Acik Toplum Ve Dusmanlari

Popper, Karl R.
Ak Toplum ve Dmanlar
Cilt 1: Platonun Bys | Cilt 2: Hegel Marx ve Sonras
The Open Society and Its Enemies (1945)
Volume 1: The Spell of Plato | Volume 2: The High Tide of Prophecy: Hegel, Marx, and the Aftermath
evirenler: Mete Tunay (Cilt 1) ve Harun Rzatepe (Cilt 2)
ISBN 13: 978-975-6201-78-7 (Ciltli)
ISBN 13: 978-975-6201-82-4 (Karton Kapak)
Liberte Yaynlar / 144
3. Bask: Kasm 2013; 2. Bask: Mays 2010; 1. Bask: Mays 2008;
1989 (Remzi Kitabevi)
1967 (Trk Siyas limler Dernei Yaynlar)
2004, Liberte Yaynlar
University of Klagenfurt / Karl Popper Library
Sayfa Dzeni: Liberte Yaynlar
Kapak Tasarm: Muhsin Doan
Montaj: Merkez Repro
Bask: Tarcan Matbaas

Adres: Zbeyde Hanm Mah. Samyeli Sok. No: 15, skitler, Ankara
Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744
liberteyayngrubu
Adres: GMK Bulvar No: 108/16, 06570 Maltepe, Ankara

Telefon: (312) 230 87 03|Faks: (312) 230 80 03
E-mail: info@liberte.com.tr|Web: www.liberte.com.tr
Sertifika No: 16438
Liberte Yaynlar Liberte Yayn Grubunun tescilli bir markasdr
Karl R. Popper
28 Temmuz 1902de Viyanada domutur. Viyana niversitesinde
matematik, fizik ve felsefe okumu, ayrca mzik tarihi ve (eletirel olarak) psikolojiyle de ilgilenmitir. 1934de Bilimsel Aratrmann Mant (The Logic of Scientific Discovery) adl kitabyla n
kazanan Popper, felsefesini eletirel aklclk olarak tanmlamtr. 1946 ylnda London School of Economicste (LSE) mantk ve
bilimsel metot derslerini takip eden Popper, 1949 ylnda burada
profser olmutur. 1994 ylnda ngilterede vefat eden Poppern
naa Avusturyada defnedilmitir.
INDEKILER
Yayncnn nsz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
evirenin nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Trke kinci Baskya Not. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Birinci Basknn nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
kinci Basknn nsz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Teekkrler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Giri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
KITAP 1
PLATONUN BYS
1. KISIM
KAYNAK VE KADER EFSANESI
36
1. Tarihsicilik ve Kader Efsanesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2. Herakleitos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3. Platonun Formlar Yahut dealar Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2. KISIM
PLATONUN BETIMLEME SOSYOLOJISI
62
4. Deiim ve Durulma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
5. Doa ve Uylam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3. KISIM
PLATONUN SIYASAL PROGRAMI
106
6. Totaliter Adlet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

7. nderlik lkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
8. Filozof Kral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
9. Estetikilik, Yetkincilik, topyaclk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
4. KISIM
PLATONUN SALDIRISININ TEMELI
178
10. Ak Toplum ve Dmanlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Notlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Ekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
KITAP 2
HEGEL, MARX VE SONRASI
5. KISIM
FALCI FELSEFENIN GZE GIRMELERI
320
11. Hegelciliin Aristotelesten Gelen Kkleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

12. Hegel ve Yeni Kabilecilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
6. KISIM
MARXIN YNTEMI
388
13. Marxn Toplum-bilimsel Belirimcilii (Determinizmi). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

14. Toplum-Bilimin zerklii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
15. Ekonomik Tarihsicilik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
16. Snflar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
17. Hukuk ve Toplum Dzeni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
7. KISIM
MARXIN KEHANETI
438
18. Sosyalizmin Gelii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

19. Toplumsal Devrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
20. Kapitalizm ve Kaderi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
21. Kehanetin Deerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
8. KISIM
MARXIN AHLAKI
492
22. Tarihsiciliin Ahlk Kuram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

9. KISIM
SONRASI
504
23. Bilgi Toplum-Bilimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505

24. Falc Felsefeciler ve Akla Kar syan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
10. KISIM
SONU
544
25. Tarihin Bir Anlam Var mdr?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

Notlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
Ekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
DIZIN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657
Bu, gl ve nemli bir kitaptr. En nfuzlu siyasal teorilerin ardnda

yatan ve bylelikle insanlk ilerinin yryn kuvvetle etkileyen bir
dogmalar dizisini eletirmektedir. Bu dogmalardan biri, benim tarihin
kurbanlk teorisi denebileceini sandm grtr. teki dogma da,
ideal toplumlarn (tpk ilkel toplumlarn ynetildii gibi) eletiriden
uzak tutulan kurallara gre ynetileceini buyuran, toplumun tabu
teorisidir. Birinci dogmaya, yazar Tarihsicilik adn vermektedir,
ikincisine de Kapal Toplum dogmas. Tarihsicilik, kabaca, insanlarn
kendi kaderlerini biimlendirmeye kalkmalarnn faydasz olduunu
syler. Tabu teorisi ise, kt olduunu. Yaptmz yolculuk stnde
dnmek, bir gre gre bo dnmektir, tekine gre ise tehlikeli
dnmek. Dr. Popper fevkalde bir berraklk ve canllkla yazyor.
Yunan tarih ve Yunan dn stne incelemeleri, besbelli, derin
ve zgndr. Platon aklamalar, bundan byle artk eskisi gibi
olmayacaktr. Sanrm, Marksizm aklamalar da. Okuyucular, her iki
cildin sonuna toplanm notlar incelemeyi ihml etmemelidir.
GILBERT RYLE
Demokrasinin eski ve yeni dmanlarnn ustalkla eletirmesinden

tr, oka okunmas gereken birinci snf nemde bir eser.
BERTRAND RUSSELL
Grlecektir ki ... Erewhonlular, kolayca burunlarndan tutulup

srklenebilen ve aralarndan bir filozof kp da ... mevcut
kurumlarnn en kesin ahlk ilkelerine dayanmadna onlar
inandrnca, saduyuyu hemen mantn kutsal ba altna
yatrveren uysal ve dayankl bir halktr.
SAMUEL BUTLER
mrmde, byk adamlar tandm ve kendi apma gre onlarla

birlikte altm; fakat, ie nderlik eden kimseden, anlaya ok daha
aa olanlarn gzlemleriyle dzeltilmeyen hibir pln grmedim.
EDMUND BURKE
BIRINCI BASKININ NSZ
er bu kitapta, insanln en byk birtakm dn nderleri

hakknda sert szler syleniyorsa, amacm, umarm ki, onlar kltmek
deildir. Bu, daha ok, uygarlmz yaayacaksa, byk adamlara ar sayg gsterme alkanlndan kurtulmamz gerektiine inanmdan ileri gelmektedir. Byk adamlar byk yanllklar yapabilirler; ve bu kitabn ortaya koymaya
alt zere, gemiin en byk nderlerinden bazlar, akla ve zgrle kar
teden beri sregelen saldry desteklemilerdir. Onlarn, pek ender olarak bakaldrlan etkisi, uygarln savunmalarna bal olduu kimseleri yanl yola itmeye
ve blmeye devam etmektedir. Dnsel kaltmmzn besbelli bir blm olan
bu eyleri ak ak eletiremezsek, lmcl de olabilecek bu trajik blnmenin
sorumluluu bize der. Dnsel kaltmmzn bir ksmn eletirmekten ekinmekle, hepsinin yok edilmesine yardim etmi olabiliriz.
Bu kitap, siyasetin ve tarihin felsefesine eletirel bir giri ve toplumsal yeniden-dzenleyicilik ilkelerinden bazlar stne bir incelemedir. Amac ve yaklam
biimi Girite belirtilmitir. Gemie bakt yerlerde bile kitabn sorunlar, bizim zamanmzn sorunlardr; ve hepimizi ilgilendiren konular aklatrabilmek
umuduyla, bunlar elimden geldii kadar basit olarak ortaya koymaya altm.
Bu kitap okuyucuda ak-zihinlilikten baka bir n hazrlk gerektirmemekle
birlikte, amac ele alnan sorunlar basitletirmekten ok, zmektir. Yine de, her
iki eree hizmet edebilmek iin, daha uzmanca bir ilgiye bal btn konular kitabn sonunda verilmi olan Notlarda toplamaya altm.
Karl Raimun d Pop p er
1943
KINCI BASKININ NSZ
u kitabn iindekilerin ou daha nceki bir tarihte ekillenmi olmakla birlikte, bunlar yazmaya kesin karar veriim, 1938 Martnda
Avusturyann istila ediliini haber aldm gn olmutu. Yazmay tamamlamam 1943e kadar srd; kitabn ounun, savan sonunun belirsiz olduu o
rktc yllarda yazlm olmas, eletirilerden bazlarnn neden bugn bana istediimden daha duygusal ve sert bir tonda grndn aklamaya yarayabilir.
Fakat, kelimelerle oynayacak bir zamanda deildim, - ya da hi deilse o zaman
bana yle geliyordu. Kitapta ne savan ne de baka herhangi bir ada olayn
sz gememektedir; ancak bu, temelleriyle birlikte bu olaylar ve sava kazanldktan sonra ortaya kmas olas birtakm sorunlar anlamak yolunda bir giriimdi. Marksizmin belli bal bir sorun olacann dnlmesi, onunla uzun boylu
uralmasnn nedeniydi.
Bugnk dnya durumunun karanl iinden baklnca, Marksizmin yaplmaya allan eletirisi, kitabn esas noktas diye grlmek ynelimindedir. Kitabn
amalar ok daha geni olmakla birlikte, bu grn bsbtn yanl deildir,
belki de kanlmazdr. Marksizm yalnzca bir rnek, daha iyi ve daha zgr bir
dnya kurmak yolundaki sregelen tehlikeli savam srasnda yaptmz birok
yanltan biridir.
Beklenebilecei gibi, bazlarnca Marxa kar ok sert bir tutum gstermi olmakla sulandm, bakalar ise ona kar yumuaklmn Platona kar saldrmn
iddetiyle oranszlna iaret ettiler. Fakat ben hl Platona geni lde eletirel
gzlerle bakmann gereine inanyorum; nk bu kutsal filozof a kar duyulan
genel hayranln, onun stn dnsel baarlarnda gerek bir temeli vardr. te
yandan, Marxa kar kiilik ve ahlk ynlerinden pek ok saldrlmtr; yle ki,
bu konuda, daha ok Marxn teorilerinin sk bir aklc eletiri szgecinden geirilmesiyle birarada olarak, bunlarn artc llere varan ahlksal ve dnsel
ekiciliklerini duygudalkla anlamaya gereksinim vardr. Hakl veya haksz, eletirilerimin ezici olacaklarn ve onun iin, Marxn gerek katklarn aratrabilecek
ve onun dncesinin hz ald kaynaklar, belki de yledir diye grebilecek gte
olduumu hissettim. Zaten, bir hasma kar baaryla dvmek istersek, onun gcn anlamaya almamz gerektii besbellidir.
Bir kitap hibir zaman bitirilemez. zerinde alrken, elimizden kard-
mz anda onu olgunlamam bulacak kadar bir eyler reniriz. Benim, Platon ve
Marx hakkndaki eletirmemde de, bu kanlmaz duygu olaan lsnden daha
ok rahatsz edici olmad. Fakat, savatan bu yana yllar getike, olumlu nerilerim ve hepsinin stnde, btn kitab saran gl iyimserlik havas, bana gitgide
daha safa grnd. Kendi sesim, -18. ya da hatta 17. Yzyln umut dolu sosyal
reformcularndan birinin sesiymi gibi- bana uzak bir gemiten kyormuasna
gelmeye balad. Fakat, benim bu bunalml ruh hlim, geni lde, Amerika Birleik Devletlerine yaptm bir gezi sayesinde geti; simdi kitab yeniden gzden
geirirken, yeni malzeme eklemek ve madd yanllarla slba it dzeltmeler yapmakla yetindiime ve kitabn tonunu deitirmek isteine kar durmu olduuma
memnunum. nk, hlihazr dnya durumuna ramen, kendimi her zamanki kadar umutlu hissediyorum. imdi her zamankinden daha ak olarak unu gryorum ki, en byk huzursuzluklarmz bile, tehlikeli olduu kadar hayran olunmaya
deer ve salam bir eyden ileri gelmektedir -hemcinslerimizin kaderini dzeltmek iin duyduumuz sabrszlktan. nk, bu huzursuzluklar, belki tarihin btn manev ve ruhi devrimlerinden en bynn - yzyl nce balam olan
bir hareketin yan rnleridir. Bu devrim, saysz mehul insann, kendilerini ve zihinlerini; otoritenin ve nyargnn egemenlik basksndan kurtarma zlemidir. Bu
devrim, onlarn bir yandan zgrlk, insanlk ve aklc eletiri llerine uyan eski
ve yeni her eyi korumaya, gelitirmeye ve gelenekletirmeye alrken, bir yandan da yalnzca yerleik ve yalnzca geleneksel olann mutlak otoritesini reddederek ak bir toplum kurma abasdr. Bu devrim, onlarn bir yana oturup, dnyay
ynetmenin btn sorumluluunu bir insan veya insan-st otoritesine brakmak
istemeyileri, ve nne geilebilecek aclarn sorumluluk ykn paylamaya ve
bunlarn ortadan kaldrlmas iin almaya hazr olulardr. Bu devrim, korkun
ykm gleri yaratmtr; fakat bunlarn henz stesinden gelinebilir.
K. arl Raimun d Pop p er
1950
GIRI
Bugnlerde moda olan btn o bilgelikle dolu kitap ciltlerinin iirme

zentisine ... ancak irentiyle bakabildiimi saklamak istemiyorum.
nk, kesinlikle biliyorum ki, ... kullanlan metotlar bu lgnlklar
ve samalar sonu gelmez bir yolda oaltacaktr; btn bu yalanc
baarlarn toptan yok edilmesi bile, batasca verimliliiyle bu
dzmece bilimin kendisi kadar zararl olamazd.
KANT
u kitap, iindekiler tablosundan belli olmayabilecek sorunlara el atmaktadr.
Burada, uygarlmzn karlat baz glkler ortaya serilmektedir

belki, insancllk ve aklcla, eitlik ve zgrle yneliyor diye anlatlabilecek
olan uygarlmz, sanki hl bebeklik an yaayan ve insanln bunca dn
nderinin bunca sk ihanetlerine uram olmasna ramen, bymeye devam
eden bir uygarlktr. Bu kitap, uygarlmzn henz sihirli glere kar boynu
bkk kabileci veya kapal toplumdan insann eletirme yetilerini serbest brakan ak topluma geiin doum aknlndan tamamyla aylmadn gstermeye almaktadr. Bu gei aknlnn, uygarl devirmeyi ve kabileci yaaya
dnmeyi denemi olan ve hl da deneyen gerici akmlarn ortaya kmasn olanakl klan etkenlerden biri olduunu gstermeye almaktadr. Ve bugnlerde
totaliterlik dediimiz eyin, uygarlmzn kendisi kadar eski ya da yeni olduunu
sylemek istemektedir.
Bylelikle, totaliterlii ve ona kar sregelen savan nemini anlamamza katkda bulunmay denemektedir.
Bundan baka, eletirel ve aklc bilim metotlarnn, ak toplumun sorunlarna
uygulanmasn incelemeye almaktadr. Demokratik toplumsal yeniden-kuruculuun ilkelerini, (Blm 9de akland zere) topyaca toplumsal-yapclka
karlk blk-prk toplumsal-yapclk [piecemeal social engineering (sosyal
mhendislik)] diyebileceim eyin ilkelerini zmlemektedir. Ve toplumsal yeniden-kuruculuun sorunlarna aklc bir tutumla yaklamay nleyen engellerden
bazlarn temizlemeye almaktadr. Bunu, demokratik reform olanaklarna kar
POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI
27
28
yaygn nyarglardan sorumlu olan toplum felsefelerini eletirerek yapmaktadr.

Bu felsefelerin en gls, benim tarihsicilik dediimdir. Tarihsiciliin baz nemli
biimlerinin douunun ve etkisinin yks, bu kitabn ana konularndan biridir;
hatta bu kitab, belirli tarihsicilik felsefelerinin geliimi hakknda, bir yan-notlarn
toplamas saymak bile yanl olmaz. Kitabn yazl stne birka sz, tarihsicilikle ne demek istendiini ve bunun anlan teki sorunlarla nasl balandn ortaya
koyacaktr.
Ben aslnda, fiziin metotlar ile (ve dolaysyla bu kitapta ele alnanlardan pek
uzak birtakm teknik problemlerle) ilgili olmakla birlikte, birok yldan beri, baz
toplum bilimlerinin ve zellikle toplum felsefesinin grece memnunluk-verici-olmayan durumu ile de ilgileniyorum. Bu, tabi, onlarn metotlar sorununu ortaya
karmaktadr. Benim bu sorunla ilgilenmem, geni lde, totaliterliin ykselii ve eitli toplum bilimlerinin ve toplum felsefelerinin onu anlamlandrmaktan
yoksun kal yznden olmutur.
Bu konuda bir nokta bana zellikle nemli grnmtr:
Totaliterliin u ya da bu biiminin kanlmazlndan sz edildiini sk sk
duyarz. Zeklar ve grdkleri eitim dolaysyla sylediklerinin sorumluluunu bilmeleri gereken kimseler, bundan kurtulu olmadn aklamlardr. Bize,
demokrasinin srekli olabileceine gerekten inanacak kadar saf myz? diye sorarlar; onun, tarihin ak boyunca gelip giden birok hkmet biimleri arasnda
yalnzca biri olduunu grmyor muyuz, nedir? Bu gibi kimseler, demokrasinin
totaliterlikle savamak iin onun yntemlerine yknmeye zorlandn, bylelikle kendisinin de totaliterletiini ne srerler. Ya da, endstri sistemimizin kolektivist plnlama yntemlerini benimsemeden ilemeye devam edemeyeceini tutturur ve kolektivist bir ekonomik sistemin kanlmazlndan, totaliterce toplumsal
yaay biimlerinin benimsenmesinin de kanlmazln karrlar. Bu gibi savlar
yeterince inandrc grnebilir. Fakat inandrc grnte olmak, byle sorunlarda gvenilir bir rehber deildir. Aslnda, nce u metot sorusunu dnmeden,
bu kandrc savlar tartmaya girmemelidir: Herhangi bir toplum bilimi, ortaya
bu gibi geni tarihsel kehanetler koymak gcnde midir? Bir kimseye gelecein
insanlk iin neler getireceini sorarsak, bir falcnn sorumsuz cevabndan fazla bir
ey umabilir miyiz?
Bu, toplum bilimlerinin metotuyla ilgili soru, besbelli ki, bir tarihsel kehaneti
desteklemek iin ne srlen hangi savn olursa olsun eletirilmesinde en temel
ilkedir.
Bu soruyu dikkatle incelemek, beni byle tarihsel kehanetlerin, bilimsel metotun kapsamnn bsbtn dnda olduu inancna gtrd. Gelecek bize dayanr
ve biz herhangi bir tarihsel zorunlua dayanmayz. Bununla birlikte, kart gr
tutan etkili toplum felsefeleri vardr. Bunlar, herkesin gelecek olaylar nceden kes-
GIRI
29
tirmek iin akln kullanmaya altn; bir stratejist iin bir savan sonucunu nceden grmenin besbelli yasal olduunu ve byle bir ndeyi ile daha geni tarihsel
kehanetler arasndaki snrlarn esnek olduunu iddia ederler. Genellikle bilimin
grevinin ndeyiler yapmak ya da daha dorusu, bizim gnlk ndeyilerimizi
gitgide dzeltmek ve onlar daha salam bir temele oturtmak olduunu; zellikle toplum bilimlerinin bize uzun-dnemli tarihsel kehanetler salamak greviyle
ykml bulunduunu sylerler. Bunlar, tarihsel olaylarn geliimi stne khinlik etmelerini olanakl klan tarih yasalarn kefetmi olduklarna da inanrlar. Bu
eit savlar ileri sren eitli toplum felsefelerini, ben, tarihsicilik [historicism] ad
altnda topladm. Bir baka kitabmda, Tarihsiciliin Yoksulluunda [The Poverty
of Historicism], bu savlar tartmaya ve inandrc grnlerine ramen, bilimin
metotu stne byk bir yanl anlamaya ve zellikle bilimsel ndeyi ile tarihsel kehanet arasnda ayrm yapmann ihml edilmesine dayandn gstermeye
altm. Tarihsicilik savlarnn sistematik zmlemesi ve eletirmesiyle urarken, geliimlerini canlandrmak iin de bir miktar materyal toplamaya altm. O
amala toplanan notlar, bu kitabn esas oldu.
Tarihsiciliin sistematik olarak zmlenmesinin bilimsel statl olmak gibi
bir hedefi vardr. Bu kitabn yoktur. Burada dile getirilen grlerden ou kiiseldir. Bilimsel metottan ald balca ey, kendi snrlln bilmesidir: Hibir
eyin kantlanamayaca yerde kantlamalara kalkmaz ve kiisel bir gr sunmaktan ileri gidemeyecei yerde de, bilimselmi gibi gsteri yapmaz. Eski felsefe
sistemlerini bir yenisiyle deitirmeye kalkmaz. Bugnlerde moda olan cinsinden
tarihin ve kaderin metafiziine, btn o bilgelikle dolu ciltlere katkda bulunmaya almaz. Daha ok, bu khince bilgeliin zararl olduunu, tarih metafiziinin
sosyal reform meselelerine bilimin blk-prk metotlarnn uygulanmasn engellediini gstermeye alr. Ve bunun ilerisinde, kendi kaderimizin yapclar
olabileceimizi de gstermeye alr yeter ki onun khini gibi poz vermekten
vazgeelim.
Tarihsiciliin geliimini izlerken, dn nderlerimiz arasnda bylesine yaygn olan tarihsel kehanetler yapmak yolundaki tehlikeli alkanl eitli ilere yaradn anladm. Srr bilenlerin i evresinden olmak ve tarihin akn nceden
kestirmek gibi olaanst bir gce ship bulunmak, her zaman gururu okayc
bir eydir. Bunun yan sra, dn nderlerinin bu gibi glerle kutsanm olduklar hakknda bir gelenek vardr ve bunlara ship bulunmamak bir kast kaybna
yol aabilir. te yandan, arlatan diye maskelerinin aaya indirilme tehlikesi ok
azdr, nk her zaman daha az genel ndeyiler yapmann besbelli izin verilebilir
olduuna iaret edebilirler; bunlarla Roma khinlii arasndaki snrlar da esnektir.
Fakat bazen, tarihsici inanlara balanmann daha ileri ve belki daha derin drtleri de vardr. Yeryznde-Cennet ann gelecei kehanetini savuran peygamberler, derin bir honutsuzluk duygusunu dile getiriyor olabilirler; onlarn dleri,
30
bunlar yapamayacak olan birtakm kimselere gerekten mit ve cesaret verebilir.

Fakat bu gibi etkilerin, bizi toplumsal yaayn gnlk gereklerini karlamaktan
alkoyabileceini de teslim etmeliyiz. Ve belli olaylarn, rnein, bir totaliterlik
(yahut, belki menajerlik) ann geleceini iln eden o kk peygamberler,
istesinler-istemesinler, bu olaylarn gelmesine araclk edebilirler. Onlarn, demokrasi ebed olmayacaktr hikyesi, ancak, insan akl ebed olmayacaktr sav
kadar doru ve hakldr; nk, iddet yoluna bavurmaktan reform yapmaya ve
bylelikle siyasal konularda akl kullanmaya izin veren kuramsal ereveyi yalnz
demokrasi salar. Fakat onlarn hikyesi, totaliterlikle savamak isteyenlerin cesaretini krmaya ynelir; nk, oradaki drt uygarla kar bakaldry desteklemektir. Tarihsici metafiziin insanlar sorumluluklarnn yknden kurtarmak
eiliminde olduu dnlrse, bir baka drt de bulunabilecektir. Eer olaylarn, siz ne yaparsanz yapn, mutlaka olacan bilirseniz, onlara kar dvmekten vazgemekte kendinizi serbest hissedebilirsiniz. Daha ak sylemek gerekirse,
ou insanlarn toplumsal ktlkler olduunda anlat, sava gibi, yahut daha
ufak, ama yine de nemli bir ey kk bir memurun despotluu gibi sorunlar
denetim altna almak iin almay bir yana brakabilirsiniz.
Tarihsiciliin mutlaka byle etkileri olmas gerektiini sylemek istemiyorum.
nsanlar sorumluluklarnn yknden kurtarmak istemeyen tarihsiciler, zellikle Marksistler vardr. te yandan, tarihsici olsun olmasn yle toplum felsefeleri
vardr ki, toplum hayatnda akln iktidarszln savunurlar ve anti-rasyonalizmle,
ya nderinin, Byk Devlet Adamnn ardndan git ya da kendin bir nder ol
tavrn yayarlar; bu, ou kimseler iin toplumu yneten kiisel veya isimsiz glere kar pasif bir boyun eme anlamna gelen bir tutumdur.
Akl yadsyan, hatta zamanmzn toplumsal ktlklerine sebep diye sulayanlardan bazlarnn, bir yandan tarihsel kehanetin akln gcn at gereini
kavradklar, bir yandan da tarihsel kehanetten baka grevi olan bir toplum bilimi, yahut toplumda akl dnemedikleri iin byle yaptklarn grmek ilgin bir
eydir. Baka szcklerle sylemek gerekirse, bunlar hayl krklna uram tarihsicilerdir; tarihsiciliin yoksulluunu kavram olmakla birlikte, temel tarihsici
nyargy toplum bilimlerinin, herhangi bir ie yarayacaklarsa, kehaneti olmalar gerektii inancn koruyan insanlardr. Bu tavrn, bilimin ya da akln toplumsal
hayatn sorunlarna uygulanabileceini redde ve sonul olarak bir g, hkimiyet ve
itaat doktrinine gtrecei aktr.
Neden btn bu toplum felsefeleri uygarla kar ayaklanmay desteklerler?
Geni lde tutulmalarnn srr nedir? Bu kadar dn adamn nasl eker ve
elerler? Ben bu sebebin, bizim ahlk lklerimize ve yetkinlik dlerimize uymayan ve uyamayacak olan bir dnyaya kar derinden duyulan bir honutsuzluu
dile getirmeleri olduunu dnmek eilimindeyim. Tarihsiciliin (ve onunla ilgili grlerin) uygarla kar ayaklanmay desteklemek ynelimleri, tarihsiciliin
Giri
31
kendisinin geni lde, uygarlmzn ykledii arla ve kiisel sorumluluk

isteine kar bir tepki olmasndan ileri gelebilir.
Bu son dokundurmalar, biraz bulank olmakla birlikte bu girie yetmelidir.
zellikle, Ak Toplum ve Dmanlar blmnde, bunlar tarihsel materyalin
nda aklayacaz. O blm kitabn bana koymak istemitim; konusunun
ilginliiyle, mutlaka daha ekici bir giri olurdu. Fakat, kitapta daha nce incelenen eylerden sonra gelmedike, bu tarihsel yorumun tam arlnn duyulamayacan dndm, yle anlalyor ki, bu sorunlar yorumlamann ne kadar
zorunlu olduunu hissedebilmek iin, nce bir kez, Platoncu adlet teorisiyle modern totaliterliin teori ve uygulamasnn benzerliinden rahatsz olunmaldr.
Ak Toplumdan Yana
(Yaklak Olarak M.. 430)
Bir politikay ancak birka kii ortaya koyabilir, ama hepimiz onu
yarglayabilecek yetenekteyiz.
ATINALI PERIKLES
Ak Topluma Kar
(Yaklak 80 Yl Sonra)
lkelerin en by, erkek-kadn hi kimsenin ndersiz kalmamasdr.
Kimsenin akl kendi girikenliiyle, i becermeye almamaldr: ster
gayretkelikten gelsin, ister oyun olsun diye. Savata da barta
da herkes gzn nderine dikmeli ve sadaktle onun ardndan
gitmelidir. En kk ilerde bile herkes nderini izlemelidir. rnein,
ancak byle yapmas buyurulunca ... kalkmal, yrmeli, ykanmal,
yemelidir. Bir kelimeyle, herkes kendi ruhunu, bamsz hareket
etmeyi hayl edemeyecek ve byle hareket etmek yeteneini bsbtn
yitirecek biimde altrarak eitmelidir.
ATINALI PLATON
1. KISIM
KAYNAK VE KADER
EFSANESI
1
TARIHSICILIK VE KADER EFSANESI
iyasete kar gerekten bilimsel, yahut felsef bir tutumun ve

genel olarak toplumsal yaam derinlemesine bir anlayn, insanlk tarihi stnde inceden inceye dnmeye ve yorum yapmaya dayanmak zorunda olduu inanc pek yaygndr. Alelde insann kendi hayatnn kuruluunu
ve kiisel tecrbeleriyle kk mcadelelerinin nemini tartmasz kabl edivermesine karlk, toplum bilimcisinin ya da filozofun bu gibi eylere daha yksek
bir dzeyden bakmas gerektii sylenir. O, insanln genel geliimi iinde bireyi
hayli nemsiz bir ara, bir satran piyonu diye grecektir. Ve, Tarihin Sahnesinde
gerekten nemli aktrlerin ya Byk Milletler ve onlarn Byk nderleri, ya
da belki Byk Snflar, yahut Byk Dnceler olduunu kefedecektir. Bu, her
nasl oluyorsa, Tarihin Sahnesinde oynanan temsilin anlamn kavramaya, tarihsel
geliimin yasalarn anlamaya alacaktr. Eer bunda baarya ularsa, phesiz,
gelecekteki gelimeleri de nceden kestirebilecektir. Ondan sonra siyaseti salam
bir temele oturtacak ve hangi siyasal etkenliklerin baarl, hangilerinin baarsz
olacaklarnn olasln syleyerek bize pratik t verecektir.
Bu, benim tarihsicilik dediim tutumun ksa bir anlatmdr. Tarihsicilik eski bir
dncedir, ya da daha dorusu, geveke birletirilmi bir dnceler topluluudur; ne yazk ki, bizim manev atmosferimizin, genellikle tartmasz kabl edilecek ve hakknda hemen hi phe beslenmeyecek kadar btnlenmi bir paras
olmutur.
Bir baka yerde, toplum bilimlerine tarihsici yaklamn yoksul sonular verdiini gstermeye altm. Daha iyi sonular verebileceine inandm bir baka
metotu da zetle belirtmeyi denedim.
Fakat, eer tarihsicilik deersiz sonular reten sakat bir yntemse, onun nasl ortaya ktn ve kendisini bu kadar baarl olarak nasl yerletirdiini grmek yararl olabilir. Bu amala giriilen tarihsel bir aratrma, ayn zamanda, ana
POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 1: PLATONUN BYS
37
38
1. Ksm: Kaynak ve Kader Efsanesi
tarihsici retinin yani, tarihin belirli tarihsel ya da evrimsel yasalar tarafndan

ynetildii ve bunlar kefetmekle insann kaderi hakknda kehanette bulunabileceimiz yolundaki doktrinin evresinde zamanla birikmi eitli dnceleri
zmlemeye yarayabilir.
Buraya kadar hayli soyut bir ekilde nitelendirdiim tarihsicilik, en basit ve en
eski biimlerinden biri olan, Seilmi Halk retisiyle gzmzde canlandrlabilir. Bu doktrin, tanrc bir yorumla, yani Tanry Tarih Sahnesinde oynanan piyesin yazar olarak kabl etmekle tarihi anlalabilir klmak yolundaki giriimlerden
biridir. Seilmi Halk retisi, daha zellikle, Tanrnn Kendi radesinin sekin
arac olarak i grmek zere bir halk semi olduunu ve yeryznn bu halka
kalacan varsayar.
Bu retide, tarihsel geliim yasasn Tanrnn radesi koymutur. Tanrc biimi, tarihsiciliin teki biimlerinden ayran balca fark budur. rnein, bir doac tarihsicilik geliim yasasna bir doa kanunu diye bakabilir; bir maneviyat
tarihsicilik bunu bir ruhsal gelime kanunu sayabilir, bir iktisat tarihsicilik ise bir
iktisad gelime kanunu sayabilir. Tanrc tarihsicilik bu teki biimlerle, kefedilebilecek ve insanln geleceiyle ilgili ndeyilerin stne oturtulabilecei belli
tarih yasalar olduu doktrinini paylar.
Seilmi Halk doktrininin toplumsal yaayn kabile andan doduu kukusuzdur. Kabilecilik, yani (onsuz bireyin bir hi olduu) kabilenin byk nemi
stnde srarla durulmas, birok tarihsici teoride bulacamz bir edir. Kabileci
olmaktan km baka biimler, hl bir kolektivizm1 unsurunu ilerinde tayor
olabilirler; (onsuz bireyin bir hi olduu) herhangi bir grubun ya da kolektifin
rnein, bir snfn neminde hl srar edebilirler. Seilmi Halk retisinin bir
baka zellii de, tarihin amac diye grd eyin uzakldr. nk, bu ama bir
derece kesinlikle betimlense de, ona ulamak iin gidecek uzun bir yolumuz vardr. Ve yol, yalnz uzun deildir, ayn zamanda yukarya-aaya, saa-sola bklp
durmaktadr. Buna uygun olarak, olanakl her tarih olay yorumun erevesi iine
sokulabilecektir. Onu yalanlayabilecek olanakl hibir deney yoktur.2 Fakat, ona
inananlar iin, insanlk tarihinin sonul amac hakknda pekinlik salar.
Bu kitabn son blmnde, tarihin tanrc yorumu stne bir eletirme yapmaya giriilecek ve bu teoriyi en byk Hristiyan dnrlerinden bazlarnn
putperestlik diye reddettikleri de gsterilecektir. Onun iin, tarihsiciliin bu biimine saldrmak, dine kar bir hcum diye yorumlanmamaldr. Bu ilk blmde, Seilmi Halk retisi yalnzca bir rnek olarak alnmtr. Bu adan faydas,
balca niteliklerinin3 tarihsiciliin en nemli iki modern anlatmyla ortaklndan anlalabilir zmlenmeleri bu kitabn byk ksmn kaplayacak, olan iki
modern tarihsicilik eidi, bir (sa) yanda rkln ya da faizmin tarih felsefesi
ve te (sol) yanda Marks tarih felsefesidir. Seilmi Halkn yerine, rklk, so-
1. Blm: Tarihsicilik ve Kader Efsanesi
39
nunda yeryznn kendisine kalaca, kaderin arac olarak belirlenen, seilmi

(yani, Gobineaunun setii) rk koyar. Marxn tarih felsefesi ise, onun yerine,
snfsz toplumun yaradlnn arac ve ayn zamanda yeryznn kendisine kalmas alnna yazl olan seilmi snf getirir. Her iki teori de, tarihsel ndeyilerini,
tarihin (geliiminin yasasn kefetmeye gtren) bir yorumuna dayandrrlar. Irklkta, bu bir eit doa kanunu olarak dnlr; seilmi rkn kannn biyolojik
stnl, tarihin gelmi gemi ve gelecek geliim izgisini aklar; bu, rklarn
stnlk iin mcadelesinden baka bir ey deildir, Marxn tarih felsefesinde,
kanun iktisaddir: Btn tarihi, snflarn ekonomik stnlk iin bir sava diye
yorumlamak gerekir.
Bu iki hareketin tarihsici nitelii, aratrmamz gnn olaylaryla ilgili klmaktadr. Bunlara, kitabn ileriki blmlerinde dneceiz. Onlarn her biri dorudan
doruya Hegelin felsefesine kadar geri gitmektedir. Ve Hegel,4 esas itibariyle belli
birtakm eski filozoflar izledii iin, tarihsiciliin daha modern biimlerine dnmeden nce, Herakleitos, Platon ve Aristotelesin teorilerini tartmak gerekecektir.
2
HERAKLEITOS
ski Yunanda Herakleitosa gelinceye kadar, tarihsici nitelii

asndan Seilmi Halk doktriniyle karlatrlabilecek teoriler grmeyiz.
Homerosun tanrc, daha dorusu ok-tanrc yorumuna gre, tarih ilh
iradenin rndr. Fakat, Homerosun tanrlar, tarihin geliiminin genel yasalarn koymazlar. Homerosun belirtmeye ve aklamaya alt ey, tarihin birlii
deil, daha ok birliksizliidir. Tarih Sahnesindeki oyunun yazar bir tek Tanr deildir; birok tanrlar burunlarn sokarlar. Homerosu yorumun Yahudilerinkiyle
paylat ey, bir eit yar-belirsiz kader duygusu ve perde arkasnda kuvvetler
olduu dncesidir. Fakat sonul kader, Homerosa gre aklanmamtr; Yahudilerdeki einin tersine, esrarl kalr.
Daha belirgin bir tarihsici reti getiren ilk Yunanl, olaslkla Dou kaynaklarndan etkilenmi bulunan Hesiodos olmutur. O, tarihin geliiminde bir genel
izgi ya da ynelim olduu dncesini kullanmtr. Hesiodosun tarih yorumu
karamsardr. O, insanln Altn adan bu yana geliiminde hem beden, hem de
ruha soysuzlamasnn kanlmaz olduuna inanr. lk Yunan filozoflarnn ortaya
att eitli tarihsici dnceler, Yunan kabilelerinin ve zellikle Atinallarn yaayn ve tarihini yorumlamaya girierek dnyann muhteem bir felsef tablosunu
yapan Platonda en yksek noktaya ulamtr. Onun tarihsicilii eitli nclerden, zellikle Hesiodostan kuvvetle etkilenmitir; fakat en nemli etki, Herakleitostan gelmitir.
Herakleitos, deiim dncesini kefeden filozoftur. Onun zamanna kadar
Yunan filozoflar, Dou dnnden esinlenerek dnyaya ina malzemesi madd eyler olan kocaman bir yap diye bakyorlard.1 Dnya, eyann bir toplamyd
(aslnda, bir Dou adr ya da rts olan) kosmostu. Filozoflar, kendilerine u
sorular soruyorlard: Dnya hangi malzemeden yaplmtr? Ya da, Nasl kurulmutur, gerek kurulu pln nedir? Onlar, felsefeyi veya fizii (bu ikisi uzun bir
sre ayrlamamtr) doann, yani bu yapnn, dnyann yapld esas materyali
41
42
aramak sayyorlard. u ya da bu eidinden srelere gelince, byle hareketlerin

ya bu yapnn iinde olutuu, yahut onu kurmak veya devam ettirmekten, temelinde statik saylan bir kuruluun istikrarn veya dengesini bozmak ve dzeltmekten ibaret olduu dnlyordu. Bunlar, dngsel srelerdi (bu yapnn kaynayla ilikili srelerden baka, Onu kim yapt? sorusu da Doulularca, Hesiodos
ve bakalar tarafndan tartlyordu). Bugn biroumuza bile doal gelen bu ok
doal yaklam, Herakleitosun dehas amtr. Onun getirdii gre gre, byle
bir yap, byle bir istikrarl kurulu, byle bir kosmos yoktur. Herakleitos, Kosmos, olsa olsa rastgele datlm bir p yndr der.2 O, dnyay bir yap olarak
deil, daha ok devasa bir sre olarak grmtr; btn eylerin bir toplam deil,
daha ok btn olaylarn veya deiikliklerin, yahut olgularn hepsi. Her ey aktadr ve hibir ey duruta deildir, onun felsefesinin ba szdr.
Herakleitosun buluu, Yunan felsefesinin geliimini uzun bir sre etkilemitir. Parmenides, Demokritos, Platon ve Aristotelesin felsefelerini, Herakleitosun
kefettii bu deien dnyann sorunlarn zmek yolunda giriimler diye anmak
yerinde olur. Bu buluun bykln abartmak gtr. Bu, dehetli bir ey diye
anlatlm ve etkileri, her eyin... sarsld bir depreminkine benzetilmitir.3 Bu
buluu, Herakleitosa gnnn toplumsal ve siyasal huzursuzluklarnn sonucunda ekilmi kiisel skntlarn esinlediinden benim kukum yok. lk olarak, yalnz
doayla deil, hatta daha ok ahlksal-siyasal problemlerle uraan bu filozof,
Herakleitos, bir toplumsal devrim anda yaamt. Onun zamannda Yunan kabile aristokrasileri, yeni demokrasinin gc karsnda gerilemeye balamlard.
Bu devrimin etkisini anlamak iin, bir kabile aristokrasisinde toplumsal yaayn yerlemiliini ve bklmezliini hatrlamamz gerekir. Toplumsal yaay,
sosyal ve dinsel tabularla belirlenir; herkese toplumsal yapnn btn iinde belli
bir yer verilmitir; herkes kendi yerinin, dnyay yneten glerin ona verdii doal yerin uygun olduunu hisseder; herkes kendi yerini bilir.
Sylenceye gre, Herakleitosun kendi yeri Efes rahip-krallar hanedannn veliahtlym, fakat kardei lehine haklarndan feragat etmi. ehrinin siyaset hayatna karmaktan kibirle geri duruuna ramen, yeni devrimci glerin ykselen
met dalgasn bou bouna nlemeye kalkan aristokratlarn tarafn tutmaktan
geri kalmam. Toplumsal, yahut siyasal alandaki bu deneyler, onun eserlerinin
bize kalan paralarna yansmtr.4 Herakleitos, aristokrat arkadalarndan Hermodorosun halk tarafndan yurt dna srlmesi zerine, Efesli btn erginler
kendilerini teker teker amal ve ehrin ynetimini ocuklara brakmallar! diye
hrsla haykrr. Halkn neden byle hareket ettii hakkndaki yorumu son derece
ilgintir; nk, hl kullanlan anti-demokratik savlarn demokrasinin ilk gnlerinden beri pek deimemi olduunu gsterir. Dediler ki: Hi kimse aramzda en iyi olmasn; ve biri sivrilirse, o zaman baka yerde ve bakalarnn arasnda
yle olsun. Demokrasiye kar bu dmanlk, Herakleitostan kalm paralarn
PLATONUN FORMLAR YAHUT

DEALAR TEORISI
laton, bildiimiz kadaryla, Herakleitosu huzursuz eden adan bile daha istikrarsz bir siyasal atma ve savalar dneminde yaamtr. O byrken, Yunanllarn kabile hayatnn dalmas, yerlisi olduu
kenti, yani Atinay bir tiranlk dnemine srklemiti; sonra da ya bir tiranl,
ya da bir oligariyi, yani ileri gelen aristokrat ailelerin ynetimini geri getirme yolundaki giriimlere kar kendisini kskanlkla korumaya alan bir demokrasinin
kurulmasna.1 Platonun genlii srasnda, Atina, Spartaya; Peloponnesosun eski
kabile aristokrasisinin yasa ve greneklerinden birounu muhafaza etmi bu ileri
gelen kent-devletine kar amansz bir savaa girimiti. Peloponnesos Sava, bir
arayla birlikte yirmi sekiz yl srmt. (Tarih temelin daha ayrntl olarak sz
konusu edildii Blm 10da, savan bazen sylendii gibi, M.. 404te Atinann
dmesiyle sona ermedii gsterilecektir2). Platon, sava srasnda domutu ve
sava sona erdiinde aa yukar yirmi drt yandayd. Sava mthi salgnlar
getirdi; son ylnda da ktlk, Atina kentinin d, i sava ve genellikle Otuz
Tiranlar ynetimi diye anlan bir terr ynetimi. Bu tiranl Platonun, rejimi demokratlara kar korumaya alrken can veren daylarndan ikisi ynetiyordu.
Demokrasinin ve barn yeniden kurulmas Platonu rahat ettirmedi. Sonradan
diyaloglarnn ouna ba konumac yapt, sevgili retmeni Sokrates yarglanm ve lme mahkm edilmiti. Platon, kendi de tehlikede gibiydi; Sokratesin
teki dostlaryla birlikte Atinay terketti.
Daha sonra, Sicilyaya ilk gidiinde Platon, Syrakusa tiran byk ihtiyar Dionysiosun saraynda hazrlanan siyasal entrikalara karmt. Atinaya dndkten
ve Akademiay kurduktan sonra bile, Platon baz rencileriyle birlikte, Syrakusa
siyasetini oluturan fesat tertiplerinde ve ihtilllerde3 aktif ve nemli bir yer almaya devam etmiti.
47
48
Siyasal olaylarn bu ksa zeti, Herakleitosta olduu gibi, Platonun eserlerinde

de, zamannn siyasal istikrarszlk ve gvensizliinin skntsn ektii yolunda niin iaretler bulduumuzu aklamaya yardm edebilir. Herakleitos gibi, Platon da
kral kanndand; hi deilse, baba tarafndan atalarnn Attikann kabile krallarnn sonuncusu olan Kodrostan geldii sylenir.4 Platon, diyaloglarnda (Kharmides ve Timaiosta) belirttii gibi, Atinann kanun-koyucusu Solona balanan anasnn ailesiyle pek vnrd. Otuz Tiranlarn nderleri olan Kritias ve Kharmides
de, anasnn ailesindendi (daylar). Byle bir aile geleneiyle, Platonun kamusal
ilere kar derin bir ilgi duymas beklenebilirdi ve gerekten de, eserlerinin ou
bu bekleyii hakl karmaktadr. (Yedinci Mektup sahte deilse) bizzat kendisi,5
bandan beri siyasal etkenlie katlmaya hevesli olduunu, fakat genliindeki
karklk deneyleri yznden alkonulduunu sylemektedir. Her eyin amasz
bir ekilde sarsldn ve deitiini grerek sersemlik duydum ve umutsuzlua
kapldm. Toplumun ve gerekte her eyin ak hlinde olduu duygusu, bence,
Herakleitosun felsefesindeki gibi onun felsefesinin de itici gc olmu; ve Platon,
kendi toplumsal denemelerini, tpk tarihsici ncsnn yapt gibi, ortaya bir
tarihsel geliim yasas koyarak zetlemitir. Gelecek blmde daha ayrntl olarak
tartlacak olan bu yasaya gre, btn toplumsal deiim, bozulma ya da rme
yahut soysuzlamadr.
Platon, bu temel tarih yasasn, btn yaratlm ya da tretilmi eyler iin geerli kozmik bir yasann bir blm olarak grmektedir. Ak hlindeki btn eylerin, btn tretilmi eylerin rmesi kanlmazdr. Platon, Herakleitos gibi,
tarihte ileyen kuvvetlerin kozmik kuvvetler olduu duygusuna kaplmtr.
Byle olmakla birlikte, Platonun bu soysuzlama yasasnn her ey demek olmadna inand, hemen hemen kesindir. Herakleitosta gelime yasalarna dngsel yasalar diye bakmak gibi bir ynelim bulmutuk; bunlar, mevsimlerin dngsel bir biimde art arda geliini salayan yasadan esinlenerek dnlyordu.
Bunun gibi, Platonun baz eserlerinde de, olaslkla ilkbahar ile Yaza karlk bir
dzelme ya da treme dnemi, bir de Sonbaharla Ka karlk bozulma ve rme
dnemi olan bir Byk Yl dncesi bulabiliriz (bunun uzunluu 36.000 di yl
tutuyor gibi grnmektedir). Platonun diyaloglarndan birine (Devlet Adamna)
gre, bir Altn a, bir Kronos a Kronosun kendisinin dnyay ynettii ve
insanlarn topraktan ktklar bir a bizim amzdan, tanrlarn dnyay terkedip kendi bana braktklar, dolaysyla bozulmann gitgide artt bir a olan
Zeus andan nce gelmitir. Devlet Adamndaki hikyede, tam bozulmann en
aa noktasna gelindiinde, tanrnn tekrar kozmik geminin dmenine geeceine ve eylerin dzelmeye balayacana dir bir iaret de vardr.
Platonun Devlet Adamndaki ykye ne kadar inand belli deildir. Ancak,
hepsinin gerek bir anlamda doru olduuna inanmadn aka ortaya koymaktadr. Fakat, onun insanlk tarihini kozmik bir ortam iinde dndnden pek
2. KISIM
PLATONUN BETIMLEME
SOSYOLOJISI
4
DEIIM VE DURULMA
laton, ilk toplum bilimcilerinden biri ve phesiz, en ok etkilisiydi. Sosyoloji terimini Comte, Mill ve Spencerin anlad anlamda,
bir sosyologdu; yani, insann toplumsal yaaynn ve istikrarnn yasa ve
koullarnn olduu kadar, geliiminin yasalarnn da zmlenmesine kendi idealist metotunu baaryla uygulamt. Platonun byk etkisine karn, retisinin
bu yanna pek dikkat edilmemitir. Bunun, iki nedenden ileri geldii sylenebilir.
Bir kere, Platonun sosyolojisinin ou, onun ahlk ve siyaset istemleriyle o kadar
yakndan ilikili bir biimde ortaya konulmutur ki, betimleme (tasvir) unsuru
geni lde gzden kamtr. kinci olarak, onun dncelerinden birou ylesine kabllenilmitir ki, bunlarn bilinsizce dpedz ve dolaysyla, eletirisiz olarak benimseniverdii besbellidir. Platonun sosyoloji teorilerinin bunca etkililii,
balca bu yoldan olmutur.
Platonun sosyolojisi, olgularn keskin gzlemiyle kurgunun dhice bir karmasdr. Bu sosyolojinin kurgusal atsn, doal olarak, Formlar, evrensel ak ve ry, treme ve soysuzlama teorileri meydana getirmektedir. Fakat bu idealist
temelin stne, Platon kendi gnnde etkin toplumsal ve siyasal gleri olduu
gibi, Yunan ehir-devletlerinin tarihsel geliimlerinin balca ynelimlerini de
aklamaya yetenekli olan, alacak kadar gereki bir toplum teorisi oturtur.
I
Platonun toplumsal deiim teorisinin kurgusal ya da metafizik kuruluunu yukarda izmitik. Bu, mekn ve zaman iinde deien eyler dnyasnn kendisinden
indii, deimeyen Formlar ya da dealar dnyasdr. Formlar ya da dealar yalnzca deimez, yklmaz ve bozulmaz olmakla kalmazlar; ayn zamanda yetkin, doru, gerek ve iyi olma niteliklerini de tarlar; nitekim, bir keresinde iyi Devlette1
koruyan her ey diye aklanmtr; kt de ykan ya da bozan her ey diye.
63
64
2. Ksm: Platonun Betimleme Sosyolojisi
Yetkin ve iyi Formlar ya da dealar, kopyalar olan duyumlanabilir eylerden nce

gelirler ve ak dnyasndaki btn deiikliklerin atalar ya da balang noktalar2 gibi bir eydirler. Bu gr, duyumlanabilir eyler dnyasndaki btn deiikliklerin genel eiliminin ve esas ynnn deerlendirilmesinde kullanlmaktadr.
nk, btn deiimin k noktas yetkin ve iyi ise, deiiklik ancak yetkin ve
iyiden uzaklaan bir hareket olmak gerekir; bu hareket yetkin olmayana ve ktye
doru ynelmelidir.
Bu teori ayrntlaryla gelitirilebilir. Duyumlanabilir bir ey, kendi Form ya
da deasna ne kadar yakndan benzerse, o kadar bozulmaz olmak gerekir, nk
Formlarn kendileri bozulamazlar. Fakat, duyumlanabilir ya da tretilmi eyler
yetkin kopyalar deildir; gerekten, hibir kopya yetkin olamaz, nk asl gerekliin yalnzca bir taklidi, yalnzca grn ve hayldir, gerek deildir. Buna
uygun olarak, hibir duyumlanabilir ey, deimez olmak iin yeterince Formuna
benzeyemez (en yetkinleri belki bundan ayrktr). Platon, mutlak ve ebed deimezlik, eylerin ancak en tanrlklarna verilmitir ve cisimler bu dizide bulunmazlar3 demektedir. Duyumlanabilir ya da tretilmi bir ey diyelim, bir fizik
cisim yahut bir insan ruhu eer iyi bir kopya ise, nce pek az deiebilir; deiim
ya da hareketin ruhun hareketinin en eskisi, ikinci ve nc sradan deimelere oranla hl tanrlktr. Fakat, ne kadar kk olursa olsun, her deiiklik
onu bakalatracak ve kendi Formuyla benzerliini azaltarak onu daha az yetkin
klacaktr. Bylelikle, o ey her deimeyle daha ok deiebilir ve daha ok bozulabilir olacaktr, nk, Platonun doktrinini eyler Formlarndan pay alarak
trerler ve Formlarn yitirerek rrler diye zetleyen Aristotelesin deyimiyle,
hareketsizliin ve durulmann nedeni olan Formundan gitgide daha ok uzaklamaktadr. nce yava ilerleyen, sonra daha hzlanan bu soysuzlama sreci bu
gerileme ve yklma yasas Platon tarafndan byk diyaloglarnn sonuncusu
olan Kanunlarda dramatik bir biimde betimlenmektedir. Buradaki para, balca insan ruhunun kaderiyle ilgili olmakla birlikte, Platon bunun ruhu paylaan
btn eyler iin geerli olduunu belirtmektedir (bu szle ise, btn canl eyleri
kasteder). Platon, ruhu paylaan btn eyler deiir demektedir, ... ve deiirken, kaderin dzenine ve yasasna uyarlar. Niteliklerindeki deiiklik ne kadar
az olursa, mertebelerinin dzeyindeki dmenin balamas da o kadar az nemli
olur. Fakat deime ve onunla birlikte ktlk arttka, cehennemin dipsiz uurumlarna kadar derler. (Bu parann devamnda, Platon, olaanst byk bir
erdem pay alm bir ruhun, kendi iradesinin gcyle..., tanrlk erdemle karlkl
bir iliki durumunda ise, stn bir erdemlilie ulamas ve yce bir kata kmas
olanandan sz etmektedir. Genel kader yasasnn dnda kalabilecek bu kendini
ve belki bakalarn da kurtarabilen olaanst ruh sorunu, Blm 8de tartlacaktr). Platon, Kanunlarda, daha nce, deiim doktrinini yle zetlemektedir:
Kt bir eyin deimesi bir yana braklrsa, her nasl olursa olsun deiiklik,
5
DOA VE UYLAIM
ilimsel aratrmac zihniyetiyle toplumsal olaylara ilk yaklaan Platon deildi. Toplum biliminin balangc, en azndan kendilerine
Sofist diyen byk dnrlerin ilki, Protagorasn kuana kadar geri
gider. Bu balangc, insann evresindeki farkl iki e arasnda doal evresi ile
toplumsal evresi arasnda bir ayrm yapmak gereinin duyulmas niteliklendirir.
imdi bile kafalarmzda aka yerlemi olduundan da anlalabilecei zere,
bu, yapmas ve kavranmas g bir ayrmdr. Bu ayrmn geerlii, Protagorasn
zamanndan beri kukuyla karlanp durur. yle anlalyor ki, oumuzda, toplumsal evremizin belirli zelliklerini doal imilercesine kabl etme yolunda
gl bir eilim vardr.
lkel bir kabile topluluunun yahut kapal bir toplumun sihire dayanan tavrnn karakteristiklerinden biri, gnein domas ya da mevsimlerin deimesi yahut doadaki bu gibi baka dzenlilikler kadar kanlmaz olduu hissedilen yasa
ve grenekler, deimeyen tabular ile rlm byl bir ember iinde yaamasdr.1 Ve ancak bu sihirli kapal toplum gerekten ykldktan sonradr ki, doa
ile toplum arasndaki farkn teorik olarak anlalmas geliebilir.
I
Bu geliimin zmlenmesi, nemli bir ayrmn aka kavranmasn gerektirir sanyorum. Bu ayrmn bir yannda (a) doal yasalar ya da doa yasalar, gnein,
ayn, gezegenlerin hareketlerini, mevsimlerin ard arda geliini vb. betimleyen yasalar, yahut ekim yasas, veya diyelim, termodinamiin yasalar durur; te yannda
da (b) normatif yasalar ya da normlar yahut yasaklamalar ve buyruklar; yani, belirli
davran biimlerine izin vermeyen ya da tersine, bunlar isteyen kurallar; rnein,
On Emir [Evamiri Aere] veya milletvekillerinin seim srecini dzenleyen hukuk
kurallar, yahut Atina Anayasasn meydana getiren yasalar.
81
82
2. Ksm: Platonun Betimleme Sosyolojisi
Bu gibi sorunlarn tartlmasnda oucas, szn ettiimiz ayrm bulandrma ynnde bir eilim ie kart iin, ayn konuda birka sz daha sylemekte
yarar vardr: (a) bir doa yasas anlamnda bir yasa, deimez, kesin bir dzenlilii ya doa ile tutarl olarak betimlemektedir (bu takdirde, yasa doru bir nermedir) ya da doayla tutarl olmayarak (bu takdirde yanltr). Bir doa yasasnn
doru ya da yanl olup olmadn bilmiyorsak ve gvensizliimize dikkati ekmek istiyorsak, genellikle ona bir hipotez deriz. Bir doa yasas deitirilemez
ve istisnas olamaz. nk, onunla elien bir ey olduuna kanat getirirsek, istisnas vardr ya da yasa deimitir, demeyiz, hipotezimizin rtldn syleriz;
zira, varsaylan kesin dzenlilik tutmamtr, baka bir ekilde sylemek gerekirse,
varsaylan doa yasasnn doru bir doa yasas deil, yanl bir nerme olduu
anlalmtr. Doa yasalar deitirilemedikleri iin, ne inenebilirler ne de zorla
yrrle konabilirler. Teknik amalarla onlar kullanabiliriz ve onlar bilmezsek
ya da savsaklarsak bamz belya girebilir, ama yine de doa yasalar insan denetiminin tesindedirler.
(b) eidinden yasalara, yani normatif yasalara gelince, bunlar tekilerden ok
farkldr. Normatif bir yasa, ister hukuksal bir karar, ister ahlksal bir emir olsun,
insan tarafndan zorla yrrle konabilir. Deiebilir de. Belki, iyi ya da kt,
hakl ya da haksz, kable ayan ya da deil diye betimlenebilir; fakat, ancak mecaz bir anlamda ona, doru ya da yanl diyebiliriz, nk bir olguyu anlatmamakta, davranmz iin ynler koymaktadr. Herhangi bir anlam ve nemi varsa, inenebilir de; inenemiyorsa, zaten anlamsz ve nemsiz demektir. Senin
olandan ok para harcama anlaml bir normatif yasadr; ahlksal ya da hukuksal
bir kural olarak nemli ve bylesine sk inendiine baklrsa, pek gerekli olabilir.
antandan, orada olandan ok para karma da, syleniine baklrsa, bir normatif yasa saylabilir, ama bu gibi bir kurala hi kimse ahlksal ya da hukuksal bir sistemin nemli bir paras diye cidd olarak bakmay dnmez, nk inenemez.
nemli bir normatif yasaya uyuluyorsa, bu her zaman insan denetiminden insann hareket ve kararlarndan ileri gelmektedir. oucas, bu durum, yaptrmlar
koymak yasay ineyenleri cezalandrmak ya da inemekten alkoymak yolunda alnm karardan ileri gelmektedir.
Ben, birok dnrle ve hele birok toplum bilimcisiyle birlikte una inanyorum ki, (a) anlamndaki yasalar, yani doann dzenliliklerini betimleyen nermeler ve (b) anlamndaki yasalar, yani yasaklama ya da buyruk gibi normlar arasndaki ayrm, temel bir ayrmdr ve bu iki eit yasa arasnda ad ortaklndan fazla pek
bir ey yoktur. Fakat bu gr hi de genellikle kabl edilmi deildir; tersine, birok dnr (a) anlamndaki doa yasalar uyarnca konulmu olmak anlamnda
doal olan normlar yasak ya da buyruklar bulunduuna inanmaktadrlar. rnein, bunlar belirli hukuk normlarnn insan doasna ve dolaysyla, (a) anlamndaki psikolojik doa yasalarna uygun olduunu, baka birtakm hukuk normlar-
3. KISIM
PLATONUN SIYASAL
PROGRAMI
6
TOTALITER ADLET
latonun sosyolojisini zmlemi olmak, onun siyasal programn ortaya koyma iini kolaylatrr. Platonun temel istemleri, biri deiim ve durulma stne idealist teorisi, ikincisi de natralizmiyle ilgili olan
iki formlnden ya biri ya da tekiyle ahlatlabilir. dealist forml udur: Her trl
siyasal deiimi durdur! Deiim kt, durulma tanrlktr.1 Devlet kendi orijinalinin, yani ehir Form ya da deasnn tam bir kopyas yaplabilirse, her trl deiim durdurulabilir. Bunun nasl uygulanabilecei sorulursa, naturalist formlle
cevap verebiliriz: Doaya dn! Atalarmzn devletine, insan doasna uygunlukla
kurulmu, dolaysyla istikrarl olan ilkel devlete dn; Dten nceki zamann
kabile patriakhisna, bilge azln bilgisiz okluk stndeki doal snf hkmranlna dn.
Ben, Platonun siyasal programnn hemen btn elerinin bu istemlerden
kartlabileceini sanyorum. Bunlar da, Platonun tarihsiciliinden kaynaklanmaktadr ve onun, snf ynetiminin istikrarllnn koullaryla ilgili sosyolojik
doktrinleriyle birletirilmeleri gerekir. Aklmda balca u eler var:
Snflarn kesinlikle blnmesi; yani obanlardan ve beki kpeklerinden meydana gelen ynetici snfn insan srlarndan kesinlikle ayrlmas.
Devletin kaderinin egemen snfn kaderiyle zdeletirilmesi; bu snfn zel
kar ve birlii ve bu birlik uruna, bu snf tretip eitmenin kat kurallar ve
yelerinin karlarnn kesin bir biimde gzaltnda tutulup ortaklanmas.
Bu belli bal elerden bakalar da karlabilir, rnein unlar:
Egemen snfn askerlik erdemleri ve eitimi gibi eylerde tekeli vardr, silh tamakta ve her ne eidinden olursa olsun renim grmekte de; fakat ekonomik
etkinliklere katlmaktan ve zellikle, para kazanmaktan menedilmitir.
(D) Egemen snfn btn dnsel etkinliklerinde bir sansr olmal ve zihinlerini kalplayp birletirme amacna ynelmi srekli bir propaganda yaplmaldr.
Eitimde, yasamada ve dinde her trl yenilik yasaklanmaldr.
107
108
3. Ksm: Platonun Siyasal Program
(E) Devlet kendi kendine yeterli olmaldr. Ekonomik otariye ynelmelidir,

yoksa yneticiler ya tccarlara balanr ya da kendileri tccar olurlar. Tccarlara
balanmalar iktidarlarn sarsar, tccar olmalar ise birliklerini ve devletin istikrarn.
yle sanyorum ki, bu programn totaliter olduu rahatlkla sylenebilir. Tarihsici bir sosyolojiye dayand da besbellidir.
Ama hepsi bu mudur? Platonun programnn baka zellikleri, ne totaliter olan
ne de tarihsicilie dayanan eleri yok mudur? Platonun yilik ve Gzellie duyduu cokun tutkuya ya da Bilgelik ve Dorulua vurgunluuna ne demeli? Bilgelerin, filozoflarn ynetimini istemesine ne demeli? Devletinin yurttalarn, mutlu
olduu kadar erdemli de klma umutlarna ne demeli? Ya devletin Adlete dayandrlmasn isteyiine? Platonu eletiren yazarlar bile, onun siyaset retisinin,
belirli benzerliklere ramen, yurttalarn mutluluu ve adletin hkmranl gibi
amalaryla modern totaliterlikten aklkla ayrldna inanrlar. rnein, eletirici tutumu, Platonun felsefesi liberal dncelere kar tarihin gsterebilecei
en vah ve en kkten saldrdr.2 deyiine bakarak anlalabilecek olan Crossman,
yine de Platonun plnnn, iinde her vatandan gerekten mutlu olaca yetkin bir devlet kurmak olduuna inanmaktadr. Bir baka rnek, Platonun programyla faist programn benzerliklerinden uzun boylu sz eden, ama aralarnda
temel farkllklar bulunduunu ne sren Joad olabilir; nk, ona gre, Platonun
yetkin devletinde alelde insan... doasna uygun mutlulua eriir ve nk bu
devlet mutlak bir iyi ve mutlak bir adlet dncelerinin stne kurulmutur.
Bu gibi savlara karn, ben Platonun siyaset programnn, totaliterlie ahlka
stn olmak yle dursun, temelinde onunla zde olduuna inanyorum. Bu gre kar yaplan itirazlar, yle sanyorum ki, Platonu idealletirme lehinde eski
ve yerlemi bir nyargdan kaynaklanmaktadr. Crossmann bu ynelimi ortaya karmak ve ykmak iin ok urat u nermesinden anlalabilir: Birinci
Dnya Savandan nce ... Platon liberal inancn her ilkesine kesinlikle kar, dpedz bir gerici diye hemen hi sulanmazd. Tersine, daha yce bir kata karlr...
ona pratik yaamn stnde bir yer verilip, akn bir Tanr ehri tasarmlatlrd.3
Bununla birlikte, Crossmann kendisi de bunca aklkla ortaya koyduu o eilime kaplmaktan kurtulamamtr. Grote ve Gomperzin Devlet ile Kanunlarn baz
doktrinlerindeki gerici karaktere iaret etmi olmalarna karn, bu eilimin bylesine uzun bir sre dayanabilmesi ilgintir. Fakat, onlar bile bu doktrinlerin btn
ieriklerini grmemiler; Platonun temelinde bir insaniyeti olduuna hi kukuyla bakmamlardr. Aleyhteki eletiriler ise, ya grmezlikten gelinmi ya da Hristiyanlar tarafndan, sadan nce Hristiyan ve devrimciler tarafndan devrimci
saylan Platonu anlamak ve takdir edebilmek yolunda bir yetersizlik diye yorumlanmtr. Kukusuz, Platona bu eit bir tam inan, hl yrrlktedir ve rnein,
Field okuyucularn, Ona devrimci bir dnr olarak bakarsak, Platonu bsb-
7
NDERLIK LKESI
Bilgeler ne decek ve ynetecek, bilgisizler de izleyecek.

PLATON
latonun siyasal programn yorumlaymza baz kar klar,1 bizi Adlet, yilik, Gzellik, Bilgelik, Doruluk ve Mutluluk gibi ahlk
dncelerinin bu program iindeki yerlerini aratrmaya zorluyor. Bu ve
bundan sonraki iki blmde szn ettiimiz zmlemeyi srdrecek; ondan
sonra da, Bilgelik dncesinin Platonun siyasal felsefesinde oynad rolle ilgileneceiz.
Platonun adlet dncesinin temelinde, doal yneticilerin ynetmesini
ve doal klelerin klelik etmesini gerektirdiini grmtk. Devletin, her trl
deiimi durdurabilmek iin, kendi deasnn ya da kendi gerek doasnn bir
kopyas olmas gerei, tarihsicilik isteminin bir blmdr. Bu adlet teorisi, siyasetin temel meselesini Devleti kim ynetmeli? sorusunda grdne apak iaret
etmektedir.
I
Ben una inanyorum ki, siyaset sorununu Kim ynetmeli? ya da Kimin iradesi
en stn irade olmal? vb. biiminde anlatmakla, Platon siyaset felsefesinde gnmze dein sregelen bir karklk yaratmtr. Bu, gerekten geen blmde
tartld zere, ortaklaacl (collectivism) zgecilikle (altruism) zdeletirmekle ahlk felsefesi alannda yaratt karklla benzemektedir. Besbelli ki, bir
kez Kim ynetmeli? diye sorulunca, en iyiler ya da en bilgeler yahut doutan yneticiler veya ynetme sanatnn ustas olanlar (ya da belki, Genel raPOPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 1: PLATONUN BYS
135
136
de veya Efendi Irk yahut Endstri ileri ya da Halk) gibilerden bir cevap
vermemek gtr. Ancak byle bir cevap, kulaa ne kadar inandrc gelirse gelsin,
yle ya, en ktnn yahut en byk budalann ya da doutan klenin ynetimini kim savunur? gstermeye alacam zere, bsbtn faydaszdr.
Bir kez, bu gibi bir yant, siyaset teorisinin temel bir sorununun zldne bizi inandrmaya yatkndr. Fakat siyaset teorisine baka bir adan yaklaacak
olursak, temel sorulardan herhangi birini zmek yle dursun, Kim ynetmeli?
sorusunu temel niteliinde saymakla, onlarn yalnzca stnden atladmz anlarz. nk, Platonun bu varsaymn paylaanlar bile, siyasal yneticilerin her
zaman ne yeterince iyi ne de bilge olduklarn (bu terimlerin anlamn pekinlikle belirlememiz gerekmiyor) ve iten iyilikle bilgeliine gvenilebilecek bir ynetimin hi de kolay elde edilemeyeceini kabl ederler. Bu nokta teslim olunursa,
o zaman da, siyasal dn daha bandan beri kt ynetim olanan hesaba
katmamal m; en iyi nderleri ummakla birlikte, en ktleri iin hazrlanmamal
myz? diye sormamz yerinde olur. Fakat bu da, bizi siyaset meselesine kar yeni
bir yaklama gtrr; nk Kim ynetmeli? sorusunun yerine u yeni2 soruyu
koymaya zorlar: Siyasal kurumlar nasl rgtleyelim ki, kt ya da yeteneksiz yneticilerin ok fazla zarar vermeleri nlenebilsin?
teki sorunun temel olduuna inananlar, siyasal iktidarn znde denetsiz
olduunu st rtl bir biimde varsayarlar. Onlarca, iktidar birindedir: Ya bir
bireyde ya da bir ortaklaa kurulda, bir snfta rnein. yle sanrlar ki, iktidara
ship olan, hemen neredeyse cannn her istediini yapabilir ve zellikle, kendi
iktidarn glendirebilir, bylelikle snrsz ve denetsiz bir erk durumuna daha da
yaklatrabilir. Onlara gre, siyasal iktidar znde egemendir. Bu varsaym yaplnca, o zaman egemen kim olacak? sorusu, gerekten de nmzdeki tek nemli
soru olarak kalr.
Ben bu varsayma (denetsiz) egemenlik teorisi diyeceim ve bu ifadeyi zellikle
Bodin, Rousseau yahut Hegel gibi yazarlar tarafndan kurulmu eitli egemenlik
teorilerinden herhangi biri hakknda deil de, geriye kalan ana sorun bu iktidar
en iyi ellere nasl geirmek olduu sonucunu iinde tamak zere, siyasal iktidarn
aslnda denetsiz olduu yolundaki daha genel varsaym ya da byle olmas gerektii istemi iin kullanacam. Bu egemenlik teorisi, Platonun yaklamnda kapal
olarak varsaylmtr, ondan beri de roln oynamaktadr. Bu varsaym, rnein,
Kim buyurmal? Kapitalistler mi, iiler mi? sorununun asl dava olduuna inanan modern yazarlarn da kafalarnn gerisinde sakldr.
Ayrntl bir eletiriye girmeden iaret etmek isterim ki, bu teoriyi alelacele ve
st rtk olarak (zmnen) kabl etmenin cidd birtakm sakncalar vardr. Grnte kurgu iin erdemleri ne olursa olsun, besbelli ki bu, gerekilie pek aykr bir
varsaymdr. Hibir siyasal iktidar hibir zaman denetsiz olmamtr ve insanlar insan kaldka [Cesur Yeni Dnya* gereklemedike] mutlak ve engelsiz bir siyasal
8
FILOZOF KRAL
Devlet de onlar anmak iin... antlar dikecek. Ve onlara yar-tanrlar

gibi... inayetle kutsanmlar, tanrsal insanlar diye adaklar sunulacak.
PLATON
latoncu ve Sokratesi inanlar arasndaki kartlk, imdiye

dek gsterdiimden de daha byktr. Platonun filozofu tanmlamada
Sokratesin izinden gittiini sylemitim. Devlette1 Kime gerek filozof
dersin? sorusuna, Gerei sevene diye karlk verilir. Fakat, Platon byle derken, kendisi pek gerei sylememektedir. Kendi dediine aslnda inanmaz, nk baka yerlerde alabildiine yalan syleyip insanlar aldatmann egemen krallk
ayrcalklarndan biri olduunu irkilmeksizin aklar: ehrin yararna olmak zere, yalan syleyip hem dmanlarn hem de kendi yurttalarn aldatmak, olsa olsa
ehir yneticilerinin iidir; bakas bu ayrcala karmamaldr.2
Platon, ehrin yararna diyor. Yine, son ahlk ls olarak, ortaklaa fayda
ilkesine bavurulduunu gryoruz. Totaliter ahlk her eye, hatta filozofun tanmna, deasna ste gelmektedir. Ama, siyasette iine geldii gibi davranmak ilkesi
uyarnca, ynetilenlerin doruyu sylemeye zorlanacaklarn kaydetmek bile gerekmez. Ynetici bir bakasnn yalann yakalarsa... ehre zarar ve tehlike getiren
byle bir deti balatt iin onu cezalandracaktr.3 te, Platonun yneticileri
filozof krallar ancak bu biraz beklenmedik anlamda gerein klardr.
I
Platon, ortaklaa yarar ilkesini gereklik sorununa byle uygularken hekim rneinden sz amaktadr. Bu, iyi seilmi bir rnektir, nk Platon kendi siyasal
grevini toplumun hasta bedeninin iyiletiricisi ya da kurtarcs olma diye grr.
151
152
Bu bir yana, onun tbba verdii rol, devlet karnn, yurttan anasyla babasnn
birlemesinden mezarna kadar btn yaamna egemen olduu Platonun ehrinin totaliter karakterini aydnlatmaktadr. Platon, tbb siyasetin bir biimi olarak
yorumlar ya da kendi deyimiyle, Tp tanrs Aesklepios, bir politikac saylr.4
Tp sanat, Platona gre, kendine ama olarak mrn uzatlmasn deil, yalnzca
devletin karn almaldr. Gerei gibi ynetilen btn topluluklarda, herkesin
devlette grlecek belirli bir ii vardr. Bunu yapmaldr; kimsenin yaamnda hastalanp iyilemekle harcanacak vakti yoktur. Dolaysyla, hekimin olaan grevlerini yapamayan birine bakmaya hakk olamaz; nk, byle birinden ne kendine hayr gelir, ne de devlete. Buna bir de u dnce eklenir: Byle bir adamdan
hasta olmas eit lde olas ocuklar da doabilir, onlar da devlete yk olurlar.
(Yalannca Platon, bireycilikten nefreti artm olmakla birlikte, tbb daha kiisel
bir duyguyla anmaktadr. zgr yurttalara bile kle imilercesine bakan, iradesi
yasa (dedii dedik) bir tiran gibi buyruklar savuran ve hemen bir sonraki kle-hastaya savuan5 doktordan yaknr ve hi deilse, kle olmayanlar iin tedavide
daha ok kibarlk ve sabr gsterilmesini ister). Yalan ve aldatmacalarn uygulanmasna gelince, Platon bunlarn ancak bir il gibi faydal6 olduklarna dikkati
eker; fakat devleti ynetenin, kuvvetli illar verecek kadar yrekli olmayan o
birtakm alelde doktorlar gibi davranmamalar gerektiinde srar eder. Filozof
sfatyla gerein olan filozof kral sfatyla daha yrekli bir adam olmaldr,
nk birok yalan ve aldatmacalar uygulamaya kararl olmas gerekir. Platon
hemen, ynetilenlerin yarar iin, diye ekliyor. Bu ise, zaten bildiimiz, burada da
Platonun tbba yapt gndermeden bir kez daha rendiimize gre, devletin
yarar iin demeye gelmektedir. (Kant, bir keresinde, ok baka bir ruhla demiti ki: Drstlk en iyi siyasettir sznn doruluu gerekten kukulu olabilir,
ama Drstln siyasetten daha iyi olduu her trl tartmann tesindedir).7
Platon, yneticilerine kuvvetli il kullanmay salk verirken aklnda ne gibi yalanlar vardr? Crossman hakl olarak, Platonun propaganday, ynetilen ounluk kitlesinin... davrann denetleme tekniini demek istediini yazyor.8 Kukusuz, Platonun aklnda nce bunlar vardr; ama Crossman propaganda yalanlarnn
yalnzca ynetilenler iin dnldn, ynetenlerin ise tam aydnlanm bir
intelligentsia [dn adamlar topluluu] olmalarnn tasarlandn nerince, ben
buna katlamyorum. Tersine, bana yle geliyor ki, Sokrates entellektalizmi gibi
bir eyden Platonun tam kopmas, hibir yerde yneticilerin kendilerinin bile, hi
olmazsa bir iki kuak sonra en byk propaganda yalanna inandrlabilmeleri
umudunu iki kez aklad yer kadar kesin deildir; rkln sylemek istiyorum. nsandaki Madenler ve Topraktan-domuluk Efsanesi diye tannan Kan ve
Toprak Mithosunu. Burada, Platonun faydaclk ve totaliterlik ilkelerinin her eyi
atn gryoruz, hatta yneticinin gerei bilmek ve gerein kendisine sylenmesini istemek hakkn bile. Platonun, yneticilerin de propaganda yalanna inanmalarn istemesinin drts, bu yalann toptan etkililiini arttrmak, yani efendi
9
ESTETIKILIK, YETKINCILIK, TOPYACILIK
Batan her eyi paralamak gerek. Bu dnyaya biraz olsun doru

drstlk getirebilmeden nce, kahrolas uygarlmz toptan gitmeli.
DU GARDIN LES THIBAULTSSUNDA MOURLAN
latonun programnda, son derece tehlikeli olduuna inandm, siyasete belirli bir yaklama tarz vardr. Bunun zmlenmesi, akla
uygun toplumsal yapclk asndan byk nem tar. Benim, akla uygun
tek toplumsal yapclk eidi saydm ve blk prk yapclk diye adlandrlabilecek bir yola karlk, kafamdaki Platoncu yaklam topyac yapclk diye
anlatabiliriz. topyac yaklam, iyice tarihsici bir tutuu, tarihin akn deitiremeyeceimizi syleyen kkten tarihsici bir yaklam doru bulmayp braknca,
besbelli onun yerine alnacak bir yol gibi grnebilecei iin daha da tehlikelidir;
bu yaklam ayn zamanda, Platonunki gibi, insann karmasna izin veren daha az
kktenci bir tarihsiciliin zorunlu bir eki diye de grnr.
topyac yaklam yle betimlenebilir: Akla uygun her eylemin belli bir amac olmaldr. Ve bu eylem, o amacn bilinli ve tutarl olarak izledii aralarn da
ereine gre belirledii lde akla uygundur. Onun iindir ki, akla uygun eylemde bulunmak istiyorsak, yapmamz gereken ilk i, erei semektir; aslnda sonul
eree gtren aralar ya da bu yoldaki admlar olan ara veya para ereklerden kesinlikle ayrmlamamz gereken gerek ya da son ereklerimizi belirlemekte de dikkatli olmalyz. Bu ayrm savsaklarsak, para ereklerin bizi son eree yaknlatrp
yaknlatrmayacan sormay da savsaklam, dolaysyla akla uygun eylemde bulunmam oluruz. Bu ilkeler siyasal etkenlik alanna uygulannca, bizim herhangi
bir pratik eyleme kalkmadan nce son siyasal ereimizi, yani aklmzdaki ideal
Devleti belirlememizi gerektirir. Ancak bu son erek hi deilse kaba ana izgilePOPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 1: PLATONUN BYS
167
168
riyle belirlenmi olunca, ancak erek edindiimiz toplumun projesi gibi bir eyi
elimizde tutunca, ite ancak o zaman bunu gerekletirmenin en iyi yollarn ve
aralarn dnmeye ve pratik eylem iin bir pln izmeye balayabiliriz. Bunlar,
akla uygun denebilecek herhangi bir pratik siyasal hareketin ve zellikle toplumsal
yapcln zorunlu n ilemleridir.
Benim topyac yapclk dediim metodolojik yaklam, ksaca budur.1 Bu
yaklam, inandrc ve ekicidir. Hatta u bile sylenebilir ki, tarihsici nyarglardan etkilenmemi ya da bu nyarglara kar tepki gsteren herkese tam da bu
metodolojik yaklam ekici gelir. Bu durum, sdece onu daha tehlikeli ve eletirilmesini de daha gerekli klar.
topyac yapcl ayrntlaryla eletirmeye girimeden nce, toplumsal yapcla bir baka yaklam, yani blk prk yapcl zetlemek istiyorum.
Bu, metodoloji asndan benim salamlna inandm bir yaklamdr. Bu metotu benimseyen siyaseti, kafasnda bir toplum projesi bulundurabilir veya bulundurmayabilir, insanln gnn birinde ideal bir devleti gerekletireceine ve
yeryznde yetkinlik ve mutlulua erieceini umabilir veya ummayabilir. Fakat
yetkinliin, ona ulalabilecekse bile, ok uzak olduunu ve her insan kuann
dolaysyla, imdi yaayan kuan da bir istem hakk bulunduunu aklndan
karmayacaktr: Belki pek o kadar, mutlu klnmay istemek hakk deil, nk bir
insan mutlandrmann kurumsal bir yolu yoktur; ama kanlabildii lde, mutsuz edilmemeyi istemek hakk. Her kuan, ac ekiyorsa, mmkn olan yardm
grme hakk vardr. Onun iindir ki, blk prk yapc, toplumun en byk son
iyiliini aramak ve bunun uruna savamak yerine, en byk ve en cil ktlklerini arayp bulmak ve bunlara kar savamak yntemini benimseyecektir.2 Bunlar arasndaki fark, yalnzca lfta bir bakalk olmaktan uzaktr. Aslnda, bu en ok
nem tayan bir farktr. Bu, insann kaderini dzeltecek akla uygun bir metotla,
gerekten denenirse, kolaylkla insann ektii aclarda dayanlmaz bir arta yol
aabilecek bir metot arasndaki farktr. Bu, herhangi bir zaman uygulanabilecek bir
metotla, savunulmas kolaylkla durmadan eylemi koullarn daha elverili olaca
daha ileri bir zamana brakma arac hline gelebilecek bir metot arasndaki farktr.
Ve bu ayn zamanda, imdiye kadar her zaman (grlecei zere, Rusya dhil) her
yerde ileri dzeltmenin yegne baarl olmu yntemiyle, nerede denenmise,
ancak akl yerine iddet kullanlmasna ve kendisinin deilse bile, bataki projenin
bir yana braklmasna yol am bir yntem arasndaki farktr da.
Blk prk yapc, kendi ynteminin lehine olmak zere, ac ekmeye, adletsizlie ve savaa kar sistemli bir mcadelenin, herhangi bir ideali gerekletirme mcadelesinden daha ok sayda kimsenin onay ve kablyle desteklenmek
olasln syleyebilir. Toplumsal ktlklerin, yani altlarnda birok kimsenin ac
ektii toplumsal koullarn var olduu, bir hayli salamca kantlanabilir. Bunlarn
acsn ekenler kendilerini zaten bilirler, tekiler de onlarla yer deitirmek iste-
4. KISIM
PLATONUN SALDIRISININ
TEMELI
10
AIK TOPLUM VE DMANLARI
O, bizi asil yaradlmza dndrecek, iyiletirecek, mutlu ve

kutsanm klacak,
PLATON
zmlememizde hl eksik olan bir ey vardr. Platonun siyasal

programnn totaliter olduu sav ve bu sava kar Blm 6da yaplan itirazlar, bizi Adlet, Bilgelik, Doruluk ve Gzellik gibi ahlk dncelerinin Platonun program iinde oynadklar rol incelemeye gtrmt. Bu incelemenin
sonucu hep aynyd. Bu dncelerin rolnn nemli olduunu, ama bunlarn da
Platonu totaliterliin ve rkln tesine gtrmediini grdk. Fakat bu dncelerden henz incelemediimiz biri kalmtr: Mutluluk. Platonun siyasal programnn temelinde her yurttan gerekten mutlu olaca yetkin bir devleti kurma
pln bulunduu inancyla ilgili olarak Crossmann szlerini aktardmz ve benim bu inanc Platonu idealletirme eitiminin bir kalnts diye nitelendirdiim
anmsanacaktr. Grm kantlamam istenirse, Platonun mutluluu ele alnn
adleti ele alna tastamam benzediini ve zellikle, onun da toplumun doadan
snf yahut kastlara blnm olduu inancna dayandn gstermek benim iin
g olmaz. Platon, gerek mutluluun1 ancak adletle, yani kiinin kendi yerinde
kalmasyla salanabileceinde srar eder. Ynetici mutluluu ynetmede, sava
savamada ve biz de bundan karabiliriz ki kle klelik etmede bulmaldr. Bu
bir yana, Platon, ama edindii eyin ne bireylerin ne de devletteki herhangi bir
belirli snfn mutluluu deil, ancak btnn mutluluu olduunu sk sk sylemekte ve bunun totaliter niteliini gsterdiim adletin hkmranlnn sonucundan baka bir ey olmadn savunmaktadr. Ancak bu adletin herhangi bir
gerek mutlulua gtrebilecei, Devletin ana tezlerinden biridir.
179
180
4. Ksm: Platonun Saldrsnn Temeli
Btn bunlarn karsnda, Platonu toplumu dondurmak ve nefret ettii bir

uygarl devirmek iin, o andaki pratik giriimlerinde baarszla uram, ama
bu yoldaki propagandasnda uzun vdeli olarak gereinden ok baar kazanm2
totaliter bir parti-politikacs diye sunmak, eldeki materyalin tutarl ve zor yadsnacak bir yorumu olur gibi grnmektedir. Fakat, bu yorumda cidd bir eksiklik
olduu duygusuna kaplmak iin, sorunu bir kez bu keskin biimde nermek yetiyor. Hi deilse, yaptm formlletirmede bana yle geldi, iime doan, yaptm yorumun yanl olduundan ok, kusurlu olduu gibi bir duyguydu. Onun
iin, kendi yorumumu kertebilecek kantlar aramaya koyuldum.3 Buna karn,
yorumumu yadsma giriimim bir tek nokta dnda her bakmdan baarsz oldu.
Bulduum yeni materyal, Platonculukla totaliterlik arasndaki zdelii ancak
daha da belirgin kld.
Bir yadsma araymda baarl olduunu sandm tek nokta, Platonun tiranlktan nefret etmesiyle ilgilidir. Tabi, bunu her zaman iin aklayvermek olasdr.
Platonun tiranl ktleyiinin yalnzca propaganda olduu kolaycack sylenebilir. Totaliterlik, oucas, kendinin bir gerek zgrlk sevgisinden sz eder; Platonun tiranla karn zgrl vmesi de tpk bu szde sevgiye benzemektedir.
Bununla birlikte, ben onun tiranlk stne bu blmde daha sonra anlacak birtakm gzlemlerinin4 iten olduuna inandm. Tiranlkn Platon zamannda ktlelerin desteine dayanan bir eit ynetim anlamna gelmesi, besbelli ki, Platonun
tiranlktan nefretinin benim esas yorumumla tutarl olduunu iddia etmeyi mmkn klmaktadr. Fakat ben, bu durumun yorumumu deitirme gereini ortadan
kaldrmadn hissettim. Ayn zamanda unu da hissettim ki, Platonun Yunan toplumunda neler olutuunu kendisinden nce ya da sonra yaam herkesten daha
ak grn ve kendisinin hasta toplum bedeninin iyiletiricisi (tedavicisi) olma
grevine iten inann kapsayacak yeni bir tablo izmek gerekiyordu. Platonculukla totaliterlik arasndaki zdelii yadsma giriimi, tabloyu dzeltemedii iin,
sonunda kendi totaliterlii yorumlaym deitirmek zorunda kaldm. Baka bir
ekilde sylemek gerekirse, Platonu modern totaliterlie benzeterek anlamaya kalkm, beni kendi hayretime karn, totaliterlie bak am deitirmeye srkledi. Dmanlm deitirmedi; ama sonunda, yeni, hem eski hem de yeni totaliter
akmlarn gcnn bu giriim ne denli kt yaplm olursa olsun ok gerek
bir gereksinmeye-cevap vermeye altklar olgusundan ileri geldiini grmeye itti.
Yeni yorumumun altnda, bana yle geliyor ki, Platonun devleti ve yurttalarn mutlu klmak isteyiini aklamas yalnzca propaganda deildir. Onun
temelde hayrhahln teslim etmeye hazrm.5 Mutluluk vaadini dayandrd
sosyolojik zmlemede de, onun snrl bir lde hakl olduunu teslim ediyorum. Bu noktay daha kesin olarak yle anlatabilirim: una inanyorum ki, Platon derin bir sosyolojik sezgi yolundan, adalarnn ar bir bunalm altnda ac
ektiklerini, bu bunalmn da demokrasi ve bireyciliin ortaya kmasyla balayan
NOTLAR
GENEL BIRKA SZ

Bu kitabn metni bal bana bir btn tekil eder ve bu notlara bakmadan da okunabilir. Ancak, genel
ilgiyi ekmeyecek baz gndermelerin ve sorunlarn yansra, kitabn btn okuyucularn ilgilendirebi
lecek bir hayli materyal de burada bulunmaktadr. Bu eit materyal iin notlara bavurmak isteyen
okuyucular, metnin bir blmn nce kesintisiz okumay ve sonra notlara bakmay, kendi amalar iin
elverili bulabilirler.
Dipnot numaralarndan sonra parantez iinde verilen saylar, o notun kt sayfalara, a-b-c harfleriyse
sayfann bana-ortasna-sonuna iaret etmektedir.
apraz gndermelerin belki ar lde ok oluundan tr zr dilemek istiyorum; bunlar, deinilen

(Platonun rklkla ilikisi ya da Sokrates Sorunu gibi) yan sorunlardan birine veya tekine zel bir ilgi
duyan okuyucular iin konulmutur. Sava koullarnn provalarnn okumam olanaksz klacan bildi
im iin sayfalara deil, not numaralarna gnderme yapmaya karar verdim Buna gre, metne yaplan
gndermeler yle notlarla gsterilmitir: Kar. Blm 3/Not 24e gtren metin vb. Sava koullar,
ktphanelerden faydalanma olanaklarn da snrladndan dolay, normal durumlarda danlabilecek
kimi yeni, kimi eski birtakm kitaplar bulamadm.
Bu kitabn ilk basm iin msvetteleri yazarken salayamadm kaynaklardan yararlanan notlar (ve
1943ten sonra kitaba eklendiini ayrca belirtmek istediim notlar) iki yldz arasna alnmtr; ancak
notlara yaplan btn eklemeler byle iaretlenmi deildir.*
GIRIE NOT

(17) Kantn sz iin Blm 24/Not 41e ve ona gtren metne bakz.
Benim bildiim kadaryla, ak toplum ve kapal toplum terimlerini ilkin Ahlk ile Dinin ki Kayna adl
eserinde Henri Bergson kullanmtr. (ngilizce basm: Two Sources of Morality and Religion ad altnda
1935te yaynlanmtr). [Trke evirisi (1949), Mill Eitim Bakanl, Fransz Klsikleri: 177.] Berg
sonun bu terimleri kullanyla benim kullanm arasnda (hemen btn felsefe problemlerine bsbtn
farkl bir yaklamdan doan) hayli byk bir bakalk olmakla birlikte, burada belirtmek istediim belirli
bir benzerlik de vardr. (Kar. Bergsonun kapal toplumu doann elinden yeni km insan toplumu
diye anlat - ngilizce basm s. 29). Ancak, esas fark udur: Benim terimlerim deta bir rasyonalizm
ayrmna dayanmaktadr; kapal toplumu sihirli tabulara inan niteliklendirir, ak toplum ise insan
larn tabulara kar bir dereceye kadar eletirici olmay rendikleri ve kararlarn (tarttktan sonra)
kendi zeklarna dayanarak aldklar bir toplumdur. Oysa, Bergsonun kafasnda bir eit dinsel ayrm
vardr. Bu, onun ak toplumuna niin mistik bir sezginin rn diye bakabildiini aklar; bense, (10 ve
24nc blmlerde) mistisizmin kapal toplumun yitirilmi btnlne duyulan zlemin bir anlatm
ve dolaysyla ak toplumun rasyonalizmine kar bir tepki olarak yorumlanabileceini sylyorum.
10uncu blmde benim Ak Toplum terimini kullanmla, Graham Wallasin Byk Toplum (The Great Society) terimi arasnda, biraz benzerlik grlmektedir; fakat benim terimim, Perikles Atinas gibi bir
kk toplumu da kapsayabilir te yandan, bir Byk Toplumun durdurulabileceini ve dolaysyla
kapatlabileceini dnmek mmkndr. Belki, benim ak toplumumla Walter Lippmannn hayran
olunmaya deer kitabnn balnda kullanlan terim arasnda da bir yaknlk vardr: yi toplum (The
Good Society, 1937). Bkz. Blm 10/Not 59 (2), Blm 24/Not 29, 32, 58 ve bunlara gtren metinler.
(24) Periklesin sz iin Blm 10/Not 31e ve ona gtren metne baknz. Platonun sz, 6nc bl
mn 33 ve 34nc notlaryla karlk olan metinde hayli ayrntl olarak tartlmaktadr.
207
208
KITAP 1: PLATONUN BYS
BLM 1IN NOTLARI

1.
(26b) Ben kolektivizm terimini, yalnz, bireye karlk, herhangi bir kolektifin ya da grubun, rnein
Devletin (ya da belirli bir devletin; veya bir milletin; yahut bir snfn) nemini srarla belirten bir doktrin
anlamna kullanyorum. Bireycilie kar kolektivizm problemi, aada Blm 6da daha geni olarak
ele alnmaktadr; zellikle bkz. o blmn 26-28inci notlar ve bu notlara gtren metin. Kabilecilik ile
ilgili olarak, kar. Blm 10 ve zellikle o blm/Not 38 (Pythagoras kabile tabularnn listesi).
2.
(26b) Bu, benim Logik der Forschung [Bilimsel Bulgu Mant, 1935] adl kitabmda gsterildii zere,
yorum, ampirik bilgi vermez demektir.
3.
(26c) Seilmi Halk, seilmi rk ve seilmi snf doktrinlerinin ortak yanlarndan biri, u ya da bu
eidinden basklara kar tepkiler olarak ortaya km ve nem kazanm olmalardr. Seilmi Halk
doktrini, Yahudi kilisesinin kuruluu srasnda, yani Babildeki klelik anda nem kazanmt; Kont
Gobineaunun ar stn rk teorisi, Fransz Devriminin Teuton beylerini ortalktan kovmakta baar gs
terdii savna kar aristokrat gmenlerin bir tepkisiydi. Marxn proleteryann zaferi kehaneti, modern
tarihteki en korkun bask ve smr dnemlerinden birine onun verdii cevaptr. Bu meseleleri, Blm
10/zellikle not 39; Blm 17/zellikle not 13-15 ve onlara gtren metinlerle karlatrnz.
Tarihsici inancn en ksa ve en iyi zetlerinden biri, 9uncu blmn 12nci notunun sonlarnda daha
geni olarak sz edilen, Gilbert Copenun yazd Christians in the Class Strugle [Snf Mcadelesinde
Hristiyanlar] adl radikal tarihsici kitapktadr: Bradford Piskoposunun nszyle (Magnificat Yayn
lar No. 1, Mterek Mlkiyet Yanls Papaz ve Rahipler Konseyi tarafndan yaynlanmtr, 1942 28
Maypole Lane, Birmingham 14). Burada u satrlar okuyoruz: Btn bu grlerde ortak olan belirli
bir zorunluluk art zgrlk niteliidir. Biyolojik evrim, snf atmasnn srp gitmesi, Kutsal Ruhun
etkenlii bunlarn de bir amaca doru kesin bir hareket olma vasfn tarlar. Bu hareket, bilinli
insan etkenliiyle bir sre iin nlenebilir ya da saptrlabilir ve son aamann ancak yar karanlkta kav
ranlabilmesine ramen ... bu sreci, ilerlemesine yardm etmeye, yahut kanlmaz akn geciktirmeye
yetecek kadar tanmak mmkndr. Baka kelimelerle sylemek gerekirse, terakki diye grdmz
eyin doal yasalar ... insanlar tarafndan yeterince ... bilinmektedir, yle ki, ana akm durdurmak veya
yolundan karmak iin gayret gsterebilirler bu gayretler bir zaman iin baarl grnebilirler, ama
gerekte baarszla uramaya nceden mahkmdurlar.*
4.
(27a) Hegel, Mantknda Herakleitosun retisinin btnn koruduunu sylemitir. Ayn zamanda,
her eyini Platona borlu olduunu da sylemitir.
Alman sosyal demokrat hareketinin kurucularndan, biri (ve Marx gibi, bir Hegelci olan) Ferdinand von
Lassallen Herakleitos stne iki cilt yazd, burada anlmaya deer olabilir.*
BLM 2NIN NOTLARI

1.
2.
(28c) Dnya hangi malzemeden yaplm? sorusu, hemen genellikle Eski onial filozoflarn temel soru
nu olarak kabul edilmektedir. Onlarn dnyay bir yap olarak dndkleri varsaylnca, dnyann kurulu
plan sorusu, yap malzemesi sorusunu tamamlamaktadr. Gerekten de, Thalesin yalnzca dnyann
hangi malzemeden yapld sorusuyla deil, ayn zamanda betimsel astronomi ve corafyayla da il
gilendiini ve Anaksimandrosun yeryznn bir kurulu plann, yani bir haritasn ilk izen olduunu
duyarz. onia Okulu (ve zellikle, Herakleitosun bir ncs olarak Anaksimandros) stne daha ok
bilgi, Blm 10da bulunacaktr; kar. o blmdeki not 38-40, zellikle not 39.
R. Eislere gre, Weltenmantel und Himmelszelt, s. 693, Homerosun kader duygusu (moira), zaman,
mekn ve kaderi tanrlatran Doulu yldz mistikliine kadar geriye izlenebilir. Ayn yazara gre (Revue
de Synthse Historique, 41, ek, s. 16 vd)., Hesiodosun babas Anadolunun bir yerlisidir ve onun Altn a
ve insandaki madenler dncesinin kaynaklar Doudan gelmektedir. (Kar. Bu soru stne, Eislerin
lmnden sonra baslan, Platon stne yeni incelemesi, Oxford 1950). Eisler (Jesus Basileus, cilt II,
618 vd)., dnyann bir eylerin toplam (kosmos) olduu dncesinin Babil siyaset teorisine kadar
geri gittiini de gstermektedir. Dnyann bir yap (ev, yahut adr) olduu dncesi, onun Weltenmantelinde ele alnmtr. *
(29a) Diels, Die Vorsokratiker, 5inci basm, 1934 (burada D3 diye ksaltlacaktr), para 124; kar. D3,
cilt II, s. 423, satr 21 vd. (Dzeltilen olumsuzlama, bana metodolojik adan, baz yazarlarn bu paray
bsbtn reddetme giriimleri kadar rk grnmektedir; bunun dnda Rustowun tamamlamalarn
izliyorum). Bu paragraftaki teki sz iin bkz. Platon, Kratylos, 401d, 4Q2a/b.
EKLER
EK I: PLATON VE GEOMETRI*
u kitabn ikinci basmnda, 6nc blmn 9uncu notuna uzunca bir ek yaptm (s. 246-252). Bu notta nerilen tarih hipotezi sonradan
The Nature of Philosophical Problems and Their Roots in Science
[Felsefe Sorunlarnn Nitelii ve Bilimdeki Kkleri] (British Journal for the Philosophy of Science, 3, 1952, s. 124 vd.; bu makale imdi benim Conjectures and Refutationsma da girmitir) adl yazmda geniletildi. Bu yaz yle zetlenebilir: (1)
ikinin kare-kknn irrasyonelliinin kefi, geometriyi ve kozmolojiyi (ve belki
btn bilgiyi) aritmetie indirmeyi ngren Pythagoras programn kmesine
yol am ve Yunan matematiinde bir bunalm yaratmtr; (2) Euklidesin (klid) Elementleri bir geometri ders kitab deil, daha ok, irrasyonellik problemini
kendi bana almaktansa sistematik olarak zmlemek iin btn matematii ve
kozmolojiyi geometrik bir taban stnde yeniden kurarak ve bylece Pythagoras aritmetikletirme programn tersine evirerek bu bunalmdan kurtulma yolunda Platoncu Okulun son bir giriimidir; (3) sonradan Euklidesin srdrd
program ilk dnen Platon olmutur: Bir yeniden-kurma gereini ilk nce gren, geometriyi yeni taban ve geometrik oran yntemini yeni metot olarak seen,
matematik, astronomi ve kozmolojinin geometriletirilmesi programn ilk izen
ve dnyann geometrik tablosunun, dolaysyla da modern bilimin Copernicus
(Kopernik), Galileo, Kepler ve Newton biliminin kurucusu olan Platondur.
Bence, Platon Akademiasnn kapsnn stndeki nl yaz, bu geometriletirme programna deiniyor olmaldr.
Yukarda, s. 247nin son paragrafnn ortalarnda yle demitim: Platon, Pythagorasln knden kurtarlabilecekleri kurtarma amacna ynelen zellikle geometrik bir metotu ilk gelitirenlerden biri olmutur ve bu neriyi de hay* Bu Ekin 1957de ilk kez yaynlanmasndan beri, kitabn nc basmnda, hemen neredeyse bir
rastlant sonucu olarak, yukarda birinci paragrafn (2)nci ayrmnda formlletirilen tarih hipotezi
iin, ilgin bir dorulayc tant buldum. Bu, Euklidesin (klid) Elementlerinin lk Kitab stne
Proklosun erhlerinde, Euklidesin elementlerinin Platoncu bir kozmoloji, Timaiosun sorunlarnn
bir incelenmesi olduuna dair bir gelenein varlna iaret eden bir paradr (Friedlein 1873 basm, Prologus ii, 71, 2-5).
295
296
KITAP 1: PLATONUN BYS
li belirsiz bir tarih hipotezi diye nitelemitim. Artk, bu hipotezin o kadar ok

belirsiz olduunu sanmyorum. Tam tersine, imdi bana yle geliyor ki, Platonu,
Aristotelesi, Euklidesi (klid) ve Proklosu bu hipotezin altnda bir yeniden
okuma, istendii kadar dorulayc tant salayacaktr. imdi de, daha Gorgiasta
(451a/b; c; 453e) tek ve iftin aritmetiin karakteristii olarak tartldn,
bylelikle aritmetiin aka Pythagoras say teorisiyle zdeletirildiini, bir
yandan da geometricinin oranlar yntemini kullanan bir kimse olarak tanmlandn (465b/c) szlerime eklemek istiyorum. Dahas, Gorgiastaki bir parada
(508a), Platon yalnzca geometrik eitlikten sz etmekle kalmamakta (kar. Blm 8/Not 48), ayn zamanda sonradan Timaiosta daha tam olarak gelitirecei
ilkeyi, kosmos dzeninin geometrik bir dzen olduunu st rtl bir biimde ortaya atmaktadr. Sras gelmiken unu da belirteyim ki, Gorgias alogos sznn,
Platonun kafasnda irrasyonel saylarla birlikte gelmediini de gstermektedir;
nk 465a bir teknik ya da bir sanatn bile alogos olmamas gerektiini syler, nerede kald ki geometri gibi bir bilim. Sanrm, biz alogosu dpedz mantk-d
diye evirebiliriz (Kar. Gorgias 496a/b; ve 522e). Bu noktada, daha nce 247de
andmz Demokritosun kayp kitabnn baln yorumlamak bakmndan
nemlidir.
Felsefe Sorunlarnn Nitelii stne yazmda, Platonun Formlar Teorisiyle
ilgili daha baka birtakm neriler de vardr.
EK II: THEAITETOSUN TARIHLENMESI
Yukarda s. 282de, 8inci blmn 50nci notunda (6), Theaitetosun belki de (oucas varsaylann tersine) Devletten nce olduu yolunda bir dokundurma vardr. Bunu bana Dr. Robert Eisler 1949daki lmnden nce bir konumamzda
sylemiti. O zaman bu nerisinin ksmen Theaitetos 174e/f ye tarihlenmesinin
Devletten sonral benini teorime bir trl uymayan o nemli paraya dayandndan baka bir aklama yapmad iin, bana yle geliyor ki, ortada yeterince
kant yoktur ve bunun sorumluluunu kamuoyu nnde Eislere ykarak kendimi
savunmaya kalkmam da, pek tuhaf olacaktr.
Ancak, o zamandan beri Theaitetosun erken tarihlenmesini destekleyen birok
bamsz kant buldum ve onun iin de, imdi, Eislerin ilk nerisini belirtmek istiyorum.
Eva Sachs (kar. Socrates, 5, 1917, 531 vd)., bildiimiz hliyle Theaitetosun giri blmnn 369dan sonra yazldm gstereli, Sokratik bir ekirdek ve erken
bir tarihlenme nerisi bir baka olana da ortaya koymutur: Ola ki, diyalogun
kayp bir ilk hali vardr, Theaitetosun lmnden sonra Platon bunu gzden geirip deitirmitir. Bu ikinci neri, Theaitetos stne erhin bir parasn iine
alan ve iki ayr yazmann szn eden bir papirsn kefinden (der. Diels, Berlin.
Bu yzyln en hrika kitaplarndan biri

THE TIMES
ok az filozof... bu kadar byk genilikte bilgiyi, onun baard gibi,

nemli orjinal fikirler retme kapasitesiyle bir araya getirebilmitir.
THE GUARDIAN
Bu Gl ve nemli bir kitaptr. En nufuzlu siyasal teorilerin ardnda

yatan ve bylelikle insanlk ilerinin yryn kuvvetle etkileyen bir
dogmalar dizisini eletirmektedir. Dr. Popper fevkalde bir berraklk ve
canllkla yazyor. Yunan tarihi ve Yunan dn stne incelemeleri,
besbelli, derin ve zgndr. Platon aklamalar, bundan byle artk eskisi
gibi olmayacaktr. Sanrm, Maksizm aklamalar da. Okuyucular, her iki
cildin sonuna toplanm notlar incelemeyi ihml etmemelidir.
GILBERT RYLE
Demokrasinin eski ve yeni dmanlarnn ustalkla eletirmesinden tr,

oka okumas gereken birinci snf nemde bir eser.
BERTRAND RUSSELL
amzda aydn kiileri birbirinden bylesine ackl bir ekilde ayran

ahlk uurumunun ortaya kmas liberal bilimlerdeki kntnn
sonucudur.
WALTER LIPPMANN
5. KISIM
FALCI FELSEFENIN GZE
GIRMELERI
11
HEGELCILIIN ARISTOTELESTEN GELEN
KKLERI
urada ilgilendiimiz fikirlerin tarihsiciliin ve totaliterlikle olan ilgilerinin tarihini yazmak niyetinde deiliz. Umarm, okuyucu bu fikirlerin modern biimlerinin kaynaklarna k tutabilecek birka dank sz sylemekten ileri gitmediimi hatrlayacaktr. Bunlarn, zellikle
Platondan Hegele kadar geen sre iindeki gelimelerinin yksn kitab akla
uygun bir boyda tutarak yazmak mmkn olmazd. Bundan tr, Platonun zclne onun verdii biimin Hegeli ve ondan dolay da Marx etkilemi olmas
bir yana, Aristotelesi uzun uzadya ele almayacam. Byle olmakla birlikte, Aristotelesin yalnzca byk hocas Platonu eletirirken tandmz fikirlerinin ele
alnmas, ilk bakta korkulaca kadar byk kayplara yol amamaktadr. nk,
mthi okumuluuna ve ilgi alannn hayret verici geniliine ramen, Aristoteles
pek yeni fikirleri olan bir adam deildi. Platoncu bilgi daarcna katt eylerin
belli ballar sistemcilik, bir de deneysel, zellikle biyolojik sorunlara duyulan,
ateli merakt. Kukusuz, Aristoteles mant bulan adamdr. Bundan ve baka baarlarndan dolay, kendisinin de Sofist Yadsmalarnn sonunda istedii eye,
eksikliklerinden dolay affmza ve iten teekkrlerimize, bol bol hak kazanmtr.
Ne var ki, Platonu okumu ve ona hayran kalm olanlar iin bu eksiklikler hayli
nemlidir.
Platonun son yazlarndan bazlarnda, Atinada o zamanki siyasal gelimelerin demokrasinin yerlemesinin yanklarn bulabiliriz. Platonun bile bir tr
demokrasinin yerlemek zere ortaya ktndan kukulanmaya balad anlalyor. Aristoteleste ise artk bundan phe bile etmediini gsteren iaretler
buluyoruz. Her ne kadar Aristoteles demokrasi dostu olmasa da, demokrasinin
yerlemesini nne geilemez bir olgu olarak kabl etmektedir ve dmanla uzlamaya hazrdr.
POPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 2: HEGEL, MARX VE SONRASI
321
12
HEGEL VE YENI KABILECILIK
Demek ki Hegelin felsefesi dnce zerine ou yeri anlalamaz

olacak kadar derin bir incelemeydi.
J. H. STIRLING
tn modern tarihsiciliin kayna olan Hegel, dorudan

doruya Heakleitos, Platon ve Aristotelesin izinden yrmt. Hegel en harikulade eyleri baarmt. Usta bir mantk olduundan, salt
metafizik apkalardan gerek fiziksel tavanlar karmak onun gl diyalektik
yntemleri iin ocuk oyuncayd. Bylece Hegel, Platonun Timaeusundan
ve oradaki say mistisizminden yola karak, gezegenlerin Keplerin kanunlarna
uygun olarak hareket etmeleri gerektiini, Newtonun Principiasndan 114 yl
sonra salt felsefesel yntemlerle kantlamay baarmt. Gezegenlerin gerek
yerlerini karsamay bile baarm,1 bylece Mars ile Jpiter arasnda hibir gezegen bulunamayacan kantlamt. Ne yazk ki byle bir gezegenin birka ay
nce bulunmu olduu dikkatinden kamt. Bunun gibi, demiri mknatslatrmann arln arttrmak demek olduunu, Newtonun sredurum ve yerekimi
kuramlarnn aralarnda eliik olduklarn tabi, Einsteinn duran madde ile eken maddenin ayn eyler olduunu gstereceini nceden kestiremezdi ve bu
trden birok baka eyleri kantlamt. Bylece alacak kadar gl bir felsefe
ynteminin ciddye alnabilmi olmasn, o gnlerde Alman doabilimin gelimemi bir evrede olmas ancak ksmen aklayabilir. nk bana yle geliyor ki, iin
dorusu bu yntemin balangta (Schopenhauer ya da J. F. Fries gibi) cidd kiiler
tarafndan hi olmazsa Demokritos gibi2 rana kral olmaktansa bir tek nedenPOPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 2: HEGEL, MARX VE SONRASI
343
344
5. ksm: Falc Felsefenin Gze Girmeleri
sel kanun bulmay yeleyecek olan bilim adamlar tarafndan, gerekten ciddye
alnmaddr. Hegelin nn yayanlar daha ok bu dnyann derin hikmetlerine
ksa yoldan vukuf kesbetmeyi, sonunda onlar btn gizleri zmeye yetiiz olmasyla hayl krklna uratabilecek bir -bilimin zahmetli tekniklerine yeleyenler
olmutur. nk, ksa zamanda grdler ki, verimsiz biimsel mantn yerini
alan esrarl Hegel diyalektii yntemi kadar, akla gelebilecek her trl soruna kolayca uygulanabilecek, bunun yannda grnrde de olsa bundan daha zor ve
bu kadar abuk ve etkili sonular veren bu kadar ucuzca ve bu kadar az bilimsel bilgi ve eitim ile kullanlabilecek ve bylesine tantanal bir bilimsellik havas verecek
baka hibir ey yoktur. Hegelin baars Schopenhauerin Alman idealizmi devresini betimlemek iin kulland szlerle3 nmussuzluk ann ve K. Heidenin modern totaliterlik an nitelemek iin kulland szlerle sorumsuzluk
ann, nce dnce sorumsuzluu, sonra da bunun sonularndan biri olarak,
ahlk sorumsuzluu ann, parlak szlerin bys ve teknik deyimlerin gc ile
ynetilen yeni bir devrin balangc olmutu.
Okuyucunun Hegelin atafatl ve esrarl szlerini fazlaca ciddye alma evkini
nceden krmak iin buraya ses ve s hakknda, zellikle s ile ses arasndaki bantlar stne ortaya kard hayret verici ayrntlar hakknda birka satr aktaracam. Bu ipe sapa gelmez szleri Hegelin Doa Felsefesi4 kitabndan olabildiince
aslna sdk kalarak evirmek iin ok uratm. S 302de yle diyor: Ses, maddesel blmlerdeki belli ayrlma koularndaki ve bu koulun deillenmesindeki deiikliktir; sanki o belirlemenin soyut ya da ideal idealitesidir. Ama buna gre bu deimenin kendisi de, derhl o belli maddesel varlkta kaln deillenmesidir; bundan
dolay da belli yerekiminin ve iekiminin gerek idealitesidir; yani s. Ses veren
cisimlerin snmas da, tpk ovulan ya da kendilerine vurulan cisimlerin snmas
gibi, ismin kavramsal olarak ses ile birlikte ortaya kmasdr. Bazlar hl Hegelin
zdenliine inanr ya da srrnn boluk olmayp da derinlik, dnce zenginlii
olabileceinden phe ederler. Onlarn buraya aktarlan szlerinin son cmlesini,
yegne anlalabilir olann okumalarn isterdim, nk bu cmlede Hegel kendini ele vermektedir. nk aka bu cmle, yalnzca u anlama gelmektedir: Ses
veren cisimlerin snmas ... ses ile birlikte... sdr. Hegelin, kendi esinlendirici dili
ile hipnotizma olarak, kendi kendini de mi aldatt, yoksa korkusuzca bakalarn
aldatmaya m kalkt sorusu ortaya kyor. Ben, zellikle Hegelin mektuplarndan birinde yazdklarn gz nne alnca, ikinci kkn doru olduuna inanyorum. Doa Felsefesi adl kitabnn kmasndan birka yl nceki bir trihte yazd
bu mektubunda Hegel, eski dostu Schelling tarafndan yazlan baka bir Doa Felsefesinden sz ediyor. Ben matematikle ... diferansiyel hesapla, kimya ile o kadar
ilgilendim ki, diye vnmektedir Hegel, ama bu yalnzca blftr bu nanemolla
doa felsefesine, gereklerin bilgisine dayanlmadan yaplan bu felsefeye ... bu kurgularn, hatta ahmaka kurgularn, fikirmi gibi ele alnmalarna pabu brakmam.
Bu szler, Schelling yntemini, yani uygun dinleyici ve okuyuculara vard zaman
6. KISIM
MARXIN YNTEMI
13
MARXIN TOPLUM-BILIMSEL BELIRIMCILII

(DETERMINIZMI)
Kolektivistlerde ... son gnlerin liberalizminde eksik olan ilerleme
evki, ateli bir hakkaniyet duygusu, fakirlerin hlinden anlama
yetenei vardr. Ne var ki, onlarn bilimleri derin bir yanl anlama
temeli zerine kurulmutur..., bundan dolay da etkenlikleri kkl bir
biimde ykc ve tepkici olmaktadr. Onun iin, insanlarn gnlleri
paralanmakta, zihinleri blnmekte, imknsz seimler karsnda
braklmaktadrlar.
WALTER LIPPMANN
zgrle kar isyann stratejisi, her zaman, duygular yok

etmek iin bo yere aba harcayacak yerde, onlardan faydalanmak olmutu.1 nsaniyetilerin en deer verdikleri fikirler ou zaman, mttefik
klna brnerek onlarn tarafna szan ve birlii bozarak epeyce karkla yol
aan, can dmanlar tarafndan da yksek sesle vlmlerdir. Birok gerek insaniyetinin hl Platonun adlet fikrine Ortaan Hristiyan otoritercilii
fikrine, Rousseaunun genel irade fikrine, ya da Hegel ve Fichtenin ulusal zgrlk2 fikrine sayg duymalarnn da gsterdii gibi, bu taktik ou zaman pek
baarl olmutur. Ne var ki, bu insaniyetilerin cephesine szarak onlar blme ve
akllarn kartrma, bylece de, geni apta olup bitenin farknda olmadklar iin
iki kat etken olan dnrlerden meydana gelen, bir beinci kol kurma yntemi en
byk baarsna, Hegelcilik, kendini gerekten insaniyeti bir hareketin, tarihsiciliin imdiye kadar ortaya km en saf, en gelimi ve en tehlikeli biimi olan
Marksln temeli olarak ortaya koyduktan sonra erdi.
Hegelci sol kanat Marksizm ile karsndaki faizmin benzerlikleri zerinde
durmak insana ekici geliyor. Ne var ki, aralarndaki farklar grmezlikten gelmek
de byk bir hakszlk olur. Her ne kadar dnsel kaynaklar ayn ise de, Marksln insaniyeti itilerden yola ktndan kuku duyulamaz. Bundan baka,
389
390
6. Ksm: Marxn Yntemi
sa kanat Hegelcilerinin aksine Marx, toplum hayatnn en cil sorunlarna ussal

yntemler uygulamak iin gerekten drst bir aba gstermitir. Bu abann deeri, gstermeye alacam gibi, geni apta baarsz olmu olmasndan dolay
azalmaz. Bilim deneme ve yanlma sayesinde ilerler. Marx itenlikle almt; her
ne kadar ana retilerinde yanld ise de, bouna alt sylenemez. O, birok
bakmlardan gzlerimizi am ve grmz keskinletirmitir. Marx ncesi bir
toplum bilimine dnmek dnlemez bile. Btn modern yazarlar, bunun farknda olmasalar bile, Marxa bir eyler borludurlar. Bu zellikle, benim gibi, onun
retilerine katlmayanlar iin dorudur; ve ben, rnein Platonu ve Hegeli3 ele
al biimimin, onun etkisinin damgasn tadm itiraf etmeye hazrm.
Marxa hakkn vermek iin zdenliini teslim etmek gerekir. Ak fikirlilii,
gerek duygusu, lfazanla, zellikle de ahlklk taslayan lfazanla duyduu
phe onu dnyann gsteriilie ve mralie kar en etkili savalarndan biri
hline getirmitir. Ezilenlere yardm etmek iin ateli bir istek duyuyordu ve kendini yalnzca szlerle deil, etkenlikleri ile de ortaya koymak gereinin tamamen
farkndayd. Kuramsal yetenekleri ar bastndan, insanlarn ezici ounluunun
hayatlarn daha mutlu klmaya yarayacana inand savaa bilimsel silhlar hazrlamak iin mthi bir aba gsterdi. yle sanyorum ki, gerei aramasndaki
zdenlik ve dnsel drstl onu (ne yazk ki, her ne kadar Schopenhauer tarafndan her trl zeky mahvedici4 diye nitelenen Hegel diyalektiinin havas iinde yetimi olmann etkilerinden tam olarak kurtulamam ise de) birok
ardllarndan ayrr. Marxn toplum bilimine ve toplum felsefesine duyduu ilgi,
temelde eylemci bir ilgiydi. O, bilgiyi insanln ilerlemesine hizmet edecek bir
ara olarak gryordu.5 yleyse niye Marxa hcum etmeli? yi taraflarna ramen
ben, Marxn bir sahte peygamber olduuna inanyorum. O, tabi bir tarih khiniydi ve kehanetleri gereklemedi; ama benim asl sulamam bu deil. Pek ok akll
insan yanltp toplum sorunlarna yaklamann bilimsel yolunun tarihi kehanet
olduunu dnmelerine yol am olmas ok daha nemlidir. Ak toplumun
davasn gtmek isteyenler arasnda, tarihsici dnce ynteminin mahvedici etkisinin yaylmasndan Marx sorumludur.
Ama Marksln saf bir tarihsicilik tr olduu doru mudur? Markslkta baz toplumsal teknoloji eleri yok mudur? Rusyann toplumsal mhendislik
alannda korkusuz ve ou zaman baarl deneyimler yapmakta olmas, biroklarnn Marksln, Rus deneyimlerinin temelindeki mezhep ya da bilim olmak
hasebiyle, bir tr toplumsal teknoloji olduu, hi olmazsa ona ak bulunduu,
sonucuna varmalarna yol amtr. Ama Marksln tarihini birazck bilen bir
kimse, bu yanlgya demez. Markslk, ekonomik ve siyasal g geliimlerinin,
zellikle de devrimlerin geleceini nceden haber vermek amacn gden salt tarihsel bir kuramdr. Rus Komnist Partisinin siyasal iktidara geldikten sonraki
siyasetinin temelinde onun bu dorultudaki dnceleri yoktur. Marx, topyac
14
TOPLUM-BILIMIN ZERKLII
arxn ruhbilimsicilie,1 yani toplum hayatnn btn yasalarnn nnde sonunda insan doasnn ruhbilimsel yasalarna
indirgenebilmesi gerektiini ne sren akla yakn retiye kar ne
srd itirazlarn zl bir ifadesini u vecizesinde bulabiliriz: nsann varln
belirleyen bilinci deildir tersine, bilincini belirleyen toplumsal varldr.2 Gerek bu, gerekse bundan sonraki iki blmn ana grevi bu vecizeyi aydnlatmak
olacaktr. Hemen syleyeyim ki, Marxn ruhbilimsicilie kar ald tavr olarak
anladm bu gr gelitirirken, kendi savunduum bir gr de gelitirmi
oluyorum.
Basit bir rnek ve aratrmamza bir ilk adm olmak zere, adna eksogami kurallar denen kurallarn ortaya koyduu soruna, yani trl ve farkl kltrler iinde
grnrde i remeyi nlemek iin konmu kurallarn yaygnln aklamak sorununa bavuralm. Mill ve onun ruhbilimsici toplum-bilim okulu ki, ona sonralar birok ruh zmlemeleri de katldlar bu kurallar insan doasna, rnein
seme sonunda, ya da belki ie gmme sonucu gelimi akraba ile zinaya kar
duyulan bir tr igdsel ekingenlie safdilce bavurarak aklamaya alrlard;
halk arasnda yaygn aklama da buna benzer bir ey olurdu. Ne var ki Marxn
vecizesinde dile getirilen gr asn kabl ederek, bunun tam aksinin geerli olmasnn, yani grnrdeki igdnn bir eitim sonucu ortaya km olmasnn,
akraba arasnda zinay yasaklayan ve eksogamiyi gerektiren toplum kural ve geleneklerinin nedeni olacak yerde, onlarn sonucu olmasnn mmkn olup olmadn sorabiliriz.3 Sorunu ele aln bu iki trnn, ok eski bir sorun olan toplum
yasalarnn doal m, uylamsal m olduklar hakkndaki Blm 5te uzun boylu
zerinde durulan soruna tamamen karlk olduu aktr. Burada rnek alnan
soruna benzer sorunlarda hangi zm nerisinin, igdy toplum geleneklerine dayanarak aklayan nerinin mi, toplum geleneklerini igdye dayanarak
aklayan nerinin mi hakl olduunu saptamak ok gtr. Ne var ki buna benzer
397
398
bir durumda, ylanlara kar duyulan grnrdeki igdsel ekinme konusunda

yaplan aratrmalar, bu trl sorunlar deneyim ile zmenin mmkn olacan
gstermitir. Yalnzca insanlarda deil, ayn zamanda btn insans kuyruksuzlarda ve maymunlarda da grlmesi bakmndan bu ekingenlik igdsel ya da doal davranlara pek benzemektedir. Ama deneyimler bu korkunun uylamsal olduunu gsterir gibidir. yle grnyor ki, bu korku yalnz insanlarda deil, ayn
zamanda rnein empanzelerde de bir eitim sonucu ortaya kmaktadr, nk
kendilerine ylandan korkmas retilmemi olan kk ocuklarda da, gen empanzelerde de sz edilen bu korku grlmemektedir.4 Bu rnei bir ihtar kabl
etmeliyiz. Karmzda insan soyunu bile aan evrensel bir ekingenlik var. Ama her
ne kadar detlerin evrensel olmadklarna dayanarak onlarn birer igdye dayanmadklarn ne srebilirsek de ki bu iddia bile tehlikelidir, nk igdlerin
ie gmlmesine yol aan toplum gelenekleri vardr bunun aksinin hi de doru
olmadn gryoruz. Belli bir davran trnn evrensel olarak ortaya kmas
onun igdsel olduu, ya da kklerinin insan doasnda olduu iddiasn kesinlikle belgelememektedir.
Bunun gibi dnceler tm toplum kurallarnn, ilkece, insan doasnn ruhbiliminden kartlabilecei iddiasnn ne kadar bnce bir iddia olduunu gsterebilir. Ne var ki, bu da hl kaba bir zmlemedir. Bir adm daha ileri gitmek iin
ruhbilimsiciliin, toplum zihinlerinin karlkl ilikilerinin rn olduuna gre,
toplum yasalarnn nnde sonunda ruhbilim yasalarna indirgenebilmesi gerektiini, zira toplum hayatnn olaylarnn, bu arada uylamlarnn, bireysel insanlarn
zihinlerinden kan itilerin sonular olmak zorunda olduklarn ne sren retinin ana savn daha dolaysz bir biimde ele almaya alabiliriz.
Bu ruhbilimsicilik kuramna kar zerk bir toplum bilimini savunanlar, kurumsalc grler ne srebilirler.5 Her eyden nce, hibir hareketin yalnzca
drtlere dayanlarak aklanamayacana, aklamada drtlere veya baka
herhangi ruhbilimci ya da davran kavramlara bavurulacaksa bunlarn genel
duruma, zellikle de ortama deinilerek yorumlanp uygulanmalar gerektiine
iaret edebilirler. nsan davranlar sz konusu oldukta bu ortam ok geni apta
toplumsal niteliktedir; bunun iin davranlarmz toplum kurallarna ve onlarn
ileme biimlerine dayanmadan aklamak imknszdr. Kurumsalc retiyi tutan
bir kimse, bundan dolay toplum-bilimi alanna giren davranlarmz ruhbilim ya
da davranlk asndan zmlenebilir olgulara indirgemenin imknsz olduunu ne srebilir; aksine, her bu trl zmleme toplum-bilimi nceden kabl
etmektedir, onun iin toplum-bilim tmyle ruhbilimsel zmlemelere dayanamaz. Toplum-bilim, hi olmazsa ok nemli bir blm, zerk olmaldr.
Ruhbilimsicilik taraftarlar bu gre itiraz ederek, kendilerinin, ister doal
ister toplumsal olsun, ortam etkenlerinin byk nemini itiraf etmeye hazr olduklarn; ama toplumsal ortamn yapsnn onlar daha moda bir sz olan bi-
15
EKONOMIK TARIHSICILIK
arxn bu ekilde, yani her trl ruhbilimsel toplum, kuramnn muhalifi olan biri olarak serimlendiini grmek, belki baz
Marx dmanlarn olduu kadar baz Markslar da artacaktr.
nk, yle anlalyor ki, biroklar pek baka bir hikyeye inanmaktadrlar. Onlar, Marxn ekonomik drtlerin insan hayatnda her eye egemen olan bir etkileri olduunu rettiini sanrlar; onlara gre Marx bu drtlerin her eye egemen
olan gcn, nsann en bata gelen gereksinmesinin hayatn kazanacak bir yol
bulmak olduunu gstererek1 aklamay baarmtr; bylece yalnz bireylerin
davranlar asndan deil, ayn zamanda toplumsal gruplar asndan da kr
etme drts ve snf kar drts gibi kategorilerin temelli bir nemi olduunu
ve bu kategorilerin nasl tarihi aklamak iin kullanlabileceini gstermitir. Gerekten de onlar, Marksln znn ekonomik drtlerin ve zellikle snf karlarnn tarihin yrtc gc olduunu ne sren reti olduunu ve tarihin maddeci yorumu ya da tarihsel maddecilik adnn, Marx ve Engelsin retilerinin zn
nitelemek iin kullandklar bu adn, tam da bu retiyi dile getirdiini sanrlar.
Bu trl kanatler pek yaygndr, ama ben bunlarn Marxn yanl yorumlanmasna dayandklarndan eminim. Marx bu fikirleri ileri srm olmasndan
dolay takdir edenlere Marxn muhaliflerinden bazlarna verdii di (Vulgar)
Ekonomici adndan kinaye2 di Marks diyebilirim. di Markslarn ou
Marksln tarih perdesi arkasndaki gleri, kendi kirli ve pis kr isteklerini doyurmak iin sinsice ve bilerek savaa, kntlere, isizlie, bolluk ortasnda ala ve btn br toplumsal skntlara yol aan gleri harekete getiren hrs ve
madd kazan ihtiraslarn ortaya kararak toplum hayatnn kt niyetli srlarn
aa kardna inanrlar. (Ve di Marks, bazen Marxn iddialarn Freud ve
Adlerinkilerle badatrmak sorunu zerine ciddiyetle eilir; eer bunlardan biri
ya da teki zerinde karar klamazsa, belki alk, ak ve kudret tutkusunun3 nsan
Doasnn modern insan felsefesinin Byk Yaratcs tarafndan ortaya karlm olan Byk Gizli Drts olduuna karar verebilir).
407
408
Bu trl grler salam ve ekici grler olsun veya olmasnlar, bunlarla

Marxn tarihi maddecilik dedii reti arasnda pek az iliki olduu kesinmi
gibi duruyor. Marxn bazen hrs ve kr etme drts gibi ruhbilimsel olgulardan
sz ettiini itiraf etmek gerekir, ama o bunlar hibir zaman tarihi aklamak iin
kullanmamtr. O, bunlar daha ok toplumsal sistemin, yani tarih boyunca kurulmu bir kurumlar sisteminin, rtc belirtileri olarak, bozulmann nedenleri
deil de, sonular olarak, tarihin itici gleri olarak deil, beklenmeyen sonular olarak yorumluyordu. Hakl ya da haksz, o sava, knt, isizlik ve bolluk
ortasnda alk gibi olgular byk ticaretin ya da emperyalist sava vurguncularnn sinsi bir fesatlnn sonucu olarak deil, toplum rgsnn iine taklp
kalm ajanlarn baka amalara yneltilmi etkinliklerinin istenmeyen sonular
olarak gryordu. Tarih sahnesindeki insan aktrlere, bu arada kodamanlara da,
ekonomi telleriyle zerinde hibir kontrolmz olmayan tarihi gler ile harekete getirilen kuklalar olarak bakyordu. O, tarih sahnesinin hepimizi balayan bir
toplumsal sistem iinde, gereklilik cenneti iinde yer aldn dnyordu. (Ne
var ki, bir gn kuklalar bu sistemi ykp zgrlk cennetine varacaklardr).
Marxn bu retisi ardllarndan birou tarafndan belki propaganda amalar ile, belki de bu retiyi anlamadklar iin terkedilmi ve bu zgn pek zekice
Marks reti yerine, bir di Marks Fesatlk Kuram konmutur. Kapitalin dzeyi ile 20. Yzyl Mithosu arasndaki bu seviye dmesi ackldr.
Ne var ki, Marxn, adna ou zaman tarihi maddecilik denen, kendi tarih
felsefesi bu idi. Bu blmlerin ana konusu bu kuram olacaktr. Bu blmde, sz
konusu felsefenin geni hatlar ile maddeci ya da ekonomik yann anlatacam;
ondan sonra Marks toplumsal sistem anlay iinde snf sava ve snf karlarnn roln anlatmaya alacam.
I
Marxn ekonomik tarihsiciliinin4 bu anlatm, elverili bir ekilde Marx ile Mill
arasnda yaptmz karlatrmaya balanabilir. Marx, toplumsal olgularn tarih
asndan aklanmalar, her tarih an da daha nceki gelimelerin bir rn
olarak anlamaya almamz gerektii inancnda Mill ile ayn fikirdedir. Millden
ayrld nokta, grdmz gibi, Millin Hegelin idealizmine tekabl eden
ruhbilimsiciliidir. Marxn retisinde bunun yerine maddecilik dedii ey konmaktadr.
Marxn maddecilii hakknda yalan yanl birok ey sylenmitir. Marxn insan hayatnn aa ya da madd ynleri dnda hibir ey tanmad yolunda
sk sk ileri srlen iddia zellikle gln bir yanl aksettirmedir. (Reaksiyonerlerin zgrl savunanlara attklar en eski amurlardan birinin, Herakleitosun
onlarn hayvanlar gibi midelerini doldurduklarn5 ne sren szlerinin bir tek-
16
SINIFLAR
arxn ve Engelsin imdiye kadar ortaya km olan

toplumlarn tm tarihi, bir snf mcadeleleri tarihidir1 ifadesi, tarihsel maddeciliinin trl ifadeleri arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Bu ifadenin maksad aktr. Tarihi yrten ve insann kaderini belirleyen eyin uluslararas savalar olmayp, snflar aras savalar olduunu ne srmektedir,
Hegelin ve tarihilerin ounluunun grlerinin aksine olarak. Tarihsel gelimelerin, bu arada ulusal savalarn, nedensel adan aklanmasnda, adna ulusal
kar denen ve aslnda ulusun egemen snfnn karlar olan eyin yerini, snf
karlar almaldr. Ama bundan baka ve bundan stn olarak snf ekimeleri ve
snf karlar geleneksel tarihin genel olarak aklamaya bile kalkmayabilecei
olgular da aklayabilir. Marks kuram asndan pek nemli olan bu trl bir
olgu rnei, tarihteki artan retim eilimidir. Her ne kadar bu eilimi kaydedebilirse de, temel kategorisi asker g olan geleneksel tarih bu olguyu aklamaktan
cizdir. Marxa gre, snf karlar ve snf ekimesi ise bu olguyu tamamen aklayabilir; gerekten de Kapitalin byke bir blm, Marx tarafndan kapitalizm
ad verilen devrede bu gleri bir retim artmasna iten mekanizmann zmlenmesine ayrlmtr.
Bu snf ekimesi kavram yukarda sz edilen toplum-bilimin zerkliini
ne sren kurumsal retiye nasl balanr?2 lk bakta bu iki reti ak bir kartlk iindeymi gibi grnebilir, nk bir tr drt olan snf kar temel bir rol
oynamaktadr. Ama ben, Marxn kuramnn bu blmnde cidd bir tutarszlk
olduuna inanmyorum. Ve diyorum ki, Marxn ruhbilimsicilie kar taknd
tavrn snf kavgas kuram ile nasl badaabileceini anlamam olanlar, Marx,
zellikle de balca baars olan ruhbilimsicilik dman tavrn anlamam saylrlar. di Markslar gibi snf karnn ruhbilim asndan yorumlanmas gerektiini varsaymamz gerekmez. Marxn kendi yazlarnda da bu di Markslar hakl
karacak birka blm olabilir, ama o, ne zaman snf kar gibi bir kavram cidPOPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 2: HEGEL, MARX VE SONRASI
417
418
d olarak kullanmaya kalksa, bundan ruhbilimsel bir kategoriyi deil, her zaman
zerk toplum-bilim alan iinde kalan bir eyi kastetmektedir. O, bundan bir zihin
hlini, bir dnceyi ya da bir eye ilgi duyma duygusunu deil, bir ey ya da durumu anlamaktadr. Bu, yalnzca bir snfn karna olan ey, kurum ya da durumdur.
Snfn karn, gcn ya da servetini arttran eylerden ibarettir.
Marxa gre, kurumsal, ya da byle diyebilirsek, nesnel anlamdaki bu snf
kar, insanlarn dnceleri zerinde belirleyici etkiler yapar. Hegelin dilini kullanarak snfn nesnel karnn o snfn bireylerinin akllarnda bilinlendiini
syleyebiliriz; bu, o bireylerin snf karlarn gtmelerine, snf bilincine varmalarna ve ona gre hareket etmelerine yol aar. Snf kar nesnel ya da kurumsal
bir toplum durumudur ve onun insan akllar zerindeki etkisi, Marx tarafndan
Blm 14n banda aktardm zdeyile dile getirilmektedir: nsann var oluunu belirleyen bilinci deildir; daha ok bilincini belirleyen toplumsal varldr.
Bu zdeyie yalnz Marksla gre insann bilincini belirleyen eyin daha kesin
sylenirse, toplumdaki yeri, snf durumu olduunu eklemek gerekir.
Marx bu belirleme srecinin nasl iledii hakknda bir fikir vermektedir. Ondan geen blmde rendiimize gre, ancak kendimizi retim srelerinden
bamsz klabildiimiz oranda zgr olabiliriz. Ama imdi reneceiz ki, bugne kadar var olmu olan toplumlarda o derecede bile zgr olamamzdr. nk,
diye soruyor, kendimizi retim srelerinden nasl bamsz klabilirdik? Ancak
pis ileri bakalarna yaptrarak. Bundan dolay da bakalarn kendi amalarmza
hizmet edecek aralar olarak grmek, onlar hor grmek zorunda kalrz. Daha byk bir zgrle varmamzn bedeli, bakalarn kleletirmek, insanl snflara
ayrmaktr; ynetici snf, ynetilen snfn, klelerin aalanmas pahasna daha
zgr olabilmektedir. Ne var ki, bu gerein bir sonucu, ynetici snfn zgrlnn bedelini yeni bir bamllkla demek zorunda kalmasdr. Onlar, kendi zgrlklerini ve toplumdaki durumlarn korumak isterlerse, ynetilen snf ezip,
onlarla kavga etmek zorundadrlar, nk bunu yapmayan ynetici snfn yesi
olmaktan kar. Buna gre, yneticiler toplumsal durumlar ile belirlenmilerdir;
ynetilenlerle olan toplumsal ilikilerinden kanamazlar; toplum metabolizmasna bal olduklarndan onlara da baldrlar. Buna gre, herkes, ynetilenler kadar
yneticiler de bu aa taklmlardr ve birbirlerine kar savamak zorundadrlar.
Marxa gre, bu atmay bilimsel yntemin ve bilimsel tarihi kehanetin alanna
sokan, toplum tarihini, snf kavgasnn tarihi olarak, bilimsel bir ekilde ele almay
mmkn klan ey de, bu ballk, bu belirlenmiliktir. Snflarn iinde bal olduklar ve birbirleriyle savamak zorunda kaldklar bu a, Marksln toplumun
ekonomik yaps ya da toplum sistemi dedii eydir.
Bu kurama gre, toplum sistemleri ya da ekonomik sistemler, retim koullarna bal olarak deiirler, nk ynetici snfn ynetilenleri smrmek ve onlarla
savamak imknlar bu koullara baldr. Her belli ekonomik gelime devresine
17
HUKUK VE TOPLUM DZENI
rtk Marksl konu alan inceleme ve eletirimizin herhlde en can alc yerini ele almaya hazrz; bu, Marxn devlet ve her ne
kadar bazlarna paradokslu gibi grnse de her trl siyasetin iktidarszl hakkndaki kuramdr.
I
Marxn devlet kuram, geen iki blmn sonularn birletirerek ortaya konabilir. Marxa gre hukuk dzeni ya da hukuksal siyasal dzen, ancak ekonomik sistemin gerek retici gleri zerine kurulmu olan ve onlar dile getiren
styaplardan biri olarak anlalmaldr; Marx bu balamda hukuksal ve siyasal
styaplardan sz etmektedir.1 Tabi ekonomik ve madd gerekliin ve snflar
arasndaki buna karlk gelen ilikilerin ideolojiler ve fikirler alannda ortaya kma ekilleri, yalnzca bundan ibaret deildir. Bu trden styaplarn bir bakas,
Marks grlere gre, yrrlkte olan ahlk dzeni olurdu. Hukuk dzeninin
aksine, bu dzen devlet tarafndan yrtlmeyip, ynetici snf tarafndan yaratlan ve kontrol altnda tutulan bir ideoloji tarafndan desteklenir. Aralarndaki fark,
kabaca, Platonun demi olaca gibi2 zorlama ile kandrma arasndaki farktr.
Zora bavuran devlettir, hukuksal ya da siyasal sistemdir. Ahlk dzeni, Engelsin
dedii gibi,3 yneticilerin ynetilenleri bask altnda tutmalarnda kullanlacak
zel bir bask gcdr. Siyasal g, diyor Manifesto,4 bir snfn tekileri bask
altnda tutmak zere rgtlenmi gcnden baka bir ey deildir. Lenin de buna
benzer bir betim veriyor:5 Marxa gre, devlet snf stnln salamann aracdr, bir snfn tekisini bask altnda tutmasna yarayan bir organdr, amac bu
basky yasal klan ve srdren bir dzen yaratmaktr... Ksacas devlet, ynetici
snfn kavgasn srdrmekte kulland mekanizmann bir blmnden ibarettir.
423
424
Bu devlet grnn sonularn gelitirmeye gemeden nce, onun ksmen

kurumsala, ksmen de zc bir kuram olduuna iaret edilebilir. Marxn hukuksal
kurumlarn toplum hayatnda ne gibi pratik grevleri olduunu aratrmaya almas orannda kurumsalcdr. te yandan, Marx ne bu kuramlarn hangi tr amalara hizmet edebileceklerini ya da ettirilebileceklerini aratrd, ne de devleti
kendince istenir olabilecek amalara hizmet ettirmek iin ne gibi reformlar yaplmas gerektii hakknda bir teklif getirdii iin de zc saylmaldr. Marx, devletin, hukuk kurumlarnn ya da hkmetin yapmasn istedii grevleri syleyecek
yerde, Devlet nedir? diye soruyor; yani, hukuk kurumlarnn zsel grevlerini
bulmaya alyor. Byle tipik zc bir sorunun doyurucu biimde cevaplanamayaca daha nce gsterildi;6 ne var ki, bu sorunun Marxn fikirler ve normlar alann ekonomik bir gerekliin grnm olarak yorumlayan zc ve metafiziki
tutumuna uygun olduu kukusuzdur.
Bu devlet kuramnn sonular nelerdir? En nemli sonucu siyasetin tmnn, btn siyasal ekimeler kadar btn hukuk ve siyasa kurumlarnn da hibir
zaman birinci derecede nemli olamayacadr. Onlar, hibir zaman ekonomik
gereklii kesin bir biimde deitiremezler. Aydnlanm bir siyasal etkenliin
tek olmasa bile, balca grevi, hukuksal-siyasal grnmdeki deiikliklerin toplumsal gereklikteki, yani retim aralarndaki ve snf ilikilerindeki deiiklikleri
yakndan izlemelerini salamaktr; bu ekilde siyasetin bu gelimelerin gerisinde
kalmas hlinde ortaya kabilecek glkler, nlenebilir. Ya da, baka szlerle,
siyasal gelimeler ya yzeyseldir, toplum dzeninin derin gereklii ile belirlenmi deildir (ki bu hlde nemsiz kalmaya mahkmdur ve bask altnda tutulup
smrlenlere gerekten yardmc olamazlar) ya da ekonomik temeldeki ve snf
durumlarndaki deiikliin ifadesidirler, bu durumda da yanarda patlamalarnn
niteliini tarlar, toplum dzeninden ktklar iin nceden kestirilmeleri ve belki de iddetlerinin, kar koymamak yoluyla azaltlmas mmkn olur, ama siyasal
eylem ne bunlarn nedeni olabilir, ne de bunlar nleyebilir.
Bu sonular, Marxn tarihsici dnce sisteminin birliini bir kez daha gstermektedir. Ne var ki, pek az hareketin siyasal eyleme kar ilgi uyandrmak bakmndan Marksln yaptn yapabildii gz nne alnrsa, siyasann temelde
gsz olduu retisi bazlarna paradoksluymu gibi grnebilir. (Tabi Markslar bu iddiay u iki dnceden birini ne srerek karlayabilirler. Bunlardan
biri, siyasann ne srlen kuramda bir grevi olduudur; nk, her ne kadar iilerin partisi eylemleri ile smrlenlerin durumunu dzeltemezse de, kavgas snf
bilincini uyandrr ve bylece devrimi hazrlar. Bu kktenci kanadn ne srecei
iddiadr. Ilml kanadn ne srecei ikinci iddia, siyasal etkenliin dorudan doruya etkili, olabilecei alar bulunabilecei yolundadr; bu alar iki kart snfn,
gcnn az ok denk olduu alardr. Bu alarda siyasal eylemin iiler iin pek
nemli yararlar salamakta kesin bir etkisi olabilir. Bu ikinci iddiann kuramn baz
7. KISIM
MARXIN KEHANETI
18
SOSYALIZMIN GELII
konomik tarihsicilik, toplumda ortaya kacak deimelerin

incelenmesine Marx tarafndan uygulanan yntemdir. Marxa gre, her
belli toplum sistemi kendini ortadan kaldrmak zorundadr; nk ister
istemez gelecek tarih devrini yaratacak gleri yaratacaktr. Endstri Devriminden ksa bir sre nce yaplacak feodal sistemi konu alan bir aratrma, feodalizmi
ykmak zere olan glerin ortaya karlmasn ve gelecek devrenin, kapitalizmin
en nemli niteliklerinin ngrlmesini mmkn klabilirdi. Bunun gibi kapitalizm hakknda yaplacak bir aratrma da, bize onu ykmak iin alan gleri ortaya karmak ve bizi bekleyen tarih devresinin en nemli niteliklerini ngrmek
imknn verebilir. nk hi phesiz btn sistemler arasndan bir kapitalizmin
ebediyen srp gideceini farzetmek iin hibir neden yoktur. Tam tersine, madd
retim koullar, onlarla birlikte de insanlarn yaama biimleri, hibir zaman kapitalizm devresinde olduu kadar abuk deimemitir. Bylece, kendi temellerini
deitirmekle kapitalizm kendini deitirmeye, insanlk tarihinde yeni bir devre
yaratmaya mahkmdur.
Marxn ilkelerini yukarda incelediimiz yntemine gre, kapitalizmi ortadan
kaldracak ya da deitirecek olan temel ya da zsel gler,1 madd retim aralarnn evriminde aranmaldr. Bir kez bu temel gler ortaya karld m, onlarn gerek snflar aras ilikiler, gerekse siyasal ve hukuksal sistemler zerindeki etkilerini
de ortaya karmak mmkn olur.
Marx adna kapitalizm dedii devrenin temel ekonomik glerini ve tarihi
olarak kendini ortadan kaldrma eilimlerini incelemeye, hayatnn byk yapt
olan Kapitalde giriti. Ele ald tarihi devre ve ekonomik sistem, 17. Yzyln ortalarndan Kapitalin, ilk basmnn yapld 1867ye kadar olan devrede Bat
Avrupa, zellikle de ngiltereninkiydi. Bu yaptn sonul amac, Marxn nsznde aklad gibi,2 modern toplumun ekonomik hareket kurallarn aklamak, bylece de gelecei hakknda, kehanette bulunmakt. Yanal bir amac da3
439
440
7. ksm: Marxn Kehaneti
kapitalizmin savunucularnn, kapitalist retim biiminin yasalarn kar gelinmez doa yasalarym gibi ortaya koyan ve Burke ile birlikte, Ticaret yasalarnn
doa yasalar, yleyse de Tanrnn yasalar olduunu ne sren ekonomistlerin
yantlanmasyd. Marx kar konulmaz olduklar ne srlen bu yasalarn karsna
toplumun tek kar konulmaz yasalar olduunu ne srd yasalar, yani onun
geliim yasalarn koyuyordu; ve gstermeye alyordu ki, ekonomistlerin kar
konulmaz ve deimez yasalar olduklarn ne srdkleri eyler gerekte kapitalizmin kendisiyle birlikte mahvolmaya mahkm geici dzenliliklerden ibarettir.
Marxn tarihi kehaneti sk rgl bir usavurma olarak ortaya konabilir. Ne
var ki, Kapital bu usavurmann ancak birinci adm diyeceim blmn, yani
kapitalizmin temel glerinin incelenmesini ve bunlarn snf ilikilerini iine alan
paray ilemektedir. Bir toplum devriminin kanlmaz olduu sonucuna varan
ikinci admn ve snfsz, yani sosyalist bir toplumun ortaya kaca kehaneti
ile sonulanan nc admn ancak ana hatlarn vermektedir. Bu blmde ben,
nce Marks usavurmann adm dediim eyleri aklayacam, sonra da bu
admlarn ncsn daha ayrntl olarak ele alacam. Gelecek iki blmde ise,
ikinci ve birinci admlar ele alacam. Admlarn dzenini bylece tersine evirmenin eletirmeci bir tartma asndan en iyi tutum olduu ortaya kyor; bunun stnl o zaman daha nce varlan ncllerin doru olduklarn nyargsz
kabl edip yalnzca iddia edilen sonucun bu ncllerden kp kmad sorunu
zerine eilmenin daha kolay olmasdr. te bu adm.
Usavurmann birinci admnda Marx, kapitalist retim yntemini incelemektedir. Teknik gelimelerin yansra retim aralarnn artan birikimi dedii eye de
bal olarak emein artan verimliliine doru bir eilim olduunu gryor. Buradan
kalkan usavurma, onu sosyal snflar arasndaki ilikiler alannda bu eilimin gittike artan bir servetin gittike klen bir aznln ellerinde toplanmasna yol
amak zorunda olduu sonucuna gtryor; yani, gerek servetin, gerekse fukaraln artaca sonucuna varlyor; ynetici snfn, burjuvazinin serveti artacak, ynetilen snfn, iilerin de fukaral. Bu ilk adm Blm 20de, Kapitalizm ve
Kaderi ele alacam.
Usavurmann ikinci admnda, birinci admn sonucu olduu gibi kabl edilmektedir. Bundan iki sonu karlmaktadr; ilkin kk bir ynetici burjuva snf
ve geni bir smrlen ii snf dnda btn snflarn ortadan kalkaca ya da
nemlerini yitirecekleri, ikincisi de bu iki snf arasndaki artan gerginliin ister
istemez bir toplumsal devrime yol aaca. Bu adm Blm 19da Toplumsal Devrim incelenecektir.
Usavurmanm nc admnda ikinci admn sonular da kendi paylarna olduu gibi kabl edilmektedirler; varlan niha sonu, iilerin burjuvalar yenip zafere erimelerinden sonra, ancak bir tek snftan meydana gelen, demek ki snfsz
olan, smrden arnm bir toplumun, yani sosyalizmin ortaya kacadr.
19
TOPLUMSAL DEVRIM
arxn kehaneti usavurmasnn ikinci admnn en nemli

ncl, kapitalizmin sefaletin ve servetin artmasna yol amasnn kanlmaz olaca varsaymdr; sayca azalan burjuva snfnn serveti,
sayca oalan ii snfnn da sefaleti artacaktr. Bu varsaym gelecek blmde
eletirilecektir, ama burada olduu gibi kabl edilmektedir. Bu nclden karlan
sonular ise ikiye ayrlabilir. lk blm, kapitalizm dzeni iindeki snf yapsnn,
nasl geliecei hakknda bir kehanettir. iler ile burjuvalar dnda btn snflarn, zelikle de orta snflar denen snflarn, ortadan kalkmaya mahkm olduklarn ve burjuvalarla iiler arasndaki gerginliin artmas sonucunda iilerin gittike
daha ok snf bilincine erieceklerini ve birleeceklerini ne srmektedir. kinci
blm ise, bu gerginlii ortadan kaldrmann mmkn olmayaca ve bir proleter
toplum devrimine yol aaca kehanetidir.
Ben bu sonularnn hibirinin ncllerden kmadna inanyorum. Eletirim ana hatlar ile geen blmde yaptma benzeyecektir; yani Marxn usavurmasnn mmkn gelimelerden birounu ihml ettiini gstermeye alacam.
Hemen birinci sonucu, yani snf dayanmas ve bilinci artacak olan iilerle
burjuvalar dnda btn snflarn ortadan kalkaca veya nemlerini yitirecekleri
yolundaki kehaneti ele alalm. tiraf edilmelidir ki, bu sonucun dayand ncl,
Marxn servetin ve sefaletin artaca hakkndaki kuram, gerekten de belli bir
orta snfn, zayf kapitalistlerle kk burjuvalarn ortadan kalkmasn gerektirirdi.
Marxn dedii gibi, Her kapitalist birok meslektana kazk atar1 ve gerekten
de, bu kapitalistlerin, Marx iin proleter demek olan, cretli iiler hline gelmeleri mmkndr. Bu hareket, servet artnn, sermye birikiminin ve gittike daha
az sayda ellerde toplanmas ve younlamas hareketinin bir blmdr. Marxn
dedii gibi,2 Orta snfn alt tabakalarn da buna benzer bir kader beklemektedir.
Kk esnaf, dkkn shipleri ve genel olarak emekleri ile kazanan ticaret erbab,
zanaatkarlar ve kyller, btn bunlar yava yava proleterlere katlrlar; ksmen
449
450
kk sermyeleri modern sanayinin yrtld dzeye yeterli olmadndan

byk kapitalistlere rekabet srasnda ezip gittii iin, ksmen de ustalklar yeni
retim biimleri karsnda deerini yitirdii iin. Buna gre, proletarya toplumun
her dzeyinden toplanr. Bu betimleme, zellikle elsanatlar sz konusu oldukta
olduka dorudur; birok proleterin kyl ailelerden geldii de dorudur.
Ne var ki, Marxn gzlemleri ne kadar takdire deer olurlarsa olsunlar, izdii
tablo hataldr. nceledii hareket bir endstri hareketidir, ele ald kapitalist,
endstri kapitalistidir, proletarya da endstri proleteri. Ve birok endstri iilerinin ifti ailelerden gelmeleri, rnein, btn iftilerin ve kyllerin zamanla
endstri iisi durumuna indirgendikleri anlamna gelmez. Tarm iileri bile, endstri iilerine zorunlu olarak ortak dayanma ve snf bilinci duygularyla bal
deildirler. Kyl iilerinin geni alanlara yaylm olmalar, diye itiraf ediyor
Marx, tam, sermyenin birka elde toplanmas ehirli iilerin direnme gcn
arttrd bir srada onlarn direnme glerini baltalar.3 Bu ise, hi de snf bilinci iinde birlemi bir btn dndrmemektedir. Aksine, bir blnmenin hi
olmazsa mmkn olduunu ve tarm iisinin bazen endstri iisi ile gbirlii
edemeyecek kadar efendisine, kylye ya da iftiye bal olabileceini gstermektedir. Ama ifti ya da kyllerin iiyi deil, burjuvay desteklemeyi seebileceklerini Marx da sylemiti;4 ve ilk talebi, her trl toprak mlkiyetinin kaldrlmas olan Manifesto5 gibi bir ii program, hi de bu eilime kar tedbir almak
zere hazrlanma benzememektedir.
Bu da kyl orta snfn ortadan kalkmamasnn ve kyl proleterin ehirli
proletere karmamasnn hi olmazsa mmkn olduunu, gstermektedir. Ama
hepsi bu deildir. Marxn kendi zmlemesi de gsteriyor ki, cretliler arasndaki blnmeleri krklemenin burjuvalar iin hayat bir nemi vardr; ve Marxn
ngrd gibi, bu en az iki yoldan gerekletirilebilir. Bunlarn biri yeni bir orta
snfn, kendilerini beden iisinden stn sayan6 ve ayn zamanda yneticilerin
merhametine snm imtiyazl bir cretliler snfnn yaratlmasdr. teki yol,
Marxn ayak takm iileri adn verdii en alt toplum tabakasnn kullanlmasdr. Bu, Marxn da iaret ettii gibi, kendilerini snf dmanlarna satmaya hazr
olan cnilerin toplanabilecei bir alandr. tiraf ediyor ki, artan sefalet bu snfn
oalmasna yol aabilecektir; bu ise, hi de ezilenlerin dayanmasna hizmet edebilecek bir gelime deildir.
Ne var ki, endstri iilerinin dayanmas bile, artan sefaletin zorunlu bir sonucu deildir. tiraf edilmelidir ki, artan sefalet direnmeye yol aacaktr; hatta isyan hareketlerine bile yol aabilir. Fakat, usavurmamz, bu sefaletin toplum devriminde zafere ulalana dek azaltlamayaca varsaymna dayanmaktadr. Bu da
direnen iilerin hayat koullarn dzeltmek abalarnda tekrar tekrar yenilgiye
urayacaklar anlamna gelmektedir. Oysa bu trl bir gelimenin, iileri Marks
anlamnda,7 yani snflar ile vnen ve grevlerini bilen insanlar olmak anlamn-
20
KAPITALIZM VE KADERI
arks retiye gre kapitalizm, kendini ykmakla tehdit

eden i elimelerden muzdariptir. Bu elimelerin ve onlarn toplumu
zorladklar tarihsel hareketin inceden inceye incelenmesi, Marxn
kehaneti usavurmasnn ilk admn oluturmaktadr. Bu adm, yalnzca usavurmann en nemli adm deil, ayn zamanda Marxn en ok emek verdii admdr
da; nk, Kapitalin cildinin hemen hepsi (ilk basmnda 2200 sayfadan fazla1
onun gelitirilmesine ayrlmtr. Ayn zamanda, zamannn, dizginlenmemi kapitalizm devrinin2 istatistiklerle desteklenen betimsel bir incelemesine dayand
iin, usavurmann en somut admdr. Leninin dedii gibi: Marx kapitalist toplumun sosyalizme dnmesinin nne geilmezliini tamamen ve sdece ada
toplumun deimesinin ekonomik yasalarndan karsamaktadr.
Marxn kehaneti usavurmasnn ilk admn ayrntl olarak aklamaya gemeden nce, ana fikirlerini ok ksa bir zet hlinde aklamaya alacam.
Marx, kapitalist rekabetin kapitalistin davranlarn zorladna inanmaktadr.
Bu rekabet, kapitalisti kapital biriktirmeye zorlamaktadr. Byle yapmakla, kapitalist kendi uzun vdeli ekonomik karlarna kar almaktadr nk kapital
birikmesinin krnn azalmasna yol amas muhtemeldir. Ama her ne kadar kendi
kiisel kar aleyhine alrsa da, tarihsel gelimenin lehine alr; farknda olmadan ekonomik ilerleme ve sosyalizm uruna alr. Bu, kapitalin birikmesinin u
sonular getirmesinden dolaydr:
a) retimin artmas, servetin oalmas ve birka elde birikmesi, b) Fukaraln
ve sefaletin artmas, iiler boaz tokluuna, hatta karnlarn doyurmaya yetmeyecek cretlerle altrlmaktadrlar, bunun balca nedeni de adna yedek endstri
ordusu denen artk ii nfusunun ii cretlerini mmkn olan en aa dzeyde
tutmasdr. Konjonktr deiiklikleri, ii nfusu fazlalnn uzunca bir sre gelien endstri tarafndan emilmesine engel olmaktadr. Kapitalistler, isteseler de
bu duruma engel olamazlar; nk, kr oranlarnn dmesi, onlarn, durumunu
465
466
da etkili bir harekete gemelerine engel olacak kadar tehlikeli bir duruma getirir.
Bylece kapitalist birikimin, her ne kadar sosyalizme giden ekonomik, teknik ve
tarihsel gelimeyi desteklese de, intiharc ve kendi iinde elikili bir sre olduu
ortaya kmaktadr.
I
lk admn nclleri, kapitalist rekabetin ve retim aralarnn birikmesinin yasalardr. Varlan sonu ise artan servet ve sefalet yasasdr. ncelememe bu nclleri
ve sonucu aklamakla balyorum.
Kapitalist dzende kapitalistler arasndaki rekabet nemli bir rol oynar.
Marxn Kapitalde3 inceledii rekabet sava retilen eyay, mmkn olursa,
rakibin kabl edemeyecei kadar ucuz fiyatlarla satmak yoluyla yrtlr. Ne var
ki, diye aklamaktadr Marx, bir eyann ucuzluu, teki koullar eit oldukta,
kendi payna igcnn retkenliine baldr; bu da yine retimin hangi apta
yapldna baldr. nk, ok geni apta retim yerleri, genel olarak daha ok
ve daha zellemi makineler kullanabilirler; bu iilerin retkenliklerini arttrr ve
kapitaliste daha ucuza retim yapmak ve daha ucuza satmak imknn verir. Bundan dolay byk kapitalistler kkleri altederler... Rekabet her zaman birok kk kapitalistin ezilmesi ve onlarn kapitalinin glip gelene gemesiyle sonulanr.
(Marxn iaret ettii gibi, bu hareket kredi sistemi sayesinde ok hzlandrlr).
Marxn zmlemesine gre, bu betimlenen srecin, rekabetten dolay birikimin iki ayr yn vardr. Bunlardan biri, kapitalistin varln koruyabilmek iin
gittike daha ok kapital biriktirmek ya da younlatrmak zorunda olmasdr; bu,
uygulamada gittike daha ok ve daha yeni makinelere gittike daha ok sermye
yatrmak ve bylece iilerinin retkenliini gittike arttrmak demektir. Kapitalin
birikiminin ikinci yn, kapitalin trl kapitalistlerin ve kapitalist snfn ellerinde
younlamasdr. Kapitalistlerin saylarnn azalmas hareketi de, bununla birlikte
yrr. Marxn yalnzca birikim ya da younlamadan farkl olarak kapitalin
merkezlemesi4 dedii hareket budur.
imdi Marxa gre, bu terimlerden , rekabet, birikim ve retkenliin artmas, btn kapitalist retim dzenlerinin ana eilimlerini dile getirmektedirler;
bunlar, ilk admn ncl olarak kapitalist rekabet ve birikim yasalarndan sz
ederken dile getirdiim eylerdir. Ne var ki, drdnc ve beinci terimler, younlama ve merkezleme, birinci admn sonucunun bir blmn meydana getiren
bir eilime iaret etmektedirler; nk bunlarn servetin gittike artmas ve gittike daha az elde toplanmas eilimini dile getirmektedirler. Ne var ki, sonucun br
blmne, artan sefalet yasasna, daha karmak bir usavurma ile varlmaktadr.
Ama bu usavurmay aklamaya gemeden nce ilkin sonucun kendisini aklamam gerekiyor.
21
KEHANETIN DEERLENDIRILMESI
arxn tarihsel kehanetinin temelindeki usavurmalar geersizdir. ada ekonomik eilimlerden kehanet sonular karmak
yolunda giritii zekice kalkm baarszla uramtr. Bu baarszln nedeni, usavurmann deneysel temelleri hakkndaki incelemenin yetersiz olmas deildir. Marxn ann toplumu konusundaki ekonomik ve toplum-bilimsel zmlemeleri biraz tek yanl olmu olabilirler, ama tarafgirliklerine ramen
betimsel olmakla yetindikleri oranda yetkin eylerdi. Onun khin olarak baarszla uramas, tarihsiciliin sefaletinden, bugn bir tarihsel eilim ya da akm izlenimi veren bir ey grsek bile, bunun yarn da byle grnp grnmeyeceinden
emin olamayacamzdandr.
Marxn birok konular doru adan grdn itiraf etmeliyiz. Eer kapitalizmin, onun tand biimiyle, daha uzun sre devam edemeyecei ve ebediyen
srp gideceini ne sren savunucularnn haksz olduklar kehanetini ele almakla yerinirsek, o zaman hakl olduunu syleyebiliriz. Kapitalizmin yeni bir ekonomik sisteme dnmesine yol aacak olan eyin snf ekimesi, yerli iilerin birlemesi olduunu ne srmekte de haklyd. Ama, Marxn sosyalizm ad altnda,
yeni dzeni, araya girmecilii1 ngrdn syleyecek kadar ileri gitmemeliyiz.
Gerek udur ki, ne olaca hakknda en ufak bir fikri yoktu. Sosyalizm dedii
eyin araya girmeciliin hibir biimi ile, hatta Rusyadaki biimi ile bile, en kk
bir ilikisi yoktu; nk o, gelecek olan gelimenin devletin, siyasal olduu kadar
ekonomik etkisini de azaltacana inanyordu, oysa araya girmecilik bu etkinin her
yerde artmasna yol amtr.
Marx eletirdiime ve, bir lde, demokratik blk prk araya girmecilii zellikle Blm 17nin VIInci ayrmnda aklanan kurumcu trn savunmakta olduuma gre, Marxn devlet gcnn azalaca yolundaki umuduna
sempati duyduumu aklamak isterim. Araya girmeciliin, zellikle dorudan
doruya araya girmenin kukusuz en byk tehlikesi, devlet gcnn ve brokPOPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 2: HEGEL, MARX VE SONRASI
487
488
rasinin artmasna yol amasdr. Birok araya girmecilik taraftarlar buna aldrmazlar ya da gz yumarlar ki, bu da tehlikeyi arttrr. Ama bir kez tehlike olduu gibi
kabl edilince, onun stesinden gelmek de mmkn olacaktr. nk bu da yine
bir blk prk toplum mhendislii ve toplum teknolojisi sorunudur. Ama erkenden ona kar kmak gerekir, nk bu, demokrasi iin bir tehlike tekil eder.
Yalnzca gvenlik iin deil, ayn zamanda zgrle varmak iin de plnlar yapmamz gerekir, baka hibir nedenle olmasa, gvenlii ancak zgrlk gvenlik
altna alabilecek olduundan tr.
Dnelim Marxn kehanetine. Ortaya kardn iddia ettii tarihi eilimlerden birinin tekilerinden daha kalc bir nitelii varm gibi grnyor; retim
aralarnn birikmesi ve zellikle emein retkenliinin artmas eilimini kastediyorum. Gerekten de yle anlalyor ki, bu eilim bir sre daha devam edecektir,
tabi uygarl yrtebilmeyi baarrsak. Ne var ki, Marx bu eilimin ve uygarlatrc etkilerinin farkna varmakla kalmad, ayn zamanda onun iindeki rtk
tehlikeleri de farketti. zellikle o her ne kadar ondan, nce birka kii, rnein
Fourier2 de bunu yapmsa da kapitalin tarihi grevi; onu hakl karan ey olarak grd3 retim glerinin artmas ile kapitalizmin abuk gelimesini desteklemi olduu anlalan kredi sisteminin yol at o pek ykc olgu, konjonktr
arasndaki iliki zerinde ilk kez srar etmi olanlardan biridir.
Marxn geen blmn IVnde ele alnan konjonktr hakkndaki kendi
kuram ylece dile getirilebilir: Her ne kadar serbest piyasann i yasalarnn tam
istihdam yolunda bir eilim ortaya kardklar doru ise de, tam istihdam, yani
emek gcnn ktl konusunda atlacak her admn mucit ve yatrmclarn yeni
emek tasarrufu salayan makineler icat edip i hayatna sokmalarna, bylece de
nce ksa bir ykselme konjonktrne, fakat sonra yeni bir isizlik ve knt
konjonktrne yol aaca da dorudur. Bu kuramn hangi oranda doru olduunu bilmiyoruz. Geen blmde de dediim gibi, konjonktrler kuram olduka
g bir kuramdr ve ben burada o konuya girmek niyetinde deilim. Ama Marxn
retkenliin artmasnn konjonktr deiikliklerinin ortaya kmalarna yol aan
elerden biri olduu yolundaki inanc bana nemli grnd iin, bu inanc
destekleyecek birka besbelli dnceyi gelitirmeme izin verilsin.
Aadaki mmkn gelimeler listesi, tabi, tketici deildir; ama yle dzenlenmitir ki, emein retkenlii artt zaman bu gelimelerden en az biri ve belki
de birka birden ortaya kacak ve retkenliin artn dengeleyecek oranda etkili
olacaktr.
A) Yatrmlar artar, yani baka mallar retme gcn arttran trden sermye
mallan retilir. (Bu da retkenliin daha ok artmasna yol aaca iin tek bana
uzun zaman retkenliin artmasnn etkilerini dengelemeyi salayamaz).
B) Tketim artar.
8. KISIM
MARXIN AHLAKI
22
TARIHSICILIIN AHLK KURAMI
arxn Kapitali yazmaktaki amac, toplumsal gelimenin kanlmaz yasalarn bulmakt. Toplum teknolojisine yararl olacak ekonomi yasalar bulmak deildi. Kapital, ne dil fiyatlar, servetin eit datm, gvenlik, retimin akla yakn bir ekilde plnlanmas ve her eyin stnde,
zgrlk gibi sosyalist amalarn gereklemesini salayacak ekonomik koullar
konusunda bir incelemeydi, ne de bu amalar zmlemek ve aklamak yolunda
bir giriimdi.
Ama her ne kadar Marx sosyalist amalarn ahlk asndan hakl karlmas
abasna olduu kadar topyac teknolojiye de iddetle kar km olsa da, yazlarnda rtk olarak, bir ahlk kuram da vardr. O, bunu balca toplum kurallarn
ahlk asndan deerlendirmekle dile getiriyordu. Ne de olsa Marxn kapitalizme
ynelttii sulama ahlksal bir sulamayd. Dzen, iindeki tam bir biimsel adlet
ve hakkaniyet ile birlikte ortaya kan, zlim adletsizlikten dolay sulanmaktadr.
Dzen sulanmaktadr, nk smrcy smrleni kleletirmeye zorlayarak
her ikisini de zgrlklerinden yoksun klmaktadr. Marx ne servete kar km,
ne de fakirlii vmtr. O, kapitalizmden servet birikimine yol at iin deil,
oligarik niteliinden dolay nefret ediyordu; bu dzende servet demek br insanlarn hayatlarn etkileme iktidar anlamnda siyasal iktidar demek olduu iin
ondan nefret ediyordu. Emek gc bir meta hline getirilmektedir; bu da insanlarn kendilerini pazarlarda satmalar gerektii anlamna gelir. Marx, dzenden klelii andrd iin nefret ediyordu.
Toplum kurumlarnn ahlksal ynne bylesine nem vermekle, Marx, davranlarmzn uzak beklenmedik etkilerinden dolay olan ykmllmz, rnein toplum asndan dil olmayan kurumlarn hayatn uzatmaya yarayacak
davranlarmzdan dolay stleneceimiz ykmllk zerinde srar ediyordu.
Ama, aslnda geni apta toplumsal ahlk zerine bir alma olmasna ramen,
493
494
8. KISIM: MARXIN AHLAKI
bu ahlksal idealler Kapitalde hibir zaman aktan dile getirilmezler. Bunlar,

rtk olarak dile getirilirler, ama bundan dolay glerini yitirmezler, nk sylenmek istenen pek aktr. yle sanyorum ki, Marx vaaz vermekten nefret ettii
iin ahlk kuramn aka dile getirmekten ekinmitir. Bir yandan talkn verip
bir yandan salkm yutan ahlklara hi gvenemeyen Marx, ahlksal inanlarn
aka dile getirmekten ekiniyordu. Ona gre, insanlk ve drstlk ilkeleri tartlmas gerekmeyen, olduu gibi kabl edilecek eylerdi. (O, bu alanda da iyimserdi). O, ahlklara, onlar ahlkszca sayd bir dzenin dalkavuk savunucular
olarak grd iin saldryordu; liberalizm dalkavuklarna kendilerini beenmiliklerinden dolay, zgrl gnlerinde var olan zgrl yokedici toplum dzeninin biimsel zgrl ile aynlatrdklarndan dolay saldryordu. Bylece,
rtk olarak, zgrlk akn ortaya koyuyordu; ve felsefeci olarak btncle
eilimli olmasna ramen, kesinlikle kolektivist deildi, nk devletin kuruyup
gideceini umuyordu. nanyorum ki, Marxn iman temelde ak topluma bal
olan bir imand.
Marxn Hristiyanla kar taknd tavr da bu inanlar ve zamannda kapitalist smrsnn riyakrca bir savunusunun resm Hristiyanln bir nitelii
olmu olmas gerei ile yakndan ilgilidir. (Tavr, gnnn resm Hristiyan ahlknn Hristiyanla ve insanla aykr bir riyakrlk olduunu ortaya karan1
Hristiyanln byk reformcusu, ada Kierkegaardnkine olduka benzemektedir. Bu trl Hristiyanln tipik bir temsilcisi Fakirlik Yasalar zerinde
Bir Tartma; nsanln yiliini steyen Biri Tarafndan adl, kitabn yazar, Marxn
tehir ettii smr dzeninin ok kaba bir savunucusu olan Yksek Kilise papaz J. Townsenddir. Alk, diye balyor Townsend savunmasna2, yalnz bar,
grltsz ve balamaz bir bask tr olmakla kalmaz, ayn zamanda alma ve
emein en doal drts olarak, en gl abalarn ortaya kmasna yol aar.
Townsendin Hristiyan dnya dzeninde her ey Marxn iaret ettii gibi alan snflar arasnda aln srekli klnmasna dayanmaktadr; Townsend bunun
gerekten nfus art ilkesinin arkasndaki tanrsal ama olduuna inanmaktadr;
nk yle devam ediyor: yle anlalyor ki, her zaman toplumun en aalk,
en zelil ve iren grevlerini yapacaklar hep bulunsun diye, fakirlerin her zaman
bir dereceye kadar bahtsz olmalar bir doa yasasdr. nsan mutluluu bundan
dolay toplam olarak epeyce artar ve daha nzik olanlar da... trl zevklerine uygun
olanlar yapmak iin serbest kalrlar. Ve Marxn bu szlerinden tr kendisine
dedii gibi, nzik dalkavuk papaz hazretleri, Fakirlik Yasalarnn, alara yardm
etmek suretiyle, Tanrnn ve doann dnya yznde kurduklar dzenin hengini ve gzelliini, simetrisini ve dzenliliini bozacan eklemektedir.
Eer bugn bu trl Hristiyanlk dnyamzn byk bir blmnde ortadan kalkmsa, bu olduka geni apta Marxn gerekletirdii ahlksal reformasyonlar sayesinde mmkn olmutur. ngilterede Kilisenin fakirlere kar olan tu-
9. KISIM
SONRASI
23
BILGI TOPLUM-BILIMI
Evrensel ve kiisel olmayan bir doruluk ltne bavurulmas

anlamnda, aklclk son derece nemlidir... Yalnz kolayca egemen
olduu alarda deil, ayn zamanda, hatta daha ok, fikir birliine
varamadklar zaman adam ldrecek kadar kudretli olamayanlarn
bo ryas olarak hor grlp reddedildii daha bahtsz devrelerde de.
BERTRAND RUSSELL
egel ve Marxn felsefelerinin zamanlarnn toplumun deime iinde olduu bir zamann karakteristik rnleri olduu kukusuzdur. Herakleitos ve Platonun, Comte ve Millin, Lamarck ve
Darwininkiler gibi, onlarn felsefeleri de, deiim felsefeleridir ve deien bir toplumsal evrenin o evrede yaayanlarn dnceleri zerinde yapt muazzam ve
herhlde biraz da korkutucu etkiye tanklk ederler. Platon bu duruma her trl
deimeye son vermeye almakla tepki gsterdi. Modern toplum felsefecileri,
deiimi kabl ettikleri, hatta iyi karladklar iin, pek baka bir tepki gsteriyorlar, ama bana bu deiim sevgisi kendi iinde biraz ekimeliymi gibi grnyor.
nk her ne kadar deiimi durdurmak umudundan vazgemi olsalar da tarihsici olarak onu nceden bilmek ve akm kontrol altna sokmak istemektedirler; bu
da onu evcilletirmek abasna pek benzemektedir. Bundan da deimenin tarihsici iin korkunluunu bsbtn yitirmedii anlalyor.
Deiimin daha da hzland zamanmzda, gelecekteki deiimleri ngrme abalar yannda, merkez geni apl programlama yolu ile kontrol altna alma isteini
de gryoruz. (Tarihsiciliin Sefaleti adl kitabmda eletirdiim) bu btnc grler deta Marks ve Platoncu retiler arasnda bir trl uzlamay dile getirirler.
Platonun deiimi durdurmak istei ve Marxn deiimin kanlmaz olduunu ne
sren retisi bir trl Hegelci sentez olarak deiimin, bsbtn durdurulamaPOPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 2: HEGEL, MARX VE SONRASI
505
506
9. ksm: Sonras
yacana gre, hi olmazsa plnlanmas ve gc pek ok arttrlacak olan devlet

tarafndan kontrol altna alnmas talebinin ortaya kmasna yol amtr.
lk bakta byle bir tutum, bir tr aklcla benzetilebilir; Marxn, iinde insann ilk kez olarak kaderinin efendisi olaca, zgrlk cenneti dncesi ile
yakndan ilgilidir. Ne var ki, aslnda aklcla (zellikle de insanln aklc birlii
retisine , bkz. Blm 24) kesinlikle kar olan, amzn akld ve mistik eilimleri ile iyice badaan bir tutumdur. Bunlar sylerken, kanlarmzn, bu arada
ahlksal ve bilimsel kanlarmzn, snf karlar, daha genel olarak da zamanmzn
toplumsal ve tarihsel durumu tarafndan belirlendiini ne sren Marks retiyi
dnyorum. Bu reti, bilgi toplum-bilimi ya da toplum-bilimsicilik ad altnda yakn zamanlarda zellikle M. Scheler ve K. Mannheim1 tarafndan bilimsel bilginin toplum koullar tarafndan belirlendiini ne sren bir kuram olarak
gelitirilmitir.
Bilgi toplum-bilimi, bilimsel dncenin, zellikle de toplum ve siyasa konusundaki dncelerin, bir boluk iinde deil, toplum tarafndan belirlenen bir atmosfer iinde gelitiini ne srer. Bilind ve bilinalt eler onu geni apta
etkilemektedirler. Bu eler, tam da dnrn iinde bulunduu yeri, toplumsal
ortamn belirledikleri iin gzden kaarlar. Dnrn toplumsal ortam, ona apak ya da besbelli doru gibi grnen btn bir kanlar ve kuramlar sistemini belirler. Bunlar ona, rnein btn masalar masadr trnden mantk doruluklar ya
da sradan doruluklar gibi grnrler. Bundan dolay, o birtakm varsaymlar yaptnn farknda bile deildir. Ama onu pek farkl bir ortamdan gelen bir dnrle
karlatrrsak, birtakm varsaymlar yaptm grrz, nk br dnr de bir
varsaymlar sistemine bavuracaktr, ama onun sistemi ilk dnrnkinden ok
farkl olacaktr; ve bunlar o kadar farkl olabilirler ki, arada bir kpr kurmak, iki
sistemin arasn bulmak mmkn olmayabilir. Bu farkl varsaymlar sistemlerinin
her birine bilgi toplum-bilimcileri birer topyekn ideoloji adn vermektedirler.
Bilgi toplum-bilimi, Kantn bilgi kuramnn Hegelci biimi saylabilir. nk,
Kantn edilgin diyebileceimiz bilgi kuramlarna ynelttii eletiriler yolunda
yrmektedir. Bununla Humea kadarki deneycilerin Hume dhil kuramn,
kabaca bilginin duyumlarmz araclyla iimize aktn, yanlmann ise duyu
verilerini kartrmaktan ya da bunlar arasnda meydana gelmi olan armlardan dolay ortaya ktn, onun iin yaplacak en iyi eyin, tamamen alc ve
edilgin durumda kalmak olduunu ileri srdn syleyerek betimlenebilecek
olan kuram anlyorum. Bu edilgin bilgi kuramna karlk (ki ben ona ou zaman
kova akl kuram derim), Kant2 bilginin duyularmz tarafndan toplanp mzeye
konur gibi aklmzda biriktirilen bir veriler ynndan ibaret olmadn, ok geni apta kendi akl etkenliimizin rn olduunu, bilgi elde etmek istediimiz
takdirde, kendimizi var gcmzle aratrmaya, karlatrmaya, birletirmeye ve
genellemeye vermemiz gerektiini ne sryordu.
24
FALCI FELSEFECILER VE AKLA KARI SYAN
arx aklcyd. Sokrates ve Kant ile birlikte, insan aklnn

insan soyunun birliinin temeli olduuna inanyordu. Ne var ki, kanlarmzn snf karlar tarafndan belirlendii yolundaki retisi, bu
inancn kn hzlandrd. Hegelin dncelerimizin ulusal karlar ye gelenekler tarafndan belirlendiini ne sren retisi gibi, Marxn retisi de akla
gven, duygusunu azaltmak eilimini dourdu. Buna gre, gerek sadan, gerekse
soldan tehdit edilince ekonomi ve toplum sorunlarna kar taknlacak aklc bir
tavrn, tarihsici kehanetin ve falc felsefelerin ona cepheden hcuma gemeleri
karsnda direnmesi beklenemezdi. Aklclk ile akldclk arasndaki atmann, amzn en nemli dnsel, hatta ahlksal sorunu hline gelmi olmas
bundandr.
I
Akl ve aklclk (rasyonalizm) terimlerinin anlam bulank olduuna gre, burada nasl kullanldklarn kabaca aklamak gerekecektir. nce bunlar geni anlamlarnda,1 yani yalnz dnce etkenliini deil ayn zamanda gzlem ve deneyimi de
kapsayacak biimde kullanlmaktadr. Bu szleri akldan karmamak gerekir, nk
akl ve aklclk szleri ou zaman daha dar bir anlamda, akldcln deil
de, deneyciliin (ampirizm) kart olarak kullanlrlar; bu anlamda kullanldkta,
aklclk, dnceyi gzlem ve deneyimden stn tutar, bundan dolay da dnclk (entelektalizm) olarak nitelenmesi daha doru olabilir. Ama ben, burada
aklclk szn dncl olduu kadar, deneyimcilii de iine alacak bir
anlamda kullanyorum; tpk bilimin dnceden olduu kadar deneyimlerden de
faydalanmas gibi. kinci olarak, aklcl mmkn olduu kadar ok sorunu akla,
yani duygulanm ve tutkulara deil de, ak dnceye ve snamalara bavurarak zmlemek isteyen tutumdan sz etmek iin kullanyorum. Bu aklama, tabi, pek
515
516
9. ksm: Sonras
doyurucu deildir, nk akl ya da tutku trnden btn terimlerin anlam

bulanktr; akla ya da tutkulara, beden organlarna, rnein beyin ya da kalbe veya
konuma ya da di gcrdatma gibi yeteneklere ship olduumuz anlamda ship
deilizdir. Bundan dolay, biraz daha kesin konuabilmek iin aklcl eylemsel tutum ya da davranlara bavurarak anlatmak daha iyi olabilir. O zaman aklcln,
eletirici dncelere kulak vermeye ve snamalardan bir eyler renmeye hazr
olmak tutumu olduunu syleyebiliriz. Bu, temelde, Ben haksz olabilirim ve sen
hakl olabilirsin ve aba gstererek belki dorulua daha yaklarz diyebilme tutumudur. nsanlarn tartma ve dikkatli gzlem yoluyla nemli sorunlar zerinde bir tr
anlamaya varabileceklerinden; talep ve karlarnn att durumlarda bile, ou
zaman trl talep ve karlar zerinde tartmann ve belki de hakemlie bavurarak hakkaniyetinden dolay herkes tarafndan olmasa bile, ounluk tarafndan
kabl edilebilecek bir zme varmann mmkn- olabileceinden abucak umut
kesmeyen bir tutumdur. Ksacas, aklc tutum ya da belki akla yaknlk tutumu
adn verebileceim tutum, bilimsel tutuma, doruluu ararken ibirlii gereksediimize ve tartmann yardmyla, zamanla nesnellie yakn bir tutuma varabileceimize inanan tutuma yakn bir tutumdur.
Akla yaknlk tutumu ile bilimsel tutam arasndaki bu benzerlii daha yakndan
incelemek ilgin olabilir. Geen blmde bilimsel yntemin toplumsal ynn
bilimci bir Robenson Crusoe uydurma rneinin yardmyla aklamaya altm.
Tpk buna benzeyen bir dnce, akla yaknln, zekdan, ya da dnme yeteneinden farkl olarak, toplumsal bir nitelik olduunu gstermeye yarayabilir. Akln
da dil gibi, toplum hayatnn bir rn olduu ne srlebilir. ocukluunun erken devrelerinde bir adada yalnz kalan bir Robenson Crusoe birok g durumlarn stesinden gelecek kadar zeki olabilirdi; ama ne dili ne de usavurma sanatn
bulabilirdi. tiraf edilmelidir ki, bazen kendi kendimize de usavurma bavururuz;
ama bunu bakalaryla tartmaya alk olduumuz ve bu yolla nemli olann tartlan kii deil, ne srlen usavurma olduunu anladmz iin yaparz. (Tabi
bu son dnce kendi kendimize usavurmalar yaptmz zaman etken olamaz).
Buna gre dilimiz gibi aklmz da baka insanlarla olan ilikilerimize borlu olduumuzu syleyebiliriz.
Aklc tutumun, usavurmay ne srene deil de, usavurmann kendisine nem
vermesinin baz uzak erimli sonular vardr. Bu grtmz herkesi bir akl yrtme ve akla yakn bilgi kayna olma aday saymamz gerektirir; bylece de insan soyunun aklc birlii diyebileceimiz eyi temeller.
Bir bakma zmlememizin, akl toplum hayatnn bir rn, toplum ruhu ya
da nefsinin (rnein, ulus ya da snf ruhunun) bir blm olarak gren ve Burken etkisi altnda, toplumsal kaltma ok eyler borlu, hatta ok geni apta ona
bal olduumuzu ne sren Hegelin ve Hegelcilerin zmlemelerine benzedii ne srlebilir. Arada birtakm benzerlikler olduunu itiraf etmek gerekir. Ne
10. KISIM
SONU
25
TARIHIN BIR ANLAMI VAR MIDIR?
u kitabn sonuna yaklarken okuyucuya tekrar hatrlatmak

isterim ki, bu blmler hi de tarihsiciliin tam bir tarihi olmak niyetiyle yazlmamlardr; bunlar olsa olsa byle bir tarihe yazlacak dank
dipnotlardr, stelik de olduka dank dipnotlardr. Bunlarn, bunun yannda,
toplum ve siyaset felsefesine bir tr giri niteliinde olmalar da sz edilen nitelikleriyle yakndan ilgilidir, nk tarihsicilik, toplumsal, siyasal ve ahlksal ya
da, daha dorusu, ahlkszca bir kuramdr ve bundan dolay da, uygarlmzn
bandan beri pek etkili olmutur. Onun iin temel toplum, siyaset ve ahlk sorunlarna deinmeksizin onun tarihinden szedilememektedir. Ne var ki, itiraf edilsin
edilmesin, byle bir incelemede her zaman gl bir kiisel yn olacaktr. Bu, bu
kitapta sylenenlerin pek ounun kiisel kanlar dile getirdii anlamna gelmez;
siyasal ya da ahlksal konulardaki kiisel kan ya da kararlarm aklamakta olduum ender durumlarda, bu konu ya da kararlarn kiisel niteliini her zaman aka belirttim. Bu daha ok ele alnan konularnn seilmesinin, rnein bilimsel bir
almada olacandan daha ok kiisel bir nitelikte olduu anlamna gelir.
Ne var ki, bu fark da geni apta bir derece meselesidir. Bir bilim bile yalnzca
bir olgular topluluundan ibaret deildir. En azndan bir koleksiyondur, bundan
dolay da koleksiyoncunun ilgilerine, bir gr asna baldr. Bilimde bu gr
as ou kez bir kuram tarafndan belirlenir; yani, sonsuz saydaki olgularn ve bu
olgularn sonsuz trl grnmlerinin arasndan az ok nceden tasarlanm olan
bir kuramla ilgili bulgular ve grnmleri seeriz. Belli bir bilimsel yntem okuluna bal felsefeciler,1 bu trl dncelerden hareket ederek bilimin her zaman
dngl usavurmalar iinde kaldn, Eddingtonun dedii gibi, kendi kuyruumuzu kovalar durumda kaldmz, nk, olgusal deneyimlerimizden ancak
kuramlar biiminde nceden onlarn iine koyduklarmz karabileceimiz sonucuna varrlar. Ne var ki, bu usavurma savunulamaz. Her ne kadar ancak nceden
tasarlanm bir kuramla ilgili olgular setiimiz genel olarak doru ise de, yalnzca
545
546
10. ksm: Sonu
kuram dorulayan olgular setiimiz doru deildir; bilim yntemi daha ok gzmz ap kuram yanllayabilecek olgular aramay gerektirir. Buna bir kuram
denetlemek, kusuru olup olmadn aratrmak, deriz. Ve her ne kadar olgular, kuram gz nne alnarak toplansalar ve kuram sz konusu denetlemeler karsnda
ayakta kald srece onu dorulasalar da, yalnzca nceden tasarlanm bir kuramn bir tr bo tekrarndan ibaret deildirler. Onlar ancak kuramn ne srd
ndeyileri yanllamak iin yaplm deneyimlerin olumsuz sonular olurlarsa
kuram dorularlar ve kuram lehine deerli belgeler saylrlar. Bundan dolay bir
kuramn denetlenmesini mmkn klan ve yleyse ona bilimsel bir nitelik kazandran eyin bu yanllanabilmesi, rtlebilmesi zellii olduunu ne sryorum; ve bir kuram konusunda yaplan btn denetlemelerin onun yardmyla elde
edilmi ndeyileri yanllamak abalar olmas, bilimsel yntemin ipucunu verir.2
Bilimsel yntem konusundaki bu gr bilimsel kuramlarn ou kez deneyimlerle rtldklerini ve gerekten bilimsel gelimeyi salayan yntemin bilimsel
kuramlarn rtlmeleri olduunu gsteren, bilim tarihi de dorular. Buna gre,
bilimin dngsel olduu iddias savunulamaz.
Ama bu iddiann bir esi doru olmakta devam eder; yani, btn bilimsel betimlemelerin geni apta seici olduklarn, bunlarn her zaman kuramlara bal
olduklarn ne sren esi. Durum en iyi bir arama lda benzetmesine dayanlarak anlatlabilir. Ben buna ou kez, onu kova akl kuramndan ayrmak iin,
bilimin arama lda kuram derim.3 Arama ldann neler gsterecei, her
ne kadar tabi karmza kacak eylere de bal olsa bile, ldan durumuna, onu
nerelere ynelttiimize, nn iddetine ve rengine bal olacaktr. Bunun gibi,
bilimsel betimleme de, her ne kadar ayn zamanda betimlenen, gereklere de bal
olsa bile, geni apta gr amza, ou zaman da denetlemek istediimiz kurama bal olan ilgilerimize bal olacaktr. Gerekten de sz konusu kuram ya da hipotez (varsaym) bir gr asnn kristallemesi olarak betimlenebilirdi. nk,
eer gr amz dile getirmeye kalkrsak, bu anlatm, genel olarak bazen bir alma hipotezi dediimiz ey olarak, yani grevi olgular seip dzenlemekte bize
yardmc olmak olan geici bir hipotez olarak ortaya kar. Ama iyice bilmemiz
gerekir ki, hibir kuram ya da hipotez bu anlamda bir alma hipotezi olmaktan
teye gidemez ve her zaman byle kalr. nk, hibir kuram sonul deildir ve her
kuram olgular sememize ve dzenlememize yardm eder. Btn betimlerin bu
seici nitelikleri, onlarn belli bir anlamda greli olmalarna yol aar; ama ancak
gr amzn baka olmu olmas hlinde, bunu deil de baka bir betimi ne
srm olacamz anlamnda. Sonra bu sz konusu betimin doruluuna olan
inancmz da etkileyebilir; ama betimin doruluu ya da yanll sorununu etkilemez; doruluk bu anlamda greli deildir.4
Btn betimlemelerin seici olmalarnn nedeni, kabaca sylenirse, dnyamzdaki olgularn mmkn grnmlerinin sonsuz zenginliidir. Bu sonsuz zenginli-
NOTLAR
BLM 11IN NOTLARI

1.
(12a) Aristotelesin Platona ynelttii eletirilerin ou kez, hem de nemli yerlerde, haksz olduklar
birok felsefe tarihisi tarafndan teslim edilmitir. Bu, Aristoteles hayranlarnn bile, ou kez ayn
zamanda Platona da hayran olduklarndan, onu savunmakta glk ektikleri konulardan biridir. Yalnz
bir tek rnek olarak alabileceimiz Zeller, Aristotle and the Eariier Peripatetics adl, ngilizceye Costel
loe ve Muirhead tarafndan 1897de evrilmi olan, yaptnn II. cilt, s. 261inde Aristotelesin En yi
Devletindeki toprak datanna deinerek, yle diyor: Platonun Kanunlarnda da, 745c ve ilerisinde
buna benzer bir tasar vardr; oysa Aristoteles, ufack bir farktan tr, Platonun ne srd dzeni
pek uygunsuz saymaktadr. G. Grote de, Aristoteles adl yaptnn XIVnc blmnn ikinci paragra
fnn sonunda, buna benzer bir ey sylemektedir. Aristotelesin Platona ynelttii, ve onu buna iten
nedenlerden birinin Platonun yaratcln kskanmas olduunu dndren, pek ok eletiri gz nne
alnnca Nikomakhos Ahlk, 1, 6,1de verdii, dorulua olan saygsnn onu kendisi iin en aziz olan
eyi, Platona olan sevgisini, bile feda etmeye zorlad yolundaki ok takdir edilmi olan, cidd teminat
bana biraz mralik gibi grnyor.
2.
(12b) Kar. Th. Gomperz, Greek Thinkers, ben aktardm satrlar Almanca basmndan, IIInc basm,
s. 298, & 6dan alyorum. Bkz. zellikle Aristoteles, Politika, 1313a.
G. C. Field, Plato and his Contemporaries, s. 114 ve ilerisinde Platon ve Aristotelesi Bu olayn, yani,
Makedonya istilsnn imkn, Aristoteles sz konusu olunca da, gereklii, gzlerinin nnde olduu
hlde, ... bu yeni gelimeler konusunda hibir ey sylememeleri sulamasna kar savunuyor. Ne var
ki, Fieldin belki de Gomperze yneltilen savunusu, bu trl sulamalar yapanlar ar ekilde itham
etmesine ramen, baarszdr. Field, bu eletiri... alas bir anlay eksikliini ortaya koyuyor, diyor.
Tabi, Field ile birlikte, Makedonyann uygulad trden bir hegemonyann yeni bir ey olmadn ne
srmek pekl dorudur; ama, Platonun gznde Makedonya en azndan yar-barbard, bundan dolay
da doal bir dmand. Field, Makedonyann bamszl tam olarak yok etmediini ne srmekte de
hakldr, ama Platon ve Aristoteles acaba bu ortadan kaldrmann tam olmayacan nceden kestir
miler miydi? Ben, Fieldinki gibi bir savunmann, dpedz pek ok eyi, bu arada Makedonya istilsnn
o zamanlar hibir gzlemci tarafndan aka kavranm olamayacan, kantlamak zorunda kalaca
iin, baarsz olmaya mahkm olduuna inanyorum; kald ki, Demosthenes rnei bu sav yantlamaya
yeter. Asl sorun udur: Niin, sokrates gibi, Pan-Hellen ulusulua biraz ilgi duymu olan Kar. Blm
8in 48-50nci notlar, Devlet 870, ve Fieldin kesinlikle sahih dedii Sekizinci Mektup, 353 ve Syrakusa
iin bir Fenikeli ve Osk tehdidinden endie eden, Platon, Atinaya yneltilen bir Makedonya tehlikesini
grmezlikten geldi? Aristotelesin konu alan buna kar gelen bir soruya verilecek akla yakn bir cevap
onun Makedonya taraftar partinin yesi olduudur. Platonun durumunda verilebilecek bir cevab Zeller.
A. E., 41de Aristotelesin Makedonyay desteklemek hakkn savunurken ne srmektedir: Platon,
mevcut dzenin dayanlmaz hle geldiine ylesine kanat getirmiti ki, kkl deiiklikler neriyordu.
Platonun ardl, diye devam ediyor Zeller, Aristotelese deinerek, eyalar ve insanlar daha derine
inen bir igr ile kavram olduundan, ayn kanya varmaktan daha az kanabilirdi. Baka bir de
yile, verilecek cevap, Platonun Atina demokrasisine duyduu nefretin, Pan-Hellen ulusuluunu bile,
sokrates gibi, Makedonya istilsn drt gzle beklemesine yol aacak kadar, at olabilir.
3.
(12b) Bu ve bundan sonra aktarlm olan blm, Aristotelesin Politikasndan alnmlardr,

1254b-1255a; 1254a; 1255a; 1260a. Bkz. Bunun yannda: 1252a ve ilerisi (1, 2, 2-5); 1253b ve
ilerisi (I, 4, 386, zellikle de I, 5); 1313b (V, 11, 11). Bundan baka, klelerle zgr kiilerin doaca
farkl olduklarnn ne srld, Metafizik, 1075a. Ama bunun yannda u szlere de rastlyoruz: Baz
klelerde zgr insanlarn ruhu, bazlarnda ise bedeni vardr. (Politika, 1254b). Kar. Blm 8in 50
563
564
KITAP 2: HEGEL MARX VE SONRASI

(2)nci notunda aktarlan Platonun Timaeusu, 51e. Pek nemsiz bir deitirme, ve Platonun Kanunlar
zerine tipik bir dengeli yarg iin bkz. Politika, 1260b: Bizi klelerle konumaktan men edenler (bu
Aristotelesin Platondan sz ederken sk sk kulland bir ifadedir) ve onlara ancak emir dili ile hitap
etmemiz gerektiini ne srenler yanlyorlar, nk ocuklar kadar klelere de nasihat etmek gerekir.
(Platon, Kanunlar, 777ede klelere t verilmemesi gerektiini sylemiti). Zeller, Aristotelesin kiisel
erdemlerini sayd uzun listesinde (A. E. I, 44) ilkelerinin, soyluluundan ve klelere gsterdii iyi
niyetten sz ediyor. Daha nce Alkidamas ve Lykophron tarafndan ne srlm olan, belki daha az
soylu olmakla birlikte hi kukusuz daha iyi niyetli ilkeyi, kleliin bsbtn ortadan kaldrlmas ilkesini,
hatrlamadan edemiyorum. W. D. Ross, (Aristotle, 2nci basm, 1930, s. 241 ve tesi) Aristotelesi klelik
konusunda benimsedii tutumdan dolay savunarak: Bize gerici grnd yerde adalarna ilerici
grnm olabilir diyor. Bu grn desteklemek iin, Ross, Aristotelesin Hellenin Helleni kle et
memesi gerektiini ne sren retisinden sz ediyor. Ama bu reti, hi de devrimci bir reti deildi,
nk Platon da, belki Aristotelesten elli yl nce, bunu ne srmt. Ve Aristotelesin grlerinin
gerekten de gerici nitelikte olduklarn en iyi gsteren ey, bu grlerini tekrar tekrar hi kimsenin
doaca kle olmadn ne sren grlere kar savunmay gerekli grmesi ve kendisinin de Atina
demokrasisindeki klelik aleyhtar akmlardan sz etmesidir.
Aristotelesin Politikas zerine mkemmel bir yoruma G. Grotenin (buraya birka satrn aktardm,)
Aristoteles adl yaptnn XIVnc blmnn banda rastlanabilir: Aristotelesin Politikann son iki
kitabnda, yetkine yakn bir dzen hakknda kendi grn temsil etmek zere ne srd ynetim
biimi, besbelli Platonun Kanunlarna dayanmaktadr; ve ondan ayrld nemli konular, gerek mal
ortakln, gerekse kar ve ocuklarn ortakln kabul etmemesidir. Bu felsefecilerin her ikisi de her
trl almadan ve para getiren iten kurtulmu olan, ve kapal bir evre olarak birleik demetler
commonwealth vatandalarn meydana getiren ayr bir yerliler snf kabul eder. Bu snf aslnda
ehiri birleik devletleri meydana getirir; ehirde yaayanlarn geri kalan birleik devletlerin yesi
saylmazlar, ancak ona yardmc varlklardr gerekli yardmclar, kukusuz, ama yine de, kleler ya da
mal srleri gibi, yardmclar. Grote, Aristotelesin En yi Devletinin, Devletten ayrld yerlerde, geni
apta Platonun Kanunlarn izlediinin farkndadr. Aristotelesin Platona ball demokrasinin zafe
rine boyun emesini dile getirdii yerde bile aka ortaya kmaktadr; kar. zellikle Politika, III, 15;
11-13; 1286b (buna paralel satrlar iin bkz. IV, 13; 10; 1297b). Sz konusu satrlar demokrasi hakknda
unlarn sylenmesiyle sona eriyor: yle anlalyor ki, bundan sonra baka hibir ynetim ekli mm
kn olmayacaktr; ne var ki, bu sonuca Platonun Devletin VIII-IXuncu kitaplarnda anlatt devletin
yklmasn konu alan hikyeye pek benzeyen bir usavurma ile varlmaktadr; Aristotelesin Platonun
hikyesini kyasya eletirmesine ramen, (rnein, V, 12 ve 1316a vd.nda).
4.
(13a) Aristotelesin banausik terimini meslek erbab, ya da para kazanan anlamnda kulland Politika, VIII, 6, 3 ve tesi (1340b)de ve zellikle 15 vd.nda (1431b) aka grlmektedir. Meslek erbab,
rnein bir flt, ve tabi her zanaatkar ve ii, banausiktir, yani vatanda, zgr adam deildir, her
ne kadar tam kle olmasa bile; banausik bir adamn durumu, ksm ya da snrl bir kleliktir (Politika, I, 14; 13; 1260b). Anladma gre, banausos sz ate iisi anlamna gelen Hellen-ncesi bir
szden tremitir. Sfat olarak kullanld zaman sz konusu insann soyunun ve kastnn onu belli
bir alanda almak yetkisinden yoksun kld anlamna geliyor. (Kar. Greenidge, Adamn hazrlad
Devlet basmnn 450e30a yazlan notunda aktarlmtr). Dk kasttan, zelil, alaltc, ve baz
balamlarda haddini bilmez olarak evrilebilir. Platon da szc Aristotelesin kulland anlamda
kullanr. Kanunlarda (741e ve 743dde) banausia sz miras yolu ile elde ettii topra ilettirmekten
baka yollarla para kazanan adamn zelil durumunu dile getirmek iin kullanlmaktadr. Ayn zamanda
bkz. Devlet, 495e ve 590c. Ne var ki, Sokratesin bir ta ustas olduu geleneini, Ksenophanesin
(Memorabilia, II, 7de) anlatt hikyeyi ve Anthisthenesin iyi almay vdn, Kiniklerin tavrlarn
hatrlarsak, o zaman Sokratesin para kazanmann alaltc bir ey olduu yolundaki aristokrat nyar
gsna katldn pek pheli saymamz gerekir. (Oxford ngilizce Szl banausic szcn salt
mekaniksel, mekanie zg olarak evirmeyi neriyor, ve Grote, Eth. Fragmenten, vi, 227, Aristotle, II.
basm, 1880, s. 454 kaynak gsteriyor; ne var ki, bu eviri fazla dardr, ve balangta Plautarkhosu
yanl anlamasna dayanmas mmkn olan, Grotenin szleri de bu yorumu hakl karmamaktadr.
Shakespearein Bir Yaz Gecesi Ryasnda olup olacaklar mekanik bunlar szlerinin, tam da banausik
kiiler anlamnda kullanlm olmas ilgintir; ve bunun Northun evirdii Marcellusun Hayat adl kitap
ta yer alan Arkhirnedes ile ilgili bir blme bal olmas pekl mmkndr).
Mind, cilt 47de A. E. Taylor ve F. M. Cornford arasndaki ilgin bir tartma yaynland; burada s. 197
ve ilerisi Taylor, Platonun, Timaeusun belli bir yerinde, tanrdan sz ederken, beden hizmeti gren
bir kyl iftiyi dnm olabilecei yolundaki grn ne sryor; bu gr, Cornford tarafndan,
EKLER
GEREKLER, STANDARTLAR VE DORULUK: GRECELIIN

ELETIRISININ DEVAMI
amanmzn balca felsef illeti, dnsel ve ahlksal bir greciliktir, ve bunlarn ikincisi hi olmazsa ksmen birincisine dayanmaktadr. Grsellik (veya isterseniz, phecilik) derken, ksaca sylendiinde,
rekabet eden kuramlar arasnda bir seme yapmann istee bal olduunu; ya nesnel doruluk denen bir ey olmad, hi olmazsa (bsbtn doru olmasa bile)
teki kuramlardan daha doru olan bir kuram olduunu bile ne srmek mmkn
olmad iin, ya da iki veya daha ok kuram sz konusu olduunda, bunlarn hangisinin daha iyi olduuna karar verdirecek bir yol olmad iin istee bal olduunu ne sren kuram anlyorum.
Bu Ekte* nce Tarskinin doruluk kuramnn (ayn zamanda bu kitabn dizininde Tarskinin altna baknz), belki benim dorulua yaklama kurammdan
yararlanm hliyle, bu illetin saltmas yolunda epeyce etkili olabileceini ne
sreceim; ama itiraf ederim ki, tam saltmaya varmak iin bu yeterli olmayabilir
ve benim baka bir yerde gelitirmi olduum** otoriteci olmayan bilgi kuram gibi,
baka tedbirler de gerekebilir. (Aadaki 12. ve sonraki blmlerde) gstermeye
alacam gibi, standartlar alanndaki durum (zellikle ahlk ve siyaset alanlarndaki durum) gerekler alanndaki duruma az ok benzemektedir.
1. DORULUK
Verilebilecek hibir cevap olmadndan emin bir pheci havasyla sorulan Bilgi
nedir? sorusundan grecilii destekleyen baz iddialar kmaktadr. Ne var ki, Pilatusun sorunu (her ne kadar kendisini hi de tatmin etmeyecek bir ekilde olsa
bile) basit ve akla yakn bir ekilde cevaplandrmak mmkndr; u ekilde: Bir
iddia, nerme, cmle veya inan dorudur, ancak ve ancak gereklere uygunsa.
Dr. Wlliam D. Barteyin, bu kitabn 24. blmn zellikle s. 203 dzeltmeme yardm etmekle
kalmayp, bu Ekte de nemli deiiklikler yapmama yol aan derin eletirisine minnettarm.
*
Bkz. rnein imdi Conjectures and Refutations adl kitabmn girii olan On the Sources of Knowledge and Ignorance adl yazm ve zellikle o kitabn 10. blm; tabi, ayn zamanda Logic of
Scientific Inquiry adl kitabm.
**
631
632
KITAP 2: HEGEL MARX VE SONRASI
Ama bir nermenin gereklere uygun olmas ne demektir? Her ne kadar pheci
veya greci dostumuza bu soru da ilki kadar cevaplanamaz grnse bile, aslnda
bunu da ayn kolaylkla cevaplamak mmkndr. Verilecek cevap g deildir; her
yargcn, tann doruluun (gereklere uygunluk anlamnda) ne demek olduunu bildiini nceden kabul ettiini dnrsek, bunun byle olacan bekleyebiliriz. Gerekten de verilecek cevabn deta sudan bir cevap olduu ortaya kyor.
Bir anlamda sudandr da, yani bir kes Tarskiden sorunun nermelerden ve gereklerden sz eden ve bunlarn arasnda geerli olan bir tr uygunluk ilikisine
konu olan bir sorun olduunu, bundan dolay da zmnn de nermelerden
ve gereklerden ve bunlar arasnda geerli bir trl ilikiden sz etmesi gerektiini
rendikten sonra sudan grnr insana. u cmleyi gz nne alnz:
Smith saat 10.15ten az nce emaneti dknna girdi nermesi ancak, ve ancak
Smith saat 10.15ten az nce emaneti dkknna girmise, gereklere uygundur.
talik harflerle yazlm olan bu paragraf okuduumuz zaman ilk gzmze
arpan ey, ne srd iddiann ne kadar sudan bir iddia olduudur. Ama bir an
iin sudanln bir kenara koyun; bu cmleye bir kez daha ve daha dikkatli olarak
bakarsak unlar grrz: (1) Bir cmleden ve (2) baz gereklerden sz eder; ve
(3) bundan dolay da sz konusu nermenin gereklere uygun olduunu ne srerken geerli olmasn bekleyeceimiz besbelli koullar dile getirebilir.
talik harflerle yazlm olan paragrafn ilgin bir bilgi veremeyecek kadar basit olduunu dnenlere (daha nce de sz edilmi olan) herkesin doruluun
veya geree uygunluun ne demek olduunu (hi olmazsa zerinde derin derin
dnmedii srece) bildiine gre, bunun, bir anlamda, sudan bir sorun olmas
gerektii gereini hatrlatmak gerekir.
talik harflerle yazlm paragrafta dile getirilen dncenin doru olduunu u
ikinci italik harflerle yazlm olan paragraf araclyla dile getirmek mmkndr:
Bir tank tarafndan ne srlen: Smith saat 10.15ten az nce emaneti dkknna girdi iddias, ancak Smith saat 10.15ten az nce emaneti dkknna girmise dorudur.
talik harflerle yazlm olan bu ikinci paragrafn da ok sudan bir ey syledii
aktr. Buna ramen, bir tann verdii ifadeye doru yklemini uygulamann
gerekli ve yeterli artn dile getirmektedir.
Bazlar bu paragraftaki fikri ylece dile getirmenin daha doru olacan dnebilirler:
Tann ne srd Smithin saat 10.15ten az nce emaneti dkknna girdiini
grdm iddias, ancak tank, Smithin saat 10.15ten az nce emaneti dkknna
girdiini grmse dorudur.
talik harflerle yazlm olan bu nc paragraf ikincisiyle karlatrrsak,
DIZIN
A
Acton, L. 149, 579, 628
aklama
nedensel aklama 547549,
627
tarihsel aklama 550, 627
adlet
Platonun adlet teorisi 122,
125, 134, 236, 281, 285
Adam, J. 69, 103, 116, 154,
160, 210, 212, 215,
221224, 232, 235
240, 245248, 251,
259262, 265267, 280
292, 564
adclk 217, 335, 570, 578
metodolojik (yntembilimsel) adclk 58, 218,
568, 570, 578
varlkbilimsel adclk 578
Adler, A. 407, 597, 618
Aeschines 283
Agassi, J. 23
Agrippa, M. 581
ar su 636, 637
ahlk kararlar 85, 522, 574,
622
ahlksal ftrizm 499, 529,
540, 555, 557, 592, 628
ahlksal pozitivizm. Bkzpozitivizm
Akademia 47, 69, 148, 149,
217, 232, 245, 255
aklclk 27, 369, 485,
505, 506, 515528,
531542, 561, 579,
585, 587, 592, 618,
622, 626, 629, 655
eletirici aklclk 520522,
619, 622
akldan umut kesilmesi 337,
541, 644
ak 45, 48, 50, 5357, 6365,
95, 102, 209, 210218,
239, 258, 281, 290
Alexander, S. 581
Alkidamas 92, 114, 130, 162,

192, 233, 251, 263,
275, 564
Alman idealizmi 344, 347
aalk duygular 373, 377
hiilik 642
nihilizm 93
romantizm 241, 364, 382
ulusuluk 361, 364, 368,
373, 377, 379, 386,
582, 587
alogos 296
Anaksimandros 195, 208210,
214, 281
anari 121, 126, 249, 271,
315, 601
Ancillon 356
Anderson, E. N. 364, 582, 584,
587
Anderson, S. 309
Angelus Silesius (Scheffler,
J.) 624
anmsama (anemnesis) 220
Anthisthenes 337, 564, 571,
577
antinomi, Kantn 352, 583.
Ayrca bkzparadoks
Antiphon (Sofist) 91, 95, 114,
231236, 246, 263,
275279
Antisthenes 114, 143, 162,
164, 192, 200, 233,
236, 262266, 278, 288
Apollon 302
Aquinumlu Thomas (Thomas
Aquinas) 233, 292,
525
araya girmecilik 433, 443,
445, 474477, 481,
487, 541, 601, 605,
608, 612, 614
aristokrasi 42, 47, 68, 70, 72,
193, 222, 243, 246,
292, 322, 442, 582,
588, 607
Aristoksenos 280
Aristophanes 190, 192, 219,
246, 286288
Aristoteles 39, 42, 45,
5360, 64, 70, 92, 111,
115, 120, 129, 188,
209222, 227236,
241251, 256,
260267, 275280,
286, 289, 291, 296,
321346, 350354,
361, 377, 382, 513,
534, 563590, 596,
624, 627
arkaizm 275, 625
Arkhelaos 231
Arkhimedes 175
Arkhytas 201
Armstrong, H. E. 581
artk nfus 467, 472476,
480, 490, 613
Aspasia 246
astroloji 213, 580
ak 405, 407, 533
ate 44, 96, 209, 214
Atina 47, 6972, 76, 81, 92,
113, 144, 154, 159,
163, 186203, 211,
219, 222228, 233,
246, 255, 259, 262,
266, 277284, 287
289, 297300, 307,
314, 321, 563, 579
Atina Anayasas (Yal Oligarkh) 194, 222, 280,
283
Atinal Yabanc 287, 305
Aziz Augustine 221
Augustus (mprator) 338, 619
autarklk 97, 190, 232, 236
B
baba egemenlii devleti 191,
194
Babbitt (S. Lewis) 292
Bacon, F. 333, 534, 575, 627,
639
Bakunin, M. A. 600
POPPER|AIK TOPLUM VE DMANLARI|657
658
Banse, E. 378, 590

bar 121, 198, 250, 269273,
278, 312
Barker, E. 122, 130, 233, 240,
249252, 259, 266
Barth, K. 232, 556, 625, 628
Bartley, W. W. 24
btl itikat 579
Batnn k (O. Spengler)
229
Bavink, B. 581
bebek ldrme 276
van Beethoven, L. 307, 502,
belirimcilik (determinizm)
389, 392, 410, 436,
500503, 594, 601
Bellamy, A. 607
bencillik 118122, 125,
131134, 249, 252,
279, 560, 604
Benda, J. 653
Bentham, J. 526
Bergson, H. 207, 275, 291,
371, 519, 543, 581,
589, 625
Berkeley, G. 578, 627
Bernard (Clairvauxlu) 619
Bernays, P. 570
Bernstein, A. 608
Best, W. 382, 590
betimleme
bilimsel betimleme 59, 546
Bevan, E. 580
Bias, I. 43, 210, 582
Bilge Zion htiyarlar 402
bilgi 49, 56, 65, 73, 90, 102,
142, 156, 171, 189,
208, 217, 227, 237,
251, 262, 277, 291, 297
bilgi ve kan 56, 101
bilgi kaynaklar 227, 648650
bilgi kuram 506509, 584,
631, 635, 642, 650
bilginin artmas 637
bilim 27, 51, 58, 88, 102, 142,
148, 163, 192, 194,
234, 253, 255, 296
Crusoecu bilim 511
doal bilimler 576
genelleyici bilimler 548,
628
kova akl kuram 506, 546
tarihsel bilimler 549
toplum bilim 2830,
96, 218, 269, 393,
401404, 411, 513,
541, 572, 596
toplum bilimleri 269, 405,
596
bilimsilik 269
bireycilik 114, 118120,
130133, 142, 155,
184, 192, 196, 248,
256, 277
von Bismarck, O. 368
Blanc, L. 236, 594
Blueher, H. 624
Bodin, J. 136
Boehme, J. 619
Bohr, N. 622
Bosanquet, B. 385
Bowra, C. M. 218
Bradford Psikoposu 208, 274
Bradley, F. H. 230
Broadhead, H. D. 264
Bruno, G. 356
Bryson (Achaeal) 244
Buckle, H. T. 628
Burke, E. 128, 249, 350,
370, 440, 516, 519,
581585, 603
Burnet, J. 89, 209, 213217,
230, 235, 255, 260,
276, 280290
Burns, E. 221, 236, 591, 602
Bury, R. G. 219, 305, 312
Butler, S. 148, 256, 293
bteleme 169
byk adamlar 11
Byk Dng 210
Byk Kuak 92, 192, 201,
234, 263, 306
Byk Yl 48, 210, 212
Bywater, I 210, 281
C
Caird, E. 326, 567, 582, 590
Capek, K. 586
Carlyle, T. 600
Carnap, R. 217, 231, 260, 570,
571574, 584, 590,
618, 623626
Carruthers, J. 274, 594
Carus, P. 624
Cassirer, E. 257, 262, 585,
587, 624
Catlin, G. E. G. 57, 234, 247,
274, 292
Ceasar (Sezar) 431, 550
cenaze treni sylevi 193
Cesur Yeni Dnya (A. Huxley)
136
ceza 44, 155, 171, 235, 240,
304
Chaplin, C. 584
Charles, V. 431
Cherniss, H. 222, 255
Cicero 252, 263, 280
von Clausewitz, K. 375
Cohen, M. R. 572, 574, 594
Cole, G. D. H. 597, 600, 613
Comte, A. 63, 67, 211, 221,
394, 447, 491, 505, 576
Cope, G. 208, 274
Copernicus, N. (Kopernik) 295
Cornford, F. M. 213217, 223,
235, 243, 258, 264, 564
Costelloe, B. F. C. 563
Crantor 224, 593
Credo (K. Barth) 232, 556, 628
Crossman, R. H. S. 108, 144,
146, 152, 179, 218,
240, 255, 257, 283,
291, 333, 572
Crusoe. BkzRobinson
elikiler 286
eviri 15, 109, 128, 211, 239,
262, 298, 302, 308,
310, 314
rme 48, 57, 65, 79, 97,
101, 203, 212, 218, 220
kozmik rme yasas 49
kozmik rme yasas /
kozmolojik soysuzlama 101
D
Dalziel, M. 23
Damon, I. 228
Daniel (Danyal Peygamber)
259
Darwin, C. 290, 293, 354, 505,
566
Darwincilik / Darwinizm 293,
371
Davies, J. L. 241, 248, 258,
290
deiim 43, 49, 63, 107
Herakleitosun deiim
teorisi 43, 212
Platonun deiim teorisi
219
demokrasi 15, 30, 6770,
139, 143, 180, 186,
193201, 246, 253,
268, 275, 289
Atina demokrasisi 70, 113,
186, 189, 191, 196,
224, 246, 255, 263,
287, 307, 563
demokratik denetim 138, 143,
430
DIZIN
Demokritos 42, 192, 210, 212,

231, 242, 262, 264,
275, 280, 296, 338,
341, 343, 365, 576, 580
Demos 288
Demosthenes 563
deneme 59, 102, 147, 172,
176, 197, 274, 288, 306
denetim 30, 77, 127, 134,
137140, 234, 273
denet ve denge teorisi 137,
140
Descartes, R. 365, 578, 627,
639
devlet 44, 49, 53, 5660,
67, 70, 78, 91, 97,
100104, 108112,
120131, 143145,
152158, 163, 165,
170, 189, 193,
197201, 204, 214,
222, 228, 235,
237, 239242, 249,
255257, 266, 271,
279, 304, 313
Devlet Adam (Platon) 30,
48, 49, 66, 70, 75,
107111, 122, 126,
129, 151, 156, 158,
175, 208, 212214,
217227, 239, 267,
274, 285, 287, 303,
305, 309
Devlet (Platon) 55, 63,
6672, 76, 78, 91,
96100, 108, 110116,
120123, 131134,
145, 151155, 157,
160164, 179, 193,
200, 210228,
232267, 274276,
279292, 296, 301,
304, 307310
124
Dickens, C. 119, 248, 256
Diels, H. 208, 210, 264, 280,
296
diergmlk. Bkzzgecilik
Dike 245
diktatr 169, 256, 280
diktatrlerin hayrseverlikleri 611
diktatrlk 139, 290
proleter diktatrl 414,
425, 611
snf diktatrl 137, 425
Dilthey, W. 623
Diogenes 211, 231, 236,
263266, 577
Dion 148, 164, 205, 266, 292
Dirac, P. A. M. 640
diyalektik 101, 146, 157,
160, 161, 170, 174,
237, 238, 255, 261,
287, 343, 349356,
359361, 374, 381,
390, 394, 409, 441,
513, 557, 567, 578,
584586, 593, 597,
603, 607, 609
dogmaclk / dogmatizm 172,
192, 337, 352, 527,
575, 598, 602
desteklenmi dogmaclk
353, 508, 576, 584
doruluk 165, 231234, 253,
260
Dropides 211, 267
Dudley, D. R. 262
Duemmler, F. 262
Duhem, P. 626, 628
durdurulmu 49, 72, 157, 190,
194, 200, 223, 226,
257, 281
Durkheim, E. 184
659
Eros 214, 219

Estabrooks, G. H. 293
estetikilik 100, 167,
173176, 204, 579
eitlik 27, 68, 88, 91, 99,
111115, 118, 132,
192, 241247, 251
eitlikilik 72, 113, 130, 203,
233, 236, 247, 254, 263
Euken, W. 614
Euklides (klid) 242, 244,
255, 295297
Euphakos 256
Eurastos 256
Euripides 92, 114, 192, 233,
249, 263, 279
Euthyphron 202, 212, 290
Ewer, T. K. 23
Ewing, A. C. 240
Falkenberg, R. 581
Faraday, M. 531
Farber, M. 576
Farrington, B. 218
faydaclk 91, 152
Ferdinand (Avusturya Kral)
584
E
Feuerbach, A. 587, 594, 617
Eastman, M. 213, 268, 593
Fichte, I. H. 590
Eddington, A. S. 233, 531,
Fichte, J. G. 241, 265, 337,
545, 626, 628
364368, 378, 389,
egemenlik 22, 134,141, 254
581, 584, 587592, 619
eitim 28, 72, 73, 75, 78, 79,
Field, G. C. 108, 211, 216, 233,
128, 141149, 154,
241, 249, 259, 262,
157, 169, 222, 227, 312
265, 285, 289, 290,
Platonun eitim teorisi 141
563, 578, 581, 595
Einstein, A. 336, 343, 464,
filozof kral 152, 159, 264, 266
512, 551, 569, 597,
Findlay, J. N. 621
625, 628
Fisher, W. 491, 617, 630
Eisler, R. 208, 213, 226, 230,
Fite, W. 218, 290
237, 245, 259, 266, 296 Fitzgerald, E. 608
ekonomicilik 411, 415
Ford, H. 610
Empedokles 211, 216219,
Foster, M. B. 586, 629
566
Fourier, C. 617
Engels, F. 221, 391, 407 411, Fowler, H. 301, 303
417, 423, 425, 456,
Francis, I. (Avusturyal) 584
459464, 469, 481,
Freud, S. 276, 290, 407, 576,
496, 498, 514, 539,
618
591603, 607610,
Freyer, A. 373375, 378, 589,
613, 616, 625
590
engizisyon 122, 287
Friedlein, G. 295
England, E. B. 122, 217, 222,
Fried, M. 584
249
Friedrich (Byk) 262
Epiktetos 264
Friedrich, III 283, 346349,
Epikros 580
354, 356, 361, 366,
Epimenides 620
368, 582, 587
660
Fries, J. F. 343, 583

von Fritz, K. 262
ftrizm 228
563, 568, 578

gne sistemi 250
gvenlik 52, 128, 185, 193,
252, 291
212, 214, 219, 227,

232, 245, 258, 259, 276
Hristiyanlk 88, 120, 122,
327, 338, 340, 346,
G
366, 368, 380, 383,
H
494, 525, 530, 539,
Galiani, A. 617
543, 555560, 578,
Galileo, G. 295, 356, 538
Haeckel, E. 371, 588
594, 604, 617, 622625
Gandi, M. 556
Haiser, F. 375, 589
Hilbert, D. 570
du Gard, R. M. 173, 268
Harris, W. T. 567
Hippias 91, 114, 231, 233,
Gassendi, P. 580
Harvey, W. 538
242244, 263, 275, 307
Gauss, C. 333
Hastie, W. 241
Hobbes, T. 134, 154, 292, 568,
Gazali 627
Hatfield, H. S. 581
569, 571, 578
Gece Kurulu 200, 306
von Hayek, F. A. 13, 23, 211,
Hobhouse, L. T. 385
Gedye, G. E. R. 606
268, 292, 576, 589,
Homeros 41, 208, 225, 227,
Geffken, J. 579
595, 602, 605, 615, 644
247, 265, 277, 289,
gelenek 29, 89, 195, 225, 229, Heath, T. 242244
302, 402, 556, 558
242, 280
Hecker, J. F. 604
Hook, S. 608
Gen Sokrates 303
Hegel, G. W. F. 39, 46, 67,
von Humboldt, W. 365, 654
geometri 161, 242244, 289,
125, 136, 156, 208,
Hume, D. 228, 251, 352, 365,
295
211, 221, 230, 234,
506, 534, 573, 575, 627
gereklik
240, 278, 291, 300,
Hunt, A. S. 228
Platonun gereklik teorisi
321, 326, 333, 337,
Husserl, E. 218, 333, 383, 571,
156
343390, 394, 399,
584, 590, 595, 620, 626
Gilbert, W. S. 208, 274
405, 408413, 417
Hutton, H. D. 576
Ginsberg, M. 595
420, 436, 491, 499,
Huxley, A. 622
Girit 68, 72, 78, 223, 226, 249,
503509, 513517,
Huxley, T. H. 565, 594
284
534, 542, 555558,
hkmet 28, 51, 59, 66, 70,
Glaukon 116118, 131133,
567, 575, 580593,
75, 139, 163, 169, 213,
161, 174, 227, 236,
597, 599, 601, 605,
253, 267
245, 248, 251, 259,
609, 616619, 624,
Hyndman, H. H. 609
290, 292
629, 653655
von Glockner, H. 580
Hegemann, W. 279, 283, 587, I
Gobineau, J. A. 39, 208
591
von Goethe, J. W. 582, 587
Heidegger, M. 383, 571, 575, Inge, D. 292, 617
Gogarten, F. 383
590
rklk 259
Gombrich, E. H. 23, 245, 586, Heiden, K. 344, 653
idealar 147
597
Heine, H. 414, 598, 603
ikicilik (dalizm) 8386, 103,
Gomperz, H. 628
Hempel, C. G. 628
121, 216, 409
Gomperz, T. 108, 194, 216,
Herakleitos 15, 39, 4150,
eletirmeli ikicilik 84, 89,
224, 227, 233, 240,
56, 65, 67, 69, 80, 84,
90, 94
248, 262, 280284,
94, 100, 102, 138, 159,
Marx 410
322, 563568, 626, 628
182, 195, 208218,
uygulamac ikicilik 409
Gorgias 91, 111113, 122,
230, 275, 280, 289,
iktidar 73, 136, 149, 165, 197,
130134, 142, 162,
346, 351354, 359,
201, 229, 247, 250,
192, 212, 232, 236,
375, 408, 505, 559,
253256, 268, 272,
240251, 255258,
581, 589, 597, 619
290293
262265, 282,
Heraklides 149, 293
ilkellik. Bkzarkaizm
285289, 296
Herder, J. G. 241, 275, 363,
insaniyetilik 109, 122, 133,
Gdel, K. 621, 635
364, 581, 587
174, 190, 194, 205,
Green, T. H. 249, 385
Hermias 256
252, 265, 277
Grenfell, B. P. 228
Hermodoros 42
insanln birlii 233, 264
Grossman, R. H. S. 255, 283,
Hermokrates 223, 289
insan srlar 226
290
Herodotos (Herodot) 114, 182, sa Mesih 624
Grote, G. 100, 108, 209, 214,
192, 222, 231, 246,
skender (Byk) 233, 263,
218, 225, 237, 240,
275, 280
322, 338, 362
246, 255, 259, 261,
Hesiodos 4144, 65, 80, 102,
sokrates 149, 164, 224
278, 283, 291, 304,
125, 163, 195, 208,
isonomia 113, 245, 275
DIZIN
iblm 98, 183, 225, 236,

529, 592, 623
iiler 73, 76, 100, 117, 136
iyi 13, 21, 37, 4246, 4953,
5882, 8595, 98,
101104, 108115,
119126, 130148,
151160, 168176,
182, 186189, 193
199, 202204, 208,
211214, 218230,
233, 238, 242258,
261, 266271, 275,
277, 281, 283292,
299, 304311
439, 443, 445, 449,

451, 465, 468, 471,
477, 478, 481, 485,
490, 599, 605, 608,
612, 616
dizginlenmemi kapitalizm
422, 426429, 443,
465, 475, 481, 490,
599, 605, 612
Kapp, W. 463
karanlk alar 205, 339, 579
Kara lm 340
Karneades 134, 252, 292
kartlarn birlii 209, 211
Kartaca 278
Katz, D. 595
J
Kaufmann, E. 378, 590
Kautsky, K. 228, 595, 610
Jaspers, K. 383, 590
Keeling, S. V. 291
Jeans, J. 531, 623, 628
Keller, A. 529, 623
Joad, C. E. M. 108, 240
Kelsen, H. 218, 268, 290
Aziz John (Evanjelik) 340
Kepler, J. 295, 343, 638
Johnson, S. 649
Khairephon 199, 283, 288
Jowett, B. 249, 277
Khairon 256
Julianus 339, 579
Kharikles 255
Jung, E. 378, 590
Kharmides 48, 197200, 211,
Justinianus (mparator) 339,
254, 257, 260, 282, 288
579
Khion 149
Kierkegaard, S. 494, 495, 556,
K
558, 582, 617, 628, 629
King, C. C. 649
kabilecilik 181, 190, 195, 205,
Kinikler 233, 266, 338, 564
271
Kirchhoff, A. 280
Kafka, F. 532, 623
Klearkhos 149
Kallikles 131133, 192, 251,
von Kleist, H. 643
282
Kodros 48, 163, 211, 266
Kallippos 149, 256
kolektivist ahlk 535
kamuoyu 284, 296
kolektivist plnlama 28, 269
Kant, I. 94, 120, 152, 162, 207,
kolektivizm 38, 100, 208, 248,
229, 234, 240, 247,
256, 346, 363, 377,
257, 262, 268, 275,
399, 405, 527, 560,
300, 307, 309, 332,
585, 589, 592, 595
337, 348, 352354,
Kolnai, A. 228, 379, 384,
357, 363365, 374,
589591, 624
378, 385, 413, 506,
komnist partiler 390, 459,
507, 515, 519, 527,
484, 610
534536, 575, 577,
komnizm 73, 116, 175, 224,
582588, 598, 603,
229, 237, 249, 391,
619, 622626, 643,
443, 593, 610, 625
646, 653
sava komnizmi 175, 391,
kanun 39, 43, 48
593
kapal toplum 27, 81, 83, 125,
Konstantin (mparator) 339
183185, 190, 195,
Koriskos 256
201, 207, 230, 275,
kozmik (rme) 48, 209, 212,
276, 291, 293, 338,
219
366, 382, 530, 617
kozmoloji 104, 243, 295
kapal toplumun k
Platon 237
185, 203, 276, 291
kozmopolitlik 233, 263, 279
kapitalizm 417, 419, 422, 428,
661
Kraft, J. 256, 571, 590

Kraus, K. 604, 607
Krieck, E. 379, 590
kriter 633
Kritias 48, 71, 154, 192, 194,
197200, 211, 219,
223, 249, 255, 259,
260, 275, 279283,
288, 293, 299301
Krohn, A. 248
Ksenokrates 256
Ksenophanes 44, 195, 216,
232, 277, 289
Ksenophon 222, 236, 260,
263, 267, 280, 283288
Kuratowski, K. 230
Kyros 225, 284
L
de Lagarde, P. 382
Laird, J. 620
Lakedaimonia 225
Lamarck, J. B. 505
Langford, E. H. 620
Larsen, H. 23
von Lassalle, F. 208, 211
Laurat, L. 602, 608610, 617
Lauwerys, J. A. 300
Lenin, V. I. 169, 175, 391, 409,
414, 423, 458, 465,
475, 482, 591594,
597, 599, 607,
610612, 616, 625
Lenz, F. 378, 590
Leptines 149
Lessing, G. E. 587
Leukippos 210
Levinson, R. B. 298315
Lewis, S. 292
Liddell, H. G. 301, 313
Lindsay, A. D. 222, 258, 261,
271
Lippmann, W. 207, 389, 431
Livy 276
Locke, J. 365, 568, 573, 578,
580, 627
Loewenberg, J. 580583
Aziz Loyola 542, 625
Lucretius 580
von Ludendorff, G. 378, 590
Lummer, O. 628
Luther, M. 495, 617
Lybyer, A. H. 226
Lykophron 92, 97, 114,
130132, 162, 192,
233, 236, 250, 260,
263, 275, 292
662
Lykurgos 246
Lysandros 191, 283
Lysias 277
Muirhead, J. H. 563
Mure, G. R. G. 569
mutlakiyetilik 349, 356, 358,
366
131, 189, 192196,

202, 204, 207, 221,
226, 228, 246, 248,
263, 280, 292, 311314
M
Phaleas 182, 275
N
Philippos 322
Mabbot, J. D. 23
Philodemus 263
Macaulay, T. B. 253
Nagel, E. 572, 574
Pindaros 91, 97, 231, 236, 251
Machiavelli, N. 228, 595
Napoleon, I 86, 87, 345, 363,
Plutarkhos 233, 238, 242245,
Maclver, R. M. 218
498, 587
277
Macleod, W. C. 228
Napoleon, III 498
Poincar, H. 626
MacMurray, J. 531, 553, 623, nedensellik 193, 210, 214,
Polanyi, K. 218, 596
628
270, 394, 411, 626
Pontius Pilatus 556
Malinowski, B. 594
nedensellik aklamas 214, Popper, K. R. 276, 299301,
Malthus, T. R. 290
217
304315
Mannheim, H. 271
Nelson, L. 229, 254, 256
PopperLynkeus, J. 593
Mannheim, K. 605, 618
Nestle, W. 210
Pound, R. 213, 268, 269
Marinelli, W. 244
Neurath, O. 300
pozitivizm
Martensen 629
Newton, I. 295, 343, 538, 551,
ahlksal pozitivizm 354,
Marx, K. 39, 66, 173, 208,
627, 639
361, 499, 581584,
218, 221, 236, 321,
Nicolovius 587
592, 653
371, 388397, 400,
Nietzsche, F. 228, 267, 642
ahlksal ve hukuksal pozi405, 407433, 436,
nihilizm 133, 283,
tivizm 361
439459, 463484,
384, 642
hukuksal pozitivizm 368
487500, 503507,
Pringsheim, E. 628
515, 529, 538540,
O
Prodikos 227
557, 589, 591617, 625
Proklos 242, 295
Oedipos 50
Masaryk, T. G. 362, 586, 592
Protagoras 81, 84, 87, 89, 97,
Oedipos
kompleksi
(dipal
McTaggart, J. 345, 623
154, 192, 196, 212,
kompleks) 290
Meletos 255
227, 231233, 236,
Offenbach, J. 347
Mendelssohn, M. 583, 624
246, 251, 265, 275, 307
Ogden,
C.
K.
628
Menger, A. 231, 570, 593, 596
Proudhon, J. 427
Oppenheimer, F. 228
metafizik 63, 103, 196, 209,
Pyrilampes 289
ortak yemekler 248
217, 255, 281, 285,
Pythagoras 44, 142, 195, 242,
Osborn, H. F. 566
287, 343, 352, 362,
251, 255, 281
otari 108
371, 392, 414, 447,
zgecilik
(diergmlk)
471, 502, 534536,
Q
118120, 135, 141,
570577, 594, 598,
248,
559.
Ayrca
602, 614, 621
Quine, W. van O. 230, 638
bkzbencillik; Ayrca
Metz, R. 385
bkzbireycilik
Meyer, E. 188, 189, 211, 216,
R
246, 253, 256, 267,
P
Rader, M. M. 280, 590
277283, 292, 376,
Ramsey, F. P. 327
589, 628
Paine, T. 94
Rayleigh, L. 628
Miksch, L. 614
Pareto, V. 66, 204, 223, 292,
rekabet 127, 330, 426, 450,
Milford, P. 279
339, 366, 368, 442,
465, 471475, 478,
Mill, James 253
561, 579, 588, 591, 596
490, 497, 551, 571,
Mill, J. S. 365, 394399,
Paris Komn 606, 625
580, 593, 599, 601,
400, 403, 405, 408,
Parkes, H. B. 459, 478,
604, 613615, 631, 636
411, 491, 505, 576,
608612, 615617
Renan, E. 228, 588
593596, 615
Parmenides 568, 619
Ricardo, D. 469, 612, 616
Mitchell, A. 583
Pascal, B. 365
Richards, I. A. 628
de Montesquieu, C. 581
Pasteur, L. 538
Rickert, I. A. 628
Moore, G. E. 574
Patroklos 302
Ritter, C. 298
Morgenthau, H. J. 250
Paul, C. 591
Robespierre, M. 415
Morrow, G. R. 224, 241
Paul, E. 591
Robinson Crusoe 511, 516
Mueller, A. 365, 385
Perdikkas 256
Robinson, R. 306, 311, 315
Hz. Muhammed 541, 542
Perikles 35, 69, 114, 120, 123, Rodman, H. M. 654
DIZIN
Rogers, A. K. 213, 285

408, 417420, 442,
Rosenberg, A. 379, 590
506, 509, 513, 515, 648
von Rosenkranz, K. 581
snf sava 65, 67, 71, 102,
Ross, W. D. 564, 568, 572, 578
191, 408, 452
Rousseau, J.-J. 67, 136, 221,
ynetici snf 66, 68, 7176,
223, 240, 247, 275,
79, 101, 107, 145, 163,
351, 354, 357, 363,
230, 239, 276, 350,
366, 381, 389, 399,
368, 418, 421, 423,
415, 581, 585
425, 440, 456, 460,
ruh
462, 496, 599, 603, 609
Platonun ruh teorisi 202
ynetici snf 74, 76, 441,
Russell, B. 11, 144, 231, 260,
456, 599
319, 365, 431, 533,
snfsz toplum 39, 603
580, 601
snf
Russell, L. J. 231, 599, 622,
orta snf 449451, 457,
644
480, 482, 484, 502, 607
Rustow, A. 208
snf ayrm 265
Ryazanow, D. 591
snf kar 187, 191, 407,
417420
S
snf diktatrl 425
snf kartl 70
Sachs, E. 296
snf mcadelesi 68, 200,
von Salomon, E. 591, 624
208
Sanazzaro, J. 221, 240
Sibree, J. 567, 586
Sandys, J. E. 280
Simkhovitch, V. G. 278
Santayana, G. 292
Simkin, C. G. F. 23, 213, 268,
Schallmeyer, W. 293, 371, 589
615, 617
Scheffler, J. 624
Simplicius 241
Scheler, M. 378, 383, 506, 590 Smith, A. 469, 482, 613, 616,
Schelling, F. W. 337, 344, 364,
632
581, 619
Smith, M. C. 257
Schiller, F. C. S. 582, 587, 654 Smuts 581
Schleiermacher, F. E. D. 581
Sokrates 47, 56, 69, 77, 84, 89,
Schlick, M. 573, 576
91, 94, 96, 114118,
Schopenhauer, A. 337,
122126, 132, 141
343, 348352, 355,
158, 161165, 174,
359, 365, 372, 378,
192, 194204, 207,
384386, 390, 547,
212, 216, 221, 228,
558, 576, 581583,
231233, 236, 238,
587591, 626, 629,
245, 249, 251259,
642, 653
262267, 277293,
Schwegler, F. C. A. 348, 582
297, 303307,
Scott, R. 381
337339, 355, 518,
Scotus, D. 619
525, 532, 559, 564,
Seilmi Halk 38, 41, 208,
578, 588, 619, 626
211, 280, 538
Solon 48, 84, 211
Sextus Empiricus 627
somut grup 195
Shakespeare, W. 348, 555, 564 Sophokles (Sofokles) 192, 279
Shaw, G. B. 240, 275, 371,
soyut toplum 183185
522, 589
Spencer, H. 63
Sherrington, C. 231, 248
Spengler, O. 80, 229, 265, 378,
Shorey, P. 262, 302, 308311
382, 491, 590
snf
Speusippos 324, 351, 566
snf ayrcal 76, 110, 125, Spinoza, B. de 249, 365, 581,
134, 226, 249
583, 619
snf atmas 68, 183, 187, Stapel, W. 380, 383, 590
208, 421, 457
Stebbing, L. S. 623
snf kar 71, 78, 349, 407, Stern, G. B. 268
663
Stevenson, C. L. 240
Stewart, J. A. 274
Stirling, J. H. 343
Strabo 256, 579
T
tanrtanmazlk (ateizm) 155,
195, 305, 339, 371,
382, 524, 579
tarihsel/tarihe ipucu 57, 557
Tarn, W. W. 233, 263265, 280
Tarski, A. 217, 231, 260, 570,
573, 622, 626, 631,
635, 638
Taylor, A. E. 163, 209, 213,
217, 224, 239, 251,
266, 268, 282286,
289, 304, 564, 565
Teutames 43
Thales 208
Theages 164, 267, 288
Themistokles 187
Theophrastos 214
Theopompus 578
Theramenes 282
Thomas Aquinas. BkzAquinumlu Thomas
Thrasybolos 198
Thrasymakhos 91, 123, 131,
133, 192, 252, 282
Thukydides 114, 186194,
198, 221, 227, 246,
267, 277280
ticaret 89, 185, 189, 277, 279,
348, 408, 419, 449, 475
Timokhares 245
de Tocqueville, A. 169, 269
topluluk/cemaat 75, 79,
119122, 127, 152,
164, 185, 190, 250,
267, 362, 364, 367,
378, 404, 517, 545,
565, 618, 624
toplum 31, 57, 59, 81, 97, 179,
183, 207, 218, 221,
223, 240, 247, 250,
269, 275, 306
Townsend, J. 494, 617
Toynbee, A. J. 221, 226,
229, 230, 256, 276,
278, 339, 537543,
578580, 623625, 630
von Treitschke, H. 374, 382
tuval temizleme 174176,
204, 303, 309, 401, 596
664
U
Ueberweg, F. 209
Urey, H. C. 636
uygarlk 13, 59, 80, 92, 213,
276, 293, 483, 532, 568
uylamclk 83, 97, 233
eletirmeli uylamclk 83
Hobbes 154
Platon 251
Protagoras 97
saf uylamclk 83
Sofistler 154
V
Vaughan, C. E. 241, 248, 258,
290, 585
Veblen, T. 229
Vico, G. 221, 582
Vierkandt, A. 218
Viner, J. 23, 291, 594,
612615
Voltaire 275, 283
W
Wagner, R. 228, 503
Waismann, F. 576
Wallace, W. 581
Wallas, G. 207
Webb, L. 623
Webb, S. ve B. 213, 593
Weber, A. 618
Weber, M. 218, 404, 571, 628
Wells, H. G. 248, 617, 622
Whitehead, A. N. 521, 533
536, 581, 622, 624
White, M. G. 627
Wiener, N. 230
Wilde, O. 649
Wilson, W. 362, 592
Winspear, A. D. 255, 292
Wittgenstein, L. 209, 328,
333, 336, 568, 572
576, 590, 618624, 629
Y
Yal Oligarkh 194, 200203,
222, 263, 275, 279, 283
Z
Zeller, E. 209, 218, 326,
563567
Zenon 262
Ziegler, H. O. 385, 591
Zimmern, A. 371, 587592
Zinsser, H. 278, 340, 580

Acik Toplum Ve Dusmanlari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Acik Toplum Ve Dusmanlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Popper, Karl R.

Adres: GMK Bulvar No: 108/16, 06570 Maltepe, Ankara

1. Tarihsicilik ve Kader Efsanesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6. Totaliter Adlet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

10. Ak Toplum ve Dmanlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

11. Hegelciliin Aristotelesten Gelen Kkleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

13. Marxn Toplum-bilimsel Belirimcilii (Determinizmi). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

18. Sosyalizmin Gelii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

22. Tarihsiciliin Ahlk Kuram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

23. Bilgi Toplum-Bilimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505

25. Tarihin Bir Anlam Var mdr?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

Bu, gl ve nemli bir kitaptr. En nfuzlu siyasal teorilerin ardnda

Demokrasinin eski ve yeni dmanlarnn ustalkla eletirmesinden

Grlecektir ki ... Erewhonlular, kolayca burunlarndan tutulup

mrmde, byk adamlar tandm ve kendi apma gre onlarla

BIRINCI BASKININ NSZ

er bu kitapta, insanln en byk birtakm dn nderleri

KINCI BASKININ NSZ

Bugnlerde moda olan btn o bilgelikle dolu kitap ciltlerinin iirme

u kitap, iindekiler tablosundan belli olmayabilecek sorunlara el atmaktadr.

Burada, uygarlmzn karlat baz glkler ortaya serilmektedir

POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI

yaygn nyarglardan sorumlu olan toplum felsefelerini eletirerek yapmaktadr.

POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI

bunlar yapamayacak olan birtakm kimselere gerekten mit ve cesaret verebilir.

kendisinin geni lde, uygarlmzn ykledii arla ve kiisel sorumluluk

iyasete kar gerekten bilimsel, yahut felsef bir tutumun ve

1. Ksm: Kaynak ve Kader Efsanesi

tarihsici retinin yani, tarihin belirli tarihsel ya da evrimsel yasalar tarafndan

1. Blm: Tarihsicilik ve Kader Efsanesi

nunda yeryznn kendisine kalaca, kaderin arac olarak belirlenen, seilmi

ski Yunanda Herakleitosa gelinceye kadar, tarihsici nitelii

1. Ksm: Kaynak ve Kader Efsanesi

aramak sayyorlard. u ya da bu eidinden srelere gelince, byle hareketlerin

PLATONUN FORMLAR YAHUT

1. Ksm: Kaynak ve Kader Efsanesi

Siyasal olaylarn bu ksa zeti, Herakleitosta olduu gibi, Platonun eserlerinde

2. Ksm: Platonun Betimleme Sosyolojisi

Yetkin ve iyi Formlar ya da dealar, kopyalar olan duyumlanabilir eylerden nce

2. Ksm: Platonun Betimleme Sosyolojisi

3. Ksm: Platonun Siyasal Program

(E) Devlet kendi kendine yeterli olmaldr. Ekonomik otariye ynelmelidir,

Bilgeler ne decek ve ynetecek, bilgisizler de izleyecek.

3. Ksm: Platonun Siyasal Program

Devlet de onlar anmak iin... antlar dikecek. Ve onlara yar-tanrlar

latoncu ve Sokratesi inanlar arasndaki kartlk, imdiye

3. Ksm: Platonun Siyasal Program

Batan her eyi paralamak gerek. Bu dnyaya biraz olsun doru

3. Ksm: Platonun Siyasal Program

O, bizi asil yaradlmza dndrecek, iyiletirecek, mutlu ve

zmlememizde hl eksik olan bir ey vardr. Platonun siyasal

POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 1: PLATONUN BYS

4. Ksm: Platonun Saldrsnn Temeli

Btn bunlarn karsnda, Platonu toplumu dondurmak ve nefret ettii bir

apraz gndermelerin belki ar lde ok oluundan tr zr dilemek istiyorum; bunlar, deinilen

POPPER | AIK TOPLUM VE DMANLARI, KITAP 1: PLATONUN BYS

KITAP 1: PLATONUN BYS

BLM 1IN NOTLARI

BLM 2NIN NOTLARI

KITAP 1: PLATONUN BYS

li belirsiz bir tarih hipotezi diye nitelemitim. Artk, bu hipotezin o kadar ok

Bu yzyln en hrika kitaplarndan biri

ok az filozof... bu kadar byk genilikte bilgiyi, onun baard gibi,

Bu Gl ve nemli bir kitaptr. En nufuzlu siyasal teorilerin ardnda