2014TE SOMADA VE ERMENEKTE YAANANLARI UNUTMA!

Bu alma, Trkiyede Kmr Madencilii Alannda Yaplacak Aratrmalara

Katkda Bulunmas Temennisiyle Maden ehitlerine thaf Edilmitir.

Erken Cumhuriyet Dnemi Basnnda

Zonguldak Kmr Havzas ve
Kmr ileri
Meslek Gazetesi rnei

Dr. Eminalp Malko

Erken Cumhuriyet Dnemi Basnnda

Zonguldak Kmr Havzas
ve
Kmr ileri
Meslek Gazetesi rnei

Dr. Eminalp Malko

Erken Cumhuriyet Dnemi Basnnda Zonguldak

Kmr Havzas ve Kmr ileri
Meslek Gazetesi rnei
Dr. Eminalp Malko

Alternatif Medya Dernei evrimii Yayn, Aralk 2014.

Kitap Editr: Hakan Yksel.
ISBN: 978-605-64782-2-2

Alternatif Medya Dernei

Ergenekon Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi, No: 175/2 ili-stanbul
nternet adresi: http://alternatifmedya.org.tr/
E-posta: info@alternatifmedya.org.tr

NDEKLER
SUNU .................................................................................................................................. 5
GR .................................................................................................................................... 7
MESLEK GAZETES VE ZONGULDAK KMR HAVZASI ................................. 12
TRKYEDE KMRN VE ZONGULDAK HAVZASINDAK LETMELERN
GEM ............................................................................................................................ 15
KMR HAVZASININ LER VE YAAM ARTLARI .................................... 18
Meslekin i Snflamas ve Maden Kmr Tahmil-Tahliye Amelesi .................................................. 18
Havzada i cretleri ve alma Saatleri ................................................................................................. 20

SONU VE DEERLENDRME .................................................................................... 23

KAYNAKA ...................................................................................................................... 25
EKLER................................................................................................................................ 27

Sunu

Bu lkede...
Son 12 ylda 14.455 ii...
2014 ylnn ilk on aynda 1.600 ii...
Tarlada, ormanda, yolda, inaatta, madende, tersanede, atlyede, fabrikada...
Sermayenin kr hrs ve kapitalizmin kurallar, baka trl boyunduruk biimleri ile farkl
farkl eklemlenerek yerin yzlerce metre altnda da, stnde de; yz yl nce de imdi de
iilerin canna kastediyor...
'retirken lmemek' iin, kr hrsyla gz dnmlere kar mcadeleyi her alanda
srdrmek gerekiyor...
Nasl ki sermayenin ve kapitalizmin kurallar gemiten bugne, yeraltndan yerstne,
doudan batya uzanyor, mcadelenin de yeralt ile yerstn, douyla baty kapsamas
denli, gemile bugn btnletirmesi elzem.
------------Bu almada 1924-1925 yllar arasnda 38 say olarak yaynlanan Meslek gazetesinde
Zonguldak kmr havzas ve kmr iilerini konu edinen yazlar derlenmitir.
Tarihin ve bellein, gelecei kuracak bir mcadelenin ayrlmaz paralar olduu bilinciyle,
sonunda mutlaka kazanmas gereken emek mcadelesine kk de olsa bir katk olmas
umuduyla yaynlanmtr.

Alternatif Medya Dernei

Giri
Meslek, 15 Aralk 1924 ile 1 Eyll 1925 tarihleri arasnda haftalk resimli bir gazete
kimliiyle toplam 38 say olarak yaymlanmtr. Gazetede, bayazar Muhittin Birgen ile
birlikte Memduh evket (Esendal), Ziyaettin Fahri (Fndkolu), Sadri Ethem, Zeki Cemal
(Bakielebiolu) ve daha birok ismin imzalarn tayan yazlar kmt. Meslek gazetesi,
ticaret ve sanayi alanlarndaki hareketlilikleri kapsar ekilde ekonomik gelimeleri kamuoyuna yanstm; retim ve tketim ilikileri izgisinde incelemeler yaynlam, haber niteliindeki yazlarla dnce yazlarna yer vermiti.
Muhittin Birgen aracl ile iktisadi bir gazete olarak tanmlanan Meslek gazetesi
tarafndan meslekilik, mesleki temsil dncesi savunulmu ve mesleki temsil hareketlerinin doal bir esprisi olarak meslek kurulular/rgtlenmeleri takip edilmiti. Meslekilik,
erken Cumhuriyet dneminde meslek rgtlenmeleri, dnemin ekonomik yaplanmas ve
Muhittin Birgen gibi aratrma konular asndan deerli verileri ieren gazete, ii tarihine, iilere, alma artlarna ve rgtlenmelerine ynelik yaynlar da yapmt1(Arkan,
2007:60-63; Koraltrk, 2001:83-86; zel, 2006:253-258).
eitli esnaf cemiyetleriyle meslek rgtleri hakkndaki yaz ya da haberlerin yannda ii tarihinin yapraklarn aralayan Meslek gazetesi, iilerle ilgili gncel olaylara da yer
vermiti. Meslek gazetesinin odakland ve mercek altna ald alan ya da konular arasnda Zonguldak Kmr Havzas ve kmr iileri de vard. Nitekim gazetede Trk
Kmrlerinden stifade Etmemiz in, Ereli-Zonguldak Havza-i Fahmiyesinde Kmr
stihsali ve Ereli Zonguldak Kmr Havzasnda Trk ilii gibi zel incelemeler
yaynlanmt. Meslekte kmr havzas, blgenin ulam artlar ve limanlar, kmr iletmelerinin durumuyla kmr havzasnn alanlarna ynelik -dorudan ya da dolaylyazlar yaklak olarak derginin km saylarnn te birine yaylmt.
Bu alma ile birok farkl konuda olduka deerli -ve hatta bilimsel- verileri ieren
Meslek gazetesinin Zonguldak kmr havzas ve kmr iilerine ynelik yaynlarnn incelenmesi amalanmaktadr. Bunun yannda 3-4 Mays 2013 tarihli LaborComm IV.
Uluslararas i ve letiim Konferansnda sunulan Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn
ilere Bakndan Bir Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve i Hareketleri adl -ayn gazetenin iilere ynelik genel yaklamn
ortaya koyan- bildirinin, kmr havzas ve kmr iilerine ynelik spesifik bir incelemeyle desteklenmesi ngrlmtr.
1

Meslek gazetesinde tp alanyla ilgili yazlar da kmt. Bunlar Trk doktorluu, Anadoluda Yunan
doktorlar, doktor jenerasyonlarnn ekimesi, Tp Fakltesi ve sorunlar hakkndayd (zel, 2006, ss. 253258).

Meslek, 15 Kanun- Evvel (Aralk) 1924, Say:1 (Gazetede yl 1925 olarak verilmitir).

Meslek, 3 Mart 1925, Say:12.

Seim/ntihab hakkn hangisine vermeli?

10

Meslek, 10 ubat 1925, Say:10.

Meslek gazetesinin haftalk gelimelere getirdii karikatrize yorum: Haftalk Takvim

11

Meslek, 14 Temmuz 1925, Say:31.

Meslekte Haftalk Borsa Hareketi ve Reklamlar

12

Meslek Gazetesi ve Zonguldak Kmr Havzas

Meslek gazetesinde yaynlanm aratrma dizisine gre dnyann zengin kmr
kaynaklarndan biri Trkiyede bulunuyordu ve Ereli-nebolu arasndaki Karadeniz sahili
byk bir kmr rezervine sahipti. Bu rezervi oluturan yataklarn yzeye yaknl nedeniyle kmr karlmas kolay bir ilem olduu gibi karlan kmrlerin kalitesi yksek
seviyede idi. stelik maden havzasnda ii creti pahal deildi; tarma fazla msait olmayan evre nedeniyle halk madenlerde almaktan kamyordu. Ayrca madencilik asndan gerekli temel elemanlardan odun ve keresteye, havzann yan banda ulalabiliyordu.
Blgenin nakliyat asndan da deniz gibi bir avantaj vard2.

Meslek, 18 Austos 1925, Say:36.

Meslekte iktisat havzas olarak deerlendirilen nebolu ve civarnn haritas.
2

Binaenaleyh gerek sahilde ve gerekse dhilde alan maden kmr ocaklar imalat umumiyetle su
sathndan yukarda ve en kolay erait dhilindedir. Arkasnda orman, nnde deniz bulunan ve birinci
metreden itibaren kmr istihsali mmkn olan byle bir servet kaynandan bugne kadar kemaliyle
istifade edilememesi ve elyevm de istifade edilecek arelerin bulunamamas cidden teessr ve teessfle
telakki edilmelidir. (M.17 ubat 1925:10).

13

Meslek, 25 Austos 1925, Say:37.

Meslekte inas tasarlanan Ereli-Ankara hattnn haritas

Byle analizlerden sonra gazete, Trkiyede yksek evsaf [kaliteyi] haiz zengin kmr madenleri bulunmasna ramen bunlardan istifade edemiyoruz, istifade edebilmek iin
ne yapmalyz? sorusuyla Zonguldak kmr havzas ve Trk kmrcl ile bu alann
alanlarna ilgisini ortaya koymutu. (M.17 ubat 1925:10; M.1 Eyll 1925:1)3. Nitekim

Meslekte 1925 ubat ortalarnda Ereli-Zonguldak havzasnn kymet ve vsati, henz hesap edilmemitir.
Ancak hesab mkl olacak derecede geni bir havza olduu aikrdr. Zonguldak maden kmr havzas
Trkiyenin en ciddi en kymetli menabii istihsaliyesinden biri ve belki birincisi olduu cihetle havzann vsat
ve kudreti, bugn ki istihsal eraiti, kmrnn kymeti, mstahsillerin vaziyeti, amelenin ahvali umumiyesi,
havzann temdini areleri hakknda suret-i mahsusada tedkikat icrasn Meslek vazife addettiinden bu

14
gazetenin perspektifine, Muhittin Birgenin bu zengin kmr hazinesinden istifade edebilmemiz iin ibtidai surette elzem olan her ey vardr. Nakil iin birinci derecede elzem olan
kolaylk da, deniz vastas suretiyle, mevcut bulunduuna gre bu byk servetten niin
istifade edemediimizi dnmek ve onun arelerini aramak borcumuzdur szleriyle netlik kazandrlacakt. Birgenin yazsnda yeni devletin kurulu srecinden itibaren kmr
havzasnn gndemi igal etmekle birlikte gerek hkmetin gerekse zel sektrn etkinliklerine ramen bir sonu alnamamas, birbirini tamamlayan programl bir faaliyet yrtlmemesine balanacakt. Yazarn bir endiesi de Ankara-Ereli demiryolu hattnn inasnn
balamas halinde, blgede ii yevmiyelerinin ykselecek olmasndan kmr havzasnn
retiminin -ii kaybnn paralelinde- etkilenme ihtimaliydi. (M.1 Eyll 1925:1).

Meslek, 17 ubat 1925, Say:10.

Ereli Zonguldak Maden Kmr Havzas ve Haftalk Takvim: Zonguldak Liman ve ehri
Mstahsilleri, amelesi, kmrnn kymeti, havzann temdini hakknda Meslek tedkikat icrasn vazife add
etmitir.

Birgen, sorunu belirleyip tanmladktan sonra zme ynelik iki model nermiti;
ya devlet veya byk bir irket aracl ile kapsaml bir proje hazrlanarak hzl harekete
geilecek ya da evrimci bir izgide reformlarla aamal bir geliim salanacakt. Muhittin
Birgen kendi tercihini Tedrici bir inkiaf temin etmek zere yaplacak para para slahat
zerine istinad edecek muayyen bir plan dhilinde, bu havzay Trk sermayesiyle ileyen
ve mebzul [bol] bir istihsal yapan milli bir servet memba haline getirmek usul bizce takip
edilmesi lazm gelen doru yoldur ifadeleriyle ortaya koymutu. te yandan Muhittin
Birgenin nerisi dorultusunda te bu yoldan gidilmesini istediimiz iindir ki Meslek
haftadan itibaren bu mevzulara dair neriyatta bulunacaktr cmleleriyle bu alanda inceleme yaplaca
duyurulmutu. (M.17 ubat 1925:10).

15
Trk kmrclnn inkiafn temin edecek bir faaliyet programnn nelerden ibaret
olduunu gstermek iin yapt tedkikat neticesinde vasl olduu fikirleri gelecek nshadan itibaren yazmaya balayacaktr aklamasna bavurulmas, Meslek gazetesinin
kmrcle ynelik aratrmalarnn bir baka nedenini daha akla kavuturuyordu 4.
(M.1 Eyll 1925:1). stelik gazeteye gre o dnemde takibi lazm gelen siyaseti
tesbite almak, yalnz Zonguldak havzasn deil, btn Trkiyenin iktisadi refah, btn
memleketin saadeti namna elzem grlmekte idi. (M.24 Mart 1925:18).

Trkiyede Kmrn ve Zonguldak Havzasndaki letmelerin

Gemii
Meslekte Zonguldak kmr havzas ve iletmelerin ekil, yap ve artlar hakkndaki
incelemelerden nce, gerek kmr bulunan blgeye komuluu gerekse liman nedeniyle
kurumsal, hukuki ve ticari dzlemlerde Erelinin adnn n planda tutulduu deerlendirilerek adeta terminolojik bir balang yaplmt5. Bu belirlemeden sonra konu alnacak
ve incelemelerde n planda tutulacak havzann snrlarnn izilmesine geilmi ve dolaysyla ncelikle gazetenin aylara yaylacak inceleme yazlarnn hangi alanlar kapsad
ortaya konulmutu. Gazetenin incelemeleri asndan giri niteliinde ele alnabilecek bu
satrlara blgedeki kmrclk hakknda bilimsel dzeyde ve ciddi bir aratrmann yaplmad da eklenmiti. Bununla birlikte Yalnz imdiye kadar imalat yaplan sahalarda
istihsalat sebebiyle yaplan tedkikat ve mhendislerimizden bazlarnn mevzu- tedkikat,
harbi umumi esnasnda Almanlarn mtareke esnasnda talyanlarn ve nihayet Mhendis
Rallynin tedkikat ile kanaat edeceiz szleriyle gazetenin konu hakkndaki yazlarnn
referanslarna iaret edilmiti. (M.17 ubat 1925:10).
Blgede kmrn bulunmasnn ok gerilere gitmediini, II. Mahmut dneminde
Uzun Mehmet tarafndan bulunduunu hatrlatan (M.17 ubat 1925:10) Meslek gazetesine
gre kmr havzasnn iletilmesine ynelik incelemeleri deerlendirirken, gerek
sektrel/iletme gerekse kmr asndan tarihsel bir izgi oluturmak zorunluluktu. (M.24
ubat 1925:10). Gazete bu balamda devlet dzeyindeki kmr siyasetine ncelik vererek
Zonguldak kmr havzasnn idaresinde takip edilen siyasetin zaman zaman deitiinin/deitirildiinin altn izmiti.(M.24 Mart 1925:18-19)6.
Zonguldak ve civarnda kmrn bulunmasndan sonra gazetenin ifadesiyle hkmet iletme usul uygulanmt. Bunun paralelinde maden ocaklar, Erelide oluturulan
Maden-i Hmayun Nazrnn denetim, kontrol ve idaresi altnda mahalli mteahhit ve
4

Gazete, havzada ilerleme salamak iin byk sermayeye ihtiyacn olduunu ancak kk sermaye ile
hariten sermaye koymayarak kendi yayla kavrulmas gibi bir yntemle havzann kurtarlabileceini
savunmutu. Bu gr erevesinde, maden ilerinde yabanc sermayeden istifade etmek en sonda
dnlecek mesele idi. (M.24 ubat 1925:10). Gazetenin temel deerlendirmesi, milliletirme kanalyla yani
yerli sermaye aracl ile byk kazan salanabilecei ve bundan iiler dahil herkesin olumlu etkilenecei
ynndeydi. (M.24 Mart 1925:19).
5
Ereli Havza-i Fahmiyesi (Ereli Kmr Havzas), Ereli Maden Kmrleri, Ereli Osmanl irketi,
Bender Ereli Anonim irketi gibi.
6
Zonguldak kmr havzas, idaresi ve iiler hakknda bkz.: Aytekin, E. Attila (2007), Tarlalardan
Ocaklara, Sefaletten Mcadeleye, Zonguldak-Ereli Kmr Havzas ileri 1848-1922, stanbul:Yordam
Kitap; ladr, Sina (1977), Zonguldak Havzasnda i Hareketlerinin Tarihi 1848-1940. Ankara:Yeralt
Maden/ Yaynlar; Grboa, Nuren (2009), Mine Workers, The Single Party Rule, And War The
Zonguldak Coal Basin As The Site Of Contest 1920-1947, stanbul: Ottoman Bank Archives And Research
Centre. Grboann almasnda yer yer referans olarak Meslek gazetesine bavurulmutur.

16
mltezimlere verilmi; evre kazalarn halklar ile hayvanlar Mretteb [sra, dizi] Usul
adyla bu ocaklara belli bir sra iinde tahsis edilmiti. Bu ocaklarn maden stunu gibi
eitli ihtiyalarnn karlanmas amacyla yine ayn sistem iinde blge halk ve hayvanlar zerinden bir dzen daha oluturulmutu. Byle uygulamalar, gazete tarafndan zellikle blge halk asndan i ac/olumlu gelimeler olarak ele alnmamt7. Ereli
madenlerinin iletilmesine ynelik ilk nizamname hakknda da bilgi veren gazeteye gre
(M.24 ubat 1925:10) havzada devlet iletmesi usul o kadar byk iddet ve kuvvetle
uygulanmt ki bu, havzaya komu btn yerlerin ahalisini etkilemi; senelerce halk, mal
ve canyla krek mahkmlar gibi madenlerde altrlmt. Bunlarn yannda blge ormanlar hibir kayt ve arta bal olmakszn madenlere tahsis olunurken devlet gemileri,
nakliyat ilerinde kullanlmt. zetle devlet idaresi, bu iletmede olumlu sonular almak
iin memleketin btn kaynaklarn israftan geri durmamt. Ancak sonu itibariyle Bahriye tekilatna bal dzen de dahil olmak zere devletin uygulamalar baarya ulatrlamayacakt. (M.24 Mart 1925:18-19).
Zamanla Trkiyenin kmre olan ihtiyac arttndan hkmet kurumlar dnda piyasalara kmr salamak zorunluluu ortaya km; hem bu ihtiyac karlamak hem de
iletmeci durumundaki mltezimleri motive etmek amacyla retimin % 60nn harice
satlmasna izin verilmiti. % 40lk orann ise hkmetin tespit edecei fiyatla yine hkmete ait olmas kabul edilmiti. Meslek gazetesinin yaklamyla madenlerin hkmete ait
olmas, maden ekipman ile iisinin yine hkmet araclyla salanmasndan dolay doal grnmekteydi. Ksa mddet sonra gerek ihtiyacn artmas gerekse deniz ticaretindeki
ilerleme, yeni bir dzenlemeyi zorunlu klmt. Bu ereve iinde Grc Kumpanyas
adyla tannan bir irket faaliyete gemi ve havzada Grc Kaps olarak tannan
Kozludaki ocak almt. Avrupa llerinde kmr karlmas dncesiyle faaliyete
geirilen ilk yaplanma buras olacakt. (M.24 ubat 1925:10)8. Ancak, gazetenin
tarihlendirmesiyle 19. yzyln sonlarnda, 25 Terin-i Sani/Kasm 1309 (7 Aralk 1893)
tarihinde verilen imtiyaz ile ie balayan Ereli irket-i Osmaniyesi9 de blgedeki tesisi
adalatramayacakt. Bu arada maden ileri, Maden-i Hmayun Nezaretinden Nafiaya
oradan da Ziraat ve Ticaret Nezaretine devredilmi ve en son Merutiyetin ilannn ardndan yabanc sermayeye almt. (M.24 ubat 1925:10)10.
7

Gazetede yanl olarak 24 Nisan 38 tarihi verilmiti. Oysa 24 Nisan 1283/1867 olmalyd.
Meslekin satrlarnda Grc Kumpanyas olarak okunan irket baka kaynaklarda Kurci Kumpanyas
(ladr, 1977:59 vd) ve Giurgi irketi (Aytekin, 2007:31) olarak gemektedir.
9
Gazete irketin Fransz misyonerlerine ait olduunu yazmt.
10
Gazetenin detayl anlatm asndan bakldnda havzann idaresi, Bahriyeye yani askeri bir idareye
balanmsa da baarya ulalamamt. Meslek bu dnemi Bila vasta devlet iletmesi devri olarak
adlandrmt. Bundan sonra havza yine bahriyeliler idaresinde olmak zere bil-vasta iletilmeye
balanacakt. Bu ekilde dahi madenlerin ihtiyac olan amele, malzeme, stun, para vesaire devlet idaresince
salandndan kmrn nemli ksm devlete satn alnmaktayd. Bu dnemden 1920li yllara idareden
alacakl ve bazen de bu idareye borlu birok madenci kalmt. Bir mddet sonra hkmet karlan
kmrn bir ksmnn mltezim tarafndan serbeste satlmas yntemini yrrle sokmu ve bu yntem
serbest satlan miktarn zamanla artrlmasna bal olarak uzun bir zaman devam etmiti. Gazete bu dnemi
de bilvasta devlet iletmesi devri olarak ele almt. Bir sre sonra Bahriye daresi karlan kmrden
diledii zaman bir ksmn satn alma hakkn korumak artyla daha fazla serbestlik getirmiti. Bu srada 390
maden, yerli sermayedarlar tarafndan iletilmekteydi. Bu devreye gazete mltezimler iletmesi devri adn
vermiti. Madenlerin idaresi, Bahriye Nezaretinden Nafia Nezaretine ve ksa bir zaman sonra Ziraat ve
Ticaret Nezaretine braklmt. Havzaya, yabanc sermayenin girii, Nafia Nezaretinin zamannda olmutu.
Bu teekkllerin, havzann geneline yaylmalarna engel hibir ara braklmamt. Gazete bu dnemi
ecnebilerin hakimiyeti devri olarak deerlendirmiti. Birinci Dnya Savandan sonra Almanlarn yerini
8

17
Meslek, erken Cumhuriyet dneminde kmr havzasndaki Fransz irketi elindeki
iletmenin son derece geri dzeyde olduunu, en basit aralarn kullanlmas gereken
alanlarda bile ucuz insan gcne bavurulduunu, bunlara ramen kmrn pahalya mal
edildiini belirtirken verimin artrlmas izgisinde bilimsel yntemlere bavurulmasn,
havzann makineletirilmesini ve nakliye ilemlerinin yeniden dzenlenmesini savunmutu. (M.10 Mart 1925:4).

Meslek, 24 Mart 1925, Say:15.

Zonguldak Kmr Havzasnda Fransz Mahallesi

Meslek gazetesi, blgenin potansiyelini Byk muharebede Alman heyet-i fennyesi

btn Anadoluyu batan aaya ilim gzyle tedkik etmilerdi. Bu tedkikat neticesinde
verdikleri karar u idi: Trkiyede derhal sermaye vazna kabiliyetli Zonguldak Kmr
Madenleri, Bolu, Kastamonu ormanlar ve Ergani Bakr Madeni cmleleriyle aktarrken
(M.26 Mays 1925:8) kanlmaz bir ekilde ayn alann ekonomik ve corafi konumunu da
deerlendirmiti. Bu izgide Zonguldak-Ereli kmr havzasnn rezervlerinin yannda
konum asndan da avantajl bir duruma sahip olduu sk sk belirtilmiti. Dolaysyla gazetede blgenin iletme ekil ve tarzlarnn yannda ulatrma ve nakliye artlar da ele
alnmt. Bu noktada temel sorun avantajlarn kullanlabilir, verimi etkileyebilir bir seviyeye getirilmesiydi ki bu ulam art ve aralarnn gelitirilmesiyle dorudan ilikiliydi.
talyanlar almt. Milli Mcadele yllaryla birlikte havzann Trkletirilmesine allmt. (M.24 Mart
1925:18). Akademik almalarda Hazine-i Hassa dnemi (1848-1865), Bahriye Nezareti dnemi (18651896), Fransz sermayesinin havzaya girii ve 1908 sonras gibi dnemlendirmelere/kategorilendirmelere yer
verilmektedir. Ereli irketinin imtiyaz almas hakknda da 1893, 1896 gibi farkl tarihler gemektedir.
(Aytekin, 2007:27-40; ladr, 1977:70-71).

18
Blgenin ulatrma ve nakliye gibi alanlar asndan nemli ve ksa sre iinde almas gereken sorunlarndan biri limanlar meselesi idi. (M.23 Haziran 1925:17; M.4 Austos 1925:1-2)11. Havzann darya ulam ve nakliye olanaklarn gelitirme amacyla gerekletirilen bir dier atlm, o yllarda hkmetin tamamlamaya alt Ereli-Karadere
Hatt idi. (M.17 ubat 1925:10; M.26 Mays 1925:8).

Kmr Havzasnn ileri ve Yaam artlar

Meslek gazetesi Zonguldak-Ereli Kmr Havzas, blgenin rezervleri ve verimlilii
ile ilgili incelemeleri kapsamnda iletmelerin doal ve asl paras olmas mnasebetiyle
kmr iilerine de yer ayrmt12. (M.10 Mart 1925:4). stelik gazetenin ifadesiyle Maden ocaklarnda muzdaribane alan amele, Karadenizin kra sahillerinde toprak istihsaliyle hayatn temin edemeyen zavall kyllerdi. (M.3 Mart 1925:8).
Meslekin i Snflamas ve Maden Kmr Tahmil-Tahliye Amelesi
Ereli-Zonguldak kmr havzasndaki ii kitlesi, genel sanayi [sanayi-i umumiye]
iileri ve zel sanayi [sanayi-i hususiye] iileri olmak zere iki balk altnda snflandrlmt. Genel sanayi iileri tesviyeci, tornac, marangoz gibi sanat sahiplerinden zel
sanayi iileri ise kazmac, tamirci, ykayc, lamc ve ykleyicilerden [tahmilci] oluuyordu. Kmr iilerinin % 95ini13 oluturan zel sanayi iileri, madenlerde i
bulamadklarnda asl meslekleri olan iftilie dnmekteydiler14 ki bunlar iin aslnda
maden iilii geici bir ara formld. Bu noktada Meslek, madenleri verimli klacak faktrlerden biri olan ii snfn yaratmak iin bu iki ynlle son verilmesi gerektiini
vurgulamt ki bunun anlam madencilik asndan uzman/profesyonel bir ii kesimi yetitirmek ya da oluturmakt. (M. 3 Mart 1925, s.8).
Meslek, zel sanayi [sanayi-i hususiye] iileri olarak limandaki nakliye ve yklemeboaltma ilerini yrten, hemen tamam Ereli halkndan olan iiler hakknda da yaptklar ilerden kazanlarna kadar olduka doyurucu bilgileri kamuoyuna aktarmt. (M.3
Mart 1925:8). Blgede Ereliden Zonguldak ve Kilimliye kadar yaklak 27 millik sahilde maden kmr nakliyat ve kmr yklemesi yaplacak iskele ve oluk (maden ocaklarnn sahilde kmr yklemesi yaptklar iskele) says 18 civarndayd. Bu iskelelerden
11

Arka plan ve geni bir blge iindeki orman, kmr, bakr, kurun gibi maden yataklar deerlendirilerek
zellikle nebolu limanna gazete tarafndan nem verilmiti. (M.9 Haziran 1925:5; M.7 Temmuz 1925:5;
M.11 Austos 1925:12; M.18 Austos 1925:4).
12
Gazetenin genelde iilerle ilgili aratrmalarnda titiz davrand anlalmaktadr. Meslekin kmr iileri
hakkndaki dosyas da basn dzleminde iilere ynelik bilimsel dzeye yakn bir inceleme niteliine sahip
olmas asndan bir rnek niteliindedir. Bu deerlendirmeye, 3-4 Mays 2013 tarihli LaborComm IV.
Uluslararas i ve letiim Konferansnda sunulan Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn ilere
Bakndan Bir Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve i
Hareketleri adl bildiride de yer verilmitir (Malko, 2014:3).
13
Bu oran, 3-4 Mays 2013 tarihli LaborComm IV. Uluslararas i ve letiim Konferansnda sunulan
Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn ilere Bakndan Bir Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden
Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve i Hareketleri adl bildiri metninde yazm hatasyla % 90 olarak
verilmitir (Malko, 2014:3).
14
Meslek bu iileri yle tanmlamt: Asl hayat olan ra [oban] ve ra hayata atlmak iin madende
muzdaribane alr, binaenaleyh madende yaad zdrab- aver [zdrap getiren] hayata nihayet vermek
zaruretiyle kvranr. Bu ameleyi, madende hibir Avrupai ekl tatmin etmiyor. Oturduu barakay yakar ve
ykar, saha-y imalatta lakayddr [ilgisiz]. Hastaln bir iki gndelik daha fazla aldktan sonra; fakat devr
[ya da dur] iddetinde hisseder, sanatda tekml hissi yoktur, gndeliinden iinin hitamnda haberdar
olur.

19
senede -Zonguldak liman hari- be yz bin tona yakn kmr naklediliyordu. Bunlarn
nakliyat ve ykleme ilerinde alan iiler tamamen Ereli halkndand. Bu faaliyet, 800
kii ve 78 kadar kmr naklinin gerekletirildii kaykla yrtlyordu ki her kaykta drt
ii bulunuyordu. Bir kaykla bir gnde asgari 80 ton kmrn nakli ya da yklemesi yaplrd. Her kayn kazanc 5 ksma blnrd: Bir birim kayk hakk ayrlr ve dier 4 birim
alan iilere paylatrlrd. Zorunlu masraflarla kumanya bedeli genel haslattan karlrd. Kayklar, oluktan kmr alarak geminin bordasna yanar ve bu kmr ufak kfelere doldurarak geminin kpetesine teslim ederek grevini yerine getirirdi. Gemilerde
ayrca kmrn istifi iin ykleme amelesi bulunuyordu. Cumhuriyetin ilk yllarnda bu
iilerin creti her iskele iin belirlenmiti. Ton bana kayk creti 40 kuru, amele creti
25 kurutu. Gazetenin deerlendirmesiyle bu iilerin alma artlar, 60 yl ncesindeki
alma eklinden -oluklarn ina edilmesi dnda- farkl deildi15.
Bir mfettilik ve Maden Mdrl aracl ile deniz nakliyat ve ykleme iilii
idare edilmi, bir sre sonra talimatname karlm ve ayrca Deniz Nakliyat ve Tahmilat
Amelesi Dernei faaliyete gemiti. Gazetenin yaklam ile Bu tekilat sayesinde ii hak
ettii paray peinen almakta, hastalara baklmakta isiz kalanlara muavenet edilmektedir
ki hususat- salife her insann en ibtidai hukukunu tekil etmektedir. Hedef-i asli; nakliyat
ve tahmilat iiliini temdin, ii teshil ve tesrii olup uurlu bir surette bu gayeye doru yrnmektedir. Dernek, iki kayk sahibi, iki kayk ve iki ykleme amelesi ile etkinliklerini
dzenlemeye balanmt. Talimatnamesi dorultusunda i kazancndan % 8 pay alan dernek, geliri ile baraka ve idarehane kiras, memur creti, doktor creti, ila bedeli, i elbisesi
ve kayk tamiri gibi kalemleri karlamay ngrmt. Dernek alma artlarn iyiletirme yannda zellikle salk konularyla ilgilenmiti. (M.3 Mart 1925:8). Meslek, Zonguldak-Ereli kmrlerinin pazar rotasyla ilikili bir ekilde stanbul Liman Tahmil ve
Tahliye Amele Cemiyeti hakknda da bir inceleme yapacakt16.
15

Gazetenin bu haberinden birka sene ncesine kadar bu kayklar khya idaresinde alyorlard.
Khyaya aidat olarak, kayk ve amelenin kazancndan ton bana 10 kuru ve kalan gelirden % 6 kuru,
toplam yaklak % 21 kuru almaktayd. Khya senelik asgari 30.000-40.000 liralk gelir salard. Gazetenin
ifadesiyle 337 senesi iptidasnda Zonguldak Madeni Amele Mfettiliince esasen kanun- mahsusuyla
mlga bulunan [khyalk] usul bilfiil ref ve ilga olunmutur.
16
1925 Martnda Meslek gazetesi, iiler hakknda yeni bir haberi stunlarna tamt. Buna gre, stanbul
Liman Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti (Gazete 17 Martta stanbul Umum Deniz ileri Tahmil Tahliye
Cemiyeti adn kullanmt), ykleme-boaltma cretlerine % 30 zam yapmaya karar vermiti. Ayrca Meslek,
bu gelimeyi ekonomik durgunluk iindeki stanbul liman iin bir tehlike olarak yorumlayan gazetelerin
deerlendirmelerine yer vermiti (M.10 Mart 1925:4; M.17 Mart 1925:9). Gazete, bir hafta sonra cemiyetin
cret politikas ve iilerin almalarnn nasl cretlendirildii hakkndaki aklamalar yeniden gndeme
getirecekti. Ykleme-boaltma iilerinin cretlerinin fazla grnse dahi haftalk alma olanaklarnn
azln gz nne alan gazetenin deerlendirmeleri, cemiyete ve iilere destek olacak nitelikteydi. Dier
yandan deniz ykleme-boaltma cretleri meselesini irdeleyen gazete, stanbul Liman Tahmil ve Tahliye
Amele Cemiyetini iinde kuvvetli bir meslek ahlak teekkl etmekde olan bir tekilatla karladk
manetiyle kamuoyuna tantacakt. Yazda, iiler arasnda bir dayanma salamas ve ii menfaatlerini,
iiler zerinden savunmas gibi nedenlerle -aslnda Meslekin ileri srd dnce ve ilkelere uygun
dmesi nedeniyle- bu ii yaplanmas uurlu cemiyet olarak bir hayli vlmt. Gazetenin
incelemesinde cemiyetin Umum Deniz ve Maden Kmr Tahmil ve Tahliye Amelesinin Tavr- Hareket ve
cret-i Yevmiyeleriyle dare-i Dahiliyelerine Dair Talimatnameyi hazrlam olduu belirtilmi ve
cemiyetin nizamnamesi de yaynlanmt. Nizamnamede cemiyetin yasal kimlii erevesinde hangi iilerin
bu rgte ye olabilecekleri, yelik artlar (Nizamnamede kaytl ii olmak ve 18 yandan kk olmamak
artlarnn yannda hukuk- medeniyeden mahrum olmamak, Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunmak
gibi koullar vard), ykleme-boaltma iilerinin alma srelerindeki hiyerarileri ve temel alma
prensipleri (Amele gtrld ide tembellik ve itaatsizlik etmeyecek ve iin art ve kaidesi ne ise o yolda

20
Havzada i cretleri ve alma Saatleri
Meslek, kmr havzalarndaki btn madencilerin balca sermayesinin, ellerindeki
ruhsatlar sayesinde ucuz cretle altrdklar iiler olduunu belirtmi (M.10 Mart
1925:4); bununla beraber ocaklarn yzeye yaknl nedeniyle kmr karmann ok kolay bir ilem olmasndan dolay ekipman ve aralarn yerine insan istihdam edildiinin altn izmiti. (M.24 ubat 1925:10). Havzada her i iin insan istihdam edilmesinin farkl
bir rnei, 19. yzyl ortalarnda grlmt. Nitekim Krm Sava srasnda Karadenize
geen Mttefik glerin kmr ihtiyacnn bu havzadan karlanmas zorunluluu ortaya
ktnda Srbistandan baz alanlar getirilmiti. Bunlarn madencilikte uzmanl yoktu
ancak tnel ama ilerinde baarlydlar. Bu dnemde kmr retimi biraz artmt. Cumhuriyetin ilk yllarnda bile Srbistandan gelip alanlarn adnn verildii birok maden
oca ve maden damar mevcut bulunmaktayd. Havzaya yabanc sermayenin giriinden
sonra yabanc ynetici-alan says artmsa da insan gcne dayal ilkel yntemler kullanlmaya devam edilmiti. (M.24 ubat 1925:10).
Gazete, 1867 Nizamnamesinin maddeleri17 zerinden blge halk ve dolaysyla
havzann ilk iileri iin ite u mevad- nizamiye delaletiyle grlyor ve anlalyor ki
havza-i fahmiyeye komu olmak bedbahtlna urayan halk, Mretteb Usul unvanyla
angarya olarak maden ocaklarna sevk edilmekde idi deerlendirmesini yapmt. Gazetenin belirttiine gre alan iilerin creti bile aynen deniyordu. (M.24 ubat
1925:10). Zaten havzada standart bir iletme sistemi olmadndan cretlendirmede de
farkllklar gzlenmekteydi. Bu farklar rneklerle sergileyen Meslek, iilerin mevcut
artlara itiraz edemeyeceini ileri srmt. Gazetenin byle iddialarnn ncelikli dayanaklar, en bata/ie girite bir yevmiye belirlenmemesi ve iinin itiraz etmesi halinde
havzada isizlik riski ile kar karya kalacak olmasyd. (M.7 Nisan 1925:2).

alacak; terbiye ve edebe muhalif serkelik etmeyecekdir gibi prensipler geerli idi), iilerin cretli
alma koullar, cemiyetin doktor ve eczanesinin kullanm, cemiyetin iiler zerindeki yaptrmlar
sralanmt (M.17 Mart 1925:9). Mart sonlarnda, daha nce ykleme ve boaltma iileri ile madenciler
arasnda ortaya kan ve iilerin 12 maddelik talep listesi hazrlamalarna yol aan ihtilaflar dorultusunda
gerekletirilecek grmelerin Sanayi ve Mesai Mdriyetinde balayaca haberleri gazetede kmt
(M.31 Mart 1925:12). stanbul Liman Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti hakknda 3-4 Mays 2013 tarihli
LaborComm IV. Uluslararas i ve letiim Konferansnda sunulan Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn
ilere Bakndan Bir Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve i
Hareketleri adl bildiride ksa bir bilgi verilmitir (Malko, 2014:12-13).
17
Gazetede yaynlanan 24 Nisan 1283 tarihli nizamnamenin iilerle ilgili maddeleri: Madde 16-Bir karyeye
tevzi olunan stun vakti ita duhul etmeksizin [vakit ka girmeden] mah-i Austos ve nihayet Eyll
nihayetine dein tamamiyle nakline evvel karyenin muhtar borlu olup matlup olunan stunun vaktiyle
nakline muvafk olmayub da stunsuzluktan dolay merbut olduu ocan imaline halel geldii veyahut
bacasnn gd bu fenaln sebebi hakiki bi-t-tahkik sebebiyet muhtar- merkum zerinde kalmad
halde bu babda vaki olacak mazarratn iddet ve hiffetine [hafifliine] gre komisyonun tahdid edecei
mddetle mahbusen mcazat olacaklardr. Madde 21-Maden-i mezkr ocaklarnda istihdam lazm gelen
sunuf-u ameleden kazmaciyan ve kfeciyan ve kiraciyan Ereli Sanca dahilinde kain ondrt kaza ahalisine
mnhasr olup kazaha-i mezkurenin nfusu cedidelerinde on yandan elli yana dein beyninde olan
nfus-u zkuru kaza be-kaza tesbit-i defter olunup bunlardan alil ve rkleri bittefrik kusuru ibu deftere
mracaatla ati-z-zikr usule tevfikan celb olunacaktr. Madde 32-Yirmi birinci maddede zikr olunan sunuf-u
selase-i ameleden kiraciyandan bir kaza veyahut bir divanda mevcut olan kirac hayvanat iki ksma taksim
olunarak ksm evvel ocaklara celb ile on be gn kmr keide ettikten sonra ksm sanisi gelip ksm evvel
karyelerine avdetle dier nbetlerinin vakti gelinceye dein hem hayvanlar dinlendirecek ve hem de umuru
beytiyyet [evleri ile ilgili ileri] ve mezruatna [ekinlerine] bakacaklardr. (M.24 ubat 1925:10).

21

Meslek, 24 ubat 1925, Say:11.

Ereli Zonguldak Maden Kmr Havzas: Trk kmr havzas Hrvatlarn elinde

Kmr havzasndaki iilerin geldikleri yre ya da blgeye gre farkl ilerde altklarn belirleyen gazete, alma ekillerinin farkllnn paralelinde deien bir cretlendirmenin geerli olduunu ortaya koymutu. Meslek, kmr madenlerinin iletme ve
alma ekilleri hakknda olduka gereki hatta ayrntl bir ereve oluturduktan sonra
Amele Kanununun alma saati ilgili sekizinci ve cretlendirmeye ynelik on birinci
maddelerini18 aynen aktararak elikiyi ve arpkl kamuoyuna sergileyecekti. (M.7 Nisan 1925:2). te yandan gazetenin Zonguldak-Ereli madenlerini mercek altna ald dnemde blgedeki iilerin -ve madenlerin- durumu, TBMMye de yansmt19.
Meslekin aktardklarna gre 17 Mart 1925 tarihinde TBMMde Ticaret Vekaleti
Btesi grlrken Yusuf Akura, Zonguldak-Ereli kmr havzasndaki baz sorunlar
gndeme tamt. Bu sorunlar arasnda madenlerdeki alma saati fazlal, iilerin eski
dnem aralaryla madenlerde tama yapmalar ve salk artlarnn olumsuzluu vard.
Meslek, Akurann szlerine kulak verilmesi gerektiini Ve neticede diyor ki: Efendiler,
Cumhuriyet kanunlarn, padiahlk devrindeki kanunlarn tarz- telakkisine benzetmeyelim. Kanunlarmz harfi harfine tatbik edelim! Yusuf Akura Bey tatil esnasnda bir aralk
havzaya giderek ksa bir tedkik yaparak avdet etmiti. Binaenaleyh, szleri hususi bir kymeti haiz idi cmleleriyle aktarmt. (M.31 Mart 1925:11).
18

Madde 8: Mesai-i yevmiye ale-l-tlak [genel olarak] sekiz saattir. Bu mddetten fazla almaya hibir ii
icbar edilemez. St-i mesai [alma saatleri] haricinde tarafeynin rza ve muvafakatiyle iki kat crete
tabidir. Tahte-l-arz [yer alt] mesafede nzl ve suud [inmek ve kmak] iin geen mddet sekiz saate
dahildir. Madde 11: Maden ocaklarnda alan amelenin hadd- asgari creti ocak amil ve mltezimleriyle
Amele Birlii ve ktisat Vekaleti tarafndan mntahab [seilmi] zat marifetiyle tayin olunur.
19
Bu konu hakknda 3-4 Mays 2013 tarihli LaborComm IV. Uluslararas i ve letiim Konferansnda
sunulan Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn ilere Bakndan Bir Kesit: Meslek Gazetesinin
Perspektifinden Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve i Hareketleri adl bildiride ksa bir bilgi verilmiti
(Malko, 2014:3-4).

22

Meslek, 7 Nisan 1925, Say:17.

Zonguldak Havzasnda Kmr hracat

Ortaya atlan bu sorunlar karsnda Ticaret Vekili Ali Cenani Bey, bir yandan buradaki iletmenin yeniden dzenlenmesi gereini dile getirmi, dier yandan Akuraya
Amele Kanununun sekizinci maddesinde saat-i mesai 8 saat olarak tesbit edilmitir. Bu
sekiz saat memleketimiz iin muvafk mdr, deil midir? Bu baka bir meseledir. Ancak
ben zannediyorum ki kanun tamamiyle tatbik edilmektedir. Edilmesi lazmdr ifadeleriyle cevap vermiti20.
20

Grmeler srasnda Yusuf Akura uzun uzun incelemelerini anlatm ve Elyevm bir amele kanunu
bilhassa Zonguldak Kmr Havzas hakknda yaplm 10 Eyll 1337 tarihli Amele Kanunu mevcuttur.
htisasat ve mahedatm bu kanuna tevafuk etmemektedir demiti. TBMM tutanaklarna gre Ali Cenani
Bey Efendiler! Ereli madenleri bu memleketin en mhim servetidir diyerek sze balam, bununla

23
Meslek ise TBMMde kmr havzas iin hazrlanan kanunda alma saatinin 8 saat
olarak belirlendiini ve Ticaret Vekaleti tarafndan dzenlenerek TBMMye gnderilen
kanunda da madenler iin 8 saat alma sresinin kabul edildiini hatrlatmt. Ancak
gazetenin incelemeleri, madenlerde alan iilerin bir ksmnn bu saatin altnda faaliyet
gsterdiini, % 85i aan orandaki bir ii kitlesinin ise ok daha fazla, 10 ya da 12 saat
altn gn na karmt. (M.31 Mart 1925:11).

Sonu ve Deerlendirme
Mesleki temsil ve meslek devleti gibi dnceleri kamuoyuna yanstan ve birok
farkl konuyu ya da alan mercek altna alan Meslek gazetesi, bilimsel dzeyde deerlendirilebilecek zel inceleme yazlar da yaynlamt. Bunlar arasnda yer alan Zonguldak kmr havzas, alma artlar ve alanlar hakknda yaplan yaynlar dikkat ekici niteliklere sahiptir.
Meslek gazetesinin Zonguldak-Ereli kmr havzasn ve kmr meselesini incelemeye yneldii 1925 yl -zellikle ilk yars- yine gazetenin deerlendirmelerine gre
olumlu artlara ramen Trkiyede kmr satlarnn azald bir dnemdi. Kmr sorununun bir yakasn ise stanbul limannn sorunlar oluturuyordu. stelik ayn dnemde
stanbul Liman Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti, tama ve boaltma cretlerine % 30
zam yapma karar almt. Bu kararn kmr bunalmnn buhrann artmasna yol aaca
ngrlmt. Ayn gnlerde biraz da bunalm ve ihtiyacn paralelinde kmrclk ile
ilgili tccar, nakliyeci ve dier ilgili kesimlerce Kmrcler Cemiyeti kurulmutu21. Kmr bunalmnn zmlerinden biri, Zonguldak Mebusu Ragp Bey tarafndan ulusal kurumlarn yerli kmr tketmesi temennisini ieren nergesiyle ortaya kmt22. Bu yntemin yani yerli kmr kullanmnn buhran amak asndan yararl olaca deerlendirilmiti. (M.10 Mart 1925:4).
Meslek gazetesi, byle bunalml bir atmosfer hkm srerken konuyu irdeleyecekti.
Yaynlar aracl ile havzann artlarnn iyiletirilmesini, yerli yatrm ile modernizasyona gidilmesini ve alanlarn/iilerin artlarnn bata cret ve alma saatleri olmak
zere salkl bir ekilde dzenlenmesini; her eyden nemlisi bunlara dayanan ve verimin
artrlmasn ngren uzun vadeli bir programn uygulanmasn sorunun kalc zm olarak savunmutu. Nitekim gazetede savunulan grlere gre blgeye aamal olarak yerli
yatrm salanmal ve maden havzas kendi ya ile kavrulmalyd.
Gazetenin kmre deer vermesinin ve Zonguldak havzasn konu olarak incelemesinin bir baka nedeni, varolan yksek potansiyelin deerlendirilememesiyle ortaya kan
verimsizliin yaratt eliki idi. stelik Meslek, bu blge ve retiminin baarsn, bir
birlikte maden iletmelerinin durumlarnn iyi olmadn anlatmt. alma saati konusunda ise
Buyuruyorlar ki, saati mesai sekizdir. Evet, Amele Kanununun sekizinci maddesi, mesai mddetini sekiz saat
olarak tespit etmitir. Sekiz saat mesai bizim memleket iin nafi [menfaatli] midir, deil midir? O meseleyi
Mesai Kanununda mnakaa edeceiz. O ayr bir meseledir. Bugn iktisat alemlerinde baka trl
nazariyeler vardr. Fakat imdi kanunun tespit ettii ekil, sekiz saattir. O halde kanunun ahkamn tatbik
etmelidir ve tatbik edilmektedir. Ocaklarn dahilinde yaplan iler gtr veriliyor. Oradaki amele bu ileri
gtr olarak almtr aklamasn yapacakt. (TBMM ZC, 17.3.1341:551-561).
21
Cemiyetin amac, mesleki dayanmann yannda Trk madenciliini gelitirmek ve dnyaya tantmak,
sektre ynelik incelemelerde bulunmak ve yayn yapmak olarak belirlenmiti. Cemiyetin Katib-i
Umumiliine/Genel Sekreterliine Mhendis Sadrettin Bey seilmiti. (M.10 Mart 1925:4).
22
nerge, Heyet-i Vekile/Bakanlar Kurulu tarafndan uygun bulunmu ve Ticaret Vekaletine gnderilmiti.
Yerli kmr kullanmnn buhran amak asndan yararl olaca deerlendirilmiti. (M.10 Mart 1925:4).

24
refah arac olarak deerlendirmekteydi. Bu balamda havza hakkndaki aratrmalar, gazetenin ncelik verdii konular arasna sokulmu ve yayn srecinde ilk aamada tarihsel
bir izgi oluturma zorunluluu duyulurken gazete yazarlarnn yaklamlar dorultusunda
kronolojik ama olduka genel bir yaklam iinde snflamaya gidilmi; iletmeler asndan havzaya yaklalmt. Yani Meslek, maden kmr havzasnn iletilmesi srecini, blgedeki retimden sorumlu ya da blge yneticisi devlet kurumlarndan ziyade iletenlerle
iletme ekillerine gre yorumlamt. Bu arada konu hakkndaki ilk yazlarda, blgeden
sorumlu kurumlarn kronolojik koordinat ve konumlarnn bir hayli silik/belirsiz dzeyde
ele alnd grlmektedir. Ancak kmr havzas ve Trkiyede kmrclkle ilgili ilk
yazlarda karlalan ve belirsizlie varan olduka genel deerlendirmeler, zamanla yerlerini daha somut verilere brakacakt. te yandan havzann analizi yaplrken kmr retiminin en nemli paralarndan olan iilere ayr bir balk almt. Gazete tarafndan kmr iilerinin cret, alma saati, rgtlenmeleri ve yaamlarn gereki dzeyde ele
alnm; stelik kmr iileri ve sorunlar asndan yapc/katk salayacak bir tutum sergilenmiti.
Gazetenin Zonguldak-Ereli Kmr Havzasna ynelik detayl dosyasnn, balarda
baz belirsizlikleri (ya da eksiklikleri) bulunmasna ramen yadsnamayacak lde nemli
olduu rahatlkla ileri srlebilir. zellikle Meslekin yaynlanan saylarnn btnl
gzetilerek konuya yaklaldnda somut bilgilere dayanan bir ereveye ulalmaktadr.
Dolaysyla gazetenin kmr havzas, havzann gemii ve blge iletmeleri zerindeki
incelemelerinin konuyu deerlendiren almalar asndan referans olarak kabul edilebilecek dzeyde bulunduu sylenebilir. Bu sonu; Meslek gazetesini, Trkiyede bu alan ve
konuyu hemen Cumhuriyetin ilk yllarnn konjonktrnde toplu olarak ve ciddi dzeyde
ele alan istisnai kaynaklar arasna sokmaktadr.

Kaynaka
TBMM Zabtlar
TBMM Zabt Ceridesi (TBMM ZC). C.2, :80, 17.3.1341, s.551-561.
Bildiri ve Makaleler
Koraltrk, Murat (2001). Meslek Gazetesi ve Dizini. Mteferrika, Yaz 2001 / S.19, 83130.
Malko, Eminalp (2014), Cumhuriyetin lk Yllarnda Basnn ilere Bakndan Bir
Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden Trkiyedeki i Snfnn Gemii ve
i Hareketleri, LaborComm 2013 Bildiriler Kitab (laborcomm.org/wpcontent/uploads/2014/05/bildiriler2013.html/ISBN:978-605-85244-0-8), 1-16.
zel, Sabahattin (2006). Meslek Gazetesinin Gzyle Cumhuriyetin lk Yllarnda Trk
Doktorluu ve Tp Fakltesi. Yakn Dnem Trkiye Aratrmalar, Yl:5 / S.10,
253-258.
Kitap
Arkan, Zeki (2007). Tarihimiz ve Cumhuriyet, Muhittin Birgen (1885-1951). stanbul:
Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
Aytekin, E. Attila (2007), Tarlalardan Ocaklara, Sefaletten Mcadeleye, Zonguldak-Ereli
Kmr Havzas ileri 1848-1922. stanbul:Yordam Kitap.
ladr, Sina (1977), Zonguldak Havzasnda i Hareketlerinin Tarihi 1848-1940.
Ankara:Yeralt Maden/ Yaynlar.
Duman, Hasan (2000). Osmanl-Trk Sreli Yaynlar ve Gazeteleri (1828-1928). Ankara:
Enformasyon ve Dokmantasyon Hizmetleri Vakf.
Grboa, Nuren (2009), Mine Workers, The Single Party Rule, And War The Zonguldak
Coal Basin As The Site Of Contest, stanbul: Ottoman Bank Archives And Research
Centre.
Sreli Yaynlar
Ereli-Karadere Hatt, Meslek, 26 Mays 1925, (Say:24), s.8.
Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 24 Mart 1925 (Say:15), s.18-19.
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Kmr Havzas, Kmr Havzas Hakknda Umumi
Malumat, Meslek, 17 ubat 1925 (Say:10), s.10.
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Havza-i Fahmiyesinde Kmr stihsali,
Meslek, 24 ubat 1925 (Say:11), s.10.
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 10 Mart 1925
(Say:13), s.4.
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzasnda, Meslek, 7 Nisan
1925, (Say:17), s.2.

26
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Zonguldak Kmr Havzasnda Trk ilii,
Meslek, 3 Mart 1925 (Say:12), s.8.
nebolu Liman Hakknda, Meslek, 18 Austos 1925, (Say:36), s.4.
Muhitlerimizi Tedkik: Deniz ve Maden Kmr Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti ve
Tahmil Tahliye cretleri, Meslek, 17 Mart 1925 (Say:14), s.9-10.
Kastamonu-nebolu Havzas ktisadiyat, Meslek, 7 Temmuz 1925, (Say:30), s.5.
Kmr Haberleri, Meslek, 10 Mart 1925 (Say:13), s.4.
Memleketimizin Byk Derdlerinden Biri: nebolu Liman, Meslek, 9 Haziran 1925,
(26), s.5.
Muhiddin, Trk Kmrlerinden stifade Etmemiz in, Meslek, 1 Eyll 1925 (Say:38),
s.1.
Orman imendiferi, Ereli-Karadere Hatt, Meslek, 17 ubat 1925 (Say:10), s.10.
Yusuf Cemal, nebolu skelesine Niin Ehemmiyet Vermek Lazmdr?, Meslek, 11
Austos 1925 (Say:35), s.12
Yusuf Cemal, Memleketin Byk Dertlerinden Biri: nebolu Liman, Meslek, 23 Haziran
1925 (Say:28), s.17.
Zonguldak-Ereli kmr Havzas, Meslek, 31 Mart 1925 (Say:16), s.11.

Ekler

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Kmr Havzas, Kmr Havzas Hakknda

Umumi Malumat, Meslek, 17 ubat 1925 (S.10), s.10 (M.17 ubat 1925:10).

28
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Kmr Havzas, Kmr Havzas
Hakknda Umumi Malumat, Meslek, 17 ubat 1925 (S.10), s.10 (M.17 ubat
1925:10).
Ereli-Zonguldak havzasnn kymet ve vsati, henz hesap edilmemitir. Ancak
hesab mkil olacak derecede geni bir havza olduu aikrdr.
Zonguldak maden kmr havzas Trkiyenin en ciddi en kymetli menabi-i
istihsaliyesinden biri ve belki birincisi olduu cihetle havzann vsat ve kudreti, bugn ki
istihsal eraiti, kmrnn kymeti, mstahsillerin vaziyeti, amelenin ahval-i umumiyesi,
havzann temdini areleri hakknda suret-i mahsusada tedkikat icrasn Meslek vazife
addettiinden bu haftadan itibaren bu mevzulara dair neriyatta bulunacaktr. Ancak Trkiyenin hayatyla bal bana alakadar olan [Zonguldak kmrcl] hakkndaki neriyatmzda grlecek noksanlarn ikmaline ait yazlarla, serd edilecek mlahazatn tenkidini
Meslek seve seve stunlarna derc edeceinden, tamamiyle vatani olan bu mevzua kemali ehemmiyetle nazar dikkati celp eyleriz.
Zonguldak kmr havzas
Zonguldak maden kmrnn esas itibariyle mevcudiyetinin tahakkuku ok eski zamana ait deildir. Kmrn uzun Mehmet tarafndan Mahmud- Sani devrinde iptidaen
kefedildii mahal Ereliye mcavir bulunduu ve kmrcln inkiafna hadim yegane liman Ereli olduu cihetle imdiye kadar mnteir asarda [Ereli maden kmrleri] eklinde yazlr, teekkl eden irketler; [Ereli Osmanl irketi], [Bender Ereli Anonim irketi] unvann tar, madenlerin hukuku vaziyetini tesbit (?) eden vesaikte [Ereli
havza-i fahmiyesi] tabiri kullanlr. Hatta Zonguldakta istihsalat yapan, Zonguldakta kmr satan messesat bile firmasnda Ereli ismini tar.
Binaenaleyh btn bu tabirat delaletiyle de anlalyor ki Trk kmrclnn
Ereliden inkiaf lazm geldii esas 80 sene evvel de tespit edilmi bulunmaktadr.[1]23
Trkiye kmr madenleri havzas ister [Ereli havzas], [Zonguldak havzas]
nvann tasn havza-i fahmiyemiz hayali ad edilecek kadar vasidir. Biz burada vsat ve
kudretten ve hatta imtiyaz talyanlar tarafndan istihsal edilmi olan ve havzann
mtemmimatndan bulunan [Cide] kmrlerinden de bahsetmeyeceiz. Yalnz bir vakfname ile hududu tespit ve tayin edilmi olan maden kmr havzasn mevzu- bahis eyleyeceiz. nk; Alapl da [Alayl24 Suyu]ndan Amasra ile Cide arasnda [Kap Suyu] geidine kadar sahil boyunca imtidad eden kmr havzasnn vaziyet-i hukukiye ve
hususiyesinden sarf- nazar vaziyet-i corafyas da bu suretle tasnif ve tefriki amirdir.
Kmr havzas hakknda bugne kadar ciddi olarak fenni tedkikat yaplmamtr.
Yalnz imdiye kadar imalat yaplan sahalarda istihsalat sebebiyle yaplan tedkikat ve mhendislerimizden bazlarnn mevzu- tedkikat, Harb-i Umumi esnasnda Almanlarn mtareke esnasnda talyanlarn ve nihayet mhendis [Rally]nin tedkikat ile kanaat edeceiz.
Yukarda havzann vaziyet-i corafyas vakfname ile tespit edilmi olan aksamn
evvel emirde tedkikini amirdir demi idik. Alayldan25 Cideye kadar 40 mil imtidad eden
bu sahillerde maden kmr erit gibi sahili takip etmekle beraber mahal, mahal kmr
23

[1] referansyla sayfann altna Bu mevzua tekrar avdet edeceiz notu dlmt.
Gazetede noktalama hatas yaplm olabilir. Dolaysyla Alapl Suyu olmas ihtimal dahilindedir.
25
Alapl olmal.
24

29
dhile doru gitmekte ve baz ksmlarda denize mntehi olmaktadr. Maden kmr damarlar Ereliden iptidaen denizden kp sahilde bir kavis-i resm ettikten sonra tekrar
denize mntehi olmakta ve ylan kavi bir ekilde Amasraya kadar bu tarzda imtidad etmektedir. te bugne kadar havzada ilenen kmr ocaklar kmr damarlarnn denizden
sahile kt ve sahilden denize girdii noktalarda bulunmaktadr ki kmrn sahilden
dhile doru ne kadar ve su sathndan aa ksmlarda ne kadar imtidad ettii hakknda
ciddi hibir malumata sahip ve malik deiliz. Yalnz Zonguldaktan dhile doru onalt
kilometre sadece imalat yapld ve dier ksmlarda dhile doru yirmi otuz kilometre
sahalarda maden kmr mosterelerine26 tesadf edildii, [Ilsu]27 (?) vadisinde dahile
doru on ila otuz kilometre muhitte talyanlarn yapt tedkikatta pek mkemmel kmrlere tesadf edildii nazar dikkate alnacak olursa kmrlerimizin dahile doru hayli
imtidad olduuna ihtimal verebiliriz. (aml)da hemen deniz kenarnda denizden sahile
doru (aml veyahut Bykdamar) nvanyla mehur olarak iki ila 10 metre kalnlkta
frlayan kmr tabakatnn mebdei tamamen mehul kaldndan havzai fahmiye kmrlerinin meba28 ve mntehas hakknda kati bir mtalaa serdedilemez.
Binaenaleyh yukarda yazdmz hudut haricinde bulunan ve havzann imtidadn
mebbet bulunan kmr madenlerini bu tedkikattan hari braktmzn sebeplerinden biri
de gerek istihsalat, gerekse nakliyat ve sevkiyattaki mkilatna binaen istihsal ve nakli en
ucuz ve en kolay aksam- madeniyeden ibtiday zaruri klan vaziyet-i maliyemizdir.
Alapl ile Amasra arasndaki kmr havzasn tabiat gerek tekilat- madeniye ve gerekse nakliyat ve sevkiyat itibariyle be mntkaya ayrmtr.
(Ereli)den imal-i arkiye doru yedi mil mesafede amldan (Neflenli29[?] ve
Kirelik)e kadar Alacaaz madenlerini muhtevi olmak zere bir mntka (kne ve
Korlu30[?])dan Yeniharman, Grgen (?), Kasaptarla, ncegizi (?) muhtevi olmak zere
(Balkaya)ya kadar ikinci mntka, Zonguldak, zlmez, Balk nc mntka, Gelik madenlerini de ihtiva etmek zere nazndan Kilimliye kadar mmtedd saha drdnc
mntka, Amasra madenleri beinci mntkay tekil etmektedir. bu menatk haricinde
kalan Ilsu31 ve ky menatk vardr ki biri ikinci dieri drdnc mntkann imtidadndan
baka bir ey deildir.
bu menatk yekdierinden ayran (kalker - kireta) tabakat da tamamen maden
kmr damarlarn takip eder.
Binaenaleyh gerek sahilde ve gerekse dhilde alan maden kmr ocaklar imalat
umumiyetle su sathndan yukarda ve en kolay erait dhilindedir. Arkasnda orman,
nnde deniz bulunan ve birinci metreden itibaren kmr istihsali mmkn olan byle bir
servet kaynandan bugne kadar kemaliyle istifade edilememesi ve elyevm de istifade
edilecek arelerin bulunamamas cidden teessr ve teessfle telakki edilmelidir.
Halen allan aksam- madeniye en ucuz ve en kolay olduu halde tesisat namna
bir ey yaplmamas, istihsalatn fenne tevfik edilememesi; atiyen daha mkil erait altnda istihsalatta bulunmaya mecbur olacamzdan, ihmal ile grlecek eylerden deildir.
26

rnek numune gibi bir anlama gelmektedir.

Ilksu (?)
28
Mebde (balang) ya da mebadi (balanglar) olmal.
29
Nefelinli (?)
30
Kozlu (?)
31
Ilksu (?)
27

30
Binaenaleyh Avrupa piyasasnda da istihlak edilmeye namzet olan havza kmrlerinin suret-i istihsali ve istihsal eraiti hakkndaki mlahazat ve mtalaatmz dier hafta yazacaz.

***

31

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Havza-i Fahmiyesinde Kmr

stihsali, Meslek, 24 ubat 1925 (S.11), s.10 (M.24 ubat 1925:10).

32
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Havza-i Fahmiyesinde
Kmr stihsali, Meslek, 24 ubat 1925 (S.11), s.10 (M.24 ubat 1925:10).
Kmrn kefinden sonra istihsal nasl balad?
Hkmet iletme usul bir angarya idi.
Havza-i fahmiyede maden kmrnn istihsali eraitini tedkik ederken biraz maziye
avdet zaruridir.
Havza-i fahmiyenin bidayet-i kefinde tam manasyla hkmet tarafndan bir [hkmet iletme usul] vazedilmiti. Bu ekle nazaran maden ocaklar Erelide mteekkil
Maden-i Hmayun Nazrnn nezaret ve idaresi altnda mahalli, mteahhit ve mltezimlere verilmi havza-i fahmiyeyi muhit kazalar halk ve hayvanat [mretteb usul] unvanyla bu ocaklara tertip ve tahsis edilmiti. Bu ocaklarn ihtiyac olan maden stunu dahi
keza mrettebe usulyle yine bu kazalar halk ve hayvanat zerine tertip edilmitir. bu
madenlerin idaresine ait ve halen dahi mer-i bulunan 24 Nisan 3832 tarihli nizamnamenin
yalnz birka maddesi udur : [1]33.
Madde 21-Maden-i mezkr ocaklarnda istihdam lazm gelen sunuf-u ameleden
kazmaciyan ve kfeciyan ve kiraciyan Ereli Sanca dahilinde kain ondrt kaza ahalisine
mnhasr olup kazaha-i mezkurenin nfusu cedidelerinde on yandan elli yana dein
beyninde olan nfus-u zkuru kaza be-kaza tesbit-i defter olunup bunlardan alil ve rkleri bittefrik kusuru ibu deftere mracaatla ati-z-zikr usule tevfikan celb olunacaktr.
Madde 32-Yirmi birinci maddede zikr olunan sunuf-u selase-i ameleden
kiraciyandan bir kaza veyahut bir divanda mevcut olan kirac hayvanat iki ksma taksim
olunarak ksm evvel ocaklara celb ile on be gn kmr keide ettikten sonra ksm sanisi
gelip ksm evvel karyelerine avdetle dier nbetlerinin vakti gelinceye dein hem hayvanlarn dinlendirecek ve hem de umuru beytiyyet34 ve mezruatna35 bakacaklardr.
Madde 16-Bir karyeye tevzi olunan stun vakti ita duhul etmeksizin36 mah-i Austos ve nihayet Eyll nihayetine dein tamamiyle nakline evvel karyenin muhtar borlu
olup matlup olunan stunun vaktiyle nakline muvaffak olamayub da stunsuzluktan dolay
merbut olduu ocan imaline halel geldii veyahut bacasnn gd bu fenaln sebeb-i
hakiki bi-t-tahkik sebebiyet muhtar- merkum zerinde kalmad halde bu babda vaki olacak mazarratn iddet ve hiffetine37 gre komisyonun tahdid edecei mddetle mahbusen
mcazat olacaklardr.
te u mevad- nizamiye delaletiyle grlyor ve anlalyor ki havza-i fahmiyeye
komu olmak bedbahtlna urayan halk, [mretteb usul] unvanyla [angarya] olarak
maden ocaklarna sevk edilmekde idi [1]38 binaenaleyh maden iletmesine lzumu olan
amele, stun ve nakliyat ii bu suretle temin olunduktan sonra kazma, krek, kfe ve sair

32

24 Nisan 1283.
[1] olarak referans belirtilerek sayfann altna Cmle ve kelimeler aynen yazlmtr notu dlmtr.
34
Evleri ile ilgili ileri.
35
Ekinlerine.
36
Vakit ka girmeden.
37
Hafifliine.
38
[1] referansyla sayfann altna Bu mevzular amele ilerine aid yazlarda mnakaa edilecektir
yazlmt.
33

33
malzeme de keza bir depoda hkmet tarafndan iddihar edilmi39 bulunduundan mteahhit ve mltezim ihtiyac olan mevad bu depodan fiyat- mukarreresiyle almakta idi.
Hkmet, istihsal edilen kmr bir (trmk) ile taradktan sonra para ksmn almakta ve trmk gzlerinden artan ve ceviz cesametinden aa olan ksmn terk eylemekte
bulunduundan bir zaman sonra madenciler, nakliyat masrafndan kazanmak iin bu ameliyat ocak dhilinde icra ve kmrn bu ksmn ocak dahilinde terk etmeye balamlardr. Bu metrukt, halen birok ocaklarda yangn zuhuruna sebebiyet vermektedir. alan
ii creti dahi aynen tesviye edilirdi. Ocaklarda nihayet ziya-y emsin hulul edebilecei
sahaya kadar gidilir istihsalatta pek kolay tedarik edildiinden makine ve alat yerine yalnz
insanlar istihdam olunurdu.
Mttefikin ve Rusya harbinde yani Krm Muharebesinde Karadenize geen mttefikin donanmasnn ihtiyac olan kmr havzadan tedarik etmek zarureti, istihsalatnn
tezyidini elzem klm ve bunun iin Srbistandan baz kimseler getirilmitir. Bu adamlarn madencilikte ihtisas yoktur, yalnz tnel ilerinde maharetleri vard. Bunlarla kmr
istihsalat bir para tezyid olunabilmi, fakat tabiatyla temdin40 edilememiti. Bu gn dahi
bunlarn namna havzada birok maden oca ve maden damar mevcut bulunmaktadr.
Mrur-u zamanla Trkiyenin kmre ihtiyac artmasna binaen yani hkmet
messesatndan baka, haric piyasada dahi kmre ihtiya hasl olmu hem bu ihtiyac temin etmek ve hem de istihsalat yapan mteahhit ve mltezimlere heves ve havahe(?) telkini iin istihsalatn yzde altmnn harice satlmasna msaade olunmutu. Bu suretle
yzde krk hkmetin tespit ve tayin edecei fiyatla hkmete ait bulunacakt. Madenlerin
hkmete ait bulunmas ve maden levazmnn ve amelenin hkmet marifetiyle temin ve
tedarik edilmesi hasbiyle, bu hal gayet tabii grlmekte idi. Bir mddet bu suretle
istihsalatta bulunulan havza kmrleri memleketin ihtiyacna yine kafi gelmedii gibi bu
sralarda ticaret-i bahriyede grlen inkiaf dahi havzann slah ve tekamln zaruri kldndan (Grc Kumpanyas) namyla tannan bir messese havzaya girmi ve havzada
(Grc Kaps) namyla mehur olan Kozludaki oca amtr. Avrupai istihsalat yapmak
fikir ve maksadyla yaplan ilk tesisat ite burasdr.
25 Terin-i Sani41 309 tarihinde saadetl kalfa Vasilaki Efendizade saadetl kalfa
Yanko Beye Tersane-i Amireden krk iki sene mddetle verilen liman imtiyazyla ie
balayan (Ereli irket-i Osmaniyesi)[1]42 havza istihsalatnn tezaydn ve istihsalatn
temiz olarak pazar fruhta ihracn temin etmi ise de eraiti istihsali temdid edememi ve
bu sahada havza yine iptidai olmaktan kurtulamamtr. Ancak madenlerin umur-u idaresi
(Maden-i Hmayun) Nezaretinden ve Bahriye daresinden Nafiaya ve ondan sonra Ziraat ve Ticaret Nezaretine devredildikten ve Merutiyet idare ilanndan sonra maden iileri zerinde hkmet marifetiyle yaplan istismara tam manasyla ve btn iddetiyle devam imkan kalmamas hasbiyle istismarn idamesi iin anasr ecnebiyeye ihtiya hasl
olmutur.
Ecnebi sermayesinin havzaya duhuln takiben ecnebi ii mdranda havzaya
gelmi ve (say)a43 hakim olmutur ki bu mevzu ameleye aid makalelerde mnakaa
39

Biriktirilmi.
Gelitirme, modernletirme.
41
Kasm.
42
[1] referansyla sayfann altna Fransz misyonerlerine aittir yazlmt.
43
alma, emek.
40

34
edilecektir. Yalnz burada unu syleyelim ki ecnebi ii mdran havzada bir sanat yaatamam ancak iinin sayndan azami istifade etmekte bulunmutur. Bu gn havzamzdaki istihsalat tamamen iptidaidir.
Btn havza-i fahmiye ocaklar dhilinde kazma ile istihsal edilen kmrler kfe ile
anayollara nakil edilmekte ve buradan, dekovil tesisat mevcut ise vagonatlara konmakta
ve bu suretle ocak harmannda iddihar edilmektedir. Baz ocaklarda dekovil vazifesini
(oluk)lara grdrmekte olduklarndan kmr bu oluklar vastasyla sevk edilmektedir.
hracat esnasnda dahi yine kfelerle vagonlara tahmil edilmekte, ve iskelelerden kayklara konmakta kayklardan kfelerle keza vapur ambarna tahmil olunmaktadr. Vapur
saha-y istihlakda yine kfe ile tahliye olunmaktadr. te bu namtenahi aktarma ile kmr, kymetini yzde yz derecede kaybetmektedir. Say kuvvetine mstenit olarak icra
edilen bu istihsalat ve sevkiyat yznden kmr fiyat ykseldike ykseliyor. Havzann
drt mevkiinde, hkmet tarafndan ina edilen ve ikisi mteahhide verilen, dier ikisi hkmet tarafndan idare olunan drt imendifer ve irkete ait bir hatt hevai, ufak tefek
madencilere ait varagele ve Zonguldak limanyla bu limanda bulunan iki vin vardr
ki bunlar havza-i fahmiyenin belli bal tesisatn tekil ederler.
Kmrlerimizin kymetini terfi edecek lavvar ve elek tertibat dahi yalnz tanedir.
Havzann temeddn ve terakkisini temin iin byk sermayeye ihtiya aikar ise de
kk sermaye ile de hariten sermaye koymayarak kendi yamzla kavrulmak suretiyle
havzay bugnk mtereddi mevkiinden kurtarmak mmkn olabilir. Maden ilerinde
ecnebi sermayesinden istifade etmek en sonra dnlecek bir meseledir. nk bunun
eklini tayin etmek haylice mhim bir meseledir.

***

35

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Zonguldak Kmr Havzasnda Trk ilii,

Meslek, 3 Mart 1925 (S.12), s.8 (M.3 Mart 1925:8).

36
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli Zonguldak Kmr Havzasnda Trk
ilii, Meslek, 3 Mart 1925 (S.12), s.8 (M.3 Mart 1925:8).
Maden ocaklarnda muzdaribane alan amele, Karadenizin kra sahillerinde
toprak istihsaliyle hayatn temin edemeyen zavall kyllerdir.
Deniz, Nakliyat ve Tahmilat Amelesi Dernei madenlerde alan bir ksm
ameleye, yava yava hayat ekilir bir byk halete getiriyor.
Ereli havza-i fahmiyesinde alan iileri umumiyetle iki ksma ayrmak lazmdr.
(1) sanayi-i umumiye, (2) sanayi-i hususiye..
Sanayi-i umumiye iileri tesviyeci, tornac, marangoz ve sair sanat sahipleridir ki bu
ksm iiler kmr iiliinden baka sahada da idame-i hayat ve mevcudiyet edebilirler.
Sanayi-i hususiye iilerine gelince; bunlarda, (kazmac), (tamirci), (ykayc),
(lamc), (tahmilci) gibi sanatlardr ki bu ksm erbab- mesai yalnz kmr maden
ocaklarnda alr ve bu sahada i bulamad zaman esas meslek ve vazifesi olan
iftilie avdet eder. Binaenaleyh; [sanayi-i umumiye iileri] istisna edildii takdirde
[sanayi-i hususiye amelesi] ki - % 95 tekil eder. (Zeval-i vehin) az, ok araziye, eve, ift
hayvanna maliktir, bu ksm iin amelelik (arzi)44dir. Asl- hayat olan (rai) ve (rai) hayata
atlmak iin maden de muzdaribane alr, binaenaleyh madende yaad zdrapaver45
hayata nihayet vermek zaruretiyle kvranr. Bu ameleyi, madende hibir Avrupai ekl
tatmin etmiyor. Oturduu barakay yakar ve ykar, saha-y imalatta lakayddr. Hastaln
bir iki gndelik daha fazla aldktan sonra; fakat devr46 iddetinde hisseder, sanatda tekml
hissi yoktur, gndeliinden iinin hitamnda haberdar olur. te buna binaendir ki servette,
sanatta, sermayede bir nispet-i muayyene dhilinde inhitat47 eder. Binaenaleyh Trkiye her
eyden evvel bir (amele rkyyeti), (amele mevcudiyeti) yaratmak ve yaatmak
ztrarndadr. Bu (amele rkyyetini) yaratmak iin de iiyi (zeval-i vehin) olmaktan
kurtarmak, maden ameleliine tevcih etmek, terfih ve igna48 deil tma49 ve ikna (?)
eylemek lazmdr.
Bu gayeye nasl varlr? Bu netice nasl istihsal edilir? Bu mevzular mnakaa
edebilmek iin (kmr ii) ve kmr iilii hakknda haiz-i malumat olmamz iktiza
ettiinden ibu aksam hakknda tedkikat icrasn [Meslek] vazife addetmi olduundan bu
haftadan itibaren Zonguldak maden amelelii hakkndaki tedkikatmz nerediyoruz. Ve
sanayi-i hususiye iiliini dier aksama tercih ediyoruz.
Sanayi-i hususiyeden deniz iilii
(Ereli)den (Zonguldak), (Kilimli)ye kadar yirmiyedi mil imtidadndaki sahillerde
maden kmr nakliyat ve tahmilat yaplacak iskele ve oluk [1]50 adedi onsekize bali
olur. Bu iskelelerden senede -Zonguldak liman mstesna olmak zere- drt ila be yz bin
ton kmr nakledilir.
44

Geicidir.
Izdrap getiren.
46
Devr, dnen, dnp dolaan anlamnda okunabilecei gibi dur (uzak) anlamnda da kullanlabilir.
47
k.
48
Zengin etme.
49
Tamaa drme.
50
[1] referansyla sayfann altnda Maden ocaklarnn sahilde kmr tahmil ettii iskeleye oluk tabir
olunur aklamas yaplmt.
45

37
bu kmrn nakliyat ve tahmilatnda alan iiler tamamen ve kmilen [Ereli]
halkdr. Bu esnafn sekizyz kiilik bir kadrosu, yetmisekiz kadar da kmr nakline
mahsus kay vardr.
Bu kmr kayklarnn hacm-i istiabileri onbe tona yirmibe tonaya kadar tehalf
eder. Beher kaykta drt ii bulunur. Bu iiler dier limanlardaki kayklar gibi
hamuleyi nakil ile iktifa etmeyip ayn zamanda tahliye ile de mkelleftirler. Yani
kayklarda [yasac] namyla ayrca amele istihdam olunmaz. Kay tahliye ii kayk
cretine tabidir. Bir kaykla bir gnde asgari seksen ton kmr nakil ve tahmil edilir.
Beher kayn kazanc be ksma ayrlr. Bu beten biri kayk hakk, dier drd
iinde alan iiye aittir. Masarif-i seferiye ve zaruriye; kumanya bedeli haslat-
umumiyeden karlr. Kayklar, oluktan kmr alarak sefinenin bordasna yanar ve bu
kmr ufak kfelere doldurarak sefine kpetesine teslim ederek vazifesini ikmal eder.
Sefinede ayrca tahmilat amelesi bulunduundan bu amele de vapurun tahmilatn ikmal
eder. [Hap=kmrn istifi] vazifesi ibu tahmilat amelesine aittir. Bugn bu ksm iilerin
ald cret her iskele iin maktudur, ton bana kayt creti krk kuru, amele creti
yirmibe kurutur. Vesait-i tahmiliyeden kfe bedeli, kaykta kullanlan krek ameleye,
vapurda kullanlan krek madenciye aittir.
Bu ksm iilerin altm sene evvelki ekli say ile bugn ki ekli say arasndaki
fark yalnz iskelelere oluk ina edilmesinden ibarettir.
Akdemce51 kmr harmanlardan kfe ile kaya nakil edilirken imdi vasta-i nakil
ufak [Berlin (?) =vagonat]dr altm sene iinde bu kadar terakki ok bile!
Drt sene evveline gelinceye kadar ibu kayklar [khya] idaresinde alrlar idi.
Khyaya aidat olarak, kayk ve amelenin kazancndan ton bana 10 kuru mtebaki
varidattan dahi yzde alt [% 6] kuru ki ceman yzde yirmibir [% 21] ksr kuru almakta
idi. Senevi tonas altmbe kurutan asgari yzbin ton i grld cihetle khya
ahsna senevi asgari otuz, krkbin liraya yakn teneffu52 temin ederdi. Bu kadar menafiye
mukabil yalnz iiye istihkak[n] namuskr tediye etmi olsa idi bugn yine bu khne
usul idame edebilirdi. Ne fayda ki ii bunca fedakrlna, her trl saha-i ilticadan
mahrum kayalk sahillerde byk dalgalarla bouarak hayat pahasna kazand paray
yzde yirmi noksanyla almak hakkndan ii ok uzak bulunuyordu. Binaenaleyh
havzann en zinde, en faal olmas lazm gelen bu ksm iilerinin bu suretle hayat-
perianl kabil-i ihmal ve emhal olmadndan geen yzotuzyedi senesi iptidasnda
Zonguldak Madeni Amele Mfettiliince esasen kanunu mahsusuyla mlga bulunan
[khyalk] usul bilfiil ref ve ilga olunmutur.
Bundan sonra bu ksm amelenin ilerini teshil53, hukuk- mktesebelerini temin,
mesailerini nafi54 klmak iin suret-i say mbeyyin55 bir talimatnamenin tanzimi zarureti
hsl olmutur.
bu talimatnamenin tanzim ve kabulne kadar Mfettilik, Maden Mdriyetiyle
mtereken deniz nakliyat ve tahmilat iiliini idare etmi ve birok sene evvel bir
51

nce.
Fayda.
53
Kolaylatrma.
54
Karl.
55
Aklayan.
52

38
talimatname-i mahsus ile [Deniz Nakliyat ve Tahmilat Amelesi Dernei] icra-y faaliyete
balamtr.
Bu tekilat sayesinde ii hak ettii paray peinen almakta, hastalara baklmakta,
isiz kalanlara muavenet edilmektedir ki hususat- salife her insann en ibtidai hukukunu
tekil etmektedir. Hedef-i asli; nakliyat ve tahmilat iiliini temdin, ii teshil, ve tesri56
olup uurlu bir surette bu gayeye doru yrnmektedir.
kisi kayk sahibi ve dier ikisi kayk, ikisi tahmilat amelesinden olmak ve bilfiil
bizzat almakta olanlardan intihap edilmi bulunmak suretiyle teekkl etmi olan Deniz
Nakliyat ve Tahmilat ileri Dernei Talimatnamesinin yedinci maddesi mucibince ale-lumum kazancn yzde sekizi masraf ve sermaye olarak dernek emrine terk edilmekte, yine
mezkr talimatnamenin on ve ondrdnc maddesi mucibince masraf ve sermaye olarak
bervech-i ati ilerin icras mukarrer bulunmaktadr.
1-Masraf:
1.Baraka ve idarehane icar.
2.Memurin crat.
3.Tabip creti ve edviye bedeli.
4. elbisesi.
5.Kayk tamirat
2-Sermaye:
1.Rmorkr ve kayk mbayaa ve inaat ve tamirat mhimmesi.
2.Sevahilde tesisat.
3.Kou inas.
4.stihlak kooperatifleri, ahane ve messesat- mfide ve shhiye.
Dernek faaliyete balamasn mteakip masraf ksmnda birinci derecede en hayati
ileri nazar- dikkate alm, shhati muhtell57 bulunan ve binaenaleyh rki tereddinin58
balca saik ve amili bulunan ii ailesinin ahval-i shhiyesini slaha ibtidar59 ederek
iilerin en mteksif60 bulunduu drt mevkide shhi tekilat meydana getirmitir.
bu tekilat shhiye ile ferden fert btn ii ve ailelerinin hayat ve shhati
ehemmiyet ve iddetle murakabe altna alnmtr. En byk hastalklarn tabiatn
tesadfne terk ederek ibtidai insanlar gibi yaayan bu iilere ait shhi tekilatn iki
senelik faaliyetini atiyyen yazacaz ve o zaman mazinin nisanyla Anadolu ocuunun
hayat ve shhatinin nasl heder ve israf edildiini greceiz. Yine masraf ksmndan baraka
tedariki temin olunmutur. Akdemce iiler i sahasnda geceyi ya kayklarda veyahut
kayklarn altnda kum zerinde geirirlerdi. Binaenaleyh bu sefalet-i hayatiye biran evvel

56

Hzlandrma.
Bozulmu.
58
Soysuzlamann.
59
Balama.
60
Younlaan.
57

39
nihayet vermek lazm geliyordu. Bunun iin her mevkide barakalar temin ve tedarik
olunarak iinin i sahasnda ibatesi61 temin olunmutur.
elbisesi olarak da bu sene muamma tevzi edilmitir. Burada en ehemmiyetli ksm
sermaye sahasndadr. Havza-i fahmiye nakliyat ve tahmilatnn tamamen insan kuvvetine
istinat etmesi ve kmr nakliyatnda ekseriya en ibtidai merakib ve vesaitin almas ve
deniz iiliinde, pek muztarr62 kalan, ve binaenaleyh meslekte ihtisas olmayan, iilerin
altrlmas, merakib-i nakliyenin adeden fazla bulunmasn ve iin son derece bataetle63
ve hi phesiz ok yksek fiyatla grlmesini inta eylediinden birer, birer bunlara
mani-i tedbir ittihaz icap etmitir.
Dernek teekkln mteakip deniz iiliine pek byk rabet uyanm, btn
amele bu sahaya tevecch etmiti. Balca saikte hayat ve shhatin ve hukukun mmin
olduu grlmesinden mnbais idi.
Mahal mahal tekil edilen komisyonlar, iilerin ihtisasn, shhatini tedkik etmek
suretiyle deniz iilerine ait bir kadro meydana getirmilerdir. Bu kadro mucibince
havzann nakliyat ve tahmilat iilerinin adedini tespit etmi ve mevcud merakib kfi
grldnden badema kayk inas men olunmutur. Yirmiyedi mil imtidad eden
sahillerde yirmibe, otuz tonluk kayklarn gerek bo ve gerekse dolu krekle seyir etmesi
hem zamann ve hem de sayn heder olmasn inta ettiinden derhal bir rmorkr
mbayaas kararlatrlm ve icabna tevessl edilmitir.
Merakib-i nakliyemiz, dier limanlarda olduu gibi, denizde kalmayp her gn iin
hitamnda karaya ekilmekte olduundan bazen melhuz64 muhalefet-i hava sebebiyle ve
kayk ekmekte mevcut mklata binaen iin yar yolda braklmasn icap ettiinden
kayklar ekmek ve yzdrmek iin sahillerde tesisat meydana getirilmesi kararlatrlm
ve tedkikata balanmtr.
Seksen kadar kay ve sekizyz kadar iisi bulunan ibu dernek tekilatnn bugn
bu tesisat meydana getirecek kadar sermayesi mevcut bulunmaktadr. Siyasi hibir gaye
istihdaf65 etmeyerek yalnz meslein inkiafn temin etmeye alan ve mesleki bir
intihapla mteekkil bulunan havza-i fahmiye Deniz ileri Derneinin mevcudiyet ve
faaliyeti, halen dahi numuneyi imtisal olacak derecede grlmektedir.

***

61

Barndrma.
aresiz.
63
Yavalk.
64
Hatra gelen, olabilen.
65
Hedef tutma.
62

40

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 10 Mart

1925 (S.13), s.4 (M.10 Mart 1925:4).

41
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 10
Mart 1925 (S.13), s.4 (M.10 Mart 1925:4).
Kmrn istihsal, tahmil ve nakil ileri, kmr kymetinin yksek olmasnda amil
nedir? Vaziyeti kurtarmak nasl olur?
[Yeter ki maden siyasetimizde milli iktisadmz koruyucu ve kurtarc bir sistem
takip edilsin]
Havza-i fahmiye kmrnn istihlakn tamim66, istihsalini tezyid, erait-i istihsali
temdin ile mmkndr.
Btn dnya kmrleriyle ayn dereceyi kuvvette olan ve pek byk bir servet tekil
eden kmr havzamzdan, kendisinden ok dun67 kymet ve kuvvette bulunan havza-i
fahmiyeler kadar istifade edilmesi, kmrlerimizin saha-y istihlak Akdenize kadar
mntehi olduu halde, kendi sularmzda bile ecnebi rekabeti altnda ezilmesi, hi phesiz
istihsal eraitinin pek iptidai bulunmas ve bi-n-netice kmrn pek pahalya mal
olmasndan inbias etmektedir68. Bununla beraber iptidai tarzda istihsalat; kmrn yalnz
pahalya mal olmasyla da kalmayarak kymetinin de drt derece tenzilini inta ediyor
ki btn bunlar yalnz (sermaye) hesabna deil, (say) hesabna, (memleket) hesabna da
bir zarar tekil ediyor.
Havza-i temdin: erait-i istihsali fenne tevfik, istihsal ve nakil ilerinde mmkn
olduu kadar insan yerine makine kullanmak ve kmrn kymetini ihlal etmeden Pazar-
istihlaka sevk etmek olduu, ve bunlar ok faydal bulunduu ve bu hakikat el ile tutulacak
kadar ak grld halde bu neticenin istihsaline sai hareketlerin belirmemesi veyahut
bu esbaba tevessl edilmemesi ok garip ve ayan- tesir deil midir.
malat, istihsalat; ve nakliyat ilerinin tanzim ve temdini mutlak sermayeye muhta
olduunu ve bu sermayeyi memlekette tedarik mmkn bulunmadn mazeret olarak serd
ederler ise bu mtalaat karsnda utanmak vazifesi havzada sermayedar geinen Frenk
messeselerine raci olur.
Havzai fahmiyede mevcut ale-l-umum madencilerin balca sermayesi, uhdelerinde
bulunan ruhsatnamelerle pek ucuz bir cretle istihdam ettikleri ameleden ibarettir.
Zonguldak, Kozlu, Kilimli, atalaz mevkilerinde bulunan ve ceman otuzbe, krk
kilometreden ibaret olan imendiferi dahi hkmet ina etmi, alet ve edevat- muharrike
ve mteharrikesi hkmet tarafndan getirilmi ve fakat Zonguldak ve atalaznda iki
mevkide bulunan imendiferin iletilmesi Franszlarn tekil ettii Ereli irketine
devredilmi, dier ikisi hkmet tarafndan iletilmekte bulunmutur.
Bu imendiferlerin Franszlara verilmesinde hakim olan zihniyeti bilmiyor isek de
atalaz imendiferinin bugn bir yn enkaz haline geldii, Zonguldak imendiferinin
dahi pek yaknda ayn akbete urayaca muhakkaktr.
Filhakika Gelik ve zlmez mevkileri arasnda ina edilen hevai hat, atalaz
mevki imendiferinin ehemmiyetini skat etmi ise de, irket depolarndan limana temdid
edilecek , drt kilometrelik bir hevai hat, Franszlar nazarnda Zonguldak imendiferinin
66

Tketimi genelletirme.
Aa.
68
leri gelmektedir.
67

42
de ehemmiyetini skat ederse de bu menatkta alan dier yerli maden ocaklar imendifer
ihtiyacndan hibir suretle fari69 olamayacandan pek byk ehemmiyetle vaziyeti tedkik
icap eder.
te bu halde gsteriyor ki havzada mevcut tesisat hkmet tarafndan meydana
getirilmi ve en byk tannan bir messese bu tesisat tezyid ve ila edecei yerde
tamamiyle tahrip etmitir. Binaenaleyh sermayedar bir messese adyla itilafname,
artname, imtiyazname, ruhsatname unvanlar ile bol bol imtiyazlar, inhisarlar, msaadeler
verilen Frenk messesatyla yerli messeselerimiz arasnda mukayese yapabilecek hi
fazlalk yoktur.
Kmr, umumiyetle ayn ekilde istihsal, ayn ekilde nakil ve ayn ekilde pazar-
fruhta70 konur. Yerli madencilerimiz gibi iptidai alan, makine ilerini bile insanlara
yaptran, en basit ilim dncelerinden uzak yaayan bu ecnebilerin Trk servet ve sayna
hakim yaamalarna msaade edilmesi sermaye ve ilim sahibi olarak tanttrlm
bulunmasndan mnbais deil midir. Tam iptidai alacak isek u halde arada bu Frenk
teekkllerine ne lzum vardr. Memleket servet ve saynn israfyla kazanlan buuk
kuru ayar71 ellere gemeyip memleket ocuklarnn ellerinde kalsa hi phe yok erait-i
istihsaliyemiz tedrici surette kemal yolunu tutar. Binaenaleyh evvelce de, dn de hatta
bugn de bu Frenk teekkllerine, memleketin felaketini inta edecek kadar atfet
gsterenler, bu atfetin yzde birini yerli sermayeye gstermi olsalar ekil tamamen
deiecektir.
Hlasa, kmrlerimizin pek iptidai istihsal ve nakil ve tahmili yukarda da
yazdmz gibi masarif-i istihsaliye ve tahmiliye ve nakliyenin tahamml edilemeyecek
derecede artmasn ve kmrn tenakus- kymetini ve vaktin ve sayin israfn inta
etmektedir.
Pek az bir fedakarlkla yaplacak tesisat sayesinde kmrn beher tonasnda
liradan fazla bir tasarruf imkan daima mevcuttur. Bu imkan elde etmek, tahayyl ve
tasavvur edildii kadar byk sermayeye muhta bir ey olmad cihetle milli
messesemizce pekala baarlabilecektir. Yeter ki maden siyasetimizde milli iktisadmz
koruyucu ve kurtarc bir sistem takip edilsin. Bunun iin, milli bankalarmzdan birinin
havzaya idhali ve katiyen muvazaa72 meydan vermeden bu teekkl etrafnda yerli
madencilerimizin ittihadnn temini, husul- maksada kafi gelecektir itikadndayz.
Hkmet ve madencilik mahafilinde hayli dedikodu mevzu olan (stismar Kanunu Projesi)
bu gayeyi temin etmekten baka muvazaal vaziyetler ihdasna bais olacandan aprak
hareketlerden tevakki edilmesi katiyen iktiza etmektedir.

***
69

Vazgeen.
Sat pazar.
71
Yabanc.
72
Bahse girime, dankl dnkl.
70

43

Muhitlerimizi Tedkik: Deniz ve Maden Kmr Tahmil ve Tahliye Amele

Cemiyeti ve Tahmil Tahliye cretleri, Meslek, 17 Mart 1925 (S.14), s.9-10 (M.17
Mart 1925:9-10).

44
Muhitlerimizi Tedkik: Deniz ve Maden Kmr Tahmil ve Tahliye Amele
Cemiyeti ve Tahmil Tahliye cretleri, Meslek, 17 Mart 1925 (S.14), s.9-10 (M.17
Mart 1925:9-10).
Deniz tahmil ve tahliye cretini tedkik ederken, iinde kuvvetli bir meslek ahlak
teekkl etmekte olan bir tekilatla karlatk.
iin art ve kaidesi te tembellik ve itaatsizlik etmemek bu teekkln rehberi
oluyor. in mefkresi de zaten bu deil mi?
[Dnyann uzak illerinden kelan73 nafakay sen bazen gemilerden srtnda tarsn,
nafakalk gda, kimin iin kuma, kereste, kmr nihayet senin srtna dayanr. Alnndan
ter akar, boynun bklr, vcudun iki kat olur Sevine sevine bunlar yklenir, karr,
indirirsin. Btn bunlar, oluk ocuk, alil74 sefil, gen ve ihtiyar. Bila tefrik insanlara
hizmet iin ihtiyar etmektesin. Sayn mekr75 manevi mkafatn ind-Allah mzdad76
olacaktr Btn beere faydal olmak zere akan terinin her katresinin mukaddes
olduuna inan]
[Amele gtrld ite tenbellik ve itaatsizlik etmeyecek, iin art ve kaidesi ne ise
o yolda alacak; terbiye ve edebe muhalif serkelik etmeyecektir. Aksi takdirde heyet-i
idarenin kararyla yapt hareketin derecesine gre yolsuz edilecektir.]
Geen haftaki nshamzda, stanbul Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyetinin, kmr
tahmil ve tahliye fiyatlarna, yzde otuz derecesinde zamaim77 icrasna karar verdiklerini
bir haber olarak yazm, bu hal atalete mahkum yaayan stanbul limannn btn btn,
akametini inta edecek kadar tehlikeli bir hareket grnmektedir. Bu hususta tedkikat
yaparak ayrca yazacamz, sylemitik. Bu hafta iinde muharrirlerimizden birini
stanbul Umum Deniz ileri Tahmil Tahliye Cemiyeti merkezine gnderdik.
cretlerinin ve bu ksm iilerin hayat ve maiet artlarn tedkik ederken, memnuniyet ve
sevinle kayd edilmeye, iinde meslek ve i iar kuvvetli bir cereyan halinde yaayan bir
teekkl ile karlam bulunuyoruz. Siyasi dadaalardan, politika partilerinden uzakta
yaamaya azmetmi bulunmann verdii kararla nizamnamelerini tanzim eden bu iiler,
dier tarafdan itimai i blmnn icabna uygun kendilerine bir mesai kanunu: umum
deniz ve maden kmr tahmil ve tahliye amelesinin tavr- hareket ve cret-i
yevmiyeleriyle idare-i dahiliyelerine dair bir talimatname hazrlam bulunuyorlar. te
yukardaki fkralar, ii karde diye balayan ve bil-umum liman iilerine hitap eden
nizamnamenin ilk sayfasndaki beyannameden ve talimatnameden baz fkralardr. Bu
maddeler gsteriyor ki, bu amele cemiyeti bir yandan i cretinin sermaye karsnda
kuvve-i meyyidesini tekil etmeye alrken mfrat78 cereyanlardan uzak ve iin icabatn
idrakten mtevellid bir uurla cemiyet iindeki vazifesini bihakkn grmeye namzet
bulunuyor.

73

ri gvdeli.
Hasta, kr.
75
Beenilmi, vgye deer.
76
oalm.
77
Arttrmalar, zam.
78
Terk olunarak unutulmu.
74

45
Meslek, bir i ve iktisat gazetesi olmaya alrken bu gibi meslek cemiyetlerinin
dertlerine ve fikirlerine makes79 olmay birinci vazifesi meyanna idhal etmi bulunuyor.
Cemiyet talimatnamesinden baz mevad naklediyoruz:
-stanbul limannda, mevad- ticariye ve maden kmr tahmil ve tahliyesiyle
itigal eden ve deniz iilii[ni] kendisine meslek ittihaz eyleyen amele, hkmetimiz
tarafndan msaade-i mahsusay haiz cemiyetimize dahil olmak hakkna malik olup
hviyet czdan hamil olduu ve nizamat mevzuasna riayetkar bulunduu mddete
hukuki her trl zyadan80 vikaye81 olunacak ve nizamname mucibince her trl muaveneti shhiye ve itimaiyyeye mazhar olacak ve nizamname-i esasi ve talimatname ahkamna
tabi olmayan ve cemiyetten alelusul kayd terkin edilenler i bu mzaheret ve muavenetten
mahrum kalacaklardr.
-Maden kmrn depolara ve depolardan merakib-i bahriyeye nakil ve tahmil ve
tahliye eden ameleler dahi cemiyetin aza-y tabiyesindendirler. Emval-i ticariye ve maden
kmr tahmil ve tahliye eden deniz iileri teden beri bu ile megul ve hayatn bu ide
rtm ameleler olup bu sanatta bulunmayanlar cemiyete imdilik alnmayacaklar, ve
amele mevcudu i nisbetinde peyderpey tezyid edilecektir.
-Cemiyete dahil amele ve iiler esasen namuslu ve arkadalar ile iyi geinen ve
Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetini haiz Trk ve Mslman amelelerdir. Bunlar aza olmak ve
aza intihap etmek hakkna maliktirler.
-Her amele i esnasnda posta basna ve posta balar avulara; ve bil-umum amele
ve onba avular cemiyetin nizamname ve talimatnamesi ahkamna tebaiyyet ve itaate
mecburdurlar. Postas ve posta bas olmayan perakende amele ite alrlarken herhalde
bir posta tekil edeceklerdir.
-Cemiyete kayd ve kabul olunabilmek iin: 1-Hukuk- medeniyeden mahrum
olmamak; 2-Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunmak; 3-Sinni on sekizden dun
olmamak; ahval-i shhiyesi tahmil ve tahliye iine elverili olduu tabib raporuyla sabit
olmak arttr.
-Amele gtrld ite tenbellik ve itaatsizlik etmeyecek ve iin art ve kaidesi ne
ise o yolda alacak; terbiye ve edebe muhalif serkelik etmeyecektir. Aksi takdirde heyeti idarenin kararyla yapt hareketin derecesine gre yolsuz edilecektir.
-Muayyen cret-i yevmiyesinden noksan alan veya posta ba, onba avularndan
ve lostromolarndan parasn alamayan veya haksz yere ie gtrlmeyen amele dorudan
doruya ikayete mezun olup iddias yazlacak ve keyfiyet bi-tedkik sabit olur ise cemiyet
o amelenin hakkn istihsal eyleyecek ve bu hukuksuzluu yapanlara mukabil muamele
yapacaktr.
-Cemiyete mensup, posta ba, onba ve avular vesaire kmilen amele hviyet
czdan alacak ve amele gibi mazhar- himayet olacaklardr ve mteahhitler amele avuu
olmak artyla cemiyete dhil olur ise onlarn da amele gibi hukuku muhafaza edilecek ve
cemiyete dhil olmadklar takdirde kendileri sermayedar tanlacaktr82.
79

Akseden yer, akis yeri, yanstc.

Kayptan.
81
Koruma, kayrma.
82
Tannacaktr.
80

46
-Eer bir amele herhangi bir onba veya avua kendi hakkn yedirir ise yani
yevmiyesinden bir para terk eder ve bu da sabit olur ise o amelenin defteri alnacaktr.
-Eer mteahhit amelenin yevmiyesini tam vermez, tondan keser ve sair suretle
amelenin hakkn zyaa uratrsa keyfiyet kumpanyasna yazlacak ve para dorudan
doruya kumpanyadan alnacaktr. Eer kumpanya da amelenin hakkn vermez ise
keyfiyet ameleye ilan edilerek suret-i mnasebede haklar temin klnacaktr.
-Ameleye atiyen numara ve marka verilecek ve bu suretle cemiyete mensup amele
yek nazarda tefrik olunacaktr.
-Cemiyet kahvehane ve yatakhane ve yemekhaneler atka amele bugnki hayat-
perianiyeden kurtarlarak cemiyetin messesatnda bulunmaya mecbur olacak ve bu
suretle sermayedarlara fazla para vermekten ve tahakkmlerinden kurtarlacak ve u toplu
hayattan, amelenin ahz ve emeli olan msavat ve sra ile ie sevk hususu, temin
klnacaktr.
-Cemiyetin doktoru ve eczahanesi vardr. Kazazede ve hasta amelenin muayene ve
tedavisi meccanendir83. Hasta amele ihbar edildii takdirde hanesine dahi doktor
gnderiliyor. Ve icap ederse hastahaneye sevk edilerek meccanen tedavileri temin ediliyor.
Amelenin ailesi muhtac- tedavi ve muavenet grlrse bunlar hakknda dahi heyet-i
idarece verilecek karar dairesinde muavenet olunur.
-Amelenin vefatnda veya iaesi kendine mevdu zevce veya evladndan birinin
vefatnda onlarn dahi tehiz ve tekfinine84 heyet-i idare karar dairesinde muavenet olunur.
cretleri hakknda cemiyetten u tafsilat aldk:
Kmr tahmil ve tahliye amelesi: imdiye kadar iki trl yevmiye alyordu. Birisi
(avalye) ve krek masarifi dhil olmamak artyla tona 37,5 kuru. Mezkur masarif de
dahil olursa 45 kuru kadar tutuyordu. imdi ise masarifsiz olarak 40 ve ma-masarif85 55
kuru almaktadrlar. Bunlarn gece, liman harici, eyyam- tatiliyye ve resmiyelerde
almalarna mukabil yzde % 50 zam icra edilir.
cretleri nevidir: hraciye iin (pase86) (?) creti, maazalarda tonu zerine
cret, bir de dolu vapurlarn tahliyesi iin verilen yevmiyelerdir.
(Pase) creti: Gndz, ma-masarif 45 kurutur. Gece ve eyyam- tatiliyyede 67,5
kurutur.
Maazalarda: 35 kuru safi, ma-masarif 40 kurutur. Maazalar iin cemiyet
tarafndan talep edilen yzde elli zamm hibir kumpanya kabul etmemitir.
Yevmiyeler: Yevmiyeler umumiyetle gndz (200) kurutur. [4] saat alld
takdirde (100) kurutur. Gece ve eyyam- tatiliyye cretleri yzde elli %50 zamma tabidir
ki: O vakit (300) kuru tutar.
sizlik ve i cretleri meselesi hakknda yle mtalaa dermiyan etmektedirler:
Herkes zannediyor ki, amele yevmiyesi iki yz 200 kuru olmakla amele ayda (60) lira
alyor. Hlbuki hi de yle deildir. Haftada azami olarak bir amele iin yevmiye
83

cretsiz.
Kefenleme.
85
Masraflarla birlikte.
86
Passe ya da passah olabilir.
84

47
mklatla karlabiliyor, amele mahiye87 hi olmasa yirmi lira kazanmaya oktan razdr.
Maalesef yirmi liray kazanamyor.
Geenlerde itima eden kumpanyalar azasyla Amele Tahmil ve Tahliye Cemiyeti
azas arasnda bu mesele mevzu- bahis olmutur.
Kumpanyalar bu buhran amelenin okluuna hamletmilerdir. Fakat meselenin bu
ekilde olmadn Cemiyet Ktib-i Umumisi u suretle iddia ve izah etmitir. Amelenin
isiz kalmasna sebep: Kumpanyalarn muhtelif ekildeki hileleridir. Mesela: Bir
kumpanya mavnaya 50 ton olarak ykledii kmr kumpanya ktipleri vapurlarn
makinistleriyle uzlap elli-altm 50-60 ton olarak vapura tahmil ettiriyorlar. Bundan bi-ttabi vapur kaptanlarnn haberleri olmuyor. Bil-ahire Marsilyaya kadar gitmesi lazm
gelen bir vapur yolda kalmak tehlikesine maruz kalyor ve bir daha Trkiyeden kmr
almyorlar. Sonra: Kumpanyalar kmrleri mevad- saire ile karm olarak hileli
satyorlar. Bi-t-tabi kmr ya[k]ld zaman kerpi paralar kyor ve hile anlalyor. Bu
hal yine Trkiyeden kmr alnmamasna ikinci bir sebep tekil ediyor. Bi-n-netice
bundan kmr amelesi mutazarrr88 oluyor. nk i olmuyor demitir.
Ameleyi azaltmak hususunda kumpanyalarn teklifine kar cemiyet bunun imkan
olmad cevabn vermitir. nk: Gelen byk bir vapurun derhal tahmil veya tahliyesi
icra edilebilmek iin o nispette ameleye ihtiya hsl oluyor. Binaenaleyh amelenin
azalmas kabil olmuyor.
Kmrn Zonguldaktan nakil meselesinde de Tahmil ve Tahliye Cemiyetinin fikri
udur: Diyorlar ki buhrana bir sebep daha inzimam ediyor: O da Zonguldak gibi yakn bir
yerden Seyr- Sefain vapurlarmzn kmrn tonilatosunu 200-250 kurutan aa
getirmemesidir. Halbuki buna mukabil yine Zonguldaktan yklenen ufak byk bir takm
ecnebi vapurlar Yunanistan limanlarna 100-150 kurua kadar gtryorlar. Bi-t-tabi
Yunanistanda fiyatlar ucuz oluyor ve hibir ecnebi vapuru da buradan kmr almyor.
Seyr- Sefainin de byle pahal getirmesine sebep: Kmr nakliyatnn Trkiye dhilinde
yalnz Seyr- Sefaine inhisar etmesidir. nk baka ecnebi vapurlar stanbula kmr
getirmekten men edilmilerdir.
Bizim fikrimizce de, stanbul limannn tahmil ve tahliye amele cretleri yeknazarda
fazla gibi grnyorsa da bu iin ancak neticesi olarak bir amelenin haftada iki yevmiye
yapmas dolaysyla, ancak g bela maiet temin edecek kadar bile deildir. sizlik
umumi buhrandan tevelld etmekle beraber kmr nakliyesinin Zonguldaktan stanbula
nakli fiyatlarnn, Yunan limanlarna nakli fiyatndan yzde elli fazla olmas ve liman
tesisatnn Yunan limanlarna rekabet edemeyecek kadar noksan bulunmas keyfiyeti ile
kmr gemilerinin muayene ve kontrol hususunda maruz kald glk ve bundan dolay
zaman kaybetmeleri keyfiyeti de, i azlna sebep olmaktadr. Haber aldmza gre
tahmil ve tahliye i grd (45) kumpanyadan yalnz tanesi, Hugo Sitinnes (?),
Kazez89 (?), Vanderzee (?) amelenin taleplerini kabul etmi bulunuyorlar.

***
87

Aylk.
Zarar gren.
89
Kazaz da olabilir.
88

48

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 24 Mart

1925 (S.15), s.18-19 (M.24 Mart 1925:18-19).

49
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzas, Meslek, 24
Mart 1925 (S.15), s.18-19 (M.24 Mart 1925:18-19).
Kmr havzasnda imdi takip edilen siyaset-Franszlarn havzadaki hakimiyetleriyerli sermayemizle havzann faaliyetini temin mmkn deil midir?..
Zonguldak, kmr havzasnn idaresinde hkmete takip edilen siyaset; zaman
zaman deimitir. Fakat btn bu tahavvllerden bugne kadar maalesef mspet netice
istihsal edilememitir. Bu mevzu bir para tamik etmek90, ve bugn takibi lazm gelen
siyaseti tespite almak, yalnz Zonguldak havzasnn deil, btn Trkiyenin iktisadi
refah, btn memleketin saadeti namna elzem grlmektedir.
Meslekde intiar eden makalelerimizin birinde91 havzann bidayet-i faaliyetinde
tam92 manasyla hkmet iletmesi ekli kabul ve senelerce bu usuln tatbik edildiini
muhtasaran yazmtk. Havzada bidayeten devlet iletmesi usul o kadar byk iddet ve
kuvvetle tatbik olunmutur ki btn havzaya mcavir mahaller ahalisi seferber haline
konmu, senelerce bu halk mal ve canyla krek mahkmlar gibi madenlerde
altrlmtr. Btn mlhakat ormanlar hibir kayd ve arta tabi olmakszn madenlere
tahsis olunmu, devlet sefaini, mstahsil mevadn, nakline tahsis edilmi, hulasa devlet
idaresi bu iletmede muvaffak olmak iin memleketin btn menabini israf etmekte hi de
bahil93 hareket etmemi ve emr-i idare cihet-i Bahriyeye yani askeri bir idareye mevdu
bulunmu94 olduu halde gayet tabiidir ki muvaffakiyet mmkn olamamtr. te bu
ksma [Bila vasta devlet iletmesi devri] denilebilir. Bundan sonra havza yine Bahriyeliler
idaresinde olmak zere bil-vasta iletilmeye balanm. Bu ekilde dahi madenlerin
ihtiyac olan amele, malzeme, stun, para vesaire devlet idaresince temin ve tedarik
olunduktan sonra istihsal edilen kmr fi-i miri hesabyla95 hkmet mbayaa etmekte ve
bedel-i mbayaa mltezimin deyni96 tenzil olunduktan sonra mltezime tesviye edilmekte
bulunmutur ki bugn hala bu idareden alacakl ve bazen de bu idareye borlu birok
madenci mevcut bulunmaktadr. Bir mddet sonra hkmet istihsalatn bir ksmn
mltezimin serbeste satmasn usul- ittihaz etmi ve bu usul serbest satlan miktarn
tedricen tezyidi suretiyle hayli zaman devam etmitir. te bu devreye dahi bilvasta devlet
iletmesi devri denilebilir.
Bahri idaresi en sonra istihsal edilen kmrden diledii vakit bir ksmn fi-i miri ile
mubayaa etmek hakkn muhafaza etmek artyla kmr tam97 serbest brakmtr ki bu
srada yzdoksan maden, yerli sermayedarlar tarafndan iletmekte idi. te bu devreye
dahi mltezimler iletmesi devri denilebilir.
Bu sralarda madenlerin idaresi Bahriye Nezaretinden Nafia Nezaretine ve pek ksa
bir zaman sonra Ziraat ve Ticaret Nezaretine devr olunmutur. Havzaya, ecnebi
sermayesinin duhul Nafia Nezaretinin zamannda ecnebi irketlerinin tevsi-i hudut ve
nfuzu dahi Ziraat Nezareti zaman- idaresinde, Rum ve Ermeni nazrlarn gayret ve
90

Derinletirmek, aratrmak.
Gazetede yerinde yazlmtr.
92
Gazetede nam yazlmtr.
93
Cimri.
94
Emanet edilmi.
95
Devlete belirlenen kymet zerinden.
96
Borcu.
97
Gazetede nam olarak yazlmtr.
91

50
muavenetiyle vuku bulmutur. Btn bu muamelat yzyirmi senesinden yzotuz
senesine kadar devam etmitir, bu mddet zarfn yzdoksan maden ocann ikiyz
mtecaviz ksm devlete ait en kymetli menabi-i madeniye ile beraber muhtelif tarz ve
suretlerle ecnebilere mal edilmi ve bu teekkllerin, havzann heyeti umumiyesini istila
etmelerine mani hibir vasta braklmamtr. te bu devreye dahi [ecnebilerin hakimiyeti
devri] denilebilir.
Harbi Umuminin devam ettii mddete havza-i fahmiye vaziyetini aynen
muhafaza etmi, mahdut sahalarda, Almanlarn, biraz faaliyeti grlm ise de Harb-i
Umumiyi mteakip Versay Muahedesi mucibince Almanlar da talyanlar istihlaf etmi ve
havzada yegne Trk kalan bir ksmn da bu teekkl eline almtr. yzotuzalt
senesinden itibaren havzann Trklemesine allm ve ok byk admlar da atlm ise
de son zamanlarda bu hareket tevakkuf etmitir. Malumat- salifeden de anlalaca zere
madenlerin bidayet-i faaliyetinde memleketi maden ilerine altrmak iin tedrici bir
surette hkmet sermayesi halka istihale ettirilmi ve fakat Rum ve Ermeni nazr,
yetmibe senede meydana getirilen bu eseri bir cmlede zirzeber98 ederek yok
etmilerdir. Bundan sonra meydana gelen ecnebi messeselerin gerek istihsal sistemleri ve
gerekse idare usulleri evvelki makalemizde mnakaa edilmi ve anlalmt ki havzaya,
fen ve servet getirecei bahanesiyle sokulan bu ecnebi tekilat maalesef istihdaf edilen
gayenin tahakkukuna alm deildir. Ve yerli sermayemizle farkl bir tesisata da malik
olmamtr.
Havza-i fahmiyenin yerli sermayemizle slah ve tekamln temin hi de
dnld ve grld gibi mkil olmadn yazmtk. Bu nokta-i nazarmz gelii
gze serd etmiyoruz. Bu hususta ok kuvvetli ve ok kanaat verecek esaslara istinad
ediyoruz. Havza-i fahmiye yle bir vaziyeti iktisadiyeye maliktir ki sermaye derhal
tenemmve99 balar ve kazan, telkin edilen sermaye nispetinde tezauf eder100. Havza-i
fahmiyede bugn elli bin, yz bin lira ile de, bir milyon, on milyon lira ile de i grlr.
Binaenaleyh Trkiyede derhal sermaye vazna kabiliyetli kmr havzas vardr.
Ecnebi sermayesine ihtiya; iimizi kendi sermayemizle tedvir imkan olmad
grld zaman belirir. Fakat madem ki havza-i fahmiyenin bugn ki halinde gayet vsi
sermaye ile i grmeye imkan yoktur, ve az sermaye ile de ok kazan mmkndr; u
halde havzay tanmak ve havzann tam faaliyetini temin etmek iin ihtiyacmz olan
sermaye miktarn tespit edinceye kadar geecek zaman bo geirmemek iin bugn atl
duran ve ecnebilere de pike ekilen aksam- madeniye de yerli sermayemizle faaliyete
gemek ve atiyen tayin edecek hale gre milli sermayemizi kuvvetlendirmek elzemdir,
farzdr. Bunun iin geirilecek gnlerimiz deil, dakikamz yoktur. Hkmet, maden
ilerinde dier kam101 olmal ve fakat bu dier kaml ecnebilere temil etmemelidir.
Yukarda bir nebze bahsettiimiz havzann tarihi de hkmetin bu tarzda hareketini
amirdir. Bu netiyece varmak iin ne yapmak lazm geldiini ayrca yazacaz.
Zonguldak-Ereli kmr havzasnn tealisine, amelenin insani bir hayat yaamasna
mani olan, kmrlerimizin ngiliz Amerikan kmrleri rekabeti altnda ezilmesini inta
eden ve bi-n-netice Trkiyeye senede milyonlarca lira idhal edecek kabiliyette iken
98

Altst.
Bymeye.
100
ki kat olur.
101
Bakalarn dnen.
99

51
milyonlarca liramzn harice akp gitmesini temin eden balca messese Fransz irketidir.
Binaenaleyh yerli sermayemizle bir taraftan faaliyete geerken br taraftan bu frenk
messesatn millletirmek elzemdir. Pek etin telakki edilen bu ite muvaffakiyet
ihtimalini grmeyenler havzay hi tanmyorlardr.

***

52

Zonguldak-Ereli kmr Havzas, Meslek, 31 Mart 1925 (S.16), s.11

(M.31 Mart 1925:11).

53

Zonguldak-Ereli kmr Havzas, Meslek, 31 Mart 1925 (S.16), s.11

(M.31 Mart 1925:11).
Byk Millet Meclisinde Ticaret Vekaleti Btesi-Ticaret Vekaletinin kmr
havzasn tarz- telakkisi-Maden ileten Heyet-i Maliye!.-Bir kmr siyasetine muhtaczMadende saat-i mesai.
17 Mart tarihinde Byk Millet Meclisinde Ticaret Vekaleti Btesi mzakere
edilirken; Yusuf Akura Bey, havzann dertlerini tespit ediyor:
1-Madenlerde saat-i mesai pek fazladr.
2-Amele Kurun-u Vstai102 bir tarzda getiriliyor.
3-erait-i shhiye muvafk deildir.
4-Gayri Trk memurlarn vazifesine nihayet verilmemitir.
Ve neticede diyor ki: Efendiler, Cumhuriyet kanunlarn, padiahlk devrindeki
kanunlarn tarz- telakkisine benzetmeyelim. Kanunlarmz harfi harfine tatbik edelim!
Yusuf Akura Bey tatil esnasnda bir aralk havzaya giderek ksa bir tedkik yaparak avdet
etmiti. Binaenaleyh, szleri hususi bir kymeti haiz idi.
Ticaret Vekili Ali Cenani Beyefendi; Yusuf Akura Beyin serzeni ve ikyetlerine
yle cevap veriyor:
Ereli madenleri hakikaten bu memleketin en mhim menabi-i servetidir. Fakat
vaziyetlerinin elim olmas, matlub103 olan fayday bize temin etmemektedir. Ereli madeni
hakknda yaptrdm tedkikat neticesinde, bu madenin mevcut sermaye ve vesait ile
iletilemeyecei kanaatine vardk ve sermayesinin tezyidi ve vesaitinin tanzimi lzumunu
madeni idare eden Heyet-i Maliyeye teklif ettik. Teklif, kabul olunarak icabna tevessl
edildi. Dier ocaklara gelince: Bunlara maden demek bile doru deildir. Bunlarn tesisat
mkemmel ve muntazam deildir. Sermayeleri noksandrlar. Bu ocaklar; bu erait
dhilinde ileyemez.
Bu babdaki tedkikatm neticesini burada arz edersem pek uzun srer. Yalnz
msaade buyurursanz, Yusuf Beyefendinin mtalaalarna cevap vereyim. Amele
Kanununun sekizinci maddesinde saat-i mesai (8) saat olarak tespit edilmitir. Bu sekiz
saat memleketimiz iin muvafk mdr, deil midir? Bu baka bir meseledir. Ancak ben
zannediyorum ki kanun tamamyla tatbik edilmektedir. Edilmesi lazmdr. Sonra btn
kumpanyalarn muamelatn Trke tutmalar kanunidir, mecburidir. Keyfiyeti tebli
etmiimdir.
Ticaret Vekili Ali Cenani Beyefendinin beyanatnda ayan- dikkat bulduumuz en
mhim nokta bu madenlerin mevcut sermaye ve vesait ile iletilemeyecei kanaatine
binaen sermayesinin tezyidi ve vesaitinin tanzimi lzumunu madeni idare eden Heyet-i
Maliyeye teklif ettik. szdr. Madeni idare eden Heyet-i Maliye kimdir? Nasl bir
heyettir? Bunu hakkyla anlayamadk. Ereli-Zonguldak madenleri mevzu- bahis edilir
iken mnferiden bir Heyet-i Maliyenin zikredilmesi bu teklifatta havzada mevcut
102
103

Ortaa
stenilen.

54
messesattan yalnz bir tanesine yapldn gsterir. Bu messese hangisidir? Hi phesiz
[Ereli irketi] olmak lazm gelir. Bizim bu stunlarda terih ettiimiz gibi, [Ereli
irketi]nin sermayeden vesait-i fenniye ve tesisatndan mahrum olduunu Vekil Beyefendi
de kabul ederek bu vaziyetin tekemmln104 talep ettim; talebim kabul ve icabna
tevessl edildi. diyorlar. Hlbuki, bizim bildiimize gre, bu maden 10 sene evvel nasl
iliyor ise bugn daha berbat iliyor, henz ne sermaye tezyid edilmi, ne de vesait tanzim
olunmutur. Fakat, belki irket bu ileri sonra yapar; bunun iin biz esasa bakalm:
Havzada, sermaye ve vesait noksanln umumiyet itibariyle kabul ettikten ve
havzada birok madenin alt da bilindikten sonra bunlarn iinden yalnz biriyle
karlaarak onunla mzakeratta bulunmak doru olmasa gerektir. Bizim yerli
sermayedarlarn bu meselelerde alakalar vardr. Ve bu alakalar da105 nazar- dikkate almak
lazmdr. Sermayesiyle, kazancyla, her eyiyle memleketin olan mevcudiyetler ihmal
olunmamaldr.
in byk olmasna Ticaret Vekilimiz yerli sermayedarlara ait madenlerden
bahsederken bunlara maden demek bile doru deildir demekle iktifa ediyor. Filhakika,
yerli sermayedarlar elinde bulunan madenlere maden demek caiz deilse de Ereli
irketinin iletme tarz da kmr iletmeciliine eref verir bir ekil deildir. Binaenaleyh,
ortada mevcut olan mesele, u veya bu irket veya maden meselesi deil, belki de btn
kmr havzasnn nasl iletilmesi lazm gelecei meselesidir. Bugn elimizde en gzel bir
servet menba mevcut olduu halde bundan asla istifade edemiyoruz. Bu havza bizim
btn kmr ihtiyalarmz tatmin ettikten baa pek klli miktarda ihracat yapmamz da
temine kfidir. Byle olduu halde biz bu mebzul servet menbandan bir trl istifade
edemiyoruz. Niin? nk bu madenleri iletmek iin elimizde ne fenni vesait ne de
kudretli bir sermaye var.
u halde bizim en byk bir ehemmiyetle megul olmamz icap eden mesele bu
husustaki mesaiyi tasnif ve teksif106 eden bir faaliyet olmak lazm geliyor. Bu faaliyeti
nasl yapacaz? phesiz bunun iin bir program ve bu program iin de bir esas tayin
etmek lazm gelir. Havzay ecnebilere mi vereceiz? Bu bir siyasettir. Havzay yerli
sermaye elinde mi toplamaya alacaz? Bu da bir siyasettir. Yoksa devlet sermayesi ile
mi ileteceiz? Bu da nc bir siyaset olur. Bunlarn herhangisini mdafaa etmek,
herhangisinin aleyhinde bulunmak kabildir. Her eyden evvel bu cihet mnakaa edilmek
ve bir neticeye balanmak lazm gelir ki imdiye kadar bu ihmal edilmitir. Bizim
fikrimize kalrsa yine Trkiyede ecnebi sermayesinin btn kolaylklarla ve btn makul
kazanlarla serbeste almasnn iddetli bir taraftar olmamza ramen maden
havzamzn dorudan doruya ecnebi iletmesine herhalde ecnebi sermayesi ile Trk
sermayesinin tam bir itilaf ile i grebilecekleri bir ok sahalar bulunduu gibi bu havza
ileri de bu sahalar iine dhildir. Bu mesele hakkndaki fikirlerimizi Trkiyede sermaye
hayatnn muhtelif hareket ve mnasebetlerini tedkikten sonraya brakyoruz.
Fakat imdiden unu sylemeye107 Ereli kmr havzasnda milli bir kmr siyaseti
takip etmek hususundaki vazifemiz ok ihmal edilmitir. Havzann slah ve imarn Ereli
irketinin hsn niyetinden, yahut da kendisine yapacamz tebligattan beklemezden
104

Tamamlanmasn.
Alakalar da.
106
Younlatrma.
107
Sylemeliyiz ki olmal.
105

55
evvel yukarda gsterdiimiz siyasetten hangisine taraftar olduumuzu tayin ve tespit
etmemiz lazmdr. Bunun hangisine karar verecek isek vermeliyiz. Byle bir karar
mevzubahs olduu gn, biz havzada milli sermayeyi takviye ve bu hususta da Avrupa
sermayesinden istifade edecek olan siyaseti mdafaa eyleyeceiz.
Ereli havzasnda Ereli Maden irketini kuvvetlendirmeye matuf olan bir siyaset,
bizce bugn yalnz bana anlalmas imkan olmayan bir eydir. Havzann salah ve
imarn imdiye kadar havzaya hibir faydalar dokunmam olan bir irketten beklemek
bizce ok yanl bir yol tekil eder.
Gelelim, meclis mzakeratnda havzadaki mesai saatlerine dair olan mnakaaya:
Ali Cenani Beyefendi, saat-i mesai hakkndaki beyanatlarnda da (8) saat mesai
memleketimiz iin muvafk mdr? Deil midir? Bu baka meseledir. Ancak ben
zannediyorum ki kanun tamamyla tatbik edilmektedir. diyor.
Havza iin Byk Millet Meclisince tanzim ve kabul edilmi olan kanunda saat-i
mesai (8) olarak tespit edildii gibi bu defa Ticaret Vekletince tanzim ve Byk Millet
Meclisine tevdi edilmi olan kanunda da madenler iin saat-i mesai (8) olarak tespit
edilmi bulunduuna gre bu eklin artk muvafk, gayr- muvafk mnakaas haiz olmasa
gerek. Yalnz Vekil Beyefendi zan ile, ve Zonguldak Mebusu Ragp Bey de katiyetle
havzada sekiz saat alldn dermeyan etmilerdir. Hlbuki bize verilen malumata
nazaran havzada sekiz ve daha az saat alan amele mevcut olmakla beraber sekiz saatten
ok fazla; on, oniki saat altrlan amele adedi yzde seksenbei geiyor!

***

56

ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzasnda, Meslek, 7

Nisan 1925 (S.17), s.2 (M.7 Nisan 1925:2).

57
ktisad Havzalarmz Tedkik: Ereli-Zonguldak Kmr Havzasnda, Meslek,
7 Nisan 1925 (S.17), s.2 (M.7 Nisan 1925:2).
Kmr amelemiz ka saat alyor?-Gnn creti-Kmrn tonas ka kurua mal
oluyor?-Amelenin fazla mesaisini temin etmek iin tatbik edilen ekiller kesene=(gtr)
iler.
Havza-i fahmiyede kmr istihsalatnda alan iiler umumiyetle havzay muhit
olan Ereli, Devrek, Bartn, kazalaryla Yabanabad, Kengiri, Zaferanbolu108, Ara, Tatay
ve ksmen de Trabzon, Erzurum ve havalileri ahalisidir.
Her memleket halknn say, baka baka sahadadr. Bilfarz109 havzaya mcavir
mahaller ahalisi oniki yandan itibaren ocaklarn dahili imalatnda; Yabanabad ahalisi
harmanlardan vagonlara kmr tahmilatnda; Ara, Tatay ahalisi sayis110 ve dekovil
ilerinde, vilayet-i arkiye ahalisi ise harman ilerinde almaktadr. Son zamanlarda
vilayet-i arkiye ahalisinin ocaklarn dahili imalatna girdikleri de grlmektedir.
Havza-i fahmiyede mevcut ocaklarn hepsinde sayn ekil ve eraiti mtehaldir111(?);
tehallf112 eden bu ekle gre cretler de tahavvl113 etmektedir. Bu tehallf ve tahavvl o
derece girifttir ki yalnz sahip ve amilleri baka baka olan ocaklar arasnda deil; bir
amilin idaresinde bulunan bir ocakda bile bu tahavvl ile karlarz. Binaenaleyh
muayyen ve muttarid114 bir say mikyas115 olmad gibi, muayyen bir yevmiye, muttarid
bir say ekli bile grlemez. Binaenaleyh havza amelesi nasl alr? cretleri nasl
tahakkuk ettirilir? Amele bana ne miktar istihsalat isabet eder? Bunlar renebilmek iin
muhtelif say sistemlerini tedkik icab eder.
Herhangi bir ocakta imalat, evvela damar itibariyle ve sonra bu damarlarda teaub116
eden baca itibariyle yaplmaktadr.
Amele grup, grup bu bacalara taksim olunur. Her grup, akli bir kazmac, bir yedek,
bir amele olmak zere kiiden terekkb117 eder. Bir misal olmak zere Ereli
irketindeki eraiti tedkik edelim:
Ay banda ocaa amele vrudunda her bacada kmrn istihsalatnda mevcut
shulet118 ve suubete119 nazaran beher araba kmr iin bir miktar fiyat vaz edilir.
Yevmiye ka araba kmr karlmas lazm geldii tespit ve her iiye de bir miktar cret
tayin olunur. Ocak mhendisi bunlar resen ve ahsen tespit ve tayin ederek bamhendisin
ve direktrn tasdikine iktiran ettirir. unun da bilinmesi lazmdr ki ii iin tayin edilen
yevmiye iiye verilmek zere olmayp onun kymetini tayin iindir.
Aaya derc ettiimiz cedvel bu ekli daha vazh ifade edecektir:
108

Safranbolu.
Diyelim ki.
110
Seyis, at bakcs.
111
Mtehalif (birbirine uymayan) olmaldr.
112
Birbirine uymama.
113
Deimek.
114
Sral dzgn giden.
115
l, lt.
116
ubelenme, dallanma.
117
Birleme.
118
Kolaylk.
119
Glk.
109

58
irketin Gelik mevkiinde Ruber (?) damar
Mlahazat
Marka
Numaras

i
Adedi

Berlin (?)
Adedi

Berlin (?)
Fiyat

13

16

20

15

19

18

27

21

18

41

24

18

u cedvele nazaran 13 marka numarasn tayan grup drt iiden mrekkep olup
yevmiye onalt berlin (?) kmr istihsal etmek mecburiyetindedir. Beher berlin (?) fiyat
yirmi kurutur. Bu grup bir kazmac, bir yedek ve iki ameleden mrekkeptir. Kazmacnn
creti 90 kuru, yedek creti 80 kuru, amele creti 60 kuru olarak tespit edilmi
bulunmaktadr. Binaenaleyh bu grubun verilen ii bir gnde ikmal ettiklerini yani onalt
araba kmr kardklarn kabul ettiimiz takdirde bu grup, beher araba iin yirmi kuru
cret mevzu bulunduundan, yzyirmi kuru istihkak kesb etmitir. Binaenaleyh 320
kuruun 290da 90 kuruunu kazmac seksen kuruunu yedek, altmar kuruunu ameleler
alr. Miktar istihsalat oaldka istihkak dahi tezayd etmektedir. Noksan istihsalat bi-ttabi istihkakta tenakuzu120 inta eder.
Baladaki cedvel hakiki i cedvellerinden istinsah edilmi olduu cihetle bu hesaba
nazaran bir gnde bir adam be araba kmr istihsal etmektedir. Beher araba beyz kilo
olduundan amele bana dahilde [randuman] iki buuk ton demektir. Yine yukardaki
cedvellere nazaran araba bana vasati bir hesapla 18,5 kuru isabet etmekte olduundan
dahilde bir ton kmrn istihsal ve ana yolda teslimi, ton bana cret otuzyedi kuru
tutmaktadr. Btn dnyada makine ile istihsalatta dahi bu miktara tesadf edilemez.
Dier messesatta istihsalat eraiti daha bakadr. Ay banda amele ie taksim
olunurken ba avular grup grup ameleyi bacalara taksim ederler. taksiminde yevmiye
katiyen tayin edilmez. Yalnz her bacadan ka araba kmr karlaca ameleye ihtar
olunur.
Bilfarz (c) bacasna 3 amelelik bir grup konurken kendilerinden yevmiye on araba
veya on iki araba kmr talep edilir. Bu amele mihaniki121 bir surette talep edilen miktar
vermeye alr. Her gn her bacann istihsalat deftere kayd olunur. ayet bir gn istihsalat
matlub122 miktardan dun olursa bu noksan ertesi gn itmam etmesi gruba ihtar olunur.
Tamamlayamaz veyahut yine noksan istihsalat yapacak olursa bu grup yevmiyesi ayn
sonunda istihsalat nispetinde tespit olunur. Noksan istihsalat yevmiyede tenzilat hadd-
marufu aacak derecede grlrse kst-el-yevm123 yaplmak suretiyle telafi edilir.
Amele bundan ikayet edemez. nk: (1) e balarken yevmiyesi tespit edilmi
deildir. (2) ikayet etse havzada bir daha i bulmamaya mahkumdur. (3) Ocaa merbut
olup sevk memuru nvann tayan kynn mtegallibesi kynde onun banda bin bir
120

Tenakuz eliki, tenakus eksilme, azalma anlamndadr. Tenakus olmas ihtimal dahilindedir.
Mekanik, makine gibi.
122
Beklenen.
123
allmayan gnler iin kesilen para.
121

59
bela ihdas eder. (4) Kimseye derdini dinletemez. Havza kurulduu gnden beri amelenin,
ie hin-i ibtidasnda124 cretinin tayin ve tespiti mmkn olamamtr.
Ocaklarn dahili imalatnda amele mesaisini kontrol imkan bulunmadndan bu
eklin devam ve tatbiki zaruri olduu iddia edilmekte ise de yalnz i sahibinin arzu ve
vicdanna tevdi edilmek suretiyle mutlak serbestinin mahzurlar daha fazladr. Bilhassa
(say)n (arz) fazla olduu sahalarda bu mahzur fecaat derecesini bulmaktadr. Medeni
memleketlerde gna-gn125 mikyas- say bulunmutur. Bilfarz Amerikada amele ie
balarken ilk gnn nsfndaki istihsalat amelenin teavn sandna braklr. Ve amele bu
yarm gnde kendisi iin ne miktar kmr karmsa iledii gnlerde bu miktar
muzaaf126 olarak kmr amiline karmaya mecburdur. Madenci de bu ameleye hadd-
asgari olarak tespit edilmi olan miktar- cretten dun yevmiye veremez.
Madem ki memleketimizde bu usul kabul edilmemitir ve madem ki maden
amelesine mahsus kanun tatbik edilmekte olan usul men etmitir; u halde Amele
Kanununa muvafk bir ekil bulunmas ve bu eklin tatbiki zaruridir. Amele Kanununun
curat ve st-i say hakkndaki maddeleri buraca atidir:
Madde 8: Mesai-i yevmiye ale-l-tlak 127sekiz saattir. Bu mddetten fazla almaya
hibir ii icbar edilemez. St-i mesai128 haricinde tarafeynin rza ve muvafakatiyle iki kat
crete tabidir. Tahte-l-arz129 mesafede nzl ve suud130 iin geen mddet sekiz saate
dahildir.
Madde 11: Maden ocaklarnda alan amelenin hadd- asgari creti ocak amil ve
mltezimleriyle Amele Birlii ve ktisat Vekaleti tarafndan mntahab 131 zat marifetiyle
tayin olunur.
te mevadd- kanuniye; ite tatbikattaki ekiller!
[Kesene=grt] iler:
Bu ekalden maada bir de (keseneci)lik ekli vardr. (Keseneci)lik (gtr) olarak
yplan ilerdir. (Kesene) kmrde, lam ilerinde harici ilerde yaplr. Masarif-i
istihsaliyesi fazla olan ve madenciye idare etmeyen kmr istihsalat keseneciye verilir.
Bilfarz madencinin tonasn liraya istihsal edemedii kmr keseneci yzelli kurua
istihsal eder. Bundaki sr ve hikmet nedir? yle gsterilebilir:
Madenci az ok, baz kaydlarla mukayyettir. Kontrole tabidir. Amelenin
ikametgahn yapmaya, muntazam yevmiye vermeye, hkmete kar baz gune teklifata
tabidir. Kesenecinin altrd amele iin btn bu iler mevcut deildir. Amele hasta olsa
tedavi ettirmez, kazaya urasa tazminat vermemek iin gna-gn eytanet yapar ve gnn
birinde kazanc amele yevmiyesine kafi gelmezse ii de, ameleyi de brakr gider. Bununla
beraber keseneci ok i yapmak, ok para kazanmak gayretinde olduundan iin metanet

124

Balama zamannda.
Trl trl.
126
ki kat.
127
Genel olarak.
128
alma saatleri
129
Yer alt.
130
nmek ve kmak.
131
Seilmi.
125

60
ve rasanetiyle132, servetin idare ve israfiyla hi alakadar deildir. Keseneci yalnz
(temettu)133 ile alakadardr. Bunun iin (servet)de hayale urar, (say) da israf edilir, (sanat)
da iflas eder. Havzay badan baa imhaya uraan ve alanlar (keseneci)lerdir
diyebiliriz.

***

132
133

Salamlyla.
Kar etme.

61

Muhiddin, Trk Kmrlerinden stifade Etmemiz in, Meslek, 1 Eyll 1925

(S.38), s.1 (M.1 Eyll 1925:1).

62
Muhiddin, Trk Kmrlerinden stifade Etmemiz in, Meslek, 1 Eyll 1925
(S.38), s.1 (M.1 Eyll 1925:1).
Trkiyede yksek evsaf haiz zengin kmr madenleri bulunmasna ramen bunlardan
istifade edemiyoruz, istifade etmek iin ne yapmalyz?

Dnyann zengin kmr hazinelerinden biri de Trkiyede bulunuyor. Ereli ile

nebolu arasnda Karadeniz sahili byk bir kmr hazinesini ihtiva eder. Topran sathna
gayet yakn bulunan bu hazinedeki kmr, tabii evsaf itibariyle en iyi kmrlerdendir.
stihrac iin mkilat yoktur; nk sath arza gayet yakndr. Kemiyet itibariyle de
mebzuldr. Baz yerlerde damarlar baz yerde de yn halinde bulunuyor. Dier taraftan
da bu maden havzasnda i creti pahal deildir: Ziraate pek az msait olan bir muhit
iinde, halk madencilikte almaktan kamyor. Bundan baka madencilikte kullanlmas
elzem olan malzemenin en birincisi, odun ve kereste, havzann yan bandadr.
Binaenaleyh, bu zengin kmr hazinesinden istifade edebilmemiz iin iptidai surette elzem
olan her ey vardr. Nakil iin birinci derecede elzem olan kolaylkta, deniz vastas
suretiyle, mevcut bulunduuna gre bu byk servetten niin istifade edemediimizi
dnmek ve onun arelerini aramak borcumuzdur.
Kmr havzamz hakknda bir hayli zamandan beri birok szler syleniyor Ankara
hkmetinin ilk teekkl gnlerinden beri muhtelif suretlerle kmr havzas ileriyle bir
yandan hkmet megul olduu gibi dier taraftan da bizzat hususi mteebbisler kmr
ilerinde hayli faaliyet gsterdiler. Buna ramen, kmrclk sahasnda ciddi bir faaliyet
uyanamad, nk imdiye kadar vaki olan btn teebbsat, birbirini itmam eden ve bu
meseleyi muayyen bir program ve plana gre halletmeyi dnen bir faaliyet eklinde
deil, belki de dank, birbirinden haberdar olmayan, belki de farknda olmakszn
birbirini ykan bir takm tedbirler veya teebbsler tarznda cereyan eylemitir. Bunun iin
elyevm, Trk kmrcl, kendisinden beklenilmesi lazm gelen inkaf gstermekten
ok uzakda kalmtr, eer, yakn zamanlarda Ankara-Ereli hatt inaat balayarak bu
havalide amele yevmiyesi pahalanacak olursa o zaman kmr ihracatmz daha byk
mkilata tesadf edecektir. Binaenaleyh muayyen bir program ile kmr ilerimizi tanzim
etmek iine ehemmiyet vermek zamanndayz.
Kmrclmzn inkiafna mani olan sebepleri tedkik ettiimiz zaman
gryoruz ki btn sebeplerin banda memleketimizin umumi hastal ve derdi vardr:
Sermayesizlik. Fakat, bu umumi derdi tahlil ettiimiz zaman onun tezahr sahalarn u
surette grebiliriz:
Evvela, kmr ocaklar toplu bir halde almyor. Muhtelif ocaklar, muhtelif
sahiplerin ellerinde bulunmakta ve her ocak sahibi yalnz bana veyahut kk mahdut bir
irket halindedir. Hlbuki bu gibi ilerde faaliyet ne kadar geni bir ekilde yaplr ve ne
kadar bir elde toplanrsa o kadar ucuz ve msmir olur.
Saniyen, kmr ihrac iin lazm gelen fenni tekilat ve tesisat noksandr; mhendis
azdr; ihracat iin kullanlan fenni vastalar ya hi yok, yahut mahduttur. Ekseriya kazma
krek ve el arabalaryla allyor. Makine kuvvetinden ve fenni tesisattan istifade edildii
yoktur. Bilhassa kmrleri ykamak iin kullanlan lavvarlar kfi deildir.
Salisen, tahmil ve tahliye vesaiti iptidai ve binaenaleyh masrafldr. Ocaklardan
kt zaman gayet ucuza mal olan kmr srf bu tahmil ve tahliye vesaitinin noksanndan
dolay pahalanyor.

63
Rabian, kmr ihracat yapanlarn her hangi bir suretle muhta olacaklar krediyi
verecek messeseler yoktur. Binaenaleyh kmr ihracat ile megul olan ve mteferrik
tarzda almakta bulunan mteebbisler, en kk bir skntya maruz kaldklar zaman
bile kendilerine yardm edecek bir yer bulamyorlar.
te btn bu sebepler bir araya gelince kmrclmz bir trl inkiafa muvafk
olamyor. Halbuki bizim kmr ihracatndaki mevkiimiz rakipsizdir: Rusya kmrlerinin
cinsleri iyi olmad gibi ihracat masraflar da halen ok fazladr. En byk ihracat olan
ngilterede ise amele masraflar ve sair fenni vesait masraf fazladr. Binaenaleyh amele
creti ucuz ve ihracat kolay olan bir muhitte Trk kmrcl abuk inkiaf edebilir.
Buna ramen u yukarda gsterdiimiz sebepler inkiafa manii olmaktadr.
nkiafa mni olan bu sebeplere kar nasl mcadele etmeliyiz?
Evvela, kmr ocaklarn toplu bir halde altrmak lazmdr. Fakat, buna nasl
muvaffak olmal? Halen, havzada bir irket var ki kendi sahas dhilinde nispeten toplu bir
halde alyor ve havzay kendi etrafnda toplamaya gayret ediyor. Fenni vesaite, demir
yoluna, hevai yollara ve lavvara sahip olan ve kk bir limandan istifade eden bu irket,
muhtelif suretlerde akdettii kontratlarla bir takm kk ve mteferrik ocaklar kendisine
balamaktadr.
Ocak sahipleri iptidai usullerde kardklar kmrleri, kardklar haliyle hemen bu
irkete devir ediyorlar; irkette bu kmr alp temizleyerek ihra ediyor. Elyevm
almakta olan ocaklarn mhim bir ksm irketle bu tarzda kontratlar akdetmiler ve bu
suretle ocak sahipleri halen bu irketin mteahhitleri haline girmilerdir. Demek oluyor ki,
bizce arzu edilen ve hatt zatnda ok faydasz bir surette, ocaklarn bir idare altnda
toplanmalar hadisesi kendiliinden olup bitmektedir. Eer bugn ki hal devam edecek
olsa, belki de bir gn gelir, her ey bu irketin elinde toplanabilir. Fakat, biz buna raz
olamayz.
Hkmet bir aralk bir kanun hazrlad; bu kanun layihasna istismar kanunu
layihalar denildi. Fakat, bu da henz bir proje halindedir. Ancak proje halinde ortada byle
bir kanun bulunmas, neticede kacak eyin de mehul olmas her nevi esasl teebbsata
hamil olmaktadr.
Saniyen, kmr ihracat iin mevcut olan fenni noksann izalesi de zaten havzann
mterek bir idare altnda bulunmasndan ve btn mesainin bu nokta zerinde
toplanmasndan ileri geliyor. Salisen tahmil ve tahliye ilerinin gerek vesait ve tesisata
fenal gerek bu halin neticesi olan pahall da ayn halden, merkezi bir idarenin ve
kuvvetli bir sermayenin ileri tanzim etmesinden ileri geliyor. Drdnc hastalk amili olan
kredi meselesi ise btn memleketin muzdarip olduu bir derttir.
Btn bu dertlere are bulmak lazm geliyor. areyi bulmak iin iki usul vardr:
Birincisi, byk bir proje hazrlayarak bir anda btn meseleleri halledecek bir yoldan
gemek, ikincisi muayyen bir maksat o hedefe gre, tedrici bir inkiaf yapacak bir takm
slahat birer birer mevki tatbike koymak. Birinci yol, bizi ya dorudan doruya bir devlet
sermayedarlna yahut da byk bir irket esaretine gtrr. Bunun iin bu yolu ayan-
tavsiye grmeyiz. Tedrici bir inkiaf temin etmek zere yaplacak para para slahat
zerine istinat edecek muayyen bir plan dhilinde, bu havzay Trk sermayesiyle ileyen
ve mebzul bir istihsal yapan milli bir servet memba haline getirmek usul bizce takip
edilmesi lazm gelen doru yoldur. te bu yoldan gidilmesini istediimiz iindir ki

64
Meslek Trk kmrclnn inkiafn temin edecek bir faaliyet programnn nelerden
ibaret olduunu gstermek iin yapt tedkikat neticesinde vasl olduu fikirleri gelecek
nshadan itibaren yazmaya balayacaktr. Bizim mdafaa edeceimiz fikirlerin mutlaka en
faydal ve en ameli olanlar bulunduunu iddia edecek deiliz. Fakat, u noktada musiriz134
ki bu byk servet havzas bugn ki metrukiyet halinde brakmak caiz deildir. Her ne
ekilde olursa olsun havzay faaliyete getirmeyi iktisadi siyaset programmzn ilk meselesi
halinde telakkiye mecburuz.
Muhiddin

***

134

Israrlyz.

1924n son gnlerinden itibaren 1925 Eyll ayna kadar

yaymlanan Meslek, adndan da anlalaca zere mesleki temsil
dncesinin savunulduu sreli bir yayn organ idi. Haftalk
resimli bir gazete olarak kmt. Bayazar Muhittin Birgenin
iktisadi bir gazete tanmlamas, bu sreli yayn organnn byk
lde ieriini yanstmaktayd.
Meslekte barolar, eitli esnaf cemiyetleriyle meslek rgtleri,
Trkiyedeki ii rgtlenmeleri ve ii snfnn gemii hakknda
yaynlar yaplmt. Ayrca ticaret ve sanayi alanlarndaki
gelimelerle genel ekonomik yaplanma hakkndaki yaz, haber ya da
aratrmalara yer verilmiti. Bunlarn yannda dnce yazlaryla
birok farkl konuda makale ya da haberler yaymlanmt.
Trkiyenin ekonomik yaps ile ilikili birok farkl konuda haber
ya da deerlendirmeler ieren Meslek gazetesinin odakland ve
mercek altna ald alanlar arasnda Zonguldak kmr havzas ve
kmr iileri de vard. Nitekim gazetede Trk Kmrlerinden
stifade Etmemiz in, Ereli-Zonguldak Havza-i Fahmiyesinde
Kmr stihsali ve Ereli Zonguldak Kmr Havzasnda Trk
ilii gibi zel incelemelere dayal yaynlar yaplmt. Toplam 38
say olarak kan Meslekte kmr havzas, blgenin ulam artlar
ve limanlar, kmr iletmelerinin artlaryla kmr havzasnn
alanlarna ynelik yazlar, derginin km toplam saysnn te
birine yaylmt.
Bu alma ile Meslek gazetesinin Zonguldak kmr havzas ve
kmr iilerine ynelik yaynlarnn incelenmesi amalanmaktadr.

Dr. Eminalp Malko T, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Blm

ISBN: 978-605-64782-2-2