklinde okumah; kq. Ch.

BZ 9, 677) ve Theophanes kroniginde de (Theoph. 325, 3) 627 ocak aymda
bir Armeniaklar turmarkhos'u ortaya ~1k1yor.
Buna gore thema'lar nizammm tesisi, E.
STRIN'in, themalar organizasyonunun Bi
zans- iran sava~mda "mucizeyi and1ran
rleg;i ~iklik" i~in yegane izah edici keyfiyet
olduguna dair kcndi dogru gori.i~i.ini.in
(St11dien 13 :~ ) aksine kabul ettigi gibi (ki
W. ENSSLii'l de Der Ka iser Herakkios zmd du
Themenuerfassung adh rnakalcsindc [BZ 46,
1953] aym ckilcle davranm1~tlr) ancak
Hcrakleios'un iran i.izerinde kazand1g1 zaferdcn sonra ba~lam1~ dcgildir. A. PERTUSI
ve N.H. BAYNEs'in yukanda s. 89 n. 2'de
zikrcdilen makalclerinde vardudan, lhma'lar nizammm ancak 7 yi.izy1hn ikinci yansmda ba!ila~ oldugu gori.i~ti daha da az
kabule ayandJr. Bu hususta aym notta ad1
gc<;en makalelerime bk.
DIEHL,

n~r.

Georg. Pisidcs, Heraklias II, 108 vdd.,

PERTUSI, S, 256.

Kr~. E. DARK6,
Die militarischen
Reforrmm des Knisers lferakleios, Bull. de
l'Inst. archeol. bulgrzre 9 ( r 935) 1 1 o veld.;
ayn. mlf.. I'!flucnces touraniennes sur l' evolution
de l'arl militaire des Grccs, cks Romains et ds
By.zantins, By,z. 10 (1935) 443 vdd., 12
(1937) I 19 vdd. ; ayn. mJ J., U rol clspeupfes
5

nomade.r cavaliers dans Ia transformation de

l' hlnpire TOillaill au:>: fJremiers sieclcs du MOJen
A~:r, l~J'Z. Ill ( 1 !J4.B) ll'j vdd.
(>"org. l'isidcs, R xfJt.tl. l'en. II, :157,
11~1' .
I'II<I 'IINI, H. 1'1

Eskikitaplarm.com

r.

1ran vc Avar

Sava~lan vc He1 ak l ei n ~ H. eform u

vuku bulan iki ordunun kaqlla~mas1 isc Bizanshlaun, btiyiik lran k1 1111.andam ~ahrbaraz iizcrinde kazand1klan parlak bir zafcrle sonuc;lawh. Ilk
hedefe ula~tlml, Anadolu diimandan temizlenmiti.
Bundan sonra Avar kagamnm tehditkar tavn imparatoru lstallhul'a
donmeye zorladt. 0 zamanlar her halde Avarlara verilen haracm mikd :111
yiikseltilmi~ ve imparatorun yakn1 akrabasmdan baz1lan kagamn y:l lllll .;
rehin olarak gonderilmitir 1 . Bu suretle Heraklcios daha G23 mar1uul.1
1ran'a kaq1 yenidcn savaa balamak imkamm buldu. Bir iillc<" ki yd
ic;inde ugrad1g1 bozguna ragmen tlosrav II. bir ban~1 hatmna bile g-t'li nlll'
mekte olup, imparatora son derece tahkir edici bir ifade ve hristiyan i11 :11H r
ile alay eden kiistahca bazr ibareler kapsayan bir mektup gondl'nni .~l~ ~.
Hcrakleios yenidcn Kappadokya iizerindcn Armenia'ya yiiriidii . I >vi 11
hiicumla ahmp tahrip edildi vc aym aktbet diger bir c;ok ehrin de l 1a~rna
geldi. Bundan sonra imparator giineye dogru at1ld1 ve ilk Sasani hiikiinuLII'I
Ardair'in mcrkczi vc iran'm onemli kutsal chri olan Ganzak (<;I'I H'I' )'r
hedef edindi. IJosrav ehirden kac;mak zorunda kald1; GPnce Bizanslll:11111
cline diitii ve buranm en kutsal varhg1 olan Zerdiit'tin atcgedesi, Kudus' llu
yagmalanmasma mukabcle-i bilmisl olarak tahrip olundu. Kt aybrrut
ge~_;irmek iizcre imparator c;ok mikdarda esirle birlikte Araxcs (Ants 111 lrri)
gerisine c;ekildi. Burada hristiyan Kafkas kabilelcri ile temasa g('(;.1'ITk
kuvvetlerini Laz, Abasg (Abaza) ve iberiahlar (Giirctilcr)'la takviye <"tli.
Buna ragmen durum agrrd1 ve bunu izleyen y1l ic;inde taarruza g('(;<'ll
iranhlarla Armenia bolgesindc tiiketici miicadeleler yapud1. iran'a girml~ye
muvaffak olunamad1 ve 625 y1hnda Heraklcios diiman diyanna, Kilikya
iizerinden dolanarak girmeyi denedi. Fakat bunda da kesin ba~an saglauamadt ve imparator kazandtgt bir kac; baanya ragmen, kl1ll bastlrma::a
iizerine Sebasteia (Sivas) iizerinden Karadeniz bolgesinc ;ekildi 3
imdi hatta iranhlar taarruza gec;tiler ve 626 yxhnda Istanbul, Hcrakleios'un her zaman ~_;ekindigi ve Avar kaganma verdigi kiic;iik diitiri.ic;i1
tavizlerle onlemeyc ugrat1g1, iranblar ve Avarlar tarafmdan iki cephcli hir
saldmya ugramak tehlikesinc gen;:cktcn maruz kald1. Biiyiik bir ordu111111
bamda odugu halde ahrbaraz, Anadolu'yu kat'ederek Khalkcdon ~Kad1
koy) 'u igal edip Bogazic;i sahillerindc karargah kurdu. Bundan p!'k :1:1.
sonra (27 temmuz) Avar kagam hadsiz hesaps1z bir Avar, islav, Bulgar VI'
3 Kur.AKOVSKIY (!Jtoriya III, 72 ve 71)
Aynea
4
hakh olarak, bu yeniden geri .;ckilrruJun,
2
Scbeos tarafmdan kayd, MACLER, 624 ve 625 ylllmiicadclclcrinin Bizan~ impa
7~) 'da tcrciime edihni~ti r. Mcktubun adres'i raloru i.;in, Thcophanes'in vcrdigi (~12 vd.)
~uylcdir: "Chosrov, chcri des dicux, maitre bilgilerin talunin ctl in,bileceginden dalm u.:r.
et roi de toule Ia terre, fils du grand Armazd, ba~anh oldu~unu dii~iindt.irdUi\'i.inli l)l'l irla noln~ ~ervilcur, imbecile ct inhlmc, mi~Lir.
llcradius".
1 Kr~.

Eraclio
istoriya Ill, 65,

PERNICE,

Kur.AKOVSKIY,

121.

n.

Eskikitaplarm.com

II. 1\i;-.arrs J>evletinin Varllf{l v e Y('nrlrun.-s i l~111 Miicadcl<-

''''

<;,pid kitksi bamda bulundugu halde Istanbul onUnde g<iriiniip ~ehri

k,,, :ulan vc denizden ku~attl. Patrik Sergios, vaazlar, gecc ibadctlcri vc
huytik kilise torenlcri ilc ahalinin dini ~evk vc hcyecamm ayakta tutmakl:t ydL. lkcerikli muhahz kuvvcti ise diimanlarm biitiin sald1nlanm gcri
pilskiirtmektcydi. Nihayct sonucu Bizanshlann denizdeki iisti.inli.igi.i
l.ryiu ctti: ro agustosdaki bi.iyi.ik ve kesin sonu<; almak i.izere yapllan saldm
sasl!lda !slav kay1klan Bizans donanmasiyle yapt1klan miicadelede
111:1 hvoldular. Bundan sonra mi.itaarnzlar karada da biiyiik kay1plar vcrdirilc ('k piiskurti.ildi.ilcr vc biiyi.ik bir kargaahk i~ind e geri ~ekilmeye ba~ladl
Li r 1 Avar kagammn maglubiyeti ise han taarruz pl<l~lannm da suya
dii .~nlC'si anlarnnu taIyordu. ~ahrbaraz Kadtkoy'ii bo~altarak askerleriyle
hirlikk Suriyc'y"' dogru geri ~ekildi; ikinci iran kumandam ~ahin'i ise
imparatorun kardci Thedoros ag1r bir bozguna ugrattt. Bununla kritik
cliiuiimnoktas1 aIlml oluyordu. Artlk bi.iyi.ik Bizans taarruzu balayabilirdi.

Bizans baehirinin i:ili.im tehlikesi ile <;alkaland1gl bu zaman i<;inde

lll'l'akleios ordusu ile uzak Lazika'da bulunmaktaydL Evveke Kafkas kabildni ile o1dugu gibi bu sefer de Hazar devleti ile iliki kurdu. 1te zamanla
Bizans dogu siyasctinin ana dircklerindcn birisini tckil edecek olan Bizans
-1lazar i~ birligi bu tarihten balar. imparatorluk birlikleriyle ittifak halindc
ll:lzarlar, Kafkas ve Armenia bolgelerindc 1ranhlara kaq1 miicadele
I tiler. G27 son bahannda imparatorun giineye, diiman i.ilkesi i<;inc kart
lriiylik scferi balach. Bununla beraber o burada sad ece kcndi kuvvetlerine
dayanmakla yctinmek zorunda idi; c;iinkii Hazarlar seferin me~akkatlerine
dayanamayarak kendi i.ilkelerine donmii~lerdi. Buna ragmen Herakleios
da ha arahk ayt ba~mda Ninivc i:iniinde bulunuyordu. Burada Bizans
Iran rniicadclesinin kesin sonuncunun almd1gt biiyiik bir sava~ yapdd1.
Iran ordusu imha edilircesine bozguna ugrat1ld1: Bizans harbi kazanrnltL
Bizanshlann muzafferane yi.iri.iyiiii devam ctti; d aha 628 ocak ay1 ba~mda
hunlar bi.iyiik ~ahm ka<;arcasma terk ettigi en sevgili ikamct ycri Dastagerd'e
JJ; irdikr. 628 ilkbahannda ise han dcvletinde, mlicadelenin devarmm gcrek:;iz kdan olaylar vuku buldu: J:Iosrav tahtmdan dlii.iri.ilerek oldiiri.ildii.
1, . 111 tahtma, .Bizans imparatoru ilc derhal bir ban~ anlamas1 yapan,
llosrav'm oglu Kovrad- ~in'lye <;IktL Evvelce Bizans dcvletine ait olmu
I 1iit.i.in arazinin geriyc vcrilmt>si biiyi.ik Bizans zaferinin ve 1ran biiyiik
d ("v lctinin sukutunun bir ncticesi oldu. Armenia, Roma Mezopotamyasl,
S11riyc, Filistin ve Mtslr Bizans imparatoruna iad c olunacakt1. Bundan
!,j,. k:u; ay soma !-iirfrye oli.im yatagmda, Bizans imparatorunu ogluna vasi
lay iu di yonht vc hir r:ama11lar Hosrav II. imparatont nastl kolesi addrtmi~
l:lclc- JJH"VCUI htitiin kayuakbnlau Con.rltmlino/Jlc /ltiT le.l' Azl(lre.1 el les Sltll'rJ m
f::ti, 11 ~::. :q ( HJ:iJ.) :17 ' vdd .
t;lyclalan;Lrak IM!anbul'uu ku ~; Lirlm :tH 1111 ' ''"
vir nlon hir yaz1: I IIAIUAII ., / .1 I~: dr
1

Eskikitaplarm.com

I.

Iran v e !\val' Sava~ lan vc II :ra kleio~ Refol'llltl

idiyse ~imdi de ~irftye kcudi oglu ve halefini Bi:zans liikiinalanmu kiiltHi

olarak zikrcdiyordu 1.
Altl yllhk bir aynhktan sonra Hcraklcios ba~~eluin c dondii. O gl 11
Konstantinos, patrik Sergios, riihban s1mf1, senato vc halk onu Anadol11
sahilinde Hicreia'da, isa dii~manlanmn ~erefli galibi stfatiyk , dlni11<k
zeytin dallan ve yanan mumlarla, zafer nidalan ve kilise ~arkllariyle kar~l
ladtlar. Bizans eyaletlcri iranhlar tarafmdan bopltthrkcn Hcraklcios
630 y1hnda Kudiis'e gitti. Burada halkm co~kun tezahiirat1 arasmda, lt.tllhlardan gcri almm1~ olan kutsal hacs1 yeniden eski yerine rckzctti 2 B11
biiyiik merasim hristiyanhk devrinin ilk biiyuk inan':; mucadelcsinin nu1
zaflerane sonunu ilan ve temsil etmcktc idi.
Kudretleri i:iniinde Bizans'm bir zamanlar titrcmi~ oldugu )J('r iki
dii.~man yere serilmiti. Qiinkii, Ninive yanmdaki sava~ nasil iran'm kudrctini temellerinc kadar sarsm1~ idiysc, Istanbul yanmdaki sava~ da Avar
kudrctini sarsm1~t1. Avarlann maglftbiycti Bizans dcvlcti s1mrlamu a~a11
bir yank1 buldu. Bir ':;Ok kavimlcr vc bilhasa o vakte kadar Avar kagaullllll
tabiiyyetinde bulunan <_;;ok saytda islav kabilcsi i<;in bu olay bir ayakLutula
ve Avar boyundurugundan kurtulma iprcti oldu. Avarlara kaq1 yaptla11
miicadele esnasmda, bu devir icsindc batt islavlan, Samos idaresinde iI k
biiyiik islav devletini kurdular 3 . Bir kacs yil sonra Karadeniz ve Hazar
dcnizi kuzeyindcki Bulgar kavimlcr toplulugu da rcislcri Kuvrat idarcsil\(k
Avar hakimiyetindcn kurtuldular. Kuvrat Avarlara karl yapt1g1 miicadck
csnasmda Bizans tarafmdan dcstcklcndi: imparator Hcrakleios ilc bir ittil:tk
anla~mas1 yapan bu zat kendisine patrikios unvam verilcrck Istanbul'd a
vafliz cdildi 4 Meydana gclen dcgiikliklerin refakat ettigi kavimkr gii~~ii
<;crcscvesi i~inc, hakkmda Konstantinos Porphyrogennetos'un bize talsilflt 11
bir haber b1rakm1~ oldugu 5 , S1rplann ve H1rvatlann muhacereti de fl<d li ldir. Bu go<; de Bizans ile anlama halinde ve sallanmakta olan Avar dt'vl1 t i
1 Nikephoros (20 vd.)'a gore o Herakolan amcas1 Orkhan'm 6r g y1hnda Tslan
lcios'a ~oyle yazm1~ imi~: "Dediginiz gibi bul'u ziyaret ederek hristiyanhg1 kabul v
na~tl Tannmz yah Symeon'un ihtimamma patrikios iinvamm elde etmi~ olduguuu
tcvdi cdilmi~ ise ben de kolen oglumu senin bildirmektedir. Anla~Ild1gma gore Kuvral
ellcrine emanet cdiyorum".
o zaman amcasmm maiyyetinde bulm11111 1~
2 Kq. A. FROLOW, La Vraie Croix et ve rehine olarak Istanbul'da birakllm 1~111
les expeditio11s d'Heraclius e11 Peue, REB 11 Nikiu piskoposu Ioannes (~r. ZoTENII EIW,
s. 460) Kuvrat'm imparatorluk saraymda
(1953) 88 vdd.
3 Samos devletinin
meydana geli~i biiyiidiigiinii ve daha ;:ocuklugunda lm ssorunu i;:in en son olarak kr~. B. GRAJ'ENAU- tiyanhgi kabul cttigini yaznu~l1r. K q.
ER, Noveya literatura o Smuu ill rrymi j~roblcmi 0STROGORSKY,
]]!e /Jyzmztine il'lrljJire i11
.(godovi11ski fasopis 4 ( 1 !J50) 1 51 vdd.
the World f!f the Seventh Ceulury, /){)}' 1 1
4
Nikephoros \1.-j, !! Bu kay aak (s.12, ( 19J!J) 15 vdd.
!20) daha once Kuv 1al'u kuzcy Kafkasya'da
& /)e wlm. i111j1.,
1mb 'JC) 'II , s. 1 :.1'.1-( 'I
llulg-ar millcllcr loplulug ullllll kurucusu (u~r. McmAVt:SIK -.I NI\INH).
I

Eskikitaplarm.com

til

II. 1\izans IJ.:vlctinin Varl1g1 vc Y<nilcnrncsi l<;in Mu c.tdl'i c

ilt tnii< .ttklt i<;indc vuku bulmu~tur. Strplar w lhrvatlar, Karpatlar ()tcHindcki yut dlamn tcrk edip, Hcrakleios'un nzasiylc Balkan yanmadas1nda
gut iindiiln. ll11-vatlar Avarlara kaqt yapttklan baanlt miicadelc nctice.~i lldl yanmada.mn kuzry bati ktsmmda tutundular. Bunun giiney dogu
snt uttt<laki hi)lgcyi ise Strplar igal ettiler 1 . Bu suretle B<1lkan yanmada.s nda l>ulunan 1slav unsuru ycniden kuvvetlrnmi oldu. 1mparator Kons1.11 IIi nos VII., S1rp vc Huvatlann Balkanlara vard1ktan sonra Bizans impa1 llu rivayctin inan1ln hgma kar~ bir
bir <;ok itiraz vuku buldu: Kr~.
I . I lOMMI.Im, Sitz.- Ber. d. Wiener Akad. 20
( Ill ,I' 1 :~;i 7 vdd.; F. RA<;:KI, Kn.yijevnik 1 ( I 864)
1h vdd. ve Rarl Yugosl. Akad. 52 ( 188o) qr
vdd. vc ozelliklc V. jAGI<':, Archiv fiir slav.
l'hilol. 17 (11395) 47 vdd. Bundan sonra
llrval ve Suplann, Porphyrogennetos'un
rivaycti aksine, daha 6oo yllarmda geri
kalan digcr 1slav kabilderi ilc birlikte
llalkanlam ~irmi~ olduklan gorii~u, baz1
it irazlara ragmen (bu hususta ozelliklc kq.:
J., t :RoT, fzves6ya Konstantina Bagryanorodno~" o Serbakh i Khorvatakh [188o]; V. KLAI6,
l'm'l'r..rl llruala I [ 1899] 30 vdd. ve Rad Yugosl.
.Had. :-1o i 1897] I I vdd.; N. NoDILO,
llz.1lori;a sred1ryel;a v()'eka III [ 1905] 433 vdd.)
krndisine 1slav tarih ve filoloji sahasmm en
hllyilk oloritdcrinin (bu arada mcsela
.ln;cEK, L. NmoEnLE, St. STANOJEVI(( ve
I' . )1~11,:'in ) kati!rhg hakim nazariye oldu.
llununla beraber zamanla bir rcaksiyon
lltlinli VI' ha.kh olarak, Konstantinos VII.'un
l'i'saJuvl tdcrruatla siislenmi~ olmasma mubhil e.as bakurunclan pekilla inamlabilir
olau rivayctinin rcddcdilmesi i<;in ycterli
"' lwpkr bulunmad1gJ hususuna i~arct olunclu. llu hususta ~ahsen Porphyrogcnnetos'un
lll:llllhrlJgml sa.vunan D. ANASTASIYEVI~:'i n
a;liday1 n ~u makalesine bk.: St. STANOYEVI., N amdna Enciklopedrya IV (1 929) 81 vdd.
(a ynca ayru yazann Narodna l!.nciklopediya
Ill, lio7 vdd.'dcki makalcsinc bk. ). Bu sorun
hakkmda bir <;ok oncmli makalcyi bilgi
1\ ln ni I.. IIAIJPTMANN'a. medyundur (ozellikl< Ollllll ~ u makalcsinc bk.: Seoba Hrvata i
Srha., 1"11RO.Il.J,tor. r;:asoj1is 3, 1937, s. 30 vdd. ) .
ll1r ~ok noktalarda Hauptm<>nn'l izlemckle
lwral)('r, omm Sn-p vc Huvatlann Kafkas
nn~l'li olduklarma vc Jhrvat asalct suulmm
uun~iw <hir n<LZari ycsini hakh olarak
~.I IIIIILIIiar

rcddcden B. GRAIENAUER'm ~u makalesindeki a<;Jklamalan da onemlidir: Prilo.g kritici

izvegtaya Konstantina Porfirogenita o doselyenyu
Hrvata, Hist. Zbomik 5 (1952) 1-56. Aynca
kq. F. DvoRNIK, The Making of Central and
Eastern Europe, London 1949, 268 vdd. ve
ayn. mlf., Th~ Slavs, Their Early History and
Civilization, Boston 1956, 62 vdd. Bunaan
ba~ka, ara~lJrmas1m daha geni~ bir li:aynak
temclinc oturtmakla beraber, H1rvat adm1
Kuvrat ile ili~kili gostcrmeyc <;ah~mas1na ve
ozcllikle de S1rp adm1 imparator Konstantinos ornegine uyarak "servus" 'a in.a etmek
istemesinc kalllmamayacak olan H. GRE
GOIRE'm bir <;ok fikirler ilham eden ~u makalcsine bk.: L'origine et le nom des Croates et des
Serbqs, Byz. 17 (1944 /45) 88 vdd. Buna mukabil GRAFENAUER, ayn. _yer ve A. MARICQ.,
B;'<.. 22 (1 952) 345 vdd.'ye bk. H1rvat ad1
hakkmda buna benzer kombinezonlara daha
once BuRY (Later Rom. Emp. Ifl, 275 vd. ve
HowoRTH (]ourn. of the Anthropol. Inst. of
Great Britain and Ireland II, 1882, s. 244
vdd.)'da da rastlanmaktad1r. Bu ihtilafh
sorun hakkmda takriben 1925 ydma kadarki
butiin bibliyografyay1 ~11<;1 (Poui.yest 236-65)
tam olarak verrncktedir; ancak o da kritik
ao;:Iklamalarmda "Konstantinos Porphyrogennctos alcyhdan" tutumu savunuyor.
lstorrya naroda Yugoslav~ye I (1953) IOI-o3'deki
bibliyografyaya da bk. ~imdi ise B. FERYANCIC, Viz. izuori II ozellikle onemlidir. Burada
Kostantinos Porphyrogennetos'un giiney 1slavlan hak1onda verdigi biitiin haberlcr
sup - h1rvat<;a terciimesiyle verilmekte, bunJar mufassal olarak ~erholunmakta ve daha
eski butun literatiir elc ahnmaktad1r. Aynca
bk. F. DvoH'NI K, Costantine PorjihyroKenitus De
administrarulo imj1erio, Commentary, London
I!JG2, !J1 vdd

Eskikitaplarm.com

1.

I ran vr Ava r Sa v a~ Ian vc II c r akll' io~ R .. fu1 mu

.,.,

ratoruuun yiiksck ltakiuiyct ltaklanm tammi ulcluklanlll yorulruadan t('k rarlamaktathr ki, Hizans'm Avarlar vc 1ranh Jar iizcri ndc kazand1P;1 zalndcn sonra m cydana gel en durum muvacehcsindc lm p<".k olanak d 1~1 dq~i ld i1.
Ancak lm yiiksck egemenlik hukukunun tamnmas1 husmunuu iilll'lllini
miihalaga ctmemek ve bunda hi<; bir suretlc Bizans hftkimiyctiniu gcn;~' k
ihyasnn mii~ahcde etmemek lazimdtr. Bununla bcraber Hizans ic;in Ill' d<"
olsa Balkan sahasmda olduk<;a bir yiik hafiflcmcsi sonucu da dogmu~tu.
Korkun<; Avar taarmzlan arttk kcsin olarak son bulmutur.
Hcraklcios'un asked ba~anlan ne kadar parlak olursa olsuuLir, hu
hiikiimdann dcvrinin htiyiikh.igii vc 6nemi yinc de th~ siyasct ba~anlan
ilc izah olunamaz. Dogudaki arazi kazan<;lan bir ka<; ytl sonra Arapb1 a
kar~l kaybcdilmitir. Siirekli olarak kalan ise yeni ordu vc itlan: nizauu old11.
Miiteakip yiizydlardaki Bizans kudrcti bunlara dayannu~ VI' hu diizuiu
bozulmasiylc Bizans devlct miiessesesinin <;6kiiii balamltir. IInakl1 ios' 1111
temclini att1g1 thema'lar orta<;ag Bizans devletinin bel kcmigidir.
Fakat Herakleios dcvri sadece siyasi dcgil, aym zamanda kidtiin I
anlamda da dogu imparatorlugu i<;in bir doniim ckvri oldu . .Bu 1kvir
Roma dcvrini kapamakta ve onunla gcr<;ck anlamiylc Bizam devri ha~bnt otl-.
tadlr. Butiin amme hayatmm kuvvctlc kiliselqmcsi vc kcsin olarak <:1ck lqme imparatorluga yeni bir goriiniim verdi. Erken Bizans devleti p~ d.11 ak
bir inatla latinceyi rcsmi dil olarak muhafaza ctmcktcycli. A111 ,,k yava~
yava ve tcrecldiitle dcvletin gittik<;e Greklqmesinc goz yumuyor VI' k1 sin !111
dcgimeyc bir tiirlii karar veremiyordu. Hiikumet vc halkm iki ayn dil1
sahip oluU crkcn Bizans dcvlctinin hir altimct-i farikastchr: Biili.i!l dl'vlcl
idaresindc vc orduda rcsmen, dogu halkmm kesin t;ogunlugunun aulamad1 g1
latince hakimdi. ~imdi bu duruma nihayct verildi. Grck<;e bumlau ~o111 a
Bizans dcvletinin rcsmi dili oldu. Halkm ve kilis(nin dili clcvktitl 1h dill
olmutU. Sun'i olarak gemleri kas1lrn1 olan Grcklqmc ohiumu art1k <;ok
daha siiratle geliti. Daha bunu hcmcn izlcyen nesiilcr i<;indc Iatiucc bil ~isi,
hatta aydm Bizans <;cvrelerinde bile, <;ok nadir bir hal akh 1
Bizans clevletinin Grcklqmcsi hiikiimdar iinvanlannda da ii1111111i l1i1
vc hisscdilir bir basitlqmeyc scbcp oldu. Hcrakh ios kanua~1k
lfttincc imparatorluk iinvanlanm Imllanmaktan feragat edcrck halkm lw uirnscmi olclugu grc-k<;c ~acri.Ae:u<; iinvamm ald1. Roma imparatorl11k iiu vaulan olau imperator, caesar ve auguslus'un yerlerini, o zamana kadar Biz a 11~
im paratorlanna ancak gayn rcsmi olarak vcrilmi~ ohm Im <"ski grl'k~:c k1 -d
i.iHva tu ahh. Bu surctlc basileus ii.nvam Bizans hiikiimdarlaruuu ns111 i il11
v;u u oldu Vl' bu zamandan itilmren Bizans'da asil illlparator luk i.iiiV:IIII
dcgi~ikligc

zq: l.'"~r

Kt ~.

II.

'!I. vdd.

ZII.I.IAClJ~ ,

,Zw11 '' '""// der Welt.ljiTilche im u.llr/irtd.ldwn Ueich, I kiH111glurK

r, :l

Ayr11a Irk. y111;1nda

Eskikitaplarm.com

1110

II. llizan~ llc vlrlinin Varl1p;1 vc YenilrnmcHi

l~in Mllcadr.lc

,,br:1k g"~"~nli oldu 1. Ayn1 iinvam Hcraklcios, oglu ve mii~tcrck hiiki.imdan

ol.111 llnaklc-ios Nc(lS Konstantinos'a vc sonralan da ikinci oglu Hcrakleu~<l!'l .. t vndi. 0 zarnaudan itibaren ve imparatorlugun inktrazma kadar,
((/1',\(f/" uuvam imparatorluk karakterini kesin olarak kaybederken, biitiin
lli za us i111parator ve miiterek imparatorlan bunu, yani basileus iinvamm
1.1~11lllar.

M u~ttTck hiikiimdarhk miicssesesi Bizans'da hn

~cydcn

once tahta

, 1k 111a su asuu diizcnlcmcyc yaramakta idi. Bizans da Roma gil>i bu hususu

L111ziut nlt-n bir kanundan yoksun bulundugu ic;in tahtt tcvariis etmesi
vcliahd, daha hiikiimdann ya~ad1g1 s1ralarda tac;landmltyor ve
hund:u1 sonra as1l hiiki.imdann ~eriki s1fatiyle- rcsmi olmayarak adrre:po;
v y;t fUxprK ~rxcn'Ae:ur; tesmiyc cdilcrek - tac; ve imparator linvamm ta~1yor,
c,:o)t1111lukla sikkelerde astl imparatorun yamnda tersim edildigi gibi c;ok kere
lnunm yamnda kanunlarda da ismen zikrolunuyordu. Esas imparatorun
wbttndan sonra o, imparatorluk haklannm biitiiniinc sahip olarak hiikiima 11hga bahyordu. Bununla imparatorluk ailesi ic;inde tevariis ve aym
z;unanda hancdan kurulrnasl irnkan dahiline giriyordu. Bununla heraber
IIHIIlar~ik vdiahdlik nizammm kcsin olarak teessiisii ic;in uzun bir devrenin
'\' ~IILI'~i icap ctti. Bizzat Heraklc ios, ilk oglu yanmda ikinci oglunu da
thi ~i illtikn

1 lla.,ileus iinvam ilk defa olarak

lltlitulatio'su 'Jip.Xx:Aow~; xll'.l 'Hp:Xx:AELOI; vE:o~
1\<>Vo-r""vnvo~;, mcn-ol ev XpLcr-rw ~rxcrLt.sr~
~c kliwlc ol:m 629 y1lma ait novella'da go, 1\unwktc~dir (ZEPOS, Jus I, 36). Hiiktimeti,.,, dk dcvresinde Herakleios selefleri gibi
1ki l{oma iinvanlanm kullarum~ olup o
/ .. uuanki unvam ~oyle idi: Otholcp<i-ropo:c;
lu>l mxp rc; !>t.a~w L 'Hpaxl.sw<; xll'.l 'Il petXAELO~
vt11r; 1\c,,vcr-r::l.\lnvoc; rmnol b XpLcrn7l Oti~youcr1'" (;tyn . nr. 33 , kr~. aynca: 612 ph i.,:in
~ 117). i)u haldc Basileus iinvam ll'.lhoxprx-rup,
~<irmp VI' rx<Jyoucr-ro~; (yani imj>erator, caesar
vc- 1/fiJ!II.rlru ) iinvanlannm ycrine kaim olmu$
"' Nanii lc:smiyesi de dii~mii~liir. Kr~. L.
IIIII II II H' 1.' origirte de.r titres imtliriaux a Byzmzce,
II
1-, ( 1qo6 ) I 6 I vdd. vc OsTROGORSKY,
. ltloArator qq vdd. Bilim saham1zda yanh~
ol.u ak , llct.1klcio,~ zamanmda vuku bulan
lllll'llll dc(:i ~irninin lran dcvlctinin kesin boz1-(ll lla "l~artdmasl ile bcraber miitalfta cdil"""~i vc- I'Ra~mda n h11na haglanmas1 kanaati
J,.dw11cli r. llwilw1' unvarunm aluunaSI, f(ttya

Bizanshlann kendi hiiklimdarlan yanmda

basileus iinvamm ta~1masm1 hakh gordi.ikleri
yegane hi.iki.imdarm maglup cdilmi~ olmasna irca edilmeli imi~. Gerc;ekte isc basileus
iinvamnm, Bizans hi.ikiimdan tarafmdan resmen kabuliindcn once yabanCl hiikiimdarlara verilmi~ olmas1 biiyiik bir anlam ta~I
maz. Basileu r'un manas o s1ralarda rex'den
ba~ka bir ~ey degildi ve bundan dolay1 erken
Bizans devrinde, kendi hiikiimdarlan resmen
imperator linvamru La~11larken, hi~ bir surctle
sadecc iran hi.iki.imdanna de~il, aynca Attila'ya ve Ermeni, Habe~ ve bazan- diger
unvanlan yerine - Germen knallanna da vc
hatta Abaza ve Zekh krallarma verilirdi
(Bunun vesikalarml R. HELM, Archiv fur
Urkundenforschung 12 (1932) 383 vdd., n .
2'de gayet gi.izel toplarnt51.Ir). Ancak basileus
unvanmm Bizans hiiki.imdan tarafmdan
resmen kabulii rex ilc ~cxatl.e:<'>~ arasmda temdden bir anlam <.kgi~irni yapt1; ~iinkii
~imdi ~ll'.OLA ~''' imf>eratur manfts1na gdmek-

tcydi .

Eskikitaplarm.com

1.

lr a 11 v r Ava r Sa v a~ I a r1

v " I I r r a k I r i o s H r fo r 111 11

rr 11

mii~lcr<'k

hiiki.irndarhga yiikscltip vcliahd tayin ctmck surct.iyil' hu sis trna

bir vuzuhsuzluk sokmutu 1 .
Dogu eyal ctlerinin yenidcn kazamlmas1 d cvlcti tckrar monol'iz iII iI;
sonmu onund c b1rakt1. Bu mesclcnin cidcliyctini patrik Sng-ios hilla: assa
ac;tk olarak anlaml vc her zaman kilisc ic;indcki banlll iC('SSiisiinr 11(~ 1' 01 ~
ml~tir. Onun gayrctleri, dcvlctin ark cyalctlcri ic;inck whm ctmi oL111,
Khristos ic;indc yalmz bir enerJi bulundugu hakkmclaki doktrindc hir d r .~ lr l,
buldu 2 Khristos'un iki tabiatt'na mukabil yalmz bir etkinlik tal'Zl (E:v&pye: toc)'
mn varhgm1 kabul etmek, Kadtkoy inanc1 ile monofizitlik arasmde~ki 11\111'1 1ma bir kopri.i kurabilecek gibi gori.ini.iyordu. Monoenerji doktriuiui lw&rrna s
yen Sergios, dogu kiliselerinin temsilcilcri ilc muzakcrclcrc giri~ ti. Siy:1s i
olaylar, patrigin gayretlerini hakh gosterir gibi idiler; c;unki.i I st:anl~tal i lrdogunun monofizit ahalisi arasmdaki inane; mucadelcsinin Ia :111 is Ii l!\s1111
oldukc;a kolaylatlrffil bulundugunu kabul ctmcmek mi.imkiin drg i ld i B11
suretlc bizzat Herakleios da monoenergetismus ccreyanma katdd1. <> d .al a:a
dogu scferleri esnasmda, ozellikle Armenia'da, mahalli ruhanl sunl ilr h11
kilise birligi konusuncla mi.izakerclcrdc bulunmutu. Monofizit. l'yakt II'& III
tekrar kazamlmasmdan sonra bu muzakereler daha buyuk iilr;:iidc VI' d:ala .r
buyuk bir cnerji ile yiiri.itiildi.i; r;unkii monofizitlerle bir anlam:ty:t \ :1rn a:1 k
imdi her zamandan daha ziyade zaruri gorunuyordu. Balangtc,~ <;ok .~r y
vadeder gibi idi. Armenia ve Suriye'de ve 631 'd e patriklige yiiksl'hilrn i ~
olan Kyros'un en buyuk bir gayretle bu anlamda r;ahtlgt MlSlr'da h11 hial q rne hemen hemcn elde edilmi gorunuyordu. Sergios vc Kyros t.ar:a1"111d:111
takip cdilen kilise siyasetine muvafakatlm papa Honorius da hdd irtll i~l i.
i~~ine

Ancak hayal sukutu kendisini gostermekte gecikmcdi. Birlqnw i .~i

Suriye' de ve ozellikle MlSlr'da ancak zor kullanmak suretiylc tcmin edi lmi~l i.
Muhalefet bi.iyudukr;e buyi.idii ve bu hem monofizitlcr, hem de ortodoksl:ar
tarafmdan b enimsendi. Ortodoks muhalefetin sozcusu, hitabet kudrl'l i i lr
bhret kazanmi ve 634'de Kudi.is patrikligi makamma gec;mi ol:m k qi~
Sophronios idi. Miithi bir 1srarla yeni doktrini, monofizitligin milt <~JTdd 1
bir ekli ve Kad1koy ortodoks dogmasmm bir tahrifi olarak damg;al:am:rkl ;t
vc itham ctmekte idi. Goruniie gore bu muhalefetin tcsiri ill' vr rawa ji
sorunu hususunda c;ekingen davranan, bun a mukabil Khristos ir;:i ndr hi 1
irade (ai).:1Jp.a.) oldugunu iddia eden papa Honorius'un a~Jklamal:ra&a r:a
1

Bizans'da

mti~t erek

hiiktimdarlrk

hakkrnda kq. B o RY, Constitution 12 vdd. ve

lwnim KoHNEMANN, DojJjJeljirinzipat 166 veld.'

dck i a<;1klarnalarrrn. Mli~terek htiklimdarla rm iinvanlarr hakkmda kr~ . DoLGER,

nz

:!'I

1:!11

( l !J33)

1lvlokrolor 10 7
2

( .

vdd.

0S'l'lWUORSKY,

VC

v<ld .

J\~NI~ l' IAN,

J>w

1\'111.1'/thllllfiIJ.:f.-

.rchichte des Morwtheleli.wms, lAipzigl> ARGOIRE, f) E.:glise h)'zantille de 'i!l7

( 1905) 15 7 vdd.; Dur:HESNE, I .'I <JIIi.w

rll o ;
1\
1111

ll{l

I I

.1iecle ( 1 ~)2 5) :~1!1 vdd.; V . GawM r:r., u,.

cherclws .rur !' histoire ,J,I .l'vfmwlheli.1 m1:, /~."drnl
d'Oricnt 27 ( 1!)211) o- rh , 2;)7-77, 211 (II)'J!l)
2 72-B:!, '1.!1 ( rq:.!o) d i-!.lll; IIJ:r:K , Jo'irdu \1!1 '1
vdd.

Eskikitaplarm.com

1011

II. BiT.an DC"vlr.tinin VarhAI ve Yenilenme&i l11in MUcadele

ltllr ml't tdcrck Sl'fgios, doktrinini uir az tahfif ctti: Encrji mcsc1esini ikinci
pL'Iua alii, fakat Khristos it;inde bir irade kabul cdilmcsi gercktigini tcdrisc
h<~~l<~dL Bu ycni monotheletist formiil, imparatorun 638'de Ekthesis ad1 altmda
YlY IIllamp Ayasofya Narthex'inde ilan ettirdigi, Sergios tarafmdan planlanan
kt 111anru esasuu te~kil etti. Fakat devlet ve kilisc ba~lanmn monotheletisrwn'u kahul ctrni~ olmalanna ve patrik Sergios'un oliimiinden (g arahk 638)
Mo ura Istanbul patrikligine gayrctke~ monothelist Pyrrhos'un getirilmesine
1 <~j:I;IIIC'tl, l~'kt!tesis'in havanda su di::igmekten baka bir ~ey olmadigi pek t;abuk
lwl li oldu. Bu inan~ gerck ortodokslar ve gcrekse monofizitler tarafmdan
rnl olundugu gibi, Roma'da Honorius'un halcfleri de onu ~iddetle reddetldr. Afonotheletismus, aynen bundan onceki yiizy1llarda yap1lan anla~ma
~ayntkri gibi, hit; bir uyu~ma saglayamad1. Diger anla~ma gayretleri gibi
l111 da a.ncak yeni anlarnazhklar dogurdu ve bu suretle kan1khg1 biisbiitiin
"rttmh. Buna ilfwe olarak 638 yllmda Suriye ve Filistin art1k Araplarm
h:l.kimiyctinde bulunuyorlardl ve MlSlr'I da ayru ka~mllmaz aktbet tehdit
1 I rnckteydi. ~u halde monotheletismus siyasi gayesine ulaamamltl. Dogu
~yalc tlerindcki dini kayna~maya gelince bu, evvelce han istilasma oldugu
Kihi ~imdi de Arap fethine en biiyiik yardmu yapml bulunuyordu.

2.

Arap lstilas1 Devri :

Herakleios'un Son Y 11lan. Konstans II

Genrl Bibliyografya: G. C. CAETANI, Annali dell' Islam I-VIII, Milano 1905-18.- Cl.
I hiART, llistoire des Arabes I, Paris 1912.- C. BECKER, The Expansion of the Saracens, Cambr.
M1d. lli.1t. II (1913) 329-364, 365-390.- Ayn. mlf., Vom Wertkn und Wesen der islamischen
Wtlt I, I.eip;dg 1924-- A. J. BUTLER, The Arab Conquest of Egypt and the Last Thirty rears
of tlw Roman Dominion, Oxford 1902.- E. W. BROOKS, The Successors qf Heraclius to 717,
(,'mnbr. Med. !Jist. II ( 1913) 391-417. - Ayn. mlf., The Arabs in Asia Mirwr (64r-750), from
Art1bic Source.!, Joum, of Hell. Studies 8 (18g8) 182 vdd.- WELLHAUSEN, Die Kiimpfe der
Awlm mit den Ronziiern in tkr Zeit ckr Unzajickn, Nachr. d. Kgl. Ges. d. Wiss. Gottingen Igor,
M. 414-147- H. MANANDEAN, Les invasions arabes en Arminie, Byz. 18 (1948) 163-195- T.
I"MA'I'Nim, De imperio Constantini Ill. (64r-668), Leipzig 1907.

Bizans dcvlctinin lran'a karl kazand1g1 zaferlcrin ba~lad1g1 yli Araphicrct scnesidir. Hcrakleios'un lran'1 yere scrdigi zaman ic;inde Muhamllll'(l, Araphgm dini vc siyasi birlqmesinin temellerini atmaktayd1. Fikd
bak mdan sm1rh vc gelimemi~ ve fakat dogal bir enerjiye malik alan Muhanum~d'in escri, online gcc;ilmez bir taarmz kudretinc sahipti. Daha
J'C'ygamher'in vcfah iizcrinden bir kac; yll gr~mcdcn biiyiik Arap muhacereti
ha~ladr. Bu muhaccre t tabi1 unsurlara ozgii hir k11dretle Araplan wrimsiz
yurLlanw Llll dt~an ii.rlatt1. Hnkfi, kavimll'I in ycui inanca scvk cdilnl<'sindcn
r.i y;uk Yf~lli diyarlanu itaat all111a aluuua~1 VI' kMirln ibo:crill(k h;tkimiyft
LII'IIl

Eskikitaplarm.com

2.

A rap 1stil!l.sJ Dcvri : llcraklcios'un Son Ydla rr. Kou~ran~ II

Jo:J

kurulmas1 idi 1. Fiituhat lmsuun ilk kurbanlarnn iki smtrda~ hiiyiik dcvld
tqkil cttiler: han daha ilk hiicumda inklraz lmldu; Uiz ans isc do!-'!;11
eyalctlerini Peygambcr'in oliimii iizerinden on yil gc~mcden kayiJ<"tti .
Yiizylllarca siircn Bizans- han sava~lan her iki drvkti d e zay1flatnu~ vc IJII
surctlc Araplann yolunu a<;mt~tl. Maglup olan iran'da en biiyiik t>l<;iidt
kan~tkhk hakim bulunuyor, tahtta bir zorba tahakkiimii digerini izliyonl11.
Sasani dcvletinin hd kemigi kinlm1~t1. Fakat muzaffer Bizans'm kuvvctlni
de uzun ve y1prat1n miicadelder neticesinde tiikcnmi~ti. Buna ilavctcu,
Istanbul ilc dogu cyaletleri arasmda bir tiirhi ortadan kaldlnlamayan diu I
anla~mazhk bir kin duvan tcsis etmi~, Siiryani ve Kobt sckcnenin dcvkt.ttn
aynlma tcmayiil ve gayretlcri artml ve bunlann savunma iradclcri kc-siu
olarak yok <dilmiti. Bu hdlgcdeki ordu organizasyonuncla mcvcut IJII~:uk
luklar vc mahalli biiyiik toprak sahiplcrinin iistiin kudrcti yiizilnclm sarsd ml~ olan iclarc, bzelliklc MlSlr'da, fatihlerin i~ini kolayla~tlrmak husu su rHl a
dlcrindcn gdcni yapmilardl 2
Daha 634 )'llmda Araplar halifc Omcr'in, bu bi.iyiik fatihin idar<"silld l',
imparatorluk arazisinc girerck bi.iyi.ik bir zafcr alayt halindc, ~ok krsa bi1
mi.iddct cvvcl iran dcvlctinin elinden kurtanlrnl olan cyalctlcri llir ha~ta11
di.~crinc kat'cttilcr. Araplar hattralardan silinmesi miimki.in olma y;111
YerrrrCtk yanu1claki savata 20 agustos 636'da Bizans kuvvctleri iiznind("
mmlzzam bir zafer kazandtlar. Bununla artik Bizans mukavcnwti kmlrm~
V<' Suriyc'deki mucaddcnin ncticcsi belli olmu oluyordu. Smiyc'ni11
ha~c hri Antakya vc bolgc Chirlcrinin <;ogunlugu muzaffcr dii~maua mii
caddc etmedcn teslim oldular. Mukavemet Filistin'dc daha kuvvl'tli olcl11.
Kudi.is, patrik Sophronios idarcsinde di.imana uzun bir sure dircndi; labt
kuatmanm scrtligi nihayct kutsal chri de, halife Omer'c kaptlarnu a-smaya
zorlad1 (638). Bu arada han imparatorlugu Araplarca itaat altma almrm~
olup sonradan Bizans Mczopotamya'sl da igal cdilmiti (639/40). Arap Lu
buradan harekctle Armenia'ya girclilcr vc en mi.istahkcm Ermcni kalesi oLlll
Dvin'i hi.icumla zatettilcr (ekim 640) 3 . Aym zamanda Mtstr'm da l.ithi
baladt.
iran'a kaqt seferleri bizzat idare etmi olan Herakleios, dikkatc- ~ayarr
d1r ki, Araplara karI mi.icadeleye biiti.in mevcudiycti ilr i~tirak <"tnwrl i.
Balangl<;ta, asked harck&t1 Antakya'dan idare ctmek istcdt; fa kat Ynmri k
sava~mdan sonra her cyi kaybolmu addcdcrck tamamiylc gni c,,k i ld i.
Gozlcri oni.indc bi.iti.in hayatmm cseri <_;oki.ip gitmiLi. lran'a kaq1 ya pi11111 ~i
kahramanca mi.icadelc hi<; faydastzmt gibi gt>ri.ini.iyordu: Hnakkios lr ;ru
M. Gm.z1m, Studien zur lry::.anli11i.chm Vmtllltung Jig)'{IICIIJ ( 11)01)) I.J!.! vdd.
2 Kr~.
3 Kr~. MANi\Nili-:A N, (_, ., imm.wnr nr11ht1
J. M ASI 'I.Hn, /.'lJr,s;nnisnlitm militnirr. tit" l' f.."gJ'I''" h)cantine (r~p~) 1~0 vdd.; eu Awzt!rue, ltl't:.. Ill ( l<J'\.H) h:l vdd
1

~Vesc11

Kr~.

C. BECKER, Vom !Verden

der islnmiJchen Welt I (I 1)24).

wul

Eskikitaplarm.com

'"I

II. llizanH lkvl !' tinin Varll~1 vc Yeitil cmnesi lr;in Mucadd e

ir upara torluftumt maftlup ('tmek surctiylc sadccc Araplann iini kolaylatlr"" ~ onla ra iiuciiliik rtmi~ oluyordu. Tarife s1gmaz agu bir miicadrleden
~o rrr ,, Sfrsarrikrckn gcri alm1~ oldugu bolgcler iizerinc, tabii bir feH1ket gibi,
Ar.r p dal~as1 <;iikm~tu. Hristiyanhk ir;in kurtarml oldugunu zannettigi
'"''~at iilkrck yitH' kafirlcr hukum si.irmekteydi. Bu zalim ak1bet ihtiyarlamaY ha~layan hukumdan ma'ncn vc maddctcn r;okcrtti. Suriye'den dondiik'' 11 soma uzunca bir sure Anadolu yakasmda, Hiereia saraymda kald1.
I .t..ulnl'a ger;ml'ktcn odii pathyordu; r;unku denizi gormcyc tahammiilu
yok lu. Aucak Istanbul'da bir hiikflmet darbesi teebbiisii ortaya r;1kanhnca
hrrdisi ui toplad1 vc korkusuna, uzeri toprak ve dallarla kapanmi gemilrrden
kum lu bir k6pru iizerinde Bogaz'1 gec;erek bachrinc gidebilecek kadar
lt:rkir11 ol.tbildi.
lin akkios'un aile hayatl da ac1kh bir ekilde geliti. Tar; giydigi gun
l'; hia - Eudokia ile cvlcnmi~ ve hundan bir k1z1 ve bir oglu, Hcraklcios
Nl'lls Konstantinos, dogmu~tu. Fabia- Eudokia sar'ah olup oglunun doguIIIIIIIILur bir k<u;: ay sonra vefat ctti (612). Bundan bir yll sonra imparator,
ygl' ni Martina ilc cvlendi. Bu izdivar;; r;ok fcna kaqtlandl. Kilisc ve halk
h111111 gayn mcru addetmckteydi vc gcrr;ektcn de yakm kan akrabahg1
rrurvacehcsindc boyle bir birlqme gcrek kilisenin ve gerckse dcvlctin kanunL11111a aykm bulunuyordu. Martina'dan lstanbul'da nefret olunuyordu,
1,, b t tcbasmm lm kinine mukabil imparator, sevincini, kederini onunla
payla~an vc en gur; scferlerde yanmdan aynlmayan ikinci kansma buyuk bir
a~ ld a bagh idi. Fakat bu sevgi imparator ic;in agtr, tahammiilii mu~kil bir
imtihan oldu. Martina'mn ona dogurdugu dokuz r;ocuktan dordunun en
kii~:ii.k !Jir ya~ta olmeleri, ilk iki oglunun ise sakat olarak diinyaya gelmeleri
llllllllllll'fkar tarafmdan gazab-1 ilahinin ar;1k bir tecellisi addolundu. Haris
bdrrr111, Fabia- Eudokia'run dogurmu oldugu oglanm hakkmt yiyerek
"'' JbiHllijti kcndi r;ocuklanna saglamak istemesi, halkm ona karl duydugu
J,ini lliiti.in biitiin artt1rm1~t1. Bn meseleden zuhur eden aile anlamazhgi
i rnparatora, zatcn acllanu~ olan hayatmm son gunlerini biisbiitiin zehir
,rmi~, 0111m c)lumiindcn sonra isc devl eti agu kantkhklar ir;ine atnu~t1.
I I ~rrbat G4I'dc Hcrakleios biiyiik lzhraplar ir;inde oldu.

II k oglu Konstantinos'un imparatorluk hakkm1 elinden almaks1zm

Mat I iua'mn r;ocuklanna hukiimdarhga itirak saglamak gayretiyle He-

r ;rldcios, <kvkti iki l'n yah ogluna btraknutl. Buyuk ya farkma ragmen1kr akkios' un ilk oglu Konstantinos o mada 28, Martina'mn oglu Heraklllll;ts isr ancak 15 yamda idilcr- bu iki yan karde, Hcraklcios'un vasiycti
mn ihinn, aym lrakka sahip hiikumdarlar olarak drvkti bcrabrrcr idarc
a dr, r klndi. lirr, Roma- Uizaus imparatorlar tarihinin bildigi mii~tcrck
lriikiimd;rrlr ~ lll I'll ar;rk iinukkrinckn biri~iui tqkil l'dn 1 . Hiual Martina'ya

Eskikitaplarm.com

2.

Ar;tp lstili\.~1 lhvri: llcraklrio~'11n Son YdLLrl. Kon ~ lan H II

IO'i

da devlct i~lcrindc bir nilfuz saghyabilmf'k i<;in Hcrakkios vasiy<'lll<lllll'Sill<'

onun her iki imparator tarafmdan da "anne ve imparatori\-c" adckdilllll'si
hususunu ilave rtmi~ti 1
Ancak Martina miiteveffa zevcinin vasiyctnamesini ilan cdi!lc<", h11
nizama kar~1, i\-inde imparatoric;:enin ~ahsma miitevcccih eski kin yaiHnda
kamu hukuku bak1mmdan onf'mli gorii~lt'rin de ifadc buldugu kuvwtli l>ir
muhalefet dogdu. Millet Herakleios'un hn iki ve o vaktc kadar nrii ~
terek hiihimdan olan oglunu hiikiimdarlan olarak istcklr kabul l'll i;
buna mukabil umumi efkar Martina'mn bakimiyete itirakini arzn <'lmiyor
ve bu muhalcfcte sebcp olarak onun bir kadm sifatiylc Roma imparalorlugunu temsil ve yabann el<;ileri kabul edemiycccgini ileri si.iriiyonlu 2 .
Martina <;rkilmryc mccbur oldu, fakat oyunu kaybl'ttigini dl' k.11>11l
ctmcdi. Hiikiimdar hancdamnm iki kolu arasmdaki anlamazl1k goz ltgoriih.ir ekildc biiyiidii: Biri Konstantinos, digeri Martina Vl' 11!-r a k
lonas'l tutan iki parti birbirine du~manca vaziyct almJll. Konst..rntino~;
III.'un taraftarlan hi<; iiphesiz daha kuvvt>tli idiler, fakat hiikiiruclar .1(',11
bir hastahkla ma'luldii - her hal de verem olmah 3 - vr daha ay111 yrl i1; i nc k ,
hiikumf'tr gc\-i~inin ii~uncii aymda 25 mayts tarihindc oldii.
~imdi hflkimiyct yalmz ba~ma gene; Heraklonas'a kalmt~tt ~. hilc 11 isl',
miitcvcffa Konstantinos'un en niifuzlu taraftarlan siirgi.inc gitnwk zoi'IIIHia
kaltrkrn, hiikumctin dizginlcrini Martina dine ald1. Martina ik birliklc
patrik Pyrrhos da yrnickn niifuz kazand1 vc bu da, Konstantinos lll.'1111
vaz gc<;mek istrmi oldugu monothrlist kilise siyasrtinin ycnidrn canlamn; sr
anlamuu ifad(' rtti 5 . Arttk mutaaSSip monothclist Kyros da isk<"Hdniy~
piskoposluk makamtm trkrar de alabilirdi. Bir ~ok st>lcfi gibi o cia, sadnT
M1s1r cyaletinin kilise i~l e rini degil, aym zamanda siyasi idarcsini de diw
alrh. Araplara. kaq1 mucadclcyc devam1 umitsiz addcttigi gdriilcn ytrri
hukumrtin emriyk Kyros, muzaffrr fatihlerlc miizakcrcyc giriti VI' 1mlarb ,
butiin IVflSlr'tfiilrn Araplara tcslim eden bir sulh muahrdcsi imzaladr. l 'wrr
miizakerclere ihtiya~ gostnmi olan bu anla~ma ancak M artina Vl' lin ;1 klonas'm 641 kasmu bamda vuku bulan ~ukutlanndan sonra aktcdilc bildi ~
H<tlangt<;tan itibarcn Martina ve Hnaklonas'm ha~lan iil.l'l i1uk
karanhk bulutlar toplanm1~t1. Devletin yiiksek tabakalan, senato aristokc ;1
1

2 7, 13 : 11La.Sl)'Ktt~ ot'J
C.>CJ":E Kcuvcr't'otVT~vov xal 'II p!XxAEtov
't'OU!; u!ou~; ctU't'OU (3acrtAE~<; !craT L flOU~ dvcxt,
xcxt Matp't'tv<Xv Tr,~ ochou yuvattxa. Ttf!iXaDoct
7tatp' otlh<JV t:l<; [L'Ij't'tpct Kotl ~<Xcr[AtG!TIXV.

Nikcphoros

E~E't't3Et,

Nihphoros 2B, 5
" Kr~. Nikiu piskoposu loannrs, ZoTENlll IH; Inc.

r.h ',

N1kcphoro~

'l' l.

II : IXIj't''lKplt't'<>P 't' tj ~

~ctaLAdctt; ~.Vct"(')PE'JE't'<Xt n pO<x), Elfl~. Av I nh

rator kdirnesi tck ba~ma hilkumcla r .mla
rniylc ilk dcfa bu y!'rclc kar~u11oza ; okoual<
tarhr. Kr~. OsTIWGORSKY , A11tokmlon "'l.
5

Mansi

KtLAKOVSKIY,

liJdmum -

HI, 7":1 ve
lmna of;'ovn
lstori}11 Ill, 71 Ayna lo'~.

A1catAIN

llounm,

Eskikitaplarm.com

1.1:1 vd .

Ur~'

:.o~o.

II . Bi zanH D cvlC'tinin Varh ~ J vc Ytnilrnmrsi l r;i n M!icadr.lc

111h

Kisi , askl'ri knmauda mcvkti vc ortodoks ruhani snnfl bunlann hiikiimranhg1

.d,yhindc oldug gibi, halk da gcrek imparatoric;c vc gcreksc monothclist
p.1trik Pyrrhos'a kaq1 duydugu kinde 1srar cdiyordu. Konstantinos III.'un
/..llll:t nsl..: iiliimii Martin<t vc Pyrrhos tarafmdan zchirlenmesine atfo11111111.1~ l:t oh1p, taht da bunun kii<;i.ik oglu ic;in tal ep ediliyordu. Konst.llilinos III.'un taraftarlanndan Ermeni Valcntinos Arsakidos (Arakuni)
i\ nadol11 birlikkrini Martina vc H eraklonas al eyhine tahrik ederek bunlarm
h;~nda oldugn haldc Kad1koy'e geldi. Yaptlan bask1ya boyun egen Heraklnuas'nl, Konstantinos III.'un oglunu mi.iterek hiikiimdar olarak ta~lan
clll'lll:t SLI\a ragmen 64I eyhilii sonunda hiikumet darbesi yaptld1 1. Senato
bran iizrrinc Martina ve Heraklonas azlolundular ve bu husus Martina'mn
d IIi, llnaklonas'm burnu kcsilerek tahtim olundu . Burada ark adeti olan,
lurnu k('Sm('k suretiyl c sakat b1rakmak mi.iessesesi Bizans topragmda
<~llllllltlz<" ilk dcfa olarak ~1kmaktad1r; bu, sakat b1raktlanm vazife goremiyc( l'gi uin alamcti idi. Ana ogul Rodos'a siiri.ildi.ilcr; o zamana kadar Ayasofya ' 111u oikonomos'u olan Pavlos patriklik tahtma <;tkarken, patrik Pyrrhos
da 1ski hi.iki.imdarlar gibi siirgune gitmek zorunda kald1.
Senato, hukumdarhg1 o s1ralarda I I yamda bulunan Konstantinos
lll .' un oghma devrctti. Babas1 gibi o da vaftizi esnasmda H crakleios namm1
;d ull~, fakat ta~ giyme tOreninde Konstantinos tesmiye edilerek kendisine
l1.dk t.arafmdan Konstans (K<~vaTot<;;) dcnilmiti. Bu ~ekil nas1l Heraklonas,
ll crakkios'un tasgir ~e kli ise, aym ekilde Konstantinos'un tasgiridir.
~o nralan ona, olgun yalannda ryok uzun ve s1k sakah ile goze battlgmdan
" Pogonatos" ( -- Sakalh) lakab1 alem olmutur 2
Martina ve Heraklonas'm azlindc a<;1k bir ifadc bulmu~ olan senatonun
kudrcti, gens: imparator Konstans II.'m onceleri senatorlerin vesayeti
altma girmesiylc de tezahiir ve tebariiz etti. Konstans hiikumeti ele ald1g1
li lrada scnato toplantlSlnda vermi oldugu bir nutukta, Martina ve Heraklonas'ut, senatonun Allah'm inayeti ile aldtgi kararla uzakla~tmld1klanm,
t;ii 11 kii senatorlerin "maruf ve mehur olan fevkalade dindarhklan sebebiyle
1

Kl'l).

0STROGORSKY,

Chro11ologie 31.

Ay ru:a hk. KAESTNER, De Imperio Constantini Ill (1'1117 ) 27 vd. Du zat, halcfi ekim

ay md a patriklik tahtma sakan Pyrrhos'un,

Nikq li . ::JI vd.'de bildirildigi gibi daha
llo-raklonas'm hftkimiyeti csnasmda degil,
,J. ,ha zi y.uk Thcophanes ::141 vd. ve N ikin
1 11~ko p osu loanw ~~'i n bclirltiklcri gibi, Marliua VI' llowklona~' lrl sukullan ile hirlikl e
.t :. k dihui~ olduil;tmll doKI'll olarak ~(il rmii~1111 Karslllf'l' sadi'C:c, hundan d ogm olarak
.lk;udar ak SIIIIIHII, ya ni I l.. !.dd o nas'1 11 Hll kll lllllllll

'I'IH'oplnliii'H J.] 1 ' r

(ltlll<llll!l'l lllll'rHi

"6 ay" ) uygun olarak kasun sonuna degil,

bilakis Symeon Logothetes'e (Leo Gramm.
156, 15: hiikumet siiresi "4 ay") uyarak
eyliil sonuna vazedilmesi gerektigini dii~iin
memi~tir. Bu vak1aya, BROOKS'un (BZ 4,
1895, s. 440, n. 2) teba ri.iz ettirdigi, 649
ekimind e toplanan Lateran svnod'unun,
MANSJ'yc gore ( 10, fl64) Konstans JI.'m
C). hiiki\met y tlma dii~mc si clc nymaktad1r.
2
Kr11. lhwo K~, Who was Constanlimts
/'oponatu.r ?, II,Z 17 (I )o!l) 'l'i r1-h2 vr. WlHJTII
(/mf ll ),c l.'oiu. I, N. X X X. vdd. ) 'daki
Mildrr I'I'H IIIll rri.

Eskikitaplarm.com

2. Arap ht,] i\N~ lltvri: lleraklt-ios'un Son Y dlar 1. KonHianN I I

107

Romaldann devktinde kanunsuzluklara tahammiil cdcmcdiklnini" IC'IJ;II"li /.

ettirrniti. 0, senatorkrden, gdccckte de "tch'amn umttmi rditltlllltl idan cileri ve mii~avirlcri" olarak kalmalanm rica etmi~ii 1. Bu kcliml"ln Ia
biatiyk bizzat scnat6rler tarafmdan hiikiimdara soylctilmi~k r di ; 1;, kot 1
bunlar bu yiizdfn, Bizans senatosunun o zamanlar haiz ohlugu dJt'II I
miyet vc yiiksek mt"vkti bclirtmf"k hususunda daha az onemli dcg ildirln
Iustinianos'un. mutlaluyyet idarcsi yiiziinden arka pl:ina atllnu~ ol.ttt
Istanbul senatosu, k1sa bir miiddet sonra tekrar daha biiyii.k hir i1Il1'III
kazanml ve 7 yiizylldan itibarcn de kendinc ozgii parlak hir <h-vir ya~a
illltlr 2 . Senato Herakleios siilftksi dcvrind e hiikiimdarhk isti~an hl" yl"l i VI"
aym zamanda en yiiksrk mahkemc (divan-1 ali) s1fatiyk miiltim vazilt-1.-t
gormiitiir (bk. yukanda s. 35 ). Senatonun rolii taht degi~tirrndniudl" ''"''
tiyk daha kuvvPtlP brlirmekte olup, Konstans'm evvd <mink hndi .-.ir11
senatonun himaye ve idaresinc cmanct ctmek mcchuriyctimk k.dm.~"';'
hayrct etmrmelidir. Bununla beraber o, hi<; iiphesiz hu Pkilde knul isiw
uzun miiclckt vesaye t edilmcsine mtisaad e etmcdi: Heraklt ios :-~irl."k~i"'"
ckscr azas1 ~ibi o d a fitri hiikiimdar.hk haslctlcrinc sahipti \'(' daha ul ~" "' .t
yalarmda gcrcktigindl."n fazla saytlabilccek bir kcndi ba~m a hu y ruklul,
gosterdi.
D evletin d1 siyaset bakunmdan durumu Konstans II.'m hii kci nubrhgmm ilk yans1 i<;:inde Araplann ilerkmesinin dcvam1 ilr damgal. mur ~lrr.
iskendC'riy(' patrigi Kyros'un, Martina'nm emriyle Araplarla akdl'lmi~
oldugu, evvelce bahsettigimiz, memlrketin Bizanshlar tarafuuJan ta hliyl'si
it;in bclirli bir miihlct kabul eden ahidnamc ~artlanmn uygulanmas1 ik ilgili
olarak, Bizansh birliklcr I 2 eyliil 6.:p'dc Rodos'a mtitcvcccitu n 1skcrHkriy!''
yi gemilcrle terk cttiklerinden, muzaffcr Arap kumandam Amr 29 (yhildc
Biiyiik lskendcr'in Chrinr girdi. Amr, Arap kudrctini buradan kuzcy AI ik .1
sahili boyunca yayarak Pcntapolis'i itaat altma ald1g1 gibi Syrtis hnarmdak i
Tripolis f'hrini de 643 yllmda aldi. Halifr ()mt'r'in oltintiill(.kn Slllll '
(kas1m 644) ise Amr ycni halifc Osman tarafmdan azlohmdu. Bu, Bi;.. m ,
hlara bir mukabil taarruz icra ctmek ccsaretini vrrdi. Kuvv1tli hir dun .u1
manm ba~mda oldugu halde Bizans kumandam Manud MtsJr'a yill ldi ;
Arap garnizonunu baskma 1Jgrat1p iskcnderiyc'yi zapta nmv;ll.litk uldu
Fakat bu baan uzun siirdi olmad1. Siiratle tckrar Mmr'a ~iindnih 11 i\1111
Manud'in ordusunu N"ikiu yanmda lJOzguna ugrattlktan som<t <I' yaz.uul.
yenidcn lskcnderiyc'yc girdi. iskcndcriye'nin Koht s1kcuesi J, ;~~l.m ru l.
monofizit patri gi lknyamin oldugu haldc kcudi istcklcriyl<- A101pbra iL1.1l
Nutuk 'l'lwophancs taruJmdan y(~
:1-12, IO::!O; Aynca kr~. Syuwon

hvzrmtin n11.-: VII et VI/I" .litlcli!J., l!w::onti11n '

riltui~tir :

( 1!):11.) 20 1

J.m~

Leo ( .ra llllll. I r,7, h-1 '

( :h
I hr.111. (I.e .11'11111

mal;ub kr~.

,.,.

{,

vtld .1'in Vl'ldi g i lint"IIIII wild.,

/11:11/Ifr.

Eskikitaplarm.com

H. lli z1111~ Devlrtinin Varhgt vr Yrnilennu~~i lr;in MUc a d r l c

toll

.ut.cdn vc lm itaatiui huttin formalitderiylc, Arap hoyundurugunu Bizans

hoynrullll"llgrma tcnih cttigini bir daha belirtmek suretiyle, bir rnuahede ile
lrshil l'dnk<n Manuel Istanbul'a ka<;mak zorunda kald1. Bu ikinci fetihden
so11ra lskendcriyc art1k kesin olarak miisliiman hakimiyetine girdi. Bizans
drvlt-ti i~in cyaletlcrinin en zengini ve !ktisadi baklrndan en onemlisi
elwell olarak kaybcdilrni oluyordu 1.
Suriyc'nin o zamanki valisi Muaviye, Amr'dan da daha biiyiik bir
lwnw11danch. Suriyc ve Mezopotamya Araplarca kesin olarak elde edildikten
soma h11nlann gi>zkri Armenia ve Anadolu'ya dikildi. Daha 642/43 yllmda
t\ra plar Armenia arazisine yeni bir akm yaptrlar 2 Bundan sonra Muaviye
'17 yt!mda Kappadokya'ya girerek Kayseri'yi igal etti. Buradan Frygia'ya
yor wldi. Her nc kadar onun mi.istahkcm Amorion ehrini alrnak teebbi.isii
ha~:mh olamadiysa da Muaviye bu zengin eyaleti batan baa <_;:igneyerek
I >ima~k'a degcrli ganimetler ve biiyiik say1da esirle dondii.
t\raplann Akdeniz k1yllarma kadar ilerlemi~ olmalan onlan dcniz
kuvvdi kurrnak zorunda h1rakt1. Qol sekenesi i9in bu tamamiyle yeni bir
sonm tqkil ediyordu. Bi.iyiik fatih Orner bile donanmamn arz ettigi oncmi
Iii~: de miidrik olmamitl. Bizans'a kaq1 rniicadelPnin kuvvetli bir donanma mevcut olmadan yiiriitiilemeyecegini anlayan ilk Arap dcvlet adarru
Mllaviy(~'dir. Muaviye, Omer'in oliimiindf'n hemen sonra donanma inaSI Ila ha~lad1 vc 64g'da ilk deniz seferi yap1ldi. Bizzat Muaviy e'nin idarl'siudc oldugu halde Arap filosu K1bns'a yonclcrck buramn merkezi olan
Konstantia'y1 hiicumla ald1. Bizans hiikumetinin biiyiik meblaglar mukahilinde ii~ ytlhk bir miitareke elde ctmesinin d e faydas1 olmad1. Mu!\viyt' miitarckc zamanmdan donanmasm1 daha da kuvvctl endirmek husullllllda faydalanarak miihktin hitammda dcniz harckatrm daha taze bir
kliVVI'tlr tekrar ele aldi. 654 ylhnda Rodos'u tahrip etti. Miladdan once
!.!!.!~ yrlmda bir yer sarsmtlSl neticcsindc y1k1lm1 olmasma ragmen diinyalllll ycdi harikasmdan biri say1lmakta olan mehur Helios heykeli Edessa
( llda)'h Lir yahudiyc sattldt. Yahudi tacir heykelin madcni kitlesini
qoo ckv<' yi.iki.i olarak ahp gotiirdii. Bundan p ck az sonra, bir taraftan
<:iril hir yagma akmma tahammiil zorunda kahrken, Kos ( =1stankoy)
adas1 da Araplann hakimiyetine girdi. Muaviyc'nin hedcfinin daha o
za manlarda bile Istanbul oldugunda iiphe yoktur: K1bns, Rodos, Kos
ist ikamt'li bunu gayct a91k olarak gostermcktedir. Bu hedefi belli ilerleIIH'YI' kar~1 Bizans eli kolu bagh kalamazdt. Konstans II. 655 yllmda, Bizans
do11anmasmm idarcsini ahscn clinde tutarak Likya sahillerindc Araplara
ka11 hir sava~ verdi. Bu ilk biiyiik Bizans- Arap d cniz saval Bizanshlann

A .. J. ll!rn .tm, '1/w

1 '14 veld.

l.'~pfl ( l'lll'l )

A1rd1

f:mll{llfll

11/

D Kr~.

11.

M ANAN ilJI.AN,

rmd1~.- Ml Atnrtfmrr, 1/y.r:.

Eskikitaplarm.com

l.t~.l itlllrJJioll.f

r/1 ( 1'1111) 177 vdd.

'.1..

Arap lstilitsl ll vri : llrakl "ios'ttll Son Ydlan. Konstans II

111!1

tam bir bozguuu i lc sona crdi. Hizzat imparator huyiik tl'hl ikcyc du~lu v
ancak grn9 bir Bizans kahramammu kdakftrhgt saycsill([l- kurtuldu 1.
Uenizdeki Bizans hcgcmonyast sarstlmt~tl. l''akat hili'i.fct i9indc ~tk.m i;
kan~1khklar bunun dogrudan dogruya sonu9lar vermcsi11i cugcllnli. i\1 ;q>
devletinde daha Osman'm son ytllarmda hiikiim si.irmekte oLm kan~tkltkbr
onun olduriilmcsindcn sonra daha da artmltl (17 haziran 6:;6). Slll'iyl''tk
halife ilan edilen Muaviye ile Mcdinc'dc hilafetc yiikscltilen Pcy!!,alllhn 'in
damadt Ali arasmda, ancak bu sonuncunun 66r'dc oldiiri.llmc~i ilt- so11
bulan agtr bir i9 sava~ ba~lamt~tL Bu ~artlar altmda Muaviyc Bizausltl .11
la anla~mak zorunda idi. Onlarla bir muahcde akd (659) vc hatt;"l. imp.tt.tlot
luga vcrgi vermeyi kabul etti 2 Bir diiiince degi~ikligi i\rmmia'da da v;~ ki
oldu: En ni.ifuzlu Ermeni ailelni Bizans ilc tekrar ili~kilrr kunluL11.
Dogudaki tehlikcden kurtulmu olmak imparator Konstans' a ( kvll'l i11
Avrupa eyaletleri ile ugra~mak imkamn1 bahetti. 658 y1lmda lslavLu
tarafmdan igal edilmi olan Balkanlara bir sefer yapt1. "Bir <;ok ~~sir ;dtp
itaat altma soktugu Sklavinia'ya" 3 sefer t>tti.
Konstans'm bu taarruzunun kapsam1 hakkmda tek- tek kayuakl.tllll
ihtiva ettigi ktsa habcrlcr bir fikir vermiyor. Fakat kesin olarak h11 vnilcnkn
c;Ikanlabilccek sonw;, Konstans II.'m bir klSlm islavlara - m11hlt ml'ltn
Makcdonya'da - Bizans'm yiiksek hakimiyet haklanm zorla kabul l'llitmi~
oldugudur. Bu scfcr, Mavrikios dcvrinden bcri Bizans'm 1slavlara b r~1
giri~mek imkanma sahip oldugu ilk mukabil saldmdtr. Konstaus ll.'ut
sderini goriiniie gore biiyukc;e islav kitldninin Anadolu'ya tehciri it.kmi ~1

Theophancs (346, g vd. )'c gore

giysilerini imparatorla degierck onun ka<;ma~m saglay1p onun yerine Araplarla
miicadele csnasmda maktul dii~cn imparatorun bu kurtanciSI, macerah kahrarnanhklanm Thcophancs'in daha once (s. 34:l,
1o
vd.) las vir etmi~ oldugu Bukinator
(buccinator- trompct<;:i, kq. K ur.AKOVSKIY,
J,tor~va Ill, 207 n. r)'un iki oglundan biri
idi. Thcophancs burada hikayesine, halka
ail bir tarihi dcstandan unsudar katm1~
giiriiniiyor.
2
Dor.GER, Reg. 230.
3 Thcophancs 34 7, 6: btEO''t''<:<'t'E:uae:v a
r1cxcrtAe:u~ X<X't'Oc LXA<XUtv(o:~ xo:! ilXfL<XAc.nwae:
IToAAou~ xo:! u7tE't'o:;e:v. 'l'hcophancs'in vcrdigi
lilr ihin do~rulugu ndan ~iiphP .:tnwyc v.:
SIANnn vrc,: (Vi.:::a11liva i Srbi ll, 40 vd., :.!15
vd.)' u yarak claiM iinel'ki hir larilw veya
1\.AI'-S"I'NI.H [f)., imfu:rio Cml.llalltiui Ill, 7:1 )'i u
dil~iinu si u kalll edtT<"k daha sunraki hir

tarihc kayd1rmaya scbcp yoktur. ll u sfn in

ancak hilafctte kan~1khklann zuhunuuLu
sonra. yapilabilcc.cgi vc bundan da STANOYl'.
VH/in, J>AN<fENKo'nun llithynia kuqun m ll hiirlii vesikas1 hakkmdaki izahlanna daya
narak (bk. a~:::.g1 da s. 122 11. 1 ) tcklif ell iA'i
649 plmm kabul cdilemiyecef\'i mc ~y d;,u:<
vkmaktad!r. Digcr taraftan, K<II'SIIIC'J' '<
uyarak, scfcrin ancak Muaviyc iJ,. aula)lll<
yaplld1ktan sonra. (659 sonhaban ) u
edildigini kabul ctmck d e gerdmH"z; l,'ilukll
Araplar aras kan.~1khklann orlaya .,.duuaNI
fiilcn vc dcr;lal dogu sm1r1ndaki yiikll
hafifletmisti. llununla lwrahn hu x<l r
Elias Nisihcnus laralmdan (Scrij,torcl ,,,,,
VII, 64) hicri :i9 ydma (:.19 may s 11<1'1 111
may1s (j(io) vazedilml'ktnlir; fakat l;,l.as da.
Tlwoph;ml's gihi Sl'fr i, yanh~ olarak l'.t.
hinl'l y1 hnda giis hnligi Araplarla yap1l:m
han ~ aula~nmsn ulan iiHCI')'I' ahu:.k1.1du

Eskikitaplarm.com

1111

II. lli..:an K Dc:vl<-tiuiu Varlt ({ l vr. Ycndt

nnl(~~i

lc;in MUcaddc

tir. B11 1kvinkn itiharen Anadolu'da IslavlaJdan ve imparatorluk hizmetin<kki lslav askcrkrinden habcrlere malik bulunmaktay1z. 665 ydmda
r1 ooo ki~ilik hir 1slav askeri birligi Araplara iltica ctmi~ vc bunlar tarafmd.tu :-iuriyc'dc iskan olunmutur 1 .
llal kanlardaki baanh scferinden sonra Konstans II. dikkatini durumu
1,11k bn~1k olan bat1daki digcr imparatorluk arazisine <;evirdi. Bu kanIkhgttl u iincmsiz scbebi her halde monotheletismus'un dogurdugu kilise kavgas1
uhn . tllll~ttr. Ozcllikle, MISlr'm Araplarca fethinden beri en ag1r bir Ckilde
ll'lilikcye maruz goriinen Latin Mrikasmda dini anlamazhklann sonw;lan
1;1 1k 111q'um bir mahiyet almiti. Nas1l Suriyc ve M1s1r monofizitlerinin Bizans
.tlt-y ltd an harekcti dogu eyaletlcrinin Araplar tarafmdan fethini kolaylatlr1111~ idiyse, imdi de dogru inanc;h batl ahalisinin k1zgmhg1 Latin Mrikasmx
ay 111 :\ kJiwtr ugramakla tchdit ediyordu. Kuzcy Afrika, o zamanlar ortodoks
ntanc:m, monotheletismus'a karI yapt1g1 miicadelede yurdunu, odagm1 te~kil
, tllll'klcydi. Burada, ortocloks muhalefetin o zamanki lideri olan, zamammn
I'll I iiyiik din bilgini Maximos Confessor y1llardan bcri faaliyet gosiermekteydi. I [cr haldc onun teviki ileclir ki, 646 yth bamda bir c;ok kuzey Afrika
~ l'ltrill(k , Bizans hiikumcti tarafindan tqvik edilen monothelist dogmay1
itt ilitkla bir i'tizal (dini sap1khk) olarak mahkum eden .rynod'lar toplanm1~
uhnalrdtr.
Bizans mcrkez idarcsine karl olan bu muhalefet tehlikeli bir siyasi
1ll' t tee dogurdu. Kuzey Afrika eksarkhos'u Grcgorios imparatora isyan
< knk sadccc kuzcy Afrikah devlet tebas1 tarafmclan degil, komU Berberi
k;t I ,j l1 lerince de clesteklendi. Bununla beraber bu isyan yiiziinden clogabi1,. l'k tchlikclcrclcn Bizans clevleti Araplar tarafmdan kurtanld1. MlSlr'da
iyin yerlqip kuvvetlcndiktcn sonra Araplar 647'de kuzey Mrika cksarhlt ~lll a l)ir baskm yapt1lar. Bunlarla yap1lan miicadelccle mukabil imparator
( ~ rl'gorios maktul diitii. Araplar Gregorios'un baChri olan Sufetula'y1
ya~ malay1p yiikliice bir harac ald1ktan sonra geri doncliiler.
Bu suretlc Kartaca eksarhhg1 imclilik Bizans devlctinin clinde kaldx.
Fa kat. lmracla vuku bulmu olan olaylar, Roma'da geni akisler uyandxrd1g1
1 rh ctlt-, ciddi bir uyarma niteligi taImakta idiler. 1mparator Konstans
diu i IJakundan bir banmanm gerekliligini goziinclen kac;Irmadl. Ta'viz
yuluyla sorunu c;6ziimlemck gayreti i~Sinde imparator 648 yilmda, Ekthesis'i
i\yasofya Nartltex'inden uzaklailrmayi emretmekle bcraber, as1l anlamazbk
koiiiiSIIlla ve aym zamancla Herakleios'uri emirnamesine, sadece enerji'ler
cll' ~ il imde surunu iizerinde de her tiirli.i tartimayt yasaklamak ve ceza ile
trlulit l'tmk suretiyk, claha da 1srarb bir ekildc, tcmas ctmemcyc 'Sahan
mqlntr 7 ypos'111m yaymladt Bu suretle enerji vc irade problcmlcrinde Bundan
I 111 btu;11k yiizytlda u daha fazla bir zaman iiuct Zl'no'nun /Ienotikon'unun

Eskikitaplarm.com

'1. .

Arap

lstilft sr

{) ,.v ri : llcraklc o s' un S on Y lll an.

l"on sLIII 'I

II

111

Hqri11rk labial sonmu ilc vanlrru~ olan aym noktaya vanluu~ olu yordtt 1 kq .
yukanda I, 2). Typos da, bir zamanlar llenotikon'da oldu~u !!;ilri, lrir lru lqtirmc trmcli olarak IJaan saglayamad1; <;iinkii m orlodoks iu.uum,
IH' de monothelist imanm samimi taraftarlanm tatm1n eckbilmi~ti. l'ck losa
hir zaman i<;indc dini fikir milcaddcsini, gcn;ck sonnm si.iki'rt.la g<- c,: i ~t ir
mrk ve despotlia komlffia yasag1 koymak suretiyle yatl~tirmak tcn ulrn ttrtn
uygulanma olanag1 bulunmachg1 ortaya <;:Ikmi bulunuyonlu.
lmparatorluk eksarkfws'unun tasdikini almadan 5 tcnunuz li.E)'da p;tp:t
hk tahtma <;:lkrnl ohm papa Martinus, aym y1lm ckim aymda Rotll.!'cl a
Latr~ran saraymda Halaskar kilisesindc biiyiik bir konsil toplad1. Kon silc
kattlan ros piskoposun buyiik krsm1 Roma metropolitligine lilbi ol111aHt
beraber Lateran ~nod'u tam anlamiylc Grek niifuzu altmda t.opLutm r ~ V('
biltiin ikrnlcrinde Bizans i:.ikumcnik konsillerini onwk a lara k hnnl.tt .t
uyrnutur 1 Lateran ~ynod'u hem Ekthesis'i, hem de Typos\t mahkum ltn i~/.
fakat bu inan(j ('ffiirnamekrinin sw;unu, siyasi millahazalarla, impa .tlotlttl1
hiikumetine degil, Pyrrhos gibi aforoz ettigi, patrik S!'rgios Vt' patrik l';r, los'; ,
yiiklemi~tir. Papanm bu husutaki bir beyannamesi hristiyan kili ss itrrn
bi.iti.in piskoposlanna ve nthani suufa teblig edildigi gibi, koliSil zablll.rrlrllll
grck<;:e terciimcsi de tarafstz bir yaz1 ile imparatora gouclni lmi~t i 1'.
Fakat daha Martinus'un meydan okurcasma papahga yiik sC" Itillll i~
olmas1 bile imparator Konstans 11.'1 siiratli ve despot<;a bir mi.idalt;rl(yr
scvk etmcye yetmiti. Ravenna eksarkhos'u Olympios Roma'ya g iclnl' k
imparatorca tarnnmayan papay1 tutuklayacak ve biitiln halya pisknpllslanna Typos'u zorla imza ettirccekti. Daha Lateran s;nod'u sona nutnkH
Rorna'ya vast! olan Olympios ise, kcndisine verilen gorcvi ifa r(hhilnuk
i<;:in havam.n burada ne kadar gayn milsait oldugunu pek <;:almk Ctrk It i.
1mparatorluk emrini yerine getircccginc, Roma'mn Istanbn l' a k ar~ l dtt ydugu hiddetten, italya'y1 imparatorluktan aytnp kendi hiikmiill!' ;rlt n; rk
hususunda faydalanmaya karar verdi. ~u halde llizans hiikumetiuiu kil is
siyaseti kuzey Afrika'da oldngu gibi italya'da da en yiikst'k mahaiH otoritnin lstanbul'daki mcrkezi idarcye kar~I isyamna sebcp oluyordu. ( >nlusu tl(
Sicilya 'ya gidcn zorba ile mlicadelc hususunda Bizans hiikunwti, hC' t lt a ld ..
:Muaviyc'nin ilk dcniz scferi yilziindcn doguda tamamiyle mqgu l bttlttntn .
si yle izah cdildJilecck olan bir tutumla, hi<;: bir tedbire b a~ vunnann~ giitill r
mcktcdir. isyan Olympios'un 652 yiimcla i:.ilmesi yiiziind en tabii bir ~C' kild ..
son lmldtt.
Ancak bundan l1ir yd sonr<tdlr ki , papa Marti nus i lc h r sa pLt ~ 111 .' k
miimkiln ol(ht. Yeni Ravenna eksarkhos'u 15 hazirau G53'te ordt ts ttlllll t
h a~md a o ldt tgu h<ddt' Roma 'da giiriinerl'k, agu hasta olan papay levkit (d ip,

Eskikitaplarm.com

11 ~

II. lli:t.ans lk vl etiuin VariJgt vc Ycnil.enmc si ic,;in Mticadel c

g-c ,. vakli, ill'yecan i~_;inde uulunan chirden ka~_;mp gottirdii. Martinus

l~tanuul'a gl'tirikrck arahk ay1 sonunda senato online 1_;1kanldi. Muhakcmc
t.1m Niyasi bir karaktcr taIrnaktaydl. 1ddia makam1 papay1 luyanctle
H1 11,:landmyordu. Qiinkti Martinus- belki de tamamiylc scbepsiz olmayarak1.mha <>lympios'u dcsteklcmi olmakla itham olunuyordu. Buna mukabil
dini so nm tamamiylc arka plana atllrrutl ve papanm, Typos'u konuya
:~o kmak tccrubcsi hakimlcr tarafmdan hiImla reddolundu. Once oltim
zast ~c klind c tccclli eden mahkumiyet karanndan sonra, zaten ag1r hasta
hulunaH ihtiyar adam imparatorun ahsi cmriyle halkm ontindc dogiildti ve
Nll lll.t u:.r.ak Khcrsones'e siiriilcrck oradan a~_;hk ve scfalet i-sinde 656 nisan
ay uHla son ncfcsini verdi 1 . Martinus hakkmdaki htiktim verildikten sonra
M.txinws Confessor 1talya'dan Istanbul'a getirilip papa gibi Istanbul
Nnalosu tarafmdan istintak olundu. Nasil papa Martinus zorba Olympios
ill' tl'lnastan sut;landmld1ysa, Maximos da asi kuzey Mrika eksarkhos'u
( :rcj.{orios'n dcstcklemi olmak ve ozellikle imparatorluk Typos'unu tammaIIIOJkla itham olundu. Dini goru~leriyle ilgilenilmiyerek papa Martinus'un
hcsalmnn pek -sabuk goriilmesine mukabil hiikumet, ortodoks Greklerin fikir
Ia kunmdan bakam olan Maximos'un dtitincesini dcgitirmek i~_;in elinden
g-kn her cyi yapt1. Ancak Maximos'un ydlar boyu oradan oraya siiriilmeNi iH' ve en ag1r muamelelere maruz birakilmasma ragmen bu vadidc yapilan
biitiin gayrctler sonu~_;suz kald1. Maximos Confessor'un siirtildiigti son ycr
J.a~oika'd a ~cmarion kalesi (bugtinkti Muri yanmda) idi 2 ;
Maximos
hurada 80 yamda bir pir-i fani oldugu hald e 13 agustos 662'de oldii.

Dogmatik anlamazhk, kilisenin imparatorluk kudreti tarafmdan

kol lqtirilmesinc karl kilise siyaseti bak1rrundan muhalefetin isyamm
kiiriiklcdi. Maximos, imparatorun bir diinya adam1 olmak suatiyle
ina11<; rncselclcrindc hiikiim vermeye hakkl olmadigim, bu yetkinin sadece
kiliscyc ait bulundugunu iddia cdiyordu 3 Aslmda fikir ycni olmay1p buna
' 1 km Bizans d cvrindeki kilise babalannda da rastlamaktay1z. Fakat kilisenin
lagnnsiZhk miicadclesini hi~ kimse Maximos kadar iddet ve 1srarla ytiriitllll'llli~ti. Bir Pseudo- Dionysios mistigini kilisede meru hale getirmi alan,
Bi:.r.ans'm bu ilk orta<;ag kilise babas1 Maximos, antik tasavvur diinyasma
k iI isc siyascti bakimmdan da ycni ve orta<;aga mahsus gortiler sokmutu.
lnq)aralor Konstans ve kei Maximos'un ah1slannda iki diinya birbiri
ik ~:aq n~tyordu. Maximos imparatorun elindeki biiytik kudrcte mahkum
oldu; t:tkat ugrunda mticadele ettigi fikider mtitcakip yiizyillann inan~
:;ava~l annda ycniden canlandllar.
1

Kr~.

1'. Pm:TI\RS,

Al!al. Boll.

51

(~<1:1:1) ~~;, \olrl.

Kr~. /\.. llllii.I.IAN'I'OV, 0 llltHt~ krm
i foRrdt:ntV<I S/1, A-takrima i.lfmtMtlmlo:a,

~irtv

Christ. Vostok 6 (I~ll7) 1-62.

u K1 ~. rnc,sda Acta Maximi, c. 1
Mu iNJ( , /'. U. qo ; 117 II . C.

Eskikitaplarm.com

\1.

i\rap lstil fLSI l>cv ri : llcrakleios'un Son Ydlan . Ko u ~taus II

11 ' 1

Bogazi<;i sahilinde siirdiigii yirmi yllhk saltanattan soma imparator

Konstans II. Istanbul'u terk cdip payitahti bat1ya naklctmck gibi garip bir
karara vard1. Amma bununla imparatorlugun dogu yansm1 kayhcdilmi ~
sayd1g1 samlmasm: Miicadde doguda si.irlip gittigi miiddetc;c o mcvk rini
tsrarla muhafaza etmi~ ve ancak glincel tehlike ortadan kalkt1ktan sour;
cski Bizans ba~~ehrini tcrk etmi~tir. Onun batiya harekcti, Bizans dcvlctirnn
o zamanlarda hi\.la batt arazisinin eld~ tutulmasma ne kadar bi.iytik untm
atfettigine bir dclildir. Konstans II.'m karanm bir zamanki impar;Hor
l'vlavrikios vc Herakleios'un plinian ilc birlikte mlitalaa ednsck ( l1k . yukanda I, 3 ve II, 1), burada siyasi arzu ve iradenin, Bizanshlara, uriitc;tkip ylizyllm yapt1g1 gibi - bat1dan feragat ederek dogu kuvvctlcrinin l1ir
araya gctirilmcsi ic;in sadece dogu ile yetinmek fikrinin, nc kadar lll'.ak oldll gunu vuzuhla gostcren bir stirekliligi goztimiize c,~arpmaktadtr.
Fakat bu karanm icra hususunda son ad1m1 imparatora atttran, htr
hald e kaynaklanmizin onun bat1ya hareketi ic;in asd ve yegaiH' scbcp ob r.rk
zikrettigi motif'kr olmu olmaltdir. hledigi kilisc siyaseli Vl' Mar1i11n ~ \'t'
Maximos ile zalimane bir tarzda hesaplamasi yi.iztindcn imparat01 111111 a ; ~
sip inanc;II Bizans ahalisinin sempatisini kaybetmiti. Bu yctmiyom1 11~ ~ ihi
Konstans, 66o yiimda karde~i Theodosios'u, guya ihanet suc:;uudan . gn'-'cktr
ise her halde, onun o zamanki dii~i.inceye uygun olarak - Heraklios oi'?;11l
lannm vc sonra da bizzat Konstans'm ogullannm tarihinin gilsln d igi
gibi- mii~tcrek hi.iki.imdarhk arzusu izhar etmi~, fakat kcndisiuin IHI ~ckil
de salahiyetlerinin payla~dmasm1 isteme mi~ olmasmdan dolay1, one t' zorL t
rahip yapm1~ ve sonra da oldtirtmiitti. Theodosios ile dogrudan dog ny ;
mi.icadelenin sebcbi her halde, en biiyiik oglu Konstantinos ( lV .)' u tbh a
654 ytlmda mli~terek hliki.imdar olarak tac:;landlrml~ alan Konslans' u,
659 yrhnda daha gene,: iki oglunu, Herakleios ve Tiberios'u imparatorl11k
mertcbcsine yiikseltmi vc bu suretle kardc~ini bir defa daha atlattp ikint i
plana dii~iirmii olmasidir. Munazaamn kanh sonucu Bizans ahalisi iizcri11d l'
etkili olarak derin bir klzgmhk dogurdu. 1mparator, kcndisini "Kallll "
tesmiyc eden ahalinin kin ve ne:freti tarafmdan takip cdilir hisscdi yonl '
Ba~chrinin ahalisi ile arasmdaki bu nev'i ~ahsma ozgti ihtilflf Kon sta ns't,
Istanbul'u terk etmck kararmda takviye etmi olmahd1r; bu httSit s ayr 1.c,,
imparatorun battya hareketinin, cski ba~ehir ile ilgi kcsme karaklni giistrr
mesinde ctkili olmutm.
Goriiniie gore Konstans I I. 'm plam Avrupadaki dcvlct a razisi ni 11
oncmli noktalanm ziyarct c tmek idi. Once Selanik'tc tcvakkul' ctt i; se ll II '
uzunca bir mi.idd ct Atina'd a kald1 vc ancak 663'dc Tarcntum' a vas t! o lcl11
Buradan Laugohanl'lara kaqt sav a~1 l'l c aldt. Once bir \:ok lm~an kaza11d1
Bi r <;ok ~c hir mu kavcnw t t't ml'den kcndisine kapdaruu ac:;tr V!~ pck az so111 ;1
1

(.'/mmlla

1Hi11om,

Str. SJri / 1/,

~5 K r~.

aynca Kcdnnos /, 7h2 .

Eskikitaplarm.com

111

II

ll.:t.anK

J>.,vJetinin Var l a~a vc \'l'nilcnnH:~i

l(,:in Mil ca <lel c

d . Be IH'V<'II tunl ' llll ku ~a ttlmas1 fmlath. Fakat imparatorun asked vc mali
IHulrcti, lt.dyah tthasm m insa!sttx a stkt~tulltp somiiriilmcsinc ragmen , uzun
l111 ~av ap yrt nHdi ve Konstans bir sure sonra ku~atmayt kalchnp Napoli'ye
c,rk ilnwk zo lmula kald1. Bu suretle ltalya'yt Langobardlardan temizlemek
to 1ii iH'si, ha~laugtc;taki ba~anlara ragm,n, suya di.i.~mi.i~ oluyordu 1 .
l1nparator Napoli'den Roma'ya gitti. Papa Martinus'u oltinceye kadar
1 ~ kc 111 ryr t.tbi tutmu~ olan imparatoru papa Vitalianus, Roma rtihbanmm
h.a~u td .a IHd11ndu ~u haldc ~ehir surlanmn on kilometre uzagmda kaqthyarak
IHI.t li lrl'ltk, hir zamanki azarnetinin o s1rada sadece hattrasmt muhafaza
cdl'lt l'sk i h;a ~~clair ic;int> kadar rcfakat ctti. Konstans, batt Roma imparatorlu ~tl lltlll sllklltllrHian sonra Roma'yt ziyaret eden ilk imparator idi. Gerc;ek11'11 ric" Ollltll Roma'daki ikameti bir ziyarcttcn fazla bir ~ey degildi. Bu ziya11'1 sadc1c 011 iki gun stirdii Vt' ancak torenlere, din[ ayinJere tahsis olundu.
17 tnnmuz hb~~ tarihinde Konstans Ebed $ehir'i terk ederek ktsa bir mi.iddet
su111 a Na poli'dcn, Araplarm taarruzuna kar~t mi.idafaa edilmesi gereken
Su ilya 'ya gcc; ti. Burada, Syracusa'da, yeni payitahtmt kurdu. Hatta ailesini
ka nsu11 ve oi!;ullanm - da Sicilya'ya getirtmrk istedi; bun a ise, imparator"' k nwrk .. zi 11i11 !Jattya nakledilmesi pHmmm, anla~tlabilecegi gibi, mtisait
hir hava yaralarmyacagt Istanbul'da itiraz ve mukavemet olundu 2
Y('11i ba~~darin mevk1i iyi sec;ilmi~ti; <;tinkii bir zamanlar zorba Olympios' lln da k.. ndisinc merkcz olarak se<;:mi~ bulundugu Sicilya'da imparator,
I .. t11gc1hardlar t.aralindan trhdit edilcn halya topraklan ile Arap taarruzLII l11111 lu ckfi kuzcy Afrika arasmda bir kilit m evki tutrnu oluyordu. Kons' '"'' 11 .'111 Syracusa'daki faaliyeti hakkmda pek az bilgi vardtr. Sabit olan
IH1sus s,a 1av v imparatorluk ordusunun masraflannm btiti.in batt bolgesi
111 c1la ~a 11iistii bir ytik tqkil cttigi ve imparatorun inat<;:l despotlubrunun
h111.ul.1 da k1sa !Jir zamanda h erkesi kcndisinden nefret ettirmi~ oldugudur.
1\11 . illljl.tr;atonm Syracusa'daki ikametinin mi.incer oldugu felaketi izah
de 1 I 111 1111 '11 ya ktn c;cvresinde bir suikast haztrlanmt ve 15 eyli.il 668'dc
Ko11sl.rlls h.lllyoda ikcn bir hacibi. tarafmdan i:ildi.i.rtilmti~ti.ir. Suikasta
1111iut.lu hi1 .,-ok Bizans vc Ermcni ailesinin temsilcileri katllml olup, ordu111111 Komlans ll.'m oliimiinden sonra imparator ilfm ettigi Mez ezios da bir
I .lllll'lli idi. Bununla bcrabcr bu isyan 6Gg yth ba~mda Ravenna eksarkhos'u11'"' k uvw t lni tarafmdan basttnldt 3 . Mczezios ve bir c;ok suikastc;1 ileri
Kr~ . IIARTMANN,

Geschichte ltalierH im
II 1 ( l<JOO) 24H vd d.; BROOKS,
lllfd. liot. 11 (IIJII , :-1!14 V{ld.;

i\/11/~laltcr

(.imdn.

' " " AKII\'~KJY,

ltoriM Ill, 2~1 veld.

l'lll'ophlllli'K '1 1-B, 1; :l.'i I, 1.1
n l'lll'oplmnc ~ (s. V1:.! ) ' in Koml .mt i~

ll"~

I V.'1111,

h.d"L"IIIII

olvr\niiiii<'Siuckll

""'"' hu Muv;L~ huiiP:iuin ha ~an du h1 '1.al ~~

cilya'ya g-iltigi mealinde, c;agda~ ara~trrma

lann c;ogunlukla benimscd igi rivayctinin
halah oldugunu daha E. W. BROOKS gostcrrni~l i: The Sicilian Rxj1edilion of Constantine
I V, w-:_ 17 ( Jqoll ) 4!i!i:1!) K11. aynca
(.'amln. Mrd. 11111. II (aqa:-1) :l'lr> vc Kllr.A'"IV~KIV, f,fiiTIJ'/1 Iff, Jr1 VI' :1:1f!. II11111111Ja
f,..,,aJwr II. I Ill 110 1111 , I hcop llllll<'.~'m ri\'IL

Eskikitaplarm.com

3 lstanhul'un Kurlardq1 v c Y!'ui l>U:t. <ni n (;,.Ji~Jn<si

11

gcl('11i idam olundu. lmparatoruu ccsrdi isc lslalllml'a Riiltiriilnck li. Lvariyun kiliscsinde topraga vcrildi.

3 istanbul'un Kurtanh!il ve Yeni Diizenin Geli!imesi.

Konstantinos IV. ve lustinianos II
Genel Bibliyografya: A. CANARD, Les expeditions des Arabes corztre Corz.l'talllinoJ>fr , ]omwzl
Asiatique IOU (1926) 61-121 (bk. ayr1ca yukanda II, 2'dc Arap istili'tst tarilti i~:in v< tilrn i~
ohm litcratUr). - ZLATARSKI, lstor~ya I, 1.- MuTAFyiEv, Istoriya I.- Rt !NUIMAN, llu/gmim1
Empire.- Ch. Dunn., L'emfereur au na: coupe, Choses et ge11s de JJyzauce ( Jf)2b ) 171.-111 r. C '
TROGORSKY' Das byzantinische Kaiserreich in seiner inueren Struktur, 1 fistoria Jldmuli vI (I w,ll)
445-473

Konstans II.'m oliimi.inden sonra Istanbul tahtma Ollllll RI'IIC; o~lll

Konstantinos IV. ;1kt1 (668-685). Bununla Bizans larihiuin din y; 1.11 dti
bak1mmdan en bi.iyi.ik oncm tatyan bir hi.ikumcti ba~lanu~ oldu: Bi,.. m ~
- Arap mi.icaddesinde kesin sonucu eldc eden idarc .
Daha Konstans II. bat1da bulundugu s1rada Muaviy<', hil :'ll l'llc k1
kan~Ikhklann si.ikunet bulmasmdan sonra Bizans dcvklitw kar~t 111111 ,, deleyi ycniden de alm1~t1. 663 yllmda Araplar ycnidcn Anadol11'da gel! 1111
mi.i~ler ve bu zamandan itibaren akmlan ytl be- yll dcvam {'<kgc l111i ~t 1
Olkc tahrip edilmi vc ahalisi esir edilip g<>ti.iriilmi.iti.i. Bu arilda A1 apl.11
Kad1koy'e kadar ikrledikleri gibi ~ogunlukla k1~lan da imparatolluk
arazisindc gcc;iriyorlardi. Fakat kcsin neticdi, istanbul'u vc bun1111b Bi t.;IIIS
dcvle tinin bckas1m ilgilendiren mi.icadcle dcuizclc cercyan c lli. Bir zamauh r
vali iken tasarlami oldugu fetih plamm halife Muaviye. on yddan d.d,.~
fazla bir sure once btrakmak zorunda kalmi oldugu noktada ycnickn d<
ald1. Araplar tarafmdan igal cdilmi ulan K1lms - Roclos - Kos ad;d.ll'l
hatt1 Khios ( - SakiZ) adasmm da zaptiylc tamamlanmca Muaviyc'nin
kumandanlarmdan birisi 670 ytlmda Bizans baChrinin pek yakuundaki
Kyzikos (imcliki Kap1dag) yanm adas1111 ek grc;irdi. Buuunla Istauh11l 'a
kaq1 yapllacak hare kat i;in f"ffiniyctli bir iis saglanmi oluyordu. hi k.t
Bizans dcvlet merkezinc kaq1 indirilmesi cli.ii.ini.il, n bi.iy i.ik <larht dt 11 onn
li72 yi!mda hilaf(~t donanmasmm bir Cilosu, digcr bir dmiz birligi Kilikya
sahillcrine taarruz ederken, Smyrna ( - lzmir)' y1 igal dti.
Ana harckat 674 ilk bahannda baladc Muazzam bir domlllma lslan
hul sur! an i:ini.indc gori.indi.i. :Nii.icadelc bi.ili..in yaz boyuuca ckvam 1'1 I i; so li
haharda Antp donanmas1 Kyzikos'a cyekihli. Ertesi ilkbaharda lm don<llll llol ,
Bi;,:ms ha~~ehrini yrnidcu hi.iti.in yaz boyunca kuatmacla lulmak iat.c c
Y<' lllli krrrlanuaya
IaliRI',

fly.:.

lhooks, un

c;ah~makladtr :

II. GRE -

yakr n oldu {(urur dli~Uniiy onun.

1:1 (111:{!1) qo. Aucak hl'n

a\zklamal at uun

f.!<'J\Tg<~

dah:L

Kq. Ktll

vd.

Eskikitaplarm.com

AKOVSKCY,

lttnriya /If, !.IT.I

rrkr.rr ~i iriindii vr llu oyun miiteakip ydlarda da tekcrriir cdip gitti. Fakat
.'\r.r pl;rrrn, o zamanlann en miistahkem kalcsini almak i<;in yapt1klan biitiin
1:ir i ~i nrk r ;r kim kaldt. Bunlar Istanbul surlan oniindc cercyan eden deniz
N;rv; r~LII'Inda agrr kayrplara ugradtktan sonra miicacleleyi btraktp, 678
y rlrnda Bi,-,ans sulannt terkctmck zorunda kaldllar 1 . Her halde bu stralarrLrdrr ki, o zamandan itibarcn Bizanshlara fevkalade hizmetler goren mqhur
t; '' k a f!.~i ilk deHt kullamirnt olacakttr. Suriye'den Bizans'a hicret eden
I;,, k rnimar Kallinikos'un icad1 olan Grek atqi, terkibi v c imali ancak
lliz ; rn.~lrLLI'( .1 mal fun ohm patlaytcl bir mad de idi; bu mad de sifonlar yardtmt
i If' 11'/. .o k mrsalderc, dii~man gemilerinc piiskiirtiiliiyor ve kuvvetli bir
y. rng111a ~dwbiyet vcriyordu 2 Qekilme esnasmda Arap donanmas1 Pamphylr .r s; rlr iIi nde tutuldugu bir ftrtma sonucunda aynca kaytplar verdi. Aym
:~.; rrn:rnda t\nadolu'daki Arap ordusu da agtr bir bozguna ugradt. ihrr y;rr Mrlilviye, Bizans ile 30 ytlhk bir ban anlamasJ yapmak zorunda
kal dr. Mrrfl\: iye bu muahede ile imparatora her yll3ooo altm, so kole ve so
;rl gondl'nncy i taahhiit etmekte idi 3
Biiyiik Arap taarruzunun akamete ugramast Bizans devletinin stmrlan
dr.~rrula da muazzam bir tesir yaptL Avar kagam ve Balkan yanmadasmdaki
bl:rv kallilc reislcri Istanbul'a el<;i heyetleri yollayarak Bizans imparatoruna
Lr.-.i matlanru arz , ondan ban~ v e dostluk rica ve Bizans imparatorunun
y11ksrk hftkirniyct.ini kabul ettiler. Theophanes bu konuda verdigi haberi
,. oy lr- lritiiiiU'klcdir: "lte bu suretle gerek doguda v e gerekse bat1da berrak
hir han~ kurulrnu oldu 4 ".
( ;, T($!'kten de 678 y1hndaki Bizans zaferinin onemi ne kadar biiyiik
gib lnrlsr, yinc de miibalagah addolunamaz. Burada Arap ilerleyi~ine
rl k d .. l; , "Dur !" dcnilmi~ti. 0 vakte kadar he men he men hi<; mukavemet
~:or ull'dr 11 hir <;tg gibi ilcrleyen Arap istilast ilk mukabil darbeye maruz
Ldrnr~\.1. Avrupa'nm Arap ilerlemelerine kaqt yapt1g1 biiyiik saV\mma
" iire Istanbul ku~atmasr be~ yrl
(b74-7B) . Theophancs 354 ve
Nrlplroros T.!, lslanbul it;in yapalan miica1

lluua

" " "'" i~ l iir

Kallinikos'un icad bir anlamda sonraki

barut ke~Finin bir onci.isii olmu~ oluyor.
3

DoLGER, Reg. 239.

lcurn yrrli yal siirdi.igi.ini.i iddia cderler.

' Theophancs 356, 2 (kr~. aynca
ll.olhulll 'l'lwophancs 3.')5 vd .'de bazzat, Nikephoros 33, 6) vc bunun hakkmda
''"'~ ak.cli ui h7B yrlma va:.o:edcr. Her haldc ~lIt;:, Pov~Y'JI 270 vd. ~i~ic; ~ txpxoL ...~J\1 7tp o ~;
lur rl1i knmik ya:t.an, cvvekc BURY- GIBBON 't~ll Maw :),.:,,. ibaresinde.. hie; iiphcsi:~:
! I 'l. r'tl ldrnilr r:clildigi grb, ku~atma
hakh olarak, Rizans bahsmdaki lslav kabile
"" csirri K y:t.ikos'un :t.aplmdan itibarcn he- rcislcrini 1e~bis etmi~ vc ~xuptoae: xOtt 7tpo~
' 'l'l.u lll~ ol.u aklanhr.
Ot~Yrobt; 8e:mt.,mx~v tlp~VTJV ifadcsini, lslavla" ( .nk all~i lrakkmda son olarak bk.
nn, imparalonm i~~alleri aiLrnda hrlluklan
lr Nr :nrr rs, l.r feu .t:r~t:etJi.r el le.r annes ci am:t.iyi kl'udilrrinr lnrakm:L~I mukabilirulr:
/ 11 c/, 1 Jl ,:;.alllill.l, l~ r.::. 7 ( lilT.! ) 2h;,. vrlcl. YaOJIIUI yliksrk hfkki111iyl'lini Ianum~ ohhrklan
' " ' !{l llo ' r: .. k all-~iuiu
llmrl m:ulrlrsiui ~k luarlr 1<-l ~rr <'lllll~lll'.
I{Uiu n;ilc lqkilduwl111rln, llylrki hrr /illrl'llr

d,

Eskikitaplarm.com

'I lstanhul'un Kurtanh~1

vc Ynti IHiz c nin

( ; C"Ii ~l ll< 'si

117

sava~t

ic;inde Konstantinos IV.'un zateri, Leon lll.'un daha so111 aki za k1 i v

Karl Martdl'in o zamanki diinyamn oteki ucunda, Poi tins yamnda Ar01 plar iizcrinde 732'de kazanmi oldugu zafer gibi, diinya tarihi <;apuuLl lir
doniim noktast tekil eder. Avrupa'yt miisliiman dalgasmm kaplam<tstJuLin
kurtarml olan bu iic; zaferdcn Konstantinos IV.'a ait olaw sad1 ,... ill,,
dcgil aym zamanda en biiyiigiidiir de. Araplann o zamanda l~t.atthnl';t
yapuklan taarruz, hie; iiphesiz hristiyan diinyasmm Araplar tat;tluHLln
ugrad1g1 hiicumlann en kuvvetlisi idi. Istanbul isc A rap isli l:"tsma b ~
koyan son baraj, son sed idi. Bu seddin mukavcmet etmi olrnas1 sad ('( c
Bizans devleti ic;in degil, biitiin Avrupa kiiltiirii ic_;in d e bir kurtulu~ ohnn~111 1.
Ancak Turk as1lh Bulgarlann Balkan yanmadasma giri~leri d('vlc-1i yc ni
ve biiyiik giic_;liikler karIsmda btrakti. Herakleios'un dostc;a miinasl'lwll 1
siirdiirdiigii Bulgar veya Onogur - Bulgar Biiyiik d evleti 7 yiizy!l wl ;tl ;trll da battya dogru ilerlemekte olan Hazarlarm basklst altmda da g llmt.~ lt 1
Bulgarlarm bir k1smt Hazarlara itaat ederken, bir c;:ok Bulgar bl,iksi de o
vakte kadar oturduklan yerleri tcrketti. Biiyiikc;e bir yurt, Asp a 1nit ( ~k i
Bulgar hiikiimdar listesinin ispcrih'i ) kumandasmda hatiya do[{ru I!O tJTk c (c
gec;ip 67o-8o y1llan arasmda Tuna munsabmda goriindii. Konstanlinos IV
bu sava<;I kavmin kuz ey sm1rlannda gi:irtinmesinin Bizans clevlcli hakllnllt
dan arz ettigi tehlikeyi pek iyi kavrad1. Araplarla ban anhtmast y<t pll kI
sonra derhal Bulgarlar tizerine yaptlacak bir seferin haz1rhklanna ha~Lult vc
claha 68o'de d e sava patlak verdi 2 . Bir taraftan Anadolu'dan gclip 'l' r;~ k ya
tizerinden sevk olunan Bizans siivari birlikleri Tuna'y1 gc<serkl' n, di itn
taraftan da btiyiikc;e bir Bizans filosu imparatorun ahsi idarcsi a llmd;t
Karadeniz'i ge~erek Tuna munsabmm kuzeyinde karaya c;:tka rlrna ya p11.
Fakat batakhk olan arazi Bizanshlar i<sin asked harckil.t1 giic;lqtirmcktl' idi.
Aym arazi yap1s1 ise Bulgarlara, tistiin olan diimanlann her tiirlii <"idd i
salduismdan ka<;mak, korunmak imkamm bahediyordu. Bizans ordttstt hi r
ba~an elde edemeden kuvvetini yitirdi ve nihayet, imparator da hastalantp
orduyu tcrk etmek zorunda kalmca, geri donmeye balach. Tuna gl',ilirkl'n
ordu Bulgarlann taarruzuna ugrad1 ve ag1r kay1plar verdi; Bulgarlar ~ni
c;ckilen diimam izleyerek Tuna'y1 gec;tiler ve Varna bolgcsin(' ~irdil1 1 :
Bu suretle Konstantinos IV.'un seferi, onlemeye c;:ahtlgl J(:lftkcti hizz;t l
davet etmi ve diimana atacag1 kesin achm1 kolaylatll"mi oluyonlu.
Bulgarlarm akm yaptiklan arazi o zamanlar geni ol;iide lslavla~n\1 ~11;
BurasJ Severler ve di ger ycdi lslav kabilesi tarafmdan iskan edilmi~ti. Bttlll.lt
1 .J. MoRAV<:SIK, .(ur Geschichte
der
Onogmen, U11gari.1che ]ahrb . 10 (1!J3o) s:~
vdd. vc ayn . mil:, llyzantinoturcica I, 112 veld .'
dcki ~~n i, h ihl iyografya ilc k1~.
~ Tl uophau <~ II i Ikat yd J(JI 71
h7!J /

So (67B / 79 degil; O snwmmsKY, (.'hrmwlo1:ir 1

veld .'de d ele edikn sonm;lara II Y).(II n o la1 01k ),
3

Tlwophancs :~:J!h 7 vdd . Nik,. plun,.

'! "., ' 'i vdd.

Eskikitaplarm.com

ll11l garl a ra V('rgi vrrmeyi kabul ettikr 1 vc gorunu~e g(ire onlarla birliktc
Bi t. a 11sl !1;1 ra kar.~l savaa kattlchlar 2 Eski Mocsia cyalctinde, Tuna ilc
II. II~ 111 da gl a n arasmdaki bi>lgedc , bir Bulgar -!slav dcvleti tqekkiil etti. Bu
Plll l'cllc B11lgarlarm, lslavlar tarafmdan igal cdilrni Balkan yanmadasmm
lwzcy do,J;tt ktwnlarma giri~i burada devlet tqekkiilii oluurnunu r;abukla~tll d1 vc ilk giim~y lslav dcvlctinin kurulmasiyle sonur;land1. Bulgarlar ve
bl:t vla r hn nc kadar (.inccleri birbirinden ayn iki millet grubu tqkil ve
ll'l.llllt a ltir siirc daha Bizans kaynaklannca a<;Ik bir ekilde birbirinden
tdrik qJilmi~lerse de, yava yava Bulgarlar !slav kitlesi ic;inde eriyeceklc td i1.
Bizans imparatoru ortaya <;tkrnt olan durumu resmi bir ban andtammaya mecbur oldu ve hatta "Roma adma vurulan en biiyilk l1ir zillct" olarak gene; Bulgar dcvletine her ytl bir meblag odemeyi
k.Ll "tl ('tli 3 Bununla Bizans arazisinde ilk defa olarak bag1ms1z bir devlet
tJrlaya ~dmu vc bu Ckliyle Bizans tarafmdan tanmml oluyordu. Bulgar
l'iit 1111al.Lllln Bizans imparatorluguna mal oldugu gerr;ek ziyan her ne kadar
Ll:da mi.ibalflga edilmcmeli ise de, bu vakia en geni olc:;iide oncm tatmakloHin. Aslmda, fcthcdilen arazi !slav muhaceretinden beri Bizans hakimiyct. sahasmdan fiilen c;:tkmt bulunmaktaydi.
Dogudaki gclimC Bizans hiikf:rmetini kilise siyasetinde degiiklik
y.c pmak zonmda btraktt. Artlk Araplarm cline dii~mii alan dogu eyaletlntnin gcri gelcccgi, goriintie gore, hesaba katdamlyacagmdan, monotlrrlt'tismus'da direnmek faydas1z goriiniiyordu. Monothelist politika dogunun
In ist.iyan halkt ilc dini bir bantkhk kurulmas1 bak1mmdan ie yaramadtgl
p,ihi, hatlda ve bizzat Bizans'da me{Crm kantkhklar dogurmutU. Roma ilc
la~masiyk

Th~ophancs 359, 7 vdd.'de yedi is- islav devleti ile bir ittifak anla~mas1 yaptikliLY kahilc~ini \mo miwrov ov'I"E~ tesmiye et- lanndan babsetmektedir. Kr. aynca D.
""'klt olup, Thcophanes 359, 20 de buna ANGELOV- M. ANDREEV, Istoriya na Bulgarglln alunrsa (ki buna nazaran Bizans skata duljava i pravo, Sofya 1955, 59
2
Bulgar devletinin kurulmasiyle so'" 'JI'Lraloru Bulgarlara h'Yj'l"LCX. . mht'I"CX.
rrrxptx c ~v'c mecbur kalmi~t1 ) burada mh t'l"ov' nu<;lanan sava~lar, Theophanes'in 356 vdd.'
de bildirdigi gibi sadeee 67g/8o y1llannda
"" /o1\'I'A RSKI (15toriya I, r, rgr8, s. 142
vdd . )'uiu isbat etmek istedigi gibi anla- vuku bulmami~hr; bu savalarm, evvelce
"'" rl<'~ il, .J. Duji'Ev (Protobulgares et Slaves, KuLAKOVSKIY (Istoriya III, 1149) tarafmdan
;l mwlr..> de l'Inst. Kondakov 10 ,1938, s. '45 belirtildigi gibi ve Mansi r r, 617'den
vd d .)'i n doj!ru olarak belirtmi~ oldugu gibi istihrac;; edilebilecegi i.izere, 681 yaz aylannlo.u at;
vergi anlamma gcldigi ~i.iphesiz da da si.iri.ip gittigi anla~tlmaktad1r. Mansi'
dit I luj \'c v hakh olarak hara<; verme yi.i- deki bu pasaja, ashnda bununla bir takrm
ltilmlill!l(I;Umin Theophancs'c gore Sever' tutulaeak yeri bulunmayan hipotezi bagla1<-or ~il ruil olmadtgma da i~arrt dmcktedir. maya <;ahpn.J. TRIFONOV (lzrc.rtiya 11a lrtorif.
lluruoula Jwrah~:r Bul gar ilimkr nkedt~misi Drujeslr>o I 1 /111 ,1 931 /3 2, s. 199 vdcl. ) ell\
lamlmdan yaymlanan 1"11 y!'ni bir Hulgaris- i~art'l clmi~lir.
lau t.uihi - f,tonva 1111 llliltariya, Sofya tqr11J.,
R 'l'llt'opltam~ :v,B. ''I Nikq>horos 35,
" l 1 l'rolollldL\arl:um IHiavhLrla, lmlla :.1 ,1, l>ot.tll tt, Ut,g . 21:1.
1

Eskikitaplarm.com

anla~ma

halinde Konstantinos IV., morwtlu:letismu.r ilc biitiin ha g Lirl koparmak iizerc Istanbul'rla bir konsili toplanttya <;agmh. llristiy;tn kilisc sinin 6. okumenik konsili olan, altllmaml biiyiik say1cla 1R p;<'nl'i topl.lltt.\yt
kapsay1p 7 kas1m 68o'dcn 16 eyliil 681'e kadar devam cd<'n 1>11 konsil, kt ~.t
bir zaman onccsine kadar begmilmcycn iki enerji ve iki irar!f dok tri 11 i 11 i
resmi dogma'hga getirdi. ;\Jonotheletismus mahk-lm1 ve lm istikamctin il 11
gclen reislcri, bu arada patrik Sergios, Pyrrhos, Kyros vc papa llonori~
afaroz cdildiler. Konsil muzakcrelerine imparator ilgi ilc katdd1. II k o11lti 1
en onemli toplantl ile son i<;:timaa i~tirak ederek bunlara riyasct vc d i 1t1
tartl~malan idare ctti. Son ve Uirenli toplant1da konsil ITLII karrna 1111111
altma imzasmt koyduktan sonra kilise toplantlsma katilanlar larallltd.tn
gcrc;ek, dogru imamn koruyucusu vc hatta tcf.~ircisi olarak sdftn1l.t11d1
"imparator c;ok yaasm! Khristos'un tabiatmm mahiyctini sen <~\tkloldttl.
Yarab, sen clunyayt aydmlatam koru! Konstantinos'a, ycni Markiauos' ,t
ebcdi minnet! Konstantinos'a, yeni lustinianos'a ebcdi minnct! lhiltllt
sap1klan sen dag1ttm.!" 1 .
Okumenik konsilin toplamnasmdan pek az sonra imparatml11k ; tik.~ i
i\inde, Konstans II. ile kardei Thcorlosios arasmdaki kanh miic;11kl 11 i11
tekerrurunu hat1rlatan agn bir anla~mazb k zuhur etti. Konstans I i ~~ i lti
Konstantinos IV. cla kay1ts1z prts1z tek bama hukiimranhga kavtt :;> tu k
istedigindm, daha babas1 hayatta iken ta\ giydirilmi~ olan iki k;ml ~ i
Hcraklrios ve Tibcrios'un butiin imparatorluk haklanm ellerindl'n ;tl111 .1k
karanna varmitl. Bu harekctinde ise, gerek scnatoda ve gcrcksl' ~ im<liyl'
kadar gec;erli olan hukumdarhk nizamma sad1k kalan 2 Vf' 1>11 11izat11a
kendisine ozgii hristiyfmi- mistik anlamda bir a\1klama tarz1 hulan ordtuLI
biiyuk muhaldetlc kar~tla~tl. imparatorun hareketine kaq1 protcstolanur
Anatolikon thema's1 hirliklerinin U kdimrlerk ifade ettiklcri rivayct olunm :
"Biz teslise (iic;leme) inamyoruz, hundan dolay1 da iic; (hiikiimdan) tac; lt
gormek isteriz" 3 Fakat Konstantinos IV. bu mukavcmet yiiziiudc11
plfmlanm izlemekten vazgc<;:medi. Once kardeIcrmin hakk1 olan hi.ikiiru
darhk unvanlanm onlardan \<"kip aldt ~ ve 68 1 y1l1 sommda da lwr i k i
bahts1z prensin burunlanm kcstirdi 5 . Hiikiimdan maksaduu il'l ;11ia11
ahkoymaya ugraan Anadolu thema'suun miimessilleri idam ollllldiiLtr.
1

.Mansi XI, 656.

Konstantinos IV. daha 670 yilmda
bir cmirname ile, her iki karde~inin aym
haklarla kcndisinin yanma verilm i~ olduklanm vc sikkelerin her ti~ imparatorun
tasvirlcrini ihtiva ctmcsi gcrcktigini tasdik
clmck zorunda kalrru~IJ. K r~. DiiJ.<:EH, Reg.

llcrakleios ve Tibcrios'u rcsmi lanltl11 w

formUIUnd c Konstanlinos IV.'un lllll ~ lcrrk
imparatoru dcgil, onun Tannmn korllclll l-:11
kardc~lcri olarak zikr c tmi~lcrdir. K r~ . ~1.111
si XI, 2oB E, 217 l\, 221 CD , :.i l'J :\ 11,
316 DE v.h.

:l ' jll .

Rr>tfJCTIIT Comlaulirw IV , /.'11.1~ 1 .

" The ophanc 'N :i.'i'-'

V I. oltlllllllllk

BJWOKS ,

:1o ( 1tt ~J) 11 vdcl .

1 1 .

kon~ili11

Kq .

:r.alutlal'l

Eskikitaplarm.com

1ltc

/Jmt!ur.
lftxl.

ol

flu

Urf!ir w

K1liiSI01111inos IV.'un l>u darbcsi ilniki gcli~Ill('(k <;ok iincmli sonu<;lar

dogunlu. Nl'sillncT silrcn kanh kardq anla~mazhklanndan sonra arttk tek
h01~111a lc:ckimiyet kuvvctk tesis cdilmi~ g<'iriiniiyor; bu aym zamanda,
cnon<ll ~ i k vel iahdl ik nizamuun vel iahdlik hakkuu en ya~h hiikiimdar
~~~~l una L1hsis eden ilkcnin kcsin bir adem athgt anlamma gdmektedir 1,
V1 lia lcdli gi sai{lamak hususunda vastta olarak mii~terek imparatorluk
IIIIII 'SSI'SI'S j i)IIC('(lell oldugu gibi ~imdi de biiyiik 011Cffi ta~1maya devam
C't nll'klnlir, Ia kat bundan sonra hiikiimdarhk kudrf'tini kullanma baktmmd.ln mii.~lcrek hiikumdarlar, astl imparator reid ve hukilmet etmrye muk11'1111 oldui{u andan itibarcn art1k hi~ bir itirake sahip degildirler. Biitiin
kuciJI'I asll imparatonm, avtokrator'un ellerinde bulunmaktadtr.
lliikitnH'ti Bizans dcvlctinin i~ ve dt~ siyasi geli~mesindr oldugu gibi,
~~ ~" k kilise vr grrl'ksr devlet tarihinde derin izler btrakmt~ olan Konstanlllcns IV . liB;> C'yliilundc, onycdi ytlhk bir saltanattan sonra oldiigii zaman
ltt nll ;. takribrn 33 ya~mda bulunmakta idi. Zamanstz olen imparatoru
t.clctla oglu lustinianos II. (685-95; 705-11 ) takip etti. Hukiimdar oldugu
;.. lman o da babas1 gibt 16 yama basm1~- basmaffiitL Ancak o, gen;ek
clt-vll'l adamma hils ma'kul sogukkanhhga ve dengeye sahip degildi. Ateli
VI' l1 vr i tabiatiyk w ruhi istidatlan baktmmdan daha ziyadc biiyiik bahasllu andmyordu. Herakleios hanedam temsilcilerinin hcpsinin sahip
olclu~u lciikiim siirmc iradesi onda, Konstans ll.'da oldugu gibi, hie;: bir
cn~:C' I tar nmayan, att!gan bir despotluk olarak tezahiir etmi~ti. Bundan
h ;c~ka, ona hir c;ok ~eykr tahmil ve fakat aym zamanda biiyiik aldatlcl
v;c id 11'1' i h tiva eden bir ad tatmaktaydl. Iustinianos I. i:irnegi gi:izlerinin
ornirull', haiz oldui{u imparatorluk vekar ve kudretinin ytiksekligi dii~iince
~iy lc- m tdrunal oldugu halde gene;, daha olgunlamamt ve muvazeneye kavu~
rll .l llll.~ olau lriiki.imdar pek c;ok kere ruhunu yak1p kavuran, susrnak bilmeYI ' II ~ 1'1'< I VI' iktidar lursuun kcndisini yoldan ~tkarmasma goz yumdu. Zapt
l'll ilnuz isl ihdach vc stmmz fevriligi i~indc kendisini, c;agda~lan ve halefleri
ya rurula kiitii ~t>hrctc ula~tuan ve modern tarih yaztnhgmt iktidar devresinin
.nrl.crrr v<' iinemini gi>zdcn ka~trmaya sevkeden i~lere kapttrd1. Biiti.in bunlara
r ~ nwrr hrstinianos II. H erakleios ailesinin gen;ek bir temsilrisi sliatiyle
1 ll'vll'l in intplan ic;in berrak bir gi:iriiC sahip olan c;:ok istidath bir hiikiimdar
11li.
1 I . lliii.I W I!, HZ 33 (1933) 137
vd d .'y ral-{mcn ben (KoRNEMANN, Dopf~rlf ;, :i(w l 1!ili' da t<lmih elmi~ oldugum
,1(rl 1i ) Konslantinos IV.'un kardqlerinin azlr yJ ,. sadcr Vl'liahdligi oglu fustinianns
( II .) it; in Na~ lamayr dii~iirur.<kl kalmayrp,
.r yr 11 za 111a11da vr asrl kl'nd i lr:t.~llta h1ikiirn r a11lr j!;u u Jt Ni" l(ay rl'l I'll ij!;i ni Nanryun1111 .
llr11111 111111 11, o~lr11111 11! ~11 l1al hl l:1'd 1rr 11111'1 ',

yam hi.iki.im!' t darbesinden tic; ych a~an bir

sure gec;mcden, mi.i~tcrek hi.ikiimdar ilan
ctmcmi~ olmast da takviyc cdcr; c;i.inki.i
Iustinianos Il.'un 17 ~ubat 687 tarihli vc
papaya hitaben yazrlmr~ mektubu laynt
~ekild1 p:Lpa .Johanni'N Vll. ' in hahasmm
nll'zar ki tabcsi g ilri ) h"l inianos'1111 II. hiikt undarlrk vc 'J. konsiilli1k smuast yrh il1
lalll rlr 111111 ~1 ir.

Eskikitaplarm.com

Konstanl.inos IV.'un kcsin zaleri sayesinde (kvktin doi!;udaki dunllllll

mtikcmmcldi. Buna mukabil hilafet, Muaviye'nin iili.imiindm lw r i ic;
kan~tkhklar yi.iztinden mcfluc gortintiyordu. Iustinianos I l. 'un Biza11s' ta
hakimiyeti ele aldtg1 aym ytlda hilafet tahtma t;tkan Abdiilmclik, durumunu
saglamla~ttrmak i~in Bizans'la yeni bir ban~ anlamast akdctmc yc u g ra ~ l
yordu. Bu muahcdt> Bizans dcvletinc oldukt;a btiyiik faydalar saglam ak taydt: Sadcce Araplann Konstantinos IV.'a odcmcyi ta ahhiit cttiklc-r i
meblag yiikscltilmekle kalmtyor, bir taraftan Ktbns adas1 vc digcr taraltan
Armenia ve Iberia ( = Giircistan ) iizerinde bu iilkelerin gelirini iki t<~ral
arasmda taksim eden bir anla~maya vanhyordu 1 . Bu zamandan itibarTII
Ktbns adast bir kat; yiizyii boyunca her iki biiyiik dcvktin mii~tcrck ha kl
miyeti altmda ! bir Kondominium olarak) kaldt 2
Dogudaki siikfmet Iustinianos Il.'a Balkanlara d6nmek irukolrlllll
verdi. Daha 687 /88 ytlmda imparator, Theophanes'in ifadcsine giirc "111 11 garlan VI' Sklavinia'yt itaatc almak iizere" Anadolu'dan Trakya'ya sii v: 11 i
kuvvctleri gc<;irdi 3 . Bu kuvvetlerin ba~mda 688 /8g ythnda biiyuk \ T ciiH T
liklc lslavlara kar~t bir sderc giri~ti. Bulgarlarla yaptlan l>ir c;arpt~ln a d :lll
sonra imparator Sclanik'c dogru ilerleyerek ''i;:ok saytda lslavlarr " 1 ita:l1
altma aldt. Bu scferin cereyan tarzt o zamanlar Balkanlarda mc\cnt ola n
durum iizerine aydmlaun bir 1~1k huzmesi serpmektedir: lstan hul 'd:~ 11
Selanik'c ula~abilmek ic;in imparator gii~lii ve ozcllikle bu maksatla iil ke nin
ba~ka bolgclerindcn getirilmi~ kuvvetlerl e lslavlar tarafmdan i~gal ('(liln1i ~
hir araziden ~_;arjn~arak gc~mek zorunda kalmiti. Onun bu bolg<"yi yara rak
SeH'inik' e vanI buyiik bir sava~ ba~arlSl addolunmutur. 1m para tor ka za ndigt zaferi, ~ehre tOrenle girmek ve Selanik'in patronu Aziz Dcrml rios
kilisesine bag1~larda bulunmak surctiyle kutlamltlr 5 Iustinianos II.
~ok

1 DoLGER.

2 Kr~.

R.

( 1944/45) 119 veld. Aynca

Reg. 257.

.J. H. jENKINS, C,ypmr

between
Byzantium and Islam, A. D. 688-96,5, Studies
presented to D. M. Robinson ( 1953) 1oo6 vdd.
3

Theophanes 364, 8.
4
Theophancs ::164, 13.
5
lustinil.'.nos II.\m 688 /89 tarihli (2.
indiktion) vc "mti~terck di.i~mana" kar~1
mticadelede kcndisine Aziz Demetrios'un
ettigi yardma te~ekktir mahiyctinde Sehlnik'deki Demctrios kilisesinc , vcrgiden muiif
bir tuzla bagt~ladJgmi bileliren cmirnamesine bk. Bu munasebctlc imparatorun Selanik'i ziyareti zikmlunmaktadir. Yeni ne~ri:
A. VASILIEV, An Eriiclt!( the EmfJCror Justinian
II, SefJiember 6811, Sflecltfum 18 ( 1943) 1 veld.
vc> H. GldcGOIIH-:, Uu 1\dil dt: l'Emj1ereur
] uJi inim /1 , rlat,l dr. .~rjJII'In hrr f>81J, IIJ.:. 17

kr~.

:\. \ ' AS II.I J '

/}entree friomphale de l'empereur ]u.rtiuim II ,,

Thes.ralonzque en 688, Orieut. r.hrist. /11'1'. 1 1

(1947) 352 veld. Her iki bilginin , 1-{<'1'\'''ki<

cmirnamenin ro. sat1nnda sad<'<'<' Dcnlf'II i
os kiliscsinin kendisine bafl'~lanm l~ ol.u1 11 '
Ia ilzcrineleki mi.ilkiyet hakkmm, " h ~il-i h.)
ZJrdaki 2. indiktion'un cyliili.indon iti barl'll "
hesap edilecegini, bag1~lanan mtvzuun im
dmm ytl ba.'jmelan itibarcn hesaplana< a~ 11 11
bildirmesinc ragmen, neden <m il'llall ll'llll l
688 eyli.ili.inele 1sdar edilmi~ oldui( urm itltl1.1
ettiklerini bilmiyorum. Runa paral.-1 olara~
mcsehl, baz1 mulklcrin /\ndronikos Du kaK'a
teslimini tanzim eden vr bu aratla ~-:dirm,
sahibinr , diri olan indiktirm'un h a~ nula n
itibarcn (yani 1072 ey li'diind<' n il ilmnn l
01il ola ... ai{ uu bi ldirl'n , Mikhail VII. I lu ka~'111

Eskikitaplarm.com

11 aa l ;lluJ;t ahuan lslavlan Anadnlu'ya naklrdrnk bunlan Opsikion tltema'!ll ll d.L slmtill/1'.1" Dlarak ynlqlirdi 1 ll<)ykcc Konslans II. zamamnda balay. m , I ,Ja vl anu Anadolu'ya isHuu siyasetinc, ~ok daha biiyiik ol~iik rde
ckva m nl i lmi~ oluyordu. Rivayett> gore bu tarihtf' Opsikion'a iskfm edilen
hlav kahikkri 30 ooo kiilik bir ordu ~tkaracak kuvvettr idiJ,r 2 Yeni
~B e, In iu lm ckilde ak1p geli~i sadcce Bizans ordusunun onemli c;apta c;ogalmast a ulanuna gclml'klc kalmamakta, aym zamanda hi~ iiphesiz, dii~man
.1kml ariyk tahrip <"dilmi~ olan bolgenin iktisadi baktmdan kalkmmasma da
b tktd a huhmmakta idi.
lslavlann Anadolu'ya yerlqtirilmesi bu devrin tehcir ve iskan siyaseti11111 c11 dncmli olay1 olmakla brrabcr, bu yonde ahnan ycganc tedbir de dei: dchr. Amanos bolgcsindr oturup bir zamanlar Araplara karl miicadelede
1\i,..ans'a iy i hizmetler yapml ve fakat yava yava~ Araplann hizmetine
107:1 ~ uhatmda yapt1g1 j;ittakion (- bag~ )
llr k 1~.: MIC1KJ.OSICII- MiiLLER VI, 4 vdd.
~ ~~ hald.: !Ji:r.im t~sbiti ilc yctineccgimiz
'ihl'l, lustini a nos n.'un cmirnamesinin- 2.
111diAiion' a uyf.(nn olarak- 688/Bq y!lma dti~
llif(il olup, Theophanes'e R:iire, 61Bo H. y.
hurada lillll /ll!J'a tekabiil cdeccgine nazaran
(!IN l llll UOR~K Y, Cltronologie'nin sonur;lanna
1(/lrr) I us I inianos II .'un sefcri de bu yla
l ~ll hal d mekledir. St. KYRIAKJDES ('laTopLK'IJ
HLx_roypocrp loc 1:'ijc; ll<.KhjCJlot~ -rau &ylou j.T, JLY,piM : 'l'pe:i.'c; lhotle~e:tc;, Sclanik 1953, 5 vdd.)
l'lllirua nwyi, VASU.IEV (oyn. yer)'in de ele
nlri Jj(J, lust inianos Il.'un Demetrios kilisr"" " ' hlrcn le giri~inin tasviri hakkmda veri'''" bir k onli.~rans dolav1siyle yeniden yaymlarm~ll r . Bu tasvir bakkmda aynca kr.
I K AN I'OROWIGZ, T1ze King's Advent, The
:lr/ /lullt:tin 26 (1944) 216 n. 63 vc J.D.
lhn rnNiu ll m, The Long Sieger![ Thessaloni-

"" 11.(. I ll 11 955) 116 vdd.

1
'l'llf'ophan<"S 364, 15. PAN~ENKO'
111 111 l'mrryalnik Sla!Jl'tm 11 V~finii, IRAIK 8
( "l"'l) 1;1 vcld.'dc yaymlamt~ oldugu ve iin
y1l:r.iuulc ( lr- jand J AIIO l'IIATON, arka
lara hmlan ise, G. Scm.UMBERGER'nin, B2:
l'l (Jn:{) 277 'd~ki tashihine gore TON

1\N/\1'1\IIOL\!IN TUN LKAABOON TH~

111!-1 I"NUN J:II1\I'XIk~; bulunan kurun bul111 l~lavlann butchcir vc iskanr ilc bulc~ liril
lllc l icl i r. K u r~ un bullt1 buna go1c h!J1 /!I.'J
(V I ll . imli!.tiau) ilc larihknmdi vc iislti ndrkl i111pa ralo r nsr lli I ml inianns ll.'uu l:~wiri
n lllla lu!Jr. 1\11 lmll11 llil hyuia'd a yrl'l~liril 1

islav sava~<;llanmn idad bak1mdan emrinc

verildikleri vc bir .i1to UltrX't'(I)V tinvamm
ta~1yan imparatorluk memuruna aitti. Bunun Iustinianos Il.'a irca edilmesini, aym
zamanda Panc;enko'nun bunu 6so ilc
tarihlemesinin yanh~ esaslara dayand1!P-m
da goslermi~ olan K u LAKOVSKlY (Istoriya III
3601 teklif etmitir. Ancak Kulakovskiy kur~un bulla'y haks1z olarak 710 / 11 (daha dogrusu 709 / 10) ilc tarihlcmek istiyor. lmparatorun bu tasvirdeki gf'n~ simas1 bu tarihe
pek uymamakradJr. Aynca Iustinianos II.
ikinci hukiimdarhg1 esnasmda murad olarak
oglu ve mii~terek hiikiimdan Tiberios ile
birlikte rcsmcdilmekteydi: Kq. WROTH,
By;:.. Coins II, 354 vdd. vc levha XLI. P.
CHARANIS ( T1ze Slauic Element in B_yzantine Asia
MiTUJT, Byz. 18. HJ48, s. 70) Pan~enko'nun
tarihlcmesi olan 6so yllma riicu cdiyor; onun
bu hareketi, Theophancs'in, 6BB'de Bithynia'da iskfm edilmi~ alan lslavlan Iustinianos
II.'un 692 ytbnda imha ettigi ~eklindeki
baberini, pek gariptir ki, gen;ek addetmesinr dayanmaktadr (a~agya bk.). Buna
mukabil A. MARICQ'in (N otes sur les Slaves
dans _/e Peloponnese et en Biti!Ynie, Byz. 22,
1952, s. 348 vdd.) itirazlarrna bk. Marrcq
benim tarihlemc teklifim olan 0!)4/95 y1hm
kabul elmcktcdir. Bu tarihlcmcyc A. VAsiI.mv ( a~ll. r.rr. 366 1 vc H. (;REGOIRE (ayn .
e.\'T. 1'..!:1) cl k:tllly(lrl:u. Hir iinceki nol a hk.
Ay n nL k1~.
D

V1.;::. i~r10ri I, 'lf."l

'l' l un pl 1;uw~ :11~ 1.

Eskikitaplarm.com

ginucy(~ balamt. hristiyan hir qklya millet olan Mardait'kr (kvkt ar;v.i~illl'
davct edilmi ve dcniz drad1 olarak hir tara{tan Pamphylia'daki Attakia
( Antalya)'ya, bir taraftan rla Peloponncs'c w Kcphallenia adast ilr Epi1os
liman Chri 1\Jikopolis'e yerletirilmi~lerdi 1 . Bun dan ba~ka lust inianos II.
K1bns ahalisinden bir ktsnllm da, Istanbul kuatmast csnasmda ~ok s1k11111
~ekmi olup tecriibrli drniz adamlanna ozellikle r;ok ihtiyac; duyan K yziko11
bolgesine yerlctirdi.

Ktbnshlann tehciri hiH'lfetin menfaatine oldukc;a dokundu VI' lu~tiui. 1

nos ii.stiinliigi.ine gii.vf'nerck halifenin bu husustaki mii.racaatun hak :ll'lll1
reddettigi ic;in 6g1 '92 y1hnda iki taraf arasmda sava~ c;1kt1 Htl ar;ula y1 ni
lslav birlikleri di.i~man tarafina gc~tilt>r ve bu da Bizanshlann Amn1i.1'd,,
Sebastopolis (bugi.inkii Sulu Saray) civannda agu bir bozguna ugra m.d.tll
m 2 w Armenia'mn Bizans'ta kalm1~ olan k1smmm yf'nidcn hilakti 11 1'11111111'
girmesini intac; rtti. Araplar da kendi taraflarma ge~mi~ alan I,Ltvl.m,
Bizans't ornek alarak, Suriye'ye yerletirdiler ve onlan Bizans'a kar~t 1Ldra
sonraki miicadde safh<tlannda sava~c;t olarak kulland1lar. Tahiatiyk Tlll'n
phancs'in, lustinianos II.'un intikam almak iizete Bithynia'da lmhu1.111
btiti.in lslavlan oldiirtrnii oldugu 3 hakkmdaki rivayetine inanmam.lk
laz1m gddigi gibi, Mardaitlerin tehcirinin Bizans dogu smtrmm aulam~rt lm
Ckildc bo btraktlmast df'mek oldugu, K1bnshlann tchcirinin isP taruarniylcsuya di.iti.igi.i ve muhacirlerden biiyiik bir k1smmm yollarda tPII'f oldu g-u
hakkmdaki iddiay1 da ciddiye almak dogru dcgildir 4 Ktbnslrlar hn 111
kadar sonralan yurtlanna donmii~ ~oriiniiyorlarsa da 5 biz 1 o. ylizyll!la
hala Opsikion thema'smda islavlara, Kibyraiotonthema's1 ile Yunanistan'd,, d.~
Mardait'lere rastlamaktay1z 6 . Bu Mardait'lerin kumandanlan ( KIX't'E7t1XIIt
-:C.>v Mrxporxl:'t'wv) Kibyraioton strategos'u yamnda tinemli bir mevkt(' sahip
oldugu gibi, bunlar Yunanistan'da 5087 veya .4087 ki~ilik bir glicc- sahip
bulunuyorlardt. ~u halde Iustinianos Il.'un tehcir VI' iskan politikast p1k.tl.1
hayatiyetini isbat etmi ve buna tabi tutulanlar i~.in olduk~a mii~kil v1 a1 1
artlar dogurmu olmasma ragmen bu tcdbirler Bizans dt>vlctinin hayati l111
ihtiyacma cevap vermitir. Heraklrios devrindr thema'lara stratiotc.\'k1111 i!l
kam ilf' devletin gelll;lemcsi, canlanmast balamitL Herakleios'un ha ll'll1 11
onun eserini dt>vam ettirdiler vc bu gen($lqtirmc oluumuna, kans1~ k:tlrnr~
devlet arazisine dtpndan muhacirlcr getirmck ve bunlan asker wya kiiyllr
olarak buralara ynll"tirmek suretiylc yf'ni VI' kuvvetli bir luz vndiln .
1

Kr.

Sava~

HoNIGMANN,

Ostgre11.;:e

Thcophancs 364, 5 ve 3hc1 ,

41.

yl'rinin tcshili bak1mmdan

son olarak bk. A. MARICQ., .Noles sur le.t
Sla11cs rlam [., l't!lofmrmi!.re ct "" Jlithvllie, /ryz.
'..!'~ (lll~}!l ) '1:1u vdd.
3 Tl..-nphaJU '9 shit, I.

Kr~.

De adm. imj1., cap. 17,

'I
~1 n~r

Molti\VCSIK- .JI; ~KINS.

:.!2;

11 IHla\lar
hakkmda: /)" rturim. foli:l,
bbb, 1 ; 1 ; (,r.,,, 111, MaHlait'Jo.r i;in, 111'11.

e.rr.

"'1

vr. t;t.'i.~im.

Eskikitaplarm.com

I hmw'lar nizan1llllll g-cni~knwsi nkcn ottac,:agda Bizans g"l'li~mesiuin

11 <~IH'IIIIi sorunlannclau birisidir. Bizans larih cscrlcrinin bu soruna hi<; bir
.~lul'tlc yaknulan tl'mas ctm~'m~'lcrine ra~mcn lmnlarda yinc de 7 yuzytlm
1ki1H i yansuulan itibarcn gittikc;c daha stk olarak thema'lar zikrcdilmckte
ol11p l>u da, thmn'lar organizasyonunun Rizans devlet hayatmda giderck
d.d1,, sa~lam hir ~ekildc ycrlqmi~ oldugunu isbat etmektedir 1 . Iustinianos
ll.'un ~nhat tiB7 tarihli bir vcsikast, Italya ve Afrika'mn iki eksarkhos'u yanmd.l ( )psikion, Anatolikon, Armeniakon, deniz thema'st Karabision ve Trakya
lftt'llllt' lanmn strategos'Jarun zikrediyor 2 Anadolu thema'Jan Herakleios
ckvrinl' in a c:dikbilirken, Trakya tltema'si Bulgarlara kar~I savunma amaciyk Konst.antinos lV. zamamnda tesis olunmu~tur 3 lustinianos II. devrinde
isl' sun1 :dan orta Yunanistan'da Hellas therna's1 vii.cuda gelmitir 4 Gorii.nli.~c g-ii1c lustinianos II., ycnidcn !slav stratiotes'ler iskan ettirmck suretiyle
S1 1ynu111 hiilgcsindc de askeri- idari bir organizasyonun bazt unsurlanm
y <~~.llllll~lu ''. Ancak Balkan yanmadasmln en biiyuk k1sn11 Bizans dcvletinin ctki alam dt~mda, Bulgarlann ve muhtdif lsiav kabilelerinin elinde
kalnn~ttr. Eski lllyria praefectura'smm tesir sahast fiilen Selanik'e ve civanna
inhisar ctnwktl' idi. Resmen ilga edilmcmrkle heraber Illyria praefectura'si
ya v;~~ yava~ si\nmii~ ve lllyricum praefectus'u SeHinik ~ehri praefectus'u haline
gd mi~t ir 11 .
Auadolu'da daha gii~lii bir gelime gosterip zamanla Balkan yanm.ubs mu hazt yi)rdcrine de el atan thema'lar diizeni, i~inde Bizans devletinin
ycnickn canlanmas1 oluumunun vuku buldugu ~er~eveyi tqkil eder.
< )Jd 11 kc;a uzun hir siirc boyunca Bizans hukumeti, imparatorlugun askeri
1

vdd

Kr~.

Regime des themes 276

Themenveifassung 19 vdd.

DIEHL,

!.1 LZI:R,

Mansi XI, 7?.7

' !Jr thcmatihus, cap.
1, 25, nsr.
I' 1 11 '~1. K 1~. KYRIAIODES, But:. l\IEAh"Lt
'1 1 vdd.: I.I:Mtmi.E , Philippes 120 vd.

' Ilk llrllas strak.!fos'u 695 ytlmda

. kud ihyor: TJ.cophancs 368, 20; Nikeplouru~ flf, r. Kq. G. OsTROGORSKI, Postanak
lmw

f/,lmla

i l'el11ponez, ;: RVI

(1952)

Kr~. LEMF Rl.E, Invasions 269 vdd.

Burada lllyria praefectura'smm, Lcmerlc'in
kabul etmek istedigi gibi, daha 7 ytizyll
ortalarmda, yani A!iracula S. Demetrii kitabmrn I. ve ll. fas1lanmn yaz1h~1 arasmda
ortadan kalklp kalkmad1gt sorunu tizerinde
durmayaltm, Ancak, Thcodoros Studites' m
t;ok zikredilen ve 796 ythnda Selfmik'drki
bir validen (eparkhos ) bahseden bir mektubunun (MIGNE, P. G. 99, slit. 917) mezkur
part;asmm Sclanik valisi'ni kasdettigini
du~ilnmek her halde pck dizip olurdu.
Bununla, Illytia praefectura'smm g. ytizy1l
ic;:lerinc, yani Sclanik thema'smm zuhuruna
kadar, varhgtm si.irdtirdtigUnc dair (GELZER, Themenveifa.mmg 3:1 vdd. BuRY, Eastern
Rom. 1\mfl. 22:~ wlcl. ve hunlara uyarak
lull i"m tl iK<"I' ara~11rrnalar bunu kabul rtmi ~
krdir ) p<"k ~ i iplll'li hir husmun k;tbul!iut

vdd !len hurada Hcllas thema'smm,

llru, l ri kabul cdildigi gibi, bugtinki.i Yuna"''lan'm hilltin arazisini dcgil, sadecc orta
Yu uaii!Siau 'l kapsanu~ oldugunu gostcrdiAnon ~; uuyonnu.
Ilk . /Jr thmwtilmJ, rap. :l ( u~r.
1'11<11 1~1 ; vlniiiiiiL hakkmda M. RAYKO\'IC,:,
I li>/111/ Srrimmlfl i It' IIIII Strimmt,
;;:,u VI ;1
( 1,-111 ) 1 vdd.
v.-rl'l<

h.f

lmlma~.c II,

Eskikitaplarm.com

',
kuvvdlnini c;ogaltmak ve iilkeyi iktisadi baknndan kuvv<~tlcndirnuk il:t.r'J'r,
gii:.-:c c,:arpan bir tsrarla, lslavlan milmkiln ulan en biiyi.ik saytda d<vl<t
arazisine c;ekmck ve bunlan yeni tekil olunan thcma'larda stratiote.r vc kllylil
olarak iskan ctmek gayreti ic;:indcdir. Bizans dcvlctinin 7 yilzylda11 l,ra
gerc;:eklqtirdigi ic;ten yenilenme, her t"yden once kuvvetli bir koyiH lilllllirull
zuhuuna ve yeni slratiotes'Ier ordusunun tqkiline, yani kiil;iik arazi s.d1ipli ~i
mi.iessesesinin gilc;lenmesine dayanmaktad1r; c;i.inki.i topra~a ynln,it'll
stratiotes'Ier de ki.ic;i.ik arazi sahibidirler. Orduda hizmct gcinvi u ygu Lt 111 a
smda stratiotes'i genellikle, gorev yilkilmliililgilni.i ta~1yan asker mi.ilkuuu dl'
i.izerine alan en yah oglu izlemekte idi 1 . Stratiotes'in gcri kalau <vll\t 11111
ise, baklnlSlZ kahn! arazinin c;:oklugu kendilerinf" tabii bi u jl; a~l ~; .oh."1
ac;an bag1mstz koyli.i ni.ifusunun artmas1m saghyorlard1 v< kliyl ii tic- ayu1
ekilde stratiotes smlima sokulabilirdi. Hi.ir koyli.ill"r vc stratiolrs'lcr hu sn1rl
tekil ederler ve bu sunf art1k Bizans imparatorlugunun ta~lYICI gill'( I lwl i 1w
gdmektedir.
Erken Bizans devrinde manzaraya hakim olan bilyi.ik ara:.-:i sal1 i p
ligi mi.iessesesi 6. dan 7 yi.izylla get{ide vuku bulan bulua11 llt- vrr,~>illrl
kuvvetle gerilemi ve daha sonra da iddctli di.iman alonlanna u lt ra
mltl. Eski btiytik Giftliklerin bir taraftan Avar vc 1slavlann, digc r t<ll .dt .n
sa iranhlann ve daha sonra da Araplann bu sakhnlarm1 c;:oP;unluklurr 1lr
atlatabilmi olmalan pek dtiiiniilemez. Gorebildigimiz kadan il .. bun
lann <;ogu mahvolmu~? ve yerlerini kiic;:iik arazi sahipligi mtiesseses1 al1111 ~
t1r: Terk edilmifi topraklan mi.ilkiyetlerine ge~iren hu koylo.h~t ve yc111
themalar ordusunun stratiotes'leri.
Boylccc Bizans klrsal bolgesindc de, imparatorlugun sosyal yaplHIIII
yeni bir temele oturtan ve geli~meyi yeni yonlere dogrultan bir tk P; i~iklik
vuku bulmu~ oluyor. Buna mukabil Bizans'ta ehir hayatl gtit;lti bir devan1
hhk gosterir 2. Baudakinden ayn olarak :;;ehir hayat1 Bizans diinya!lui!Lo
kesintiye ugramaml~tlr. Her ne kadar bir c;:ok ~ehir, ozellikle Balkaulanl a,
1

Basilika V, s. r go

(n~r.

HE:IMBACII).

Aniik jmli.\ ile miinaR~bcti

ic;indc
Hizans fehir'inin tarihi hakknda yap1lan
ara!;?1Irnla1ar henliz ba~langc; safhas1ndadn.
BRATIANunun Oncrnli eseri (Privileges) hir
kt~nara lnraktlacak olursa ancak son y1llarda
Uu sorun haklunda c;okc;a ara~tlrma yaylnlandt. Oncd iklc bk. E. KIRSTEN, Die b,yza.zlinische Stadt, Atti del .3 C'ongresso intL:rnazi
onale di. .!il.udi .Hlll'alto medioevo, Spoleto 1950,
1 vdd.; G. OsTROUORSKYl B_yzantine Cities
in the F:arly Middle Ages, DOP 13 (1959)
1 ." vdd. Bu hususta Sovyet Rusya bizantinisl i~ irtirt paya bU.yUktUr. Ozt!llikle k1~.: E1keu
ortru;aA;da Uizans ~ehirlerinin btiytik ~apta
c,;h ktugiinl~
ina.na.n J\ P. Kl\jnAN, Vizan I )Hki, gmndn rJ VII-XI t1ekakh, Sovelxkayn arkhu luf.!h~a !.JI (a~J:)4 ) J()4 vdd., vehcr ikisilc
k n.nu.tiine gl}rc hakl1 olarak Bizans ~chir
l r.ri nin varlJklann k ~ sintisiz sti.rdtirdUklcrini
lca.lud rdn 1: H . l.JI> ~ H--:, F( rmjJro.uJ o p,nrodtf v
l 'r c a11lii 11 111-1 X 1111., VII b ( "l53 ) 1 1 3 veld.
\.If"
o, , ,Aa U; vdd., vc M .. J. Svuzvu MOV Rul'
~or m/01
llmfmPUW
II i.\to1ii
v~,::tJ t~tii,
VV
( ltl',h ) u () vdd. 1\yrun B b.u. u""lu. whia vt~
2

kay hakknda toplu bilgi veren ~u cscrc hi<. :

N. V. PrmJI.F.VSKAVA - E. E. LIP~T<: . M I
.SvuzvuMov- A- P. KAJDAN, Ool"od i tiln"''lya v Vizantii v IV- XII vv., Raf'f'uri du .\'II
Congres Intern. "~s .E.'t. By"', Bclgrnd " - Odo
rid~ 1 g6 1 Kajdan'ut, nuutisut.al ik uaul:~:aJII
nin, 7- ytizytldan itibarcn Bizans ->tth ir "iul11
kuvv~tle
gcriledigini
saptn<.h~1
g-C.rtt~UI W
kaq1 bcn;m (.:ryzr. esr., 4B vdd .) vr I V
Soxoi.OVA
(Kluch vi,c"Tlliv.1AiAit Ttw, _ l A11A
istor;nik d{ya istorii Vizantii VIII XI "'' 1'1 '
15, 1!)59,\". 50 vdd .) ~n1n nt;Jk)nrrudstl'llll k1 1
Ayrtca Ph. GRIERSON (Cummeltl/ ; , ti~M IJllt A
AgeJ : A G'Titiqz.~ oJ" l!.'vidence. "1 ran.~nc:i io" 1 tf/
thtJ Ro_yal liistorical Society, .")lh S(l'icH, V ol ''
,959,.t.'. 123 vdd .) 'un llnrrr.li gC.rU.,lrtiur hi4
~imdi
aynca kr-~. G. L. K u uUATO \', Utul
tlovi;:alltiyskf.y gorod (Antiokhio v I J! rtrAl,
Leningrad rg()::.z, Erl<:(:n orta.c;u.g Bi :t.n u l'1' uadn
~chir Jllue ssc~Hc~ sinin I varnl h u kluru l n 1!11 I t
Ilk. Sp. V~-rvoNt~ . A, Alii, llot11d of ll 1'.t.l Wli "t~
(.."old Cuinl ( fifi1J ...7 4I ) ju1m th , "J"Jwma.1 U'"hitt,nw 111 Cull11Llifm ,,,/ tlur Numi.unati.1, J.'uidtm flltt f or
tlu I !r /la, 1/i.~tor,v qj l !v:::.llnlium . ~ U VI B, 1
(I ')0 ~) !.I!) I
veld.

Eskikitaplarm.com

cll1~rn :c rr

akwlarJ yii:.t.iirHl('ll !wrap olnm ve bu scbcple Balkan yanrnadastnm

h!lkimiyctindcn <;lkan hiiyiik k1srnmda chir hayat1 uzunca bir siire
''''' ortad;llt k.dknu~ idiysc de, Bizans hftkimiyeti altmda kalmi bulunan
1\u;ulolu'da C hirler varhklarun korumu vc bunlann say1s1 kayda degecck
dcncTdc gcrikmemitir. Erkcn ortac,;ag ic,;indc Bizans chir hayatl hakkmda
l" k cbik bilgirniz olmasma ragmen, bir c,;ok Bizans Chrinin ticarct vc zeno~:tl nwrkl'zkri olarak bncmlcrini muhafaza cttiklerindc iiphe yoktur ve
IHlllll , Bizalls'da para iktisadiyatmlll, hakimiyetini korurnu olmasl vaktasl da
i;.;~ll l'l.nwktedir. ~ehir hayatt, Bizans gelirnesinin devamhh~nm esas
,,.,~11111dur. Gdeneksel devlet cklinin ve maddi ve ma'nevi anlamda antik
killliirl.in devarmnt saglayan budur.
Bi zallS k<>yiindc viicuda gelen ycni artlar en ac,;tk Ckilde, crken ortac,;agcLt Bizans k<>yliisiiniin giinliik yaantlSlmn bir tablosunu <;izen mqhur
koyhdn kanunu'nda (v6[Loc; ys{l)py,x.6c;) akis bulmutur 1 Nomos Georgikos
sa nki iizdliklc, tcnhalarnl, sahipsiz kalml arazinin kolonizasyonu esnaslllda
nwydana gclcn yeni iskan ycrlerini gi:iz ()ni.inde tutmutur. Tekrar- tekrar
onnanhk arazinin agac,;lanmn s<>kiilmesinden ve babms1z arazinin ekilebilir
f1i1 hale gctirilmcsinden bahsedildigi i15in koy iskan yerlerinin ormanhk
liil~ckrck bulundugu intiba1 uyamyor 2 Hukuki durumlanm bu kanunun
chizcJikdigi h\yll.iler bag1ms1z arazi sahipleridir. Bunlar her hangi bir bi.iyiik
:t razi sahibinc degil, sndece devlete kar~1 vergi odeyici olarak yiikiimliidiirler.
lst!clikkri ycrc gi:i<;mek haklan SlllltSlzdtr. Hi<; i.iphcsiz bu, o zamanlarda
Inc,: f,;cglluh ki:iylii bulunmad1g1 anl.amma gelmcmckle beraber, bagtmslz
kiyliilnin geni bir tabaka tqkil ettigini ve o stralarda kbylii (yswpyoL)
nll'l'lturnll ilr her Cyden i:ince bag1mslz arazi sahiplerinin anla1ld1gm1
K"slc' r mcktcdir. Kanun bunla.n dikkatc deger bir Ckilde mal ve miilklcrinin
l'ln ulilni ('"JPto") olarak zikr ediyor. Bakaca bunlar sadece arazi vc hayv;ll dara degil, bazcn hatta, Bizans zirai hayatmda hala hi<; de i:inemsiz bir
1 ol oynarnayan k<>lelere de sahiptirler. Tek- tek alnslann sahip olduklan
llli"ilkiyctiu korunmas1 hususunu koyliiler kanunu ozcilikle goz oniinde
I111111 nd unnaktadtL
lhttllnda bcraber koy ahalisi, birlikleri c,;ok muhteliftarzda tezahiir eden
1.i1 tTinaaL (xow6n);) 3 tekil ederler. Tarlalar, bag ve meyvelikler ve
1\~;,.,,,,~

1 Nornos
Georgikos'un viicuda gel- mcydana geli~i Bizans'a 1slavlarm muhacechp;i tal'lh hakkmda bk. yukanda bu boli.im- reti i:le baglanmak istenen, 1slav koklii bir
ccmaat nizam1 ile ilgisi yoktur. ZACHARIA
1111 " l\.ay11aklar" K1smc.
u Buna Ltl'~IG (Viz. krest'yan.rtvo 105 tarafmdan ortaya at1hp V ASlLYEVSKIY ve
vclcl. v- O~crki 57 vd<l .) hakh olarak i~arct ozdlikle UsPENSKIY tarafmdan tekemmtil
et ti rilen lm tcori (son zamanlarda bu nacliyor.
11 Bu kl\y ccuu.ta tinin, bir zanmnl:u
zari yl'y!' tckmr di \niilrnc-ktedi r, kr~. i\zellikle
llt,.mH' c\a varhi:( \<.,bulcdihnmi"~l<nk ara- E. Ln ~11 :, Vit. Sbomik, 1!14-!io s. o6 vdtl. ve
:ri VI' jl<'l'lyocJd< IL L l"/j t;lkHillli ik JwJi n11 Vf' Vr~m. ~, '1'['/ 1 H. Lt-1 vdd.) ya nh~ m!l!carilc-

Eskikitaplarm.com

hah\1'11'1" kilylli VI' ail ~ inin tam vt phsi miilkudiir VI' haz,n h ;L I Li Ollll.lllhkl;u bill- ahsm ilzl'llni.Jlkiyetindcdir, amma 6zd miilk aslmda, k1 iy, I'IIJa,dilllll
t~alnlp l'tlij:i;i araziniu taksiminden dogmu oldugu i;in ~~.rckti~iudc,
tamamlayi cl mahiycttc ycni paylatlnnalar yapdabilir. Ki>y arazisinin har:l
klsimlan ise hie; taksim cdilmcdcn cemaatin mulkiyctindc kahr. ( )tlaklanliln
miitcrl'kcn f~1ydalamhr ve koyiin hayvan siirusii, iicrctini ccmaatiu ildnli~.i
~ouanlann nczaretindc bulunur.
Devlct otoritesi kay ccmaatini idari - mali bir birlik olarak t~iiruwktnln
Ce maat tcmsilcileri vergilerin dogru ve tam olarak hazincyc inliblindl'n
sorumlu olup. odemcden aciz komulann vergilerini tazminlc yuki.l ududlll
kr. Terk edilmi verimsiz toprag1 verimli toprak sahiplerinc zorla 1!1-vir w bu
Jere dayanmaktad1r; r,:iinkii bu goruun
temsilcileri kabul edip 1srarla savundukJan lslav cemaatini Rus Mir nizammt
ornek alarak taazzuv ettirmekteydiler, halbuki bu Mir nizamt, bu gi.in artlk kimsenin
~Uphe ctmedigi gibi, daha sonraki devrelere
mahsus bir tezahi.irdi.ir. Boyle bir cemaat
nizammm 1slavlarda Balkan yanmadasma
ycrle~tikleri strada mevcut olmu~ bulunmast,
en azmdan, belli dcgildir ve kimse tarafmdan
~imdiye kadar ispat edilmemi~tir. Diger bir
deyi~le alamet-i farikasr mi.i~tcrek arazi olan
bir cemaat nizamt Bizans'da hie,: mevcut
olmanu~l!r ve egcr kaynaklara uyulmak
istcnirse, boyle bir nizamdan eski 1slavlarda
da bir biigiye sahip bulunmadtgtmrzr soylememiz gerekir; fakat yukanda tclmih edilen
anlamda bir cemaat , diger memleket ve
millctlcrdc oldugu gibi, Bizans'da vc 1slav
muhaceretinden once var ohnutur. Zacha.T"ia'nin ve bi.iyi.ik Rus seleflerinin otoritesinc
kanmadan kaynak tahlih yolu ile, Bizans
koyhisi.iniln arazi miilkiyetinin, onun kiiscl, kayttstz ~artsrz vc tevariis edilir mtilkiycti oldugunu isbat etmi~ olmak ~ercfi PANQENKD (Krest'yanskaya 50b5lvemtoJI )'nundur. Fakat
Panr;:enko maalesef bu dogru tcsbiti ile
yctinmemitir. 0, sclefleri gibi, bir ccmaattc
daima mil~tcrck araziyi vc pcriyodik arazi
laksimini dii~tindii gil vc uuna clair de
kaynaklarda, hakh olarak, hi-; hir iz bulmacli it i\:iu, lll:r.ans'da bir k(iy C<'lllaal in in hi~
huluHm;uhi{uu Hldia c.kr<"k. biiyle hir ccma<Lii pddlli'1 hilt-11 v Nlk s1k kay1kdn1
kayuaklada ll'zacla dii~mu~ll\t. bl:"!vlam l 7

yi.izytlda Bizans'm gene,: I.,~! iriluusiud .uk

cnemli katktlan bulundu~unda h it; ~llplw
yoktur, fakat onlann bu roiiiT i, ya uh ~ '"'
miilahazalar zincirinin vcrdigi nl'l iel'yl' '"'"
kendilerine i:izgii bir lslav (TITI<l<ll uit.illllllll
Bizans'a getirmi~ olmak dcgil, 1hli y:u bnu ~
imparatorlugu taze kuvvcllcrlt doldm 111111
olmakllr. Bizans thema'lamulaki
~~ r rl'k
topraga baglr stratiotes'lerin v ~~-nksr hi
koyhllerin c,:ok oncmli bir ktNrnl hie,; ku~ku~11z ,
devlet arazisine girmi~ 1sla.v killt'NIIH' 1111"11~11(1
idi. Bizans'm geli~mesinde lslavlann Olll'tllll
rolii ozellikle Sovretler Birligi hizanliuiNI
lcrince vurgulanmr~hr. Bilhasm kr~. l.u~ .
Viz. Krest'yanstuo. LEMERLI: de (llz:.l. tiJ:rtlilt<
219, S. 63 vdd.) Bizans'da lslavlann '1
yii.zytlda goriinmeleri ile meydana t~dcn
"etnik alt- ii.st olu" (boulcversetnenl ,t.mugraphiquc)'un oncmini bdirlir. lluna 11111~
bil Bizans'a ic!!:..a.l edilen 1slavlara ozgu li
koy cemaati nizamt nazariyesi ise, iiunko 1
bu iddiayt benimsemi~ olan Sovyd hizlllltinistigi tarafmdan giderck t<:rkl'dilnuklnlu
Kq. LEVQENKO, Material' 2!1 vdd., '17 vr
bilhassa M.J. SvuzYuMov, Bor'ba ;:.tt fmll
razuitiyafeodal'mkh ostnojeniy v Vi.z:.anlii, Vm m
tryskie o~erki, J\l[oskova tg6t, .p vel. l\11ua
mukabil bk. Z. V. UuAL'covA - A. J'. I\ 11 ;
DAN, Nekotorye tiCTI!fCnnye jJroblerm .ro1 ial'11o
ekonomifeskay istom Vizantii, Vo{mJ.I'I ;,Ioiii
1958, No. 1 o, 83 vdd. vc buna kar~t, kaHIIIII L
hakl1 itirazlar ilcri stil'en: M . .J. :-iY\I:r.V\ Mov,
.f'vekoto~ye f'roblemt i.torii Vi::;tmlti, tryn. '"'
1<1."1!1, No. ~, 1111 vdd.

Eskikitaplarm.com

il:lvt loprai!;m Vl'l'~i yuklini.i de hunlara tahmil nkn ge<_; .Roma dcvrinin
': m[l,,,).-,1 sistnn in i 11 ( l1k. yukanda J, I) dcgiik biqekildc uygulanarak ~imdi,
s.dtipsiz kalln1~ arazinin vcrgisi, bu araziden faydalanmak hakkt da kendilnint vcrilnH"k prtiyle, komulara ytiklcnmcktedir. Vcrgi iradmm, sonralan
rx l 'ArjAl yyiJw adtyle gc>riinccck olan bu miitesclsil yiikiimltiliigii nizam1
Ln~tmLza ilk defa koyliiler kanunu ile <,:tkmaktadtr 1 . ~imdi csas can alacak
nokta, daha ziyaclc vergi naklinin tabii bir sonucu olan arazi nakli degil,
\'t'I'J.{inin naklidir. Qiinkii miilk sahibi vergi odcyicisidir.- Bu da ~imdi tam
1,;1 gTt;nlilige kavu~an ~_;ok i:incmli bir Bizans ilkesidir.

7 yiizy1hn sonlanna dogru ana vergilerin takdiri sistemi de onemli bir

goriiniiyor. Diokletianus tarafmdan viicuda getirilen
rafiilatio- iugatio sisteminin ortaya c_,:Ikardxg ve Iustinianos Il.'un ilk saltanat
ydbnnda hat;, mevcut olan 2 arazi ve ba~ vergilerinin birbirleriyle bagla 1111st or tad an kaldmld1. Ba~ vergisi bundan sonra arazi vergisinden ayn
11L1rak tahsil edilmi~ ve istisnas1z biiti.in vergi miikelleflerine tahmil olunmutur. ~~~ halde pins vergisinin tahsili arttk sa bit bir yerleiklilige bagh degildir.
Bununla, nken Bizans devri idaresinin, o zamanki vergi di.izenine uygun
ol<trak, i~ ~i.ieii bakmundan fakir bir devrede vergi gelirini 5aglamak i~_;in
sistl'matik bir ~ekilde izlcmi~ oldugu, vergi miikellefinin topragma bagh
lllllllmast siyasetini gerektiren i::inemli bir amil ortadan kalkmJ~ oluyordu
riJk. yu kanda I, I). Bu suretle vergi sisteminin degimesi de koyliilerin
tstnlii!;i ycrc gbc,:ebilmesi miiessesesinin gelimesine sebep olmutU 8 .
dq~i ~iklige ugramt~

lin lahakaya mensup dinine diiki.in Bizanshlann arazi bagt~lariyle

dtntnadan heslenmekte olan kilise ve manasttrlarm arazi mulkiyeti de

1. h~ vergisi ile miikdlefiyeti yalmz toprakslz ahali ir;in kabul etmekle vergi reformunu yanh~ tefsir etmi~, 2. vergi reformunun istenilen yere got;e- ve yerle~ebilme
miiessesesini tervit; degil intat; etmi~ oldugunu kabul ederek r;ok ileri gitmi~ g.
Zacharia, Paparrhegopulos ve Uspensk.iy'in
cski tezlerini canlandtrarak 7. astrdan 1 I.
yiizy1la kadar koleligin tamamen ortadan
kalkhgm1 kabul etmi~ ve bu zaman ir;in s1k
s1k ger;en Jtrxpmxcn'larm kOle oldugunun farkma varmam1~tlr. im~OA'fj ile &::t.A'fjAtyyuov
I 111, I r)~L
' ( )sn~wHmsKY,
lJtu Skuer.rystem im arasmda ilke baktmmdan mevcut alan ayl>l"lllfllli.l'(/um Aftertum rmd 1\Jillelalter, Byz. 6 rth~t son zamanlarda j. KARAYANNOPULOS
( I'J:II) \! \!'J vdd. llurada l:u~;,).~
rD.:t.'fj>.Eyyuw (Die kollektive Staatsverantwortung i11 rler frulr~'" """ da olo almnu~tlr. Arnca kr~. N. i\. l(vzanlini.l'chen ,(til, Viertr(jolmrhr. f Sozial-u.
( :oNHTAN'I'INJ.Nf:ll , /Uforme .\'lll:wle ou rlj(nme
Wirl.\dla/i.l!:e.lch. tJ :i 19!"1( ), H. !.!111) vdd.) red/1111111 :', llulletin d11 I' Acwllmio: Rmmwint & r. tum dduuyo ~al1~makt:uhr. Aucak kr~. l.t.Mtm
1.1:, lilllmrt tl&tlltlt' IIII I, .t . ~J'] \'lid.
1/111 11 I IOJ'lJ ) '1<1 villi. t\ mak hu yiL:r.m,

' Nomos Georgikos'un bu husustaki

huku111lonnin I tq ) Alleleng_yon nizam1 ile
.1k bahAma l.11~tc ( Viz. Krest)anstvo 104)
do 1~ar t odiyor; KAJDAN (Gorod i clerevn.ya
1 hq vdd.
v h voprosu ob osobenrw.rtyakh
fr,,/,tl'uo r wh.rll'tTmo.rliv Vizantii VIII-X vv.,
I I 1 o, 1 qr16, s. 63 vdd .) ist> hunu reddettuok lodir.
" l'1i!l
7olramli.r V cap. 2 ve Vita
I ."onumi.1 cap. :~.
Kr~. HARTMANN, Byz.
l'l'rmallllllf{ ~)O, 171, ve STEIN, Vom Altertum

Eskikitaplarm.com

3 lstanbul'uu Ku rlanh~1 vc Yeni DUz c nin Gdi~nu~si

1 ~')

devamh bir artl hfilindedir. Bu oluum ve kqilik rntiessescsinin devaml1

btiytimesi, kilisenin giderek artan kudretinin bir ifadesidir. Manastlr miii"Hsesesinin Bizans'da varrnl oldugu olagantistti genilerne hakkmda, oldukc.;a
muahhar olmasma ve pek aikar abartmalanna ragmen yeteri kadar ka
rakteristik gortinen, Antakya patrigi loannes'in r I. ytizyihn som111i1 ail
ehadeti bir fikir verebilir. Dogu ruhfini smlfmm bu ytiksek temsilt isi v1
man astir mtilklerinin dokunulmazh~mn bu iddetli savunucusu, Biz a 1111
devleti halkmm, tasvir kmCihk hareketinin patlak vermesindcu iiw.1,
birbirine Cit iki btiytik klsma aynld1gm1 iddia eder: Kqiler ve laykl;11 1
Kei ve manast1r saylSlmn artlma ise manastlr mtilklerinin art1~1 II Y)-: 1111
bulunrnaktayd12.
lustinianos II. c;ok dindar bir htiktimdardt. Madeni para yaz1l;ll'ln1b
kendisini servus Christi (isa'nm kulu) olarak adlandmyordu ve Bizans hiikii1n
darlan arasmda da ilk defa olarak sikkelerin arka ytizlerinc lsa la11viri
nakettirmiti 3 . Son iki, 553 yllmdaki bqinci ve 68o /8 r yllmdak i a !11111 1,
okumenik konsillerin dogmatik kararlanm tamamlamak tizerc c;ok sayula
kanunlar (kanon) c;1karan ve bu sebeple Quinisextum, toplanma yni oL111
imparatorluk saraymm kubbeli Trullo salonuna nisbetle ise aym zamarHb
Trullanum tesmiye edilen ve 6gi /2 ytllannda toplanan bir knnsil Ill' n111111
zamamna isabet cder. Bu konsilin I 02 kanon'u kilise nizammm ve kilisc ildl'tlerinin ttirlti sorunlanm dtizenlerler ve ozellikle halk ve ruhani smd ic,:i ndl'
hristiyan ahlakmm kuvvetle yerlqrnesine btiytik onem tamrlar. Bunlar bir
c;ok adet ve gelenegi ktsmen putperest meneleri, kismen de ahlaki sdwpkrle tChir ve mahkum ederlerken, zamanm balk yaaytI tizerine ilgi <;t'kici bir
llk serpme'ktedirler. 1te bu suretle mesela eski putperest bayramlannm, bu
arada Brumalia bayrammm tes'id olundugunu, bu mtinasebetle kadmlann
ve erkeklerin tamnmayacak klyafet ve maskelerle sokaklarda dolatiklamll ,
bag bozumunda Dionysios Crefine arkllar soylendigini veya aym h iJ;II
eklinde ilk goriildtigtinde evler ontinde odun y1g!larak gcnc;lerin alevln
tizerinden atlad1klanm ogreniyoruz. Bunlar ve bunlar gibi putpntst li k
d evrinden kalma bir c;ok diger adetler ve bu arada Istanbul ytikst k nlt' k k binin (Oniversite) ogrencil erine tiyatro t(rnsillui vnmtk de yasakl;wth 4
Fakat tarihi bak1mdan en btiytik onem ta~1yan husus, Quinisextum'uu, ic,:lc-rinde mesela rahiplerin evlenmesi veya Roma'nm sabbat orucunun l'I'SIIH 11
bid'at addcdilmesi gibi dogu ve bat1 kiliselerinin birbirinc aykm gi.irii~lninin
1 MIGNE,

lcvha XXXVIII vdd. GRABAR, Emj1ereur 1f14

132,1117 vdd.
Materyah, Tru- ve Iconoclasnu: 36 vdd.
4 Bu tUrdcn yasaklarm ctkisini abarldr IV, 319 vdd. ~imdi aynca M. LEV\-1'-NKO'nun 5-7 yUzyrllarda Bi~ans dcvlctindc rnarnahdlr. MescH~ Brumalia bayranu Hon kilisc ara:.dsi Uzcrindcki ara~tlrmasma bk.: ralan ve hatta irnparatorluk samymcla da
Carlwur!J16 imu~f6stva V- Vll uv. 11 VnJ'Iofno- kutlanm~hr. Kr~. rncscla l'hilolhcoH (11~1'.
Him.,koy imf,~rii, VV II (1<)1<1) 11 vdd.
llullv) 175.
1 WIWTil,
/ly.c. Coiru ll, 333 vtld. vc
2 Kr~.

P.G.

VASILYEVSKIY,

Eskikitaplarm.com

II. llizn11N Devldinin Vurlq~1 vc Ycnilcnmc~i

qo

1<;in

Mticudclc

lwlndigi bir c;ok kararlar vcrmi~ olmas1d1r. Bu surctlc daha alt1nc1 okumenik
lwnsildt dogma bakumndan vanlan anla~ma iizcrindcn on y1l ge<;mcdcn
l{orna ilt- Bizans arasmda yeniden aynhklar ortaya <;Ikmaktadlr. Bunlar
IHI dda iuanc; sorunlan iizcrindc dcgil ve fakat iki diinya merkezinin ayn
y ; ~ayt~ istikamctlcrinc y<)ncldigini ac;1kc;a gozler oniinc scrcn sorunlardan
dogau "-tdhklarchr.
Papamn Quinisextum mukarreratlm reddetmi olmas1 allacak bir CY
luslinianos II. anlamazhga biiyiik babasmm orneginc uyarak
11 111 ;ttlt son vcrcbilecegini sand1. lmparatorluk mahkemesi huzuruna <;Ikarlll:&k iizcrc papayt tutuklay1p Istanbul'a getirmeklc gorcvli bir memurunu
l{orna'ya yolladt. Fakat durum papa Martinus zamamndan beri degimiti;
in1paratorun 1talya'da cski niifuzu kalmaml, buna mukabil papanm
1111 vkti saglamlamltl. Roma vc i:izellikle Ravenna milis tqkilatl imparatorluk mcmurunun istegine i:iylesine 1srarh bir mukavemet ve mukabele gi:isterdi ki, meruur camm kurtarmak ic;in papanm aJicenaphgma s1gmmak zorund . kald1. Bu, papahgm kuk y1l once Bizans imparatorundan gormii oldugu
ktnn davramm bir revanI idi. Bu sefer imparatorlugun maruz kald1g1
lwk a rclin i11tikarm ise almamad1, c;iinkii bundan pek az sonra Iustinianos
II. lahtmdan diiiiriildii.
1k ~ ildir.

Stratiotes'lcnn ve bagmsJz koyliilerin kiic;:iik arazi miilkiyetini devletin

dircgi yapml bulunan Herakleios hanedam siyaseti Bizans aristokrasi~i nn dlwtte ho~una gitmPycct>kti. Iustinianos II. devrinde devlet siyaseti
l{ idnck daha sert bir aristokrasi diimam istikamet ald1 ve imparatorun
IL;~in v mukabele istegi nyand1ran, zor kullanmaktan ;ekinmeyen tabiati
l111 wldiycti cn son haddinc gotiirdii. lyi haber alan ve durumu bilen dogu
ka ynaklanmn Chadctim~ gore Iustinianos Il.'un tuturnu, aristokrasiyi
L ru;uniylc imha ctmckle tehdit ediyordu. Fakat bu arada aldtgl tcdbirlerin
h; zdan da imparatora gcni halk tabakasmm sevgisini kazand1racak mali y,.lt< dcgildi. Devletin ihtiyac;lanna ne kadar tekabiil ederse etsin onun
l hr ir vc ycnidf'n iskan siyaseti, buna tabi tutulanlar i;in, bunlan yurtlannILin zorla t;:Ikanp tanunad1klan, bilmediklcri ve ahamadiklan bolgelere
a lll g t cihctle, bi.iyiik gii<;liiklcr ve sertliklerle bagh idi. Diger taraftar imparalflr, adun taIdigi biiyiik sdcfini ornek alarak mi.isrif bir ihtiras ic;inde kend isi 11 i l>iiyilk inaata verdigindcn, Iustinianos II. devri teba i;in ag.r mali
kii lli-tlcrlc yiiklii olmutu 1 . Merharnet tammayan aCimasiz hazinecilik
l{:ty tdi ahalinin hislerini maliyenin idaresiyle gorevli rncmurlara, ozellikle
l nH'I

in~a ettirmi~ti. Kr~.

haJll a yan , bi1 iHi LavNi akoN, di Jln i Iu ~ lutian o~

B_yzantina I
Le Grand
l'alai.1 do Comtar~tinoflle (1910) 77 vdd. vc 93
vdd.; .J. B. llmlY , Jh n Great Palace, lJZ ::.11

Tuldiuiou'u adm1 al:111 ilti mullt q nu Halon

( I!P

hu <Lrada imparatorluk saraymt

w c ultls salonunu, Khristrikli nion' u Daphne sarayt vc hipodrom ilc
I> O y ul m ii~

( rii!J l) 45 vdd.;

~)

1.1 1~

Eskikitaplarm.com

V<ld .

D.

.J.

BELYAEV,

EBimSOLT,

4 lll'rakl c:ios I-Iauedantutn S ukut u

ol<tganiistii hu~unct vc merhametsizliklc nam kazannn goruucn cratK[A

Stephanos vc Aoyo3E:-r'Yjc; yEvLxou Thcodotos'a karl hiiyi.ik bir kink
doldurmutu. 695 yth sonunda lustinianos II. hi.ikumetinc kaqt isya11 pallak
verdi ve maviler partisi, Hellas thema's1 strategos'luguna tayin cdilmi ~ olan
Leontios'u imparatorluk tahtma <;tkard1 1 lustinianos'un iki ba yardtrtll tst, sakellarios Stephan as ve logothetes Theodotos kit lenin kininc kurhan I'd il i 1 IHu
bizzat lustinianos II.'un burnu kesildi. Tahtmdan di.ii.iriilen impar;tlor, hit
zamanlar papa Martinus'un siirgiin olarak oldiigti Khersoncs'e gtimlnildi .

Mpwc;

4 Herakleios Hanedanmm Sukutu

695 hi.ikumet darbesi Bizans'm dengesini bozdu. Yirmi ytldan Ltt.l.t
siirecek bir kartlkhklar devresi baladl. Bu i<; kargaahk devri dcvkli Y~"~'i
tehlikeler online att1 ve ona yeni ve hissedilir kaytplara mal oldu. Ilk iinnuli
kaytp kuzcy Mrika sahillerinin elden <;tkmas1 oldu. Araplan11 Ka rt;11 '
eksarhhgma kar~1 taarruzlan uzunca bir siiredir durmutu; fakat btu at) Ill
sukutu, Konstans II. bat1daki devlet arazisini daha etkili bir surettc SOIV lllltll a
plamnda baarlSlzhga ugrad1ktan sonra, ancak bir zaman mr:sdcsi idi. 11117
ythnda Araplar Latin Afrika'ya girerek siiratli bir zafer yiiriiyi.i~ii sountula
Kartaca'y1 zaptettiler. imparator Leontios (6g5-g8)'un siiratk Al'ri ka'y a
sevkettigi Bizans filosu her ne kadar bir defa daha duruma hakim oLLhildi yst~
de, ertesi ilkbaharda denizde ve karada takviye edilmi bulunan Ar:q>
sava birlikleri goriiniince, Bizanshlar dti~mamn iistiinlii.l!;ilne hoyun cgcnk
iilkeyi bunlara b1rakmak zorunda kald1lar. Bu maglubiyetin somwu,
Bizans filosunun Leontios'a karI da isyan ederek, Kibyraioton dl'ni:t.
thema'smm drungarios (amiral)'u alan Apsimar'1 imparatorluga yiiksdtnHsi
oldu. Her halde yeiller partisine mensup ehir milis kuvvetinin yan.hnn ilc
bu zat kolayhkla baehre hakim olarak Tiberios II. (6g8-7o5) i.iuvaniyk
imparatorluk tahtma ~1kt1. Selefi nasil maviler tarafmdan imparator i11\.u
edilmise, o da bu sefer yeiller tarafmdan hiiktimdar ilan olundu ~ .
1 Georg. Mon. II, 731, 17 (n~r. de
leios devrinde durmu~ oldugu mcrkcziwl ki
BooR) : a't'ocalocaoc~ Aeo\1-rlor; o mx-rplxlo<; ci\loc- dii~iincenin hatah oldugunu gustcrir. K1~ n
yope,je-rocl vux-roc; uno -roo O'iJILou -rwv (1E:'JETMI bir zaman one eye kadar hakim alan lm kn
~oc<n:l-eu~. Bu onemli pasaja once, Iustinianos naat tamamiyle terk edilmclidir, hd., M11
IL'un as1lzadelerc kar~1 miicadelesi hak- RICQ. (Partzs populaires 63 vdd.) demo.\ 'la1111
kmda. dogu kaynaklannt b1r araya toplayan siyasl i:inlemlerinin g. yilzyii ba~ma k;t, la1
M. LE V9ENKO i~aret ctti: Venery prasi'!Y v devamm1 i~bat eden dikkati c;ok <;cki,
Vizantii v V-Vll vv., VV 1 (1 947) 182. Gc- kaynak bilgileri vcrdikten sonra.
2 Kq. A. MARICQ.,
orgios Monakhos'un zikredilen pasaj1, IusPartis pofmlatt ~.
tiuianos II.'un, bizzat Hcraklcios gibi, yc- 66 vdd. Brtikscl anonim kronil{i (n~r. F.
~i llerc istinad cttigini ve mavilC'rin dii~mam
CuMONT) Chronique.r byzantines Ju 111111111.\Crit
ohlugunu gustcrmektcJir. llu aync<t Lcvc;cn- 11376 (Anecdota /Jruxellen.rza I) s. :io: 'A~!wx
ko 'nun hakh olarak lwlirll igi gi hi , halk par- po~ oXV1jYOp! tJih; U7t0 't'C;)\1 rtpot<T(Vtol\1, <TTK<plld.;
tilr.riuin Hiya~i ll mliyrtlrriuin .!aha J kra14- urr;o -rou ocuroi:l l<otAAtvh<Ou 7tot1'ptfip )(Otl,

Eskikitaplarm.com

1'1'1

U. lli:r.an K l>rvltinin Val'lq'1 vr:

Yrnilrnm r.~i

lli~~lirllkn

l<;in MUcatlrle

LI'Outios, ii<; ytl iiuce tahlmdan attlan Iustinianos IL'a yaptlmt~

Ri l>i, lnmw kcsilclikten sonra uir manasttra lapsedildi.
'l'i I wrios 11. hiikumeti, kaybedilcn Kartaca eksarhhgtm tekrar cldc
l'luwk wya hie,; olmazsa Araplann Afrika'da daha ziyade ilcrlemesini
ll nkmrk i~in hi<; bir tqcbbiistc bulunmad1. Mi.itcakip ilerlcyi~lcrinde sadece
yn l i Bnhni kabilclcriyk miicaddc zorunda kalan Araplar, daha 8. yiizyllm
ilk ydlanuda Atlas okyanusu kty1lanna vard1lar. Bunlar daha kuvvetlice
I,;, diiTtlllH'yc ancak, imparatorlugun Afrika sahilindeki batt karakolu
Sq 1ll'lll (Cd>cliittank yolunda bugiinkii Ceuta) yanmda maruz kaldllar. Bu
b I 71 1'de di.iti.iktcn sonra Araplar biitiin kuzey Afrika k1ydanna hakim
ul11ut~ l>ulunuyorlard1 ve hemcn 1spanya'nm fethine bahyatak burada
Vizigol hi\.kimiyctini bir ka~ ytl ic;:inde ytkttlar. Araplar bu suretle, Istanbul'
1111 kuvvdli surlan onlara batt yolunu kapadtktan sonra, degiik yoldan,
Aliika ii<.erindcn vc bu scfer batidan Avrupa'ya girmi~ bulunuyorlard1.
Hu arada Hcrakkios hanedam Iustinianos Il.'un ahsmda bir kere
d .th.t hflkimiyetc ula~acakt1. Iustmianos'un siikfrnet bilmez ruhunu, ne
z[ll illlatH' icra cdilen burnunun kesilmcsi ve ne de uzak Khersones'e siiriilmesi
J.:<" lnkyebilmiti. Iustinianos bama gelcne raz1 olmamitl. Gcri doniip
intikam almay1 dii~i.iniiyordu. Onu en ziyade 6g8'deki hiikiimdar degimesi
<"<'sarcllcnd irmi~ goriiniiyor: Takmd1g1 tavu gittik<_;e daha ~iiphe uyandlnCl
l1i1 n..dtiyet a.hyordu; oyle ki Khersones mahalli idaresi onu Istanbul
ldiki'llll('tinc tcslimc karar vcrmiti. Zamamnda uyanlan Iustinianos Hazarl.tr d<vkti arazisinc ka<_;tl; Hazar kagam tarafmdan iyi kar1land1 ve hatta
bg;u1111 hristiyanhg1 kabul ederek Iustinianos l.'un zevcesinin ad1 olan
Tlwodora ismini alan k1z karde~i ile evlendi. Istanbul'da ise Iustinianos
ll.'un hareketlcri gittik~e daha biiyiik endielcr doguruyordu. Hazar
s;11aytna irnparator Tibedos'un gi:indcrdigi bir el<;i hcyeti gelerek Iustiniano~'u u tcslimini takp ctti. Bizans ile mevcut iyi mtinasebetleri golgelememek
l'lldi~~siy k kagan, Bizans hiikfrmetinin arzusuna uymaya karar verdi.
lusl i11ianos tekrar kcndisini yeniden tchdit eden tchlikeye kaq1 uyanlarak,
l>i1 t,:ok maceralardan sonra Karadeniz'in bat1 klyllanna ulamak iizere
k.t~;uayL baard1. Burada Bulgar ham Tervcl ilc tcmas kurarak onun yardt1111111 sagla<l1. 705 sonbahannda Iustinianos II. Tcrvel'in rcfakatinde
v l>iiyilkc,:c hir Bulgar- lslav ordusu bamda Istanbul oniinde gor'iindii.
I ,, k.tl hll ordu Bizans baChirinin surlanna kafl aciz bir durumda idi. D<;
gil u t;unamjyJe neticcsiz gc<;ti ve Iustinianos'un taht iddialan alay ve
1<.yit'll' <Tvaplandmldl. Bunun i.izerine Iustinianos bir ka<_; gi:iziinii budaktan
~iJ.:< 'IIII'Z arkada~L ile geceleyin su kemerinin bir borusundan Istanbul'a
gi nli. ~a~kllla di.itHn Chirdc panik <;lkll. Tihnios meydam ccsur rakibine
l11rakarak ka~tl. Istanbd'da sadecc dii~maulara degil, dostlara da malik
olchl,l~u ;111la~dan fnslinianos, Hlakll<'tlla<' sarayun i~~ale nmvallitk olarak, on
ydltk 111acna dohr bir siirgii11 ha yatrncL111 Sttlll .1 ikint i dda ccdaduu11 tahltlla
oldtt ~ tt

Eskikitaplarm.com

llr ra klrio ~

Jlanrd:uunll\ Sukulu

,,,

<;tkt1. i\llt yil miiddctk (705- 71 1) Boga-.i<,:i kcnarmdaki diinya llll'l'kl':t.ind l' ,
-.alimanc uzuv kesrnc ve lnmunla scmbolik olarak diskalil"iyl' nlilnw yi hu;
sayan "Kesik bunmlu" ( - Rhinotmetos ) imparator htikiim siirdii. < )uun
l1iikmelme iradcsi, 7 yiizytl i<;inde o kadar stk uygulannu~ olan hn hiiklllll darhktan diskalifiyc etmek ~eklinin ycterli ctkiyc sahip bulumnachgu11 isiJ,It
ctmi~ti. Nitckim bundan sonra hu ameliyc taht miiddtikrirw VI' tahll.lll
indirilcn imparatorlara bir daha tatbik cdilmedi. Tahta, baanya ula ~;111
harckctten sonra Hazar ulkcsinden Istanbul'a getirilen vc kocasma hu ;II ;ul.
dogmu~ bir de ogul getiren zcvcesi Theodora itirak ctmcktc idi. Bu ogul.1
Tiberios adt vcrilcrek babasmm mti~terck htiki.imdarhgma yi.iksl'll ildi .
Iustinianos Il.'un dost ve yardtmolanmn nail oldHklan llliiki\L11 )Sil1i,
di.i~manlanna ulaan intikamt da olagani.isti.i biiyi.ik oldu. lmpa1 alrnluf,lln
Konstantinos IV. zamamnda Bulgaristan'a odcmck iizerc yi.iklc1uni ~ nldu(~u
hara<; 1 yine kabul edildigi gibi, ozcl bir tevecciih eseri olarak Bul gM l1 1111
Tervcl'e caesar tinvam vcrildi; bu lin van eski om mini kayll!'tmi~ olmakl.1 [,, .
rabcr (bk. yukanda II, 1) imparator tinvanmdan sonra Bizans'u1 cu
ytiksek ercf iinvam olmakta devam cdiyordu. Hamiline imparatmluk
erefindcn bir ktsmmt bahedcn bu iinvana bir yabanct hiiktinular ilk do 1.,
nail oluyordu. Tervel zengin hcdiyelcrle mcml<"kctinl"' dthmwzdl'll o11c 1',
imparatorun yanmda tahta oturmak mtisaadesine nail olup car.wr unv;~ 111
sahibi stfatiyle Bizans halkmm saygt gosterilerini kabul etti 2. Bun a mllka hil ka<;arken yakalanan Tibcrios- Apsimar ve yedi y1l once tahttan dii~iiri i
Ierek burnu kesilmi olan Leontios halkm tahkirlerine hcckf eclildiktl'n
sonra idam olundular. Bir ~ok ytiksck rtitbeli subay Istanbul surlan iisttiudl'
astlch. Patrik Kallinikos'un, Lcontios'u ta~landtrmt~ olmasma ceza oLtra k
gozlcri oyuldu. Fakat bunlar imparatorun biittin dii~manlanm ortad;111
kaldtracak sistcmatik tedhi harekctinin ancak ilk kurbanlarr idiler. Kendi
zamamnda ve halefleri dcvrindc ta~tdtgt kana susarnl tyramzos ()pocvvo~)
Ohrctine Iustinianos II. bu ikinci hiiktimdarhg1 e<:nasmda tamamiyk l;'lytk
olmutur. Tcskin edilemez bir intikam sarholugu i<;indc o, en dnemli dcvlcl
gorcvlerini unutmu, dcvlctin dtimanlarma kaqt sava~mayt ilunal v hiil iin
gtictinti i<; dti~manlan ile yapttgt ttiketici mticadelcdc israf ctmi~l i r.
Bundan Araplar yararlandtlar. 709 y1hnda Kappadokia stmr hiil~c si u i n
rn onemli kalelerinden birisi, Tyana'yr muhasara e ttiler. KarJlanu;t c;tbu
Hizans ordusu yctcrsizdi; en kabiliyctli kiilcr ted hi harckctiuc kurba 11
gittikleri i<;in kotii idare cdiliyordu. Bu ordu ycnildi vc bundan sonra, uzu11
kualma ilr tiikcnmi, yardun umutlarr ktnlnu~ olan Tyaua dii~lllalla t.csl1111
1

Kr~.

Dtvc;a;v,

l'rouyval!~va

-, vdd.
Theophancs
('!?h )' in, h1sl iuianos ll.'uu bun om lumc~n
ak;Lhindc h;u1~1 hozarak llul ~aliNian'a ak111
~ Nikc~phoro~

1-~

~:-!

yapmt~

oldngn hakkmclaki halwri, Torvd'in

hirliklerinin, 70:1 ydmda olclu!1u 1(1b1,
71 1'clc dr lnsliuianos'a yan hm <'IIII i~ old11~
lan sa bil oldu ~una !(Orr, inantuaya olo P,uu1..

~ava~

Eskikitaplarm.com

'11

TT. Jlizan ~ Dr.vlrtiuiu Varl1 ~ 1 v r Yrnilenmrsi l<;in MUcadele

olcl11. Araplar 710 vc 711 yllaruula Kilikia'ya yaphklan akmlarda hi~ bir
lllllkavtnHte rastlaman11~ gi.iriinnwktc olup bir c;ok kalcyi zapta muva[fak
old11lal'. Kii<;iik hir Arap birligi hattfL Khrysopolis (Dski.idar)'e kadar
ilo llt'llll'Yl' ciird etli.
B11 ar ada Bizans'daki kitlevi imhalarla yetinmcycn imparator, ilk
irparatml11i!;11 strasltlda halkmm kendisine karl durum takmmasmm
i 111 i kamuu al rnak ii;r.crc Ravcnna'ya bir cezaland1rma seferi yap1lmasm1
t'llll'l'll i. ~~l'ltir korkun<; bir yagmaya katlanmak zorunda kald1. Niifuzlu
Ravtnna ahalisi zincirc vurularak Istanbul'a getirildi ve idam olundu;
piskoposlaru1111 g(jzlcri oyuldu. Quinisextum mukarrcratr yiiziinden Roma ile
~.~k . rt anla.~mazlrk isc bant;I bir ekilde c;oziimlendi: 7ro yrh sonunda papa
Cow;tantimts I. imparatorun davcti iizerine Istanbul'a giderek burada ~ok
iy kar~tlanch.
7oc) ythndaki Ravenna cczaland1rma seferinin sonunda, daha 710 y1h
nihayttiudc vcya 71 r bamda bir isyan vuku bulmu~ olmasma ragmen
lllsltni.Lnos T1. yine de bir zamanki siirgiin yeri olan Khersones'c karI bun a
hl'n:n bir sd<-~r haz1rlattr. Buradaki hesaplama Ravcnna'dakinden de
d;~ Ita zalimane ohnakla beraber Iustinianos'un da kellcsine mal oldu.
lsya n iinn~ Khnsoneslilcr tarafmdan balat!ldr ve ordu ile donanmaya
si1 ayd ctli; her iki kuvvetin kumandanlan da ugnyacaklan en kiic;:iik
ha ~all:uzltgut, hie;: kimscye giivenmcyen imparator tarafmdan cezalandudno~~uHI.III kmkuyorlard1. lsyan, bu s1rada hakimiyctlcrini Krnm'a kadar
u:r. a11111~ hulunan Hazarlar tarafmdan da desteklendi 1 . Ermeni Bardanes
illlparatm ilan cdildi ve 71 I ba~mda bu zat bir donanma ile Istanbul oniinde
p,mlllltiiHT dnin kapdan ac;:rld1. Artlk lustinianos'u miidafaa edecek kimse
k.dm . UIIL~ It. Du~iiriilcn imparator oliimii kendi subaylanndan birisinin
..Jirukn tatll. Kdlcsi tqhir cdilmck iizere Ravenna ve Roma'ya gonderildi.
1\ 111;iik ogl11 v< vcliahd1 Tiberios da oldiiriildi.i 2 ~anh fihretli Herakleios
ltarwdam i~tc b<>ylc bir kan tufam ic;:inde mahvolup gitti.
llu , kdinwnin tam anlam1 ilc ilk Bizans saltanat hancdam idi; oyle bir
lt;ull'dan ki, miimessillcri hq ncsil boyunca vc bir asu sure ile imparatorlugu
itLm I'Lmi~lndi. Bu ahIImi olc;:i.iler dlll1da kalan hanedamn tarihine baka ak olursak, g(jzlcrimiz oni.indcn, kendine ozgii mariz bir sinirlilikle
v.\k biiyiik devlet adamhg1 vasrnanm kiiliklcrinde birlctirmi bir insan
nw~lwri ak1p ~ider: Devlcti yenilqtircn, -ordusunun bamda kutsal savaa
c;r krp ~iic,:lii Iran imparatorlu~una kaqr cf:mncvf zaferlcr kazanan, fakat
son ~~ v~ 1k vc bitkin, Araplann ilcrkyiini hie; l1ir CY yapmadan sadece
I 1.;: r ~. 1\. V Asrr.mv, '/he Golln in the
(;,;,,,, ('nli) ~. ll:i vtld .
' IIIHiini .\IION 11 .' 1111 il1i111 j

snkurn hakkuub kq. Ch. DIFIII.

el gem tltJ llv::.mrctl ( 1 o r:~li) H. 1 qo vdtl.

H.ollaii;LII VI"

Eskikitaplarm.com

Ch11StJS

4 llerakleios H::medanuun Sukutu

seyir ve hayata agtr bir ruhi bulamkhk i<_;:inde veda eden biiyiik Hcrakkios;
vcrcmli bir zavalhmn oglu olup kanh aile anla~mazhklanmn hattrast altuula
czikn ve c;ocuk yamda imparatorluk tahtma <_;Ikttktan sonra inat<_;r d.irl'lkarhgt tezahur eden, buyiik ve fakat gcr<_;:ege aykm bi.r fikrc kurban gidt'll
Konstans II.; Araplan kahramanca yenen, biiyiik ceddi yanmda (kvll'l iu
kurtanc1s1 iinvamm her kesten daha fazla hak eden, fakat ancak 33 ya~lii(LI
oliip giden buyuk kumandan ve devlet adamt Konstantinos 1Y .; <;uk
kabiliyetli bir hukiimdar oldugu ve herkesten fazla yeni dcvlct organiz;tsyonunun gcli~mesine katktda bulundugu halde stmr tammayan dcspotlu~u,
kendine hakim olamamasJ, insanhk dtl, marazi denilebilccck hir zalirn
Jikle feci' aklbetini bizzat haztrlaytp hancdanmm sukutuna St'lwp ol.lll
Iustinianos II.
Herakleios hanedamnm yarat1c1 devri lustinianos II.'un ilk salta11all
ile birlikte son bulmutU. Fakat Herakleios'un idareyi dine all~llldan ltr stinianos II.'un ilk dii~iiiinc kadar uzanan devre ic;ine, Bizans clc-vll'l i11 i 11
biitiin hayatt boyunca atlatmak zorunda kalml oldugu en agtr var Jrl, utri
cadelesi ve ge\irdigi en buyiik i<;: degime isabet eder. lranhlar vc Av; ul.t r
iizerinde kazand1g1 zaferlere ragmen Bizans biiyiik ve zengin hiilgdnintlc-11
bir <_;:ogunu Araplara terk etmek zorunda kalmi~tir. Asll c;ekirdek ara zisi 11i
ise imparatorluk sert bir miicadele sonunda muhafaza etmi, hiiy lclik lc
miisliimanlara Avrupa yolunu kapamt, kendisi i~in de btiyiik devkt olar ak
varhk saglamt~tlr. Dcvletin ha.kimiyet sahas1 kiic,:iilmii~ ise de, Biza11s yl'n i
stmrlan ic;inde biinye baktmmdan daha saglam ve daha insicamh olarak
ayakta kalmJtlr. Qok ihtiyarlamt get; Roma devlet biinycsinc, <_;ok derint
ileyen i<;: reformlar ve dt~tan ytpranmami~ gent; kuvvetleri kendinc c;.ektmk
suretiyle yeni bir hayat nefhas1 ufJenmi~tir. Devlet gergin, insicamlt bir
askcri idare diizenine ve topraga bagh stratiotes'Ierin giiciine dayanan yen i
bir ordu organizasyonuna sahip kdmrmttr. Yeni topraklan ckilehilir It ;\1,
getiren ve vergi odeyicisi s1fatiyle devlet biitc,:esinin en saglam dayana~nn
tekil eden kuvvetli ve seyyal bir koylii stmfi meydana gelmitir. Bund;111
sonra Bizans devletinin kudreti 7 yiizytlm yaratt1g1 tem ellere dayanacahn.
Herakleios hanedam devrindeki yenilemesi sayesinde Bizans, Arap vt Bul
garlara kar~1 savunma miicadelcsini yiiriitcbilecek ve sonunda Anaduli\Li
ve Balkan yanmadasmda kesin ve baanh mukabil bir taarruza gl't;tl ,j lr-
cektir.
Ancak bu devir kahramanca miicadelcler bak1mmdan ne kadar ZI'Jrgiu
ise, kiih.iirel yaratlCJhk bakimmdan da o dcrece fakirdir. Qiinkii csl<i aris
tokrat tabakamn i:iliip gitmcsiyle onlann tcmsil ettiklcri cski ki.iiUir d ..
kaybolup gidcr. Iustinianos I.'un zamamndaki edehiyat vc sanatm Zl'llf!; ill ligi ve parlakhgt ycrini 7 yiizy1ldan itibaren kiiltiirel bir kurakltk (kvresin
\mak1r. Bu v ftlna, Bizans'da hd c ftdctlcrin gcn;ek do[';uya iizg il hir bhal ;r~
ln:tst sinnwyl' ha~ la(hgt i~:in, !JU devreye h a~ in vc karanhk hi r giirlin il~

Eskikitaplarm.com

1 ~1H

JJ. Jlizan~ Devclinin VarhA' ve YenilenmeHi I ~in Mucadele

vnn ll'klnlir. Giizcl sanatlar kifayctsizdir. Diinyevi cdebiyat vc hilimlcr

S USIIIII~l\11'. Ili\.kim olan, ycni inan<; miicaddderiylc tahrik cdikn tcolojidir.
1\ilis" g-i dnck daha Liiyiik Lir ag1rhk kazanmaktachr. Bizans ya<Um mistik
-t fl hid ;u H hir havaya biiriiniir. Bizzat bu imparatorlar, "kutsal iilkenin
kmlannst" Ilcraklcios, "dogru inancm mq'alcsi" Konstantinos IV. vc
" l ~;l' nm kulu" Iuslinianos II., birer mistiktirler.
Cihaniimitl Roma devlcti artlk mazir:.in mahd1L Batlda Gcrmcn
k1 alltklan tqckkiil ('derkcn Bizans, istedigi kadar Roma devlet diiiince
vc g-rlnwkkrinc sanhrsa sanlsm, yinede bir orta<_;:ag Grek devleti haline
f<l'l ir. Do ~u sahasmda erkcn Bizans ge~i dcvresinin sun'i olarak beslemeye
' .tlt~ltg-t romanismus iizcrinde kesin zafer kazanan Grck kiiltiirii ve Grek dili
hn dnlcll' kcndiuc ozgii bir damga vurmakta ve geliimini yeni bir istikallll' Lc <;rvirnwktedir_

Eskikitaplarm.com

III

TASVlR KIRICI BUHRAN DEVRESl

(711 - 843)
Kaynaklar
Bu k1smn ilk dcvresi iqin yukanda ad1 gc~en patrik NIKEPHOROS (769'a kadar) ""
TIJEOPHANES (813'e kadar)'in kronikleri temcli te~kil cderlcr. Her iki kronik yaz::m t:L~v irk r
mucac\elcsini, anla~tlabilcceg i gibi, rcsimlcre taraftar parti gi:irli~i.i ilc tasvir ctmrkth r ler 1 Aym egilimi, tasvir kmcthgm ikinci devresine ait olan daha zengince tarih yazarh ~ d a
gostcriyor. GEoRGIOS MoNAKHos'un Mikhail III. (842-67) zamanmda yazdtp F11.2 ytlm .,
kadar ul~an diinya kronigi, tipik bir ke~i~ kronigidir 2 ; bunun sadece 813'dcn F11.2 y dma
karla r olan ktsmt ba~mstz kaynak degerini haiz olup daha i:inceki devreye ail olan km n1
.yogunlugu ile Theophenes'ten kopya edilmi~tir . SYMEON LoGOTHETEs'in di.inya krou i ~ i nin
en onemli ksm1 d a, Theophanes'in ele aldg devreden sonraki zaman ile ba.~ lar. 10. yli"
y1lm orta\anna ait ola n bu eser, bir ~ok ta'dilli ~ekillcrle zaman1m1za intikal dmi~tir :
T!IEODOSIOS MELITENOS 3 , Georgios MoNAKnos'un zeyilcisi , LEON GRAMMATJKos'un kroni klcri ve digcr bir ~ok yay mlanmam1~ elyazmalan' ve eski islavca bir terciimc ilc . Bundan
1 K. N. UsPENSKIY'in oliimiinden sonra
yaymlanan eseri (Orkerki po istorii ikonoborfeJkogo duijeniya v vizantiyskoy imperii v VIIII X uu. Feofan i khronografiya, VV 3, 1950, s.
393-438 ve 4,ego 1951, s. 21 I -62) Thcophanes
ve Nikcphoros'un bu dcvre i~in kullanmi~
olduklan kaynagm tasvir kmc1 .yevre men~cli oldug unu ve tasvir kmc1lara dost bir
egilime sahip bulundugunu, fakat bunun
h er iki tasvir taraftan yazar tarafmdan
verileri aksine .ycvrilerek kullamlm1~ bulundugunu isbat etmcye ~ah~1r. Ancak daha
dikkatli bir kaynak tahlili- bu kitabm
1956 y1lmda yap1lan frans1zca ve ingilizce
ne~irlerinde de bclirtmi~ oldugum gibi- bu
du~iincenin saglam olmadgm1 gosterir. Qi.inkii mesela, eger Konstantinos V. zamarundaki y iyecek maddeleri fiyatlarmm d~i.i~i.i
her iki miicllif.ye de, ha ris tasvir kmcmm
(yani imparator Konstantinos V .'un) altmlan topla ytp pi yas:u la n kald1rmasl ile
a.ytklantyo r vc hiikii mdar hu sebeptcn onla taraftndan "ycn i M ida8" tl-smiye olunu yor~a (Tlwoplan~ 11 :1. !J; N ikqJhoroR
76, 5), Jll'k a~t ldu ki, J. u aJ:.yn ] tl' ll ZI' Ifl ll"

onlann mli~terek kaynaklarmda bulunmak taydl. Bcnim a~Iklamalanm gormcdcn aym

nedenlere dayanarak ALEXANDER (Patriarch
Nicephorus 158 vdd.) da aym mcnfi sonuea
varm1~ttr.

N~r .

C. de BooR, 2 cilt, Leipzig

sonradan ilave veya .ykartmalar
yaplm~ niishas1, zeyli ile birliktc: E. M uRALT, Petersburg 1859.
2

1904;

8 N~r.

Th. TAFEL,

Mi.inchcn

lll,q .

' Kr~. S. P. ~ESTAKov, VV 4 ( IfiJ7)

167 vdd. ve 5 (18g8) 19 vdd.
5 N~r. V. I. SREZNESKIY,
Pctershu rl(
1905. - Bu eserin .yok kan~tk olan ll ~ nkkllp
tarz1 ve muhtelif resanziyonlarmm hi rhin
ile ili~kisi sorunu hakkmcla ozdliklt- k t
V. G . VASILYEVSKIY, Khronika I.ogofr.trr 11
slauvanskom i gre;eskom , VV 2 ( 8!J5) 711-1 ~1 1 ;
G . OsTROGORSKtY, Slavyanskiy pe revud klm111i~i
Simeona Logqfeta , SK 5 ( 1 !J:{2) 1 7 vd.l . ;
A. KAJOAN, Khronika Sirru:ona I.o~:oJr.la, 1-'1
15 ( I!J 5!l) 125 vdd . Aynca MoH AV<:HIK
(/1yzantinoturcica I, 5 17 vdcl. ) 'iu ver<l igi hih lt
yogral yaya hk .

Eskikitaplarm.com

II[. Tasvir KJrlCI lluhran De vresi.

1111

h11~ ka Kun~lanlino~ VII. (945-59) zamanmda yazmt~ olan JOSEPH GP.Nimos'un ilk ii'<
kita l11 if<-, yim' Konstantinos VII.'un ('ffiri ile viicuda g'etirilmi~ olup Thcophanes'in zeyli
(I I[ IUToc Hti:<;rp.X111)11, "Thcoj,hanes continr1at11s") achy Ia ~iihrct ka?.anml~ kompiliitif cscrin 1
Ilk ~~~ kitalu da la.wirlcr miicadclcsinin ikinci devrcsinc taallttk cdcrlcr. Nikephoros l.'un
llulg'ar Hrftri ik , ~G temmm: IIII'dc vukubulan kadcr sava~1 hakkmda DuYyEv'in kc~fct1iAi ~-a~da~ sava~tan hcmcn sonra kalcmc almrm~ bir rapora dayanan tafsilath anonim
\ i,, 'l'".'r malik bulunuyoruz 2 Leon V. (813-2o)'un hi.\kumct dcvresi de aym ~ekilde
otll<ouint hir yazula tafsili\.11 ilc tasvir cdilmcktcdir 3 GREGOIRE'm ikna edici a~Iklamalarma
v,llt ' 1!1 1 yth sefcri hakkmdaki Diegesis ilc Leon V.'un tarihi aym yazarm kalemindcn
~thnu~ v~, lmna gore climize gc~mcmi~, bir tarih eserinin fragmanlan sayi1mahdtrlarG.
llurada ay nca G. yiizy1l sonundan g. as1r ba~ma kadar Pelopenes llzerindeki !slav hakimiyr l i1w clair habcrlcriyle oncmli Moncmvasia kronigi de zikredilmclidir 8

1\izanR- Arap ili~kilcri iizerinde Bizans kaynaklanmn verdikleri bilgiler, aralarmda

llu wada TAIIARi (839-923)'nin zikredilmesi gcreken Arap tarih yazarlarmm habcrleri ile
111111111i iil~iiclc tamamlanmaktadir. Biiyiik bir bilgin olan Tabari, dilnyanm yaratili~mdan
koudi za manma kadar ula~an ve Ilizans- Arap sava~lanna ozellikle aynntllarma kadar
hmaN eden umumi bir tarih kaleme alm1~tlr. Tabari daha cski kaynaklan ~ogunlukla

:<~nesios vc: Theophanes continuakaynaklan sorunu i!fin en son olarak

~ ~~ ~n: bk. F. BARI~IC, Le< sources de Genesios
1t d11 cn1!fi11Uateur de Theophane pour l'hi.rtoire
rlr1 r;xnr. de Michelli, By;::. 31 (1961) 257 veld.
Mt\dlif humda verdigi diger a~1klamalar
nmHmda, her iki yazann Mikhael II. (820
'.lq) <llvri i~in Sergios Homologetes'in Pho, iu~'u n Bibliolhek'inde zikrolunan ~agda~
yn~I HII Hian faydalanm1~ olduklanm giisterrmktdir. Aynca kr~. ayn. mlf., Dve vcr;::iye u
1-:rorima o 11staniku Tomi, :{RVJ 6 (1g6o) 145
void.: ha~kaca bk. a~agtda IV. ktsmm
k tynaklan bahsi.
~ Ilunun ~imdiye kadar tit;: neFi yapiiIII r~l lr: DIIY<_;mv, Spisanie na bUlg. Akad. na
1111rt/...it" ;14 (1()36) 147 vdd.; BEEVLIEV, Godi~IIIA 1111 Sqfiyskiya Universitet 33, 2 ( 19-36) ;
(;rd.oomE, JJy;:. I I (1936) 417 vdd. BulJ.(III i~ lan'm ~ yiizyt!daki tarihi i~in Bizans
bynaklannm haberleri yanmda eski Bulgar
kitalwlcri rl e goz oni.imlc tutulmahdu:
lh .ijl~V I.II..V , l'rimahrllgarski nadjJiri, GodiJnik na
So/. lft~it. 31, 1 (1934.) vc Dobavki i opravki,
111'11. r1r. :1~. !j (r!J:J5) ; aynca kr~. II. GR:EGOIu 1 . I r.s .lmtrr:cs !jJigrajlltique.r d., l'hi.rtaire bulgare,
111.:::. q ( <J:H) 74!1 vdd.
II SaijJ/nr irrcrrtru de I.r.mu: .1rmwin, C. /J. ,
I"""' (:rmmrwti~n.r arkaml:t.
1 (

lu~'un

v.

' H. GREGOIRE, Un nouveaufragment du

"Scriptor incertus de Leone Armenia", Byz. 1 1
(1936) 417 vdd. ve Du nouveau mr la chronographic byzantine: le Scriptar incertus de Leone Arrnenio est le demier continuateur de Malalas, Bull.
de l'Acad. de Belgique 22 (19:16) 420 vdd.
5 L. TOMI<_;: (Fragmenti yednog istoriskog
spisa IX veka, .:(RVI 1 ,1952,s. 78 vdd.)'in
gosterdigi gibi, kaybolmu~ olan eser g.
ytizy1lm ikinci yansmda (Bulgaristan'm hristiyanl~tmlmasmdan sonra) yaZilnu~ olup,
her halde H. Gregoire'm kabul ettigi gibi
Malalas kroniginin bir devam1 degil, devrinin bir tarihi idi.
8
N. BEES, To m:p! '!-ij<; XT~cre:<ol<; 1J<;
Mov~fL~occrloc<; :;:po11~x611 Bu~ocv'![<; I (1909) 37
vdd. P. CHARANIS (The Chronicle of Monemvasia and the Question of tire Slavonic Settlement in Greece, DOP 5. 195o,s. 141 vdd.) bu
milellifin daha onceki eserleri ile sorun
haklunda mevcut bibliyografyayt tam ol::oxak
vermekteclir. Charanis hakh sebeplerle Monemvasia kroniginin verdigi haberlcrin giivenilirligini bclirtmekte ve aynca yukanda
ad1 g'e~en ve Nikephoros l.'un sefcri vc Leon
V.'un tarihi olarak tc~his cdilcbilcn Dic,t:csi.r
( bir olayrn lam olarak lasviri)'in hiii.Unti olan larih ~sni nin luma <Ia hmcl te~l<il
rl I iAi l.llullillilll i lr-ri ~lnm..kh'dir.

Eskikitaplarm.com

..,..

Kaynaldar

kdimcsi kelim("sinc vcrmcktcdir 1 Bizlcr ic;:in Arap co~rafyar.ll:mnm, hus11siyl fuN IIUIIn.X.lmln, KIJDAMA ve iBN AI.- FAKiu'in tasvirlr:ri de Lliyiik dtf!er ta~nlar; ~ !iulti\ IH111lar
Bizans dcvletinin durumu, bilhassa ordu organizasyonu vc: tlwmu'lar ni7.mnt hakkuuhL wl1
oncmli l>ilgilcr arz ctmektcdirlcr 2 Ycni tetkiklerin, ozdliklc Gnfwouw'm ymi uhtlda1
ac;:an c;:ok saytda ara~tlrmasmm gostcrdigi gibi, Digenis Akritas'm Bizans halk dl'~lmu ,
Bizans- Arap mi.icadeleleri hakkmda zcngin malzeme ihtiva ctmcktrtlir 3 .
Bu devrcye ail hagiografik (kilise azizlerine ail) cscrlcr, arllan gcc;:tn llizanK luonil", i
Jeri ve tarih yazarJan kadar, VC hatta daha bi.iyi.ik olc;:i.ide, tasvir taraftan iMI ika11wl i lf'IIINd
etmektcdirler; c;:i.inki.i bunlar tasvirler kiilti.i kurbanlanna ( - marryr ) itlmf tthllni ~ olnp hn
scbepten tabiatiyle bunlan ogi.ici.i (- pallegyricus) bir karakter ta~nnaklachrla r. I hum m,: lllt'll
bu yazilarm bir c;:ogu, ast) tarih litcratUri.in\in muhtasar habcrlcriui lamarnl:uuak l1.1h 1
mmdan oldukc;:a yi.iksck kaynak degerine sahiptir. Tasvir kmct dcvinku kahna l"'k !lityllk
saytda Aziz biyografileri ir;indcn burada sadece tarihi baktmdan cn Otw11dil1 i11i ~~~~
edelim. BoB y1hnda, eski verilere dayanarak Ayasofya diako11o. '11 SlrplliLIIPN lal.duul.111
kaleme alman Stephanos Ncos (olm. 767)'un Vita's1 (hayatl) adh r ~t1, 10: liN I ani i1111N V
zamanmda tasvir taraftarlanna kaq1 yap1lan takibat hakkmda zamamm1za inlik;tl rclt11 11
eski ve en tafsilath haberlcri arzetmcktedir ~. Bu edrbi tiiri.in htillin csnl 1i1w h.I N ul1ul
eksiklikler, gcrc;ektcn ya~ anm1~ tarih1 tafsilat zenginligince kar~Jlanmaklatlu lltllty111.1' 1.11t1
Medikon manasttn hegumetzos'u Nikctas (i:ilm. 824)'m, Bli.imiindcn hrmtn Noura "~n w 101
Theosteriktos tarafmdan kaleme ahnan vita'st da birinci sm1f kaynakl1r 5 II~ :.r~' clr 1tltl
edilen Philaretos Eleemon (olm. 792 )'un vita's1 tasvirl ~ r mi.icadclcsi tarihi hakunuuluu )"'k
o kadar olrnasa da, Bizans devll:tinin il$ tarihi ic;in baha bic;ilmrz bir rlr ~cr 1.~" . 1\uu
dan ba~ka bir s;agdas tarafmdan yaztlmlll clan Gothia piskoposu Johanm~~' in rit11'N1 7
ile 42 Amarion mar~r'inin Acta' st olduk\a biiyi.ik bir oncmi hai7.c.l irler.
1Jk tasvir kmct devrenin taso,;ir sorunu hakkmda en oncmli yaztlar, patrik ( :,.llflalu iH
(715-30J'un ayn zarnanda bi.iyUk bir tarihi ehcmrniyctc rl.r ~ahip ohm mtkluplan u VI'
c;ok ozellikle de Darnaskos'lu ( = Dima~k ) Yohannes'in ii<; hitabcsidir 10 Noull ~rJ!Ill yrfprlllt .
1 N~r. M.J. de GoEjE, 3 cild
( 187g).
Amorion hanedam devrcsi ic;in Arap tarihc;ilerinin en onernli hab.,rlcrini huhisalar
hal inde V ASILIEV vcrmektcdir: Byz:.mrce et
les Arabes I, App. 267-394 (Makcdonya
hanedam devri ic;in: VASILIEV, B_}z:.a11ce et les
Arahes II, 2).
a M. J. de GoEjE, Bib!. geogT. Arab. VI
{18gg) 77 vdd. ve 197 vdd. E. W. BROOKs,
Arabic Lists rif the Byza11tin~ Theme <, Joum.
of Hell. Stud. 21 (1901 ) 67 vdd . Aynca kr;;.
GELZER, Themel!uerfassung 17 vdd., 81 vdd.
Ba~kaca q82 yilmda yaztlrn1~ farsca anouim
bir cografya cserinin niimune almacak bir
miikcmmdlikte ingilizcc tcrci.imesini vc
tr.fsirini yapm1~ olan V. MtNORSKY'nin ~u
r~r.rinc cl<' bk.: llmliitl "/- Alam, J.ondon
I!J 37
1 Kr~. I r. G11f.:Ciollu :, o 6.Lytv~ c; 'Axp1-rlll ~. 'I I ~1li:;:IXV't'LVIJ l mnroLltx <Jrljv [rrrop(IX
l<'1! IJT~\1 7t'[lj<JL, NtW \'orl< "1-1 2 Manzum
r~rr iu milkrmml l1i ,- yrni nqri ih in!(i li:r.n

tcrciimc vc tcfsiri: J. MAvRooott i>A'IH,

Digenis Akrite.<, Oxford 1956. Rus ~a tr rcllmr.si: A . J. SYRKIN, Dige11is Akrit, Mo~ku va
1q6o. Aym yazarm ba!ika ara~ 11rmalan : VV
IB ( 1g6t ) 124-149. 19 ( 1<~11 \ !J711<), 1111
(1961) tlt<J-155 ve Dig<mi<- sorunu hakkuHia
tafsilath ara~!:!rma haberkri: V V 17 ( 1ljlln )
203226.
MIGNJ'., P. G. 100, 106g-l tllli.
5

..t ,1 SS. , Ajril

N~r. A. VASILIEV,

I ,

App.

11 2-' JII .

INA/h , ( ' ' ""'

49-8 Franstzca tcrci.imc-siyl.. ytni uqt i :
M . H . FouRMY ct M . I.J.lWY, Jly::;. <1 ' 111 1
I

12-67 .
I I . \ ., )1m11 !h 190 vel.

N~r. V. VASil.YIWSKIY vr 1'. NIKIIIN ,

M<:inoire.! tie l'Acad. Imp. d11 St. l'l.ltl.llwur~: ,
VIII. seri, V/1, 2 (t!)o:;l . K11. ayrwa /\.
VASILmv, ayu . l'H. T/1 , :-1 ( 111!JII).
0 MU:NII, P. r:. !)11, I 'jli vdtl.
1
"

Mu JNr , 1'. r: . ,,1 , I'J :12 1.1:m.

Eskikitaplarm.com

.fA I

TIL Tasvir Klr lCI Buhran

n~vr~ si

Gcorgim Kyprios'un uyarJCI ogrr.tilcrini vc bu kilisc azizi ile

hir piskopos amsmcla ger,;cn vc ilk lasvir k1nc1 konsilin loplanmasma
lrlcMldulll c1kn 1hvnd1~, anla~IIdj'j;ma gore bi.iyi.ik sayufa organize cdilen tarlJ~malardan
hi1i"i ohm hir mi'maka~ay arz dmcktcdir I. Kudiis patrigi Yobanncs'in, lznik konsilinin
loplaJullaMmdan lusa bir zaman Bncc kalcmc almm~ yaz1lan 2 ile Yohannes Damaskenos
vr I :cmgios Kyprios yanmda Kmli.is patrigi Yohannes'ten de faydalanm1~ alan ve literaIll" "Arl1 1 ~1".1'11.1' Ctm.1'/.anti11um Cabalinum" ad ile ycrle~mi~ bulunan anonim bir miicllifin
makalcsi, Yohanncs Damaskcnos ilc Noutheisa'mn hitabelcrini temcl olarak alm~lar
rhl' " lk iui lasvir knc1 dcvrenin teoloji bakmmdan en tinemli eserleri Studios manastiTI
l111~ ralulu TmmuoKos'un yaz1 vc mcktuplan ile yukanda ad1 ge~mi~ olan patrik NikepholoM'uu ~ok sayulaki yazs1d1r . Dogu patriklcrinin, tasvir dii~man siyasetinden vaz
1{1 ~in uk amaciylc imparator Theophilos (829-42)'a gondcrdiklcri yaz1lar da zikre dcgcr 8
Yohaunl's J>.amaskcnos ilc Thcodoros Studites'in eserleri yanmda tasvirler sorunu bak11 II llllall I'll btiyiik l'hcmmiycti VII. lznik okumenik konsilinin zabltlan haizdirler 7 . Tasvir
d!\~11101111 yaz1lardan hie; birisi as II ~ekliyle zamamm1za intikal edememi~tir; r;iinkti 787'de
loplauan VII. tikumcnik konsil tasvir aleyhdan biittin literatiiriin imhasnu cmrettigi gibi,
lllllhhml'll'n 1!43 konsili de buna bcnzer bir karar alm1~11r. Ancak tasvir taraftan eserlerde
l""''"'ik k;Lsdiylc kaydcdilmi~ biiyiikr,;e say1da fr~gmanlar varhgm1 korumu~tur. Nitekim
h1\yiiTI' lznik konsili zabulanndan 754 ylmda toplanan ilk tasvir kmc1 konsilin mukarll'llLII v1 patrik Nikcphoros'un eserlerinden de 815'de toplanan ikinci tasvir aleyhdan
kon~ili n kararlan ile, Konstantinos V.'un gerek fikir tarihi ve gerekse siyasltarih baklmmdan hiiyiik bir chcmmiycti baiz bulunan iki risalesi istihrar,; edilebilmektedir 8 .
~:agda~ papalann hayat hikayelerinden Vita Gregorii /ll 9 ozellikle de~erli ve Roma ile
lli1.a11s arasmdaki ili~kiln bak1mmdan <;:ok a<;:1klaycdr. Grekr,;e terciimclcriyle zamammza
iu tikal 1'111\i~ olan papa Grcgorius II.'un imparalor Leon III.'a yazd1g1 mektuplarm s1hbati
lar11~JtHI konusudur. Ancak bu iki onemli vesika arhk hie; bir suretle cefrclkalem sahte
yap1tlar olarak afaroz edilemczler 10 Bunlarm yanmda bir de, Gregorius Il.'un patrik
Jup l .......v

&yltolV

dJWV!olV,

la~vir dh~IILUII

1 Yaymlayan ve etrafhca tefsir eden: Epi.rt. ad Th.eophilum (Migne, P. G. 95, 345

1\ltllllllANSKIY, Georgiy Kipryanin s. I vdd. vdd.)'da verilmektedir.
7 Mansi
Aynca kr~. E. KuRTZ,
I I (I902) 538 vdd.
I2, 959 vdd. ve 13, I vdd.
8 OsTROGORSKY,
Bilderstreit 46 vdd.
a lhnmn !lTIJAEUnxo.;; A6yo.; (P. G. 96,
1j.JII-(i:l) adh bir cseri vc yaymlarumum~ ve 7 vdd. 'de bir araya getirilmi~ ve tefsir
Vr aub~d tft i{ llla gore daha OnemJi bir yaZJSl
cdilmi~tir. 815 ythndaki tasvir hnc1 rynod'un
Villt h r, kr~. Mm.IORANSKIY, Georgiv Kipryanin mukarreiatJ hakkmda daha sihhatli vc tam
alan ~u ne~rc bk. P. ALEXANDER, The
'1'1 vdd.
" M1nNE, P. G. 95, 309-44; son olarak Iconoclastic Council of St. Sophia (815) and its
kr~ . .J. M.lloECK, Orient. christ. per. 17 (I95I)
Definition, DOP 7 (1953 ) 58 vdd.
9
Jh VI' II. :l.
DucHESNE, Liber Pontificalis I 4I 5
vdd.
' MIGNI:, P. G. gg.
10
B MH:NI\, P. G. Ioo, 169 vdd.; PITRA,
JE !.!18o ve 2102. Mansi Ill, 959 vdd.
V'i,.tfrt:iran Solr.mum.re I (1852 ) 302 vdd. ve Tenkitli bask1 say1lmayacak olan yeni ne~ri:
II' , :.1~ 1:1 vdd.; Niktcphoros'un Codex Coisli- E. CASPAR, Papst Gregor II. und der Dilder1111111 11~1, 1'. 1- 1;11! IJIHv ve Codex Gr. (Bibl.
streit, :(tllchr. f. Kirchengesch. 52 ( I933) 72
Na t. Jl!r1o, f. n<~ ::J:l )' de zamamm1za inti- vdd. Daha eski ara~t1rmalann (DucHESNE,
kal t 1ni ~ 11olojik ana cseri yaymlanmamJ~- Liber Pontifical is 413 n. 15; ScuwARZLOSE,
111. 1111111111 lllllhii'VOISI hakkm<la ALEXANDER Bilderstreit 1 13 vdd. v.b.) aksinc ben - tcr(/'air. .Nll.t:filwl'l/.1' 242-li2) tafsili\l vcriyor. <"lim<" yanh~hklan ve sonraki mtistcnsihlerin
n N~ Du<:u~:SNIO: ,
Roma ~ l'Orumle ;. iUtvl'kr rapt1klarnu kahul d/ll<~k ~urr.tiylf~
( 11p :.r) 1n;l veld. Daha somaki bir ~kli: h11ulium ~ahil ' olm:uhklar1111 ~av 111ld11m:

nz

Eskikitaplarm.com

.Kaynakla1

Lp

Gc~rnmnos'a yaznu~

oldugu vc s1hhatindcn hie; ~iiphc edilnwmi~ olan mcklup lmlunm;lklad!r 1 Ball di.inyasmm tasvirkr sorunundaki tutunm hakkmda bir taral'l<lll J.ibri C't~rolilll ,
bir taraftan da papa Hadrianus I.'un Bi.iytik Karl'a 3 vc lli:r.ans huktimdarlarma 4 l{lln
dcnligi yazJlar onemlidir.
Devrin en onemli kanun eseri, Leon III. tarafmdan 726'da yaymlanan Uklo~fl'rhr 1
Daha cski ara~tJrmalar tarafmdan Leon III.'a izal'e cdilcn kanunlar hakkmda blc yuk;mrla
II, Kaynaklar k1sml.

OsTROGORSKY, Querelle des Images 244 vdd.

Buna bagh olarak E. CASPAR (ayn. esr.
29 vdd.) birinci mektupta metne daha
bliytik ilaveler yap!ldgm kabul ctti. Bu iki
mcktubu ~imdi sahih addedenler: V. GRUMEL, Echos d'Orient 39 ( 1936) 234 vdd.;
H. MENGES, Die Bilderlehre des Johannes von
Damaskus ( 1938) 167; BREHIER - AIGRAIN
452; BREHIER, Vie et mort 79; S. DER NERSESSIAN, Une apologie des Images du Vll siecle,
Byz. 17 (1944/45) 64, n. 25. Aynca kr~. F.
D6LGER, BZ 33 (1933 ) 451 vd. Buna rnukabil H. GREGOIRE (~vz. 8, 1933, s. 761 vdd. 1
bu hususta, Gregorius'un ikinci mektubunu
sahih, birincisini ise bu ikincisindcn sonradan yapilmi~ bir sahtekarhk addeden HARTMANN (Byz. Verwaltung 131 vdd.; kq. aynca
Gesch. ltaliem im Mittelalter II, 2 s. I 18, n. 22)
'm ikrine dontilmesini talep etti. Bu arada
J. HALLER (Das Papstturn I, 1936, 502) hala
her iki mektubu "kaba sahtekariik" saymak
gerektigine inanmaktadir. Bunlarm ~ahte
liklerini isbata, ycni iinemli kaq1 ve~ikalar
gostermeden ve E. Caspar'm ar;1klamalan
hakkmda hie; bir bilgiye sahip olrnadan
A. FAGGIOTTO (Sulla discussa autenticita delle
due lettere di Gregorio II a uone Ill lsaurico,
Studi fJiz. e neoell. 5 (1939 ) 437 vdd. ) da gay
ret etmektedir. J. GOUILLARD, Ul lettres de
Gregoire II
Leon Ill devant la critique du
XIV siecle, ZRVI 8, 1, 196 r, s. 103 vdd.)
mektup teatisi i"in mevcut elyazmasi malzeme hakkmda ilgi r;ckici bir tedkikini,
hazirladg tcnkidli bir metne on ar~tuma
olarak sunmaktad1r.
1 JE 2181. MIGNE, P. G. 98, 147 vdd.
z M.G. Cone. lJ . uppl.
M. G. Jq,. V, 1 s. ;, vdd.
Mansi 12, Ill!i!i vd. Bununla, Jznik
knmilinck okunau v du~iiiuc~ larihi hakl-

mmdan aslmdan "ok oncmli aynhkl.u

arzeden grekc;e terciimcsi mukaytsc tlolmc
lidir. Bcnim ~~~ makalemdcki ac,:ldanMI.ml
bk., Rom und BJzanz im Kampfe 11111 ,Jj~ /Iii
derverehrung, SK 6 ( 1933) 73 vdd.
Eklnga'y, gortinti~c gtirc hir \1 iyu1m
yazmasmdan J. LEiiNCLAVIUS (}11.1 .a:rarw
-romanurn II, 1596, s. 79 vdd. i ; hir <,"uk
ntishaya gore ZADIIARIA von L!N I:I N111111
(Collectio librorum iuris graeco - T11ma11i """"
torum, r852); bir Atina ntishasma ,.,;Mr
A. MoNFERRATUS (Ecloga Leoni.> cl (.'urutmt
tini, 1889) yaymlarru~lardir. Zad!ilfl:l"nou
metni yeniden ZEPOS (Jus ll, 1 void. );
frans1zca terciime vc tefsiri ilc C./\.. So JLBllR (L'EclogU des lsauriens, 1921J); luol l(an a
terci.ime ve tcfsiri ile N. P. BLAGOIW (1\'!driKtt,
1932 ) tarafmdan yaymland1. E. 1 I. Flu;MilFIELD (A Manuel of Roman Law, the l~doflll ,
1926) Monferratus'un metninin ingilit.c:r.
terciimcsi ile tefsiriui yapmi~IIr.
Ekloga'mn yaymlanma tarihi ~nk l;uti~Ilml~tir. Ancak her ey onun 7\lli yd1
martmda nc~rolunduguna dcHIIct ediyor.
Kr. V. G. VASILYEVSKIY, Zakmwtltttel.otvo
ikonoborcev, Trudl IV ( 1930) 157 volol.; ll.
GINIS, BZ 24 (19 24) 346 vdd.; OS!Ito
GORSKY, Chronologie 6 vd_; SI'UI.IIIr.ll, tryll.
esr. 83. BLAGOllV (ayn. esr. 19 vclrl. )' in ,
BIENER (739 y1h), G. E. HEIMIIACII vr
ZADIIARIA (740 y1h)"nin daha Va~ily rvH ko y
tarafmdan aksi isbat edilmi~ fikirlcrini he
nimsemek suretiyle 741 y1h i.izcrinll .Jm
mak istcmesi kifayetsizdir. Aym tao-iloJ, 1m nun i~in hatah kronolojik sislc~mind'u l1.1
rekN eden vc VASII.YHVSKIY ilc Sl'l 'llll 'lt'in
argiimanlaruu dikkatl' almayan V. (;IUIMI~l
(1\'chlls d'Orient 311, Ht:l5 ~. :~2 ~1 vdrl. ; cJ,.
sav unnmklacbr. (Ilk. yukamla II, kaynak
lur).

Eskikitaplarm.com

....

III . 'l'a Mvir K1n c1 lluh1 au l>cvnNi

1.

Taht

Kar1~1khklan

Tasvirln miicaclclcsi dcvrinde Bizans i.i<:crinc <;i.ikcn btiytik buhran,

gl'lc-ngini tLdta Philippikos- Bardancs idaresi Sirasmda bC'lli ctmi~tir; bu
ktsa w a~: talihli hakimiyct dcvrinin tarihi oncmi de bunun boyle olmasmd :ttuhr. C)iinkti Philippikos sadecc kristolojik <;atimalan yeniden canlandtrnntkla kalmarm~, aynca bir de kendinc cizgii, her ne kadar hentiz tasvirlcr
kiilllinii mahiycti bakimmdan ilgilcndirrncmi de olsa, yine de tasvirin
~tnholik karaktcrini bir tartima amac1 olarak kullanan ve bu anlamda
Kl'i cccP; in biiytik tasvirler mticadelesinin habcrcisi olarak gi::iriinen, resimler
yo ltt ik kavgay1 ki::irtiklemitir.
Er mmi olarak Bardancs - Philippikos btitiin gi::iriiniitine gore mono1 izil. c-gilimli idi. 0 , her ne kadar bu raf1zi inancm kabultinii talep edecek
kadar ikri gitmcdi isc de, otuz yll once VI. okumenik konsilin mahkum
('lrni~ oldugu monoteletligin kesin bir savunucusu olarak ortaya atild1.
~ahsi kndrctinc dayanarak bir imparatorluk fermam ile VI. i::ikumenik
konsi I in mukarrcratmi red ve monotclctligi kilisc i\-in yeganc mtisaade edilen
cloktrin olarak iLln etti. Bu yeni tutum scmbolik ifadesini, imparatorluk saray lllda VI. okumenik konsili tasvir eden bir rcsmin ortadan kaldmlmasmda
Vt kousili ll hat1ras1 i<;in saray oniinde :Milion kap!Sl tizerine kazilmi bir
kilal)('niu yrrinclcn sokiilerek yerinc imparatorun vc patrik Sergios'un bir
I'('S Jllinin konulmasmda buldu 1 . Aym ~ckilde sonralan tasvir diimam
i 11 q t .ll atorlar dini muhtevah resimleri yerlcrinden uzakla~tirml, fakat buna
ttlltkahil imparator resimlerini en biiytik i::ilt;iide yaym1lard1r. Eger Philippi kns tu ttugu monoteletlik ile baanya ulaamaml, onun kilise siyaseti
k11vw tli hir muhalefct dogurmu ve onun sukutunu hizlandlrmi ise, o yine
d hizzat yiiksck Bizans ruhani s1mfl i<;indc, aralannda sonraki patrik
<;.rrnanos'un da bulundugu, bir tak1m tarafd.arlar veya hie; olmazsa onunla
;ty m yiindc ytiriiycnlcr bulmutur. Bundan ba~ka yeniden baz1 monofizit
lulllllt vc goriiler de bdirmi~ olup biittin bunlar, monofizit- monoteletist
ralz111 Bizans'da hcntiz hie; de tamamiyle bastmlamaml oldugunu isbat
l"(llll'kt.dir.
111tparatorun agik<;a, heniiz pek az bir sure once toplanmi i.ikumenik
hir konsilin maltkftm ettigi bir itizal yolunu bcnimscmi olrnas1 Roma'da,
.ll tb ~ dabiJcccgi gibi, aym CkiJdc gok kcndinc ozgi.i bir ifade tarzl kuilanan
.,, .~ id (ktli bir red ilc karllandi. Philippikos, tahta <;Ikt1gnu bildirirken papa
t '.cmstantinus I.'a, monotcletist bir ruhla kalcmc almmi bir iman formtilti
w b11nunla birlikte kncli resmini gondcrmiti. Roma'da bu rflf1zi imparalnru u rcsmi kabul cdilmcdigi gibi, sikkd('r iizerinc d e hakkcdilmcdi vc
.ult da ne kilise dualannda okundu, ue de v<"saikin tarihlcmncsinde zik-

Eskikitaplarm.com

1.

Tahl

.....

Kan~akhkl;na

nlhldi 1 Papa VI. i)kumrnik konsil tasvirinin lstanhul'daki irnparatorluk

saraymdan uzaklaUrdmt olmasnu isc, Petrus kilisesinc biiliin alll ilkumcnik konsiliu tasvirlcrini koydurtmakla ccvaplandtrdl 2 Hoyk(:<', hi ~
yiik tasvirler miicadelcsinin baIamasmdan ktsa bir miiddct ouce - ri\ ll:r. i
imparator ilc ortodoks inancm temsilcisi stfatiyle papa arasmda, n~smin
bir miicadclc siHlht olarak kullamldigt ve iki tarafm diiiinii~iiniin, ha:r.l
tasvirlcrin kabulii veya reddi Cklinde tczahiir cttigi, kencline (i:t.g ii J,j.
tarttma vuku buldu 3
Agu dt politika sarsmttlan, ortaya c;tkan kanrkhgt daha da arii.JrdJ.
Bizans'da yeni tac ve taht degiiminin dogurdugu karars1zhktan Arapbr
devlct arazisine yeniden akmlar yapmak hususunda faydalandtlar. Fa bl
ozcllikle Bulgar ham Tcrvel, cski miittefiki luslinianos ll.'un in I ikauu lSI
stfatiyle onun katili alan ycni Bizans imparatoruna karI sava a~:lll;di.
firsatun kac;trmadt. Istanbul surlan oniine kadar ilcrliycrck Bizans l!a ~
~ehrinin civanm yaktp ytkti; kibar Bizanshlann yaz aylanm ~c~imwk
itiyadmda olduklan Chir varolanmn zcngin villa ve c;iftlikkri Jlul ~-:.a
siiriileri tarafmdan yagmalamp tahrip cdildi. Tervel'in hie; bir diHnnll' 1k
kartlamadan biitiin Trakya'y1 bir batan digerine gec;ip Istanbul smbn
oniinc kadar ilerleyebilmi olmast, Bizans sava birliklerinin dcvletin Av rupa'daki lusmmda ne kadar gii<;siiz kalmt olcluklanm gostcrnwktc~di r.
Durumu kurtarmak ic;:in Opsikion thema'smdan birliklerin Bogaz'm br~I
kiytsma gcc;irilmesi icap etti. Fakat Opsikionlular Philippikos'a kaq1 ayak land1lar ve imparator 3 haziran 713'de tahtmdan indirilerck gozlni ki.'lr
cdildi.
lsyan harekctini askerlcrin yapml olmalarma ragmen imparatorluga sivil bir mcmur olan protoasekretis Artemios gctirildi. Tahta s-tkt~l
csnasmda bu zata, 5 yiizytldan 6. asra gc<;erken, yine ciilusundan i.iun
bir sivil memur olup imparator sJfatiyle bilhassa mali idare alamndak i
kabiliyeti ile kendini gostermi bir imparatorun taIml~ oldugu Anastasio~
adt verildi. Y cni imparatorun ilk tedbiri, sekfinin monoteletist iraddnini
geri alarak tbrenle VI. okumenik konsili tammak oldu. Philippilws' u1
yerinden att1rdtg1, bu konsile ait tasvir yeniden ihya edilerek bun~t muka bil
Philippikos vc patrik Sergios'un tasvirleri ortadan kald)nldt 4 Mull'akap
gayrctlcr, Istanbul'a kaq1 taarruza haztrlamr gori.incn Araplanu akllllanm onlemeye c;evrildi. Anastasios II. bi.iyi.ik bir encrji ilc ihmal nJ.1 ~imdi P. E. SCHRAMM (Die Anerken309 n. 2 (BuRY,
mmg Karls des Crossen als Kaiser. Ein Kapitel kar~1).

aus der Geschichte der mittelalterlichen " Staat.l.rymbolik", llist. Z 172, 1951, s. 452 vdc.l .) 'm
isabcJii a<;Jklarnalanm kr~.
Du c ll l'.~NJo:, J,zber i'ontijlcalts 3!JJ. Bu
Jlllll hakkuada J\ U I.AKOVSKIY, IJturiya 1/J,

nz 5 l!laG, s. 5711 vtl."n;l

3
Kr~. imdi aynca
clasmc 47 veld.

GRAIIAIC 1

lcmw

Agathou Diak., Mansi XTr, 1'1:1 I;

.0 A

Eskikitaplarm.com

lll. Tasvir

KtrlCI

Jluhran Dcvre s i

lcu ill'l"i lamamhyarak ba~chrin savunmasmt vc iacsini saglamaya c;ah.~ IJ, kumanda mevkilrrine en liyakatli kumandanlan grtirdi ve nihayet,
Araplanlan hncc davranarak, Arap donanmasm1 haznhklan esnasmda
haskUia u~ratmaya karar verdi. Bizans kuvvctlerinin birlemc yeri olarak
Rmlos adas1 saptanmitt; fakat Opsikionlular buraya heni.iz gelmilt-rdi ki,
yc uicku isyan bayrag1m a~ttlar ve Anadolu'ya gec;erek cyalctlcrinin bir
vng i memuru olan Thcodosios admda birisini imparator iHln ettiler. Theoclosios hu bf'klcmedigi tehlikeli Creften kurtulmak ir;in her ne kadar ka~tl
i~c de yakalandt vc imparatorluk tacmt kabule zorland1. Boylcce Araplarla
miicacldc yerinc Opsikionlulann, kavimlcr go~ii devrindcn bcri imdiki
( )psikion thema'sma dahil eyaletlerdc oturan greklemi Ostrogotlann (Gotogck
rod)oypoci:x.ot) 1 yardlml ile 715 ytlt sonlanna dogru adaylanm
lstanhul tahtma yerlctirmelcrine ve Anastasios'un kci libflSlm giyerek
Scl!\nik'c c;ckilmcsine kadar tam altt ay devam eden yeni bir i<; sava bala1111 oldu.

Hu kl'ndi arzusuna ragmen tahta

~tkanlml

imparator, Theodosios

Ill. , sl'lel'indcn de daha az tahtta kald1. Mi.iteakip olaylarm mt'rkez nokta-

o dcgil, Anatolikon thema'smm strategos'u olan Leon bulunmaktadu.

2 , fakat Iustinianos ll.'un ilk hi.iki.imdarhk devresinde bu imparatorun tehcir siyaseti
11 yg-ulamalan strasmda e beveyni ile birlikte Trakya'ya yerle~tirilmiti.
Bu oJiun i~in mukadderatm bir lutfii idi; c;iinkii "Burnu kesik imparator"
1111 yllhk siirgi.in hayatmdan sonra 705 ytlmda Trakya'dan ge<;;crek, babalan um tahtuu tckrar ele ge<;irmek ilzere lstanbul'a giderken bu gene; straliolfs onun hizmetine girmiti. Leon bu hareketine miikafaten spatharios
tayin ohmdu ve once Iustinianos II., sonralan da onun ktsa arahklarla
hirbirini izlcyc>n halefleri devrinde yilkselmeye ba~lad1. Kafkasya bolgesinde
uzu 11 ve tehlikeli bir sefcr ona asked ve siyasi kabiliyetlerini isbat etmek
lr rsa tun bahctti. Kumanda m evkilcrini en liyakatli kumandanlarla doldururaya <;ah<\11 Anastasios II. onu Anatolikon thema'sunn strategos'luguna
tayin cdcrek m btiyiik ve en oncmli Bizans eyaletlerindcn birisinin bama
gct irmi oldu. Leon bu mcvk1ini, Anastasios Il.'un sukutunu miiteakip
HIIHia

l si m yapmamt bir ailedcn gelcn bu zat kuzey Suriye'li idi

1 Thcopham~s 385, 129 ve 386, 6. Butimce onun Suriye mcn~eli oldugu kabul
nun hakkmda Km.AKOVSKIY, Istoriya III, edilmelidir; krs. mesela KuLAKOVSKIY, Istoriya III, 319 ve n. 2. Kulakovskiy burada,
4'4 villi.
1
Kuzey Suriyc'ye dahil Germanikeia Leon'un v.aftiz esnasmda "Isauria'hlar i'>in
(Mara~)'h idi. Theophanes kronigindeki tipik olan" Konon admt alm1s oldugu
(ft. '1!/1, h ) T1j OcA7Jl>dct 111: lY. T'ij~ 'JmlUpictt; rivayetine dayanmaktad1r. Fakat papa Kollcl inu,lcrinin sonraclan illl.vc oldugunn K. non (Gilfi-fl7) da hi~ siiphesiz Jsauria'h olmaS 111.NK (liZ 5, rllqh, s. 2q6 veld.) de isbnl Y'P l.zbBr fJtmlificnlir'in bclirll igi gibi "natiml4
clcni~l ir. llir ~'ok incck yicinin omm J~auri;1 RUt:ll.f, nriwu/11.1' full If. '} raccJio, cdocalu.1 afJud
mcn~cmc lacallar ohna~nm nL!(mcn, kana11Sicilim11" idi.

Eskikitaplarm.com

'l.

'l" allv irl, r Mueaddesi v c A1ap Sava~lan:

L 1~ on

Ill

14,

zayrr 'rhcodosios IT I.'a kar~t ayaklaumak surctiylc, imparatorluk tahtm a

sahip olmak i~in bir s1~rama tahtast olarak kullan(h. K1z1 ilc cvlendirnwyi
vc ~crel'li kuropalates iinvamm vadetmek suretiylt> Armeniakon tluma'st
strategos'u Artabasdos ik ittifak etti. Zaytf imparatorla cncrjik zorba at asmdaki miicadelcnin aktbeti, hclc Leon daha biiyiik bir asked giicc malik
oldugu cihetle, hi<; ~iiphc gotiirmezdi. Ashnda bu Anatolikon vc Arrncuiakou
thema'Ian ile, Thcodosios III. tarafim tutan Opsikion thema's1 arasmda J,j,
miicadelc idi. Leon, Opsikion arazisini gc<;erck, 1zmit ( - Nikomcckia)'tr
imparatorun oglunu biitiin maiyyetiyle birliktc csir ctti vc Dskiidar ( K lu ysopolis) 'a kadar ilcrledi. Bunun iizerinc miizakereye giri~ildi vc Tbcodosios
III. kendi ahs1 vc oglu adma gerckli giivcnceyi cldc cttiktcn soma, hayat111111
geri kalan klSlmlanm Efc s ( =- Ephesos)'de kqi~ olarak gc<;irnwk ilznr
taClm ba~mdan <;Ikardt.
25 mart 717'de Leon Istanbul'a girdi ve Ayasofya'da imparatlll'luk
tanm giydi. Bununla art1k taht kavgalan dcvresi sona crmi bulunuyonli .
Yirmi ytl i<;indc ycdi def;1 zorla hiikumct degiikligi gormii olan d('vl<'t I.r on
III. (7 17-41 ) ile, sadecc saglam vc dayamkh bir hi.ikumct kurmakla blrua YlP bir de yeni bir hamdan tcsis eden bir hiiki.imdara kavu~mu ~ hulu
nuyordu.

2.

Tasvirler Miicadelesi ve Arap

Leon III

Sava~lart:

Genel bibliyografya: K. SCHENK, Kaiser Leo III., Halle 18Bo.-A. VAsu.mv, liz~
Struggle with the Sarace11s I (717-867), Cambr. Med. Hi.rt. IV (1923) 119-138.- ScHWAJ{7.J.OHI'.,
Bilderstreit. - L. BREIIIER, La Querelle des Images, Paris 1904. - MARTIN, A History of the
Iconoclastic Controversy, London 1930.- M.J. SYUZYUMOV, Problem! ikonoboryeskogo duijeniya v
Vizantii, Ufenye zapiski Sverdlovskogo gos. ped. inst. 4, Sverdlovsk 1948.- LIP~Ic, Oferki qo
vdd. - ANDRE EV, German i Tarasiy. - OsTROGORSKY, Querelle des Images.- GRAIIAR , /cmwcla.,-me. -BECK, Kirche 292 vdd., 473 vdd.- DIEHL, Exarchat.- HARTMANN, Byz. VerumlluiiK
HARTMANN, Geschichte ltaliens im /1.1ittelater II, 2, Gotha 1903.

Yeni imparatorun ilk vc en gcrekli gorevi, gittik<;c yakla~makta oi'IJ'

devktin varhguu yeniden sorun halinc getirecek gibi goriinen Arap tddil,. sinc kar~1 savunmak idi. Anastasios II. zamamndaki Bizans mukabil 1.1.11
mzu i~. kan~1khklar yiiziindcn akamcte ug;rad1g1 i<_;:in iki tarar arasrndaki
miicadcle yinc Bizans ba~chirinin surlan altmda ccreyan etti. Leon Ill ,
Anastasios ll.'un aktlhca bir on goriilc balam1~ oldugu savunma i~lniui
ycnickn cle almak suretiyle ba~~chri hemen maruz kalacaj:t-1 kuatru aya
kaq1 sliratlc hazulamaya giri~ti. 7I7 agustosunda halifcnin kardqi Mcsl1
Ill!', ordu VI' donanma kuvvetiyle I stan hul oni.inde goriindii. Konstant iII O S
IV. g-iinlcrindc oldug11 g-illi, Bizans clevlctinin ya~ay1p ya~arnayaca ~ llll
kcsin SOJIIII a haK Iayacak rnczhlrhanc bir sava Yl'nickn ha~ladr. l'akat. krrk

Eskikitaplarm.com

HI. Tasvir

t , ..

KHICI

Huhrau Devn,si

ytl 'nnki g-ihi Bi~:ans bu sdcr dr lm kcsin saval kazand1. Bizanshlar ycnidcn
:.,.k atqi saycsinde Arap donanmasnu yakmaya muvaffak olurken, Arapbnn lsta nl)lll'u hiicumla almak tqebbiisii de yinc chir surlannm kurlreti
ot tiind(' ak 1m kale h. Bundan baka 7 I 7/ I 8 kil bilhassa sert grr;ti, i:iylc ki,
i\ 1.1 plar l!iiyiik kitldcr halindc oldiiler; nihayet Arap ordugahmda, daha
d., l!iiyiik kayrplara schcp olan dayamlmaz bir kithk vuku buldu. Bu yetmiy ormn~ Ribi Arap ordusu Bulgarlar tarafmdan da saldtnya ugrayarak ag1r
bytplar vndi. 15 agustos 718'de, baladrgmdan tam bir yrl sonra, kuatma
k.ddtnlch vc Arap gemileri Bizans sulanm terkettiler 1 1te bu suretle
iki11ci ddi.L olarak Arap taarrmm Avrupa'nm Ciginde, Bizans surlan i:iniinde
p;m;alannn oluyordu.
l

Fakat kara savalan pek ~abuk yeniden vc biiyiik bir iddctle baladr.
?:.!(,'dan itibaren Araplar her ytl Anadolu'ya akm cttiler; Kayseri zaptolnndu, lznik ( '--Nikaia ) kuatdch ve ancak Leon III.'un 740 ydmda Amo' iou'rlan uzak olmayan Akroinon mevkiinde kazandrgr biiyiik galibiyet bu
kutii dllfuma bir son verdi. Bizaushlarla, hilafete karl duyduklan diimanIJk dolayrsiyle kcndikrilli miittefik addeden vc Kafkas ve Armenia arazisine
ya ptrklan akmlarla Araplan biiyiik olr;iide ugratJran Hazar'larla mevcut
gr lcneksrl dostane ili~kiler Bizans devleti i~in bir dayanak olmakta idi 2
ll a~:ar d ev lc ti il e ittifak, Leon III.'un 733 y1hnda oglu vc veliahdi Konsl.ttllitlos' u Hazar kagamnm bir kizr ile evlendirmesi surctiyle teyid ve
tak viyc cdildi.
lstanlml'un kurtanlmasr ve Anadolu'nun Araplardan ternizlenmesi
iII' Bizans. A rap mucadclcsinin cinemli bir devresi kapamm~ oluyordu.
At<q>lann bundan sonraki taarruzlan her ne kadar devleti yine oldukr;a
~~ k111l1ya dii5lirmii isc de artrk onun varhgmr tehdit ctmcmi~ tir. Istanbul
a rltk Araplar tarafmdan ku~atdrlrgtm bir daha gbrmcdi ve Anadolu da,
thmw'lar organizasyonu sayesinde srhhatli ve kuvvetli bir temlle dayandrgr
ic;itt, bazr darbdere ragmen devletin saglam bir parr;asr olarak kaldr.
Ycni idar(' sistemini gelit:iP-crek Leon III. gereginden fazla biiyiik
oLin Anato likon tltema'snun taksimi yoniine gitti. llu tcdbir lwr halde on
pl.tnda, son zamanlarda itiyad hftlinc gdmi olan tahtr zorla clc gec;irme
t~bbuslerinin <iniine g('(;nwk amacmdayd1. Boyle biiyiik bir bi:ilgenin
J1il' J/mffgus cJindc birlc!llCSinin tahtda bulunan kimsr it;in IH' gibi aktbCt
lc do~ tnacagtnJ hi~ kimsc Leon'dan daha iyi bilemczdi. Boylcce Anatoli
],ott hiil gcsinin batt ktsm bagzmsrz bir thema halind c aynld1. Bu yen i bi:il1

R.

nml T AN ])

(L'exjledition de itfa.llll-

/~'tudes
J'aris I!J:i~},
IHitiirt
(Jlll' lllli kayuak v billli yog-ralyay kH ll alllnak
r:cmlrrt
/1)-!illlltwcr,

11111

unlylr

Cowllllllinojde

ku~al manm

(717 7 1lJ ) ,
roq Vlld .)

lal:~ill\lh

bir lasvi nni

vcrmektedir.
2 B. yii;o:y ilrla Bizans i lr Ha..:ar clr vlcti
arasmdaki dosl~:a miinasl'l wll er hakkmda
k1~. V ASI III' V, '/ bt (,o//t s ill the (.'7ill! 611 1 l'l:lh 1
B'J.

Eskikitaplarm.com

genin, aslrnda An atolikon thema'smm bir turma'sun tqkil ('(kn V<' bi r zanan
lar buraya ycrlctirilmi olan Avrupa askeri birliklerinc ni8hdh: Th1ak <'si oll
thema's1 ad1m almas1, thema'Iar nizammm doguu iizcrinc kuvvctli lli1 l~ ~~~
scrpmcktcdir 1. Aym dcreccdc, hatta belki dalm cia biiyiik bir thema ol a 11
Opsikion isc taksim edilmcden kald1. Leon III. burada kurnanda nH'vkii11i
damad1 Artabasdos'a tevdi etmenin yeterli olacagun dii~linmii~li.L lbL Slmn n e den~ccde biiyiik oldugunu, mukadderatm ycni hir uyarnwsuHI.111
sonra bu koskoca bolgcyi ikiyc boliip dogu kism1m, buraya ycrlqliril111 i~
Bukellar'lara nisbetlc Bukellarion adm1 alan bagm1Slz bir tlu:ma h;diJI <'
getirecek olan oglu ve halcfi hisscdecckti 2 Buna mukabil cgn dah;1 <'1111'1'
Anastasios II. devrinde dcgilse Leon III. zamanmda, her hai -ti k:'1 1<1.1
7ro'dan sonra ve 732'den once, aslmda dcvlet eyalctlcrinin hiitii11 d< u i1.
kuvvctlerini kapsayan Karabisianon thema's1, o zamana kadar l\.;11 a l11:;i
an'lar strategos' unun emrine verilmi drungario.l ' Iuklar olan iki pan;asl, ha ~~ u11
Slz birlikler durumuna sokulmak suretiylc bir taksimc tabi tutuldu: J\11 .Hiol11
sahili ile buna civar olan ad alar bun dan soma Kibyraioton tlumrz's 11 11,
Egc adalan isc sonralan thema seviyesin e <;:1kanhp ayn bir taksi nll' Ld ,j
tutulacak olan Aigaion Pclagos drungarios'lugunu tekil cttilc1 :s. I kuu 11
aym snalarda Girit d e thema statiisiine yiikscltilmi olmahd1r 1 . 7 yil zy d
i<;inde gereginden fazla biiyiik thema'lann taksimi hi<;: i.iphesiz id arc tdu 1 i ~(i
bak1mmdan da 6nemli idi; bu sayede idare mekanizmasmm <'sn dd i~;i
saglandtgl gibi sistemin de bu ekilde miikcmmcllqtirilmcsi temi11 c dilsu i ~
oluyordu. Bu suretle 8. yiizy1l imparatorlan, H craklcios'un biiyiik sn in i,
miitevaz1 bir Ol<;iide dahi o)sa ikmal ettile r; thema'Jar sistcminiu dab a I' SiisiJ
bir ekilde gdimesi ve tamamlanmast ise bunu izlcyen yiizylla nasip old11
1 Kr~.
yukanda II, I - Bir Thrakesion strategos'una. ilk defa. 741 y!lmda
rasthyoruz: Thcophanes 414, 33 Kr~.
D IEHL, Regime des themes 282 vc GELZER,
Themenvetjawmg 77 vdd.
2
Bir Bukellarion tftema's1 strategos'una
ilk defa 767'de rastlamr: Thcophanes 440,
28. K r~. GELZER, Themenuerfassung 79
3
Daha 710 y1lmda bir patricius et
slratigos caravisionorum zikrediliyor: Liber
fmntificalis sgo; fakat 732 yilmda arlik bir
KibyraioLon strategos'u gori.inmektedir: Theophancs 4 10, 7 Kr~. DIEHL, Regime des
tMme.r 21!0 vdd.; Gm.ZER, Themenverfassung
'H; R. U u ll.,T.AN !l , It tudes de titulature et de
fJTti.I'OfmgmfJh ie ~yzantineJ. Le.1 chifr de Ia mariTle
byzantine , liZ, 11 ( I!);JI ) 212 .
' 1\ir ( :irit slml~Kos 'u .Stq>har ws N r~
o.~'u n Jltla'Nu id a zik rolun uyor: M IO N 1: , I'. ( :.

100, si.itun I 1G4. Eserin bu pa~ajllla dl<

defa i~arct etmi~ olmak ha~ansm ~iislno n
G. SPYRIDAKES (To -O e:iJ.e< J\ p7jTI) ; rrp/, T ?j ~
KC<'t'o:K..-i;cre:w<; nj<; vijcrou u rrr) 't'(o)\1 ' Apnc ('l(JV,
EBB~ 21, 1951, s. 59 vdd .) GiriL'in l.r 1111
III. zamanmda thema'li i{a yiikselti l rn i~ o ldu
gunu kabul ediyor. Aynca , he r haJd ,. lo.dd1
olarak, Girit'in daha once bir a rkh on ll uk '"' "
rinc vetilmi~ oldugunu ve bir arkhoul l11 k ' ' ~
kil ettigini tahmin eden H. G LY KATZI t\rr1
WEIL ER (L'adminiilratioJz milila ircde Ia ( ,,tfl
byza11tine,Byz .s, JDGr ,s. 217 vdd . ) ik lu ~.
5 Leon UL devrindc, br t
imparalo
run d evlet alammn bUti.inilnii kavmy111r
rc!i.mn faaliycllcri t:iimksindcn olamk t hfl
ma'lar ni..:armnm da <~SrL~Im l an dq{i~1i1 ild iKini ka bul rlnll'k i~:i n - ki IJu u..:un milddol
hi zaus iuisr ifi;in hir commwti.r uf1iiiiii 0SIIIIll lr'J kil tlr ll i~Cir ka yua lda nla hir, l> ir daya11al.

Eskikitaplarm.com

Ill. 'l'aMvir

KIll( ' I

ll11htan lk v resi

BiJ":ans kanun kodifikasyonu tarihi i~in , Leon lll.'un 72G ytlmda

kn uli w o~lu adma yaymlatt1g1 kanunnam e dcvir a<_;H'l bir mahiyct ta.~~~ - 1 lmparalor Leon ve Konstantinos E'kloga's1 hususi vc ceza hukukunnn ~('<;crli olan en i..incmlilcrinin bir se<_;mc kolleksiyonudur ; bu kanun11.1.1111 ' iizel!ikle aile vc mircts hukukuna ehemmiyet vcrmi olup buna mukabi I qya lmkuku olduk<_;a geri planda kalm1tlr. Ekloga'mn neri her eyden
onn, hilyiikltigii vc ihtiva ettigi malzcme baklmmdan pratik ihtiya<_;lara
"Yd111'11lan vc <;ok mufassal olmas1 bir tarafa, kolay anlallamayan lustinia nos T. kanunnamelcrinin yerini almas1 istcnilen bir hukuk kitab1m haki 11 dninin cline vcrmek gibi pratik bir gaye taIyordu. Ekloga, lustinianos
( :orfms Iuris'inde de oldugu gibi, hala Bizans hukuk hayatmm tcmelini
tq l<il ctmcktc olan Roma hukukundan ne~'ct etmekte idi. Fakat bu
c.~ ki lrnkuku huHlsa etmekle yetinmcmektc, onu "daha biiyiik bir insan
scv~isi ilc" ta'dil ctmck istcmcktedir. G en;ekten Ekloga Iustinianos hukukunclan, bir taraftan kilise hukukunun, diger taraftan dogu orf ve adat
1111k11kunun etkilcrine irca edilmcsi gcrckrn onemli farklar arzetmektedir.
Biiykce mescla zcvcenin ve c;ocuklann haklan onemli nisbette artar ve
<vlilik. miicssescsi daha biiyiik bir himayeye mazhar olurkcn patria potestas
( haba hukuku) s1mrlandmlmaktadtr. Ozcllikle dikkate ayan olan
hnsus ceza hukukundaki degiikliklerdir. Bunlar aslmda hi<; de hristiyani
irrsau scvgisi ruhunun diktc ettigi degi~ikliklcr dcgildirler. Ekloga, Iustinia rros hnkukunun tammad1g1 , biiti.in bir bedeni cezalar sistemi arz ediyor:
bu n111 ve dil kesilmesi; el kesilmesi; gozlcri kor etmc; sa<_;lann kesilmesi
wya yakllmasJ vc sairc gibi. Bununla b eraber bu ncfret uyandrnCl bedeni
cczalar haz1 hallerde Iustinianos hukukunun idam cezas1, baz1 hallerdc
isc aym hukukun para cezas1 yerine kaim olmaktadn', Ekloga'mn Roma
hrr lu1kuna z1d olarak arz ettigi, doguya ozgii uzuv kesmek, zalimce ikence
,., rrwk zcvki ise art1k Bizans ic:;in p ek de yeni bir CY degildir: 7 yiizy1l
LLrihi bu hususta zengin malzcme saglamaktad1r. lustinianos hukukundan
ay r1hhgt nisbcttc Ekloga yedinci yiizy1l zarfmda Bizans'da tcekkiil etmi
olan i.irf vc adat hukukun--.;n kalemc almml Cklinden ibarettir 2 Bu,

nnklaSJ yoktur. Benim bu husustaki at;:Jk- naklar" kJsmma bk.; orad a Eklo,ga ic;in
larualarmu kq.: Ober die vermeintliche Reform- m cvcut bibliyografya da zikredilmi~tir.
2 R. S.
LoPI'Z (Byzantine Law in the
ldlt}!keit tier Isaurier, BZ 30 (1929 (30) 394
vdd . J: ~ki lcoriyi DIEHL (Le monde oriental de Seventh Century and its Rec.eption by the Germans
'I'J.') ri will, 1~)36,
255 vdd.) kurtarmaya and the Arabs, By::. . 16, 1942(43, s. 445 vdd. )
. a if ~llc a kta, litkat bu arada Leon III.'a bu orf ve adi\t hukukunun daha Hcrakleios
ar di yl'linin teslnt cdilcmiycccgini itiraf el- dcvrindc tccssils etmeye ba~lachg1 vc - hit;:
l qi;i V<\p.o ~ rn po:-rt<lTtx<k vc vl,lt''<; y.:c.,pytxo <; 'a ~Liphesi~ sadccc lahmin mahiyetindc - bu
claya umak ladtr (lin kanunlar hakkcnda k r~ . I k rakkios kanun hijklimlcriuin Amp vc
( ;,.,IIU'II hukuk1111:t h'sir 1'1.1 iil iui kalmlltnyukamla II, kayuaklar).
I 'l'arihltJIII hakk111da yukanda "k ayllll'llill cuij1uki'111 oldu(.:u iuancmduhr.

Eskikitaplarm.com

:.! .

'l'aNvirlt'r M 1\cadcif-Ni vc A rap Sava~larl : Lcou

Ill

'1'1

Bizans hukuk hayatmm vc hukuk ~uurunun Iustinianos'dan lwri lll<li'IIZ

kaldtgt dc!l;iikliklcri gi:>stcrmektedir; o degi~ikliklcr ki, kJsmPn hrisliy;ni
gikii~iin daha dcrin bir ~e kilde niifuzuna, klsmcn isc dogu etkisi adt'llniu
kabalamasma atfedilmelidirlcr.
Hukuk ve yargt miiessesesi i<;:in yeni ve kolay eldc edilcn w l1c'l J, C" :c
tarafmdan anla~1lmas1 kolay olan bu kanunnamcnin yaymlanln; st l1ic,
~iiphesiz bir ilcrlemcdir. Ekloga'mn giri klsmmda imparatonm <tc;kLadf:.
mahkemelerin fUVCt!e i gormelerini onlemek vc queslor'dan J,a~l.llu.d,
iizere biitiin h<ikimlerc dcvlct tarafmdan maa baglamak lriiSIISIIIHI.d"
karan dikkatc ayandtr 1 . Tasvir klnc1 Leon ve Konstautinos'1111 c.~ni
olmak stfatiylc Ekloga sonralan fena bhret yapmlttr; fakat btllla r<1 ~ 11w11
Bizans'm sonraki kanun koyuculugu iizcrindc kuvvetle miil'ssir ol11111~ vc
Bizans smtrlan dtma taarak islav i.ilkelerinin hukuki gelimesint tlc- hiiyfll,
blt,;iidc tesir C'tmitir (aag1da IV, 2'ye bk.).
Tasvirlerc kaqt mi.icadcle Bizans tarihinde ycni ve kl'nd i111 i )z~",i i
bir fastl alfmaktadu. Leon III.'un tasvirler kiiltiine karI va:.r.iyct alu ; ;,
bu devreyc damgasml basan ve devlcti yiizytldan fazla bir sure agu ic; II Iii
cadeleler sahnesi haline gctiren biiyiik buhrana patlak verdirdi. Kriz gcln 1
gini t;oktan belli ctmiti. Bir tasvirlcr miicadelcsi halini almas1, Bi1.<111s
tclakkisine gore rcsmin haiz oldugu hususi sembolik onlemlc stlo s!lu y.1
baghdtr. Grek kilise c:_;cvresindc aziz tasvirlerinc tapmmak son as1rlar ic;ituk,
ozellikle Iustinianos sonras1 devrcde, gittikc;c daha ziyadc yayJlmt~ vc
Bizans dindarhgmm en bnemli t<"zahiir Ckillerinden biri halinc gclmi~ti 2
Digcr taraftansa, fikirlerince saf ruhani bir din olmak s1fatiylc hristiyan
hgm tasvirkr kiiltiinii reddctmesi gcrektigini diiiincn tasvir dii~lll<llll
miilahazalar da hi<; eksik degildi 3 Bu tiir ruh haleti ozellikle dini kayua~
malann ocag1 olup monofizit bakiyclcrinin varhklanm siirdiiregelt\ikk i
vc her tiirlii kilisc kiiltiine diiman olan Pavlikyan mezhebi sfiJikkri11i11
gittik~c artmakta bulundugu devlctin dogu arazisinde yank1lanmak1ayd1.
Fakat Arap diinyasiyle vuku bulan temas ic;in-i_;:in yanmakta olan tasvir
diimanhgun alcvlcndirdi.

ZEPOS, Jrtr II 16.

Controversy, DOP 7, 1953, s. I vdd.) Jllakal<E. KnzrNGER'in ozellikle onemli ~u lcrini kr~. Aynca bk. S. DER N1 ll~r ~-~I AN,
makalesini kr~. : The Cult of Images in the Age Une apologie des zmages du septihne .l'itlc/tl, /11
bl'ji1re Iconoclasm, DOP 8 (1954) 83-150. I7 (1944 /45) sS vdd.; G. FLOROYSKY, Onw n.
" Zeng'in bibliyografyas1 ilc H. von Eusebius and the Icmwclastic Controver.~y, C'luntlt
C AMPI :NIIAtJSEN'm (Die JJilde rfra,r;e alJ theIlisto~y !!) ( HJ50) 77 V(ld.; N. 11. BAYNI\N,
ologischcs l'rohlun der allen Kirche, Zeilschr . .f. Tire Icon~ br;j ore lcmmcltum, '1 he 1 hmafll
'llwol. 11. A'irdw 4<J, Il) !)ll, R. ~~ cl vdd . ) ve G. 1/u:ological Review 41 ( f().'i 1) J:l vdd. ( II J
I.ADNJ '. H'in ('/hr. (,'onufJl o/ tlw Image in thr. :w nti!Jt1 Slurlie.\' awl Other /1.',\'SI(JI.I', l .ow Ion I 'I!I"J'
( :u,,k /<'aliJtll.l' 11111/ 1/w ll)-:anlin" lcl!lwdnllit; ll ~tiJ vdcl.).
2

Eskikitaplarm.com

III.

Ta~vir

lfiCI

Buhrnn Dcvrcsi

],,oil 111.' 1111 las vir dilmam zihniycti onun muanzlan tarafmdan
hi1 Yahudi, hir Arap etkisinc irca cdilip durmutur. Leon III.'un Yalmdi1.- ri takihata ugratmt ve onlan vaftiz olmaya zorlami bulunmast vaht sl 1, onun rcsimlcri yasaklayan Musa dinindcn miitcessir olmast imkamm
01 tadan kal<hrmadtgt gibi, Araplarla miicadelcsi de imparatorun Arap
kiiltiiriin iln tkisindc kalma istidadmt inkara imkan vercmcz. Bizans tarihind nislll't<n nadir ohm Yahudi takibatmdan birini tekil eden Leon III.
<hvrindeki Yahudi aleydan harekct, daha ziyade bu dcvir i<;inde Yahudi
tsi ri nin kuvvetlenmi olmasmm bir iaretidir. Bizans teoloji literatilriinde
7 ytizyddan itibarcn, hristiyanhga kart Yahudi hiicumlanna vaziyet
;dan ~:ok sayHla polcmik yaz1 kalcme almmt~tlr. Fakat zamanmda yaayanlann rrocpocxr,v&pp(J)v tesmiye ettikleri Lcon'un Arap dostu zihniyetine
i~; IJTt etmck <_;ok daha oncmlidir. Onlarca y1ldan beri Anadolu'da mekik
dokuyan Araplar Bizans'a yalmz kth~lanm dcgil, kiiltiirlcrini ve bununla
llliislumaulann u kencjjue mahsus insan yiiziiniin tasvirine kart duyduklan
iirk.kligi dilc getirmilerdi. Boylece tasvirler aleyhindeki ftrtma, devletin
doKII l>iilgdcrindc, saf ruhaniyctc ulamak isteyen hristiyan imam ile resim
tlii~mam mezhcplcr saliklcrinin ogretileri ve eski kristol~ik i'tizal doktrinlniuin izdivacmdan oldugu kadar, hristiyanhk dtI, yahudilik ve ozelliklc
isLirn dinkrinin ctkisiyle dogmu oldu. Dogunun askeri taarruzu onlendikln sonra, tasvirler miicadelesi eklindc dogu kiiltiir etkilcrinin stzmasma
kar~t miicadcle balad1. Bunun yolunu a~an isc, Arap fiituhat dalgastm
I.~Lllll>lll kaptlan oniinde geri piiskiirtmii olan aym imparator oldu.
Tasvirlcre a~tn hurmet gostermek adetine karl miicadelcyi, Bizans'da
l"l'simlcre kart sava a<;tlmasmdan ytllarca once tasvirlere kart bir taktm
I I'd hirlcrc ba vurmu olan Emevi devleti ilan etmiti 2 . Hem en aym
su :dania bir tasvir kmct partinin tcckkiil ettigi Bizans Anadolusu'nda
lasvir dii~mam ccreyan kuvvetlendi. Bu partinin bamda Anadolu riihban
su1tlimn yiiksck tcmsilcileri, Klaudiopolis metropoliti Thomas ve ozcllikle,
Hizans'da tasvirlcrc kart miicadelenin as1l yaratlctst olup ortodoks BizanshLtr laraflndan "Heresiarkhos" tesmiye cdilcn Nakoleia piskoposu Konstantinos
hlllllllmakta idilcr. :;;imdi de, bizzat dogu mcneli olup bir <;ok ythm devlt-tin dogu cyalctlerinde ge<;irmi ve Anatolikon thema's1 strategos'u s1fatiyle
Araplarla da stkt miinasebetlerc girimi bulunan Leon III. tasvir aleyhd.m lart'kctin cmrine giriyordu. Boylcce, o vakte degin agtr- agtr yiirii1 Th~ophan~s 401, 22.
Bu hususta
I \I u;in hk. J. STARR, The Jews in the
llvt.cmtintJ J,'mJiire 641-1204, Athcn 1939
a 1\izans kaynaklan, halif' Ye~>:id IL'
in 7~1:1 /:.1 1. yllauda tilkcsimlcki hrisliyan nziz
''"'"" ''"' inin imhasuu cutrc-lli~ini hildiriyorlar. I ;,rc,cklc Hor un Hackcc hriHiiy.mi ci ut

1.,[~

lcrin dcgil; canh yarallklann ibadet gayesine hizmet eden btittin tasvirlerin tahribi
ilc ilgili idi vc buna bcnzcr tcdbirlcre daha
iincC', Ye1.id JI.'in sclcfi halifc Orner II.
(7 17-72ol de ha~vurrm1~tu. lin sonrn
hllliinll h;!klusula ~inuli hk. <:HAllAH , /rmrodtUIIM 111'1 veld.

Eskikitaplarm.com

2.

T as virle r MH ca dclcsi vc A rap Sav:qla r t: Leon

r rl

t,t

mii olan tasvir diimanhg1 ac;1k bir tasvirlcrc karl mi.ic adelc fu tm as111 a
doni.itii.
726 ydmda Leon III. ilk defa olarak tasvirlere ka rl ac;1k<;a yer ald1 1 ;
buna ise k1sa bir zaman once baehirde bir siire kalml olan .i\nadolulu
tasvir diimam piskoposlann tcsiri sebep olmutU 2 Fakat imparator ic; in
bardagt tatran damlayt, zamammn gen;ck c;ocugu olarak, rcsimkn ihadl'l
ten dolay1 tannsal bir gazap iareti sayd1g1 iddetli bir zclzclc vcrmi ~ g il1i
goriiniiyor. lmparator once tebasm1 tasvirler kiilti.ini.in yaklIks1zh ~ t11a i kua
etmek gaycsiyle vaazlarda bulundu 3 . Bu vaazlarda Lcon'un, ona la lll'l
nm yi.ikledigi hi.iki.imdarhk makam1 hakkmdaki gbriiii tezahiir cltuc klc
idi: Sonradan papaya da yazml oldugu gibi Leon kendisini sad ccc itup;t
rator degil, aym zamanda da barahip addediyordu 4 Ancak impa1 ;tlol
pek az sonra ii filiyata dokerek subaylanndan birisine, imparal111l11 k
saraymm bronz kaplSl iizerinde bulunan !sa tasvirini soktiil tl ii. Egct
Leon boylece baehir halkmm ruh haletini smamak istemi id iysc, .cIt
nan sonu<_;: hi<;: de ccsaretlendirici olmamltl: Bu harcketc fena haldl' ic;c1
lcycn halk imparatorun memurunu derhallinc; etti. Fakat bu sokak a y; tk lanmasmdan daha onemli olan, imparatorun tasvir aleyhdan hank .. l i ha lw
rinin Yunanistan'da uyandtrdlgl bir isyan idi. Hellas tlzema's1, ba~ 11 1a 11111
kabil bir imparator gec;irerek donanmasiylc Istanbul i.izerinc yiir iidi i. ll11
suretl e daha balangtc;tan itibaren, tasvir mi.icadelelerinin muhtdil d t"virlerindc tekrar tekrar tczahi.ir cdecek olan, Avrupa'daki devlct pan;as111111
tasvir dostu tutumu belirmi oluyordu. lmparator her ne kadar !111 isya m
bast1rmaya muvaffak oldu ise de, biitiin bir eyalctin ayaklanm1~ olm ast
ciddi bir uyarma anlamt tatmaktaydl.
Tasvir hnCl doktrine taassupla inandlgl haldc Leon oncdcri \O k
ihtiyath davrand1; ancak hi.iki.imdarhgmm onuncu yllmda tasvirlcr aleyhinde ac;lkt;a vaziyet almaya karar verdigi gibi, bu hususta kesin ad 1111
atdmcaya kadar bir kat; ydm daha gec;mesi gcakti 5 Bu ydlar niili1 zlu
Thcophanes 404, 3: Tou-rw -roo lt1:E:t
6 3ucrcre~'IJ<; (31XcrtAe:0<; Ae:wv -rij .; Y.IX't'tX
1:WV &_y[c.,v l(IXl O'E1t't't7JV e:!x6vtuv KIX~!Xtpe:cre:<,<;
).oyov 7\'0te:i:cr-&!Xt.
1

"ij p~a-ro

2 Kr~. OsTROGORSKY,

Queretle des Ima-

geJ 235 vdd.

3

Vita Steplzar1i, M!GNE, P. G. 100, 1084

B. Nikcphoros 57, 26.
4 Mansi X II, 9 75 ( -- CAS PAR , z~rlrrhr.
( KircMngesch. 52, 85, Z. 3B2): [~IXO"tAe:u.; Krt.t

OsTROGORSKY,

vdd. E.

l~pe:)<; d [Lt.

~ l.t~on

istihrac; edilcligi gibi, daha 726'da "cl11"

tasvir aleyhdan emirnamcsini yaynda rr u ~
olmayrp, aclr gcc;cn yrlda sadcce nMindr
aleyhindc konu~maya ba~laclt g mt (~P~I1TII
)..oyov TCotdcr&!Xt), buna mukabi l laNv ir
aleyhdan fcrmamn - ycgiinc fcrm an, "ikin
ci" clcgil - ancak 730 y tlmda c; tkanld ci( rrrr
ac;rk kaynak kayrtlan vc kabuhi ~o: nk,n
mtiliihazalarla gi.isterdigimi
san cyonu n

Ill. 'un oncclcri yukanda wriya n h~ olarak

kn Tluopltat uM zikd nd cn

t'Mti.~C.Ich.

Querelle

CASI'A R'm

de.r

Ima~o:e.

itirazr (ZcitJchr.

52, rn3, 54 vel.) Olltlll

~:1 11

h 11
y;mh~

ola rak Vita (;rr.fo:orii /l'nin iki t nt in rauwdn

Eskikitaplarm.com

Iff.

'l'a~vir K~rc

lluh ran Devr esi

vc sn:.m gc~cu kilisc makamlan ilc mi.izakerderc tahsis olundu: Daha emIl ryl'llc han~kct eclcbilmck ic,:in Leon, papanm ve Istanbul patriginin muvalakatlnini dde etmcye c;ahti. Fakat onun bu gayrcti yah Istanbul
11ill 1 igi Germanos yanmda kesin bir red ile karllat1g1 gibi, papa Gregorius
II. ile giri~tigi muhabcre de tamamiyle menfi sonuc;land1 1 . Bununla
lwrallcr Gregorius II. imparatorun tasvirlcr aleyhinde kullandtgl yaklIks1z
tal,il'l1ri ah~tlmamJ sert bir ifade ile kmamasma ragmen, Bizans'la tamamiylc diimanolmaytda iinlemeye c;ahmaktayd1; hatta, o mada italya'da
Hll yiizi.inc c,:tkml alan imparatorluk aleyhindeki cereyanlann yatJ~tmlmast
i~.;iu p;ayrct bile sarf ediyordu. Papa din.! sorunlan siyasi meselelerden
a yut l'trnek suretiyle, papahgm Langobard tehlikesi kaqlSlnda, himayesine
o zamanlar hala muhtac;: bulundugu Bizans imparatoruna sadakatini mullalit?.a ctmcktcydi 2
Patrik Germanos ve papa Gregorius II." yanmda imparator ic;in en
iiul'mli mufmz Dimak'h loannes'in ahsmda tiiredi. ~am saraymda
bilyiik bir memuriycte sahip olup sonralan kci~ olarak Kudils'teki Sabbas
manastlrma c,:ckilen bir Grek alan Ioannes ya~ad1~ ytizydm en biiyiik
din bilgini idi. Dimakb'nm en iinliisii olmasa da en orijinal ve sanat bakmundan da en olgun eseri, onun tasvirlerin mudafaas1 sadedindc kaleme
.tlnn oldugu Of Nutuk'tur 3 . Tasvirlere am hurmet gostermenin putptnstlik idolatrie'sinin bir yeni doguU oldugu mahiyetindeki suc;lamayt
l'l'dclederkcn Ioannes, neoplatonik anlamda tasviri bir sembol ve arac;
sayan, lsa tasvirini ise tanrmm insanlamasl dogmasma istinad ettirerek
tt:-~im problemini hristiyanhgm halas doktrini ile baglayan nev'i ahsma
111iinhas1r bir ikonosophie ortaya atmaktad1r 4 Tasvir taraftan doktrinin btiliin sonraki geli~mesi ic;in Dimakh'nm bu sistemi istikamet verici olmutur.
hahM~lti!i;iui kabul etmesinden dogmutur
(J.iber fJOntificalis s. 404 ve 409). Ashnda,
iutpamtorun "iussones'"lerinden bahsedilen
yn hir fermandan degil, sadece Leon III.'un
papaya yazdtgt mc~hur (ilk) mektuptan
hllhislir. Bilindigi gibi imparatorluk mektuplnrJlla Roma'da stk s1k bu tesmiye alem
olrnu~tur. Ara~tJTJCJlarm ~ogunlugu benim
rzahum kabul ctmi~tir: Kr~. F. D6LGER, B.(
11 ( 1q31) 458 vdd.; J. HALLER, Das Papsttum I, :i21l ve 502; H. MENGllS, Die Bilderldlle ties l!eiligen ]ohannes von Damaskus (I 938)
1:1; I.. IIRP.IIIII.R, Jl:chos rl'Orient 37 (1938) 21
v1l. v1 Vie et mort 79; BRimiER- AwRAIN
HI! vdd.; ALEXARili~R, Patr. Nicefihoms <1;
IIJ.I:K, /(ircf.e IU }I} .
I ( ;,,~~:unu~
l.l.'un L1on JJ r. 'a ya:r.-

d1g1 mektuplarlll sihhati sorunu i~in bk.

yukanda "Kaynaklar", k1smJ, Ancak bu
sorun bize intikal etmi~ metinler mtivachesinde ne sonuca baglamrsa baglansm, muhaberenin vuku bulmu ve menfi sonw;:Ianml olmas1 her ti.irlti ~i.ipheden v<\restedir.
E.
CASPAR'm
k1ymetli eserinde
(Geschichte d~J PapJttu.ms II ) milli bir devrimci
olarak tasvir olunan Gregorius II.'un ahsiyeti koti.i anlamda yorumlanmaktadJr.
3 Kr~. H. MENGEs, Die Bilderlehre des
heiligen Johannes von Damaskus, Munster
IggB.
1 Kr1. SunWAHZI.OSJ<:, Rildenlreit
187
vdd. vc lll"nim makalcm: Sor.dinenie vofJrosa o
.r11. il.mwkh .r khri.llologife.lkf?l' tlogmntikt?~ SK 1
( 111117) :1;1 vdd.

Eskikitaplarm.com

'\. 'l'<tsvir Ktn c dak llart"kcli ve Hul&(aalarl a Mii<acl..t,; 1\.ousfanlinu~ V

1 1:1

Miizakcrelcrin her taralht akim kalmas1 tizcrint', Lcou Ill. i<_,:i11 pl f\ 11

lanm uygulamak bakmundan sadccc zor kullanmak yolu a~:tk kai11JI~IJ.
0 da, biittin aziz tasvirlerinin imhasm1 emrrdcn hir fcrman yaylllLIIJJak
suretiyle bu yolu tuttu. Fakat bunda kanuna uygun harckct ctnwk goriiniiiinii de muhafaza etmek istedi. r 7 ocak 73o'da imparatorluk sarayuula
en yi.i.ksck kadcmed eki dini ve di.inyevi erkam, maruf tabiri ilc .rilt:nlto/1'11,
toplayarak, kabul etmelcri i~in yaymlanacak cmirnamcyi onlara ~iistndi .
Patrik Gcrmanos bunu imzalamayt rcddcdincc azlolundu vc :.1:.1 O('akL
patriklik tahtma, imparatorun emirl crinc hic)tiraz f'tmcden itaatc l1aztr ni ;IIJ ,
Germanos'un bir zamanki synkellos'u Anastasios ~tkanldt. Tasvir akycl.u1
cmirnamenin ilam ik tasvir diirnam doktrin kanun kudretini all111 ~ ul11
yordu. Bununla ikonoklast (- tasvir kmo) harcket ba~lam1~ old11: '1';, ~vi 1
lerin imhas1 vc bunlara ibadet edenlerin takibi.
Uzakta bulunan italya'da imparator tasvir k1ncthg1 zor kldLtiJo~J.di
uygulatamad1. :F akat Istanbul ile Roma arasmdaki miinasclwtl,r i1;'
Bizans'ta kopan bu tasvir kJriCJ f1rtma onemli ve ~iimul1i.i. sonu~lar doP;11nl11 .
Tasvir alcyhdan doktrini rcsmi devlet vc kilisc dogmas1 halinc yiilisdll"11
bu emirnamcnin isdanndan sonra aruk ~oktan beri zorlukla iiuii1 g"~"; i
lebilen aynhk zorunlu hale gddi. Gregorius Il.'un halcfi Grcgori11s Ill
Bizans'taki tasvir di.imam ccreyam, toplad1g1 bir konsilde tel'in V(' maltk i1111
etmek zorunda kald1 ve papayt kazanmak i.i.rnidinde yamlm1~ oldJJg111111
goren Leon III. da Gregorius III.'un legat'lanm hapse atttrch. Bu d i 11 I
ihtilaft siyasi ikilik izlcdi. Tasvir aleyhdan hareketin ilk neticelcri, Hizau ~
ilc Rom a arasmdaki uc;urumun derinlqmcsi ve Bizans'm 1talya'daki 11 ii
fuzunun hissedilir derecede sars1lmas1 oldu.

3 Tasvir Ktrtcthk Hareketi ve Bulgarlarla Miicadele:

Konstantinos V
Gene! bibliyografya: A. LoMBARD, Constantin V, cmpereur des Romain.r, Paris IIJII '.I.
Georgiy Kipryanin.- 0STROGORSKY, Bilderstreit (aynca yukanda Ta~vit II-
mucadelesi vc ltalyadaki durum hakkmda veri len genel bibliyografyaya bk. ) .-ZI.A"I i\ JIHk 1,
Istoriya l,I. - MuTAF9IEV, Istoriya I. - RuNCIMAN, Bulgarian Empire.

MELIORANSKIY,

Leon III.'un Araplann haddini bildirmi~ olmak dolaytsiylc bz:an

chg1 an ve bhret n e kadar btiyiik olursa olsun, bu tasvir ktnnmn : t~ll 1
davramlan halk arasmdaki itibaruu temcld en sarsm1~t1. L con'un vc l.tllll
dan sonra hi.ikiimdarhk oglu Konstantinos V.'a intika! etti ( 7'1 '-75). ( :~ "'
hukurndann imparatoluk taltt1 iizcrindeki hakkt her ti.i rlii ~uphcniu ii:t.ITindc
idi; c;i.inkii o yirm i y1ldan liLzla l>ir si.ircdc:n bcri, iki yalllda ikeu ( 7'..1.o yd 1
paskalyasmda) lmhas i!Hil dindcn onuu mi.i~tctTk hiikilmdan vt veli:dul
sJbtiy!t~ aluu~ ulduP;11 intparalor tantll ta~mmktayd1. Fakal anc;tk l>ir yil

Eskikitaplarm.com

'II

Ill. 'l'aMv ir K1nc 1 Buhran Dc vreMi

ldlkiilll siirmii~tli ki, ortaya bir mukabil imparator c;tkarak tacun uzunca
hit si in: i<;in diudcn kopanp aldL Bu mukabil imparator, bir zamanlar
Arnwniakon lhl'ma'snnn slrate.t:tos'u stfatiyle Lcon'a Bizans tahtuu elde
l"l nwk ltttsusutHla yarchm eden vc buna tcckki.ir makammda onun k1z1yla
~'v ic ndirilcn, kuropalates iinvaniyle CTeflendirilerek Opsikion thema's1 ko1/lr',\ ' I i ~i Ill' yi.iksdtilmi bulunan Artabasdos'tan bakas1 degildi. Asked
l1oll-\c krin bu en biiyi.ik vc en onemlisinin biitiin sava kuvvetlerinin kutna ndam olarak Artabasdos imdi gene;: kaym biradcrinc kaq1 bir zorball j:{a !-l"iri~ehilirdi. Tasvirlere ibadet tarafllSl olarak ortaya attlmas1 baariSl
ic; in k('sin ncticeyi saglayan husus oldu. Bu scbeple onunla mqru imparator
;tr:tstndaki miicadele, biitiin bu devird c olclugu gibi, tasvirler miicadelesinin
dill ll gasuu talr. Konstantinos, 742 haziramnda Araplara karJ <;1kt1g1
l1i1 s<'k rdc, ordusu ile birlikte Opsikion arazisinden gc ~erkrn baskma
ngraytp magli'tp edildi. Bunun iizerinc Artabasdos kendisini imparator
il:\u dtirerek, Konstantinos'un Istanbul'da naip olarak b1raktlg1 Theoph:uws Monutcs ile mi.izakcrcyc giriti. Bu zat mukabil imparatora iltihak
c-t t.i; ba~ ~chrin bir c;:ok yiiksck memuru da aym ~eyi yapt1. Bu, resimlere
dlt~lllan siyasetin imparatorun en yakm i arkadalan arasmda bile
l.t ntamiylc tasvip edilmedigini gostcrir. Artabasdos ordusu ile Istanbul'a
gi rnck, yeniden cephe dcgitircn patrik Anastasios'un dinden imparatorlttk l.:t< 1111 giydi. Artabasdos en biiyiik oglu Nikephoros'u miiterck imparatorlnga yi.ikscltip kiic;:iik oglu N1kctas'1 ordu bakumandanhgma tayin
nlnrk Armcniakon tltema'sma gonderdi. Istanbu1'daki aziz resimleri tekr;~ r ycrlcrini aldllar; Tasvir kmc1 dcvre art1k gec;:rni gori.inmekte idi.
Btt arada Konstantinos V. Amarion'a kac;:mt ve babasmm Anadolu'
d.tki kumandanhk bOlgesinin merkczi olan burada CVk vc heycanla kar:-J danuu~tt. K1sa bir sure once Anatolikon thema'smclan aynlmt~ olan Thrakcsio n tltema's1 da gene;: tasvir k1ncmm tarafmt tuttu. Buna mukabil tasvir
do.~ttt !\rtabasdos en biiyi.ik destegini, ad1 ge<;cn Theophanes Monutes'in
ogl ttllllll strategos'Iugunu yapt1g1 Avrupa'daki Thrakia tltema'smda buldu
Vl l1u zat devlet baChrinin savunmastm iizerine ald1. Anadolu ic;:inde
Artabasdos taraf1m ona ahsen bagh olan eski kumanda bolgelcri Opsikion
v1 Armeuiakon thema'Ian tutmakta idiler. Bununla beraber, goriintie
1-:"' 'rc, onun tasvir taraftan tutumu bu bolgclerde de oldukc;:a soguk karlJ,tttuakta idi; bu, Konstantinos'un tistiin kumandanhk vas1flan yamnda
ntil< addcnin ncticcsini tayin baktmmdan krsin bir mahiyet talffiltlr.
I >aha Artahasdos'un Opsikion birlikleri Thrakesion thema'smda heniiz
gc ll'iitnnii~ln vc: Nikctas cia Armeniakon sava birliklcri ile Babasmm yardtmtn: nla~amamt~ ikcn Konstantinos, mukabil imparatoru 743 may1smna
S.11cks ya111nda. ng u bir bo:zg-tt11a ugratt1. Bunda11 soura siirat.le Ni.kctas
iizn i1w yi i1 iiyn('k a(!;ustns i~~indc Modrina ya mnda yak;d aytp ordusunu
I it.ll.l 1.wl:uiL Buuun la ktsiu tH'Iiccyi ('Ilk c L1111~ oluyonln; aynt yt lin ryliilii

Eskikitaplarm.com

ic;indc Istanbul surlan i:inilndc goriindii. Ktsa hir ku~atmadan sour;~ ~

ckimde baelue girerek burada zalimanc- intikam akh. Artahasdus il c
Konstantinos'un ycgC"nlcri alan her iki oglunun, akncn tahkir vc tcq il
cdildikten sonra hipodromda gozlcri kor cdildi, yarchmcdan ktsmc-n id;uu
olundu, k1smen de ellrri vc ayaklan kesilmck surrtiylt' sakat lm;~kdch.
Hain patrik Anastasios bir Cek iizcrindr hipodromda halka tqhir cdilnu sine ragmen makamm1 muhafaza r tti ki bu, hic; ~iiphcsiz en yliksl'k kil1sc
makammm kaslth olarak itibanmn hic;e indirilmesi anlamma gdmc ktc
idi. itC 16 ay bamda tac; tatytp Roma'da da imparator olarak taulllllll 'i
alan Artabasdos'un imparatorluk devresi boylece son bulmu~t11 1
Konstantinos V. babasmdan daha biiyiik bir kumandan vc oucl au
c;ok daha mutaassp bir tasvirler diimam idi. Fizik ve psiik kal1i I iyt
haktmmdan Leon III. gibi saglam ve hain bir asker degildi. Sinirli, 01j:t11
hastahklardan muztarip, saghga aykm ihtiraslariylr c;apraIk ve lul anuz
bir yaratllltaydl. Onun dini baktmdan muanzlarma rcva gordiii!; ii Llkl
batta vc yapt1g1 ikcncdndcki smns1z zalimligi, ilkel bir kabahktan clc j::il,
rnariz ruhi gcrginliginden dogmutur. Onu askcrkrinin ilah1 haline g-1'1 i11u
Araplar ve Bulgarlar kartsmda kazand1g1 parlak zaferler, fmi bir atdg;~ll
hgm degil, aksinc btiyiik kiisel cesareti ile mezcolan uzakgtir i i~lii hi1
stratcji ustasmm tisti.in zekas1 idi.
Dogudaki durum Bizans ic;in mtisait bir ekil almttL Araplarm ku vvtti gerck Leon III. drvrindeki savalar vc gerckse ag1r bir ic;: kriz yiiziiudc11
sars1lmt~tl ve Ohretli Emevi han edam son una yaklamakta idi vc 7;1o
y1lmda uzun bir ic; savatan soma Abbasi hancdam tarafmdan istihl;d
cdildi. Devlct mcrkezinin Dimak'tan, uzaktaki Bagdat'a nakli bu harwclau
degiimini takip etti. Bizans'm bu taraftan maruz kald1gt baskt hafiflc-di.
Arttk imparatorluk taarruza gec;:ebilirdi. Daha 746 ydmda Konstantino)l
V. kuzey Suriye'yc gircrek siilalesinin yurt ehri alan Grrmanikria (- M ara~ )' yt zaptetti. lmparator Bizans'm baanh kolonizasyon politikasru01
uygun olarak biiyiik say1da esiri, g. yiizy1lda ha.Hl. sliryani- mono! izit
kolonilerinin varhklanm korudugu uzak Trakya'ya yerlqtirdi 2 Hi t.<IIIS
denizde dr oldukc_;a zikre deger bir zafer kazand1: Bizans donanmast b;~.~
kumandam alan Kibyraiot'lar strategos'u Ktbns yanmda iskcndcriyc'cltn
gondcrilen bir Arap donanmasm1 imha etti (747) . imparatorun 7;1:.z'clcArmenia ve Mezopotamya bolgelerine yapt1g1 sefcr daha da baanll old11
lki t)nemli snur kalcsi alan Thcodosiopolis ( Erzurum ) ve Melitem' ( Ma latya) Bizanshlann elinc gcc;:ti. Esir ahnanlar yenidcn Trakya'ya, Bulg; 11
1 Papa
Zadmrias'm Arlahasdos ve
oj;(lu Niktphoro:-;'u imparator nlarak zikre-

clm iki .rncktcdJuiHc (M. (;, 1\f' Ill No. 57 vc

~-1 11) k1 ~- ArlahaHtl oH'u n talll1 ('II- g-cr;imwl<

ir;in yapt1g1 harckclin kronolc~jiHi hakkuula

bk. OsTnononSKY, Chronolo.t:ie dl.
2

4~~. 1 li : c:,v ,,[ 7\'Ad<,,l<;

H fl'Xlolv "bwi)vnt; 1dxpL "t,,;, wv .. .

Theophancs

d~ T~v

Eskikitaplarm.com

Ill.

Ta~vir

K1111'1 lluhr.tll

lli'VI'I'~i

1111dlld1111 a y\'rlqt.irildiln; in1paratm IHI sunn miisl<thk1m tl'sislcrlc mul,,d ,,za .dl111o1 aldtrdt 1 Bu111mla lwralwr 1m b~t.~anlar imparatorluga
~d i!Tkli ;uazi kazatu t saf{lamadllar; tyiinhi zaptr:dilmi~ olan kaldcr pck
kt.''" bi1 111uddl't son ra tckrar Araplann cline gccyti. l'akat Konstantinos
V '1111 dog11 sunnnclaki ba~anlan burada bir Cylcr olacagun g<istcrmckteydi.
A I' ll k Bizans'm mevcudiycti icyin miicadclc zonmda oldugu devir gc<(mi~ti.
ll i:r.; 111s - Arap rniicadclesi artlk bir snur c;attmast karaktcri aldt ve bu
.11 ad;1 g l'~:ici olarak inisiyatif hatt~t Bizans imparatorunun clindc kaldt.
I )ogllda Bizans arttk laarruza ugrayan degil, taarruz eden idi.
B11 smctk J\rap tchlikcsi kuvvctini kaybcderken Bulgar sorunu tchdit
d io i bir ~ckildl' l>n pUma gecyti. Konstantinos V.'un Trakya'mn korunmas1
i1;i11 aldtgt tcdbirlcr, Bizans hiikumctinin Bulgar smmnda ~imdiyc kadar
si iriip gidcn ban haJinin dcvam cdcccgi dii~unccsini t rrk cttigini gi:isternw ktcdirlcr. Bulgarlara gdincc bunlar, hudutlannda miistahkcm mevkiler
i n ~a sun , dcvlct arazisinc yapttklan bir akmla cevaplandtrdtlar ( 756).
lli iylcc(' Bizans ilc Bulgarlar arasmd:,1 hiiyiik sava~lar devresi atyilmi~ oldu.
I >aha Konstantinos V. Bulgatlarda d evletin ba~ dii~mamm tqhis etmi~ti.
( l11t11t iktidar d cvrcsinin en biiyiik asked giriimlcri ou dii~mana karI
y qllldt: lmparator Bulgar dcvlctine karl dokuz sefer yaptt. G erginlik en
~ i ddl'tli sa!'hasma, 762'dc saldtrgan Bizans diimam istikamctin bir tcm' i lci si olan Telrtz uzun icy miicadelelcrden sonra Bulgaristan'da hakimiyeti
J,. d11tca ula~tl. Bulgar devlctinde islav halk tabakast ilc, hakim duruml: lltlltll mu hafazas1 kayg1smda bulunan cski Bulgar asalr t stmft ve i:izclliklc
~ i 111d i Tc le tz ilc idarcyi dine almi bulunan banmak hilmez Bolyar'lar
p.111 isi a rasmdaki anla~mazl1k haLl siiriip gitmektc idi 2 Tcktz'in Bulgar
Lill!tll<l <;tkmasmdan sonra muazzam bir islav kitlesi Bulgar suur bi:ilgcsindcn Bizans arazisinc hicrct etti. Bizans imparatoru bunlara, seleflerinin
IHi y11k !slav kitlclcri iskan ctmi olduklan Bithynia'da ikamet yerleri gi:istndi (blc yukanda II, 2 ve 3). Bu suretJe Anadolu thana'lanndaki islav
lliiSIIrtl ycnidcn ve iddetk kabardt 3
Bul gar hanmm Trakya'ya akuum Konstantinos V. biiyiik i:ilcyiide
lll r sdcrlc ccvaplandJrdJ. Kcndisi bizzat ordu ilc Trakya iizcrindcn diiman
1

"""

'l'loeophannes 4.29. N ikepboros 66 .

Kq. ZLATAHSKr, l 1loriya I, r, 208

" N ikl'phoros (tJ!) , r )'a gt\1c islav

' ""'"ll ic ll-1 in in say tsl zoll ooo idi. Bu rivayl'l 11<" 1'. CII ARAN ts ( '[he Slavic J:lemcnt in
ll l':,mlinr 11/(r 11lirwr, l~yz. 1ll, IfJ41l, s. 77
vd )' in ya pl1g1 gihi basitc;" bir rnt'1bal:1ga
u ld ., ldor .. l< bir lu na nla lna kdnoah , til'
d II . A. I' ANI,:t NI\0 1 / 'tt~nya ln ik .dfl/'1''"' I!

Vifinii, IRAIK 8, 35)'nun yaptJgt gibi

daha da kabarttlmahdtr; ~iinkii bu sayt,
Pan~cnko'nun fikrinc ragmen, sadcce sava~abilccck ki~ilcrc rlcgil muhaceret edenlerin kadrn ve ~ocuklarla birlikte tiimiine
ait olmaltrhr. M iibalagh sayrlar umumiyctl c yuvarlak rakamlarrlrr, halbuki Nikiphoros'un vndigi sayt tam. olu~u ile
dil<ka l i ~c l<nll'k ll' olup , b 11 da lllllhl<'llll'il'lt
" '~ m l
b naldan !:<' ld i((i uc rll-1!'111 t oo k r.

Eskikitaplarm.com

:J. 'I'asv ir Klll<dd, lla n k , l i vr llul g: ularla Mil ca cl c lt

K onsLtnlin oH V

r;1'/

arazisinc gidnkcn, biiyiik\:1' hir Hizans siivari kuvvl'tini Tuna llllrllsalllna

~1karan bir l'iloyu da har<'kctf' gc~irdi. Tuu a 'dan giin<' yc dogm yiirwlcn
siivari kuvvcti, Trakya'dan kuzcye taarruz eden irnparatonrll onlusu ik
Karadcniz sahilinde Ankhialos yamnda birlqti. Burada 30 haziran 7b:1'dl' ,
sabahm ilk ltklanndan akam karanhk basmcaya kadar siiri.ip Bul ga rlann
tam bir hezimcti ile nihayet bulan kanh bir sava~ vnku huldu 1 1\.oustantinos V., hiikiimdarhk devrcsinin bu en bi.iyiik zaferini Istaulml'a 1111 ' rasimle girerck ve hipoclromda biiyi.ik Cnliklerle kutlad1. Tdctz'c gl'lint T
bir isyana kurban gitti ve Bulgaristan bundan sonra ydlarca miill'nr.Hii
isyanlar vc hi.ikumet degi~melerinin bir sahnesi haline gcldi. idarcyi h II.C "
Bizans yanllSl, hazen Bizans diimam istikamet ele ge~iriyor, fakat son b Ll l
daima Bizans imparatorunun elinde buhmuyordu; ~i.inki.i imparator 11111
garistan'm i<; ilcrindc hakem alma hakklm kullanmakta vc dun'"''"'
Bizans i<;in uygunsuz bir safhaya iutikalindc silahla mi.idahale l'lnwk1 1
idi. Ancak 770 y1hnda kudrctli bir ahsiyet olan Telerig iktidan, liuc al11u '
Bulgaristan kendisini toplayarak yeniden eski miicadcle giiciini.i kaz; ll rdL Bunun i.izerine Konstantinos V. 773 ilkbahannda, 763 Sl'feriJrill ik i
cepheli taarruz tabiycsini tckrarlayan ve Bulgarlan ban miizakcrelni11 c
girimcyc zorlayan bi.iyiik bir scfcr yapt1. Telcrig'in aym ytlm ckilll :r yuuL r
Tesalya i<_;lcrine yapmaya te~ebbi.is ettigi bir akm da imparatorluk hirlikln i
tarafmdan si.iratle ve kolayhkla akamete ugrattldl. Bununla bcraber Biz;111 s
imparatoru bu kadar i.isti.inli.ige sahip olmasma ragmen yine de Bul g-arl:rl'l
dcvamh bir sulhe zorlayamad1. Konstantinos V. omri.ini.in sonuna kadar
bunlarla savamaya mccbur kalm1~ ve Bulgaristan'a yapttgt bir sd(r csu asmda da 14 cyli.il 775'dc vefat etmi~tir.
Bu savalar Bulgaristan't hisscdilir derecede zaytflattllar. Askeri kud rcti sarsilmt, devkt organizasyonu kottiriimlq miti. Kahraman Trl1ri ~
bile i.ilkc8indcki kan~Ikhklar muvacehesinde Konstantinos V.'un halrfinin
sarayma s1gmmaya mecbur kald1. Bizans devlctinin Balkan yanm ;uLr sr
i.izerindcki yiiksek hakimiyeti saglamlanll gortinmekteydi. Fakal Hul garistan'm Bizans'm can di.i~mam olarak gclimi olmas1 gelccek i~i11 lri c;
de huzur verici saytlamazdt. Bu, Bizans ch siyaseti i~,;in imparatorl11 (::r

A. LOMBARD (Constantin V, empereur buldugunu ve go haziranm hir pn~ nohc

cles Romains, 4 7) Ankhialos yanmdaki s ava~1 gi.inti oldugu eklindcki kaydma uy d t~ft,ll
762'ye, ZLATARSKI (lstmi_ya I, r, 21 4 ) vc cihctle saglamhk ka..:anyor. Lmnhanl ' rn
R u N CI MAN (Bulg. Emj1ire 3B) 763 ydma
dayanmakta oldugu, Thcophancs 1aral"uul.u1
vazcdiyorlar. Bu sonuncu tarih hir; ~iiphc- vcrilcn u254 hilkat yth tarihi, bu tkvn~ i ~i11
si<!: dogru olamdtr. Bu husus Runciman'm Theophanes kron iginclc mulad olan, lw!I IC'II
ortaya att1 !:tr mtilf1hazalanlan ziyadl' (Zia- hcmen normal denilehihcek, ytl vt~ im/iAiirm
tarski d ayan;lf;:r nr hildirrui yor), Thc~ophanes arasmdaki farklolr ga bir i~:ultir.
(,1:!:!. ;1)' u t, Nava~lll 1. iwlil.:titm'd; L vu ku

Eskikitaplarm.com

lfl. Tasvir K I ri C I Buill a n l> ev r l s i

iki cr l'll<'dc hirden sava~ gilli agtr hir mukellcfiyet yuklcmi~ olan ycni bir
!.1 ktiir olmu~tur.
Kouslalll inns V.'un Arap ve Bulgarlara kaq1 kazand1g1 biiyiik baartLi nll ddc cdilmcsindc, imparatorun d1~ siyasetini tek tarafh olarak devletin

do/411 al:uuna hasrctmi olmasmm etkisi hi~Y de az dcgildi. Konstantinos V.

do/4u<Lt zafcrlerini kutlarken ltalya'daki Bizans hakimiyeti tam anlam1
dr hir c;okunliivc maruz kalmttl. Roma ile tasvir aleyhdan imparatorluk
:11 :IS IIHiaki yabancdama durmadan artmaktayd1. Fakat papahk, Langohal1 1 hasktsma kart Bizans imparatorlugunun yardtmtm elde edebilecegini
d i1 ~ ii ncliigu ve bu manada Bizans'm yerini tutabilccek baka bir kuvvet
nwvcu t olmadigt muddett;e dint anlamazltg1 bir kenarda btrakmt ve iml'ara torluga sadakatini muhafaza etmitir. Bu arada 75 1 yllmda, kuzey ve
or ta ltalya'daki Bizans hakimiyetine son veren ve papahgm Bizans impara
l111lugundan yardtm gormek iimidini kokiinden silip supuren olay vuku
huldu: Ravenna Langobardlann cline diitii ve Ravenna eksarkhos'Iugu
or tadan kalkt1. Fakat aym zamanda Roma ufuklannda, himayesi Lan~
go hanllara kaqt daha etkili olmak iimidi veren ve Roma kilisesi ic;in bir
r;o k haktmdan mu'tezil Bizans'a nazaran csok daha musait g()riinen yeni
IJir kuvvct zuhur etti: Gene;; Franklar devleti. Papa Stephanus II. bizzat
Alpkri gcc;crck 6 ocak 754'dc Ponthion'da kral Pippin ile bulutU. Bu
onr'lllli buluma Roma'mn Frank devleti ile miiterek hareketine ve Roma
kil ist devle tinin kurulmasma balangt<; oldu. Papahk Bizans imparatoruna
s1rl1 111 c;cvir crek Frank krah ile, daha yanm as1r ge~Ymcden batt impara~
tml11j};111lu doguracak olan bir baglantl anlamast yaptt.
Bizans'm battda agtr bir darbe yemi olmasma mukabil dogu ve giinl'y<k dururnu saglamlatl. Roma ile mevcut olan gerginlik tasvir klnct
1\izans hukumctine kesin vc ~Yok yonlii sonuc;lar doguracak bir tcdbire ba
vnr111ak lirsatml verdi. lmparator, o zamana kadar Roma kilisesine bagh
olan p;rcklq mi giiney eyaletleri Kalabria ve Sicilya'yt ve hattil Illyricum'u
l<11llla'dan ayJrarak Istanbul patrikligin c bagladt 1 . Roma'mn miiteaddit
ptoll'slosu etkisiz kaldt. lki kilisc arasmdaki suur, tarihi geli~menin bizzat
, iz111i~ oldugu, Grek dogu ile Latin batt arasmdaki hududa tekabiil etmekl.<ydi. Istanbul kiliscsinin hakimiyet alannu Illyricum'un Balkan eyalet~
ln11 1<' vc grekl qmi~ guney ltalya'ya tq mil etmek suretiyle tasvir klnct
i111 para tor, Bizans kilisesinin tasvir kmct buhram atlatt1ktan sonra sa hip
1

V. (;Rn MEL (L'annexion de l'Illyricum !talya'da !ii:ikm,esini mliteakip Konstantinos

nrtrulal, dtr la Sicile el de la Calabre au patrzarcat V. tarafmdan almd1gm1 gi:iste rmi~tir. Eski
,/,t n m.lltmlinojJle, Reclwrches de science religieu.re ta rihi M. V. ANASTOS ( The Transfer rif
111 , I!Jr1o, s. H)l vdd .) b u ll.'dbirin, ~i mdiye Il(yriw m, Calabria ami Sicily to the ] uri.,diction
ka d a r kabt tl <di ldi Ki g ihi H. yUzy1lm JO. rift!tc l 'atriardwtr- qf' Contlantinofde in 73~-. '13
ytlla nnda I.nm I l l. laral md an dii;il, a n cak Sillol!/1 bizanlillfl Ill mwre di s. n. Merwti , H.om
IHnul.lll it,; onyd ~o nra , lli zauH ikl id a nm n ' !l!o 7o !.J vdd .) H:lVIl lll llal<l:uhr.

Eskikitaplarm.com

'\.'l';tKV il' Kl!'l('lhk

ll ark li v Bul gaJi aJLo M i'oca <ld< : Kon s l ;r nlinoN V

r 1q

olacagt bi.iyilk harnlc giicii vc Bizans kilisc kiih.ilrUnlin lslav Balkan iilhkrinck kudrctli Ftkinligi ir;in gerckli olan tcmeli yaralmt ~ oluyonh1.
Bi>ylelikk Bizans'm tasvir k1nn harckcti iki diinya mcrkezi arasmdak i
ur;urumu dcrinlqtirmi ve nihayet Roma'nm Grck dogudan, Bizaus'111
isc Lf1tin batidan kogulmasma scbcp olmutur. Bunun anlanu isc, Biza11::
imparatorlugunun ve Roma kiliscsinin cihaniimulliik iddialannm d;1y;111
d1g, zcminin kaymaya balamJ oldugudur.
Biitiin bu olaylann Bizans'da bi.iytik tasvir krnn dalgamn ka h<HIII ol ~d
ilc zaman bakumndan bir araya di.i.mcsi iiphcsiz bir tcsadiiLh n L1 zLr I 111
mana ifadc edcr. Konstantinos V. dcvriudc tasvir kmnhk en IJ;Id d< v1 ,._
sine ulatnitl. G('r~ektcn, oncdcri, Artahasdos isyammn dcvlctin Av111(l;1
topraklarmda ve ozellikle bizzat ha Chir I stanbul'da dogurdugu aki sl1 1,
ihtiyatla harekct edilmcsi hususunda uyanct mahiycttt"' idiler. Konstantinos
V. da, babas1 gibi, beklemcsini oiliyordu; ancak 75o'lerdc progr;llltltll
gerc;eklctirmek harekctinc giri~ti. Nas1l bir zamanlar Leon III. t.tsvu lc1
yasagnn bir devlet urasma tasdik cttirmi idiysc, bu scfcr de I 1i 1 k i I isc
kousili tasvir krnnlrgr tasdik edccekti. Kousile miitecanis bir tl'nkkilp
saglamak ic;in imparator piskoposluk sandalyalanru kendi t<11 al t.rl.r1 1
ilc doldurmaya gayret ettigi gioi, ha~Ianna tasvir kmc1 tara!t.arlan111 L l
yin ettigi piskoposluklar da ihdas ctmiti. Bu organizasyon ted!Jirln
parald olarak iddetli hir propaganda ve yaym faaliycti giisll'ril uw kt c
idi. ~1uhtclifyerlcrde tasvir kmc1 partinin ileri gdenlcrinin halka 1111tukLr
si:lyl cdi.~i ve bazan da tasvir taraftarlan il c tasvir alcyhdarlanmn ~i ddct I i
miinakaalara giritiklcri toplantllar tertiplendi 1 . Fakat bu tartl~malara
katllan cessur muhaliflcr miinaka~amn sonunda tutuklanmakta ve l>oylelikle konsilin toplant1 zamam i~:in tehlikesiz hale getirilrnckte idiln.
Yaym faaliyetinde bizzat imparator da i:inemli hisseye sahipti . Koustantiuos yalmzca ikisinden, ancak g6riiniie gore en i:inemli olan ikisimk u
par~alann bize intikal etti~F 2 oniir; diui rnakal e kaleme aldt. Topl a nmas1
bcklenen konsilin muka rreratma bir yon vcrmek iizerc kakmt~ alu1a11
Konstantinos V.'un yazllan tasvir alcyhdan dogmanm dcrinl qtirilu 11 si
hususunda miihim oir rol oynaddar. T asvir ile konusu arasmda ('S<IS b<l klmmdan bir ayrrma yapan vc tasviri ncoplatonik anlamda bir scmbol olarak
kabul cd~n tasvir taraftarlannm aksine Konstantinos V., duyguiisti.i ( 111 ;1
jik ) dogu tasavvurlarmdan harl'kctle, tasvirden tasvir olunan ilc t<u n lrir
uygunlu k, hawl mahiyet birli gi istcmektedir 3 . Fakat o her ~cy(kll i.1111 ,.,
kristolojik mi.ilfthazalar zcminindc durarak vc lmmmla tasvirler kliltii il1
1

Kr~.

( "l~r. 1\'lr

K1hnsl1

LIOR I\NSKJY,

Gcor~ios'u n

Gcorgiy

llfullte,ia'sl

ll zf'~l'flllin

s. X

/h [,Jn.I/Tcit

II vd I.' tie

gl'lirilmi~tir.

JJilderslrcit ll, lla,~>tiXl d K<XA<><;, O(!'J'JlJ<nov otir~v IH< .

djV ~ix 6v1X ) dvocL TOll d Kr>vl ~ otdvou.
" Osn.wuoRSKY,

1111'1\l

Vlld. )
( hTHOI II nt:iK v,

hir a1aya
:.! :

Eskikitaplarm.com

.....

Ill.

'l'a ~vi r

1\.11'1< 1

llllh1.111

l>c vnsi

iizcllildc idolatri'nin ycniden dogu~n addetnwk SlltTtiylc rniicadcle eden

dah a cski tasvir akyhdarlaruun lm lmsusla gostcrdiklcri dclillcriu de iistiinc
c, ll.;arak lsa tasvirini rcddctmcktedir. Daha i:incc patrik Gcnnanos vc bilil.,ssa Ditna~kh Ioatme::~ gibi, lsa tasvirini, Khristos'un insan olmas1 ilc
11. dt c~dnck ltalask:lr'm bc~cri viicudu ic;indc tasvirini onun insanlamasmm
1 l'a litcsi w
tamhgmm bir tcyidi addcdcn tasvir taraftarlanna mukabil
Konst;llltinos, onun tannsal tabiatmJ istihad cdcrck gen;ek bir Khristos
l.t.w irinin imkfuum inldr ve rcddetmcktcdir. Bu suretle tasvir problemi her iki
I''' rl i t.a rahndan da kristolojik dogma bilgisi ile baglanmaktadtr. Yeni ~ekli
de tasvirln miicadelcsi cski kristolojik miinazaalann bir devamnu tekil eder.
I .11 radikal ifadc Ckillcri ik tasvir kmnhk monofizitlik ilc kcsime noktaLlllna malik oldugu gibi, en radikal tasvir diimam kanad1 temsil eden
Konstantiuos V.'un yaztlan da inkar cdilcmez ac;1k monofizit unsur ve
q\ili llllt'l' arzetmektedir 1 . Egcr rnonofizitligin sadece Bizans'm Suriye
,.,. i\ mH'nia snnrbnnda hakim olmak ve hattfl isll'un dogmasma kuvvetle
ntilt' ssir olmakla. kalmaytp - Phlippikos devrindcki monoleletist reaksiyon
dolaytsiylc de gori.i.ldiigii gibi (bk. yukanda 1II, I ) - bizzat devlet ic;indc
c\1- ya ~ amaya tlevam ettigi diiiinulccek olursa, bu husus hayrct uyandlrrua yacakttr.

I yice hazirlanmJ olan konsil

IO

~ubat 754'de Bogazi~_;:i'nin Anadolu

-,, dtilinde Hicreia'daki imparatorluk saraymda topland1. Son toplant1 isc

II agm tosta Istanbul'da Blakhcrnae kilisesinde yapildJ. 1mparatorluk hii-

klu uctinin ald1g1 tedbirler hedcfine ulalllitl: Konsile he psi de tasvir kmnltgt tasvip eden 338 piskopos i~tirak ctmiti. Bakanhkta bir zamanki
i111parator Tiberios- Apsimar'm bir oglu, Efes piskoposu Theodosios buh111111aktayd~; c;unkii palrik Anastasios 753 y1h so nunda olmii~tii. Papa ve
do~ 11 patrikleri tcmsilcilerini gondermcmilerdi. Ortodokslarm alayla
" U rtJrr : sy nod" olarak adlandnchklan toplanti, bu durumu goz t.iniine hi<_;:
.dru.Hlan, <ikumenik konsil say1lmak iddiasmdaych. Synod, mukarrcratm
h,,,.u-lanmasmda imparatorun program mahiyetindeki yaz1lanndan hareket
cclnl'k, onun gibi, kristolojik sorunu tarttrnalarm m erkez noktas1 haline
~: ct inli, I akal Konstantinos'un yaz1larmdaki btitiin dikkatsizcc yaptlml
forruiilkri ve ozclliklc rnonofizit<;c ifadekri mcskiH gec;ti. Konsil toplantisi
1\ hrrstos'uu tasvir cdilcmcz oldugu tezini cle almakla berabrr, eski okuIIIC'IIik konsillerin mukarrerratl ile tezat haline diimcmeye c;ah~tJ vc hatta
hiiytik bir kurnazllkla, tasvir yanhlannm kurtulunmaz bir ekilde mono1 i1.it wya nastmi ilizallerinc sapmi olduklanm, c;unkii bunlann, ya Khrislos'un sadccl' bqni tabialnu tasvir etmek smctiyle onun birhirinden
;y nl111a..: lahiallartlll nastmflcr gibi birbirinclcn aynld1klanm, vcya ilald
1 Kr:~.

vcl cl .;

( )~TROOOI(SKY, 1/ilda.\lrt!il 2-j.

A Jli.1tor_v '!/the ll'onodl/.\/11'

MAin-I N,

C'o11lrmcr.q,
t\i!I ICAIN

I .ondon Jct:lo,

.1li 7.

Eskikitaplarm.com

-j.2 ;

B1u.IJW.R -

:1 'l'a ~ vir Kuchk IJan k rl i ve Bulgaria ria Mlicadl'lt: Kon sLtnl

in n~

1h1

l<tbiatl da bcraberce resmedcrck Khristos'un birbirine kantlnlmaz tahi:lllanm monofizitler gibi birbirinc kantlrdtklanm iddia etti 1 lcras1 rsuasmda Kutsal Kitap'tan ve kilise babalarma ait Iiteratiirdcn c;ok sayula
parc;alann yardimcl olarak kullamldigi mlinakaalarm dorugunu hiitilll
aziz tasvirlcrinin ve her tiirlii tasvire ibadetin <;ok kcsin rcddi tqkil .. ui
Kendisini kilisenin efcndisi olarak hissedcn imparator son ic;timada Lnplananlara, eski bir kqi alan Sylaion piskoposu Konstantinos'u ycni pall ik
olarak takdim e tti. Bu zatl kendi iradesiy!C' bu makama tayin {"lmi~ idi;
ic;timada bulunan piskoposlara sliriiniin ycni ba c;obam olarak k.d11d
cttirip alkt~lattl. Bundan sonra 29 agustosda Istanbul forum'unda, tasvirlen
ibadetin kcsin olarak rcddini, biiti.in dini muhtevah tasvirlcrin imhasa111,
ortodoks partini~ bakanlan olan patrik Germanos, Dima~kh loalltlf s
vc digerlcrinin afarozunu, havari dcrecesinc t;lkrni imparatorun <'II luaylik
ol<;i.ide medhini ihtiva eden .rynod mukarrerat1 ilan olundu.
~imdi art1k konsilin bu kararlanm uygulamak imparatora k:dmt~ll.
Her ycrde aziz tasvirleri imha olunarak yerlerine profan ( di.iuy1v i)
resimler talik edildi. G erek kiliseleri ve gerckse diger binalan oruamntlal
siisler, hayvan ve nebat motifleri ve her ~eydcn once imparator tasvid i
ile onun itibarm1 yiiceltcn sava, av, araba yan~I vc tiyatro sahnl'leritH'
ait resimlcr siisliyeceklerdi. Diinycvl sanat Bizans'da bi.itiin dcvirknk
kilise sanatl yanmda mevcut olmu~ ve umumiyetlc kabul cdildigimkn
daha bi.iyiik rol oynamL~tlr 2 ~imdi ise aruk yalmz imparatorun ve Ollllll
temsil ettigi imparatorlugun yi.iccltilmesine hizmet eden bu sanat Uhesi
himaye gorccekti. Tasvir kmcllarm diimanhgi hi~ bir suretlc sanat degil
sadece dinsel sanata ve bunun kiiltiine karl idi. lte bu dini sanat\ v bat
ki.iltii ortadan kaldumak imparatorun gorevi olmutU. Kendisinin nazarmda
okumcnik ulan kilise toplantlSlnm kararlanna dayanarak imparator hu
vazifeyi atq vc kth':;la ifaya giriti.

Fakat onun mutaass1p tahrip ve imha irad~:>i karIsmda inam 111o1

aym taassupla sad1k bir muhalefet mf vcut bulunmakta idi. iki tarat ara
smda 760 ylllarmda en iddetli safhasma ulaan cansiparane bir mii1
dele baladt. Tasvir yanhs1 muhald"et, yamna halkm her tabakasuulau
bir r;ok taraftann gittikr;c koUtugu, Auxentios dag1 manastm ba rat.ihi
Stcphanos'un etrafinda toplandL lmparatorun , bu muhalcfct reisini muk .1
vemf'tten vaz gc<;irm('k ic;in giritigi biitiin tqebbiisler akim kald1 VI'
Stephanos 767 kas1m aymda Istanbul sokaklannda ahsma kaqt talu ik
edikn halk taralindan eu vah~ice bir Ckildc lin~ cdilcrek oldiiriildi.i.. Jo'a ka1
mulakll. t yi ne de bir tiirli.i sindirilcmcdi. Konstantinos V.'un ha1Th l
1

de Kieu el l'icu11o.r:mfJ/tie imperiale /Jyza11lir~, Sla

Ma nsi X III , '1:,7 E-:;zlio AH.

2 ( ;lti\IIJ\It,

EmJiercur.

111ll"., l.r.< jre.l"f{l/tl "''' r.nalien

Aym~;L kr~.
11

ayn

7 ( 11135)

11 13

Stlilll~ St~jJ/ue

Eskikitaplarm.com

Vlld.

nr.

TaHvir

KII'ICI

Huhran

Dcvn:~i

Llt':t. tlla kar~t ttl Cllllllllliyetsizligin ne kadar gcni bir ~,;cvrryc yaytlmt oldg111111, iutparatorun 19 yiiksrk mcmur vc subay1, bu arada kPndi prolo.lfralor'mu, Dromos logothetes'ini, Exhtbit muhaftzlanmn domestikos'unu,
( >p:;ikion thtma'st komes'ini, Tra.kya ve Sicilya strategos'lanm idam ettirmi
olmast vaklas1 gc)stcrmcktcdir 1 . Fakat tasvir diimam politikaya kaq1 en
sn l lltttkavcmcti Bizans kr.ilik miiessesesi gosterdi ve onunla ht>saplama da
o IIJsbcttP sert oldu. Tasvir taraftarlanna kar~n yaptlan takibat gittik<;e ve
za manIa ke~i~lik miiesscsesine karl bir sava karakteri ald1; bu kqi diimam
isl ikatnl"t gcrek Anadolu'da ve gerekse baehir ahalisinin bir k1smmca
dl'stcklt nmi, tasvip gormii~ gibi goriinmektedir. Arttk kqiler sadece tasvir
l.tral.ltst olduklanndan degil, kqi olduklanndan dolay1 da takip ediliyor
w kqi~anc yaaytlanndan vazge<_;meye zorlamyorlard1. Manasttrlar
ka pal Ilch vcya ktla, ham am veya diger kamu miiessescleri haline getirildi;
\:o k hilyiik olan arazi mtilkleri imparator tarafmdan musadere olundu. Bu
sttrc>tk tasvir kmcthk harehti geli~mesinin en yiiksck dorugunda, muazzam
Bizans kqilik miiessesesi ve manast1rlann sahip oJduJ~'l.l miilkiyet ile mii
caddcyc atliml bulunuyordu 2
Konstantinos V. idaresinin bu miicaddeyi nc kadar scrt yiiriittiigii,
mtparatorun en harantli yardun n lanndan Thrakcsiou thema's1 kumandam
Mikhail Lakhanadrakon'u n harcke t Ckliyle goriilm ektcdir: Bu zat kendi
bnuand;L bolgesi i~ind c bulunan kqi~leri, ya kqi libas1m terk edip evle nnwk ve ya gozleri kor ediler~k siiriilmck Iklanndan birisini se c;meye zorLIIII l~tl 3 . Bununla ilgili olarak ozdlikle giiney ltalya'ya doniik ve burada
tlto Lll astlr vc mt>ktep ler kurmak suretiyle Grek kiiltiirii ile dolup taan yeni
nlt'rkezler viicuda ge tircn kuvvetli bir ke~iler muh acereti vuku buldu.
Bizans'da tasvir kmc1 ftrtmamn dalgalan gittik<;e kabarmakta idi. lmparalor radikal tutumu ic;inde 754 konsili mukarreratnu da <_;ok atp hatta
h11nlara tezat t t>~ki l rdecck duruma diierek, sadecc aziz tasvirleri ve aziz
hakiyyckrine kaq1 miicackk ile yetinm eyip , azizlcr kiiltiinii ve Merycm
ihaddini de yasakladt. Eg;cr Konstantinos V.'un radikal sistemi onun ohimi.i
Theophanes 438, 8.
" }lakat lm, kc~i~lige kaq 1 miicadele11111 nHim akyhclan hareketin a na gayesini
lc ~~kil dligi ve ANDR EEV (Cermau i Tarasry)'in
ilk olarak iddia ed ip de 0 zamandan beri
" k stk l<'harbnd1g 1 giLi " 1konomachie"nin
as luula hir "monadwmac!tie" oldugu anlanuna
~l nw1.. Kr~i~ lig 1 kar~ l mlicacklc, tasvir
:Lio ylui.Lrl harl"ketin anc:tk !l. yi.'izy lm Go.
ydlan araH 111da iliuksini bulan [,ir yan
l l"'l.ahHrH idi. I lccci~.c f\c;cn, hcvsi tasvir
l11rh clanna tlll~lllall vt r;oi(uulni(u ilo kq i~
1

men~eli

kaynaklann, egcr en kiit;iik bir

bahanc mevcut olsaych iizerinde 1srar ederek belirteceklerine ~iiphe caiz olmadJgma
gore, Leon III. vc hatta Konstantinos V.'un
idarelerinin ilk yans1 it;inde ke~i~ dii~mam
tedbirlerinden hit; bir bilgimiz yoktur. Bu
nazari yenin tcnkidi ic;in aynca bk. M.J.
SYU ZYU 1toV, l'roblem! ika~wbor(e.rkogo dvijenrya
v Vi::1mlii, Ufcny r. .rajri.,J.:i Svcrrllov.rkogn go.L jml.
irnl IJ ( ''1'111) 7B void.
" ' l"lwoph :LI\1 ',' 1'1 !'1 , :1

Eskikitaplarm.com

4 'l'nHv i I' K 1ncJ Harckc I in Gcri le m csi

ile iflas etmemi~ olsaych, Bizans devletinin hayatmda tam bir d('gi~iklik
olmast onlencmezdi.
Kendisini izleycn kuaklann haflzasmda Konstantinos V.'uu htt
zorla yuriittiigii idare en zalim ve korkunc;: bir dcvre olarak yapch. Alev- ale v yanan bir kin dalgasl Konstantinos Kopronymos'un hatllaStltt
takip etti. Cesedi, ortodokslugun yeniden tesisinden sonra Havariynn
kilisesinden uzakla~t1nld1. Bun a mukabil sava~ baanlan vc kaln atn;m
hg1 i:ihreti onun hayat siiresini att vc Bizans g. yiizytl balangtcmda Bul
garlara maglup olunca iimitsizlige diien halk Konstantinos V.'m1 n11zart
bamda toplanarak i:ili.i hiiki.imdardan, devleti diitiigi.i hacalctt<"ll ktrr
tarmastm yalvard1.

4 Tasvir

Ku1C1 Harcketin Gerilemesi ve Tasvirlere

ibadetin Y enid en Canlandtrdmast

Leon IV. (775-8o)'un hsa saltanat siiresi Konstantinos V. zamarllll

daki tasvir kinCihk hareketinin en hararetli safhasmdan, Irene zamanuHLt
tasvirlere ibadet adetinin yenidcn canlandtnlmasma bir gec;:i devri t qk d
cder. Konstantinos V.'un Hazar prensesi ile izdivacmdan dogmu~ ol.tn
Leon IV. miicadeleci bir kimse degildi. Meryem kiiltiine kaqt giri.~il111
takibat durdugu gibi, Konstantinos V. 'un, saltanatuun ikinci yansrnda
benirnsemi oldugu kqi diimanhgmdan da vaz gcc;ildi. Ycni imparalor
en onemli piskoposluk makamlanm kqi~lere tcvcih etmekte bcis gonncmekte idi 1 Buna mukabil o da gclcnege uyarak tasvir du~mam tutumumla
1srar etmi ve hattil. tasvirlere ibadet eden bir c;:ok saray memurunu alenru
klrba!jlattlrmi ve hapse attlriDItlr (780). Bu, Konstantinos V.'un m<~t(ld
lariyle k1yaslanacak olursa gen;:ekten hafif bir cezaland1rma Ckli ollrp,
aynca Leon IV. devrinde tasvir taraftarlanna karl yapild1g1 hildiril 11
y<:>gane takibat olmutur 2 Tasvir ktncrhgmm Leon IV. d<:>vrimkki h11
dizginlenmesi Konstantinos V. zamamndaki atnhgm tabii bir rcaksiyo1111
idi. Buna tasvir yanhs1 Atina mcneli ve bizzat tasvirlere ibadete l'~ilirnli
olan enerjik zevcesi imparatoric;c iren<:>'nin ctkisi de katdmakta idi.
imparatorun kardqltrinden ~ikcphoros ve Khristophoros'tm d.dr;t
769 ythnda caesar makammt clde etmi bulunmalanna, digcr iki kanlqi
Nikctas vc Anthimos'un aym ekilde Konstantinos V. dcvrindc nobili.1.1itrw.t
iinvanuu ihraz <'tmclcrinc ve Leon IV.'un saltanat1 suasmda da <n ~~ 111,:
kardq Eudokimos'uu bu i.invam almt olmasma ragmen Leon IV .' 1111
mii~t,Tck .irnparatorlugnna vc vcliahdliginc caesar'larclan hirisi dcgil ric ,
impamton1u ki.i\iik oglu Konslantinos gctirilmi~ti. (,~ok dikk.ttl' dq~n
1 'l'lwophancH l1'h 1:;.

' 'J'Iwoph .tll "

Eskikitaplarm.com

if -,. ,, 1tt

hir ~t'kilck bu tayin, imparatordan oglumm ta<;landmlmasu11 tsrarla takp

cdcu ordtnum ar<.usu iizerinc yapdmttl. 24 nisan 776'da Leon IV., scnatorlni, hawhirde vc cyalctlcrdc bulunan ordunun tcmsilcilcrini vc chir
lon c:alanmn 1 mi.imcssillerini yaZlh bir ycmin ilc yeni tac; giycne yeganc
I alit varisi stf~ttiylc sadakatlanm muhafaza ctmek hususunda miikellcf
kllchklan sonra, giSriinii~tc sadece tebasmm arzusuna uyarak, ogluna imparatorluk taCim giydirdi. Bu zaman ic;in aynca karaktcristik olan halkm
arw suna dayanmak c;abast da her halde Leon III. vc Konstantinos V.'un
lllltSL<'Ilidane idarelerinin bir reaksiyonu olarak kabul cdilmclidir. Bizans'da
hir imparator vcya mii~tcrck imparator ili'uunda tebamn i~tirak payt,
Illtttad olarak, sadece yeni ta<; giyene sonradan halk ve ordu tarafmdan
ak klamation ( = alkt~) yapllmasmda tezahiir ederken, daha ~imdi Leon
IV., vcliahdinin tayinini halkm arzu ve iradesinin ycrine getirilmesi olarak
).;'iis tnmck istiyordu. Bu arada ah~tlmt~ kurucu faktorler olan senato, halk
vc ordu yanmda Istanbul tiiccar ve csnafmm temsilcilerinin seslerinin
dllyulmast da aynca dikkate deger. Ordu, ogluna ta<; giydirilmesini talep
cdnkcn hi<; iiphesiz imparatorunun bir i~aretine uymu~tu. Buna ragmen
Konstantinos IV. zamamndan beri Bizans askeri c;evrelerinin hiikiimdarhk
uizamt hakkmdaki tclakkilerinin oldukc;a kuvvetli bir degi~me gec;irmi~
oldugu da inkar olunamaz. Qiinkii bu ordu da, daha yiiz yth bulmayan
hir siire once, imparatorun kardelerinin verasetten mahrum edilmelerine
ka r~I ~iddetlc protestoda bulunan aym ordu idi (bk. yukanda II, 3). Tahta
w rasct hakkmm en ya~h hiiki.imdar ogluna tahsisi yolu ile, tek bama haki miyct prensibi ilerleme kaydetmi~ti. Bununla beraber bu sistem Bizanshla r ic;in c;ok tabii goriili.ir bir h~Ue ha.la gelmemi~ bulunuyordu. Yoksa ne
ordunun bir govde gosterisi ile taht varisinin tarafmt tuttugunu gostermesit u, ne de yazth yemin metinlerinin almmasma ihtiya<; kahrd1. Bakaca,
(.'ltr.l'ar Nikcphoros lehine bir mukabil harekct de yap1ldt; ancak bunun
zan l<tlllnda farkma vanldt ve suc;lulann Khersones'e siiriilmesiyle cezalandt nllh. Bu vakada da Leon IV., Magnaura saraymda bir silention (=yiiksek
~i)ra) toplay1p mcclise durumu ac;1klamak ve suikast<;iler hakkmdaki karan
IHt mcclisc verdirtmek suretiyle, tebasmm iradesine dayanmak istemitir 2
Leon IV.'un zamanstz oliimii (8 eyliil 780) oglu Konstantinos VI.'u
on ya~mda taht sahibi ktldl. Niyabeti, tahtt resmi olarak da kiic;iik yataki
oglu ile b6li.i~en imparatori<;e !rene iizerine ald1. Caesar Nikephoros lehine
ytuidc'n bir ayaklanma oldu ise d e enerjik imparatoric;c, goriinii~e gore
Ltsvir clii~mam unsurlann tahrik ettigi ve bir c;ok ni.ifuzlu memurun kattlmt
IHtllludugu bu suikast teebbiisiinii si.iratle basUrarak rniitevcffa kocasmm
1 Tlwophancs
44), 211: Ol n ""~ '"
11 ' llll'.T<<>V K"'t -rlj c; 011yxh'rrou xa.t '<f>V l!aN

-ra.yp.a.<>V xa.t Tf;JV

ltOA~-rwv

rdv.,-,,,..,

a.a-r1Jp~a.x7>v.

'l'lwophanc~ l!i" '.1.7

Eskikitaplarm.com

K<Xt

ipy-

kardqlniui rahip olmaya zorladl. Dcvlct i~lcrirw lrnH~ taralimlan ,., kounlmast ile tasvirlcre ibadetin ihyas1 tahakkuk ctmi~ oluyordu. Buuunla lwralwr
bu i~ yava~ yava~ ve biiyi.ik bir clikkatle haz1rland1. Gcr~:ekt1~, kilise siyas1 1i nin siiratli bir degi~mcsi mi.imki.in de degilcli; zira tasvir aleylulan sisttnr
yanm yiizytl hakim kalmt~ en oncmli devlet vc kilisc makamlan ya iuaru;
lan, ya da zamamn gereklerine uymalan yiizi.indcn tasvir akybd.11l1 gt
hareketine kat1lm1 bulunan memurlar tarafmdan i~gal cdilmi~ oldui:11
gibi, buyi.ik ~ohrctli. muzaffer imparator Konstantinos V.'uu ha111 asu1a
sadtk kalm1~ alan ordunun biiyi.ik k1sm1 da tasvir kmc1hk tarafda11 hulunn yordu.
Ancak, Leon IV. zamanmda patriklige yiikseltilmi~ bulunan Pavlos' nn
istifasx saglandtktan sonra (31 agustos 784), 784 yd1 sonund.a hi.ikfruwtiu
planlan at;tklandJ. !rene "biitiln a!zali"yi Magnaura saraymda toplaru.1k
suretiylc ycni patrigin tayinine bir halk set;imi ~ekli verdi 1 Sn;irni hu
zamana kadar imparatorit;enin sekretcri mi.inevver ve iyi hir lcoloji
tahsili gormii at;tk siyasi gorii~lii bir kimse alan Tarasios kazanch. 'J'ar;1sios
25 Arahk 784'dc patrik olarak t<lkdis edildikten sonra, 754 yllmdaki L1sv i1
ktnct ..rynod'un kararlanm red ve tasvirlere ibadeti yenidcn ihya tluwk
uzere ycni bir okumenik konsil it;in haztrhklara ba~land1. Bizans hiiktluwt i,
bu dcgiiklikten memnun kah.p konsile mi.imessiller gondercn Rollla vt
dogu patrikliklcri ilc miizakerclere giri~ti.
3 r temmuz 786'da 2 konsil lstanbul'da Havariyun kilisesind1 topJan cit. Fakat miizakcreler ba~lar balamaz, konsilin haZirlanmasmcla lrTJH'
ve Tarasios'un gostcrdiklcrind en ~ok daha fazla dikkat sarfcdilrucsi
gerekt1gini gostcren bir olay mcydana gcldi. Konstantinos V.'un wnni~
oldugu emirleri hattrlayan, ba~ehrin muhaftz alaylanna mcnsup asknln
klht;lanm ~aklrdatarak kiliseye dahp, toplanan piskoposlardan bir ktsn1111111
memnuniyct avazcleri arasmda konsili dag1tlverdiler. Fakat imparatoric;c
nin cesareti bu baanstzhkla klnlmamttl. Bir taraftan resimler ya.nhst ba1.1
Trakya birliklcrini gctirtip baChrin muhafazasm1 bunlara tcvdi cderkcu,
diger taraftan da tasvir alcyhdan birlikleri, sozde Araplara kaq1 l>ir sl'ln
yapmak iizerc, Anadolu yakasma get;irtti. 787 may1Slnda, bu scfer lzn ik' 1,.
toplanacak alan konsil i~in ycni davctiyeler dagttildJ. Bu surctle y('(li111 1
okumcnik konsil- dogu kilisesinin tamdtgt sonuncu konsil - toplantlla 11111 ,
Bi.iyiik Konstantinos zamanmda ilk okumenik konsilin ic;:tima ctrni~ oldn~u
aym Chirclc yapm1~ oldu.
1 Thcophancs 4sB,
10 : OU\I<Xyouocx
miv"t''X r),v "A.x<'iv. Ista nbul halkmm, ~ekli
hakm1dan da olsa lla~ c;olmn ( patrik)'m
~ ~ iutin c katduws1 tasvir knc1hk ccrcy::uulllll pallak vnmcsindcn lwmeu iiuc: .. ki dcvir
ic,: iu cl .. Val iddir. 'l'hl'ophall< ~ K :lll,(t !-((i re ~

Gcrmanos 7] s'de patriklik lah\lua ~II ~C'kilol

tayin olurunu~tu: <jlij<p<p . . mx.n oc; 'toG c'rx
you~ x'A~pou, x.xt 't' ~c; !epiic; cruyx'A~'t'''" ,1
't'Ou c;n'Aoxp!cr't'ou 'A owu T~t; Oeo<puA<XK'\'OU 't'<XIJ 't' 'IJ ~
xal [3o:m'Allloc; rri.'Aetol c;.
2 Tarih it;ill kl~. GIHlMI'I., u~g . :l;, r,.

Eskikitaplarm.com

ITT. TaRvir Ktri Cl Huhran Devr(';si

Pat.rik Tarasios'un hakanhgmda takribcn 350 piskopos vc <;ok biiyiik

lmL:uru ilc burada 24 eyliilden 13 ekimc kadar birbiri arka
Nlll:t siir:1tlc ycdi toplanti yap1ldt ki, bu da konsilin gayct esash bir surettc
l1 ;1:r.1rlamm olmasunn delilidir. Tasvir kmc1 faaliyetlerdc bulunrnu olan,
Ia kat gec;mi~ ii<; saltanat dcvresinde baka tiirlii harcketlcrinc pek irnkan
cl ;, k:dmam1~ hulunan piskoposlar sorunu, konsili kilise siyaseti baktmmdan
ownl i bir karara varmak zorunlugu ile ba baa birakmiti. ic;lcrinden
hiri.~inin dcdigi gibi bunlar "bu i'tizal i~_;inde dogmu, btiyiimii~ vc terbiye
gii nnii~ler"di 1 . Akllhca bir 1hmhhkla konsil, konsil toplantlSl ontinde
sa ptkltklanna tovbe ettiktcn sonra, bir zamanki tasvir alcyhdarlanm yeniden
111aat< kahnl ctti. Bu mii.shamah tutum kci~lik miiessesesi miimcssillerinin
lw~una gitmedi ve arada iddetli tartlmalar oldu. itC miitcakip biitiin
t ,, ri Ill dcvrc boyunca siiriip gidcn Bizans kilisesi i<_;:indeki ikilik ilk defa
'"rmla ortaya c;Ikmaktadtr. Bu ikilik, kesin bir ciddiyetle din kurallarma
baglt kaltp her tiirlii ta'vizi prensip olarak reddeden radikal kqilik istik:un<l i- ki bunlara zelot'lar derler- ile, devletin icaplanna ve siyasi koullara uyan, ortodoks kaldigt muddet~e devletle i birligi eden vc baz1 hususlarda ta'vizlerden ~ekinmeyen ve kendilerine politikacx denilen istikamet
araswdaki aynhkt1r. !znik konsilinde baan kazanan bu 1hmh istikamet
< d mu~tu.
Buna mukabil inang meseleleri iizerinde konsilin ortodoks <;;ogunlugu
1.1111 hir anlama iginde idi. Tasvirler kiiltti. lehinde Kutsal Kitap'tan ve
vc diger patristik cserlerden bir ma delil getirildikten ve bir taraftan tasvir
lonct 754 ~ynod'unun kararlan ve diger taraftan anlatldtgma gore patrik
'l'arasios'un kaleminden <;tkan 2 ve gayet tafsilath olarak bu kararlan
<,:ii riiten bir reddiye okunduktan sonra konsil resim diimanhgmt sap1khk
( i'l.izal) olarak mahkCtm ederck, tasvir aleyhdan btitiin yaztlann imhas1111
karar laltrdt ve tasvirlere ibadeti yeniden ihya etti. Dimakh Ioannes'in
dii~iincesine uygun olarak konsil tasvir problemini halas doktrini ile birl<" ~l llllli~ ve ibadetin tasvire degil, tasvirde resrnedilen aziz ahsiyete mutevcci ll oldugu vc sadece tannya mahsus olan tapmrna ile bunun hi<; bir
ii Kis i bulunmadtgt prensibini ozellikle belirtmiti. 23 ekimde Istanbul'da
Maguaura saraymda yaprlan kapanma toreni, imparatori<;e ve gene; impa ra tor tarafindan imzalanan konsil mukarreratm1 tasdik etti.
Bummla beraber tasvir aleyhdan unsurlar kesin olarak bertaraf edilmi
d q!; ildi. Bunlann ya~amaya devam ettikleri, imparatoric;e !rene ilc o,glu
ara~wda patlak vcrcn ihtilaf suasmda yeteri derecede ac;1k olarak belirrnPk~
l<dir. - Bu tatstz miicadeleye duyubn tarihi ilgiyi arttran bir lmsus. Konsl.anliHos VI. arttk idareyi cline alabilecek bir yaa ularnl oldugu hald e
H; tyula kqi~iu

ManKi XI[, 1o:-11.

" lllu111 'l'arasi<m'u u lmlllle alllu~ ol-

111as1

hald~md; L

'/ aranv

l.j l!

vdd.

Eskikitaplarm.com

lk.

ANPIU: I.:V,

Ucrmart i

Ta~vir

K1nc1 llarckctin

Gt~ rilcmt~si

,...,

haris imparatori~e iktidan dindcn ~tlkarmayl arzu ctmcm<kt(' idi. (inu,~

imparator, i.izerinde bask1 yapan otoriter vcsaycte isyan cdiyor vc lm SlliTIIo
annesi ilc miiaviri hadrm Stavrakios'a karl, gidcrck scrtlqcn bir anla~lnaz
ltk havasma giriyordu. Bu sebeple de, irt'ne'nin tasvirlerc dost siyascti il1
uzlaamayan muhalefetin onun etrafmda toplanml olmasr tabiidir. ~iddt IIi
bir tasvir bnCI olan Mikhail Lakhanodrakon, Konstantinos Vl.'1111 11
yakm adamlanndan birisi olmutu. Bununla berabn enerjik imparat.or i1;
790 yllmda haz1rlanan bir suikasti patlak vermedcn bastlrmaya mllv;IIL' k
olunca, imdiye kadar sadece fiilen mevcut olan iistiin dununm111 a rl di
resmen de meru hale getirebilccek kadar kuvwtli oldugunu sand1. ( hd11
dan, hiikiimdarhg1 kendisine nakil ve onu birinci suada, Konst.<lllli 111 os
VI.'u ise kendisinin mliterek hiikiimdan olarak ikinci smula zik1 ~'d 11
bir ycmin tal ep ctti. Artrk Avrupa eyaletleri birlikkrinden ibarl't ola11 ha .~
Chir garnizonu hi~ itirazda bulunmadan istcnilen yemini etti; b1111a nurli;l
bil !rene'nin tqcbhi.isii, tasvir taraftan imparatori<;eye pck miil.tlnayil
bulunmayan Arrneni<lkon t!zema's1 birliklnindc kuvvetli bir mukavn111 lr
karllatl. Diger Anadolu thema'lanm da saran ve ordumm hiuucL111111
hukuku namma harckcte ge15erek sadece hiikiim siirme lurshst i111p;u ;Jiuri~Scnin arzusunu reddctmekle kalmay1p Konstantinos Vl. ' u tl'k J,a ~ tll,l
hiikiimdar ilan ctmesiy le sonm;Ianan bir mukabil hareket vuku l ndd 11
(ekim 790).
henc oyunu kaybetmiti; imparatorluk saray ru terk etmck :~:onm
da kaldt. Bununla beraber imparatori\enin taraftarlan, Konstantiuos
VI.'dan onun geri donmesi mi.isaadcsini koparmcaya kadar dump dinkn meden ugra~tllar. 792 ocak aymdan itibaren yine cski formiil uygulanmaya ba~landr: Konstantinos ve irene. Gen<; imparatorun gostcrdigi zaal
taraftarlarlm hayal sukutuna ugratmltl; ba~kaca Konstantinos VI.'u11 7c r.:
temmuzunda vuku bulan Bulgar savamdaki ~erc fsizce tuturnu da l>un.1
eklendi (2 sahife aagtya bk. ) . Muhalefetin Konstantinos V.'un h;,yall.c
bulunan og11llanmn en ya~hs1 s1fatiyl c biiyiik sevgi ve hiirmct d11ydul-\11
caesar Nikephoros lchinc yeniden bir hareket belirdi. Fakat bu sd(r Kulli-1
tantiuos VI. siiratle miidahale ederek amcasmm go:derini oy<llll du~u
gibi babasmm diger dort kardeinin de dillerini koparttt. Bir zam.11d.11
Konstantinos lehinde, 1renc aleyhine giri~ilcn harekatl idare etmi~ huh111an
Armeniakon thema's1 strategos'u Aleksios'un da gozlcri <;IkanldL l'abl
bunun iizcrine Arml"niakon bolgesinde muazzam bir isyan koptu vc KcHI Stantiuos VI., cski taraftarlanna karl tarn aulamiylc sava~a girinwk Z01'11111b
kald1 (793 ilkbahan). lsyan hiiyiik bir vah~l"tk trnkil cdildi, fakat l1111 ada
gcn15 imparatonm bir zamanlar sahip oldugu sempati liislcri ell' ynlni11 i
an vc rniithi~ bir dii~rna11l1ga terk ctmi oldular.
lrnparalor, lH111dan pck az sonra, 7~f) O('ak ayt11da, h11 tarihlrn ynli
yd out I' <UIIII'Xinill ar:t.IISII ilc t~vlt'llllll k zonmda k ; duu~ old11g11 giiul Papl1 -

Eskikitaplarm.com

Ill. 'I' a~ vi I' K rr 1n

tftll

llu h ran I l!- v r c ~ i

Lrf',c111ia'h M<ll ia'yt kogup llH'trcsi, Bi,;ans sarayhs1 Tlrcoclot(' ilc <vic nlll('k,
etllll augu.1ta stl.lti yk ta~lall(hrmak vr di.i?;i.in mnasimini rle , mnumi rfkan
l<tl 1rik cckrcrsi nc, alt~ dmann~ ckrrcrde biiyiik bir ihti~amla ina cttinnC'k
s1 11TI iy It-, ortodoks partisin i de tamamiyl e akyhine ~evirdi. K o ustan tinos
V l.'1111 biitli11 kilise kuralla nna aykln olan bu hareketi ortodoks ~evrderde
I II hli yiik hir ktzgmhk dogurmu~tu. Bu zani imparatora kar~I, Sakkudion
111;1naslll'llllll mqlwr ba~ rahibi Platon ve onun daha da i.inli.i ycgcni Theode 11 us t.arafmdan sevk vc idarc cdilen radikal kt:iler partisi, zelotlar, pc k
ltiiyiik l>ir ~iddctlc harckcte gcc;tiler. 1mparator cessur zelot r cislcrini si.irgiine
gc ut~krdi; (;tkat mcsdc bununla hie; de bitmi~ olmuycrdu. Bu, me~hur
oln111~ adiylc zin a miicadelesi (rw!:xot; - zina'dan) Bizanshlan daha uzun
hi1 mi.id<lct mqgnl edccck v e ag1r sonuc;br doguracaktt. Once zelotlar parI isi ilc patrik Tarasios arasmdaki ihtilafin iddetlenmcsine sebep oldu;
c;iillkii zelotlar patrigin zani imparatora karl takmdtgt dalkavukc;a tutumu
lwgr nmcmcktc olup, duyduklan ktzgmhkla, onunla kilise i~inde ibirligi
y<~ plllaktan istiukaf cdccck kadar ileri gittiler. Bizans kqilik mi.iessesesinin,
o1todokslugun zaferiudcn bcri si.iri.ip giden bir ho~nutsuzluk i<;inde bulunlll<tSI ve hatta c;ogu zaman dcvlet vc kilise idaresi il c iddetli bir Ziddiyet
ic,-i nde yaamasmm tf'~kil ettigi dikkat c;ekici vakla, ortodokslugun zaferinin
ona, hcklcdigi nisbctte, c;ektiklcrini vc kaybcttiklerini telafi cttiremedigini
vc hattft lrcrw' nin yalmz bama hiiki.imdarhgmm bile bu mi.iesscsc 1<;m
sackrc p;cc;ici vc yetcrsiz l>ir memnuniyet saglryabildigini Hfi dcreccde
.t~:tk olarak gostcrmcktcdir.
Di.i~i.inccsizli.~i vc al<;ak<;a zalimligi yi.iziinden Konstantinos VI. gcrek
h:1kim ol a n ortodoks parti vc gcrekse tasvir kinct muhalcfet yamnda biiti.in
clt-st.ck vc itibanm kaybctmi bulunuyordu ve arttk, intikamm1 almak
ic;i11 hi~ bir cl kalkmadan bertaraf edilcbilirdi. 15 agustos 797'de imparator,
yi 1mi yrdi ytl iincc ic;indf' dogmu oldugu aym purpurin odada, annesinin
c'llll iylc kor cclildi. irene arttk hcdefine varmllt: Bizans imparatorlugu111111 t.ck hiikiimdan oldu.

IITIH~, her hangi bir ki.i<;iik yata vcya hi.iki.imdarhk etmek iktidatllla sa lrip bulunmayan bir imparator namma naibe olarak degil de, dog1111Lrll dogntya kcndi adma imparatorluga tc k hiikiimdar olarak hakim
olan ilk kadm idi. lmparatorluk makammm Roma gelcneklerine gore
ord11 hakumandaniigt il c aynlmaz bir surcttc bagh bulundugu boyle bir
t.;J m;utda, bir kadunn boyl e bir vazifcyi iizerinf' alma hakkl olup olmay; u ag1 hir tiH'sckdir vc dikkati c;eken nokta lrcnc'nin kanunnanwlerdc
lunclisi ni basili.1-sa obra k dcgil, basileus olarak kaydctmi hulunmastdtr 1.

' Zl",l ' CJS,

~ l

r t'rJ .; X2.l

't"IJIJ

}us

I , ~ ~1 : 'lt]v (,vi,(J.t>:n

'J[r,ij ... ~~

't"fJU

1:''''

it y{r,rtJ 7lVI'J/~IXTIJ~

l][ p /j\1'1) ITL"l rl, , ~~OUTlAEl'JC;

K1.:1.

JIJ JUY , (,'unJiilnlum

Eskikitaplarm.com

(Ilk. yiuc oracla tCJ) .

J

1 vel.

Ta~vir

1111 1

llarrkrt

111

(:r r ilrJIII" ~I

I "I

1rcn~'nin idare mdollan daha az ba~anh oldu. Sarayda, i111p;u a toric;cnin iki mii~aviri olan hac!Im Stavrakios vc- Anios'un icrasmda birhirleri ile yan ettikleri agrr bir cntrika havasr hftkim bulunuyordu. Ah .d inin
gittikc;e azalan sempatisini muhafaza cdebilmek ic;in imparatoric;<', ck vlt-t
biitc;esinin ihtiyac;lanm hie; diitinmcden, en g<'ni~ olc;iidc vergi hagJ.~blll a
lannda bulunmaktayd1. Bu mali tavizler ozellikk, tcvccciihlcri ln nc'niu
sevilir bir kii olmasmm tcmd tal olan manasurlarla, ruhi hitletirw \ r
tutumuna mevkli pek saglam olmayan bir hii.kumrtin mukaddl'falr hakt mmdan biiyiik oh;i..ide bagh oldugu ba~~ehir ahalisinc verilmckt('ycli.
Istanbul ahalisinin odemcklc yi.ikiimh.i bulundugu ve gcrc;ektcn cok yiiksck
oldugu anla~dan Chir vergisi kaldmldL Istanb-ul, Abydos vc Hicws litn;ln lannda ahnan vc Bizans devlet gdirinin onemli bir kaynaguu tqkil edt
ithalat ve ihracat vergileri de biiyi..ik olc;iide dii~i.iri..ildi..i. Bawhir <thali~i
bu kararlan biiyiik bir sevinc;le tclakki ettigi gibi, Studios manaslln h;t ~
rahibi Theodoros da imparatoric;enin cftd-ii keremini en tiz pcnkknlrterenniim etmektedir 1 . Fakat Bizans kudrctinin ana temelini tqkil 'dl 11
Bizans devleti maliyesi bu sehavct neticesinck bi.iylik bir sarsmtt ~~~irdt

Devletin d1~ siyaset baklmmdan durumu son iki onyll ic;indc oldnk ;.1
bozulmutU. Bu aslmda bir pan;a da, o snalarcla Abbasi dcvlctiuin 11
parlak devrini yaamasmdan dolay1 idi. Daha 781 y1lmda Araplar imp:11 ;ttorluk arazisine derinligc girmi~ler ve Thrakesion thtma'sl ic;indt biiyllk
ve c:;ok kariil bir sava~ kazanmi~lardJ. Bunun uzerine Bizans hi.iktlllld i
Araplarla bir ban~ anla~mas1 yapm1~ ve hilafet devletlerine harac; vrrrn .. yi
kabul eylcmiti 2 Fakat bu kiit;i.ik dii~iiriicii miikellcfiycte katlanmak <hIt i
siikuneti uzun bir sure devam cttircmedi. Pek ktsa bir mtiddet sonra Alladolu'ya yeniden Arap akmlan yap1lmaya baland1 3 789 tarihimk ha ~
layan ve imparator Konstantinos VI. tarafmdan idare eclilen Bulgar suJt nndaki savalar da az ba~anh olmulardL 792 yazmda Bizansltlar Slllll'
kalelerinden Markellai yamnda, imparatorun sava~ meydamndan k;u;111:1st,
nii.fuzlu ve itibarh Bizans kurnandanlannm esir dii~mesi sebebiyle dah.t da
slklCJ bir mahiyet kazanmt olan bir bozguna ugrami~lardi. Bizans hiikfllllt 11
yeniden hara~_; odemcyi taahhiit zorunda kalml~ vc fakat ban~ !Jilr<liLl tl:i
c;ok devam ctrnemi~ti; c;unkii. Bulgarlar odenc-n harar; mikdannm arlltnl masmJ talcp etmi~lf'rdi '~. Bizans hrr iki oncmli diimamna hirckn mahkfl111
1

Thcophanes 475, 1~. Theodora.' .S'tu- icldiasma. 1agmen Thcophancs (II rlk.rt y ala
dit., Ej1. I, 6: MIGNE, P. (,. gg, 929 vdd. Kr~. 62B8 795 lgG)'d('n gaycl vil.-:lh olarak Ko11H
Br"RY, Ea.rtem Rom. l\mj1. :1 ve 212.
tantinos Vf.'un Bulgarlara harar,; oddi ~p
2
DiiJ.GI-:~t, Reg. 310.
anla,llmaktadtr. Dn{:ru olarak HuHv, J:allrlll
" 7<Jil yilmda han~ anla~m:\sl vc impa- Rom. llmf' 3:19 Ili.it un gi lri.in il~r Ailn t .... ,...
ratnr luji;un !tam<; vcrnw rniikclldiy..tinc ail

vt,rrnr miikdldiyti 7'Y~ hnzgu llullllall

anla..~ma

bann

Y"nileudi: Doua.R,

R uNCIMAN

(1/ulf(mim

R1.~. :~;,2.

1-:mflitt

hai lamt~l 1r.

1-))' in

Eskikitaplarm.com

111

Ill .

1 ]11

dul'lllll~l

dii~rllii~

11111kki 1-(iiz
rdr.

Vl'

'l'a~vir

hara~la r

brua~lll'lCl

KJI'ICI

Buli ran

yiiklnuni~l

i.

nu

Dcvrc ~i

ise Konstantinos

v.

dcv~

kudret!.en sonra t;nk daha gi5z e battcl bir durum

5 Bizans ve Biiyiik Karl

( :nd hihliyggrafya: K. HELDMANN, Das Kaisertum Karls des Crossen. 7heorzen und
Wirklit:hktit, Weimar I928. - P. E. ScHRAMM, Kaiser, Rom und Renovatio I, Leipzig- Berlin
lq'.'l) . l:. OsTROGORSKY, Die byzantinische Staatenhierarchie, SK8 ( I936) 41 vdd.- W. OimHCIJHJI' , /)as :(.wtnkaiserproblem im fruhen M ittelalter. D ie Bedeutung des byzantinischen Reiches
/ilr dit: Fnlwicklzmg der Staatsidr in Europa, Hildesheim I947 - P. E. SCHRAMM, Die Anerl.. nrl/111): }, arls des Crossen als Kaiser. Ein Kapitel aus der Geschichte der mittelalterlichen "Staats'1 mbnlil.:", llist.
I 72 (I 95 I) 449 vdd. - F. D6LGER, Byzanz und die europaische Staatenwelt,
I I tal 1'1 !'J , i)zellikle 282 vdd.- W. OnNSORGE, Abendland und Byzanz. Gesammelte Azifsiitze
.: m ( ;l'srhichtr. der byzantini.1 ch- abendliindischen Beziehungen und des Kaiser/urns, Darmstadt

z.

,,,~ ,11,

l):t<lliklc

vdd., 64 vdd., 79 vdd.

Balt.daki gelimcnin Bizans'a mal olclu~I fikri kay1plar, Anadolu ve

Balkanlardaki asked baarlSlzhklara nazaran tarihl bak1mdan c;:ok daha
.1 tda1nlt Vt' iincmli idi. Frank devletinin bamda orta<;agm en buyiik hi.ikiirndarlanndan birisi bulunurken, mukadderatmm kadmlarm ve had1m
dg;dann diudc bulumru ihtiyar imparatorlugun trajcdisi idi. Biiyiik Karl,
1\;~vyc a'yt ilh ak ederck, Sakslan hristiyanlatinp devle tinc katarak, doguda
I .l.rv idkekrin c ta~1p Avar d evletini onadan kald1rarak ve Langobardlan
ll ;1.tl i alttna alarak devlctini o zamanlardaki hristiyan diinyasmm en kudtl'llisi IHiline gctirmiti. Langobardlan yere sermek suretiyle o, Bizans'm
l1ir liirhi haa <;Ikarnadxgt ve bu sebeple Roma'daki biitiin itibar ve m'ifuzunu
b yillttij:i;i IJir gi'ircvi baan il e ifa ctmi idi. Bundan sonra Roma kilisesi
lt.111klar dcvlcti ile baglanm daha da sthlatlrml ve Bizans'dan da o
d< I(Tf<k kesin bi r t'ktlde yiiz ;CVirmi~ti. lznik'teki okumenik konsilde
I .l.111l lld ilc Roma arasmda kilisc banll1ll1 tesis edilmi olmas1, Bizans'm
11 k1 ;lr ortodoks bulunmas1 ve her zarnankinden ziyade tasvirlere ibadet
L11 ;tl t;ll' t kesilmesi d(" bu vaklada degi~iklik viicuda gctirememiti. 1znik
kn11 sili iki biiyiik diinya merkezinin gen;ektm banmasml saghyamamitt.
l{11ma tasvir km n devrede almmi kararlann tiimi.i.niin red olunmas1m,
s.!Ck<:c dini kararlann dcgil, kilise siyaseti baklmmdan izlenen yi5niin red
vc ink:l.r tdilmcsini bekliyordu; eski status quo' nun tam olarak tcsisini. her
~cy tkn ii11CC giincy ltalya vc Illyricum'da Roma kilise hukukunun iadesini
'" kliyonlu. Istanbul isc bunu duymak bile istcmiyordu. Mesdeye 1znik
kwr.~ilirHk tcmas rlahi cdilmemi~ti. Papa Hadrianus I.'un Bizans htikumd.lrLIIrtJ;I ~iiudcnligi rncktuhun bu hwmsa taallf1k cdrn kisimlan, konsilclc
k11 ;~;It ll\lnall gnk~~ - Lnciiuwsin<k atlautv<'l'llli~Li. Aym ~<"kildc papamn,
'1' ;11 ;1sios'un ki liNc k:umubrma uy may:111 bir i~knrk patrikligc scc;ilnH'sini
pml<:;tusu, "iilunll<'llik p:11 rik" unvatHIIl k.d11d C'LIIH'IIH'Si hakku1 daki ksml-

Eskikitaplarm.com

; 1

Jlizan~

v e Bilyiik Karl

I 'jl

lar d a atlanm1~b; ht'lc papahk yaz1smda bulunan ve Roma'mn d i ~n p iH

koposluklara iisti.inli.igiinc ve hattft Aziz Pctrus'un diger havari krt' 11a:t.:11 .111
iistiinliigiine miiteallik bir c_;ok klSlmlar belirli bir itina ile mcskfrt g'l '', iI
miti 1 . Bizans imparatorlugu batlda nasll bertaraf edilmi idiysc, p;~p:l11k
da doguda fiilen b ertaraf edilmi bulunuyordu. Zamanm en giinccl i11.1111,
meselesinde arttk birbirleriyle birlqmi goriinmekle beraber, ls1 :11lh1d
ile beraber yiiriimek Ranta kilisesine art1k hie; bir m enfaat sagh ya ru.1zd1
Buna mukabil Langobardlan diz e getiren biiyiik ahsiyet ile ibirli ~ i 1'11111 f, ,
tasvirler sorununda Franklar krah ile anlamanm zor ve bir c;ok tavizlnl'
mal olacagrnm b elli olmasma ragmen, yine de <;ok Cyler vadnliri ul1

Libri Carolini'de kesin formiiliinii bulan iddctli bir pokmik li<~v :ls r
ic;indc Biiyiik Karl, ge rek Konstantin os V. synod'unun tasvir dii~lll<~lll
tutumunu ve gerekse Konstanlinos VI. ve irene'nin konsillcrinin l. 1svi 1
taraftan kararlanm r cddctti. Frank dcvlctinin Bizans mi!vacdl i'S ind1
dini bagtmslZligim b elirtmek gayesinde olan Libri Carolini'nin 111'1111 i ,,, .,
eydcn once siyasi idi v c bu sebepledir ki onun mesele hakkmda 111 1:1ya
att1g1 tarttma noktalanmn probkmin csasma taalluk etmcmcsi V I' K :1rl ' ll1
oniine konulan lznik mukarrcratuun H'ttince t erciimcsindc kaba dil 1! :1 1.1
Ian ve yanh~ anlamalar yiiziinden iznik kararlannm gen;ck ;ud :1111111111
b ozuk olarak aksetlirilmi bulunmasl, pf'k biiyiik bir oncmi haiz d, g- ildll
Bundan ha~ka Karl'm dii~iincesi, 1znik konsilinin gcrc;ek zihniye tir ll' d l'
uymamakta ve daha ziyade, kendisi gibi tasvirlerin ne imha ve bb.t " '' dl'
ibadet mevzuu olmas1m isteyen Biiyiik Gregorius'un fikirlcrine ll'va l11k
ediyordu. Papa Hadrian u s I. 'un kcndisinc ilettigi biitiin uyanlara ra ~ 1111 11
Frank krah diiiincesinde 1srar etti ve nihayet boynunu biikmek dunuut1111 L1
kalan papa oldu. lznik konsilinin 787'de Hadrianus I.'un her iki ll',t.', ll /' 1
ile i~tirak hftlinde her dindar hristiyan i<;in vazifc tamdtgt tasvirlcrc hill IIII I
ve ibadet, 794'de Frankfurt synod'unda aym papamn iki baka fl'gal'llllll
huzurlannda mahk-L1m edildi 2 Tasvirler sorunu battda, Bizans'tn kl'ndi
sin e atfettigi ehemmiyetle hi<; ol c;ulemiyecek derecede az onemli ollll :t~: ll l o l
v e tasvirler meselcsinin Bizanshlara ozgii bir ~ckilde haHls doktri11i ill' h i1
letirilmesinin bat1 ic;in tamamiyle yabann v e anla~tlmaz bir C'Y ohu as11 1.1
mukabil papahgm Franklara v erdigi bu taviz gen;ekten muazzanuli VI '
1 Hadrianus'un m ek tubunun orijinal
ken 21 , 1929/30, s. 83 vdd .)'in h a uldoul
rnctni (Mansi XII, 10,55 -75) il e hnik synod'unun kararlanm bir nev i laviz li a1 1
konsilindc okunan grek<;c tcrci.imcsi arasm- la~rna ~eklind e gijrmeyc t;ab~nuts r 1wl< 1111 1
daki farklar hakkmda kr~. G. OsTHOGORSKY , vaffak olmu.;; say1lamaz. Bumm ciL~111da j .,
Rom zmd Byzan:: im Kamfife 11m dze /Jilder- lm i:inemli makale ozd bir dikkate cl ql;o'l
verelmmf{ , SK G ( 19:1:1) 73 vdd.
Kr~. aynca a yn. 1nlf., !t-arl tier (.ro.ur und
~ W. von d('n STEINEN ~ (1\n lslelumgs- die Lihri Caroliu i, N cucs Ardzio d1:r n r.. dl w /r <t/1
Kc.l'chichte der / ,ibri Carolini, Quellm und Fo r- jilr iilterc tlt!U/sdw Geschir:h/Jkuwlc 1'1 ( l'l:l'l)
sdllawm IIIH ilalil'!li.ldwn Archivt'll 111111 /J ihliothe- '.},07 vdd,

Eskikitaplarm.com

Ill.

'l'a~vir

Katet lluhr n u l>rvr<!d

Frankl;u 1kdctiyk it.tilitlon papahk siyasctinin trmd ta~1 hfdini alml

oldng111111 ac;tk<;a gijstcrmcktcdir. Papa Stephanus II. zamanmda balayan
vc ha~anlan ac;tkc;a giiriilcn lm politikaya Hadrianus 1., her ti.irlii mazercti
h11 kcnara lmakmak surctiylc sadtk kalmt vc Frank krah ilc ittifak siyasetinc
di\rt die sardnn~ttr. Aym siyasctc azimle dcvam c,dcrek sonralan onun
h.d I i papa Leo Ill. ciirctkaranc, 8. yiizytl Roma'smm hcdcfini iyi sec;mi
siyasd ini dogn1 vc kcsin neticeye gotiircn, fakat mahiyeti itibariyle bir az
I<'Voliisyoncr olan bir karara varmt ve 25 arahk 8oo'dc Roma'da Aziz
l'l'tJIIS kilisesindc Karl'm lmma imparatorluk tac1m giydirmitir 1
Biiyiik Karl'm imparatorlugunun kuruluu siyasct diinyasJ ic;in, c;ok
alan vuku bulan din diinyast ic;indcki kilisc aynhgt kadar, her eyi
ha~la11 baa dcgitiren bir onem taIffiltlr. 0 zamanki diinya ic;in, nastl
s.u kcc tek hristiyan kiliscsi mevcut olabilirse, sadece bir imparatorlugun
var olabilcccgi de bir miitearife idi. Biiyiik Karl'm imparator olarak tac;l;uuhnlma~l hiitiin diiiincelcri alt list etmi ve Bizans menfaatlcrine biiyi.ik
iilt,:tidc bir darbe vurmutu. Qiinkii o zamana kadar hi<; tartltlmaz mahiyctlr ycganc imparatorluk, Bizans, eski Roma imparatorlugunu tevariis
nkn Yl'ni- Roma idi. imparatorluk haklan muvacehesinde Bizans, Biiyiik
Kar l'w irnparator iliin edilmesini sadece bir zorbahk = usurpatio addedehilirdi. Fakat Roma da aym Ckilde tek bir imparatorluk fikrinden hareket
l'diyordn vc maksadt Bizans'm yanmda ikinci bir imparatorluk kurmak
de ,Ltildi; hilakis kendi kurdugu imparatorlugu cski Bizans imparatorlugunun
yni uc ikame etmek istiyordu: Istanbul imparatorluk tahtmm, men1
lliikiimdar Konstantinos VI.'un azlinden sonra bo kalmt saytlmasmm
1111imkiin oldugu samhyordu. Butiin hristiyan oikumene ( =cemaat)'sini
kavrayan vc tck bir imparatorluk halinde zirvelenen bir devletler hiye' ar~isi gerck Roma ve gerckse Bizans ic;in diiiiniilebilccek ycgane diinya
ni~a1111 idi. Gerc;ekte ise 8oo ythndan itibaren biri doguda, digeri battda
oll11ak iizere iki imparatorluk mevcut olmutur. Yiizytllarca siiren bir
~ cli~n11~ ilc haztrlanan, tasvirler iicadelesi dcvrindc clle tutulacak deretTdr t.l'~ahiir eden, dogu ile batt arasmdaki aynhk vaktast bu suretle siyasi
d1111 Yada da tckcmmiil etmi oluyordu. Oikumene birbirindcn dil, kiiti.ir,
siyasct vc din bak1mmdan ayn iki pan;:aya boliinmiitii.
HOI II

1 'l'a~landmna Bizans
tac,: giymc to'"ni nnwginc uygun olarak yaptlmi~ttr: Kq.
I
t:u:IIMANN, Die Kai.rerkrtimmg im Abendlaw/ I ( l<),y~) s. 23 veld. - E. SACKUR (Ein
1m11i1dtrr 111ryeslalljlfo;:es.r und die Kaiserkrii1111/IK Karls de.1 ( ,'ro.Heu, /Jist. Z l.l7, I go I, s.
til, vdd .) 'tlll giisll'nli{\i vc o zamandan beri
d .. daima iizllikJ.- lwlirtildigi gihi, (kr~.

mcscla J. HALLER, Das Papsttum II, r, Iggg,

s. 11.l veld. ) Bi.iyiik Karl'm imparator
ilanmda rnahalli Roma olaylan bi.iyi.ik rol
oynami~lir. Fakat hu olaylan Karl'm imparator ilfm cdilmcsinc schcp gostcrmek vc
25 arahk Boo olaymt sadccc bu bir anhk
dunnnla izaha kallu~rnak sonmu ~~ok haNitlqtirnwk dnruk olurdu.

Eskikitaplarm.com

h.

N kqduilll ~

l.'uu Rdonulan11 vc

ll 1~

Trhlih d rr

17 I

Petrus kiliscsiud<"ki Lac; t()reni krahn d1gil, papanm i~1 idi ys1 1k 1 1\. ;ul ,
oncmli sonuc;lar daguracak alan bu adtm bir kcrc attlml oldugu ic;iu, ott ;
ya c;tkacak sorunlarla ugramak zarunda idi. Bi..:ans'm kcndisini tauunasuu
saglamas1 gerckiyardu; c;iinkii bu olmadan imparatorlugu tcmeld<'n yoksnu .
havada kalacakt1. Bir kadmm clinde bulundugu ic;in Istanbul tahltruu
bo~ say1lacag1 vcya Libri Carolini'nin dilinin dondiigii kadar i~al1 ct II II"Y'"
ugratlgl gibi Bizans'm sap1khga diimii~ oldugu iddialariylc hir ~ ~~y lck
edilemiyecegi aikard1. 8a2 ytlmda Biiyiik Karl'm vc papamn dc.,:iltri I H
tanbul'a geldilcr. Bunlar guya "dogu ve bat1 tckrar birlesinler" di yc
Bizans imparatori<;csine imparatorlarmm cvlenme teklifini arz dmi ~ lc1
imi 2 Bunlann Istanbul' a gelilcrinden ktsa bir siirc sanra l1ir saray
ihtilali vuku bularak ircnc'yi tahttan diiiirdii (3I ekim 8o2) ve probk111iu
hallini de erteledi. ihtilal devletin yiiksek kademedeki memur w subay
lanndan t;lkmttl; a vakte kadar logothetes geniku alan Nikcphoros' u taltl 1
c;tkarttl. irene once Istanbul adalanndan birine, sanra da Midilli'y<" S11111ldu
ve k1sa bir siirc sonra da orada oldii.

6. Nikephoros l.'un Reformlar1 ve

Bizans ve Krum

D1~

Tehlikeler:

Gene! bibliyografya: BuRY, Eastem Rom. Emp.- ZLATARSKI, !ttoriya I, 1. - M uTA.JI

QIEV, istoriya I. - RuNCIMAN, Bulgaristan Empire. - BRATIANU, /!.' tudes byz. !11:-J-:.l lli.

Nikephoras I. (802- I I) ile devlctin bama yine muktcdir bir hii ktimd a r
ge;mi bulunuyordu. Onun ciilusunun hiiziin ve akmhk dogurmu ~ oldu ~ u
hakkmdaki Theophanes iddias1 sadece radikal kqiler partisi c;t:vrl"siuin
diitincesini aksettirmcktedir. Theophanes'in bu imparator hakk111da dik
getirdigi atqli kin havasmm Bizans artodoks c;cvrelerindc genellikl l" p;y
laIldtgma inanmamak 1aZimdu 3 . Nikephoros kilisenin adam1 degi ld i;
ruhani stmh:an imparatorluk emrine tabi olmasm1 talep e tmi ~ li , a11111 1.1
ortodoks idi vc prensip baktmmdan tasvirlcr kiiltiine baghych . O~lu vc
veJiahdi Stavrakias'u lrene'nin akrabalanndan Atinah Thcopha uo iII"
evlendirmck surctiy1 e, kendisindcn onceki idarenin tasvirlerc dost tuiiiiiiU IIII
1 Bu ksmm ba~ mda ver ilen bibliyo- land und Byzanz, s. 64 vdd .) Bu za111l 1\.:u l'm
grafya ile kq. Aynca kr~. L. HALPHEN, tasvirlc r sorununa k ar~I tutumu haldwul.
Charlemagne et {'Empire carolingien, Paris 1947 1 zekice ve fakat !;Ok m i.ibalagah izah.,uu.I
120 vdd.
ka tilmiyorum. Benim llZ 4h (Iq 1:i) 1 1 1
2
Thcophannes 475, 27. (,":ok 1ar- vdd. , ozcllikle s. 155'd .. ki kayutu uu L1 k1 ,
3 Theoste ri kto ~ aclh kL~i~
tJ~Ilau b u haber ic;in en sun olarak kr'i.
emu t~'m ~

W. OnNSO!Hm. Ortlwdoxw impemlor. Vo m

rcligio.I"Ctl !11otiu fiir das Kai.1ertmn Kt1rls des
Groxsen, Jahrb. tl. r:cscll.l'l1ur/l .f. 11icdcrsach.r.
J."irchmgcschidttt: .JH (1qr1o) :.q. vrld. ( Abmd-

~cr~o<;; K~L <fHAO!t"T<uxo<;; x~l 'l' "''i"' I '

olarak ovmcktcdir: Vita Nitclae, A.ISS, N1
~Lil I s XXIX.

Eskikitaplarm.com

IT!. 'l'nMvir Ktr1 c 1 Buhr.m lk v n Mi

lllllhalitzaya kararh oldugunu bclirtmiti. Fakat, i:i:.-:dliklc Tarasios'un

olii1nii1Hkn sonra (25 ~uhat 8oG) patriklik tahtma ~Him tarih yazan Nikcphoros'll tayin etmi~ bulunmasiylc, hiikumct ve kilisc idarcsinin radikal
k t~ i ~ ln partisiylc miinasebetleri yeniden gerginlqmi~ oldu. Tarasios gibi
Nikt phoros da gerck diinycvi bilimlcre ve gerekse tcolojiye vukuf sahibi
ol11p, sadece tarih yazan olarak temayiiz etmekle kalmamt~, daha sonraki
tkvirdc tasvirlcr kiiltiinii savunan bir t;ok yazm1n miiellifi olarak da isim
y apuu~ttr. Fakat o da, aynen Tarasios gibi, patriklik tahtma yiikseltilmeden
1111('<' yiiksek bir devlet memuru idi ve kilise siyaseti baktmmdan aym thmh
1sl ikarrwti tcmsil cdiyordu. Goriinii~c gore, rcislcri Studios manastm ba~
' a hi hi Thedoros'un bu makama set;ilmesini u mmu olmalan dolay1siyle
{.d otlar'ca, patriklik makammm kilise it;inden gelmeyen bir kimse tarafmdan
i ~~al <"dilmcsi biisbiitiin fena kartlandt. Sanki bu yetmiyormu~ gibi imparator Nikcphoros, imparatorlann kilise kanunlanna bagh olmadtklan
pn11si bini pekitirmek gayesiyle Konstantinos VI.'un zina sorununu yenidcn hortlatt1: Ruhani ve diinyevi temsilcilerden tqkil edilen bir .rynod'a
Konstantinos Vl.'un Theodote ile evlenmesinin mqrulugunu ilan ve bu
11ikaln k1ym1~ olan Josephos admdaki papast tekrar ccmaate ve kiliseye
kahlll cttirdi (ocak 8og). Bu olay Studios manastm keileri ile aranm
I ;u namiyl e at;:tlmaslm inta<; etti. Kqiler resmi kilise idaresinden yeniden
aynld1lar vc devlet tarafmdan takibata ugratild1lar.
I Icr eyden once ise imparatorun vazifesi memeleketin iktisadi duru111 11 1111 ycniden bir nizama sokmak vc bir onceki iktidarm hafif davranmas1
yiLt.ii11dcn bozulmu olan mali muvazeneyi yeniden tesis etm ekti. Devlet
111;di ycsinin bir zamanki idarecisi s1fatiyle Nikephoros boyle bir vazife
it;i n miikemmel bir haztrhga sahip bulunuyordu ve bir c;ok onemli ve iyi
dii~ii niilmii tedbir ve kararlar ald1. Bu kararlan , onun ~idde tli dii~mam
ol.111 'J'heophanes bir c;ok hakaretamiz kelimeler ve ikayetlerle imparator
Nikcp horos'un "on kotii i~i" olarak tasvir etmektedir 1 . Nikephoros I.
i ~tll"t' , imparatorit;c lrene zamamnda kabul edilmi~ olan vergi indirimlerini
or I ad an kaldtrdl. Bun dan sonra, vergileri onceki durumuna oranla daha
ziyadc yiikselterek ve vergi tomarlanna kay1t it;in iki keratia (anlalldtgma
g lirr her nomisma bawa ki , % 8 I /3 tutar) talep ederek biitiin tebayt yeni
ha~la n vcrgilendirdi. Manastlr ve kiliseleri n ve Bizans'da say1s1 pek t;ok
ol.111 haytr miicssesclerinin (dariilaceze v. b.) paroik'l erine ocak vergisi
ko11 uldu. Manasma gore aile bama cibayet olunan ve burada ilk d efa
ol.u ak hir Bizans kaynagmda adt gec;en ocak vergisi (xomvLx6'1) orta Bizans
dtVJ i11 de , a razi vcrgisi yamnda en onemli vergiyi tq kil etmektedir. Bu
vn~i ilk olarak Nikephoros tarafmdan konu lmu~ degildir; kaynakta daha
ziyadt , ii11ccdtn bili ncn bir vcrgi cinsi ~ck lind c kaydedilmcktcdir. Ancak

Eskikitaplarm.com

li. N ikqlloro:c I 'un J{cforndan vc

lmllull imdiye kadar llu vngitkn

1>1 ~

'l'chli/ulo-1

lHl!<H Lutulmu~

ulan bir kiiyliil('l' kall' gorisine de Lqmil cdildigi anla~llmaktachr. Fakat pck muhte nll'l olarak
bu mtu1Jiyct ancak imparatori<;e !rene dcvrindrn bni mevcut olmu~ oi111a
hd1r; <;ii11kli Bizans'da kilisc ve manastlr miilklcri prcnsip bakumndan vc
her zarnan vcrgiyc tabi idiler. imparator Nikcphoros her h5Jde bu anlaruda
bir yenilik getirrnemi, sadece eski nizam1 ycnidcn ge<;crli blml olacaklrr .
Diger kaynaklann gosterdikleri gibi g. yiizyilm yirminci ylllarurda ol"ak
vergisi 2 miliaresia tutrnakta olup, diiz arazide biitiin vergi miikdlcll<-1 i
tarafmdan odenmektc idi 1 . Dcvlet hazinesini zarardan korumak 11,'111
imparator vergi miikcllcflerini, hazineye girceek vergi miktanmn I i1111ii
iizerinde mlitereken sorumlu tutuyordu: Bir koy cemaatinc lop In I ,j 1
vergi borcu tahmil ediliyordu; bunu odemcklc koyiin bi.itiiu saki11lc1 i
miikelleftiler; birisi borcunu odemcdigi takdirdc onun odernekle yiikii11di1
oldugu mikdar kornusundan tahsil olunuyordu. Bu nizarn da ycni dcgdtl1 ;
vergi diizeninc ait terim burada ilk dcfa ge<;mcsine ragmen bu, dalra /WI/WI
georgikos'un bildigi r:i.A".YJAi::yyuov sistemindcn baka bir CY degildir 2 .
Nikephoros, azalttlml olan rniilklerin vergi yukiimliiliigii hn li;IJI)', i
bir indirime tabi tutulmadan, bazt belirli kilise miilklerini imparatorl11 k
miilkleri ( == hass) idarcsinin ermine verdi. Bu tcdbirlerin de hn l1alclc
imparatoric;e ircne'nin kiliscye vaki olrnu~ bagllanmn geri alunnasr ilc
ilgili oldugu kabul edilebilir. Veraset ve bulunan define vergilcrinin tahsili
de daha ciddi olarak cle ahnacak ve fakir iken birdenbire zengin oL111
ahrslar da define buluculan gibi vergilendirileceklerdi. Abydos giirmiik
smm dJmda, ozellikle Dodekanes bolgcsinde satm alman kolPlere ki~i
1 Theoph.
cont. 54, 5 Kaprzikon'u
sadece hi.lr olmayanlarm odedikleri hakkmda D6LGER (Firzanzverwaltung 62 vdd.) ve
N. A. CoNSTANTINEscu'nun (Bulletin de !'Acad. Roumaine, Section hist. II, 1924, vc
Deutsche Literatur;::eitung 1928, 4, 31, si.ltun
I 6I
vdd. ) giiri.l~leri, gerek bu zikredilen
Thoph. cont. kayd1 ve gerekse Skylitzes
-Kedrenos (II, 413 ) ve ibn Khordadbeh (de
GoEjE, 84) tarafmdan tczkip olunmaktad1r.
Kq. G. 0STROGORSKY, Das Steuersystem im
by;:antinischen Altertum und Mittelalter, By;:. 6
(1931) 234 vd. ve Steuergemeinde 49 vdd.;
Sn;TN, Vom Altertum r6o. DbLGER ise B.?_ 34
( 1934) 37 r vdd.'dc gori.l~iind e 1srar etmektedil.
~ Theophancs 41!6, 26: cX/.);YJf..~yyucJ<;

dugunu kabul etmek suretiyle, mefhun11m

teknik manasm1 reddediyor. Onu LLMC.HI.It
(Histoire agraire 219, s. 26r vdd ,) takip c 1
mektedir. Ancak bu mefhumun pekaltt l1ir
teknik manast bulunmu~ oldugunu A~llllllu
NER 14 (
D6LGER, Finanzrerwalttm.~ 1 111,
24: Ertomm rif..f..-rfA~yyurx dmrx~-roO ILevoL )

oA"ITI

mektedir. Aratlrrnasml tin pl;lnda i~lr hu

Ashburncr makalcsindeki Allelengyrm'a 1.d111 iH
eden K. A. OSIPOVA (Allilengiy v Vi.::rwlu 11
X veke, VV r7, rg6o s. 28 vdd. ) cla anla1111 ~
olmakla berabcr, haks1z olarak , A. K111111\N

(FillfiiiZVerwallung 130

(K voprosu ob osobennostyaclt ftodal'uoy .wb."i11err

nostt v Vizantii VIII-X vv., VV 10, 111 ,1,,
s. 63 vdd. ve E~re raz ob agranrych otno~tmiyaAh
v Vizantii IV-IX vv., VV r6, I!J.'i9, s . IO"J
vdd. )'1 izliycrek orta<;agm ilk dtvnI.,rilldo
:zarn miic'sseaesinin kesintiy<: ugracl1gnu vt

vc liZ gh, I!J~jh, s. r ,B, 11. 1) saclcce Ba~i

kios ll.'uu alldt:ngyon' unun hi istisua ol-

1 1. yii~.y.1lda yl'nicku dc vrcye soku ldull;tlllll

kahul l'lmtkd ir.

r<'x

~l)lll>alJX .

DnL<: rR

Eskikitaplarm.com

TIL

Ta~vi1

K ll'lc l 1\ulnau l>rvrrKi

ha~tna 2 twrnisrna gi.imriik vergtst takdir ohmdu 1. I mparator ayrtca,

l1hast i~in r;tiz ile para ahp vermeyi yasaklaytp hu suretlc faiz almak hakkm1
s; ldl'n' ckvkte ltasr ctmek surctiyk, Istanbul'un zcngin gcmi inaat~tlannt
dvklfcn 12 libre altm bor~lanmaya ve bunlar ic;in 1 nornisma bama 4
hl'llllia, yani % 16,66 ol~i.isi.indc faiz odemeyc zorlad1 2 Faiz ashnda
orlal,'ai{ ahlftk duygusuna mugayir olmakla beraber, Nikcphoros'un vc
.~ouralan mesclft Basileios I.'un <;:Ikardtklan faizi yasaklayan cmirnameler
1\iz;uts'da pek nadirdi. Qok gelimi Bizans para iktisadiyatmm ihtiyac;lan
.dd.)k kaidelcrinin tqkil ettigi maniay1 y1kmt olup, faizle bore; alma mi.iss sl'si Bizans'da bi.iti.in dcvirlerde pck yaygmd1. Qok akh bamda bir
dvkt adamt alan imparator Nikephoros'un faiz yasagt da aslmda ahlaki
111iili\hazalardan nqet etmi degildi: !mparator ozcl tqebbi.isi.i ortadan
bldmp !:tiz ticaretini devletin tekeline vermck vc ikrazlara ahtlmamt
ytiksl'kliktc bir Iaiz haddi saptamakla devlet hazinesini zenginlqtirip
gii~,"ktHlirmek ic;in yeni bir kaynak bulmu oluyordu 3
1 llu, ad1
gcr;en bolgcde muhteme1, 11 trhiyc edilmcmi~, ch~ tilkelcrden ithal
olunmu~ kolclerle ilgili oldugu ir;in, satm
alma l'iyatma ortalama %10 bir zam idi.
luHtinianos devrinde (Cod. Just. VI 43, 3 531
ylioua ail ) basit ergin koleler 20, usta i~r;iler
'I" rlaha yiiksek meslek sahibi kolelcr -nolr r lr- r VC hftkimJcr - 50-60 rwmisma'ya kadar
a l1hyodard1. 7 ytizylim ilk yansmda Aziz
I roanncs'in V1ta'sma gore ( n~r. H. GELZER,
' H) Kudtis'te tcrbiye gormti~, bir mesick
ahihi kiilclcr 30 nomisma'ya satin almnoaklaydl. 911 Yilmda yapdan Bizans- Rus
; uola~masl, Rusya'dan ithal edilecek koleler
;,, iu \lo, Ruslar ir;in daha az mtisait 944
nula~mas1 isc crkek veya kadm gcnr; esirler
H,i u ki~i ba~ma 10 nomisma tesbit etmi~ti
( l 'ofrwe sobr. russk. letop. f2, 36 ve 50; almanr a lrrciimcsi: R. TRAUTMANN, Die Nestor' """'ik \1!.1 vc 52). Bizans'da kolclerin durumu
haldwula gcncl olarak kr~. A. HADjiNIt:ni.AO t.: - MARAVA, Recherches ~ur la vie des
l'ltltl/'(.1 dmt lt< NTorule fly;::antin, Athcn 1950.
llo1 cscnlr l\izans'daki kolelerin tarihini
lol'l" ohtrak ara~llrma denemcsi yaptlmt~
lo r, a uca k huna A. P. KAjDAN'm tcnkidine
Irk . : Vr.lnik dreVIIfl' istiorii 1952,4, s. 121 vdd.
1\y11c a ~ ~~ iincmli makaklt~re bk.: A. P.
K AjllAN, Nabt i mist1 i v Vizantii IX-XI vo.,
I 'rmlr ::;nfJi.,ki 'lul'.,kouo f:OI'. j1cd. in. I. 1 !l.'P, h:i
vrlcl . l\1. .J. S\'1 'Z\'I iMc 1\', () /lllii'IJIIOm fmlojl'llit

rabov v Vizantii, Uenye zapiski Sverdlovskogo

gos. ped. ins!. 1955; R. BROWNING, Rabstvo v
Vizantiyskoy imperii (6oo-r2oo gg. ), VV 14
(1958) 38 vdd.
2
Bu tedbirin BuRY (Eastern Rom.
Emp. 216 vd)'yi izleyen CAssJMATIS (Byz. 7,
1932, s. 149 vdd.) tarafmdan yaptlan
yorumuna katilamtyorum. Bu hususta genellikle MoNNIER (fpibole 19, s. 87 vdd.),
STEIN (Studien 156 vd. ) , DoLGER (Reg. 378)
ve BRATIANU (Etudes byz. 208 vdd.)'yu
izliyorum. Benim CAssrMATIS ve BuRv'ye
kaqt itirazlanm it;in ~u makaleme bk.:
Loh11e und Preise in Byzanz, BZ 32 (1932)
308 n. 4, ve s. 308 vdd. Bizans'da faiz ve
ikraz - istikraz ticareti hakkmda tafsilil.t
ir;in bk.: CASSJMATis, Les interets dans la
legislation de Justinien et dans le droit byzantin
( 1 93!).
3 Iustinianos
hukukuna gore (Cod.
]ust. IV 32, 26) ytiksck kadcmedeki ~ah1slara
sadece %4 (trientes usurae ), tacirlcre %8
(besses wurae ), htiti.in digcr ~ahtslara ise %6
(semisses usurae ) faiz miisaadesi tanmm1~t1;
devlet de sadece %6 alabilirdi (Cod. Just. X
8, 3). Bununla berabcr zamanla resmi
miisaadcli faiz haddi de yiiksddi. Bu yiikscli~
Tustinianos hukukundan prcnsip olarak vaz gec,:mcdcn - Leon VJ. (Nov. 83 )
rlcvrinclr gr,.; e ak~'e vflhidine uyularak 1
111111111 11111 i~iu 1 /..1,tllio11 , yani 0/. 1tJ. yrr ine 'X1

Eskikitaplarm.com

l1

N ilu phuru s l. 1 llll Rdormlan v

D1 ~

'J'dalik kr

1'//

i 111 p:u a lor Nikcphoros, csas tcrndini 7. yiiz yddan bcri topra ga I1a gll
slraliotes'kriu tqkil cttigi savunma sistemini cmniyctc almak i~in <,~ok i.irH rnli
emirnamckr yaymland1. 10. yuzyda ait haberlcrin bize i.igrcuiginc g-iin,
stratiotes'lcrin iktisadi ya~am temelini tqkil eden asker mulku en azmdan
'1 libre allm degcrini haiz olmah idi; <;iinku orduya kattlmaya <;agudau
stratiotes tam tc<;hizatla ve bir atla birlikte gclmekle yukumlii idi. Giirii.nii ~~
gi.ire, bu klymctte bir miilke sahip yetcri say1da asker- koylu m cvcut ol madigl i<;in Nikephoros daha az varhkh koylii.lcri de asked hizmetlc mir kellcf klld1; boylelcrinin te<;hizat1m koy ccmaati mensuplan her yll 111,;1
1wmisma odcmck suretiyle kar~dtyacaklard1 1 . Buna gore asgari ve zor11nh1
klymcte sahip bir arazi mulkuniin mutlaka, tek bir ~ahsm miilku olruasr
gerekmiyor, aralanndan birisi ordu hizmcti goren, digerleri isc mii.~te rchn
onun tc<;hizatt i<;in gerekli mali yuku ta~1yan bir ka<; koylii arasmda t.a ksim edilebiliyordu. Aynca, bir stratiotes'in fakirlqmesi ve te<;hizatmm lwd elini kendi gelirlerinden odiyemcmcsi halinde de mali yukiin koy Cl lll a al i
arasmda taksim cdilebilmesi imkam, d evleti sava~ gucunde kay1plara
ugramaktan koruyan bir husustu. Bu sistem, ordu mevcudunu enwiyf'l ..
almak baklm1ndan J.'Akf)"M.yyuov nizamnun vergi tahsilini cmniyr~ tc a lrn: tsma bcnzer bir i.incm talmaktaydi.
Kara ordusunun askerleri gibi, ro. yuzy1ldan intikal eden halwrltJ..gorc dcnizci askerler de, kcndilerine iktisadi temd vazifesi goren mazi
mii.lkiyetinc sahiptiler. Bahriyeliler e boyle arazi tahsisi miicssesesinin viicuda
getirilmesi, her haJde Nikephoros'un, Theophancs'in kcndisini g. ki.itii.
hareketi olarak su<;landirdigi ~u tedbir olacakt1r: Theophancs'c gon:
imparator, kly1da, ozdlikle Anadolu'da ya~ayan ve hi<; ren<;berlik yapmamt olan denizcilcri, sahipsiz b1raktlmi araziyi, kcndisinin tayin ettigi
fiyat iizcrinden satm almaya zorlam1~ imi 2 Burada bahis konusu olan,
hi <; ~iiphesiz ilk denizci arazi mii.lkiyctinin tesisidir 3 : Bizans bahriy('s i
I /6; II. yiizytlda isc (Peira XIX, I 'c gore) n:o:po:1>o::A~XaatO< <; o!xouv-ro:<;, ILt~:Ata-r~X nJ <; [L txp o: ~
I
librc altmdan trientes usurae olarak 4, 'Aat~X<;, v~Xux):Yjpou<; [L1)8n:o-re: '("Y)TCOVX<J <; Cf,o
semisses usurae olarak 6 ve besses usurae olarak IXV'riX<; &xov-rat:<; wve:i:a1>1XI ~X 'rWV XOC1>1Xp1tiX'(tV
isc 8 nomisma talcp olundu ki, bu, strasiylc 'rWV IXU'rW X-r-ij[LIX'rWV, we; &v bt-rt[L1)1>w a t n:o:p'
% 5,5, % 8,33 ve %II,7I edcr. yiinki.i I a.U-r0).
3 Uzun si.ire
librc altm 72 altm nomisma degcrini talanla~t!mamt
alan h11
yordu. I altm nomisma I2 giimi.i~ miliaresia ibarenin tefsirini kanaatimce dogru olaral<
vcya keralia, I miliaresia ise 24 baktr follis UsPENSKIY (istoriya II, 239 vd. ) yapnu~11 .
degerindeydi.
Kcndisinin asked miilklcrin daha No Ill a
1 Thophanes
486, 24 : n:poaE-r~X~e: ortaya t;tkttgt teorisindcn hareketle, son
a-rp~X-re:ueail~Xt n:-r<uxou<; x~Xl e:i;CJn:At~e:a9~Xt mxpoc zamanlarda LEMERLE (Histoire agrairc !.I I !h
'rWV O!.LOX<up<,V, 1t1XPEZCJV'r1X<; xed O<V OC ox-rwwx[- s. 73 n. 2) , daha gcr,:crli olabilccck bir yo nun
i)e;)(()( ~IL[aou <; VO (H Ci!LO<'rC.JV
i>e:I.L<lCi(<:l. K q. tcklif cdcmcdigi lmld(', Uspemki y' in lm
ULYKATZI- AnRWEILER, Rt~clwrches 19 vd.
tefsirinin do~rulugun:l itira:r. clti . Aym
~ Theophams
.JII7, d i: -ro>', ~ -roc~ lcoriyc uymak sev d: L~iyle o (a.yn. yer), a~kr~r

,r,,

Eskikitaplarm.com

'

u, 'n <,~ok <Ht<'tttli bi r lrdhir. Uu plauda bu , ac,:d,~~a anla~ddtgt g.ibi, KilJyldllli ' lar /hmw ' sUllll d c nizc i askcrlcriyl c ilgili olmal1chr.
N i k<pltoros huwlan ba~k<t, bUy iik tehlike i le kaqt kaq1ya bulunan
li,,J gcl. in konmmas1 gaycsiylc tchcir vc isHm siyasetiyle ilgili tedbirler
.dd r. B11 anLmHia o, A nadolu thema'lannda oturanlara mUlklcrini satttrdt
v : l111lllan Skl avini a'ya , yani Balkan yanmadasmm islavla~ml arazisine
ynlql i nli; lmnlara hi<; iiphcsiz buralarda ycni arazi verilerek, stratiotes
srl.li, ylc ordu hizrncti ilc yiikiimlii kdmd1lar. Thcophanes'in bilhassa t;ok
1ikay, l ctLigi bu tedbi r , bu tarihten iki as1r oncesine dayanan iskan politikasl
11wtodlanna uymaktad1r. Urnumiyctle imparator Nikephoros'un faaliY tiud< kiiktcn hi<; bir degi~iklik yoktur. 0 her eyden once, seleflerinin
l1a ta vc ilnnallerini telil.fi etmek gayesiyle, mevcut durumu rsash bir ekilde
is l;l !1 vc tcdavi etmitir ve eger imparator bu baklmdan baz1 yenilikler
y a pntt.~sa, hiitiin bunlar tamamiyle geleneksel Bizans devlet siyaseti c;er<,cwsindc kalml:;;larclir. Biiyiik bir isabetle o gozlcrini bn pli:mda Bizans
<l<: vlct.inin iki temel dircgine tevcih etmiti: Devl etin maliyesi ve ordusu.
1\J ikcpltoros hi<; iiphesiz devletin mali kudretini, hazen elbette ger<;ekten
zo rhaca tcdbirler le, hatln say1hr derecede yiikseltmitir. O nun bu alanda
gos t.crdi i!;i c;ok yCinlii faaliy et, Bizans maliye idaresin in metodlan hakkmda
h izc hilgi vermekte ve en karanhk ortac,:ag ic;inde Bizans para iktisadiyatmm
kaydcUi gi bl.iyiik gclimenin bir tablosunu c,:izmektedir. 1mparator hi<;
~ i 1plw.~i z dcvletin ordusunu da onemli olt;iide giic;lendirmiti: Bir zamanki
111 :di yc IJakannnn en orijinal ve en kesin sonw;lu tedbirleri ordunun kuvvc l k ndirilmesi it;in ahnnutt.
Nikl'phoros'un t chcir ve isldln siyaseti c;erc;evesinde alnu oldugu
ltdhuln, hir baklma da bunlar Balkan yanmadasmm islavlaInl bolP.~"~ '"'" vc Iter halde bn pUmda Trakya ve dogu :Makedonya'mn Bulgaristan
:il ll ll'l:i nna taallfrk cttikleri cih etle, bzel bir ehemmiyete sahip idiler 1 .
(,_ vc 7 yiizylllann biiyiik 1slav muhacercti Bizans devletini Balkan yanm;~ d ;~ 11 1111 hii tiini.i i<;indeki mevbini biiyiik c>lc,: iicle terke zorla ml ve o zall ldlld au bcri de !slav dalgas1 gittikc;e kabarmakta bulunmutu. Konstan1i nos Po r plt yro ~ c n n e tos'un ifadesine gCire, P elopon es'in 8. yuzyd ortalannda

- --- -- ---------- ---------------------------------------

oui ilklcrinin varhgmm, "fakir" olmayan, larla dolup ta~an Yunanistan'a da iskan
ya 111 rr'l"<lxol'knkn sa yolm ayan vc mcnsup eclilmi~ olduklanm tahmin etmi.5lcrdi. Bu
old ugll kiiy yolda~larmea tc<;hiz cdilmcyip fikri dalm biiyi.i k tafsilat ve claha btiyi.ik
hc1uli h~hi~aluu kcnclisi tcmin eden asker kesinlikle P. CHARANIS (Nicephorus I, The
l< l'oy lt 'dcr llakkmda bahsedikn tedbirin alm- Savior of Greece from the Slavs, Byz.antina'" "" io;i u i\11 ~a rl ol.rnas1 fikr.ine itiraz et- 111etab)'zrmtina 1, 194G, s. 76 vdd.) temsil
on<"kl<di r.
etnwktl'dir. Bununla bcralw r K YRIAK IDES
1 I Jaha t loJ I (Ott\'thidtk 1, 9B vd . ) ve
( Hu ~. MeAh i)( L VI, 7 vdd .)' in isalwlli itirazV11~ 11.11 v (Slrmva11e v Grecii, Viz. Vrc m. !j ,
la nna bk . i\y m :a k"!i Viz.. lzoori 1, W15> 11. li7.
111,11 , H. t'J.'..!) i\u aclcol u .1/raliolts'lcoi'"l 1slav-

Eskikitaplarm.com

' I

!slav ve barbar !Jil' ulkc ltalill(k IJU!UIIdugu di.i~iiuiils iill 1 a. yu ~y dttl

sonlan ve 9 asnn i>a~llld a n itibare!l ise yava~ J ~tkat <.kvatnh bir ak si
gclime balar. lmparatoric;c irene zamamnda Bizaus Yunanistan'daki
1slavlara karl btiyi.ik bir scfcrc giriir: 783 ytlmda lo,go/hete.l Stavra kios
btiyuk bir ordu kuvvetiylc Selanik bolgcsine harcktt edcr, daha so111"
Yunanistan vc Pclopones' c gircrck oradaki !slav kahileleritti Bi~iltts'111
yi.iksek hakimiyctini tammaya zorlar ve onlan haraca baglar. Ih~; tl d1
seferinden doniiiinde Stavrakios hipodromda za{h alay1 t.nt ipic- Il l ( k
miisaadesine nail olur: Bizans'da Yunanistan'daki !slav kabiklni iiZI'I'ittdc
kazamlan zafcre boylcsine biiyiik bir onem atfcdilmcktl ydi ~ . F.t k.tt
daha 8. yiizy1hn son ydlan ic;inde Yunanistan'daki islavlar, Vtll'gt ; it
kabilesinin arkhontes'inin idarcsinde ve Konstantinos V.'un Atiua' da 111.dt
bus tutulan ogullan lebindc 3 imparatoric;e iren e'ye karl giri~ilt 11 !Jtr
harekete kat1ldtklan gibi, g. asnn bamda Pelopones'cleki !siavLtr ltii yiik
c;apta bir ayaklanma yaptllar. Bunlar civan yagmaladtklan sclltLr Bn'i
ytlmda Pati as iizcrin e ~iddetli bir saldmda bulundular 4 ~ c hrin """ ';' .
saras1 son derecede sert olmakla beraber yine de islavlann yl'ltilgi~;i jJ,.
son buldu; Patras hallu bunu, bir zamanla r Schl.nigin ku1lldu ~ u ll ;t ;tl
Aziz D em etrios'un yarchmma atfedilmi~ idiyse, havari Andn a~ ~, 11111
cizevi bir miidahalcsinc borc;lu olduguna inanm1~t1r. Bundan i i Lim iut
parator sadece biitiin sava ganimetlerini degil. biiti.in itaat altt11;1 ;dtlt:tlt
islavlan da ailel eri ile birlikte Aziz Andreas kiliscsin c hcdiyc etti ki , hu11Ltt
bu suretle sadccc bagimsizhklanm degil, sosyal hiirriyctlcrini de k.tybrtuti :l
oldular. Bununla bcraber Pdopones'deki islavlar Bizaus hukfmwtiuiu
ba ~ma daha sonralan da bir r;ok i~lcr a<;mt~lardtr vc Franklann I:{. yi i~
ytlda iddetle savam ak zorunda kaldiklan Taygctos'daki Mdiu~i VI'
J ezcrit kabilcleri b<'nliklerini Turk devrinc kadar muhafaza etmi~lndir r.
De thematibus, r ap. 6, 33, n~r. P ER - D. J. GEORG ACAS ( The LHediaeVtll Nmul'r
iS rc i crcx 11 J(ropcx xoct yqov.-: Melingi and Ezerilae of Slm ic GroujH itl ll11
(~& pBcxpor;. Vita S. rt 'illibaldi (MGH SS XV Peloponnesur, BZ 43, 1950, s. :1m vdd .) hu
93)'de bulunan bir habcr de r;ok anlamlt- kabilelerin islav olduklanndan ~iiplw "'""'
drr; buna gore Eichstii.tt piskoposu Aziz meklc bcraber , h er iki ad, hall a .J<-:~cc it
\Villibald (takribcn 723-28) FilisLin'e gider- adt ir;in de -- kcsinlikle hat at. olarak f "..(,
krn Moncmvasia'da durak yapm1 ~ ve bu men~e kabul ctmcktcdir. I L ( ;tu:nouc
~ehrin " iu Slawi11a terrae
islav arazisincle" (Byz. 21, 1951, s. 24.7 vdd., 21lo vt: I ',Jty
bulundug"unu tcsbit d m i.~ Li .
molugie slave du nom des Melingi el de.1 l~{t:lllt' l,
Nouvelle Clio 4, 1<))2, s. 2~)3 vdd. l '111 rsallrtlr
" Thcopham"s 456 vd.
Lcnkidi ile kr~ . ~i rndi aynca bk. II . :\ err<
" T hcophancs 4 73 .
'1 /Je
arlm . imj1. , cap. 11) , s. 22~) vd., WEI LE R - (;I.YKJ\Ti'.J, ( 'uc irucription m iCIIIltllll'
n~r. Muur.vcstK -.I NKINS.
rur les 111t!lingues rl11 TaVt!c)te, /lull. rlr r.11rr. !Mil .
Bu lslav kahil. lni adlannrn c,:ok B(j ( IIJ(ll ) 1 vdd,; hu rada ~11'lrng i blav
uninak;t~a r:d i lmi ~ ulan dimolc~jisinc lmrada kabilcsinin 1.1-. ylizy dda hfd:t ull'vt:ul oldui{tr
claha yaknulan ~i ntll'llti~< ~:cn k yuktur. IN(lal ultrnuyor.
1

TUS1 : E:n;}).x [~ c~.s-r,

Eskikitaplarm.com

clio

Ill. 'l'a svir Krn c r lluhran l>r v r rsi

B1111a ra{?; IIH'II lslavlann Patras'da ugradddan hozgun, yin e de gliney

Ylluanistau'u! yenidcn grcklqmesi olu~umu bakmundan onemli bir merhair l<kil cllll<"kllydi. Bu olay Bizanshlar ic;in bile, iki asudan f:tzla siircn
l111 lslav i.istiinliigiindcn sonra Bizans kudrct vc hakimiyctinin Pcloponcs'de
y<ui1kn l1:sis cdildigi tarih addolunmu~tur 1 .
Bizaus hakimiyetinin Balkan yanmadasmm bazr klSlmlannda yava~ yava~ saglamhtmast, en ac_;Ik ifadcsini ycni thema'lar kurulmasr suretiylc
t/tmw'lar nizamunn gcni~letilme sinde bulur. Hangi bi:ilgclerin gerc;ekten
Bi zans dcvlctinin miilkiyctinde bulundugu, yani sadeec itibari olarak
Bizans cgemenligini tammi olmadrgr ve fiilen de Bizans hiikumetinin
idarc ve emri altmda bulundugu bilinmt'k istenirse yapdacak CY Bizans
//uma'lar nizammm nerclere kadar uzad1gmr tesbit etmektir. Gerc;ek durulllllll ycganc saglam Olc;iisii budur. Qiinkii sadeee thema'lann bulundugu
ynkrde az vcya c;ok muntazam bir Bizans idaresi vardrr. imdi, 7 yiizyllm sonundan bcri Bizans'm Balkan yanmadasmda sahip oldugu thema'
la r Thrakia vc Hellas'dan ibaretti ve uzunca bir sure bu durum devam
l'tl i. Bununla berabcr kesin olarak daha 8. yiizydm son yrllanndan itibaren
Thrakia thema'sr yamnda, asd Makedonya bolgcsini degil de batr Trakya
1

Moncmvasia

kronigine

gore Pelo-

pon('S 2 I B yii, Mavrikios'un 6. saltanat

y rlmdan (5B7), Nikcphoros'un 4 htiktimdarlr k ydmda (8os) Bizans hakimiycti nihayct

yr nirkn kuruluncaya kadar islavlarm egenll'nligindc kalmi~h: N. BEES, To 7tEpt -r'ij<;
x-rlrrcwc;; T'ij~ Mt>VEfL~ alet ~ zpovtx6v, Bu~IXVTL<;
1 ( 1!JO!J ). 73 vdd. 932 yJlma ait Arethas Sclwliort' u (S. KuGEAS, Neos Hellenomn. 9, 1912.
~. 1-7:1 V<ld.) ve patrik Nikolaos III. (10841I 1 1) 'un imparator Alexios I. Komncnos'a
l{i iudenligi synod- yaztsl (LE QumN, Oriens
(.'hrirtiartus II, 179) da aym bilgiyi vcriyorlar. Bu kaynaklarm inamhrhg1 hakkmda bk.
1'. C IIARANrs, JJSI. ro ( rg48) 92 vdd., 254
vdd . ve BZ 46 ( 195~3) 91 vdd. Charanis
hurada hakh olarak, pcloponcs'in, kaynakl.mla bdirtildigi gibi 6. ytizyhn sonlannda
INiavlar larafmdan i~gal cdildigini dcgil de,
a ncak 746 y!lmdaki vcba salgmmdan sonra
l ~ l avl ann buraya btiyiikr;:c say1da muhacir
ola rak kabul cdildiklerini yaymaya r;:ah~an
lu wii nkii Yunan tarih yaz1c1hgma itiraz
1'1 nwkl<dir. Moncmvasia kroniginin kaynak
olarak a rzc ll igi hakkmda, bu konudaki
m rl rn p as;qlanm yrnidrn vcrcn ve ilgili
I rl nalii r hakkmdak i mtilfthazalarnu bi ldi1rn 1'. Cn AHANI~'iu ~~~ yaz1~111a bk flu:

Chronicle of Monemvasia and the Question of the

Slavonic SettlertUmls in Greece, DOP 5 (1950)
141 vdd. - Edebi kaynaklann, ve hususiylc
Monemvasia kroniginin verdikleri bilgiler
arkeolojik ve i:izellikle niimismatik malzeme
tarafmdan tamamiyle teyid edilmektedir. Bu
hususta A. BoN'un ar;:1klay rcr mtilahazalanm
vc i:inemli hulasasm1 ~~~ yaz!lannda bulmak
miimkiindtir: Le probleme slave dans le P elola lumiere de l'archt!ologie, By;;. 20
ponnese
(1950) I3 vdd. ve Le Peloponnese byzantin
jusqu'en r2o4, Paris 1951. - K. M. SE'ITON
(The Bulgars in the Balkans and the Occupation
rif Corinth in the Seventh Century, Speculum 25,
1950, s. 502 vdd.) Monemvasia kroniginin
Avar- I slav akmlan hakkmda verdigi haberlcrin gerr;:ckte Korinthos'un 641/42 yr
hnda Onogur Bulgarian tarafmdan i~gal
edilmesinc ait oldugu ve Bizans hakimiyetinin burada Konstans II.'m 658 yrhnda
yaptrg1 seferlc ycniden kurulmu~ bulundugu
gorii~tinii savunmaktad1r. P. CHARANIS (Speculum 27, 1952, s. 343 vdd .) bu hipotezi
hakh olarak rcddcdiyor. Kr~. aynca F.
DiiLGER, liZ 45 ( 1952 ) 2I8. SinToN (Speculum :J.7, I!JS:J., s. 3!il vdd.) nazariycsini
Mav unmaya r;a h ~mak1ad1r.

Eskikitaplarm.com

h. Nikcphoros l.'uu Rlonnlan

V"

n. ~

'l'rhlil<rlr

araztstnl kapsayan baguns1z bir M.akedonia lhema ~ llli'V< utt.u 1. TakriiH'n

ay111 zamanlarda muhtcmelen Pdoponncs thema's1 kurulmu~ olacaktu 1 .
En gc<; 9 yi.izyllm ilk scnekrindc Ionia adalanm kapsayan Kphalkni;t.
thema's1 ortaya <;1kar 3 9 asnn balannda isc muhtemel olarak Bizan s
kudretinin Ege vc Adriyatik klyilanndaki en oncmli i.islcri olau Sl'l.lnik
( = Thcssalonike) ve Dr a<; ( = Dyrrhakhion), civarlanndaki arazi ltlltbirlikte, ozel thema'lar olarak te~kilatlandmlmtlardtr 4 Bundan p k
az sonra da thema'lar idaresi Epir (- Epeiros) bolgesine Nicopolis lhmw '
smm tcsisi ilc sokulmu ve Strymon thema'smm tckilatland1nlnwsi Hlltt
tiyle Thessalonike thema'si, Trakya thema'lan olan Thrakia ve Maktdon i.
ile birbirlerinc baglanmJtlr. Nihayct 9 yi.izyilm ikinci yansmda, ])alnt;,'Y"
Chirlerini vc rni.icavir adalan kapsayan Dalmatia thema's1 kllrtdntlt.~ltll
(bk. aagtda IV, 2). Balkan yanmadasmda thema'lar idaresinin yaytltn;1s1,
Bizans kudrct ve hakimiyctinin, islav muhacercti ilc kogulmu old11 ;:"
I ]vfakcdonia
ozcl bir thema o!arak
ilk dcfa 802 yilmda zikredilir: Theophancs
4-75, 22. LEMERLE (PhilijJpes 122 vd.)'in
gosterdigi gibi thema'nm kurulu~u 789 vc
802 y1llan arasma dii~mektedir. - Istanbul'
un da. civan ilc birlikte g. yuzy1lda ozcl bir
thema tqkil cttigi hakkmda Arap cografyaCilanmn vcrdigi habcrler (kr~. GELZER,
Themenveifassung 86 vdd.; BuRY, Ea-1tern Rom.
Emp. 224-) bir hataya miistenit goriiniiyorlar, kr~. H. GREGOIRE, Le theme byzantin de
Tafla- Tablan, Nouvelle Clio 4- ( I952) 388
vdd.
2 Bir
Pclopones strategeos'u ilk defa
81 2 y1bnda zikrcdilmi~tir: Scrip tor incertus de
Leone 336. Bununla beraber Pclopones
thema's1, onceleri kabul edildigi gibi, ancak
islavlann Patras oniindeki bozgunlanndan
sonra ortaya t;tkmami~, aksine, De adm. imp.
cap. 4-9, 13 (n~r. MoRAVCS1K -jENKir<rs)'den
anla~Ildigi gibi, islavlarm Patras'a saldms1
s1rasmda mevcut bulunmu~tur; onun kurulu~unun logothetes Stavrakios'un Yunanistan
scfcrinden hemcn sonra vuku bulmu~ olmas1
ihtimal diI degildir: Kr. OsTROGORSKY,
Postanak teme Ilelada i Pelojionez, ZRVI I
(1 952 ) 64 vdd.
" Bir Kephallenia slralegos'u ilk olarak 809 y!lmda zikredilmcktedir: Einh.
Annal., MG/l SS I I!J!i vd.- DvoRNIK
(l.~~cnde.r 12), B. l'ANC,ENKo (h'atalog A1olivdrnmlrm, IUA/h :l, 11)111, ~. 117)'n un yaym-

lay1p 7.-8. yiizy!llarla tarihledigi hir Alohh

dobullum ( = vesika kur~un miihiilii)'a a
tifta bulunmak suretiyle Kephalknia thm111'
smm kurulu~unu 8. yuzy1l i;:lerin.- kaydn
maktad1r. Bununla berabcr Paw,;cnko' nun
okuyu~u olan cr't"p[cx't"]1)yt7> Kc:[cpCY]AI1JV ( lex ~ )]
<;ok kcsinlik dr~Idir; onun iznh ~cldi do
(ayn. ;er r I8) pek ikna edici dq.(ildir.
4 Bir Selanik thema's1
strate,wJ.r'u ilk
dcfa olarak 836 yil1 ic;in Grcgorios lkkapo
lites'in Vita'smda (n~r. DvoRN1K 36 w li2
vd.); bir Dyrrhakhion thema's1 stratrgo.1'u
84-5 ilc 856 y1llan arasmda viicuda f.ll' l<n
UsPENSKIY Taktikon'unda gc<;mektcdir. l )voll
NIK (Legendes g)'in, Thcssalonike thema'snnu
Nikcphoros I. zamanmda mcydana g'<ldi~:i
hakkmdaki ta!:anini makuldiir. Ancak 1)voJc
N1K (Ligendes 12) Dyrrhakhion lhcma'Hllllll
kurulu~unu Thcophilos dcvrine vazcdiyo
Her iki tesisin aym zamana dii~li iK inll
kabul ctmck daha isabetli olaeakllr. I
FERLUGA (Sur la creation du tlzim1e de /)Jrrrr
chium, XII Congres Intern. des fi.'tudes f,y:..,
Resumes des communications, Bdgrad - <kin 11l
196I, s. 32) Theodoros Studites'in, l >y11 ha
khion thema'smm daha Thcodoros'un hayall ;L
oldugu bir dcvirde, ~u halde 82i>'dan ln ,.
mcvcut olclugunu ishat edcccge lwm:ivru
bir mektubuna (M1GNE, 1'. (;, C)D, /i{1i1/, II,
No. I ; 17) i~ard l'tti. Ierluga da hu t/zcma' nu
tqkilallandmlmasuu Nikephoros I . ckvrinc
vaz,,l mckln I i r.

Eskikitaplarm.com

Ill.

lb I k;u II ar s;tlwswda

'l'asvir K1111"1 lluhran Dcvnsi

yava~ yava~

ycniden t('sisini 11 bir ilad1sidir. Bu, bize

oldugu topraklan ycniden i~galinin gelimcsini ve
.1y111 zamanda suurlanm ve bu oluumu izlcycn ycnidcn hdlenletirilmeMilll ~iistcnn<'ktcdir. Zamanla ve yava yava Bizans hcmcn bi.itiin kly1
J,j,Jgdlrini kmncn gcni, k1smcn de daha dar Critler halinde tlzema'lan
i11 1;1'lSI'V1 lcmcyi baarmttlr. Donanma kuvvctinin miidahale cdebildigi,
~ ('hir say1s1 vc liman baklmmdan zengin sahil bolgelerindc imparatorluk,
h:lkimiyct.ini ve idarc sistemini yeniden kurmutur. Fakat Bizans'm eski
tPpraklanm yenidcn i~gali oluumunun baariSL da bununla s1mrh kalIIIL~ttr: Balkan yanmadasmm ic;: bi:ilgcleri bundan soma da onun yetiehilccc~inden uzakta kalmaya devam etmitir.
Biz;lll.~'ul

kayhl'lmi~

Anadolu .rtratiotes'lerinin Sklavinia bolgesine isk1m Bizans'm Balkanla nlaki durumunun kuvvetlendirilmesi olu~umu zincirinin bir halkasmt

tqk.il cdiyordu. Bu, aym zamanda yakm Bnlgaristan'la giriilecek miicadele

i If 1k birbirine bagh idi. Asker bir ail eden gelmemckle beraber Nikephoros
I. biiyiik bir enerji ile saval yiiriitmii ve bir ~ok kere ahsen ordunun
h;t~ma ge~mitir. irene'nin, hilafet hiikO.metine karI yiiklenmi oldugu
l1 . 1ra~~

iidemelerini Nikephoros tahta c;1kar ~1kmaz durdurmutu. Ancak

dcvlctin dogudaki kuvveti 803 y1hnda biitiin Anadolu thema' lannm bakumandanhgma tayin edilmi olan Bardanes Turkos'un isyaniyle patlak
wren hir ic; sava yiiziinden sarsilmitl. Araplar yeniden devlet arazisine
akllllar yapmaya balad1lar ve 8o6'da Harun ar- Raid muazzam bir
o1 d 11 i le gi:iri.inerek sm1r bi:ilgesinin bir ~ok kalesini aldt, Tyana'y1 igal
nlnck hiiyiikc;e bir sava birligini Ankyra (=Ankara) bi:ilgesine yollad1.
llnparator ban ricasmda bulunmak, harac; i:idemeyi ve bunun ustiinde
1k daha kiic;:iik diiiiriicii bir art olarak, halifeye kendisi ve oglu i~in her
yd ha~ vcrgisi olarak 3'er altm yollamay1 iistlenmek zorunda kald1 1
Blllllillla bcraber Harun'un i:iliimii (Bog) ve bundan sonra hilafet devletinde
1.11 Iilii eden kanIkhklar bu yon de bir rahatlamaya sebep oldu. Bizans ell
pnl itik.asuun ag1rhk merkezi gittikc;e daha belirli bir Ckilde Balkan lara
by! h.
Avar devletinin Biiyiik Karl tarafmdan imhas1, Pannonia Bulgarla11111 da Avar boyundurugundan kurtarmitl. Bulgar devleti bu yiizden
daha biiyi.ik bir kudret ve araziye sahip oldu; Tisza suyu kenannda BulK" rlar Frank devleti ile hemhudut oldular. Pliska'daki Bulgar tahtma,
llliHlan dogma miicadele ve futuhat heveslisi bir sava<_;l olan Pannonia
ll1dgar kallilc rcislerinden Krum gec;ti ve klsa zamanda Bizanshlann uma' 1s1 li:llinc gclcli. Bulgar devletine kaq1 set mahiyetinde Bizans, en i:inernli
11oktalarn1I lkvclt.os ( - Burgaz), Edirne, Filibe ve Serdika ( Sofya)'mn
tqkil 11tigi kuvvl'tli bir miistahkem bat kilrrnutu. Scrdika 8o9 ilkbahann-

Eskikitaplarm.com

b . Nik <'pho ro~

l.'111t

Rcforllllar

V<'

Dr ~

'J'.-Idil"lr

da Knun ta rafmdan ~igncndi, kalesi taltrip nlildi gi ~ illi ganriw1111 d:r

klh<;tan gec;irildi. Bizans imparatoru d cr ltal miidahaledl' lnrlu1rdu, l'lis
ka'ya dogru ilerledi ve sonra tahkimatun yrniden onartmak iizer<" Snd i.
ka'ya gitti. Nikephoros'un biiyiik mukabil darbesi iki yd soma, ir;ind!'
Anadolu stratiotes'lerinin islav Balkan bi:ilgesine tchcir vc iskfun da hultlll.lll
etraf11 haznhklardan soma vuku buldu. 811 ilkbahannda Nikqrl111111H
I. biiyiik bir ordu ile s1mn aarak, Krum'un ban teklifinc aldmlt:HLrn
Pliska iizerine yiiriidii; Bulgar baehrini tab rip ederek han'm s.t 1'Y 1111
yakt1rd1. Muzaffer imparator kendisinden biiyiik bir mahviyetlt- 1ir " rd 1
len banl tekrar reddetti: Bulgar devletini ortadan kald!rmakta 1:1111 b
rarb idi. Adamlariyle daghk bolgeye kac;m1 olan Bulgar hanUil l.1kip
etti. Ancak felaket onu burada yakalad1. Dag gec;itlerinde Bizans 111 du.~11
Krum tarafmdan kuat!larak son ferdine kadar klh<;tan gec;irildi (:.dr lr nr
muz 8r r). Bizzat imparator maktul diirniitii; muzaffer han onrn1 li.rl.l
tasmdan, verdigi ziyafetlerde b~yar 'Janmn erefine ka}dlrchgi ]ri I ~ill ,I J1
kadehi yapt1rd1.
Bu beklenmez fclaketin sonuc;lan pek biiyiik oldu. Bizans itilr:ll'llllll
yedigi darbc belki de ugramlan askeri <;i:ikiintiiden de ag1rd1. Kavinal<'
gi:ic;ii devrinden, 378 y1lmda imparator Valens'in Vizigotlara kar~l y<q lll.trl
Edirne savamda maktul diimesinden beri hi~ bir Bizans hiikiitnd:lll
barbarlar tarafmdan katledilmemiti. Dstiinliigiinii savam ilk sal'lta st lllll
yeteri kadar ac;1k olarak belirttigi Bizans yerlerc serilmi yatarkcn , k rs:~
sure once ban ic;in yalvarrnl bulunan Krum anh, i:ihretli bir za[(T b ll ramam olmutu. Kendisine emniyeti i:il<;iisiiz derecede artnll. vc J'iitulr :~l.
arzulanna hayal edilmesi bile gii<; bir ufuk ac;Ilmltl. imparatorluk i(,'ill
karanhk ve endie dolu ylllar balamaktayd1.
imparator Nikephoros'un hayatma mal olan savata, oglu vc wli
ahdi Stavrakios ag1r bir yara alml olmakla beraber, bir kac; adamiyl l'
Edirne'ye kac;abilrni vc burada meruiyet ilkesine ciddiyetlc uyular;r k
imparator iH'm edilmiti. Bu, Stavrakios'un ald1g1 yaradan kurl.tdal>ill'r l'gi
pek diiiiniilemiyecegindcn ancak bir formalitenin yerine getirilnH'si1ul' 11
ibaret olup gec;ici bir mahiyet taImaktaydL Tac; ve taht soruuu , illii1rw
mahkum hiikiimdann, kendisinden soma idareyi dine alacak olan ki 1ns1
yi tac;land1rmak iizere gotiiriildiigii Istanbul'da <;bziimlenecekti. (,icwu (',rr
bulunmayan imparatorun en yakm akrabas1, cnitcsi kuropalatPs Miki~.111
Rangabe tahtm tabii aday1 idi; onm1 imparatorhrga yiikseltilnwsi ltr 111
imparatorun sava arkadalan, h em d e patrik Nikcphoros tarall.ud an Lri< p
cdilmektcydi. Bu c;C>ziim ekline ise, imparatoric;.c irene (irncginc uy:t1:1k
iktidan {>jzzat iizerine aJa!Jilcccgini diiiincn, OJiim itaJindcki illljlill'aiDIIIII
kanst i\ tiuah Tlrcophano it iraz cui. i\gu kan~1kilklar l,;lktnasHul:t 11 kurb-

Eskikitaplarm.com

Ill. Tnsvir

K1rt~1

lluh r;w

ll rvrr ~ i

rak Slavtakios ncyc karcll' vercccginde trrrddiil i~indc hulunurkcn 1

~dll'C gidnl'k hiiyiiy('ll hir hcyccan hakim oluyordu. Bu yaklaan dt tchlik c kt muvacdusindc bir fetrct dcvrcsi her zamandan ziyadc tahammiil
nlilmz ~iiriiuii yor ve normal artlann ycnidcn Mtkim olmast her eyden
d.d1a ~l' nkli addolunuyordu. Kanuni yoldan cldc cdilmcsi miimkiin olmayan ;i.iziirnii hir hiikumct darbcsi gctirdi : 2 ekirnde Mikhail Rangahc
hipmlromda ordu vc scnato tarafmdan imparator ilan edildi vc bir ka'Y
litlil l. sonra da Ayasofya'da patrik Nikephoros tarafmdan ta':;landmld1.
Uu olup - hitli kartsmda Stavrakios tahttan feragat ederek kei libastm
Kiy(li, I;tkat daha ii':; ay tiliimle penc;elqti.
Mikhail Rangabc I. (811-13) 2 zaytf bir hiikiimdardt. Kolayhkla
cl. d1 :1 kuvvet li phsiyctlerin etkisine kaptldtgt gibi, imparator Nikephoros'u
ll'l nyiz l'lmi olan, halkm houna gitmeyecrk tcdbirleri almak cesaretine
de 111.1lik clegildi. Tasauuf siyaseti bir kenara buaktldt; imparator her fusalla orduya, saraya vc her eyden once ruhani stmfa para dagtttyordu.
Mikhail I. atcli hir tasvirlcrc ibadet tarafdan ve kilisenin sad1k bir hizllll'lkan idi. Omm dcvrinde ortodoksluk,- tasvir ktncthk futmasmm yenicll'n tMIIak vnmrsi arifesinde - en giizel giinlerini yaadt. Studios manasrlllan siiriildiikkri ycrlerden geri getirildiler ve zina davast, Bog konsilinin
kararl an gcri ahmp papas Josephos'un yeniden afaroz edilmesiyle kcndi
.1r:.r.u lanlla uy~un bir Ckilde <;6ziimledikten sonra kilise idaresi ile banttlar .
.)aliSUia iiz~ii crnsalsiz cnerjisi ve hi~ tiikenmeyen ccvvaliyeti ile zaytf imP" raton hiiyiikmi alan Studios manastm barahibi Theodoros'un niifuz
1 'l'lwupluuws 4!J2, 25: 6 3z l:1'cxup()(xto<; m1~ bir pasaja dayanarak, o s1ralarda dem'rl\lttl Hl ~ r'rpr . v l ex n ov Stcxxd[!.EV0\1 Til YCXfl.1'ij lcrin siyasi bir harekcte giri~melerinin pek
11, v [1rxnt>.tlcxv i:a mr)llcx~E rtEp mot~crcxcr&cxt 1) ala miimkiin oldugunu gostermi~tir.
2 Mikhail
llr1rrrxpcx't(cxv iyti;pcxt Xptcrncxvoi<; bt'l 1'0t<;
Rangabe, lakap t~1yan
rtp11A'll(1r,[int xcxxmc:. Bu pasaj tinccleri genellik- ilk Bizans hukiimdand1r. Soy adlanmn
lr S IILVIakio~'un Alina ornegi bir demokrasi ortaya ~1kmas1 Bizans'da, en cskileri - Medu ~ tlnmii~ oldui'{u ~eklindc yorumland1 (Kr~. lissenoi'lar gibi- daha 8. yiizyli ortalarmda
llll' ~c l:illtrHY, },a.rleriiRom.emfJ. I8;BRATIANU,
goriinmeyc ba~layan btiytik arazi ve iktidar
/'r iri/t'~:e.r ;,n vdd.). Gen;cktc ise sadcce, oliim sahibi ailclerin ~ogalmasmm belirtisidir.
hfll uulck i imparatorun. kansmm ihtirasl- ilk olarak 8. yUzy1lm sonunda ge~en Ran11111 hOI iin kiHO!Ukler yamnda bir de i~ sava- gabe adm1 (kr~. Thcophanes 454, 19:
yani t!nn'le1 in Lir ayaklanmasma sebep 0e:orpu:Xcxx1'o<;'b mu 'Patyycx~, opouyy&pto<; 1''ij<;
ulahilrTci{i ndm ~t'k indigini iladc clmcktedir. ~CoJ8e:xcxv-lj crou: Muhtemelen Mikhail I.'in
Ilk olaral< l{r:rc;c(l;i gii rmli ~ ohm F. IXiLGER'in babas1 ) islavcadan nc~et ettirmek ve rokahn IIIIHIIHa i~ard i Uzerinc HRATIANU (Empire vr1 kclimcsinin grek~clc~mi~ ~ekli saymak
1" /)/m,mrtie" ri llyzauce, ll<:,, 37, IIJ37, s. 88 teklif olunmu~tur. Aslmda bu analoji yolu
11. 1
f..twli!J hvzrmliue.f, HJ38, s. 97 n. 4 ) da ilc bdki mUmkUmllir; hu takclirdc kclimc
l111 yrl{i\ 111' dognr olan ~ck li kabul t'lmi~tir. "BUylik (KuvV<"tli) clli" manasma gdc1\y n< 1\ xon ..:amanlauh\ MMncv (l'arti.< hilinli, kr~. II. GRf:c:mRJ\ , llvz. 11 ( 1934) 793
f'"flllitm~r 70 vdd.) J'Hr'udo - Kodino~ 'nn Orivel.
A~ "'~'Irl i111lr ~ inrdiyc kadar litrk111a va nl11lll

Eskikitaplarm.com

G. Nikephuros l.'lall Rrforrnlarn1 v r

ve itiban stmrstz bir mahiyct ald1.

ba~rahibin oyu agtr bastyordu.

Sava~

vc

ban~

D 1~

T<hlikC"Irr

yapdmasmda hile hiiyiik

Batt imparatorluguna kaqt Bizans hiikumetinin tutumu l.emdindna

degiti. Nikephoros I. Biiyiik Karl'm imparatorluk iinvam iizcrindc iddi a
ettigi haklan duymak bile istememi, hatti't patrik Nikephoros'a, papa ya
mutad olarak gondcrilen synodika ( ' -synod mukarrerat1)' mn yollanmas1n1
yasaklayacak kadar ilcri gitmiti 1 . ~u hal de sadece kcndi rakibine dl' j:(iI,
onu dcstcklemi olan papahga kart da banmaz bir tutuma biiriinmii~lil .
Bu arada ise Biiyiik Karl'm kudret ve itiban durmadan biiyiimii~ vc lli zans'm sahip bulundugu bolgeyc de s11;ramt~ bulunuyordu. Biiyiik Karl'n
daha Irene zamanmda Istiria'yt ve bir <;ok Dalma<;ya ehrini itaatr allna
smdan sonra, gcn~ kral Pippin, Vcncdik'i de hakimiyet altma almttl (!l1o ).
Karl boylcce imdi, etkisini bu arada zaytflami olan Bizans iizninda
gostermcmesine imkfm olmayan bir baskt aracma sahip bulunuyonl11. 1 ~~-:. al
cdilmi olan bolgcnin gcri vcrilmesi mukabilinde Mikhail I.'in hiikfanwt i
Biiyiik Karl'm imparatorluk iinvamm kabul edeccgini bildirdi. 812 ydnula
Karl, Aachen Chrindc Bizans el~ileri tarafmdan ha:-.ileus olarak selfunlanch .
Boylece arttk saclecP fiilcn degil hukuken de iki imparatorluk mevcut ol11111 ~
oluyordu 2 Bununla bcraber Frank hiikiimdan Roma imparatoru dcgil,
sadcce imparator olarak kabul edilmiti; Biiyiik Karl da bizzat kcndi sini
her zaman 1~m vc bilinc;li olarak Romahlann imparatoru Cklindc zikr
ettirmcktcn fcragat etti 3 . Bu sonuncu iinvam, yani Romahlann impa 1 Theophanes'e gore r494, 22) patrik
Nikcphoros ancak 812 ylmda, imparator
Mikhail I. ilc anla~ma halinde, synodika'sm1
papa Leo III. 'a gondcrmi~ti: 7tprJ Tohou Y"'P

Y.UlAjcro 67to NuclJ<popiou 't'Q\)'t'o 7tOtljcr1Xt.

2
BuRY (Eastern Rom. Emp. 325) 8r2

toreninin, Biiyiik Karl'm Bizans imparatorunun mii~terek hiikiimdarhgma yiikscltilmcsi anlamma geldigi ve dcvlctin birligi
fikrini zcdclcmedcn 4 vc 5 yiizy!llarda
biri doguda digeri bat1da iki imparatorun
mii~tereken dcvlcti idare ettiklcri durumu
ihya ettigi fikrinde idi. Bury'nin haiz oldugu
biiyiik itibar bu gorii~iin kabuliinii sagladr.
Ancak ~artlar gee; Roma devri ~artlanndan
her bak1mdan ayn idi ve Bury'nin fikri, 4
ve 5 yi.izyllarda mevcut olmu~ bulunan
mii~terck hiikiimdarhkta k1demce biiyiik
hiikiimdann gercktigi zaman digcrini tasdik etmcsi ~arlmm bulunu~u, buna mukabil
ne biiylik Karl'm h:dcllninin Bizans imparalorundan, nc de Bi:r.ans imparalorlarm-

m bunlardan bir tasdik vcya teyid almadk lan vakJasiyla bile tutulamaz hale gclml'k
tcdir. Dindar Ludwig'in 8r4 yhnda l.l'on
V.'dan Biiyiik Karl adma, 8r 5 yrlmda i~a
kendi namma ald1g1
lasdik, Diuclar
Ludwig'in ciilusu ile ilgili olmayp sadcn
812 y!lmda b:.>.ti imparatorlugunun );'\1/..u
yap1lan tasdikini vesika hal inc gctinnck tc 11
ibaretti. 8r5'cle Dindar Ludwip;'in acllua
yeni ve aym anlamda bir vesika ta111.iua
edilmi~ olmasmr bizzat BuRY, sadccc' lur
"fmnctiliousness qf the diplomatic formr " a de lc-1
mektedir. Buna mukabil, Karl'm 81:1 yrluula
Ludwig'i Bizans usulii i.izere tac;Iandrrarak
kendisinc bir mii~terek hiikiimdar yara11111 ~
olmas1 pek onemlidir, c;i.inkti. bu vftkla hi!.
Bury'nin fikrinin yanh~hgm gormeyl' yc
tcr. Aynca DoLGER'in isabctli itirazlari yla
kr~.: Byzanz und die europiiische Staalmwclt :1o;
ve n. 42.
3
5 fasla ail olarak Vl'rilcn hihl iyo grafyay a bk.

Eskikitaplarm.com

Ill

tllf I

l'a~v ir

K ti'IC't llul1ran llcvr esi

1.1llll'tl IIIIVaillnl Bizanshlar kcndikrindc nndtafaza ctmi~lcr ve hu suretle

l1.t11 tlllj.l<lr<t loru ik lslanhul'da oturan gen;ek Romahlarm imparatoru
aras mdaki t;ulu vurgulamt~larchr. Aslmda Renna fikri il e baghhk orta<;ag
i111 pa raturluk rn iicssesesinin biinycsindc mcvcu ttur; nastl Bizans, claim a
w lliitiin dcvirlcrind c, g. yiizytldan once imparator iinvanlanmn ancak
11:\dircn kullamlnu~ olmasma ragmen 1, kendisini bir Roma imparatorlugu
say nll~ isc , batt imparatorlugu da, ancak Otton'lar devrinde Roma fikriylc
h;~ g i <II JtJyJ buna uygun bir iinvanla kesin olarak tcsbit etmi~ olmasma
rag1n1n, papahk vasttasiyle Roma'ya baglanmt idi 2 . Boylcce ikinci
hir i111paratorlugun viicuda gelmesi ve tamnmas1 suretiyle Rorna rnirast
lll'.ni ndc Bizans devletinin yalmz ba~ma iddia ettigi hak zayiflami, bir
sun111 halini alrni bulunuyordu. Karolenjiyen devletinin pan,:alamp ink11 az1 ve Bir.ans imparatorlugunun yeniden gii<;lenmesi, Bizans'm daha
so maki imparatorlanna, bati irnparatorlugunun 8 I 2 y1hnda tamndtgl
vfl ktasun bilmernezlikten gelmek ve boyle bir ~eyi olmam1~ gibi kabul
l'l.ml' k i mkamm vermiti r.
Nikephoros I.'un Biiyiik Karl'1 tammaktan imtina, buna karIhk
Mikhail I.'in onu tamdigmi ifade etmesi, sadece her iki imparatorun
ki~isl'l vas1f vc karakterleriyle degil, her Cyden once 8 I I feLiketinden sonra
dc ~ i~mi~ olan siyasi durumla izah edilmelidir. Balkanlardan gelen tehlike
B1zans devl etinin batt ile bir anlamazhgt goze alabilmesi imkamm yok
f'!tni~ti. 812 ilk baharmda Krum, Karadeniz kiy1smdaki Develtos Chrini
1, ;1 pi, ka lesini tahrip etmi vc ahalisini, Bizans't ornek alarak, kendi iilkesine
SIIJukkmiti. Yalmzca Bizans tarafmm mukavemcti az olmakla kalmami~,
Slllll' ~l' hirlerindcn bir <;ogunun ahalisi de kat;maya balamiti. Krum,
E. STmN (Forschungtm und Fortsch' illr 1'l:lo, s. 182 vd.) 'm, r:le<mAEu~ 'P~>fle<lwu
lluvamum Bizans'da ancak Mikhail I.
dvri wl kullamlmaya balandtgt ve bunun
IIJ\ytlk Karl'm sadece basileus iinvammn
l.tllllllllasmm bir sonucu oldugu tezinin,
IIHtlll tscrinden sonra, bu iinvanm daha
<'H itidn de kullamldtgt hakkmda verilen
1'>111 klc-r muvacehesindc baz1 bak1mlardan
l.tHhihi 1-wrekiyor (l)zel!iklc N. LICHACEV,
s, rail.\' dt l'crnf,ereur Leon !Ill' Isaurien, Byz. I I,
1' nto , s. 1-IJ() vdd. 'dcki imparator miihiir1 iyk k1~. Buna ilavc not olarak bk.: H.
( "'~-<IOIUJo:,
tryn. yer 482. Aynca bk. V.
I AIIHNI , .Note de titulature /~yzantine, Echos
ri'01irnl :1H, r!J:IJ, s. :-35:> vdd.; ayn. mlf.,
lln 'I'<>!LC<l<>V, l'Jti,toire d'm1 litrt: el le
illlloi~-:nape dtt Ia wmli.llllflli!JIIf., Crmdca lllllni.,rnaltut II 1111/tdo~ita I " H){" s, H)H vdd .); hi IIlii
1

ragmen basileus unvanmm 'P~'fle<tcuv ilavcsiyle 8I2'den once nadiren, 812'den sonra ise
biiyiik c;ogunlukla bu illive ilc birlikte goriildiigii ve ~e<crt:Ae:u<; 'Pt>l!J.e<Lwv iinvammn
c;1plak basileus tinvamm zamanla ve ta.mamiyle kullarulmaz duruma soktugu bir
gen;ektir. Bu hie; ~iiphesiz sadece bir tesadtif
degildir ve bu hususta, Bizanshlann "r:le<m).e:,:><; 'PcuflC<LWV ~ekliyle bu unvam filvaki
8I2'den once de hazen kullannu~ olduklanm, fakat bu ~ekli daha btiytik bir 1srar ve
gostcri mahiyetinde bilinc;li olarak ancak
812'dcn sonra vurgulay~ devletin inlurazma
kadar muhafaza ettiklerini" belirten DoLmm'e (B.(. 37, 1937, s. 579) kesinliklc hak
vennek gerckir. Kr~. aynca Dikam~, R,Z gil
( n:-lh ) IT.l vel. ve ozdlikk 40 ( 1940) 518 vd.
~ 1' E. S<:rmAMM,
Kal.l't!r, Rom mul
Urnm,llllo I (I IJ'l'l ) 111 vdd. vc 11:1 vd.

Eskikitaplarm.com

'"

prtlanttl idtimalom mahiyctine hiiriiycrck Bi~:;ans impat ,t.t.orlt ll~ tltul.

sulh ta lel>indc bulundu v c devlct bu prtlarm kahuhind< tfn ddi.it gostnin n
iincrnli lim an .~chri 1\1escmbria ( -c Nsebar)'y1 i~ga) clli (H1 :.! b sun ;t yl
ha51); burada biiyiik miktarda altm ve giimii yamnda G rekatqi stnld.uJ
da cline gec;:ti.
lmdi, ba~lannda palrik Nikcphoros bulundugu haldc imp;~l : llntlttl,
miiavirlcrinin bir klsm1, imparatorun da goriiiin c uygun olar:1k , lt:ll l,
artlanmn kabuliinii teklif edcrken, si:izciilcri Studios manaslm lta ~t .dtiht
Theodoros olan diger bir k1s1m mii ~<wir daha c nerjik bir sava ~ politi k.t~. ,
taraflm tuttu. Barahibin g<>riiii galip geldi ve 813 haziran1111L t 1" '>" "1'
bir Bizans ordusu, Krum' un ilerlcmckte olan kuvvelleri ik Edittw'cl 11
uzak olmayan Versinikia yamnda karJla~tl. Her iki ordu uzu111 a hit suH
kararstzhk ic;inde birbiri karIsmda durduktan sonra 22 haziranda 'l'l11 ;tki;t
ve Makedonia strategos'u diimana taarruz etti. Anatolikon thcma's1 l\lllll:tll
dam Ermeni Leon tarafmdan kumanda edilen Anadolu birliklni is ltu
taarruza kaulmadiklan gibi, aksine birdenbire gcri c;ekilmcyc ""~ l :ulrl.tt
Bundan iki yil once kader Bizans'l!l aleyhine il emiti; bu sekr yni /.:I ll IIIII
Krum savam ki:itii idare edilmesine ve her eyden once Bizansld.n111 J,nul
ic;lerinde birlik olmamalanna medyundu. Ortodoks imparaLor Miklt .t il
I. Rangabe'nin ugrad1g1 agu bozgun yiiziinden mevk1i sarsilnn~ ve :t.nuiu
yeni bir diizcn degiikligi ve tasvir ktnciliil;Jnm yeniden canlanma:;l i, iu
hazirlanmi bulunuyordu. 11 temmuz 811 tarihindc imparator Mikh.til
Rangabe diiiiriilerek Ermeni Leon tahta ~1kanld1.

7 Tasvir

K.rJCI

Reaksiyon

VA~ !!..IEv, Byza11ce e/. I.e.~ tlm /.n I

Bilderstreit. - OsTROGORSKY, Bilderstreit. - MARTIN, A History of t/" ,,,,.
clastic Controversy, London 1930.- LIPIC, Oferki 203 vdd. -A. DoBROKI.ONSKIY , l'rrfodolm rJ
Fedor, iJpovednik i igumen stud~yskiy , 2 cild, Odessa 1913/14. -ALEXANDER, Pair . .Nit'!"'"""
GRABAR, lconoclasme.
Gene!

bibliyografya: BuRY, Eastern Rum. Emp .. -

ScnwARZLOSE,

Ermeni Leon V. (813-20), askeri bir ruh ve resim di.i~nMJll ziltn y tl

temayiiz eden Anadolu unsurunun belirgin bir temsilcisi idi. Lnn Ill
gibi o d a doguluydu, aynen onun gibi tahta ciilusundan once An :llold,,"'
thema'smm strategos'u olmutu. Biiyiik asker ve tasvir k1nnlar ola 11 l.n111
III. V t' Konstantinos V.'u kendisine ornek olarak gi:irmckteydi. ( ;;,y,si
dcvlctin askcri giiciinii yeniclen saglamak vc tasvir kmn harehti yn tid n
canlanchnnakll. Kendisi vc taraftarlan , dalta iinnki dl'vrcdl'ki lmkuJIII 1111
ugr;uhgl askcri haarlSlzhklarm, bunlann tasvir <lostu t.utuluLnJntu ltu
twti nsi oldn g urul a n ZI'HI' kad a r ~uphe dmi yw-Ltnh

Eskikitaplarm.com

tllll

ITT.

Ta ~vir

Ktttct Iluhran Dtvrr-Mi

( )n pl:inda askcri gi>revkr durmaklay(h. (,~iinkii Versinikia yamndaki zal!'l'indcn sonra Kntm biiyiik ve siiratlc gdicn bir taarruza. girictl'k Edinll''yi k11alnn~ vc Leon V.'un tahta C,:lklHJdan hemcn bir kac,:
f.:il n soma da ordus11nun biiyiik bir k1smiyle Bizans ba Chrinin kapllan
,,,ulndl' giiriinmiitii. Ancak, Arap sald1nlannm bile oniinde akamete
n~ran11~ oldugn Istanbul surlan kaqlSlnda Kn1m da aciz kald1. Bunun
iizt'l itl(', han ~artlanm saptamak iizcre imparatorla ahscn goriimek
Ill :IStllcla blllttndu. Bizans imparatorunun soziine giivcncrck silahSlZ 0l.tr.tk gcldigi bu randevu csnasmda Bizanshlar ona alc,:akc,:a bir suikast
lt ~t bbiisiinde lmlnnclular; Krum ancak atikligi ve y1lclmm h1ziyle kac;aJ,ilnll'si saycsindc kurtuldu. Bu haince clavrama ic;erlcyen Bulgar hiikiimdan Bizans baChrinin biitiin civanm tahrip cttiktcn sonra kuatma
yuzi imkn ac,: kalan Eclirnc'ye gircli vc gerek chrin vc gereksc civannm
;~halisini Tuna i.itcsinclcki bolgcyc tchcir etti. imparator her ne kadar MeSI'Jilbria civannda bir zafcr kazanmaya muvaffak oldu ise de (813 sonhahan), crtcsi ilkbahar ic;indc Krum yeniden Istanbul iizerine yiiriimeye
ba~Luh. Kendisini tehdit eden tehlikeden Bizans'1 kader kurtard1: Bir
:t.a111anlar Attila'mn da bama geldigi gibi Krum da birden bire kan bo~a n mast ncticcsinde oliip gitti ( 13 nisan 8 14).
Ktsa siircli ara hiikiimdarhklardan sonra 1 Bulgarlar Omurtag'm
~;1 hslllda yenidcn kudrctli bir hiikiimdara kavutular. Ancak Omurtag
dikkatini her Cydcn once Bulgar hakimiyetinin kuzey bat1smda gcnilemesi Ill' w iilkenin ic; giic;lenmesine c;cvirdi. Bizans ile, Bulgaristan'a tabiatiyle
olduk;a biiyiik c;1karlar saglayan, otuz yllhk bir ban yapt1. Arazi bakiIltliHLm umumiyetle Tervel zamanmdaki durum yeniden ihya edildi:
Stnt r, Trakya'y1 iki taraf arasmda taksim ederek Dcveltos'dan mqhur
huyiik miidafaa hatti boyunca, yani Edirne ile Filibe arasmda Makroliv;tda'y:l kadar ve oradan da kuzeye, Balkan daglanna uzanacakt1 2
Son dtvrcnin dramatik olaylanndan sonra ~imdi Bizans- Bulgar smmnda
nw11 vc ihlfd edilmeyen bir huzur devresi ba~lad1g1 gibi, imparatorlugun
ll..nm ar- Ra~id'in oliimiindenberi ic; miicadelelerle y1pranmakta olan
hilfllc-t ckvlctinden de korkacag1 kalmamlti.
l.con V. ban halinden, tasvir k1nc1 planlanm gerc;ekletirmek husnsll ncla 1itydalandL Krum'un oliimiinden sonra durum hemen diizelmi~l i ki, ycni tasvir kmc1 hareketin fikir bak1mmdan ruhu olan bilgin
I ualllH'S Grammatikos'a, toplanacak tasvir aleyhdan konsil i<_;in teolojik
ish:tl malzenwsi toplamas1 cmrini verdi. imparatorun tasvir kmCI gayesi
t 11 lodoks ki liscnin birbiriyle c,:ekimektc olan kanatlanm birlqtinli. Patrik
' I let ikisi de saclecc ktsa sUre hiikiim
MtiiTII

Ill

l>ulwrn

HrV I.II'.V,

VI'

Umlip1ik

Dicrvg'dcn
llll

sonra:

s.

Kr:1.

Sofiv.rki;a l!nil. :JII, 1J

veld.
~

'/'J

Kr:l

HUN!:IMAN,

vel.

Eskikitaplarm.com

7 T asvi r l<lrlCI Hak s iyo n

Nikcphoros, yrnicku akvkncn tasvir kmc1 miicac.kh:d< hir zamauki dii ~ 111 . 1
m, Studios manastm barahibi Thcodoros ilr aym safta yn aldt lin i ki
din adam1 yazchklan <;ok say1da makalc ile vc biiyiik bir Cvklc nsintl1
kiiltiinii savunarak, imparatorun inane;: sorunlarma miidahalcsi n b 1.,;1
kcsin bir tavtr takmd1lar. Tasvirler miicadclesinin lm ikinci dn:t siiHk ,
kilise siyasetinin tekil ettigi arka plan 8. yiizytldakinden t;ok <Ldt a h lllll
bir ekilde meydana <,;Iktt: irnparatorluk kudretinin kilise lt ayat1111 ~ 11!
iradesine rarnetrnck gayrcti iJe ki!isenin, ozellikJe bumm radikal k;IJI <IIillllll
bu gayretc karl gosterdigi inat<;I mukavemet. Kudrct arac)ariiiiii iis !ii11
liigii once imparatorlugun gayrctlerini zafcre gotiirdii. Thcodfll'f JS Jl, 1. 1
raftarlarmm bir <_;ogu siirgiinc gonderilmeye ve ag1r rnuamcldcrc k a ll.lllll l.l ~
zorunda kalchlar. Nikephoros azledildi. Patriklik tahtma paskal ya l'. tz. ll
giinii r nisan 8rs'de, saray muhitinden Thcodotos Mclissc!los <,1k11 ; s
<_;imini m cnsup oldugu ailenin asil mcneine ve Konstantinos V. 'uu tit. IIIII tl
zevcesi il e akraba oluuna bor<_;lu idi.
Paskalyadan hernen sonra, yeni patrigin bakanhgmda Ayas"l ya 'd .1,
iznik konsilini rnahkum cderck 754 y1lmda toplanmi olan lasvi r k1r 11 1
konsilin rnukarreratma baghhgmi bildircn bir synod topland1. I\ ilis< I fiJI
lantJSI tasvirleri put saymad1gmi belirtmekle beraber 1, bunlann yi111 d
irnhasm1 ernrcdiyordu. Bu, Leon V.'un topladigJ synod'un tutUIIIII hakt mmdan tipiktir: i~in esas1 baktmmdan synod eski tasvir klnCihgm ptTIJsiplerine tarn olarak bagh kahyor, kararlannm baz1larmda isc miila yim bir
ifade kullamyordu. 754 konsilinin zabitlan bu synod'un yeganc fikri tual zemesi olarak kalmi, bu kilise toplantJSI eski doktrinkri sadccc tckrarlami~, sulandnm1~ ve esas sorunlan bulamk cdebi ifadelcrlc gct;i~linn i~
tir 2 Bizatihi ycni tasvir kmc1 hareket gibi 8 I 5 .rynod'u da taklit~:i l>ir
yetersizligin damgas1m ta~Imaktadtr. Etrafnn alevlcndirecck biiyiik gil t
sahip bir harcket alan Leon III. ve Konstantinos V.'un tasvir kmnlrkl .ut
muvac ehesinde g. yiizythn tasvir kincihgi, takli-tc;:i bir reaksiyon g ir i~i

1 OsTROGORSKY, Bilderstreit s. 5 I, fragment I 7: e:'illwAC< ll -roct'rroc~ dne:'Lv rpe:tml:!J.e:vm.

2 754 konsilinin
mukarreratJ resim
dil~mam giiril~ii uzun uzadtya milna~aka
ederek kristolojik bir temcle dayandtrmaya
gayrct cder ve diger taraftan da gerck birinci
ve gereksc iizdlikle ikinci tasvir kmc1 dcvrede res imler kill til taraftarlan sorundaki
agnbgt rcsimlcr probleminin kristolojik
dogma bilgisi ilc hag lanltsma va..:edcrlerken, ll 15 .ryrwd'u hiil (m mesdcyi, resimle n~
ibad rl nknltn . hun! a n 11 auiLTtEp typ&rpwn,

Til

e:bw\lt -ro oc7te:piypa.rpov, 'i1 -rijv a dtpKIX iK

.fl e:6nrro~ XC<'t'OC't't!J.'IO'I't'e:~, xocxc!' 't'l; xrxx/,v
lhop.flou!J.E:'Iot ilc itham etmck surl'liyl .. hi
-r'i1~

cilmlc ilc kcsip atmaktad1r (Osnwo iii!Sio.

Bildertreit s. 50, fragment I4 ) An cak ; 1.1
konsil zabttlarmi tam olarak hi len kini N I
bu cilmlcnin, o zabttlardaki nsim d o~l
lannm ya monofizit vcya nasi uri i11 ..:al
dil~mil~ olduklan mealindcki miicadt lr..-i vr
kurnazca orlaya al1lnu~ trzi d e a lrh P; IIIl
anlayabilirdi.

Eskikitaplarm.com

,,,,

Ill. 'l'asvir K1r1(1 ll11h1 ;111 Jl, vrcsi

111i1ul' 11 iharct kalnu~tll" 1. lmparatonlll, cmrindc lmlunan biitun iktidar

v.~t l.d;ll'l ik iradcsiui hakim kllrnasuu hilmi9 vc boyun cgmcycnleri zali"''"w L1kibata ugratmt~ olrnas1 vakmst bu rcaksiyon tqehbi.isuntin ic,:tcn
i'.. t'l1111 git. leycmez. Leon V. hie; bir zaman 8. ytizytlm tasvir kmc1 imparallltlanllllt sahip bulunmu olduklan taraftar kitlesine yakla~abilecek say1da
1.11 ;II lara sahip olmam1~ ve bunun ic;in d e durmadan tacuu kaybetmek
lwrk11s11 ilc titremi~tir. Bir ihtilal korkusu son saltanat ytllannda mani
hali11i almt~tl. Ancak ald1g1 bi.ittin tedbirlere ragmen Ermeni Leon V.
uurkadder alobettcn kurtulamad1: 820 noel gtini.i, bir zamanki siLlh arka' la~t Alllorion'lu Mikhail'in adamlan tarafmdan, dini ayin esnasmda
t\ yasol'ya kilisesinin mihrabl oni.inde oldiirtildti.
t\morion hanedammn kurucusu Mikhail II. (820-29) cehaleti kibar
Bi za11 siJ.Iara alay konusu olan kaba- saba bir sava<_;J idi. Fakat ne enerjid,n, Ill' aloldan, ne d e olc;tiden yoksundu. Onun saltanat devresinde dini
llliic:adclcyc bir tiir stikfmct hakim oldu. Tasvir taraftarlanmn takibinden
vazgc<;i ldigi gibi, ba~lannda cski patrik Nikephoros ve barahip Thcodoros
Stud i tcs bulundugu hal de stirgtinler geri c;agnld1. Ancak ortodokslann
llliitca ddit milracaatlanna ragmen tasvirlere ibadet ede bilme adetinin
i ltyas1 cihctine gidilmcdi. Mikhail II. kendisini bu i~lerde n uzak tutan
l1ir tav1r takmd1. Ne okumenik 1znik konsilini, n e de tasvir kmCI .rynod'lan
I.IIIHil vt' uihayet tasvider sorunu tizerinde btitiin tartlmalan yasakladi.
'l ';rs\ 11 bnnhgm bir zamanki ocagt Phrygia meneli olan imparator hit;
~i i i'lwsiz duygu baklmmdan tasvirlere ibadetin aleyinde idi. Bunu onun
I lind ar Ludwig'e gondcrdigi ve it;inde tas\irler kiilttintin baz1 yaklIkslZ
1n. rlriirln indcn ika yet cttigi mektup
at;Ik olarak gostermektcdir 2
ll11t111 a ym ekilde, oglu ve vell:ahdt Th cophilos'u bilgin tasvir kmn
lo.IIIIH'S Grammatikos'a terbiye ettirmesi v e Theodotos :N1elissenos'un
olii111i i1Hkn sonra patriklik makamma ortodoks Nikephoros'u tekrar c;af:lllll.tylp, 815 synod'u mukarreratmm haZlrlanmasmda Ioannes Gramln.tl ilws ya mnda en biiyi.ik paya sahip bulunan Sylaion piskoposu A ntonios'u
1:1 il'llli~ olmasl vaklasJ da belli etmektedir. ~u halde onun <;ckingenligi
:;lll'tlllil ilgisizliginden degil, tasvir aleyhdan hareke tin artlk yorulmu,
d 111 a kLllJil old ugunu idrak etrni olmasmdand1. 1v1ikbail I I. 'in aley hmd e
lr.rtrkcte gc~:tigi ycgtme tasvir taraftan, k en disinC' tasvirler ktiltii lehinde
v az d1111~ l>ir papahk uyan yazlSl takdim eden Sicilya'h Methodios olmu~tur.
Biiyiik Basileios'un ifadeleridir ve g. yiizy1l
tasvir kmctlanmn Biiyi.ik Basileios'un miina'1:1' ' v1)' nt aykm du~iinecsine ragmen ka~alarmdan, ALEXANDER'lll anladtgi manalwu lnt hitkiimd(' 1srar etmek zorunlugunu cia (s .. 45) neticcler c,:1ka1 thklan hakkmda

' I'. ). ALEXANDER (The Iconoclastic

(,'ounl'if oj St. SofJhia and its Definition, DOP 7,

ltt N:ulttll'ktyim; c,:ii1tkii ont111l11 5 .1ynod'unun

yc m <lgn ti~i olar;1k gi)stc'n li ~i fikirkr, lm
lt~ltNI'
'"l'lallll~tlllll dtl ~lllllt~ tarz1 clr,:ti I,

hi e,: bir ,J<,]il yoktur.

ManNi XIV, 417 vdd.

Eskikitaplarm.com

Metlwdios, tasvir taraft;ul oldllgtl i~i11 dcgil, Bi~<msh ta:;\ir taraltarl;u111111

Rom a ik i>aglantv;1 imparatoru endi~cy1' di.i.~i.i.rdi.igi.inckn, ikcnccy, !;1 hi
tutulup hapsedilmitir.

Mikhail II. saltanatmm en 6nemli ic; olay1, Anadolulu bir !slav VI'
imparatorun eski silah arkadal Thomas'm <;tkarmi~ oldugu ntuotzz;llll
ic; savatlr 1. Araplar tarafmdan etkili surctte desteklcnen Thomas, d.1 1!.1
Ermeni Leon V. devrinde dogudaki s1mr bolgderinde etrahna hiiyii k w
c;ok renkli bir taraftar kitlesi toplami~tl. Arap, hanh, Ermeni, Gilt <'it ',.
digcr Kafkas kabileleri onun bayrag1 altma girmi~ti. islavlann da hia yi1k
kitleler halinde oturdugu, etnik baklmdan kanl.k Anadolu, hald\1'1111
daha da genileyebilmesi ic;in mi.i.sait bir zemin tqkil etmektcydi. T .. ~dd,ii~ .
dini nedenlerle Istanbul'dan nefret eden unsurlar ic;in de bi.iyi.ik l>i1 c;rki
cilige sahipti; c;iinki.i Thomas tasvir tar aft an ccphenin hizmctilll g i1111 i:;
ve hatti1 kendisinin haks1z yere tahtmdan indirilen imparator Kons1.111
tinos VI. oldugunu ilan etmiti. Fakat isyan hareketinin sosyal- revoliisyolll'l
bir karakter kazanmi olmasl vakiasma ozel bir agirhk tammak da gca~ '"'
Thomas fakirlcrin hamisi olarak ortaya atllmi ve onlan yiiklcriudl"ll k111
tarmay1 vadetmiti. Bu sayede, iktisad i sefalet, c;ok yiiksek vngi l>.tsk 1~a
ve devlet memurlarmm zulmi.inden bizar olan balk kitlclcrini harl'hi c
ge<;irmiti. Bir Bizans kronikc;isinin yazd1g1 gibi "kole efendisin\', ;1skc 1
subayma kaq1 rjldiiri.ici.i ellerini kald1rrrut1 ... " 2 Boylcliklc l'l11ik ,
dini ve sosyal tezatlara dayanan isyan harcketi kisa zamanda Anadolu'nllll
bi.iyi.ik kism1m sardt: Anadolu'nun alt1 thema'smdan sadecc Opsikiou vt
1

V ASILIEV'in eserinde (Byzance et les bunun Genesios s. 32'de verilcn hilgiyc uy 22 vdd.) Thomas'rn Ermeni ol- gunlugu yi.izi.inden VASILIE V, kendisimku
dugu iddiasma tesadUf ed1liyor. Ancak bu once B U RY (The Identity of Thomas the Slmllla s1l rusc;a metinde daha ziyade Thomas'm nian, BZ I, I 8g2, s. 55 vdd.; kr~. ayn l': l
1slav mcn~eli oldugu karanna varan (kr,;. Eastern Rom. Emp. 85 ve tilr. yer. ) 'nin yap1111 ~
Vizant rya i Ara~y I, 24.; a yn ca bk. Hi;lory 274 oldugu gibi Thomas' Anadolulu bir Lla v
vdd., ozcllikle not 131) bizzat Vasiliev'in saym1~ olup bu fikre , hakh olarak, a r a~l nagorU~ii degil, eserin franstzcaya tcrciimcsini nlarm c,:ogunlugu kattlmi~tlr. Chelliklc Thobaz1 d egi~ikliklerle yapan zatm gorii~i.idiir. mas'm 1slav men~e i hakkmda deliilt"r vt-rt ' ll
Ancak franSlZCa metin na~irlerinin , Gene- M. RAJKOvrc;:'in ~u makalesine bk.: () fwrnAiu
sios'un (s. 8 ve s. 32) birisi Thomas'm Er- Tome, vodye ustanka 821-8!?3 g., ~ /(1 ' 1 J
m eni, digeri iskit m en;;eli olduguna clair ( 1953 ) 33 vdd. Aynca F. llARI~H/ in ii11("11rli
birbirini nakzeden iki rivayetinden, boyle- kaynak tenkitli aratirmasiyle kr~.: /I I rl
sine bir kesinlikle ve kay1tsiZ ~arts1z, ba~ka verzzye u izvorima o UJtaniku 1omi, :?.UI-'I 1o
hie;; bir kaynakc;;a teyid cdilmeyen crmcnice ( 1959) 14-5 vdd. h ya nm daha laf.~il:11 h ""
okunu~ ~eklini nedcn kabul ettiklcri, buna tasvirini E . LIP~IG vcriyor: VoJslanir I 11119'
mukabil Thcophanes cont. (s. 5o)'un Tho- Slavyaniua i vizantiyskoe krest ) anrtvo na J!WIII
m as'm 1slav men~ e i hakkmdaki va z1h kay- VIll-IX vv., VeJtnik drevney istarii un~J , Nu.
dnu bir kcnara lnmkabilccckleriui :~:annci 1, 352 V<ld. ve Ofcrki 2 1:.! vdd.
2 Tlll:ophau~:s cont. :1:1, 1 ; .
mderi pt:k anla~1lll' bir hu~llls lk~ildir. l~le
1
Tht"oph~uus coni. '11n bu ;v;1k k<iylh ile
Arabes I,

Eskikitaplarm.com

Ill.

I' f'J

T a~vir

K1 ru 1 1\uh ra u l> <:vnsi

t\tnu uia kou thema'lan imparatora sadakatlerini muhalaza cttilcr. Thomas

t\ nl:t kya pat.rigi taralinclan imparator olarak tac;landmldt ki, bu, halifenin
1 Lzast olmadan miimkiin olamazd1. Kibyraiotlar thema'smm destcgi Thotn as' nt donanmay1 da cline ge<;:irmcsinc, devlctin Avrupa arazisine ge<;:erek
1:ts vi r taraiLtn olan bat1 bolgcsi halkm1 da bayrag1 altmda toplamasma
imkfln verdi. Daha 821 yth arahk aymda Istanbul'un bir ylidan fazla
~i lrn1 ve fakat nihayet isyamn giiciinii de k1ran muhasaras1 balad1. lyi
lt ~ kilfltlanmaml kitlc harekcti iizerinde Istanbul imparatorunun iistiin
sava~ idaresi zafcri kazand1. Mikhail II. kurtuluunu Bulgar hanmm
ya nhnnna da az bor<;:lu degildi. Bir zamanlar Tervel'in Leon III. lehine
At aplara kaq1 miidahalcsi gibi bu scfer de, Bizans'm en korkun<;: diimamnm oglu Omm tag, imparator Mikhail II. !chine Thomas'm isyan hankrtine miidahalc, cdcrek onun birliklerini dag1tt1. 823 ilkbahannda
l'homas kuatmayi kald1rmak zorunda kald1; isyan <;:okmiitii. Fakat kii<;:iik
hir maiyyetlc A r kadiopolis ( = Liileburgaz)'e kapanmi bulunan Thomas
<lllcak ekim aymda imparatorun elinc diitii ve korkunc; ikencclerden
so nra idam cdildi.
Mikhail II. duruma hakim olmutu, fakat hemcn hemen ii<; yli etral't kas1p kavurmu olan ic; sava yiiziinden Bizans oldukc;a zay1f diimiitii.
lhmdan baka, dini c;atlmalarla par<;:alanml olan Bizans devletinin sosyal
kay na~ma mikroplarma bulatlgi da anlaIimltl. Thomas isyamm biitiin
intktmlariylc dcstcklcmi olan halifc, her ne kadar devletindeki i<; kartIkltklar sehebiyle Bizans'a karI kuvvetli bir taarruza giriemiyccek idiyse de,
Bizans dcvleti Arap diinyasmm diger klSlmlannca biiyiik t ehlikelere maruz
hulunuyordu. 816 yllmda M1s1r'1 ellerinc gec;irerek burada ge<;ici bir hakimiyet kurmu olan !spanyah Arap muhacirler, bu tarihten hemen bir
on ytl kadar sonra Girit adas1m igal cttiler 1 . Boyleliklc Bizans dogu
Akdcniz'de bulunan en onemli stratejik iislerinden birisini kaybetmi
oldu. Kaybedilen aday1 geri almak ic;in gcrek Mikhail II.'in vc gcrekse
lt ;d dkrinin yapt1klan biiiiin tcebbiisler bouna idi: Hemcn hemen bir
IH~<; uk as1r miiddetle Araplar, biitiin civan yagma akmlariyle tedirgin
1 lmderine iis tqkil eden bu onemli adamn sahibi olarak kald1lar. Aym
ma larda Hizans batJda da biiyiik bir talihsizligc ugrad1. Mahalli Bizans
li.i ullandanlanmn aralannda c;1kan anlamazhklara miidahale ctmck suITii yk A liikah Araplar 827 y1lmda Sicilya adasmda goriindiiler. Arap1

VAsrLmv, /3yzance et les Arabes I,

l'J vd<l. <.;i rit'in kthinin lam larihini tesbit
ll n k:'l111 yokl.11r. lhti~as litcraliiriiudc vcrikn
Iaril oh- r !!;!'-! il <~ B21l arasmda de gi ~iyor. J.
1'1\I'/\IHll'IJI.OH'lln ii;r,d ala~ t1rmaso (' lll\ p"t)H)
o'nw "'''')~ l:cxpcx ll."t)Vr,o) ~ (1/:~,f-,q/ir) , Texle rmrl
lor.ociiiiiiJ:rtl ;:. 111 l!l'Z.- 1/tllf:.r. l'hilol. 1'!. Atlwn

1948, 58 vdd.) da kanunca kcsin bir sonuca

gotiircmemcktcdir. Girit'te Arap hakimiyeti
tarihi i9in en ycni ara~t1rma olan N. ToMADAKF.S'in makalesi ( lfpo~);(j iLoc-rcx , ;,; ev Kp ~ T"t)
<ipcxfim<pcx-r!cx~ (8:.!6'-')rii), BW!l: ~-j n, Jqho , s.
1 vdd .) ( : iri l'in Araplar tarafmdan kt hi
lari h i

Slll llllllll:t

Eskikitaplarm.com

l<'lll:tH

l"llllf"lllflklcdir.

llj

lann Sicilya'ya akmlan 7 yi.il:yilm ortasmdan hcri ah~1la gclmi~ bir h;ll
idi; aucak imdi adamn dogrudan dogruya icthi harckcti bahyordu. Bn
surctle Bizans dcvletinin Akdrniz'dc vc ozellikle aym zamanda Adriyatik
bC>lgcsindcki kudreti en biiyi.ik olc;i.ide sarsilmi~tl. Nitekim Koustautinos
Porphyrogennetos, Mikhail II.'in zamamm, Bizans ni.ifuzunun Adriyat ik
sahilinde ve Balkan yanmadasmm batlSlndaki islav i.ilkelerindc en hi.iyllk
olc;i.idc gerilcdigi dcvir addetmcktedir 1 . Bizanslllann denizlerdc biiy ii k
varhk gosteren Emevi hilafetinin inklrazmdan sonra donanmayt illln :' l
ctmi~ olmalan intikam1m c;ok aCl ahyordu.
Ki.ic;i.ik men~cden gelen Mikhail II.'in okuyup yazmayt bile arwak
bccerebilmcsine mukabil, onun oglu ve halefi Theophilos (829-42) s:ukc c
kifayctli bir tahsil ve terbiyeyc dcgil, aym zamanda sanat ve ilme br ~
da gayet belirgin bir sevgiye sahip bulunuyordu. Bizans ic;in hi<; de ;dr~rl
maml olmayan bir ha.l: Cahil asker Iustinos l.'un yegeni olan lusl.iu ia nos
da zamammn en bilgili ki~ilerinden birisi olmutu. Bizans ba~~l'lllinin
insanlan yeti~tiren kudrcti ve Bizans saray hayatmm yi.iksek fikrl scviycs i
bu gibi misallerde rni.iahede olunur. Ancak Theophilos sadcce Bizans
payitahtmm ki.iltiiriine degil, aym zamanda Bagdat'daki hilafet sarayrnrrr
Ftrafma sa<_;tigi ki.ilti.ir Imlanna da gozlerini vc kalbini a<_;Ik tutnHrtu.
Arap sanatma karl duydugu hayranhk gibi kendisini atqli bir tasvir kurc r
yapan taassubunu da anlaIldigma gore hocas1 Ioannes Grammatikos' t;111
almttl. Saltanat devri, tasvir kinc1hk hareketinin son hamle devri ve Hizarrs
di.inyasmm Arap ki.iltiiriini.in en iddetli etkisinc maruz kaldtgi devrc oldu.
Theophilos onemli bir hi.ikiimdar degil fakat en yi.iksck d erccrclri lgi c;ekici bir ahsiyet idi. Bir romantikti vc olmck i.izere alan tasvir kmCJhga kcndisini biiyi.ik bir ~evk ilc veri~inde oldugu gibi, Arap di.inyasllllll
cn yiiks ck dcvresi art1k arkada kalmt alan sanat v e ki.iltiiriine kar~I du ydugu hayranhkta da bu romantizm mcvcuttur. inane; taassubu ic;illllri~lemckten kendisini alamadtgl nefret edilccek zuli.im harcketlcrin e ragmc u,
insan olarak c;ekici bir yam vardt; onun ahst ctrafmda efsanelerin viu ut
bulmu olmasma hayret ctmemelidir 2 . ideal bir hi.iki.imdar olrnak a rzusundaydt; ruhu, bir az da sahneye yakltr pozlarla izhar cttigi kuvvctli
bir adalet duygusu ile dol up taIyordu. Adal<>ti ile me~hur halifc II :uuu
ar- Raid'i taklit ederek tcbdili k1yafetle Chirde dolaIr, tebasmm en 1:1ki r,
en gi.i<;si.izleri ile konu~ur, bunlann ~ikayctlerini dinliyerck suc;lulan, nili JC"
ve makamma hi<; bakmadan ibret olacak ~ekild c cezalandmnh.
8. yi.izytlm sonuna dogru ve g. as1r ba~mda thema'lar organi ~:asyo
nunun Balkan yanm adasma da yaydmasmdan sonra (bk. yukan da II I , II)
1 /)" at!m.

imJI. <'ap f2 , 24.

M ciiiAVt:SIK - .Jr :NKI N:!).

(n~r.

Kr~.

l'cmfu:reur

Ch. IJmm.,

'J/u!oflti/.,, Sli

Eskikitaplarm.com

/.a l~t:mt!e t/11

(II I'll) :1'1 vdd,

..,..

111.

'l'asvi1

11111 llllltl .lll ))vr

~i

!111 11i:t.;unn1 dogu ve uzak kuzey(' de tqmilin(' , giiri\ni.i~c gi)n Th ophilos

dl'vri11dc ba~landt. Pontos'da Bizans'm durunlllllll saglamla~tmnak gay
s1yk y<'ni Paphlagonia. vc Khaldia tltcma'lan kwuldu: Papld agonia, ~inuliyc
kada1 Bukdlarion thema'sma ait olmu bulunan araziniu kuzcy dogu kii
~s ini, Klaldia isc Armcniakon thema'smm kuzcy dogu k1smm kapsyorclu.
llulld .LH ba~ka bir taraftan Armcniakon, bir taraftan d a Anatolikon thema'Lin arazisindcn tefrik edilmek surctiyle Arap suunndaki claghk bulgcdc
il t,: yeni askcri- idad birlik vticuda gctirildi: Kleisura (xAELcrr.uptx.L = dag
gn; itlni) adnu alan ktis;tiks;e asked sm1r bolgclcri Kharsianon, Kappadokl'ia vc Sclcukcia. Bunlar da sonradan thema statUsiinc yukscltilmilcrdir 1
Thcophilos zamamnda maruf ad1yla Klimata, yani Kmm'daki Bizans ~chirlerinin bir thema halinde birlqtirilmclcri vc bu ~c hirlerin en
i)lll'mlisi Khersoncs'c bir Bizans strategos'unun tayin edilmcsi daha da
IH:mmiye:tlidir. Avrupa'nm btiytik kuzey- dogu ovas1 sukunetini kaybetllli~ olup, Bizans gibi, onunla dost ges:inen Hazar devleti de savunrna tcdbirleri almak zorunda kalmitl. Khersones bolgesinde thema'lar nizamuun
t~ygulanmasi ile aym s1ralarda Hazar hakanuun talebi tizcrinc Bizans
y;t)ll mtihcndisleri Don nehri agzmda Sarkel kalesini ina cttiler. Bu, uzak
i s t~plerdc Bizans tckniginin bir amt1 idi 2
1

Sadcce 8o3'de degil (Theoph. cont.

(Theodor Stud. Epistolat If, 64: MIGNE, P. G. gg, 1284) Anadolu'tla Kibyraiot'larm bahriye thema's1
d1 ~ 1nda - be~ tlwma'ya (Opsikion, Bukellarion, Armcniakon, Anatolikon ve Thrake~i on) lcsadi.if cdilir; buna mukabil 838 yil1
" "' Amorion'un 42 marryr'i aktlannda
( n ~r. VASII.YRVEKIY et NIKITIN, Zapisln Imp.
A Aml. Nauk, VIII. seri, VII 2, s. 65) yedi
v<' llo1. y1h ic;in, anla~JldJgma gore Kibyl.uol'larm lhema'sm1 da beraber sayan imJaratorir;c Theodora'nm Vita'smda ( n~r.
I< n..:L, A1zalecta by::antiuo - mssica, s. 9) sekiz
lhr.ma'dan soz cdilmektedir (NIKITIN, ayn.
~,r
~. 241 vdd.'de hir; li.izum olmadtg1
hald, mt'linkrden birinde bir istinsah
hal a~ oldugunu kabul ediyor). Pontos
lmlg ..~ indt Hi:r.am siy::tSctinin daha canh
lir ha lc 1-(clmc~i ancak Thcophilos zamanmdn l m~L ul1 i(t cihctlc (a~ ag tda Khcrsoncs
bll ll(n iudcki thmw'nm kurulu ~ u hakkmdaki
Jlltllflha:r.al:ua hk.) l'aphlagonia ve Khaldia
1/trrllrl'laruun kundu~u 111'.1' hahk, l\1.1HY
(i. l!j) , 819 y1hnda da

(Eastem rom. Emp. 221 vdd.)'nin de daha

once kabul ctmi~ oldugu gibi, Mikhail II.
degil, Thcophilos devrinde vuku bulmu~
olmahdir. Bury'den aynlarak ben, Arap
s1mnndaki kleisiLrei'!arm zuhurunu da, d cvrinde Anadolu'daki Bizans- Arap mlicadclesinin uzunca bir stikunet dcvresindcn
sonra yeniden ba~lachg1 Theophilos zamamna vaz etmck istiyorum. Kleimrei'lar hakkmda gencl olarak bk. J. I'ERLUGA, N ije
voy11o - admillistrativlle J'cdinice tematskog uredymya, ZRVI 2 (1953 ) 76 dd.
2
De adm. imp. cap. 42, 24 (n~r.
MoRAVCSIK -jENKINs). Theoph. cont. 122
vdd. - Bu zamanlarda Ha:r.ar devlctini ve
Knm'daki Bizans arat.isini hangi kavmin
tehdit et!igi mtinak~a cdilmekte olan bir
konu te~kil cdiyor. K1~ . VAsu.n::v, The
Goths in the Crimea ( 193fl) 108 vdd . Burada
Vasilicv Bizans vc Ilazar dcvlctlerinin ad1
gcr;cn tcdbirl .. rini Ru s N ormaulanmn kltdidinc in.:a <' llll('kll'dr (ay111 ynd daha <ski
ara~trrnalal ' lll ~il ni~ll d :r.ikndiluwk tcdi r) .

Eskikitaplarm.com

..,,
Butiin saltanat1 boyum:a, Arap sanat vc hilti.iriinc hayran olan illlparator Thcophilos Araplara karI savamak zorunda kalch. Ckrck i1;
miicadclder ve gcrckse ozelliklc 1ranh Babck'in Hurrcm.iyc f~rkaSUilll
sosyal bir protesto ruhu taIyan isyan hareketi her nc kaclar halifc Mc 'mun'u (8 I 3-33) c;ok megul etmi~sc de halifc, hiikumctinin son ylllanmla
830 yllmdan itibarcn, uzun bir siireclen beri Bizans'a karl dunnu~ olan
miicaclcleyi ycniden elc alacak dcrccede duruma hakim olabilmiti. Bizans
biitiin kuvvctlerini Anadolu'da toplayabilecck durumda dcgildi; ay111
zamanda Sicilya'da da savamak zorundaydt, c;iinkii burada Arap klli,
biitiin savunma tedbirlerine ragmen ilerlemekte olup, daha 831 yth 111 L1
Palermo diimiitii. Dogu smmnda sava once degiik sava talii ilc yii111
tiildii: Bazen Bizansldar diiman arazisine giriyorlar ve ThcopJJilos Is
tanbul'da muhteem torenler tertipliyor, bazen vc hatta c;ogunlukla Arap lar Bizans arazisinc dahyorlard1. 0 zaman imparatorun mancviyat1 siiralk
bozuluyor vc o, halifeye zengin hcdiyder takdim ederek ban tcklil"fl'l i
sunan elc;i heyetlerini yola c;tkanyordu. Durum, Me'mun'un kardei hal ifiMu'tastm, hilafet devlctinde taht degimclerinde ahIlagelcn kan~Jkllk
lann iistesindcn gelip 837 yihnda, imdiye kadar oldugu gibi sadccl' snlll'
bolgesi miistahkem mcvkilerine degil de Anadolu'nun en onemli mcrkc 1.
lerine yonelen bi.iyi.ik bir sefere giriince daha da ciddileti. Mu'tasuu'111
muazzam ordusunun bir k1sm1 kuzey batl istikametinde ilerliyerck '..1 '..1
temmuzda Dazimon (Dazmana) yamndaki kanh bir savata bizzat im paratonm kumanda ettigi Bizans ordusunu yendi ve Ankara'y1 igal ell i.
Bu arada Mu'tasim, ordusunun bi.iyiik lnsmiyle 12 agustosda Amoriou'u
hiicumla zaptetti 1 . Bu olay Bizans'ta ~ok moral ytklct bir etki yapt1;
c;iinkii Amorion, Anatolikon thema'smm en onemli kalesi ve aynca hfl.ki111
Bizans hanedammn yurd ~ehri idi. 1mparator hatta batt Avrupa'dan ,
Fransa vc Venedik'ten Araplara kaq1 yard1m arad1 2
Tasvir kmcthk Theophilos devrinde son hamle giiciinii ya~ach. H:17
y1hnda tasvir kmCilann baJ Ioannes Grammatikos patriklik tahtlna
c;1kt1 ve bunu tasvir taraftarlanmn yeni bir takibi izledi 3 . Konstanti11os
1 VASIUEV, Byzance et les Arabes I, 144
tung des "Kaiserbriefes aus St. Dellis", Ah~rl
vdd. GREGOIRE, Michel Ill, 328 vdd. lluRY land und Byza11z, Darmstadt r 958, H. r :11
Mutasim's March through Cappadocia in A. D. vdd.
3
838, Journ. rif Hell. Stud. 29 (1909) 120 vdd.
V. GRUMEL (Recherches rt!ceni6J 1111
2 Dnhi St. Denis imparator mektubu
l'inconoclasme, Echos d'Orient 33, 1930, H, qq)
her haldc imparator Lothar'a gondcrilcn Theophilos dcvrindc ycni tasvir dii~tuaua
dc;i heycti ile ilgili olmaltlhr. Kr~. F. DoL- bir syrwd'un davet cdildigi hakkmdaki hu
mm, Der Pariser PafJ_Jrus vort St. Denis als habere i~arct ediyor. Ancak bu mualtlml'
altestes Kreuzzugsdokumetl, Byzantirti.rche Dip- habcr Grumd'in bizzat kabul clli~ i ~ihi
lomatik , Etta! 195fi, s. 201 veld.; W. OnN- (Reg. 1 I 3) r;:ok ~i1phelidir; c;tinkti c;altda~
Hotwl'., l>as Kai,,erbiimbti.l' vrm 812-84-1 gewn die kaynaklar bi\yle bir .1ywul'dan Ide; h:dlt'l'dal'
Sara::.crtw. l.latt.tll, illhalt wu/ fwliti.l'cft6 1/edcu- dei:(illenhr.

Eskikitaplarm.com

Ill. 'l'aMvir K rrrcr Buhr an I>cvnMi

V. zaruan111da oldugu gihi tasvir kutcrlrk yine kr~5ilik mi.icsscscsinc kaqt

rrrtu itddnk zirvesim uLttl. Filistinli iki karde~, Thcodoros vc ThcophaIH'S !Ju liiUCadrJcnin ozd ti.irde birer kurbam oJduJar; bunJarm aJmJanna
krzg-rn dcmirle tasvir di.imam mtsralar daglanmi~ti. Kardqlcre bundan
Miirii GrajJtoi lakab1 vcrildi. Bunlardan Theophanes bizzat pir olup aziz
r.rsvirkrine yazdtgt mcdhiyelerle tin kazanm1~tl; ortodokslugun yeniden
tt-sis cdilmcsinden sonra lznik mctropoliti olarak faaliyette bulundu.

l mparator vc patrigin bi.itiin c;arclere ba vurarak tasvir kmc1 harekt'Li caulandmnaya c;ahmalanna ragmen, bunun arttk kendine gelemiycc.l'gi gillikc;c daha ac;tk bir ~ekilde belirmekteydi. Etki sabas1 umumiyetle
dl'vlctiu ba~~ehri ilc smnhydt ve hakimiyetini saglayan sadece imparatorla
hir kac; sad1k adammm iradelerinden ibaretti 1 . Nitekim Theophilos
:.~o ocak 84.2'de oli.ince tasvir kmcthk da iflas etti ve bununla da bu harekctin dogurmu oldugu buyi.ik buhran sona ermi~ oldu.

' Kr~. lluRY, Fa.1tem Rom. Emf!. r .p. lh111a mukabil bk. ALto:XANillm, l'atr. Nicevdd.

(h""" I 'l

Eskikitaplarm.com

IV
B1ZANS 1MPARATORLUGUNUN PARLAK DEVRl
( 843- 1025)
Kaynaklar
Daha once ad1 ge~mi~ olan (III, Kaynaklar'da) SYMEON LoGOTIIETES kronigi bu11111
gore Romanos Lakapcnos'un oli.imi.ine (948) kadar ula~makta idi ve bu impa1 .1
tor !chine bir egilime sahiptir; bu pek s1k istinsah edilip metninde degi~iklikler yapd .u1
kronigin bir s;ok tashihli ni.ishalarmda ana esere, 11. yi.izyllm ikinci yansma, hatt:l da h. L
sonraki dcvrcyc kadar uzanan, fakat csas bak1mmdan oncmi pck az olan mahhar zcy dl
eklcnmi~tir. JosEPH GENEsros'un dordi.inci.i vc sonuncu kitab1 Mikhail III. ve Basilri oM
l.'un zamanlanm konu cdinmi~tir. Makcdonya hiiki.imdar hanedam resmi tarih ya zu d1
gmm bir amt1 olarak bu tarihi bak1mdan onemsiz olmayan eser, Makedonya hancdan
kurucusunun mcdhinde ve bunun tarafmdan katledilen Mikhail III.'in kotulntmcsi ud
s;ok tarafgirdir. Dordi.inci.i ve Mikhail III.'in zamanma tahsis edilen kitabt G<'ncsios'u u
eserine yakm akraba olup gori.inii~e gore onunla mii~terck kaynaklara sahip olan 'l'lii'.IJ
PHANES'in .:CeJl'i is;in de aym ~cy soylenebilir. Bu kompilatif eserin be~inci kitah1 , IJi:r. za l
imparator Konstantinos VII. tarafmdan kaleme almm1~ olan ve pck az bariz bir mcdhi yc
karakteri ta~tyan, bu hi.iki.imdarm bi.iyi.ik babast Basileios I.'un s;ok tafsilil.th biyografis idi r.
Altmct kitap birbirinden s;ok farkh iki kiSlmdan terekki.ip eder: Birinci ktslm (Leon VL vr
Aleksandros'un tarihi, Konstantinos VII.'un ktis:tik ya~ta bulundugu devre, Romanos I.
Lakapenos ve 948 ytlma kadar Konstantinos VII.'un yalmz ba~ma saltanatl) Synlt'OII
Logothetes'in kroniginden kopya edilmi~ oldugu is:in ayn ve kendine ozgti bir d<'gni yok
tur; buna mukabil, s;ok iyi bilgi alan bir s;agda~ yazarm, belki de tarih eseri Skylit:r.1's tarafmdan Prooimion'unda zikredilen THEODOROS DAPHNOPATEs'in telifi olan sonuncu ks m1
(Konstantinos VII.'un yalmz ba~ma hakimiyet devresinin e~ag k1smt ve Romanos I f. 'nu
tam tarihi) pck btiyi.ik bir degeri haizdir 1 Selanik'in 904 y1lmda Araplar tarafmdan i~U:L
lini goz ~ahidi stfatiylc papas IoANNES KAMENIATES tasvir etmektedir 2 Nikephoros l'ho kns
ve Ioannes <;;imiskes'in yapt1klan sava~lann bir tasvirini, 10. ytizyllm sonlarmda, csas mda
959'dan 976 y1lma kadarki zamam tasvir etmi~ olan LEON DIAKONOS vcrmektedir. ( >n.L
Agathias'm tarihi ornek olmu~ ve tasviri bu sebeple olduks;a sun'i bir karaktere biiriium ll ~
tUr. Basileios II. devrini, MIKHAIL PsELLOS mqhur tarihinin ilk kitabmda - bir nr vi flil'l ~
mahiyetinde- konu edinmi~tir ( K~~ a~ag1da V, Kaynaklar) . Ytiksek bir Bizans llll'lllll f"l l
olan loANNES SKYLITZES, 1 1. ytizyt! sonunda, Theophanes'i devam ettirerek B I 1'dl'n 111 ~ 1 ;
y1lma kaclar uzanan bir kronik kakmc a!mJ~tlr. Romanos Lakapenos'un sukutuna ka d.1 1
gori.ini.i~e

1 A. P. KAJDAN'm s;ok tafsilath as;kfiost Theoj1hanem, DOl' B ( I! J54) I I vdd.

2 13. C.'de Tluophanes conl.'dan No ll
lama!an il e kr~.: l z i.1lorii viz:anliyskoy
1.:/rronogrl{/ii X v., VV I!) ( 19(11 ) 7b vdd. ve 2I ra. llu i.inemli yazmm takdim. VI' )'01'1111111
( I <Jh :.o~) q;1 vdd. Es.. rin kl ftsik hava s1 ltakkwda ik usc,:a. tnciinu,si: R . A. N Asl.t-:DO VA, D111
H . .J. II. .) F.NKINs'i u il gi \-ck id fikirlri i<,in 11i;:a11liyskir. !.:lmmiki X 1da, M oskova IIJ ',I.
bk. : I hr C/11' 1 utzl 1/w kwmmd oj lit~ Scrif1torr..1 lt(. l vdd .

Eskikitaplarm.com

,,.,,

IV. BizanR lmparatorlu ~ unun Parlnk Dr.vri

olan dvn i<;in o iizdlikk Theophancs continuatus'tan fayualannl!.~lr; lasvmn bundan

Anmaki lusnu <;ogtmluguyla, zamammrza intikal cdcmemi~ kaynaklara clayanmakta olup
h!ly!ik J,i, i\ncmi haizdir. Nikephoros l'hokas'm sonuna kadar olan devre ic;in Skylitzcs,
1,,1111 Diakonos'un da faydaland1g1, Phokas si.iB.lesinin bir ti.ir kronigi olan bir eserden ve
ltnlnlH yanmda kilisc mcn5rli bir kaynaktan istifade etmi~tir 1. Bizim cscrirnizin bu klsrnmdn hahis kom.1~u cdecegimiz devre i<;in Basileivs II. devri ile ilgili k1smr i:izellikle ehemmiyotl id n. Bn iincmli cserin orijinal metni bu gilne kadar ne~rcdilmcmi~tir: Eski cdJsyonlar
f'(dll Bonn curfJU.r'u cia, Skylitzes'in esas k1smmr kopya etmi~ alan GEORGIOS KEDRENos'un
uqriyk yl'tinmi~tir 2 Skylitzcs ad1 altmda Bonn corpus'u sadece, baz1 Skylitzes yazmalarmda uwv<.:ul olup Kedrenos'un almad!g1, 1057-79 y1llarma ait zeyli vcrmektedir ki, yeni
111 "~tmnalann gi:isterdigi gibi bu, Skylitzes'in kaleminclen t;lkmami~trr ve bilinrneyen bir
n1!kllifin yaptlg bir kompilasyonclur 3 Aym ~ekilde yilksck bir memur olan IoANNES ZoNA HAS 12. yUzy!l ortalarmda, bir manastlra c;ckilclikten sonra, 11 18 y1hyla sona eren mula~s al bir dunya kronigi yazmi~tH. Daha eski kaynaklara nazaran Zonaras bu devre i<;in
yni pek az bilgi arzetmeklc beraber, kaynaklanm kullanmakta gi:isterdigi bag1msizhk
~:Ill. ()nun~ almchgmda cscri dikkate clegcr mahiyetini korurnaktachr.
llizans tarih cscrlerinin noksan haberleri i<;in Arap kaynaklan onemli tamlamalar
arzclmcktc<iirl.,r. Makedonya hanedam dcvrindeki Bizans tarihi i'{in ANTAKYALI YAHYA
(l',lm. wtili )'nm kronigi 6zcllikle tincmlidir 4 10. ylizyrl ortalarmdaki Bizans dcvleti tarihi
~in !Mince fcvkalacle bir kaynak, LruTPRANDUs von CREMONA'mn Antapodosis'idir; onun,
knulisini imparator Bliylik Otto'nun emriylc Nikephoros Phokas'm sarayma gi:iti.iren
1\ilii{i ile ilgili raporu isc , balm bic;ilrnez killttir tarihi degerini haiz bir hicviycdir. Eski
U11r Kroni,~i, Rus - Bizans milnasebetleri bak1mmdan bir t;ok onemli habcrler ihtiva
odr; lm cser, d igcr bilgiler arasrnda, orijinal rnetinleri zarnamm1za intikal etmemi~
olan Bizans- Rus ticaret anla~malannm lslavca terci.imelerini vcrrnekteclir 6
11.1.:i ylnda tasvirler ki.ilttini.in ihyasmdan sonra Grek- ortodoks kilisr.sinde her y1l
ilk oni<; pazar gi.inlinde okunan Synodikon, en eski kismmda, zamammrza intikal etmemi~
nlau li.J1 yl11 rvnod'unun zabrtlanm bir anlamda telafi eden, resimler sonmunu kapayan
1 M. SvuzvuMov'un tafsilath izahlan
Bizans tarihiyle ilgili pasajlan ve diger
l.rou Diakonos ve Skylitzes'in kaynaklan klSlmlarmm bir c;ok fragmenti RosEN (Bul"'" 1111111111 iincmli olc;ude o;:ozmi.i~tilr: Ob garoboya) tarafmclan ne~ir ve rusc;aya ternlocnikaklt Lvua Dyakona z Ski/icy, Viz. Oboz- eilme edilmi~tir. loanncs Qimiskes'in olilrrru~ .1 (I<Jl6 ) 106 veld. Bu problem ic;in milne kadar olan k!Sim as1l metni ve franiwlldi bir ac;tkhg1 A. P. KA]DAN getirmek- Sizca terci.ime>iylc j. KRATSCHKOVSKIY ve
ltln: /z istorii vizantiyskn_y khronografii X v., A. VASILIEV ne;rinde (Patrologia orienta/is
VV 20 (1961) 106 vdd .
XVIII, 19:24, s. 705 vdd.) verilmi~tir. 940
2 Bir Skylitzes clyazmasmdan, Samuel
-giio y11lan il(in baz1 hulasalan rusc;aya
v <II'Vkti ilr ilgili onemli ilavcleri B. PROKIC VASILIEV tararmdan tcrci.ime edilmi~tir: Vivn mi~Iir: Die Zusii.tze in der lls. des J. Sky- zant~a i Arabz II, Pril. s. 61 vdd.; franstzca
terciirnesi: VASILIEV, By;::ance et les Arabes
ftl::6.\' cod. Vindob. hi.l't. gr. LXXIV, Mi.inchen
II, 2, s. 91 veld. Bizans tarihi hakkmda di!i;er
1""'' Slcylitzes'in yazma ni.ishalan i<;in: DF.
)l,.,,t, liZ 13 (1!J04) 356 vdd. vc 14 ( 1905) arapc;a b.ynaklar ic;in de Vasiliev'in bu
1'"1 vdd., 757 vdd. Kedrenos'un dyazma- eserine i:izellikle i~arct edelim (Frans1zc:l
1." ' hakkllu.la hk.: K. SCIIWEINIHIRG,
30 ycni nqri bu kaynaklan claha <;uk sayrda
vcriyorl.
( "1'-~'l /:l o ) hB vdd.
Polnoe Sobranie Ru.nkikh /.eioJrisey I
" MOitAVc:sJK (/Jy::.rmlirwlurcica I 2 , 310)
ltllllll hakh olarak "Ioanrws Skylit7.os ( 11)2fi /\IB ) vc II ( HJilll ) . Almanca 1<-rciinwsi:
R. '1'11 "-Ill M/\ NN , [)i" .Nr.1lorchnmik, l.oipzi g
l'nlllinnal\1~ ~ kliack k ay dolmi~lir.
c 1!11 kronii{in ll; ~il oio~ II. drvrindtki I 'I'll

nz

Eskikitaplarm.com

K. ;a y n akh r

IIII I

hiikiirnl<'r ihtiva clnl<'kt<'dir. Daha sonraki dcvirkrde SJwtlikvn yiiz yillar hoylllt C<L, dif(rr
dinl rnUna:r.aalar hakkmdaki hLikiirnlerlc ikmal olunmu~ olup, b<iylcce CJ. yii:r.ydd:m 1-1
asra kadarki Bizans ruhanl ya~am1 ic,:in onemli bir kaynak olarak kalmaklachr 1 l'nnliAir~11
mezhebinin doktrini tarihi bakunmdan on planda StciLYAI.I PETRos'un yaz1~1 :r.ikrol1111
mahd1r 2 Bogornil'li[!;in balang1<; safhas1 is;in ana kaynaklar patrik THEOPIIYLAK'I'O~ (q: J: !
56)'un Bulgar c,:an Petro'ya yazdlgl bir mcktup 3 ve ozcllikle Bulgar kc~i~i KoHM/\ ~ 111
yaz!slchr 4 Bulgar kilise sorunu ve Roma ile Istanbul arasmdaki kilisc mUnazaa~u io,i11
86g (7o ve 879 -~vnod'larmm zab1tlan 5 yanmda bilhassa patrik Pno"Ims'un G v 0111111
zamanmda ya~am1~ papalarm 7 mektuplanndan faydalamlmahdu. Samul'! dovltti11in
0

1 Nr. F. I. UsPENSKIY, Sinodik v nedelyu

pravoslaviya, Odessa 1893. Aynca bk. USPENSKIY, Orerki I vdd. l\1ICHEL, Kerullarios II, I
vdd. ve Oriens Christianus, N. S. I2 (1925)
15 1 vdd. GRUMEJ., Reg. 425. $ii'J'ldi aynca
V . A. MoIN'in, grek ~e si yanmda S)'nodikon'
un isla vca (bulgarca, rus<;:a ve s1rps;a)
redaksiyonlanm da derinligine inceleyen ve
Slrpc,:a mctni greks;csinc paralel olarak
yaymlayan hacimli makalcsi ile kr~ .: Serbskaya redaksiya Sinodika v nedelyu pravoslaviya,
VV 16 ( I959) 317-94; 17 ( 1g6o) 278-353 ve
1B (1901 ) 359 vd.
2
Son zamanlarda H. GREGOIRE'lll
makaleleriyle (Les sources de l'histoire des
Pauliciens, Bulletin de l' Akad. de Belgique
22, 1~)36, s. 95 vdd. ve Precisions geographiques et chronologiques sur les Pauliciens, avn.
esr. 33, 1947, s. 289 vdd.) harekete gelen
bilim alemi Pavlikianlar tarihinin kaynaklariylc yakmdan me~gul olmaya balam1~hr.
Grcgoirc'm, bUtUn diger kaynaklarm Petros
Sikel iotes'e irca cdilmeleri vc bunlarm
bizatihi bir degeri olmadiklan iddias1,
yapilan aratlrmalar neticesindc olduks;a
zay!flaml~lir. Bu anlamda F. Sc:HEIDWEILER
(Paulikianerprobleme,
43 1950, s. 10 vdd.,
g66 vdd.) Georgios Monakhos kroniginde
verilcn haberin Pavlikian mczhebi is;in
onemini savunmaktad1r. Bu haberin birbirindm farkh ii<;: ~eklinden birisi (K1sa
habcr 3) , Scheidweiler'e gore, esas eklidir
(]. FRIEDRICH, S. B. d . Bayer. Akad. d. Wiss.
1896, 70 vdd.'ck de bovk) vc belki d e ayru
~ekildr Pelros Sikdiotcs'tcn nqct c lmektcdir.
lin ~onuc:a M. Loos da vannaktachr (Deux
omtri/mlion.\' 11 l'hi.1'loire dc.r l'mdicicnl', TIS l.
q , 111 ,h, s. 111 vdd .) . 1\ynca .J. Sc:IIAHF
(.(11r 1-:chtlwiilfra.l!t: rfi'Y Mrmidtiialn1t:hr.r d!'.l'
1'/rotiox, II :C ljtj, 1'1 11, H. 1117 volcl. i da,

nz

Photios'un Pavlikianlar alcyhintlo-k i ~ i1.1p

larmdan, Gregoire'm kabul <'If ig-i l(il" ~-'
dece dtirdUncii ve sonuncu ckgil, ikiuo 1 \'''
iic,:iincli kitaplarm da kcsin olamk g.- n;ol1
oldugu ve hatta ilk kitapta hilc " loilylllo
patrigin elinin, hi<; olmazsa izkr htiluulo"
fark edilebilecegi kanaatini ltmsil odiyo1
Kr~. aynca E. E . LII'H;:, l'avlikiall.1kor dll tjru i~
v Vizantii v Vlll i perVO
)' polovine IX 1'1'., FF 1
( 1952 ) 49 vdc\. ve Oferki 133 vdd
3 GRUMF.L, Reg. 789. Met in : N . 1'1 r
ROVSKIY, Pis'rno patriarkha Ko11strmt . lr.oflluAtll
Caryu Bolgarii Petru, lzvest. otd. ru.uk. 1'11 .- . 1
slov. Imp. Akad. Nauk, PetcrsiJur!-t I 'I 1 1.
XVIII, III 365 vdd. tngilizcesi: S11" lli. N
KOFF, A Study of Manichaeisrn in Jlulgrrriu ,
1927, 63-65; bulgarca: Z LATARSKI, /1lori1'11 /,
2 s. 840-45
4
N~r. PoPRUJENKo, Kozma . l're.wito,
bolgarskiy pi.ratel' X v., Sofya 1936. Mlikl'l ll
mel yorumlu frans1zca tercUmcsi: 11. (:h.
PuECH et A. VAILLANT, Le traite co11lrc ,,.,.
Bogomiles de Cosmas le Pretrc , Paris "11 1
6 Mansi XIV, 1 vdd. vc XVJ/, :17 J
vdcl. K1sa bir zaman onccsinc kadar lsL111
bul ile Roma arasmda Photio~\m iki11o,
patrikligi devn:si ic,:in ana kaynak Ha yd.ut ,
869/70 .rynod'u zab1tlarma eklem11 h. lv,oln
derlemesi (Mansi XVI, 409-;,7), yl'lli '"'" )
tlrmalarm gosterdigi gibi, papa Jlo n11oH 11 ~
(891-96) dcvrinde yaptlml, Phot ioH a lr y
hindc taraf tutularak vUcuda gdirilo11i ~ lo11
kompilasyond a n ibarettir. Kr.~. Dvol tN III.
Photian Sc!tisrn 216 vdcl., 271 vdd . 1\ yn co lol1.
a~ag1da s . 222 , n . 3
G MIONE , 1'. G. 102, 58.r1 vdd .
7 .M .G. JJ.
1:,.. VI, II, I . N ~
Ptou-:I.H (.Nikolmll' I.) ; h'fi. VI, If, : N.~1 . K
J'ron:J.H (llndriall II . ) ; / {1. V If, r N ~ .
CAHI'Ait ( 7nhnwus VIII. ).

Eskikitaplarm.com

IV. 1\i :.o:nn~ lmJmr a lnr lujtunun l';ulak lk v r i

rtaal<' almmasrrulan sorua Okhrida ha~piskoposluguuun durumunu cli.izcnlcycn, 1020
y rlrua ait /Ja.nlrinJ II. V8Jikalarz, 1272 tarihli bir Mikhail VliL Khrysobullon'unda zamamnm.r\ intik<ll ctmi~lir 1 Moravia'ya gondcrilcn lsli\.v misyonunun larihini, tarihi kaynak
dt~rrl.-ri her tlirhi ~orun dr~mda bulunan lshi.v havarilcri KoNSTANTINOS- KYRILL ve
Mr n romos'un Vita'lan aydmlatrnaktadrr 2 Grckr;e hagiografik yaztlar arasmda bu
clrvrr i~ in hiiyijkt;c kaynak ktymetini haiz olanlar, imparatorir;e THEODORA 3 , Leon Vl.'un
dk ~.cvrcsi imparatorit;c TIIEOPHANO 4 'nun Vita'larr, patrik lGNATIOS 6 'un David Niketa~
t11mfuuhm tdil cdilnti olan Vita's1 ve onceliklc de hu devrin en verimli tarihi kaynakhnndan hirisi olan patrik EuTtlYMios'un Vita'stdrr 6 Patrik NIKOLAOS MYSTIKos'un
rwktuplan 7 gihi RoMANOs LAKIIJ'ENos'un Bulgar ryan Symeon'a yazdtgr iki mektup 8
hirinci dnecedc tarihi vesikalardn; bunlar 913 ile 925 ylir arasmdaki kritik devrede Biwn - llulgar mlinascbetleri iizerine aydmlatlci bir 1~1k serpmektedirler. Leon VI. devr imlr-ki Bizans- Bulgar ili~kileri it;in bu imparatorun elr;isi Leon Khoirosphaktes ile Symeon
anL.rndaki muhabcrc ozellikle ilgi r;ekici mahiyettedir 9
KoNsTANTfNos VII.'un escrleri biittin devirler ir;in Bizans kaynaklanmn en onemlilrindcmlitlcr: Thema'Iar lizcrindeki yaz1s1 (De thematibus), biiyiik hir klsmr daha eski kayuaklardan, ozellikle Hierokles'ten faydalanarak vlicuda getirilmi~, Bizans eyaletlerinin
larihi VI' cografi tasviri 10 ; Bizans devletinin temasa ger;tigi ulkeler ve milletler hakkmda
tmsalsit: iincmdeki yazlSl (De administrando imperio) 11 ve tarihi ve arkcolojik bilgi baktmm1
8
'I'I'nkitli ne~ri: V. N. BENEsEvrc,
N~r.
SAKKELION, ~e:ht"lov r (1884)
C'atalogu.r cod. manuscr. gr. in mon. St. Catharinae 6sB vdd. ve 2 ( 1885) 40 vdd.; DoLGER,
Reg. 6o6 ve 607.
111 Moille Sina I (19 11) s. 452 vdd. Aynca
9
kr~. B. ( ;RANIC, Kirchenrechtliche Glonen z;u
Franstzca r;:evirisi ile n~r- G. KOI.IAS,
dm von Kaiser Basileus II. dem autokephalerl Lion Clzoerosphactes, Athencs 1939, 76 vdd.
10 Mufassal tarihi yorumlu ycni nqri:
1'1 :::bi.,.tum vmz Aclzrida verlielzenen Privilegien,
A. PERTUSI, Constantino Porfirogenito De tlze/lp,:. 12 ( 1937) 215 vdd.
I Ier iki Vita'mn frans1zca bir r;eviri- matibus (Studi e Testi r6o), Vatikan 1952. Ya""" rk vnen DvoRNIK, Legendes ile kr~. Qok ymlayanm, eserin II. ktsmrnrn ancak 10. yuzayr daki metin ne~irleri ir;in ayn. esr. 342 ytlm ikinci yansr sonlannda meydana gclmi~
vel .'y hk.
oldugu dii~iincesi savunulamaz. Gerck Ki" N~r. REGEL, Analecta Byzantinoros- tap I (XIII, 12), gerekse Kitap II (6, 42)'de
llr'rl,
l'I'Lcrshurg I8g1, 1-19 ve bunun Romanos Lakapenos hakkmda soylenenler,
her iki kitabm da bu hukiimdar zamanmda
yonrm u s. IU-XIX.
N~r. E. KuRTZ, lt1im. de l'Acad. Imp. kalcme alrnm1~ oldugu hususunda hir;: bir
tf,. St. Ntersbourg VIII, Se'rie Ill, 2 (r8g8 ).
ku~kuya yer btrakmtyor. Benim bu husustaki
ar;Jklamalanm ile kr~.: Sur la date de la
MIGNE, P. G. 105, 488 vdd.
Mufassal tarihi yorumu ile n~r. C. composition du Livres des Themes et sur l' epoque
111
1\omt, Berlin r8BB. De Boor ne~rine de la constitution des premiers themes d'Asie
elay;111an vc lngilizcc r;evirisini de ihtiva Min.eure, Byz. 23 (1954) 31 vdd.
11 lngilizce r;cvirisi ilc birlikte ornek
relcn ynu nc ~r i: P. KARLIN- HAYTER,
V11a S. Eutlzymii, Byz. 2 5 27 (11)55 /57 ) miikemmcllikte bask1Sl: Gy . .MORAVCSIKr 172. (;rni~ giri~li vc csash yorumlu rusr;a R. J. H. jENKINS, Constantine Porphyroget,v rnsr: 1\. P. KA JDAN, Dve vizantryskie nitus. De Administrando Imperio, Budapest
Ummiki X vr.ka, Moskova 1959, 7-139. 1949- Simdi zcngin yorumuna da bk.:
7
MH:NI:, P. G. r 11, 40 vdd. Tafsi- Constantine Porplzyrogenitus. De Administrando
lrulr yonunlu hulgm ca r;evirisi: V. ZLA- /mjJeria, vol. II Commenta~v, London 1962,
Tt.I!NK I, Sflomik
rw nar. umotv. i knijn. 1 o n~l'. R . .J. H. JENKINS. Escrin muhtclifkrsim<.tlq1.) :n:.~-.pll, 11 (1B91.) ~>-;, 4 , 12 ( 1B9 ;, ) hm F. DvoRNti<;., R . .J. H . .J t'.NKINl\, B. I.J.1'11 - '-111.
Ayruca kr.j . .J. Dun,, ~:v, ShomiA wr~. <:y. MouAvc:~rK, D. Orror. ENMKY vc St.
I( I 'NI :1 MAN I arafrlll Jan i~lt'lllll i~l j 1'.
'VilwJJ ( 11)10) :.11:.1 veld.

Eskikitaplarm.com

Kaynaklar

~Ill

dan gcn;ck bir hazim olan mufassal scrcmoui ler kilab1 (/Je Clltrimmuis mila~ bJt tm/ilf(lr 1 1
Bu cserler malz~mderini muhtelif dcvrelcrdcn toplams olduklan i((in huudan iinnki
bablar ic;in de kendilcrinden faydalamlmahdr. Sercmonilcr kitabma l'IIILO'I'IJJ~os'uu
Kletorologion'u da almm~t1r ki, bu escr goo y1h civannda Bizans mcmuriyctlcr cihaz1 hak
kmda bilgi vcrmektedir ~- Bizans memurlannm hiycrar~isi bak1mmdan memmiyct liMl<' lcrini Mikhail III. vc Theodora (845-56) devrindcn kalan UsPENSKIY "I aktikon'u 3 i 1..
9:H vc 924 Y'llan amsmda mcydana getirilmi~ olan mufassal BcNESEVIG Taklikrm'u'
vermektedirler. Sava~ idaresi sanat1 ile LEoN VI.'un Taktikon'lan mcsgul olurlar fi_ Bmdar
PsEuDo- MAVRIKIOs'un Strategikon'undan harcket etmckte vc ba~kaca daha sonraki kauuu
koyuculugunu vc Leon VI.'un ilk saltanat devrcsindc elde cdilen sava~ tecrlilwkri111 d1
gerlcndirmektedirlcr. Bi.iyuk bir ihtimallc 10. yuzylim ortalarmda meydana 1-(hni ~ oi.LII
S1lloge Tacticorum da buna benzcr bir cscrdir 6 Makcdonya hancdam dcvrindc lslanhul'uu
1
Kitap I, btili.im 1-83 frans1zca c,:evirisi ve mufassal yorumu ilc yeni ne~ri: A.
VoaT, Constantin VII Porphvrogenete. Le Lime
rleJ CeremmzieJ, Paris 193'j, 1939-40. Ph.
KuKili.ES 1C.toplhvnx..X x.ct.l pf-l'tJVW'I'lX.~ d~

't"1j'l

"EY-&E(HV 'l''ij<;

't'C<V'\'WOU

'I'OU

r:~a:m),Ei:rcr

'\'<X~(l)c;

I\<uvcr-

-ro

xA-~'t'o

llopcpupo-yew~'t'oJ xor.t

EEB~ I 9 ( 1949)
75 vdd. ) g'f'rek .J. RmsKE'nin C. B. ic,:indcki VI' gl"rcksc bilhassa A. VooT nc~rinc bir
~ok unemli metin tashiltkri arzetmcktcdir. - ~imdiyc kadar Tiirenler Kitabz'nm mctni bizc sadcc" Leipzig ya;;masz (Lipsiensis
bibl. urb. Rep. I I7 ) ile mahimdu. C. MANGO
vc I. S~;vtENKO L1 New A-lamLrcript rif the
De Cerimoniis, DOP 14, 1g6o, s. 247 vdd. ),
Cod. Chalcenris S. Trinitalis I125 ) r33'iin de
klSlm kts1m Ll"ipzig .. 1 yazmasmdan farkh
boli.imlcrle birliktl" cscrin bi.iyuk bir ksmzm
ihtiva cttigini, ~a~Jrtzci bir habcr olarak,
vermektedirler.
2
Mi.ikemmcl yorumlu ayn nqri:
BuRY, Admin. System'dc. Onvan kzsmmda
Kletorologion, 8g9 eyltilii ilc tarihlenmistir.
Bunun 910 yh civan it;in bir t;ok ilavcler
ihtiva ettigi gori.i~uni.in ( kr~. P. MAAS, n::
34, 1934, s. 257 vdd.) bir temelc dayanmachg bl"lli olmu~tur. Kr~. GRUMEL, Chronologie
13 vdd., 19 vdd. Philothcos'un Kletorologion'u
it;in kr~. R. Gun.LAND, Etudes sr1r l'hutoire
administrative de BJzance: Obse1vation SliT le
Cletorologe de Plzilothee, REB 20 ( 1g62 ) 156
vdd.
" F. l.TsPF:NSKIY, Vi;;ant. label' o rangaklz, IRAIK 3 ( 1111)8) g8 vdd. Kalcme
ailwhg1 larih i(in bcnim 5U makalem ile
kr~ .: 1 aktiko11 f ~ fellJkog i Taktikon 1/enejerifa,

priA6ywv '\'O'J <fltAOi>Eou,

,ZRVI 2 (1953 ) 40 vdd. Ben burada 1\ , ,,.y

!Admin. SJslem 12 vdd. )'nin kabul f'lli!{1 1.1
rihlcmcyi 1842-56) daha da dakiklq111d11n
ve KYRIAKIDES ( B'J~. 1\-!EAE-rotl 23", vdd .) 1.1
rafmdan savunulan kronolojiyi f!'ddllirn
Ih:NESEVIC, Ranglisten 97 vdd llur.1
da Philothcos'un vc Uspcnskiy '/ al.til.ou'u
nun mcmuriyct kadcmc listdri y1ui,r.-u
basJlrnl~Ur, oylc ki, g. vc 10. yiizylll:ulll
kadcrne listderi bu bask1da en rahal hu
~ckilde birbirlcriyle mukaycse dikhilnwk
tedir. Kronoloji it;in bcnim hir iincck i
notta ad1 vcrilcn makalcme hk. - ( lkh
rida'da toplanan XII. Millctll"r aras1 11 zantinistlcr kongresindcki tcbligincle N. ( )r KONOMIDES, Escurial el yazmasmda k1~l
edilen, 10 yi.izyzlm 70. ylllanna ait hir
Taktikon'dan bahsctmi~tir ki, bu e~criu
Bizans idarc tarihi baknmndan en ;r.cul-(in
mal~cmcyi saglamas1 bcklcnmcktr.dir.
6 Ycni bask1s1 (const. I- cons!. XIV,
1-38) : R. V-\RI, Leonis imp. Tactica, \! rild ,
Budapc~tc 1917 _ve 1922. Bu yazmm I'VV1ln
kabul cdildigi gibi- Leon III. !lei\'il, !.1'""
IV. zamanma ait oldugu daha KUJ.AKo V~ IO\'
( VV 5, 18gg, s. 398 vdd. ) vc M 1 rAJIII
(B,Z 12, 1903, s. 585 vdd. J'dan bcri ltsiudu
6 Nsr.
A. DAIN, S1lloge lt~flumum
qUile olim "inedita Leonis Taclica" thll'batm ,
Paris 1938. Dain, R. V,\RI'nin UI,Z 'l?, "l\1'/,
s. 241. vdd.), bu escrin Leon VI.'uu ~~ 11 nl
masa da yine onun zamanmda yaz1lnu ~ v1
onun mi.i~tcrck huki.imdan Aleksandm~ 1.1
rafmdan kalcme ahnm1~ oldugu hakkmtLdll
gori.i~Linu hakl! olarak temclsiz saymakla v1
reddetmektedir.

Eskikitaplarm.com

'.till!

JV. lli:r. aiiM I mp ara torln~nn11n Parlak D ~vri

iktiaad i hayat1 vr. hus11siylc Bi;o:a11s loncalar miiesscscsi hakkmda, Bizans dcvletinin ticaret
vr Hanay:i lam.i111 dmck i.izcrc <;1kard1g1 kararnamelcrin bir kolleksiyonu olan Eparkhos'
lnr kitab1 hilgi verir 1. Kolleksiyonun csas k1smmm Leon VI. devrinc ait oldugu her halde
kabul olunahilir; ancak Nikcphoros II. Phokas vc haWl loanncs Qimiskes devrine kadar
""'uadan yap1lrm~ ilavcleri de muhtevi oldugu ~i.iphesizdir 2 Bizans devlctinin 10. yiizyd i~rrukki ver~i sistemi ve ziral ko~ullan hakkmdaki bilgimiz vergi istifas! hakkmda mevcul arwnim hir escrlc oldukc;a takviye edilmektedir 3 Nomos Georgikos gibi bu c;ok i:inemli
r~rr dl', gii<; elmck hlirriyetine sahip ki:iyliilerin oturdugu ki:iy iskan yerlerini gi:iz i:iniinde
tutmakla<hr. Nihayet Konstantinos VII. zamanmda meydana getirilmi~ bir Bizans ziraat
rl kitaln olan Gedponika da oldukc;a i:inemi haizdir 4 Bu babimiz it;in kanun eserlerinden,
1 h/mrkhoslar
kitab1 bir Cenevre el
yazmasma giire J. NICOLE tarafmdan yaymlann u~tlr: A crvTo~ Tou l:o<po\i TO 'En:a:px~xuv
fi~[iA(ov , Genf I893 Bu, ZEPOS, Jus II,
:171!)2'dc tckrar basilrnl~tlr. Yorumlu franHI~.ca ~cv irisi: NICOLE, Le Livre du Prifet ou
l'Mit tit: l'empereur Leon leSage sur les corporatiOilJ dr. Collslantinople, Gcnf I894- lngilizce
~~virisi: E. II. FRESHFIELD, Roman Law in
thn Later Roma11 Empire, Cambridge I938.
Mul:tssal yorumlu rusc;a c;evirisi: M.J.
SvuzvuMoV, Kniga eparkha, Sverdlovsk I949
J'APAIJOI'IJLOS- KERAMEUS'un (hpocra:AUfHTtX~ [i~fi)..wl)~x""IJ IV, I899, s. 37 vd.) bir
noluna dayanan, Istanbul yazmalarmdan
hiri~inin Lr.on VI.'un Eparkhoslar kitabt'm
ihtiva t'ttigi inane! dogru <;Ikmaml~tlr: D.
I :1N1M' in lm hususta verdigi bilgi ile kt.:
'1'1, lrctXpx ~xov ~~~Alov xod o[ v6r1.o~ >JouAta:vou
roli 'AnxcxA<>lv(Tou, EEBl: I3 (I937) 183 vdd.
l.f"uA1wslar kitabt'nm rust;a c;eviri, giri~ ve
Y" lllll lll ilc yeni ne~ri: M. J. SYuZYUMOV,
V.:mztzy.1kaya kniga Eparkha, Moskova I962.
11 Mcscla
ic;inde Tetarteron'un zikri
l{r.~rn ve STOCKLE (..('u'lfte)'nin Eparkhoslar
~ llafll'nlll tdifini Nikephoros Phokas devrinr irca etmesine ba~hca sebep olan hliklimln hiiylc-dir. Aynca kr~. KuBITSCHEK, Num.
, rriJI'!Jr. 44 (I9II) I85
vdd. KHRISTO
I'IIII.OI'lii.OS
('En:cxpz~xov ~l~AtOV 22)
bu
paM
ajlar U:r.erindc pt:k durmuyor. Buna
ntukahil MICKWITZ (..('iinfte 205 ve BNJ I2,
11:1h, ~- :1hB vud. ) bunlan hakh olarak metne
ya pll11u~ i laveler audctmektcdir. R. S. Lo"'''- (f.a t:ri.w tlu besa11t au X siecle et [a date du
l.llr# du l'nffit, A1elallf:es Gr~goire ll, I950, s.
.Jo 1 vrl rl .) ]\~ltlrklwJlar kitabt'mla, Skylitzes'in,
"''"Ya ~tkr~uu Nikcphoros Phokag'a irca
If ip;i
vlfHOfLO: TETIXPT""IJPIv ymnn<la ll)o
HrXPTIIV \lf>(I.~OfLIX'y.t rb la,Jawhll;ma Vr.

bu sikke tipinin Ioannes Qimiskes devrinde

mevcut oldugunun ispat edilebilecegine
iaret ederek hatta, Ioannes Qimiskes devrinde bu esere ilaveler yap1lrru~ oldugunu
bile kabul ediyor. Tetarteron sorunu hakkmda
baka bibliyografik bilgi it;in a~ag1da s. 27I,
n. 3'e bk.
3 ilk neri W. AsHBURNER, Journal of
Hellenic Studies 35 (I9I5) 76 vdd. Yeni ve
diizeltilmi baskisl, tafsilatb incelemesiyle:
D6LGER, Finan;;verwaltung. Almanca o;:eviri
ve incelemesi: OsTROGORSKY, Steuergemeinde. - D6LGER (Fina11;;verwaltung 8) yazmm
telifini 9 I3- I I 39 tarihleri arasma vazediyor.
Buna mukabil ben (Steuergemeinde 3 vdd. ve
Recueil Kondakov, I926, s. 109 vdd.) eserin
muhtemelen Konstantinos VII. dcvrinde,
fakat her halde 1002 tarihinden once
meydana geldigini ispata c;ah~maktay1m. Bu
gorii~e ara~tincilarm c;ogunlugu katilmi~tlr.
Kr~. mesela STEIN, Vom Altertum 158 veld.;
ANDREADEs, BZ 28 (1928) 292 veld.;
CoNSTANTINESCU, La communaute de village
by;;antin et ses rapports avec le petit Trait/
fiscal by;;antin, Bulletin de la Section hist. de !'Acad. Roumaine I3 (I927) 160 veld. ve Deutsche
Literatur;;eitung I 928 slitun I6 I 9 vdd.;
LEMERLE, Histoire agraire, 2Ig, s. 257 vdd.
KAJbAN, Derevnya i gorod 85.
4 N~r.
H. BECKH, Leipzig (Bibl.
Teubneriana) I895 Yorumlu bir ruso;:a
c;evirisi E. E. LrP~I<;:, Geoponiki vi;;antiyskaya
set' skokhoz)'ayslvennaya enciklopediya X veka,
Moskova- Leningrad I96o. Lip~ic; burada
bu escrin, malzcmcsini c;ogunlugu ile daha
eski kaynaklardan toplamakla bcrabcr, 10.
yiizy1l ic;in de, gcndlikk kabul edildigindcn
daha hiiyiik bir iinr~m la~uhgmi hdirtmektrdu.

Eskikitaplarm.com

Makcdonya hancdammn ilk iki lnikiimdanmn kodifikasyonlau llasicios I. 'un /'roUummc

ve Epanagoge'si, Leon VI. 'un Ba.rilika ve Novella' Jar kollcksiyonu - yanmda, Bi7.an.~ d.. vic
tinin 10. yiizyildaki it,: gcli~mesine 1~1k tutan kiit,:i.ik arazi mi.ilkiyetini korumak ic;in c;1 ka n
Ian Nouella'lar zikr olunmahd1r 1

I.

Y eni Devrin

Ba~langtct

Gcncl bibliyografya: BuRY, Ea.rtern Rom. Emp.- GREGORIE, Inscriptions; Afichel l/1 .
Neuvieme Siecle; L'epople byzantine.- UsPENSKIY, Ot;erki.- Fucns, Hohere Schulm. I>vou
NIK, Legendes ; Les Slaves. - A. VASILIEV, The Russian Attack on Constantinople, Cambrit~~~ t\fa.1 .r.
1946. - DvoRNIK, Photian Schism. - VASILIEV, Byzance et les Arabes I.

Nasil iran ve Arap istilasma kar~I yaptlan miicadcle Bizans impa1 atorlugunun devlet olarak varhgt bak1mmdan kcsin sonu<; devresi olum~~a.
tasvir klnc1 bunahm da onun manevi varhgm1 korumak bakllllllHI ;III
biiyiik kesin sonu<; dcvresi oldu. Dogunun asked istilftsim, yinc om111 tasv ir
kmCihk f1rtmas1 ~eklinde imparatorluk iizerine dokiilen fikri bir istil:t tl.d
gas1 izlcmiti. Bunun atlattlmasi, Bizans devletinin kiiltiirel gcli~llll'si i, i11 ,
askcri istiHl.nm oniine ge<;ilmcsinin imparatorlugun devlct olarak ~di~nw ~i
bakimmdan ta~Idtgt oneme benzcr bir chemmiyct arzetmektc idi. H.~ ~.i rn
diimam harckctin <;okiiii, Grck dini ve kiiltiircl ozclliginin tasvir k1111 1
hkta teahhus eden asyahlamaya karI zafcri anlamma gcliyordu. Art 1~
Bizans, Grck- hristiyan bir devlet olarak, kiiltiirel anlamda da dog11 i lc
batl arasmdaki kcndine ozgii mcvkiini muhafaza etti.
Bizans i<;in ycni bir dcvir a<;Ildt: K1sa siirede gii<;lii bir siyasi yiiksd i~i n
de izledigi biiyiik bir kiiltiircl at1hm devri. Bu yeni devreyi MakPdonya
hanedam dcgil, Amorion hanedamna mensup son hiikiimdar Mikhail II l.'in
t;ok hareketli saltanat dcvresi a<;maktadu. Bardas, Photios ve Konstantinus
yeni devrcnin ba~langtcmt miijdelcyen ii<; biiyiik ~ahsiyettirlcr.
Evrensel devlet fikrinin en kuvvctli bir gerilcmeyc ugradtgJ, Bizans'n1
batldaki cgemcnliginin <;oktiigii devreyi i<;ine alan tasvir kmc1 huua Inn
dcvrinde, siyasi gorii~ <;crt;evcsinin hissedilir derccede darla~t1g1 giit iiliit .
Tasvir kmn imparatorlann izlcdigi kilisc siyaseti vc bunlann dl'vklin
ZACHARIA von LINGENTHAL'in Jus TEMA 19.53 yilmda ba~Jadi. 1963'1, k.l!l nt
graeco- romanum (/II)'una gore ZEPOS tara- ne~rcdilcn kisimlar: Kitap I-XXXIV vr
fmdan tckrar basilmi~tlr: Jus I, 198 vdd. I-XXX'un Scholion'lan. Leon VI.'un Noc ,~l
Prokheiron, ayn. csr. II, I 14-228; Epanagoge, la'lannm frans1zca .,:cvirisi ilc birlikt c yui
ayn. esr. II, 236-368; Leon VI.'un Novella' bir nc~ri: P. NoAII.LE ct A. DArN, /,,.,
Jan, ayn. esr. I, 54-191; Basilika: n~r. G. E. Novelles de Leon VIle Sage. 7exle ct trarl.u:lion,
vc C. G. E. HEIMBACH, Basilicorum libri LX, Paris 1944. Ba~ka hir fransi7.Ca c;cv iri: II
Leipzig 1833-70, ve FERRINI vc lVfERCATI, MoNNIER, Les Novelles de Leon le Sagr, llu1
Editionis BaJilicomm Ileimbachianae supplemen- deaux 1923 vc A. SPIJI.BJm, T.eJ Nor ,r llr~ rln
tum altr.mm, Leipzig 11lq7. Basilika il c~ htmun I.lon le Saw , Cnuautsi 1~1:11
Sclwlion ' larrutn ycni hir ll<"~riut II. J. Scc!l'r.1

Eskikitaplarm.com

IV. Bi:r.anR

lmparntorlu~unun

Parlak Devri

batt yansma kar~1 rwk az ilgi duymalan Bizans ilc hatmm birbirinden
l>aknmudan koprnalanm cyabukhttlrrnl ve boylccc, kilise dcvletinin
kttrul111as1 yoluyla Biiytik Karl'm tar;landinlmasma mtincer olan oluurnu
lli/,/;,1[ davct ctmitir. Ancak Bizans dcvletinin cvrenscllik fikrinin apa
otunnas111a rnukabil imdi dogu da, kcndisini Roma kiliscsinin cihantimulliik iddiasmdan cyckip kurtaracaktl; daha tasvir kmCI imparator KonsLinl tnos V., Balkan yanmadasmm en btiytik k1sm1m ve gtiney italya'y1
I st;lll hul patrikliginc baglamak suretiyle bu hususta ilk ad1m1 atmitl.
l";1kat anca.k tasvir bnCihk buhranmm atlat1lmasmdan sonrad1r ki, Istanbul patrikligi papahgm kaq1sma onunla qit bir rakip olarak dikilebilmi
VI
Roma ile mticadelcyi kabul etmitir. Bati imparatorlugunun Bizans
1 kvlctinin cvrcnselligi aleyhine ytikselmesi gibi, irndi de Istanbul patrik1ij:i;; Roma kiliscsinin cihaniirnulltik fikri aleyhine ytikselmektedir. Bu oluu1111111 Bizans'I ycnik dtitiren ilk safhas1 buhran dcvrine dtier; ikinci ve
llizaus khine dengeyi yeni bir temel tizcrinde ycniden kuran safhas1 isc
Pltol ios'un btiytik mticadelesi ile balamaktad1r.
ya.pyt~

Tarihi gdimenin, Bizans'm dogrudan dogruya ctkinlik alamm smirl.uHltrrni oldugu dogu rnckamnda gerek Bizans devletine vc gereksc Bizans
kiliscsinc yeni ve btiytik gorevler dogurmu olmasl vaklasl daha da onemlid ir. Giincy ve dogu 1slavlanmn hristiyanlatmlmasi Bizans devletinin
il nimc yeni bir dtinya scrmi vc onun ufkunu hir; tahmin edilerniyecek bir
iil t,"iide gcniletmitir. Bizans dtinyas1 tasvir kmCI bunahm devrinde ne
kadar dar idiysc, Photios, Konstantinos ve Methodios'tan itibaren o kadar
g n 1i~lemitir.

Kiilttircl bakimdan yayilrnayi siyasi ve asked taarruz devri izler.

l'asvir kme1hk devresinin sonlanna dogru gerck hilafct devlctine ve gerekSI" B11lgaristan'a karl kayg1 verici bir savunma durumuna dtiIDU bulunan
itnparatorluk, - clbcttc uzun ve <;etin miicadelelerden sonra- sm1rlanm
doguda biiyiik olr;tide ileriye stirecek ve btitiin Balkan yanmadaSllll tck1 ;~. r cgemenligi altma alacakt1r. Bunahm devresinin <;6kti~tine ahit oldugu
Akd l"lliz hakimiyetini de Bizans yeniden kuracakt1r.
ll. yiizy1lm sonunda tasvirler ktilttintin ger;ici olarak canlandmlmas1
gi hi, htlllllll kesin olarak yeniden kabulti ve yerlemesi de, Theophilos'un
olullliiudcn sonra, yine bir kadmm hakimiyeti dcvresinde vuku buldu.
<,:iinkii Thcophilos bldi.igtinde oglu ve halcfi Mikhail III. (842-67) hentiz
il1, ya~ mda hulundugu ir;in 1 niyabeti onun namma imparatorun dul
1

'I"IH"oph. cont. 14H,B'dc boyle. Mi-

lda.nl lll.'in doj:(umtmu takribi olarak ll36

y d11aa V<t:/:1"11<-n E. SmtN (Amzuaire de l'lnrt. de
/'hi/. rl d'lli l. Orimlalt:J 2, l~J:H, s. !1~19 vdd.
11. :.t )'a lllukahil krilik midfdazalan ill-/\. 1'.

(lz istorii vizanti_yskoy khronografii X

VV ::n, 1962, s. 96 vcl. ) '1 kq. Kajdan,
Gencsios'daki Thcoph. cont.'un vcrdigi bilKAJDAN

v.,

i ilc uy~11n bir k<"nar no!una i~arc! <"diyor.

"I'IH"ophilos'un "l'lwodora ilc i:r.divac111dan,

Eskikitaplarm.com

1. Ynti Dcvrin

lla~Ltnl{l c l

zevccsi Theodora iii\t'I i ue alnu~tt. Rcsmi olarak ki.i~:iik imparatonm 1!;1 y;1l1.1
olan en ya~h ablast Thekla da naiplcr kuruluna dahil huhiumakt;lydi ;
<;i.inki.i onun rcsmi de sikkelcr i.izerinde Mikhail vc Thcodora'mu tasvidn i
yamnda yer aldtgt gibi Thekla'mn ad1 saltanat protokoli.indc de .-.ikml1 111
maktadtr 1 ; ancak anla1ld1gma gore o kendisini devlct ilcriudcn Ll.uJalll iyle uzak tutmutur. Theodora'mn yanmda yer alan vc patrigiu IIz;1~iylc
tasvirler ki.ilti.ini.i ycniden canland1ran naipler kurulunun en iilll'lldi ilyc
leri, imparatorir;enin iki karde~i Bardas ve Petronas, muhll'mc lcu l'lw
odora'mn daylSl veya amcas1 olan magistros Sergios Nikctiatcs vc ~ hcp.~IIl
den de onemli olarak Thcodora'nm gozdesi logotlzetes tu dromn Tluokli H IIt.~
idiler 2 Bi.iyi.ik k1smmm dogu meneli olmasma ragmen - impa1 aln ic,c
nin ailesi Paphlagonia'h olup Ermeni mcneli idi- yeni hi.ikun~tl i11 I.I WII
ler ki.ilti.ini.in ihyasm1 ilk ve en onemli gorev saymas1 dikkalc ~ayaud11
loanncs Grammatikos'un azlindcn ve patriklik tahtmm Mcllullhos',l
tcvdi cdilmesindcn sonra toplanan bir .rynod 843 yth martmda LlSVIIIcJ
ki.ilti.ini.in yenidcn kabuli.ini.i tOrcnle iUm eiti 3 .
Bu olaym amsma Grek- ortodoks kilise her y1l Tessarakoste'nin ilk p;1 .-.; 11
gi.ini.inde "dogru inan<; bayrarru"m, tasvir di.imanhgma kar~1 kazaud .111 :r.. .
fer ile birlikte daha eski i'tizalleri de yenmi olmay1, kutlamaktadu. (;n c;l"k
ten de tasvir kmohk hareketinin r;oki.ii.i Bizans'ta bi.iyi.ik inane; nuicadch
leleri dcvresini kapatmaktadrr. Ancak devlet ve kilise ilikisi bakuurudo~r1
tasvir kmc1hk cereyammn iflas1, kilisenin tam olarak devlet iktidanna hoy 1111
cgdirilmesi te~ebbi.isi.ini.in suya di.iti.igi.i anlam1111 ta~tmakta idi. Asl111da
Bizans kiliscsi ne o zaman, n e de daha sonraki devirlcrde, balannda '1'111'
odoros Studites bulunan zelot'lann talep ettikleri bagJmsizhgt hi<; bir ~ckildc
clde edemedi. Bizans kilisc - dcvlet ilikilerinin yaprsmda, devlct vc kili senin birlikte hareketleri dogal bir durum olarak kald1 vc bu birliktc harckcl
d e geneJlikle kilisenin oldukr;a geni~ O)<_;i.idc devlct iktidarmm V<'sayl'l j 11clc
kalmas1 eklinde kendisini gostcrdi.
Mikhail'den ba~ka, r;ocuk ya~mda (anla~Ild1gma gore 8go'dan hemen sonra) olen
(kr~. OsTROGORSKY ve STEIN, Byz. 7, 1932,
s. 226 vdd.) bir ba~ka erkek c;:ocuk, Konstantinos, ve be~ k1z, Maria, Thekla, Anna,
Anastasia ve Pulkheria dilnyaya gelmi~ti
(kr~ . BuRY, Eastern Rom. Emp. 465 vdd .).
Bir crkek varisin uzunca zaman m evcut
olmamas1 sebebiyle Thcophilos'un kzlan,
genellikle prcnseslcrc verilmeycn bir m cvkiden yararlanmi~lanhr: 0 ~amana ait bir
~ikkc tizcrindc Thophilos ve Thcodora'nm
yaumd a Thleka, Anna vc AnaslaMia'nm
lasvirl1ri d1 gtiriilml'ktedcr (WnclTII, 1/_yz.
Coir/J II, 41ll).

1
WRoTH (Bp:. Coins II, 1<1)'un v11
digi sikkeler ile Amorion'un 1-!.! 1/IIIIIJ'r ' c
zab1tlanna (n~r . V AsiLYEVSKIY- Nuo'I'I N ~'
52: [:l:xcrLAe:uovro~ -r}j~ 'PU>!Lcdwv cipx"l) ~ ~I<
xrxrJA xed 0Eollwpcx~ xcxt 0xA1)~ ) Ilk K 11
VASILIEV, Byzance et les Arabes I, 1111 .
~ Heyetin terekkiibii
hakkuula Irk
V ASILIEV, Byzarzce et les Arabes I, 1 11 v.t
Ycrine baz1 kaynaklarca daha 11:111 ydnulr
olmii~ bulunan Manucl'in zikrecltldiP; i S11
gios Nikctiates hakkmcla kq. Uiti~:Cic iiiH . ,
Neuvieme siecle 5 15 vdcl.
3 Tarih hakkmda ~on olarak: ( :11 11
MLr. , R~g. 4ili, 1-25-

Eskikitaplarm.com

IV. ll i:t. all~ lwparalorlu ~ ttllllll J'arlak ll e vri

I kvkt politikasmm idarcsi hi.itiini.i ilc klsa zamanda, ba rakibi Bard ;s' ll <~rckl'tsi:-: hale gctirip imparatoric;cnin ycganc mi.iaviri haline geleu

Thl'oktistos'un cline gec;ti. Yi.iksck ki.ilti.irli.i bir kimse olan Thcokt i ~1 1 os Bizans'ta ilim vc irfam himayc cdcrck imparatorlugun ki.ilti.irel atiInll dl'vrini haz1rlamaya gayret ctti; yi.iriitti.igi.i akllhca mali siyaset devlt l~ hi'1yiik altm ihtiyatlan saglad1. Tasvir di.i~mam hareket kendi ic;inden
r; l lkru i i ~ oldugu ve daha kuvvetli bir muhalefct art1k m evcut bulunmadtgl
it;i11 1 kilisc siyaseti bak1mmdan vuku bulan degi~iklik, irene devrine
11azaran, si.irti.i~melerc yol ac;madan yi.iri.iti.ildi.i. Buna ragmen Theodora ve
'l'hl'oktistos, patrik Methodios tarafmdan da desteklenmek suretiyle, k1sa
siirr 1ince hi.iki.im si.irmckte bulunan sistemin tasfiyesinde dikkat ve ihtiyat
i k harckct cttilcr vc tasvir kmc1hgm bir zamanki yanda~lanna kaq1 bi.iyi.ik
hir dunlthk gi:isterdiler 2 Bu siyaset ise zelot'lar partisince onaylanmad1gi
i1;in , tasvir kmcllara kaq1 gec;ici olarak birle~mi~ olan Bizans kiliscsi ic;inde
1ski kopukluk ortaya c;tktl. Studios manastlrl ke~i~lcri patrik Methodios
i l1, hir zamanlar patrik Tarasios ve Nikephoros'a karI tckil etmi olduklan
'~" Jllr1ck gosterdikleri aym taassupla mi.icadele cttiler. Mi.inazaa c;ok sertlr- ~ ti VI' Studios'lularm afaroz edilmekrinc scb cp oldu. Ancak Methodios
da ha I 1 haziran 84 7'de oldi.i. Patriklik tahtma, sabtk imparator Mikhail
Rangabe'nin oglu olup babasmm di.i~i.irtilmesinden sonra hadnn edilerek
kqi~ giysisini tizerine gec;irmi~ alan Ignatios <;Jkti. Onun patriklige yi.ikselti ln r\'si Studios'lulara bir ti.ir ta'viz anlamma gelmekteydi; c;iinki.i, kilise
ulan sinc kaq1 muhalefete kat!lmami~ olrnakla birlikte Ignatios mutaass1p
I 111 kc~i~ olmak s1fatiyle zelot istikametin iilki.ilerine yakm bir kimse idi.
ll 1111111tla bcraber, aradaki anla~mazhklan yati~tirmak isteyen yeni patrik,
l' houos'un di.i~mam s1fatiyle c;:ok daha btiyi.ik bir mi.inazaa i<;ine si.iri.iklendi.

lopolftl'ii'J

Tasvirlcr ki.ilti.ini.in tekrar canlandmlmasmdan sonra derhal Arap1.11 a kaqt rni.icadele ele almdt. Logothetes Theoktistos kuvvetli bir donanma~
d o ( ; j, it'c ydken ac;ti ve pek k1sa bir zaman ic;in dahi olsa burada Bizans
r'J.!;I' lllndigi yeniden kurulmu oldu (843 /44) 3 Bu gcc;ici baan, Bizanslll ar Bngazit;i'nr- doki.ilen Mavropotamos kenannda daha 844 y1h ic;indc
Bununla bcrabcr 843'den sonra da ettirmeleri sorunu it<in ~imdi J. CoUILLARD'
lasvil' k1r1r1 o~ r c tiJcrin baZI r;aJkanti!anna m ilgi r;ekici ar;tklamalarma bk.: Deux
r.o~ ll;uuhyor. Kr~. F. DvoRNIK, The Patriarch figures mal ~ commes du second Iconoclasme, B_yz.
1'/wtirt.l' cmd Iconoclasm, DOP 7 ( 19:'>3) 68 vdd. 31 ( 196 1) 371 vdd., ozellikle S. 387 vdd,
2
Kr~. DvoRNIK, Legendes 39 vdd.
A ul'ak Dvomik, Pholios zamamnda da bir
3 Bunun
hakkmda B. PAPADOPULOS
louv ir lunctltk t<"h!lidinin varhguu kabul
'l I K 1 ~ '1) n1 1mb Touc; kcxpcxx'Y)vo\,.;, Alina 194!1
t 'l lltl'k surl'liylc hu r;alkanttlann Onrmini
ulrar111 11 ~ l{ii riini'Iym. Ayn. mlf.'in l~yz. 10 71 v<l. II. Ur YI,ATZI- Arm w mLrm, J. 'admillijtralioll 111 ilita rr~ dr. Ia Crt)lt l!Yz mrlille, /~y. . 31
( 1 1 : 1 ~,) !i vdd . 'd ,.Jd miil!lhazula rma d a bk.
1

'l',t, vtr kull 't

clAnI iln iu va r hldanm !ll'var tt

( l !lh ' ) ~~~ " vd.

Eskikitaplarm.com

1.

y,

111

l>cvrin

lla~larq.(lll

II]

agtr bir bozguua ugradtldan cihctlc 1 , hcmcn hcm('n hie; etkili olmadt.
Araplann Bizans arazisi ic;indc dcrinliginc bu kadar ilcrlcmcyc C('sart I
cdcbilmcleri, halife cl-Mu'tas1m'm baanh seferlcrinin bir sonucu !di
(bk. yukanda III, 7). Bununla birlikte ic; miicadelelcr el-Mu'tasim'lll hak fini Bizans ile ban yapmaya zorlad1 vc Bizans- Arap suunucla, l..1111o.~
nehri kenannda, kaq1hkh esir miibadelesi yaplldt (845/46). Turk un:HIIIIIIUII
ortaya ~1kmas1 vc ayn ayn devlctlerin kurulmasl sonucunu doguran J, od.ll
giic;lcrin kuvvetlenmcsi nedeniyle hilafct devletinin kudrcti kotiirii11tl q
miti. Ancak Bizans devleti, 8. yiizyllm tasvir diimam imparatorL11111t '
tevik cdilmek ve Nikephoros I. tarafmdan da desteklcnmck sun liylt
Anadolu'nun dogu kiSimlannda, sadece ortodoks Mikhail Rang;dw 'yi
degiJ, onun tasvir diimam halcflerini de kendilerine kaqt harckete gn, ut cyc
mecbur edecek derecede yayllmt bulunan Pavlikian'larla c;ok ~idd('ll i I 1i r
miicadeleye girirnek zorunda kaldt 2 Anla1ld1gtna gore Pavlikirm' l.,l
daha o zaman biiyiik kitleler ha.linde Malatya emirinin arazisiu<' l1it 1C'l
etmilcr ve bu andan itibaren de Arap saflannda Bizans'a karl sava~ut;d\1;1
bulunmulardt. Theodora'mn hakimiyet devresinde bunlara kart giri~ilt 11
takibat ozcllikle c;ok sert oldu. Bunlara kaq1 yaptlan harckat l1i11kn
pavlikian'm hayatma mal vc bunlann kitleler halinde Trakya'ya ttr hir vc
iskamna sebep oldu. Digcr taraftan Theodora'nm hiikumcti gli11<'Y 't' n
nanistan'daki asi islav kabilelerine karl ycni bir sefcr tertip ctmck ZOI'IIIHia
kaldt. Ancak Thrakia, Makedonia "ve diger bat1 tlzema'lan"mu sava~
birliklerinin yard1m1 ile Pclopones strategos'u Theoktistos Bryennios ltZtlll
bir miicadcleden sonra Pclopones'teki islav kabilclerini Bizans'm yiiks<'k
hakimiyet haklanm tammaya vc devlete vergi odemeye zorlayabildi a.
1

Bizans sava~ idaresinde, Araplarla yap1lan miicadclclerdc gittikc,:t

daha gii~lii bir ciir'et ve savamaya istek ruhu belirmege balamitir. H5:1
ytlmda ani olarak bi.iyi.ikc;e bir Bizans filosu, cvvclcc oldugu gibi hali\ Girit'e hakim olanlara destek vazifcsi goren MISlr sahillerinde goriiudii.
Nil nehri agzma yakm Dimyat kalesi Bizanshlar tarafindan hiicumla za pl
edilerek yakild1 4 . Arap fetihlerinin balamasmdan beri Bizans ilk dda
diiman sulanna bu dcrece sokulmaya ccsarct gostermiti. Bununla l111 likte bu etki uyand1ran gosteri sadece M!Slr Araplanmn cnerjik bir Slllt II c
donanma inasma balamalan ve b6ylcce sonralan 10. yuzytlcla Falun i
1 Sava~

yermm tcsbiti ic;:in bk. VA- Romanos I. Lakapenos devriml c yrJdcklt

Byzance et les Arabes I, rg6 vd. n. 2. Bizans hakimiyetine kar~1 ayaklawhlar ve
2
VASILIEV, Bizance et les Arabes I, boylece sava~ tckrar patlarm~ oldu (ayn. ~"
227 vdd. E. E. LIP~!<;:, Pavlikianskoe dvijenie v so, 25-70). Kr~. Viz. izvori ll, h!J wid .
4 GR~.GoHu4, Neu vieme .rii!eclc 515 vdcl
Vizantii v VIII i j1ervoy jwlovine IX vv., VV 5
(1952) 19 vdd. ve Oferki 132 vdc1.
Kr~. aynca G. LEVIDELLA Vu>A, A l'amrtc
1

J)e adm. imjJ. 50, 9-25, n.~r. MoRAV- reference to the Dami11tta Raid o/ ll'iJ A . Jl . ,
CHIK -.J :NKINH. 1\ucak Mdiug vt Jezcl'it'lcr
/Jy;:.. 17 (1!)14 /15) 21:..! vdd.

StLIEV,

Eskikitaplarm.com

,,,1

IV. Biznu~

i mpar;ll.urlup;unun Parlak

ll~vl'i

hil.'tkti zamallttHia buyi.ik gelinH' giisterccPk alan tkniz giklini.in tcmelini

y;ra 1m alan so11ucunH vcrmi~tir.
Bir.an~ dcvletinin biiyi.ik siyasi vc ki.ilti.ircl parlama dcvri isc ancak,
11.' '11 1.; imparator Mikhail III.'c hi.iki.imdarhk haklanm kullanmak imkamm
\'t'l't'll ve <kvlet iLcrinin idaresini onun day1s1 Bardas'm ellerine tcvdi eden
llr1h yiimdaki hi.ikfrmct darbesinden sonra ba~lad1. Bardas ve Mikhail,
Th .. odora vc Thcoktistos tarafmdan idare olunan rejimdcn zarar gorcnler
sdittiyle tahii mi.ittefik idiler. Qi.inki.i bi.itiin iktidan eline ger;irmi~ bulunan
'l'hmktistos tarafmdan bir kenara itilmi olmak Bardas'a ne kadar aCI
~~; liyor idiysc, ergin ya~a ula~ml~ imparatora da anncsinin vesayeti o kadar
agu gtlmckteydi; Theodora sadece onun hi.ikiimranhgma mani olmakla
ka lrmyor, iizd hayatma da mi.idahale ediyordu: Onu metresi lngerina'dan
ayuuu~ ve Eudokia Dekapolita ile evlcnmeyc zorlamt~tl (855). Bardas
g- nc,: imparatorla anla~arak imparatorir;cnin haberi almadan saraya dondii.
Th .. oktistos imparatorluk saraymda Mikhail III.'in gozleri oni.inde oldiiriildu. Bundan sonra Mikhail senato tarafmdan hi.iki.imran alan hi.iki.imdar
dan olundu 1. Ktzlan bir manastlra kapatlltrken Theodora da hakimiyeti
l11rakmaya mecbur edildi. iki yll sonra kardei Bardas'a karl baanstz
hir darbe tqchbi.isUnde bulunan Theodora k1zlarmm kaderini paylamak
zorunda kald1.
Gnu; imparator Mikhail III.'in potresi bize bu gUn, daha eski tarih
yazarhgmm, Mikhail III.'in ahsmda sadece bir "ayya" mi.iahede eden
laralgir Makcdonya hanedam devri tarih yaztCihgmm izinden giderek
tlltll gordUgi.inden oldukc;a baka bir llk altmda goriinmektcdir 2 Hayat1
, II It'll<' yi.iksck bir ahH1khhga ornek nitelikte olmamakla beraber kabiliyet' ' 11 v hdc ccsarcttcn yoksun degildi. Bununla birlikte, ifrattan tefrite
du .~nt' k Mikhail III.'in phsmda "biiyiik bir hi.iki.imdar" miiphade etmeye
d .. mahal yoktur. 0 ht>r ne kadar devletin mi.idafaas1 ir;in gerr;ekten samimi
ol.trak gayrct ctmi~ vc ardusunu bir r;ok kere bizzat savaa sevketmi~ ise de
lntllll Hizans hi.iki.imdarlannm c;:ogunlugu da yapnu~t1r. imparator ahsi,
~i i~.; lti. ve vazllt bir iradcye sahip degildi. Ki.ir;i.ik ve bi.iyiik i~lerde, iyilik ve
1 Pseudo- Symcon l\1agister 658: KOtl
im/, 't'l)<; auyXA'Ij'I'OU mX<l'l)<; cXVOtyop~E't'!XI K!Xl
<Xi't'<JKpocrop Ei. Kr~. aynca Sym. Log., Georg.
1\lon. nml. B23.
Mikhail Ill.'in ~crcfinin iadesi her~slrn iinn~ 11. GR(.:GOIRE'a aittir; onun
zar if vc uslaca ara~lrrmalan (lnscrijJtions
1'1 7 vd d. ; Mit:hel Ill ;p7 veld.; Neuvibne
ll~l'ff "1 I r1 vdd. j / .' ejmjl rC f~yzantine 29 vd!l.)
hakh olamk dikkal i (,'<"kmi~l ir. Bu ara~llr
ualann Ilana miihal:l jl:a ll g'iiriinn land~
l.11111a n~al{ula idnuluk bulllnllyorum . Ay-

nca R.J. H. jENKINs'in ~u giizcl katktsl ilc

kr~.: Constantine VII's portrait qf Michael III,
Bull. de l'Acad. de Belgique 34 (1948) 71 vdd.;
A. VAsiLIEV, The Emperor .Michael III in
Apocriphal Literature, Byzantina- Metabyzantina 1 (1946) 237 vdd.; F. DvoRNIK, Byz.
IO (1935) 5 vdd.; R.J. H. ]ENKINS- C.
MANGo, The Date and Significance of the Xth
llomily rif Plwtius, DOP g f ro (1 956) 128 vdd.;
C. MANno, 1he 1/omilies of Plwtw.r Patriarch
of' (,'on"lrmlillojJ/1:, ( :amhrifig Mass. 1 q:;!l,
dl1 vdd

Eskikitaplarm.com

1.

Y(:ni D(: vriu

Ba~lan!o('ICI

'"'

koti.iliikte ba~kalanmH idarc vc iradcsinc uyan, saray ctki vc ckdikodula nnm dcgi~cn havasm1 izlcycn, gi.ivcnsizlik verccck kadar renk de g i~tirt"u,
hislcrinc maglup bir kimscydi. Bi.iyi.ik icraatla o kadar dolu olan saltanat1
esnasmda insiyatif onun elinde degildi. Btiytik olan o degil, zamalll idi
- Bardas ve Photios'un zamam.
Theodora zamanmda Theoktistos gibi ~imdi de Bardas Bizans d(" v
letinin gcrc;:ck idare edicisi idi. Gi:irtinti~te onun herkcsi a~an mcvk1i, Ollllll
en ytiksek makamlara sahip olmasmda ve nihayct hatta caesar iinvanuu
kullanmasmda tezahtir ediyordu. Sclcfi olan eski rakibini ccvvaliy!"l It;
k1mmdan vc dcvlet adamhg1 kabiliyetleri ilc gec;:mckte idi. Onun zamalllllda Bizans devletinin yakla~makta olan btiyi.ik siyasi ytikseliinin i~an tl( i
a\1k olarak belirmcktedir. Daha niyabet devresinde yoluna girmi hlllllnan
ki.ilttirel ytikseli imdi tam bir geli~meye mahzar olmakta vc Bizan!l kid .
ttiri.intin btiytik hareketliligi ve yay1lma kudreti kendisini gostcrm!'klnlir.
Caesar Bardas'm Magnaura saraymda kurdugu ytiksek mcktcp Bi z; III H
ilim ve irfamnm onemli bir merkezi olmu~tur 1 . Burada o zamanki diin ycvi
ilimlcrin her dah ele ahmyordu. Aydm devlet yoneticisi bu yi.iksck oknl a (' II
kudretli bilginlcri tayin ctmiti. Bunlarm bakanhgma da, tasvir km nlann i:inciisi.i loannes Grammatikos'un yegeni olmas1 vc Theophilo!!'un
saltanat1 csnasmda tasvir di.i~mam olarak isim yapmas1 vak1asma alduma-

Bir ~ok dikkate deger ara~tlrmaya

ragmen Bizans'da ytiksek okul mtiessesesinin
mahiyeti yeteri derecede a~1klanmaml~hr.
Fucus (Hochschulen)'a gore geli~im daimi bir
al~alma ve ytikselme arasmda oynamaktadr: Theodosios II.'un tiniversitesi Phokas
zamanmda yok olur ve bundan sonra
Herakleios devrinde yeni bir ytiksek okul
kurulur; bu okul sonralan her ne kadar,
muahhar kaynaklarm bilindigi iizere kasden
yanh~ olarak bildirdikleri gibi, Leo III.
tarafmdan yakt1nlmam1~ ise de, kapatllml~tlr. Bundan sonra yiiksek tahsil mtiessesesi 9 ytizy1l ortalarma kadar devam eden
bir stiktlta gomtiltir. L. BREHIER (Notes sur
l'histoire de l' enseignement superieur a Constantinople, Byz. 3, 1926, s. 73 vdd., 4, 1927, s. 13
vdd. ve L'enseignement classique et l'enseignement religieux
Byzance, &vue d'histoire et de
philosophic religieuses 21, 1941 1 s. 34 vdd. )'yc
gore ise Istanbul'da yiiksek ogrctim Dtiyiik
Konslantinos'd::m 15. ytizylla kadar hie; bir
fas da ya u~rama nu ~ ulup, l!Unycvl bilimler
1

ogretimine ve devlet memuru yetitirilmesine hizmet eden devlete ait ogretim miiessesesi ile patriklik kilisesinde daima mcvcut
olan bir ilahiyat ytiksek okulundan mUle
~ekkil idi. Aynca bk. BREHIER, Civilisation
456 vdd. Geli~meyi bir az basite irca C(kr
gortinmesine ve kendisini ispat edceek ~alli t
Ier zineirinin bir ~ok halkasmdan yuk~t m
bulunmasma ragmen bu gorii~ yinc de grr
~ege yakm gortintiyor. Kr. aynca II
GREGOIRE, Byz. 4 (1927/28) 771 vdd. F.
DvoRNIK, Photius et la reorganisation d~
l'Academie patriarcale, Melanges Peettr.r II
(1950) ro8 vdd. G. BucKLER, By.tlmtin~
Education (BAYNES - Moss, Byzantium ~ 1f
vdd.). Aynea kr~. BROWNING, The Patriarca[
School at Constantinople in the Twel.ft Centwy,
By;;. 32 (1962) 167 vdd. Yazar bu makah~
sinde 12. ytizy1l ic;indc patrikliktcki okul,
bunun ogretim iiyelcri vc bunlann ymoalan
hakkmda, zcngin ve ~ogunl ug u ile yaymlanmaml el yazmast escrlcrdcn ~ 1kanh ~1
bilgiler arzctml'ktcdir.
1'.

Eskikitaplarm.com

~~

IV. ll11.a n ~ lmparalurluj!;unun J' :u lak Dr vl'l

III II

dau ausiklopcdik bilgin matcmatikc;i Lcon'u gelirmi~ti 1. Asnnm en biiyi.ik

fl l imi vt hocas1 ulau Photios da bu mektepte faaliyct gostcriyordu.
Devlet idarcsindcki degi~iklik kilisc idaresinde de degi~ikligi beraberinde
y rni naip ile daha onceki hiikumetc ve zelot'lar partisine bagh
bulunan Ignatios'un i~birligi yapmalan miimkiin degildi. lgnatios istifaya
:r.orlandt vc 25 arahk 858'de alim Photios patriklik tahtma <;tkt1. Bizans
kil iscsi ic;in hcyecanh ve fakat goriip ya~ad1g1 en biiyiik devre ba~lam1~
oldu. Photios, Istanbul patrikligi makamma yiikselmi~ olanlann fikir bakumndan en oncmlisi, siyaset baktmmdan en goze c;arptctsl ve diplomat
olarak en ustas1 icli. Kilisc siyaseti baktmmdan o da Tarasios, Nikephoros
ve Mcthodios'un izledikleri istikameti takip ediyordu. Onun ic;in bunlar
1-\' ibi o da, ba~larmda Studios manastm ba~ rahibi Nikolaos bulunan ve
kcn disinin kilise kanunlarma aykm tayinine itiraz edip Ignatios'a sadakatlcrini muhafaza eden zelot'lann dii~manhgma hedef oldu.
J.{l"tir mi~ti.

Ancak yeni patrigin Roma ile giri~ecegi miicadele bu ic; kavgadan

c;ok daha onemli idi. Tasvir kinc1 devrede vuku bulan olaylardan ve ozellikle batl imparatorlugunun te~ekkiiliinden sonra, iki kilisc merkezi arasmdaki ilikiler yeni bir geli~me devresine girmi bulunuyordu. Ancak zamamn
wrdigi iarrtlere kart sagtr kalarak her zaman oldugu gibi her ftrsatta
Roma'ya miiracaat eden zelot'lann inatc;t ve katt dogmacthgt bu vaktaya
kulaklanm ve gozlcrini kapatabilirdi. Bu durum sadece, patrigine papaya
mutad .~ynodika'yt gondermesini yasaklamt olan (bk. yukanda III, 6) imparator Nikcphoros'ca degil, dindar imparatoric;e Theodora'ca ve Roma
diimam olmaktan baka her ~ey olabilecek olan patrik Methodios'ca da
;u;1k bir keyfiyct idi (bk. yukanda III , 7). lrene'nin davraml:mndan ayn
olarak Theodora ve Methodios, konsillerini toplanttya davet etmeden
Iince, tasvirlcr kiiltiiniin ihyast hakkmda Roma'nm mutabakatm1 elde
!'trncyi gerekli saymami~lardt. Batmm Bizans imparatorlugunun yi.iksek
h:lkimiyctinden kendisini c;ozmesinden sonra Bizans'm kendisini Roma
ki I isesinin yi.iksek hakimiyetinden kurtarmas1 kcyfiyetinde tarihi bir zorunluk miindemic; bulunuyordu. Bu husustaki kesin ad1m1 atan Photios'tur.
lgnatios yanhlan ile miinazaaya dalmt~ olan Photios Roma ile miicaddeyi - hi<; olmazsa i:inceleri - n e arzulaml, ne de bcklcmi~ti. Papahgm
tasdikinin, eline Bizans'taki dii~manlarma kar~t bir siHih saghyacagi iimidi
ilt .rynodika'mu Roma'ya gondermi~ti. Aneak onun patriklik tahtma yi.ikll!' ltilrncsindcn bir ka-:; ay once papahk tahtma Nicolaus I. c;tknu~ bulunuyordu: Hayatmm gayesi Roma'nm ci han~iimulliigiiniin saglamlatinlmast
1

E. E.

llu

;o:at hakkmda son olarak bk.:

LII' ~H,:,

Vizat~liy.<kiy ll(tii!JI

Lev Matematik, VV 11 (14'1) 106 ~-dd. vc Oftrki :nB

vdd. Aynca C. MANGo'nun

kr~.:

dii~i.incderi

/lie l-ef:6Tid of l-eo the W1r6, ;;:H VI

(1qho) 'II wid.

Eskikitaplarm.com

ile
(j

1.

Y.. ni Dcvrin

lla ~la nl.{l 1

:J II

olan ciirctki\r bit politikant. Papa en yi.iksck hakim stfatiyk Bizans kili!w~i
i~inde c;tkan kavgaya mi.idahalc edcrek Ignatios taraflm tuttu ve patrikli~
gc~iinin kilisc kanunlanna uygun olmayan ~ekline iarct cderck Photios' u
tammaktan istinkaf ctti. Photios'un patrikligc sc~ilmcsi gen;cktrn kanuna
aykm idi, fakat kcndisi gibi di.inycvi men~edcn, selcfinin zorla isti fa II i11l
mcsini miiteakip patriklik tahtma yiikseltilmi~ ve o zamanlar Rom a I a
rafmdan tasdik ve teyid edilmi~ bulunan Tarasios'un sc~imill(lc-11 z
kadar farkh dcgildi. Ancak Nicolaus 1., hristiyanhgm ba~I olmak sll.a l iyl
battda oldugu gibi doguda da kilise i~lerinde en son karann kcnda~n
ait oldugu mi.itcarifesinin yerlqmcsine oncm vermekteydi. Bu I ik1 iniiIsran sebcbiylc, legat'lannm Istanbul'da Photios'un iisti.in eli ploma I II k
sanat1 oniinde teslim olarak Photios'un se<;imini ve Ignatios'un azlini In ~
dik eden bir konsilin kararlanm kabul etmelerine ragmen, inad111d au V.ll.
ge~mcdi. Istanbul'un temsilcilerini reddederek Lateran kiliscsiudc lopl a
d1g1 bir spwd'a Istanbul konsili kararlanmn ztddi bir karar aldmp l'h otios'u azledilmi ilan ettirdi (863).
Ancak papa diimammn kudretini ki.ic;iimsemi~ti. Photios mii ;uklyi
kabul etti. Nastl evrensellik iddialanm gec;erli ktlmak Roma'n111 f{I'IIT Vi
idiyse , kcndi bamabuyruklugunu korumak da Istanbul patrikliginin va:ri
fesi idi. Theodoros Studites'in hayal etmi oldugu bq bah hir kilis id:a
resi ideali 2 c;oktan beri mazide kalmiti. Sap1k inan~h imparatorlann zn1
baca i dareleri altmda Iztlrap c;eken 01 todoks Bizans'm kendisini Ron1a ' 11111
destegine muhta c; sandtgt de vir ge~miti; kilisenin diger tic; haI, doi/;11
patrikliklerinin b~mda bulunanlar, yabanc1 hakimiyt>ti altmda tam hi
hareketsizlige mahkum idiler. Sadece Bizans kiliscsinin bir ha~1 van II:
Istanbul patrigi. Yiizylllar boyunca siiren bir gelime ile Istanbul patrik ligi kudretini vc itibanm temellendirmi, i'tizal doktrinlcri ilc giriti gi 11.
mticadelderi zaferle son a crdirmi idi. ~imdi arkasmda ortodoks, kuvwlla
ve hcdefini sc~mi bir devlet idaresi vard1. iktidar sahas1 biili..iu Biz;11 1s
devleti arazisini kapstyordu ve pek yakmda bu s1mrlan btiyiik iil;iulcaacakti. Bizans devl eti gibi Bizans kilisesi de en parlak devri11c dog111
yol almaktaydt: Bu, islav diinyasmda etki alanmm muazzam tilc;iid yoa
ytldtgt zamandtr. Photios'un biiytikliigii, bu yeni gorcvlcr ve y(n i ol a naklar dcvrinin yaklatlguu herkestcn daha a~Ik olarak gormii~ v c llllllllll
gerc;cklqmcsi ic;;in hcrkcstcn fazla c;aba harcam1~ olmasmdadu.
Mikhail III. Araplara kaqt mucadcleyi dirayct vc chliyetli kumau
danlannca desteklencrek eucrji ile yiirtitti.i. Filvaki Bizans Sicilya'da hi1 hi11
1
.f. 1-IAI.JJ: Il (i)as Papsttum IJ, r, IIJ39
s. h5 vdd.) is<: papa Nicolaus l.'un ~ahsi
1i11r mmi Slll lrlaudll'luak l{aynti ir;iwkdir.

P.

n.

Theod. Studit., ~~~' If, 121, M il{n,

qg, 1416 vdd.

Eskikitaplarm.com

IV. Ili~an~ lmparalorlu ~ unun Parlak D1vri

a rkasul<t kaytplara ugruyor vc biiliin c;abalanna ragmen nc adanm fcthinc,

111 ,)1- Araplann giiney ltalya'da ilcrlemclerine mani olabiliyordu; oyle ki,
M ikhail lll.'in saltanatmm sonlanna dogru Sicilya'da onemli ehirlerdcn
sadece Syrakusa vc Taormina imparatorlugun elinde kalmtti. Anadolu'da
ise Bizans taarruza gec;ti. Daha 856 ydmda caesar Bardas'm kardei ve
Tltmkesion thema's1 strategos'u olan Petronas, Samsat civanna sefcr ederek
Am ida ( = Diyarbaktr)'ya kadar ilerledi. Buradan Tephrikc ( = Divrigi)
iizerine yiiriiycrck aldtgt c;ok saytda esirle bolgesine dondii 1 D<;: ytl sonra
Bardas'la gen<_;: imparatorun idaresinde yaptlan ve Bizans ordusunu yenidcn Samsat b6lgesinc gotiiren sefer de baanh gec;mi goriiniiyor 2 Aym
Sl ralarda Bizans donanmast bir defa daha Dimyat oniindc goriindii. Anaclolu'da miistahkem mevkiler inasma daha biiyiik bir itina gosterildi:
1rnparator halife el-Mu'tas1m tarafmdan tahrip edilmi alan Ankara'y1
ymidcn ina ve Nikaia ( =1znik)'yt yeniden tahkim ettirdi 3
Kazamlan bu yeni baanlar ve karada ve dcnizde giriilen ciirc~ka
a nc saldmlar Bizanshlarm sava ruh ve azmini her nc kadar yiikseltiyor
idiyseler de, bunlar devlcte elle tutulur bir kazan<_;: saglamamilardi; Araplann mukabil taarruzlan eksik kalmtyor ve sava da c;ogu zaman mutad
t'sir miibadeleleri ile ve gec;ici ban anlamalanyla fasilaya ugruyordu.
B63 yrhnda ise Bizanshlar, Malatya emiri Omer'in bir saldmsmt savunarak
biiyiik ve kesin bir zafer kazandtlar. Orner Armeniakon tkema's1 arazisini
~-::ec;r rck Karadeniz sahilindeki onemli liman Chri Amisos ( = Samsun) 'u
i~gal etmiti. Ancak Paphlagonia tkema's1 smmnda usta bir asker alan
l'dronas giic;lii bir ordu ile kartsma c;tktl. Burada 3 eyliilde cereyan eden
~i ddetli bir sava Arap ordusunun imha edilircesine maglup edilmesi ve
hizzat Omcr'in Chit diimesiyle sonuc;landt 4 Bu biiyiik zafer Arap- Bi:r.aus miicadelesinde bir doniim noktas1 olmak onemini taJr. Bizans, Araplann ilk taarruzlarmdan itibaren Leon lll.'un Istanbul oniinde kazan1hP;1 zafcrc kadar sadcce camm kurtarmaya c;ahffil, daha sonra bir as1rdan
bzla miiddct giic; bir savunma i<_;:inde bulunmutu; imdi ise 863 zaferi
il e hu yaprak c;evrilmi ve Anadolu'da, once yava yava, IO. yiizythn
ikim:i yansmdan itibaren ise biitiin kuvvetiyle ilerleycn Bizans taarruz
di'VJ"<"Si ac;tlmt oluyordu.
I

Tallari III, 1434 ( = VASILIEV, By- Miclul III 327 vdd.

et les Ambes I, App. 318 vd.). Kr.
' Sava~tn tafsilat1 ve yermm tesbiti
<:1{f.:oo11m, L'l:pojJee byzantine 36 vd.
i~ti 11. bk. V ASlLlEV, Byzance et les Arabes I,
~ Tabari III, 1447 ( VASILIEV, nyn.
251 vdd . .BuRY, Journal qf Hellenic Studies 29
11.1r. I, AJill. 319). Kr~. GRf~OOIRP., Inscriptions
(I~JO!J) 124 vdd. GRfcGOIRE, Michel Ill 331
v<lll. vc Neuvi~me si~cle 534 vdd.
1:i7 vllcl. vc I! ipopee by.wntine 37 vd.
(lltJI.uoum, lrucri{Jtiurlx 441 V1hl. vr
1

c rmr.ll

Eskikitaplarm.com

1.

Ycni Dcvrin

H n~l augl cl

'J I

'I

!slav di.inyasmda imparatorlugun mudahalcsini lwklcycn biiyiik gorevlerin <_;{izumlenmcsi i<;in, dcvlctin do6rudaki guctinun saglamla~r11asa
hi\ d e kti<;tikscnmiyccek bir oncm ta~1maktayd1. Bu gorcvlcr Rusya, Moravya vc guncy !slav Ulkclrrinden, <_;:ozum bekliycrrk, Bizans'a dogru f'l~lw
makta idilcr. Daha 86o ytbnda Ruslar ilk defa Istanbul onundc giiriinani i~
lerdi 1 Bunlar karaya <;tkartma yaparak ~ c hri ku~attp btitlin l'iva11111
tahrip cttikr. Tam bu csnada Araplara kar~1 sefere <;tkmt~ olan imparalo1
mtimkun olan en buyiik suratle geriye donerck savunma i~ini bizzatl'liw al
mak ve patrikle birliktc panigc kaptlmt~ olan ahaliyi ccsaretlcndirrlll k ii:t.n (/
kuat1lmi olan ~ehr e girdi. Korkun<; saldtn uzun sure halkm h afizas11td.,11
silinmcdi ve Bizanshlar kurtulu~lanm sadece Tann Annesi'nin miidall;tk
sine atfettiler 2 Bu zamandan itibaren Bizans, olu~makta alan R 11s dn lc 11
ile ili~ki kurarak, kendisincc a zamana kadar hemcn hemen tam.ut~iylc
me<_;hul kalrni bulunan bu millet i<_;:indc misyonerlige baladt. Biiyiik pa111k
imparatorlugu bu taraftan t chdit eden tehlikeyi on}emek i<_;:ill C.' II ct kli1
c;:arenin bu gene;: milletin hristiyanla~tlnlmasl ve Bizans nufuz aLUll ic,illl'
almmast oldugunu idrak etmiti. Bir ka<; ytl sonra, hakh bir gururl a, giri .~
tigi misyonerlik faaliyet inin ilk bapnlanna iaret edecekti 3
Rus saldmst, d evlcti Hazarlarla alan ilikisini yeni bir clc;i lw y!'l i
vas1tasiylc tazelemeyc sevketti. Bu elc;iligin misyonerlik gorevkriylc de
vazifdendirilmesi ve bama, dahiyane filalajik kabiliyeti vc c;ok yiinlli J,jJ
1 Tarih kesin olarak Anccdota Bruxellensia I, Chroniques byzantines du Manuscrit
IIJ76 (n~r. F. CuMoNT, 1894, s. 33 )'ya gore
saptanmi~tir. Bunun i,_in bk. C . DE BooR,
Der Angriff der Rhos auf Byzanz, B Z 4 ( 1895)
445 vdd. Bununla beraber daha FR. KRUSE
(Chronicon Nortmannorum, 1851, s. 261 vd.)
dogru yh Venedilc: kaynaklanna gore tesbit etmi~tir. Rus saldmsmm birakt1g1 intiba1
dogrudan dogruya Photios'un iki Homilia'st
verrnektedir: MUL[.ER, F. H . G., V. 162 vdd.
1yi bir yorurnu ile birlikte ingilizceye
,_evirisi: C. MANGo, The Homilies of Photius
Patriarch of Constantinople ( 1958) 74 vdd.
Diger grek,_c kaynaklan iyi bir ~ekildc bir
araya getiren: G. LAEIIR, Die Arifange des
russischen R eiches ( 1930) 91 vdd. Aynca kq.
VASILIIW, B yzance et les Arabes I , ~ .p veld . vc
ozcllikle A. v ASlJ,IEV'in taf.~ilath vc but lin
kaynak ve ilgili litcratiiri.i en gcni~ bir ~d;;ildc
konu cdincn incclcmrsi: The RuJJial! Attack
011 Gimstantitw{J!e, Cambridg-e Mass. HJ46.
~ Svnwon Logo thelts (vc lm konuda
Sym. l.o!(., (;,.," K Mon. cout.'u ir.lcyr n

Eski Rus kronigi'nin)'in efsanelcrle ~n~l tl

haberinegore, p a tlayan birftrtma Ru ~ 1-(tJ uilerini par,.alaml~ tl, oyle ki, bunlanlan ~a
dece bir ka,_I rnahvolmaktan kurtulahilmi .~
ti. Aneak Photios ve Theoph. cont. f{ u~
donanmasmm mahvolu~ undan hab ~:n la1 d
gildirler vc J. Diacon. (MCH SS VII, 111l'a
gore Ruslar "cum triompho" y urt lar111.1
donrnU~lerdi.
3 Photii
Epistolae, :tv1IGNE, 1'. (,'. 111:.1,
736 vd. 86o yhnda Istanbul'a saldcrau I< 1111
!arm Kicv'den mi, yoksa daha I)Dk '1'11111
torokan bolgcsinden mi olr.luklan hakku1da
c;:ok tartl~m a h sorun i,_in kr~. V. 1\lo ~I N ,
Varyagorussk~y vopros, Slavia 10 ( 1n 1) 1'"'
36, 501 - 3 7 ve Nar-alo Rnri, Nomu1111 11 1'111
lofnoy Evrope, BSl 3 ( 1931 ) :lB-s!l, :.~11 ! 1 '1" 1
Bu yazllarda t;ok aynntll1 bibliyo ~rafya \ ' t '
rilmi~, esash ve laf.~ ilalh bir !lii rli ~ orta yn
konmu~lur . Aynca bk. A. VAsCI.II..V , n,.
Rus.ria11 A llack on Constantinoj;lt: , (!am h1ic Jg,
Mass. 1~)4U. Vasilicv !111 hususta Kicv hoi
Kes ini kabul nkr.

Eskikitaplarm.com

TV. Bi:r.an~ lmparntorluj;{unun Parlak Drvri

l{tHt

HaycHind c lla;r.ar dcvlctinde yahudi vc miisltirnan etkilcrine kaq1 hris-

t iyan din ve kiHttiriiniin <;tkarlanm herkesten daha iyi tcmsil cdebilccek

l111 ~ahsiyet olan, Sclmik piskoposu gen~ Konstantinos'un gcc;mesi Bizans'ta

h:1kun olan ycni ruhu gostermek bak1mmdan dikkate ayandir.
Konstantinos ve kardci Methodios'u, Istanbul'a bir elc:;i h eyeti gondnerck tilkesinc rnisyoner yollanmasmt rica eden Moravya htikiimdan
Ratislav'm <;agns1, c:;ok daha onemli bir gorevle kart karlya getirdi. RatisLv'u hu hususta Bizans'a baVUI'ffiU olmaSl vaktasl her halde Frank
ruld\nikrinin ctkisinden duyulan korku ve Bizans'a dayanarak bir Frank
- Bulgar ~enberi tehlikesine karl denge saglamak iimidi ile izah olunabilir.
Bu suretlc Bizans ic;in de niifuzunu yeni, c;ok uzak bir diyara kadar yaymak
v1 iki iilke arasmda bulunan Bulgaristan tizerinc bask1 yapabilmek imkam
doi{mu~ oluyordu. Bu onemli vazifeyi Selanikli kardelere tevdi etmi ve
lslav iilkesinde yeni dini 1slav dilinde yaydtrffil olmas1 Bizans devlet ve
kilisc idarcsinin uzak goriiliiltigiinii ispat eden bir vak1ad1r. 1slavlan llris1iyan inancma kazannn olmak baansmt Konstantinos ve Methodios,
patrik Photios ve caesar Bardas paylamaktad1rlar. Devlet arazisi ic;inde
oturan lslavlann hristiyanlatlnlmasi iine ise Bizans uzun zamandan beri
devam ctmekteydi 1. Fakat devlet stmrlan diJndaki geni lslav diinyast
it;inde yogun bir misyonerlik faaliyeti devresi ancak imdi ba~hyordu.
Konstantinos once bir islav yaz1s1 (glagolitik alfabe) yarattl ve bundan
su llt'a Kutsal Kitab'm islavcaya (Makedonya 1slav lchc;esine)terciimesine
g-i ri~ti. Selfmikli kardeler Moravya'da ibadetleri de lslav dilinde yaptilar.
Jl1)ylcce misyonerlik faaliyetinin baans1 saglanml oluyordu. Sonralan
Mct hodios Konstantinos- 14 ubat 86g tarihinde Roma'da bir Grek manastmnda Kei
K yri llos adt ile vaktinden once oldiikten soma- Bizans'm destegi bu
11:r.ak vc sapa diyarda gerekli etkiye sahip olmad1gt, Roma ise onceleri
I qvik cttikten sonra kendisine yiiz c;evirdigi i<;in, Frank ruhanileri ile yapII P; t mticadclede maglup olmu ve miiritleri Moravya'dan kovulmu ise de,
o111111 ve biiytik kardeinin Bizans kiilttiriine sahip islav iilkelerinde meyda na getirdikleri eser o nisbette derin kokler salacak ve o nisbette zengin
ilril nler verecekti. Giiney ve dogu lslavlan i<;in bu eser oliimsiiz bir onem
ta~Jr. Yaz!lanm, kendilerine ozgti edebiyat ve kiilttirlerinin balangJCilll
bu kavimler ite bu Selanikli kardqlere, "1slavlann havarileri"ne
bon,Judurlar 2

1 Kr~.

DvoRNIK,

Lc.r Slaves 6o veld.

~ lslav havarilcri hakkmdaki olaganil~lll

gni~ lilt~ratiir

taraOfnt .n.rlmwtir(!.r/..ov kinllo - 7/u!/tJdimrkoy bi/Jlio.~rajii, Sofy;1

lnulau bi1 araya

G. A.

!J.YINSKIY

g..t.irilrni~tir:

1934 Bu bibliyografyanm bir dcvamt olarak

bk.: M. l)OPR!IJI,:NKO - S. RoMANSKI, Kirilorrwtrllliel!.lka bibliografiya za 1931-40 ~;., Sofya

., ,, ~ .

Eskikitaplarm.com

1.

Yrni Drvrin

lla~lllnl-(11'1

Moravya'nm lnistiyanla~ttnlmasmdall so111 a Bulgaristan da, luistiyan!Jgt kabul cdcrck dcvlct vc kiiltiir varhgma dalm saglam bit tc-nwl
saglamak zarurctindcn kcndisini arttk daha uzun miiddet miistagni saya mazdl. Fakat nas1l Moravya Bizans'a miiracaat ctmi idiysc, Bulgar hilktimdan Boris de Franklara bir cl<_;i hcycti gondcrdi. Bizans siiratlc mud a
hale etti; ~unkii kom~u i.ilkcsinin :Frank dcvl<'ti vc boylccc Rom a i k fi k d
baglanti hiUinc girmesinc miisaade edcmezdi. Dcvlctin durumunu d i"lzcl tip
itibanm yiikseltmi olan Araplar iizcrindc kisa bir miiddet ()nee ka:;:andnll ~
zafer Bizans hiiklunctinin kararhhgmda vc harckctin ctkinliginde i innnl i
rol oynadL Bizans ordusunun Bulgar s1mnnda goriinmesi ve buna il:lvckn
imparatorluk donanmasmm Bulgaristan klyrlannda ~ok ctkili bir giistc-risi
Boris'i Bizans'm taleplerini kabule sevketti. 864 ydmda Bulgar hi.ikli111d.n 1
Bizans tarafmdan hristiyanla~trnldt ve bu arada kendisinc vafti:t. hah:d1 ,::1
eden Bizans imparatorunun adr olan Mikhail ismini aldi 1 . Grek rul~;llli
kri derhal Bulgar millctinin hristiyanla~tmlmast ve Bulgar kilis1.sinin
tqkilatlandmlmas1 iine giri~tiler.
Hristiyanlama Bulgaristan i<_;in sadece kiiltiirel gelime hakntiiiHian
biiyiik bir ilerleme anlamma gelmekle kalnuyor, aynca gene,: dcvlt I in
islavlamasr ve bununla ctnik baktmdan kaynamasi oluumun11 sona
erdiriyordu. Ulkenin hristiyanlamasi vc islavlamasi aleyhinc ayakb 11:111
eski Bulgar asalet suufmm muhalefetini Boris- :Mikhail bast1rarak /JO)Iflr'
lanndan 52'sinin boynunu vurdurdu. Ancak Bulgar devletinin ki.iltiird
ytikselmesi ve i<_;indeki unsurlann hirbirleriyle kaynamast bakmundan hri stiyanlatirmanm sagladJgi avantaj ne kadar bi.iyiik olursa olsun, hristiyan hgr yeni kabul ctmi alan hi.ikiimdar k1sa zamanda hayal sukutuna ugnuh.
Bizans devletinin maksad1 Bulgar kilisesini bir Grek piskoposunun idarcsin d<' Istanbul patrikligine baglamak idi. Boris- Mikhail ise gen~ kilisrsi it;in
bir Bulgar patrigi idaresinde tam bir bagtmslzhk clde etmek gayrcti i(;i11dcidi. 1stcklerine uyulmaymca Bizans'a strt <_;evirerek Roma'ya dondii. Papa
Nicolaus l.'u, Bulgaristan'1 Bizans kilisesinden koparmak vc Rorna kilis1
sinin hakimiyeti altma sokmak imkam kadar hi<; bir CY sevindircnwzdi.
Bulgaristan'a legat'lanm gonclerdi ve bunlar biiyiik bir CVk vc gayrctk i~t
giritiler; oyle ki, Bulgaristan tamamiyle Roma selinc kaptlm1 giiriiniiyordu.
~i.iphesiz bu durum uzun siiremezdi; bur ada da derin bir hay aI su k11111
k('Udisini gostcrdi. Fakat bu an i~in Roma oyunu kazanml gbriinrnckkydi.
Bizans akmllk i~inde, bu komu 1slav devletinin nasi I clinden kayq> gittigi 11 i
Boris- Mikhail'in vafli:t.inin biiti.in VAILI.AN'l' vc M. LAS <:AIUS (/,a dall. dn lu
~lire ancak lHir; ydmda clc~il cmwerxio11 rles /Julgares, Rtmuc drs i:turft,.r ,\'/m1r1
(ZJ.ATI\I{SKI, .l1turiytt I, :l s. :J.7 wid., ve RIIN13 , ICJ:n, s. :. vdd. ) l!,i)s lcrm klt,dirJ,r. i\y1u a
t:IMAN, /Julgllrimt 1\'lltflirt: IOtJ.'dc hiiyk) daha
kr ). n. 1\NMTASlYlf.Vl~:, Arhiv ::.a arbmi!I,\AII
llli-J. yduula V11k11 lnd11111~ oldnfi;111111 1\. slarin11 '.! (IIJ'l1.) 1'l7 vdd.
1

l{o riini\~ P

Eskikitaplarm.com

,,,

JV. lh7.anN lmparalorlnl!;unnn Jlarl11k l> rvri

v1 Ronm niif11t: alamnm nasi! kendi cancvinc kadar yayldiguu gormcktc

irli.

Rorna ile Istanbul arasllldaki ihtilaf en yiiksek noktasma ulamiti.

l~nma ' nm dii~mam sifatiyle Photios sadece Bizans kilisesinin bagmsizhgmm
,(1-~il, Bit:ans clevletinin en hayati <;1karlarmm savunucusu, sembolti haline
~d eli. Caesar Bardas vc imparator Mikhail III. kay1ts1z ~arts1z biiyiik pat' iMi dcsteklcdilcr. lmparator papaya, Bizanshhgm bagimsizhk ve iistiinliigiinii I'II!Salsiz bir gururla ifade eden bir mektup gonderdi. Bu mektubunda
iilt.imatom mahiyetindc, papahgm Photios aleyhinde vcrmi oldugu kararm
~l'ri ahnmasim talep vc Roma'mn biitiin hristiyan kilisesi iizerindeki iisli.inllik iddiasm1 da en sert bir ifade ile reddediyordu 1 Patrik ise bir ad1m
daha ilcri gitti: Litiirji ve kilise disiplini baklmmdan hatalar yapmakla
suc;:l amak ve her ~eyden once ise Kutsal Ruh'un Baba'dan Ogul'a intikali
lmkkmdaki batl doktrinine (ex patre Jilioque) hii.cum etmek suretiyle kendisini
hall kiliscsine hakem imi gibi ortaya att1. Papamn, samk olarak mahkemesi
uuiinc t;:Jkmasmi emredebilecegini sand1g1 Photios, Roma'y1 dogru inanr;
nanuna, i'tizale sapmakla sur;luyordu. 867 ydmda imparatorun bakanhgm,~;t [stanbul'da toplanan bir synod papa Nicolaus l.'u afaroz ve Kutsal Ruh
hakkmdaki Roma doktrinini sap1khk olarak mahkum ederek Roma'nm
Bi:t.ans kilisc ilerine miidahalesini kanun dll ilan etti. Patrigin, Rom a
kilisesinin ortodoksluktan aynlan ogreti ve adetlerini, ozellikle yeniden
/i/i()que'yi tafsilath olarak miinakaaya vazed erek en kesin bir ekilde mahkfim
nkn hir bcyannamesi dogu patriklrrine gonderildi 2 .
Miir.adrlede gerimliligin son haddine ulat1g1 bu anda ise Istanbul'da,
uyum m biitiin kozlanm birbirine kantlran bir saray ihtiHl.li vukubuldu.
~).drs! baktmmdan mq'um bir tesadiifle imparator Mikhail III. "Maketlunyt'h" Basileios il e dost olmutu. Basileios, Makedonia thema'st ffi{ ndi
ih ~ ve en fakirane artlarda yetimiti. ~ansm1 denemek i~in Istanbul'a
'~chni' vc miithi bedeni kuvveti saycsinde imparatorluk saraymda seyis
olmuLU. Bu suretle onun, kendi iistiin kabiliyetleri ile imparatorun kaprislcriuc aym olr;iide bor~lu oldugu, efsaneyi anduan yiikselii balad1. Bu
;tkrlh ve kurnaz koylii ~ocugu Mikhail III.'in en samimi dostu haline
gdnek onun bir zamanki metresi Eudokia Ingerina ilc evlendi. Demir
Rihi bir irade ile , engel tammadan en yiiksek iktidara dogru yol almaya
ha~ladt. Bu arada caesar Bard as ile ~atitl; ancak Mikhail III. sevgili dostu1

l~fJi.tt.

Nicolai 86 et gB ad Mi&haelem
/,)J. VI, II, I 454 vdd. 48Bvdd.,
n~r. l'c:cu:r.s)'uen istihra<t edilebilir. D6LGER,
Ut"J:. 4"4
GIWMI~I., Reg. 41J1.
Yaui kuzcy bat1 Trakyah (bk.
yukarula N. 11111 vel. ) . 0 ummniyctlc Makc-

1111/J. (/Iff,"/{

donyah ve kurdugu b11nedan da Makedonya

banedam olarak giisterilmesinc ragmen
asci Makcdonia ile ilgisi yoktu; Trakya'da
Edirnc yakmlarmda dogmu~tu. l I mumiyctlr kabul c~dildigi ve i\UONT:r. (/Jtuile I )'un
kcNin olarnk ic.Mia c~Uii{i ~ihi, Ermcni mnc~c1, olmaNI kcNin clcgilclir.

Eskikitaplarm.com

2.

I lukukl

Ko<lifika~yonlar

Devri

nun oylesinc niil"uzu altma girmiti ki, dayiSim ona hie; dii~iirlllll'dcn lt-da
ctti. Hilc vc yalan yeminlerlc Basileios ve Mikhail III. bi.iyi.ik devkt adamim tuzaga diiiirdi.iler: Girit'c karI yap1lan bir sefer esnasmda Ba1 do~~
bir merhalcde yegcninin yanmda taht i.izcrinde otururken Basill'ios 111111
kendi eli ile oldiirdi.i (2I nisan 86s). Miikafatl, Istanbul'a clondiikttn Sill! I'
imparator Mikhail III.'in kendisine 26 may1s 866'da takdim clligi IIIII ',:
terek imparatorluk taCI oldu. Basileios art1k cfendisinden, onun kc11disi w
verebilecegi her Cyi almitl. Kanh trajedinin son sahnesi, Mikhail lll. 'i11,
kaprisleri ve durmadan fikir degitirmesi sonucu, muw~rck lriikiirndal
hakkmdaki tavnm degitirmeye balamasiyle siiratlendi. 867 ytlr !' \ cy
li.ili.inii 2fe baglayan gece, bir ic_;ki aleminden sonra Basilcios sarho~ illiJI<II ol
toru yatak odasmda bogazlattl.

2.

Hukuki Kodifikasyonlar Devri:

Basileios I. ve Leon VI.

Gene! Bibliyografya: VooT, Basile 1"; Lajeunesse de Leon VI le Sage, Revue l/i.1l. 1;.1
( 1934) 389 vdd. - Gy. MoRAVCSIK, Sagen und Legenden iiber Kaiser Basileios !., DOl' 1~ ( 1qh 1)
59-126.- N. A. PoPOV, lmperator Lev VIi ego praulenie v cerkovnom otnojenii, Mo~kuva IIIIJ ~.
M. MITARD, Lc pouuoir imf;lrial au temps de L eon VI, Melanges Diehl I (1930) 21 ~-2:1- (: .
KOLIAS, Leon Choerosphactes, Athen 1939- v. GRUMEL, La chronologie des eVerlement.r drt ,;~,r
de Leon VI, Echos d'Or. 35 (1936) 5-42.- H. MoNNIER, Les Nouelles de Leon leSage, Bonkau x
1923.- C. A. SPULBER, Les Nouelles de Lion leSage, Ccrnautsi 1934. P. NoAII.LE ct A. I}AJN ,
Les Novelles de Leon VIle Sage, Paris 1944.- BuRY, Admin. System.- DoLGER, Fimmz.verwal
tung.- GLYKATZKI- AnRENWEILER, Recherches.- ST6CKLE, Ziinfte.- DvoRNlK, Photian Sr.hi.rm.
VASILIEV, Viz.antrya i Arabz II; The Struggle with the Saracens II (867-1057), Cambr. 1\Ir.d. /11.11.
IV (1923) 139-150.- GAY, Italic.

Makedonya hanedam denilen siilalenin kurucusu Basileios L (Bb7

-886)'u Istanbul tahtma goti.ircn yollar karanhk idi. Onu bu yolda zcwtsi,
oldiiriilen Mikhail III.'in bir zamanki metresi Eudokia lngcrina (iilrn.
882) izlemi~ti. Basilcios, tahtm ailesi ic_;inde devam1m garantiyc almak i1; i11
bi.iyiik oglu Konstantinos'u daha 6 ocak 86g'da kendisine mi.itcrck hiikiiru
dar olarak ta<;land1rd1. Bundan tam bir yll sonra ikinci oglu Leon ve lakrilwn
87g'da - Konstantinos'un zamans1z i:ili.imiinii miitcakip- i.ic_;iincil oglu Ale I;
sandros ta<;landmld1lar. Ruhani meslcge giren, imparatorun en kiit;iik
oglu Stephanos ise agabcyisi Leon VI.'un saltanat1 devresindc patriklik
makamma gec_;eccktir. imparatorun ilk ve en scvgili oglu olan Konstantin os
onun genc_;liginde evlenmi~ oldugu "Makcdonya'h" Maria'dan dogmu ~fn.

Eskikitaplarm.com

'""

IV. Bi1.an~ lmparatorlujj;unun l'arlak Devri

I ,con , t\kksandros ve Stcphanos, Eudokia lngetiua'nm r;ocuklan olup 1,

l11ndanu son ikisi Basileios'un tahta c;1kl~tndan sonra dogmulard1 2

lin Bizans hiikiimdan gibi Basileios I. da kilisc ilcri ile yogun bir
ll<' kil dc mqgul oldu. Fakat oncclcri Bardas vc Mikhail III. tarafmdan izlcllcn kilisc siyasctinc aykm bir yol tuttu. Tahta c;tkar c;1kmaz, tarihi miicacklcsiuiu en kcsin a mnda Photios'u arkadan vurarak bir manasura hapsctl inli. Bundan sonra lgnatios'u patriklik tahtma geri getirerek (23 kas1m
llh7) Roma ile ycnidcn baglanti kurdu. Papa Hadrianus ll.'un legat'lannm
lcccr-.unmtla 86g/8;o'dc Istanbul'da, Roma kilisesinin 8. okumenik konsil
s .c.yd1~1 vc Photios'u afaroz eden bir konsil topland1. :Fakat Basileios I.
1 Leon VI.'un Basileios I.'un me~ru
"ll, lu mu, yoksa Mikhail III.'in gayn me~rO.
nll,lu 11111 oldugu sorunu, Bizans tarihinin c;ok
rncmi i bazc mcsclelerinden daha sck ve daha
" ra rla tartc~clmc~llr. $imdi arhk, Leon
VI. 'un lla~ilcios I. 'un oglu oldugu kesin
11lacak kabul cdilcbilir: Kr. N. AooNTZ,
llalllif /tr, 501 vdd. A. VoGT da Leon'un
Kayccn lC'~r idugu hakkmda once sahip oldugu
ci!I ~ Hnct~yi (Basile /tr, 6o vdd. ve Cambr.
/\1rd . lliJ/o~v IV, 51 ve 54) geri almi~hr
(I lrai.1ol/ fimehre de Basile fer par son fils Leon
1/ l~ SaKt:, 19:12, s. ro veld. ). Ancak VoGT
'uu yui kronolojisi kabule ~ayan degildir;
a k " "~~' t\nONTZ'a uyarak Konstantinos'un
(l,,.,j(, ioM'un ilk evliliginin mahsuhi. oldugu,
1.111lokia lngerina'nm ancak 865 y1h civa'"" In llaMilcios ile evlendigi; aynca V.
f :uc MI 1 (.Notes de chronologie byzantine, Echos
.!' I h. 1 1 , 11136, s. 331 vdd.)'infikrine uygun
lu1ak , I.nm'un 19 eylii.l 866 tarihinde
d"P;rn11~ "ld11ii;u kabul edilmelidir. Ba~kaca
I.e '" V J. 'un dogumunun 864'e degil, 1 ey1111 lllifi'ya vazcdildigi, VoGT'un Revue hist.
r'/1 (1~1:11 ) , 3B9 n. r'Je verdigi bilgi ile kr~.
i\11-ksamlros ve Stephanos'un ya~
' " 1
hakkmda kaynaklann verdigi bilgilcr
I 1i1 hi ini nakzl'tmckte olup AoONTZ (Basile
/" , ;,o:l vdd. ) B7o y1lmda dogan AkksaudlfJK' un Basileios l.'nn en kil'Yilk oglu oldu~unu ispala ~~a li~maktadir. Bununla beI.dwr ha na, Vila Rutl!ymii ( n~r. P. KARLIN11..1{ , /~y;:;. 'J.5{2 7, I!l:i:l /:i7, s. 10, 20) ve
l> ia.at Komlalll iuos l'orphyrogcnnctos'un
l111 hususla wrdildcr i a~ck hill-(inin, llasikios
I 1111 ail tarihi hakk11cda ha~k;t lm~IIMianla
d . h . ladan r.ri lndllliiii.IYilll I.Of.:lllhrlt.l'lrl

kronigi'n in mutalanna tercih edilmesi gerekir gori.ini.i.yor. Konstantinos VII.'un babasmm karde~lerinin ya~ Sirasmi bilmemesi ve
bunu - ADONTZ'un tahmin ettigi i.i.zere - Akrostikhon BEKAAl:'dan t;Ikarmi~ olmas1 bi.i.ytik olc;i.i.de ihtimal dc~1 bir ~eydir. Photios'a
izafe edilen bu Akrostikhon (Basileios, Eudokia, Konstantinos, Leon, Aleksandros ve
Stephanos adlarmmilk harflerinden terekki.ip
eder) daha ziyade Stephanos'un, Basileios
l.'un en ki.ic;Uk oglu oldugunu isbat etmektedir. 0 en kiic;ii.k ogul olarak da ruhani
mesick ic;in aynlmi~tir. Aym ~ekilde Romanos I. da di:irdiincii. ve en kilc;i.ik oglu Thcophylaktos'u kiliseye adami~tir. Gerek Stephanos ve gerekse Theophylaktos takriben
r6 ya~lannda patriklik tahtma c;Ikmi~lardir;
c;i.inkii. yukandaki bilgiye gore takriben 871
tarihinde dogmu~ olmas1 kabul cdilebilecek
olan Stephanos patriklige 886 yilmm arahk
aymda gec;mi~tir (bk. aag1da s. 225, n r).G. KoLIAS (B~oypoctp~>t& l:ntp&'Jou A' Obwu!J.E:Vmou IIocTp~&pxou (886-893), IIpocrq;op&
e:(<; l:T. Kup~ocx~lllJV (1953) s. 361) Leon
Khoirosphaktes'in, Stcphanos'un "rre:VTIXrrA'ijv m:noclloc xp6vwv" ya~adgm1 bildiren
iambik manzumesine i~aret ediyor. Ancak
bu ~airane deyimin, Kolias'm yaptlgi gibi,
ti.imii ile gen;ek olarak kabul edilebilecegi
c;ok ~i.ipheli bir husustur. Kolias bu manzumeye dayanarak 17 veya 18 may1s 893
tarihinde olen Stephanos'u "17 veya 18
may1s B6B'"dc, yani i:ihimi.inden tam 25 y1l
Iince dognm~ kabul ediyor ki, bu suretlc
Lron VI. vc t\lck~andros'un doKIIIIl tarihlrini d. huna "Y'!'"' obrak klti~t irnH"k
~01'1111fl11 J(;I(IIIJ ~ (Ir.

Eskikitaplarm.com

2.

llukuki Kodifikasyonlar l>rvri

-~

..,

ilc papahk lt'gat'lan arasmda ilkc bakmumlan c;ok oncmli bir nokla i.izni nd~
uzla~ma yoktu; Rom a kiliscsinin yarg1 haklan i.izcrindc iki tara[ birbirind~n
tamamiyle ayn gi.irti~lcre sahip bulunuyordu. Roma legat'Ian ic;in Pl10t ios
meselesi papamn bu hususta vermi~ bulundugu kararla esas haklllliiHLul
c;oktan c;oziimlenmi ikcn imparator, kcndisinin idare cttigi .I)'TlOtl'lln b11
sorunu yeniden tartl~arak kendi baUla karara varmasma 6nem Vt'l'llH'kt
idi. Bundan baka .~Jmod'un bir de Roma'nm hie; bcklemcdigi bir ilaw Sllll
sahnesi oldu. Konsil toplanttlanmn sona ermesinden ii<; gun soma lst .111
bul'da Bulgar clc;ileri goriindiiler; kilise kurulu yeniden toplamh w gii11
deme Bulgar kilisesinin Roma'ya mi yoksa Istanbul'a m1 hai!;h ollll .l~l
gerektigi sorunu almd1. Aslmda Bulgar hiikiimdan Boris'in Ro111a 'ya
baglanmaktan umduklan yerinc gelmemiti. Boris, asil gaycsi olan Bnl~:a
ristan'da bagtmstz bir kilise kurulmasma, papahk ile ittifak etmek SIIITtiyl
bir adtm bile yaklaamamiti: Kurulmas1 tasarlanan Bulgar bawiskopos
lugu ic;in gostcrdigi iki aday da Roma tarafmdan rcddedilmi~ti . B11111111
ic;in tekrar Istanbul'a doni.iyordu. Roma legat'lanmn iddetli ilirazl;1111t;l
ragmen tic; dogu patrikliginin temsilcilerinin hakem karan ilc Bizans khin~
halledilcn meselenin ve Bulgar elc;i heyetinin arka pLlmnda itC b11 gcn;l'k
yatmaktayd1. Bizans son y1llarda cereyan eden olaylardan ders ald1 ~1 i1;1n
bu sefer Bulgarlara karl daha olumlu davrand1: lmparator patri k I gna
tios'a Bulgaristan ic;in bir bapiskopos ve bir ka<_;: piskopos takdis I' It irdi .
Bulgar kilisesi Istanbul patrikliginin yi.iksek hakimiyet haklanm ka hul
etmekle berabcr bir nevi muhtariyet elde etmi oluyordu 1
Boyleliklc Bu1gar hiiki.imdan Roma - Bizans rekabetindcn 11sta1 a
faydalanarak hedefine ulaml, Bizans ise Bulgaristan'1 yeniden kazatlllll ~
oluyordu. Bulgar devleti, Roma tarahndan vuku bulan mi.iteaddit miira caatlara ragmen Bizans kilisesinin kucagmda ve Bizans kiiltiiri.iniin l't k i
alam ic;inde kald1 2 Bu suretle ise Basileios'un bu kadar ktymet wrip
ugrunda Photios'u feda ettigi Roma ile dostluk siyasetinin temeli ortadau
kalkmi oldu. Gerc;ekte, Basileios Bizans devletinin !slav di.inyasuul.tk i
gorevleri hakkmda, diiiirmi.i oldugu Photios ve oldiirmii oldu~u 11.- rda ~
tan ayn diii.inmi.iyordu. lmparator Bulgaristan etrafinda yap1lau miit :uk lcyi tamamiylc onlann diiiincesine uygun olarak yiiriitmii vc ha~anlt Slllla
1 Bulgar
ba~piskoposlugunun Bizans
kiliscsi ic;;indcki hususi mevktini Bulgar
kilisc ba~kanmm haiz olduii;u yiiksek derccc
ispal elm!'ktnlir: Kr~. Philothcos'un lllelm ologion'u (BURY, Admin. Sys lmz s. 146) vc
Jh:N I:si!VIi': Taktikon'u (Ranglistm 114 vdd. ).
lluraya nazaran llul gar hawiskoposu biiliin
111hani vc diuly!'vi crkfm arasmda 1!J. tl<-re,.,.y sahip olup, hl'lll!'ll patriil;iu .l')'tll..//o.\'un-

dan sonra gclmektcdir; lmna mukahil diAr

Bizans mctropolitleri vc bawiskopo~Lorr ! 111.
ve 59, piskoposlar ise 6o. dereccy i Ira i1.
idiler.
2 Roma lef al'larnHn konsilin karar1111
kabul ettiklcri hakkmda ZLATARSKI (lotonJ'rl
!,2, s. 133 vdd.)'nin nazariyt~si lt'lll<'l~izd"
llnim ~u ts nkki ll'nkidinri kq.: Juxu/111'.
/.11or. ~:a.wfli. 1 (111'1:1) ~~~~ veld.

Eskikitaplarm.com

IV. Biznns Jmpnralorlujtunun l'arlak Devri

ula~tlrnll~tl.

( ), Rusya'daki misyoncrlik faaliyctini de dcvam ettirmi vc

diUHla Balkan yanmadasuun bati kismtm da hristiyanhga kazan1111~ vc lnt sun~tlt~ Bizans niifuzu altma alnntlr.
'l'asvit kmClhk bunahm1 devrcsinde Balkan yanmadasmm bati kismi
~ ittik~~ ~ daha biiyiik ol<;iide Bizans devletinin niifuzundan s1ynlm~ti. g.
yilzyl!ut ilk yans1 i<;inde Dalma<;ya ~ehirleri ve sahil bolgesindeki lslav
kaiJildni, yanmadanm i<; kismmdakiler gibi, Bizans ile baglantilanm
knnni~ gi.\riini.iyorlar 1 . 0 s1ralarda hi.iki.imdar Vlastimir'in hiiki.imranllgntda bagunsiz bir S1rp devleti de teekki.il etti. Bu arada Adriyatik klyiLll'l ~i.iney 1talya'da bulunan Araplar tarafmdan yeni bir tehdide maruz
kaldt; huna kaq1 sadece Bizans'm donanma giicii yardtmct olabilirdi.
A rap Cilosu Budva ( ~ Butua) ve Kotor (Dekatera, Catarum) iizerine
l1ir saldmda bulunduktan sonra 867 yilmda Dubrovnik (=Ragusa) oni.inde
giiriiniip Chri muhasaraya tabi tutunca, kuatilanlar Istanbul'dan yardtm
istcdilcr. Kuvvetli bir Bizans filosunun gelmesi Araplan onbe ay si.irmi.i
ohm kHatmayi kaldumaya ve gi.iney !talya'ya <;ekilmeye zorlad1. Bu sutdle Bizans imparatorlugunun itibar ve niifuzu yeniden kuvvetlenmi ve
dogu Adriyatik kiy1lannda Bizans hakimiyeti yeniden kurulmu oluyordu.
Bizans'a tabi Dalma<;ya ehir ve adalanm kapsayan Dalma<;ya thema's1 da
o stralarda kurulmutur 2 Ashnda Dalma<;ya ehir ve adalan fiili bak1mdan
lstanlml'dan ziyade 1slav hinterlanda bagh bulunmaktayd1; vergilerini
lslav kabilelerine veriyorlard1 ve imparatorluk strategos'una verilen onemN i:~. mcblaglar sadece sembolik bir karakter taImaktaydi 3 Diger taraftan
l111 hlav kabileleri de Bizans'm yi.iksek hakimiyet haklanm tammakta olup
itnparatorluga askeri bakimdan yard1mla yiikiimlii idiler. Bizans tesir ve
nill"ttZII Balkan yanmadasmda olduk<;a kuvvetlenmi~ti ve bunun neticesi
dt ltristiyanhgm siiratle yayilmas1 oldu. Snbistan ve kiyt bolgesinin S1rp
kahiklcri 1m mada Bizans eliyle hristiyanhg1 kabul ettikleri gibi 4 ge<;ici
olarak hatta Huvatistan'da bile Bizans ni.ifuzu Frank devletinin ve Roma
kiliscsinin ni.ifuz ve itibanm golgeye diii.irmiiti.i. Methodios (olm. 885)'un
Mot avya'dan kogulan ogrencileri vaazlan ve a<;Iklamalan ile hristiyan
inannm vc Bizans kiiltiiriinii 1slav kavimleri i<;inde islav diliyle yaymak
!l z nt~ diiniip gcldiklerindc, Balkan yanmadasmda ve hususiyle Bulgaristan
vc Makcdonya'da Bizans misyonerlik faaliyeti yeni ve kuvvetli bir atthm
f!: iili daha kazanm1~ oldu. Boylece dogal tarihi durum teessi.is etmi~ oldu:
lltdgaristan, Makcdonya ve S1rbistan Bizans'a tabi olurken Moravya
Rorua Jtiiftlz alamna girmiti.
1111111111

n~ atftn. imp., cap. 29, 58 Vd.

kabuli.inii 867-874 ytllan arsma vazeden
Kq. J. l'mu.uuA, Viza11liska uprava u G. SP. RADOJibc'in ilgi '<ckici makalcsi ilc
kr~.:

/Jaluw~ivi,

lklgra<i 1951l.
" /J11 adm. imfJ., cap. go;

' llu

huHuHI a

Su-plarm

vel.
hristiyanlj:p
127

La dale de Ia co1wersion des Serbe.r, /lyz . 22

(!15~) 2;) :-1

vdd.

Eskikitaplarm.com

'.l.

llukuk i 1-... od i fika ~y onlar Dcv ri

JJ I

l111paratorluk l"ilosu l>alma~ya k1yilanna kaq1 yap1lan A rap s;tld 111

lanm def vc Dubrovnik kuptmasmi rcf'cttiktcn sonra l3izans ~iiucy l!;d ya'
ya taarruz cui. Sicilya Araplarnun italya'da ilcrlerncsinc kar~1 llasilrioH I ,
imparator Ludwig II. ve Roma ilc rnii~tcrck bir taarruz planlan11~ vc llu d.,
ashnda onun ba~latttgJ Rom a dostu siyasetinin ncdcnini tc~ki I clrui~l
Ancak Sicilya'da hie; bir ~ey elde edilcmedigi gibi Arapl<ll iislc l i k II ;f'
y1hnda Malta adasmt da i~gal ettilcr ki, bu onlann Akdeni:r.'dl'ki krrv v' 1
lerinin daha da saglamla~mas1 anlamma geliyordu. Ludwig 11. hl"r 111
kadar 871 y1hnda Bari'yi zaptetti ise de dine hie; bir CY g<'~llll"llli~ ol.tll
Bizans ic;in bu sadecc yeni bir hayal sukutu oldu. iki hiikiimdar ;u ;~slrHI.d"
ili~kiler belirli bir ekildc sogudu ve k1sa bir miiddet once ilk ogl11llllll I .r 11l
wig'in klz1 ile evlenmesine raz1 olmu~ bulunan Basileios, mi.ittcfikni l111l
bol muaheze ettigi gibi, onun Roma imparatoru iinvamm ta~llll:tSI ho~kklu,t
da itirazda bulundu 1.
1zleyen y1llar pavlikian'Iarm gittikc;c giic;lcnerck her tarah akuLu1ylr
tedirgin ettiklcri doguda miicadelcye hasrolundu. Sc!wlen'lcrin rlomt.ltd. o.\' 11
s1fatiyle bakumandan gorevini yap an imparatorun kaymbiradcri K lrr is I 1'
phoros 872 yilmda pavlikian'lar iizerinde kesin bir zafer kazaud1 VI' llllll lann yuvaland1g1 Tcphrike ile diger bir c;ok kalcyi tahrip 1dn ck a~1
lerin ordusunu kanh bir savata darma dagm etti: Pavlikian'larm I" is i
Khrisokheiros bu savata maktul dii~ti.i. Bu zafer Bizanshlann doguda d.d1a
da ilerlemclcrini mi.imki.in klld1. Daha 873 yrlmda Basilcios Ftrat l)lllgrsi Ill '
dogru ilerliyerck Zapctra ( = Zibatra, Dogan~ehir ) ve Sarnosata (. Sa Illsat) 'y1 cline gc~irdi. Fakat imparator asll hcdefine ula~amalh; r;Jink 11
onemli Melitene ( = Malatya) kalesini almak tqebbiisiinde hulunurhn
agu bir maglubiyetc ugrad1. Ancak Basileios'un bu seferdc oldugu gihi,
Fuat bolgesinde vc To10s smmna yapt1g1 diger se-ferlerde de yan lJa~;111
larla yctinrnek zorunda kalmasma ragmen, Bizans dcvletinin dogu smun~tLt
pUtnh olarak ilerlemcye ba~lad1gi devre ac;Ilml~ bulunuyordu 2 A1 'I'
devletinin zayiflamasi Armcnia'nm da atlhmda bulunmas1m miimki111 kddr.
Aot I. gerek halifc ve gerekse Bizans imparatoru tarafmdan kral oLu a l1
tamnd1 (88s-887) ve bu suretle ycrli Bagratuni kral hanedam idarnin1k
Ermenilerin yiiksdi~ devri balad1 3
ltalya'da Bizans'm durumu aym ~ckildc kuvvctlcndi. Ludwi g- II. '
isyan e tmi~ olan Beneventum hiikiimdan Bizans'm himayesinc ~-?;irdi '. " 7:11
vc Ludwig ll.'in iiliimiinclen (875) sonra Bari de Bizans strategos'uua bp1
lanm ac;tl (876 sonu ). llizans Araplann Dalma<;ya, orta YunanisL111 \"1
1

Ej,ist.

Ludovici imp. ad Basilium,

521 vdd.'dcn istihrac; olunahilir. Diil.mm, Reg. -til].
~ lloNJIJMANN, Ostt.:reru:e h1.

Jl,f(;lf SS Ill,

3 Kr~. J.
LAl lJtt'.NT, l .'Armlui11 ~llllt"
llyzance et l' ldam deqais la corzquft,. llrtli11
}tLrqu'en 8116, Pal"is 1!)1!/. R. (;uou lll~tr,
JliJtoire d11 l' Arminie, Paris 1!J4 7

Eskikitaplarm.com

II 'J '.I

IV. 1\ii\an~ Jmpara lorluj::unun l'a1lak ll!'VI'i

l'dopolli'S sabif b(i]~csiuc yapttf'p ycni saJdm]an cia piiskiirtrncyc muvaf[;tk

gihi hatta ycdi ytlhk bir sure ic;in Ktbns't bile zaptctti 1 . Hu, Araplan Akckniz hakimiyetleri baktmmdan ashnda hie; bir CY degitirmedi vc
Bizans en can alacak noktasmda, Sicilya'da, ~ok agtr bir darbeye ugradt:
I )i'l~mana uzun sure mukavemet ctmi~ olan Syrakusa 878 ythnda Araplann
d inc dii~tii. Bun a ragmen Bizans'm hie; olmazsa giiney ltalya arazisindc
ye n idl'n kuvvctle ycrlcmi olmas1 biiyiik bir kazanc; saydabilirdi; Basileios
I.' 1111 saltanatnun son yJllannda burada biiyuk kumandan Nikephoros
l'hokas'm idarcsindc guc;lu ve baanh bir Bizans taarruzu ba~lad1. Aagt
I talya Bizans ldtkimiyeti altma girdi 2 Birbirleriyle kavga eden kiic;iik
ltalyan devletleri arasmda yegane saglam faktOr Bizans idi. Araplann
ltalya ktyt bolgesine durmadan yaptlklan akmlarla tehlikeye diitiigiinii
J.!;i inn Roma bile Bizans imparatorundan yardtm istemek zorunda kaldt.
Papahgm o zamanlarda Bizans'a kart kilise sorunlan baktmmdan musait
v< miilayim bir tutum takmmt olmasnu bu siyasi ortam izah edcr.
1mparator Basileios, iktidara geldikten sonra kilise siyaseti bak1mmdan
ya pllgt degi~ikligin hie; bir Cye yaramami oldugunu anlamak zorunda
ka hm~t1. Photios'u uzaklatirmak suretiyle Bizans'ta mevcut olan kilise
anhtmazhgmt ortadan kaldtrmak giriimi baans1zhga ugramiti; c;iinkii
dii~iiriikn patrigin yandalan yenilgiyi kabul etmemilerdi ve boylcce
ki lisc partilcrinin birbiri ile miicadelesi siiriip gitmekteydi. Roma ile Bulg-a rlar sorununda, Photios olsun veya olmasm, yine de anlamazhga dii~i llmii~ti.i ve imparator imdi kendisini, aagi ltalya'da bat1 devletleri ile
birliktc harcketin hayal sukutu uyandtran sonuc;lanndan sonra, kilise
siya.~c hakimmdan yapt1g1 degiikligin miikah1.tmdan da olmu g6rmekll'ydi. Daha 875 yilmda Photios'u lstanbul'a gcri getirterek ogullannm
I' J}; it im ve i::igrenimini ona tevdi etti. 23 ekim 877'de ihtiyar Ignatios olunce
<k, IJu tarihtcn ii~ giin sonra, Photios ikinci defa olarak patriklik tahtma
1;dd.r ve bu scfCr Roma tarafmdan da tamndt, Bu tanmma keyfiycti icsin
papa Johannes VIII.'in ileri surdiigii artlarm pratik hi~ bir degeri yoktu.
H71J kas1m aymda Photios, papahk legat'lanmn da huzuru ile 383 piskoposun
ka tddigi hir synod topladt; bu onun i~in olaganustii tatminkar bir tefiye-i
sad r oldu: 869 / 70 tarihli afarozu torenle geri ahndt 3

old11 ~ 11

1 Bizanshlarm K1bns', Konstantinos

l'orphvrogennetos'un De thematibus XV, 20
(n~r. Pwnusr)'dc a~Jk<;:a bildirdigi gibi,
llasilcio~ T. zarnanmda degil, Leon VI. dcv in de i)gal ve 906 yhndan !)I 5'c kadar

164 vdd, J'in bd irttigi kaynak malzemesinin

gosterdigi gibi, m(irnkUn dcgildir. ~imdi
aynca kr~. R. J. H. jENKINS, Cvprus between
By;,untium and Islam, Studies presented to D.
M. Robinson (1 953) wo8, n. 15. Leon VI.
..Jininck lultuklanna clair R.H. DoLLEY devrindc Himerios'un dcniz harekat1 i"in
(A .f"rKollcll byzurttine CCIIII[Uest q{ KyfJros, B11ll. a~agula s. 21.!) vcl.ye hk.
2 Kr~. (;Av, ltalzc 1:1':1 vd d .
dd l'Ar.ud. dt: 1/dgiquc :H, l!J1.ll, s I!H) vclcl. )'in
~ 117) .IV/Wd'um m l{oma il Istanbul
i len sOn lii~li l<'orinin mUdaraa ..c, d.oha
lll'ltnu la yrni hir hc r1.11 ~ 11111Ya wdcn olma VA~IIII\1 (l'i:a11/il'tl i Awf11 II, r 1o vdd . v

Eskikitaplarm.com

t\agt tahakadan gdmc l>ir t uredi olmasma ragmcu Basilc-ios I. ~n I,

Grek kiiltiiriini.iu vc gcrckse Roma hukukunun atqli bir takdirkfl.n id1.
Thcoktistos vc Bardas dcvrindc ba~layan kiilturd yuksdi~ onun llftkilniyl'tl
dcvrindc de devam ctti. Kanun koyucu stfatiyle biliw;:li olarak Hu111.1
hukukunun yenilcnmesi gayreti i<;indc idi. Gcni olc;iide bir kauunl.1
toplamastm, yeni kanunlann hiikiimleriyle ikmal edilmi bir hlstiui.u111:
hukuk eserlcri revizyonunu planhyordu. 1mparatorun dikkate dcgn I 1i 1
ekildc "eski kanunlann aytklanmast" (&voouXOotpmc; 't'WV TIIXAotLt:v viJ!I.tlV)
adm1 verdigi bu biiyiik cser anla~tldtgma gore tamamlanamad1 v yay1 11
lanmadt; fakat Leon VI. 'un, iizerinde bin a cttigi tern eli tqkil ctt1 \d' l..,n '1n1
Basilika'sma esas oldu. Basileios'un esas eserine giri olarak nqrct 1iP. i ld
kii~iikc;e kanun kitab1 zamammtza kadar intikal etmitir. Once i1np:11 .1111
Basileios, Konstantinos vc Leon adma yaymlanan ve buna giirc de II; j!,
879 ytllan arasmda yaymlanml olmas1 gerckcn Prokheiron v~ 7tpiq ~ ~p ,.
VO[Loc;) viicuda getirildi. D nvanmm da belirttigi gibi ProkheirotL p1 :1 t 1k t
kullamlmak iizere meydana gctirilmi] bir cl kitabtdJr. Saym~: dl'uilcc I,
kadar <_;Ok kanunJar i<_;inclen bu eser kamu hukuku VC ozel huknk1111 I II II
nemli ve en ziyade kullamlan hiikiimlerini c;tkararak bunlan sistc'lll.ltik
bir diizen ic;inde ve 40 fas1l halinde bir araya getirmcktedir. llnkcHi n
faydanlanabilecegi bir kanun kitabr olmak stfatiylc Prokheiron'un knuli:;illl'
sec;tigi hedef bunun, lustinianos'un her Cydcn once Institutiunes'lniiHll II
faydalanmasnu, Iustinianos Kodeks'inin diger kiSlmlanm isc dal1a a~: gii1.
oniine almasnu gcrektiriyordu; oyle ki, Prokheiron ana escrc sadcce nadirc11
ba~ vurmakta, daha ziyade daha sonraki Grekc;e terciime vc tdsirlcri ku llanmaktadtr. Ashnda Prokheiron da, aym ~ekilde hakimlerin giinli.ik kul
lamlan i~in pratik bir hukuk eseri olarak diiiiniilmii olan Leon J ll. 'un
Ekloga'snun aym bir gaycye hizmet f'tm ckteydi. Bununla berabcr Basileios 1., Roma hukukunun yeniden ihyasim hedef edinmck surctiyk, tasvi1
ktnc1 hiikiimdann, kcndi ifadesine gore "iyi kanunlann bir kenara it.i lnus i"
demek olan 1 eserine kar~1 biiyiik bir kesinlikle cephe almaktayd1. Gc r~d
t c ise Prokheiron, Leon lll.'un faydah ve popiikr hale gelmi~ olan kan1111
kitabma ~ok eykr borc;ludur. Bu eser, hakkmda kullandtgl bi.itiin tnyilkf\1
ifadelerinc ragmen, ozellikle miras vc kamu hukukuna ait hiiki.illllni k.lp

chgm1 vc Photios'un " ikinci bir schisma"smm Bu oncmli sonu<; sonraki ara~tmnalarla 1.1111
hi<; mevcut olmam1~ bulundugunu ilk olarak ispat olundu. Bu ara~llnna lar l Inti '" l.1
dcfa F. DvoRNIK (Lc seco11d .~chisrne de PhotiuJ, ayn ayn :tikrctmcyc gcn:k yoktur; ~tlukll
lry;;. ll, '933 s. 425 Vtlrl. ) vc GHtiMEL (Y art1k bi.itiin bu hususlan a.ril~d,n l>vcmNII\ 'r u
-eut-il un second Jchi.1mc de Photius?, Revue des biiyuk cserin~ i~aret elmek ye1 crlid ir: /'/"'
SdencesfJhilos. et tlrt!ol. 311, 1933, s. 4311 vdd. vc timt Schi.rm, i)ildliklo s. 1102 vdd. t\yru. kr t
La liquidation dt: la qurrclle 1'/wticmw, Echos GRUMI:L, Reg. 44;}-'ji!~J
1
d'Orimt :13, I~J:H " :J.'j7 vdd.) !{i)slenui~lcrdi.
Pru!..heiron (ZI.I'os, }us 11, IJU).

Eskikitaplarm.com

IV. lli :t.I LJ I ~ lmparalorln ~ unun J'arlak l> rv1 i

11ay a11 ikinc i ktstuuula, Hkloga'dan hoi bol faydalatulllllr. Prokheiron Bizans'ta
hiiyi ik iI~::iick yay1ld vc gt~c;crliligiui dcvletin sulmtuna kadar korudu.
llttllllll dt~111da, aym b'kloga gibi, o da crkcn dcvrcde 1slavcaya c;cvrildi ve
)J;t' l 1k giiney ve gcrcksc dogu 1slavlan yamnda c;ok itibar gordi.i.
Tasarlanm1~ bi.iyiik kanunlar mccmuasma giri~ olarak diiiini.ilen
VI' imparator Hasikios, Leon ve Aleksandros adma bir araya getirilen
"'f11magoge 879 ytlmdan sonraki zamanda meydana geimitir 1 . Epanagoge
l> ilyii k l>ir hmnylc Prokheiron'u t ekrarlamakta ve fakat malzemeyi sadece
yc- ni hir di.i:t.en ic;ind e degil, aym zamanda oncmli degiikliklerle arzetmeklldit . l'rok!teiron'un evlenme hukukunda lustinianos hukukuna bagh kahp
a ncak lnmdan sonraki bahislerde Ekloga'dan istiarelerde bulunmaya balalllasma mukabil l!.panagoge, daha bu evlenme hukuku bahsinde bile
lasv ir kmCllann lm tczyif cdilen hukuk eserine dayanmak surctiylc Prokltr.ircm'dau daha buyuk olc;ude Ekloga'dan faydalanmaktad1r. Ancak bununla lw ra l>er E'jwnagoge, imparatorun, patrigin ve digcr di.inycvi ve ruhani
c t kfl nm hukuk gorevlcriyle ilgili tamamiyle yeni ve c;ok dikkate deger
ktsmtlar cia ihtiva ediyor. Devlet- kilise organizmas1 burada, imparator
w patri ~iu stkl ve muslihane bir i~birligi ic;inde beeriyetin iyiligini saglamak
il:t.l n~ oikumene'nin iki ba~kam olarak tebariiz cttiklcri, bir c;ok klSlmlardan
v1 uwvlardan tcrekki.ip etmi bir birlik olarak tasvir olunur. Her iki kud1 1'1 111 lunksiyonlan tam bir muvazat i<;:inde tasvir edilmektedir: Dunyevi
h a~ka n I.I'!Janm viicut ve s1hhatini, ruhani ba~kan ise ruhi seHl.metini saglar.
1\11 iki . k11<hct doktrininin yazan hie; iiphesiz o s1ralarda tekrar patriklik
lll;t k.lltlllll dolduran Photios'tan ba~kas1 degildi. Epanagoge'nin, en yuksek
dlln y1vi vc~ din! kudretl er arasmdaki fikri ilikiyi or todoks kilise c;evrelerinin
d d .~ll n nsi tu ~ 11ygun bir ~ ekilde talep etmesi ancak patrik Photios'un etkisine
.oll cc lilnll'lidir.
I lrg-ul a mamn nazariyeden c;ok aynldlgtlll Photios pek giizel bilmeklyd 1 vc flu nun boyle oldugunu pek k1sa zamanda bir defa daha gorecekti:
ZACIIAHIA (Geschichte 22) Epanagonsm i hir yaymlanmasmm vuku
louluo ad 1~ 1 fikrindc idi. Bu gori.i~ bir .-.;ok
ant~ ll i'ICI laralmdan payla~llmaktadr: Me~ II\ kq. Vom, /Ja.rile Jr, 135; P. CoLLINET,
(.'mnbr . ./\Jed. 1/i.rt IV (1 924) 712; C. KRJI~N IK , () jmwni naravi Epanagoge, S/ov. pravnik
''1'1'> ~~~ ara~ lln clar isc dikkatc deger
ddtlln k /,'jwnnftOJ:e'nin resmi karakterini
MII V IIIIIIrlar : v. SnKm 'RKIV, () kharaktere i
rulftllii N lllllllf:Of:i, VV I (1894) Ill vdd. G.
ViHNA JSK I V,
Vi.:::antiyskin ll(mrya " v/a.l'li
""Y" i f1CIIriarklta , Ur.cueil Kondakou ( 11)~6)
1 1'J; /J i1 !..irrhlith - fmliti .t:lll l.rl~r tlrr l .fllm ll1

.&:~ ' niro

goge, BNJ6 (1928) 121 ve The Tactics of Leo

the Wise and the Epanagoge, Byz. 6 (1931)
333 vdd.; M. BENI!.MANSKIY, '0 1t(lOXCLpo<;
v6fLo<; (1go6) 151 vdd. Ancak her halde
Epanagoge, Prokheiron'un eri~tigi oncm ve
yaygmhga ula~ amami~hr. Ek/oga ve Prokheiron'un aksine bu eser hi.-.; bir zaman
ti.im olarak islavcaya da c;evrilmemi~tir. Ancak Epanagoge'nin getirdigi imparator ve
patrik ogrctisi !slav di.inyasma Matthaeos
Dlastarcs' in 1335 yllmda vi.icuda gctirdigi
.~ynta~:ma 'smm Stt- phan Du~an tarafmd an
yaptmbn islavca c;cvirisi ilc mahlm olmu~1111'.

Eskikitaplarm.com

1!.

llukulci

Kodifika~yoular

Dvr i

llk 11i.i.kumct degi~imi 011u yeuiden diiiirdi.i.. Konstantinos'un zam;u!SIJ'.

oli.i.mtindcn (olm. 879) sonra vcliahdlik hakb, babasmm kcnclisinc kar~1
duyup izhar cttigi antipati vc gtivcnsizligc ragmen, Lcon'a gc<;mi~Li. Ba~i
leios I. ilk oglunun erken oltimtinti bir ttirlti hazmcdememi~ ve haya1111111
son y1llanm ag1r bir maneviyat kmkhg1 i<;inde gc<;irmiti. 29 agustus Blll'da
avlamrken kazaya ugrayarak i::ildti. Tahta <;lktlktan sonra Leon VI. hilyllk
patrigi bertaraf cderek patriklik makanum gen<_; kardqi Stepha11os'a lc vcih ctti 1 . Photios imdi tarih sahnesinden kesin olarak ~ckilnll"klt'llir vc
Armenia'da stirgtindc bulunurkcn oltip gitmitir.
Leon VI. (886-912) taht1 eklcn kardqi Aleksandros ile payla ~ 111.tk
tayd1; ancak Aleksandros devlet ileri ilc hi<; ilgilenmedcn zcvk vc s Et ic;i lllk
yaamakta idi 2 Saltanatmm ilk ve en baanh devresindc imparalo11111
1 GREGOIRE, Neuvieme siecle 549 (aynca kq. Byz. 8, 1933, s. 503 n. 2) vc A.
VooT (Note sur La chronologie des patriarches de
Constantinople au IX et au x siecle, Echos
d'Orient 32, 1933, s. 276)'un Stcphanos'un
patrikligc yiikscltilmesini 887 y1hnm arahk
ayma vazctmelcrinc mukabil V. GRUMEL
(La chronologie des evi nements du regne de Leon
VI, Echos d'Or. 35, Igg6, s. IO vdd.) ycni
deliller giistcrmck suretiylc, daha eski ara~
hrmalarm genellikle kabul ettikleri kronolojiyi, yani Stephanos'un 886 y1hnm aralrk
aymda, ~u haldc Leon VI.'un tahta c;1kmasmdan bir - iki ay sonra, patriklik tahtma
;1km1~ olmasm1 savunuyor. Kq. aynca
GRUMEL, Reg. II, s. 1go (Ba~lang1c;: I 8 arahk
886). ~imdi aynca kr~. G. KouAs, B~o
ypo:qme1X LTerp<ivou A' Otxou[J.e:nxo\i Ifo:Tp ~<XpzoJ
(886-8..93), lipo~cpop1X e:t<; !;,, Kup ~codlh1v
(I953) 358 vdd. Patriklik makammm henuz
I6 ya~mda bile bulunmayan kardc~ine
tevcihi (bk. yukanda s. 218, n. 2) kcndisine
kilise idaresi i.izerinde kapts1z ~arts1z etki
saglamakta olup, Leon VI. 'un, c;ok kudretli
ve inatc;r Photios'un uzakla ~t mlmas1 ile
guttugu gaye de her halcle bu olmahchr. Bu
bana hi<; ~uphcsiz, DvoRNIK (Photian Schism
241 vdd. )'in, Lcon'un, babasmm politikasma muhalif olarak Bizans kilise partilerinin
birbirleriyle mi.icaddclerinde ters istikameti
tutmak vc raclikal kilise l~arckctini dcstck).,rnck amaciylc bu hareketi yapt1gm1 savunan dii~lincesinden <;ok claim gec;crli bir
izah olarak gi)riini.iyor. <,:unkU Lf'on Vf.

ke~i~ler partisi ile ancak, h<'m<'n luuun hu

tarihten yirmi y1l sonra, di.irdiiudl d.-lu
evlenmesi sebebiyle dti~Wgti s1kmt Llr n
ticesinde ittifak ettigi gibi, kcwli ik h.d lll.'fl
arasmdaki ki~isel uyu~mazb~m, siy.1HI hi1
rota degi~tirmcsine sebcp oldugouna da11 hi;
bir emare mevcut degildir. lknce lllf'Hf'll\
hukuki kodifikasyon c;ah~rnalamun l}z,llikle giistcrdigi gibi (bk. a~ag1da s. 1111h),
bunun aksi vaki olmu~ giirtini.iyor. Dvmmm
(ayn. yer.)'in dogru olarak belirttii\i iizn,
Photios'un ikinci defa dti~mcsinin, Roma'ya
kar~1 tak1mlan tav1r sorunu ile hir; bir ilgi~i
yoktur.
2 1ki kardc~in birbiri ile ili~kisi oldul<
c;a gcrgin, zaman zaman ise hemen hf'nuu
dti~manca idi. Buna ragmen Leon V l.'un
karde~indcn mti~terek imparatorluk Sli:JIIlll
ge;ici olarak geri alm1~ oldugu di i~iinn ~ i
(LAMBRos, BZ 4, I895, s. 92 vc H.u N<:IMA N,
Romanus Lecapenus 45 boyle dll~iinii yorl:u ")
hatahdrr. Benim bu hususta SK 5 (111'1 11 )
253 n. w'daki ac;1klamalamn i 1. lu ~
SPULBER (Les JVouelles de Leon le Sa.J!r, 1'I'll
s. 47)'in, Aleksandros'un mU~tenk hl'll<lltn
darhgmm Konst::mtinos (VII.)'un ta~ l{ iy
mesindcn sonra ortadan kalktigl l'ikri d
aym ~ckilde yanh~t1r. Bunun aksini, ],,.," 1,
Aleksanclros vc Konstantinos'u impa r.11111
olarak zikrcden 91 I y1lllla ail Bizans - I{ II H
anla~mas1 ispat etrnckt~.dir: Tu \!I'I'MANN
Die Nestorchronik s. 1D (llurada da anla~tna
rnn tarihi yanh~ ~f'klltk !)Ill y1h ularak
V<Oriliyor ).

Eskikitaplarm.com

IV.

lli ~a u N

i mpuralorlugunuu l'arlak Devri

,.,, llncml i danl~mam, kendisi nc bi:r.:r.at ~ahst ic;in icat edilmi~ biiyiik bir
ilnvan, hasileopator unvai11, bah~cdilmi~ olan, onceki metrcsi ve sonraki
z.-vc csi Zcw'nin babast Ermeni Stylianos Zautzes (olm. 8g6) idi.
<> kadar na.nkorce davranmt~ oldugu Photios'un ogrencisi olmak
slf. diyk Hakim Leon mukemmel bir tahsil ve terbiyeye ve c;ok yonlii bilgiye
sa hip hulunuyordu 1 Verimli bir yazar ve heyecanh bir hatipti. Anla~ d .t hilcccgi gibi, ilim ve irfan bakimmdan c;ok ustun bulundugu babasma
nazaran ~ahsmda, her ~eyden once edebi bak1mdan ve kuvvetli bir teolojik
lih:\.sa bii.riinmii olarak tezahur eden bir antikite havas1 belirgin idi. Leon
kuvvctli kilisc vc teoloji ilgileri alan dindar bir hukumdard1. Ondan zamallltlll:r.a liWrjik manzumeler ( =ilahiler) ve kilise bayramlannda bizzat
VC'I" Ilii'Yj a.det edindigi, kJasik andmJarla oriilmii geni~ dogmatik izahlarla
doh1 vaaz ve hitabetlcr intikal etmitir. lmparator babas1 ic;in biiyiik hacimli l1ir mersiyc ile bir s1ra c;ok yapmaCikh diinyevi manzume de kaleme
a luu~ttr. Bu cdebi gayretleri goriiniie gore ona daha hayatta bulundugu
hi :r.amanda ~eref dolu Sophos lakabmm verilmesinde ami! olmutur 2
l>a ha sonralan Hakim Leon'un ahsma efsaneler hakim olarak bu gerc;ekttn nnksiz hiikiimdardan bir peygamber, kahin ve miineccim yaratmilarchr. Onun ~ahsmda, imparatorlugun mukadderat1 hakkmda Bizans'ta
oldui!;u kadar Latin ve lslav diinyasmda, Bizans devrinde oldugu kadar
Bizans sourast dcvrede de pek holamlan ve c;ok okunan, aslmda ondan
oldttk(,'.l uzun bir miiddet sonra meydana getirilmi bir kehanetler mectttii ;Jslllllt ya:r.an miiahede olunmutur 3
Awak llakim Leon hie; iiphesiz Iustinianos'tan beri en verimli kanun
v:\1'. 11 idi. Onun saltanat1 zamanma isabet eden kanun eseri c;ok onemli ve
pck hacindidir. Bununla beraber, bilginligi ve yazar olarak c;ahkanhgmm
l111 ltyhhlis ic;in faydah oldugu hi<; iiphe gotiirmemekle birlikte, Leon'un
h11 I'SCTill lllt'ydana geJmesindeki kiiSel paym1 mubaJaga etmemek gerekir.
( :c ni~ t,:apta iin haztrhklar babasmm devrinde yaptlm1~ oldugu gibi, kanun
vflz dt{.\'t lmkmundan en biiyiik faaliyetin gosterildigi devrenin, Stylianos
/,attlzcs'iu kcndisine yardtmda bulundugu, saltanatmm ilk on yrhna isabet
ctuwsi dt dikkati c;ekicidir. Bu ilk devreye nisbetle Leon'un daha sonraki,
daha ol~un oldugu devresi daha az verimli goriiniiyor.
Baba i lc ogul arasmda m evcut olan derin nefrete ve yaratililannm
hiiyiik aynhgma ragmen Basileios I. ve Leon VI.'un hedefleri bir c;ok
nok t alanla !Jirbirinc uymakta idi. Basileios I. devrinde ele ahnm1~ olan
1 Kr~. /\. Yom, La jeurresse de Leon
Sage, 1934, 42.
VI It Saf.:e, Uevue his/. 174 ( r9:H) 40:1 vdd .
a Ru hususu ~u talsilath makalc ilc
~ Kn1. II. Gr{(.,oolln: , l!vz. 5 (19~9)
kr~.: ( :. M '\Nno, The l.exend '!I Leo the Wije,
'I' I' I vd. V. I.Atlluwr. 1\t:luu d'Or. :\4. ( 1J:J ;1) ..:_ !WI li (rqho) 5!J veld.
lip. C./\. SJIIr.nr u, J.,, Nmellas do /,itm lr

Eskikitaplarm.com

lustinianos llllkukillliJil yl'nid('ll i~lrnmcsi i~i Ll'on Vl.'un Basillka' s1 ilt

tamamlanch. Hakim Leon'un 6o kitaha taksim edilmi ~ li cilt kapsay;111
(bu sebcplc bunlara 'Ei;lJXOV't"cif~Ll'A.oc; ve 'E ~ci[~~~A.rx; cla den i lm i~t 11 ) i 111 p; rator kanunlan ('t"ci BocmA.Lx&.) orta~ag Bizans devktinin en l1iiyiik b111111
kolleksiyonunu tqkil ederler. Bunlar protospatharios Symbatios'u11 l, ;,~k.ln
hgmda bir hukuk komisyonu tarafmdan haz1rlannu~ ve daha Ll'oll VI. ' 1111
ilk saltanat y1llarmda yaymlanmi~lardir ki, bu da Basilcios'un il rwAilllllll.li' '1
ic;in yapilan on ~ah~malann ~ok ilerlcmi~ ve Leon VI.'un ('S('ntlllr- k ~\' I
lendirilmi olduklan hakkmda ba~ka bir isbat dclilidir. JJa.riliA a ~\' ' II I,
kilise vc gerekse medeni vc kamu hukukuna ait bir kollcksiyoJJ tq kil nit 1
Bu kanunlar h er eyden once Codeks Iustinianus vc JJzgesta'dan d.d1.1 .11
ol~iide lnstztutiones'den , fakat aynca lustinianos'un ve muah ha1 c. L.. \" I ///
Novellae kolleksiyonunda Iustinianos'unkilere ilave ohlllll1tl~ hul1111.111
Iusti.nos II. ve Tiberios'un Novella'lanndan faydalanmt~latdn ; nii1. 1Y1 t
bunlar Prokheiron'dan da baz1 eyler almilardJr. Basilcios !.'1111 h11k11i,
bilginleri gibi Leon VI. 'un hukuk~ulan da Lltince kaynaklara 111 in .11 .1,11
ctmemi~ ve 6. vc 7 yiizy1llara ait grek~c nusha ve yorumlan111 kldl.lilllll ,
lard1r. lustinianos'un Corpus iuris'inc mukabil Basilika btlllll kJIJ.,II.III
Bizanshlar i<;in bir bakima grek<;e kaleme ahnm1~ olmak gil,i lJii yi k l111
iistiinliige, bir bak1ma da ondan daha kullamh bir ~ekilck t<tlll.illl l'lllin1 i:J
bulunmak faikiyyetine sahip bulunuyordu. Qiinkii Corpus iuris'in kt ndi:an ..
Basilika'nm Prooimion'unda en biiyiik kusur olarak gosterildigi g iiJJ ;1y 111
mescleyi muhtelif yerlerde cle almasma mukabil Basilika biitlin Jll,lizl'llii' Yi
sistematik bir diizenle bir escr i~inde toplamaktad1r. Bu sebcpk Hasililvt'nlll
Iustinianos'un hukuk eserini hemen tamamiyle istimalden kald11 ;11 <~k
orta~ag Bizans'I i~in hukuk bilgisinin tern eli olmas1 ~a~tlacak IIi r Ill lSI IS
degildir. Basilika metnine hsa bir zamanda bir ~ok kcnar ~erhleri yapdrlll ~
tir ki, bunlann en oncmlileri, Konstantinos VII. zamamna irca cdih-11 \ ,.
"eski kenar Crhleri" adm1 taIyanlarchr. "Daha sonraki kenar ~nhlni "
ise I I., I2. ve 13. yiizyillara aittirler. 12. yiizy1l i<;inde Basilika'ya '1 ijmhl'llo~
("~ nou xs ~'t"ocL'dan) unvaniyle maruf olup, zamamnm>:a intikal ('llllt'llli~
kitaplar hakkmda verdigi bilgi bizim ic;in (Jzcllikl c 6nem Ut~1yan hir d t
fihrist yapilmitlf 1 .
Ancak Basilika'mn Bizans hukukunun gelimesi hahmllldan iiiJt 'JJJi 111
kadar biiyiik olursa olsun, tarihi kaynak olarak degcri de o kadar snniiJtiJJ
Bu biiyiik hukuki kompilasyon zamanmm tarild gcr<;klerini hi1; v y.1
1 M. KpL-roi) -rou lla-r~ij
Tmo'lx~::L-ro<;,
lih. I-XII, n~r. C. F1m1UN! ve J. M1 RCATI,
Struli e Testi 1!5 ( rcp4 ) ; lib. Xlll-XX!ll,
n~ r. 1'. IJiit.mR, t!Yil. e.rr. 5 1 ( 19:-!!J), lib.

XXIV - XXXV Ill,

1.. ,' ir'.llll., cryu. e.1r .

Sl. llmmMAN N vt
1117 ( 1!14] ) . J\ynca kq.

n~r.

F. Diir.ram ve E. S1'.11ll ., llrilrtiL'I' wul

Jlerichtigrmgen ;;um 1 ijmkeilo.l ,
:I!) ( "1'1'1)
14(i vdd. E. SEIIlJ., /he IJaJifikt/1.1'(/llll il'll 1111
Titmkdtox, II,?; H ( 1!J!"l 1) ( l>iil~tr 1-il
schr!Jl ) :l:H vdd .

Eskikitaplarm.com

u;z

lV. 11i:r.an s I mparatorlu~unun llarJak l> vr i

.lll('ak pck az aksettiruwkte, daha t~iyadc vc i..in plfmda gc'Ymi yi.izydlann

C'ski v1: gl'll<'llikk aruk devrini yitirmi hukuki kaiddcrini tckrarlay1p
diil'lllaktadtr I.
Zamanm koullan Leon'un }Jovdla'larmcla ifaclcsini bulmaktacl1r.
<:cn;tkte Leon VI., Iustinianos'un Novella'Ianm ornek almak suretiyle
.Novr.lla'lar kolleksiyonu acl1yle Ohret kazanan, 1 I 3 cmirnameclen mi.itc~c kkil hir toplama eser nerctrniti. Aslmcla ise bu toplama escrin i.invam
" K anl!ltlann tashihi ve saflatinlmast" (IXl -rwv VOfJ.WV bt1Xvop3cunxat &vocXIX IIIfpm:u;) icli ki, bu cla L eon VI.'un kanun koyuculuk eserinin, babasmm
('SC'riylc nc kaclar s1k1 s1k1ya bagh olclugunu gozler online sermckteclir. Leon
V J. 'un Novdla'lan belirli bir sisteme uyulmaclan birbirine eklenmi gori.inen
tlluhtdif sorunlara mi.itcallik olup uygun mucip sebeplerle kanunlann
l{t'<_;l'r)iJiktcn <;IkanJmaSlnl VC clegitiriJmesini amir VC bunun yamncla orf
VI ' :1dctler hukukuna clair uygulamalara kanun kuvveti baheclen hi.iki.imler
){l'tirmekteclir. Saclece kilise ilerine clair olan htiki.imler (Novella 2-17 ve
7;1) patrik Stcphanos'a, biiti.in geri kalanlan - adres'clen yoksun olan pek az
par<;amn istisnas1 ile- Stylianos Zautzes'e hitabcn kaleme ahnmtlarcltr 2
lnstinianos ilc onun praefectus praetorio'su Kappaclokia'h Ioannes clurumuncla
oldu~u gibi, huracla cla emirnamenin gonclerildigi ahts emirnameyi yazan
.1sd plus olmu olmahdtr. Bu husus Leon'un kanun koyuculugunun neden
Zautzcs'in zamamncla bu kaclar geni, ouun oli.imi.inden sonraki clevrecle
is1 nnkn o kaclar klSlr oldugunu izah cder.
Lt'OII VI. 'un sen a to ve Chir kurial'lerinin eski haklanm ellerinclen
~ ~ 1 i alan Novella' Ian ozel bir dikkate cleger 3 Elbette ki kurial nizam1
t;nktau IH'ri bozulmu ve infisi\h etmi, aym ekilde senatonun idari ve kanun
ya p111ak yetkileri sadece kaP;It i.izerincle kalnu~t1. Buna ragmen, hele her tit;
.Nolldfa'da cla, art1k bunclan sonra bi.iti.in devlet iclaresinin imparatorun
1

Bu

husus ckscriya yeteri kadar

tutulmamakta ve Basilika gerek1i dikkat vc t;ckingenlik gosterilmeden g.
yil;r.y dm kaynag1 olarak degerlendirilmektcdi r. lltJ.I'ilika'mn g. degil 6. yi.izy1lm siyasi
vc NO~ yal ~artlanni aksettirdigini hakh ola1 a k hclirlen A. P. KAJDAN'm ~u yaziSI ile
l11 ~ : Va.1iliki kak istorifeskiy istopzik, VV 14
( t q ')B) r16 vdd. Bu gorii~ M.J. SvuzYUMOV
( V11.1 iliki kak istopzik dlya vtmtrenney istorii
Vi:;mztii, tplll . c.rr. 67 vdd .) ve E. E. LIPIC

Novella mecmuasm1n Leon VI.'un ikinci

IJ:""' linilndc

izdivacmdan once ne~rolundugu haklnuda

t;ogu zaman belirtilen gorii~i.in kabul edilmckte devam1 gerekir. Bu arada elbette
Leon VI.'un - GRUMEL (La chronologie des
ivtfnements du regne de Lion VI, Echos d'Or. 35,
1936, s. 5 vdd.)'in gostcrmi~ oldugu gibiikinci defa ancak 8gB y1hnda evlendigini
goz oniindc tutmak gerekir. 17 may1s 8gg'de
olen Stephanos'un, Leon'un Nooella'lannm
tamd1g1 yegane patrik olmas1, Novella'Iarm
(Ne.rkol'ko zameyan ~y o Vasilikakh kak istonifke, daha erken bir ta rihte yaymlad!klan fikrini
uyrz . e.1r. 70 vdd )' in ilcri si.irdi.ikleri itiraz- kuvvetlendirmektedir, kq. C. KRJINIK , EZ
Lirla ku vvctini pek k ay b c tmcmi ~ tir.
37 ( 1937) 486 vdd.
3
., C. A. S I'ULIII.It (Les N ovelles de Leon
N oo. 4.6, 4 7 vc 711: Z1wos, ]uJ I
/e Sa~:e, 11 ):-14> ~. III vd.)'t' ragnHn, N ovella !10 H. 1 !(i vd . vc 147. N oAII. I.I.- DAI N, L 1 N o1k1111 1 c-v knme yi a c;ck\ kii1U Nayd1 ~ 1 cihr lk , r~llt:.! de Leon VI le Silf:tJ ( HIH) H. 111 ~ , d l.,., \17"

Eskikitaplarm.com

:z. llukuk l K olifik l\llyonla r )) ('vri

dinde lmlundugu ucdclliyl e tcmclkndirildigi i(_;in, ka nun hiikiim lcriy lc hu

h aklann kcsin olarak ortadan kaldmlmasi yin c de i.incmlidir. J.c.-ou V 1.
kammlan devlctin biiti.in kudretini hi.ikiimdann clindc toplamak vc hill iin
dcvlet ilcrini imparatorluk memurlar kadrosuna tevdi ctmek gil>i ta1ill!
bakimdan oncmli bir oluumun sona erdigi anlamma gdmcktcdil'. Makt-donya hanedam zamamnda imparatorun sonsuz kudrcti vc ckvkt 1111 k ~
sesesinin bi.irokratlamast bi.iyiik bir gelime gostermektedir. Yi.iks!'k clc- vlc-t
memurlarmdan terekkiip eden senato art1k sadece ismen mcvc ut 1111 VI'
sadece eski fonksiyonunu degil, 7 ve 8. yi.izylllarda haiz bulundugu ilu 111 i
de (bk. yukanda II,2) yitirmitir. Devlet, imparator ve onuu askc1 I vc
idari cihazmda tqahhus etmektedir. lmparator tannnm sc(_;tigi ki ~i cli1 ,
takdir-i iH'lhi onda tecessi.im etmitir. Bi.itiin devlet idaresinin ha~1, orclu111111
ba kumandam, en yi.iksek hakim ve yegane kanun koyucu, kilisf'11in k \ udsi
ve dogru inancm koruyucusu odur. Sava~a ve bana o karar vni r; VC'Idigi hiiki.imler kesin ve gayr-1 kabil-i itirazdtr. Kanunlan tann taralliubu
kendisine ilham olunmutur. Her ne kadar gef_;erli olan hukuka riayl'llcyiiki.imlii ise de yeni kanunlar yapmak ve eski kanunlan mn 'iyyl' 111'11
kaldumak onun hakk1d1r. Devletin bakam stfatiylc imparator 111 at ik
anlamda kayttsJz artsiZ bir kudrete sahiptir vc sadecc ahlak vc- i) rl v1
adat'm gerekleri ilc baghdtr 1 .
Hiiki.imdarhk kudrct ve iktidan sadece dini alanda ger(_;ck hir Sill I r
landtrma ile karl kartyadtr. 1mparatorlugun ni.ifuzu kilisc hayaltlllll
tekevvi.iniinde ne kadar kuvvetli bir etkiye sahip bulunursa lnduwmn ,
diinyevi bir kii olmak stfatiylc imparator kilisenin sadece koruyucusu
olabilir, fakat bakam olamaz. Kilisenin kendisinc ozgi.i, kudnt V<' itihan
durmadan yi.ikselmckte olan bir ba~kam, Istanbul patrigi vard1r. lmparator filvaki patriklik tahtma t;Ikmak hususunda fiilen karar me rei idi r vc
kanun koyucu s1fatiyle kilise idaresine de miidahale etmcktedir; anC"ak
sadece imparatorun hakkt olan di.inyevi erkamn tayin ve azlin e mu ka hi I
kilise bakammn tayin ve ozellikle azli ruhani stmfm nzasma hagh olclugu
gibi, imparator, sdcflerinin kanunlan hususunda oldugu gibi, kilise ko llSi I
lerinin mukarreratm1 redde v eya degitirmeye yetkili degildir. Kilis1 1!.1
yatmda en yiiksek mcrci, inane; sorunlannda kcsin karar vermeyc ycgi\ nc
yetkili olan kilisc konsilidir. imparator yalmzca mevcut imam kor11111akL
mi.ikelleftir. Bir zamanlar hiiki.imdarhk kudret ve yctkisini snurl ;1111.1k1a
1

Leon'un kanunlan clbctte tcbanm liberal fikirleri ihtiva cttigini ve 1111111111 1

iyiligi ve rcfah1, herkcsc ~ami! bir adalet cfkarda (opinirm Jmblique ) kiikl~mi ~ I.Juh111
v.b. i.izcrindc uzun uzachya durrnakta, dugunu savunan G. MICIIAI:u i\lli.s - No iiA
1~Lkat lm g'iizcl d idaklik ahartmala11, baz1 Ros'un ya>:ISI i lc k r~. : Lt:s idles filrilo.\OfJI!itf iMI
modern ara~lumacdar 111 kabul ctmek isle- de Lion leSage sur les limill:s duf/Otllloir llgi.tlrl
dikln i g;iui , ge n,< kl t~l irmeml'kledirkr. llu lif el son altitude ertutrs lcs co llllllllf.l", Jllnr/1111
h u~u~la, l.l'nn VI . ka nunlarmm iusanca V(' .I_YIIIIII /J izrmkidi'.1 ( 111lo), ~- 'J.7 vdd.

Eskikitaplarm.com

,.,

IV. Jli:r.ans lmpa r atnrlu ~u nun l'arlak l> r.v r i

diiny<"vi laktiirler iincmlcrilli kaybetnwktc buluJlurken, imparatorun

kuvvd vt kudrdiyle aylll zamanda kiliscnin kudrcli de artmaktad1r 1 .
Bit.aus devktinin idarc sistemi vc mcmurluk mucsscscsi de Makcdonya
haJlcdaiiJ devrindc bir nevi miikemmcllige crimektcdir 2 Bu bahmdan
gT ii~llH ' 7 yiizy1lda girilcn yonde yiiriimeye devam etmi olup sonunda
Ina zauaanki \:Ikt noktas1m tekil etmi olan Roma devlct sisteminden en
gtu i~ ill~:i.idc aynlan bir manzara arzeder.
'Jhema'lttr organizasyonunun gelimC ve yayilmasi 9 yiizylldan 10.
as1a ge~ildigi stralarda bir anlamda sona erer. Biiyiik ve en eski thema' larm kii~iik thema'Iara boliinmesi ve baka bolgelere de thema'Iar nizammm
uygulanmas1 neticesinde thema'lann say1s1 hatln saythr derecede artm1~
vt l>ummla da eyalct sivil idarelerinin onemli <;apta basitlemesi vuku
hulmu~tur. 9 yiizy1l thema'Ian art1k eski eyaletlerden pek biiyiik olmadikl,m i<;in thema prokonsiil'Iiiklcri eyalet valilikleri ile birbiri i<;inde erimilerl!Jr. 9 yiit.yllm ikinci yansmda thema'lar prokonsiil'iiniin memuriyeti de
di.i~lii vc boylcce Diokletianus- Konstantinos nizammm son kalmt1s1 da
kayl>olup gitti. &vDumt-.m'lann yerine sivil idarenin baI olarak, bir zamank i /Jrokon.liil kan;ilarya'smm bakanlan olan thema 7tpw"t"ovonfpLm'lan ge<;uuktcdir a. Strategos'un askeri kudret ve niifuzunun listiinliigii boylece
daha hdirgin bir hale geliyor. Aym zamanda, asll thema birlikleri yamnda
kuru Im ~~~ olan muhtelif kii<;lik askeri mmttkalann, - kleisurai, arkhontluk,
dul..1/uk, katepanlzk vc drungariosluk'lann- zamanla thema'hga yiikseltilmelcr i suJTtiyk, eski thema organizasyonunun karmatkhgi, yerini yeknesak,
ri ddl SIIITU" birbirine uydurulmu bir sisteme terk etmitir 4 .
ol.111

lhzan~

i~:in

s1k s1k kullamlan "caeta.biri, Bizans'da, hususiyle

ort,ro;aK lli~.ans'mda devletle kilise arasmda
l{l'll.,'l'klnl nwvcut olan ili~kiler hakkmda
ol oluk o;a c,:arp1k bir fikir vermektedir ki, ben
olaha o:;ok rvvd ( OtiWJenie cerkui i gosudarstva
t Vi.ttmtii, S. K. 4, 1933, s. 121 vdd.) buna
i~arr l <"Lmi~tim. 0 zamanki dii~iincelerimin
lwpsimlr kuvvetle 1srar etmeme ragmen
hnr.(llll de, ilk yiizyrllarm yan Romah
imparatorlugu ilc ortac;a~ Bizans devletinin
l<ili~r- dcvlet mi.inaschctleri arasmda temelrlm hir ckgi~ikligin var oldugu fikrindeyim.
lluna mukabil F. Di'>LGER (B<:, 31, 1931, s.
H!I vd .J, Bizans'ta kilise ile devlct ili~ki
l1r in in hn )';arnan tek-tek dcvlet ve kilise
ha ~k anlartmn ki~iscl nitelikleri ile izah
rrl il1hikcegine inanmaktad1r. Kiliscnin "caeIIITII/111/Ii ...t" llizans imparalorluk mi.ir's!wsrNi uin tarn lr:'lkimi yrli allmda lmluudu KH
lu rKliKIIIHia IIH' VI'lll nlan nazariyn1in I'll
"""('ll(rillrlfl.~"

tipik orneklerinden birisini H. GELZER

(Das Verhiiltinis von Staat und Kirche in Byzanz,
Hist. Z,eitschr. 86, 1901, s. 193 vdd. )'in
izahatl te~kil eder.- Bizans'da kilise- devlet ili~kilerinin geli~mesi hakkmda taraflmdan belirtilen hususlar sanat amtlarmca da
tamamiyle kamtlanmaktad1r: GRABAR (Empereur 175 vdd.)'m sorunun derinligine
niifuz eden miilahazalan ile kr~.
2
Kr~. BuRY, Admin. Sysum; BREHIER,
Institutions I 21 vdd.; W. ENSSLIN, The
Emf,eror and the Imperial Administration (BAYNES- Moss, Byzantium, 1949, s. 268 vdd.).
3
STEIN (Ein Kapiul7o vdd. )'in onemli ac;:Iklamalan ile kr~.
4
Bu daha kiir;:iik dereceli askcri
-idad birliklerin claha eski thema'!ar organizasyonu ic;indc ta~1m1~ olduklan oncm J.
FEJH.lltlA

(N~je l!OJIIIO -

adminiJtratim1e vetlinice

Z,UV/ 11, rw1:t.

laral'mrlan iHalwllr h~lirlilmi ~ lll .

tnnaii'Ao~o: uredvm~a,

Eskikitaplarm.com

R.

6r vdd .)

' llukuk i Ko di rika~yonla r ll rvl'i

10. yiir.yd ba~111da imparatorlukta ~~~ thema' lar nwvcutt.ur : t\sy;~ lop
raklannda Opsikion, Hukellariou, Optimaton, Paphlagonia, Arnwni;~kon ,
Khaldia, Koloneia , Kharsianon, Anatolikon, Thrakcsion, Kapp;~dok i .t ,
Mesopotamia, Sebasteia, Lykandos, Leontokomis, Sclcukeia 1 VI' 1\. i l1y1 ,, 1
oton deniz thema'lan; Ege dcnizinde Samos ve Aigaion Pclagos thm111'l."';
Avrupa arazisinde Thrakia , Makcdonia, Strymon, Thcssalonikl', ll .. ll.t .
Pcloponnesos, Kephallenia, Nikopolis, Dyrrhakhion, Dalmati, .Sit il i.1,
Langobardia ve Khersones tfzema'Ian 2 Bundan baka thema'la1 1111.. 11111,
ozdlikle yeni fetihler suretiyle ilhak cdilen arazide yeni thema'lar kuiuhn.~u
sebebiyle, baz1 degiikliklere ugrarken, eskiden bcri mcvcut ola11 dn lt-1
arazisi iizerinde ycni thema'lar kurulmas1 sadcce pck nadircn vll kn ltul1n,, k
tad1r. Ancak Bizans idarc nizammm r r. yiizplm sonlanna dogT11 l,oktur~
balamas1 ile thema birliklcrinin yeniden pan;alanmas1 vc ycnid111 1ak.. 11111
cihetine gidilmitir 3 .

Bu zaman i<iin Philotheos'un kay1tlan ile bunlara akraba ol.111 q. \'I

10. yiizylllara ait makam Iistelerinin 4 bize bilgi verdigi Bir.ans lllf 'lll lll iy11
Jeri miiessesesine goz atllnken, ger<iek memuriyctlcr ile ~crcf ii II VOl II Lt 11111
birbirinden kesin Ckilde ayirmahdir. Goriinii bakimmdan arad:tki L11 k,
memuriyctlerin bir tayin vesikas1 (atdt Myou), iinvanlanrun ist llloHLtl y"
verilmesi (atd: ~pa.~Et(tl\1) suretiyle tevcih edilmesinde ifadcsini lluhu.d,
tadn. Unvanlar biiyiik <_;ogunluklan ile, zamanla eski oncmlerini yitirnC"k
sadece iinvan karakteri almi olan eski m emuriyetlerdcn ba~ka lli r ~ry
degildirler. Bu arada siirekli olarak goz oniinde tutulmas1 gcrcken cilll'l ,
ad1 ge<ien memuriyct listt'lerinin, Bizans memuriyet cihazmm bdidi VI'
zaman bakimmdan s1mrh bir devrcsini oniimiize serdikleri vc bunL11111 ,
elbette Bizans devlet miiessesesinin t"U parlak d evresini temsil eden s01d('n
bu devrc it;in ge<;crli olduklandtr. Qiinkii bir zamanlar <;ok yaygm oLtn ,
Bizans devletinin guya donmu oldugu diiiincesinin aksinc, lm cln lr 1
miiessesesi ve bununla Bizans idare mekanizm<!~I devamh bir dq!;i.~n1r
halinde idi.
1

Bu thema'Iann son bq tancsi Philo- dilirkcn, digcr di:irdii heniiz klei.IIITIIi oL11 .d,
thcos'un Kletorologion'unda heniiz yoktur, gi:iri.ini.iyor. Maa~ listcsi vc btmun I a 1111111
ancak hcmen Bcnccvi<; Taktikon ' unda ve tarihi ir;:in bk. J. FERLUGA, PriloJ: tlatiltiiiJ'II
Konstantinos VII.'un Thema'lar kitabmda Platnog spiska stralega iz De caerimm1111, :_ ul I
gi:iriinmcktcdirler (/Jc thematibus'da Lconlo- 4 (rgs6) 63 vdd.
2
komis hiry ~i.iphcsiz bir ziihul escri olarak
De thematibtLr'da ach g'l'~'<n K Yl u ""
yoktur; ayru ~ekild<' , sehebi b ell i olmadan, thema'st gcrr;ckten ancak Basile ins I. rkvr iud
hu escrdc Kharsianon, Kappadokia vc krsa bir si.irc i~cin rncvcut olmu.~ vr wnr.t
1lalmatia thema'lan da verilmcmi~ tir ). tekrar Araplarm rlinP gl'~mi~tir (hie yu
M!'sopotamia, ti.\nnlcr kitahmda ( ne cacrim. kanda s. ~~ !1).
lu1 7, :I) qoll-po yd Iart i~in thcma .l'lralf.f.!0.\' 1
a Kr~. Sn:t N, f!ult:r.l'lldumgm 11) vdd
larnun maa ~ I i~lr sm d,. 1/reuw olarak zikrc~ Kr~. yukanda kt(YIIaklttr krsuu, K. Jo t

Eskikitaplarm.com

IV. Bi:r.lln& lmparnlorluguuun Pnrlnk Dcvri

Philoth1os'un h'letorologion'una gi.ire Bi...:ans iinvaulan 18 dcrccc ha~

Ii11!11: s1ralanrm~ olup bunlann en yiiksck iic; tancsi, caesar, nobilissimos vc
Auropalatt:s, nadircn vc mutad olarak sadece imparatorluk ailcsi mcnsupla nn a tcvcih cdilmckteydi 1 Bunu kadmlara verilcn en yiiksek saray
unvam olan zoste patrikia 2 vc bundan sonra magistroi, antlrypatoi, patrikioi,
fJrotospatharioi, dish;patoi, spatharokandidatoi, spatharioi, hypatoi v.s. izlemektcydi. Patrikios ile ba~layan ve fakat c;og,.mlukla kendilerine mahsus iinvanlar da ta~1yan sekiz ercf iinvam had1mlara ait bulunmakta idi ve had1m
(111/ri!. ios 'Jar digcr jJatrikios ve anthypatos'lardan daha yiiksek idiler. Had1mlar
Bizans saraymda biiyiik bir rol oynamaktayd1lar. Ne kadar yiiksek olursa
olsun - sadcce imparatorluk makam1 baric;- kilise vcya diinyevi memuriyl'lkrden hie; birisi bunlara prensip bakimmdan kapah degildi. Bizans
larihinclc temayiiz eden bir c;ok devlct adam1 ve kumandan, aym ekilde
llir ijOk patrik had1m idiler. Aynca istisnalan mevcut olsa da mutad olarak
sadcce had1mlara mahsus olan bir c;ok saray mcmuriyeti mevcuttu. BunJar arasmda en onemlileri, imparatorun yatak odas1 yamnda uyuyan ve
llllllnniyctlc imparatorun en yakm adam1 olan parakoimomenos'un (bununla
lwraher Mikhail III. zamamnda gec;ici olarak Makedonya'h Basileios bu
rnakarm i~gal etmiti) vc imparatorluk gardrobunun bakam olan protooesliarios'un makam1 idiler 3 Qok onemli saray fonksiyonlanna aynca
llizans saraymm en yiiksek memurlanndan birisi olup ilk defa Makedonya hanedarn devrinde ortaya c;1kan rektor 4 , protopraipositos ve seremom
lla~kanr (6 rd -6j~ x<X-riXcr't"otcre:w~), imparatorluk protostrator'u 5, ah1rlann
h.1~ !\ 111i ri (xo(l1)~ -rou cr-rcx~Aou) v.s. sahip idiler.
Mnkczi dcvlet idaresi memurlan ic;inde ozellikle ba~ehir yaanu11111 ltimiine nczarct eden, Konstantinos VII'un ''~ehrin babas1" tesmiyc
,.,, igi lstanhul eparkhos'u temayiiz eder 6 Theoktistos'un Theodora ve
1

Car..rar iinvam

hakkmda R.

GuiL-

I.AJw'm 1:sash mtilahazalan ile kq.: Etudes

wr l' histoire administrative de l' Empire by zantin: lr. cisarat, Or. Christ. Per. 13 (1947) I68
vdd. Philothc.os'un Kletorologion'u ic;in bk.
ay n. mlf., Etudes .wr l'histoire administrative de
/~y;:a nrn .mr le CUtorologe de Phitothle, REB 20
(1 qh ~) I!jG

veld.

Kr~. A. VoGT, La patricienne a

rrmtur", f.(:lws d'Or. 37 (I938) 352 vdd.
Aynca hk. H. E. DEL MEDICO, By,:ance
aoant llrzarzce: la Patricienne ceinture, Actes
du VI Crmgr~s lnterrwtional d' Etudes byzantirzes
I (1!J51) 7:1 vdd.
3
Kr~.
R. Gmr.r.ANil, Les ewmque.l'
rlmu l' Frufml' (~y;:arztin, 1\'twfes l~_y z . 1 ( 1!J'I<I)
Jqf>. ayn. 11111'., lont'/irm.1 el dif,iT!il /1 rlr.l'

eunuques, Etudes byz. 2 (I944) 185 vdd.,

3 (I 945) I 79 vdd.; ayn. mlf., Etudes de
titulature byzantine: les titres auliques reserves
aux eunuques, REB I3 (1955) 50 vdd., 14
(1956) 122 vdd.; ayn. mlf., l!."tudes sur
l'histoire administrative de !'Empire byzantin:
les titres auliques des eunuques, Byz. 25/27
(1955(57) 649 vdd.
4 R. GurLLAND,
Etudes de titulature
byzantine: le rectorat, Memorial L. Petit
(1948) I85 vdd.
5 R.
GurLLAND,
Etudes de titulature
et de prosopographie byzantines : le jJTotostrator,
REB 7 (1950) I56 vdd.
n De caerim.
~ 6+
VC'
!i~ B:
noc-r~p
lt'l, ), cc,ll; Kr~. 1' . PsP Jo: NSKIY , lomzslarztinojml',I.I.IJ' rflllrhh, /!{;!/},
'1 (11\llq) qO vdd.

Eskikitaplarm.com

~.

llukukl

Knclifika~yonlar

l>rvri

''1'1

Stylianos Zautzes'in Lcon VI. devrimlc i~gal ctt.iklni logothet~.\ -rou c~pt.iLrlu'lalk
makanu da biiyi.ik ve gittikc;c artan bir i)nnn ta~nnaklacltr 1. l>umw.1
logothetes'i, ba~bakanhk mcvkli ilkc bak1mmdan her hangi bir i!mksiyo1101
bagh gori.inmemckle bcrabcr, bu devrcde c;ogunlukla clevlct politikasn1111
asil idarccisidir. idarenin bamda bulunan dcvlct adanu, im par;~ lo11111
en onde gelcn mi.i~aviri vc mutemedi, haiz oldu~ru. makam ve riiiiJC'ckn
bagimsJz olarak, bu s1ralarda ve daha eski devrcdc 7tapa3uvMTElJt>V, W'.
Bizans devrinde ise fLEO'cX~(,}\1 veya fLEcrt-re:owv tesmiye cdilen k imsl'l I i1 1
Bizans devletinde maliyeye verilen bi.iyi.ik on em muvacchesi ndl', 1\i:t.o~ liN
biirokratik cihazmda maliye idaresine ozellikle bii.yii.k bir yn ;1y 1dnn~.~
olmas1 ~alrtJCI degildir. Biitii.n maliyc dairelerinin nczarctc;isi oL11 ; 1k 111 1.1
Bizans devrindc, daha sonralan 12. yii.zylldan itibaren ycri mega.1 lo.l!llllll\lrt
tarafmdan alman, sakellarios'dur; devletin altm hazinesini khartulario.\ 11111
crocxEi\i-.[ou, ayni dcvlet ihtiyatlanm ise khartularios -rou ~mnapiou id.u c nln
ler 3 7 yiizyJldan itibaren tek- tek maliye makamlannm ba~mda ycvu<'''
cr-rpoc-r~un~xou ve [3~xou logothetes'lcri bulunmaktad1r. lmparatorluk di \'.'111
bakam (7tpw-rocxcr~xp1Jn~) 4 , dilekc;eleri kabul eden (o bd 't'(uV fidpcc.,v) v1
imparator]uk yaz1 ileri bakam (6 e1tt -rou xocvrv.:t..dou) imparatora yaklnld,
Ian sebebiyle bi.iyii.k bir oneme sahiptirler; bu memuriyetlerin som11u "~'"
Theoktistos tarafmdan da yapilml oldugu gibi, ekseriya dromos logolhtln "1
nm memuriyeti ile birlqtirilmekteydi 5
Askeri idare baklmmdan eyaletlerdeki thema'lar ile Istanlntl'da ~<1111i
zonu bulunan tagma'lar arasmda fark oldukc;a bii.yiiktiir 6 11mna'L11111
topraga bagh askcrleri aslmda bir koylii. milisi tekil ederlcr. BawI11 in
tagma'Ian meslekleri askerlik olanlardan terekkup eder. Thema'lann ha~n11h
mahalli birliklerin kumandam ve aym zamanda mahalli idarenin ha~ka111
olarak strategos'lar bulunur (bunun1a beraber Opsikion thema'sllllll ku mandam XOfL"fJ~ ii.nvamm taImakta olup Optimaton thema'smm ktllll.llt
dam ekseriya 8o11.scr-rtxo~ tesmiye edilmcktc ve haWi Philothcos tar;illtHbn
tagma domestikos'lanndan say1lmaktadir). Tagma' lann bamd a domt.l'l il:os' I."
bulunur. Bu devrcde bunlarm en onemli dordi.i Scholenoi, Eksk11hi1oi ,
Arithmoi (bunun kumandam domestikos degil drungarios'dur) vc ] likan.lloi
(ilk dcfa Nikephoros I. tarafmdan vii.cuda getirilmitir) tagma'lan uli
1
GER,

BuRY, Admin. System 91 vd.

Finanzverwaltunli 22 vd.

DoL-

' Kr~.
5

Kr.

DoLGER,

Byz. DijJimnatik f. J vel

Dor.aER,

JJyz.

J)Jf!lomoltA

,o

2 Kr~.

H.- G. BECK, Der byzantinische vdd.

6 Bunu daha once
"Ministerpriisident", BZ 48 (I 955) 309

lJSI'J 1.NSKIY (

l'om

vdd. J. VERPEAUX, Contribution

/" etude de noe ustroystvo 154 vdd.) oncmle i~ard 11111~11.
l'administration byzantine: o tLEaGt ~< o>v , BSI 16 Son olarak GLYKATZ!- i\!IHWJ(IJ.J: H (U#
( 1955) 270 vdd.
cherches 2 veld., 21. vdd .) lm brkldt~p d .. , en
3
Kr~. Doi.GER, Jliwmzverwaltung 21. bir ara~ltrma ik vc isabetli olarak a\dd.
vd.
Hll~ltr.

Eskikitaplarm.com

,..,.

IV . lli..:au lu1p.1ralorlu ~ llllllll l'arlak 1Jcv1 i

\O~unlllkla. hiitiin ord11nun ha~kumandam olarak

iilnnckt<dir. i\.skcri gorcvkrin gittik<;r artmas1 Vf' c;qitlilqrncsi ncdt;niylc
h<l:,;kun~<IIHLlllhk mrvkti ikiyr aynlm1~ olup en get; 10. yiizy1lm ikinci yans nd.u itibarf'n umumiyctlc bir dogu vc bir dr bati domestikos'u mevcut
ol111u~tur 1. Deniz kuvvctlcrindc ise 3poJyycxpwc; -rwv 7ti\otf1.wv tarafmdan
k111nanda edilen imparatorluk donanmasi ile, mahalli strategos'lann kumand as iiHia lml11nan hahri thema'lann deniz kuvvrtlcri arasmda fark gozctilmdidir 2 . Dikkati t;cken bir ~ekildc imparatorluk donanmasmm drun_J:I/rio.1'11 9 yi.izy1lda vc haWi 10. yiizyilm 20. yillannda riitbe bakimmdan
hiitiin illl'ma strategos'lannm altmdadu. Ancak daha 10. yiizy1l ortalannda
dmu.l!.arios , Schoknoi domestikos'u yanmda dcvletin en yiiksck askcri memu 11lfl1r donanma mn gittikt;c artan i:inemine at;Ikt;a bir iaret 3 .

Sc hoknoi dome.1tikos'u
~-: or

I In iki rna viler ve yqiller partisinin demarklzos'lan da, nisbeten daha

dereccde imparatorluk memurlan olarak goriinuyorlar: Bir zamanlar () kadar kudrctli olan demos'lar siyasi onemlerini tamamiyle yitirmi
ol11p, saray t(ircnlcrine kattlmak ve imparatorlan albla tasdik ctmek
snrl'tiylc imparatorluk saraymda sadec e dckoratif bir rol oynamaktadular.
dii~iik

Philothcos'un riitbe listderi biitiiniiyle, dogrudan dogruya imparatora

sorumlu olup imparatordan baka amirleri bulunmayan askeri,
~iv il vc saray idaresinin 6o yiiksek erkfmm1 kaydetmitir (bunlara Philothc os'nn ayn bir grup olarak zikrettigi sekiz "hadnnlara mahsus mclllllriy l' t" ilftve edilmdidir). Bu yiiksek memurlann t;ogunun cmrinde,
l111 yiik vcya kiit;iik saytda memuriyet kadrolannca ilcri yiiriitiilen bir t;ok
n1;1blnbr vard1r. Biitiin bu gergin ekilde merkezilqtirilmi memuriyetlc 1 , ih.tzl, !!;Crck yiiksek idarcci erkam ve gerckse bunlann en onemli memurl.111111 p hsl'n tayin eden vc her memuru istedigi zaman azledebil cn impa1.11 ol LtralirHlau idarc cdilmektcdir.
kar~l

I )aha sonraki dcvrcde Bizans memuriyctler cihaz1 daha da t;apratkEskilrri gercksizlqir vcya onem degi~ikligine ugrarkcn yeni miies!!tsdn w yl'ni memuriyctlcr ihdas olundu. Orta Bizans dcvri idare niza111111111 ~ozc hatiCJ bir hususiyeti, askcri makamlann kuvvetle iistiin bir
d11111111 kazanmalan ve thema strategos'Jarmm iistiin mevkilcridir. ~ehir
1'fwrkhos'llllllll i\ncmli makam1 Philotheos'da 18. derecrde bulunmakta ve
kl'nd i.~i nc 1 ~ thema Jlrategos'u ilc Scholenoi vc Ekskubitoi domestikos'lan
1.1~11:

Kr~.
R. GmJ.LAND, Etudes
sur
l'hnlmre arlmini.tlrative rle l~vzmzce: le Domesllltllr rll'.\' Srholt.t, lff..'B ll ( HJ50) 5 vdd. GLv1\1\l:t.l 1\ui<WJ:ILLK, Hedtt'rche.r 26 ve 55 vdd.
Kt~. H. (;1/II I ANII, fo.'tculrs dt litu/atmr tl dt fm1.1ofogwflru fi~;:twline.l". I"'
1

lhrf. t!r Ia 7/lllTillt ln;:anlitll:,

n:::.

11

(Dolger-FestJchrift) 212 vdd.

3

Bu hususta bir taraftan Uspenskiy

Taktikon'u, Philotheos Klctorologion'u vc Jlcn<~cvi!; Taklikrm'unu (lh:NE:\F.vu':, Rangli.1letr

1~ 4-~~,), digc lamfl an isl' l.n rri'HANH (Anltlftodo.ti. VI, 111 )' 111 iliulcsi ilc kq.

( ICJ~JI )

Eskikitaplarm.com

~-

II 11k uk. i K ncl ifik:uy onla r l>c vri

J "l '

tckaddilm etmcktedir 1 Bu devrenin 25 the.ma stralt!gos' umtll ltl" psi dl"

ri.itbc bakimmdan sakellarios'dan ve logothetes'lrrd cu ilslimditr (sad ,.
Optimaton domestikos'u daha diiiik riitbcyc sahiptir). Strategos'lar aras111d
ustunliik dikkate deger ekildc, Bizans devletinin askcri kmlrC"I.iuut In I
kemigini tekil eden Anadolu thema'lanmn kumandanlanna aill ir: lwu wu
biitiln Anadolu thema strategos'lan, Avrupa bolgesinin en Olll"lltli ktuu.tt
danian olan Makedonya vc Trakya strategos'lanndan daJ.a yiiksck 1111lu
dedirler. Belli bir dereceye kadar bu husus thema strategos'lanuu .dthkl.tll
maalarda da ifadesini buluyor. Boylece meseta Leon VI. dnri111k 11 1aa ~
olarak Anatolikon, Armeniakon ve Thrakesion strategos'lan ytld.1 1o' .
librc altm (madcni k1ymetine gore 44438,40 altm frank ), ( >psikiou, ll11
kellarion vc Makedouia strategos'lan 3o'ar, Kappadoki.t, K ' "" ~l. tun u ,
Paphlagonia, Thrakia ve Koloneia stmtegos'lan 2o'er, geri kal.utl.u1 ~ ~
10 veya 5 libre altm almakta idiler 2 Bununla beraber tt'k lt"k 1111"1111111
yet kategorileri ve bunlann muhtelif fonksiyonlan birbirimkn '"idd 1y l k
aynlmami idi, oyle ki sadece sivil hizmetten askeri hizmell ~' "l,"llll"k d c f~ tl .
hatta ordu kumandasmm sivillere ve hatta saray memurlarma ln:du ~~~
slk vaki olmakta idi. Her Cycle kesin g e ~erli alan imparatonm ir;uksi idl
Bizans devletinin mutlak merkeziyet~iligi Bizans'da ~ehi1 hay;t ll \'~"
ehir iktisadiyatma da hususi damgasm1 vurmutu. Bizans llaw l11 iuiu
butiln ekonomik hayati Istanbul eparkhos' unun kontrolil altmd.t llnluu
makta olup, maruf ad1yla Eparkhos' lar kitabz'mn gosterdigi gihi h11 kontrol
10. yilzyilda, Bizans devlet kudretinin en yii.ksek noktasma e r i~tij!;i dt"v rnk ,
ozellikle etkili ve ;:ok yonlii idi 3 IstanbuJ'un ve her hal de lJiitiiu d iJt
1 Kendisini
Schlenoi
domestikos'u,
Armeniakon strategos'u ve sonra da diger
strategos'lann izledigi Anatolikon thema'st
strategos'undan once, Philothcos' da sadecc
i.i~ i.invan sahibi, yukanya dogru s1ralannu~
olarak Istanbul patriginin synkellos'u, Rektor
ve Leon VI.'un kaympederi Stylianos Zautzes i~in yaratt1g1 ve ~eref unvam oldugu
i~in memuriyetlcr listesinde ycr almamas
gerekcn ba.rileopator bulunmaktad1r.
De caerim. 6'-)6 vd. Mukayese i~in
bclirtilmi~ olsun ki, Liutprand (Antap. VI,
tn)'a gore 10. yi..izytl ortalarmda scnede
patrikios i.invanma sahip alan memurlar
12'~cr libre alrm vi' hir torcn giysisi, magtstros iinvant sahipleri :.!4'er libre allm vi' iki
tiin~n g iysisi, rrktor, Scholl'noi dome.rtikos'u vc
impara lorluk donanmas1 drungarios'u gal iba
lj.ll'l"l" libr1: altm v diir<kr Wrn t l{iysisi
ahuak.t aydtl ar (Sou iic; uuuutrlln maa~la run

E. STEIN, B<:, 24, 1924, s. :~ll.'i v n . t'clc

hesaplamt~ttr).

a Eparkhoslar kitabt'nm ya:r.1l1hll;t 1.1

rih i~in yukanda kaynaklar ktsmma (s.JO'l)
bk. Eparkho,}ar kitabt'nm en mufasM
a l 1.1h
Jilini ST6CKLE (<:,u'!fte ) yapm1~t1r . K11 11 1H
TOPIIILOPULOS ('E7te~. pxtxov [~t[~i.lrl'l ) v 1 M1 11
WITZ (<:,unfte 205 vdd . )'in cs.. rkn dr
<;:ERNOusov (]MNP 1914 Sept ., s. 1'1 v.Iol .l
ve KuBITSCHF-K (Num. <:,eihchr. 11 1 11 1, s. 111 ',
vdd.)'in makaldcri de bu hnsusla d V,r l li
dir. ~imd i aynca M. J. SYW'.Yil Mo v 1/, 111~ 1
eparkha, Sverdlovsk HJ4'l V<" Urmrl"
lorgovlya v Konstanlinopole u IUlfalc .\" 1 . I I
'95' s. II vdd. ) ve J\.1'. KAJI>A N {(.irA.Iu r
go.rudarstl!enn}e master.>kie 11 Alm . tanlinofmlr. I'
IX-X vo., VV fi , ll)'i~h s. :-1~ vdd . v /Jr.ri'J'III'II
i .t:orotl :-1o 1 vdd . ) ' m tituml i ;u; 1k.lamalan lo
k r~. Bnmlan ha~k.a N u:OI.I'.' iin , 111< 1'1 1111 "1 in
Ill'~ri j (,. bunuu 111'1+'11' yay mlana11 fra u~Jz<,t

Eskikitaplarm.com

JV. llizan~ lmparatorlultunun Parlak Devri

~.-ltirlcrin

tarir vc zcnaatkarlan loncalar halindc organize cdilrnilerdi.

in gHla maddclerini saglamakla ilgili loncalar hususi bir oncm
ta~uuakta idilcr: celcpler, kasaplar, bahkc;tlar, ftrmCilar ve meyha.neciler.
<,:ok g-di~mi balmumu, mcrhem ve baharat ticaretini merhemciler, sabun' ular ve sahun imalatc;Ilan, mum imaLltc;Ilan ve attarlar loncalan ellerinde
111tnyorlanh. lpek ticaretinin Bizans'da haiz oldugu fevkalade ehemmiyet
nluvauhcsinde ipcgin ilenmesi ve pazarlanmas1 ile c;ok say1da lonca megu l idi; bu alanda en geni olc;iidc bir ihtisaslama ve imalatc;t ile tacirler
arastnda gayct ac;tk bir aynhk goriilmektedir: ipek iplikc;ileri, ipek dokuYI Ictdan, ipck boyaciian, ham ipek tacirleri, Suriye meneli ipek kuma
sa tJcJian ve nihayet ipek elbise satlcllan kendilerine ozgii ayn loncalar
tqkil ediyorlard1. Keten tacirleri ve dericiler de ayn loncalara sahiptiler.
Ancak hie; iiphesizdir ki, sistematik vc her eyi toplayicl bir redaksiyondan
yoksun olan l!.parklws'lar kitabz, Istanhul'da ger~ektcn mevcut bulunan
loncalardan sadece hir klsmtm ihtiva etmektedir. Bizans loncalar miiesssesinin nc derecede geni ve yaygm oldugunu noter, sarraf ve kuyumculann da ayn ve ozeJ Jonca]ara mensup oJmaJan vakiaSI gostermektedir.
lla ~~ du

Bi.,ans csnaf loncalan gelime tarihi baktmmdan Roma'nm collegillm'lan 1 ilc baglant1h olmakla beraber bunlardan bir ~ok anlamda
fitrkltdnlar ve tipik orta~ag lonca tqkilat1 karakteri tatrlar 2 Bu gorii
110kt.as111dan bakJ!dJgtnda Bizans devrinde ahsm meslegine bag]antJSl hi~ de
gn,: Roma devrinde oldugu kadar ciddi degildir. Loncaya mensuhiyet
ar t.tk irsi dcgildir; vatandam zorla loncalara baglanmasi usulii ortadan
kal kuu~llr; aksine loncaya giri bir taktm ardara ve kabiliyetin ispatma
I ~<1gla mnt~tir. Bu ise devlet kontroliiniin kuvvetlenmesi anlamm1 taJr. Qiinku, ttk -tck kiilerin mesleklerine bagh kalmak durumunun Bizans devrint lcld dq!,iik artlar sebebiyle olduk~a biiyiik ol~iide gevemesine mukabil,
I<TI lmwsinc yapt1g1 yoruma, 1938 ydmda vdd. ; G. MARZEMINI, Atti del R. Is tit. Veru:to di
yay mlauan ingilizce ~cvirisine FRESHFIELD' scienze, letteTe ~d arti 94 (1934/35) 381 vdd.;
iu ya pt1g1 muhtasar yoruma ve aynca da ~u MrcKWITZ, BZ 36 ( 1936) 63 vdd. CHRISTO
rnakaldcre bk.: ZACI-IARIA, BZ 2 ( r8g3) MACRI ('organisation de l'economie urbaine
dans Byzance, 1925) ve G. ZoRAS (I.e corporazi1 1~ vdd. ve 177; L. M. HARTMANN, Z,eltoni bizantini, 1931 )'m eserleri kifayetsizdir.
1/hl. f. Sozial- u. Wirtschaftsgesch. 3 (1894)
1 Bunu
v1 Analekten zur Wirtschaftsgesch. Italiens im
ozellikle STOCKLE (.(fln{te
{rllhm Mittdalter (1904) 16 vdd.; F. UsPENS- 135 veld.), L. M. HARTMANN (Analekten
1\IY ,
J<on.rtantinopol'sk!y eparkh, IRAIK 4 16 vdd.), S. P. WALTZING (ayn. esr. 347 vd.)
( III<I!J) !)O vdd.; GEHRIG, Das Zuriftwesen ve KoRNEMANN (RE IV, 478) vurgulamakh im.llanlinofJels im X. ]ahrhundert, ]ahrb. f. Na- tadular.
IMwlokmwmie II. Statistik 38 (rgog) 577 vdd.;
2
Bk. H. GrmRw, ayn. esr. 592 wld.;
W AI "1"/.ING, E'tudcs hi. I. sur les corporations A. r. KAjllAN, vv () (1953) 143 vdd. vc
II ( Jllojh ) :H7vcl.; KoRNEMANN,lUUV (1901 )
/)t:rfVI!V/1 i f!OTIJt/ :JO.'j vdd.
I ;II vd ; V ocrr, lla.rilt: [tor 1 'll) vdd. w :{Ill)

Eskikitaplarm.com

~-

llukuki

Kod l" ik a~ yonlar

J>ev r i

1117

devktc bagbumak dururnu aym nishette artn11~ ve knvv ctlcnmi~ti r. Lou

calar sadecc, Roma devrinde oldugu gibi, imeccyc zorlanmakla. b III J. I
makta, ~ehir eparkhos'unun tqkilatl tarafmdan hunlann hi.itiiu Lta Iiyctlc1'
dikkatle kontrol ve en ince noktasma kadar tanzim edilmektedir. IIIISII Siy l
baChrin iae maddelcrini saglamakla gorcvli loncalann l:taliyl'li ~ok ltii yiik
bir dikkatle kontrol altmdad1r. Payitahtm gerekli iae madddcriylc tc1 l, i,ui
saglamak maksadiyle hiikumet satia arzedilecek maddelcrin 111ikt.u1111 .. ,ptadtgt gibi, kalitesini kontrol ve ahm- satun fiyatlanm da tcshil c11111 kll'(l i1
Istanbul' a gerek eyaletlerden ve gerekse yabanc1 iilkekrdcn yapd ;11 ak it Ia .
lat sistematik bir ekilde tqvik edilirken, ehirden vc ozclliklc tl ~ idk,.Jn ,.
yapllacak ihracat miimkiin oldugu kadar smulandmlmaktad11 1. 1\ it .JJ J.'I
lonca tqkilatt, imalat<;I ve tiiccann <;tkanndan ziyadc dl'vl t v mu:;t, h
lik yaranna hiikumctin iktisadi hayat1 daha kolay kontrol diiii"SIIII" h il
met etmcktedir 2 Devlet, bakanmm saptadtgJ, mekanizlllaSIIIa l111 ,u l,
ozcl memurlar tayin ettigi loncalar vas1tasiylc hiitiin chir iktisadi ya 11111 ',.
ehirde cereyan eden iktisadi oluumu kontrol ed cr.
Leon VL'un kanunlannda, imparatorun h er Cyc h:tkim kudi"I "IIIJIJ J
saglamlatmlmasi yanmda Bizans aristokrasisinin gi.i<;lcumcsi d if.tt k si 11 i
bulmaktadtr ve bu, miiteakip gelimcsinde Bizans devlctinin ll"nll"liiJI
oyacak ve haW:'!. imparatorun mutlaktyetini de sarsacak bir ohi IIIIHI!IJ.
Bu gelimenin balangtc safhas1 8. yiizytl i<;lerine kadar uza~~tr ; C,:liuki i
daha o zamanlarda Bizans'da baz1 biiyiik arazi ve scrvet sahihi ailcln
gori.inmeye balamaktadir. Leon VI. devrinde ise bu asilzade ailelcr iiy lcsine kudret kazanml, ozel bir Sllllf olarak kendisini tamtnU V C i1111 iyazlanm oylesine elde etmi~lerdi ki, Leon'un Taktika adh cseri slralt',gos'li1k
ve diger yi.iksek subayhk makamlanm asil ve zengin kimselerc li'V< il1
etmeyi bilhassa ta vsiye etmektedir 3 . Boylcce gittik<;e daha kuvvl"ll <~
beliren sosyal bir ayncahk ortaya <;tkmakta ve bunu bizzat imparatorluk
hiikumeti tqvik etmekte bulunmaktadu. Ancak bu tezahuri.in <)unu v
iimuliinii Leon VI. hiikumeti idrak edememi v e iktisadi alanda d a a sa ], I
smlfimn ihtiraslanna destek olmutur. Eskiden beri mevcut ohm vc 1111 111111
lara, m emuriyet si.irelerince gerek mulk satm almay1 vc gerd;sc I11 1S11Hi
imparator mi.isaadesi olmadan mi.ilk bagtl ve veraset kabuliini.i yas;1kla y;

Kr~.

l\1.

J.

SYuzYuMov, VV 4
KAJDAN, Derevnya i

Leoni.~

II, 21 ( V:"ui /, M.
a-rpa-r"l)yl.;; &.ycx ll/,,:,
gorod 291 vdd.
e:)ye:v~ .; r.:Aoumo.:; ... IV, 3 (Van /, N '"'
2 Lonca tqkilatmm
lonca m cnsup- xal e:urrop(o)-ra-rou.; a:u-rou.:; e:LvaL xa:l e:,jycvn .
lanna sag la(hgt iktisadi avantajlan i.in xa:-rot -re: -ro tvo.:; ... Bu hususta M. MJI'AJII
pli\.nda mi.ital:ta eden MICKWITIZ (Zurlfle (Le pouvoir imjn!rial till temps dt: 1.hm I I lr.
Sage , Mela nges /Jieltll, IIJ;Jo, s. 21:; vdd.)' 111
~ob vdd. ) lm hususla ayn d il~iinmekt ed ir.
un mli a\1klamalan il< kr~.

(1951 ) 33 vdd. A. P.

Tactica

29) : rrpoxe:LpL(ea.Sw

Eskikitaplarm.com

(~e:v

IV . lli7:a n ~ lmparalol'lu l\' unllll Jlad a k lkvri

hilkiimln 1, Leon VJ. zamamnda Istanbul'daki memurlar i<;in tamamiyl c

k.aldmld 1g1 gi bi cyalet mcmurlan i15in de 15ok stmrlandmlmt~ti; oyle ki
hu hiikiimler yalmzca thema'lann strategos'lan i15in gc<;erli kalm1~ oluyordu 2 Leon VI.'un son novella'lanndan birisi, koylii mi.ilklcrinin biiyiik
.11 azi sahiplcrinin dine ge15mesini onlcyen, kom~unun satm almada onceIlk hakkt (7tpod[L7Jatc;)'ru da kald1rd1; kom~ular bundan boyle sadece ilk
a Ill ay ir,:inde satl~ bedelini tidemek suretiyle kom~u miilkiinii oncelikle
.~all u a lmak ltakkma sahip olacaklard1 3 . Bu hi.ikiimlerle asalet stmfma
kiiylii arazisini satm almak olduk15a kolayla~tmlm1~ oluyordu. Bu d a, biiyiik
araziye sahip zadegan Simfmm daha da kuvvetlenmesi ve Leon VI.'un
haldkrinin mezbuhane bir gayretle miicadele etmek zorunda kalacagt
li-odallqme olu~umunun siiratlendirilmesi anlamma gelmckte idi.
Basilcios I.'un aksine, Leon VI. vfl.Zlh bir dt politika programma
sa hip <..lcgildi. Bunun dimda Leon'un devri, sadece Araplarla miicadele
I'LIIIdlc yctinmcnin artik miimkiin olmamas1 sebebiyle, babasmm zamamna
na:r.aran imparatorluk baktmmdan 150k daha az miisaitti. Bizans- Bulgar
ili~kikrinde, uzun bir ban~ devresinden sonra, degiiklik vukua geldi.
Ilk hristiyan Bulgar hiikumdan Boris- Mikhail tahtm1 terk ettikten (88g)
Vt' mtun buyuk oglu Vladimir putperest bir reaksiyon hareketine kurban
~il.liklen (893) sonra Bulgaristan'da iktidan Boris'in kii<;iik oglu Symeon
(B<n-927), orta<;ag Bulgar d evletinin en biiyiik hiikiimdan, ele ald1. Onun
Ld1La t;tklll1dan hemen sonra Bulgar devleti ile Bizans arasmda, dikkate
tk~n hir ~ekilde ticari politika temelin e dayanan bir mtinazaa zuhur
tti 1 . Bulgarlarla yapdacak ticaret hakk1 iki Bizansh tacirc tevcih olundu.
B11 f;IC'irlcr Stylianos Zautzes'in muvafakati ile Istanbul'daki Bulgar paza1'1111 Stli\.nik'c naklederek giimriik vergisini de hissedilir derecede yiikseltti(, 1
Bmnnla Bulgar r;tkarlan zedelenmi gortiniiyordu. Bulgarlann itiraz1
t'l ki~iz kalmca Symeon Bizans arazisinc girerek imparatoluk ordusunu
maj:tlf1p etti (894) 5 Balkanlardaki askeri kuvveti az olan Bizans bu tehlikl'yi cliplomatik bir oyunla kaqilamaya c;ah~tl: 0 s1ralarda Dnyeper ile
l'1111a nehirlcri arasmdaki arazide bulunan Macarlan yardtma 15agird1.
Bizans 15agms1 Macarlan ilk defa olarak Avrupa dcvletlerinin po111 i kasma kan~maya sevketti. Bizans 15agnsma uyarak Macarlar Symeon'u
011 kadan vurup bir kac; maglubiyete ugrattilar ve kuzey Bulgar arazisini
1

bulgare dans l' Empire byzantin et le monopole tk

l.'nd. ]ust. I, 53, I (5 28 ythna ait).
No/!. 1/4 (Z1wos, Jus I, s. 152 vd .).
l'empmur Lio11 VI a Thessalo11ique, Sbomik
' Nm1 , 114 (Z..:POS, Jus I , s. 186 vd.) . Niko/J ( I 940) 30 vdd .
I lo1.<am, llq~. ;,sB. ZACIIARIA (Ge.rchichte
5 Bu sava~tn kronolojisi ZLATARSKI
~

'l' lq)'mn hu tumella 'nm Mlhhali hakktndaki

''"'"' kr i hir ltmtlt tla yanm amak 1mhr.
4 KrT
( : . . J. IIHA'I'IANIJ, l .r rtJI/1/IInlrtf

(f.:::rJe.\tiyaln Ill! vdd.)'nin inandmn a<;lklarnalanna !{iin V(rilrni~ltr. Aynra kr~. G.

Kor.rAH, l.lm1 (,'/wrroJfJ/wcl~., (r'l:l~)) !.l:i vdd.

Eskikitaplarm.com

'I

tahrip <~ t! iln. Bu arada douanma kumauda111 E nstath ios T1111 a nP;t.l lll
tutarken Bizans ba~kurnandam Nikcphoros Phokas Bulgaristan'm ~J; iinc y
sunr btilgcsini igal etti. Syrncon Bizans ile bir miitarckc anla~mas1 y:1p11
Bu saycdc zaman kazand1 vc nasil Bizans imparatoru Macarlara ba~ vlll"llll l~
idiysc , o da giincy Rusya ovasmda bulunan sava~r;1 ve gtir;chc l'n;t:1u-k
ulusuna miiracaat etti. Per;enck yard1miyle Macarlan maglfrp 111 ikl c 11
sonra Symeon tckrar Bizanshlara dondii ve l3ulgarophygon ya1111H L1 1\1
zanshlar iizerinde kcsin bir zafcr kazand1 (8g6). llunun iizerin< 1!:111 .~ Y'
pild1. Bizans Bulgar devletinc her ytl harar; vermck miikcllcfiyetini ytildc 11
mek zorunda kald1. Macarlara gelince bunlar Per;enck bask1s1 :tll.lnd il
bat1ya dogru harekete ger;erek islavlar tarafmdan iskfm edikn bol g-c 01 1,1
smda giiney islavlanm kuzey ve dogudaki kabileda~lanndan ayn .u1 I )II
kama gibi bugiinkii yurtlan olan Tuna vadisinde yerlqtiler 1
Symeon'a kar~I yapilan sava~ yiiziinden Bizans devletinin A1 .1(ll.1 1.1
kuvveti de gerek doguda ve gerekse bauda felce ugram1~11. Nik e phoros Phokas Balkanlarda bakumandanhgt iizerine almak ic,:in ~ IIIII ' Y
italya'da Araplara kart giri~tigi baanh seferi yanda kesmck zo r11nc Ll
kalmltt 2 Doguda Armenia Araplann yagma akmlanna terkcdihn i~ l i ' ,.
Kilikya'da da, Anadolu'nun giiney sahillerindc yapilan geni~ c;:apla dcn iz
herekattyle miiteraftk bir ~ekilde , Araplar ilerlemeye balarm~lanll. An a
dolu topraklannda ise Bizans'm durumu goo y1!1 civannda, Nikcpl11u os
Phokas'm Thrakesion thema's1 strategos'u s1fatiyle Kilikya gec;itlerindc ku mandayi iizerine ahp Adana yamnda Araplara karl bir zafcr kat.anrn as111
dan sonra kuvvctlendi. Buna mukabil devlct bat1da vc dcnizdc l'c:l:lhl
iizerine felakete ugramakta idi. I agustos go2'de Bizans d cvletinin Sicil ya'd ,,
son iissii Taormina di.itii. Boylece Sicilya'nm miisliimanlar taraluuLm
fcthi, 75 yll siircn vc biiyiik kay1plara sebep olan a{~1r bir miiradclcikn
sonra tamamlanmr oluyordu. Doguda ise Araplar sadece Akdcniz'<' <kP; il
kar~I

goo yrh civannda 1talya'dan geri \'ap;n lu u ~

oldugu dti~iincesi hatahdrr; ~iinkil h ill lin
kaynaklar onun 894 yJimclaki Bulgar s.o v:o) l
Geschichte der Onoguren, U ngar. .Jahrb. 10 esnasmda Scholcnoi domestiko.1'u srl.d iy l
( 1930) 53vdd. C. !\ . MACARTNEY, The Mag- Bizans ordusuna kumanda e ttip;i husii HIIrll Ia
yars in the Ninth Century, Cambridge 1930. birle~mektcdirler ( Kr~. ZLATARSKI, /:::.1'#1 111'11
Aynca kr~. H. GRE GOIRE, lc nom cl l'originc Ia ). llundan az sonra Nikeplwros l'hoh. ts,
des llongrois, ;::eilchr. d. Deutschen Morgen/. Stylianos Zautzes'in entrik asr yi 1~. iirukn lou
Ges. 91 ( 1937 ) 630 vdd. Aynca tam bir makammdan azkdihni~ vc yer iw llql, yo
bibliyografya io;in her zaman oldugu gibi hndaki Bulgar sava~mda kumanda y1 .-liruk
MoRAVCSIK (Hyz:anlinoturcica I, 134 vdd .)'c tutacak olan Leon Katakalon ~e l inhn o)lll
bk.
Kr~. GR VM E L, Chronolof:ie :.z,~ veld. ~i n 11 lo
2
V AS IJ.IIW I Vizanl~ya i A rain II, aynca hk . ll. (; ,d.<H >IIn :, / .a car11ht r/11
'!lO:.Z, s. 114 vc <:ambridge 11-fnlicval l1i.1t. IV, J~rem ier Niclfilwre l'houu, II P''O''!JOPIX dt; l: t
140 vdd .) ' in N ik.-pho n>s 1'hoka s' 111 ancak 1\ lptcxx(ll rl'' '"l ~>: I J ~~'J7 vdd.
1 Macarlarm,
men~c,
ilk tarih ve
Volga munsabmdan yeni yurtlanna muhaccrctleri hakkmda k r~. J. MoRAVCS1K, Zur

Eskikitaplarm.com

IV. llizans lmparalorlui.'(unun Parlak D1~ vri

~ tJ.Il

d r;d; Bi~aus topraklan ile <;evrili Ege dcni~inc de hakim idiler. Bu ncdcnlc

l1irbiri anl111a Adalar, Pcloponcs ve Tesalya ktytlan tahrip cdilmektc

olup !)02 ythnda zengin Tcsalya sahil ehri Dcmetrias yakthp yJktldJ 1 .
llundan iki y1l sonra Bizans donmesi Trablus emiri Lcon'un idaresinde
ya pll a n hii.yiik Arap taarruzu ozellikle <;ok kotii. sonuc;lar dogurdu. Trablus
cmiri L<"on ()nee Istanbul istikametinde yelkcn a<;tt. Abydos'un Bizans
l>a~~chrinc giden yolu a<;an fethinden sonra ise emir birdenbire pLlmm
dq:'~ i~tirerck Sclanik'e dondii. lstanbul'dan sonra Bizans devletinin en
iilll"ml i vc en zcngin Chri olan bu biiyiik kiiltiir ve ticaret merkezi ii<;
gilnlii.k kuatmadan sonra 31 temmuz go4'de Araplann eline diitii 2
Araplar i~gal ettikleri Chirde biiyiik bir katliam yaptiktan sonra <;ok saytda
csir vc muazzam bir ganimetle <;ekilip gittilcr. Bizans'm ugradtgt bu yenilgi
Symcon tarafmdan degerlendirildi: Bizans, Bulgar hududunu Selanik'e
1,: ok yaklatiran yeni bir stmr tashihini kabul etmek zorunda kaldt 3
Kaclcrin bu agtr darbelerinclen ders alan Bizans hiikumeti Selanik ve
Autalya'yt daha kuvvetle tahkim ettirerek, donanma giiciinii artttrmak
husnsuncla cnerjik tedbirler aldt. Bunun faydast da ktsa siirede goriildii:
t)o;, ckim aymda 4 dromos logothetes'i Himerios Ege denizinde Arap douaumast iizcrincle biiyiik bir zafer kazandt. Bundan iki ytl sonra aym kumandan K1bns adasma bir c;tkartma yaparak buradan Suriyc kty1larma
.'i; tldtnp Laoclikeia ( =Laztkiyc)'yt hii.cumla zaptetti. Daha biiyiik bir
tq<' hl>iis ise gr r ythnda yapddt 5 Muazzam bir donanma kuvveti aym
lli111<Tios'un kumandasmda Girit'e yoneldi. Ancak Bizans kumandam
1

K ronoloji ic;in 897 y1h111 kabul

dm II. UHimorRE (Byz. 5, rggo, s. 394
vdd .)'.t k ar~r bk. GRUMEL, La chronologie des
tfolmnr.nt. du rJgne de Leon VI, Echos d'Or. 35
( 1 'l:lh) '14 vdd.
K1sa bir zaman oncesine kadar
'l'ahari'yc dayamlarak umumiyetle 904
yll mdaki Arap scferinin Attaleia (= Antaly.t)'nm i~ga li ile ba~ladrgr kabul edilmeklyd . Ancak H. GruiGOIRE (Le communique
mahr m r la t1rise de Thessalonique, Byz. 22,
1<1;, ~, 37:1 vrld. ) Tabari'nin vcrdigi bilginin
lli,an~ kaynaklanmn da haberdar olmad1g1
1\ulalya'mn zaptma degil, Sclanik'in i~gali
"'' dair oldugu nu gostermi~tir.
" Uu nu Sclanik'ten takriben 20 kilouwln uzak ll kta Nan~- Kay koytinden
I" I uzakla olmayan bir yerde bulunan
''I I '1 ( 1o4) yl ma ait iki smrr ta~r gostcruwkltdir : Ilk. F. UsPENSKIY, IRA IK ::1
( 11lqll) III.J. vdd
Kit ahcnin Hil mi indn

~tipheye

hit; yer bulunmadrgrm isabetli olarak

M. LASCARIS (Les sources epigraphiques de la
Ugende d'Oleg, Mt!langes H. Gregoire Ill, 1951,
s. 213 vdd.) gi:istermitir. (Bu kitabe Lascaris'in de bizzat belirttigi gibi, Rus hiiktimdan Olcg ile hi<; bir suretle ilgili degildir).
Bu onemli makale yeniden basrlm~trr: M.
LASCARIS, Deux notes sur le regne de S;mt!on de
Bulgarie, Wetteren 1952, 5 vdd.
GRUMEL,
Notes chronologiques, Echos
d'Or. 36 (1937) 202 vdd. R.j. H. jENKINS
(Leo Choerosphactes and the Saracerl Vizier,
.{fiVI 8, r, 1963, s. 167 vdd .) 'in ispat
ettigi tizere logothetes Himerios'un Arap
donanmasma kaqr zaferi 6 ckim go5'dc
kazamlmt~hr.
fi Bu ve mtitcakip bilgiler i<;in kr~.
R . .J. H . j ENKINS, The Date of Leo VI's Cretan
K~fmlilion, Ifpocrcpop!X h.; ~}r . KuptocK(1htJ
(! l:i:l) 277 vtld .

Eskikitaplarm.com

'J. .

llu k 11 k i

Kod ifikasyoular

l>1v 1 i

lmrada agrr hir ha~ansrt.hga ugradr. Vzun ve beylmdc bir miic:ukhdn1

sonra Bizans donanmas1 gcri c;ckilmck zorunda kald1; iistclik d<iuii~ s1rasmda donanma, Trablus cmiri Leon ilc yine bir Bizans donnwsi olau I )a mianos kumandasmdaki bir Arap filosu tarafmdan 912 yllmda ftui' smc-111
bastmlarak imha olundu. Bu suretle biiyiik deniz tqebbiisi.i akamd1 ui:;
m1~ oluyordu: Devlctin olaganiistii askeri ve mali gayrctlcri ho~uu . h.u
canm1~ti.

Bu seferin Konstantinos VII.'un seremoniler kitabmda mn 111 1.l.u

tafsilatr, Bizans donanma efrad1 arasmda 700 Rus dcniz1 isi l11duu
dugunu ve devletin iicret olarak bunlara bir kentarion altm cidemcyc 1111 1 btu
oldugunu kaydetmektedir. Ruslarm bir Bizans askeri scfnirw k.11 ilu . d.ut
yeni Bizans- Rus ilikilerinin bir sonucu idi 1 . Kiev'de ycrlqip, "tmar1:'
lerin Bizans'a gidi~ yolu" nu eline gec;irmi~ alan Rus hiikiiuul.111 Clie ~.
907 ythnda kuvvetli bir fila ile Istanbul tini.inde gtiriinmii~ vc Bizau ~ huld l
metindcn lstanbul'daki Rus tacirlerinin hukuki dunmHmu umiyc lcalan bir ahidnamc koparmr~ti. Resmen kabul ilemi grr cyliilJill(k Luu
lanan bu anlama Bizans ile gcn<_; Rus devleti arasmda ta11ziu1 dilmi ~
ticari ilikilerin ba~langicim tqkil edcr. Hiikiimleri aras111da !111 aula~111.1
Ruslara, Bizans devletinin asked seferlerine kat1lmak hakknu da hah~ct
mcktc idi 2
Devletin dr~ siyasct bak1mmdan ugradgr ba~ans1zhklara hir de I ,cou
Vl.'un dart dcfa cvlenmesinin dogurdugu kanIkhklar katiid1. LI'Oil'uu,
babas1 Basileios l.'un arzusuyla Theophano ilc gene; ya~mda akdcui~i
izdivac mesud olmamJ~ti. Grck kilisesinin azize olarak takdis cttigi diuclar
imparatoris:enin oliimiinden sonra (10 kas1m 897) 3, Leon 8g8 ilkhahannda, Stylianos Zautzcs'in k1z1 alan mctresi Zoe ilc evlendi. Ancak Zo1 Zautzina crkck bir varis bu-akmadan 8gg yJl1 son]annda oJiinCe 900 yriJ yazuula
imparator i.i<;iincii kans1 Phrygia'h Eudokia Baiana il c evlendi. llu 1-{C'It'k
geni~

t~ya

Buna daha once V ASILIEV ( Vizan167 vdd.) hakh olarak

i Arabz II,

i~aret etmi~tir.
2

Sobranie Russk. Letopisey I, 2

vdd. Almanca ~evirisi: TRAUT
MANN, Die Nestorchronik (193I)
19 vdd.
Oleg'in 1stanbul'a kar~1 sefer yapm1~ olmasmdan bir ~ok defa ~iipheye diiiilmii~tlir:
Kr~. ozellikle H. GREGOIRE, La ligende d'Oleg
et ['expedition d'lgor, Bull. de l'Acad. Royale de
Belgique 23 (1937) 8o vdd. R. H. DoLLEY,
Oleg's Mythical Campaign against Constantinople, f!J'n. e.rr. 35 (194~)) 106 vdd. Ve tekiar
H. GH(.~camm , Uhistoire el La Ugewle d'Oleg,
jHim'c dr. !..'iev, Nouv. (.'{io 4 ( 1 !15~) 2B 1 veld.

(1926)

Polnoe
30

Bu ~iiphenin yersiz oldugunu daha "'"''' h11

makalemde gostermitim: L'exphlitum du
prince Oleg contre ConstanlinojJle en 'J''7 Amwlr.
de L'Inrt. Kond. I I (1939) 47 vdcl., 2qh veld
Bu hususu tafsilath bir ara~tlrma i I A. A.
V ASILIEV (The Second Russian Attuct.. "''
Constantinople, DOP6, 195I, s. r6r-2115) ltyiol
etti. Aynca kq.: R.J. H. jENKINS, lhn .wf
posed Russian attack on Co11slantinojJle i11 !1"7 :
Euidmce of the Pseudo- Symeon, .\~n:c11l11m '.11.
(1949) 403 vdd_
8 Kr~. GRUMF.L,
La cl!rorwloRie tlr~
euenements du regne de /.eon VI, f.."chos ti'Or. 1,
(193b ) 5 vdd.

Eskikitaplarm.com

IV. lli:r.an~ lmpar a lorlu i( unuu l'arla k l>o vri

Bi~a11s

kiliscsinin vc gcreksc Bizans dcvlctiniu kaidl'lerin c ac;Jk bir riaycttqkil etmektc idi vc bizzat Leon VI. pck a" sene once iic;iincii defa
vlnund. yasagnu ozcl bir emirnamc ilc tcyid vc hattii. ikinci bir evlenmc
akdi11i bile tahzir ettigi cihctle daha da can s1kici bir mahiyet taIyordu I.
A11cak bahtsJZhk imparatoru izlemektcn bir tiirlii vazgec;miyordu: Eudokia Baiana daha I 2 nisan go I 'de oldii. Leon yeniden dul kalmltl. Pek az
sonra giizel Zoe Karbonopsina'y1 goziinc kcstirerek cWrdiincii defa cvlennH'k ii.zcrc planlar yapmaya giriti. Daha iic;iincti evliligi bile kilise ile
arasmda anlarnazl!k ~kmasma sebep oldugu ve yeni evlenme planlan
her tarafta en iddctli itirazlar dogurdugu i~in imparator belki de kilise ve
dcvlet kanunlanm yeniden ve daha ag1r bir ekilde ihlal etmek kararma
vararmyacakt1. Fakat 905 ylmda Zoe Karbonopsina ona bir oglan dogurdu.
Artlk taht varisinin men1iyetini saglamak v~cip olmutu. 6 ocak go6'da
vdiahd, patrik Nikolaos Mystikos tarafmdan ve imparatorun Zoe'yi terk
t"tmcsi artl vc Konstantinos adtyle vaftiz edildi. Fakat Leon vaftiz torenindcn tic; giin sonra bu yegane oglunun annesi ile evlenerek onu augusta
( imparatoric;e) ilan etti. Bu, h er tarafta en iddetli itirazlarla kaqiland1.
Leon VI. ile kilise idaresi arasmdaki gerginlik gittik~e btiytidii. Patrik
ia mpratora kiliseye girmeyi yasakladt: go6 noel'inde vc 907 epiphania
gi.i niindc ( = isa'rnn yeniden dirilii bayramt; 6 ocak tarihini izleycn ilk
pazar gi.inti) Bizans imparatoru Ayasofya'mn kaplSlndan geri donmck
wmuda kald1. Ancak oniinde, kendi kiliselerine kaq1 d estek aramak zorunda
kalan bilttin Bizans imparatorlannm gec;tigi yol a~1k durmakta idi: Leon
Roma'ya. ba~ vurdu ve papa Scrgius III.'dan bir dispens ( = ozcl miisaadc)
, Ilk l'tli. Qiinkii bir kcre Roma' mn evlenmc hakkmdaki ~artlan Bizans'd.t kinden daha az sert oldugu gibi, Roma kilisesi, kendi patrigini <;igncynck k(:ndisine miiracaat eden vc boylece Roma'mn iistiinliigiinii kabul
cttni~ gc')riinen imparatorun arzusunu rcddcdemezdi. Roma'dan ald1gi bu
ktv.1ya dayanarak Leon, patrik Nikolaos Mystikos'u istifaya zorlamaya
muvalhk oldu ve onun yerine onun kadar dindar ve yine onun kadar
llt.lllkafa Euthymios'u ge~irdi (~ubat 907) 2 Bununla ise Bizans kilisesi ndc, kilise partilcrinin cski mi.inazaalanm besleyen, ycni bir boli.inme vuku
IHddu 3 . Leon VI. iradesini yerinc getirmi, oglu I 5 may1s go8'de imparat.orluk tacm1 giymi 4 ve boylece hanedamn dcvam1, gti~liiklc de olsa,
s:tglanm itl. Ancak aradaki miicad elc patrigin gec;ici olarak bertaraf cdilHll'siylc ortadan kaldmlml sayilamazd1; aksine, anlamazhk Leon VI.'un
dovrini a~acak vc sonunda patrigin dtiiinccsine uygun bir htikiime bagl.tnacak tL
si~ lik

3 Kr~. DvoRNIK,

~ ( :ni!MEJ.,

Bk. l'h.

Nov. r;o (ZF. Pos, Jus .f, 156 vd. ).

La chronologie des evetlemetJIS
dtt r;g111: dt /.ron VI, fi"clws d'Or. 35 ( l'l'lh)
II vdd .

Plwtian Schism 275 vdd.

GR!l::RSON

.JF.NKIN~,

and R .

J.

H.

The Date of Crmstmzlitt~ VI/'J Coronation, llvz. :12 ( II J h ~ ) 1 :11 vd d.

Eskikitaplarm.com

I lli z<t n s v r Bul l-{ar (,! att Sy u~< ou

3 Bizans ve Bulgar Qar1 Symeon

Gend Bibliyografya: ZLATARSKI, Istoriya I, 2.- RuNCIMAN, Bulgarian HmftiTf. - M11
TAH,:mv, lstoriva I. - F. DuLGER, Bulgarisches Zartum und byzantinisches Kaiserlum, llull1"1111 d1
l'Inst. archiol. bulgare 9 (1935) 5'7 veld. ( B;zanz u. d. europ. Staatenwelt 14.0 vdd.) . I :.
0STROGORSKY, Die Kronung Symeons von Bulgarien durch den Patriarclten Nikolaus tV(v1liA.rt.l,
ayn. esr., s. 275 vdd.

Leon VI. 12 mayJs 912 tarihinde oldu. Saltanata, 0 Slrada ;uwak ;dlt
buluna n Konstantinos'un amcas1, hafifmerep ve kcyf ddi Alc-1<sandros gec;ti 1 . Yeni imparator her cyden once olmli bulLman kank
inin mirasmdan kcndisini kurtarmaya c;ahti. lmparatoric;c Zoc'yi ltil
manastira kapatt1g1 gibi, Leon'un nufuz vc itibar sahibi adamlarnu d.1,
yerlerine kcndi taraft:arlanm yerletirmek uzere makamlanndan uzakla ~
tirdJ. Bu faaliyet c;erc;evcsindc Nikolaos'un da yeniden patrikligc geti1 ilnwsi
dahil bulunuyordu; Euthymios mevklini ona terketmek zorunda k.lld1 ~.
DI siyaset baklmmdan yeni hi.ikiimdann harcket tarz1 mq'um son111 l.11
dogurdu. irnparator diii.incesiz bir hareketle Bizans'm Bulgarlara llqh
ban anlamas1 hi.ikrni.ine uygun olarak her yll oderneklc mlikclld oldu A11
haracm odenmesini reddetti. Boylccc, kudreti durrnadan artmakl.a oLIII
Symeon'a, sava il$in ozledigi firsatl saglami oluyordu. 1mparatorllll.\; lln
bama bundan daha bi.iyi.ik bir felaket al$1lamazch. Aleksandros kl'ndi
tahriki sonucunda ac:;1lan sava~m patlamasmdan klsa bir sure sonra (i haziran 913 tarihinde oldii 3 Makedonya hanedanmm tek temsilcisi olarak
ycdi ya~mda bulunan Konstantinos geriye kalmitl. Bamda patrik Nikolao:~
Mystikos'un bulunacag1 bir niyabet heyeti devlet i~lerini yi.iri.itecckti.
ya~mda

1 33 yrlhk mi.i~ter ek
hi.iktimdarhktan sonra nihayct ba~ - imparator olmanm
sevinciyle Aleksandros sikkeler i.izerindc
bile kendisini a.u-ro><po:-rwp mcr-ro<; e '><Jeiol; <;
[:la.crL'AEu<; 'Pw[.Lot.[0)'1 obrak takdim etmi~tir,
kr~. MusMov, Byz. 6 (1931 ) 99 vd . Sadeee
bu s;ok anlamh sikke yaz1t1 ile - m.tokrator
i.invamm zikreden sikke yazttlarrnm ~imdiye
kadar bilinen en eskisi-degil, bunun dr~mda
biitiin yaz1h kaynak malzemcsinin verdigi
bilg i muvaeehcsinde, SPULBER (Les Novelles
de i..eon le Sage, 1934, s. 47 n. 1) 'in, Alcksandros'un hi<;: bir zaman ba~- imparator
olrnathgr vc sadccc Kon~tantinos VII. namma hiiki.im stirdiigi.i nazariyesi tamamiyle
i! lib t'lmi~tir.
2 RuNCIMAN
(Romrmus LecafJCTlllS 45)
haklt olarak Nikolacm Mystikos'un, daha

Leon VI.'un kendisini, pi~manhgrm izhat

cderek patriklik tahtma gcri s;agrrd1 g1 id
diasm1 (MIGNE, P.G. 111, 21 7) ~li plw il!'
kaq1lama ktadtr. Bizans kronikltri hliylt
bir eyden haberdar olmachklan R'iht, o1tttt1
patriklige yeniden getirili~ini AleksandroH'uu
yapt1g1 ilk i~ olarak zikretmcktedirlr-r. K r ~
Sym. Log., Georg. Mon. cont. 11'71.
3

A . P KAJDAN'a g6re (K rmfmJ.\11 "

nay ale utoroy bolgaro - vizantiyskrry I!O)'III /'' i
Simeone, Slauyan.skiy arkhiv, Moskova 1., ,1q,
s. 23 vdd .) Symcon ile sava~, ZI .ATAIIIiK I
(Istoriya I , 2, s. 351! vdd . ve Pr.rvzy fwUwd
bolgarskogo carya Simeona nn KorlslanlitJofwl ,
Reweil Korulakou, }>rag l~y.ll.i, ~. I<) vc\d . i' uiu
kabul cttigi gihi Akk~andros'un <>l!lu rlttr
den sonra degil , biHiin gik iin!i ~ gow, tl,,.
ha o hayatta ikn ha~lanu~li.

Eskikitaplarm.com

J~

IV. l1i~.ans lmparatorlll~llllllll l'arlak Dcvri

I>ttntm teldikcli oJdugu kadar da kan~1k idi: llan('dana sac..lakatlc

kitusekrden tcrckki.i.p cdip dul impamtori<;e Zoe ctralinda. toplanan
k u vvetl i hir muhalcfct tarafmdan kendisiylc mi.i.cadelc cdilcn vc dii~i.i.ri.i.l< n
1':11thymios'a sadakatlcrini muhaf:tza eden bir kls1m ruhaninin di.i.~man
ltP;tua maruz bulunan Nikolaos Mystikos, dogumunu mqn1 vc ta<;landutlmastlll hukuki sayam1yacag1 bir c;ocuk namma hi.i.ki.i.m si.i.rmektc idi.
H11 kaq~a~ahk ordunun en bi.i.yi.i.k kumandam Scholcnoi domestikos'u Konsl.tutiuos Dukas'm saltanatl zorla clc gcc;irmck tqebbi.i.si.i. ile daha da artm1~t1.
K uvvetlicc bir mukavemcte ugramadan Symeon Bizans arazisindcn
gt'(,:crck daha 9 I 3 yll1 agustosunda ba~~ehrin sudan 6ni.i.nde gori.i.ndii.
Symcon'un tc~cbbi.i.sii basit bir yagma seferi ve hatta bir fctih saval degildi.
Bttlgar c;annm hcdcfi Roma imparatorluk tao idi. Bir Bizans ye1i~tirmesi
slf:ttiyle Symcon imparatorluk Crcf vc vekanmn yiiksekligi fikri ilc me~bu
idi vc Hizanshlann da bildigi gibi, di.i.nya i.i.zerinde sadece bir imparatorlttgltn mcvcut bulunabileccgine inamyordu. Onun tahakkuk cttirmeyc
',:a h~tigJ, Bizans imparatorlugu yamnda etnik ve bolgescl bak1mdan sm1rh
l>ir Bulgar imparatorlugu kurmak degil, cski Bizans yerine yeni ve cihan~i iullll bir imparatorluk tesis etmek idi 1 . Bu husus Symeon'un Bizans
ik mi.i.cadclcsine ozel bir hava bah~etmekte , bu sava~I, Bizans dcvletinin
si.i.klmt:tsiz kom~usu ile yapt1g1 asked mi.i.cadclenin bazcn ~oyle ve bazen
hiiyle tczahi.i.r eden cereyanuun i.i.sti.i.ne <;1karmakta ve onu Bizans imparalorlugunun ba~a <;1kmak zorunda kald1g1 imtihanlann en mi.i.killerinden
biri ~ :kline bi.i.ri.i.mektedir. Ortac;agda imparatorluk ic;in yaptlan mi.i.cadele,
hit hcgnnonya mi.i.cadelesi anlammi ta~1r. Bizans Symeon'a kaq1 hristiyan
ckvktkri hiyeraqisinde sahip bulundugu onderlik mevkiini savunmak
z truuda idi.
Symeon imparatorlugun ~imdiye kadarki di.i.~manlanndan tamamiyle
ay n hir gayc ile Istanbul kap1lan 6niinde gori.i.nmesine ragmen, ktsa siire
ic;i udc o zamanki diinyamn bu en biiyi.i.k mi.i.stahkem m evkiinin ele ge<;irilctiH'zligiui idrak ctmek suretiyle kendisinden 6nccki mutaarnzlann akllwtiui payla~mak durumunda kald1. Bulgar hi.i.ki.i.mdan Bizans hi.i.kumeti
i lc miizakcreye giri~erek patrik Nikolaos tarafmdan, gene; imparator KonsLa ntinos VII.'un huzuriylc ve bi.i.yi.i.k bir torenle imparatorluk ba~~ehrindc
ka bul cdildi. Korkuya kap1lm1~, morali bozuk Bizans niyabct heyeti ile
Synwon arasmdaki gori.i.~melerin neticesi ah~Ilmami~ tavizler oldu. Niyabct
lll'yl'ti fiili baktmdan Bulgar hi.i.ki.i.mdarma tcslim olmu~tu. Symeon'un
krt.lanndau birisi gent;; imparatorun zevccsi olacakt1. Symeon ise patrigin
ha1~lt

sche Staatenhierarchie, SKU (1936) 45 Aynca

hk. DiiLGER, Der Bulgarmherrscher al.r peistarcldol. bulgarc !I ( 1!135) 57 vdd. ( By;:au:: licher Solm des by::antiuischcn J..'mscrs, Sbomik
11. d. ~'''"'' Staatmwrlt 140 vdd .). O s-n wNiko l' (1940) 21!1 vdd. ( /~p::a11:: 11. tl.
oo 1~HK", ArtoAw tor 1\! 1 vdd . vr- l!ie l!PZtm lilli
m roJI . S taatmwelt 111:1 vdd .).
Kr ~.

l>oua1R, Bulgarisches Zartum

11111/ by :t::alllilli.rrhe.r Kaisertum, Hull. de l'Insl.

Eskikitaplarm.com

:1 . IIi :r.a n~ v c BnlJ.\'a r <.~a r1 Sym con

clindcn irnparalorluk lacmi giydi 1. Symcon hu surclk lu1 Ill' ka<Lir

hcniiz Konstantinos VII. 'un mi.i~tcrck imparatoru olarak <kgi I, sadcc c
Bulgaristan basileus'u olarak tamnm1~ idi isc de, art1k hcdd'inin hl'llll'll
online Ulaml~ gori.iniiyordu: Basileus iinvaniyle siislcnmi~ olarak o, loll; ilk
ya~daki imparatorun kaympcdcri s1fat1 ile Bizans hftkimiyctini ..Jind
tutacakt1. Boylccc ~imdilik yurduna geri donebilir vc Bizans'a ck v; 1n11i
bir ban~ vaadinde bulunabilirdi.
Bununla berabcr Bizans'da, Symeon'un c;ekilip gitrncsin.J,.n llnn1
sonra, onun biitiin magrurane iimitlerini sondiircn bir ck e; i~ikl1k \'11k11
buldu. Anla~Ilchgma gore patrik Nikolaos niyabctinin ayaP;un b yc II 1.111 ,
Symcon'a verilmi olan c;ok ileri giden tavizler olmutur. lmpar;lllll'ic;c ,111
ne Zoe saraya donerek iktidan cline ald1. Bizans- Bulgar hiikiinub1 a ill 11'11
arasmdaki evlenme pHl.nlan bir tarafa birakildigt gibi SynH'IIII'n iniJI.IL I
tor olarak tac; giymi olmas1 da reddedildi. Bunun sonuru lllllg;11 - llizo~ll:i
muhasamatmm yeniden ba~lamas1 oldu. Trakya arazisi Blll g"; IJialc .1 c;1 i:
nendi ve Symeon Bizans halkmm kendisini imparatorlan olara k Llllllll.l
s1m talep etti 2 914 eyliiliinde Edirne ona tcslim olduftu g-ibi 1>111111 i,...lyr11
ylllarda Symeon Dyrrhakhion ve Selanik civarlanm tahrip !'lti. l111par atoric;e Zoe hiikiimeti bir mukabil taarruz hareketine girimck karan vnuii'Y
mecbur oldu. Ordunun kumandanhgmi, Scholcnoi domestikos'u olmak sllitti y
le, 6hretli Nikophoros'un, babasmm kumandanhk vas1flanm tcvariis ctnllmi olan oglu Leon Phokas elindc bulunduruyordu. Yamnda, sonradan i111parator olacak Nikephoros Phokas'm babas1 olan kardti Bard as vc Bi,;;1ns '111
en niifuzlu ailelerinin c;ok say1da temsilcisi bulunmakta idilcr. Leon V l. ' 1111
Taktika'smm tavsiye cttigi (bk. yukanda s. 237) ordu kumanda hcyctinin
aristokratlatinlrnaSI OlUUffiU daha 0 Siralarda hiiyi.ik olc;i.ide gcn;cklqrni~
idi. Deniz kuvvetinin ba~mda ise imparatorluk donanmasnun drungario.1'11
olarak, biitiin asil rakiplerini golgedc btrakacak olan Ermmi bi r k<iy lil
c;ocugu, Romanos Lakapenos, bulunmakta idi. Geni haz1rhklardan son
ra Bizans ordusu Karadcniz kiylSI boyunca di.iman topraklanna ginli.
Ancak bu ordu Ankhialos'dan pck uzakta bulunmayan AklH"Ioos nll'vkii .. clc
20 agustos 917'de Symeon tarafmdan baskma ugratllarak hcmcu ta11101
miyle imha olundu. Bu felaketi, Bizans baehrinden pck uzak olmay ;111
Katasyrtai yamnda ugramlan ycni bir magluhiyet izlcdi. SynH'Oil hiiylcc 'l'

1
Syrncon 'un imparator olarak tac;:lanchnlmasl hakkmda bk OsTROGORSKY,
Az,tokralor 12 1 veld. vr Die Kriimmg .~ymeonr
111111 llulgarim , /lull. dr l'lnrl. ardu!ol. bulgarr. ')

( 93:>) 275 veld.

2 Leon Diakonos 1~ : 1 : oni-roxp&'t'''P"'
etXU't'OV ocvrx X'IJP')Ht tv 'I ''"lux[rw; ~x~ACIJI V.

Eskikitaplarm.com

TV. Hizans lmparalorlu~llllltll l';trlak l>t~ vri

llalkau yanmadas11w hakim olmu~tu. gill y!lmda kuzey Yuuanist.an '1

kattderek Korinthos kiirfezinc kadar ilcrlcdi 1 .
Nas1l patrik Nikolaos Mystikos'un niyabcti Symeon'un taleplerini gerekt.igmd<'n biiyiik 611fiide kabul etmesi yiiziindcn ~apa oturmu idi ise, imparatol i~:!' Zoe hiiki:tmeti de, takmd1g1 taviz vermez tutum, sahip oldugu gii~ ve
kudretlc oranttlt olmadtgl i.;in iflas etti. Devlctin i<_;:ine dii~tiigii iimitsiz durum, gii~fli.i vc hcdefinin bilincine sahip bir asked rejimin kurulmasm1 geaTktiriyordu. Bu gorevin hakkmdan gelebilecek goriincn yegane kimse RoJilanos Lakapenos idi. Romanos, imparatori~fenin bu husustaki aday1 Leon
l'laokas'dan daha once davranarak hiikumetin dizginlerini cline ge~firmeye
muvafl~.lk oldu. Biiyiik l>ir meharetle imparatori15e Zoe ve yardlmCilanm
yava~ yava~ tasfiye ederek ahsi hakimiyetini adtm ad1m gii~flendirdi. Gen15
imparator Konstantinos VII. grg maylSlnda 2 yeni naibin k1z1 Helene
ilc- evlcndi. Bir zamanlar Leon VI. devrinde Stylianos Zautzes gibi ~imdi
de Romanos Lakapenos, basileopator iinvamm elde ctti. Fakat Romanos
k1sa siirc sonra daha da yiikseldi: 24 eyliil g2o'de damad1 onu caesar'hga
yijkscltti vc aym ythn 17 arahgmda da mii~terek imparator olarak ta~
bll(hrdt3. Symeon'un beyhude yere ula~maya ugra~t1g1 hedefi Romanos
Lakapcnos clde etmiti: Gen~ ve meri1 hiikiimdann kaympederi ve mii~
tnck hiikiirndan ve boylelikle de Bizans devletinin hakimi olmutu.
1 Aziz Lukas Junior'un Vita'sma
f{Orr. (MlGNE, P. G. III, 449 vdd.) bu kilise
thiz'i llulgar istilas1 ytiziinden Phokis'de
loaJtllil"a dagmda bulunan oturma yerini
11 1k t'llll('k zorunda kalm1~ ve ancak
S ynll'on'un ohimiinden sonra (927 ) yurduna
d1\1wlulmr.k iizere on y1l Patras'a uzak
oltnayan hir ycrde kahm~tl. Bu habere
dayltnarak DIEHL (Chases et gens de Byzance
1 vd.) kuzey Yunanistan'm Bulgarlarca
iHI illlsi i~in g I 7 yllm1 kabul etmektedir. AnI ;tk, daha RuNCIMAN (Romanus Lecapenus 84
w /Julgarian Empire I 59) 'in de i~aret ettigi
p:ihi, Symcon DI7 agustosunda Akheloos'da
V1 aym yllm sonunda veya 918 ba~mda
Kalasyrlai'da sava~t1g1 cihctle DIEHL'in
larihkmesinin dogru olmas1 olanak di~I
du. J\ncak Runciman'in bu hususta
IJII o yiluu kabul etmcsi de hakh degildir.
1\zi:t. Lukas Vila'smclaki "on y1l" kaydmm
1.uu:um l.amanuna kabul cdilmcsinin isalu IIi olu11yacag"1 dii~iinccsi pckfda dogrudur,
lakat hu dununlanla rakamlarm yuvarlakla~lmlmasuun azdau ~iyadc c;.ol!;:.l do,:(ru
y : qul1111.~ olmast (,'ok dalla muhltuwld1r.

Bundan ba~ka Symeon'un kuzey Yunanistan'da yapt1g1 biiyiik yiiriiyii~, Dichl'in

dogru olarak gordiigii gibi, hi" ~iiphesiz
Akheloos zaferinin bir sonucu idi. Biitiin
bunlar bizi Symcon'un Yunanistan seferini 918 ythna aktarmaya sevk etmektedir. Bu seferin tarihini Romanos Lakapenos 'un
hiiki.imdarhga
yiikselmesinden
sonraya vazetmek i"in (ZLATARSKI, Istoriya
I, 2, s. 405 vdd.'de sefer i"in 920 yth kabul
ediliyor; aynca bk. MuTAFt;:mv, istoriya I,
232) ise hi~ bir sebep yoktur.
Kq. v. GRUMEL, Echos d'Or. 36
(I937) 52 vdd, ve F. DoLGER, BZ 37 (I937)
532
3
920 yt!mda (919 degil). Bk. V.
GRUMEL, Notes de chronologi~ byzantine, b_'chos
d'Or. 35 (Igg6 ) 333 vdd. Romanos'un 920
tenunuzunda yaptlan birlc~mc konsili Slrasmda basileojJator olarak gortiruncsi, GRuMEL'in bclirttigi gibi, onun sadccc imparator olarak dcgil, caesar olarak lasc!andmlrnasnnn da daha !J 19 ydmda vulw lmlmad1K1111 ish:1l 1 luwkltdir.
2

Eskikitaplarm.com

'I

lli za n ~

VI'

llulgar

c.~al'l

Syutron

Syul('on i.yin Rom:111os Lakapcnos'1111 in1paratorh1ga yliksdm<si korln1t11;

bir darbe idi. Patrik Nikolaos Mystikos bo yerc iki taraf arasmda aranltk
cdip yazd1g1 <;ok say1da mcktupla Bulgar hiikiimdanmn kalbini ywnu.~.ll
maya <_;ah~tl. Symcon ise bahth rakibinin azlindcn ba~ka bir CY dii Y IIIoik
istcmiyordu. Qiinkii Romanos Lakapenos gen<; mqru hiikiimdanu hf\n1ili~. i
vc kaympederligi mevk1ini muhafaza cttigi takdirdc Symcon'a hay:ll111111
gayesinc ula~mak i<;in biitiin yollar tlkanml olacakt1. Fakat Sy mn 111 I" 1
ciiretkaranc talcbinc ancak imparatorluk ~ehrini zaptctmck Sllrl'l iylckuvvct ve kudret bahedebilirdi. Bizans arazisini arka arkaya t.al11 ip , I
mesi, Edirne'yi tekrar eline ge<_;irmesi (923) durumda hi<; bir dcrr,1.~iklik
yapmad1. Bakent'in miistahkem surlan arkasmda Romanos doku1ui1111 M.
hgun komyor ve siikunetle bekliyordu. Istanbul kime aitse, dun1111:1 d:1 c1
ha.kimdi: Symeon bunu pck iyi bilmekte idi, fakat chri hii< untla ;i1,1
bilmesi i<;in gerekli donanmadan yoksundu. Bu sebeple iyi bir clct1i zc 1
alan M1s1r Araplan ile Istanbul iizerine miiterek bir taarruzda l11dtlll
mak iizere ittifak etti. Aneak bu pla.n uyamk Bizans diplomasisi 1:1r;dt11
dan akamete ugrat1ld1. Bizans imparatom i<;in, Bulgar hiikiimd .irl:tn11111
vaadlerinden daha fazlasm1 yapmak ve Araplan hediyeler ve JllliiiLII.OIIII
odemelcr vaadiyle Bulgarlarla ibirligi diiiincesinden eayd1rmak hic, clc
gii<; olmad1. Symeon 924'de tekrar Istanbul oniinde goriindiigiinclc- !l 1 'I
y1lmdakinden farkh olmayarak- kuvvet ve kudretinin imparatorhd; ~~ h
rinin surlan ile smrrlandrg1m idrak etmek zorunda kaldr vc 1m Sl'kr ck
Bizans devletinin hakimi ile bir miizakere rieasmda bulundu. 92,1. Sc 111
bahannda 1 iki hiikiimdar arasmda, ~_;agdalann ve sonraki ncH ilin i 11
uzun miiddet haf1zasmda kalan e~anevi motiflerle siislenen bir miil irkat.
vuku buldu. Fakat nasrl 913 yrlmda Symeon'un Nikolaos Mystikos tarafmdan kabulii <_;ok Cyler va'deden bir balangr<; olmu idiyse, bu onhir ytl
sonraki Romanos Lakapenos ile yap1lan miil:lkat da Bulgar hiikiimdarttllll
biiyiik i.imitlerinin sonu olmutur.
imparatori<;e Zoe hiikumctinin aksine Romanos I. kudretli diiJll;lllllll
krzdrrmay1 hi<; denemedi. 925 yllmda Symeon'a yazd1g1 bir mekt1rpta Romanos her ne kadar Bulgar hiikiimdanmn kendisini Bulgar ve Romalrl:irlil
basileus'u olarak adlandrrmasm1 enerjik bir surette protesto etmektc isl' ck,
gonderdigi diger bir mektupla, protestosunun Symeon'un imparatorltd;
iinvanma degil, onun Roma imparatorlugu iizerinde hak iddia d rul'si 111

1
Kronoloji bakumndan, hakl1 olarak, kaynaklann birbirini nakzcden vc
cksik bilgisi muvacehcsinclc tarn bir tarihlemcnin mUmkiln olmacllf'{uu bclirkn Diir.OJ<:R ( UrJ:. IH1 l' Ilk, Miil;i kat m q ~yliil '1 :.!1

ilc tarihlcnmcsi hakkm<la son olarak H liN

CI MAN
(Romanu.1 Lecaf!erlll.l' :.!.lh vdd .)' in
tcmsil ettigi giirii~, chlha iiw.,.J<i lll'ltl\n
larihlnnc tcklirlni gihi, kc-~in g'iiriilliiH'IIId<
tcdir.

Eskikitaplarm.com

IV. Bizans lmpnratorlu~unun Parlak l>evri

kar~t

oldugunu a~Yklami~tir 1 Bizans istemiycrck ue olsa, bu iinvanm

Bulgar iilkdcrinc miinhas1r kalmas1 ~artiyle Bulgar hiikiimdanmn imparalot iinvannu ta~nnas1 vaklasma kcndisini ah~tirm bulunuyordu. Yinc
ayut ~ekihk, kendisine Crcfli ve fakat Bizans devletinin mukaddcratma
lac liu hi niifnz imkamm kapayan bir mevki saglamak iizere Symcon'a,
patrik Nikolaos Mystikos vasitasiylc, daha 920 yllmda yeni hiikiimdar
laall<'dam Lakapcnos'larla s1hd baglanma tcklifinde bulunulrnutU. Buna
mukahil Romanos daha baka tavizlcri reddctmi ve hatta arazi balummdau Bulgarlara kar~I fedakarhkta bulunmay1 duymak bile istememiti.
( ~crc;cktcn de ge<_;mi~ y1llann tecriibesi, Symcon'un asked iistiinliigiinc
ral{m eu planlanm silah zoruyla kabul ettircbilccek durumda olmadtgmi
iigrctmiti. Bizanshlann diplomasi sanatt isc onu gittik(_;e daha kuwetle
kabuguna (_;ekilmeyc, ktieye sikimaya zorlamakta idi.
Balkan yanmadas1 iizerindeki biitiin olaylara hakim olan Bizans
- Hulgar miicadelcsi, diger Balkan iilkelerini de etkisi altmda b~rakmitl.
Strhistan'da Bulgar ve Bizans devletlerinin niifuzu <;att~tyor ve birbiriyle
miicadele ediyordu. Strp hiikiimdar hanedanmm miimessilleri bu iki biiyiik
dt"vletten birisinin destegine muhtac bulunmakta ve bunlar tarafmdan
hirhirinc kart kikutilmakta ve bunlann oyuncagt olmakta idilcr. Bazen
Symcon, bazen de Romanos Lakapenos Strbistan hakimiyetini himayeI{I'J"ddc rindcn birisine saglamaya ve diimammn destekledigini ortadan
kaldmnaya muvaffak oluyorlard1. Ancak uzun bir miicadele ve bir c;ok
taht clegi~mcsindcn sonra Bizans niifuzu iistiinliik kazanmaya ba~lay1p
lhdgar yard1m1 ile S1rp tahtma yiikseltilmi olan hiikiimdar Zakharias
Bid!J;arlara s1rt <;cvirip Bizans'a taraftar goriiniince Symeon arkasmda
lnd1111an lm fcsad ocagun ortadan kald1rmaya karar verdi. Fakat SJrbisl.m'a ~(1ndcrilen Bulgar ordusu magH'tp edildi. Bunun iizerine buraya
cl.1 ha hiiyiik kuwetlerin sevki gerekti. Bu kuvvetler Sup iilkesini korkun<; bir
lahriptcn sonra Symcon'a boyun egdirdilcr (takriben 924 yth). Sirbistan'm
itaat altma ahnmas1 Bulgar hiikiimdanm, o Siralarda ilk krah Tomislav
(9 10-28; takriben 925'den bcri kral) idaresinde goz doldurucu bir kudrete
:~a hip bulunan Htrvatistan smulanna getirmi oldu. K1sa zamanda Symeon
l>11rada da savaa girimek ve bununla esas miicadcle sahas1 olan Bizans't
yen idcn hir kcnarda b1rakmak mecburiyeti ile kaqtla~ti. Ancak H~rvatis
tan'a ~iri~tc Symcon'un ordusu maruz kald1g1 yenilgilerden en biiyiigiinc
1
Romanos I. 'un mcktubuna gore
SynU"on kcndisini ~<X<HAEu~ Bouf-yotp(<l\1 xott
'l'<ltrx!r.,v te~miyc cdiyordu (6.e):dov I,
h',!l). Syml'on isc unvanmdaki Hou/-yolpc.lv
IIIIiml'sir ulrn 1-iyadc 'Pcol[Lot!wv kt"limC"siru
llrwm vcrrn<"kll'ycli. Symeon'un i~~indC" kl'n

disini sadecc Romahlann imparatoru olarak adlandirdigi bir kur~un vcsika miihrli
( - molybdobullum) bulunmu~tur: ~U[tEC:l\1 l:v
XPtCT [Tt>] ~otcnl-e["t~l 'Pc~rttc,,v (T. GERASIMOV, /lrtll. d,~ l'ln.rt. arclllfol. lmlgare ll, 1931
~. :1~1 o ).

Eskikitaplarm.com

:l

Bizau ~

V I"

llulgar

(,~an

S yml"on

"'I

ugrad1 ( takriben 92G ). Papanm araethgt ik Symcon l11n allarla han~;

yapmak zorunda kald1 1 . Symeon'un bundan sonra BiL:ans'a kaq1 yn1i
bir scfer planladigl anlaIlmaktadJr; ancak o 27 may1s 927'dc binknl1i11
oldii.
Symeon'un oliimiindcn soma biitiin durum birdcn dcgi~ivnd i. Sy 1111
on'un biiyiik gayreti ve miicadrlr ruhu oglu vc halcfi Petro i1;i11 t.11u.c
miyle yabanc1 kavramlar idi. Miicadeleye devam anlanmz ~cit iinii yunln .
Petro Bizans ile ban anlarnast yapmakta miisaraat gostcrdi, HuJ, ~; " 1,.111
olarak tanmdt ve imparator Romanos'un torunu, omtn oglu I' lcr l:.to
phoros'un klZt prenses Maria Lakapene ile evlendirildi. Syuwnn '1111 sc 111
yJllannda tcsis etmi oldugu anlatlan Bulgar patrikligi de Bizans 1.11 .d 111d a 11
kabul ve tasdik olundu. Symeon'un kazanmt oldugu ask<'ri h o~ ~ " d.ar
etkisiz kalmltl. Her ne kadar onun en btiyiik gaycsi cri~ilnw111i~ ccl.11 ;ck
kalmtSa da, imparatoric;:e Zoe tarafmdan yiirtittilmcyc~ lj ali~l Lc 11, lu111111
Bulgar taleplerinin radikal bir ekilde reddi siyaseti de hapns1z b l1111 ',i ll
Zaferi kazanan, uzak goriilti imparator Romanos'un tul1.11 g11 011 .1 yol
olmutU. Bulgar hiikiimdan basileus tinvanml, fakat bil hassa l)('l irl i lei i(: i ~. cl11
sadece Bulgar devletine ait olmak artiyle, elde ctmiti; Hizans lciiklllllcl.ll
ailesi ile evlenme bagt da kurabilmiti, ama imparator ola rak clu f~ IIII I"J
mqru hiikiimdar hanedam ile degil, Lakapenos'lar ik. Rolin de ,c ytn
ekilde degimiti: Symeon'un arzu ettigi gibi Bulgar hiiklimdan Bi/.,tll s
imparatorunun kaymp cdt>ri ve hamisi olmamr, aksinc Bizans i111 paralm
Ian olan Romanos ve oglu Khristophoros Bulgar c;:an Pctro'mtll plts111cla
itaatkar bir damat bulmulardL 1mparator Romanos l.'un - bu sckr dt~
bir basktya uymak zorunda kalmadan- Bulgarlara vcrdigi hatm saycl1c
tavizl('r, Bizans- Bulgar ilikilerinin yemden tanziminde t;ok uygun alllalllda etken oldular. Bizans- Bulgar smmndaki siikunet hie; bir zaman hu
kadar lekcsiz, Bizans'm Bulgaristan iizerindeki niifuzu hi<; bir zaman lm
927 banllll izleycn on ylllarda oldugu kadar her eye kadir olumn11 ~ 1.1.
Bizans'm mevkii diger giiney islav iilkelcrinde de saglamla~llll ~ lc.
Symeon tarafmdan tahrip olunup itaat altma almml olan Strbista n, Bed
gar c;anmn oliimiinden hemen sonra Preslav'dan yurduna kac;arak Bit.a llll
hakimiyetini tammak suretiyle iktidan cline alan hiikiimdar (,!asla v' tn
idaresinde tekrar bag1ms1z yaamma kaVllffiUtu 2 Symron'un 111iil
tcfiki olan Zakhlumia hakimi Mikh ail d{' Bizans ile baglantt lwrar:c k

1 K r~. ~~~rc;,

Povi)'est 407 vdd. jiRI\Geschichte 1, I~)~) veld.

2
(,~aslav hftkimiycti, oncelc:ri kabul
fdildi gi g ihi , !)30'larda dcg il, daha 927 vcya
t:EK,

928 yrhnda cline almt~tcr. Bcnirn hu htcHIIHI al1 1

ac;Iklamalanmla k r~.: l'orfirogmitrma hr11111Aa
sr}1skih vladara i rrye11i hro11olo~ki jwdaci, ilm
friJIIjJi.l I ( 1941!) !11 veld.

Eskikitaplarm.com

IV. llizau~ lrnpnratotlu it unun l'arl a k D ~v ri

'\ll

lslanlml'dan rwth)jwtos ve jmtrikios unvanlanm clde ctti 1 . Boylclikle

B1 dg-a r 11 iil'uzu her tarafta gcrilerkcn Bizans'm etkisi her tarafta kuvvetlt'llllli.~ oluyordu. Bizzat llulgaristan tamamiyle Bizans'm biiyiisiine kapllllll~tr. I [ristiyanlama oluUilllmdan bcri siiratlc ilcrlcmcktc olan Bulgar
,kvlt-linin kuiLiircl baklmdan Bizanshla~mas1 en yiiksek noktasma ula1111~(1 2 Aucak l1ulgar iilkesi siyasi oldugu gibi ekonomik baktmdan da,
Symcon dcvrinin bitip tiikcnme bilmeyen savalariyle yorulmu~, ycrlere
, 1 rilmi~ti. Son onytllann s\iratli kalkmmas1m burada bir bunahmlar devrcs i iz.lemcktcdir. Bizzat Bizans'ta da oldugu gibi Bulgaristan'da da kuvvdl iu sosyal tczatlar kendini gostcrmeye balar. Dtinyevi btiyiik arazi
sail ipl igi miiessesesi yanmda ruhani biiyiik arazi miilkiyeti de gittikl;e
hiiyi.imcktedir; <;iinkii iilkenin hristiyanlaUnlmasmdan beri kilise ve
billtass.a rnanast1r tesisleri gerek Bulgaristan'da ve gerekse ona ilhak edilmi
lt1llunan Makedonya'da biitlin htztyle alrnt yiiriimiitiir. Resmi kilise
tarafmdan tqvik goren manastlr hayat1 yanmda ise, ozellikle buhranh
d cvrclcrde tatmin edilmemi~ ruhlar ve gayri memnun dtiiinccliler ic;in
hi lbssa biiytik bir ~_;ekici giice sahip bulunan kilise dtimam tarikat cereyanlan parlak bir devre idrak etmektedir.

Hu anlamda

~_;ar

Petro devrinde Bulgar devletinde bogomil'lerin radikal

ki lise dUmam tarikatl ya)'llmaya balar. Bu sap1k inancm kurucusu olan
pa pas (Pop ) Bogomil 'inogretisi, massalian'lar ile, Bizans hiikumeti tarafmdan
hiiyiik kitleler halinde Trakya'ya techir edilerek uzun bir siireden beri
B11l ~ aristan ve Makedonya'nm islav halk1 ile yanyana yaamakta bulunan
f"wlikian'lann doktrininden neet etmitir. Ashnda manikheismus'a irca
C"diltrwsi gcrekcn pavlikian hk gibi bogomil'lik de, diinyaya iki prensip, iyilik
(1.rnr1 ) vc kotiiliik (eytan) tarafmdan hiikmedildigini ve birbirine z1t bu
i k i k11drct arasmdaki miicadelenin btitiin diinya olaylanm ve her insamn
f1ayatuu tauzirn ettigini kabul eden dualist bir doktrindir. Bu diitiniie
gii1(' gi>zc gbriincn biitiin dunya eytamn iidir ve boyle oldugu ic;in kotiinun
, luHkdir. Dogudaki selefleri gibi bogomil'ler de saf bir ruhi dindarhga ve
, uld i smette zahidane bir yaama erirnek gayreti i~_;indcdirler. Bunlar
hiiyiik bir iddetle biitiin zahiri ibadet Ckillerini, biitiin kilise adetlerini VC
hal ta l>ilt.iin hristiyan kilise nizarnnu reddederler. Bogomil'lerin hilkim
ol a n kiliscyc kaq1 isyanlan, en gii~_;lii ruhi dcstegi kilise olan mevcut diinya
rri Z. llllllll da reddctmek anlamma geliyordu. Bogomil'lik hareketi hakim
olanlara, kudrctlil ere vc zenginlere karI protestonun bir ifadesi idi.
1

cap. 33, I 6 (n~r.

(Poviyest 412 ) 'c
nf!; 11u~n , lc;maatimr: ~iirc , J IREtmK (Geschidztc
/,:.!<>:.! )' in di t ~i iiii'<'Sim~ llYf{ IU\ ola rak, Mikhad 'i n ll iz :ut~ ' a yakla~masi!U!\ ancak Hy nu ou'

J>c wlnz.

imfJ.,

MoH A VC:Hil< -.JE NKINS). ~~~IO

un olumi.inden sonra vulcu buldugu kabul

nlilmeliclir.
: Kr~. P. MuTAI'cmv, Der Byz:.anlini.,ums im miUi!laftafichciZ J1u[garir,n, fiZ 30
( t'l:lo ) :1B7 vdd.

Eskikitaplarm.com

1 M er k c:.-: 1 I kl id a r111 Fc,cJal K u vv rtlc r r

Kaq1 M !l l' :tdc: lr ~i

1~1

Bogomil'Iik Bulgarista u'da vc Lilhassa Makedonya'da derin kok sal dt, daha sonra o zamanki Bulgar devletinin suurlan dttncla da kllvwll i
yanktlar yaratarak tiirlii adlar altmda bizzat Bizans'da, Strbistau 'cla v
ozellikle Bosna'da, 1ta1ya vc giincy Fransa'da ycrleti. Bogomil'lnin n11 :t.
heplcri olan babun'Iar, pataren'lcr, katharer'ler, albigenser'Icr vc I n11 d.11111
Anadolu' lu selcfleri, Armenia daglanndan giiney Fransa'ya kad;1r ll 't.:I IIIJI,
hazen burada, hazen Urada alcvlenen biiyiik bir harekctin llllllill'lil lc
zahiir Ckilleridir. Bu sap1k dini diiiinceler buhran ve ktthk dcv rl' i.-1 iuc k
etrafa kol salmitlr, c;iinkii hunlann aslmda c;ok dcrin hir k;11 a Ju s.ll ll ~'. '
dayanan, yalmzca bir belirli diizeni degil, biitiin fani diiuyay1 olclu,),ll L', il ll
reddeden diinya goriileri, boyle zamanlarda daha kuvwtk I H'slcuc l1i I
mekte ve protestolan ozellikle kandmCI goriinmektedir 1 .

4 Merkezi iktidarm Feodal Kuvvetlere Karit MiicmlcltN i

ve Bizans Saraymm Kiiltiirel Parlak Devri :
Romanos Lakapenos ve Konstantinos Porphyrogcmlt'CON
Genel Bibliyografya: A. RAMBAUD, L'ernpire grec au X siecle: Corl.llimlin /'orfhJ'" 'I-:<'"~1~.
Paris r87o. - RuNCIMAN, Rornanus Lecapenus. - VASILIEV, VizantiJa i A rain 11. - V M il Yl vN
KIY, Material!.derevnya.

OsTROGORSKY,

Paysannerie.-

LEMERLE,

Histoire agraire. -

K AJilA N, l .'mmi r

Romanos Lakapenos devletin ic;inde kendisine saglam bir mcvl<i Y" ratmi bulunuyordu; onun di siyaset baklmmdan emniyetli vc kesin hareket etmesini bu vakta izah eder. Romanos, damadmm miit!'l'ck l>ir
hiikiimdan o1mak mevkli ile uzun sure yetinmedi. K1sa siiredc iki lmkiillldann resmi dereceleri yer degitirdi: Romanos I. as1l imparator, /-(( 'li e,;
Konstantinos VII. ise kaympederinin miiterek imparatoru oldu. Ronu1ro:;
Lakapenos'un ogullan da miiterek imparatorluga yiikseltildilcr: 20 may 111
g2r'de Khristophoros, 25 arahk 924'de de Stephanos ve Komta n1i11 os.
Hawl Khristophoros mqru imparator Konstantinos VII.'dan d ;r ba Crill '
gec;irildi. Khristophoros, babas1 yamnda ikinci imparator ve rcsnli vd i1
Bogomillik tarihine clair ~ok zen- Heresy. Cambridge 1946; D. Ouou. NMK \',
gin ve son zamanlarda ozellikle gittik~e The Bogornils. A Study in Balkan .Ntokabaran bibliyografyadan ~u eserleri hasse- chaeism, Cambridge 1948; A. Sol.oVI I' V, / .a
ten zikredelim: D. ANGELov, Bogornilstvoto doctrine de l'Eglise de Bomie, Bull. dal'il crtd. rlr
v Bulgariya, Sofya 194 7 (~ok geni~letilmi~ Belgique 34 (194fl) 4lh -534; I I. ( :1d<.o oru r.,
yeni bask!SI: Sofya 1961) ve Der Bogornilis- Cathares d'Asie Mineure, d'Jialie et r/r, Jr'lfr l/r '
mu.r auf dern Gehiet des byzantinischen Reiches I, Memorial L. Pt!tit ( l~J4.B ) 142-!'1 !. Ayna A.
So.lia 1 ~)48; II. Ch. PuEcn vc A. VAILLANT, ScHMAu s'm yiiklii mnhtevall ara~ lll'lrla"'""
I.e trailtf contrc les lJogom.iles de Cosma.\ le bk.: Der Ni!umaniclu'iisrnus auf dmn llafAa u,
l'relre, Par.is 1945; St. Ru N<aMAN, The lvfedi- Saecul11m 2 ( rq:;1 ) '.J.7 1 vdd.
tmal l\1rmic!tce . A Study qf tlw Chrisl um Dllali.11

(If,,

Eskikitaplarm.com

IV. Bi r. nns lmparalorlultunun Parlalc D e vr i

.dullik mrvloini ahrhn Makedonya hanedamnm trmsilcisi, uc;uncii bir

orrq~;~r; L lomn sadece d<~koratif roliiyle yctinmek zorunda kald1 1 . Boylelikl<" Romanos I. mqru Makcdonya hancdam yanmda sulalesini kurmU
VI ' h.Llla buna i.incclik saglami~ bulunuyordu. Ogullanndan uc;ii imparatorluk tan ta~unakta olup dordunciisii olan Theophylaktos ise ruhfmi mesIck i<;in aynlrm, daha c;ocuk yamda Nikolaos Mystikos'un synkellos'Iugu
nwvloirw gctirilmiti; daha sonra da patrik olaco_ktt. Romanos l.'un hakinr iyd sistemi, . bir zamanlar Basilcios I. tarafmdan yarattlmi olan nizam1
<;ok ;urdmnahachr. Ancak Romanos, Basileios I.'un aksinc, mqru haned.rnrn tcmsilcisini zorla ortadan kaldtrmak Ciyle dursun, onu akrabahk
h a~lanyle kcndi hanedamna raptctmi vc sonradan yava yava, hemen
lll' rnm hie; fark cdilmeden arka plana itmiti.
Mahir bir politikaci vc diplomat olan Romanos I. makul bir itidaornegi idi. Encrjik, saglam karakterli, her tiirlii cezrilige
kar~r bir ahsiyct olarak plfmlanm sogukkanh bir Israrla, accleye kaptlmadan t:tkat hcdefinden uzaklamadan izler ve uygulardt. Buna ilave olarak
hii ki imdarhk hasletlcrinin en onemlilerinden birisine de sahipti: Adamlanm
S('<; nwk kabiliyeti. Once protovestiarios, daha sonra parakoimomenos alan Theo phancs'in ahsmda miikemmel bir naztr, 923 ythnda Scholenoi domestikos'
lu P;rnra yiiksclttigi loannes Kurkuas'm kiiliginde parlak bir kumandan
l11rlruu~ltr. Bununla bcraber kiic;iik aileden gelen bir tiiredi olmak stfatiyle
1\ it.a us ariswkrat stmfmm houna gidemczdi. Ancak kiic;uk kizlanm, yani
1111parat:or olarak dogmu~ Konstantinos Vll.'un zevcesi olan kizmm daha
ki i<; iik ktzkardqlcrini en itibarh ailelerin mensuplan ile evlendirmek suret iy l< Argyros ve Muscle'ler gibi biiyiik arazi vc kudret sahibi ailclcrle
Hllu i iI i~kil cr kurnm~tu.
K iI isc on a sadakatle bagh idi: patrik Nikolaos M ystikos on a dostluk
w nwrd:tat birligi baglan ilc mcrbuttu; muteveffa patrik Euthymios (olm.
lin

ki~ilqmcsi

Konst;mtinos VII.'dan daha ustlin

ol nPI '<'Y i Romanos 20 may1s 921 ile (Khrisloploorn~'un tac;landmlmast Romanos degil
Ko nsl anlinos VII. tarafmdan icra olunmu~I n: '/ hrofJh. cont. 39!J; buna mukabil daha
v 111; ulan J.akapcnoslann tac;landtnlmasmt
hi1.za l l{omauos icra etmi~ti: aJ>n. esr. 409,
'J. I ) ni~an !)2 2 arasmda eldc etmi~ti. Her
lo.old .. hu aym 922 yolma ait olan Protimesis
IIol'f!lll.\'1 (hk. a~ a g llla s. 254 n. 2), lie;: impara lor, Romanos, Konstantinos vc Khrisloploo nos nan una tsdar olunmu~lu: Zrwos,
lr~r I , :.~ oo; Klo ris lophoros Lakapeno~'un
'"" ~:1 11 ~ mqnl impara lorun iinoiw ~ ~(1'1;1ur si
o~~
nis. 1111111lau so nra olu111 ~ VI' fa kal

Theoph. cont 414, 16'da rivayet edildigi ve

buna dayanarak RuNCIMAN'in de (Romanus
Lecapenus 67) kabul ettigi gibi ancak Khristophoros'un ktzmm Bulgar '<an Petro ile
927'de cvlenmesi vesilesiylc degil, gen'<
Lakapenoslarm 25 arahk 924'de icra cdilen
ta~_;landtnlmalanndan once vuku bulmu~
tur; zira biz imparator olarak Romanos,
Khristophoros vc Konstantinos namma ISdar olunan iki khry.mbullon hakkmda haberJere malik bulunmaklaytz (ZEPOS, Jus I,
201.. DiiLGER, Reg. 593 vc 594; buna nazaran
hu vcsikalar nisan !)22 ile 25 aralok !J24
ao as I ik lao ilolrnlboliol1 r).

Eskikitaplarm.com

gq)'un crirncktc olau taraftar kitlcsi :ut1k her hangi bir iiJH'lll ta~ nn. t
maktay(h; tarihinin en hazin devrclerinden Lirisini ya~amakta olan Rr1111:1
kilisesi de kudretli imparatorun her arzusunu ycrinc gctiriyord11. I bha
Romanos'un rcsmen imparatorluga yiikseltilmcsinden once 9 2 0 lc 'llllllll
zunda toplanan bir konsilde papahk legat'lanmn huzuriyk, Lt 1111 Y!. '1111
dart defa evlenmesi sorunu, dordiinciiniin yasaklanmas1, sadccl' lJ<t J'.I ~01 1 I
larla miisaade edilmi~ olan ii':;iincii evliligin ise mahkum edilmcsi :-a 11 c Iiy k
patrik Nikolaos Mystikos'un dii~iincesine uygun bir ~ekildc karara l:lg l.11 1
mitl. Konsilin bu karan patrik i':;in olaganiistii bir tan:iyl' tq kil 1'1 1i,::1
gibi, Romanos'a, Makedonya hanedanmm itibanm zcdekdi ~i. knu li :;i 11 i
ise kiliseyi birle~tirici bir rol oynamanm ~erefi ile halckdigi r d11 Iii' d1r
yarar saglamitl. Uzun vc tats1z miinazaalardan sonra Biza11s kil iss1 11111 .
yet birlqmi ve Nikolaos Mystikos zaferini bir TOfla~ EV<DO"E<l~ i k i !.111 ' ln ll'yl'
muvvafak olmutu 1 . Bunu, Epanagoge'de ':;izilcn ideal nw nz:u :1y 1 (lk .
yukanda IV, 2) hattrlatan, diinyevi ve ruhani kudrrtler :u.s11111.1 h:111 :J
i<;inde ibirligi ytllan takip etti. Nas1l devlet bakam patrigiu ltakk1111 ddr
etmesine yard1mc1 olmu~ idiyse, bu sefer de patrik, Synwon ilc y: qul.111
miicadele esnasmda, imparatora en sad1k yard1mcisi vc mii~av ir i :OII.II iy lchizmette bulunmutU.
Ancak Bizans'da, h cle kilisenin haiz oldugu oncm vc mc vki, l :~k.,
mnm kiiligine kuvvetle bagh oldugu, patriklik tahtma kimiu ~~1kar ag1111
ise fiili bak1mdan imparatorun iradesi tayin ettigi cihctlc, kilisc i~lni siin klilikten yoksundu. Nikolaos Mystikos'un oliimiinden soma (925) dcvlc-1
-kilise ilikileri temclinden degiiklige ugrad1 vc Bizans kilisesinin haiz old ugu
biiyiik itibar hi<; bir iz b1rakmadan silinip gitti. Onemsiz iki patriklik dcvresini miiteakip Romanos I. uzunca bir siire bo~ b1rakt1ktan sonra I(i y:1
mda bulunan oglu Theophylaktos'u patriklik tahtma ':;Ikarttl. lmparatmn11
bu maksatla istanbul' a getirttigi papahk legat'lan gen<; dclikanhy1 2 ~ ~~ !1.11
933'de patrik olarak takdis ettiler. Qocuk patrik, babasmm arzulanm kcini
koriine yerinc getiren bir alet oldu. Zaten vaktini kilisedcn ziyadc altn
larda ge<;iriyordu. Bu yakiIksiz durum, ge<;en zaman i<;indc dii~ii111 vr
egilimlerinde her hangi bir degiiklik olmadan, patrigin 956 yilmd.t vnk11
bulan oliimiine kadar siiriip gitti.
Romanos Lakapenos'un devlet adam1 olarak biiyiikliigii, en ar,1k
ekilde, onun kii':;iik arazi sahipligi miiessesesini korumak iizcrc g hi~t i ~:i
kanun koyuculugu faaliyetinde belirmektedir. Bizans dcvlcti <;ok < idd I
bir sorunla kaq1 kaq1ya bulunmakta idi: gittik<;e artan bir siiratlc " kud
retliler" (at au\l()('t'a() "fakirler" (at n-rwxoL at 7tE\1'1jTE~)'in arazisini s; tllll
ahyor vc bun !an yan kolel eri (n a pot>col) haline gctiriyorlard1. Bizan :;
aristokrasisinin gi.i<;knmesinin yan belirtisi olan bu olu~ma, iktisadl-mal l
1

GRUMF.I. ,

Reg.

{j(j~.

Eskikitaplarm.com

IV.

lli zan ~

lmparatorlu g unun Parlak D cvri

v1 askl'ri kudrcti koylii vc stratiotes'lcrin kuc;iik araz;i sahipligi miicsscstsi n( dayauan Bizans d cvlt'ti ic;in btiyiik tchlikc anlam1 ta~tmakta idi.
Scldkrindtll hie; birisinin farkmda olmachgt bu tehlikeyi ilk idrak eden
R ornanos Lakapcnos oldu. "Kiic;iik arazi sahipligi devlet vergilerini
litk mck ve askcrlik hizmeti gormek yoluyla biiyiik fayda saglamaktadir;
kii<;iik arazi sahiplcrinin saylSI azalacak olursa biitiin bu hizmetler c;oke ,k Lir" 1 . lmparator Romanos'un bu sozlei onun sorunun mahiyet ve
< iddiyctini n e kadar ac;tk olarak gormii~ oldugunu gostermcktcdir. Eger
yiizyli larca siircn miicadelelcrde tecriibc edilmi~ olan sistem, Bizans devlc-1 in in mali ve askeri giicii, muhafaza edilmek isteniyorsa, devlet kudreti
kiit;iik arazi miilkiyetinin "kudretliler" tarafmdan emilip yok edilmesine
kar~I harekete gcc;meli idi. i~te boylece merkezi iktidar ile biiyiik arazi
mii.lkiyctine sahip aristokrasi arasmda, Bizans dcvletinin biitiin sonraki
gl'!i~ mcsiui ctkileyecek k1yas1ya bir miicadele ba~lami oldu.
Romanos Lakapenos once, her halde 922 nisamnda c;1kanlmt~ olmast
g-nckcn bir novella ile, Leon VI. tarafmdan kiS1tlanm1~ olan kom~ulann
l)ucc liklc satm alma hakkmt (bk. yukanda IV, 2) yeniden gec;:erli ktlarak 7tpOTL!l-"1]tnc;- nizamma yem ve daha kesin bir ifade bahetti 2 Koylii
1

Zrwos, ]us I, 209.

Jus I, rg8 vdd. Di:iLGER,
U~g. 'j !J5 LEMERLE (fiistoire agraire 2I9, I,
- ~h", vdd. ) k1sa bir sure t>nce, kuc:;iik arazi
mOikiyl'lini korumak iizcre C:,:lkartilan bu ve
do~rr rwr,ella'larm metinlerinin bize intikal
Nonuumu urtaya att1 ve bu arada bu novetla'llln metin, tarih ve yazan baklmmdann illl' ~ii phdcr yaratt1g1 gori.i~uni.i ac:;Jkladl.
I Jaha Cmce ZACHARIA, Lemerle'in hakh
ol:11.1k ~oy kdigi gibi, ara~tlncilar tarafmdan
yrl!'lli dereccdc degerlendirilmemi~ olan
hir no ltmda, elimizde bulunan metnin,
"" c;ok rwvella'dan yap1im1~ hulasalann
birbirine rklendigi intibam1 uyand1rd1gma
kosaca i~an~t ctmi~ti (ZACHARIA, Jus Ill,
"11- uot I). Gcn;ekten de yakmdan bahlm' .t Ilana da, cap. 2'nin, novella'nm esas klsm1
ol.tn cap. 1 ilc ahenkli bulunmadJgmt, daha
., iyaolr kanun koyuculugun daha ilerideki
luo safhasma ail. buhmdugunu kabul ctmek
H'" nkli gi hi gdiyor (cap. r' de Protimesis-ni. '"'" ~~'l'~<vesinc girmeyen, kudretliler lehine
ya pllau hag~ ve vasiyctler, cap. 2'de ozclloll lo- v hassrl!n yasaklanmakta<hr) . Boyk<" r, lm uovella'nm mevcut ntetninin - vc aym
~l' i<il<i<- kilc;iik arazi mUlkiyl'lini koruyucu
dig('(' rwvrt/11'1arm trnkidi bir ~eki kk J.(ll:r." ZEPOs,

den gc<;irilmcsi luzumunu belirten ve bi.itun

bu novella gurubunun yeniden ele ahnmasmm ara~t1rma faaliyetinin en acil vazifesi
oldugunu soyleyen Lemerle'e kat1lmak gerekir. Buna mukabil, bu novetla'nm Protimesis- hukuku hakkmdaki temel mahiyetindeki hukumleri ile Romanos I. 'un
eseri oldugundan ~i.iph e etmek ise, ~i.iphe
cJligi <;ok ileri goti.irmek olurdu. Boyle bir
du~unu~i.in aksine ZACHARIA (Geschichte 238
vdd., 265 vdd. ve ba~kaca slk slk), hakh
olarak, zikredilen notuna ragmen, bu "me~
hur ve bi.itiin mi.iteakip devre ic:;in onemli
novetla"y1, hi<; ~i.ipheye du~meden, Romanos
l.'un 922 yiimda c:;Jkard1g1 bir kanun olarak
kabul etmi~tir. Tarih - ro. indiktion, 6430
(= 922 ) y1h nisam -filvaki ancak daha
sonraki hukuk kitaplarmda (II. ve III.
s1mf synopsis'lerde) verilmektcdir. Su halde
bunun do~rulugu kesin olarak saptanomlyorsa, yanh~hgmi ileri surmek ic:;ilj,l de
isabetli bir sebep yoktur; c:;unku indiktion ve
y1l says birbirine mi.ikemmelen uymaktadJr. Bu novella grubunun tcnkitli bir nc~rini,
Okhrida'da toplanan XII. Uluslararas1 Bizanl inisler kongrcsinde ( 1f)G I) vrrd iii,i izahala ~:ilrc, N. SvotwNos'dan lwkliy<'hiliriz.

Eskikitaplarm.com

1 Mtrk zi

lktidn1111 I od.tl Kuvv\'tlnl' Kaqt Mu .. ad< ln i

ara;r.isinin satl vcya kira surctiyle rldcn <;1kanlmas1 halindc hq kat.ogoriye aynlan ahc1lar lJcJli bir Slfa ile onccliklc satm a)ma hakkttHLlll
faydalanacaklard1: I - - Miilktc i~tiraki ulan akrabalar, 2
Di~n t11tllk
i~tirak<;ileri, 3 - Satllacak arazi i<;indc kalm1~ toprak par<;alanna sa lt i p
kimseler, 4 -- V crgileri mii~tercken odeycn komu miilk sahiplcri, ;,
I )j
ger komular. Ancak biitiin bu be~ katcgoriyc dahil kimsdc r saltn .dtu. <yt
reddettiklcri takdirde arazi baka bir kimseye satllabilecckti. Bu ii i'.<T IIH II
ciddiyctle diiiini:ilmii~ ve biitiin teferruat1 iyice hesaplanml ola 11 sis I <'Ill '.
kii<;iik arazi miilkiyetini "kudrctlilcr" in satm almalanndau old~~~'' ~. i hi
gcrcktigindcn fazla par<;alanmaktan da korumak gaycsinc matitl idi. l\lul
retliler art1k, sadece bahis konusu koylerde arazi sahibi lndttiiJII;<k , y;111i
ad1 ge<;en be~ kategoriye dahil bulunmak bali dimda, hi<; hir k.. ylu ;11.11.1
sini satm alam1yacak veya kirahyamJyacaklardi; bunlar, akrah;d;<l'l oltu.<
yan "fakirler" den bag1~ ve veraset hakk1 da kabul edcmiyccl'kll'ldi 1 lltt
hiikiimlere ayk1n hareket eden bir kimse, eger on y1lhk hir za111.111 .:111111
kendisini korumuyor ise, elde ettigi miilkii hi<; bir tazmin<t l ;dJII;uLIIt <.111<ettigi gibi devlet hazinesine de para cczas1 odiyecekti. Stratiotr.1 ar;l't.isiml<tazminat almadan mu.lkii iadc mecburiyeti, eger bu aske r arnisi11d< s;ll<~;
tan dolay1 askcrin techizi i<;in gerekli seviye diimii ise, son olu z ytl i<,i111k
satllan araziyc de tqmil ediliyordu.
Ancak bu kanun beklcnilen ctkiyi gostcremedi. 927/28 yd tnd a a lt~tl
mam1~ dcrccede uzun vc sert bir kr~ sonucu iiriiniin <;ok az ulntasJ <kvkli
miikil duruma diiiirdii. Ag1r bir krthk ve korkun<; bir salgm hasLdtk
iilkcyi kas1p kavurdu. Bu mii~kil durum ise, a<; kalml ahaliden arazisi 11 i
giiliin<; derecede kii<;iik fiyatlarla veya odiin<; g1da maddesi kaqJlt i.tnHI.o
satm alan "kudretlilcr" tarafmdan istismar olundu. Bu olaylar Romallosl.'un ycni bir novella <;1karmasm1 gercktirdi 3 . Bu novella'smda irnpara1.<11
1
Kq. OsTROGORSKY, Steuergemeinde olmasmm dclili olamaz. Aym TlwodoroM
32 vdd.
Dekapolitcs ta;:afmdan kalcmc almnu~ olan
z Yukanda s. 254 n. 2'de tclmih edil- Romanos II. novella'st, sadccc Ro<u,IJIII~
digi gibi bu hi.iki.imlcr her halde sonralan Lakapenos'a her hangi bir smdt .11d1.1
Protimesis novellan'na eklenmi~ olmahdtr. Bu bulunmaktan c;ckinmckle kalmamak I a , h:a t
durum onun da, hele 927 j28 ktthgmdan ta hakstz iktisap edilrni~ arazinin tawo iual
sonra <;Ikanlan Romanos Lakapenos novel- s1z gcri verilmcsi hi.ikmi.ini.in ilk ekE Kou~
la's! bu hi.ikme dayanm1~ gori.indi.igi.ine gore tantinos VII. tarafmdan <;tkanllm~ oldu
(ZE.Pos, Jus I, 210, 27-29), hi<; bir suretle gunu iddia etmektedir (Z EPOS, }11.1 I . ~.
Romanos I. devrinden kalma olmadtgmt 240).
3 ZEPOS Jus, I, 205 vdd.
iddiaya mi.isait degildir. Aym husus bundan
llo1.111 11 ,
hemen sonra zikrcdilecck olan asker arazi Reg. 628. Bu novella'mn larihi de d.d1.1
mi.ilkiycti hakkmdaki hi.iki.im hakkmda da sonraki hukuk kitaplarmda vcrilnukt<dir.
gcc;crlidir. Bu hi.ikmi.in, Konstantinos VII'- Bu cscrlcr bu hususta bazan I I. (!l:.lll ),
un stratiotes'ler arazisinc dair novella'smcla bazan da VIII. (~J31) indiktion cylillilnll
zikrcdilnwmi~ olmas1, hi<; ~liphcsiz onun vcriyorlar. ZACIIAIUii. bu ikinci larihi kabul
daha sonraki hir zamanda tesis edilmi~ ctmi~ ve bi.iti.in ara~t trmalar da on a uymu~ -

Eskikitaplarm.com

J,

IV. Bi ..: anH lmp:u a lurlu g unun l'arlak J)cv r i

bilyiik l>ir IH~IIllla, "kudretlileriu" a~:hk ve vcbadan daha aCimas!Z olarak

lwlircn l)('ncillikkriue temas cder. Buna ragmen o daha i::inceki artlara
d.dca ciddi sm-cltc uyulacak olsayd1 beklenebilcccgi gibi, zenginlcr tarallculan sal111 alman ki.iylii arazisinin gencl olarak mnsadcrcsini emrctmcmckll'(lir. Filvaki biitiin bagtlar, miras haklan v e buna benzcr anlamalar
I ekt"ar g-t~<;crsiz ilan cdilmektc idi. Bundan ba~ka, adil olarak kabul edilehilecck hir fiyatm yansmdan daha az bir meblag i::idcndigi takdirde boyle
a razilcr hit;: bir tazminat ahnmadan gcri vcrilcccklerdi. Ancak kaidesine
rryg-rm Lir satm alma muamelesi mcvcut ise miilkiin iadcsi, satm alma
i1c r etinin ii~ yllhk bir sure i~inde iadesi artma baglanmakta idi. Gelecek
i~:in kiiylii arazisinin zenginlcr tarafmdan satm almmasmm her halve karda
yasak oldugu, ddc cdilcn arazinin tazminat ahnmadan cski sahiplerine
lildl'si ve devlct hazincsinc para cezasl odcnmesi bir defa daha belirtiliyordu .
.Novella'wn sonunda imparator, kanunun kudreti saycsinde, nasll d1 diimanlan yenmi isc, devlctin i~indeki diimanlan da aym ckilde dize getirecq~ i llllsusundaki inanom ifade etmekte idi.
irnparatorun ifadesi ne kadar sert olursa olsun, hem de yine bu novella,
hiikt!m!'t tcdbirlcrinin i::in gi::iriilen ciddiyetle uygulanmad1klanm gi::istermekt I'! Iir. Ac;hk v c ktthk masmda satm ahnml ki::iylii arazisinden biiyiik bir
krsmrum kudrctlcrinin elinde kald1gt kesinlikle kabul cdilebilir. Qiinkii,
zarmetin miilkiinii elinden ~uarmaya zorlamt oldugu ki:iyliiniin ii~ y1l
ic;i ndc sall bcdclini geri vermek i~in gcrekli imkam bulabilecegi hemen
lc c nwn di.ii.iniilcmez. Kanun hiikmiin e gore satm ahnan miilkiin bcdel~iz nlarak gcri verilmesini gerektiren yolsuz, adil olmayan satm almaLc ll lot bile, hakstzhgt isbat edilmesi gerekcn satm ahnlarm ~ogunlukla
Y' lc ak k1 yencn ki:iyli.iniin hiikmii altmda bulundugu mahalli yiiksek
1111'111111' vcyahut bunun akraba veya dostu olacagt dii~i.iniilebilcccgine
~:n c 1', kiiyliiye gcr~ektt, her hal v c karda, eski mi.ilkiyet haklan iade edilnurui ~ olacakttr. Buyi.ik arazi sahipleri ve memurlar bir kast, bir smtf tekil
l'l li yurlanh. Nastl durumu miireffeh alan bir memurun eyalette kendisine
hi r c.: illik satm almak istemesi dogal bir hal idi ise, zengin bi.iyiik arazi
s:dr i hi de mcmur stmfma yiikselmek ve kendisine, ister bir memuriyeti
ldr tLnwk, istcr sadece bir memuriyet iinvam kazanmak suretiyle, gerekli
sosya l mcvk1i vc liizumlu ilikileri saglamak gayretinde idi. Umumiyetle
" krl!ll'l'tli" l>i.iyi.ik arazi sahibi ilc memur aym ahts idi 1 . Mcrkezi ik.tid.rllll iradcsi kartsmda iktisadi baklmdan en gii~lii vc sosyal bak1mdan
I'll niiluzlu umurlann birlcmi iradesi yer almltl. lmparatorluk emirlerinin
111. llu hususta hakh olup o1matllklanna tr-n daha az gi.ivcne dcgcr gori.inmcktcdir.
1
humda dokunmak isl.,ntiyorum. Nc olursa
VASILYEVSKlY (Materyall, Trud1 IV ,
han a IHI rw1ella hakkmda verikn
l.r1oh , l'mlimfli.r rwvdla.rt hakkmdaki 1:1 rih-

11IHu 11

s. 11"4 vclrl. )' in onemli mulahazalan ilc

Eskikitaplarm.com

k ~.

pratik uygulamast riiltrr dkrindc bulunau kimsckrin meufaati, -;oguululda,

lm tatbikatm baltalanmasmda idi I.
lmparatorluk hiikumctinin, kudrctlilerin ac;gozliiliigiindcn kurtan11;1 k
istcdigini iddia cttigi kiic;iik arazi sahiplcri de c;ogu zarnan hiikfrnwl irr
ga ycsine kaq1 <;:tkmakta idilcr. Qok ag1r olan vergi yiikii bir j)(Jtmcin irtm
(bir cfendinin hukuki himayesi altma stgmma) harckcti yaratrm~ll. lid i
sadi yonden harap olan koylii aCI dolu hiirriyetinclen feragat edcrek, kcndi sini bask1 altmda tutan vazife ve yiikleri hafifletmeyi vacleclen bir lwdnlli
efenclinin himayesine stgtmyordu. l~te bizzat imparator kanunlanrHLIII
ogrencligimiz, koyliilerin kendi miilklerini kudrctlilere sadccc sat111akl., bl
maytp hazen haW'!. bagt~lacltklan vaktasi bununla izah olunabilir. Kiiylilk rin miilklerini biiyiik arazi sahiplerine bu Ckilde bagtlamalan, onl:mr1 sda lct vc emniyctsizlikten kurtulmak, dcvletin olc;iiyii a~an vcrgi tal!'plni "'' v
her Cydcn once de vergi memurlanmn bask! vc antajma kaqr liinr 01yt
cdilmek ic;in kencli arzulanyle kuclrctlilerin yan kolesi haline gcldiklnirulc 11
baka anlam taIyamaz. Ger<;ckten de merkezi iktidar, imparatorluk wmr/la'lanmn a<;Iklamaya gayrct cttikleri gibi, kii<;iik arazi sahipkrinin l1ukuk
ve bagtmstzhklanm korumak gayesiylc harcket etmi dcgildi. 0 sadcc r,
biiyiik arazi sahiplerinin elinclen almaya c;abtlgi kii<;iik arazi sa IIi pi i~,i
mii essesesinin sagladtgt vcrgileri ve bunun iizerinde kcndi hukukunu savunuyordu. Buhranm agtrhgt, kuvvetlencn feodal aristokrasinin arazisini
vc yan kolc saylSlm <;ogaltarak, clevlcti koyliisiinden ve askcrind('n yokwu
btrakmaya <;ahmast vaktasmda yatmakta idi. Mcrkezi iktidar ik 11-od;r I
kuvvetlcr arasmdaki miicadele sadece koylii ve stratiotes arazisi tlcgil, ayru
zamanda ve belki daha biiyiik olc;ude, her iki tarafm da elc gcc;irmcyi pek
arzu ettigi bu kii<;iik arazi sahiplcri etrafmda yapdmakta icli 2.
Dt~

siyasette dcvlet 927'ye kadar esas bak1mmdan Symcon ile yaprb 11

miicacleleyle mqgul olmu~tu. Ancak daha bu devrede Bizans ask<'ri kwlretinin bir anlamda saglamlatigi fark eclilir. Hususiylc, bir zar11:111 k i
donanma drungarios'u Romanos Lakapenos'un saltanati dcvresimk Bil'.;u,s'
m deniz giicii arttt. Daha 924 ythnda imparatorluk donanmast Ll'llllloH
( = Limni) adas1 yamnda Seliinik'i i~gal eden Trablus cmiri Lcon'un l'iln
sunu imha ederek Ege denizin e yenidcn hakim olmu~tu. Bulgar trldik r sinin ortadan kalkmasmdan sonra ise, mi.ikemmel bir klmmudan oi.&Jr
Ioannes Kurkuas'm idarcsincl e, Anadolu'cla cla Bizans taarnrzu ba~I.HIJ,
1 imparatorluk
memur ve hakimlerinin kanun hi.ikiimlcrini hangi yollarla
ger;crsiz k1lmayi ba~archklaruu ~u makalemde urnekleriyle gostermi~tim: The Peasant 's
l're- emption Right, ]ourn. of Rom. Studies 37
( l!J.17) 117 vdd.

Kr.

OsTROGORSKY,

Paysrmul'litr 11

veld.
3 D1 ~

siyascti bak1mmdan !-ldi)rlll'

larafmd::m miikenun..J bir ~<" kildr
tasvir olunmu~lur: Romamu LecapmuJ.

R u NCIMAN

Eskikitaplarm.com

IV. lli~au~

,II

llllparalorlu l{ llnun

Parlak lk vri

Tor()s sttlll"l ("Vvddcn oldugu gibi imdi d<' sabit kal(h; sava sahasuu Arllll"lli<~ ve 6.-.dliklc kuzcy Mczopotamya tqkil ctti 1 . 1Ik biiyiik baan
M ala t ya' 11111 zapt1 oldu: daha once de bir t;ok dcfa Bizans askeri tc~ebbiis
lninin hcdcfini tqkil etmi olan bu onemli Chir Ioannes Kurkuas taralrndan ilk dda 931 'de igal cdildi isc de, tekrar Araplann cline gc<;ti. Fakat
1<1 nray1s 934'dc ycnidcn Bizans bakumandanma tcslim olmak zorunda
kalarak mr.unca bir miiddet i<_;in Bizans hakimiyeti altma girdi. Ancak
loantH'S Kurkuas'a Hamdani hancdanmdan Musul ve Haleb cmiri Seyf
(d-lkvlc'nin ahsmda kendisine lay1k bir diiman ortaya t;Iktl. Bagdat
Abbasi hilafctinin kudrcti durmadan sukut ederken Hamdanilerin kudreti
p;iltikr;e artmakta idi. Oyle ki, Bizans'a kaq1 yaptlan miicadelcnin idaresi
lkyf ("(1-Dcvle'ye kald1 vc Bizans bu yeni diimanma karI kendisini savunaIJilmt"k it;in Bagdad hilafeti ve MISlr'da hiikiim siiren IhIdilerle dostane
miiuascbctlcr kurmak zorunlugunu hissetti. 938 eyliiliinde Hamdan oglu
yukan Fmtt bolgesinde Ioannes Kurkuas iizerinde biiyiik bir zafer kazand1.
Anrtenia'ya girerek bir c;ok Ermeni ve Giircii hiikiimdanm kcndisinin
yiik:sek hakimiyetini tammaya zorlad1 ve itaat altma aldtgi araziyi bir
ba~ta n bir baa kattcttikten sonra Koloneia (- ~ebinkarahisar) bolgesini
t.ahrip ctmek iizerc Bizans arazisine girdi (940). Bu arada hilafet ic;inde
kart~Ikiiklar t;Iktl ve Bagdad ilerine miidahale ftrsatlm kat;Jrmamak isteYt" ll Scyf ed-Devle geri dondii .
.Scyf cd-Devle'nin geri c;ekilii, an i olarak 941 haziramnda Rus taarrrzuua ugrayan Bizans ic;in pek biiyiik bir talih olmu~tu. Ruslar Bithynia'
11111 Karadeniz kly1lanna bir ~1kartma yaparak Bogazic;i'nin biitiin Anadolu
y;d\aS trll Lahrip ettiler. Doguda mevcut olan sava fasdas1 Ioannes Kurkuas'a,
lle~P;azit,~i sahillerindeki sava sahnesinde goriinmek ve diimanlara kar~1
dl,ili hareb.tta bulunmak imkamm verdi. Ruslar arka arkaya bir r;ok yenilgiyc ugrachlar ve geri c;ekilmek istediklcrinde de gemileri, parakoimo1/lt'IW.I' Thcophanes tarafindan idare olunan bir deniz savamda Grek atei
ik imha olundu 2 907 ve 941 ytllannda yapilan Rus saldmlannm birhirindcu \iOk degiik olan aklbetleri, Bizans devletinin asked giiciiniin bu
;1 rada tH' kadar artm1~ oldugunu gostermektedir. Buna ragmen Rus hiikiimdan lgor 943 ytlmda Rus ve Pec;eneklerden miitqekkil biiyiik bir sava
l.irligiyk Tuna agzmda goriiniince, Bizans hiikumeti anlamaya gitmeyi
v Kie-v ile ticarct anlamasnu yenilemeyi daha miinasip buldu 3 . 944
1

Torus smumm

7.

ytizyilclan

10.

N. ].

PoLOVOY

(0

date

vtorogo

.1~11 or I ala r rna

kaclar aym kali~I hakkmda

l""k iyi llilgi ir;i n: HoN1GMANN, Ostgrenze,

pokftoda Igorya na Grekov i poklwda russkikh na

Berdaa, VV 14, 1958, s. 138 vdd .)'a gore

tq vdd.

Igor'un Bizans'a kar~1 yapt1g1 bu ikinci

Mtcr, gii ri.ini.i~c gore, ~imdiy c kadar umumiyctlc kabul olundugu gibi, !)14 y1ltna
clo-p;il, !11:1 y1lma dil~mcktc<lu.

!H 1 y Jimclaki 'Rus saldmst hakkluda !i"k 1alsilit1lltasvir: L1wc,:F.NKn, (l(erl.i

1.dl vdd

Eskikitaplarm.com

1 Mnkn:i

lktidann Ji,o dal Kuvvl'll<l<: Kar~1 Milr.od..I<Ni

Jr1q

y1lmda imzalanan bu anla~ma, esas bakunwdan Olcg'in Istau!Hd'a saldmsmdan sonra 91 r y1hnda akdcdilcn anlamaya dayanmakta vc bbt
baz1 noktalarda Bizans i<;:in daha miisait bulunmaktachr 1
Ruslan Bogazi<;:i kenannda yendikten sonra Ioannes Knrknas M('wpotamya'daki tqcbbiislerini yeniden ele almak iizere tekrar doguya <liitll'
bilirdi. Siiratli bir zafer yiiriiyiiii ile Martyropolis ( =Mcyyabrikitl, ~i tttdi
Silvan), Amida ( = Diyarbckr), Dara ve Nisibis ( = Nusaybin )' i z.1pt. 1 t
tikten sonra (943) , hristiyan kutsal emanetlerinin en biiyiiklcrindl'n I 111 1
sinin, Abgar efsanesiyle tihret kazanmi Isa'nm mucize yaratan lasvi 1it1i11 ,
muhafaza edildigi Edessa (=Urfa) iizerine yiiriidii. ;liddetli 1Jir k11~:11111.1
~ehir ahalisini, "insan eliyle yapilmami" fllfandylion'u Bizans kumand .1t1tt1:1
teslim etmcye zorlad1. Bizans siH'thlan sayesinde miisliimanlarlll t.d1:d,
ki.imiinden kurtanlan kutsal emanet <;:ok biiyiik bir toren ilc lslatallld':l
gi:itiiriildii. Bizans baehrinde 15 agustos 94-4-'de yap1lan kuts:tl I'Jtt:1111 It
kaq1lama torcni emsalsiz bir dini bayrama di:iniitLi.
Ioannes Kurkuas'm zaferleri Bizans smtnm bi.iyi.ik i:Hc,~iid c do~:nya
dogru siirmii, Anadolu vc Onasya'da Bizans'm itibanm yiiksrllttli ~ VI
Nikephoros Phokas ilc loannes Qimiskes idaresinde yap1lan nihai ta:1nttztttl
balangiCim tekil etmitir. Bizans devletinin kudretinin artmas111111 1 Ik1
sinde kalan bir <;:ok Arap kabilcsi hristiyanhg1 kabul ettiktcn so111a, Biz:111 ~
eyaletlerinde iskan edilmek iizere, Bizans topraklanna ge<;:tilcr. Arap Sllllr
bolgesinin bu Ckilde tcnhalamas1 Bizans'hlann sonraki i lcrlettll' lni 11 i
kolaylatlrmltlr.
Kutsal .Nfandylion'un geri almil imparator Romanos l. 'un so11 z:lfcri oldu. "lnsana yakmlan en korkun<;: diimandir" mealindcki lnri I siiziiniin ahsmda ger<;:eklqtigi biiyiik hi.ikiimdara mukadderat garip lttr
faciah son hazirlamitl. Mevkti hi<; sarsilm1yacak gibi gi:iriinen imparatm
kendi ogullannm saltanat lurslanna kurban gitti. Vcliahd tayin I' IIll i~
oldugu biiyiik oglu Khristophoros 931 y1lmda olmiitii. Daha gcn<;: <i'H uk
lannm kabiliyetlcrini gcr<;:ege uygun olarak degerlendiren Romanos lntn
lara merU imparatordan oncelik tammamiti 2 Bu scbeplc Stl'ph:tiiiiS
ve Konstantinos, yalanmakta olan babalannm oli.imiindcn sonra laftki111i
yetin, babasmm imparatorlugu zamanmda dogmu~ Konstantinos VII ',1
diieceginden korkarak bir darbe hareketine karar verdiler. 16 aral1k !J.II'dl'
ihtiyar imparator ogullanmn emriyle yakalamp Prote ( = Klll:tii ada)
adasma gotiiriildi.i. Burada, Bizans tarihinin en i:incrnli hiikilmdarLmtu I: ttl
birisi olmu~ bulunan Romanos kqi olarak yalmzhk i<;:inde 15 ltazir:111
<)48'de omri.inti tamam}adL
1
Polrzoe Sobr. Russk. Letopisey I (1926- Romanos Lakapcnos'un, mU~lerl'k i111pa1a
:..:IJ) 46 vdd. Almancaya ~cviris i: TRAUT- torlan arasmda en (h.,;iik derccc:lisi ild>ar
MANN :.:q vdd. DiiLGI\R, Reg. 647.
olundui!;u ~eklindcki haben doii;rn dqi;ildir,
J Skylit:les- Knlnn. (11, 321, 19)'un,
kr~. 1heojJiz. co11t. 1:~5, !'J

Eskikitaplarm.com

lV . lli:t.a~ l111p .ra lorlu~uuuu J'arlak lk vr i

f ul

An< .Lk k1sa bir siircuc gcu<; Lakapeuos'lann hcsaplarmda <;ok yaml1111.~ olunklan gi:irilldii. Bclki de onlar Konstantinos VII. taraftarlannm
l1sildadlldan dnlikodulara uynmlanh 1 . Nc olursa olsuu bu davramla 1111111 hiiti.in kazanc1 Porphyrogennctos'a diitii; <;iinkii hiikumet darbesi lli haznlayau iki kardqi hi<; kimse tutmazken, Konstantinos PorphyJ..:"l'IIIWtos ]~izans halknun hanedamn mqrulugu duygusunda kendisine
llir <kst('k bulnmtU. Lakapcnos kardqler ihtiyar babalanm ibamdan
uzakb~tmnak suretiyle ycgane saglam dayanaklanm kendilcri yikmi
lard1. Plimlanmn ikinci kism1m tqkil eden, meru imparatorun bertaraf
cdilrn<"~i uygulanamad1. 27 ocak 945'de Konstantinos VII.'un emri ile
tutuklanarak Istanbul'dan siiriildiiler ve gonderildikleri yerde sonradan
ooldlirijldiikr.
Bu suretlc Konstantinos VII. Porphyrogennetos, en kii<;:iik yamdan,
Tl yddan beri imparatorluk tacm1 bamda ta1d1ktan sonra, k1rkma yakLt.~llll olarak hiikiimdarhk hukukunu elde etmi bulunuyordu. 6 nisan
q,1!i paskalya pazar giiniinde oglu Romanos'a da imparatorluk erefi bah~tdi lcli 2 Konstantinos VII.'un hakimiyetten bu kadar uzun miiddet
11zak kahnas1 vc gururunu derinden yaralamasma ragmen arka plana
;1t tlmasnn scsini <;Ikarmadan kabul edii, gi:iruntiteki koullardan ziyade
11111111 ki~iscl yarat1hI ile ilgilidir. Bilgin yazarhgm devlet adamhgma nazarau d.tha ag1r bas1~1 onun ahsmda babasi Leon VI.'da oldugundan <;ok
1Ld1 :t kuvvl'llc lJClirmektedir. incelemc ve yazt yazrnak ihtirasuu tqkil
rdl'll iif:r<'llllll~ lnrsiyle dolu bir kitap dostu, tarihe karl buyi.ik ilgi duyan
yundtn;d~ ]Jilrnez bir aratlriCl olan bu zat i<;:in bulundugu zamandan ziy;lllt 111azidc yaamakta idi. Herne kadar siyasct ileri ve hatta sava sanatl
hak~ nul ... il~i duyrnusa da bunlar, biitii.n bilgi konulanyla ilgilendigi
~l'kihlt-, nazar! olarak kalmittr. Boylece o tek bama hakim oldugu dcvred" !JjJc daima bakalannm VC h er Cyden once de damarlannda saltanat
ihlir;l.~lyla doln Lakapcnos kam dolaan zeveesi Hel cne' nin iradesine uylllll~t lll'.

Koustantiuos VII.'un tarihl rolii onun devlet adamhg1 baklmmdan

:~.a y II ir raatmda clegil, ilim ve irfan sahasmda gi:isterdigi ger<;ekten harcketli
vr IIH'YV;th faa]iyc tinde mi.indemictir. 0, "ti:irenler kitab1" ad1yla unlii,
haha li~:ilmer. derccede kaynak degcri tatyan bir ansiklopedi vi.icuda
g dinni~ , dcvktin cyaletleri hakkmda t::lrihi- cografi bir eser, yabanc1
1ilkrkr v< m[lktlcr iizerinde son rlercec i:inemli bir bilimsel arat:Irma ve
.tyrlt'a hiiyiik bahas1 Basileios I.'un bir biyografisini kalcm e alrnitlr. Digcr
Ko.;.

Skyli1~.es - Kedrl'n.

II,

Tl\1

veld.
u

1 ..

Kronolojl it,: in bk. G. OsrHOODR SKY

/lit
!.1linun~'-''11rdmmgm
dt.l

SJJ:JN,

Zerommrienlmches, Byz. 7 ( 1932) IfJ7, n. 3

Aynca kq. G. de .}ERPIIANION, La date du
t:r!11TOIIIli:UUmt de Romai11 1!, Orimtal. Christ.
l'niod. 1 ( '1 :1',) -J.')<l vdd.

Eskikitaplarm.com

} M .. rkc zi lktidarrn Ji <" odal Kuv v<" tl<" rr: Kaqr Mil ca dr-ll".~l

1.,

bir <;ok tarih e~el'i vc ~ok ~>a yHia rnuhtelif bilimkre ait yazdar onuu l'lltt i
vcya tqvikiylc viicuda gdmi~tir; biiyiik bir gayn:tle cski yazarlanu, httHtt
siylc eski tarih<;ilcrin cserleri kopye vcya hulasa eclilmi~tir. Dl'vktin I ikt i
kuvvetlerinc bu ta<;h yazar ve yazar hamisi kuvvetli bir hamlc giidi a~tlatttl'!
ve emsalsiz bir bilimsel faaliyct devresi a<;mi~tir. Onun gorliuii~t.t k:dttti ~J
saltanat clevresi parlak ve Bizans'm tum geli~mesi i<;in hi<; ~iiplwsi:r. otwndt
bir clevir olmu~tur. imparator ve <;evrcsinin ilmi faaliycti clbct.tt ii 11 pl ;l nd.t
kompilatif mahiyette idi. Yeni kiiltur degerleri meydana g;<'ti nn yat :1 t u 1
kuvvetten yoksundu. Onemli olan cihct, bilinmcye dcgcr ll<'r ~<'yin lopl.ttt
mas1 idi; bu, ilim ve ir[an ve i:igretim malzemesi olarak muhaf:tzast vc Hott
raki nesillere intikali gereken bilinmesi gerekli her eyiu top!;~ 11111:t:a u lt.
Konstantinos VII.'un edebi faaliyetinin temelindc pratik .. did:tktik l111
gayc yatmakta idi: Onun yazd1g1 vcya yazilmasmi tcvik dtigi ('.~. 1In ,i:
dalanna ve sonraki ku~aklara, on planda isc oglu vc l1.dt'l'i Rotn.rll< ~ . ,
i:igretici ve pratik rehber olarak hizmct etmeliydi. Bunlar 1"1 ki Lt pLt11 idif, 1
Ansiklopcdi, ilmi eser, tarihi vckayiname. Konstantinos VI I. v <; v1 1
sinin edebi faaliyet formlan ite bunlard1r.
Lakapenos'lar hakimiyetinin <;okmesinden sonra, tahmin ('(likhiln <'I'.I
gibi, Bizans saraymdaki memurlar arasmda biiyiik deg;i~iklik vuktt l11tldtt
Konstantinos VII. kendisini kudretli Phokas ailesinin kollanti.L trsl i111
etti. Romanos Lakapcnos'un bir zamanki rakibinin kardci Barclas l'lwb s,
Scholenoi domestikos'u sifat1yle, ordunun ba~kumandanhgnu iiznint :ddt.
Onun yanmda ii<; oglu imparatorluk ordusunda en muhim rolii oy11amakt.a
idiler. Fakat biitiin alns degimclerine ve Konstantinos VII. 'nn kayln pederine karI ktrgmhk vc k1zgmhgm1 biitiin hayat1 boyunca d cvam l'ltirmesine ragmen 1, biiyi.ik hiikiimdar Romanos Lakapenos'un siyasi t;izRisi
i<;te ve dtta hi<; dcgitirilmeden izlenmeye devam olundu. Zirai polit.ika
sahasmda bile Konstantinos VII. hiikumeti Romanos Lakapcnos'1111 :u;rtr~~
istikameti muhafaza ederek, bu kanun koyuculuk sahasmm yaratH'IHIIIIII
adm1 anmamakla beraber, kii<;iik arazi mulkiyetinin konmmas1 i'ii11 l1 i1
stra baka kanun da <;tkard1.
Patrikios ve quaestor Theophilos tarafmdan kaleme alman 111.1.1 L !I I'!
tarihli bir kanun 2 , kudretlilcrin Konstantinos VII.'un yal111:r. l>:t.~lll;r
hiikiim siirmeye balamasmdan sonra ele ge<;.irdikleri vcya g('r;in:ct'klc1 i
biitiin koylii miilklerinin derhal ve tazminata bagh olm1yarak cski sahiplcrine geri verilmesini hiikme baglamakta idi. Emlakin kudrctliler l:1ralt11
1

Kr. De admin. imp. cap. 13, 149

MoRAvcsrK -jENKINs). Burat!a Konstantinos VII. ~ii ylc diyor: "imparator Romanns kiilliirsiiz ve bilg isiz bir adamrh; o
.,:oc11klu~undan b er i imparatorluk saraymda
ydi~mi~ vc: Rmna v lniC'klcrinc L(i\1'(: lcrbiyc
(n~r.

edilmi~

kimsclertlcn degildi; imparatodul\

soyundan ve hatta asil nHn~eckn hi k
degildi".
2

Zmos,
Urg h5h .

Eskikitaplarm.com

.Jus

I,

"1: veld.

Diir.cuoc,

IV. lli1.an~ lmparaltlllu~uiiUII J'arlak Dl"v ri

d.u1 ld"n \tkanlmast halindc de bundan sonra, aym prtlarla koyliilcr

uncdiklc satlll alma hakkma sahip olacaklardt. Eskidcn yap1lmi alan
~io~.t rn alm<~lar ic;in isc cski hi.iki.imlcr gcc;crli olacakt1 ki, bunun anlanu,
:;.1lU1 alma parasmm iadesi yi.iki.imli.iliigi.ini.in - ki hi; ~i.iphcsiz kudretlilere
V!'ri!C'll ()nemli bir taviz idi - 945'den onceki biitiin dcvreye te~mil edilmcsi rlir. Filvaki Konstantinos VII. kanunu, servctlcri 50 altmdan daha az
In tan lilkir saticilan bu yiikiimliiliigi.in dJmda tutmutur; fakat oglunun
hir rwvella'st, Konstantinos VII.'un, kudrctlilcrin itiraz1 iizcrine bu smulaudtrmayt daha sonraki - bize intikal etmcmi~- bir kanunla iptal ctmek .
zonlllda kal(ltguu, sadece satmah bedclinin iadesi miihlctini 3 y1ldan
1
; 1 y da uzalttgmi gostcrmektcdir
Konstantinos VII.'un patrikios vc quaestor Theodoros Dekapolites'in
bll'luindcn ;Ikan 2 baka bir kanunu da asker mi.ilklcrini konu etmekte
vc askerlcrin iaC ve techizatlanm saglayacak imkfmlan elde cttikleri ara1.i 11in sat1~a ;tkanlmamastm hiikme baglamaktad1r. Gelcnck gcregine gore
all .rlratiotes'Icrin oldugu gibi (Kibyraioton, Aigaion Pclagos vc Samos adas1)
t/zrmll'lannm deniz askerlcrinin arazileri adam bama en aagi 4 libre
;lit 111, imparatorluk donanmasmm iicretli gt>micilcrine ait arazinin ise
;u(anl ballla 2 libre altm kiymetinde olmas1 gcrckmcktcdir 3. Asker
miilk1iniin vcrasct yoluyla taksimine, varislerin orduda hizmet gorcvini
lllii ~I.I'ITkcn iizcrlcrine almalan artlyla mi.isaade olunmaktad1r. Eger bir
01~kn in n1iilkiini.in k1ymcti kanuni asgari hadden yi.iksek ise, artan klSlm
millk sa hil>i :~skcr, ancak stratiotes tomarlanna kaydedilmemi ise, satmaya
llll"/.1 11111111. Eski asker mi.ilklcri i.izerinde itirazs1z mi.ilkiyet ic;in zaman
.1,:11111 ;I JIC ;t k 10 y1l sonra balar. Kanuna aykm olarak satllm1~ olan asker
111ilfkle ini11 ahnlarm clinden hi~j tazminat verilmede:n istirdadma mi.ite.dlik ski hukuki hi.ikiim daha bi.iyi.ik bir ciddiyetle tatbik edileccktir,
oyk ki, 01sker arazisinin geri ahnmas1 i~jin mi.iracaat hakki sadece mi.ilkiin
nki sa hil>in c verilmemi, aynca oncelikle satm alma hakkt oh;i.isi.ine gore
h. dnl'l:cyc kadar akrabalara, bunlardan soma eski miilk sahibiyle miilcrck c u askerlik goreviyle yiiki.imlii bulunanlara vcya ordu gorevini miiterekcu ila C(knlcre, aynca eski miilk sahibi ile vergileri mii~tereken odeycn
daha Ctkir stratiotes'lcre ve nihayct aym koyde yaIyan koyli.ilerc kadar
tq111il nlilmitir.
Aytll Thcodoros Dckapolitcs, Konstantinos VII.'un oglu Romanos II.
yaymlanan ve daha onccki hi.iki.imleri yorumlayan , hala kesin

z;~ maumda
1 /.1 .l'os,

Ur~

}us I,

llu

Vll.' 1111

vd.

'.!4.0

" Ztwus, }w I,
I , :J

'-!22

veld.

OIH'111l i bdglln
'l'oiTi tln

k1lahllld:t

DiiLGER,

KnnHiantmoN
d:1

ll"luar

lanmakta (De caerim., s. 695), ancak burada

ath askerlcrin arazi miilklcrinin 5 veya en
a.-: 4 Wm:, imparatorluk dcni7. gi.lci.l askerkrirw a i I ara:r.inin isP If. libr11 a IIIII k ynH"I in'"' olrll:tHI

gcnkll{:l

Eskikitaplarm.com

llll<lll'lluwlllrdir.

'I Ml' rkl'zi lktidann Fcodal

Kttv vctkn Kaqt Mi\r;uklc- si

I'll

bir hi.iknu baglanmann~ olan 927 /2H k1thgmdan lwri satm alman miilklc ;
sorunuyla mqgul olan ve bunun d1~mda ise Konstantinos VII.'un yalttt /,
bama hi.ikiim siirmeye balamasmdan sonra satia (,~Ikanlm1~ kiiylii vc
asker miilklerinin hie; bir tazminat almmadan iadesi gcrcktigitti l>it ddot
daha teyid eden ba~ka bir novella daha kaleme alm1~ttr 1 . Avm iutp;tt.t
torun g62 mart tarihli bir novella's1 sattlmi stratiotes miilklni h;Lkkuul.t ~ i
eski hiiki.imleri yorumlamakta ve iyi niyet sahibi ahCilann sadn ,. hunl.ut
bedelsiz iade etmek ile miikellef bulunduklan, kotii niyetli ahnlann iHt' lllt
yiiki.imli.iliik dlmda aynca ceza da odemeleri ilkesini vazctnukfc dit ~
DI politikamn mihrakmda hala, doguda Araplarla yaptlmak I ;t ol.tll
sava bulunmaktayd1. Giiney italya'daki ahIlml savalar, umut11i gl'li.~utc
iizerindc etkili olmadan, siiriip gidiyordu. Bulgar smmnda l wrr;t k In'
ban havas1 hakimdi ; Macar akmlan baan ile piiskiirtiili.iyonltt ('1:11 vc
943'cle oldugu gibi 959 ve 961'de de). Bu durumda Bizans, kuvvl'f.ln i111
Anadolu'da ve Akcleniz'in dogusundaki miicadele i~in yogllnLt~ltrclt
Korsan yuvas1 olan Girit'e kaqt Konstantinos VII. hiikumcti !.H!J ytlttHLt ,
hacmi ve maliyeti yoniinden Leon VI. zamamnda yap1lan biiyiik sl'ln!l'tt
anduan bir taarruza giriti 3 . Fakat bu defa da biitiin askl'ri c;ah;d;tt
vc mali fedakarhklar bouna oldu. Tqebbii.s, kumandan Konsta11t ttHJs
Gongylas'm kabiliyetsizligi yiiziinden aomlacak bir baarlSlzltkla Sottile,
land1. Devletin kaq1sma eski cliimam Seyf ed-Devle'nin dikilmi~ old~tP,Il
Mezopotamya vc kuzey Suriye'deki miicadeleler ise, c;ok degiik sava t.dihi yle vc fakat Girit teebbiisiinden daha baanh Ckilde cereyan cdiyonlu. !WI
yllmda Bizanshlar Germanikeia ( = Mara)'yl zaptedip diiID<lll onlusllllll
birbiri arkasma maglup ettikten sour a 952 yllmda Frrat'r gcc;tiler. Fab t
bundan sonra talih dondii; Seyf ed- Devle Mara'l tckrar dim~ ~cl,it
diktf'n soma devlet arazisine girdi ve domestikos'un oglu Konstan t i nos
Phokas't esir ctti (953 ). Bunu izleycn ylllarda da Seyf ed- Dcvle zalc 11k11
zafcrf' kotU ve Bizans ordusu ancak yava yavCJ~., daha 954 y1h SO!IIIIIcl.t
babasmm bakumandanhg1 kendisine devretmi oldugu Nikephoros l'lto
kas idaresinde yeniden saldmya ge~tebildi. 957 haziramnda kuzcy S111 iy o'
deki Hadas ( = imdi inekli) diitii ve 958'de loannes Qimiskes ~iddl'l It
bir savatan sonra kuzey Mezopotamya'da Samosata (= Samsat)'yl i.~g. d
tti.
Konstantinos VII. devrinin karaktcristik bir hususiycti yaba11n sa
raylarla giri~ilcn olduk~ta hareketli diplomatik rniinascbctknlir. s.. va~
halinde bulunulan Arap devletleri ve bunlarm komulanna giiudniln1cst
mutad olan e!c;i heyctleri dimda Kurtuba Emevi halifcsi Abd n-Rithlll;llt
1
2

ZEPOs, ]us I, 240 vrld.

Z..:Pos, ]us I, 2-13 vd.

Diiu;rw ,

Tafsilat!t

veld,

Rt:g. (igo,

Eskikitaplarm.com

tasviri:

})e cacnm.

hft

IV. Ui z au~ IJuparaforlujtunun l'arlak Drvri

Ill. vt Allllan imparatoru lhiyiik Otto ilc sclim :l heyt'tkri tcali ohmdu.
A neal, tarili 1 bakundan en 6ncrnli yeri 95 7 sonbahannda uzunca si.irc
in1paratorl11k saraymda kalan Rus kralic:;csi Olga'mn tbrcnle kabuli.i ahr.
l\.1 ~; a hi r sii1T (incc hristiyauhg1 kabul cderck vaftizi esnasmda Bizans
in1paratonmun zcvccsi Helene'nin adm1 alm1~ olan gent; Kiev dcvleti naiiH'sinin ~ahsi ziyarcti Bizans- Rus mi.inasebetl erindc yeni bir devrc at;ml~
v1 Bi,.;ans kiliscsinin Rusya'da pck c:;ok ~eyler va'deden misyonerlik faaliye1iuc y(ui bit harnlc gi.icii a~tlamt~tlr I.

5 Fiituhat Devri:
Nikephoros Phokas ve Ioannes <;imiskes
ni'IJ('I Bibliyografya: ScHLUMBERGER, Nicephore Plwcas; Epopee byzantine I.- FERRADOU,
{),; /Jif.l!s des monasteres a Byz:ance, Bordeaux I8g6.- CHARANIS, Monastic Properties.- Aynca
hu k1s11un La~mdaki kaynaklar fash ile kr~.

Konstantinos VII.'un oli.imi.inden sonra (9 kasun 959) Bizans tahtma,

111'1 1w kadar babasmm siyasi kabiliyctsizligini tevariis etmi ise de, onun
hi Ii111sd ci<ldiyctinden mahrum kalmi gi.izel, nazik fakat irade yoksunu
VI' h;d 'il' mqrep bir delikanh olan oglu Romanos II. ~1kt1. Daha c:;ocuk iken,
HcHu;uus Lakapenos'un arzusiyle, Provence di.iki.i Hugue'un gayri meru
hi ktzt ik nikaht ktyllm1~, ancak ki.ic:;i.ik prcnscsin crken oli.imi.i yi.izi.inden,
Har;tyda dop;mu imparator oglu ic:;in ~eref kmc1 olan bu baglant1, gcn;ek
it.d ivara diinii~meden kopmu~tu. 956 y1h civannda Romanos kcndi istel':i yll', hir mcyhanecinin k1z1 olan ve imparatori9e olarak Theophano
.11!1111 :dan Anastaso ile evlenmiti. Bu az bulunur gi.izellikte fakat tamar11iylc ;dd:lk <li.i~kiini.i ve olr;i.isi.iz derecede haris k adm Bizans dcvleti tariliilldl' ol ag-an dtl bir rol oynayacakt1 2 Rornanos II. onun sihrine taIIJ.IIIIiyll- kapllmitl. Onun akt ugruna anne imparatorit;e Helene bir kenara
4,Tkilrni~ vc imparatorun be k1zkardei zorla manasura sokulmutu.
Horna11os II. devlet ileriylc ciddl olarak hie:; me ~gul olmami, bunlan,
Holl olarak parakoimomenos makamm1 i~gal edip paradynasteuon gorcvi yapan
1 Olg-a i~in imparatorluk saraymda
y; qulan kahul ti:ircninin geni~ tafsi!atl
Komi ani inos VIL'un Torenlcr kitabmda
llwvcutlur: De cacrim. 594 vdd. Bu hususta
r.di<ii!H i<,:in son olarak bk . LEVQENKO,
Ora ki '1.17 veld. Mi.icllif burada Olga'mn
va lli .-: yn i vc tarilii l1akkmda am~tll'JCtlarm
liu kh dii ~ iincel!'rini de de almaklachr.
I."V<,'4'llko, ( >lg-a'wn lslnnhul'u ziyarcl i ruiin ; i~dwl iylc val'ti~o 1dildi~i fikriuc , c ~ ilm1
I{I'JN icriyor. llnnu i ~c sadccc hu llll"ll"la

Konstantinos VII.'un muhafaza ettigi

si.ikut dcgil, Olga'mn refakatinde daha
onceden bir papaz bulunmasl vak!as! nakz
etmektedir. Rus kroniklerinin Olga'nm
vaftizini 954 veya 955 y!lma vazetmelcri
de krali~e nin hristiyanhg1 ger~cktcn Istanbul'a scyahatinden once Kiev'de kabul ctmi~ olduguna deli! tc~kil cdcr.
2 Dnmr.'in
parlak e <raz'~i ik kq.:
F it: IIY(.I' I, 'll '? Vlld.

Eskikitaplarm.com

!i l1 iltuhal l>rvri: Nilu phorns l'hoknM vr

loau111' ~

<,.:imi~ k~

Jl'\

bcccrikli hachm Ioscphos Bringas'm ellcrinc btrakrut~ll. Aucak imparalor

her ~cyden once domestikos Nikephoros Phokas'm <m v c ~<ihretindcn Ll). dalanmt olup, ktsa saltanat devresi de sadccc bu hi.iyiik kumaii(Lilllll
imparatorluguna bir gc<_;:i devri olmak baktmmdan dikkatc degcr.
g6o yazmda Nikephoros Phokas biiyi.ik bir filonun ba~mda C:i ril '.sefer etti 1. Biitiin kt boyunca si.ircn <;:ok scrt bir kuatmadan so111 a N i.
kephoros'un kuvvetlcri g6 I martmda adanm baChri olan Khandaks ( 1\. ;111
diye) '1 hi.icumla zaptettiler. Hem en hem en bir buc_;uk yiizyii. Arapb ra .1 i 1
olduktan vc bunlann dogu Akdeniz havzasmdaki deniz gii<;:lerinin n iin n nli
iissiinii tckil cttiktcn sonra Girit adas1 yeniclen Bizans imparal orlu gun1111
hakimiyeti altma girmiti. Bunclan daha biiyiik c_;apta bir zafcri Bizansl d ;ll
c;oktan beri clde eclememilerdi.
Nikephoros Phokas Istanbul'da kendisi ic_;in yap1lan mulllql'lll I ,j 1
torcnclen sonra Anadolu'da Seyf eel- Devle'yc karl miicacklcyi .. k :dd1
Burada da harckatl en biiyiik bir baan ile ta<;:landi. Birbiri arkas1na 1\. j.
likya'da Anazarbos, etrafmcla o kadar miicadcle edilmi alan M ;u a~. IC.
ban ve Di.iliik (Dolikhc, Telukh) diitiiler, g62 arahk aymda zor hi1 k11
~atmadan sonra Seyf ed- Devlc'nin baChri Halcp de sukut c l.li. II 1
nc kadar bunlann i~gali heniiz fetih anlam1 ta~1m1yor isc de, Hizan:; J,; ~
kumandammn muzafierane ilerleyii onun biiyiik iistiinliigiinii giist.nnckl c
idi. Otuz ylldan bcri Bizans di politikasmm m erkez noktas111da dlll'.lll
Hamdanilerle miicadele daha o s1ralarda Bizans lehine sonuc;la11mi~ say
hrd1. Girit'in fethiyle dogu Akdcniz'de oldugu gibi, Anadolu'da cia fo>t'yl
ed- Devle'ye karl kazamlan zaferle, Bizans ic_;in en tehlikcli Arap mcrkl'zi
tenkil edilrni~ ve dogu istikametinde ilerlemek iizere yol a<_;:lhm~ lHJit inuyordu.
~ohrctli bakumandanm odiilii imparatorluk taCI oldu. Romanos II.
'un gen<;: yamda IS mart g63'de oliimii, hakimiyeti once, kii<;:iik oguiLu1
Basilcios II. ve Konstantinos VIII. adma niyabeti i:iz;erine alan imparatoric;.T heophano'nun cllerine b1rakt1. Bu nizamm uzun zaman siiremiyc(:c jti11 i
zeki krali<;e pek iyi biliyordu. losephos Bringas'm haztrladigt plfl11 L1 r1
bozarak Nikephoros Phokas ile bir anlama yapt1. Nikephoros l'hob :;
asked birlikleri tarafmdan Kayscri'de imparator ilan cdildi; 11 aguslosla
Istanbul' a girdi; Bringas'm mukavcmetini kanh bir sokak <;:arpilll:ISIIH L1
ktrd1ktan sonra 16 agustosta Ayasofya'da ta<_<landmld1. G en<; imparalo1 ic;
sac_;lan sava~ meydanlannda klrlamt olan sava<_;:Iya izdivac elini uzaU 1.
Nikephoros Phokas bu surctle mqru Makedonya han edam il<' h:q!;b ut 1
kurmu oluyordu. Ovey babalan s1fattyla imparatorluk haklanna ~l'kl i
bak1mmdan dokunulmarm~ olan h er iki gen<;: prensin hftmisi oldu. Sivil
1 St{erin

tafsili1th

SciiL UMIIEtWER,

tasv1n

ic;:iu

bk.

.Nict'l,fwre 1'/wcas !2 5 7<J. /\y-

nca bk. I.

I'APAlloLor.o~,

~;rtpo0(1'JilOI~ ~ (11~,1-,C/ii ),

Eskikitaplarm.com

'II xp~T'l 'ml, .,,., ,_

/\tina 1 'I;JII, flO vdd .

IV. lli..:ans lmparalnt'luP;unun l'arlak lkvri

ici.LJcnin lm~111a Hringas'm ycriuc, tam hir Bi;r.ansllya yaklll" kurnazhkta,

s111Jrs1z para dii~kiinii l~tkat aym zamanda devlct adam1 olarak fcvkalade
k.tlliliyclli llir kimse ohm, Romanos Lakapcnos'un gayri mCru ogullarmdan
hi1 isi, luullm Basilcios gcc;ti. Bu zat daha. Konstantinos VII. zamamnda
u1W11tl i l1ir rol oynamt~tl; ~imdi ise parakoimomenos s1fatiyla ve ycni icat
("(IiI- II jmJ('dros I iiuvamyla suslenmi olarak ycni imparatorun sag kolu
oldu. l>o~u kuvvellcrinin bakumandanhk mcvktini, domestikos s1fatiyla,
i1nparator yanmda zamammn en btiyiik kumandam , asil bir Ermeni
;1 i ksin<~ nuusup olarak parlak bir general olan loannes Qimiskes igal
dmdte idi. lmparatorun sava arkadal ve kardci Leon Phokas, bati
domr~stikos'u SJfatiyla kuropalates iinvamm elde cderkcn, babalan olan bir
:~.amanki Scholcnoi domestikos'u Bardas Phokas caesar'hk paycsiyle taltif
cdildi 2
Nikcphoros Phokas (963-69) ile Anadolu'nun kudretli ailelcrinin en
cuumlilerinden birisi iktidara gelmi bulunuyordu. Aslmda yeni imparatorun Ill' goriinii~ii, ne de tavir ve hareketi onun asil meneini ifa edecek
< i nstcn dcgildi. Goriiniiii pek az c;ekici, yaradlllI kaba ve as1k surath,
ya~ayll ;r.fthidanc basit idi. Sava meydanlannda miicadele yegl'me ihtiras1,
diiil w a;r.i;r.ane omiir siircn kiilerle beraber bulunmak yegane fikri ihtiyaci
ich . Sava~c;.1hk ve kqiligi ahsmda birletirmi olan imparator, Athas dag:tncbki Lavra manastm kurucusu aziz Athanasios'un atqli bir hayram idi.
( ~rck kqi~lik miiesescsinin bu en onemli merkezinin yiikselme devri onun
:~..un;l lllnd.t halami olup, "Araplarm soluk benizli oliimii" tcsmiye olunan
Nik plllJros'uu hiitiin hayati boyunca diinyaya suum c;evirip kei olmak
.11 1.11 ttigi rivayct olunur 3
Anctk hutiin aristokrathga aykm itiyadlanna ragmen, Nikephoros
"ldulrdlilcr"in bir temsilcisi idi ve oyle kaldij onun en ytiksck iktidara
IIIIIJ;tlll~l Bizans aristokrasisinin zaferi anlamma geliyordu. Bu zamana
bdar Bi;r.aus hiikumetinin, btiyiik arazi sahipligi miiessesesinin genileme
gayrl' l kri ik miicadde etmesine karIhk, imdi zengin ve asil aileler mukabil
d;ul)('yc hazirlandilar. Nikephoros Phokas'm g67 y1hna ait olmas1 gerekc 11 4 bir kanunu, scleflerinin koyliiler lehine taraf tuttuklan ve bu suretle
hiitiin tcl>a ic;in c~it olmasi gereken adalet ilkesine ihanet ettikleri iddiasiyle
ha~la maktachr. Nikephoros, kudretlilerin arazi satllannda, oncelikle
sa 1111 alina hakk1m fakirlerden almaktad1r: on a gore fakirlerin mahm
l.tkirln, kuclretlilerin miilkiinii ise yalmzca kudrctliler satm almahydiiar.
llilllllll dt~111da cski hukuk gcc;erli kalmaktad1r; ancak 927/28 k1thk zama1 B11 unvan hakkmda kr~. Ch. Dmnr.,
II, 37~
3 Kr~. Scm.HMIJERGER, NicejJhore PlwOr Ia .1ign((ir.ation du titre dt! "jJroedrt" ri
1/v.cmu:r, Mifanges Schlwnber~:er 1 (1 !)114) 1or; crl.r II<J!I vdd.
vdd .
' ZIWI'S, }11s I, 25:1 vdd.
I>iir.m;R,
> I ,non I )iak. 1'1 SkylilzN- 1\.odnn . llrJ' 'J 1 'J.,

Eskikitaplarm.com

mndan 6nccki devrcy< ait iktisaplar hakkmda her tiirlii iadc l. tldJ i, .111
yllhk zaman a~Jmi siiresi tamamlanchg1 cihctle, hiikiimsiiz kal111ak ta dn
Ashnda bu hiikiimlcr belki de, gerc;cktc k6yliilcrin kudrctlilcr kar~ 1 s 11uh
oncelikle satm alma hakkm1 her hangi bir zamanda kullannu~ olahil nTgi
bir sorun tekil ettigi cihctle, o kadar sert sayllmayabilirler. Fakat knd1 .. 1
lileri adalet namma, bugiinc kadar gec;erli olan kanunlara ragmen llin1 ay,
altma alan yeni kanunun psikolojik etkileri her halde olaganiistii olllii i.'J
olmahd1r. Seleflerinin aristokratlar aleyhine olan siyasetindcn N i k1pllo1 11!1
kesinlikle ayrllmitl.
Fakat asker- imparator, stratiotes miilklerini kuvvctl cndirnwye ,.,.
c;ogaltmaya gayret etti. Eski zamanlara ait satt~lann gcri alnnn; 1s1 i1,i 11
yapllacak taleplerde asker arazisi ic;in, eski usule gore, asgari olc;ii oL11 ;1 k
4 libre altm klymcti gec;erli olacak ve bu asgari olc;iiye kadar y;qHL ua 1,
iadeler tazminats1z, bunu a~anlar ise satm alma bedelinin iadcsi ar11yl ;1 gn
c;ekle~tirilecekti. Bun dan sonras1 ic;in isc, askerlerin yeni ag1r tee h i:.r.a 1111111
maliycti goz oniinde tutularak, asker miilklerinin satllamtyacak ;1sH;11t
6l<;iisii 12 libre altmdan aagJ tutulamiyacakti; oyle ki bir stratiolrJ, lflin
degeri bu sm1n amad1g1 takdirde arazisinin hi<; bir parc;as1m satannya1 .1 k vr
miilkiiniin k1ymetini bu asgari olc;ii altma dii~iirecek her tiirlil sal I ~, sa l d.111
miilkiin tazminat verilmeden geri verilmesine yol ac;acaktJ; sadr,.,. hu
asgari i:ilc;iiyii aan klSlmlann satiI halinde, bunlar geri takp olun;1 ra l'
olursa satm alma bedelinin iadcsi gerckli olacaktl 1 . Nikr-pho10s' 1111
gerc;cklqtirmeye gayret ettigi, asker miilkiiniin iic; mislinc c;Ikanlmasl,
hie; iiphesiz Bizans ordusunun sosyal biinyesinde degi~iklik dogu rara kt1.
Bu hiikiim de, "fakirler'"in arazi miilkiyetine dayanan imdiyc kad arki
siyasetten ilke bak1mmdan aynlmak demekti. Nikephoros'un, kcndil crin '
12 libre altm degcrinde arazi miilkiyeti saglamaya c;ah~t1g1 ag1r tcchi zatl1
stratiotes'leri art1k "fakirler" olamazlard1 2 Bunlar artlk yalmz yl' n i
teekkiil etmekte olan kiic;iik asiller tabakasmdan, sonraki devirlerin fmmo ia
sahipleri arasmdan <_;Ikabilirlerdi.
Nikephoros aym zamanda kilise ve manast1r arazisi miiessesesi 11 i11
biiyiimesini durdurmaya gayret ederek bu maksatla g64 yJlmda, Biz; 11 1s
kanun koyuculugunun en Ciiretkar abidclerinden birisini tekjJ eden hii SIISi
bir kanun <_;1kard1 3 Ruhani biiyiik arazi miilkiycti, h er tabakay. 1111 '1 1
sup dindar kimsclcrin durmadan yaptiklan bagilar vc vasiyetna 1111' yllh 1
ile b1rakt1klan miras sayesinde, hie; de dtinycvi biiyiik arazi mii lk iy rl i11
den daha yava~ biiyiiyor degildi. Aynca miitemadiycn bclirli arazi t.llsis
1

Reg.

ZcPos,

Jus I, 225 vdd.

72 1.
2 NE UM ANN,

lw m:rr

DoLGER,

Weltstellung s6'cla cla lmna

dii ~ ilnlilmli~t lir.

" ZEPos, }us I, 24!1 vdd . lluJ.<IIIt ,

Reg. Ggg. Bu kamunm ingili zc:c (,ir <;<vi r i~i 11 i
cle vercn ~u cserle kr~.: CIIA itANI~, 111ont11/l,
l'rofJerties !i> vdd.

Eskikitaplarm.com

IV. BiznnR lrnpnrnlorlu~unun Parlak D evri

lc1 i ik ytni mauasl1rlar kurulmakta idi. Hiikrni ahsiyetlerc (kiliseye)

bajJ;II arazi her ne kadar ilke bak1rnmdan vergi ile yiiki.imlii idiyse de,
lll'lc wrgi ilc yiikiimliiluk ilkesi, bahcdilen imtiyazlar yoluyla <;ogu zaman
zcdl"l.-ndigi i<;in, dcvlct bunlardan diger arazi sahiplerinden clde ettigi
k;u lar mcnfaat bckliyemezdi. Devlet i<;inde k1thk ve a<;hk zuhur ettigi
;1uda ki bi>yle hir halin daha I o. yiizyilda mevcut oldugunu koyli.i ve
asker mi.ilkleri etrafmda yapilan mezbuhane mi.icadele ispat etmcktedir1"11 hfm i hi.iyiik arazi miilkiyetinin bi.iyi.imesi, bu oluum daha verimli arazi
sa hipligi miiesscsesi aleyhine vuku buldugu cihetle, devletin menfaatine aykm idi. Samirni dindar bir kirnse o1an irnparator ise ald1g1 tedbirlerde, i~te
l111 S(:beplcrlc, dini vc ahb1ki rnotiflerle hareket etrnektedir. 0, hi<; bir ayn' ;dtk tarnmadan, sadece mi.ilk i.izerine mi.ilk y1grnay1 gaye edinrnek suretiyle
kqi~lerc ettikleri yemini unutturan ve manast1r hayatm1 "bo ve Khristos
ad 1na lckc stir en bir tiyatro" ya <;eviren ihtiras1 kotiilcmektedir. Manastlrlara, kilise rni.icsseselerine ve aym Ckilde ruhani ah1slara arazi tahsisi
a1 tik son bulrnahd1r. Qogunlukla an ve 6hret gayesiyle tesis cihetine
f!:i dikn yeni manast1r ve kilise mi.iesseselerinin kurulmas1 da yasaklannu~tu. Hem kim dindarane fedakarhk arzusunu tatrnin etmek istiyorsa,
ha rap ulan vaktflara, eski tesislerc yardirnci olrnahd1r; ancak o da bunlara arazi bagilayamaz. Onlara bagilamayi di.iiindi.igi.i mi.ilki.ini.i satrnah
vc lnmdan elde edilecek meblag1 boyle bir rni.iesseseye verrne1idir. Bu satil
islcdigi :::trazi sahibine, yani bir kudretliye de yapabilir. Terkedilmi tenha
hiilgcl erdc manastlr hi.icreleri ve dini inzivaya <;ekilmek i.izere, baka arazi
1n!ilkiycti clde etmek gayretinde olmayan, kii<;iik tesislerin kurulmasma
is.-, sadcce mtisaade cdilrnekle kalmrnamakta, boyle tCcbbiisler ovii}ecek
i~ln olarak belirtilmektedir. Bu ci.iretkarane kanun ge<;erligini uzun miidkt siinliircrnedi ise de, irnparator Nikephoros'un gerek devlet siyasetine
111iil(allik ilkeleri ve gerekse ahlaki dindarbg1 bak1mmdan <;ok anlamhdu.

I ktisadi bakimdan en gii<;lii unsurlann gcnilemesi oluumunun her

~cydcn

iiuce ziraate tevecci.ih etmesi ve koylii arazisini sattn almak suretinde

k:.ahiir edi~i, Bizans ehir iktisadiyatmda rnevcut olan koullan a<;Iklayan
cn soutmcu husus degildir. 1ktisadi gii<;lerin serbest oyununa devlet chirdc, kmal arazidckinden <;ok daha s1kl s1mrlar <;izmi~ti. Bi.iyiik<;e Ol~i.ide
ii1":1l tqcbhus gelimelerine, eli kolu bagh ve ciddiyetle kontrol edilen chir
iktisadiyat1 tam bir hareket sahas1 birakrn1yordu (bk. yukanda s. 237),
iylr- ki, artan paray1 yatmrna baglamak i<;in arazi mi.ilki.i satm almak
ycgfi nc as;tk kalan yol idi.
Hiiyiik arazi sahibi asalet s1mfmm gcnilernek vc biiyiimck gayrcti
iki islikarncl.Le geliti. Bir taraftan Bizans cyalctlcrindcki kiic;iik arazi miill,iydini cmcr("k (kvlct i<,:indc mevcut olan sosyal- ekonumik di.i:.:en in
I Jlll'lini oydu, diP;n tar:dL111 iHI" , dcvlct dii~ntanlarmdan da arazi kopar-

Eskikitaplarm.com

'i Fillllhat J)(' v ri: Nik<'phoros l'ltok a s

V I'

lo:mii<' S <,:im is k s

fttl

mayt l>aarmak suretiyle imparatorluguu suurlarun ileri siirdii 1. 1>o~11da

yaptlan Bizans fetihleri her Cydcn once Anadolu aristokrasisinin csnidir.
Bunlar aym zamanda isc, Bizans't kafirler aleyhinc savaa itcu gii<;lil l1i1
dini evk vc heyecamn sonucudur.
Nikephoros Phokas bu Cvk ve hcycanla dopdolu idi. islam ik sa v a~
onun ic;in bir nevi kutsal vazifeydi. inancys1zlarla yapllan miicackkc.k 1n ;d.
tul diien biitiin savac;:Ilann martyr (=din yolunda oliimc kallanan) il.111
edilmesini kiliseden talep etmiti. Bu talep, miisliimanlarla sava~111 l\1 11. .. 11
bir sava oldugu anlammdaki Bizans duygusunun garip v e tniihal (ip;. lil
bir tezahiiriinii ortaya koymakta idi; oylc bir his ki, Bizans d<'vkt i'''"
giicylenme gayretini biiyiik l>ir kudretle ilcriye itmektc idi.
1mparator stfatiyle Nikephoros, Lir zamanlar Romanos 11. cn1rind<
domestikos olarak balamt oldugu fetihleri devam ettirdi. Nikcpl10ms I'IJc,k ;J.~
ilc iki halcfinin saltanat devreleri ortac;ag Bizans devletinin askl'rf ha k1111
dan en parlak devrini tqkil ederler. Astrlardan beri sabit kaln11~ ol.tll
Toroslar s1mn ordularmm kudretli ilerlemesiyle delindi. Sallanalunn ilk
iki yth daghk Kilikya bolgesindc yaptlan, merkez noktasmcb Tarsus vc
Mopsuestia ( = Misis) kuatmalan bulunan son derece gii<,: vc YIJll :tllll
savalara hasredildi. Ac;hga mahkum edilen bu miistahkem mcvkiln ; 1111 .1k
965 yth yazmda sukut etti. Aym y1l icyinde Ktbns Bizans donanmast 1.11 .1
fmdan igal edildi. Bu, dogu Akdeniz'de Bizans'm durumunun ycni VI' <;ok
biiyiik olc;iide gii<,:lenmesi anlamml taImakta idi. Fakat her t')'dl'll 0111'
Kilikya ve K1bns'm zaptiyle Nikephoros Phokas'm esas hcdcfinin, Suriy c'
nin itaat altma almmasmm, yolu ac;tlmt oluyordu. Daha gG6 yiltndo~
imparator Antakya surlan online gelmi bulunuyordu; fakat hi<; bir ~cy
yapamadan geri c;ekilmek zorunda kald1. imparator ancak g68'd c ycnid<'n
Suriye'de gi:iriindii, deniz kiylSl boyunca ~ehir arkasma ehir zapt ednck
giineye dogm dcrinligine ilerledi ve daha soma tekrar Antakya iil'.l'l ill l'
yiiriidii. Ancak biitiin giiciiniin sarfina ragmen kuatma uzayp g- ill i.
Nihayet 28 ekim g68'de ordu kumandanlan Petros Phokas ve Mikl .til
Burtzes Suriye'nin ba~~ehri olan Antakya'y1 zapta muvaffak olt!JJid;IJ'Indo~
Nikephoros Istanbul'a geri donmii~ bulunuyordu. Bundau hir k a<,~ 'Y
soma Halep de diitii ve Seyf ed-Devle (i:ilm. g67)' nin ikinci hall' l' i o L11 1
Halep emiri Bizans ile kendisini kiic;iik diiiiriicii bir ban~ anlatnasr Y' l 1
mak zorunda kald1. Antakya ile birlikte Suriye'nin bir klsm1 impal. llt ll
luga ilhak olundu, Halcp ilc birlikte diger bir ktsm1 isc, Bizans'111 yiik:l' k
hakimiyetini kabul etti.
Kilikya ile Suriye'nin biiyiik bir k1sm1mn ilhakt saycs i ud <~ Bi l'.;t n::
d cvlctinin arazisi oldukc;a ()nemli bir i:ilc;iide artmitL V <; asm l<l ll b ..: Ia hi 1
siirc miisli iman hftkimi yctindc kalmJ ve ehcdiycn k.Lylwdilm i gi',J'iill 'll
1

Buna !lalm once NEtr MANN ( We lt.l"tellung 21.)

i ~a rcl e llll i~ li r.

Eskikitaplarm.com

7"

IV . iiiza11 11 luiJUialoJiu ~ uttiiiL 1'a1lak O vri

doKII llll'l'kt:t.ltl ini11 ('II olltrulilerimlcu birisi, pat.riklik mcrkczi Antakya,

Bi:t.<JIIS Slllll'lan dahilindc uulunuyonlu. Tarild hatmtlar vc diui
~: k1wkln ll;tk1111111Jan o kadar zengin olan lm Li.iyiik merkcz ycniden
lli:t..tus'a ail. olmu~tu. Bu dogrudan dogruya devletc katllan ycni bolge
dt.~uula Bi...:ans imparatorunun hi.ikiimrauhg1, Lir zamanlar o kadar kudretli
nlan llamdo"llli ba~~ehrinc kadar uzanmt~ idi: Halep emiri bir Bizans
vassa li idi ve lm ~ehrin hristiyan olmayan ahalisi devlcte vergi odiiyordu.
Bi...:ans dcvlctinin bu muazzam gi.it;lcnmc devresinc bir taraftan da
b.tl 1 i mparatorlugunun yeniden ihyas1 isabet cder. !ki imparatorluk arasmd a, d ii~iincc tarihi at;tsmdan imparatorluk fikrinin inhisarohg1 ve her
iki in1parawrlugun da Roma'mn miras1 iizerindcki iddialannda, siyasi
ll ;l k umlan ise iki biiyi.ik dcvletin giiney 1talya' da birbirleriyle t;arpi~an
llll'llf;tallerinclc kok salm1~ olan rekabct yeniden canlandt. Nikephoros
l'hokas'm tahta t;Ikt~mdan bir yll once Roma'da irnparatorluk taom
giy 111i~ vc hcmcn hcmen biiti.in !talya'y1 itaatl altma alm1~ olan Biiyiik
< )tlo C)I>B yllmda, !talya'da heniiz cline get;memi~ olan bolgeler iizcrinde
llal'l~n hir anla~maya gitmek maksadiyle Istanbul'a bir elt;i heyeti gonderdi.
Alman imparatorunun elt;isi, daha once 949 y1lmda da !talya krah Berengar
ll.'111 nnriyk Konstantinos VII. devrinde lstanbul'a gclmi olan Cremona
piskoposu Liutprand, Bizans hiikumetine, Otto l.'nun oglu ile gent; Bizans
i1npara torlarmm, t;eyizini Bizans devletinin giiney !talya'daki arazisi tckil
nkn k lwn1~irclerind cn birisi arasmda bir izdivac projcsi onerdi. Bu
t ck Iil lli ...:a ns'ca kaba bir alay tclakki edildi vc alayla cevaplandmld1. Battda
\' uktl 1111111111~ olan olaylar yiiziinden Bizans hiikiimdan, imparatorlugunun
I'' I d vc llll'llfaatlerinin bir c;ok cihctten zedelendigi fikrinde idi. Otto'nun
1111 p.t 1,, I n1 l11 k tacun giymcsi, kendisini Roma'nm ve Roma kilisesinin
l'ln11lisi ya p1uas1, clini kuvvctle biitiin !talya iizerine koyup Bizans devlcti11111 v.tssa ll('l i olan Kapua ve Beneventum hiikiimdarlan ile ittifak cderek,
lt.tlt (\. l>a~,u1s1z da olsa, Bizans'a tabi Bari'ye saldli'Ida bulunmas1, biitiin
IH11dar, ikt.idar bilinci dogudaki son tecbbiislerinin cmsalsiz baanlan
yii...:iil ukn [(vkalftde kuvve tl en mi~ bulunan Bizans imparatorunu son
dtrc-tTck lozchrnu~tl. Biiyiik Otto'nun lstanbul'da h emen hemen bir esir
11111 ;1Ill!' ll'si giircn clc;isi, cfendisinin ne imparator, nc de Roma'h, sadcce
hir ll;trl>arlar krait oldugunu vc bir barbar hiikiimdannm oglu ile erguvani
.;do nda dogmu~ bir imparator ktzmm evlenmesinden bahis bile edilcmiycTgi ni duy1n a k mcvklinde kaldt.
lliza us lkvletill in gi.i()cnmcsinin anlamuu komu Bulgaristan da
lwn11 11 idrak t'denumi~ti. Bulgar clc;ilcri , Bizans hi.ikumctincc iidenmcsi
111111.ul paray1 talep ctml'k iizerc lstanbul'a gddikl erindc Kilikya vc
K 1hns' u1 i~ga lin i takip edc-n 9h;j sonbahan idi 1 . Hu ci.irctkftrhga kl.IIIII;

Eskikitaplarm.com

zarak imparator l'l<;ileri kirbac;lattJ ve hakarct vc tchditlerk yurllanna

yollach. Bir ka~ Bulgar snur kalcsini ytkttktan sonra isc, doguclaki 1!ebbiislcrinden ahkonulmasm1 i:inlemek ic;in, Bulgaristan ilc dogr11da 11
dogruya hcsaplamaktan vazge<;ti. Kcndisi ycrinc, iyi bir ticrct n111kahi .
Iinde Bulgarian yola getirmek tizere Rus htiktimdan Svyatoslav'a 1,i1
c;agmda bulundu. Bizans dostu hristiyan Olga'mn Hazarlar ckvll'l in1
y1k1p muazzam bir kudrete sahip olmu bulunan savac;t oglu ic;in Bit.illls
imparatorunun daveti mtikemmel bir ftrsat t!"kil etti. g68 ytlmda Tuna'y1
gec;crek i<;inden <;tirtimti olan Bulgaristan'1 sliratle yere scrd i 1; "tH ,, k
bunu Bizans imparatoruna hizmet gayesiyle degil, kendisine Tuna lny1
lannda i:izel bir hliktimranhk kurmak i~in yapml~tl. Pcc;en!'klcriu qlq'da
Kiev tizerinc yapttklan bir akm onu yurduna donmeye zorlach is1 dl' ,
aym y1hn yaz aylannda yeniden Balkanlarda gortinerek bu arada iilulii~
bulunan Pctro'nun oglu <;ar Boris'i makammdan att1 vc Bulgarislan ' ln
ha.kimi oldu. Nikcphoros, kendi eliyle, imdiye kadarki zayii' dii~JII:IIII
yerine yeni, c;ok daha kuvvetli ve c;ok daha tehlikeli bir dtimam 1-{'liiJIIi.~
oldugunu idrak etmek zorunda idi. Bu sefer Svyatoslav'a karI Bulgarlarla
ittifaka <;ahtl ve hatta gen<; mqru imparatorlan iki Bulgar pnwwlli ill
cvlcndirmeyi planladt 2 Fakat yapmt oldugu btiyiik hata o kadar kola yhkla ortadan kaldudamazdt: Balkanlarda haleflerine agtr bir miras lmah
yordu.
Antakya'nm zaptmdan alt1 hafta sonra Nikephoros Phokas hir s111
kastc kurban gitti. Biittin emsalsiz baanlanna ragmen balk Laralind.111
sevilen bir hiikiimdar olmamttl. Btitiin devlet hayatmt ordunun c;1karlanna baglayan ve btiyiik seferlerinin gerektirdigi masraf1 c;tkarmak i ~i n
vergi civatalanm acJmastzca s1kan imparatorun askeri rejimi ahali iizcrin
hiiytik bir ytik olarak c;okmtitti. Zamanmda btiyuk pahahhk ve sikkdndc
bozukluk oldugu kaynaklarda bildirilmitir 3 . Fakat onu dti~tircn halk111
1

Kronoloji il;in bk. P.O. KARIKOV-

]ahrhundert, BZ 36 (1936) 66 Vlld . 1 .

DwoRSCHAK, Studien z;um b_;zantinisdum AWn::.
wesen, Numism. Zitschr. N. F. 29 ( 1!J:Jh) 11
2
Bu ittifakm tarihi (g68 degil, g6g) vdd. R. S. LoPEZ, La crise du besarlt. '"'
ve bu ittifakla ilgili durumlar i'>in kr~. X siecle el La date du Livre du Pr4fet, Aft'l1111Kr
D. ANASTASIYEVICJ, Glasnik Skopskog NaUf11Dg Gregoire II (1950) 403 vdd. Aynca t\.
KHRISTOPHILOPULOS, Z1)-ri)(.l.a"t"a TLVCI he -rr,l)
DruJlLa 11 (1932) 51 vdd.
3
Skylitzes- Kedren. II, 369. Zona- ' rr p;uxw f~t{3>.lw, 'EA>.,)vt>c<i 12 ( "ll")
ras III, 507. Nikephoros Phokas'm piyasaya 125 vdd. A. FROLOW, Les noms des llltJ/IIItllr
dans le Typicon du Pantocralor, BSl. 10 ( 1!11'1)
.,;kartm1~ oldugu agtrhgt az sikke, tetarteron,
bilim '>cvresini olduk'>a me~gul ctmi~tir. 251 vd. V. LAURENT (Bulletin de Numi.lll<l
Ozelliklc kr~. W. KuBITSCHEK, Zum 'E:mxp- tiqut By,;:anti~, REB !), 1951 , s. !lU4 vol. )
xtxov {3t[3Alov, Numism. Zetilschr . 4 (1911) tart1~may1 her halde hakh olarak ~u sf1zkrlr
kapam1~1Jr:
mon scns, ricn n'cst tmm lu:
194 vdd. G. MrcKWITZ, Die Organisationsd ans ccltc question tl< lct;utC'I'UI\" . I r.lm jnrmen zwezer byz;antinischer Gewerbe 1m 10.

0 khronologii mssko - viz;antiyskcry voynz

pri Svyatoslave, VV 5 ( 1952) 136 vdd.
SKIY,

"a

Eskikitaplarm.com

..

IV. 1\i :.o: an K llllparalorlu((uHun l'arlak D v ri

lll'f"rl'li dl'gil, hir zamanki <lostu loanncs Qimiskcs ilc arasmm bozulmas1
v zcvccsi Tlwophano'nun iJwncti oldu. Thcophano, ufak tcfck olmakla
lwralwr imparalor Nikephoros'a nazaran <;ok giizcl, asil vc scvimli tavxr1;,, a sahip, gen<;: ve parlak kumandamn mctresi ve yardxmclSl oldu. Kocas1
alcyhiuc suikaslt haztrlayan o, uygulayan Qimiskcs ve dostlan idiler. 10/11
. II a hk 9h~) gcccsi Nikcphoros Phokas yatak odasmda oldiiriildii.

1mparatorluk tahtma Ioanncs Qimiskes r;tkti (969-976). Theophano'ya

f'.' line, yeni imparatora izdivac elini uzatmak iimidinde <;:ok aldanmi~tl.

( )ldiiriilcn imparator, bu caniyane davramI cezas1z b1rakmamaya ~iddetle

a:t. ml'den patrik Polycuktes'in ~ahsmda intikamciSim bulmu~tu. Patrik,
<.~imiskes' in tOvbc ve istigfarda bulunmasmt, imparatori<;:e Theophano'yu
~; u aydan atmastm ve imparator Nikephoros Phokas'm katillerini, yani
hndi yarchmctlanm cezalandirmasml talep etti. Ancak bu istekleri yerine
~-.-~ irildikttn sonradtr ki, onu kiliseye kabul ederek ta<;:land1rdi.
Bu Bizans Canossa's1 kilise - devlet ilikilerinde sonus:lanm gosteruwzlik edcmczdi. Kilisenin ahlaki baktmdan kazanml oldugu zafer,
<.~imiskcs'in, sclcfinin manastir ve kilise miilklerine karl <;:Ikarmi~ oldugu
kallllllll iplal ctmesiyle itmam olundu 1 . lmparatorlann en biiyiik ve
kudrl'llilerimlcn birisi olan Qimiskes'ten bize, Photios'un Epanagoge dok11 iuinl' iman havas1 ta~Iyan bir ibare intikal ctmi~tir: "Bu hayatta iki kudret
r.uu yornm: papashk ve imparatorluk. Diinyanm yaratiCISl bunlardan
hi inc is inc ruhlarla ilgilenmeyi, ikincisine ise viicutlar iizerine ha.kimiyeti
lcvdi 1'1111i ~t ir ; l1er iki kudret her hangi bir zarara ugramadxjp takdirde
diln y. ul.1 huwr vc r,cfah hakim demcktir" 2 Theophano, ancak ogullanmn
l. d1t ,, t;d\.l~ lllda donccegi siirgiin yolunu tuttu. i~te Nikephoros Phokas'm
tcvnsi vc ka tili, Ioannes Qimiskes'in metresi ve Basileios IL'un annesi
llll.tllyl.t Bizans tarihindc hususi bir mevki igal eden bu kadmm tarihi
m ill hoy l<-u sona erdi. Qimiskes, me~ruiyet ilkesine akla gelebilecek en
ltilyiik t~ yg t~ulnkta bir makul izdivac yaptx: kii~iik imparator Basileios ve
lmm'un giit; li.lk arzcclcn sorunu hakkmcla
11.-lrru~
Armwmr.ER - GLYKATZI (Nouvelle
htJ.otlul.re m r It: Utarleron d'or et la politique
mmrl.laire de .Nic<fj!/wre PJwcas, ,ZRVI 8, 1,1963,
N. 1 vdd .)'nin il gi r;:ckici vc kanaatime gore
ikna ttlici yomm tecriibcsinc bk. Buna gore
Nikrphoros J'hokas'm lelarleron'u normal
ii P; IIIkl~rki IIOIIIiJma'dansaclece I /I'il. oranmda

ult vc ~~~ h:tld c 'il.'il. kara t ag trhktayrh.

, (.'od. Vim/oil . .111/J/J(. 17 ve 1-B (Zl1POR,
}111" I, 21 '1 n. 1) dr lii N ikepho ros l'hokas' m
tii.III:Uirr du~'"'"' wmd/a'sma verikn nol u
l.trldr

kr ~.:

liprx Ol J-r~ ~ V ~Ol p oc

XOl TlJPY~ll~

-rou 't~Uftta;(l'j" XOlxw<; 8 Nikephoros Phokas'm kanununun ancak 4 nisan g88 tarihli
Basilcios II.'un bir novella's! ile iptal edildigi
nazariyesini yeniden kabul eden CHARANIS
(Monastic Properties 61) bu nouella'nm Slhhatinin en azmdan ~i.ipheli oldugunu gormezlikten geliyor. Kr~. DoLGER, Reg. 77'J. vc
s. 254 n. 2. CIIARANis'in, cod. Vindob.'in
notunun Qimiskes'i Basilcios II. ile kan~tuchg1 ic.ldiast pck muhtemel gortilccck bir
~ey dci{ilclir.
J .con Diakonos 10 1, 11::!,

rtOlpli

Eskikitaplarm.com

Kouslantinos'uu halalan ve Konstautinos VII.'un art1k pck dc g-.. u~ ollna

yan k1z1 Theodora ilc cvkncli. Bir zamanlar Nikcphoros Phokas'm ya p11 g1
gibi, o da iki kiiqi.ik imparatorun hamisi roli.ini.i i.izcrinc ;ddt. Sivil idar~" 11 i 11
bamda, tam zamanmda Qimiskes taralina gec;en vc bundan soma da
daha da biiyiik ni.ifuza sahip olan parakoimomenos Basileios kalch. Oldiiriiltn
imparatorun akrabalan bo yere Qimiskes'i tahttan dii~tirmeye c;ali~l da1 .
imparator .Nikcphoros'un ycgeni ve kurupalates Lcon'un oglu llard a~1
Phokas, Phokas ailesinin yuvas1 olan Kayseri'de kendisini imparator i lf\11
ettirdi isc de , loannes Qimiskcs'in kaymbiraderi Bardas Skkros tarafnuL111
magh1p cdilcrek ailesiyle birlikte Khios adasmdaki bir manastlra hapsnlildi.
Bizzat kumpalates Leon'un baans1z bir ayaklanmadan sonra. gozkri <;l~.. 11 dd1

Nikephoros Phokas gibi Qimiskes de en yiiksek asalet suufina mcu s11 pt11 .
Baba tarafmdan Kurkuas, anne tarafmdan ise bizzat Phokas'larla ak~<d .. ,
olup, ilk kans1 Sklcros'lardan idi. Bununla berabcr o selefindcn ayn ol;11 a k,
zirai politikasmda asalet SJUlfmm qtkarlanna uymadl. Zamamnllza, c,:iuliskcs'in thema'larda bulunan memurlanna, manast1r vc di.inyevi k1ulr1'1
lilerin c;iftliklerini aratlrarak bunlarda eski stratiotes veya dcvkt(' h iwwl k
miikellcf koyliilere tesadi.if ettikleri takdirde bunlan derhal dcvkt m a ~.1111
!anna sevk etmelerini emrcttigini gostcren iki vesika intikal etmi~tir. B iz.;111 ~1
merkezi iktidanmn biiyi.ik arazi sahipligi mi.iessesesinin bi.iyiiml'si 111 b 1:,. I
yapt1g1 mi.icadelede bizatihi kendi hukukunu vc t;Ikarlanm savlnHIIIP;IIIIII
bu misal bize bilhassa pck aq1k olarak gostermcktedir. Kcndisinc hiznwllt'
mi.ikellc-f koyli.i ve askerleri elinden ka~trmamak it;in dPvlet ciddi polis
tedbirlerine ba~ vuruyor, kudretlilerin c;ifliklerine baskmJar tertipliyor vc
buralara ycrle~mi stratiotes'ler ile devlete hizmetle mi.ikdlcf kiiyliilni
zorla eski otmduklan yerlere gonderiyordu. :Boylelikle de, ki>yliilnin
elinden sadecc arazi miilklerine istediklcri gibi tasarruf ctmek hakk1111
almakla kalnuyor, bunlarm istedikleri yere serbestc;e goc; edip ynlqn11
imkfmlanm da ortadan kaldtrarak, bir zamanlar bagimSJZ ki.i\~ii k :u at.i
sahibi olan bu kimsdcri dcvletin yan kolesi halinc getiriyordu 1
Nikephoros Phokas gibi loannes Qimiskes de dahiyanc kal>iliyl'l s:1
hibi bir ba~kumandan oldugu kadar, clevlet adanu olarak da, old11k t;; ,
fevd bir kimsc olan selefinden iistiindii. Svyatoslav'm c;agnlmas1 yiiziindt'll
Balkanlarda yaratilm1~ olan kanJk durum siiratli bir c;ciziim l)('klc-uu kt
idi. Qiinkii kudretli Rus hiiki.imdanmn tutumu gittikc;c daha tchdil l'di, 1
bir mahiyet ahyor ve Bulgarlar da onunla Bizans'a karI mii~lnl' k !Jj,
miieadrl c ic;in ittifak edecek gibi gori.iniiyorlard1 2 !mparatnrun, Sv1 Kr~.
G. OsTROGORSKI, 0 vizantis- Paysannerie 1 r vdd.
kim drjmmim sefyacima i voy11icima- dve jJovelye
: K1~. P. MuTAI\:mv, Rw.1Ao lm /
i;: doha Yova11a Cimi.1-ka, Glas (Sap ilimlcr garskie olllOJer!iya jJri Sv) atosla11e, Sh' 1 ( 101'11 )
1\k.ulnnisi orgam) 2 11- (Hl51) 2:1 vdd. Vt' 77 vdcl.

Eskikitaplarm.com

71

v<~ lusb v

ik 111\ISlil~;nw hi r a 11la~maya varma gayrellni som1~suz kalch.

ll11lg-.tristan'ln llll ye11i !1;'\.kimi, Bizansldann Anadolu'ya. geri c;ckilmeleri
V< d" vkt in Avrupa 'daki arazisini, Istanbul da dahil olmak iizcrc, kcndisinc
l".~lin1indcn ha~ka bir CY takp ctrniyordu. Bi.iylccc \:imiskcs ncticcyi
si li\hlara lmakmak zorunda kalch. Onun Svyatoslav' a kar~I yapt1g1 scfer,
lli z.1 ns sava~ tari h in in hi kaye cttigi en parlak ba~anlardan birisidir. 971
11 isan111da 1 i mparator Biiyiik - Preslav iizerinc yiiriiycrek 13ulgar ba~~ In ini k1sa, li1kat iddctli bir miicadeledcn soma hiicumla zaptctti. Bu
~;1md<1 "line diien, tahttan indirilmi Bulgar <;aruu Bulgaristan hiikiimdan
olarak sclamladi. Bu iyi hesap cdilrni davrani ve Bizans ordusunun rnut.;d l< ra nc ikrlcyii Bulgarlar iizerinde etkisiz kalrnad1; bunlar Svyatoslav'
da11 aynlmaya balachlar. Preslav'dan irnparator Ioannes Qimiskes cebri
hir yiiriiyiile, surlan arkasma Svyatoslav'm r;ekilmi oldugu Tuna ehri
Silistria ( - Silistirc, Dorostolon) iizerine ilerledi. ~ehir kuatildi ve aym
zaruawla Tuna iizerinde korkun<; Grek atqi ile Bizans donanmas1 goriindii.
R11slar mczbuhane bir rnukavemette bulundular, fakat imparatorluk
ordusu bunlann biitiin huruc hareketlerini geri piiskiirttii. ~ehirde at;hk da
Ldram miil edilemez hale geldi . Temmuz sonunda, ku~atma zincirini yar'"ak i<,~i" yapilan son tqehbiis baans1zhkla neticelenip Ruslar esmalsiz
dnl'!~cck sert vc Bizanshlar tarafmdan da son giiciin sarfedilmesi suretiyl e
y;t prlart hir rniicad eleyi miiteakip tekrar ehir surlan ic;in e itildikten soma,
Svyal!l~la\ muzaffer irnparatora teslim oldu. Bulgaristan'1 bo~altmak,
l11r <Ltl1a Balkanlarda goriilrnemek, Bizans'm Khersones bi:ilgesine taarruz<Lt Ill rl11mnamak, aksine dii~manlanna kaq1 yapacag1 rniidafaada Bizans'a
y. IJ'(Ittll <Lmck artlanm kabul etti 2 Bunun iizerine imparator a<;hktan
k11 rlatt R11s savac;Ilanna yiyecek vererek bunlann eski ticaret imtiyazlanm
Y 11 id< 11 t.asdik ctti. Svyatoslav, kendisini rnaglup eden hiikumdarla ahsi
I"' hlllll~llladan sonras1 iilkesine dondii, fakat yolda Dnyepr elaleleri yanmd.t l'<<,:t'IICklerk yapt1g1 bir savata maktul diitii. Ioannes Qimiskes'in bii1 Kronoloji io;:in bk. F . DoLGER, Die
( :/mmo(ogir. de.1 gro.r.ren Feldzuges des Kaisers
fohmme.\ T zim'iskes gegen die Russen, BZ 32
( ''IT.! ) 27~ vdcl. Svyatoslav'a kar~1 yap1lan
t.tva~ut 11~ ay dcgil Li<; ytl (974'e kadar)
c lvatn cl I iil;i iddiasm1 savunan D. ANAS'I'A~IVIWI<, (SA" g, 1929, I vdd.; B Z go
1 '1'~ '1 / to, s . .j.oo veld. ve 3 r, I931, s. 328 veld.;
Ill ilrwgt:s l>icltl I, 19:1o, s. I vdd.; Byz. 6,
1 <~:P, s. :1:17 V1ld.)'rle isc ba~ka tii.rhi. Ancak
~kri, l>iilg-cr g ihi , 97 I nisant ile lemmuzu
a ras111a vazednt I I. GRI. OOIRE (llyz. 1 ~.
tq i'J, s. 'll17 vdd. ) v1 bu htt~llsla F. l>nt.!IFH
"' ' 111::::_ :111 . 111' 111 ..~. :.t'j:-1 vdcl ) kr~ . Ayrr ,, '"

makale ile de kq. P. 0. KARIKOVSKIY,

0 khronologii russko - vizantiysko_y voym pri
Svyatoslave, VV ~ (1 95 2) I36 vdd.
1 Svyatoslav'm
teslim anla~masmm
metni Eski Rus kronigirzde mevcuttur: Polnoe
Sobr. Russk. Letop. I, 72 vd. (Almanca o;:evirisi
TRAUTMANN 49 vcl. J. Bu anla~ma 6479
ylimm I4 indiktion'unun temmuzu, yani
97 I temmuzu ile tarihlenmi~tir. Dolger ile
Anastasiyevio;: arasiTldaki tart1~mada pck
dikkat (:dilmerni~ olan b11 husus bile, hie;
hir l<:reddii.te yer lnrakmadau, Svyatoslav
ill" yaptlan sava~m silrl'stui lwlirtmi~ olmakl;llhr.

Eskikitaplarm.com

yuk z;tkri Bizans i<;in iki tiirlu k.tz,uH~ sagl;un;tkLt 1di: ck vkt otu ~ II.I ' '
lar devlctini yllup ilhak cdt'tTk ve B1dgaristant yl'n' snml'k Slll'I'IIyk s; d,ip
oldiigu buyLik kudreti isbat ctrni~ buluuan bir du~mandan kiii"tlllnm~;
oluyor, diger taraftan da bu zafi.:r Bulgaristan'I Bizaus hftkimiyc!i "'''""
sokuyordu. Qunkii Svyatoslav ile miicadclc ettigi strada kl'ndisi11i IIIII! :'
ristan'm halask~n pozunda gostermi olmasma ragmen (,~imiskts 11111 ~"'
dcvlctinin yenidcn tcsisini aklma bile getirmiyordu. Ayaklan altllla SI'I il1ni :
olan devlcti ilhak etti; yar Boris csir s1fat1 ik istanbul' a gotiiri.ildii vt III II,,"'
patrikligi kaldmld1.
Sckfinin hallcclilmcden kendisinc btrakmi oldug;u ikitH i solllllll
Ioannes (,~imiskes diplomatik yo Idan c;()ziirnlcmcsini bildi. Biiyiik <>tt o 111111
vellahdma her nc kadar Makedonya hanedamna mensup hir plTIIsc:; "'
masa da yine de kendi akrabalanndan Th eophano'yu gii11d< 1di 1 v
Otto II. 14 nisan 972'de Roma'da bu hammla evlcndi. 1'\ikcphmos l'lu
kas'm gereksiz gururu yiiziinden imparatorluk ile bat I dunyast a LISII u !.1
haddinden faz]a bir oJc;uye \tarilll oJan gerginJik lJ(jyJecl' Vt.' Hltd ill'llll'k II
arazi baklmmdan mevcut status quo korunmak suretiyle hi<; olm<~z ~.;~ 1-\ '\i 1
olarak tathya baglannu~ oluyordu.
Daha 972 ydmda dogudaki sava~ yenidt"n de almch vc impar.llm11u
Mczopotamy<t'd<l Nisibis vr Meyyafarikin arazisine yapt1g1 bir laarr11zla '"'11:1
tildJ 2 . Ancak esas sava~, Nikephoros Phokas'm ba~anlanmn sag-bull. ~
tmlmas1 V<' d cvam ettirilmesi gereken Suriye'ck ccreyan etti. Ktsa bir si11 ,.
iince MISlr'da h ~t kimiyetlerini kurmu bulunan Fatuniler, iktidarlanm ( )n asya'ya yaym1~ vc daha 971'dc Antakya iizerine bir taarruzda hullllllllll ~
[ardt. Qimiskes'in 974 ve <:izclliklc 975 seferi, gcr<_;ek bir hac,:h s('fni rnhn
t;t.~Iyan kuvvctli bir mub bil dar be anlam1 ta~Imakta idi. t mparat.or Ills<~ 11
1
Theophano'nun K. l.'HLJRZ (BZ
1 , r895, s. 4G6 vdd . )'in gostcrmeye gayret
et tigi gibi H.omanos Il.'un k1z1 degi l, daha
>nee J ..MoLTMA:'<'N ( Theophano, die Gemahlin
Olios l/., Doktora tezi, (~ottingen J8 j 8)' m
kabul cttigi gi bi loannes ()imiskes' in ak' a bas oldugunu P. E. ScH RA~IM (Kai.rer,
JJasileus und Papst in der Z eit der Ollonen, /Jist.
-~ 129, 1~)24, s. 424. vdd. ) \Ok agr basan
ddill erle a\iklarm~tJr. Theophano'nun kirnligini H. MoRITZ (Die Herkunft der Theophauo, der Gemahlin des Kaisers Otto II., BZ gg,
'()4<), s. ~J il7 vdd. ) (ona gilre Konstantinos
Vl l.'un kiz l ve M. Um.I RZ (Studien iiber

'TluiOjJ/umo, Deutsch. Archiu f. Geshichle d.

Mille/alt. 0, I<J4::l , s. 442 vdd. ) (ona gore

.'it~Cp hanoM Lakapenos'un k1z1 )'in ycni vc

lalld1 lqhis gayrdkri ilc ilg"ilJ olarak F.

DoLGER ( Wer war Theoplwno?, /lis !. ]11/11 h

62 /g , 194~), s. 54G veld. ) mcsekyi, l.n1 h~ln;
lerin de mUml,;;;.n olmadtg1w iza/1 <'Ill wl. vc
:\-Ioltmann il e Schramm'm ll'zl1.-udn v;~l<ll
g1 sonucu ll<'r llirhi ~iipheclr-n vtl!'lsic ~:t ...
lerrnck amaciylc bir kcrc claha ~lc o~ldo .
Aynca 11,;;. 43 ( 1950) 331l vcl.'ckki ii:"LVI'YI de
kr~. A. A. V ASILIEV (Hugh C'afwl o/ l!all/11
and Byzantium . DOl', G, 1 <)51, s. 'l.'.l. 7 vdd. ) hie,
de hakli olmayarak, Thcophauo'uuu Ho
manos Il.'un kz oldugu ll'ziui y~ uuku
canlamhrrnak istcmi~tir. lknim bu lui"'~
taki di.i~tiHCCffi i~in bk.: //Z 4() ( I IJC1:1) I ,h .
2 <;~imiskes'in daha 97'.1. yJiiuda 1\11
zopotamya'ya bir sefcr yapli j(l M. ( !AN/\1111
(La date des e,\pCriitions mhoputartuomo rlr /nrtl
Tz.imisces, M t!langc,\' 11. r:r~~oi.: II, I q ,o ' s .
99 vdd. ) tarafmdan l1yid ddmi.~tir .

Eskikitaplarm.com

I ,'h

IV. lli:r. a ns lrnparalorlu j::: unun l'arlak llcvri

ha~uula Antakya'dan Emesa (- Huns) ve oradan da klsa l>ir mukavemeti

1111il.cakip sukut l'deu Baalbak iizcrine yi.iriiclii. Duna~k da muzaflcr imparat ora t<'sl in1 oldu; omm yiiksck hftkimiyetini tamd1 vc harac vermck miikclki iyr t iui yiiklendi. Qimiskes bundan sonra kutsal iilke I'ilistin i<;:ine girdi,
'l'ihnias ( Taberiyc), Nazareth, sahil elni Akkf1 vc nihayct MISirh Araplartn ana iissli.nli tqkil eden Kaysariye'yi ald1. Kutsal ~chir Kudus artik
l1 ic;: dl' uzakta degildi, ama imparator gercktiginden daha accle eclilerek
y:qlllacak hir yiiriiyu~lin arzettigi tehlikeyi iclrak etti. Kuzeye yonelerek
yol iislti.nde aralannda Bcyrut ve Sidon ( = Sayda)'un da bulundugu bir
s11 a iinnnli kiy1 ~chrini zapetti. i~gal olunan biitun ~ehirlere imparatorluk
kumandanlan tayin eclilcliler. Qimiskes miittcfiki Ermcni krah A~ot III.'a
~~~ siizkrlc ba~layan bir zafername gonderdi: "Mucizeleri duy ve haberin
olsun .. " Zafcrnamenin zirvcsini ~u haber tqkil etmekte idi: "Butun
l'inike, l'ilistin ve Suriye Araplann boyunclurugundan kurtanlmi olup RoIIJ:tldarm hftkimiyetlerini kabul etmi~tir" 1 Bu son climle goriildligli gibi
~ok miil>alagahd1r vc ger<;:ekten ulallam degil, yapt1g1 bu ha<;:h seferincle
in1paratorun varmay1 istedigi heclefi bclirtmektedir. Ancak onun sli.ratli bir
z; di-r yliriiyi.iii ile elde ettikleri de pek buyiik baan idi: Nikephoros Phokas'rn f'ctildcri sadece emniyet altma ahnmakla kalmaml, daha da geniletilmi~
VI' hu suretlc Onasya'da Bizans devletinin iisti.inliigii kuvvctlc pen,:inlenrni~ti. (,~imiskcs biiyuk seferinden lstanbul'a olcliirucii bir hastahk ile dondi.i;
nnhLtnl'il'n tifiise tutulmu~tu. 10 ocak 976'da oldu. ~anh ~ohretli saltanatl
lwk lnuwdik bir zamanda, saclecc altl yil siirdiikten sonra, son a ermi~ti.

6. Bizans Kudretinin Doruguna Ula:;ottgt Devre

Basileios II.
( :,n..J Jlibliyografya: ScnLuMBERGER, Epopee byzantine I ve II. - RosEN, Bolgaroboyca.:1 r AT AI!SKI, l.1toriya I, 2. - MuTAF<;:mv, l.Itoriya I. RuNCIMAN, Bulgarian Empire. - LirAVRIN,
llol,:ar~ya i Vi.:antiya. - NEUMANN, Weltst~llung. - GAY, Italic. - Aynca IV. K1smm ba~mda
'' larilr i~in verilcn literatUre bk.

M.tkcclonya hancdamnm mc~nl varislerinin imparatorluk haklan her

k;Jdar Nikephoros Phokas dcvrinde oldugu gibi Ioannes Qimiskcs zamarllnd:t da ~ddi baklmmdan mahfuz tutulmu idiysc de, tahtm ashnda
lr .J.II!'d.uJ azasma ait oldugu dlilincesi Bizans devlet erkamnm vicdalllllll:t yava~ yava,? sbnmii icli. Devlct kudretinin biiyuk asalct aiklcrinc
nil' liS II p IJii yiik kumandan lard an birisinin din de bul umnasma ahIlmitl
\ ,. l111 sdH"pil- Inannes Qimiskcs'in ciliimiinden sonra onu11 kaymbiradcri
111

1 K l>tr i.Al llliER, ChroniiJIIC de Afatthitu d'l.dtl'lr ( il:)ll)

ro ( 1 qo:!) roo.

Eskikitaplarm.com

22. Krr(,'llk- loANNio:sov,

VV

Bardas Sklnos bo~alnu olan dn kt niyftbetine namzl't giiri.ini.iyo1 du. ( : ...

gore Makedonya imparatorluk hanedam, M~rovenjiyen'ln gil,i,
daha biiyiik hayatiyet sahibi bir maior domus'luk miicsscscsini n k ml '" 111
olmak vcya Bagdat halifeleri gibi iistiin kudretli bir askeri sultanl1k yannul.1
siirekli bir siisleyici golge varhga mahkum kalmak aktbetiylc kar~t k.11 ~ ~ y:1
idi 1 Hukiimdarhk siilalesi bu aklbettcn kurtulu~unu gcn<; imp:11a1n1
Basileios II.'un emsalsiz enerjisine bon;ludur.
runu~e

Romanos II.'un ogullan art1k hiikiimdarhk edebilecek ya~a nb ~ 111 1~

lard1: Basileios 18, Konstantinos ise 16 yamda idiler 2 Biiyiik :11111 .!1 :111
had1m Basileios'un etkili destegi ile her ikisi d e hiikiimdarhga ba ~ ladi1.11,
ancak fiili hakimiyeti sadecc biiyiik kardq, yani Basilcios II. cli]}(k hnln11
duracakt1. Qiinkii Konstantinos VIII. tam babasmm oglu olup, hH1u11
hayatm1 miisrifane egencelere dalarak gec;:irmekten baka bir ~y d11 ~ 1111
meyen hafifmerep bir zevk adam1 idi. Demir gibi iradeli vc qsiz hi1 cv valiyete sahip bir kimse oldugu klsa zamanda ortaya <;Ikan Hasikios II
ise onun tam aksi idi. Basilcios l.'un biitiin ailesi ic;:inde ycganc l1iikm l'l uuJ,
ic;:in yarat1lrn1 vc ycgfme gerc;:ek biiyiik devlet adam1 o idi. Aucak o d:1
hiikiimdarhk gorcvini yerinc getirebilmek ic;:in tamamiyle hazuhk s11.dl.
Qocuklugundan beri saray torcnlerindc sadece bir figiiran olarak gii1 idn dl~,
kcndisine kudretli zorba hiikiimdarlann sadece dekoratif vc aslmda liiZI IIll
suz bir takmt1s1 muamelesi yap1lm1 olan Basileios, dl diinyamn ol11 Jl
bitenleri karIsmda once acz ve c;:aresizlik ic;:inde kald1. Ancak liii kiin ldarhgi iizerine almasmdan sonra gec;:irdigi ag1r imtihanlar emu oig unl:i.~
tumi vc karakterini c;:cliklqtirmitir. Devletin diimenini tccriibcli ellnilll'
alan parakoimomenos Basileios idi. Bardas Skleros'un zincirindcn boandmh ~ t
isyan harcketi de , pck tchlikcsiz goriinen biiyiik yegcnlerindcn ziyade on a
karI idi. En eski ve en zengin Bizans ailelerinden birisinin tcmsilc isi v
enitesi Qimiskcs zamamnda dogu domestikos'lugu gibi en yiiksck askn i
makam1 doldurmu biiyiik bir general olan Bardas Sklcros 976 yazuu b
kendisini birliklerince imparator ilfm cttirdi. Ozerine gondcrilcn impa1 a
tora sad1k kumandanlar iizerinde birbiri arkasma zaferler kaz:m:11 a k
yava yava biitiin Anadolu'yu hakimiyeti altma ald1 vc 978 y1h h: 1~ 11u la
lznik'i zaptettiktcn sonra devletin baehrine yaklatl. Bu en hiiyiik tddik c
amnda hadim Basileios, loannes Qimiskes devrinde bizzat. impa r; ILorlii P, II
eline gec;:irmeye tqebbiis etmi, viicut yap1s1 fevkalade iri, cessur hir sava~~~
olan, imparator Nikephoros'un yegeni Bardas Phokas'a ba~ vurd11. N o~ s d
bir zamanlar loannes Qimiskes'in hizmetinde Bardas Skkros 01111 yn,
se rmi~ idiyse, bu scfcr de Bardas Phokas yeni hiikiirndarlann 1'1111 i111k
lJardas Sklcros'u yola getirccekti. Gcn;ekten de Bardas Phokas vr labl
1 Kr~.

Weltstellung 49
I I. 'un tlogum y!l1 (95B)

N E U MANN,

2 Basi leios

hakkmda

kr~.

G.

0STROOORSK Y

fly;;. 7 {I!)J2) l!)fl, n. I,

Eskikitaplarm.com

vt E.

S 11 1N 1

IV. Riz!ln~

lmp nrn toduf{unun

J'arlak Tkvri

1nqrf1 iuqmratorlann hadimi olmaktan ziyade kudrctli Phokas ailesinin

bir zamanki rakibini magi up e tmi~tir. Istanbul yamnda
11ir miicaJclcyi kabul etmiyerek Bardas Phokas, Phokas ailesinin yurdu
olan Kayscri'yc gitti ve bu surctle asiyi geri c;:ekilmeye zorlad1. 11k savalan
:-i klnos kazand1, fakat 24 may1s 979'da Phokas, Amorion'dan uzakta olmaya u Pankalcia ovasmda rakibini once teke tek dtielloda yenmeye ve sonra
da ordusunu kesin bir bozguna ugratmaya muvaffak oldu . Skleros halifenin
sarayma ka~.t1 vc boylcce tic; y1lhk bir sureden sonra, kendisini pek yakmda
d i~cr ag1r kan~1khklann izleyecegi ilk i<; sava~ son bulmu~ oldu.
I ~ nsilcisi stl~tliylc,

Bir kac;: yd sonra gene; imparator Basileios ile her eye kadir buyuk
amcas1 arasmda anlamazhk <;1kt1. Basileios, art1k kendisini bakasmm
idarcsi sadece gerekli gortinmekle kalmay1p aynca ho~una da giden, tecrii))('siz ve destege muhtac bir delikanh olmaktan <;Ikmiti. Kudretli ve hiiknHtmck iradesi gemi azxya alm1~t1: Kendisini onceleri seve seve teslim
l'lmi~ oldugu vcsayet, artlk ona gittikc;:e daha siklcl geliyor ve nihayet
lalmin cdcmedigi iktidar h1rs1 ve daimi ikinci planda kalmamn dogurdugu
hiddcl, siyasi talim ve terbiyesini, hatta tac;: ve taht1m bon;:lu oldugu adama
kar~I hir kin duygusuna dontimii~ bulunuyordu. Kudretli asker imparatorlarla gec;:inebilmeyi baarml olan biiyiik devlet adamx had1m Basileios
hiiylccc buyiik yegeninin genc;:lige ozgii hiikmetmek hirSma kurban gitti.
Aula~IIdigma gore, had1m Basileios htikiimdann honudsuzlugunun bama
c.;iikmck iizere oldugunu hissederek nankor yetitirmesine karI bir suikast
pl!\ulauu~, Bardas Phokas ve diger kumandanlarla bu hususta birlemiti.
t\u1 "k imparator ondan once davrand1: hadtm Basileios adi bir asi gibi
111111klandt vc muazzam emlakinin musaderesinden sonra, ugrad1g1 aktlwlin hu~un cti ile manen ve maddeten c;:okmi.i~ olarak ktsa bir sure sonra
111<-n~gi siirgiin e gonderildi .
Basilcios ll.'un mtistakil saltanat1 her n e kad ar 976 ythndan itibaren
hn;aplamrsa da, onun ger~ek baji;lms1z iktidan ancak buyiik had1mm
s11kut.undan sonra g8s ythnda ba~lar 1 . Parakoimomenos'un iktidannm ne
kadar hiiyiik ve imparatorun geri planda kalmak yiiziinden duydugu
kinin ne kadar kuvvetli ve siirekli oldugunu, hiiktimdarm, biiyiik amcaSI IIIIl iktidardan uzakJa~tlrllmasindan once lSdar edilen kanun}ann, kcndi
1li yk sonradan tasdik ve teyid ettikleri dt~mda kalanlan, gec;:ersiz ilan
I'Luwk zorunlugunu hissetmi~ olmast vaktast gostermektedir: <;iinkii "Bizim
hagunsn; hftkimiyctimizin ba~ladtgl tarihten parakoimomenos Basileios'un
1 l'sc llos 'un fJarakoimommo.r
Basilcios' strast Skylitzcs ile umumiyctlc tctabuk cdrn
azliu i lu haldc ya nh ~ olarak Bardas Yahya'ya d ayam larak RoSEN (!Jolgarobo_yca )
l'hokaH'm iiliimiind<n HonraytL, yani takrilwn V(' S.:ULUM IIUH; ~ ll (1\JI(Ijllll! I~YZillltillr. I ,
,a . y dma vazclmcslll<' 11111ka hil, hu larih 1'I :.I "> ~. ;1w )' y1 ~on vcnlmi~l ir .
1111

Eskikitaplarm.com

f>

lli :~:a u~

Kudrcliuin.

llort1~lllla

IJI.q11g1

IJ< VI!'

'I

azlinc kadar ... pek <;ok CY arzumuza uyguu olarak yapdmadt, aksi1w
biitiin bunlarda hakim olan onun iradcsi idi" 1
Basileios II.'un ilk bagimsiz tqebbiisii onun g86'da yapt g Balb11
scferidir. Ioannes Qimiskes'in oliimii devletin dii~manlanm bir k!\1>11~1.111
kurtarm1~t1. Bundan sonra Bizans'da patlak vermi~ olan i<; sava~ VI' ;1i-:11
kan~tkhklar bu dii~manlan yiiiarca istedikleri gibi harckettc serl>t'st !111.1~.
m1~t1. ~imdi imparatorlugun dogudaki ycganc ciddi dii~m;un ola11 ,ok
uzaktaki Fat1mi hilafetinin alonlanm her ne kadar stmrlarda kar~1l.11n; k
miimkiin olmu~ idiyse de, Bizans merkezi iktidarmm k<iUirii11111'~111 nl
Balkanlardaki geli~me iizerine <;ok yaygm sonu<;lar dogurmu~tu. Maknlo11 y;1
bolgesinde Ioannes Qimiskes'in oliimiinden sonra, Makcdonya'IL1ki cy.1
let valilerinden birisi olan kames Nikolaos'un ogullan dort komelojmlo.\ ' 1111
idaresinde bir isyan patlak vermi~ti 2 Ayaklanma <;ok biiyiidii v1 lttlk;.,,
yanmadasmm biiyiik ktsrnmt Bizans hakimiyetinden <;ekip kopara ;d,
1
bag1 mstz hk sa vama don iitii. Balkanlard a <;lkan isyan haberi iizcri 111 t a II t 1.111
dii~iiriilmii~ olan Bulgar <;arl Boris, kardqi Romanos ile birliktc lsta nl11tl ' l;t ll
ka<;tl isc de, Bulgar smmm ge<;erken oldiiriildii. Romanos hcdl'ri Ill' liLt ~~ I
isc de, Bizanshlar tarafmdan had1m edilmi oldugundan <;arhk tau iizni1uk
hak iddia edemezdi 3 Bakanhk ve daha sonralan <;arhk taCJ korm:lo(m!ot '
larm en gencine, kahraman bir kimse olan Samuel'e kald1. Qii11kii do~h.1
ya~h iki kardei miicadelede maktul dii~mii~, ii<;iinciisii ise sonral a n S;llntw I
tarafmdan <.ildiiriilmiitii.
Samuel mcrkezi once Prespa ve daha sonra Okhrida'da l)lllt111.111
kudrctli bir <;arhk devletinin yaratiClSl oldu. Zamanla Sclanik'c kad;11

"i

1 Basileios II.'un 996 tarihli novella'

sr: ZEPos, Jus I, 270. Bu hususta Psellos'un
verdigi bilgiye bk. : /, 12 vd. (n~r. RENAULD).

dan biri oldugu iddias1 tamamiyk uyd111 .

mad1r. Aym miiellifin Teoriyata za Zapadno
bulgarsko carstuo (q>n. esr. 16 veld. ) adl1
eserindeki miilahazalan da hayal rnah ~11 lt1
diir.

2
Kometopulos'larm
onceleri hakkmda kesin hie;: bir ey bilinmiyor. Qagda~
3 RuNCIMAN, Bulgarian Umj1irc ~~~ t ' d
Ermeni tarih<;isi Taron'lu Stephanos (Asolik)'e gore (almancaya c;:evirisi GELZER ve hie;: ~iiphesiz dogru olarak boyle . Z1 ~ ""~I< 1
BuRCKHARDT, 1907, s. 185 vd. ) bunlar (Istoriya I, 2, 647 vdd .) ve AI>ONTZ (Samurl
Ermcni men~eli idiler. N. AnoNTZ (Samuel l'Armenien 9 vdd. ), Yahya ( n~r. l<o~1 N,
l'Armenien, 3 vdd.)'a ragmen. Samuel 20 vd. )'nm ve daha once zikrcdil11 E11nr111
hakkmda verdigi haberler gayet ac;:tk uyu~ Asolik'in efsanclerle kan~1k hiki\y..l 11111
mazhklarla dolu olan Ermeni tarih yazan- dayanarak Romanos'un c;:ar ularak l.11t111
nm bu kaydmm ne derecede giivenilmeye digtm isbata c;:ah~tyorlar. Bu ~(i<.Li lll o11.1 , .11 .<
deger oldugu bir sorun te~kil eder. N. P. Skopye ( - Uskiip) kumandam olarak td
BLAGOEV (Bratyata David, A1oisey, Aaron i rar rastlamaktay1z: 1004 ydmda bu ,,1t
Samuil, Godi,mik na Sof~vsk Uniu. Yurid. ~ehri Bizanshlara teslim cdip Ha~i k 10~ II .'
Fak. 37, 14, 1941 /42, s. 28 vdd .)'in komes danpatrikios iinvanmi clde dmi~ ve Ahydo~'.1
Nikolaos'un protobulgar Asparukh'un nes- thema strategos'u olmu~tur, bk. Skylil,,r ~,
linden geldigi ve Kometopuli'lerin annesi Kedren. IT, 455, 13.
olan Ripsimia'mn c,:ar Symcon'un ktzlann-

Eskikitaplarm.com

IV. Bizan R I Ill pa r:1 I orlu ~nnun l)arlak ))r,vri

M.tk!'donya arazisini, Tuna ilc Balkan stradaglan a.rasmda bulunan eski
ll11lgar biHgcsiui ve Tcsalya, Epiros ile Dyrrhakhion dahil bir ktsm1 Arna\' rrllllgrr ve nihayct Rascia vc Dioklcia'yt hakimiyeti altmda birlqtirdi.
loanncs Qimiskes tarafmdan kaldmlm1~ olan Bulgar patrikligi Samuel'in
dcv ktimk ycnidcn hayata kavu~tu; yerini bir c;:ok kere degi~tirdikten
soma, uihayct yiizy1llar boyunca yaamtm si.irdiirecegi Samuel'in ba~~eh
ri <>khrida'da kuvvetlc yerlqti. Yeni devlct, devlet ve kilise baktmmdan
Synwon vc Pctro'nun devletlerinin bir devamt olup gerek yaratlctsl ve
gTt'l'kse Bizanshlar i<;:in, Bulgar devleti idi. Ashnda Bizans yamnda sadece
Bnlgaristan bir c;arhk devletinin vc kendisine mahsus bir patrikligin gelelll'kkrinc sahip bulunuyordu. Samuel bu gelenekleri tamamiyle benimsedi.
Bununla berabcr gerc;ekte onun bu Makcdonya devleti bir zamanki Bulgarlann devlctinden farkh idi. Terekki.ip ve karaktcr itibariyle bu, yeni ve
kl'ndisinc ozgi.i bir kurulu~tu. Aglfhk merkezi tamamiyle batlya ve gi.ineye
kaynH eski Bulgar devletinin hudud bolgesi olan Makedonya bu yem
devktin astl c;ekirdek araztsmi tqkil etrniti t.
1
Samuel devletinin meydana geli~
l;1rihi hararetli tart1~malara konu olmu,
miinazaah l.Jir sorundur. DRINov'un, ~iman
hanodanrnm g63 phnda meydana getirdigi
I i I' ball - Bulgar devleti teorisi ile bilim
fllminin kafa yormasma artlk gerek kalmallll~llr. Ancak buglin de birbirine Zit iki
~Ortl~ nu:vcuttur. Bunlardan birisine gore
Syuwoulular dcvletinden daha g6g yilmda
Ko111dop11lilcr idaresinde bir bat!- Bulgar
dl'vkli (Makcdonya'da) aynlmi ve doguIIHII{ar dovkti (Tuna boyunda) yamnda
kouo I i ya.~anum stirdtirmli~tlir; Bulgaristan'
111 Hadeec: dogu kismi Qimiskes tarafmdan
1laal altma almm1~, batJ kismi ise varhgm1
koruyarak Samuel'in t;arhk devletinin 15ekinlcgini lckil etmi~tir. Tafsilath olarak
hilhaHHa D. AN'ASTASIYEVIQ (L'~ypothese de la
llul~:aric Or.cidentale, Recueil Uspenskiy I, I 930,
N. ~o vdd.) ortaya at!lan ikinci gorli~e gore,
hall vc dogu Hulgaristan arasmda boyle bir
ayn lrna hie; bir zaman vuku bulmam1~,
<,:illliNkos hi.il(in Bulgaristan'1 itaat altma
.duu~ru vo: ancak 976'da Kometopuli'lerin
iMy; ml ~ayesi ndc i.ilkc kurtanlrn1* ve Makedouya'da y<"ni hir dcvlct kurulmu~tur. Bu
Nououuu ~iirO~ bana en onemli noklalarda
daha do!{ru iwi~ f\i bi f{lirilmncklc beralwr,
kanaal inw ){i\ro:, hl'r iki na:t.ariye dc, bir
lllkntin ilaal all111a aluuna~1111 sackcc bliHlu

arazmm tam olarak i~gali ~eklinde diilinmek suretiyle yanh bir tasavvurdan hareket ediyorlar. Gerc;ekte, Anastasiyevic;'in de
hakh olarak tebartiz ettirdigi gibi, kaynaklar dogu bir Bulgaristan yamnda bagimsiZ
bir bah Bulgar devletinin varhgm1 kabul
etmek ic;in hie; bir dayanak saglamad1klan
gibi, Kometopuli'lerin 976 ythndan once
ayaklanmalanm kabul ettirebilecek hit; bir
emare de kaynaklarda mevcut degildir.
Skylitzes'in (Kedren. II, 347) zorlanarak
g6g ytlma vazedilen ve yine tamamiyle
zorlamak suretiyle Kometopuli'lerin bu y!lda vuku bulan bir isyanlanna dair haber
addedilen, uzerinde c;ok tarti~IlrnJ~ rivayeti
gerc;ekte sadece istitraden konu it;ine sokulmu~ ve sonradan olanlann onceden zikri
mahiyetinde bir kay1ttan ibarettir. (Bu
hususta daha once RuNCIMAN, Bulgarian
Empire 218 ve AooNTZ, Samuel l'Armenien 5
vdd.'de izhar edilen tereddiit ile kr~.).
Sky litzes buna tekabtil eden pasajmda
(Kedren. II, 434, 20) Kometopuli'lerin
isyanmm Ioannes Qimiskes'in oliimtinden
sonra, yani ancak g76'da patlak verdigini
o?.elliklc bclirtmcktcdir. Digcr taraftan kaynaklann ifadcsimlcn ~1imiskcs'in - Svyatoslav gihi - Makt'douya'ya hir,: bir zaman
ayak ba~maoh f'p (Somaki devir Dioklda
k<~i~ini 11, <,!nu iskoN' in SubiNI a111 vt buua

Eskikitaplarm.com

h.

llozan~

Kuchrlinin Uut u((IIJI ;&

l l l n~ lo l( 1

ll vrc

,,,

Unun flithuhat gayrctlcri once giln<yc ~ yonddi. Sntlll's

Sc'l'e~ ) vc
Sehinik iizcrine yapdan saldmlan, sommda oncmli bir ba~anya gi)Uinn ,
Tesalya'ya yapilan akmlar izledi: llzun Lir ku~atmadan soJII'a l.;uis:;,,
985 sonunda veya g86 ytlt bamda Samucl'in elinc dii~tti 1 H11 oh~'
imparator Basileios Il.'u mukabil bir taarruza scvketti ise de, impar:lmnu
Samuel ile ilk karJlarnasl pek ansh olmad1. Basileios Trayan kaprs1 i,,...
rind en Serdika bolgesine girdi; ancak ~ehri almak tqebbiisii b:e ~; 111 :a ;
kaldtgt gibi, imparatorluk ordusu gcd doniiti esnasmda haskrua .. ,: ralr
larak maglup edildi {agustos g86) 2. Bundan soma Samud hie; 1.11 11.
edilmeden kudretini gelitirm('k vc devletinin stmrlanm biitiin ynrdnd
kuvvetle ileri siirmek vc geniletmek imkamm buldu. Qiinkii Bizaus'cLI
yeni ve agtr bir ic; sava patlak vermi~ti.
imparatorun ugrad1g1 baartstzhktan cesaret bularak Bizans hiiyril..

leri ana karJ ayakland1lar. Bardas Sklcros 987 yth bamda ycniden

Biz.111 s

topraklannda goriinerek kendisini tekrar imparator ilan etti. Prtra!t.t~illw

menos Basileios ile ilikisi ytiziinden mevkiinden attlmJ olan Banlas Pllok.1 ~1
yeniden Anadolu kuvvetleri ba~kumandanhgma getirildi vr yrnickn acL1 ~01
ilc miicadcleye mcmur edildi . Ancak o da bu gorevini yapacak yc d.
son ylilarda ugrad1g1 muameleden dolayt kin duydugu imparalma br :;
ayakland1 ve biiytik amcasm1 ornek edinerek 15 agustos g87'd(' kn11li:.ini
imparator ilan ettirdi. Onun isyamm ozellikle tehlikeli gosteren hliSII S, 1111
imparator ilan rdilme keyfiyetinc, ordunun ytiksek riitbeli kumaudalll.ll 1
ile Anadolu'nun biiyiik arazi sahibi kudretli ailelerinden bir ':;Ogunnu
t.t>msikisinin kattldtgl bir toplantmm tekaddiim etmesi idi. GPnc; imparagore tabiyatiylc Makcdonya'y i ~gal etmi~
olduguna miitedair tek kala n rivayetine bu
vakla miivacehesinde iinem a tfetmek dog ru
olmaz) ac;1k olarak bdirmektedir. Ba~ken
tin ahnmas1 ve devlet ba~kanmm makammdan azli, ne de olsa, btiti.in arazinin adm
ad1m i~gal edilmesinc hacet kalmadan
biitiin iilkenin itaat altma abnmas1 anlamina gelmekteydi. Ancak sadcce devlet merkezinin fiilen itaat altma ahnmasma miinhasn kalan bu hakimiyet, umumi durumun
degi~mesi haliude smuda n ba~layan bir
ha rekctle vc hi.;: de gi.il;:li.ikstiz devrilebilirdi ve Ioannes Qimiskes'in oltimtinden
vc Bizans devleti i'>inde ic; mticadclelerin
paLiak vcrrnrsindcn sonra vuku bulan olay
,]a bundan ibarctLir. - Bu son.m iizerinde,
''Bulg'aristan'm varhguu bat1cla d cvam ct1 irdig i" tt-:t.inc~ yl'ni vc gc,.crli ddiller

gostcrmeden kisa siire i:ince LITAVIN (llol

gariya i Viz:antiya 261 vdd.) durmu~lm .
Onun vardigi nihai netice, yani" !JI q 'd:ou
976'ya kadar clan devrcnin Komclopuh'l,
rin idaresinde kudret ve kuvvctin t!'~cklud
vc yerl~mesi dcvri oldugu" son111 11, yu
kandaki miilahazalanmizdan da f(l'll Olcbileccgi gibi, kaynaklarda hie; bir dayau.11\1
olmayan bir idcliadir.
1 Kronoloji
c;m kr~. 1'. l.IMI'IU ,g,

ProUgomenes
une edition critiq11e et commrnlir
des "Conseils et Rlcit.r" de ll'f.krmrnln11 1,
M emoires de l'Acad. Roy ale de Belgique Ill , I
( 1g6o) 2ti vd.

sr.fc.rin talsilah i~i11 k ~ 1'.

Stariyat dmm fJrez "'1 Tlll'll/1111'11
vrata", Spisanic na llulg. AA:(l(/. :i:i ( 1 q:n) 1o 1
vdd.
Bu

MuTAFQIEV,

Eskikitaplarm.com

IV. BizauH I mparalorlu(pmun l'arlak lkvri

lmsusta kencli iradcsini hakim ktlmasma klzan ordu kumandanLm VI' onun ~ahsUlda kcndi istck vc arzulanna bir engel miiahede eden biiyiik ara~:i sahibi asalct slmfi toplu olarak zorbamn arkasmda idilcr. Bardas
I' I tokas bir za.manki rakibi ile once anlama cihetine gitti: !mparatorluk
1.1 ksim cdilccekti. Phokas Istanbul ile birlikte devletin Avrupa arazisini,
Sklnos isc Asya topraklanm alacakt1. Ancak k1sa bir ibirligi siiresinden
~oura, i.istiin kuclrctinin bilinci iyinde Bardas Phokas, ada~! olan taht iddia n stnl tcvkif cttirdi ve bundan sonra tek bama harekete gec;:ti. Biitiin
An;t<lolu dine gec;:miti. g88 bamda Istanbul'a yaklatl. Ordusunun bir
km111 Khrysopolis (- Uskiidar), diger ktsmt ise Abydos'da bulunmakta idi.
I kvktin payitahtma karI dcnizden ve karadan aym zamanda yap1lacak
I ,j r taarruz haznlamyordu.
lnltlll 11<"1

Mqru imparatorun durumu iimitsizdi. Sadecc bir d1 yard1m onu

llt ;t hvolmaktan koruyabilirdi. Basileios II. bunu zamamnda idrak etmi ve
l\.il'v hi.ikii.mdan Vladimir'c bir yard1m c;:agms1 gondermiti. g88 ilkbahannda 6ooo kiilik bir Rus kuvveti Bizans topragma ulati vc bu mehur
Varaeg - Rus Drujina'st son anda durumu kurtard1. imparatorun ahsi
kumandas1 altmda bu kuvvet Khrysopolis yamnda bulunan asileri miithi
hir hozguna ugrattJ. Cereyam s1rasmda Bardas Phokas'm- goriinii~e
~i) rc kalp sektesinden - oldugii Abydos sava~1 ise 13 nisan g8g'da kesin
so nucu saglad1. !syan harcketi c;:okmii~tii. Bardas Skleros'un ycni bir ayakl.t Jllllast banla ve zorbanm itaat arzetmcsiyle son buldu. Vareg- Rus
/Jn!fina'st Bizans hizmetinde kald1 v e s1k s1k Varaeg ve digcr Normanlann
il1ihak1 ilc saflan s1kla~arak Bizans ordusunda onemli bir rol oynad1 1 .
Bu kurtarma hareketinc miikafat olarak Kiev hiikiimdan, kendisi vc
I hast va ltiz edilmeyi kabul etmeleri artiyle, imparatorun k1zkardqi
M~1kdonya hanedam prensesi Anna ile evlendirildi. Bu goriilmemi~ bir
l.o viz idi: ~imdiye kadar imparator hanedanmdan hie; bir prenses yabanc1
iilkcyc gclin gitmemiti. Bulgar c;:an Petro bir Lakapcne, batl imparatotll Olio II. ise zorba Qimiskes'in bir akrabas1 ile yctinmek zorunda kalmi1.11 d1. .Ilk defa olarak gene;: Rus devletinin hiikii.mdan mqru imparatorluk
lt;uJcdam ilc s1hri miinasebet tesis etmek gibi emsalsiz bir erefe nail oluyordtl. Boylcsinc bir s1hri baglanh Bizans geleneklerine ve Bizansbhk gururuna
ilylesinl' aykm gclmckte idi ki , Istanbul hiikumeti buhranh bir anda veril111 i.1 olan s(izdcn, tchlikenin atlatJlmasmdan sonra vazge<;mck istecli. Prensesin
lrslimini saglamak iyin Vladimir, Bizans devletinin Kmm'daki arazlSlnc
~; ddtnp Khcrsoncs'i igal ctmck zorunda kaldt (g8g yaz1 ).

I,,,, ( VnrMg'k r ) hakkonda VAsii.IEVSK!Y'in

ll urudi ara~ ltrrnast ( Vnryogo russkt!Ya i vnr-

Trudz I, 176 veld. ) , Bizans'daki lngiliz

Norman!an ir,:in ise VAsrr.mv (Annale.\
tit l'lu.l'l . .Kondakov !), 1~)37, s. :i!J vlrl .)'<'

''"'!" - tlll)flnA 1/)'il

hk

1\i.,ans

hizmclin(le

tfnuina

Rus- Norman-

11

kotl.l'flllliiuojwl~ ,

Eskikitaplarm.com

II

Kie v ckvlctinin hristiyanlahnlmast sadecc Rus ya ' mn gcli~nH si H,~ '''

yeni bir dcvrcnin balangtcl olmakla kalmadt, aynca Bizans i<;in d' p 'biiyiik bir kazan<; tqkil etti. Bizans niifuz sahast akla hayak stj:\'111:t y:w:d\
derecede geni~ledi, en biiyiik vc gelecegi en parlak lsla.v d cvleti IstaniHil'"''
manevi ntifuzu altma girdi. Yeni Rus kilisesi Istanbul patrikl ij!;i n l.tl i
oldu ve onceleri Bizans'dan gonderilen Grek metropolitler taralind :tn ul.tll '
olundu 1 . Rusya'mn ki.iltiirel gelimesi bu zamandan itibarcn .triJk }'Ill.
ytllar boyunca kuvvetli bir Bizans niifuzu altmda kalacakt1.
Anadolu aristokrasisi ile giritigi miicadeleden Basileios II. 1" llt.. d It '
olarak <;Jkrnttl. Mezbuhane bir miicadele ve korkun<; i<; kan~tldald.11d."'
soma biitiin diimanlan ve muhalifleri ycre serilmiti. Fakat tuii .u ], k
yillarca siirmii ve en aCJ tecriibelerle ge<;en bu devre imparaton111 Ldn :llana
derinden etkilemiti. Gen<;liginde engel tammaz bir ihtirasla kndi .i n i
vermi oldugu, hayat1 yaamaya deger kllan biHiin arzu vc istcklt 1i """''
i<;in, sanki , olmiitii. Astk surath ve buluttan nem kapar olmutu. K ina.wyc
giivenmiyor, ne dostluk ne d e sevgi tamyordu. Biitiin hayat1 I1"Y""' .1
bekar kald1. Dcvletini nasi! yalmz bama, her tiirlii istiarcyi rn ldnl n ' I
idare cdiyordu ise, yine oylecc yalmz vc i<;ine kapamk yaad1: Kl'linw"'"
ger<;ck anlamtyla bir "tek bama hiikiimdar" oldu. Yaaytl hi c,~i 111i l111
mu'tekifin vcya bir askerinki gibi idi. Saraym ihtiammdan ho~Ltllll l . l t.dl
Bilgin Konstantinos Porphyrogennetos'un torunu olan bu zatu1 h.ll t;a
sanat vc ilimle de ilgisi yoktu. Bizans'da o kadar makbul olan l1iLd" 1
sanatmdan nefret cderdi. tfade tarz1 basit ve k1sa bu bakundan pck tnii ~
kiilpcsend olan Bizanshlara gore baktmstz vc kaba idi. Asakt smlln11n
diimam olmasma ragmen halkm sevgisini d e kazanmaya gayret ct nw l1
Tcbasmdan sevgi degil itaat bekliyordu. Biitiin gayreti devlet kudrcrin111
artmasma vc imparatorlugun i<; ve d1 diimanlan ile mii cadeleye dilnii ktii 2
Bizans asillcrinin siyasi iktidara ulamak gayretleri kanh bir ic; sav:a:/ l.1
kmldtktan soma ,s~ra bunlann iktisadi yiikselmelerini onlcmeye gel Ill i ~l i.
Eyalerdeki biiyiik arazi sahipligi miicsscsesinin yaytlma ve geni~lcuH' c;< d J:t
lannm Bizans devletinin iktisadi ~ sosyal yaptsm~ ne kadar biiyiik iil<;iid t
1 E.
HoNIGMANN (Studies in Slavic
Church History, Byz. 17, 1944/45, s. 128
vdd.)'m gosterdigi gibi, o zamana kadar
Sebasteia metropoliti olan Theophylaktos
ilk Rusya metropolitligine getirildi. Honigmann'm <;ok esash ve sonu<; dolu ara~tirmasi,
Rusya'nm hristiyanhg1 Roma'dan aldigmi
isbat etmege ugra~m1~ olan N. BAUMGARTEN
(Saint Vladimir et la conversion de la R ussie,
Orient. Christ. 27 , I!J:l2 ) vc M. J unm (Le.1

origines de l'Eglise ru.rse, Echos rl'Ur. J ll , 1') 1) ,

257 vdd. vc Le schi.rme byzanlin, 1<J.II , 1 /'1
vdd.)'nin nazariyelcrini tcmclden l,'ii r lllill il ~
ti.ir. Honigmann'm bu afh gc<;cn ik i yaz .1
rm metodlanm sert bir ~ekildc l<nkil ('lJIII
si <;ok hakhd1r.

Psellos / , r8 veld. ( n~r. l b:NA111.11)'

deki mi.ikemmcl karakter tasviri vc Zon:o 1.1"
Ill, -161 1lc l1 2

Eskikitaplarm.com

JV.

lli :~. aru

lmparntorluj!;unun l'arlak De v ri

11 lulit. 1t.tigiui tlaha Romanos Lakapenos fark ctmiti. l~unun siyasi bakimdan dcvkti hangi u~umma goti.irdtigilnti ise, c;ocukluk ve gen~liginde
~. ~ ~ ~ j, digi tecriihclcrden sonra ancak Basileios II. tam olarak takdir t>del1ilinli. Rornauos Lakapenos tarafmdan balatilan asalet s1mf1 aleyhindeki
1. i1 ai siyaseti, sadece ruhuna uygun olarak devam ettirmek ic;in degil, daha
da scrtlc~tirmck iizcrc ele ald1. Onu koylti ve asker arazisinin korunmas1
~ . i 11 ortaya attlmaya sevkeden amil devlet adamhg.na has uzak goriirliik
ya11111<bt, ecdadmm tahtlm kendisine haram etmeye 11al1an kudretli ailelen karl duydugu ahsi kin ve nefretti. 1mparator cezri tutumu i<;indc
lla/:1'11 hukuk vc adalet kaidelerini de 11ignemekten c;ekinmemitir. Buna
I 1ir misal, Suriyc'ye yapt1g1 seferden donlitinde misafirperverliginden
laydalamhgt, Bardas Phokas'm eski siHih arkadalanndan Eustathios
M . drino~'a karl davramldu. Bu Kappadoky a'h kudretlinin olagantistti
ZI' UI{ inl igi, !Sok gcni arazisi vc her cyden once, bir kac; bin kiilik bir kuvvet
t,: lk.i rmaya imkan veren kole ve yan hiir adamlannm saylSl imparator
m:l'riudc oylcsine bir etki yaratmltl ki, Basilcios II. onu Istanbul'a <;agud1
w hurad a mevkuf tuttu; kudretlinin emH'lki devlet tarafmdan musad erc
olundu.
Basikios II. gg6 yllmda nerettigi novella'smda 1 Phokas vc Maleinoi
;, ild cri11 i gcrektiginden fazla kudret kazanml eyalet asalet stmfi.nm en
lwlirgin trmsilcileri olarak zikretmcktedir. 1mparatorun bu novella'suun
I 111 II usust:aki daha eski kanunlan tamamlamak bak1mmdan gctirdigi en
ll cndi hiiktim, eski kaidelere gore, tamamlanmasmdan sonra kanunsuz
1ld c l'dilmi arazinin iadesi ic;in vuku bulacak her ttirlii hak iddialanm
)J,n;n~ i J'. kdan kirk ytlhk zaman almlmn meriyetten kald1nlmasuhr. Basisikios II. novella's1, kanuna ayk1n olarak elde ettikleri mtilke kcsin olarak
.. 11iip ol111ak i ~in kudrctlilerin zaman alml devresini, haiz olduklan ntifuz
s;1yl"s i ud1, kolayhkla atlattiklanm belirtmektedir. lmparator bu scbeplc
l,udrdlikrin, Romanos Lakapcnos'un bu husustaki ilk kanunundan sonra
lak 11 krden sati veya diger bir yolla elde ettikleri emlakin, zaman atmma
hi ~: Jmkdmadan ve hi!S bir tazminat kaq1hg1 olmadan eski sahiplerine
iad('siui cmrrtmcktedir. D evlet hazinesi karlSmda ise Basileios II. i<;in
hi ~,: l1ir :t.aman aJIDl soz konusu dcgildir: Devletin musadere hakkl Augustus
dv1im kadar gcriyc gitmektedir.
Kiiylii arazisi aleyhinc kilise arazi mtilkiyetinin biiytimesini de Ba~ ikios II. hu nouella'smda smirland1rmaya gayrct eder. Koylerde koyltilerin
v. tkJI'Iimyla vilcut lmlmu, it;inde az saytda kqiin bulundugu kii;tik manas'" 1;, , llmulan soma manast1r degil ibadethane addcdilerck koy cemaatinin
m1 i11<k hulunacak ve piskoposa her hangi bir vcrgi udemiyccekti. Buna
11111kahil s1ki..-: vc ya daha r;t..-:la kqi~e sahip k.:i~Lik manastlrlar piskoposun

' z, l'oN,

] rr1 I, :..t h:.t vdd. J>or.< ll.ll 1 /lt'K 711.1.

Eskikitaplarm.com

(i.

Bi:.~an~

Kudl'c:finin J>oru r: 11na

tlla.~IIL!I

l>c'VI'<'

enu indc kalmakla l)('ral>er ycni arazi iktisap nlcmiyl'cl'klcnli. B11 IJiikiir11lc
Basilcios ccddi Romanos Lakapenos'un cski bir hi.ikmi.iyle lmglant1 k11r11111.~
oluyordu. Buna mukabil o, Nikcphoros Phokas'm loanncs Qimiskl's Llr<l
find an kald1nlan daha cezri kanununa her ti.irli.i tclmihten istinkftl" l'IIIH' k
tedir 1 .
Kudretlilere karl Basileios II. gittik~e artan bir iddctlc hanht ell i.
Zaman a~uru hakkmm kaldmlmasmdan bir kac; yd sonra kudn:tlilnl" ,
fakirler i~in allelengyon odeme, yani koyli.ilerin vergi bekayasml t.a:r.lllill
yi.iki.imliili.igi.ini.i vazetti 2. Bu suretle o vakte kadar- koy Cl"maali 11 in
birbirinin vcrgisinden sorumlu tutulmas1 ilkesine gore- vcrgi iidnnckl 11
aciz olan kimsenin kOillUSUUa yi.iklcnmi olan alfefengyon sistctninin yirl.ll
(bk. yukanda II, 3 ve III, 6) bi.iyi.ik arazi sahibine tahmil edilmi ohryonhr.
Bu cezri tedbirler iki ti.irli.i sonu<; verdi: Kudretlilere yeni ve ag1r bi1 da 1 lw
oldu ve allelengyon vergisinin tahakkuku baklmmdan devlet hazincsinl" d.d1,,
bi.iyi.ik bir garanti saglad1. Qi.inki.i harap olmu komU arazisi i1;in VI" I gi
odemek <_;ogu zaman komu koyliisi.ini.in kudretini aIyor ve onu ymdlltlll
terke zorluyordu ki, bundan da dcvlet.e sadece yeni zararlar dogt11ald"
idi 3 . Bizzat patrik Scrgios tarafindan desteklenmesinc ragmen kudrc-t Ii lni 11
protestolanna Basilcios II. kulak asmad1. Ecdadmm bcyhudc yen: tuii ;ukk
etmi olduklan asalet s1mfmm kudretini klrmak onun sarsllmaz az111i idi.
imparator i<; savam bitmesinden hcmen sonra aym cm1ji ilo- dr~
diimanlara karI mi.icadcleyi ele ald1. Biiti.in diimanlann mukayl'sl' bl>11l
etmez dcrecede tehlikelisi c;ar Samuel idi. Onunla mi.icadelc Basilcios II.
'un ba gorcvi, Samuel'in dcvletinin imhas1 ise hayatmm gayesi oldn. I>,
kudrctli Makedonya devletine kaq1 diger Balkan i.ilkelcri hi.iki.imdarlanntn
destcgini arami ve Dioklcia hi.ikiimdan Ioannes Vladimir ilc tcnrasa
gec;mi gori.iniiyor. Goriini.ie gore Diokleia'dan gelen bir S1rp el<;i hl'yl'l i
99~ yll1 eivannda deniz yoluyla ve bir <;ok maceradan sonra Bizans';1
ulamlttr 4 . Heyet imparatoru sava meydamnda buldu. Qi.inki.i Basi lci.,s
1 Nikephoros
Phokas'm bu kanununu bir defa daha ilga eden ve gg6 y1hna
ait novella'ya z1t olarak a~1n bir manast1r
dostu egilim gosteren ve Basileios Il.'a
izafe edilen 4 nisan g88 tarihli khrysobullum'
un gen;ek bir vesika olmast pek ~iiphelidir.
kq. DoLGER, Reg. 772.
2 Skylitzes - Kedren. II, 456, 3 ( 1002
yilt i<;:in). Kr. aynca Zonaras III, s6r, r.
3 Bu hususta kr~. AsHnuRNER,
Traktat 12 ve 14 (DoLGER nqri, Finanzverwallung r 1g).
~ Bu
husustaki haber 993 Eyliil
tarihli bir manastlr vesikasmda bulunmakta(hr: RoUILLARD- CoLLOMP, Act11s de Laura
I (1(J:I7) No. 12. Bu hu~uH!a hie G. O wmo-

GORSKIY, Serbskoe posol'stvo k imjJaratom Va11

liyu II, Glas Srpske Akad. Naukrz 1 !1:1 ( 11 H 'I )
15 vdd. ve Une ambassade serbe auj,rh dn
l'empereur Basile II, Byz. 19 (l~Wl) 1!17 veld

(ktsalt!lmt~

ekli).

Aynca

bk.

I> ' \'t,: v,

Prouyvaniya 27 vdd. Dj. Sp. HAIHI\'<, 11,,

(Srpsko Zagorye, das spiitere Raszieu, Sildol
Forsch. 17, 1957, s. 276 vdd.) bu d(;i luycl

nin, manast1r vesikas1 elt;ileri .Sif(l olamk

gosterdigi ic;:in, Rascia'dan geldigini t.duuin
ediyor. Ancak Bizansblar Dioklcia (Zda)'y
da S1rbistan ve burada oluranlan da Snp
addetmektedirler. Bu devrc ic;:in kr~. iizt~llildc
Skylitzes- Kedren. II, 515, 8 ; ;12G, 14, 1 ,;
543, 13; 544, 5, B.

Eskikitaplarm.com

IV. lli :t.a ll~ imparalorltq{uuun Parlak lkvri

II. d<~ha !)~)I ilkbahannda Makedonya'ya dogrn yola c;Ikml~ti; burada

111.1111 ydla1 boyunca Sarnucl'c kaq1 savaI idare ctti.
I)ug-mla zulu1r eden kan~1khklar imparatoru Makedonya'daki miica(kltyi ktsnwk zurunda b1rakt1. Fatlmiler Suriye'ye girerek Antakya'daki
1111parat.orluk kumandanuu Asiirmak (Orontcs) kenannda ag1r bir boz~\llllil ugrat.nnlar (994), bunun uzerine Halep ku~atllml ve hatta Antakya
t.l"ldiktyc di.i~mii goriinmekteydi. Miicadeleyi aym zamanda iki cephecle
y111ut.nl<'k, ezelden beri Bizans clevletinin kaderi idi. Bundan kurtulmaya
Ill' zaman ~ahmi~ ise, ncticesi hcp ag1r kay1plar olmutu. Basileios Il.'un
g-ozilndl' , nasi! bir zarnanlar Nikcphoros Phokas i~in Suriye birinci planda
olmn~sa, a.ym olt_;ii.de Balkan sorunu i:in safta gclrnekteydi. Ancak o, dogu(Li ki miicadclc yuziinden Balkanlardaki gi:irevini g6zden ka<;:Irtni olan buyiik iivey babasmm hatasuu tekrarlamadi. 995 yilmda bizzat Halep surlan i)niinde g6riinerek, bunu beklemeyen diimamm puskiirtiip Raphanea
( Ralaniya) ve Emesa ( = H1rns)'y1 igal etti. imparator bir kat_; y1l sonr;J hir dcfa daha, Antakya duks'unun yeni bir rnaglubiyetinden soma, Fallin ikrk mucadeleye kurtanc1 olarak miidahalc etmek uzere Suriye'ye
s li r clti. Tripolis (= Trablus ~am;'i zaptetmck tqebbusii ise bu sefer de
.1ki m bl(h. Suriye'deki eski dururnu ycniden tesis ettikten sonra Basileios,
i\r nwnia ve Iberia (- Giircistan )'daki vaziyeti ayarlamak uzere Kafkas
llolgtsint' gitti.
s~unncl imparatorun yoklugundan, Yunanistan'a bir sefer yapmak
lliiSIISIIIlda faydalanarak Pclopones'e kadar ilerlemiti. Ancak gcri donii.~ii
s ;~sll l(l;i ktymetli bir Bizans kumandam olan Nikephoros U ranos tarafmdan
hask111a up;ratllarak maglup edilmi, bizzat yaralanm1~ ve ancak gti<;:liikle
h11yiik hir [(:li'lkctten yakasm1 SlylriDltl (997). Bu ycnilgiye ragmen Samul'iu ydd11.1 parlamakta devam ediyordu: Dyrrhakhion'un zapt1 ve Ras' i;l ilc Diokleia'nm Samuel'in devletine ilhak1 her halde bu rnaglubiyeti
ll.lt-yt n y1llara diiIDU olmahdlf 1 . Bizans ile ittifakl hiikiimdar Vlad11ni1'( pek iayda saglamamlti. Olkesi Samuel'in dcvletine ilhak edildi,
kl'wli si i)ncc esarete diitii isc de, sonradan kudretli t;ann k1zlanndan
hirisi i k rv lendirildi ve Diokleia tahtma Samuel'in vassali s1fat1yla tekrar
llllllliddil.

i\rwak Basileios II.'un Anadolu'dan d6nerek 1001 yllmda tekrar

I!:II k<~ ularcla g6rilnmcsiy ledir ki, uzun uzad1ya iizerinde t_;ahIImi bir plana
~.t 111 I1izza L i mparator tarafindan yonetilerek cliimanm can damanm kes 111)1 1i k Biz<tns mukabil taarruzu balad1. Basileios 6nce Serdika bolgeSIIIt' dogm ikrliycrck bu civardaki mii.stahkem mevkileri cline get;irdi.
lloyltlikk Samud'in Tuna kenanndaki eski Bulgar arazisi ilc baglantlsl
'" 'i lrn i~~ w hir zamaular Bulgar ba~~chirkri ulan Pliska ve Bi.iyi.i k - Prcslav
1 Miinalw~:d

olun kronolo.Ji i.,-in lwuuu bir l111cdo nollu :H I< f';rc,TJ I rnakai<-1111 Ilk.

Eskikitaplarm.com

impar .tt.orluk krun.tudanl . r\llca i~g<il olllll\1111~111 . lb 11. bundan sunra Makcdonya'ya gircli; Bcrrhoia t(slim old11, Sn vi:1
hiicumla zaptcdildi vc boylccc kuzey Yunauistan yolu a~~dm1~ oldu. T<s;dy ;r '
da Bizans hakimiycti suratlc yenidcn kuruldu, Basilcios ycniclcn M:rk do11
ya'cla gi:iruncrek ~iddet.li bir mucadclcden sonra r;ok mustahhm V()dtll
~ehrini zaptetti. Onun lmnu izleycn darbcsi ise onemli Tuna miist;drknll
mevkii Vidin'c indi; imparator, Samucl'in onu hcdefindcn uz;dda~ttr111ak
iizere yaptli;';I curetkaranc mancvraya - Edirne'nin zapt1 vc y a g r1101.~1
alclanmadan, sekiz ayhk bir kuatmadan sonra bu Chri i~gal etti. lmp;11;1tor
Vidin'den cebri yuriiyu~le guneye yi:ineldi. Vardar suyu kenannda, Slwpy c
( = Uskiip)'den uzak olmayan bir yerde Samuel'in ordusu iizniruk kl's ill
bir zafer kazand1. Bunun uzerine Uskiip kap1lanm ona a<_,:ll ( I0<-1) 1.
Bir taraftan Dskup'un, diger taraftan Voden'in ele ger;irilmesi ilc Sarllrwl ' rn
r;ekirdek arazisi k1skar; ir;ine ahntnl oluyordu. Di:irt yddan bni drrrtrp
dinlenmeden yap1lan ve Bizans'm zafcrden zaferc kotugu muc.llkll'dcll
sonra diiman, topragmm yansmdan fazlas1m kaybctmi bul11 1111 Y' ntlll .
Basileios ancak bu anda savaa bir ara vermcyi kararlahrarak lu~L11rr ;~ k
iizere Filibc iizcrindcn !stanbul'a geri dondu. Bir r;agda~mm dnli g r gilll
" Basileios II. saval, diger imparatorlardan pek r;ogunun yapt rg r :: "'' .
ilkbaharda scfcre 91ktp sonbaharda geri di:inmek suretiylc yurutntiiynnl11 ,
yurcla cli:inii zamamm onun it;in, sefere t;Ikmi oldugu gayenin ta!Jakkrd11r
tayin etmekte idi" 2
Gert;ekte savam ne ekildc sana erecegi arbk hit; iiphc giitiirllrc,.d i.
Yuzy1llar eskiligindc gelcneklere dayanan Bizans devleti ustunli.i g ii11ii
bir dd~1 daha ispatlarrntl. Bizans sava sanat1, ihtiyar imparatorlllgllll
ordu tqkilat1 ve tcknik ara~lan ile curetkar t;ar ba edemezdi. Kumanda 11
vc valileri onclan aynlmaya balachlar. roos yllmda Dyrrhakhion ihan('l k
Bizans imparatorunun cline diitii. Imha edici darbe ise ancak IO!,.J. ydr
temmuzunda, ccreyam hakkmda pek az bilgi mevcut bulunan IIZIIll nrii
cadelelerden sonra indirildi. Kleidion ad1yla tamnan, Belasica smulagl anndaki bir gc~itt e, yukan Struma bolgesincle, Samuel'in ordusu k11 ~at tid 1.
Qar her ne kadar Prilep'e kar;maya muvafiak oldu ise de, sava~<; tLnrtllll
biiyuk bir k1sm1 maktul cliitii vc daha buyiik say1da askeri de l'si r old 11 .
Bulgar Kasab1 Basileios zafcrini korkunr; bir ekilde kutlad1. E~il'll'tlll
- rivayete gore say1lan 14000 idi 3 - gozlerine mil ~_;ekildi. Bu11L1rd .111
ik

.Kii\~iik- PrT~l<IV

~ilcios

3 Kekaumenos
Yeterli
neden
gi:istermeden A18 ( n~r. V M II. YI \'M
(Samuel l'Armenien 24 vdd.) gerek Vi- KIY ]ERNSTEOT) ve Skylitzes - Kccltcll . II.
din seferini ve gerekse Vardar kenanndaki 485'e gore boyle . Birbirinden ba i!i m s1~. i11 1
sava~I ~tipheli saymaktad1r. 0 aynca Skylitiki kaynagm ifadelerinin uyg'unluk ;II z
zcs'in verdigi haberleri mtibalagah olarak etmesine ragmen bu say1, J. I VANOV
~\ipheli gi.innekte, buna kaq1hk dogu kay- (Belasickata bitka 29 ]uli 1014, lzve.1lil'il 110
naklanrun sihhatinden, yine mlibalagah lrtor. Druj. 3, 1911, s. 12 n. 1)' nn lwlirt111 i ~
olarak, emin giirlinmcktcdir.
oldugu gibi, miibaHlgahc.hr.
1

DONTZ

~ J's,lloM

I,

~~o ( U.)I'.

R ENA lli.I> ).

Eskikitaplarm.com

IV. llizans lmparalorlu~unun Pa1lak

fill

l>cvri

hn yiil: ki~iye kcmlilcrini ~farlanrnn yamna, Prilep'c giit.iirmek iizerc sadccc

hir giit.ii lilkartdrm~ bir rchber vcrildi. Samuel bu korkun'S alay1 goriir
giirmet. haydarak ycrc yiklld1. Kahraman ~far bundan iki gun sonra Oldu
(h ckim IOJ4.).
Dcvlcti ondan sonra ancak pek az ayakta kalabildi. tiS kan~1khklar
l:atih iruparatora yard1mc1 oldular. Samuel'in oglu ve halefi Gabriel Radoruir daha 1015 yrlmda amcazadesi loannes Vladislav tarafmdan oldiiriildi.i. \~ann aklbetini hem karlSl, hem de enitesi Diokleia hukumdan
Vladi111ir payla~tllar. Ulkenin itaat altma almmas1, 1018 y1h Ubatmda
I )yrrhakhion'a karl yapt1g1 bir taarruz esnasmda loannes Vladislav'm
1ilrnesinin miicadeleye son vermesine kadar, sistematik bir ekilde yiiriitiildii. Basileios torenle Okhrida'ya girerek dul 'Sari'Se ile 'Sarhk hanedamnm
hayatta kalmi temsilcilerinin itaatini kabul etti. Redefine ulamitl: otuz
ylldan litzla bir siire once miicadeleye ba~lad1g1 inat<;I iilke artlk altmi
ya~ma ulaml bulunan hiikiimdann ayaklan altma serilmi ve devletine
iI hak olunmutu. Balkan yanmadas1 lslavlarm yerlqmelerinden beri ilk
dcfit olarak biitiiniiyle yeniden Bizans hakimiyeti altmda idi. 1mparator
it.aata alman iilkeyi batan baa katedip her tarafta hakimiyetini kurduktan
sonra ihtiyar Atina ehrini ziyaret ctti. Kazamlmi olan biiyiik zaferin
yaraltigi heyecan, muzaffer imparatorun o s1ralarda Tann'mn Anas1
M<"ryem- kilisesi olan Parthenon tapmagmda yapt1g1 tbrenli ibadctte en
l'l.kili if;tdesini bulmu oldu.
Bulgar Kasab1 Basileios'un sava meydamnda uygulad1g1 miicadelc
~ l'kl i JH' kadar zalimane ise, onun itaat altma alman iilkeye kaq1 giittiigii
siy as\'l o kadar ol<;iilii ve uzak goriilii oldu. Bu topraklann i<;inde bulundtt ~ tt ko~ullar ve adetleri gi:iz i:iniinde bulundurarak imparator yeni teba'llll.l vngilcri, iktisadi baklmdan daha gelimi devlet arazisindeki ahalinin
.rksirH', para ile degil ayni olarak odetti. Okhrida patrikligi ba~piskoposluk
dn('(:csine indirildi; bun a ragmen yeni bapiskoposluk bag1ms1z saylld1,
iill('llrli irntiyazlara sahip oldu ve bir zamanki Samuel dcvlcti i<;:inde bulunllltt~ ol.lll biitiin piskoposluklar bu ba~piskoposluga bagland1. Pratik anLunda isc Okhrida ba~piskoposlugunun bagimsizhgi, bunun biitiin kend isi rw hagh ruhani makamlarla birlikte, Istanbul patrikligine de gil ve
la kat irnparatorun iradesine bagland1g1 anlamma geliyordu ; <;iinkii imp<trator Okhrida bapiskoposunu tayin hakknu kendisinde ahkoymultl 1 I ntparatorluk politikasmm ger<;:ek bir ~aheseri olan bu nizam,
Bizans'a ~iinf'y 1slav milletle.ri kiliselerinin kontroliinii saghyor ve fakat
larafmdan <legil, imparator

516 vd. Ayl'lca B. GRANic'in ~u makalesindeki isabetli mutalaalan ilc kt.: Kirchen-

la raluulan tayin oluudugurm ZI.ATAHSKI

(l ,tm i,ya /1, 1 7 v<hl.) 'y1 tagm<"n ll malcalnn c\ , l{l islndi111: Yugo.1/. / ,lor. (.'11.10/'''. 1 (IJ:I !,)

rechlliclte Glo.rsen zu dnn vom f(a iser 1/a.,ileios II.

don autokrf;lwlm F r::bistum 11011 Arhrida vnrli!'flmnn l'rili/,,t;ll'll , 1/y::. 1~ (111:1';) 'l l;, vtld .

Oklu ida

piskoposlar

J.,awislwposunun

mahalli

Eskikitaplarm.com

h. Bi ~.a 11 M Kudr .. tnin

llo r uj{ uua

lii a~ l t\

l h:v rc

bir taraftan da Istanbul patrigi11i 11 zaL1n pek muazzarn ol an h;"\ki 111 i ycl
sahasnun ycnidcn gcni~lcm csini i.inh ycrck, baguns1z (autokejJ/wl ) bawiskoposlan Grek kilisc hiycrarisinclc, Istanbul'a tabi digcr kilisc ba~kanlanna
nazaran oldukt;a yliksck bir dcrcccye sahip bulunan Okhrida kilisc llH 'l'kezinin ozcl hukukunu layik oldugu ekildc bclirtiyordu.
Bizans devletinin bir parc;as1 olmak stfatiyle yeni zaptcdilcu biii K''
her Bizans arazisi gibi thema'Iar nizamt ic;ine sokuldu 1 . Bir ;;;amar1ki
Samuel devletinin c;ckirclck arazisi, kcndisine atfedilen bliyuk i.irwrnlc
miitenasip olarak katepan'hk vc daha sonra duks'Iuk linvaniyle amlan B1d
garistan thema'st ic;inde birle~tirildi. Mokczi Skopye ( - -Dskiip) idi ~.
1 llir zamanki Samuel dcvletinin Bizans hftkimiycti allmda pan;alanmam1~ bir
bi.itiin hdinde kalm1~ vc tck bir idad bolgc
tc~kil ctmi~ oldugu hakkmda ZLATARSKI
(Istoriya II, I vdd. ) 'nin ileri siirdiigi.i nazariyenin tutulacak ycri yoktur. Kr~. F.
DoLGER, JJZ 3' ( 1931 ) 443 vd. Samuel' in
bir zamanki clevletinc tabi bulgclcrin bir c;ok
thema'lara biili.indi.igii her ti.irlil ~iiphenin
iistiindcdir; ancak bunlann thema'lara aynlmasmm ne ~ekilcle yaplldlgl, ara~tmlmas1
gcreken zor bir sorun te~kil ediyor. Bu
sorun h akkmda, b az1 diizeltmelere muhtac;:
olmakla birlikte, heniiz onemini kaybetmeyen ~u escr ile kq.: SKABALANovrg, Viz.
gosudarslvo 226 vdd.; P. MuTAFc;:mv, Sudbinile
na srednevekovniya Drustur, Sbornik Silistra i
Dobruca I, (1927) 158 vdd. N. BANESCU c;:ok
say1da iizcl ara~t1rmas1 ve en son olarak
ara~tlrmalannm neticclcrini bildiren ve
tamamlayan ozel bir yazlSl ile bu soruna
hususi bir ilgi gostermi~tir: Les Duchis
b;zantins de Paristrion (Paradounavon) et de
Bulgarie, Bucarest I 946 (Bu eserin ilk iki
baskls1 ile franstzca ve ingilizce terci.imelerinde, elde edemedigim ic;:in kullanamaIUI1 oldugun bu yazT, miicllifinin dostane
davraml ile clime gec;:ti). Kq. aynca
KYRIAKIDES, Bu~. Me:Ae't'OI:t 144 vdd. Ancak
bu yazar, belli bir ~ehirde bir strategos ad!mn zikredilmi~ olmasmm, bu ~ehrin hie;: d e
her zaman bir thema merkezi oldugunn
ispat edemiyecegini giizden kac;:trnu~ttr. lln
scbeple yapm1~ oldugu, Basileios IL devrine
ait Balkan yanm a das1 ha ritas, k1smc u
ancak sonra la n vi.ieut bulan, losmn1 isc bi c;
hir zaman mc:vc: ut olmam 1~ hul1111.o ll r11i11u 1k

thema'larla dol up ta~maktadtr. - Bu pn,blcm

imdi LITAVRIN tarafmdan da aynnlb hir
ckilde tart1~1lmaktadtr: Bolgari)a i Vi.::an
ti)a 250 vdd.
2 Thema
stratcgos'unun ikamet yrri
nin once Okhtida oldugu vc ancak soma
Ian U skiip'c ve Serdika'ya vc nihayrl
tekrar U skilp'e naklcdilmi~ oldu(r,u, yan(m
vc fakat hatah bir giirii~ti.ir: SKAllALA NOVI<,'
ZLATARSKI (Istoriya II, 14 vdd. )'ye uyarak
MuTAFQIEV (BZ 26, 1926, s. 251 )'d e bi'Jylc- .
Eger Basileios II. Samuel dcvlctini itaal
altma aldtgt strada patrikios Euslatlu o~
Daphnomeles'i Okhrida'ya &pz<>V 't'lj~ 7ti,:Xccu~ olarak tayin etmiSc (Skylitzcs 11, ij.(,!l,
14) bu imparatorun onu Okhrida ~ehriuin
kumandanl!gma tayin etmi~ oldugu vc~
fakat Bulgaristan thema's1 strategos'luguna
yi.ikseltmedigi anlammt ta~1r; gerc;:c:ktc~n d
Eustathios bundan k1sa bir siirc sonra
Dyrrhakhion thema'st strategos'luguna yiikseltilrni~tir (ayn . ..sr. 474, 3). Buna mukah il
patrikios David Areianitcs cr't'pOI:'t'YJ YO ~ ~t '
't'OX[lOI:'t'<Up olarak Skopye'ye gonderihn i~ vc
aym zarnanda xoc't'e:7tocvw Bou:Xyoc p 01: ~ layi n
olunmu~tur (PROKI9, Zwal;;: Nr. 41 l ll
Skylitzes II, 468, 1 'de aynen bi)ylc). l.p,n
Romanos Diogcnes 1067 yd1 c iva nncl a
Serdika duks'u olarak giiriiniiyorsa (A t ta lciates 97, 16 ; Skylitzes II, 663, r~; Zonar.IN
III, 684, 8) bu, Bulgaristan tltema'st straffl:"'
lugunun ikamet ycrinin Skopyc\ kn S.-rdika ' ya nald edilmi ~ oldugunu g-iistenwz vrsackce .Senl ika hiilgcsini n h ususi hir th~rrut'
l1 k statiisiinc: yi i ksd tdm i~ olclugu na vc lu 111u
~t;i in , o zamanla rda cski t/wrw'lann Jill'
,aLullllll~mn w y<'lll tlrrma'lnnn kurul111a

Eskikitaplarm.com

.,..

IV. lli:r.ans Imparatorlugunun Parlak Dcvri

Tuna'mn a~a~1 mccrasmda bulunan Bulgar iilkclerinin merkezi bir Tuna

~~ l11 i, Silistria ( - -Silistrc), olup sonradan aym ekilde katepan'hk ve duks'ln ~ a yiiksdtilcn Paristrion veya Paradunavon thema'smt tc~kil ettiler. Biitiin
l{tiriiniiF gore Tuna ve Sava nehirleri kenanndaki stmr bolgcsi de merkezi
:-iirmium ohm bir t!tema halinde tqkilatlandmld1 1 Kuzeyde Zadar
Z;ua) ve giincydc Dubrovnik (=Ragusa) ile Adriyatik sahili, cskiden
oldugu gibi Dalma~Jya thema'smt tekil ediyordu. Buna mukabil Diokleia,
Zakhlmnia, Rascia ve Bosna topraklan thema halinde organize edilmemi
olup, Htrvatistan gibi, yerli hiikiimdarlannm hakimiyetinde bulunuyor
ve biiylece dcvletin eyaletleri degil, Bizans imparatorlugunun vassal iilkelni statiisiinii muhafaza ediyorlard1 2 Skadar ( = ikodra) goliiniin
Munn ba~lamt~ bulunduguna, buna mukabil
llul!-(aristan thema's1 strategos'luk mcrkezinin,
~ok say1da kaynak kaydmm gosterdigi gibi,
cskisi gibi Skopye'de kald1gma delil tekil
nler. Bunu BANESCU (Les Duches byzanlins
121 vdd.)da dogru olarak tebarilz ettirnl!'ktedir.
1 Bunu
daha once SKABALANOVI;:
(Viz. gosudarstvo 228 vdd.) ve ondan sonra da
MuTAFQIEV (Sbornik Silistra i Dobruca I,
I!J27, s. 159 vc Istoriya II, 1) kabul etmilndi. Bu gorile imdi LITAVRIN (Bolgariya i
Vizarlliya ~73 vdd. ) de temayill ediyor.
llun;l mukabil BANEScu (Duchis byzantins
J <j. vd1l.) bunu bilyilk bir kesinlikle reddl'tllH'ktl'dir. 0 bu hususta Skabalanovic;'in
1m thema hakkmda, aslmda Paris trion
th ~m a'sma ait olan bir c;ok kaynak kaydmdan
b ydalaruhgma i*aret etmekte clbette haklrchr. Ancak Skylitzes (Kedren. II, 476,
114)'in, Konstantinos Diogenes'in- Samur l' in Sirrnium'daki kumandam Sermon'un
llldllri.ihncsinden sonra - yeni Fetholrman
/lillgcuin idaresiyle gorevlendirilmi~ olduA" nna (& pz.e~v ETOCX.~'Il dj<; ve:oxT~Tou z.C:,poc<;)
da ir haberi, ki her halve karda onun sadece
Sirmium ~chrinin kumandanhgma degil,
ny111 zamanda biltiln civar bolgenin valiliRill(: Lavin olundugu anlamma gelir, ac;1kta
kala yor. Aynca Bulgaristan thema'smm, Bane~e u'nun kabul cttigi gibi, gilney Makedonya'dan Tuna ve Sava'ya kadar uzanmas da kolayca kabul edilccek bir husus
dcj:(i ldir. - 12. yi.izyiida N. Khoniates'e gore
(s. 133, 9) Bclgrad ve Branit;evo bolgesi,
Kiunamos'a gore (s. 124, ~o) Branit;evo ve

Ni~ bOlgesi ozel bir thema te~kil etmektcydi.

Buramn duks 'u daha sonra imparator olan
Andronikos Komnenos idi.
2 Bunu
Dioklcia Ke~i~i'nin ifadesi
(n~r f;rH}, 346 vd.) gosteriyor, qilnkli 11.
yilzy1lm 30. ve 40. y1llarmda Bizanshlarla
milcadele etmekte olan Diokleia hilkilmdan
Voyislav (Dobroslav) yanmda o Rascia
jupan't ile Bosna hilkilmdannt ve Bizans
imparatorunun zengin hediyelerle asi Diokleia hilkilmdanna kaq1 ittifakuu eldc etmek
istedigi Zakhlumia hi.ikilmdanm zikretmektedir. Bu aq1k ve yanh~ yorumlanmas1
milmkiln olmayan ifadclerle, pek uzak
olmayan bir tarihte yaymlanan iki milhilr
yazrsmm telifi pek gil<; olmaktadrr: Bunlardan birisi arllh)patos patrikios Konstantinos
duks 0wcrocAoVL)('IJ<; Bou).yocp~oc<; xoct ~ep~oc<;
(n~r. I. SWINENCICKYJ, Byzanlinische Bleisiegel
in der Sammlzmg von Lwow, Sbornik Nikov,
1940, s. 439 vd.), digeri isc Konstantinos
Diogenes, strategos ~t:p(~ tocc; (n~r. V. LAuRENT, Le theme byzantin de Serbie aue XI
siecle, REB 15, 1957, s. rgo) kayltlanm
taryor. Bu milhilr yaz1lanmn bize arzettigi
bilmece kolay t;ozillccck bir CY degildir; ben
bu ikincisinin bilgin na~irinin verdigi izahatla bu bilmecenin c;oziildi.igil kamsmda
dcgilim. LAuRENT (a)n. esr. 185 vdd.;
kr~. aynca daha onccki Le theme ~yzantin de
Serbie, Balcania 6, 1943, s. 35 vdd.) bu
milhilrlere dayanarak, Samuel'in devletinin
itaat altma almmasmdan sonra, k1sa bir
silre iqin de olsa, bir S1rbistan thema'smm
mevcut olmu~ bulundugu goril~ilnii kesinlikle ve fakat ne bu thema'mn arazisinin

Eskikitaplarm.com

h.

llt~.au~

1\.udrttiuin lltHultuna

llltt ~ lt t{t

ll r.vn

Jl jl

gi.ineyimkki arazi isc, (jnccdcn oldugu gihi, Bizaus d< vktinin /\driyalik
ktyistmlaki strat<jik bakmulan en 6ncmli i.issi.inii tqkil ed('n Dyt rh.lkltion
duks'Iuguna ait bulunuyordu; Ege k1y1smdaki en i)nernli us ise yi II(' du!. ~' .
luga yi.ikscltilmi~ alan Selanik thema's1 idi.
Balkan yanmadasmm biiti.iniiyle tekrar cldc edilmi olmast it,; si)'asr-1
baklmmdan da en biiyiik onemi taImaktaydl. Anadolu kudntlilt t inin
temsilcisi Nikephoros Phokas'm yapt1g1 fetihlerin Asya topraklanwla ol
masma mukabil, Anadolu yerli asalet s1mfmm biiyiik di.i~mm11 Ba sil t ioN
II.'un esas dikkatini devlctin Avrupa'daki arazisinc c;cvirmi~ oltJJasl .~iip
hesiz bir tcsadiif dcgildir. Devlct snnrlannm tekrar Tuna'ya Vt' Ad riy; 11 dt
denizine ulamasl ile, Anadolu'nun gcc;mi yiizy1llar ic;indc dt"vlt i it,in
haiz olmu bulundugu iistiin ()nem dcvrini tamamlarnl idi 1
Bununla bcraber Basileios II. devlct i<;in Asya topraklan11d.t. z ul1111
eden gorevleri de ihmal etmedi. Hayatmm son y1llannda imparalol 1\i
zans diinyasmm diger ucunda Kafkaslarda faaliyct gostcrdi. Bag1 ;iltnu
devletinin, kralhg1 zamamnda en parlak devrini idrak cttigi Gagik 1.
(ggo - I o::w) 'in oliimi.inden sonra Armenia' da kanIkhklar <;lktl. Bu dIll IIIII
imparatora baanh bir mi.idahalc f1rsat1 oldu: Gi.ircistan'm bir ktsnn gihi
Vaspurakan bolgcsi de Bizans'a ilhak olundu; Ermcni Ani kralhg1 hayat 1
smtrlanm ve ne de Konstantinos Diogenes'
in bu thema'y1 idare ettigi zamam tatmin
cdici bir ~ekilde belirtmeden benimsemektedir. Kendisinin gerektiginden fazla kolayhkla bir tarafa btrakdabilecegini sand1gi Dioklcia Ke~i~i'nin zikredilen ifadesinin z1ddma,
Laurent, bu thema' ya Rascia ve Zakhlumia'
)'I da katmak ister gori.ini.iyor (buna Diokleia'nrn da dahil olup olmadJgmi iyice anlayamadim; aslmda gi.iney lslav i.ilkelerinin bu
dcvreye ait cografyas1 hakkmda La urent 'm
tasavvurlan gerekli ac;:Ikhktan yoksundur).
Laurent bu mi.inasebetle, daha once SKABALANovrc;: (Viz. gosudartsvo 219 vd.)'i bir
S1rbistan veya Zakhlumia thema'smm mevcudiyetini kabule sevkeden (ki ben bu
cserin 1. baskiSinda bu fikre uymu~, fakat
2. bask!Sinda bunun tutulmazhgma i~aret
ctmi~tim ) sozde bir Servie et Z akhlumie
slrategos'u olan Lutovid'in sahte vesikasma
dayanrnaktaclir. Laurcnt'm her iki mi.ihri.i
kendisinc izaft ~ clmek istcdigi Konstantinos
Diogcnes hizc kaynaklarca pt,k rnah!m ohm
l>ir ~ahsiy111 ir (Omm ya~amuun <'~as olay
vc~ larihlttmi daha ilnec, liANJrscu, J>ucluf:.I!~J:.rmlill.l 1".II vdti.'<J. bir ar;tya 1opl:u111~11r ) .

Onun 1015'de Selfmik thema's1 slralegw'lu guna tayin edildigini (Skylitzcs - Kc<lrm.
II, 461, 16; 1017 y1lmda hala bu mcrnuriy,tini si.irdi.irmekteydi : a;n. esr. 4-hb, 7),
Sermon'un kat linden sonra 101 g Larihimlr
Sirmium bolgesinin idaresini i.izerin1~ altl1
gm1 (ayn. esr. 476, 24; bk. bundan l.i11nki
not.), 1026 y1lmda aym zamanda llull(aristan duks'luguna gctirildigini (ay11. er.
483, 21 ) ve 1030 ythnda Sirmium'clan p;ni
c;:agnlarak Selanik duk1'luguna tayin .,.Jil
digini biliyoruz. Buna kar~1ltk biz otlllfl
Srrbistan strategos'u olduguna clair hi e,: hi
~ey bilmemekteyiz. Ancak daha 1o:JI ytlmo Ia
Konstantinos Diogencs ke~i~ ohr111~1ur (11y11
esr. 497, 8: hilkat yrh 653!), iwlif...tio11 t.t).
Laurent onun "S1rbistan thema'~'"ntu "!11
resini, Bulgaristan ve Scl;mik duk1'11 ludu
nurken i.izerine allhgmi (yani Nadn' kt.a
1030-1031 devrcsindc ?) kabul dn Kilrtln
mcktc, fakat omm bu iki mlihriiniin hu ikt
duks'lugu ncdcn hie;: zikrcunnligi hu NII~IIIIII
:u;tklamak bakmnndan bon;lu kalmakl.ultr,
1 NMIMANN ( IVelt.,tellwzx (\!) 1111 hu
xuslaki Z<'nKin muhlvat mill:Uaa.-:al;m d
kJ1i.

Eskikitaplarm.com

IV. Bizans lmparatorlul!'unun Pnrlak D cv ri

hoyunra Gagik'in oglu ve halcfi olan kral Ioanncs Smbat'a kalacak, oliiuiludcn sonra isc aym ekilde Bizans imparatoruna intikal edecekti. Anadt~lu'da son fi<; muzaffer imparatorun yapt1g1 fetihler neticesinde Bizans'a
t:thi arazide, gcni~ bir kavis halinde giineye ve doguya ta~arak ~u yeni
lluma'lar uzamakta idiler: Antiokheia ( =Antakya), Telukh ( =Diiliik),
Fmtt ~r.hirleri (mx.pe:urppoc:dotctL 7t6Ae:tc;;, sonralan "Edessa"), Melitene ( =Malatya), buna hemhudud daha eski Mezopotamya thema bolgcsi, Taron thema'
st vc ycniden tckrar kazamlm1~ olan Vaspurakan, theria ( =Giircistan)
vc Theodosiopolis ( =Erzurum) 1 Eski Anadolu thema'lan itibardan dii~c rkcn ycni eyaletlcr, s1mr bi:ilgcleri olmak s1fat1yle biiytik i:inem kazan
tiLlar ve Antakya ve daha sonra da Mezopotamya gibi duks'luk veya
Edessa ( = Urfa) ve Ermeni- Giircii eyaletleri gibi katepan'hk iinvanlanm
alchlar 2
Durup dinlenmek bilmeyen imparator oliimiinden once gozlerini
hatlya <_;cvirdi. Biiyiik Otto zamamndan beri Alman imparatorlugunun
i 11-rlemesi yiiztinden Bizans'm aag1 ltalya'da tehlikeye dii~mii~ goriinen
mevkli, imparator Otto II.'nun Araplarla giri~tigi miicadelenin ba~anslz
hkla sonu<_;lanmasmdan sonra yenidcn saglamlaml~tl. Yeni, gen<_; Alman
imparatoru, Bizansh Theophano'nun oglu Otto III.'nun idaresinde Roma
irnparatorlugunun yeniden ihyas1 fikri, batl imparatorlugu sahasmda
Bi:t.ans niifuzunun artmasma sebep olmutu. ltalya'daki biitiin Bizans arazisi nin bir katepan'hk halinde birle~tirilmi olmas1 Bizans'm buradaki kudITtli mcvk1ine organizasyon bakimmdan da daha saglam bir temel saglat mtl 3 Faal bir katepanos olan Basileios Boioannes Bizans imparatorlll ~unun diimanlan iizerinde bir <_;ok zaferler elde etmiti. Basileios II.
llll ba~anlardan faydalanmay1 dii~tindii ve Sicilya Araplanna kaq1 l>iiyiik
hir S<'fcrc hazlrlanmaya baladl. Ancak imparator 15 arahk I025'de oldii.
Arkasmda Armenia s1radaglanndan Adriyatik denizine ve Ftrat'tan Tuna'ya
bdar uzanan bir imparatorluk b1rakt1. Bu imparator]uga biiyiik bir 1slav
ckvlcti ilhak olunmu, bir diger ve daha biiyiigii ise onun niifuzu altmda
lntl unrnakta idi.
1 3 yiizy1l yazarlanndan birisi Bizans'm en onemli imparatorlan
olarak Hcrakleios ve Basileios II.'u zikreder 4 Gcn,:cktcn de Bizans
larihinin en biiyiikleri olan bu adlar Bizans'm, birisinin a<_;ttgl digerinin
isc kapam1 oldugu kahramanhk devrini sembolize ederler.

1 nu thema'lann yakla~tk cografi durumlan ic;in ckli haritaya bk.

Kr~. SKABALANOVH;:, Viz. gosudarstuu 193 Vlld.

GAY, ltalie 343 vdd.

M ikh. Khoniatcs II,

LAMBROS).

Eskikitaplarm.com

354

(n~r.

v
BA~~EH1R MEMURLAR ASALET SINIFINJ N
HAK1M1YET DEVR1 (1025 ~ 1081)

Kaynaklar
Birinci s1rada MIKHAIL (KoNSTANTINos) PsELLOs'un "KrorzografYa" s1 zi kndilu ,..Ji
dir 1. Psellos (dogumu 1018) zamamnm sadece en btiytik bilgini ve en v:lz1h dii ~ IIII<"ll kafasi dcgil, aym zamanda bir sanatkihd1. "KronografYa"'si fikri bak1mdan tazclif\"i, taKV IIIu iu
canlJIIgi, psikolojik baklmdan ba5kalarmm ruhi durumunu anlamak kabiliyttiuiu i1u t
ligi ve sanat baktmmdan miikemmcl c;:izilmi5 karakter tasvirlerinin etkililigi ilc t'II JKI\I~il.,
ortac;:agm en i:inemli hatlrat kitabJdtr. Yonverici i:incmli mevkilcrdc bulunan hir dv k t
adam1 olarak Pscllos zamammn tarihini sadece en yakmdan mti~ahedc etmekl c k ahn.JII II~,
bu tarihi aym zamanda bizzat yapm15t1r. Ancak bu durum onun bir c;:ok ~cyi Kiik1\lla ff,<"
t;i~tiren ve bir t;ok ~eyi de oldugundan ba~ka ttirlti akscttircn tasvirinin taraflutarhg uu d ."t
ac;:tklamaktad1r. Escr iki ktsma aynhr. Birinci k1s1m bir dostunun, muhtcmekn Kou Kt an
tinos Leikhudes'in te~viki ile takriben 1059-63 yrllannda kaleme almnn~ olup llasii<JoM
II. devrinden lsaakios Komnenos'un tahttan feragatine kadar olan dcvrcyi ihtiva dn;
Basileios II. hakkmdaki krsm1 c;:ok krsa olan tasvir, bundan sonra bir htiktimdardan d igerine ve i:izellikle, zamanmda Psellos'un imparatorluk sekreteri olarak saraya iut isa h
ettigi Mikhail V.'in (1041 {42) saltanatmdan itibaren gittikc;:e tafsilatlamr. Kitabm iki 111:i
kismi Dukas'larm saltanat devrini (1059-78) kapsamakta olup, bu k1smm t;ok laraltnt ar
karakterinin aksettirdigi gibi, imparatorun iradesi tizerine ve daha Mikhail VII.' in lmyatta bulundugu srralarda yaztlmr~tlr. Bu eserden ba~ka Psellos'un t;:ok sayulaki llll"klnp,
nutuk ve baz1 mtinasebetlerle yazmr~ olduklan, biiytik tarihl i:in!'m ta~rmaktadnla r u.
r r. yiizplm dti~iince tarihi baklmmdan Eukhaita metropoliti, bilgin IOANNJo:s MAVIWI' IIN'ull
mektup, vaaz ve manzumeleri i:izel bir i:ineme sahiptirler 3
1 Frans1zca c;:evirisi ile ycni ne~ri: triige zur Ausgabe der Psello.rbri~{e 11011 t. 'urtt:
E. RENAULD, lvfichel Psellos, Chronographic, Drexl, BZ 41 (1941 ) 309 vd. vc lwl~~- llllllli2 cilt, Paris 1926, 1928. Bu nqre ait dti- rzum zu den von Sathas, Boi.wmadc, 1/a.rt, Uurlln
zeltmcler: H. GREGOIRE, B;z. 2 (1929) zmd Tqfel edierten Psellosbri~jim, 1(1'71. r~r. "
550 vdd. vc 4, 716 vdd. ;J. SYKUTRIS, BZ 27, 299 veld.
3 N~r. P. de LAGARDE, Gott in ~o;l" n Jllll.r.
99 vdd. ve 29, 40 veld. tngilizcc t;:evirisi:
Ba.~ka
bilgi it;:in bk. J. M. l I IIHSJ(V, I ~~~
E. R. A. SEWTER, London 1953.
2 E. KuRTZ- F. DREXL (Michaeli.r PH!li
Writings of John Maurofmus: II. !Jihlir11:111
scripta minora , I-ll, Milano 1936, 1941 ) I. phical Note, BZ 44 ( 1951 ) 27H veld. lin '"""'nl i
ciltt e nuluklar ve tiirhi miinasdwtlc kalem c adaml!l (hgtrlrndirilnH's i i ~in k 1~. 1\YN,
aluum ~ yaz1lan ve hunla r aras mda ~ imcliy e Mt.F. Church mu/ l.caruiug 39 vdd ., ;1 :.~ vdd . ;
kadar hilinnuy('n c,:ok sayH ia yai.IYI, If. 'J hr. Callolls r!f]olm Maurojmus, ] ourn . 1!/ Uom.
ci ltt .- l'~d l o~' tm ~in uh y" kad a r Hatkn (io'J Stud. :!7 (1!Jf7) 70 vdd .; :J hn 1/y.t;rmtiu~
l.'m(irr. ill lh n 1.'/nrwrlh (.'nulwy, "I wnwrt. r!f
yay lnla111 111~ olan 117:1 ll ll' kt nhnnll hir araya
to pla nii)Ln th r. A.y111 a k1 ~. F. I liii'.XI , N"'fl
llr Ur!l' /inl. Sorirtv TJ (1!1! 1o) II.J vd d

Eskikitaplarm.com

'J 'I1

V. lla ~~c hir Mcmurlar Asalet S1n1fmm H:lkimiyet Dcvri

Sarayda itiharh bir mcvkic sahip bulunan vc 1034'dcn 1079'a kadar vuku bulan
olaylar1 gii7. ~ahidi olarak tasvir eden MIKHAIL ATTALEIATES'in tarih eseri de <;ok yi.iksek
hir sr~ viyl'derlir 1. Nas1l Psellos sivil partinin temsilcisi idiyse Attaleiates de askeri feodal
nriNtokrasinin hir taraftan idi; eserini Nikephoros Botaneiates (1078-St)'e ithaf etmektedu Bu mi.iellifin memuriyet hayatmda yiikseli~i Romanos Diogenes (ro68-7I) zamanmda
)Ja~lamJ~ olup, bu imparatorun saltanatmdan itibaren tasviri daha zenginle~mekte ve fakat hir t.araftan da siibjektifle~mektedir. IoANNES SKYLITZES'in daha yukardaki klSlmda
zik rcdilmi~ olan ve Isaakios Komnenos'un tahta ciilusuna kadar ula~an kroniginin son
k1m11 da biiyiik bir dcger ta~Jmaktad1r. Bunu 1057'den 1079'a kadar, esas itibariyle Attalr~iatcs'c irca edilen, bunun yamnda hazen Psellos'dan da faydalanan ve fakat k1smen
mr~sda 1072 y!lmdaki 1slav ayaklanmas1 bahsinde- bu zikredilen eserlerden bagJms1z
olan rncr:;hul bir mi.iellife ait bir zeyl izlemektedir. loANNES ZoNARAS'm kronigi, yerine gore
Skvlitzcs ve Pscllos'dan, daha az <;apta Attaleiates'den faydalanmJ~ttr. Zonaras bunlar
ym11nda aynca zamamm1za intikal etmemi~ iyi bir kaynaktan da faydalanm1~ olup, bu
huMus vc oniindeki eserlerden faydalam~mdaki bag1msJz davram~l onun eserine oldukc;a
hUyiik bir bir deger saglamaktad1r 2
Gerek Bizans ve gcrekse Balkanlar tarihi bak1mmdan c;ok ilgi c;ekici bir kaynak I075
vr 1078 y1llan arasmda meydana getirilmi~ olan ve KEKAVMENOS Strategikon'u ad1yla tarunan cscrdir. Bizans'm asil ailelerinden birisine mensup bir kumandan olan mtiellif
bilyiik bir canhhkla, edindigi tecriibeleri kaydetmekte ve buna bir sua tavsiye ve nasihatlur eklcmektedir. Onun gerc;ek ve heyecanh, tasvir edilen olay ve ~ardara tam bir
vukufa dayanan kayitlan zamanm gerek siyasi ve gerekse kiiltiir tarihi ir;in emsali bulunwayan oncmli haberler ihtiva eder. Bilinen yegane ni.isbasmt te~kil eden Moskova yazma~ mda (s. XIV /XV) bu eseri daha ktic;iik ve bir imparatora tavsiyeler ihtiva eden ve hir;
~!l phesiz ayru mi.iellifin kaleminden r;1kma bir yaz1 takip etmektedir 3
1 Frans1zcaya bir
c;evirisi (~imdilik
ror11i y!lma kadar): H. GREGOIRE, B)z. 28
( IIJ 'JII) 325-362.
2 Skylitzcs ve Zonaras'm bu devir tarihi
ic; iu kaynaklanndan ne ~ekilde faydalandlk1.11"1111 SKAllALANOVI9
(Viz. gosudarstvo s.
X Il l vc XVIII)'in mukabeleleri gosteruukledir. Zonaras'm Psellos ile ili~kisi ic;in
uy m~a kr~. 0. LAMPSIDES, '0 Mty_oc~A 'Yeno.;
,;,t; Tr"IJY~ T'ij c; "'Em't"O[L"ij<;" 't"OU 'looocvvou
ZtJvocp.i, EEB2: 19 (1949) I70 vdd.
N~r. B. WASSILIEWSKY- v. jERNM'I"I'.IlT, Cecaumeni strategicon et incerli scrip loris
dr. rif.ficiis regiis libellus, Petropoli I896. Rusc;a
r;t~vi risi vc degerli yorumu ile klsmi baskls1:
V. VASILYEVSKIY, Sovetz i rasskazz vizantryskrll~o bo_yarina Xl v., ]. M. N. Pr. 2I5 (188I)
11').2-!)!), 216 (188I) I02-7I, 3I6-57 fyj bir
l{iri~ k1sm1 ile almanca cevirisi: H. - G.
BI'.I'K, Vadt!mecum des ~yzantinischen Aristokralm. IJas sugmannte Strategikon des llekaumenos,
l~y::.antinisclzc Geschichlsschreiber V, Graz - Wien
- KOin 1956. G. BucKLER (Authorship qf
thD Stratcuikon I!{ Cecamnenus, BZ 36, I936,

s. 7 vdd. ve Can Cecaumenus be the author of the

Strategikon, Byz. I3, I938. s. I39 vdd.)'in her
iki yazmm miicllifinin me~hur Bizans ba~
kumandam Katakalon Kekaumenos oldugu
iddias1 once iiphe ile kaq1land1. Kr~. N. BANESCu, A propos de Kekaumenos, Byz. 13 (1938)
129 vdd. (ayr1ca bk. Autour de Kekaumenos,
REB 6, 1948, s. I9I vdd.). P. 0RGELS, llekaumenos et Ia querre pitchinegue, ayn. esr. 402 vdd.
M. GvoNI, L'oeuvre de Kekavmenos, source de
l'histoire roumaine, Revue d'histoire comparee 23
(I945) 96-IBo. Buna mukabil H.- G. BECK
(ayn. esr.) Buckler'in teklifini desteklemektedir ve onceleri bu hususta ~iipheli davranmJ~ olan (B_yzantinoturcica I r, I 12, 201
vd.) MoRAvcsrK de eserinin ikinci basklSlnda
(Byzantinoturcica 12 , 350 vd.) bu goriie
katJ!maktadJr. Bu hususta en yeni c;ab~rnay1
yapan P. LEMERLE (Prolegomenes une edition
critique et commentee des "Conseils et R ecits" de
Kekauminos, Memoires de l' Acad. Royale de
Belgique LTV r, 1960, s. 37 vdd.) ise, kanaatimce hakh olarak, ~iipheci kalmaktad1r. J.
KARAYANNOPULOS (Zur Frage der Autorschqft

Eskikitaplarm.com

K ay naklar

1'\

l'vfahkcrwlcr, iclarl u y~ularnalar, vcn( ~~~tcmi , zira l durum v. h. haklwul a, "l'nt a"
adtyla tanman ve magistro.1 Eustathios Rornaios'un hliklimlr.rinin hir dc:rkmr. ~i olup,
anla~lllligma giirc bu .;ok niifuzlu Bizans hakiminin bir mcmuru tarafmcl a u 10:11 yd JJJcl,,, ,
sonra vi.icuda gctirilcn cscr, zcngin malzl~m e ihtiva cdiyor 1
K1sa zaman once ortaya .;1kan, 11. yiizyilm ikinci yansma ait, Thcbai ~ehri k ad a~ln oM u ,
Ashburncr trete' si gibi, Bizans vcrgi idarcsi hakkmda bilgi vermckt e vc her eycl<"n j\uo o hu
zamana ait Bizans koy hayatmda vuku bulan dcgi~ikliklcr i.izerine 1~1k tutmak t. ulu '
Sosyal tarih bak1mmdan son derece ilgi ~tekici bir vesika da Khrysotrikliuum f11 t>lmfu1
tharios'u Eustathios Boilas'm 1059'da kalemc alman vasiyetnamesidir 3
Ancak biz devle tin i.; tarihi i~tin en zengin ipuclanm her ~cydcn once, man a~f u l ll ~i v
lerinde muhafaza cdilmi~ alan - ve say1lan daha eski zamanlara ait bulunaul:um u 11~.
olmasma mukabil I I. yiizyJim ikinci yansmdan itibaren gittik.;e kabaran vcN i~nlnm
bor.;Iu bulunmaktay1z 1.
Kilise tarihi bak1rnmdan bu devrin merkezi olayt olan I054 kilisc aynhg t, o; ;1 ~da , (1,
zans tarih yaztcJhg J tarafmdan tamamiyle mcskut ge~tilmi~tir. Bu husustaki cl iP;rr lflti tu r
haberlcrin d e temelini te~kil etmi~ olan en oncmli bat1 rivayeti, anla~Jldgma J<iiro kanliun l
U MBERTo tarafmdan kaleme almm1~ olan Commemoratio brevis'dir 5 Bu hususl a d ah a zrn

am Strategikon des Kekaumenos, JJZ 54, 196I,

s. 257 vdd. ) da ~i.iphecilcrdendir. Yazmm
telifi tarihi hakkmda kq. LEMERLE, ayn.
esr., s. 20. Aynca bk. G. G. LITAVRIN,
Byl li Kekavmen, avtor "Strategikona", feodalom ?, VizanliyJ*ie Oferki, Moskova I 96 I,
217 vdd.
1 ZEPOs, Jus IV, I-26o.
2 N~r. N. SvoRONOS, Recherches sur le

cadastre byzantin et La jiscatitt! aux XI et Xll

si~cles: le cadastre de Thebes, Paris - A tina
I959
3
N~r. V. N. BENE~EVI<;:, Zavqc-anie vi;:;antiyskogo boyarina XI v., JMNP, NS 9

(1907) 219 vdd. lngilizce .;evirisi, SP. VRYONIS, 1he Will of a Provincial Magnate,
Eustathius Boilas, DOP I I (I957) 263 vdd.
Rus.;aya kJsaltJirni~ l(Cvirisi: M. V. LEv<;:ENKO, Sbornik dokumentov po social' no - ekonomiyeskoy i.<torii Viz:antii, Moskova 195 I,
169 vdd. Metne ait dtizeltmeler: R. M.
BARTIKYAN, VV 19 (1961 ) 26 vdd.
4 En
onemli ne~irler (daha sonraki
yuzytllar i~tin de) ~unlard1r: MICKLOSICHMuLLER. - Actes de l' Athos. - ZAciiARIAE,
Jus Ill -- ZEPOS, Jus I. - Aktz Russkogo na

[ ~;pil~ l(IXL cr~;[3aaf1-La<; fi-OV>j ~ To> llocrum Xluu,

PetcrsbUJg I898.- :M. GtmAs, ll u~!X V HXI(ri
yyp!Xrp1X ii~ ev "A31f' ie:piX.; 1Lov'i1<; ro llt
't'Orco8lou, EEB~ ( 1927 ) 21 I-4B.- Cu. K l' l' NM,
Xpucr6f~ounm M ym 't' ~<; ev "A;)<: lop i.i. ~ 1' ""1)
"t"ou Ao;v:e:t1XpLOu, ayn. esr., 285-311 - N. llt tut,
I:e:p~tx<i I(:Xl Bu~IXV't'LIX>t!X YPIXILfi-IX't'IX 1\har:poll ,
Bul;tXv-:-1,; 2 ( 1911 / 12) I-Ioo T!l. O usi'J<N.k Y
et V. BENECHEVITCII, Actes de Va d lrm, l .cuiu
grad 1927.- A. SoLovvEv - V. M o~IN, ( .'rrk6
povelye srpskih vladara, Bclgrad 19:l fi.- V.
MOIN, Akti iz svetogor.<kih arhiva, SfumulliA
91 ( 1939) .- V. Mo~IN- A. Sov1m, Suffltrmenta ad acta graeca Chilarularii, Lyubliyaua
I94B.- G. RoUILLARD et P. Cm.LOM I',
Actes de Lavra I (8?7 1178), Paris J<J:l] .P. LEMERLE, Actes de Kutlumus, Paris 1~14.">
F. D6LGER, Aus den Sclzatzkammern rlct.1 1/nili
gen Berges, Mimchen 194H. - Jl. Do1.mm,

Sechs byzantinische Praktika des '1 }alllhrmderls fiir das Athosklosler lberon , AMz. d. IIIIJ'tll.
Ak. d. Wiss., JV. F. ~8, Miincllt'n " 'IIJ i\.
GurLLou, Les archives de Sain t - }rau l'1od
rome sur lemont AUntfet!c, Paris lfJ 'i;1. Hu1
ILLARD- COLLOMP, LEMERI.E ya y lllian d o
Dolgcr'jn biiyiik vesika kolleksi youu ,.,,.,
lcrine beige ve miih\lr reprodll biyotlLIIt
ihtiva cckn albtimlcr cklcmni~ti r.

sv. Afone mmwstiT)'a sv. velikornuyenika Panteleimona, Kie v 1873 - T. FI.ORINSKIY, Af onskie
6
al.tr, St. Pe tnsburg J!lllo. - Pu. MEYJ; R,
C. Wn.J., Acta t.l serif>!"
llrwf>lurkwulcn z ur GeJcltichle der Atlw<klli.l ler, r.ortlroversiiJ ucle.1iar: w aecru: r:t loti11<16 Hlf .
l.o1pzil{ 111<)1.. - W . R1:r:m. , Xp >at',[3o>AAIX XIX! X l cmnflll.l'ilrl axlrml , I .tip t.if~ VI ' M;u lnt> l(

'I'"" "'

yp<i rW.IX't'IX

d!~

tv ,,1i 'Ayt,,,

"O peL

"An,,,

lllh t,

~.

1;1o

;:,::.

Eskikitaplarm.com

~''"

V. lla~~~hir M c murlar Asalet S1mfuun lJ!\kimiy c t Devri

ipudaruu o;agtla~ Grek VC Liltin kilisc ba~kanlanmn birbirlcriylc muhaberelcri, ozellikk Mikhail Kcrullarios'un Antakya patrigi Pctrus'a yazdigi iki mektup ile bu zatm
c:1valn 1 vc papa Leo IX.'nuu imparator Konstantinos IX.'a, Mikhail Kerullarios'a,
<lkhrida ba~piskoposu Leon'a vc Antakya patrigi Petrus'a yazm1~ oldugu mektuplar saglamaktadJT 2 A. Mwmu.'in gostcrmi~ oldugu gibi zikri gcs;cn papa mcktuplan ve bilhassa
Mikhail Kcrullarios'a hitaben yaztlan bi.iytik polemik yaz1 kardinal Umberto'nun kaleminclc-n c;tkmaktadlr 3 Aym ara~trnct, U mberto'nun Kutsal Ruh'un tezahtiri.i tizerine bir
yazJSini vc bu devreye ait bir stra diger teolqjik yazJyi, bunlar arasmda bilhassa Mikhail
K!.'rllllarios'un hacimli bir "Panoplia'"sim ne~retmi~tir 4
,..;Ill

1.

Orta Bizans Devlet Sisteminin Qoziiliiii

Gcnd Bibliyografya : BuRY, Roman Emperors from Basil II to Isaac Komnenos, English
1/istorical Review 1 (I889) 4I-64, 25 I-Ss ( = Selected Essays [I930] I 26-2 14.) - ScHLUMBERGER,
f.:JmfJee byzantine Ill.- SKABALANOVIy, Viz. gosudarstvo.- NEUMANN, Welstellung.- W. FISCHER,
Studim zur hyzantinischen Geschichte des II. Jahrhunderts, Progr. Plauen 183. -H. MXnLER,
n,mulora, Michael Stratiotikos, Isaak Komnenos, Progr. Plauen 1894 - VAsiLYEVSKIY, Peyenegi.Jo" ucns, Jliihere Schulen. -HussEY, Church and Learning.- CHR. ZERvos, Michel Psellos,
Paris 1920 (Psellos hakkmda ba~ka bibliyografya is;in bk. a~ag1da s. 303, n. I).- OsTROIIORSKY, Fi odalite.- GLYKATZI- AnRWEILER, Recherches.- BR EI-l!ER, Le schisme oriental du
XI .riecle, Paris 1899. - AYN. MI.F. The Greek Church: its Relations with the West up to 1054,
C:om!JT. lv!ed. Hist. IV (I923) 246-73.- NoRDEN, Papsttum und Byzanz. -MICHEL, Kerullarios.N. SuvoRov, Vizantryskry papa, Moskova I902.- ST. RuNciMAN, The Eastern Schism. A Study
"! the Papacy and the East.em Churches during the Xfth and XIJth Centuries, Oxford 1955.

B:sileios Il.'un (Hiimii Bizans tarihinde bir dontim noktas1 anlam1

ta~ 1r. Bununla, d1~anya kaq1 oneeki devrin ~ercfiyle gcc;inen, ic;eride ise
~iiz i_ilm cyi ba~1 bo b1rakan bir zay1f halcfler devri balar. Son ii<; htikiimdarm btiytik icraatmdan sonra Bizans artik yenilmcz goriiniiyordu ve
1\iz:llls tarihinin aslmda hem en he men hie; bilmcdigi, idrak etmcdigi nis111 hir ban devrcsi balamJtl. Ancak bu sulh dcvresi Bizans ic;in bir kendini l:oplama, bir oturakhlama d cvri degil, aksine bir ic;tcn gcveme d evri
oldu. Hcraklcios'un yaratt1g1 ve Basileios II.'un sonuncu olarak ayakta
In Ltu l!;u sistemin c;oziilmesi balad1. Feodal kudrctlere kaq1 mticadeleyi
sii rdiirrncye Basileios Il.'un halefleri muktedir degildiler. Art1k koylii ve
:rskcr arazisinin c;okiiii ba~ dondiiriicti bir siiratle devam etmi ve Bizans
d cvletinin savunma kuvvetleri ve vergi odeme gtictinti inklraza siirtiklenu~Lir. Dcvletin iktisadi ve sosyal yaplSl temelinden degiiklige ugramltlr.
Bizans imparatorlugu sadece feodal asalete karI mticadeledcn vazgec;mek1

s. 323 vdd.) bunun Lyon union'u devresi

Ayrz. esr. I 72-204.
r;agda~larmdan birisinin eseri oldugunu id' A.yn. esr. B:,-Bg; 89-92; J6B-? 1.
3
dia ettiler. Antak Mrmmr.' in bu iddialara
MrCi mr., Kerullarios I, 41 vdd.
' Mrram r.., Kerullarios I, 76 vdd. ve verdigi cevap ile kr~.: Von Photios zu KerulII, 41 vdd. PanojJlia'mn mcvsukiyeti tizNinde larios,Rom. Quartalsclzr. 41 ( I933) 125vdd.ve
l ar lt~ ilnn~IJr. V. LAURENT (Echos d'Or. 31, i:izellikle: Die Echtheit der Panoplia des Michael
'!JTl, N. JD!) vdcL ) vc M.Juam (Byz. 8, I!)33 Acmllarios, Oriens Christ. g6 (1941) r68 vdd.

Eskikitaplarm.com

1, 01111

Hizanll Dcvl r.l Si!lrminin

C)t.lzil!H~H

le kalmatm~, i.istdik bizzat kendisi, yrriuc gon, daha kuvvctli olau asalc-t
grulmnun tcmsilcisi halinc gelmitir. Bi.iyiik arazi sahibi aristokrat talmka
art1k oyunu kazanrm~tlr ve imdi sadccc bu tabakanm hangi kiSIIIIIIIII
tistiinliik saghyacag1 sorunu bahis konusudur: Memurlar aristokrasisi mi,
asked asalet smlf1 m1? ilk bakita sadece saray entrikalanndan miilqckkil
bir karma~1khktan ibaret goriincn gelecek onyiiiardaki Bizans tarit.ini,
baehir sivil asalet s1mf1 ile eyaletlerdeki asked zadegamn birhii lniylcrekabet halindeki kudretleri arasmda vuku bulan miicadele tayiu nln Tk
tir. Onceleri, ashnda daha kuvvctli olmakla beraber Basileios II. laraluul.!11
htrpalanml olan, eyaletlerdeki asked aristokrasi ikinci plana di.iti.i vc id;uT
di.imenini eline alan, baehrin sivil aristokrasisi oldu. ~imdi balaulilkla
olan devreye damgasm1 vuran, bunlann hakimiyetidir. Qok sayd a s;u y
entrikas1 bu rejimin di tezahiirlerinden sadece birisidir; rejimin csas clkileri ise bir taraftan payitahtta kiiltiir baktmmdan parlak bir (kvrcniu
balamas1, diger taraftan isc devletin asked kudretinin inhitah olmu~llll.
Zaytf imparatorlar devrini Basileios II.'un tahtma v!!.ris olan kank ~i
Konstantinos VIII. (I 025-28) a<;ar. 0 nasll yanm ytizyd boyunca lllil ~
terek htiktimdar s1fat1yle btiytik kardqi yanmda hi<; bir ic kanmad.111
bir kenarda kalml idiysc, <;ok ilcrlerni bir yamda saltanata ula~1111 a
da devleti idarc ctmekten ziyade temsil etmekle yetinmitir. Kabiliydtc-11
degil, karakter ve sorumluluk duygusundan yoksun idi. ldare i~lcriui
bakasma b1rakarak zamamm, Basileios II. devrinde dolan devlet hazi111
sini diiiincesizce israf ederek ziyafetlerde ve hipodrom oyunlarmda ge~inli.
lhtiyar imparatorun erkek evladt mevcut olmadigl iryin tahta kl'lnlisinden sonra kimin ge<;ecegi oncmli bir sorun tqkil etmekteydi. 0~ I<J zmdan en yahs1 Eudokia, yi.izi.i ~i<;ek bozugu oldugundan rahibc olmulU.
Buna mukabil geri kalan ve art1k hi<; de gen<; olmayan iki daha kii<;iik
prenses, Zoe ve Theodora, Makedonya hanedammn son temsilcileri lnfattyle, mtiteakip onytllarm Bizans tarihinde onemli bir rol oymyacaklarch.
Pek gariptir ki, Konstantinos VIII. ancak oltim doeginde art1k karlla )
m1~ olan prenseslerdt>n birisini evermeyi ve ana uygun bir koca arama yt
aklma getirebilmiti. Piyango son anda, baChrin eparkhos'u Romauo:~
Argyros'a isabet etti.
lstanbul eparklws'luk makam1 ~ok eskiden beri <;ok itibarh vr ~I'JTIIi
sayllud1. 11. yiizydda onemi daha da artmitl. Daha Seremoniler kitaluncl.
eparkhos'un ~ehrin babas oldugu soylenmiSC de, yine de ancak 1 1. yllzyl
mi.ielliflerinden birisi eparklws'lugun, sadece erguvani (purpur) giy~i 1;~
masma mi.isaade olunmayan, imparatorluk gibi bir makam oldugu1111 yaz01
bilmitir 1 . Boyle bir rnakama sahip olmak vc Bizans'm cn se~kiu ;~ilc
l.l~

1 De
carrim. 264 vc 5~1H. ]'~diu~ 1, :io (n~r. RI(NAm.n): ~a.t7[A o: Lo r; 8 ~ oclh"l} clp.(IJ, rl
!lac.v dml,p'Jiujl'l r;.

Eskikitaplarm.com

V. BaHhir Mcmurlar

11 111

A~al c t

Sm1f1nm H!lkim iyct Dr.vri

J,., indcn hirisinc mC'nsup bulunmak dolaylSlylc Romanos Argyros

ba~~chir

1111' 111111' asa!ct suu[uun en itibarh temsilcisi idi. 12 kas1m 1028'de clli ya~ llldaki z()(~

ilc cvlendi ve bu tarihten ii~J giin sonra da -Konstantinos VIII.

' nu iiliimiinii miiteakip- tahta 1Jlktl 1 Tipik bir aristokrat olan Romanos
Ill., ho ya~ma ula~m1~ olmakla heraber yakt~tkhhgt ile temayiiz etmekte
olnp mcvkiuc uygun kiiltiir ve irfana sahip bulunuyordu. Hiikiimdarhk
h;tsldlerinden tamamiyle yoksun olmasma ragman, daima ger~Jek bir taklil<,:i kii<;iik adam olarak olc;iisiiz bir kendini begenme havas1 ic;inde ula~
ntaya ugra~t1g1 biiyiik tarihi orneklerin hayaliyle ya~adt. Bir Marcus Aurl'lius'tl ideal cdinip felsefi musahabeler yap1yor, bir lustinianos'u orm:k alarak muhtecm binalar inasma bahyor, hazen Traianus veya Hadrianus'u
lakliL cdiyordu. Suriye'de ugrad1g1 ciddi bir bozgun akhm biraz ba~ma
1-\'C'lirinccyc kadar kcndisinin bir bakumandan oldugunu ve savaI scvdiP;i ni hayal ctmi~ti. Durumu, burada ilk defa tarih sahnesine c;1kan biiyiik
ha~kumandan Gcorgios Maniakes kurtard1. Edessa ( - Urfa)'nm zapLiylc
( 1032) zirvcsine ula~an ba~anh te~ebbiisleriyle Maniakes Bizans devlctinin
iistii nliigiinii bir kcre daha vurgulamaya muvaffak oldu.
Romanos Argyros'un k1sa saltanatmt her ~ c ydrn once karaktcrize
nku husus, Basileios ll.'un siyasetinin ac;1kca terk edilmcsidir. Basileios
ll.'un kndrctlilere yiiklemi~ oldugu, terk edilmi~ koylii topraklan ic;in
mt1nzam vcrgi ()deme yiikii, biiyiik arazi sahiplerinin 1srarh miiracaatlan
llzni ne kaldmldt 2 Boylelikle epibole ve sonralan alleleng)'on adtyla Bizans
vngi sistcminin temel unsurunu te~kil etmi~ olan eski munzam vergi nizam1
kcsin olarak kaldmlmt oluyordu 3 Munzam vergiyi koyliiler arttk odeY''''I'k gi.ic;:tc dcgillerdi 4 , kudretliler ise bunu odemek istcmiyorlardt ve
I 1izzat kudretlilerin tipik bir temsilcisi olan imparator Romanos III.
Zoc'nin ya~r ve Romanos III.'un
Lhla IJi kl~ tarihi (15 kasrm 1028) i~Yin kr~.
SKAIIA I.ANOVJI{, Viz. gosudarstvo rr, n. 2 ve
11. 1. Digcr kronolojik bilgi i~Yin de
SKAilAI.ANOVIv'in itina ile yap1lmi~ cedvellrr iur~ i~a rct cdelim.
~ Skylilzcs-Kcdrcn. II, 486, 7: i~!xO'.;,
~t , l 't'tAsov lin~pp(~cuO'e '1'0 &AA'I)Akyyuov.
Skyl it..:es'in (II. 486, 8) daha Konstantinos
V Ill. 'un allclengyon'u ilgaya karar verdigi
kayd 1 ~YOk anlamhchr.
11
lkuim a~,;lldamalanma ragmen (Steunrgrmr.inde 1 vdd. ve By;:. 6, 1931, s. 227)
rfilmlc'niu daha sonralan da dcvam etmi~
olr lu ~u
hakkmdaki D6LGER'in iddiasm1
(I JaJ Fortlebm drr Epibole in mittel - rmd
.lf~t~lbJ::antini.rcher Ze zt, Sturli Albertoni II, 1934,
ft. :1 veld. vc~ 1/Z 35, 1935, s. 14) kaynak1

lanmJzm a~,;1k ifadcsi tckzip ctmckte olup

bu husus daha G. RoUILLARD (L'epibole au
temps d'Alexis Comnene, B_yz. 10, 1935, s. 8r
vdd.) tarafmdan arzedilen yeni malzeme
ile, Di:iLGt:R'in ycni itirazlarma (RZ 36,
1936, s. 157 vdd. ) ragmen ~Yiiriitlilmii~ti.ir.
Aynca G. RouiLLARD- P. CoLLOMP (Actes
de Laura I, 1937, No. 43, 48, 53 )'da verilen
mctinlerlc kr~.; burada e:mi3o)..ij kelimesi
sadecc gencl olarak bir vergilendirme vcya
arazi tevcihi anlammda ge!Ymcktedir. BRE:HIF.R (Institutions 26o)'de de irndi ve dogru
olarak boyle.
4 Bunu
~Yok a<;1k olarak
Ashburner
trete'si 12 ve 14 (Nr. DoLGER, Finarzzverwallung r rg) gi.istermektcdir. Kr. OsTROGORSKY, Steuergemeinde 31.

Eskikitaplarm.com

1.

Ortlt

Jli :r.an~

Devl ~t Si~teminin

Qll:r.tlltl~t\

biiyiik arazi sahibi aristokrasinin iradcsinc karl<;tkmayt elbt'll<' dii~i.lu<'llll' ~

di bile. Kudrctlilcrc koylii ve asker arazisini U vcya bu yalla ek g('(;i ru11yi
yasaklayan cski kanunlar filvaki rcsmen kaldmlmatm~lardt ve namuslu
hakimler bu kanunlan bu s1ralarda hcniiz ge<;erli saymakta idiln '
Ancak kii<;iik arazi sahipligi milessesesini karumak i<;in c;tkanlan kan unl.t!
silsilesinin Basileias II.'un oliimiinden sanra tamamiyle kcsilm<"si hik du
rumun degimesine yetip artmitl. Qiinkil 10. yiizytl kanunlan l11rtt11t
ciddiyet vc sertliklerine ragmen koylii ve asker arazisinin saltll altnru; tstm onleyemedigine gore, biiyiik arazi sahipligi milcsses<:siuiu gcni~ l c utc
gilcii hiikiimetin imdiki hogoriilii pasif tutumu muvaceh<"siruk c-lluUc
tam bir Ckilde geliebilecekti. Kudretliler siyasi alsun, iktisad i oi Ht llt
her sahada zaferi elde e tmilerdi. Merkezi iktidann, RomanoH l.'cl.11t
Basilcias Il.'a kadar, zadeganm taprak a<;hgma karI kurd11 j:l;11 scd y kd
ntltl. Bundan boyle kiic;iik arazi sahipligi milessescsinin inhitatr hie; hi1
engel tammadan siirilp gitti. Biiyiik arazi sahipligi ki)yli.i w askn l'lllla
kini yalaytp yuttu ve bunlarm eski sahiplerini yan-kiilcsi halirw gl'lirdi .
Boylelikle Bizans dcvletinin, 7 yiizyilda vuku bulan yenilnuw si rukn
sonra, biitiin giiciiniin dayanmt aldugu sistem ztvanadan c;tkmt~ olu yo rdu:
Dlkenin savunma ve vergi giicii <;6kiintiiye ugrad1 ve bunun sotntc llml.
mcydana gelen devlctin fakirlemesi onun asked gilciinii dP gidc-rck
azalttl.
~iiphesiz bu olumamn yarat1c1lan bu devrenin hiikiimdarlan dl' j:l;i ld i.
Bunlar sadece arttk onlenmesi miimkiin almayan bir gelimcnin yohntll
haztrlayanlar ve kuvvetle on plana ge<;meye <;ahan iktisadi-sosyal bir
kudretin belirgin temsilcileri idiler. Bun dan dolaytdtr ki, sosyal bakuuda 11
tamamiyle ztt bir unsuru temsil edenlerce ger<;ekletirilmi almakla l)('ralw r,
Romanas Argyras'un artadan kaldmlmas1 da pek bir ~cy dcgitirmnli.
1mparator Ramanas ile imparatari<;e Zoe arasmda ytllardan bcri derin bit
anlamazhk hiikiim siirmekte idi, <;iinkii bir kere imparatorluk tannr C"!ck
ettikten sonra Ramanas Argyros'un yalanmakta alan imparatori \cyc
karl duydugu ilgi sonmii~tii; imparatar anu ihmal etmcyc ba~lann~ vc hal
ta aidat1m bile kesmiti. Fani varhgm nimetleri heniiz imdi 6niitH' sn iI
meye balaml bulunan yah kadmm hayata karI duydup;u susllzhrP;nll
ise giderilmesi miimkiin degildi. Gozii Paphlagonia'h bir kdylii c,:oc "~"
gen<; Mikhail'e tak1lmtt1; Mikhail'i, kardCi alan c;ak niifu~l11 hat cn
agas1 Iaanncs Orphanatraphas imparatarluk saraymm hareminl' (( ,'l'llt'l
keion) sokmutu. Entrikamn iplcrini aslmda, son dcrccc kahiliydli J.,J,~,I
tamamiylc vicdans1z bir kimse alup, hadtm ve kqi oldugu ciht" tk imp;,,;,
torluk tac1 tizcrindc iddia sahihi olmayacak ohm vc bu scheb k mtu k.11 d
1

yar!(l

111agi1lro.v

Eustathio~'nn

h!lktl111leriu c Ide: Zmo~,

l'tira'daki
IV, 3~

]11.1

( VIII,r) v~ :til (IX, r); ay11ca kl-1. 1 1 vrl.

(XV, w); r7h (X/,, Ill); ~1!11 (/.Jill, 1) .

Eskikitaplarm.com

V.

'IOO

Jl.,~~clllr

Memurlar Asal e t Smtfmm H:\kimiyet Devri

~111111

rllcrinc uzatan Ioanncs Orphanotrophos c_;ckmckte idi. Zoe gee_; kal1111~ hi1 illlirasHI itiyakt ilc giizcl delikanhya aIk oldu ve boylece Romanos
Ill. 1 1 nisan 1031-'dc banyoda olmek zorunda kald1. Daha aym giiniin
ak ~arnmda imparatoric_;e gene_; a~1g1 ile evlencli ve o da Mikhail IV. ad1yla
Iaiita <;ddt (1034-41).
Z<)(' hcsalnnda yine yamlmitl, c;iinkii Mikhail'in kendisine karl
d1Jydu11t1 ilgi de tahta c;:tkimdan sonra tiikcnmiti. 1mparatoric;:enin hareket
snl>cstl igi bile clinden almdt: Argyros'un alnbetini hatlnndan c;tkarmayan
loat111cs Orphanotrophos onun etrafiyle ilikilerini biiyiik bir dikkatle
kunlml cttiriyordu. lmparator Mikhail kabiliyetli bir hiikiimdar ve eci
l>ir h;t~kumandan vas1flan gosterdi; fakat zamanla gittikc;e s1klaan ve
~idck t kncn sar'a nobctlerindcn muztaripti. Kazancm arslan paym1 kurnaz h;uhm kapmttl: Devletin biitiin idari mekanizmast onun cline gtc;rniti 1 Dcvlct gemisinin diimenini biiyiik bir ustahkla kullamyor, fakat
111ali yiiklcri acJmaslzca yiikseltiyor vc vergi tarlunda rn iddetli ve vicdanstz yontcmlere ba vuruyordu 2 Aag1 tabakadan grime bir ti.iredi
olarak Ioannes Orphanotrophos eski iishlpta, kontroldan uzak bir biirokratik mcrkeziyetciligi temsil etmekte idi. Bu anlamda rejimi anti-aristokratik bir hava tatyordu. Bunun lZtlrablm ise on pHl.nda Anadolu'nun askni asalct sm1f1 c_;ekmekte idi; bundan dolaytdtr ki baChir mcmurlar
asalc-t s1mft once devletin tarafm1 tuttu. Sivil partinin tipik miimessillcrindc n birisi olan Psellos, Mikhail IV. hiikumctinin mevcut nizamda hie_;
hir clcgi~iklik yapmadtgmt ve senato azasma hie_; bir fenahkta bulunmadl~ 1111, mernmmiyctini belli ederek belirtmektcdir 3. Orphanotrophos'un victLIIJ ve merhamet tammayan idare yontemi ise, hele bu zat ki~isel c_;tkarlan111 hie,: hir zaman gozden kac;trmadigl ve biitiin akrabalanm dcvlet hazincsinckn lloyurdugu cihetle, ahali ic_;in c;ok agu bir sabtr denemesi mahiyeli11clc idi.
Ikvlctin aomas1z hazinccilik gayreti Balkan yanmadasmm lslav
;d 1:1 I isini isyana sevketti. Qiinkii, Basileios II.'un uzak goriilii tedbirlerinin
aksin<, hu bolgeden de vergilerini para ile odemcsi taleb olunmu~tu. Bundau baka Istanbul hiikumeti Okhrida bapiskoposluguna 1037'de olen
lslav Yohannes'in yerine Ayasofya khartophylaks'l Grek as1lh Leon'u tayin
d111i~1i. 1syan biiyiik olc;iilcre ulatl. Samucl'in torunu oldugunu iddia
<"d<n Petro Dclyan 4 1040 y1hnda Belgrad'da c_;ar ilan olundu. Buna ktsa
4 ZLAT ARSKI

( Wer war Peter De/jan?,

Annates Acad. Scient. 27, 1932, s. 354 vdd. ve
lstar~)la II, 4.1 vdd.) 'ye gore o ger\=ekten
'I :11 vdcl.
" Skylitzcs- Kcdrcn. (/I, 521), vergi Samuel'in bir torunu idi (Samuel'in bir
ci nskrinin o zamanlarda saymaktan uta- Macar prenscsi ile izdivacmdan dogan
uacaf:: derccedc \=Dk say1da oldugunu si:iy- Gabriel Radomir'in oglu). Bununla beraber
),.r.
hakh olarak teredcliit eden LITAVRIN (Bol11
gariya i Vizantiya 3 79 vdcl.) i le kr~.
J'se"llos /, 57

1 Kr~.

R. jANIN, Un ministre h_vzantin:

"/ran l'OrfJ/ianotrophe, Eclws d'Or. 30 (I 929)

Eskikitaplarm.com

zarnau soma, isyan harckctiuin ~ok zaran11a olarak YohallrHs, Vladisl av 'r11
Istanlnrl'dan k;u~ an l1ir oglrr, Alusianos, iltihak etti. 1syan at1~i lsl:\vl; r~
mt Balkan yanmadasmm en buyiik k1smmda yaytlarak kuzl'y Yurwnis la u
btilgcsinc de s1c;radJ. Ancak isyanc1larm idarc kademcsindc :whrrr c de 11
anla~mazhk }'tiziindf'n hareket, vard1g1 oJc;iiJcrin tahmin ('tlircCt'gindc II
daha k1sa bir zamanda, daha 1041'de bastmlch. F'akat Basile ios II ' 1111
kurdugu binada dcrin bir ~atlak viicuda gdmi~ oldu.
Petro Delyan isyanmm bastutlmasmdan sonra Bizans, Zcla'rrlrr i11.rd
CI ve ~si hiikiimdan Stephan Voyislav'I da itaatc zorlamak istl'!li. <,:i luldi
eski Diokleia'ya gittik~e daha s1k olarak verilcn adla Ztla hil kilrrrc la 11
daha 1035 y1llannda Bizans'm koruyucu hakimiyrtinc ba~ k;r],Jrnu r~ lllrlll
nuyordu 1 Zt:ta hiikiimdannm ilk isyau te~ebbiisii bapriSiz kalrrrr ~, Lrl,;r l
o ge~ici olarak itaate girmesi ve csaretinden sonra, bagtms!Zlrk 111iic ;rdc k
sini yt'niden ele almaya vc Bizans'm cezalandirma scferlcrinc k ar~:r 11111"1. 11
ferane bir ~ekilde tutunmaya muvaffak olmu~tu. Bizans'm, vass;d hiikiiu rdarlan alan Rascia, Bosna vc Zakhlumia hiikiimdarlanm asi Zl'la hit kirurdanna kaqt miicadeleye davet etmesinc ragm( n 1042 y1hnda ya p1 l.11 1
ycni vc biiyiik cezaland1rma seferi de tamamiyle menfi bir nel icl'yl' 11):1 a
d1 2 Stephan Voyislav iilkesinin daghk btilgesinde Dyrrhakhiou ( J>r;u;)
strategos'unun kuvvetli sava birligine kar~I biiyiik bir zafcr kazamh. llny
lelikle hiikiimdarhgmm bagimsiZhgi kcsin olarak saglanmi~ oldu. Kmlrc I
alam imdi sadece komU Trebunia'ya kadar uzanmakla kahmyor, Za ldr
lumia'y1 da kaps1yordu 3 Bu ckilde islav Balkan iilkdcrindcn ilki ola rak
Zeta Bizans hakimiyetinden ~Ikffil oluyordu.
Mikhail IV. Balkanlardan, Dclyan isyammn bastmlmasmdau sour ;1 1
oliim halinde hasta olarak dondii. imparatorun sonunun yak bt11ft1111
oncedcn gorerek, Ioannes O rphanotrophos imparatorluk taCI!ll ai k si
ic;inde tutmak iizere gcreken tedbirleri almi~ti. Her iki iktidar salrillinin
yegeni olup babasmm bir zamanki meslcgine telmihen Kalaphales lfl kallllll
ta~Iyan Mikhail, imparatori~_;e Zoe tarafmdan tebenni rdildi vc vl'ltrlul
s1fatiyla caesar iinvamm ald1. 10 arahk 104I'de Mikhail I V ., giltik c;c ;rrLr n
Izluabiyle bitkin, Aziz Anargyroi manastmna c;ekildi vc dalm a yt.t ~~il u
i~Sinde i:ildii.
Paphlagonia hanedanmm hakimiyetin e Mikhail V. Kalaplr;rl nc
siiratli bir son saglad1. Bizzat loannes Orphanotrophos knHi i ya r;r ll t~.
1 Kr~. jiRECEK,

~ Letopis

34G vd.
3
Il r.r

Papa

halde

Geschichte I, 231 vdd.

Duklyanina, n~r. ~~~tg,

HIIJ.2

sefrri mlen son ra,

fa kat .Jnn;l:EK (Ge.rcllichle I, 2:1) 'in kabul

cdc:r f~<irilruiU!{ii l{i hi, clalra Voyi~lav'm
lli:~~;LIIK rNar<"l ind tn clll cc ll~ilwiH Nlllll'a clt-l{il.

lrtoriya naroda 'Yugo.rlaviye f ( t<J~ : I) :J rt'ol d,,

boyle. Zakhlumia'nm Bi:r.ans'm :l.l'la ll:r. iw
1042 yrlmlla yapt1g1 taarru:r. Nll'a.cucla V"
yislav'a tfthi bulunm:uhl{r, D iokltia K ~i 1 '
nin daha i:incr :~~iknlli lrn halll'lllllkn '",ch
olarak anla~ rlmakt;u h r.

Eskikitaplarm.com

\IU

V.

lla~~chir

Mcnturllt r A51llrt Suufllllll H/lkimiyct Devri

mahlokun kurham oldu: Mikhail, amcasunn kcndisinc yapt1g1 iyiliklcri,

Hiirgilnc giindcrmeklc odcdi. Hcrkcsi danltml alan hadtm ic;in kimsc
p ; tnna~llll bile ktptrdatmamitl. Ancak Kalaphatcs bundan ci.iret bularak
in1pa1 atori~c Zoc'yi de bir manastlra kapatmca, bu onun tacma miUoldu.
ll.uldini lilmcycn bu ti.irediye karl asalet ve kilise, Bizans baChir ahalisinin hancdana sadakatma dayanarak, birlqti. Qi.inkii, Makcdonya haneda111 ckvrcsindc Bizans halkmm mqruiyet duygusu hatta bir Zoe ve bir
Tht'odora'ya sanlabilccck kadar kuvvctlcnmi bulunuyordu. Elini hi.iki.imtbr k1z1 olarak dogmu bir kimseye karl kaldtrml alan kalafatn di.ii.iriilnck ~o nisan 1042'de gozlerine mil c;ekildi. lktidan Zoe ve Theodora
mii.~l.- kt n yiiriiteceklerdi; c;i.inki.i Zoe'nin talebi i.izerine rahibe libas1m
giymi~ olan Thcodora'nm arkasmda eskiden beri kuvvctli bir parti bulunmakta idi vc kilise de kendisine ozellikle tcmayi.il ediyordu. Kadmlann
hiikii.mdarltk kudretini kendi adlanna uygulama haklan artlk bir sorun
olmaktan ~Iknutl. Ancak her iki prensesin kabiliyetsizlikleri ve birbirlnine karl duyduklan kin ve nefret oylesine bi.iytiktii ki, daha bir kac;
hal'ta gc~mcden iktidann bir erkegin eline verilmesi icab ctti. Theodora
tv kmnck istemedigi ic;in, izdivac delisi Zoe, 64 yamda bulundugu halde,
ii~i in cii dcfa cvlenecekti. Zoe I I haziran 1042'de asil senator Konstantinos
Monomakhos ile evlcndi ve bu zat izdivacm ertesi gi.inii. imparatorluk
taCJIII ~i ycli.
Bi1 Sklcrina ile olan ikinci izdivan dolaylSlyle hts1m1 alan Romanos
Ill Argyros gibi Konstantinos IX. Monomakhos (1042-55) da Bizans
nwmurl.tr asalct stmfmm tipik bir miimessili idi; aynen onun gibi de 6nemNiz v ir adcsi zaytf bir htikiimdar oldu. Hayatl ve htiki.imdarhk gorevlcrini
hal il aldt vc mc{f.tm bir gelimeyi davet etmi oldu 1 Resmen saltanati
payla~ttgJ her iki ihtiyar imparatoric;e art1k hie; bir tahdide tabi tutulmad1L1 r. iy i ya~a mastm seven imparatorla birlikte devlet hazinesini israfetmeyc
dl'v;1111 nkbilirlerdi. Zoe'ye gelince, o da artlk artan yatyla birlikte daha
sahn II olmu~tu. Konstantinos IX.'un,ikinci kansmm yegenlerinden birisi
olan giizd vc akllh Sklerina ile ac;tkca sii.rdi.irdi.igi.i ak ilikisi halk1 ktzdtrryordu, J;tkat imparatoric;enin umurunda degildi. Yeni icad olunan
J rf}{/Jlt' ilnvalllyla tezyin edilen imparatorun metresi bi.iti.in saray torenlcrindl' hn iki imparatoric;e ile birlikte yer almakta idi. Oli.imiinden sonra
l1ii.liiu iinvanlan ve aym zamanda gorevleri gi.izel bir Alan prensesine
d.-vroln ndu.
Ba~~ehirdcki hafif ve zarif hayat i.iphesiz hi<;: de ki.ic;i.ik gori.ilemiyecek
l1ir ~ckici li g-e sahipti. Bizans fikri hayatmm Basikios II.'un asked rejimindl' krr nnllll olan dallanmn yeni bir tomurcuklanmas1 bu devreye diier.
() s1ralarda hftkim alan ba~~ehir memur asalct sm1f1 hie; i.iphesiz devletin
01111

1 NmJMANN

(Weltsl!llung 64 vdd.) onu

bo~

ycrc su~suz gos tcrmcyc ~ah~maktad1r.

Eskikitaplarm.com

1.

Orla

Bizan~

D c: vlrl

Si~t c: minin

(,!lb:li i U~II

.....,

en mi.inevvcr tal>akasL idi. Taht.m etrafi111, ba~nft~Jr, ILEr>d~c.lv stfitlty Ia

<lev let i~lerini gi>rcn Konstantinos Lcikhudcs, l>ncmli huku kcu Ksi phil i I Il lS,
mqhur rilozof Mikhail Psdlos gibi gcrc;ek vc yi.iksck miimvvcrkr <; t' VI clcmi~ti. Kiiltiir sahasmda son dcrecc meyvcli ctkinligi gihi m q 'fln siyasi
faaliycti vc sonsuz ahHl.ki bozuklugu ilc Pscllos hu dcvrin I'll miil.,b;,, i~
~ah5iyctidir 1 Dindarhktan tamamiylc yoksun dcgildi ve hit< ol111a:r.~.,
estctik baktmdan ecdadmm dini onu duyarhhgmda zaman 7.amau clnnulc-n
kavrayabilmekte idi. Bir hayal sukutu vc iimitsizlik amnda, Kon sLnllll iiH
IX.'un saltanatl sonlanna dogru, Leikhudes ~_;evresi etkisini g('{, ll i uL11 a k
kaybcttigindc, hatta -<l.ostu Ksiphilinos ile birlikte- kei lib;ls ull 1L. 1-(ymi~ti. Fakat onun biitiin ruhu bu diinyaya, gc~_;ek bir ihtirasla i<;inc siucl 11 digi di.inyevi bilgiye, bir analizci olarak inamlmaz dcrcccde 11 y;1111 k h11
gozlc miiahecle ettigi ve bir politikact olarak iraclesinc ranut.IIH'si ni hil
cligi bqeri hayatm faaliyetlcrine doniik idi ve oyle kalul. Hatip VI' ya/, 11
olarak cmsali yoktu. Hitabet sanatl hususunda ozellikle hassas olan Bil.il llS
di.inyasmda onun hitabet kabiliyeti, online gcc;ilfmez kudrett c hir siLI I11 1.
Psellos bir politikact olarak bu silaht bol bol kullanm1~ ve onu uylcsi 1w
suistimal etmi~tir ki, bu hususta verilecek en katl hi.ikiim bile y um u~;, k
gori.iniir. Fakat bu adamm fikri kuvvetini bclirtmek ic;in vanlaca k :n
mi.isait hiikiim bile yetcri derecede yiiksek olamaz. Bilgisi her salt aya
uzanmakta olup ~_;agdalan ic;in, en aaglSlndan, bir mucizc idi. Au I ik
hikmet ve iire kaqt alev alev yanan bir sevgi atqi ile dolu idi. K l;lsik
devir gclenekleri her n e kadar Bizans'da hi~_; bir zaman olmcmi idi ysc de,
Psellos eski Gr ek ki.iltiiriine c;;ok ozel, c;ok daha dogruclan dogruya vc ay ut
zamanda ~_;ok daha derin bir Ckilde i~_;ten bagh idi. Neoplatonculan in ulemek ona yetmedi, 1~1k kaynagma giden yolu buldu, Platon (Erla tun )' 11
ogrcnmcyi bildi, 011U ogrenmcyi ogretti Ve bu yoldan c;;agd a~ i<ll'lll <L VI~
kendisindcn sonraki kuaklara sonsu7., olc;;iisiiz dereccde m ii~ mir ctkid c
bulundu. Bizans'm en biiyiik filozofu ve aym zamanda di.inyamn ilk lli.lyiik
hiimanisti idi.
1 Onun hakkmda: P. BEZOBRAZOV,
DRAsEKE, Aus dem l~yzallZ de~ Xl. /ahrlum
Mikhail Psell, Moskova 18go; Chr. ZERVOS, derts,Neue]alzrb ..f d. kla.u. Alttnlum 11.7 ( 11 11 1)
Michel Psellos, Paris 1920; A. RAMBAUD, 561-576; V. VALDF.NBE IW, Filo.mj.1f...i~ t:::;:/,adr
Michel Psellos, Etudes sur l'histoire byzanti11e Mikhaila Psella, Viz . Sbomik ( 1 ~ )~.'1 ) 'l l' l- ,,;
( 1912) 111-71; DmHL, Figures l, 291-317; P.jOANNOU 1 Clzrislliche MelafJh)'.l'tf... in /l )':::an.NEUMANN,
iYeltstelltmg (Psellos hakkmda I. Die IlluminatiorHldlrc de> M idwd 1'ullr11
yaz1lanlann en iyisi ve en zekice vc zarifane Ullrl .Joanl!u /talos, Etta I 1 ~ )5 f i. /\yn a Mo
kalcmc ahnam); E. RENAULD, Etudes de la RAVCSIK (/Jyzarztirwturcica 11 , 1<1!) vdd .) 1111:1
langue et du style de Michel Psello.r, Paris U J20; fmdan veri !en bibliyol-(ra fyaya d ;1 I d
.J. Ht lSSit.Y, Michael Psellus, the l~yzarltine Jlis- K~i philinos hakkmd a bk.: K. '1'. l\11t < JIIIJ'"
loria11, ~YJeculum 10 (19:-15) !lJ -qo vc Church 'lw<Xvv7J<; 6 Etcpt:Ai.'vo<;, '/ext" urul li1r.uh . "ltr
arul l .r.amiw 7:i vdd ; II. 'I'ATAKI~, J.a Jlt ilo.ro- ~}.t.- m:11gr. Philo[. ~1 (I! ):JII) .
{hie bJ'Z/llllill~ , J'nri~ 1!)1'1 1li1 vclcl. ; .J.

Eskikitaplarm.com

V. ll ane hir M<,murlar Asalct Suufuun Hil.kimiyct Dcvri

:1o1.

Y iiksek iiP;retim mi.icssesesini yeniden canlanchrmak tc~ebbtisti de Pscllos, Ksiphilinos, Leikhudcs vc Pscllos'un iistad1 oncmli air vc bilgin Ioanncs Mavropus'un mensup olduklan bilgin imparatorluk mii~avirlcri ~ev
I'I"Si ll<kn gddi. 104.5 y1lmda Istanbul'da bir felsefe vc bir hukuk yi.iksek
IIH'ktehi kuruldu. Fclscfc ogrctimi Trivium vc Quadrivium sistemine gore
uygulandt: Ji'clscfc biittin bilginin son sentczi addolunurken, gramer, hitaIH't vc dialektik (miinazara) alt, hesap (aritmctik), hendcse, musiki ve
llt'yet (astronomi) iist kademeyi tqkil cttiler. Tedrisatm idaresi, tannfm
hir "filozoflann konsiil ( = llypatos)'ii" iinvamm alan Psellos'un dlerinde
hulunuyordu. Hukuk yiiksc:k rnektebinin bakam "hukukun koruyucusu"
(nomojJI~ylaks) tinvamyla loannes Ksiphilinos oldu. Boylclikle korunmas1
Bizans'm tarihi en biiyiik ~creflcrindcn birisi olmu~ bulunan Grc k tcncvviiri.i
ik Roma hukuk bilgisinin yeni bir rnerkczi tqckki.il ctrni oldu. Ycni
kurulan yiiksek mrktcp aym zamanda gcleccgin hakim ve mcmurl~nnm
yctitigi ycr olar2.k 6nemli bir pratik ihtiyaCI da kaq1hyordu 1.
Son iki yiizy1lda, imparator mutlak1yetinin en parlak devrcsi i~inde,
~cnato sadcce dekoratifbir rol oynarnltl. Ancak ba~ c hrin ytiksck mcmurlan
olan senatOr i.invammn asd sahiplerinin, hakim olan tabakay1 tqkil etmrlerindcn itibaren scnatorliik artlk sadece bir cref i.invam olmakla kalmad1.
Ba~~chir mcmuriyet miicssesesinin hakimiyet sistemi gittik~e daha saglam
kiiklcr salarken, senator i.invam sahiplerinin saylSl da o nisbette arttl. Ba~eh ir ahalisinin daha geni tabakalarma da senatOr safma goti.iren yollar
ac;1lth. Bu sayede hiikumet sisteminin temeli genilcdigi gibi, scnato hakimiyctinin korunmasmda ~1karlan bulunan yeni unsurlar kazamlmi oldu.
Fakat ba~~ehir memur asalet s1mfmm terazinin kefesindc agir basmas1
hie; de mcrkczi iktidann feodal kuvvctler kaqiSinda saglamlarnasi anlamma
g-cl memcktc idi. Kilc;iik arazi sahipligi mi.icssescsi gittik~e artan bir siiratk inhilal cdcrken biiyi.ik arazi sahipligi daimi bir bi.iyiimc i~inde bulunuyo nlu 2 Buna ilaveten bi.iyi.ik arazi sahipligi durmadan yeni imtiyazlar
1

Kr~.

Fucns, Hohere Schulen 24 vdd.;

Michel Psellos (1920) 76 vdd.;
I hlSSliY, Church and Learning 51 vdd.- Aynca
kr~ . .J. M. HussEY, The Byzantine Empire in
the 1~/eventh Century: Some Different Interpretations, Transact. of the Royal Hist. Society 32
( 1!}50) 7 1 vdd. ; yazar bay an burada, benim
Bi:r.ans dcvlctinin geli~mesi haklnndaki giirii~ti rnii taru~arak, gorti~ at;lsmm mihrakma
fikri vc dini hayat sahasmda elde edilen ba~a nlan almak surctiyle, bu devre hakkmda
daha olumlu bir htiktim verilmesini savunuyor. Bu ba~anh faaliyetin onemini ktit;timKr-lncrncklc bcraber bunlan sadcce en k1sa
Zl~llVUS,

bir ~ekilde ve ancak devletin geli~mesine

etkileri bak1mmdan kaydedebilirim. Bu kitabm konusunu te~kil eden devletin geli~mesi
bak1m1ndan ise 1 1. ytizyJI, Bizans inhitatlnm ba~lad1g1 o me~'um diintim noktas1d1r.
2 Bizans kiiytintin, sosyal yaplSl
bakmundan, ne kadar btiytik olf;ude degi~mi~
oldugunu, son zamanda yaymlanm1~ olan
Thebai ~chrinin 1 1. ytizyJ!a ait kadastro
defteri gosteriyor: N. SvoRoNos, Recherches
sur le cadastre byzantin et la fiscalite aux XI et
XII siecles: le cadastre de Thebes, Paris 1 959
Ashburner trete'si Bizans kiiytinti bir kiiy
cemaati olarak tasvir cderken biz, Thcbai

Eskikitaplarm.com

,,.,
eldc ctnwktc idi. Ara~i sahipleriniu ($Oi!;unlukla ula~mak iste.diklni imtiyaz
vergi muafiyt tidir: Ta1 i hi IstJ!ah olarak immunitas Bizanshlann ekskusscia's1.
1 1. yiizy1l ic;inde mcrkczi iktidar fcodallerin arzulanna gittikc;e ()aha hiiyiik ol<;iidc uymu vc ad1 gec;cn imtiyazi bol kcscden bahcder ohnu~lttt .
Diinyevi ve dini biiyiik arazi sahipleri bazi bclirli, bunlann en kmlrl'tli
vc niifuzlulan ise, biitiin vergilerden muaf tutulmu~ olup tam hir immrmi
tas'dan faydalanmaktadtrlar. Bunun sonucunda yan- hiir koylulcrin vngi leri ve diger odemeleri de artlk devlet hazinesinc degil, biiyiik arazi sa!tiltinc
akmaktadtr. Daha bu zamanlarda mali immwzitas yanmda zaman zatuan
kazai immunitas da ortaya <;Ikmaya balar: biiyiik arazi sahiplcri hndilninc
bagh yan- hiir koyliileri kendileri yargdamakta ve bunlar hakkmdak i
hiikmii kendileri vcrmektedirler. Boylece yan- hiirler gittik<;c art au l1ir
ol<;iide devletin yiiksek hakimiyeti altmdan <;tkmaktad1rlar. Tam tn;d I
vc kazai immunitas'dan faydalanan biiyiik arazi, merkezi iktidann id;ul
agmdan siynlmttir ve imparatorluk memurlanna boyle biiyiik araziyr
girmek bile yasaklanmitir 1.
Merkezi idare biiyiik arazi sahibi aristokrasinin taleplcrini IW kadat
uysal!Jkla karIlar goriiniirse goriinsiin, yine de comertliginin smna ula ~
tlgi bir nokta mevcut olmutur. Qiinkii merkezi hiikftmet eskiden oldup;u
gibi imdi de biiyiik arazi miilkiyetinde yaayan koylii say1smm artmasrua
baz1 engcller koymak gayretindedir. 1mparatorluk imtiyaznamcleri bir
biiyiik arazi hakimiyeti altma sokulabilecek paroik, yani yan- hiir kiiylii
saylSlm tesbit etmekte ve her seferinde bu yan- hiir koyliilerin dcvlet kiiylii
vc stratiotes'lcri arasmdan toplanmamast gerektigini bdirtmcktcdirln.
Her ne kadar hiikumet, hele sorun ni.ifuzlu biiyi.ik arazi sahiplcrine h~alluk
cdiyorsa, once tesbit olunan paroik saylSlm yeni imtiyazlar bahetmck
suretiyle yiikseltmekten kac;mam1yorsa da, kontroldan yine de va:t.gec;m iyordu. Mcrkezi iktidar ile feodal kudretler arasmdaki dramatik miicad('k
her ne kadar bitmi idiyse de, paroik'ler bak1mmdan iki taraf arasmdaki
~ehri

kadastro defterinde onilmilzde fcodalunsurlan ile dolu bir koy buluyoruz

ki, bu yeni kaynagm asli onerni de bu husus
it;inde milndemit;tir. Benim bu husustaki
millahazalanmla kr~.; Vizantiyska seoska
opjtina, Glas Srpske akad. nauka i umetnosti
210 (1961) 141 vdd. Makalemin frans1zca
t;evirisi: La commune rurale byzantine ba~hg1
ile yakmda Byzantion'da t;Ikacaktir.
1
K1sa bir silre onceye kadar Bizans
immunitas milcsscscsi hakkmda sadccc iki
ara;;urma vanh: 1'. Y. YAKOVJ;NKo, K i.<torii
immunileltl v Vizmllii, Yuryev 19oll, vc K. N.
lJ s i'~: N SKI Y, l."k..kun iya - imrmmitet v ViZtllllljsle~me

koy imperii, VV 23 (1917{22) 71-11 7. llu

soruna ancak son y1llarda daha bi.iy!lk hu
onem verildi Kr~. B. T. GonvANov, l'o.cdnevizantiyskiy immunitet, VV I I (t%h) 77'1'1
12 (1957) 97-116 G. i\. OsTnocmiiMKiv,
Kistorii ummuniteta v Vizantii, VV 1:1 (1q 1ll)
55-106 (frans1zca t;evirisi: J>our L'lri.toi r~ ,/4
l'immunitl a Byzance, Byz. 2R, l 'l'ill, " 1h 1
254). M. M. FnEjDENBERO, Rk . ku..iva v VI
zantzi XI-XII vv., Uf. zap. VelikoluA ,J.,J:"
gos. ped. inst. 3 (I1)5R) 339-6;, . A . 1'. K l\,j
llAN, Eksk1miya i ekskuuat1 11 Vizantii X- .'i II
vv., Vi.c. Oferki (1961) til& vdd. vc (."orod 1
derevnya 1 711 vdd.
Jf, ,,

Eskikitaplarm.com

rckalwt ic;in- ic;in dalm uzun bir sure dcvam etti. Bu, vergi odeyecek
ytni bir ki.>ylii s1mfi yaratllmasmm, yeni arazi kazanmaktan daha onemli
llir sorun oldugunu bir defa daha gostermektedir 1.
Merkczi iktidarm, blitlin yonlerde geri ~,;ekili haJinde bulunmas1,
hu mescledc ortaya koydugu sebat ve inadCihk muvacehcsinde, daha da
~lize ~,;a rplcidir. Devlet idare nizamma pronoia sisteminin zuhuru yeni bir
rahnc a<_;mi~tlr. Bclirli baz1 hizmetlcre mi.ikafat olarak Bizans dcvlet erkal llmn idaresinc, biitlin gclirlcri kendisine tahsis olunmak iizere, arazi tcv: ih olunmaktad1r (de 7tpovo~~Xv). Pronoia tevcihleri, ah~llnn arazi bagilanndan, hi<; olmazsa balangi<;ta, belli bir miihlete - ekscriya pronoia
~a l!ibinin hayat1 boyunca- baglanmalan vc boylece ne satl, ne de vcraset
yoluyla bakasma aktanlamamak surctiyle farkhd1r. Bizans'm gelimesinde, kaynaklarda ilk defa 11. yuzy1lm ortalannda gorulmcye balanan bu
fnonoia sistcmi buylik bir gelecege sahip olmu~tur 2
1mparatorluk biirokrasi cihazmm kay1ts1z arts1z hakimiyetinc ve
her tarafa sokulmasma gittikc;e artan bir olc;ude engeller zuhur ctmektedir.
Mcrkezi iktidar, baz1 bolgelerin vergisini iltizama vermek surctiyle hatta
vergi tarlum bile k1smen elinden <_;1karmaktad1r 3 . Bu yoldan filvaki devlct hazinesi az - ~,;ok sahit bir geliri saglama baglamitlr; <;iinkii miiltezimlcr dcvlet kasasma teslim edecekleri belirli bir meblagl vergi yoluyla toplamayi taahhi.id etmilerdir. Ancak bunlar bu yukiimliiliikleri dimda kendit. rinc iltizama vcrilen bolgelerde bildikleri gibi ser bestc;e harekct ctmekte
VI: her ~eydcn OllCC kendi <_;Ikarlan bakJmmdan gerektigindcn fazla gclir
.-Ide ctmck gayreti i<;inde bulunmaktad1rlar. Biitiin bunlar, imtiyazh
;u azi sahiplcrinin, pronoia sahiplerinin ve miiltezimlerin, devletin idare
l'illazuu ornek alarak kurulmu~ ve bunlann yamnda varhklanm siirdiiren
ll.,;!l iclari cihazlar besledikleri anlamma gelmektedir. Bu, aynca, ahalillill vergi yiiklerinin artmasma mukabil bu vergilerden bir klsmmm devlet
i!;in kayboldugu manasml ifade eder.
1

Kr~.

OsTROGORSKY, Paysannerie

25

vd<l.
g Tarihin
tamd1gl ilk pronoia sahibi
Konstantinos Lcikhudcs idi, kr~. SkylitzcsJ<.,dren. II, 645 ve Zonaras III, 670; if,rr:ep b
I\1QVO(L1XXO<; X!XL '<l)ll TW\1 Mayyocvwv ocve~kro
rr:p f>V(}~(X\1 XOCL T:i m:pt Tij<; e).eu&epe(oc.; !XU't'W\1
llltrr:lrrreJcrev !:yypoccpa. Merkezi iktidar
hukukunun j1ronoia sistemi ile '<ok hissedilir lilr,:iiclc smJrlanmJ~ oldugunu, son1;dan imparator Isaakios Konmenos'un,
L<'ikhudcs'in clindcn kcndisine tevcih edil8 i~ obn fJronoia '<iftligini gcri almak husu-

sunda hi~ bir tcdbirden '<ekinmemi~ olmas1

valuas1 gi.istermektedir. Ancak daha 1070
yJllannda pronoia arazisi biiyiik say1da tevcih edilir olmutur: bk. Attaleiates 200, kr~.
OsTRoooRsKY, Feodalite 20 vdd.
3 Vergi iltizam1 sisteminin daha Makedonya hanedanmm epigon'lan zamamnda
zuhur edip iyicc yaygmla~m1~ oldugu Kekavmenos'un ifadcsinden (39 vd., n~r. VASILYEVSKIY VC jERNSTEDT) kesinlikJe anla~ JJmaktadlr; kr~. OsTROGORSKY, Steuergemeinde 66 vdd.

Eskikitaplarm.com

'111 7

Mali sarsllllt elk tutulur vc cu mq'um hir ~ckildc p.tra ayattltlll

bozulmasma sebt b oldu. Sikkc darbmda dcvl< t, altm paraya thh;J az ktymettc madenlcr kan~ttrmak zorunlugunu hissctti. Bi)ylclikle yiizytll.11
boyunca hcmcn hcmcn hi<; drgcr degi~mcsi gormcmi~ ohm nomi.1ma' nt11
ktymcti clu~mcyc ba~lach 1. Bizans paras1 boylcce cmsilli hulttnmay;111
sabitligini vc o zamana krcdar dunyada haiz oldugu itiban kayl>l tmi~ old11.
Biitiin bunlara ragmen bu devrenin asll goze batan vasli BizatJs oHIII
kudrctinin inhitat1du. Askcri aristokrasinin niifuzunu onlcmek gayt~iyk
sivil parti hi.ikftmcti ordu mevcudunu sistematik bir ckilck a I'. a It 1111 ~1
ve yeni gelir kaynaklan saglamaya c;aharak asker koyliil cr i vngi i<k
yici hale getirmitir. Sanki asker miilklerinin biiyiik bir hsmtlllll kod.d
le~me oluumuna fcda edilmi olmas1 yetmiyormu~ gibi, gcri kala11 lllllliotes'lcre de, muayyen bir mcblag odemek suretiyle askerlik hizmcti nliilul
lefiyetinden kurtulmak serbest biralnlmi~tlr 2 Thema'lar ordusu varii~,IJJI
yitirmi, hatta thema kelimesi bile, cyalet stratios'leri ordusunun hi1likln i
anlammda, I 1. yiizy1l iljinde kullamlmaz olmutur 3 Aym Ckilck thana
strategos'lan eyalet valisi olarak da bir zamanki kudrctlcrini kayhcdnkt11,
bunlann yamnda thema'lar yarg1c1 (x.pLTIJ~ vcya 7tpcd-rwp) gittikjc d;d1.1
biiyiik bir onem kazanmi vc cyalet idarcsine, giderek artan !Jir iilt;ihk,
hakim olmutnr <~. 1hema'lar organizasyonunun gcvemcsi isc en aznd;111
Bizans'1 bundan onceki yiizylllarda biiyiik yapm1~ olan devlet nizamuuu
inhilaJi manaslm ta~lr.
Yerli sava kuvvetlerinin bu dcvamh azah~1 iicretli askerlenlen mii
teekkil ordunun onemini yeniden arttlrdl. Bu, Herakleios onccsi Zalllalla
geri donmek dcmekti ve o zamanlardaki Gotlar gibi hu sefcr de NormanL11
Bizans ordusunun en degcrli unsurunu tekil ettiler. Gcorgios Maniakn;'iu
sancagt altmda Sicilya'da miikemmel bir birlik olau Varaeg- Rus drujina\ 1
ve ad1 etrafmda efsaneler teekkiil eden iskandinavyah sava~ kallramatll
Harold dogiimektc idiler. ~imdi Varaeg'ler asJ!. imparatorluk muhai'Jz
kuvvctini tckil ctmekte idiler; ancak bunlar artlk Basileios II. clcv1 iwk
oldugu gibi saflanm Rusya'dan degil, I 1. yiizytlm yctmi~inci yiiiannd;1u
beri ljOgunlukla ingiltcre'dcn ikmal etmektc idilcr, oyleki Varatg - R II~
muhaf1z kuvvetinin yerini Vareg- ingiliz muhaf1z gi.icii alm1~ uulunuyo1 .
1 P. GRIERSON (The Debasement of the
Besant in the Eleventh Ccntun, BZ 47, 1954, s.
379 vdd.)'un ispat ctmi~ oldugu gibi Bizans
nomisma'smm dcgcr kaybr, oncclcri kabul
cdildigi gibi ilk dcfa Nikcphoros III. Botancia!t:s dcvrindc dcgil, daha once Konslantmos IX. Monomakhos :t.amamnda

h.l~ l .lllll~lll.

:-ikylil:t.< ~.

Knln11.

II,

tioll .

Kq.

NEUMANN,

Weltstellung 6g.

Kq. GLYKATZIherches 23 vel.

AIIRWI~Il.F.U '

J(p,

4 Kr~.
G. STAIYrMiil.I.Im, l.alldiWIt
digung wzd Siedlung.1j11Jlitik im o.\trtlmlltltfll
Reich, Bulletin de l'/ml. ardzl:ul. 1/r~l~tl, 'I
(l!J3!i) :~<Ill vdd. Vl' i.l:l;dlikle Gl.YKJ\11' 1Aili!WJ-:ll.Eil , Rtclwrdte.! 1>7 vdd.

Eskikitaplarm.com

jotll

V.

lla~~..Jdr

Mcmurlar Asalct Suufuun IL\kimiyet Dcv1i

dtr 1 Nom1an muhallz kuvvcti ise bir baktma, yava yava tamamiylc
rucvcudiyetiui yitircn Bizans muhafiz alaylanmn yerini almakta idi 2
Gl.'orgios Maniakes'in Sicilya'daki asked harekati, her tarafmda
kararmaya balami olan Bizans ufkunda <;akan son ve klsa bir llk huzllll'si i<Ii. Sanki Basilcios II.'un vasiyetini yerine getirmek iizere, zaferlerle
dolu Makcdonya hancdammn fiituhat dcvresinin ge<;: bir tcmsilcisi olan
Gcorgius Maniakcs, Sicilya'nm istirdadm1 hedef edinmiti. Sicilya Araplanmn zaytflami olmast bu teebbiise ba~an vadcdiyordu: Siiratli bir zafer
yiiriiyiiii ile Georgios Maniakes, Messina vc Syrakusa dahil olmak iizere
Sicilya'mn dogu ktsmlm miisliimanlardan kopanp ald1. Fakat biitiin baanlar Istanbul'daki iktidar sahiplerinin vchimleri yiiziinden suya diitii.
Tam kcsin netice amnda Konstantinos IX. muzaffcr kumandam mevktindm azlctti. Maniakes bu meydan okumayt kabul etti. Askerleri tarafmdan
kmdisiui imparator ilan ettirdi, Dyrrhakhion'a ge<;:ti ve Sel~mik iizcrine
yilriidii. Zafcrin ona ait olacagt ve Bizans siyasetinin kokiindcn clcgiecegi
IIHrhakkak gi.iriiniiyordu . Fakat o hemen hemen kazanmt~ olclugu bir savata bir ok isabetiyle yaralanarak oliip gitti (ro43).
Hemen bir ka<; yll sonra, "Makeclonya"clan, yani kuzey bat! Trakya
'da n kopmu olmasi hususiyetini tckil eden yeni bir hiikumet darbesi
Lc~chbiisii vuku bulclu. Orclunun, asker cliimam merom rejimine karI
duydu~u hiclclete, burada eyaletin Istanbul'un mcrkcziyctciliginc karI
1u tumu cla katllmttl. Asilcrin bama, Ermeni meneli olmakla bcrahcr
Edirne'clc ycrlcmi ve civann biitiin girdi-<;:tktistm bilcn "Makeclonya
partisi" nin bakam Leon Tornikes ge<;:ti 3 Tornikcs'in isyam Maniakcs
'i 11 ayaklanmasmdan daha tehlikeli i'llt;:iilere ulati: Istanbul kuatikh
VI' lmnen de diimek iizerc idi ( 104 7). Ancak, Maniakes isyanmdan bir
1csad iilk kurtulmu olan Konstantinos IX. hiikumeti, bu sefer de Chrin
za p11 i~in uygun am ka<;:Jrmi olan mukabil imparatorun tcreddiidi.i sayeS IIII k kurtuldu.
Istanbul hiikumetinin izlecligi, savunma giiciini.i sistematik bir ckilcle
srnLrlandtrmak siyaseti, onceki devrenin biiyiik zaferlcriyle devJetin duru1

Kr~.

VASILYEVSKIY, Varyago- russka-

1068 yrhnda tcsadiif olunuyor:

Kr~.

Attalei-

1'" i varyago - angliyskaya drujina v Konstantin- ates 112; Skylitzes - Kcdren. II, 674, ve
bunun iizerinde STEIN (Untersuchungen 4 7
vdd.) 'm i:incmli mtilahazalan. r 1. yiizyrlda
lmmir,rntiun to l~yzantium in the Eleverzth Cen- te~kil olunan yeni tagma'lar pek <;abuk
lllr)', Amwle.r de l'In.rt. Ko1zdakov 9 (1937) 39 kayboldular, kr~. Gr.YKATZI- AnRWEILER,
vdd F. DiiLGER (BZ 38, 1938, s. 235 vd.)'in Recherches 28 vdd.
3 Psellos II, 14 ~oyle diyor: Mcxx~;8ovLx~v
VaHi licv'in makalcsinc dair tamamlayrcr
l'u wrnli miilahazalan ile kr~.
epNyav<uV !1 cycxAcxux Lcxv . . . Yj Mcxxe:8ovLx~
~ Or 1a Bizans dcvrinin en i:inde gelcn fLEpJ<; xcx&cbtcx~ cxun:J 7tpOcrcTc.&"f).
s, holcnoi .muhafrz alayma en son olarak
ofw/6 Xl i Xll v., Trud1 I, 176 vdd. ve VA-

NII.IIW,

'lite Openirzg Stages of the Anglo- Saxon

Eskikitaplarm.com

1.

Orla lli z an.~ Dcvld SiNI(minin <, : llzll l il~ll

munun d1~ diinyaya karl saglamlatinlmi gi.>riinmcsiyk, hir dt'l cnyc

kadar izah olunabilir. Grorgios Maniakes'in gerck doguda vc g<'rcksc
Sicilya'da giritigi bapnh tccbbiislcr Bizans dcvletinin Araplara ka1 ~~
iistiinliigiinii tcyid ctmiti. Basilcios II.'un Armcnia'daki siyasrtini Koll Htantinos IX. devam cttircbilmi vc Ani devlctini ilhak etmrk slll'cl iyl
sonw;landlrmltl.
Bu arada ise mutlu ban~ devresinin sonu yakla~makta idi. lkviC'Iin
imdiye kadarki diimanlannm kudrctlerinin kotiiriimlqrni~~ ol111:1.~111:1
mukabil, Bizans s1mrlannda ycni ve sava- sever kavimlcr hoy giist 1'1 d jl, .,
Boylece sadece devlctin durumu dcgimekle kalmad1, Bizans dt~ siyascl111i11
esas faktorleri de degiiklige ugrad1. Doguda Araplann yniui Srlc.;11khc
Tiirkleri, batlda Normanlar, kuzeyde de Bulgar ve Ruslann ynini istc p
kavimleri alan Pec;enek, Uz ve Kumanlar ald1lar. Ruslar son olarak 11.1 :
y1hnda Bizans'a kaq1 bir saldmda bulunmulard1: lstcp kavimlc-rin111
ilerlemesi ve Rus dcvletinin s1klet merkczinin kuzcy doguya kaynms ilc
Rusya, 1 I. yiizy1lm ortalanndan itibaren uzunca bir siirc ic;in Biz a ns pol i
tikasmm dogrudan dogruya faktorii olmaktan uzaklati. Fakat ro.(ll y hnda Tuna PeSenekler tarafmdan geSildi ve bu olay Bizans dl'vlc-1 i i~ i11
en ag1r sonuc;lar dogurdu. Pec;eneklerin devlet i15in arzcttigi i.)nenll' d:1 b:1
Konstantinos Porphyrogennetos eli siyasete miiteallik cserindc hiiy i1k
bir 1srarla iaret etmektedir 1 . Bizans bunlardan miittefikleri olarak kt~zc y
deki biitiin diimanlanna karI faydalanmttl. Gerektigi zaman Bulgarl:!ra
ve Macarlara arkadan sald1ran, Ruslara ise giiney yolunu kapayahill-u
bu savaCl goc;ebe kavim ile ibirligi 10. yiizy1lda Bizans politikasuuu ana
sorunlanndan birisi olmutu. Bulgaristan'm Bizans tarafmdan ilhak1ndau
sonra ise durum temelinden degimiti: Arttk Bizans'l goc;cbc ordulard:111
ay1ran duvar mevcut degildi; devlet arazisi Tuna kenanna kadar uzanmakta olup, Pec;eneklerin yagma akmlan artlk devletin diimam olan Bulga rlara degil dogrudan dogruya Bizans topraklanna yap1hyordu. Tuna"y
aarak iilkeye dalan got_;ebe kitlelerini gcriye piiskiirtmeyc isc Bizans'111
giicii yetmcmckte idi. Bu sebeble bunlar devlet arazisinc iskan cdildill'r
ve ugramlan zarardan miimkiin mertebe faydalanmak gaycsiylc sum nt11h a
fazasmda ve askeri hizmetlerde kullamlmaya balandllar 2 Anrak pck
az sonra Bizans devleti, biitiin bolgeyi yagma akmlanyla tcdiq~in cdc-n ln1
yeni tcbasma kaq1 silaha sanhnak zorunda kald1. Fakat bir !_;ok ma j!;lllh iyctc ugrad1 ve nihayet Pec;cnek reislcrine hcdiyclcr, ycni arazi vc s:11:1y
1

De ndm.

imp.,

n~r.

MoRAVCSIK-

.J gNKJNs,

cap. 1-ll, ozdliklc cap. 4

~ A. 1'. KAjDAN (Ioanu Mn11rojmd, jiCC~"~.I: i i rr/,l'.lldr. 11 .rr.redinr. XI 11., .:;: /{VI II, 1,1 !Jh:l,

H.

nutkundan yararlanarak gostc~nli{:i f(ihi l'c

<;cncklcrin Balkanlara ilk isk!\nt Io-tll'cl~
clc~il, claim once 1047 veya 104.h yi lmcl a
vuku bulrnu~ gllri.lnnH'kt('(li r.

177 vclcl.)'1n Joanne~ MavropnH'un hir

Eskikitaplarm.com

:11 11

V.

Jla~~<'hir

MC"murlar

A~ald

S1nJfuun H!lkimiyC"t Devri

Unvaulan tcvcil1 etmck surctiyle ~artlan pck ag1r olmayan Lir sulhu satin
;dmak zorunda kald1I.
Konstantinos IX.'un zay1f saltanatmm son ydma diinya tarihi ~_;apmda
oncmli bir olay isabct eder: Kiliselcrin birbirindcn aynlmas1. Bundan
ouccki yiizylllarda vuku bulan olaylardan sonra Roma ilc Istanbul kiliscllri arasmda kcsin aynlma sadece bir zaman meseltsi idi. Dogu ve bat1da
g l'li~mc yollan oylcsine birbirindcn ayn, iki diinya merkezi arasmdaki
l>irhirinc yabanolama vc hayatm tiirlii sahalannda biriken tczatlar
iiyksinc buyiik vc dcrin idi ki, iki taraf arasmda fikri vc dini bir birlik
hayali uz1m muddct zatcn ayakta tutulamazd1. Kilisenin birlik halinde
cihaniimulliigiinii koruyabilmek i~_;in, yiizylllardan bcri siyasi ve kiiltiirel
anlamda Lirbirindcn aynlmak gayreti i<;inde bulunan hristiyan diinyasmda,
g1rekli hi<; Lir <>n ~art mevcut degildi. S1k-s1k ifade olundugu gibi iki taraf
aras1ndaki kcsin aynhnamn sw;lusu Bizans "caesaropapismus'"u degildi.
Bunun tamamiyle aksine Bizans'da, kiliselerin birlik halinde bulunmasm1
imparatorluk miiessesesinden daha kuvvetle isteyen hi<; bir faktbr yoktu.
nizans'm clev let olarak cihan~umfrlliigiinli kurtarmak, italya iizerinclcki
hukukunu ayakta tutabilmek i~_;in Bizans imparatorlan - Basileios I. ve
haldlcrinin glittiigii siyaset hat1rlansm - kendi kiliselerine karl Roma'nm
kilise cihaniimfrlltigil fikrini desteklcmilcrdi. Ancak nasll bat1 diinyasmm
<kvlct olarak kcndini kabul ettinncsi Bizans'm cihan~iimfrl devlet dililnl'<'sinin tcmcllerini oynatml idiyse, islav dilnyasmm Istanbul kilisesi
lMa!indan hristiyanhga kazamlml olmas1 da Roma kilisesinin cihan~ iilllulllik iddiasm1 doguda dayanaks1z b1rakmiti. Guncy 1slavlarmm
kiI ise tqkilat1 i~_;ine almmas1111 Rusya'mn Istanbul patrikligine baglanmas1
takip dmiti. Bundan pek az sonra Bizans'da Roma aleyhtan cereyanm
kuvwlknmcs\ hi<; iiphcsiz bir tesaduf degildir. Muazzam !slav hinterlandma clayandtgl halde Bizans kiliscsi art1k Roma'mn iistiinliigiine elbette
hoyuu egcmezcli. Makedonya hanedanmm geleneksel Roma dostluk
si yasetine daha Basileios II. yiiz ~_;evirdi: Patrik Sergios (ggg-1019) zamammla papamn ad1 dyptikhon'larda gorlilmez olmutU 2 Zaafa diimli
1 VASILYEVSKIY'in
hala degcrini ko~
ruyan makalcsi (Peyenegi I vdd.) ile kr~.
Aynca bk. J. MARQUART, Osteurop. und os~
lariat. Strcij:::fige ( 1903) 63 veld.; D. RASovHKIY, Pefenegi, Torki i Berendei na Rusi i v
ll,t.:rii, S. K. 6 (1933) 1 vdd. Daha fazla
hihliyografya i<;in bk. MoRAVCSIK, Byzanti~
rwturcica f2, Sg veld. $imdi MoRAvcsrK'in ~u
r~rrmdcki mtilahazalarma da bk.: Constan~
tir111 l'orphyrogenitus, De Administrando Imperio,
Commentary, London 1962, s. 1'2 vdd.
Hu durumun fmf'mine 1srarla i~arct
rl111i ~ olmak hizmcti MrCimr. (!Cerullarios I,

vdd. vc II, '2'2 vdd.)'e aittir. Bununla

beraber Michel, kilise aynhgmm daha bu
zamanda vuku buldugunu iddia etmekle
pek ileri gitmi~tir. Bu bakrmdan onun eserine kar~1 yaprlan tarizler hakhdrr; kr~. ozcllikle V. LAURENT, Echos d'Orient 35 (1935)
97 veld. Ancak 1054 kilise aynhgrmn sadece
ge9mi~teki geli~menin bir sonucu oldugu
dii~tincesi bir gen;ek olarak kalmaktad1r.
Scfzisma'nm on tarihi i9in ~imdi aynca kr~.:
V. GRUMEL, Les preliminaires du schisme de
Michel Clrulaire ou la Question Romaine avant
1051, REB ro (195!2) 5 vdcl.

'20

Eskikitaplarm.com

1.

Orta Bizan~

Dev lct

Sistt"tninin <,!1\zi\11\ ~ U

II

papahgm 1021. yllnula vcrrncyc r-azt olmak zonmda kakllgt tavi:t. iki l;ttal
arasmcla ban ic;incle !Jir stmr tcsbitini tin gormektc icli: I stan hul ki I isnti
"kcncli bolgesinde cihaniimul" olarak tamnacaktt 1 . Bu tavi:t. yolu 111anlamayt Cluny reform hareketinin nqrcttigi yeni ruh lmltalantt~ltt.
Kilise bi:ilgelerinin tarihi zorunlugun gercktirdigi sumlandmlttt<tSttta
gelincc bu, yinc de ve fakat pan;alanma yolu ile vc zorla tahakk11k cltni:jl it
Bu aynlmamn tahakkuku i~in on art, kuvvctli, hn ti.irlii tavi zlcc:;oziime aleyhtar bir papahk kaqtsmda, aym dcrecedc kuvvr IIi , ha ~, ttw:11.
iistiinliigiiniin bilinci ilc dopdolu bir patrikligin vc bunun yannuL1 olayl.1
nn cercyanma engel olamayacak derecede zaytf bir imparatonm buhtttttt.t
st idi. Boyle bir dltlum 11. yilzydm ortasmda Cluny rdorm ltan J.:c littin
gcrc:;ck bir tcmsilcisi alan Leo IX. papa, Bizans tarihinin cu ltat is kili N
rc:isi Kerullarios Istanbul patrigi, imparatorluk iktidan isc Konslaulin "
IX. Monomakhos'un zaytf cllrrinde bulundugunda tahakkuk cltn i~ id i.
Mikhail Kerullarios arkasmda han-ketli ve dcgiikliklcrk dulu hit
hayat btrakmtti. Bizans aristokrasisinin Paphlagonia'h MikIta i I I V 'c
lmrl giritigi I.Jir suikast1 haztrJayan alns olaral( bir c;ok yJitlll ~lirt-:lltllk
gtc;irmiti. Paphlagonia hanedanmm sukutundan sonra Istanhul'a doudH ,
ancak si.i.rgiinde iken kei libfuam giymi oldugu i<_;in 6niindc sadeu ruhattl
kariycr ac:;tk bulunmaktaydt. 1043 ytlmda patriklik tahtma c;tkt 1 v 1111
tarihtcn itibarcn dinlcnmek bilmeyen miicadeleci ruhu 6niinde ytlli l111
faaliy ct sahas1 ac:;llmt oldu. Makammm eriilmrz yiiksckligiuiu Ltiliut i
ile, hie:; de Roma'daki rakibinden daha az mebfi degildi ve lm bilin ~ Ollltll
ahsmda, hedefine eri~mck ic:;in hie; bir cngeli amaktan ~ekinmcyl"n bit
iktidar htrst ile birlqmiti. Papamn yardtmctst ise, Roma'daki han~ma
tammaz Bizans aleyhtan ccreyamn bamda bulunan, kardinal lllllbctlo
idi. Mikhail Kerullarios ilc Umbcrto'nun ahtslannda, her ikisi de ci.irdk!ir
ve engel tammadan dogrudan dogruya hedeflcrinin iizcrinc atllan, yi.izytl ~
larm biriktirdigi tezatlann pec:;esini indirmeye VP diinyayt bir "ya o, ya
I.Jc>n" alternatifi kar~ISlna si.iriiklemeye haztr iki adam birbirlcriy lc ~ <;:t 11~1111 ~
oluyordu. Mticadele imparatorun arzusu hilafma vc i~inde huhtllltLIIt
siyasi artlar hesaba katllmadan alevlendi. 1htilaf 6tedcn bcri ht'r iki kili Nc"
merkezinin iizerinde iddia ileri siirdiikleri ve o s~rada Normanlann Ulkc-yt
girilerinden sonra, Roma vc Istanbul'un beraberce harrket l'lnll'lniuitt
siyasi baktmdan t:izelliklc art olarak gorilndiigii giiney 1talya'da pal Ld'
verdi. Sonradan aradaki anla~mazhklar dogmatik vc liti.it:jik (kilisl" !\cklll'lt)
sorunlara atlaymca her tiirlii anlamayt one eden imHmm: duruma sob 11
1

!i6.

R.

Kr~.

Gt.AIII~ R

IV

1:

Af. G. SS Vll,

haberin dogruluj!;una

llto tlll:n, I.n .fchismr. orie11tal du Xi" iiphclcr

.itcUr, Jlari ~ til! I!), ll vc.l!l. VI' C:m11/1r. .Med.

/liJt. IV ( ll f.l ll ~h\1. <:lt\IMII ., ue,:. ll:~n. n..

V!"

(Kr~.

kar~1

izhar uhuum

Mtcllt-:1., !.i:rullarwJ I, :17 v!ltl .

bilhas.~;\ Jli.ft.

}tl/ir/1. 711,

lll'j I , K.

y..ccrli hir schrplrn yok.mndurl;u.

Eskikitaplarm.com

't:i vcJtl .)

 p ~

V.

1\a~~ehir

Memurbr Asalel Sm1fmm IHI.kimiyel Dcvri

lc-hlikdi uoktaya ulatlilli oldu; <;iinkii burada (igrcti ogrctiyc, adct adete
kar~I cephc almt~ oluyordu. Bunlar dalm Photios zamamnda fikirleri
birhirinden aymm cski sorunlar idi: Kutsal Ruhun ikili zuhuru hakktnda
hatt ti~retisi, Roma'mn sabbat orucu ve papaslann evlenme yasagt, Bizans
kiliscsindc kutsal akam taammda mayah, Roma kilisesinde mayastz
c-kmck kullamlmast. Dikkate deger bir ckilde, ozellikle bu sonuncu sorun
iizerindc hararctle miinakaa cdiliyordu. Kerullarios, taktik diiiincelerle
~~ok daha onemli, fakat aym zamanda karmatk dogmatik fikir aykmhklanm dcgil, herkcsin anlayabilecegi litiirjik farklan on plana siirmiitii.
Bizans patriginin arkasmda dogunun ve 1slav iilkelcrinin ortodoks kilisekri durmakta idiler. Antakya'mn ol<;ii bilir patrigi Petros'da nihayet
Knullarios tarafmdan ikna edilmiti; Okhrida'mn Grek bapiskoposu
J ,,.on ise, Roma'ya karl miicadelede sesini en <;ok yiikseltenlerden birisi
olmu~lur.

Miinazaamn dramatik sonunu kardinal Umberto'nun bakanhgmda

hir Roma el<;i hcyetinin Istanbul'a gelmesi getirdi. Patrigini Roma ile
<loslluk ugruna feda etmeye haztr goriinen imparatorun bu tutumundan
ccsarct alarak papahk legat'lan I6 temmuz I054'de Ayasofya kilisesinin
mihrabma Kerullarios ile en itibarh fikir arkadalanm aforoz eden bir
bulla btraktllar. Bu arada isc patrik, kilise ve halkm sempatisine dayanarak
mi.itcrcddid imparatorun fikrini degitirmeye ve onu kendi iradesine ram
C'lmcyc muvaffak olmutu. 1mparatorun nzas1ylc, goze goz, die di kaidesine uygun bir hareketle Roma legat'lanm aforoz eden bir synod toplad1.
Bu olaylarm ne kadar ~iimullii sonu<;lara ulattgmi bqeriyet ancak sonralan idrak edebilmitir. Qagdalan bu hadisdere biiyiik bir 6nem tammadllar- buna tekaddiim eden devrelerdeki Roma-Bizans ilikilerine
knlCiinc ozgii bir ltk tutan bir husus. iki kilise merkezi arasmdaki anlamazhklara <;ok ahtlmttl: I 054 ytlmdaki miinazaamn, daha onceki biitiin
di~cr c;ati~malardan daha onemli oldugunu, bunun bir daha doniilemiyec('k kesin bir birbirinden kopma anlamma geldigini o zamanlar kim diiiiJwbilirdi? 1 .
Konstantinos IX. Monomakhos I I ocak wss'de oldi.i. Bundan sonra
Theodora imparatorluk haklanm bir kere daha kendi adma kullandt.
Makcdonya hiikiimdar hancdamnm hayatta kalm1~ son temsilcisi idi.
1 Bu kopu~mamn- biiti.in diger
oncf'ki aynlklann aksine- bir daha hie;: telafi
rdilcmemi~ ve s1k s1k yap1lan yenidcn birlc~me giri~imlerinin hic;: bir zaman netice
vrrmemi~ olmas1, 1054 olaylanna, IstanbulRoma rnUnascbctlcri tarihi ic;:inde ozel bir
yrr tanmmasmL saglarru~Ur. Bu hususu,
kc~iu vc uihfti aynlmay1 ancak ha'>h scfcr-

leri olaylarma baglamak isteyen St. RuNCIMAN'in (The Eastem Schism, Oxford 1955)
~ogu pek ilgi c;:ekici olan mi.ilahazalan
miivacehcsinde vurgulamak istiyorum. Union mi.izakerelerinin uzun listcsinin dana I I.
yiizy1hn ikinci yansmda ba~lam1~ olmas1,
aynhgm daha o zaman mevcut bulundugunu ispat edcr.

Eskikitaplarm.com

Onun oli.imiiylc ( IO!)b eyliili.i ba~t ) ~i)hrctli hancdan sbndii. Bu I' ll hii yi lk
Bizans im paratorluk bancdammn kadcri dikkate dcger. Ba~l an~tc; I a In
tunmasx nc kadar gi.ic; olmu~sa, sonunda, hemcn hrmen otuz ytl imyuuc a
garip bir ge>lge varhk siirdiirmek surctiyk, o dcrccc inadla hay ;11 .1 :;.n1l
m1~t1r. Bir zamanlar ne kadar ~an ve ~ohret kazanan icraatta lHdlllllllll ~s;l,
sonu da o derecede ~erefsiz ve itibarsiz olmu~tur.
imparatori<;e oli.irkcn , hakim olan partinin imparator oJm .l .'i llll .I I
zulad1g1, "hiikiimetten ziyade idare ve hiikmcdilmcyc bllili yC'Il i' 1
ya~h bir memuru kedisine halef tayin etti. Bu, ya ihtiyar, yalull .11/1/liot iAo.\
ad1yla amld1gma gore J..oyo.S eTYJ~ cr't'pot1"LW'nxou mcmuriyclllll go1 1111 !1
te olan Mikhail VI. idi. Onun imparator oluU sivil partinin ~c H; c k !111
zaferi oldu. Memurlar durmadan terfi cdiyor, ozcllikle srualiirl n ~~- ~ c l
iinvam ve bag1~ yagmunma tutuluyorlard1. lmparator buua 11111k.cl il
lsaakios Komnenos vr K atakalon Kckavmenos'un ba~kanhk cltikll'l i l111
strategos'lar murahhas hcyetini kabul bile etmedi. Bu surctlc arad;~ki w l
d1ycti doruguna <;~karmt~ oldu. Hiddetlenen asked kumanda hcyC"t i I sl. cll
bul'daki iktidar sahiplcrinc kar~t ayaklandtlar. Paphlagonia'da IHiliii L III
bir yerdc Isaakios Komncnos imparator ilfm edildi (8 haziran ro:17) Au .1
dolu'nun her tarafmdan ona taraftar olanlar ko~utular. Isaakios hoylc-c '
hsa bir siirc sonra ordusuyla iznik'e gclmi bulunuyordu. KC"nd isi
kaqt gbndcrilmi olan bir imparatorluk ordusu maglubiyctc ugr;uh . 1\!11 khail VI., mukabil imparatorla miizakcrcye girimck zorunda kalch \'1'
ona, Konstantinos Lcikhudes, Leon Alopos ve Mikhail Psdlos'un !Ja ~
kanhk ettikleri bir dc;i heyeti vas1tasiyla caesar i.invam vc vcliahdl ik tc ~
lifindc bulundu. Ancak bu tiir tavizler sadcce rakiplcrini ccsarcllnu li r
meye, kcndi taraftarlanm ise hzd1rmaya yarad1. Bu scfrr Istanbul 'daki
muhalif parti de ayaklanarak elini lsaakios Komncncs'a uzatlt. Auc a k
kesin sonucu saglayan, iki rakip asalct partisi yamnda oncmli bir la klot
te~kil eden iic;iinci.i giic;, kilise, oldu. Kudretli patrik Mikhail KcruiLu:ius
muhalcfetin bama gecyti; Ayasofya, hiikumet di.imam tahriklerin uuTh /.i
haline gcldi 2 Mikhail VI. tahtan zorla fcragat ettirilmcsini miilc' a kip
kei libasm1 giydi. 1 eyliil ro57'de lsaakios Komncnos Istaubul'a gi 11li
ve patrigin elinden imparatorluk taCim giydi.
Son ony1llar icyinde Istanbul memur asalet s1mll.mn kudrct:i irupa ralcll
dan imparatora artmltl. Isaakios Komnenos'un tahta t,;Ikmasxyl a h11111rr1
1

Pscllos II, 82.

SKABALANOVH(

mamasmm sukutuna scbep olcl111{1111 11 v

( Vi-e. gosudarslvo 77 Istanbul'daki isyanctla nn pal ri(l:i xll r"''l'"u.v
vdd. vc 3B4)'in iddiasma ragmen Mikhail -rou xopou yaphklarnn vnrgulayau 1'~.-I I "K
Kcrullarios'un ba~ mhi oynadt/);t, Atta- (II , U~} vc wh)'un iraci!Hiyk a~ cld1 k llil't,il ll
l e iat1~~ !j(), Skylitzes - K edrcn. //, h:{ -, veld. makla<hr.
vr. imparalontll pal rik ik a nl a~ ma ya vara-

Eskikitaplarm.com

'II 1

V.

lla ~~r hi

r M rm u ria r

A~a ll'f'

S 1111 rill Ill 1 lrd<i rn i y!'l Dtv r i

I"LLbiyou11 ha~ladt. Komncnos'lar hancdannnn bu ilk tcmsikisinin sallanall Ill' kadar k1sa siirmii olursa olsun, yint' de devleti askcri balomdan
~.li l;l,udinni~tir. Dogudaki &Jmrlar ba~an ill" savunulmu~, Macarlann
hi1 ak1111 gcri piiskiirti.ilmii~ vc imparatorun seleflerinin, kar~1smda acze
dii~mii~ ohl11klan Pcc;cnekler yola getiriimi~ti. Anadolu askeri asalet Slm1111111 ll'msilcisi s1fat1yla Isaakios saglam bir asked ha.kimiyet kurmaya
<;;di~ LI. Sikkckrin iizerindc kendisini elinde kmmdan SiynlmJ~ bir k1lu;la
ITSIIH'I.tirmi~tir 1 Ciihisundan sonra senetorlere, bir zaman kcndi bakaulrgmdaki kumandanlar hcyetine selcfinin yapt1g1 gibi, soguktan da
<ilc muamelcde bulundu. Ancak mukabil partinin Mikhail VI. devrind e
i<;iIll' diimii oldugu olr;iisi.izliik ona yabanc1 idi. Durumu dogru degerlendin:rck tntumlanm tam zamanmda degi~tirmi olduklan anla!lan, bir zamanlar kendisi ile Mikhail VI. arasmda arac1hk etmi~ alan ~ah1slar yt'ni
vt ~crf'fli rnakamlara getirildiler. Psellos ~_;ok yiiksek proedros iinvam ilc taltif
nhmdu, Lcikhudcs bir zamanki Konstantinos IX. saltanaunda oldugu
gi l>i devlet idaresinin bama gcc;irildi ve daha sonra da patriklik tahtma
1,:1 kt1. lsaakios bu zamana kadar hiikiim siiren idare sisteminin verdigi
In acid i zararlarla miicadelc hususunda dab a cczTi davrand1. Basilcios
ll.'un dcvlet hazinesinc miras buakt1g1 muazzam hazinelcr israf r:dilmi,
inq>aratorluk tacma bagh arazi zenginligi, Olc;iisiiz bagilar yiiztinden f'riyi p gitmi~ti. Isaakios tehlikcli bir tedbir olan cmlakin miisadcrcsi cihetinc
g- itti; rnilsadcreler kilise arazisine de tqmil olundu. Bunun sonucu ise
kudJ'I~tli patrik ile iddetli bir ihtilaf oldu.
Bizans kiliscsinin I 1. yiizyll ir;indcki kudretlenmesi Mikhail KcrulI.Lrios'un ~ahsiyetinde tecessiim etmiti. Roma'dan bagmsiz bir duruma
l{d nll'k surctiyle patrigin program1 sadece k1smen uygulanm1~ oluyordu.
( lnun nazannda, Istanbul'da devlct-kilise ilikisinin )'fnidm dtizcnlcnmesi
hie; d< claha az 6nem ta1m1yordu. Isaakios'a tahta c;1kmasmda yardimCI
olm11~111; bunun kaq1hguu bekliyordu. imparatorun bu mukabelesi
k<1ulisini bckktmcmiti. 0 vaktc kadar imparatorun imtiyazmda bulunan
Ayasol'ya' nm idaresi patrige b1raklld1. Rivayete gore imparator kilise
hayatllla her hangi bir mi.idahaleden uzak durmayt da taahhiid etmi~
iu1i~. Dcvlcti idare etmek imparatora, kiliseyi c;:ekip r;evirmek ise yalmzca
patrigl' ait hir i~ olacaktl: Bizans'daki artlara gore bu kilise kudretinin biiyi.ik iilc;:i.ide artll demekti. Ancak hakimiyet sahalarmm sm1rlandmlmasi
s11rl'liyk elde edilmi olan balang1c;taki bu muvazene hali her iki tarafc;a
da ildo'l.l oluudu. imparator kilise cmlakini miisadereye balarkm patrik
dt ruhani kudreti di.i.nyevi iktidann iistiine yiikseltmek diiiincesine sapl.u HII. Mikhail Kerullarios bu yiiksek iddialanm, dikkate deger bir ekilde,
1

Skylilzt"s- Knlr('n. If, 641. Zonaras III, 666 (aynca

11::. l:oinr //, ~1 12 vc kvha LX,

kr~.

12.

Eskikitaplarm.com

Attaleiates 6o) . WRoTn,

I . ( )r I a

IIi :r. a 11 ~ I k v 1.-t S i ~I cm i 1\ i II (,!II :r. I al l\111

, I ,

burada ilk drfa Bi z; llls' llt gdi~mcsimk kcsin hir ctki Ri.lslnmi~ olau , 11111'it~
Konstantinos Bagz~z ' ma istinad ctlirmekte idi. Kcrullarios erguvaui itliJM
rator pabu~lan giymi~ vc imparatoru azletmcklc td1did <tmi~ imi ~ 1
Ancak patrik kadar imparator da kendisinc son dcreculc giivc-uiyot
vc makammm eriilmcz yiiksckligi inanc1 ilc mqbu lnduuuyonlu. I ki
taraf arasmda, sonunda her ikisini d e diiiirmii~ alan bir miicadclc boyln c
ba~laml oldu. lktidar arac;Iannm iistiinliigi.i once imparatora hir l.1ik iyc I
sagladl. Fakat Kerullarios halk tarafmdan oylcsin e tutuluyordu k i I ~I. Ill
bul'da ana kar~1 zorlayiCI bir harekcte girimckten c;ekinildi. /\nc .1k ~~ hn
dtmda bulunan bir manast1n ziyaret maksad1yla lstaubul'dan <,l kll~~ uul.
imparatorluk muhafl.zlan tarafmdan yakalanarak siirgiinc siiriiklc-nch (II
kas1m 1058 ) . Fakat makammdan istifa suretiylr hukukundau l na1~al l11
bir ~rkildc zorlanamad1g1 icyin, azil karanm iUm ctmek iizcre hir -~l'llod lopl .
mak icab etti. Bu kilisc toplant1Sll11 da Istanbul'da yapmak nsatTii gus
tcrilrmcdiginden, s_ynod bir cyalct ~chrinde topland1. Ona k<HI ith;111111.1
mc-yi, bir zamanki dostunu e-n akla gclmez saptk inanc;lara vt <"II ldilil
huylara sahip olmakla suc;lamaktan c;ckinmeyen Psdlos kalrm<' ahw ~ IJ.
Bu tutumu aynca Psellos'u, bu ithamnamcyi kalrmc alchktan pck az sc nu;1
aym Kc-rullarios'u yazdtgl bir mczar kitabesindc (=- Epitaplzios) dogw inan
em en ~ohrctli miicahidi vc biitiin fazilctlcrin ~ahsmda birlqtigi bit ki1w11
olarak yiiccltmekten ahkoyamam1~t1r. Qunkii Mikhail Kcrullarios cl.tla. t
sywd'un toplantllan Sirasmda oldii. Patriklige Konstantinos L<ikhu clc s
scc;ildi vc Psellos ba nazuhga getirildi.
I

imparator miicadeleyi kazanml goriiniiyordu. Ancak ktsa hir siirnlc

olii patrigin, mar~-,r olarak kendisinc dirisindcn daha tehlikcli oldugu nw ydana cy1kt1. Halkm, ba- c;obamm zorla kac;uanlara kaqt duydugu hiclclc-1 ,
onun oliimiiyle en yiiksek noktasma ulatt. Mf'mur aristokrasi muhalditiul'
kiliscnin diimanhgr ve halkm hiddeti katdd1. Giic;liikl cr gittik;c arlarak
nihayet imparatorun tahammiiliinii <ltl. Nasii ld!isenin asker! asalc-L s11111i
il e ittifakt iki ytl once Mikhail VI.'in sukutuna scbeb olmu idiysc, h11
sefcr de kilise ile, muhalefetteki memur asalf't sm1fmm ittifakt ls;taki o~
Komnenos'u diiiirdii. Cesaretini yitirdigi, basta diitiigti bir anda imp;11 a
tor, Psellos'un Israrh tqviki ile erguvani kisvesini c;1kard1 vc k qi~ ol;u a k
Studios manastmna r;r kildi (arahk 1059).

Skylilz r~- Ktrlr.u. !/, 1>.~:1 - Zouaras 111. hfiB. Aynr:a kr~.

( Ba h;nunn) .

Eskikitaplarm.com

Wm!lt.,

1111tl

l'ollr I, I.J'/

V.

p lo

lla ~~ <-hir

2. 1~

Mcmurlar ANalel. Suufuun llilkimiyct Dcvri

ve Dt Siyaset Baktmmdan Qokii

( ;,.JI<l llibliyografya : SKABALANovrg, Viz. gosudarstvo. -NEuMANN, Weltstellung.

()cscltidzte I. H. M. LOEWE, The SelJuqs, Cambr. Med. Hist. IV (1923) 299317.
1'. WnTLK, Deux c!tajJitres de l'lzistoire des Turcs de Roum, Byz. I I (1936) 285-319.- C. CAII F.N, [.II f1remitre J!lfnetration turque en Asie Mineure, Byz. 18 (1948) s-67.- v. GORDLEVSKIY,
(,'o.l'Utlnr.rl/!0 Selcukidov u Maloy Azii, Moskova- Leningrad 1941.- GAY, Italie.- F. CnALANoooN, l>mniual'ion normallde I. -B. LEIB, Rome, Kiev et Byzance a lafin du XI" siecle, Paris 1924.

. Jou oA ,

Komncnos'lu hiikiimdann ayagmt kayduan kilisenin sivil parti ilc

Bizans taom Konstantinos Dukas'm eline teslim etti (1059-67).
Psdlos vc patrik Konstantinos Leikhudes'in samimi bir dostu olan KonsLllltiuos X. Dukas, Mikhail Kerullarios'un yegenlerinden birisi, Eudokia
Makrcmbolitissa ile evli idi. lsaakios Komnenos'un tahttan feragatl gibi
Kouslantinos Dukas'm saltanata getirilmesi de, yeni imparatora senato
partisinin en asil temsilcileri oniinde erguvani pabw;:lan kendi eliyle giydircn Pscllos'un marifeti idi. Psel1os arttk hedefine ulaml~tt: lmparatorun
halllii~aviri ve onun oglu ve veliahdinin miirebbisi Sifatlyla dcvlet polilikasllllll iplerini elinde tutuyordu. imparator bu zeki v e akdh filozofun
VI' IISla hatibin hayram idi. Psellos'un bu husustaki gerr;ege uyqun sozlni ~iiylrdir: "lmparator beni olr;iisiiz derecede sevcrdi. Akhma VI" dudakLurmdan c,:tkacak soze bagh idi. Beni giinde bir kar; defa gormezse yakmtr
vc k,.;gm olurdu ....... ben onun hayat iksiri idim" 1 .

i~l,irli g i,

Komnenos'lar nasd Anadolu askeri asaletinin miimessili olmu~lar

idiyst, Dukas'lar da bu devrede ba~~ehrin sivil aristokrasisini temsil r tmek1r yd ikr. lsaakios'un kumandasmda yapilmi~ alan askeri reaksiyon ~im
dilil\ hir pcrde arast miizik olarak kald1. Sivil parti eski m evktini yeniden
c Ilk tmekle kalmamt~, durumunu hatta daha da kuvvetlendirebilmiti.
I b li a cmce Konstantinos IX. zamamnda da yapdm1~ oldugu gibi bu parti,
d\1 itLmut, Istanbul ahalisinin geni~ tabakalanua st'natorliik kapdanm
.u;111a k surctiyle kuvvetlendirmeye r;ah~t1. Bu dcvre ~agdalanndan biri.'> 111 in il;tdesine gore, senatOr sayiSl hadsiz hesapstzdt 2 ldare cihaz1 gergin
liil'llkralik karakterini gittikr; e yitiriyordu. Konstantinos Dukas vergi
iII izauu usuliinden istedigi gibi faydaland1ktan ba~ka merkezi maliy c
idMc.sinc dr memuriyetleri para il e satmak yontemini getirdi; oyle ki,
a r11k sadcec vcrgi tarh1 i~i degil, en yiiksek seviyede maliyenin kontrolii
h ;1 kk1 da satm almabiliyordu 3 . Ordu tamamiyle ihmal olundu ve m evcudu,
olu ~ umun ruhuna uygun olarak, hie; olmazsa sonralan hatta Psellos'a
hilt- naihaHlgah goriinmii~ olan bir ekilde tahdid edildi 4 Askcrden
du y11l.m korku Isaakios Komnenos'un ayaklanmasmdan sonra daha da
1

l'sl"l los II, 1 'l'i V<' 150.

All a lt iatt-s ':1.7:1

Zonaras Ill, 676 vd.

Pscllos II, 146 vd.
3

Eskikitaplarm.com

1.

l c; vr

1>. ~

.'! iyasd llakllllllldau (.Uikli~

"'

artrnJtl. Buna ek olarak ic;incle l>ulunulan mali. stkllltL , ordud<tll ta sa n1d

yoluyla vcrgi gclirlcrinin azalmasrn1 vc digcr alanlarda y;q>il:tll Lt/,lot
masraflan kaq1lamak diiiinccsini kuvvetlendiriyordu. Dunnadan bllOI I.III
ve hakim tabaka olmak s1fatiyla taleplcri gittikc;e at tan mcmu ria r dcv lr
tinin masraflan biiyiimckte idi. Devlet fakirleir ve inhitata stiniklt nirkt 11
ihtiama biiriinmii~ saraym masraflan arttyordu. Tcvcc6ihi.i ik .~ ; d;o~ reid
mcrnesi gcreken kiliseye yap1lan bagilar ve yumuatmak amanyla y:i1,.111 1
kavirnlcrin reislerinc vcrilen hediyelcr de artmitl. Boylen ltttki111 Ld,;~f,;l
mn siyasi hcdcfleri ile mali ihtiyat;, savunma giiciinii tahrib c lm1 k l111 :.11 ~ 1111
da birlqrni oluyorlard1. Bu durum 1<Iakedonya hantchmullll ~;1111 di'VII
sindcki epigon ( = zayif, taklitc;i) hiikiimdarlar zamamndakini11 :1y111 1111
~u farkla ki, di siyasct durumu o zamandan beri oldukc;a ki1lnlt 11111.,11.
Dub.s'lann asker diimam tedbirleri en biiyiik di tchlikt In d1'\'l :;iw
isabct cdiyordu vc bu yiizden daha da kotii sonw;lu oldu.
Bu s1ralarda giiney italya'da ba~lannda 1059'dan hcri o 111i11 !11 :,
Robert Guiskard'm bulundugu Normanlar gittikc;e daha buyi.ik IJ;,~ ;I IILII
elde ctmcktc idilcr. Macarlar kuvvetli bir saldmda bulunmular
11111 nil1
Tuna mustahkcm mevkli Bclgrad'1 igal etmi~lerdi (1064.) . J>c'C,Tllt 'ld11
soydalan Oguzlar katiiml ve bununla yeni ve korkunc; bir tahrihat ''" ~
lamJLI. Bir zamanlar Pec;eneklerin, Oguzlann basklSl uze1 inc yap1111~
olduklan gibi, imdi de Oguzlar arkalanndan gelen K.umanlanu l>:lslu:,l
yiiziinden giincy Rusya ovalanndan c_;1kararak 1064 y1h sonball:tr iiHLI
muazzam kitlelcr h~tlinde Balkan yanmadasma girdiler 1 Bulgar arazis i,
Makedonya, Trakya ve hatta Yunanistan bunlar tarafmdan tahrib l'dildi
Bunlann yagma akmlan i:iylesine korkunc; idi ki, bir c;agda~m iddi;ISIII<I
gore "Avrupa'nm biitiin ahalisi gi:ic; etmeyi diiiinmiitii" 2 . A1Jcak Ill iiI
hi bir salgm hastahk devleti Oguzlardan kurtardL Bunlar biiyi.ik say 1d;1
i:ildiilcr; bir k1sm1 Tuna'nm gerisine c;ekildi, kalanlan ise dcv Jet arazisi Ill'
iskan edildi ve imparatorlugun hizmetine girdi.

Ancak devletin tarihi bahmmdan Sclc;uklu Tiirklcrinin dogll(la iltl

lcmeleri, kuzcydeki Turk kavimlerinin bu saldmsma nazaran c;ok tLd1o1
ag1r sonuc;lar dogurdu. Onasya'daki Arap hakimiyctinin kaltnt.Llan s, I
t;:uklular tarafmdan, bir zamanki Bizans fetihlerinin parlakhgm1 s(lld 111 .111
bir siiratle siipiiriildii. Tiirkler iran bolgesini itaat altum ahp M 1:t.upotamya'ya girdiler ve hilafetin merkezi Bagdad'a hakim oldular. Sadn ,.
dini baklmdan hakimiyctini muhafaza eden hilafd, o zamandau itif,;llt 11
Asya topraklanndaki miisliiman dunyasma hakim olan kuclrl'l.li, :1sl,1 1 i
1

Krouolojiyi, Attaleiatcs 83 vc Skyli\zes II, h;dyt giire ZLATAitSKl (istoriya II,

11 ") do~n1 ol:.rak 1t'sbi! dmi~!ir. Oj:(uzlar
( I< II~ Vl'lwyiii:IIII<I<TIIIill /mki'Jc-ri) hakkmda

~~~

tafsilall1 makalc-yi kq.: D.

l'~~cnzegi,

'liiTki i /Jermdci
S. k. h (19Tl) x-G!j.
" AttalrialcH II,J.

Eskikitaplarm.com

1u1

Ul/.1i

HAsiiV tl\1\',
1

v I :'"

V.

'\Ill

Ba ~~ t:hir

Ml."murlar Asalct Suufu11n llakimiyct Dcvri

l1ir Sidlanhgu himayrsinc ginli. K1sa bir sure ic;indc Liitiin Yakmdogu,
Bizans dcvlcliniu vc MISlr'da :Fatuni hilafctinin simrlanna kadar Selc;ukI"Linu diuc dii.~mi.:i~iii. ~imdi Sclc;uklular Bizans'a donmu~lerdi. Nas1l
B11lp;aristan'm itaat altma ahnmasi devlct ile kuzcydcki go~ebe milletler
arasmdaki aymn duvan y1kmi~ idiysc, Konstantinos IX. zamanmda Arnwuia'nm ilhaki ilc Selc;uklulara yeni bir taarruz alam saglanml~tl. Devll'lin ic; kudrctsizligi ve savunma giiciintin inhitatl ise Selc;uklulara kisa
zamanda Bizans'm asil c;ekirdek arazisine giden yolu da ac;:mi oldu. Sel';uklu sultanlannm ikincisi Alp Arslan kumandasmda Tiirkler Armenia'y1
IH>ydan boya gec;erck Ani'yi zaptettiler ( 1065), Kilikya'y1 tahrib cttiktm
sonra Anadolu'ya girip Kayseri'yi hiicumla zaptcylediler ( 1067) 1, Bunllula o zamanki Bizans hiikiimdarlanmn takip ettikleri siyasctin sakathg1
orlaya c;kml oluyordu.
Konstantinos X. Dukas'm i'!liimii (mayts 1067), hiikiimranhg1 gene;
ogullan Mikhail, Andronikos ve Konstantincs adma niyabcti
iizeriuc alacak alan zevcesi Eudakia'mn cllcrinc birakmit.I. Dcvlet.i.n
idarcsi fiill bakimdan Psellas ile miiteveffa imparatarun kardelerinin
l,iri ohm caesar Iaannes Dukas'm 2 ellerinde idi. Bu arada sava mcydanlanndaki felakctli gelime ile birlikte muhalif partinin .kudreti de artmakta
hulunuyorclu. Bunlann kudretli bir asked hakimiyct kurulmas1 hakkmdaki
t;d('pkri alaylann iddeti yiizi.:inden oyksinc bir agirhk kazandl ki, buna
Pscllos'11n dostu almasma ragmen patrik Iaanncs Ksiphilinos d<>. katllch
vc nihayct bizzat imparatoric;e de boyun cgmck zorunda kald1. Pscllas
vc caesar loannes'in muhalefctine ragmen imparatoric;c, Kappadakia
;tsilzadclcrinden general Ramanos Diogcnes ile cv](ndi. Ramanos I oeak
111hl\'de imparatorluk tahtma t;Iktl.

ya~taki

l'c-~~eneklere kaq1 yapllan savalarda tcmayiiz ctmi k1ymetli ve eci

hi 1 kumandan alan Ramanos IV. Diogencs ( 1068-71) askeri particle
~ altip oldugu niifuz ve itibara her halde lay1k bir kimse idi. Scl~uklulara
k ; u~, savaI derhal ele ald1; fakat ordunun c;uriime olu~umu c;ak ilerlemi~
l,ir sal'hada aldugu gibi, imparatonm devleti kurtarma gayretleri Pscllos
partisinin entrikalan ile arkaclan vuruluyardu. Biiyiik bir guc;ltikle, <;aP;uulu!!;u yabanc1 as1ll1 iicretlilerden- Pcc;enck, Oguz, Norman ve Franklar- terekkiib eden bir ordu toplad1. Giriilen ilk iki sefer (1068 ve ro6g)
h('r ~'ye ragmen oldukc;a baanh oldularsa da iic;iincii sefer karkunc;: bir
magli'tbiyct ile ncticclendi. Bu maglubiyettc caesar Ioannes'in ogullanndan
birisi olan Andronikos Dukas'm ihaneti hi<; de en ki.i<;:iik rolii oynamam1~-

C. CAllEN, La pwmere jJinetra- Doukas, Cesar et moine. Son jeu politique a

Asie Mincure B)z. 18 ( 1948) Byzance de w67 a wBr, Aftflanges Peeters II
(1950) r63 vdd.
Ollllll hakknula kr~. n. LEm, ]call

1 K1~.

tion lurque
11:1 VIlli.
g

e11

Eskikitaplarm.com

"'
tJ. Amw11ia\b

lndttll:t.ll Malazgitd ( 1\tautziknt ) yanlltd:t, V a u gii liill<"

yakln I.Jir yerde say1ca uslUn fakat kartIk astlh ve disiplimiz tit'' IIi unl11
I!) agustos IOJI 'de Alp Arslan'rn birlildcri tarafindan in ha (l)l:lllll ;'''"' a
hozguna l1grat1ldL Bizzat imparator csir dii~tu.
Romanos <sarcti s1~- ~ smda Sclc;uklularla, y1lhk hamc, ~;d1si i<;i I id y
odcrnck, Tii;k csirlcrinin iadcsi miikcllcfiycti vc Sd~: ukhdara }01 11111111 I
kuvvctlcr gondermck vadinc kaq1hk kcndisine hiirriyctini sag lay:111 !111
anlama yapt1I. A ncak bu arada Istanbul'da muhalif parti cru.mr I tl; lll n cs'in cntr.ikalan yiiziind cn onu azlcdilrni ilfm ctmi~ti. Once i111p;t1 ''"
ri<;c Eudokia ile buyiik oglu Mikhail Dukas'dan mutqckkil IJir lll li~l n 1-.
hakimiyct kuruldu isc d e, k1sa bir si.irc sonra imparatoric;e-annc lJi' '""' ''11
tm1 kapatdarak Pscllos'un yctitirmcsi Mikhail VII. tek bama hiikito~lll il l
il fm cdildi (24 ckim 1071). Turk csaretindcn yurduna donnwkt( ol. 11 1
imparator Romanos'a karI Istanbul'daki iktidar sahipleri diim;m 11111 ;1m clcsi yapttlar; bir ic; sava patlak verdi. Nihayet Rom <:m os, MiU ,,11l
VII. namma i.i<; metropolit tarafmdan imzalanan ve kcndisinc tarn l1ir
~a hsi cmniyct vade-d en bir garanti mcktubtma guvenrrck tcslin1 llldn.
Ancak Romanos I stanbul'a ulamadan gozlerine kl:zgm demirlc rnil <,
kildi. Bu hususta kcndi kabiliyctini d e a an Psellos, gozl cri kiir 'dilt 11
imparatora, bu kendi kurbanma, onu hir din Chidi olarak oven bir 1111 I
tup gt>udcrdi: Tann kcndisini daha yiiksck bir 1~1ga lay1k addcttigi 11;111
gozlcriui <:dnu t~ 2 Romanos Diogcncs korkunc; yaralannm ctkisiyl(' k1s.1
zamanda i_)]iip gitti ( 1072 yaz1).

l ]tc bu korkunc; facia Malazgird bozgnnunu g crc;ck bir fdftkrll' di )..

c;i.inkii boylccc Alp Arslan'm imparator R omanos ilc ahktrui .~
oldugu anhtma hiiki.imsiiz kalnu oluyordu. Tiirklcr bunu Bizans'a bt ~ ~
hir ta arruz vc fetih harbinc girimek ic;in f1rsat addettilcr. Biiyiik Ar;q>
fi.ituhati d evrcsindc oldugu gibj, devkt yeniden dii~man tarafmd a u is t i
la cdilmck tchlikcsiylc karI kaq1ya bulunuyordu. Ancak o s1ralarda t;tarruz eden diimana Hcrakleios' un kahramanca mukavemet iradcsi b 1 ~l koymu~tu vc dcvlct d e ic;ten saghkl1 idi. ~imdi ise her CY tam l1ir ~.;ii;~.til
m e h:tlinde bulunuyordu, topraga bagh asker sistemi inhitata u g r:tllll ~ ll
vc kudretli Turk sultanlanmn kaqlSlnda imparatorluk Chrinin tallluu !;1
saray entrikac1lan vc bo~bogaz cdiblerle ctrafi ~cvrili , Pscllos'un zavalll
y c ti ~tirmesi, viicudu gibi ruhu da zamanmdan on ce porsiimi.i~ , ya ~ .llll;llllll
mj ~ ti.irclli;

1
DoLGER, Reg. 972. C. CAnEN, La (rgso) 3<) vdd. $im<li arm yazann , kay nal{lll
campagne de i\1antzikert d' apres les sources musul- ~evirisini vc zcngin yorumunu cia hi iva
manes,By;:,. 9 ( 1934) 613 vdd. R. GRoUsF.ET, eden ycni nc ~ rinc (Guillaume tl11 l'orlill~ . /11
Ilistoire de l' !l rmeme, l'aris 1947, 624. veld. gesle de Rubert (;uiscarrl, Palermo 1)II 1, H. '''I
Aynca kr~. M. MATIIlEll, Unc SII1/1 Ce ucglig.le vdd, 2~)3 vdd .) hk.
de la hataillo du !11anlzikcrl : IM "r:,-. 1/11 Roliirli
= S ATII AS, M e mxtflVt >t ~ [1tl'" 1', 'Il l
ll 'nttJTI/r " dr (,'uil/mmw .1':1jllllir , l !y~. 11 0 veld .

Eskikitaplarm.com

hill<th<T hir kita p kurdn oturmakta idi. J\n adoln elden ~~k1111 ~ s; cyJI ;tbilirdi. Vol Sd~uklulara a~Ikti vc kaqtl a nua dikilebilccck ne
lnr kcr \ \ c I , Ill' de iradc kalrnltl.
<,i i ikii~ Bizans di.i.nyasmm iki ucunda birdtn aym zamanda vuku buldu . 1\. ;Hkr, l\1alazgird fclaketini gctirmi alan aym 1071 y1h i~inde Bari'nin
dl" Rohnl Gniscard'm cllcrinc diimfsini istrmiti. ltalya'daki Bizans
lopraklaruun Normanlar tarafmdan fethi bununla sona ermi idi vc bu
laraliau da bi.i.yi.ik hir tchlikc yakla~maktaydt 1 1~ind e bulundugu stki~rk duriiiHda Mikhail VII. hiikumcti pa pa Grrgorius VII.'dan yard1m
rica ctti vc boyldiklc bi.iyi.ik papa'mn Roma'mn di.inya hakimiyrti temd i
uzcrindc kilisc birligini kurmak c;abalanna kcndiligindcn katkida bulunrnll~ oldu.
Aym s1ralarda Balkan yanmadast i.izcrindcki Bizans hakimiyeti de
sallamnaya lMladt. Samuel'in bir zamanki ~arhk devlcti arazisinde,
1 o72 yrlmda bagimsiz Zeta hiikiimdarhgmca kuvvctle dcsteklenen yeni
hir isyan c;1kt1. Zeta hiikiimdan Mikhail'in oglu Konstantin Bodin, Prizrl'u 'de ~ar ilan olundu ve imparatorluk kumandanlan ancak bi.iyi.ik bir
g ii.~,"liiklc isyam bastirabildilcr 2
Adriyatik k1y1smda Bizans, iislerini
kayiJCtmiyc dcvam ctti. Hirvatistan'm Basileios II. kaq1smda kabul zorunda kahn! bulundugu Bizans'm yiiksek hakimiyeti hie; d e uzun si.irmcdi
vc d aha Petro Krqimir IV. ( 1058-74)'in devletinin hud udlanm bi.iyiik
olc;\l(lc g-rni~lctmcsinden sonra, onun halcfi Demetrius Zvonimir 1076
yrlurda papa Grf'gorius VII.'un legat'lan tarafmdan papahgm vassali
~ill.t ll y la kral olarak ta~landmld1 3 1077 yilmda Zeta hi.ikiimdan Mikh ;r il ' iu de Roma e-liyle kralhk tacm1 ddc ctmesi Bizans ic;in daha bi.iyi.ik
hir darlw oldu 4 Pec;eneklerin yagma scfcrleri ve Macarlann giderck
11l a n l>askml a n genrl kan~1khg1 bi.isbi.iti.in artttrmakta idi.
I} ,~ siyaset zorluklanna ag1r bir iktisadi buhran da cklendi. Bu buh' ;trllll zuln1runda bizzat hiikumctin ald1g1 tcdbirler hi~ d e az rol oynamallll ~ l a nh - Mikhail VII., alay ctmek maksad1yla vcrilen Parapinakes laka hrul htl tnlbirl crc medyundu. Pahahhk oylesine artmi~tl ki, bir altm
si H1 ~ n111kabilindc artlk eskisi gibi tam bir medimnos degil de ancak bir
1/ll'rlimno.r'dan bir pinakion (7totpci. mvcbc~ov ) eksik bugday satm ahnabili yordu 1'. Pscllos'un mesleki kariyerinin c;oki.ii.i.ni.i. kcndi ogrencisinin
uc

oldcc ~ cmd a n

drjavi, Bdgrad 1912, 31 vdd.

GAv, llalie 5 20 vdd. CnALANDON,
5
I )lllnillalimz 11ormande I, 1 89 vdd.
Zonaras III, 712, 13. Bunun hak2 Juu~(:r.:K, Geschichte I, 234 vdd. ZLAkmda bk. F. D6LGER, Deutsche Literatur'I' A HsKr, lstoriva II, 140 vdd. LITAV RIN ,
z-,itung 71- ( 1953) !jg8. llizans'da tah1l
ll11lgaria i Vi.:antiya :~ ~)7 vdd.
fiyatlan ve bu fiyatlarm olduk~a dcvamh
" 1\. q. Sr ~J<:, Geschichte I, 284 vdd.
kalmas1 hususunda kq. OsTROGORSKY, Liihne
1 1\.ni. M.
STANOYEVIt;:,
Borba ;::a
und Prei.re ill By;::anz, B,Z 32 ( 1932) 319 vdd.
lli/JW.\Iabw.ll
kalolicke crkue u Nemarzyif.l'koy
1

Eskikitaplarm.com

hftkimiyt'ti lkVrl'sindc idrak t"tmi~ olmas1 trajik uttstmlan hit; dl' yoks11n
degildir; o Pscllos ki, hie,; bir d<gi~ikl igin <tkisi Ill' martiZ kalmadatt hi'
hiikiimdardau digcritH' nillilZllilll yiiksc ltmcsini hilrni~ti vc D11bs llnlll' dant ona sonsuz dcrcccdc, Mikhail Vll. ise her ~cyiui medyun huliliiJII;Ikta
idi. PlSlnk ve iirkck imparatorun iradcsinc tamamiylc rc\.mohlt1~11 lo):othetes Nikephoritzcs'in iistiin iradcsi gcn k Pscllos'u vc gl rcksc car.wr lcanncs'i gozdcn diiiirmcye muvaftak olmutu. Nikcphoritzcs dcvktin dil111t
nini dine ge<;:irerek bir zamanlar Ioannes Orphanotrophcs'llll y;qJJII~
oldugu gibi, devlct gcmisini aym cncrji ve aym insafiuzhkla idan 1 11111 }'!'
baladL Orphanotrophos gibi NikFphoritzes de aagi tabakadau gc:lnwkll'
olup yiiksdiini kendi zcka ve kurnazhgma bon;lu idi. Otoritc dii~JII;tnl
feodal kuvvctlcr ilc mcrkeziyctci bir biirokrasi adma miicadclc yc Ril i.~f i.
Tahll ticaretini devlctin tckelinc buakacak, Istanbul'a tcslim cdilen hu hu bat i~in Rhaidcstos ( = Tekirdag)'da bir devlet anban tcsis cdecd, SI'IIH sl
hububat ticarctini yasaklay1p cezaland1racak kaclar ileri gitti. 1 . }<,flflrf..ho.r'lar kitabz 'ndan ogrenmi oldugumuz gibi (bk. yukanda s. 235 vd. ) Bi,... tiiS
devleti ro. yiizyll i<;inde ba~chrin iacsi iini biiyiik bir ciddiyl tl' kon frol
altma almi ve bunun diInda devlct klthk zamanlannda ahaliyl' sal.n1;1k
iizere ihtiyat hububat stoklanm emrinde bulundurmutU. J\ucak rn.
yiizy1lda miimkiin olan Cyin, mnkczi iktidann la<_;kalatlgl zamanlanla
uygulanmas1 miimkiin degildi. Zirai sahada koylii arazisinin salm aiJJIIJJa
yasag1 gibi ticarctin dcvlc. t t;uaftndan kontrolii de ge<;crsiz olmu~tu. N I
kephoritzes'in alchgt tcdbirler biiyiik hormdsuzh1ga sebeb oldu. Bun!;, r
hububatm ba satlCISl olan biiyiik arazi sahiplcrini zarara ugratmakta
ve aym zamanda miistchlik ehir halkl i<;in de zararh olmakta idi; \iiukii
tekel, istihlak maddelerini saglama almak gayrsini taImad1g1 gihi, aksiJH'
sadece mali gayclerc hizmct tdiyor ve ekmtk fiyatlanm duxmaclan yiikseltiyordu. Ekmck fiyatlannm yiikselmesi ise umumi bir pahahhga selu~h
oldugu gibi, ici iicrctlerinin d e yiikselmlsini bcrabuindc glliri)Oidu ~.
Giritigi bu tecriibcde Nikephoritzes baans1z kaldz: Mikhail Parapillakes'in sukutundan sonra ikence masasmda can verdi; Rhailli st1 s'daki
hububat anban ise daha ihtilald( n once vuku bulan bir ayaklallllla Sll'a
smda balk tarafmclan tahrip edildi.
Mikhail VII. devri biitiin bu sc be blerle askcri isyanlardan Jna sll 11
kalamazd1. Zamamn koullanm karakterize eden bir husus, lm ask1 t I
isyanlardan birisinin kahramanmm. iicrctli Norman savanlarUIIII ku 1 Rhaidestos' da bizzat mulk sahibi
olan M. Aualeiaks'in (201-04) a~;tklayJci
tasviri il e kr~. Bumm hakkmda G. I. BnATIANtJ ( Unc njtlrit'lu:c d' ectllwmtc diripc~, lc
IIW/Itifmle de bll. a llv<.tlllt'l., Jl y;:. q, r !l:H, s. 1.1:1
vtlol.
l':twlr. h)' ~ t.p vdd.).

2 Attalciatcs (204) lahtl l'iyatl:11t ilt

digcr qya riya1Jan V I' tic ret lcr ar a~ 111dnk1
ba ~l anli hakkmcla, ildisadi dnktri11l1'1' 1111 ihi
haktmmdau ~i}z iiniinr~ almmayr huk ocl o 11
mi't l:'lhazalar iltri sin nwktodir.

Eskikitaplarm.com

'\~JJ

V.

ll:q~tllir

Mcmurl:H Asalct Sm1fmm IHtkimiyct Dcvri

rnatHialll ( frsclirrs de Baillcul olmasidir. Urselius'un tahta gostcrdigi

aday mrrkabil i111parator ilan cttigi caesar Ioannes Dukas idi 1 . llizans
l1iikt1mctinin ona kar~t Turklerden yardtm istemesi de daha az karaktcristik dcgildir. Tiirkler maceraperest Norman sergerdesini esir alarak
para rnllkabiliudc imparatorluk kumandam Alcksios Komnenos'a teslim
C'l tiler. Ancak Bizans hiikumeti bu becerikli sava<;llllil hizmctinden
m:un sure varcstc kalamad1. Urselius pek az sonra, Aleksios Komnenos
ilc birliktc Mikhail VII. namma, ycni taht1 ele gec;irme tecbbi.islerine
kar~1, miicadclc etmck iizere hapisten <;1kanld1.
Birisi Anadolu'da digeri Balkan yanmadasmda olmak iizere hcmen
hcnH'n aym zamanda Bizans asker! aristokrasisi temsilcilerindcn ikisi
ayakland1. 1072 yilmdaki islfw isyamm bastirmi olan Dyrrhakhion duks'u
Nikcphoros Brycnnios devletin Avrupa arazisinde bulunan Bizans askeri
aristokrasisinin en itibarh miimessili idi. 1077 kas1m ay1 bamda mukabil
i111parator Sifatiyla dogum Chri olan Edirne'ye gidcrt:k buradan, Bizans
l>aw~hrinin surlan online kadar ilerleyen bir orduyu yola 1_;1kardi. Anatolikon thema'sunn strategos'u olup manidar bir ekilde ailesinin mcneini
Phokas'lara baglayan Nikephoros Botaneiates Anadolu asalet s1mfmm
lipik bir temsilcisi idi. 7 ocak 1078'de kendisini imparator iHin ettirerek
srrltan Alp Arslan'm kuzenlerinden birisi olan Sulcyrnan'm yardumm
sagladtktan sonra, o da Istanbul iizerine yiiriidii. 0 zaman hiikiim siiren
biiyuk kan~tkhklara ragmen iistiinliik Anadolu'da kaldt: Nikcphoros
Botanciates Avrupa'daki rakibi ve adamdan once davrandt 2 . Nikcphoritzc~'in hoa gitmeyen idaresi sonucu giicunu arttirffil bulunan Istanbul
'daki ltiikumete muhalif parti biitiin iimitlerini Anadolu'lu kumandana
ltag-larllJti. Botaneiates 1078 martmda ordusuyla iznik'e heniiz girmiti
ki, lsl:anbul'da kilisenin de biiyiik ol<;iide katilmastyla bir isyan patlak
vndi. Mikhail Parapinakes taCim terkederek Studios manastmna c;ekilmek
:.t.orunda kald1. imparatorluga Nikephoros Botaneiates c;agmld1. Nikephoros Botaneiates 24 martta Istanbul'a girerek aym giin patrigin eliyle
ta~:hllldmlch. Dukas ailesi ile baglanti kurmak ve Bizans'daki mqni.iyet
duygulanm tatmin etmek gayesiyle, selefinin zevcesi imparatoric;e Maria
i k , kocasmm hen liz hayatta bulunmasma ragmen, evlendi 3
Ancak ihtiyarlamakta alan Botaneiates'in giicii devleti kantkhklardan kurtarmaya yetemezdi. Onun k1sa saltanat d evresi sadece bu c;ol Kr~. G.ScHLUMBERGER, Deux chifs kii((ilmseme ile bahseder: auTo~ 3' ~cr7tpLO<;;
rwrmmulr des armees hyzantines, Revue kist. 16 xoct 8ucry~~'f)<; ecr't'L. Kr~. NEUMANN, Welt( dUll) 2~6 vtld.
stel!ung 62.
3 Kr~ B. LEIB,
Bo!aneiatcs
taraftarlarmdan
biri
Nicephore Ill Botaniates
ulan Mikhail Aualciatcs (288), Bryennios' ( 1078-roBr) et Marie d'Alanie, Actes du VJ
dan, onun daha mr. asil oldugunu vc sadece Cangres lntem. d'Etudes ~yz;. 1 ( 1950) 129 vdd.
hall eyakl nwn~di hulundugunu zikrederek

Eskikitaplarm.com

1!.

I~ vr IJ I~

s i y:LH(' I

II a IUIIIIIId all (,.oit n,

ziil111c w illhitat drvrinin son sal11wsini tqkil rtmi vc isy;nlar, it,: sava~
larla gq;.rni~tir. ()i.iukii sc11alo hftkimiyrtinin c,:iiloHrsindl 11 HOIII a gcnn;d lerin en yiiksck iktidara ula~mak ic,:in bit birkriyle amans1z nlill adl'lt Hi
ba~latnltl. imparatorluk sonunda bunlann en kabiliyct.lisiiH, g1 lit; A It 1~
sios Komncnos'a diitii. Alcksios once ycni hiikii.mdarm !Jizm1 ti11<k 11111ko~
bil imparator Nikcphoros Brycnnios'u bcrtaraf etti ve bundan so111 ;1 d;1
Brycnnios'a Dynhakion duks'lugunda vc taht miiddcisi roliiudl' ll.d, I
olmu bulunan Nikc:phoros Basilakios'u yere scrcli. Ancak IUBo yd1 Sllllllll
da Nikephoros Melisseuos iznik'de kcndisini imparator ilflll cdip lloL1
neiates'i ornck alarak Suleyman'1 yard1ma t;agumca A h ksius biL11 .d
kald1. Qiinkii imdi o, kendisini imparatorluga yiiksdtme haw llkL11111 d
balamJ bulunuyordu.
Botaneiatcs vc daha sonra da 1\1elissenos'un Siilcym:m ik i~l~illl ),i
yapmalan Tiirklere Anadolu 'nun fe thini olduk<;a kolaylallrnl 1.~11. l>;d 1;1
1080 y1llannda Siilcyman Kilikya'dan Marmara'ya kadar biitiiu Anadoll 'ra
hakim olmu bulunuyordu; burada, en e:ski Bizans topraklan ii1.ni111lt
Rum sultanhguu, yani Roma saltanatlm kurdu 1 . Bir zamaular Auadul11
topraklannda viicut bulmu kuvveti askeri ve idari nizamm inhital111d.tn ,
Bizans stratiotes tabakasmm biiyiik olt;iide mahvolmasmdan sonra An;lllolu'nun kendisi de en k1sa bir zaman it;indc devletin clinch u )lhL
Askeri aristokrasinin imparator1uk taCim kazanmaya c,:ah~au IHJ I im
temsilcileri ic,:indc: Aleksios Komncnos sadece en biiyiik kuma11dan dl'g il,
aym zamanda amcas1 Isaakios Komnenos ile bedbaht Romanos lJiugn11 :;'1
de iistiin vas1fta yegane gert;ek politikaci idi. Zemini gcrck ordu il,'ind,
ve gerckse bachirde uzak goriihi bir akllhhk vc biiyiik bir diplolll .ltik
mcharctle kendisi ic,:in haz1rlamay1 ve aym zamanda mukal>il pmti ill- d1
anlamay1 baard1 2 Caesar Ioanncs'in torunu, Malazgird haini And1 onikos'un klzz Irene Dukas ile evli idi. imparatoric,:e Maria, impar tlor luk tacun elde edcccgini hal a iimit cttigi kiic,:iik oglu Konstau Lit1os I >ukas'm koruyucu mclcgi olarak onu gorrn<:ktc idi. K<:ndisind< n dalw ya.~l1
olan kardqi Isaakios Komnenos yamnda Altksios, caesar loanm s I )llka ~
'm ahsmda en hararetli taraftanm bulmutu. Onun imparatorl11 j!;a yiik sdtilmesini kararlatlran Trakya'da Tzurullon ( ::- Qorlu) toplatJllSI 1\.11111
nenos ile Dukas'lann bir aile toplant1s1 karaktcrini ta~mn~t1. AI, ks111 H
taht miidcleisi olan enitesi Nikephoros Melisse nos ile de ;uda~tJ. M 1'1 i:1
scnos ona devlctin Avrupa k1Smlm tcklif etmiti; Anadolu'yu k 11disill

J. LAURENT, l~yzance et les

ori.IJiuc.r rlu Soultanat Rmtm, Melanges Diehl I
(l!J:{O) 177 vdd. 1'. WITTEK, /)eu.~ cltajJitrc.r
de l'!ti.1toirt: dv.\ 'J urc.r de Roum, 1/y::.. 1 1 ( 1!J3(i)
:.~11;1 vdd. "'' 1.,; Sultrm tli: llum, Annuairt: de
1 Kr~.

(193B) 361 vdd. C. CAIII N, /,a Jmmiht f"'

nitration turque en Asie lvlinclm:, ltv;;. 1II
( '91-B) !:'> vd<l.
~ Kr~. CuAt.ANDoN, Alcxzs 1 ~~~veld.,

11 vdd .

l'Ju.1t. ,J, plulol. Ill tl'lti.1l. tn/r.ulalr..\ r.t .1/am:J h

Eskikitaplarm.com

V. Ha Ht: h ir Mcmurlar Asalc:t Smilmm Hl\kimiyct Dc:vri

ay anm~lt:

Bilykliklc bir zamanlar her iki Bardas'm Basilcios II.'a kaq1

isyanlannda bir defa daha vaki oldugu gibi, bir fcodalin kafaslnda devlc-1111 taksimi plam ycniden hortlamt~ oluyordu. Alcksios bu plam reddednl'k cni~tcsini caesar tinvamm vadetmekle uyuttu. Garnizonu btiytik
kHmnylc yabanCilardan, klsmen de Alman ticretli sava~olanndan terekkiib
!'(kn Istanbul'a Aleksios bu Alman muhaftzlanmn reisleriyle anla~mak
snr!'tiylc girdi. Ancak Aleksios'un ordusu da, Istanbul'u koruyan ordu
gihi yahanc1 astlh unsurlardan miitqekkildi; bu sebe ble ba~~ehir ii~ gun
miiddetlc en vahi bir yagmalama ve tecaviize sahne oldu. Dmitsiz miicadl'kyi lmakan Botaneiates, patrigin, tahtmdan feragat etmesi teklifini kabul
('tti vc 4 nisan 1081 paskalya pazar giintinde Aleksios Komnenos Bizans
dtvktinin imparatoru oldu.

Eskikitaplarm.com

VI
ASKERI ASALET SINIFININ HAK1M1YET DEVR I
( 1081 - 1204)
Kaynaklar
Komnenos'lar devri, ozellikle Anna Komnene, loannes Kinnamos ve Nih taN 1\.lulllio~
tes'in eserleri sayesinde, Bizans tarih yazarhg1 mtiessesesinin ozel bir parlak dtvnst adt lo lu
nabilir 1 lmparator Alr.ksios I. (ro81-1 1 18)'un btiytik kiz1, aki!h ve (,:ok aydm hir ki~i olau
ANNA KoMNENE, "Aleksias"'mda babasmm tarihini ba~mdan oltimtinc kaclar ( lOIII I I I Ill)
tasvir ctmi~tir 2 Antik orneklerc gore tcrbiyc edilen cski Yunan tarih yazarhi:\t, ~1111 .., .
felscfcsine vak1f prensesin ses;.kin bir antik tis! up ile kale me almmi olan escri ~atitt Jlt,.m ~
humanismusunun s;ok bclirgin bir abiclesi olmakla kalmamakta olup aym zamamla lu
rinci dcrcccdc bir tarih kaynagtchr. Anna'nm tafsilath tasviri, Bizansm yenickn IJiiyttk
devkt olarak ihyasm1, bati di.inyaszmn ilk has;b scferinde Bizans ilc tcmasnu, Nwzuaul.u
vc kuz<'y vc dogunun istcp kavimlcri ile yap1lan mticadclcleri kapsayan bu Ulll'lllli drv11
hakkmdaki bilgimizin ana temelini te~kil eder. Aleksias'm ta1afgiranc cgilimi VI' ha,la
kwnoloji bak1mmdan mevcut olan kan~tkhk olmak tizere diger noksanhklan, yazann111
mcvk1i ve teccsstis duygusu sayesinde sahip oldugu bilginin r;oktarafhhfp vc g'<'lli~lii-;t do
tamamiyle telafi edilmektcdir. Mikhail Dukas ve Nikcphoros Botanciatcs'in kar~dan11"
mukabil imparator olarak dikilmi olan Nikcphoros Bryennios'un torunu 3 ve Alllla'llln
kocas1 caesar NlKEPHOROS BRYENNIOS cia tarih yazarhgm1 clencmi~tir. Nikcphoros Bry!'nnioN'
un zevccsinin ba~arJSI ile olr;tilmesi mtimki.in olmayan bu tamamlanmamt~ eseri ktsa olar:ok
Isaakios Komnenos'dan itibaren Komncnos'lar hanedanmm tarihini clc alarak, Humanos IV. Diogcnes ile daha tafsilatlr bir ~ekil almakta ve fakat daha NikcphoroN llota
neiates'in saltanat devresinin ortasmda kcsilmcktcdir 4 IOANNES ZoNARAs'm yukarula
bir r;ok kcre zikri gcc;cn dtinya kroniginin son kiSIDI Aleksios I. dcvrcsini ihtiva cdn. Zonaras'm cseri Alehias'a pck bagh olmakla bcrabcr yine de Anna Komnenr'nin ~~nuu
onemli tamlamalar arzetmekteclir. Buna mukabil gcrek KoNSTANTIJ';OS MANAss ~.s'in Air~
sisos l.'un tahta ry1k1~ma kadar uzanan manzum cli.inya kronigi vc gcrckse MIKIIAII I ,.
KAS'm aym hi.iki.imdann oli.imtine kadar ula~an vekayinamesi mi.istakil tarilo i hi1 do gl't ,.
sahip degildirlcr. 1204 y!lmclaki Latin istilasma kadar uzayan joE1.'in c;ok ilk..! di'lnyu
vekayinamcsi ise bunlardan da daha a~ag1 seviyedcdir.
1 Kr~. C. NEUMANN,
Griechische GeJchichtsschreiber und Geschichtsquellen im 12.
]ahrhundert, Leipzig 18IIB.
2 N~r. A. REII'FEI{SCJmm, 2 cilt, Lcib..,;g tllll1. Frans1zca tcrci.imcsi vc mufassal
Larihi yorumu il~ n~r. B. Lt:m, Arme Cmrmene.
Aft,:oiadc, 1-111, l'ari~ 1!1:-17, 1:-1, 15 lngilizcc
<;1-viri~i : F. . I >AWIM, '/lw AlcxsiaJ II/ tltr. l'rinc/l.os A1t1111 (.'tltllllilt/11, Loudon. Ayrll'a (;, 111'1 K-

LER'in tafsilath ara~ttrmasl il< kr.~ . Atlll<l

Comnena, London 1!)119.
3 Oncclcri
kabul ('(lildii::i 1-(ihi ui'(lu
degil, kr~. S. Wrrn.K - D~-:JoN(:II, /.r. (,'/.tu
Nicl.jJhore /lr')lermi()s, /.'hi.rtorien, rl .1rr """'
dant.r, Hyz. 2:1 (1 !15:1) <Jh:J vtld .
' Bl }'!'lllliuM'un rraiiSIZ!'a lur I;I'Vii'IMIIII
II . ( ;l{~.uoml~ ya pnn~t tr : llyz. 2:1 (11 )',:1)
,th!)-,"1:Jo VI' ~ ,/11 7 (1! )':J ,"1/, 1 7) IIIII !J'~lt.

Eskikitaplarm.com

VI. J\Rkeri ARalet Suufnun H{l.kimiy e t Devri

Akksios I. tlevri ic,:in Alebiarnc kadar i.in<'mli is<' , JoANNF.s KINNAMOS'un cscri Manuel
I. ( 1 L1'111o), NIKI\TAS KuoNIATEs'in cseri d<' gcrck bu zaman vc gcreksc son Komnenos'lar
v 1\ng..Jo~'lar devresi ic;in aym dcreccdc 6ncmlidir. Her nc kadar gerck Kinnamos ve genks Niketas Khoniates'in tasvirleri Aleksios I. 'un 6liimii ile ba~lamakta iseler de loannes
II. ( 1 1111-,B)'in saltanat devrcsi her iki miiellifc,:e de sadece konuya giri~ mahiyetinde ve
p.h k1 sa bir ~ekildc cle ahnmJ~tlr. Bu yiizden biz bu onemli hiikiimdarm saltanat devrcsi
hakkuula, gerck onun sclefi ve gereksc halefi zamanlanna nazaran, daha az bilgiye sahip
ludunrnaktay1z. I I43'den sonra kibar bir ailcde dogmu~ olan Ioannes Kinnamos imparator Manud'in sckreteri (~CtO'LALldJ<; ypCt(J.(J.Ct't'~X6<;) idi. Onun Manuel'in oliimiinden klsa bir
ft!\11'. sonra kalcmc almm1~ olan eseri, son taraf1 tahrip edilmi~ 13. ytizylla ait tek bir yazma
ik (vc bundan I6., 17 yiizyillarda yapilmJ!! istinsahlarla) zamammtza intikal etmitir 1
I laha g'l' IIC,: vc Ph1 ygia'daki Khonai men~eli olan Niketas 2 da kariyere imparator sekreteri
ola.-ak girmi~ vc sonralan Angelos'lar zamanmda en yiiksek makamlara gec,:crck en sonunda
biiyiik logothetes olmu~tu. Eseri 1206 tarihine kadar uzanmakta olup Istanbul 'un sukutundan Ronra lznik'de tamamlanmJ~tlr 3 Haiz olduklan karckterlere gore iki eser birbirind<ll farkhdu ve her birisi ozcl iistiinliiklerc sahiptir : Kinnamos sadeligi ve dakik ktsahg1,
Nikdas Khoniates ise gorii~ ac,:tsmm daha geni~ olmast ve kendisini Psellos yanmda Bi:lans ortat;:agmm en parlak tarih yazan yapan tasvirinin pek az bulunur canhhg1 ilc teluayiiz etmektedirler. Bat1 taraftan imparator Manuel l.'in bu iki tarih9isi de ate~li Grek
vatanstve rler olup Latinlere kar~1 duyduklan nefrctle, gcli~mekte olan Bizans milliyet.;iligilli tcmsil ctmektedirler. Bununla beraber her iki cserin objektifgiivenilirligi ve miielliflerinin
Hiihjektif lmk1rndan diiriistliigii zamanlan i<;in pek yiiksektir 1 . Niketas Khoniates'in Laliull'r larafmdan Istanbul'da 1204 y1hnda tahrip edilen heykeller hakkmdaki kii.;iik yaziSI,
ta1ih kitalmu tamamlayan bir eser olarak giiriiniir 6 , Se!anik'in I I85 y1lmda Normanlar
Ltramdan zaphru tasiHi.th olarak ve biiyiik bir canhl1kla bu ~ehrin bilgin mctropoliti
F11 sl a1hios tasvir etmitir 6 Bu makaleyi Niketas Khoniates kendi tarih cserinde degerlrmlirmil ir.
1 llu cl yazmas1run (Vatic. gr. r63)
llmm (.'llrput'iindeki kusurlu neir ile mukalulr Hiu i F. IIAIJOS (8_11mbolae ad histori.am tex1111 (,'imrmrzi, Uudape:jte 1944) vermi~tir.
1
Ona (vc karde~i Mikhael'e) Akomi1111111~ 11\kalnnm bir yanhhk sonucu atfedilmi ~ uidugunu STADTMULLER (Michail Chollltlltr.r 274 vdd.) gostcrmi~tir. Ilu yanhhg1n
ua~ll vuku bulmu~ olaca!S;Im V. GRUMEL
(IJ~ l'ori.eine du nom 'Axo{J.tva-rot;, EEB~ 23
( 111;1:i) Ifi5 vdd. zekice aro1klamaktadu.
" ~imdi bu eserin bir almanca c;evirisi
vnr<hr: F. GRAili.ER, Byz. Geschichtsschreiber,
VII-IX, nraz- Wien- Koln I958.
1 Nikdas Khoniates'in
Kinnamos'un
luihiui lilip bilmedigi hakkmdaki tam~
lll.dl sonm ic;in son olarak kr. V. GRECU,
Nirllar (,'honiate.r a- t - il connu l'hisloire de
} um Cimurmos?, REB 7 (I950) 194 vdd.
Mndlif hu makalesinde soruna olumlu
nvap v"rmc~k istiyor. Kinnamos ve Niketas
1\ hunials'in tarih escrlcri ill" bunlann
hi rlliri y J., i I ik isi hakkuula imrl i A . K AJUAN'III llnmli a\'lkl.uualanna bk.: Tl:t'ftl raz 11

KinnameiNikite Khoniate, BSL. 24 (I963) 4-3I

6 Bu yazmm Nikctas Khoniates tarafmdan yaz1lrm~ olmasma kaq1 F. USPENSKIY ( Vizantiyskiy pisatel' Nikita Akominat iz
Khon, 1874, s. I40 vdd.)'in ileri siirdiigii
iipheler dayanaktan yoksundur. Aynea
kr. V. GRECU , Autour de De signis de Nidtas
Choniate, REB 6 (I 948) 58 vdd. Miiellif
burada bahis konusu yazmm kesin olarak
Niketas Khoniatcs'e ait oldugunu ve tarihi
eserinin boliimlerinden birisini tekil ettigini
belirtmcktedir.
6 Bir giri~ boliimii ve yorum ile techiz
edilmi~ yeni ne~ri: St. KYRIAKIDES, Eustazio
di Tessalorzica, Ia espugrzaziorze di Tessalonica
(V. RoTOLo'nun italyaneaya ~evirisi ile),
Palermo I 961. Almanca ~evirisi (giri ve
izahlar btili.imii ile) H. HuNGER, Byz. GeschichtsschreibeF Ill, Graz- Wicn- Kiiln 1955
Eustathios'un hayat ve eseri hakkmda aynca
kr. K. BONIS, Eoa-ra;.lho~ otPXLE7t[CJK01to<;

8ccrrsa>.ov[ K7)~,

'E1tET7)pl.;

-rou ltotvElttaT.

0eaaa;/.ov(x7)~

Eskikitaplarm.com

Tlj~

f)eo>..

axol.~t;

I ( I950) 45-!18

Kay n a k l1t r

Bu devnkki Bi<~an~- Ball ili~kilerinc 1~1k Iulan vc Gn.1ta /i'rmzcorum'dan Villh<~nlollill

vc Robert de: Clary'ye kadar 1 ha<,:h sdi:rlerinin ta~virini ii1Liva eden r;ok sa yulaki h:tll
kaynagnun hurada tck- tek ele almmas1 mi.imkiin degildir 2 Hm;h sl'fcri ~onmu halu
mmdan haiz oldugu biiyi.ik onem dolaysyle, bizc intikal eden latince metni ha~lr sfn in<'
davet intibm uyanduan Alexsios l.'un Flandrc kontu Robcrt'e yazm~ oldug n uwktllbll
zikredclim 3 Bu ~ekliyle mektup hi<; ~iiphesiz sahtedir. Fakat ne de olsa uu saht<"l<.~l 111\t
imparatorun, gayesi bat1h yardmc1 birliklcri iicrct mukabili saglamak olan g'crc,Tk lllr yn
zismm temel te~kil ettigi de kabul olunmahd1r 4 Bu devrin giiney !slav tilhlcri ilt- ilL~ I< dr r
bak1mmdan Bizans kaynaklan yamnda DioKLEiA KEii'nin I2. yiizy1lm ortasmda vyn
ikinci yansmda kaleme almm1~ ve latince olarak bize intikal ctmi vekayinamsi " S ''
PHAN NEMANYA'nm ogullanmn, Aziz Sava ve 1lkta<,:h Stephan'm kakmlerinkn ~II""'
Vita'Ian 6 ve Domentiyan ve Teodosiye piskoposu Aziz Sava'nm her iki isli\.wa Vitr1 ' ~ 1
bilgi vcrmcktcdirler.
Tarih eserlerinin verdigi bilgiyi tamamlamaya bu zamanda ya~ayan Bizans rutkllillrt
nin muhtelif firsatlarla kaleme ald1klan yaz1lar ve mektuplar hizmet cder. Okhrida ha~pi "
koposu TnEOPHYLAKTOS'un mcktuplan bu bakimdan ol<,:iilemiyccck kadar bi.iyiik hir d l{n
ta~unaktad1rlar; <;iinkti o, Aleksios I. devrinde Bizans hakimiyeti altmda bulunan Maknlon
ya'daki durumu parlak bir I~Ikla aydmlatmaktadJr 8 Ioannes II. dcvri vc Manu< I I ' in
1 En yeni ne~irlcri:
E. FARAI., Geoffroy de Villehardouin, La conqu!te de Constantinople, I, II (<;cvirisi ile birliktc), Paris
1938, 1939; Robert de Clari, La conquete de
Constantinople (P. CHARLOT, <,:cvirisi),
Paris 1939.
2 Bu hususta
mesela kq.: BRtmER,
L'Eglise ct !'Orient au Moyen Age. Les croisades
(192I) s. I vdd.
3
1\fektubun metni en rahat ~ekilde
Anna Komncne II, 573-76 Bonn. ( = MrGNE,
P. G. I3I, 564-68 ve P. L. I55, 466-7o)'ye
zcyil'dc goriilcbilir.
4 Kq. CnALANDON, Alexis I, 325 vdd.
DoLGER, Reg. r I 52. VASILIEV, History 386
vdd. GRoussET, Histoire des croisades et du
royaume franc de Jerusalem I ( 1934) I vd. C.
ERDMANN (Die Entstehung des Kreuzzugsgedankens, I935, s. 365, not 7) bu sahtekarlrgm
rros-o6'da yaplrm~ VC Bohcmund'un Bizans'a kar~1 yapilacak bir ha<;h scferi i<,:in
al(tlgi propagandaya hizmct maksadiylc
ortaya siirtilmii olacaglUI pek muhtemel
bir hale sokmu~tur. Aym mahiyettc bir
gorii~ i~tin, mektubun ingilizce <;evirisini
vcrcn vc bu husustaki eski bibliyografyay1
tafsilath olarak elc alrp tart1~an ~u makale
ilc kq.: E. .JOHANSON, The problem of the
Sjmrious Letter of Emj1eror Alexius to the count
11./ Flmulers, ,1mctic. lli.l'l. Rev. 55 (l!J.'jO) B1 I
vdd .

5 Eski italyanca vc hrrvat~aya ~,Tiri

lcri vc pek dcgcrli tarihi yonm1 i k n ~1.
F. 1;'I~19, Letopis papa Duk(J'allina, Jkl ~ ul
I928. Aynca iyi bir yorum ve ~af(da~ Suphrvat<,:a '>evirisi ile yeni ne~ri (!';il~H,: ' i <'Hil~
almi~tlr): V. MoIN, Lyetopis pojm Duk(}'tlllilllz,
Zagreb I950.
6 N~r.
V. CoROVI9, Sj1isi Sllf. Srwu
(I928) I5I vdd. P.J. 1;'AFAHIK, l'mnat!t.&
drevniho pisemnictvi Yihosl. ( 1 873) 1 vdd.
Almancaya <,:cvircn vc yorumluyan St. liA I'NER, Stefan Nemanja nach den Viten des hi. Sa
va und Stefalls des Erstgekrronten, Graz - Wi<'llKoln I962.
7 Nr. DANH;:Ir;: I86o vc r865.
8 MIGNE, P. G. I26. Bunun hakkuula :
UsPENSKIY, Obrozovanie I-58 ve t~k I< Hlo,
25-29; VASILYEVSKIY, Peyertrgi I :i-11~1 V<'
,Z. M.N.Pr. 204 (1879) 144-217, :pB.rlt;
ZLATARSKI, Istoriya II, 262-350; XANATI IK,
Beitriigc.- Mektuplann bulgan:a ~viri Ni :
Mitrop. Simeon, Prevod na pismata Til! I ~oft/a~
ta Okhridski, arkhiepiskop bulgarski, Sbrm11~ 1111
Bulg. Akad. na Naukite 27 (1931) 1-117'1 <,'ol1
ihtiya<; duyulan ve halil. yap1lmayan Y''" i IJII
nc~ir aynca kr~.: A. LEROY- MuuNIIIIl'.N,
Proltgomenes a une iditiorz critiqzu: 1l.s l.rl/rr ' rl~
Theoj,hylacle de Bu(IJarie, B)'Z- 1:i ( 111:311) !.I,,.,
vdd.

Eskikitaplarm.com

VI.

A.~kr.rl

A.salct Sllllfllun II i\kirniytt Devri

ilk sallaual chvresi haknnllldan hir c;ok larihi bilgiyi, arkasmda buaktg muazam edelolmiras llizans ccle\Jiyal tarihini c;ozi.ilmcsi mi.i~kil sorunlar oni.inde h1rakan vc baz1 ara~hn
nlan ayru adda iki veya daha fazla ~airin mevcudiyctini kabule sevk eden c;ok verimli ~air
'I'III'.OIIOIHIN l'RoJJcwMos'un baz1 milnasebctlcrlc yazmi aldugu ~iider saglamaktadu 1.
11 r 1h yduula din! Sll)Hk alarak mahki'tm cdilen Sclanik'li hatip MIKHAlL'in I 15a-55
yollan ;trasmda imparator Manuel'c ithaf ettigi hitabelcr dikkati c;ekicidir 2 Filazaflar
/!l'fllllo.'u sonraki Istanbul patrigi Ankhialas'lu Mikhail'in bir hitabesi Manuel'in Macar
vc Srplarla rni.icadelcsi hakkmda ilgi c;ekici bilgi ihtiva eder 3 . Bundan ba~ka Selimik
hawiskoposu Okhrida'h RAsiLEias'un, Manucl'in ilk zevcesi imparatoric;e lrene'ye ithaf
I'll i)i;i mersiye 4 ilc Manuel'in ikinci izdivac1 ic;in giri~ilen muzakereleri tasvir eden KoNSTANT!NOS MANASSEs'in uzun bir iambik manzumesi, Hodoiporikon, hatJrlatilmi~ alsun 5
lliraz once a<h gec;:mi~ ulan Sehi.nik metropoliti EusTATHlOs'un zengin edebi miras1 12.
yOzyrlm fiP.-go. y!llan arasmda meydana gclmi~ tarih bakimmdan pek i:inemli yazdar,
hilabdt"r ve mcktuplar ihtiva etmektedir 8 loANNES SYROPULOs'un Isaakias II.'a, her
halclr It !)2 yihndaki, hitabesinde i:inemli haberler bulunmaktad1r 7 NIKETAS KHONIATES'
clr.u cle I 1Bo'dcn I2IO tarihine kadar kaleme ahnmi~, mesela ikinci Bulgar devletinin
lqrkkiilii ve Latin islilasmdan sonra ortaya ~1kan ko~ullar hakkmda onemli bilgiler arzeden
ldlabdcrc~ vc baz1 mtinasebetlerle kaleme almmi~ yaztlara malik bulunmaktayiz 8 Nikela~'m agabeyisi, Atina melrapaliti MIKHAIL KHONIATEs'in mektup ve yazJian daha da
onmnliclir ~. Bunlar Bizans devletinin c;;i:ikmesinden once mevcut alan ilmitsiz durum ve
l.fttin istili\smdan sanra tahassul eden vaziyet hakkmda vaz1h bir tabla c;:izmektedirler.
Okhrida ba~piskaposu Theaphylaktas ile Mikhail Khaniates'in mektuplarmm devlrl in ir,: clurumu hakkmda sagladtklan mab:emeyi vesikalarda dag1mk hal de bulunan bilgiler
olcluk~a lamamlamaktad1r. Bu devre ait vesikalar arasmda ( ne~ir yerleri ic;:in bk. yukanda
P. G. 133 Ia03 - 1424 Di- once TAFEL tarafmdan yaymlanml~, be~i a
d yazmalanmn durumu ve zamana kadar bilinmiyordu -REGEL taral'mclmmos sorunu hakkmdaki literatiir ic;:in fmdan yaymlanmi~tr: FonteJ rer. byz. I, 1
lok McmAVC'SIK, Byzantinolurcica 12 , 522 vdd. (1892) 1-131.
7 M. BACHMANN (Die Rede des Johannes
g W. RtmF.L, Fontes
rerum byzantinarum
1, 1 (rllct\1); /, ~ (I9I7) 183-228 (2. fasikiilii Syroprdos an den Kaiser lmak 11. Angelos, Dokrliuoc ll'~'~~mr.di ) .
tora tezi, Mi.inchen 1935) tarafmdan yaymlanmi~ ve tafsilath olarak yorumlanm~
R Ynrnmlayan ve ne~reden: R. BROWNo Nc1, A New Source on Byzantine - Hungarian tlr. Burada Sergios Kolybas ve Georgios
u~f,twru irr the Tu!t!lfth Cenlrtry, Balkan Studies 2
Tornikes'in I I93'de yapt1klan hitabeler
( rtlll) 17:-J vdd. Aynca kq. P. WIRTH, Das (n~r. REGEL, Fontes rer. byz. I, 2) de taff,j '''"'/.! er.rle literarische .(.eugnis ftir die Stephans- silatiyle ele ahmyor. Kr~. aynca DuYCfEV,
Prourvan~ya 52 vdd.
l.rmte, fl.(. 52 (Ig6a ) 79 vdd.
4
B K.
SATIIAS, MtCJIUWVI)(~ ~~~il.. I
N~r. V. V ASII.YEVSKIY, VV 1 (I 892)
(1872 ) 73-136; UsPENSKIY, Obraz:ovanie, ek
1;,- 1:1:1 (rusr,:a r;evirisi ve degerli bir giri~
39 vd.; MILLER, Recueil des hist. grecs des
hcoliimii ik \ .
N~r. K. HoRNA. Das Hodoiporikon des croisades II (188I) 496-502, 615-19, 737-41.
9 Sp.
LAMPRos, \ hx<X ~ A 'Axof.Ltva .... au
llim.ctmtlill Ma,.asse.f, B.(. 13 (1904) 313-55.
'I'AFI'.L, Eustathii opuscula, I832 (Bu- Tau X<~vtlic't'au Ta .. w~6fLEvoc, 2 cild, Atina
racla M. l'sdlos'un bir c;ok mektubu Eusta- 187g-8o. Bunun hakktnda STADTMliLLER'in,
thinN'a mal cdilmi~tir, kr~. K. SATIIAS, 1\haoc- ic;:inde Aleksias Ill. 'a gi:inderilcn iinemli
muhtuamn s. 283-Sti arastnda yeniden bat< V ll<lj [h(il. IV, 30, G7; V, 75). Ayn. mlf.,
I )o '/ hc..wlorrica eiwque a,gro ( I 831) ) 40 I-39 s!ldigi mi.ikcmmel eserine bk.: Michael ChoM ll lNI., 1'. (;. I :Ei v<~ 1:'jli'da tekrar basdml~- niates.
111. Ell~lalloiuN'un ycdi siyasi hita!Jcsi - ikisi
I MlllNI'.,

~r r

lll'~ lrln,

Eskikitaplarm.com

s. 295 n. 4) oz<'lliklc rnaliy<' mcmurlannrn imparator Alcbios l.'a wnlikl<'ri ruporlur vr

12. yi.izytl ba~mda Biz;ms vc~rg-i idarc~inin metotlan vc paranrn dunrmu hakkrnda livk:tl:ldr
iigretici olan imparatorun kararlarma (MaELc; ) iizelliklc i~aret rdelim 1 . V<ncdik ilr ynprl:rrr
anla~malar Rizans dcvletinin gt>li~mesi ir;:in siyasi ve iktisadi bakrmdan aynr clcnr~rdr llllynk
bir iinem ta~trlar 2

1.

Bizans Devletinin Y enid en Canlam~1

Aleksios I. Komnenos

Gene! Bibliyografya : CHALANDDN, Alexis I; The Earlier Comneni, Cam hr. Mrd lint IV
( 1923) 318-so; Domination normande I; Histoire de la Premiere Croisade, Paris l <J"J ' 1. I : Bur~
LER, Anna Comnena, Oxford 1929. - CH. DIEHL, La societe byzantine a l' lfmqw: dt.l (:mmth/~1'
Paris 1919.- HussEY, Church and Learning.- H. v. SYDEL, Geschichte des enlm h, ,_. _.,J:,. ,
Leipzig 1841.- H. HAGENMAYER, Geschichte des ersten Kreuzzuges, Innslll'lwk tqor
I.
llR r iiiER, L'Eglire et !'Orient au Mqyen Age. Les Croisades, Paris 11)28.- R. Grw11ssv.r, llr~lr~m
des Croisade.r el du rovaume franc de Jerusalem I, Paris 1934. - C. ERDMANN, IJie l:nt,tdiiiiiJ: rlrr
Kreuzzugsgedankens, Stuttgart 1935.- RuNCIMAN, Crusades I,- H. KR ETSC IIMAYH , l'r11rdK I
DIEHL, Venise. - HEYD, Commerce du Levant I. - jtRECEK, Geschichte I. - VAMI.YE VSI\1\', "'"'"
ria/1. -STEIN, Untersuchungen.- OsTRDGORSKY, Feodalili.

Aleksios Komnenos'un tahta c;tkl~l ile Basilrios II.'un iihim 1.11 lin
arasmda kalan hazin devrenin di siyaset bakimmdan bilaw;osu A11.1
dolu'da Bizans'm kudrrtli durumunun tamamiyle s;okmrsi, ltalya'da sa
hip bulunulan arazinin kesin olarak kaybt ve Balkan yanmadasi iizniu
de Bizans ntifuzunun btiytik olc;tide gerilemesi olmutU. Bu devrcllill 14,
siyaset bilanc;osu ise mekezi iktidarm csash surette fdce ugramas1, llil ~ktl t
bir iktisadi s1kmti, para ktymetinin dtimesi ve orta Bizans dcvktillill
iktisadi-sosyal sisteminin c;oztilmesi oldu. Aleksios 1., devleti ihya ~ay
retlerini ycni temcllerP dayandtrmak mecburiyetindc kaldt VI' 0111111 kurdugu yeni dcvlet binasmm talytcl stitunlan yl'ni faktorlcr oldnlar.
Onun devleti yeniden yaatma gayrcti buna ragmPn sadccC' zahit i
vc gec;ici bir baanya sahip olabildi. Ortac;ag ba~langu;Iannda, lin .11.; leios ve Leon III. clevirlerindc de Bizans w;urum oniinde imi p;ihi p;iiriiu
miitU. Ancak o zamanlar devlct hentiz taze ve ycnidcn kuvvcllrllnw siui
uzun bir sure ic;in miimkun ktlacak ic; kudrctlerc malikti VC' biiliin lit 11
nalar boyunca c;ekirdek arazisi alan Anadolu elindc kalnu~ll. Boyln
clevlct sadece yeniden kuvvetlenmekle kalmamt, zamanla bi.it ii11 tlo~u
Akdeniz bolgesinde - karada ve d cnizde - iistiinltiguni.i ycnidcu k111tlil
miti. ~imdi isc devlet ic;inden ti.ikrnmiti; c;unkii ge\<'11 yiizyd I;~ r i, i 11<k
kudretinin dayanml oldugu sistem mahvolmu ve iktidan111n a11a tnt'lr
Anadolu'yu, lwm de bu ncdenlc, hemen hie; kar~1 koymada11 l'lill<kn ;
1 :l~~ros,

71/.r I, :!11>

~ 'I'AI'I-.1. lllld 'I'IIIIMAS

vdd. Kronoloii
I (!111.-l!.W ;,) .

i~in:

Di\r.mm, Re}l.

Eskikitaplarm.com

12~ ;1 .

,,.

vr.

AKkerl AMulet SJmflrlln III.\kimiyet D cv ri

brrrrr~ll.

Komucnos'lann devlcti ihya tCCbblisleri her <'ydcn once sahil

rniinhastr kaldt; buna mukabil dcvlet dcniz iistiinliigiinii kesin
olaridt yinc bu Komnenos'lar devrinde kaybf'tti. Bu iistiinliik -gcrek
I i('al'l siyaset vc gcrf'ksc stratf'ji bakumndan- ltalyan ehir cumhuriyetln llll' ~~ <;t.i ki, hu olay yiiksrlme r;abasmda alan batt kudrctlerinin iistiinlri ~ iinii gostcrcrck 1204 ydmda Bizans'm ugradtgi frlaketl e zirvesine ula~ a II llu devrcnin di.inya tarihi ol~:;i.isiinde en Onemli degiikligi olmUtUr.
Korurrerros'lar devlctinin biiyiik devlet olmak durumu ict saglamhktan
yoksund11 vc hunun ic;indir ki, Komnenos hiikiimdarlanmn mahirane
,-;iytsl'Linin o kadar muhteem goriinen baanlan dcvamh bir etkiye sahip
olamadllar.
(kn,:<ktcn de Aleksios Komnenos'un takip ettigi siyaset, daha ilk
ad11ulanndan itibaren ah~tlmami bir meharet, beceriklilik manzaras1
J!;iisl <~rir. Vazifesi sonsuz derecede giic; idi: 1c;inden gevcmi, savunma
giicU cliudcn almmt bir devleti, her taraftan dii~rnanlar - Normanlar,
P~l,~f'nekler ve Sel~tuklular - snldmrken, yeniden yiiceltmek durumunda
id i. Once, hem en hemen biitiin Anadolu'nun Tiirk hakimiyeti altmda bulurrmasuu oldugu gibi kabul etmek zorundayd1. Hi<;: olmazsa ~ckli bak1mdan
Bizans'111 yiiksck hakimiyet haklanm korumak ve Anadolu'ya hakim olanLmn ha~Ims1z iktidar sahipleri degil de, Balkanlardaki Pcr;enekler gibi,
iilk<yi irnparatorlugun rizas1 ile ellerinde tutan, devletin miiltefikleri
olclu~u intibam1 uyand1rmak gayesiyle Siilryman'a, zaten elden ~tikmi
ulan araziyi, sonradan da olsa, isklln bolgesi olarak bah~ ve tevcih etmek1rrr ba~ka bir CY yapamazdL Aleksios I. biitiin giictlerini Normanlarla
rnill :ulclryc siirmck zorunda idi. Qiinkii, Bizans'm giiney ltalya'daki
.11 az isini itaat altma ald1ktan sonra Robert Guiskard Adriyatik denizi" i 11 rlojtn k1y1sma da sald1rmitl. Norman sergerdesinin gayesi Bizans
i111 paralorluk tacmdan ba~ka bir CY degildi; ilk hedefi ise, kcndisine Isl.rrhul yolunu ar;acak alan Dyrrhakhion'un zapu idi. Aleksios I. yeterli
sav a~ knvvctine ve paraya sahip bulunmad1g1 halde tahta <;tkar <;:tkmaz,
ur nuda dcvlctin varhgt bahis konusu alan bir miicadeleyi kabul etmek
nwvklinde kalmiti. Kilise evanisinin rehine verilmesi icap etti. Bu tiir
r;anlr-rlc imparator, tabii olarak ~togunlugu yabanc1 asilh iicretlilerden,
ilrwmli llir ktsm1 da lngiltcre Normanlanndan miitqckkil bir ordu toplad1.
K<ncli kuvvctleri ile bir miicadeleye girimek akla bile gelemezdi. Aleksios kendisinden iistiin alan diimanma karl miittefikler bulmak i~:;in
rlimku gelcn her eyi yaptl; gerck papa Grcgorius VII. ve gerekse impar;tlor Hrinrich IV. ;Je miizakerelere giri~ti ve Vencdik'in yard1m1m sagl.tdt.
Burada, bundan sonra Venedik' in sava ve ittifak siyasetinin maniwlflst olacak 1msur biitl.'m a~:;1khgi ile ortaya <;:Ikmaktachr: Bu deniz cumlruriyet i knrdisi it;iu Auriyatik dcnizinde harc:ket serbcstisini ne palmhiil gcs iJH~

Eskikitaplarm.com

r,

Jli ~nru

Drvlrtinin Y r niclrn

C:anlam~

.,.,.

sma of ursa olsun saglarnak ve lm s~bcpk her hangi bir kudrdl i dl'viC'f i11
Gu denizin iki kly1sma hirdcn hakim olrnasun mutlak suretk t:inknwy
~Sah~rnak zorundadtr. Buna uygun olarak Robert Guiskard V!'utdik'i u
o zaman i~Sin diinHtm, Bizans ise tabii muttcfiki idi. Bizans bakmnndo~11
ise bu dcniz cumhuriyetinin destegi ozelliklc oncmli idi; c;iink ii lli:t.a li N
donanmasl kara ordusundan daha buyiik ol~iide <;okmii~ vc zaytll:.llll ~ ll,
oyle ki, imparatorluk denizlerde tamamiyle giii$SUZ kalnu~ goriiniiyo1 du
Ger'Sekten de Vencdik, Norman donanmaslm agu bir bozp; u11:1 11 ~
rattl vc bt:iylece Dyrrhakhion'un denizden ablukas1 sona ermi~ olclu. I\ 11
~atma karadan devam etti vc Robert Guiskard'm irnparatorluk kuvvtl 1i
iizerinde kazand1g1 bir zafer (ekirn 1081) ~ehri onun cline gec;inli. lli1yln
Robert Guiskard Istanbul'a ac;tlan kaptyt yine de ktrmt~ bulunuyo1d11.
Normanlar bundan sonra derinligine imparatorluk arazisinc> gircnk l-:p1
ros, Makedonya ve Tesalya'y1 katedip Larissa'y1 kuattllar. Bu :11 o~cl.
Robert Guiskard, daha 1082 ilkbaharmda, giiney 1talya'da imparalo1luk
taraftarlanmn ateledigi bir isyan sebebiyle geriye donmek w kunr.11c day1 oglu Bohernund'a b1rakmak zorunda kaldt. Bizans mukaVI'nll't i
gittik~c kuvvetlenmekteydi. imparatorluk ordusunun basklSl ilc Nm lll:tul.n
geri c;ckilmeyc baladilar. Bu arada Vencdiklilcr, imparatorun miittcl1k i
stfattyla Dyrrhakhion'u geri almtlardt. Robert Guiskard her Ill' bdiil'
isyam basttrmaya muvaffak olarak Bizans'la saval yeniden diu!' ald1
isc de, ro85 y1h ba~lannda bir salgm hastahk esnasmda oliip gitti. <Jnc111
oliimiindcn sonra giiney italya'da c;:tkan kan~1khklar, uzunca bir sil1c
i~in Bizans'1 Norman tehlikcsindcn kurtarm1~ oldu 1
Vcnedik yaptlgt yard1m1 pahah odetti. 1082 yth mayts aymda yap!lan bir anlarna ilc Venedik doge'u kendisi ve halefleri ic;in proloseha.l/o.l
iinvanun ve bunun yllhk maallll, Grado patrigi hypertimos unvan1111 v
Vcnedik kilisesi de kcndisine her y1l 20 libre alt1n Cref hediyesi vnilnwsi
hakkm1 elde etti. Ancak her ~eyden once deniz cumhuriyeti ticarct. bakl
mmdan olaganiistii imtiyazlar elde ediyordu. Vcnedikliler bundau son1 a
Bizans devletine ait biitiin yerlerde, hatta lstanbul'da da, her hau~i loi
vergi odemck zorunda kalmadan her ti.irlii emtia ilc scrbest~.e ticarcl ya p.c
bilcceklerdi; yani yerli Bizans tacirlerinc biiyiik bir iistiinliik sag Ia rru~
lardl. Bundan ayn olarak onlara Istanbul'da bir ka<; imaHithan<~ vt <:.
lata'da iic; iskcle tahsis olunmakta idi 2 Bu surctle Vcncdik'in clog1 ul.tl,i
1 Robert Guiskard'm
Bizans'a kar~1
yaphgt seferle Roland ~arktsmm ba~1 kLsimlan H. GRfwonm tarafmdan zekicc bir tar~
da bir araya gctirilmi~tir: La Chanson de
Roland de l'an IOfJ'j, 11ull. de l' Acad. de 11ell!UJU6
!15 (I(J:IIJ) !III vdd. vc II. GR~oonn. ct. R. 1le
KI\YHI'.H , I .a (.'/um~tlll de Rolawl et 1/y::;mrce, 011

dB l'utilite du grec pour les romani.rlfl', II )'

(1939) !165 vdd., 689 vdd.
2

r I

T AI'EL und TnOMAS I, ~ 1 vdd. (), 11

Reg. 1081. Kr~. HF.Yil, Cmnuwtur ,[,
Levant 1, r 1U vdd.; KcmTSCIIMAYrt , VmN/r.~ I.
161 vdrl.
GIIR,

Eskikitaplarm.com

VI. AHkrl'i Asalr.t Smfmm Ilfikimiyct Dcvri

111iist1nkk!' imparatorlugunun tcmcl tat vazolunuyor ve fakat Bizans

ckvldini11 ticarct sistcminde dcrin bir yara ac;Ihyordu. Vcnedik'in impaI.Ilol'llll yiiksek hakirniyet haklanm tammaya devam etmesi bu hususta
II il,' hir ~cyi dcgi~Lirmemekte idi. ltalyan deniz cumhuriycti arttk bundan
~o11ra hir kudrct faktorii olarak Bizans gelimesinde hesap dtl tutulamlyacakt.tr.
Bi:.mns- Norman savatnda, bu biiyiik dcvletlerin Balkanlarda hcgenumyalanm kurmak milcadelesine dogrudan dogruya konu tqkil eden
kom~11 lslfw i.ilkdcri ozel bir rol oynadtlar. Dubrovnik ve digcr Dalmac;ya
~ cl irkri ilc, gori.inii~e gore Htrvatistan, Normanlann tarafmt tuttular I.
Zda krah Konstantin Bodin uzunca bir tereddiittcn sonra imparatora
ka t lid1. Ancak Dyrrhakhion etrafmda yapllan kesin sava~ta birlikleriyl e
larafim: kaldt ve boylece Bizanshlann yenilgiye ugramalannda hisse sahibi
oldu. Konstantin Bodin Bizans imparatorlugunun Norman vc Per;enekkrk giritigi miiteakip savalardan, egemcnlik akmm Rascia ve Bosnaya tqmil ctmek hususunda faydalandi. Daha sonra Rascia iizerinden
Bi:.mns arazisine taaruzlar balad1 ve bu suretle de daha sonraki Sup istil!'l slmn istikameti c;izilmi ve Strp iilkcsi i~ind e agtrhk merkczinin Zeta'dan Rascia'ya kaymas1 oluumuna haz1rhk yapiimi oldu 2
Bi:r.ans imparatoru, Norman tehdidi ortadan kaldmhr kaldmlmaz
1'1 ,Trwklcrle sava~mak zorunda kald1. Son onytllar i<;inde imparatorlu ~ ull iizerinde Demokles'in k1hc1 gibi sallanmakta olan Pcyemk tehdidi,
Balkan yanmadasmm dogusunda oturan Bogomil'lerin akinct Per;enek
ki!lc-lc-rine yaptiklan yard1mla daha da biiyiimii~tii. Pec;enekler, uzun ve
c k jti .~ik talihli bir siirii miicadeleden sonra 1090 yllmda Bizans payitahtt11111 S111hn online kadar ilerlediklerinde buhran en yii.ksek noktasma ula~
lll t.~ oldu. Sanki bu yctmezmi~ gibi Istanbul aym zamanda deniz cihetind.n de Laaruza ugrad1. 1zmir emiri olup, Siileyman'm (olm. 1085) miras rnr paylaanlardan birisi olan Qakhas Pec;eneklerlc bir anlama yapa1 ;d, clonanmastyla Istanbul i.izerine ilerledi. Qakhas bir zamanlar esir
~r l:tlr y la Nikephoros Botaneiates'in saraymda bulunmu, Bizans sava
lllf' lotlanm ogrenmi ve imparatorluk ehrine kar~I yapdacak kesin saJclrrunn dcniz cihetinden gelmcsi gerektigini isabetlc idrak etmiti.
wgo /1091 ythnda Istanbul, h em karadan hem de denizden ku~atil1111 ~ olarak endie ve zaruret dolu bir kt gc c;irdi. Kurtulu yine ancak
d rp nla11 gelebilirdi. Bu rniikil durumda Al cksi.os I. , tchlikesiz olmamakla
lwrahcr c;ok tccriibe edilmi, Bizans'm barbarlara karl izledigi siyasete
K r~. J un:CEK, Die Bedeutung von Rai11 dcr 1/arulelsgeschichte des Mittelalters
(d iller) q ve 50; SIH!C, Geschichte goB vdd.
I"'~H I.U CIA, Viz. lljlravn u Dalmaciyi 123.
1

K'""

Kr~.

jiRECEK,

Geschichte I, 237 vd.

Istoriya Srpskoga Naroda 3 (1926)

75 vdd. Istoriya naroda Yugoslaviye I ( 1953)
24.1l vdd.

STANOYEVtt;;,

Eskikitaplarm.com

I.

n i ZlliU

l>r vI d i ui 11

y ("Jl idcn

Caul a Ill~ I

'1'1'1

ba vurarak Pec;cnckkrc kar~I Kumaulan yardtma c;aJi:udt. Giituy R ~~ ~

ya ovasmda Pec;en~k ve Oguzlann ardmdan gelmcktc alan Kuma.ubr,
aynen onlar gibi goc;ebc bir kavim olup, etnik baklmdan olmasa hilr, drl
baktmmdan yine de Turk idiler 1 . imparator Aleksios dcvlcliuin J11ubd
deratmi bu savac;t kavmin reisleri eline teslim etti. Biiyiik l1i1 salun111.
hkla beklenen Kumanlar 1091 ilkbahannda dcvlet arazisim git drlr 1
29 nisan 1091'de L cvunion silsilesi eteginde 2 Bizanshlar v1 K111n:11JL11
ile Per;cnekler arasmda iitilmemi derecede kanh bir sava~ n rc yan ells
Pec;enekler burada tamamen imha olundular. Katliam1 amhrau hu 111111
hi~ mucadelenin o zamanda yaayanlar iizcrinde btrakttgl tl'sidni Aun.r
Komnene "say1lan hadsiz hesaps1z biitiin bir kavim tck bir gun i t, ~11d1
imha olundu" 3 si:izleriyle aksettirmcktedir. lstanbul'u kuplnll ~ nl.11s
c;rnber bu suretle ktnlmi oluyordu. PH1nlan Levunion sava~ryb ~ " Y"
diimii olan Qakhas da bir maglubiyete ugradt vc daha sonra i111p;u.r
torun yeni bir ustaca siyaset manevras1 ile c;aresiz kaldr. Qiinkii inspas.
tor nas1l Kumaulan Pec;enckler alcyhinc tahrik ctmi idi isl', ~imdr dr
Qakhas'm karlSlna damad1 olan lznik emiri Abu'l-Kaslrn'l ~:t b nu.r yt
bilmi ve i:incc buuuula, sour a da onun halcfi ve Siilcyman 'm o ~ lu K tl "
Arslan ile bir ittifak akdctmiti.
Istanbul'un kurtanlmast, Strplara, i:izcllikle butiin civan mii.lnuad i
akmlarla bizar eden Rascia jupan'l Vukan'a karI harekete gcc;nwk inrk :l
mm saglad1. Bununla bcraber imparator 1094 y1hnda miicaddeyi yt'uidns
kesmek v e Vukan'm zahiri bir itaat arz1 ile yctinmek zorunda kaltll. (,!iiu
kii bir zamanki miittefiki Kumanlar devlet arazisinc girmi vc clrah ya V;malayarak Edirne civanna kadar sokulmu idiler. Balannda, kcndisinin
cski imparator Romanos Diogcnes'in oglu Konstantinos Diogcnrs oldu gunu ilcri siircrek imparatorluk tahtt iizerinde hak iddia eden bir Hizans
h bulunmakta idi 4 Bu iddia c;ok tehlikeli olmakla beraber aym :.r.amau da te~ebbiisun zaaf1m da ihtiva ediyordu. Qiinkii i.aht miiddl'isi hil< yolu
ile ele gec;irildikten sonra imparatorluk ordusu bastz kalan Kuman k 11
lelcrini dag1tmaya muvaffak oldu.
Devletin Avrupa'daki arazisinde en biiyuk tchlikclcr ortadau ka ld1
n!mJtl. Doguda da bulutlar dagtlmJ gibi goriinmckte idi; ~ilnkii Auadnlu
Selc;uklu sultanhgmm parc;alanmasi vc emirlerin birbirinc kaqt 111111 ' " J. 1

Kumaular

hakkmda

ozellikl e

D.

M.

Le nom de BAcbcot drm.r l' Alnuu{.,

Ctrmnene, liZ, 44 ( 19:11) ( IJiiiJ:fl

GYONI,

'RAsOVSKIY'iu yazm1~ oldugu bir s1ra oncmli

d'Anne

ara~t1rmaya

Fe.rlscllrift) 243, n. 1.
3 Alex.<in.t
ll, rti, 1:, (N~.-.
)(rJ ~
w.RSCIIEII >); ll, '11 :.t (n~r. 1.1~ 111 ).
1 Kq. M. M A'I'III I'II, /.c.1 .fnru l lioJ:hM ,
llyz. :.1:.1 (111;1:.t) :1:1 volrl.

hk.: SK 7 ( 1935) 24.5 vdd.; II

(1!)36) 161 vdd.; 9 (1 !!3 7) 7 1 vdd. ; 10 (!l:IO)
1 ;:, voir I. D igr hil1li yovrafya i~i u hie MoH 1\VC~IK, UJ.:aulirwlrtrcit:rt 1", !12 volol .
1 Ko;f. II . 1.1 111, Alrxl!lrfll
II , 111,11 'I

Eskikitaplarm.com

vr.

TH

Asker! AHalet Suufmm llilkimiyet Devri

!eye ~iri~mtsi Bizans'm Anadolu'yu tckrar grri kazanmasnn imkan c;rrc;eVl'Sillc sokacak gibi goriiniiyordu. Ancak Aleksios I.'un kendisini bu gorcve
;ul.lyahikccgi anda, onun biitiin planlanm alt iist edip devleti yeni bir
<,~ok gii<;liiklerlc kaq1 kar~1ya b1rakan bir hadisc vuku buldu: Hac;hlar
yakla~makta idilcr. Hac;h seferi diiiincesinde, kudrctlenmi~ olan papalli{lll, iktidannm huzmelcrini hristiyan doguya kadar uzatmak gayrctlninc ycni bir ifadc baholumnu~tu. Papa Urbanus II.'un Clermont konsi I in<kki c;agrlSl, Cluny reform harekctinden beri biitiin bat1 ale mine
lifl.kim olmu~ bulunan dini ~cvk ve h cyecan scbebiylc muazzam bir akis
lnddll: Bu <;agn, <;ckiciligi ve <;cktigi 1zt1raplar -Kudiis'iin Sdc;uklular
taralinclan ro77 yllmda zaptcdilmcsindcn beri - hristiyan bat1 diinyasmca
HaylSI gittik<;c artan hac seyahatlan ile malum bulunan Kutsal tTlkeyc kar~~ duyulau hasrcti alevlendirmi~, toprak ac;1 ve macera diikiinii fcodaller
~i !Ji, bat1 diinyasmm iktisadi sikintidan ezilmi~, dini heyccan ic;jnde
<;alkalanan halk kitlelerini de ycrinden oynatmitl. Buna mukabil bat1daki
anlam1 ile bir hac;h seferi diiiincesi Bizans devlctine tamamiyle yabanc1
idi. lnan<;sizlara karl miicadele Bizans ic;in hie; de yeni bir CY dcgildi.
I kvktin zaruri ve ag1r bir gorevi olarak bu i~ Bizanshlar ic;in c;oktan
I wri tabii hal alrnl olup, eski bir Bizans iilkesi olan Kutsal Diyar'm kurlanlmasi Bizanshlann goziinde hristiyanhgm umumuna ami! bir vazife
olarak degil, devletin gi:irevi olarak gi:iriiniiyordu. Bundan baka kilise
]Jirli~inin bozulmasmdan sonra, bat1 ilc ibirliginde bulunmak ic;in imkan
lwr zamandan daha gayri miisait idi. Baudan hac;hlar dcgil iicrctli asker
I H' kl nliyordu.
Filvftki Bizans imparatoru Selc;uklu ve Pec;enek tehlikcleri zamamnda, !Ja~lm miinasebet}erJe de yaprnl oJdu_(;u gibi, bat! aleminden yardllliCl
hirlikln istemiti. Digerleri aras1nda Aleksios, kendisini rc8g sonunda
vc-ya 1 ogo y1h bamda bir hac seyahati miinasebctiyle ziyaret cderek kendi~ilw vassallik yemini edip 500 Flandr i:ivalyesi gondcrmeyi vadctrni
IHdunan Flandr kontu Robert'c yazrnL goriiniiyor 1 . Onun Roma'ya
tl'vc ih cttigi yard1m ricalan vc Urbanus II. ile kilisc birligini tesis I<;m
giriLigi miizakereler de ashnda bu gayeye hizmet etmekte idi 2 Olay-

Yukanda (s ... ) kaynaklar bsmma kahlmi~ goriinmektedir.

2 K11. W. HoLTZMANN, Studien
bk. lmparator Aleksios I. ile Flandre kontu
zur
Rohcrt arasmdaki ili~kiler ic;in ~u ilgi c;ekici Orientpolitik des Riformpapsttums und ZUT Entmakaleye bk.: F. - L. GANSHOF, RobeTt le stehung des ersten Kreuzzuges, Hist. Vierteliahrslri.wn ct Alexis Comnbw, Byz. 31 (1g6r) 57 schr. 22 (1924) 167 vdd. ve Die Unionwahandvd d . I< out H.obcrt'in gcn;ekten de yollami~ lungen zwischen Kaiser Alexios I. und Papst
oldiii{ll se~~ki n sava~ birligi Bizans hizmetinde lJrhan ll. im Jahre IOB?, BZ 28 ( 1928) 38
I w11 1 ( Nikomcdia) yanmda lznik cm!rine vdd.
h .u11 Hava~ nu~ olup Lcvunion sava~ma da
1

Eskikitaplarm.com

.,.,.,
lann ;ddtj!;t v<~<;ltcyi imparator nc ar:w c1mi~ , n< <I<' Ill klnni~ti 1 . <) ~ in11li ,
dcvletinin dttl'lltnll kcsin olarak diizcldigi vc k< ndisi bizzat Attadnltt ' ya
bir scf('r yapalJilc ccgi bir s1rada ha<_;:ltlann gcldigini giiriiyonl11. <),.., ,
dogu hristiyanhk diinyasmm hamisi stfa t1yla haiz oldugu mcvki llat, lrLtt
tarafmdan zorla dindcn ahmr goriiniiyordu. Onbq ydltk Sllt ts tt z g il<,
liiklcrle y ap1lan bir savunma miicaddcsindcn sonra en ciddi !.< ldikt 1, 1<!1 11
kurtarml oldugu d cvlcti, ycni ve sonu bilinmeycn giic;liiklnl' i 1iIi yo1 d 11 ,
0 s1ralarda heniiz hie; kimst", batl di.inyasmm inanc;:s1zlara kar~ t I', i1l'ill i. i
kutsal savam zamanla, kilise birliginden aynlml Bizans'a kaq1 hit i11dt .t
savama doniiecegini di.iiincmt"mi olmasma ragmen, battlt in a 111; ""'
delerine kaq1 Bizans'da derin bir gi.ivensizlik duyulmakta idi. J): dl :t o
zamanlarda bile y cni bir di.iman istilfis1 ile kaq1 kaqtya hllltlllidrlt q,tt lt:t
inamhyordu; hac;hlann davramI bu inanCl dogrular gihi idi.
Hac;h seferlcrinin balang1om Ami cns' li Pierre l'H crmiLt'in s: dlt lt'lk
gtiri.iniiii tqkil f'tti. O nu her taraftan koup grlen n c idugii lwlir~i1. lti1
topluluk izlcmi vc bu disiplinsiz vc bakunstz kalabahk dakt M H : 11 1~ 1.111
v c B.llkanlan aarken kcndisini oylesinc vahiCe yagmalara vc rnt i~ l i Ill , I Ill
c;ok dcfa bunlara silahla kaq1 c;1kmak zorunlugu yi.iz gostcrmi~li. 1 :1~', 11~1 11:1
IOg6'da Istanbul online ula~an hac;hlar yagma vc tahribata ckv:llll IIi k lo- rindcn imp arator bunlan Bogazic;i'nin karI sahilin e g cc;irtti. An r a k lll t
yctcrsiz silahh giiruh Anadolu'da Tiirklcr tarafmdan lohc;tan g C'!;i rildi
Sadc cc ki.ic;i.ik bir klsnu Bizans imparatorunun tahsis cttigi gnnil n k
lstanbul 'a kat;:abildi.
Eskiden sahip bulunulan kanaatin
aksine, Bizans imparatorunun bau diinyasmdan, bir har,h seferi organize etmesini hi<;
bir zaman talcp ctmcmi~ bulundugunu ve
har,h seferinin onun ic;in sadcce bcklcnmez
degil, aym zamanda arzu edilmez bir ~cy
oldugunu ilk defa olarak gostermeye CuAI.ANDON (Alex is I) muvaffak olmu~tur.
Bu gtirti~ onun zamanmdan beri ara~tm
C!larm c;ogunlugu tarafmdan benimsenmi~
tir. Har,h sefcrlcri tarihinin en ycni mliellifi R uNCIMAN de bu di.i~iinceye katilmaktadir (A History of the Crusades I, I r6 veld. ).
Buna mukabil P. CnARANIS (Byzantium, the
West, and the Origin qf the First Cmsade. Byz.
rg, 1949, s. 17 veld. ve Aims of the }llferlicual
1

Crusades and how thq were viewed by Ryzarttium,

Church Ili.>lo~y 21, 2, 1952 , s. 3 vdd. ) Synopsis
Sat/w.f (TIH'odor Skut :triotcs)'dc lmlunan vc
llizans imparalonmun pa pa l l r banu ~ I I 'a

gilndnd i((i hir

<,:al!n ilc- hac;!l M

< liriudc
yaral:111 hir l<.1y<la

1\. uuloldll ~: ll d il~l llu, si ui

i~aret

ediyor. Ancak bu olduk<;'a ~~1'~: vc I 1

tin yanbs1 bir kaynaktrr. Kr~. ay nca 1), ( :
MuNRO, Did the Emperor Alexius I. 111/,; .fur
Aid at the Council cif Piaceuza, 1005 ?, Amcinw
!-list. R ev. 27 ( 1922 ) 73 1 veld. Aynca Char ;o
nis'e kar~1 tenkidl mahiyc ttc ~ ~~ ma bl cy
bk. P. LEME" i'.E, Byzance et la cmi.md~. Ud, ,
zioni di X Congre.rso Intern. di Sc ieuze Storidw ,
Roma 1955, c. III, 6oo vd. n. :1. So1111111 11
csas1 Alexsios'un batJya yarduu ic;ut 1. , .
vurmu~

olmas1 degildir; <;iinkli Ollllll IH111 11

bir c;ok dcfalar yapm1~ olduf;IIIHla !11 ~ l11 o
tiphc yoktur. Sorun daha ~i y; ulc 0111111
yard1m c;agnlan ilc neyi kascl<lon i~ nldu p,11
dur: Aleksios dcvlcti namllla iil' n II i o~~d"'
mi, yoksa batJh bir ha~:h S<' ll'l'l 1111 "11.11
ediyordu? Bu sonuncu dli~Unc: l'yi oua .11lcl
mck , hem onun d ti~iinco:sin i 1arJ1;1111 iyl
y anh~ anlamak, l lf~ m d e ha~ l1 l1a r c-lt.-1 111 111
hall ~a rllanmn vc ball n dt i h.d<liuill dn
j:(urdu{:11 hi r ~y oldu(;u vil k ~:l~ llll lllllll !ll.d,
d1 ull'lt olu rdu .

Eskikitaplarm.com

VI. Asker! Asalct Sm1fmm

Hil.kimiy(~t

Dcvri

xo9() yllnun sonundan itibarcn yava yava biiyiik fcodaller de

mai~

Y~'l.lni

ilc birlikte gelmcye baladllar. lstanbul'da batl Avrupa 6valyelik 111iirssesesinin en parlak miimessillcri, bu arada Lotharingia (=Loren)
diikii Godefroi de Bouillon, Toulouse kontu Raymond, Fransa krahmn
kardqi Huguc de Vermandois, !ngiltere krahnm kardqi ve Fatih William'lll oglu Robert de la Normandie, daha once ad1 gec;en Flandr kontu Rohcrt'in aym ad1 taIyan oglu vc nihayet Robert Giuskard'm oglu Bohe11llllld hir araya gddilcr. Plfmlanna tcrs diicn ve Bizans devleti ic;:in bir
It-hike h<"l.lini almas1 miimkiin olan bu tqcbbiise Aleksios I. ktndisi ve
drvkti i~in kabul edilebilecck bir vec;he vermek gayretiyle, ha~h 6valydrrindcn, batt adetlerine uygun bir Ckilde kendisine vassallik yemini
nkrck zaptcdeceklcri ve daha once Bizans dcvletine ait olmu bulunan
hiitlin chirlcri kendisine tcslimi tckeffiil etmelerini talcp etti. !mparator
lmna rnukabil hac;hlan iae maddeleri ve sava alctleri ile takviyc rylemeyi
v:ldcdiyor ve bizzat hac;1 kabul edcrek biitiin sava kuvvetlcriyle hac;hlann lmma gcc;ecegini de belirtiyordu. Toulouse kontu Raymond d1mda
ha~.JI ordusunun biitiin reisleri nihayct- ve uzun siiren miizakerderdc n
sonra hatta Godefroi de Bouillon - imparatorun tal< plcrini kabul ettiler.
Bn tnnd iizerinde 1097 bamda tek-tek hac;h rcislcriyle anlamalar yaptldt 1. Bu arada sadece biitiin talep olunan vaatleri hie; tereddiit etmedcn kabul ctmekle kalmay1p Toulouse kontu Raymond iizerinde imparatorllll arzusu istikametinde miiessir olmaya c;ahan ve imparatorun dogu
kuvvdleri domestikos'lugu g6rcvinde hizmet teklif eden Bohemund ile de
bir ;111la~ma yap1ld1. Norman birlikleri ise bu arada Bohcmund'un yrgeni
'l'.r nlmd'in kumandasmda Anadolu'ya gec;mi bulunuyorlard1. Tankred
htl :mrrtle vassallik yemininden s1ynlm1~ idi. Gerc;ekte ise hac;h scfcri BohelliiiiHI ic;in sadece babasmm fetih planlanm yeniden cle almak hususunda
hi1 wsilcdcn baka bir ~ey degildi.
lla<;h scfcrinin ilk oncmli baansi !znik'in almmasi oldu ( 1097 hazi1a 11). Anla~maya uygun olarak ehir Bizans imparatoruna teslim edilerek
i1;i11c bir Bizans garnizonu yerlqtirildi. Alcksios bu ba~anyi istismar husu~t 11ula miisaraat gosterdi. 1rnparatorun kuvvetleri Smyrna ( =1zmir),
Efi.s V<' Sardes'i ve eski Lydia'nm diger bir c;ok ehrini igal ettiler; boylelild< Bizans hakirniyeti Anadolu'nun bat1 k1smmda yeniden kurulmu
oluyordu. !znik'in zaptmdan sonra imparator ile Peh kanon'da yeniden
toplannll vc aym ycminleri tekrarlaml olan ha~hlar bu arada bir Bizans
birl ig-inin rcfakatinde eski ordu yoluyla Eskic hir ( = Dm ylaion), Ikonion
( Ko11ya), Kayseri ( = Kaisareia) ve Mara ( = Grrmanikeia) iizerinden
1

J>iir.mm, Reg.

~""I ll:u.;h
tikhri

1196, 1200, 1202, karakteri hakkmda kq. ]. FERLUGA, La ligesAleksios ilc giri~- sedans l'FmjJire bw:anli11 , Z HVI 7 (1961) 10.~
ili~kil,riniu Lamamiylc ba11h
wlrl.

~i ivalyclcrin

va~sa lli k

Eskikitaplarm.com

1.

Biza11~

l>r v l l'l iuin y , 111d1'1t

l~nuLJHql

'1:17

i\ntakya'ya dogru yollanna d('vam ('l!lli~lc rdi. G()(h 1'1oi d(' :Uouillou ' uu
Baudouin ve Bohcmund'un y('gc ui Ta!lkn d'in Kiliky;1 'y a dogru
yol dcgi~tirip arllama gcrcgincc Bizans imparaLonma tcslim ('l111clr1 i
icap eden Qukurova ehirleri iizerinde hakimiyct miicadclcsinc ~.ill~lur
lerinc ve nihayct Baudouin'in kuzey M ezapotamya arazisinl' gin 1rk
burada merkezi Urfa ( = Edessa) olmak iizerc bir kontluk kt~nu;l:illl.l
ragmen, ha<;hlarla Bizans imparatoru arasmdaki iyi ili~kilcr l1ac;ll 111 cl11:.11
Antakya'ya vanncaya kadar devam etti. Ha<;hlann ycni vc hiiyiik l1i1
ba~ans1 alan Antakya'mn zapt1 (3 haziran rog8) ha~_;hlar ile Biza11s illl]l.ll.l
taru arasmdaki ibirligini sana erdirdi ve hac;l1 r eislcri arasulll.li.i . 11d.c ~
mazhg1 da derinlqtirdi. Suriye'nin ba~~ehrinc sahip olmak husiiSilllcl.,
Raymond de Toulouse ile Bohemund arasmda iddctli lJir Jniiu. c:t.. J.c
<;1kt1. Hilekar Norman oyunu kazanarak bag1ms1z hiikiimdar sllati il c i\u
takya'ya yerleti. imparatorun biitiin protestolan beyhudc oldu: Bullc'lllllll(l
Antakya'da kahrken diger ha<;h reisleri Aleksios'un, Antakya'mn kc ncli.iu;
teslim edilmesi artiyla daha onceki vaadine uygun olarak ha~IJ sc Ic 1 111111
miiteakip k1smma katllacagt hususunda kendilerine gi:indcrdii!;i Ill( :11'
ve imdi Toulouse kontu Raymond'un da Antakya'mn Bizans'a t('sli1uiui
istemcsine ragmen, imparatorun gclmesini beklcmedcn Kudiis' c d"i:111
yola <;Iktllar. Atlatllan Toulouse kontu ile imparator arasmda bir y;d,la~ma vuku buldu 1 ve Aleksios'a vassallik yemini eden hac;h n islcri k 11dilerine hiikiimdarhklar kurarken, vassallik ycminini rcdde tmi~ olau Hay mond bir <;ok Suriye sahil ~ehrini, zaptedilmclerini miitl akip im p< ral(ll a
teslim etti. Raymond ile imparator Aleksios'un birbirlcriylc yaku,llgl
Kudiis'iin zaptmdan (r5 temmuz 1099) sonra daha da peki~ti. <,:iiukil
Antakya'mn zaptmdan sonra ha~h seferinin fiilcn baInda bult11111111~
olan Raymond bir defa daha atlatilmt~ ve onun yerinc Goddi oi dl'
Bouillon "kutsal mezarzn bekfisi" s1fat1yla yeni kralhgm ba~ma gec;mi~ 1di.
kardc~i

Bizans, imdilik, c;ok uzaktaki Filistin'de Kudiis kralhgum1 kurul masma raz1 olabilirdi, ama Bohemund'un Antakya'ya kuvvctk ynlc~111c
sini hazmedemezdi. Suriye'deki Norman hiikiimdarhi!;I, hcl c Bolu IIIII IHI
Bizans'a kaq1 duydugu dii~manhgi saklamayi art1k hi<; gnekli ~i)nudi ,:i
ve daha 1099 yllmda diimanca harckata balad1g1 cihctk, Biza11s ck vk tinin hayati t;Ikarlanna dogrudan dogruya ters diiliyordu. Aucak 11"1"
mund aym zamanda, Antakya Norman hiikiimdarhgunn gi.izlcri1w llaL111
bir diken tqkil ettigi Tiirklerle de miicadele etmek zorunda buliiiiiiY<H cln
ve bu durum Bizans imparatorlugunun gi:irevini oldukc;a kolayla~lllllla k1.1
idi. Daha 1101 yllmda Bohemund Danimendli hancdamndau <Jnlr M..lik
Gazi'yc csir dil~ti.i, fakat hac;hlarca fidyc-i nccati C:iclcucn k A11 L1 kY" 'y .1
1 Son olarak kr ~.
I, :~01 vclci..J . II. lh u .,

RI IN I:IM AN,

liiiVIIIIIIIIluf

Cru.wule.
Saint Uil-

le.> i11 l'frlnm's l'la11 of (irt:ek and l.a/111 Jol ,.

cmlhif, Sfr.wlmn ~ ~~ (1'1, 11) ~ ( ir1 vdd .

Eskikitaplarm.com

vr.

A~k c ri

ANalt'l Suul'lllll\ H!tkimiyct

l>c~vl' i

gni diimlU. Ancak IIO.} y1hnda Tlirklcr Latiulcri Ilarran yanmda biiyiik
1111 bmr.guna ugrattllar vc bundan sonra imparatorluk ordusu Qukurova,
11111 onemli miistahkcm mevkileri olan Tarsus, Adana vc Misis ( =J\.1alllistra)'i clc gc<;:irmeyc muvaffak olurkcn Bizans donanmas1 da Lazikiye
( Laodikeia)'yi vc Trablusam ( = Tripolis)'a kadar diger sahil ehir1!'l'i 11 i zaptctti.

Bohcmund Tiirklcr ve Bizanshlara karl aym zamanda sava~mamn

a~t1gm1 farketmek zorunda kalmttl. Tankred'i Antakya'da
lnrakarak Bizans'a karl biiyiik bir sefer haz1rhklanna girimek iizere
hatrya gitti. ltalya ve Fransa'da kuvvet toplamak iizere yapt1g1 seyahat
I'Silasmda Bohemund, Bizans imparatorunun ha<;:hlara ihanet ettigi efsaucsinin zuhuru i<;:in clinden geleni yapt1 1 . Babasmm programm1 vc sava
plil.mrn ele alarak biiyiik bir ordu ile I 107 ekim aymda Avlona yamna
~:rkartma yaptl ve buradan Dyrrhakhion iizerine yiiriidii. 25 y1l once oldugu gibi Normanlar ve Bizanshlar yeniden Dyrrhakhion surlan altmda
hulumulardl. Fakat imdi Bizans imparatorunun durumu ne kadar farkh idi: Miicadele Bizanshlann zaferi ve Bohemund'un kay1ts1z artstz itaat
ar:.r.ctmesiyle son buldu. I 108 anlamas1yla Bohemund pimanhk i<_;inde
imparatora vassali ()..(~to~ &v&pN7to~) stfattyla sadakatini muhafaza vc
vassallik gorevlerini yerine getirmek iizere devletin biitiin diimanlanna kaqt Bizans'a yardtm edecegine yemin ederkcn, Antakya hiikiimdarllg't imparatorun ikta1 olarak uhdesinde btrakthyordu 2 Bu arada Tankred
luklmilecegi gibi, bu anlamayt reddetti ve Bohemund'un pck az sonra
vftki olan oliimii iizerine (olm. I I I I ?) Antakya'mn yegfmc hakimi oldu.
lli <:aus imparatorunun, onun aleyhine digcr ha<_;h reisleriyle ittifak teebhihU de hedefinc ulaamadl. Bu aksi Norman hiikiimdarhgt ile yeniden
mikalldcye Alcksios I. bir daha giri~medi vc son ylllanm Anadolu'da
Til rklcl'c karI miicadeleye hasrctti.
Bn surctlc r ro8 anlamast, onceleri, dogrudan dogruya her hangi bir
so nu <; vermedi ise de, izleyen Bizans hiikumetlcri i~_;in bir siyasi direktif
olmak dolaylSlyle onemini muhafaza etti. Aynca Adriyatik'in dogu ktytsrnda Bohcmund'a kart kazamlmt olan zafer Bizans'm Balkan yanmadasmdaki durumunu hayli kuvvetlendirdi. Bununla bcraber Balkan yan madasma yeni bir kudret faktorii olarak Macarlar miidahale edcrek I 2.
yiizytl bamda Htrvatistan ve Dalma<;:ya'yt hakimiyetleri altma ald1lar.
~lic iini.i

1 Kr~. C. ERDMANN, Die Entstthung des onemli olan bu anla~ma belgesinin metnini
hrou:a.ugsgedankens (1935) 365 vdd. E.joRAN- Anna Komnene vermektedir: Alexias II,
~oN, The Problem of the Spurious Letter cif Em- 209 vdd. (n~r. RElFl'ERSCIIEID); III, 125 vdd.
fluor Alexius to the Count of Flanders, Americ. (~r. LEIB). DoLGER, Reg. 1243. Anla~mamn
1/i. t. Rev. 55 (1950) 820 vdd. Aynca bk. etrafh bir tahlili i<;in bk.: J. FERLUGA, La
ligesse dans l'EmjJire byz.anlin, ~RVI 7 (1g61)
yukanda s .. . , n ..
Devldll'l' hukuku bakmundan t;ok 99 vdcl.

Eskikitaplarm.com

1.

IIi z a 11 ~ IJ c v Ic 1 in i 11 Y cu i d c 11 <:a 11 Ia 111 ~ 1

1'1'1

:NlacarisLm'm Bi:t.allS pol iti kasmda kazandti-\'1 ag~tltk, impar a to r Ak ksiosun, vcliahdi Ioanncs'i bir 1\iacar prcnscsi i lc cvlcudirmesiudc ilitlksi 11 i
buldu. Ancak iki dcvlrt arasmda 13alkan yanmadas1nda ui.ifuz \T Adriy;l tik dcnizindc hakimiyct ylizi.ind cn mi.ic<.~dclc ~1kmamasl mi.imkun dcp;i ldi.
Nitekim mi.itcakip onylllar i~indc Macaristan Bizans imparatorl"~""""
ba di.i~manlanndan birisi oldu.
Hcmen h emen ktrk ytlhk arahks1z bir mi.icadelc sonunda Ale l>sioH
Komnenos Bizans dcvlctinin kudrctini bi.iyi.ik cH~i.ide ycnickn ihya ( IIIIi ~
bulunuyordu. Bu mi.icadclc her safhasmda Komncnoslu hi.iki.imdanu dn let adamhg1 baklmmdan bi.iyi.ikli.igiini.i ve cmsalsiz diplomasi !,.ln;tlllll
ortaya koymaktad1r: Robert Guiskarcl'a karl Vcncclik'i, Qak!tas'a b1:.-1
rakib emirlcri kullanmi, Pcc;enckleri Kumanlann yardimiyla yc lllll i:1,
Ti.irklere kaq1 ha~l1lan vc ha<;h d evlctlcrine karl da Ti.irklcri kc ndi:;illc'
alet etmi~ti. Ancak yabanCl kuvvetlerin mcharctlc istisman yanmda kc lid I
kuvvetlcrini de gittikt;;e artan bir Ul~i.ide savaa si.irebilmili. Sava ~ta n sa Vaa vc yildan ylla Bizans devlctiniu sava gi.ici.ini.in arltlgi goriillllc krnli r.
Robnt Guiskard ile mucadele esnasmda bir Bizans dcniz kuvvcti 1111'\TIII
degildi , buna mukabil Qakhas vc 6zellikle Bohcmund'a kar~1 y<quLtn
sava~ta bir Bizans filosu baan ilc i~ gormi.iti.ir. llk d evrin Lozguulannu
yerini Kumanlara ve Pc<_;cneklerc karI yap1lan baanh scfcrlcr alrlll~llr .
Bizans ordusunun kuvvctlcnmcsi isc, Normanlarla Adriyatik'iu do~11
hyiSlnda yapdan iki karIla~ma mukaycsc cdilince bi.iti.in <H~Ikhh i~ ill~
ortaya c;tkmaktadtr. Alcksios I. sadece dcvlctin smtrlanm gcni~ktmt'kl c
kalmami, devle ti ic;tcn saglamla~tnmi ve savunma gi.iciinc sahip kiinn~ll r.
Bununla berabcr onun kurmu~ oldugu devlct sistemi orta Bizans dcvriui11
gergin vc canh devl ct nizanundan tamamiylc farkh idi. I I. yiizyiiill cu
kayg1 vcrici tczahurlcri, vcrgilcrin iltizama v crilmesi, dini vr diinyc v I
biiyi.ik arazi sahiplerinc tanman vcrgi rnuafiycti, sikkc ayanmn bozulrnas1
devarn etmektc vc hatta daha bi.iyi.ik ol<;i.ilere ulamakta idi. Buna lt.alyan
deniz cumhuriyctlerinin Bizans ticarctine zorla girmcsi d e ilavc cdilnwlidl i :
V enedik 1082'clen bcri Bizans sulannda her eye hakimdir ve 111 1 l"kiminde aktedilcn bir anlama ilc Alcksios I., Pisa Chrinc d e 6ncmli ti r;1rl
imtiyazlar tammltlr 1 .
Bizans'm bi.irokratik dcvlct nizammm gcvcmcsinin en karaktn i~l ik
lczahiiri.i, yine kcndisinden onceki devrcde vuku bulan gcliIIH'Ilill IJil
dcvam1 olarak Alcksios l.'un saray i.invanlan miicsscsesinck ya prw .~ 11!
dugu dcgiikliklerdir 2 Mcmur asakt snufmm hiikiimranh gt d1 vruuk
btiyi.ik 6l<;i.idc israf edilcn tinvanlar , bunlann klym etini di.i~tirmii~ oldu g1111
dan <kvkt crk;'\.m ir,in ycni iinvanlar icad cdilmcsi gnckiyordu. 10. yit.1 MIKI.OSH: II -

l>ot.lil

11,

lll'f.:. 1 ~

MOI.I.I'.H 111,
I vc 1 ~!i ~o

!J veld

"- i

llldlllfl.H,

Sn.1N, Unt.:r.1uclwngm ~ J veld.

Imtilutinnr 1 :1!1 vdel

Eskikitaplarm.com

ydda biiyiik mnnurlann ta~unt~ oldugu patrikios, protospatharios vc spa~

tlunokmulitlalos gibi tinvanlar daha I I. ytizyrhn ortalannda artlk pck bir
~~~y i r;tdc clmcz olmu~ vc bu asnn sonlannda isc tamamiylc ortadan kalk~
1111~lanh. Sadcce orta Bizans devrinin en ytiksek tic; tinvam, caesar, nobi~
lt,\mnos vc kuropalates tinvanlan bu ncv'i ~ahsma ozgti tinvan enflasyonunu
.r llatmt~ vc bkat onlar da degerlerini krsmen kaybetmilcrdi. Aleksios
1., kardqi lsaakios i~in sebastokrator (sebaslos vc autokrator kclimelcrinden
nuttqckkilclir) tinvamm icad ederek bunu caesar tinvanmm tisttine gec,;irdi.
BltHd:tJt soma, arttk taht miiddeisi Nikephoros Mclissenos'a ctmi oldu~
f~ '' va'di (bk. yukanda) yerine getirerek ona, artik en btiyuk dcgil sade~
< c htiyi.ik bir i.invan olarak caesar i.invamm verebilirdi. Eski mt'muriyet
iiuvanlan kaybolurken ytiksek erkana, eskiden imparator clkabmdan
saydan veya sadecc imparatorluk hanedammn daha gen<; temsilcilerine
I ahsis cdilcn iinvanlar verilmeye ba~landt. Boylelikle miitcferid iinvan
V<' dkalnn birbirleriyle birlqtirilmesi suretiyle durmadan daha biiyiik
unvanlar ortaya c;rkmaya baladr: sebastos, prolosebastos, panlzypersebastos,
.ll'hrulohvpertatos, pansebastoh)']lertatos, protopansebastolzypertatos; entimo!zypertatos,
prmmtimo/~~pertatos, protopanentimohypertatos; nobilissimos, protonobilissimos, proto~
7w/Jili.fsimo!tJ']lertatos, v.b. gibi. Vnvanlar mtiesscsesindeki bu degiiklik, Bizans
dcvlct sistcminin 1 1. yiizyrldan beri ge~irmi oldugu derin tahavvi.illeri
scm])()] izc dmcktedir : Gergin biirokratik merkeziyctc;ilikle birlikte orta
Bit.. I tiS dcvrcsinin ciddi hiyeraqik sistemi de olmiittir.
E~cr thema'lar genel valilcrinin 10. yiizyrhn sonlanna dogru ta~tllli ol~
d 11 kLu 1 ii<i i.invandan sadece en yiiksegi muhafa.za edilmi~ isc - ki Komne~
nusLu dcvrindc bi.itiin thema valileri duks i.invamm tallllilar, buna mukabil
c:;k i vc ~crcrl i shalegos iinvam daha 1 I. yuzyil ic;inde lamaml"n kaybolurken
/,alrf~rl!ws'IM arilk thema duks'unun emrindc sayrlm1~lardu- bu da i.invan~
!.11111 cski dcgcrlerini kaybetmelerinin ba~ka bir tezahi.irtidiir. Bu gelimc
ilr cl de tck~tek thema'lann onem ve aym zamanda biiyiikliiklerinin de
aza hnas1 bu tahavviilata daha karakteristik bir goriinii vermektedir 1 .
Mr.t:ar d11ks unvamnt, Aleksios I.'dan devletin inktrazma kadar, bi.itiin
dcniz kuvvctleri emrindc alan bi.iyi.ik amiral taIllllttr 2 . 10. ytizy1lm
1 Sn:JN (Untersuchungen 21 vdd. ) 'in t:;lfmJ~tlr. ~imdi GLYKATZ!- AHRWE.ILER
duh unvanuun zuhuru hakkmda vcrdigi (Recherches 52 vdd. ) tarafmdan vcrilcn, bol
it.a hal I.Hl sliyl<'nil<-nlcrc gore di.izeltilmcli- belgeye dayanan a<;Iklamalarla kq.
2
dil ; 1; irul<ii Sll'in, daha 10. yiizy1lm sonunKr~. STEIN, Utller>uchungen 57 R.
d,,u itilmr<'n en i.inemli Bizans lhema'lannm GmLLANn, Etudes de titulature et de prosopo~
1111111111i valilcrinin lm iinvam daima ta~Jffil~ graphic byzantines. Les chfs de la marine bJz.anold11lda nm vc bu zamandan itibarcn tine: Drongaire de la flotte, Grand Drongaire de
SKA IIALANOVH) (Viz. gosudarstvo 187 vdd.)'in la flotte, Megaduc, BZ 44 (1951) (Diilger~
~:lis iC'J'mi~ oldugu gibi - duks, katepanos ve Festschrift) 222 vdd. llurada bu makamtn
ltalrs:o., ;u aslllda muayycn bir ri.itbe farkl kaynaklardan bilincn sahiplcri i.izerinde
oldK\1 1111 (bk. yukanda s. 290) gozdcn ka- <;ok csash bir s1ralama vcrilwckl!'clir.

Eskikitaplarm.com

t.

II i z a n ~ I ) 1 v 1<- I i n i n Y r 11 i d nl

(l

a ul a n 1~ 1

II'

ikinci yansllldan itil>arcn ordmnm ha~kumandanhgu11 aralannda P' Y

eden her iki dogu vc bat1 domestikos'una daha 1 1. yii.zyJllll ortaLu1111l ;a n
bcri megas domestikos iinvammn verilmcsi aclet olmutUr 1 Alcksios I. 'd.an
itibarcn bii.tiin sivil makamlann kontrolorii. olarak f,.oyo\J cTI)c. Tt uv
cre:xphwv goriinmcktedir ki, buna 12. yiizy1hn sonlanndan itibann hr"/J1r//..
logothetes denilmi~tir 2 Bu makam ile, orta Bizans devrinck drmtW.I loi:''
thetes makammda oldugu gibi, Aleksios devrinclen itibarcn, hn z: 1111a"
olmamakla berabcr, s1k- s1k ba naz1r, !J.Ecrcx~w/m gorevlcri l>irlqt ia il
mitir 3 .
Ordunun zay1f diimcsi vc bunalt1c1 bir parasJZhk, Bizans dcvll'li1111t
i<; durumuna 1 I. yiizyllm ortasmdan bcri damgasm1 vuran VI~ Ak~ : i1 ~~
l.'un i<; politika faaliyetini on planda etkilemi gorii.ncn iki csas lak lii1 d 111
11. yii.zyll ortalannda bahyan sikke halitasmm bozulmas1 Alrksios K11111
nenos idaresinde en biiyii.k ol<;iide devam etti, oyle ki, eski ve tam d1 ~n i11i
korumu altm sikke yanmda daha az ve muhtelif dcgerde yeni s ikk ~ k1
de piyasaya siiriildii 4 Anla~Ilabilecegi gibi bu clurum iktisad i I! a y;1 11.1
biiyiik kan~1khklara sebep oldu ise de, aym zamanda dcgcrsiz paray p iy.t
saya siiren, fakat vergi yiikii.mliilerinden tam degerli para talcp 1dn1
devlet hazinesine baz1 faydalar da saglad1. Ancak boyle bir durum cllll'llc
uzun siiremezdi ve devlet de degeri diiiik sikkeleri vergi olarak kal>nl
etmek zorunda kald1. Onceleri paranm klymcti ah~Ilmami ol<;ii<k d ii~il p
durdu ve vergi miiltezimleri bunlan canlan istedigi fiyat tizcriudcn b I Hal
ederek en goze batiCl bir ekilde servet sahibi oldular. Nihayet imparat111
bir nomisma'ya dort miliaresia hesap edilmesini emretti; boy Iee e Biz a us
altm sikkesinin eski degerinin ancak iic;:te birine sahip oldugu ITSllll 11
kabul edilmi oluyordu 5 . Ancak Bizans'da esas vergiler iizerine ~Ll<epotTr.v,
i~li.cpo/..f,.ov, cruv~ae:tcx ve e/.cxnx.ov ad1 verilen ve hcpsi birlikte csas vngmm % 23'ii kadar tutan ek vergiler iliive olunmu~tu. ~imdi 1sas
1 STEIN, Untersuchungen 50 vdd.
ve
s6 vd. R. GurLLAND, Le grand domesticat
Byzance, Echos d'Or. 37 (1938) 53-64. V.
LAURENT, Le grand dornesticat. Notes cornjJlementaires, ayn. esr. 65-72.

Kr~. Ch. DIEHL, Un hautfonctionnaire

byzantin, le logothete -rwv crExpihCI>V, Melanges
.Jorga ( 1933) 217 veld. Bu hususta G.
STADTMULLER (BZ 34, 1934, s. 373 vdd.)'in
2

tanitma yaz1sma bk.

" K1'i. I L-U. ll..:cK, Der fryzantini.rche
" Mwislerfmi.wlent " , liZ 1B (105 ,) 321 vdd.

madeni halitalardan yapilmt~ alt t birh11111

den ayn nomisma cinsi intikal drni ~ li r . m
WROTH,

Byzantine Coins I, p. LX r

VI" // ,

I"

vdd.
5 Fiiliyatta
ise BizanM IWIIIi'"'" '~l lllll
deger kayb1 daha da bi.iyiikliL Jlu llid<lllldo~ll
ve takip ec:len ac,;Iklamalard,t IIIIJl.lt" 1011111
vergi miiltczimlcrinin kcmhsinc lr-vr dt rll dt
lcri sorular hakkmclaki ommh ldlllilml11
()..jaEti;) ic,;in bk.: ZEPOS, ]llf !, :11 <J vr lr I
Bunun hakkmda VASILYIWSKI Y, A!lllt'IJ'tdl,
c. 210, '!ll'i veld. ; CIIAI.ANilON, Afr.xi1 i. , 'I~" '

vdd.;

OsTIHH:ousKv,

Stmer,t:rmrim!t

IPI vrld .

' i\1.-ksioM I. dcvrinclcn :t.amammtza DiiLwm, Reg. 12:10, 12:11. II!IJ.;,, 1\f,lh,
dri(cri 1.1111 all111 111111/ illllll ya11111da, Jllllhlr-lif 1217

Eskikitaplarm.com

VI. fu k ,. ri

'I P

A~ 1111'1

1111

rullll ll!lk i mi )'I' I ))(' vIi

wrgu un hesaplanmasmda allln sikkcnin tic; misli dtgcr kaybt nazar-1

it ilmra ahnacak olursa, ek vergilcr oncrlcri eski diistura gore tayin ediliyordu; vngi miikellefln i buna itiraz cdince imparator bir orta yol sec;rrek
,, k vn~i mrblftgnun yan yanya inclirilm<>sini cmrctti. Bu ise ck vcrgilerin
yiiJ.tk dli yuksdmesi dcmek olup, ek vcrgiler csas vcrginin bdirli bir katkml si ll(kn ilibarcn hrsaplanacagma gore vc ancak altm sikkenin degcr
kayln i lc vcrgikrin itibari k1ymeti yiiksddigi ve boylecc eskiden vergi
yi ikilmlii.liigii olmayan en fakirler bile vcrgilrndirildikleri cihetle, hazinl'nin kan daba da biiyiiyordu. Boylccc imparator kurnazhk yoluyla
paranm dcgcr kaybmdan bir c;ok faydalar saglamaya muvaffak olmutu.
Bunun 1zt1rabnu, durumu gittikc;e ag.trla~an vergi miikellefi c;ckmekidi. Bunlan vcrgi yiikiinden de c;ok vergi mcmurlannm ve miiltczimle1 in ba~lanna buyruk davram~lan ezmcktc idi: vugilerin yiiksclmesinden
:t.iyade vcrgi tahsilclarlarmm suiistimallerindcn ikayet cdilmekte idi. Vcrgi
ilti:t.anu 12. yiizyll ba~lannda ahIlmi bir ey idi vc miinferid vergi miiltczimkrinc koca koca eyaletler birakllmaktayd1. Miiltezimlerin vergileri
iki misli olarak tahsil etmeyi yiikiimlenmeleri hie; de ah~Ilmami bir hal
sayllnnyordu 1 . Para olarak tahsil edilen vcrgilere bu zamanda oldukc;a
hunalttct olduklan anla~Ilan bir c;ok ayni yiikler ve imccelcr de katJimiti.
(}l'miler, miistahkem mevkikr, koprii vc yollann in~as1 ic;in halk hem malZI' Illl' h<'m df" i giicii saglamaktad1r. Ehali bundan ba~ka imparatorluk
llll'llHirlannm vc ordu mensuplanmn ikamct ve iae masraflanm kaqllam;tkla, arabalanyla angarya i~lcri gormek vc bolgcsinden gcc;cn ordu
hirl i klninc iicretsiz veyahut diiiik fiyatla her tiirlii yiyrcek maddesi temiuiyk yiikiimliidiir 2 Bu da ordunun bak1mmm sadecc k1smen devlet,
di~,c r bir bsnumn isc dogrudan dogruya chali tarafmdan sagland1g1 anlaml1101 '~c lirken, bu zaman ic;inde chalinin bundaki pay1 hasseten yiiksektir.
~bli kuvveti azalmi olup hi<; vakit gcc;irmrden yeni bir savunma giicii
nll'ydana gc tirmck vc biiyiikc;e say1da iicretli asker saglamak mecburiye1i ude alan devlct kcndisine bu yoldan yardtm tcmin ctmektcdir. Gcrc;cktcn
tk lm dcvrcnin Bizans ordusu Varacg, Rus, Pcc;cnck, Kuman, Turk, Fran~z, Alman, ingiliz, Bulgar, Abaza v e Alanlardan terckkiip eden karma
kan~k bir uluslar toplulugudur 3
1~~

Z1wos, Jus I, 331 Bnnun hakkmda:

I lor.o~:R, JoiiWilZVerwaltwu: 75
Bu hnsusla mcseli Alcksios I. 'un
lll'l ~r ll'l'irule sahirderec ycr lutan vergi cinslroi vo ay ui yiikUmli.iliiklcrlc kq.: ?viiKI.0~~~: 11 - Miii.I.ER VI, !!.7 vd., 47 vd.
11
Alrksios l.'un rnay1s wll() vc nisan
1 ullll t:uihl i 1..-lgl'ltoimlc vcriln I isl!'lt~rl"
1

kr~.: RouiLLARD - CoLLOMP,

Acler de Laura I,

I I I ve :rviiKr.osicH- MiiLLER VI, 47 Ayrtca

V ASILIEV (Tire Anglo - StiXon Immigration lo

Byza11tium, A1111aleJ de l' l11s!. Kondakov !), I 93 7,
58 vd. )'in 11. yi.izythn 70. vc Bo. y1llarmda
Bizans ordusunun ctnik tcrekkUbi.i hnkkrnda verdigi ilgi c;<"kici listcyc bk.

Eskikitaplarm.com

1.

lli ..:an .~

l> rvlrlirain Yn airlrn

C:a nl a111~1

.,,.,

A ucak iinctli asker! hitlikln yamnda ynli ordu da tckrar dalaa lri iyuk bir ag1rhk kazanmaya ha~lann~tlr. Bununla b<Taber Bizans !iav;'~
gi.icunun asil taJYIClSl artll~ ki.ic;uk arazi sahipligi mucssesesi olmwrrn;r k.
tad1r; c;i.inki.i cski asker! ere tahsis edilmi~ arazi fcodalleme olu~lllllllllllll
l.urbam olmu~tur ve koylu- askerler her n c kadar tamamiylc ortadan blk
mam1~ ise de, bunlar imdiden sonra sadcce ikinci pltmda bir 1'01 oyrur
yacaklard1r. Bizans ordu miiessesesi tam feodal bir dirlik sistem i Lc 1111'1 i111
oturmu~ olup, bumm as1l ta~lylcl giiciinii pronoia sahiplerinin bi.iytil1 arazi:.i
tr~kil etm ektedir. Pronoia sistcminden askeri gaycler ic;in fayd;d;rnur:dc,
her halde, Bizans d evl etinin Komnenoslar hancdanmca tcmsil C'clil1 11
askeri asalct s1mfmm hftkimiyet devresinde askeri baklmdan gi.i~Jnu111 !ii 11111
ba~llca scbebidir. Gerc;ckte, bizim Makedonya hanedamnm zayii' ha II'! In i
vc Dukas hanedam za mamndan tamm1~ oldugumuz pronoia tcv1 ildn i
(bk. yukanda s. 306) h cni.lz askeri gorevlerle ili~kili dcgildi. Fabt. cLdra
Aleksios I. zamamnda pronoia sistemi, devletin sukutuna kadar dcv:r111 1clc
cek olan asked bir karakter kazanmaktadir 1 . Pronoia tcvcihinc mahlra r
olaular asked gorcvlc yi.ikiimlendirilmcktcdir vc bunun i~in de IH111la 1.1
sava<;I (cr-rpoc-rLCJlTr,c;) denilrnektedir. Pronoia sahibi ath bir i)valynl i r
ve jJronoia 1ktam1n biiyiikliigiine gore ~ok veya az say1da rcfakat~1ya !ialrip
tir 2 Bunun yamnda diger a razi sahipleri ve hatta kilisc arazisi, ya ln 1z
hafif tcchizath yaya sava;l da olsa, yine de asker saglamakla zorunludu r :r.

Pronoia dirligi, tevcih edilenin mi.ilki.i degildi, satllamazd1 vc

tcvariis de cdilemezdi. Pronoia arazisi iizerindc mulkiyet hakb ilc

:~sl 11rd a
kayll~l:t.

artsiz tasarruf hakklm d evl et, bunu istcdigine tevcih ctmek ve istcdi~ini11
elinden gni almak suretiyle muhafaza etmi~ti. Ancak Pronoia sahihi, tevc ilr
cdilcn miilkc vc onun iizerinde oturan koyli.ilere sahip oldugu siirecc ki
bu si.irc mutad olarak omriiniin sonuna kadar idi- bunlann, h er ~ey i yapma ya salahiyctli sahibi ve cfcndisi idi . Orta Bizans devrinin prouoia sahiplni
ilc stratiotes'leri sosyal bak1mdan birbirind en farkh iki diinyamn mcnsulur
durlar. Stratiotes'J crin bir koylu milisi tekil ctmelerinc mukahil, jmmoia
sahipleri, bunlarm da kendilerini stratiotes olarak adlandnmalanna rap;nwn,
feodal aristokrasi vc h er cyden once ki.ic;i.ik asalct s1mf1 mcndi iclik r.
Bunlar arazilcri yan- hi.ir koyliilcr tarafmdan ilenen biiyukc;c vcya ktic;iilc
c;e feodallcrdir. Pronoia tcvcihi sadecc belirli bir miilktin dt>gil aym za 111ancl.r
1

lite 55 vdd. ve 237 vdd.

Okhrida ba~ piskoposu 'l'l ll'ophy

laktos (MIONE, P. G. 126, .'i32 vd. ) lur ;~rr111i
askcrlcri clikkatc d('(;cr hir ~ckildc n<_,(
tc'smiyc ctmekledir. Ha~kaca ),ill-(i i<;iu ),J, .
J'vh rrA r ~:n.v, T'O)'Ili~ki ~emi ;1:3 v1 ld. vc XANA
LA TOM, /Jcitrii~c 'It! vdc 1.

Kr~. OsTROGORSKIJ, Feodalite 26 vdd.

Bu hususta llizans kaynaklannda
dogrudan dogruya dclillcr bulunmamakla
b1:rahcr hi:~: bunu bir taraftan Mo1ca kronigimk, dign laraftan \ cncdik bdg-dninde
Skadar ( I~ko dr a ) hil!!,('Si i,:i 11 wrikn r;:ok
~ay uh v< a1;1k hil gi miivac-clwsind< he-r Imid e
ka lnd 1'Ckl1iliriz. Ka\' Cl~TIIIlllllii~I<J.J. /oJoda-

Eskikitaplarm.com

VI.

A~knl

A~alc:t

Suufmm 11 1\ kimiy et J>cvri

h11 mi.llkiin iiznind( oturan ki>yliikrin de fJro?wia sahibine verilrnrsi anlagclrncktcdir; ()yle ki bunlar hi<; itirazsiz pronoia sahibine bagh paroik
( yart- hiir kiiylii ) durumuna ge<;:erlcr 1 ve cfcndilerine vergilerini odemek
zottmdadtrlar. Pronoa sahibi olmanm manas1 ve cazibesi ite pronoia arazisi ndt'll cldc rdilcn bu vergi vc diger gelirlere hak kazanmakta miindelllttla

tni~~Lir.

J>ronoia

sistcminin ycni gorevleri muvaccht:sinde bu zamandan itih;uTn bz;1mltg1 i:inrrn, pronoia tevcihlerinin gittik~:;e daha biiyiik sa}'lda
vnku l> ulmasi ncticcsini dogurdu. Boylelikle de Bizans'da feodalleme
ollllllll\1 siiratlcnmi~ oldu. Qiinkii pronoia sistcmi Bizans fcodalizrninin en
I)('Iirgin tczahiiriidiir. Bizans devleti s1mrlan dimda f:ronoia sistcmi giiney
lslav iilkdcriudc yayiirni~ vc bu iilkdcrin feodalle~mesi oluumunda da
iincmli bir rol oynamitir 2.
Akksios I.'un saltanati devrcsindr, manast1r ve manastlra ait emlakin diinycvi idarccilcre tevcihi sistemi (charisticarium) de degiiklige
u ~rad1. I 1. yiizylldan beri bilhassa <;:ok yaygm hale gelen bu uygulama
manastulann iktisacli bak1mdan yiiksclmeleri gayesine matuf olmakla
lll'rabcr <_<o~u zaman ruhanilerin bir k1smmm itirazlanna ugrayacak ve
dd:darca da kilise s]'nod'lannca mahkum edilccek dcrecede suiistimal edilmcktc idi =. Humm hala devam ctmesi ve bir \Ok kilise biiyiigii tarafmdan
ltallil. miidafaa edilmesi, her halde, kilise miilkiiniin satJ!mazhhg1 dolayistyk stk1pn manast1r iktisadiyatma bir nrfes alma imkam bahetmi~ olmastlldandtr. Ancak boyle tevcihlerin daha oncr ki devrelerde ekseriyetle
ki lis( yiiksck makamlan tarafmdan yap1lmasma mukabil imdi manastlr
nnlftki11i hir nevi beneficium olarak tevcih eden bizzat imparator idi 4
l'rorww rni.i.lklerinin aksine charisticarium mi.ilklcrinin amme hukukuna
llttill":tllik fonksiyonlan yoktu, bunlar ancak devlet i\in, kendisine hizmet
1

Makalcsi pronoia sorunu hakkmda

isabctli millahazalar ihtiva eden
( :11/\IU\NIM
( 1\.[onastic Properties go) pronoia
a1 a:t.isi i.izcrinde ya~ayan koyli.i halkm bal{llllslzil klanm muhafaza cttiklcrine inanlllakla kcsin bir hataya di.i~mektedir. Onun

o razdafe cerkovmklz imufc-estv, IRAIK 5 (rgoo)

1 vdd. Aynca kr~. VASIL YEVSKIY, Materyall,

c. 202, 400 vdd, FERRADOU, Des biens des
monast~res a Byzance ( I8g6) 233 vdd.;
NISSEN, Die Diataxis des Michael Attaleiates
V01l 1077 ( 1894) 52 vdd.; CHALANDON, Alexis
( l11 th~ Social Structure and Economic Organisa- I, XXVIII vdd., 233 vdd.; XANALATOS, Beitirm in the llv:::anlitu: Empire in the Thirteenth triige 32 vdd.; CHARANIS, Monastic Properties
C:mtury a11tl Later (BSI. 12, I9.JI, s. 142, 152 72 vdd,
4 Bunu CHALANDON(Alexzs I, 283 )dogru
vdd. ) ha~hkh makalcsindc de aym hataya
lll~lllmu~liir. l3u hususta kr~. DoLGER, BZ olarak gbrmu~tUr. Qogu kere ileri sUri.ilmi.i~
tl ' (I!J.)2) 476.- OsTROGORSKIJ, Fiodaliti vc Chalandon tarafmdan da tekrarlannu~
71 vdd. V<' llir. yer.
olan, bu sistemin tasvir kmCI devre hi.iki.im2
Kr;;. OsTROGORSKIJ, Fiodaliti 187 darlannm manast1r di.i~mam tedbirlerinin
devam1 oldugu iddias1, ashnda bu sistevdL
' F. lJsPJo:NSKIY, llfnetliya i postanovle- min manast1r du~mam hir;: bir egilim gosterlliva koiiJIIllllinof' f}(JIIICJ/ruk!t m/J()rov XI i Xll z'. memcsi scbcbiylc, temclsizdir.

lti 1

~ok

Eskikitaplarm.com

w.

1.

IIi :t. a JU I )r vI <"I i 11 in Y ,. 11 i cl r 11 C: a 11 I11111 ~ 1

r.denlere, ucu:.r.a malo! au bi r mi.lkfibLtlamhrma vas1tas1 id ikr. lm par;tlm ,

dcrecede biiyiirni.i~ alan manast1r emlakini tahdid ( trm k dti~tiu n
sinden de hanket etmi~ olabilir. Ancak ne olursa olsun manasllrLum
imparator tarafmdan bakalanna tevcihinin kilise ~cvrel('riiU.k IJO.~Illll
suzluk dogurmu olmasma hayret etmemek gerckir 1.
Aleksios I. aym Ckildr, Norman ve Pc~encklerr kaq sava~ :;11.1
smda elini kilise hazinclerine uzatrnak mecburiyetinde kahh~1 zamau d.1
kilise ~evrelerinde kuvvetli bir rnuhalefetle kaqtlarnl vc bu muh;dr lc t 111
baskiSl ile sadece zorla aldg bu hazineleri geri verccegint' dair y 111111
etmeye mccbur kalmakla kurtulamaytp aynca 1082 yllmda, hudi h;ut l-1
tini gorrnezlikten gelerek, tsdar ettigi bir fer man ile gelccl'klc Ill' sm t k
olursa olsun kilise miilkiine el uzatmayt yasaklamJtl 2 . Bununla lll'l ;d u
bu emirname de onun bir ka~ y1l sonra, yine gii~liiklcrlc kar~lla~tl ~ llub ,
yeniden kilise evanisine d koymasmt onleyememiti 3 Kaqllkh ili ~ kil, 1111
bu ge<;ici bulanmasma ragmen, dtinyevi vc dini kudrctler araslllda, dn iu
bir <;1karbirligi temeline dayanan, uyuma ve ibirligi mevcut buhmuycudu
lmparator ve kilise, gerck devlet ve gerekse kilise organizasyom11111 lc ld
keye di.itiren dinsel sap1k hareketlere kaq1 el ele mi..icadclc dmrktc olup,
bu anlamda ilk ve son sozii soyleyen imparatordu. Doguya mahsus it iz.1l
hareketlerinin etkisi ile lslav Balkan'da meydana gelmi alan Hol{ornil
doktrini zamanla oylesine yaydm1~ ve Bizans ehalisi ve hatta Biza11s la~
ehri i~inde o kadar ~ok saytda taraftar bulmu~tu ki, imparator hu thl ikeli sap1kltga kaq1 hareketi devletin onemli gorcvlerindr.n hiri saycll.
Bogomillerin reisi Basileios ve ana sadakatlerini muhafaza eden havarilni
odun y1gmlan i..i.zerinde yak!lddar 4 .
1mparator dogru inancm koruyucusu sJfat1yla, bi.iyiik sdefi Pstllos
gibi Plato'nun ve neoplatoniklerin atqli bir percsti~kan olup Aristotl'ks
ile fazlaca mqgul olan "filoz.oflarzn konsiilii" Ioannes ltalos'un muhaktnusine de hararetle kat1ld1. Ioannes ltalos'un ahsmda, Pscllos'dan htt i
devletin en yiiksek felsefe miiessesesinde hakim durumda buhmau anti k
fclsefe, hristiyan inanr; doktrini ile ihtilafa di.imi.i~tfi. loannes Italos lu istiyan dogmasmtn r;izdigi smulan. daha mahir olan Psdlos'un aksi uc,
ol~iisiiz

1 Aleksios l.'un ~ra~da~J Antakya pat

rigi loannes'in Kharistikar'hga kaq1 tcl;f eltigi cc:za va'z1 ile kr~.: MtGNE, P. G. 132,
1117
vdd. (Kr~. CHALANDON, Alexis I,
XXVIII vd .) Migne'dcki mctinde tasvir
kJriCIIara a11fta bulunulmas1 sadccc soz gcltmldlr. Bu ccza va'z1 Balsamon tarafmclan

ho~ kar~llanmachgt g1b1,

Schi.nok rrwlropololi

Euslalhios da lm uygulamaya tarart:u olmu ~ ht r.

Zt.1os, 7111' I, :1o~ vd.

I>cu .<:F,u,

litl.lf.

108.'}. Bu emirname vc~ milnaka~ah ol;lll

kronolojisi i~rin kq. V. GIWMF.J, /.'11//mr~ rlr
Lion de Chalcldoine. Le c/uystJbullt: d' Alruo I
sur les objets sacres, fi.t. byz. 2 ( 1 !11'1) 1 ~~ vcl ol
3

Kr~.

GRuMm.,

f!JIII. e.I'T., ~- 1 p

vclcl

' Kr~. D. 1\NGEt.nv, JJcr 1/o~:n mr/nmlt

auf clem Gcbzct dc.1 byzantirzi.,clzcn Ht: irhn ( 1 I! II)
12 vdd . ve Lilr. yer.; St. H1JNI!IMI\ N, 1/,
Medieval Manichee ( 1!J-t.h) hq vdd.; I>. 111111
J.I.NSKY , '/he fiiiJ:IIIIlifl ( I '1'111) I !)7 veld .

Eskikitaplarm.com

qt.

VT.

A ~ k ert

A ~n l r t

Stntfuun ll!\kimi yr t D ("vri

f,ii:r. cinillldc ltllamarrn vc "putperestlerin mandszz zahiri bilgilerine"

duydugn hayrauhgm cezas1m aforoz edilerek <_;:ckmi~ti 1 . Dogrnatik inane 111 dokunulmazhgma oldugu gibi Aleksios 1., hristiyani ya~arna koullalllllll safhg1 vc tcmizligi i-;:in de gayret gosterdi; Athas dagmm ciddi ve sert
zl ltidan c manastlrlanm ve ozellikle Patrnos adasmda kqianc hayatm
rdormrusu olarak temayiiz eden kqi Khristodulos'un faaliyetini des1cklcdi. Patmos vc ona kom~u olan adalar ebedi rniilk olarak ona tevcih
C'dildi ve en geni~ imtiyazlarla donatllan bu ada, Athos'a benzer Ckilde,
bir kcilcr cumhuriycti haline geldi 2

Imparatorluk gibi, imparatorun niifuz vc hakimiyeti de Aleksios

Komncnos dcvrinde kuvvetlenrnitir. Ancak Komnenoslar devleti biinye
lMkumnclan orta Bizans devrinin gergin ve kuvvetli merkeziyetc;i devletindcn c;ok farkhdtr. Komnenoslar devri feodalleme oluumunu derinletirmi
vc 1 o. yi.izpl imparatorlannm biiyiik bir enerji ile miicadele cttikleri feodal
g-ii<;lcr ycni devlet yapiStmn as1l taIYlCilan olmulardtr. Orta Bizans devrinin mcrkczi kudretine ragmen kcndilerini kabul cttirmi olan sosyal
"akundan en gii<;lii faktorlere Aleksios oncelik tammi ve devlet ve ordu
miiesscsclcrini bunlann iizerine kurmutur. Ba~ansmm s1rr1 buradadlf;
ancak suurlan da buradad1r. Bir zamanki kuvvctli temcllerinden Bizans
h siu olarak kopmtttu; sava~ giicii, iktisadi ve mali kudreti artlk eskisi
g i "i dcgildi. Komnenoslar devrinin parlakhhgmm ned en uzun siirmedif\; nli vt bu devrenin sonunda neden Bizans dcvletinin c:;:okiiiiniin yer aldlP;n anlamak i<;in bu hususu goz i:iniinde tutmak lazundtr.
Ftmlallqme olu~umunun derinlqmesine bat1 dunyas1yla temas da
ya nlunn oldu. Mukadderat Bizans'm bat1 diinyasiyla, kilise birliginin
ki btl dcvre i<;in bu, fikri birlik man:i.sma gelir- <;i:iziilmii~ olmasmdan
soma yi nc de yakmdan temas1m arzu ctmi~ti. Bizanshlar ile bat1hlarm
"irllirlcrinc kar~I duyduklan, kin vc kii<;iik gorme idi ve birbirini yakmdan
l.lllld 1k<;a bu duygular daha da derinleti. Buna ragmen yine bu devrede
I> all d iinyas1 Bizans iizerinde pek muhtelif tarzlarda, kiiltiirel alanda ve
devkt layatJ iizerinde etkisini gostermeye balar. Bizans devletinin feodal-

1 K1 ~- F. UsPENSKIY, Deloproizvodstvo
Italo, Studi biz. e neoell. 5 (1939) 432 vdd.;
fw obvincniyu Joanna !tala v eresi, IRAIK 2 n. TATAKIS, La philosophic bzantiiUI, Paris
( dlq7 ) gB vdd. vc Orerki 146 vdd.; HussEY 1949, 210 vdd.; P. joANNOU, Christliche Meta1."1111rch am! Learning Bg vdd.; S. SALAVILLE, physik in /3.yzanz I. Die Illuminationslehre des
Michael Psellos und ]oannes Italos, Etta! 1956.
l'lrilo.Wfihic el Tlzeulvgie 011 episodes scolastiques
2
Aleksios l.'un kc~i~ Khristodulos ve
1/v::unrc rle 105.9 r1 III?, Echos d'Or. 29 (1930)
1.1 1 veld .: 1'. E. STJU'I!ANOU, ]emz ltalos, a;n. Patmos i.isti.indeki Prodromos manastmna
tn r. :12 ( 1!J:n) 1 13 vdd. vc tizdlikle Jean lta- verdigi ~ok saytdaki imtiyaz vc ba{p~ belgcsi
/o, , f'hilo.ojhe f'l hmnani.l'le , Orient. Christ. Anal. ile kr~.: DoLoER, Reg. 1123, 113~), 1 q. 1,
I"H ( I<).JJJ) ;.J. D ll.JC:tr.v, L 'unwtzesimo di Giovani 1147, I 15 0, I If",:~, 1170, 12 1Jj.

Eskikitaplarm.com

'J..

Yrr1i 1\.udrrllr-HIIl C' lkv rrsi vc

Ilk ~;,., ilr-lll<"kr

"11/

lqmesi hi '," ~iiphesiz k<udi ic,: gd i~nu sin in hir SOIIII! ' II idi 1. Au("k Ona ~
ya'da balL !"eodalizmiui en sat" ~(kliyk t(msil nlen bir slm Lfll.iu (kvlc t in in
tqrkkiil e tmi~ olmas1 vttkmst mlitcakip gcli~mc Uzerinde etkisiz knlarn;1zd
Ha<;h hiikiimdarlann imparator Alcksios I. ilc giritikkri l>aii iiJnc ~.i n
uygun miinasebctlcr Bizans devlcti diinyasma yeni bir preusip gil irlll i~1
oldu. Bu vassallik miinasebcti, Bizans alamnda bulunan diger huk !lnu l."
lara da uyguland1 ve boylelikle gc<; Bizans devletlcr sistrmini11 :lOI~:I.1111
vc vazge<;ilmez unsurlanndan biri haline geldi 2
2.

Y eni Kudretlenme Devresi ve ilk Gerilemeler:

loannes II. ve Manuel I.

Gene! Bibliyografya : CHALANDON, Les Comnenes II; Domination normande 1 rc II I""''

-HERR, Kaiser Afanuel. -E. CASPAR, Roger fl. und die Griindung der 1WT1llflllni.rch .11i/1.,hm
Monarchic, lnnsbruck 1904. -B. KuGLER, Studien ;;ur Geschichie des zweite11 Kreuz::.uJ:r., S11111
gart 1866; Analekten zur Gesch. des zweiten Krwzzuges, Tubingcn 187U; Neue AualtA/m "Ill
Gesch. des zweiten Kreuzzuges, Tubingcn 1883.- R. GROUSSET, Histoire des croiswlr1 I l'r II,
Paris 1934, 1935- RuNCIMAN, Crusades II.- P. LAMMA, Comneni e Staufer. Richerclw Slli "'lfmrti
fra Bisanzic e l'Occidenle nel secolo XII, I ve ll, Roma 1955, 1957.- Aynca bk. Billli yPI'I,rl
ya, yukanda s. 328 vd.

imparatorluk otoritesinin gii<;lenmesinin bir sonucu y( ni Komtll lliiH

lar hancdanmm kurulmas1 idi. 1mparatorluk ailesi i~iude mcvc111 illli LII
lara, tahta veraset baklmmdan yap!lan vc imparator Alcksios'uu ~on
gun ve saatlerini zchirleyr n inatCl mi.icadelclere ragmen, ona ya~a l>ii yilk
oglu Ioannes Bizans tahtmda halef oldu. Dukas ailcsi ilc ittiJak lli)Jindc
en yiiksek iktidara ulaIDl olan Alcksios I. onccleri Mikhacl VJ I .'in oj:tln
gem_;: Konstantinos Dukas'1 veliahd tayin cdenk onu en yah k1z1 Anna
ile nianlamltl 3 . ilk oglu Ioannes'in dogumundan sonra ise, vdialullik
haklanm buna aktarm1~t1 (1092 ) ~. Boylece Komnenoslar ll<uudaJunnt
kurulmas1 i<;in kesin ad1m at!lmt oluyordu ve pek az sonra gc11~: Ko1r silim alcminde ~ok zaman tcmsi I
olmasma ve buglin de hila temsil
edilmesine ragmen Bizans feodalizminin
bat1dan ahndg di.i~i.i.ncesi tamamiyle yersizdir. Buna mukabil kr~. D. ANGELOV,
1

cdilmi~

l'empereur kvzantin et sa si~nifiwtiou cml,\li/11/ io

nelle, REB 9 (1951) 106 vdd. I h'.I!I.IIIIA
La ligesse dans !'Empire b)'Za!llin, ," In'/ '/
( 1961 ).
3

Saray torcnlcrindc ya p1bu I

1 . .110

Feodali;;mut VIIV Vizantrya, Istor. Pregled 2 rat esnasmda Anna Komnrrw v rri ~" """1 ,
(1946(47) 217 vdd. M.J. SYuZYUMov, K imparator vc imparatoric;e ilt~ hir Jiklt t.il<r
voprosu oh o.Johenno.rtyakh genezisa i razviti;a olunurlar: Alexsias I, 204. ll (n~r H1 11 1t 11
feodalizma 11 Vizantii, VV 17 (196o) 3 vdd. SCHEID) ; II, 62, 13 (n~r. Lt111 ).
2
Ancak llizans ic;in imparator ilc
clcvle t tc~bas1 arastnda, bat1 fc odal11\n11 u;m
trp ik ohm kaq1hkh sadakal Jli~klsl clu.~iinl"t
lrmrz hir ~y olarak kal rru .~lll'. llurr:1 mt{rrrcn
k1 ~. N. SvouoNo~, [.,, semumt ,/, frdrirti 11

' Ioannes KomlH'nos ' uu mi\~lnk 1,11

klirnda1 hg1 ile Al .. k~IOS I.'nn lJukas ;11lo- N111
den knprnast ara~mdal<i il1~kilr, ( 111\1 AN
!ION, fl[t:\'1.\' J Jj I vdd.'dl' 1-{<)Sh" lllllll~(ll

Eskikitaplarm.com

''"nl i11os

VI. A sk er!

A~alrt

Suuf1111n

llikimiyrt Dcvri

Dukas iiliincc dt' hiitun guc;lliklcr ortadan kalkmt~ gcirlinmcktc

ult 1\u ararla 1>11 yeni diizcnlcmcnin yoluna prenscs Anna'nm gururu dikildi.
Ni~;~tdJsUillt zamanmdan once oliimunden sonra Anna, Nikephoros BrycnJtios ill' cvlcndirilmi (1097) olup imdi de kocast ic;in imparatorluk tahttm
art.u dlllcktcydi. Biiyiik devlet adamt ve kumandan Aleksios her zaman
i\:in kadmlann niifuzuna ac;tk bir kimse idi. Onceleri kendisinden evvelki
ki imparatordan dul kalmt ve veliahd Konstantinos Dukas'm annesi
olau ituparaloric;c Maria'nm sihrine kapdmttl. Bu giizel vc akilh kadma
lmyiik bir ihtirasla baglanmt olup zevcesi Irene Dukas't ona feda etmcye
ha:r.tr lmlunuyordu: Bu siyasi hatadan onu, lrene'nin imparatoric;e olarak
t ;u;lall(lmlmasmda tsrar eden patrik Kosmas'm enerjik miidahalesi koruuw~tu. Daha sonra onun iizerinde kesin nufuz kazanan vc Robert Guisk.ml'a kaqt yapllan sava strasmda Aleksios'un Istanbul'dan aynhmda
lt.tll<l niyabcti iizerine alan, imparatorun annesi Anna Dalassena oldu.
En :mma isc oncelcri istiskalc ugramt bulunan imparatoric;c Irene onnn
ilt.criudc buyiik bir niifuza sahip oldu. Irene tahta veraset sorununda oglu
loanncs'c kart vc sevgili ktzt Anna ile kocast caesar Nikephoros Brycnnios
lt-ltind1~ hir tutum takmd1. Anne ve ktz miitereken imparatoru, hiikiimdar ltk ltaklannt Bryennios'a devrctmesi ic;in biitiin giic;leriyle stktttrdtlar.
' )liim dii~cgindc yatarken bile her iki kadm rica ve tsrarlanyle imparatoru
ltuu;tlf.lllar. Aleksios ise onlara ac;tkc;a red cevabt vermeden imparatorluk
1.11 1111 ogluna aktarmaya muvaffak oldu ve Ioannes de hakkm1 ddc cdecek
k.11(;11 llcccrikli ve enerjik idi. Ancak annesi ve ablasmm entrikalan muva' ( lll'sindc mqn1 taht varisinin iktidan cline almasl bir htikumet darbcsi
lll <lltZ;IIasl iktisab etti. Anna mukadderata hemen boyun egmcdi. Karde~ ""' br~l hir suikast planladt ve ancak bu son c;are de bapnstzhga ugraYI Ilc ;t oy1111ll kaybettigini kabul ederek teselliyi ilmi ara~ttrmalarda arad1.
l\1n buren girdigi bir manasttrda adm1 oliimsiizlcr arasma sokan eserini,
h.d laSIIIlll tarihini , Aleksias't, yazd1 1
Ia

<)a~da~lanmn ve daha sonraki nesillerin verdikleri hiikmc gore,

loaJIIH'S ( 11 18-43) Komnenoslu hiikiimdarlann en buyiigti idi 2 ~ahsmda
11/.akgiiriirliigii hcdefinden ~amaz bir enrrji ile birlqtirmi~ ve bu vastfl.m yamnda dtiriist ve kendisini, zarnamm ~ok arnt bir ahsiyct haline
gct liT II asil dii~linccli, karakter sahibi bir htikumdard1. Ol~iilti ve thmh
f.1k.tt. 11;ayesinc ulamak hususunda saglam ve cgilmez bir tutumla ve imk:lnlll sttmlanm goziinden kac;trmayarak babasmm politikasnu biiyiik
hi I ISLtrla yi.iri.itl U.

1
Ch. Dr ~J u.'in Anna Komncne haki<llulaki parl:tk yaz1~1 ilco kr~.: Figures II, 26,l, lr.-nc I lukas hakkmda bk. ay11. e.rr.

53-85; Anna Dalasscna ic;;in bk. ay11. esr. I,

3 [ 7-42.
2 Nik. Khonialcs 63 V(l.

Eskikitaplarm.com

\1'1

Soruulanu ha~111da /\ntakya'11111 Not man hi.ikilrmbrltg r ik uri t<.ulc-k

gclmcktc idi. Bununla l>erabcr halala da biiyi.ik bir dikkat.k l'k ;dtrnu alan gcrckcn onernli wnmlar c;ozi.im hcklcrncktc idi. Siyasctiu iplt'l i Att
takya'dan Sicilya'ya uzuyordu. Gerek Sicilya'daki Norman prol,ll'lui "''
gerekse Balkan yanmadasmda Strp sorunu devleti bir c;ok di gn h;tlt tk v
lcti ile tcmasa gcc;irmiti. Ioanncs II. bo ycre dcvlcti Vcncd ik'c 10d 11 nll'l 1
ve Bizans ticarctini hogan baglan koparma ya ugra~ti. De 11 iz t 11 ml1111 1Y' I i
1082 anla~masuun kenclisine sagladtgl mcvkidcn atdmak niy lilul t dt
gildi: Vencdik donanmas1 Ege dcnizindeki Bizans adalan11;1 ,\. rld11d1
ve imparator da hunun iizerine yeni bir anlama ik Vt 111 dik ' iu i1111 i
yazlanm biitiini.iylc tasdik ctmek zarurPtini hissetti ( I I 2li) 1.
Buna mukabil Ioannes Balkanlarda onemli baai'IIar ( ldt I IIIII Y~"
muvaffak oldu. Aleksios I.'un Kumanlann yardimi ile l 1 cc;uH kit I 1i :1.t 1ind l'
kazanmi oldugu zaferden sonra devlct otuz y1l mi.icldetlc lnmlan11 y; l ~', ll l .l
akmlanndan masun kalm1~tJ. Fakat 1122 plmda ycni bir Pcc;cnl'k 1:1111'"
Tuna'y1 gcc;ip etraf1 yagmalayarak Makedonya v e Trakya'ya kad ;11 s. 11 k
t1 2 Ancak bu Bizans'm iclrak ettigi son Pcc;cnck akmi oldu. lt li llllll ' ~
II.'in bunlara tattird1gi korkunt; bir bozgun (1 122 ) dcvll'ti hu ldulitltll
kcsin olarak kurtard1. Qok say1da csir devlet arazisinc iskan vc ycni P(' t;<llf' k
kitalan Bizans orclusu saflarma it hal edildi. Ancak Pcgcneklcr 1!11 I 01 1i Itten sonra aruk di siyaset faktorii olarak Bizans dcvletini bir <.I alta i lg i1, 11
dirmcdilcr. Bu zaferin hat1ras1m kutlamak iizcre imparator ()zcl bit " /',.
fenek zafer bayramz" ilan etmi~ olup bu, 12. yi.izyilm sonlanna dogr11 lt :'tl ft
tes'id edilmektc idi 3
Pec;cneklcri maglfrp ettikten sonra Ioanncs claimi bir lmztus11zl11k
yuvas1 tqkil eden S1rbistan'a scfer etti. Babasmm kismi ba~anlarla Y~"' i 11 mek mccburiyetinde kalmi olmasma mukabil Ioannes, Ras< ia }ujllm' t
uzerinclc kcsin bir zafer kazanarak zengin ganimct v c hoi miktarda f' si r
il e geri dondii v e bunlan Anadolu'ya iskan ctti. Suplar Bizam'111 yil ksck hakimiyct haklanm kabul etmck zoruncla kald1lar. Ancak ll!I11L11111
bagimSizh?;a kavumak gayretlcri, hcle Macarlar tarafmdan da d f' sll'k
lcndigi igin, dcvletin ba~ma bi.iyi.ik gaileler ac;an stk stk isyanlarla dl' Villll
cclip gitti. Macaristan'm y eni bir Balkan ve Adriyatik dcvlct.i olarak k11 \
vetlcnmesi ve S1rbistan'm Macarlara s1k1 s1k1ya dayanmasi lm Zillllilllll.lll
itibaren ony1llar boyunca Balkanlardaki gelirncye yon vcric i old11. l111
para to run Macar kral han edam ile akrabahk miinaschetlni oua ~;r (, ; d,
vukua gclcn Macar taht miicadclelcrinc kanIn<tk vc Macar tahl. lllt Hid
ikrini clcslcklcmck imkanm1 saghyordu. Macaristan'da m cvc ut d 11 1111 11 .1
1 'I'AH

r. un<l

TuoMAS

I, ')G. Diir.mm ,

1'1',1

Rt'f!..
~

Krouuluji i\ ill hk . 1:. K11tnz, l'ne-

dierl~

Texle rw.r der

:~it

de.r J.:ai.,tn ] o/u11111"

Konumw.1, 11Z 1 G ( 11)0 7 ) Bh .

Nik. K honiai<N 'J'I :.1.

Eskikitaplarm.com

VI.

.1",11

A~ked

ANal t Su ufanan ll:lkimiyd l>rvr i

mli('~~ir

olrnaya imkan vcrcn bu politika isc ayn1 zamanda l\1acar- Bizans

R1rginliginin artmasma da scbep olmakta idi. Gozlrri kor edilen kardc~i
t\lu10s Istanbul'da iyi kabul goren Stephan II. (1 I I4-3I), I 128 yllmda
Bizans'a sava~ ac;:tt. Macarlar Belgrad vc Branic;:evo'yu tahrip cttiler 1
t\ncak hunlar Bizans imparatorunun i.isti.in kuvvcti saycsinde geri c;:ekilmeye
VI' ban~ an la~mas1 imzalamaya mccbur kaldilar.
1 130 yth civannda loannes nihayct, tahta ~_;tkar <;Ikmaz balay1p
Balkan yanmadasmdaki kantkhklar yi.izi.inden yanda kesmek zorunda
kal rw ~ oldugu mi.icadcleyi yeniden ele almak i.izere doguya donebildi.
Bar stralarda Anadolu'daki ba di.iman, ia; kanIkhklar yiizi.inden zayiflami
olan Konya Scla;uklu sultanhg1 degil, Malatya'daki Danimendli emirligi
idi. Bu cmirligin 1 I35 y1lmda maglup edilmesinden sonra da, imparatonm Antakya'mn itaat altma almmasmdan ibaret olan as1l gorevini c;:ozmek
iizcre harckcte gec;:mesinden once halledilmesi gcreken bir baka sorun
01 taya ~_;tkti. Suriye'ye giden yol, 1071 y1h civannda Toroslar'da yerlemi
Ermcni hi.ikiimdan Ruben'in kurdugu Qukurova'daki Ki.ia;iik Ermeni
hilkiimdarhgt tarafmdan kesilmi bulunuyordu 2 Ki.ia;i.ik Ermeni hi.ikiimdan, Rubcn'in ahfadmdan Leon, I 129 yllmdan beri haa;h devletlerinin
yard um ile Kilikya'nm en onemli miistahkem mcvkilerini ele gec;:irmi
v1 hiiylccc Anadolu'daki Bizans topraklan ile Antakya devleti arasmda
lurnLan aytran bir kama olmutu. loannes II.'in II37 ilkbahannda kiic;:i.ik
Ernuni Kilikya'sma yapttgt sefer bir zafer alay1 cklinde geliti: Tarsus,
Ad.aaaa vc Mamistra ( =Misis) siiratlc ve birbiri arkasma diiti.iler; Kiic;:iik
I:nn1 ni hiikiimdan kurtulu~u kac;:makta buldu ise de, bir y1l sonra Bil.;u asldarm cline gec;:erck iki oglu ile birliktc esir olarak Istanbul'a getirildi.
K ilikya'nm itaat altma ahnmasmdan sonra arttk Suriyc yolu a<_;tlmttl;
da Ia a 1 13 7 agustosunda Ioannes II. Antakya surlan 6niindc bulunuyordu .
'~~" Ia ir k1sa bir kuatmadan sonra teslim oldu, hi.ikiimdan olan, Bohemund
ll.'1111 damad1 Raymond de Poitiers imparatora sadakat yemini cderek
~(' hriu surlanna imparatorluk bayraklanm ~_;ektirdi. Bir yll sonra Ioannes
11krar Suriyc'ye gelerek torenlc Antakya'ya girdi 3

loanncs Antakya prinkeps'ligini silah zoruyla itaat altma ahrken gi.iney

l1.1lya'daki Norman devletine karl siyasi tcdbirler almakta idi. Bir <_;okiinlil <kvrcsindcn sonra Norman devleti yeniden parlak bir devreye dogru
yol almaktaydt. Roger II. Sicilya ve Apulia'y1 hakimiycti altmda birlq-

Voprosz ijtorii rg6>, H. 2, s. 202.

2
Kr~. N. AooNTZ, L'aieul des Roubeniens, By;:;. 10 ( 1935) 185 vdd.
3 CHALANDON,
Les Comnenes II, 1 1 o
l'lriiW .Jovana li Komnina, Z RVI 7 (1961) 177
vdd. llununla l.wralwr bk. A. P. KAJDAN, vdd., 1 rg vdrl.
1

Bu olaylarm kcsin olmayan krono-

lojiki i<;in bk. B. RADOYyiy, 0 hronolog;i

ugm.1ko - vizantilskih borbi i ustanku Srba za

Eskikitaplarm.com

~- Ycui

Kucl1, 1J..uuu

llc- vrc Mi vc Ilk (;,,ilcJIII"II"I

vc I 130 Noel'iudc Palcrmo'da kral olarak lac; g-iy llli~ti 1. niiiii' Y

ltalya'da Norman kndn iiuin art1~1 gcrrk Bizans'1 vc gc~rl'ksc Alnl:lllya ' y
tchdit cttigindcn bu iki dcvlcti birbirinc yakla~tmh. Yl"ni Nollll:lll J,il yi ik
dcvlctinc ku~1 Ioanncs II., Lothar ve onun ohimi.indcn smu :t da Ko111:HI
III. ilc ittifak etli. Pisa. da Norman di.imam ccphcyc btdch: 1 1 :l(j ydmcl.t
Ioannes bu Chrc babas1 tarafmdan bir zamanlar tanmmi olau illltiy .l:t.l. lll
tasdik vc teyit ctti 2 Ioannes bu sure tlc dogudaki aktil" politikasllll dc \ 0111 1
ettirebilmek ic;in gcrckli olan gcri c.mniyctini kazanml old u; <, i111 kii t\ ll
takya sorunu hcni.iz kcsin olarak c;ozi.ilmi.i~ clegildi. Ha~:ll d1vlttlc 11 11.
mi.inasebctler gittikc;c bozulmakta idi. 1142 yllmda Antak ya li11kiillld.lll ,
Latin ruhanilerincc desteklenerck Bizans ile yaptig1 anlama hiiki1ndn i11c
riayettcn vazgcc;ti. imparator, daha bi.iyi.ik bir tqebbi.isc lnll.tugH,: ol.11 ;~I,
bir Antakya seferine karar verdi. Onun 13izans Mtkimiyctini I ilisl i11 \lcdc ycnidcn ihya etmek niyetinde oldugu anlaIlmaktachr. Anc .tl ; "hi111
bu plfmlan suya diiiirdi.i. Av esnasmda zchirli bir ok il c yaraLIIt.tn intp.1
rator Ioannes II., 8 Nisan II43'de oldii 3 0 kudrct dolu vc hnl< IIIII iyi
tayin eden siyasctinin sonucu, Bizans dcvlctinin itiLannm yiik:-w i111 csi,
askcri gi.ici.ini.in kuvvetlenmesi ve doguda ve Balkanlarda Bizans li :l kinti
yetinin biiyi.ik c;a.pta yrniden ihya e-dilmesi olnmtu.
tirmi~

Ioanncs II.'in iki bii.yi.ik oglu Alcksios vc Andronikos dalm ou r,

142 yllmda olmii~lcrdi. imparatorluk taCim Ioanncs'in son iraclt sint
uyularak dordiinci.i v c en kuc;uk oglu Manuel giydi. Manuel I. ( 1 1'1:\-Bo)
parlak vc c;ok yonlii kabiliyetlere sahip bir hi.iki.imdar oldu. DoJ};n~l :111
kumandan ve ~1hsi hie; bir tehlikcden c;ckinmcyen ccssur bir sava~<,' l w
fakat her ~cyden once icad fikrine sahip bir diplomat vc biiyiik ci.irl'lbr fikirlcri alan bir dcvlet adam1 idi. Cihan~iimul imparatorluk f"ikriylc
dopdolu, dini tart1~malara ihtirasla vc dclicesine dii~ki.in tam hir Bi z:1us lr
idi. Fakat aym zamanda bi.itiin tav1r ve harehtiylc bat1 tiiriinck hi r ~~~
valyc olup bu anlamda l\fanuel, Bizans tarihinde ycni bir hukiir11d al
tipi tqkil ed cr. Hac;hlarla temasm Bizans di.inyasma. nr dcrin ctloln y;q1
IDl~ oldugu onun phsiyetinde tcbelliir etmcktedir. Batl adctlerini SI'VII H kit'
ve bunlan saraymda taklit etmektc idi. Batih prenseslerk yapttg1 i k i it.d i.
vac da Bizans irnparatorluk merkezinin ycni bir goriini.i kazanmasrncla rol
oynamt?tlr. Komnenoslann Blakhernar saraymda nqe vr hayal sc \gi~i
atmosferi hi.iki.im siirmekteydi. Bir zamanlar Halic; kcnanndaki s; u :1 yl.1
nncla Bizans imparatorlanm ku~atan doguya mahsus ahanc i h 1i~;~ 111.
ycrini batl damgah hafif vc ~()valyekrc has zadl.kte tcrkdmi~li . Btll;td.l
I

1 CnAI.ANDO"', Domination normande II,

vdd. CASI'll.lt, Uogcr II. 1111d d~ GrimJuug der
Twmuullli.l"t:h - .riziliaui1chm A1mwrchie ( '!)O.J).
~ lkll .cll lt, Urg. 1:p:.~.
1

R.

7 he I Jcath of 7olm II
vdd.)'c :<
suikast idi.

fitHJWNJNG (

Comrlenu.r, fly;:. 31,

lm l>ir kaza tk~il

Eskikitaplarm.com

ll)fll, s. 22')

VI. Askni

Asalr~l

Suufuun lli\.kimiyet Dcvri

~i ivalydcrc

mabsus spor milsabakalan tcrtip olunuyor vc imparator bizzat

bu11lara katthyordu: Bizanshlar i<;in ah~Ilmamt vc akmhk uyandmc1
bir sahne. Batth yabancllar ~chrin manzarasma gittik<;c daha ziyade hakim
ohuakta ve Bizanshlann artan klzgmhklanna ragmen bunlar dcvlette
yiiksck makamlar i~gal etmekte idilcr 1
Ki~isd

cgilimlerinin Manuel'in siyasetini etkilcmi olmas1 iiphesizdir. Atqli vc atllgan mizaCI onu, babasuun akllhca basireti ile ka<;mdtgt
lchlikdi maccralara itmekteydi. Ancak Manuel'in batiya donilk siyaseti
ik habasunn doguya milteveccih tutumu arasmda tcmeldcn bir ayktnhk
lc-sisinc haks1z olarak <;ah~LlmL~ttr. 0 sualarda dogunun ve batmm sorunla n her zamandan daha az birbirindcn aynlabilir bir mahiyette idiler
vc btcnu bizzat Ioannes II. devrindeki geli~me apa<;tk gostermektedir.
Bahast nas1l Alcksios I.'un siyasetini devam ettirmi~ idiyse, Manuel de
ha l>awun siyasctini siirdiirmiitiir. loannes devrinde oldugu gibi, Manuel
z;unammla da sorunlann on planmda Bizans- Norman ihtilaft bulunmakta
olup, loanncs'in Norman sorununu Antakya, Manuel'in ise 1talya yonilnd cn el c alnn olmalan dcgicn siyasi durumun sonucu ve en yeni kuvvct
lltt'c kczi dcgi~melerine uygun idi. Manuel'in battya donilk tutumu onun
llll kaprisi degil, battdaki gclimenin kendisine yii.kledigi zaruret, onun
b dcr i idi. Mihrakl Akdeniz havzas1 alan genel bir Avrupa siyaseti devresi
ha~larm~II. Bir Akdeniz devleti olarak Bizans bu siyasetin dtmda kalamazciL Bu siyascte aktif olarak miidahalesi Bizans'm Akdeniz kcnermdaki
hu yitk devlct olmasmm bir ncticesi idi ve iddialanm cihaniimul imparallll'lll k l'ikrinden istihrac etmesine gelince, bu da onun biitiin tarihinde
cnutukmic;; bir husustur. Manuel'in cihan~iimulliige ula~mak gayreti,
ha l>aHI loanncs'e de hi<; bir suretle yabanCI olmayan, Bizans imparatorluP, IItlltll pck cski gelenegi idi. Manuel'in program1, ol<;iilu ve uzak gorii~lu
Io;IIIIJ( s tarafmdan biitiln onemli noktalan ile daha once den tesbit olunlllll~lll. Her iki hiikiimdann siyasi hedeflcri de aym idi. Ancak Manuel'in
huyuk vc mukadderata etkili olan hatas1, onun acele davranmas1 ve vaslLd:ntt yetersizligine oncm vermcden arzudan fiiliyat sahasma ge<;mesi
ol11111~tur.

Babasmm tcmelini atmi oldugu Almanya ile ittifakl Manuel kuvvetndiruwye <;ahtl. Daha Ioannes dcvrindc kararla~tmlmt~ oldugu gibi,
yn i imparator, Alman krah Konrad III.'m bald1z1 Bertha von Sulzbach
ilc vlcndi 2. Buna ragmen iki hiikiimdarm Norman kralma kar~I milterl'k harekC"tlcri ve bununla ittifakm csas gayesi, sadece Fransa krahnm
J ..

1 CI!AJ.ANIJON,
Les Comnbzes II, 200
vdd., '-l'-lfi vdcl. Ch. DmuL, La societe b)zmztine
,) l'lfiOtflle des C'omnenes (1 919) 13 vdd.,

Kq. P.

(1955) 43 vdd.

'J '!Vcid.

Eskikitaplarm.com

LAMMA,

Comneni e Stmifer I

2.

Ycni Kudrctlcnmr. l>r.vrr."i vc llk Gr.rilr.mr.lr.r

de~il,

Bernard de Clairvaux'nun atqli vaazlanntn etkisiyle Almau hi..ikilmdannm da kauld1g1 ikinci ha~h scfninin ba.lamas1yla baltalanrru~ oldu.
Bu ha~h seferi, biiyiikbabas1 Aleksios gibi, bat1 tutumlu Manud'in de
hi~ iine gelmemekteydi. Ha~hlar ba~an kazanacak olsa bu, dogudaki
Latin devletlerine, on plfmda Bizans devletinin eski diimam Antakya
prinkeps'Iig-inin iine yarayacakti. Her Cyden once ise Konrad'm Kut~;d
Vlke'ye dogru yola ~Ikll Bizans imparatorunu bat1da yalmz b1rakmakt;t
idi. Ha~hlarla ugramak ise onun Norman kralma karI hareket snl>nltisini elinden ainu oluyordu.
Hac;hlann ahllmt kiistahhklan ile d(vlet arazisind<n g{(;ii Almaul;,,.
ile Bizanshlar arasmdaki ili~kiyi son derece bozdu. Manuel ile bacaua~1
arasmda ahsi bir buluma vuku bulmaml goriiniiyor 1 Manud'iu,
Roger II.'nin dostu Fransa krah Louis VII. ile ili.~kisi daha da scvin1siz
gcliti. Kral Louis'nin maiycti arasmda, daha o zamanlar, ha~h ordusu
ile lstanbul'u zaptetmck dii~iincesi mevcut idi. Bir zamanlar Alt ksios'u 11
yapmi oldugu gibi Manuel de, ha~hlann en ktsa siirede Anadolu'ya
ge~irilmesi i~in elinden geleni yapt1g1 gibi, ha~h reislerindm o da vassallik ve zaptedecekleri iilkderi Bizans'a teslim yemini talep etti 2 Kom ad
III., Manuel' in 1srarh taleplerinden ziyade Frans1zlann yaklamast S< lwbiyle Anadolu yakasma g((;:mcye karar verdi. Ancak Anadolu'da onlusu
hazin bir aklbete ugradt: Konya Scl~uklu sultammn ordusu ile ilk t1 wa smda Alman ordusu imha edilircesine bozguna ugrauldt. Uzun vc tats1z
miizakerelerdcn sonra Louis VII. de Anadolu yakasma gf ~ti. Ordusu Aim au
sava kuvvetlerinin kahntiSI ile birlqti. Ancak Konya'ya kar~1 st fer a<;mak
plamndan vazgc~ilerck Antakya istikametine yondindi. Y crli halka yap1lau
zuliimler, Franstzlarla Almanlar arasmda ~1kan anla~mazhklar vc Latiulerin Bizanshlarla ~arp1~malan i~inde, gt ~ilmesi gii<; arazide yaptlan yiir ilyii hac;hlann giiciinii tamamiyle tiiketmi~ti. Yolda hastalanan Konrad
1

Aradaki miinasebetin ne derecede

oldugunu, Almanlarla Bizanshlar arasmda Istanbul oni.lnde c;:arpt~ma
c;:tktJgmt belirten Kinnamos'un (Kinnam.
77) tafsilath haberi gostermektedir. KuGLER
(Studien zur Geschichte des zzveiten Kreuzzuges,
1866, s. 36 vdd. ve Analekten zur Ge.rchichte
des ;:weiten Kreuu.uges, 1878, s. 6o vdd.)'e
kart GmsE.DRECHT (Geschichte der deutschen
Kaiserzeit IV, 1877, s. 479 vdd .) ve KAPHERR (Kaiser Mantul 16 vdd.) Kinnamos'un
habcrinin vc ozcllikle onun bildirdigi,
Manucl il< ~ Konrad III . arasmclaki mcktupla~nmnm hi~~ hir i.inem ta~nnadtj!;J kamsmd:uhr lur. llu l{linl~ i~ hald1 olarak CIIAI.ANgerginle~mi~

II, 279) tarafmdan n.Jaynca D6LGER, RBg. 1 ;jho.

2
Bu hususta Manuel T.'in papa
Eugenius III.'a gondcrdigi agustos 1 IIJh vr.
mart 1147 tarihli mektuplar karakt<~ri~t ik11 r.
Kr~. W. 0HNSORGE, Ein Beitrag ;:ur Uc,chidtl~
Manuels I. uon Byzartz, Brackmamz JiiJIJrhr(/1
(1931) 371 vdd. ve V. GRUMEL, Au smil rln itl
deuxieme crosiade: deux lettres de Mamt~l ('om
nene au pape, Etudes byz. 3 (1945) IIJ.2 v<ld
Manuel, Fransa ve Almanya krallamulau
vassallik ycmini tale bind en, ikiuci uu:kIll
bunda bunu mesk(lt gcc;mck surctiyh., v.:t.
DON

(Les

Comn~nes

dedilmi~tir. Kr~.

gcc;mi~tir.

Eskikitaplarm.com

.,.,.,
Ill. Eflos'ck hac;h ordnsunu trrkciti. Antalya'da Louis VII. ik asilzadclcri,
dogr11 g1'miyc Linip yclkcn ac;arken, adamlanm scfalct ic;inde
11Lil1volmaya terkcttiler 1

St~riy'yt

Bn ~erdsiz hac;h seferinin kazanc;h c;1kardigi ycgane ~ah1s, Tiirkler

y:r rrmda, Norman krah Roger II. oldu. Manuel hac;hlarla ugramak yiizii ndt'll clognya bagh kalm1~ ikcn, Roger II. I I47 sonbaharmda dogrudan
dog1uya Bizans'a sald1rarak Korfu'yu zapt ve o zamanki Yunanistan'm
I'll zcugin chirlcri vc Bizans ipek sanayiinin i::\ncmli merkczleri olan Korrutlros ve Thebai'yi igal etti. Her iki ~ehir yagmalanarak ipek i~inden
anlayan Bizans dokumacilan Palermo'ya gi::\tiiriildiiler ve gene; Norman
i]wk sanayiindc hizmct gordiiler 2 Buna mukabil hac;h seferinin akamete
ngr.r mast Bizans ile Almanya'y1 tekrar birbirine yakla~t1rd1. Filistin'den
tliinii~i.indc Konrad Istanbul'da c;ok iyi kabul gordii ve Roger Il.'ye karl
hir sdi.r yapmay1 kabul etti. Vcncdik de Norman aleyhtan koalisyona
lc ttdarak Bizans imparatoruna Korfu adasmm geri almmasmda yard1m
l'tl i ( r I1D). Ancak baanstz hac;h seferinin neticclcri yin (:' de Norman kralt
ll'hiue vc Bizans imparatoru ile Alman miittefikinin dcvamh olarak zaranna ttzahiir ctti.
ltalya'ya karI miiterek bir Bizans- Alman seferi yapmak plam Roger
I I. ' nin ba:mh mukabil siyas1 faaliyeti yiiziinden suya diitii. Roger II.
Alma nya'da herzog Welf ile ittifak aktederek onu Staufer hakimiyt:tine
kar~1 miicadclesinde destekledi. Konrad bu sebeple elindcn gl ldigi kadar
silratlr t\lmanya'ya geri donmek zorunda kald1 ve bir zaman it;in it; miicatklln yiiziindcn Almanya'da baglamp kald1. Roger, Bizans imparatoruna
k:r r.~l 1\1 acari an vc Strplan desteklcdi: Daha I r 49 yllmda Manuel, Rascia
jii/Jrln .llllll bir isyamm bastlrmak zorunda kald1gl gibi bundan hemen sonra
ll 't.l lll hi r Bizans- Macar c;at1~masma miincer olan Macarlarla sava balad1.
I >i g-tr tarall:an Bizans imparatoruna kar~I biiyiik bir kin duyan ve yeni
],i, lrat;h seferi planlayan Fransa krah Louis VII. de Roger Il.'nin tabii
hir miittcfiki idi. Bu plan gerek Bernard de Clairvaux ve genkse Alman
ha luu kil isc birliginden aynlmt~ olan Bizans ile ittifakmdan ayumak
i:;l.cyc u papa Eugenius III. tarafmdan ho karIlandJ. Boylelikle Reger
ll.'nin l>akanhgmda kuvvetli bir Bizans aleyhtan koalisyon tqekkiil etti.
Anc;r k bu defa Bizans'a kaq1 bir Franstz- Norman taaruzundan baka
I, ir mtma ta~tmayacak olan hac;h scferi plam, Franstz 6valyelik miicssestsi nin mukavcmcti yiizlinden suya dlitii ve Konrad III. miittefikine kar~1
sadakatnn muhafaza etti. Avrupa devletleri iki biiylik gruba aynlmi
id iln: Bir tarafta Bizans, Almanya ve Venedik, diger tarafta ise Normanlar,
1

J'.

ha~h scfcrinin en ycni tasviri:

Cmsades II, 264 vdd. Ayr1ca bk.
Comncni c Staufer l ( '955) sG vdd.

I kinci

RIINCIMAN,
I.AMMA,

2 CHALANDON, Les Comnenes II, 317

vdd. vc Domination normande !I, 136 vd.

Eskikitaplarm.com

'.1.

Y rn i K u tl rrll! 11111 ~ Dr. v nsi

VI'

II k (: r

ri I r me lrJ'

Wrll''lrr, Fransa, Macaristan vc SuListan ik bunlann arka plfln111da l':tp;1hk huluumakta idi. Hu sun~tle c;ok dalh budakh bir Avmpa dcvll'tln sistnni
tqckkiil ctrncyc baladt ki, bu sonralan ycni gruplara doni.i~ccek v< cIiP,I'r
bir klSlm dcvlctlcri de icsine alacaktt. Bizans ile Macari stan ar:1S11 11 I<~ ki
dii~manhk c;ok uzaktaki Rusya'da bile etkisini gostcrdi: Her iki <k vlr r
de Rusya'mn ktsmi hiikiimdarhklanmn miicadelcsinc mudalt .dl' I'll i ln .
Rusya Kiev hakimi Izyaslav ile ittifak ederken Bizans Suzdal lliiknr11d.1r r
Yuriy Dolgorukiy ile Galic; hiikiimdan Vladimirko'yu destcklcdi 1 I >iP,I'f
yandan Manuel ilgisini 1ngiltere'ye kadar uzatt1 ve 1170 yrllallflch
Ingiltere krah Henry II. ile canh miinasebetlere giri~ti 2
Welf'li asiyi itaat altma aldtktan sonra Konrad III. 1talya scl r 1iui
haztrlamaya giri~ti. Ancak tam Bizans- Alman ittifakmm Nonu;,ul.lf ,,
karl miicadelesinin nihayet ba~layacagt anda oldi.i (1152). Omur hale I i
olan Friedrich I. Barbarossa ile Manuel, mutad mi.izakerclcrc r;1Auw11,
hie; bir zaman gerc;ek bir anla~maya varamadt. Manuel ic;in oldui!;u bd.
Friedrich I. ic;in de cihaniimul tek imparatorluk diiiinccsi biitiin .~iy:1H i
hedeflcrin temel ta~mt tekil ediyordu. Batt diinyasmm, Iustiui:IIIIIS' IIfl
Roma hukuku ile balamt alan tammast, burada da imparat01lt 1~1111
cihani.imulliigi.i bilincini saglamla~ttrmttl. Friedrich Bizans'm It ;1l ya
i.izerinde ileri siirdi.igi.i iddialara kaqt koydugu gibi, kendisinin gii:t.iiruk
sadece bir Grek krah olan Manuel'in cihan~iimulliige ulamak gayn t (.-.
rini i.iphe ve e ndi~e ile kartlamakta idi. Bizans ile Almanya arasuul;1ki
ittifakm yerini iki imparatorlugun rekabeti aldt. Her iki imparatorl11k
da tek imparatorluk olmak ve Roma'yt tevari.is etmi bulunmak iddiaswd a
idiler. Normanlara kart ittifak yerine her iki tarafta da 1talya mev:t. IIIIIJ da digerinden daha erken davranmak gayreti belirdi.
Manuel Balkanlardaki durumu gec;ici olarak diizeltmiti, Macarlarla
sava da siikunet bulmu ve Kiev tahtma Bizans'm mi.ittefiki Yuriy Dolgo
rukiy yerlqtirilmiti. Buna ilaveten Bizans di.imam Roger li. de iilmii~lli
( 11 54). Arttk Italya'da taaruza balanabilirdi: ister Alman im p;u aloru
ile birlikte, ister onsuz ve gerekirse hatta ona ragmen vc onuu akyhinl'.
1155 ytlmda Manuel, Ankona'ya filo gonderdi ve bi.iyi.ik tqcb!Jiis IIIJr,,d;cn
balauldt. Efendilerine ihanet eden Norman vassallerinin yardmu ik Bi z.t11.~
imparatorunun salahiyetli adamlan pek az bir kuvvetl e <'II k1sa silr ' dt
Apulia'nm en onemli ehirlerini itaat altma almaya vc lwyJr,c li ;dy ;
topragmda yeniden yerlcmeye muvaffak oldular: Ankona'dan Tannt111n ';,
kadar bi.iti.in bolgc Bizans imparatorunun hakimiyetini kabul <'tt i a.
1 V. VAsiLYEVSKIY, Soyuz;
dvukh im- and Henry Planlagenet, B.( 29 (1!)2qf:lo) ~' 1'1
periy, Trud1 IV, 45 vdd. Aynca kr~. G. vdd.
3 Kr~. CIIAI.ANDON, [,es Cwmbw., II ,
VERNADSKIJ,
Rtdatiuns byz:.antirw- ru.ues au
XIJ .ricclt:, ll,yz:.. 4 ( 1927 /!.!B) 26q vdd.
:l49 veld. vc The Later Cumr1811i, Camhr. Mfd.
~ K r~. A. V AHILIEV, Jl.fmmel Comr1emu /Ji.1t. IV, 369.

Eskikitaplarm.com

VI.

'l,h

A~kc rl

ARalct S.tmfuun H !l kimiy c t Dcvri

Ba~an eu ciiretkar tahminlcrin iistiinde olup Manucl'in siyasctine

ycui uluklar a~m1~t1. Bizans imparatorlugunun en son ve en biiyiik heddi
olan Rorua imparatorlugunun ihyasi imkan t,;cn;evcsi i<;ine girmi~ goriiniiyordn. Daha Ioanncs II., I I4I ytlmda papa lnnoccntius Il.'a diinyada
iki krlr~,: 111PVcut oldugunu yazmi~tl: Bunlardan diinyevi olamm kendisi,
n rld\nisi 11 i isc Papa, hristiyan kilisesinin birligini yeniden tesis etmek
vc tl'k l>ir Roma imparatorlugunun diinya hakimiyctini kurmak i<;in,
kullarracaklardt 1. 1tC imdi bu programm uygulanmasi gerekiyordu.
Me sck Bizanshhgm bu cski v:e giderilm(z hasn:tini gn<;< klqtiimtk ve
p.qwurr yardtmtylc, kilise birligi fedakarhgt pahasma, lustinianos ve
Konstantinos'un diinya devlctini ihya etmek idi 2

Arrcak lustinianos'un devlcti ihya tq< bbiisii bile uzun bir dcvamhlr ~ a salrip olamamltl; Manuel'in bu tqtbbiisii de daha ilk ad1m at1hr
al.llmaz suya diitii. lmparatorun hedef edindigi gayeler ile sahip oldugu
!J: I'I'\~I'k imkanlar arasmdaki uygunsuz oranh Iustinianos zamanmdakinden
c;ok tlaha biiyiiktii. Qevrenin direnii de <;ok daha gii<;lii idi. Tqckkiil
ctmi~ olan karmaIk Avrupa devletler diinyas1 bir diinya devletinin kurulrllasiJla imkan btrakmarnltl. ltalya ile ilgilcnen biitiin devletler Bizans
inrpa ratnrn aleyhinde birlqtiler. Ankona'ya yap1lan <;tkartma ve Bizans
taa rrliZli!JlllJ halangt<; safhasmdaki ba.ans1 sadece Friedrich l.'i Bizans
illlp<ll'<ltmunun a<;tk bir diimam haline gctirmekle kalmarnlti. Bizans'm
Nm ma u VP Macarlara karI eski miittefiki Ven(dik de Bizanshlann ltalyo~ 'ya kuvvclle yerlqmesiyle kendisini tchdit altmda hisscdenk Bizans
irnparalmundan aynld1. Norman krah Guillaume I. siiratle mukabil
d.~ti )C'yc ha<.trlanch: I 156 yllmda Bizanshlan Brindisi yamnda agtr bir
"' "~ ltlhiyrtc ugrattl ve ktsa zamanda Bizans'm igal ettigi biitiin bolge
on1111 t;trafindan geri ahnd1. Silah giiciinden ziyade para ve diplomasiye
lLi y annll~ olan Bizans'm ltalya'daki mevk1inin zaaf1 boylece ortaya <;tkmt~
olein. ( :ilran~iimul tek imparatorluk tesisi gayretleri i~_;inde ba diimamm
1

Sp.

LAMPROS,

AuToxpat-r6pwv

'l'O u

si programchr.

I holi-xvTlou xpucrri [~I)TJAAot Xotl XP'JO'tX Ypdf.l!U'Tot

2 Egcr J. HALLER (ayn. esr., ayn. yer),

Manucl'in "aslmda Apulia'yt, Kalabria'y1
N ir1~ "I),!."I)VOfLVi)fLcuv I I (1 914) 109-11 =THEI- gcri almak ve Ankona ile, kendisini rahatsiZ
Nl(ll . MIKI.OSILII, Momumenta specta:-ztia ad eden Venediklilcre kaq1 bir i.is elde etmek
wuo11em eccle.Harnm graecae et roma11ae ( 1872) ten ba~ka bir ~cy istemedigini" samyorsa, o
1 t.. l>iil.(am , Reg. 1303. Tarihin tcsbiti zaman l\1anuel'in siyasetinin hcdcflerini ve
haku mntlan (1126 dcgiiii4I ) bk.J. HALLER, bu hedeflcr ic;inde mi.indcmic; bulunan
JJ,as J'af'llrcm ll, 2 ( 1939) 555 lmparator Bizan.~ imparatorlugunun gclenekscl cihanluaniH~s'i n bmadaki ifadcsi hie; de CHALAN- ~i.imulli.igc ula~ma gayretlerini bilmiyor dellllN' un cledi ~ i gibi (Les Com11enes II, 163) mcktir. Bununla bcraber "ashnda = ilk
Raden~ "!~<'nc."ralil(:s sur lcs bicnfaits de Ia safhastnda" sozi.inde oncmli bir smtrlandirr<'u nion" def( ldir. Bu Bizans tacma bagh ma mevcuttur.
Roma dlm ya hflkimiy<:li ic,:in bi.iyUk bir siyu-

cXV<X<p(p6fl~V<X d~

TIJU ~VWO'~V 'rWV XXA"I)O'tWV 1

Eskikitaplarm.com

II.

Yrni Kudrcllcnme DcvrcRi

VC

Ilk c:cJilcmrlrr

1 ~7

Normanlar'da dcgil Friedrich I. Barbarossa'ntn ~absmda giircn M a nud ,

papanm arac1hg ile 1158 yllmda Guillaume I. ilc bir ban~ anla~lllotHI
yapt1. Diinya hakimiycti diiiincesi onccki gibi hala o11u biiytilt til k.t
ve siyasetine etki yapmakta idi. Fiili bak1mdan ise Normanlar ilc sulll
akdi ve ltalya'mn Bizans birliklerince boaltllmasi Bizans'm diiuya h!\ki
miyeti riiyasmm sona erdigi anlamma gclmekte idi.
Buna mukabil Manuel zay1flami Latin dcvlctlerinc kart, lmhotstutll
siyasctine devam ederek, onemli baanlar elde edcbildi. Kilikya'dot sotP,
lamca yerlqmi ve Antakya hiikiimdan Reinauld ile ittifak etmi~ htditllollt
Ermeni hiikiimdan Thoros I 158 yllmda itaat altma almd1; irnp:11;tm
"onu Bi;:;anslzlarzn u~agz saflanna soktu" 1 Antakya prinkeps'liginiu k1si11
olarak itaate ahnmasl c;ok daha biiyiik bir onem taIyordu. Antakya ltiikilrn
dan Bizans imparatorlugunun yiiksek ha.kimiyet haklanm kallul ,., t rp,i
gibi, imparatora yard1mc1 birlikler vermeyi de tekeffiil ctti. inqw at !II
bundan baka Antakya patrigini tayin etmek hakkm1 da muhalitza t'ltnl'k
teydi. ltaatmm delili olarak Reinauld yalm ayak, bal kabak, koll.111
dirseklcrine kadar c;plak, boynunda bir ip, k1hC1m sol clindc ta~tyma k
imparatorun karargahma geldi 2 Kudiis krah Baudouin III. de i111par "
toru ziyaret ederek onun yiiksek ha.kimiyetini tamd1. Bu dcvrin Biz.1uslt
bir c;agdaImn ifadesine gore "Kudiis krah imparatorun Ohrcti v< ya ptt P,t
biiyiik ilerin hayranhg1 ic;inde geldi ve imparatorun yiiksck hftki111iyl'f i 11 i
tamd1" 3 Bizans imparatorunun Latin doguda sahip oldugu iistiin llll'vki ,
Manuel'in I I 59 yilmda t6renle Antakya'ya giriinde c;ok etkikyici if;tcksilli
buldu. Biitiin imparatorluk alametleriyle siislenmi olarak imparator
atmm iistiinde ilerliyordu; Kudiis krah atmm iistiinde ve fakat hie; hir
hiikiimdarhk alameti taImadan biiyiik bir mesafe ile onu takip cdiyonlu;
Antakya prinkeps'i imparatorun atl yamnda yaya yiiriiyor vc "ornm iizl'ngisini tutuyordu'' 4 Bu devletler hiyeraqisini etkileyici bir ekilde gtizln
online seren nev'i ahsma i::izgii bir sahne idi 5 Manucl'in saltanatmm
sonlanna dogru Tiirklere karl savalnda ugrad1g1 fclaket onun siyasct i11 i 11
Latin doguda kazand1g1 biiyiik baahlan gormeye engel olmamalrdu.
Bizans'm, ha<;h devletlerinin kurulmas1 ile karl kar1y:1 kald1P;t, A It ksios
I. ve loannes II.'in ony11lar boyunca yenmeye ugratlklan sonmb r t;oz(IJ .
Kinnamos 186, 16.
Kinnamos 182, 13.
8 Selanik metropoliti Eustathios: REGEL, Fontes rerum byzantinarum I ( 1892) 39
Baudouin'in halcfi zamamnda hila Bcthlehem'dcki "Dogu~" kiliscsinin 1169 yllmda
yaztlnll~ ohm I.Jir kitabesindc ilk Strada
"Bi.iyllk, E J1(uvaai do~mu~ llaMikuN Manuel
KoHIIL< ' IIO~" VI' anc11k orulan so111'a "KudllH'
1

iln bi.iyilk krah Amaury" zikredilnwld ("(]j,.

Kq. VINCENT et ABEL, Bethltem: /, .Hmclrwi"
de la Natiuite (1914) 157 vdd. G. ti!~.J F.UI'II A
NION, Orient. Christ. (1935) 239 vtld. ( :IIAJ.A N
DON, Les Comnerzes II, 449; VAstLur. v, Jli,torv

4274

Kinnamos 1B7 vd.

~ Kr~.

G. OsnwGOHSKY, Din byr.rttl

tini.clw Staatmhierttrdzin, SK B ( 1 !J:ih) ~ "

Eskikitaplarm.com

VI. Asked Asalet Snufmm Hllkimiyet Devri

mil~ vt~ Bizans hegemonyas1 tekrar kurulrnu~ gciriinrncktc idi. Bizans .irnpar;loru hristiyan doguya tiirniiyle hakirn bulunuyor ve Tiirklcr tarafmdan
N lkl~llnlan

Lfttin dcvletlcri onun ahsmda harnilcrini goriiyorlard1.

Macaristan'a karl da Manuel babasmm ~_;izdigi yoldan yiiriidii ve
Ioaiiiii'S II. gibi Macar taht rniicadelclerine rniidahale etrnek surctiyle
ay 111 metodlan kulland1. Sadece onun siyaseti burada ~_;ok daha mutaarnzant vc hedcfleri de ~_;ok daha yiiksekte idi: nihai sonu~_; olarak bu iilkeyi
itaate almay1 vc Bizans devletine ilhak etmeyi tahayyiil etrnekteydi 1
( ;t~yza II. 'nm I I 6 I yllmda oliirnii Macaristan ilerine yeniden miidahale
l'mmtuu verdi. Geyza'nm oglu ve halefi Stephan Ill.'a kaq1 Manuel,
G<yza'nm kardeleri olan Stephan IV. ve Ladislaus'u para ve silahla
dl'steklcdi. Bunun iizerine uzun ve degiik talihli bir miicadele baladi.
Manuel Macaristan'da, ozellikle Macar ruhanilerinin bir kiSITII i~_;inde
oncmli bir taraftar kitlesi kazanmaya muvaffak oldu. Mukabil parti ise,
Alman imparatoruna dayanmay1 deneyerek Bohemya krah Vladislav'm
ya rdumm cldc etti. Bohemya kralma gclince o, Konrad'm yanmda katllml
oldugu ikinci ha~_;h scferinden bcri Bizans imparatorunun vassali sayxhyordu 2 Diimanca harekatx durdurmaya ikna edilerek hatta Stephan
Ill. i It irnparator Manuel arasmda aracxhk bile yap h. I I 64 yxhnda Bizans
imparaloruna biiyiik menfaatler vaad eden bir anlama yapxld1: Stephan
Ill. '111 kardqi Bela Macar vcliahd1 tammp Hxrvatistan ve Dalma<;ya arazisi
k<11disi11<' dirlik olarak verilerek Istanbul'a gonderildi 3 Ancak anlama11111 11ag lach~1 1_;1karlan ger~_;ekletirebilmek i<;in yeni miicadelelere giri~mek
ica p dl i. tin savaa dokiilmesinden once biiyiik ~_;apta askeri ve diplomatik
hal.lklar yaplid1. Hatta imparatorun ozel bir el<;isi Rusya'ya kadar
l{idn<k Kiev ve Gali~_; hiikiimdarlarmm yard1m1m saglad1. Baan gostenl<n ~ay rctle orantlh oldu: Dalma<;ya, H1rvatistan, Bosna ve Sirmium
IJOIRI"ini Bizans imparatorlugunun hakimiyeti altma girdi (1167) ~.
Manncl'in Macar sorununa ne kadar biiyiik onem verdigi, onun IsLIIdlld'da Aleksios adxm alan Macar vdiahd prensi Bela'y1, Macaristan ile
imparatorlugun birlemesini bu yoldan saglamak maksad1yla, k1z1 ile evlendirip, kcndisine veliahd ilan etmeye karar vermesinden anlaIlmaktadn ~. Vdiahd s1fatiyla Bela- Aleksios'a, o zaman kadar sadece imparator

1 Kr~. Gy. MoRAVCSIK, Pour une al(8ou:Ao~ e-lteM8ou:Ao~)'dan ba~ka bir anlama
limu:r bvzantino- hongroise, Byz 8 ( 1933) 555 gelmiyordu.
8 D6LGER, Reg. 1455. Kq. ~IH;:,
veld. F. DiiLmm, Ungarn in der byzantini.rcl>.en
u,ir/ll fwlitik, Archivum Europao Centraarientalis Poviyest II, 8o vdd.
4 Kq. ~111;:, Poviyest II, 91.
II (l'llj.:~) H. :!/4, .'i vdd.
~ K innamos (s.!IQ:l) 'un ifadesine gore
6 Kr~. Gy. MoRAVCSIK, Pour une alVlndi,lav Manud'in :Al!;toc; u idi (kr~. aynca liance byzantina- hangroise, ~vz. 8 ( 1933) 555
Viw:!'ulitts von l'rag. M.G.!!. SS, XVII, 681). vdd. F. DoLGER, Ungarn in dcr byzantinischen
ll"ult larih ya.-:anmn tdftkkisine gore bn Reichsfwlitik, Archivum Eurapae Centroarientalis 8
knd.d lnim "gllniillil hizmctkftr, u~ak" ( '!142) H. 3/4, 5 vdd.

Eskikitaplarm.com

1!.

y ("IIi K II d I' r.ll r 11 Ill c n c vI' I' Ni v c II k ( :('I' i I r !Ill I,. r

.,.... ,

taralinda11 kull;u1dnu~ olan ve fakat. 1>11 audau il i!Jarcu 1lzd IJir LIII V.t ll
anlamllll kazauarak UllVanl.tr lJiyerar~isiude Vasiff'Us'dan SOli I a i-!:C kll V
sebastokrator ilc caesar'm online ge<;irilen desjwlts iinvam vnildi 1. I l.dr.c
sonra ise bir oglumm dogmas1 imparatorun IstanlJIII'da biiyii k lro~llltl
suzluk yaratrru olan bu karanndan vazgc~mesinc scbcp old11. An ak
Manuel, Stephan III.'m vcfatmdan sonra hirnaycg,.rdcsi lkla - AI ksi ~~~ ~~
Macaristan tahtma yiikscltrneyc ve bu sayede Macaristan iiznirukki
niifuzunu cmniycte almaya muvaffak oldu.
Macaristan'da yapilan sava~lar yamnda S1rplarla miicadck k v; tlll
etmektc idi. S1rplar Bizans hakimiyetine kaq1 bagimsizhk miic ad('l c.~i nd
Macaristan'dan yardim gormekte idilcr. Rascia'da isyan isyam kovaLtru ;d,
tayd1. Manuel biitiin bu isyanlan her sefcrinde bastrrmaya 11111 \'all.d,
olmakla beraber bunlara, sadakatten aynlan Jnpan'Jan dcgitirip d11rr u.
sma ragmen, bir tiirlii son vcremiyordu. I 166 ydmda Stephan N '""'' Y"
Rascia' nm bii)'iik jupan'hgma yiikseltildi 2 Fakat o da pek kisa hir za ru .ttul.t
Bizans imparatoruna karl ayaklanarak Bizanshlan ag1r bir yc11ilgiy
ugratt1. Ancak Manuel'in Macaristan'da elde ettigi lmanlar btl I <~d:t
da etkisini ~ostcrdi; ~_;:iinkii bu yiizden S1rplar Macar yardnmndau ynks
kald1lar. Vcnedik ile baglanti da az etkili oldu ve imparator I 172 yrl 11ul.
biiyiik<;c bir ordunun bamda S1rbistan'a girincc Ncmanya iimils izk
~en mukavemetten vazge<;ti. Antakya prinkeps'i Reinauld'nun Y" pll f\1
aym tiyatrovari tarzda o da itaatmi arzetmck 3 vc sonra da magl'p
edilmi asi pozunda imparatorun lstanbul'daki zafer alayrna k.tlrlrll .lk
zorunda kald1. Huzursuz islav iilkesinin itaate girmesini saray !Jatipl r i
miibalagah hitabelerle tesid ederken 4 imparatorluk saraymm duvan11 a
ilenen tablolar Bizans imparatorunun asi S1rp buyiik jupan'ma kar~1 k:t
zand1g1 zaferi ovmekte idiler 5 ~ohretli Nemanya hanrdan 1111n n dd i
olup sonradan Sup devletinin bag1msizhgmm kurucusu saytlan Stt'pli<~ 11 ,
onceleri , te crit edilmi durumda, Bizans devlrtin e kaq1 hrr ha11gi cli.i~'"""' a
bir hareketten uzak kald1 ve imparator Manuel'in oli.imiin<" kacbr ''""
vassallik sadakatini muhafaza etti.
Bizanshlann Ankona'ya taarruzlan nasll Venedik'in ouLtrl<l Nn1
manlara kar~I ibirligine son vermi~ idiyse, Dalmac;ya'nm ilhak1 d<~ 1\b 1 Kq.
G. OsTROGORSKY,
Urumvlada St. Nemanya ?, lsi or. gla.l'lliA 11)' 111 , :1/1.
Despotes. Die Anfiinge der Despoteswitrde in 165 vdd.
8 Kinnamos 2H7.
Byzanz, BZ 44 ( 195 I ) (F. Dotger- Festschrift)
4 SeUmik mctropolil i l~u~lallci u~ , n,.
448 vdd. R. G u u.LAND, Etudes sur l'histoire
administrative de l'Rmpire /Jyzantin. Le desjwle, REGEL, Fontes rerum hyz. I, 1:1 vdcl K11n~f.
REJJ I 7 ( Ill5!l ) 52 veld. FERYAN~~H,:, DesjJoti Manasscs, n~r. Kl1Inz, VJI I2 ( ""'" I 11'1,
27 vdd.
11 vdd.
~ Kronoloji i l,' in Ron olarak kr~. R.
~ Kr~.
GRAilAI< ,
FmfJMtJIIT -1" vclcl ,
NovAJ(OVII,: , harl .1r. mdio i Allll _ y~ fmreo dtt
II.(. (Kaynak Vl'l'iln1 de ).

Eskikitaplarm.com

VI. Askerl Asalet Smrnm Hll.kimiyet Dcvri

cadara kar~t Vcncdik ilc Bizans'm ~,;tkarbirligine nihayct verdi. Di~er

l.arai'Lan Vcncdik tacirlerinin devlet arazisinde haiz olduklan ozel durum
lli~aw1 ticarcti baktmmdan tahammtil cdilmcz bir ytik t.qkil etmekte
uli. Manuel digcr halyan deniz Chirlcriyle baglantlyt kuvvetlcndiemcye
<; a!J ~arak 116g'da Cenova ve I I 7o'de Pisa ile anlarnalar yaptt 1 Boylelikll- Vmcdik ile mevcut ilikiler durmadan gerginleti ve I 171 )'lhnda
~ iddctl i bir anlarnazhk patlak verdi. I 2 mart tarihinde bir gtin i~inde- ki
hu alman tcdbirlerin ne kadar esash bir ekilde haZirlanrni oldugunu
VI ' llizans devlet cihazmm ne derecede atik ve tetik oldugunu gostermektn lir - Venedikliler btittin devlet i~_;inde tutuklandtlar ve miilkleri, gemileri
v1 mallan mtisadere olundu. Venedik'in mukabelesi ise kendisini c;ok
lwklctmedi. Kuvvetli bir fila Bizans ktyllanna taarruz ederek Khios (=Sak~) vc Lcsbos ( = Midilli) adalanm yaktp ytktt. Bunun tizerine uzun
auii:l<tkcrclere giriildi ise de, bunlann bir netice vermcdigi anlatlmakladtr. Bizans ile Venedik arasmdaki mtinasebetler tam on ytl kesik kaldt 2
Lfttin doguda ve Macaristan'da elde edilen parlak baanlara ragmen
Bi:r.aus devletinin yalmzhga itildigi gittik~e daha a~,;tk bir ekilde gortintiyordu. 12. yiizythn 70. ytllan sonuna dogru Manuel'in durumu her tarafta
~allanmaya baladt. Roma ile ibirligi i~,;in gtidtilen timitlerin aldattct
oldugu ortaya ~,;tkmttt: Bir kilise ittihadt i~in her iki tarafta da artlar
milsait dcgildi ve her yerde- Venedik'de, Dalmas;ya'da, Macaristan'daBizaus imparatoru aleyhinde ~ahan katolik ruhani parti idi a. Battda
.rrhismatik Greklere kart duyulan gtivensizlik gibi doguda da Latinlere
ka r~t duyulan nefret kokti kazmamaz hale gelmiti. Niketas Khoniates
" uwlfl n Latinler .... mtilktimtize agtzlanmn suyu aktyor, koktimtizti kurut1
()(ILGRR, Reg. 1488, 1497, 1498
(l!runva), 1499 (Pisa).
1 llununla beraber
Niketas Khonialr~ (s. 22 5) Venedik ile Norman krah
( :uillamne II. arasmda aktedilen bir ittifa.
km Manucl'i tutumunu degi~tirmeye zorlayp onu Venediklilerin eski haklanm
ye111den tasdik edip zarar ve ziyanlanm
tLzmin etmeye sevketti~ini iddia etmektedir. Andreas Dandolo'nun kronigine (Muratori XII, 309) YC 13. ytizythn ba~larma ait
nnon im Doge'lar kronigine gore ise Bizans
ile Vrnc:dik arasmdaki mtinasebetler ancak
i\n!lronikos I. zamanmda yeniden kurulmu~
fur. i\ra~ llrlcilann t;ogu, bu arada CnALAN
llON (l..es Comni!n6s II, 592), HEYD (Commerce
dr1 Levan! I, 1120), KRETSCHMEYR (Venedig I,
11111) v. h. Nikctas Khoniates'in verdigi bill{iyi te n: ih elmck gcrekti~inc inamyorlarch

(ben de bu eserin daha eski baskllannda bu

gori.i~e kaulmi~Um). Buna mukabil daha
once F. CoGNASSO (Partiti politici e lotte
dinastiche in Byzanzia alia marte di Man~ale
Comrumo, Torino 1912, s. 249 vdd.) Venedik
kaynaklannm daha inamhr olduguna dikkati t;ekmi~ti. Cognasso'nun at;Ildamalan
hakkmda bilgisi olmayan N. P. SoKOLOV
(K voprosu o vzaimootnoJeniyakh Vizantii i Venecii v poslednie god! pravleniya Komninov, VV
5, 1952, s. 139 vdd.), Docurnenti fkl commercia
veneziano (~r. DELLA RoccA e LoMBARDO,
Torino 194o)'ya dayanan t;ok saglam delillerle onun tezine uygun neticeye varmaktadtr.
3 Tasviri ashnda ancak dikkat edilerek kullamlabilecek nitelikte olan KAPHERR (Kaiser Manuel go vdd.) bunu ~rok
giizel a~rklam~ur.

Eskikitaplarm.com

2. Y~ni

Kurlr~tl~nrnr.

Dr.vr~si

v~

Ilk G ~r il c mcl~r

mak istiyorlar ..... onlarla aramtzda bir kin uc:;urumu var, ruh bakmmulan
onlarla birlcmcmiz imkfmstz, her eyimiz birbirindrn ayn" 1 dnkcu
Bizanshlarm ruhiyatma tercilman olur. Yeni yol ve c;arcler lmhua~la
yekta alan Manuel, Lombardia ehirlcr ittihadma, Friedrich Barbaros:-~a'ya
kaq1 miicadelelerinde biiyilk para yardtmmda bulundu. Fakat climlc-ki hu
silah da, Lombardia ittihadt ile savaI durduran ve papanm impar a1111
Friedrich I. ile banmasmi saglayan Venedik anlamasi (tt77 ) ill- ctkisi:t,
b1rakiid1. Manuel'in biiytik bir ustahkla istismar etmeyi ba~anl g ha 11
schisma'smm son a ermesi ile papamn Bizans ile ibirligi etmesi ic,:iu va 1 hP,r
gerekli son koullar da yokolmutu 2
Manuel'in Barbarossa'nm her diimamm dost saymasi gihi, F1 inh ic h
I. de Bizans imparatorunun diimanlariyle iliki kurmaya gayret ctnll'ktc
idi. 1173'den beri Alman imparatoru, Konya Selc:;uklu sultam Kth~ t\Jsl.cu
ile miinasebet kurmutu. Manuel'in Latin doguda kendisinc yaratllP,
yiiksek mevki Bizans'a, Konya sultanhgma karI da uzunca bir siin ir, i11
kuvvctli bir mcvki saglamiti. Selc:;uklu erkam arasmdaki anlamazhkLu
dan mahirane bir Ckilde faydalanarak ve Anadolu'da baz1 askeri haprt
larla imparator, iistiinliigilnii saglamlatlrmasmt bilmiti. 1162 yllurd.t
sultan KII1<; Arslan Istanbul'da iic:; ay gec:;irmi ve yapiian hir aul.r~"''
ilc bir c:;ok ehrin Bizans'a teslimini ve imparatora askeri yard1mda hulu11
may1 kabul ctmiti 3 Ancak bu yiikumliiliikler yerine getirilmnli vc
Manuel Macaristan ve Avrupa'da megul iken K1hc:; Arslan Anadolu'daki
iktidanm saglamlatirmaya muvaffak oldu. Alman imparatorunun <lt~Mti'P,i
onu direnme hususunda cesaretlendirmiti. 1175 ythnda Bizans ilc Kouya
arasmda miinasebetler kesildi. Bunu izleyen y1lda Bizans imparalom
muazzam bir ordu ile Konya iizerine sefer ac:;t1. Ancak Frygia dag ~q;it
lerinde, My1 iokephalon yanmda, imparator I7 eyliil 11 76'da milth i hir
fclakcte ugrad1. Bizans ordusu Tiirkler tarafmdan kuattlarak kllu;tau
gec:;irildi 4 Bizzat Manuel bu yenilgiyi, Bizans'J!! bundan 105 yl iiii!T
Malazgird'de ugrad1g1 felaket ile mukaycse etmitir 5
Ugramlan baarlSlzhk, imparatorluk siyasctinin battda maruz k.d
dtgl darbelerle aym zamana rastlad1g1 ic:;in daha da act idi. Bizaus ckvk
tinin itiban ag1r bir ekilde sarsllmlti. Bu sarsmtmm ne kadar ~iddc 111
oldugunu Manuel'in bu sualarda Friedrich I.'den aldtgt bir mcktup ~~~:~1

Nik. Khoniates 391 vd.

W. OHNSORGE, Ein Beitrag
z;ur Geschichte Man1111ls I. oon B_yzanz;, Brackmann - Festschrift ( 193 1) 3 7 1 vdd.
3 Di>LGER, Reg. 1446.
4 Kr~. A. VAsH.mv, Das .t:enaue Datum
der Schlacht von .Myliukejllwlon, llZ 27 ( 1 927)
2llll v.!d .
2 Kr~.

Nik.

Khoniatcs

2411.

Mnnll<'l'iu

lngilter~ krah Henry Il.'yc ya..:nu~ ulcluP,u

mektup ile kr~.: Chronica max. Ro~-:rr1 tin

Houedene (n~r. W. S-runns) II, 1020,1 ; iu
gilizccy~ c;cvirisi: A. VAsn.mv, A1mwel (,'omnenu.r and llettry Plantagenet, HZ 'I!J ( ll)'.j'l/'1")
237-40.

Eskikitaplarm.com

llll'kt.cdir 1 : Rom a. impa.ratoru s1fat1yla Friedrich onu, Grck krahm,

IHlulisirw hon:;Ju oldugu itaatl gi::istcrmcyc davet cdiyordu. Manucl'in d1~
pol it ikasuun, sonunda ~apa oturmu~ oldugu art1k a<;:1ga vurulmu~ bir Sir
idi. K1ndisini kaptmm~ ve <;:ok ~cy yapmak gayrcti i<;:indc seve seve
k alnn~ oldugu saylSlz sorun nihayet onun takatini a~mi~tl. Evct, doguda ki Lfttin dcvlctlcrinc karI zaf(~rlcr kazanabilmiti, Macaristan'da parlak
ll;~~anlar eldc ctmi~ vc gc<;:ici olarak hattil. 1talya'da biiyiikc;c bir bi::ilgcyi
i .~l{n l edchilmi~ti. Fakat biitiin bu bi::ilgelerde devamh olarak mcvklini
nwhali1za. etmck vc biitiin Avrupa ve Onasya sahnesinde aktif vc hatta
sald1rgan bir siyascti yiiriitmck miimkiin dcgildi. Her taraftan agu mukabil
darbl'ler gclmcktc idi. Dogudaki kudrctli durumun temclleri yikllmi
v1 Bizans 1talya'dan kcsin olarak kovulmu~tu vc irndi tam tccrid edilmi~
bir ~l'kildc vc bitkin, batl dcvletlerinin diiman koalisyonu karISmda
l> nlllnnyordu 2
Ol~.i.isiiz gi.ic; israfmm sonuc;lan di siyascttcn ~_;ok i<;: durum bakimmdu a~n oldu. Bi.iyi.ik <;:aptaki tc~cbbiislcrin vc daimi savalann maloldugu
l'nlak<lrhklar o zamanki Bizans devlctinin takat vc imkanlanm arni~tl.
I ktisad 1 vc asked bakim.dan imparatorluk tamamen tiikcnmiti. Filvaki
lo;utiii'S H., Bizans imparatorlugunun bir zamanki asked kudretinin ana
dayana~t olan cski asked araziyi ycni bir temel iizcrindc tckrar dcnemeyi
Hu an u~ll. Pet;encklcri maghlp cttikten sonra esirlcri dcvlct i<;:indc iskan
cdip askcrliklc gorcvlcndirmi, S1rbistan iizcrindc kazamlan zafcrdcn
~~ "' r.t I' sir di.i~en S1rplar Nikomcdcia (- Kocacli) bi::ilgcsinc ycrlqtirilrui~ti; hunlann bir k1sm1 stratiotes, bir k1smi vergi yi.ikiimlusii olarak vazifc
gllnnk l i 3 Manuel bu i::irncgc uydu; o da devlet arazisindc -Scrdika
y. nuub VI' digcr ycrlcrdc- Sup sava~c1lanm iskfm ctti ... Macar krall
( ;cyza I[. ilc yap1lan ban~ anla~masmdan sonra, hi~ iiphcsiz bunlan
1Ll 1\izans stratiotes'i haline gctirmck iizcrc, onbin Macar csirini iadc ctmiyc H k eliude tuttu 5 Yeni asker arazisi ihdas1 ve dcvlctc ycni -tabii
y. hann askcr-koylii iltihaki orta Bizans dcvrinin kuvvctli asked organizasyonrrna gcri donii anlamm1 taIyordu. Ancak bu yabanCI kuvvctlerden
tn

1 ")fi

N~r.

KAP - HERR,

Kaiser

Manuel

ve l.

1'. Wnnn (Kaiser Manuel I. Komruul die Ostgrenze, Rilckeroberung und

11 1 i~rlmmfba u tier Fr..l'l7mg Dorylaion, BZ 55,
IIJh'l, M. 21 vlld .) Manuel l.'in Myriokephalon sava~ mdan sonra Dorylaion'u b~alt
ma y ka hul c mccbur oldugunu tcsbit etnwklrclir. lluna p;iirc: Bizans dcvlctinin dot!:u
Mltl ll'lrtlll Manuel'in saltanatmm sonlanna
dugn1, ~irn cliye kadar kabul c:dildigindcn vc
lu:t.iu1 Konmcnnslar devrinc ait haritam1:r.da
I/NUl.\'

iarct edilmi~ alan s1mrlardan oldukc;a

daha doguda bulunmu~ olmas1 gerekmcktedir.
3 Pcc;encklcr hakkmda bk. Kinnamos
8. S1rplar hakkmda Nikctas Khoniatcs 23,
1 1 : xoct xocoroc Tl)> N ~XO(J.1)l~ouc; E1t1XPX (ocv li1tO<iEoc:; ocin1~> xa"''oiv.r,ow xocl yi'1v 3tocpxecr't'liT'I)II
a.~ol>:xm:qJ. ZVO~, oro fJ.E:\1 't"OU 3opJKTIJ't'OV AtW
To\c; <rTpCl'tEUtJ.IX<rW t1' >-:'X~C(J.\f;t, "1'0 3e 1tc:tp'ijxtv
de; Bo:cruo<;>op'Y]av.
~ Kinnamos 103.
6 Kinnamos 120.

Eskikitaplarm.com

'.l. \' ~~

n i K u d 1cllcHm r ]) r v r r Hi v r II k C: r r i ln11 d c r

istifitdc, zama111n c;ok artmt~ olan asker! iht.iyac;Ian ic;in yctcrli ck ~ ilcli.
Buna mukahil sahibinin asked hizmctlc yiikiimli.i kdmmast artJyla fillmoia
arazisi tcvcihi Manuel zarnamnda c;ok arttt. Qogu kcrc batthlat a d.t fnonoia
olarak arazi tevcih olunuyor vc yerli ki::iyliiler bunlara paroik ( yan-!1111)
olarak baglamyordu 1 .
Asked asalet s1mfmm hiikumeti, biiyiik arazi sahipligi mi.icsscsc si 111 ,
ozellikle diinyevi biiyiik araziyi, tevik ve himaye etmekte idi. 1 1;11! 111 a1
tmda 1sdar olunan bir khrisobullon ile Manuel Istanbul ve <'.iva ,.111<1.1 k i
manasttrlara, arazi miilklerini her tiirlii geni~letmeyi yasa kla 1111 ~ 11 ~
Aym zamanda, tevcih olunan ara7inin sadece senatOr riitbcsindr ol.111
larla stratiotes s1mfmm miimessillerine yani pronoia sahiplcrinc sat II a l1i I ,.
gini hiikme baglamt~tt. Bu c;.ok anlamh hiikiim daha sonraki bir cmirn .111w
ilc teyit ve tekrar olundu 3 1mparator Manuel ic;in hic; iiphesiz m;~II;Jslll
dii~manhgt yabanc1 bir ey idi. Mevcut manasttr mtilkii sadcce l'I'SIIIf'll
ve alenen garanti altma ahnmakla kalmaml en biiyiik imtiyazlar v< lllllfl
fiyet haklanyle de donatJlmiti (. Fakat ruhani ve diinyevi bi.iyiik ;11 .11. i
sahipligi miiesseselerinin rekabeti ic;inde imparator diinyevi ola111 df'sll'k
lemektc vc yanh anlaIlmasma imkan buakmtyacak bir Ckildc dtlny rvl
hiiyiik arazi sahiplcrinin miilklerini ve gi::ircve bagh pronoia arazisiui , ozl'l
liklc on planda bu sonuncusunu, himayc etmekte idi.

Pronoia sahipleri yamnda, her zaman oldugu gibi, yine c;ok s;Jyula
iicrctli asker Bizans ordusunda hizmct gormekte idi ve halk her zamank111
den daha biiyiik ol~udc her tiirlii mecburi tekalif v c angaryalarla onlulltlll
bak1mma itirak ettiriliyordu. Dcvlctin imkanlan yetmcdigi ic;in, aHkn l
birliklerc, gerekli malzemeyi halktan toplamak yetkisi verilmiti. "Eyalctlerin chalisi, kendisindcn sadccc paralanm c;almakla yetinmeyip iizn1
Nik. Khoniates 273 Bunun hakkmda bk. OsTROGORSKIJ, Feodalite 28 vdd.
2
ZEPos, Jus I, 38r vdd. DoLGER,
Reg. I4I8 ve I419. Bu tedbirlerden Niketas
Khoniates (270 vd.) ve Kinnamos (276) da
bahsetmektedirler. Kr~. CHARANIS, Monastic
Properties 82 vdd.
3 DoLGER, Reg.
1333 ve I3g8. Her
iki emirname de sadece Balsamon (RhallesPotles II, 653)'daki zikirlerinden malfrmdur.
J.ndiktion verilerine gore Diilger, birinci
emirnameyi I I43, I I 58 veya I I 73 eyltiltinc,
bunun tekrarlanmaSllll isc I I 56 vcya I I 70
~ubatma vazediyor. Ancak afflk olarak ilk
cmirnamc ic;in 1173 y1lt bahis konusu olamaz. Btiytik hir ihtimallc birinci cmirnamc
I I Sfl Jll:tl'illl!)a
lllali:\Hlll' 111idkkrinin \'0
f{alllllllaSIIIa dair yasaktan lunwn sonra

I I 58 eyltiltinde ve ikinci emirname ise r 1711

rsdar edilmi~tir.
4 Zikredik!:l
I I 58 marlma ail Altll
sobullon'unda Istanbul ve civarmda lndnn:111
manasurlar hakkmdaki karakterist ik 11111.tl1
yet formtilti ile kr~. (Zrwos, ]us /, tll1
"ZiH-r Ha~roetmeabrm ~oyk arzu ccl 1 l<1 ,
adr gec;en manastrrlann bi.itiin t{ayr l 111111
kulleri praktor'larca kemli yet.ki v l<ncl1rl
leri dr~mda mtilahaza ohmsuular w 1111HII
praktor'1ar, emirlerinde bulunruayan th~llltl'
larda vergi tahsil ctmek veya diA l11
hangi bir ~ey yaproak hakknu hait. cl q)d
lcrse, bu gayr-1 roenkullerin tahi old1dd;111
thema'Iarm firaktor'lan da m;111a stnl:u u1
gayr-r menkullcrindf' f!raktor .tdddd11w:ilu

~ubatmda

It 'f."

Eskikitaplarm.com

VI. A8ked A8alet S1mfmm H1\kimiyet Devri

lrr in<kki son gi)mlcgi bile c;ekip alan askcrlerin doymak bilmcz itihalan

yU:t.iind<u en ag1r muamelelcre sab1r ile tahammiil etmek zorunda idikr" 1

Askeriyc, devlet ic;inde, kendisini halka besleten hakim tabaka idi.
Kornncnoslar 6ncesi devreye nazaran durum temelinden degimiti. 0
:t.a manlar - Dukas'larm memurlar hakimiyeti devrinde- askerlikten kac;Ilmh: "Askerler siHl.hlanm bir kenara b1rakarak avukat ve hukukc;u oluyorlarch" 2 ~imdi ise herkes orduya kouyordu: "Herkes asker olmak
isliyordu: Tcrzi, biitiin gayretlere ragmen yaamak ic;in ancak pek yetersiz
kald1~1 ic;in ignesini, seyis ahmm terkediyor, yap1 ustas1 tugla tozunu,
demirci pas1 iizerinden silkerek orduya asker toplayanlara kouyor ve
oulara ya hir Tiirk at1 veya bir kac; altm riivet vermek suretiyle ordunun
sa ri anna kauhyorlard1" 3 Asked hizmet o zamarrda kazanc; getiren
yl'ganc mcslek olmutu.
Ordu devletin giiciinii yalaylp yutmUtU. Ehali her tiirlii olc;iiyii
a~ an yiiklcrin altmda sefalete diimi.itii. Devletin vergi talepleri artlyor
vr aralannda imdi vergi odeyenleri hiddetten kopiirtecek ekilde yabanCllarm da bulundugu vergi tahsildarlanmn mutad suiistimalleri mutsuzluk
barda~un agzma kadar dolduruyordu 4 ~ehirlerde bir c;ok kimse, bir
hiiytigiin hizmct ve himayesine girmek ic;in hiirriyetini satmakta idi:
Bizans'da esasmda pek de nadir olmayan bir hal. Manuel bu adete, kendisiui csarctc satrnl dogutan hiir olanlara hiirriyetlerini iade eden bir kallllllla kaq1 c;ktL 1mparatorun - hie; olmazsa devletin baehrinde- boy1,1<-rini devlct imkanlanyla satin ahp serbest birakt1g1 anlaIhyor 6
Fakat ~ iltikc;c daha geni tabakalann hiirriyetlerinden olup, kole olmasa
hilt- yan-hiir statiiye girmeleri umumi gelimenin, bir taraftan biiyiik arazi
s;d ,iplii!:i nin biiyiimesinin, buna mukabil aag1 tabakalarm sefalete ve bore;
ic;iru~ diirnelerinin tabii bir sonucu idi. Ancak muzafferane ilerlemekte
oLin kodallqme oluurnu, sonunda Bizans devlet organizmasm1 zay1flatt1
v r~ iii kl'nin direnrne giiciinii temelinden oydu. Bizans hal a, biitiin kuvvet1...-ini loplamak suretiyle dianda U veya bu zaferi kazanabilirdi, fakat
mukahil darbelcre ve yenilgilere tahammiil kudretinden yoksun kalmltl.
Manuel dcvrindeki zahiri parlakhk devrini, klsa zamanda Bizans devlet iuin i<_;inden c;okii~u izledi.

Nik. Khoniates 272 vd.

a Skylitzes- Kcdrcn. II, 652.

8

Nik. Khoniatcs 273

Nik. Khonial<~S 265 vd.
8 Kinnamos '.1.75 DiiLGJo:R, Reg. 1476.

Les Comnenes II, 6r r vd. A.

Recherches sur la
vie des esc/aves dans le monde Byzantin, Atina
1950, 54 vdd., 94 vdd.
CHALANDoN,

HADJlNlCDLAou- MARAVA,

Eskikitaplarm.com

:s.

i\ndroniko8 Koum ~ nnx'un Dcvl cti Canland1r111a 'l'n : rllh~Hi

:1h;1

3 Andronikos Komnenos'un Devleti Y enid en

Canlandtrma Tecriibesi
Gencl Bibliyografya : F. UsPENSKIY, Imperatort Aleksey IIi Andronik .Korrmcnr, 7M.NI'
212 (188o) 95-130 ve 214 (1881) 52-85.- AYN. Mi.iELLIF, Poslednie Komnem: .Na~alo rraA CII,
VV 25 (1927/28) r-23.- N. RAnov<;:r<;:, Dva poslyednya Komnena na carigradJkom fHiyn.lolr4 ,
Zagrep 1907.- F. CoGNASso, Partiti politici e lotte dinastiche in Bizanzio alta morle di /Hrmu~[,.
Comneno, Torino rgr2. - DIEHL, Figures II, 86-133- M. Y. SvuzvuMov, Vuulrtriiii'I/J'rl
politika Andronika Komnina i rozgrom prigorodov Konstantinopolya v u87 godu, VV 12 ( 1'1 ' 1"/)
s8-74. 0. YuREVICZ Andronik I. Komnenos, Var~ova 1962.

Bizans devlet mtiessesesinin aksakhklan, Manuel'in oliimi.illdl'll SOli! .I

oniki ya~mdaki oglu Aleksios II. tahta c;tktp dul imparatoric;e, J\nlak yah Maria niyabeti tizerine aldtgmda btiytik bir a<;tkhkla bdirdi. lutp.u a
toric;cnin teVCCCUhti ffiUtCvlffa imparatorun yegen}erindtn Oil isi ol;111
protosebastos Aleksios Komnenos'u devlet idaresinin bama gn;ird i. lit
se<;im pek isabetli dcgildi ve bu kendini begenmi~ ve degersiz adatuur
kendilerine tercih edilmi olmas1 Komncnos hamdamna mcnsup di~c 1
kimseler arasmda biiyiik hiddet dogurdu. Halk tarafmdan da batriJ Ma1 i,,
ve gozdesinden aym olc;tide nefret ediliyordu. Bu niyabct zamauuul.
Latinlere dost siyasetin daha gelimcsi tabii idi ve Bizans vatanda~r d.t ir.
ve dt siyaset durumunun siiratle kotiiye gidiini b).lna baglamakta illi.
Bizans'da zenginlqen italyan tacirlere, bu niyabctin ana dayauag uu
tqkil eden batth ticretli askerlere, yani umumiyetle Lltinlcre kaqt duyuL.n
ncfret uiiyiidii. Komnenos ailesi temsilcileri htikumeti bir dari.Je ile dii~il r
mek ic;in mtiteaddid te~ebbiislerde bulundular. Ancak btitiin bu giri~iruln
sonuc;suz kahyordu. Istanbul'daki muhalefet bir batan yoksundu. Sou
karar 0 Strada Karadeniz bolgesinde valilikte bulunan ve mtitcv< ml Mauu el'in amcazadelerindcn birisi olan Andronikos Komncnos'un cllniudl'
kalmttl.
Andronikos Komnenos Bizans tarihinin en ilgi c;tkici simalanrulau
birisidir 1 0 stralarda altmtlannda bulunan Andronikos'un m;1z1sl
pek hareketli ge~miti. Oynadtgt ciiretkarane oyunlar ve macl't all a~k
hikayeleri cskiden beri Bizans'm gtinltik dedikodusunu tqkil cdcrdi . Kl'll
disini sevdiren, parlak bir tahsil ve terbiye gormti, esprili, iyi kouu ~;1 11 ,
savata eci, sarayda comert bir kimse idi; imparator Manud't ac;rk t;a
muhalefete ctirct eden tck adamdt. Andronikos ve Manuel <"Z< ld< 11 IH1Iu
rine rakip idiler ve Manuel her halde scbepsiz olmayarak haris :tiiH a:~.;ul
sinin imparator taCina ula~mak istemesindcn kukula111nh. Androuikr s
her Cyi yapai.Jilir ve hie; bir eyden t;ekinmezdi. Miitcadtlid han~ma dniC'
1

Dn

roniko~'un

111.

(Fi~rms If, Bli vdcl.) Andc;o k c:anh hir hiyol{rafi~ini vc

haf1:talardan silimncyecck bir

virini verrucktedir.

Eskikitaplarm.com

karaklr

L1~

VI. A11kel'i

A~ald

Smtf111111

lli\kimiyet l>c~vri

1111 In iniu hcpsi ycni attmalarla nihay<'l hulurdu. lmparatonm iiphderi ndl'n ~l'ki nnck Andronikos ytllarca macnaiJ hir giic;( bc hayatl siirmii~,
<')nasya milsli.iman hi.ikilmdarlannm saraymda oldugu gihi Rus Gali~
hiikiimdanmn saraymda da ho karIlanan bir misafir olmutU. lki biiyiik
Kmniii'IIOS'luyu birhirindcn ay1ran sadcce ahsi rckahct dcgil, aym zamanda siyasl gi>ri.i aykmhg1 idi. Andronikos feodal aristokrasi diimam vc
hallya diini.ik siyasetin iddetli bir alcyhtan idi. Bu srbcptendir ki, Istanhuld<~ki Latin dostu niyabcti diiiirmck bahis konusu olunca imdi biitiin
giizlcr ona donmilti.i.
Anadolu'dan gc~i~indc Andronikos hcmcn hi~ hir mukavcmctlc kartla~madt. Onun ba~lang1~da pck mi.itcvazi i)l<;tilcr i<;inde bulunan sava
kuvwti yolda kcndisinc katllan gayn mcmnunlarla biiyiidii. 1182 ilkbahannda Kad1koy ( -- Khalkcdon)'e ulaU vc kararg~lmn burada kurclu.
l'roloscbaslos Alcksios, efraduun biiyi.ik bir ktsml batth ulan donanmaya
giive uerek una Bogaz'1 kapamaya ;ahti. Ancak Bizans drniz kuvvctlerinin l>a~kumandam megas duks Andronikos Kontostephanos asinin tarafma
g-<\~t i ve bu andan itiharcn niyalwt, davasm1 kaybctmi~ oldu. Istanbul'da
l>ir isyan patlak verdi, protosebastos Alcksios hapse attlarak gcizleri kor cdildi. Bizaushlann Lf1tinlcrc kaq1 duyclugu kin korkun<; hir katliftm ile kcndisini giistcrdi (mayts 1 182). Gt>zlcri hiddettcn kararm1~ kitk Istanbul'da
otnran l>at1hlann evlerine saldtrdl. Bunlann van-ycgu hiitiiniiylc yagmaLind; zama mnda kar;amamt olanlar en zalimane hir Ckildc oldiiriildi.ilct Amlronikos Komnenos rejiminin a;lhI hu oldu . .Ehalinin scvin; gostnilcri arasmda Andronikos lstanbul'a giriini kutlad1.
/\wlronikos once gen; imparator Alcksios Il.'un kurtanciSl ve hamisi
mlilnii oynad1. Devlct ve mqru imparator alcyhine faaliyctte bulunmu
ulmilk su<;u il e diimanlan vc diger bir <;oklan arasmda, tiltim hi.ikmi.ini.i
l>i:r.t.at gl'nt; Alcksios'un imzalamak zorunda kaldtgt ana imparatori<;e
Maria daragacmt hoyladdar. Ancak bu surctl c zemin hazirlandiktan son ;~ t\ndronikos, giiya sadcce saray vc ruhanilerin ricalanna boyun egmt k
SIIITLiylc, erguvani imparatorluk elbisesini giymcyc karar verdi vc 1183
~'yliiljj nde himayegerdesinin miitcrek hi.ikiimdan olarak ta;landmldL
Ancak l>undan iki ay sonra bedbaht ~ocuk, Andronikos'un adamlan tarallndan bogularak ccscdi dcnizin dalgalanna ftrlatddi. Mqruiyet prmsillilll' uymak i.i:r.ere, ihtiyar yamda hulunan Andronikos, oldiirtti.ij'i;i.i
y e~ ('ninin dul kans1 olan Fransa krah Louis VII.'nin ktzt, onii; yamdaki
Agnes- A11na ile cvlcndi.
Andronikos'un ~ahsiycti gibi devlct adam1 olarak gtistcrdigi faaliyct
dt I'll hiiyi.ik tezatlarla dolu idi 1 . Devlcti yenidcn canlandtrmak gayrcti
1 Scl:mik
rnotmpolili Euslathios'un
bil' tfiultHinc g()rc !Op1cula, n~r. TAFI\1., s.

270 Vlirl.) Anrlronikos. ~ahsiydinin ~u vcya

bu larafi goz i)niitw almmc.a, yerinr gore

Eskikitaplarm.com

i<;indcydi. Sl"ld lniniu dizginlcrini elden ka~_;mm~ olduklan koHlliikl r

<;1kt1. Asalct sunlUllll iistiinliigiiuii kokiiudcu sokmek islnli . Aau.1k
insals1zca zor kullanmaktan lxtka bir idarc mctoduna iltilat l'lrru di1:
i<;:in saltanat1 dcvrcsi bir ted hi, suikastlar vc facialar zinciri l.t~k i I 111.
Diimanlannm da kabul cttiklcri gibi, hi<; iiphesiz al(hg1 tcdl>irln d .. vlt in
eyaletlcrini siiratli vc cllc tutulur bir ekilde 1slah etmi~ti. 1b 1iy;Hl ,auaa k La
olan devletinin, <_;agdalan i<;in onulmaz goriinen bir <;ok kmur v .d, :.. d,
hgm1 o demir gibi sert tedbirlerle ortadan kald1rd1. Mrmmiyctlnaaa . .. tal
mas1 usulii ortadan kaldmld1. Memuriyetler i<;in en kal>iliytli !.ana:. J.
se<_;iliyor ve bunlara, riiVCte daha az egilimli k1lmak iiZI'II', 1111 vi. d. 1i11
uygun maa veriliyordu. Rile ve riivetin her cinsiylc amans1z Ilia Hill .a
deleyc giriilmiti. imparator, adamlanna "ya hak~1zhk Y'IJ"nai.LIII v y.t
yaamaktan vazge<_;mek" 1 parolasm1 vermiti. l3u tiink 11 I 1111 I I d I k 11111
I eric, Liitiin kotiiliiklerin en biiyiigii, vergi tahsilinde yaprlan s11 i ist ina ..! I 11
onlemeyc de muvaffak olmutU. Bu, Andronikos dcvrill(k t .. sl1i1 ol1111.111
devlct eyaletlcrindeki durumun iyilemesini her tyd1 11 iiuc iz; a/, , tl;
Qiinkii ehalinin taId1g1 yiikii tahammiil edilmcz hale gctircn ~~y :-~ .lilt c ,
devlctin talcplcri dcgil, ozcllikle ve her eyden 6ncc Illllllllllaalll ~i llll.q
ve basktlan idi. Kokii kazmmaz samlan kotiiye kullam~lanu cncajik Ina
surette tepclcnmcsi halkm durumunun tahammiil edilir l>ir scviy('y 11l a~
masma yctti: Bu miicadele <;ok ezilen ve ikence goren Bizam kiiylu sllllt'
his altmami~ oldugu bir hukuki emniyet duygusu bah~ctli. "Cal':-:aa ' au
hakkun kim Caesar' a vermi~ ise artik ondan baka bir CY talcp olallllll.adl ;
kimsc art1k, cskiden yap1ldtg1 gibi, iistiindeki gomlegc d uzatn11yor, o11.1
i~kcnc c yap1myordu. Qiinkii. Andronikos ad1, ac;: gozlii. vcrgi tahsildarlar1111
sihirli bir soz gibi darmadagm etmiti" 2 Qok yaygm olan, kazaya u~r a
illl gcmilcri yagmalamak adetinin yasaklanmasl da sagda~lar i.i:t.('l inck
biiyiik bir etki yapmltl. Seleflerinin bo yere miicadele <.. ttiklni bu kot u
gekncgc Andronikos, sur;lulan soyulan gemilerin dircklerine asnaak '"' i
ile son vermi~ti 3 . "imparatorlann iyilqtiremiyengi yara, impaa aloa
kar~1

1 Nik. Khoniatcs 430.

hem en bi.iyi.ik i:ivgi.iyi.i, hem de en ac1 su'>2
lamayt hakh gi:isterecek, o;:ok degi~ik tabiath
Nik. Khoniatcs 422. NiktJ aH Klou
bir kimse idi. Bu devrenin en i:inemli tarih- niates'in bu ifadcleri ile, 0111111 k. uolo :.
o;:isi Niketas Khoniates de bu hi.ikrne uygun mektup ve nutuklan Attika'da nu v, 111 lou
davranmakta ve Andronikos'a clair olan ~ullar i.izerine 1~1k serpen A1i11a llll'l"'l'"lll i
haberlerinde en yi.iksek hayranhk ifadelerini Mikhail Khoniates'in bu ifacld<'n' u y~ uu
birden hire en ha~!n nefret ve deh~et ifadc- haberlcrini mukabele ctmck g't'l'l'kit : M1
leri izlemcktedir. Onun saf vc bi:ince tasviri chael Clwniates, n~r. LAMPRos, 1, J.l.:.l vdd ,
her halde , Andronikos'un ~ahsmda sadccc 157 vdd.; II, 54
bir zfdirn goren vcya onun biiti.in ki.itli
3
Nile Khoniates 423 vdd.
i~lcrini hakh f!;ijstcrmcye r;ah~<m modern
mii<llirlnin ~o ~o; undan d aha ziyadl' ~ er c;c
gc yakmdu.

Eskikitaplarm.com

Vl. Askerl Aaalet Sm1fman llll.kimiyct Devri

:otf.oll

kudrctinin imha edrmiyecfgi hir; bir hakstzhgm mcvcut olamtyacagt" I

Andronikos'un sars1lmaz kanaati idi.
Ancak bu olr;iisiiz kudret bilinci i;inde biiyiik bir tehlike yatmakta
idi. Andronikos hakimiyeti bir tedhi~ rejimi haline gtldi. Asalet stmfma
kar~1 ac;Ilan miicadele korkunc;; bir tedhi~e donii~tii. Andronikos'un kullandJ~J insafstz, her zaman zorbaca, ekseriya vicdans1z miicadele vas1talan
omm adalete ula~mak gayretlerinin Umelini oydu. Zorbahga zorbahkla
C<~vap vcrildi. 1syan ve suikast tqebbiisleri bir tiirhi sana ermiyordu. Fevrrlif{i vc ~liphcciligi zamanla hastahk olc;iilerine ula~m1~ olan imparator,
g<irdligii mukavcmetle hiddcti artarak gittikc;e daha btiytik bir iddetle
harckctc ba~ladt vc boylece ancak daha fazla ve yeni diiman kazandt.
Dcvlet devamh bir ic; sava h:lli ya~tyordu. lmparatorun kar~lSlnda acze
ciU~cccgi baz1 ~eylerin her ~eye ragmen varoldugu meydana <;tktyordu.
Andronikos tarihin tekerleklerini bo~ yere tcrsine c;;cvirmeye ugramakta
idi. Hliylik arazi mtilkiyetine sahip asalet s1mf1 r;oktan devletin ve onun
asked kudretinin asll tatyrcrsx haline gdmi~ti. Bunu onlemek mumkiln dcgildi; kitle idamlan ile bu stmfm imhasr ise, o zamanki Bizans miidalila gticiintin temellerini sarsmaktaydt 2
Andronikos'un suiistimallerle mticadeledeki uzlama bilmez sert tulu mu, alcyhtan olanlarm- Niketas Khoniates ve Selanik metropolit'i
Euslalhios- dahi hi<; r;ekinmeden takdir ettikleri gibi devleti t(davi edici
hir mahiyct arzcdiyordu. Ancak kokten reaksiyon siyaseti ile Andronikos
ha~ans1zhga ugradt. Latin aleyhtan istikamet batt devletlerinin Bizans'a
kar~1 di.i~manhklanm arttudtgt gibi, aristokratlar aleyhine izl< digi siyaset
d r .,;a ten zaytflamt bulunan Bizans devletini giiciinden yoksun b1rakt1:
Kac;uulmaz hesapla~ma am gelip c;;attigmda imparatorluk asked bak1mdan
lamamiylc acze di.i~tti; bununla Andronikos'un siyaseti de iflas etmi~
oluyonlu.
Manucl'in kurdugu btiytik devletin goz kama~tmct parlakhg1 p(k
kasa siircdc sondii ve ilk f1rtma bulutlan onun siyasetinin ozellikle baanh
gii:r.ilkltigii yerden, Macar- S1rp bolgesinden geldi. Manuel'in ahst otonlesi Macar krah Bela III.'y1 ban~<;l tutumda kalmaya ve S1rp biiyiik
jupan't Stephan Nemanya'y1 sadakatim muhafazaya sevktden amillcrin
hie; de sonuncusu degildi. Manuel'in oliimiindcn sonra ahsi baglar c;;oziildii; gerck dul imparatoric;;e Maria'mn gevck niyabttinde ve gtnkse Anbilecegini sanmaktad1r. Bu yazar, digcr
(Vnutrennyaya taraftan ise Andronikos zamarundaki tcdf}()/itika Andronika Komnina i razgrom prigorodov hi~in aristokrasiye bu sebcplc yapilm1~
llmlllmllinnf>o!va v II87 god11, VV 12, 1957 s. oldu(r!na itiraz ediyor. Onun, Andronikos'
h4 vd.) kifayetsiz delillcre dayanmak sure- un izlcdigi siyasctin Istanbul ticaret c;cvreliy le, Andronikos zamamnda pronoia siste- lerinin c;1karlanna hizmct cttigi tczi de ikna
minden vaz l(e~,:ilmi~ olclu(tundan bahsedile- edici dcgildir.
1

Nik Khoniates 424.

M. J.

SvuzvuMOV

Eskikitaplarm.com

'I Androniko H 1'-11111111"1111~'1111

Drvll'l i C!anlanclii'IIIOI "l'c< rilhc~i

l'"l

w zorlw ,t hflkimiyttin<k it; huzursuzltddanbu bir tiirlii

olan illlparatorlugun at;Jkt;a giiriilcn zaali, kolay bir b:t~an
vaadetmckte idi. lhha 1 Ill1 y1hncla Bela III., Dalmac;ya, Hnvatistau
ve Sirmiurn hiilgl'siui cline gcc;irdi 1 vc bummla da Manut"l'in biiyiik
vc <_;ok pahah Macaristan sava~lanmn biitiin mcyvclcri kaybolup gitti.
Aym siiratlc Strplara kar~1 yaptlrnt~ uzun vc tiiketici miicaclelenin llli'YVI' leri de elden <_;Iktt; <_;:iinhi imdi Stephan Ncmanya hi<; zorluk <_;ckmnltu
Bizans'dan kopabilrniti. imparatori<_;e Maria'y1 oldiirmek surctiyk Au dronikos kendi eliyle Macar kralmm cline bir silah vcrmiti; c;unkii ~imdi
Bela III. Manucl'in dul zevcesinin intikamciSl s1fattyla ortaya atJ!makt: t
idi 2 1183 yllmda Macarlar ve S1rplar miittefikan imparatorlHga saldtrdtlar. Belgrad, Brani<_;evo, Ni ve Sofya tahrip edildi. All1 yll so111 a
ha<_;hlar bu ~ehirleri gayn meskun ve k1smen tahrip edilmi~ halck lmlnHJ~
lardi. Bizans ile miicadelede Nemanya imdi iilkesinin bagmtsJzllgJtll
saglamaya ve Bizans devleti aleyhine doguda ve giineyde arazisini oldukt;a
geniletmeye muvaffak oldu. Stephan Nemanya aym zamanda iktidan111
kendi idaresinde Rascia ile birlikte bir tek devlet halinde birleCil z, I a 'ya
da tCmil ctti 3

dronikos'uu

S('J'l

kurtulamam1~

Anadolu'daki gerginlik s1k s1k vuku bulan isyanlarla boanmakLt

idi. Balannda bizzat Komnenos ailesi bulundugu halde biiyuk ailt-ln
Andronikos rejimine mezbuhane mukavemette bulunuyorlard1. Nihay..t
i~, Manuel'in buyuk yegenlerinden Isaakios Komnenos'un K1bns ada~lllda
kendi hakimiyctini kurarak adayr devletten ayumasma kadar ikri gitti.
Kendi kendisine imparator unvam vermesine ve kendi adma para basmasma
ragmen 4 gosterdigi kustahhk cezas1z kald1. Sadecc onun Istanbul' <Ia
cle gc<_;irilebilen dostlanmn zalimane bir ~ekilde idam1 ilc yetinildi. St1 atejik bakrmdan buyuk onemi olan ada boylece Bizans i<_;:in kaybctlilmi~
oldu. Bizans devletinin par<_;alanmasl balamitl.
En agtr darbeyi ise imparatorluk Normanlar'dai'l yedi. Sicilya Normanlan bir kere daha Bizans'a kaqr buyiik bir sefere giritiler. Andronikos
bo yere, 1171'den, Fatrmi hilafetinin ortadan kaldrnlmasmdan bcri Mtsll'.,
hukmedip bir zamanki efendisi buyuk Suriye hukumdan Nur cd-Diu' i
olumunden ( 1174) sonra Suriye'yi de hi.ikmunc rametmi olan kud1 c1l1
Kaynaklar ~u escrde toplu olarak
N. RADOY<;ag, Dva pos!yednya
Komnena na carigrarlskom jniyestolu (1907) 25,
n.g.
1

verilmi~tir:

" Cy. MonAV<:SIK (/'our 11/IC alliance

byzmztino - lum~:mi.rc, fly:::. II ( "lTI ~- 'i'i'i V<ld.)
Bda I II 1 11111 poldilws1 iiz<l'illck ilr.(i <,<l<ici
miital.bl:uda bultJJIIJI.il<l. t ,.,. l.tl<al Macar

kralma, Bizans imparatorluk tah11111 l'ld

etmck ve boylcce Manucl'in Bizan~ - Macar devlctkri arasmda birl.. ~me (tllli<m)
plamnr btl scfcr Manu lan~a gc-r~~eklc-~1 innl'k
gaycsini all'clmckle hir a?. ilt-ri gitmi~ Vllninnwktcclir.
a K r~ . .Jnn.hK, Ucschuhf,, l, 1h1. vdd
\'VIIC>TII, llv::. (;.,;,,,. II, ''17 vd

Eskikitaplarm.com

vr.

AMkt:d Asalet

.Silllfllllll

ll il kimiyet llcvri

Salah cd-Din ilc miizakcrcyc giriti 1 . Bo~ yrrc, Lfttin diimanhgmt

l1ir lara fa lnrakarak, V cncdik ile r I 7 I 'den bcri kcsilmi alan ilikiyi
Y' nid"n kurmak surctiylc Bizans'm batldaki durumunu kuvvetlendirmeye
,all~t1 2 Bir zamanlar Robert Guiskard'm kumandasmda oldugu gibi
Normanlar imdi de once Dynhakhion'a saldtrdllar (haziran r I8S) ~ehir
c;ahucak hiicumla ahnd1 vc Norman ordusu Selanik iizcrinc yiiriidii. Nornan donanmast da aym hedefe yelkcn ac;arak yolda Korfu, Kcphallenia
V( ' Zakynthos
adalanm zaptetti. ~imdi Bizans'm, Manuel'in anh 6hrdli :mltanahmn sona ermesinden hemcn bir kat; ytl sonra, Akksios I.
Komnn10s'un iimitsiz bir dii~ii dcvrinden sonra Robert Guiskard'a kar~1
rniicaddcyi cle almt oldugu o hat1rdan <;tkmaz zamanlardakinden de
daha zaytf oldugu meydana <_;tkmitL Aleksios Komnenos diimana Dynltakhion oniinde ve kalenin diimesinden sonra iilkmin ic; bolgesinde iddctli bir miidafaa ile kart <;tkabilmiti. Normanlar o zamanlar Selanik'e
k.ular gdemcmilerdi. ~imdi ise yiiriiyiilerinde hie; bir mukavem.ete c;arpmadan dalm 6 agustosda hedeflcrinc ulatllar. IS agustosda Norman filosu
da Sdii.nik \imamna girdi. f;.ehrin karadan ve denizdm kuattlmast baladl.
~d rriu miidafaast zay1f, ikmal ve tcc;hizatx yctersizdi. ~chir kumandam
l>avicl Komncnos'un kabiliyetsizligi belli oldu; Is tau bul'dan gonderilcn
yardt mn knvvctler zamamnda yetiCrnedi. 24 agustosda devletin bu ikinci
hiiyi.ik ~clu-i Normanlann cline di.itti. Galiplerin ganimet h1rs1 ve kini
st nrr tanrmtyordu. Zaptolunan ehirde korkunc;: sahneler ccrcyan etti 3
n,; yll iincc Istanbul'da Latinlerin Grekler tarafmdan maruz kald1klanmn
ynt~ tua Normanlar tarafmdan en zalimane bir Ckildc ikence ve katledil11 w k sn rcti ylc bu sefer Selfmik ehalisi ugrad1.
Norman ordusunun bir k1srn1 Selanik'den Serrhes ( -= Serez) iizerinc
ynriirk"n ordunun biiyiik kism1 Istanbul'a dogru yola koyuldu. Bizans
lr; t~~d rri ndc hava gittikc;e daha bunalttcx bir hale gdmiti. Dcvlctin tcdhi
l.t.diydi her zamankinden daha biiyiik bir korkunc;lukla etraf1 kaplarkcn ,
Sc L'i nik'in zaptlndan sonra c;ok yakmlaffil goriincn dii~rnan igalinden
d11ylllan korku da biiyiidiikc;:e biiyiiyordu. Ftrtma nihayet 12 eyliil 1 185'de
1

.\'VII,

Amwles

Reichersperg., M. G. H. SS kos'un Latin alcyhdan siyasetinden tamaReg. 1563)'de zikrcdilen, miyle vaz ge<;tigi sonucunu <;1karmay1 hakh

r1 1 1 ( DiiLGER,

S. dah:uld in ile yap1lan anla~may1 ~iipheli gostermcz . Bn hususa, IVL FREYDENBERG

kaqllamaya schcp yoktur. Simdi kr~. Ch. M. (K istorii klassovoy bor'b1 v Vi;:;antii v XII veke,
Uy. ;:;ap. Velikolukskogo gos. ped. inst. 1954,
IIH A Nil , 17tc l~vzantines and Saladi11, uBs''''~; Ofl/JOncntr of the Third Crusade, Spewlum 37)'e mukabil M.J. SYUZYUMOV (VnutmmJ'a)a politika Anrlronika Komnina , VV 12, 1957,
'17 ( q(i:.!) 1G7 vrld., JlJI.
Jlk. yukancla s. :160, n. 2 Vcncdik s. 66) hakiJ olarak i~aret ctmektedir.
3 Scl<i nik mctropoliti Euslalhios (n~r.
1lr 1 i('ari i I i~kibin normallc~tirilmcsi,- F.
( ~ooNAMMO (l'ortiti fmlitici e lotte dinasliche ill
KYIUAKWES, 110 veld. ) bir gi>rgil ~ahidi
llt'tlll:io allr. mor/c di !11anuelc Comncno, 1912, halwri arz clmektcdir.
H. J q .~ vrld. )' uin iclrlia dtigi gi hi
1\w lroui-

Eskikitaplarm.com

't 7'

koptu. Son Komnnws hiikumdarr, daha bir kac; yd onct <kvh-tin kurlaJJcisl olarak kutlanmt~ olaJJ imparat.or, Istanbul sokaklannda lahrik <<liku
kitle taralindan vahiyanc hir Ckildc didik didik cdikrck ()Jdii riildii.

Gene! Bibliyografya : F. CoGNASSO, Un imperatore bizantino della decadenza : l .1at"cn II

Angelo, Bessarion~ 19 (! 915) 29-60. - M. BACHMANN, Die Rede des }ohannes S;roj1ulos m1 tim
Kaiser Isaak II. Angelos, doktora tczi 1\fiinchen 1935. - STADMULLER, Michael Clwnirrtn ..
NoRDEN, Papsttum und B;zan;:. - 1\YN. - lYlDELI.IF, Dcr vicrte Kreuzzug im Rahmm dr r / lr~r
hungen des Abendlandes zu Byzanz , Berlin 1898. - Rt.:NCIMAN, Crusades III. - 1\. J.'lwl.n W,
Recl!erche.r sur La deviation de la IV croirade vers Constantinople, Paris I955 - Dwm., l'mnf
KRETSCIIMAYR, Venedig I.- HEYD, Commerce du Levant I.- UsPENSKIY, Obrazovan it . '/r /\
TARSI-a, htoriJa II. ve III. - MuTAH;:IEv, lstoriJa II. - .JIRE CEK, Gcschichte I.

Andronikos'un feci sonu onun devleti yenidcn canlanduma tql'hhi suntin suya diiiiiinii miihiirlemcktc idi. Feodal asalet galip gchni ~ t i vt
artlk Angelos'lar hanedam d evrindc kudrctini sadecc muhafaza dnukk
kalmaytp, c;ogaltacaktr da. Son Komnenoslu hiikiimdarm uzla~ma l11liu n
mutlaklyetine karl yap1lan ylllarboyu miicadeleden soma birbirilll' :t.tl
kuvvetle r olanca ll!rslanyla zincirden bo~anmitL
Angeloslar dcvletin cski aristokrat ailelerir.dcn degildilrr. Karanll k
mene'li bu Philadelphia ( = Alaehir)'h hanedan yiikscliini, Ah bioH
I.'un en kiir;iik k1z1 Theodora'nm, kalbinin egilimine uyarak, giizd bir
adam alan Konstantinos Angelos ile cvlenmesinc bon;lu idi. Bu zam:11Hian
itibaren Angcloslar imparatorluk hamdammn akrabalan s1fatiyla yiihrk
makamlar igal ctmiler ve ozellikle Manuel I. zamanmda daha l>iiyiik
niifuz kazanmilar vc Andronikos I.'a kaqt Bizans aristokrasisinin iln
safmda miicadelc etmi~lcrdi. Mukadderat, asalet s1mfmm kazandrgt zalc-rin
bunlardan birisini imparatorluk tahtma yiikscltmesini on gormii~tii.
Konstantinos Angelos il c prcnscs Theodora'mn torunlanndan hi i
olan fsaakios II. (1 185-95) , magrur ve bama buyruk Andronikos'11n ' ""
manastyla ztddt bir tabiata sahipti. Andronikos'un cnerji vc zorhallk la
onlcmcye c;ahttgt gelimcyi o tamamiyle scrbcst btraktL Biiyiik Kon11 u
nos hi.iki.imdan zamamnda zahiri bir kudretin pec;elcmi oldu g u .~k i
aksakhklar imdi boyas1z, di.izgiinsliz smtmaya ba~lad1lar. Uizans d i'Vil't
organizmasmm c;uriimii~liigii iirkiitiicii bir ac;tkhkla ortaya t;tklt . t\r Il k
hi~~ kimse mt'Tkezi v e eyalet idaresindrki suiistimalkri dizginltlll yc 11 ~:
ra~nnyordu: Mcmuriyctlcrin satrlmas1, mcmurlann riivet almalan, vtgi
tahsildarlanmn ~antaj vc tazyikleri en akla gc!mrz Ckillcr akh. lmpnr .!lor
Isaakios ll.' un mr muriyctleri pazarda scbze satar gibi elden t;r k a nlt ~t
her taral'ta siiyleniyordu 1 Buyuk bir ih ti~a ml a icra ohman dii il;ii nU
1

N ik . Kho n ial"~ ,B<j. . i\yrlt'a k r~. Mil<hail K honiah ~ 11, IJ<) (n~r. I.AMI' IHlK).

Eskikitaplarm.com

l7l

vr.

AMkl'l'l

A~all'l

Sll\lfll\lll

ll il kimiyct l>cvl i

u;tn l'yalctlcrc ii:r.rl bir vcrgi vazctmiti. lsaakios mukaddnat111 kcndisinc

ludiye l'lligi imparatorlugu hususi miilkii addetmektc olup, dcvlcti <;ift1i ~i 11 i idarc eden bir c;iftlik sahibi gibi idarc ctmekteydi. Onun kardqi
Akksios III. (1 195-1203) zamamnda durum daha da hazinlqti. Eyaletlnin dmlisi vcrgi yiikii altmda mahvoluyordu; c;iinkii vergi memurlanmn
st tiistimali gittikc;c artt1g1 gibi dcvletin vcrgi talepleri de ytiksdmcktc
uli 1 Tasas1z saraym ihtiam havas1 vc zay1f hiikumetin kendisine iisttin
dii~tnanlanna kaq1 korunma c;aresi addettigi, yabanCl kavimlere tidenen
har:u;lar muazzam meblaglan bulmaktayd1. Biitiin bu harac;lara ragmen
cyaktlcr diiman saldmlan ve sahil bolgeleri korsanlann yagma akmlan
ilc durmadan lurpalamyordu. Bu korsanhk felaketine karl, c;oziilmekte
olan dcvlct tamamiyle acizdi. Arada s1rada baz1 bolgelerde vergilerin
1-{~" tni ina vcya tec;hiz ctmek bahanesiyle bir y1l ic;inde tic; dt'fa tahsil edilmesi
dc 2 lm bak1mdan ie yaram1yordu. Ancak ehali iizerindrki vergi yiikii
gittikc;c daha c;rkilmcz bir hal ahrken niifuzlu biiyiik arazi sahiplcri imtiymdanm muhafaza ediyor ve baWl. c;ogalt1yorlard1. Dcvlet organlarmm,
imtiyazlann durmadan artlma bir s1mr koymak ic;in giritikleri biitiin
tq<'bbiislcr, zay1f imparatorluk htikumetinin, biiyiiklerin 1srarh taleblerindcn konmmay1 becerememesi ve bu sonunculann her seferinde oyunu
kazanmalan yiiziinden, beyhude oluyordu 3 . Bizans'm bir zamanki
idar<' ve ordusunun belkemigini tekil etmi olan thema'lar nizammm sadece
gi ilgcsi kalmitl. Devletin arazisinin oldukc;a azalmi olmasma ragmen
1:..1. ytillyll Bizans'mda, Makedonya hanedam devresinde mevcut olmu
/hrma'lann iki misli say1da thema mevcut idi 1 . Bizans eyalet idarcsi,
s.ukc(' ad lan uaklmmdan eski thema'1an hatJrlatan, avuc; ic;i kadar kiic;iiciik
pan,:a lara holiinmii~tii. Ozel biiyiik arazi miilkiyetinin durmadan artmas1
br~tsmda bu ciice eyaletlerin idare organlan ister istemez mahalli btiyiik
.rra;.i sahiplcrinin hiikmii altma girmekte idi. Art1k merkezi iktidann
z;r; dl muvacchcsinde valilik otoritesi yerine arazi sahibi otoritesine ge~mek

3 P.
1 llu bak1mdan Mikhail Khoniates'
LEMERLE'in ~u at;:klama ve
yilma ait imparator Aleksios III.'a fikir verme bak1mmdan zcngin makalesi ile
ya:t.l hg \11t<l(!\lljO"'nX6V '<ok ogreticidir: N~r. kr~. : Notes sur l' administration byzantiTII! a la
veille de la IV croisade d' apres deux documents
l.hMIIms /, 30711; ycni ne~ri: STADTMiiLinedits des archives de Lavra, REB 19 (1961 )
1.1.11 , A'lichael Clwniates 283-86.
1 1 1117 I!J8
y1lmda Attika bolgesinde 258 vdd.
1 Alcksios III.'un Venedik it;in kas1m
lou yl .. olmu~tur, kq. Mikhail Khoniates'in
llfmllmr.slikon'u, LAMPROS /, 308; STADT- 1 198 tarihli khrysobullon'undak i Bizans thema'
MIIr 11m, 111irharl Clloniales 283 vel. ve bunun Jan listesi ilc kr~.: ZEPos, Jus I, 46g-8o
hakkmcl.t STAJ>TMih I.ER 174 vc 2llg'daki ( TAFEL und TnoMAS I, 248-78). Di'ILGER,
n<, ok lam.1la r.
llt.~ Ili47

111 11 !111

Eskikitaplarm.com

vc haj!;unstz ntahalli kiit;iik l11ikiimdarhklann

achrn almak yctccckti 1

tc~ckkiilii i~ in

sadi'CT l1it

Andronikos'u tahttan atan Norman tchlikcsi karISilHia duyulan

korkunun miibalagah oldugunun ortaya <_;Ikmasi bir mutluluk saydmh.
Yagma vc alabildigine yaama lurs1 yiiziindcn Norman ordusu mor;d
gucunu kaybetmi, bulaICI hastabklar saflanm scyrcklqtirmi~ti. !Itt
sebeple beccrikli bir kumandan olan Aleksios Branas diimaru Mosynopol i~
vc daha sonra da 7 kas1m I r8s'de Dimitrica yamnda kcsin olarak ycllllli'Y''
muvaffak oldu. Normanlar geri <_;ekilerek SeUmik'i, daha sonra Dyt rh akhion vc Korfu'yu boalttilar. Sadece Kephallcnia vc Zakynthos l>atllt
iktidar sahipleri elindc kahp kcsin olarak Bizans'dan aynld1lar. Audron ikos dcvrinde dcvleti tehdid eden digcr diiman, Macar krah Bela I I I
ile, lsaakios Angelos bir dostluk anlamasi yaparak onun on ya~llldak i
klZl Marga1etc ile evlendi.
Norman ve Macarlar yoniinden devlctin emniyctc, ahnmast IH"Ic
daha I 185 sonlarmda Bulgaristan'da bir isyan patlak vcrdigi cihctlc, d.tlta
da oncm kazanmitl 2. Petro (Thcodor) ve Asen kardqlcrin or tay;,
<_;Ikil ilk baklta Bulgaristan arazisinde de dogrudan dogruya dcvklt a at
olmak baglannm gcvediginden baka bir an lam taImamakta idi. 1m paratorlugun diger klstmlannda oldugu gibi burada da mahalli qrafm topr;1 k
itihast kcndisini gc)stermcktcydi. Oncelcri Petro vc Ascn belirli baz1 araziyi
pronoia olarak talcp ettilcr 3 Aslmda pek hiirmetkfuana yapillllalltl ~
olan talebi sert bir ekildc reddeden Bizans hiikftmetinin yiiksektcn bakan
tutumu olaylan alevlendirdi. Talepleri rcddolunan kardqlcr agtr vn~i
yukiiylc ezilmcktc olan klzgm iilkcde, Bulgaristan'm Bizans'dan tamamiylc
kopmas1 ve ikinci Bulgar <_;arhk dcvletinin kurulmasiylc sonu~lanan bit
isyan c_;Ikardllar.
Bizanshlann gerck Makcdonya vc gcrekse Bulgaristan'da iki ;~str
sliren hakimiyeti !slav unsurun zay1flamasma sebep olmutu; !Jural at da
sadecc grckleme oluumu bclirmekle kalmam1~, aynca diger kavintlnt
mensup unsurlann da islavlar alcyhine kuvvetlcndiklcri gcjliillllii~til 1 .
Sclanik civannda bir <_;ok Yahudi ve Ermeniye rastlanmakta idi. 'l'ttllil
bolgesi <_;ok say1da Kuman ile meskftndu. Bugiinkli Romcnlrrin C"nlad 1
olan Ulahlar Tuna civannda oldugu kadar Makedonya'da VI' biiyilk
1

3 Nik.
Khoniatcs 4B2,
1; , 1 7
w
Bu gcli~mcye daha once STEIN
( Unlersuclzuugcn 19 vdd.) i~arct ctmi~tir. bumm hakkmda UsPENSKIY, Znncmu ,.,. ""
Aynca kr~. STADTMOLLER, Michael Clzo- tiysko_y i yujnoslavyansko_y fmmii, Sfwrni~ l'.t
niale.\' 1 1.;1 vel.
Laman.1komu (1!ll13) 32. Za./\T/\IlSKI, f.,foriJ'II II,
~ K rouoloji i~'in kq. .J. DUJCIW, La 435 vd. OsTROGORSKlj, Flodalitt! ;1:1 vd.
~ Kq.
U~PENSKIY,
Obra::ovnni~
hh
tfa/t! tlr- Ia rli'lllle dr.j A.rt!nile.l', JJSI. 1 :-1 ( 1 !J.J:l)
vdd.
'J. 'l7 vdd.

Eskikitaplarm.com

'IH

V I. As k I" 1'1 ;\sa ll'l S 1111 f llllll II ;'\ k i 111 i y e I

J) c v r i

lllahya tl'srniye 1:dilen T('salya'da olumyorlard1. Petro ve Asen tarafmdan

c;tk;utlan isyanda Kurnanlar ve bilhassa lJiahlar onemli rol oynadllar r.
1(,: kanlkhklar irnparatorlugun durumunu daha da gii<;lqtiriyordu.
Asilne kat"t gondrrilrn Norman galibi Alrksios Branas Edirne'de kcnd is in i irnparator ilan cttirerek lsaakios II. tizerine yi_iriimii~, fakat Istanbul
llniimk yapllan mi_icadeleler esnasmda maktul dtimtitl.i. 1186 yazmda

nuparator bizzat ordusunun bamda Bulgaristan'a girdi.

1 ikinci
llulgar
devletinin etnik
knkkUbil gilc; vc tartt~mah bir sorun
lc-~kil eder. Nikctas Khoniates'in bu husus1ak i tasvirlerinclc clikkatc dcger bir ~ ek ilde
llulg-arlartlan dcgil, Ulah ( ,- Valakh) lard an soz cdilmckte vc c;;agda~ ball kaynaklan da (i\nsbcrt, Robert de Clari, Villeh.mlnuinl lin planda yine Ulahlardan
hah~dmcktcdirlcr. Buna mukabil c;;agda~
!slav kaynaklan ilc bunu izleyen dcvrcnin
llizansh tarih yazarlan, daha Gcorgios
Akropo!ites'dcn ba~layarak, Ulahlar hakkmd.t hie; hir ~cy soylememektedirlcr.
I >i,twr taraftan papa Innocentius III. ile
Kaloyan arasmdaki meklup
teatisinde
llnl f(ar hiikiimdan, papa taraftndan Bul~rlarl!l w
Ulahlann efendisi tesmiye
c-dduwkl olup, kcndisini durt mektubunda
luu.. t< imfwralor lotim Bulgarie el Vlachie ve bir
lll<'ktuhunda da imperalor Bulgarorum olarak
t.tl<tli111 ..tuwktcdir (yeni ne~ri I. DUJCEV,
r,,,.,,,.l;, /'. 1'. III eJistolae ad Bulgariae
h11lmwm ''fwdante.,, GodiJnik, na Sofiysk. Univ.,
f,t. !ilol. Jiak. 37, 3, 1942, No. II, XV,
:\ v Ill , XXX vc IX). Ancak Kaloyan
M:td<n kendisini degil, Symcon, Petro vc
Samnd' i de imperatores Bulgarorum et Bla1horu111 (ayu. esr. No. XV) olarak gostermekte
w NikNas Khoniates (s. 482, 3) gayet ac;tk
olarak ~skiden kendilerine Moesia'h denilcn
lla~mus bulgcsi barbarlanna ~imdi Ulah
tl.nil<Ji,:':ini soylemcktedir ( Tou~ XCX.'t'rX 7011
t\ rw~ 't'<) ilpo~ ~cx.p{3cipouc;, o1 MJcroi rrpo-rE:pov
,;,111>1 ~<i~<>V't'0 1 11U1IL Ill: {3).-iX'Jt XtZA~t>X011Tcx.t ) ; an, .1k Konralan Th. Skutariotcs (SATIIt\S Vfl,
'17", II)) i..:ah amac1 ilc ~u ibarcyi ilave etmi~ 1 i r : ll/.&x<n ll ~ 11;j11 wxt Bo6i.:ycx.po. Biitiln
J.nnhtr bizi, o zarnan lar Ulahlar olarak
hn l!'s111iye ~ek li bilindigi gihi saclccc
tnik Jllanacla olmaylj>, hu<~tcla ~oiJan

Isaakios II .

kabilelcr ic;in gene! bir kavram idi- eski

Moesia, yani o zamanki Paristrion thema's1
halln anla~1lmakta idi (Kq. MuTAFQIEV,
Proizkhodut na Asenevci, lV[aked. Pregled IV, 4,
1928, s. 1 vdd . ve Istor~ya II, 36 vdd.; DUJCEV,
qyn. esr. 85 vdd. vc Prmt{van fya 45 vd.;
ZI.ATARSKI, !JtoriJa II, 416 vdd. ). N. BANESCU
( Un probleme d'histoire mediivale. Creation et
caractere du second empire bu(gare, Bucarest
1942) bu - benim kanaatimc gore yegane
miimkiln- izaln, Uspenskiy ve Zlatarski'nin
baz1 tutulmasl imkanSIZ deli!lerini goz online
altp, bunlar yolu ile, 1kinci Bulgar dcvletinin
bir Ulah eseri oldugunu ispat edebileccgini
sanarak, reddetmektedir. Buna mukabil o
Niketas Khoniates'in zikri gcc;en haberini
isabetli bir ~ckilde yorumlavamam1~ ve gerek
Skutariotcs'in ila.vesini ve gerekse Kaloyan'
m lnnoccntius III. ile muhaberesini bir
kenara btrakmJ~t tr. Kr~. aynca R. L. WoLFF,
The "Second Bulgarian Empire". Its Origin and
Histo~)' to 120<}, Speculum 24 ( 1!)49) 167 vdd.
Asenliler devlctinin bir Bulgar devlcti oldugundan ~iiphe ctmek milmkiin degildir.
Bununla bcraber Vlah ve Kumanlann bu
devlctin kurulu~unda sahip olduklan pay1
da inkara ve Mutafc;iev'in, bu zamanlarda
Bulgar bOlgesinde hie; bir Ulah nilfusunun
bulunmad1g1 gorli~ilnc kaulmaya gerek yoktur. 0 zamanlar Bulgaristan sekenesinin
Ulah tesmiye edilmcleri vakiaSI Mutafc;iev'
infikrinin aksini yeterli ac;tkhkla ispat etmektedir. V. G. VAS!LYEVSKIY (JA1NP 204,
1879, s. 173 vdd. - Bunun U sPENSKIY tarafmdan tenkidi: Obrazovanie )' in dcngeli miitalaalanna hk. Aynca kr~. LJTAVRIN, Bo~gari
ya i Vhanliya 43 1 vdd. - Petro ve A sen karde~Icrc gclince onlar VASILYEVSKIY (ayn.
yer)'e gore Bulgar- Ulah mcn~di idilcr.
z, ATI\RSK! (l'at,;k[olo 1111 l'tlra i AsCIIrya,

Eskikitaplarm.com

Bulgar isyat\11\;t bt ~i' 111i.i1 ;u\rkdc yclerli l'nnji sarldmcmi~ ollllakla suc;LI -

namaz. Isaakios l'ilvaki dcvkt adarrn degildi, ancak umumiyctk tasvir

olundugu gibi korkak l>ir zavall1 da dcgildi. ldarcsi clbcuc ba~anh dcj!;i ldi,
ama mevcut ~artlann o kadar tesclli kabul ctmcz olu~lanna ragnwn yi111'
de Norman ve Bulgar savalanmn cereyan tarz1 onun saltanat1 <kvrilllk
devlctin, asked bak1mdan Andronikos'un tcdhi rejimindeki kadar ~ki:t.
olmad1gmi gostermcktcdir 1
Asiler tenkil olundular; Petro ve Ascn Tuna'mn gensmc bc;tdat .
Bununla beraber kuvvetli Kuman yardtmCI kuvvetleriyle gcri doudiilc 1
ve mucadelc ycniden alevlcndi 2 Isaakios daha 1186 ckimindc miirnk1111
olan siiratlc diimanm iizerine yiiriidii; fakat durumu ~imdi daha Ruc;l11;
ancak biiyiik kay1plar vermek suretiylc Bulgar- Kuman kitlelerini J!.l'l i
piiskurtebildi. 1187 ilkbahannda imparator ycni bir sefere <;:Ikarak, dagl.11
da saklanan flsilcri, sapa yollardan Scrdika civannda yakalamaya g-;1y1"'1
ctti. Kcsin b<1.~an bu sefer de clde cdilemcdi; daha uzun bir sure sav; ~
yapmaya isc Bizans'm giicii yoktu. Gii<;:liiklcr her tarafta <;:ogahycu cl11.
Slrp bilyiik jupan'I Stephan Nemanya asi Bulgarian destekliyerl'k Hiz;IIIS
- Bulgar miicadelesinin arzcttigi firsattan iktidar sahasm1 Bizans alcyhirw
gcni~ktmek hususunda ya rarland1. Anadolu'da da bir isyan patlak vc
mi~ti. Bu scbeplc Isaa kios II. Bulgaristan'da miicadeleyi btrakarak, Pl'lre~
vc Ascn'in kardqi Kaloyan'1 kcndisine rehinc verrn asilcrlc anla~wak
karanna vard1.
Ban~ anlamasi yeni dururnun hi<;: ses <;:Jkarmadan kabulii mftnfls111a
gcliyordu. Bizans, Balkan s1radaglan ilc Tuna arasmdaki araziyi terhdi-

Spisanie na Bulg. Akad. 45, 1933, s. 7 vdd.) 'ye

gi:kc bunlar asil bir Bulgar - Kuman a ilesind en gelmektc idiler (Daha once UsPENSKIY, Obrazovanie ro5 vdd. 'de buna benzer
~ekilcle ) . MuTAFr,;mv (ayn. esr. 3 veld.) o
zamanlarda a~ag1 Tuna bolgesinclc <;:ok s1k
vuku bulan Rus iskanlanna at1fta bulunmak
ve diger taraftan da bir Kuman ad1 olan
Ascn'e Eski Rus kroniginde s1k raslamlcllgmJ,
Rus hilkilmdan Yuriy Dolgurukiy'in 1107
ydmda Kuman hilkilmdan Asen'in bir torunu ilc cvlendigini vc bu evlilikten dogan
Vasilko'ya imparator Manuel I. tarafmdan
Tuna boyunda dart ~ehir vcrildigini belirtmck surctiyle bunlar ic;in R11s mcn~ e i kabul
edi yor. V. NrKoLAJW (Pot,,k[olo 1111 Asencvci i
e tn i~1.'.1kiJal klwraklPr Ill! o.monanala ot l)akh
t!urjaoa, Sol'ya 1 !H.o) IJilti'ln !'ski i;o:alolal!
lcddt <!.-J'Ik . l'tlro vc Asn'icc cski llul!(:tl' c;ar

hanedamndan geldiklerine miltcdair, .yoktan beri imkanstzhgt anla~IIm1~ ohm 11-~. i

savtmmaktadlr. D. ANGEI.ov (RSI. q, I'J'\.11,
s. 358)'un bmxt.l reddedcn hukmii1w hk.
Isaakios II. hakkmda M. ll."c :11
MANN (Die Rede des Johannes S.}rojmlo.\ flit tlru
Kaiser Isaak II. Angelos, Mi.inchcn 'I:V1) da
daha milsait bir htikme varmaktad1r.
2 D. RAsovsKiY (Rot' Polovcev I' ''"I'
nakh Aseney s vizantiyskoy i lalin1'kov imf'" i
yami v n86'-1207 g., Spisanie 1111 /lui~:
Akad. 1939, 203 veld.) Kumanlann i~liralll
nin Bizans- Bulga r vc daha sonraki I,:) I iu
- Bulgar savalarmda daima soml('a I'll ill
hir i:incm ta~Hhgm, ancak KmnaHlal'lu k
lim ~artlan sebclJiylc Bulgarlanu ya:t. ayla rul<b yaptklan sd\~ rlcr e k<\llhnM.hkl.,, 1111
f,'Ok ~iiz.-1 hir ~ekil!k !{U~tcrmi~lir.
1

Eskikitaplarm.com

VI. 1\ sk r: ri /\ sale t S m1fuun llilkimiyr:t Dr v ri

ycmlu. HagnnSI;t. bir Bulgar devlcti yenidcn vticut bulmutu. Trnovo bapiskoposlugu her haldc bu zamanda tesis edilmi olmahd1r. Yeni Bulgar
hawiskoposunun C'lindcn Asen, Trnovo'daki Demetrios kilisesinde <_;arhk
lanm ~ iydi 1 . Rivayctc gore aziz Demetrios Selanik'in Normanlar tal .dJndan zapll tizcrinc bu Grek ehrini terkederek ikinci Bulgar <_;arhgmm
nuThzi olan Trnovo'ya go<; etmiti. Balkanlarda Bizans hakimiyeti devresi
I' !Jl'diycn sona crmiti. S1rplardan sonra imdi de Bulgarlar kendilerini
da~ almaya <;ahan imparatorluk iktidar alanmdan <_;ekip ($Ikarmtlardt.
B11 gdi ~mc nin, ic;inde ne biiyiik tehlikeler gizlcmekte oldugu, Bizans yeni
hi r ha~h sefcri fclaketi ile karllatlgmda biitiin <_;Iplakhg1yla ortaya c;tkala ktn.
Kutsal mczar yeniden miisliimanlarm eline diimiitiL MlSlr'dan
1::'\ kimiyctini Suriye'ye temil etmi bulunan Salah ed-Din I I87 ythnda
f.' ilistin'c dalmi, 4 temmuzda Hattin'de Latin sava kuvvetlcrini ag1r
hi r bo;~,guna ugratrnl, kral Guy de Lusignan'! esir etmi vc 2 ekimde Kuclils'l' girmi~ti. Batmm en biiyiik hiikiimdarlan, Friedrich I. Barbarossa,
Philippe II. Auguste ve Arslan yiirekli Richard hac;1 kabul ettilcr. I I8g
yaz mda, Macaristan iizerinden kara yolunu sec;mi olan Friedrich I. Balkan
yanmadasma geldi. Elbette Bizans imparatoru ile anlamaya c;ahmiti:
!>aha I I33 sonbahannda Ntirnberg'de Alman ordusunun Bizans topraklan udan gcc; i~i hakkmda bir anlama yapilmit1 2 Ancak bununla Bizanslda nn ~iivcnsizligi hic; de giderilmi degildi. Ger<_;ckten de Barbarossa
s;u h'CI~ Bi ;~,a ns ile degil, Kutsal iilkeye giden yol iizcrinde bulunan Bizans
d .. vl!-tinin diimanlan, S1rplar ve Konya sultam ilc de miizakcrelere giril ll i~ li . Bi ;~, ansltlann hotma gitmedigi olc;i.ide, Friedrich'in gclii Suplan
Sl'vi ndiriyordu. Bizans ile Alman imparatoru arasmda giderilmcsi miimkiin
ol111ayan gC'rginlik islav devletinin sadece i~ine yarard1. Onlarca ylldan
lwri Sup politikasmm temel tal olmu bulunan Macarlara dayanmak
.1 111k miimki.in degildi; ;tinkii Macaristan son zamanlarda, artlk kudretinlk n iirkmcyc gerck duymad1g1 Bizans ilc ibirligi yapmakta idi. 1htiyath
l1i r kim.~c olan Stephan Nemanya imdi kudretli Alman imparatorundan
d1slck bckliyordu ve Bulgarlar da onu ornek edinrnilerdi. Ni'de
Barharossa, Ncmanya tarafmdan biiyiik bir itibarla kar1land1 ve gerek
S up biiyuk jupan'I ve gerekse Bulgar elc;ileri ile mi.izakerelerde bulundu.
S1 rhistan vc Bulgaristan ona vassallik yemini ve Bizans'a karI bir ittifak
iincrdikr 3
lstanbul'da bu mi.izakereler, beklenilebilect:gi gibi, pek biiyiik bir huzursuz luk dogurdu. Hizans hiikumeti kendisini, hac;hlann en korkunc; diimam
ol.111 Salah cd-Din'in kollanna atti: Andronikos I. zamanmda aktedilen,
1 Kr~.
D

ZLATARSKI,

btoriya II, 472 vdd.

Di >Ullm , lll'g, :;Ill .

3 Kr~.

M.

:H) 235 vdd.

Eskikitaplarm.com

PAui.OWA,

BSl. 5 (1933/

-1

<,:n k n:s

Alman ordusuuuu gt~IIH'Siut nagcl ohnak liukmiiuii hitvi ittilak aui.~ ~

masmi yenilcdilcr 1 . Boylcct Bizans ilc Alman imparatoru ara:um\akl
ili~kilcr en gergin noktasma ulatl. Friedrich Filibe'yi dii~m;m iilhsill(k
bir ~ehir imi gibi igal etti. Bunu sinirli bir muhabcre izlrdi; sitnnli
ve agn su~lamalar bakimmdan hi~,; de <_;rkingen davramlmiyordu. 1 uili il yct Barbarossa'mu, icap ettigi takdirde Bizans'I silah zoruyla yen snmr k
ve lstanbul'u igal etmck karanna ulamasma kadar vard1. Su-p \T Bulgu
el<_;ileri ile yeniden bulutugu Edirne'yi igalinden soma Barbarossa' mu
ordusu Istanbul istikametinde yola c;1kt1. Friedrich, oglu Hcimic li'r hi1
donanma ile Istanbul surlan online gdmesini (ffifCtti. lU' lm allll.l
Isaakios II. boyun egdi: 1190 ubatmda Edirnt''de bir anlama ya pdch.
Alman imparatoru bogaz1 gec;mck iizcre gt'mil rr rldc rtti; ona n hiur l1 1
vrrildigi gibi en dliiik fiyatlarla erzak saglanmas1 vadolundu 2 . Bi:1.aw1
Alman imparatorunun iistiin kudrctin(' boyun cgmck zorunda Ldrur~ll
llkbaharda Fricdrich I. ordusuyla Anadolu'ya gcc;ti ve rnukaddnat.m ula ~
masma imka.n vcrmeycccgi Kutsal iilkcye dogru suratlr yola koyulclu.
Filistin'e dcniz yoluyla ulamayi tercih rtmi olan lngiltcrc vt F1 a m.1
krallannm sefrri Bizans'1 prk az ilgilendirmrktc idi; c;iinkii atllk lli..:aus' m
ilgi alam Filistin'e kadar uzamamaktaydt. Aynca bu hiikiimdarlanu lq I.
biisii de neticesiz kald1: 1192 ban~ ilc Latin arazisi Yafa ilc Sur ( T y1os)'
arasmdaki dar bir arazi eridinc rniinhasu kahrken, Salah cd-Din Kudiis' u
clinde tutmakta idi. Hac_th sefcrinin sadcce tali bir sonucu Bizans'1 <log111
dan dogruya ilgilendiriyordu: Arslan yiirekli Richard Ktbns't i~gal l'lru i ~,
buraya hiikmeden Isaakios Komnenos'u esir cdcrck aday once T'mplin
~ovalyc tarikatwa, daha soma da ( 1192) bir zamanki Kudiis krah (; uy
de Lus1gnan'a teslirn rtmiti. K1bns bu tarihten sonra batJhlann l'lirulckaldt.
Barbarossa'mn aynlmast vc feci ak1betindcn sonra Bizat1s Balk:lll larda yeniden hareket serbestligini kazanmitl. Isaakios II. hi<; Yakit g1 1;i1
rneden Trakya'ya girmi olan Bulgarlara ve iki imparatorluguu 111ii11a
zaasmdan onemli fetihkrde bulunmak ve Prizren vr Skopyc 1 Oskiip)
den Sofya'ya kadar en i::inemli ~ehirlrri tahrip rtmrk hususunda faydaL111
ml bulunan Strplara karI sefere c;ktJ. Stephan Ncmanya 1190 SotJI>:d1:1
nnda Morava suyu kenarmda maglup cdildi Vf" bir han :mla~mas1 ilr
son ytllarda zaptettigi ycrleri iadc etmek zorunda kald1; ht111a 11111blril
daha eskiden yapttgt fctihlcr kcndisirde kalmakta idi 3 Anla~II:lll , iu1p:1
1 DoLGER,

Reg. 159 r. Kr~. Ch. M.

The By;:anline5 and Saladin, cr8s-c 192:
OfJPoneuts of the Third Crusade , SfJeculum
37 ( I!J(ill.) 1711 vdd.
: Dii.<IJI.It, llt.f:. Jf>O]. K. ZIMMIWJ',
l>er hirdt. .til ArfrimwfJr.{, II.(; 11 ( l i)O'J ) :~o:1

BRAND,

vdd. Aynca kr~. ayn. mlf., l kr dcul ~ ch h).z:anlini.fche Km1{1ikl rom ]ulr r rii<J f,;, /rhru"'
llf)n, liZ 12 ( ICJ01) 42 vdd.
3
.Jmua.K, (:e!rlrirlzte l, 27:1 vrl. l'\'1.
IIAC:IIMIINN, IJie Redc des 7nlw111rr., Smr/lllflll 1111
I.HIIIk fl . A1zgelrH, Mi'uwhl'll l'l 'l"oo loll veld,

Eskikitaplarm.com

VI.

1, 11

/\.~l<nl

/\ ~a lrl

S 1111fllllll ll:ll<imi yl'l DPvri

1.11011111 z; d('l i, Biza11s kaynaklanmn inand1rmaya c;ahttklan kadar tam

dc g ildi. llundan ba~ka resmi hir ban~ anl::tmasimn akdi Strbistan'm devkt
ubrak Ill'\'< udiyclinin resmen kabulil d(mrkti. Bu anlama her iki hilktimd .l r ha 11n Ia 111 arasmda yaptlan l>ir cvlcnme ile tahtim edildi: ~emanya'nm
1ki111 1 og lu olan Stephan, imparatorun yegeni Eudokia ile evlenerck ytiksck
ldllutokmtor tinvamm ald1 1 . lmparatorluk ailesinden bir prcnsesle izdiv;H VI' selwstokrator iinvanmm tcvcihi pek btiyiik bir ~eref olmakla bcraber
Sn p Vl'liaiHiinin Hizans iinvanlar hiyerarisi c;en,:evcsine sokulmasi, Bizans
unparalorumm, basileus ve autokrator'un, iistiinliigiine ifade babcdiyordu 2
Bizans Bulgarl<tra karl savam yeniden ele ahmmda daha az baanh
uld11. 1190 ytlmda yap1lan biiyiik sefer agtr bir bozgun ilc sonuc;lanch.
Bizaml1lar her ne kaclar Trnovo surlannm altma kadar sokuldularsa da
Bul"':ar h:t~chrinin kuatmasJ baansiz kaldi ve geri donii strasmda Bizans
un II tsH Ihi kan gc~~ itlerinde mag! up cdildi vc bizzat imparator btiy'lik
g ii~lilkk lclakcllcn kurtulabildi. Bulgar baskiSJm ortadan kaldirmak i<;: in
ya plla11 digcr tqcbbiislcr de aym Ckilde ba~armz kald1 vc I I94 yllmcla
lliz.1nsiiiar Arkadiopolis ( = Ltileburgaz ) yanmda ycnidcn ycnildiler.
lntparalor huna ragmen mticadele.dcn vazge~medi. :Macarlann Snbistan'a
ya pt1klan l>ir baskm ytiztinden 3 Macar kral saray1 ile bozulmu olan
dos1a1w ili~kikri, Macarlarla muttefikan Bulgaristan'a yeni bir sder yapmak
p,;lyt'si yl~", y(nilcdi. Ancak heniiz ordusu ilc yola <;tlmll idi ki, agabcyisi
/\kksios ll nisan I 195'de bamdan tactm aldt ve gozlerine mil <;ektirdi.
lkrular delisi bir zavalh alan Aleksios III. (1195-I203) inbraz d cvri11111 1i pi k bi r ilrilnil idi. Angelos ad1 kcndisine yctcri kadar asil goriinrnecligi
~;1 11 ilit yii k Komncnos hiiktimclarlannm karikaturii imicrsinc, kenclini
Kollllli'IHts olarak adlandtrdt 4 . Btittin <_;:ii.ni.kh.igu vc bitkinligine ragmen
b.1.tki"s II. z;u!lamnda tutunabilmi olan d cvlet son mukavcmet giicunu
d1 y1liHii. I~ <;:i>kti~ kendisini bir ytldan digcrine daha a!iik olarak belli
n l1 ymd11. 1 H).') cLu besi eli siyasel baktmmdan da tiirlti vc 6nemli sonu<;lar
d oi~ 111 1h1.

'l';dtl. dt'gi)iminin devletin Strbistan ile munasebetleri uzerindeki

ozl'! cinstcn oldu. Strbistan veliahdi ile evlendiri!tn prenses
Elulokia'nl!l bahasi imparator olmutU vc bu vakia bu tarihten pek uzak
oltllay<lll bir larihte imparatorun damadt sebastokrator Stcphan'm iktidan
c], ;ddt gt S11hislan'daki taht degimcsindc hi\ tiphcsiz ctkili oldu. 25
Slllll~lan

""".

J, ~"I M.

Slaal"rrhi~rarrhie,

ilc- kr~.: Vie

Sli IJ ( 1!l:i6) 41

V.

/,11

' lie uirn

In -,,ilirwrlu>
vrlrl
11

I"~-

LASKA IUs, Viz. fwince:;e 7

~11

mak a km

ByzaTICC et la Hongrie la veille de la quatrieme

croi.rade, Revue du Sud- Est eurofJ. 18 (1941)
109 vdd. N. RAnovc;:u;:, Promena 11 srp.rkonwcarskim oti>wsima kra)em XII teka, G!as
Srj1.rke akad. nauka

1 .1\IIHENT,

St:rliic nlrt:

21

3 ( 1954' 1 vdcl.

Nik. Khouiall'S l>o.'j.

Eskikitaplarm.com

(,:o k !I~

Neut :wya, og-lu Stephan !chine tahttan kra~atlc

kc~i? olarak oucc S~rp Studcuica manasttnna, daha sonra da c11 k111;uk
oglu Sava'mn ytllardan bcri zahirlanc kqi~ hayatl siin.li.ij!Ji Athos da~IJJ,I
gitti. Stcphan'm iktidan clc almasuun S1rbistan'da ycni bir Bizaus uiifuw
devresi ac;mas1 beklcncbilirdi; ancak boyle bir CY hie; olrnadJ, \iiu kii kud
retsiz Bizans devleti kcndisince hasrctk beklcncn firsattan f~tydalanalll : ldl
Gerek Rascia vc gcrckse Bosna'da S1rp hiikumdanmn Bizansll byn
pederi degil, aksinc kudrctli Roma kiliscsi ile onun tcmsilcisi Mararistau
bunu izlcycn y1llarda hakim nufuza sahip oldular. Zeta arazisi ilc yl'tiiiiJIC'K
zorunda kahp, hakkmm yendigi kanaatinde olan, Nemanya'nm rn bii} ilk
oglu Vukan, Macaristan ve Roma'mn destcgine guvencrck kanlqi1w
kar~t mi.i.cadcleye giriti. Bizans'm yard1m etmeden kendi hftlinc tnhtt1~.
Stcphan kurtulu~u Roma'ya dayanmakta arad1. Bizans'1 o kadar az he s: i11,1
katmak zorunlugunu hissctmcktcydi ki, Bizansh kansmt kovdu. bk.11
Vukan onclan once davrand1. Macar yardtmt ilc kardqini i.i.lkcdc 11 c;1k.11t h
vc papal1gtn Mtkimiyctini ve Macaristan'm yuksek hakimiyct haklar1111
kabul ettiktcn sonra idarcyi cline ald1 (1202 ) . Hi.i.ki.i.mdarhgmi y;dmt.c a
Bogomil t>gretisindcn aynlarak Rcma- katolik irnamm kabul ctnll'k \'I"
Macaristan'm himayesine girrnck suretiyle ( 1 203 )
kurtarabilmi~ ola ll
ban Kulin'in hi.i.kiim si.i.rdiigi.i. kornu Bosna'da da dururn buna be 1111'1'
~ekilde gclimi~ti. Stephan h r ne kadar yeniden tahtma kavul11U isc ck,
bunu Bi?.ans'm degil, Bulgaritan'm yardimtyle gen;eklqtirmitir. Bizans
imparatorlugunun Srrp mesclcsindeki tutumundan imparatorluk kudrdi nin nc kadar biiyuk bir si.i.ratle c;oktiigi.i. <;ok a<;Ik olarak gdriilmektnlir :
I 196 y1lmda Bizans S1rp tahtma kimin <;Ikacagmt beraberce tayin dchiliyordu; bundan bir ka<; yil sonra isc Bizans oyun dll olrnu vc bu iii kl'y i
Roma- l\1acar ni.i.fuzuna terk etmck zorunda kalmihr.
mart

1 I<)G'da L

ya~l1

1
Aziz Sava tarafmdan kaleme ah- glasnik 1955, 3/--h g6 vdd. ) 1195 yduu k.dnd
nan Stephan Nemanya'nm Vita'smda 6i03 ediyorlar. Bu tarihin kabuhi, Qorovi.:;'iu II
( - II95) yllmm 25 martt vcriLrnektedir; yapttgt gibi, Ncmanya'nm tahllan f..r:q.(at i
ancak bu y1l saytst hi\ ~iiphesiz Sava tara- Istanbul'da 8 nisan r 195 tarihituk vul111
fmdan degil, daha sonradan yazilmt~ttr. bulan taht degi~ikligi ilc ilg-ili g-oruldll~ll
Daha once Y. PAVLOV!~ (Hronolo;ke belefke takdirde, onemli gii\lliklcrle ka r.;< Ila ~: u :ol ~Ill
sv. Save o Stevanu Nemartyi, Glasnik srp. Uf. 8 nisan r 195 tarihindcki Biza11N h11k1111"' '
drujtva 47, 1879, 284 vdd. '1 Ncmanya'nm darbcsi ile 25 mart I H)6'daki Nem:111yn'nu1
tahttan feragatinin r 196 ythna vazcdilmc:> i tahundan fcragati arastna g-ircu oldul<t.;ll
gcrektigi gori.i~iinii miidafaa ctmi~ ve ondan uznn siirc isc pck onemli olrnayahilir. H.
sonra blitiin Strp tarih yazarlan lm gorli~e NovAKOVI9 (Kada se radio i kada .Y~ ''"''" ,{,,
uymu5tu. Buna mukabil V. QoROVI<;: (Pitnn- vlada St. Nemlli!Yil?, l1t. gla.wik tn,ll , 11
Jie o hrouologiyi 11 ddim~ su. Save, Godipzyica N. tllt )'in hakh olarak bclirlrni~ oldugu 1-(ol>i,
(:uj1i(a 19 1~J.+O, s. 115 vdd. ) vc son zamamla Nem mya'nlll taht111dan aynlma karan hrr

R. NoVAKDVII,. ( Ycrlauf/llkii}IIY llltl!'l(fllYa Savinih hr111wlo~kih /IDdatalm 11jil~J'II .1"11. Sillut/1111, /.,t,

hahle i>IIHIIII l'f'S1111'11 a~lkiallm as mrlan t.;nk

i)nc, vrilmi~

Eskikitaplarm.com

olmahd11.

VI. AMl<rrl

'"''

A ~ alrt

Sllllf'llllll

111\.kimiy ~t

n{' VI'i

Blll ~al'iSLtll il1 sava~tau Alcksios III. once ban~ miizakcreleri yoluyla
'" 111111 m.t k is led i. Am:ak Bul~m talcplcri o dcrccc ilcri gitmcktc idi ki
IIIIIZ.!kncln kcsildi. Sava tckrar ba~ladt ve Bizans it;in hahts1z bir cercyan
..td1. Sen IH s ],olgcsi Bulgarlar tarafmdan tahrip ( I I95 ve I Ig6'da), Bizans
lllllllsll 1naglt'rp vc kumandam sebastokrator Isaakios Komnenos esir edil(I i 1. Bizans taviz vcrmck hususunda magrur ve fakat sava~ yapmak
'' 111 ell- <,:ok zay11' idi. Sadccc tic;:tincii c;:are kalmi~ti: Dtiman iilkesindeki
lllllh:dd(:ti dest<'kkmek. Ascn I Ig6'da bir boyar'lar suikastma kurban
f..:" ilti. Katili bo;ar Ivanko isc Trnovo'da uzun sure tutunamad1; t;iinkii
Bizaus'da11 hcklrncn yard1m, Bizans ordusunda <_;Ikan bir ayaklanma
yiizi indcn gclmcmiti. lvanko meydam Petro'ya teketmek ve Istanbul'a
k:u;111ak zorunda kald1. Fakat Asen yerine ~_;arhk tacmi giymi olan Petro'da
1 1q7'de hir cinaycte kurban gitti.

I vanko lstanbul'da biiyi.ik itibar gordii, Filibe valiligine vc daha

sn 111 a da hatta Bulgarlara karI mticadele eden imparatorluk askeri kuv\ctler inin kumandanhgma tayin cdildi. Ancak Akksios III. 'un cllcrine
Biza11s- B11lgar miicadelcsinin kaderini teslim etmi oldugu bu hilckar
l111lgar b~yar'1 imparatorluga ihanet ederek Rodop bolgesinde kcndisine
lllahSIIS hir hiikiimdarhk kurdu. Voyvoda Dobromir Khrs'in onceleri Stry1111111 hol~l'si ndc baguns1zhk kazamp, sonradan iktidar bolgcsini gcniktnl'k gil'ilnHsi zor olan Vardar kenanndaki Prosek'de tahassun ctmi
'.td 11,1:\ 11 M akcdonya 'da daha da oncmli bir mahalli hi.iktimdarhk tccssi.is
1'1111 i ~ id i. Dohromir Khrs Bizans htikumetincc tanmarak imparatorun
. kr.1has111dan l>ir kadmla evlendi. Ancak Bizans pck az sonra ona kaqt
d.t sil;il ~<l <Livranmak zorunda kaldt. Trnovo ~_;ar devletinc dayanarak
I), d '" 1111 ir Bizans dcvletine kaq1 savaa giriti. Prilep ve Bitola dahil olmak
11 /TH' lt;IIJ Makcdonya'mn btiytik bir k1smmt i~gal cdip hatta orta YunalllsLIII 'a kadar ilcrledi. Bizanshlar bir zamanki dostlan I vanko'yu nih a yet
l11l "'' l'il' g-cc;irdiler. Boylcce onun hakimiyct sahas1 tekrar Bizans'a gcri
do111111i ~ oldu. Bir kat; ytiksek riitbeli Bizans kumandamnm da kendisinc
dt i1!;1 k 1'1 ti ll; i Dobromir Khrs ile yapilan mi.icadelelcr ise, bunun hakimiyet
; . d1.1~111111 Kaloyan'm paytna diimcsi vc boylecc Makcdonya'mn biiyi.ik
kl~nunm Bulgar dcvlctine katilmas1 ile nihayct buldu.
l..:::.toyan 11197-I207)'10, bu bir zamanlar Petro vc Ascn'in Istanbul'a
1c hi111' olarak g<>nderilmi~ olan kardelerinin ahsmda Bizans devletine
to lliikl'!i l>il' clii~man husulc gclmi~ti. Onun kuvvctli idaresindc ycni Bulgar
;01 111k dt'vlcti ilk fntwah ytikseli dcvrini yaadi. Bu devlct Balkanlann
c11 ollcudi kudrct faktorlcrindcn birisi olarak giincy dogu Avrupa'mn
11111k.~eldn;d111da hir c;ok ckDt kcsin bir rol oynach.
1

II'"'" it.lo-yon olaylar ic;in clo-

ZLATARSKI,

/Jiori)'a Ill, 78 vdd. vc

'''""''" 1/, 1 , vdd. ilo kr.~.

Eskikitaplarm.com

MllTAFvlEV,

Bizans'a kar~1 miicacldcsinde ba~anh ohm d cvldinin, K.doyan, Ro111a

tarafindan tamnmasuu da saglayabildi. Asen'in, kcndisinin ta yin c ll ij,i
Trnovo bawiskoposu tarafmdan ta<;landmlrm~ olmas1 yeni d<'vld ic;i 11
yetcrli hukuki bir zemin tcmin etmcmrkte idi. Ta<;landmna hakk11101 s;~ dn c
iki kilisc merkezi, Roma ve Istanbul sahiptiler ve hukukcn g-rc;nli gc sa d1 c 1
Roma ve Bizans'dan tevcih edilen ta~ malikti. Kaloyan'm ~iiziil1111 ki<
ve kendisine dii~man olan Bizans dcvletine degil, Roma'ya miirara;il c 11111
sine ~a~1lmamahchr. Bu suretle Roma Istanbul'un sukutum111 .1rilc sindc
ruhani baklmdan sadece S1rbistan'1 de gil, aym zamanda B1 dg01 1i ~ l.c 11 "1
da kendinc baglaml ve ntifuz alamm Balkan yanmadasmt11 hii yi ik l111
klsmma yaym1 bulunuyordu. Uzun mtizakerekrdcn soma K. du y; "'
papahgm hakimiyetini kabul ettigini bildirdi. Anla~manm son
isc lstanbul'un dti~mcsinden sonra oynand1: 7 kasnn nwf de l11111 u 1 nll ll.'t
III. tarafindan Trnovo'ya gonderilcn bir kardinal, Bulgar h;t~piskcIH'~"'
Basileios'u Bulgaristan primas'I olarak takdis ctti ve IHIIIIIII nl ("~;i g 111111
de Kaloyan'a kral taCim giydirdi.

""I'" ., ,

Bizans'm Balkan politikasmm goze ~arpan vc gittikl;c <Lt lt :t z 01\ .tl

c;aresizlig-i bii.yiik ol<;tide, dcvleti bat1dan en Li.iyiik I.C"Idikclc 1111
tehdid etmesiyl e ilgili idi. Bizans imparatorlugunun en bi.iyi.ik nul i.~.~ ko
nusunu y1llardan heri imparator Heinrich VI. ile ili~kilcri tqkil c lntc klc)
di. Norman tahtmm varisesi Konstanze ile evlenmi olan Heim ic h, ll. u
barossa'mn olumtinden sonra sadeee babasmm y erini almakla k a lr ll an ll ~.
aym zamanda I x8g'da vefat etmi olan Norman krah Guillaumc II ' aall
mirasma da konmutu. Guillaume II.'un yegenlerinden birisi ulan '1"~11 1k
n d ctra!inda toplanan v e gerek papahk ve gcrc-kse Bizans ta r; Jin I! L1 11
dcstcklencn Sicilya muhalefeti, Tankrcd'in oli.imi.iylc dayana~llll k:ay ht I
miti. I 194 noclindc H einrich, Palermo'da Sicilya kralhk tanna s: d1ip
oldu. Bizans bahmmdan bu iki di.iman d evletin birlqmt si iildiiri1c ai
bir tchlike anlanu ta~Imaktaydt. Sicilya'mn Alman devletine ilha k1 I It i11
rich'in dtinya hakimiycti pl~mma kuvvetli bir tcmel tqkil c tt i. A nt ;~I,
bu planm ilk v e en oncmli noktas1 Bizans devlctinin zaptr idi 1 l ki111 i1 It
once Guillaume II.'un mirasclSl Slfatlyla Nmmanlar tarafimlau I I Br,' dc
zapt ve sonradan kaybedilmi alan Dyrrhakhion ilc Sel fmi k ar:tsntcLd 1
bolgenin bopltdmasmi ve buna ilavetm bi.iyi.ik bir mcbl fag m iid c " ' "' ' ' "
ve Bizans devlctinin planlanan yeni hac;h seferin c bir sava~ l'il11 s11 gcl11
dcrmek surctiyl c kat1lmasm1 talep etti. I 195 Bizans taht d q~i ~ n11 si nclnt
sonra durum daha da gerginlqti. Kardei Philipp'in Isaa ki os ll .'11 11 k11.1
hla~an

vr.,

clc-vlrlllll
ir. I )e~J " ' ",
di1q'deki isal wrl i il iraz ilr kr,..

I Kr~. N oRDEN, PajJ.>tlllm und ~ yzanz,

1:.!2 v1\d. O mm d ii~l'tnii*i.inc aykm olarak

imparator Heinrich

Vv. I.EONIIARnT , /)rr Kreuu.ug."f,[an Kai.wr

l!tinridn I'l. ( IIJ:.!'l). Bu sonlll\CI I ya:r.ara ~~lre

Rr~.

lf-tll<'tmcyi

hi r,:

Eskikitaplarm.com

ll izaus

clii~ii n me m i~l

IITIH' ilr evll'nllH'Si yoluyla Heinrich, Istanbul ta.htl iizcrinde bir hancdan
iddiasu1a sahip oldu ve lsaakios'un intikamcm vc tahttan indirilip gozleri
kiir nlilm irnparatorun tahtnn zorbaca cline get;irmi~ alan Aleksios'a karl
hl\mbi s!l;tttyla harckctc ge;mck surcti ile kcndi fetih planlanna bir tiir
.1dakti saglamak havas1 verdi. Aleksios III.'un iirkiitiilen hiikumcti, Alman
imparatorunu para taleplcrini tatmin ctmek surctiyle yumu~atmak i;in
hiiyiik gayrctler gostcrdi. Ytlda 8oo kg. altm harac odemek gibi muazzam
yilkii ii.zerinc ald1 1. Biitiin cyalctlerde ()zcl bir "Alman vcrgisi" (76
&.Aoc(1.ocvtx6v ) tahsil edildi. Ancak zaten tahammulunden fazla vergi ile
yilklii ve bitkin iilkcnin vcrgi odeme giiciinun vidalan en son haddine
kadar Slkilmasma ragmen odenmesi kararlatmlan meblag toplanamad1.
B1zans iiylesine sefil bir derckeye dii~miitii ki, hara<; tutanm saglamak
VI' biiyklikle iistiin dii~mamn merhamct ve inayetini satm alabilmek
11,111 Havariyun kilisesindeki imparator mezarlannm k1ymctli ziynetlenuin miisadcrc cdilmcsi gerekmiti 2 Hcinrich'in Bizans ile miizakercye
giri~nwye tenczzul etmesi, onun oncelcri diimamm ~antaj ve kii<;iik dii~iir
nwklr yetinmi olmas1, Alman imparatorunun Istanbul'a kaq1 degil,
h<t~~~~ olarak Kudiis'c sefer ctmesinde 1srar eden papamn miidahalesinc
~clwp oldu. Qiinkii Almanlann diinya hakimiyeti plam eger Bizans dcvktini imha ilc tchdid cdiyor idiyse, aym pl~n papahg1 da devamh bir acz
111\liyk ichdit ctmckte vc papay1 schismatik Istanbul imparatorlugunun
varllgnn muhafaza i<;in miidahaleye scvkctmektc idi. Bununla herabcr
h11rada uHsele, fctih plamndan vazgc;ilmcsi dcgil, sadcce bunun crtden1111 si idi. Bizans zatcn kiska; i;ine almm1~t1: K1bns krah Amaury ve Kii;iik
t\rnwnia hiikiimdan Leo, vassal hiikiimdarlar s1fat1yla Alman imparatortlna to.hi olmu~lard1. Ancak kcsin darbe gen;cklqmcden Heinrich VI.
ollllllllll pcnc;csine dii~tii (eyliil I 197).

t\lman vcrgisinin ortadan kalkmas1 Liitiin Bizans'1 sevin; i<;inde

hlr.lktl Vt' klsa bir sure once Alman imparatoruna harac odcycn vc oliim
kmk1tstt i<;indc ccdadmm mezarlannm ziynctini kopanp almt olan bu
I iya katsiz ve zavalh imparator Alcksios Komncnos, bu sefer kcndi namma
t'ihan~iimi1l dcvlet olmak vc biiyiik Komncnoslar iislubunda papaya
kk kilisc vt: tck dcvlct arasmda bir ittifak teklif etmrk zamanmm grldigini
sand1 :. Bu arada Heinrich VI.'in oltimii, sadece, zaytf ve bu zaaf1 taarruz
pll\ulann1n yap1lmasuu tahrik eden Bizans'a kaqt, batmm artlk kapmlamaz
ol a II sakhriSllllll ktsa bir SUre crtelenmcsi anlamma geliyordu; oJiim
1Lldwsi hundan bir ka; ytl sonra ba~ka bir mcrkczdcn vuruldu.
1

Nik. Khonialcs 63I, 4 Aslmda

ll,.nric h VI. 1 ooo kilo lalcp ctmi~ti (ayn.
"' .,... Jli).
~

N ile Khoniai<"N 1>:11 vd .

Innocenti us III. 'un agustos I I g8

tarihli ccvabi yazJSJ ile kr~. (1pist. I, 353;
MtGNB, 1'. L. 2I4, 327 R. C.). NoRDEN,
l'afJstlum und JJ_yzan;; I 31

Eskikitaplarm.com

I I

Bat.l imparal.orlu g-11 dagduu~ti, halya Alman hftkimiyctindc

11

styt tl -

mt~, Almanya'da llci nriclt'in kardqi Philipp von Schwa!Jf'n'm kar~1S111;1

Otto von Braunschwcig'm ahsmda bir mukabil kral dikilrni~ti. Alntan

imparatorunun iistiinliigii yerini biiyiik papa Innoccntius Ili.'un hftkitni
yetinc btrakmltl vc bu da batmm dogu politikasmda yeni(h n hac: It du \1 111
cesinin on pH'tna gec;mcsi dcmckti. Bizans'a papamn pH'Ullii(L giir<" sil fl hl.l
boyun cgdirilmeyccek, aksinc bu dcvlet kilise birligi yoluyla pa p;d 1(,.1
itaat cttirilerek bat1 hristiyanbgmm yamnda ha<;h seferinr b t dac .dd 1
Ancak ha<;li seferinin fikri yaratiClSl papa Innocenti us l II. yan1nd .1
ycni ha~h hareketinin mihrakmda biitiin harekete hakim ola1 ak, he de l1
bati kuvvctlcrini Bizans'a kaq1 yoneltmck olan yah doge Enrico lbndolc ."
nun kudrctli ~ahsiyeti ycr almakta idi. Biiyiik, ciirctli vc uzun rt k iIi b 1"1
lar alrnaya kadir, duygu bak1mmdan hac;h scferi fikrinin tcsirinc bp;dl
bir dcvlct adarn1 olarak Dandolo, Vcncdik'in dogudaki iistiin d1111111111111111
dcvamh Ckildc saglama ahnmasmm on artllll Bizans dcvletinin irnlta SIIIILI
gormckte idi. Ashnda Vencdik, Aleksios I. zamamndan bcri Bizans ulh
sindc vc dcnizlerindc gen;ckten c;ok gcni imtiyazlara sahip httl11111110 1k
tayd1: Ne Ioannes II., nc de Manuel I. bu s1k1ci miikcllefiyetlcnlc-n ~ 1 y
nhnay1 baaramam1~lar vc Angelos hancdanmm her iki imparatoru cl.1
V ene dik'in imtiyazlanm r esmcn tasdik ve tcyit etmiknli 1 . A11r;di
son dercccde isteksizce Venedik bask1sma boyun t:gmi olan irnpar;1l 01
lugun tckcrriir eden ba~kald1rma c;abalan ve I 171 ve 11fh ylll<lrlllll .c
g6riilcn Bizans halklnm ani feveranlan devarnh bir emniyctsizlik duygw.u
dogurmutu. D eniz cu rnhuriyeti her an tctikte durmak , Istanbul'chki
h er taht dcgi~mcsinde ycnidcn imtiyazlanm zorla cldc ctmck vc mulrtl'ln.-1
kar~l koyma harekctlcrini silah giiciiyle onlemek durumuncla idi. HIIII(LIII
ba~ka Ccnova vc Pisa tehlikcli rakipler halini almilardJ; (iinkii Bi z;t ns
ic;indc bulundugu zorunlu koullar altmda, hie; olmazsa Vcncd ik iistii11
liigiinc kaq1 bir dcnge yaratmak diiiincesiyle, bu yiiksclmck gayrl'tiruk
olan d cniz giic;lcrinc aym Ckildc biiytik imtiyazlar talllmltr. Jst.anlnd'd.l
bir Bizans imparatoru hiikiim siirdiigti miiddetc;c V cncdik tckcl nwv k11111
cmniyettc telakki cdcmczdi. Ycganc c;c.iziim Bizans d cvlctinin yn< VIII IIi
masmda goriiniiyordu. Bunun ic;:in en iyi f1rsat1 is c, Bizans' a b 1~~ l111
fetih hareketine <;evrilmesi gerckcn hac;h seferine itirak s;1gla 111a kt ;1 yd 1
Bizanshlar deniz hakirniyetini V cncdik' c kaptlrfl1llarch, ~imd i clc- s11"
imparatorluklanna gelmiti.
Dordiincii hac;h seferinin, izalu ic;in c;ok say1da nazariyc ikr i sii1 iilt1111'1
olan 2 , Istanhul'a kaq1 donmii olmas1 bizirn ic;in hie; csrarl1 bi r kc yl iy. I
1 TA FEl, und
Tl!oM,\S I, Ill~) veld.;
DiiLmR, Rl'g. 1') 7G (<tynca l'j77, 157!1,
1 ~ Bq, l .' i'J"'' cla k1 ~. ~ ; 'I'AFI:L wul 'I'IIOMAS I,
:.~.til veld
llc '>J.c :l'.l<, Un! . li t7

Bunlara

('11

ycni

hir

!oplu

h.d< c.

ic;cin bk. A. FRm.ow, R1!cherc!Jes .111r la dhi11timr

de Ia /Voo Croi.sar/i! l'f'll' Co!llltllllino(Jif, !'. 11"
I !)fi."J

Eskikitaplarm.com

VI. t\MI<ttl

t\ ~a ld

S tutftutn ll !t kimiy<l D <-vri

dq~ ildi1 .

llu, k<"ndisill<' takaddiim nkn gdi~mcnin lumen hcmcn zorunlu

l1i1 sonucudur. Kilisdcrin aynlmasmdan ve buna rk olarak da hac;h sefer1.1 111 i 11 ha~lamasllldan !Jeri batt diinyasmda Bizans aleyhtan ruh haleti
~:li~Jlll' hfllimh idi. Manucl'in bat1daki sald1rgan siyasrti ve Andronikos'
1111 l;1h1 ik cdiri Uttin dii~manhgi, bu ruh halctinin a~1k bir dii~manhga
donii.~rrll'sindc rol oynad1lar. Bizans imparatorlugunun Angeloslar idal'l'Silukki pck a<;Ik zaaf1 vc zavalbhg1 kar~lSlnda ise bati diinyasmm Bizans
dii~lnanlli!;t, (( tih plllnlan yapilmasi ~cklini ald1. Normanlarm bir mirasi
olarak lstanhul'un zapt1 dii~tincesi daha ikinci ha~h seferi esnasmda Louis
VII.'nin (,Tvnsinde hortlami~tt; Friedrich Barbarossa'mn hac;h scferi
.~t raswda hu fikrin grn;ckletirilmtsi prk yakmlamiti; Barbarossa'nm
v Norman krallarmm vi'uisi Heinrich VI. bu fikri siyasi plfmlannm
nwrkt'z I noktasma yrrlqtirmiti ve imdi Venedik tic ad ve iktidar politik .ts lnin <;Ikarlanm terazinin kefesine atmca, dii~iince fiiliyat haline ge1di.
ll.tc,-lt sckri dii.~ii.nccsinin gelimckte olan diinyevile~mcsi mant1ki hcdefine
1da~nu~l1: Hac;h seferi bir fetih aleti oldu ve hristiyan dagu devletine cephe
;ddt. Baz1 ko~ullarm bir araya gelmesi bu dontiii kolaylahrmi~ ve ha~h
~i)valyderinin V<"nedik menfaatleri hizmctine girmelcrinde yard1mc1
oltuu~tur.

ll.l(;hlar Vcncdik gemileri ile Mtsu'a gitmck iizere Vencdik'dc topfakat nakliye iicretini saglayamad1klan i~in, V(ncdik doge'
11111111 , l'ksik kalan rniktan silah yard1m1 ile kar~Ilamak ve dcniz cumhuriY' 1i11i Macaristan'm dine ge~mi~ alan Zara ~ehrini zaptmda dcsteklemck
l kli1111i biJIII ettilcr. Bi:iylece hat;h seferi hcdcfinden ilk aynlma vuku bul11111 ~ nld11. Vl'ncdik hizmetinde hac;hlar, Macar kralmm da bizzat hac;1
I, .d >1 d 1'1111 i~ olmasma ragmen, hristiyan Macaristan'a kaq1 sava~a giriltlt v 12 o2 kas1mmda, ~e hir halklmn surlar iizerine ha~lar dikmi olmaSIII.t 101g;n ll'n, Zara hucumla zaptolundu. Bu, bu hat;h seferinin hemen
ltnll<'ll Sl'll lboJik on perdesi idi.
l.tnnn~lmh.

I kkli.n donii.tin birincisini, Isaakias Il.'un oglu prens Aleksios

An~l'lns'1 111 allSlyla alakah alan ikinci hcdcf degiikligi izkdi. Gene; Aleks in~, ~m:ln inc mil ~ekilmi~ babas1 ile kapatdmi oldugu zindandan ka<;maya
11111\',dl.k olmll!jLU. Alcksias yard1m istcmck tizcrc bauya gitmi~ vc papa
I11111H l'lllius Ill. ile sonuc;suz bir bulumadan sanra Philipp von Schwaben'
111 Sot I ay111a ula~mi~lt. Heinrich VI.'in siyasetini elindcn gcldigi kadar
d('v ;u 11 I'll i nrll'k gayrctinde alan Philipp, kaymbiraderinin Bizans tahtr
lit.('l'it1d1 siirdiigit iddialan biiyiik bir mcmnuniyctlc dcstckl cdi. lc; gti<;liikln yiit.iindnt dogrudan dogruya bir miidahaleyc imkan bulamayan Alman
luikiinul..n, ha1,~ltlar w Venediklikrl c mii.zakcrcyc giri~ti v e onlan lsaakios
II. il<- nj!;hn11111 ll'krar tahtlanna yerlqtirilmcsi pHi.m i<;in kazanmaya
l,.dl~l l

Eskikitaplarm.com

-1 <,!likO ~

Hie; bir tekl if V cnedik duge'unun ho~una daha <;ok gidcnwzd i; ai k si

dogu ile s1ki ilikilere sahip olan hac;h scfcriuin bakumaudam Honi L!c'l'
de Montlcrrat da Bizans ilerinc mticlahalc cclebilmck Hrsatu11 :wv ill c; lctelakki eylemiti. Hac;hlar zaptcclilen Zara'da klI gc<;irirlerkl'll Al111;111
krah ile himayegerdesi gcn<; Aleksios'un cl<;ileri gortincliikr vc !1 c 1 i I. 1
tarafca arzulanan anla~ma vuku buldu. Taht adaylanna ()zgi.i. bir ci'nw1l
likle Aleksios, hac:;hlara vc Venecliklilcre muazzam meblaglar va;1dnhp
papayt yatittrmak i<;in kilise birligini yem olarak kullamh vc illlJlil l. cloJ
luk tahtma <;Iktiktan sonra hac;h scferini miiteakip safhas111da I iilc 11 d e.
tcklemeyi ytiktimlencli. Hac;h ~ovalyderinin btiyiik bir c;ogunlug u I );c nclol o
ve Boniface'm te~viklerine uyclu: Teklifin kanclmn nitcli gi l1i ly ilkli l vc
hac:;h scfcri, Istanbul'a karI yap1lacak hareketten sonra Bizans l.tlcl n;cJI I:t.c cl i
taralindan kcsin olarak vaadedilen daha ytiksek irnkanlarla lc ld.ll clc
almacagt ic:;in vicdanlar da mtisterihti. Alcksios daha Zara 'da l1 ac, l d;c1 .1
katiidi, 1203 mayismda Korii1 adasmda ha<;h seferinin karar vnilc-n IIC'clt I
ckgi~ikligi hakkmdaki anlama imzalandt ve dalm 24. h<tzirancL c )J;c t, ll
donanrmtsi "btittin Chirlerin kralic;esi" Bizans payitahtt (;niinck gi \1 iincli l.
Galata' mn almmasmdan sonra Halic,;'e girii kapalan zin ri r p;c ll,.c
Iandi; hac;hlann gemilcri limana girdiler ve aym zamauda karad .c n cl.1
~ehir surlanna kar~I taaruz baladi. Bizans garnizonunun ve lm susiylc
uarae,t: muhafiz kuvvctinin mczbuhane mukavemetine ragmen lstaubul 11
temmuz 1203'de hac;hlann cline gcc;ti. Sefil imparator Akksios 111. i111p;1
ratorluk hazincsi ve miiccvheratLyla birlikte kac:;mill. Kor lsaakioH I I.
tekrar tahta <;Ikanld1; oglu Aleksios IV., hac;hlann himftycgerdcsi, mi i~
terrk imparatorluk tacmi elde etti.
lstanbul'da her eye ragmen bir Bizans hi.ikftmcti mevcuttu, alll <t l111
htiki'mll't surlar ontindc karargah kurmu olan hac;hlann inaycti ile ya~a
makta idi. Bu inayct isc pek uzun si.irmedi; c;tinkii ktsa bir zaman i(; i111 k
Aleksios IV.'un Zara vc Korfu'da cttigi vaadleri yer!nc gctirecl'k dmumda
olrnadtgl anlaIlmi~tl. Aleksios imdi iki ate arasmda kalrniti: lla<,"lllar
vc Vencdikliler vaadedilen paramn derhal odenmesini takp vc nll'lnn t
ricalanm mcrhamctsizcc rcddediyorlardt. Bizans halkl ise, hac;hlan iilk cy~"
sokup kcndisini ve milletini Lalinlerin ki:ilesi haline getirmi olan impala
tora karl ayaklann11ti. 1204 ocak ay1 sonlannda Istanbul'da l>i r isy; cu
patlak verdi ve Aleksios IV. sadece bu kadar fcdakarhkla sal111 aldl f',l
tacmi dcgil, tistelik hayattm da kaybctti; babast bundan pek az so1n. 1
hapiste <'lldii. imparatorluk tahtma, Alcksios III.'un damatlanndan l>iri ,
hir zamanlar S1rp htiktimdan Stephan ile evlcnrni olan Eudok ia' nnc
kocas1 V. l.Vlurtzuphlos <;Ikti.
Bizans'da bir dcl~t daha Latin dti~mam istikamet .-:afer kazamm ~ ll ,
l:t ka t hnnl an u zafn i sadecc l:tcianm sou sahn .. siui la'dl dmi ~ oldu. I lac;-

Eskikitaplarm.com

IJI.,r Bizan:; payitahlllla kar~1 yl'ui l>ir sava~ i<;in haztrlanchlar. Istanbul,
VI' f.,k.Lt hu ~d'er oraya bir Bizans hUkurncti ycrlqtirmck i'iin dcgil de,
.tksinc Bizans imparatorlugunun harabcleri iizerindc Latinler i!iin bir
intparalorluk kurmak gaycsiylc fcthcdilmdi idi. Mart i'iinde ha!ihlar
w Vcncdikliler Bizans ba~chrinin surlan altmda fethcdilecck devletin
taksi111ini vc Istanbul'da bir Latin imparatorlugunun kurulmastm en ince
ll'li'rruatma kadar lesbit eden bir anlama imzalad1lar I. Bundan sonra
laarnl:t. ba~ladt vc olanlar oldu: 13 nisan 1204'de Bizans payitahtl saldtranlarlll iistUn kuvvetine maglup oldu. Fatihler Istanbul'a girdiler. Boyl,c c, biiyiik Konstantin zamamndan beri zaptedilemcz hiiviyetini korumu~,
I ranhlann vc Araplann, Avar ve Bulgarlann miithi taarruzlanna karl
koymu~ ulan ~ehir, ha<;h ve Vencdiklilcre bir ganimct oldu. Istanbul'da ii!i
giin miiddctlc yagma ve i:Hiim hiikiim siirdii. 0 zamanki diinyamn en biiyiik
kUitiir merkczinin en degerli hazinelcri istilaCilar elinde mahvoldu ,,-c
h.;mm de barbarcasma tahrip edildi. Ha<;hlann tarihcisi "Diinya yaraulall lJcri bu kadar <;ok ganimet daha hi<; bir ~ehirde kazamlmamltl"
dnncklcdir 2 Bizans tarihcisi ise "Omuzlannda isa'mn ha<;ml ta~tyan
hu adam lara nisbetle ismaililer ( =Araplar) bile daha insan dostu ve
d:t ha mcrhametlidir" diyor 3
Sava ganimetlerinin paylatlmastm,
Bizans devlctinin <;okiiiinii damgalayan ve Bizans'tn yap1c1 kuvvetlcrini
yarllll as1rdan fazla bir SUre i!iin merkezden iilkenin Slmrlanna siiren
Bizaus dcvlctinin taksimi izledi.

3
Nik. Khoniates 761-62. Istanbul'da
hat;hlann
korkunt; davram~lanm, goz ~ahidi
Villchardouin, La conquete de Conssofatiylc
Efes
metropoliti Nikohm Mesari''"lluwfde, u~r. E. FARM., c. II ( 1 939) 52:
"1:1 lu<'n l<'s moi!.{nc joflrois de Vilchardoin lcs, kardqi Ioannes'c yazd1g1 bir mezar
lo u~<LI'<schaus de Charnpaigne a son cscicnt kitabcsindc tasvir etmekledir: HEISENBERG,
par wol<, qow , puis que li sicclcs lu cslorcz, Neue Qucllen I, 41 vdd.

1 TA FEl.

und

TuoMAS

I, 464-Bfl.

II<'

f11

1;111(

f(a :tilll!' I'll

liiiC

yj)Jt~."

Eskikitaplarm.com

VII
LA.TtN HAK1wi1YET1 VE BtZANS
tMPARATORLUGUNUN RESTORASYONU
(1204-1282)
Kaynaklar
Latin hakimiyetinin ilk yrllanm NrKETAs KHONIATEs'in yukanda adr g'c~~,n, uw!i'ya
kadar uzanan tarih cseri tasvir cder 1 . iznik Bizans imparatorlugunun as! tarih yaz.111 ,
gerek alim ve gerekse devlet adam! olarak belirgin bir ~ahsiyct olan GEORG10S AKIWI'C II Ill ~
( 1217'den 1282'ye kadar) 'dir. Vellahd Theodoros II. Laskaris'in once tahsil arkada~1 !>nlll.t
da hocas1 olan bu zat 12.46'da loyo\l-1:1:'1]~ y-t)'JLJWG ve dalm sonra da bi)iik lvgol/u:ln layin
edilmi~, Lyon kilise birligi konsilinde imparatorluk !emsilcisi ve Bizans delegasyoJnmurt I a~
kam olarak bulunmu~tur. Olaylar hakkmda iyi bilgi sahibi olan bu c;agda~ miidlil'iu l.altmindcn, olaylan ac;rk ve ustaca, Latinlcrin Istanbul' a taarruzlarmdan Bizanshlann i111p:u ,,
torluk ~ehrini yeniden zaptetmelerine kadar (1203-61) tasvir eden bir XPO\ILX'IJ m YYP'~'I'~
'ye sahip bulunmaktayrz 2 Akropolites'in diger yazrlan arasmda ozelliklc loaHrt<'M Ill
Vatatzes'in mezar kitabcsi tarihi degere sahiptir 3 Kyzikos'lu THEODOROS SKtJTAIW11 H;' nt
1282'dcn sonra kaleme ald1g1, diinyamn yaratrh~mdan Istanbul'un 1261'de tckrar zaptna
kadar gelen kronik kompilatif bir eserdir. Komncnoslar oncesi devir sadecc pck k1sa olarak
elealmmr~trr, csas klSlm ise Niketas Khoniates ve Akropolites'dcn yap1lm1~ bir lmLisaclu ,
ancak Akropolites'e dayanan klSlm bir c;ok ilfweyi ihtiva ctmcktcdir ki, escrin asil "'. pck
oncmsiz olmayan kaynak degeri bu ilavclcrdedir 4 Krumbacher'in 13. yiizyrlm ('II hl'1y0k
cyokyazan tesmiyc ettigi GEORGIOS PAKHYMERES (1242- t:akr. 1310)'in cyok oncm)i !arih cs('J'i 1
Akropolites'in zeyli olarak gi:iriiniiyor. Eser 1255 ile 1308 arasmdaki dcvrcyi kapsamakla vc
Mikhail VIII. Palaiologos'un c;ok hareketli saltanat devresinin en mufassal VI' yq.t,ilrw
~~agda~ tarihi tasvirini arzetmcktedir. Pakhymeres'in belirgirr Grck- Orlodoks lutlllllll v
Roma ile union'u sert bir ~ckildeki reddi ve Palaiologoslar dcvrinin diger Bizam 1;11 111 y;l'/1
erhgrmn miitebariz alameti olan teferruath dogmatik. ac;rklamalara tcmaytilii k:u .th 11 1"'
tiktir. Biiyiik, 1204'den 1359'a kadar uzanan tarih eseri hakkmda daha sonrak1 liiliinul,.
daha fazla soze ihtiya<;: cluyulaeak olan ansiklopcdik alim NIKEPIIOROS GHI.:UOII i\H (I .. . ,.,.
1359) 1znik dcvleti devrini ve Bizans restorasyonundan sonraki ilk on yrllan k1sa ~kildc ..lc
1 Bu ve Niketas Khoniates'in k1smcn
1204'den sonraki zamana isabet eden muhtclif yazrlan ile Mikhail Khoniates'in mektup ve ya.-.Ilan it;in kr~. yukanda s. 326.
2
'l'<"nkitli nqri: A. HEISENBERG, Cregorii AavjJOlitae Of!CTll I, Leipzig 1!.)03.
" N~r. III ISJ..NIIJo:IW, Of!Cra II, 1 2-2().
~ Kou1pilttsy,m, ba~llllslz anoui111 bir
!'Sf' I' ol;u .tit SAT! I i\N (1\hn~tL!ol\ILldJ [it[ I/.. Vll,

1894, s. 1-556) tarafmdan yaymlaitnii ~ oiIp,

bu tarihten itibarcn bilirn alcntill(' s)'/111{1111
Sathas adr ile anilmi~tir. Esniu 'l'lu~ulnioN
Skutariotes'e aidiycti A. I IEISENill-:11 0 1.1
rafmdan tqhis oltmmu~tur: Ana/d.;Ja, Jl!lll.
aus Italicn, ll1s. byz . C/mmograf!lren ( 1 'J" 1) 'I
vdd. Akmpolites'c yapilan iEtVdcri ll1 ISI: NBERO k('wli Akropolites uqriwh
(/, 'l7!'1
veld .) gl\st nJllek I"' Ii r,

Eskikitaplarm.com

VII. l.i\tin lli\kimiyl'li vc:

'IIIII

lli :.~a n M' lll

ReMiora ~yo nu

ulmaklacllr. i\ncak lm devrenin olaylanm '>agda~ sJfatJyla degil ve sadeec bir giri~ mahiyetindc ln~ vir clml'sine ragmen, cseri bu kisimlarmda da fevkaladc oncmli malzemc ihtiva ctmcklc vc i\kropnliles ilc Pakhymcrcs'in tasvirlerini '>ok csash bir ~ekilde tamamlamaktad1r.
lluracla I.:'\ I in hilkimiyeti dcvrcsi ic;in mevcut ball tarih kaynaklanm zikretmek c;ok uzuna
ka~ mak olunlu 1 Ancak 14. yUzy!lm ikinci yansmdan Grekle~mi~ bir Frank'm eseri olup
olc i avami gnk'><~, hir frans1zca, bir italyanca ve bir aragonca versiyonu zamamm1za intikal
cd"rek Frank hilkimiyeti devresinde Pelopones'de hi.iki.im si.ircn ~artlar hakkmda zengin
bilg-i sa~layan .A1ora kronigine ozel bir i~arette bulunahm =.
lslanhul U'ltin imparatorlugu ve iznik Bizans imparatorlugunun ba~lang1'> devresine
.o il siyasi vc hilhassa kilise ile ilgili ~artlar hakkmdaki bildiklerimiz NIKOLAOS MESARITEs'in
ya:.~ d;mylc iinemli olc;i.ide ikmal edilmektedir. Ozel bir onemi Ioanncs Mesarites (olm. 1207)
i~in ya:.~dJgJ mczar ta~1 kitabcsi, Mikhail Autoreianos'un patrik sec;ilmesine ve 1208 y1lmda
'I'III'odoros Laskaris'in imparatorluk tac1 giymesine tekaddi.im eden devrede imparalorluk ailesi ilc teati edilen mektuplan ve 1206 ve 1214/15 y1llannda Roma kilisesi
lnu~ildleriylc yarnlan mi.izakereler hakkmdaki haberleri haizdirler 3 Georgios Akropoli1<'~ ik sonraki imparator Theodoros II. Laskaris'in hocas1, 1llim NIKEPHOROS BLEMMYDES,
ilmi. nazari vc aynca bir kac; gUncel karakterli yaz1, mesela 1264 ve 1265 y1llannda
kalcme almnu~, her ~eyden once kendi ~ahsma bir methiye tqkil edip gencl tarihi olaylarla
JWk ilgilenmeycn, fakat zamamn kilise ve saray hayatJ ic;in yine de oncmli iki otobiyografya
luakllu~tlr 4 Theodoros II. Laskaris'e hitaben yaz!lm1~ mektuplarla, hir hi.iki.imdann
~~1\n: vkri hakkmda bu imparatora ithafolunmu~ hir yaZJ da dikkate layiktJr 6 Buna mukabil
lllnmnydcs'in siyasi m1sralan bir tarihc;iye pek az ~ey saglamakta(hr 6 imparator TheodoroM 11. Laskaris'dcn zamamm1za bi.iyi.ik say1da mektup intikal etmi~ olup, bunlar bi.iti.in
cclcbi karaktcrlcrine ragmen bi.iyi.ik bir tarihi ehemmiyeti haizdirlcr 7 Edebi bakundan
vrrim li ohm imparatorun 8 diger yazllan arasmda, imparator Friedrich II.'in oli.imi.i
Jttilna~bdiyle kaleme alman bir yaz1 9 , Ioannes III. Vatatzes ic;in yaztlan bir methiye
I.. liR~.JIIER (L' Eglise et {'Orient au
fiTol'tn Jiw, 1921, I vdd. ve ll4 vd.)'nin
\'l't clifo{i bilgi ilc kq.
~ ( :nk~c vcrsiyonlan nr. J. ScHMITT,
I hr (,'/mmicle of Morea, London 1904. 1talya Ju.l vcrsiyonu: Cronaca di Morea (C.
llol'J', C/mmioues greco- romanes, Berlin 1873).
h.ut~l:I.C.I vnsiyonu:J. LoNGNON, Liure de la
C"rmqtw.111: de la PrinCiie de l'Amorie, Paris 1911 .
1\ raJ.':onca versiyonu: A. MOREL- FATIO,
/ .i/Jrn de los Fechos et Conquistas del Principado
d~ la IIIorca, Gcnf 1885.
3 Ne~ri ve yorumu: HEISENBERG, Neue

E. KuRTz'un (BN] 3, 1922, s. 337 vdd.) ve

S. G. MERCATI (BSL. 9, 1948, s. r8~ vdd.)
eletirici ac;Iklamalanna bk.

~:ri~Lhi.,dwn

tlr.

6
A. HEISENBERG, Niceph. Blemm.
100-119. J. BuRY, An unpublished poem of
Nicephorus Blemmydes, BZ 10 (1901) 418 vdd.

7 N. FESTA,
Theodori Ducae Lascaris
Epistolae CCXVII, Floransa 1Bg8. Mektup-

larm gonderildigi kimseler arasmda birinci

s1rada Georgios Muzalon, N . Blemmydes ve
Akropolites bulunuyorlar. Appendzx III, s.
1190-3119 a rasmda N . Blcmmy(ks' m mcktuplan basiiiDItJr: Theodoros II.'a 31, Epiros
Uurlleu 1/111
hi.ikUmdan despotes Mikhail II.'e ve patrik
' 1\. HmsENilERG, Nicephori Blemmydae
Manuel'e 1'er mcktup.
um iculum vitae cl carmina, Leipzig 1896.
s imparator Thcodoros II. Laskaris'
J:~rTin gi1 i~ lnsrru Blcmmydcs'in hayah vc
yaz ilan loakk111da tarsilath bilgi vcrmektc- in yazdarmm bir listesini J. B. PAPADOPOU
LOS (Theodore II Lascaris, empereur de Niece,
du
A N~r. K. EMMINGER,
Studien zu den Paris 1go8, s. IX vdd.) tarafmdan verilmi~
111rslell.ljJiegeln I. Zum &.v3pt0:~ ~occrt

~ "''' ' de.1 Nikej1horos Blemmydes, Gym11asial

l'ltJI:rllllllll, M !Inch en 1906. Bunun hakkmda

N~r.

J. B. PAPADOPOULOS, ayn. esr.,

Appendice, s. 183-Bg.

Eskikitaplarm.com

Kaynnkl at'
v<: lzuik ~hri11i mcllwdcn bir kilahe 2 biiyiik<;c larihi iiu<nu ~aloip111 .
Ioanncs Vatalzcs'iu Konstanze- Anna ile ni~anlanmas1 vc gent; Hoh<"nslaufin pnmrsiuiu
tar;landmlma !Orcnini, khartoJihylaks N1KOLAOS EIRENIKOs'un Bizans saray sc:romonisi l.u1lu
baktmmdan oncmli olan ~iirleri tasvir cdcr 3 1mparator Friedrich II.'in Bizan~ il tl i:J
kileri baktmmdan en btiytik onemi, FRIEDRICH II.'in Ioanncs III. Vatat7.<'S't: vr E,,;, .. ~
despotes'i Mikhail ll.'c yazdigi grckr;c dort mektup haizdir 4 Epiros dcvlcli hakkuula ""' '
lesef pck az ve her ~eyden once iznik ($CVresi men~eli yazilarla bilgi sahibi buhnlllyOtll/ ll11
oldnk($a fakir vc r;ok taraf tutan haberlcr yanmda Epiros htiktimdarlannm vtsika 1.111 olr
baz1 mcktup kolleksiyonlannda, tesadtifi de olsa, mevcut buhman habcrlcre malild ~ ll11
anlamda mesela Navpaktos metropoliti loANNEs APoKAVKos'un muhabcraiJ, Mikh.11l I v
Theodoros Angelos Dukas Komnenos devrinde Epiros'da mcvcut olan ~artlan aydud.11
maktad1r 6 13. ytizyihn ilk yansmda, gerek Epiros'daki ir; durum vc gcreksc Epiro; lnulo
vc Grek- islav mtinasebetleri hakkmda onemli ar;Iklayict bilgileri, Okhrida'nm ftlino lo11 ~
piskoposu DEMETRios KHOMATiANos'un birakhgi zengin edcbi miras arzelmkldu '
Khomatianos'un 1220 ythnda, Aziz Sava'ya hitaben, onun S1rp ba~piskoposlugu11a sc~ dull'~ I
mi.inasebctiyle enerjik protestosunu ihtiva eden bir yazisi ile yine onun, hnik pall iV,1 ( ;,
manos'a 1223'de yazdigi ve ir;inde kendisinin TI1eodoros Angclos'a imparalmluk 1.111
15iydirmi olmast mtinasebetiylc yaptlmi~ olan sitemleri reddetmeye gayrct clligi di,::n J,j,
cnkomion)

1
Bir kar; hulasast F. UsPENSKIY (0
rukopisyakh istorii Nikitt Akomirwta v parijskoy
nacion. bibl., JMNP I94 1877, s. 76) tara-

KupLCtx ta"fjv (1953 ) 407 vdd. Aync '" '

LEMERLE, Le privilege du despote d' l.~ti11 '1/w
mas I pour le uenitien Jacques Contarcno, II : I 1
fmdan yaymlanmt~tir. Yazmm muhtevast (1951) 389 vdd. M. MARKOV!~, Vit:.tlltli o A ~
hakkmda daha aynntth bilgi ir;in bk. M. povelye Dubrovaykog arkhiva, ZRVI 1 (1q! 1r)
ANDREEVA, A propos de l't!loge de l'empereur 205 vdd.
]ean III Batatzes par son fils Theodore II Las6 V. G.
VASILYEVSKIY, Hj;irotiw .IIIII
caris, Annales de l'Inst. Kondakov 10 (1938) culi XIII, VV 3 (1896) 233-99. S. N .Tillllr '
133 vdd.
Jean Apokaukos, lettres et autre.r docwu~n/.1
2
L. BACHMANN, Theodori Ducae Las- inidits, IRAIK 14 (1909) 69-100. l'Al'Ailllcaris imperatoris in laudem Nicaeae urbis oralio, PULos - KERAMEUs, '1<-><iw"fj~ 'A7toxCtuxoc; )(tll
Rostock 1847. Tcb'anm htiktimdarlarma NLJ.dlTtlt;; XwvL<iT"tJ~, Festschriji filr h'. F.
kar~I gorevleri hakkmda bastlmamt bir Kondas (1909) 379-383. Aynca k~. M .
hitabcnin ayrmtilt incelenmesi E. LAPPA WELLNHOFER, Johannes Aj)(}kauko.r, 111t'lroZ1ZICAS ( Un traite inedit de Thiodore II Las- polit von Naupaktos in Aetolicn (c. II.'i.'illi'J.'I).
caris, Actes du VI Congres Intern. d'Etudes Byz. Sein Leben und seine Stellrmg im lJc.<Jwlaln 11u11
I, 1950, s. 199 vdd.) tarafmdan yaptlmt~ttr. Epiros unter Michael Duka.r unr/ 'lll~tJt!oro
3

Nc~ri

ve

yorumu:

HEISENBERG,

Komnenos, Freising 1913.

Palaiologenzeit 97 vdd.

7
J. B. PITRA, Analecta sm:ra d da11irt1
MIKLOSICH - MOLLER Ill, 68-76.
specilegio Solesmensi parata VI (d"p). M.ol/.1'
(:ok saytda dtizeltme ve aynntlh yorumu ile me D. ANGELOV tarafuHlan iyi hir ~,..1, d
tcnkitli nc~ri: N. FESTA, Le lettere greche di de degerlendirilmi~tir: Prirw.1 Arm1 lltlrotl
Frederigo II, Archivio storico italiano, ser. V, c. 13 nostnite i pozemelni otnoeniya v Ill rrA ''""""'"
(1894) 1-34
(Epirskiya desj10tat) prez Jmrrmltl Vlllllrt lltl
6
~imdiyc kadar bilinen 15 (ktsmen XIII vek, L::u. rw kamarata na rwr. kultum IV, ' I
sad<"cc latincc r;cvirilcri ilc zamantm1za (1947) 1-46. Aynca kr~. M. J)HtNov , (J
intikal edcn) vesikanm bir listcsi: P. LEMER- nekotonkh tmdakh Dimitriya K7wmitrlimw, l..aA
1.1\, Trois acles du de.1j1ote d' 1\pire !Hichel II istoriye.rkom materiale, VV 1 ( !llq1.) :I' '1-10; It
conamrml C'orjrm , llpoarpopoc de; ~;T. 11. (!ll!)S) 1-23.

Eskikitaplarm.com

,,

VII . 1.1\ I in II !\ k i miyr I; vr IIi ... a nH 'tn Rr R I orouyon 11

il:r.l olarak i$arct cdilmi~ olsun 1. Mikhail VIIT. Palaiologos'un 1282 ytlmda
hlnnlml'daki l>cnl<'trio~ manasllnna vcrdigi (J'Pikort ( - kilisc nizamnamcsi), imparatorun
lur lhr otobiyografisi olan bir giri~lc ba~lar 2 Usta bir yazarhk ornegi de te~kil eden bu
nlohiyog'ral'i~inde imparator kendi ba~an ve hizmetlerini bi.iyi.ik ol.yi.ide overken, hayatmm
l<ara nllk Hayfi.tlan ile ba$arisiZ ktstmlanm, anla~tlmas1 kolay olabileccgi gibi, si.ikutla ge~ i~ l i1nwktedir. Bu ya:r.1 Mikhail VIII.' in .yok harcketli ge.yen saltanat devrini kendi gori.i~i.ine
f{nn ta~vir ctmckte olup, onun ~ahsiyeti hakkmda vcrilecek hi.iki.im i.yin olduk.ya ilgi .yekicidir. Mikhail VIIL'in Auksentios dagmdaki BaJ- J\..felek Mikail manastmna yazd1g1 rypikon <Ia giri~ ktsmmda imparatorun hayatma ait baz1 bilgiler ihtiva etmektedir 3 Burada
rmi1111 ( kilise birligi) sorunu hakkmda mevcut .yok saytdaki Grek ve Latin bibliyografyasmi
nayq1 dokmek i~i uzatmak olurdu. Aym ~ekilde bu devre h akkmda mevcut vesikalann da
ayn ayn zikrcdilmeleri mi.imki.in degildir. 1mparator vesikalan i.yin D6LGER (Regesten III,
1 :lOIJ.-II:l I9::J2), digcr vcsikalar i.yin ise yukanda s. 295 , n. 4'de vcrilen bask1 yerlerini kr~.
Ancak Mikhail VIII.'in kastm I272 tarihli, mi.i~tcrek imparator olarak ta.y giydirilcn
Andronikos'un hukukunu tcsbit eden ve Bizans dcvlctinin i.y tarihinc ait bir .yok onemli bilgi kr kapsayan prostagma'sma ozellikle i$aret etmi~ olahm 4
yn:r.1~ 111a

1.

Yeni Devletler Sisteminin

Kurulu~u

Genel Bibliyografya : GERLAND, Lat. Kaiserreich.- MILLER, Latins; The Empire of

Nicaca and the Recovery of Constantinople, Cambr. Med. Hist. IV (I923) 478-516; Greece and the
Aogctlll under Frank and Venetian Domination (1204-1571) , ayn. esr. 432-477; Essays on the Latin
On~nt, Cambridge I92L- LoNGNON, Empire latin.- KRETSCHMAYR, Venedig I und II.- DIEHL,
Vmi.ro.- I hwn, Commerce du Levant I. -GARDNER, The Lascarids. - ANDREEVA, Oferki.- MB1.11\ItAI<JI.~, 'Jcrt'op[et- I. RoMANOS, rrepl -roG ~Ecrrro-rchou -r-ij~ 'II1rdpou, Korfu I895 D. M.
N11:oJ., 'Jhe Despotate of Epiros, Oxford I957- FALLMERAYER, Geschichte des Kaisertums von
Traf"';:.mtl, Miinchen I827.- W. MILLER, Trebizond, the Last Greek Empire, London I926,- F.
l ltll'r. N~I<I Y, Oc;crki iz istorii trapezuntskoy imperii, Leningrad I929.- A. VASILIEV, The Foundation
o/lhr. Fmpirc q.f Trebizond, Speculum I r (rg36) 3-37.- RuNCIMAN, Crusades III.

T.trihtc yere serilmi Bizans imparatorlugunun paylaJlmasmda olka<lar planh ancak pek az hareket edilmi~tir. Grek dogudaki yeni
clc-vil'lln sistcmi, hac;hlar ile Venediklilerin 1204 martmda Istanbul surLtn alunda yapt1klan anlamaya uygun bic;imde, i:ilc;iiye uygun kurullu aya c;alt~lldL Arzu ve iradesi son y1llara ha.kim olmu~ ve paylaIlma
<llda~masun da ilham etmi bulunan biiyiik doge Enrico Dandolo, anla~111 .1. 11111 gcrc;ckletirilmcsinde de kesin karan elinde bulundurdu. Her ~eyden
iurc irnparator scc;iminin icras1 gerekiyordu. Bu maksatla, anlama hiikum<1111~ "

1 l'atrik
Gcrmanos'a yaztlan (No. vita sua, Byz. 29/30 (I959/6o) 447-476.
3 A. DIMITRIEVSKIY,
Opisanie liturg.
II J.) l'itra, s. 487-98'dc. Aziz Sava'ya karI
1rolcMIO yazts mm ycni n c~ ri, strp.yaya .ycvirisi rukopisey I (I895) 769-94 ve D6LGER, Reg.
il lwralH:r bcnim ~u maka lcmdc: Pismo 2065'dc gosterilen yerlerdcki metin di.izeltI Jimilrtya IfomtJiiyana sv. Savi, Sveto - Savski mcleri ile kr~.
4 Ne~ri ve yorumu: HEISENBERG, Pa:::_!wmik 11 (I~J3 B) !)I-113 .
~ FranHizca .ycviri~iyle yeni ne~ri: H.
laiologenzeil 33 vdd. Aynca kr. Di:iLGER,
I; 11 (<lOIII I'., lmfwraloris !11 ic/wcliJ l'a/acologi de Reg. I904

Eskikitaplarm.com

1.

Y cu i I> r vIc I II' r S i ~I ,. rn i n i n K 11 r ulu ~ 11

,.,.

lcrinc uy~un olar<t~ .eii.J Frank vc altJ Vclwdikli'dcn miilqckkil hir lll'yct
toplamh. Her ~~~y, o zamana kaclar ha<;lt ordusunun kumandam olar01k
oynadtgt rol, Bizans ilc ili~kilcri ve phsi kabiliyetlcri, marki Bonibn d
Montfcrrat'nm suyilmcsini saglayacak g<>ri.ini.iyordu. Ancak Vcun I ik
doge'u daha az bclirli bir ~ahsiycti tcrcih cdiyordu. Frank tarafindatl llizp
lqmcler vuku buldugu, Vcncdikliler isc mi.itcrck davrand1klan i~iu Vcnedik doge'u, Flandre kontu Baudouin'in sc<;ilmcsini saglayabildi. th 111:1
y1sta Baudouin Ayasofya kilisesinde Istanbul Ul.tin devletinin imp:u a I Pill
stfatiyla ta<;landmldt. Ayasofya'mn efcndisi ve Istanbul'un ilk Latitl palt if',i
ise Venedikli Thomas Morosini oldu; <;i.inki.i imparator ~ovalyelcr arasuul;111
se<;ildigine gore, mart anla~masmm hi.iki.imlerine uygun olarak ycui lsi :111 bul patriginin Vencdiklilerden olmast gerekiyordu.
Latin devletinin imparatoru stfattyla Baudouin bi.iti.in dcvlct ar:1z1
sinin dortte birini alacak, geri kalan dortte i.i<;i.in yanst Vencdiklilcn gcc;cek, diger yans1 imparatorluk ikta1 olarak 6valyeler arasmda taksi111
olunacakt1. Baudouin'e Trakya vc Anadolu'nun kuzey batt k1sm1 vcrildi;
oyle ki arazisi Bogazi<;i'nin her iki sahilini ve Qanakkale'yi i<_;inc a)Jll ;l kLt
idi. Bir <;ok Ege adas1, bunlar arasmda Lcsbos (= Midilli), Khios ( S:1k1 z)
vc Samos ( = 'Sisam) adalanm imparator kendi mi.ilki.i sayabilccekti. Bo
nibcc de Montferrat Anadolu arazisiylc tatmin edilmck istcndi isc 1k
dcvletin Avrupa arazisini tercih etti. ~iddetli mi.inazaa ve mi.icackkln
den sonra SeH'mik'i eline gc<_;irdi ve Makedonya'mn SeH\.nik'c civar lo
s1mlan ile Tesalya'yt kapsayan bir kralhk kurdu.
En bi.iyi.ik kazanc1 ise Vcnediklilcr elde ettiler. Venedik'in yCJli kudrcl
ve kuvveti en 6nemli liman ve adalara sahip olmak temcline oturdu. Dntiz
cumhuriyeti kendisine Epiros, Akarnania, Aitolia ve Pelcpom s'dc vnil 11
arazi i.izerinde dogrudan dogruya hi.iki.im si.irmek hakkmdan fcragat nk rek, Pelopones'de Koran ve Modon ve bir az sonra da (1205) Adriyalik
ktylSlnda Dyrrhakhion ve Ragusa'y1 ilhak etmd. ile yetindi. Jouia ;11 !;1
Ian, aslmda Boniface de Montferrat'ya verilmi~ alan Girit, Euboca, Atu 11 ~~~
ve Naksos ilc Arkhipclagos adalan, Qanakkale bogazmda ve M :tlln;llil
denizi klylSlndaki en onemli liman Chirleri Gelibolu (- Kallipolis), 'J'c ki dag ( = Rhaidestos) ve Eregli (=Herak! cia) ile, imparatorluk '1'1 ;1 ky
smm i<; tarafmdaki Edirne de Vcncdik'e ait oldular. Bundau ayr1 ol ;11 .1k
dcvlct topraklan gibi Istanbul da taksim olundu: Vencdik btl I ;d . d.1
biiti.ini.in sekizde i.i<_;i.ine sahip oldu, geri kalan sekizde bq isc i111 p;n a 1111.1
kalch. Boylece Venedik doge'u haklt olarak kcndisini "Rom a illl p:11 a 1111
lugunun dortte birinin ve diger dbrtte birlerindcn birisinin yanSJtllll 1 I 11
disi" olarak adlandtrdt ve Frank mahalli hi.iki.imdarlan Istauhul impa1 :1
tonma vassallik yemini ctmek zorunda bulunurhn Danclolo, anl:t~m:ula
da bilhassa kaydt sa ~ launu~ ltiikme dayamlarak, vassallik vc1 ilwlc1 iud1 11

Eskikitaplarm.com

VII. 1.:\t iu II ilkimiyrti ve lli:r.ans'm R eAt ora sy onu

'Ill 'I

ist isna I'( Iicl i. l>oguda l>ir Venedik koloni dcvlct i tqckkiil l'lmi~ti. Vl'nrllikliln kt'1Hii :111a ~l'hirlerinden Ist.anbul'a kadar btiltin dcniz yoluna hftkim
IHdnn11Yorlar, Boj:\"azlan ellerinde vc Istanbul'a giri~i kontrollannda tutuyo rl aniL; ls l.;udnd'un sckizdc ti<;ii de, Ayasofya ilc birliktc, onlara aitti.
Biiliin l>n kudrct zcnginligi yanmda, gcvck baglarla snglanmi Frank
htlkilniyt'lillin zaaJi, oldugundan cia daha zavalh gortinmcktcdir. Tipik
I1i 1 li-oda I lqckkii I olarak Latin dcvkti ktic;iiklti btiyiiklti k1smi htiktimdarhklara hiiliinmii~lii. l3izans dcvleti harabclcrinden karmaIk, <;ok halkah
I1i 1 i ktalar zinciri fi~kirmiti.
( >1 ta v<~ gi.i.ncy Yunanistan'da Baudouin'in imparatorlugu ile gayet
l>aP;Iarla bagh biiytik<;c htiktimdarhklar meydana gelmiti. Bunla1111 dindikri dogrudan dogruya imparatora degil, ScH'mik kralma yemin1, idiln. ~;iinkii Boniface SeHinik'ten Atina'ya dogru ytiriimii~ ve Attika
,,,. Boeotia tizcrindeki hakimiyeti Burgund'lu Otto de Ia Roehe'a tevcih
!'II II i~ti. Pcloponcs de aym ekilde kral Boniface'm dcstegiylc Guillaume
dl' Chanq>litte ve aym addaki tarihc;inin yegeni Godfroi Villehardouin'e
ita.tt ttirilmi~ti: Burada Bizans devletinin harabderi tizerinde kurulan
hiit iin !111 ki.i<;tik devletcikler arasmda en kendisine ozgti bir kurulu,
y:~:ll llllHla tamamiyle bat1h ve feodal nizam bak1mmdan digerlerinden
p('k 1;ok Etrkh Frans1z Akhaia veya Morea devleti tqekkiil etmitir. Bu
OIIIT Cnillaumc de Champlitte ve daha sonra Villehardouin ailesinin
lndunii1uk kcndisinc ozgii varhgm1 koruyan, Yunanistan topragmda
J,il I ransa parc;as1 idi.
f',I'V~I' k

A11t'ak karmaIk, c;ok kademeli vassallik ilikilcri ilc bat1 anlammda

ltod.d l1i1 devkt nizamt her ne kadar Bizans dtinyasma yabann idi
i:; de Bizans, l>ir zamanki merkeziyetc;iliginden pek ~ok unsurlan yitirlll i,. oln p, dcvletin iktisadi ve asked sistemi btitiintiyle c;oktan beri feod.dlt-~1111' oluumu ic;inde idi. Ytizytllardan beri feodallqmc Bizans'da
lllll'l..d]n auc i lerlcmc ktc idi: Bizans devletinin iktisadi yaplSl vc sosyal
ili~kiln i art1k l>attclakilerden hie; de o kadar farkh degildi. Bu durum
1.;1 t i11 hftkimiyctinin kuruluunu oldukc;a kolaylatirdi.
Bir ~ok ~ey hie; degitirilmeden kabul edilcbildi 1 . Nitekim Bizans
/llmoia'sl ik balimn feudum 'u arasmda gerc;ekte bir fark yoktu. Pronoia
sahipkri ise iilkccle sozti en gec;en tabaka olup, fiilen fatihlcrin ciddi olarak
llcs;1l>a kalmak zorunda bulunduklan ycgane kudreti te~kil ediyorlard1.
( :ncyan1 hakkmda en iyi bilgiye sahip bulundugumuz Mora'mn fethi
csll:lSI Iula mukavemct umumiyetle, pronoia sahiplcri direndigi miiddetc;c
1

llu hususlar i,:in Morea kroniginin

v,dii(i halwrln ii;o:dlikle iigreticidir. Aynca
l, '1 'I'An:r. 1111d '!'noMA~ ll, 57: Omne~

dcbemus in suo statu tenere, nihil ab aliquo

amplius exigentes, quam quod faccrc consueverant l('mporihus graecorurn impcratoruru.

Eskikitaplarm.com

1.

Yr ui l>rvlrtlr r

S i ~ttuinin

Kurulu~u

,.,.,

devam ctmckte idi. Hunlar ancak kcndileritu Jnonoia ikt;danna ~; dnp

olmakta devam cdcccklcri hakkmcta tcminat vcrildigi takdirdc miiraddt
siz itaat cdiyorlardl. Boyle hallerdc isc <;:ogunlukla vc istcycrck ita;1t ;n z
ccliyorlard1 1 . iin ashnda boylccc, sadecc efendilcrini drgitirrni~ olrr yorlardt. Halk kitlcsinc gdince bunlann durumu da, istcr Ul.ti11 , is t 1
Bizansh arazi sahiplerinc vergi vcrsinlcr, gcnl"llikle aym kahyo1du.
Buna ragmen Bizans halk1 yabanct Lfttin hakimiyctinc sadtTc' ist1ur i
yerek tahammi.il ediyordu. Fatihlerin magrurane tutumu vc l'rtlrc-dli<-11 lerle fethedcnleri birbirindcn ay1ran inan<;: ztdd1ycti bu istcksizl ip;i u 11
oncmsiz scbepleri degildi. Greklcrin kilise baktmtndan Roma'tllll I II III
altma almmalan, papahgm eldc ctmeyc <;:ahtigt kilisc unicm'u yol11 y l. 1
olmasa da, fetih zorlamasiyle ekli bak1mdan saglanmi~tl. l'akat s;' """d
bir birlqmeden her zamandan daha uzak bulunuluyordu. Kiilt.iir.-1 v
dini ozellik bilinci yabanc1 hakimiyeti ile sadece derinlqmi~ti. Hi r 1;11 k
Bizans feodalinin fatihlcrin hakimiyet sistemi i<;:inde yer almalann;1 \ I '
i<;:lerinden ki.iski.in olarak halk kitlelerinin cski yurtlannda kahn a LII'IIla
mukabil, Bizans erkamnm hi<;: de ki.i<;:i.ik say1da olmayan bir k1sm1 l.i\ti11
lcr tarafmdan igal edilen bolgcleri terkederek heniiz zaptcdilm1 mi ~ o l.111
yerlerc ka($mltl. Bu ka<;:aklar mahalli halkm destegi ile Bizanshltgt 111a1,.
volup gitmektcn kurtaran yeni devletler kurdular. Anadolu'da Altk sios
HI. Angelos'un damatlanndan birisi olan Theodoros Laskaris'in idar 1
sinde iznik devleti meydana geldi; imparator Isaakios II. ve Alt-k s i o~
III.'un bir amcazadeleri, Mikhail Angelos, Epiros'da kuvvctl(' tttlttndtt.
Ktsa bir siirc once vc Istanbul'un zaptmm bir yan sonucu olmaks'"'"
Andronikos I.'un torunlan Biiyiik-Komnenos'lu Alcksios vr David idar
sinde Karadeniz'in giiney dogu klytsmda Trabzon imparatorlugu mC'ydalla
gelmiti 2 Anlatlchgma gore daha Andronikos I.'un sukutundan so111;1
Aleksios ve David, heniiz <;:ocuk ya~lannda, kendilerinc akraba olan Gijn i i
kral hanedammn sarayma gi:itiiri.ilmi.ilerdi. Bi.iyiik krali<;:c Thamar ( 11B,l
I2I2 )'m etkili destegiyle bunlar 1204 nisanmda Trabzon'u clc f.{l'l;i nli ler 3 Buradan kardelerin ki.i<;:iigii, ci.iretkar vc savaCI David, sahil IH yunca ilerleyerek Sinop'u igal etti ve sonunda Paphlagonia vc K '" ;u ln1 it.
Eregli'sini d e hakimiyeti altma ald1. Onun daha ziyade ilerkiiH Hi iHt'
Theodoros Laskaris taraftndan durduruldu.
1 Kr~.
2

OsTROGORSKIJ,

Feodalite 55 vdd.
3-37 (ve

Kr~. VASILIEV, Foundation

bunu tamamlayan, AYN. MLF., Mesarites as a

Source, Speculum 13, 1938, s. 180 vdd. ). Trabzon imparatorlarma Meyoc:Am Ko!J.V'Y)VO( denmcsi hakkmda kq. aynca D(iLGER, II..( 36
(1936) 23 3 DOigcr'in buradaki (l l:ycx~ (3cxcrtAe ~ c;;
Hi:~:;m~ unva mum
tehl'(l(hili't hakkuHlaJ,j

te[siri N. joRGA (Revue Sud- l.'.<t rtnuf. 1 ' I,

1936, s. 176)'runkmdcn daha lul...rh f(ll riiJIIi
yor (Epiros hi.iki.imdarlanndakiuiu a k ~i 11 1 )
3 Krali,;c
Thamar'm rolil hakkuuL
belgeyc dayah a~'lklamalarr, lwnaal inu ,
.JoRGA (SfJeculum 11, 1936, s. 1 7'~ vdd . )'11111
ilirazlan il e s arsalmam 1~ ulan A . V il~ ll 11 v
(Ji'ozmdation 111 vdd .) i It- k r~.

Eskikitaplarm.com

,.,..

VII. l.:'lliu 111\kituiyC'ti VC' lli;-.ans'llt

R<~storaNrou

i\ttadolt~'ntlll iill('lllinin takdir edilnwmi~ olmas1 Lfttin dcvlctinin

lo l.tkt-li oldu. Bo11ifacc dC' Montfcrrat Anadolu'yu bir tarafa btraktp Sdauik'c- git.ti~indcn, devltti koruyucu Bizans kuvvctlcri burada Theodoros
I . 1.~karis'irr ctralimla toplandL 1lk adtmlar sonsuz dercccdc gii<; oldu.
hli' dl"vkt yaptst t;:bziilmii olup klsmi hakimiyctlcr kurmak oluumu
l.t.lll ktvam111da idi. Philadelphia ( = Ala~chir)'da Thecdoros Mankaphas,
Mc-11dn('s vadisindc Manuel Mavrozomes, Milet yamnda Sampson'da
Sahhas Asid1nos bagtmstz hakim olarak kuvvetlc tutunmulardt 1 . Dogudan
loyt hoyt~nca David Komncnos ilcrliyordu. Her ~eydcn once ~imdi LatinloT d<" ihmallcrini telafiye -;ahtyorlardL Baudouin'in kardqi Henri de
fol.t~u!rc ve taksimc gore lznik'i almas1 gcreken kont Louis de Blois'nm
~ii val yclrri r 204- yth sonunda sonunda Anadolu arazisinin zaptma <;tkttLt r. Bizanshlar, burada kuvvetle yerle~emcden vc siyasi ve askcri baktmdan
tf ~kil;'\ tlauamadan, iistiin Latin sava kuvvetleriyle mi.icadelcye girim{k
wnlltda kaldtlar. Theodoros Laskaris, Manyas ( =Poimanenon) yamnda
l>ir rnaglfiJJiyctc ugradr ve bundan sonra Bithynia'nm Ehirlerindcn bir
1;.o~11 Latinlcrin cline diitii. Bizansblar partiyi Anadolu'da da kaybetmi
~iiriilliiyonl11. Tam bu kritik anda Latin imparatorlugunun Balkanlarda
~~r~radtg-t hir ldftkct beklenmeyen kurtulu~u getirdi.

Biz;1ns kJrSal bolge aristokrasisi onccleri Latin hakimiyetini kabul

Vl' htr hal de cski miilklerini ve pronoia "lanm muhafaza etmek
~ ''''YLL ycni ltftkirnlcrin hizmetine girmek baktmmdan haz1r goriinmiitii.
A11r;tk ktsa Riirii~lii bir gururla Latinler, uyu~maya haztr Grek asalet
'""1111111 ll'klilmi rcddettikleri gibi, kuvvetli Bulgar c;annm miizakcreyc
lt;t/,11 oldtl~tlll\1 hildirmesini de aym ekilde nd ilc kartlayabileceklerini
~; '"""~.d.udt. Tcklif"Ini ndde ugrayan Trakya asalet s1mf1 Latin hakimiyo tn i~y;tn vc, hizmet arzedip imparatorluk taCim da tcklif etmek surelovlc-, 1;; tr Kaloyan't ulkcye davet etti 2 1syan -;abucak yayi!dL lmpara''"' Ltl1i l>iuwtoka ( = Didymoteikhos)'da, daha sonra da Vcnedik'e
''{~h Edit 11e'dl' ve digcr bir <;ok Trakya ~chrinde Latin garnizonlan kllu;t.on gc1;i rildi veya buralanm b1rakmaya zorlandl. Kaloyan Trakya'ya
~-; it n,.k Edime'dm uzak olmayan bir yerde Latinlerle karIlatl. Burada
1 1 nis;tll 1 ~o ;)'de, Latin Ovalye ordusunun, Kaloyan'm Bulgar-Kuman
hitlikt,., inc:c imha olundugu onemli sava vuku buldu. Bizzat imparator
lbt~dot~ill, bir daha geri donemiyccegi esarete diicrkcn, aralannda 1znik'c

1'1

"""k

1 S. thha~ ltakkmda kq. P. 0RGELS, Sa( 1 935) 25 7 vdd.

2 Nik.
Khoniates 791 ve BoB. Ville'"" .l.,idmo.r, 1(yna.1fe de Sampson, B;z. ro
hardouin
II, 145 (n~r. FARAL). Bunun hak(Ill' I 1) h7 vdd. Karadcniz kry!smdaki Sam'" '" ( A1ni:ous l ilo kan~tonlan. Sampson'un kmda bk. GERLAND, Lat. Kaiserreich 41.
lo~lil i io, in aynca blc G. de .}ERPIIANION, LoNGNON, Empire latin 64 vdd. B. PRIMOV,
~- '''l' "~c."v d "A w111<;. { fur. /lillf. ti dlfilacer de neuf GTilcko- bit~E?ar.rki szouz v naralo na XIII vek,
~111.1 Aif,,mi'tnr~, Otimtafia Cfln,timrt!l'criodiw r
/.l"lori;eJki l'rcgled 4 ( 191-7) :12 vdd.

Eskikitaplarm.com

1.

Yen i J)cv l .. llfr Sisl<'mini 11 K urtdu~u

111

malik olmak iddiaslllcLt hulunan Louis dt: Blois'lllll da hulu1Hiu ~ u hi;

<;ok mqhur bvalyc maktul di.i~tii 1 Latinlerin kucln l vc kuvvrti, lst:1td11d'
uu zaptmdan tam tamma bir y1l soma tcmelkrin c kadar s;nsllm1~!J. Tf,,
odoros Laskaris harckct serbestligine kavutu. Lf1tinkr Anadolu l(lpl :1 klanndan c_;Ikanlddar, sadccc Biga ( =--= Pcgai) Chri dlnindc kakll.
Theodoros Laskaris b a t1 Anadolu'da hakimiyetini rakip Biiyiik l\o111
n enoslara ve Anadolu klic;uk huktimdarlanna k<u~1 mlicadcl(sindc s: ,,~l.tiii
Iatuarak merkczi iznik olmak lizere ycni Bizans d cvktini tqkilflll.11ul11
maya giri~ti. D1 gbrlinti~ bak1mmdan btittin teferruatta cski Biz:111 ':',
ornek almitl. 1dare nizam1, m emurlar cihaz1 vc saray eski Bizans ilk. I 1i111'
gore kuruldu 2 Bizans devletinin, imparatorluk vc patriklik utiics:-w.~l
rinde scmbolik olarak teah hus eden devlet ve kilise gelencklcri lztlik'd
yenidcn hayata kavutu. Thcodoros, o zamana kadar taIIDl old11((11 dt.1
potes linvamm lmakarak imparator tinvamm ald1 . .Alim MiklJail Alll(l reianos patriklige ytikseltilcrek Thcodoros'un imparator olarak l:~<, l.111
d1nlmas1 ve takdisini icra etti. Bu hususta yap1lan on mtizakcrckr dmlllllllll
kariIkhgi muvacehcsinde <;ok zaman aldigl i<;in patrik sec;imi atH ' <t k 1 ~' 11!
yllmda orucun li<;iincti haftasmda ,imparatorun takdisi isc aym Y'"" 11is;1JI
aymda yap1labildi 3 Theodoros elbette kendisini bu tarihtcn tiw iuq :1
rator olarak hissctmekte ve adamlan tarafmdan da bu gt>zl e giiriilrlll'kl 1
Edirne sava~mm ayrmtilt tasviri:
GERLAND, Lat. Kai.rerreich 46 vdd.; LoNGNON, EmjJire latin 77 vdd.
2 1znik sarayt hakkmela kq. ANDREEVA, Orerki 55 veld.
3 H EISENBERG, Neue Qucllen II, 8 veld.
4 B. SINOGOWITZ
( V ber das hyzantinische Kaisertum nach dem Vierten Kreuzzuge
(z2oJ-I205), BZ 45, 1952, s. 345 vdd.)'in
ikna eelici bir ~ekildc ac;kladJgi gibi, Niketas
Khoniates (s . 756, 2)'e gore 13 nisan 11204'de,
Aleksios V.'un kac;masmdan sonra ve ha<;hlarm girmesindcn hemen once Ayasofya
kilisesindc imparator ilan edilen Theodoros degil, onun karde ~ i Konstantinos Laskaris idi. Eskiden DoLGER (Rege.rten III, s. 1)'
in yorumuna uymu~ olmama mukabil ~imeli
DoLGER (Deutsche Literaturzeitung 74, 1953, s.
sg8)'in de yapml~ oldugu gibi, bu noktada
Sinogowitz'in, aslmela daha once hir ka<;
ara~tmcmm da t c m~il ettigi (kr~. ozellikle
ANnR!lEVA, Orerki 5 vd. ve BSl. 4, 1932, s.
1 7H) ~iirii~\in<" kaultyorum. Ancak IXilgcr'
dtn ayn olal'ak lwn. Sino,.rowil~.'in, Nikdas
Klumiat<-~ (~. '7;1(, 11 )'e gi.'tn kcndisiw
1

teklif olunan imparatorluk ~crcl'ini nl.kt

mi5 olan Konstantinos LaskariM'in 1~"I
1205 y1llan arasmda fznik'tc v:l'c;I<J
imparatorluk cttigi ve Thcodoro~ I ... ~
karis'in 1205 ytlmda, karde~inin lm yllda
vuku buldugu tahmin edilcn Turkkn k;ll ~~
miicadde esnasmda olumunelcn SOJII'il 1111
parator ilan eelildigi ieldiasma kalll:uuayacagim. Konstantinos Laskaris'<f,n, h
tanbul'un diii.ivtinden sonra RizanM kaynnl<
Jan hit; bahsetmemektc vc Anadolu ~ava .~l.tt 1
vcsilesiyle onu hatlrlayan ye~i'llll' y.1~.11
olan Villeharelouin (II, 130, n~r. Jo'Aili\ 1.) .J ,
onu sadcce Thcodoros'un sad1k bir y.tt<illll
CISl ve "Romania (. Latin imparalor i11 P,11 '
daki Greklcrin en iyilcrindcn biri" (11)'11' 11
kr ~ . ayn. esr. I, 168) olarak zikrclfllf'klnl"
ki, bu da hi<; i.iphcsiz imparalor :rlll.lllllll.t
gelmez. Diger taraftan Akropolit ..s (H. 1 1, rll,
n~r. H EISENBERG) 'in ifadcsinden, 'J'Iwodt 11 ct.,
Laskaris'in 12oB y1lmda imparalor ol.11 .tl
tat;lamhnlmcaya kadar dcsfmlt!.l' iiu V< IIlllll
ta~t<h g1, yani Siuogowitz'in Nik Ia~ Kl111111
aleR'in hi1 ltilahl'sindcn (SATIIAS, 1\] EC'I. fh[l).,
I, 11~1. 1!11) islihl':t<;.l:lnwy,.,-ali~llf: f~ili dnlta

Eskikitaplarm.com

VIr. 1.1\liu 111\kituiyt-li ve Bi:r.an :~' m Restoraayonu

idi, am.t auc.Lk patrik diyle vc torcnlc ta~ giyip takdis olunmast makatam ;mlamt ilc hiitiin Bizansca tamnan bir onemc ulamastm sagLtnu~t 1. Rum !ann basileus vr autokrator'u stfattyla Istanbul'un Bizans imp a'.11 orlanmn halcfi olarak ortaya attldt. Arttk bundan soma Bizanshlarm
lllql"ll tck imparatoru saytldt. Aym Ckilde Istanbul okumcnik patrigi
UIIV:tllllll l.a~tyan vc 1znik'de htikiim siircn patrik de Grrk kilisesinin
yl'gf1111~ llll'~rft bakam addolundu. Istanbul'un Latin imparator vc patri~ i Ill' kar~1 1znik'de bir Bizans imparatoru ve bir ortodoks patrik c;tkartlIIII~LL Lmik, Istanbul'dan kovulan Bizanshhgm devlet vc kilisc merkezi
111111111

ollllll~lu.

Zuhurunu i)nlemeye kadir olamadtgt bu Grck mcrkezinin imhas1

Ut in imparatorlugu ic;in bir oltim-kahm sonmu idi. Baudouin'in yerinc
bhiliyl'tli kardci Henri gec;miti. Once naib soma da imparator (20
;tg u~l.os r2u6'dan itibarcn) stfatiyla bu zat Istanbul'da idareyi biiyiik
hit mmk goriirliiklc yonetti. Trakya'da La.tin hakimiyctini btiyi.ik olc;iide
yl'niden kurdu. yiinkii Gt ck-Bulgar ibirligi uzun siirmemi vc Henri,
lttudouin'dcn ayn davranarak Greklerc kaqt daha uzlatCJ bir tutum
l.tkmarak Grck asalct s1mfmm bir ktsmmt kendi ht:sabma kazanmayt
ha~annt~lt 1

Daha 1206 sonunda Henri Latin sava birliklcri bamda trkrar Anadolu'ya sdiT ctti. Ancak Kaloyan'm yeni baskm harekrtleri iizrrine mticad..ltyi kl'smeyc mecbur kalarak 1207 ilkbahannda Theodoros Laskaris
ik iki yllhk bir mtitareke yaptl. Bununla berabcr Bulgar tchlikrsi Latin
dt vll'! ini tl'hdidc pek devam etmedi; c;tinkti 1207 ekim aymda Kaloyan
s .. L'\11ik'i ku~attrken maktul dtitii. Tahrip edici Bulgar baskmlan altmda
1\1 ,, hdonya VP Trakya'mn Grek ahalisi, Latinlerden daha az tzttrab ~ckmi
dl' )~i ldi. Kaloyan'm, Basileios Il.'un Bulgar kasabt tinvanmt almasma
lllltk.thil, kcndisine verdigi Rum kasabt adm1 Bizanshlar uzun siire haliza1.11 111a nakcttiler. Bun a ragmen olumakta alan Anadolu Bizans dcvletini
ntothvolmaklan kurtaran ye~ane kimse de Kaloyan'dan bakasi de~ildi.
ULlin Istanbul ile oldugu kadar Anadolu Selc;uklu sultanhgt ilc de
l1.11ik imparatorlugu ag1r bir miicadelcye girimek zorunda idi. Bizans
; t~ ullk mcrkczinin Anadolu'ya kaymast eski Bizans Selt;uklu ihtiHifim
kc skinletirmiti; ~iinkti bu durum Selc;uklularm dcniz kiytlarma dogru
ilnlt uwsine daha btiyiik bir mania tekil cdiyordu. Vencdik aracihg
om~1 ' dc irnparalor ilil.n cdilmemi oldugu
Bu isc clbette onun tao;
v.yclirme IOrenindcn once fiilcn hiikiimdar
;t~lolcdilmi~ olmas1m kabulc mani bir ey
dq::i ldi J\)'ru J\kmpoliks (s. 31, 22)'in onu
oil y ol luikiiuularhk l'lmi~ gi.lsh:rmcsi, yani
:oula~ lmaktachr.

hiikiimct yllanm I 204'den itibaren saym1~

olmast ancak dogal sayllabilir.
1

vdd.;
vdd.

Kr.

Lat. JCaiserreich 82
Empire latin Sg vdd., I 28

GERLAND,

LONGNON,

Eskikitaplarm.com

1.

\'

ni llov l .. 1lo1

Si ~llnuinin

Knrnlu ~ n

11 1,

ilc sulta11ltk 12oq yiluub Lf1tiu imparatorlugu ile gizli hir itti Etk akdC'Iti 1
B1111a mukal>il Tlil'odoros Laskaris de , aym Ckilde hndi:-;i11i Ko11ya s11l la11hj:p tarahndan t<hdid cclilir hisscckn Kilikya Kuc;iik Erm1 11i k1;d1
Leon H. ilr tcmasa gcc;ti 2 Bir zamanki imparator Akksios lll.'uu, dn It tin Avrupa arazisindc uzun bir siirc kald1ktan sonra Kouya sull <lllllllll
saraytna gitmcsi gcn<_; Grck dcvleti alcyhinc Sdc;uklulann din<' bi 1 si l.i11
gc<_;mesinc sebep oldu. ~imdi sultan, Thl"odoros Laskaris'iu impar;1lmlld,
tahtlm kaymbiradcrinc tcrketmcsini talep edcrck fetih planlann1 1111 1111
iyet kisvcsinc biiriiml"k imkamna sahip olmutu. Mcndcrcs k1 Jlalllld.d, 1
Antiokhcia'da alcvlencn miicadclcler mczbuhane vc c;ckink ~ ini lloo
iicretli Lfttinin tqkil ettigi lznik imparatonmun miitcvazi sava~ kll\ ' 1 11
ic;in c;ok zayiath oldu. Buna mukabil iznik hiikiimdan zalni b z.11 11l1
( ilkbahar I 21 I ) 3 . Sultan sava~ta ~!"hid, cski imparator Aleksios Ill 1 II
dii~tii vc bu sonuncusu hayatuu bir iznik manast1nnda tamaml;111l . B11
zafer, gi.iriiniie gore, iznik devletinc arazi kazanci saglamanu~t1 r; .1111 ;d,
psikol<~jik etkisi pek biiyuktii. Gene; imparatorluk kafirlerr kar~1 gl1 111 b I
miicadeleyi clc ainu~ vc ilk tecriibeyi baari ill' sonw;lamllrnll~tJ.
Bundan sonra Latinlerc kar~I miicadele yeniden akvlcndi. lli1 k.11
ylldan bcri bir filoya sahip bulunan Theodoros Laskaris' in daha o za 111.111
larda Istanbul' a kaqt bir taarruzu diiiindiigi.i anla~1hyor 4 G<~; kll"
isc sadcce Anadolu'nun batlSinda ki.ic;i.ik c;ati~malar vuku buldu vt hunl.11d .
da talih Latin imparatoruna gi.ildi.i. Henri, Rhyndakos kenanmla hi r sa\ ;11
kazanch ( r5 ckim 121 1) vc Bergama vc Nymphaion'a kadar ilnlnl i 1'.
Bun a ragmen her iki tarai~a da kiic;iik sava birlikleriyle yiirii tiik11 \;1 I ~~
malar kesin bir sonuc; gctirmedi. Her iki taraf da yoruldugu cihctk 1\.! 1 1
sonunda Nymphaion'da, Bizans ve Latin imparatorlugu ara~111daki Sllllll
tesbit eden bir ban~ anlamasi yaptldt: Latinler Anadolu'nun Edrr11111
( - Adramyttion )'c kadar olan kuzey bat1 ucum1 muhafaza cttiln; St'l1;11kl11

1 Bunun delilini GERLAND (Lat. Kaiserreich 21 o vdd.) gostermi~tir.

4 Hit;
olmazsa imparalor llnu1 1'1
ocak 1212'de Bergama yaumdaki ordu
gahmdan battya gondcrdi~i hir ull'kl ul11u u1
ona bu gaycyi atfctnwk!('(lir : !1 111 IIII N ,
Recherches et materiaux II, !.! 1 1 vdd.

2 1214 ytlmda Thcodoros I., Leon II.'

un bir yegeni ile evlendi; ancak bu evlilik
daha i.izerinden bir yJl get;:meden bo~anma
6 Akropolitcs
ile sonut;:land. Kq. A. HEISENBERG, Zu den
27. K l). a y111 11 l'11
armenisch - byzantinischen Beziehungen am An- LAUER, Une lettre iw!dite d'llmri I d ' ;ln)ltr,
fang des 13. }ahrhrmderti, Sitzungsber. d. Ba;er. emperur de Constantinople, aux fm'lal.l ita/1~11
Aknd. 1 !Jil!J, ll. (i.
(ru3 ?), Melanges Schlumhergu I, ( H i~l) Jul.
" Kronoloji i<;in bk. J. LoNC:NON, 1-a J. LONGNON, (ayn. esr., 442 vd1l. , v Fm/11'
camj1ngnc de I lenri de Jlai11aut en Asie .Mi11eure latin 127 vd.) I lcnri'nin bu z;lfirilliu II I II'
en I!! If, /lull . de l' Acari. de Rel~:ique 34 (1!)4.fl) mini abarl1r gil riinUyor,

417

Eskikitaplarm.com

,.,.

VII. 1.:) 1 i rt II !I k i 111 i y 1"1 i v 1' IIi :wn ~' 111 R 1' s I or ;U yo nu

st nntna k;ubr oLttt g-cr i kalan k1s1m Jzuik devh tine kaldt 1 Buylccc i.inccltkl(' ltl'r iki imparalorluk birbirinin mcvcudiyctiui lamml~ oluyordu.
1\tnd;ll'(lan hie; hirisi digrrini imha edccck kadar kuvvt:tli dtgildi. Bu surcll hit dcngc tqekki.il ctmi~ vc belli bir statii saglanm1~ oluyordu.
Ancak I zui k devlcti ic;in bu yerinde saglamca oturmay1 ktsa zamanda
y(' ui hit yi.iksclmr izkrkrn, Latin Istanbul ic;in Henri'nin oliimiinden
soura ( 1 2 I G) inktraz dcvri baladi. Buna ragmen oncelcri 1znik- Latin
han~ dcvam etti. Theodoros Laskaris i.ic;iincii izdivacmda ilk iki Latin
imparalorumm ycgeni olan, Iolande'nin k1z1 :Maria ile cvlcndi. !stanhi d'd;1ki V cncdik podesta's1 ( = vali, ehremini) ilc I 2 I g aguslosunda, VeIl('( l ikl i Iere, cski Bizans'da oldugu gibi, hnik dcvleti ic;inde tam ticaret
snl wsl.isi ve vergi muafiyeti saglayan bir anlama yapt1 2 Venedik
dot:e'uuu despotes vc Rum imparatorlugunun dortte biri ile digcr bir dortte
hiriuin yansmm dominator (=hakim)'u tcsmiyc ctmcktcn c;ckinm(di ve
L1 kat bu rcsmi vcsikada bizzat kendisini U Ckildc adlandmh: T!twdorus

in Christo Deo fidel is lmperator el moderator Romeorum 3 et semper augustus Com1/flllll.l" /,ascarus.
Ar!Ik 1znik dcvleti giiney 1slavlan tarafmdan da cski Bizans'm vfuisi
vr ( ink ortodokslugunun merkezi saytlmakta idi. Ncmanya'mn oglu
Sava o zarnana kadar S1rp kilisesinin tabi oldugu Okhrida bapiskoposllt j:\" llfllt atlayarak hnik'e di:indii ve 1219 y1hnda S1rbistan'm autokephal
( ha~uns1z ) hapiskoposu sifatiyla 1znik patrigi tarafmclan takdis olundu.
Bundan iki yil once biraderi tlk- Tac;- Giyen Stephan, kralbk tanm Roma
cliyl(" giymi~ti 1 Kilise bak1mmdan bagimsizhk elde ctmi olmak gmc;
St 1p kralhg1 i';in hiiyiik bir kazanc; say1hrd1. Bunclan 1znik dcvlctinin
k.tz;u ut da az olmamitl. S1rbistan'm ilk bapiskoposunun takdisini clde
1 111));i v1 aulokephal S1rp kiliscsinin aduu dualanncla birinri snada zikretnwk 1- ytiki.irnlii oldugu 5 kcndi patriginin iistiinliik haklannm tanuunasi
I zn i k imparatorlugunun ni.ifuz vc itibar bakmundan yi.ikscli~inin bir
dl"l il i icli.
His-

nog ?, Bogoslovlye 10, 1935, s. 21 I vdd.)'in,

papahk legal'! tarafmdan ta(( giydirilen Stephan'm sonralan bir dcfa daha karde~i Sava
1 ' (:I.III.ANil, Lat. Kaiserreich 218. GARDtarafmdan ta~landmldJgmt kabul etmesi,
NI"', JJu l.aJcands !l4 vdd. DoLGER, Reg.
1 hB.J. l.oNGNON (Empire latin 128 vc ayn. esr.
DJ. SP. RADO~<(IQ (Xll Congres Intern. des
I r 1o vcl.) 'a !.(lire ban~ anla~mas1 1214 ytlmm Etudes byz., Rapports complementaires, Belgrade1ra hk ay11 ula aktcdilmi~tir.
Ochride 1961, s. 102l ' in yenidcn bu konuya
~ Ztwos, ]us I, 4lh vel. ( TAFEL unci donmesine ragmen, kanaatimce ayakta
tutulamaz.
T11<>M M II, ~.mr, vdd. ) D iiLGER, Reg. 1703.
G Domcntiyan (n~r. DAN<(IQ) 221. Bu
a /."IAab'da boyle, irnzada: Grccorum.
h:r~. jlRI:CJ:K, (ic.rchichle I, 290 vdd. hususta bk. ST. STANOYEVIQ, Sveti Sava i
(kny uakl:u a at dla rla bidiklc). D. ANAS- ne;:avi:most srpske crkve, Glas Srpske akad.
IAiji\"IWic,: (1' ~ lr So. SatlfJ kruuisau i'ruvoveufa- nauka 101 (lg:H-)
1

Akmpolitcs

28.

\V.

RAMSAY,

1m iml C:cografJ/~y of Asia Minor ( 18go) 129 vc

Eskikitaplarm.com

1. \'1'111 fllvflllt l'

Si ~l l"lllllllll

1..;,urulu~u

'1 1 11 1

lznik ~ Lllin l,all.~tlllll ""' nd1 yan SOilll~ Ianndan bit is.i J\.ar;ltl< n"1z
kiylSlnda lhiyiik- Konttl('Jlos'lar kudrctiuin <;i)km rsi oldu. TIH'1 1don s La s~
karis'c karI mi.icaddeyi David Kommnos, 1stanbul imparatontnttn vas
sali olarak Latin yardmu ilc yiiri.itmi.i~ti.i. Kendi lmma kalmca 1/llik
hi.iki.imdanna karI koyamazd1. Theodoros 1214 ydmda David'i11 Siuop'11 11
batlSlnda kalan hftkimiyct sahasm1 Karadeniz Ercglisi (= 1-fnakka) v
Amasra ( Amastris ) dahil olmak i.izcrc dtvlctinc ilhak cdc1ck lnt ~''" tk
Karadcmz'in gi.inry sahilinde kcndisine kuvvctli bir mevki yaralm1~ .. ldll.
Ancak imdi Sclc;uklular ie mi.idahale ettilcr; Sinop'u igal nkn k ill'l l"
rator Aleksios Komncnos'u maglup c ttilrr. Alcksios csir di.i~tli w d.1 1!.1
sonra Konya sultammn vassali s1fatiyle Trabzon tahtma yrnidt 11 ,k.11 d
d1 1 Arhk Trabzon imparatorlugu sadecc ki.ic;i.ik bir arazi ~niditult 11
ibarct kahm ve Sinop'un Selc;uklulara ait olmas1 ile bati Auadol11 'y.1
baglantlSl kesilmiti. Trabzon devlctinin gcrek siyasi ve gcn ksc i kI is; ul i
sosyal hayat1 aslmda tarihi baklmdan c;ok ilgi .,;ckicidir. Ancak s; qw la
kalnn olan bu avuc; ic;i kadar imparatorlugun gene! Bi:tans gdi~ tlll :1
iizcrinde arttk oncmli bir etkisi olmamJ~tir. Bu devletcik iki luu;nk .~sn
daha, tccrid cdilmi~ kcndinc ozgi.i hayatllll ya~ami~, gcrck lstanl>nl il,lll
yapllan mi.icadclc vc gcrckse Bizans imparatorlugunun ycnidt'll k1111tl
mas1 olaylanndan azade kalml v e Bizans dcvletindcn bir ka~ y1l d .d101
fazla omrc sahip olmu~tur 2
Buna kaq1 Epiros devlcti bi.iyi.ik bir oncme sahip oldu 3 En n jik \ ,.
savac;I Mikhail Angelos, Dyrrhakhion bolgcsini Korinthos koJI< :t.i llf"
kadar itaat altma almi ve burada m erkezi Arta olan kudrctli ashd llll
rejim kurrnu~tu. Doguda Latin Selanik kralhg1, Adriyatik'de Vn11 d1k ,
kuzeyde ve kuzey dogudaki islavlar karISma, Epiros, Akarnania w Ailu1 Kr~.
2

VASILIEV, Foundation 25

vdd.

Etudes ~yz., Resumes des communit:oliow, lid

Kq. W. Mrr.LER, Trebizond, the Last grade- Ochridc 1g6r, 100 vtl. ) v 1'1.11Y/\N

Greek Empire, London rg26. F. UsPENSKIY,

Oferki iz istorii trapez:untskoy imperii, Leningrad
1929. lktisadi ve sosyal ko~ullar bak1mmdan
Vazelon manasl1n bdgeleri ozellikle onemlidir: Tu. OusPENSKIY ct BENECHLWlTCn,
Actes de Vazelon, Leningrad 1927.
3
Genel!iklc kurucusu Mikhail Angelos'la ba~lay1p Epiros dcvlctinin bi.iti.in
hi.iki.imdarlannm desj1otes i.invanm1 ta~ldik
lan vc bu unvanm Epiros dcvleti ba~kan
lannm rcsmi iinvanl oldugu zannedildigi
i<;in hcp bir "Epiros de..postesli,~i"ndcn bahscdiliyordu. Krsa bir si.irc once L. STIERNON
(I.es ori.~i11e., du de.1jmtat tl'J\t,ire, Rim 17, 1959,
s. ~)O vdd. K1~. aynca: .'(11 Ccmgr1'.r lut. des

c;:rc;: (Despoti 4y-vdd.) birbirlcrind< 11 lllli ~l.tkd

olarak, Mikhail Angdos'un desfmlr.J iJn v.. unu
hi<; kullanmamr~ olduguna (0111111 J..d1 1'1 'f'lu
odoros cia bu iinvam ta~unan11~11r ) w l11111'
nazaran bir "despatluk" kurmu~ ol:uuay.u I'.I
na dair kabuhi zorunlu ispal d<"lili l(ll,to ~tll
ler. Bunun dr~mda l1 n ya n~i c;, ~.,k " '1111\l11
yaziSinda, nc burada ve Ill" dt lll tan.'Jn
ba~ka bir ycrinde de.1j1otes Hnvallllllll lulu !1
bir bolg'c i.izcrindc hftkimiycle ha~l1 uiJn;ull
g1m vc ne Epiros'un, ne de hn IJan l-(i 1>.1 ,lo,,
bir Bizans arazisinin Ol.d bir "tf.,,poii iiA"
statlisiine sahip buluntlu ~unu ac;k\ a ,(no
tcrrni~tir.

Eskikitaplarm.com

tw

VIL l.illin lli'lkimiyrti vr

l\izan~ 1 1n

HtMtora ~y nllu

li .,'yi kapsayau Epiros devlcti bagumnz bir Bizans dcvleti olarak dikildi.
Anaclolu'daki 1wik gibi, Epiros da Balkan yanmadasmda Bizanshhgm
ki'dtiircl dayanma mcrkczi vc siyasi baklmdan kcndine gdmc faaliyctinin
yqc nli~i hlicrc olmu~tu. Dcvlet olarak kurulma vc i<_;den saglamla~ma
dcvrcsini, hnik'de oldugu gibi burada da ba~anh bir tama vc geni~lemc
ckvri i:t.lcdi. Ancak her iki Grek merkezi i<;in de son gaycyi, Istanbul'un
Latinlcnkn gcri ahnmas1 vc Bizans imparatorlugunun yeniden ihyasi
I c~ki I 1'1 mcktcydi.
Epiros ckvlctinin kurucusu Mikhail Angclos'u 1215 yth civannda
yan kardqi Theodoros takip etti. Istanbul'un diimesinden sonra
l'hcodoros uzunca siire 1znik bolgesinde kalmt~ ve ancak kardqinin talebi
iizcrinc Arta'daki Epiros hiikiimdarhk sarayma gitmi~ti. Hi<; olmazsa 1znik
tarihyazarhgmm iddiasma gore o, lznik imparatoruna sadakat yemini
l'lrniti vc boylccl" onun iistiinliigiinii tammi oluyordu 1 Ancak iki Bizans
ncrkezi arasmda bir rekabetten ka<;m1lamazd1; <_;iinkii goniilleri aym
iilkli ik doln oldugu halde aym gayeye dogru yiiriimekte idiler. Aradaki
rckabct itC, magrur ve kendine giivenen, Angelos, Dukas ve Komnenos
imparatorluk adlarmdan ii<;iinii birden kullanan 2 kuvvetli ve haris bu
Theodoros zamanmda biitiin ~iddetiyle alevlendi. Thcodoros cUret ve
nsarct bak1mmdan selefinden de iistiin idi. Onun idarcsindf' ball Grek
dcvkti lirtmah bir yiikseli devresi idrak etti.
lahtta

Tlwodmos'un ~ohretini Epiros dcvleti smtrlan dtllla tauan ilk harekct i, Lfttin imparatoru Baudouin ve Henri'nin klzkardc~i lolande'nin
kol'asJ olup Istanbul Latin imparatorluguna yeni yiikseltilmi~ bulunan
l'inrc de Courtenay'c karl giri~tigi sogukkanh ve ciiretkaranc suikast
oldtl. lfcmi'nin vefatmdan sonra Istanbul tahtma davet edilen Pierre,
l'ransa'dan hanket edip, papanm kendisine- Alman imparatorlannm
ta~lanchnldtklan St. Pietro katedralindc degil de daha miitevaz1 Lorenzo
hiliscsindc - imparatorluk tacm1 giydirdigi Roma iizerinden maiyctiylc
l>irlikte si.iratlc, Istanbul'a gitmck i<;in, Dyrrhakhion ctvarma ulaIDtti.
Arnavutluk dag geyitlerinde Pierre, Theodoros'un cline diitii ve hayatmi
Epiros csarctindc tamamlad1. Istanhul'da imparator naipligini Iolande
tizcrinc aldt vc o cia Eng'da bliince Istanbul imparatorluk tan zaytf oglu
Rolwrt'e gccyti.
1 Akropolit!'S 24-. vd. MELIARAKES
('I rm,p(tX !'l:i vc I.) bu habcrin mcvsukiyctindtH ~ilphe clmcktcdil'. GARDNER (The Lascarid, <)I) haberin dogrulugunu savunuyor.
3 Sebastokrator Joanncs Anglos'un Mikhail g-ayn m!'~ril, Thcodoros isc mc~ru
ol7(lu iddcr. (I oann!'~ Angelos hakkmda be-

nim ~u makalemc bk.; VoZU!Jerlie roda Angelov,

Yubil. Sbornik Russk. Arkheol. Ob/y v Belgrade
1936, 111 vdd.). Dukas adm1 her haldc
anncsinc, Komncnos adm1 isc bilyilk anncsi
olan, Aleksios I.'un k1zi Theoclom'ya nisbctlc kullanmaktaydt,

Eskikitaplarm.com

.....
Bu arada TIJ('odoros An14clos l>11b s 1\onlllcnos LfttiJdcrc kar~ J l>li yiik
c;apta bir mucadcky l" g iri~mi~ti. Oncl" kcndisin c kom~11 ohm Sclanik kra lhgma dc.indti. Mcv1 ut ~artlar kcmlisinc -;ok uygundu: Kurucusu Bonif:tcl'
ck Montferrat daha 1207 yiltnda Bulgarlarla miicadeledc maktul dii~mii~
olan kralhk, bvalydcrimlcn bir c;ogunun battya gcri doniiiiyl e f!lr l'
ugram1~ olup imdi Hcnri'nin yaad1g1 s1ralarda Latin Istanbul'da buldug11
clcstekten d e yoksundu. Bu scbeple bu kralhk, 1224 sonlanncla uzunca
bir ku~atmadan sonra Selanik'e giren cesur Epiros hiikiimdanna bir ganimet oldu 1 . Bizans topraklannda kurulmu hac;h devletlerindcn birisi
bC.iylece varhgm1 yitirmi oluyordu. Theodoros Angclos'un iktidan, Epiros
devletinin eski arazisi olan Tcsalya'y1 ve Makedonya'mn oldukc;a biiyiik hir
k1sm1m ic;inc alm1~ olarak Adriyatik'den Egc dcnizine kadar uzamitl.
Buyiiycn hu iktidanna dayanarak Theodoros imparatorlugunu ilfm
ctti. ~imdi kcndisini o da Rumlar basileus vc autokrator'u olarak adlandm yordu vc bu da kcndisinin Bizans imparatorlanmn miras1m vc Istanbul
ic;in yaplan miicadelcnin ba~kanhgm1 kendisinde gC.irdiigiinden vc J:.wik
devJeti ilc ac_;Ikt;a aykmhga diitiigiinden baka bir mana ifade cdcmrzdi.
Onun imparator olarak tac; giymcsini ve takdis edilmesi tOrenini l1ilg ill
Okhrida ba~piskoposu Dcmetrios Khomatianos icra etti. Khomatiauos,
Sava'mn Srrp ba~piskoposu olarak takdis cdilmesini 1znik patrikligiiil'
bir ttirlu affedememiti; imdi on a aymylc mukabelc cdiyordu 2
BC.iylclikle cski Bizans smrrlan i<;:indc biri Latin, ikisi Grck olruak
tizerc iic_; imparatorluk ortaya ;1lnm~t1. DC.irdiincii bir imparatorluk olarak
isc, arka planda Bulgar <;arhk devlcti durmakta idi. Bizans alanmda k i
miiteakip gcli~m cyi , her cydcn one <~ , lm dC.irt devletiu etkileri ekillcndi n ccktir.

2.

Epiros'un Ktsa Yiikseli Devresi ve Qokiiii

1znik'in Zaferi

Gene! Bibliyogra!'ya: Yukanda s. 390 da verilenin aymd1r.

Selanik kralhgmm ortadan kalkmas1 Latin imparatorlugunu 1'11 iill <' lllli vassal clcvlet indcn mahrum ctmiti. Istanbul'a civar arazi ilc Sllllrlanm ~ ,
Yunanistan 'claki Frank hiikiimdarhklanyla baglan kcsilmi, i<;tc k11 vvcllcn
1 Sclanik'in
daha 1222 veya 12 2 3
y1hnda degil, ancak 1224 sonunda zaptedilmi~ oldug unu J . LoNGNON (La reprise dt
Salonique par les Crees en 122-f , Aclt!S du VI"
Crmgres Intern. d'Rtudes IQz. 1, 1q;1o, s. l.Jl
vdd .) b al l kaynaklarm:t dayanarak ispat

2 Khomatianos'un 1220 M a yJsJ ml a Sa

va'ya ya zthg prol<'sto yazJSI vc 1 22:1 'dc
patrik Germanos' a ya z<hg l nwkl up (ba~l
fll klan ycrkr yukanda s. 'iii<J, 11 . 7'dc \'rril
lll i~ ti r ) ilc k r~.

clmi~ti r.

Eskikitaplarm.com

VIr. 1.1\t in 111\kimiycti v<: HizunH'm

tuJ

Rcstoru~yonu

dil~mii~ ve hast~:, Istanbul imparatorlugu da c;okmrk i<;in olgunla~m1~

giiri.innwktc idi. Bizanshlann kudrct vc kuvvcti gcrek Anadolu'da gcrekse
Balkanlarda siiratli bir arti kaydctmckteydi. Fakat diimanlann arasmdaki
anla~mazhk- her iki Grek dcvletinin birbiri ile rckabeti ve bun a Bulgarisl.tu'lll da kanmasi- kam <;ekilmi Latin hakimiyctinin varhguu uzatt1.
hnik imparatorluk tahtm1 devletin kurucusu Theodoros I. Laskaris,
alolh vc aydm Ircnc'nin kocas1 olan damadt Ioanncs Dukas Vatatzes'e
btrakmtti. Ioanncs III. Vatatzes (I 222-54) hi<; iiphcsiz, lznik dcvrinin
en lJi.iyiik dcvlet adanu ve bi.itiin Bizans tarihinin en ommli htiki.imdarlarmdau birisidir. Ioannes III. selcfinin eserini i<; ve di siyasft bakmnndan
mi.ikemmcl bir ekilde gelitirmitir; ki.i<;iik vc eyalete di.imii imparatorl11gu o i.isti.in bir kudret halinc getirmitir. Bununla beraber onun iini
UHin dcvletinin zaaf1 ile Grck vc Bulgar rakiplerinin hatalan kolaylaltmu~tlr.

Daha ilk saltanat yillannda Anadolu'daki kudrct oram c;ok kesin

olarak lznik lehinc degiti. Latin yardtm1yla tacmt elinden almaya <;ahan
Thcodoros I.'un kardelerinin ayaklanmas1, imparatorun ve devletinin
I! hinc bir netice verdi. Yirmi yil once Theodoros Laskaris'in Latinlere
maglftp oldugu Poimanenon yamnda Vatatzcs taht iddiactlanmn Latin
sava~ kuvvctlerine galip geldi ve bunu mi.iteakip Latinlctin Anadolu'daki
ara~:isi hemen biitiiniiyle onun cline ge<;ti. 1225 ythnda ban anlarnast
ik Latinlcr Anadolu tarafmda sadecc Istanbul'un kaqlSlna di.icn sahil
ik Nikomedcia (=-izmit) civanm muhafaza cttilcr 1 Aym zamanda
lznik donanmas1 Lesbos, Khios, Samos ve Ikaria adalanm igal etti; daha
~o ma Rodos da imparatorun yUksek hakimiyetini tammak zorunda kald1.
Biiyl!'C(' hnik imparatorlugu karada vc denizde durumunu kuvvctlendirmi~
ol11p ]usa bir si.irede Avrupa yakasma da atlad1. Edirnc ahalisinin bir
t;a~nsl Vatatzcs'c Trakya'ya askeri birlikler gondcrmt k fnsatuu verdi.
I znik ordusu bir ~ok sahil ~chrini zaptcttiktcn sonra hi<; bir mukavemete
~arpmadan Edirnc'yc girdi. Bizans hakimiyctinin lstanbul'da ihyas1 ~ok
ya kla~ml gori.ini.iyordu. Latin dcvlctindrn ciddi bir direnmc hfmen heIIH'Il bckknemezdi. Ancak tam bu anda
iznik imparatorunun online
IJal Grek rakibi dikildi.
Thcodoros Angelos zaferd en zaferc ko ~makta idi. Bir zamanki Selanik kralhgt arazisi dtlllda Trakya'mn bir ktsmi da cline ge<;miti. Angelos
Edinw iizcrine yiiriiyerek iznik imparatorunun askeri birliklcrini geri
c~l'kilmeyc zorlad1. Zafcrden emin olarak si.iratle Istanbul iizerine yi.iriidi.i.
Bi.iyiik ltcdefc lznik imparatorundan daha <;ok yaklatl. Ancak aym gaycyi
B11lgar <;an Ivan Asen II. de gi.itmcktc idi. Asen I.'in oglu olan Ivan Ascn
II. (I 2 I 8-.p) devri ikinci Bulgar <;arhgmm cn yi.iksek noktas1 tCkil eder.
1

KJ).

I.nNUNON,

EmjJil"e lali11

161

vd.

Eskikitaplarm.com

Ill

Bir :lamanlar Synl<'on gibi Jvan Ascn Jl. dc nHTkczi lst;mln.l olm;tk iiznl'
bir Hulgar- Bizans imparatorlugmnm kurulmasmdan ba~ka hir ~cy istnuiyordu vc bir sure 0 da gayesiuin gcn;cklq;mcsi iimidiylc yiizyi.izc gdmi~t i.
I 228 yil111da Latin imparatoru RolJcrt de Courtenay i.ildii ve imparat01 lu k
tact hcniiz rqid olmayan kardc~i Baudouin II.'c gc<_;ti. Bu ba~s1zhk vc
di baskllann artmas1 durumunda lstanbul'da niyabcti Bulgarislan lliikiil ndanna teklif ctmck karanna vanld1. Qiinkii payitaht1 Bizanshlann hiit" ll
mundan sadecC' onun kurtarabileccgi samhyordu. Ascn ll.'in, kendisi gil1i
Macar kral hancdam ile akraba olan Courtenay ailesiyl c rabttasi gl'n~ Bi zans imparatorunun ~_;ann k1z1 Helene ile nianlanmasi surctiylc kuvvcth lHli
rilecekti. Bu evlcnme projesi Ascn'in yaptlgt planlara saglam bir t('JIIC'I
saglayacak gibi goriiniiyordu. Bir zamanlar Symeon'un da yapmi old11 P;11
gibi imdi Ivan Asen, ergin olmayan imparatorun milstakbcl kaympnk1 i
s1fatiyle kendisini lstanbul'a hakim gormekte idi.
Fakat onun yolu, aym ekilde Istanbul'a kesin olarak sahip oldu gu 1111
diiiinen Thcodoros Angelos'un yolu ile kcsi~ti. Theodoros, Ascn il c lo<lllllni
Vatatzes aleyhinc yapttgt ittifak1 bozarak hie; diiilnmcdcn Bulgar hiikiiln
danna sava a~tL Ancak bu cesarcti kendisinin felaketi oldu. Mni\. kc-11.1
rmdaki Klokotnica'da ordusu 1230 ilkbahannda Bulgarlar tarafindau ind1a
olunurcasma bozguna ugrattldi. Kendisi bizzat esir diierck sonradan gi'rt.lcrine mil <_;ekildi. Siiratlc fiklfmi olan kudrcti bir anda mahvolup gitmi~t i.
Her ne kadar 6nceleri Sclanik tahtmda onu izleyen kardqi Ma111ul
bizzat Selanik'dc, Tcsalya v c Epiros'da hakimiycti clindc tultu isC' dl',
bu arttk Theodoros'un bir zamanki kudretinin sadecc bir golgcsinckn
ibaretti. Istanbul'a aday olarak batt Grek dcvleti ortadan <_;.ekilm\tl. K11m
bir si.irc once Thcodoros tarafmdan Trakya vc Makedonya'da z;tp!C'dilc II
bolgclerlc Arnavutluk'un bir k1sm1 hi<; mukavemet gostermcd c n As(' II
Il.'in eline ge;ti. 0 zamana kadar Sclanik imparatorunun clh,;i hi\kin1
olmu~ bulunan Subistan da Bulgar hilkiimdanmn ni.ifuzu altma ginli.
Theodoros'un damad1 Radoslav diii.irilldii ve hakimiycti Ascu ll. 'in l1i1
kiz1 ilc cvlcnm kardqi Vladislav cline ald1. Asen II. bir kitah!"silHk h;ddl
bir gururla, Edirne'den Dyrrhakhion'a kadar biitiin bolgdcri Zil pt 1'1n1 i ~
olmakla oviini.ir. Ascn II. bu kitabesinde sadecc Istanbul il c y;d\llt l'iVil
nnm Franklann elindc kaldtgm1 soylemekte vc Latin impa ra tc>~unl
yallllll kii<_;iikli.igi.inc vc kendisinin niyabcti projesine tt'lmi he 11 siizln i lit'
6yle devam etmcktcdir: "Ancak bu ycrlcr de, bcnden ba~ka bir i1up;ualcn
Ian mcvcut bulunmad1gm dan, benim kuvvct vc kuclrctimc itaal C'ttilc-J
vc Tann oylc emrcttigi ic_;in bcnim irademe gore yaad1lar" t.
Tmovo'daki kirk din martyr'i kilisc- imliyaznam c (n~r. G. h'INSKIY, a)'ll. '''' ~,
sindc A~tu II. kitabcsi: roproduksiyouu vdd.) ile kr. I. Duv~aw, /;:, ,\tara/a lnd~:anf.,,
tTMI'!'.N~KIY, !RAIK 7 ( I!)OI) Tahlo 5'de. lmijnirw ll, 4-~
Ayru:a A~<n I L'in lluhmvnik it;in vcnligi
1

Eskikitaplarm.com

I" I

VII. 1.1\tin 111\kimiy!'li

V I'

llizan~'lll

R!'~lora ~y onu

Bal t Gr<'k imparatorlugunun yiiksekt.tn ~~<;u~nna son vcrmi~ ol;m

sava~ Bulgar ~arbk dcvlct.inin yllchzuu parlatt1.
t\:11" II. l~alkan yanmadasmda kayitsiZ ~arts1z iisliinliik kurmu~ goriiniiymdu. Ancak dmuma yakmdan bakllmca Klokotnica savamdan csas
bzan<; sai'i;layan Bulgar ~an degil, alnlhca bir ~ckimscrlik i~inde bcklemcktc
oL111 lznik imparatoru idi. Asen'in Theodoros iizerindcki zafrri lznik'i
h .Lil Gr('k rakibindcn kurtarmi~tl. Bulgar r;anm isc biiyiik zafcri nihai
h1 dd! daha yaklatlrml degildi. Bunun aksine, Thcodoros Angdos oniinde
1itt t'llt<"sinc gcrck kalmaml olan lstanbul'da, Ascn'in imparatora niyabeti
dii~iinccsi biiti.i.n ~ekiciligini kaybetmi bulunuyordu. Bulgaristan'm bu
kndret artll ile cski planm diiiindiiriicii taraflan daha ar;1k olarak ortaya
t;tktn<lha icli. Boylece imparatorluga, ismen Kudiis krah, <;ok ihtiyar bir
zat ulan Jean de Bricnne se~ildi. Bunun nct.iccsi artlk Latin Istanbul ile
kuztll\11 sava yoluyla paylamak diiiinccsine saplanan Ascn Il.'in tutumunu
tatnamiylc degitirmesi oldu. Asen, Ioanncs Vatatzcs ile temasa gcr;ti
w omtnla Latin devlctinc kaq1 bir Grck- Bulgar ittifab aktetmck hususunda anlall. 1ttifaka, art1k sadecc ikinci dcrccede bir rol oynayabilccek
ol.ttt Sdanik hiikiimdan Manuel de kat1ld1.
Ascn Il.'iu siyasi tutumunda vuku bulan degi~iklik kilisc bahmmdan
da yeni bir yol tutulmasm1 gerektiriyordu. I<'ilvaki Kaloyan'm Roma
kilis<"siyll' yapt1g1 union Bulgaristan'da koklqemcmiti. Ancak Roma kilis<"sitH' ismcn de olsa tabi olmak, ortodoks hi.ikiimdarlann Latin aleyhtan
ill i lakunn kurucusu s1fatiyla Asen II. ir;in kabul edilemcz bir haldi. Trnovo'
da k<"ndisinc mahsus bir ortodoks patriklik kurmak ve bu hususta 1znik vc
di gcr do~u patriklerindcn miisaade almak gcrckiyordu. Uzun miizakerclcrdn soma 1znik'in dcvlet ve kilisc bakanhklan Bulgar patrikliginin
kttrttltnastnt iyi kar~Ilamaya karar verdiler. Bulgar ~arhg1 kilisc baknmndan
ha gttnstzltgtm dde ctti; ancak o da, autokephal S1rp bapiskopo~lugu gibi,
otuT lznik patriginin yiiksck hakimiyetini tamch; ~unkii kilisc dualarmda
Bi;r.a ns patriginin ismini zikrctmeyi ve mta vcrgi vrrmryi kabul etmili.
I 'J 'i~l ilklmhannda ktsa bir sure once Vatatzcs tarafmdan zaptcdilcn Kallipolis ( =Gelibolu)'de ittifak anlamasi imzaland1 ve bundcn sonra Lampsa kos'da imparatorun oglu Theodoros (II.) Laskaris'in, Bulgar r;anmn
hir zatnanlar Baudouin II. ilc evlcndirilmesi diiiiniilen k1z1 ilc diigiinlcri
hiiynk tiircnlcrlc kutland1. Burada aym zamanda, dogu patriklcrinin
de 1\tuvafakati ilc Bulgar kilise bakamnm ycni iinvan vc rnakam1 da iliin
ohtndtt 1

Klokoln ita yanmdaki

1 K1~.
V. VASILYEVSKIY, Obnovlenie
llol)!ar.>!..ogo l'atriarJcstva firi care Joanne Asene
1/ 11 , _. Jig., }AINJ' 238 (1885) r-56, 206-24.
I' Nuwv, C1lrkovnata fiolitika na Ivan Asenya
11, 1111/t.:. 1.1/oriy. hibl. 3 (rggo) 65-11 r. 1ttifak

i'<ininisiyalifinAscn Il'dcngcldigi-DoLGER,
Reg. r 730'a ragmen- VASILYEVSKIY'in mi.italaalanna gore bcncc kesin gortiniiyor. Kr~.
Aynca ZLATARSKI, fstoriy a III, 379 vdd.Dogu patrikliginin kurnlu~unu kabul ct-

Eskikitaplarm.com

Miill.l'likln dnh.d

i~r ~i ri~nrk

lstanlllll'u karadau vc dcniil:ch 11 ka lyiizuu<.ku kesilcn muhasamat 1 :.~:~fi'd. t

yruilemli. Ku~atllnu~ ba~~ehir, Vcnedik donaumastyk d<'stdlcwiTk 11111 kavnnct clli. Ancak Lfttinlcrin durumu oyksinc kritik idi ki, gene,: Bauclouin I I. lstanbul'u tcrkcdcr<'k yardtm saglamak i~in acdc batty a gilt i. I.;II iu
Istanhul ancak muttefiklcr arasmdaki anla~mazhk saycsinde kurtuldu.
Bulgar ~an, Latin hftkimiyetinin ortadan kaldmlma:mnn her ~eyclt 11 ilncT
iznik imparatorlugunun i~in c yarayacagt ve iznik imparatorlu ~ umua
kendisine, bitkin Latin imparatorlugundan ~ok dalm tchlikeli hir kom ~u
olacag1 gibi, durumun bir az ge~ kalmt vc fakat hi~ iiphcsiz doii;n1 !Jj,
idraki sonucu olarak, siyasctine tekrar yeni bir vr~hc vcrmiti. Vatatt.cs ilc
bozuarak Latinlcrlc birle~ti ve hatta bunlarla vc Balkanlarda ilnknwklr
olan Kumanlarla ittifak halinde eski miittefikine harp iHl.n cui. hmik'in
Trakya'daki ana iislerinden Tzurulon ( -- Qorlu), Bulgar, Latin VI' Kumanl;u
tarafindan ku~attlmtti ki, Ascn ll.'in degiip duran siyasctinde, IHI cld a
agu bir ruhi huhran ncticesinde, yeni vc son bir dcgiiklik daha oldu.
Trnovo'da bir salgm hastahk patlak vermi~, kansmm vc ogullanud.an
birisi ile Bulgar patriginin ani oliimii c;ar'a, Ioannes Vatatz<s'l br~1
i~ledigi ihanct yiiziinden Tannmn bir i~areti olarak goriinmii~tii. <,:orlu
011UI1dCn ~rkiJerek 1znik imparatoru i)e ban~ anJamaSl yaptl ( 123 7 S(lllll ) 1
Art1k Latin- Kuman sava birliklerinin Bulgarlann c;ekilmcsine rag111c 11
Qorlu'yu gec;ici olarak ele gec;irmeleri, 1znik imparalorlugu lehi1w \-llku
bulan durum degiikliginc ctkili olamazdt. 1241 ytlmda Ivan Asn1 II.
<>ldi.i ve pek az sonra da Mogol istilas1 ile Bulgar devletinin inhitat 1 ha~lad1
~atlll<tya IJa~ladil a r.

Yakla~an kt~

Art1k Ioanncs Vatatzes'in csash bir rakibi kalmamlll. Cesur Sd i11aik

imparatorunun ciiretkar vc miifrit feti h iradesi parc;alanmltl; Hulg;a r
c;anmn kuvvctli ve fakat karars1z ve maymun itahh iktidar lurs1 siimuii~tii,
Latin imparatorlugu isc c;oktan beri komu devlctlerin siyas<"tiuin bir
konusu clerckesine dii~mii, saclcce diimanlarmm birbiriyk ihtilfdl s;rysindc yaamakta idi. Arttk 1znik imparatoru akllhca hcklemi olma11111
ve dcvlet aclamhgt iistiinliigiiniin meyvclerini toplayacaktl. l>a ha 1 ~ ,1 J.
yllmda, Ascn II. tarafmdan serbest btraktlmt olan Throdoros Aug1lus'uu
destegiyle bu sonuncunun oglunun hakimi bulundugu Sclii uik',. 1,.1111
bir sefer yaptl. Siiratli bir zafer yiiriiyiiiiyle tam bau Gnk ba~~rhr i1w
yaklamltl ki, Mogollann Anadolu'ya girii onu ban yapmay a zo1l.,d1.
mekrini ST. STANOYF.vu;: (Sv. Sava i proglas
bulgarske patriyarfi)c, Glas SrfJske Kra(y. Akad.
156, 1933, s. 173 vdd.) 1233-34 yhnda, yc11idcn kutsal iilkcyc seyahat c:-dip Kudiis,
lskcndNiy< ve i\ntakya'y1 ziyarct cttikl<"n
Mon ra, dllilli~Uml< 'l'rnovo'ya J.(i dcnk orada

14 ocak 1235'dc vcfal <"clrn Sava'y:1 all I

m<"k!C'dir. Bummla bc:-ralwr k1~. N. RAIo\'
<;:11;:, Sveti Sava, G'oJi1nyica 44 (111:1:1) I"
1 Kronolnji
if,'in hk. DoJ.m.~t , Urg.
,
75

n.

Eskikitaplarm.com

~"' '

VIL 1.!\tin 11 1\ki miy r li vr lli zrt HH1 Jn

R r~ loraAynnu

'l.aiHanuul.111 iiiiCC' kC"silmi~ olmasma ra~nH'n lm sckr hi<; de oncmsiz ol111;1yan hir ~(Hill<; gctinl. :Batl Grek devlcti JTSllH'n vc btitiin formalitclere
IIY~'"' olarak iistiin lznik imparatorlugu ile her ttirlti rekabcttcn vazge~_;ti:
S1l!\11ik hftkimi imparatorluk alametlcrini <_;Ikararak lznik imparatorlur:\11111111 yiiksc:k Mtkimiyetini tamd1; lznik htiki.imdan da buna mukabil
Ollllll rksfJIIles i.invamm tasdik etti 1
Mogol taaruzu biiti.in dogu Avrupa ve Onasya'yt en derin bir kanIklik ic,.:in c diii.irdi.i. Rus devlcti fatih Mogollann ayaklan aluna serilip
iki a:-; mlan f~tzla bir sure i~_;in, Volga vc Don'un a~ag1 mccrasmda Altmot du'yu kuran Tatarlann boyunduruguna girdi. Polonya, Silezya, Bohemya
v1 Moravya, Macaristan ve btittin Tuna bolgesi tahrip edildi. Mogollar
Adriyalik deuizi ktytlanna kadar ilerlediler. Geri doniilerinde Balkan
yanmadasi i~_;inden ge.-;erek bunlar gtiney !slav tilkclerini tahrip ettiler
v1 Bulgaristan'1 harac odemeye zorlad1lar. Mogollar aym zamanda aym
li11Unc gc<;ilcmcz ~iddctle Onasya'ya da girdiler. lznik dcvletinin dogu
kom~usu Kouya sultanhgmm ve kii~_;iik Trabzon imparatorlugunun varhklan tdtdid altmda olup lznik de hayatmdan endi~e i~_;inde titremekteydi.
Mii ~tc rTk teltlikcyc kart savunmak i.izere loannes Vatatzes, Konya sultam
i lc- l>ir itti l;tk anla~mas1 yapt1 ( 1243) 2 Ancak kudreti Biiyiik Okyanus'
dan orta A.vrupa'ya kadar uzanan dii~mana Anadolu'nun kii<;tik devlctleri
idd i hir mnkavcmet gi:isteremezlerdi. Mogollar tarafmdan imha olunur' .1s rn;1 magli\p cdilen Trabzon imparatoru bunlann harac odeyen vassali
11ld11{';11 ~ihi, Konya sultam da harac odeme ytiktimliiltigtinii iizerine ald1.
1111111111 kar~1 hil;mda yaamlanm siirdiircbileceklerdi; <;iinkti daha biiyiik
tc yl llliisln Mogollan Anadolu ile ugra~maktan ahkoymutU. hnik impar;!lmluglllla isc dokunulmad1 ve dogu komulanmn zay1f diimesiyle ka:t.:lllc,lr hi lc ~:1kt1.
loanrws Vatatzes tekrar Balkanlara donebilirdi. Nitekim 1246 yilmda :1:r. hir gii; sarf1ylc gerck Bulgarlar ve gerekse bat1 Grek d evletine karl
kni11 hir l':afer kazand1. K1sa bir siire once Balkanlann en kudretli devleti
lila II Bul~aristan, Tatarlara harac odeyen, Asen II.'in rqid olmayan
O)~IIILII'Imn trmsil ettigi, iimitsiz durumda bir iilke olmutu. Daha da kti<;iik
ya~ la IHrlunan yan kardei Mikhail (1246-56) tarafmdan istihlaf edilen
ouiki ya~IIHlaki Koloman (124I-46)'m ani oliimii karga~ahgi biisbiittin
ariiii'Jtll~ll. Hi<; mukavemete <;arpmadan Vatatzes, bir zamanlar Ivan
;\.~c r1 I L'in halt Grck imparatorlugundan kopanp aldiii;J bolgeleri cline
f{'l,'i nrck hakimiyctini Trakya'da Marica ( = Merit;)'nm yukan mecrasma,
1\l<rnpolilcs 67. Kr~. FERYAN;:II},
11!.1 vel. Ioannes'in imparatorluk
u ll\roulll'l'i ta~llllaHma ve Manuel gibi vesilcalaruu lomuu mllrekkc~plc ya:uhrrnasma
1

/J~.rjudi

ragmen gero;ekte, Feryano;io;'in (ayn. esr. 58

vd. ve 62 vd.) gosterdigi gibi bunlarm her
ikisi de imparator iinvam ta~Imaml~lardlr.
Di'.iLGER, Reg. I nG.

Eskikitaplarm.com

Makedonya'da Vanla r',t kadar gl' ui ~ ll'lti. Bundan Sotll:t ;1yn lliiyiik ha ~a l'l
ik, gozlerinc mil t;<'kilmi~ 'I'IHodoros Angclos'llll sallauan tahtl uzninck
zay1f halcfkrinin zahir1 bir hakimiycti hirbirindl'n dcvr almaya <II' Vil lll
ettiklcri Selanik'c dondii. Gdmcsini hasrctle bekh y< 11 kuvvctli bir wuh a lefete dayanarak Vatatzes 1246 arahk aymda miicadel e zonmda kalmad;111
Selfmik'c girdi. Thcodoros, Vodcn yanmda kendisinc tahsis olmm11 bi1
miilkle tatmin olundu; Selanik'in son htikiimdan olan Thcodoros'1111
oglu Demetrios (1244-46) csir olarak Anadolu'ya gottirtildti. Buncla11
sonra SeUmik'de iznik imparatorlugunun Avrupa'daki arazisinin valisi
s1fatiylc Andronikos Palaiologos idareyi cline ald1; onun oglu olan soma ki
imparator Mikhail Palaiologos, Serrhes ve Melnik'dc kumanday1 cliJHk
tutmakta idi.
Bat1 Grck devletinin bir zamanki c;ekirdek arazisi olan Epiros isc
Klokotnica maglubiyetindcn hemen sonra Selanik'den aynlmi ve Tl's;dya
ile birlikte, Mikhail I. Angelos'un nikahs1z dogmu~ oglu de.1potes Mikhail
II. idaresinde bagims1zhgm1 muhafaza etmiti. ilerin daha fazla b11 ~
masm1 onlcmek gayesiyle Vatatzes onunla bir dostluk anlamasi yaptl.k
torunu Maria'y1 Epiros vcliahdx Nikephoros ilc nianladi (1249). A111 ak
Mikhail, stikunet bilmez ruhunu hie; bir ey dizginleyemeyen Thcodmos'
un tqvikiylc, bu anlamayi bozarak Makedonya'da iznik imparaturuna
ait bir c;ok ehri igal etti. Fakat kendi davet ctmi oldugu silfthh c;at 1~111a
aleyhinde bir cercyan ald1. Mikhail, imparatorluk elc;ilerinin Larissa 'cia
kendisine ban artlanm dikte etmesine boyun egmek zorunda ka lc !1 ~1
gibi, hnik imparatoruna, sadece kisa bir sure once igal etmi oldll ~ll
thirleri degil, tistelik Arnavutluk'daki Kroya Chri ile birliktc Bulgarlann
elinden aldxg1 bat1 Makedonya'y1 da teslim etti vc oglu Nikephoros'1 1
rehin olarak onun yamna gonderdi (1252). 1znik imparatorunm1 yiiksl'k
hakimiyct haklanm tammak mukabilinde baba vc ogul, Vatatz('s\kn
despotes tinvamm eldc cttilcr 1 Theodoros Angelos ise imparatora tl'slinJ
edildi ve c;ok harekctli hayatmm sayfalanm bir !:.mik zmdamnda kapad1.
Ioannes Vatatzes bat1 dunyasmm sozleri gec;cn iki bi.iyi.ik kudn t i,
papa vc Alman imparatoru ile s1ki bir iliki halinde idi. frirdridt II. von
Hohenstaufen ile ilikisi bilhassa dostane idi. Her iki htiktimdardau hi risi 11 i 11
papahga, digerinin ise Latin imparatorluguna kaq1 mticadl'k lt;"Jiindl'
bulunulan bunlan birbirinc yaklatlrmi~ ve miittcfik ctmi~t i. A 1ad:d, i
ittifak, Ioannes Vatatzes'in ilk zevccsi Irene Laskaris' in vd:Lt IIJth 11 H0111 .1
imparator Fricdrich'in gene; klz1 Konstanze ilc evknmesi surctiylc t;dll int
cdildi. Fricdrich'in Vatatzcs'c yazdigl mcktuplarda "Bu soziim Oll<l I )a~ I ;tit iI'
(yani papa)'in utanmazca, mutczil diycrck, kotiilemeyc ctsard I' It i ~. i ,
sinclcrindcn hri~tiyan iuancnnn zuhur edip dlinyanm en uzak Slll lrlal'lll a

Eskikitaplarm.com

VII. 1.!\tin ll!lki111iy l" ti vr. lli ..:a nM'tn

uti

R .- s toraHy<>~tll

1 CtTklnc kaqt duydugu saminti scmpati V(' hayranltk bclir~

ttH'klnlir. Btl ittif;tk Iter IH' kadar cllc tutulur ncticclcr vcrmcdi isc de,
lti<; ~ tipiH'siz Lmik imparalorlugunun itibanm arttirnUll.

yay tldt~t"

Sou yiizytllarda ltrmen hcmcn her Bizans irnparatorunun yapm1~

loanncs Vatatzcs de Roma kilisesi ilc union miizakerclcri yaptl.
K ilis..Icrin hirlqmcsi i~in onun one siirdiigii ~art papahgm Latin imparalorltt~ttllll feda etmcsi idi. Once miizakcrclcr, biitiin daha cvvclki union
kouu~malannda oldugu gibi sonu<_;suz kalch; Bizans imparatonmun Fried~
111 It ll.'c yakla~mas1 da miizakcrcleri giic;lqtirmekte ctkili olmutu. Fakat
ltlllOI"I'IIlius IV.'un papahgl devresindc ve ozcllikle Friedrich Il.'in vcfaltlldau sonra miizakerclcr limit vadeden bir istikamct alch. Keskin goriilii
hir siyasct adam1 olmak stfatiyle papa Innocentius IV. , yiikselmckte olan
lzttik Biza11s imparatorlugunun kazamlmasmm, Roma'nm gaycsine,
hl"udi kcndiuc crimekte, tiikenmekte olan Latin imparatorlugunu muha1:1z;ub n ~,~ok claha faydah olacagmt gormczlikten gclcmezdi. Nas1l Bizans
itnpar:ttoru, Istanbul'u tekrar kazanmak pahasma kiliscnin bagimsJzh~11 11 lldaya haz1r idi ise, papa cia Bizans kiliscsi ik birlqmck pahasma
l.fttin imparatorlugunu fedaya haz1rd1 2 1ki tarafm birbirinc ~imdiyc
k.tda r l1i1; vftki olmad1g1 kadar yaklaml~ oldugu goriiluyordu. Fakat bu
sl"ln de son adnn atilamadL Roma'nm <_;ok ilcri gidcn tavizler karI hgmcla
ldt diklJilccck olan destcginc pek ihtiya<_; kalmami~tl. L~ttin Istanbul'un
f.:ll td~"t i nasd olsa sayll1 icli; zira Vatatzes'in huyiik zafnlcri muvacchcsindc
lli1.atts itnparatorlug;unun Bogazi<_;i klyismda ihyas1 art1k sadcce bir zaman
llH'St'ltsi idi.
oldtt~tt ~ibi

V;tlatus hnik imparatorlugu arazisini iki misline t;,:IkarmJ~ti. Anadoltt'daki miilkii saglama almml~tl. Balkan yanmaclasunn biiyiik bir klsm1
Ollltll lt:tkimiyeti altmda idi. iznik devletinin hir zamanki rakiplcri ya
ori<Hhll kalkmi vcya zaytflami~lardi. Latin imparatorluguna gdincc, sackce
Isl auhul eivanna miinhasrr kalmi~ti ve biitiin topraklan iznik imparatortlllltll ara1.isi ik c;evrilmiti. Istanbul imparatorlugu oylesinc biiyiik bir
Hl"i.tll"t it,iiHk bulunuyordu ki, imparator Baudouin II., biricik oglu Philipp~'i, bir istikraz aktedcbilmek i~_;in Venedik tacirlerine rehine olarak
vnn wk zorunda kalm1~t1 3 imparatorluk ~ehrini zapt cderek rcstorasyon
i~iu i i kmftl ctmck i<_;in son bir gayret gostcrmekten baka i kalmamill.
F;t kat hu son lxt<tn baka bir imparatora mukadderdi. Ancak bunun biitiin
arllanm Ioannes Vatatzes yaratmltl. Bizans imparatorlugunu yeniden
iltya ctmck ~crcfi de aslmda her ~eyden once ona aittir.
1 [,,

lrtlere ,;rahe rli Frcderigo ll,

n~r.

I J"'..HI\, s. :12.

K q.
l't'l vdd.

NoJWEN,

Pap.rllum wul By.:anz

Kr,;. R. L. \'VoLF, J.1ortgage m1d

Redemption of an Emperor's Son: Castile and
the Latin Empire of Constantinople, Speculum 29
( '951) 45 vdd.

Eskikitaplarm.com

1' ''1

Ioanucs Vat a l~<'s'in ic;: si yascl lmkunuHian lit;diyl'li ell- OIIUil <h~ la aliyctind<'n dalm az oncmli dcgildi. Adalct Vt' hukukun gnckkriui Y~"' in
gctirmcy<' c;ah~m1~ ve idarrdC' gdenrksel hitle gdmi suistimalkrle m ii rad k
ctmi~ti. Zevccsi Irene Laskaris tarafmdan dcstr klrncrek e11 t;tkir l1alk
tabakasmm scfaletini gidermeyc ugra~m1~ vc bir ~ok hastahanc vc hayll"
mi.iesscscsi mcydana gctirmitir 1 Bizans'm hilincn vc cskidcn hcri mcv(' ut
olan dindarhk duygulanm muhtcem kilisclcrin inaSI, askrri ihtiya~la11
isc s1mr bolgdcrindc miistahkem kalelcrin yap1lmasi kaqllanul!r. Biza us
devletinin en iyi gdcneklerinc uyarak Ioanncs Vatatzes askcrkr<' dirlikl
tahsis ctmi vc l\1ogollar tarafmdan tazyik olunan Kumanlan klsmtn
Trakya vc Makcdonya'daki s1mr bolgclerinc, k1smcn d e l\ticndcrcs vadisinl"
vc Frygia'ya stratiotes olarak iskfm ctmek surctiyle ordu mcvcudunu takviyc
cylcmitir 2 Boylelikl c hilhassa doguda s1mr miidafaa sistemi ycnidm i l1ya
cdilmi oluyordu ki , Bizans tarih<_;isi Georgios Pakhymcrcs hakh olarak
lmnu, iznik dcvletinin en oncmli icraatmdan saymaktachr 3 Bunun y<llllllda isc iznik devletinclc pronoia iktalan da biiyiikc;e say1da bahcdilmi~t ir 1
ve Ioannes Vatatzes her ~eydcn once miitcvaz1 biiyiikli.ikteki pruuoia al azisinin askcri kuc;iik asalet suufma tevcihini hizlandirmi gori.inm k!l di1 :.
Ioannes Vatatzcs'in, Bizans dcvlctinin c;oktan beri unutmu~ oldu ~, 11
hir rl'"fah yaratan iktisadi tedbirlcri de ozd bir dikkate deger 6 1mpar.lllll
her Cyden OnCe ziraat VC !JayvanCihgm ka]kmmaSI i)c iJgiknmi~ V<" !111
hususta bizzat ornck olarak hanket etmi~tir. imparatorun ~ahsi c;ili.likfni
niimunc olmah vc tcbaya, ihtimamh vc bilgili bir tarla ziraatinin vc hay \ <Ill
yctitirmcnin n e kadar kftrh oldugunu gostermcli icli. imparator, zcvc l" sin
kendi <_;iftligindc sat!lan yumurtalann kazannylc ald1gi inci vc miic evluJ a l
ilc si.islii bir tac; hediyc etmi~ti. Bizzat imparatorun "yumurta tan" olara k
adlandird1g1 bu ta<; onun nazarmda tam hir program niteligi ta~1yordu.
Qiinkii onun iktisacll politikasmm en onemli ilkesi , iilkenin iktisadi hakmula11
1

WITTFK'in stmr savunma sisteminin <ill<"lll i

Nik. Grcgmas /, 44..
Nik Gregoras I, 37 Kumanlarm hakkmcla vcrdigl giizel af1Iklamalar il.- In ) .:
dogucla iskam hakkmcla aynca bk.: Akro- A1cl!le.rche g veld.
politcs 65, n~r. HEISENBERG. Theocloros II.
4 Kr~ . OsTROGORSKY, Feodnlitt h 11 vd d .
Laskaris babasma bir medhiyesind c 'Sen
5 Krs. H . GLYKATZI- AuRWI'.II.F I!, [.,,
1skit'i bat1 bolgclerindcn buraya gctirmek
politiqrte ograir~ dts empereur.r de Nirlr, ll f' t "'"
surctiylc onun cinsindcn doguda hizmet
( l'l~1 H ) ;1 1 veld . . 135 vd.
eden bir kavim yarattm ve onu P ers' in
1
Bunu izie ycn hususla r i\:in Ilk . Ndc
(Tiirklcrin) ogullan ycrine ikame ctmeklc ,
Gregoras
I. 41 vdd. Muiahazalan , pr l< "'
Tiirklerin bat1ya dogru durmadan ilcrlemeba$anh olmayan btr $Ckilclc, son :t.arnan l:11
Ierini onleclin .... " clcrkcn Kumanlann bu
Ia mukayescyc yer vermekl e ma "lnl ola11
iskamm goz oniind c tutmaktaych. Krs. F .
USPENSKIY, K i.rlorii krestyanrkogo
zemlev- D. XANALATOS ( ii'irt.rchtiftlic/u: Al!{bntt - mui
lademya, .7A1NP 2 25 ( Jim3) 33<). M u TAF- Aularkze- Ma.wwhmm im 13. _j a!zrhlmril'll .N 1A11
m.rche.r Re1ch r!lO.f -(JJ , Let/lzieer Vurlt:(JIIIIT.Idtr. I
~;mv , Voy11i.1ki zemi 7G n. 2.
Siulull,umJur :~, II):JI), s. r~ q vdd .) de k r ~.
' l'akhym rrcs / , di vdd.
Ay nca
2

Eskikitaplarm.com

VIT. 1.!\lill ll fl kiudyl'li V<' Bi 1.a m'm

I' "

R e ~toraRyOHII

h11di k<11disiue yctmcsi idi. ()evlctini yabanc1 mallar ithalindrn vc bununla

o~y 111 ..:amamla ltalyan chirkrinin iktisadi hakimiyctindcn kurtarmaya
g.t yrd cdiyordu. Yabancz mcncli liiks mallann satm almmasun butiin
nddiyctiylc tehasma yasaklann~li. Hcrkes "Roma topragmm yetitirdigi
w Roma'h ellerin yaptigi" ile yetinmeli idi. Ahlaki temele oturtulmu~
ol.u1 hu yerli maim himayesi siyaseti hi~ iiphesiz Vemdik aleyhine idi.
Vc11nlik'den yapilacak ithalata giimriik tedbirlcri koymak, Aleksios I.
Kollllll'llos'dan Thcodoros I. Laskaris'e kadar biitiin Bizans imparatorl.ullllll imzalanm taIyan ticari anla~malarm ihlali olarak agir siyasi gii~
lukln dogururdu; imparatorun tcbasma miibalagah liiksii yasaklamak
hakkma ise kimsc itiraz edemezdi. Kom~u Konya sultanhgmdan ise k1ymetli
madenlcr vc degerli kuma~lar imparatorluga sel gibi akmakta idi. 1znik
dcvldine dokunmami ve fakat komulannda biiyiik tahribat yapml olan
Mog-()1 istilasi iktisadi bakimdan Bizanshlarm ~ok iine yaramitl. Tiirkler
lwik dcvlctinden iae maddeleri satm ahyor ve karthgmda para ve mal
olarak yilksek fiyatlar 6diiyorlard1. Bu sebeple 1znik'de, s1k s1k yapllan
s .tva~lara ragmen, para stkmt1s1 duyulmuyordu. loannes Vatatzes idaresindl'ki Lmik devlctinin mali ve iktisadi ~artlan Bizans devletinin Komnenoslar Vl' 1\ngeloslar saltanatuun ge~ devrcsindeki durumundan c;ok daha
s1hhalli idiler. Bizzat bu devlet de c;ok daha saghkh idi ve bu da Bizansldann ya~ama kudretinin heniiz tiikenmemi oldugunu ve Bizans devletinin
y<u idl' n can lanmasmm mi.imki.in oldugunu gostermektedir.
Son ydlannda agtr sar'a nobetlerinden muztarip olan loannes Val.tll.t':-1 :~ kasim I254'de oldii 1 Emsalsiz baanlan yine olaganiistii bir
l.tkdir gi\1dii: C)liimiinden yanm as1r sonra aziz ilfm olundu ve o zamandan
lw1 i de so n c;aglara kadar, m ezannm bulundugu Manisa'da, kendisi tara111111.111 in~;t C" ttirilrni~ olan kilisede ve en ziyade sevtrek oturdugu Nymph., ion ( Nif)'da her yJ! bu "rahmetli aziz imparator loanncs"in hatna~I
lt'IH'il ('(lildi 2

3 Restorasyon C>ncesi
Bibliyografya: Yukanda s. 390'da verilenin aymdJr. Bundan ba~ka: I. B. PAPATheodore II Lascaris, empereur de Nicie, Paris 1908. - J. DRASEKE, Theodoros Laskaris,
::1 ( Ill'l1 i 491l-5 15. - CHAPMAN, Michel Paleologzm. - GEANAKOPLOS, Michael Palaeolagru.

c;l'lll'l

II( uot 'Los,

II . Z

loanncs Vatatzes baanh bir miicadele ilc Bizans topraklarmm biiyiik

hir ktsnmn tekrar birletirmi vc i<;eride Bizans d cvlctinin c;oktan beri
1

'l'arih i<;in bk .

K r~. A. 1-hJRI Nlll.J tfl, Kaiser }ohanBarmlu:rzig", n;:; 11 (I')O!) )

LAURENT,

Notes 162

void.

160 vdd. Burada s. 193-233 arasmda Ioannes

Vatatzes'.in 14.. yiizyilda yazJ!mJ~ Vita's!
basJinu~tJr.

"" Jla ltrl.u \ (/i;r

Eskikitaplarm.com

JI

art1k bilrncdigi sa~la111 hir dcvl< t Jtrwss('srsi krrrnlrl~ is, Th('odoms II.
Laskaris (1 ~5~1-;lB )' in hi\kimiy t dcvrcsi de hnik dcvlctiniu kiilti.ircl balunrdan cski Hi;~,ans'dan hi<; bir Stlrctle gcri kahuadtgmt gi)stndi. loatliH'S
Vatatzcs devlctte ilim vc iriim hayatuu ctkili bir rkildc destekl mi ~ v
ilmc kaq1 daima canh bir ilgi gost crmi~ti. Alim Nikephoros Blemmyd cs'i11
gayrctli bir ogrmcisi olan oglu da bizzat bir alim ve vcrimli bir y:r..:ar
idi. Tahta ciilusundan once hayatm1 ilmi ara~tlrma, felsefi incdcmd r
ve teoloji alamnda tefckkiir doldurmutu. 1ktidara ~agnlmca , anrHs in
nisbetle Laskaris imparatorluk ad1m taIyan Theodaras II. 1znik sarayrrrr
bir ilimlcr merkezi haline getirdi.1znik eski Atina ile mukayesc cdiliyordrr ! .
Biiyilk say1da alim bu bilgiye susaml hiihi.mdann etrafm1 <;cvr..ti"(IJ.
1znik dcvlcti Konstantinos VII. Porphyrogennetos'un dcvrini a11drran
bir kiiltiirel parlakhk d cvresi yaad1.
Kanstantinas Porphyragennctos'dan ayn olarak Theodoros II. sad<
alim degil, hayat kudretini kemiren korkum;. hastahgma ragm<'ll , aynr
zamanda bir icraat adam1 idi: Aynen babas1 gibi, sadece daha Liiyiik ill<;ridr ,
sar'a hastahgmdan muztaripti. Htikumdarhk vekanm her eyckn yiik:wl;
tutar, dcvleti kendi arzu ve iradesine uygun olarak idare edcrcli. Mit M
tebitligi ve hep kendi istedigini yapmak istcmesi ile dcvletin en krrdrlilr
erkftmm kcndisinden sogutup dil~man etti. Asalet s1m!imn oncclik hakL!IIri .T
sahip olmasm1 duymak bile istemiyordu. En yakm mil~aviri, millr v;1zr
meneden gclen dostu Georgias Muzalon idi. D cvlete oldugu gibi kiliscy
de hakim olmaya iYah~t1. Patriklik tahtma dtiilncesi s1mrh bir zfllridi ,
kqi~ Arsenios'u, ytikseltti. Roma'ya karI ~ok kapamk olup bab;rsrr1111
union plfmlarma kaq1 saguktu. Grek kilisesinin Roma'ya itaat ar:t.l'lllrl'si
diitintilemczdi bile. Egcr bir birlqme olacaksa bu tamamiyl c qitlik csast na dayanmah ve a, yani imparatar, meydana <;lkabilecck gi)rii~ aylunl!klannda, tarafs1z hakem olarak gerekli karan verebilmdi idi 2 Omnr
bu magrurane tutumu ise nihayet sadece, Istanbul i~in yapllan miicacldnk
papahgm yard1m1m gercksiz kllml alan, loannes Vatatzcs'in bliyiik dr~
siyaset baanlanmn bir sanucu idi.
Thcodoros ll.'un bsa saltanat devresi di siyaset bakmuli(Llll ""''ITT II
degiiklikler gctirmedigi gibi Bizanshlan, nihai gayeleri alan Istarrlltd'trll
geri almmasma, fark cdilecek kadar, yaklatlrmamitu da. Ancak Il l' d1
alsa Ioanncs Vatatzes'in oltimiintin devlete taarruz hususuuda sanl
2 J. DRASEKE, BZ 3 ( lf.l94) .'i l '-1 vtl.'lc
Bk. Georgios Kypros'un otobiyografisinin W. LAMEERE nc~ri, s. 1 79 Bunun veri! en Thcodoros'un Kutsal R11h Oz"1 inc lok i
Ia berabcr Gregorios, bizzat cdindigi tccri.i- yaztsmda bulunan karakteristik mtll:\ha~ ..
beyc dayanarak, Lmik'teki yeti~mc olanak- lara bk. Aynca Thcodoros U.'un JIU'kiiiJI
lan h akk mda mcnfi bir hLikmc varmaktathr, Ian ( n.~r. FESTA, s. 202 vdtl. ) ik k r~. IITIIIIIIL
ay11. e.rr. R. dl;1.
lwkk111da hk. NmmJ.-:N, PajJJI!um rmd ll)::.ant:
:1!1o vdtl.
1

Eskikitaplarm.com

I' J

gonikn lmliin dii~manlara kar~, saglanml ohm dururnun

miimkiin oldu. Dcvlete ihanct diiiincdni talmakla itham
n lilnok Kouya sultammu yamna kac;an ve Bizans tahtma gcc;mek iddias1
Slt,uklu s11ltanmca destcklcncn Mikhail Palaiologos'un Tiirklerle bu
h;a g l ; ull ~ a~1r sonuc;lar doguracak gibi goriiniiyordu. Ancak Mogollarm
ymi li r ilerleyi~i durumu tamamiylc dcgitirdi; oyle ki, Bizanshlara kaq1
sl'l iTc' c:1kacagt yerde sultan onlardan yarchm istcdi ve Mikhail Palaiologos
cL a pi~naanhk gostcrcrck geri doniip imparator ilc banmak zorunda kald1.
C l s1ralanla Bi:~.anshlar Mogollarla yakm tcmasa girdilcr vc gondcrilen
I''1 J\togol dc;i heyt"tini, Onasya hakimlcrini 1znik d evletinin ycnilmez
kudrl'l inc ve bitip tiikcnmcz zcnginliginc inanchrmak maksadiylc, tiyatro1 ;11 i goslerili bir ihtiamla kabul ettilcr 1 .
lo

uclirdi~i

uauh;d:a:~.asl

Balkan yanmadasmda imparatorluk Bulgaristan vc Epiros'a kaq1

uailf'.l(klc wrunda kald1. Gene; Bulgar c;an Mikhail Asen Trakya vc
l\1 a kcdonya'da biiyiikc;e bir araziyi igal etmiti. Ancak c;ok kay1plara mal
oL an iki sefcr sonunda 1256 ytlmda Bulgarlar gcri piiskiirtiildiilcr vc iki
Lt ra f arastnda lznik devleti ic;in miisait artlarla bir ban anla~mas1 yapll111 ~. iki taraf arasmdaki gcrginligin daha da azalmasmda Mikhail Ascn'in
sukulu, IHmdan sonra Bulgaristan'da c;1kan kantkhklar vc nihayl't Nemanya
liaawdatnndan Konstantin Tikh (1257-77)'in Bulgar tahtma c;kp Thcodo' 1s ll.'a111 kt:~.I Irene ilc cvlenmcsi etkili oldu. Daha. Ioanncs Vatatzcs
1.. 1111a 1111HI<1 tasarlanan bir cvlc:nme ittifak1 da Epiros i lr tcsis olundu: Mikh;lil ll.'in oglu Nikcphoros imparator k1z1 Maria ilr cvlcndi ve Thcodoros
II . IHI 111iiuaschetlc Dyrrhakhion vc Makcclonya'nm miistahkcm kalckrindo 11 Snvia'yt hflkimiyctinc almay1 ba~ard1. Ancak onun bu kazanCI Epiros'un
d osl l11 g1111a maloldu v e 1257'den itibarcn iki Grck devleti an1s1mla ycnickll 1;c tin\(' dcgi~ik talihli bir miicadclc baladi. Bulgarhua vc hilhassa
l,l'iiiJSilll:t ra karl yaptlan savalardan ortaya c;tkan tchlikcli lmsus, orduda
11 "'"''"' i mcvkilcri ellcrindc bulundura.n biiytik asalct ailelcri ilc imparator
;ar;tSIIHbki :~.Hldiyctin gittik~_;c artmakta ohtll idi. Arada Strada ugramlan
hap n :-azllklan Th codoros II. bunlara yiiklcmcktcydi. Aslmda asalclc dii111 ;1 11 olan imparatora karl bu stmfm sadakatindcn iiphc edilcbilir. BununLt IJ('ralwr aristokrasi tcmsilcilerine kaq1 ac;Ilan mahkemclcr ve bunlarda
ha sta llk ckreccsindc hassas vc miitehevvir imparatorun hiikmcttigi zfaJimanc
nz. dar sadecc gerginligin artmasma scbcp olmakta.ydt. Aristokrasinin
111ad1 ik miicacklcdc Theodoros II. gerektiginden aIri davranmi ve bu
yiizc kn Laskaris haneclamnm sukutu ilc sonu11Ianan bir a.nlamazhgm
d n )~ m as 111a l>iuat sebep olmutur.
1

M.

Ill; vd ol.

l'riem tntarskikh po.1lov

Utrucil Ko111lakov (1926)

t\NJlltEJ VA,

/II lllkt'l''kmn

tllllnc,

= DiiLGER, Reg. 1883. ZLATARSKI,

frtori_ya III, 456 vdd. MliTAFQIE V, Istoriya II,
1<11.

vel.

Eskikitaplarm.com

Ill

lauparator :~li y:1~111tla ihn 12;1!1 a~ustosuuda a(!;tr haslala~ua;l 111;1~lup

obrak iili.inc.r Jznik tau hcuiir. yC'di ya~11ula l>ulunan ogl lo;11111c ~ IV ,
~e~_;ti. Throdoros IJ., tlcvlct aristokrasisinin bu ltir('(liyc k:1r~1 ge~stc achp, a
mi.ilhi~ kine akhrmadan dostu Georgios Muzalon'u ogh111.t 1a.lil1 I.e\ 111
ctmiti. Bu muthi~ kini , ba~lannda Mikhail Palaiologos lntlul11 p,11 laldt
dcvlct crkammn oliim hftlinde ki imparatora vc daha SOli I a d Cc t II~ 111'1
Muza lon'a cttiklcri yemin d e dizginleycmcdi. Dah a 'J'IIcllclcH 1; II ,,,,
ollimiiniin dokuzuncu gi.iniindc, miitevc ffa imparator ic;in y;t l'd"' .l yll
suasmda Georgios Muzalon vc kardqlcri kiliscdc bastmlarak lllilu .tp11111llul
i.ildi.i.ri.ildi.ilcr. N iyabc t, aristokrasinin Pn kabiliyetli vc en 11111l lu 1 I u u.d
Mikhail Palaiologos'a aktanld1. Mikhail cski bir asalc-1 ailt :.itJt 1111 11 1 111'
olup Ioannes Vatatzcs'in bi.i.yi.i.k ycgenlnindcn birisi ilc ,., li itli I . d.uh
a rasmda cski imparatorluk ailelcrinin mcnsuplan bulunm;dd.l 1
I'"J.d,
bir ordu kumandam s1fatiylc ordunun ve ozelliklc Uitiu lllllh . litl. kat.ll.
nm scvgisine sahipti. Sempatik tav1rlara sahip olup biitiiu 1;n 1clc I '
kudrc tli ruhani stmf ic;inde taraftarlan vard1. B<:iylcce rm,J!,fl.l du/..1 \ c '"''' '
da despotes'li~e yi.ikseltilmi vc fakat bu iinvanlar onun i\ill sa clt 11 y llk I
iktidara ula~mak i~_;in hirer basamak te~kil etmi~ti: 1 2511' i 1~ ;,q y d 111 .1 1.,, r:
layan gi.i.nlerd e kuc;uk loannes Laskaris' in mi.i~teJ-ek hiik11nHI.na 111.11.11,
imparatorluk tanm ddc rtti 2
Palaiologos'lunun bu y1ldinm luz1 ile yi.ikseliini sadcc!' o111111 c 111 n.d .,
beccrikliligi de gil , aym zamanda saglam bir devlet idarcsi 11 i so n cln ... c do
gerektiren dl siyaset durumunun gcrginligi izah cckr. FriC'cll ic h II 111
aksine oglu Sicilya krah Manfred lznik dcvletine di.imandl. Yiizyllu 1111.1
larmdan beri grni achmlarla devlctin rcstorasyonu hrdrfin!' doj!,a u )11111\'t 11

'1

1
Kr!j. V. LAURENT, La genealogie des
premiers Paliologues, Byz. 8 (1933) 130 vdd.

2
Mikhail'in imparatorluga yi.ikscltilmcsi tarihi her tiirli.i ku~ku d1~mda kcsin
olarak tayin edilemiyor. Nik. Gregmas (/, 78)
'a gore imparatorluga yiikscltme 1 arahk
(r 258)'de ve ta<;land1rma torcni arahk ay1
sonunda (her haldc noeldc) yap1lmi5tl. Buna
uygun olarak Dih.GER,. Reg. TTl, 30'da boyle;
aynca kq. DbLGER, BZ 37 (1937) 537 ve

Die dynaslische Familienpolitik des Kaisers

A!ichael Palaiologos, E. Eichmann- Festschrift
(194-0) 18o ( Para.rfJOra 17<)). Pakhymcrcs

(I, ih vc g6)'c gore Mikhail 1 ocak ( r 259)'da

imparalorluga yiik~cltilmi~ti: Buna gore
LAURENT, Notes 1Gs veld. ; buna rnukabil
claha iincc Laurent 'm aksinc, hakh olarak
imparalor ilfuu i lc t a~laiHhrmay hirhirindcn
ay1r1111~ ulan 1\111 l.hll (C'ambr. 11-fet!. 1/i.l't. IV,

1923, s. soB) ilc kq. Kcsin ol:111 c illl'l, 1\lc

khail VIII.'in imparatnrluk l.tt ' llll 11111 ' ~
arahk 1259'da (meseltt CuAI'MANN, M~thrl
Paleologue 37'dc haltt btiyk) VI ' ) ol I :.11.11 "' "
aymda (mesela MEJ.JAHAKER, 'lnTrop[rx ''"''
da boyle) cldc etrni~ ohnmhi{Hhr; ~ 1\ulc ll 11 11.
Mikhail VIII.'in dahll 12;1q yd 1 t.a~nHJ.II,
itibarcn imparatorluk lwl g-, ltriltc "''' Ji,
bulunmaktayiZ: Kq. J>iiun. u, lirt:. lllf /
vdcl. Pakhymcrcs tarafut<lall M ikh.11l \'Ill
in imparatorluga yiiks('ltilnll'~i haHuul.c
vcrilcn tarih ( ocak 12C)!)), 1'. \\'111111
(]altrlmch der O.l'lerr. ID-:. (,r,.ell.rdw/1 111, 1ql 1,
s. !17 vd. )'in i~arl'l tllii'{i gihi, II . '1' . c ;,. ,,
YANOV'u n ne~rl'llii{i k1sa houik (I I 1,
1!)4<), s. 2111, 18)'de 1k - uyg-uu nhna ya 11 ~ 1111
adc 1lc de olsa - vcril111i~ old11~ll c dll'l It , hf'l'
haldt do!{ru olarak kahu l nldnll'lulir.

Eskikitaplarm.com

VII. L Ill in II !I k 1111 i y e 1 i v c 11 i ;r. an s' m Res lor as yon u

Vt' .Ullin imparatorluguuu Istanbul varo~lanna kadar gcriletmi~ olan Bizans
tlt-vltlinin gittikt;c artan kudrcti, Manfrcd'i, rski imparator Heinrich VI.
vt Sil'ilya'nm Norman hiikiimdarlanmn siyasetini ele almaya sevketmi~ti.
Daha 1 :zsll'dc Manfred Korfu'yu ve bundan ba~ka Epiros sahilinin en
ll twmli ~ehirlerini, kisa bir sure once Theodoros II.'un elde ctmi oldugu
l>yrrhakhiou vc despotes Mikhail Il.'e ait Avlona vc Butrinto'yu igal
l'lmi~ti. Mikhail II.'e Sicilya krahmn dostlugu bu kay1plan telafi eder
dl'j:l;cnk giiriindii.: K1um onunla evlendirerek bu zaptolunan ehirleri kizmm
t:;tyizi olarak kabul ve onunla lznik imparatorlugu alcyhine ittifak etti.
luilaka kat1lanlann iit;iinciisii Akhaia hiikiimdan olan ve aym Ckilde
Mikhail II.'in k1zlanndan birisi ile evlenen Guillaume Villthardouin oldu.
Akhai a hiikii.mdanmn ylld1z1 bu s1ralarda parlamakta idi: Komusu Atina
dnkahj!;1 vc Euboea hakimleri onu mf'tbu olarak tammilardL Boylece
l:r.tlik'in Bizans dcvletini restore etmek iini son anda baltalamakla tehdid
n kn kuvvctli bir koalisyon meydana gelmi~ti. Rakip bat1 Grek devletinin
ayn hk~t kuvvetleri ve Yunanistan'daki biitiin Latin kudretlcr iznik devletine
br~t giriilccek bir imha saval it;in Sicilya krah ile birlqmi~lerdi. Dt;lii
tllifak Stq) krah Uros I.'un yiikselmeyc gayret eden devletinde de bir destek
bultnu~lu. Uros l.'un kuvvetleri 1258'de Skopye, Prilep ve Kit;cvo'yu
i ~g al l'ltiler.
Or.; Hi itti [ak ile miicadcle Mikhail VIII. it;in ilk biiyiik imtihan oldu
vt dl'vktin brkasmm bahis konusu oldugu bu smav1 Mikhail parlak bir
~ .. kildl' baprd1. Kardei sebastokrator loannes Palaiologos ittifakm sava
kuvvl'lkrinc kar~1 biiyiikt;e Kuman ve Sel<;uklu birliklcriylc takviyeli
kuvvl'll i hir orduyu sava~a siirdii 1 . 1259 sonbahannda miittefikler Pclaf.';oni.t vadisindc miithi bir hczimctc ugradllar 2 Kral Manfrtd'i n yollaml
1

E.

~~~ ~ l riiiiii,C:t!/l

DAnK6

(Byzar!linisch - ungarische
in der zweiten Hiiifte des IJ.

/nhrlumdt:rt.l', t'l33, s. ro vdd.)'nun belirtlr,:ti L( ilu, Mora kronigi (n~r. J. ScHMITT, v.

II'J ',o vdd.) Macar yardimCI birlikleri de
;o: ikntnwktedir. Runa gore, Bizans kaynaklannda ;o:ikrcdilmemi olmalanntn, sayilannru a:.dtgnu tahmin ettirdigi Macar kuvvetltr iuin cle Pclagonia sava~mda, digerleri yaruuda lli;o:ans saflarmda '>arpi~tiklanni kabul
l'lnltk ~<"rekir. Ancak Dark6'nun tasvirinin
drvanunda "mqhur Pclagonia sava~mm
hnik - Macar sava~ birliklerinin tam bir
t.all'ri ik son buldugunu" veya "iki devletin
llllrtlu hir i~hirliginin (yani fznik devleti
rl< Macaristan'm) dii~man ittifakm1 btitiin
ilharn kaynaklan ilc hirlikte par'>aladrji;mi
vc hundan ha~ka lutik'lilerc Istanlml'un

yolunu ac;:mt~ oldugunu" (DARKO, ayn. esr.

16 ve 54) okumak insam her halde hir az
~a~uttyor. Bu arada ve soz gclimi, DARKO
(ayn. esr.
36-53)'nun 13. yi.izytldaki
Bizans- Macar ili~kileri hakkmda kullandigi
Grenoble triptykhonu'nun 18. yi.izyildan daha
eski hir zamana ai t olmasmm pek az
muhtemel bulunduguna da i~aret etmi~
olahm: Kr~. J. MoRAVCSIK, Inscription grecque
sur le tripf)che de Grenoble (1935); aynca bk
N. RADDY919, Letopis Matice Srpske 340
(1934) 112 vdd.
z Sava~m ve onccsinin tafsilath bir
tasviri ic;:in bk. D. J. GEANAKOPLos, GrecoLatin Relations on the Eve of the Byzantine
Restauratior1: the Battle of Pelagonia, DOP 7

(1953) 99-141. ~imdi aynca kr~. GEANAKOJ>I.os, Michael Palaeolo~:us 47 vdd.

Eskikitaplarm.com

..
old11 gll clii1 t. y11z .~iivalye sava~ nwycl.UIIIHia makt 11l, GllillaullH' Vilklaardouil! ise csir clii~Lii. Epiros tlcvkti ntahvolnlll ~ J.!;ii1 iiniiyonlu: lmparatml11k
onl11m Arta'ya girdi. Egcr Epiros h11 darbeni11 ctkisiwkn kurtldahilllll )
idiyse, bu da :mcak Sicilya'dan gi)nclcrilcn yarchrmn nl<lmastylc mii111kiin
oldu. S1rplar cb az i)ncc i~gal cttiklc ri .;\1akcdonya ~chirlcrini boplttllar.
Artlk ortada Bizans rcstorasyonunu kostcklcycbilccck l1i1,~ Lir bra
kuvveti yoktu. Bir cngcllcme gayrr ti saclrcc, Istanbul'cla Latin imparatorlugumm asll yaratlClSl olup I 204 y tltnda yarattlan bu durumdan bydalananlann ba~mda gclen Venedik'dcn gelehilirdi. Mikhail VIII. knulisini
bu taraftan da cmniyetf' almak ic;in Vcntdik'in rakibi olan Ctnova ik
miizakcrelcrc giriti. 13 mart 126 I 'de Nymphaion'da, doguda Ct nova'11111
kuclretli m cvktinc tcmd tqkil eden anlama imzalanch; bir zam:nd;1r
1082 anlarnasmm Vcncdik'in buyiikhigunc tcmcl oluu gibi. Bu anla~ma ya
gore Cenova'hlar Vt'nedik'c karl imparatorluga silahla yardtmda l>ulllllacaklar, buna mukabil butiin imparatorluk arazisincle gcni~ imtiyazL1 ra,
vcrgi ve gumriik muafiyetinl" sahip olacaklar, biitiin i.ilkc de , rest OJ asyond.an
sonra da Istanbul'da, ticaret i<;in ktndil erinc pazar ycrkri tahsis ohm:u ;ak
t1 1 . K1sacas1, I I. yiizy1l sonlannclan beri V cncdik'c ait olmu bul11n:an
ticaret i.istunliigiinii Cenova clde eclecekti. Gerc;ckte ise Bizans, hncli dc 11i z
giiciini.i ve ticaretini gittik<;c daha bi.iyiik <_;a pta geri plana a tan hn i1-1
~ehir cumhuriyctinin esiri olmakta icli.
lki ncsilclen bcri Bizanshlarm biitiin clii~iinccsini i~gal eden v< ;askc 11
ve siyasi bakunlarclan biiyiik bir clikkat vc itina ilc haztrlanmi~ ol;m lnJYllk
olay nih a yet a~trtlcl hir kolayhkla gen;cklqti. Qi.irtimii~ Latin imp:u ;a I< 11
lugunun can damanm koparan ve Bizansltlan tekrar Istanbul'a sahip kd;all,
hcmen hcmcn bir tesadiif idi. Bulgar smmm kontrol ic;in kuc;iik bir sav:a
birligi ilc Trakya'ya gi:indcril en imparatorluk ordu kumanclam Alcksios
Stratcgopulos Istanbul yamndan gcc;crkcn bakenti bi.iyi.ik bir hayrl'lla
hem en hcnwn savunmastz gormiitii: I 260 agustosunda bir y1l siitT i lc
imzalanmJ~ olan miitarcke hcnuz dcvam ctmektc icli vc Vencclik don:a11111 :1'i 1
Frank garnizonunun biiyuk ktsmiyle beraber, giincy Karacleuiz'dc l1ir :ada
iizcrinclc bulunan Daphnusion kalcsini kuatmak iizcrc ~chirclcn ayrlin11~1
Ani bir kararla Stratcgopulos korunmas1z chin basion yaparak IHIIII 'll Ia i,
mukavcmet gormcdcn 25 tcmmuz I26I sabahmda cline gec;inli. Ba1ulon
in II. ve adamlanmn kac;malan ise Istanbul'daki Latin haki111i yl'lill!'
son vcrmi~ olclu.
I5 agustos n~6I'dc imparator Mikhail VIII. torcnlc Bi.iy[ik KonH
lautinos'un bitia ctm i~ oldngu t'l11c ginli. LCtLin l1akimiyl'li ydl;uuHLt
1 z, l'os,
]u.r I, <J.Illl vdJ. DuLc~:R, le commerce ~t!nois danJ La Afcr .!Yuiro au XI/I
Htg. dlqo. Kr~. J]gYil, Cormw:rc1: du Levant l, .l'iecle, l'an~ IIJI!!), Ill vJ.
:l!i'' 1:.17 vdd . ; C:. I. llllAHAN ll, Rcclwrdrc.r .111r

Eskikitaplarm.com

VII. l.i\ lin II fLkimiyeti v e .Bi1.a11H 1 1t1 RNiora sy onu

111t

l ~ taniHtl

c;ok ~ey kayl>ctmiti. 1201 ytluun barbarca

sistcmatik bir Ckilde istisman izlemiti:
B11 snv<"l hall illkel erinc ihrac cdilmiti; korku ve para stkmhst i<;inde bulutt;lll LfLtin imparatorlugu bmm, batt devletlerinin tcvccci.ihi.ini.i eldc etmek
I oi iTSi olarak tdftkki ctmiti. Kiliscler, ktymctli sils qyalan, en kutsal dini
tn;ntclkri g-asbedilmi Blakhernae sarayt tcng-i.i tenha kalmttl. ~imdi
is Bi~ansh halkm scvinci pck biiyiiktil. Kurtanlml olan Chre impara lorllll giri~i dini bir bayram eklini aldi. Hiiki.imdar, 1ncilci Lukas'm
s-ri addolunan Hodigitria ikonast ile kartlandL Yaya ve " kraldan ziyade
l1i1 lu istiyan" olarak Mikhail VIII. dinf merasimle Studios manastmna
VI ' oradan Ayasofya'ya gitti. Eski Bizans imparatorlarmm tac; giydikleri,
~i 11uli ortodoks inanca yeniden kazamlml olan bu Kutsal Hikmet ( = Aya~nlya) kilisesind e patrik, aym ytlm eyliil aymda Mikhail ve zevccsi Theodora 'yt hir defa daha ta;:land1rdl. Muhtqem ti:>ren yeniden hayata kavuan
i1nparator ehrinde Bizans imparatorlugunun ihyasm1 sembolize ediyordu.
Aym zarnanda, imparatorun o s1rada i.ic; yamda bulunan oglu Andronikos
vd iahd stf'aliyla basileus ilan edildi. Bununla yeni hanedanm kurulmas1
i;i 11 kcsi 11 achm atilm1~ oluyordu 1
Mqru imparator Ioannes IV. Laskaris ise biiti.in bu tonnlerin dttnda
ka ldt w hir ka;: ay soma da Mikhail VIII. bu zavalh gencin gozlerini
oyd11nlu. Bir z;amanlar Andronikos Komnenos'un Manuel'in ogluna yapml
old11 g11 gihi, imdi de Mikhail Palaiologos, hukukunu korumaya yemin
lm i.'j oldugu son Laskaris'i bertaraf etmi~ti. Ancak Andronikos'un ugrad1g1
lw1 kuu~.; alol>etc mukabil, kurnaz Palaiologos'lu d evamh bir hakimiyet
v Bizans tarihinin hayatl en uzun hanedamm kurmaya muvaffak oldu;
lu1 ll a ncd;111 dcvlcti varhgtnm son giinlt'rine kadar idare cdecekti.
snv!'l

VI'

ihti~anundan

ya~ tnas1111 Hi~ans !ta~inelerinin

1 Biiyiik Devlet Olarak Bizans'm Yeniden ihyas1

Mikhail VIII.
Bibliyografya : CHAPMAN, Michel Paleologue. - GEANAKOPLOS, M ichael Palaeologus.l'ajJsllum unJ By;:.anz.- St. RUNCIMAN, The Sicilian ve.. pers, Cambridge rgs8 (Almanl';t <;virisi, Mimchcn rg6r).- MILLER, Latins.- ZAKYTHINOS, Despotal I ve II.- LoNGNON,
l 'mfirc lalul.- K RETSCI!MAYR, Venedig II.- HEYD, Commerce du Levant I.
(;., ,II. I

Nolii>I(N,

( Hin ey doguda i.isti.inliigii Bizanshlar d evleti daha Ioannes Vatatzes

dn i11dc lr krar cline gec;irmi~ idiyse de, an cak I stan bul'un ahnmasmdan
M ikhail VIIL'in kas1m 1272 tarihli
hiliul'll fJ roslaf.ima (hk. a~ag1da s. 423 vc n. 443)
"l lllll, t\ ntlrouikos ( I J. )'un tac; giyme Wrcni
-l~<uliNi n aulokrator unvam veri lerck - milua~lwl iy l .. ka hnw a lll l llll~ olrn a~ma m u~.d.il, 1\mlnmikoN (fl.)'un daha l:.~(iJ ya:r.
1

sonunda mii~terek imparator ilan cdilmi~

oldugunu F. Doi~ GE R (Die d;nastische Familienpolilik des Kaisers Michael Palaiologos, E.
1\ichmann- Festschrift ( 1940) 1 fl 3 vdd. (- Para.ljJOT!l dl2 vdd .) g t>sflrnukl<"dir.

Eskikitaplarm.com

~-

lltlyilk Dcvl!'l.

lli za us'111 Ycniclcn

lhya s1

soma Bizan~ Y~"11idn1 bi..iyi.ik dcvkt oldu. 1;)i..iphcsiz, cski ba~k!'nlin gni
almmasa sadece iinccki onyillann siyasi vc asked lmanlanum hir sonncu
idi: Ganimet olgun hir mcyvc gibi Bizanshlann kucagma di..i~mi.i~tti. Bummla berabcr Bogazic;i kcnanndaki imparatorluk ehrinin tckrar kazamlrnas1
bir anda Bizans devletinin di.inyadaki mevkiini deg;itirivermi~ti. Bizaw1
hemcn Avrupa dcvletler manzumcsinin siyasi taazzuvunda ctkili ni.ifuzu11u
tekrar kazand1 ve ycniden, Akdeniz devletleri siyasetinin etrafmda diiudii~il
merkczlerden birisi oldu.
Ancak yeniden eldc cdilmi bu bi.iyiik dcvlet olmak vasf1 bir c;ok td1
likeleri de hcraberinde getirmi~ti. Durumun muhafazas1, imparatorluP;un
o s1rada sahip bulundugu vas1ta ve imkanlardan c;ok daha fazlasu11 gcnl< tirmekte idi. Devlet yeni gi:irevler ve yeni yi.ikler yi.iklenmiti. Masral'lar
artmiti; daha bi.iyi.ik bir orduya, daha bi.iyi.ik bir donanmaya ihtiyac; duyu luyordu. Tahrip cdilmi, onanlmaya iddetle ihtiyac; duyuran ba~kcnl
muazzam meblaglan yutuyor vc eyalctlere ag1r bir yi.ik tqkil cdiyonlu,
Halbuki daha I2. yi.izy!lm sonu, Bizanshlarm eski kudretli mcvkilniui
muhafaza etmek imkamndan yoksun olduklanm ac;1kc;a gostcrmi~Li. Bizanshlar Anadolu'ya c;ekilmek zorunda kald1klannda, eski imparatorlukL111
dahili baklmdan c;ok daha saglam ve saghkh bir devlet yaratnu~la1 d1.
Aneak bu eyalet devlcti onlar ic;in hie; bir zaman hcdeflerinin ozi.i olmaam,,
sadcce eski hakimiyetin aaah gi.inlerini yeniden elde etmek ic;in bir kiiprii
vazifesi gi:irmi.i~ti.i. Bu suretle kahramanca bir mi.icadele ile, muhal a~a
cdilcmiyecegi daha oneeden ac;tkc;a belli olmu bir durum ihya ('dilmi ~
oluyordu.
Bu arada Latin hakimiyeti devri pek derin izler b~rakmttl. Uizans
devlet bi.inyesinde restorasyonun iyilqtiremiyecegi yaralar ac;I!miti. Istanbul, bu bi.iyi.ik ba, zayiflami, her tarafi inmeli bir vi.icuda dayamnakla
idi. !talyan denizci ehirleri Bizans sulanna hakimdiler; bunlann kolnni leri bi.iti.in devlet arazisine yaytlmt ve dogu Akdcniz havzasmdaki adalann
c;ogu bunlann hakimiyetine gcc;miti. Yunanistan hala I'ranklarm hflkmiyeti altmda idi. Grek idaresinde bulunan Epiros da, Tesalya ilc birliktt' ,
birleme olu~umuna katiimaml olup Bizans imparatorluguna karI dii~
manca tutumunda 1srar cdiyordu. Balkan yanmadasmm kuzcy ktsmuu,
imparatorluk aleyhine bi.iyi.imi.i olan Bulgar ve Strp lslav devlctlcri clkriwk
tutuyorlardt. Her ne kadar bu devletlerden hie; birisi heni.iz Bizans'a kar~1
biiyi.ik c;apta bir harckete gec;mek imkanma sahip dcgil idi ise de, hcpsi
de batidan idare olunaeak Bizans di.imam bir hareketi d('stcklcnuye hazirdtlar. i hya cdilmi olan Bizans imparatorluguna di.i~man iscbatl di.inyasmda hie; d e az degildi. Latin irnparatorlugumm varhga11da
<;tkan bultlllan biiti.in devlctler ona di.imandt. Bi.iylccc her an i<;in hir
taatTIIZ heklnw],ilinli. Battdaki Bizans di.iImtm <kvktltrle Balkan dl'Vktlninill hir ittiEtka, ihya cdilmi~ h11luuau Bizam ic;in oldiiriici.i bir Lthlikt

Eskikitaplarm.com

VII. 1.1\tin ll!lki111iyt ti ve Bizans'm

4111

Rrstora~youu

lqkil edcrdi. Bu tchlikcyi sadecc mahiranc bir siyasi rnanevra onlcycbilinli. lkrekct versin siyasi manevra <;cvirmek Mikhail VIII.'in asli kuvvctli
Luah idi.
Mikhail Palaiologos'un iki cepheli ulan vazifcsi, bir taraftan batt
dvkllninin saldm planlanm siyasi bir savunma ile suya dii~iiriirken,
di ~n taraftan da Epiros devletini ve Yunanistan'daki Latin kahnhlanm
orlad.an kalchrarak eski Bizans topraklannda imparatorlugun hakimiyetini
ynidcn saglamakt1. Bunlardan ikincisinin ba~anya ulamasi, ancak birin' isinde ba~anh olmaya bagh idi 1 Bizans'a karl haz1rlanan taarruz
pli'lnlanmn mcrkezi Sicilya idi. Bu, Manfred zamamnda oldugu gibi Charles
d 'Anjou devrindc de degimemiti ve bunun i<;indir ki Sicilya kralhg1
ilt olan iliki, Mikhail VIII.'in biitiin saltanatl boyunca uyguladigi siyastlin ctrafmda dondiigii mihveri tekil etti. Ancak Sicilya'nm Bizans imparatorlugunu fetih planlan, ancak papa tarafmdan desteklendigi takdirde
Rn<;ck bir itmc giicii kazanabilecegi i<;in, Palaiologos'lu hiikiimdann en
lniyiik gayrcti daima Sicilya kralhgmm papahkla uyumasml onlemeye
matuf oldu. Manfred Sicilya'ya hiikmettigi miiddet<;e Mikhail VIII.'in
i~i kolayd1. Filvaki Roma'da yeniden ihya cdilmi Bizans devletine kaq1
iincdcri mcnfi bir hava hakim oldu: Papahk, Istanbul'un Roma kilisfsinin
tl inden <;Iknll vc Latin devleti yerine sclzismatik bir Bizans devleti kurulmu
ollllaSI vakiaSinl clbette kolayca hazmedemczdi. Papa Urbanus IV. (I26IIt.J) i.iiiCe Yunanistan'daki Franklan Bizans'a kaqi mi.icadelelerinde manen
dtstckkmi~ ve Bizans imparatoru ile vaki ittifaklanndan aynlmak istemeyen
( :('nov;l!IIan ah1roz etmi~ti. Ancak papahgm kral Manfred ile birlqmcsine
Rmna kiliscsinin Staufer Alman hanedanma karl duydugu eski nefret
u ;'\ 11i idi. Manfred'in fetih planlanm desteklemck oyle dursun, papa UrbaIIIIS IV. Staufcr'lerin giiney italya'daki hakimiyetlerine son vermek gayreti
ic,:i ud c idi vc Sicilya kralhgmi Fransa kraluun kardei Charles d'Anjou'ya
1dd 11 tLmi~ti. Mikhail, Rom a ile Staufcr han edam arasmdaki anlamazhg1
isti snLtr cclerck Roma'ya yanamak imkannn buldu ve union vaadlcri- bu
Biza us'm Roma'ya karI baanh yem borusu siyasaseti- sayesinde papanm
dii ~ iinccsindc degiiklik yapmaya muvaffak oldu 2
Bu, imparatorlugu muhtelif cephelerdc birdcn miicadeleye zorlayan
w kuvvetlcrini dagitan Balkanlardaki restorasyon gayretlerinin hi<; de
),a~anya ulaamamasl sebebiyle daha da hi.iyiik bir onem kazamyordu.
ln1 para tor balangi<;ta, Guillaume II. Villehardouin Pclagonia savamdan
1 NoRDEN

(Papsttum und Byzanz 390

vdd.) 'un gori.i~i.i olan, Mikhail VIII.'in

h1111 di.inyasma kar~t uyguladtgJ savunma
~ i y:tHI'Ii ik onun Balkanlardaki saldtrgan
juolil ika~t arasmd::t bir aykmhk buhmdugu
lutHIIHUUa kattlamtyonun.

R. -]. LoENERTZ (Notes d' histoire et

de chronologie byzantines, REB 20, 1962, s. 171
vdd.) Mikhail VIII.'in Roma kilisesi ile
mi.izakereleri hakkmda objektif ve iizellikle
kronolojik anlamda tam bilgiler vnmt>ktl'dir.
2

Eskikitaplarm.com

beri csm hulundtt~tl ciltetk , Frank Yunanistan'a ka1~1 ilstiln duntmd.t

goriini.iyonlu. Mikhail VI JL onu - takrilw11 12li1 soulannda Akltaya' ya
geri gi)ndcrip hftkimiycti tckrar clc almasma mi.isaacle etmrdcn iirJC(' ~art
lanm diktc cdcbilmi~ti. Guillaum e II. Bizans imparatoruna vassallik yn11ini
ctmi, megas domestikos i.invamm clde ctmi vc Moncmvasia, Mistra, Maiua
ve Hierakion kalclcrini Bizans'a terketmck zorunda kalm1~t1 1 t\nca k
Guillaume II.'un sadakat ilikileri uzun siirmcdi. Papa taraJ!ndan "
sxralarda Roma'da buzlar heniiz erimcmiti - Villchardouin'in Istanbul'da
ettigi yemin hiikiimsiiz ilan edildi. Aynca Akhaia hiikiimdan, miHtcfiklni
kendisinin yaratt1g1 Latin imparatorlugunun mahv1 vc Bizans - Ccnova
ittifak1 sebcbiylc en ag1r bir tehlikcye maruz goriinen , y<'ni Bizans imparatorlugunun kudrctli dii~mam Venedik cumhuriyeti taraf10dan da ctkili
~ekilde desteklendi. l\ifi.icadelc boylece baladx. Mikhail VIII. Pdopou!'s'c
kardei sebastokrator Konstantinos idaresinde, i<;:inde 5000 iicrctli Sri','uklu
sava<;:ISI bulunan kuvvetli bir ordu gonderdi ve Bizanshlar siiraLI i ve
muzafferane bir taarruza ba~ladllar. Aym zamanda Bizans-Cenova donan malan da Latin adalanna hiicum etti.
Fakat aym zamanda hem Epiros'da savaIhyor, hem de Bulgaristau' da
miicadele ediliyordu. Bulgar i<;: kanIkhklanna miidahale eden Mikl1.tll
VIII. I 262 ylhnda Karadeniz kiylSlnda onemli limanlar alan An kl I ia lwl
ve Mcsembria'yt zaptetmi~ ve karada da hakimiyet bolgesini Bulgaristan
aleyhine olduk~a geni~letebilmiti. Epiros'da ise, aslmda orta karar hi 1
kumandan olan Istanbul fatihi Aleksios Strategopulos I26o y1lmda oldt1j:\1
gibi, I 262'de yeniden ele ald1g1 miicadelede de pek talihli olmach. Fabt
imparatorun kardqi despotes Ioannes Palaiologos I 264 yazmda iitlt'llll i
bir ba~an kazanarak, Epiros despotes'i Mikhail II.'i bana v e imparatonu1
yiiksek hakimiyetini kabule zorlad1. Once Theodoros II. Laskaris'in k1z1
ile evlenmi~ olan despotes Nikcphoros I., yani Mikhail II.'in oglu, lm sdtt
Mikhail VIII.'in yegenl erinden birisi ile evlendi 2
Buna kaq1hk giiney Yunanistan'daki savalar, ilk baanlardan soma
kotiiye donmeye balad1. Harp uzamakta idi; para tiikenmi~ti. Bu selwplc
iicretleri muntazaman odenemeyen Turk sava~Ilan Franklann taraltua
ge<;:tiler. Muzafferane ilerlemekte olan Bizanshlar I264 3 y1hnda Mak y
-Plagi yamnda biiyiik bir bozguna ugraytp geri <;:ekilmek zorunda kaldda .
Buna ilave olarak imparatorlugun denizci miittefikleri de bir maglfthiydt
Mikhail VIII.'in Guillaume II. ile nolojiyi muhafaza ettik, zira DRA!IIIMI~
hakkmda tafsilat i<;in bk. ZAKY- (Xpovtxi.>v Mopt<ov TOIT<>lVUfltK<X, -.om,yp-xrptx&,
TmNos, Desj1olat I, 15 vdd. Dor.GER, Reg. [crmptxci, Atina 1921, 177) V<' ZIIK VTIIINOS (De.ljJotat I, P vdd. )'un tc-nkillr r 1
1895
2
Diir.<JER, Reg. 1931.
tatmin cdici bir son11ca ula~arnamald:ulu.
3 1\iz
b11rada gdcnckscl ve Mora Mora kroniP;inin kronolojisint~ l.oNIINON
kronigini11 vndii{i lulg-ih-re dayanan kro- (limj1ire lr1lill 2311 vd.) da uymakt adn.
1

anla~mast

Eskikitaplarm.com

<t 'lfl

VfL L ll till

ll f~ killliyrti

V'

Hi:r.anR'II\ Hcslora Ryonu

u P;rarm~lanh: 1263 yJinun ilkbahannda Genova filosu Nauplia korfczindc

Sdi.I'J>ozzi yamnda Venediklilcr tarafmdan bozguna ugratlld1. Bu bozgun
imparatorun ltalyan dcniz cumhuriyctlcrine kar~t tutumunda degi~iklik
yaprnasma scbcp oldu. lmparatorluga btiyi.ik fedakarhklara malolan ve
Ia kat hrklcnilcn faydalan saglayamamt~ bulunan Cenova ittifakt fesholundu.
lmparator Genova gemilerini yurtlarma gondererek kudretli Venedik
curnhuriycti ile mi.izakerelerc giriti. r8 haziran 1265'de, Venediklilere
yl'nidcn fcvkaladc imtiyazlar bah~eden bir muahede metni kaleme almd1.
Bununla herabcr Cenovahlarla ba~lamt olan anlamazhk da sadece ge~_;ici
idi. Batrda ufuk karardtgt ve Venedik haztrlanan anlamayt tasdikdc
tnt'ddi.id gosterdigi i~_;in, Mikhail VIII. elini yeniden Cenova'ya uzatti.
12GG tarihinde Venedik ile yapttklan bir savata yeniden yenilmi olan
( :l'llnvahlar imparatorun teklifini derhal kabul ettilcr. Bunlara yeniden
imparatorluk dahilinde serbest ticaret hakkt tamnacak ve Istanbul varolanndan Galata bunlara tahsis olunacaktt (r267). Cenovahlar Ti.irklcrin
kthinc kadar Galata'da kalmtlar ve buras1 ktsa bir zamanda parlak bir
ticarct mcrkezi haJine gelmitir. Cenovahlann tekrar Bizans i~ine girmeleri
Vl' n<"dik'in tereddi.idlerine son verdi: 4 nisan I 268'dc Bizans- Venedik
aula~mast, Cenovahlarm Bizans'dan kovulmalanna dair muahede maddesi nin ~tkanlmt olmasma ragmen, onaylandt 1 Dikkate deger olarak
aula~ma ~imdilik sadece bq ytl stireyle ge~erli olacakti: Venedik ktsa
rniihktli, gcrcktiginde ihbar yoluyla feshedilebilecek anlarnalar sistemini
l{l'l.irn wkte idi. ~imdiye kadar izlcncn, Bizans't tek tarafh olarak iki deniz
<tunhmiyetinden birine baglaytp digerini kendisine di.iman etmek siyasetilll' 11111kabil Vcnedik ve Cenova'mn her ikisiyle baglanmak, Genova
Vl'ya Vl'uedik donanmalanndan her hangi birisinin Bizans aleyhtan batth
d1v ll'lll'rl< ittifakt tehlikesini azalttigi, buna mukabil Bizans'a, bu 1talyan
d l' n iz ~l'hirlerinin rekabetinden onlan birbirine di.ii.irmek hususunda
Ltydalauma imkamm sagladigt i~in bir nevi kazan~ saytlabilirdi.

lbtJda onemli olaylar vuku bulmutu. Provence kontu Charles d'Anjou,

papaligm \agnsma uyarak ltalya'da gori.inmii ve 26 ubat 1266'da Benevcut 11111 yamnda yapilan savata hem devletini h em de hayattm kaybeden
Manli-cd'in yerini almtti. Bizans devleti i~in yeni Sicilya ve Napoli krah,
Manfied'in hi~ bir zaman olamiyacagt ~apta tehlikeli bir di.iman idi. Staufl'r liiikiirndan Manfred papamn di.imam, buna mukabil Anjou'lu kral
papanm gi>zdesi idi; boylece Bizans aleyhtan saldm planlannm Roma
1ara1 111dan ho gortilmesi tehlikesi belirmiti 2 Gerc;ekten de Charles d '
Anjou papa ilc anlama halinde ve onun huzuruyla 27 mayts I 267'de
Vill'rho'da Istanbul'dan kovulmu Latin imparatoru Baudouin II. ile bir
1 Kr~. Dikmm, Ref!. 1934, rg,p, 19Go.
KJ11 . .J. UAY, Note.\' mr le second Tl!yau-

me .franfais de Sicile, Melange.s }orga (1933)

309 wid.

Eskikitaplarm.com

IIUyuk llt-vld lli:r.an~'n Yrniclrn lh ya~

dostluk ittilak1 vc zaptnlilecck Bizans imparatorlugumm taksimi ic;in

bir anla~ma yaptt. Charlcs'in kt;.t Beatrice ilc Baudouin'in oglu Philippe
arasmda yapdacak bir izdivac bu ittifitkt damgalaml olacaktt. 1Wylnc
Charle-s d'Anjou, dalm Sicilya'ya hakim olur olmaz fiituhat gaycsini ;u;1P;a
vurmu~ idi. Pek az sonra Yunanistan'a stc;radt vc Manfrcd'in Epiros l>i'd
gesindeki arazisini aldt ve Guillaume II. Villehardouin'in destcgini sagladr.
Bizanslt sava~ birlikleriyle miicadelcde gticti ttikenmi~ vc Grck a hal i11 i11
kin ve nefrcti ile kendisini tehdid edilir goren Akhaia hiikiimdan kendisin i
Anjou'Iunun kollarma atarak tilkesini onun ytiksek hakimiyeti altma sokt 11.
Kendisini tevariis edecek olan ktzt Isabclla'yt Charles d'Anjou'nun ogul lanndan birisine ni~anladt 1 Sicilya krah, Bizans imparatoru daha l1ir
c;ok dti~mana sahip oldugu ic;in, daha ba~ka mtittefikler de buldu. S1rhistan
ve Bulgaristan seve seve ona cllerini uzatttlar; zira gerck dcvlc1 politikas1
ve gerckse hancdana mtiteallik scbepler gtiney islav hiikiimdarlarnu ayr11
olc;tide Bizans aleyhtan cepheye katdmaya zorlamakta idi: Bulgar c.; an
Konstantin Tikh, Mikhail VIII. tarafmdan tahttan indiri1ip gozkri oynb11
loannes Laskaris'in enitesi, Strp krah Uros I. ise bir Franstz pnnHcsi
ile evlenmi idi ve Charles d'Anjou ile ittifaktan, arazisinin Bizans dc vkti
alcyhine genilemcsini limit edebilirdi. Bu arada Charles d'Anjou'llllll
durumu italya'da tamamiyle saglamlamt olup, Akhaia'ya para vc ask .. , I
birlikler gondermeye ba~lamJ bulunuyordu.
Bizans imparatorlugunun durumu fevkalade nazik idi. Ancak M ikha d
VIII. oyunu bJrakmadt. Bu stralarda bile papay1 kazanmak timidi11i by betmcdi ve nitekim papa Clemens IV. onun yeniden union mtizakerclnin ..
girimek teklifini kabul etti. Roma'nm ulamak istedigi hcdt>f, Sicilya kra lrmn goztine kestirdigi Bizans devletinin zaptl degil, her Cyclcn (.incc Url'k
schisma'smm ortadan kaldtnlmast ve bunclan sonra da kutsal tilhnin ku rtanlmasJ idi. 1204'den beri olup bitenler, Bizans imparatorlugumm i~gali
ilc kiliselerin birlct irilmcsi iine hizmet edilemiyerEgini gostcrmiti. Rou lil'
nm uzak gori.ilii bir dogu politikast Charles d'Anjou'nun fctih plit11L111
ile aym olamazdt ve egcr Clemens IV. bu planlan clestckkr gi.iriiniiyor
idiyse, papa bunu, Bizans imparatorunu basklya almak, kilisc bakmu11da11
Roma'ya itaat arzma zorlamak maksad1yle, yani Anjou politikasrnrn
clegil, Roma siyasetinin zafere ulamasi i~in yapmltl 2 Sonralan ( :Jn11c 11:-1
IV. oltip (1268) de Roma'da uzunca bir sure papa scc;ilmcyincc, hn:nildi
Palaiologos'Iu, Fransa kraltnm ahsmda kendisine bir destck bulclu. <,:iinktl
aym zamanm papalan gibi Aziz Louis (Saint Louis) d e kutsal iilkc nin
inanc;s1zlar clindcn kurtanlmastm ve katolik bir kilisc banlllll1 kundm:1Hilll
gaye cdinmi~ti. Bizans imparatorunun elc;i hcyetlcriylc lm fikrindc takviy C"
1

Kq. LoNONON, 1.\"mjlire latiu 23fi vel.

(/'afJJ//11111 wul llyz:mu; 11:1 vdd.} ' uu isahetli JIIillillia:r..dan ilc-

NiliWJ :N

Eskikitaplarm.com

k1~.

VII. L/\tin ll ll kimiyrli

v~

Hizan N'I n H I' Htor;uyouu

('(likn Fransa krah mticadcleci kardqini Bizansh hristiyanhu a karI savarlllaklan ahkoymay1 bildi. Charles d'Anjou 1270 yazmda ona Tunus'a
ya p11 ~1 hac;h seferindc rcfakat ctmcye mecbur oldu ve bu saycde Bizans'a
kar~ 1 1Mmlanmi olan teebbiis tam fmmda durdurulrnu oldu. 1271 cyltilllnd" nihayet Roma'da papa se<;:imi yapllabildi ve Charles d'Anjou'nun
hiiliin g<tyretlerine ragmen papahk tahtma yine bir Frans1z degil, bu sefer
lllr ltalyan, Grcgorius X., <;:1kt1. Gayretli bir ha<;h seferi vc union fikri tarafLu J olan Grcgorius X., Anjou'lu krahn fetih planlanna aleyhtard1. Bizans'
111 union'a kazamlmas1 her zamandan ziyade papahg<n dogu siyasetinin
nwrkl'zi hflline geldi 1.
Charles d'Anjou'nun Avrupa'dan uzaklarnl oldugu s1rada Frank
Yllllanistan' daki durum, mevkilcrini Pelopones' de yeniden kuvvetlendirmcy!' muvaffak olan Bizanshlar lehine degi~rniti. Ancak Tunus'a yap1lan
ha<;lt sclcri klsa siirrntitli: Afrika'ya ge<;:tikten k1sa bir zaman sonra Louis
I X. bir salgm hastahga kurban gitmi ve Charles d'Anjou k1sa ve baanh
hir miicadclcdcn sonra Sicilya'ya geri donrniitii. 1271-72 y1llannda Mora'
ya y(' fli askeri birlikler sevki Bizanshlarm ilerlemesine bir son verdi.
(:hades d' Anjou'nun Balkanlarda Grek ve !slav tilkelerindeki ntifuzunu
Mikhail VIII. bu iilkelerin hanedanlan ile s1hri baglar tesis etmek suretiyle
ll'msiz hale getirmeye ugrati. Bat1 Grek devleti, despotes Mikhail II.'in
olii 111iimlen (I 27 I) sonra dagllmitl: Epiros hakimiyetini Bizans imparatorllllllll yegeni ilc evlenmi olan merii varis despotes Nikephoros i.izerine
;d u11 ~1 1 ; Tesalya'da Mikhail II.'in gayri mqni oglu loannes tutunmutu.
1,11pa ra tor Lu sonuncuya sebastokrator iinvamm tevcih ederek yegeni AndJ'IIIIikos Tarkhaneiotes'i Ioannes'in k1z1 ile evlendirdi. Ancak bu tcdbirin
y!' lcrl i ol111~uhg1 ortaya <;:Ikti: Tesalya'nm enerjik ve sava<;:I hakimi k1sa
z ;IJII;IIula imparatorlugun en koyu bir diimam haline geldigi gibi, Tarkh;HIC'iotes d e kaympcderi ile ibirligi yapti. Bizans ile separatist Grck devlt-rlni arasmda bir anla~maya varmak, bu devletleri yutmak, imparatorun
ha~ Ki in~vkrindcn birisi oldugu i<;:in, gii<;ten d e otede bir Cydi.

I slfLV d evlctlerine yaklamaya da Bizans imparatorunun restorasyon

l{ay<"lni mfmi tckil ediyordu. Mikhail'in gtirtitine gore, sadece Balkan1.11111 Grck vc Latin k1smi devletciklerinin degil, lslav iilkelerinin de restore
~~di hni~ imparatorluk i<;inde erimeleri gcrektigi hususunu, en a<;:Ik bir ekilde,
1

V.

LAURENT

(La croisade et Ia ques-

lio11 d'Orient sous le pontifical de Gregoire X,

!itllll~ /zi.cl. du Sud- Est Europ. 22, 1945, s. 105
vc Id.) ( ;rq~orius X.' un dogu siyasetini, onun
hn\h ~ dcri planlarmt kuvvetle belirterek,
\' ck l:dsiiCt t h bir \H..:kilde vermcktedir. Aym
zntlr'llirin ~u yaz1larml da kr~.: Gregoire X et
'"' Jmlict rl6 liguc mztiturque, Ec/10s d'Or. 37

(I 938) 25 7 vdd.; Le rapport de Georges le

Metoclzite, apocrisiaire de Michel VIII Pa!tfologue
aupres du pape Gregoire X (1275/76), Revue hist.
du Sud- Est Europ. 23 (1946) 233 vdd. Aynca
bk. A. FLICHE, Le probleme orieutal au second
concile oecumenique de Lyon (1274 ), Orient. christ.
per. 13 (1947) 475 Bu yazt yeni biqt:y getirmcmektcdir.

Eskikitaplarm.com

Mikhail VIII.'iu - htt uc kadar tcsirsiz dt kahn1~ oba - iillt'lll li 1272 tarildi
kilisc palitikastna mi.itcallik emirnamcsi giist('rmeklcdir: Buna uazaran
Mikhail Strp vc Bulgar kilisclcrinin autokejJ/zatlip:)ni cllc rind en a Imay 1
ve gi.incy islav kiliselcrini Basilcios II. orncginc uyarak Okhrida Gnk
bawiskapasluguna baglamayt di.i~iinmcktc idi 1 Miizakcrckrin <;ok il,r lemi olmasma ragmen S1rbistan ilc s1hri miinascbct tcsisi mi.imkun olm;uh .
Buna mukabil Mikhail VIII. Macari5tan ilc boyle bir cvlilik yoluyla birl qmeyi gen;eklq tirebildi ve boylclikle Anjau'lu hi.iki.imdarla mi.ittel'ik buluuan
Strbistan'a kaqt bir denge yaratmaya muvaffak aldu. Veliahdi Andro11ikos
Macar krah Stephan V.'m k1z1 ile evlendi; Andronikos bundan k1sa li
si.irc sanra 1272 kas1mmda rni.itcrck hi.iki.imdar taClm giydi vc bu m(iu
sebetle, imdiye kadar Bizans'da mi.iterek imparator alanlann hit, li
zaman sahip almadtklan <;ak geni haklar elde etti (aagida s. 44-3'ya bk. ) w.
Qari<_;e Irene Laskaris tahmincn I 2 70' de oldi.ikten ve Bulgar <;an Kousta 11 t iII
imparatarun yegeni ve Epiras despotes'inin zevcesinin kardqi Mar ia ik
evlendiktcn sanra Bulgaristan'daki gerginlik de azahr gori.inmektt idi .
Ancak Mikhail VIII. Bulgar <_;anna ktzm <;eyizi alarak vadctmi~ oldu gu,
1262'dcn beri Bizans hakimiyetinde bulunan liman ehirlcri Aukh ia los
ve 1\1esembria'yt elinde tutmaya devam edince 1272 yth civannda s ava ~
patlak verdi ve Bulgarlar Bizans arazisine girdiler. Ancak bunlar Mikl1ad
VIII.'in ittifak etmeyc muvaffak aldugu Tatarlann basklSl ile geri <;ekilnll'k
ve mi.inazaa kanusu alan chirlerden vazge<_;mek zarunda kaldiiaL
Bu s1ralarda dogudaki en kuvvetli devletler gi.iney Rusya'daki All 111 ordu, Onasya'da Hi.ilagu Han'm Magal devleti ve MISlr'daki Memlllklc-1
idiler 3 Rusya ve Onasya Mogallan aruk bir birlik tqkil etmrmekt< idil1.
Qi.inki.i daha 1259 yiiiarmda aralannda aynhk vuku bulmutu. 13uucLu
k1sa bir zaman sanra, 1258'de halifeler chri Bagdad't ellcrine gc <;i1 ip
hakimiyetlerini Hindistan'dan Akdeniz'e kadar bi.iti.in Onasya'ya yayn11 ~
buiunan Hulagu'nun Magallan M1s1r Memlukleri tarafmdan bir bozgun ..
ugrattldilar (126a). Ashnda Mtsir Eyyubilerinin her eyden once Kuman lardan ve gi.iney Rusya'daki diger istep kavimlcri mensuplanndan te rt'kkiip
eden muhaf1z kuvveti alan Memlukler 1250'de M1s1r'm hakimi ohuu ~l;11
ve Eyyubilerin yerine 16. yi.izytl i<;lerine kadar MlSlr'a hi.ikmedccek olan
kendi hanedanlanm kurmulardt 4 Bu zamandan itibaren kavimda~Lu 1
1
V. N. BENEEVI<), Opisanie grereskih 24 (I923/26) I vdd. G. VERNADSKIY , Z olo
rukt>pise_y sv. Ekaterinz na Sinae I , ( I 9 I I) 54.2 ta_ya Orda, Epiget i Vizant!Ja 11 ikh IJ.:;ni111"''1vdd.
noJentrakh ll carsiVOT!anie Mikhaila l'alcolot~n , S h
2
Pakhymcres I, 318 vd. Mikhail I (I927) 73 veld.
1 Kr~. STANJ.F.Y LANE- Poo r.F., A lli lVlll.'in H kas1m I 272 tarihli f>roslagma's:
HmsENIIF.RG, l'alaiologem;eit 37 vdd. (tafsi lath tory of Egvpt in the Middle A,t:c.1 (I !)Ill) 2~ 11
yorumu ilc). Diil.orm, Reg. 19~)<!, vc I!J!J5 vdd. A. l'oL.TAK, I.e caract,lrc colonial d~ I' 1\t,l
2
K~. I. Us i'ENHIOY, VizantiyJkie is- Malllclouk dans .rro~ rafllmrls avr.c Ia /lor de d' Or,
lortl.i o 1//0IIf.:olaJ.h i r~ti/Jt/sk ikh TTI!Im~)'llkaklt, VV Rc1111e des f.:trulr..r iliamiiJIWS Hl~l5 :.! ~i 1 veld.

Eskikitaplarm.com

4 ~4

VIr. f.ll.tin 11 1\ki miy r ti ve llizam'm

Re s tora~yonu

giincy Rusya'dan gittik~e artan saytlarda buraya akmaya ha~lami~Iar vc

bu cia Mcmh1klcri Altmordu ile yak1n miinasebete sokmu~tu. Her iki devlctin de Onasya Mogollanna dii~man olmalan dolaylSlyle aralannda sadccc
<kniz yoluyla baglant1 miimkiindii. Bu yolun anahtan ise Bizanshlarda
idi vc bu scbcplc Bizans imparatoru ile anla~mak Memlukler ve giincy
R usya Mogollan i~in zaruri idi: Istanbul'un tekrar elde edilmesi ile Bizans
devletinin diinya politikasmdaki ag1rhgmm ne kadar artml olduguna bu
ytni bir ispat vesikas1 te~kil eder. Memlukler ve Altmordu ile Bizans'm
anla~masma onceleri her halde Mikhail VIII.'in Onasya Mogollan ile
kurdugu dostluk ilikileri mfmi idi. Qtinkii Htilagfl'nun dostlugu Bizans
imparaton1 i~in komu Konya sultanhgma bir bask1 vazifesi goriiyordu.
Bu sebeple giiney Rusya Tatarlan daha 1264 ytlmda Bulgarlarla ittifak
halinde imparatorluk arazisine korkun~ bir baskm yaptdar: Bizans ordusu
agu bir maglubiyete ugrad1 ve Mikhail VIII. bizzat ciddi bir oliim tehlikcsi atlatt1; Trakya arazisi ise oylesine tahrip olundu ki, aruk goz alabiltli~ine hi~ bir yerde "ne sapan ~eken okiiz, ne de tarlasml siiren koylii"
kald1 1 Tatarlar I 27 I ytlmda Tesalya hiikiimdan Ioannes ve Andronikos
farkhaneiotes'in ~agnsma uyarak yeni ve miithi~ bir akm daha yapt1lar.
Hu baskmlar ve Bulgaristan ile ~1kan anlamazhk Mikhail VIII.'i giiney
Rusya Tatarlan ile ilikilerini gozden ge~irmeyc sevketti. 1272 ydmda
imparator, Altmordu devletinde hakim bir niifuza sahip bulunan ve k1sa
bir zaman sonra Bulgarlann her tiirlii Bizans aleyhtan faaliyetlcrini onlemek
surctiyle kudretini ispat eden btiytik Tatar ordu kumandam Nogay ile
bir dostluk anlamasl yapt1 2 lmparator gayn merfl k1z1 Euphrosyne'yi
Nogay'a zevce olarak verdigi gibi, ona zengin hediyeler de gonderdi.
Hu andan itibaren Bizans imparatorunun Altmordu ve Memlukler ilc
ili~kileri bozulmadan kald1 ve Bizans ile MlSlr arasmdaki el~i heyeti tcatisi
giltik~c canland1. lmparatorlugu ~cvreleyen dii~man dcvletlcrindcn miite~l'k kil ~cnberin etrafm1 Mikhail VIII., devletin diimanlanm dizginleyecck
di~n hir <;cnber ile <;evirmi~ti: Hiilagu'nun Mogollarmm Anadolu Sel~klu
su ltanhgma yapm1~ oldugu gibi, ~imdi Nogay'm Tatarlan Bulgaristan't
hask1 altmda bulunduruyorlard1; Strplann arkasmda devlet ilc mtittefik
ulan Macarlar duruyordu; Bizanshlarm asd dii~mam olan Charles d'Anjou'
I

sava~

sava~1n

Nik. Grcgoras I, 101.

Kaynaklarda kronolojik dayanaklar ~ok kltur. Kr~. DoLGER, Reg. 1g6g, 1976,
1!J77 Burada se'<ilmi~ olan kronoloji, temelini tasvir olunan olaylardan almaktad1r:
Nogay ilc yap!lan ittifak I 272 yiimdan onceye vaz olunamaz; '<i.inki.i bu ittifaktan once
rn erk<~n 1271'de vuku bulan, Tesalya
hllkllmdan Ioannes'in scbep oldugu Tatar
akm1 vard1r; diger taraftan Bulgar - Bizans

da bu anla~madan oncedir ve bu
1272 ilkbahanndan once vuku
bulmu~ olmas1 pek mi.imki.in olmasa gerektir; f1i.inki.i bu sava~la, her halde 1270
yllma dogru vuku bulmu~ olan Irene Laskaris'in oli.imi.i arasmda, ~arm, imparatorun
yegeni Maria ile evlcnmesi ve bu izdiva'rtan
bir oglunun di.inyaya gelmesi yer almaktadir.

Eskikitaplarm.com

I 1111 y 11 k I )r v I r

IIi :r. a n ~' 111 Y r 11 i d ru I h y 11 ~ 1

yu isc llllion umitlcri i<;indc yii:r.cn papahk imparatorluga taarruzdan ahkoymakta idi.
Fakat Mikhail VIII.'in on yth akm l>ir muddctten brri Roma'y oyaladtgt union vaadlcriylc Grcgorius X. arttk daha uzun sure yetinn11k istemiyordu. Kilise baktmmdan itaat mzcttigi takdirdc katolik dcvlrtln
kaqlSinda tam bir emniyet vadetmek, aksi halde ise Charles d'At~jou'n1111
1srarlanna daha fazla karI koyam1yacagm1 belirtmck suretiylc papa , imparatoru kcsin bir evet veya haytr ccvab1 vcrmeye zorlad1 1 . Hi:r.ans - Vtnedik anlamasmm get;erlilik miiddetinin bitmcsinden de, Vrnrdiklilni
union icra edilmcden muahedeyi yenilcmemcleri hususunda uyarmak smctiyle, Mikhail VIII.'i bu taraftan da en agtr bir bask1 altma almak h11s11
sunda yararland1. Charles d'Anjou ise Vencdik'i Bizans diimam ceplll'yt
iltihaka kazanmak it;in biiyuk bir gayret sarfetmekte idi ve aym :r.ama t11L1
Balkanlarda da biiyuk faaliyet gosteriyordu. Sert bir imparatorluk akyhtatt
diilinceye sahip Tcsalya hiikumdan ile bir dostluk anlamast yapmt~ \'t'
1273 yihnda Mora'ya oncekilerden daha kuvvetli bir sava birligi giindnmiti. Bizans'a taarruz kap1s1 olan Arnavutluk'da Charles kuvvetlc lultlltllllt ~
olup ulkenin katolik krsmt onu efendi tammtti. Srrbistan ve Hulgarisl.lll
ile ittifaktm kuvvctlendirmiti. 1273 yrlmda Bulgar t;annm ve Srrp krahlllll
elt;ileri Charlcs'm sarayma gelmilcrdi 2 Devlctin bi.itiin di.i~mauLu ,
Latinler, Grekler, lslav ve Arnavutlar Istanbul'un ismen imparatont ik
oldugu gibi Frank Yunanistan'm hakimleri ile de ittifak etmi~, stltriyl't
kurmu olarak imdi Bizans imparatorluk tacma ellerini uzatm1~ !JIIIullall
Charles d'Anjou'nun bakanhgmda bir araya gclmilcrdi.
Bu ~artlar altmda Gregorius X.'un tehdidleri ezici bir agnltk kazanmakta idi. lmparator it;in tek t;tkl yolu papamn iradesine teslim olmakL111
ibaretti. Bizans ruhanilerinin iddetli direnmesine ragmen Mikhail V Ill .
1273 yrhnda lstanbul'da bulunan Roma legat'lan ilc anlati ve uihaytt
ruhanilerin bir ktsmrm da union'u kabulc ikna edebildi. 6 temmu:l 127.(dr
Lyon konsilinde tarihi ilem tamamland1. Biiyiik: logothetes Ge01~ios Ak ropolites imparator namma, sadcce papahgm iistiinliigiinii dcgil Ron1 ;1
inannm da kabul ettigini yeminle ilan etmcklc kalmadt, Bizans clt;i 111'yctinin diger ruhani azas1, bir zamanki patrik Gcrmanos vc 1znik 1111 lropo
liti Theophanes de imparatorluk bildirisini imzaladrlar. iki asudar1 bzl.1
bir miiddctten beri Roma siyasetinin ana gayelerinden birisini t< ~kil nlt-11
vc imdiyc kadar bir t;ok neticesiz mi.izakereyc konu olan kilis<: unio11'u hu
suretle gen;cklemi oluyordu.
Mikhail VIII.'in kilise baktmmdan Roma'ya itaat arzmdan ll1'klnlip,t
siyasi faydalar gcn;ektcn kcndilerini bcklctmcdilcr. Papahgm l1askrst i14
1 K1~.

NoRur:N,

Kr~ .. Juu-:cmK,

Papo~ttum

uml lly;:,anz 1B!l vdd.

Ge1drichte I, 3!l3.

Eskikitaplarm.com

VII. Li\tin 11 :\ki mi y e ti ve Bizans't n

R e stor a~yo uu

( :1 wlrs d' An jou Bizans' a kaqa plfmlanan fctilt scfcrinckn vazgcs:meyc

,.,. 1 may1s 1276' ya kadar surccck bir mutarekeyi kabulc mecbur oldu.
Vl' lll'dik de 1275 martmda 1 Bizans imparatorlugu ilc anla~may1 ve fakat
~;11 krc iki y1l miiddctle , yeniledi. Bir az once gus: bir savunma durumunda
olan Bi:wns yeniden insiyatifi cline alarak h er tarafta taarruza ges:ti. Daha
I .yon kousilinin toplant1lan devam ederken Anjou' lu birlikler Arnavutluk'
d a mii~kil duruma duii.ruldii. Bizanshlar onemli Berat ve Butrinto'yu
.d dtklan g-ibi Dyrrhakhion ve Avlona'yt kuatmaya baladllar. 1275 yllmda
intparalor, kardei Ioannes'i kuvvetli bir ordu ile, sebastokrator Ioannes
An).{dos idarcsinde imparator dumam bir merkcz h aline gelmi bulunan
T'~alya'ya kaq1 gonderdi. Ancak imparatorlugun askcri birliklerini Tesalya
h:~ ~~ ('ltri Neopatrai'in surlan altma kadar goturen bu zaferle as:Jlmi sefer,
l.1tn zamanmda komu Atina Frank dukahgmd an yardtmct bir ordu clde
"den sdJastokrator Ioannes'in ahsi ccsaret ve mchareti karJsmda baanstz lt ~a ugrad1; 1277 yllmda Tesalya'ya yap1lan ba~ka bir sefer de menfi
sotnt~land.L Buna mukabil devlet denizde biiyiik ba<mlar kaydetmiti.
Megas duks'luga yukseltilmi~ olan 1talyan Licario'nun d eniz harekatl I 276
d ;llr heri bilhassa ba~anh oldu: Euboea ve Ege adalanmn buyuk bir k1smt
on1111 dine gcc;ti; Bizans filosu Ege denizine yeniden hakim olmutu.
Pdopones'de onemli bir d egi~iklik oldu: I 278 yllmda Guillaume II.
ck Villchardouin oldii ve ondan sonra Mora hiikumdarhg1 dogrudan dogmya <:harks d 'A njou'nun hakimiyeti altma girdi. ilk baktta bu degi~m e
lli:~.a ns ic;i n tchdid edici gorunmekte id iyse de, gerc;ekte Frank hakimiyet
sislf' rllillill zayiflamasl anlamm1 tatmakta idi vc imparatorlugunu iine
Y"r;t dl. J);llra Guillaume Il.'un miicadele etmek zorunda kalm1~ oldugu
~iic; lilkln Charles d 'Anj ou'nun valilerinin ta katini ati: Ulke daimi savalar1;, I 1ill, in hal e gclmiti ve Gr ek ahali yabann Latin hakimiye tine isyan ediyordn . Bu artlar altmda Bizanshlar arazilerini Arkadia'ya kadar genileld Hiclil n ki , bu da adalarda ktsa sure once eldc edilen baanlardan sonra
illlparatorlugun durumunun oldukc;a kuvvetlenmesi manasma geliyordu.

Ancak dt siyaset baktmmdan durumun iyilemesi agtr bir ic; sarsmtl

pda s111a satm ahnmitl. Bizans halkl, Bizans ruh an i stmfmm buyuk s:ogun~~~ ~ ~~ vc iizcllikle ortodoksluga taassupla bagh kqilik mi.iessesesi, union'un
;1clll ll l>ilc duymak istemiyor ve imparatora buyiik bir iddctle muhalefet
w nutkavcmet ediyorlardJ. Mikhail VIII. il e Grek kilisesinin ilikisi daha
c1 tH dni de ciddi surette bozulmutu. Gene; I oanm s Laskaris'in gozlerinin
oyn lmast iizerine patrik Arsenios, Palaiologoslu hiikumdan aforoz etmiti.
Mikhail VIII. biiyuk bir gus:liikle nihayet bu h a~in papas1 makammdan
marl 1277'dc dcgil; bu tarihte
iki y1l daha uzattlmt~llr. Kr~.
Noru OJo: N1 /'afJ.I'/111111 111111 l~yzrm z !j-j.n, n. r.
1

I !J

,Ji d,, ~r n a

CHAPMAN (Michel Pallologue 132) ve GEANAKOPI.OS (Michael Palaeologus ::101) isc anla~may1 I 277 yrlrna vazcdiyorlar.

Eskikitaplarm.com

uzakhttlrmaya (r2hu) vt onun ikinci hakf i losq>hos'dan hir dispms ( ;II )

koparmaya muvaffak olmusa da, kil isc mcnsuplan ile halkm bir kIS II II
makammdan attlan Arsenios'a sadakatini muhafaza etmi~ti. Boylen impa
rator vc yeni kilise idaresi ile inatc;1 bir miicadclc si.irdiiren Ars cuios \ 11
parti ortaya c;1kmi~tl. ~imdi Mikhail VIII. papaya itaat arz vc kilisesimku
de Roma'mn i.isti.inli.igiini.i kabul etmesini talcp edince bi.itiin ahaliyi kav1 .1
yan bir futma koptu. Gi.ic;li.ikler patrik Iosephos'un union'u kabul< iku .
edilememesi vc kilise idaresinde yeniden zorla degi~iklik yapmak gnc k
tigi cihctle daha da arttl. Patriklik tahtma, balang1c;ta muhakkt rt Li k
ten sonra union'u kabul etmi, beccrikli ve c;ok yonlii kabiliyetlen salaip
khartophylaks loannes Bekkos c;1kt1. ~imdi birbirine diiman iki grup k:1r~1
kaq1ya idi: Grek- Roma schisma's1mn yukandan veri len bir emirle oLd;n
kaldmlmas1 bu scfer bizzat Bizans devleti ic;inde dcrin bir schisnw ut;u
rumu yaratmttl. Eskiden beri ortodokslugu en kutsal varhg1 olarak bind
eden vc Latin diimanhg1 ctine ve kamna kadar ilemi bulunau Biz;1 ns
mill eti, ecdadmm dinine ihanct eden imparatora isyan ediyordu. lu,p;
rator ise bi.itiin bunlan gormezlikten geldi ve devleti ic;in kurtuht addll iP.
union' a s1k1ca sanld1. Ki.ic;i.igii biiyiigii birbirinden ay1rmayan rn zfll i111.1 '~~'
bir takibat balad1. Trkhm t1khm dolu hapishancler din adamr, din i~lc- t iyk
ilgisi bulunmayan, avamdan ve yiiksek tabakadan, hatta imparalotlu k
kam taIyan prenslerden bir c;ok kimseye mesken oldu; c;i.inki.i 111, 111'11111
bi.itiin halk tabakalan arasma girmi ve bizzat imparatorluk aiksi kl'lulc
ic;inde pan;:alanmltl 1
Bizans s1mrlan dimda bile imparatorun union siyaseti agrr aula~lllil Z
hklar dogurmutu. Mikhail'in union'a iddetle alcyhtar olan en scvgih
kzkardei Eulogia (Irene) 2, k1z1 Bulga.r c;ari~esi Maria'nm yamua ~ i11 i
ve Bulgar saray1 bu iki kadmm etkisiyle imparator aleyhtan cntrikalanu
bir ocag1 haline geldi. Mamaih burada pek az sonra grc;iri de olsa dm11111
degi~ti. Si.irekli Mogol yagma akmlanylc harap olan, sosyal aykmhld .u11t
karma kanIk bir hale getirdigi bitkin Trnovo c;arhgmda miithi~ hir h;dk
isyam ve ag1r bir i~ mi.icadele c;1kt1. Bulgar kaTIIkhklarma silahla miidah;ck
etmek suretiyle Bizans hiikumeti zaferi kazanmakta olan halk kalmuu;n
lvaylo'nun kar~rsma, Asen ailesine mensup greklemi~ ve bir Uizans ptTII
sesi ile evlendirilmi birisini c;xkart1p onu Ivan Asen III. olarak sallanm;kl.o
olan ~arhk tahtma oturtmaya muvaffak oldu (1279).
1 Kc~.

H. EvERT- KAPPESOVA, La l'epoque de l'union de Lyon, ayn. esr. 1h (1 <1 : 1; 1)

.rocitltf byzantine ct l' Union de Lyon, BSl. 1 o 297 vdd. Gr,ANAKOPI.os, Michael l'alll~llll'f.'''
(1949) 2H vdd.Aynca bk. AYN. MLI'., Uncpage 265 vdd.
2
des rclllliim. by;:antino - latines. Le clerge byzanti11
l ' APAl>Ol'UI. o s, Gcmalogie der l'alawlo
etl'cmion cle /~yon (1274 - 12112) , t!)n. e.rr. 1:~ 11m No. 29
( 1!1!'1\j /;1:{) fill veld . vc, /Jrnnce el leSt. Siclg11 !l

Eskikitaplarm.com

~II

VTL L il lin llilkimiyc-li

Vt'.

HizanK'In RrRioraRyonu

Aut'ak union'cu imparatora kar~1 Grek k1smi devletlerindc cluyulan

k111 111q'fun sonuc_;lar clogurdu. Epiros'un ban~sevcr htiki.imdan Nikephoros
IJik l'alaiologoslunun alcyhine harekete gc<;ti. K1sa zaman once Bizanshlar
1.11almdan zaptcdilen liman chri Butrinto'yu igal ve daha soma da (1279)
(:harks d'Anjou'ya teslim etti. Mikhail VIII.'in cski cli.i~mam olup batt
1kvlctkrinc clayanarak ytllar boyunca Bizans imparatorlugu ile mi.icadcle
I'L111i .~ L>ulunan Tesalya hi.iki.imclan Ioannes, ortodoks Greklerin bama
~~\nck kcndisinc biiyiik saytda iltihak eden Bizans union di.i~manlanm
dralmda birlc~tirdi. 1278 ydmda Ioannes hatta imparatoru dini sap1k
olarak td'in eden bir de konsil toplad1 1
Roma- Bizans birligini ayakta tutabilmek ic,;in ise sadece imparator
lkKil, papahk cia ag1r bir mticadelc vermck zorunda idi. Grcgorius X.'un
oliimiinden sonra (1276) Roma'da Sicilya krahnm ntifuzu kuvvetlenmi~
v1 Roma- Bizans i~birligi duruvermi~ti. Daha sonra papa Nicolaus III.
( 1~77-Bo) Roma'nm cihantimulltige ulamak gayretine ve bununla union
pnlitikasma bir defa daha kuvvetlc sanld1. Batt dtinyasmda Rudolf von
ll.tbshurg ilc Charles d'Anjou arasmda oldugu gibi doguda da Anjou'lu
l11ikiirndar ilc Bizans imparatoru arasmda, biitiin diinyevi kuvvetlerin
iizninc Roma kiliscsinin cihaniimul kudretini gec,;irmek i.izcre, bir denge
klmnaya gayret etti. Onun papahgt si.iresince Mikhail VIII. kendisini
halt lMkunmdan emniyette hissetti. Bizans'm Mora ve Ege adalannda
s; 1~ ladJ):tt biiyiik ba~anlar bu zamana isabet eder (bk. yukanda s. 426 vel.).
1\n, ak lmuu izleyen papahk sec,;iminde Charles d'Anjou'nun niifuzu zafer
kaz;111d1 v1~ sahne tamamiyle degiti. 22 Ubat I281'de papahk tahtma,
k11drl'lli Sicilya krahmn oyuncagmdan baka bir CY olmayan Franstz
1\btt.i II liS l V. c,;tktl. Papahk tistiin hakem olmak mevktinden vazge<;erek
t.t.m.t ntiyk Anjou'lunun fiituhat politikasJ hizmetine girdi. Papamn himay,si ll(k Charles d'Anjou ve ismen Latin imparatoru, Baudouin Il.'nin og}u
J'hilipp ~', 3 tcmmuz 1281'cle Ovieto'da Venedik cumhuriycti ile "PalaioloKos'hl tarafindan zorbaca ele gec,;irilen Roma imparatorlugunun ihyast"
i'.''' bir anhtma imzaladllar 2 Hatta daha fazlas1: Martinus IV. sclefln in in siyasetindcn o kadar aynlm1~ ve Sicilya hiiki.imdannm direktiflcrinc
oyksine korii kori.ine uymu~tu ki, union'u kabul ettigi i<;in biitiin tebas1
"" agtr bir miicadele vermek zorunda kalmi bulunan Bizans imparatorunu
.11hi.rrua taraftan olarak tel'in cdip ma'zul ilan etmi ve biitiin tilkelerin
hri s1 iyan hiikiimdarlarma onunla milnascbeti yasaklamiti.
Mikhail VIII.'in union siyaseti boylece tamamiyle apa oturmutu.
Bizzal Roma onclan aynlmitl. Batt dcvletleri Bizans'a karI miicadele
u,111 hirlqmekte idiler: Anjou'luya Venedik donanmasm1 veriyor, papa onu
1

Kt ~ V. GtUJMEr., En Orimt aj1rh le concilc de LJon, Echos d'Or. Q1 (1925) 3Q 1 vdd.

tmd TuoMAS I 2!17 vdd.

'I"M'EI.

Eskikitaplarm.com

,.,.,
m{UH'It dcstddiyordtl. Balk.111 lnikiillldarlan Hizans alryhtan c1plwyc kalt hyorlartll. Charks d'Anjou ilc anla~rlll~ olarak 12H2 yJimda 'J't'salya hi i.k iint
dan loanncs ve ycni S11p krah cunjik vc faa! Milutin ( z2112- IJ2I ) Mah donya'ya saldtrdilar. Strp krah oncmli Skopyc ( -- tlskiip) <'hrini i .~~d
ctti. Buras1 artik Bizanshlar i<_;in ebcdi olarak elden t_;Iktt. Bulgarislan'd a
Bizans'm himaycgcrdesi Ivan Asen III. daha 128o'de <_;arhk tacnn ka ybetmi~ti. Onun clinden Bulgar bo)!ar'Ianmn reisi olarak tacmi kopa n p
alm1~ olan hal efi Kuman asllh Georg I. Terter (128o-g2), kolayhkla an la~Ilabilecegi gib!, Bizans'm aleyhine donmii~ ve Charles d' Anjou ve Tl'sal ya hiikiimdan Ioannes ilc ittifak etmiti. Charles d'Anjou ~imdiye kadar
gayesine hi<; bir zaman bu kadar yakla~mam1~ ve Mikhail VIII.'in dttl'llllltl
da hit; bir zaman bu kadar kritik olmamitl. Bizans imparatorlugu sukula
mahkum gori.iniiyordu.
1te tam bu kritik anda biiyiik degime vuku buldu: Zaferiml('ll <'Ill in
bulunan Charles d'Anjou korkun<_; bir felaket e ugrarken, Mikhail Vlll. ' in
diplomatik mehareti en biiyiik zaferini kutlamakta idi. Sidlya'da Anjo11
hakimiyetinc kar~1 biiyiik <_;apta bir suikast plam bir ka<_; ylldan hni h; tzirhk safhasmda bulunuyordu 1, Bu i~te taraflar arasmda aranltk rollnt lt,
giiney 1talya'dan hicret eden ve sonralan Aragon devletindc nftzll ol; tn ,
bilgin hckim Ioanncs de Procida oynam1~t1. Ioannes'in arac1hg1 ilc Miklt.11l
VIII. daha Nicolaus III.'un papahg1 zamamnda Aragon krah ol;m , Man
fled'in damad1, Peter III. ile temasa ge<_;miti. Peter, Charles d'J\ujo11 'ya
arkadan sald1np, 1266 yllmda kral Manfred'den zorla kopanhgt tk vlct i
onun clinden almah idi. Bizans imparatoru donanma inast ic:iu ot11111
cmrine para tahsis ctti. Aym zamanda bol bol Bizans paras1yla tcchiz olt111;tn
Bizansh ve Aragonlu ajanlar Sicilya'da Anjoululann yaban c1 hakimiyl'llll l'
karl isyan mhunu koriiklediler. Charles d'Anjou'nun durmada11 ordtl
tc<_;hizi ve mahalll idarcsinin suiistimallcri yiiziinden bitkin bir haldc h11l11
nan k1zgm iilkcdc derin bir kaynama hakimdi. Fakat Aragon krallltlll
sava haz1rhklan ilc imkan dahiline girmi olan isyam ancak Bizans illlpOL
ratorunun paras1 patlatabildi. Mikhail VIII.'in otobiyogral'isiml' ~iiyk
denilmcktedir: "Eger Tann'nm onlara ( = Sicilyahlara) hiirriyclh 1i111
verdigini ve bunu da benim elim il e yapml oldugunu soyleyecl'k olmsOL III ,
dogruyu si:iylemi olurdum" 2 Palaiologos'lu hiikiimdann dttrtlllttlllllll
en miikil oldugu anda, 31 mart 1282'de Palcrmo'da isyan patlak verd i.
Ayaklanma yddmm htztyla biitiin adaya yay1ld1: Sicilya iizerimkki A11jo11
hakimiyeti mqhur "Sicilya ikindisi" nde kanh bir son buld1J. J\ g tlslos
aymda Peter donanmas1 ile gbriindii. Palermo'da haIlla Manfltd'iu 1<11 '1111
1 Kt ~. ST. R oNGIMAN, The Sicilian Vesi~:in ayn. esr. Ajlfmulix , s. 2HB vdd .
2 N~ r. CRf.:oonn :, 1/ J!z . 2q /: 1~>
J;rrs, ( ! : 1111l ll' ith~' ' !1'111, 201 vdd. vc loann<"s
tk l' roci d a 'nm la rl l~ma konusu olan rulU lio) 4(j 1.

Eskikitaplarm.com

( 1q ~,.,i

1111

VII. l. !l liu II Akim lyl"li v< Hiznn M'rn R <N t o r aNy< nll<

,{iyn<k Sidlya'ya hil.kim oldu ; bu arada Ch arles d'Anjou ancak pck btiytik
hrr g ii ~ liikh ltalya topragmdaki arazisini muhafaza edcbilmiti. Artlk
lli :t.an.>' a sel'l.'r yapllmas1 bahis konusu bil e degildi. Gtiney ltalya kralhg1
pau;a pan;a olmutu. Charles d' Anjou emsali olmayan bir feHiket neticesi ud! oyun d1~1 kalmitt. Papa bu felaketi onunla paylamak mevk1inde
idi . Latin, ismen imparator, Philippe'i artik kimse ciddiye almJyordu. Vened rk is!' nizans imparatoruna ve Aragon kralma yanamaya r;ahIyordu.
Yinui yddan brri yeniden ihya edilmi olan Bizans'm iizerinde toplanmJ
ul an f1rtma bulutlan Palaiologos'lu hiikiimdann siyasf dehasr sayesinde
d a~hp gitmiti.

Eskikitaplarm.com

VIII
BtZANS DEVLETiNiN <;OK0$0 VE YIKII.I~I
(1282-1453)
Kaynaklar
Bu devre tarih yazarlarmm ilk grubumt Georgios Pakhymercs, Nikephoros Grrgora~ \'r
Ioannes Kantakuzenos tqkil ederler. GEORGIOS PAKHYMERES'in 1308 y1hna kadar ula~a11
tarih eseri i<;in bk. yukanda s. 387 Andronikos II. saltanatmm ilk devrcsi i<;in bu !'N!'l' daha
onceki Mikhail VIII. devri i<;in oldugu kadar onemlidir. Pakhymeres'in tarihi digc-r ~eyll'l
arasmda Anadolu'nun Ti.irkler tarafmdan fethini, kral Milutin'in idaresinde Suhi~lau' m
yi.ikscli~ devrinde Bizans- S1rp ili~kilcrini bildirdigi gibi Kalal an birliginin malT I a dolu
sava~ seferlerinin. ancak bu sefere i~tirak eden Katalan Muntaner'in egilim b;~kuuu1darr
kendisine aykm haberi ile 1 mukabelc cdilmcsi gcrcken, tafsilath bir tasvirini arzl'lnultlldrr
Daha bi.iyi.ik bir onemi NIKEPI!OROS GREGORAS'm, Bizanshlann Roma dcvlct hiliiH iui
gosterircesinc p,olf.UXL:.<-1) [crnJp[?! tinvamm ta~ tyan bi.iyi.ik eseri haizdir. Bu "Roma 1:11 ilri ''
37 kitap ic;indc IZ04'tcn 1359'a kadar olan zamam elc almaktad1r; takriben 1320'}'1' karLu
olan devrcnin 7 kitap ic,:ine sikl~tinlml~ olmasma mukabil Gregoras'm bizzat lamk vc rtl<eH
oldugu devre go kitap i<;inde vc gittikr;e artan bir tafsilat bollugu ile ele almm1~11r. N 1kr
pharos Gregoras ( 12gojgr-rg6o) 2 14. yi.izy1lm en belirgin simalanndan birisi vt~ lliznus'111
en onemli ve verimli, o zamanki bilgi aleminin her alanmda kalem oynatm1~ bilginl< IIIUir-11
birisidir 3 Tarih eseri onemli haberler bak1mmdan zengin olup gencllikle ortar;a ~ 1111 ilr
yazarhgmca ihmal edilcn te~kili'lt, idare ve iktisadi tarih sorunlan hakkmda ac,:1klaywr !111
c,:ok bilgi arzctmektedir. Tasviri canh olup umumiyetle bi.iyi.ik gi.ivenilirligi ile temayil:r. cdc
Ancak Gregoras'm 14 yi.izphn ellinci pllarmda antihesykhast'lann ba~kam s1fat iy k 11 ~ 111
olarak katilchgt hesyhastlzk mi.icadelesindc e~er tarafs1z olmak vasfm1 tarnamiyle kay l1r lnu~k 1r
ve gereksiz tafsilath oldugu kadar da tats1z, zabitnamelerle ~i~irilmi~ bir propaganda y:1z1."
hiH inde dejenere olmaktadtr. Tarihi eseri yamnda Gregoras'm pek hacimli edcbi miras1 i<;111
de bilhassa mektuplan bi.iyi.ikc;e tarihi kaynak deg-erine sahiptir 4 1MPARATOR JOA NN I:~ VI
1 Bu hususta hk. A. R umc'J 1 Lu;cn,
Paquiemeres y lvluntaner, Sec. hist. arqueol. de
l'ltutitut d'Estudis Catalans, AfmwireJ I \!9 27 )
3:1 vdd.
2
Dogum y1h hakkmda kr~. V. GRECU,
Bull. de l'Acad. Roumaine 27 (1946 ) 56 vdd.
3
N. Gregoras'm hayat1 vc yaz1lan
hakkmda bk. R. Gun.J.AND, E.r.mi sur NidJhorc (."rlgorrll', Paris I<j2 h.
'1 IIJ.:ZJIEKI, Nict!/Jhori
Gregorae t!f!i.rtolac
.YC, Jo.'/lfit:~lll'7il /)acomwmw '.1 (l!)'-1 !1) ').:~D
'1"/7 H. I;, 11 1 'Nil, <:orrnfwwlauor de .Nid-

j>lwre Gregoras, Paris 1927; burada N. ''"'1-1"

ras'dan bize intikal etrni~ 161 llll'ktupl lln
bir k!sm1 yaymlamp frans1zcaya ','<'vnluut
tir. Mektuplann b!lyi.ik k1snu isl' k1sa 11111lr
teva hulasalan ilc tamtJimaktadlr. S. ~I'll
389 arasmda N. Gregoras'm uwl<lup 1-{0n
derdigi ~ah1slar hakkmda vc:rilnr i1in.1 vr
ihtimamh uollar <h:gc:rlidir. Am:ak lll<'linlr1
ve r;evir ileri H. GHf..oonn ;'m laslulrlrrr
(bk. l~yz. g, 1(11 vdd. ) ilc: mukalid<' ,driJnr
lidir .

Eskikitaplarm.com

1\. AN 1"AKUZI:No~'un i\ndronikos II L'un 1320 y1lmda irnparatorluga yi.ikscltilmcsiylc ba~la

YJl, mU.-IIifin tallltan feragatinden bir kar;: yl sonra nihayet bulan l.inli.i tarih eseri, mevkin-

dn r,., al{at l'lmi~ bir dcvlet adammm hallrat eseri olmak s1fatiyle hndi icraallm savunma
l(ny~i lw hiznwt ('tmektcdir. Kantakuzcnos, ho~a gitmcyccek gcrr;:cklci <;ogu zaman si.ikutla
w ~-i~t innk v<ya pl'c;l'kmek surctiyle, kendi faaliyetini mi.imki.in oldugu nisbette musait
hu
altmda tasvirc gayret cder. Bundan dolay1 verileri lt'nkit si.izgccinden gq;irilmelidL i\ul'ak liuniylc giiz iini.ine almd1gmda arz cttigi malzcme tahrif edilmt'rni~ olup sadece
lumla11 ~~klandmn.ll. ~ckli tarafgidinediL Bu <;ok tecriibeli dcvlet adammm giinli.ik kaythu a v ~oi{u ken aym zamanda vesikalara dayanan tasviri pck c;ok iincmli haber kapsamakta olup sadcce edebi bir amt olarak degil, tarihi kaynak olarak da r;:ok yi.iksek bir
dql;.. ri<"ndirmcye laykt1r.

.,.k

lkinci grubu Bizans imparatorlugunun yklmasmdan hcmen sonra yazm1~ olan

eder: Laonikos Khalkokondyles, Dukas, Georgios Sphrantzes ve Kritobulos.
llllmanist t;cm1stos Plcthon'un talebcsinden olup He1edotos ve Thukydidcs'i kendisine orllt'k nlirwn i\tinah LAONIKOS KnALKOKONDYLES di.inya tarihinc Asurlulardan Osmanh
drvlt iuin ba~langr;:lanna kadar bir ku~ bak~mdan sonra Tiirk fcthi Vf' Rizans devletinin
y1k1h~ <1<-vresini tasvir cder 1. Escr Lemnos'un 1463 ythnda zaptl ilc sona crmc~ktcdir. Fakat
anla~1ldi:ma gore ancak 15. yi.izy!lm sekscninci yllarmda kalemc almmJ~IJr. Tasvir ustaca
olup miiellirinin cdebi kabiliyetinc ve - kronolojik bak1mdan kan~Jk!Jklar i~inde olmasma
Loj\'lllen - tarih anlay1~ma chadet etmcktcdir. Gcn;ek tarihi duruma uygun olarak tasvirin
IIIC'rk<"z noktasuu Bizans degil, muazzam bir kudrete sahip olu~u Khalkokondyles'in- Rizans
ln1 d1 yaztn!Jg1 bak1mmdan tamarniylc ycni olan- astl konusunu tqkil eden Osrnanh dev1, lnlir. llzun ydlar boyunca Mistra despotes'inin saraymda bulunmu olan Khalkokondylcs
r , y1izy d Bizans tarihi ir,:in bnemli olan Pcloponcs olaylanm <;ok tafsilath olarak ele almaktmlrr. Uw nca bir zaman Cencvizlcrin hizmctinde bulunmu~ olan DuKAS 2 olaylara ba~ka
lir ;o~1 dan bakar. HUmanist Khalkokonclyles'in aksinc Dukas Grck halk dilini kullanmt~llr.
qb~e yd111a kadar uzanan escri bi.iytik bir gtivenilirlik vc anlallmm canhhg1 ile temayi.iz
d .. r. llu arada, mcscla Istanbul fethinin tafsilath tasvirinde oldugu gibi, tasvir hazen ger<;ck
l111 trajl'di havas1 taml.aktadtr. Khalkokondyles gibi Dukas da eserine diinya tarihinc bir
k u~ hak1 ~ 1 ik J:(ir mi~ isc de asll tasviri Ioanncs Kanta.kuzenos'un 1341 y1hnda hi.iktimdarhga
yll kM<Inw~i ilr balay1p ancak Sultan Bayczid'in 138g'da Osmanh hi.ikiimdan oluundan
itdJnl<"ll daha tafsilath olmaya balar 3 Escr, as1l metnin baz1 bo~luklamu tamamlayan bir
d,. '~ki italyauca mctni ile zamamrn1za kadar intikal ctmitir (C. R.'dc grck~e metindcn
tarih~ilcr te~kil

N~r . .J. DARK<'>, Laonici Chalcocandylae

hn /111111rum demons/rationes 1, 11 I ve 2, Budapnt 1'12 2, HJ23 vc 1927. Romcnccyc r;:cvirisi:
V. I ; rw.cu, l.aonic Chalcocondil: E.'xpuneri istorice,
ld. Amd. Rep. Pop. Romine 1958. Aynca
~ 1 ~- 1\.. ( ;u mRnocK, Laonikos Chalkondyles,
'1/lrhr. /. Volkerrecht 4 (1 910) 72 veld.
I lAilKo, Z mn /-eben des Laonikos Clwlkokondyles,
11.{ 21 ( HJ23) 29 vdd.; Neue Beitrage z.ur
llwxraphif- des Laonikos Chalkok01zdyles, ayn.
fll. ~7 ( H 1~7)
275 vdd.; Neue Emendati<mlllm.ddtige Zll J.aonikos Chalkokondyles, aJn.
"' 'l'l (111:1~ ) 2 Vlld. vV. MILLER, The last
:lthmirm 1/istorian : I.aonikos Chalkom(yles,
Jown. of 1/rllmic ,)'tudieJ 42 (1922) 3G vdd.
i\. 1\oq.m,.upr,yAryj , t l! XtxAxoxr,~Su!.on, /\tina

1926, s. J047L A. NrMET, Die tiirkische

Prosopographie bei Leonikos Chalkokandyles,
Doktma tt'zi Hamburg 1933 Ba~ka bibliyografya ir;in bk. MoRAVCSIK, Ryzantirwturcica 12 , 396 vdd.
2
Dukas'm ktir;tik ad1 bilinmiyor. Onun
V . GRECU (Pour une meilleure connaissance de
l'histoiren Doukas, ll1emorial L. Petit, 1948, s.
128 vdd)'nun kabul cttigi i.izcrc biiyiikbabasl gibi Mikhail achm ta~tml olroas1 ~imdilik
sadece bir tahmindcn ibarcttir.
a Yeni tenkitli bask1s1, gi ri~ vc romcnccyc r;:cvirisi ilc: V. GRECU, Ducas, lstoria
turco- bi.:antimi ( 1.1.J I I.Jfl" 1 , Ed. Acad. Rt'fl.
Pup Romme 195fi

Eskikitaplarm.com

Kayuaklar
sonr a hasrlrnr~trr). Bizans larihinin daha da smrrlr bir k1smrn1, orijinal mel im k 141 :l i 1<- '1 77
aras1ndaki dcvrcyi de alan, - daha sonra yaptlmt~ - geni~ktilmi~ melinde ise Palaiolo~o~
hancclanmm ba~langu;: devriylc tasvire giri~cn GEORGIOS SPrmANTZES ~'in l:u ih sri aydru
lalmaktad1r 2 1mparatorluk ailesinin dostu ve son ii<; palaiologoslu hiikiimdar devriud.
Bizans clcvletinin yiiksck bir memuru olmak stfatiyle Sphrantzes gckneksel Bizans giir!i~i\tu
uygun tutumu ile gerek Khalkokondyles ve gerekse Cencviz dostu Dukas'dan aynlrnakla
olup union taraftan olan Dukas'm aksine sert bir L:hin di.i~mamchr. VcrdiiF bil~i ohil<i il
olup Sphmntzes, kronolojinin dogruluguna ozclliklc aguhk lanm11~tir. Tasvir lan~1 Klralkokonelylcs'in yapmactk atkaikligi ile Dukas'm bilin<;li viilgarizasyonunun bir liir orl:d :11na."
saytlabilir. Zaman baktmrndan birbirine yakm olan bu ii<; tarih<;i gcr<'k gcr<;ek olaylar \'<'
gerekse gorii~ a<;tSI baktmmdan birbirlcrini ikmal etmekteelirler. Bunlarrn en g!ivrrilirr
her halde Dukas'tlr 3 Khalkokondyles, Dukas ve Sphrantzes'in vereliklcri lralH'rlc ri 111 .
mamlamak i<;in 1mbros'lu K1itobulos'un eserine milracaat etmck gerckir. Ei~; .... d:rlra
Khalkokondylcs TUrk dcvletini goril~ zaviyesinin merkezine yerle~tirmi~ ise, kihar hir <;n k
olup TUrk hakimiyeti ile barrmak ve yeni efenelilerin ho~una gilmek gayrTiiui ~Oclc-rr
KRITOBur.os bir achm daha ilerlcmi~ ve Sultan Mehmet Il.'in tarihini yazrnr.711r. l\iwmlr
1

Ach akkmda kr. V. LAURENT, L:oppct non PpocvTqc;, BZ 44 (195I)

(Di>LGER- Festschrift) 373 vdel. vc Sphrantzes
ti nouveau, REB 9 (I95I) I70 vdd.
2
ilk iki kilabmm yeni ne~ri: PAPADOPOULos, Georgii Phranlzae Chrorzikon I,
Leip7-ig' (Teubner) 1!)35 PAPADOPULOS'un
daha ilncc ba5ka bir yercle (kr~. Bulletin de
l'Inrt. Archiol. Bulgare 9, 177 veld.) belirtilmi~ olan fikrine gore, onun yaymlael1g1
lliiyuk kronik (Citron. Maius) Sphrantzes'e
ait olmay1p Sphrantzcs'in astl escri olan
ve MIGNE (P. G. 156, 1025-80) tarafmdan
nc~rcdilcn K1sa Kronik (Chron. Minus)'i esas
almak suretiyle viicuda getirilmi~tir. F.
DoLGER ( 0/lo- Glauning- Festschrift, 1936
s. 29 veld. ve BZ 37, I937, s. 502 vd.)'e
gore Aiinus Sphrantzes'in giinliik defteridir
ve Sphrantzes'in kenelisi tarafmelan tarih
eseri (Maius) olarak gcni~letilmi~, yeniden
tanzim edilmi~ ve J\,fakarios tarafmdan
ba~ka ilavclcrle tahrif olunmu~tur. Bu gorii~ii sonraelan PAPADOPULOS ( Vber "Maius"
wul "Afinus" des Georgios Phrantzes , BZ 38,
1938, 3113 veld. ) da kabul etmi~tir. Kr~.
aynca DoLGER, ayn. esr. 489 veld. Buna
mukabil V. GRUMEL (Echos d'Or. 36, 1937, s.
88 V(l. ) vc H. GREGOIRE (Byz. I2, I937,
3B9 vdd.), Aiaius'un Sphrantzcs'in ger<;ek
cseri vc 11./inus'un sonraki dcvrcdc yaptlmi~
bir huli\sa oldugu fikrini miidafaa ettiler ve
i)ncdcri MoHAvr:siK (l~vzanlinoturcica / 1 , 152)
de bu gii r ii~c ll'lllayiil gil~lc rdi. Bu arada

IXVT ~'ij ~

Maiu; 'un sahteligi tezi R. J. Loi.NI' 11 1~.

(La datte de la lettre .&' de .Afanucll'afiofo~:ur rl
l'inauthenticite de "Chronicon Aiaiu." tf,. f."rm,l{t~
Phrantzes, Echos d'Or. 39, 1940, s. cp veld . v
bilhassa Autour du Chronicon Maiu.1 all1ilml ,)
Georges Phrantzes, Miscellanea G. Alma/1 Ill,

1946, s. 273 vdd.)'in onemli ara~lll'ln:rlarurcl.r

kuvvetli bir dayanak buldu. Buua f<i\r ,.
Maius,-hakiki olan--Milms'darl vc luurlllr
yamnda bilhassa Khalkokondy k~ v I lor"
theos'un Monemvasia kronigiud .. n l\11rl<.r
rios Melissenos tarafmdan yaprLm I"'
kompilasyondur. Bunun ispati I,'Ok ai(ulri>'u
sahip, i~in esasmela tamamiyle kallllk ~"\' "'
delillere dayanmaktad1r. llunun lutarlrlr,\r
bu devreye ait miiteakip ara~lrnnal.111.r
saelece daha da kuvvetle teyid cdilrrll'ld .. clir,
oyJe ki, bu giin bu tartimalt SOI'IIII kc si11 ola
rak neticcye ula~m~~ say!labilir. LcW.NI 11 r ~"'
gorii~iine ~imdi MoRAVCSIK (ll)'Zlllllillol/111 in1
P, 287 vdd.) de uymu~tur. Aynca IJii1 Ill II'
in bu hususu kabul ettigini hildinu ya~'"
ile kr.: BZ 43 (1950) 63.
3
Kr~. E. QERNOusov, })u!.:a, odi11 i.
istorikov konca Vizantii, VV 2 I ( I!)l ,t) 17 I vdc I.
vV. MILLER, The Historians J)o/1~(/ \ """
Phrantzes, }ourn. of Hell. Studit:s 1h ( 1!I'~ h)
63 vdd. V. GREC:U, Pour une mrillcurr, tfl/111111'
sance de l'historien Doukas, klhnorial I 1'1'/il
(I94B) I 2B vdd. Diger bibliyol-(ral'ik hrlf:i
i<;in Lk. MoHAVC:SIK, lly:;rmtino/urrim J,
250 veld.

Eskikitaplarm.com

'

'1 '11
larih~i

il,'in liz dliklr onrmli olan, Istanbul fcthiuin ta(~ilath tasviri olup 14'i1'dcn 1467'ye
kall;u u:r.anan ya:mmm miihim bir ktsmtm bu bahis i~gal etrni~tir 1. Ancak Kritobulos,
ny urn Khalkokondylrs vc Dukas gibi ve Sphrantzcs'in aksine , bu r;:ok tinemli olaym
dojtnulau dogruya gorgil ~ahidi degildir 2 Istanbul'un dil~il~U hakkmda bir r;:ok bilgiyi
ya haun glirgii ~ahitlcrine borr;:lu bulunmaktaytz. Dogrulugu ve dakikligi sebebiyle Venedikli NICOLO BAR!lARO'nun tasviri bilhassa tinemlidir 3 Qagda~larmm ruhunu derindrn sarsan son Bizans devrinin bazt olaylan da Bizans'ta kendilerini tasvir eden yazarlar lmlmu~lanhr. Bir zamanlar loanncs Kamcniates'in Selanik'in Araplarca zaptmt tasvir
r lmi~ olrnas1 gibi IOANNES ANAGNOSTES de bu ~ehrin Ttirkler tarafmdan 143o'da fethini,
lnANNMS KANANOs, Murad II.'m 1422 ythnda lstanbul'a taarruzunu tasvir etmi~lerdir (Her
ikiHi de C. ll.'dc Sprantzes'in arkasmda bastlmt~lardtr).
~u halclc biz bir taraftan takriben 136o'a kadar alan devre, diger taraftan ise Bizans
lnrilunin son onytllan hakkmda nisbeten iyi bilgiye sahip bulunmaktaytz; buna mukabil
Niktphoros Gregoras ve Ioannes Kantakuzenos'un ele almaytp 15. yUzyl tarihr;:ileri KhalkokoiJ(lyles, Dukas ve Sphrantzes'in 'i(ok ksa ve yetersiz olarak aydmlattiklan arada kalan
dtvn~ i~in mcvcut haberler fakirdir. Bu devre tarihi ir;:in bize muhteva cihetinden pek yeln~iz olmakla berabcr kronolojik baktmdan saghkh anonim k1sa kronikler r;:ogu zaman
1

MOLLER, F. H.G. V (1870) 40-161.

lugilizce r;:evirisi: Cu. T. Rwas, History of
Mthmerl the Conqueror by Kritououlos, Princeton
1'1!14 Kritobulos ve eseri hakkmda kr~ .
.I. H.AUONI~:, Aritovul, vizantiyski istorik XV v.,
r:lcu SrJJSke ll.raly. Akad. 138 (1930) 59 vdd.
I. V. lJilAL'covA, Vizanliyskiy istorik Kritovul
o y r!i111kh darryanokh, VV 4 (1951) 91 vdd.
Ayr1ca bk. MoRAVCSIK, Byzantinolurcica /",
4~H vdd. Kritobulos'un tenkitli bir ne~ri,
Kiri~ ve 1 omencc '<evirisiyle birlikte: V.
( :1mmr, C:rilobuli Imbriotoe De rebus per annos
14'i1-1.17ti ,. Mechemete II gesti.s, Editio Acad.
Jlr,if. l'ofl. llomaniae, 1963.
u llu dikt tarihr;:inin Istanbul'un dii~~~~ 11 hakknulaki haberleri N. TOMADAKES
1arafuulan bt~rabcrce basilml~ ve bi r giri~ ile
rlnnalllnu~tlr: 6ou~erx- Kprto~ou>.ou- I:cpprxv'1 .\'rxA)(OKovM>.ou liEpl liAWO"Ewt;; lit; Kwvarxvnvrruno)>.EIlt;; ( 1453) :Euvrxyw>.~ Y. L~v
(UTii npr,MyoJ Krx! {3toypetq>LXWV !1-EAEn]!J.Ii.-w'll
1up l TOorV .-Eoorxpl~\1 [o.-opwypiljl~lv, Atina
l~r:l
Sphranlzcs'e atrolunan Chronican
Mllill.l'dan alman tasvirin bir giri~ ve
yoru mu ilt hl'rabcr almanca ~evirisi:
1:. v. lvANKA, Die letzten Tage vo11 Konstat~ti
'"'("'l, /l yz. Geschichlsschreiber I, Graz- Wien1\.illn IIJ'i4 l'scudo- Sphrantzes ve Dukas'm
loir giri~ ksmmt muht!'vi rusr;:a r;:cvirisi: A. A.
'i 11 I'ANov, Vizartliyskie istoriki Duka i Frandzi
u fuulnui A'rmslalllinotxJlya, VV 7 ( 1953) 3851 1 (;, Zt.IR.A.'I, cOt!. /Jarberinus gr. lli'de m~v-

cut vc 1512 y1lma kadar uzanan, TUrk

sultanlanmn Grek halk diliyle yaztlmi~ bir
kronigini yaymlad1 : Xpovtl<bv :n:Epl .-wv
ToupK(J)\1 I:oui.:rov(J)'Il, Atina 1958. Ancak bu
kronik, E. A. ZAKnARJAoo u (To xpovLxl, .-t:Uv
ToupK(J)'' D:.u'A.-a.v(J)\1 xcr.t ..:o ["<a.ALK6 "<ou :r.:ponmo, 'E>J..l]VtKi, lloxp&.p't"ljf~IX 14, 196o)'nun
gostermi~ oldugu gibi italyanca bir asldan
gclmektedir.
3 N1COLO BARBARO, Giornale
dell' assedio di Constantinopoli 1453, n~r. E. CoRNET,
Wicn 1B56. Khios'lu Leonardns'un 16
agustos 1453'dc papa Nicolaus V. 'a gfindermi~ oldugu habcr de daha bi.iyUk bir
dikkate deger: K~. G-.. MORAVCSIK, Bericht des Leonard1es Chimsis uber den Fall von
Konsta11tinopel in einer vulgiirgriechischen Quelle,
BZ 44 (1951) (Diilger-Festscllrift) 428 vdd.
Istanbul ilj;in yap1lan miicadeleye TUrk
tarafmda katllan Rus Nestor- lskande1'in
tasviri r;:ok ilgi ~ekicidir: K~. N. A. SMIRNOV,
lslorifeskoe Zllllfenie russkoy "Povesli" Nestora- Iskandera o vzyatii tu1kami Konstantinopolya v 1453 g., VV 7 ( !()53) 50 vdd. Grek
olmayan digcr g<.irgi.i ~ahitlerinin hab~r
leri ir;in GIBBON- BuRY (Vll, 332 vdd.)'deki
listeye ve VAsli.IEV (History, 1952, s. 649)'e
bk. TUrk kaynaklarmdaki bilgi ir;:in: A.
Moscnopout.os, Le Jiege et la prise de Con.!tantinople selon les sources turques, le t:illqcentume anniversaire de la J1rise de Constantinople,
Alina 1953, 23 vdd.

Eskikitaplarm.com

l.;ay1u1kla

It

yardnnn olmaktadular 1. Tamlama olarak lll!J6'dan 1413 y1lma katla1 ulan zamam ktap
sayan hir BulgaJ' kronigi de i~c yaramaktad1r ~ . Eski Snp edebiyalmm cn ii1wmli l.mh
t'seri, Trnovo patriji;i Euthimios'un ~l'vrcsinden mn~eli FtLOZOI' KoNSTANTIN'in fll hJ
tatihind kalemr ald1g1 Stephan Lazar!'Vili (13B9-1427)'in biyogral"isiclir " Tarihi hlrrrual uakunmdan zcngin alan bu rasvir gcni bir larihi ;Ct'licvcye olurmu~ olup 1~1 yii:r.y1l111
ilk i.ic;: onytlmdaki Hizans tarihi ic;in de i:inem ta~tr. 14. ytizydm ikinri yansmda Epirns'uu
tarihini, yanh~ olarak Komncnos vc Proklos admdaki iki kei~c izafc cdilmi~ ohm hnui k
ihtiva cd(r 4 MtKIIAEL I'ANARETos'un kronigi Trabzon imparatorlugunun 1204'lc11 I.J'JII'
ya kadar ktsa bir larihini vermektedir 5
Dar anlamiylc larih escrlerini tamamlamak hususunda cdcbi bakundan ola
gantistti vcrimli olan Palaiologoslar dcvrinin bilhassa zcngin oldugu muhtelif ftrsal
larla kaleme almm~ yaztlar, mcktuplar vc beyan ve belagat ve tcolojiye dait eRerlcr
bize hizmet cderlcr. Bu yazt tUrlerinin yaymlama vc ara$hnna faaliycllcri ll('n i.l1.
1

1391 ytlma kadar gelen i:inemli bir

kronigi daha J. Miir.LF.R (Byzantinische Analekten, SitzrmgJber. der U'iener Akad. IX, 1852,
s. gB!J vdd. ) yaymlamt~ll. Bu kronik ktsalttlmt~ olarak ( 1204'dcn 1282'yc kadarki
ger~ckten onemsiz ba~langtc;: ktsmt ~rkaru
larak) LAMPROS- AMANTOS (BpOC)(EOC zpc,vLxoc,
No. 52, s. 88 veld. ) tarafmdan tekrar yaymlanmL~tLr. Kr~. aynca, ayn. esr., No. 15, s. 31
vdd. Bu oncmli koleksiyon klsmen Palaiologoslar dcvri kronolojisi i~in biiytik dcgct
ta~tyan dlidcn fazla ktsa kronik ihtiva ctmektedir. Bu ne~ir ir;in I'. \\'l'ITEK'in BZ 12
( 1937) gog vdd.'dcki tcnkidi noll an ile kr!].
llpoczioc XP<JVLXX i~in degcrli tarihi bir yorum
CuARANIS (Short Chronicle ) tarafmdan yapllml~tn. - Buna bcnzcr ve 1352 pima kadar
gelen dikkatl' dcgcr bir kronigi , bir Moskova
yazmasmdan, H. GoRYANOV rusr;a ;evirisi
ile birliktc ne~retm~tir: VV 27 (1949) 276
vdd. Ancak bu nq1c yap1lan giri k1sm1
maalcscf aym (~ins kaynaklardan bu gtinc
kadar malum olanlat hakkmda hir; bir bilgi
vermcmekteclir, metin nc~ri vc terctimc de
kifayetli degildir. 14. yi.izy1hn ikinci vc 15.
asnn ilk yar1s1 hakkmda ilgi r;ekici bilgi
vcren ba~ka bir k1sa kronik krsa stire i:ince
R.-J. LoF.NERTZ tarafmdan yaymland1: Chronicon breve tie Graecorum imftemloribu.s, ab amw
1341 ad muwm 1453 cod1ce Vatica11o graeco r62,

Periodica 24 (1958) 155 vdd.

:1 N~t. I. BoGDAN, Archiv f. sltw. 1'/u/,,

526-35. Bunun hakkml;1 K.

i:incmli mlilahazalan : ,'~ur 11 '111
digung der neuentdeckten bulgm-i.rchert (.1mmiA,
Archiv f slav. Philol. 14 (rBg2) :.~:Ei vdd.
3
N~r. V. YAmc;:, Glasnik SrJsko.t: "~""""!:
drulva 42 ( 1 875) 223-28, 372 -77. ll1u1un
hakkmda: St. STANOjEvtc, Vie /lioJ:ttl/lhrr
13 (t8gt)

J IRF.CEK'in

Stephml Lazarevits mn Kon.rlautin dm1 1'/u/,,.,,,

pheu als Geschichl.squelle, Archiv f /'hi"". Ill

( J8g6) 409-72.
' Nr. G. DEsTUNIS, Pc~l<"rshun~ 111 ,II
(rusc;a r;cvirisi ile birlikk); J. 1\V I<AMoVII .
Glas11ik 14 (1 862) 233-71 ISII'J>Iia <;cvirii ,(,
birlikte; aynca I. BEKKER, 1\pirotim, lrtiJ:
mentum II, 209-39, C. JJ. Cuenca'da umh.ll.c
za edilmi~ olan Epiros dini kulsal t'lllalll'l
lerinden haztrlanan J!:cni~ bit escr ~c"I\C"\'1"
sinde S. CtRAC EsToP ANAN ( Biza11ri11 y /,,f,r/111.
El legato de Ia basilissa Nlaria y de l11.r tll.fmlll
Thomas y Jo.sati de Joanuina, /.II, llarnlona
1943) bu oncmli kronigin, r;ok lal~ilat!J 1111
yo rum ve liOk sathi bir Epiros 1:11 ihi i(, ,
yeni bir nc~rini yapm1~t1r. Epims knmiklrc i
hakkmda kr~. L. VRANusrs, :Xp<lltY.ti 1r1
(LEO"OCLWVLx~c; XOCL 'tOJpKCJXpoc-n>V(MNIJ <; 'JJ n&l
p~u, Joannina 1962. Hu haeimli Vt" ~' ' a~h
Oil t;ahmayt mctinJcrin kril ik ll<'~tinin II
lcyeccgi haber vciliyor. llurada G. Sc:ruu"

EEB~

(Stru/lura e coulmuto della Crouam dd 'I "''"

N ~.Rl'Z

l~y::.

2B t, rg;1B) 204 vdd. Aynca yinc LoEtarafmdan Dbnt!trius C)dolzes, Corresfwmlance I, Siudi e Te.1lt 1!!6 ( 1956) 174 ic;:inde yaymlanan C/mmicon breve Thessalonicense
ilc VI' yiul" ayru mUdlifin ~u makalcsi ilc
kr~.: C:hmuit{IIC.I /m1rtJ ~J::.antiues, Orient. CluiJt.

32, 1962, s. 20:i-5n, :H3 vd.)'111111 0111'111

li mi.iblhazalanna da i~arct cddmi~ olsuu.
6
Tenkilli nc~ri, bir ~iri~ vc yom m ilc :
0. LAM!sums, \ltx :x"'l) -rou llocvocph ou mpl
-rc . v 1\'1 EAOCAtolV hol~vr.v(V, 1\1 ina 1q;111.

Eskikitaplarm.com

ha-) l.111~1~

safhasmda hulunuyor. Bm:ula sadcce tarih hakumndan verimli kaynakl.uol.lll k1sact hahsolunacak11r. Bilgin pntrik GRRC:ORIOS (C:eorgios) KvPJUOS (patrikllk 1i<vnsi 1'.111:1-ll!llq) arkasmda, hacimli ml'ktuplar yamnda, tasvirinin saddigi vc ol~jck1ill ij(i il llii'St'll\ hir Nikephoms Hlcmmyclcs otobiyografisinc nazaran kcndi I chine oldukc;a
l.trldl bir otnhiyografi lmakrm~llr. Buna mukabil onun Mikhail VIII. vc Andronikos II.'a
ya '/,llll~ oldu~u enknmion ( mcdhiyc)'lar ah~1lm1~ agdah bclagat sozciikleri ilc alabildigine
yll kliidiir ' Orcgo.-ios Kyprios'un ogrencilcrinden vc Andronikos II. devrindc Bizans'm
n s;llin hil~in r,:cvre~ine mensup olan vc dcvlet hi:r.metinde yUksek devlet makamlannda
llldllllan, hir miicldd de naz1rlarm bakam srfatiylc (J.to-:< :r~v vazifesi goren, bizzat impara'"duk <tik~i ill' s1hri akrabahk tcsis eden (k1z1 Irene, Andronikos II.'un ogullarmdan despotes
loaHIII 'S l'alaiologos ile evli idi) NIKEPHOROS KHUMNOS bir r,:ok teolojik, ic;inde Aristoculugu
h111sil v miidahta cltigi fclsefi cscr, matematige ve astronomiye ait makaleler vc bunlann
ya nmda aralarmda Andronikos Il.'a yazd1g1 soz kalabahgt ile ~i~irilmi~ bir enkomion'un
d. l1nlnHdngu c;ok saytda bcHl.gate clair yaz1 yazmt~tlr 2 Bu zat o E:r.t 1:0'1 xa.v~"-J..eloJ
s1fa1 iyl1, .impamtorun emri iizerine bir l;Ok zabttname de yazml~trr: 1296 larihli ve mahlumclcrin n~furma tabi tutulmalan hakk1nda bir emi.rname ve giri~ ktsmmda Turklere kar~r
Su p Jmah M ilutin tarafmdan yaptlml~ yard1mm zikredildigi 1313 tarihli bir Khrvsobullon
iiu llikll' ilgi c;ckicidir. Bu niifuzlu adamm mcktuplan da tarih bak1mmdan onemlidir 3
( :ok say ula filnlojik, bdagat vc teolojiye ait makalenin yazan tincmli filolog THOMAS (Timllll\11 os) MAmSTIWS, aynca Andronikos II. devrinde imparalorluk idaresi hakkmda onemli
hilgi Vt'l'l'll vc idarcnin kiilii taraflanm saklamayan, imparatorluk (r.:ep! ~OitrLAEt'li;) VI'
clvll (mpt :n:oAtu[or:c;) iizcrinc de yazrlar birakmi~tlr . Khumnos'u (J.EOlX~())'II mcvk1inde
lSI ihli\1' td(n, Andronikos II. devrinin en biiyiik alim VC devlct ad ami THFODOROS ME TOI() IITJ:s fclsd'i ve safi ilmi yazrlar yamnda, t;ogu kcre larih habmmdan onemli bilgiler
k 1p.ayan oldukl;a c;ok say1da belagate dair makalc ve ~iirlcr de kalcme almrllr. Bunun
d1 ~ 111da Mctokhitcs'in bir barl anla,masr yapmak ve kral Milutin ile imparatorun krzr
Snnoni.,'in l'vlt-ndirilmcsi gayesiyle Sup sarayma gunderilen bir rl..-i heycti bakkmda verd 11{1 rapor ilzcl hir dikkatc deger ~. Jlk Palaiologos hiikiimdarlarmm tarihi bakJm1ndan
1 1\lcklup teatisinin e1 yazmasr olarak
1111 ikal i hakkmda lefcrruath bir aratrrma

\V. I .liM I 1 111 (!.a tradition manus&rite rk la

(.'rmr,fwndanrr dr Gr~~toire de Cbypre, BruxdlesHc1111.1 1'1:! 71 tarafmdan yapilmJ~tlr. Burada
s ;I H) 1 arasnula otobiyografisinin metni de
(,a II SIZI'a l,'"virisiy le vcrilmi~tir. Ancak La"''''' II' maal,.scf mektuplarm ycni bir basklst111 vrnw111i~1 i1. ~- Euo"rpo:Tt<i31Jc;'in gorcmcdiP;im w~rinin (l'p1JYOflLOU Toli Ku;:pLou
llll'!ll'l( I.EV!XtltJ lti7.Tfl!cXfl;(O'.J bttOO'TOAO:( Kot:l (.LV~OL 1
1<)111 ) c;ok nalamam oldugu vc -LAMEERE'
"' M. 7 vdd.'d1 gtlstercligi gibikifayetsiz
lir ,.] ymmum tr.mdc dayanchg1 anla~lll
) "1 1\likllail VJIJ. ve Andronikos Il.'a ya' """~ 11lan iki mcdhiyPyi Fr. BoiSSONADE
( lnmlolrl (!rare!! I, ~113-93) nc~rctti. Toplu
11 qir: 1\lii :NI:, /'.(!. 14:.1, 20-46!). Burada olohi\'lll'l~lfl vc cnkmnia yanmda Latin inanct
w lli:t.au~ll mtiou laral'larlan ilc mlicadde
c llllf'k tl~n kal!'llll" aluum~ l.colojik yn~dar

v. b.

bas1lmr~l1r.
2

Hayall, siyasi faaliycti vc edebi

cscri hakk1nda tafsilat it;in bk. J. VERPEAux,
Nicephore Choumnos, homme d' /<:tat et human isle
byzantin (ca. 1250/5-1327), Paris 1959
3 Nikephoros Khumnos'un ~imdiyc kadar yaymlarum~ yaz1larmm t;o~u U eserdc
bulunur: FR. BmssoNADE _. Anecdota Graeca
I, II, Ill, V. Ad1 get;en zabltlar aynca ZEPDS,
Jus I, 551 vdd. ve 549 veld. Kr~. ayrrea
Actes de I' Athos 17 No. 26. Yaz1larmm el
yazma nlishalan hakkmda da tafsilath bilgi
J. VERPEAUX, ay11. esr. 17 vdd.'cle verilmektcdir.
MIGNE, P. G. 145 447-548.
5 Sefarclnaml" SATHAS, MEa. ~~[1>. . l,
( 1872) 154-93'dc vrrilmi~tir. Bclagat vc
hitabetc ait yaztlarmm biiyiik k1sm1 basllmaml~llr. lznik i~in yaz1lan bir mcdhiyf"
de yinc SATIIAS /, 1:m-5:frlc hastlmr~llr.
Mtlokhill's'in asJl I'NI.'ri olau kan~tk ya~1lan

Eskikitaplarm.com

Kaynaklar

l ' lt

1'1111 ~i irlcri ,,. Mikhail VIII. u;m yazd11:':1 IIJ('dhiyc " ih bilh <J~:;o
Es'in ~iirkri, niC'sd;l lsi olar;tk Ru~ya'ya yapt1g1 sy;thatin lasviri w 11111i1t. l11
f1rsatlarla haneclan azasma, devil'! in yliksek mak:lm sahiplerinc ve kilisc hUyiikl<rine ya~.
tllg1 manzumclcr oncmlidirlcr. !vlanucl Philcs'in sanat cserlcri lakkmcla tasvirlcr il11 i1 a
eden hicviyclcri de dikkate ~ayanthr 3
Uzun hayal1 esnasmda bin;ok imparalor devrindc dcvlcl hizmetindc yliksck Jllab111L, r
i~gal eden, nco- cflatuncu olarak fclsefi, union taraftan ve he.~1khast alcyhdan olarak II'Oiopl<
gcli~mcde oncmli bir rol oynayan, aralarmda Thomas Aquinus'un Summa 7 heolo.t!iac ad h
cscrinin de bulundugu bir <;ok latincc cserin terctimccisi olarak Bizans ilc, hir <;ok k ,.
scyahat elmi~ oldugu batmm ki.iltiircl bak1mdan birbirine yakla~masmda hizmPI i g'\'11 ,
14. yiizy1lm en vcrimli vc en ilgi t;:ekici mi.ielliflerindcn Selanikli DEMETHIOS KYiloNt s' 111
yaz1lan Palaiologoslar dcvrinin en onemli tarih kaynaklarmdamhrlar. Tarih k:t} IIOI J.:l
olarak en biiyiik oncmi onun t;:ok hacimli mektuplan 4 ve bchigat cscrlni, !Jilha ~'"
Ioanncs VI. Kantakuzcnos'a iki vc Ioannes V. Palaiologos'a bir hitabesi 6 , Slanik'11k1
zelot'Iar hakimiyetinin- gayct timitsiz vc ac1- bir tasvirini ihtiva eden M(JVrlil k.< htl
-rr)i.'<; E:v Ge:omxl.ovb~>J 7teO"r>uO"w'i vc Bizans halkm1 Latinlcrle birlemcyc v 'l'tirklcl,
kaql mukavemctc davet edip 1370 y11larmda Bizans devletinin iimit kmn dunllllllllll
canh vc tarih bakimmdan aslma tam uygun bir tablo hiUinde belirtcn iki uya1111.t
hitabcsi (o>p.flov).e>J"l'LY.o() haizdirler 8 Ioanncs V.'in khrysobullon'larmm bir ka~ 11.i1 i~
l\IANUEL

II01.0IIOJ.O~

l\1ANUf~r.l'lm

1 Sec;ilmi~ 50 mcktubu G. ( :AMMI 1 1 1

(lvliscellanea) kollcksiyonu CuR. G. MULLER
vc Tn. KmsSLING'in cski nc~rinde (Leipzig (Demetrius C.J'dones, Correspondana, l'ar i~ IIJ:Iu)
1821) bulunlll'. ~imdiyc kadar bilincn 20 (verilen metinlerin frans1zcaya l;l'vir i~i "'' cl .
iirinden sadcce ii!rii yaymlanmi~tlr: M. gerli bibliyografik bir giri k1sm1 ilo) L1krluu
TREU, Dichtungen des Grosslogotheten Theodoros ctmi~tir. G. MERCATI'nin oncmli llllllall "
Melachites, Gymnasialprogr. Potsdam 1895 kr.: Per l'epistolarw di Demetrio <:itlmro, .\'twit
(Metoklzites'in hayat1 hakkmda tafsilath bilgi bizanl. e neoell. 3 (1931 ) 203 vdd. Yiu1 1\\'N.
veren birinci parr;a ozcllikle onemlidir) ve MLF., Notizie di Procoro e Demetrio Cirlrmr
R. GUILLAND, Le palais de TluJodore Metochite, ed altri appunti (Studi e Testi 56), Rom a 111:11
Rev. des Etudes grecques 35 (1922) 82. R. Burada bir r;ok baka mektup vc iilll'lllli yuz1
GUILLAND Metokhites'in yaymlamm ~iirlcri daha vard1r. Burada s. 359 vdd.'dr yay Ill
hakkmda U makalesinde bilgi verir: Les lanml olan D. Kydoncs'in olohiyuf(l ,,1 .. 1
Poesies inedites de Th eodore Afetochite, Byz. 3 H.-G. BEcK tarafmdan almancaya 11,.., 111111
(1926) vdd. Aynca kr~. AYN. MLF. Corres- edilmitir: Ostkirchliche Studim 1 ( 1!J!i ll ) ~ ~~11pondance de Nicephore Gregoras 358 vdd. H.- G. 225, 264-282. Aynca LoENERTz'in ~u Vl'lllllll
BECK ( Theodoros Metochites. Die Krise des makalelerine bk.: A-1. Paleologue el I J, ( :prlullr1
byza11li11ischen Weltbildes im 14. Jahrhundert, Bu sonuncu makale Kydoncs'in muh.1hnu
Mi.inchcn 1952) Mctokhitcs ve eserini tiim tmm ti.imi.ini.in nerine haz1rl1k mahi yrliutl
olarak degerlendirrni~tir. Mctokhites vc vc biiti.in cl yazmas1 malzcmcnin ~uk naH h
Khumnos gibi o zamanm rikrl hayat1 ir;in de bir ara~tumas1 olup, diger be~ ml'klup ilo 11.1
aym dcrcccdc onemli bir eser: I. SEVCENKO, ki.ir;iikr;e metni de yaymlamakta<hr. 1111 111 ,,
Etudes mr Ia polemique entre Theodore M etochitc da r;1km1~ olan U nqre de bk.: 1Jh11r'ttim
el Nicephore Clwumnos, Bruxclles 1962.
Cydones, Correspondance, publ. par H. . -J . I .111
1 FR. BmssONADE, A11ecdota Graeca V, NERTZ, I ve II, Studi e Testi 1Bh (1!1; u) v
1
15!)-82; M. TREU, BZ 5 (18g6) 546 vd. 208 (1g6o).
2
6 G. CAMMELLI, Demellii C:yrlomii 11111
J PRF.VIALE, Un panegirico inedito per
Micltcle V//1 Palcologo, BZ 4!.1 (1!)42) 1 vdd. tio11es lres, ad/me i11editae, JJN] :-J ( J()l!~l) I'/
" E. MII.Llm., Atauuelis 1'/tilae carmiua, vdd. vc 4 ( 19:l3 ) 77 vdtl., :tll:z V!hl.
0 MwNR, 1'. (), lli!J, h4o vdd.; 1 ,.,,
:z cild, Pa r i.~ Jll!)5!i7 A. MARl'INI, Manuelis
/'IIilao ,armimt inrdit11, Napoli 1~)1111.
~)fil vtld. , IIIII!) vdd,

Eskikitaplarm.com

imrr rr (frrmimirm) da Kydoncs'in kakmirukn ~km;uhr 1 Kydoucs'iu iigiTncikrimku

ni P L~l"'s adasmda bir dominikcn manasiirmda vefat eden, union dostu vc hesykhast
:dryldan MANUEL KAT.JiKJ\S da ilgi c;ckici m('ktuplar lnrakm1~lu 2 Hesykhast har('keti vc
"'IJ'~ /rm/ miitaddesi hakkmda Nikephoros Gregoras ve Ioannes Kantakuzenos'un larih
kit. plan ya mmla bilhassa he.rykhastlzk ccreyanmm kurucusu GREGORIOS SINAn'ES, hesykha.rt'
lann hi't)iik n~isi GRF.GORIOS PALAMAS, patrik l'wr.onmos, hes)'khast alcyhdan Kalabiia'lt
IIAutA AM V I~ C!muOJuos AKINDYNos, onemli mistik NrKOLAOS KADASILAS'm yaz1lan VI'
iht ilMJ ortadan kalchrmak ic;in toplantlya c;agnlan konsillcrin zabrtlan bilgi vcrmektcdir 3
Nikn laos Kalmsilas'tan teolojik yaz1lan ve mektuplan 4 dr~mda faiz ve faiz alanlar hakkmda
1ki ilg-i c;ckic.i makale 6 ve kilisc mi.ilklerinin musadcrcsin,.. kar~1 yaz1lm~ gayet oncmli
loir yaz1 kalm~Ln 0 AI.EKSIOS MAKREMBOLITEs'in klsa si.ire once yaymlanan vc Bizans
.thali~iuin sosyal farklthklan ve iktisadi bakrmdan di.i~ti.igii sefalctc ate~li bir protesto
tqkil l'd<'n "zengi11 ve fakirler arasmda diyalog" adh eseri sosyal tarih bak1mmdan en biiynk linl'mi ta~maktad1r 7
1

ZACIIARIA von LrNGENTHAL, Prooevon D. Cydones, Sitz.- Ber.

rl. /Ia!. !lkad. r888, 1409 vdd. KJ1. aynca SP.
I .AMPtws, ]~'iu Prviimium zu einem Chrysobull
''"" 0. h~ydo11es, BZ 5 (1896) 339 vd.
~ Gcni~ bibliyografik giri~ ve Kalekas
dr muhalJI're cdenler hakkmda ~ok faydah
Jli'OSIIJlograf'ik hilgilerlc n~r. R. -J. LOENERTZ,
( ,'om:sfmrulanre de lvfanuel Calicas, Studi e Tesli
I r 1l ( 111')0).
" lln)J.-Irast taraftan veya aleyhindeki
ya :r.tl.ll'ln (nt<mli bir k1sm1 heni.iz yaymlanatnanii)Ilr. ~imdiyc kaclar yaymlananlarm
<;ll,:'!;ll MH;N E, /'.G. 150 ve I5I'dcdir. G. Pal.unas'm II<; oncmli yaZISLnl j. MEYENDORFF
Ill'~ir v1 tcrdimc ctmi~tir: Gregoire Palamas:
/li{M.u dt:s saints his)'ehastes, Louvain '959
1\h.YI'NilOIH'F, Palamas adh onemli eserinde
lu:.,yf../unt laraftan veya aleyhinde basiiml~
v hastltnaml~ litcratiire yakmdan temas
dnwk ltdir. Aynca bk. BEcK, Kirche 712 vdd.
1'. ENI:PEKIDES, Der Briefwechsel des
.1/Jo.tiAcn Nikolaos Kaba,ilas, BZ 46 (1953)
111 vdd_ lluna ilavctcn I. SEVCENKO (Nicolaus
C'abtniltu' CorreJfJOndence and the Treatment of
l.ntr. IIJ'.:antine Litermy Texts, BZ 47 (1954)
Ill vdd.) ilr kr~.
" R. Gt.II.LARD, Le traite inedit "Sur
l'u.wre" de Nicolas Cabasilas', EL<; f.LV~fLl)V ~
,\~(tl'tP''" (l!J35) 26g-n; MIGNE, P. G. rso,
7'1.7-'jO. Bunun hakk1nda: ZAKYTHINos,
( ;,; n mtmltaim r QO Vlld.
11 K1sa hir siire oncesine kadar bu yaz1
x.1d1n: TAI'RAI.I (The.rsalonique 261 vdd.)'nin
bihlirdiP;i hul;'\salarla biliniyordu. ~imdi
1,11n olarak yaytn laruh: I. Srwi'mNKo, Nicolar
mi~" ::;11 Gh~J'Sobullen

Cabajilas' "Anti- Zealot" Discourse: A Reilrlelpretation, DOP II (1957 ) Br-qr. Burada

~cvc;enko Bizans sosyal tarihi sorunlarma
onemli, derinliginc bir ara~L1rma ilc girmi~
oluyor. ~CVI$enko, Kabasilas'm esenmn,
~imdiye kadar zanncdildigi gibi Sehlnik'teki
Zewt'lar hakimiyetine degil, imparatorlugun
askcri gayelcrle, yani pronoia sahipleri !chine
dinscl mi.ilki.i diinyevile~tirmcsine kaq1 cephe
aldgm1 gostermektedir. ~ev~enko ba~ka bir
makalcsinde, Kabasilas'lll kcndi eliyle yapg di.izcltmc vc ila velcri ih 1iva e t tigi intiba1m
uyand1ran Pari.rinus graecus 1276 yazmasmdaki
bir kac; metin uzerincle ara~tlrma yapmaktadir. I. SEVCENKO, The Author's Draft of
Nicolas Cabasilas' "Anti- Zealot" Discourse in
Parisinus graecus 1276', DOP 14 ( 1960) 179 vdd.
Bu el yazmas1 ni.ishanm, kagdmm su yollan
dolayrsiyle 14. yi.izylim son ony1llanna vazcdilmesi gcrcktiginden, Kabasilas'm yaZISI,
~evr;:enko'nun ilk makalesinde kabul ettigi
gibi, bu yiizy1lm 40. yllarma isabct edemezdi vc boylece de Anna de Savoyen'in
niyabetine degil, daha da ikna edici gori.inen
13 71 yrhndaki Marica sa vamdan sonra
manast1r mi.ilklerinin pronoia sahiplerine
tevziinin c;ok ilcri gitmesinc kart cephe
ainu~ olurclu (bu hususta bk. s. 498), Yazmm
daha gee; yazrlm1~ olmasr ~evc;cnko'nun,
Kabasilas'm yazisrmn ZOelot'larla bir ilgisi
olrnadigi tezini kuvvetlendirecek yeni bir
husustur.
7 ingilizcc o;:evirisi ve yorumu ilc nq.
I. SEvCENKO, Alexios Afakrembolites and his
"Dwlog11e between the Rich arul the Poor" ,
Z RV I b ( 11160) Ill7!l'J.II,

Eskikitaplarm.com

Kuynak lur
Yazar ol arak l:taliy.-1 f{(lstc-rt n Bizans h iikli mclarlan ar;~~mda on smulaki yl'l'l<nl<tt
birisi MAN UI~!. II. J'AI.AIOI.(l(;os ( 1:~ 11-1 1.2 5) 'a l:lytkt1r. Teolojik makaklcr yanmda hu aydu1
vc eclebi baknndan kabiliyetli imparator bir t;ok lJclagat csnleri vc muhtdif ftrsallarla
kalemc aldti/;1 yaz1lar yazmt~ vc yliksck tarihi k1ymcti haiz ve ~ahsiyeti hakkmda hir hliknw
varmak ic,:in ilgi t;r'kici mahiycttc ~ok say tela mcktup b1rakm~tlf 1 loANNES KnonTMM t No"'
un Bayczicl'in 1\nkara maglubiyetini (1402 ) Mcryt>m'in bir mucizcsi olarak kutlayau, lutt l&~.
yaymlanmanu~ bir yazlSI imparatorlugun I402'dc vukubulan dcgi~ikliktcn once i\ind
bulundugu iimitsiz durum hakkmda oncmli bilgilcr ihtiva ctmcktcdir 2 Dizans d<vJ, tin in
son ytllarmdan climize belagat yaz1larmdan, can ~eimckte olan imparatorlugun dunmltlllll
vc ozclliklc Grcklcr tarafmdan ycnidcn elc gc~irilen Peloponcs'te mcvcut ~artlan aydnt latan bilhassa bi.iyiik say1da cser ve Floransa .rynod'u ile ~ok hararetlenen union sorunu iizrindc teolojik vc polemik yaz1lar intikal ctmitir. Bunlar arasmda on pli'mda, cski gn:kli il;i u
Peloponcs'tc yenidcn doguunu hayal eden filozof ve humanist GEORGIOS GEMISTOS 1'1 1
TI!ON, WliOtl partisinin bilgin reisi ve Roma kilisesinin sonraki kardinali BESSARION, ortodok slugun biiyiik miicadelecisi MARKOS EuGENIKOS ve kardei IoANNES EuGENIKOS, hatip IOA NNM
DOKIANOS vc nihayet imparatorlugun sukutundan sonra lstanbul'un ilk patrigi ohlll ( ;, N
NADIOS SciiOLARios'un yaz1lan zikrolunmahdrr 3 Dir tarih~i baz1 hallerde 15. yiizyd ~ ii
rindcn de oncmlicc habcrler dele edebilir. Bu husus bilhassa, 1444 ythndaki Varna ~ava~111111
balk d iliylc bir tasvirini arz ve tarih kitaplannm haberkrini baz1 tefcrruatla ikmill c,J.- u,
iki ayn ~ckiJdc ZoTIKOS PARASPONDYLOS VC GEDRGIOS ARGYROPULOS adlan altmda z;uu;ull
m1za intikal eden ~iir it;in get;erlidir 4
Gc~ Bizans dcvri idare sistcmi ve saray hakkmdaki ara~trrmalar i~in, Ioamu ~ VI.
Kantakuzenos dcvrinde veyahut bundan pek az sonra meydana gctirilmi olup yanlt ol;u al
kuropalates Georgios Kodinos'a izafe cdilcn saray vc kilisc makamlan hakkmda ki c~<'l
( m:pt 't"(>}V orpqnx[ov 't"OU lttXA<X't" lou Kwvcr-r<XV't"tVOU1t6).e:w~ XIXL 't"WV O'f'<jnldwv -rlj <; J lE'(tXA'Il~
C:xxl.r,crh~) en biiyiik bir onemc sahiptir. Get; Bizans devri i;in bu Pseudo- Kodiu o:c'llll
cscri, Konstantinos VII.'un scremoniler kitabmm ve Philotheos'un Kletorologion'untlll or !.1
Bizans d evleti ara~ttrmalan i;in haiz olduklan onemc benzcr bir ehcmmiycte sahipt" . 1111
cscr saray tOrcnlerindcki adetleri, imparator tat;landtrma merasimini ve devlet lm~ uku
bak1mmdan diger oncmli scremonilcri tasvir ettigi gibi kilise ve bilhassa devlet1: ail 1111'
muriyetlerin vc makamlann hiyerarik listesini, tck- tek memur ve makam sahipll"l'tllin
gorcvlerini vc tatdtklan alametlcri belirterek kayd e tmi~tir. Her hangi bir makamm V<"ya
adctin nc zaman baladrg1 hakkmda arada sir ada verdigi bilgi eserin Bizans sa ray VI' ici.P ,
tqkilatl tarihi i~in tard1g1 onemi daha da arttlrmaktadrr.
Gc~ Bizans dcvrinin en onemli hukuki abidesi, altt kitab~ aynldtgi ic,:in Jlckmbiblo.l' nd I
vcrilcn, Selfmik nomophylaks'1 KoNSTANTINOS HARMENOPULos'un 1345 y1hnda vilcuda ~-:kn

E. LEGRAND, Lettres de l'empereur

J1anuel Paleologue, Paris 1893. M1GNE, P. G.
156, 82 vdd.
2
Viyana Suppl. gr. 75 yazmasmdan
bir k1smi t;eviriyi H. HuNGER (Byzantinische
Geisteswelt, Baden- Baden 1958, 282-86) vermcktcdir. Ioannes Khorlasmcnos'un digcr
yaztlan vc muhaberali ir,:in kr AYN. MLF.,

u. Osleuropas 3 (1959) 152 vdd.

3
Bilhassa SP. LAMPRos'nn topht til<"
tinleri ile kr~.: 1 rIXAIXWA6y~t<X xod II EAimll\1
V'lJO"tocxci, 4 cild, Atina 1912-:3o. C:. Scliot "
Rtos'un yeni biiyiik ne~ri (E. l'r:TI'I', 11. 1\.
SIDERIDES vc M. jUGIE ile birlikll"), l';u iH
1928 vdd.'m goremcdim.

Nr.

Gy.

MoRAVCSIK,

'J;At.rlvtxl.v

,Zeitgclclrichtc in der Rhctorik des .fterbenden rro[JlJL<X 7tpt -r'ijt; Jti)':'1] ; -rljt; H<XpV'lJ ~, I luyyp'
1/y,:mu:., H'icm:r Archiu f. Ge.ch. de.f Slaweultll/1.1' !AA'1]Vtx<Xt 1\f!/.hatt I , Budap1~ll' 1< 1:1 ,.

Eskikitaplarm.com

41 11
, .,., itli1 1 l':~cr llll'lhnt v cez;1 huk11ku ahuum kap~amakta olup daba ski 1ltvirlcrdC'ki
ku111111 ~rlni ile lmknk kilaplannm hir hulll~asmt ( = komjmtdium) tc~kil cclcr. Escrin lc11\l'lllli l'roklwirtm tqkil rlrnC'klc bcrabrr bunu itmam clmck tizerc Synopsis Maior, Synopsis
,\limn, lq111na.c:oge, Rklof?a, Notella'lar Peira v. s.'drn faydalamlmt~1lr. Harmrnopulos'un
ltuknk izl'l i ~;ok tntulmu~ vc Bi7.ans s1mrlan dmda da yayllmiIIr. Aym husus, l\1ATIHAEOS
lh .M'r l\tUs'i u 1:1:1:1 ylmda trlif cttigi, alfabctik suayla Grck kilisc hukukuna dair ( ,_ nomoAmumiA) bir l<olkksiyon tc~kil eden vc vticuda gctirilmcsinden pck az sonra St('phan Du~an'm
mriylt Ntrp<;aya ll'rciimc cdilcn Synlagma'si it;:in de g'e<;crlidir 2 Ancak bu kompiliitif
I'Nf'l' hr Jll'k c;ok C'skimi~ vc gcc;crliligi kalmam1 malzemc de ihtiva ettiklcri cihetle, 14. ytizy tlm !'ani hukuku it;in kaynak olarak ancak ciddi bir tenkit stizgecinden gec;irildiktcn sonra
kull;uulmahtiJr.
!luna mukabil gc; Bi:r.ans devletinin it;: durwnunun ara~tJnlmasi bakmmdan dcgcrinc
h.1ha hit;iln}{'z kaynaklar, Palaiologoslar dcvri it;:in bol bol mcvcut olan manastu vesikalanclu. llilhassa, Bizans'm gee; devrinde idari, mali, iktisadi ve sosyal ili~kiler hakkmda zengin
ip n~;lan arzedrn Athas manastulanmn c;ok saytdaki belgesi dikkate !Aykttr. Manastlr ar, iv ll'rind mrvcut malzcmenin ~imdiye kadar yaptlan yaymlarla tam olarak istifadeye
ll lzcclildii{i her nc kadar sl>ylenemezse de, son zamanda yaptlan nqriyat sayesinde bu pek
lilwmli kaynak ti.iri.i hakkmdaki bilgimiz oldukc;a zenginle~mi~tir 3
Ball tkvletl~rinin, bilhassa ltalyan deniz cumhuriyetlerinin dogu ile ili~kileri tizcrindc
N . .Jmu:l\ c,ok zl'ngin ar~iv malzemesi toplamtUr 4 F. THIRIET tarafmdan yaymlanan,
v.. ncdik Sl'llalosunun 1329'dan 1463 ythna kadar Bizans topraklanm ilgilendiren kararI.II'JIIIII r8.Jie.llcri faydah yardmcl malzeme saglamaktadtr &. Sukutundan tinccki Istanbul
ikt i~ad I hayalnun ara~tmlmast bak1mmdan 1436 ilc 1440 y1llan arasmda Bizans bakentinde
1 rl111 an Vl' 1icari hesaplann1 ihtimam ve titizlikle kaydetmi~ olan Vencdikli GIACOMO BADOER'
Ill kiMII !Jir Siirl' OllCC eJcgec;en "hesaplar kitabr" OZCJ bir OllCIDC sabip bu)unmaktadU 8

1 N~r. (;,E. lftmtnAGII, Leipzig 1851. landarii, Ljubliana 1948. Daha eski yaym1/r-rabiblrl.l'un hou. yilt mtinasebetiyle Scl;l- lann bastm yerleri ir;in bk. yukanda s.
'"k iini\'<"rsill'sinin hukuk faki.iltesi c;ok sa- 295, n. 4 Sup htikiimdarlarmm grekt;:e
y ub larih vc hukuk tarihine dair maka- vcsikalarmdan bir toplu escri, mcslcki terimJ,IrJ ihtiva edl'll muhtccm bir cild (Tri(lot; lerin dcgcrli yorumlan ile A. SoLOVYEV ve
I\MI11TotVT(vw 'A pJLEVDJto)'Aou SeHinik 1951) V. MoIN ne~rettiler: Grfb povelye srpskilr
vladara, Belgrad 1936.
'"'~"II ui~ li r.
1 N~r. RIII\LI.ES et PoTLEs, 1:uvTotYf1ot
4 N. jORGA, Nous et extrails pour servir
TIV UE!wo~ Kor:l hpwv Kotv6vwv VI, Atina l'histoi" des croi.1ades au XV siecle, IIV, Paris
1ll11 Sup,.aya ~cvirisi: Sr. NovAKOVIc;:, 1Bgg-1916.
Af11lil'e V/aJitrra Sintagmat, Belgrad 1907.
6 F. TUIRIET,
Regesus des deliberalio11s

Ozclliklc bk, P. DoLGER, Au.r den du Senal de Venise COI!Gernanl la Romanie, I-III,
des lleiligen Berges, Mtinchen Paris- La Haye 1958-t961.
''11-8; 1'. LEMERLE, Acus de Kutlumu.r, Paris
8 Illibro dei conti di Giacomo Baer, n~r.
"14'ii II.. Gmu.ou, Les Archives de Saint- U. DoatNI cT. BERTELE, Roma 1956. Ge<;
}t~mr- J'rotlmme sur le monl Menicee, Paris
Bizans devrinin iktisadi vc parasal ~arllan
1 'l!'i!i; 1'. Diii.m:R, Sechs byzantinisclu Praktika
i~;in ilgi .;ekici kaynak: H. HuNGER und K.
" '-1 ]ahrhundcrts fiir da.1 Athoskl:JJur lberon, VoGEL, Ein byzarllinisches Rechenbuch des 15.
:fbh. d. /layer. Akad. d. Wisseruch. N. F. :~8,
Jahrhunderts, Denkschriften der 0Jterr. Akad. d.
1'11'1i V. Mo~IN, Akti iz: svelogorskih arlriva, Wi.rsensch., Philos.- hisl. Kl., Band 711, Abh.
Sf>tlllltllik Sr/1.1ke akatl. 11a11ka V 1 , 1 939; V.
:z, Wir~n 196:1.
M11 ~1N - II.. Sov1u~, Suf1fl/8metll(l ad acta Chi11

,\'rlurt~kmmnern

Eskikitaplarm.com

I. KU ~ lik

1.

l>rvl!'l Olarak

Ili:r.an~ :

Andronik n~

II.

Kiic;iik Devlet Olarak Bizans : Andronikos II.

Cenci Bibliyografya: STEIN, Untersudumgm. - ZAKYIIIINOS, c,ise T/10/lelaile.- Os IIW GORSKY, Feodalitt.- OsTROGORSKY, Paysannerie.- G. Scm.uMB:ERGER, E:xjJeditirm des "Al11111 ,gmares" ou rout ires catalons en Orient, Paris 1902. -A. R um6 Y LLU CH, La /!.xpedicirm_; /)omirw ci6n clc los Catalanes er1 Oriente, Afem. de Ia R. Acad. de buenas letras de Barcelona 1 ( 1 BB:{); 11/rru,
er1 temps dels Catalans, Anuari de l'Inst. rl'Estudis Catal. 1 (1907).- K. 1\1. SETWN, Catalan
Dnmination of Athens 1311-88, Cambridge Mass. 1948 (tafsiliith bibliyografik bilgilt 'It -).- J.
v. HAMMI'R- PuRGSTALL, Geschichte des osmanischEil Reiches, 1-X, Pest IB27<ti -.JoiHIA,
Geschichte [,-E. 0BERIIUMMER, Die Tiirken zmd das o.rmanische Reich, Leipzig- Ilnlin ''1' 7
H. GmnoNs, The Foundatio11 rif the Of/oman Empire, Oxford 1916.- W. L. LANGER mul IC 1'.
BLAKE, The Rise of the Ottoman Turks and its Historical Backgrozmd, Americ. Hijf. Rei', :!7 ( 1<I TJ)
468-505. - WITTEK, Afentesche. - AYN. MLF. The Rise if the Ottoman Empire, l.ondnn
1938.- G. GEORGIADES ARNAKIS, 0! n:pclTO~ 'O~Wf-liXvol, Atina 1947.- .}IRECt:K, l,'e.\ch irhlr I
l\1uTA<;:IEV, lstor[ya II.- MILLER, Latins.- KRETSCIIMAYR, Ve11cdig II.- HEYD, (:-mnumr tlu
Lcvaul I.- G. I. BRATIANU, Recherches sur le commerce genois dans la i\1er Noire au XI/I .1ir'rlt- ,
Paris 1929.- E. Q. SKRjtNSKAYA, Genuezc_y v Konstantinopole v XIV v., VV 1 (1!)17) ~.11 ;,-: 11

Batmm fctih gayretlerinc kar~I yapllan savunma miicadclr:,;indc

Mikhail VIII. ba~anh olmu~tu. Buna mukabil eski Bizans iilkdcriJI(k
yap1lan taarruz savalan biitiin gayretlere ragmen pek az baanh olmu~tu.
Balkan yanmadasmm kuzey yansuu 1slavlar ellerinde tutmakta idiln
vc eger Mikhail VIII. zayiflami olan Bulgaristan'dan toprak kopa1 ahilmi~se, buna karIhk yiiksclmckte olan S1rp dcvleti cihctindrn yeni kayq>lara ugramak tchdidi ilc karI karIya bulunuluyordu. Denizde once oldu ~ ll
gibi imdi de 1talyan ehir cumhuriyetleri hakimdilcr. Her IH' kadar Pclopones'in bir k1smt olagani.isti.i c;abalar sonucu tckrar Bizans devktinin ll o"lkimiyeti altma girmi idiyse de, bi.iyiik kismi hala Franklara ait bulunuyordu.
Ayni ~ekildc Booctia ve civanndaki adalarla birlikte Attika da Frank hflki miyetinde kalmiti. Tesalya ve Epiros, Aitolia ve Akarnania ik hi1 Iiktc,
Angeloslann idaresinde idiler ve inatla imparatorluk hakimiyctinc kar~1
koyuyorlard1. Palaiologoslu hi.iki.imdann eski Bizans arazisini ycnidn1
cle gec;:irme giriimleri hie;: bir yerdc bu Grek separati!:.t devlctlerinde oldtl ~ ll
kadar az ba~anh olmamiti. Nas1l 1204 felaketi Bizans'm ic;: c;:ozillnll'sinin
haztrladgt bir CY olmusa, imdi de birlemc oluumuna en biiyiik ~iddl'lll'
karl koyanlar yine separatist Grek kuvvetler idi. Bizans imparaton1111111
restorasyon c;:abalanna karI Balkan yanmadasmda yap1lan miicacklclndl"
ba roli.i Grek biiyi.ik arazi sahiplerinin i.ilkcsi Tesalya oynamakta idi.
Bu arada Balkanlarda bitip tiikenme bilmeyen savalar ve Anjou lulara karI yap1lan y1prattci savunma miicadelesi Bizans dcvletinin gi.ici.iuil
tamamiyle yitirmiti. like ve yi:intemlerindc, gerek ci.irctkarhgmda gwchc
i.ilkii bak1mmdan yi.iccligindc vc daha ziyade batxya egilimli olrnas111da
milshtt ilcri vc mcnfi sonu~lan ilc Mikhail VIII.'in politikas1 Manni"!
l.'inkini andmnakl;uhr. Bu, M1s1r'dan lspanya'ya kadar diinya olaylan

Eskikitaplarm.com

Ill

l'l t. n ind< l'lkili olou1 hiiyiik tislf1pta bir imparatorluk siyasl'l.i idi. Fakat
lirt..l ll ~ dcvktine ta~mmas1 mumki..in olmayan agnhklar ytikkmi~ti. Yiiz
y II ii1 11 ,. M anud Komuenos'un cihantimul dcvlcte ula~mak i<,;in sarfettigi
t,.l h;d;u 14ihi ~imdi de Mikhail Palaiologos'un biiyiik dcvlct nwvk1i saglamak
~ lYIT IIni imparatorlugun son giiciinii de tiikctmiti. 0 zamanlar oldugu
g d1i ~imdi de Bizans devlctinin savunma giictiniin Anadolu'da tcmclleri
oyll hlllllll ve bu, ~imdi <_;ok dalta agtr sonuc;lar doguracaktl. 0 zaman
oldu gu gihi ~imdi de Bizans asked vc mali baklmdan ti..ikcnmi~ti vc o zaman
oldu ~ 11 g-ibi ~imdi de kuvvctli bir gcrileme ba~ladt. Art1k Bizans devletinin,
!111 <hila iyilqmek iimidi olmadan, inhitatt balamttlr. Mikhail VIII.'in
111.1 l( rm dcvkti ilc halcflerinin zavalh iilkcsi arasmda muazzam bir fark
'.1 rclir. Mikhail VIII.'in halefleri elinde Bizans bir kiic;iik devlet vc nihayct
d ol lllk sadecc kom~ulanmn bir oyuncagt haline gelmi~tir.
1\u <k~i~mcyi ~_;ok basit bir Ckilde a<;tklamak adet olmutur: Mikhail
V Ill. d;dd hir dcvlct adam1, buna mukabil hal efi Andronikos II. zay1f
\T b],iliyetsiz bir hiikii.mdar imiler. Ger<_;f'kte ise 13. yiizy1l sonlanndan
hni ha~layau, Bizans dcvlet kudrctinin r;okmcsi daha dcrin sebcplrrc dayanIIIOik!<l(hr. Dcvlctin ic; hastahklan iyilqmez ttirdcn olup gittikr;c artan
d1 ~ siyasi bask!lar Bizans't kac;mamiyacagi felakete dogru itmckteydi. D cvJ, 1111 yap1s1 tcmclindrn c;iiriimiitti ve boylece Mikhail VIII. dcvrindc
d , 11-tin iil<;iisiiz sarfettigi gayrctlcrden sonra t:inlf'nmesi olanakstz rcaksiyon
lwlirivndi. Buna ilave olarak si.iratli bir yiikscli i<;inde bulunan Osmanh
\'1' Strp dcvktlcrinin ba~lamakta olan devreyc damgalanm vuran fetihlcri
ba~l;uh. Doguclan vc Balkanlardan vuku bulan bu c;iftc bask! karIsmda,
.1~ kn i \"<" 111ali baktmdan bitkin olan Bizans devlcti aciz kald1. Bizans'm
t, okii~iinii hiikii.mdarlann kiisel nitelikleri dcgil, ite teraziye ag1r basan bu
i; vt d1 ~ siyas i ncdcnkr ac;tklamaktadtr.
A11d ronikos II. (1282-1328) iiphesiz biiyi..ik<_;e c;apta bir devlct adam1
d .. i~i ldi, a mma, grndlikle iddia edildigi kadar da zay1f vc kim diiiincdi
<11-gi lcli . Siyaseti agu hatalardan kurtulmu sayi!amazsa da, onun bir ~_;ok
111.t'kul VI' iincmli tedbirlcr alm1~ oldugu vc devlctin gcrcksinmelcri i<;in
.11day1~L 111 yoksun bulunm~dtgt kabul cdilmelidir. Vmitsiz durum i<;inde
y. qlllan bi.itiin tcdavi giriimlerinin sadece snurh bir ctkiye sahip olabilmeln i , ... illmlann olaylarm geli~mcsi ilc biisbii.tiin gereksiz hale diimelcrinin
~~i iualu ona yiikknemcz. Aynca Andronikos II. olaganiistii seviyedc bir
o(!,r<"u im vc cgitim gormii olup bilim ve edebiyata c;ok diikiindii. Thcodnrns Mrtokhitcs ve Nikephoro8 Gregoras gibi yiiksek diitince kabiliyctine
s.1 hip kimsdn onun rn yakm dammanlan arasmda idiler. Egcr Palaiolo~~~~s Ltr dnrcsi kiiltur hakumndan bii.yiik bir geli~mr devrcsi olmu ve
~n lsl.utlml hiitlin siyasi <_;(ikii~c ragmen dii.nyamn bir tcnevvUr merkezi
uLna k b lnli)Sa, \)II vak1anm ~ercfimk pay I en kii;.iik olan kii her hal de
" bd01r kii~iik gi)r iilrnii~ ola11 Amlronikos dcgildir.

Eskikitaplarm.com

Ill

Dalla h.th.tsrmn hi'tkimiytti s1rasmd.t A.ndronikos mii~tcrck htikiitllli ;ll

stl;ttiyk ckvlcl i~lc r in e katdnu~t1 1 Omm zamamnda isc oglu V<' mii~l<'nk
imparator Mikhail IX. (olm. 1320) ~ok daha (incmli IJir rol oynay;u-aktt.
J\ilii~tcrc k h i.iktimdar h k mtiessesesini n gi ttik~e artan iin em i l)a Ia io Iogos Ia 1
devrinin karakteristik bir tczahtirii.chi.r. Bu durum ~ekil baknnmd;~n da ,
ba~ vc mii~tcrek imparatorun tinvan baklmmdan da qit hfdc gctirilm('sind t
ifadesini bulrnutur; c;unkii. art1k sadccc htikiim siirmckte olan impar<t l.or
degil, onun nzasiylc, ilk mii~terek imparator da, bnccden tayin olunan
vcliahd stfatiyle- ve sadccc veliahd, digcr mevcut olabilccc k mi.i~tn1 k
imparatorlar degil- hem basileus, hem de autokrator iinvamm kullanmay a
yetkilidir 2 Bmada, m crkcziyct~i tek alus hiiki.imdarhgmm, birhirindnt
aynlmak egilimindeki devlct arazisi i.izcrinde imparator hancdan <tzasnnn
mii~tcrek hakimiycti Ckline cWni.imesinin ilk iareti yatmaktadrr.
Daha imdiden, oncelcri elbettc yabann ve bat1ya ait goriikrin miittrcdcli bir ~ekli olarak, devletin taksimi diiiinccsi belirmcktedir. OgullantiiiJ
c;tkanm diiiinerek dcvlct arazisinin btitiin imparatorluk prenslcri a1 asltHLt
payla~tmlmasrm ilk talep eden, imparatorun ikinci kans1 Irene (.Jol<tutlt l' )
de l\1ontferrat idi. Ancak sorunun bu gelimc safhas1 i<;in imparatmi1;1 11111
plfmmm kartlattgt kesin red dikkate deger. Andronikos II. zevttsi 11 i11
bu dii~ii.ncesini kabul ctmedi vc lm yiizden kan-kocamn aralan ~iddl't k
bozuldu: imparatori<;e bakcnti terk ederek Selanige gitti, damad1 Sttp
krah Milutin ile temasa ge<;ti ve bbylece ogullarmdan birisinc Snl>ist an't bt
veliahdlik saglamayt tecriibe ctti. Ancak planlan burada da gen;cklq. 1111 d 1;
<;iinkii Istanbul'da lmartllrnl olan prenslerin S1rbistan'daki hasiL l1ay.tt
holanna gitmemiti a.

Bu anlamazhgm it:;indc Roma-Bizans vc batt g6rii~lcrinin l'tk.,t

oldugu vc imparatori<;enin taleplerinin temelinde devlct ve kamu It 11 k11 k11
tasavvurlannm kanml bir Cklinin yattlgl, Bizans'ta pek alft idrak olttllll
yordu. Nikephoros Gregoras byle yaz1yordu: "1itilmemi ~ey! lmp;tl.t
torit:;e, ogullanmn d evleti eski Roma gelenegine uygun olarak mon<tr~1
h;i.]inde idare etmelerini istcmiyor, aksine Latin 6rneginc uyarak Hiz.tiiS
Chirlerini ve arazisini aralarmda bbliimelerini, her oglunun knuli paylllot.
ditecek ayn bir k1s1mda hiiktim siirmesini, devletin ayn ayn pan;alar111111
ozel aluslann miilkii gibi ogullanna ve daha sonraki kuaklanna int ik,d
1

Mikhail VIII'.in kasun 1272 tarihli

jJrostagma's1 mli~terek imparatorun haklan
ve yetkilcri hakkmda hilgi vcrmcktedir.
Kr~. yukanda s. 390 vc s. 423
2
l'sc\ldo - Kodinos BG. llunun hakkmda F. Diii.Gr.m , 11<:, 33 (1933) 141,
0STIWGOHSKI, Autokralor 10ll veld., 1 17 vdd.
\'o' Awwln.1 dt: l' ln.llilul h o111lakor' 1 o ( 1 !J:l!l) 1 7!J

vdd. Bmada autokrator unvaumtu J'al:oi"l"

g-oslar devrinden once mii~te rek iruparal01
lara verilmedigi gostcrilmi~tir.
3
Nik. Gn~goras I, 243 vdd. 1\u hu smtu
l\1. LAsKARIS, Viz. fniuca.t: 7:~ 1\1. lh Nif,
(O dtws izmet[l>u km(l'a Jvlilutina i l>raf.iulir~r~ ,
:(R VI :~, 1!J:1f'i, s. 77) lm olay 1 1 :P ;, ytlt 1 ivanna vaz1diyor.

Eskikitaplarm.com

HI

arzu ('!liyonlu". Grrgoras bunu <ltytklamak i<;in s()r.lcriH C U cumIc y i de i l;'tvc ctmcktcydi: "Bu imparatoric;e Latin mcncli idi vc Bizansldo~ rot t~yg1damak istcdigi lm adeti de Latinlcrdcn alrnltl" I.

l ' lllH'SIIll

Bit.am hcniiz dcvktin birligi diiiinccsin c bagh idi. Fakat devlctin

p p1s1 gittik<;c <;:bziilmcktc vc merkez ilc eyalctlrr arasmdaki baglar durmaIL!n gev~nmkt c idi. Ashna bakllacak olursa art1k cyalctler sadece valinin
~ . dlslll ;l gi>rr mcrkczi iktidar ile birliktedir vc bundan dolay1 da valiliklere
o ~ unlukla imparatorun akrabalan veya imparatorun en yakm <;evrcsinclen
s: 11 :1y adamlan tayin olunmaktad1r. Bunlara cluyulan giivcn pek dcvamh
oll! tot dt gt i<;:in s1k stk drgi~irler. Ancak bu son incc ipliklcr bir kerc kopunca
cy: dd derhal mahalli biiyiik arazi sahipkrinin hiikmti altma girivcrmekll'llir ~ . Bi:1.ans dcvletinin gururunu ve bel hmigini tCkil ctmi alan idari
~is t ('Jl! i, ridd 1 mcrkeziyetc:,:i karakterini ve hiycrarik yaptsmm ac;tk-se<;iklif',i ni yitinncktedir.
Pabiologoslar hanedanmm imparatorluk tahtma yerlqtirilmesi Bizans
yi 1ksl'k asalet stmfmm bir zaferi anlammt tatyordu. Bu surctlc feodallqme
oll! ~ lltnll yeni bir atdtm gticii kazanrnl ve 14. yiizylldan itibarcn doruguna
11L I ~Illl.~l1r. Diinycvi ve ruhani biiyiik arazi sahiplcri miilklrrini ve kendilnilll' ta bi yan-hiir koyluleri ( - paroikoi) gittik<;c <;ogaltmakta, gittikc:,:e daha
~ l' ni~ imtiya:1.lar eldc ctmekte ve c;ogunlukla tam vergi muafiycti kazanmakl. ullrlar :1 H rr taraft sarmt~ alan sefalet ortasmcla bunlar devlct otorite~ it1dc11 kl'ndil erini gittikc:,:e daha biiyiik olc;iide kurtararak rnutlu bir ozel
lt ayat y a~amaktadtrlar. Buna mukabil sadece koylii miilkleri degil, arazi1n i11 i vc lopraga bagh koyliilerini biiytik arazi sahiplerinc kaptlran imtiyazs iz kiic,:iik asalet emlaki de gittik<;e c;okiintiiye ugramaktadtr. Bunun
o nl'lnli st lwplerindcn birisi de diiman akmlanmn yaptlgt korkun<; tahrih;ll L111 sol\l'a sadece sermayesi kuvvetli vc biiyiik arazi sahiplerinin ayakt a
kab hilnl<'k olanagma sahip olmalandtr.
ll11 g-1'1 i~me ekli devleti sadece siyasi de gil aym zamanda mali ve niha}' 1' 1 :tskn i bak1mdan zaytflatmaktadtr. Bi.iyiik arazi sahipligi mtiessesesi
d 111 11 1.u la n artan bir olc:,:Ude vergi vermek yiikiimliiliigtinden s1ynlmakta
w vTg-i odcyen k()y]ii ve kiil$iik asalet emlakini d e yutmakta oldugundan,
1
N ik. Grcgoras I, 233 vd.
' Sn :IN (Untersuchungen 20 vdd. )'m isalwl li a~tklamalan ile kq.
' {) ~, lliklo kr ~ P. CnARANIS , nn thP.
Smwl .\'lrurluTI' and Economic Organization of
lhr II J.:anline /\'mj1ire in the Thirteenth Centwy
11111/ l.a/r r,
JISl. 12 ( 1 9 ~il) 94 vdd.; A. P.
I,AjiiA N, Agrtmn'e olllo~miyu v Vizantii XIII\ II' ,,,,,, Moskova I<J!i2i G. Ro u n.LARn,
l.a 11i~ mralt: dmtl l' J:mf! ir~ I!YWitlin, Pari~ 1 9~l3;

Paysannerie; B. T.
Poz;dnevizantiyskiy immunietet,

OsTROGORSKY,
NOV,

(rgs6) 177 vdd.,

OsTROGORSKIY,

12

GoRYA-

VV

11

(1957) 97 vdd.; G. A.

K istorii immuniteta v Vizatzli i,

VV 13 (rgs8) 55 vdd. (= Pour l'histoire de

a Byzance, Byz. 28, 1958, s. 165

vdd.); D. ANGELOV, Agrarnite otnoJmiya v
severna i sredna Makedoniya prez XIV vek,
Sofya rosB.
l'immuniti

Eskikitaplarm.com

11 1

ckvletin haziiH'sine g-iren vngi miktan azalmakta idi; vngi idar rsindc Slll istirnallcrin <,:ogalrnasi da huna yarchmci oluyonlu. Diger biiyiik a ra;.i
sahipkri gibi Jmmoia sahiplcri de ycui imtiyazlar clde ettilcr. Pronoia dirliklcrinin aslmda ~arth vc miihlcte bagh miilkiyct olmak ~al;ttiyle ttv ;u 11':
cdilcmcz olmalanna mukabil ~imdi pronoia sahipkrinc s1k s1k, hndilni
tevcih olunan cmlftki ve geliri vihislcrine intikal cttirmc hakkl Ummn~<tkL
idi. Daha Mikhail VIII. tahta <_;:lktigmda, taraftarlanmn pronoia dirlikk1 ini
miras btraktlabilir miilkiyet statiisiine sokmutU: Pakhymcrrs'iu nu <<11. i
ifaclcsinc gCirc Cimiir boyu pronoia dirliklcrinc Ciliimsiizhik bah~ dIll i~l i 1
Zamanla imparatorluk hiikumcti, pronoia sahiplC'rinin bu konuclaki mill a
caatlerini s1k s1k tatmin c baladi. Bununla bcrabcr pronoia clirlikleri ('~kid r n
olclugu gibi haLJ. ozd tiirclc bir miilkiyct tqkil ctmekteycli; <_;:iinkii t('v;ui i'
edilebilir statiideki bir pronoia miilkiiniin dahi sattlmas1 yasakt1 vc hu mii I k
clevlete hizmet yiikiimliiliigiinc baghyd1. Bu yiikiimliiliik tcvariis httlindc
rniras<;Iya ayncn intikal cdiyordu 2 Ancak tevariis hakkma mftlik fmmoil/
iktamm sattlamaz ve bir hizmete bagh miilk olarak kalmasma ragnwn hnn
lann gittik\C daha siklaan tevariis edilebilirligi yine de asli sist('llliJJ gn
~emesi anlanuna gelmekte ol11p merkezi ikticlann giclerek zayd lam:ISIIIliJ
v e kuvvetlenen feodal asalctin taleplerinc artan bir ol\iidf' hoyun rgm l's i11111
a~1k bir i~arcti icli.

Pronoia sisteminin Palaiologoslar devrind e yetersiz etkililij!;i, Bi z. 111 ';

ordusunun art1k Kornnf'noslar devrinde oldugu gibi hie:; olmazsa I'" >' it k
kisnuyle bile clegil de hcmen hemen btitiiniylc yabano <lSlih iirrl'lli :1skt 1
lnclcn rniit e~ekkil olmas1 va kiasmcla biitiin a<_;:tkhgi yle helirmektecli r. JIIIlH LII I
da clevlct ic:;in agu bir mali yiik dogmaktadtr. Mikhail Vlll.'in ldl y1t k
d evlet olrnak gayretleriyle bunun sonucunda ortaya \tkan <;ok yiinlii asl,c I
gorev1erin gercktirdigi c:;ok say1da iicretli askcri birligin balmm \'(' mull ;
f;tzasi clevl eti mali bakimdan mahvctmitir. Hi\ tiphcsiz Biza m sa v a ~
kuvvctleri Mikhail VIII. devrinde onbinleri bulmaktaych; (,'tinkii 1 .'!:1
yllmda Pelopones' e sadece muhafiz kuvveti olarak 6ooo ath tahsis 1111111
mu~tu 3 v e 1279'da Bulgaristan'a yaptlan bir sefcre en azt!HbJn I IIIII HI
sava~<_;:I ka1llrniti 4 Bunlar ashnda orta Bizans dcvri vrya hatta l\.on1111
noslar d evri bl(,'iilerine vuruldugunda <;ok miitcvazt rakaml :m!Ir. ( ;,.,,
Bizans d evrinin fakir diimi.i d evl cti i<;in ise iicretli birlikkriyl .. h11 1111111
en azmclan f'zi ci i>ir yiik tqkil etm ektcclir 5 Sava kuvvctkrinin k11k tc 11
J

Pakh ymcr<'s I, 'l7,

2 1.

Kr~ OsTROGOHSKY,
3

4
h

Feodalitl 92 vdd.
\ fora kroni ~ i 4li 'j 7 vdcl.
J'akh y m f'ns I, 4fi li, f).
C 11APMAN
( Afichel Palt!ologue 154.) ,

onl11 ya
r1 ooo

1 " ooo, ~ hirlcrdck i garnizonlara

c lwsapl; u11a k sunti ylc h ii lfin onlu

gticii i<;in 20 ooo ki~i kabul cdn g-li r ii11ih "'

Aucak Chapman'm I loP! 'a d ayan;1r.1 1,
kahul ell ig i 1263-li.i yllanncla l'clopoun
i~in <;aq>J ~a n lm 1'i ooo s a va~c;1 h i; ~ i'lpl ll' ~it
emrc h azu kuvvetin ancak bir kiSIIIIII I l<". kd
ct rrll'k i<'y cli ; ~ii uki i ayu1 za m ;llula I
ycrlrck ck sava~dmaktayd1 .

Eskikitaplarm.com

'"'b

sumlall<hnlmasl genkiyordu vr bunu And ron ikos I I. yapll da. Ancak

IIIH"C"ll"ri gayl'nin Sllllrllll fazJaca all. Qok masrafa ihtiyac; goSt('ren donan111,111111 muhal~t:r.asmdan, Cenevizli miittcfikinin deniz kudrt'tinr giivenerek
lc-1 agat c(.khilccegiui sand 1 vr boy Ieee Cenova'ya iktisadl bagmll11k
ytlkiinii askeri hagtmhhk ile dalm da agnlallrrn oldu. Fakat kara ordusu
cl.1 son derccede tahdit olundu ve Bizans sava giicii oyle diiiik bir seviyeye
iucli ki, \agda~lannln hiikmiine gore bu kuvvet ''giiliinecek" ve hatta "talllamiylc yok" sayllmah idi 2 Bu tiir hiikiimler elbette t;ok miibalagah
ulmakla hcrabcr, gerrkli bir halt' gelmi~ olmasma ragmen, Bizans askeri
knvvl'tinin pck accle ve ol<;iisiizce icra edilen kii<;iiltiilmesinin balk arasmda
uyandmhg1 etkiyi aksettirmektedir. Hala goz doyurucu olan Mikhail
V Ill.' in askeri kuvvetlcri i le haleflerinin miitevaz1 deyimini de a an savullrna kuvveti arasmdaki fark pek muazzamd1. Grrc;ekten de Bizans'ta
l'i yiizy1lm wnundan itibaren bir-ikibin savac;dan fazlasma sahip ordulara artk nadiren rastlanmaktadr ve sadece bu vak1a, Bizans'm biiyiik
dnrkt olmak vasfuu neden yitirdigini ve mden Osmanhlann c;ok iistiin
sava~ hirliklerinin baskiSl kaq1smda aciz kaldtgnu izah eder.
Mali krizin tinemli bir alameti, halitasma az degerli maden karltl
nlarak hozttlmu olan Bizans altm sikkcsinin deger kayb idi. Bizans nomisma 's1 r r. yiizydm ortasmdan beri biiyiik c;apta kaybettigi degerini, durumun
dii:t.dmesi c;ok daha yiiksek ayarda sikkc bas1mma imkan vcrdigi ic;in,
I:.!. ylizytl ic;indc belirli bir olc;iide yenidcn kazaniDItl. Boylen Bizans
alt.r111 dalm 13. yiizytl ba~larmda itibari k1yrnetinin takribcn % go'ma
sa lrip goriinmektcdi1 3 Daha sonralan, her haldl' All'ksios l.'dan beri,
lli~:ans altm sikkesi ic;in kullamlmas1 adet olrnu~ ad1 ile 4 l!yp_e1p)'ron ycniden
lul:t.tddu ve bu da onun itil>anm d1~ dunyada kesin olarak kaybetmesine
sclll'p oldu. Bizans parasma karl rnevcut olan bir zamanki kuvvetli giiven
yni 11 i her tarafta gittikc;e artan giivcnsizlige terketti ve daha I 3 yiizy1hn
ot.darrndau itiuaren, bir zarnanlar diinya ticaretinc rakipsiz hakim olan
lli zans altlll sikkesi 1talyan ~ehir cumhuriyctlerinin yeni altm1 "la buona
1/W//.I'IIl d'oro" tarafmdan siiratle arka plana itildi 5 . Gcr<;ektcn Bizans
hJ'/11'1'/!Jit'lln'unun altm rnuhtevasx daha Ioannes Vatatzes dcvrinde itibart
clq!;crinin sadcc<' ii~tc ikisi, yani 16 k1rat, Istanbul'un Mikhail Palaiologos
~. llll<tlliiiUa geri ahnmasmdan sonra ise sadecc 15 ve Andronikos II.'un ilk
.'>. dtanat yllannda 14 kuat idi; 14. yiizy1l bamdaki yeni sikmtlh ydlarda
ln'fll'lfnmn cski asli maden dcgerinin yansma diimii~tiir 6 Bunun sonucu
1

Nik. Gngoras /, 174, 20.

Nik. (;rcgoras I, 223, 20 vc I;j8, 10.
' 1\. r.,. STI~IN, l'lller.tUcfmn.l?t/1 II vdd.;
1'.1\KY TIIINo~, C'ri.1e manltaire 6 vc 23.
1
K11. ])i)r.mm, :[,ur Texlgeslaltung der
l.m 111 ~ I Trk11tlen rmd z.u illrer f.IS.I'chiclltlichen
..,,,,,.,,,111,1!. n:::; :1 '1 ( II):ICJ) (11 vd.; ZAKY

TIIINOs,

Crise monetaire

2.

~ Kr~. BRATIANv , Eludes ~yz. 221 vdd.

l1 akhymeres /1, 4!l3 vd. Bunun hakkmda, Pakhymcres'in verdigi bilgiyi dogru
olarak tefsir ederek daha l:lnceki yorumlarm
ha.tah oldugunu gos!crcn ZAKYTIJINOS (Cri.1e
monltaire 8 vdd.) ilc k r~ .
6

Eskikitaplarm.com

II'/

fiyat.lann kuvwlk yiikscluusi idi. Yiyl'lck maddl'lninin pahala n111 as1

isc gcni~ ltalk la hakalan ic;in , r;llk ki~iyi dikn!'ili~c St'vkcdcn ac;l1k :111Llll11
na gcliyord11 1
A~dan yara :u ttk iyil('lllcdi. Bnnu izkycn dcvrcck , gnwl dullll\11111
durmadan kotliyc gitmcsi vc artan iktisadi gii~liiklerl c, Bizans JMI.I SI IIIII
ktymcti de clU~ti.ik~e dlitli vc ge<,:inme SikmtJsi Bizans halkuu gittik~, c d<tl1.1
ag1r hir basklya ald1. <;~ok gerilemi~ alan d cvlet gelirkrini yiiksdtmd, ic.i11
Andronikos II. vergi tcdbirlerine ba vurdu vc gclirin olduk\a artlllasllll
saglamaya muvalTak oldu. YIIhk vergi geliri 1 ooo ooo ll)jJeJjJ)Ton' a yi1b c 1di 2 ~u haldc vcrgi yUkiinlin yiikseltilmesi cihctinc gidilmi~ti ki, bu d a
ahalinin durumunu daha da kotiilqtirmiti. Halkm sikmtisl ayni vcrgiln i11
de ylikseltilmesi sonucu daha da agulanJI~ti; \iinkU on6xpdhJ\I :11 h
vcrikn ycni bir vergi ihdas edilmiti ki, buna gore her ITn<;IH'r illllllllll
bir k1smmt ayni olarak (in natura) devlete teslim ile mlikell cfti. Bunu11 1;,yi< 1
:;.evgarion bama alt1 modioi bugday vc dort modioi arpa idi 3 Bununl a hn. lbcr devlet gelirinin yiiksclmesi sadecc vcrgilerin yiiksdtilmcsi yolllyl:1 ck gi l,
aym zamanda Andronikos Il.'un biiyiik <nazi sahiplcrinin vngicku llll lilfiyct haklanm lmitlamak gayretleriyle elde cdilmiti: Baz1 Vl rgi t i11k r i,
011 phlnda arazi Vcrgisi, gcneJJjkJe muafiye t d1~1 Jnrakiich; !Ju \'I' I g ill II
rcsmi muMiyet belgesine sahip olanlar dahi odemeye mccburd u 1. lnq 1;1
ratorun ~ogu zaman en kudretli feodaller ve nlifuzlu manasllri;IJ ;1 k.11 .1
hu uygulamadan vaz gc<;mck zorunlugunu duymu olmasma r;r~nwu , lur
tedbir d evlc t gclirinin artmasma hi<; de az katkida bulunmu~ olm .tyac .1 k t 11
Ancak Andronikos ll.'un sagladigt mcblagm r;:agda~lanna Jll'k yi 1k ~1 I,
gorlinmii olmas1 Bizans'tn nc korkun~ bir derecedc fakirlqtigi 11 i g il~ I(' 1
mektedir. Bizans devlctinin daha crken orta ~agdaki yllllk gc lirlni cl< g1 11
takriben 7-8 ooo ooo nomisma'y1 hulmakta idi 5 ~imdi ise altm sikkl'll i 11 1<11
zamanki degcrinin sadece yansma sahip olmasma ragmen vngi g~' l i11
gii<;liiklc 1 ooo ooo altma <;Ikanlahiliyordu. Andronikos'un vngi n lclllllllll
dan 6nce hazine geliri her halck bundan i)ncmli miktarcla dah a azd1. \'ng1
h~lSllatt dbette Bizans devletinin ycgfme gclir kaynag1 dl'gildi 11 , a 111.1
1
Pakhymcn~s ll, 494 I~tanbul patrigi
Athanasios'un mcktuplarmda Bizans ahalisinin ~ektigi sefalct ve a~hk hakkmda c;ok
mi.iessir bilgilcr vardu. Kq. R. G uru.AND,

La corre.ljJondm!ce in ~dite d' Athanase, Patriarche

de ConstantirwjJ/e ( I 283-.93; 1304- IO ) , lvfelange.1
Cit. Diehl I ( tggo ) 13!.l vd. Bu hususta bk.
BRA'IIAN U,

f.:tude.\1~1'::.

1ll vdd.;

ZAKYTIIINos,

KrJ.

STEIN,

Studien !.f.! vdd.

11 ' ', N i I.
phoros Gregoras'm zika-cltij:{i hu 1 "" "" '" '"
hyperpyron'u dcvlctin bi.il i'n1 gl'lilll'l imu '"I'
lamt olarak kabul etmi~tir ki, bu11t111 1: .. du I I.
olrnast pek muht cmcl <ki(ildir. 111111.1 1'.11\1111'11
onun, 13 . yi.i<~:y Jl sonuna dognt (y: 111i .\ndto
nikos'un vcrgi reformundau IIIII'< ') d1 ,lc 1
gclirinin "en c;ok, lasvir ku u 1 l111 kunu 1.11
lann tahsil cltiklerinin sckizdc hiri " oldii f(ll
" STEIN

( l 'n ler.mchllll,l!f ll

Cri.1e "wnl'laire 1O!J vel.

:'>1 ik. Gregoras I, 317, 1B.
1
: Pakh ynwr<"s 11, 493, !I
hi.ikmi.i, hvfcrf!YTOII llll d< 'K<'r kay ill lu '"''
K~. ( :. ( hTIW< :oRSKY, l'ma- l'hi.l11ire de katdaeak olur~a, l1i<; dt miihal:'<i\ah J(u Ill
/'immmtil,: ,; 1/J.:mta, llv.=. !.!11 I 1q ,Ill JJI V<ld. llll'lll<'lidir.

Eskikitaplarm.com

VII r. II i :r.a n., J>.v 11"1 i ni n (,:Ilk n~ ii v ~ Y tk II ~ 1

g tillll iik 1-{clitlni arltk l.JUyiik ktsmiyle devkt hazincsinc dcgil, 1talyan
dc ni ~ rutnhtlliycllcri kasasma akttklan i<;in, yine d e d evkt hi.it<;esinin e n
''"' ntli ktsnur.u tqkil cdiyordu.
Fa~ladan elde cdil en bu gelirler bir taraftan cari idari masraflann
kapal.drl!aStllda , diger taraftan ise iistiin kudrctli kOffiulara odenecek
ha ra !; V!' hundan ba~ka da 2 0 gemilik ( - -triere, ii<; stra kiirekli gemi) bir
don ;ttllll:t ik :~ ooo si.ivarili daimi bir ordunun masraflan i<;in kullamla' :dd 1; hu ath kuv vetin 2 ooo'i Avrupa, 1 ooo'i d e Ana dolu'daki garnizonh nla oturacakla rdt 1 Yani impar ator, iktida n elc a ldtgmda mali s1kmt1
l:ts ktst ilc yapmaya karar verip d e uygulamasmda <;ok acele davrandt f.\; 1 savunma giicii klSltl a masmt telafiye <;ahIyordu. Ancak tasarladr .~ t program n e kadar acmacak bir ~ey idi! Kom~u dcvletlerc yap1lan
odnnclcrin Bizans biit<;esinin en onrmli fasdlanndan birini tqkil etm(si
p .~ tlacak bir ~cy degildi. Dii~manlara kaqt silah gi.iciyle savunulanll yacag;ma gore , bartl11 orada n buradan tasarruf cdil en para yolu il c
s: i1.111 a hnmasma c;ahhyordu. Nikephoros Gregoras' m b cnzetmesinc gore
" kurllarm dostlugunu ddc cdebilmck i<;in, kendi dama rlanm kesip onlan
h udi kam ilc doyurma ya <;a han bir kimse" gibi hareke t olunuyordu 2
Bi :~.a n s art1k hir kiic;uk d cvl etti; l.Jiiyiik bir ge<;mi~in hayilliyle yaaya n
vc kc ndisin c miras kalan gorcvlerl e ba~a c;tka madigi v e igal ettigi cografya
it, indc varhgnn arttk savunamachgt ic;in <;oken ve yok olmaya koan
kiic;ii k hi r <levi ct.
Bir c;ok digt'r nokt ada oldugu gibi Andronikos II.' un politikas1 kilise
da babasuunkinden tamamiyle ayn idi . Qunkii bu konuda da
ko~t dlar lamamiylc ycni bir tutum gcrektiriyordu. Union siyasrtinc drvam
!' llll!klc hi ~: hir a nlam kalma mitt: Union eger M artinus IV.'un papahga
l> ;t~ l ay t ~t ilc d cgilsl", hit; i.iphcsiz " Sicilya ikindisi"nden beri olmiitii. And w ni kos II. lahta <;1kar c;tkmaz, b a riz bir or todoks r o tasma girmek iizerc
rc-.~ t ll < 'll V< ' liirrnl c union'dan aynld1gmt beya n c tmi ~ ti. Ioann t s Bekkos
I st. u d nrl pa trikl ik La htmi terhtmek zorund a ka lmt ve patriklik bunun
iizcr in(' tckrar , Lyon S)'nod' undan sonra azledilmi ola n Josephos'a ve onun
pc-k ; 11. sonra vukubulan oliimiinii miiteakip d e bilgin bir kimse alan Grego ios K yprios'a tevcli olunmutu. Agtr ruhani bunahm a tlatiimi ve dcvlet
l.yo 11 kousili giinkrinden b eri kendisini bastlran kabustan kurtulmutU.
Atu a k Bi ~a ns kilise ha ya tmm kaybe ttigi d cngeyi t ckra r bul a bilmrsi oldukc;a
l1ir za ma n a lrh. R a dika l-zahidan e zelot'lar par tisi il c krndilerin e
" fw litikad ' dcnilcn thmli , d evlet dostu pa rti a rasm daki eski kavga yenidcn
:d,.v k di . Olii mii i.izerind en <;:ok zama n g e~~mi bul un a n A rsenios'u kcndilni ll (' h,d ft. lmyrak edincn zelot'lar kilist" idaresin e ve hiikf1mr te kafa tutln :tkl a iclil cr. A ncak bu mun azaalar n t" kad a r ka b a vc scrt bir ~ekil d e alm1 ~

~~) 1\llllllHh

'''n

Eskikitaplarm.com

olsalar, yine dl' yava yava yall~tdar vc 14. yiizy1l lm~lallllda Ar:wniu:>cular, aralanndaki az sayHla mutaass1p dlllld(), hi'tkirn kilisc istik:usut1
ile yenidcn birlrtilcr.
Kilisenin 6nf'mi ve imparatorlugun biitiin fikri hayall iiznisw tkl~li,
c;ak artadaks imparator Andranikas II.'un saltanatl zamamnd:1 I ' ll yubd,
naktasma ula~mi~tir. Ozellikle kqi~l igin niifuzu artmakta(!lr. 1.;1 1i11 h.dq
miyeti altmdaki uzun krizden, kilise union'u zamamwlaki ;1gu .m.l\
lardan sanra Bizans manastnlan ic;in maddi ve man('vi pa1lak !111 d1 1.11
balar. Bizans manastirlan ve bilhasa Athas dagnnn ~ki v ,uk .. YI( '
goren manastirlan, ge-rek manevi niifuzlanm ve gcrcb1 ;~r;z lllllll. lclllll
arttlfmak suretiyle altm devirlerini ya~arlar. Akksios I. 1\. 111111 111 1r. d.111
beri bizzat imparatora bagh alan Athas manastulart b ~ 1111 1:11 ~ 1.11 dd1
bir khrysobullon ilc Istanbul patrigine baglanddar. Biitii11 Alh1s 111.1n.t11
Ian barabipleri heyetindc ba~kan alan kutsal dagm (nolo.1 ' 11 arid. l11md.1u
sonra imparator tarafmdan degil patrik tarafindan t;Lsd ik ul1111.1 .d.11 1
Bu zamanda, Leon VI.'dan beri sadece pek az VI' miillll'l it d t:i ~ IIJIII
ugrami~ olan kilise nizamuu zamamn koullarma uydmmak 11:1.1 1 . p
kopasluklarm yeni bir taksimine ve piskoposluklar arasnulaki d11n 1.111.1;1
nnm ycniden tanzimine gidildi 2 Artik Bizans kilisl'siuill tki ;d,1111 d,
erimekte olan df'vlet arazisi arasmdaki fark gittik-;e <lalla gil:t.l' h.1111 1 hu
hal almaktadu. Drvlet ~,;iiriiyiip giderken Istanbul patrildi1~1 wtudul.,
diinyamn merkcz noktasi olarak kalmakta ve gerek 1.kvh-ti11 k.1ylu lllf,l
Anadolu ve Balkan iilkclerinde ve gereksc Kafkasya Liilgt'si)){k, f{ IIS)'.I \'1
Lituanya'da kendisine tabi metropolitlik vc bapiskoposlukl:n ;L 111.dd. J, .. .
lunmaktadJr. Kilisc Bizans devletinde devamh unsur olarak k;du . d.t.ulll .
Devletin askeri ve mali za'f1 miivacehesindc Andronikos II, ~~~ ~ ~ y;.
sette biiyiik bir Ihmhhkla hareket etti. Her tarafta kcndisini b;111~ VI' do~ . tl11l,
anlamalan ilr- emniyetc almaya c;ahtij Sicilya ikindisi' ndl'll h11 i ~iuuhhl.
Avrupa cihetinden her hangi bir trhlike beklenmrmcsinc Jag111111 1\1;-.... 1.
ile ilgili batih devlctlerle de iyi ilikilcr kurmaya gayrrt ctti. Ilk J, ... ,~u.
Macar prensesi Anna'nm zamansiz oliimiinden sonra 12B4. yiiuula 7/ltlltf/111
de Montfnrat 'mn k1z1 Irene ile cvlendi. Bu sure tie Montlin .LI ;1 i l~11 11111
Selanik kralhk tan iizcrindeki iddialan stinmii oluyordu; <;iinkii Sd;l111l. .. ,
ismen krah alan marquis, imdi Bizans imparatori-;esi olan klz1111n ldullt',
tsasen gen;e k bir degeri olmayan hukukundan feragat elm iti. l111 p.11 ;tlon 111
oglu ve vdiahdi Mikhail IX.'i bat1 diinyasmca Istanbul'm1 i!.llll'll i111p.11 ;1
1 Pu. MEYER, Die Haupturkunden filr
die Geschiclde der Athoskldsler ( 1894) 1 go vdd.
Porph. Usi'ENSKIY, Istoriya Aforw III, 2

( 111()\! )

11.0

V<ld.

H. GEJ.ZER, l!ngedruckte rmd rm.t:~rl fl

gend verdffetlichtc Texle der .Notitiac tfli.cofalrmm ,
Abh. d. Bayer. Akad. d. WiJ.r. 21, AM . .'J ( HJn:l)
595 vtld. Notiliae efiscofmlunm J.akkuula ~ anuh
toph1 ol::trak lk. lll\cK , t.1rdu: 11111 vdcl.

Eskikitaplarm.com

I 'i"

Vlll.

Jli:r.an~

Drvldinin

(,1tlkii~H

Vrkolr~

lol il;.,si ilddolunan nandouin II.' in torunu ve Jlhilippc'in klZI Catherine

1k Comtenay ilc rvlcndirmck <;ahalan da aym y(indcki siyasctin bir sonucu

uli. Ancak lm cvlcnmc, t;-tsansJ ii.zerinde 1288 yllmdan bcri y1llar boyu
111 ii:t.akcnlcr yapildigt halde ger<;ekle~tirilemedi 1 vc I 2gG y1lmda 2 Mikh;til IX. bir Ermcni prenscsi ile evlcndi. Bat! dii.nyasmda Bizans aleyhindl'ki planlar hftJa canh idi vc bunlan gen;ekle~tirmeye hizmct cdebilccek
olau ftlctin cldcn <;Jkanlmas1 istenmiyordu. Bu tii.r pL1nlar ba~ dayanakl.tnm Fransa vc Napoli kralhklannda bulmakta olup en ~iddetli taraftarlan
d.t l.';"apoli krah Charles II.'m oglu Philippe de Tarente ve :Fransa krah
<~tt7.d Jlhilippe'in kardqi Charles de Valois idiler. Her iki prensin gayret1, 1i Charles d'Anjou'nun biiyiik fiituhat siyasetinin yalmzca za.ytf bir yans1n1asu1dan ibarel olup, sadecc Bizans devlctinin kudretsizligi miivacehesill<k bdirli bir agtrhk kazanmakta idiler. Charles II.'m 1294 yllmda Anjou
lr.Lncclannnn Romania (-Latin Bizans iilkesi) hak ve miilkiyetlerini devretmi~ oldugu Philippe de Tarcn\e Epiros'daki Anjou miras1m idarc ctmekte
VI' Napoli krah adma Yunanistan'daki Frank devletr;ikleri ve hatta Tcsalya
ii F.< Tindc metbftluk hakk1 iddia etmekteydi. Epiros'daki mi..ilklerini despotes
J\ikephoros'un k1z1 Thamar ile cvlenmek suretiyle emniyete alm1~ olup
1~95'dc Epiroslular ona Aitolia'da bulunan ~ehirleri de tcslim ctmilcrdi.

I nt'irad<;t Grck devletlcrinin kudreti Bizans imparatorlugununkinden

hik daha r;almk tukenmeklcydi. Buna ilaveten Epiros ile Tesalya aras1nda
IJtiyiik hir gcrginlik hiiki.im surmekte olup, i bir <;ok dcfa silahh <;atimaya
bdar varnlltl. Bu koullar altmda Bizam 1290 y1lmda buraya baan
ik mndahale cdebildi: Bizans ordusu Tesalya'y1 ge<;erck derinligine Epiros
;tr.t;.isin< girip loannina'y1 kuatt1. Ktsa bir sure i<;in imparatorluk tekrar
i\dl'iyatik ktyrlarmda gori..indti; <;i.inki.i bu Strada Dyrrhakhim1 da Bizanslt Lll"ln din<: gc<;miti.
l'ltilippe de Tarante'a dayanml olmak Epiros devletine araztsmm
hi r lmnuna mal olmu~ icliysc de durumunu kuvvetlcndirmeye yelmemi~
v s:u\f-c(', Philippe'in yii.ksck hakimiyet iddialannm biiyiik bir ho~nut
:;u;.luk uyand1rm1~ oldugu Tcsalya ile ihtilaf1 daha da arttumltl. 1295
y1luula sebastokralor Ioannes'in ogullan Epiros'a sd(T cttiler; Epiroslular
IIJ.t(!;li'lp olup yardun etmcsi i~in Bizans imparatoruna ba vurdular. Bu
~ IIITtk, hck 1296 yll111da hem Epiros despotes'i Nikephoros, hem de Bizanslrl ann c~ki du~mam Tesalya hukii.mdan sebastokrator Ioannes oliip de Epi1w1\la Mikhail VIII.'in yegcnlcrinden birisi 3 olan 11izans prenscsi Anna
1
K n,;. G. BRATIAN U , Notes sur lc jJroj et
d# mnriag1: enlrt: l'emfJcrcur 11-fichel IX Paltologue
rl ( :at!u:rinc de Courtenay, Revue du Sud- Hst
1'1/Tti/1. I (I ():.!4.) ;,q vdr\.
K t~. 1111\ Su iMIIl, .(;ur Chronologie

Pacl~vmeres, Arzdrunikos L. !I- VII, BZ sr

( rgs8) 84.
3 Krz kardqi Eulogia'nm ktzr: Kr~.

von

PAPADOPULOs,

Genealogie der Palaiologen No.

:JO.

Eskikitaplarm.com

heni.i.z rq it olmayan ojtlu Tltotnas uanuna niy!\bcLi iizcriue ahb gi vc hu nunla ulkede Bizans dostu i:stikamet iclarcyi dine alc.lJgl ciheLk, sepal at is t
Grek devletlcrindeki gclirne Bizans i~in mi.isait bir rotaya girn1i ~ ~miit t
rnckte idi. Aneak bu anda ie ustun kuvvetiylc Subistan rnudahak ('tli
ve hsa bir sure once Bizanshlann ycniden elde ctmi olduklan D ynlta
khion'u igal etti 1
Daha Nernanya zarnamnda balamt olan, Strbistan'm giin eyckki
Bizans topraklannda ilerleyii imdi kesin safhasma girmektedir. M ilttl i 11
(r282- 1321)'in ilk saltanat yilmda Skopyc'yi Bizanshlann clindcn alm asmdan beri (bk. yukanda s. 4-29) S1rplann Makedonya sm1r bolgesinc: saldmlan hi~ durmamlti. Nihayet Bizans 1297 yllmda devletin en kabiliydli
kumandam Mikhail Glabas idaresinde bir mukabil taarruza kalkl~tt iHe
de bu son gayret de baansiZ kald1: Gene; islav devletinin y1pranwauu~
guciyle ihtiyar imparatorluk askeri baktmdan art1k baa c;tkacak hald c~
degildi. Boylece Andronikos II . S1rp krah ile saglam bir ban aula~ m ast
yapmaya karar vererek ona Trabzon irnparatoru Ioannes'den dul kaltu1 ~
olan h emiresi Eudokia ile evlenmesini teklif etti. Milutin ic;in Bizaus ik
baghhk kurrnak agabeyisi Dragutin ile mucadelesinde arzu cdilt-!'('k 1)11
destek anlam1 taIyordu 2 Bizans prenseslerinden birisi ile evlenmck, il i I! a 11
bakimmdan, hi<; de kiic;umsenmiyecek bir kazan<; olurdu: Bizans <kv k 1i 11 i11
kudreti ortadan kalkm1~t1 ama eski gelenekler hala yaamakta idilct vc
imparatorluk hanedam komgu kavimler yanmda prestij ve itibartnt lwu ltz
yit irmemi~ti " Bundan dolay1dlr ki, Eudokia bu evlenmeyi do/4111d.tu
dogruya reddedince Milutin'in kizgmhg1 biiyiik oldu. Ancak arttk l!i:t.a 11:1
ic;in d e geri donmek mumkun olmadlgmdan, Slrp krahmn tchtlit nlll I
tavn karlsmda Andronikos II. ona henuz bq ya~mda bulunan kiit, o't k lo zt
Simonis'i zevee olarak vermeyi kararlat1rd1 !!. Kuc;uk prensesin, bir Blll f,;u
hamm1 ile ut;iincii evliligini ya~amakta olan Strp hukumdan ile cvlnuwsiuc
karl Bizans ruhanilerinin itirazlanna kulak asmad1. Sup krah isc, Hi:t. tw1
ile ban yap1lmasma itiraz eden S1rp asalet s1mfmm muhalcfctiui y: tl t:;
tumak zorunda kald1 4 Qunku S1rp asaleti Bizans arazlSlnm Ji-lltiud ..
esas kazanc;h c;;.1kan zumre olup, Bizans'a kaq1 ac;llan sava~lann astl 1a It
rikc;isi idi 5 Theodoros Metokhites'in imparatorluk temsilcisi Htl ati yk
S1rp saray1 ile giritigi uzun muzakerelerden sonra 1299 y1h ilk balt ;trllul.t
sulh imzaland1 ve Milutin'in kuc;uk Simonis ile evlenme torcni yaptld t.
1 Kr~. Jnmc EK, Geschichte I, 339
Kr~. LASKA RIS, Viz. prence;:e 55 veld.
M . DtNIQ , Odnos izmedyu kralya Milutina i
l>raguliua , ,( /lVI 3 (1955 ) 57 vdd.
Kr~. M. L ASK AIU~, Viz. f! re!tceze 51l.
2

4 Thcodoros
Mctokhitcs'in sefnrrl
namesine bk.: SATIIAS, M ~ cr. [3 L['l!.. 1, 1fofo .
~ Kq. G. O sTROGORSKI, }Juym i "V".il"
va vlastda u borbi sa Vizrmtiyom, "~} omi/; u ""''
tlte stogodiJI!Yice Z akonika c11ra Dlt~'lllut, I
(1 !)5 1) 7'J vdtl.

Eskikitaplarm.com

VIII. lli 1.u us l> r.v lrliuin

(,!i) kti~H

vr

Ylkll1~1

( >klu ida - Prilep- l~tip hattnun list tarafmda kalan ve Strplar tarafmdan
zapl cdihni~ olau arm:iyi Milutin zcvcesinin <_;eyizi olarak muhafaza etti.
Bizans'la yap1lan ban~ anla~mas1 Bizans niifl.1zunun S1rp devlctinde
biiyiik katk1da bulundu. Daha o Slralarda, sonralan Duan'm
kvktill(k tam bir gelime gosterecek alan, SJrp saray ve devlet miiesseseIC'I iniu kuvvetlc greklqmesi oluumu balaml oluyordu 1 Siyasi tutum
daha hir <;ok kcrcler degimekle beraber S1rp devletinin kiiltiirel baklmdan
Bizansllla~tmlmasJ devam etti ve SJrp devleti s1mrlanm Bizans aleyhine
~c ui~kttiP;i vc Bizans devleti i<;inde igallerini derinletirdigi nisbette de
gi derek kuvvctlendi.
art.ma~ma

Bizans'm Balkanlardaki za'f1 i<; siyaset bak1mmdan devletin askeri

vc mali hitkinliginin, dl siyaset baktmmdan ise Anadolu'da cereyan eden,
ckvlctin kadcrini ta)'in edici olaylar yamnda Venedik- Cenova savamm
aln11~ oldugu ccreyan eklinin bir neticesi idi. Mikhail VIII.'in Ceneviz
vc V<'n\'diklilerin gerektiginden fazla niifuz sahibi olmalanm onlemeye
~,;dllllaSl!la mukabil Andronikos II. tek tarafh olarak ve kayJtslz ~arts1z
( :l'llt'Vi7.lerc dayanmJtJ ve bu onun siyasi en biiyiik hatas1 idi. Venedik'in
Eg-c <knizinin giiney k1smma hakim olmasma mukabil Cenova gerek kuzey
adalanuda ve Marmara denizinde, gerekse Karadeniz'de kendisine kuvvetli
hir pnzisyon yaratml olup Galata'dan, Akdeniz'den Karadeniz'e ve bunun
arkasm daki iilkelcrc giden deniz yolunu kontrol etmekteydi 2 Ancak
<!1'11ova'mn kudrctinin artll ile eskiden beri devam edegelen Venedik( !nova r<'kaheti de biiyiimekteydi. 1294 yllmda iki deniz cumhuriyeti
arasuula, pek az sonra Bizans imparatorlugunun da karJtigt bir sava
pat.lak wrdi. !mparator Galata'da taarruza ugrayan Cenevizlere baken1i 11 i 11 su rl an arkasmda Sigmak sagladtg1 i<;in Venedikliler k1zarak bunun
i111 i ka 1111111 1stan bul'un sur dimda kalan mahallelerinden aldilar ve bunu
da Bizanslrlar, lstanbul'da oturan Venediklilere karI giritikleri hareketle
ccva plamlinhlar. Venedik- Genova savaI Venedik ile Bizans arasmda
hi1 sava~a diiniitii; <;iinkii Cenevizler bu oyunu b1raklp miittefiklerini
su~ nkkauhhkla kendi balanna terkederek 1299 y1lmda Venedik'le bir
" dlflli barzi" anlamasi yapttlar 3 Donanmaya sahip bulunmayan Bizans
ola ~a niistii s1kmt1ya diitii ve imparatorlugun prestijini korumak i<;in Vellcdik'iu tazminat talebine biitiin gayretiyle karJ koymasma ragmen,
11ihaye1 Hali<;'tc bulunan Venedik gemilerinin tehdidi ile iistiin kuvvete
IJOYIIII cgcrek talep edilen odemeyi yerine getirmek zorunda kaldl. BahtSIZ
~ava~ I'jo:l yiimda on ytlhk bir miitareke ile nihayetc crdi. Vcnediklilere
1

K r~.

V.

Sthiyi u XIV

Vizantiski uticay u
Ti1gosl. lstoriski (:aposis 3

MoIN,
11.,

('l:l7) '17 vdd.

2 Kr~. G.J. BRATIANU, Recherches sur

le commerce ginois dans la Mer Noire au XIII
siecle, Paris 1929, 250 vdd.
3 TAFEL und TnoMA~ Ill, 391
vdd.

Eskikitaplarm.com

r. KOr,:Ok

Drvlrl Olaruk

lli zn n~ :

/uulror11ko~

II.

,.,.,

('Ski t icari kapit iW\syonlan vt yl'nidcn adalarda bir t;ok kolon i (l'sisi I~a kla 1'1
tantnch. Cencvizln ise lm sava~nt tccriibcsindcn, Galata'yt saglam J,j, stn
ile <;cvirmck fi.rsa.tuu kat;trrnamak hususunda faydalandllar vr buykt
hcmen Bizans ba~kcnti biti~igindr kuvvetli bir Ccncviz kaksi lf~tkkul
etmi~ oldu. Bununla da yetinilmedi, amiral olarak Fransa krah (;i,~... l
Philippe'in donanmasmda temayiiz ederck Phokaca (- Fo<;a)'daki ~a p
madcninden cfsanevi bir servet kazanm1~ olan Cenovah kumandan Bt'lll'detto Zaccaria 1304 ytlmda Bizans'a ait alan Khios adasm1 zaptdli 1.
Boylecc her iki deniz cumhuriyeti de sava~tan daha gii<;lenrni~ olarak c;ll<arlarken, dii~iinmeden kendisini ic;ine atmi oldugu bu bahtstz sava Bizans';t
sadcce yeni kaytplar ve hakaretler getirmiti.
Diinya tarihi baktrnmdan en onemli olaylar ise Anadolu'da ccrl'yau
etmcktc idi ve Bizans en agtr darbeyi burada yedi. 13. yiizytl ortalarlllda
biitiin Onasya'yt harekete ge<;iren Mogol istilas1 ile <;ok saytda Turk kalil, 'l!i
Anadolu'ya dogru siiri.ilrniitii. Yeni insan kitleleri Bizans - Sclc;u kin s1
mnna aktt ve pck az sonra da bu yeni gclenler toprak vc ganimet aray;11 a k
Bizans'a ait batt Anadolu'ya akmlar yapmaya baladtlar. Zaman Ia Till k
akmlan daha da ~iddetlendi. Buna rnukabil Bizans tarafmda mukav~"llll'l
son derecede zay1ft1. iznik devrinde kurulrnu olan stmr savunma sistnui
bozulrnu ve iilke diirnan saldtnlarma korunmastzca ac;tk bmtktl1111.~11.
1261 ytlmdaki Bizans imparatorlugunun restorasyonunun, Auadol11'
nun savunma giiciinii oldukc;a zaytflatml oldugundan iiphc l'dilnn l' z.
Restorasyondan beri sadecc dcvletin merkezi dogu smmndan llz<tkb ~
makla kalrnam1~, imparatorluk siyasetinin agtrhk noktas1 da t;un aruiyltbattya intikal etrni~ti. Yenidcn ihya olunan devlete Balkanlar'da Zldllll'
eden yeni gorevler ve irnparatorlugu battdan tehdit eden tchlikckr l~tlilll
giic;lcrin dcvletin Avrupa yakasmda yogunla~tmlmasmi gcrcktiriyonl11
Anadolu'daki savunma hem askcri, hem de mali imkfmlardan yoksllndi L
Daha Mikhail VIII. zamamnda, Sel<;uklu smmnda bulunan aknlot'L11111
iicretlcrini alam1yarak c;ekilip gittikleri 2 veya Anadolu stmrmt savuu11wkla
gorevlendirilrni askeri birliklerin Avrupa sava sahnclerine scvk l'dildikleri vaki idi. Qagda~ bir yazar "Bu suretle iranhlar ( =Tiirkkr) gi uik;
ciiretlenerek her tiirlii savunma aracmdan yoksun iilkclere akm cdn In~ r11 ,
dogu bolgesi zaytflattldt" dernektedir 3 Bundan baka, PalaiologosL11
devrinde gittik<;e artan feodallcme oluumu lznik devleti dcvriudt s11111
bolgesinde tcsis olunan askeri dirliklerin de c;okmesine katklda bul Ulllllll.~ln .

1 Hop ~, Geschichle I, 372 vdd.; HEYU,

Commeru d11 I~cvarzl I, 445 vdd., 4G 1 vdd.;
M 11.1.1m, RI'.HJYJ 2B3 veld.

" Pakhymcresf, 3111, 14. Aynca Wn(Menlesche 16 vdd., 24 vdd.)'in i~ahl'lli

a~tklamalan ilc kq.

TEK

" Nik. u,,.'-(oras [, I'!B, 'l

Eskikitaplarm.com

VTIT. Bi z1u1R Devletinin

Ql\kil~ll

ve

Yi kli1~1

Jlilykn Anadolu savunma sistcminin temcllcrini oymak hususunda mali,

Nosya l vc gcnclliklc siyasl unsurlar elclc vermi bulunuyordu.
Tiil k futuhat1 biitlin bolgcyi kaplamiti vc cger UTda-hurda Bizans
~ hirlni diimana karI koyuyor idiyseler, diiz arazide, goriiniie gore hi<;
l1ir linnmc gostcrilmiyordu. I300y1h civannda art1k hemen biitiin Anadolu
'l'ilrkkrin cline gc($mi bulunuyordu. Pck az sonra ancak lznik, 1zmit,
Bnrsa, Sardcs, Philadelphia, Magnesia gibi bir ka($ miistahkem kale ve
Karackniz Ercglisi, Fo<;a ve lzmir gihi liman Chirleri Tiirk seli ortasmda
hirer aclac1 k tqkil etrnekteydiler 1 . Tiirk rcislcri fethedilen araziyi aralariJHla paylatllar; oyle ki, bat1 Anadolu bir t;ok Tiirk beyliklerine aynlrnJ
oldu. Eski Bithynia'y1, hiitiin Tiirk kabilelerini hakimiyeti altmda toplayarak gcrck Bizans vc gcrckse giiney 1slav devlet1erini itaat altma alacak
ulan Osmanh hanedammn ceddi Osman eldc etmiti.
Askcri bir acz it;inde Bizans bu felaket karIsmda <;arcsizdi. Bir zamanki
~kirdck arazisi Anadolu bir daha geri gelmemecesine elindcn <;lkmakta
idi. Andronikos II. bo ycrc devlet arazisi i<;inde bir iskan yeri karIhgmda
Tiirklerlc savamayt teklif eden Alan'larm yardnnma giivenmiti. Bunlar
lin ne kadar anlama hiikiimlerine uygun olarak kadmlan ve <;ocuklan
ilc hirliktc 10 ooo kiilik bir kitle halinde Bizans toprak1anna gclmilersc
de sonu<; tamamiyle menfi olmutu. Miiterek imparator Mikhail IX.
taralindan Anadolu'ya sevk edilen Alan kitleleri Tiirklerle ilk pttmalannda ag1r bir yenilgiye ugramilar ve yagma hmlanm Bizansh ahali iizeriudc tatrnin etmek tizere hemen geriye donmiilcrdi.
t~tc tam hu stkllk anmda imparatora heklenmedik bir yardtm teklifi
yaptldt. Katalan'lar sava birliginin iinlii ba~kam Roger de Flor Tiirklere
kar~1 miicaclde ctmek iizere kendisinin vc adamlannm hizmetini arzetti.
Bn ha~anh Katalan birligi Sicilya krah Friedrich'e, Anjou'lulann tilkeyi
1-{l'l'i altnak tqcbbiislerine karl yaptlan miicadelede yardtm etmiti. AnjouA1 agon s<wama son veren vc Sicilya'mn Aragon hanedam idaresinde
ha~uusJzhgmt tcsis eden Caltabellota ban~mdan sonra Katalan iicretli
Nava~cdan i~siz kalm1~ olup yeni bir faaliyct alam aramaktaydtlar. Bizans
imparaloru bunlann tckliflerini scvint;le kabul etti ve Roger de Flor 1303
yth so nlannda 6 500 savac;:I ile Istanbul'a geldi 2 Biitiin timidini Katalanlara baglarm~ olan Andronikos II. anlama geregini yerine getirerek bunmitir. Aynca kr. G. SCHLUMBERGER, ExWITTEK, Mentesche 18.
dogudaki tarihlerinin pedition des "AlmugauaTes" ou Touti~Ts catalans
n.ra ~llnlmasmua A. Rumo y LLUCH'un ozel- en Orient, Paris 1902; MILLER, Latins 211
1iltk hizmcli olmu~tur. Onun bu hususta ka- vdd.; L.N. d'OLWER, L'expansio de Catalunya
lcur ai nu~ oldugu <;:ok say1da yaziSI K. M. en la Mediterrania oriental, Barcelona rg!l6 ve
S1r:1 roN (Catalan Domination of Athens 131 r-88, ozelliklc K. M. SETTON'un yukanda adl
( :amhrid~., Mass. I!)1.1l, s. !l86 vdd.) tara- gcc;cn cscri.
lmdan tamtlnu~ vc k1smen de tenkit cdil1

Kr~.

a Katalanlann

Eskikitaplarm.com

t.

1\.U~Hk

n~vlct

Ola rak 1\i:t. :uu :

Androniko~

II.

lara di)rt ayhk iicretleriui pqiu iidcUi~i gibi, yegeui Maria Asl'n' i 1 Rog11
de Flor'a zcvcc olarak venni~, lm sonuncuyu mef!.aS duks'luga tayin VI ~on
radau ona hatta caesar iinvamm da vermi~ti.
1304 y1h balannda Katalanlar Kyzikos'a gcc;:crek buradan TurkktT'
kuatilmi alan Philadelphia ( = Alachir) iizcrine yiiriidiilcr. Tiirkkr magh1p edildi ve Roger de Flor kurtanlan ehrc galip olarak girdi. Bu !Ja~att,
durumu kurtarmaya ki.i.<;:uk ve fakat saglam bir asked birligin yetecq!;ini
gostermektedir. Bizans devletinin feHiketi boyle bir sava giicunc sahip v1
boyle bir kuvveti, i.i.cretli asker dimda, artik bir araya getirccck dununda
olmamastnda idi. YabanCilardan miitqekkil bir ordu ise, hcle bama buyruk
ise ve asker ve zor kullanma giiciinden yoksun devletin kontroliindl'n lll'r
an <;:Ikabilecek bir hiiviyet taIyorsa, iki tarafi da keskin bir kdu; id i.
Katalanlar kazand1klan zaferden sonra yagma akmlanna ba~ladtlat .
karada ve denizde butun civann asayiini bozarak Bizansh- Turk ayll'lllll
yapmadan online gelene sald1np nihayet, Tiirklerle savaacaklan Y''Hk
Bizans elinde bulunan Magnesia ( =Magnisa)'ya saldird1lar. Bunl.11t
Avrupa topragma donmeye raz1 etmeyi baarmak mumkiin olunca. lslaulnd
kendisini mutlu sayd1. Katalanlar kll (1304/05) Gelibolu'da g('(~ inliln .
1Ik baharda tekrar Anadolu'ya ge<;:eceklerdi. Ancak imparatorluk ltiikftuu li
ile Katalanlar birligi arasmdaki ilikiler gittik<,;e gerginlqti. l3u kii sl :llt
ucretli savaCilara karI duyulan nefret Istanbul'da artmaktay(h v1 llll
hassa miiterck imparator Mikhail IX. bunlara diiman olm11ht. 1\:;11 .1
lanlara gclincc, bunlar da iicretlerinin muntazam odenmemesindtn ~ik!\yl'l
ediyor ve biitiin kanunsuz harckctlerini iicretlerini alamamJ olmaya )Ja P.hyorlardi. 1305 nisamnda Roger de Flor, Mikhail IX.'in saray111da i.ldii
ri.ildu. Bu miiz'is; ucretlilerden bu suretle yakamn s1ynlacag1 duiiniilmil~lll,
gen;ekteyse asll felaket imdi bahyacakti. Bakanlanmn oldi.iri.i.lmc.-: iu ..
k1zan Katalanlar Bizanshlara karl intikam seferine giritikr ve hiiyln ,.
imparatorluk ile Katalan birligi arasmda ar;1k~a sava ba~lamt oldu. Apnm
kalcsi yanmda, Mikhail IX.'in kanIk unsurlardan miitqckkil, Alan v1
Turklerle takviyeli ordusu kesin bir yenilgiye ugrad1. On saflanla ~~ ;1;11 k
savaan Bizans veliahdi yaraland1 ve ancak Didymoteikhos ( Dimcloka)';1
ka<;:mak suretiyle camm kurtarabildi. Mikhail bundan sonra ancak Trak ya'
mn en onemli ehirlerini savunmakla yetinmek zorunda kald1; a<;:tk ara :r.i
ise dumamn gayz ve kinini tatmine terkedildi. Tam iki ytl Trakya :.razisi,
eriyip kii<,;ulcn mevcudu gerek yurtlanndan S:Ikip gelcn vc gerck!w kiit;iik
Turk sava birliklerinin iltihaklyle takviye edilen Katalanlar tarah11d " 11
yagma ve tahrip olundu.
1

Istanbul' a kat;mi~ olan Bulgar t;an

Ivan TIT. Ascn (127!)-So)'in Andronikos
II. ' 11n ktz karde~i Irene l'alaiolol{ina'dan

olma k1z1: Kr~. l' AJ>ADOl'ULos, Gmcalo!-lir. dr.r

Palaiologeu, No. 1+

Eskikitaplarm.com

vur.

"'"

lli7.a1U lkvlclinin

QUkU~il

vr.

Ylktlt~l

Aym zamanda kuzcyde Bulgar basklSl da artt1g1 i~in s1kmt1 ve felakct

d.daa da bilyiimti~tti. Bir <JOk kiic;iik devletc;iklere boltinmti~ olup I3. ytizydu son yllannda Tatarlann penc;csinc tam anlam1yle dti~mii gortinen
Blll!{aristan, Altmmdu devletinde c;1kan kan1khklar ve Nogay'm ortadan
blkmasllldan (I299) sonra Tatar hakimiyetinden kurtulmaya muvaffak
olnlll vc Thcodor Svctoslav (I300- 22) idaresinde yeniden daha iyi bir
.~-: c ll ccgc dogru yol almaya balamitl. Bizans devletinin timitsiz durumundau laydalanan Bulgar c;an, ulkesinin s1rurlanm Balkan daglannm gtineyill<k gcnilctmi vc Karadeniz sahilinde bir c;ok onemli kale ve !imam,
lm arada da bir zamanlar bir <JOk mi.icadeleye konu tekil etmi olan Mesemlu ia w t\nkhialos tislerini i~gal etmiti. Bizans hiikumeti bu kay1plan sineye
t;e kmck zorunda kald1; Bulgar c;:an ile ban anlamas1 yaparak zaptetmi
oldugu yerlcri ona b1rakt1 (I307) 1 Bu arada Katalanlar, Trakya'y1 tamanaiyle yagmalad1ktan sonra, Rodop s1radaglan tizerindcn I 307 sonbahannda Kassandreia'ya gelip yerlqtiler. Vahi yagma akmlanna burada
da dcvam ettiler. Athas dag1 manast1rlan bile bunlann elinden kurtulamad1.
Am:ak mtistahkem Selanik iizerine yaptiklan saldm (I 308 ilk bah an)
~ITi piiskiirtiildii.
Bu en mi.ikil anlarda bah diinyasmdaki Bizans aleyhdan planlar
d.L ycnidcn kuvvctle hortlad1. Epiros - Arnavutluk bolgesinde arazisini
,.::l ni~lctmcyc ugraan Philippe de Tarente katolik Arnavutlarla ittifak
l'llcrck Dyrrhakhion'u ele gec;irmeye muvaffak olmutu. Ancak Epiros'un
Bi:t.ans dostu hakimesi despina Anna'ya karl giritigi scfer baansiz kalmiti
( 1 :~ofi). K endisini bizzat "Romania despotes'i ve Arnavutluk kralhgmm
dc11di~i" olarak adland1ran Philippe'den ziyade Bizans devletine, yerinde
durama7. bir kimse olan Charles de Valois tehdit tekil cdiyordu. Qi.inki.i,
1:\<> 1 ydmda bir zamanlar Bizans'm talip olmu bulundugu ismen Istanbul
imparalori<;.csi Catherine de Courtenay ilc cvlenmi bulunan bu iilkesiz
hikilmdar biiyiik bir gayretle Charles d'Anjou'nun fetih planlanm yeniden
canlamhrmaya c;ah~makta olup imdi, Bizans'm kaos ic;inde batar gortindiigii llll anda, Istanbul imparatorluk tacma elini uzatmaktayd1. Charles
dl' Valois 1306 yilmda bir defa daha dordiincii ha~h seferi politikasma el
a lmaklan kcndisini ahkoyam1yan Vcnedik cumhuriycti ile bir anla~ma
yaptt. 1 3oB'dc bunu S1rp krah Milutin ile yapilan anlama izledi; ancak
Milulin'in Bizans ile biitiin baglan koparmad1g1 anlaIlmaktadlr. Kardei
l>ragulin ilc uzun bir sav~a (I30I- I2) girimi bulunan Milutin Bizans'a
k.a l ~ tl'lkili bir Ckildc harekete gec;ecek ve Makedonya'daki fetihleri yeniden
F. Diiwmt (Einige.r ilber
.?:ari11 der Bulgamz,
JH,.'{rii!J!f.J Gregoire I, 1~)49 , s. 215
l'artnfwra, 22~ vd., n. ll)'c gore
1

din Gricchitz,

nula~maNI

ml'maNh!'l iyl

Theodora,
rsoB-30) ,

vd. n.2 =
bu ban~
v 1laha 130H

yrlmda (~imdiye kadar kabul cdildigi gibi

ancak 1320 scnesinde degil) Mikhail IX.' in
k1z1 Theodora, ~ar Thcodor Svctoslav'a
zcvcc olarak vcrilmi~tir.

Eskikitaplarm.com

I.

(I ~

Ill<

J) I'

v I 1'1

() l.o

r ;d<

II i z ,I

11 ~ :

1\ 11

d r o 11 i k o ~ I I.

l'o7

halatacak dmnrnda dl' gildi 1. Papa ( :lculcns V ., 1307 ylllllda i1npa raton1
ycnidcn ai(Jroz ctmck ~urctiyle Bizans alcyhdan tqebbiisc mall<' Vi IJir
dcstck bahctmiti. Charles d e Valois Bizans erkam arasmda da kt udisiyl,.
i birligi cdecck kimscler bulmutu ki, bu da Bizans'm ne dercccdc tcrc ddi
etrni olduguna parlak bir IIk tutmaktadrr. Selanik valisi Ioanucs Monllmakhos vc Sardes kumandam Dukas Lirnpiclarcs Fransrz prcnsini rlindil('l 1
olarak tammaya hazrr olduklanm bildirmi~lcrdi. Ancak o zamanki dur111111111
geregi, iin en onemli yam, Bizans'a tabi kalan doguda duruma fiilt II ll:lkilll
bulunan Katalan birligini kazanmak idi. Sicilya krait .Fricdrich'in d(' ;l ym Ckilclc Katalanlar i.izerindc m ctbuluk hakktm elclc ctmcyc <;ah~111 :ts t11"
ragmen Charles de Valois buna cia muvaffak oldu. 1308 yrhnda Chntlr s' 111
yetkili adamr Theobald de Ccpoy onbir Vcncdik gcmisi ik Euho(';l\. r
uhtti, oradan Kassandrcia'ya gec;crck burada Katalan birligill(kll d. 11rl i~. i
adma sadakat ycmini aldr.
Hayftl sukutu kendini c;ok bcklctmcdi. Charles de Valois' r1111 g.r yl'
ve plfmlanna zerre kadar oncm vcrmeden, Katalanlar Kassatld1 cl .r 'd.111
Tcsalya'ya sefcr cttikr. Burada, onccleri Atina duc'ii Guy II. de Ia R(lc Ir e '
un ves~tyctincl c bulunup onun oliimiinden sonra (1308) Bizans irllpillillrnll
tarafma gcc;crek onun gayn m q rfr krzr Iren e ilc 11lanlanan, .ri'!HI.IIof.. /(//til
Ioannes'in torunlanndan agtr hasta bir gene;, Ioanncs II. (1303-11! ) lu1 ki1111
siirmcktcydi. Ulke tamamiyle biiyiik fcodallcrin ha.kimiyeti ;rllllld ;ryd r.
Tcsalya devlct olarak can c;eki~mektcydi. Sebastokrator Ioannes I. dc vt r11c t.
sahip oldugu gbz d<Y)lllrucu kudretinin sadece golgesi arta kaln11 ~ 1 1 1\ ;r l. r
lanlata kaqr bir direnrn e diiiini.ilemczdi bile . Katalan birligi hiilii11 K' 'c, inr
endielerinden uzak, biiti.in bir yrl verimli iilkenin zcngin nimet]('J'i 11 i I 1k111rl 1
Bund;m soma 1310 ilkbahannda, kcsesi Tcsalya parasiylc dolu, ort a \' 11 11.r
nistan'a goc;erck A tina duc'ii Gautier'nin hizmctine girdi. Aura k 1\. ;r t.rl;r 11
Jar, bir zamanlar Bizanshlarla oldugu gibi bu clefa da Franklarl;r h(l/.11':
tular; sonuc; burada da ar,tkc;a sava~ oldu. Booetia'da Kcphisos'ta 1;, 111.11 1
r 3 r 1 tarihindc Katalanlar sayrca kendil erine iisti.in Frank kuv\ rt )('I i 1 i~
rinde biiyiik bir zafer kazandrlar. Bizzat due Gautier de Hriennc \ c ~i r v .t l
yclerinin c;ogu kanh savata hayatlannr kaybettiler. Atina vc 'J'It, I Iii i"rl r
Frank iktidan kmlmr~ti; bunun ycrine bir Katalan dcvlet<;igi k r11111rl u
Bir astr rniiddetle Fransrz hf1kimiyeti altmda kalrni olan Ati11a lu iy lc- r ,.
gclecek yctmi yrh akm bir zaman ic;in Katalanlann eline dii~n1i i~ rrl11
yordu 2
Hu kcndine cizgii Katalan seferinin garip souuc u i~tc hu icl i. Ba 1111111
en uzak ucundan gclcn hir avuc; sava ustasr macerac1, Istanbul vc A la~d1i1
1

Bu

d cvirdcki Srrbislan

olaylamn

lamamiyk ytni 1 ~1k tutan M.. DINH,: (Odnos

i.:111ed)'ll f...m ~)la ltfil11iina i /)ragu lilla , -nVJ :1.
v,:1, s. J vdd .l ik kr .

~ Son
olarak kr~. K. J\1. S1 II li N,
Catalan Domiru1tion of' Athen.1, I:J II -1111, I ""
hridg'c Mass. 11)1.!1.

Eskikitaplarm.com

1',11

VIII. Bi:r.au~ Drvlctinin (,~llkll ~ li vr. YJkJl ~

ilzrrindrn kcndilcrinc 1\tiua yolunu a!irnl~ vc bqcriyetin en cski ve en

ilnlii ki.iltiir nwkczlcrindcn birisi olan burada kcndilerinc ait bir dcvlct
kunnu~tu. Katalanlarm Anadolu'da, Trakya, Makrdonya, kuzey ve orta
Yunanistan'daki rnac~ra dolu yaarnlan ve bunlann Tiirklere, Bizanshlara
v1 I 1 .tnklara karl baan ile miicadclc etmeleri, gerek Bizans imparatorlti guilllll vc gcrekse onun birbirinden ayn ve birbirine diiman yaayan
Unk ve Latin kornularmm daha o zamanlarda bile ne derccede kuvvetsiz
olduklaruu en biiyiik bir a<_;tkhkla gostermektedir. Katalanlar doguya
hi 1 i ktidar bolugu esnasmda gclmilcrdi: Bizans kudreti art1k <;okrniitii
v1 Tiirk iktidan heniiz teekkiil safhasmda buhmuyordu.
Katalanlann Frank Yunanistan'a <_;ekip gitmeleri Bizans devletinin
dummunu farkcdilir derecede hafifletmiti. Charles dC' Valois'mn taarruz
pl;\nlarulln tcmcli go<_;rniitii. Theobald de Cepoy, gcrck kcndisi gcrckse
l'il'ndisi arttk Katalanlardan bir CY bekleyemiyeceklcri cihetle, daha Tes;dya 'da ikcn onlardan aynlrnttl. Bun dan baka, iinvan baktmmdan imparatoric,:e olan zcvcesi Catherine de Courtenay daha I go8 yllmda oldiigii
it,:i n Charles de Valois'nln da Istanbul imparatorluk tact iizerindeki iddias1
kl'ndiligindcn sonmiitti 1mparatori<;e iinvam onun bz1 Catherine de
Va lois'ya intikal etmi ve o da heniiz !iOCuk yamda, imparatori<;e iinvamm
ta~Iyau bir hammla evlenmeyi kans1 Epiros prensesi Thamar'dan aynlaeak
kadar <>ncmli sayan Philippe de Tarente ile evlendirilmiti (rgrg). Aneak
Philippe de Tarente'm fetih pli'mlan da, Fransa ve Napoli tarafmdan desttklnuliklcri halde, ha21rhk safhasmr aamadr. Boylelikle Charles d'Anjou'
111111 l'iituhat siyasetinin zayrf bclirtilerinden ibaret kalml bulunan Charles
d< Valois ve Philippe de Tarente'm planlan suya diirnii oluyordu. Batmm
l~laulnd Lfttin imparatorlugunu ihya gayretleri art1k sona ermiti. Venedik
1:ll o yllmda Bizans imparatoru ile I 2 ytllrk bir miitareke anlarnasi yapt1.
Sn p kr;dt da yeniden Bizans'la stkr ilikiler kurdu; imparatora hazen
'..! ooo ~i ivariyi bulan yardimcl kuvvetler gonderdii. l3L1 yllmda Milutin'e
J..a r~1 isyau cttiginde oglu Stephan itaat arzedip gi:izlcri kor cdildikten
so 111 a Bizans sarayma gonderildi 2
Bizans'm durumu Pelopones'te de saglamlatt. Andronikos II. daha
ydmda. Mora'daki Bizans valilerinin, baanh olmamt olan, her yll
dcgit irilmcsi sisteminc son vermek suretiyle Mora'nm idarc nizammda
onl'lnli bir dcgi~iklik yapmtll. Bundan sonra once, sonraki imparator
loaiiiH'S VL'in babasr olan Mikhail Kantakuzenos Igr6 yrlmdaki zamanstz
oliin1iiuc kadar Mora'daki Bizans'a tabi araziyi idarc etti. Onun valilik
1 :oB

' Nik. Greg'oras l, 26ll, 3 Aynca

Auclr-ouikos II.'un Khilandar manast1n ic;:in
<; 1kanlo~'. l l'killl 1:ll :l tarihli kh~y.mbullort ilc
k '1: At:ltrr r!t' I' 11/ho.r 1 7, No. :~h.

z jiRECEK, Geschichle I, 346 vdd. M.

DINit;:, Odnos izmedyu kralya Milutina i Dragutina, ,(RVJ 3 ( 1955) 77 veld.

Eskikitaplarm.com

r,

Kil~llk

l>rvlct Olarak Br :t.a ru :

/\uclroniko ~

II

devnsi Pdopom~s'll' Hiz<uls ikt.idannm ycnid('ll dogu~una ha~lan~u; oldn.

Omm eserine, l"ranklara karl baart ile savaarak Mora'daki Bizans 11!\kimiyctini kuvvctlcndirmcyc vc gcnilctmcyc muvafl:tk olan, hir zalllanki
Bulgar <_;an Ivan III. Ascn ilc imparatorun ktz kardci Ircm~ Palaiologina'
mn ogullan Andronikos Ascn (1316- 23) tarafmdan dcvam olund11 .
Mora yanmadasmdaki en onemli Bizans limam olan Moncmvasi:r'ya
Istanbul hiikumeti, Venediklilerin Koron ve Modon'daki mcrkez l<-r irll'
kaqr denge kurmak ve Pelopones'te bir Bizans ticaret merkezi yaratnr .l k
gayesi ile, onemli ticari imtiyazlar bahetti 1

Her iki separatist Grek devletindc onemli bir durum dcgi~ikligi old11 ;
<;iinkii 1318 ythnda Angelos hancdam hem Epiros, hem de Tcsalya'da
sondii. Despotes Thomas, ycgeni Kephallenia hakimi Nicolaos Orsiui'uin
bir suikasdine kurban gitti. Anjou'lulann diimanlarmdan hirisi ol:111
Nicolaos Orsini Grek- ortodoks inanctm kabul ederek, kcndi iildiirdi l ~ il
Thomas'm dul kalan kans1 (Mikhail IX.'in ktzt) despina Anna ilc l'vlcnip
Epiros'da tutundu. Bir ytl sonra Bizans tarafmdan despotes i.invamna n;r il
oldu 2 Ioannina ehri gibi i.ilkenin diger bir <_;:ok kalesi Bizans imp<uatorra nun hakimiyetine ge<_;:ti. Tesalya'daki degiiklik daha da kokli.i idi; l,"iinkil
Ioannes II.'in oli.imi.inden sonra i.ilkenin devlet olarak varhgt son a ,., d i .
Bizans imparatoru bu eyalet i.izerinde artlk hiikmi.i kalmamJ !J,r dl'vl r
iktar olarak hak iddia ettiyse de hakimiyetini sadece bOlgenin kuzc y Ius
mmda kabul ettirebildi; bu klSlm bile onun metbuiyetini sacl(cc ~ kl .. n

1 ~ehre - daha Mikhail VIII. tarafmdan, her halde Istanbul'un tckrar elc gec;:irilmesinden hemen sonra zamanmuza intikal etmeyen bir khrysobullon bah~edilmi~ idi
(D6LGER, Reg. I8g7). Monemvasia ba~ka bir
khrysobullon da Anclronikos II.'dan elde etti:
M. M. V., 154/55 (Reg. 2I02). Bu c;:ok onemli
ve sadece Sphrantzes'in Chronicon Maius (n~r.
Bonn, p. 400-04)'unda verilen ve Monemvasia tacirlerine tanman imtiyazlan btiytik bir
ac;:1khk ve teferruatl ile belirtcn khrysobullon'
un tarihi kesinlikle belli clegildir. ZACHARIA
(Jus. Ill, 635-38 = ZEPos, Jus I, 538-41)
ve M. M. V. (I65-68) bunu Andronikos II.'
un kas1m I 3 I 7 tarihli (daha dogrusu I 3 I 6)
khrysobullon'u olarak veriyorlar. F. DoLGER,
onceleri bir c;:ok yaz1smda (Faksimiles byz.
Kaiserurk. Sp. 34 Reg. I897 vc R(, 34,
1934, s. 126 vd .) bunun Andronikos III.'
un I 336 ylma ail bir khrysobullon'u oldui\'u
l'ikriui Havu nrnu ~ olrnakla bcraher rn yeni

Regesl cildinde, eski di.i~i.inccsini nci,J<-d l,

ycni iddiasm1 daha tafsil;1th olamk fl'""'"''"
di1meye c;:alt~makta ve bunu /\wlro11rk m
Il.'un kasrm I316 larihli khT).II)IJUU.m'u
olarak takdim etmektedir (Reg. 2:111: 1). llu
arada M. M. V., I66, 5'dcn, bu khnohul
ton'u Jsdar eden ~ahsm Moncrnvasia)d;u a ~~~
deja olarak bir imtiyaz bah~elt igi mrl.~rh
yor. Buna gore bu khrysobullon ha~ku v
hie;: de az olmayan gtic;li.iklcr bir taral.1 ""
bir suretle Andronikos Il.'a ait olauu y111111).1
gibi, daha muhtemcl olarak, 1:'17li ydura VI'
Andronikos IV.'a vcya hie;: olmazsa /\ud"'
nikos III.'a ait bulunmaltdu. /\n!'ak biiiHu
i~aretler ne ona, ne de buna uyuyo r. lli\ y
Ieee veri len tarihlcrdc - oz..IIikk /\ndrourk o>H
III.'a ait olanmda c;ok csash - lashihl .. r yap
mak gerckir. Fakat her hill vr~ kfl nJ,, '"'
onemli bclgcnin silhali hl'r Li.'lrlll s111 11 d 1
~rndadrr.
~ Kr~. FtmYAN<,:H,J,

Eskikitaplarm.com

De.1j10/i 7tJ vd.

......

VII.

lliz11n~

1>.-vlrtinin

Qt~ku~n

vr

Ytkllt~t

1. T1~salya'mn en kudretli asilzadelcri, balannda Melisscnos'lann

('SI{i a~il aiksi bulundugu halde, bagtmstzhk kazamp kcndilerine bir nevi
lwylikln kurmaya gayret ettifcr. Bundan baka Tesalya'ya rnuazzam say1da
Arttavut. ~irdi: Bunu izlcycn onylllarda biitiin Yunanistan'a yayilacak
olau Arnavut muhaccrcti bahyordu. Ortadan kalkan devletin en onemli
lmuuru, ba~kcnt Neopatrai ile birlikte, Atina'daki Katalan diikliigii kopanp
.dtrkc n, liman Chri olan Pteleon Venediklilerin cline ge~ti. Bizans bir
dl'l :t claha olup bitenlere baka-kalmak durumunda idi. Katalan felaketinin
soua nrnesinden bir ony1l sonra kendisini belirten rniitevaz1 iyilerne alauwtkriui de ihtiyar imparator ile torunu Andronikos III. arasmda c;1kan
v1 dl'vkti uztm siireli bir i;: miicadeleye iten me'um anlamazhk siipiiriip
Kiiliirdii.
t.ultlllf~lt

2. i~

Sava!jlar Devresi.
Balkanlarda S~rp Hakimiyeti
(;!'lld Bibliyografya: V. PARISOT, Cantacuzene homme d'Etat et historien, Paris 1845.1 t.<>IHNSKIY, Andronik i Kantakuzin. - AYN. MLF., Yujnye Slavyane i Viz.antrya vo vtoroy fetverti
.HVv., Petersburg 1862.- D. MuRATORE, Unaprincipessa Sabauda sui trona di Bisanzio, Chamtorr y 1!J05. - f'. DoLGER, Johannes VI. Kantakuzenos als dynastischer Legitimist, Annates de l' Inst.
lwwlakov 10 (1938) 19-30 (Paraspora 194-207).- LEMERLE, L'Emirat d'Aydm.- TAFRALI,
f htl..mlonique.- SEVCENKO, Nicolas Cabasilas.- MEYENDORFF, Palamas.- R. GUILLAND, Essai
111r .Nir.I{Jhore Gregoras, Paris 1926.- ZAKYTHINOS, Despotat I, II. -jiRECEK, Geschichte I.- St.
STA NOYI.VI<;, lstorrya srpskoga naroda 3 , Belgrad 1 g26,- V. yoROVI<;, lstorrya Yugoslavrye,
lkll{rad 1933.- Istoriya naroda Yugoslavrye I, Belgrad 1953- St. NoVAKOVI<;, Srbi i Turci
XIV i XV veka, yeni basklSI Belgrad 1960 (S. yiRKOVI<;'in tashih ve tamamlamalan ile).
M 1 1 AI'<, mv, lstorrya II.- A. BuRMOV, lstorrya na Bulgarrya prez vrerneto na $ijmanovci, Godinik na
So(iy.1kira Uni11., !st. -filol. fak. 43, Sofya 1947.- STEIN, Untersuchungen.

Bizans dcvletinin i~inden dagilmi~ olmas1, ihtiyar ve gent;: Andronikos'

L11 ara:-nndaki miicadelenin sadece balangiCim tekil ettigi bir stra i~ sava.~ larda kendisini gosterdi. Hanedan ic;inde t;:Ikan bu aile kavgas1 ile, impar;ll orlugun son giiciinii de tiiketip Tiirk ve Sup fiituhatma iilkenin kaplw
Lll'lnt a~;an ag1r bir i<; miicadeleler devri ba~larni oldu. Biiyiikbaba ile
tonut arasmdaki anla~mazhk once kiisel nedenlerden dogdu. Mikhail
I X. 'in I'll hi.iyi.ik oglu, yaklIkh ve c;ekici bir kiilige sahip kabiliyetli bir
1-'.< 1u,: olan Andronikos III. bir zamanlar ihtiyar imparatorun en c;ok sevdigi
k ~~ i id i. Daha kiit;:iik ya~mda rniiterek imparator iinvamna nail olmu
cdup 11almsmdan sonraki vcHahd addolunuyordu. Ancak zamanla iki taraf
,, 1;tsutda kar~thkh bir ho~nutsuzluk belirdi: Gene; Andronikos'un diiiincesiz
1

Ni k. Greg'oras /,

22!)

vdd.,

278

vd.

I. SoKOI.OV, Kmfmye i Melkie vlasteli v Fesw/11, VV :11 ( HJII:i-26) :-15 vdd.; A. SoLOVYEV,

Fessaliyskie arkhontz v XIV v., BSl. 4 (1932 )

159 vdd.

Eskikitaplarm.com

hoppara ya*ann, bnun VI' ;\tkt d1~1 harrkctkri Vl' isr;,llan, gl"ltJwldtn
ciddiyctlc bagh ihtiyar imparator i<;:in tahammiilii gii\ l>ir hal aldijl;l gil>i,
gcn<;" JHTnsc de hahasmm vc hi.iyiikbahasmm vrsayeti gittik<;"c d.th.t agu
gelrnekte idi. Ak mact.'ralanndan birisinin hahtstz sonucu ~::ati~III<IJIIII
vukuunu <;abukla~ttrdt. Efendilcrinin bir rakibinin pcine dii~< 11 A udronikos'un adamlan feci bir yanhltk neticesinde prcnsin kardqi M:111111'l'i
oldiirdiiler. Bu korkunc; haber, Selauik'tc agtr hasta olarak yatan Mikhal
IX.'in oliimiini.i tacil ettigi gibi (olm. 12 ckim 1320) , ihtiyar impa1ato111
da derin surette k1zdtrd1 ve onu gen<; Andronikos'un vrliahdlik hakbn111
fC.sht.'tmek karanna vardtrdt.
VI'

Ancak gen<; Andronikos, hi Ihassa Bizans asalet smdimn gnH; ku~ag1

i<;inde <;ok taraftara sahip bulunmaktaydt; sevilmcyrn ihtiyar imparalo101
karI kuvvetli bir muhalefet belirdi. Bu muhalrfetin bamda Andnmikos'nn
en yakm dostu, gen<; ve zengin bir miilk sahibi asilzade, Ioanms Kania
kuzenos ve babas1 taraflndan kuman ment>li olmakla berabrr ana t;n;d111
dan imparatorluk ailrsi ilc akraba olan hilrkar bir maccrapercsl, Sy 1~.i
annes bulunmakta idilcr. Haztrlanan komploda Trakya vc Maknlonya ' d:~
(jnprn]i kumanda mcvkilerine sahip bulunan Thr cdoros Sylladtn<.s Jl,
hads bir tiircdi, Aleksios Apokavkos da ba rollerde idiler. Gcrrkli cnlc u1f
letdc bulunmak suretiyle Syrgiannes ve Kantakuzenos da Trakya\1; ...-~ d
Iikler clde ettiler. Memuriyetlerin para ilc sattlmast koti.i adeti Palaiolo
goslar devlctindc ~ok yaygmd1 : Aydm bir kii olan hqruk lol'.ot!trlo Tile
odoros Metokhites bill.' bu adete uymu~ goriiniiyor 1 . Ancak hu IISIII IIll
scfer dcvletc pahahya mal olacaku; ~iinkii Syrgianncs ve Kautakm. 1111:,
satm alchklan idaJi bolgcleri, miicadeleyi tqkilatlandumak ic;;in iis nL11.d,
kullandllar. Vergi yiikii agtr olan eyaletin honutsuzluguna day~111;tJ.d,
Bizans aristokrat stmfi, Istanbul hiikumetine karI iddrtli bir l1an kc I l~o~.~
latmaya rnuvaffak oldu. I 32 I paskalyasmda Andronikos II I. ba~kcJJII I c 11,
ederek dostlanmn Edirne yamnda toplamt olduklan orduya i Itill;~ k !'Ill
Bahyacak olan mi.icadclcde o, saltanat devresi devletr bir t;ok byqd.c1
ve agn mahrurniyetler gctirmi bulunan ihtiyar imparatora nazar:~n psik 11
lojik baktmdan c;ok daha miisait bir rnevkide bulunuyordu. Mali g111,liik
lerin bask1st ilc Andronikos II. en ciddi tasarruf tcdbirlt.'rine ba~ VI IIIIJ.tl.
zorunda kalmt~tl ki, bu bir hiiki.imdann halk tarafmdan sevilnll'sint 1111,
bir zaman katktda hulunmamttlr. Andronikos III. ise hit; hir sonllllildul,
ile yi.iklenmi degildi , arzu cttigi en ho~a gidecck vaidknk lndunalHii 1
istedigi dcmagojik tedbire ha vurabilirdi. Taraftar kazanmak it;in hiiyul,
bir c6mrrtliklc arazi bagtlan yapti ve imtiyazlar dagtttl. Rivayctc gii1c
Trakya'yl bi.iti.i.n vergi yiiklerindcn muaf tutmu~tu 2 0!11111 IHI lar/.dol
<lavraiii~I i\ savatn sonucu iizerinde iki taraf111 askl'ri giidi :11 asuHLII.i
1

NJI<. ( :rq{ol' a~

/,

roJ , :1

V<' I 'Jh .'l -

Nik.

<:ngnl',l~

Eskikitaplarm.com

/, po . q.


L11 klan daha etkili oldu. Trakya ahalisinin Lu eli a<;tk gcw; imparatora
dlirurll'sine hayrct etmcmek gerekir. Ordu Syrgianncs'in idaresindc IstanIHrl'a dogru harckete gec;ince ihtiyar imparator ba~kentte bir isyan <;tkmast
korkus11 ile ban~ yapmak hususunda miisaraat gosterdi.

Arrdronikos III. Trakya ile daha once adamlanna tevcih ctmi oldugu
Makedonya'mn baz1 klSlmlanm ald1. Bakent ve geri kalan Bizans arazisi
Arrdronikos II.'a kaldt. Boylelikle, daha ktsa bir zaman once sozii bile
nlilrrH'k istcnmiyen (bk. yukanda s. 443) devlet arazisinin bir nevi taksimine
g-i dilrni~ oluyordu. Hie; olmazsa d1a dogru devletin birligini korumak
ilznc, yabanct devletlerle miizakcre hakkmt Andronikos II. kendisinde
;drkoyrnu~tu. Bu ilke isc pek c;abuk ihlal edildi ve her iki imparator da
knuline ozgii, digerininkinin aksi yonde ve hatta birbiri aleyhine bir d1
politika yiiriitmeyc balad1. Ban da zaten uzun siirmcdi; daha 1322'de
11, 1niicadcle yeniden alevlendi . Gene; Andronikos tarafmda, csas nedeni
mt~f.:llS duks Syrgiannes ile megas domestikos Kantakuzenos arasmdaki rekabet
()lan anla~mazhklar ~_;tkmttl. Andronikos III. dostu Kantakuzenos'un
I aral 1111 tuttugu ic;in, o zamana kadar biitiin teebbi.isiin astl idarecisi olan
Syrgianncs, imdi de eski efcndisi ve himayegerdesine karI yaptlan miicadeknin bamda bulunmak iizere ihtiyar imparatorun tarafma ge<;ti. Ancak
dcvkt ic;inde umumi efkar gittikc;e daha kuvvetle gen<; Andronikos'a temayil l cdiyordu. Gene; hiikiimdara Istanbul'un hemen yakmmda bulunan
hir ~ok ~ehir itaat arzedince ihtiyar imparator bir defa daha boyun cgdi
VI' ban eski artlarla yenilendi.
llunu uzunca bir siikunet devresi izledi ve

Ubat 1325'de Andronikos

Ill. btiyiikbabasma miiterek imparator olarak tac;l andmldt. Ancak bu

i1;

sava~m

biiyiik c;arplmalar yaptlmadan cereyan etmi olmasma ragmen

i1;L V<" <l1~taki sonuc;lan yeteri kadar agtrdt. Askerlerin durmadan bir ycrden
l1ir y('l't: naklini gercktircn sava~ bali, bilhassa Trakya'da ekime engel
ol11111~ vc her tarafta normal iktisadi hayatJ kotiiriimlqtirmiti. Merkezi
ik 1idar otoritcsi, ban~ anlamast geregince ihtiyar imparatora ait kalmt
holg-clcrdc bile zaytflamttt. Selanik valisi, Andronikos II.'un yegcni ve
/1111 uk logotltetes Theodoros M etokhites'in damadt panhypersebastos Ioannes
l';tlaiologos 1 valilik bolgesini imparatorluktan aytrmaya karar verdi.
lltJJt'lk logothetes'in Strumica ve Melnik'te kumanda mevktinde bulunan
i k i ogltt <Ia onun bu karanm desteklediler. Olay panhypersebastos'un, damadt
ol.111 Sup krah Stephan De<;anski'den yardtm talep edip onun Dskiip'teki
~ar;,yina gitmcsi il e daha da tehlikeli bir mahiyet aldt. Endielenen impa;~lorluk hiikfuncti derhal ona caesar iinvamm teklif etti. Ancak Ioannes
l'.d.1iologos Strp saraymda bulundugu Strada oldii (1327). Fakat Anadolu
1

Kr~.

l'AI'AlloPur.os,

Genealogie der l'alaiologen No. 31l.

Eskikitaplarm.com

 I <; Sa v 11 ~ I .11

I),.

v r ,. ~ i , II a I k a 11 I a r d IL S tr p I I !\ k i n ti y c 1 i

lq

'da Tiirkkr !'i.it.uilallanut silnliirdiiln: (> 11isan 13:-!Vda 1 Bursa at;llklan

tcslim old11 ve Osnwn'm oglu Orban taraflndan ha~kcnt y<l)Hid1; Ostnan'111
son istira!tat ycri olarak da O smanhlarca kut.sal bir yer oldu.
Bu arada 1327 ilkbahannda iki imparator arasmda i.i<;i.incil kc~: :u;1k \:1
<;1kt1 vc bu sefer gi.incy islav devletleri de bu Bizans it;i miicadclt-k11
daha bi.iyi.ik olc;i.idc kan~tilar. S1rp ~ Bulgar :iht:ilM1, Bizans hannliin1111
vc bununla birliktc imparatorlugu pan;alayan rckahet ile ilgili idi. An
dronikos II. Sup hi.ikiirndar ailcsi ile eski miinasebetleri sayesimk Snbistatl
ile ittifak edince Andronikos III., S1rp kralmm k1zkardqi ohm kans1111
boay1p sdefinden dul kalmi olan Andronikos III.'un k1zkardqi Tlt todor:l
ile cvlencn Bulgar <_;an Mikhail ~iman ile ittifak akdetti. Bu scfer de t;tlil1
Andronikos III.'a gtildii; <_;i.inkil ilmitsiz durum devlet ic;indeki ho~un1si1 Z
lugu ve boylece gent; imparator taraftarlanmn say1suu arttirmlti. I It 1iy:11
imparatorun taraftarlannca Makcdonya'da giriilen mukabil saldm, Sn p
krah harckata kat1lamadan akamcte ugrad1. Bi.itiln Bizans Makedon y:t':u
ve hatta Selanik gem; Andronikos'a itaat etti. Andronikos III. ls1 .111lud
yaktnlarmda ordugah kurmu olan ordusunu Synadenos'un kumalld as lllt b
btrakarak Kantakuzcnos'un refakatindc Sclanik'e gitti ve orada i111p:1 ;11< 11
olarak torenle kar1land1 (ocak 1328). Bakcnt Istanbul'da da 111111t:tlc iC1
cndic uyandmCI bir Ckilde bi.iyilmekte olup Andronikos II. ta111 Yl'lll
han milzakercl erine balamay1 duilni.irken Bulgar t;an birdenbi n !.11111111111111
degitirip ona Bulgar- Tatar karilllll bir yardtmci kuvvet yolladt ll11
durum ihtiyar imparatonm kalbini yeni umitlerle doldururken hir I<LI all.lll
da gcn<; Andronikos'u daha enerjik davranmaya sevkctti. Bulg; u ;: 111111
muzakereler v e tehdit yoluyla, gbndermi oldugu yard1mC1 ku vvr1 i ~1 1
<_;ag1rmaya sevkederken bir taraftan da Istanbul'daki taraftarlan ilc 111111.1
kereye giriti. Andronikos III. 24 may1s 1328'de zorla Chrc gircrf'k, 111it. ;1
d eleyc mecbur kalmadan hakimiyeti cline get;irdi. Biiyiikbaba51llt i~11il:t y:
zorlamakla beraber onceleri onun imparatorluk saraymda ikanll'l ir1
miisaade ctti; ancak iki y1l soma ihtiyar imparator gent; Andl'll11ikos' 1111
taraftarlarmca kci giysisini kabule zorland1 ve 13 Ubat 1332'd l<c :;1.
Antonios ad1 altmda vef~lt etti .
sava~

Andronikos III. (1328- 41) ile tipik temsilcisi Ioanncs Kaut a kii ZI'll~'~
olan yeni bir kuak iktidara ulaillltl. Son ylllarda isyan harrhtiui11 ;1f:tl
elelJaISI olmu bulunan Kantakuzenos imdi clevlct idan:siniu lJ<t~l old11
Siyasi kabiliyet babmmdan bi.itiln c;agdalanndan aym zarnauda ~iiv:tlyn
cci vc fakat ic;indcn tutars1z imparatordan olc;;ilsiiz dereccde iistiiudii. t\11
dronikos III.'un gayrctlc vc hie;; de ba~ans1z olmayan bir ~ekiltk kum:111d.tn
olarak faaliyet g6stermcsine mukabil, devlet politikasma yi. in vncu Kan
1 'l'arib

ir;iu

CnAHANrs,

1.1\MI'IIO~ - /\MI\NTos,

flprxx~oc

Short Clmmicle :H-I vtl. , 13(JI larihli ;l!wnim kronig<' f.:lln

Xp<mxa No. [j ~. r,.

Eskikitaplarm.com

l.tkuz 1111~ idi. lkmagojik vaadkr devresiic;savam bitmt"si ik son buhnu~tu.

lktidarla hirliktc surumluluk yiikiinti de Slrtlami~ olan Andronikos Ill.
v 1\.111 lakuzcnos c;ogu kcrc di.iiiriilmii hukumctin tcdbirlcrinc ba vurdular. Bununla hcrabcr ic; savam ac;t1g1 yaralan art1k tamamiylc iyilc1ir1111 k miimkiin degildi. Mali s1kmt1 daha basbh bir hal almlll vc hyperf!prrm'u 11 deKni i~ savalann yapildlfp y1llarda yenidcn diimi.ltii. Yeni
hiikillllct adalet vc hukuk miiesseselerinin yeniden diizenlenmesinde daha
],a~anlt olabildi.
Bizans mahkemelerinin atasozii haline gelmi~ olan riivetc;iligi daha
Audronikns II.'u Bizans adliyesini reforma tabi tutmaya sevketmiti. 1296
ylltnda imparator Istanbul'da, en yiiksek adli merci s1fatiyle adaletin tc,.,.J] isitH' yardunc1 olmas1 diiiincesiyle, kilise biiyiiklerindl n vc senatOr
r iii Jwsiudcki dcvJct ricalindcn miitcekkil oniki kiilik bir hakimler f.trasi
kunnu~tu. Netice hayal sukutu uyandmc1 mahiyette oldu. Yeni kurulmu
hu yarg1tay k1sa zamanda itibanm yitirerek faaliyetini durdurmutU.
Bu stbeple Andronikos III. I 329 yllmda, ikisi ruhani, ikisi devlet erkanmdan olmak iizere sadecc di:irt iiycden miiteekkil yeni bir yiiksek hakimler
IIL'Yt'ti kurdu. Pt'k geni yetkilerlt' donat!lan bu dart "Rumlarm genel
l1 ilkimlcri" (xoc.So/..txot xpt'tOCL T<7:Jv 'Pcu!J.(X(cuv) devletin biiti.in adli cihazuu
kon trol altmda bulunduracaklard1. Hiikiimleri kesin olacak, itiraz ediletuiyccl'kti. Ancak Andronikos III. da yiiksek hakimlt'ri il e ag1r bir hay~!
su kutuna ugrayacakt1. Daha 1337 yllmda bunlardan iic;ii riivetle satm
.riiJI(Ilklan ispat olundugu ir;in azlcdilip siiriildiiler. Buna ragmen bu "gene!
ya rgu;lar" miiessesesi varhgm1 korudu. Zamamn aklIyla pratik ihtiyat;lara
gmT hir c;ok degiiklikkre ugramakla berabn hatta dcvletin ortadan kalkmastn a kadar yaad1. Eyaletlerdeki durumalarda h rr seferinde biitiin
hu dilrt hftkimin birden haz1r bulunmas1, anlallabilecegi gibi, elbette
uriimkiin ckgildi; bu sebeple bir miiddet sonra bu umumi hakimlerden
:;ackc" bir tanesinin biitiin heyct adma verdigi kararla yetinilmt'ye ba],.,ull. 1- yiizyllm ortalarmdan itibarcn kendisini gittikc;e daha iddetlc
hi ssdtirTu, imparatorl ugun muhtelif kiSimlan arasmdaki baglanti!ann
gtv~L-.Jwsi i It' adli mekanizmamn ashnda merkeziyt'tc;i olarak diiiiniilmii
saslannda da bir gevemeye miisaad e olundu ve daha eH1stiki bir diizene
l{t'l,ildi. lstanbul'daki genel hakimlcr yanmda mahalli gend yarg1c;lar
t. uhm 1'1 Li: Daha sonraki zamanlarda Selanik'te, Mora ve Lemnos'ta,
hall a Srp hakimiyeti altmdaki Serrhes'de buralara mahsus gencl ha.kimlert'
r;1s1 la umaktachr. Palaiologoslar devrindeki adalt't miiessesesi ic;in karaktell slik oLtlt cihct, devlet adliyesinin verdigi hiikiimlerde ruhani s1mfm payi11111 lliiyilkliigiidiir. Kilisenin imparatorluk adliyes i iizerindeki niifuzunun
l1iiyiikliigii, ikisi zatcn ruhani alan dort ki~ilik gt'nel hakimler ht'yeti yamnda
I,j, Ill' patriklikte ruhani bir mahkemcnin mrvcut bulunmasmdan anlaIlttl a klacllr. Bu mahk1nw imparatorluk mahkemesi ilc i~hirlig-i cdiyor, onu

Eskikitaplarm.com

;, lc; Savajlar llcvrc~i. llallcanlatcla S1rp ll.lkitui ycli

<ksteklryip tam;unhyor , Ltkal hazen dt ona k:11.~1 vaziyct al1yo1 \ ,.

zamanlannda hatla imparatorlt1k mahkcnwsinin ynini al1yordu 1.

1l ,
sava.~

D1~ siyaset baknntmlan durum Osmanhlan11 Anadolu ' da vt Sirplar111

Makedonya'da devamh ilerlcmeleri ve lmnun dilllda Bizans'tan kop11111~
Grek ve Latin devletlerinin daha da zay1flamalan ilc vurgulanmakl;~ idi.
Bizans Osmanhlar ve S1rplar kar~ISlnda acz it;incll" klvramrkcn, bir taral'tan
kuzl"y Yunanistan'da, diger taraftan ise Ege clenizincle baz1 ba~anlar <"hi
cdcbilcli ki, bu baanlarda Anadolu Turk beyliklerinin pay1 hie; ck az ohn;J mill. Ycni lii.ikumctin politikasma ozel bir damga vuran ve ouu yi'Ili hi1
havaya biiri.iycn husus, Kantakuzenos'un, ayncn Bizans devlcti gil>i, <>smanblann genilcmcsiyle kendilcrini tchdit altmda hisscdtn Turk l)('yln i
ilc i~birligi yapmasichr. Buna karIhk devlct dcniz ve ticaret poli1ikas1
bak1m1ndan bagmlSlzhgnu yeniden dele etmek ic;in Ccnova i k Ill I'\' 111
ittifakmdan s1ynlmak gayreti i~_;indcdir. Bunun ba artl ise kcndi dona11111.
giici.iniin arttmlmas1 idi. Boylece gemi inaSl imparator And ron ikos vt
buyiik domestikos Ioanncs Kantakuzcnos it;in en onemli gdrcvlcnk11 l>irisi
oldu. Dcvlct imkanlan yctnsiz kald1j?;1 it;in licr hal de daha o zanw 11.11'1 L
Kantakuzenos ve digcr zengin asilzadelcr ellerindeki. imkanlarla don;1111t1;e
in~astm kar~tladtlar 2 Bunun sonucu, dcvlet v c savunma giici.iniin dcvk1i11
zenginlcrinc kaq1 mali bir bagimhhk altma girmelcri oldu.

S1rp kralhguun kuvvetlenmesi Bizans vc Bulgaristan'1 tekrar ],i,l q tircli. Bizans it; savamll1 sonlarmda Andronikos III. ile cnill'Si ar;eS111d.1
t;tkan ihtilaf f"ilvaki her iki tara!~a da suur ihlalleri ve yagma aknd;11111.1
sebep olmutu. Buna ragmen ban ~_;abucak tckrar kuruldu vc Snhisl.111 ..1
karI bir ittifak anlamast yaplld1. Bununla beraber miitcrek bir llizans .
Bulgar harckati yapilamacll. Andronikos III. her ne kadar S1rp Slllll' l,i ilgc
sine girdi isc de, miicadeleye miidahale cclemeden S1rbistan ile Hulg-;eri si.Jil
arasmcla 28 temmuz I 330' da Vel bujd ( ' Kbstendil) yanmda l>il y 11 k \T
kesin sava~ yapdclt vc Bizans imparatoru miittefikinin ycnilgisi 11<~11< 11
iizerinc gcri ~_;ekilcli. Bulgar ordusu imha edilmiti: Bizzat c;ar Mikl,;eil
~iman miicadclcde maktul diimiiti.i. l\!Iuzaffer Snp krah, TnlO\'O I a le1111;1
1
ZACHAR!,\. (Geschichte 3B5 veld.) vc
L. PEnT (La rlforme judicaire d' Andronic
Pallologue r329, l~chos d'Or. g,rgo6, s. 134
vdd.) yanmda ~ imdi ozellikle problcmin.
daha derinligc bir incdenmesini ba~latan
P. LEMERI.I:' in onemli ara ~t 1rmalan ile kr ~.:
Le ]uf(e general des Crees ella rf:forme d'Andrrmic
III, 1\Umorial L. Petit (ID4B) 292-316 ; Redwrclte.r .l'llr [e, irl.l'litutirm.r Jrulicaire.\' li l'lfwquc
tln l'nlr 1oi11,J:IIt!l' I: /.1: trihmwl imfhinl, 11ft'-

langes H. Gregoire, I (1949) :JG ~)-H.J.; Utr!lt'u/u

sur les institutions judicaries ti l'lfmcJIIr .In
Paliologues II: Le trihuual du /Nil!iart:nt 1111
tribunal .mwdal, A felauge., 1'. l'l't:trr.r, ( 1 ~ ,_,.,, ')
!20-33 Aynca kq . I. .'iFV<'I'NIW, l.lo11
Bardait:. e I les Juges gm<'rmrx 1111 ln rou 11/1 im1
des incormfJtibles , RJ'.t . l<J ( 1!J.1D) 2<!-7 vclcl .
2
r:Hr y1h i;in biiyl e mali llir yard1111
Kantakuzcnos tarafmdan hilhassa kayrlc
dilnwktcdir (Ka nt:tkm.f'llO~ //, ,11 \'riel .) .

Eskikitaplarm.com

VIII. l11za11~ l><vl<l in in (,!iikU~U ve Y1k1ll~l

l olt

y~ uultn

k1zkanlqi Auu;l il oglu Stcphau't ycrlqtirirkcn, Andronikos'un

Theodora iilkcden kovuldu I.

k1zbrd~i

Vclhujd sava~J Balkan iilkclerinin kadcrinde bir dtiniim noktas1 tqkil

I'< ln. Bu sava~ Makedonya etraflnda cercyan eden miicadckyi sava~ meyci .IIIIIHia kcsin sonuca ula~tmm~ ve miiteakip onydlann damgasmt ta~tdJgt
Su-p hakimiyetinin temel ta~mt yerlqtirmitir. Andronikos III. hi~ olmazsa
Bul~u mlittcfikinin ugrad1g1 bozgundan kendi devleli i~in bir fayda sagLIInaya c;ah~tl. Ktzkardei Thcodora'mn intikamuu almak bahanesiylc
Bulgar- Bizans snur bolgesindc bir ~ok kaleyi igal ve etrafmda ~Yok miicaddl' cdilmi~ olan Mcsembria ve Ankhialos ~ehirlerini zaptetti. Bu arada
Bulgarislan'da ve pek az sonra da Strbistan'da durum degili. Bulgar boyar'
Lll'l <;ari~c Anna ile oglunu iilkeden kovarak Mikhail ~iman'm yegeni
lvau Akksandr (1331- 71)'1 tahta ~tkardtlar. S1rbistan'da asalet smtft
kral Stephan Dc~anski'ye karl ayaklanarak hakimiycti onun oglu Stephan
llu~an (1331- 55 )'m eline teslim ettiler. Her iki !slav hiikumdar aralannda
saglam bir ban~ kurdular ve Stephan Duan, ~ann k1zkardqi Helene
ik .. vkndi. Ivan Aleksandr derhal Bizans ile sava~t ele ald1. Andronikos
1a ralmdan igal cdilen ~ehirleri yeniden kazanmaya ve onceki stmn bir
aula~ma ik emniyet altma almaya muvafTak oldu (1332). Strp asilzadeleriuc gdincc hunlar yeni hiikiimdarlan il c birlikte Bizans Makcdonya'sma
lttih scferine <;tkt1lar.
Ba~laugiondan itibaren vc butiin zafer dolu iktidan boyunca Duan,
nimcktc bulunan Bizans imparatorlugundan toprak koparmayt baaran
S1 rp IJiiyuk asalct suullnm kudretli fiituhat gayretinin ta~tytcisi oldu 2
Bizans dcvletinin i~Yinde ~Yikan kan~tkhklar bu fiituhat arzu ve ihtiyacma
l{ iltikt;t' daha biiyiik ol<;iide cevap vermckteydi. 1334 yllmda niifuz ve itibar
s;~ hil1i l>i r Bizansh hain, S1rp htikiimdanmn hizmetine girdi. Bizans i<;
s; 1va~LII'I s1rasmda her iki tarafta zaman zaman ba~ rolii oynam1~ bulunan
Sygi;ll lllt'S Istanbul'dan ka<;mi~, uzunca bir sure Galata'da, Euboca vc
t\navu tluk 'ta kalchktan sonra nihayct Duan'm sarayma gclmiti. Bu
l' lll'rjik ve sava~ ustas1 adam S1rp kralma, Bizans imparatorluguna kar~I
y; qulall milcaddedc biiyiik hizmetler yapt1. Daha o siralarda Okhrida,
I' ilcp, Kasloria ve Strumica gibi bir <;ok onemli Makedonya miistahk<m
nwvkti sukut etti. Ancak Sel~mik'in kuvvetli surlan zafer dolu S1rp ilerleyi~ iui dunlurdu. Nihayct imparatorun mutcmet bir adam1 Syrgiannes'i
uldiimll'yi ha~ard1 ve Duan Bizans'm ban onerisini kabul ctti; <;iinku
km.cydt'll l1ir Macar aknu Sup devletini tehdit rlmrkte idi. Du~an ilc An1 ,l11nlt:K, r:e.rchichle
I, :l6I vdcl. A.
1h 111 Mtlv, .l.rtor~va tw llulgariya jmz vremelo na
.~IJ"''"'"'~ ' (:udipu'k 11a Suj iv.<k~va U11iv. 43
( 1, I.I'J) 'I" nld.

Kq G.

OsTROGORSKI,

Dujan i nyegova

vlastela u borbi sa Vizantiyom, Z,bornikufast Bsle

slogodijn,yice Z,akonika cara lJujana I ( 1951)
79 vdd.

Eskikitaplarm.com

~.

1,;

Sava~ l . tl

lltv rni. llalkanlanln S11p ll !\ ki111i ydi

1'' 7

dro11ikos Ill. arasutda 1:~:H agustosuml a vukuhulan bir miW\katta, lulkilru

ln ine gi.ke SU'plan11 Okhrida, Prikp vt Strumica dahil olmak i.iztn M;tkcdonya'daki fctihlninin biiyiik ksmlanm muhafctza l'ltikleri hir ban ~
anla~mast yapdclt 1
Avrupa'daki ara:t:ide henuz fdakctin bamda bulunulurhn , Eu:i. tmn
son sahncsi Anadolu'da oynanmakta idi. Filvaki Andronikos Ill. w loan
nes Kantakuzcnos felakcti onlcmek tqcbbtisunden geri kalnu~ d q~i llndi
Daha 132g'da 2 ooo kiilik bir sava kuvveti ile, ku~atiimi olan Nikaia
( - lznik)'y1 kurtarmak ifSin Osmanhlara kaq1 scfer ctmilerdi. .\111 ak
Bizanshlar bu qiL kuvvctlerlc yaprlmayan mticadded<' maglirp olmu~.
ustun dtiman Philokrene yamndaki sava~ta galip gelmi~ vc 1331 m;ut
ay1 bamda 2 Or han, iki kuak once Bizanshhgm merkezi olmu hulunan
ehri cline gcc;irmiti. Bundan alt1 yl sonra Nikomcdcia ( lzmit) de ( )smanhlann cline gec;ti 3 Anadolu'da imparatorlugun clindc kalan, Plu
!adelphia ( c-= Ala~ehir) ve Karadeniz k1yiS1ndaki Herakleia ( = Karmkni1.
Ereglisi) gibi birbirinden uzak bir kac; ~ehirden ibaretti. Bizausldann
buralarda, Turk dalgast ilc etraflan c;evrili, bir ka"r onyil daha tutun a hil
melcri hayranhga ~ayan ve fakat ml.itcakip gelime bak1mmdan i)nnmi:r.dn
Bithynia kiylSlmn fethinden soma, kudretlerini zamanla kom~u Tiir k In yIikleri akyhine 6nemli bir oranda gelitirmi olan Osmanhlar dt'ni z yolu
ile vc miitemadi saldmlarla devletin Avrupa ktsmmdaki ktyJiann a d :c
uzanmaya baladtlar. Andronikos III. her ne kadar bu sa1drnlan 111'11 111
gcri puskurtcbiliyor idiyse de , bunlar gckcektcki biiyuk tehlikdnin ha"c 1
ci Ieri idiler.
Osmanhlann Ege dcnizinin kuzey krsmmda oldugu gibi Anadolu 'nun
Tiirk sahi1 cmirlikleri de bu denizin guney k1smmda dolaIp durmak1ayd1.
Bunlann saldmlan daha ziyade, denizin bu k1smma hakim olan Lalinlnc
donukti.i; hakimiyetlcri Trakya vc Ege k1y1lanna yakm adalardan i h:cJc 1
bulunan Bizanshlara ise sadcce pek az dukunuyorlardr. Durumun hoylr
oluu bir Turk cmirlikleri- Bizans ibirligini hat1ra getirmckteydi. l111p:11 .o
torluk gibi Osmanhlara vc Latinlcrc kar~r miicadcle zorunda oi:LII Anadolu
cmirliklcrine dayanarak Andronikos III. ve Kantakuzenos Y<'lli inp nl il c
donauma il e dcnizdc Bizans'tn durumunu kuvvetlendinneyc c;ahrywl:11 d .
1329 ytlmda imparatorluk filosu , Ccnovah Zaccaria ailcsinin h o't kitui yrl i
altmda bulunup ba~langt"rta imparatorun yuksek hakimiyet haklamu l:tlllllll~
olmakla bcrabcr sonunda d evlc tten tamamiyle aynlml olan KI1ios :tdaSIII:I
1

Geschichte I, 367 vdd. M.

hronolog[vu nu;mwvih ()S(I(I)'IlltVa
!'i.:anli.llih gradrma, ~RVI 4 (1956) 7
~ LAMI'I~Os - A MANTO:; ( llpa)(~IX Xpcm><<X
No. :~h, t)'a ~~i.in: :1 rnat1la; GcmVAN'OV
tar:tlmdan yay111larcan kroui P;e ( VV 11.7,
.Jmg(:EK,

DINIC,:,

z(l

IIJ4!1, s. 283, 8h) g-iirc: 1 marl 1 :J:p'dc, ll11

husustn kr)j. V. LA1l RJwr, RJm 7 ( 1 !11'1) :~oq.
a Nikonwcleia'nm

1'!:17 yluula za p11

i~in kr~. C:. GEOIHHAnt:~ 1\IINAKt~, l ~~ nr~~~~

'OI)t.)(LIXII',(, Alina ''~17-

7 ( I !J1'1)

2l I

Eskikitaplarm.com

V.

LAIIIU .NT 1

IU./1

VIII.

Jli1.an~

Dr.vl1~ linin

<,:1\kU~ll

VI' Yakd1~1

sd n < tLi. Aym ~~kihk Ccncvizlcr diude bulunan Phokaca ( =-- l~'o<;a) 'yt
ci a iIll paralor, kom~u Anadolu cmirlcrinin fiill yardtml ilc Bizans httkimiy1ti11i kahuk zorladtgl gibi nihayct Lcsbos ( - Midilli)'u da bah dcvlctlnillill zaplctme teehbiisiinden kurtard1. Burada kii~iik ~apta bir 1204
>y111111 ll'knnlanmltl: Turk korsanlanm ortadan kaldtrmak ic;in kurulan
lltristiyan Devlctlcr Birligi, Bizans imparatorunun da koalisyona bizzat
lill'llll'l olarak katilm1~ olmasma ragmen, bu Bizans adasma saldtrmt~ti.
ll1tllll1l iizcriuc imparator, Turklerin dcstegi ile miilkiinu hristiyan kardelnilll' kaqt savunmak zorunda kalm1~ vc bunu da dramatik bir miicadele
SOIIIII}(]a J>aafffiltl.
I mparatorlugnn en onemli baanlan ise Tcsalya ve Epiros'ta elde
l'llildi. Tcsalya mahalli Crafimn en kudretlisi olan Stephanos Gabrielapulos Mdissenos'un oliimunden (I 333) sonra iilke tam bir kantkhk i~ine
dil~lii. lmparatorlugun Selanik valisi Ioannes Monomakhos siiratle bolgeyc
g-i rdi ve onu bizzat imparator izledi. K1sa bir zaman ic;inde Tesalya'mn
kuzcy yanst, Katalan smmna kadar Bizans devlctine ilhak edilmi bulunuyordu. Tcsalya'mn batt ktsmtm zorla almaya c;ahtnl olan Epiros despotes'i
lo;LIIIH'S Orsini (1323- 35) geri puskurtiilerek ulkeyi boaltmak zorunda
kaldt. Tcsalya'ya muhaceret edip o zamana kadar bagtmstzhklanm korumu
olau 1 Aruavut kabileleri bile imparatora itaat arzetti.
Tesalya'mn ilhakmdan sonra imdi de Epiros sorununun \Oziilrnesi
Bitip tiikenmcz parti miicadeleleri, komulann birbirine
.1ylon hftkimiyet iddialan ve mudahalelcri yuziinden Epiros derin bir
1;alkant1 ic;inde idi. Bu kuvvetten diitnU separatist devletin \Okmcsi artik
sadtTe bir zaman rneselesi idi. Arta' da Bizans dostu partinin zaferi
h11 1 kvktin sonunu \abuklatirdt. Despotes Ioannes karlSl tarafmdan
1.d1 irkmli ve oglu Nikephoros ile birlikte hiikumeti ele alan despina Anna
i 111 paralorla rnuzakerelcre giriti. Qekirdegini Turk sava birliklcrinin
1qk i I C'lligi hiiyiikc;e bir ordu bamda Andronikos ve Kantakuzenos Tcsalya ii'/,l'l'i mlen bolgeye gclerek once Arnavutluk bolgesinde c;Ikan isyam
l,;astmltklan sonra iilkenin itaatini kabul ettiler (1337). Epiros hie; miicaddcsiz Akarnania ile birlikte imparatorluga ilhak olundu. Despina Anna
licsallluda yamlmiti: 0, Bizans'1n yiiksek hakimiyet haklanm tamd1ktan
Sll tlra iilkeyi kiic;iik yataki oglu adma idareye d evam cclebilmeyi ummutu;
1.1 ka l i mparator Epiros'un bagtmslz devlet olmak gelenegine bagh bir
t!rlfwlt.l''ln hancdamm iitmck clahi istemiyordu. Dl kcnin idaresini impaJ;a lorlttk valisi olarak protostralor Synadcnos uzcrine ald1. Despina Anna
\'1' kii1;iik ogln Nikcphoros Sdanik'e 'Sekilrnek zorunda kalchlar.
l~l't'l'ki yordu.

ll11 arada Epiros bolgesi ilc ilgilcnen bat1h devlctlcr imparatorlugun

, I i ndc11 lm <;ok kolay kazamlan av1 kapmak gayretincle idiler. Bu hususta
I lllllllal Kanlalm~I'JIOS 1, 474'<1c

knllamlan

dl~yiml c

oc~omA UT()L

Eskikitaplarm.com

idikr.

'),I~ S .l\.1 ~ 1.,,

I>VI I'~i . ll.tlk.11da r da S 1rp 11 1\ kinli y l i

'' " '

onLra Palaiolo~J;o~lu hiikiillJ(Lira kaqt koz olarnk ktdl;llllll<lk i~t t'(liklc t i,

kcndi taral'lamm g('(;:cn Nikrphoros flkt olarak hiznwt rtti. Bu strada Akh;tia hiiki1mdarhgun idarrsindc hnlunduran, iiuvan lmlommdan lst.anl>ul
Latin imparatorir;esi Catherine de Valois'mn cmriyle, Dyrrlwkhi11n' uu
Anjou'lu valisi , tahttan indirilmi olan gr'nt; Nikephoros !rhine hir i ~Y '"'
r;karttt. Arta' da Nikcphoros Il.'un hiikiimdarhgt ili\.n ohmdu V!' /Jroloslmlol
Synadenos zineire vuruldu. Fakat bu harckete sadccc pck az ~chir k<lllcll;
i.i.lkcnin biiyuk kism1 Bizans imparatoruna sadakatini muha1~tza ctti. Audronikos III. vc Kantakuzenos 1340 ilkbahannda kiir;iik bir S<l\'a~ bilii,L:i
ilc i.ilkcdc goruniincc 1 isyan harekcti siiratlc sondii. Nikcphoros Sclanik'tki
siirgiiniinc geri donerck panlzyper sebastos unvaniyle yetinmeyc vc kaylH tti i!;i
hiiki.imranhk haklan yerine Kantakuzcnos'un k1zlanndan birisi ill' ni ~; "' "
lanmak ~ercfini kabulc zorland1. Epiros valiligine, isyanm bastinlm<~stndt~
yararhk gostermi~ alan Ioannes Angelos getirilirken Synadenos da Sd t'1ni k
valiligini uzerine akh. 1204 y1hndaki t;6kuun en agn sonur;lannd;ul l,j, i.t
nihayct ortadan kaldmlm1~ oluyordu. Yunanistan'da her 11<: katbr lt:tl.1
Latin hftkimiyct bt'llgeleri mevcut idiysc de , Balkan yanmadaslllda ;11t1k
dcvlctten aynlm1~ Bizans klsmi devlctc;igi kalmamitl: Bir zamank i sc p;11 ,, .
tist dcvletler yenidcn cyalet olarak imparatorlukla birlqmilcnli. K;111l.
ku~:enos daha onccki Bizans idaresine, sarfedilen butiin gayrctkn ra g 1111'11
nasip olmayan bu baan ile pck tiz perdeden ogunmcktcdir 2
Ancak bu ba~an Bizans'm fctih gi.ici.inden ziyade, bir zamanlar M iklto~ iI
Vlll.'in gost.erili kudrctine kafa tutabilmi olan ve fakat imcli zayd i"'ll" "
ratorluga hcmen hit; savunmas1z teslim olan separatist devletlcrin ic; c;i 1111 k
li.igi.iniin bir neticesi idi. Bundan baka Bizanshlar bu baanlanll a 11 1. 1111
sure sevincmiycccklcrdi. Aynlmi ulkelerin imparatorluk ilc hirlq11u I
tinin nihayet gerc;eklqebildigi anda Strp fiituhat basklsmm bu bi.>l ~ dc 1c
donmesi elbettc anss1zhkt1. Duan Arnavuti uk bolgcsini daha bm111 hl'111c 11
izleycn ylllarda itaat altma ald1 ve bundan pek az sonra da, daha i111p;11 ot
torluk ile i<;tcn lSlnamadan Epiros vc Tesalya buyiik S1rp hi.iki.inHiartclln
cline gcr;ti (bk. aagtda s ... ). Bizans hf1la mi.isait ftrsatlar t;Iktlgmda " kd l1
bir devlct idaresi vc becerikli bir ittifak siyaseti ile baz1 baanhu b z.1 11.1
bilmck mcvklinde idi, ama art1k kazand1klanm si.irekli olarak elindt 1111 '" '"'
imkam yoktu. Dcvlet asrm yirminci y1llan ir;indcki i<; savalarm yar ; dt~rllll ,
bnemli devle t gi:ircvkrini tekrar clc alabilecck kadar hcni.iz kapaLthil111 i.1
ve Osmanh vc S1rplara karl olmasa bile daha zay1f cliimanlara kar~1 l>;~ ~;t
nlar kazanabilccek derecede toparlanabilmiti ki, birdcn her ~cy t;ii kiip
gitti. Andronikos III.'un saltanati it; mucadelelcr dcvrcsind(' sadl'c!' I)"
1

Kronoloj i F lorinskiy ( Andmnik i Kall-

Kantakuzcnos I,

taf.. u:::i rz , } Af.Nl' ~ OI(., dl71l, s. 21(.1 vel. n. :!)'!"

gi\rc vni l111 i.~l ir.

Eskikitaplarm.com

!)01

1/ 11

udl's alma <kvri olmu~tu. Onun tiliimiind<'n sonra yirmim i ylllann kan~tk
hklanudan r;ok daha korkunc;, c;ok dalm kanh vc c;ok daha agn sonur;Iar
do~urau y<ui bir i~ sava alcvkndi. Bu ic; savam asllgl yaralar <U tik iyilqtniyl't kti.
Amlmnikos III. 15 haziran 1341'de oldiigiindc oglu loanncs V. hcniiz
doku:~. ya~md;tydi 1 . Daha Andronikos III. hayatla iken d cvleti fiilen
ulan etmi olan biiyiik domestikos Ioannes Kantakuzenos miitevcffa imparaloruu I'll yakm dostu s1fatiyk niyabrt iizerinde hak iddia etti. Ancak kcndisi 111 karl imparatoric;r Anna d e Savoyen ile patrik Ioannes Kalckas
1 11 .1lmda toplanan kuvvetli bir muhalefct teckkiil ctl i. BiiyUk domestikos'un
1 11 luiyi.ik rakibi ise, son ic; miicadelelerde Andronikos III. taraftan olarak
ltmayiiz cdip sonralan Kantakuzenos sayesinde rref ve servcle nail olmu~
hulunan, kcndisinin bir zamanki adamt, hilekar Aleksios Apokavkos oldu.
Saray entrikalan vc parti miicadeleleri Bizans bakentinin bahca
olmutu. Bu arada dt tehlikelcr de krndilcrini r;ok bcklrtmediler:
l'tu kler Trakya k1yllanm yagmalamilar, Suplar tekrar SeHinik'e kadar
ilcrkrni~ler ve Bulgarlar da sava~ ile tehditte bulunmulardt. Devletin
du~manlarma karl Kantakuzcnos kendi imkfmlan ile topladtgt kuvvetlt":rlc
kar~t c;.tklt vc ban~1 yenidt>n tesise muvaffak oldu. Hatta Yunanistan'da
l1il< Bizans'm durumunu kuwetlendirml"k imkam belirdi. Akhaia'mn
liodal hftkimlcri bii:)'iik domestikos'a Bizans'm yiiks<k hakimiyetini kabule
ha..:tr olduklaruu bir elc;i heyeti ile bildirmi~lerdi. Qiinki.i. iilkede derin bir
karf{ap ltk hiikiim slirmt>kte olup franstz astlzadder, tinvan baktmmdan
irnpara tori~::e Catherine de Valois'mn valileri stfatiylr Akhaia devlctini
~i md i idarc elm eye balayan Floransah hanker Acciajuoli'nin tcmsilciltri y<riu1 Bizans imparatoruna tabi olmay1 tercih etmekte idiler. KanLtku..:<nos'un yiiregi art1k en magrurane iimitlerle dolu idi: Akdolunan
lllr sava divamnda "Tannnm inayetiylc Pt>loponcs'te oturan Latinlcri
<kvlctc ilhak elmek miimkiin olursa Attika ve Booctia'da oturan Katalanl.lr da ister arzulan ile, ister miieadele yolu ile mecburen bize kattlacaklarchr. Bundan sonra Bizanshlann kudreti, eski devirlerde oldugu gibi, Peloponcs'll'll lstanbul'a kadar uzayacak ve bu suretle bize kadar uzun zamand.olt lwri hakarl"t eden Suplardan vc digl"r kom~u barbar kavimlt>rdt"n,
uztm ytllar bizc yapttklannm hcsabm1 sormak l"lhette prk kolay olacakttr"
cliyorcln !!.
Fakat llll iimitler gen;cklemedi. 1c; savam zuhuru sadecc dcvlet kud11'1 i 11 in yaytlmasma imkan btrakmamakla kalmadt, iistelik Bizans'm sa hip
buluudugu zaten pck az cyi de tahrip etti. Kantakuzenos'un bakcntte
11~ra~ tst

1 lnaiiiii'S V.'in dogum tarihi (ka- No. 47, 11'c gun).

1) i~in kr'j. C:nAnANJs, S!lnrt C!lmnicle
2 Kantakuzenos IT, 1111
llol ( I.AMI'HCM; - AMI\N'I'cJS, llp'X)(lot X povu-:lli

" Ill' 1 1:1

Eskikitaplarm.com

l>uhllllllamasnuJau muhalil parli bir hiikfuul'l d;uiH'sini gcn; l' klqtilllll k

hususunda fitydalandt. Yiiksck vatansevcrlik duygulariyk pl:wlar yapmakta
ulan bt{Yiik domestikos ytut di.imam ilan cdilerck evi tahrip vc c;iltlikl1 1 i
yagma cdildigi gibi zamamnda Istanbul'dan kac;amaml olau tarafLulan
da zmdana at!ldt. Niyahet lH:yetinin bama ana impar<1toric;c y<tniiHLl
patrik Ioanncs gcc;ti; megas duks'Iuga yi.ikscltilcn Apokavkos ba~hnt ik
civar Chir vc adalann idaresiylc gorcvlcndirilip bi.iti.in yardnnnlan yiiks1k
makam vc i.invanlar elde cttiler. Kantakuzcnos hu meydan okuyu~u bind
ctti vc 26 ckim 1341'dc Didymotcikhos'da kendisini imparator ilfm etlinli.
Ancak bi.itiin ic; sava~ boyunca s1k1 stktya sanldtgt mqruiyet ilkcsinc eiddi yetle riayet ederck once imparatoric;e Anna vc mqru imparator lo;IJIIH'S
V.'in ve ancak bunlardan sonra kendi ve zevcesinin adm1 zikrcttinli 1,
Kendisinin meru imparator siilalesine degil, lstanbul'da ktsa si.ircdt l11'l
Cyc diktatorce hakim olmu bulunan Apokavkos'un zorbahgma ka1 !."
miicadelc cttigini vurgulamaya biiyi.ik onem veriyordu. Bir zamanlar And
ronikos III.'un biiyiikbabasma karI miicadelcsinde yapmi oldu~u gihi
Kantakuzenos da Istanbul niyabet mcclisine karl a~t1g1 savata htJ ~l'yd1 11
once Trakya asalet s1mfmm destegine dayanmakta idi ve o zaman old11 gll
gibi imdi de eyalet ba~kentc galip gelecekti.
Bizans biiti.in tarihinde maruz kalmi oldugu bunahmlann t'll ag 11 Li
nndan birinin qiginde bulunuyordu. Yirminci y1llar i~ sava~1 dcvlcti oldllkl,.l
zaytflatmltl ama ktrkmcl ytllann ic; savaI onun bi.iti.in ya~ama 1--:iic 111111
yitirccekti. Bu scfer Bizanshlann birbiri ile mi.icadclcsine dt~ dcvlc-tln 1;ok
daha biiyiik ~apta miidahale cttikleri gibi siyasi partilerin mi.ic;uhil'si
sosyal ve aym zamanda dini ihtilaf ve aykmhklarla daha da dninlql i .
Bizans sadece siyasi degil aym zamanda agtr bir sosyal kriz devrcsi gl'c;i1di .
Zelot'Iarm hareketinde kuvvetli bir sosyal-ihtilalci aktm patlak vc rd i vc
siyasi vc sosyal miicadcle ile gee; Bizans devrcsinin en oncmli dini ihtil.~ f1
olan hesykhasflar miicadelesi birbirine kanll.
Bizans'ta daha eski devirlerden beri kutsal bir yalmzhk (&v ;r
GU):L~) ve katl artlar i~inde mi.inzevi bir hayat siiren kcikre ht'J)'Alunf
dcnilmekteydi. 14. yi.izytl i~Sinde hesykhasthk hususi bir mistik-zfthidaiiC'
ak1m anlam1 aldt. Bu aklm dolayh yoldan, akidc ve uygulama bakuunuL111
pek yakm ilgisi bulundugu 11. yiizy1lm bi.iyiik mistigi neo-theolog lftbhiyil'
amlan Symeon'a ire a edilir 2 Dogrudan dogruya isc ge ~ Bizaus <kvri 11 i11
1 Anla~!l{hgma
gore
ana - impara- tisclwr LegitimiJl, Amwles de l'lnrt. /,o/11/a!." tJ
torit;e Anna, Istanbul'da bir siire tam im- 10 (1938) 19 veld.( = Para.1j111ra, s. '!!1 vdd .).
paratorit;clik de yapm1~1Ir. Miihi.ir vc sikke2 Kq. K.
Hou., Fllllm.rillsnmx tmd
J.,r is: in kr~ I. BERTELF:, A1onete e sigilli di Bujlgewall beim grieclri.lc/rcu Aliinchtum. /.til ~
Anna di Savoia, imj1erntrice t!i Bisan::io, Roma Studie ::;u Symecm c!t:m nene11 '} lu~ologc~n, l.cipz i/o(
111:n V <'. lnmun hakkmda F. ])oLGER'in mii- 1llc~l. Di g1~r !Jibliyog-rafya it; iu: JIEI :K, h irc/rr
lf,ha:t.a Ia 11 :
:~ B ( IIJ:ill) I !l!i vel. Aynca kr~. 'ill'i vdd
l>o1.111~ I{, f"lwww., I'I. h"anlak IIZCIWJ alJ d)'na.r-

nz

Eskikitaplarm.com

1711
ht.lyk/ta.lt'll~t

ott aya ~:tkt~uu, 14. yiizythn otu:wncu ytllannda Bizans iilkelcri 11 i dola~m1~ ulan Gregori us Sinaitcs'in faaliyetin c bon;ludur. Sinaitcs'in
Jnistik-.,fthiclane <igrctilcri Bizans manastnlarmda en kuvvetli bir akis
ludclu. Athos dagmda duyulan ilgi vc hcyecan isc ozellikle pt>k btiyiiktii:
Biza m ortodokslugunun bu en kutsal yurdu hesykhast harcketinin merkezi
oldu. llesykhast'lann en yiiksek hedefi tanrzsal nur'u gormek idi. Bunun
yolt1nu isc onlara ozcl bir zahidane uygulama saglamaktaych. Hesykhast
olan kimsc tam bir yalmzhk i~_;inde "hazreti lsa duas1"m (Rabbim lsa,
Tann'mn oglu, bana ina yet eyle !) durmadan tekrarhyacak ve duay1 tek1arlarkcn her scferinde nefesini i~_;inde tutacaktl: Yava yava duactya tarif
kabul clmez bir ulfthiyet duygusu hakim olacak ve o kcndisini, lsa'mn
havarilcrinin Tabor dagmda gordiikleri melafizik ilahi 1~1k, o yarat1lmaml
olan rtur ilc ~_;evrelcnmi hissedecekti.
Ancak Tabor dag1 nurunun ebedi olarak goriilebilir oldugu inanc1
itirazlara sehcp oldu vc ozelliklc bunu gormck i~_;in hesykhast'lar tarafmdan
uygulanan y6ntem alayh bir honutsuzluk uyand1rd1. Hesykhasthga karl
Jniicadeleyi, biiyiik bilgi sahibi, fakat iddiac1 ve kavgact, battya 6zgii ukalaii Kl gen;ck bir Bizanshmn miinakaaya kaq1 duydugu sevgi ve ilgi ilc ahsi mla birlqtirmi, Kalabria'dan Bizans'a go~_;mii kqi Barlaam a<_;tl. Bu
adam Bizans ilminin en yiiksek temsilcileri ile boy ol<_;iimek gayesiyle
lstanbul'a gelmi vc fakat tcmcli Aristotelis'e dayanan rasyonalist dtiiince
tarz1 Bizans dinleyicisine hitap etmedigi i~_;in, ansiklopedik bilgin Nikephorus Gngoras ile giritigi umuma a<_;Ik bir miinazarada ycnik diiIDUtii.
Biiylecc gururu yaralanml olan Kalabriah'mn polemik zchiri, Athos kqi11-rinin kcndisine en karanhk battl inan<;lann bir ziibdesi olarak goriinen
111istisizmi iizerine dokiildii. Ancak hesykhast mistiginin savunucusu olarak
karISllla biiyiik tcolog Grcgorios Palamas dikildi 1 . Boylece iddetli bir
uilcadclc ba~lam1~ oldu: Onccleri Barlaam'm zchirli hicivlerine hedef
t c~ kil c tmi~ olan, hesykhast'larm uyguladtgl zahidane yontem sorunu k1sa
IJir siirede, hesykhast ogrctisinin felsefi- teolojik ~_;ekirdegi sorunu karlsu nla tamamiyle arka plana dii~tii. Barlaam, tann ilc aym olmadtgma
~i ire cbedi bir varhga sahip olamtyacak vc tannnm her yarattlgt gibi fani
olmas1 gcrckcn Tabor nurunun goriilebilirligini reddediyordu. Ona gore,
IH111a ragmen ebedi bir nurun varhg1 kabul ediliyorsa bu, ebedi ve czeli
' G rc:gorios Palamas vc ogretisi haklurul;t hk. Monakh VASILIY (Krivo~ein),
Al'!.~tife.\koe i bogoslovskoe u;enie sv. Grigoriya
l'11lmm , Scm. Korul. 3 (1936) 99-154i almanca
lr.rdl mc ~i: M!inch WASSILIJ, Die asketische
rmd th ~o logi.1che Lehre des Ill. Gregorios Palamas,
l>tr.\' IJ.1tl. Chri.l'tentum , Heft !l (1939) vc ~imdi
lur ~ryc kn lince: MIWP,NilOHI1r, Ptilnmas r 73

vdd.; BEcK, Kirche 323 vdd., 712 vdd. Kq.

aynca H. BEcK, Palamismus und Humanismur,
XII Congres Intern. des Etudes by::., Rapports
III, Belgrade- Ochridc 1961 ve bunun
hakkmda G. ScmR6 vc .J. MEYENDORFF'un
mtitalaalan, ayn. esr., Rapports compltfmentaires, s. 35 vdd., 39 vd.

Eskikitaplarm.com

'l,

i\

Sava~ l.rr

Dt vrr~i.

ll.tlkanl:uda S rrp ll.'r kir u iycli

1'1'1

olar1 1.1 k varllk, yani l.:tlll'llllll k('rHiisindt'll lra~ka bir ~y olarna~;dl VI' o
zaman da tann gi)riinnwt. olduguna gi)rT, hu nunrn rnii~aiH'dcsi i~t 01sd
o zaman kahul cdilemczdi. Buna mukabil PaJamas, yiicc tannsal nvl~t r
(oucr(a ) il c diinyada faaliyet ge>stcrcn vc insanhga tczahiir eden, l.d.;at
yarat1lnu~ olmaytp tannmn czcli vc cbcdi tl.'zahiirleri olan il fdtl nnjiln
(ivzpyc:\a~ vcya ouv~f.le:tc;) arasmda lark g6riiyorrlu.
Ona gilrc, tgn
tannsal ccvhcrin bir tczahiirii mcvcut clegil isc, o zaman tannsal tultuu
miindemi<; bulundugu dUnya ile yiicc tann arasmda hi<; hir miiua:-wlwt
bulunmamas1 gcrckirdi. Ancak hikmet, scvgi, tanmun inaycti ve de Ita\ Ot
rilcrin Tabor dagmda mi.iahcdc cttikleri vc mistik aydmlanmr~lara ehnl i
olarak gori.inen l~lk bircr tannsal cnetji.dirlcr. Barlaam cbedi vc rani araSIII.t
kesin bir ay1no <_;:izgi c;ckerkcn, Grcgorios Palamas'm sistemindc tanl'l il
insan arasmda ortalarda bulunan, tanndan nqct cdip insanlara ll'z.tlttrt
eden bir aract varhk belirmektedir. Boyleliklc hesykltast sistcmi, ilk kl'istn
lojik mi.inazaalar ve tasvirlcre ihadet ctrafmdaki miicadclc csnas1nda Bi z;lll.'
kiliscsinin tutumunu tayin etmi alan, Grck dindarhguun kendin l' ozgtt
tn cski hasretinin bir ifadc vas1tas1 haline gclmitir: Di.inya ik fdtir4 t ,11.1
smdaki uc;urum iizerinc bir koprii kurmak hasreti. Bunun i<;indir ki, Kntna
tarafmdan en sert bir ~ekilde rcddolunan hesykhasthk ogrctisi l3iza ns k i lt scs1
tarallndan benimsenmi~tir.
Bununla bcraber heSJkhastlzk Bizans'ta da kendisini ancak trzttlr btt
miicadelcden sonra kabul cttircbildi; c;iinki.i Bizans kilisesi ic;irtdl' ck o1u <
lcri bu ycni gibi gorlinen, ashnda ise c;ok <;ok cski alan doktrine br~t ~idd II 1
bir direnmc oldu. Herne kadar 10 haziran 1341 tarihindc imparalnt .\n
dronikos III.'un bakanhgtnda toplanan bir konsilde Palamas <u;k hit z.dr 1
kazand1 1 ve bundan hir kac; giin sonra vukubulan imparatorun iilitulltnh
mtitcakip Bar! a am saldmlarma tekrar ba~lay1p, ilk once iki tared a r;tslttd ,,
aranhk yapmak isteyen Prilep'li 1slav Gregorios Akindynos, J>alanr ;t .' n
alcyhine bir tu tum takuunca, 0 cia konsilde biiyiik domestikos loan Ill'S K olll t.l
kuzenos'un huzurunda mahkum edildi (agustos I-341)- Ancak hutHI ;tn I" k
az sonra vuku bulan siyasi degiiklik durumu tcrsinc c;cvinli. l':dant ;to,'tll
kcsin bir aleyhtan olan patrik loannes Kalekas gittik<_;:e hes)'ldw.1t d ii~nr.r nt
bir tutuma biiriindii. PaJamas gozdcn dii~tii, sonralan hapse althh ,., lt.lll.'
aforoz cdildi. Fakat hesykhast'lann mukabil imparator Kantakuztnos tic
hagla.n gittik<;e kuvvetlendi ve her nc kadar Kantakuzcnos'un hiiliin loir .d
tarlannm ltesykhast'Iara taraftar olduklan vc onun dii~numlann111 I iitni'nli'tt 1
Pal am as taraftarlanna dii~manhk gosterdigi s6ylenemczsc de 2 , (I i11 i
mucadele imparatorlugu birbirine diiman iki klsma aymtn siyasi llllll ;cd
lenin ic.;ine girmi oldu.
1

K11. MliYENI>OR~1, l'alamas 77 V((d,

" llu hr1~us ~imdiyc' kadar c;;o(i;tt za-

man J.(ozd,,n

kac;;udu11~11;

llOIU'I'

(Palanlfl.t )'d.m som"<t

kazanm~tu.

aneak M IWJ.N-

Eskikitaplarm.com

lulhas:~a

a\klk

111

Bi1.arrs rl<:vktind e a~1lau sosyal uc;urum ise daha da dnindi. Hatta

cl,rrtl' hilir ki, patlak vcrcn ic; savam a~nl agtrhgl ve kahrcdici iddctinin
Nc lwhi Bizarrs imparatorlu gunun sosyal baktmdan parc;alanmas1 olmu~tur.
(: iu i k\c a rlart i ktisadi stkmtt sosyal ayktnhklan daha da kcskinlqtirrnckltyd i. I rnpara torlugun r;okti.igi.i vc fakirletigi olc;i.idc koylerdc ve ehirlerde
gt rri ~ lralk tahablannm scfalcti de arttyordu. K1rsal bblgedc oldugu gibi
~c hirlndc de miilkiyct, saylSl az bir asilzade tabakasmm elinde toplamyor
vt Sl' l;tlne dii~c11 kitlclcrin kin vc nefreti bu snuf iizerindc toplamyordu.
Biz;ms mutlakiyetc;i idarcsi parlak devresinde eski ~ehir bclcdiye ida1'1' irrin lrarabcsi i.it.crinc kcndi btirokratik idare cihazmm her eye hakim
kr ulrl'lini yayml vc Chir hayatun, her eyi kapsayan mcrkcziyetc;iliginc
luryrrrr cgmcyc zorlamltl. Merkczi iktidann zaytflamast ile mahalli gtic;lcr
\ l'lliden loparlanml VC Chirlere ozgi.i eski yaaiD da yeniden uyaniDltl 1,
i\nl'ak Bizans'ta Chir muhtariyet haklanmn yeniden canlanmasm1 saglayan
hrrsrr s, yeni sosyal gi.ic;lerin doguu degil, feodal kuvvetlerin mat ettigi merkl'zi iktidann hu gcvemesi idi: Bizans'ta gee; devredc ehirlere hakim olan
Ira tt dli.nyasmda oldugu gibi, tomurcuklanan tiiccar vc esnaf sm1f1 degil,
2
111a Ira II I aristokrasi idi
q,. ylizytl ortalannda Bizans chir hayatlnt
.d liist "den olaylann ltalyan veya Flaman ehirlcrinin aym devrcdeki
Lrrilr lrrindc bir c;ok miivazata sahip olduklan ve Avrupa'mn sosyal mlicad"ld crillin umurni c;en;cvcsi i~inde ycr almalan nc kadar dogru olursa
olsuu, aradaki hu farkt daima goz oniinde tutmak gerekir 3 1ki taraf
.11 asu rd a ki l>u tcmcldcn fark, yani bir tarafta aristokrasinin, digcrinde
ist' ye ni whur eden smtflann chrin sosyal hayatma hakim olmalan, bir
t.;llllanlar diinyaya hukmcden Bizans iktisadi gi.ici.ini.in !talyan ti.iccar
~il'lri 1lni laralmdau bu kadar si.iratle nasll aIldtgmt vc Bizans'tn nihayet
11:1Ntl nrat eclildigini iyice ac;tklamaktadtr.
l sta 11 h11l\lak i niyabct ilc aristokratlann ba~kam Kantakuzcnos araSincLki nriir adcle imparatorlukta alevlenen sosyal dtimanhgl patlama
noklasrna gclinli. Kantakuzenos'a karI mticadelesindc Aleksios Apokavkos,
sosyal ayaklau ma ruhunu diimanmm aristokrat taraftarlan aleyhinc koriik1, 1111'k sure!iyle halk kitlclerinc dayand1. Kolay ate alan bu malzeme birden
kv kndi. Eclirne'd e mahalli aristokrasiye kaq1 isyan <;:1kt1 ve alev diger
Trakya ~ehi rlerini de sard1. Aristokrat ve rni.ilk sahibi ailel erin temsilcileri,
hndisi d(' !'codal olan Kantakuzenos taraftarlan her tarafta oldiiriildi.i.
1

Privilege.r

1\LJ. SvuzvuMOV- A. P. KAJDAN, Gorod i

derevrrya v vizantii v IV-XIJ vv., Xll Congres
1
K 1 ~ E. FRANCE, La feodal iii el les Intern. des Etudes byz., Rapports I, Belgradeoolln lir.:anlim:r fiN X/lfr cl XIV siecles, BS!. Ochridc 1!)61, 35 vdd. ve D. ANGELov'un
afo ( 1 qr1r1) 7fl vdd. E. KinsTFN, Die h)zan- miitalaas1, l!J!Il. esr., Rapports complementaireJ,
tlllllolt~ Stadt, lluirhle .~ 11m Xl. Intern. l~yzan s. 11! veld.
3 BRATIANII, f'rivift\f<CS llCJ vdrl.
lllltltm- f,'o,grt'l'l' , Milncll!'n l!J:11l, :H vdd. ~4
Kr:j.

llllATIANU ,

101

vdd.

llua:.1111 n, bt.rlit11tions 208 vdd.

vdd.

N.V.

J'u:ur.rvsKAY A- g,E,

l.tP~H.-

Eskikitaplarm.com

i\nt'ak 1'11111 rniicaddl'kr i I'll hiiyiik iilc;ilsiirw V<' I ' ll ~idddli noktastna
Scbi.nik'te, IJU i<;indc <..'ll i1l<;i.isU:t. zengirdij:i;in en koyu bir sdidl'lk koy1111
koyuna ya~adrj:i;r hiiyiik vc kan~tk nwn~edcn insanlarla dolu lirnan ~drrin1k
11la~tr. Devlet i<;indc ozd hir mcvkrc sahip hulunan vc cski hurriyet g-ayrl'l krinin a~rga vuruldugu bir ycr olan Sdanik'tr tqkilfltt saglarn, az-c;ok
bdirli siyasi hir idcolojisi bulunan bir halk partisi, zelol'lar partisi va nlr.
Bu scbcplc burada aristokratlar alcyhindcki hankct sadccc halkrn duygu lanmn online gc<;ilmcz bir kabarmasmdan, ta~masmdan ibarct kalrn;ulr,
aksine .: elot'lann iktidan ellerine ge<;irdiklcri 1342 yrhndan it iba rTII l1i r
sure ic;in Mtkim sistcm halinc geldi. Kantakuzenos taraftarlanrrm kovulnr; smdan sonra zelot'lar Selfmik'tc kendilcrint' malrsl!s bir njim knnllrl;11.
~ehir valisi Theodoros Synadenos chri ka~arcasma tcrkctmrk zorun1LI
kaldt. Asalct smrfmm buradaki diger tcmsilcileri de sclamcti kac;mak I a
buldular. Bunlann biitiin emlaki miisadcrc ohrndu. !'.1uhafazakttr kili~t
c;evrelcrincc Barlaam ve Akidynos'un havarilcri addolunan zelot'lar K ;111
takuzcnos'un miittdikhri olan hesykhasflara kar~t da kesin bir aynlrk ic,-iruk
bulunuyorlardt. Siyasi ze!ot'lar, ruhani ze!ot'lann diimam idiln. Burnr11l01
hcrabcr ze/oflar sosyal ihtilalcilik ilc cinsi ahsma ozgii bir mqruiy11t, II i1~ 1
birbirlcriylc birlqtirmilerdi. Kantakuzcnos'un dii~mam stfittiyk 111 q. ru
imparator Ioanncs Palaiologos'u tammakta idiler; hatta lm arisl ok r; I
aleyhtan partinin en ~ohretli reisleri Palaiologos hanedam nwJsupl.
idi. ldarenin ba~kanhgmt Istanbul'dan tayin cdilen bir vali ilc -rloi'LII
partisinin ba~kam paylatyorlardt. Asrl niifuz ve yetki zelot' Iann ba~b 111 II
daydr, oyle ki, Selanik fiilcn hemcn hcmen her tiirli.i dig<"r bir ltakirniy111t n
bagtmSlZ o]arak kcndine ozgii kanun)ara uygun bir Ckilde yaalllakt;,ydt.
imparatorlugun bu ikinci 6ncmli ~ehri ycdi y1l boyunca, iktidaru11 lillY i1 k
bir kararhhkla koruyan ve dii~manlanm acrmastz ortadan kaldtra 11 i!at I
lalci, antiaristokratik bir partinin hakimiycti altmcla kaldt 1
1 .(elot'lann hakimiyctinden bahscdcn
o devrin <;agcla~ yazarlan bu hakimiyeti
en karanhk rcnklcrlc tasvir ctmi5lcrdir; ancak bunlarm hcpsi de zelot'lara ((ok clii~man
olan kimsclcrdi. Bunlann zelot hiikumetinin
tedbirleri ve hedcflcri hakkmda vcrdiklcri
bilgiler nc yaz1k ki, pek fakirdir. Gerck
rneslek literatiiriinde vc gerekse bu kitabm
onccki baskilarmda bu hususta yaz1lm1~
olanlar esasmda Nikolaos Kabasilas'm bir
logos'una dayanmaktad1rlar. Bu arada ~EV,:ENKO (N1.kolas Kanasilas 81 veld.), bu yaznnn ;:clot hflkimiyelini degil, imparatorluk
hiikttmetinin hPiirli baz1 tedbirlcrini gi)z
()nliudo luii11V,11nll vc <;ok muht1md olarak
dah.t go ~ hir dtvreyi olo ;dd1)::1111 (bk. )'II-

.;..t..

kanda s. 438, g, 6) gi:istermi~l ir.

t b.l~,
miycti vc bunlann aldigi ll'!lbirkr hakk1ud,,
hii.kim olan kanaat isc t:kgi.~lirilmdidio
l\1esda, Kabasilas'm, dcvkt rrwo11111 i,, 1
Icrinin vc piskoposluklarm satdnu~ olu""' ok
ilgili tarizlcri zelot'Iarla ilgili Mayolmauudulu
Bundan ba~ka onun, manasltr mi'J!klootHIII
musadcresi- ki bu sorun omm hu yo111 1
vaazmm esas konusu olup, huna gl\11 do
zelot programmm esas mihrak1 addohmunt,
tur- hakkmdaki yermclcri de, dign kayuu~
larca teyid edilm('diklcri siinT<' , :rlot'lm111
dini mikssl'selcri diinyevile~lirnwk loolhu
Jeri ahhgnu ispal rlmcz. {;()rduldigitn kaclu
11 ile Nikqlhoro~ <:rq:(ora~ (1/, 711>, 1 1) ":odrr.!' onlanu zt nginltrin clmdo11 nwll111nll

Eskikitaplarm.com

VTJT.

1\i;~au~

D rv lrtinin

<;!i\k!i~il

vc

Y1kdJ~I

Scli'\.nik'ten Istanbul'a kadar asalct sunlintn kudrcti her yerde kmlKantakuzcnos'un davast kaybedilmi goriiniiyordu. En yakm tara(:.
l.11lar~, haua Synadenos, can ve mallanm kurtarmamn yeganc t;arcsi
e~ldttr<u ic,~in onu terketmilerdi. Bu halk isyam ile imparatorluk it;inde biitiin
da yanaguu kaybctmi olan Kantakuzenos, yanmda takriben 2 ooo ki~ilik
hit kuvvctk S1rbistan suunna t;ekilerek Stephan Du~an'dan yardtm istedi.
Jli za ns ic;: sava~ma kanmak ise S1rp kralmm vc fUtuhat hev('slisi S1rp asalet
st 11tllnm genilcme planlanna pek uygun diimcktcydi. Strp kral ve kralit;esi
llizans mukabil imparatorunu Pritina'da biiyiik torenle kaqtladilar (temIIIIIZ 131.2). Kantakuzenos uzunca sure S1rbistan'da kald1. Duan ve S1rp
ckvlet crkftrn ile giritigi miizakereler her iki tarafm da kendi gayelcrine
faydah kJimaya t;ahtigt bir ittifak akdi ilc sonut;landJ. Bununla beraber
niittcriklerin 1342 ve 1343 ylllannda mustahkem Serrhcs'c yaptiklan
sa lchnlar baanstz kald1. Kantakuzcnos'un maiyyeti hemen hemen 500
k1~iy" indi. Ancak tam bu suada Tesalya'mn onu imparator tamd1gt milj' ksi ulatl. Bu biiyiik arazi sahipleri iilkesi Bizans aristokrasisinin bakallltla katthyordu. Kantakuzenos iilkeyi eski dostu vc akrabast Ioannes
Augclos'a hayati boyunca idare etmek tizere tevcih etti. Bu zat boylece
yar1 lwguns17. bir ekilde ve fakat efendisinin metbulugunu sadakatle korulllilk smetiylc, gerek Akarnania ve Aitolia ile birlikte Epiros vc gereksc
l'csalya uzerinde htiktim stirmcyc balayarak ktsa bir siirede oldukt;a
h11yiik olan iktidar alamm, Tesalya'daki Katalanlara tabi araziyi de ilhak
nlip d;tha da geniletmeye muvaffak oldu. Kantakuzenos bu suretle, hu
Ill' kadar ~~ski imparatorluk arazisinden dJari atJlmi idiysc de, yeniden
1-.az;uulmi~ olup her zaman ozel bir ilgi gostermi oldugu vc imparatorluk
ilo ycnidrn birlqmeleri, esasmda kendisinin eseri olan Grek bolgeleri onun
1.1ra I !Ill lu tmu~lard1.
Bizam rnukabil imparatorunun bu baartst onunla Strp htikiimdan
.11 iiSi tH!a haglann kopmasmt <;abukla~ttrdt. Duan'm rnaksadt Bizans partilnindcn hirisinin baansma yardtm etmek degildi. Kantakuzenos'u terkcclnck diui, teveeciihtinti kazanmak it;in hiiyiik gayret sarfcden Istanbul
IIIJ.~II.

w1la alchklanm si:iylcmektedir.

Tr).r,!JTOI JV't'(uV

~rpcttpO<J(lE:VOt

TO(<;

(xoct Twv

oua(!X.;). Kan-

l.okm.t~IIOS (II, 234, 7) onlann kac;:rru~

ol:111 ;u islokratlann evlcrine girerek bunlan
l.dorip \1(' lmnlarm mallaruu gasp ettiklerini
Iodd io io (x<Xl Tci~ oucrt!X~ OL~p7tct~ov ). Ac;:1k<;:a
~{111 illrlngi'l gibi, burada k1rsal blllgedeki ara, , 1111llkiiniin musaderesi degil, ..(:elot'lann
c 11.1M hl\kimiyet sahasm1 smuland1rm1~ olan
Sc!l\nik ~chri if;indeki mal ve mtilke el konulm.t~l Mil:t. konnsudur. Boylece bizim zelot
h;ikituiytti niuin vt hiikl\met olarak alchklan

tcdbirlcrin karaktcri hakkmda bilgimizin tcmcli daha darla~makta ve fakat buna mukabil daha da saglamla~makladtr. ;:cl"l 'lar
hareketinin canland1rdigJ dti~iintilebilecek
ruh haletini k1sa sure once yaymlanan ve
derin bir sosyal k1rgmhk havas1 taJyan Aleksios Makrembolites'in, zenginlcr ile fakirler
arasmda bir diyalog olarak kcndini takdim
eden yaz1s1 belirtmektedir. Kr~. I. SEVCENKO,
Alexios !vlakrembolites and his "Dialogue between
the Rich and the Poor", ;.,'RI'I 6 (1g6o) 187
vdd.

Eskikitaplarm.com

Diyftl>l'f. idarcsitll' tt~altl. OgIu vc v1Hahdi U ro~ g1'11<; imparator lo;tntus

Palaiologos'11n ktzkardqi ill' ni~<mlamlt (I313 yazt). Arttk Katltaku~ctlos ,
Duan 'tn ~altsmda bir sihlh arkadat ycrine kudretli bir di.i.~ma11 l>llllltll \:
oluyordu. Ancak Kantakuzenos'un ba~ka bir mi.i.ltel'iki daha vardt. l>;tlt.l
Andronikos III. zamanmda kendisini bilhassa stkt bir i~hirliginin ha~Llltll ~
oldugu Aydm emiri Umur 1 . Kantakuzenos daha 1342 yilr sonl.tnnd :t
U mm'dan yard 1m rica ctti vc bu andan itibarcn de devamh olarak Ttltl
- once beyliklerin , sonra Osmanhlann- destegine nail oldu ki, hu 1ksll"k
mukabil partiyc karI ona btiytik bir agrrhk saglamr~ vc denil1i>ilir ki ,
nihayet Bizans i<_; savatnln sonucunu asked bakrmdan kesin olarak tt'Jllill
ctmitir. Fakat Kantakuzenos, Umm 'un yardtmma ragmen Selflnik'i
alamad1. ~chir mukabil imparatora, c:unm cli~ine takarak mukavt ntt'l I'll i
ve kcnclisini tdtdit eden bu di te-hlikc ::,elot hakimiyctinin claha da rad iblle~mesin e sebep oldu 2 Boylcce Kantakuzenos Selanik'ten ferag<r tc \ ,.
~Iakcdonya'mn bir krsmmt Duan'a tcrketrncye mecbur kalmakla lwr.tiH't
Tiirklerckn aldtgt yarchmla Trakya'yt itaat altma almaya. ba~lach. l);tlt ;t
I3J3 ba.~mda Umur Didymoteikhos'a gircli :1 Ancak bu ba<ll'llllll hnklt
i~gal cdilcn topraklann Tiirk birliklerince yagmalanmas1 old11.
Digcr taraftan Du~an ile hirliktc Bulgar ~an Ivan Alcksanclr ' t d.t
kazanmak suretiyle Istanbul niyabet heycti gtiney 1slavlann yardnlllll. t
bel haglamltt. Onceleri U mur ve Kantakuzcnos ile ittifak halimk VI' lli l.;lll .'l
Brtlgar smmnda kendisine baglr bir sava <_;etesiyle yuvalanrnl hllllln a n
kiisla h Hayduk ~lom<;ilo da Istanbul niyrthet hi.i.kOmcti tarahna gt;l i 1
A ncak Islav htikiimdarlan ilc dostluk kurmak mqru imparatora pek yar:~ r It
olmadtgt gibi Bizans dcvletine de a.gtr fedakarhklara mal olclu. l ll'nk ~ ill .I,,;,
kararmaktaydt: Kantakuzenos'un mtittefikleri Bizans arazisin i l :d 11 'I'
cderkcn, Apokavkos'un mtittcfiklcri devlet arazisinde-n biiyiik pa~t; :~ l.llr
koparmakta idilcr. 13,13 yth i<;inde Duan, Voden , Kastoria v lo~t i11 '
alarak Arnavutlugun fdhini tamamladt; Anjou'lulara ait ola11 Dynltakltinn
'u11 dt~mda arttk htittin Arnavutluk srrp hakimiyeti altma ginli . Bttl ~~ "
<_:art dostlugunu yukan Marica ( - Merit;) kenannda Filibe ve Staniru;tkfl , .,
dahil oldukt;a btiyiik bir bolgcnin kcndisinc terkiylc odetmcsin rag nt 11 .
1 U mur, TUrk kronik<;:isi Envcri'nin
Kantakuzcnos ll, 1!11 vd.
3 K r5. LEMERLE , I.'f.:miral tl't! tdin 1 11
escrinin en i:inemli k1smmm ba~ kahramam
olup, Enveri onun Bizans topraklanndaki vdcl .
ffer vc zafcrlcrini tafsi!atlt olarak tasv ir
1 Momc;tlo h a kku11la
y 11karHia
:ult
tmcktcdtr. E eru1 bu ktsmt yay mlanm15 \ T
!"Ct;cn kronik ( f. M t:I .IKt W l' s,,,.,. '"'. "
fraJISIZC:l>':l l<'l'<'Limc cdilmi~tir: T, M E LIKO FF
124) ilg i t;ckici habn ln \'trnw kln ln .
S VAl\, L~ dt~ltill d' l m1ir Pacha, l'atis 1 9'i4 Bu
~ l ' r~ . J\1 . D1. u,:, :
/J up
oJwml i kaynak h a kkmda P. L E MERU' dcrin
bit ;tra51 mna yapm1~ 11r: L'Emiral d'A;din llotih o.tlll!Ylii!YO uizanli<krh grm!twa, ;::u I' I 1
RJJ.:::.anrt: r.l I' Occitlr.nl. Rr.cltrrdtr< .I'll I' "La geJie ( I .l."l(i) I \1 ld
tl 'l r/11111' l'a,-J,r", l'.t r i~ 11);,7.

'""""'"li""

Eskikitaplarm.com

1711

hie, dii~iinmnlen hi.iyle hir tavize raz1 olmu~ hulunan Bizans hilkumeline
'11 ulak hir yardunda bile bulunmad1. Mom\ilo, biro bir bu tarafa gc9mek
s11rdiyk Rodop'larm glineyinde kendisine bagtmstz bir hakimiyet kurdu.
1\.;i lltakullcnos'un sebastokrator, imparatori~e Anna'mn hatta despotes tinvamm
lcvc ih ctligi lm ktistah maceraperest, nihayet Umur kendisini bozup idam
1 II i1 inccye kadar ( 1 345), bolgesinden tertip ettigi akmlarla btittin civanm
ra llatslll cdip durdu.

:H-5 yazma kadar Kantakuzenos art1k btitlin Trakya'y1 itaat altma

hulunuyordu. Istanbul'da mukabil parti agtr bir darbeye maruz
ka ld1. Bu partinin en kudretli adamt, megas duks Aleksios Apokavkos I I
ltazi ran 1345 tarihinde, huktimdarhk saraymda bir zmdam tefti~ ederken
hurada mahpus bulunanlar tarafmdan oldtirtildti. Bu Stralarda Selanik'te
1 k 1;.elot hakimiyetine karI, once sadece ihtilal gtic;lerinin daha da iddetle
ka harmas1 sonucunu veren, ilk reaksiyon vuku buldu. Dikkati t;eken husus,
rc aksiyon giri~iminin imparatorluk valisinden geli~i idi; vali ise Istanbul
di ktatortintin ogullanndan birisi alan buyuk primikerios Ioannes Apokavkos'
d a n ba~kas1 degildi. G6revi tabiatiyle Sehinik'tcki antiaristokratik idareyi
dcslcklemek olmasma ragmen k1sa zamanda .;:elot'Iar partisi ve bunun ehrin
l'ti- ndisi durumuna gelmi bakam Mikhail Palaiologos ile bozu~mu~tu.
I oanncs Apokavkos {.tlot bakamm oldtirtttiktcn sonra vali stfatiyle idareyi
fl' k ba~ma eline almi ve babas1 Istanbul'da katledildikten sonra a\1k15a
Ka ntakuzenos tarafma gc15mi~ti 1 . Ancak bunun i.i.zerine zelot'!ar Andreas
l'alaiologos'un idarcsinde mukabil darbeye giritiler. loannes Apokavkos
yakalanarak takriben 100 kadar taraftan iJe korkun<; bir CkiJde oJdurtiJdti:
Ya kalananlar birbiri arkasma Chrin surundan aagt at1bp orada toplanan
tlot'!ar tarafmdan par~a parc;a edildiler. Bundan sonra ytiksek tabaka
H msilcileriyl e gene! bir hesaplamaya giriildi: "bunlar kolelcr misali,
hoy unlannda bir ip, sokaklarda stiri.iklcndiler. Burada bi r Uak efendisini,
orada hir ki>le, kendisini satm almi olan sahibini \ekiyordu. K6yli.i. strategos'u , i~r;i sava<;lyi (yani pronoia sahibini) stirtikliiyordu'' 2 ;:_dot hakimillliyeti ycniden kuruJmutu ve daha bir ka\ yil tam bir bagimstzhkla hiiktim
~iircctkti. Selanik ile geri kalan devlet b6lgel cri arasmdaki baglar daha da
I

ainu~

1-':' y~(' Ill i~ti.

Btitlin bu olaylara ragmen Kantakuzenos, hclc nzegas duks Aleksios

1\pokavkos dti~ttigtine g6re, zaferinden emin olabilirdi. 1ktisadi ve siyasi en
llu gct;iei dcg i~ikligin Kantakuzenos
laralt;u lanmla uyandmm~ oldugu sevince
R. J. L oE N ERT Z (N ote sur une lettre de De""'/ rill\" C:J'tlones a Jean Cantacu::}ne, BZ 44,
1 qr1 1, J)iilgr.r - Fe.1lschri[l, s. 405 vdd. )' in ~ok
l{nztl 1-(il.~trdig i g-ibi - Dcmctrios Kydoncs'in
1 ~o~ 1
ya:r.mda, muhlnndcn Hnrhoia'da,
1

kaleme

ahnmr~

olan bir mcklubu ifade

Demetrios Kydones'in ruh
halctinin pek '<abuk degi~tigini, bunu takip
eden notta kaydcdilen pasaj gostcriyor.
bah~ctmcktcdir.

Demctrios Kydoncs, P. G. 109, 648

vel.

Eskikitaplarm.com

~- I<; S.ava, laa

ll tvrHi. ll.alkanlaada Su p 11 /\ki rn iytti

7'1

kudrdli umurlar lara(iod;u\ ~k~llkltnJTk iiui.int dmulm:v. IJir ~l'ki ldl'

hedd"inl' duj:{ru ilerlnhn lstanhul'tlaki niyal>t't heyetinin {!;iil"ii d e ~iizk
giirtiltir ~ckilck erimcktc idi. Filvaki mukabil imparator art1k dostu Un rur'tnt
yarchmmdan cskisi kadar yararlanamamaktaydt V I' p<'k az sour:t hr11uh 11
tamamiylc yoksun kalacakt1. Qtinkii yeniden faaliyclc gc<_;cll ve 1:11 1' lc
hmir'i i~gal eden batt devletleri koalisyonu ilc giritigi sava U 111ur'u ~i cl
detle me~gul etmekte idi. Dcgiik safhah bu sava~larda lfmur nihayl'l. Ira
yatuu kaybetti (r3,18 ) 1. Bu arada Kantakuzenos Osmanh sultam Orh;ur 'rn
ahsmda baka ve daha da kudretli bir mtittefik bulmutu (I31G). ~trll < ttl <t
klzt Theodora'y1 zevce olarak vermckten <;ekinmedi z. Devirkr hu kado~1
degirniti: Bir zamanlar en biiytik hristiyan htiktimdarlar Bizans j)ITII S'S
leriyle evlenmek hususunda ktifiiv sayllmazlardt; imdi ise bir Bizans p11 n
sesi Turk sultammn hareminde gortiliiyordu.
Zaferinden cmin olan Kantakuzcnos 21 may1s 13,1G'da Editrw'd c
imparatorluk taetm giydi. Tac;land1rmayt Kudiis patrigi uygtrlann~ll
Bu toren 1341 ytlmda ic; savat balatml olan Dimetoka l.}('yanl~<lllll" .an i
( - pronun;:.iamento) me~rulatiracakti. lmparatoric;e Anna'mu iktid.11 .rl.11r1
ba~kent civanna miinhas1r kalacak kadar erimiti. Buna ragmen h;u i:. kadtn
mticadeleyi b1rakmach. Tiirklerden iicretli asker toplamak gayrdlni 11 i lr.r
yet gayesinc ulatL I 356 yazmda Saruhan beyligindcn 6ooo Ti.irk ~a va~ r.r
geldi; fakat bunlar Kantakuzenos'a kaqt sefer yerine, kendilcrini , lr.rr.rp
edilmi Trakya.'ya nazara.n daha zcngin bir ganimetin beklcdi.~i B11lga r r.
tan'a sald1rdllar vc doniilerinde d e Istanbul civanm iyicc yagru.rl.rd rl.rr
lmparatoric;enin son anda elini hes)'khastlara uzatmas1, palrik lo.111111 .
Kalekas'1 azlettirip (2 ubat 1347) 3 Palamas't zmdandan \lk.111.11 .rl.
onun taraftarlarmdan Isidoros'u patriklik tahtma ~_;1kartmast da l:r yd.r
etmedi. 3 ubat 1347'dc Kantakuzenos'a Istanbul'un kaptlan l!;dd1. ~Hrit
garnizonu onun tarafma gcc;ti ve pck az sonra da imparatoric;c dinnnwkl 11
vazgec;mek zorunda kald1. Kantakuzcnos imparator olarak Lilli IIIII : 1111
yll stireylc dcvlc ti yonetccek vc ancak bundan sonra mqru ltilkiJrruL11
Ioanncs V. Palaiologos da idareye i~tirak edccekti. Kantakww11 ns trll.r
kiZI Helene'yi zevcc olarak verdi.
13 maylsta ycni bir tac;landtrma tOrcni yaptlch: Bu sd'cr Kar!akrl"l.llln
imparatorluk taCim Istanbul patriginin elinde-n giymektcydi; c;iinkli l.t rn
ve itiraz kabul etmcz hukuld kuvvete sadcce bakent piskoposu taralrrrd.tn
icra edilcn hir tac;landmna sahip idi. Kantakuzenos ilc Palaiologos li.rrtLrrrr
1 14.
yUzytlm 40. yillanndaki batt
koalisyonu tarihi i<;in GAY'in tafsilat!t tasvirine bk.: Clbnent VI. 32 veld. Kq. aynca
LHMr:ru.E, L'Emirlat r/'.1ydin 11Jo veld., 2riJ
vdcl.

' Bu hususta pek ho ~ vc 11'/,1111 hia

hikaye anlatan Envcd ( n~r. I. M (IlK Oil
SAYAR, s. ro6 vdd. )'ye gem K:mtalllm'tlflo
bu k1z1ru daha i)!IC!' Umur'a kkl! tr1111
imi~.

"

Kr~. L!l.tlRI'NT,

Eskikitaplarm.com

NoteJ

1 7"

1111

,,, ;tsuuLL, yc11i l~tikiinulann nH"vktini mqrula~ttracak mauvi bir akrabahk

d 1k isi kundd u. Bu11a giin Kantakuzenos hir bakuna muteveflh Andronikos
Ill .' ynini ahyordu; Andronikos Ill.'un "rnancvi" kardqi, loannfs
l'.daiolo~os ik asil kendi c;ocuklaruun "mii~terck habast" Vl' h<iyleliklt
dl' lt;lludan ailenin nisi saytlmaktaydt 1
K.tut.aku;-;cnos'un zaferi ic; sava~a gec;ici bir son vermiti. Onu tammallt;tk httsttstmda iuatla direnen ve Istanbul'dan gelcn butii.n cmirlrri gcri
'. ~'V il"l'll .:dot'lar l1fda Sclanik'te tutunmakta idiler. Fakat bunlann sukutu
.1111k sad1cc bir zaman sorunu idi. Bunu kendilcri de bildiklerinden, ~ehri
K .utl..kuzcnos'a tcslim etmektcnse Strp hukumdanna btrakmak karariyk
St cphau Dupn ile muzakercyc giritiler. Fakat I 349 yilt sonuna dogru
11 :1 ki niyc-tlni ytklidt. :::_tlol bakam Andreas Palaiologos Strplara kac;arken ,
\ .d i Akksios Metokhitcs Kautakuzenos'u davet etti. I 350 ytlmda Kantak ll"l':I"IIOS, roannes Palaiologos tarafindan da refakat edildigi hal de kendisine
, 11 ttzun vc en inat<;l bir direnme ile karl koymu bulunan ehre ti.)renle
~ inli. ,~,.[ot' lann makanum igak miisaade ctmedikleri, Selanik metropolitligiuc atanan Gregorios Palamas da imdi Aziz Demctrios'un Chrine
gi nnek imkCullm bulclu.

I\.. a ul.akuzcnos'un Istanbul tahtma

yerle~tirilmcsi

hesjkhast harekctinin

; .. 111"1 iui peki~tirmi ve tasdik etmi oluyordu. Filvaki dini tarttmalar suriip

g tlllwktcydi V<' hesykhast alcyhdan partinin bakam olarak ortaya imdi,

!111 zan1a11Ltr ilmi bir miinazarada Barlaam'm kaqlSlna t;tknll bulunan
.dint Nikt'phoros Gregoras atilmtll. Ancak 1351 ytlmda Blakhernae saraytnda toplauan bir konsilde hesykhast'Iann dogru inan~h olduklan resmen
tl .'an cdikrt'k Barlaam ve Akindynos aforoz edildiler. Daha uzunca bir mi.iddl'l mii1adclc konusu olmakla berabcr artik hesykhastlzk Grek kilisesinin resnil i~rctisi say1lmakta idi. Gregorios Palamas ()ltimiindcn (olm. I357 /s8) 2
1w k az sour a aziz ilan olundu; hes)'khast di.iiinceler Grek kilisesinin
tniit,akip wli~mesinin temelindc yatmaktadtr. Hesykhast havarileri onernli
r11i.~tik Nikolaus Kabasilas, bilgin Seh!nik metropoliti Symeon, Roma ile
kilis1' union'una karl ortodokslugun IS. yiizy1lda savunucusu Markos Euge'' i kos id ikr. Bizans devlcti baktmmdan he.>)'khasthgm kabulii saclece din i
d q~ il, ;tyllt zamanda kiiltii.rcl bir inane; ilfuu <miami taImaktaydt. 12. ve
1'1 yiizy tllardaki kuvvetle Lfttinlqmedrn sonra Bizans'ta 14. yi.izyllm ilk
y;t rtstuda t11tucu Grek yon egemenligc ulamaktadtr: Sadcce Roma kilise~itll dq:!;i l, la;tlt diiuyasi ki.ilti.irune de iddetle kar~t koyan istikam<'t. Manuel
1 I.

IJ01.r.am in i>rll'mli vc kaynakbd!(dcdc dayah makalcsi

d c- k a~- : .Jofumner VI. Aimtakuzenos als dyuasti..,/t,., l.l');il inlirl, Amwles tie !'lust. Koudakov
'" ('1:111) 1'1 vdd. vr ilzd likl<- 25 vc go
l.tt cla11

~ag la11an

( - l'araJjJOra 194 vdd., ozellikle

"

Kr~.

N.

Be1i~.

'l'o

202

vd.).

i!1:rJ~ ~1,:; 't u.cU""t"Y,~

'tou l'p . l lcxl.cx y.i, 'A1)'1)vi 1G (1904) 6gB vc

Ill (H)05) g9 vd.

Eskikitaplarm.com

:.1

I~

Sava, la

llcvr ni. 1\alknnlarda S1rp ll fl kiuu yrli

4 1

I. Komncnos vc Mikhail VIII. l';daiologos L:1tin tarartan tultllllllll tcrusil cilni idiysckr, Audronikos II. vc onun dti~ruam olarak ortaya at.drual, la
berabcr pck c_;:ok hususta onuu en sad1k halcfi ohm Ioauncs Vl. Kalltalw~ c
nos tutucu ortodoks Bizanshhgm ampiyonu olarak g<irilnml'ktl'dirln.

Bizans ic_;: saval en biiyiik kazanCI S1rp hiiktirndanna saglath. Bi~;1us

imparatorlugunu koturilm hale getirip mahvcdcn bu kardq kavgasi Du~.an't
btiyilttil. Selanik dimda biitiin Makedonya onun hakimiycti altnHbydt;
c_;:unkii birbirini izleyen taarruzlardan sonra 25 cyliil 1345'de kuvvctli Sl'n hes diiIDU ve bunun iizerine de gcri kalan topraklar da Mcsta ( = NC"stos )
suyuna kadar Duan'm cline gec_;:miti 1 Bundan pck az sonra Stephan
Duan imparator iinvamm alarak kendisini bundan sonra S1rplanu vc
Grcklcrin imparatoru olarak adland1rdi 2 Boylccc cski Bizans imparatorlugu ycrine yeni bir S1rp - Grck imparatorlugu ikame ctmek gaycsi ac;1k1;a
ilan edilmi oluyordu. Bir zamanlar Bulgar <;an Symcon ic_;:in oldngtt g-if,j
irndi de Duan ic_;:in Bizans ile miicadelc, Bizans'm siyasi ve kiiltiircl artlautda
onderliginin sembolii olan imparatorluk iizerinde hak iddiasiyk dont f'i, lttta
ulaIyordu. V e bir zamanlar Bulgaristan'da oldugu gibi bu scfcr de S11 hi stan'da, c_;:arhk yamnda ve c_;:arhkla birbirine bagh olarak ozel hir pal 1 iklik
viicut buldu. 16 nisan 1346 paskalya pazannda yeni S1rp patrigi l>tt ~<~ ll ' , i
tOrenle imparatorluk tactm giydirdi. Pek giizel tahmin olunahikci' P;i g ihi
Istanbul'un nzasmm almamad1gt tac_;: giyme tOrenine Trnovo patri~i, ( ll-1
rida'nm autokephal bapiskoposu ve Athos manastirlannm temsilcilni bId
milardl. Athos dag1 da S1rp c_;:anmn hakimiyct alam ic_;:indc olup ll11~.111
Grek ortodokslugunun bu en kutsal mcrkezinin tevecciihiinil kaz.lnllt.d\
hususunda hie_;: bir fedakarhktan c_;:ekinmiyordu. Strp hiikiimdan lntt ;1ya
uzunca siiren bir ziyarettc bulunmu ve bu cski manast1rlara arazi ha g1~L 11t
Serrhes'in almma tarihi i~in: A. 185 vdd. Du~an grek~e vesikalanwl a l<ru
SoLOVYEV, Car Duan u Serezu, Yugosl. lstor. disini Bizans ornegine uygun olaralt ~ily l
r;Jasopis I (1935) 474 Du~an devletinin adlandirmaktadir: ~Tl<p avo~ tv Xptnt: , ,.,,
gi.incy dogu smtn sorunu i~in K. jiRm':EK 0E0 mCJ"'t"O<; [3amt.d.>c; xed ahoxp<hop >:rp
(Archivj. slav. Philol. 17, r8g2, s. !:!62 vd. )'in, J3la~ xctl 'Pwvav[a<;. Du~an'm lc'lnln;lll,,
S1rp smmm ?vfarica ( = Mcri~) 'ya kadar bazt degi~iklikler arzcdcn s1rp~a lh1V11111
uzatan St. NovAKovic;:'e karl mi.ilahaza- soyledir: Stefan v Khrista Bo!-(a vrmi c:,, ,
lanna bk. Aynca bk. LEMERLE, Philippe 197 Srbliem i Grkom. Kr~. St. STANm'IWI~I,
vdd. Sorun son olarak G. SKRIVANI9 tara- Studiye o srpskoy diplomatici, Glas SrfJ.Iht tHad.
fmdan ara~tmld1: 0 yujnim i yugoistot;nim 106 (1923) 40 vdd. ve OsTIHHlOJtNKI, 11granicama srpske drjave za vreme cara Duana tokrator 154 vdd. Du~an'm ~ar unva111 w
i posle nyegove smrti, lstor. t;asopis 11 (1g6o) 1 onun yabanCl devletler tarafm<bn t;lllllllll n
vdd.
Sl vcya tamnmamas1 hakkmtla ilgi c;cluti
2
Dupn'm
imparatorluga
yi.iksel- bir ~ahma: M. DINH}, Dujmwva carska litrd11
tilmcsi tarihinin daha yakmdan tesbiti i~in u ot;ima sovremenika, Zbornik u ffl.l'l ~e.rte .1'/ogo
(1345 kas1m sonu vcya arahk ay1) kr~. M. di~nyice Zakorzika cara Du~arzn, I, (l~J:,) n,
LASCAius, Povelye srpskih vladalaca u gr{kim vdd. Aynea kr~. AYN. MI.F., Srf!Jka vlwlan!.11
publikaciyama , l'rilozi za kuyiJemwst H ( 1928) titula ;:;a vrcme Garstva, -?.UVJs ( !v1B) !J vdd .
1

Eskikitaplarm.com

in1tiyazlar ya~chrnu~t1 1 . At.hos manashrlan hi\ bir zaman Strp hiikiimd;lll z;un;nnndakindcn dalm biiyuk imtiyazlara vc muafiyctlerc sahip olma1111.~111 ~ . lmparatoduk tacuun giyilmcsindcn U\ y1l sonra, 1349 maylSlnda
( J.~ldip 'tc toplauau bir gcncl mcclistc ve daha sonra da daha gcni olarak
1:l!i1.'tc Snrhl's'dc, ycni \arhk dcvletinc kuvvctli bir hukuki tcmd tqkil
nlcn Du~an kanunnamcsi ilan olundu 3
Bi,.;tns i~ miicadclesindcki duraklama Strp ilerlcyiini durdurmadt.
A ksi nc Du<lll, Kantakuzenos'un ilk saltanat ytllannda Epiros'un zaptnu
L1111a1ulayarak Tcsalya'y1 da cline ge\irdi (1348). Kantakuzenos her ne
kad.tr ;:;clot idarcsindeki Selanik'in itaat altma almmasmdan sonra Makedouya'ya girnck Berrhoia ve Vodena'y1 igale muvaffak oldu ise de (1350),
hu miislahkcm mevkilcr pek az sonra tekrar Duan'm dine gc~Stilcr.
Pl'k az kuvvct sarfiylc, hi!$ bir meydan saval vermck zorunda kalmadan
I lu~an Hizaus irnparatorlugunun elinde kalml olan arazinin yandan
Lt,-,lasnn zaptctmi ve kendi devlet topraklanm hemcn hemen iki katma
c;1ka rnntt. Sava~ harckat1 genellikle S1rp hukumdanna uzun bir mukavenwt giistcrmcycn, munfcrit Chirlcrin kuattlmasmdan ibarct kalmlt1 4
S tq>han Du~an'm iktidan imdi Tuna'dan Korinthos korfezinc ve Adriy<~ tik'tcn Ege kly1lanna kadar ula~1yordu. Qarhk devlcti ger~Sekte yan
y;u 1ya bir Grck dcvleti olup biiyuk bir klsmt Grek veya grekc;e konuulan
.1razicku miitqekkildi ve yeni imparatorlugun ag1rhk merkezi de bu Grek
htlgdndl~ hulunuyorclu. Duan S1rplann ve Greklerin imparatoru slfa1iy II' ckvlcti u Grck olan giineyini dogrudan dogruya kendi idarcsine alarak
lwzt'ydcki ana yurdu S1rbistan'm idaresini oglu kral Uro~'a b1rakm1t1 5
Saray, dcvlet idarc duzeni vc hukuki muesseselerin kuruluunda Duan'm
in1p:tralorlugu, (\zellikle giiney k1smmdaki imparator idaresindc, biiyiik
.. 1c,nd1 Biz;ms imparatorlugu tekilatml ornek edindi. Bizans idare organlot n \, mali kemclcri burada varhklanm siirdurdiilcr vc hi!$ de nadircn
nlntayarak Grck arkhon'lan da Sup hiikiimdannm hizmetine girdiler.
!\111 .1 k I'll i\ncmli makamlan, zaptedilmi~ olan Grek bolgelercle de, c;ogunillkL t, Bizans 5cref'iinvanlan ile bezenmi olarak, Duan'm silah arkadalan
nl11p Ollllll ha~anh flituhat hareketlerindcn as1l faydalanan unsur olan
S11 p a,,a ld Sllllfllnn mi.imessilleri ellcrindc tutmakta idiler 6 Ashna bak1VI'

1
0111111 grck~ e kaleme almm1~ olan
vnti blan biili"m teferruat1 ile Bizans imJ>;Iraltll' VI'Sika lannt ornek edinmi~Ierdi. Bunl.tl'lll "'''1 in !tori it; in bk. A. Sor.ovYEV- V.
M"'iiN, ( ;,, ~,: .. /Hil'e(ye .npskih vladnra, Bdgrad

::bumzk u fast :;este slogodi:;llyice ,Zakmzika cara

Du:;ana, I (I 95 I) 207 vdd.
4 Kr~. ,JIRECEK,
Geschichte I, 369.
5
Nik. Gregoras I, 747
6 Kr~. jiRECRK, Geschichte I, 386. A.
Sor.OVYEV, Grefeskie arklwntz v serbskom carstz>e
1'1:11;,
h. 1 ,. ( ~.
( )STROGORSKIY,
K islorii XLV v., BSl. 2 (1930) 275 vdd. G. OsTROlll/11/llllilrla 11 Vi;:;alllii, VV 13 (1958) 87 vdd. GORSKI, Du:;an i tryegova vlastela u borbi sa
" I lu ~a n'm kanunnamesi hakkmdaki Vizantiyom, ,Zhomik 11 fllJt ~eJte stogodit~!ice
1'< '111 loiloliyof',ra l"ya it; in bk.: N. RAilOY<,:I<,1,
.<:,akonika cara J>nitlllt/ 1 I ( 1 1r11) 11:~ vrld.

Eskikitaplarm.com

lc; S:ovu~ l . cc

llc v~<.,i. ll,cllcanlcrdu

~111

Scrp 111\kicn iycli

l;u .ak olursa, hurada tski k;u11111 vt ;)(ktkn gi.)rc h;tyat silriihntyc dtva lll
olunuyordu. I kgi~tn sadcce hftkim olan Slmlil.
Bizans (lt-vlt-tindtn arla kalan klslmlar ii~crindt Bizans ;1ristok1 .1 si~i
uzuJL lJir ic; sava~tan soma ltflkimiyetini muhali.tza cdebilmi, (h~ di.i~nanl:!r
la mi.icadeledc isc ycnik di.ierck geni bolgcler ic;inde mevkilcriui V<' nntll,
lcrini muzafkr Strp zadeg<i.n suulina kapttrmill. Ancak Bizans'a :11L1
kalanlar da tchdit altlllda idi. K endisine "fere totius Imperii Rommu domilms"
ii.nvanm1 yak1~tmm~ 1 hulunan Sup hi.ikumdan son hedefinc vam~:1k
uzere goruniiyordu. Istanhul'a girmek ve imparatorluk ba~kcntilli z;~ptc
derck buyuk ri.iyay1 gcrc;ekletinnek i~in sadccc son bir gayrett ihti y: ~;
bulundugu samhyordu. Ancak bir zamanlar Symcon'a oldugu gihi 1>u ~a u 'a
cla bu son baan nasip olmacl1. Istanbul'un zapt1 ic;in varhg1 ~art olan don.IJI madan o da yoksundu. Bu hususta. Vencdik'in yardmum saglama k ic, iu
giritigi butiin tc~cbbusler ise somu;suz kald1: Venedikliler clhcUt 1.a yll
Bizans imparatorlugu yerine kudretli Strp ~anm yt>rktirnwyi akd k,l,,
hulmamakta idiler.
Denizde de ic; sava devlete yeni kay1plara mal olmutu. ( !nll'vit.ln
I 346 ythnda Khios adas1 yeniden dlerin e ge~irmi~lcr ve pek az so u1 .1 'L.
ada, burada 16. yuzyrl ortalanna kadar tutunacak olan Giusti ni 111i 1ir.11 c-1
irketinin ana iislerinden birisi halinc gclmiti 2 Andronikos (]I. dtvrind.
yeniden inast pek buyiik fcdakarhklara mal olmu hulunan Bizaus do11.111
mas1 i<; sava~ ytllannda ~urumtitii.. Karada Osmanhlarla Suvlar ara~uul.
oldugu gibi imparatorluk denizde de Ccnova vc Venedik arasmda tam ,.,.
kuc;i.iltiicu bir acz ic:;inde ~1rpmmakta idi. Bizans hakimiyct sahas1 Tr;k y.
ve Ege denizinin kuzcy k1smmdaki adalar, Stephan Du~an'm klild n i de
devlctle irtibatt kesilmi, huzursuz Sdfmik ve c:;ok uzaklanlaki p, lopou t s' iu
bir klsnundan ibaret kalmtti.
Arazi bak1mmdan pan;alanmi olmaktan daha koli.isii Bizan s dl'\ll'llll iu
iktisadi ve mali harabiyeti idi. Ahali artik vcrgi odeyectk haldc tk ~; ildi ,
c;unkli imparatorlugun esas mii.lkuni.i tqkil eden Trakya'da t'kim l.~.;diycIJ
i~ savalar boyunca hemen hemen tamamiyle durmu~tu. Sosyal 111cu .ulc lc
lcrin ddJCtinc vc daha sonra da. Tlirk sava birliklerinin korkuut; Ld11 ih.
tma taha.mmiil etmck zorunda kalmi olan i.ilkc c:;cile dihm1i.i~t.ii a_ Biz.lll!.
ticari hayatl yere serilmiti: Galata'daki Ceneviz gumri.i.k makandan y dd .1
200 ooo l!y_perpyron. elde ederken lstanbul'un y!lhk giimriik hasiiatJ IIC'IIIC'II
30 ooo f~vpe1JJ)'ron'a dii~mi.itii. 4 Zatcn Bizans altunmn kcnun('t i (k sadn ,.
kcndinden nwnkuldi.i; <;ii.nku ~agcla~lar omm satm alma giidiniin giludc 11
1
1 cl
ckim ':31-:-, larihli, zap!cdikn
Sndu s'dc lctlcme ahnnu~, Venl'dik'c g-iinclc:rilrm vc .;ika: S. I.YIIIIH,:, Alouum. his!.
Sltw. mrt. II, <t711.

~ Kr~.

~IH . l.I.H,

1-.'.I<IIY.I

Nik. (;rcgoms 11, hll:lZ<'nos 11, :io2 vdd.

Nik. Gr<'~~;oras /1, ll.p .

Eskikitaplarm.com

'.11)11

veld.

Ka ul;c~II

Vflf. BizanM Drvlc-liniu

Ot

~ :H kli~H

vc Ytkdt~t

p,iluc azald1 gnu iddia etmcktcdirler 1 . 11 yiizytl balarmda devlet gelir-

lni l>ir zamanki Bizans hiitc;esinin sadccc pek ki.it;iik bir ktsmnu tqkil etmckt c id iysdn (Ilk. yukanda s. 44 7), asil imdi Bizans imparatorlugunun gclirlcri
Andronilws II. devrindcki miltt>vazt biit<;cnin d e sadccc kiisuratmdan
ibarC"l l)ltluumaktaych. Hatta artik muntazam bir butc;eden bile bahscdikntczdi; <;iinkil hiikumct biiyilkc;e giderler ic;in ozel kaynaklara ba vurlllak, varhkh tabakalann fedakarhk duygulanna hitap etmck veya yal>a nn iilkclerdcn bagtlar vc borc;lar almak zorundaydt. Daha i<; savam
l>a~langicmda imparatoric;e Anna 30 ooo duka altm1 bore; alabilmek ic;in
tac; mi.iccvhcratmt Venedik'e rehin vermiti; bu borcun Venedikliler taralutclan, ticarct anlamalannm her yenileniinde imparatorluga hattrlattlmasma ragmen, odenmesinc hie; bir zaman gidilmedi ve devlctin miicevlwrkri San Marco katedralinin hazinesinde kaldt 2 1350 yilt civannda
Moskova hi.ikiimdan Ayasofya'nm tamiri i<;in para gi:indermiti; ancak,
biiyk bir maksatla yabanct bir iilkeden para kabul edilmesi yetmiyorrnu
~ ihi, Rus hi.iki.imdanmn bu sadakas1 Bizans hiikumeti tarafmdan miisadere
oltmup hristiyanhk diimanlanna verilmek suretiyle heba edilmiti: Bu
para Ti.irk yardtmct sava birlikleri saglanmasmda kullamlmttl 3 Bi.itiin
1nml ar Bizans'm ic;ine di.itiigii sefalctin i:ilc;iisiinii gostermektedir. Bir zamanlar her Cyin ihtiam ve servet ic;inde yiizdilgii imparatorluk saraymda
bile- <>ylcsinc bir zaruret hiiki.im siirmckte idi ki, loannes Kantakuzenos'un
tac;lan1nasmdan sonra verilen bir ziyafette ic;ki kadehleri altm vcya giimii
~oyk dursun kurun ve pimi topraktan idilcr 4 Bu sefaleti tamamlamak
is t n gi hi I 348 ytlmda imparatorluk bir de veba salgmma ugrad1; ozellikle
ha ~ kcnt.te korkun<; kaytplara sebep olan hastahk sonradan Avrupa'ya da
st ~:ray arak bi.iti.in k1t'ay1 dolatl 5
<,:ok gariptir ki, devlctin arazisi kii<;iildiik<;e yiiksek iktidann boliinmcsi
i ht iyan git.tikc;e artan bir i:ilc;iide kendisini gostermektedir. Bu kadar kiic;iil11111~ olau dcvlct arazisi arttk bir merkezden idare olunamamaktadtr ve impa ralorun tck bama hakimiycti, ister ban<;l yoldan anlarna ilc, istcr i<;
sava~ yolu ilcdi.iman ca bir aynhk Cklinde olsun, hiikilmdar ailesinin c;ok
ha~ h hftkirniyetine doniimektedir. loannes Kantakuzenos devrinde hanedan
ot~:as llttll bcrahcrce hakimiyeti dcvlet sistemi haline geldi. Kantakuzenos

sadece daha evvelki devrelerdekinin onda

Nik. Grc!{oras III, 52.
M 1K t.oswu - MOLLER III, 124 ve biri sarfedilmekte idi: Nik. Gregoras II, 811.
6 Batih bir kronige gore Istanbul'da
t.Jo. JloPF, Ge.rchichte I, 444 ZAKYTHINOS,
Oiu monllairc 92, 99
ahalinin 8/g'i iihip gitmi~ti (Chronicon Estense,
11 N ik. (; rcgoras III, 199 vd.
Muratori 15, 448). Ne olursa olsun kurban Nile C: rc~oras ll, 788. Kantaku- lann say1s1 her haldc olagantistti <;oklu:
:l<'<U>K d,vr ind<' imparatorluk solhtsl ir,:in
Kantakuzenos III, 1!1 vdd .
1

Eskikitaplarm.com

:.1.

I~

Savu~l.1r lhvrc ~i. II a lk11nlarcla Snp lltlkimiyrt i

11 "'

Pt loponcs'tcki Bizans toprakLtrllll ikinci oi!;lu Manucl'c biraktl 1 En

biiyiik oj:tlu Matthacos isc batl Trakya'da, S11p smmnda Dillll'tob 'da n
Khristnpolis'c kadar uzanan bir hftkimiyct sahasma sahip oldu. Kant .tku zenos'un ht>ylc harckct eimesindc elbcttc ycni hancdamm mqru Pabiologos hanedamna kaq1 kuvvetlcndirmck gayreti de rol oynamakla idi.
Ancak bu ycni diizcn ic;in asil scbcp, artik birbirindcn kopmak ar:wsttn<Lt
olan devlct parc;alannm sadcce kuvvctli bir aile birligi saycsindc bir ;u ac I.
tu tulabi lcccgi diiiincesi olmu olmahd1r 2 Boylece tqekklilii ic;i n daltii
(inccki dcvirlerdc bir c;ok giri~ime tesadiif edilcn Kantakuzcnos'un hftkinti yet sistcmi, Palaiologoslu halcflcri tarafmdan da korunmu ve daha da
gcli~tirilmitir. Hi.ikumdar biiyiik feodallcre karl kcndi hancdammn uzuvlanna dayanmak istemektcdir; c;iinkii feodal clevlette hakim olan han!'d;tu,
ashnda sadcce birbirkriylc rekabet halinde bulunan c;ok say1daki kudrdli
ailenin en kuvvetlisidir.
Kantakuzenos'un di siyaseti dikkate degcr bir dcvamhhk giisiI i1.
Andronikos III. dcvrincle biiyilk domestikos, ic; sava~ y1llannda 11111 b hil
imparator ve sonra da mqru hiikiimdar olarak Kantakuzenos g-cnt llildt
aym ilkelcri izlemitir. Bu onun sonuna kadar sad1k kaldJgi, 'l'iirkl,rl.i~birligindc oldugu gibi, baz1 oynakhklara ragmen, siyasi tutumumtii b 1 '' kteristik vasfi olan Cenova diimam siyasetinde ac;Ikc;a bdirmektcdir. Ant ilk
Cencvizlcrin iistiinliigiine karl <;1kabilmek i~Yin donanmaya ihtiyac.;. v;n d1
ve boylece ilk ve acele goriilmcsi gerekcn gorev olarak donannt<t in ~;~st
problemi bclirmi~ti. Devlct hazinesi tamtak1r oldugundan Kantakuz1 1111~
ozel scrvet sahiplerine ba~ vurdu. Ancak zenginlerin sayiSI da ic;: N<~V<t:1 tn
korku dolu ylllannda crimi olup mal ve miilk sahibi tabakanm kdak i\ tltk
duygulan da sadcce yetersiz idi. Biiyiik giic;luklc bu yoldan, gcmi yap1111111t l.t
kullamlmak iizere 50 ooo hyperpyron bir araya getirilebildi 3 lntparalur
Bogazic;:i'ndc ahnan glimriik gelirinin hcmcn hemcn %87'sinin Cnl!'vizlt 1t'
akmasma raz1 olannyordu. Bu yakiIksiz duruma. bir son vermrk g-<~yn ti
ic;indcydi. Istanbul giimruk tarifcsini ithal mallanmn biiyiik Lir hm11 i, tn
indirdi ve bu surctle buraya gelen ticaret gcmilerinin Ccu<'vizkt t' '"'
Galata'ya ugramay1p Istanbul limamm tercih ctmelcrini saglach 4 . ll11
1 Mora'daki
Bizans arazisinin bu zaman bak1mmdan bunlann l'<loponr~,.
tarihtcn sonra bir despotes'lik oldugu tasav- gondcrilmclcri ilc ilgiliclir. Mora blilgi'Hi l111
vuru yerlc~mi~tir. FE RYAN<;:!!( (Despot 1 Q6 zamanda hanedan iiyclcrine didil< oli11 11l<
vdd.)'c gore bu dii~iinceden vaz gc<;:ilmclidir. tevcih olunan imparatorlugun dig<"r lop rn l<
Mora'da hiikiim siiren imparator ogullan Jan gibi, bunlann dirliklcrini lql<il l'luwk
<;:ogunlukla clbettc despotes unvamm ta~Iml~ tcydi. Aynca uk. yukanda s. :ill' I. n . .,.
2 Kr~. STEIN, Unlersuclwn.iftll :.~;, vd.
larch, ama bunu Mora bolgesi idarceisi
3 Kanlakuzlnos l/1, llo.
olarak <ll'gil, i~te imparator ogul veya kar4 Kantakuzmos
de~llri olduklan i~iu yapnu~lanh. Bunlara
111, !ill vdd. Kr~.
lvrih ol11111111 dtJ,olrJ imvaru ne csas ll<' de Ift:vo, Commf.TC/1 dtl f.n1nt1l I, 1'111 vdd.

Eskikitaplarm.com

'"'
dm111n<l.1, taluuiu olunahilcccgi gil.Ji, zarara ugrayau Ccnevizk silaha dav1.uuhl a r vc alman htittin tcdbirlcrc ragmen imparatorluk bu nisbC'tsiz
111111 ackl('(k y<nik dii~tti. Bizans donanmas1 1349 ilkbahannda imha C'dildi.
lhiiUu gayrl't vc fedakarhklar bo~una olmu~tu: Artlk imparatorluk bir
claha ( :cnr.vizlcrin vesayctinden kcndisini kurtaramJyacakti.
Bi:t.ans ilc Galata arasmdaki sava~ hcniiz bitmiti ki, Bizans sulannda
( :c uova ill' Venedik arasmda yeni bir sava~ patlak verdi. Buna C:enova'nm
K ..r;ukuiz'in hiitiin ticarctini kontrolune <~lmak ($a basi sebrp olmutU.
( !I'IIC'Vi;.dcr yabanct gemilerc Bogaz'dan gc~meyi yasaklamaya ~ahmi ve
hu hususta kontroldan kurtulmu olan bir ~tok Venedik gemisini Kaffa'da
IIIIISacJc.re l'decek kadar ikri gitmilcrdi (1350). Vencdik, Aragon htikiimda' 1 Pdcr lV. ilc birleti ve savam ne sonu~ verecegini bilmedigi i~in oncclni kaypak bir tutum takman Kantakuzenos da nihayet bu ittifaka kauld1.
1:1 ~ ulmt r 352'de Bogazi~i'ndc biiyiik bir deniz savaI cereyan ctti: TarafLa rdan hirini CcJH'Viz, digerini ise Vencdik ve Aragon gemileri ile bunlann
ya n1ua katllmt ve imparatorun Venedik yardnm ile donatabilmi oldugu
r 1 Biz .. us gcmisi te~kil ediyordu. Sava bir sonuca varmadan geceye kadar
Nilrdi i, iiyk ki, her iki taraf da zafcri kendisine mal cdebilirdi. Miicadelenin
dcvar111, her iki tarafm da bitkinligi dti~manlan 1355 y1lmda bana zorlaYIIIt'.tya kadar bat1 sulannda yaptldt. Bogazi~ti'ndcki deniz savamdan
W ill a Vl'nedik -Aragon donanmasmm c;~'kilip gitmt"si Kantakuzenos'u
111 ii~k il l>ir <luruma dtitirmti~tii. Kendi ba~ma, yapayalmz kaldgmdan ve
lll'lt- (knevizler Orban ile ittifak ettiklerinden, Cenevizlerle ban yapmak
w 1'1111d a kald1. Ancak onun zaruri olarak cephe degitirmesi Vcnedikliln iu loanncs V. ilr bir anlama yapmalan sonucunu dogurdu. Palaiologns lu hiikiimdara, Kantakuzenos ile mticadele etmck tizcre V enedik taraluuLI 11 20 ooo duka altm1 bor~t verildi; buna mukabil loanncs, Tenedos
( Bozcaada) 'u Venediklilere terketmcyi vaadediyordu. Onu Kantaku''' IH IH ilc miicaddcye kudrctli Strp c;an da zorlamakta idi. Bizans yeni bir
it; sava~ 111 e~igindc bulunuyordu.
Mq rf1 imparatorun etrafma, daha balangi~ttan itibarcn, Kantakuzcuos' lln l>iitiin dii~manlan toplanrnilardl. YaIIlln btiytimcsi ile Ioannes V.
'1~ ;u b plancla btrak1lmaya karI direnmcye balamitl. Kantakuzenos ustaca
J,i 1 lll illlt'Vra ilc anhtmazhgt ortadan kaldtrmaya ~_tahti: Mattheos Kantakul.trms'uu Rodoplardaki hakimiyet alam Palaiologosluya devredilirken,
M ;~ II hacos 'a mcrkczi Edirne olmak tizere daha oncmli bir dirlik tcvcih
nl11 nclu . Ancak boylecc elde edilen anlama uzun siirmedi ve ka~_tmdmaz
l111 h;d a hlll ulan anlamazhk her eye ragm en patlak verince ~atimalar,
l ~e 1 ik isi de hftkimiyct btilgderinde ozerkligc sahip Ioannes Palaiologos il c
M.t lllnlt'os Kautakuzenos arasmdaki sava~la balad1. V enedik parasiylc desIt kit 111'11 loauncs V. 1352 sonbahannda kiic;iik bir ordunun ba~mda kaymhiliH iniuiu arazisinl' gi nli. I li<_; hir y<~nk mukave mC'tk k ar~ d a~ mad1 ; Ediru c:

Eskikitaplarm.com

11.

lr,;

Sava~l. 1r

lh v r~i. llalkanlanla S11 p

llakiuli ycti

1"7

de kapilanm m q ru imparatora ac;a rkcn Matth a cus ~1'111 in i~ kalrsint <; kil di. Ancak Ioauncs Kantakuzenos stiratlc, yamnda Tiirk birlikll'ri ilc yt'li~l i
vc durum c;abucak kurtanld1. Kantakuzenoslara ihanet ctmi~ o\an Edinw
ve digcr ~ehirler ccza olarak Tiirkler tarafmdan agtr hir yagrnalannwy a
katlanmak zorunda kald1lar. Bunun iizerine durumu <_;ok slkl~ml ola11
Palaiologoslu htiktimdar Bulgar ve Suplan yard1mma c;agn-d1 vc kan k~i
despotes Mikhail'i rehine olarak gonderdigi Stephan Du~an'dan +ooo ki~ilik
bir stivari kuvveti yardirni ald1 1 . Ancak Orban da dostu Kantakttzenos'tt
yalmz btrakmadi ve ona oglu Siileyman'm kumandasmda savaCI S<lyJst
10 ooo'dcn az olmayan bir askeri birlik daha yollad1 2 Boylcce birhiri ill'
dala~an Bizans imparatorlan arasmdaki miicadeleni!l sonucunu tayin ctmck
Osmanhlar ile S1rplara kalmi~ti. Ttirklerin usttin kuvveti galip gcldi: Bi.iyiik
Turk birliklerinin ilerlcmesi kar~Ismda Bulgarlar geri c;ekilirkcn, Sup ku vvetleri, loannes V.'in Bizansh birlikleri ile berabcrce Didymoteikhos ( - J)i metoka) yanmda ag1r bir ycnilgiye ugrad1lar (1352 sonu).
Fiilen on ytldan beri Palaiologoslarla miicadele halindc I..Htlwuuasttl.l
ragmen me~ruiyet ilkesine riayet etmeye t;:ah~ml olan Kantakuzctws a ttl k
kendi hanedanma daha saglam bir temel haZirlamak ve meru impar01lmu
kesin olarak bertaraf etmek zamanmm geldigini du~undu. Malllt<l.-11.'1
Kantakuzenos 1353 yilmda muterek imparatorluga ve babasuun vc li; d11l
ligine yiikseltilirken, loannes V. Palaiologos'un kilise dualannda vc tlltllllll l
tOrenlerde admm amlmas1 yasakland1 3 loannes Kantakuzenos J>illtll,
Kallistos'un itirazlanna da on em vermeyerek bu asi patrigi toplalltg t hi I
.rynod'da azlettirdi ve yerine Philotheos'u sec;tirdi. 1354 ytlmda Mallhac o:i
Kantekuzenos, Blakhernae kiliscsinde imparator ve yeni partigin l'li11d( 11
imparatorluk tanm giydi.
Ancak Kantakuzenos hanedammn zaferi uzun sureli olrnadt. tvl11l 1.1.
lefctin sozu gittikc;e daha etkili olmaya balad1. Zaten loannes Paliologos
ilc Matthacos Kantakuzenos arasmdaki sava~m cereyan tarzi hik, d v lcll
umumi efkftnn kuvvetlc yon degi~tirdiginin bir delili idi. Turkkr say l'si 11dc
loannes VI. Kantakuzenos dtimanlanm bir defa daha ycnmi ~ti ;l ll ld,
Turk yard1m1 iki tarafi da keskin bir kilu_;: gibi idi. Turk yagma akt11 Li 11
1

Nik. Gregoras III, J8I'de boyle.

Kantakuzenos (Ill, 246)'un her halde miibalagah olan kaydma gore: 7 ooo. Despotes
Mikhail Palaiologos i~in bk. PAPADOPULos,
Genealogie der Palaiologen No. 74
2 Kq. Kantakuzenos III,
248. Gregoras (III, 181 )'a gore Ti.irklerin saylSI hatta
I 2 ooo'i buluyordu.
3 Kantakuzcnos
(I ll, 33)'a
gore
Matlhaeos iincdcri hususi bir iinvana sahip
dcA"ildi vc "de.'fml~.r'dcn iistlln vc kcnd isill(kn

sonra hemen imparatorunlo gdcn" l>ir 111.1

kama sahipti; aynca bir terimi lmlullTnay; u,
bu basileus ilc despotes arasmdaki mak. 11111
ilk olarak Mikhail VIII.'in oglu Ko n~la ll
tinos Palaiologos i~gal etmi~ti (Kanl ak ll:l:<'nos, ayn. yer). Bu, i.invanlann gillik<;<' d e~(
den dii~mesi ve farkhla~rnamun n evi ~a h ~ II IOL
ozgii bi r sonueudur: En yiiksck mak:uu v
i.invanlarm merdiveni artJk a ~;k vc anla ~ dn
kavrarnlar olarak clc alnu nayacak lcu lal'
ka rm a~1 k basarnak h l1ir hfde l(d 111 i~1 ir.

Eskikitaplarm.com

-tiUI
tlcvn~i

sonuna. yakla~mltl vc Osmanhlann Avrupa topragma kuvvlk ycrlcmdni dcvri l>ahyordu. Daha 1352 ydmda Tiirkler Gclibolu
yaruucbki Tzympc ( Qimbi) kalcsindc yuvalanmi vc 1354 martmda
llizanshlan bu civardan ka~maya zorlayan korkun~ bir zelzeleden sonra ( )rlr;Lu'm oglu Siilcyman bizzat Kallipolis ( = Gelibolu)'i igal etmiti 1.
Kanlaku:.r.enos bo~una yere Orhan'm dostluk duygulanna hitap ve ona,
ckvktin hiltiin fakirligine ragmen, igal ettigi ehri t~rk ctmesi i<;in ytiksck
mchlaglar tcklil" ctti. Osmanhlar Trakya'da mtiteakip fetihler ic;in kendilniru~ miikernmel bir tis tqkil eden kalenin geri verilmesini ak1llanna bile
gi'Lirrniyorlardt. Istanbul'da halk panik eklinde bir korkuya kaplld1; bahntin 'fiirklcr tarafmdan dogrudan dogruya tehdit edildigi duygusu
ldlkim olmu~tu 2 Kantakuzenos'un mcvk1i fena halde sarstlm1~t1; ortam
lrir hiikumct darbesi i~in olgunlaml~tl.
Ioanncs V. Palaiologos bu arada Kantakuzenos'un eski dtimam olan
C:ctrcvizlcrlc birlqmi vc kolayhkla onlann tevccciih ve yardimtm saglamiIr. Francesco Gattilusio admda, sahip oldugu iki galeri ile ganimet ve macera
pc~i ndc Egc dcnizinde dolatp duran Ccnova'h bir korsan Palaiologoslu
lriikiimdan ccdadmm tahtma ~1karacakt1. Bu hizmcti karthgmda Ioannes
V. ona ktzkardqi Maria'y1 zevce olarak vermeyi ve cscyiz olarak da imparalorlugun clinde kalml adalann en oncmlisi vc biiyiigii olan Lesbos (=Miclilli)'u vaadctmi~ti 3 1354 kas1m aymda darbeciler Istanbul'a girdiler.
loanncs VI. Kantakuzenos tahttan feragate zorlanarak kei giysisi giydi 1
Kqi )oasaph adt altmda loannes Kantakuzenos, diinyaya sntm1 tam;tmCII ~cvirmeden, daha otuz ytla yakm yaad1. Sadece iinlii tarih kita111111, yalmzca hesykhast ogretisini savundugu teolojik yazilanm kaleme
.tlmakla kalmad1; gerek Istanbul ve gerekse Mm a'daki siyasi olaylara
cl ki" miidahaldcrde bulundu. Eriyip c;oken imparatorluk ve bitmez tiikenmcz anhtmazhklarla boliinmii imparatorluk ailesi ic;indeki niifuzu ancak
1 Kronolqji il(in LAMPROS - AMANTos, CHARANlS, Ot~ the Date rif the Occupation rif Galll pa:)(iiX XpovtKIX No. 52, 22'ye dayanan lipoli by the Turks, BSl. 16 (1955) 113 vdd.
CIIAHANIS (Short Chrot~icle 347 vdd.)'e bk, Miiellif bu makalcsinde ycnidcn ve hakh
Ayum kq. jiRF.QF.K, Archiv f slav. Philol. 14 olarak ~chrin Tiirklcr tarafmdan 1354
( llhJ~) 25!1 Gclibolunun zaptmm GEORGI- martmda ahnd1g1 hususunu savunmaktadu.
AIII'. ~ ARNAKIS (Gregory Palamas among ths
Demetrios Kydoncs, MIGNE, P. G.
"I r~r!s anti 1>rJCrunents of his Gaptivity as Hi.Jtori'54, 1013
wl S11urces, .\'lJeculum !26, '95' s. 111 vd. ve
1 Lesbos
adas1 iizerinde Gattilusio'
( :mmrv /'alama.r, The )(t6vec; at~d the Fall rif
!ann, adanm 1462 yhnda Tiirklcr tarafm( :trllifmli, llvz. 22, 1952, s. 310 vdd.\'in,
dan fcthine kadar siirmii~ olan hakimiyetolulayh lmz1 mi.ilithazalara dayanarak teklcri u;m kq. MILLER, Essays 313 vdd.
lil" clli~i I{ Ibi :~'l5 martma vazolunmasi,
t Ioanncs
Kantakuzcnos'un sukutu
lou ~ 1'11rin claim Kanlakuz<:nos'un sahanah
Nlla~nula TIIrklcrin dindr. bulundugu salarihi (22 kas1m 1354) ir;in bk. LoENI!RTZ,
loir buhnnl11 ~11 na gon, ol;umkNizchr.- KJl. Lellr~! ria D. ('.ydrm~.r 111!1

Eskikitaplarm.com

11.

Itt

Sava~1ar

D1vr ni. lla1kan1arda S11p 11:\kirni yrli

oltimti ilc sona erdi. loanncs Kantakm:enos 15 hazira11 3B:fdl Pl'lopo

nes'te oldii 1.
Kantakuzenoslar ailesinin kudrcti vc tarihi rolii imparatorun dii~nu
sinden sonra da devam etti. Mukabil imparator Matthacos daha bir s1ir
Rodoplar bolgesinde tutundu. Buradan hatta komu S1rp arazisinc ak11da1
yapt1. Ancak S1rplar tarafmdan Philippi yamnda csir ahnarak Ioanncs V. ..
tcslim edildi. Boyiccc nihayct hi.iki.imdarhk haklanndan feragatc Hll' ' bur
oldu (1357). Buna kar~Ihk Manuel Kantakuzcnos'un Mora iizcrinckki
hakimiyctini ortadan kaldtrma giri~imi bapns1z kald1 ve bu IH'cl'rikli
despotes'in Palaiologoslar hiikumeti tarafmdan tanmmasi ile sonu<;land1.
Manuel Kantakuzcnos 1380 phndaki oltimiinc kadar Peloponcs'tcki Bizans
arazisini yonctti. Ona, sukutundan sonra Mora'ya gitmi olan agahcyisi
Matthaeos halcf oldu ( r 382'yc kadar). Manuel uzun hiikfrmct di'Vrl' si
ic;inde Mora'ya intizam ve nizam vermi ve burada Grck ho'tkimiyclilli
baanh bir miicadclc ile Tiirk akmlanna kaq1 korurnU vc kuvvcllc ndir mitir. Bizans kudretinin bu timitsizce c;okii~ devrcsinde,yiikselmcy .. ~ay111
eden Mora ycganc aydmhk nokta olarak goriinmcktcdir. Fakat hn illk ..
Kantakuzcnos ailcsinin hakimiycti altmda bulundugu ic;in, liZIIll hir sur c
Palaiologoslann tcmsil cttigi mcrkczi Bizans idaresindm fiilcu ay bl
IDItlf.
Artlk Bizans imparatorlugunun za'f1, Kantakuzenos'un Istallhul Ldr11u.1
~Iktigi zamana nazaran c;ok daha artmt, dcvlct arazisinin parc;;d ;ll \111. 1111
oluumu daha da htzlanmt, mali ve iktisadi durum daha da iimit si~.l~ ~
miti. Bir insan nesli ic;indc ii<; ic; sava gec;irmi olan imparatorlnk i1,i11
arttk hie; bir kurtulu~ yolu yoktu. Bizans dcvletinin bir zamanki kuclrc-1 iuiu
en onemli dayanaklan, onun zcnginligi ve mtikemmel ilcycn idarc 1 i lra1.1
idi. ~imdi isc Bizans hazincsi tamtakrr kalmi olup idari mcka1Jizm.1 1.1111
bir c;oziilme halinde idi. Paranm ktymeti dii~miltii; gdir kaynaklan k11111
mutu vc cskidcn kalrnl hazineler de c;oktan hcba edilmiti. Bizans nw1 ko.
vc cyalct idarcsinin bel kemigini tCkil eden thema'!ann vcya lo.ttolllt~llil-.lnnr
sadcce adlan kalmtti. En oncmli memuriyetler sadcce tinvanda 11 i 11.111 111
vc bunlann bir zamanlar gordiikleri gorcvler bile unutulmu~t11. C,!aP,d.1 ~
mticlliflcrden Kodinos, /.oyo3i:"Njc:; ye:vLxou ve /.oyo3i:TY)c; -"t"ou ~PliMI> 11101
kamlannm nc anlama geldiginin artik bilinmcdigini yazmaklacln 1 .
Bu memuriyctlerin bir zamanki oncmi hatirlamr vc Theodoros Mc1okln1 1H
'in, daha Andronikos II. zamamnda, 14. yiizy1lm yirminci yJIL1r11ul.1
1-oyo~i"Njc:; ye:vLxou ve sonra da fl-EYIX:; Aoyo&ETIJ<; stfatiylc onclllli roll 1
1 Kr~.
2
]. MEYENDORFF, Projet de
Kodinos, 34 ve
:~h.
lla)kul.u
Concile Oecumbzique en r367: un dialogue i111!dit arasmda, logothetes'lik vt halla hir Wlllllll
entre Jean Cmzlacu.;:ene et le Ugat Paul, DOP '1 Jar o1agani.isti.i onemi bu1unan ~"h " rpm
( 11) 011\) I 4I) veld.
klws'lugu makamlan bo~ bir...- 1invarul.o11
ibarel kahm~lanh, aw1. e.1r, :1r1 VI' '1'1 vd.

Eskikitaplarm.com

'""
"Y IIIIIi j:\ 1 dii.~wnilccck oluzsa 1 Bi<~:!IIS idar1 rnckanizmasHliJJ

o mq'um
11, sav a~ ytllannda ne dercccde vc ne kadar surallc <;okmii oldugu idrak
d 11 11o~.l "' ir. Mali giictin yitirilmesi ve idare organlanmn <;ozulmcsi isc Bizans
dl' vi li11in varltgmt her ttirlii temrlden yoksun ktlm1~ll. Hu <;okli devrcsi
d:d~< L U:t.llllUL hir mi.Lddct stirtip gitti; c;unkti Bizans hal a kedi canh idi. Buna
1. q~llll'll Hi;mns tarihinin son yuzyil1 art1k sadcce bir <;()kti~iiu tarihi olmak1.111 llil~ka hir~cy dcgildir.

3 Balkan Yanmadas1n1n Os1nanhlar Taraflndan l<'ethi

Bizans Tiirklerin Vas sal Devleti
<:cud llibliyografya: HALECKI, Un emjJereur.- Ddr.GER, .Johannes VII.- KouAs,
'II &vT~tp o!x 'I(v&.wou Z'. - CnARANIS, Palaeologi and Ottoman T urks. LoENERTZ, At.
l',dr'o logllf. et /), CJdones.- AYN. Mr.F . . Peloj1onese.- AYN. Mr.F., Lettres de D. Cydones.- GAY, Cl!ment
I I. .'i u,III,RSCIIM!DT, Da.r oriental. Problem.- N . ]ORGA, Philippe de )1/Ie;:,ieres el Ia croisade au
.\'ll' jit'cle, l'aris 18g6.- OsTROGORSKY, Byzance, Etat tributaire de I' Empire lure, ZRVI 5 (1958)
1" o,l l. . M. VILI,ER , La question de l'union des eglises entre Crees el Latins depuis de concile de Lyon
' '"'t"',l rrluideFlorence, Revued'hist.eccl. 17 (1921) 261-305,515-32; 18 ( 1922) 2o-6o. Osmanb,
J( IIIH 'Y Islav, ltalyan deniz cumhuriyetleri vc Frank Yunanistan tarihleri i<;in bk. yukanda
' 1-11 v" tf>o.

Dal1a G agustos I 354'tr V cucdik'i n Istanbul clc;isi, bailo, Venedik dqj'u

,\1ulnas Dandolo'ya, Tiirkler ve Cencvizler tarafmdan tchdit edilcn BizansIILmn , ltangi <kvlcte olursa olsun, Veuedik'e, Snp hiiktimdanna veya
1\ l.u ;u kralma , itaate haZir bulunduklanm rapor etmiti 2 Ve 4 nisan
1 v1:>' L Marino Falicr, Vencdik cumhuriyctinc, imparatorlugu trklifsizce
iI h.d, dmcsini tavsiyc c tmi~ti: Qtinku pck sefil bir durumda olan devlct
! ' 111 k lrn knrban gidccekti 3 . Bizans'm ink1razm qigincle bulundugu pek
.ll'l k hit keyfiyetti ve sadecc imparatorlugun kalmt1lannm Ti.irklerc mi,
y1 1ba ltrisliyau bir clevlctc mi intika l cdecegi sorunu nwvculmu gi.>riin11 11 kk ydi.
ll iza11s' tu mirasma konmak ansi en biiyiik olanlardan birisi isc bu arada
o1Lu l.u1 r,.c kildi: 20 mahk 1355'te, en olgun c;agmda iken Stephan Duan
11ldii vt hiiyiik csrri d e onunla hirlikte mczara g6muldiL Bahasnun ne
o l11 ritl'siuc , ne d e encrjisine sahip hulunan gene; <;ar Uro ( 1355- 7I)
N i lc <:rr~oras I , I! 71, 303 vc
lraldc Di}LGE R (Finanz.verwa!twzg
' " ' uy11 la rak A<.yo(} ET1J c; YE~ ~xou makammm
<1,, 1!.1 1~ .J.'dc n soura ortadan kaldmldtgt
~.d 11d l'lldnnt1.. 11una kar~1hk kr~ STEIN,
I ''''"''"dlltllf!.f" :1:1 - V. LA l : Rl'.ST, Echos d'Or.
Ill \1 '1'1'1 ) rGII vdd. 1'. L E.MERLE, Actes de
/,11/illrtlll ;\io. q . x. 1 ' I I . T. Vmwt:;J\trx , I.e
' " ' 1111 lmtWIIIIIt rtl:
I hl'o dt~rt' ,Hdoc/ult, RI.JJ
1

I" 1.

."~ 11

18 ( rg6o ) 193 veld. I. SEv(;F.NKO, l~'t11des sur

Ia poli mique entre T heodore Mewchite et .Nicifihore Choumno.r, Bruxcllcs 1 g62 , 272 vdd.
Aynca bk. AN DR ERvA , Orerki gg.
2 LY um~: ,
.'lfomnn. hist. Slav. merid.
Ill, 266. S AI' ARIK, Glwnik stpskog Uenog
dru~tzoa 12 ( 186o)
" li(WF,

'3
(.'e.I'C!nchtc J, 41(.11.

Eskikitaplarm.com

'I II.Lika11

\'a rllli.td.tNLIIIII

()H III .t lllil.tr

T;nal'111dan

IC'Ihi

I'll

yarltk <kvktinin hirhiri111' yal>;tJH 1 llllsurlardan mlitqckk il vc s ;~<k< ,. g<'ql'k

bag larla baglt klSlmlaruu l>ir arada lulamadL DII<Ul.'m kudr\'lli tl iuiu tH'k
biiyi.ik hit accle ilc bina ettigi dcvlct dagtldt. Her larafta bagumaz V<') a y;u1
bagnnsr1. lriihi.mdarlar t\.i.rcdi. Grek- Sll'p c;arhk d evlrtinin haralwlniu<k

karma kan~1k bir kuc;uk devlctc;ikkr oyunu oynamnaya ba~lach. B1111l111L1

bcrahcr Sup dcvletinin c;okliii Bizanshlara gcrc;ck hir rahat ncf<s aldlra rnadi. Her llC kadar Duan'm ohimii onlan kudrctli bir di.imatHian kmtarrnltl, ama, imparatorluk bylcsinc zaytflamt~tl ki, S1rp t;:arhk dn lctini11
c;bziilmcsinden her hangi bir iayda saghyarnadt ve bir zamanki Bizaus
topraklanm tekrar elde ctmek iizerc hi<; bir ciddi giriimdc bulm1amadJ.
Biiyiik strapedarkfws Alcksios ve bii]iik primikerios Ioanncs her nc kadar imparator Ioannes V. hizmetindc, Struma munsahmdaki Khrisopolis'c kad<ll ki
kty1 eridini i~gal ettilerse de, bu iki kardqin taarruzu ktsa zamanda dunl11
Bunlar sahil Chirlerini ellerinde tuttular, buna mukabil iilkcnin it;: kl.an1
Strplann clindc kalch 1, Epiros'un tahttan indirilmi hiikiimda 1'1 N i k
phoros II., kaybettigi baba mirasm1 tekrar elde cdebilmek maksa<hyla d.d1.1
biiyiik<_;:e bir sefcre giri~ti. Gerek Epiros ve gcrekse Tesalya'da ()ncmli ha ~;1 .
nlar kazanmakla beraber Arnavutlarla miicadelcsinde, r 358 yll111da, 111;1 k
tul dii~tii. Turk fethi tehlikesi ise Duan devletinin dag1lrnasmdan ~0 111 .1
daha tehdit edici bir hal ald1; <_;:iinkii imdi tumiyle Balkan y<t~uu.u\.1
swda, ilerlcmektc olan Osmanhlarla miicadcleye giri~ebilecd , gil!;l11
hi<; bir devl ct kalmatm~tl.
Ioannes V.'in hakktm teslim gcrekir: Dununun nczak<"tini t;,k d11
ctmcmi degildi. Aslmda, Tiirkler irnparatorlugun elindc kahm~ y.. g.llll'
cyalet olan Trakya'mn qiginde bulunduklanna gore, yamlmaya p1 k ol:111 .d.
da yoktu. Yakmdan tehdit eden tchlikeyi onlemek iizerc imparator, l'al.,iologos hanedam kurucusunun, zamamnda bi.iyiik bir ustahkla kull :1 111111:,1
oldugu, <_;:ok tecriibe edilrni union m\.i.zakcrelerine girimek <;arcs in .. IJa,
vurdu. Ancak ceddinin devresindcki ilc irndiki durum arasmda t;ok ,.s . .11
bir fark vard1: Mikhail VIII. devrinde devlet, papahgm iizerill(k 11 II 1.111 i
basktda bulunabilccegi bir batt hristiyan dcvleti tarafmdan tehdit. l'diluwk
teydi; ~imdi ise Ioannes V., kendilcrine karl sadcce askcri giil'ii.ll y;ll'llllll
edebilecegi miisliimanlarla kaq1 kartya idi ve hu anlamda, dal1a h~" ln1
si.irc once papamn himaycsi ve destcgi ile tqckkiil etmi bulumu1 !11 is I i ~a 11
devletler koalisyonu ile Ege denizinde edinilen tccriihc pck de cesar(' I v1 1i1 1
olmam1~t1. Kilise union'u vaadi, imparatorluk saraymm durup durup d<tiu~<l
dagarctgmdan pkardtgt bir koz idi. Lyon'daki konsilin kararla~l1nl1 (.1
union'un akamete ugramasmdan sonra her n e kadar Rom <Lilc Iniizakn..tn
lam ktrk y1ldan bcri durmutu ama, Andronikos II. hik i<; sm ;1.';'111 L: iil,
1 lin iki kanle~in faaliyetiui ilk dcfa olarak aydmlatan
l:unalal'l ik k l'l/.: l'hilijJ/JC.I' Qo6 vdd.

Eskikitaplarm.com

L rMERI .I.'iu 1 a l:~i1(1 111

u,1k

vrrr.

Hizan~

IJr.vlrtinin ~:i>ktl~ il ve Ykii1~1

ko~ulbn ic;iudc gec;ici olarak lHt c;arcyc ba vurmutu. Daha sonra gcrek
Andronikos II I. ve gcrcksc ozellikle imparatoric;e Anna vc durumun <;ok
a ~ nla~lli!;l giinlerdc hatta Ioannes Kantakuzenos devrinde ve fakat elle
lu t ulur hi r sonuca varmadan, kilise union'u iizerinde mtizakerelere giriilrrli~ti 1 loannes V. ise i~i ciddi tuttu. Katolik olan annesinin niifuzu
.dt nub hiiyiicliigti cihetle, her halde samimiyetle taraftan bulundugu kilise
hirl igin i kurabilmck ic_;in biiyiik bir c;aba gi:istcrdi. 1ktidara gec;iinden hem en
hil yd sonra, IS arahk rsss'tc, Avignon'a, papadan I 000 sava~<;:l ve soo
siivari ile kcndisine be galeri ve onbq nakliye gemisi gondermesini rica
tdcn, ta!siHhh ve olduk<;:a safderunane bir mektup gondermiti. 1mparator
ln1 mcktubunda, gonderilmesini rica ettigi bu yardtm kuvveti kaqthgmda
h.dkmt altt ayhk bir sure i<;:inde Roma inancma sokacagtm yeminle temin
tdiyor vc bu vaadini yerine getirecegine clair papaya, hatta imparatorlugun
ol: ,gauiistii bir s1kmt1 ic_;inde bulunmasmm bile mazur gosteremiyeccgi,
t;ok i lcri giden garantiler teklifinde bulunuyordu. Bunlar arasmda mesela,
i rnparalorun ikinci oglu, o s1ralarda heniiz be veya altt yamda bulunan
Mamwl'in rehine olarak papahk sarayma gonderilip orada papa tarafmdan
tgitillllcsi de vardt; eger ettigi vaadleri yerine getiremiyecek olursa o zaman
nnparalor tahttan feragat edecek ve yerini papamn yetitirmesi Manuel
alacak, onun rqit yaa ulamasma kadar ise, onun babahgt stfatiyle bizzat
papa Bizans imparatorlugunu idare edecekti 2 Anlatldtgma gore Inno' t ntius VI. bu hararetli vaadleri pek ciddiye almad1; cevap olarak gonderdi gi mektubunda Ioannes V.'in tafsilath tekliflerine hi<;: temas etmiyerek,
i1nparatorun diiiiniilinii <;ok s1cak ve fakat <;:ok beylik bir ifade ic;inde
o~ rnckl c yctindi ve Istanbul'a legat'larmt gonderdi. Pek az sonra da impara1w, papahk cl<;i heyeti donattlmi galeriler tarafmdan refakat edilmedigi
it;i" an;u edilen ikna giiciine sahip olamadigt ve teb'asmdan bir c;ogunun
,.llli1lnine itaat etmedigi cihetle, hi<; olmazsa imdilik, btittin Bizans halk1m
union 'a sokacak clurumda bulunmadtgmt bildirmek zorunda kald1. Bundan
~o nra union ic;in giriilen miizakereler bir ka<;: yil ic_;in kesildi.
( ;erc;ekten, imparatorun mektu bunda telmih ettigi muhalefet <;:ok
klt vvl"tli idi. Bizans'da her ne kadar en belirgin temsilcisi bilgin hatip Demet' ins Kydoncs olan oldukc_;a giic_;lii bir union taraftan parti mevcut idiyse de,
Biza us ruhanilerinin ve halkm ezici <;ogunlugu, daha onceki birleme miizakcrclcriiJdc oldugu kadar imdi de geleneksel inan<;:lanna s1k1 s1k1ya bagh
ka lrr1 a kta idi. Ioannes V.'in iktidan eline almasmdan sonra, Kantakuzenos
'rrrr ~a l1s i dii~mam stfatiylc tekrar Istanbul patriklik tahtma yerlemi olan
1

IIAI.m : KI

(Uu

emj1ereur

17

vdd. )

' " "'"''~ Kaulakuzenos zamanmda yap1lan

111l lzaknk rin

nw~mini

abarl!r gorlinuyor.
vunlui{u GAY (Clement
vdd .) hu hususla ~ok tlaha <;<kimst' r-

1 h11111 ~c- hadttiuc loa~

1'/

111

dir. Aynca kr". M. VILLER, La question de

/'union des lglises, Revue d'hzst. eccl. 18 (1922)
26 veld.
2
Mek tuhun talsilath lahlili ir,:in bk.
HALJI.CKI, l.Tn emj1ermr :11 vdtl.

Eskikitaplarm.com

'I

llalharr

\'. JIIJIIad :JNIIIIII

()Nmaulrlar

'l':rr;d'Jrrd.tll

Fe''''

I'H

Kallistos, patrikli~i11i11 iinnlik lrakLII'IIIJ korunray:r Jrcr za111au kararh, lwyu

hir muhalazakftr idi. Orl'k kili.~esi haklaruu, gev~(k imparatorlrrg-un kl'rHlr
haklanm korumasmdan \~Ok dalm iyi hir ~ekiltk savrmmasm hiliyonlu.
Kallistos , kendi kenclisiui yaratrm~ ohm Strp 1mlrikligini dalm ilk patrikligi
dcvrcsinde aforoz etmi 1 vc imdi de Bulgar patrikligiuc Istauh11l patnk
liginin yiiksC'k hakimiyctini kabul cttirmi~ti: Arltk Trnovu'da lstanl11rl
patriginin adt kilise dualannda ba~ta zikrolunuyordu. Biiylclikk isc Sup
kilisesi ilc mevcut olan anlamazltgm gidcrilmcsi yolu da bclirmi~ti. Hiz:urs
kilisesi eski mevktini tckrar kazanmaktaydt; buna mukabil lli~:ans dcvkrr
her tarafta niifuz vc itibanm arka arkaya kaybedip duruyordu.
Siileyman'm Gclibolu'ya kuvvetlc yerlcrncsinden pck az sonra Balkan
iilkelerinin Tiirkler tarafmdan sistemli ~ekildf' fethi balad1. 1359 yd11rda
Istanbul Osmanh ordusunu ilk defa olarak surlan 6niinde gonlir J.
Bitkin imparatorluk her hangi bir direnmeye kadir degildi vc kuvvc lle
tahkim edilmi bakenti heniiz dogrudan dogruya tehdid eden bir I lrlike
mevcut degil idiyse de, i~,; savalarm biitiin giiciinii tiikctmi oldu~u Tr;d\ ) 1
dii~mamn 6nlinde serilmi~ yatlyordu. ~ehirlcr birbiri ardma clii~f.ii: I bh.1
136r'de Dirnetoka ve her halde bir yrl sonra da Edirne kesin ol:uak ' lrtrl,
lerin cline gcc;mi~ti a.
Murad I. (1362- 8g) zamamnda Balkan iilkclerinin, sadnc '"""''
tan'm degil 6zellikle giiney 1slav memleketlerinin, fcthi en k<si11 s;d 1!.1:1111.1
girdi. Bizans gibi giiney lslavlan da bu ustlin dii~manm ilcrkyi~i k.11 11';11rel.r
acz ic;inde idiler. Strp devleti Duan'm oliimiindcn beri c;<>ziiluw ie,inclc
1
V. MoIN (Sv. patriyarh Kalisl i christ. periodica 24, 195U, s. r ;:, vdol 1 ,.,
srp1ka crkva, Glasnik srpske prav. crkve 27, Edirne'nin dii~mesini bir VcrHclik ler""'~'"'
I946, s. 202)'c gore I352 sonbahan ile I354 ve LAMPROS- AMANTOS k1sa kroniir,i Nn '' '
ilkbahan arasmda.
ya dayanmak surctiylc, halla r1ho vd1
2
MATTEO VILLANI, Muratori I4,567. na (s. I 59) irca clmcktcdir. Aile .de. orc1111 ol .r
3
Tiirk fetihlerinin kronolojisi kesin yandigl her iki kaynagm da hat;.l;n vc lo11
olma.ktan pek uzakttr. M. VILLANI (Mura- birine kan~tirmalar ihriva ell iRr "' "'',,
tori I 4, 567 vd.)'ye gore Didymoteikhos ilk bellidir. Bu hususu krsa kronik Nu. :rio 1... 1,
defa daha 1359'da ve sonra da kesin olarak kmda bizzat Locncrlz kaydclnu~lu, \ ,., ,
kasrm 1361'de i~gal olunmu~tur. Trabzon'lu dik kaynag1 hakkrnda S. (,!mKovu, ' iu '"""'
Panaret (n~r. 0. LAMPSIDIS, 1958, s. 74, 15)'e laas1 ile kq.: Sl. Novakovif, Srhi 1 lmn I II '
gore Edirne en son olarak I362 yth martm- XVveka, Beograd Ig6o, 44~ ve! - 1\. llroUIII V
da Bizans'a tabi goriinuyor. Kq. jiRECEK, (Koga e zavladyan Odrin ot lllrcilt, /::.1 . 1111 lltllt:
Archiv f slav. Philol. I 4 (I Bg2) 260 ve BZ istor. drujestvo 2I, I945 s. 23 vclel. )'uu, lo~l11
18 (1909) 582 vd. BABINGER (Beitriige 46 vd.) ne'nin ancak 137I yrlrnda M .. r il,' kcuaJIII
Dimetoka'nm fethini I g6o yrlma ve Edirne' daki savatan sonra dii~mii~ olduil;unu k..Jucl
nin zaptrm 136 I ilkbaharma vazetmek isti- etmcsi hatahd1r. Ozdlikk daha Hotll'llkr
yorsa da, yukarulaki kaynak verilerine Srp kaynaklarma dayanan hu ielelia 1\1
bak1lacak olursa, kanaatime gore, bunu TIKIIOMIROV (Voprtm i.rtorii lf),tl!, li,'J' ~ol . )
kahul clniCk giic;tiir. R. -J. Lot;NF.RTZ vc BAIIINGF.R (RHJJ 7. 11)!)11, s. \ICI!j) 1.11 .1
(Rtrult'J sm lt:.r dmmique.1 breves byzallli11cs, Or. l'rndan haklr nlarak r('(hkelrlmi~l ir.

Eskikitaplarm.com

1'11
ludiiJHIII~II gibi, k1smi devlctlcrc aynlmt, agu hir iktisadl lmnahm ve
di11scl kayna~malarla ki)ti.iriimlqmi~ durumda yere serilmi olan 13ulgarislall'da ftijldim suren prtlar daha da hazin idi. Usta hir kumandan olan
L:1 Lt ~.thill I 363 yth civannda Filibe'ye girdi vc ilk Rumeli Beylerbeyisi
Hli at iyk lnuada ycrlqti. Bizzat sultan da saraymt once Dimetoka'ya, daha
so 111 a da ( takribcn I 365'den itibaren) Edirne'ye gotiirmek suretiyle dev1.-tinin mcrkczini Balkanlara nakletti 1. Turk ilcrleyii sistemli koloni/.asy on tc:dllirleriyle birlikte yurutuldugii cihetle, Osmanlrlar daha imdidcn
;\ vru pa topraklanna saglamca adtm atrm saythrlardl. Y erli ahali buyuk
sa y1da J\nadolu'ya kblclige suruklcndi, fethedilen topraklara Turk kolonizatorkr iskan olundu ve Turk ileri gclenlerine, ozellikle sultamn kumand.udanna biiyiik araziler dirlik olarak daf!;ttlldt 2
!\irk ilerleyiinin czici kudretinden ytlan Bulgaristan, seLimeti gii<;Iii
btihlcrc dayanmakta arayarak gerek Macaristan ve gerekse Bizans devleti
i lc hozutu :1. I 364 y1hnda i~ Bizans ile Bulgaristan arasmda hatta siU'thh
llir ~,~atimaya dokiildii ve Bizans imparatoru Karadeniz kiylSlndaki liman
~1'1 11i Ankbialos'u zapta muvaffak oldu. Bi::iylecc zamanm artlanna hi<;
de uymayan bu sava Bizanshlan hi($ olmazsa bir noktada tatmin etmi
uldtt: Talihsizliklerin kovalad1g1 imparatorluklanndan daha da zaytf bir
iiI keni n lmlundugu ortaya <;lkiDlti.
Roma yardtmma baglad1gl umitlerinde hayal sukutuna ugram1~
IHdtillilll Hizans imparatoru, ilerlcmekte olan TUrklere kaq1 yeni mtittet'ikln ararnaktayd1. Bizzat patrik Kallistos, Duan'm dul kans1 ile bulutugu
s('l rltde gitti ise de ani bir hastahga tutularak i::ildii. 1talyan deniz cumhuriyellcri ile yapi!an muzakereler de elle tutulur bir sonu<; vermedilcr. Boyle-n imparator yeniden Avignon'a ba~ vurmak durumunda kald1. Bu s1rada
hat 1 diinyasmda ciddi: olarak bir ha~Sh scferi haZ1rhg1 yap1hr gorunmekteydi
vc gen;:ekten de sefer I 365 sonbahannda K1lms hiikumdan Pierre idarcsinde yapdlh; ancak istikameti MlSlr idi . Boylcce Ioannes V. iimitlerinde
y(' II iden yamlrmtl. Bunun uzerine I 366 ilkbahannda imparator, kudretli
hal Biiyilk Layo'un yardimml elde etmek uzere hizzat Macaristan'a
do j_\ru yola <;tktJ. 1rnparator ger<;ekten enerji yoksunu degildi.
Bir Bizans imparatoru ilk defa olarak, ordusunun bamda bir kumandan
liLII.tk dq~il de, yardun ricaos1 olarak yabanc1 iilkeye gitmektc idi. Fakat
lwt ~~y ilo~unaydt. Roma'mn artl ayakta duruyordu: Once katolik inanl'l tta diinii~, sonra yardnn. Hatta Macar krah, Roma'dan da daha sert hir
t 11 t lllllla, Bizans irnparatorunun sadece Rom a inancma donmcsini degil,
;, Y' u:1 l>i:t.z<t t Rom a usuliinc gi.ire kendisini vaftiz ettirmesini de talep ctmekKr~.

3
Beitrage 4B vdd.
NrKOV , Tl(rskoto zavfatfevaue 55 vdd.'
~ K 1 ~ NrKov, Turskoto zavlat!el!ane de boy le.
I" vdd. IIAIIIN<~I~It , /litilragt ,,.II vel., '7 vdd.
1

ll'\IIINGE R,

Eskikitaplarm.com

ll'ydi 1. loilllllt's V. t llni bo~ olarak Ma ('ari~la n'tl;tll <lyl'lldl \t' tl111111 .',:
yolunda lnl~ka hir talihsizli~e ttgradJ. Maearla.r taraltnd ;tll i~f,!;al ('((iltn
Vitlin'e geldig-imlc Bulgarlar ouuu iilkdnindcn gi'~'IIH'Silli yasaki:Hidd.111
i<;in scyaha.tini durdttrmak zorunda kaldt. Bn olay IIi~; ~ii.phcsiz hir Btd g.ll
prensesi ilc evlcnmi~ hulunan oglu Andronikos'nn bilgi~i dtlnda l1i1 ,.,., y
degildi. Kesin obmk l1ilimn ln1sus, mum babasun kmtarmak i~;i11 l1i1; l,j,
giri~imdc hulunmamt oldugudur. Ancak ic "Ytil Kont." alhy!.- ~"lncl
yapan Savoycn kontu Amadco'nun miidahalcsi l.mhts1z htiki..imdan ic;intl
bulundugu kotii dururndan kurtard1. 1mparatorun daytzadckrindtll 11L 111
Yqil Kant 1366 ynmda bir ha<_;h ordusn ile Hizans sulannda giiriinmii~i'''

1Ik hiirumda Gelibolu'yu Turklerin elinden ald1; bundan soma Btdg:tris

tan' a teveccuh cdcrck, imparatorun sadecc scrbest b1rakllmasnn tlc f!,il,
aynca Mcscmbria ve Sozopolis'in clc Bulgarlar tarafindan bo~altllnl<l ~ llll
saglad1. Bu suretle Bizans'm, Karackniz'in bat1 kly1smclaki dunmnt old1d";.'
kuvvctlenmi~

oluyorclu.

Bu arada hac;h sckri, Savoycn kontu Amadeo i<)n de 1111ion pl;llil.ttl

ile s1k1 s1k1ya bagh idi. Ona n~fakat ctrnektc olan papahk lega/'1 l';tldll '
kontun talebi iizerine 1367 haziranmda Hizans hiikumdar hancdau1 1111'11
suplan tarafmdan yiiksek kilise ve devlct crkanmm hazn huluudug11 hu
mccliste kilisc union'u iizerinde hir goriimcde bulunmak iizere bhnl nldd t
Bizans tarafimn sozcusii kudretli kii ligi ilr toplantlyJ. tam ;u.r., .. n' 1.
hakim olan diiiik imparator, hiikiim siirm<'ktc olan imparatornn " h.dJ.I
loannes Kan takuzenos'tan ba~kas1 degildi. Kantakuzcnos Jo.;I,Jnllld'tl.,
bir okumenik konsilin toplant1ya t;agnlmasml talrp cttigi gihi , P'l'dd,
legat'mm buna muvafakatini koparmay1 da ba~ard1 2 Ancak ],<llll .ddt:tc
nos ' un talehi Roma' da hie; bir ma'kes bulma(h. lnannmlau do1111 11 '
hazJr Ioanncs Palaiologos ilc dogrudan dogruya anla~mak papautu d '"'
t;ok i~inc gcliymdu. Bu anla~ma nihayct gcn;t klc~ti dr. l!1h!) ~~~~~~~~~~~~~cl,
loannes V. "lapoli iizcrindcn Roma'ya vard1. Rdakatilldl' hir t;ok y 11l, ; I
dcvlet crkam hulunmakla hrraber buulann arasmda Bizans ruh:111 i su ulunn
hie; hir tcmsilcisi gorulmiiyordu. Kantakuzenos tarafmdan i lc-, :antlkt
talebinin reddedilmesindcn sonra Bizans kilisesi tam bir c;ckimst rl iii hav .1:a u.1
biiriinmil~tii. 1mparator Roma'da atalanmn inanrma ilwnel nlcll,c u,
Kallistos'un oliimiindrn sonra yc nidrn Istanbul patriklik tallttll ;t 1.1\ Ill
1 H11

husus ksa stirc once J. !YfEYENtarafmdan yaymlamp bundan sonraki

not1a zihedikn mel inle aydmlanm:tktachr.

mahiyetinckki ara~tumada ltlfll,llt1111 I

yonnnlamaktadtr. i\w ill< l111 il ~,
c;ekici vc iirwmli hahcr a~kc;a 'c 'n ill lil AII
2 Kr~.
.J. l\1FYENDORFF. Pro iet de gibi, bir Kantakuz('nos tar;d't:.rtna ;.i ll II
r:onole Oecummique m 1367: 1111 dia logue inl.dil Aync:.a bk. AYN. Ml.t"., } em1 }o</.1'11/J(t I .'ollll II
eulfl' 7ean Crmii!CUZI!Illl clle legal l'aul, DOP '4- zime et le projd ell: c,mcilt: Oecwnlllllflll' ~II I 'fh.
( Iqhol '17-77 Yazar hurada hu mii;mkere- Akte11 des XI. lttl~rn. IIJ'ZIIItlini.l/t'll /, ollfi lfll l'\,
11'1' ltak!luuLt ~'iiMd"~ hirl1alwri l<lllllmakla vc Mi'm rltl'll t<)IHI, 'lliJ veld.
DORFF

g-it;~

bir

~ckilde

Eskikitaplarm.com

I'Clilmi~

hulunan, Kanlakuzeuos'un dostu patrik Philothcos, sadn:c Bizans

ahalisiui deP;il, dc-vltt strnrlannm d1~mdaki Suriyc, MISlr, giiney 1slav iilkclcri vc R usya'daki ortodoks hristiyaulan, gi:inderdigi uyanc1 mektup vc
yaztlarla inan~lanna sadakatc tevik etmektc idi 1 Bi:iylece Ioannes
V .'in 1369 ckim aymda biiyiik bir ti:irenle icra edilen Roma inancma di:iniiii,
sadtcc irnparatorun ahsmt ilgilendiren kiisel bir davramtan ibaret kaldt.
Bir kilise union\1 hit; de gcrc;cklqmemiti 2 Vc iki kilise arasmdaki ilikilntk dci!;iCn hit; bir CY yoktu. Seyahatin politik sonucu ise tamamiyle
olumsuzdu; <;iinkii batimn yard1mma baglanan biitiin iimitlerin bo oldugu
lahakkuk ctmiti.
~u halde seyahatin ve inant; degitirmcnin esas gayesine vanlamamiti.
Buna rai!;men Ioanncs V. dcrhal iilkesine di:inmiyerek 1370 ilkbahannda
Vcucdik'c gitti. Onu bu seyahate, kendisini hissettiren mali bunahm sevk
t'lmiti. Art1k dcvleti ir;in askeri yard1m aram1yor, hit; olmazsa bir az para
dde etmcyc ~ahIyordu. Bununla berabcr Venedik'teki uzun ikameti ona
sadcce ycni hayal sukutlanna ve yeni ag1r hakaretlere mal oldu. Filvaki
bir anla~maya vanlmiti: Ioannes V. Venedik cumhuriyetine, r;oktan beri
sahip olmay1 sabirSizhkla istedigi Tenedos ( = Bozcaada )'u terk etmeyc
raz1 oluyor, buna mukabil de Venedik kendisine otuz y1l once annesi taralmdan rchin vcrilmi olan tar; miicevheratm1 iadeyi ve bundan ayn olarak
alt1 nakliyc gemisi ile nakit olarak 25 ooo duka altm vermeyi va'dediyordu.
Mesck yoluna girmi gi:iriindiigiinden imparator miiracaati iizerine avans
olarak 4 ooo duka altim ald1. Ancak, babasmm bulunmadigt esnada Istanhul'da ona vekalet eden Andronikos, Bozcaada'mn Venediklilere verilmesini
reddctti; <;iinkii ada Qanakkale bogazma giri ycrindeki mevkti ile Androuikos'un dostu olan Cenevizler tarafmdan da istenmektc idi. Bu sebeple
imparator Ioanncs V. fevkalade ki:itii bir durumda kald1. Ne iilkesine geri
tlli11meye yctecek paras1, ne de borr;lanm ve aldigi avans1 i:ideyebilme
imki\m vard1. Yardim fcryatlanm ise oglu Andronikos sogukr;a gcri r;evirllwkte idi. Andronikos, halkm, kilisenin hazinelerine el atdmasma raz1
olrnad1gmt (ba~ka her hangi bir imkan olmad1g1 anlaIlmaktadir) bahanc
ol:u ak ilcri siirmektc idi. Bu durumda Ioannes V., 1355 yllmdaki planla1'111111 sadrre kag1t iizerinde kalm1~ olmasi, o zamanlar istemi~ oldugu gibi
1-{1'11~ Manuel'i rehinc olarak Avignon'a gi:indermedigi ir;in tannya iikretmdiydi. Qiinkii Sclanik'tc hiikiim siirmekte olan Manuel babasmm yard1-

1 K1 ~. HAI.EC:KI, Un emjJereur 235 vdd.

Bu hususu II ALECK I ( U11 emj1ereur
1111"1) hakll ol:uak vurgulamakt:uhr. Buna
mukahil t\ . VAslr.IIW (/l llillggio tli Uiol!WIIIi

V Paleologo in Italia e l'ur~ione di Roma del

rfig, Studi bi.;:antir~i e r~coellenici 3, 193 ', s.
I;,3-92 )'m fikirlcri yanh~t1r.

Eskikitaplarm.com

mma ko~t11 ve 01111 i;iw dii~tnii ~ oldu~11 kiil(i durumdan kurlanlt 1

Nihayet 1371 ckim aynula ~, l>u kadar nnrsilwt krc 11gram1~ bulunan
imparator, iki ytlt a~;ur l>ir aynltktan sonra, hir; bir ~cy cldc cdcmcdcn
Istanbul'a dCind(i. Bu ko~ulla r altmda iilkcsini kilisc union'una scvk ctmek
1
: i
ba~an ~anst hir; bulunmayan bir tqcbbiiste, anlalldrgma gCirc,
bulunmarniti bile. Bedbaht imparatora bu talihsiz scyahatinc rd~tkat
ctmi~ olan Demetrios Kydoncs'e gore bu "i.i.lkemiz ir;in hi~ bir faydas1
olmayan bo~una bir c;:aba" olmu~tu 3
Ioannes V.'in bo~ ycr e elde etmcye ugra~t1g1 yardrmm ne kadar gcrckli oldugunu bu arada yeni ve muazzam bir Tiirk zafcri gostermi~ bulunufOrdu. Osmanhlann Trakya'ya yerlqmesinden sonra dogrudan dogruya
en biiyi.i.k tehdit altmda kalan Srrp Makedonya'sr idi. Serrhcs'de hiikiim
siiren despotes loanncs U glyqa "silahlanm tannstz miisliimanlara karI
kavrayan" 4 ilk kii oldu. llk olarak o, fatihlcre kar~1 biiyukc;:e bir mukabil
taarruz haztrlamaya gayret ederck Bizans'1 "mu~terck dii~mana karI
berabcrce miicadele" etmeye 5 davct etti. Du~an'm imparator ilfm cdilmi~
nlm:- s1m ve bir Srrp patrikliginin kurulmu~ bulunmastm en sert ifaddcrl c
:erek ve Istanbul patrikliginin kendi hakimiyet bolgesindeki haklanm
c.tmmak suretiyle Bizanshlara yaranmaya ~ahtt 6 Ancak kcndisine
kattlan sadece kard q i kra l Vukain oldu. iki karde ordulariyle Edirne
iizerine yiiruyerek Merir; kenanndaki Qernomen'de dii~manla karIla~tilar.
1

R.]. LoENERTZ (Jean V Pateologue

(IJJ0-1371), REB 16, 1953. s. 'l.I7
vdd. ) Ioanncs V.'in Vcncdik'teki ikamct
tarihini miikemmcl bir surcttc ara~tlnp ortaya ~ 1karm1~ ve boylece iizerinde ~ok tarti~Ilan bu sorunu kesin olarak ~i:izmii~tiir.
HALF.CK1 (Un empereur 335 vdd. ve By;:.
q, 1944/45 , s. 313 vdd.) Ioannes V .'in
Vcncdik'te bir y1l ahkonulmasmm sonradan
~1km1~ bir masal oldugunu ve imparatorun
kendi istegi ile bir y1l V en edik'te kalm1~
bulundugunu iddia etmiti. D 6LGER (Johannes VII. 2'l. vdd., BZ 33, 1933, s. 134 vc 43,
1g6o, s. 441) ve CHARAN1S (Palaeologi and
Ottoman Turks 286 vdd. ) Halecki'nin bu
iddiasmm savunulamayacagma i~aret ederek
loanncs V.'in Vcnedik'tc gcn;:ektcn odemeden aciz bir bor~lu SJiatiyle a hkonulmu~
oldugu gi:irii.~iinii tcmsil <"lmi~ lcrdi. Loenerlz'in esasll makahs indna snnra llal!~cki'
nin lezi kesin obrak y 1kduu~11 r ; h11 arada
Dolger ve Ch;u ani ~' in g'ilrii~J.-ri (lu hu l'Sl:rin
eski baskJlaruula lh 11 d, o11l. ua kn11 11nt ~l un )
de SQl' Ullllll l'~a~lllli.l dq"\il \T l.1ka1 h:tZI

a Venise

niianslara miitcallik hususlarda iyicc bclirtilmeyi gerektirmektedir. Bizzat Loen trll.

(s. 'l.J8) ~oyle diyor: "II (Jean V) Ct:il
pratiquement prisonnier a Venise; non pa ~
prisonnier p ou r dettes, comme on a eu t011
d 'ecrire, mais to us de m eme prisonnkr ...
de ses dettes, ou, a toutle moins, de son manque d'argent" ve daha sonra (s . 225) :" I .a
Seigneurie pour empccher l'empereur dr~
partir, n'avai t pas besoin d e lui mcttr ~ lo-N
pieds dans Ies ceps; sans argent ni cn:chl, il
ne pouvait pas approvisionner ses ga lt~n~
pour le retour".
2 Tarih
it;in
LAMPROS- AMAN'l'o~,
Bpcxxcc Xpovtx& No. 47, 3'l.. Bunun hakkmda CnARANJS, Short Chronicle 340 ve l'alaeologi and Ottoman Turks 292 .
3 D. Cydones Corre.rprmdance, n~r. LfmNERTZ , l, No. 37, 5
4 SoLOVYEV - Mo~IN,
Grfke
jJOuclye
srjl.l"kih vladara, No 3ll, G.
G Demelrios Kydoncs, MIGNE J>. G. 154,
IO~H

SoLoVYJ'.V - Mo~JN 1

Eskikitaplarm.com

No. 35

VHL Iliz:uu Dr.vlc tinin

Burada

sava~

(!okll~i.l

vc

Yrkdr~r

kuvvctlcri 26 cyliil 1371'dc Tiirklcr taralindan imha cdildi.

l lg-lyc~a ve Vuka~in savata maktul diitiiler vc boyleliklc o zamanki Bal-

kanlann en kudrctli ~ahsiyctlcri olan bu iki kii ortadan kalkm1~ oldu.

Bu fl'li'tkettcn sonra Makedonya iilkcleri bagimsizhklanm yitirdilcr. Mahalli
hiikiirndarlar ve bunlar arasmda Vukain'in oglu ve S1rp halk ark1lanmn
k.t hramam Kralyccir; Marko, sultanm yiiksek hakimiyetini tammak, harac;
iidr:mek ve ordulan ile sultana katllmak yiikiimliiliigiinii kabul etmek
:r.onmda kald1lar. Gcrek bunlann hiikiimdarhklanmn ve gcrekse Balkanlann
gni kalan klSlmlanmn kesin olarak itaat altma ahnmalan aruk sadcce bir
:t.aman sorunu idi.
1453'tcn onccki en biiyiik vc sonucu en agu Osmanh zaferi olan Mcric;
yarn ndaki galibiyet, bu savaa katdmam1~ olmasma ragmen, Bizans'm da
iIi klerinc kadar iledi. Manuel' in maktul diimii olan U glyea'nm iilkesine
sa l<hrarak Serrhes'e girmesi (kas1m 1371) 1 sadece zay1f bir teselli ve
~c;ic i bir kazanc; oldu. Durumun Bizans baklmmdan da ne derece kritik
l1ir hale gelmi~ oldugunu, Manuel'in bizzat daha sonraki bir vesikada
kay<letmi~ oldugu gibi, imparatorluk hiikumetinin itC tam bu Sll'ada
'c S1rp despotes'i miiteveffa Uglyea'nm oliimi.inden hemen sonra ", "pek agir
vc ]H'k 11zun siiren Turk istilas1" muvacehesindc iilkenin savunmas1m giir;lendirmek ir;in, Bizans kiliselerinin sahip olduklan arazinin yansm1 miisadcre
('(kre k bunlan pronoia statiisiinde tevzi etmck karanna varml olmas1 vak1as1
giistcrmcktedir 2 Dahas1 da var: Meri<s yamndaki savatan pek az sonra
Bi:t.ans da resmen Osmanh sultammn hakimiyeti altma girerek hara<s odeuwyi vc Osmanh ordusunda hizmeti kabul etmitir 3 Aym s1ralarda
Bulgaristan da Tiirklerin yiiksek hakimiyctini kabul etmitir. Boylece
d.tha Osmanhlann Avrupa topragmda siktca tutunmalan iizerinden daha
yirmi y1l ger;meden- gerek Bizans imparatorlugu ve gereksc onun bir zamanki kuvvctli rakibi Bulgar r;arhgt Tiirklerin vassali durumuna diimii bulurrlryorl ardl.
Daha I 373 ilkbahannda imparator Ioannes V.'i, vassallik gorevlerini
yni ll<' gctirme yolunda, sultana Anadolu'daki bir sefcrinde refakat ederken
I

P. N.

PAPAGEORGIOU

(B-?, 3. 1894

" ph, n. 2)'nun Protaton yazmas1 No. 21'den

nhp yaymladigl metne bk. Aynca kr~.

M. Paliologue et D . Gydones 278.

Philippes 214 vdd.- Bu s1rada
Mannd'c Sclanik ile Makcdonya'da zaptc-chlcn yerler tizerindc omtir boyunca hakimiyct hakk1 en resmi bir ~ckildc blrakllrnr~llr: D. Kydoncs tarafmdan kalcme ahnan
k/rruob ul/on (n~r. ZACIIARIA von LINGENTIIAL ,
S. IJ. d. jmuss. Akad. d. Wiss. 1888, II, 1417
vdd.) ilc kq.
l.cm NER T7.,

l.r

MHRI.I: ,

2 Manuel II.'in
arahk 1408 tarihli,
c;:ok faydah Prostagma'smm (n?r. V. MoIN,
Akti iz svetogorskilz arhiva, Spomenik 91, 1939,
s. 165 vdd.). Bizans manast1r cmlakinin
musaderc ve pronoia sahipleri arasmda taksimi hakkmda tafs il:H ic;:in bk. OsTROGORSKij, Feodalite 161 vdd.

Kr~. G.

4CI

vdd.

Eskikitaplarm.com

Byzance, Etat
ZRVI 5 ( 1958)

OsTROGORSKY,

tributaire de !'Empire lure,

1 llalknu

\'urunndn~uuu

0~1111111111111'

Tar;rr1ud .a11 l'tthi

iiyoru:t.. Auc:ak o111111 lslauhul'dau aynlmr~ ol111asuulan n ~ lu Arulrnuil-o~,

hahas111a kar~L ;u;tk<;a ayakLuunak lursusnHia (;tydalaJJ(h. Osmaulr ~~l:t..uh Hi
Saver Qdehi ile hirlqti vt bi)yk<T Osmauh Vl' Bi:t.ansh prl'uslerin hahalarma
kaqt milterekcn isyan etmderi Cklinde garip hir ayaklamna vuku huln11r ~
olclu (mayrs 1373). Ancak Murad isyam si.iratk bastrrarak Savn'nm f.,!;il:t.lcrinc mil c;cktirdi ve loannes V.'in de oglunu aym ~ekilde cezalamhrmastlll
talep etti. lmparator sultamn emrine kaqt f$tkamazdt. Ancak Savct korkutH,:
yaraya dayanamayrp oldtigti halde, Andronikos ile kii~tik oglu loanncs'c
uygulanan gozlere mil c;ekme operasyonu daha hafif ~ekilde icra cdildi,
()yle ki, bunlar gdrme gtictinti tam olarak kaybetmcdilcr vc her ikisi do
-devletin f$Ok aleyhine-onemli rollerini oynamaya devam ctmek imk:u11111
buldular. Tutuklamp veliahdlik haklan ellerinden alman asilerin ynllJI'
Manuel veliahd ve 25 eyltil 1373'de mii~terek imparator tacma nail oldu 1

J.{OI

Bizans htiktimdarhk hanedam ic;indeki anlamazhk krsa zamaruLt

Venedik- Cenova arasmda Tenedos etrafmda cereyan eden mtica<ld c ilcbirbirine kan~t1. Ioannes V. adayt Venediklilere vaad etmi oltlu~ i~in
Cenevizler vakit gegirmeden Istanbul'da bir darbe ilc hiikumeti <k~ i~lia
mek ve boylece ticari siyaset ve strateji bakrmmdan onemli olan adau111
Venedik'e tcslim cdilmcsini onlemeye karar verdilcr. Tutuklamtn ulan
Andronikos'a Galata'ya ka<;masr i~in yardtm edip bu taht iddiacrsr111 loannes V.'c, ashnda ise Venedik'e karI harekete gef$irdiler. 12 agustos 1 :nli 'd;
Andronikos IV., Ttirkler tarafmdan da destcklendigi halde, 32 gtiu siin
bir kuatmadan sonra Istanbul'a girdi ve bu sefer de o, babasmr vc kank
~ini tutukladt. Bundan bir ka'i gun sonra Andronikos Tenedos'11 Cnwvizkt1
terk etti; Ttirklere ise on yrl once Savoyen kontu Amadeo tarafmdan is1i1
dat edilmi~ olan Gelibolu'yu geri verdi 2 Bununla bcraber Ceuevi:t.ll'l
Tenedos'u elde edemediler. Ada Ioannes V.'e sadakatini muha[~tza I'll i vc
1376 ekim aymda Venedikliler tarafmdan i~gal olundu. Cencvizlcr huu.a
elbette razr olamazlardt; nitekim bundan bir yrl sonra miicaddl' kcmusn
ada i~in iki taraf arasmda sava alevlendi 3
1 Kr~. CnARANIS,
Palaeologi and Ottoman Turks 1193 vdd. R. LOENERTZ, La
premiere insurrection d' Audronic IV Paleologue
(1373), Echos d'Or. 38 (1939) 340 vdd. F.
DDLGER, .(um Aufstand de.f Andronikos IV.
gegen seinen Vater ]o!tannes V. im Mai 1373,
REB 19 (1961) 328 vdd.
2
[). C'ytfm1h
Corre.I"/JOndmlce, n~r. LoIt.NI:RTZ, II, No. 1li7, l'j. Gdiholu'nun
'l'lirklcn lo~lianiniu ll lll"olk 1~177 ba~mcla
vukulluldu~111111 k,d11rl cdr11 CrtAUANIH (1'11/a~olo)ll wul ( )l/ollltl/1
lttrk Jqto vdd. ) 1 h.

ylizyiia a it bir kronigin (LAMPROS - AMAN 1 oN

No. 45, 6) vcrdigi bir habere dayaunaak
tad1r; ancak bu kronigin vcrdigi hil !(iyo 1"
kadar az glivcnilcbilcccgi, bu e~en !{lin
Murad'm aym siralarda Strbistan' cia alnn ~
oldugunu kaydetmi~ olmas1 vftk1as1 gclslra
mcktcdir. LmlNER'I'Z (Lettres de Cyrlrme.r 1 1~)
Gclibolu'nun teslimini 1376 eylilliiaw \llr.
ediyor.
3 Kr~. F. TmRmT, Veni.w el l'occrtfmli
rm de Tenldo.1 au XIV" siccle, Mllrwges d'arr:hlol.
~~ tl'hi.lt. HJ.'i:l, !l:.l.'i vdd .

Eskikitaplarm.com

Digcr tarartan Ioanncs V. ve Manuel II. de Vencdik'in yard1m1 ilc

z111dandan kurlulmaya ve sonra da Tiirklerin nzasiyle kaybetmi olduklan
t.ahla yenidcn ~1kmaya muvaffak oldular. Halkm tevecciihii onlann taraflnda imi~ gibi goriinmekle beraber, bunun oncmi ancak ikinci planda
kalmakta idi. lmparatorlugun mukaddcrat1 baklmmdan i<; gii~lerin dag1h~
ora m artlk onem ta~1mamaktad1r. Her ~cy yabanCI devletlerin etkisine,
niilirzuna baghdu. Qiinkii Bizans dogudaki olaylara kan~an biiyiik devletkrin, iki 1talyan deniz cumhuriyeti ile Osmanh devlctinin, siyasi oyunlannda arl1k sadece bir dama tamdan ibarettir. lmparatorluk tahti i~in
giritiklcri miicadelcde Ioannc::s V. ve Andronikos IV. ashnda sadece Venedik
V(~ Ccnova'nm birbirine ayk1n c_;1karlanmn temsilcileriydiler. Kcsin sonucu
ise nihayet sultanm iradesi saglad1: Tiirk destegi saycsindc Ioann(S V. ve
Manuel II. I temmuz 1379'da Chre girdiler. Bunun on ~artl isc, sultana
ycnidcn ordusunda hizmct etmek ve harac; odemelerindc bulunmak yiikiimliiliigiinii kabul etmi~ olmalan idi. Manuel h er y1l tesbit olunan hara<; ve
yardtmcl birliklerle sultanm sarayma gitmek vc Osmanh padiahma sava
sderlcrinde, her cmrettiginde, refakat etmeklc miikellcfti 1 .
Tenedos'u elege~irmek ic;in yapllan Vcnedik- Genova savaI bu arada
si.i.rii p gitmcktcydi. Miicadele her iki tarafc;a da artan bir iddctl c yi.iriitlilmcsine ragmen bir tiirli.i sonuc;lanam1yordu. Nihayet bitkin di.iCn rakiplcr
Savoyen kontu Amadeo'nun araCihgt ilc 8 agustos 1381 tarihinde Torino
~chrindc bir ban anlamasi yaptllar. lki taraf arasmda 6yle bir anlamaya
vanldt: Tencdos ne Ccnova'ya, ne de Venedik'e ait olacak, istihkamlan
ykilacak, ahalisi Girit ve Euboca'ya tchcir olunacak vc askerlikten anndlnlacak olan ada, kant Amadeo' nun tayin cdcccgi yctkili bir mcmura teslim
olunacakt1. Bizans, bu ada kendisine sanki hi~ bir zaman ait olmamiCasma,
l>iHiin bu miizakerelerdc oyun diI birakllmiti. Ancak bu arada Tenedos'da
bulunan Venedikli komiser ( - bailo ) adamn tcslimindcn imtina cttigi
i~_;in anlamamn hiikiimleri ancak 1384/85 kimda uygulanabilmiti ve bu
tarihtcn sonra bile Venediklilcr aday1 daha uzunca bir mi.idd ct donanma
iissii olarak kullanm1~lard1r 2
Bizans imparatorlugu tahtma tckrar ycrlqtirilmesinden sonra Ioannes
V., pck klsa bir sure once olup bitenlere ragmen, Andronikos IV. ilc bunun
oi!;lu Ioannes VII.'i mqru hal eflcri olarak tammak vc o11lara Selymbria
( Silivri ), Hcraklcia (= Marmara Ereglisi ), Rhaidcstos ( Tekirdag)
Vl~ Panidos ( = Barbaros ? )'u tcrkctmck zorunda kald1. Manuel'in arka
pl ana itilmesi anlamma gelen ve hanedan i-;:indc ycni tats1zhklann ~1kma1 Khalkokondylcs (n~r. DARK6, I, 57,
1:1 vc 5B, 1)'c gore hara<;: ytlda 30 000 altm
sikkc olarak tesbit olunmutu. Sphrantzes
(n~r. l'AI'ADOPULos, s. 6o, 21) 'e gore ise sul-

tamn emr inc vcrilccck Bizansii yardtmcl

kuvvctlcr yaya vc alh olarak 12 ooo ki~i
olacakt1.
2
TmRIET, ayn. esr., s. 228 vdd.

Eskikitaplarm.com

I llalk.ou

\ .11 1111.ocl a~1 11111 ( ).~manld:ll' T.llal111dau

lrt hi

'\til

Slll.l scl)('p olan hu dm11111 2 kas1111 1182 tarihind nsmi hir aul.1~111a ilrlasdik olumlu 1 Bma gon Bizans dcvktinin kalmtllan imparalorluk
hamdam iiydni tarahndan idan olunan bir ~ok k1smi hakimiyttlnt
holiinmii oluyordu: Istanbul'da loannes V. hiikiim siiriiyonlu; Manua1 01
dcnizi kenannda dcvletin dindc kalnn~ olan ~chirl('ri, hahasmdan ziyad1
Turk sultamna tahi olarak Andronikos IV. muhal~tza ediyordu; atlatllnu ~
olan Manuel kcndi kendinc harckcte gec;crck Scltmik'dcki 1 ski bfl.kimiy1t
bolgcsini tckrar dine gc<;:irmiti 2 ; Mora'da isc 1382'den bcri imparatm1111
ii<_;iincii oglu, Theodoros 1., hftkim bulunmaktaydt 3
Gcr~ekten

de Palaiologoslar Peloponcs'tcki Bizans arazisini Kaulakn ZI'noslarm clinden almaya muvaffak olmulard1. Bu hiiziin vf'rici dcvinlcPalaiologoslar hancdammn hesabma kaydedcbildigi yegfmc baan da hn
idi. Theodoros I. ( 1382 - qo6 ) sultamn yiiksck hakimiyctini tamma k
zorunda kalml olup, tincdcri itaatli bir vassal s1fatiyle i~ vc ch clilmanlanna karl Tiirklerin dcstcginc nail olrnUtU 4 Mahalli aristokrasi VI"
komu kiic;iik Latin dcvletlcriyle yaptigt miicadelcdc Bizans hftkim i yc1 i ni
Mora'da hie; de kiic;iimsenmiyecek bir olc;iide giic;lendirebilmiti. Di"llli'YI'
dogru ilerlcyen Arnavutlan biiyiik kitlclcr halinde iskan etrnek smcl iyk
iilkcye ycni kuvvetler kazand1rrnt~t1 5 Buna kaql11k merkezde, Bi:t.;IIJ!i' l;
dururn gittik<;e iimitsizlqiyordu. Dl baskllar gittik~_;e sertle~m,ktcycli VI'
imparator ile biiyiik oglu arasmdaki goriiniiteki ban hali de uzun siin
devam etmcrni~ti. Andronikos yeniden silaha sanlarak Silivri- Jslanl11d
yolu iizcrinde bulunan bir kalryi clin e gcc;irmcye ~ahtl. Anc.ak az cl.d .
hayatma mal olacak ~iddetli bir miicadele sonunda Ioannes V. onu11 sa hh
ns1m geri piiski.irtebildi. Bundan pek az sonra da Andronikos IV. ii ldii
(haziran 1385) li.
Osmanhlann hristiyan Balkan i.ilkeleri ile mi.icadelesinde yenid('ll h .. ynl<
ve kesin bir sonuc; yaklamaktaydt. Osmanhlara karI en giic;lii dinniiH "Yi
hfda Snplar yapabilmekte idiler. Duan'm <;arhk devlctinin kal111 t d<t
iizerinde hiikiim siirenlcr arasmda en gi.i<;lii ve onemli devlet adan11 oL1rak
hiiki.imdar Lazar belirmekte idi. Nemanya'mn dogrudan do~ruya so11
halcfi olan c;ar Uro'un oliimi.inden (1371 ) sonra Lazar, Rascia'da iindn
ligi cline ge~irmiti. Lazar mahali iktidar sahiplcrini k1smcn iyilikk, ktsn11n
de zorla kcndisinc baglamitl. Fakat vuku bulacak sava ic;in cu l>iiyilk
1 Kr~. LoENERTz, 1\II. Paleologue et D.
Cydones 2B7, 477 Aynca bk. AYN. M!.F.,
Fragmtmt d'rme /i!/tre dt: ]t!tlfl V Palcologue a la
COT/!Tnll/IC

rfe ( ;,;1/C\

ft/7

I I'll 1

/1 :(_

!j I

( ll)j!l)

vdd .

"

Ko ~. llt NN IH,

,\/"'""111, J.h vdd .

a Ta nh "'" IJII. I .111

1h1 vdd.

Nllt 1'/,

l'rlofmurl.lr.

Kr~. LOENERTz,

Kr~.

Peloponi:se djh vdd.

ZAKYTIJINOS,

De.ljJOlrtl JJ,

:1

vdd.
a LAMPRos- AMANTos, HpOlxh XpovLxri
No. 1 'i 1!~-! vdd. I.cmNERTZ, !11. l'n/t'ol"!o!ll~
el 1>. CJrluni!s tJ.-77 vdd. vc Fm~:menl c/'11111
lcllre rle ]t:/111 V PnUologue ti l1'r' com1111111n d~
(,'1,16J 1'1117- I'I'J', JJ:(. ;, 1 ( 1!1;,11) '1'1 vdd.

Eskikitaplarm.com

~II"J

on<mi, Lazar'm, kudrcti siiratlc artmakta bulunan Bosna hiikiimdan

Tvrtko ile anhtll1aSl tqkil ctmektc idi 1 Nemanya hanedamnm bir yan
koltma mcnsup olan Tvrtko 1377'de kralhk tactm giymi~ vc Macar krah
l .;t yo~'ttn oliimiindcn (1382) sonra, kisa omiirlii olmasma ragmen biiyiik
hir giiney !slav devletinin kurulmasm1 saglayarak kcndisini o zamanlann
1\alkanlanlaki hristiyan hiikiimdarlan arasmda en gii<;liisii haline getiren
lltrvatistan ve Dalma<;ya seferlerine siirat ve buyuk bir kudretle balamtti.
'l'v1 tko'mm, iilkesine Strp arazisini de ilhak etmi olmast iki hiikiimdann
i~ hirligine zarar vermedi. Bizans ile meveut olan ilikiler de, Lazar'm siyasi
I H~cc rikl iligi sayesinde, daha dost<;a bir mahiyet aldt; <;iinkii Istanbul'un
n zast almmadan Pe<;'de bir Strp patrikliginin kurulmasmdan dogmu olan
kili~w ihtilaft anlama yolu ile 1375 y1hnda halledilmi, Strp kilisesine uygulatlllll olan aforoz kaldmlml ve bu kilisenin ba~mdaki ruhaninin patriklik
dnecesi kabul edilmi idi 2
Osmanh taarruzlan gittik<;e iddetini arttmyor ve gerek Grekler
vc gerckse lslavlar i<;in gittik<;e daha fazla zayiata mal oluyordu. Filvaki
Manuel II. 1382'de Selimik'ten Tiirklere karl saldmya ge<;miti 3 Bu,
C )smanh metbuuna kart a<;tk<;a isyan ve Istanbul'da bulunan babasmm
!!i yasetinc taban tabana ztt, ciiretkaranc bir meydan okuma idi. Ancak
I aarntzun baanlan ne onemli, ne de siirekli oldu. Tiirkler iistiinliiklerini
korudular ve 19 cyliil 1383'te Serez kesin olarak bunlann ellcrine ge<;ti 4
4 F. TAESCHNER ve P. vVrrrEK (Die
V. yOROvH;:, Historfya Bosne,
lldgnul 1940, 276 vdd., lstoriya naroda Yu- Veziifamilie der Gandarlyzade und ihrc Denkmaler, Der Islam I8, I929, s. 7I vd.)'c gore
~:o.\lavie 1 (I953) 530 vdd.
2 Zuoli kralyeva i arhiepiskopa
srpskih, Tiirkler Serez'i daha I 3 73 yrlmda gcc;:ici olau ~ r. l>ANIQH;: (r866) 38I vdd. M. LASCARIS rak fethetmi~ imi~ler. LOENERTZ (/1.1. Palio(l.n jwtriarcat de Pet a - t - it ete reconnu par logue et D. Cydones 278 [ilave 1372]) 'de boyle.
I' h'l!li.rc de Constantinople en IJ75 ?, Melanges LEMERLE (Philippes 2I7 vdd.) ve ozellikle
llidd 1, I~)30, s. I7I vdd.) Srrp patrikliginin DENNIS (Manuelll, 66 vd. ) bu hususta daha
ll ~.a11N tarafmdan 1375 yrlmda tamnmr~ c;:ekimserdirlcr. ~chrin Tiirklcr tarafmdan
olmasmclan haksiz olarak ~iiphe etmektedir. I372 veya I373 yrlmda gec;:ici olarak i~gal
II 11im bu husustaki miilahazalanm ile kr~.: edilmesinin kabulii, tiirk tarihc;:isi Sa'dedS. 1. . !i ( 1~)32) 323 vd. Aynca bk. V. LAu- din'in ve bill1assa Murad I.'m Screz yanm
IH.NT, l 'archeveque de Pet et le titre de patriarche daki Prodromos manastmnda muhafaza
"/"h l'union de IJ75, Balcania 7 ( 1944) 303 cdi1mi~ olup bu manast1ra (? burada kcilerden, -.'ij~ bmA1J<lLa(~ M<:tpy<:tpL'tO'J, s6z edilveld.
' llu hususa ilk i~aret eden, ilgi c;:ekici mektedir) sultamn himaycsini belirten bir
c~c ri y k (Manuel II) DENNIS olmutur. Bu- vesikamn grckc;:e terci.imesinin verdigi bilgiyc
llllltl a bcrabcr Dennis bu Bizans mukabil dayanmaktadu. Bunun mctni ic;:in bk. A.
,,,; mu~.mm baansmi miiba!aga eder go- GUILLOU, Les archives de Saint - Jean - Pro' tlniiyor. Bu taarruzdan bahseden yegane drome sur le mont Afenecee, Paris I955, s. I55
k.ty11ak obn Demctrios Kydoncs'in mcktup Burada vesika tcmmuz 1372 ilc tarihlenmckLll'lnda buna dair habcrlcr pek edibane ol- tedir. Halbuki Taeschner ve Wittek (ayn. esr.
makla bcrabcr eldc cdilen metinler hakkm 72, n. I ve burada onlann kaydettikleriJ. H.
cia kesin hie;: bir bilgi ihtiva etmcmektcdirler. Mordtmann'm beyam) bunu I373 yrlma
1 Kr~.

Eskikitaplarm.com

Bund.tll ktsa hir 7.aman soma Sdi\nik'in kupltlmast ha~ladt. Kuvv<'lli

liman ~ehri ii($ ytldan razla mukavcmct d.m<'kle lwralwr nihay('\. 1:187 ni!I;\IIIIHia
kaptlanrn Osmatthlara a~mak zorunda kaldt 1 Manu<' I ~du i
dUU~i.inclen az once terk edcrek Midilli adastna ka\nll~I.I.
Bu arada Solya (takribcn 1385 ) 2 vc Ni~ (138G ) de di.i~rni.i~ti.i. Filvaki
Lazar, Ni~'in <.ii.i~mesinden sonra Murad'm sava~ kuvvct!C'rini Plnt;t1ik
yanmda imha ctmi~ vc 1g88 ydmda Bosna'ya giren bir Ti.irk ordusu Bosna
voyvoda's1 Vlatko Vukovi<; tarafmdan Bileca yamnda rnaglftp cdilmi~ti .
J\ncak bundan soma Murad bi.iyi.ik bir ordu ile kesin sonuca ula~mak i.izt'tT
gUmy islavlan i.izrrine yi.iri.idi.i. ilk darbeye, Lazar'm mukavcmetindtn
cesaret bularak sultana kafa tutmak ci.iretindC' bulunup odcmekle yi.iki.i111lii
oldugu harac1 vermektcn imtina eden Bulgar <;an hedef oldu. Osmanhlar
Bulgaristan'a girip <;ann direni~ini ktrarak onu itaat arzma zorladtlar
( 1388) . Sultan bundan sonra Suplara dondi.i.
Hi.iki.imdar Lazar S1rp ve Bosna sava~ birliklcri ilc ona Kosovo Pol yc'de kar~I <;tktt ve burada 15 haziran 138g'da, Meri<; kenanndaki f(lfthlten sonra Balkan yanmadasmm Osmanhlar tarafmdan fcthinin en ()lll'lllli
aamasuu tekil eden vc halkm haf1zasmda orta~_;ag Strp tarihinin nrnkc7.i
olayt olarak yaamaya devam eden tarihi sava vuku buldu. Ba~laugr~'"
talih Strplara gi.iler gibi gori.indi.i. Bizzat sultan oldi.iri.ildi.i; ancak son111Hl.l
veliahd Bayezid'in kumandasmda i.isti.in Osmanll kuvveti zaferi kazantll ~.
Hi.iki.imdar Lazar csir edilerek devletinin asilzadeleri ile birlikte idarn oluu
du. Lazar'm halefleri galibe boyun cgmek ve Osmanh yi.iksek hakinriyl'l iui
tammak zorunda kaldtlar. En son kudretlice direni~ merkezi yikrlr111~11 ;
Ti.irk fetihleri bundan sonra daha bi.iyi.ik bir kudretle Balkan i.ilkell'l irw
yay1ldL
vazetmi~lerdi. Ne olursa olsun I37I'dcn
onceki S1rp hakimiyctinden s1k s1k bahscden
bu devre ait Bizans vesikalannm (kr~. ozellikle LEMERLE, Actes de Kutlunuts 1375 agustosuna ait No. 33 ve 1375 ekim ayma ait No.
34) ~ehrin bu tarihten sonra Ti.irkler tarafmdan i~gal cdilmi~ olmasmdan bir kclime ile
olsun bahsctmemcleri gariptir.
1 Selanik'in
ahnmast hakkmda k!O
noloji i<;in: CHARANIS, Short Chronicle 359
vdd. LoENERTZ, M. Paleologue et D. Cydones 478 vdd. DENNIS, Manuel II, 151 vdd.
Anla~JlLhgma gore Sdanik Turklerdcn tekrar kurtanlm1~ vc LoENERTZ (ll_J!II. esr. 4H3 )'
m gi.islcnligi ~iln 1 ~ nisan 1 :J<H'd, Bayn.id
[. taral111d;ru y irw hrkrllllla 1<-lhc chlrni.~lir.
S..Janik'in O<'ak 1 '\'lJ.'d h :ll ~ 1\i ~. aJJslrlann
1'li1HI<- oldu i'w lr.rlck rurla ytu i lwllfd M.

LASKARIS (T6fLo~ K. 'Ap!J.e:v01tolJAoli, rqc, ' "

331 vdd.) tarafmdan verilmcklcdir.
2 Kronoloi! i<;in : BADlNGER, il1:rlr Yg~
65 vdd.
3
Sava~m ccreyam hakkmda ~;a~da ~
haberler yctersiz oldugu vc bu oby lar hal<
kmda pek erken cfsaneler tc~ckkiil cllij!;i i~iu,
kesin pek az bilgiye sahip bulunuyoru:r.. S.
yiRKOVIv'in St. NovAKOVIy, Srbi i 'l11n i
( 1g6o) 453 vdd.'deki lenkitli lan:r.irni ill' kq .
Kosova sava~t hakkmda yeni bibliyog<rnfya
i<;in bk. ayn. esr. 470. Bizans kaynaklarmrn
vcrdigi bilgi i<;in hilhassa hk. RADov(:l(:, ll1a
griechi.rchen Quellen zur Schlacht am Kowrm
Polje, Byz:. 6 ( 1931 ) 241 vdd. Kr~. ayrll'a
M. BzlAlJN, Ko.wvo, die Schlact mif dern Am.1al
{idd i11 f.icsclzichtliclzrr und rjlircher 0 /Jerlil[/i-nmJI ,
Lip:r. ig' IIJ:I7

Eskikitaplarm.com

Bizans imparatorlan ve Bulgar ~arl<m gibi Strp feodalleri de birbiri

a 1kas1na sultanm onlusunda hi:lrnct gormck vc ona harac; odcmek yiikiimliilii f!; iiuii strtlamak zorunda kaldtlar. Turk vergisi, Bizans'ta oldugu gibi
gt llt( 'Y lslav i.ilkderindc de biitiin halka yi.iklendi. Biitiin araziye ve onceki
iml iyazlan goz online almmadan butiin biiyiik arazi sahiplerine taksim
o lunan hara-;, o zamanki Bizans ve lslav iilkelerinde en onemli ve en agtr
vc 1~ i olup bu yiikumliilukten kimseyi, hatta hiikiimdar bile kurtarmaya
klldir degildi, olmaya ki kurtarmak istedigi miikellefin borcunu bizzat
kc ndisi iidemi olsun 1 .
Kosova sava~mdan ve Bayezid I.'in tahta ~tkt~mdan ~onra Osmanh
J,asktst Bizans iizerinde de oncekinden ~ok daha fazla agtrlatt. lmparatorlu )!;un durumu gittikc;e daha acmacak bir hal ahyor ve sadcce biitiin Bizans't
..-cvrclcycn araziye hiikmetmekle kalmayarak her tiirli.i bagtmstzhk ktmddaut,llll daha tohum halinde iken ezmek suretiyle imparatorluk bakentini
iradesine ram etmesini bilen Osmanh sultanma bagtmhhgt gittik~e yogunLt~tyordu. Andronikos IV.'a tam laytk bir ogul stfatiyle taht i.izerindeki
iddiasuu ileri siiri.ip sultamn ekmegine yag siiren gene; Ioannes VII. Bayezi d'in ftleti olmutu. Osmanh sultam onu desteklcdi ve Ioannes VII. 14
nisan 139o'da Istanbul'u ve imparatorluk tahtmt cline gec,:irdi 2 1376
yll111da Andronikos IV.'un taht1 zorla cline gec,:irmesinde Cenova ve Venedik'in ba rolu oynamt olmalanna mukabil, imdi Istanbul tahtmm anah1a nm sadece sultan Bayezid elinde bulundurmakta olup, Bozcaada ic,:in
y; qnlan savatan bitkin diien halyan deniz cumhuriyetlerinin, bilhassa
i~: sarsmttlar yuziinden zaytflamt bulunan Cenova'mn niifuz vc ctki1 eri
.trka plana diimiitii. Her eye ragmen Ioannes VII. 'in, Istanbul'da,
~~ hre giriini ve tahta c,:tkltnl kolaylatlracak taraftarlara sahip bulunmu
olmast dikkate ayandtr 3
Ioannes VII.'in imparatorluga yiikseltilmcsi sadcce Istanbul'un sultan
lara linclan igali ir;in at1lmt ilk ad1m olarak goriinmekteydi. Istanbul'a
~i 1ke<~k bir el~i heyeti haztrlamakta olan Venedik scnatosu, yctkili temsil' is i1w, "Murad'm oglu"nu Istanbul'da buldugu takdirde ne yapacagt
ltakktnda ozel talimat bile vermiti 4 Ancak Ioannes Vll.'in idarcsi c;ok
Nii mll'di. Midilli'yc kar;mt~ olan Manuel mukabil darbesini haztrlamttL
1 K r~. I. BOJIQ, Duhodak carski, Bel- ~ahitligine dayanan haberindcn faydalanan
111 ad 11156, 54 vdd. G. OsTROGORSKY, By- KoLIAS ('II &.vTIXflO'i'X 'lw:XvvoJ Z') yazm1~."111/1'~ /~'tat tributaire de !'Empire turc, ZRVI 5 tu.
3 Bunu Smolensk'li Ignatios'un
ha( 1 qr,ll) 53 vdd.
bcri
gi:istcrmektcdir;
Kr~.
KouAs,
'II
ci:v't'IXp~ Kr~. DoLGER, Johannes VII. 27 vdd.
cr~:t ' lw:bvou Z ' 39 veld., 43 vdd.
C !nAitA NIS, Palaeologi and Ottoman Turks 303
4 SrLBERSCHMIDT
( Das oriental. Probveld. Ioanncs VII.'in taht1 zorla ele gc~;irmesi
lem
68)'in Venedik elt;isi ic;:in kaydettigi
laa kkmda en ycni vc oncmli ara~tarmay1,
1lk dcfa olarak Smolcnsk'li Ignatios'un gorgii "commissio" ile kr~.

Eskikitaplarm.com

'I B.tl k .tll \' .orttllacl.t HI Illll 0 Hntaultlat

'l'ar ;dtuclan

l'c lloo

"1""1

I ki bapt'ISI:t. taarrnzdau sell II a 17 "Yiill 1 ;sqo'da lstaubul'a gintTk r;tk ihiut

ka\ll'lllaya vc kemlisi vc ballast it;itl hi\k irniyct saj!;L unaya lllli Vafbk oldn 1
Fakat Istauhul'da arltk ancak sullarlln iradesitH' itirazsi:t. hoyu11 cgct t h11
kimsenin imparatorluk tacun ta~Iyabilcccgi hilinmekteydi. Bi)ykct luilllllc:;
V. lstanhul'da zahiri hakimiyctini siirerkcn, Manuel itaatkftr bit , ;1s~. d
s1fatiylc , her tiirlii hakarcti sineye t;ckerC'k sultanm saraymda vakil gee, it i
yordu. 0 ve babas1 clbettc sultan Murad'm ordusunda hizmel giinnii~lttdi .
Ancak o zaman Anadolu bcyliklerine kaq1 sultan ilc yan yana sav;l~llll~
lardl. ~imdi ise Manuel, Bayezid'in yanmda, hft!a Bizans'a ait olan !'hiL ldelphia ( = Alaehir )' nm, Anadolu'daki son Bizans ehrinin, Osmauldilt
tarafmdan fethinc, Bizans kuvvetleri ile , yard1m etmek dururnunda id i 2
Aym s1ralarda lstanbul'daki ihtiyar imparatorun hama gekn haysiycl
kmc1 muamde de bundan daha az sert degildi: Arttk bizzat imparatorluk
~ehrini de tehdit ettigini anladtgl tehlikeyi onlemek iizerc ina t'lt irtni ~
oldugu yeni kaleyi, Bayezid'in emri iizerine, tekrar ytktumak zoruud;t
kalmt~ti 3 1mparator Ioannes V., Jstlraplarla dolu hayat kital>ttll 1b
~~~bat I 39 I tarihindc kapad1 4
1 LAMPROS- AMANTOS,

Bp!XJ(E!X

Xpo-

v~xot

No. 52, 44 Kq. CHARANIS, Palaeologi

and Ottoman Turks 304. DoLGER, Johannes
VII. 28. KoLIAS, 'II civTocpcri!X 'Icdvvou Z' 41
ve 49 vdd.
2
Khalkokondyles I, s8, nr. DARKO.
Philadclphia'nm 1390 y!lmda fethi i~tin kr~.
\VrrTEK, Mentesche 78 vdd. (Daha eski tasvirlerdc slk s1k iddia cdildigi gibi 1379'da
degil). Yukanda anlatlianlardan bu olaym
Ioannes V. ve Manuel'in Bizans tahtma yenidcn ycrle~melcrinden, sultana itaat vc
bagimltltgm daha bask1h bir ~ekl e girmcsindcn vc Manucl'in aruk zorunlu olarak
Bayezid'in ordugahmda bulunmasmdan sonraya ait oldugu anb.~1hr. ~chrin fethinin her
halclc 17 cylUl 1190 ile r6 ~ubat 1391 tarihleri arasma ve de ~tok bUyUk bir ihtimalle
r 390 y1ltnm son una cli.i~mesi gcrektigini dogru olarak bclirten CnARANIS ( Palaeologi and
Ottoman Turks 304 vdd. ) de aym sonuca
varmaktadrr. Aynca bk. BABINGER, Beitriige
9, n. 37- H. HuNGER (B_yzantini.'che Geisteswelt von Konstantin dem Crossen bis zum Fall
Konstantinopels, Baden - Baden 1958, 282
vdd. l Ioannes Khortasmcno~'uu Ankara
sava~mdan once imparatorlng1m acmacak
hfllini ta~vir cdC"u, lH"ullz yay tnLutm;liJll~,

bir yazrsmdan ilgi t;:ckici bir hul:'t ~ayt .duum

ca terci.ime olarak vermektedir. Kho11.11t
menos o s1ralarda Bizans d evlcliniu "u lul
almaz bir ~ekildc kolclctirilmesi"'ni uul.n1
drrmak i~tin" Barba1hnn ~tok diud.11 '"'
paratorumuza hemen bir saat~ik lilc K''"'
nefes aldrrmayrp onu oraya bmaya lw~llll
duklanm vc onun yardmu ilc IH"uiiz IJu ynu
duruk altma girmemi~ ob.n ~hi tin i111111
cllerine get;:irdiklerini
"hatnllln.lkl uln
(s. 285).
3 Dukas
77, 1 r, n~r. ( ;H I-:<:1 ' . Sn
BERSCMIDT (Das oriental. I'ro/Jlan) l111 drvrc
i~tin bir" Ti.irk- Bizans zmion"'undau (
birbirine baglanma" vcya "illiEtk" .1nl.
mma) bahsetmek ve "imparatod.n1n '1'111 ~
siyaseti" tizerindc uzun m:adtya duo.HIII<
"Ti.irklerin imparatorun biiliin clii ~IIJ.III
larma kar91 kullandrgr bir silah " oldnAIIIIII
vc "Venedik senatosunun, Tlirk uullclllllll
kuracagr bir Grek d evletindcn" kmktup;uuu
beyan etmekle her 9eyi altiist <"lllit'l<tcdn
(s. 52, 68, 70, 79 ve tiir. yn.).
4 Tarih
i~tin
LAMPRos- AMAN 111~,
llp!Xxeoc XpovLx::l N o. 52 1 47.; aynca k q. No.
29, 23. llunun hakkmda IJk. ( :11.-\ 11.-\NI.~,
Short Chronicle 357 vd.

Eskikitaplarm.com

.....

VII f. lli1.a11~ l>t vlt l in in e,:fl klqli vc Ytktlt~t

Ba ha~tJlln vclat1 habcri iizcrinc Manuel Bursa' dan kat;arak, iktidar

k1vranan ycgcni loanncs VII.'den once imparatorluk tahtmt kendisi
'' ''' nllni yr te almak iizerc Istanbul'a ko~tu. Manuel II. (1391- 1425),
,,yd111, r,ok tarafh kabiliyet sahibi bir hiikiimdardL Sanat ve bilimden ho~
Lilllr \.t' blcmini scvrrck ve ustaca kullanmastm bilirdi. 1nsan olarak da
~~n; Biz;1ns drvrinin en sempatik simalanndan biridir. Kaderin kendisine
y11k lnni~ oldngu, sultamn saraymda siirmek zorunda kaldigi yaki~IksJz
l!;,yaLL rag- men Tiirklerin bile saygislm kazanan bir ki~ilige sahipti. Rivayetc
~~ 11"<" Bayezid onun hakkmda ~oyle demi~ti: "imparator oldugunu bilmeyen
li r ki1usc bile , daha goriiniiiinden onun bir imparator oldugunu anlarch" I Manuel, Bizans tarihinin en karanhk bir amnda hiikiimdar olarak
Boll;azic;i kiytsmdaki ~ehre gelmi bulunuyordu.
h1 t siy l.-

Art1k imparatorluk sadece Istanbul'dan ibaretti. Qiinkii Mora yanmllir kenara b1raktlacak olursa, Bizanshlarm elinde, Tiirk futuhat1
d, hl'f taraftan sanlmi oldugu halde varhgm1 siirdiirmesini sadece surla1"111 111 k UV\" etinc bort;lu olan ihtiyar bakentlerinden baka hit; bir toprak
par~ as J kalmamitl 2 Ancak Istanbulda fakirlqmi~ vc tenhalami~tl vc
111l l11 sll to- 50 ooo'e diimiitii 3 Bayezid, korku i<;:indc ktvranan Istanbul
v Mcll a'daki vassallerini istismar ve tahkirlc uzun siire yetinmedi. Pek az
soma, gc1 ek Istanbul ve ge re kse Mora cephesinde a1_;1k olarak dii~manca
1! ;1 1k :Ha giri~ti. Bu harekat onun 1393 /94. kimda t<lbi Bi~ans ve !slav
hiikiimdarlanna, kendisi ile gorii~mek i.izerc Scrcz' r gelnwlerini emrctmesiyl miijdclen mi oluyordu 4 Bayezid bundan sonra, karadan biiti.in
IJI .,~ JmlllJ kcsmeye <;:ah~mak suretiyle Bizans'1 ku~atmaya tabi tuttu 5 .
1\iz:uJs bakcntindeki sefalet ve Chri onyiiiarca siireden beri zaten gittikc;c
{Li lla !Jiiyiik bir baski altma alan ia~e stkmtiSI boylecc son haddine ulati.
1\lor.t'ya gclincc, buras1 da bitip tiikenmc bilmcyen kahrcdici Turk akm1.111 11<1 ltcdcf oldu.
.uL1~1

l>:1ha 1393 ythnda biiyiik kumandan Evrcnos bey Tesalya'ya hakim

lmndan sonra Osmanhlar Yunanistan'm digcr ktstmlanna donmillndi B11r.1da hiikiim siiren iktidar sahiplcrinin aralanndaki anla~mazhk

"111111~ vc

(n~r.

Nachr. d. Akad. d. H'iss. in Giittingen, Philo!.

-hi_,t. Kl. 1949, H. g, 236 vdd.
' !Juka..~ 177 , zfi, n.)r. GnEcu) 'a gore
Kq. z,~KY T H!NOS, Dupotat I, I 53
M.unwl'in k;u;:masma klzan Bayezid ona ~u vd. vc ozellikle LoENER TZ, Peloponese 172
.... ,1.-.-lc hitcn bir mesaj yollamtll: "Sana vdd. Aynca bk. V. LAURENT, Un aete grec
'" "1'11ikl<1imi yapmarhgm ve istediklerimi inedit du despote serbe Constantin Dragas, REB
1. 111.1 ,,nncdigine gi'>re ~ehrin kaptlanm 5 ( tg.p) 180.
1

i'lu a nli.('S

l)APADOPOULOs)

/,

1 'lll.

I<.< pal v it;<'ride hi.iki.im siir; t;i.inku dr5anda

1. clu1 lw1 ~cy hcnimdir. ' .
" Kr~. \. M. ScHNEIDER, Die BevOlArlllll~ ho11Jia11!inof11ds im X V. ]ahrhundert,

Kw;atmanm 1394 y1lmda ba~lama

Sl hakkmda jiRECEK'in mi.ilahazalarma bk.:
BZ 18 (r go9) 584 vd

Eskikitaplarm.com

I ll ull<.111

Y a l"lllli l d oi HIIJIII

0 KIIIilllllial

Tn r .lilllll nn

11 rlhr

" /

'l\irklc r i11 i~i ni kolayla~ l!rdl. Yunanistau'd a ki Ka t.aL u1 h;',kinli yl'l ""'' 11
mazide kalnu ~; d.th.t 1:n ~l ytlmda Navar ro l>irl ig i Tcsalya'y1 bunlann <l inden zorla almt~ti. Attika'da ise Atina d ii kii stJ;tti ylc, q. yiizyilm 01 LILIIIn dan beri Yunanistan'da i:incmli bir rol oynaytp 11zunca llir siiredir Kmi nthos'a hftkim bulunan Floransah tiiccat Acciaj1Ioli ailesinc m cnsup t'>ln io
I. (1388- 94) hiikiim siirmekte idi 1 Nerio il e darnadt dc.rpotes TIH odtn o~
Palaiologos arasmdaki ilikile r dostane idi. Buna katIhk bu iki huktlllld a JIII
Venedik ile ilikileri stk stk bozulmakta olup, Mistra'mn Bizansl1 Jl lTIIS I
Akhaia'daki Navarrolularla hemen daimi bir sava~ halindcydi. Nn io 1:NJ
eyliiliinde ollip de h emen btitlin arazisi miras olarak ikinci damad1 K t p], ;d
lenia kontu Carlo Tocco'ya dii~linc e , aldattldtgt duygusuna kapllan Tl~t o
doros Palaiologos bununla da anlamazhga dlitli vc Korinthos' u sii{t! J g-ii
eli ile onun dinden koparmaya <;ahtt. Bunun lizerine Carlo Tocco Osn Jan hlardan yardtm istedi. Evrenos beyin kuvvctlcri Palaiologoslu hiikiinul;111
Korinthos oniinde bozguna ugratarak Bizans Mora'sma girdilcr vc Nava Jrolular tarafmdan bliylik bir sevin<;lc desteklencrck L contarion V(' Akova
kalelerini fethettiler ( 1385 ba~1) 2
Osmanh fetihleri Balkan yanm adasmm kuzcyinde d e aynt ~ iddt'l '('
siiratle terakki kaydetti. Daha 1393'de Bulgar <;arhgt kesin olarak iL ,a l
altma ahnch. Qarlar ehri Trnovo 17 tcmmuzda ~iddetli bir ku ~ ;1l11 1 ; t ~H I
nunda diierck fatihle r tarafmdan tahrip cdildi. Bundan sonra gn i b bu
Bulgar arazisi de suratle Ttirklerin cline gcc;ti :l. Bi.iylccc Bul ga1 i~L11 1 .
hemen hemen bq astrhk bir sure i<;in Osmanh devletinin hir cyal c- li ],;d in t
gelmi~ oluyordu.
Tiirklerin , Macaristan'da kendisine kuvvetli bir dayanak l>ulun1 ~ ol.11 1
U lah hiikiimdan Yah Mircea'ya kar~t durumlan ise olduk<;a 111 ii~k ddl
iki taraf arasmda Rovinc ovasmda 17 may1s 1395 tarihindc kanh hir s; va 1
yaptldl. Osmanhlar safmda, vassallik gorevlerini yerinc gct iru11 k u!.<'r <
Strp htiklimdarlan, Kosova kahramammn oglu vc b.?..lefi Stephan L1r: ;11 n j,
Vukain'in Prilep civannda kuc;uk bir araziye sahip alan oglu Ma t ko H
Bizans hiikumdan Manuel II.'in kaympederi olup dogu Mak c-don y; 'd,,
hlikiim siiren Konstantin Draga da <;arptmakta idiler. Kral l\L11 ko ', .
Konstantin Draga bu savata maktul di.itiilcr. Asked baktmd;111 1\1iH ' ;1
s ava~1 kazanmt goriinmekle beraber, yine d e sultamn kudn litH' boy 11n
1 Kr~. K. M. s~:TTON, Catalan Domiverdiklcri habcrlcrin 13Bil VI' 1 :l'l :l p ll .rr r
nation qf Athens, Cambridge Ma~s. 184B, 125 olaylanm k1smcn birbirine kan~llll r , k 1~ 11w rr
vdd. Aynca Mn.um , Essays '1:i veld. LoNG de tekrarlar gi)riimhikleriui lr'ha ni.-; !'ll urr ri:.
N ON, Emf,ire lat in :12:{ vdd
I i. ~imcli daha la[~il:ltil ol a rak k r~. II AI II Nm rr .
2 l< rll . /. AKYI'IIINOS,
/Jnfwlol I,
1 r1,
1/eitrt(t.:e 2q Vlhl. Ancak Bahi n)(n '''"'" ''
veld . Lo ~: N I~ I\'1'1:, /'llofm!lr111: Il l , vrl.
1:11111 llu lgar s..t(ri ui tm uarmy k si lu ll'k ''"'
" ()aha N 1K n1
(I tiiAo/o a l'imlrl'll/11' uwk s11rrlyl" 1;,~,1a ilni g" itull'ktnlil.

l ,q , 11. 1)

h.rl.lr rrl.rnrk ,

IIIII<

l.. ryrr.ddo~ r rrllrr

Eskikitaplarm.com

,ull

VIII. Jli z ans lkvld in in

(,!i.iki.i~i.i

vc

Y tklit~l

''KC'I rk harac; odcmclcrini yiikiimlemek zorunda kald1 1 . Son onytllar

u,tutk klsmi bir Bulgar devlet<;igi olup Mircea'nm k1sa bir siire once kendi
klidar alamna katmJ oldugu Dobruca boylece Osmanhlann cline ge<;ti ve
l'una'ntn gc;it veren yerleri Tiirk garnizonlan tarafmdan igal olundu.
( )srnanhlann bu en yeni baanlan bat! diinyasmda miithi bir tesir
uyamhrth. Bulgaristan'm Tiirkler tarafmdan itaate a hnmasmdan sonra
Mac aristan kendisini dogruda n dogruya tehdide maruz gbrdiigii gibi,
\' un a nistan'daki Latin devlet<;ikleri de Tiirk fiituhatmm kudretini <;ok
ya kmdan hissetmilerdi. ~imdiye kadar Bizans'm yardtm feryatlan ve
p;tpahg-m uyarmalannm duymazhktan gelinmesin e mukabil art1k hristiyan
1uillctlcrin Turk tehlikesine karI beraberce hareket etmelerinin grrckliligi
idrak rdilmeyc balanm1~t1. Macar krah Sigismund'un c;agnsma, bata
lw;h scferi fikriyle kolayca kiVllCimlanan Fransa 6valye miicsscscsi oldugu
h;ddr bir <;:ok Avrupa iilkesinin bvalyelcri uydular. Vcnedik de uzun bir
ln Tddi.itten sonra koalisyona katllarak, bogazlan kontrol ve Bizans ile
Macaristan'da toplanan ha<;h ordusunun baglantlSlm kurmak maksadiyle
<,:a na kkal c bogazma kii<;iik bir filo gonderdi. Ancak <;:ok Cyler vaad eder
f{iiriin cn bu ha<;h tqebbi.isii tam bir fiyasko ile sonu<;landl. 25 eyliil I 396
l; u ihi11de Nigbolu yanmda yapJlan sava~ta kuvvetli, fa kat <;ok kan~1k unsurl. n lan rniitqekkil hristiyan ordusu, Macar ve Frans1z kuvvetleri arasmdaki
y!'Lcrsiz ibirligi yiiziinden Tiirkler tarafmdan imha cdilirccsinc bozguna
uf!: ra tllch 2 Kral Sigismund esarettcn ancak kac;mak suretiylc kurtularak
S;1 i nlJ can Ovalye tarikatinin biiyiik iistad1 ve bir <;:ok Alman bvalycsinin
1
Rovine sava~mm askeri baktmdan
'1'1lrk lrin bir maglubiyeti oldugu hakkmda
n ki a r;t~ llrmalann izhar edip sonradan vaz
1{'\ I igi g"ijr(i~ , Dj. Sp. RADOYlyly ( Tedna glava
:jiloltl Stefana Lazarevifa" od Konstantina
llioz!/il. llri~c-mzski j ivot 6, 1927, 138 vdd. )
vo M . ll1N1 ~: (Hronika sen .. deniskog kalzu{yera
~"" i::.v"r ;:;a boyeve na Kosouu i Rovinama,
/'11/116 .ca knytjevnost,yezik, istoriy u ifolklor 17,
' 't:i7 ;p vdd. )' in dikkate deger a,.tklamaln ruul.m sonra kuvvetli bir ihtimal haline
w l u1 i~ti r. Tiirk kaynaklarma dayanan BA.IIINIII'.'' ( lle.itwge 3 vdd .)'e gore sa va~ ortada,
ynui ~on u~:s u)'; kalmt~tJ. - Rovine sava~mm,
o.kid m kahul edildigi gibi, 10 ekim 1394'de
ol o~ il , olaha )';i yade 17 m ay ts 1395'de vuku
ln dm 11 ~ old11)t11 , l~j . RAUOYiy fl;: (<ry11. esr. vc
/ .n/ 11111 lllllllllJ i ira Petre od oktobra 1395 g. kao
' ''"' .,,Jtrmu>logiyu bitke na Rouinama, Bogoslou[..
I'~ ~. 1)!.17 , s. 293
La chronologie de la
hatw l/r, de Rovine, Rwue hist. du Sud- Est europ.
lf )'J II, s. J 'l(i vdcl. )' in, 17 may1s 1395
1,

tarihinin bu s a va~ t a maktul dii~en Konstantin Dra g a~'m oliim tarihi oldugunu, hi"
~iipheye yer btrakmayacak bir ~ckilde ispat
etmesindcn sonra, kesindir. Aslmda kabuli.inii zorunlu ktla n bu ispat, M . DIN!y (ayn.
esr.)'in sorunu t a rtt~an oncmli izahau ile
teyit olunmaktadtr. Bu ger,.ek, 1393 ythm
savunan BABINGER (Beitrage 3 vdd. )'in
miilahazalan ilc hi,. bir surette kuvvetten
dii~uriiJemez. ~U h a lde ZAKYTHINOS (Despotat I, 153, n . 3) ve LOENERTZ (Peloponese
175 ve tiir. yer. ) hakh olarak Radoy"i"'in
kronolojisine katt!mt~lardtr. Aynca kr~. V.
L AURENT, REB 5 ( 1947) 180, n. 3 ve 6 ( 1948)
282 .
2 Kr~.
G. KuNG, Die Schlacht bei
N ikopolis im Jahre I3, doktora uzi (Berlin)
1906. A . S. ATIYA, The Crusade of Nicopolis,
London 1934 R. RoSETTI, The Battle of Nicopolis (1396 ), The Slaurmic Review 15 (1937)
629 vdd.

Eskikitaplarm.com

.....

I ."' uk Ill

rcbkatindc g'('llli ik lstanhul'a gl'ldi vc buradan Eg-1' VI' i\driyatik dl'ni zlcri yolu ile ulkesinc diindii. (>nun <Janakkale bogazllldan g'l'l)~ini, lllagl ltp
krala hakard maksad1 ik Bayezid'in bogaz klydanna dizdir111i~ oldli~'''
hristiyan csirlcrinin an feryatlan kovalamakta idi 1.
Bu ycni felakctten sonra Balkan iilkelcrinin durumu daha da ii111itsi z
lqti. Bu s1ralarda son Bulgar arazisi, Vidin klsmi dcvletc;igi de usn1anli
lann cline gec;:ti. Savall1 sonuc;:lan kendilcrini Yunanistan'da bile duyunlil
lar. 1397 y1hnda Atina gec;:ici olarak Tiirkler taraflndan i~gal cdildigi g-ibi 1,
Bizans Mora's1 da ycni ve miithi bir istilaya maruz kald1. 1\irkln lstl1
mos'u aarak Venedik'c tabi Argos'u hiicumla zaptcdip Bizans desjJOifs'i nin
ordusunu maglup cttikten sonra her taraf1 yaklp y1karak Bizans arazisi
ic;indcn giiney k1yllanna kadar ulaUlar 3 lstanbul'a yap1lan bask1 I'll
yiiksek noktasma ulatl. Tiirkler taraflndan etraf1 c;:evrilmi~ alan imparatorluk ehrinin dii~mcsi bir an mesclesi gibi goriinmckte idi.

4 Sukut
Gene\ Bibliyografya: BERGER de XIVREY, Arlimoires sur la uie et les ouvrage.r dt 1'1'111/lt'lt'lll
Manuel Pale"ologue, Memoires de l'Inst. de France, Acad. des Inscrij;tions et Belles- l.tllrr.\ 1q, lr,
Paris IlJ53. - A. 1\tloMPIIERRATOS, t.m),(l!oWJ.'ILxcd Z'ispyo:w.L 1\'ICI.'Ioulj). II, At ina 1 'II :1
V:..srLYEV, Pute:jestuie A1anuila.- NoRDEN, Papsttum z.nd Byzanz.- ZAKYTHINos, lk1jmll/l I t'"
II.- J. RADONIQ, <:_apadna Europa i balkanski narodi prema Turcima u prvoy jwlovini XV t'eka, Nov1
Sad 1905. - jiRECEK, Geschichte II. - J ORGA, Geschichte I ve II. - E. PEARS, The Deslmctio11 of th~
Greek Empire and the Story of the Capture of Constantinople b)' the Turks, London r 90:1. - A yu. 1\111 ,
The Ottoman Turks to the Fall rif Constantinople, Cambr. Med. Hist. IV (1 923) h:n-7~~' I'
Cinqcentieme anniversaire de la prise de Constantinoj;/e: 1453-1.953, Atina 1953.- F. BAIIIN<d n,
A1ehmed der Eroberer und seine .('til, Munchen 1953.

Bizans imparatorlugunun sadece siyasi mevkli degil, diinyadaki malii"VI

itiban da son onylllann olaylan yiiziindcn tcmellerine kadar sarHilllll.~tl.
Gelenege o kadar bagh olan Moskova devleti bile Tiirklcrin vassali ol.111
Bizans hiikiimdanm Biiyiik Konstantinos'un vfuisi ve ortodoks hristiya11
diinyasmm manevi bakam saymaktan imtina ediyordu. Tatarlan wagiC1p
eden Dimitriy Donskoy'un oglu grand due ( = velikzy knez ) Vasiliy I. ftyin
lerde Rus kiliselerinde Bizans imparatorunun adunn amlmasm1 "Hizin1 bi1
kilisemiz var, fakat imparatorumuz yok" sozlcriylc yasaklarm~tl. Bi..:;111H
kilisesinin yiiksck hakimiyet hukuku onun ic;in dokunulmaz kallllakta i:w
de, yiiksclmckte olan Rus dcvletinin hiikiimdan, zavalh Bizans imparator11
Niitl>olu
sava~111a
ka11larak <>sir
llavyr1al1 Schilil)('q{r-r'in scyahalnauwsuu lclu Lt Nvi I' do ~ r ~ , 11.~1'. \'. LANO1

d11~rn

{ MANil'l.,

llrtrllllll{<'ll

11111 1 1, 7

2 Kr~. J. H. MoRnTMANN, J)j,,

rrlr
Rroberzmg uon Alhm drm:h dit 'J"urkt'll ;:u /.'t~tf,
des 14. ]ahrluuulrrts, 1/.N} ~ ( 111~ :{) :14h vdd .
3 K r~ . ZAKV'I'IIINOS,
/Jt!sfmlal
(Kaynak V!'rill't 1 il, lwralwr ).

Eskikitaplarm.com

I,

1 ' 1io

....
111111 11111h ayyd yi.iksek hakimiyetiui art1k kabul edcmiyccegini di.ii.inmektc
1d i. B111 ;1da, Bizans'taki gidi~atin son ony1llar ic;inde bir c;ok de fa gosterdigi
v.) lua, yani Bizaus kilisesinin ortodoks i.ilkelerdeki itibanmn Bizans dcvlcti~
11in ki nd1n daha saglam kok sa!mi~ oldugu, bir defa daha tezahi.ir ediyordu.
ll i....;1us protestosu her ne kadar pek gecikmedi ise de, sozti de alan impara~
lor degil, lstanbul patrigi idi. Bir zamanlar Bizans kilisesinin dJ di.inyaya
I(. II ~ kudrctli devlctin otoritcsine dayanffil olmasi gibi, ~imdi de Bizans
'" 'paratorlugunun diinya yi.izi.inde batmakta olan itiban Istanbul patriginin
''l orillsiyle dcsteklenmekte idi. Roller artlk degi~miti: D cvlct kiliseyi degil,
kilisc dcvlrti korumaktad1r. Patrik Antonios, grand due Vasiliy Dimitrievic;'e
.~i> yk yazyordu: "Ey oglum, cger" Bizim bir kilisemiz var, fakat imparato~
rum uz yok" diyorsan, bu hi<; de iyi bir ey degil. Qi.inki.i imparatorluk ve
k i I is1 hir hirlik ve beraberlik tqkil ederler ve bun! an birbirinden ay1rmak
L11 11 a mi ylc olanaks1zdir ... llk mektubunda " tanndan korkun, imparatora
sa ygt giisterin" d emi olan havarilerin en biiyi.igii PPtms'a kulak ver. 0 her
ha11 Ri bir kimscnin tek tek milletlerin si:iziim ona imparatorbnm aklma
~~cti rmcmesi ic;in "imparatorlar" degil, aksine diinyada sadeu bir tek im~
para tor bulundugunu gi:istermek i<;in "imparator" demi~ti.. . . . . Ama
,kcr hir ka~,; hristiyan kcndisini imparator tesmiye etmi~ ise-, bu tabiat ve
ka 11uua ayk1n olarak ryranhk ve zorbahk yolu ile vaki olmutur. Boyle
soz1 k imparatorlardan hangi kilise babasi, hangi konsil, hangi ruhan1
lliikiimkr bahsetmi~tir? Her zaman vc her yerde ise bunlann zikrettigi,
kan un, karar ve nizamlan bi.itiin di.inyada hukuki gec;crligi olan ve as~
llmla hristiyanlann her ye rdc adun zikrettikleri tek ve- tabii imparator~
dill" '.
'l'ek bir okumenik imparator doktrini hi~,; b ir zaman, patrigin Ti.irkler
1 .Lr; di ndan kuptilnu~ olan Istanbul'dan Moskova'ya gdndcrdigi bu yaz1daki
J, .. dar 1srarla ve atqli bir i.islupla ortaya atiimami~tu. Bizanshlar, sonuna
k.uh r ve )]('r eye r agmen, hiiki.imdarlannm yegan l:" me ~ru imparator ve bu
.~ LIIiy J ,. hristiyan oikurnene'sinin dogal ba~kam oldugu dogmasma sanlmi~
l. 111ll r. " Vc egcr imdi tanrmm buyrugu ile putpl:"restler imparatorun d ev~
I 11111 i 1;q w ~cvre sarmilar ise, o yine de bugi.ine kadar kilisedcn aym takdise,
y11 s;l yiJ;tya vc aym dualara nail olmaktad1r vc kutsal myron ( - vaftiz yag1)
rl(' ya~ la nma kta v c Romahlarm, yani biiti.in hristiyanlann imparatoru ve
lck l11 ikiimdan olarak takdis edilmektedir" 2 Bizans bir zamanlar dogu
d ii nyasma manevi hakimiyetini saglayan fikirl ere sanlmakta idi. Fakat
II, 191 vdd.
l',ol rilt An tonios ( 138o-go; 1391-97)'un son
k 1' 1111 parc;; tlanrru~ oldugu ir;:in tarih ihtiva
I II II"Y''" hu yaz1s1, umumiyetlc samld1gt
~ d i 1:1~ 1:~ ydmda degil, daha dogru olarak
tiiJ-"7 y llarma vaz cdilmclirlir, <;i.inki.i
1 MI KLOSICH- M O LLER,

burada Istanbul'un bir ku~attlmasmdan

bahsedilmckte olup, Bayezid'in ku~atmast
ancak 1394 ytlmda ba~lamt~tL (Bk. yukanda
s. so6).
MIKLOSICII- MuLLER , ll, 190.

Eskikitaplarm.com

''
anntastz IHr ~~~kihk hu l1kirlnin t<~lll('lini ~_;okntmi~ti. Ni ~ l,oln
solll'a Biz.ans imparatorlugunun ufku daha da karanm~lt \
daha 139B yiilllda Rus i.ilkcsi lti.iki.imdarlanua, ha~ta aym Moskova hiikii111
dan Vasiliy olmak iizcre, Istanbul'da "stkmtt vc sel:tlet ic;;iudc Turk ku~al
rna:nyle siiri.inmekte olan" hristiyan kardqlcrine sadaka vc yardtm giindnmrlcri ic;;in mi.iracaatler yagrnaya ba~lach 1
a<

1 gn~(' k

sava~mdau

Gcrc;;ektcn de Bizans'taki baski ve sibnti I 4 yiizytlm son ytlla J'llll L1

oyJesine bir hal a)rni~ti ki, irnparatorun dunyaya yeni yardnn lcryatli:IIIJC'Jeri gondermekten baka yapacak bir Cyi kalmamitt. Rusya'ya old11 ~ 11
gibi Manuel, papaya, Venedik'e, Fransa, !ngiltere vc Aragon kr:dlann:1
yard1rn rica eden rnektuplar gonderdi. Bu arada Ioannes VII.- imparatorlugun ic;;inde bulundugu duruma Manuel II.'in mektuplanndan hi1; de
daha az llk tutmayacak bir ~ekilde- Bizans tahti iizerindeki ltukuk111111
Fransa kralma satmaya c;;ahIyordu. Bu haklara kaq1hk Fransa'da hir ~alo
ve yilhk 25 ooo florin talep etmekteydi 2 Fakat anlaIld1gma gi)rc Fra 11sa
krah Charles VI. teklif olunan bu tac ve taht hukukuna pek aldm~ t"lllJC'
mekte idi. Buna mukabil Manuel'in ricalanna uyarak Bizans'a m:1r('~al
Boucicaut kumandasmda sec;;me I 200 savaCidan milteekkil llil md11
gonderdi. Beccrikli marqal Istanbul'a girmeye muvaffak olarak TiirldtJ ,.
karI eciane savati. Ancak pek ala anlaIlabilecegi gibi bu kii<,iik sa v; t.
kuvveti, yapt1g1 baskmlar ne kadar ba~anh olursa olsun, imparalmll1~11
Turk tehlikesinden kurtaramazd1. Bu sebeple Manuel bizzat bat1ya gi11111 Y"
ve orada ahsen bahts1z devleti i<;in yard1m saglamay1 denenH yc b 1.11
verdi. Onu bu karan almaya sevkeden Boucicaut, birbirine dii~lllall jl, i
mukabil Bizans imparatoru arasmda bir anlama saglamay1 da ha.~: 11 d1.
Manuel'in bulunmad1g1 s1rada Istanbul'da Ioannes VII. hiiki.im sii11c cl\1
Ancak Manuel Istanbul'un gerc;ek durumu hakkmda o kadar az. h:1 y:dc
kap1hyor ve banffil olmalanna ragmen arkasmda b1rakt1g1 Ioanii('S VII ,.
o kadar az itimat ediyordu ki, kans1m ve c;ocuklanm Mora'daki bnl .~i
Theodoros'un yamna b1rakmay1 yeg tuttu.
10 arahk 1399'da Manuel, yanmda Boucicaut oldugu haldc sl'y:lha'''"
ba~lad1 3 Once Venedik'e gitti, bir c;;ok diger 1talyan ehrini de ziyan I
etti ve bundan sonra Paris ve oradan da Londra yolunu tuttu. J In Y' '' ci t
iyi kabul gordi.i. Bir imparatorun ziyaretinden ve onun sayg1 tclki11 nl 11
ahsiyetinden etkileniliyordu. Geliinin dob11.1rdugu duygu vc clii~im<' In i
1

Polnoe
( 1897) I6B.

Sobr.

Russk.

Letopisey

I I

" Onun bu maksatla Frans1z tcmsilcilcrine 15 agustos 1 :~'l7 tarihinde lanzim

<'lli g i yctkili kdan vtkalclnaiiH" Si'. LAMPIWS
laralmdan yontmll ilc IHrlllctc- ya y mbmlm~ 111" : Nt<.; '1:>-).71~'"'~/llu~ In ( 1111 '1 1 qll veld.

"

Bu iinhi gezinin en iy i V<

I'll a

rmtih, c;ok sayula kaynak vcrilcre daya111111

tasviri ~~~ escnlc vcrilmi~tir: V A.~II . Y 1 \",
Pute~-estvie Mwmila. Aynea hk. G. S<:tll li M
BJ:JH>Jm, lfn emJt~rcur dt~ 11y;:anrt: ti l'a11 ,. 1'1 ,)
Lmulres, 1/v::ana fl lts Croi.wule. . IIJ II7, s. 11;,
'17 :iti tf( i ~.

Eskikitaplarm.com

hn haldc en iyi olarak hu devrin hir 1ngiliz bilgin vc tarihc;isinin ~u milessi r siizkri aksettirrncktcdir: "Biittin kalbimk, uzak dogunun bu btiytik
hrisliyan hiikiimdanmn inan<;stzlar tarafmdan yarattlan tehlike ytiztinden
ha limn hu kcnarda kalrnl adalanm yard1m aramak tizere ziyaret etmek
zon111da kalmasmm ne kadar aCI bir ~ey oldugunu dti~tindtim. Tannm!
Nn('(lcsin cy Roma'mn eski an ve Ohreti? Senin imparatorluk devletinin
hii yiikliigii paramparc;a olmu~ ve imdi gerc;ekten J eremias'm sozlerini
sl' uin ic;in kullanmak mtimkiin: "Puta tapanlar arasmda kralic;e olan bu
kadm ~irndi hizmctkar olmak durumunda". Bir zamanlar yiicelikler tahllmla hiitiin diinyaya htikmettikten sonra senin boylesine bir sefalete dti~ebi
J,,cginc, hristiyan inancma yard1m saglamak gtictine sahip olmad1gma kim
inanabilirdi?" 1 . Kiilttir tarihi baktmmdan imparator ve maiyetinin
IJa tt Avrupa merkezlerinde ikameti Liiyiik Lir onem ta~tmakta idi; c;tinkti
bu, erkcn ronesans devrind e bat1 diinyast ile Bizans aleminin birbiriyle
yakm tcmas1m saglarnltl. Ancak Manuel'in propaganda seyahati esas
gayesine ulaamadt: 1mparator sadece sonradan yerine getirilmeyen temiualslz vaadler elde edebildi. Manuel, rakibi loannes VII.'in, sultanm
~ illik c;c da ha ziyade ntifuzu altmda, cammn istedigi gibi idare ettigi devlt- tindcn hayret u yanduacak kadar uzun bir miiddet uzak kaldt. Sanki
gl"ri dbnmeye mecali kalm arni gibi Paris'de yeniden tevakkuf ederek,
a rllk ikametinin meyvesiz kalacagmdan hie; bir suretle iiphe etmedigi
haldc, hemen hemen iki ytl daha burada kaldt. ite bu Strada ise Bayezid'in
kudrctinin Ankara savalnda Timur'un Tatarlan tar afmdan klnld1g1 ve
Bizans'm Tiirk tehlikesinden kurtulrnu oldugu mujdcsi kendisine ula~tt.
Tirnur, Cengiz Han'dan b eri zuhur eden en biiyiik Mogol hiikiimdan
diinya tarihinin en btiytik fatihlerinden birisidir. Ttirkistan'da kii<;iik
hir hiiktimdar ailesinin yan koluna mensup olan Timur, Cengiz Han'm
d l"v imparatorlugunun ihyasm1 hedef edinmi~ ve bu gayesini uzun ve ka nh
hir miicad elcden sonra hemcn hemen gerc;eklq tirmiti 2 O r ta Asya ile
g iilwy Rusya'daki Altmordu' yu itaat altma ald1ktan sonra 1398'de Hindisl a n 'a muazzam bir sefer yaprnl, bundan sonra iran, M ezopotamya ve
~ uri ye' yi c;ignemi ve nihayet Anadolu'daki Osmanh devletine saldlrmttt.
~ dnlcri korkunc; derecede tahripkardt. Ordulanmn terk ettigi yerler, i<;inde
haya l !Julunmayan c;oll ere benzemekteydi: "Buralarda ne bir kopek havlal lla s t, Ill' bir ku~ sesi, n e de bir <_;ocuk agl amas1 i ~itiliyordu" 3
Vf'

Bu muthi~ fiituhat iradesi ~imdi Bayezid'in kudre tini de yere serrniti.

Auka ra yanmda yaptlan kesin sava~ta, 28 temmuz 1.402'de Timur iddetli
1

C:hronium Adae de Usk, n~r. E. M. gen iiber die Geschichte der Tiirketr Mittela.riem
57 - Kq . VASILYEV, Pute- (1935) 209 vdd .. R. G R O USSET, L'empire des
l\{awnla 2 72 ve History 634.
Steppes (1939) 486 vdd.
3 Dukas 109, 2 0 , n~r. GRECU.
Kr"lj. W. BARTIIOI..Il, Zwolj Vorlesrm-

'l' n oMI'SON ( 1904)

~ r lr, ir

Eskikitaplarm.com

4 Sukut

. ..,

vc IIZIIII hir rniicadl'i('ckn soma Osmanh onlusm111 dagtttt 1.. Biiyi.ik snit an
galibin cline dii~erek hayalHu Mogol csarctinclc yitirdi.llcr ne kadar 'l'i11n1r
claha q.o3 ilkbahanncla Anadolu'yu tcrk etti ve iki yd sonra da <.~in'('
yapt1g1 scfcr esnasmcla i.ilclii isc de 2, Anadolu'nun mukadderatma yapt 1~1
Jnsa vc fakat r;ok ~iddetli miidahalc biiyuk sonw;Iar dogurdu. OsmanltLutu
kudretini yere sermi ve boylelikle Bizans imparatorlugunun layattnt
yanm yiizy1l uzatmi oluyordu.
Yere serilmi Osmanh devlctinde biiyiik kanIkhklar <;1kt1 a. Fi Ivai' i
Osmanh devlctinin kendi kcndini didiklcmcsinin bahettigi nefes :dtn;l
imkamndan Bizans tam olarak faydalanamad1; <;iinkii ir;indcn za'fa clii~ruii ~
olan Bizans clevleti artlk yeniden canlanmaya muktcdir dcgildi. All( ak
clogu bolgesi tamamiyle degiik bir durum arzetmckte olup Bizans da (innnli ol<;iide ferahlamltl. Bayczid'in, devletin Avrupa arazisinde tutunan VI'
Anadolu'da hiiki.im suren kardqleriyle mucadele ir;inde bulunan btiyiik
oglu Suleyman, Bizans, despotes Stephan Lazarcvi<; 4 , Venedik, Ccnova VI'
Rados ile bir anlama yaptl (1403) 5 Bu anlama ile Bizans Ttirki('J'('
vassallik gorevlerinden kurtularak bunlara harar; odcmcyi dun lu rd 11.
Hatta yakm civan ile SeHtnik, Athos dag1 dahil Khalkidike ve aynca Skiathos- Skopelos- Skyros tak1m adalan ve Marmara ile Karadeniz sallilinrk
onemli sahil Critleri de Bizans'a geri veriliyordu 6
Tarih i~tin bk. VASILYEV, Putejestvie
Manuila 285, n. 3
2
G. RoLOFF (Die Schlacht bei Angora,
Hist . ..(. r6r, 1940, s. 244 vdd.) Timur'un
geri gidip Anadolu hakimiyetinden feragat
etmesinin sebebini btiytik kayrplara ugrayrp
say1 bakrmmdan azalan ordusunun yeteri
dereecde gti-;lti olmadrgma baglamakta ve
Timur'un ordusunun Ankara sava~r ba~mda,
kaynaklann ~tok mtibalagah verilerine mukabil, Osmanh ordusu gibi takriben 20 ooo
ki~iden ibaret bulundugunu tahmin etmektedir.
3
joRGA (Geschichte I, 325 vdd.)'mn
tafsilath tasviri ile kr~.
4
Despotes tinvam Stephan Lazarevi~t'e, Bayczid'in vassali srfatiyle katrlmak
zorunda kald1gr Ankara sava~mdan sonra,
Istanbul'u ziyaret ettigi strada loannes VII.
tarafmdan tevcih olunmu~tu. Son olarak
kr~. FERYANt;;IQ, Despoti 182 vdd.
& Tarih i-;in bk. liEYD, Commerce du
Levant II, 2BG. ( ~- 0HTIW<JOWIKY, lly;:rmce,
J~t~t trilmtairtr tie l' J\'mj,ire turc, ~U VI 5 ( r !J5H)
1

tarihli bir belgesinde Manuel IT. Y<'ll<dt

adamr olarak, kurtanlnu~ alan i\ ilto~'lt
g6nderdigi Demetrios Buliotes'e Ldiut.ll
vermektedir (n~r. Vatopedi'li AlmAIJIIIM ,
rp'l)y6ptoc; flcxACXfLCic; 2, rgr8, s. 11'1-."1:.1),
Bu a-;rklayrc1 beige Manuel'in Sd:'ulill
arazisini loannes Vll.'e devrettigiui vr
onunla bu hususta btittin formalitckriyk
bir anla~ma yapt1gmr gostcriyor. i\y111
vesikadan, Ttirk vergisinin ortadan kallw1a
smm, Bizans ahalisinin bu haracr i)deuwl<llu
tam olarak kurtulmu~ oldugu aulauuua
gehnedigini ogreniyoruz. <;;tinkti impal'alor
Athos manasurlanna ve her hallie di~~:c
btittin arazi sahiplerine, "mcrhum ctuil'
Bayezid beg" zamamnda hara-; olarak lakp
olunan meblagm sadece ii~ttc ikisini alkd i
yordu; geri kalan ti-;te bir isc toplau111aya
devam edildi ve eski hara~t ad 1 a II uul a
Bizans hazinesine yatmldr. K1~. OsTrwooiiM
KY, Byzance, Etat tributaire del' Empire tun, ;::,u
VI 5 (1958) 54 vdd. Gc-; llizans devrimklti
srnrrlar hakkmda A. DAKAI.OPOITJ.os'uu
yaptrgr faydah listcyc bk.: /.e.1 limite.r tin
l' HmJ1irc byzarztir1 dofmi.l Ia Jm rlu Xi V sihln
jnH{rt' tl Ia clwt~ (1./'i.'/), l!Jt. . ;1 ~ 1 (111h:.1) ~li vdd.

Eskikitaplarm.com

.,

VITl.

Hi:~:auH

J>cvlr-1 inin

yl.lkli~U

ve

Yduh~1

Madalyonun ters yiizil ise, Bizanshlann Suleyman ile akdcttiklcri

doslluk aulamas1 yiizunden Turk taht muddeilerinin miicadclesi ic;:ine
c,:('l<ilmi~ olrnalan vc Snp hiikiimdarlanmn da guney dogunun gelirnesine
t.iimiiyle hakim olan bu miicadelc dimda kalamarnalan idi. Degiik talih1i hir savatan sonra kardqi Musa'ya magh1p olarak Siileyrnan'm ortadan
k:dkmas1 (14II) irnparatorlugu yeni bir bunahrn ilc kaq1 kartya b1rakt1;
c.,:iinkii Musa, Siileyrnan'm miittefiklerinden zalirnane bir ekilde intikam
almaya vc hatta Istanbul'u ablukaya balamiti. Ancak bu kardq kavgastnda kcsin ve nihai zaferi, imparator Manuel vc despotes Stephan Lazarevic;
tarallndan destcklenerek I 413 yllmda Musa'y1 bertaraf eden ve sultan
stbtiylc Osmanh devletindc hakimiycti cline alan Mehmed kazand1. Boylece
ic;: miicadele sona errni, Osmanh devletinin kar~Ilattgt en agn buhran
atlatilml ve Osrnanh kudretinin yeniden yiikselrnesi ic;in gerekli olan koulIar saglanml bulunuyordu. Kuvvet ve kudretini daha ziyade devletinin i<;
hm:nrunu saglarnaya ve Anadolu'daki hakimiyetini giic;:lendirrneye vakfeden
Mehmed I. (1413- 1421) Bizans irnparatoru ile ilikilerini anlama havas1
ic;:inde yiiriittii. Onun saltanat1 esnasmda Bizans- Osrnanh rnunasebetleri
gcnclliklc bozulrnad1.
Yeni sultamn banseverliginden Bizans'da oylesine ernin bulunuluyordu
ki, Manuel II. Mehrned'in sultan olu~undan hemen sonra bakentini terkc'tli: Uzunca bir siire Selanik'te kald1, bundan sonra 1415 ilkbahannda
Pdopones'c gitti. Bizans devletinin merkezi dl baskmm hafiflemesine
ragmen yaWt yava olmekte iken, Mistra'da hayat flhnyordu. 0 stralarda
hurada hcllenligin giiney Yunanistan'da yeniden dogacagnu iimit ederek
Erlatun'un Politeia'sm1ornek ahp yeni bir devlet nizammm ideal bir taslagm1
<.;izcn humanist Georgios Gernistos Plethon'un h ayalleri yeermekte idi.
lmparatora ve Mistra despotes'ine takdim ettigi arizalannda bu neoplatonik
dcvl ct filozofu, vergi mi.icsscsesinin basitlqtirilmcsi ve ucretli ordunun yerini
al acak ycrli bir savunrna guciiniin tqkili gibi pratik tavsiyelerde de bulunrrJakta idi 1 Burada, Bizans Pelopones'inde, Bizans imparatorlugunun
suk ulu arifesinde, hellenligin yaamak iradcsi ve yeni bir devlet kurrnak
azmi lecelli ediyordu. :Mora, burada rnevktini sadece muhafaza etmekle
kalmayarak hatta geniletebilecek gibi goriinen Yunanhhgm kalesi olmu~
.1.

Sr.

LAMPRos,

II ~AOTt'OVVY)CHIXXcX

II<XAcnoA6y8~1X

(1926)

XIX(

246-65; IV
( t<)clll) 113-35 MrGNE, P. G. 160, 821-66.
J'l , thon'un dii~tinceleri i~in kq.
H . F.
'l'ozi'.R, A Byzantine Reformer, ]oum. of Hell.
St11dics 7 (1B86) 353 vdd.; J. DRASEKE,
l'lf.f!wns und Bessarions Denkschriften uber die
An,~:lflegcnheiten im Peloponnes, N. Jahrb. 1~ das
J.la.1s. Altertum 27 (1911) 102 vdd.; ZAKYTtiiNOS, De.rf!olat 1, 175.; M. V. ANASTos,
Ill

Pletho's Calendar and Liturgy, DOP 4 ( 1948)

183-305; L.- P. MAMALAKES, re:wpyto<;
r<:[Lt<nO<;-IIAY)&W\1, Atina 1939 ve ozellikle
F. MASAI, Plethon et le platonisme de Mistra,
Paris 1956. Ba~ka bibliyografya ivin MoRAV
csrK, Byzantinoturcica J2, 478 vdd.- 0 zaman
lardaki Pelopones i~in "Mazaris'in hades
yolculugu" da onemlidir: BosJSSONADE,
Anecd. gr. III (r83r) 122-86.

Eskikitaplarm.com

gi hi id i. Btt d q'!;nl i varllgt lwnuu ak ic:,:in irnparalu r, Km i 11tllo~ l)()gazttH Lt

kuvvct.li bir sur, lleksamilion'1t, iu~a ettirdi. MaHud 'i u Mora'daki ib uwl i
iilkcnin ic; durumuuun ~ekillcmncsi iizcrindc de etkisiz kalmath; c; iluk ll
onun burada bulunmasr mahalli aristokrasinin m erkcziyct fikriu(h u u:;.:il;
la~ma gayrctlcrinc karl devl.ct otoritesinin kuvvctlnuncsine katktda bliltlll du. 1416 martmda Mora'dan aynlan imparatorun ycrini, gene; k:mk:1i
despotcs Theodoros II.'a iilkenin idaresinde yardm1c1 olmak iizcre, yi u c :1)'1 11
yoldan, Selfmik iizerinden Mora'ya ulaan en biiyiik oglu IoaHJl('S ;ddt 1.
Ioannes'in kumandasmda Bizans sava birliklcrinin Latin Akltaia' ya k. 11 :,I
muzafferanc bir ilerleyii baladr. Hiikiimdar Centurione Zaccaria iil h .i11i11
biiyiik krsnum kaybctti vc ancak Vencdik'in miidahalcsi onun haki1uiy li
nin bu bolgedc kcsin vc nihai olarak <;i:ikmesini crtelemi oldu 2
Kaderin Bizans'a bahetmi oldugu nefes alma arahgr M clnmd I .' in
i:iliimii ve oglu :Murad II.'m (q2r- 51) tahta ge<_;mcsiyle son buldu. Usu1.111
h giicii yenidcn kurulmu ve ycni sultan, Bayczid'in taarruz siyas(:l iui
yeniden ele almitl. Artrk tekrar Ankara savallllll arifcsindcki dtlt"IIII IOI
di:iniilmiitii. rg ocak 1421 tarihinde miiterek imparatorluk tanm gi y111 i~
olan Ioannes 3 , }.;!urad Il.'a karl bouna yere, baan kazanchgt L1 kd i rd
Bizanshlara en parlak vaadlerde bulunmu olan taht iddiaclSI MlisLII :1'y
<;Ikarmaya <;aht1 4 Oyunu kaybeden Bizans sadece Osmanh padi ~: i11111111
hiddetini iistiine c;ekmi oldu. Qiinkii Murad II. taht miiddcisini ynr sn 111 1.
vc bun d an sonra, gcn<;ligin verdigi sab1rsrzhkla lstanbul'un iistiin c aId 111 1~1 1.
8 haziran 1422'de ehir usuliine uygun bir cldlde kuatilmaya h<~~l.illcll.
Tahkimatmm saglamhg1 Bizans bakentini bir defa daha kurtar<h v Si dl: ml
karI bu sefer kendi kardci Mustafa ayaklamnca, Murad II. uw 1:11 11111 .1
nail olama dan <_;ekilip gitti. K esin dar be ancak otuz yrl sonra gelcc< kt i, :1111 :1,
1422'de lstanbul'a yap1lan hiicumla Bizans imparatorlugunuu son i"tln111
<;Irpmmalanmn balami oldugu si:iylcnebilir.
14.23 ilkbahannda Tiirlder yeniden giiney Yunanistan'a gi1dil1 1 .
Manuel tarafmdan biiyiik masraflarla Korinthos bogazmda yaplu d n ii~J
olan Heksamilion suru tahrip cdilerck biitiin Mora yak1hp yiklkh. Nil1:1)'1 1
imparatorluk hiikilmeti yeniden harac; i:idemek yiikiimlllliigii alt.ma ginn k
Murad II . ile bir ban anlamasi yapmaya muvaffak oldu. Boylce~ l\ i:r.: 11 1:1 ,
Ankara savamdan sonra bir sure i<;in kcndisini kurtarml olc\ugu v<~ss: d I d,
statiisiine yenidcn girmi oluyordu. Art1k imparatorlugu, somma kad;1 1
rnahkilm kaldrgr bu tabilikten hie; bir cy kurtaranuyacakt1.
1 loanncs VITI.'iu q.Jfi y1lmJa ScHmik \ 1., ik,\1111'1i i<, in bk. M . .I.MKI\RIS,
'J'o1w' (\, 'Apll~VOTCIJIJA<JU ("J!1 1) '110 veld .
~ Kr~. Z~I(\"IIIINO:i, n n.l/101111 /, dlo
vd d .

3 Kq.
F. Di.ir.mm,
/Jie
l. 'rti"mlllJ.:
Johannes VIII. zum Mitkaiser, liZ, :{li ( "J:It)

:{lll vd.
4 Kr~.

JolWA,

Eskikitaplarm.com

(,'es1:hichlo 1, :17H vdd .

Pck az sonra Sclauik'in aklbcti de tayin olundu. Tiirklcr tarafmdan

silotmlan a<_;hk i<_;indcki ehirde Manucl'in ii<_;iincii oglu, despotes
Andronikos, hiikiim siiriiyordu. Durum oylcsine timitsiz goriiniiyor vc bask!
oylcsinc iddctli idi ki, Andronikos 1423 yazmda Chri Venediklilere teslim
dti. Deniz cumhuriycti, Chir halkmm hukukuna ve gcleneklerine riayet
dmcyi taahhiit ederek ehrin savunma ve iaesini iizerine ald1 1 Aksi
lwklcncmiycccgi gibi bu anlama, Chri cline ge<_;mesi kesin bir ganimet
addedcn Osmanh padiahmm hiddetine sebep oldu. Filvaki Venedikliler
onunla bir anlamaya varmaya gayret ettiler ve tekliflerini y1l be-yll, Turk
haslosmm vc iac zorluklannm artmas1 ile orantih olarak, gittik<;e arttirdrla r: Onceleri Bizans despotes'inin de Osmanhlara odemi oldugu yllhk
1 oo ooo aspra odemeyi ancak mtitereddidane bir ekilde iistlenm eyi teklif etmi
iken, ycni mtizakerelere girimek i<_;in miiracaatlerinde tekliflerini 150 ooo
ve hatta sonunda goo ooo aspra'ya <_;1kardllar 2 Fakat biitiin pazarhk
gayretlcri beyhudc oldu ve sadece yedi yll siiren klsa bir hakimiyetten
sonra Sclanik ycniden Venediklilerin elinden <_;Iktl. Murad II. bizzat biiyiik<;e bir sava birligi ile gelerek Chri klsa bir hiicumdan sonra 29 mart 1430
tarihindc cline gc<_;irdi.
Oglunun miiterek imparatorluga yiikseltilmesinden beri Manuel II.
1kvlct ilcrindcn uzak durmakta idi. Manen ve maddetcn <_;okmii olan
ihtiyar imparator kabul ctmi bulundugu Kei Matthaeos ad1 ile 21 temmuz 1425'de oldii. Art1k Romahlann basileus ve autokrator'u olarak loannes
VIII. (I 425 - 48) Istanbul ve civanna hiikmcdecekti. Bizans devletinin
Marmara denizi kenannda ve Pelopones'de arta kalmi diger par<_;alanm
haj:':unsiz hanedan azalan s1fatiyle kardeleri idare ettiler. Par<_;alanml ve
kuvvctten diimii imparatorluk iktisadi ve mali baklmdan tamamiyle
mahvolmutu. Daha Manuel II. devrinde ancak nadiren altm para basdahilmiti; loannes VIII. devrinde isc Bizans altm sikke basklSl tamamiyle
durdu vc fiilcn giimii sistemine ge<_;ildi 3
Bizaus gelimcsinde yegane aydmhk nokta olarak, o s1ralarda iizerindcki hakimiyeti ii<; kardq imparator, Theodoros, Konstantinos ve Thomas

~idddlc

I K. MERTZIOS (l\'IV1J[Ldot MotKe:8ov~Kij<;

J,,roplot<;, Selanik 1947, 34 vdd.)'un arzctti P;i , Vcncdik ar~ivindcn ahnma oncmli
doklimanlarm gosterdigi gibi, bu hususa
rllllt.,;dlik iinceki eserde (ve bu arada bu
kirabm ilk bask1smda da) tckrarlanan,
A11clronikos'un ~ehri 50 ooo duka allullua salt1gma clair hikaye, sonradan
uy<hrrnlmu~ bir masald1r. Bu hikaycnin
uwn~ei, en ycni ara~tumalann gostcrmi~
olduf};u r~ibi, dlgcr bak!mlardan da ~ok
llliyllk bir ihtiyatla kullamlmas1 gcrcken,

Sphrantzes'in ~u ma'hud Chronikon Maius'udur. Aynca kr~. P. LEMERLE, La domination

vinitienne a Thessalonique, Miscellanea G.
Galbiati III (Fontes Ambrosiani 27) (1951) 219
vdd.
2 K . MERTZIOs, ayn. esr. 66 vdd.
Kr~. WROTH, Byz. Coinr I, s. LXVIII
vd. ; A. BLANCHET, Les dernii!res monnaies d'or
des empereurs byzantins, Revue numism. 14
(1910) 78 vdd.; STEIN, Uniesuchungen 113 vd.;
ZAKYTHINOS, Crise monetaire 17 vdd.
3

Eskikitaplarm.com

4 Sukut

' 111 hulii~tiiklcri Mora kalmakladir. q .2:ftcki korkt111 '1 Tiirk ak1111 ilc clsarclini kaybctrncdcn, Hizans Mora's1 komu Lftlin d cvlct11ikleri il1 ~ mu z; d:.
feranc nrlicacklesini si.irdunnektc idi. q.27 yllmda hir d cniz s ava~111da
Bizanshlara ycnilmi olan kont Carlo Tocco anlama yolunu tcrcih cll i:
Ycgeninin izdivat; eli ile despotes Konstantinos'a, Pclopoms'dc kcndi l'lindc
kalrni olan arazinin tamammi da 11eyiz olarak teslim ctti (14.28). Konsl .l ll
tinos bundan sonra uzun bir kuatmayi miitcakip q.go ilkbahannda Pat as',t
girdi ve bundan iki y1l sonra da Akhaia Latin hiikiimdarhg1 so11 huld11 1
Boylece arttk Vencdik'e tabi guney bat1daki Koran ve Modon il1
dogudaki Nauplia ve Argos dlmda butiin Pelopones Grck hakimiycLi
altmda bulunuyordu. Burada Mikhail VIII. zamanmda balay1p heJIII'Il
hit; kesilmeden surdiiriilmu alan Greklcrle Franklar arasmdaki rniicaddc,
Turk fethinin arifesinde Greklerin zaferi ile son bulmutu. Bu baanda 1n
biiyuk paya, 20 y1l sonra Bizans'm son imparatoru s1fatiyle hayatnu Ist .. ll
bul ic;in yapllan miicadelede kaybedecek alan gent; Konstantinos sahipt i.
~imdi ol\.im t;Irpmilan ic;inde bulunan Bizans merkezi ile genilCml' scvd asmda bulunan giiney Yunanistan eyaleti arasmdaki z1thk, Manuel z<un amndakinden ~_;.ok daha keskin hatlarla belirmekte idi.
Tiirkler tarafmdan en ag1r bir bask1 altmda tutulan imparator I O:JIIIll '~
VIII. iimitsizlik it;inde, bir defa daha union muzakereleri yolunclan g('(~ llll' yi
ve kilise bak1mmdan Roma'ya itaat arz1 bahasma Tiirklere karl o bd; 11
s1k s1k vaadedilmi olan batmm yard1m1m elde etmeyi kararlatJr<h. lilv;d, i
bu hususta imdiye kadar edinilen tecrubeler az cesaret verici idi. R01 11,,
ve Bizans her miizakereye girilerinde aym fasit claire ic;inde bi1 bi rll'l in i
aldatmllar ve ham hayallere kapilmllardl: Bizans hiikumeti Rolll;, 'd.lll
Turklerin elinden kurtanlmas1m bekliyor ve bunun kaq1hgmda, Bi ~.; 11 1s
halk efkan muvacehesinde hit; bir zaman uygulayam1yacagt kilisc l>il i(',i n
vaadediyordu; Roma'ya gelince, ilk art olarak kilise uzcrinde krndi yiik s1 k
hakimiyetinin tamnmasm1 talep ediyor ve buna kaqthk, dogudaki kato lik
devletlere bile ancak p ek s1mrh bir olt;iide bahedebildigi, Tiitklw ka ~a
yard1m vaadinde bulunuyordu. Bu sebeple bamdan c;ok tecrub 1~ g''l,' lll i~
olan imparator Manuel union fikrini soguk bir iipheciliklc kardanu~ll.
Rivayete gore Manuel olumunden k1sa bir sure once oglunu union iimitl1
gutmemek hususunda uyarmltl: Grekler ile Latinler arasmda bir birl qu11
nin ile imkans1z oldugunu ve union giriimleri ile schisma'mn sacl1e<~ ;11 ,;,.
cagm1 belirtmiti 2 Ancak Bizans'm genellikle union'a kaq1 ncfrct du yg11SII
ne kadar kuvvetli olursa olsun yine de Istanbul'da, bunahmh anL111 I01
kurtulUU Roma'ya katilmakta g6ren biiyiik nufuzlu union taraftan ~cvn l I
h er zaman m ~vc n t nlrnu~tn. i~te bu duiincc ccrcyanlanmn ba~ma ~i nuli
1 Zi\IO' I I IINIIH ,

u ,<.;p J II.IIIIl.< ',~

/Jnfw/"1 I,

\j"'l vdd .
I, 1711.

'"'' 1'1\I'AIHII'fli i i.OS)

Eskikitaplarm.com

"
inq>arator Ioanncs VIII. gcc;mi~ bu!unuyordu. 1mparator daha Istanbul'uu
11.~2 y1lmdaki kuatllmasmdan sonra veliahd s1fatiyle yard1m ricasmda
l11llunmak iizcrc Avrupa saraylarma gitmiti. 1431'den beri union un icrasm1
hcdcf alan ycni miizakereler yapxlmakta idi. Papa Eugenius IV. ile Basel
konsi Ii arasmdaki z1tlamalar yiiziinden miizakereler uzamakta idi. Nihayet
II alya' da, imparatorun bizzat kat1lacag1 bir konsili toplant1ya c;agtrmak
l111susunda bir anlamaya vanld1. Ioannes VIII. ayn kalacag-t zamanda
ke11disine vckiUct etmesi i~in kardCi Konstantinos'u Istanbul'a c;agirdt ve
bu saycde Mora'da hiikiim siiren imparator kardqler arasmda c;Ikmi
lndunan tatslz kavga da bir sure ic;in durmu oldu.

24 kas1m 1437'de loannes VIII. bakentten aynlarak, hemen hemen

kuk y1l ()nee babasmm, yetmi yll once de biiyiikbabasmm yapmi olduklan gibi batlya gitti. Ancak o babas1 Manuel'in yapt1[p gibi sadece yard1m
aramak iizere degil, aksine Ioannes V.'i ornek alarak Roma inancma donme
tiircnini icra etmek ve bunun dimda milletini ve Grek ruhanilerini de
unioTL'a sokmak ir;in yola c;tkmitl. Kardqi Demetrios, patrik Josephos, bir
c;ok metropolit ve ~ok say1da piskopos ve ba~rahip refakatinde imparator
I.l3!3 ilkbahannda, 9 nisanda konsilin ac;th toreni yaptlmt olan Ferrara'ya
va~tl oldu. Greklerin ic;inde bulunduklan zorlayicl artlar muvacehesinde
konsilin varacag1 karar onceden belli olmakla bcraber, Ferrara vc daha
f!onra Floransa'da yap1lan tartlmalar c;ok uzun siirdii 1 ve i:izellikle Efes
lltdropoliti Markos Eugenikos'un Roma kilisesinin tcmsilcilerine ve Bizansh
union taraftarlanna karl giritigi mezbuhane mukavemet yiiziinden bir <;ok
~iddc tli miinakaalar yaplldt. Ancak 6 temmuz 1439'da union, Floransa
k;lledralinde kardinal Iulianus Cesarini ve lznik bapiskoposu Bessarion
lara[mdan latince ve grek~e olarak ilan edildi ~>.. Her ne kadar papahgm
iisliinliigii hakkmdaki ciimleye pek miiphem bir ifade ekli verilmi ve Greklc-rin kilise adetlerini koruma)anna miisaade o)unmU idiyse de, biitiin
miinazaah sorunlar Roma'mn istedigi Ckildc hiikme baglanmttL
Konstlde yaptlan milzakerelerin tafbir tasviri ir;in: G. HoFMANN, Die
h"on;:;ilsarbeit in Ferrara, Orient. Christ. Period.
1 ( 1'J37) II0-40, 403-55; Die Konzilsarbeit in
tlormz , ayn. esr. 4 ( 1938) 157-88, 372-422.
Knn~i l oncesi hakkmda yeni malzeme: AYN.
m.rr., Rodrigo, Dekan von Braga; Kaiser Johann
Vi II. l'alaiologos .::uei Briefe aus Konstantinofd, r:r Oktober und 18. November 1437, z ur
I 'orgr.schichte des Konz ils von Florenz, ayn. esr.
'J (1q13) 171 vdd. Floransa konsili tarihi
ic;in en i.incmli kaynak nqrini de aym
ura:jllrlctya medyun bulunmaktaytz: G.
llotrMI\NN, llj1istolae ftontificiae ad Concilium
1

~ili\th

Florentium spectantes, I-III, Rom 1940-1946.

$imdi aynca kr~. J. GILL, 1he Council Q/
Florence, Cambridge 1958 ve Greeks and
Latins in a Common Council: The Council of
Florence, Orient. Christ. Period. 25 (1959) 265
vdd.
2 Kr~.

A. M ERCATI, It decreto d'wzione

del 6 Iuglio 1439 nell' Archivio Vaticano, Orient.
Christ. Period. II (1945) 3 vdd. Hofmann'm
kaynak koleksiyonunda (bir onceki nota
bk.) (II, No. 176, s. 68-79) union belgcsi
ashna gore hl.tince ve grekr;e olarak yaymlanmt~tJr.

Eskikitaplarm.com

4 Sukut:

,,

..,

Union du~unc:csi hu sd'n Lynn .1ynod'u giin lerindd:.i mkn da ha hiiyil k

bir zafcr eldc etr11i giiri.inmcktc idi; <;iinkii lm ddit bizzat imparator konsil
huzuruna <_;1krru~ ve onunla birliktc Bizans kilise~inin en yuksck t.<m~ilt I
lcri de Roma dogmasma inan<_;lanm ilan etmi~lerdi. Gcn;cktc ise Flor01 ~~~"
'da vanlan huki.iml crlc hcni.iz hit; bir ey clde cdilrni degildi. Union kararn1 .1
varmanm sadece schisma'y1 derinlqtirecegi sozi.i dogru t;Ikmll.l. Hi:r.an.~
milleti bi.iyi.ik bir iddetle Ferrara ve Floransa kararlanna isyan ctti vt
union taraftarlanmn btitiin uyanlan etkisiz kahrken Markos Eugcnikos'un
ateli vaazlan her tarafta kuvvetle tasvip edildi. Floransa union'u, Lyon
union 'undan daha az hayatiyete sahip oldu; t;i.inkii bir kerc Palaiologos
hanedanmm kurucusu, muhalcfetc kendi iradesini loannes VIII. 'dell ~,ok
daha bi.iyiik olt;i.ide empoze ctmek imkanma sahip oldugu gibi, Bh:ar1s'1
batmm fiituhat gayretlerinc karl korumak iizere yap1lm1 olan 1274 union'11,
Bizans'1 Turk basklsmdan kurtarmas1 gereken r 439 union'unun h ic; I tit
zaman malik olamiyacagi, elle tutulur bir siyasi semere saglarm~ idi.
D1~ dumana karl yard1m getirecegine bu union Bizans'1 it; miicadl'lt y
surukledi, Bizans halkma di.irnanhk ve kardeinden ncfret tohumlan snpt i
ve Bizans s1mrlan d11nda da, lslav dunyasmda, imparatorlugu haiz oldrr ~,1r
itibar kalmt1lanndan da etti. Bizans'm ic;inde bulundugu s1kmt1h dtllttnrrr
idrak edemiyecek kadar uzakta bulunan ve bizzat Bizanshlann Hmu; r'y.r
karl kin it;inde terbiye ettikleri Moskova devleti, imparator vc lst.;rrrl11rl
patriginin inant;lanndan donmelerini anlaIlmaz bir ihanet addctt.i. lli:r..rw1
'ta union taraftan partinin erkanmdan olup Rusya mctropolitligi11 c t;r y i11
olunan Grek Isidoros, Floransa'dan geri donunce bilyiik knez Vasi I iy II.
tarafmdan azlolunarak hapse at1ld1. Bundan sonra Ruslar mctropol it lo l i111
kendileri sec;tiler. Rusya, dogru inanca ihanet ederek ortodoks dirny ad.r
bakan mevklinde bulunmak hakklm elinden t;IkariDI oJan ITIUrtcd niz;IIINil
s1rtm1 t;evirdi. Boylcce Rusya kaybedilmi, bizzat Bizans it;inde idtktl i I 111
anlamazhk yaratJlmJ, Roma'da ise hemen hemen hit; bir CY kaz am lmarrll ~
oluyordu. Batl dunyasmdan gelmesi beklenen kurtanCI hareket gibi, ht;rrrbul'da union'un uygulanmas1 da bouna beklendi. Eskisi gibi imdi d e Ror11 ;1
katolik ve Grek- ortodoks kiliseleri birbirinin karIsmda vaziyct alnn~lanl1 .
Bizans halk1 sarsllmaz bir Ckilde kendi inancma sanhrkcn , union fikrirri11
en gozde erkam da tabii olarak tamamiyle Roma tarafma gcc;tikr: Crl'k
union partisinin bakant, bilgin Bessarion 1 ve Rus zmdanmdan b~n11 ~
olan lsidoros Roma kilisesinin kardinalligine yukscldiler. Oiumlu 1r i~~ ], j 1
sonuc; saglamamalanna mukabil Ferrara ve Floransa muzakcrdcri M 111 ad
II.'m iiphcsini uyamhrd1 vc Ioanncs VIII. Turk hukiimdanm, bu nni:r.a h
relerin sadccc~ dirri llcclcflcri olduguna kand1rmaya t;aharak, avnlnr;ry ;r
gayrct l'tti .
I

1.. M'"'' o. J,mdiwd

llrllllllr/11

lh.oluJin, llu"""'illlllriS/,,,,,,11,,,111,

o/.1

1<1'. !' 1. Jl.,~ka

l'.odoolo"

bibliyo~rafya vr kayuak lilgi~i

io;iu: Bo:o:l(, ninh~ ;f>l vdrl.

Eskikitaplarm.com

VIII. BizanR Dcvlrlinin

!):.10

Q(}kll~U

vc YJkJ!Jgl

Osmanh devkti i<;in ger<;ck gti<;ltiklcr baka bir taraftan dogdu. Bayczid
:r.amamuda oldugu gibi, imdi de Ti.irklerin Balkan yanmadasmda kaydctLi~i ilcrlcmcler Macaristan'1 mi.icadeleye davet etti. ~eci bir kimse alan
'J'ransilvanya voyvodas1 Johannes Corvinus- Hunyadi S1rbistan ve EfHl.k'te
Ttirklcrc kaq1, her tarafta biiyiik bir heyecan ve yeni iimitler uyanduan
parlak zaferler kazand1. Papa, hristiyan kavimleri ha<;h seferine davet etti
ve k1sa bir si.irede giiney Macaristan'da, bamda Lehistan ve Macaristan
la<;lanm birletirmi alan gen<; kral Vladislav III., Johannes Hunyadi ve
Tiirklcr tarafmdan iilkesinden kovulmu S1rp despotu Georg Brankovi<;
Larafmdan sevk ve idare edilen muhtelif as1lh takriben 25 ooo kiilik bir
kuvvet toplad1. 1443 y1h ekim ay1 bamda 1 Murad II. Anadolu'da Karamanoglu'na karl mi.icadele ederken, ha<;h ordusu Semendire ( =Smederevo)
yanmda Tuna nehrini ger;ti. Onci.i kuvvetlerine kumanda eden Hunyadi Osmanhlarm Rumeli beylerbeyisi iizerinde, Ni'in yukansmda, yeni ve onemli
bir zafcr kazamrken ha<;h ordusu Snbistan'I ger;ti. Mukavemete r;arpmadan
nrdu Bulgaristan'a girdi ve Sofya'y1 igal ettikten sonra buradan Trakya
ii:r.erine yiiri.idii. Ancak burada Turk direnii sertleti ve korkunr; bir ki
sogugu hristiyan ordusunu geri donmiye zorlad1. Har;h ordusu geri ~ekilii
cs1msmda da 1444 y1hmn ilk giinlerinde Osmanhlan yeniden agn bir boz~una ugrattl.
ller tersine donmi.ie benzemekte idi. Klsa bir siire oncesine kadar
<laima muzaffer alan Osmanhlar kendilerini savunma durumuna itilmi~
giirmckte idiler ve bu bir c;ok taraftan birden vukubuluyordu. Yillardan
I u~ri isyan ateinin parlad1g1 Arnavutluk'ta cesur Skenderbeg ( = Georg
K astriota ) ayaklanml ve onun idarcsinde bag1ms1zhk hareketi olduk<;a
hiiyi.ik Ol~iilere ulamltl. lskender bey uzun bir siire (1443- 68) Osmanhl:tnn iistiin kuvvetine karI, hristiyan dtinyasim her tarafta sevin<;li bir
~a~kmhga di.iiiren kahramanca bir mi.icadele yapt1 2 Gi.incy Yunanistan
('ilutindcn despotes Konstantinos taarruza gettti. Konstantinos Marmara
1knizi loy1Slnda bulunan bolgesini Theodoros'un Mora'daki Ml.kimiyet
Nahasl ilc trampa etmi olup 1443 yllmdan beri merkezi Mistra olmak
li:r.cre Pclopones'in en onemli kiSffil i.izerinde hi.ikiim siiri.iyordu; Thomas
i:-w kcndisine ait alan daha az onemli bir arazi parc;asm1 muhafaza etmek1cydi. Konstantinos'un ilk ii, Ti.irkler tarafmdan 1423 y1lmda tahrip edilmi
olan lleksamilion surunu yeniden ina etmek olmutu. Despotes bundan sonra
orta Yunanistan'a dogru ilerliyerck Atina ve Thebai ehirlerini zaptetti.
~ imdiyc kadar Ti.irklere hara~ vermekte alan diik Nerio II. Acciajuoli,
1 Kr~.

B. KREKic;, Ufejfe Dubrounika u nak malzemesi ve bibliyografya tam olarak

/Jr?tiv Turaka 1443 i 1444 g., ZRVI 2 gu eserde toplanmi~llr: J. R.AnoNic;:, Djuratlj
Kastriol Skenderheg i Alhanrya u XV ueku,
(IW,:l) 148.
1
lskcndcrbcg hakkmda btitiin kay- Belgrad 1942.

rtl ltmima

Eskikitaplarm.com

4 Sukut

Mistra deJj)()le.r' iuin yiiksck h:'\.kimiyctini tannnak vc 011a hara;: ildnlll"k

mi.ih lld"iycti ni yi.iklcunwk zonmda kaldt 1 .
Dcgien durum muvacehcsindc Murad II. dii~manlan ile bir anla~uJa y o~
varmaya gayrct ctti. Haziran aymda Edirnc'dc kral Vladislav, CcOI'g
Brankovi<; ve Hunyadi'nin temsilcilcrini kabul cdcrck onlarla on y1l siinTC" k
bir miitarcke hususunda anlatl. Strp dcspotu cski iilkcsini yenidc11 cldc
edecek ve Eflak'in Osmanhlara bagtmhhgt bir dercce gevctilccckti. Vanlan
anlamalara riayet edilecegine clair and i<;ildiktcn sonra Anadolu'ya g idc-n
sultan, anlamamn kral Vladislav tarafmdan da kabulii ve imzalannl:l~\1
tOrenine katilmak iizere yetkili bir adamm1 Macaristan'a yollad1. Tcmmuz
ay1 sonunda da Vladislav, Szegedin ehrinde muahedeyi imzalayarak,
hiikiimlerine riayet edecegine yemin etti. Bu anlama hi<; iiphcsiz Hal b nlarda Tiirk kudretinin olduk<;a stmrlandxnlmasx anlammx taItnakta vc
hristiyanlara on yxlhk bir nefes alma imkam bahetmekteydi. Buna ragmen
anlama hristiyan cephesinde, ozellikle son baanlann ctkisindc kala 1" k
ve Venedik'in donanma yardimt yapacagt vaadine inamp Tiirklcrin Avn1pa
topraklanndan tarnamiyle atilabileccgini iirnit ve bu kadar bahth l>a~lallll ~
alan savam devammda xsrar eden papahk <;evresinde hayal suku tu uya ndtrmx~tl. Kardinal Iulianus Cesarini tereddiit i<;inde bulunan g<1u,: ]u;rl 111
ktsa bir siire once ettigi yemini ge<;ersiz ilan etti ve bunun iizcrinc cLrloc
eyliil aymda hristiyan ordusu tekrar yiiriiyiie ge<;ti. Ancak ordmlllll 1111 vcudu evvelkisine nisbetle olduk<;a erirni~ti ve bilhassa bu sefer, Georg 1!1.1 1,.
kovi<; anlamamn hiikiimleriyle tatmin edilmi olarak bu tqchhiisc l1 ic,
katilmad1g1 i<;in, S1rp yardxmmdan yoksundu. Venedik donanmasllllll Y ' 1
dxrn edecegi iimidiyle yiiriiyii Karadeniz ktyxsma yoneltildi ve md11 zo1lnl,
lar i<;inde Bulgaristan'x ge<;erek Karadeniz sahiline ulati. Du Lrov 11 i k' 1c 11
iki galerinin de katxldxgx 2 Venedik filosu ise Anadolu'daki Tiirk k11vvl"l
lerinin Rurneliye ge<;mesini onleycmedi. Murad II. gii<;lii bir Olll llllll ll
bamda siiratle yctiti ve 10 kasxm 1444'te Varna yamnda, hristiyanl;rllll
biitiin magrurane iimitlcrini tuzla buz eden iddedi bir sava vuk11 l1nldn
Sert ve dcgiik safhah bir miicadelcden sonra hristiyan ordusu imha nlild i
Kral Vladislav savata maktul diitiigii gibi, bu bahtstz sefcrin asd t('J'lip<; i ~:i
alan kardinal Cesarini d e camndan oldu 3 Hristiyanlann bu bozgu1111 ], j 1
1

Kr. ZAKYTHINOS, Despotat I, 266

vdd.
ayn. esr. 149 vdd.
F. PALL (Ciriaco d'Ancona e la crociata contro i Turchi, Bull. hist. de l'Acad. Roumaine 20, 1938, s. 9-6H) 'in ilim iHeminin
istifadcsinc suudu gu vc 0. ITALECKI (The
Crrt.mde t!/ Varua. A I Ji.\CII.\\icm qf Ccmtroucrsial
l'ro/Jl~m., N"w Y01 k H:I)'uiu ycu id .. n lanzi uc r ch p yay uclo~ch p,c lcll llll ll ll,cl Aucoua'h
2

KREKI<;l,

Ciriaco'nun mektuplar dergisi 1111- y d111cla

ki olup bitenler, hususiylc Edirne aul. c~ '" "''
ilzerine tamamiyle yeni bir 1~1k sc rp11u l<lc
dir. Ancak Varna fe!ftkctini haz1rb ya u
olaylarm degerlendirilmesimle l'Ar.r. \ c I lA
LECKI'nin gorii~leri birbirindcn l:uu:uu iylc
aynlmaktachr. Polonya tarih ya:r.a rl ii{r ur.c
daha once lemsil edilen bir t!' ~.r uyar;,k
llalecki, kral Vlaclislav'rn hi~,: bir :t.lll ll;" '
sultan ill: l1ir han ~ aul a~ m asi iuc:r.a la ru:u iI{I

Eskikitaplarm.com

VIII. Bizan s D evletinin

Qtikti~U

ve

Y1klh~1

""l. ot 111a11 ki

Nigholu yenilgisindcn daha da ag1r sonuc;lar dog urdu; c;iinkii

111 111111.1a Turk fiituhatma karl tiim hristiyanlann kurtarma hareketi
nlarak yapt1klan son tecriibe suya diimii oluyordu. Hristiyan cephesinde
1sa rl't, Nigbolu ycnilgisinden soma oldugundan 11ok daha biiyiik olc;iide
k111hmll. Acmmaya lay1k Istanbul imparatoru, muzaffer sultana tebrik1n i 111 arzcdi p hediyeler takdim etti.
Buna mukabil Konstantinos, Varna felaketinden soma da Yunanistan
11 i1uk ki scfcrlcrine devam etti. Tekrar Booetia'ya gelcrek hakimiyetini
'11 11la11istan ic;indc Phokis ve Pindos'a kadar geniletti. En son anda eski
l11 lkn topraklannda, olmekte olan Bizans'a varis olarak yeni bir Grek
dvlt ti tqckkiil eder goriiniiyordu. Ancak ciiretkar despotes'i k1sa zamanda
Varna galibinin intikam1 c;arpt1. Murad II. biiyiik bir ordu ile 1446 yilmda
't'1111anistan'a girerek siiratle orta Yunanistan'1 katetti. Bizans despotes'i ona
.1111 ak Ileksamilion surunda iddetlice bir mukavemet gostere bildi; fakat Tiirk
lopfi11Sunun ate~i lm engeli de atl: 10 arahk 1446'da Heksamilion hiicumla
.dniiiH vc miicadele sonuca ulaml bulunuyordu. Tiirkler Mora'ya girip
Bizot ns chir ve koylerini tahrip ederek 6o ooo'den fazla esiri siiriip gotiirdiikr 1 Ancak her eye ragmen hara<; odeme miikellefiyeti kaq1hgmda
Bizans despotes'i ile ban yap1ld1; <;;iinkii sultan bir taraftan da 1skenderbeg
v I funyadi ilc miicadelesine devam ediyordu. Varna savalllln zeyli mahiY 1i111k Murad II. ile Hunyadi arasmda 1448 ekimindc Kosovo Polye'de
l,i 1 c;arpima daha yaplld1. Bir zamanlar S1rbistan'm kaderinin tayin edildi ~i lm sava~ meydamnda Hunyadi de Osmanhlann iistiin kuvvetine yenildi.
I ~:kcndcrbcg ise Arnavutluk daglannda tutundu ve daha yillarca siire yola
~~ I i1 ilcmccli.
Bu arada despotes Konstantinos Yunanistan'da yapmak istedigi restorasyo llll ll ~uya diimesinden bir az sonra Istanbul tahtma davet olundu. 31

111, lnma ~~iirc de Szegcdin anla~masmm sade, IJir rfsane oldugunu ve geno:;: krahn
yc IIIIIIIIU~ ihanctle suo:;:lanamJyacagmJ ispata
.. 1h~ y or. Bu gorii~e ise, HALECKI (s. 67
vd d .)' nin kaynak olarak ispat degerlcrini
,, ,, yc'r~ dii~iir:neye o:;:ah~tlg1, bir o:;:ok iyi
h.d11r alan kaynagm birbirine uyan ve falo.ll ay n mcn~cli haberleri aykm dii~mck
l,. olil. Nitrkim onun ispat etmege o:;:ah~tJgl
l1111011'lann tam tersini olaym muhtelif til~. lc rdr vc muhtelif mevkilerde bulunan
c,.li''. d:l~lan, mcsda Mehmed II., sonradan
l''i'L l'i11~ If. olacak olan Eneas Silvio Pic' ol1111 1ini, l'olonyah tarih yazan Dlugosz
vc hi lt~in (~alka, Bourgounde'lu Walerand de
W.1wrin, Bizan~l Dukas vc Khalkokondyles
tc yi d clmc kl('dirlc r. f;lu haldc F. PALL (A u-

tour de la croisade de Varna: la question de la

paix de Sceged et de sa rupture, Bull. hist. de l'Acad. Roumaine 22, 1941, s. 144 vdd. ve Un
moment decisif de l' histoire du Sud- Est europien:
la croisade de Varna, Balcania 7, 1944, s. 102
vdd.) Szegedin anla~masmm ve burada
edilen yemine ihanet edilmi~ olmasmm
tarihiliginde her tiirlii ~iipheyi hakh olarak
reddetmektedir. Bu miinaka~ah sorun hakkmda tafsilath bir haber io:;:in bk. F. BABINGER, Von Amurath zu Amurath. Vor- und
Nachspiel der Schlacht bei Varna, Oriens 3 ( 1950)
229 vdd. Aynca kr~. AYN. MLF., Mehmed der
Eroberer w1d seine .(eit, Miinchen 1953, 28
vdd.
1 Kr~. ZAKYTHINOS, Despotat I, 235
(Kaynaklarla bir likte).

Eskikitaplarm.com

-!- S11k111

1kitn 1 IJB'd1 iutparatot Jo.utlli'R VIII. arkasltlda ~octtk bu aktnadau iilntii ~

lii. Bnml.m Jos.L l>ir siin iitH~ 1 'fht'odoros da vd~tl cltigi ic_;:in iutparatodttk
tahtmda on a, dogn Makcdonya Strp hiikiimdar ailesi Draga~'a m1nstt p
olan annesi Helene dolaytsiylc Dragazes ~eklindc adlanchnlan kahram;111
despotes Konstantinos varis oldu 1 . 6 ocak 1449'da Mora'da imparalm
olarak tac;landmlan Konstantinos bu tarihten iki ay sonra ba~kcntc nla~lt.
Mora'mn ha.kimiyetini Thomas ile, bir <;ok kere Tiirk dcstegiylc Hizaus
tacm1 ele ge<;irmeye <;ahmi vc imdi de yine Tiirk yardtmma giivcncrl'k
klsa bir siire ic;indc Mora'da da kardqi ilc ters diiecek olan Dcmetrios
aralarmda pay lattlar.
Son Bizans imparatorunun ne cesareti, nc de devlet adamlanna iiz1~ 1i
enerjisi devleti kesin olarak ytktlmaktan kurtarabilirdi. Murad Il.'m iiliimiinden (ubat 1451) sonra oglu Mehmed II. tahta <;tkttgmda imparatorlugun son saati <;almttl. Bizans'a ait alan Istanbul Osmanhlann Anadol11
ve Avrupa'daki topraklanm birbirinden aytrarak Osmanh arazisinin ta111
kalbinde ycr alm1~ bulunuyordu. Bu yabanct unsuru ortadan kahhrmak
ve teekkiil etmekte olan Osmanh imparatorluguna lstanbul ile saglam hi1
devlet merkezi hediye etmek gen<; sultanm ilk hedefi idi. Tiikmmez l1i 1
enerji ve biiyiik bir ihtiyat ve itina ile, seleflerinin icraatm1 dogal bir son111 .1
ulatlracak olan, imparatorluk bachrinin fethi ic;:in haztrlandi. Ostllalllt lann niyeti hakkmda Bizans saraymda, hele sultan Bogazic;i kenanud. 1,
imparatorluk chrinin hemen dibinde, kuvvetli bir hisar (Rumrli h i!.: 111 )
ina ettirdikten sonra, hie;: bir iiphe mevcut olamazdt.
Kardqi gibi imparator Konstantinos XI. da biitiin iimidini batllllll
yard1mma baglamitl. Bu iimitler zaytf idiler; fakat bakaca yaptlabii'TI '"
herhangi bir CY yoktu. Bu sebeple imparator son anda, ba<trlst:t.lt)l,a
ugraml olan kilise union'unu yeniden canlandtrmaya gayret ctti. Pap;d 1k
legat't olarak bir zamanki Rusya metropoliti kardinal Isidoros IstanlHil 'a
geldi: 12 arahk 1452'de, imparatorluk chrinin diismesinden bq ay i1111 1,
Isidoros Ayasofya'da union'u iltm ederek Roma usuliinde ayin yaptt. Httrt .l
hmm en yiiksck noktasmda inancma her zamandan daha biiyiik bir ~iddttl1
sanlan ve dini duygulanmn yaralanmasma her zamandan daha biiyiik ],j l
ihtirasla tepki gostercn Istanbul halktm miithi bir hcyecan sardt. f rm i l. rt.
ligin ve Latinlere karl duyulan banma bilmez kinin oluturdugu n d 1
1

Bu imparatorit;cnin hayat hikayesini tafsilath olarak D. ANASTASIYEVI9 (Yedina Vizant~yska carica Srpkir~:ya, Brastvo 30,
1930, s. 26 vdd. Kr. aynca aJn. esr. 31,
H)IJ.o, s. 711 vdd. vr :{11, 1111' ~. 'jO wld. )
lasvir 1'111wktrdir. ll t ltr w, q . yil:r.y iln1 son
ouyiii.IIIIIII.L IL.11cl qi dn(lfll Yoh.111111 ~ lh ar~a~

Makedonya'ya htikmeden ve I::JD.r1 ydu1d11

Rovine yanmdaki sava~ta mak111l dll~r11
(bk. yukanda s. 508, n. r) "bolgc hilkin1i "
Konstantin Draga'm krzr idi. Digcr kanl1~
lcrinin dcgil dr sadcce Konstantiuos Xl. ' uu
Drag-a~ soy aduu almr~ olmasmr , 0111111
hilytikhabasnun adnu f a~ rmasr i:r.ah nlo r.

d1 !Jjr(illlt VI' NOIII.t ol.1 y1 d111 /, (o ,)~l lla dOf{ll

Eskikitaplarm.com

VHI.

Biznn~

Devlelinin

Qfikli~U

ve

Y1kth~1

h!\ ldinl", o Strada imparatonm yi.iksek mcrnurlanndan birisi ~u ta~ gibi

l~< o;lcrlt if:tde bah~etmi~tir: "Ben ~chrin ortasmda Latin papaslannm ayin
Lu;lan yt'rine Ti.irk sangm1 gormeyi yeg tutanm" 1 Y1k1h~ saati yaklallkc;a, Bizans'da Ti.irklerle banma taraftarlan olup Osmanh hakimiyetini
Houm'ya itaat arzma tercih eden cereyan kuvvetlenmekte idi.
Buna ragmen Istanbul i<;in batt yard1m1 hi<; ~i.iphesiz s1rf Bizans halblllll union'a kar~I di.i~manhg1 yi.izi.inden gelmemi degildir, Bat1 devletlerinin
hirhirine aykm <;1karlan daha ilk andan itibaren Bizans'a etkili bir yard1mda
hnlunulrnasma mani olmu~tur. 0 zamanlar Akdeniz'in en kudretli hi.iki.imdan olan Aragon ve Napoli krah Alfonso V. Bizans imparatorlugunun
hayalta. lmlundugu son y1llar i<;inde gi.iney 1talya'daki Norman, Alman
v Frans1z selcflcrinin Bizans'a kar~I her zaman izlemi~ olduklan aym
politikay1 takip cdiyordu. Istanbul'da yeni bir Latin imparatorlugunun
k11rulmasma <;ah~1yor vc imparator tacma sahip olmay1 arzuluyordu. Papa
Nicolaus V. (r447- 55)'un Istanbul'un Ti.irklere kaq1 savunulmasmda
kullamlmasm1 di.i~i.indi.igi.i, ger<;ekten pek mi.itevaz1 olan yard1m1, birbirini
lwvalayan para talepleri Roma'da hi<; tart1~mas1z is'af olunan Napoli krah11111 fi.itnhat lurs1 yutuvermi~ti 2 Eger batmm Istanbul i~ine fiili bir mi.idahalcsi vuku bulmu~ olsaydt, bu her hal ve karda Bizans devletinin kurtanlmasml gaye cdinmi~ olm1yacakt1. Ancak doguda yeni bir Latin hakimiycti kurabilmek i<;in de varhg1 gerekli hi<; bir onko~ul mevcut degildi. Elhdte, Bizans'1n Ti.irklerin mi, yoksa Latinlerin mi eline di.iecegi i.izerinde
diJ~i.ini.ilebilccck bir zaman mevcut olmutu. Son yi.izy1ldaki gelime bu
hnsnsta verilccek cevab1 kesin olarak haz1rlami~t1 ve bu kesin cevabm
nwyclana geliindc en az paya sahip bulunan Bizans devleti idi. Onun
kaderini kesin olarak tayin eden bi.iyi.ik olaylar hep onun yeti~ebileceginden
n:r.akta vc onun katklSl olmadan cereyan etmiti; <;i.inki.i Bizans <;oktan
I wr i di ~er devlctlerin siyasi oyunlannda sadece bir dama tamdan ibaret
uli. J~indcn ti.ikcnmi~ ve felce ugrami, bir ~ehir devleti derekesine di.imii~
c .l.trak ~imdi Tiirklerin cline ge<;iyordu.
11 5:1 ph nisan aymm ilk gi.inlerinde Mehmed II. ehrin surlan altma
nnl ;tz:t.am bir ordu toplad1 3 Bizans tarafmda onun kar~lSlnda sadece
Dukas 329, 1 r, n~r. GRECU.
NoRDEN, Papsttum und Byzanz
'J 11 veld.; Fr. CERONE, La politika orientale
tli 11(/imso di Aragona, Archivio Storico per
/d fmwincie Napoletano 27 ( 1902) 3 vdd., 380
vdd ., r, ~,r, vdd. , 774 vdd. ve 28 (1903) 153
vd d .; C. MARINESCU, Le pape Nicolas Vet son
alii/rule envers l' Empire byzantin, Bull. de l' lnst.
:l ~t:!zio l . Bulgarc 9 (1935) 331 vdd. ve Contribution tl l' Ids loire des relations iconomiques entre
l' /.'11r/lire ~yzantin, la Sicile et le royaume de
1

~ Kr~.

Naples de 1419
1453, Studi biz. e neoell. 5
(1939) 209 vdd. R. GuiLLAND, Al 7tpoc;
T~v ~ocrtv b:Y.):1jcrw; Kwvcr-rctvT(vou IA' Tou
~ptiyctcrcr1) 7tpoc; crwT1)pictv T~ c; KwvcrTctiiTtvou7t6Aew<;, EEB1: 22 (1952) 6o vdd.
3 Istanbul ic;in yap1lan miicadele hakkmda bk. E. PEARS, The Destruction of the
Greek Empire and the Story of the Capture of
Constantinople by tlze Turks, 1903. (Bunun
yanmda G. ScHLUMBERGER'nin Le siege, la
prise et le sac de Constantinople par les Turcs en

Eskikitaplarm.com

1 :-iukut

5 ooo Gr('k vc takrilwn :z ooo yabauCI asdh miidal"i l)lll11umaktaydi. Baldi

aua birligiui, Gi11sliuiani kumandasmda, Bizansltlanu hiiyiik
scvinci ic;indc ku~atmanm ba~lamasmdan klsa bir siitc once iki gak1 i ik
Istanbul'a uhtllU olan 700 Ccncviz tqkil ctmektcycli. Miitearnzm kuvv<"llcrinin, savunanlann giiciiniin on katmdan fazla oldugunu kabul dnll'k
yanh olmazdt. Istanbul'un astl giiciinii, ne kadar kahraman olmsa ols1111
sayt baktmmdan tamamiyle yetcrsiz olan savunucu kitlesi dcgil, ~1'111 in
emsalsiz mevkti ve korunmast ic;in Ioannes VIII. ile Konstantinos X l.' n
ellerinden gelcni yapmt olduklan surlann saglamhgt temin cdiyord11.
Miisait bir stratejik mevki ve ehir surlanmn saglamhgt Bizans't,
elbette Bizanshlann dt diinyaya kaqt asked teknik iistiinliigii ile cl tic',
bu zamana kadar c;ogu defa kurtarmiti. ~imdi ise teknik iistiinliik Tii klerdeydi. Mehmed II. muazzam bir silahlanma faaliyetine girimi ve ltn
eyden once, batth teknik adamlann yardtmt ile, kuvvetli bir topcs11 giitii
yaratmttl. Istanbul'un Tiirkler tarafmdan hiicumla ahnmasmda ycn i
silah o zamana kadar goriilmemi bir olc;iide kullamldt ve bir s:a ~d;1 ~
Bizanslmm sozlerine gore "Her eyi toplar yapti" 1 Istanbul'un sa hip
bulundugu kiic;iik toplar, Turk toplan ilc mukayese cdilemczd i.
7 nisanda as1l kuatma baladt. Hiicum her eyden once kara Sll rla nna, ozellikle Tiirklcrin Bizans tahkimatmm en zay1f noktas1 olarak ' "~ h iH
etmi olduklan Pempton kaplSlna tcvcih edilmiti. Halic;, Tiirklcrin hiilti11
gayelerine ragmen kumaya muvaffak olamadtklan agu bir zincir ilc: bp;
ttlmiti. Zinciri koparmak giriimlerinden birisinde isc, 20 nisanda, in1pa1 ;1
torluk filosunun baanh oldugu bir deniz savaI cereyan etti. Bu lJa ~; 111
Istanbul'da biiyiik sevin<; uyandmp miidafilere yeni cesaret aIIau1asn;
ragmen, kuatilmt olan ehre gerc;ek bir rahat nefes ald1rmach. Aksi nc,
Mchmed II. 22 nisanda biiyiikc;e saytda gemiyi karadan Halic;'c nakldlncy i
baarch ve boylece ~chir hem kara tarafmdan, hem de Halic;'tcn ho111ha
dtmana maruz kaldt. Oliimii hic;c sayan bir cesaretle kiic;iik savunma ~ruhn
mukadder aklbcte kart direnmekteydi. Bizzat imparator erkekc;c bir k:lr;,,
hhkla sava<;llanna ornek oluyordu. Konstantinos sonuna dek, tut.tu(!;11 i~ 111
baarlSlzhga ugrachgmt gorecek kadar yaamamaya karar vcrmi bir k in1sc
gibi, mevktini muhafaza etti 2 Bir c;ok genel taarruz baans1z kaiiiii ~J,
sava~csrlanu

1 Kritobulos, n~r. MOLLER, F. II. ( :.,

haiz dcgildir.) aynca E. PEARS, Cambr. Med. V, Bo.
2 Kr~. G. KouAs, Constantin l'aliolo
Hist. IV (1923) 693 vdd. ve ayn. esr., 883
vdd'dcki mlikemrnd bibliyografya ile kr~. gue, le demier difenseur de Corutcmtirwjrltl (I n
Aynca bk. 17. HABINOJm, Mehmed der Eroberer Cinq - centieme anniversaire de la jJTi.l'tJ ""
uud Jeine .:::ril, Mi111ch .. n rq;,'!, BB vdd. C. ConslantinojJle, Atina 1953, s. 41 vdd.) .
AM A N'l'<l ~ , [ .a /11'i1r. dr. (.'rlll\lfllllillnfll (I.e Cinqcculihn" mmitw111i1# d, /afrril# d# (,'ml.l'laulirwjrle,

1453 (1915] adh eseri mlistakil bir degcri

i\tic ut " l'r'l o 'I vdol .

Eskikitaplarm.com

VITI. Bi ~nnH llcvktinin Qukli~U vc Y Jkdi~l

dii~lllalllll

kcndisinc giiveni kaybolmaya balamltl, ama, ku~atllmt olan

lu in smlannda da yedi haftahk hiicumdan sonra hiiyiik gedikler a~llml
11. Kesi n sonucun arifesindc bulunuluyordu.
Gtnd taarruz ic;in Mehmcd II. 29 mayts tarihini tesbit etmiti. Bu
l{ iint 11lapn gecc i~inde sultan sava birliklerini hiicuma haz1rlarken, hris
1iya nlar, Greider ve Latinler, Ayasofya'da son ruhani ayinlerini icra ettiln. lbadcttcn sonra savac;tlar yerlerine dondiiler ve imparator gecenin
!{''\ saatlcrinc kadar savunma hattm1 tefti etti. Sabalun ilk saatlerinde
hu1.11m llalad1. ~ehre iic; tarafmdan birden saldinlmitl. Ancak kahraman
.~avu nma uzun bir sure taarruza mukavemet ederek butiin sald1nlan pus
kiirltii. Bunun iizcrinc sultan esas ihtiyat kuvveti olan ycnic;erileri savaa
siinlii vc Osmanh ordusunun bu se~me birligi iddctli bir miicadeleden
soma surlara t1rmanmay1 baardL Sonucun tayin edilecegi en onemli anda,
1mparatorun yanmda savaa katllan Giustiniani oliim derecesinde yaralandt
v gcriye taImnasi icap etti. Onun sava dll kalmas1 miidafilerin saflannda
k:u1~1kltk dogurdu ve bu da Tiirklerin surlara giriini ~abuklatlrdL K1sa
~i ircdc chir Turklerin cline ge~ti. Konstantinos XI. son ana kadar savatl
w arach[p olumc sava i~inde kavutu. Sultanm son sava haz1rhklan esnaSi llda ccsarctlerini arttlrmak ic;in askerlerine va.adettigi yagma ii<; giin ii<;
gccc dcvam etti. Deger bi<;ilemiyecek mallar, sanat abideleri ve dcgerli c1
yaz malan, ikonalar ve kilise eyasl mahvoldu. Mehmcd II. torcnle zapteclilcn ~chre girdi. Istanbul Osmanh devletinin bakenti oldu. Bizans impa
1.t.l.orlugn art1k yoktu.
Biiyiik Konstantinos zamamnda Bogazi~i kenannda imparatorluk
~(' hriuin kurulmas1 ile Bizans imparatorlugu balamlti; son Konstantinos
z.t mamnda Istanbul'un diimesi ile Bizans da mezara girmi oldu. Her
nc kadar giiney Yunanistan'daki Mora devleti ve Trabzon irnparatorlugu
l.l;ildllll'un diimesinden sonra bir ka~ ytl daha yaad1lar; faka.t bunlann
i1aa1 a ltma almmas1 Turkler ic;in artlk meselc bile degildi. Istanbul'un
If'! hi <>smanhlann Anadolu ve Avrupa'daki arazileri arasmda bir kopru
lwrnm~t u; Osmanh devletinin bu fetih birligini saglaml, futuhat kuvvetine
yl'n i l>ir hamle gucii katrnltl. Kudretli TUrk devleti Balkanlardaki Grek,
L;llin ve !slav bolgelerini siiratle yuttu. 1456 ythnda Atina Osmanhlarm
I i uc ge<;:ti ve bin ytldan beri Bakire Meryem adma kiliselik etmi~ olan
Parth .. non bir Turk camii oldu. 146o'da Bizans Mora'smm yaamt sona
c nli; Latin chimam Demetrios sultamn sarayma gidcrken, Thomas 1talya
'ya kac;t1. 1461 ey luliinde Trabzon imparatorlugu da dutu 1 . Ve bununla
<;rck topraklanmn son kalmt1s1 da Turk hakimiyeti altma girrni oldu.
Sup d< spotlugu daha 1459'da boyun egmi, onu 1463'de Bosna kralhgt
~

1 Kr~. ]<', BABINGER, La date de la prise de Trebizonde par les Turcs, REB 7 {1950)
1111~

vdd.

Eskikitaplarm.com

'I Suk ut
izlnni~

Vt yw:ythu soua ITIIII"SIIHkn iiuct" Adtiy.ttik'c kad .tr gni bl.111

Jslav ve Aruavut iilkdcri de Tiirklcrin dine gn;1111~li. ~in1<l1 ortada yi111",
Mezopotalllya'dan Adriyatik' f' kadar nzanan ve, lsl<lllbul ilc, duga ln1t 1k
zinc sahip bulunan Lir clcvlct vanh: Bizans imparatorlugnHuH ytkmltl:tln tdan yiikselen, eski Bizans iilkelerini bir defa daha yiizytllar boyum:a l1i1
dcvlct lwruhtn halinde birlqtirmesini bilcn Turk devlcti.
Hizans L153 y1lmda yiktldt, fakat onun fikrl ve siyasi gclcnckh-ri y;1 ~:t
maya devam cderek hem eski Bizans topragmda, hem de bir zam;111ki
imparatorlugun smlrlan otesinde, Avrupa milletlerinin devlet VI' kiiltiil
hayatnu meyvclendircn etkilcrini surdurduler. Ozd Grek damgasuu ia~ ya11
Ckliyle hristiyan dini, Bizans diiiince ve ruhunun zubdesi ve aylll zamaud ...
Roma katolikliginin rakibi ve ztddt olmak stfatiyle hem Greklrr ve 111"111 chdogu ve guney islavlan ic;in kutsallar kutsah olarak kald1. Tiirk hftl,i1niy l'l i
ydlannda ortodoks inane; Grckler vc guney !slavlan ic;in kendi Cikri vt
kavmi. i)zelliklerinin ifadesi idi; bu inane;: Balkan kavirnlcrini Turk cLtlg .t
Ian ic;inde c;:oziiliip erimekten korudu ve boylcce onlann mill i <kv II- I II- 1
olarak yeniden dogmalanna imkfm verdi. Ortodoksluk aynca Rus iilkt 1, 11
nin birlqmelerinin ve Moskova devletinin buyuk devlet mcvkiinl" yiikst li,.inin, golgesinde vuku buldugu diiiince bayrag1 idi. Hizans vc gii1wy 1.1.1\
devletlcrinin inkuazlarmdan pek az sonra Moskova, Tatar boyuudu1 11 )',111111
silkip atarak ortodoks dunyanm tabii merkezi haline geldi. Rus itlkclt 1iltin
biiyiik birlqtirici vc kurtanclSl Ivan III., despotes Thomas Palaiologu:1'1111
kiZI ve son Bizans imparatorunun yegcni ile cvlcndi. Bizam:'m iki llo~:, lt
kartal armasnn benimscdi, Moskova'ya Bizans adetlerini soktu VI" P' k ,,.,,
sonra da Rusya'ya, daha once Bizans'm sahip olmu~ bulundugu, hri:;l iY'"
dogunun ba~kanhg1 rolii intikal etti. Istanbul nas1l Yeni Ron1a oiJJJJ t.~ : .. ,,
Moskova da "Uc;:iincii Roma" oldu. Bizans'm manevi miras1, inaiH'I, siy.1sl
fikirlcri ve man evi iilkuleri yuzy1llar boyunca Rus c;arhk devlctiudl" Y"~'
maya dcvam etti.
Doguya ve bat1ya ni.ifuz cdcbilen Bizans kultiiru daha da hii yiif, '"'
yaytlma kudretinc sahipti. Bizans nufuzunun Roman ve Germcn iilk< [,I iJJdt
her nc kadar islav topraklanndakine nisbetlc hit;: de her ~cyi kap ~t y<~ 11 !111
mahiyct ta~nn arnasma mukabil Bizans yine de bati dtinyasnn da kiill i11 rl
anlamda mcyvelcndirmitir. Bizans dcvleti, ic;inde Grck- Roma 1.'~', 111111
yuzytllar boyunca yaamaya devam ettigi bir kap idi. Onun i<_,:iu l11 1.. m.
bu anlamda verici, batl dunyast ise ahc1 idiler. Ozelliklc r(.ine salls c.;<q!,lltcl ;t,
antik kiiltiire duyulan hasret insanhg1 butun giicii ile kavradtgmda, h.1l1
dunyas1 kendisine antik devrin kultur hazinelerini akltan kaynagt Bi za 11s' ta
Luldu. Bizans antik miras1 korumu ve boylece diinya tarihindc misyoJJtJIIJJ
tamamlamt~it. J3izans Roma hukulmnu, Grek iir, felscf~ ~ vc ilmini , IJJI
hii yi.lk 111ir:tst, 01111 kabule haz1r hir olg11nlng-a eri~mi Avrupa insanltgtJJ.I
ll' ~ lin1 .-tnwk iizcrc malvoluJOtl\l:tll kontmu~tur.

Eskikitaplarm.com

B1ZANS HANEDANLARININ ~ECERELERl

A~ag1daki Cccrcler okuyuculara kolaylJk saglamak amac1 ilc tanzim
cdilmitir. Bunlann eksiksizlik iddialan elbcttc yoktur vc daha ziyade
tarihi uncm taJyan vc kitapta ad! ge<;en ki~ileri kapsamaktadlrlar.
Hliklimdar adlan kahn dizilmitir. Daha tafsilath Cccreler i<_;in bk.
GRUMEL, Chronologie, s. 360 vdd.

Herakleios Hanedant 610-711

1.

(r ) Eudokia oo Herakleios oo (2) Martina

I
Konstantinos III.

Konstans II.

I
Heraklonas

Thcodosios

Konstantinos IV.
Hcrakleios
I
(I ) Eutlokia YJ Iustinianos II. oo (2) Theodora

Tibcrios

Tiberios

2.

Suriye Hanedant 717-802

Leon III.
I

Artabasdos oo Anna

Konstantinos V.
I

Nikephoros Nikclas Ni kcphoros Khrislophoros Leon IV. oo Irene Nikctas Anthirnos Eudokimos
I
Konstantinos VI. oo (1) Maria
(2) Tlwodnte

Eskikitaplarm.com

3 Amorion Han edam 82o- 867

Mikhail II.

Marinos

Theophilos oo Theodora

kNio~

Bard as

Petronas

Musd c oo Maria Thekla Anna Anastasia Pulkhcria Konstantinos Mikhail III. oo Eudokia
Dekapolita

4 Makedonya Hanedam 867 - xos6

(I) Maria oo Basileiosi. ao (2) Eudokia Ingerina

( I ) Theophano oo Leon VI. oo (4) Zoe Aleksandros Stephanos

(2) Zoe Zavtzina
I
Rom anos I. Lakapenos (g) Eudokia

Konstantinos

I
llri~l ophoros

1 11 rut

Stephanos Konstantinos Theophylaktos Helene ao Konstantinos VII.

NikephorosPhokas oo Theophano oo Romanos II. Theodora oo Ioannes

(Bull{ar <;an)
I
~imiskes

<1> l'tlro

Basileios II.

Konstantinos VIII.

Anna co Vladimir (Kiev hi.iki.imdan)

'
Eudokia

Zoe oo ( r ) Romanos III. Argyros

Theodora
(2 ) Mikhail IV.
(g) Konstantinos Monomakhos IX.

Eskikitaplarm.com

IIi z 1111 ~ II au.- d nul a r 1111 n :) r c-,. rr I.- r i

5 Dukas Hanedam 1059- 1078

Adronikos Dukas
I
Rornanos IV. Diogenes oo Eudokia oo Konstantinos X.
Makremboiitissa

Ioannes (Caesar)

Nikephoros III. Botaneiates oo Maria oo Mikhail VII. Andronikos Konstantinos Andnuik11

Aleksios I. Kornnenos

Konstantinos

C(.l

lnu.-

6. Komnenos Haneda01 JOBI - 1185

Manuel Komnenos

Isaakios I.

Ioannes oo Anna

Isaakios

Dala~sena

Aleksios I. oo Inrw I Juh u

I
Nikephoros Brycnnios oo Anna Ioannes II. oo Irene (Macar) Isaakios Theodor.a

K'"'"''"'''ll"
Au~~:

1...

Aleksios Andronikos lsaakios (1) Irene (Bertha v. Sulzbach) oo Manuel I. oo (2 ) Mat iu

(Antaky;\'lt)

Aleksios (Protosebastos)

r--------------------------
Aleksios II. oo Agnes-Anna (Fransrz Prensesi) co Andrunllw ..
I
Mnutll'l

Alckllio~

(Trab:r.ou)

Eskikitaplarm.com

I low ,, I

IIi 1.nu N llunrclaularm 111 :) rl' rn~ lc~ r i

II

7 Angelos Hanedam 1185 - 1204

Konstantinos Angelos ao Theodora Komncne
I
Ioannes

.......................... ,..--.--......
1--=
Mikhail I.
(1\piros)

Thcodoros
(Sclanik)

Manuel

Andronikos
I

Aleksios III.

Isaakios II.

'\lrl1sios ao Irecn Anna ao Theodoros I. Eudokiaco ( 1) Stephan (S1rp krah)

'alaiologos
Laskaris
(2) Aleksios V. Murtzuphlos

I
Throdora co Andronikos Palaiologos
I
Mikhail VIII. Palaiologos

Philipp v. Schwaben co Irene Aleksios IV.

8. Laskaris Hanedam 1204-1261

( 1) Anna Angelina ao Theodoros I. Laskaris co (2) Philippa (Ermeni)
(3) Maria de Courtenay

Basileios Vatatzes

Ivan Ascn II. (1) Irene co Ioannes III. Dukas Vatatzes ao (2) Anna-Konstanze Isaakios Dukas

v. Hohenstaufen

Helene ao Theodoros II.

loannes

l'-IIIIHiantin Tikh co Irene Maria oo Nikephoros I. (Epiros) loannes IV.

Eskikitaplarm.com

Mikhail VIII.
oo Theodora
Palaiologos

g. P alaiologos la r Han e d anr 126 1 - 1453

Andront ko Pa laoologos '

Theodora Pal.uo logtn.1

Theodora c:c M .kha il VIII . l u.:a n nr KonliA nll no :\la11a :r. :Sikrp110r01 Eulogia l rrnr
Tark.hn oQtr
.:.1-..,.--,
1 :;:'""~~ 1
r
~~!ria x

...-- - - - - ---.----------,.----.1:. ____,

h ans lrrn~
\XII

Ill

Anna
\bear

Andronikos 11 .

I'
1

l renr Kon t.-nt rnos Eud o1Lr.1

~luntferrat ao loannes
Trabzon

Euphrmyno
:r:; :"\ogay

,, ..,,
X

\la.nuel

rx

7..

\[aria Xene J.,. orut .. n to nos

Ermeni

T hrndooroo D<-mr 111<1\ 't omonis x

x Irene
~ J.,. humnc\ un klZ o

~laria

IXl

loa nneo. V. \l ikh;ul Ma11 a

IXl

lrme
loannes II
!T n al ya

o Theodor 't\ctosla\ \nna. :r. ( 1) Thonu.

~likha.l ~ i ~man
' Epiros huk ii.rnJ.uo
( l Xikola .., Or n

Francesco Ga11olusio

( Epi r os~

\ (a ria

Joan n

ot'

m k1z1

Androrukos IV. Manuel II .

Hr lene

Dr a~:a,

TheodOC"os I. (Mora despoiMo

IXl Ballholomea .Nerio l. .\ cn>Juolr'nin kozo

\ 11. l oan n u VIII. Tb"'do ros II. .-\.nJroooios K ons tanri os XI.
x ~I U\!clna
1..<:ou.rCo T ocro o ...zl

Droletrios Thomas

Eskikitaplarm.com

'

2..

ha Jo

~t r luttn

IXl

.\l~wndr

Konsta.nt:A
Ttih

Theodora H rlrnr
:Silce -' O rhan
phoros II

.-\nna

(Epin

~ -

lrrn r Adelheid ' Andron iko Ill . IXl Anna :\lanurl T heodora
\ Br.1 11n.tehweig
\ Savoym

'\" kephro
1

.\ndronik~

lo. .1nn~

R .grr ~l ok h ael
de Flor

x Ioannu VI.
Kantakuzenos

\~ttha,_ ,,

"">,_

K tz cocuk '
I

-\:..:!:

:>ha x han

rn

Th.a.rr....u
J'h olrp

' Tarn.:

HDKt! MDAR L1STELER1

I.

Bizans imparatorlar1

324-337
33 7-36 I
36I-363
363-364
364-378
379-395
395-408
408-450
450- 45 7
457-474
474
474-475
4 75-4 76
476-49I
49 I -5 r 8
518-527
527-565
565-578
578-582
582-602
6o2-6r o
6I0-64I
641
64r
h41 - 668
66B -6a 5

Gs 5-6 95

695- 69s
6gB- 7os
705-7 1 1
71 I 7 ' ~
7 1:1 7 ;,
7 ' ;, 71 ;

Konstantinos I.
Konstantios
Iulianos
Iovianos
Valens
Thcodosios I.
Arkadios
Thcodosios II.
Markianos
Leon I.
Leon II.
Zenon
Basiliskos
Zenon (ikinci defa)
Anastasios I.
Iustinos I.
Iustinianos I.
Iustinos II.
Tiberios I. Konstantinos
Mavrikios
Phokas
Herakleios
Konstantinos III. v e
Heraklonas
Hcraklonas
Konstans II.
Konstantinos IV.
Iustinianos II.
Leontios
Tibcrios II.
lusliu ian os II. (iki nl"i dd a)
Phili ppik os
A lt.t:il.t:.io.1 II .
I 'Ill" I ul1 ,~io M Ill

717-741
741-775
775-780
780-797
797- 802
802-81 r
8rr

Leon III.
Konstantinos V.
Leon IV.
Konstantinos Vl.
Irene
Nikephoros I.
Stavrakios

81 r-813
813-820
82o-82g
829-842
842-867
867-886
886-gr2
912-913
9 I 3-959
920-944
959-963
963-969
g6g-976
976-1025
1025-1028
1028-I034
1034-104 I
I041-1042
1042
1042-1055

Mikhail I. Rangalll'
Leon V.
Mikhail II.
Theophilos
Mikhail III.
Basileios I.
Leon VI.
Aleksandros
Konstantinos VII .
Romanos I. Labp,11o:1
Romanos II.
Nikephoros I I. l'ho ka :1
Ioannes I. yilllisk i'H
Basilr-ios II.
Konstantinos VIII.
Romano~ III. Argyro~
Mikhail IV.
Mikhail V.
Zoe vr Tltcodc ll" ;t
Konstantinos I X. 1\1 Cl
nomakhos
1055-1056 Theodora (ikin ci d 1 l.t)
ros6-- I057 Mikhail V I.
1057- 1059 lsaakios I. Korrt!ll 11 11~
1059- 1oG7 Koustantinos X. Du k.t :;
rohB - 1071 Romau os I V. I )iop;t'lll"!l
107 1 I07B Mi k ho~il
V II. D11 b:,

Eskikitaplarm.com

1o7B- wBr Nikcphoros III. Bota- I2I7- I2I9 Jolande

nciates
I22I-I228 Robert de Courtenay
1oB 1 111 B t\lcksios I. Komncnos 1228-r261 Baudouin II.
IIIB ''13 Ioanncs II. Komnenos
(1231 - I237 Jean de Briennc)
1 1 1J- r 1Bo Manud I. Komncnos
1rllo- Till3 Alcksios II. Komnenos
3 Epiros ve Tesalya hiikiimdarlar1
11B:~- 11f15 Andronikos I. Komne120tJ.-I2I5 Mikhail I.
nos
12I5- 1224 Theodoros
1r B5 -I I 95 Isaakios II. Angelos
1 1!)5- I 203 Alcksios Ill. Angelos
( r 224. sonlannda Selfmik'e gm~ ve
1203- 1204 Isaakios II. (ikinci defa) imparator olarak ta<;lanma)
vc Alcksios IV. Angelos
1204 Alcksios V. Murtzuphlos Seliinik' de:
1204- I 222 Theodoros I. Laskaris
I224-1230 Theodoros (imparator)
I:l22- 1251 Ioannes III. Dukas Va1230-takribm 1237 Manuel
tatzes
Takr. 1237- 1244 Ioannes
125;J.- 1258 Theodoros II. Laskaris I 244, - I 246 Dcmetrios
125B- I 2G1 Ioannes IV. Laskaris
(1246 da iznik hiikiimdan Ioannes Vatat1259- 1282 Mikhail VIII.
zes tarafmdan itaate almmr~tlr ) .
Palaiologos
Epiros'da:
1 2B2-1 328 Andronikos II.
Palaiologos
Takr. I2gi-1271 Mikhail II.
I328 -I 341 Andronikos III.
127I- I296 Nikephoros I.
Palaiologos
r2g6- r3r8 Thomas (Naibe Anna
1:H I- I :~9I Ioannes V. Palaiologos
Palaiologina - Kantakur:H 7- 1:{5tJ. Ioannes VI.
zcna takriben 13 I 3' e
Kantakuzenos
kadar)
1'17h 137 ~) Andronikos IV.
1318-1323 Nicolaos Orsini
Palaiologos
1323- 1335 Ioannes Orsini
1:~go Ioannes VII.
1335- 1340 Nikephoros II . (Naibe:
Palaiologos
Anna Palaiologina)
I:~!) r- ItJ. 25 Manuel II. Palaiologos
(134o'da Hizans, I348'de Stephan
14.25- '448 Ioannes VIII.
Duan tarafmdan itaate ahnmttlr)
Palaiologos
IH9- '153 Konstantinos XI.
Tesafya' da :
Palaiologos
I 2 7 I- I 296 Sebastokrator Ioannes I.
I2g6-I303 Konstantinos
2. Latin 1mparatorlar
I303-13I8 Ioanncs II.
I 3 I 8 Dag1lma
1:w.f.- 1205 Bauclouin de Flandre
1348 Stephan Du~an tarafm12oG-r2 rG H enri d e Flandre
dan itaatc ahnm1~tlr.
I2I7 Pierre d e Courtenay

Eskikitaplarm.com

lllll!illll doll

4 Bulgar hiikimHiarlllrl
Ilk 1/u/gar l>rvlrti:
68I - 702 Aspat11kil
702-7IB Tervcl
718-725 (hilinmiyor )
725-739 Sevar
739-7 56 Kormiso~
756-762 Vinckh
762-765 Tclctz
765-767 Sabin
767 Umar
767-772 Toktu
772 Pagan
Takr. 772-777 Tdcrig
777-takr. 803 Kardam
Takr. 803-BI 1 Krum
8 I 4 Doku m, Dicrvg
8I4-831 Omurtag
83I-836 Malomir
836-852 Pn~sian (Belki Malomir
ile aym kii)
s5 2-889 Boris I. Mikhail
o8 9-a 93 Vladimir
893-927 Symcon
927-969 Petro
g6g-97I Boris I I.

Makedonya devleti:
976-Io14 Samuel
1014-IOI5 Gabriel Radomir
IOI5-IOI8 Ioanncs Vladislav

iknci Bulgar devleti :

n86-n96 Asen I.
I rg6-I 197 Pnro
II97-1207 Kaloy'tn
I207- I2I8 Horil
I2I8-I2 -p Ivan Ast'll 11.
I2.p - I :.q ( i KulwtiOIII !\sen
I 2.1() 12;1\J !VIIklt .,il .\sc11
1:.!,'"1 7 1.!7'/ K(''' ~ l.tlli''' T iki,
1.'77 1!'/lf 1\, IVI(o

J. j N[(''I

l I

I279- I:.!Bo Ivan Ascn Ill.

I :.zHo - 1:.!9:.! Georg- I. Tntt'J
I :.!92- 1298 Smil<"tz.
1299 <;aka
1300- I322 Thcodor Svctoslav
1322-I323 Georg 11. Tcrtcr
1323- 1330 Mikhail ~i~man
I 330- I 331 ivan Stephan
133I - 1371 1van Alcksandr
1371-1393 ivan ~i~m<lll
(Takr. 1360-I396 tarihlerindt Vidin'dc: lvan Stracimir).

5 Sup hiikiimdarlar1
9 ylizy1l ortalannda: Vlastimir
89I yllma kadar: Mutimir
891-892 Prvoslav
892-917 Petro Goynikovi\
gr 7-920 Pavel Branovi~:
920- takr. 924 Zakharias PrvoslavyC"Vu,
927-950 sonrasma kadar Klouiurirovi.

,'(_ela' da:
10. yuzy. somr-rod) Yollaturc ~ Vl.t
dimir
Takr. JO,lo-takr. I05:.! St .. ph.llt
Voislav
Takr. 1052-I08I Mikh<til , Ill '/'/
den itibaren kral
1081-takr. I IOI Konstantiu Hocltrl
Rascia'da:
Takr. 1083-takr. 1 I 14 Vuka11
Diger Biiyilk-]upan' lann krm111lt1i :d
kcsin olarak tcsbit cdilcmiyor; ''""
lann ()ncmlicrkri ~unlanllr:
U ro~ I., l rro~ II., Dcsa, 'l'i k ltor1111
(Nc manya'n111 kanlqi )
Takr. 11hh IIC)(i Stepha11 ;\j, rn.III Y'
1Iq(i tak,. 1'.!'.! ll ilkla~lanrlll Slqlll.lll
( 1:.! 1j'dn1 il iloa rnr hal )

Eskikitaplarm.com

II h kit mel a I' I. i ~t c lrri

II

'l'akr. 1228- takr. 1234. Stephan

R ad osl av
l'akr. 1234 - 1243 Stephan Vladislav
1'14.:i- 1276 Stephan Uro~ I.
1:l7b I282 Stephan Dragutin
I'..! B2- 132 I Stephan Uro~ II.
Milutin
1:r..!l - 13:{r Stephan Uro~ III.
Dc~ansk

1:~~1 1 1335 Stephan Duan (I 345,

den itibaren c;ar)
1:~;,r1 - l 3 7 I Qar Stephan U ro
( 1:16,1- 137 1 kral Vukain)
1:-i?I - 1389 Lazar
1:~ llg- 14.27 Stephan Lazarevi<;
( L}02'dcn itibaren
de.spostes)
I J.!l7

14.56 Georg Brankovi<;

( r 429'dan itibaren
despotes)
ltJ..') h - 1458 Lazar Brankovi<;
( despotes)

6. islam Hiikiimdarlarl
,, ) /Julrlj ti_.v-z

rli~idin

hT.l h:H
I:H-IitJ-1
h.Jil. li.')li
h.r,h-(ibr

Ebu Bekr
Orner I.
Osman
Ali

lihr - h8o
bBo G83
fiH :1 - (i84
li84 iss
liH!i 75
70!i 7 15
7 15 71 7
717- 7'20
7'.1.0 -72 4
721 743

Muaviye I.
Yezid I.
Muaviye II.
M('rvan I.
Abdiilmelik
Velid I.
Si.ilfyman
Orner II.
Ye:~.id

Hiarn

II.

743-744

Velid II.

744 Yezid III.

744-750 Mervan II.
c) Abbasiler :
750-754 Seffah
754-775 el- Mansur
775-785 el - Mehdi
785-786 el - Hadi
786-809 Harun cr-Reid
8og-8r3 cl - Emin
8I3-833 el - Me'mun
833-842 el- Mu'tas1m
842-847 el- Vas1k
84.7-86I el- Miitevekkil
86I-862 el- Muntastr
862-866 el - Mu'tez
866-869 cl - Miihtedi
86g- 8g2 el- Mu'temid
892-902 el- Mu'tadid
902-908 el- Miiktefi
908-932 el - Muktedir
932-934 el- Kahir
934-940 cr- Razi
940-943 el - Miittaki
943-946 el - Miistckfi
946-974 cl- Muti'
974-99I et- Ta'i'
991-1031 el- Kadir
103I-1075 d-Ka'im
Digcr Abbasi halirderi Bizans tarihi baklmmdan her hangi bir onem ta~1mazlar. Son
Abbasi halifesi 12~8'de vefat etmitir.

d) Anadolu ( Ko'fl:ya ) Selfuklu sultanlarz:

1077/8-1o86 Siileyman I.
K1lu~:aslan I.
I092-I I07
Melik~ah
II07-III6
Mfs'ud I.
I I I6-1156
KIII<;as1an II.
l I56-ll92
Kt>yhiisrev I.
1 I92-I rg6
Siileyrnan II.
I 196-1204.
Kdi<;aslan III.
I204

Eskikitaplarm.com

llll~lltnda

204- 1210 Ktyltiisrn: I.

(ikiuci dl"fit)
210-1220 Keykavus I.
220-1237 Keykubad l.
237-1245 Keyhusrev II.
246-1257 Keykavus II.
248-1 265 K1h<;aslan IV.
249-1257 Keykubad II.
265-1282 Keyhi.isrev III
282-1304 Mes'ud II .
284-1307 Keykubad III.
307-1308 Mes'ud III.

l.t ~ l lni

l') Osmanlz .mllanlrm ( l.rtanlml' un {~!t

hine kadar) :

1288-1326
1326-1362
1362-1389
1389-1402
1402-1421

1402-I4IO
1411-1413

142I-1451
I451-1481

Eskikitaplarm.com

Osman
Orhan
Murad I.
Hayczid I.
1\t!ehmed I. ( q.1:fdta1
itibaren tC'k bama)
Si.ileyman
Musa
Murad II.
Mduned II. (Fatih).

GENEL DlZlN
Aachen, ~ 185
Abasglar (Abaza) 95, 342
Abaza bk. Abasglar
Abbasiler, hilafet hanedam 155, 169, 258
Abd er-Rahman III., Kurtuba Emevi
halifesi 263 vd.
Abdiilmelik, Emevi halifesi 121
Abgar, Urfa'nm ilk hristiyan htikiimdan
(4-7; 1:1-50); dsanesi 259
Abu'l-Kas1m, lznik emiri 333
Abydos, ~ 169, 175, 240, 279 3 , 282
Acciajuoli, Yunanistan'da Floransah bir
aile 470, 507
Acciajuoli Nerio I., At ina dtikti 507
Acciajuoli Nerio II., Atina diikti 520
Adana 239, 338, 350
Adem, ilk insan 81 vd.
Adiectio sterilium bk. 'e:mj3oA'I)
Adramyttion (Edremit), ~. 397
Adrianopolis bk. Edirnc
Adriyatik, Adriyatik dcnizi 66, 86 vd.,
181, 193, 220, 290-292, 320, 330, 3:-18
vd., 349, 391, 399, 401, 406, 450, 482,
509, 527
Aegyptus, dioeccse 32
Aetios, imparatorir;e Irenc'nin ha<hm mti~a
viri 169
Aetius, Bali Roma ba~komutam 53
Afrika 32; Vandallara tabi 53, 57; Belisarios tarafmdan gcri ahnmas1 64-66;
73 vd.;
monothelct
miinazaalan
110 vd.; I 14; Araplar tarafmdan
zapt1 107, I 10-1 I2, 114, 131 vd.; Louis
IX.'nin har;h seferi 422
Agathias, tarih yazan 5, 23, 197
Agens in rebus 33
Agnes -Anna, Louis VII. 'nin k1z1, Aleksios II. ve Andronikos I.'un zevceleri
366
Agora 61
Aigaion Pelagos, drungariosluk 147
Aitolia 39I; Epiros dcvlctinin par~~as1
:1'1'1 vd., '111; Bizans'a tahi 450, 47li

Akakios, Istanbul patrigi (4 72-4rl8) 5!1

:\kaman1~lar, eski Iran hanedanbrnul.m
40, 89
Akarnania 391; Epiros devletine ail :i'l'l.
441; Bizans'a tabi 468, 476
Akdeniz 65 vd., 68, 72, 108, 192 vd., 2114, 2:.11
vd., 239, 263, 265, 269, 329, 352, 41 7,
423, 452, 524
Akhaia (Akhaya), Pelopones'dc Frank clcv
leti 392, 414, 419, 42I, 469 vel.,; Nava11~
hakimiyeti alunda 507, 5 15; Ti.irkl<rclr
517
Akheloos, n., sava~ (917) 245, 24.l 1
Akindynos Gregorios, Hesykha!!t thi ~ muur
438, 473. 475. 480
Akka, ~, Ioannes Qimiskes tarafn\llan ~apll
276
Akova, ~ 507
Akroinon, ~ . sava~ (740) 146
Akropolites Georgios, tarih yazan vc drv
let adam1 3741, 387 vel., 4'.!~1
Alamann'lar, Germen kabilesi 411
Alanlar 56, 342, 454 vd.
:\larich, Vizigot hiikiimdan 50 vd., ,II
Albigenser'ler, raf1z1 bir hrisl iyan mct.lrrlll
salikleri, 251. Aynca bk. Uogum1lln
Aleksandros, im!)'lfator (912-!JI:.J ) !JI 7 n.
sileios I. 'un mii~terek imparatnru J 1'J
vd., 224; Leon Vl.'un mti~tnk 1111
paratoru 201 6 , 225; imparatur .rl' l
Aleksias. Anna Komnene'nin es(ri :1:.1.'"1, :1-111
Aleksios I. Komnenos, imparal or ( 1oll1
111B) 18, 18ol, Mikhail VII. cltVI'illdr
kumandan 322; imparatorlujl;a yilkHrl u
323-327, 329 vd., 330-334, :1:-l!i ' '1:1''
349, 352 vd., 357, 370 vd., :~B:i, IJ.III I 1 ,
410, 446, 449
Aleksios II. Komnenos, imparalm ( 1 11111
-1183)365 vd.
Alebios III. Angcclos, imparator (11q ,
-120:1) :1211, :172, :-1711, :1Bo, :111:.1, :111,,
:i'l:i , :i ~ 17

Eskikitaplarm.com

.,l,hmH IV. \ngclos, Isaakios H .'un rnU~

tcrck impamluru ( 1203-1204) 348 vd.
"'kk,ioK V. Dukas M UI tzuphlos, imparator
( 111041 :!B.'i, :ms~
'l.lokNiuH I. Komncnos, Tmbzon imparatoru (1!.!011222) 393, 399
\ld1.~ios, Konst antinos VI. zamamnda Ar
UIC'IIiakun thcmast stratcgos'u 167
\ lrkKios, BUyUk strapedarkhos, Ioanncs
V. clcvri komutanlarmdan 491
\lrmannus, Nicolaus 2
\ llumo V., Aragon vc Napoli krah 524
\li. liz. l'eygambcrin yegcni ve damad1,
halife IO!l
\llut ius Lco 2
\llr-lrnlo{yon (T<; cX.A>."IJAi:y-(uov), vergi 128,
77, 2B5, 2gB
'\J111un Vl'l'lo{i~i (-rr; df/.a;(.La;IIIXOII) 382

I,.,.

\lmunya, 1\lmanlar, Alman Bizans ara~

ltrmalan 1 vd., 7 vd., Bizans ordusunda
:1'.!4, 342; Ioanncs II. devrinde Bizans
m!lnasebctleri 352; Manuel I. devri
:1;111-:157; Angdoslar devrinde 381-383
'\ lmos, Macm krah Stephan II.'m karde~i
:1:111
"\ lopos l.rc m, Prorchus 3 13
\ lp 1\tslan, Stlr;uklu sultam ( 1063- 1072)
p II vd., :i22
"\ lplrr, rl. r r,B

"\llutolllu 4ob, 423 vd., 456, 512

\luotulloH, ~ar Yohannes Vladislav'm
nl{l11 'Ill I
:'\nu~tlro,

S;tvoyen kontu, "Ye~il kant"

o!l;,, 4'1'1 vd.
\wnos, cl. r 22
"\milltl m, Konslantinos 18
"\muKt a (A mastris) , ~- 399
"\muKII is Ilk. Amasra
"\mmuy, K1lms krah 382
"\mau ry, KudUs krah 357 3
:'\mirla ( lliyarbak1r), ~- 65, 212, 259
\111ioos hk. Samsun
"\Hnuiarau.~ Marccllinus, tarih yazan 22
"\morion, ~ 108, 146, 154; Araplar tarafmdan zap t1 (838) 195; 278. Amorion
ha twclaru 203
\11 11 (lim al-As), M1s1r fatihi Arap kumanrlam 107 vel.
~\u nelolu .j.o, Iran sava~lan 78, 86, ll8,
t:l-'17; A. tll!'malan !)I vel. , '14 12:1 vd.;

Konstans I I. d cvrindc I slav iskim

IO!J vd.; Iustinianos II. devrindc
lslav iskam 121-123; 126; Konstans II.
devrinde Araplarla sava~ 108; Konstantinos IV. 115-117, Iustinianos
II. 121, 124, 126; Leon III. 146 vd.,
150, 154; tasvir dU~rnanhg1 151, 162,
165, 169 vd.; Artabasdos isyam J 54,
159; deniz askerlerinin mtilkleri 177;
Thomas isyam 191 vd.; Theophilos
devrinde
Araplarla
sava,Iar 195;
Mikhail III. devri 212; Pavlikianlar
207, 221, 239, 257, 259, 263; Bardas
Skleros ve Bardas Phokas isyanlan
277,281 vd., 291; Makedonya hanedam
zamamnda thernalar 231, !!Bg-292;
Sel~uklu fetihleri 31 B, 320, 322 vd.;
Konya sultanhg1 ve Aleksios I. 329 vd.,
334, 339; Birinci Ha~h seferi 334-338;
Ioannes II. devrinde Srrp iskam 349;
Ioannes II.'in Errneni ve Sel~uklulara
kar$1 seferleri 350 vd.; lkinci Hac;h
seferi 353; Manuel I.'in seferleri 361;
Andronikos I. devri 369; Angeloslar
dcvrinde 3 75; Dr;tincti Har;h seferi 377;
Latin imparatorlugu 391, lznik imparatoru Theodoros I. devri 393-396;
Ioannes Vatatzes devri 402; Mogol
istilas1 405 vd.; 449; 453 Osmanh fe.
tihleri 453-455, 465, 467; Timur'un
seferleri 512 vd.
Anagnostcs, Ioannes, tarih yazan 434
:\nargyroi, manastlr 301
Anastasia, Theophilos'un k1z1 204 1
Anastasiyevir;, Dragutin, Yugoslav bizantinisti 11
Anastasios 1., imparator (491518 ) 59-62,
64-67
Anastasios II., imparator (713-715) 143145, 147
Anastasios, Istanbul patrigi (730-754) 153
-155 160
Anastasius Bibliothecarius 82
Anastaso bk. Theophano
Anazarbos, ~ 265
Andrcades, Andreas 11
Andreas, havari 179
Andronikos I. Komnenos, imparator (1183
-1185) 290 1 , 365-371, 373. 375 vd.,
:1B4, 39:-1

Eskikitaplarm.com

(: 1

nd

Andronikus
II
l':daiolulo(o~.
impamlor
(1282- I:J:lll) '!'IO, jlh, 42,1 1 1'!1 4~1(1,
441-443, 1-'l(i-1-t(.q, '(.~1 vd. , -1.) 4, 1 "1.'"1 1,
458, 45!) 1 , .'(.(i1-4i4, 4B1, 4111(., -t.llq , 4!11
Andronikos IlL Palaiologos, imparalor
(1328-1341) 432,459\460-467,469-471,
473, 477, 4Bo, 483, 485, 492
Andronikos IV. Palaiologos, imparator
(1367 13791 459 1 , 495 vd., 4.99-5DI, 504
Andros adas1, Vcnedig elinde 391
Angeloslar, Bizans aile vc hancdam, 326,
:371, 383 veL, 41o; Epiros \'C Tesalya'da
44 1I 459
Angelos Ioannes, Epiros vc Tesalya valisi
400 2 , 469, 4 76
Angelos Konstantinos, Angelos hancdammn atas1 371
Angdov, Dmitar, Bulgar tariht;isi 19
Ani, ~; Ani devletinin Bizans'a ilhakt
291 vd., gog; Turklcr tarafmdan zaptl
318
Ankara (Ankyra ) , ~ 182; Araplarca i~gali
195; Mikhail III. zamanmda yenidcn
in~as1 212; Timur - Bayczirl sava~
(1402) 512, 5'31.2, 5'5
Ankhialos, ~., sava~t (763) 157: sava~ (917)
245; Mikhail V[II. tarafmdan i~gali
419, 423; Bulgarlar'a ait 456, 466;
Ioanncs V. tarafmdan i~gali 494
Ankona, ~, 1\.bnuel I. donanmasmm t;tkartmasi 3~5 vd., 359
Ankyra bk. Ankara
Anna Dalassena, Aleksios I.'un annesi 341'1
Anna, Empiros dcspina's1, despotcs Thomas'm annesi 450, 456
Anna, Epiros dcspina'st, Ioannes Orsini'nin
kans1 ve despotes Nikephoros II.'un
annesi 468
Anna Komnenc, Alcksios I.'un ktzt, tarih
yazan 3, 325, 333, 347 vd.
Anna, Macar prensesi, Andronikos Il.'un
kanst 449
Anna, Mikhail IX.'in kzt, Epiros hukumdan Thomas ilc Nikolaos Orsini'nin
kanst 459
Anna, Romanos II.'un k1zl, Kiev hukumdan
Vladimir'in kan9t 21!2
Anna d<" Savoyrn. \ndronikos II I 'un
kan~. u:tilw ' ''H.I-I'H7 1 1'111". 17"
vel ., 1111 vd ., f"l 'I' I!.I

l>i ziu

'41

Anna, St .. phan lk~an~ki'nin ht.kaul1~i

VI' Mikhail ~i~ruan'm ilk kans1 1"~'
Anna, Thcophilos'un kizl, 2041
Annales de l'Jnslitut Kondakov, dngi 1!.1
Annona, vergi 34, 36-38, 6o
Annuairc de l'Institut d(" philologk l'l d'hi Htoirr orirntalcs ct slaves 12
Ant'lar, lslav kabilesi 24,66
Anlakya (Antiokheia ), ~-. lulianos'un ha~
~ehri t6; Tcoloji mcktcbi 54; lranhla r
tarafmdan tahribi 66; 69; 88; Amp
Jar tarafmdan fcthi 103; Bizans tamfm
dan geri ahm~1 269-271, 27''1 vrl., !.lllh,
292; Hac;hlar tarafmdan ahm~1 ( lnq!l)
337; Norman prinkepsligi 338, ~Wl;
Ionnes II. Komncnos tarafmdau
itaatc ahm~1 350 vel., ::1:12 vel.; Ma11111 I
Komncnos tarafmdan ycnid1n ilantr
zorlam~1 357; patriklik mtrkrz Ill'~ .
1
357. 404
Antakyah Yahya bk. Ioanncs, Anlak yn h
tarih'<i
Antalya (Attaleia), ~, hristiyan Mm rlnu
lcrin isk:in1 123; Bizanshlac;t lahkuur
240; Frans1z ha~h ordusunun hatrkol i
354
Anthimos, Nobilissimos, Konst:111tino~ V. '1111
oglu 163
Anthypatos, unvan 230, 232, 250
Antiokheia bk. Antakya
Antiokheia (Mendercs kcnarmd a l. ~ '1'1'/
Antoniadis, Sophia 13
Antonios, Andronikos II.'uu ke~i~ ad 1 1"'1
Antonios, Istanbul patrigi (ll21-ll~1 7) "
Antonios, Istanbul patrigi ( 1'11111- 'I',, 1:
139I-I397) 510
Apokavkos Aleksios, Mcgas Dub, Joannn
Kantakuzcnos'un rakibi 461; 1-70 vrl .,
474; 477; oldiiriilmcsi 4711
Apokavkos loannes, bundan onclkinin ojtlu,
Selanik valisi 4 78
Apokavkos Ioannes, Naupaklos nwtropolir 1
389
Ap1os, kale, sava~ (1'-105) 4~;1
Apsimar bk. Tibcrios If.
Apulia :no, 355
Aragon 429 vd,. 4:14 486, ''
!\ rak~PS bk. /\ras
\ r;Lpl;u 'lll, 7:-1, 11!.1, <)II; SUI'iVI", Flisliu VI'
lrau'1 :d111:dan 1112 -1 04; Mr:t.opoLuuyn

Eskikitaplarm.com

(;I ' ll I

I I ) 1/. 111

ve M 1 ~ 1r lil hi 10 ; 1, 10710<J; Konslam

II. 1k ~ava~lan 1 10, 114-I !13 ; Konstan'""'~ IV. vc Istanbul'uku~alma II ) vd.,
1 ~ 1 ; lu~tinianos II. 12 ~-1. I31 vel.;
1\.uu y i\l"rika ve lspanya fcthi I32;
Auadolu'ya akmlar 133-I35, 143; Leon
Ill ve lstanbul'un 2. ku~atmas1 144
1h, 1111", 149; Konstantinos V. 154
- p 11i, dl2; s fl; Irene 165, 16g; Nikcphoro~ I. J!l2; Mikhail II. 191 vd.; Theaphilo~ I!J3, Igs ; Mikhail III. 206 vd .,
~ 11 vd., Basilcios I. 220-222; Leon VI.
I<J 7, 2:1B-240; Romanos I. 247,258 vd.;
Konsl a nl inos VII. 263, 265; Nikepho1o~ l'hokas 265, 269 ;Ioanncs Qimiskes
27;1 vel.; Basileios IJ. 292 ; Georgios
Mauiakcs 30!), 386
t\n1~

(Araxses) , n. 95
vc sahiplcri, ilk Bizans devrinde
bu y iiyii ~ ii 27; 10. yi.izytlda 257, 273;
11 . ve 12. astdarda gcli~mesi vc vergi
mua! tyc-ti haklan 304-306, 339 , 324
vd ., :172; Latin hakimiyeti devrind<~
:1!12 veI., Palaiologoslar devrinde 444
vel., 474 Aynca bk. Bi.iyi.ik arazi,
Fcodah!e,, Kurlretliler, vcrgi muafiyeti,
imtiyaz lat
At d nhu r, t\~par'm oglu 57
A 1d a~i r 1. , ilk Sasani hUki.imdan 95
t\t~ i. llli lc' ~
ll;tvid, Bulgaria thama'smm
h a /rfrlllll.\'' 11 2Bg"
r\q.(oM, ) . Vw tli kliklcr elinde 509 , 5 I7
1\1/(~To~ ; u h ~i. Makcndonya hanedam
za lltaii iiHla bi.iyi.ik a razi sahibi aile 252
t\tl{ym pulos (:corgios, ~air 439
Ati(YI1l JIIII os Ioanncs, Bizansb a lim I
t\~tacl1 u, l.nm I.'un k1z1, Zenon ve 1\nasla~ios f.'un kanst s6 vd., 59
Aria niH tllltS, Aryanilik ve Aryanilcr 44 vd.,
1-7 ; 4eh 'i3, 57, 64; Scmiariler 45
:\ri~l oha~ i li 1, 65, 67; Phokas'a kaq1
miic:adde 77; Iustinianos II.'a kar~t
1 :1o ; I ,.,on VI. dcvrinde gi.ic;;lcnmesi
~: 17 vd. ,; Roma nos I. de vrinde me rkczi
kwfnilc ili~k isi 252 ; Nikcphoros Phokas
vc <, : i mi s h ~ d cv ri 266, 268 , 273 ; Basile'"' II. d cvri 28 :~ ; 11. yi.izylda 297, 299,
:1o;1 :11 , :{!l2; 12. vi.izytlda 343, 367,
:17 r; Uti in hakimiyeti clcvri .'3 94;
b .uik <kvlt-li clevri 41 2 ; 14. yu~.y,Jm

i\ m ~. i

ic;; s a va~lan <kvri 461, 474-476, 413 ;

Mora'da 50 1, 5 14 vctl. t\ynca bk.
Asalct, Ara zi sahipleri, Bi.iyi.ik ara zi
sahipligi vc Fcudalle~mc
Aristotelcs, Aristoeular 345, 472
Aritlunos, Bizans askeri birligi (a lay) 233
Arius, !skcnderiydi ke~i~. rafiZi 44
Arkadia 426
Arkadiopolis (LUlcburgaz), ~ - 192, 37ll
Arkadios, imparator (3954o8) 49 vd.
Arkhontia, Arkhontluk, yuksck cyalet vc
~chir m emurlugu (Arkhon) 147 4 , 230,
482
Armenia, Ermcniler, 4 vc 5 yi.izy1l Bizans
-han sava~lannda 47, 52; Iustinianos
I. clcvrinde 66; Iustinos II. dcvrindc
73, 8I; H crakldos devri 83, 88, gil,
94 wid. ; Monophysitlik I or; Arap
istilast I03, 108; Konstans II. devrind e Bizans Arap mi.icadclcsinde
109 ; Iustinianos II . 121, 123; 146,
55 ; 191 ; Bagrat sulf.desi devrinde
yuksclrnc 221 , 224; Leon VI. zamanmda Bizans - Arap sava~lannda 225 ,
239; Romanos I. 258; Basileios II. 286;
Basilcics II . tarafmdan ktsmi ilhak1
291 vd .; Konslantinos IX. dcvrinde
ilhak1 309, 318 vd., 373
Arnavutluk, Arnavutlar, c;;ar Samuel'e
tabi 280 ; bir ktsnu Asen II.'e tabi
400, 403; T esalya'ya yerle~ meleri 466,
46g ; Charles d ' Anjou 425 vel.; 466;
501 ; Andronikos III. hakimiyeti 468 ;
Du~an hakimiycti 469, 477; lskcndcr
Bcg'in Ti.irklcre kar~1 mucadelesi 520
Arsenios, Istanbul patrigi ( I25S-I 260;
1261-I267 ) 411, 426 vd., 448
Arsenioscular 427, 449
Arta, 399 vd., 415, 468 vd.
Artabasdos, Armcniakon thema's1 stralegos'u
I45 ; Opsikion theam'st slrale,t:os'u 147;
muka hil imparator (742-743 ) 154 vd .,
lj9

A rtcmios, protoasckrc tis bk. Anastasios II .

,\sa let ~ mtf1 237, 257, 268, 273; Basileios
II. ta rafmdan sindirilmesi 281-2113,
2B4 ; I 1. yi.izy!ldaki zafcri 297, 2!)!),
:~o 1, 3 13 vd .; Andronikos I. ta rafmdan
yi.iruti.ilcn mi.icadcl c 367; Angc:losla r
drvrinclcki zafe ri 371; La tin hakirni yeli

Eskikitaplarm.com

.-~

dcvriud <" :1'11 '!IJh; 'J'I,.ocloro~ ll.'un

asakllt: lllikad..Jcsi IJ.II vd. ; l'alaiolog'oslar de vr indcki zaf.. r i 'H.IJ. vd, 'l(i r,
4 71 ; Srrbist an 45 1, tGG, IJ.H:.! vel.;
Zelotlar tarafmdan takibata ugramast
475; Ku-;:uk asalct smrl'r 2li7 vel., 444;
Asked asalct 296 vel., goo, go6, 3I3,
:3I6, 322, 343, 363; Sivil asalet 297,
3I4. Aynca bk. Memur asalet smrfr,
Aristokrasi, K.udretlilcr, Arazi sahipleri, Bilyilk arazi sahipligi, Feodalle~me
Asen I., Bulgar -;an (1187-I I95), 2. Bulgar
devletinin dogu~u 373-375; -;:ar 376;
oldi.irlilmcsi 380 vd., 402
Ascn H .. Bulgar -;an ( I2I8-I24I), Balkan
hflkimiycti 402-4.06; olilmil 405
Asen III., Bulgar t,:an (1279) 427, 429,
455\ 459
c\scn Andronikos, Ascn III. 'in oglu, Andronikos II.'un yegcni, Mora valisi
( 13!6-I321) 4l9
Asiana, dioccese 32
Asidcnos Sabbas, Sampson hakimi 394
As imnak (O rontes ) 286
Asker mtllld eri , 7 yilzy!lda dogu~u 89 vel.;
124 vel., 177 vel.; IO. yilzyllda devletin
koruyucu tcdbideri 255, 262, 266 vd.,
283; I 1. yilzyrlda -;:ozillmesi 297, 299,
:~o6, 343; Komnenoslar devrinde ihya
giri~imlcri 362; 1znik imparatorlugu
dcvrimk 409; ortadan kalkmas1 453
_'\ynca bk. Stratiotcs rnulklcri.
Aspar, Alan kumandam 56-58
Asparuh (i spcrih), Bulgar han'r 1 I 7, 2 79 2
Asya, Onasya 32, 4I, 66, 68 vel., 74, 78, 88
veL, 2."l9 275 vd., 317, 347, 366, 406,
423. 4 53 Aynca bk. Anadolu
ABot I., Ermcni krah 22 1
A~ot III., Ermcni krah 27G
Athanasios. Bilyi.ik, 1skenderiycli 22, 45, 54
Athanasios, Athos dagmdaki Lavra manastln kurucusu 266
Athena is- Eudokia, Thodosios U.'un kansr
51 vd.
Athos dagr ve manastrrlan, Nikcphoros
l'hokas clevr inele 2GG; ~1 1(); 37!l; Pala iolo.l('os I ar dt:vrinclc nidi tztuum arlt ~l
tj.tj.o, t1 l-'1; K.tlalaular laral'uulall y.ti\'malailiii.JSI r r,f,; I lc-sykli:Jsllann lilt I

..

kczi 4.72; Du~an'm h:lkimiyctindc: 1.111

vel.; 513
Atina 51, GI, 113, 179; Ak:ulc:misinin
kapanm:m (5 29) 71; I :J, Iu:l r '/'I.
287 ; Franklar clinclc 3!) I ; Tiidd ~
tarafmdan ge-;:ici olarak i~gali (r:J!J7)
509; Konstantinos XI. i~gal i ;120;
Atina dukahgr 4I4, 426, 157i Ka!aLm
clinde 458, 46o, 507; Turklcr I imlt
( I397) 509, ( I456 ) .)20, ;)2(J
Atina akademisi, kapam ~r (529) 7 1
Atlas okyanusu I32
Attaleia bk. Antalya
/\.ttaleiatcs Mikhail, tarih yazan 2!H
Attika 367 2 , 372 2 , 392, 44I, 470, ;,o7
Attila, Hun huki.imclan 22, 53, 10o 1, rill!
Augusta, ilnvan, imparatori-;:e 1(ill
Augustus, Roma imparatoru 22, 21!.1
Augustus, imparator ilnvam :P, CJ'J
Auksentios dagr I6r, 390
Aun lustralis collatio Xpucrapyupw :17 . ""
Avarlar 24, 95, 97-99, 1 16; Balkan y: 11111t
adasma akmlan 74-76, 711, llr , IIJ,
86-89, 93; Istanbul'u ku~alm a1.11'1 \'''
bozguna ugramalan (626) llr, 'I'J, ;1, .
I 16, I35i Biiyiik Karl taral'lltd.lll 111
tadan kaldmlmalan I70 Ill2, :J IIh
Avignon, ~ 492, 494, 496
Avlona, ~- 338, 414, 426
Avrupa 4I, 66, 68, 71, 74, 93, HH) , 1 :J:.r , r i 1,
143, 146, 159, I67, I92, 1!J.'i, 2!JI, :11 'f,
322, 333, 352, 354-356, 3Uo, :I'JI, :1'1'; ,
402, 406, 417, 422, 448 vel. , <f.:1:J , I 1 1 ,
467, 4B4, 494, so8, 512, ;) ill , 1 ~r.
523, 527
Avtokrator, Ba~ imparator i.invanr 1oo 1,
IO.J\ I2o; iznik impa ralorlu ~ und ,J
395; Sclinik devletindc 4'" ; l'.d.1 io
logoslar devrinde mil~terck inq~II'.JIIIJ
i-;:in de kullamlchgr 443
Avusturya, Bizans tetkiklcri 8
Axum, Habe~istan'm mcrkczi (iq
Ayasofya, Iustinianos I. dcvrinck yu idt u
in~as1 67; 81, I02, 106, r ro, 1 :) , rll1.
I89 veL, 242, 3I2-314, 3(Jl vel. , :1'1' 1 1
416, 484, 523, 526
Ayni vergilcr 3G-gB, 34.2, 44-7
Baalbck, ~. 27G
Balwk, KhlnTcmiye rne.,hchi kunrCJJSII 111,
ll;dmnlar 2;, r. Ayr" a hk. l!of(ornrlln

Eskikitaplarm.com

....
ll.ulor.r Giacomo, V cnedikl i t!l.cir 44.0
llal(t lad 155, 193, 251l; Sclc;uklular tarafmdan
:r.apu 317; Mogollar tarafmdan zap II
123
llal(rat (Ha,~'l"atuni), Ermeni hancdam
!.121, 291
llnhriyc (Marine) 177; Bahriye askerleri,
1\ahriyc askcri dirlikleri 1?7 vd., 234,
26::~. Aynca bk. Donanma
llalkanlar,

Balkan yanmadas1, Gotlann

48, so; Hun istilas 53, 58,
li(i; lslav vc avar istilas 66, 74-78,
1!3, 86-89, 91, 98 vd., 116; Konstans
11.'111 sefcri 109 vd.; 116; Bulgarlann
g iri~i 117 vd., Iustinianos II.'un seferi
121, 124-126, 135; Bizans 'm durumunun giif$lenmcsi I57, Illo-182; Istanbul
patrikligine bag! am~! I sB vd. j 170; 204j
220; thema organizasyonu 178, 181,
Illll; I93i Symeon ile sava~lar 238 vd.,
246, 248; Svyatoslav savalan 271,
273 vd.; Samucl'in isyam 279 vd.;
Bizans hakimiyeti 288, 29I; 1slav isyanlan 300 vd., 308 vd., 320, 322; Uzlarm ak1nlar~ 3 I 7; 329; 322; 332; Hac;hlarm gec;i~i 335; Macar niifuzu 338
vd.; 34-9, 35 I; 2. Bulgar devleti 375;
Friedrich I. Barbarossa'nm gec;:i~i 376;
Roma niifuzu 380 vd.; Latin imparatorlu~u devri 394; Epiros devleti 400,
403; Asen II. hi!.kimiyeti 4.04; Kuman
akm lan 409; Mogol akmlan 406;
108; 412j 4I7i 422j 44Ij 449 452
vd.; Turk fetihleri 490-509
ilcrlcyi~i

llandun, Anselmo 4
llarbaro Nicolo, Istanbul'un sukutunu tasvir eden Venedikli 434
llanl aw~s Philippikos bk. l)hilippikos
llanlancs Turkos 182
ll:udas, caesar, Mikhail III.'in day1s1 203,
205 vel., 208 vd., 212, 214, 216-2I9, 223
llal'i, ~- 221, 270; Robert Guiskard tarafnul an zaptl ( 1071) 320
lim laam, Kalabria'h, Hesykhast dii~mani
13n. 472 vd. , 475. 480
1\asilakios Ni kcphoros, mukabil imparator
32:1
llaNilrios I., imparator (867-886) 10, I76,
197, 203, 21 6-219, 221-227,
231 2 ,
2311, 11::!11, !.11 1' 252, 260, 277, 310

Basilcios II., imparator (9 76-1025) 197 vd.,

2oo, z6s, 272, 276-279, 281-28B, 289 1-2,
291 vd., 293, 296-302, 307-310, 314,
320, 324, 329, 396, 423
Basileios, Biiyiik, Kaisariyeli, Kilise babast
22, 190I
Basileios, Okhridah, Selanik ba~piskoposu
328
Basileios, Trnovo ba~piskoposu 381
Basileios, parakoimomenos, Romanos I.'un
oglu 266, 273, 277 vd., 2!h
Basilcios, Bogomil reisi 345
Basileopator, Stylianos Zavtzes'in iinvam
226, 235 1 ; Romanos Lakapenos'un
tmvam 246
Basileus, Bizans'ta imparator iinvam olarak
99 vd., 1001 ; Irene 168; Biiyiik Karl
185, I 86 1; Bulgar hiikiimdan Symeon
244, 24 7-249; 358; lznik hiikiimdan
Theodoros I. 395; Selanik huki.imdan
Theodoros Angelos 401; 416, 443, 487 3
Basilika (Basilica), Leon VL'un kanunlan
3, 203, 223, 227, 228 1
Basiliskos, imparator (475-476) 57 vd., 59 1
Bataille, Andre 17
Ba~ - Melek Mikail manaslln 390
Baudouin, Godefroi de Bouillon'un kardei
337
Baudouin I., Lll.Lin imparatoru ( I 204-1205)
391 vd., 394 396, 400
Baudouin II., Latin imparatoru (I 228-126 I)
403-405, 408, 415, 420 vd. 4118, 450
Baudouin III., Kudiis krah (I I43-I I62) 357
Bavyera, BtiyLik Karl devletine ilh.aki 170
1\ayan, Avar hakam 75
Bayezid I., Osmanh sultan1 (I389-1402)
432, 439. 503so6, sag, 5101, SI2 vd.,
5'5
Baynes, Nmman H. 10, I9
Beatrice, Charles d'Anjou'nun k1z1 421
Beck, Hans - Georg 16
Bees, Nikos I 1 vd.
Bela III. (Aleksios), Macar krah, daha
once Bizans veliahdi 35R vd., g68 vd.,

373
Belasica daglan 287
Bclgrad 87, 2901 , 300, 317, 350, 36!1 Aynca
bk. Singidunum
Belisarios, Iustinianus'un kumandam 2~,
64 vd,. 67

Eskikitaplarm.com

(; I Il l '

Bc:m:v\'nlmn, ~ 1 q , :.~~ 1 ; rlrv ll'f '1.711, 'I'J.o

B1nyamin, lskndl'riyc' run moHol"rl.lt patrii!;i 107
Bcral, ~ 41!6
Berblriler 65, 73, 110, I 32
Bcrcngar II., ltalya krah 'l70
Bcrgarna (Pergamon ) , ~. 397
Berger de Xcvrey 5
Bernard de Clairvaux 353 vd.
Bcrrhoia, ~- 287, 478', 482
Bertha von Sul:r.bach (Irene) Manuel I.'in
ilk kan~1 328, 352
Bessarion, lznik metropoliti, sonra Roma
kardinali, bilgin I, 1-'l9 , 5IB vd.
Bethlehem 357 3
Beyrut, ~- fig, 276
Bczobrazov, 11 v. 9
Bilcca, sava~ 103
Rithvnia I2'~. ~ ~~q. 1:)6 , 258 . 'l94 4'l4
467
Bitola, ~- :~Bo
Blakhcrnae, saray 132, 16o, :~ 5 1, 416, 480;
kiliscsi 1 6o, 4!17
Blastares, Matthaios, Svntagma yazan
B4: , 224\ 440
Blemmydes Nikephorus. Bi:r.ans hilgini 3811,
4' 1 43
Bodin, Konstantin, Zf'la hUki.imdan 3:w.
'l32
Bo.'Otia 392, 441, 457, 470, 522
llogomil, mezhcp kurucusu 250
Bo ~omillcr, Bogomillik H)9, 2:)0 vd .. 332,
345 379
Hogazi~i (Bosporus) 25, 4I vd ., B8, 95,
113, 133, 160, 206, 258 vd. , :-135, 39 1,
408, rp7, 485 vd .. so6, 5'l 6
Bohemund, Robert Guiskard'm oglu,
Antakya prinkepsi 327', 331, 336-339
Bohemund II., _\ ntakya prinkcpsi 350
Bohcmya, Tatar akmlan 406
Boilas Euslathios, Bizans asillerindcn 295
Boioannes Basilcios, italya katepanos'u 292
Bonifatius III., papa '.607) 77
Boniface de Momfcrrat, Selanik krah :~ R~ ,
:J!)I vd . , :-J94, 40 I
Bcmo~, !at rikios 1:-J
Boris M ikha i I. llulf(ar hiikiimdan (11:,2IIII!J ) 2 1 "J , 2 1q, 2:111
lllll i ~

II ' 11111 1(:1 1 <;a n

1'/ '1

(<jiii) C)71 J 'l71.

":174

I I) i :t. i ll

.llusna 2;11, 2qo, :1o 1, :-!!-!:.!, 3;11!, :-l7!J, :;o :l 1 ~11

Bosporos, ~ 6B
Bosporus bk. Boga..:i<>i
Houcicaut, Frans1z rnare~ali 5 1 1
Rranas Aleksios, Bi:r.ans kumanclalll vr
mukabil imparatot 373 vel.
Brani.,evo, ~. 2gol, 350, 30(}
Brehicr, Louis 7, 19
Brindisi, ~ :{56
Rringas fosc~ph, Thcophano d<' vrindc cl n
kti idarc eden 20:j nl.
Britanya 32, 48 vd.
Brumalia, putpcrest bayram1 12!J
Brussa bk. Bursa
Rryennios Nikcphoros, laht mi'ldc!Pisi T~'J
vel., 325
Brycnnios Nikcphoros, caesar, hu l11
kinin torunu, Anna l<:oJHIWJll ''un
kocas1 vc tuih yazan 3, :i'l ~, :1-111
Brycnnios Thcoktistos, Pdopmus s ll .llr '''" 11
207
Budva (Bulua), ~ - 87, 220
Bulgaristan. Bulgar devlcti VI' llull-(.11 1.11 ,
Bizans tedkikleri 1 1; hh, <1:1 i, 'I'
Bul!{ar dcvletinin dogu~u 1 7. 1 1 1 vd
Bulgarlar vc Sklavinia 1'J. I , 1 J 1 ,
Iustinianus II. devrinck III Z .IIl'' d
mUnasebeclcri 121, 12,1, 1:1:.1 vel .. 1 1
Leon III. 143, 146; Koll l;ll lllll " ''
\. devrinde sava*lar , -, ~1 -J -,11, ''' 1.
Konstantinos VI. 167, 16q; N i~qlu u or
I. 13B, 178, 183; Mikhail r. vr l.c.,u
V. 163, 188; 204; hristiyan olu ol.111
214 vd ., 219 vd., 238; 1-;ynwon dcv1
sava~ ve ili~kileri 238 vd ., 'l.-11 ' '1"
Bo .~omillik 250 vd.; Nikc:pluolo:; 1'1 "'
kas dcvri 270 vd. ; Ioanns 1,:1111 1',1"
273-275; Samm:l'in dcvlr:l 'J./! J ,1111 .
Bulgaristan thcma's1 28B, :111 '], 11 ;
342; 2. Bulgar d r:vlctinin <loi/;11~ 11 1'1 1
379; Kaloyan dcvrindc yUksli ~ :JIIu vd
386, 402; Ascn II. 402-4ur1; 'l'a1.11 I. J1 .
ha1 ar;guza1 hg1 406, 112; Mikhaol V Ill
devri ili~kilcri 419 , 421, 12:1 I ' , ,
427, 429, 441, 44:; ; Andmuikn.~ II
407 , 456; Anclrunikos Ill . ik i ll 1l"~
{li:~; Vdhujd ycnilgisi ( ::~: Jn ) ll r, vd . ,
,no, 177, 4'J<Jj 4H1 ; 4!17; \'ok ll~ I'l l
~ 1 U , ~ o:1 ; Ttuklr<:r: itaat1 a luuu .' "'
'(<JII , ;1o7 111 l , ~O!J i ~IIU

Eskikitaplarm.com

1\nl~o~:arophy~nn, Mava~

(llqli) '.1: \!l

llnlioh:M, lknwlrioM ;,1'!~
llnllc~in or the Byzantine Instilulc
1\nq{az hk. Drwllos
Bursa ( llrussa) 4 'i4; Ttirklerin cline
(I '{'.lfi) 4b;1, 50{)

:!
gc!ii~i

lhul:r.cM Mikhail, Nikcphoros II. Phoka~

dcvl'i kumamlanlarmdan 269
lltll y, .John n. ;, vel., 10, ' 7
1\urrirllo, ~ P4 42li, 128
llrilua bk. Budva
llilyitk ara:r.i sahiplii\'i milcssesesi, Erkcn Bizotns dcvrinde bilytimcsi 48 vd . , 67 vd.;
M1str'da 10:~; I2 ;i ; 238; 250; 261 vel.;
Kil~.lik arazinin satin almmast vc buna
kaq1 alman tedbirler 253 vd. , 254-2 57,
:.l7:i, !.lB:~-2B!J; I 1. yi.izy,Jda merkczi
tktidara kar~I zafcri 2gB vd . ; imtiyazlar
'{04. vd., 321; Komnenoslar devrinde
orduyu t<"min eden 343 vd . ; tc~viki
:Jh:J vd.; Palaiologoslar d evrindc bi.iyuIIICS j 441, 144
llymn 5
llyzanlinisehe Zcilsehrift 7, g, 12, 17
lly~.a u1 iniseh - 1\lcu~rieehiseh e J ahrbuehcr
12
lly;r.anlinoslavica I 2, 17
ll ywntion 1dergi ) 12
1\yzaurion, ~ 41 bk. Istanbul
IICetvnr; 1 1
Caesar, Auguslus'un mtiterek hukUmdan
:-11 ; i)ncedcn belirtilen veliahdin ilnva111 57; Roma imparator ilnvam 25, 99;
nuparalordan sonra gelen en bilyilk
fmva n Ioo, 163, 232; Bulgar ham
Tnvd'r: verilmcsi r 33; Konstantinos
V.'nn of.tullan 163 vd. ; Bardas 209;
]{.,Jll.anos Lakapenos 246; Bard as
1'hokas 2GG; Mikhail (V.) 301; Isaakios
Kouuu,nos'a teklif cdilmesi 313; Ioannrs Du kas 31 !3, 323; Nikephoros M t'lissn ms 124.; uir dereec online scbastokralor tmvanmm gcr;:irilmesi 340, 359;
Rog-er <I<" Flor 45 5; 462
230 1 , :1 I 0
( :.tl t.thdlnla, ban ~ anla~mas1 454
( !apilal io - i11g"atio, vergi 36 vd., 128
( :a pul, armo:iyi i~kyen insan 37
C :.t t.d:ummn sava,.t (451 ) 53

( !;ol' .. uupapisnms

Catherine d e Courlt:nay, iMm"n Istanbul

imparatorir,:csi, Charles de ValoiM'nm
kans1 450, 456, 4511
Catlwriul' de Vtlois, ismen Istanbul imparatorir;:esi, Philippe de Tarcnl'm kans1
458, 46 1), 470
Cebdi.iltank 132
Cengiz han, Mogol istilii.ctsl 512
Ccnova ~ Genua ), Ccncvizler, Manuel I.
ile anla~ma ( IIUIJ I 36o; 363; Mikhail
VIII. ile anla~ma ( 1!.161) 415, 418-420;
446; Gala ta'da 420, 452; Karadeniz
vc Rge'clc 452; Galata'y tahkim 453;
i\ndronikos III. ile ili~ki (sava~) Jeri
465, 468; loannes VI. dcvri 483,
485 vd., 490, 496; Tenedos (Bozca ada )
sava~1 499 vel., 504; Si.ileyman il e
anla~ma
5 13; Istanbul 'u mildafaa
I 1453 ) 525
Ccsarini lulianus, Kardinal 518, 52 r
Ceuta bk. Scptcm
Chalandon, Ferdinand 7
Charisticarium 344
Charitakis 111
Charles H., Napoli krait 450
Charles VI., Fransa krait 5 1 r
Charles d'Anjou, Sicilya ve Napoli krah
41!1, 420-422, 42 4-426, 428-430, 450,
456, 458
Charles de Valois, Gilzel Phil ippe'in kardc~i
450, 456-458
Chtysolaras Manuel, Bizans bilgini 1
Clarissimus, tinvan vc memuriyet 35
Clemens IV., papa ( 126s-68 ) 421
Clcme;ns V ., papa (I30.' i-I4) 457
Clermont, Konsil (1095 ) 334
Cluny reform harekcti 31 1, 334
Codt'x Gregorianus 6g; I fermog'enianus 6q;
Iustinianus 69 vd., 221, 227; Theoclosianus 24, 51 vd ., 6g
Coemptio (cru'I<Jlvr, ) , zorunlu sat1~ usuli.i 6o
Colbert 2
Collomp, Paul 15
Colon'lar bk. Kolonlat
Combcfis, Franc;ois 3
Comes rerum privaturum 34; sacra rum
largitionum 34 fiscus vc res privatac'yi
idarc eden maliyr ba~kanlan
Cmnitatenscs 40. Aynca hk. CKl'rcitns
emnitatcns('S

Eskikitaplarm.com

.1 11
C:omitc~ consi~tmii :lh
Comitiva rnum privatmmro 'I:.!; ~an: 11tron
largitionum '12
Concilium p1 incipis ]h
Consistorium 36
Constantinus 1., papa (7oll-1 5] I:H, 14~
Conslilutio 6!)
Corpus iuris civilis (fustinianus) 51,69 vrl.,
141l, 227
Corvinu$ Ioanne~ bk. Hunyadi
Cubiculum 34
Curial'ler ( Kurial ! y), 228
Curiosi :'l:i
Cursus publicus :H
Cyrenaica 32

Qaka (TzakhasJ, izmir cmiri 332 vll., 339

(:anakkale bogaz1 :-191, 496, 508 vd.
(,:aslav, S1rb hi.iktimdan 24<)
(_:crnomcn, sava~ I I37I I 4'l7
(_:imhi Tzympcl, Gelibolu yanmcla bir kale
11lll
(:in, ipt>k ticarcti 68; Timur'un sdcri 313
c_:orlu (Tzurullon), ~- 323. 405
c_:ukurova 33 7, 3 1o
Dacia, dioeccse 32, 49
Dalmac;ya :p, b5; 7 yi.izyiida islav akmlan
B7; Franklarca zapt1 IB'); 220; \rap
\rap saldmlan 221; No1manlarla i~
birligi 332; Macarlarda 338, 358-360;
Bizans'a bagii 358 -:~ bo; tckrar MacarIarda 369; Bosna hi.iki.imclan Tvrtko'
nun fetihlcri 502
I >amaskos bk. Dima~k
Damianos, Arap kumandan1 241
Damictla bk. Dimyat
Danclolo Andreas, Vcnedig doju -~tiO
lhndolo Enrico. Vcnedig dojLl J H:), :)llj,
:)90 vel.
Dani~mcndliler :n7, :1.)0
Daphne, saray r:-~ol
Daphnomcles Eustathios, Okhrida komutam 28()"
Daphnopates Thcodoros, clevlct adam1
vc yaza ,. HJ 7
Daphnusion 413
Dara, ~- 78, 25<1
lhstagerd, ~- ')6
David Komncnos, Trahzon 1111JI<tlalorlui(IIHIIH kurucmu 'i'J:I vd . :1'1'1

l>a~.imon

11),1.-:lll:tlla ) ~- v., sav;~~ (11:!7) 1'1!1

sava~ ( 'i:l3 ) h;,
lkkapolitcs 'I'Ju,odoros, l'atrikios, Kom
tantinos vrr. VC Romanns II. tkvr iudl'
Quacstor 2::;~, 262
Dc ~ imwn,

.1t>.~ <o\l

djc; 'F.fi'I<,Aayt><lJ<; 'E-rottpE l'X<;

I I

Ddyan J>ctro, I04o ydmda lslav isyaumm

ba~1 JOO vd.
Dcmarkhos 231
Dcmctrias, ~- 24.0
Dcmctrios Angelos, Sdanik despotcsi I 1~.J-1
I246 ), Thcodoros Angdos'un oi!;lu '\""/
Demctrios, fstanbul'cla manasllr :190
Dcmctrios, -" elanik'in patronu 121, 1Bo
Dcmetrios, Trnovo'da kilisc 376
Demetrius Palaiologos, 1\fora tk~pol l'~i
(1449-146o ' , Manul'l IT.'in oglu ,Ill,
523, j 26
Dcmetrios Zvonimir, Huvatistan krall po
Demos, D<m'lcr 27, 6I vel., h7 , 711. ;11,
I31 1, rB4 1 , 2:14
Dcspotcs, i.invan, Bela Alcksios :~, 1 <1; 'l'lu "
doros Laskaris 395; 39'1" ; \'<'llnll ff
dojunun unvanlan arasuub :l'lll; :l'l'l",
406; Mikhail Palaiologos I' :1; 1 ,1 ,
47B: 4fl:J1, 487''
Develtos Burgaz), ~- IU:.!, tllfi, IIIII
Diccvg, Bulgar ~an 1138'
Didymotcikhos bk. Dimctoka
Dicgesis, flr I Bulgar sefcri hakk11uL 1 :111
Diehl, Charles 6 vd., Ill
Digcnis Akritas 1:19
Digcstlcr (Panclcktlcr ! (iq \"1!., II.( . J
il.txe:pot-rrJV Dikcraton, vcrgi :H 1
Dima~k (Damaskos ), ~- lranldar l.ll.tlnul.o11
i ~ rt.ali BH;
roH; 152, 1 ~1 :,; lo,\1111<
Qimiskcs'in i~gali 27fi
Dimctoka IDidymot r ikhos ),
:I'H I
Ioanncs Kantakuzenos'un i111p.ll '""
1lan cclili~i 471; ic; sava~larda loallll<
Kantakuzenos tarafmcbn zap! L 1, 1 ,
479, 4B:;, 487; Ti.irkler dindc ( 1rl 1)
493 vd.
Dimitriakos, D. 4 1
Dimitrica, ]. 373
Dimitry Donskoy, Moskova hi.ik1inuLn 1 "''
Dimyat (Damietta , ~ 207, 212
Dioecc~dcr :J:.!
Diogencs KonsLml iuos, Hom:uws IV. '1111
s(i7.tlc- oi!;l11, :Is! Tl'l

Eskikitaplarm.com

t "

I Jiog< ncs Kouslanl inos, sl r a tq~o N ~ !)0 1 2

I Jiold<' i.t \l!lo, \Ill!) vel. , ~ !Ill, 2!)0, :io 1 ; D.
k q1~1 :.!llo', ~ 90 ", :{!.17 A ynca bk. Zeta
I lu klcl ia nus, Roma impara turu 22, 30-32,
:lh-:!!J, 41, 13 6B vd., Bt , Ug, 128, 230
llu>ll ys ios l~!l
I lio uysios !Pseudo-) At copagitcs 112
I lio,,koms, I skcnderiye patrigi 54
I I h )pa los, tlnvan 23 2
ll 1v 1 t ~ i ('l\ phrike) , .~. 2 12, 221
I I11V<'.pr, n . 2:'!11, 271
I loh a111ir Khrs, voyvoda 380
llollluca, Tlitkl cr dinde ( 1395) soB
I lo<l ck,m< s I 75
I lok,anos Ioanncs, Rhctor 4:39
I louu ul iyan, Aziz Sava vita'smm yazan
:f.l7, 43 1)
I Jnnu :sl ikos 233; l.kskubi tlcr 162, 233 vel.;
C)pllmatlar 233; Srholenlcr 22t, 233
vel. , :.1 35\ 2,14-vtl., 252,261, 263; Dugu
llouw,;tikos'u 2:-l:i , ~66, 26g, 277, 336,
:IP; Batt Domcstikos'u 233, 266, 341;
Mq~as Domcstikos 341, 419, 462
I lnlllillal io 27
I )on , 11 . 194, 4oti
I lonanma ()6, 107; Emcvilcide donanma
toll, 11 ;), 193; Fatimi donanmas1
:.1 07 vd.; 10. yi.izyilda Bizans donanmas1
:.1 :-1::1 vd., 240 vd., 257 vd .; 11. yi.izyllda
duua nmanm hozulmas1 331 ; Aleksios
I . d .. vriml c ycnidcn ihyast 339; !znik
1kvlc1 inde donanma :-197,402, 417; Andronikus lL zamanmda ,Hti, 448, 452;
A ndro nikos III. dcvr indc gi.i~lenme~i
.j.h r., .J-!14 vd. ; <;.i.ik\hti. 4.82; a ynca bk.
Ila in tye
I lor ylaio n ( E s ki~chir ) :n 'j, ::162~
I ll>l g r, Fra nz 10, 15, 21
I > ,,g ut ill, Milutin'in agabcyisi, Sub krah
( 127G-r 2ll2; 13 16) 451, 456
l lujma , v arac r~o-rus, 2B2, ;307
I lrung'arioslrrk 230
1lruug'arios, Kihynaioton Drungarios'u 131,
1.J.7; impara torluk d onanmast Drunl(arios' u 234, 2:~ 5~, 245, 25 7; Arithmos
Dnmgarios' u 2;13
I l11hro vni k (R aguza ), ~ 220 vd., 290, 332,
'1!11 ' .'1 2 1
1)lu til l{' , Charles Dufresne 3 vd.
1)n k:is, tanh yazan lj.;J2-1.:l1

Dukas Amlronikos, K onsl a ntinos X. ' un

oP;lu 3III
Dukas Andronikos, <:acsar Ioanncs Dukas' m
oglu 3 18, 323
Dukas Ioanncs, caesar Konstantinos X.'uu
kardc~i 3 18 vel., :321-323
Dukas Konstantinos, Konstantinos VII.
zamanmda Scholenui domestikosu 244
Dukas Konsla ntinos, Konslantinos X.' un
oglu 318, 323
Dukas Konslantinos, Mikhail VII.'in og lu,
Aleksios I.'un vcliahdi :{47 vd.
Dukas'lar, Bizans hancdan ailcsi 2~J:i,
:p6 vd., 321-323 , 34:J, 347, 364
Duks (Dux), ilk Bizans devrindc eyalcl
kumandam 32, 39; thema valisinin
i.invam 322 vd., 340
Duksluk, idari bi:ilgc 2:10, 2B9 - 2 ~) 2
Dukum, Bulgar ~an 188 1
Dumbarlon Oaks Papers vc Studies 13
Du~an Stephan, S1rp kral vc <;an ( 13311355 ) 84 2 , 224\ 440, 452 ; cillitsu,
Makcdonia'da fetihler i 466, 469 ;
Bizans it; ~ava ~ lan s1rasmda 476 vd ..
4Ho; Scrrhcs'i ah~1 481; c;arhk tact
giymesi 481-483; Kantakuzcnos'a kar~ 1
Ioannes V.'i desteklcmcsi 487, olilmu 490 vd., 493 vd., 497, so 1
Duv<;cv, Ivan 138
Di.ihik (Tclukh ), ~ 265. Aynca bk. Thcma
Tdukh
Dvin, . 95, IO::l
Dyohuniotes, K. 1 11
Dyrrha khion, ~., D. tht:ma mcrkezi 181,
24."l ; Symcon tarafmdan tahribi 245;
Samuel ta rafmdan zapt1 2Bo, 286;
Basileios II. tarafmdan zapll !.!87 vd .;
Duksluk 291; 3oB; Robctt Guisca1d'm
i~gali 330-332; Bohemund salehrJSJ :138;
~ormanlar (1185) 370; bo~a!Lrlmast
:l 73, 381 : Vcnedik rlindc 391; 3!)9;
Ascn Il.'d c 400, 403, 412; J\fanfrcd
tarafmdan i~gali ( 1258 ) 414 ; 42fi;
Bizanshlarda 450; Supla rda 451 ; An_jouiularda 456, 469, 177
Echo~

d'Oiicnl 13
Edcssa bk. Urfa
Edirnc (Adrianopoli s), ~ Vizigol sava ~1
(37B ) 4!1; 11l;J; K r um tarafmdan i~Kali

Eskikitaplarm.com

Ill; vd. ; Syn uo11 I. or :d'tllcl.tn

:21S :.1 .J.7; S:u ttJJ<'l la ra luul:ttl
i~gali 2B7; :1oll; :~'.!2; :rn; Jlri cclrich
Jll:2,

zaplt

I. tarar111dan i~~al i '171 :~7 7; Vcncdik

i~gali 3<)!, 402 vd.; .Kaloyan'm Uttinlcre kar~l zafcri (1205) 394, ::1!)5 1 , 402,
461; sosyal ihtilal 46I, 474; Matlhaeos
Kantakuzcnos'un hakimiyeti 479, 486
vd. ; Tiirklc~n gcc;i~i ( I 362 ) 493 veL,
497. 52I
Efes bk. Ephcsos
Efes ~ekaveti, KonsJ! \449) 34
EWtk 520 vd.
Ege dcni..:i, adalan 1I, 66, 86. I8I, 240,
257, 29I, '15'.!, 465, 467; Egc adalan
I47, 3}9, 39I, 401, 426, 428, 4~32 vd.,
4B8' l9 I, so~)
Ehrhard, Albert 7
Eircnikos Nikolaus, I:~- yi.'lzyll ~airlcrindcn
3119
Ekloga, Leon Uf.'un kanunnam~si B4
q.I, I48 vel., 223 vel., 44.0

~,

'() bd 't'iJI;

WX't'IXC'JTrfl'l'~(,) <;, ~(")' ('H!()l\J

ha~kattt

'.! :~ 2

Epiros 123, 1B1; Sanmd hftkimiyti :.~Bn,

:13 r; Lft~ in hfrkimiydi 3!J 1 ; Epiro~ drv
!eli 389, 3()3; Mikhail I. ve 'l'lwodow~
39!)-ljJll, 40:1, 407, 4I2, 4I4 vd ; Mile
hail VII f. ilc sava~lar 4I 7-41 <), lj22 vel.'
42B; 435,441, 450; 4'i6, 45fl; r;okil~ , .,,,,
Orsini 459; Bizans tarafmdan ilhakr
468, 476; Dn~an tarafmdan illcakt
469; 476,482, 491
Eregli bk. Heraklcia
Euagrios, kilise tarihc;isi 22
Euboca, Vencdik clindc 39 1, 411J.; Mikh.rrl
VIII. dcvrincle gec;ici olarak ~~~
almmas1 426; 457, 466, y>o
Eudokia (FaLia- Eudokia ) , lleraklo ico~'1111
I. kans1 I04
Eudokia Baiana, Leon VI.'uu :1- kan~ 'l fl
veL
Eudokia Dckapolita, Mikhail I H.'i11 lcuJJ'i
208

Eksarhhk, Ravenna cksarh'hg1 74, 89 vd., Eudokia Ingerina, Mikhail IH.'i11 1111'1" '"'
Basileiosi.'un kariSl 2ofl, 2 Jl i <Jell
r I I wl., 1 1 3, r 24, 1:::;8; Kartaca cksarh' ..
Eudokia,
Konstantinos VIII.'11u lc11.1 Jl't
hgt 74, B9 vcl., 1 I0-11'2, 124, 131 vd.
Eudokia Makrcmbolitissa, Kousl.mlrrll t'J '
Ekskusscia 305 .'\ynca bk. Vcrgi muafiyeti
ve Romanos IV.'un kansc :pti, p II vol
(immunitas)
Eudokia,
Alcksios IIT.'un ktzt, Ilk ,,..
Ekthesis, H eraklcios'un inanc; lcrmam 102,
Giyen Stephan vc AkksiosV .'1111 1-.uou
1 IO vd.
:n8, 385
'El.ocmu~v, vcrgi 34'
Eudokia,
AnJronikos Tl.'un lozk.11 clc-t t,
Elias Nisihcnus. siiryani vckayiuamc yazan
Trabzon imparatoru Io:lllll<' ~ II ' : ct
H3
kans1 4SI
'EAi.ljVLY.-i, 12
Eudokimos,
Nobilissimus, KonslaJJiitl<>'
Emesa (Hims), s. 276, 286
V.'un oglu I 63
Emevilcr I.)O, 155, 193
Eugenikos Ioannes. bir sonrakinin kt~.k;,"l' , ,
Entimohypcrlatos, i.invan 340
1
139
Envr-rl, Turk tarih ya:r.an -177
Eugenikos ::Vlarkos, Efcs metropoliti, I I"'""
Epanagogc, Basilcios I. kanunnamcsi 203,
aleyhdan 439, 480, 5 I8 vel.
224, 253, 272, 440
Eugmius liT., papa ( I 145-11!',1) :vr:l' l'rl
Eparkhos 33, 1246 , 232, 234-2:17, 297
Eugenius IV ., papa ( I 431- I 14 7 J ~i dl
Eparkhoslar kitaln 202, 235 vd., ~~21
Eulogia, Mikhail VIII.'in ktzkanlqi f'J; .
,:ETCe-rf)pl~ '1~:-.:-r.up&t:.c~ llu~~vnvr.J)V Lit'ou8c0v 12
450 3
Ephcsos (Eies), ~- 145, 336, 354; Konsil 54 F.unapios, Sardcs'li, tarih yazan 2:.1
Epibole irn~A'IJ (adicctio stcrilium),
Eunomios, Aryani mutczil 45 ; Etmotui ~'n t
verg-i sistcmi :n, 12B, 298
lar 45 vd.
't I ed "'>II IJE.'I)Mu>v dilekc;c kabul edcn
Euphrasyne, Mikhail VITI.'in ~ayri ""''!'"
Jll('Jl1111' 2:1:)
kczt, Nogay'ut kans1 4-24
'I ) h d 'l'ii xocvLxf-d,,, imparatorluk yazt
!':Ill ipidi'S B I
1,1c I I lr:t ~lL rr ll 'l'l:J, -1'l~i
l.to~cl oioN , Kay~ni pisko posu . 1arillc;i ~~

Eskikitaplarm.com

l '.mrhio~,

lzrnil'in Aryini pi~kopo~u 45

EuMlalhioR, Leon VI. dcvrindc donanma
drunl(arioN'u 239
l:m1111hio~ Romaios, Magistros, I 1. yiizydda Bizans yarg'I((lanndan 295, 2991
1-:mlalhios, SeHlnik rnetropoliti 326, 328,
:14'1 1 , 357"' :~68
1-:ulhymios, Istanbul patrigi (907-912) 242'114 252
l:uthyrnioM, Trnovo patrigi 200, 4:-15
E111 ychcs, arkhimandrit, monofizit ruhani 54
l : vrcno~- Beg, Osmanh kumandam 506 vd.
'l :~rX<jlOAAOV :-141
/,xcubilor'lar, askeri birlik 64, 162, 233 vd.
1-:xr.rcilus comitatensis, Diokletianus devrindc kurulan ordu birligi 39
Jo:yyui.Jikr 4-23
1-'nbirt - Eudokia, Herakleios'un ilk katJSI
104
Falu icius, Joh. Albert 5
l 'ahrol, Charles Annibal 3
l'nkidn (nT<uxot, mi:V'Y)Te:<;) 253-257, 266
F11llmr.r;lycr, Johannes Philipp 5, 87 3
Fatunllcr, MISlr'da hiiktim siiren Arap
lmncclam 207 V(l., 275, 279, 286, 318,
:lf iq
(...,<lalislll, Makcdonya hanedam zamanmda dcvlctin fcodallemesi 238, 297,
:1"1--:\ofi; Komncnoslar devrinde 343
vd . :IJ.fi, ]fi4, 366, 371, 392; Palaiolol(tmlar dcvrinde 444, 453; feodaller,
li~"'lal dcvlctler 304, 334 vd.; 367,
:17u, :I!J:-1, 457, 474, 485
Ft-rrara Konsili 518 vd.
11ililw (l'hilippopolis), . 182, 188, 287;
Fritdrieh I. tarafmdan i~gali 377, 380;
Bulg-arlarda 477; Tiirklerde 494
11i I iHI in, IIeraklcios devri 96; Arapla1 ca
li:Lhi 102 V(.l.; Ioannes Qimiskes'in
ibkyi~i 276; Kudiis kralhgmm kurulu~u 3:37; 376 vd.; Salahaddin tarafmtlon l(el'i alm1~1 377 vd.
l' inlay, George 5
l' iHJ" Il H

:\1

(o"u at, n., bulge 221, 258, 263, 292

11lmaHHa Konsili 518 vd.
Fo~ a (l'hokaca), . 453 vd., 468
l'<wtkrali 4B, 48 1
l'qr~fuN, tl\.bilik anla~mas1 48
lo"olliH, hak1r sikkc 59, I 76 3

Formosus, papa (l.l!JI-8!)6) 1993

Forum 61
Frank devlcti I sB, I 70 vdd.' J!l2, 214, 220
Franklar 24, 171; doguda Frank M.kimiycti
179, 215, 401, 417, 419, 457, 459. 517
Fransa, Fransxzlar, Bizans ara~tumalan
2-4, 6, vd.; 195; 251; Bizans ordusunda
342; 2. Hac;h seferinde 353 vd.; 3 Hac;h scferindc 377; 391, 400 vd.; 450,
458; Nigbolu sava~mda so8; Bizans'm
Fransa'dan yard1m istekleri 511
Friedrich I. Barbarossa, Alman imparatoru,
Manuel I.'e kar~1 353-355, 361 vd.;
3 Hac;;h sefcrinde 376 vd., 381, 384
Friedrich II., Alman imparatoru 388 vd.;
Ioannes Vatatzes ile ili~kileri 407 vd.,
413
Friedrich, Sicilya krah 455, 457
Frygia 108
Fugger, Anton 2
Gabriel Radomir, Samuel'in oglu, ~tar
(1014-101 5) 288, 300 4
Gagik I., Ermeni krah (990-1020) 291 vd.
Gainas, Got kumandam 50
Galata 331, 385; Ceneviz karargah1 420;
tahkimi 452 vd.; 466; gtimrtik gelirleri 483, 485 vd., 499
Galerius, caesar ve imparator 43
Gali((, k1smi Rus devleti 355, 358, 366
Gallia (Galya) 32, 49, 53
Ganzak (Gence), . 95
Gattilusio Francesco, Ccneviz korsanx,
Midilli hiiktimdan 488
Gautier de Brienne, Atina dtikti 457
Gay, Jules 7
Gciserich, Vandal krah 57, 64
Gelibolu (Kallipolis, Gallipoli), ~-. Vcnedik
elinde 391; Ioannes Vatatzes tarafmdan
zapt1 404; Katalanlar 455; Osmanhlar
tarafmdan zaptl ( 1354) 488, 493;
Savoycn kontu Amadeo tarafmdan
zapt1 495; tekrar Osmanhlarda 499
Gelimer, Vandal krah 65
Gelzer, H einrich 7 vd.
Gemistor - Plethon Gcorgios, 15. yiizy1lda
devlet filozofu 432, 439, 5'4
Gence bk. Ganzak
Genesios, Joseph, tarih yazan 138, 197
J'~Vt}{~ Tpcbte~OC 92

Eskikitaplarm.com

I"''

( ; ,uu.tcllu ~ .',.-llul.u
lt.1uluol !''" ot:; o
( IIJ 't:l lJ ,q) 4:111
Gcopnuik.L , ziraal d kitaln ..tn..t
Georg Hr;mkovi~, Suh dcspol<'s'i :.w vd.
Georg I. Tcrter, Bulgar ~,=an 1121l0-1292 ) 41!!)
Gcorgios Kyprios, Tasvir laraflan 140
Georgios Monakhos, larih yazan 137, 199 2
Gcorgios Synkellos, tarih yazan 8o
Gebidler go
Germanikeia bk. Ma ra~
Germanos, Istanbul palrigi \ 713-730) 139,
141 vd., 132 vd., t6o vd., 165 1
Gcrmanos, iznik'de Istanbul patrigi (12221240 ) 389, 401~, 425
Germanos, Istanbul patrigi ( 1267) 423
Gcrmenler, Bizans ord usunda 40 ; Bizans' da
nufuz ve etkilcri 45, 48, 50 vd., 53,
'i6-s8, 63, 65 vd., 73. 136. Aynca
isimlcrine gore Gcrmen kabilclerine bk.
Uep:a II., Macar krait ( 1141-116 1) 358,
362
Gfn>rcr, _\. F. ti
Gibbon, Edward 4 vd.
Girit (Kreta) adas1, i slav <;1kartmas1 87;
Araplarca yagmalanmas1 108, 147;
zaptl 192; :.eo6 vel., 2I7,24o; Konstanlinos VII. zamamncla yaptlan sefer
!.140, 263; Nikephoros Phokas tarafmclan
:.~ap\1 265; Vcnedik dinde 391, soo

Giustiniani, Khios aelasmda Cencviz hancdano 483

c;iustiniani, Giovanni, Istanbul miidafii
525 vd.
Glabas Mikhail, i\ndronikos II. dcvri
kumandanlanndan 451
(iloriosus, tinvan 3:i
Glotz, G. 1B
<.ilykas Mikhail, tarih yat.an :l2 >
Goar, Jacques 3
Gongylas Konstanriuos, Konstanlinos \! ll.
lkvri kumandanlarmdan 263
C>oclcfi'Oi de Bouillon !I a~ h n~isi 3:~6 veL
Gotlar 2:3; hristiyanla~III'llmalan 45; Thcodosios !.'dan itibarrn niifuzlan 4B, so,
.1 8, 65, 307; "Gotogrekler" 144 Aynca
bk. Ostrogotlar, Vizigotlar
Grado patrikligi 3'l I
Granic;:, Filaret I I
Gratianus, Bali Roma imparatol'll (:l'h <IB:~ )
1: 1~.

1-n

(, rq.;-oir.,, llo:nri

~ ~.

1:111 nl.
llizamlr ta ih yotz1u1
2 vd., :~117, IJ:\11, IJ.:i'l '!:ill, IJ.IJ'l1H,
448; Jlarlaan 1k miic:uldc~i 'n:1 i
Hrsykhastlarla miicaddcsi ,nil, .JII"

c:r.-~ma~ Nikphoro~,

Grcgorios, Kartaca eksarkhos'u I 10, 1 I'J

Gregorios (Georgios) Kyprios, pal rik ( r J :III
I!.IBg) 436, 448
Grcgorios, Nyssa'h 2:1
Grcgorios Sinaitcs, Hcsykhasthgm kunu 11 "
438, 472
Gregori us I., papa ( ;9o-6o4 77 . r ,
Grcgorius II., papa (7 15-731 1 I1.ll 1 I o'l ~ tl .
Gregorius III., papa (73I71J.' ' IIJ.O, I ',:l
Gregorius VII., papa ( I07'J - I08 ", l Tm. 1:1"
Gregorius X., papa (1271-1276 ) J.II'l, J'l ,,
428
Grcgorius, Nazianz'h 22
Grek ate~i 116, 146, I87, 2 ,j!l, '.171
Gro ussc t, Rene I B
Grumcl, Vcnance 16
Guilland, Rodolphc 1B
Guillaume I., Sicilya krah :r1h vel
Guillaume II., Sicilya krah rlu1
rll1
Guillaume II. Villchardouiu, .-\ldi. JY
hiikumdan 414 vd., 4dl vll I 'J I, 1
Guillaume de Champlitt<", Akha ya loroldllll
dan 392
Guillou, Andre 15
Guy de Lusignan, Kudiis krah 1 ;' It u l
Guy II. de la Rocht~, Alina <hllllt 1 1 /
GtimrUklcr 16q, t;6, 2:~11. 11" Jil l u l
Giircistan (Iberia ) , Giirdill'l' lih . q ,, r JI,
191, 2116, 29!
Habqistan 6~)
Ha<yh sefcrleri, 1. scl(:r TH :n , ; 1, , "
fn 353vcl.. 357 vd.; 'l sf'!, 'L''' "'
382 vd. ; 4 sefer :~B:~-:5!\h, I '' ""' "
kiler. 421 vd. 495, ~,oil, ,~o , ,_.
Har;hlar vc~ Ha<;lr drvltrltr1 TI-l II '/.
34!) 1 352 veL, 357 vel., :1hll. :1'1'1 1ll
31!3-386, 3CJO vel.
Hadas, ~ 26:3
Hacbmlar 34 232, 1!:)4
Hadrianus, Roma impa raloru Ill), Jqll
Hadrianus I., papa ( 772 ~ 7!J:i ) 1.1- 1, 1;o 1 dol
Hadrianus H., papa (!l67-!l7:z ) 2 1B
Hakp, ~ 2:,B, 26;,, 2(i<) vd.
Jlali~ 1.1, :1 !"1 1, jll:J , 1.r111, : 1:.er1

Eskikitaplarm.com

I I

ll;nml;iuikr, llakp'1Jco Aap ham~dam 2,8,

:lh"J, 2711
ll.1 rmcnopulos, Knnstantin, hukuks;u 439
v.J.
llarolcl, Skanclinav sava~ kahramam 307
ll.liT.IIl sava~l \ I I04 J 338
llurlnmu, 1.. M. 8
ll;tnm at-R~id, hahl"e 182, 188, 193
llaftl', K. B. 'i
ll.lfliu :iava~r ( 1187j 376
ll a u~~i!(, Hans- Wilhdm I!J
II.IVHriyun Kiliscsi 115, 163 , 165, 38:z
ll az.u d,nizi '17
ll nz:ul;u, Ha7.ar dcdcti, Herakleios ile
illifak !)6, 117; Iustinianus ll.'un
yan lanncla kah~1 132-134; Leon IlL
de ittifaklan 146, 163; Theophilos
dcvri mlinasebctlcri 194; Mikhail IlL,
Konslantinos'un misyonerligi 213 vd.;
I{ uslat' tarafmclan nrtadan kaldmlmaSI
'J.7 I, 1175
I ktmid1 IV., Alman imparatoru, Alcksios
T. il<" miizakerelcr 330
llri n1ich VI., Alman imparatoru 377;
Bi.-.ans devlctini i~gal phim 381-384;

411
I loi Nt, nhc:Jg, August ll, Il)
llck~a l.ihlos, Harmc-nopulos'un hukuku 439
ll rxam ilion, Isthmos'da yap1lan sur .51 5,
r, 2o, :y22
'I: ~.Xrpr1AA'N

Heksafollon, vergi 341

lldn1<: Lakapene, Konstantinos VII.' un
ka rtSI 246, 260, 264
llch-nc, Ast:n II.'in k1z1, Theodoros II . Laskaris'in kans1 403
llr-h"" Kanfakuz,nc, Ioannes V. 'in kar1st
1 7!1

I lr lnw Drag-a~, Manuel II .'in kans1 523

II lu, l>u~an'm kai'ISI 466
lldl .. nismus 29
lll'lll>likon, Zenou'un inan~ ferm am 59 vrl.,
110 vd.
llonn t\1 lllandrc, lstanbul'un Latin impa-

ralo ru ( I206-1216) 394, 396, 397 vd.,

1.00 vd.
II, <IIY II., lnl(ilterc kral1, Manuel I. ilc
1nlinas,~helicri :16 I r,
II 1aklda ( Karad~ni~. l:r~glisi ) , ~ 3!)::\, 3~l!.h

VI fh7

Hcmklcia i Marmara F.rcglisi \, ~ 118; Vt~nc

diklilcrclc 391; Andronikos IV.'un ha~,
500

Herakleios, imparator (610-641) 68, 78 1 ,

81, ll3, 86, go, 1)1, 93-105, IJo, Il3,
117, 120, 123 vd., 130, 131 1 , 132, 135
vd., 147, 209 1 , 292, 2g6, 307, 319, 329
Herakleios Neos Konstantinos bk. Konstantinos Ill.
Herakleios, Kartaca cksarkhos'u 79
Herakleios, Konstantinos IV.'un karde ~i
II3, Ill)
Hcraklonas, impa1ator (641 ) 99, Io4-106
Herodotos 432
Herizberg, G. F. 6
Hesykhasmus, Hesykhastlar 431, 437 vd.,
47I-473, 475, 479 vd., 488
Hierakion, ~ 419
Hiereia (Ki.ii;i.ik Yah ?) , ~- vc imparator
sa1ayt 97, 104, 16o
Hicrokles, Bizans cografyacJSI 200
Hiems, Jiman ~ehd 169
Hikanatlar, Bizans askeri birligi 23 3
Himcrios, Dromos Logothetes'i (Leon VI.
devri ) 2112 1, 240
Rims bk. Emesa
Hind Okyanusu 6f)
Hindistan 68, 423, !'1 I2
Hippodrom 61 vd., 67, 79, 130 1, 155,
'57 179 184, 297
Hirsch, Ferdinand b
Hnvatistan, Huvatlar ~17 vd.; Bizans etkisi
220. 249; Symcon'un yenilgisi 248 vd ..
2qo , 120; 332; Macar bakimiycti
:nB: Bizans hakimiycti 358; ycniden
Macarlada 369; 502
Hodigitria, ilnli.i Ikona 4 16
Hoeschel, David 2
Hollanda, Bizans ara~trmalan 2
Holobolos Manuel, Bizans ~airi 437
Holzmann (Xylander}, Wilhelm 2
Honorius, Ball Roma imparatoru (395-423)
49 vd.
Honorius I., papa (625-638) 107 vd., "9
Hopf, Karl 6
Hosra v f. ( Anuirvan), lran ah1 (531-579)
6s vd ., 73
Hosrav II., fran ah1 73, 78, 8g, 95 vd.
Huguc de Provence 264
J l11guc ric Vcrmandois, Ba~h reis1 336

Eskikitaplarm.com

; I

II I

I> i 1.111

llul;iKu, lllmul1 dnhl lmkli1110l.,.1 .J.:.I :I vd.

llunlar 1:.1, 1:1. ;,b
Huny;uli, \'ohaull<'S (:or viuu s , :.~ o -;1 :.1:.1
Ilurn~miy e, s:LJuk mczlwp H) ~>
J lusscy, joan 1 B
H ypatos, iinvan 232
Hyperpyron, Bizans allm sikkcsi :lfl, 446 vd.,
464, 483, 485. Aynca bk. nomisma
Hypertimos, tin van 331

lmtiya:!.lar (l'riv1k~ilm 1, IHiyi"k ;ua..:1

sahiplig mti.,ssc~~~sinin imtiyazlan f, ,,
:.~ IJll, :-104 vd., :-Jii:-1, :-172 , H'f; Cl"llova
imtiyaz1 31\:~ . 41:); l'isa im.tiyaz1 :1:1'1>
:-151, 383; Vencdik imtiyaz1 :ri' , :11'1.
333, 420, 452
!neil, germcnccye tcrciimesi Vi
Indiktion, miladi 312 yllmclan 11 ilia""
15 y1lhk dcvrclcr 82, 157 1 , :.l!i'l' 'J"/1 1

thas, Urfa kilise babas1 7'..!

Ingerina, Mikhail III.'in mctrC"si,

leios I.'un 2. kans1 208

Iberia bk. Gtircistan

ibcrik yanmadas1 32, fi;j
lhn al-Fakih, Arap cografyac1Sl 13~l
1bn Hurdadbih, Arap cografyaclSI 139
'[OLlCI) "t"f':X ltE~OC 92
Tgnatios, Is tanbul patrigi (!147-858; 867-877)
200, 206, 21 o vd., '..! 18 veL, 222
lgor, Kiev htiki.imdan 2;18
Ih~idiler,
M1s1r'da turk hancdam '..!58
Ikaria, ada 4.02
lkona'lar (Aziz lasvirlcri) '49 151, 154,
159, r6g, 1()6. Aynca hk. Tasvirler
ktiltii
Ikonion bk. Konya
Ikonoklasmus (Tasvir kmCihki 137; 8. ytizy1lda 153, 158-163, 165; 9 yi.izyllda
IH7-1 ~)1, '93 '!JS vd.; atlatilmas1 203,
205; Aynca bk. Tasvidet mticadclesi
lllos, Zenon devri kumandam 58
Illustres, i..isl dcrcet'.-le imparatorluk m emurlanndan 35
Illyricum, !lliryahlar 32, 40; dioeccse 49;
pra.efcktura 32, 4!), 57, 74 2 , 124; Istanlml patrigi ('ffirinde 158, 170 vd.
Tmmunitas (Bi.iyiik arazilcrin vergi muafiyeti ) 305, 339; Patrnos'daki Prodromus manastmnm vcrgi muafiycli
346; Manuel L zamamnda manast1r
mulklcrinin \Trgi muafiycti 363; kaza i muafiyct 444; Andronikos II. devrinde SlmrlandmlmasJ tqt>bbiisii 447;
Du~an devrindc Athos manaslmnm
muafiyeti 481
imparalor, tin van 99
lmparator, imparatorluk dti~iinccsi ve kudreti 2B, 31,43 56, 71,99 vd., 112 vd.,
I') 1, I ; 111, I()o, J!)l\ vrl., I 72 vd., Jl\6,
1llq, 11:.1.~ . :.l:.l f), 2:14, 24:1, 272, :t'" vd.,
:1:. ,. 1111 . :,... ,

ll.1s1

lngiltcrc, lngilizlcr, 1ngiltne\k llil.a"'' 11 I

kikleri 10; Muhaf1z alay1 307; :\bJII ,, I
I. devrinde Bizans ilc ili~kikri 1 o o
3 Haifll sefcri 377; Bizans'111 yan l1111
c;agnlan ;11 1; Bizans onlnsnnlla I"
gilizlcr 330, 342
Innocentius II., papa (11j0- Jij "J)
Innocenti us III., papa ( I 1~)111 :.1 d> i
381' 31l3 vd.
Innocenti us IV., papa ( 124-3- 1:.~ : ,.J ) 1"11
Tnnocentius VI., papa ( r:;:j:J Itl>~ l 1'1
Tnstitutioncs (corpus iuri;;'in k1suul.11 uul.111
biri ) 69 vd., 84'. 2113, :l:J"i
Ioanncs T. <;:imiskes, imparatm 1'1'" 11/II J
'97 198 1 , 202, 25~), ~ell:~. J. h., " '
272-276, 277, 279 vel., :.~ 11:.~ , 111 1
Ioanncs II. Komnenos, imp;u alol 11 1 111
1 143.1 326 vd., 33!1, 347 -:t.r,:~ , ' I 1ft \"1 11 .
362 ,383
foanncs III. Dukas Vatalzcs , i11opa >.t1 111
(1222-12_54) 38738!), 402-.JI J, llh . 11"
foanncs IV. Laskaris, impaLtlor ( 1 J !I
1261 1 413, 416, 4 '~1 . .ph
Ioannes V. Pa~aiologos, irnp;u;olol f 1 111
'3~JI ) 4:!7, 470 vel., 4 7.'i 477 , 11'1 1-rl
486-489, 4!)1 vd., 491-;)0I, ,... 1 ,Ill
Ioanncs VI. Kantakuzcnos, imp;u.oicll ( 1 11 /
-I3'i4) 1<\rih<;i 5, 4~F vd., '1-:H I I"/ I 1 1.
4."ill, 461 ; Bi.iytik domes I ikos 1t 12 1 rl
ba~ naz1r 464 vd., 467-.J.7o ; uuck.olt~l
imparator 471, 473-47'1; inl'"''"'
41lo-482, 484-489, 492, 4.q;1 vd .
Ioannes VII. Palaiologos, Andnmiko ~ l V .'
un oglu 499 vd., ;1o4; irnparal!ll' ( 1'l'lo )
:,o6; Manuel II.'in n f1ibi c1 11 \"rl .
~~ I~-~~

vII r. l'alaiolog-os, imparal or (I I"J

111 1!) ;,1 ,, 'i 'I ",2:J, ;1l:1

lo;JIIJI<~ ~

Eskikitaplarm.com

.....
Joanne .~

II., Ttahzon imp:1ratont i t:zllo4:i'

loamws Btkkos, Tslanbnl patrigi ( 12751~111:.1) 427, 448
loattHI'S erammal ikos, Istanbul patrigi
(II:17-B4.1) Ikonoklasl tll8, go, 193,
l~'l 7 l

I q ~J

~n~

209

loannn Kalekas, lstanl.ml patrigi ( 13341:147) 470 vel., 473, 479

loalllt<'~ Khortasmenos ,Rhctor 439, 5052
loamws Kltrisostomos, Kilisc babast, Istanbul patrigi (398-404) 23
loaums Angelos, Selanik despotesi ( tak.
1 \!:!7- 1244), Thcodoros Angelos Komtt<'tlos'un oglu 406 1
loamws I. Angelos, Tesalya hi.iki.imdan
sdlastokrator ( 1271-1296) 422,424-426,
.j l ll vd., 4.50, 457
loattl!cs H. Angelos, Tcsalya hiiki.imdan
( t:lo:i-13111) bir onn,kinin torunu 457
'VJ'l
loanncs (Yahya ), Antakyah tarih~i 24, 19!l
loannes, J\ntakya patrigi 129, 345 1
loannP-s, Dima~kh kilisc babast I 39 vel..
152, 1 6o wf., 166
roanncs, Efesli, kilise tarilwisi 22
loannes, Gothia piskoposu 139
I oanncs I talos, fi lozof ::!45
loaHncs, Kudi.is patrigi, thcolog vc tasvir
taral'lan 140
loanncs, Kappadokiali, Iustinianos I. devrindt' pra~fektus praetorio G4, 67, 22B
I oamus Lydos 24
loannes, Nikiu piskoposn ve tarih~i ll3
loatmt,s, Okhrida ba~piskoposu :~oo
ltHIIltWs Orphanotrophos, 299-301, 321
loantt<'S, J'rocida 42<)
loatmts, Selfmik ba~piskuposu, yazar B3
lo;u ms Smbat, crmcni krah :zy:z
l11ann<s Vladimir, Dioklt:ia hi.iki.imdart
~ ~~'i vd.
loanncs ( \'ohanncs ) Vladislav, Samud'in
yeil;l'lli, c;ar ( t0 15-1018) 28B, :~o i
loallltt'S, foanncs V. clcvrinde primikerios
41 11

Jo .. nn.,s, Manuel II.'in oi{lu 5 ' 5

lo.. uuina, ~ 450, 459
lo;lltllilza, dai!; 246 1
I o; 1saph, Ioannes VI. Kantakm:cnos'un
kqi~lik ad1 tBB

fonia aclalan tilt, :~9'

lovianos, imparator (363-:)64 ) 47
lpck ticareti, mamubi.tt 67 vrl., ~36, 354
han, 1ran1IIar (l'crslcr) 20, 23, 40 vd.;
sava~lar; Iulianos devri 46; lovianos 47;
Thcodosios I. ve II. 48, 52; lustinianos
I. 65 vel., 68 vd; Iustinos II., Tiberios
ve Mavrikios 71, 73, 75; Phokas 78;
Herakleios H1, 88-90, 93-97; 99, I 02;
Araplar tarafmdan itaate ahnmast
102 vel.; 13') i 191 j 317; 386; 512
Irene, imparatorio;-c (78o; 797-802) 163-169,
171, 173-175, 179, 182 vd., 185, 206,
210
Irene Angelina, Isaakios Il.'un ktzt. Schwaben kontu Philipp'in kans1 3!l2
Irene Asen, Ioannes VI.'in kanst 471
Irene Dukas, Aleksios I.'un kanst 323, 348
Irene Khunma , Nikcphoros Khumnos'un
ktzt, dcspotcs loannes Palaiologos'un
kanst 436
Irene Laskaris, Thcodoros I.'un ktzt, Ioannes Vatatz cs'in ilk kanst 407, 409
Irene Laskaris, Thcodoros IT.'un ktzt,
Konstantin Tikh'in kanst 423, 4242
Irene (Jolanthc) de Montferrat, Andronikos
II.'un kans 443, 449
Irene Palaiologina, Mikhail VIII.'in k1zt,
Asen IU.'in kanst 455'. 459
Irene Palaiologina, Andronikos II.'un gayri
me~n). k1u, Tesalya hiikilmdan Ioannes
II.'in ni ~ anhs1 455\ 457
II enc, Manuel I.'in ilk kanst bk. Bertha
von Sulzbach
irler, irlandahlar 4B
isa bk. Khristos
Isaakios I. Komncnos, imparalor (I 0571059 ) 293 v<l., :~13-316, :123, 32 5
Isaakios H. Angelos, imparator ( r 1851 195; 1203-1204) 328,371-375,377 veL,
380-382, 3114 vd., 393
Isabella, Guillaume II. Villchanlouin'in
ktzl 421
Isauriahlar s 6-;JB, tio
Isidoros, Istanbul patrij!;i ( 1347-1349) 479
Isidoros, Rusya mctropoliti, sonra kardinal
5 1 !), 5 2 ~~
!sis ki.ilti.i 43 2
1skender, Bi.iyi.ik 4 1", 107
lskendcr takvimi B2

Eskikitaplarm.com

l.,kcluknyc ( \lo "'(;llldll l .o ), '! ~~. I' ' 1-1

'> 1- vd.; :'\ r.q>Lm il /.al'll '"7 vol .. 1 ,,,;
palriklik llll' rkni 1"1 '
lslavlar ~o, I!.'J.. 1Jfi"; Balkan varuuadaswa
"iri~lcri tifi, 7'~-711, llr, 11:~. 1!4, IHi-llq,
C)!)!JU, JOIJ vd., rr(i-I Ill; Konstans
II.'m sdi.ri !OC) vel.; Inst.iniancs IL
I21-I2:), I26 3 , I:J2;Anadolu'dae)l, IOCJ
vel., I21 vd., 156, ICJI; Bulgaristan'da
"7 vd., 156; Yunanistan'da B7 vel.,
130, 178 vel., 207 vd.; hristiyanla~malarr
1;,!), 204. 213 vrl., 220; llizans hukuku
I4CJ 224; 249; 294; 310; 3 Ha~h
sderi ;n6; hnik imparatorlugu 3CJ!J,
40I; Mikhail VIII.'in Charles d'Anjou
ile miicaddcsindc 425. 441; Bizans ic;:
sava~lannda 477; TUrk fcthi 494, :jOT
vd. /\ynca hk. Bulgarlar, Ruslar, Sup lar v. b.
i sp;lll\'a 41); Vizigotlar 53; Iuslinianos I.
elcvrindc gi'mey dogusunun i5gali li5;
Vizigotlann gcri almasr i2, 73 1; :\rap
istilast 132; 44'
Istanbul 32 vd.; tcsisi 41 vd.; 44; Roma ik
aym dcrccedc 45; 48; so; Oniversitesi
!i I vel., 20CJ\ kilisc siyaseti bakrmmdan
iskcnderiyc ilc mlicadclesi 54 vrl.;
e;<'rmen d U~mam harckc t 57 ; Rom a i k
schisma 59; hipodrom vc dernoslar 61
vel., 65; Nika isyam 66 vel.; ticarct
mcrkezi 6B; ipek imaH1t1 6g; 'i okumcnik konsil 72; 74; '!\.Iavrikios'un sukutu
76 vd.; Hcraklcios'un imparator olmasr
711; 1!1 vel.; 86 vd.; 96; Avar ku~atmast
H 1, 1)5-97; dogu eyaletlcri ilc ztddiyct
101, 10::1 vel.; ID8; I I I vd.; Konslans
L'm ~ehri tnk etmcsi 11;1 vd.; ilk
\rap ku~atmas1 11",-II7; G. okumenik
kon,il III); II! I; 130; J<n; lustinianos
1. ia rafmdan zapt1 ''F vd.; 141;
Ll'oll Iff. 'un g-iri~i 1 45; 2. :\rap ku~at
masr I.~'j vel., I j Oj tavir klnc1lrk '1'1
1"', 1 ,:1; Balkan yanmadasr ve giir.n
i ralya iizerinde yarg1 hakki I c, H nl.;
Konst~mtinos V.'uu giri~i 1.)4 ; F,;,;
157; I;)IJI6I; 166; rfl9; BLiyi.ik Karl'm
imp:uator olu~unda Istanbul'da durum
172 vd.; 176; Kn1m'un salchmsr rll:; .
rBB; Thomas ku ~ almas1 1<)1 vel.;
1q,; 2 01 vd.; R11s saldrns1 fl!fio l ~ 1 : 1;

o7

2 l.'f.j

.Ro111a ik

allla~lllazllk

I!:J:l;

Eparkho.~

l!:l 'i ; I icanl vo 1.<11aa1

:uti, :.llq;

vd., 231!; :.14.o; Olrg"'ill salol1ns1 J.II :

Symeon'un saldmlan 1147, :.!:"1'1; 11-(oll ' 1111
saldllIsl 258; Nik1vhoros l'hoka,'ln
g-iri~i 26.5; Liutpmnd von CrTmona 'r1111
dc;iligi 270; 276; Hanbs l'hokas ~a lol1
ns1 27B vd.; 282; Yi.iks1k okul k11nrlno.J "
( 1045) 304; Leon Tornik.~ ku~:tl111.r.r
3o8; Kilis~ aynhg1 (Biiyiik s .. hi~'"" l
310-312; Isaakios Komntnos'rm l{in ."
3I4i 315; 319; zahire tcmini TlO vol
Nikephoros III.'un giri~i :-12:.1 ; :'\kksio
I.'un giri~i 324; 330 wl.; 1'1'\TIIf'ki "
ku~aulmast 332; Hac;hlarm ~li~1 i 1,.
316-339; Konrad III.'rn ziya rcl i 1 , 1
vd.; 361; Latinlcrin katliftnll TJ(o , '""
370; Andronikos I.'un oldiu irluw~ i 'I'I '
375; Friedrich I. Barbaro~sa :r; / 'Ill"
3H4; 4 Hac;:h seferinde~ L:i linln ,. 1. 1pl1
(1204) 3B5 vd.; 19o; Uttin ll:'tkilnl\rll
391 vd., 396, 398-400, '1":1. l" '> 11 I
gcri ah111~1 ( 126I ) 41 ') vel., .J.:.II . I',ol,l"
logoslar devrinde kiiltiir nut kn.1 11 ' .
Vcncdiklilerc kar~1 lranhlln
1 1'
Katalanlarm geli~i 154 vd ., J ,, . 111'
Andronikos IIL'un giri~i .,li1 ; Ill"'~'
meier 464; 466; 47I vol .: 1/'1 lilt .
Ioanncs Kantakuzcnos'uu ){11 1~ 1 1/'1.
4BB; 497; giimrUk gelirln1 .1111. Ill, .
492 vd.; 495 ; 497; Androuih" ' I\
499, jOI, .505 vel.; Ku~alu1 ; 1 ,or., 11111
vd.; J\1usa yclcbi'nin s;old111'1 , 1I,
lVIurad II. ku5ahnas1 ( J~n ) 11 1, 11il .
Floransa union'una kar~1 din111 : 1"'
veL, 523 vd.; 1\-Ichmed II ,.. ,1rl1 1 11 .1
l'mdan ku~alllmas1 ,.,. /.:q111 ,, 1 ,, .
Osmanhlann ba~kl'nt i 11!h
:.!]'j

lsthmm. Korintos bogaz1 'joq, ' 1

I stria 1 fl ~,
i~tip, ~- 452
ltalya, Bizans ara~tnmalan 2, 1 1; m; p.
Dioklctianus'un ic.Tari reform ian I" ,J
:\larich'in giri~i 51; Hun ak1ul.111 11 .
Odovakar hakimiyt'ti .17 vd. ; 'l'l11ool
riC'h sa; Belisarios'un gcri all~l
Langobardlar 72-7+; rksa1l<hos C lly111
pios'un ayaklanmas1 r r I vd "'""''""
ff.'m ikamcti 1 q.; 1'{1>; lasvirlo1 111111' ,1
dolcsiuin olkilcri 1 "1:.! vd , 1',II, I h .',

Eskikitaplarm.com

"I '"

' ,II

W1 , ~I~. ~1! 0; Basi lei oM l.'urt akt ir pol itikasl \l'.ll vd., ~:19; 1!1 1, 2li3 , 21)11i
Otto I. ik rckabd 2li9 vel.; Bizans
a rat.isinin kaylll :I20j ~12!:Jj :~:~1; Manud
I. 'i n 1<-t ihll'ri :152; Bizanshlarca bo~al
tdmasl 'l~1 (i vd.; :~62, 383; Charles
d'"njo11 pB, 420 vd., 430; Giiney
ltalya'un Istanbul patrikligin~ baglaumasl 170 vd., 204; Bizans kc~i~leri
h ri nin ltalya'ya muhaccrcti 162; 212;
llasikios I. clcvrinde Araplarla mi.icade1 220 vel., 23!). 263; Bizans ni.ifuzumm
kuvwtl{nmcsi 292; kilise mi.icadelesi
:11; Nmman istilas1 316, 320, 330 vd.;
Norman devleti ve Ioannes II. 350
vel; Manuel I. 354-357; Charles
d'Anjou kraliJg1 420 vd. Aynca bk.
Si1~ilva
lu ~111 n

(ara;r;i parr;:as1, tarla) 37

lul ia nos. imparator (361-363) 23, 46 vd.
Ius publicum 27
lustinianos I., imparatar (527-565 ) 7, 10,
11'1, 41 2 , .11, 63-79, 81, 8.4 2 , 8g, 107,
1 II), ~w, 132, 135, 148 vd., q6 1- 3,
13. 223 vd., 226-228, 298, 355 vd.
I ust inianos II., imparator !685-695; 705
7 l ll4, 11 5, 120-124, 128-136. 143
lusliuos I., imparator (j18-S27 ) 64, 66, 193
lustinn~ II., imparator (565-578) 68, 73,
2'.1.7
lvau IJL, Moskova hi.iki.imdan 527
I va n Ascn bk. Asen
1\an Akksandr, Bulgar c;an ( 1331-1371)
tJ.l ih, '177
lva u S t~phan ~i~man, Bulgar r;:an (I 330
-l l:JI ) 466
I va uko, Bulgar boyar'J, Asen I.'in katili 380
lvav lo, Bulgar halk lideri vc c;an ( I2781!.171)) 427
hmir (Smyrna) II5, 336, 454, 479
Inuit !Nikumedeia ), ~ . Diokletianus'un
ha ~kml i 40, 45; I45, 334i S1rplardan
hi g-rubun iskam 362; Latin\erdc 402,
'1-:1;1; 'l'Lirklcrde (I 33 7 1 't67
lzuiJ, (Nikaia), h Konsil (325) 44 veL;
Arap sahhnlan 146; Konsil (787 \
" "1 v,f.: 170 vel.; tahkimi 212, 277;
11 :1 ; :122 vd.; 326; ~~34 1 ; Ha~hlar tar;,tuulan ;r;apt1 33fi; 389; Ti.irklcr taral'uulau t<thi ( 3:\1 ) 4G7; lznik impara-

torlugu :i!l4 vd.; Theodoros I. ;r;amam

395-398; loanncs Vatatzcs 4n11-410j
Thcmloros II. 411, 413; 454; O~man
hlarca zaptr 4fi7
1znik iman formiihl ve kararlan 44, 45,
47, 49
1zvestiya Russkogo Arkhcologi~eckogo Instituta v Konstantinopolc 8
lzyaslav, Kiev hi.ikiimdan, Manuel I.'c
kar~1 Macarla1la ittifaki 355
Jader, ~ 87. Aynca bk. Zara
J ahrbuch dcr bsterrcichischen Byzanl inischcn Gesellschaft I 3
Jean de Brienne, Latin Istanbul imparator m\ibi ( I231-1237), Kudiis krah
404
Jerusalem bk. Kudiis
Jezeritler, Peloponnes'dc islav kabilesi I 79,
2073
Jirc~;ek, Konstantin 20
Joel, vekayinamc yazan 325
Johannes VII., papa (705-707) I20 1
Johannes VIII., papa (872-882) 222
Jolanthe (Iolande), Latin imparatorlugu
naibesi (12171219) 81J8, 400
J orga, Nikolaus 1 1, 440
Josephas , Istanbul patrigi (1268-1275i
!282-1 283) 427, 448
Josephos, Istanbul patrigi ( 1416-1439 ) 518
Josephos, Ke~i~ 174, 184
Jurnal Ministerstva Natodnago Prove~c:;cni
ya a
Kabasilas Nikolaos, I4. yiizyl mistigi 438,
475\ 480
Kaffa, h Kmm'da Cenevi;r; kolonisi 486
Kafkasya, Kafkaslar, Kafkas kabilelcri 68,
gi, 95 vd., g81 , I46, 291, 449
Kaisareia bk. Kaysariye
Kalabria, Istanbul patrikligine tabi 158,472
Kalekas Manuel, Bizans din bilgini 438
Kallinikos, Istanbul patrigi (694-705) 133
Kallinikos, Grck ate~inin mucidi I 16
Kallipolis bk. Gelibnlu
Kailistos, Istanbul patrigi (I 350 - '3."14;
I355 I363 ) 487, 493-495
Kaloyan, Bulgar r;:a11 (1 I97I20 7) :3741
375; Roma ile mi.izakerderi ~~Bo vd.;
Edirnc yanmda Latinl~re kar~ zafiri
1120."1) 3'14i ohimil :196; 4.Cl.J.

Eskikitaplarm.com

IIi~
Kamnoialc .~ loaiiiii"N, 1111 do ya~.11 1 1' I;, I'll
Kanauos loauncs, l.u do ya:r.a 11 1"11
Kant akm.c~noslar ,J.B7--1HC), 1ol
Kantakuzcnos Mikltail, IVlma va li.;i .j.;1B
K(J(rrvmw (ocakverg-isi ) H. 1 7~1 1 \ynca
bk. verg-iler

Kappadokia, Kappaclokya !J:i, 108, 133

Aynea bk. Thema Kappadokia
Kapua, brylik 270
Karadeniz 41, 66, 6g, 95, 97, I 17, 132, 157,
186, 212, 258, g6,j, 393, 399.415, 41!),
456; Genova kolonileri 452, 486, 494
vel. , 51 3, 52 I
Karl Martell 1 1 7
Karl (Btiytik), Bati imparaLoru (768-8r4l
ro, 141, 17o-rn. 112, 185 vel., ;204
Karolidcs 10
Karpatlar g8
Kartaca (Karthago), cksarhhgt 74, 79, 86,
8g; Araplar tarafmdan f.,thi 13 1
Kassanclrcia, ~- ve yanmacla 456 vel.
Kastoria, ~ 466, 477
Katakalon Leon, Leon VI. devrinde domrstikos 239 2
Katalanlar, Katalanlar birligi 4~P; Bizans
hizmetinde 454; bozuma ve sava~
45:5 vel.; Theassalia'da, Atina'da 457
vel., 460, 468, 470, 476, 507
Katasyrtai, sava~ (91 7) 245, 246'
Katepanos, Katepanhk 230, 289 vel., 292
Kathaier'Jer, mezhep 251
K(J(l)o).tKot xpmxi, hakimler 464
Kaysariye (Kaisareia), Filistin'de ~ 22;
Ioannes Qimiskes tarafmdan zapl 276
Kayseri (Kaisareia 1, Kappatlokia'da h
lranhlar tarafmdan zapu 78; bo~al
ttlmas 88; Araplar tarafmdan zapti
108, 146; N ikephoros Phokas'm imparator ilam 265; Phokas'Iarm dayanag
273, 278; Sel~uklularca aim~ 318; 336
Kedrenos Georgios, vekayiname yazan rg!l
Kekavmenos Katakalon, knmandan 21)4\

:JI3
Kekavmcnos Sl!-ategikon'un yazan 2()4
Kephallenia, ada, Mardait'lerin tchciri
12 :1; Normanlarca zapto 3711, :n 1;
-,u7. AynC"a hk. Thcma Kcphallcll.
Keplu~sn~. 1l. V( :-iil\1 i\~1

1\.oo,otouu.

l.(llnui)

p;ua

II I ' 1'7
171 I 7fi,

I I

I Jfll

111

;,. ytlzy ohl;o 1 . ~ ; 7 ytizy ohla ~II vd. ;

mukavtnut II i~; oolo
dok~lu k zal ninclnt snn ra ohh, ohl\, I'l-l
Nikt'phoros l'lwkas ckv ri ~(ih ; lla:IIII'I CJ~
Tf. <kvri 1!11;;; \nclronikos IT. d.vro
41'); HcsykhaSI hk dcvri 1 7~ -\yru ,,
hk. Zclotlar, Athns daii;
Khalkedun ( Kachki)y), ~, I ranhlau a i~!.(.d'
78, 95 vel.; 106; Aoaplann taarnl:t.ll 1of,
1 r 5 ; Konsil vc inane;
limniUu .,,,;
58 vel.; 101. Aynca bk. Knmilloo
Khalkidikc yanmadas 5 r 3
Khalkokondylcs Laonikos, larih )'a.-:an
432-434
Khandaks (Kandiye) 265
Kharac, Turk vergisi 504., 5 1:1"
Kharsianon, Klcisura merk<zi I<l-'J.
Khartularios TrJ'J [3~csTt1Xp [ r,u 2:1:1; Ti o'l zEA
ALOIJ 233
l"~i~ lik ,

ta~vio lunnlo~a

Khersones, ~ 68; papa IVfarlinus'u n mnol." '

:~; Iustinianos II. :p ; ln ~lim.ll"'
ll.'un cezalamhrma seliri 1'1-J;
Bizans Thema merkezi H).j.; '-~ 11, U ""
huki.imdan Vladimir t;u.o fmdan i~l(nlo
282; Ioanncs Qimiskl's clc-vn 17 1

'"I

Khilandar, manastu 45!1 1

Khios (Sak1z ) ada, Araplar<'a i~l~"' 11 ,
273; Venediklilerin saldmso 'llu1, 1..1111
imparatorunun mtilkii 'II) I , lu.111111
Vatatzestarafmdan zapll.jll".l; (:,unv.o
ya tabi 453; tekrar Hizan~hl a11l.o I 1 1 .,,
-4G ) 467 vd.; Cenevizlilc-Hk 1t.t. . 1111
Khoirosphaktes Leon, Hizans c ''''" J< "'
Khomatianos, Okhrida bawiskoposu
401
Khonai, ~- 326
Khoniates Mikhail, Atina nwtwpol11 1 , ,,,
328, 367", :J87t
Khoniates, Niketas, tarih yazan, lno '''"
kinin karde~i 2, :125 vel., :1~11. :1ho, 'lllo 1,
366", 368, 374'. ]87
Khrisokheiros, Pavlikian rcisi ~~ 1
Khristodulos, Patmos'daki Inamu~ """I
romos man::tstll"l ba~ rahihi '1-Jh
Khristophoros, Romanos I. I.aka pc ou .,,'llll
ogln 24<), :.up, 2 ' 121, 2;11
"'-hrislnphoros, l'acsar, Kous1auli1uo~ \ 'uu
ugl u 1fiJ
K lu i~l uphc1111~, l\.1~ilo- in~ I. 1lc-vrindc clnm
lok m ~Jt

Eskikitaplarm.com

I"''

II: h ri~l opoli~, ~ ,~1 :;

'\puntipyup<Jv (anri lu~lralis collutio), \t'rgi

:17, ho
Khri~to~ (lsa ) H :;:1 veld., 112, 118, 101 vd.,
tl!). d in vd., 2GB
K hri~triklinion, laht salonu 1301
KhryMolotas Manuel, Bizansh bilgin
l'.hry~opolis, ~- 134, 14.5, 282, 491
X P'Hl''T~I.tvx Go
K lnmmos Nikt"phoros, Andronikos II. zamanmda hilgin v devlet adamr 436
K i~rvo, ~ P 1
Ki .. v, ~ ~.p, 271, 282 vel., 359
Kilikia (Kilikya), lranhlarm taaruzu 88,
q;,; Araplar larafrndan zaptl 115, I34;
Nikt'phoros Phokas'm fetihleri 265,
~ li<J vtl.; Sd~tuklularca fethi 318, 323;
:1:17; Kilikya Kii~tlik Ermeni kralhgmm
foalli\< 'S II. :t.amamnda itaate alrnmas1
:vJo; Manuel I. devrinde 357
''diN~, mnumi olarak devletle ili~kisi 27;
1\uyitk Konstantinos dcvri 42-45; Iusliniauos T. dcvri 71; 93; Konstans II.
devrinde 1 I2 vd.; luslinianos II. devri
121! vtl., 135 vd.; Nikephoros I. devri
174 veL; Mikhail I. devri r84; Leon
V. tlevri I 88 vd.; 204 vel.; Photios dev1i ~O!J-2 I 1, ~ 15 vd.; 10. yiizyllda 230;
111.2; 272; :~or vel.; Kerullarios devri
'Wl vtl.; Kilise aynhg1 310-313; I I .
yil;-;y1lda i<; siyasct fakttirii olarak 30I,
:ll :1-:P :;, :-123; Alcksios I. devri 345
vd.; .p 1; Lyon kilise union'u 426; 14.
yi.i:t.ylltla arlan onemi 448 vd.; adalet
lllii<'SS<.,sesi iizerinde ctkisi 464; Hcsykhast miicadch,si 473 vd.; ortodoks diinya daki niifuzu 492 vel., sw; Floransa
nnion'u "1 18 vd. Aynca bk. Union ve
[Inion mii:t.akerderi
h. i11s A:t.izkri hiyog-rafilcri (Vita'lar) 22,
1 1 (1) ,

~011

K innarnos Ioannes, tarih yazan 3, 325 vd.

K 1hns ( K vpros ,, ada, !\raplar tarafmdan
/.apll 1oll; llj, 121, 123; Basilcios
I. zamanmda !{I'C,'ici olarak Rizans clinde
'l. 'J J ; llmwrios sefeti 240; Nikephoros
l'hokas tarafnHian zap11 2!iq vd. ;
I ~aak io~ Komm:nos 369; Arslan Yi.irckl i
H ichanl l:trafmdan :wpt1 :l77

K1hf< Arslan, Siikyman'tn o~ln hnik hi.lkmdan 333

Kth~: Arslan II., Konya sult:uu :-1G1
Klztldcniz Gg
Kmm, yanmada 68, I34. 194
Kleidion, dag gc<;iti 287
Kleisura, dag gec;iti koruma bolgeleri I94,
230, 231 1 ; Kharsianon 194; Kappadokeia I 94; Seleukeia I 94
Kletorologion (Philot heos'un) 1o, 20 I, 231 1,
232, 439
Klimata I94 Aynca bk. Thema Khcrsones
Klokotnica, sava~ (1230) 403 vd., 407
Kobtlar 55, 6o, 71, 103, 107
Kodinos (Pseudo ) Georgios 439, 489
KoLv6T"fl~ I 26
Koloman, Bulgar (,'an (1241-I246) 406
Koloneia (~ebinkarahisar), ~- 258. Aynca
bk. Thema Koloneia
Kolonlar (Colon), koylii 36, 4~), 70
Kolybas Scrgios 328 7
K6!.L'IJ~ Tr,\i cr ~ :x~i'''J (saray ahtrlan ba~kam)
232
Kometopuli, Komcs Nikolaos'un ogullan
279, 2Bo'
Komnenoslar, Bizans aile ve hanedam,
314, 316, 323, 325 vel., 330, 339 vd.,
343. 34634a, 35I, 362, 364 vd., 369,
371, 410, 445; Biiyiik Komnenoslar
(Trabzon'da ) 393 vd.
Komnenos Aleksios, loannes II.'in oglu 35I
Kornnenos Aleksios, I'rotosebastos 365 vd.
Komncnos Andronikos, Ioanncs Il.'in oglu
351
Komnenos David, Sclanik ~chri komutan1
37
Komnenos lsaakios, Aleksios I. 'un kard .. ~i
323, 340
Komnenos Isaakios, K1hns hakimi :-16!),
377

Kondakov, N. P. 8
Konrad III., Alman krah 351-3 55 , 35!1
Konsiller (Synodlar), Okumenik olanlar
23, I II, I43; I. (lznik :-12;)) 44 VII.,
165; IL (Istanbul 3fl1 ) 44, 411, s;, ;
JII. (Efes 431 ) 54; IV. (Kadtkoy 4~il )
55, 58 vd., 101; V. (Istanbul 55:-1)
72, 129; VI. (lstanbul68o (81 ) 8::~, lit),
129, 142 vel.; VH. (lznik 787) 140 vd.,
l{i;) \'tJ., 170 vd., Ill!) VII.; Sl'nlika

Eskikitaplarm.com

I l~t. lll
(:IU) tii Hi111ini (: J;,q) I ,, S u'lllllllll
(:j,'"1'J ) J!i i l.all"all ({i.p) ) I I I ; 'J'l'lll\aaulll
( (}~p / '.1. ) I 'l l) ; 1. la~v ir k1n<:L
(751 ) I40, 1,'",)-l ti l , Ifi!j , 171, Jll!!i
'.1.. tasvir kine I (II 1;j) I.JO, Ill!) vd.;
Frankfurt (7D4) 171; tasvir yanhs1
(ll43 ) I40, 205; Lateran (863 ) 211;
l>hotios yanhs1 (867 ) 1~19, 21 I, 216, 222;
Photios aleyhinde (86g) 199, 218, 1122
vel.; Mikhail Kerullarios alcyhinde
(rosS) 315; Clermont ( Iogs) 334i
Kharistikar alcyhdan 344; Lyon ( 12 74)
425, 491, ~jig; Hesykhast miicadelesi
konsilleri (1341 ) 438, 473, 480; Fcnara
ve Floransa (439) 518 vd.
1\wcrLcr-:w;aov, 36. Aynca bk. Sacrum consistorium
Komtans I., Bat1 Roma imparatoru (337350) 45. 47
Konstans II., imparator \(i41-668) 102,
106-II5, Jig, 120, 122, 131, 135, 180 1
Konstantia, K1bns adasmm merkezi I o8
Konstantin Bodin bk. Bodin
Konstantin Diogenes (Pseudo) , taht miiddcisi 333
Konstantin Draga~, Sn b ki.i ..i.ik hi.iktimdan
507, so8l, 523
Konstantin (f1lozor), Stephan Lazarcvic;'in
biyografisinin mi.iellifi, 435
Konstantin Tikh, Bulgar .. an (11157-1277)
412, 421, 423
Konstantinos I., Btiyiik, imparator (3o6-337)
1ll, 22, 30-39, 4I-46, 51, 59, 68, 88 vd.,
16 5 , 1.130, ss6, 3s6, 4 15, sog 5 26. Buyuk
Konstantinos Bag1~1 315
Konstantinos II., Bali Roma imparatoru
(337-340) 45
Konstantinos III. (Herakleios Ncos), imparator (641 ) 97, 100, 104-106
Konstantinos IV., imparator (668-685) 113,
1143 , IljI!U, 124, 133, 135 vd., 145
Konstantinos V .. imparator (741-775) 842 ,
137, 139 veL, 1411 vd., I53-165, 167,
qo vd., 179, 187 , 189, Ig5, 204
Konstantinos VI., imparator (780-797)
16:3 vel., Jfj6-J6t}, 171 vd., 174 1!"P
Kunsl a ntino~

VII. l'orphymgc:nnefo~,
imparalor (q I :1-1).'"17) 2, (j , I.I.'J., 56~,
'17 vd , 1'\11 . 1 Jll , 1<1:{, 111 7. .wo, 2 0 '.1,
'.1.111 ' , ~1-," . n7, :.I:J'l, 'J .I I 1.1fi , ~ r,J \d .,
1

!.!,')~1 ~ ,

2!} !1 -:.~ li.l

'J. (i( i,

': ; o ,

!.! '/:1.

117 , 1

211:1, :-Jog, 41 1, 1:-l!l

vnr.' impar.tlor ( IC) '.l r,- II I'll I)

21.i!j, 273, 277, 297 vel.
Konstantinos IX. MonomakhoN, i111p. u a
tor (1042-IOS'i) 302 vd., :Joi, 'fOl/il~',
314, 316, 318
Konstantinos X. Dukas, irnparalor ( 1o ,q
1067) 316, 318
Konstantinos XI. Palaiologos, imparafc 11
(1449-1453), Mora dcspotesi !ii fi- 1 111 ,
520, imparator 522-526
Konstantinos, Basilcios I.'1m n~lu ve 11111
terek imparator 217, 22:1. :.! ~'i
Konstantinos, Romanos L Laka(Jc"lloN' un
oglu 251, 259
Konstantinos Kyrill 214
Konstantinos, Theophilos'un oil;lu 'lOI 1
Konstantinos, Istanbul pafrigi (7.'"11/hh ),
cski Sylaion piskoposu Jf i 1
Konstantinos, Nakolcia piskopoNtJ , 1.1'1\"il
klfiCl I50
Konstantinos (Kyrill), Sclanik pikopnu,
lslavlann havarisi 200, 20:1 vel . ll. .,.u
lara gonderili~i 213; Moravy.1 'd . 1 1 1
Kon~laulino~

Konstantios, imparator (3:17-:1' " ) 'I ' 1 ..

47
Konstanze, Heinrich VL'in kan HI 1ll1
Konstanze- Anna, Friedrich fL ' iu l<1 11 ' .
Ioannes Vatatzes'in 2. kanNI 'III <J , .p 11
Kontostephanos Andronikcm, J\1 ~-'~ I l1d
366
Konya (Ikonion), Konya ~kl;uklu ""'"'
hfpmn kurulu~u 323; AlkN ios cl n
rinde Bizans ile ili~kisi :n:l; ' " ""I'
II. 349 vd.; 2. Hac;h sdiri Nl l" ol'll lltLI
353; Manuel I. devri 361 ; :1- h 11~ h w lc
rinde 376; 1znik devri :i!) / 1 '1'111. I"''
410, 412; Mikhail VII f. clcv11 1 1
Aynca bk. Selc;:uklular, Anaclolu v. lo
Kordoba, Cordoba (Kurluba) , ~- 'J :.I. , 1
Korfu adas1, Norm::mlarca i ~gali (11 ,1'/l
354i (I185) 370; bo~altllnlaNI 'l'/ '1 .
anla~ma (1203) gB;j; Manrrcd l:u ..lno
dan zapt1 414
Korinthos 66, I8ot, 246; Rog~r H. 1.11 .1
fmdan zapt1 354.; :J~)~); 411:.1. ; ;,u7 . . 1 "
Koron, ~-. Vcnccliklilenk :l~JI, F'l ' 1 1'/
Ko~ adaM!, Araplar 1ararnulan 'la p1 Ioll, 11 ,
Kos ma ~, r~tanhtJI I>alr i~ti ( I Oj .-,-111 ) 'HII

Eskikitaplarm.com

1 II

C: rul 1l i :t.i n

KoN nra~, Uulg;Lr kqi~i 1!l!l

KoNovo J'ol yc, sava~ (131!9) 503 vd., 507;
(1 1411) 5 'l2
Kolor (Collaro, Dckatcra, Uatarum), ~- 220
Kovracf - ~iruyc, han htiktimdan gG vd.
Kll lrlik , killder fi8, 70, 126, 175, 284, 364
Ktly cernaati 12G vrl.. 175, 177, 262 vd.,
:.tll1 vd.
Kfo yliiler, Kiiyliiluk miiesscsesi 27, 36, 49,
177, 202, 253-2 57, 261 vd., 267, 273,
2114, 1198 vel., 343, 363, 367; hareketk ri serbcst koyliilcr 123-128, 130,
135; dcvlcL kiiyliilcri 305; kiiylti miilkh'ri 1.1:-18, 254 vd,. 262 vd., 267,284 vd.,
J!)Ii vel., 299, 2::121
Krc:la Irk. Giril
Krilolmlos, tarih yazan 432-434
Kroya, ~ - 407
Krum, llulgar ham (Bo3?-Br4) 173, 182
vel., rll6-1ll8
1\.n rrnhachcr, Karl, 6-B, 15, 20, 387
KKi philinos Ioannes, hukukc;:u 303 vd.,
btanbul patrigi (1064-1075) 318
Kec:ijiphon, ~- 88
I\ ud:una, A rap yazan 139
Kuclrctlikr (8uvtX-roi), Kuc;:iik araZlyl satm
alrrlar Romanos I. onlemeye c;:ahIr
253-257; Konstantinos VII. devri
:.~u2;
Nikephoros Phokas devrinde
:~.afcrlcri 266 vd., 273; Basileios II.
larafrndan miicadele 283-285, 291,
1.11)11; kcsin zafcr 299
J.-uclils (Jerusalem), h Pcrsler tarafmdan
zaplr (614) 88; 95; Herakleios'un geri
ah.~r (ti3o) 97; Araplarca zapt1 (638)
103 ; 276; Selt;uklu zaph (1077) 334;
llar.:Jrlarca zaph (1099) 337; Salahacldin tarafmdan zaph (1187) 376,
:'.77 382; 4041
Kuku lcs, l>haidon I9
Kulnkov~kiy, Julian A. 9
Kuliu, Bo:;na ban'1 379
K mnaul ar 309, 3 I7; Pet;eneklere kaq1
t.;d{:rkri (1091) 333; 349; Aleksios
T. ilc: sava~lan 333, 339; Bizans ordusuncla 342, 349; 2. Bulgar dcvlctinin kurulu ~u nclaki rollcri 373-375, 394, 405;
foaunes Vatatzcs tarafmdan stratiotcs
olarak iskilnlan 409; 414; 423
1\. nnick, EnlHI B

Kurkua.q Ioann<~s, Romanos I. vc Kouslautinos VII. devri knmamlanlarmrlan

2j2, 257-2 59. 273
Kuropalatcs, iinvan 145, 154, 232, ~40
Kuvrat, Bulgar hiikiimdan 97, 98 1
Kutsal Mezar kilisesi, Kudiis'de 88
Kii!;iik arazi sahipligi 2 7; Erken Bizans dcvrinde gcrileyi~i 27, 67; 7 yiizytlda
gii!;lenmesi 92, 124-128, 130; Korunmast i!;in ahnan tedbirler ( 10. yiizyli)
203, 253-255, 257, 262, 269, 275; I I.
yiizylda !;Okti~ii 296, 299, 321, 343.
Aynca kiiylti ve Stratiotes mtilklerine
bk.
Ki.i~iik Ermeni kralhg1 350, 382
Kydones Demetrius, yazar ve devlet adamr
437 vd., 478 1 , 492, 497, 498', 502 8
Kypros bk. Ktbns
Kyrillos, 1skenderiyc patrigi 54
Kyrillos bk . Konstantin Kyrill
Kyros, 1skenderiye patrigi 101, 105, 107,
119
Kyrrhos (Kurus ) 72
Kyzikos, . ve yanmada 115, 1161 , 123
Labbe, Philippe 2 vd.
Ladislaus II., Macaristan krah (I 162) 358
Lakapenoslar 248, 260 vd.
Lakapenos Khristophoros, Romanos I.'un
oglu ve mi.i~terek hiikiimdan 249, 251,
259
Lakapenos Konstantinos, Romanos I'un
oglu ve mii~terek hUkiimdan 25I, 259
Lakapenos Stephanos, Romanos I'un oglu
ve miiterek hiikiimdan 251, 259
Lakhanodrakon Mikhail, Konstantinos V.
devrinde Thrakesion Thema's1 strategos'u 162, 167
Lala :)ahin, Rumeli beglerbegisi 494
Lamos nehri 207
Lampros, Spyridon 1 1
Lampsakos, ~- 404
Langobardlar 24; 1talya'da 72, 74; Konstans
II. devrinde sava~lar 113, 114; I52;
Ravcnna'yt i~galleri (751) 158; Bi.iyi.ik
Karl tarafmdan itaate almmalan 170
vd.
Laodikeia (Laztkiye), ~ 240, 338
Largitioncs, bagr~ 92
Larissa, ~ 281, :BI, 407

Eskikitaplarm.com

I) i :t. iII
Lask;ni ~

Kow;l;uuiuo~.
'l'hccllloH>'
'cell
kanlqi :l'l:,~
Lateran syuodu (li4'l , , w(i 1 , 111, 211
Latifundium 27
UHin imparatorlugu 38G, 388; uogu~u
390-39~; Theodoros I.'a kar~1 sava~lar
394; :396 vd.; 4.00 vel.; Ioannes Vat<Ltzcs 402-408; inkll'az1 415 vel., 417
Laurent, Vitalicn 16, 24
Lavagnini, Bruno 13
Lavra (Aziz Athanasios'un Athos rlagmclaki Lav1 a's1) 266
Lavo I., Bii.yi.ik Macaristan krait 494, 502
Lazar, S1rb htikii.mdan (1371-1389) 501503
Laz'lar 95
Lazika 66, 68, g6, 1 I 2
Lebeau, Charles 4 vd.
Le,ikhudcs Konstantinos, clcvlet adam vc
bilgin 293,303 vel., 3062 , 313; Istanbul
patrigi (1059-63 ) 314-316
Lemerlc, Paul 1.), 17
Lcmnos (Limni) , ada 257, 432, 464
Leo I., Bii.yii.k, papa (440-451) 53 vel.
Leo III., papa (795-816) 172, 18;)1
Leo IX., papa (1049-54) 296, 311
Leon I., imparator (457-74) 56 vcl.
Leon II., imparator (474) 57
Leon III., imparator (717-741 ) 84 2 , 117,
140 vel., '44 145-155. 158 1, '59. 162 2 ,
164, 187, 189, 192, 2091, 212, 223, 329
Leon IV., imparator (775-So) 163-165
Leon V., Enneni, imparator (813-820)
81, 138, 185 1 , IBJ-191
Leon VI., Haldrn, imparator (886-912)
8s' , 1763 , 197, 2oo, 2o 3 , 217, 222t,
223-22~), 233, 235, 237 vel., 241-243,
245 vel., 253 vd., 260, 263,449
Leon Diakonos, tarih yazan 5, 197 vd.
Leon Grammatikos, vekayi yazan 137
Leon, Kii.c;:i.ik Ermenistan hii.kii.mdan 350
Leon, Ktic;:i.ik Ermenistan htikilmdan 350
Leon H., Ktic;:i.ik Ermcnistan krah 382, 397
Leon, Okhricla ba5piskoposu, eski Ayasofya
Khartophylaks'I 296, 300 310
Leon, matcmatikc;:i, bilgin 21 o
Leon, Arapdcnizcisi, Trablus cmiri, Sdi1nik'i zapt1 (104) 240 vd., 2~7

l.t'onal! lll ~

( Khio~'lu )

lcakkuula 1:1 ~ "

T~tanhul'un

~ukutu

Lconlarion, ~- ;1o7
I .coni ios, imparator (li!J!"1-f.i<JII) 1311 ~~:~
Lcontios, Zenon dl"vrind" mukal,il i111p.
rator ~[l
Lcquicn, Michel 4
Lerin, ~- 477
Lesbos (Midilli) ada 173; Venedik Ha lch
ns1 360; Latin imparatonm;1 t;cJ"
391; 402, 468; Gattilu~io 4BU; ;,o:l vel .
Lcunclavius, Johannes 2
Lev~tenk.o, l\l. V. 18
Levunion, s1radag, sava~ (IO!JI ) :1:-1:1. :1:1-1'
Libanios, Rhetor 23
Libri Carolini 141, 171, 173
Libya (Cyrenaica) 32
Licario, Mikhail VIII. dcvrimh nl.l l(r
duks 426
Lieinius, imparator 41
Likia, Likya 1o8
Limes, sm1r bblgcsi 40, go vd.
Limitanei, Sllllr birliklcri 40, qo
Limipidares Konstantinos Duka .. s,uch I
komutam 457
Lissus (Lye~), ~- 87
Litvanya 449
Liutprand, Cremona bawiskopuu, I lllu
I.'nun 1stanbul'a giinderdigi I,, , qll,
270
Logothetes, logothesialar !J3, 11:1 , .JIIq,
L. -.ou llp6u.ov 93, 1ti:.r, 'JW1 'J'II
341, 489; To;:) "(:'JLJ<:OU !)'\, 1:~1 , l 'J'I,
1
233, 387, 489, 490 ; mu '''""' :1.
223; 't"OU G't"(J!X't"LWTLKOi) !J:1, :.r:J:Io '11:1,
-rc7J'J cr&Kph!Jl'J 341; McgaH l.ol(ollll'tr
326, 341, 387, 425, 48!1
Lombardia ~ehirler ittihacli :~fi 1
Loncalar 164, 201 vel., 23G vel.
Londra 511
Lorenzo kilisesi (Roma) 400
Lothar III., Alman imparatom 1!1:,, 1 1 1
Louis VII., Fransa krah 353 vd., :lloh 111.1
Louis IX, Aziz, Frans1z kra l1 1:.1 1 \'II.,
Louis XIII., Fransz krah 2
Louis XIV., Frans1z krah 2
Couis, nlois konlu 394 vd.
Ludwig II., Alman imparatoru 2111
Ludwifo{, Dindar 1ll'j 2 , 190
l.uka~, lruilci 4di
I .ydm Tlli

Eskikitaplarm.com

.,, ...
Mnltillon, .Jeau 4
Mn(:ar islan, Macarlar, l'annonia ovasmda
~ilriinmclcri 238 v<l.; Bizans arazisine
salrhnlan (10. yiizyll) 263, gog; (II.
ylizyll ) 314, 317, 320; Has:hlann ge'<i~i
:1:15 ; 12. yi.izyllda kudretlcrinin art1~1
:{:{11 vd.; Ioanncs II. devri 349 vd.;
M anuel I. dcvri 328, 354 vd., 35B-36o;
Andronikos I. dcvrindc ilcrlcmclcri
gli!l vd ., 373 ; 376; S1rbistan ' da nufuzlan
:17B vel. ; Zara'mn Hac;:hlar tarafmdan
zapt1 384; Mogol saldmia n 406;
Mikhail VIII. ile ittifaklan 4141 ;
423 vd., 466; 490, 494i Ioannes V.'in
Ncyahati 494 vd.; Osmanhlara kar~1
sa va.~lan 507 vd., 5.20.
M agistri militum 39, 63 1 ,; mag. mil. preae
sentalis 39. so; per Illyrieum 39. so;
per Italian 57; per orientcm 39; per
Thracias 39; mag. equitum 39; pr:ditum 39
M ag i ~ tcr officiorum, memuriyet 24, 33 vd.,
:~g. 93
M agistros, iinvan 232, 235 2
M agnaura saray1 164 vd. 209; Yiiksck
Okulu 209
M a gnesia (Manisa), ~ 410, 454 vd.
Magnus Magnentius 45
Mahkr:meler (adalet tcvzii ) 33, I49, 295,
464 vd.
Maiandws bk. Menderes
Muina, ~ 419
Mnkedonya 32, 49i 1sili.vlarm giri~i 87, I09i
Hulgar saldmlan I 78; 220; 250; Bogornilik 25 1; Samuel devlcti 279 vd.,
:.zllfi-287; 308; Oguzlarm saldmsz 317
:i27; Normanlar 33 I; Pe'<enekler 349;
;173 ; 38o; U.tin hakirniyeti gRo, 391,
:mG; Theodoros Angelos 40 1 ; Ascn
H. devri 403; Ioannes Vatatzes devri
4n7; Kumanlarm iskam 409; 412;
Szrplar 415, 429, 4SI; Katalan selc rlcri 456, 458; Andronikos II. ve
Am lw nikos III. i~ sava:jlarmda 461103; Szrp yiiksck ltakimiye ti 465-467,
477, 4U1 vd.; Mcric,: (M arica) sava~1
4' J:~ "; 49 7 vrl., 503 ; Ti.irklerde 498,
!i07. Aynea bk. Thema Makedonia
Malcc~donya hanedam 2I, 1!)7 vd ., 201, 203,
2Jii 3, :.1 17, 229 vd. , 243, 252 vd ., 265,

275 vd. 297, 302, 304 vd., 306 3 , 308 ,

310, Jill, 317, 343, 372
Makrembolites Alcksios, yazar 438, 471 1
Makroli vada, ~ I 88
Makry- Plagi, sava~ 4I9
Malalas Ioannes, vekayinamc yazan 23,
I38~

Malatya (Melitene) , ~- ISj, 207; 221;

Bizans elinde (934) 258; Malatya emlrleri 207, 212, 350
Malazgird, ~. , sava~ (1071) 3 19 vd., 323 .
J6I
Maleinoi, asalet ailelerinden 284
Maleinos Eustathios, Kapadokia asillerin
den 284
Malta adas1, Araplarca zapt1 (B7o) 221
Mamistra bk. Mopsuestia
Manasses Konstantinos, vekayinihnc yazan
325, 328
Manasllr miicssesesi 128 vel., z6I, 168, I75,
344 vd.
Mandylion isa tasviri 259
Manfred, Sicilya krah 413 vd., 4IB, 420 vd.,
429
Maniakes Gcorgios, kumandan 298; taht
mi.iddeisi 307-309
Manikhcismus 250
Manisa bk. Magnesia
Mankaphas Theodoros, Philadelphia ~ehri
hakimi 394
Manuel I. Komnenos, imparator {I I43
-1180) 32 ~328, 347, 35I-_J65, 368-371,
374', 383 vd ., 416 441 vd., 480
Manuel H. Palaiologos, imparator (1391
-1425) 5, 439,492, 496, <t!Jll-507, 51 I vd.,
5136 514518
Manuel Angelos, Selanik despotes'i (I230t. 1237) 403 vel., 4061
Manuel Kanlakuzenos. Mora despotes'i
485, 489
Manuel Konstans II. dcvrinde kumandan
107 vd.
Mar~ (Germanikeia) ISS, 263, 265, 336
Marcus Aurelius .298
Mar~is, Georgos 18
Mardaitler 123
Margarete, Macar prenscsi, Isaakios JI.'un
ll. zcvccsi 373
Maria, Theophilos'un kzz1 2041
Maria, Basilcios J. ' un ilk karm 217

Eskikitaplarm.com

l>izi n

Maria, Antakya pnm ~ i. Ma11111 I l.'in

2. kanst :Jii;, vd., :1hll vd.

M;wropns Ioant\CS , ~ air Vl ~ lul~(in 'J'l:l "1"1

Maria Ascn, Amlmniko~ lf.'ttn ycl{cni,

Ro~cr de l''lor'un kanst 1;>;>
lvlaria Courtenay, Thcodoros I.'mt :l kans1
::!98
Maria Dukas, Mikhail VII.'in vc Nikephoros III.' un kanst 322 vd., 348
1vlaria Lakapcna, Bulgar c;an l'ctro'nun
kanst 249
JVfaria Laskaris, Theodoros II.'un ktzt,
Epiros hukumdan Nikcphoros I.'un
kanst 407, 412
Maria Palaiologina, Mikhail VIIL'in yegeni, Konstantin Tikh'in 2. kanst 423,
4242 , 427
Maria Palaiologina, Ioannes V.'in ktzkardqi
vc Midillihhlimi Francesco Gattilusio'nun kanst 488
JV[aria, Paplagonia'lt, Konstantinos \tl.'un
ilk kanst 167 v<.l.
Marica bk. Meric;
Ivlarino Falicr 4~0
Markellai, kale, sava5 (792 ) 169
1\farkianos, imparator (450-457) 35 vel.,
119
Marko Kralyevic;, Vuka~in'in oglu 498, ;p7
Marmara dcnizi 41, 323, 391, 452, 5or,
:>14 516, 520
Martina, Heraklcios'un 2. kanst 1o+-1o7
Martinus I., papa (649-655) 111-114,
130 vrl,
Martinus IV., papa (1281-1285) 428, 448
Martyr, hristiyan dini ugrunda i~kencc
-;:eken, olen ki~i 269
Martyropolis (Meyyafarikin, silvau ), ~- 6s,
259. 275
Massalianlar 250
Matthaeos, :lvfanuel II.' in kc~ i.~lik adt 51 G
JVfatlhacos Kantakuzcnos, Bat1 'frakya
lulkimi 485-48 7 ; Ioanncs \I. ' in mii~
tcrek hiiktimdan 489; Mora dcspotcs'i
(!380-1382) 489
Maurctania 32

Mavrozomcs :Manud, Mcndel'CH vudiHI

hftkimi 3D1
Maximianus, Bat! Ruma imparato1u I"
1\1aximos Confessor (HomologrtH) B:1. 1 '"
112 vd.
Mcdikon, Bithynia'da hir mauaHI" 1:11
Medine, ~- 109
Megas Domcstikos bk. Do11w~t ilw~
Magas duks, dcniz kuvvctkri hutll ;tlltl.llll
340, 366, 413, 426, 1:.:.. (h~
Megas Logariastcs 2:33
Megas Logothctes bk. Logotlwlt'"
Mehmcd I., Osmanh sull;nu ( 'I 1 1 I " .
514 vd.
Mehmed II., Osmanh sulta11.1 (II '' 'l"tl
433, 521 3 ; Istanbul'n lw ~ nlut.t'll ,,,
zaptl 52 3-526
Melanchton, Roncsans bilginJ,.. j,fl,"
Melik Gazi, Dani~mcndli t:tllitt I I/
Melingler, Peloponcs'c{c lslav lt,dlllt ht ' '~ "
2073
Mclissenoi,Tesalya'Jaasalctaii M tlllf ' I'"'
Melissenos Nikephorog, tahl tulltld '"' 1 ,. , ,
ceasar 340
Melisscnos Stcphanos Gabri lopttl . 'f', .tl
ya Mtkimlerindcn 4li!l
Melitenc bk. Malatya
Melnik, ~ 407, 462
Memlukler (M!S!r ) 42:1 vd .
Memun, halift: 195
Memudar 27 vd., 32-:1!"1 ~"' . ,. ''I ' 1 i 111.
256,304,313,34.0 vd. "II' / I I ' l' t',
1\1enandros Protektor, 1:11 ih ylrl.; ltt J 1
Mcndercs, n. 394 :{97 'lll'l
Mercati, S. G. 12
Meric; (Marica) , n. 4.03, 1"'' 1ll1 ' , , .,, ~
( 1371 ) 438~, 477, 1!17 vd .
l\1cryem, lsa'mn anas1 :,4.
Mcrycm ki.ilti.i (ibadcti) tl: . ''''I

Mavilcr 61 vtl., 67, 76, 78 veL, 131, 234;

Aynca bk. Demler
Mavrikios, imparalor (;1lL:-Go:.e) 2 :.2-21, 73711, 1\1, 1\1>, 'l:l lilt), ti :i , 1Hol
i\ bvtopoi;llllll~, 11, \' t' H:L V;I ~

(ll.j.l.) :I IIli

30!)2

Meact~wv,

(.I.E:O"~Tf:"WV,

ba~uftl, ll

J 'l'l

'I" 1

34 1 436
Mesarites Ioanncs, Lir souralciui11 f,,.,,\, 1
388
Mesarite Nikolaos, yazar vc l :lt:.~ 1" '"" 1 '" '' ''
::~88

M e'l:mhria (Nschar) , ~. , J(nrllm tnt,dtltd,llt

zapl! 1!17 i L<~on V.'un ..:aft:t i dill,
Mtkhail VIII. laral'nulau z ; 1
t i iJ ,

Eskikitaplarm.com

<:r nrl Dizin

4:.1 :i; llid!-(arlarda 'l,')6, 4GG; yim~ Bi:r.anHhlarcla 1!l:,
~k:d~mr., halifi ~ Ahcli.llmdik'in karde~i,
h lanhnl'u ku~a la n 145
~ kH1~i na, ~- :1o8
Mcr1la (Nc~Mtos), n. 481
Mr-l hculio~, Istanbul patrigi (843-847)
:.~ o;, vd., 210
Mclhnclins, lslavlarm havarisi 200, 204;
Moravia rnisyonu 21.4-. 220
Mc:ll~ndioH, Sicilyah 190 vd.
Mr lokhitcs Alcksios, .Sehi.nik valisi 480
Mrlokhilr.s Theodoros, Andronikos II. devrinde devlct adam1 ve bilgin 436, 442,
-1:1 r. 461 vel., 489
JI,.J, 111~i 11H, Johannes 2
~ lryyillilr ikin bk. Martyropolis
Mru~:r.io~, :r.orba r 14
M~:r.opolamya, Bizans- lran savamda 47,
!l(i; Araplar taralmdan zaptt 103, 108;
1 ,,;, ; 10. yi.izylda Bizans taarruzu 258,
:.1 63, :.175; duksluk 292; Scls;uklu zapt1
:117 ; Timur tarafmdan zaptl 512
1\l idrd , A. 296
Mikhail I. Rang-abc, imparator (8u-8rg)
Il~~-1117, 2o6 vel.
Mikhail II., imparator (820-829) 1381 ,
lfj(l-IIJ'l, 1941
1\J,k lrail rrr., impazator (842-867) 137. 197,
211 r, J/01205, 208, 211 vel., 226-228, 232
M Jklr ;til TV., imparator (10341042) 299.'lrii, :1 11
l\1,khail V., imparator (10411042) 293,
'/0/ I'd.
Mil1 hail VI. , imparator (1056-1057) 313-3I5
1\likhail VH. Dukas, imparator (1071-1078)
parapinakes 121 6 , 293 , 3IB322, 325, 347
Mikha il VIII .Palaiologos, imparator (1261
- rl! R~t ) 200, 387, 390; Serez vc Melnik
komutalll 4-07; Konya sultanmm saraymda 4-12; Megas duks, despotes,
llrtl~lc:rc~k hiikumdar 413; impratar
11 11.'1", 431, 436 vd ., 441 vd., 443'.
11;, vd ., 44!J vd., 452 vd., 459\ 469,
-1"' ~-B7u, 4!)1, 517
Mikhail CX. Palaiologos, Anclronikos Il.'un
mll~lt~rck hUki.lmdan ( 1294-1320) 443,
1"1'1 vrl., 4;,~. vii., 4561 , 459-461
Mi klrail I. Angelos, Epiros hUkumdan
(11.1!1412 1~)) ,jll!) :i93 :inn vel., 107

Mikhail H . Angelos, Epiro~ clcllpolcKi

(t. 12311271) gBIJ7, 3B!'J, 1.07, 412, 424
419-422
Mikhail, Ankhialos'lu, Istanbul patrigi 32ll
Mikhail Asen, Bulgar ~an (1246-1256)
406, 412
Mikhail Autoreianos, Istanbul patrigi
(lznik'de) 120R-1212) 383, 395
Mikhail Kerullarios, fstanbul patrigi (1043
1058) 2g6 ; ~isma 310 vd.; 311-316
Mikhail, Selanik'li raf1zi Rhetor 328
Mikhail ~i~man, Bulgar ~an ( 1323-1330)
463, 465 vd.
Mikhail, Zakhlumia hakimi 1149, 250 1
Mikhail, Zeta hi.iktimdar1, Roma'dan kralhk tac1 almas1 ( 1077) 320
Miklosich, Franz 14
Milet, ~ 394
Miliaresion gumi.i~ sikke 175, 176 3 , 341
Milion, saray kap1s1 142
Miller, William 10
Milvia ktiprusti, sava~ (312) 39
Milutin, Sup krah (1282-1321 ) 429, 431,
436, 443, 451 vd., 456, 458
Miracula Sancti Demetrii 83
Mircea, Ulah htiktimdan 507 vd.
Misis bk. Mopsuestia
Mistra, ~- 419, 432, 507, 514, 520. Aynca
bk. Mora
Mrszr 32, 38, 41 2 ; Monophysitlik 54 vd., 62,
71 vd., 79, Bg ; hanhlarm istilasr 8B ;
Herakleios'un geri ahI 96; Monolheletism 101: Arap fethi 102 vd., 105,
107, no; 192, 207, 258; Fat1mi hakimiyeti 275, 318, 369; Salahaddin 369 vd .,
376, 384, 441, 494 496
Modon, ~., Venediklilerdc 391, 459, 517
Modrina, ~- 154
Mocsia 58; lslavlarca i~gali u8, 3741
Mogollar 405 vd ., 409 vd., 412., 427; Hutagu
423 vd., 453 Aynca bk. Tatarlar
Momliilo, haydut 477 vd.
Mommsen, Theodor 6
Monemvasia, ~ 1791 , 419, 459i M. vckayinamesi 138, 1801
1\.fonenergetismus 1o 1
Monomakhos loannes, Sel!lnik valisi 457,
468
Monophisitismus (Monorizitlik) vc mnnofi 7.itler, Khalkcdon konsili 54 vd.; 5!1 vd .,

Eskikitaplarm.com

l>tzin
fin-h :.z, 71 vol., 77, J<uo 11 11,., 1' 1 1 ~ -1 ,
Ilin vol.
Monothddismus 10' 11<1 vel ., 1111 vd., tfio
Monlcsquil'n 4
Montfaucon, Beutanl de ~
Monutes Thcophancs, impara tor naibi 154
Mopsucstia (Mamislla, Misis), ~- 7:.1, 269,
338, :150.
Mora (Morea) , Frank hii.kimiyeti 392; Mikhail VIII. devri sav~lar 4:.12, 425,
428; Andronikos II. devri 458 vd., 464;
Manuel Kantakuzenos devri 485 1; Palaiologoslar devri 488, 501 ; Osmanh
a kmlart 507, sog; 15- yi.izy!lda yi.ikseli~
514 vd., 517; Osrnaihla1ca tahrip ve
zaptl 520, 522 vd., 526; Mora kronigi
387. Aynca bk. Akhaya, Peloponncs
11orava, n. ve sava~ (1190) 377
Moravcsik, Gyula 20
Moravia, Konstantinos vc 11ethodios msyonlan 200 , 213-215 , 220; Tatar saldmlan 406
Moskova, v c devleti 5og; Floransa union'uuun reddi 519; 527. Aynca bk. Rusya
Mosynopolis, ~- sava~ (n8s ) 373
Muaviyc. Halife 83, roB vd ., 111, I 15 vd.,
121

?vfuhammcd, Pcygambcr 18, 102 vel.

?vfunicipium, belecliyc ni~.am1 27
Muntaner Ramon Katalan tarih yazan 43 1
Murad I., Osmanh sultam (1362-1389)
493 499 , 502\ 503505
1furad II., Osmanh su ltam ( 14:.11- 14.51)
434, 515 vd., 519-523
Muralt, Eduard 8
Musa, Bayezid I.'in oglu 514.
11uselc, Bizans ailesi 252
Mustafa, Murad II.'un karde~i 51 5
Mustafa, Ti.irk taht mi.iddeisi 5 15
Musul, ~- 258
Mutaf~Yiev, Petro 11
Mutasim, halifc 1~)5, 20 7 , 1:.!!2
M uzalon Georgios gB8 7 , 41 1, 41 3
MUller, Joseph 14.
Na issus bk. Ni~
Naksos, ada, Venccliklilcnle

3!)1

Napoli, ~., Bdi ~a rioK'IIn zaplr

fi,'i; 1 r.'J.; N.
( :l!ados d'i\jouon d n-r i 4~0;
l.'io , 1 111, .J.'I:" ;JI
Nn 11 '1 - l.. oy, k11 y 'l l""
krall1~1

Na rsl'~, htN tiuiano~

.'1111 kouuand.tlll li4. vrl ,

!i7
Nasturilik vt~ N aslmikr ~1 1 vel., 72, doll
Nauplia, ~ - 4:.111; Vemdik iclarc:simll' ;, 1'/
Navarrolular 507
Nazareth, ~-, Ioannes Qimiskes tarafuulnn
zapu 276
Nazianz, ~- 22
Neckar, n. 48
Ncmanya Stephan, Rascia lliiylik- .Jup.uu
327; Manuel I. ile mi.icadcksi ve it.o.ol
arz1 359; Bizans'dan kopmas1 :1lill vol ,
~75; Friedrich I. ilc mi.izakcrclni :111 ,
Morava k1yrsmda ycnilgisi :i77 vol.:
ke~i~ 379 ; 3!:]!3, 412; 451, ;,111 vd
Ncopatrai, Thessalia dcvktinin h a~k 1111
426; KatalanAtina di.ikahf~ma illo.1L 1 I''"
Niioc; 'E)j,T,IIO!J-II't1llw" 11
Neoplatonismus, Neoplatonikkr .~h . '/I.
303, 345, 437; Aynca bk. J'l:olooll l""u '
Nestor-Iskander, Istanbul'un ~u krrtouo.o
dair haber 434 3
Nestorios, Istanbul patt i ~i (1JII J!'I 1 l I
Neumann, Karl 7 vd.
Nicolaus I., p ap a (!JsB-867) :.!to vol . J , " '
Nicolaus III., papa ( 1277- r:.t l!tl) I'Jtt ,f
Nicolaus V., papa ( I1-471.J.! 1; 1) -1 111 , , I
Niebuhr, Barthold Georg :,
Nigbolu (Nikolopolis), ~., Na\'rr I 11 torh)
soB, 51 I, 522
Nika isyam 66
Nikaia bk. 1znik
Nikephoritzes, Mikhail VII. tlo \/IIIII I luJ~ool
hetes 321 vd.
Nikephoros I., imparaiOI' (11, ~ ll1 1) 1'111,
173-186 , 207, 2 I O , 2:1 :1
Nikephoros II. Phokas, impil rnl" l (qlo 1 qlu e)
197 vd., 202, 24-5> 2~1'1 ,:.zh:l; looolll.llll.ou
264-266; hi.i.ktimclar 2fli i/711. 17 1. ' /i
277, 2B5 vc.l., 2!)1
Nikcphoros III. Botano: iatr~. ""' """''"
(I078-I08! ) 294o307 1, J-'-' o' f fl ,, II '
Nikephoros I. , Epiros dcspolli (r 'l"/ 1 o .. ,.
407, 412, 419, 4.22, tJ.211 , I "
Nikephoros II., Epiros dcspoksi ( 1'1 '1 1 r 'I'll
vc 1340) 1J.6n vtl.. 1'1 r
Niko:phoms, I stanbul palri{ti (I IIIIo 111 , I,
tarih yaz:u 1 81 vd., 1 :'17; I<'11I11V, "'"
patrik 7}. ltli]. vel., 11! 7; :1z lrololrr ll'11
!lie, vel.; :.111li. '-! 10

Eskikitaplarm.com

,hU

Nikq ho1ros , caesar, Ko nslantino~ V.'un

oll;lu 1h:1 vd., 1b7
Nik!' phnros, Artabastlos'un oglu ve mi.i~terek
hllk limdan 154, 155 1
Nkq horos Phokas, Basilcios I. dcvri komulanlanndan 222, 239, 245
Nik<:tas, Artahasclos'un oglu 154
Nik las David, Vita yazan 200
Nikl'las, uobilissimos, Konstantinos V.un
oj:l;lu 1G3
Nikdas, I legumcnos I39
Nikdiatcs Scrgios, magistros, Thcodora'nm
amcas1 2n5
Nkn1, h sava~1 (646) 83, I07
Nikolaos, komcs, Kometopuli'lcrin babas1
117!)
Nikolaos III., Istanbul patrigi (1084-I I 1I)
I 13o1
Nikolaos Mystikos, Istanbul patrigi (901fJ07; 9 I 2-925) 200, 242-248, 252 vd.
Nikolaus, Studios manast1n ba~rahibi 210
Nikumcdcia bk. 1zmit
Nikopulis, Epirus ~ehirlcrinde1 I23 Aynca
hie. Thcma Nikopolis
Nikopolis bk. Nigbolu
Nikov, Peter 11
Nil, n. 1107
Ni nivc, ~., sava~ (627) 96 vd.
Nisi bis (Nusaybin), ~ 65, 259
Ni~ (Naissus) 64, 87, 29ol, 369, 376; Osmanhlar tarafmdan zapt1 503, 520,
Nollilissimos, i.invan I63, 232, 340
Nogay, tatar kumanadam 424, 456
Nornisrna fvoftWIJ.rx), Bizans sikkesi 38, I 74,
I 76 vd.; Konstantinos IX. zamanmda
kymctten di.i~mcsi 307; Aleksios I.
zamanmda 34I; Palaiologoslar
zamanmda 446 vd.
Nomophylaks, Yi.iksck hukuk mektebinin
lm~kam 304
N{,IL"' ye:wpyLx6~, Koyli.iler Kanunu 83,
n4: , I26, 1281, I 4 76 , 175, 202
~"IL <; vrxunx 6~, 134 vd.
Nt,p.o<; cr't'prx-r LW't' C<u~ I4.,S
Nor icurn 32
Normanlar, Bizans ordusunda 282, 307 vd.,
:!Of), 3I8, 321 vd.; Gi.incy italya'da
:10!), :1 1I, :{I 7; Robert Guiskard devrinde dcvlctc sald1nlan 3I 7-320,
Tl~1 v<i., 3:i0-332; Bohcmund 336,

338 vd., 345 vel.; Sdanik'i :.o:apt1 (I 8r))

:i69 vd.; gcri t,;ckilmclcri 373, 375 vel.,

:)81, 384; Antakya Norman prinkcp~
ligi 337, 349; Sicilya kralli~J, Ioannes
II. devrinde Bizans ilc ili~kilcri 350352; Manuel I. zamamnda 353-359
Notitia dignitatum 24
Novclla'lar 24, 1001 ; Iustinianos I. 67,
69 vd., 227 vd.; Iustinos II. vc Tibcrios
227; Leon VI. 203, 2213; ki.it,;Uk ara;.o;i
sahipligini koruyucu olarak 238, 251
257, 262 vd., 272 1 , 2791 , 284; 440
Nureddin, Dima~k hi.iki.imdan 369
Ni.irnberg anlamas1 (I I88) 376
Nymphaion (Nif), ~., Thcodoros I.'un
Istanbul latin imparatoru Henri
ile anla~mas1 (I2I4) 397, 410; Mikhail
VIII.'in Ccnova ile anla~mas1 (I26I)
4I5; 4IO
Nyssa,~ 23
Odovakar, ltalya'da Germcn ordu kumandam 57 vd., 63I
Officium 33
Oguzlar (Uzlar) 317 vd., 333
Oikonomides, N. 201 4
Okhrida, Samuel dcvletinin ba~kenti 279
vd.; Basilcios Il.'un aliI 200, 288 vd.;
Du~an tarafmdan zaptr 452, 466 vd.,
ba~piskoposluk 481
Oleg, Kiev hi.iki.imdan 240 vd., 259
Olga, Kiev hi.iki.imdan 264, 27I
Olimpiodoros, tarih yazan 22
Olympios, Ravenna cksarh1 I I I vd., I I4
'0[LOO\li:TLO~ VC '0iJ.OLOUtnO~ 45
Omurtag, Bulgar ham (8I4-83I ) 188, I92
Onogur - Bulgarian I 8o1
Ordu ,siyasi fakti:ir olarak 27; Diokletianus Konstantinos reformu 38-40; Gcrmcnle~mesi 40, 46, 48, s6; millile~mesi
~) o, 86; Hcraklcios reformu 899I,
94. 99 I 22 vel., I 35 ; 164; Nikcphoros I.
rcformu I77 vd., r8o vd.; IO.yi.izytl
233-235, 267; I 1. yi.izyllda t,;oziilmcsi
:J07, 3I5 vd., 34I; Aleksios I. tarafmdan
reorganizasyonu 342-343, 346; 364;
Mikhail VIII. ve Andronikos II.
dcvrinde say1s1 445 vd.; 448. Aynca bk.
Stratiotcs, Thcmalar
Orhan, Osmanh sultam (I326-I359) 463,
467, 479, 4fl6-4BI3

Eskikitaplarm.com

()rhau (<Jrkhau) , plololudf{'.tl ltuknnula11

'14 t

l'alarolo~~:o s

Oricns, dio<'<"<'S<" p
Orontcs hk. Asi mnak
Orsini Ioann<'s, Epiros 1kspol!'si ( 1T.!:!-1 TF> J
4611

J'alaiologos Awlronikos, 1\lildwil V Ill ' oro

hahast S<"l;inik val isi 4"7
Palaiologos ,\ndronikos, 1\lalllll"l ll. 'i n o ~
lu, ::iclanik valisi .'i IIi
l>alaiologofi Ioannes, dcspolt"<, t\lol.h.ul
VIII.'in kardqi <P4 1 -"h 1-"~h
l'alaiologos Ioanncs , <ksputo-s, A1ulmnol"'~
II.'in oglu 4 :{6
Palaiologos Ioanncs, J'anh yp<'l"s< lwslm .
ccasar, Sclanik valisi tf.li2
Palaiologos Konstantinos, sthaslokr.ll"'
Mikhail VIII.'in kanlqi 11'1
Palaiologos Konstantinos, Mikh;til VIII 'on
oglu 487"
Palaiologos Manuel, 1kspoks, 1\loklo.ul
IX.'in oglu 461
Palaiologos Mikhail, loaouws \' .'on k1u
de~i 487
Palaiologos Mikhail, Zdotlar
ba~kam 478
Palamas Gregorios, tcolo~ , I lt-s\" ldo,, ,l '' o>1
lerindcn 438, 472 vd., 17!1 vd.
Palermo, Araplarca fcthi (ll:p 1 rq 1 1(.,,,..,
II.'nin tar;landmlmaso (11"1")
1 ,o
38r; Norman ipck sanayii 1 o1 1llo
"Sicilya ikindisi" 1 :.!<)
Pamphylia 116, 123
Panarelcs ~ikhail, ~Tka yi n;"orow y.11o111 II,
Panr;enko, B. A . !), 24
Panentimohvpcl'ta tos, \inva11 :I I"
J>anhyaeJ sbastos, tin van :1- 1" . 1h ~. tl" 1
Panidos, ~- 500
Pankaleia, sava~ (!J7<J) ~711
l'annonia 32, 48; dioc<'s< 1'1; 1 1; llor l"
Ian 1f12
Panscbastohypc1 tatos, unv;111 "I-I"
l'aparrhe.gogn"llos, Konslant in 1"
Paphlagonia, imparawri~ "J'I "'""' 11 "' 11111
yurdu 20;i ; .:0.1ikhail IV.'in 1' 1111 ln ollq
Paphlagonia hlar :p r; .11:1; I 1.11 "I
Komne nos dcvrinde :! '1:1- \ Y' 11 " l1!.
Thema Paf!hlagonia
Para, Ron1a parasmm k1ynwto11i ) 11 111111 'I
:311, :{o7, T.!C)
l'aa iktisadiralo, loar;u,' :1h-1ll, ; 1 1. 1 ; 11 . 1 / II
I l<x px8JV:~trrr JMJ ~:s: \. ~li-t

Orsini Nikob.os, Kephalknia kontu, Epiros

dcspotcsi ( 1318-1 :123) 459
Orvicto anla~mast ( 1281 ) 428
Osman, halifc (644-656) 107, 109
Osman, ilk Osmanh hi.ikiimdan ( 1288-t 326 )
454 463
Osmanhlar 43~. 442,446, 463; Anadolu'nun
zaph 454-465, 467,469, 477; 483; 487;
Avrupa'ya giri~leri 488, 491, 493 vel.;
Meri9 zaferi ( 13 71) 497 vd., 500-503;
Kosova zaferi (1389) 503 vd.; Yunanistan'a giri~leri 506-509; Bulgaristan'm
itaate alm1 ~ 1 ( 1393 ) 507; Nigbolu zafcri
(1396) soB; Ankara sava~t ( 1402) 512
vel.; kan~1khklar 513 vel.; Selanik'in
fcthi 516; Varna zafcri 5~1 vel.; htanbul'un fethi 525 vd.; Atina'mn fethi
526. .Aynca bk. Tiirkler
Ostrogotlar (dogu Gotlan) 48, 56; Dcvlet
arazisine giri~leri 58; fcoderati olarak
iskanlan 48; italya kralhg 58; Iustinianos I. zamanmcla 65 vel.; 'Gotogrckler" '44
Otto I., ;\!man impar;tlont 1~8, 264;
i>! ikcphoros 1'hokas i lc.: milnascbct Jeri
2/0, 275, 292
Otto IL, Alman imparatoru, Tht':ophano
ilc evlcnmcsi 275, 282, 292
Otto IlL, Alman imparatoru 292
Otto lV. von Braunschwig, ,\!man imparatoru :{83
Otto de Ia Roche, .\tina vc Thchai cluku 392

Oml" r, halifc ((i:H-644) ro:j , 107 nl.

Orner II., cmni halifcsi I ')0 2
Orner, 1\Ialatya emiri, Bizansltlara ycnilgisi
(B63 ) 212

Pakhymercs Gcorgios, Tarih yazan 31l7 nl.,

10<J, 43' 1F
l'abiolo!{oslar, Hi~.;ms hamtlalll 1ll , :1117,
4 n. FJ.'i, 1:17. 41" H-~- 11-.,, I .:\. 1111
1 ~o.,, ,~~;,, .1117, ,111'1, 11r. i" ' ,1.,

t\ncll as,/.!"loiLu p;ul "r

lta~k.11n

.pll, -1-llo

I'"'"'""'

1'.11 adunavun llon11.o'so hk . l'.11 islo1o11 1l1

Eskikitaplarm.com

.,,.
l'arakoimornc~nns,

rnl'muriyc~t

11:111, !l!j2.
11 amkoimo menos
vr~ Thc~ophanr.s Parakoimomenos
1'.11 apinakcs, Mikhail VH.'e takclan lakap
J\ynca bk.

Ha~il<:ios

TW
l'am"( HmlylnR Zotikos, Bizansh air 439
1'11 riM 17; Manu!'l II. 'in ziyareti 511 vd.
l'ar:isot, V. 5
l'aruik'lr.r, yan hi.ir koyli.iler 128~, 174,
.113, :105, 343 vd., 363, 444
l'mthcnon, kilisr. 2ll8; cami 526
l'arllar ckvleti 40
l'a ~ka lya kronigi 3, 81
J'.cl arcnlc~r 251. Aynca bk. Bogomiller
l'al mos, ada :-146
l'.ctcas, ~- lllo, 181 2, 246 1 , 5 17
l'.ctria J'olcslas, baba hukuk ve hakimiycti
r

.,.n

l'al rikins, Aspar'm oglu 57

l'alrikios, nUvan 97, 232, 250, 340 .
l'ltlrnl'inimn harekeli, fakir koylUlerin kudrct iliknn himaycsi alt111a girmesi 4!),
:.~;,7

l'aulus, papahk legat'1 495

l'avlikianlar 14!), Il)g, 207, 221, 250
l'avlos, Istanbul palrigi !641-653) 106,
I J I

I'.IVIo~.

Istanbul palrigi (780-784) 165

' . Srrp palrikligi 502
I',_. ..,, ldr r, 11,1~-tar c;an Symeon ilc ittifaklllr 1 ~: !!); Ualkanlara giri~leri 258;
J ,II ; ynjl;ma akmlan 271, 274; 309,
114, p 7 vel.. 320; Bizans ordusunda
'H ~, '14!l; J\lcksios I. devrinde btiyiik
Ha lclrnlart 330; 332-334, 339, 345;
Ioanurs II. tarafmdan bozguna ugraIJim.dall 341)i stralioles olarak iskanlan :-1!i2
l'c ~,

l'c1(ai (Biga), ~- :N~

l'ci ra, J: ust:athios Romaios'un mahkeme
kararlan loplanmast 294, 440
l'r lal{nnia, ~- ,sava~ t ( 1259) 414, 41B
l'cltkanon, ~- 336
l'duporu~. ish\v hakimiycti 87 vd., 1 !lJ,
1:111 vel., 1711 veL; Pcloponcs thcmast'nm
kunrl11~11 1B1; Arap saldmlan 222, 240;
S:umll'l 'in salchnlan 21!6, 388; Frank
h:lkimiyct i :1r1 1 vd.; Mikhail VIII.
okvri IJ.I!), 122, 42G, 441, 445; J\ndronikoM 1[. clevri 1"11 vii., '170, 4B3;

Toanncs VI. dc~ vr i 470, 411:-1, 4ll5, 41lCJ,

;o1; 15 . yilzydda 514, 516 vel., !j2n.
Aynca bk. Akhaya vc Mora
Pcmpton-kap1s1 525
Pentapohs 107
Pergamon (Bcrgama ) , . 397
Persler bk. fran, franhlar
Petavius. D. (Denis Petau) 2
l'eter Ill., Aragon kralr 429
Peter IV., Aragon krah 486
Petro, Bulgar c;:an (927-969) 199, 24!1 vd.,
252', 271, 28o, 282, 374'
Petro, 1185 ayaklanmasmrn ba~. llulgar
c;:an 373-375, 380 vd.
Petro Kr~imir IV., H1rvatistan krah
(1o5B-1o74l 320
Petronas, Thrakesion thelasc strategos'u,
ceasar Bardas'm karde~i 205, 212
Petros Patrikios 24, 56 2
Petros Sikeliotes, Sicilyah yazar 199
Petrus (Petros), Anlakya patrigi 296, 312
Petrus, havari 77; 1 71; Rom a 'daki Petrus
kiliscsi 143, 172 vd.
Philadelphia (Ala.chir) 371, 394; Katalanlarm giri~i 454 vd., 467; Tiirklerde
(1390) 505
Philaretos Eleemon 139
Philes Manuel, Bizansh ~air 4:H
Philippe If. Auguste, Fransa krah, 3 hac;lr
s.,feri 376
Philippe IV., Gi.izd, l'ransa krah 450, 453
Philipp von Schwa ben, Alman krait 38 r,
383 vd .
Philippe de Tarent 4.i o, 456, 458
Philippe, Baudouin II.'in o Iu, ismrn
l.atin imparatoru 408, 421, 421l vd.,
430, 450
Philippi, ~- 489
l'hilippikos- Bardanes, imparator (7 11-71::! )
134, 142 vd., 160
Philippopolis bk. Filibe
Philokrenc, sava5 ( 1331 ) 467
Philotheos, Ista nbul patrigi ( 13,14-1 355;
1364-I376) 438, 487, 496
l'hilothcos, Atriklinos, Klctorologion 'un yazan ro, 201, 231-234, 2351 , 439
Phokaca bk. Fo'ra
Phokas, imparator (6o!l-6ro) 7li-7q, Bit ,
20!)1

l'hokas ailtsi I!JB , 2fi1, 27:{, 2711, :{22

Eskikitaplarm.com

C nrl
J>hok.1~

ll.u.l.u , <'ilrNu l, Nik qohoros IJ.'un

hal>a~l :14~,. :.1h1, ~

J>hokas Han his, Nikphoros II. 'un ycgcni,

taht mtiddd~i 26li, :.17;1, 277 v(l., 281 vel.,
284
Phokas Konstantinos, Nikephoros ll.'un
karde~i 263
Phoka~ Leon, domestikos, Nikephoros II.'un
amcas1 245 vd.
Phokas Leon, kuropalates, Nikephoros II.'
un kardc~i 266, 273
Phokas Nikephoros, Basilicios I. ve Leon
VI'un kumandanlarmdan, imparator
Nikephoros Phokas'm dedesi 222, 239,
245
Phokas Petros, Nikephoros II.'un kumandanlanndan 269
Phokis, ~ 2461 ; Konstantinos X I. tarafm.
dan zaptt 522
Photios, Istanbul patrigi (858-867; 877-886)
1381, 199, 203 vd... 206, 209-211,
209-211, 213', 214, 216, 218 vd., 222,
2!24-226, 272, ~~12
Phrygia, Muaviye'nin akim w8; 326; tasvir dii~manlaruun merkczi 190; Kuman
iskiim 409
Pierre de Courtenay, Latin imparatoru
(1 2l7) 400
Pierre l'Hennite 335
Pierre, K1bns krah 494
Pindos daglan 522
Pin pin, Frank krah I sB
Pinpin II. 185
Pisa, Alcksios I. ile anla~malan ( 1111) 339;
Ioannes II. ( 1 136) 35 1 ; Manuel I .
(1170) 360, 383
Pisides Georgios, Bizansh ~air IIJ
Pittakion, bag1~ 12 1~
Pius II., papa ( r4j8-1464 l }21a
Platon ,Piatonismus 303, 345
Platon, Sakkudion manasl1n ba~rahini 168
Pliska. ilk Bulgar bakenti 182; Nikephoros
I. tarafmdan zaptt r 83; Basi leios II.
tarafmdan zapt1 286
Plo<;nik, sava~ 503
Pogonatos, Konstans II.'m l:ikaln 106
Poiman~non (Manyas), ~ . Theodoros I.'un
y~:nilgisi ( 1204) :J ~J-1.; Joanw~ Vatatzs'in :r.alhi (1225) 1-":.1
l'ohlior~. ~ ava~

(7~12)

II/

l>i:r.i 11
J>olonya ( J... hist,m lata I akmLu 1 I''"; -,~.,
Polyenkte~, htanhul patrigi (!15(i-!1711) ~7'~
I>onthion, Pinpin olr~ S!l-phanus ll .'uu
miilakat 1511
Pontifex maximus 43
Pontus (Karadcniz bulgcsi ) :1:.1 1 hll, 'I,,
1<)4 399 452
Poussinc, Pierre 3
l 1 raefectura Prcalorio Galli.trlllll :1:.1; ll h
rici, Italiac et Africa<~ :1:.1 .. ,,. , ,,.,
Illyricum 32; per Orientn 1~
Preapositus sacri cubiculi, iiiiJIIII IIIIII
yatak odast amiri, hachm :q
Practorlar (thema'larda) 3oti
Preslav (Bliylik), Bulgar ba:1kcut i J 1'I ,
Ioannes Qimiskcs tarafmrlau iw,a ll J 'J 1
Basileios II. tarafmdan i~~.d' Jill
Preslav (Kiir;lik), ~., Basilcios II tarulllld.111
zapt1 249, 287
Prespa, ~., <;ar Samucl'in ilk ll a~~.-1 111 'A'/'1
Prilep, ~ 287 V(!., 380, 41.J. I ,J, 11111 11l
473. 507
Principatus 27
Priskos, tarih yazan 2 2
Pri~tina, ~ 476
Privilegium bk. j mtiya:~.l;u
Prizren, ~ 320, 377
Prodromus manastm :HG:t, ,o ~.l
Procdros (-:poz3po<;), Unvau '"" I' 1
Prokhciron, Basilcios l.'uu hu~uk ,, "'1
223 vd., 227, 44 11

Prokopios (Filistin
yazan 23

Kaysa 1 'I.

1''""

Pronoia, dirlik Llirii 2li 7; :1 1h . 'II 1 \ d 11 1 ' I

368; 373: 392-3!14, I"'~ 1'111''. II
1''11
P10sek, ~ 380
Prole (Kmahada) :t"''
Ilpori(L7JGL<;, iincelikh- sa1111 "'"" h.d.lo~ ', 1
2552

Protoasckretis. mrmuriy .. l J 'I'I

Protonobilissimos. iinvau H"
protonobilissimohyprt.llo~.
11111 .111
II"
Protonotarios. mc1nm Y<'l -"I"
Protopanentimohyp<~ltalos, 111n .111 I"
Protopanscbastohypl'rtalos, IIIIVolll II"
Protopraipositos, llll'Illlll'iyol 1 11
Protos, Athos 1naua~trlan ha~ra:11pl,, ''""
scyinin ha~k;uu 11 1 1
J'utosr:haslo~, iiu vau 1:1 , 1-1" 'I" 1 1 ol
J>roto~patharin~. mv.m :.1:17, :.I'!'J, 111 1 II"

Eskikitaplarm.com

I; cu c I lli ;r.i n
l'rotcst r a lor, mcmuriyct, nmhaf11. kuv vet
lc~ r i komuta111 162, 232
l'm tovcst iarios, mcmuriyct 232, 252
l'c Mr.llos Mikhail
(Konstantinos)
197,
'..I <J:I vel., goo, :io3 vd., 313-316. gr8-g2r,
:~:o~ l i , :~:.ell", 345
l'... ,ulu - Dionysios 112
l'"'udo - Mavikios, asked d kitabl (Straltl(ilwn ) yar.an 24, 201
l'tolcmaio~'lar 37
J'tclcw!, ~ Vcncdiklilcr de 460
l'dklu,ria, irnparatoric,:e, Theodosios II.'un
k r:t.karde~i 51, 55
l'ulkhc:r ia, Theophilos'un k1z1 2041
l'ulpcn,sllik 46, 50, 71
l'y1 rhos, Istanbul patrigi (638-641; 654)
lll'l, 105 vd., 111, II9
Quadlar 4.!\
1-J.uac!rivium, ogretim sistemi 304
l.,.! uacswr hukuk i~lenin ba~mdaki saray
n wmuru sacri palatii 34, 149, 262
l_~u in isrx tum, kilisc konsili 83, 129 vd., 134
n.dmn, ~ 2G,:,
HadoHif,', Yovan 1 1
Ha clo y~ ic;, Nikola 11
Ha doslav, S1rp krah ( 1221l ?-1 234) 403
ICwl ia :1:.1
H.t l( ll ~a. , . : I~ Jl. i\ynca bk. Dubr ovnik
Hau h.urc l, Alli-ed 6
H.c nk.. , l.eopolcl G
IC ph anc a (l{ el(~ny e ) , ~- 2!16
l{ aHI' ia, Samud tarafmdan zaptl 280; 285',
\IIIIi, :.~ qo :Jni; Bizans ilc savalar Alcksios I. :f-12 vel.; Ioannes II. 349; Manuel
I. :1 ;,4, :1!"1!); 369; Angeloslar clevrinue
'1 7<), ;-1o 1. Aynea bk. S1rbistan
IC tNe: ia .Jupmu WJ0 2 , 333, 349 ,354, 359,
:1tiH, :n6
Has tislav, Moravya htiktimdan 214
Havcuna, ~ . lklisarios tarafmdan zapt1 65;
lbvc:una cksarhhgrmn kurulmas1 74,
I I:J,
I:lo, 134; Langobardlar
tara fnubn zapl1 151l. Aynea bk.
/.'!..carhlrk
I{ ay1111111d rlc- T oulouse, Hac;lt rc isi 336 vt!.
l{.ty murul <k l'oil iers, Ant a kya prinkcpsi

n.,,

:v,o
Hc inaucl, Antakya prinkcps i :!~7.
Hcikc, .J olrat mc 'll .Jakob ~

:~:1 !1

Rektor, saray mcmuriyeti 232, 235 1 -~

Res pt ivatae 34, 92
Rex, kral 1ooi
Revue des Etudes Byzantines 1:i
Rhaidestos (Tckirdag), ~- 321, 391 , 500
Rhein, n. 48
Rhinotmctos, Iustinianos II.'un lakabt
(Burnu kesik) 133
Rhyndakos, n., sava~ ( 1211 ) 397
Richard, Arslan Ytirekli 376 vd.
Rimini, ~ ., synodu 45
Ripsimia, Kometopoli'lerin annesi 27!J
Robert de Clary, tarih yazan 327
Robert de Courtenay, Latin imparatoru
(1219-1228) 400,403
Robert de Flandre, Aleksios I. ile ili~kisi
327, 334
Robert de Flandre, bir oncekinin oglu,
Hac,:h reisi 336
Robert Guiskard, Norman hiikumdan,
gtiney ltalya'yi zapti 317, 320; Aleksios
I. ile sava~1 330 vd.; 336, 339, 348,
370
Robert de Ia Normandie, Hac,:h reisi 336
Rodop daglan 380, 456, 478, 486, 489
Rodos (Rhodos) 106 vd.; Araplarca i~gali
wll, 115, 144; Suleyman Qelebi ile
anla~ma 513
Roger II., Sicilya krait 350, 353-35:1
Roger de Flor, Katalan birliginin ba~kam
454 vd.
Rorna devlet du~unecsi 25 veld., 186; idare
31-33; oncminin vc ntifusunun azalmas1
41 vd., 45; Alarich tarafmdan zaptl 51;
Belisarios tarafmdan zapt1 65; Mavrikios
pl:~m 74; papa Martinus I. 'un tutuklanmasJ r r 1 vd.; Konstans II.'in ziyareli 1 14; Otto I. dcvri 270; Otto II.'
nun Theophano ile evlenmesi 275;
Roma kilisesi vc 5 ytit.y1l ic;inde
kristolojik miinazaalar 53-55. s 8 v<l.'
64 vd., 71 vd.; "Okumenik patrik"
iinvam 77; monothelctismus 102, 110,
I I 8; VI. okumenik konsil I I 8 vd.;
Q uiniscxtum 129, 134; l 1 hilippikos'm1
monothelisl reaks iyonu 142; Leon II L
d evrindc tasvir kmct hk 153 ; K onstantinos V. 155, 157; Roma kilise devk Lini n kurulmast 15!1 ; Vlf. i>k mnrnik
konsil lli5, 17:3; Biiyiik Karl 1711 t 72,

Eskikitaplarm.com

11!~1 vd.; J'hol1os ~"1 vd., ~In vd.,

214-217, C.Z I<), 22:' v<!.; Bnlgarlann
hristiyanla~lmlmasr 11 P), 2 H) vel.; Leon
'v I.'un 1 cvliligi 242; Romanos I.
253; schisma 310-3I3; 320. Aynca bk.
monocncrgcti!\Illus, monofizitlik, monotheletismus, union, kilise v.b.
Romanos I. Lakapenos, imparalor (<)20
-944) H)7, 200, 207\ 218 2, 245-249,
251-259, 261, 264, 266, 284 vd., 29<)
Romanos II., imparator (959-963) 197,
255 2 , 260-262, 20J-265, :26g, 275\ :277
Romanos III. Argyros, imparator (1028
- 1034) 297-300, 302
Romanos IV. Dio~encs, imparator ( 1068
-1o7I ) 21J!)", 2ll4 318 vd., 323, :323 ,

333
Romanos, Bulgar c;an l'ctro'nun oglu 279
Romanya, Bizans tcdkiklcri I 1, Romcnler
373
Rouillard, Germaine 15
Ravine, sava~ ( I395) 507, so81 , 5231
Ruben, Kiic;i.ik crmcni kralhgmm kurucusu
350
Rudolf YOn Habsburg, Alman krah 428
Rumeli Hisan 523
Runciman, Steven I 9
Rusya, Ruslar, Bizans ara~trrmalan 8 vd.,
14; Istanbul'a saldmlan 213, 241, 258
vd.; Bizans'm Rusya'da misyonerlik
<;aii~malan 213 v<!.; ticari anla~malar
I 76\ 241, 25B vel.; Olga'nm Istanbul'u ziyareti 264; Io:mnes C::imiskl's
274; Basilcios II. vc hristiyanla~m:t
283, 310; Bizans ordusunda 307, 342;
SOIL saldm ( 1043) 30C)j Manuel I.
355, 3c,!l; 406; H9i Bizans'm yardtm
<;agnlan 4<16 vd., 511; Flor::msa union'unun rerldi !1 20; Aynra hk. Afo.rkova
devleti
Sabatier, Jean 6, 24
Sahbas, Kudiis'da bir manasttr 152
Sacra vestis, imparator ~arderobu :1+
Sacrum consistorium 36
Sacmm cu!Jiculum, imparalorun iiz, l bill <;csi v g'an ln>lm :H
Sa' 1<-d.! i11, 'l'[u:iU tcv:l r ih yaz: u 1 "JO'J 1
Saktllarios, 111al i\'<" konlu1olo11i <J'!, 111.
'1'1'1 ') '] I
:-..,kdlunl q~

Sakkmlion mansru 11>11

Saksonlar 1].1.\, 1 711
Salah<"ddin, Eyytthi, sultan :1711, '17h \ol.
Salona, ~- l17
Sarno, batt isli'rv devleti kurucliSll '17
Samos, a1la, latin hakimiyctind '\'P ;
Ioanncs Vatatzes latc,lmdan zapll JnJ
Samosata bk. Samsat
Sampson, ~- 394
Samsat (Samosata), ~- 212, 221, Jh'l
Samsun (Amisos), ~ 212, :194 1
Samuel, !vfakedonya, asisi, ~ar tqll '"
27g-28I, 285-289, 290\ :1oo, :i71 1
San Marco, Vcnedik katcdrali 411+
Sardcs (Sari ) , ~ r 'i4, :t~G, 4"14
Sarkel, kale 194
Sarmatlar 48
Sasanilcr 40, 68, 103 vel., Ayrll"a ltl1. ll'.ul
ve lranl1lar
Sava, Strbistan ba~pi ~koposu :1117, :17'1 ']llq,
390t, 398, 40I, 4041
Savct c;debi, Murad I.'in of'(lu 1'1'1
Save, trmak 74, 290
Schiltbcrgcr 509
Schlumberger, Gustave !i, I!.J.
Scholac palatinac 34., :i!J
Scholcnoi, askcri smu 233 vd .. : 1 , 1, .,.. n
Aynca bk. Domcslikos
Schwartz, Eduard 3 1 , ll
Scodra (Skadar, i~kolra) ~- ll,
Sebasle, i.invan 302
Scbastcia, ~- C):)
Scbastohypcrtatos, unvan '11"
Sebastokrator, Alcksios l.'uu k:ucl" I
kios ir;in icad <"ltigi iruv:111 11" ,.,,,
"ilk tac; giycn" Stcphau'.1 In rln 111t
Konslantinos l'alaiolo!-',"os',, ,,.,., 1l11
419; 'Tcsalya hl.iki"utut:u lu . uu '
tevcihi 422: havdul M<llll<,il.r \ ,1 \Ill
li~i 4 7fl
Sebastopol is, ~- 1 :.?:1
Sebastos, unvan 340
Sebeos, l"rrncni tarih ya~.an 11:1
Sccck, Otto ll, t{i
SH\nik IThcssalonik< ), llly ri< 11111 I"'"''
lurasmm m<rkzi :12, -1'1 1~I; i.,J:hl. u 111
akmhn 7:i 11:1, B7, 11 :1: I'JI vd
J'J;J.; '11- 17'1: Tlwssalonik 1]11'111~'1
11111 knn !111~11 1111 ; 'J:I!I; 11q1; AI.IJIIolll I
i)J.(: di (qii.J ) 1'1"), ~.qo; Syu rrllu'uu ""

Eskikitaplarm.com

c:ru rl Di:r.in
hnlan ~14.;1 ; s,umll'l'iu :.!7!1. :.~81; ::Joll,
~i:.!ti; Norman! area i~gali ( 1185) ::J!.IIi,
no, Lmplldmas 373, 376, :llh; llonilan dr Montll~rral kralhg 3!Jl vd.,
:!!~-(., '~ 9!1. 4111 ; Kaloyan'm kuatmast
'!!Jh; Tlwodoros Angelos'un imparalorluli;u 401 vd. ; 403, 405; Ioanncs
Valalzes larafmdan zapll 405, 407;
Jl 'j, 143; Katalan saldmlan 456;
.Jii:.l; Andronikos III.'u tammas1 463;
11r,~; 4fiti; 468, 470; Zclollar hakimiyeri
1:17 47'i478, 480-483; Manuel (II.)'in
votliligi 496, 498 1, 501 vd.; Osmanhlarlarafmdan zaptl 503; tekrar Bizans',(a 'i135I S; Vcnedik'e verilmesi (1423)
-, 1 -, vel.; Osmanhlar tarafmdan kesin
oJarak ahnmas1 (I430) 430, 516
Sdo;uklular, Anadolu'ya giri~leri 309, 317'J:.In; Malazgird zaferi 318 vd., 330;
Kudtis'ii ah~lan 334; lznik devleti
ilr saval$1an 396 vd., 399, 412; Lalinll'n" karl Bizans ile i~birli~i 419.
Aynca bk. Konya ve Tiirkler
11)4
Sd r~uk<ia (Silifkc), Klcisura 194
.'idiqua, ~~iimii~ sikke 38. Ayrrca bk. keration
dymbri a (Silivri) , ~- sao vd.
Stmcndria (Semendire, Smendrevo). ~
'jllO

Sminarium Kondokovianum 12
Sntalo 27, 31, 33; Istanbul scnatosunun
kurulu~u 34 vel.; g6, 76; 7. vd 8. yi.izytlda oncmi 106 vd., I 12, 1 I9 vd.,
1h4, 1B4; Makcdonya hancdam devrimk nncmini yitirmesi 229; I 1. yi.izydda l'lkisi 304, 323
Stptern, mlistahkem mevki 132
S : rapiN, klilt 43'
Strdika (Sofya), ~- 45, 87, 182 vel., 28I,
:.~llr, '.liiG, 2Bg1 , 362, 369,375,377, 503,
!jiiO

s, -.,~iOH,

lslanbul patrigi (6w-6g8) Bt,

flh , 1):-j, !jli vd., 101 vd., I II, I tg, 142 vd.
.'ln l-(i os, lslanbul patrigi (999-1019) 285,
I' II

.'lq.r; it IS llomologctes , tarih yazan 1381

Sng'ius 111., l'apa (904-9 r 1) 242
.'w nuou, Samul'l'in komutant 290 1 ,~
~ rr ht K (Sn:.-:), ~- 2!!1, 370, 380, 407,
IJhl IJ.?fi; Du~an tarafmdan zaptt

4611, 111:-1' , 4'14 4!l7 vd.; Osmnnhlur

larafmdan zaplt 30:.1 ;,o(i

4111
Seltepozzi, sava~ ( 1263 1 4111>
Sevet'Ier, ishiv kabilesi 117
Seyftiddevle, Mu1ul vc Halcp hUki.imdan
I 17, 118 1 , 258, 263, 265, 269
Sicilya, Belisarios tarafmdan zapt1 65;
111; Konstans II. I 11, 1 14; kiliscsinin
Istanbul patrikligine ba~Janmas1 sll;
Arap fethi 192 vd., 195, 21 1 vd., 11111
vd., 239; Basileios II.'tm geri alma
teebbtisleri 2911; Georgios Maniakcs
307-309i Norman istilas 349, 350 vd.;
Heinrich VI. devri 381; Manfred 41 ::1
415; Charles d'Anjou 418,421,429 vd.,
454; Aragon krah Peter 429; 454;
"Sicilya ikindisi" 429 vd., 448 vd.
Sidon (Sayda), ~- 2 76
Sigismund, Macar krait soB
Sikke, Konstantinos I. reformu 38; Analtasios I. 59; Sikke vahidleri I76 9 ; Nikcphoros II. devri 271 ; Konstantinos IX.
307; Aleksios I. 339, 34I; Palaiologoslar 446 vd.; kesin olarak bozulu~u
516. Aynca bk. Solidus, Nomism<t,
Hyrepyron, Miliaresion, Keration, Follis, Tctarteron
Silention, silentium, taht kurulu, yiiksck
~ilra 36, I 53, 164
Silezya 406
Silistria (Dorostolon) , . 1174, 290
Simonis, Andronikos II.'un ktzt, Milutin'in
4 kans1 436, 451
Singidunum, ~- 75, 87. Aynca bk. Br:lgrad
Sinop (Sinope), . 393, 399
Smope bk. Sinop
Sirmium, 45, 75, 358, 369
l:L-r6xp...&o1, Andronikos II. devrinde ayni
vergi 447
')trbistan, S1rplar, Balkan!arda gikiinmdcri
97 vd.; hristiyanla~ma 220 ; BizansBulgar mi.icadelesinde 248 vel.; llogomiller 25 I; Alcksios I. devri 332;
Joannes II. 349; Manuel I. 328; %4
vd., 359, :362; Bizans'dan kopmalan
368 vd., 375; Barbarossa ilc milzakcre!er 377; Angdoslar devrindc 37!i-37<J,
381; baglffiSIZ ba~piskoposlugu kmulmasl :1B9, :if'Jil; 4n :~; 41 7; Charh-~
Servia,~. ~117,

Eskikitaplarm.com

d'A1\j011 ik illll;dt -Fll, .p ;;; Mdulm

1-:i 1, V 1 vd., 4. r1h vd.,
1lu, 4.h;1 ; Vl'lhu1d z:&ri ( l:~:io ) lh -,
vd.; 4tiq; Du~an tkvrindc Balkan h:1kimiydi 1.G;; vd., 4G~) vel., 47li; ((ariigm kurulu~u 4Br-4B3; Du~an'm i))umi.indcn ~oma zaytflama 491, 4'17 vd.,
!)OI vd.; Kosova sava~1 (13I.I!J) 503 vd.;
Ti.irklcrc kaq rnilcadclcnin devam1
507 vd.; Turk hikimiyeti 520

dt~vri nd1 ' yHk~t 'l i~

Skadar (t~koclra) gohi 2go, 343 2

Skenderberg (Georg Kastriota) 520, 522
Skiathos, ada 513
Sklavinia 88, 109, I 2 I, I 78, I 82
Sklcrina, Konstantinos XI. 'un metresi 302
Sklcros Bardas, Ioanncs Qimiskcs'in kaym
biraderi 273; taht milddeisi 277 vel.,
2BI veL
Skopelos, ada 5 I 3
Skopye ("Oskilp), . 279 3 , 287; Bulgaria
thema'smm merkczi 28g, 377, 4I4i
Milutin tarafmdan zapt1 42!), 451,
4-62; 482
Skutariotes Thcodoros, vckayinarne yazan
:-187
Skylitzes Ioannes, vekayin:hnc yazan I 97
veL, 202, 294
Skyms, ada 5 I 3
Smyrna bk. lzmir
Sofya bk. Serdika
Sokrates, kilise tariht;isi 22
Solidus 38. Aynca bk. Nomisma ve Hyperpyron
Sophokles, E. A. 4
Sophronios, Kudiis patrigi 101, 103
Sozomcnos, kilisc tariht;esi 2:.1
Sozopolis, ~- 495
Spatharios, unvau 232
Spatharokandidatos, unvan 232, 340
Spectabilis, unvan 35, g6 1
Sphrantzes Georgios, tarih yazan 432-434
St. Petcrsburl$, ~- 41Stanimakhos, ~- 477
Stanoytvit;, Stanoye I 1
St:m(ir, Alman hiikiimdat haneda1u 354,
.pll, 4:.10
Slavrakio~,

i111paralor (Ill 1) 17:1. 111:1 vd .

h.ul1111, 11'1'111" h-viml< lvh-1
ud.11111 th ;. lht. 1/' 1. 1il1~

Slavrahio~.

Sh iu, E1 11~1 1o, 1 7

Stphan II .. Ma.-ar loah (111h-11:p) 'I"
."il q)han Ill. , Macar lo:d1 ( I dJlll'f:l) :J,II
vd.
Stephan IV., Macar krali ( tlli:.l tll i:J) :v,ll
Stephan V., Macar kral1 ( 12711-1 'l711) l.'l'J
Stcphan (llk-Ta((-Ciye.n), Snv krah i 11 ql
I 223 ?) 32 7' ~nfl vd.' gfl!j, ~liJII
Stephan Deo;:anski, Suv kral1 ( 1:J'll-1 'I'll )
462, 46(i
Stephan Dragutin hk. Dragul in
Stephan Du~an bk. Du~an
Stephan Lazarcvit;, Strp despolt~i l-'lc1,
507, 5 13 vd.
Stephan Nemanya bk. Nemanya
Stephan Uro bk. Uro~
Stephan Uro~ Milutin bk. Milullll
Stephan Voyislav bk. Voyislav
Stephan, Milutin'in oglu 4!ill
Stephanos, Basilcios I.'un ku~nk "itl11,
Istanbul patrigi (BI.lG-!lcrl l 217 vol ,
225, 221.l
Stephanos Ncos, tasvir kuwtl1k k111h111
lanndan 139, 161
Stephanos, Romanos I.'un oglu 1 1 1, ',1,
275
Stephanos, Diakon, Vita ya:...:m 1 'Ill
Slephanos, Iustinianos II. h-vriuolt "" I
Iarios I 31
Stephanus IL, papa (752-757 ) 1 ~1 11, 1 /'J
Stilieho, bau Roma imparalol'lu ~:u 11.11111 ,11
Strategikon (Pseudo- Mavrikios'uul ~J "' I
20I; (Kekaumenos'uu) '.I'l-l
Strategopulos Aleksios, M i kl1a i I V Ill , I, .
ri komutanlarmdan 4.1 r,, I 111
Strategos'lar - go, I24 1 1111 ~ 1o, ''TI 1
237, 307, 340. Aynnt l1~ 'J'J,.n~oo ' ln
Slratioteslei, Stt-atiotc~ uoitlklr'' I lo '''
leios reformlan \'1' tlkilt'l i ''' ,.,J
122 vd .. 124, :11, 1:1 ,. N,J,, pl111111
L'un reforrnlan 177 v.J . 11l \' tl
Makedonya hannlaHtlllll k11111 y11 11
tedbirleri 254 vtl., :o~h'ol vtl.. ' "" 'd
273 vd., 283 vtJ., I.J<IZIIhii, IHI 'At jlt, "l'l
304 v1l., 307; l~nmoia ~ahq h-11 I"" ',I
Komncnoslar dcvrintlo- :11'1 I' 'J . l ~tul
devrinde -1.01). Ayt1ca hk .. 1~1, .-. 111fllldo '
~-rpttTtW'tr.xrX.

x -:- y;!tfl :- "l ,

aiazt 'I"- Aync;1

ashr 111illklti

Eskikitaplarm.com

askcr kn
~~~.

lll h ll'

Sl raltoh'"l'-'

I :,nl

St111111a Ill I Tst nunc~a snyu

Stnunica, ~ ,J(i~, 1.lih
S trymou hk. I ls tnunca suyu vc~ tlwma's1
, tudt"nica, manast1r 37!1
;tudi llizantini c Ncollonici 12
Studios Manasliri, Studioslular 140, 169,
71 1111 ~n6, :~15, :122, 416
Sty lianos Zavlzes, Leon VI.'un dromos
lo!o(othdesi, Ba~ilcopator 226, 228, 233,
!.!:E; 1, 2:1B, 239 2 , 241, 246
Snlitula, ~ 110
Suriy.,, Monophysiytlik 55, 6o, 63, 68, 71
vd,; lran saldmlan 66; zapt1 88, 96;
~~:~r i ahn1~1 96; monothcletism 1o I ;
;\rap fdhi I02-104., wB-1 10; 116,
12:1; Ioanncs Kur kuas'm iler lemesi
:.~6:1; Nikcphoros phokas 269; Ioannes
<,:imishs 275 vd.; Basilieios II. !.184,
:.~II(, vd., 298; Norman prinkepsligi
:!;,o; loanncs II. Larafmdan itaate
almmas1 :~ 50 vd.; 354; Salahaddin
:IGD, :176, 496; Timur seferleri 512
Suzdal, . 355
Siilcyman, Sdc;uklu sultam 322 vd., 330,
:1311 vel.
Sult'yman, Orhan'm oglu 487 vel., 493
SH I<~yman, Bcyazid I.' in oglu 5 I3 vd.
Sliryani Mikhail, vekayinamc yazan 83
S tiryaniler 71, 103
Svc tosl:tv Thcoclor, Bulgar ~an ( l:J00-1322)
4r,h
Svoronos, N. 254
Svya loslav, Rus hiikiirndan 27I, 273, 2801 ,
:n~i

Symhat ios, Leon VI. dcvrindc protospatharios vc~ hukuk~cn 227

Synwon, Bulgar c;an (893-927 ) 200, 238-240,
,. , ' ''i" 2;,:~. 2;,7, 27!) 2 , 28n, 374\403,
4111, -tll:l
Syn uou l.ogothctes, vekayiname yazan
' " '.
I :n,
197
Synucon, Ycni tcolog 471
Sy ull'ou, Scl;inik mctropoliti 480
Synacknos 'L'lwodoms, ic; sava~larda Andronikos III. taraftan 461, 463; Epiros
v s,lanik valisi 46R vd., 475 vd.,
.<; y11C'sios, Rhetor 'lcl r;o"
~ v~ll t LIX, wrgi '!4 1
Sy nklotos (nH"rlis, senato) :H Aynca hk.
Scnato

llizi 11
Syuodlar hk. Konsi llcT
~}vollo ~ l:vll'1J!Wi10'1X .'i4
~ 1JV(JV"Ij ()Q

Synopsis Maior, 1n. ylizyd hukukl kompi lasyon 44-o

Synopsis Minor, 13. yilzy1l hukuki kompiJasyonu 440
Syntagma (M. Blastares'in) 84 2 , 224 1, 440
Syrakusa, Konstans II .'m mcrkezi 1 I 4; !llll;
Araplarca zaph (878) 222; G. Maniakes tarafmdan i~gali 308
Syrgiannes, Andronikos II. vc III. devrindc
megas duks 461 vd.; Du~an' m yanmda
466
Syropulos Ioanncs, Rhetor 328
Syrtis 107
Szegcdin, ban~ anla~mas1 (I444) 52 I
l}ahin, Sasani komutam g6
i;iahrbaraz, Sasani komutam 95 vd.
~cmarion, ~ 1 I 2
~i~i~, Fcrdo I I
~i~man hanedam 28o1
Tabari, Arap tarih-;:isi 138, 240 2
Tabor, dag 472 vel.
Tacitus 22
Talcf, G. L. F. 5
Tagma (tagmata). askcri birlik(lcr) 233, 3ofl 2
Taktika (tactica Leonis) 85 2 , 2oi, 237, 24.5
Taktikon (Benc~evi-;:) 201, 23I 1
Taktikon (Uspcnskiy) 201
Tankred, Bohemund'un yegeni ve Norman
hilkilmdan 336-338
Tankred, Sicilya krah Guillaume II. 'un
ye~eni 38I
Taormina, ~ 212, 239
Taprobane (Scy Ian adas1) 68
Tarasikodissa 56. Aynca bk. Zenon
Tarasios Istanbul patrigi (784-806) d)_r; vd.,
168, I70, 174,206,210 vd.
Tarentum, ~ II:J, 355
Tarkhaneiotes Andronikos, Mikhail VIII.'in
ycgcni 422, 424
Tarsus (Tarsos), ~ 88, 26~), 338, 350
Tasvirlcr kiiltU, tasvirlcrc ibadet 139, 14:.1,
14~)-153. 154> 158, 159-161 170, I7:~.
188-191, 205, 206
Tatarlar, Avrupa vc Anadolu'ya giri~leri
406; Mikhail VIIT.'in miittcfikleri 4!.1:1,
4;,6, 463, ;,o9. Aynca hk. Mogollar.

Eskikitaplarm.com

'J'aiiii 'M IIIIll

h.(.

'l'ayl-(t'I IIH da ~ lan 17q

Tdt ri'-(, lhll ,L(a r lranr (lakr . 77'1.777) 157
'l'r(( ~ lz, Hul l-'( ar lranr \ takr. 7 h 'l.-7 h ~1 ) r .1fi vd.
T(lukh bk. D1ilrik
T(:mplir.r tarika11, K1lms'da :~77
Tent:dos (lloz!'aada l 1Jih, ('lh ; :; ava~ -1:9!> vcl.,
:1<>4
'l'eodosiyc, Vita yazan :1'1.7
Tcphrikc bk. Divrigi
Tcrvcl, Bulgar hal\1 (7n2-7 11l) 132 v<l. ,
142, z88, 192
Tctaztcron, sikkc cinsi 202!
Tcsalya (Thcssalia) , islav saldmlan 87, 157;
Arap saldmlan 240; Samut"l'in fetihleri 280 vd.; Bizans hil.kimiyctiuin
yl'niden kuru lrnasr 2H7 ; Normanlann
.[(11'1~1 3'F; ''Bi.'l yiik Va lakhia" 374;
Sdanik devlet ine tabi :~91 ;Thcodoros
Angelos devletin e tabi 401, 403; Epiros
dcvletinc bagh 407, 417, 441; ayrr
devlet 422, 426, 450, 457; Katalanlar
457 v<l.; d cvlet olarak varhgmm sona
crmcsi 459 vd.; Arnavutlarm muhacercti 46o; bi.iyiik krsmr Hizans'da 46B,
4 76; S1rplarda 469, 4!h ; 491 ; Osmanlrlarda so6 vel.
Tctrarchia 3 1
Thamar, Giircisl an kral i~esi

( 1 184-1212 )

393
Thamar, Epiros hiikiimdan Nikcphoms
l.'un k1z1 v c Tarentum hiiki.imclan
Philippe'in ilk kans1 450, 458
Thebai, . 6g, 295, 3042 , 354, 457, 520
Theiss bk. Tisza
Thekla, Mikhail III.'in krzkardc~i 20:,
Themalar, Thema nizam1 i4, 139; Herakleios
Dcvrindc ortaya <;rkr~lan
8g-g2, gg; haleflcri zamanrmla gcli~
mcsi 123 vd.; Isauria hancdam devri
146 vd.; Nikcphoros I. d cvri 177-179;
Theophilos 193 vd. Makcdonya hanedam 230 vel., 233-2 35, 262; Basilcios
II. 2fl<J-292; 1 1. yi.izy rlda gcv~cmcsi
1117; Komrwnosla r :110; Anl-{doslar
dnrindc ycuulnt zayr flam as1 :172;
l'alaio lof-(oslar Jllq ; Tlwur:o Ai~aion
l'.-! :11-(clN .: 11 - !hJ ; 'I1H'111a 1\11a lolikou
C) I, q 1'. 1 1<r, IJ 1, q 1 1 rJ, 1 ,o vd. ,

1;,.(., 1117, IIJ+ vd., :.~: p , 11:1!i :11111; ' l'lrc 11r,o
A ni J()klw ia '1.~1:1; 'l'lwrua 1\l'llll'lll:rkou
!Po !11-", I'.J.,h 1-1,;1 vd., re1 .~, 111 7, 1 )'~.
H)l(., '1. 12 , 'l.:p, '1.:~;1 ; Tlwma llukdlarucn
1)1 1, 117 I!JIJ- , 2:11, :.~:1;1 ; 'l'lll"ura llrd ~
ria 2B!), 2110 1, :1741; Thcnra I >a lnr.r11 .o
II!!, '1.211, 2:-11, Q()ll; Tlu:ma I )ylllr:r
khion lllr, :z :.p, 211!1 2 ; Tlll'rlla l:clc-ss. ,
'l.!J2; Tltcma Frral-~chirlcri 'l.!l'l. ; 'l'lu u111
Bellas 124, 131, 151, rllo, :.z:11; '1'11.-.u.r
ILcria 2!)2; Thcma Kappadokia l'lh
'1.31, 235; Thcma Kmahisiauun q , 1'll
147, 194; Thema Kcphallcnia 1B1 , 11: 11
Thcma Khaldia 194, 231 ; Tluma h. hat
sianon 194, 231, 235; Tlwnra Khnso
nes 11)4, 231; Thcma Kibyraiolon ~ : \ .
r:31, 1.}7, 1,55 , 17B, If).!, 11).1- 1, '1.:1' , :.~lcJ;
Thema Kolonl'ia 2:-1 1, 'l.:F1; Thcllrll
Kteta 14-7 ; 111cma Kypros 2:p"; The
rna Lango bardia '1.3 1; 'l'hnua l.oonlo
komis 231; Thcma J.ykandos 11:11; 'l'lu
rna Makcdonia rBo vel., 1ll7, m ;, ~ 111 ,
231, 235i Thema Mtlill-uc 'l.q'l.; 'l'lu111.1
Mesopotamia 231, 29:.1 ; 'J'hnu.1 N.t, ..
polis 181, 231; Th<"rna\)psikioll ( lll r.c
qnium) C)l, 122-124, 11:1-1 1 ,, '-1 /
154-. !62, 191, '!lt~ . :z:ll, 'l ' l:j, -'1'
Thema Optimalon !)1 1, :o~:p. J' ll \cl
Thcma Paphia!-:"onia "ll, J 111, q 1.
231, 235; Thcma l'arislruur ~qo, :111',
Them a PeloponnesoH d\1, 11:11, 'l'lnu1 .1
Samos 231, 26 2; Tlll'rll.l Sc lo.u lc l.o
231 S ckukcia 1!')1, :.z :p; 'l'lll'nl.o S io dj,,
162, 231; Thema Sil'lllllllll ''''" ' l'lu "' ''
Strymon 1lh , 23 1; Thollu 'l'.uou11o c
2~2, The~a Tdukh " 'I'J ;'l'hc-"l .o n, ."
dosiopolis 292; 'l'lr( 'lll:l 'l'lu ... ol " '"l"
181, 231, 2<)0; Tlwura 'l'ho oJ.. 111111 'I ' '
94\ 147, 1;,4, 1h:1, lloq, I'll' ot
231,235, 239; Tlll'ma Thr.du.t ' ' tl oll11,
187,207, 231' 2:1;, . '1'111'111:1 ""'1'111 ,, I. .. ..
292

Themistios, Rhetor :.1:1

Theobald de Ccp"y, Charl r ~ rl' \njou ' 111111
K atalan hirli).':i f-(lllloll'ldl/:tl " lo1l11 1 111
mernur 1"17 vd .
Thc01kridr (Amain) , Os t1o ~o l ~1 o d1 ,11. lt 1
'l'lwockruh Sirahou, ( l : lro ~:o t lu11111 ol 1111 ,II
TIH'odol.l, Iu ~ lllli;IIIOS r. 'w r kllllo'i 'J \. fo;
TIH'odo1a, lusliui:uros ll.'lllt It 111" I'I J ol

Eskikitaplarm.com

'l'hc-oclora, 'l'lu~ophi lo~'un kan~ ~oo vel.;

n!\.ihc 1104\ 205-210, 1132
'l'hr01lora, Kon~lantinos VII.'nn k1zJ Ioannc~ <,:imi~kcs'in kans1 273
Thcodma, Konstantinos VIII.'un kz,
imparatori<;c (1 042; 1055-1056) 297,
302, :J12
'l'hrorlora Dukas, Mikhail VIII. 'in
kariSI 41(;
Theodora Kantakm:ena, Ioanncs VI.'in
h~:~, sultan Orhan'm kans1 479
Theodora Komncnc, Aleksios I.'un en ki.i<;i.ik
kiZI :-11 1, 400 2
'l'hlodora Palaiologina, Andronikos III.'un
k1zkanlqi, llulgar <;an Mikhail ~i~
man'm 2. kartsJ 456 1 , 463, 466
'l'lu-odorctos, Kyrrhos'lu kilise tarih<;isi vc
tcolog 22, 72
'l'hcodorios, Mopsuestia piskoposu 72
'l'hcodoros I. Laskaris, lznik imparatoru
(1204-1222) 388, 393-399 402, 410
Thcodmos II. Laskaris, lznik imparatoru
(11154-1258) 387 vd., 404,409 2, 4II-414,
41'1
'l'luocloroN Angelos Dukas Komncnos, Epiro~, hl\ki.imclan (I 2 I 5'den itibaren),
Sd!\.uik imparatoru ( 1224-1 230) 389,
:1111), :irl'ls, 400-.JOj, 407
Tluuclcuo~ I. l'alaiologos, Mora despotcsi
(l:llll- 1107), Ioannes V.'in oglu 501,
~"7 5 11
Throcloro ~ Palaiologos,
Mora dcspotesi
(14117-111:~), Manuel II.'in oglu 515
vel., 520 , 522
Theodoros, Ilcraklcios'un kardei 96
'l'hlocloro~ Graptos, martyr 196
Thc-oduroN, Mopsuestia'h tcolog 72
Thcotloros l'rodromos, air 328
'l'hcocloros Studites, ba~rahip vc teolug
1246 , 140, 169, 174, 181 3 , 184, 187,
Jill) vd., 205, 2 I I
Throcloros, Sakkudion manast1n ba~rahibi
J'laton'un karde~i, Zclot reislerinden
dill
'l'hcoduros Synkc!los 81
'l'hcoclosiopolis (Erzurum) , ~ 65, 155
'l'hrucloNio~ I., imparator (379-395) 10, Ifl,
411-;:J, 71' 93
'l'hrodosios II., impamto1 (408-450) 51 vd.,
55, u", !.!og'

Throdosios III., irnparator (715-717) 144

vd.
Theodosios, Mavrikios'un o~lu 74
Theodosios, Konstans II.'m kardc~i 1 1:~, 11!1
Theodosios, Efes piskoposu 160
Theodosios Melitenos, vekayinarne yazan
1 37
Theodotc, Konstantinos VI.'un 2. kar1s1
!68, 174
Theodotos, Instinianos II. devri Iogothetes'lerinden 131
Theodotos Melissenos ,Istanbul patrigi
(815-821) 189 vd.
Theokteristos, kilise yazan 139, 173 3
Theoktistos, Theodora'nm naibeli~inde dromos logothetesi 205 vel., 20fl vd.,
223, 232 vd.
Theophancs, vckayinamc. yazan 24, 56 1 ,
81 vel., 116, 121, 123, 137 vd., 173 vd.,
I77 vd., I97
Theophanes Continuatus (Theophanes zcyli) 138, 197 vd.
Theophanes Graptos, Martyr 196
Theophancs, hnik metropoliti 425
Theophanes, parakoimomenos, Romanos I.
dcvri devlet adam1 2.')2, 258
Theophano, Stavrakios'un kans1 173, 183
Theophano, Leon VI.'un 1. kans1 200, 241
Thcophano (Anastaso), Romanos II. ve
Nikephoros II.'un kans1 264 vel., 272
Theophano, Ioannes Qimiskes'in yegeni,
Otto Il.'un kans1 275, 292
Theophilos, imparator (829-842) 140, 181 3 ,
190, 193-1g6, 204, 209
Theophilos, Konstantinos VII. devri devlet
erkanmdan, quacstur ve patrikios 261
Theophylaktos, Istanbul patrigi (933-956)
199, 2dP, 252 vd.
Theophylaktos, ilk Rusya rnetropoliti, eski
Sebasteia metropoliti 283 1
Theophylaktos, Okhrida ba~piskoposu 327
vd., 343 3
Theophylaktos Simokattes, tarih yazan 23
Thessalonike bk. Selanik
Thomas, asi reisi 191 vd.
Thomas, Epiros dcspotcsi (1296-1318) 451,
459
Thomas Palaiologos, Mora despotesi (1430I46o), Manuel II.'in glu 516, 520,
523, 526 vd.

Eskikitaplarm.com

~ 71 1

Tluuu a~

Aqllllllls 1 '1'/

'l110mas

(Thmdulo~ )

Ma,(islros, hill-(in 4:11i

Thoma~, Klawliopnlis tnt,lropoil i l.'jO
Thomas .Mom~ini, Istanbul Lfll in patrigi
( 1204.-1211 ) :1!)1
'l'homas, G. M. :;
'Thorns, Ermcni hiiklimuan 3.'i 7
Thraki bk. Trakya
Thukydides 23, 4<~ 3
Tiberi as (Tabcriyc), ~- 276
Tiberios I. Konslatinos, imparator (::; 78.'j82) 73. 227
Tiberios II., imparator (698-705) I :11133, r6o
Tiberios, Mavrikios'un oglu 74
Tiberios, Konstans II.'m oglu 113, r 19
Tiberios, Iustinianos II.'un oglu 122!,
133 vd.
Ticarct, 3 yiizylda ~iiku~u 27, 33; Anastasios I. zamamnda te~viki 6o, 62;
Iustinianos I. devrinde te~viki 68;
Makedonya hanedam devri 201 vd.;
10. yuzyrlda tc~viki, dcvlet kontrolu
236; Bulgaristan ile ticaret 238; Rusya
ile ticaret 198, 241, 274; tahtl ticareti
320 vd.; !talyan deniz cumhuriyctlerinde ticarettc i~tiraki 331, 339, 349, 360,
415, 483, 485. Aynca bk. Vcnedik,
Cenova vc Pisa

Timur 512 vd.

Tisza (Theiss), 1rmak 182
Tocco Carlo, Kephallcnia kontu 507, 517
Toga 33
Tolstoy, Ivan 24
Torino, Vencclik ilc Ccnova arasmda bar1~
anla~masl sao
Tomikes, Georgios 3281
Tomislav, H1rvatistan krait (910-928;1 248
'1'6!-lo~ E:vC:>cr<=w~ 253
Tomus Leonis 55, 59
Tornikcs Leon, mukabil imparatm ,308
Toros daglan 221, 258, 269, 350
Totila, Ostwgot krah 65
Trablus ITripolis, Syrtis'dc), ~- 107
Trablus !)am (Tripolis) , ~- 286, 33B
Trahzon, impamtorlu(l;u, dogu~u :~~)3 vd.;
Thcodoros I. 11 al mdan g'c ri piiskiir1i1lii ~ii :1'1'1; Mol{ollara hara ~ la ha ~
lalllll:l.'l (oh ; ( I'JII:tllll li-t h i ~ ~~ ~~
Tr.ll{lll ium (Twv,u) , II;

'l'raianus 2'111
Traian11s Kap1~1 211 1
Trakya (Thnu:ia, Thrakia) :12; ( :otlar 1H ,
:,!1; IHamial dar ho; (il( ; ish\vlar !17,
!)1 ', qB; Hi:r.ans-Hnlgar sava~larmda
1!7, 1:.!1, 14:1> l .'j.J , rsG Vtl., IIIB, 207,
24.'i, 250; 30B; l.lzlann aloulan :~ 17;
Pe~cncklcr 349; 377; Ullin impalatnrlugu dcvrindc .'39 I, :194 :-196; Thr.odoros Anglcos'un i~gali 401!; Astll
H. 403; loannes Vatatzt:s 40:.1 vol.,
405 vel., 409; 412; 415; 424; Katalan
ak1nlan 4~5 vel., 4 ~ 8; J.ot.. yli:r.yll it;
sava~lannda 461 vd., 467, 470 vtl. ,
477-479, 483, 485; Osmanh fethi 1HH,
491, 493, 497, 520. Aynca bk. Thm
kia thcmas1.
Trebunia 301
Tribonianus, hukukc;u 64, (iq
Tricamarum sava~I 65
Triklinion (Lavsiaos vc Iustinina nu ~ I 1tit
linion'u), saray salonu 1:1o 1
Tripolis bk. Trablus
Trivium, ogrctim sistcmi
Trnovo, 2. Bulgar dcvletinin nu~rktt.i II''
378, 380 vd., 4031 ; Patriklik 1-11( vd ;
427, 465, 481, 49::!i Osmanh ltl]ll ,..-;
Trullanum bk. Konsillcr
Tuna, n. 40, 48, 65 vd., 74- 77, lit. vd .
117 vd., 157, 23!1 vel., 2.111, 11 71, t'"'
349, 373, 4H2
Turma, thcma'nm biihimli 111 , ' I'/
Tunus 422
Turkler 20, 24, uB; Anadol u'y.1 f{IIIJ I 1
309, 31 7-:~19, 322 vd., Tfi; . IJ.,\h
scferindc 335-:~3B; Altks io~ I <k \' II
sava~lan 339; Bizans ordusuud., 1 1 ' _
2. Hac;h sefcrindc ::15:1; My r iok<-JII!,d .. u
zaleri 357, 361; 4.10; i\nadolu'llllll
fcthi 4.'i4 vd.; Katalanl.uI:. ~avu t ., ., ,,
458; 460; Bursa'nrn fethi 1'' '1 To,olq ,
k1y1lanrun yagmalanmas1 17" ; 1\..llllol
kuzcnos'la i~birligi 4.fiU, 'J.7o, .r;'l . .JII 1
vd., Balkanlarm f(~thi IJ.<JO vd ., 1'1 1
498, 500 vd., .'jn6 ; Hulg'arisla 11 '111 "'''''
altma ahnrnas1 ~ 07 vi., Nii!; holu :,o:,doJ i
;,o8-;1r2; Giiney Yunanistan'a nl1111lu
; 1o9. Ayru:a hk. d~uklulai vt I ''IIlli II
I dar
Tiirkistau 1 11

Eskikitaplarm.com

'l'vrl ko, Hosna krah ( 1353- I :i !Jl) 502

'l'y.ma . ~ . 133, 182
Typos, Ko~tans II.'m inane; fcrmam 1 I OlE!

'l'ypikon, kilisc nizamnamesi 390

'l'yroM (Sur ), ~- 377
Tzakas bk. Qaka
'J'wrullon bk. Qorlu
'1'~.ympe bk. Qimbi
llg-ly!"~a

Yohannes, Serez'in S1rp despotesi

1!l7 VII.
lllahlar 373 vd.
llll"ila, lncil terciimesi 45
l l1nherto, kardinal 295 vd., 311 vd.
1111111r, Aydm beyi 477-479
llnion, kil isc birligi, Aleksios I. devri miizakerdni 335; Ioannes II. 356; Manuel
I. :~bn; 4 Hac;:h seferinden once 383,
:185; Lfttin Mkimiyetleri dcvri 393;
I oanncs Vatatzes 404, 408; Thcodoros
rl. 411; Mikhail VIII. 390, 418, 421
vd., Lyon uniou 2964, 387, 425-428
,HB, 41p; Andronikos II. devrindc
va..:g'er;ilm(~si 448 vd.; Andronikos II.
ve I n. miizakereleri, Anna, Ioanncs
Vr. 1!1o; Ioannes V. 491 vd., 4951'17; Ioanncs VIII. 517; l;'loransa
11111111111 -1:-19, 518 vd.; 523 vd.
I l1a 1wN Nikq>horos, Basileios II. komulanlanoulan ~1!6
ll1lt.lllll' IL, papa (I088-IO!J9) 334, :-135 1
I lr han11s V., papa (1261-1264) 418
l lrla (Ed<'ssa), ~ 72, 259, 292, 2g!l, 337
I lm~ T., Sup krah (1243-1276) 414., 421
I l m~. Sor p r;an (1355-1371) 477, 482, 1110,
~) II

I l1Mdi11s de llaillcul, norman sergcrdesi 322

I JMpe nskiy Fedor Iv., g, 14, 201
llzlar (O(:uzlar) 309, 317 vd., 333
I lMi ournca suyu (Struma, Strymon), 124,
~1!7, :J!lo, 462, 466 vd., 491
Ocrl'll i askerkr, crkcn nizans c;:agmda 40,
:,o, 7:i. 86; 11. yuzy1lda 307, 318,
:1'-!1.; Kommenoslar devrinde 330, 334,
:1-J.:.!, ~11i3 vd.; Palaiologoslarda 445,
155 v<l.
11iversi1<:, Thcudosios II. dcvri 51 vd.,
~ 1111 1 ;
llardas'm Yiiksck Okulu 20<)
vd. ; Konstantinos IX. dcvri 304

O nvanlar 35; hiikiirmlar iinvanlan 99 vd.,

119, 185 vd., 10. yiizy1lda mcmuriyet
iinvanlan 232 vd.; Komnenoslar devri
340 vd., 358, 377; Palailogoslar devri
489
Valens, imparator (364-:n8) 47-49, 183
Valentinianus I., ball Roma imparatoru
(364-375) 4 7-49
Valcntinianus III., bat! Roma imparatoru
(425-455) 5I-53
Valantinus Arsakidos, Konstans II .dcvri
komutanlanndan 106
Van golii 319
Vandallar 23, 53, 57, 64
Varaegler, Bizans ordusunda 241, 282 1,
307, 342, 385
Vardar, n. 287, g8o, 407
Varna,~ 117, sava~1 ( 1444 ' 521 vd.
Vasilicv, A. A. g, 18
Vasiliy I., Moskova htikiimdan 509-51 I
Vasiliy II., Moskova htikiimdan 519
Vasilko, Yuriy Dolgorukiy'in oglu 3741
Vasilyevskiy, V. G. 6, 8 vd.
Vaspurakan 291
Vclbujd (Koslendil ), ~ . , sava~l (1330) 465
vd.
Velegczitler, Yunanistan'da islav kabilcsi
IiC)
Vcncdig, Vcncdiklikr r85, 195, 329; Bizans
ilc ili~kilcri (ticarct imtiyazlan) Alcksios I. clevri 330-332, 339 vd.; Ioanncs
II. 349; Manuel I. 354, 356, 359 vd.;
Andronikos I. 370; 4 Har,;h scfcrindc
:~83-386; lstanbul'un U!tinlcr taralmdan zaptmdansonraki parlak devri
:)f!0-3!)2, :~g6; iznik devletlcrindc,
Licari imliyazlr 398, 405, 48, 41 o,
,pj; Mikhail VIII. dcvrinde 419 vd.,
4:.!;) vd., 428, 430; Genova ik sava~
452; Bizans ile sava 452 vd., miitarcke 4-56, 458vd.;4.83vd; Genova ile sava~
486, 490; loannes V. 496, 497 1 Tencdos sava~ 499 vd., 504; 507 vel., 509;
Manuel If.'in scyahati 511; Siileyman
(:elcbi ile anla~ma 513, 515 vd.; Sclanik'in cle gcr,;irilmesi 517, 521
Vergi, Vergi sistemi 36 vd., 59 vel., 127
vd., 174 vd., 202 veL, 257, 288, 2't:,,
298, :-1oo, :129, 341 vel., 372, 444 v<l.,
147 vd., 4fi1; vergi tahsii1Tarlan !.l,"1(j

Eskikitaplarm.com

c:,-",

vd.; Jo 1, HI vd , :1''-1 111 7, :17 1 ;

nuilfnimln Joh vd. , pli, :1:111, :HI;
nuras veq.{isi 17;1 ; hulunan ha~.i11('
vcl'f.{ISI I 7:; ; loprak vergisi :~ti, 6o,
I28, I75, 447; ocak vergiSI I74 vel.;
ba~ vcrgisi :~6, I27, I 74 IH:.!; ~chir
vcrgilcri ttig; gcmi in~a vcrgisi 3 7 I ;
alman vergisi 382; tUrk vcrgisi 504,
5136. Aynca bk. Auri lustralis collatio, Capitatio-ingatio,
Vicarius 33
Victoria, Roma scnalosumm mezbah1 45
Versinikia, !;>-, sava~ (8Ig ) I87 vd.
Vidin, ~- 287, 495, 509
Villehardouin Godcfroi, 4 Har;h seferi
tarihi yazan 327
Villchardouin Godcfroi, .-\khaya hiiki.imdan 32
Viminacium ( Kostolac J, ~ - 75, B7
\'indices 59
Vitalianus, Anaslasios I. tlcvri kumandanlarmdan 62, 1 I4
Vitalianus, papa (657-672 ) I I4
Vitcrbo, Charl es rl' .\njou ilc Baudouin
n. arasmda anla~ma ( I267 ) 420
Vitigcs, Ostrogol krah 65
Vizanliyskiy Vrcmcnnik 9 vd., I2, I4
Vizantiyskoc Obozrcnie 10
Vizigotlar, Balkanlarda 4B, 50 I83; Galya
vc Ispanya'da 53, 65, 72 vd., I32
Vladimir,

Bulgar

( BB!)-B9:~ )

hiikiimdan

1!30

Vladimir, Dioklcia'da Samuel'in vassali

286
Vladimir, Kiev hiikiimdan (97:.!-1 o I :J) 282
Vladimirko, (;alit; hliklimdan, Manuel
l'in mi.iltcfiki 35.'i
Vladislav II., Bohcmia kral1 11140-11 7,1)
358
Vladislav, Srrp krah (takr. II!:H-1243 ) 403
Vladislav III., Macaristan vc
krait ( 1440-1444l ~,:.z o vd.

l'olonya

V laslimir, 9 yiizy1kla Suv hi.ikiimdan 2:.10

Vlatko V ukovi<; , Bosna voyvoc!as1 ;,o :~
Voclc-na (Voci<-n) , ~ - :.zB y, 1H7, !77 4B2
Volga, n. ~ '1!) 1 , !-' 11i
VnllaitT :J
VoyisL1 v
'J ftll " ,

(I )nllln,,L l\ ) ,
"Jill

/ .I

ltnkn1111L111

J)j Z j II

Vukan, Ra ~cia jupa111 :1:1:1

Vukan, "Ilk 1ac;l1" Sllplia11'111 katd ' 1/'1
Vuka~in, Sup krait ( l:lli;,- :171) 1'1 '/ \II
507
Vulcanius, B. :.z
Welfkr, Alman hiikiimdar ail ' I
\Vhittemurc, Thomas 1:1
\-Villiam, Fafih, Jngilll'n Jo-;dl I I"
Willibald, Eichstall piskoposu 1 /'1 1
\Volf, Hieronymus 2
\'\'roth, \Varwi<'k 24

1 ' d

Yafa, ~- 377
Y ahudilcr 77, 1;,o, :17:1
Yakovcnko, P . A. ()
Yeni Roma bk. Istanbul
Ycrmuk, sava~ ((i3!il ((>:1
Yc~iller 6I veL. 67, 7li vd .. ;II' , / '1
'1 1 234 Aynca bk. Dnum , I lt-ud 1
Yezid II., Emevi halilisi 1 "'
Yohanncs, Kudiis patrig1 '-1"
Yohannc:s, Okhrida ha~pi~k11pm11 'I'"'
Yugoslavya, Bizans arasllrm.d.nl 1 1
Yunanistan, Rizans ara~l1r111.d.nt '" 1-'
Vizigot akrnlan ;,o; IMI;h- "''"!'" 1 II ;
vel., q8 1 , 17!); Illo; :\1.1p '''""'"
I:.!::J; 1;,I; :.121; Sy1111'1111 ' nu ~th d"l
246; Samucl'in sdo1lt-1' 1111 . I ' "" '"
akmlan 317, :~ Bo; l.alin 1t.d111111 1 II
392, 401, 417 vel., I 'J I , I " 1'" 1
Katalanlarm ycrk~nw si -1 1 / ,.tJ '111
vut muhaccceti 4lio ; Jh . 1'"1 . 11" Tiirk akmlan 4'1:1 ;1"'' !'"'1
Yuriy Dolgorukiy, Suzrlal hnk11111tlo~11 , " ""
Kiev huki.imclan , 1\1.111111'1 I ' n1 111111
tefiki :~:> :" :n1'
Zaccaria, Ccnoval1 aile 111 '/
Zaccaria Jkncdcllo, J'h11k,u.l '' 1.1 11
hakimi 4;,:~
Zaccaria Centuriow . .-\khal'.l 1111~11""""'
515
Zacharia von Lini.{'nlh :d, f, .111 I dn "d

B vel. , 1!4."
Za('hari ;ls, papa ( 'N! 7_",\I )
, ,'
Zakha1ias, S1rp hiikiinulan ~-Ill
Zakhlumia ~ 1!), \IC)O, :~111
Zakynthos, a . :n n, :i7:i
Zakyl hiuos, I )iou yMi oM 1:1
/.;qwtl.l (/,I.a lra, llo i~a n~r lu r), ~-

Eskikitaplarm.com

J'~ l

(/,adarl, ~ 11 7, :.! flo, :~ll.t vd. , Ayr11a

bk . Jaclt-1
:l.rlollitr, radikal kqi~ parlisi Ii(), IGB,
171- :.~ o ;, v<l., 2IO, 44!.1, 475
'l.lotlar, ~oMyal - rcvoli.isyoncr parti 437,
17 I ; S~li'lllik'dc }ulkimiyetJcri 4386 ,
177 vd., 480
:l.cnaal, d sanatlan, !{ yiizytlda t;i.ikii~ii
~n; 33; Anaslasios I. devrinde tqviki
;,q vd.; 6I; Iusllinianos I. devrinde
hll; 202; 10. yiizytlda 23;1-237
:1.,11 11

n:;.

'/.t'llllll ,
;,~),

imparator (474-475; 476-49I) s6I 10

:l.cn hi~l !l!'l

:l.c:t a , :~o1, 30, 3;)2, 369,

J)i11klcia

379 Aynca bk.

:t.imi davas1, Kon~tantino~ VL'un rtlt' lr,.~i

ile evlcnmcsindcn dogan kilisc: anh~
mazhgt 168, I 74, I ll4
Zlatarsky, Vasil II, 20
Zoe, imparalorit;e (1042 ), Konsla nl inm
Vlll.'un kizt, Romanos III., Mikhail
IV. vc Konstantinos IX.'un kanst
297-302
Zoe Karbonopsina, Leon Vl.'un 4 kar1s1
242-244; mlibc 245-247, 249
Zue Zavtzina, Leon VI.'un 2. kans1 226,
24I
Zonams loanncs, vekayiname yazan 2 vd.,
Ig8, 294, 325
Zosimos, kilise tariht;isi 22
Zoste Patrikia, kadmlara verilen en yiiksek
saray iinvam 232

Eskikitaplarm.com

Daha onceki basklda bulunan Yanh-Dogru cetvelindeki hatalar h11 haskicl.l I 1.

tek di.izeltildigi i<;in di.izeltmeler <;izelgesi kaldmlmitlr.
Bunlar dimda mevcut ve fakat karine ile anlaIlmasi kolay bask1 hatal.111111 l111
rada belirtmeye gerek gormedik.

Eskikitaplarm.com

BiRiNCI BULGAR DEVLETI

ll~~

.'

~~''.....ls.~j~itr
lU\a ,
,;

~j-,.,.:....

-----,

..

1( ,.. ,

fl f'

,.-,.. ., ~
. I

'

,.. fl
, ....
.
.
,
. -'

#,

( # # # , , .. - " ' - " "

......~

ADRiYATiK
OENiZi

EGE

DE~I Z I

lsperih Devle! i
- - - Kn.m -...e Om~r tdg
814

HA.RiTA VI:

Eskikitaplarm.com

11

NEMANYA HANEDANI DEVRINDE SIRP DEVLETI

I

. :-~\'

MACARi ST AN

'
I

ADRiYATiK

OENiZi

HAR.\TA VIII