Georges Politzer - Felsefenin Temel İlkeleri

Felsefenin Temel lkeleri
Georges POLITZER
Georges Politzer
J. Stalin
Felsefenin
Leninizmin
Temel
lkeleri
lkeleri
SOL
Halk Kitapl
/ ML Klasikler
yaynlar
Halk Kitapl
sayfa: 01
Georges POLITZER
FELSEFENN TEMEL LKELER

GEORGES POLITZER
GUY BESSE ve MAURICE CAVEING
ONDRDNC BASKI
SOL YAYINLARI
Sorumlu Ynetmen: Muzaffer lhan Erdost
lhanilhan Kitabevi Karanfil Sokak 30/1 Kzlay Ankara
***
Georges Politzer'in metni esas alnarak Guy Besse ve Maurice Caveing
tarafndan gelitirilen ve onun imzas altnda yaynlanan Principes
fondamentaux de philosophie
(Editions Sociales, Paris 1954) adl yaptn Franszca aslndan
Muzaffer Erdost
dilimize evirdi ve kitap Felsefenin Temel lkeleri ad ile
Sol Yaynlar tarafndan Ekim 2000
(Birinci Bask: Kasm 1969; kinci Bask: Eyll 1970;
nc Bask: Nisan 1971; Drdnc Bask: Austos 1974;
Beinci Bask: Ekim 1975; Altnc Bask: Kasm 1977;
Yedinci Bask: Ekim 1978; Sekizinci Bask: Ekim 1979;
Dokuzuncu Bask: Nisan 1990; Onuncu Bask: Kasm 1991;
Onbirinci Bask: Mart 1994; Onikinci Bask: Eyll 1996;
Ondrdnc Bask: Temmuz 1998)
tarihinde Ankara'da ahin Matbaas'nda bastrld.
Halk Kitapl
sayfa: 02
Georges POLITZER
NDEKLER
Georges Politzer, Georges Cogniot
Yaynlayanlarn nsz, Guy Besse-Maurice Caveing

GR
I. Felsefe Nedir?
II. Niin Felsefeyi ncelemeliyiz?
III. Hangi Felsefe ncelenmeli?
a) Bilimsel Bir Felsefe: Diyalektik Materyalizm
b) Devrimci Bir Felsefe: Proletaryann Felsefesi
IV. Varg: Teori ve Pratiin Birlii
BRNC BLM
MARKSST DYALEKTK YNTEMN NCELENMES
BRNC DERS Diyalektik Yntem
I. Yntem Nedir?
II. Metafizik Yntem
a) Nitelikleri
b) Tarihsel Anlam
III. Diyalektik Yntem
a) Nitelikleri
b) Tarihsel Oluumu
Halk Kitapl
sayfa: 03
Georges POLITZER
IV. Formel Mantk ve Diyalektik Yntem

KNC DERS Diyalektiin Birinci izgisi: Her ey
Birbirine Baldr. (Karlkl Etki ve Evrensel Balant
Yasas)
I. Bir rnek
II. Diyalektiin Birinci izgisi
III. Doada
IV. Toplumda
V. Varg
NC DERS Diyalektiin kinci izgisi: Her ey
Durum Deitirir. (Evrensel Deime ve Kesintisiz Gelime
Yasas)
I. Bir rnek
II. Diyalektiin kinci izgisi
III. Doada
IV. Toplumda
V. Varg
DRDNC DERS Diyalektiin nc izgisi:
Nitel Deiiklik
I. Bir rnek
II. Diyalektiin nc izgisi
III. Doada
IV. Toplumda
V. Varg
BENC DERS Diyalektiin Drdnc izgisi:
Kartlarn Savam (I)
Halk Kitapl
sayfa: 04
Georges POLITZER
I. Kartlarn Savam Her Deiikliin Devindiricisidir. Bir

rnek
II. Diyalektiin Drdnc izgisi
III. elikinin Nitelikleri
a) eliki tedir
b) eliki Yeniletiricidir
c) Kartlarn Birlii
ALTINCI DERS Diyalektiin Drdnc izgisi:
Kartlarn Savam (II)
I. elikinin Evrensellii
a) Doada
b) Toplumda
II. Uzlamaz Kartlk ve eliki
III. Kartlarn Savam, Dncenin Devindiricisi
YEDNC DERS Diyalektiin Drdnc izgisi:
Kartlarn Savam (III)
I. elikinin zgl Nitelii
II. Evrensel ve zgl Birbirinden Ayrlmazlar
III. Ba eliki, kincil eliki
IV. elikinin Balca Yn ve kincil Yn
V. eliki zerine Genel Sonular. Prudonculua Kar
Marksizm
KNC BLM
MARKSST FELSEF MATERYALZMN NCELENMES
Halk Kitapl
sayfa: 05
Georges POLITZER
SEKZNC DERS Materyalist Dnya Anlay

Nedir?
I. "Materyalizm" Szcnn ki Anlam
II. Madde ve Ruh
III. Felsefenin Temel Sorunu
IV. "dealizm" Szcnn ki Anlam
V. Materyalizm ve dealizm, Teoride Olduu Kadar,
Pratikte de Birbirlerine Kardrlar
VI. Marksist Felsefi Materyalizm Temel izgi ile
Ayrdedilir.
DOKUZUNCU DERS Marksist Materyalizmin Birinci
izgisi:
Dnyann Maddilii
I. dealist Tutum
II. Marksist Anlay
III. Madde ve Hareket
IV. Doal Zorunluluk
V. Marksizm ve Din
VI. Varg
ONUNCU DERS Marksist Materyalizmin kinci izgisi:
Madde Bilinten ncedir.
I. Yeni dealist Hile
II. Marksist Anlay
a) Varln Nesnellii
b) Bilin, Varln Yanss
III. Dnce ve Beyin
IV. Bilincin ki Derecesi
V. Varg
Halk Kitapl
sayfa: 06
Georges POLITZER
ONBRNC DERS Marksist Materyalizmin nc

izgisi: Dnya Tannabilir
I. dealizmin Son Sna
II. Marksist Anlay
a) Pratiin Rol
b) Marksist Pratik Kavramnn Bir Tahrifi
III. Greli Gerek ve Mutlak Gerek
IV. Teori ve Pratiin Birlii
NC BLM
DYALEKTK MATERYALZM VE TOPLUMUN MANEV
YAAMI
ONKNC DERS Toplumun Manevi Yaam Maddi
Yaamnn Yanssdr
I. Bir rnek
II. dealist "Aklamalar"
III. Materyalist Diyalektik Tez
a) Toplumun Maddi Yaam, Yalnz Tek Tek Bireylerin
Bilincinden Deil, Genel Olarak, nsan Bilincinden ve radesinden
Bamsz Olarak Varolan Bir Nesnel Gerektir
b) Toplumun Manevi Yaam, Toplumun Nesnel
Gereinin Bir Yanssdr
c) Yeni Toplumsal ve Siyasal Fikirler ve Teoriler Nasl
Ortaya kar?
d) Kalntlar Sorunu
IV. Varg
ONNC DERS Toplumsal Yaamda Fikirlerin
Rol ve nemi
Halk Kitapl
sayfa: 07
Georges POLITZER
I. Bir rnek
II. Kaba Materyalizmin Yanlgs
III. Diyalektik Materyalist Tez
a) Fikirlerin Maddi Kkeni Onlarn Gcn Oluturur
b) Eski Fikirler ve Yeni Fikirler
c) Yeni Fikirlerin rgtlendirici, Harekete Getirici ve
Deitirici Bir Etkisi Vardr
IV. Varg
ONDRDNC DERS Bilimsel Sosyalizmin
ekillenmesi, nemi ve Rol
I. Marksizmin Kayna
a) Alman Felsefesi
b) ngiliz Ekonomi Politii
c) Fransz Sosyalizmi
II. topik Sosyalizm
III. Bilimsel Sosyalizm
a) Biimlenmesi
b) Nitelikleri
IV. Bilimsel Sosyalizmin Rol
a) Sosyalizmle ii Hareketinin Kaynamas
b) Devrimci Partinin Gereklilii - "Kendiliindenlik"in Eletirisi
V. Varg
DRDNC BLM
TARHSEL MATERYALZM
ONBENC DERS retim: retici Gler ve retim
likileri
Halk Kitapl
sayfa: 08
Georges POLITZER
I. Toplumun Maddi Yaam Koullar

a) Corafi Ortam
b) Nfus
II. retim Tarz
a) retici Gler
b) retim likileri
III. retim Aralar Mlkiyeti
IV. retim Tarznn Deimesi, Toplumlar Tarihinin Anahtar
V. Varg
ONALTINCI DERS retim likileri ve retici
Glerin Nitelii Arasnda Zorunlu Uygunluk Yasas
I. retici Gler, retimin En Devingen ve En Devrimci
esidirler
II. retim likilerinin retici Gler zerindeki Kar Etkisi
III. Zorunlu Uygunluk Yasas
IV. nsan Eyleminin Rol
ONYEDNC DERS Kapitalizmden nce Snf
Savam
I. Toplumun Kkenleri
II. Snflarn Ortaya k
III. Kleci ve Feodal Toplumlar
IV. Burjuvazinin Gelimesi
ONSEKZNC DERS Kapitalist Toplumun elikileri
I. Kapitalist retim likileri: Kapitalist retim likilerinin
zgl elikisi
II. Kapitalist Toplumda Zorunlu Uygunluk Yasas
a) Kapitalist retim likileri ile retici Glerin Nitelii
Arasnda Uygunluk
Halk Kitapl
sayfa: 09
Georges POLITZER
b) Kapitalist retim likileri ile retici Glerin Nitelii

Arasnda atma
III. Proletaryann Snf Savam retim likileri ile retici
Gler Arasndaki elikinin zmlenmesi Yntemi
IV. Varg
ONDOKUZUNCU DERS styap
I. styap Nedir?
II. styap Temel Tarafndan Oluturulur
III. styap Etkin Bir Gtr
IV. styap retime Dorudan Doruya Bal Deildir
V. Varg
YRMNC DERS Sosyalizm
I. retim ve leim
II. Sosyalizmin ktisadi Temeli
III. Sosyalizme Geiin Nesnel Koullar
IV. Sosyalizmin Temel Yasas
V.
Sosyalizme Geiin ve Sosyalizmin Gelimesinin
znel Koullar
VI. Varg
YRMBRNC DERS Sosyalizmden Komnizme
I. Komnist Toplumun lk Evresi
II. Komnist Toplumun st Evresi
III. Sosyalizmde retici Gler ve retim likileri
IV. Sosyalizmden Komnizme Geiin Koullar
V.
Varg
Halk Kitapl
sayfa: 010
Georges POLITZER
BENC BLM
MATERYALST DEVLET VE ULUS TEORS
YRMKNC DERS Devlet
I. Devlet ve "Kamu Yaran"
II. Devlet, Uzlamaz Snf Kartlklarnn rn
a) Devletin Kkeni
b) Devletin Tarihsel Rol
III. Devletin erii ve Biimi
a) Devletin Toplumsal erii
b) Devletin Biimi
IV. Snf Savam ve zgrlk
a) Burjuvazi ve "zgrlk"
b) Proletarya ve zgrlkler
YRMNC DERS Ulus (I)
I. Ulus ve Toplumsal Snf
II. Bilimsel Ulus Anlay
a) Ulus Nedir?
(a) Dil Birlii
(b) Toprak Birlii
(c) ktisadi Yaam Birlii
(d) Ruhsal ekillenme ve Kltr Birlii
(e) Tarihsel Olarak Olumu stikrarl Bir Birlik
b) Kanlacak Baz Yanllar
III. Burjuvazi ve Ulus
a) Burjuva Uluslarn Biimlenmesi
b) Burjuvazi Ulusun Banda
c) Burjuvazinin Ulusa hanet Etmeye Balamas
Halk Kitapl
sayfa: 011
Georges POLITZER
V. i Snf ve Ulus
a) Proleter Enternasyonalizmi
b) Proleter Yurtseverlii
YRMRDRDNC DERS Ulus (II)
I. Smrge Sorunu: Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin
Hakk
II. Sosyalist Uluslar
a) Ulusal Sorun ve Sosyalist Devrim
b) Sosyalist Uluslarn Nitelikleri
III. Uluslarn Gelecei
Alsace ve Moselle zerine Not
Halk Kitapl
sayfa: 012
Georges POLITZER
GEORGES POLITZER *
SIK SIK yle denir: Georges Politzer her eyden nce Gltr.
Meydan okumann Gl; bakaldrmann deil, devrimcinin
Gl; anaristin deil, tarihin mahkumiyet hkmnden
kurtulmak iin eski dnyann gleriyle aka alay eden
marksistin Gl. Zincirler iinde, Pucheu'nn karsnda,
Gestaponun ikenceleri iinde bile, galip gelenin Gl; infaz
mangasnn karsnda, galip gelenin Gl.
Georges Politzer, 1903'te domutu. Macaristan'n kuzeyindeki
kk bir kentte, Navyvarod'da dnyaya gelmiti; ama, 17
yanda, gerici bir iktidarn eline den babasna kym olan bu
lkeyi terketmek zorunda kalmt. Fransa'y semiti; zekasnn
ve yreinin yapt bir seimdi bu; nk tepeden trnaa
Franszd. Fransz esprisinin prltlarn kimse ondan daha iyi
anlatmamtr. Fransz dilini, baba ocanda, Voltaire'i ve
Diderot'yu okuyarak renmitir ve Quartier Latin'de felsefe
Halk Kitapl
sayfa: 013
Georges POLITZER
hocalna dek btn unvanlar kazanmak iin topu topu be yl

geirmitir.
Georges Politzer'de bir dahi filozof yetenei vard. Tpk dostu ve
ikence arkada Jacques Solomon'un teorik fizik alannda
olaanst bir uzman oluu gibi.
Politzer, henz bir tr idealist dnce iinde abalad
1926'dan sonra gelimitir kukusuz. Savam vermi, diini
trnana takarak ilerlemitir. Yolun sonunda da marksizm-le
karlamtr.
Paris i niversitesi, 1930 yllar banda, Mathurin-Moreau
caddesinin eski binalarnda kurulduu zaman, retim yeleri
arasnda dikkat eken ve hatta nl birok profesr vard, ama
hibir ders Georges Politzer'in verdii diyalektik materyalizm dersi
kadar rencileri, iileri, memurlar ve aydnlar coturmuyordu.
En g sorunlar, onun sayesinde, ak ve basit bir durum
kazanyordu. Hem de felsefi dzenlerini, teorik saygnln hi
yitirmeksizin. Ayrca acmasz bir alay gc, hasmlarnn
grlerindeki kararszl plaklyla ortaya dkyordu. Marx'n
ve Lenin'in retilisi olan Politzer, korkun bir polemiki olduu
kadar, derin bir kltrle, karkonmaz bir yetenekle silahlanm bir
dnrd.
Bugn, marksizm, niversitede anlma hakk kazanm, Marx ve
Lenin, yarma snavlar programna girmi bulunuyor. Sovyet
felsefesine eilen koca koca niversite kitaplar var. Ama, krk yl
nce durum hi de byle deildi: Auguste Cornu, Sorbonne'da,
gen Marx'n fikirlerinin oluumu stne bir tezi desteklerken, bir
c gibi, hatta onmaz bir ocuk gibi grnmt. Georges
Politzer'in felsefi almalar, Auguste Cornu'nn aratrmalaryla
birlikte, felsefenin balca sorunlarn, diyalektik materyalizmin
altnda aydnlatmakta ilk nemli giriim olmutur.
1929'da artc bir alevle haleli gen bir tanry andran kzl sal
filozofun "Felsefi Bir Gsterinin Sonu: Bergsonculuk"u, resmi
idealist dnceye kar bu ate gemisini, anszn suya indirdii
srada, nasl salkl bir rzgrn, akademik bataklklardan tten
Halk Kitapl
sayfa: 014
Georges POLITZER
pis kokular bir anda silip sprdn anlatmak g bir ey.

Sava gnlerine dek, Politzer, marksizmin btn dmanlarna
kar, kendi gznde ada rasyonalizmle kaynam yenici
polemiini srdryor ve ayn zamanda byk Descartes
geleneini k noktas olarak alyor, Fransz felsefe tarihinin
ilerici geleneklerinin savunusunu grkemli bir biimde
stleniyordu.
Politzer, psikoloji sorunlaryla da ok yakndan ilgilenmekteydi.
Geleneksel idealist psikolojiye kar, "somut" olarak adlandrd
yeni bir psikoloji yaratma giriimini ona borluyuz. Balangta,
psikolojik ilevleri ayr ayr dergilerde, canl insan btnyle
inceleme eiliminden tr kendisine ekici gelen Freud'n
psikanaliz ynteminin bir lde etkisine girmiti. Ama ok
gemeden, 1928'den sonra, fryd-clkte kabul edilmez yanlar
olduunu kavrad ve Psikolojinin Temellerinin Eletirisi adl
yaptyla bu akmdan ayrld. Kiiliin toplumsal deerini belirtmek
konusunda Politzer'in gsterdii aba, kendi almalarna
psikolog deeri kazandrd.
Cherbourg lisesinde, sonra Evreux lisesinde, en sonunda da
Saint-Maur lisesinde dersler verdi. O arada, Fransz Komnist
Partisi Belgeleme Merkezini kurmu ve ynetmeye balamt byk bir tutkuyla yapyordu bu ii, yle ki, orada, bazan sabaha
kadar alyordu. ktisat oldu. l'Hu-manite'deki yazlar, gittike
genileyen bir okur kitlesi tarafndan izleniyordu.
Gazetecilii ekici buluyordu. Bu satrlarn yazar ok iyi biliyor
bunu, nk Georges Politzer'in, 1937 ve 1939 arasnda, zaman
zaman, bu komnist gazetenin yayn ynetmeninin yerini birka
gnlne doldurmak iin nasl bir sevinli tela iinde geldiini
anmsyor. Maurice Thorez'nin bu olaanst militana sevgisi
vard.
Sava gelip atyor. Paris'te, Harp Okulunda silhaltna alman
Politzer, Komnist Partinin gizli ynetimi yannda kald. 6 Haziran
1940'ta, Paris'in savunulmasnn rgtlenmesi konusunda
Komnist Partinin tarihsel nerilerini hkmet adna halka
arda bulunmas iin Manzie'ye ileten oydu.
Halk Kitapl
sayfa: 015
Georges POLITZER
lerde nazi kamplarnn vaheti iinde yaamn yitirecek olan

bulunmaz ei Maie Politzer'le birlikte 1940-1942 yllar arasnda
niversite Direnmesinin ruhu oldu. Bu konuda her zaman
sarslmaz bir yreklilikle davrandn sylemek yetmez bile:
alas soukkanllndan, byk yiitliinden s-zetmek de
gerekir.
Temmuz 1940'ta terhis edildikten hemen sonra, Politzer'in,
Jacques Solomon ve Daniel Decourdemanche'la birlikte, orta ve
yksek retim yelerine hitabeden gizli bir blten yaynlamaya
baladn gryoruz. Paul Langevin'in Gestapo tarafndan
tutuklanmasndan hemen sonra niversite Libre'in ("zgr
niversite"nin) 1. says kyor. Gazete, nl fizikinin hapse
atln ve faist istilaclarn baka marifetlerini anlatyor ve
ekliyor:
"Btn bu olaylar akp giderken, niversite, eski dzenine
yeniden kavumutur: gene, onurlu tarihinde her zaman olduu
gibi, dnce ve irade birliini kurmutur. Fransz niversitesinin
slogan olan ve ondan kalan zgrlk iinde, byk kltr
geleneini, btn zorlamalara karn srdrmek konusunda birlik
halindedir."
Bundan sonra zgr niversite, dmann niversiteye
elatmasna kar, Yahudi retim yelerinin ve rencilerin
tutuklanmasna kar, programlarn gerici bir biimde
deitirilmesine kar, aslnda nazi emperyalizminin hizmetinde
gerici bir giriimden baka bir ey olmayan "ulusal devrim"
iddiasna kar, savan kesiksiz olarak yrtecektir. Gazete,
liselerde ve yksek renim kurumlarnda dmana kar
direnmeyi korkusuzca krklemektedir. zgr niversite'nin
1940-1941 koleksiyonu, komnistlerin, daha igal balar
balamaz kurtulu savana katlnn en parlak belgesidir. Bu
gerek, gazetenin Ocak 1941'den nceki sekiz, hazirandan
nceki yirmi saysnda, btn aklyla grnr.
Sovyetler Birlii'ne hitlerci saldr balad zaman, zgr
niversite'nin 1 Temmuz 1941 tarihli 22. saysnda "Hitler'in
Halk Kitapl
sayfa: 016
Georges POLITZER
Mezar" bal altnda "birlemi bir halkn birlemi ordusu"nun,

"yeni bir toplumun yeni ordusu"nun bilmen zaferi ilan ediliyor.
Mart 1941'den sonra, yurtsever evrelerde, olaanst gte ve
kesinlikle anti-nazi bir yergi elden ele dolamaya balamt.
Yazarn ad belirtilmiyordu. Ama slup, herkesin tand bir
sluptu. Herkes, 20. Yzylda Devrim ve Kar-Devrim'in
Politzer'in yapt olduunu biliyordu. Ocak-ubat iinde baslm
olan bu bror, krkbe sayfalkt. Reichsleiter Rosenberg'in,
Kasm 1940 sonunda, "1789 fikirleriyle hesab kesmek" iin millet
meclisinde verdii ve Kan ve Altn, ya da Kana Yenilmi Altn
balyla yaynlanm sylevine verilmi parlak bir karlkt bu.
Politzer, bu yaptnda, demokrasinin lmediini, Hitler'in,
yengileriyle topraa gmlmediini belirtiyordu. Burjuva
demokrasisinin snrl oluunu ve rmln, kapitalizmin
ykl ve sosyalizmin gereklemesiyle, gerek demokrasiye
geme olanan anlatyordu.
"Aslnda, diye yazyordu, barbarlktan kurtulmu uygarl,
sosyalist uygarl yaratan Sovyetler Birlii'nce korunmu ve
gvence altna alnm bilimi ve mant unutturabilecek hibir
g yoktur dnyada."
Fransz Komnist Partisi Merkez Komitesi, 15 Mays 1941 tarihli
bir bildiriyle, Fransa'nn zgrl ve bamszl iin geni bir
ulusal cephe kurulmasn nerince, Politzer, J. Solomon ve D.
Decourdemanche gibi sekin aydnlar, evrelerindeki komnist
olmayan yurttalarn da bu cepheye katlmas iin iki kat aba
gstermeye balad.
1942'de, ocaktan marta kadar sren ve yaklak olarak yzkrk
komnist yurttan zgrlne malolan byk insan av
srasnda, Politzer de tutuklanmt (ubat).
Btn ikencelere karn tek sz kmad azndan. Kars bir
mektubunda yle anlatyor bunu:
"Gestapo subaylar, birok kez,
syleyerek, tm ailemize mutlu
Halk Kitapl
hemen salverileceimizi
bir yaam salanaca
sayfa: 017
Georges POLITZER
konusunda gvence vererek, bunun karlnda, onun, Fransz

genliini deitirme almalarna katlmasn kabul etmesini
istediler. Dnmek iin kendisine sekiz gn sre verdiler. Bir
gn, arld ve tutumunu deitirmedii renilince, kendisine
birka gn sonra kuruna dizilecei sylendi...
"Kuruna dizilmeden nce, benim hcremde, yirmi dakika
geirmesine izin verildi. Bir ycelik vard halinde. Yz hi bu
kadar aydnlk olmamt. Iltl bir skunet iindeydi ve her
hareketi, cellatlarn bile duygulandryordu. Partisi urunda ve
Fransa urunda lmekten ne kadar mutluluk duyduunu syledi
bana. zellikle Fransa topraklarnda lecei iin mutluydu.
Bunun, onun iin ne denli nemli olduunu biliyorsunuz."
Ama IV. Cumhuriyet daha az alaklk etmedi; Georges Politzer'e,
ldkten sonra, direnme kahraman unvannn verilmesi
istendiinde, Eski Muhariplerin ardarda gelen bakanlar
tarafndan, 1954-1955'te, buna inatla kar klmt. Bu
bakanlardan birincisi, imdi iyice unutulmu olan La-niel hkmeti
yesi Andre Mutter'di; ikincisi ise, silik bir d-golc olan Raymond
Triboulet idi ve Edgar Faure adl bir hkmet bakannn glgesi
altndayd. Bu deersiz kiiliin sefil tutumunu dzeltmek iin, M.
Bruguier ve M. de Moro-Giafferi'nin savunmalar zerine, yerel
mahkemenin, 1956'da, bir karar vermesi gerekmitir.
Georges Politzer'in ans iin bu bayalklarn pek bir nemi yok.
Onun verdii rnek, aydn kuaklar esinlemitir, esinleyecektir.
Politzer'in niversitede salam ve kolayca parlayacak bir yeri
vard; deeri uzmanlarca stn bir biimde kabul edilmiti. Ama,
o, ayn zamanda, ii snfna ve onun savamlarna canla bala
balanm, her gn bir militana den pratik abalar konusunda
da, dncenin dzeni olan ykselmi yaptlar konusunda da,
partiye kar eit oranda kendisinde sorumluluk duyan bir aydn
tipiydi.
Kltr Evlerinde, Paul Langevin'in Materyalist ncelemeler
Gurubunda, i niversitesinde, kalemleriyle olsun, szleriyle
olsun, gsterdikleri btn abalarda, Politzer de, Solomon da,
Halk Kitapl
sayfa: 018
Georges POLITZER
aydnlara, bilginlere, rencilere, marksizmin nasl tantlacan

gstermilerdir. 1938 tatilinde, iki da yry arasnda,
Bossons buzulunun eteindeki bir kkte, Doann Diyalektii'ni
evirmeye balamlard. Yksek felsefe sorunlar ufuklarndan
hi silinmiyordu. Partilerinin yazgsnn ayrlmaz bir biimde
gerein yazgsna bal olduuna inanmlard.
Pratikte, bu inan, partiyle ve parti yeleriyle birlikte yaama
kaygsyla ayn anlama gelmekteydi. ki dostumuzun davran,
aslnda, burjuva etkilerine boyun edikleri halde, kitlelere akl
hocal taslayan entelektellerin iddial davranna taban tabana
kartt. Politzer yle demiti:
"Entelektel bamszlk, eletirel zeka, tepkiye boyun emek
deil, tersine boyun ememek demektir."
Bu zdeyiin, onun btn retim yaamn yeterince zetledii
kansndayz. Saylar her gn daha oalan gen aydnlar,
Mays 1942'de ldrlm kahramann vasiyetini daima daha iyi
bir biimde tamamlayabilirler!
GEORGES COGNIOT
* Bu yaz, Principes Elementaires de Philosophie, Editions Sociales,

Paris 1972'den alnmtr. -Ed.
Halk Kitapl
sayfa: 019
Georges POLITZER
YAYINLAYANLARIN NSZ
LK KEZ 1946 ylnda yaynlandktan sonra, ksa zamanda, birbiri

ardndan yeni basklar yaplan Georges Politzer'in Felsefenin
Balang tikeleri, pek byk bir ilgi ile karland. Bu kitap, 19351936 yllarnda, i niversitesinde, hibir zaman eylemi
dnceden ayrmayarak, Fransa'nn yaamas iin kahramanca
lenlerden biri tarafndan verilen derslerin znn kolayca
anlalabilecei bir biimde dzenlenmitir.
Felsefenin Balang lkeleri'nin "nsz"nde Politzer'in rencisi
olarak bu dersleri notlar halinde kaleme alm olan ve bylelikle
bu notlarn yaynlanmas olanan salayan Maurice Le Goas
yle yazyordu:
"i niversitesindeki felsefe kursuna, her yl, materyalizm
szcnn gerek anlamn saptayarak ve bazlarnn bu szck
zerinde yaptklar iftirac anlam deiikliklerini protesto ederek
Halk Kitapl
sayfa: 020
Georges POLITZER
balayan Georges Politzer, materyalist filozofun lkden yoksun

olmadn ve bu lky zafere ulatrmak iin savamaya hazr
olduunu var gc ile yinelerdi. Sonradan, bunu, kendisini feda
ederek tantlamasn bildi. Onun bu kahramanca lm,
marksizmde teori ile pratiin birliinin doruluunu kesinlikle
syledii ilk kursunun nn yayd."
Yaynlamakta olduumuz Felsefenin Temel lkeleri, tpk birinci
yapt gibi, Yeni niversiteye devam eden emekilere -iilere,
memurlara, ev hizmetlerinde alanlara, bilim aratrmaclarna,
retmenlere, niversite rencilerine vb.- verilen felsefe
eitiminin deneyimine dayanmaktadr. Bu bakmdan, kitabn, onu
kaleme alm olan ve baka birka kii ile birlikte bu niversitede
diyalektik materyalizm dersleri verenlerin adlarndan nce
Georges Politzer'in adn tamas dorudur. Hi kuku yok ki, bu
Temel lkeler, Balang lkeleri'nden ok daha gelitirilmitir; bu
sonuncu kitap, son yllarda marksist bilimi zenginletirmi olan
katklardan yararlanmtr.
FELSEFENN Temel lkeleri'nin amac, Marx ve Engels'in ve
onlarn en byk retilileri Lenin ve Stalin'in ana fikirlerini
renmek isteyenlere yardmc olmaktr. Onun iin bu yapt, birer
birer okunacak olan derslere blnm bir elki-tab niteliini tar;
blm sonlarndaki yoklama sorulan okura rendiklerini
saptamak ve kiisel bir aratrma abasnda bulunmak olanan
salayacaktr. Bu kitap, Yeni niversite kurslarnda, bugnn
Fransas'nda, siyasal ve iktisadi eylemlerini, teorik adan
aydnlatmak isteyen emekilere hitabetmektedir. Bu bakmdan,
emek ve zgrlk iin, ulusal bamszlk ve bar iin savam
veren Franszlarn gnlk yaamlarndan alnma rneklerin
bolluuna almamaldr.*
Ama ok yaygn olan bir grn tersine, marksistler, pratikten
szettikleri zaman, pratii dar anlamnda ele almazlar. nsan
pratii, insann yerine getirme yeteneine sahip bulunduu ve onu
belirleyen (bilim, teknik, sanat vb. gibi) hareketlerin btndr;
pratik, binlerce yldan beri biriktirilmi olan deneyimlerin tmdr.
Ancak, bu deneyimi, toplumlarn dntrlmesi ve bireylerin
Halk Kitapl
sayfa: 021
Georges POLITZER
iyiletirilmesi iin bugnk eyleminin yararna en iyi sourabilen

devrimci olabilir. Marksist felsefenin grevi aka udur: Dnya
anlay, en genel biimleriyle, doann ve tarihin temel yasalarn
aklar; tahlil yntemi, her insana ne olduunu, ne yaptn ve
belirli bir anda kendi varln dntrmek iin ne yapabileceini
anlama aralarn verir. Tmyle marksist felsefeye ayrlm olan
bu kitabn, bizce btn kol ve kafa emekilerine yardmc olmas
gerekir. Ve her ne kadar "uzmanlarn (iktisatlar, mhendisler,
tarihiler, doktorlar, sanatlar vb.) okumas iin kaleme
alnmamsa da, bunlar da, kitapta, kuku yok ki, zerinde
dnlecek materyal bulacaklardr.
YAZARLAR, bu yapt kaleme alrken, elden geldiince yaln ve
ak bir biimde yazmaya almlardr. Ama byle hareket
etmekle, ancak yolun yarsn katedebilmilerdir. Okur, yolun geri
kalann sabrla amak zorundadr ve hibir zaman unutmamaldr ki -Marx'n, Kapitalin Franszca evirisinin yaynlanmas
dolaysyla anmsatt gibi- "bilime giden dz yol yoktur". Onun
iin bu kitab oluturan yirmidrt dersin okunmas, almay ve
abay gerektirecektir.
lk okuyuta u ya da bu sayfa anlalmyorsa, cesaretiniz krlmasn!
Bununla birlikte, eer okur, okuduunu kendi kiisel deneyimiyle
karlatrrsa alma kolaylaacaktr. Ve bylelikle, o, sabrla
srdrd bir eitimden en byk yarar salam olacaktr.
Kitapta, birok aktarma, marksizmin klasiklerine birok gnderme
vardr. Bunlardan yararlanmak, aklamalarn daha da
arlamas tehlikesini karmza karmtr; yazarlar, bir elkitab
olmas dolaysyla, byle bir yaptn nitelii gerei, bu tehlikeyi
gze almay gerekli sayyorlar. Elkitabnn rol, kaynaklara
ulamay kolaylatrmaktr, sk sk yaplan anmsatmalarla, okuru,
Marx'n, Engels'in, Lenin'in, Stalin'in, Mao etung'un, Maurice
Thorez'nin yaptlarna bavurmaya isteklendirmektir. Temel
lkeler'in yazarlar, zellikle, Lenin ile birlikte zamanmzn en
byk filozofu Stalin'in Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel
Materyalizm'i zerinde durmulardr. Bu elkitabndaki derslerin
izledii sra, znde, 1938'de yaynlanm olan, Stalin'in,
Halk Kitapl
sayfa: 022
Georges POLITZER
marksizmin, felsefenin ustaca varlm sentezi olan yaptnda

izlenen sraya uygunlatrlmtr.
MARKSSTLER, kendi ilkeleri gereince, eletiriyi, her verimli
davrann zorunlu gerei sayarlar. te bunun iindir ki,
Felsefenin Temel lkeleri'nin yazarlar, kim olursa olsun bu
kitaptan yararlanacak olan herkesten, almamza eletiri
yoluyla katkda bulunmalarn istemektedirler. Kitap, ancak
bylelikle ii snfnn ve Fransa halknn hizmetindeki roln
daha iyi yerine getirmek zere eksikliklerini giderebilir.
Austos 1954
GUY BESSE ve MAURCE CAVEING
FELSEFE RETM GREVLLER
* Verilen rneklerden bazlar, derslerin verildii ya da yaptn kaleme

alnd srada gnn sorunlar ile yakndan ilgili olduklar halde, o
zamandan bu yana Fransa'da ve yurtdnda oluan siyasal deimeler
sonucunda artk eskimi gibi grnebilir. Ama gene de bu rnekler
eitici deerlerinden bir ey yitirmemilerdir, nemli olan da budur.
Halk Kitapl
sayfa: 023
Georges POLITZER
Halk Kitapl
sayfa: 024
Georges POLITZER
GR
I.
Felsefe nedir?
II.
Niin felsefeyi incelemeliyiz?
III.
Hangi felsefe incelenmeli?
IV.
a)
Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm.
b)
Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi
Varg: teori ve pratiin birlii.
"FELSEFE", ite yle bir szck ki, her eyden nce, emekilerin
pek ounda hi de gven uyandrmaz. Emekiler der ki, filozof,
ayaklar yere basmayan kimsedir. Yiit insanlar "felsefe
yapmaya" armak, belki de onlar ip stnde bir cambazlk
gsterisine armak gibi bir eydir diye dnrler. Bu
gsteriden sonra bamz dnecek...
Felsefe ok kez yle grnr: gereklikle ilgisi olmayan bir fikir
oyunu; birka bilgicin ayrcalnda olan karanlk, bir oyun; ve
Halk Kitapl
sayfa: 025
Georges POLITZER
alnteriyle yaayan insanlara pek de yarar olmayan herhalde

tehlikeli bir oyun.
Byk bir Fransz filozofu, Descartes, bizden ok nce, baz
kimselerin felsefeyi karanlk ve tehlikeli bir oyun durumuna
indirgemek istemelerini sulamt. Sahte filozoflar yle
nitelendiriyordu:
"... Yararlandklan meziyetlerin ve ilkelerin anlalmazl
nedeniyle, her eyi bilirlermi gibi, ekinmeden her konuda
konuabilirler; ve en kurnaz ve en beceriklilere kar, onlar
inandrma olanana sahip olmakszn, tm sylediklerini
savunabilirler; bu bakmdan, byleleri, bence gzleri gren biriyle
eit koullarda dvebilmek iin onlar ok karanlk bir mahzenin
dibine eken bir kre benzerler."1
Bizim amacmz, okuru "karanlk bir mahzenin dibine" gtrmek
deil. Karanln, ktlklere elverili olduunu biliyoruz. Karanlk
ve zararl bir felsefe vardr; ama Descar-tes'n da dedii gibi,
aydnlk ve iyiliki bir felsefe de vardr, Gorki bu felsefe iin yle
diyordu:
"Benim felsefeyi alaya aldm sanmak bir hata olur; hayr, ben
felsefeden yanaym, ama aadan, yeryznden, emein
srelerinden gelen, doa olaylarn inceleyerek doann
glerini insann hizmetine koyan bir felsefeden yanaym.
nanyorum ki, dnce, ayrlmaz bir ekilde abaya baldr, ve
oturmu, yatm, hareketsiz bir durumda bulunan dnceden
yana deilim."2
Felsefenin lkeleri'ne bu Giri'in amac, felsefeyi genel olarak
tanmlamak, sonra da neden felsefe okuyup renmemiz
gerektiini ve hangi felsefeyi okuyup renmemiz gerektiini
gstermektir.
I. FELSEFE NEDR?
Tarihin tand en byk dnrlerin birkan yetitirmi olan
eski Yunanllar, felsefeden, bilgi sevgisini anl-yorlard.
Halk Kitapl
sayfa: 026
Georges POLITZER
Philosophia'nn (Philo, sevgi; sophia, bilgi) szck anlam budur,

felsefe de buradan gelir.
"Bilgi", "dnyay ve insan bilme" demektir. Bu bilme belirli davran kurallarnn anlatlmasna, yaam karsnda belirli bir tavr
taknlmasna olanak veriyordu. Bilge, her durumda, dnyay ve
insan bilmeye dayanan bu kurallara gre hareket eden insand.
Felsefe szc, o adan beri tutundu kald, nk bir
gereksinmeyi karlyordu. Sk sk, dnya konusundaki grlerin
eitliliine gre, ok farkl anlamlar ald. Ama felsefenin en
kalml anlam yledir: "Genel bir dnya anlaydr ki, bu
anlaytan, belli bir davran tarz kabilir."
lkemizin tarihinden alnm bir rnek, bu tanmlamay daha iyi
aklayacaktr:
18. yzylda, Fransa'nn burjuva filozoflar, bilimlere dayanarak,
dnyann bilinebilir olduunu dnyor ve bunu retiyorlard;
buradan, dnyann, insann iyilii iin deitirilebilecei sonucuna
varlyordu. Ve birou, rnein, nsan Ruhundaki Gelimeler
zerine Tarihsel Bir Tablo Tasla'nn (1794) yazar Condorcet,
sonu olarak, insann geliebileceini, daha iyi olabileceini ve
toplumun da daha iyi olabileceini kabul ediyordu.
Bir yzyl sonra, gene Fransa'da, burjuva filozoflarnn ounluu,
tersini, yani dnyann bilinemeyeceini, "eylerin asl"n
bilemediimizi ve hibir zaman da bilemeyeceimizi dnyorlar
ve bunu retiyorlard. Ve dnyay dntrmek istemenin
sama olduu kans da, bu sonutan karlyordu. Elbette ki,
doa zerinde etki yapabileceimizi kabul ediyorlard, ama
"eylerin asl" bilinemeyecei iin, doa zerindeki etki de ancak
yzeyde kalan bir etki olabilirdi. nsana gelince, o, her zaman
olmu olduu gibidir ve her zaman o olacaktr. Bir "insan doas"
vardr ki, bunun srrn biz bilemeyiz. "yleyse, toplumu
iyiletirmek iin kafa yormak neye yarar?"
GRYORUZ K, dnya anlay (yani felsefe), yaran olmayan
bir sorun deildir. nk birbirine kart iki anlay, birbirine kart
pratik sonulara gtrmektedir.
Halk Kitapl
sayfa: 027
Georges POLITZER
Gerekten de, 18. yzyl filozoflar, toplumu dntrmek istiyorlar;

nk e zaman devrimci snf olan ve feodaliteye kar savam
veren burjuvazinin karlarn ve dileklerini ifade ediyorlard. 19.
yzyln filozoflarna gelince, bunlar (ister gizlesinler, ister
gizlemesinler), artk tutucu olan bu burjuvazinin, artk egemen snf
olan ve proletaryann devrimci ykseliinden korkan burjuvazinin
karlarn ifade ediyorlar. Burjuvazi, kendisine en iyi pay veren bir
dnyada deitirilecek hibir ey olmad kansndadr. Filozoflar,
insanlar, toplumu deitirmeye alan btn giriimlerden
dndrrlerken, bu gibi karlar hakl gsteriyorlar. rnek:
olgucular (pozitivistler) (en bata geleni, Auguste Comte, birok
kimsenin gznde bir "toplumsal reformcu"dur; ama gerekten, o,
burjuvazinin egemenliinin sonsuz olduuna kuvvetle inanr ve
onun "toplumbilim"i retici glerden ve retim ilikilerinden
habersizdir,3 bu da, bu toplumbilimi gszle mahkum eder);
semeciler (eklektikler), (en bata geleni, Victor Cousin,
burjuvazinin resm filozofu oldu; o, "doru", "gzel", "iyi","adalet"
vb. adna, proletaryaya yaplan basky ve hele 1848 Hazirannda
kitle halinde kuruna dizilmelerini hakl gsteriyordu); bergsonculuk
(burjuvazinin, 1900 yllarnda, yani emperyalizm anda, onur
direinde tad Bergson, btn akln, insan somut gerekten,
dnya zerinde etki yapmaktan, toplumun biimini deitirmek iin
savamdan dndrmeye veriyor; insan, kendisini, kendi "i
benlii"ne, "i" yaamna feda etmelidir; geriye kalan hi de nemli
deildir ve sonu olarak, bakalarnn emeinden yararlananlar
gven iinde rahat rahat uyuyabilirler).
Demek ki, ayn toplumsal snf, Fransz burjuvazisi, bir yzyldan
tekine, birbirinden tamamen farkl iki felsefeye sahip oldu; nk
18. yzylda devrimci olan burjuvazi, 19'. yzylda tutucu, ve hatta
gerici olmutu. Hibir ey u iki metni karlatrmaktan daha
anlaml deildir. Birincisi, burjuva devrim, 1789 tarihini tayor.
Yazar, u szleriyle yeni zamanlan selamlamayan bir burjuva
devrimci Cammille Desmoulins'dir: "Evet, bu uurlu Devrim, bu
yeniden canlanma tamamlanacak; hibir g ona engel olacak
durumda deildir. Felsefenin, zgrln ve yurtseverliin yce
etkisi! Biz yenilmez olduk."4
Halk Kitapl
sayfa: 028
Georges POLITZER
Ve ite teki metin, 1848 tarihini tayor. ktidardaki snfnn,

proletaryaya kar karlarn savunan burjuva devlet adam M.
Thiers'nin szleri:
"Ah! Eskisi gibi olsayd. Okullara hep rahipler ya da onlarn
yardmclar baksayd, imdi okullarn halk ocuklar iin
gelimesine kar kmam olacaktm. Pek ou insana tiksinti
veren u laik retmenler yerine baka bir ey istiyorum;
kardeleri istiyorum, her ne kadar eskiden onlara kar
gvensizlik duydumsa da artk din adamlarnn etkisinin salt
egemen olmasn istiyorum; papazn etkisinin, olduundan da
daha gl olmasn talep ediyorum; nk, insana, zevkine bak,
nk ... sen, bu lml dnyada kendi kk mutluluunu [asl
metinde de alt izilmi] yaratmak iin bulunuyorsun, ve bu
mutluluu imdi iinde bulunduun durumda bulamyorsun,
bencillii, sana bu mutluluk payn vermeyi reddeden zengine
korkmadan vur; zenginin fazla servetini elinden alarak, kendi
rahatn ve seninle ayn durumda olanlarn hepsinin mutluluunu
salayacaksn, diyen felsefe iin deil, tersine, insana ac
ekmek iin dnyada bulunduunu reten bu iyi felsefenin
yaylmas iin yalnzca rahipler snfna gveniyorum."5
Grlyor ki, Thiers, felsefeyle ilgileniyor. Neden? nk
felsefenin bir snf nitelii vardr. Her ne kadar filozoflarn, genel
olarak, bundan kukular yoksa da, kesindir bu. Ama, her dnya
anlaynn pratik bir anlam vardr: baz snflara yararl, tekilere
zararl olur. Greceiz ki, marksizmin de bir snf felsefesi vardr.
Burjuva devrimci Camille Desmoulins, felsefeyi, devrimin
hizmetinde bir silah gibi grrken; tutucu Thiers, felsefeyi
toplumsal gericiliin hizmetinde bir silah olarak grr: "yi felsefe",
emekileri boyun emeye aran felsefedir. Daha sonra Komn
yandalarn kuruna dizdirecek olan adam, ite byle dnyor.
II. NN FELSEFEY NCELEMELYZ?
Bugn, Birleik Devletler'de olduu gibi Fransa'da da M.
Thiers'nin ardndan gelenler, marksistler hakknda fikir davalar
Halk Kitapl
sayfa: 029
Georges POLITZER
ayorlar. Yalnz marksistleri deil ellerinden gelse onlarn

felsefesini de yok etmek istiyorlar. M. Thiers'nin, Komn
yandalaryla birlikte onlarn toplumsal gelime fikirlerini ldrmek
istemesi gibi. ilerin ve genel olarak emekilerin grevi bununla
izilmi oluyor; bu grev, smrclere hizmet eden felsefenin
karsna, smrclere kar savama yardmc olabilecek bir
felsefe karmaktr. u halde, felsefe okuyup renmek,
emekiler iin ok nemlidir. Bu nem, zaten olgularla
karlalnca kendini gsterir.
Olaylar, gnmzn egemen snf burjuvazinin, lkemizin tm
emekileri zerinde srdrd bask siyasetinin gitgide
sertletiini ortaya koymaktadr: isizlik ve yaam pahall,
genlere kaplarn kapanmas, toplumsal yasalara, grev hakkna,
demokratik zgrlklere sayg gsterilmemesi, bask, silahl
saldr (14 Temmuz 1953'te Paris'te), lkenin Amerikan
emperyalizmi tarafndan smrgeletirilmesi, kanl ve ykc
Vietnam Sava, Wehrmacht'n yeniden canlandrlmas vb., vb..
Bu durumda, emekiler, kendilerine unu sormaldr: Bu
durumdan nasl kurtulmal? Olanlarn niinini bilmek
gereksinmesi, gittike daha genel, gittike daha had bir durum
alyor. Sava tehlikesi nereden geliyor? Faizm nereden geliyor?
Yoksulluk nereden geliyor? lkemizin emekileri, olup bitenleri
anlamak istiyorlar, bu durumu deitirmek iin anlamak istiyorlar.
Ama o zaman, eer felsefe bir dnya anlay, pratik sonular
olan bir dnya anlay ise, dnyay deitirmek isteyen emekiler
iin doru bir dnya anlayna sahip olmann ok deerli bir ey
olduu aka ortaya kmaz m? Nasl ki, nian tahtasn vurmak
iin doru nian almak gerekiyorsa.
Kabul edelim ki, tm emekiler, gerein bilinemeyeceini
dnyorlar. O zaman, sava, isizlik, alk karsnda
kendilerini savunamayacaklardr. Balarna gelen her ey, onlar
iin anlalmaz bir ey olarak kalacaktr, bunlar bir alnyazs
olarak karlayacaklardr. Burjuvazinin, emekileri srklemek
istedii nokta tam tamna budur. Dolaysyla kendi karlarna
uygun bir dnya anlayn yaymak iin hibir areyi ihmal
Halk Kitapl
sayfa: 030
Georges POLITZER
etmeyecektir. rnein "her zaman zenginler ve yoksullar

olacaktr" gibi dncelerin yaylmas byle aklanabilir. Ya da,
"toplum bir cengel ormandr ve her zaman yle olacaktr, o halde,
herkes kendi bann aresine bakmaldr! Eer bakasnn seni
yemesini istemiyorsan, sen bakasn ye. i, cretlerinizi hep
birlikte savunmak iin i arkadalarnla birleeceine,
arkadalarnn zararna patronun ltuflarn kazanmaya bak.
Kadn memur, patronun metresi olmaya al, gzel bir yaamn
olur. Bo-ver tekiler ne olursa olsun..." gibi dnceler.
Bu gibi dnceleri (Reader's Digest'in) Selection gibi dergilerde,
"mide basn"nda bol bol bulabilirsiniz. Burjuvazi, emekilerin
bilincini, bu zehirle zehirlemek ister, onun iin, emekiler
kendilerini bundan korumaldrlar. Ayrca bu zehir, ok eitli
biimlerde karmza kar.
Bunun iindir ki, emekiler hl Franc-Tireur okuyorlar,
bilmeksizin, gnde onbe franklk zehir satn alyorlar.
Bilmeksizin; nk Franc-Tireur, bu gidi iyi deildir ve bunun
sonu kt olacak diye tepiniyor, baryor, ama Franc-Tireur,
ilerin niin iyi gitmediini sylemeye ve nedenlerini gstermeye
hi yanamyor ve hele emekilerin birliini, "kurtulma"nn tek
aresi olan bu birlii nlemek ya da bozmak iin elinden geleni
yapyor.
Btn bu dnceler, son tahlilde, bir dnya anlayndan, bir
felsefeden douyor: Toplum dokunulmazdr, onu olduu gibi
kabul etmek gerekir, yani ya smrye katlanacaksn, ya da
toplum iinde dirseklerinle ite ite kendine ufak bir yer aacaksn.
"Tanrm! daima bamza gelen eylerin niinini ve nasl
olduunu bilmeye almak zorunda myz? Adaletsizlik her gn
yaplyor ve kuvvet, hakka stn geliyor!"
te, burjuvazinin, emekilerin ocuklarna sunduu saysz gazetelerden biri olan Super-boy'da bunlar okuyabiliyoruz. iddet,
insan aalama, gerekten de bunlar, fetih savan normal bir
eylem haline getiren saldrgan burjuvazinin gereksinmelerine
uygun gelen eylerdir.
Halk Kitapl
sayfa: 031
Georges POLITZER
Burada Lenin'in, 1920'de Rusya Komnist Genlik Birliklerinin III.

Kongresinde sylediklerini anmsatmak yerinde olur. Lenin,
kapitalist toplumu yle iziyordu:
"Eski toplum u ilkeye dayanyordu: soy ya da soyul, bakalar
iin al ya da bakalarn kendin iin altr, kle sahibi ol ya da
kle ol. Doal olarak, byle bir toplumda yetien insanlar, deyim
yerindeyse, analarnn style birlikte u ruh halini, alkanl,
anlay da alrlar: ya bir kle sahibisin ya kle, ya da bir kk
mlk sahibi, bir kk grevli, bir kk memur, bir aydn ksacas yalnzca kendini dnen ve bakasn umursamayan
bir insan.
"Eer ben u toprak paracn ekip biiyorsam, bakalar benim
iin nem tamaz; eer bir bakas asa, daha iyi, budaym
daha pahal satacam demektir. Eer benim nemsiz bir hekim,
mhendis, retmen mstahdem olarak bir iim varsa,
bakalarnn benim iin ne nemi var? Ola ki bu dnyann
glleri karsnda dalkavukluk ede ede ve yaltaklana yaltaklana
iimi koruma ve hatta sivrilme, bir burjuva olma baarsn
gstereceim."6
Egemen burjuvazi iin ok deerli olan bu eski felsefeye kar
kendi dmzda ve kendi iimizde amansz bir sava amamz
gerekir; nk bu felsefenin elinde, geleneklerden, boinanlardan
baka; basn, radyo, sinema gibi aralar da var... Eski zehirli
dncelere kar bu savam anarak: "Gerekiyorsa, byk bir
drstlkle kendi kendini yenile!"7 diyen Barbusse'n arsna
uymak gerekir.
Umutsuzluk deil gven, yazgya boyun eme deil savam
tayan yeni fikirler edinmeye almak gerekir. Bu, emekiler
iin, ikincil bir sorun deildir. Bu, varolmak ya da olmamak
sorunudur, nk emekiler, ancak bir dnya anlayna onu
gerekten deitirebilecekleri bir dnya anlayna sahip olduklar
zaman, snf basksnn stesinden gelebileceklerdir.
Bylece, Gorki, Ana'da, arlk Rusyas'nda, o zamana kadar her
eye boyun emi, umutsuz, yal bir kadnn, kahramanca
Halk Kitapl
sayfa: 032
Georges POLITZER
savaan sosyalist olu sayesinde, halknn ektii aclarn

kaynan anlad iin, ve bu aclara bir son vermenin olanakl
olduunu anlad iin, nasl durdurulamaz bir devrimci haline
geldiini anlatr.
Savama henz balayanlara, yazgya boyun emeyi
reddedenlere, felsefe renmek yararsz olmayacaktr: Gerekte
yalnz nesnel bir dnya anlay, onlara savamlarnn kantlarn
verebilir.
Doru bir teori olmakszn, savam baarya ulaamaz. Bazlar,
baarmak iin, baar koullarnn gereklemesinin yeterli
olduunu sanrlar. Yanltr, nk, bu koullar gerekletirmeyi
bilmek de gerekir. Ve iler karmaklatka, ne yapacan
bilmek, daha byk bir nem kazanr.
Bu gzlemler, devrimci bir savam, sosyalizm ve komnizm iin
savam szkonusu olduu zaman deer kazanr. "Devrimci teori
olmadan, devrimci eylem olmaz", diyordu Lenin.
Ama bu gzlemler, ayn zamanda, baka amalar iin yaplan
savamda da: demokratik zgrlkler iin savamda da, ekmek
iin ya da bar iin savamda da deerlidirler.
Demek ki, pratik zorunluluk dolaysyla, felsefeyi incelememiz,
genel dnya anlayyla ilgilenmemiz gerekir.
imdi de, bize, dnyay anlamak olanan salayacak, bunun
sonucu olarak dnyay deitirmek iin savam vermek
olanan salayacak olan hangi felsefedir, bunu, daha yakndan
grelim.
III. HANG FELSEFE NCELENMEL?
a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm.
Eer gerei (doay ve toplumu) deitirmek istiyorsak, onu
tanmak gerekir. nsan, eitli bilimler yoluyla dnyay tanr.
yleyse, daha iyi bir yaam iin savamlarnda, emekilere
Halk Kitapl
sayfa: 033
Georges POLITZER
yalnz bir tek bilimsel dnya anlay uygun debilir. Bu bilimsel

anlay, marksist felsefedir, diyalektik materyalizmdir.
Burada akla yle bir soru geliyor: "Bilim" ile "felsefe" arasnda
nasl bir ayrm yapyorsunuz? Birincisini ikincisiyle bir tutmuyor
musunuz? Marksist felsefe, gerekten de, bilimlerden ayrlamaz,
ama onlardan ayrdedilir. Bilimlerin her biri (fizik, biyoloji, psikoloji
vb.) gerein tamamen belirli bir kesimine zg yasalar
incelemeyi ister. Diyalektik materyalizme gelince, onun ikili bir
amac vardr:
diyalektik olarak, evrenin en genel yasalarn, fizik
doadan dnceye kadar, canl doaya ve topluma geerek,
gerein btn grnmleri iin ortak olan yasalar inceler.
nmzdeki derslerde, bu yasalarn incelenmesi ele alnacaktr.
Ama, diyalektik materyalizmin kurucular Marx ve Engels,
diyalektii, hi akldan karmadlar. Bilimlerin ilerlemesi, onlara,
felsefenin ortaya koyduu en genel, btn bi limler iin ortak olan
yasalar bulup ortaya koymak ve dile getirmek olanan verdi.8
materyalizm olarak, marksist felsefe, bilimsel bir dnya
anlaydr, bilimsel, yani bilimlerin bize rettiklerine uygun tek
dnya anlaydr. yleyse, bilimler neyi retirler? Evrenin
maddi bir gerek olduunu, insann bu geree yabanc
olmadn, bu gerei bilebileceini, ve bu sayede evreni
deitirebileceini (eitli bilim kollaryla elde edilen pratik
sonularn gsterdikleri gibi) retirler. Felsefi mater yalizmin
incelenmesini 8-11. derslerde ele alacaz. Marksist materyalizm,
bilimlerle zde deildir, nk onun konusu, gerein bu snrl
yn deildir (bu, bilimlerin konusudur), ama, dnyann btnyle
kavranmasdr; bilginler marksist olmasalar bile, tm bilimlerin
alttan alta kabul ettikleri bir dnya anlaydr.
"Materyalist doa gr, der Engels, doann olduu gibi,
yabanc bir ey katmadan, yaln biimde kavranmasndan baka
bir ey deildir."9
Bilimlerin her biri, "doann, olduu gibi" bir ynn inceler.
Marksist felsefe ise, "doann, olduu gibi, genel olarak
Halk Kitapl
sayfa: 034
Georges POLITZER
kavranlmas"'dr. Onun iin her ne kadar bilimlerle zdelemese de, bilimsel bir felsefedir.
Diyalektik materyalizmin bilimlerle zdelemediini syledik.
Ama imdi grdk ki, bilimler, zorunlu olarak diyalektiktir (nk,
bilimler evrenin en genel yasalarn tanmazlktan gelirlerse
kurulamazlar) ve materyalisttir (nk bilimlerin konusu maddi
evrendir). O halde, diyalektik materyalizm, bilimlerden ayrlamaz.
Ancak bilimlere dayanarak ilerleyebilir, onlardan sentez yapar.
Ama karlk olarak da, ilerde greceimiz gibi, bilimlere geni
lde yardm eder. te yandan, kendini, bilimsel olmayan dnya
anlaylarn, anti-diyalektik ve anti-materyalist felsefeleri
eletirmek grevine verir.
Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerini topluma
uygular, (bunu da 15-21. derslerde inceleyeceiz).
Diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm, bilimsel sosyalizmin
ve bunun sonucu olarak komnizmin teorik temelini olutururlar.
Stalin, btn bu nitelikleri zetleyerek yle yazar:
"Marksizm, doann ve toplumun gelimesinin yasalarnn
bilimidir, ezilen ve smrlen snflarn devriminin bilimidir, btn
lkelerde sosyalizmin zaferinin bilimidir, komnist toplumun
kuruluunun bilimidir."10
b) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi.
Tamamen bilimsel ve bilimsel olduu gibi, kantlarn olgulardan nk pratik, teoriyi dorular- alan marksist felsefe, ayn
zamanda, tarihsel rol burjuvaziyi altetmek, kapitalizmi ortadan
kaldrmak, sosyalizmi kurmak olan proletaryann felsefesi,
devrimci snf proletaryann partisinin teorisidir.
Ondrdnc derste, proletaryay marksizme balayan ban
nemi zerinde yeniden duracaz. Ama bunu imdiden akla
kavuturmak uygun olur.
Eer, gerekten de, proletarya, marksist felsefeye balanyorsa,
bu felsefeyi kendine malediyorsa ve onu zenginletiriyorsa, bu,
Halk Kitapl
sayfa: 035
Georges POLITZER
proletaryann, toplumu -kurban olduu toplumu- deitirme

savamnn, ona bu toplumu anlamak ve onu bilimsel olarak
incelemek grevini yklemesindendir. Burjuvazi, ayrcalkl
snfnn karlarn savunurken, emek-gcnn smrs
zerine kurulmu bulunan egemenliini unutturmaya alr.
Kapitalist smr gereini bile reddeder, nk gerei kabul
etmek, kendi smrc snf karlarna aykr olurdu. Snf
karlar yznden, burjuvazi, gittike geree srt evirir.
Proletaryann durumu tamamen bakadr. Boyunduruktan
kurtulmay isteyen smrlen snfn kar dnyaya dorudan
bakmaktr. Smrc snfn, smry srdrmek iin yalana
gereksinmesi vardr; devrimci snfn ise smrden kurtulmak
iin geree gereksinmesi vardr. Devrimci grevini iyi
yrtebilmek iin, doru bir dnya grne gereksinmesi vardr.
Dnyaya dorudan bakmak materyalizmdir.
Dnyaya gerek gelimesi iinde bakmak,
materyalizmdir (diyalektik, toplumun gelimesini
yasalar inceler).
diyalektik
aklayan
Diyebiliriz ki, bilimsel felsefe, diyalektik materyalizm, bundan

dolay, devrimci snfn, smrden kurtulabilmek iin toplumu
anlamakta kar olan snfn felsefesi olmutur. Marksizm,
proletaryann bilimsel felsefesidir.
A. Jdanov yle demiti:
"Proletaryann bilimsel felsefesi olan marksizmin ortaya k,
felsefenin, kesine ekilmilerin bir ura olduu, d dnya ile
bants olmayan, yaamdan ve halktan kopmu, halka yabanc,
az sayda filozofun ve retilisinin oluturduklar okullarn
tekelinde olan felsefe tarihinin eski dnemine son verir.
"Marksizm, bu eit bir felsefe okulu deildir. Tersine, marksizm,
birka sekinin, bir fikir aristokrasisinin tekelinde olan eski feslefenin almas olarak ve felsefenin, kurtulular iin savamda,
proletarya ynlarnn elinde bilimsel bir silah haline geldii
bsbtn yeni bir dnemin balangc olarak ortaya kar."11
Halk Kitapl
sayfa: 036
Georges POLITZER
te biz, bu felsefeyi inceleyeceiz, nk bilimsel felsefe,

emekilere, savamlarn aydnlatan verir. Emekilere ve
yalnzca proletaryaya deil, devrimci proletaryann mttefiki olan,
kapitalist burjuvaziye kar karlar ayn olan kol ve kafa
emekilerine, savamlarn aydnlatan verir. Demek ki,
marksizmin, proletaryann bilimsel felsefesinin incelenmesi,
proleter olsun ya da olmasn burjuvazinin egemenliine yardm
eden yalanlar ykmak isteyen herkesin iidir. Her bilim gibi,
marksist teoriyi, hangi snftan olursa olsun, her insan
benimseyebilir: Bir burjuva, proletaryann yannda yeralr,
proletaryann grn benimserse, marksist olabilir.
Ama, marksizmi proletaryaya balayan zlmez ba, marksist
felsefenin, proletaryann felsefesinin, zorunlu olarak bir parti
felsefesi olduunu anlamamz salar. Gerekten de proletarya,
toplumlar bilimine sahip bir devrimci parti olmadan, burjuvaziye
kar savam veremez. Bu fikir, Marx ve Engels tarafndan
Komnist Parti Manifestosu'nda aklanmtr ve Lenin de yle
der: "Marx ve Engels, felsefede, bandan sonuna kadar, hep
belli bir yann adamlar oldular."12
IV. VARGI: TEOR VE PRATN BRL
Emekiler iin, ve zellikle proleterler iin marksist felsefenin
incelenmesi bir lks deildir: bu bir snf grevidir. Bu grevi
yerine getirmemek, burjuva basksna hizmet eden bilim-d ve
gerici grlere alan bo brakmaktr, ii hareketini, yolgsterici
klavuzdan yoksun brakmaktr.
Burjuvazi, proletarya felsefesinden korkmakta ve her yola
bavurarak onunla savamaktadr. On yllar boyunca, marksizmi
niversitelerden uzaklatrarak, marksist teorinin n kapad.
Sonra, diyalektik materyalizmin etkisi byynce (ayn zamanda
ii snfnn otoritesi artnca) hile yapmak gerekti: o zaman
burjuva ideologlarnn havas deiti. Dediler ki: "Elbette,
marksizm, eskiden iyiydi. Ama bugn, marksizm almtr."
Saysz marksizmi "ama" giriimleri, buradan ileri geliyor. Btn
Halk Kitapl
sayfa: 037
Georges POLITZER
bu giriimlerin, marksizmin felsefi temellerinin tasfiyesi ya da

tahrifi, diyalektik materyalizmin tasfiyesi ya da tahrifi gibi hazrlk
ve giri niteliinde bir n ilemden gemeleri anlamldr.
Burjuvazi, bu i iin, uluslararas sosyal-demokrasi liderlerinden
gayretkee bir yardm grd. zellikle, bizim lkemizde Leon
Blum'un yardm. A l'Echelle Humaine'de (1946), Marx'n kuku
gtrmez retilerini hie sayarak, sosyalizm iin materyalist bir
felsefenin gereini yadsr. Ve Sosyalist Enternasyonalin liderleri,
aka dinin kanatlar altnda ye-ralyorlar: "Marksizm, diyalektik
ve tarihsel materyalizm, sosyalizm iin hi de gerekli deiller;
dinsel telkin de onun kadar deerlidir."13
Bu grlerin, snf savamna, yani devrime yasak koymak gibi
bir ama tadn ilerde greceiz.
Ama, susmak ve tahrif etmek, diyalektik materyalizmin ve tarihsel
materyalizmin gereini hibir ekilde deitiremez. Gerek
gerektir. Ve, rnein, u srada, sosyalist lkelere kar, bir
koalisyonda biraraya toplanm olsalar bile, eitli kapitalist
devletler arasndaki elikilerin gene de iddetlendii grlmektedir. Kapitalistlerin kendileri de bu durumu kabul ediyorlar.
Marksist teoriyi gelitirdii ve zenginletirdii SSCB'de
Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar14 adl yaptnda, Stalin, bunu
belirtmi ve anlatmt.
Gerekler ortadadr. Ve sosyalizmin baars, SSCB'de
komnizmin kurulmaya balamasndan sonra halk demokrasisinin ilerleyii, marksist-leninist ii partisinin gelimesi, marksist
teorinin ne lde gl olduunu kantlamaktadr. Burjuva
filozoflara gelince, onlar, ancak, kapitalizmin genel bunalmn (ve
aklamakszn hakl gstermeye alarak) yazabilirler.
Marksist felsefeyi incelemeye balayacak olanlarn hibir zaman
unutmamas gereken bir nokta vardr. Devrimci proletaryann
bilimsel felsefesi, marksizm, hibir zaman teoriyi (yani bilgiyi)
pratikten (yani eylemden) ayrmaz. Marx, Engels ve onlarn
retilileri, ayn zamanda, hem dnr, hem de eylem
adamydlar. Zaten teori ile pratik arasndaki bu organik badr ki,
Halk Kitapl
sayfa: 038
Georges POLITZER
marksizme zenginlemek olanan salad: devrimci hareketin

her aamas, teoride yeni bir ileri hamleyi hazrlad. Eer
marksizmin verimliliini ortaya koyan devrimci eyleme
katlnmazsa, marksizmin ilkeleri sindirilemez. "Marksist teori bir
dogma deil, eylem iin bir klavuzdur."15
DPNOTLAR:
1 Descartes, Discours de la Methode (1637), Editions Sociales, Paris
1950, s. 101
2 Gorki, "Darkafal ve Anekdotlar", Les Petits-Bourgeois, Editions de la
Nouvelle Critique, Paris 1949, s. 52, not.
3 retici gler ve retim ilikileri konusunda, onbeinci derse baknz.
4 Aktaran: Albert Soboul, 1789, "L'An Un de la Liberte", 2. bask,
Editions Sociales, Paris 1950, s. 63.
5 Aktaran: Georges Cogniot, La Question Scolaire en 1848 et la Loi
Falloux, Editions Hier et Aujourd'hui, s. 189.
6 V.. Lenin, Genlik zerine, Sol Yaynlar, Ankara 1993, s. 227. ' Henri
Barbusse, Paroles d'un Combattant, Flammarion, s. 10.
7 Henri Barbusse, Paroles d'Un Combattant, Flammarion, s. 10.
8 Marksist teorinin biimlenmesi konusunda birinci ve ondrdnc
derslere baknz.
9 F. Engels, Doann Diyalektii, Sol Yaynlar, Ankara 1996, s. 219,
aktaran: J. Stalin, "Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm",
Leninizmin Sorunlar, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 659.
10 J. Stalin, "A. Holopov Yoldaa Mektup" ("Dil zerine"), Son Yazlar
1950-1953, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 58.
Halk Kitapl
sayfa: 039
Georges POLITZER
11 Jdanov, Sur la litterature, la philosophie et la musique, Editions de la

Nouvelle Critique, 1950, s. 44, 45.
12 Lenin, Materyalizm
1993, s. 380.
ve Ampiyokritisizm, Sol Yaynlar, Ankara
13 Yeni "Sosyalist Enternasyonalin Tz.

14 Bkz: J. Stalin, Son Yazlar, 1950-1953, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s.
61-145.
15 Histore du Parti Communiste (Bolcheuik) de l'USSR, Moscou 1949,
s. 394
Halk Kitapl
sayfa: 040
Georges POLITZER
BRNC BLM
MARKSST DYALEKTK YNTEMN
NCELENMES
Halk Kitapl
sayfa: 041
Georges POLITZER
BRNC DERS
DYALEKTK YNTEM
I.
Yntem nedir?
II.
Metafizik yntem.
a) Nitelikleri.
b) Tarihsel anlam.
III.
Diyalektik yntem.
a) Nitelikleri.
b) Tarihsel oluumu.
IV.
Formel mantk ve diyalektik yntem.
"DYALEKTK materyalizm denmesinin nedeni, doa olaylarn

ele al biimi, aratrma ve tanma yntemi diyalektik, ve doa
olaylarn yorumlay ve anlay, teorisi materyalist olduu
iindir."1
I. YNTEM NEDR?
"Yntem"den, bir amaca varlan yol anlalr. Descartes, Spinoza,
Hegel gibi en byk filozoflar, yntem sorununu zenle
incelemilerdi; nk onlar, geree varmann en usa-uygun
yolunu bulmay kendilerine i edinmilerdi. Marksistler, anlk ve
Halk Kitapl
sayfa: 042
Georges POLITZER
aldatc grnlerin tesindeki geree dorudan bakmak

isterler; bu yzden, yntemin onlar iin ok byk bir nemi
vardr. Yalnz bir tek bilimsel yntem, dntrc, devrimci bir
eylemi, bilimsel dnya anlay iinde oluturmak olanan
salar.
Diyalektik, materyalist bir dnya anlayna tamtamna uygun
gelen tek yntem, ite bu yntemdir.
Bu incelemenin nmzdeki alt dersini diyalektik ynteme
ayracaz. Ama kendimizi, zet niteliinde bir balangla bu ie
hazrlamamz uygun olur. Diyalektik yntem (bilimsel olan) ile
metafizik yntem (bilimsel olmayan) arasnda bir karlatrma,
bunu kolaylatracaktr.
II. METAFZK YNTEM
a) Nitelikleri.
Bir ift sar ayakkab satn aldk. Belli bir sre sonunda, birok
tamirden taban ve topuk penesinden, yamalandktan vb. sonra,
artk bunlarn ayn olmadnn farkna varmakszn, hala "sar
ayakkablarm giyeceim" deriz. Ama biz, ayakkablarmzn
anszn deimesini nemsemiyoruz, onlar, hi deimemi
olarak, ayns olarak kabul ediyoruz.
Bu rnek, metafizik yntemin ne olduunu anlamamza yardm
edecektir. Byle bir yntem, Engels'in deyiiyle eyleri "kesin
biimleriyle", deimez olarak "meydana gelmi gibi"2 kabul
eder. Hareket ve bunun sonucu olarak, deimenin nedenleri de,
bu yntemin dikkatinden kaar.
Metafiziin tarihsel bir incelemesini yapsaydk, bu inceleme,
kendisi iin yeterli olmayan gsterisiz bir ift ayakkaby ok
gerilerde brakrd. Ksaca belirtelim ki, "metafizik" szc,
Yunanca, tesi diye yorumlanabilen meta ve doa bilimi demek
olan fizik szlerinden gelir. Metafiziin konusu (zellikle
Aristoteles'te), doann tesinde bulunan varln incelenmesidir.
Doa, hareket halinde olduu halde; doatesi varlk (doast
Halk Kitapl
sayfa: 043
Georges POLITZER
varlk), deimez ve sonsuzdur. Bazlar bu varla tanr derler,

bazlar ise Mutlak, vb... Yalnzca bilime dayanan materyalistler,
bu varln imgesel olduunu kabul ederler (9. derse baknz).
Ama eski Yunanllar, hareketi aklayamadklar iin, baz Yunan
filozoflar, hareket halindeki doann da tesine bir sonsuz ilke
koymak zorunda kaldlar.
u halde metafizik yntemden szederken, hareketin ve
deimenin gereini bilmeyen ya da bilmezlikten gelen bir
yntemi anlyoruz. Ayakkablarmzn artk ayn ayakkablar
olmadklarn grmemek, metafizik bir tutumdur. Metafizik,
durgunluk yararna hareketi, zdelik yararna deimeyi bilmez.
"Gne altnda yeni hibir ey yoktur" der. Kapitalizmin sonsuz
olduuna, kapitalizmin insanlarda oluturduu ya da srdrd
ktlklerin ve kusurlarn (ahlak bozukluunun, bencilliin,
hunharln vb.) her zaman varolacaklarna inanmak, metafiziki
gibi uslamlamaktr. Metafiziki, hayalinde, sonsuz, yani deimez
bir insan canlandrr.
Niin? nk metafiziki, insan, evresinden, toplumdan ayrr.
Der ki: "Bir yanda insan, te yanda toplum. Kapitalist toplumu
ykyorsunuz, sosyalist bir toplumu kuracaksnz. Ya sonra?
nsan, insan kalacaktr." Burada metafiziin bir ikinci izgisini
yakalyoruz: Metafizik, gerekte birbirinden ayrlmaz olan, keyf
olarak ayryor. nsan, gerekte, toplumlarn tarihinin bir rndr:
insan, toplumun dnda deildir, ancak, toplumdadr. Metafizik
yntem, gerekte birlik olan ayrr. eyleri kesin [deimez]
olarak snflandrr. rnein der ki: siyaset burada, sendika orada.
Kukusuz siyaset ve sendika iki ayr eydir. Ama yaam
deneyimi bize gsteriyor ki, siyaset ile sendika, birbirlerinden ok
az ayrlr. Sendikada olup bitenler siyaset zerinde de etki yapar
ve tersine, siyasal eylemin de (devlet, partiler, seimler, vb.)
sendika zerinde bir kar etkisi vardr.
Blmelere ayrma, metafizikiyi, her durumda yle uslamlamaya
gtrr: "Bir ey, ya budur, ya udur. Ayn zamanda hem bu hem
u olamaz." rnek: Demokrasi diktatrlk deildir; diktatrlk
demokrasi deildir. yleyse, bir devlet, ya demokrasidir, ya
Halk Kitapl
sayfa: 044
Georges POLITZER
diktatrlktr. Peki, yaam bize ne retiyor? Yaam, bize bir ve

ayn devletin ayn zamanda hem diktatrlk, hem demokrasi
olabileceini retiyor. Burjuva devlet, (rnein Birleik
Devletler'de) btn haklara, btn iktidara sahip olan bir byk
para sahipleri aznl iin demokrasidir; ounluk zerinde,
ancak aldatc haklar olan kk insanlar zerinde diktatrlktr.
Halk devleti (rnein in'de), halk dmanlarna kar, devrimci
zaferin iktidardan uzaklatrd smrc aznlk iin bir
diktatrlktr; byk ounluk iin, ezilmekten kurtulmu
emekiler iin demokrasidir.
Ksacas, metafiziki, eyleri kesin (deimez) olarak tanmlad
iin (eyler ne iseler yle kalacaklardr!), ve birbirlerinden zenle
ayrd iin, onlar, tamamen uzlamaz olarak birbirinin karsna
koyar. ki kartn ayn zamanda olamayacan dnr. Bir
varlk ya canldr, ya ldr, der. Bir varln ayn zamanda hem
canl, hem l olabilmesi, ona anlalmaz grnr: bununla
birlikte, rnein, insan bedeninde, her an yeni hcreler, lmekte
olan hcrelerin yerlerini alrlar: bedenin yaam, aka bu kart
gler arasndaki srekli bir savamdr.
Deimenin reddi, ayrlmaz olann ayrlmas, kartlarn sistemli
olarak dtalanmas, ite metafizik yntemin izgileri bunlardr.
Bunlar, nmzdeki derslerde, diyalektik yntemin zelliklerini
belirleyen izgilerin karsna koyarak daha yakndan incelemek
olanan bulacaz. Ama daha imdiden, gerein
aratrlmasna ve yeryznde eyleme gelince, metafizik
yntemin tehlikelerini sezebiliriz. Metafizik, gerein srekli
deien zn, kanlmaz olarak, unutur: Sonsuz derecede
zengin olan bu gerein bir tek grnm ile her karlatnda,
onu grmek istemez ve btn ksmlarndan birine, btn
orman onu oluturan aalardan birine gtrmek istemez.
Diyalektiin yapt gibi, kendini geree uydurmaz, ama canl
gerei kendi l ereveleri iine hapsolmaya zorlar.
Baarszla mahkum bir aba.
Eski bir Yunan efsanesi, Procrust adl bir haydudun ktlklerini
anlatr: Bu haydut kurbanlarn bir yataa yatrrm. Eer kurban
Halk Kitapl
sayfa: 045
Georges POLITZER
yataa smayacak kadar bykse, haydut, onun bacaklarn

yatan boyuna gre keser; eer kurbann boyu yataktan
kkse, ayaklarn gererek uzatrm... te metafizik de
gerekleri byle bask altnda tutar. Ama gerekler inatdrlar.
b) Tarihsel anlam.
Hareket halindeki nesneleri izmeyi bilmeden, nce onlar
hareketsiz izmeyi renmek gerekir. Bu, biraz da insanln
tarihidir. nsanlk, henz diyalektik bir yntemi zmleyebilecek
dzeyde olmad zamanlarda, metafizik yntem ona byk
hizmetlerde bulundu.
"Hegel"in 'metafizik' yntem dedii, verilmi ve deimez
nesneler olarak dnlen eylerin incelenmesiyle uramay
yeleyen ve kalntlar hl zihinlere musallat olan eski aratrma
ve dnme ynteminin doruluu, zamannda, tarihsel olarak
ortaya kmtr. Sreleri [yani hareketleri ve dnmleri]
incelemeden nce eyleri incelemek gerekiyordu. Bir eyde
olumu deiiklikleri gzlemlemeden nce u ya da bu eyin ne
olduunu bilmek gerekiyordu. Ve bu, doa bilimlerinde de byle
oldu. eyleri, kesin biimleriyle olumu eyler olarak ele alan
eski metafizik, l ve canl eyleri kesin biimleriyle olumu
olarak inceleyen bir doa biliminin rn idi."3
Balangcnda doa bilimi baka trl davranamazd. lkin, canl
trleri tanmak, onlar zenle birbirlerinden ayrdetmek,
snflandrmak gerekiyordu: bir bitki bir hayvan deildir, bir hayvan
bir bitki deildir vb.. Fizikte de gene ayn: birbirine kartrma
tehlikesi karsnda ilkin sy, , ktleyi iyice ayrmak,
balang iin en basit olaylarn incelenmesine kendini vermek
gerekiyordu. Bu yzdendir ki, bilim, ok uzun bir sre hareketi
zmleyememitir. Bilim asl nemi dinginlie verdi. Sonra,
(Galilei ve Descartes'la birlikte) hareketin bilimsel olarak
incelenmesine sra gelince, ilkin hareketin en basit, en anlalr
biimiyle (yer deitirme) yetinildi.
Ama bilimlerin ilerlemeleri, onlar metafiziin erevelerini
krmaya gtryordu.
Halk Kitapl
sayfa: 046
Georges POLITZER
"Ama bu inceleme tarz, kesin bir ilerlemenin, yani bizzat doann

barnda bu eylerde oluan deimelerin sistemli bir biimde
incelenmesine geiin olanaklar yaratln-caya kadar gelitii
zaman, ite o anda felsefe alannda da eski metafiziin lm
anlar almaya balad."4
III. DYALEKTK YNTEM
a) Nitelikleri.
"Diyalektik, tersine, bununla yetinmez; o eyleri ve kavramlar,
zincirlenmeleri, karlkl balantlar, karlkl etkileri ve bundan
kaynaklanan deiiklikleri, doular, gelimeleri ve yokolular
iinde gznnde tutar."5
Bu yzdendir ki, diyalektik, her noktada metafizie kardr.
Diyalektik, ne dinginlii, ne de gerein eitli grnmleri
arasndaki ayrm kabul etmedii iin deil. Ama diyalektik,
dinginlikte, gerein greli bir ynn grr, oysa hareket
mutlaktr; diyalektik btn ayrmlarn da greli olduunu kabul
eder, nk gerekte her ey u ya da bu biimde birbirine
baldr, her ey, aralarnda birbirini etkileme durumundadr. Biz
aada, altnc derste, diyalektiin yasalarn inceleyeceiz.
Hareketi (yalnz basit bir yer deitirmeyi deil, sv olan suyun,
su buhar olarak gaz haline geii gibi durum deitirmelerini de),
btn biimleriyle dikkate alan diyalektik, hareketi, kartlarn
savam olarak aklar. Bu, diyalektiin en nemli yasasdr (5, 6
ve 7. derslerimizi buna ayracaz). Metafiziki, kartlar tecrit
eder, sistematik olarak badamaz kabul eder. Diyalektik,
kartlarn biri olmadan tekinin de olamayacan ve her
hareketin, her deiikliin, her biim deitirmenin, kartlarn
savamyla aklandn ortaya koyar. Bu dersin II. kesiminde
bedenin yaamnn yaam gleri ile lm gleri arasndaki
srekli savamn rn olduunu, yaamn durmakszn lme
kar zafer kazandn, lmn durmakszn bu zaferi elde
etmeye uratn belirtmitik.
"... her organik varlk, her an, hem ayn, hem ayn-olmayan
eydir; her an, yabanc maddeleri zmler ve baka yabanc
Halk Kitapl
sayfa: 047
Georges POLITZER
maddeleri dar atar, her an vcudundaki hcreler yokolur ve

yeni hcreler oluur: azok uzun bir zaman sonunda, bu vcudun
maddesi tamamen yenilenir, baka madde atomlar ile deitirilir;
yle ki, her organik varlk hem hi deimez, hem de bir
bakasdr. eylere biraz yakndan baknca, bir elikinin, olumlu
ve olumsuz gibi iki kutbunun, kart olduklar kadar ayrlmaz da
olduklarn ve btn antitez deerlerine karn, karlkl olarak
birbirlerine kartklarn; ayn biimde, neden ve sonucun, ancak
zel bir duruma uygulandklarnda geerlii bulunan kavramlar
olduklarn, ama bu zel durumu, dnyann btn ile genel
balants iinde dnmeye baladmz andan balayarak, bu
kavramlarn, neden ve sonularn srekli olarak grev
deitirdikleri, imdi ya da burada sonu olann, baka yerde ya
da daha sonra neden ve vice versa durumuna geldii, evrensel
karlkl etki grnm iinde birletiklerini, birbirlerine
dntklerini de grrz."6
Nedenin etki ve etkinin neden halini ald bu karlkl
etkilemenin iki basit rnei: Denizlerin ve rmaklarn suyu,
buharlama sonucu bulutlar oluturur; bulutlar da younlaarak
tekrar topraa den yamur haline gelir. Kalbin harekete
getirdii kan ona oksijen salayan cierlere gereksinme duyar.
Cierler ise kan dolam olmadan alamaz.
Toplum iin de durum ayndr: kartlarn savamnn toplum
iinde snf savam biiminde bulunduunu greceiz. Bundan
baka, dncenin devindiricisi de, kartlarn savamdr (altnc
dersin III. kesimine baknz).
b) Tarihsel oluumu.
Diyalektiin ilk taslan yapmak onuru, Yunan filozoflarnndr.
Onlar, doay bir btn olarak anlyorlard. Herakleitos, bu
btnn durum deitirdiini retiyordu: biz, hibir zaman ayn
rmaa girmiyoruz, diyordu. Yunan filozoflarnda zellikle
savamn verimliliini nemle belirten Platon'da kartlarn
savam byk bir yer tutar: kartlar birbirlerini doururlar.7
Diyalektik sz, dorudan doruya Yunancadan gelir: dialegein tartmak; kart fikirlerin savamn ifade eder.
Halk Kitapl
sayfa: 048
Georges POLITZER
ada dnemin en gl filozoflarnda, zellikle Descartes ve

Spinoza'da en parlak diyalektik uslamlama rneklerini buluruz.
Ama, diyalektik yntemi ilk kez, dahice ifade edecek olan, byk
Alman filozofu Hegel'dir (1770-1831); Hegel'in yapt, hemen
Fransz Devrimini izleyen dnemde geliip ortaya kacaktr.
Fransa'da, kendisinin sonsuz olduuna inanan feodal toplumu
alaa ederek zafere ulaan burjuva devrimin hayran olan
Hegel, fikirler alannda da buna benzer bir devrim yapar;
metafizii ve onun sonsuz gereklerini tahtndan indirir. Gerek,
her olgunun ilk nedenlerinin bir dermesi deildir. Tarihsel bir
sretir, bilginin alt derecelerinden st derecelerine geitir.
Gerein hareketi, ancak kendi z sonularn durmadan
eletirmek ve onlar amak kouluyla ilerleyebilen bilimin kendi
hareketidir. Ve bylece gryoruz ki, Hegel'e gre her dnm
oluturan ey, kartlarn savamdr.
Bununla birlikte Hegel, idealistti. Yani, ona gre, doa ve insan
tarihi yaratlmam Fikrin (Idee) kendini gstermesinden, aa
vurmasndan baka bir ey deildir. Demek ki, Hegelci diyalektik
salt tinsel alanda kalr.
Marx (ki, nce Hegel'in retilisi olmutu), diyalektikte tek bilimsel
yntemi tanmay bildi. Ama ayn zamanda materyalist olarak,
onu doru koymay da bildi: Maddi evreni Fikrin bir rn sayan
idealist dnya anlayn reddeden Marx, diyalektiin yasalarnn
maddi dnyann yasalar olduunu ve dncenin diyalektik
oluunun insanlarn bu dnyann yabancs olmamalarndan, bu
dnyaya katlm ve onun paras olmalarndan ileri geldiini
anlad.
"Hegel'de, diyor Marx'n dostu ve ura arkada Engels, doada
ve tarihte kendini gsteren diyalektik gelime, yani zikzak
halindeki btn hareketler ve btn ani geri ekilmeler boyunca
kendini ortaya karan aadan yukarya doru ilerlemenin
nedensel zincirlenii, demek ki, Fikrin btn sonsuzluk boyunca
nerede olduu bilinmeyen, ama her halde, dnen her insan
beyninden bamsz olarak sregiden zerk hareketinin
kopyasdr ancak. te karlp atlmas szkonusu olan, bu
Halk Kitapl
sayfa: 049
Georges POLITZER
ideolojik tersyz olma durumuydu. Biz yeniden beynimizin

dncelerini, onlar Mutlak Fikrin u ya da bu derecede yanslar
olarak, gerek nesneler sayacamz yerde, onlar materyalist
adan nesnelerin yanslar olarak kavradk. Bundan tr,
diyalektik, d dnya iin olduu kadar insan dncesi iin de
hareketin genel yasalarnn -temelde zde olan ama ifadede
birbirinden ayrlan, insan beyni onlar bilinli olarak
uygulayabildii halde, doada ve imdiye dek byk blmyle
insann tarihinde de bu yasalarn yalnz bilinsiz olarak grnte
sonsuz bir dizi raslantlar iinde d zorunluluk biiminde
kendilerine yolamalar anlamnda birbirinden ayrlan iki yasalar
dizisinin- bilimine indirgeniyordu. Ama bu yolda Fikrin kendisinin
diyalektii gerek dnyann diyalektik hareketinin yalnzca basit
bir bilinli yanss haline geldi ve bylelikle Hegel'in diyalektii
ba yukarda olmak zere dorultuldu, ya da daha tam ve doru
bir deyile, bann zerinde dururken yeniden ayaklar zerine
kondu."8
Ksacas, Marx, hegelci sistemin "usa-uygun ekirdeini", yani
diyalektii alkoyarak idealist kabuunu att. Bunu, Kapitalin ikinci
sonsznde kendisi de aka sylyor (Ocak 1873):
"Benim diyalektik yntemim, hegelci yntemden yalnzca farkl
deil, onun tam kartdr da. Hegel iin insan beyninin yaam
sreci yani dnme sreci -Hegel bunu 'Fikir' ("Idea") ad altnda
bamsz bir zneye dntrr- gerek dnyann yaratcs ve
mimar olup, gerek dnya, yalnzca 'Fikir'in dsal ve grngsel
(phenomenal) biimidir. Benim iin ise tersine, fikir, maddi
dnyann insan aklnda yansmasndan ve dnce biimlerine
dnmesinden baka bir ey deildir."9
Marx ve Engels bu diyalektik anlay, kesin olarak tersine
dndrmeyi nasl baardlar? Bunun yant onlarn yazlarndadr. Onlar, diyalektiin nesnel bir temeli olduunu
dnmeye gtren, 18. yzyln sonu ile 19. yzyln ilk on
yllarnda, doa bilimlerindeki ilerleyitir.
Bu konuda byk buluun belirleyici bir rol olmutur:
Halk Kitapl
sayfa: 050
Georges POLITZER
1.
En karmak organizmalarn gelimelerinin balangc
olan canl hcrenin bulunuu.
2.
Enerjinin dnmnn bulunuu: s, elektrik, mknats,
kimyasal enerji vb. ayn maddi gerein nitel bakmdan farkl
biimleridirler.
3.
Darwin'e borlu bulunulan dnmclk. Tallar
biliminin (paleontolojinin) ve hayvan yetitiriciliinin verilerine
dayanarak, dnmclk, btn canl varlklarn (insann da)
doal bir evrimin rnleri olduunu gsteriyordu. (Darwin'in
Trlerin Kkeni, 1859.)
Zamann bilimlerinin tmnde olduu gibi (rnein, gne
sistemini bir bulutsudan balatarak aklayan Kant ve Laplace'n
varsaym; ya da yeryuvarlann tarihini yeniden dzenleyen
yerbilimin douu gibi), bu bulular da, doann diyalektik
niteliini, zorunlu yasalara gre, durmadan yeni ynler dourarak
gelien, olu halindeki snrsz bir btnn birlii olarak aydnla
karyordu; insan tr ve insan toplumu, bu evrensel oluumun
bir andr.
Marx ve Engels'in vardklar sonu, derin bir ekilde diyalektik
olan bu gerei anlamak iin, dnyann birliini nleyen ve onun
hareketini donduran metafizik yntemden vazgemek gerektii
oldu; u, Hegel'in nesnel temellerini ortaya koymadan ne
kavuturduu yntem, diyalektik bir yntem gerekliydi.
Demek ki, diyalektik yntem, Marx ve Engels tarafndan
dardan, keyfi olarak gelitirilmi deildi. Marx ve Engels,
diyalektik yntemi, diyalektik olan nesnel doay konu olarak
aldklarna gre, bilimlerin kendisinden kardlar.10
Bunun iindir ki, Marx ve Engels, btn mrleri boyunca,
bilimlerdeki ilerlemeyi ok yakndan izlediler; bylece diyalektik
yntem de, evren bilgisi derinletii lde belirlendi, kesinleti.
Marx ile (ki, kendi ynnden, ekonomi politiin temellerine inerek,
Kapital'i kaleme alyordu) anlama iinde Engels, uzun yllarn,
felsefenin ve doa bilimlerinin zenle incelenmesine ayrd.
Bylece, 1877-78 yllarnda Anti-Dhring'i11 yazd. Engels, engin
Halk Kitapl
sayfa: 051
Georges POLITZER
bir tahlil yaptn, Doann Diyalektii'ni12 yazmaya balamt;

diyalektik yntemle dikkat ekici bir ekilde aydnlatlan ann
bilimlerinin dzeyini saptayan bu yaptn birok blmleri
kalmtr.
Diyalektik yntemin bu verimlilii, gittike daha ok genileyen bir
hareketle, her bilim kolundan saysz bilginleri marksizme
kazandracakt. Fransa'da bu bilginlerin klasik rnei, ayn
zamanda byk bir yurtta, hayran olunas bir yurtsever olan
byk fiziki Paul Langevin'dir.
Diyalektik yntemin bu verimlilii, bizzat Marx ve Engels'le de
yararlln gsterecekti. Dnce adam olduklar kadar,
savaan devrimciler olan Marx ve Engels, onlardan nce gelen
en dhi kiilerin doru olarak koyamadklar sorunu, diyalektiki
olduklar iin, zmlediler: materyalist diyalektii insanlk tarihine
uygulayarak, gerekte (genel teorisi tarihsel materyalizm olan)
toplumlar bilimini kurdular. Bu temel buluun nasl yapldn
greceiz (ondrdnc ders). Bununla, sosyalizme, bilimsel bir
temel salyorlard.
yleyse, burjuvazinin, snf karlarndan dolay, diyalektie kar
sava am olmasn anlamak kolaydr. "... usa-uygun biimiyle
diyalektik, burjuvazi ile onun doktriner szcleri iin bir rezalet ve
irenliktir, nk eylerin mevcut bugnk durumunu olumlu
yanlaryla kavrar, ayn zamanda bu durumun yadsnmasn, onun
kanlmaz knn anlalmasn ierir; nk diyalektik,
tarihsel olarak gelimi olan her toplumsal biimi, akan bir
hareket iinde grr ve bu yzden, onun geici niteliini, onun
anlk varlndan daha az olmamak zere hesaba katar; hibir
eyin zorla kabul ettirilmesine izin vermez, znde eletirici ve
devrimcidir."13 (talikler bizim, -G.B.-M.C.)
Bunun iindir ki, burjuvazi metafizikte kendine snak arar; bunu
gstermek olanan bulacaz.
IV. FORMEL MANTIK VE DYALEKTK YNTEM
Halk Kitapl
sayfa: 052
Georges POLITZER
Bu ilk dersi mantk stne birka gzlemle biraz daha uzatmak

yararl olur.
Bilimlerin, balang dnemlerinde ancak metafizik bir yntem
kullanabildiklerini (II. kesim, b) grmtk.
Bu yntemi genelletirerek, Yunan filozoflar (zellikle
Aristoteles), kendini yanlglardan korumak iin, dncenin her
durum ve koul altnda izlemek zorunda olduu birtakm evrensel
kurallar ortaya koymutu. Bu kurallarn birliine mantk ad verildi.
Mantn konusu, gerei aratrmada dncenin izlemesi
gereken ilkelerin ve kurallarn incelenmesidir. Bu ilke ve kurallar,
bir fanteziden ibaret deildirler, insann doa ile yinelenen
alveriinden ortaya karlar: insan "mantkl" klan, insana
geliigzel herhangi bir eyin yaplamayacan reten doadr!
te formel mantk denen geleneksel mantn belli-bal
kural:
1.
zdelik ilkesi: bir ey, kendisiyle zdetir. Bir bitki bir
bitkidir; bir hayvan bir hayvandr. Yaam yaamdr; lm
lmdr. Mantklar bu ilkeyi formlletirerek a, a'dr, derler.
2.
elimezlik ilkesi: bir ey ayn zamanda hem kendisi,
hem kart olamaz. Bir bitki hayvan deildir; bir hayvan bir bitki
deildir. Yaam lm deildir; lm de yaam deildir.
Mantklar buna a, a-olmayan deildir, derler.
3.
ncnn darlmas ilkesi (ya da nc durumun
dtalanmas): birbirinin kart iki olanak arasnda bir ncnn
yeri yoktur. Bir varlk, ya bitkidir ya hayvandr: nc olanak
yoktur. Yaamla lm arasnda seim yapmak gerekir, nc
bir durum yoktur. Eer a ve a-olmayan birbirinin kart ise, ayn
bir nesne ya a'dr, ya a-olmayan'dr.
Bu mantk geerli midir? Evet, nk yzyllar boyunca
biriktirilmi deneyimi yanstr. Ama aratrma derinletirilmek
istendii andan balayarak yetersizdir. Gerekten de, yukarda
sz edilen rnekleri yeniden ele alacak olursak, kesinlikle
hayvanlar ya da bitkiler kategorisinde snflandrla-mayan canl
Halk Kitapl
sayfa: 053
Georges POLITZER
varlklarn varolduklar ortaya kar. Bu varlklar, hem biri, hem

tekidirler. Ayn ekilde, ne mutlak yaam, ne mutlak lm vardr:
her canl varlk, her an lme kar savamda kendi kendini
yeniler; her lm kendi iinde yeni bir yaamn elerini tar
(lm, yaamn ortadan kaldrlmas deildir, bir organizmann
zlp dalmasdr). Belirli snrlar iinde geerli olan klasik
mantk demek ki, gerein daha derinliine inme gcnde
deildir. Bu mantktan, verebileceinden fazlasn istemek, ite
bu, tam metafiziin iine dmektir. Geleneksel mantk kendi
nitelii gerei olarak yanl deildir, ama onu kendi snrlar
dnda da uygulamak hevesine kaplnrsa yanlla neden olur.
Bir hayvann bir bitki olmad dorudur; elimezlik ilkesine
uygun olarak, onu buna, bunu ona kartrmaktan saknmak
gerektii de dorudur ve doru olarak kalr. Diyalektik, karklk,
eyleri birbirine kartrma deildir. Ama diyalektik, baz varlklarn
hayvan ve bitki olduklar noktada hayvan ile bitkinin, gerein
birbirinden ayrlmaz iki grnm olduklar da dorudur der
(kartlarn birlii).
Bilimlerin afanda kurulmu olan formel mantk, gnlk
kullanm iin yeterlidir: snflandrmaya, ayrmaya olanak salar.
Ama tahlili daha ileri gtrmek istediimizde artk yeterli deildir.
Niin? nk gerek, harekettir ve zdelik mant (a, a'dr),
fikirlerin, gerei kendi hareketi iinde yanstmasna olanak
vermez.
nk te yandan, beinci derste greceimiz gibi, bu hareket, i
elikilerin rndr; ve zdelik mant, kartlarn birliinin ve
birinden dierine geiin kavranlmasna olanak vermez.
Ksacas, formel mantk, gerein en yakndaki grnmlerine
varabilir ancak. Diyalektik yntem daha teye gider, bir srecin
btn grnmlerine ulamay kendine ama edinir.
Diyalektik yntemin, bilen, anlayan dncenin yasalarna
uygulanmasna diyalektik mantk denir.
Halk Kitapl
sayfa: 054
Georges POLITZER
KNC DERS
DYALEKTN BRNC ZGS HER EY BRBRNE
BALIDIR
(KARILIKLI ETK VE EVRENSEL BALANTI YASASI)
I.
Bir rnek.
II.
Diyalektiin birinci izgisi.
III.
Doada.
IV.
Toplumda.
V.
Varg.
I. BR RNEK
Bir yiit adam bar iin savama katlyor: Stockholm arsna
imza topluyor. Dnya Halklar Kongresi iin kart datyor, i
arkadalar ile ya da tanmad bir kimseyle Almanya sorununun
bar yoldan zlmesi konusunda, Vietnam Savann
durdurulmas konusunda tartmaya giriiyor ya da bar iin
ulusal birlii salamak zere kendi evinde teki kiraclar
toplantya aryor.
Bazlar "Ne yaptn sanyor zavall? Zamann da emeini de
bouna harcyor." diyeceklerdir. Gerekten de, ilk bakta, bu
adamn yapt i sama bir eydir; adam ne bakan, ne
milletvekili, ne general, ne bankac, ne diplomat. yleyse?
Halk Kitapl
sayfa: 055
Georges POLITZER
Bununla birlikte, onun hakk var. Neden? nk o tek bana

deildir. Kii olarak ne denli alakgnll olursa olsun, onun
girikenlii ie yarar, nk tecrit edilmi deildir. Onun eylemi,
koskoca bir btnn, dnya halklarnn bar iin savamnn bir
blmdr. Ayn anda milyonlarca insan, onun gibi, onunla ayn
dorultuda ve ayn glere kar hareket ediyorlar. Ayn zincirin
halkalar olan btn bu girikenlikler arasnda evrensel balant
vardr. Ve bu girikenliklerin her biri, kendi rneiyle, kendi
deneyimiyle, baarszlklar ve baarlaryla tekine yardm ettii
(karlkllk) iin btn bu girikenlikler arasnda karlkl etki
vardr. Kendi seeneklerini karlatrdklar zaman, tecrit
edilmemi olduklarn anlarlar, ayn zamanda, her eyin birbirine
bal olduuna inanrlar.
te pratikten alnm pek basit bir rnek. Grlyor ki, yalnzca
diyalektik yntemin ilk yasas, doru yorumlamaya olanak
veriyor. Burada diyalektik, metafizie kkten kardr: "Kendini bu
kadar skntya sokmak, basit insanlar tedirgin etmek, insanlarla
tartmak neye yarar? Bar bu basit insanlara bal deildir..."
demek, metafiziki gibi uslamlamaktr. Metafiziki gerekte,
ayrlabilir olmayan ayrr. 1952 Ekiminde, Bar iin Asya ve
Pasifik Konferansna, Los Alamos'a, ilk atom bombasnn
yaplna katlan bir bilgin, Joan Hinton da geldi.
"Nagazaki zerine atlan ilk bombaya ellerimle dokundum. Derin
bir sululuk hissi duyuyorum ve insanla kar bir cinayetin
hazrlannda bir rol oynam olmaktan utan duyuyorum. Nasl
oldu da bu grevi yerine getirmeyi kabul ettim? 'Bilim iin bilim'
yanl felsefesine inanyordum da ondan. Bu felsefe, modern
bilimin zehiridir. Bilimi toplumsal yaamdan ve insanlardan
ayrmak demek olan bu yanlg yzndendir ki, sava srasnda,
atom bombas yapmnda almaya srklendim. Bilgin olarak
kendimizi 'salt bilime' vermemiz gerektiini ve geriye kalann da
mhendislerin ve devlet adamlarnn ii olduunu dnyorduk.
Beni fildii kulemden ekip karmak ve bana 'salt bilim'
olmadn ve bilimin ancak insanln karlarna hizmet ettii
lde bir anlam olduunu anlatmak iin Hiroima ve Nagazaki
bombardmanlar faciasnn gerekmi olduunu sylemeye
Halk Kitapl
sayfa: 056
Georges POLITZER
utanyorum. Birleik Devletler'de ve Japonya'da halen atom

silahlarnn yapmnda alan bilginlere sesleniyorum ve onlara
'Ne yaptnz iyi dnnz' diyorum".
Metafiziki, kendi yapt iin, bakalarnn yaptklar ile balantl
olduunu dnmez; ite bu, atom bilgininin durumuydu, o
"bilimsel dne" uygun davrandn dnrken, gerekte
bilime kar bir tutum almt, nk kendi mesleki eyleminin
nesnel koullar ve almasnn yararll zerinde, kendi
kendini sorguya ekmeyi reddediyordu.
Bu gibi davranlar ok yaygndr. Baka bir rnek almak istersek,
rnein, her frsatta: "Spor, spordur; siyaset siyasettir. Ben hibir
zaman siyaset yapmadm." diyen sporcunun durumu. Sporla
siyasetin baka baka eylemler olduu dorudur. Ama onlar
arasnda hibir iliki olmad yanltr. Eer sporcunun satnalma
gc azalrsa ve eer isiz kalrsa, spor gerelerini ve giysilerini
nasl satn alabilecektir? Ve eer sava, spor iin ayrlan
bteleri, denekleri kemirip yutarsa, stadlar ve yzme havuzlar
nasl yaplabilecektir? Grlyor ki: spor, metafizikinin bilmedii,
ama diyalektikinin bulduu baz koullara baldr; deneksiz
spor olmaz; ama bir bar siyaseti olmadan da denek olmaz.
Demek ki, spor siyasetten ayrlmyor. Bu ba bilmeyen, unutan
sporcu, yalnz spor davasna hizmet etmemekle kalmaz, onu
savunmann arelerini de elinden karr. Niin? nk her eyin
birbiriyle balantl olduunu anlamad iin, sava siyasetine
kar savam vermeyecektir; bir an gelecektir, sporu, onun
koullarn gerekletirmeden istedii iin, ister lkenin ykm
spor ekiplerini ortadan kaldraca iin olsun, ister sava gelmi
olaca iin olsun, artk hi spor yapamayacakt
II. DYALEKTN BRNC ZGS
"Diyalektik, metafiziin tersine, doaya, birbirinden kopuk, tek
bana ve birbirinden bamsz ayr ayr nesnelerin ve
grnglerin (phenomene)14 rasgele bir araya toplanm bir
yn olarak deil, nesnelerin ve grnglerin organik olarak
Halk Kitapl
sayfa: 057
Georges POLITZER
birbirlerine bal bulunduklar, birbirlerine baml olduklar ve

karlkl olarak birbirlerini koullandrdklar balantl tam bir
btn olarak bakar.
"Bu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay, tek
bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndnda
anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndaki herhangi bir
olay, evresindeki koullarn dnda dnlrse ve bu
koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey haline geliverir; tersine,
herhangi bir olay, evresindeki olaylarla zlmez balar
asndan kendisini kuatan olaylarn onu koullandrdklar gibi
dnlrse, anlalabilir ve aklanabilir."15
Diyalektiin birinci izgisinin aklan, onun ok genel olan
niteliini gsteriyor: bu izgi, doada ve toplumda, evrensel
olarak dorulanr.
III. DOADA
Metafizik, kaba maddeyi, canl maddeyi, dnceyi ayrr;
metafizikiye gre, bunlar, mutlak olarak birbirlerinden yaltlm,
birbirlerinden bamsz ilkedir.
Ama dnce, beyinsiz varolur mu? Ve beyin, bedensiz?
Fizyoloji (canl varln ilevlerinin bilimi) bilinmiyorsa, psikoloji
(dnen eylemi inceleyen bilim) olanakszdr ve bu da sk skya
biyolojiye (genel anlamyla yaam bilimi) baldr. Ama yaamn
kendisi kimyasal sreler bilinmeden anlalamaz;16 kimyaya
gelince, o da moleklleri ele aldnda, onlarn atom yaplarn
bulur; oysa atomun incelenmesi fiziin alanna girer. Eer imdi
biz, fiziin inceledii bu elerin kkenini bulmak istersek, bize bu
elerin oluumunu gsteren yeryz bilimlerine kadar gitmemiz
gerekmeyecek mi? Ve buradan, yeryznn bir paras
bulunduu gne sisteminin incelenmesine (astronomiye) kadar
uzanmayacak myz?
Bylece, metafizik, bilimsel ilerlemeyi engelledii halde; diyalektik, bilimsel olarak kurulmutur. Kukusuz, bilimler arasnda
Halk Kitapl
sayfa: 058
Georges POLITZER
kendilerine zg ayrlklar vardr: kimya, biyoloji, fizyoloji, psikoloji

farkl, zgl alanlar inceler; buna tekrar dneceiz. Ama bu
yzden, btn bilimler, evrenin birliini yanstan temel bir birlik
oluturmaktan geri durmazlar. Gerek bir btndr. te
diyalektiin birinci izgisi bunu anlatr.
Elbette ki, karlkl etkilemenin, karlkl koullandrmann ne
olduklarn rnekleriyle iyice belirtmek yararl olacaktr.
Maden bir yay ele alalm. Bu yay, evreleyen evrenden ayr
olarak deerlendirebilir miyiz? Yay, insanlar tarafndan (toplum)
topraktan (doadan) karlm bir madenden yapldna gre,
besbelli ki hayr. Ama daha yakndan bakalm. urada dururken,
yaymz, evreleyen yerekimi, s, oksitlenme, vb. gibi
koullardan bamsz deildir. Bu koullar, onun yalnz
konumunu deil, yapsn da deitirebilir (pas). Yaya bir kurun
paras asalm: bu yay zerinde oluturduu bir kuvvetle, yay
gerilir; yayn biimi belirli bir diren noktasna kadar deiir; arlk
yay zerinde etki yapar, yay arlk zerinde etki yapar; yay ve
arlk bir btn olutururlar; aralarnda etki, karlkl balant
vardr. Bundan baka; yay, molekllerden bilemitir, bu
molekller birbirlerine yle bir ekim kuvveti ile baldrlar ki,
belirli bir arln tesinde yay artk gerilemez, kopar: baz
molekller arasndaki ba zlmtr. Gerilmemi olan yay,
gerilmi yay, kopmu yay - her seferinde, molekller arasnda
baka bir ba tipi vardr. Eer yay stlrsa, molekller arasndaki
balar baka bir biimde deiir (genleme). Biz diyeceiz ki,
yapsnda ve eitli biim deiikliklerinde, yay, kendisini
oluturan milyonlarca molekl arasndaki karlkl etkiyle
kurulmutur. Ama bu karlkl etkinin kendisi de, yay (btnyle)
ve evreleyen ortam tarafndan koullandrlmtr: yay ve
evreleyen ortam bir btn olutururlar; kendi aralarnda karlkl
bir etki yaparlar. Eer bu etki bilinmezse, o zaman yayn
oksitlenmesi (pas), yayn kopmas anlamsz, sama olaylar
haline gelir. Stalin, diyalektiin birinci izgisini yorumlarken yle
yazar:
Halk Kitapl
sayfa: 059
Georges POLITZER
"Bu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay, tek

bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndnda
anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndaki herhangi bir
olay, evresindeki koullarn dnda dnlrse ve bu
koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey haline geliverir; tersine,
herhangi bir olay, evresindeki olaylarla zlmez balar
asndan kendisini kuatan olaylarn onu koullandrdklar gibi
dnlrse, anlalabilir ve aklanabilir."'7
En anlaml karlkl etkileme rneklerinden biri de, canl varlklar,
onlarn varolu koullarna, "ortam"larna birletiren badr. Bitki,
rnein havadan oksijeni alr, ama o da havaya karbonik gaz, ve
su buhar verir. Ama bu, yalnzca, bitki ile ortam arasndaki
karlkl etkinin en basit grnmlerinden biridir. Gne nn
salad enerjiden yararlanarak, bitki, topraktan ekip ald
kimyasal elerin yardmyla kendi z gelimesine olanak
hazrlayan bir organik maddeler bireimi oluturur. O
gelimekteyken, ayn zamanda, topra ve bunun sonucu olarak
da, kendi trnn sonraki gelimesinin koullarn da dntrr.
Ksaca, bitki, ancak, kendisini evreleyen ortam ile birlikte vardr.
Bu karlkl etki, canl varlklarn btn bilimsel teorilerinin
hareket noktasdr, nk karlkl etki onlarn varlnn evrensel
kouludur: canl varlklarn gelimesi, onlarn varlk ortamlarnn
dnmlerini yanstr. Miurinci bilimin ilkesi, baarlarnn
kayna buradadr. Miurin, canl trlerle ortamn birbirinden
ayrlmaz bir btn olduunu anlayarak, ortam deitirmek
yoluyla trleri de dntrmeyi baard.
Ayn ekilde, byk fizyoloji bilgini Pavlov, organizma ile ortam
arasndaki ayrlmaz birlii iyi bilmeseydi, stn sinirsel ileyi
bilimini kuramayacakt: beyin kabuu (korteks), organizma ile
ortamn karlkl etki srelerinin tamamland organdr.
Organizmann tm korteksin buyruu altndadr, ama korteksin
kendisi de, her an, d ortamdan (organizmadan) gelen, gemi
ve imdiki uyarlarn buyruu altndadr. Bedende oluan btn
olgular -rnein bir hastalk- eitli grevleri dzenleyen ve doal
ortamda -insan iin- toplumsal ortamda varolan koullardan
ayrlmaz olan stn sinirsel ileyie baldrlar.
Halk Kitapl
sayfa: 060
Georges POLITZER
Bu, olgularn birlii ve karlkl etkisi ilkesi, bu byk ilke, btn

bilimlerin ilerlemesi iin her zaman zorunlu olan bir ilkedir. Bu
konuda rnekler oaltlabilir. rnein atmosfer basncnn
Torricelli tarafndan bulunuunu (1644) alalm:
Cva ile dolu bir tp, gene cva ile dolu bir kabn iine az aa
gelecek biimde konursa, tpteki cva belirli bir yksekliin altna
dmez ve kaptaki cva dzeyinin stnde kalr.
Bu olgu, kendi koullarndan yaltld srece anlalamaz. Eer
tersine, tpn daldrlm olduu (kap iindeki) cvann yzeyinin
yaltlmam olduuna, atmosferle temas halinde bulunduuna ve
tpn iinde olup bitenlerle evreleyen koullar arasndaki
karlkl etkiye dikkat edilirse, o zaman, aklama olanakl olur:
cva, tp iinde asl kalr, nk hava, kaptaki cva zerine bir
basn (atmosfer basnc) yapar. Torricelli, kap, bir hava
okyanusunun dibindeymi gibi dikkate alnmaldr, der.
ncelenen olgu, kendisini evreleyen koullardan ayrlrsa,
diyalektiin birinci yasas bozulur, bilimde bulular yaplamaz.
IV. TOPLUMDA
Metafizik, toplumsal olgular birbirinden ayrr, soyutlatrr;
iktisadi gerek, toplumsal yaam, siyasal yaam da bir o kadar
birbirlerinden ayrlm alanlardr. Ve metafizik, bu alanlarn her
birinin iine, binlerce blmeler sokar. Bu durum, insan yle
konumalara gtrr: "Amerika hkmeti, susuz Rosenbergler'i
elektrik sandalyesine gnderiyor, bu budalalktr, anlamsz bir
davrantr." Diyalektiki bunu yle yantlar: bu idam olaynn bir
anlam vardr; Amerikan yneticilerinin btn siyasetini, yalana ve
yldrmaya gereksinme duyan sava siyasetini yanstr.
Metafizikiye gre, toplumlarn tarihi anlalmaz bir eydir:
olumsallklar (yani nedensiz olaylar), sama raslantlar kaosudur.
Dnyann esasnn kesin olarak sama bir ey olduunu ne
sren filozoflar (Albert Camus gibi) vardr. Felsefe, felaket
kkrtclarnn pek iine yarar. Diyalektiki, doada olduu gibi,
Halk Kitapl
sayfa: 061
Georges POLITZER
toplumda da her eyin birbirine bal olduunu bilir. Eer okullar

yklyorsa, bu, yneticilerin yeteneksizliinden deildir, sava
siyasetleri uruna okul binalarn zorunlu olarak feda
etmelerindendir. Aragon'un da belirttii gibi, yneticiler, bizim
lm sremizi uzatmak iin yaam sremizi ksaltyorlar. "Her
ey, yer ve zaman koullarna baldr." Diyalektik, toplumsal
olgular kavramay ve aklamay baarr, nk diyalektik, bu
olgular, kendilerini dorudan, bal olduklar ve karlkl etki
ilikisi iinde bulunduklar tarihsel koullara balar. Metafiziki,
yer ve zaman koullarn hesaba katmakszn, soyutta kalr.
Bunun gibi, baz kiiler, 1944'te, Komnist Partisinin ynettii
Fransz proletaryasnn iktidar alacak gte olduuna ve bunu
yapmamakla "otobs kardna" itenlikle inanrlar. lk bakta
ekici bir deerlendirme ama yanl. Neden yanl? nk bu
deerlendirme ancak btnle ilikisi bakmndan bir anlam olan
bir yn, keyfi olarak btnden ayryor. Daha yakndan bakalm.
lkin Direniin nitelii ve amac konusunda yanlma var.
Elbette ki, devrimci parti, Komnist Partisi tarafndan ynetilen
ii snf en byk g oldu. Ama Direniin amac, proletarya
devrimi deil, lkenin kurtarlmas ve faizmin yok edilmesiydi.
Byle bir ama, her durumda Fransz biraraya toplad (byk bir
kesimi Vichy hkmetinden ban koparan burjuvaziyi blecek
lde). Direni ok eitli biimler ald: silahl savam, ii
grevleri, kadnlarn al-veri konusundaki gsterileri, kyllerin
rn teslim etmeyi reddetmeleri, viici bask aletinin (memurlar
tarafndan) sabote edilmesi, genlerin STO'ya kar,
retmenlerin, bilginlerin hitlerci gerici retimine kar savam,
vb., vb.. Direni byk bir ulusal davran oldu. Onun baat
izgisi budur. Fransz komnistlerinin deeri, durumu btn
iinde anlamalar oldu: onun iin Hitler'e ve su ortaklarna kar
savamda geni bir ulusal cephe kurmaya altlar ve Direniin,
halkmzn geni ynlarndan kopmu bir tekke halinde dejenere
olmasna izin vermediler. Gitgide daha ok tecrit edilmi hale
gelen dmana kar 1944 ulusal ayaklanmas byle olanakl
oldu.
Halk Kitapl
sayfa: 062
Georges POLITZER
Eer o srada, ii snf, "devrim yapma"ya, "sosyalizmi

kurma"ya kalksayd ne olurdu? Eer, 1944'te Hitler'e kar sava
devam etmekteyken, komnistler, "artk Fransa'y ve dnyay
nazilerden kurtarmak szkonusu deildir, derhal proleter devrimi
yapmak szkonusudur" demi olsalard, ii snfnn, lkenin
kurtuluu iin savamaya kararl, ama devrimci bir hareketi
desteklemeye hi de hazrlkl olmayan her snftan milyonlarca
Fransz yurtta ile balarn kopardn greceklerdi. Ve
hitlerciler, su ortaklar, gerici burjuvazi, viiciler bayram ederdi
buna. Tecrit edilmi bir ii snf, Direniin ynetimini, en etin
fedakarlklar pahasna stlendii ynetimi kaybederdi. Bylece
diktatrlk kaplar, Amerikan ordusunun da yardmyla De
Gaulle'e ardna kadar alm olurdu.
Amerikan ordusu, gerekten de -bu, aydnlatlacak ikinci noktadrancak Sovyet zaferleri Avrupa'da ikinci cepheyi kanlmaz kld
iin kartma yapmt. Amerikan yneticilerinin art-dncesi,
Hitler'in yenilgisinin, o zamana kadar Wehrmacht'n igali altnda
bulunan lkelerde komnizme yararl olmasn nlemekti. Eer
bu nesnel koullan iyi bilmeyip, ii snf birdenbire iktidara
atlsayd, halkmz bir kyma urayacak, Amerikan ordusu, daha
o andan itibaren, bugn de sahip olduu igal ordusu niteliini
alacakt: ve bu kez, bask, yeni Oradourlar yaratmak iin geri
gelen nazilerin su ortaklyla yaplacakt. Hitler Almanyas'nn,
byk Alman burjuvazisinin (rnein, Amerikallarn sayesinde
serbest braklan Krupplar'n) umudu, Bykler arasndaki
ittifakta bir kopma meydana gelmesi deil miydi? Mnih ittifak
bylece yeniden perinlenmi olur, gerici burjuvazinin, sosyalist
lkelere kar, halklarn kurtuluunda kesin rol oynayan
Sovyetler Birlii'ne kar Kutsal ttifak daha 1944'te gereklemi
olurdu. Drt yllk btn abalarn btn aclarn kazanc, Fransz
halknn kannda boulurdu.
Buna karlk, o zaman, "evreleyen koullarn" tm,
komnistlerin yaptklar gibi, faizmin tasfiyesini, bir burjuva
demokratik cumhuriyeti istemeye uygundu. Fransz halknn
geni ynlarnca kabul edilebilir olan bu istem, gerekleebilir bir
istemdi ve byk bir ileri adm salad iin de, ilerici bir istemdi.
Halk Kitapl
sayfa: 063
Georges POLITZER
Gerekten de, ii snf, burjuva demokratik cumhuriyette kendi

snf savam iin en elverili koullar bulur: bu, Fransz ii
hareketinin, kurtuluu izleyen aylardaki ileri atlmn aklar, bu
atlm, komnistleri iktidara getirdi, halkmza, ekonomisini
yeniden yaratmay, yaam dzeyini ykseltmeyi, toplumsal
gvenlii, ulusallatrmalar, iletme kurumlarn, demokratik bir
anayasa, oy pusulas, kadnlar iin seilme hakkn, memurlar
tzn, vb., vb. salad. Bu sayededir ki, ii snf, 1947'de,
gerici glerin kar saldrsna meydan okumak iin kendisini en
iyi savam koullar iinde bulabildi.
Uluslararas planda, Hitler Almanyas'na kar Bykler
arasndaki ittifakn devam Wehrmacht'n ezilmesini salad. Ama
hepsi bu olmad: Birlemi Milletler rgtnn kurulmasn ve
Potsdam antlamalarn vb. mmkn kld - ki bunlar, sonradan
Amerikan emperyalizminin gizli dolaplarna engel tekil
edeceklerdi. Byklerin antant, Avrupa'nn gen halk
demokrasilerinin iini kolaylatrd ve bu nokta da birinci
derecede nemlidir, 1944'te Fransz komnistlerinin servenci bir
siyaseti, bu baarlar tehlikeye drrd: bu baarlar,
uluslararas kapitalizmi son derece zayflatmtr. Bir lkenin ii
hareketi hibir zaman kendi bana deil, ama btnle ilikisine
gre deerlendirilmelidir.
Olaylar karlkl etkileri ve btnlkleri iinde dikkate almann ve
bir olguyu, onu "evreleyen koullar"dan asla ayrmamann
zorunluluunu gsteren daha baka rnekleri tahlil edebiliriz. u
rnekle yetinelim:
Faist burjuvaziye kar burjuva demokratik cumhuriyeti istemek,
Fransz ii hareketinin bugnk durumuna tamamyla uygun
den bir istemdir. Bu istem, en bata gelen dmana kar
yaamn srdrmek iin kendi yasasna uymayan bomaktan
baka kar yolu olmayan gerici burjuvaziye kar, ii snfnn
evresinde geni bir halk toplamasn salamaya en elverili
istemdir. Ama Sovyetler Birlii'nde ayn isteme bavurmak sama
bir ey olur. Niin? nk nasl ki, burjuva demokratik
cumhuriyet, faizme gre bir ilerleme ise, (emekilere retim
Halk Kitapl
sayfa: 064
Georges POLITZER
aralar mlkiyetini salayan) Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti de

burjuva cumhuriyetine gre kesin bir ilerlemedir. Bizim halkmz
iin ileri bir adm olacak olan ey, Sovyetler Birlii iin geri bir
adm olurdu. Metafiziki, kibrinden, zaman ve yer koullarn
bilmez. Demokrasiyi kendi koullarndan ayrr; burjuva demokrasisi ile Sovyetik demokrasi arasnda ayrm yapmaz. Ve burjuva
demokrasisinden baka demokrasi tanmad iin de, burjuva
demokrasisini demokrasiye zdeletirir: Sovyetler Birlii'ni "bir
demokrasi" olmamakla sular. Ve bunun, bir burjuva demokrasisi
olmad dorudur, nk o, kapitalist smry tasfiye ederek,
btn iktidar emekilere veren yeni bir demokrasi yaratmtr.
Ksaca, metafiziki, politik biimi, kendisini douran ve aklayan
tarihsel koullarn btnnden soyutlar, tecrit eder; diyalektiki bu
koullar yeniden bulur.
V. VARGI
Ne doa, ve ne de toplum, anlalmaz bir kaos deildir: gerein
btn grnmleri zorunlu ve karlkl balarla birbirine baldrlar.
Bu yasann pratik bir nemi vardr.
O halde, bir durumu, bir olay, bir ii kendisini meydana getiren ve
aklayan koullar asndan deerlendirmek gerekir.
Her zaman olanakl olan ve olanakl olmayan hesaba katmak
gerekir.
"nsan kendi dileklerini gerek gibi almamaldr. Bir devrimci iin,
her eyden nce, grngleri btn gereklikleriyle ve doru
olarak saptamak szkonusudur. ... Kabul ediyorum ki, belli bir
durumda, belli bir karar alnr ve bu durum deiince ilkin alnm
olandan farkl bir karar alnr. Baar iin koullar artk yeterli
grnmyorsa, dmann nnden ekilinir; tersine, eer
hareketi iddetlendirmekte daha byk bir baar ansyla sonu
alabilmek umudu varsa, derhal savaa gidilir. Her ne olursa, bir
formlle, bir kararla bal kalnamaz, hareketimiz bu noktada
tehlikeye sokulmaz."18
Halk Kitapl
sayfa: 065
Georges POLITZER
Eylemin koullarn unutmak, dogmatizmdir.

Elbette ki, devrimci proletaryann, diyalektiin bu birinci yasasna
sayg gstermekte kar vardr, oysa burjuvazi bu yasay
unutturmak isteyecektir, nk kar buna kardr. Toplumsal
adaletsizlikten szedenlere "Bu, geici bir kusurdur!" diye yant
verir. Ayn ekilde, iktisadi bunalmlar, yzeysel ve gelip geici
grngler olarak gsterir. Diyalektik bilimin yant: toplumsal
adaletsizlik, bunalmlar, kapitalizmin zorunlu sonulardr.
Burjuva filozoflar, gerei paralara blmek ve bu yolla,
smrc snfn yararna, gerei olduundan baka gstermek
olanan salad iin metafizie taparlar. Dnce btn
iinde gerek olana ular ulamaz derhal kar karlar: bu artk
usule uygun deildir, bu artk "felsefeye" uygun deildir. Felsefe
onlara gre, her kavramn uslu uslu yerini koruduu bir klasrdr:
burada dnce, urada madde; burada "insan", tede toplum
vb., vb..
Tersine, diyalektik, her eyin birbirine bal olduunu retir. Ve
bunun sonucu olarak, bir amacn gereklemesi iin hibir aba
yararsz deildir. Bar savalar, savan kanlmaz olmadn
bilirler, nk savaa kar her eylem, deeri olan, barn zaferini
hazrlayan bir eylemdir.
te bunun iindir ki, diyalektikle donatlm her devrimci militan,
yksek bir sorumluluk duygusuna sahiptir: hibir eyi raslantya
brakmaz, her abay gerek deeriyle ler.
Bu, gerein tam olarak kavranlmas, uza grme olanan
salar. Yenilmez bir cesaret verir, yle bir cesaret ki, Alman
askerleri tarafndan kuruna dizilen diyalektiki filozof V.
Feldmann, son nefesinde, "Ahmaklar, sizin iin lyorum" diye
barabilir onlara.
Onun hakk vard. O, Fransz halk iin olduu kadar Alman halk
iin de savam veriyordu, nk her ey birbirine baldr.
Halk Kitapl
sayfa: 066
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Karlkl etkiye rnekler araynz.
2.
Neden, bir olgu (doal ya da toplumsal) koullarndan
yaltld zaman kavranlmaz?
3.
Belirli bir rnek zerinde, burjuvazinin, emekileri
yanltmak iin olaylar tarihsel koullarndan nasl ayrdn
gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 067
Georges POLITZER
NC DERS
DYALEKTN KNC ZGS HER EY DURUM
DETRR
(EVRENSEL DEME VE KESNTSZ GELME YASASI)
I.
Bir rnek.
II.
Diyalektiin ikinci izgisi.
III.
Doada.
IV.
Toplumda.
V.
Varg.
I. BR RNEK
Filozof Fontanelle, bahvann sonsuzluuna inanan bir gln
yksn anlatr. Gl, bahvann sonsuzluuna niin inanr?
nk gl, bahede, hibir zaman baka bir bahvan
grmemitir. Metafiziki de byle dnr: deimeyi yadsr.
Bununla birlikte deneyim bize retir ki, bahvanlar lmldr,
gller de. Kukusuz bir glden ok daha yava deien eyler
vardr ve metafiziki, bu durumdan, onlarn deimez olduu
sonucunu karr; onlarn grnteki duraanln mutlak sayar,
eylerden yalnz onlarn deimedii sansn veren grnm
alr: bir gl, bir gldr; bir bahvan bir bahvandr. Diyalektik
Halk Kitapl
sayfa: 068
Georges POLITZER
yalnz grnte kalmaz; hareketleri iinde eyleri kavrar: gl, gl

olmadan nce bir goncayd; alm gl, saatten saate, gz, onda
bir deiiklik farketmese bile, deiir. Yapraklarn ister istemez,
dkecektir. Ama bundan daha az zorunlu olmamak zere, baka
gller doacak ve sras geldiinde onlar da alacaktr.
Gnlk yaamda, her eyin hareket olduunu, her eyin durum
deitirdiini; ortaya koyan binlerce rnek bulabiliriz.
Masa zerindeki u elma kmldamyor. Ama diyalektiki yle
diyecektir: bu kmldamayan elma gene de hareket halindedir; on
gn sonra bugnk halinde olmayacaktr. O, yeil bir elma
olmadan nce bir iekti; zamanla ayracak, ekirdekleri
dklecek. Bahvana verilen bu ekirdeklerden yeni bir aa
olacak ve ondan bir sr elma decektir. Balangta bir tek
elmamz vard; imdi ise birok. Demek ki, evrenin, grnlere
karn, kendi kendini yinelemedii dorudur.
Bununla birlikte pek ok kimse, Fontanelle'in gl gibi konuurlar:
"Gne altnda yeni bir ey yok." "Her zaman zenginler ve
yoksullar olacaktr." "Her zaman smrenler ve smrlenler olacaktr." "Savan sonu gelmez." vb.. Hibir ey, bu szde
bilgelikten daha aldatc deildir. Bu, insan, edilginlie, ii oluruna
brakan bir gszle gtrr. Tersine, diyalektiki, deimenin,
her eyin kendi iindeki bir zellii olduunu bilir. te diyalektiin
ikinci izgisi buradadr: deime evrenseldir, gelime kesintisizdir.
II. DYALEKTN KNC ZGS
"Diyalektik, metafiziin tersine, doann, dingin ve duraan,
durgun ve deimez bir durumda deil, kimi eylerin doduu ve
gelitii, kimi eylerin dald ve yokolduu, srekli hareket ve
deime, kesintisiz yenilenme ve gelime durumunda olduunu
kabul eder.
"Bu yzden, diyalektik yntem, olaylarn yalnzca karlkl
bantlar ve birbirlerini karlkl koullandrmalar asndan
deil, ama ayn zamanda hareketleri, deimeleri, gelimeleri
Halk Kitapl
sayfa: 069
Georges POLITZER
asndan, ortaya klar ve ortadan kaybolular asndan

dikkate alnmalarn gerektirir."19
Her eyin birbirine bal olduunu grdk (diyalektiin birinci
izgisi).
Ama birlik olan bu gerek, ayn zamanda harekettir. Hareket,
gerein ikincil bir grn deildir. Doa, art, hareket; toplum,
art, hareket yoktur. Hayr, gerek, harekettir, sretir. Bu doada
ve toplumda byledir.
III. DOADA
"Maddenin, onun varolu biimi, ikin zniteligi olarak aklanan
hareketi, en genel anlamda, basit yer deitirmeden dnceye
kadar, evrende yeralan btn deiiklikleri ve sreleri
kapsar."20
Descartes, dinginliin harekete greli olduunu kaydediyordu.
Kydan uzaklaan bir geminin pupasnda oturmusam, gemiye
gre duruyorum, ama karaya gre hareket halindeyim; oysa
topran kendisi de gnele ilikisi bakmndan hareket
halindedir. Gnein kendisi de hareket halinde bir yldzdr ve bu
bylece sonsuza kadar gider.
Ama Descartes'a gre, hareket, yer deitirmeyle snrlanmtr:
geminin bir yerden bir yere gitmesi, elmann masann zerinde
yuvarlanmas gibi. Bu, mekanik harekettir. Oysa hareketin
gerei, mekanik hareketle snrl deildir. Bir otomobil saatte
yetmi kilometre hzla gidiyor: bu mekanik bir harekettir. Ama
hepsi bu kadar deildir; yer deitiren otomobil, yava yava
durum deitirir; motoru, lastikleri anr. Bundan baka yamur,
gne vb. otomobil zerinde etki yapar. Her ne kadar biz, "bu
ayn arabadr" dersek de, bin kilometre yapm olan bir tat
balangtakinin ayn deildir. Bir an gelecek baz paralarn
yenilemek, karoserini yeniden yapmak gerekecektir vb. - ta
arabann btn btne kullanlamaz hale gelecei gne kadar.
Halk Kitapl
sayfa: 070
Georges POLITZER
Ve ite, doada da durum ayndr. Doada hareketin ok eitli

grnmleri vardr: yer deitirme, ama ayn zamanda doann
ve eylerin zelliklerinin dnm (rnein, bir cismin
elektriklenmesi, bitkilerin bymeleri, suyun buhar haline
gemesi, yallk vb.).
Byk ngiliz bilgini Newton (1642-1727) iin, hareket, mekanik
hareketle, yer deitirmeyle snrlanmt. Bylece evren, durmadan ayn sreci oluturan ok byk bir saatle karlatrlabiliyordu, bylece, o, gezegenlerin yrngelerini sonsuz olarak
kabul ediyordu.
18. yzyldan beri bilimlerdeki ilerleme, hareket kavramn nemli
bir ekilde zenginletirdi. lkin, 19. yzyln, balangcnda,
enerjinin dnm bulundu.
Gitmekte olan otomobil rneini yeniden ele alalm. Byk bir
hzla giden araba bir aaca arpyor ve ate alyor. "Madde
kayb" var mdr? Hayr, alevler iindeki otomobil de, hzla giden
otomobil gibi maddi bir gerektir; ama bu, maddenin yeni bir
grnm, yeni bir niteliidir. Madde yok olmuyor, ama biim
deitiriyor. Maddenin biim deitirmeleri, ancak madde ile
oluan hareketin dnmnden baka bir ey deildir: madde,
harekettir; hareket, maddedir. ada fizik, enerjinin
dnmnn varln bize retir; enerji ya da hareketin
nicelii, tamamen yeni bir biim alrken, kendini korur; enerjinin
brnebilecei biimler ok eitlidir.
arpma sonucunda benzini ate alan otomobil olaynda, patlarl
motorda kinetik enerji haline dnen kimyasal enerji imdi artk
btnyle s (s veren enerji) haline geiyor. te yandan da,
sveren enerji (s) de kinetik enerjiye dnebilir: bir lokomotifte
tutulan s, mekanik bir harekete dnr, nk lokomotif yer
deitirir.
Mekanik enerji, elektrik enerjisine dnebilir: santral "dndren"
alayan, elektrik enerjisi oluturur. Karlnda, elektrik enerjisi
(akm) mekanik enerjiye dnr, yani motorlar iletir. Ya da
elektrik enerjisi, s enerjisine dnr: s verir (elektrikle snma).
Halk Kitapl
sayfa: 071
Georges POLITZER
Ayn ekilde elektrik enerjisi kimyasal enerji verebilir: belirli

koullarda bir elektrik akm suyu oksijen ve hidrojene ayrtrr.
Ama kimyasal enerji de elektrik enerjisine dnebilir
(hidroelektrik pil) ya da mekanik enerji haline geer (patlarl
motor), ya da s enerjisi olur (kmrn sobada yanmas) vb..
Btn bunlar saymak sayfalar tutabilir.
Btn bu dnmler, hareket halindeki maddeden baka bir ey
deildirler. Grlyor ki, bu dnmler, her ne kadar onlar da
iine alyorlarsa da basit yer deitirmeden; ya da yerin
deimesinden ok daha zengindirler.21
Enerji dnmnn bulunuundan baka, evrimin bulunuu da
hareket kavramn son derece zenginletirdi.
lkin fizik evrenin evrimi. 18. yzyln sonuna varldnda, Kant ve
Laplace evrenin bir tarihi olduunu buldular. Evren, Newton'un
inand gibi, kendini yinelemekten uzaktr, evren deimedir:
yldzlar (gne dahil), gezegenler (dnya dahil) srp gitmekte
olan hayranlk verici bir evrimin rndrler. O halde, Newton'un
dedii gibi, evrenin blmleri yer deitirirler demek, yeterli
deildir, onlarn durum deitirdiklerini de sylemek gerekir.
Demek oluyor ki, evrenin bu kk parasnn, yeryuvarlann
uzun bir tarihi vardr (be milyar yl sanlyor), yeryznn tarihini
jeoloji inceler.
Ayn ekilde, yldzlar oluur, geliir ve lrler. Sovyet
astrofizikisi Ambartsumyan, ksa zaman nce, daima yeni yeni
yldzlarn doduunu buldu.
te evren durmadan deitii iindir ki, onun, gene Nevvton'un
dnd gibi bir "ilk devindirici"ye gereksinmesi yoktur.
Hareket, dnme olanan kendinde tar. Evren, kendi z
deimesidir.
Canl maddeye gelince, o da, ayn ekilde, kesintisiz bir evrim
srecine tabidir. Yaamn en yoksul aamalarndan balayarak,
bitki ve hayvan trleri olumulardr. Bugn artk yzyllar boyunca
din tarafndan yaylan u efsaneye deer vermek olanakl deildir:
Halk Kitapl
sayfa: 072
Georges POLITZER
Tanr, kesin olarak deimez trler yaratt. Darwin sayesinde (19.

yzyl), bilim gsterdi ki, canl trlerin akla durgunluk verecek
eitlilii ok basit bir ka varlktan, tekhcreli tohumlardan
kmadlar, ("her bitkisel ve hayvansal organizmann, kendisinden
balayarak oalma ve farkllama yoluyla gelitikleri birim olarak
hcrenin bulunuu"22); bu tohumlarn kendileri de bir ekilsiz
albminden kmlardr. Trler, aralarndaki ve kendileri ile evre
arasndaki karlkl etkinin sonucu, kendilerini dntrmler ve
dnmeyi srdrmektedirler.23
"lk hayvanlardan da, temeldeki yeni farkllama ile hayvanlarn
saysz snflan, takmlar, familyalar, cinsleri ve trleri; en
sonunda da sinir sisteminin tam gelimesine eritii biim,
omurgal hayvanlar ve gene en sonunda omurgallar arasnda
doann kendi bilincine eritii omurgal, yani insan geliti."24
Demek ki, tm doa -fizik, evren, canl doa- harekettir.
"Hareket, maddenin varolu biimidir. Hibir zaman, hibir yerde,
hareketsiz madde ne olmutur, ne de olabilir. Evren uzaynda
hareket, her gkselcisim zerinde daha kk ktlelerin mekanik
hareketi; s, elektrik ya da manyetik akm biiminde molekler
titreim; kimyasal dalma ve bileim; organik yaam: evrendeki
her tekil madde atomu, her belirli anda, bu hareket biimlerinden
herhangi birine, ya da ayn zamanda birouna birden katlr. Her
hareketsizlik, her denge, yalnzca grelidir, ancak u ya da bu
belirli hareket biimine gre bir anlam vardr. Bir cisim, rnein
yeryznde mekanik denge durumunda, mekanik bakmdan
hareketsiz durumda bulunabilir. Bu, onun, dnyann, tm gne
sisteminin hareketine katlmasn hi mi hi engellemedii gibi, en
kk fizik paracklarnn onun ss tarafndan koullandrlan
titreimlere uramalarn da, atomlarnn kimyasal bir sre
gerekletirmelerini de engelleyemez. Hareketsiz madde,
maddesiz hareket denli akl almaz bir eydir."25
Astronomi ya da fizik, kimya ya da biyoloji, bilimin inceleme
konusu her zaman harekettir.
Ama o zaman denilecek ki, btn bilginler diyalektik materyalizmi
niin kabul etmiyorlar?
Halk Kitapl
sayfa: 073
Georges POLITZER
Kendi somut pratii iinde, her iyi aratrmac diyalektikidir;

gerei ancak kendi hareketi iinde kavrarsa anlayabilir. Ama
pratikte diyalektiki olan ayn aratrc tm dnyay dnd
zaman ya da dnya zerindeki kendi zeylemini dnd
zaman, artk diyalektiki deildir. Niin? nk o zaman yeniden,
bir metafizik dnya anlaynn -dinin ya da okulda renilmi
felsefenin- otoritesi altna girer, bu yle bir dnya anlaydr ki,
bilim adamnn, hi de kukulanmadan, hatta "dncesinin
zgr" olduunu sand anda bile u ya da bu biimde teneffs
ettii yaygn nyarglarn karmas olan gelenein arln tar.
Deneysel olarak atomlar incelerken pekala tanrsz da olabilen
byle bir fiziki, laboratuvarndan ktnda, tanry, yeniden
bulur; bu inan, onun iin "kendiliinden-gelme" bir eydir.
Mikroorganizmalarn incelenmesinde uzman olan byle bir
biyoloji bilgini, en kk bir siyasal sorun karsnda bir ocuk gibi
eli brnde kalr. Bu fiziki, u biyolojist, bir elikinin, bilgince
pratikleri ile dnya anlaylar arasndaki elikinin kurbandrlar.
Onlarn pratii diyalektiktir (ve ancak diyalektik olduu lde de
etkili olabilir). Ama btn iinde onlarn dnya anlaylar
metafizik olarak kalr. Yalnz diyalektik materyalizm bu elikiyi
aabilir: diyalektik bilgini, olu halindeki bir tm olarak evren
(doa ve toplum) konusunda nesnel bir anlaya ulatrr; ve ite
bununla da ona, kendi pratiini (uzmanln) her eyin birbirine
bal olduklar bir btn, bir birlik iine doru olarak yerletirme
olanan salar.
IV. TOPLUMDA
"Dnyann durmadan, ara vermeden devindii ve gelitii doru
ise, eer eskinin yokolup yeninin domasnn, gelimenin bir
yasas olduu doru ise, artk 'deimez' toplum dzenleri, zel
mlkiyet ve smr gibi 'sonsuz ilkeler' olmayaca; kyllerin
toprak sahibine, iilerin kapitaliste bamll gibi 'sonsuz
dnceler' olmayaca aktr.
"O halde, nasl kapitalist dzen, zamannda, feodal dzenin yerini
ald ise, sosyalist dzen de kapitalist dzenin yerini alabilir."26
Halk Kitapl
sayfa: 074
Georges POLITZER
te burada diyalektiin ikinci izgisinin en nemli bir sonucunu

gryoruz. Metafiziin rettiinin tersine, deimez bir toplum
yoktur. Metafizikiye gre, gerekten, toplum deimez ve
sonsuz tanrsal bir plan yanstt iin de deiemez: "Toplumsal
dzen tanr isteidir." u halde, retim aralarnn zel mlkiyeti
kutsaldr; bu tanrsal gerei yadsyanlar "maneviyat" adna
mahkum edilmeye layktrlar. Gnahlarn eksinler! Tanr, mlk
sahiplerinin koruyucusu, "serbest giriim"in gvencesidir.
Bununla birlikte, gene de herhangi bir deiiklik kagelirse, o
zaman bu bahtsz bir olaydr, ama ciddi bir ey deildir,
yzeyseldir; "normal" duruma dnlebilir ve dnlmelidir. Ve
bylece sosyalist lkeye kar alan hal seferi de hak kazanr:
mademki kapitalizm "sonsuz"dur, dikkafallar, yolunu arm
olanlar, herkes iin ortak olan yasann hkm altna sokmak
gerekir.
Doa bilimlerinden gitgide iyice kovulan metafizik insan ve
toplumbilimlerine snr.
Doann deitirilebileceini kabul edelim; insan imdiye kadar
ne olmusa odur ve her zaman da o olacaktr. Onarlmaz
kusurlar, eksiklikleri ile deimez "bir insan doas" vardr.
Mademki bu byledir, toplumu slah etmeyi iddia etmek neye
yarar? Sakat bir topya... Bu, ksaca Franois Mauriac'n
Figaro'nun okurlarna yz trl vaazettii ilk gnah [hristiyanlara
gre btn insanlarn Adem'in kiiliinde ilemi olduklar gnah.] retiidir.
Bu grn, Hristiyan ideologuna zg bir gr olmas iin
daha ok eksiklikleri var. Bu gr, ne tanrya, ne eytana inanan
ve bununla btn nyarglara kar alanm olduklarn sanarak
bu grleriyle vnen baz kk-burjuva evrelerinde
yaygndr. Elbette ki onlar kiliseye gitmezler, ama bin yllk dinin
kendilerine vasiyet ettii, insan deimezletiren metafizik
gr kskanlkla ilerler. Gen retmenlere seslenen bir
gazetenin byle kiliseye kar olan yazar, insanolunun en
byk kusuru stne ok ciddi bir inceleme yapyor ve bizi bir
Halk Kitapl
sayfa: 075
Georges POLITZER
daha kmamak zere iine hapseden, "deri tulum"dan

szediyor. Btn yanlglara ak, zavall "insan doas"...
"nsan soyu"nun smrclerinin ok iine yarayan
szlanmalardr bunlar. karclarn, kr dknlerinin varlndan
m yaknyorsunuz? Ne saflk... yleyse artk unu iyice bilin ki
"insan byle yaratlmtr", onu deitiremezsiniz!
Byk ounluk zerindeki bask, kklerin yoksulluu, sava,
yzyllar boyunca ite byle hakl gsterilmitir. Mademki insan
kendi kendinin ayn olarak kalyor, toplum, sonu gelmez bir
ekilde kendi kendini yineliyor. (Byle bir anlayn, znde
toplumsal bir varlk olan insan, bir kendiliinde-varlk olarak ele
ald grlecektir.) Ve bu insan, kt, kusurlu olduuna gre,
toplumun da kargl olduunu kabul etmek gerekir. Kukusuz,
din, kiinin ruhunun kurtulabileceini ve kurtarlmas gerektiini
retir. Ama toplum iin i bakadr; bu lml dnyada kurtulu
olmadna gre, hibir trl gerek iyileme toplum iin
szkonusu deildir.
Bu arada Sovyetler Birlii'ne kar bir kampanya yrttkleri
zaman, sosyal-demokrasi liderlerinin davranlarn son tahlilde
hakl gsteren, bu metafizikle dolu yllardan geii gznnde
tutalm. Stalin 26 Ocak 1924'te yle diyordu:
"Lenin'in bykl, her eyden nce, Sovyetler Cumhuriyeti'ni
yaratarak, tm dnyann ezilen ynlarna, kurtulu umudunun
kaybolmadn, byk toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin
egemenliinin sonsuz olmadn, emek dzeninin, emekilerin
kendi abalaryla kurulabileceini ve bu ynetimi gkte deil
yeryznde kurmak gerektiini fiilen gstermi olmasndadr. O,
bylece btn dnya iilerinin ve kyllerinin yreklerinde
kurtulu umudunu tututurdu. Bu, Lenin adnn, alan ve ezilen
ynlar iin en sevgili ad haline gelmesini aklar."
te, ii hareketinde burjuvazinin ajan olan Blum gibi birinin
kabul edemedii ey budur. Sosyalist liderlerin bir ideoloji olarak
ele alnan keskin anti-sovyetizmi, kklerini bir umutsuzluk
felsefesinden alr: Lenin, Stalin, Sovyet halk, insann insan
Halk Kitapl
sayfa: 076
Georges POLITZER
tarafndan smrlmesini yok etmek istemekle ve yok etmekle

suludurlar. Leon Blum, Guy Mollet vb., "kurtarc sosyalizm"
stne sylevlerini artryorlar. Ama buna kendileri de
inanmyorlar. Gerici iddet ve sava yanls burjuvazinin
ehliletirdii bu adamlar, her zaman iin yenik olanlarn
anlayna sahiptirler. nsanlk Merdiveni adl kitabnda, Blum, bir
yandan Vatikan ile manevi dayanmasn ilan ederken, ayn
zamanda, komnistleri yasaklamaya giriiyor; onlar ulusal
topluluun dnda brakmay ileri sryor. Niin? nk, onlar,
eylemleri ile bir toplum deiikliine olan inanlarn ortaya
koyuyorlar.
te burjuvaziye hizmet edenler iin hogrlemeyen ey budur.
Her ne pahasna olursa olsun, emekilerin dikkatini, kendilerine
olas deiikliklerin yolunu gsteren Sovyetler Birlii'nden baka
yana evirmek gerekir. Sovyet lkelerinde hibir eyin kkl olarak
deimediini "ortaya koyma"y denemek iin, hibir karaalma
fazla olmayacaktr. Bunun iindir ki, karaalma, zorunlu olarak sansrle birlikte, Sovyetler Birlii'nden gelen deiikliin ve devrimin
gereini gsteren yaynlarn yasaklanmas ile birlikte yrtlmelidir.
Sosyal-demokrat ideoloji, tipik bir metafizik ideoloji olarak
grnyor. Bir mum sndrme aleti gibi kullanlyor. evki
bomak, perspektifi bulandrmak, savalar savamdan geri
ekmek. Hibir ey, bu bakmdan, gnlk Franc-Tireur ya da Le
Canard Enchane gazeteleri kadar anlaml deildir. Tepinme ya
da yalan, dalkavukluk ya da kfr, kanlmaz olarak, kendi deyii
ile her zaman "lambaclar" (bilimsel bir snf tahlili yapmay i
edinebilen maymuncuk anlamnda deyim) olacaktr gibi zararl bir
fikre sonu olarak da, mademki "sonunda gene ayn yere
varlacak", kapitalizme kar savam vermek zahmetine demez
gibi zararl bir fikre gelinir. Bu "obur papazlar" gerekte dinsel
anlayla yorulmulardr; esas olarak insann gszlne
inanmlardr. Kendileri batmtr, tarihi de batrmaya alrlar. Ve
bunun iindir ki, gllerinden bir sahtelik akar; umutsuzdurlar.
Gerekte, deiiklik, doadan olduu gibi, toplumsal gerekten
de ayrlamaz olmas bir yana, toplumlar, fizik evrenden de ok
Halk Kitapl
sayfa: 077
Georges POLITZER
daha abuk evrim gsterirler. lkel toplumun dalp

paralanmasndan beri birbiri ardndan [balca] drt toplum
biimi gelmitir: kleci toplum, feodal toplum, kapitalist toplum,
sosyalist toplum. Byle olmakla birlikte, feodal toplum da
kendisini dokunulmaz sanyordu ve tanrbilimciler, feodal
toplumda tanrnn bir eserini gryorlard, nasl ki, bugn,
Kardinal Spelmann, Amerikan trstlerini tanrnn iradesi gibi
gsteriyorsa. Bu, feodal toplumun kapitalist topluma, onun da
sosyalist topluma dnmesini nlemedi. Ve imdi, Sovyetler
Birlii, bir st aamaya, komnizme geie hazrlanyor.
Bunun iindir ki, insan toplumsal bir varlk, olduuna gre sonsuz
olan insan yoktur. Don Kiot'un kiiliinde glnletirilerek
ldrlen, ada zamanlarn afanda len feodal insan deil
midir? Balangtan beri varolduu ne srlen bencillie
gelince, o, toplumun snflara blnmesiyle birlikte ortaya kt.
nl "ben'e tapnma" -her eyin stnde ben- toplumdan bir
cengel orman yaratan egemen burjuvazinin rndr: her ne
pahasna olursa olsun ulamak, hileyle ya da iddetle; kendi
mutluluunu zayflarn mutsuzluu zerine kurmak. Ama bizzat
kapitalist toplumun barnda bile, kendi mutluluunu toplumun
ortak mutluluunun dnda anlamayan, kendisi iin en yksek
sevinleri tm insanlk iin savamda bulan ve bu ama iin en
etin fedakarlklar gze alan yeni bir insan tipi olumaktadr.
Onun iin, Renault tekelinde ii olan u ana, cretlerin artrlmas
iin yaplan bir greve kararla katlrken grev boyunca evde a
kalacaklarn biliyor.27
Nasl bir ilk gnah yoksa, sonsuz insan da yoktur. Bugn,
kapitalizme kar savam verenlerin hepsi, bu savam yoluyla
kendi z bilinlerini de dntrrler. nsanlk-d bir rejime kar
savam verdikleri lde insanlarlar. Her gerek gibi, insan
gerei de diyalektiktir. Hayvanlar aleminden ktktan sonra
insan, doaya kar bin yllk bir savam iinde ykselmitir. Bu
koskoca tarih yalnz sonuna varmam olmas yle dursun, Paul
Langevin'in daima yinele meyi pek sevdii gibi, henz yeni
balyor. Bu tarih, toplumlar tarihinden ayrlmaz; ve burada ikinci
yasadan (her ey deiir) baka, birinci yasay da (her ey
Halk Kitapl
sayfa: 078
Georges POLITZER
birbirine baldr: bireyin bilinci, toplumun dnda kavranlamaz)

buluruz. Zaten bunun iindir ki, insan, baz koullarda geriye
gidebilir. Ayrcalklarn korumak iin burjuvazi tarih tekerleini
tersine evirmeye urar; faizm bundan ileri gelir, Adolf Hitler'in
faizmi gibi Eisenhovver'n, Mac Carthy'nin faizmi de. Ama
bununla burjuvazi, insan aalatr: toplama kampna kapatlm
insanlara ikence eden bir SS, gerekte bizzat kendi iinde hl
uyuyabilmekte olan insanla ikence etmektedir; insanl,
bakasna kar davranyla ayaklar altna alan, kendindeki
insanl da inemektedir. nsanda varolan en iyi ey tanrlarn
bir armaan deildir; bu, insanlk tarihinin bir baarsdr.
Soysuzlam burjuvazi, bu baary her gn tehlikeye drr.
Atom bombas, bu burjuvazinin akldr; dolar, onun vicdandr. Ve,
Rosenbergler'in cezasnn infaz edildii akam avukat Emmanuel
Bloch'un "Bizi ynetenler hayvanlardr!" diye barmakta hakk
vard.
rm bir snfn insanlk-d davran karsna, sosyalist
insanln grkemli iekleniini nasl karmazsn? Sosyalizmin
yolunu aydnlatan diyalektik materyalizmin gerei ve gc
burada ortaya kar. Smrden kurtulan sovyet insannn
deneyimleri, mutsuzluun sonsuz olduu yolundaki szlanlara
son veriyor. Bunun iindir ki, Sovyet ceza yasas, sulunun
cezalandrlmasn deil, sosyalist alma ile nitel bakmdan
deitirilmesini ama ediniyor. Kapitalist rejimde, su ileyen,
silinmez bir lekeyle damgalanmtr, hapis cezasn bitirdikten
sonra bile. Sovyetler Birlii'nde, Makarenko'nun yeniden eittii,
yolunu arm genler gibi herkes yeniden "yaamn yolu"nu28
bulmu, caniler, hrszlar, yeni batan, unutulan bir gemiten
ebediyen kurtulan namuslu ve onurlu yurttalar haline
gelmilerdir. Genliin bozulmas sorunu, zlme halindeki
kapitalist toplumda gnden gne etkisini artrrken, tede ortadan
kalkm olmas bir raslant eseri deildir.
Sosyalist toplum iin alnyazs lmtr.
Bunun ok parlak bir kant, halen Pavlov'un rencileri olan
Sovyet doktorlar tarafndan yaplmaktadr. "Aclar iinde
Halk Kitapl
sayfa: 079
Georges POLITZER
douracaksn" amansz yargs, kuaklar boyunca insanlar

korkutuyordu. Ama ite SSCB'de ve o zamandan beri bizde de,
sinir merkezlerinin ileyiinin diyalektik adan incelenmesi ve
ar sorununun aydnlatlmas sayesinde, doum artk byk bir
ac deildir. Ve bylece, u eski, acnn, ocuk dourmann bir
yasas, "balangtaki ilk gnahn" ve "beden zevki"nin bir fidyesi
olduu fikri sarslm oluyor. Eski ceza-doum inanc, bsbtn
ortadan kalkmak zere gitgide silinip giderken, ortaya kan yeni
fikir byyecek, kuaktan kuaa aktarlacaktr. Sovyet
doktorlarnn vnc olan bu kadar gzel bir bulu, bir raslant ile
ortaya kmamtr: insann ta sonsuzluktan gelen ve sonsuza
giden kusurlar olmadn bilen, derinlemesine diyalektiki
bilginlerin eseridir.29
V. VARGI
Gerei, grnmlerinden birine gtrmek, sreci, srecin bir
anna indirgemek, ve gemiin, gelecek olmamasna yetecek
kadar kuvvetli olduunu sanmak, gerein diyalektiini iyi
bilmemektir.
Mac Carthy'ye bakp Amerika hakknda hkm vererek, Birleik
Devletler'in geleceinin de, 19 Haziran 1953 (Rosen-bergler'in
ldrlmesi) grnnde olacan sanan bir kimse, derin bir
ekilde yanlyor demektir. Birleik Devletler'in gelecei, daha
ok, mahkum bir gemiin kanl savunucularnn yok etmek
istedikleri yeni glerindir. "Her eyden nce nemli olan, diye
yazyor Stalin, gelimekte olandr." Tohum ne kadar zayf olursa
olsun, gene de yaam tar'. Ve ite bu yaam btn arelere
bavurarak korumaldr: onun uruna hibir aba, boa
gitmemitir. Ethel ve Julius Rosenberg'in cinayete kar savam,
cinayet kendilerini bulduu zaman bile, daha az baarya
ulamayacaktr. Sabahn ilk klarnn gndz bildirileri kadar
kesin bir ekilde Rosenbergler rnei de adil ve bar bir
Amerika'y haber vermektedir.
"Neeli ve yeil, oullarm, neeli ve yeil "Mezarlarmzn
stnde bir dnya olacak"30
Halk Kitapl
sayfa: 080
Georges POLITZER
Tarihi durdurmak gibi lgn bir umutla onlar ldrenlere gelince,

onlar daha imdiden bir lden de ok ldrler.
Deiiklik anlay, yeni anlay, ite metafizikide eksik olan
budur. Tersine, her ortamda, her durumda, diyalektik-inin
stnln salayan ey de budur. Marksizme yaratc gcn
veren budur: marksizm, her derde deva, mekanik olarak her
duruma uygulanabilen bir reeteler stoku deildir; deiikliin
bilimidir, deneyle zenginleir. Metafiziki, tersine, deien eye
kar kaytszdr; "iki dnya sava oldu, yleyse bir ncs de
olacaktr" diye dnr. Onun evresinde her ey deiir, ama o,
gzlerini yumar. Burjuvazi bu gibi deerlendirmeleri karna
uygun bulur: varln srdrmeyi dledii iin, coplarn havada
fr dnn bir kuvvet belirtisi olarak alan yzeysel bir
gzlemciye sapasalam grnd anda bile, egemenliinin
sonuna geldiini ortaya koyan diyalektikten d patlar
burjuvazinin.
Bunun iindir ki, diyalektiin ikinci izgisini yorumlarken Stalin
yle yazyor: "... eylemimizi, u an iin egemen gc temsil
etseler de, artk gelimeyen toplumsal tabakalar zerine deil, u
anda egemen gc temsil etmeseler de gelien, gelecei olan
toplumsal tabakalar zerine kurmalyz."31
Bilimsel tutum, "burnunun ucundaki"nden ileriye varmamak deil,
neyin lmekte, neyin domakta olduunu anlamak ve btn ilgiyi
domakta olann stne toplamaktr. Her eyi ayn plan zerinde
yerletirmek, geree sayg gstermek deildir, gerei yanl
gstermek, bozmaktr; nk gerek, harekettir. Marksistler uza
grmesini bilirler, nk onlar btn gerei, oluu iinde dikkate
alr, deerlendirirler: bu yzden, komnistler, gerek diyalektikiler, daha bandan beri, baz sosyalist liderlerin onu bir refah
dnemi olarak kabul ettikleri zaman bile, "Marshall plannn iinde
tohum halinde bulunan her eyi aa kardlar."32
Stalin, SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar'nda "yalnzca
yzeyde olan d olaylar grenler"i "grlemez biimde anlk etki
yaparlarsa da, olaylarn seyrini daha az belirlemeyen derindeki
gleri grmeyenler"i eletirir.
Halk Kitapl
sayfa: 081
Georges POLITZER
Herkes iin, zellikle militan iiler iin u ok nemli bir tanttr:

lkin komnist iilerle sosyalist iiler arasnda uradan buradan
balanan, sonra ynlarn yreinde gelecek zafer inancn
douracak lde genileyen eylem birlii, ite "doan ve
gelien" g, ite "yenilmez", frtna haline gelen meltem, btn
engelleri silip sprecek g. Grleri birbirinden ayrlan, ama
karlar birbirleriyle birleen emekiler arasnda bir eylem birlii
kurmak iin gnlk savam, diyalektiin ikinci yasasna
uygundur. 1958 Austos grevlerinin genilii ve hz, emekilerin
hibir kategorisinin eylemsiz ve hareketsizlik iine dmediini
gstermitir.
Tersine, sekter olan metafizikidir. arkadann sosyalist ya da
hristiyan olduu bahanesiyle onu ortak eyleme davet etmeyi
reddeder. Bylelikle byk deime yasasna gzlerini kapar:
ilkin snrl, sonra daha geni ortak bir ama uruna birlik halinde
bir eylemde, bu emekinin bilinci deimeye urayacaktr:
omuzomuza yaplan bir eylem, kayglar, nyarglar ortadan
kaldrr. Sekter olan, sanki kendisi her eyi hemen bir rpda
renmi gibi dnce yrtr. Devrimci olarak doulmadn,
sonradan devrimci olunduunu unutur. Kendisinin renecek
daha ok eyi olduunu, onun iin de "bakalarna" svp
saymaktan ok kendisine svp saymas gerektiini unutur.
Gerek devrimci, diyalektiki olarak, yeninin ykseliine elverili
koullar yaratandr. Sosyalist liderlerin, birlii nlemek istei
kendini ortaya koyduka, gerek devrimci, sosyalist emekilere
kar tutumuyla, kendi birlik isteini daha ok ortaya koyar.
YOKLAMA SORULARI
1.
Diyalektik, deimeyi nasl anlar? evrenizden rnekler veriniz.
2.
Burjuvazinin, neden btn gerein dnmekte oldu
unu gizlemekte kar vardr?
3.
Birka rnekle, diyalektiin ikinci izgisini tanmann
militan iilere salayaca yararlar gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 082
Georges POLITZER
DRDNC DERS
DYALEKTN NC ZGS NTEL DEKLK
I.
Bir rnek.
II.
Diyalektiin nc izgisi.
III.
Doada.
IV.
Toplumda.
V.
Varg.
I. BR RNEK
Suyu strsam scakl derece derece ykselir. Suyun scakl
100 dereceye vardnda, su kaynama haline geer: su, su
buhar olarak deiir.
te iki eit deiiklik. Isnn gitgide artmas bir nicelik deiiklii
oluturur. Yani, suyun tuttuu scakln nicelii (miktar) artar.
Ama belirli bir anda su durum deitirir: sv nitelii kaybolur; gaz
haline gelir (bununla birlikte kimyasal yaps deimez).
Basit nicelik (miktar) artna (ya da azalna), nicel deiiklik
diyoruz. Bir nitelikten baka bir nitelie geie, bir durumdan
baka bir duruma (rneimizde sv durumundan gaz durumuna)
geie, nitel deiiklik diyoruz.
Diyalektiin ikinci izgisinin incelenmesi bize gsterdi ki, gerek,
deiikliktir. Diyalektiin nc izgisinin incelenmesi de, bize
Halk Kitapl
sayfa: 083
Georges POLITZER
gsterecektir ki, nicel deiiklikler ile nitel deiiklikler arasnda

bir ba vardr.
Gerekte, ki unutulmamas gereken esas nokta budur, nitel
deiiklik (sv halindeki suyun su buhar oluu) bir raslant
sonucu deildir: Zorunlu olarak, nicel deiiklik, snn derece
derece artnn sonucunda oluur. Scaklk belirli bir dereceye
(100 dereceye) vard zaman, normal atmosfer basnc
koullarnda su kaynar. Eer atmosfer basnc deiirse, o
zaman, nasl ki her ey birbirine balysa (diyalektiin birinci
izgisi), kaynama noktas da deiir; ama belirli bir cisim iin ve
belirli bir atmosfer basnc altnda kaynama noktas, her zaman
ayn olacaktr. Bu, nitel deiikliin bir yanlsama olmadn
gsterir; nitel deiiklik, doal bir yasaya uyan, nesnel, maddi bir
olaydr. Ve bunun iin de nceden grlebilen bir olaydr: bilim,
belirli bir nitel deiikliin olumas iin zorunlu nicel
deiikliklerin neler olduklarn arar.
Kaynama durumundaki su olaynda, iki trl deiiklik arasndaki
ba, szgtrmez ve aktr.
Diyalektik, nitel deiiklik ile nicel deiiklik arasndaki bu ba,
doann ve toplumun evrensel bir yasas olarak kabul eder.
Bundan nceki dersimizde, metafizikinin, deiiklii yadsdn
grdk. Ya da, onu kabul etse bile, bir yinelemeye indirger;
mekanizma rneini vermitik. O zaman, evren, durmadan ayn
yolu gidip gelen bir sarkaca benzetilebilir. Byle bir anlay,
topluma uygulannca, insanlk tarihini, hep yeniden balayan bir
evrim, sonsuz bir dn haline getirir. Baka bir deyile,
metafiziki, yeniyi aklamak gcne sahip deildir. Ve yeni,
kendini ortaya koyduu zaman, onu, doann bir zenci, ya da
tanrsal bir buyrultu, bir tansk (mucize) olarak grr. Diyalektiki
ise, tersine, yeninin ortaya kyla ne arr, ne de dehete
kaplr. Yeni, grnte nemsiz olan kk nicel deiikliklerin
derece derece birikiminin zorunlu sonucudur: bylece madde,
kendi z hareketiyledir ki, yeniyi yaratr.
Halk Kitapl
sayfa: 084
Georges POLITZER
II. DYALEKTN NC ZGS

"Diyalektik, metafiziin tersine, gelime srecini, nicel
deimelerin nitel deimelerle sonulanmad basit bir byme
sreci olarak dnmez, ama nemsiz, gzle grnmeyen, iin
iin deimelerden, gzearpan, kkten deimelere, nitel
deimelere geen, nitel deimelerin kademeli olmad, ama
hzl, ani olduklar, bir durumdan teki duruma sramalarla
geerek gerekletikleri bir gelime olarak ele alr; bu deimeler
olumsal (olabilir ya da olmayabilir) deillerdir, zorunludurlar;
farkna varlmayan ve dereceli, hissedilmeyen ve nicel
deimelerin birikiminin sonucudurlar."33
Bu tanmlamann baz ynlerini iyice belirtelim.
Nitel deiikliin bir durum deiiklii olduunu bir nceki
paragrafta sylyorduk: sv durumundaki su, su buhar
durumuna geliyor: ya da sv su, kat su (buz) oluyor. Yumurta,
civciv oluyor. Gonca, iek haline geliyor. Canl varlk lyor,
ceset oluyor.
Gelime: ortaya kan ey, yava yava ve belirsiz gelimitir. Bir
tansk yoktur ortada, yalnz diyalektikinin ap ortaya
karabilecei yava bir hazrlan vardr. Maurice Thorez, Fils du
Peuple adl kitabnda (s. 248) "Sosyalizm, kapitalizmden,
kelebein kozasndan kmas gibi kacaktr." diyor.
Srama: bir adayn seilmesi iin 60.223 oy gerekiyorsa, ite tam
60.223'nc oy, adayn milletvekili olmasn salayan nitel
sramay gerekletirir. Bununla birlikte, bu srama, bu abuk
ve anlk deiiklik, seim oylarnn dereceli ve hissedilmez bir
birikimiyle hazrlanmt: 1+1+1... te nitel srayn, kkl
deiikliin ok basit bir rnei.
Ayn ekilde, iek, yava bir olgunlamadan sonra birdenbire
aar. Bunun gibi, birdenbire gze grnr bir ekilde patlak veren
devrim, yava bir evrimin hazrlad sramal bir deiikliktir.
Ama bu demek deildir ki, btn nitel deiiklikler, bunalmlar,
patlamalar, biimini alrlar. yle olaylar vardr ki, burada, yeni
Halk Kitapl
sayfa: 085
Georges POLITZER
nitelie gei, dereceli nitel deiikliklerle oluur. Stalin,

"Dilbiliminde Marksizm zerine" adl yazsnda, dildeki
dnmlerin, dereceli nitel deiikliklerle olutuunu gsterir.
Ayn ekilde, birbirine dman snflara blnm toplumun bir st
retim ilikisine geii sramalarla olurken, sosyalist toplumun
gelimesi, bunalmsz, dereceli nitel deiikliklerle gerekleir.
Stalin yle yazyor:
"Sekiz-on yllk bir sre iinde, lkemizin tarmndan, burjuva
dzenden, bireysel kyl iletmecilii dzeninden, sosyalist
kolhoz dzenine geii baardk. Bu, kyde eski burjuva
ekonomik dzeni tasfiye edip, yeni, sosyalist bir dzen yaratan bir
devrim olmutur. Oysa, bu kkl dnm, patlama yoluyla
yaplmad, yani varolan iktidarn devrilmesi ile ve yeni bir iktidarn
yaratlmas ile deil, eski krsal burjuva dzenden yeni bir dzene
tedric geile yaplmtr. Bu devrim bu ekilde yaplabildi, nk
bu, yukardan yaplan bir devrimdi, nk bu kkl dnm,
varolan iktidarn giriimi zerinde ve kylln esas ynnn
destei ile baarld."34
Gene bunun gibi, sosyalizmden komnizme gei de bir nitel
deimedir, ama bunalmsz gerekleen bir nitel deimedir,
nk, sosyalist dzende marksist bilimle donatlm insanlar,
kendi tarihlerinin efendileridir, nk sosyalist toplum uzlamaz
kart snflardan olumamtr.
Bylece grlyor ki, her olayda nitel deiikliin ald zel
nitelii incelemek gerekir. Her nitel deimeyi mekanik olarak
patlamayla zde tutmamaldr. Ama, nitel deiikliin brnd
biim ne olursa olsun, hibir zaman hazrlanmam bir nitel
deiiklik yoktur. Evrensel olan, nicel deiiklik ile nitel deiiklik
arasndaki zorunlu badr.
III. DOADA
Bir litre su alalm. Bu hacmi iki eit paraya blelim; blme,
cismin yapsn hibir ekilde deitirmez; yarm litre su gene
Halk Kitapl
sayfa: 086
Georges POLITZER
sudur. Bu ekilde blmeye devam edebilir ve her seferinde daha

kk paralar elde ederiz: Bir yksk dolusu su, bir toplu ine
ba kadar su... su, hep sudur. Hibir nitel deime yoktur. Ama
bir an gelir, su moleklne varrz.35 Su molekl, iki hidrojen
atomu ile bir oksijen atomu tar. Blmeye devam edebilir, su
molekln paralarna ayrabilir miyiz? Evet, uygun bir yntemle
bunu yapabiliriz. Ama o zaman elde ettiimiz ey artk su deildir,
hidrojen ve oksijendir. Bir molekl, suyun blnmesi ile elde
edilen hidrojen ve oksijen, artk, suyun zelliklerine sahip
deildirler. Herkes bilir ki, oksijen alevi besler, su ise yangn
sndrr.
Bu rnek, diyalektiin nc yasasnn parlak bir aklamasdr:
nicel deime (burada su hacminin dereceli olarak blnmesi)
zorunlu olarak bir nitel deiiklie gtrr (nitel bakmdan sudan
farkl olan iki cismin birdenbire aa kmas).
Doa bylesi srelerle doludur.
"Niceliin nitelie ve niteliin nicelie dnmesi yasas [n], ....
biz, .... doada, her durum iin ayr saptanm bir biimde, nitel
deimeleri ancak (enerji denilen) madde ya da hareketin nicel
eklemeleri ya da nicel eksilmeleri ile ifade edebiliriz."36
Engels de birok rnek verir:
"Oksijende olduu gibi, iki atom yerine atom bir molekl
halinde birleirse, koku ve tepki bakmndan normal oksijenden
olduka farkl olan ozonu elde ederiz. Ve ayrca, oksijenin nitrojen
ya da slfr ile birletii ve bunlarn her birinin nitelik bakmndan
tekilerden farkl bir madde ortaya kard eitli oranlar!
Gldrc gaz (nitrojen monoksit, N2 O), nitrik anhidritinden
(nitrojen pentoksit, N2O5) ne kadar farkldr! Birincisi gaz, ikincisi
normal scaklkta kat kristal bir maddedir. Ve bileim bakmndan
btn fark, ikincisinin birincisinden be kat fazla oksijen iermesi,
ikisinin arasnda fazladan nitrojenin oksidi daha bulunmasdr
(NO, N2O3, NO2) ki, bunlarn her biri teki ikisinden ve
birbirlerinden nitel olarak farkldrlar."37
Halk Kitapl
sayfa: 087
Georges POLITZER
Mendelyef e kimyasal elementlerin bir snflamasn yapmak

olanan salayan, bu nitelik ile nicelik arasndaki zorunlu
badr:38 elementler byyen atom arlklarna gre
sralanmlardr.39 Elementlerin bu en hafiften (hidrojen) en ara
(uranyum) doru nicel bakmdan snflanmas, onlarn nitel
bakmdan ayrlklarn, zellikle farklarn ortaya karr. Bylece
dzenlenip hazrlanan bu snflama, gene de baz boluklar
tayor. Mendelyef, bu durumdan, doada, nitelikleri bakmndan
henz bilinmeyen, bulunacak yeni elementler olduu sonucunu
kard: bu elementlerden birinin kimyasal zelliklerini nceden
aklad, sonradan bunun gerekten varolduunu gsterdi.
Mendelyef in yntemli snflamas sayesinde, doada varolmayan
ondan fazla kimyasal element, nceden tasarlanabildi ve elde
edilebildi.
Nkleer kimya (ki atom ekirdeini inceler) bir yandan bilgi
alanmz nemli bir ekilde geniletirken, nitelik ve nicelik
arasndaki zorunlu ban byk neminin daha iyi anlalmasna
da olanak salad. Bylece Rutherford, nitrojen atomlarn
helyonlarla (radyum atomunun blnmesi ile elde edilen atom
cisimcikleriyle) bombardman ederek nitrojen atomlarnn oksijen
atomlar haline gelmek zere baka bir maddeye evrilmelerini
gerekletirdi. Dikkate deer bir nitel deiiklik. Oysa bu
deiikliin incelenmesi gsterdi ki, bu nitel deiiklik, bir nicel
deiiklik tarafndan koullandrlmtr: helyonun etkisiyle nitrojen
ekirdei, ki 7 proton40 tar, bunlardan birini kaybeder; ama
helyon ekirdeinin iki protonunu "tutar". Bu da 8 protonlu bir
ekirdek, yani bir oksijen ekirdei oluturur.
Yaam bilimleri de bize birok rnekler sunarlar. Gerekten de
canl doann gelimesi ayn srelerin ark ve basit bir
yinelenmesiyle aklanamaz: byle bir gr, evrimi anlalmaz
klar; bu, ksaca klasik genetiin (zellikle Weismann'n)
grdr. Bu gre gre, canl varln oluu, soydan geme
bir tzde (genlerde) btn olarak ve nceden iinde
bulunmaktadr, bu tzn kendisi, her trl deiiklikten uzak,
evrenin etkisinin dndadr. Bu durumda yeninin ortaya kn
anlamak olanakszlar. Gerekte ise, canl doann gelimesi,
Halk Kitapl
sayfa: 088
Georges POLITZER
nitel deiikliklere dnen bir nicel deiiklikler birikimi ile

aklanr. te onun iin Engels yle yazyordu:
"... tek bir hcrenin oluumunu bile, yapdan yoksun canl protein
yerine l madde ile aklamaya kalkmak, birazck kokmu su ile,
doann, binlerce ylda yaratt eyi 24 saatte yapmaya
zorlanabileceini sanmak sama olur."41
Canl doann, bu nitel ve nicel birlikte gelimesinin, diyalektikte,
basitten karmaa, aa olandan stn olana geile ne
anlaldn anlatmaya ok elverili olduu gzden kamayacaktr.
Evrimle doan trler gerekte gittike karmaklamaktadr; canl
varlklarn yaplar gittike farkllamaktadr. Ayn ekilde,
yumurtadan balayarak nitel bakmdan birbirinden farkl, her birinin
zel bir grevi olan birok organ oluur: canl varln bymesi,
demek ki, hcrelerin basit oalmas deildir, saysz nitel
deiikliklerden geen bir sretir.
Sinir sistemini ve psikolojiyi inceleyecek olursak, nitelik-nicelik
yasas ok eitli biimlerde karmza kar.
rnein: sinir sistemine zg bir olay olan duyum (k, scaklk,
iitme, dokunma vb. duyumu), ancak uyarma, yani uyarcnn
sinir sistemi zerindeki fizik etkisi, eik denilen belirli bir nicelik
dzeyine ularsa, ortaya kar. Bunun gibi bir k uyarmas,
ancak asgari bir sresi ve iddeti olduu zaman duyum haline
dnebilir. Duyumun eii, uyarcnn niceliinden, tepkinin
niteliine doru sramann olutuu noktadr: eiin altnda,
uyarc ok zayf olduu iin henz duyum yoktur.
Ayn ekilde, kavram, duyumdan balayarak yinelenen pratikle
oluur.
"Toplumsal pratik srp gittike, pratiin seyrinde, insanda alglar
ve izlenimler uyandran eyler, birok kez yinelenir ve insan
zihnindeki bilgi srecinde, sonucu kavram kurulmasna varan, ani
bir deime, bir srama olur."42
Duyum, aslnda, gerein ksmi bir yanssdr, bize gerein
ancak dsal grnmlerini brakr. Ama insanlar, yinelenen
Halk Kitapl
sayfa: 089
Georges POLITZER
toplumsal pratikle, ile, bu gerei derinletirirler: nceleri

gzlerinden kaan i sreleri kavrama yeteneini kazanrlar;
grnn tesinde gerek olan aklayan yasalara ularlar. Bu
kazan, kavramdr, her ne kadar duyumlar kavramn
zmlenmesi iin zorunlu ve pek ok sayda iseler de, kavram
duyumlara oranla nitel bakmdan yeni bir eydir. rnein,
insanlar son derece ok ve deiik durum ve koullarda, scaklk
duyumunu almam olsalard, scaklk kavram hibir zaman
olumayacakt. Ama duyumlardan, enerji biimi olarak bugnk
s kavramna gemek iin snn temel zelliklerinin
zmlenmesini olanakl klan binlerce yllk bir toplumsal pratik
gerekiyordu: insanlar "ate yakmay", kendi gereksinmelerini
karlamak zere onun stc etkilerinden yz trl yararlanmay
rendiler, ok daha sonra bir s miktarn lmesini, sy ie, ii
sya dntrmesini rendiler, vb..
Gene ayn ekilde toplumsal gereksinmelerden domu olan
arpantaj (yer lm) sisteminden soyut biimler bilimi olan
geometriye gei, pratik iinde yava yava biriken duyumlarn
kavram haline dnmdr.
Metafizikinin gznde, mantk ilkeleri de, ayn ekilde,
yaradltan fikirlerdendir. rnein, btn dnyaya yaylm olan
u "btn, ksmdan daha byktr; blm, ksmdan daha
kktr" beliti, mantn bir simgesi olarak, en eski toplumlara
eitli biimlerde kendini kabul ettirmi olan pratiin nitelike yeni
bir rndr: bir insan beslemek iin, yirmi insan beslemek iin
gerekenden daha az besin gerekir.
Lenin, Felsefe Defteri'nde, "nsann pratik eylemi, eitli mantk
simgelerinin bir belit deerini alabilmeleri iin, insan bilincine bu
simgeleri milyarlarca kez yineletmek zorunda kalmtr."43 diye
yazyor. Ve gene: "nsann pratii milyarlarca kez yinelenerek,
insann bilincinde mantk simgeleri olarak yerleir kalr."
Diyalektiin nc izgisi, bize tretimin usa-uygun bir
yorumunu yapmann yolunu gsterir; metafiziki, yeni fikirlerin
ortaya kn, tretimi, bir tanr esini olarak deerlendirir, ya da
raslantya balar. Tretim (teknikte, bilimlerde, sanatlarda ve
Halk Kitapl
sayfa: 090
Georges POLITZER
baka alanlarda) gerein zihindeki yanssndan oluan ve insan

pratiinin belirsiz kk deiikliklerinin birikimiyle hazrlanm
olan bir nitel deiiklik deil midir? Bunun iindir ki, byk
bulular, ancak kendilerini olanakl klan nesnel koullar
gerekletii zaman yaplmlardr.
Semi olduumuz son rnekler (duyumdan kavrama gei;
uzun bir pratik sonucu ortaya kan tretim) nitelik-nicelik
srecinin nemli bir ynn belirtmemizi salamaktadr. Eski nitel
durumdan yeni nitel duruma gei, gerekte ok kez bir
ilerlemedir. O halde bu, aa olandan stn olana bir geitir.
nsan, kavrama (bilincin st biimine) varmak zere duyumu
(bilincin alt biimini) at zaman da bu byledir. Ama, canlolmayann canlya nitel geiinde de ayndr; byle bir durum
deiiklii kesin bir ilerleme oluturur. Bu gibi nitel deiikliklerle
sonulanan bir hareket de, Stalin'in yazd gibi "durmadan
ilerleyen ve ykselen bir hareket"tir.44
Toplumlarn gelimesinde de bunun ayn olduunu greceiz.
IV. TOPLUMDA
Bundan nceki dersimizde doa gibi toplumun da bir hareket
olduunu ortaya koyduk.
Bu hareket, nicel deiikliklerden nitel deiikliklere doru gider.
Lenin, bunu, daha, 1887'de, Kazan niversitesinde renciyken
anlamt ve daha o zamandan devrimci eyleme katlm olan
Lenin, kendisine, "Kendinizi bir duvara arpyorsunuz" diyen polis
komiserini: "Bir duvara m? Evet, ama o duvar rm! bir
vuruta yklr", diye yantlyordu. Gerekten de arlk, tpk
iddetli yamurun etkisi altndaki duvarlar gibi, yldan yla
rmt; Lenin, nitel deiikliin (dzenin yklmasnn) yakn
olduunu anlyordu.
Toplumun nitel dnmleri, byle yava gelien nicel srelerle
hazrlanmtr.
Halk Kitapl
sayfa: 091
Georges POLITZER
Devrim, (nitel deiiklik), u halde, bir evrimin (nicel deiikliin)

zorunlu tarihsel rndr. Stalin, toplumsal hareketin nitel
ynyle nicel ynn ok gl bir biimde tanmlamtr:
"Ve bu yzden, diyalektik yntem, hareketin iki biimi olduunu
syler: evrimci ve devrimci [hareket].
"lerici unsurlar, gnlk etkinliklerini kendiliklerinden srdrdkleri
ve eski dzeni, kk, nicel deiimlere urattklar zaman,
hareket evrimcidir.
"Ayn unsurlar, birletikleri, bir tek grle donandklar ve eski
dzeni yok etmek ve yaama nitel deiiklikler getirmek, yeni bir
dzen kurmak amacyla dman kampn sprp getikleri
zaman, hareket devrimcidir.
"Evrim, devrimi hazrlar ve ona ortam yaratr; devrim, evrim
srecini tamamlar ve onun daha ileri etkinliini kolaylatrr."45
Ve Stalin, bu tahlilini, 1905 olaylaryla aklar. 1905 Aralk ay
gnlerinde, proletarya, "ayaklanarak silah depolarna hcum etti,
ve gericilie kar bir saldrya geti".46 Gericiliin kalesine
yrd. Devrimci hareket, "proletaryann 'bar' gelime
koullar altnda, tek tek grevler ve kk sendikalarn kurulmas
ile yetindii"47 nceki yllarn uzun evrimiyle hazrlanmt.
Ama ayn ekilde, 1789 Fransz Devrimi, yz yllk bir snf
savamyla hazrland. Birka yl iinde (1789, 1790...) Fransa'da
yle dikkate deer nitel deiiklikler oldu ki, nicel deiikliklerin
derece derece birikimi olmasayd, yani burjuvazinin ii bitiren en
son saldrsna gelinceye, ve kapitalistleri iktidara getirinceye
kadar feodaliteyi hrpalad saysz ksmi savamlar olmasayd,
bu nitel deiiklikler olanakl olamayacaklard.
Ekim 1917 Sosyalist Devrimine gelince, bu nitel deiikliin, bu
olayn nasl bir sr nicel deiiklikler tarafndan hazrlanm
olduu SSCB Komnist Partisi (Bolevik) Tarihi'nde okunabilir.
Eer 1914-1917 dnemi renilmek istenirse VI. ve VII. blmleri
incelemek gerekir: bu blmler, yn hareketinin, sonucu
belirleyen bu yllar iinde, iktidarn Sovyetler tarafndan alnna
Halk Kitapl
sayfa: 092
Georges POLITZER
kadar hangi yolla genileyip yayldn anlatmaktadr. (Bu dersin

III. kesiminin sonunda yaptmz gibi) burada da nitel bakmdan
eski durumdan yeni duruma geiin bir ilerleme oluturduunu
gznne almak uygun olur. Kapitalist durum, feodal durumdan
stndr; sosyalist durum da kapitalist durumdan stndr.
Devrim aadan ste geii salar. Niin? nk devrim,
toplumun ekonomik dzenini, retici glerin gelimesinin
gerekleri ile uygun bir hale getirir.
Toplumsal hareketin nitel yn ile nicel ynn hibir zaman
ayrmamak ve onlar zorunlu balantlar iinde deerlendirmek
ok nemlidir. Yalnzca birini ya da tekini grmek, ok nemli ve
derin bir yanlgya dmektir.
Yalnz evrimi grmek, toplum dnmlerinin devrimsiz
gerekletirileceini kabul eden reformculua batmak demektir.
Gerekte, reformculuk bir burjuva grdr: ii snfna
kapitalist retim ilikilerinin savamsz giderilebilecei sansn
verirler. Reformculuk, devrimin dmandr, nk "... burjuva
dzenin devrimci yolla alaa edilmesine kar, alan snf
blmek ve zayflatmak ve burjuvazinin egemenliini srdrmek
amacyla yklmas kanlmaz olan dzenin ksmen de olsa
onarlmas"n48 ver.
Reformculuk, Jules Moch gibi, Blum gibi kendilerini "kapitalizmin
sadk temsilcisi" ilan eden sosyalist liderler tarafndan yayld.
Kautsky'nin durumu da aynyd. Kautsky'ye gre, emperyalist
kapitalizm kendiliinden sosyalizm haline deiecekti. Bu
marksizm kalpazanlar, diyalektii hie sayarak, szde bir
"ahenkli evrimin genel yasas"na bavuruyorlar. Bylece ii
snfnn karlarna ihanetlerini hakl gstermeye alyorlar.
Onlarn program, "... devrim dncesine kar, devrim
'umutlar'na kar (reformcunun gzne byle 'umutlar' bellibelirsiz grnr, nk o, ada ekonomik ve siyasal elikilerin
derinliini anlamaz) sava; gleri rgtlemek ve zihinleri
devrime hazrlamak yolundaki her eyleme kar sava"tr.49
Bunun karsnda, gene tam diyalektie-kar olan ve bu yzden
de kar-devrimci olan baka bir gr vardr: bu gr, zellikle
Halk Kitapl
sayfa: 093
Georges POLITZER
anaristleri ve blankicileri nitelendiren servenciliktir. Servencilik

nitel deiikliin (devrimin) nicel evrimle hazrlanmas gereini
yadsmaktan baka bir ey deildir. Bu da bir nceki kadar
metafizik bir anlaytr, nk, toplumsal hareketin yalnz bir
ynn grr.
Onun koullarn istemeden devrimi istemek, aka onu
olanaksz
klmak
demektir.
Servencilik
(devrimcicilik,
revolutionnarisme) ve reformculuk, aslnda birbirinin ayndrlar.
Ama servenciler, solcu "szler'le gzboyarlar. Her frsatta
eylemden szederler, ama bu, gerek eyleme daha iyi engel
olmak iindir. Gerekte, gsterisiz eylemleri, kk ama gene
de kesin deimeler iin zorunlu nicel deiiklikleri kmserler.
Maurice Thorez, (CEuvres, c. IV, s. 129'da, 1932'de, eitli
ilelerde, PTT'deki i arkadalarnn hep birarada parlamenterlere
hitaben hazrladklar bir ortak istekler dilekesine kar bir tutum
alan bir ksm komnist posta datclarn eletiriyor. Bu posta
datclar, dilekecilere: "lkin CGTU'ya (Birleik Emekiler
Genel Sendikasna) katlnz, yoksa dilekeniz hibir ie
yaramaz" diyorlard. Maurice Thorez aklyor:
"Ortak dilekeyi, hatta 'yn eylemi' zerine bir sz, onun
karsna kararak kmsememelidir. Dileke, yn eyleminin kukusuz basit- bir biimidir. O, hem gnderilen kimseler
zerinde bir bask arac, hem de imzalayanlar iin bu toplanma
ve rgtlenme unsurudur.
"Szkonusu bu olayda ortak dileke, cretlilerin, patronlar olan
devlete kar, parlamenterler olarak devlet gcnn bir ksmn
ellerinde bulundurduklar kabul edilenlere kar protestolarnn
rgtl bir biimidir.
"Eer devrimci unsurlar, onu sulamak yerine ona katlrlarsa,
eer i arkadalarna sabrla ve kardeesine, dilekenin pek ok
savam aralarndan ancak biri olduunu, dilekeyi tamamlayan
ve destekleyen daha birok savam yollar olduunu ve rnein
bulunduklar ilede, blgede, hatta btn lkede, tm personelin
katld, uygun ekilde gerekletirilen bir gsterinin, imzalara bir
Halk Kitapl
sayfa: 094
Georges POLITZER
arlk vereceini anlatrlarsa, dilekenin gerek bir deeri ve

gc olabilir ve olacaktr."
Maurice Thorez, ortaya koydu ki, dileke,"... tabanda bir tek
cephenin gereklemesine yardm ediyor. Her imza dolaysyla,
birliki olan, federasyona bal bulunan, zerk olan ya da rgtl
olmayan i arkadalar arasnda grme ve tartmalar
olacan tahmin etmek kolaydr. Herkes kendi fikrini dile getirir,
kendi tercihlerini syler. Bununla birlikte herkes, postaclarn
byk ounluunun, belki de hepsinin bilinli gsterisinin kesin
bir etkisi olacan kabul eder. uras aktr ki, birliki sendikal,
dilekeyi imzalarken ve imzalattrrken geliecek olan hareket
hakkndaki fikrini sylemitir. rnein, dileke komitelerinin
seimi nerisinde bulunmutur. Bir grev olanandan szetmitir.
Federasyona bal ya da rgtsz arkadalar kendisini
dinlediler, ona itirazlarn sylediler. Onu daha tam, daha geni
aaklamalar yapmaya zorladlar. Bu, meyveler verecek olan bir
ortak eylemin temeldeki ilk yaklamasdr.
"... 'yn eylemi' zerinde gevezelik etmemek, ama proleterlerle
birlikte ve onlarn banda, snf savamnn en yksek
biimlerine ulaabilmek iin ynlarn en gsterisiz protesto
biimlerini ortaya koymay, rgtlendirmeyi ve desteklemeyi
renmek..."50 gerekir.
Gerekte, emekiler, bu ksmi savamlarda yeri doldurulamaz bir
deneyim biriktirerek, kendi kendilerini eitirler. Gsterisiz, ama
ortaklaa bir hak davas uruna yrtlen gnlk eylem, daha
geni alan, daha byk nemi olan bir eyleme yolaar.
Emekilerin amalarn ve bu amalara varma yollarn kardee
tarttklar ve kararlatrdklar alt kademe komitelerini kurmak,
ite bir tek cephenin koulu.
Eer bu sabr isteyen i gereklemezse, kesin deiiklikler nasl
elde edilir? Ayn ekilde, milyonlarca imzalarnn birikimiyle, yiit
kiiler, sonunda, Henri Martin'i zindandan kartan devlet
bakannn imzasn da "kopardlar".
Halk Kitapl
sayfa: 095
Georges POLITZER
te bylece diyalektiin nc yasas, bize pratik nemini ve

verimliliini gsteriyor. Tek cephenin gereklemesinin ve
Fransz ulusunun, ii snfnn evresinde toplamasnn, en
bilinli emekilerin iyerlerinde ve brolarnda srdrdkleri
gsterisiz ve sabrl abalar pahasna gerekleen nicel
deiikliklerin zorunlu sonular olaca yolunda bize bilimsel bir
kesinlik vererek bugnk perspektifleri aydnlatyor. 1953 yl
Austosundaki grevlerin ok byk bir genilik kazanmas,
dorudan doruya, grevlerden nceki aylarda her yanda gelimi
olan saysz yerel eylemlerin sonucu olmutu. Austos
hareketinin en civcivli zamannda bir sendika sorumlusu, on gn
nce her trl cret artmasna vb. kaytsz olan emekilerin nasl
artk en kararllar arasnda bulunduklarn gsteriyordu: "Besbelli
ki, hibir ey hibir zaman kaybolmu deildir..." sonucuna
varyordu. Ve bu dorudur: tarih dorultusunda gsterilen
abalardan,
yaplan
aklamalardan,
konuya
getirilen
aklklardan hibir ey kaybolmaz. Nicel birikim, belli olmad
zaman bile nitel dnmleri hazrlar.
te bu yzdendir ki, meclisin ounluunun "onlardan yana"
olduu gerekesiyle burjuva politikaclarnn gerici siyasetinin
"daha uzun zaman" sreceini dnmek yanltr. Fransa
"tkenmi bir lkedir", Amerika'nn koruyuculuu altnda bir bitki
gibi kiiliksiz yaamaya mahkumdur demek, yanltr. erefsizlik
siyasetine ve rmlerin, ahlakszlarn giriimlerine bir son
verecek gler her yanda birikmektedir. Her yanda, gnbegn,
bir gn olaylarn gidiini deitirecek ve Fransa'y yeniden
byklne yarar bir ne kavuturacak gler birikmektedir.
Son sz syleyecek olan halktr. Fransa iin gerici ve ulusalolmayan burjuvazinin siyasetinden "baka bir siyasetin olanakl"
olduunu sylemek yanlsamalara kaplmak deil, bilimsel bir
gerei ortaya koymaktr.
V. VARGI
Stalin diyalektiin nc izgisini yorumlarken, "Sonu olarak,
siyasette yanlmamak iin bir devrimci olmak gerekir, bir reformcu
Halk Kitapl
sayfa: 096
Georges POLITZER
deil" gzleminde bulunuyor. Mademki, devrimci tutum, nicel bir

evrimin rnleri olan nitel deiikliklerin nesnel zorunluluunu
tanyor, o halde tek diyalektik tutum, devrimci tutumdur.
Metafziki, ya nitel deiiklikleri yadsr ya da kabul etse bile
onlar aklamaya almaz, raslantya ya da mucizeye balar.
Burjuvazinin bu yanlglarda kar vardr ve onlar alabildiine
yayar. rnein, haber basn denen basn, siyasal ve toplumsal
olaylar, kamuoyuna, o olaylar hazrlayan i balantlarn
vermeden yanstr ve onlar anlalmaz klar. "Anlalacak bir ey
olmad" fikri buradan gelmektedir.
Diyalektiki, tersine, gerein hareketini, nicel deiiklikler ile nitel
deiikliklerin zorunlu birletiricisi olarak anlar, onlar kendi
pratiinde birletirir. Solcunun (gauchiste), ancak aznda
"devrimci" szler vardr, kesin "devrim" annn sonsuz bekleyii
iinde hibir ey yapmaz. Reformcu, "doal" evrimin toplumu
dntreceine inanr, kendi diledii reformlar iin bile savam
vermez. Yalnz diyalektiki, reformlar yapmak, dnm iin
savam vermek gerektiini, ve bunu yapmann iyi olduunu
anlayan adamdr, nk o, devrimin evrime bal olduunu bilir.
Yalnz devrimciler, eyleme katllaryla, reformlara gerekten
devrimci bir ierik kazandrabilirler. Yalnz onlar, diyalektiki
olduklar iin, reformcularn yanltt emekiler gibi "solcu
szlerin" ayartp batan kartt kimseleri de kk eylemlerde,
sonra daha byk eylemlerde kendi evrelerinde biraraya
toplayabilirler. Yalnz diyalektiki, dereceli nicel deiikliklerin
deerini, sosyalizm iin savam yollarnn koullara gre
eitliliini, ksaca, devrimin bir sre olduu gereini anlayabilir.
Yalnz diyalektiin ustalar, Halk Cephesinin ve Kurtulu
Cephesinin baarlar salamasnda emeki kitlelere klavuzluk
edebilirler. Diyalektiki, reformcu olarak deil devrimci olarak, en
kk bir eyleme giriirken de Enternasyonalin doru szlerine
btn anlamn verir:
Biraraya gelelim, bir gn gelecek Enternasyonal tm insanlk
olacak Proletaryann evrensel zaferi bir topya deildir, nesnel
olarak konmu kesin bir bilgidir.
Halk Kitapl
sayfa: 097
Georges POLITZER
GZLEMLER
a)
Belirsiz, gze arpmayan nicel deiikliklerin kkl nitel
deiikliklere vardn syledik.
Bu demektir ki, nicelik nitelikten, nitelik de nicelikten ayrlamaz ve
(rnein maddeyi saf nicelik, ruhu salt nitelik sayan Bergson'un
yapt gibi) nicelikle nitelii birbirinden yaltmak keyf bir
davrantr. Gerek hem nicel hem de niteldir. Ve iyice anlamak
gerekir ki, nitel deiiklik bir nitelikten tekine geitir. "Sv" olma
nitelii, belirli bir snn nicel birikimi ile "gaz" olma nitelii haline
geer.
Metafizikilerin yalnz niceliin bilimi yapmak istedikleri
matematikte bile nicelikle nitelik birbirinden ayrlamazlar. Tam
saylar (5+7+3...) toplamak nicel bir sretir; ama bu toplamann
bir de nitel yn vardr, nk btn tam saylar kesirli saylardan,
cebir saylarndan vb. deiik nitelikleri olan belli bir trn
saylardr. Saylarn nitel bakmdan eitlilii nemlidir: her trn
kendi zellikleri vardr. Tam saylar, kesirli saylar, ya da cebir
saylarn toplamak, daima toplamadr denecektir; evet ama
toplama her seferinde farkl niteliklere dayanr. Ayn ekilde: 5
apkay ya da 5 lokomotifi toplamak hep ayn toplamadr, ama
nesneler nitel bakmdan ok farkldrlar. Nicelik, her zaman bir
eyin niceliidir, bir niteliin niceliidir.
b)
Nicelik nitelik olarak deiir. Ama karlkl olarak nitelik
de nicelik olarak deiir, nk onlar birbirlerinden ayrlmazlar.
rnek: kapitalist retim ilikileri, belirli bir andan sonra, retici
glerin nicel gelimelerini dizginler, hatta onlar geriletir. retim
ilikilerinin nitel dnm retici glerin toplumsallamas ile
ifadesini bulur ki, retici gler bylece yeni bir atlm kazanm
olurlar. Sonu olarak: retici gler byk bir nicel gelime
tanm olurlar.
Halk Kitapl
sayfa: 098
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Nitel deiiklik nedir?
2.
Kesin rnekler yardmyla, nicel deiiklik (oalma ya da
azalma) ile nitel deiiklik arasnda zorunlu bir ba olduunu
gsteriniz.
3.
Diyalektiin nc izgisi, bir militan iiye, ne
bakmdan, bir tek cephenin gerekletirilmesinde daha iyi i
grmek, etkili olmak olanan salar?
Halk Kitapl
sayfa: 099
Georges POLITZER
BENC DERS
DYALEKTN DRDNC ZGS KARITLARIN
SAVAIMI (I)
I.
Kartlarn savam her deiikliin

devindiricisidir. Bir rnek.
II.
Diyalektiin drdnc izgisi.
III.
III. elikinin nitelikleri,

a)
eliki itedir.
b)
eliki yeniletiricidir.
c)
Kartlarn birlii.
I. KARITLARIN SAVAIMI HER DEKLN

DEVNDRCSDR. BR RNEK
Biz grdk ki, btn gerek, harekettir ve bu hareket evrenseldir,
kendi aralarnda zorunlu olarak balant bulunan nicel ve nitel
olarak iki biime brnmtr. Peki, ama hareket niin vardr?
Deiikliin, zellikle niceliin nitelik haline dnnn, bir
nitelikten yeni bir nitelie geiin devindiricisi nedir?
Bu soruyu yantlamak, diyalektiin drdnc izgisini, diyalektiin
temel yasasn, bize hareketin nedenini veren yasay aklayp
anlatmaktr.
Pek somut bir rnek bu yasay ortaya koyacaktr.
Halk Kitapl
sayfa: 0100
Georges POLITZER
Marksist felsefeyi, diyalektik materyalizmi inceliyorum. Bu,

ancak, ayn zamanda, hem bilgisizliimin bilincinde isem ve
hem de bu bilgisizliimi yenmek ve bilgiyi elde etmek iradesine
sahipsem
olanakl
olabilir.
ncelememin
devindiricisi,
incelemedeki ilerlemenin mutlak koulu, benim bilgisizliim ile
onu yenme isteim arasndaki savamdr, bu benim bilgisizliim
konusundaki bilincim ve bu bilgisizlikten kurtulmaktaki iradem
arasndaki elikidir. Bu kartlarn savam, bu eliki,
incelememin dnda deildir. Eer ben ilerleme gsteriyorsam,
bu, bizzat bu elikinin durmadan kendisini ortaya koyuu
lsndedir. Elbette ki, incelemenin ilerleyiini belirleyen
kazanlarn her biri, bu elikinin zlmesidir (bugn, dn
bilmediimi biliyorum); ama her bir zlmenin arkasndan,
bildiimle bilmediimin bilincinde olduum arasnda yeni bir
eliki ortaya kar ve buradan incelememde yeni bir aba, yeni
bir zlme ve yeni bir ilerleme oluur. Her kim ki her eyi
bildiini sanr, hibir zaman ilerleyemeyecektir, nk bilgisizliini
gidermeye, yenmeye almayacaktr. Bu hareketin ilkesi,
incelemedir, daha az bir bilgiden, daha byk bir bilgiye dereceli
olarak geiin devindiricisidir, u halde, kartlarn savam, (bir
yandan) benim bilgisizliim ile (te yandan) bilgisizliimi yenmek
zorunda olduumun bilinci arasndaki savamdr.
II. DYALEKTN DRDNC ZGS
"Diyalektik, metafiziin tersine, doadaki nesnelerin ve olaylarn
i elikiler ierdikleri, nk hepsinin olumlu ve olumsuz yanlar,
bir gemileri ve bir gelecekleri olduu, hepsinin yokolup giden ya
da gelien eler tadklar grnden yola kar; kartlarn
savam, eski ile yeni arasndaki, len ile doan arasndaki, yitip
giden ile gelien arasndaki savam, ite bu, gelime srecinin,
nicel deimelerin nitel deimelere evrilmesinin iindeki
ieriktir."51
Gelimenin ilkesi olarak elikinin incelenmesi, u balca
nitelikleri ortaya karmamza olanak salar: eliki itedir; eliki
yeniletiricidir; kartlarn birlii vardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0101
Georges POLITZER
III. ELKNN NTELKLER

a) eliki itedir.
Her gerek, harekettir, bunu grdk. O halde, hibir hareket
yoktur ki, bir elikinin, bir kartlar savamnn rn olmasn.
Bu eliki, bu savam, itedir, yani ele alman hareketin dnda
deildir, onun esasdr.
Bu, keyfi bir olumlama mdr? Hayr. Biraz dnme gsterir ki,
gerekte de, dnyada hibir eliki olmasayd, dnya
deimeyecekti. Eer bir tahl tanesi yalnzca bir tane olsayd,
sonsuza dek hep tahl tanesi olarak kalacakt; ama, o, mademki
bir bitki olacaktr, deime gcn kendinde tar. Bitki taneden
kar, ve baverip ortaya kmas, tanenin ortadan kaybolmasn
ierir. Bu, her gerek iin byledir; eer gerek deiiyorsa, o,
znde, ayn zamanda hem kendisi ve hem de kendisinden
baka bir eydir. Niin yaam, ieklerini ve meyvelerini verdikten
sonra lme doru ynelir? nk yaam, yalnzca yaam
deildir. Yaam lme dnr, nk yaam bir i eliki tar,
nk yaam lme kar gndelik savamdr (her an bir ksm
hcreler lr, bakalar onlarn yerini alr, ta ki lm onlara da
stn gelinceye kadar). Metafiziki, onlarn derin birliini, kart
glerin birliini grmeksizin, yaam ile lm iki mutlak gibi
birbirinin karsna koyar. Mutlak olarak her trl elikiden
arnm bir evren, kendi kendini yinelemeye mahkum olurdu:
hibir zaman, yeni bir ey ortaya kmazd. O halde, eliki, her
deimenin iinde vardr.
"eylerin geliiminin ana nedeni, dta deil, ite, yani eylerin i
elikilerindedir. eylerin hareketleri ve geliimleri, ilerinde bu
gibi elikilerin varl nedeniyle olur. Bir eyin iindeki bu eliki,
gelimenin ilk nedeni olup..."52 (talikler bizim, -G.B.-M.C.) Lenin
de "Gelime, kartlarn 'savam'dr."53 diyordu.
Gene incelemekte olan adam rneini alacak olursak, bu
adamn, ayn zamanda, hem bilisiz olduu ve hem de renmeye
gereksinme duyduu doru deil midir? nceledii srece bu iki
Halk Kitapl
sayfa: 0102
Georges POLITZER
kart gcn savamdr o. te incelemekte olan adamn z

budur (z: derin doas anlamnda).
Eer geen derste incelediimiz sreci: suyun gerek buz, gerek
su buhar haline dnmn yeniden ele alacak olursak, byle
bir deimenin de bir i elikinin varlyla aklandn saptarz:
bir yandan, su molekllerinin yapma (cohsion) kuvvetleri ile,
te yandan, her molekle zg hareket (moleklleri dalpsalmaya iten kinetik enerji) arasndaki eliki; yapma
kuvvetleri ile dalma (dispersion) kuvvetleri arasndaki eliki.
Elbette ki, suyu yalnz sv haliyle, yani 0 derece ile 100 derece
arasnda ele almakla yetinilirse, bu savam kendini gstermez,
her ey dingin ve durgun gibidir. Grnen, sv durumun
kalmlldr. Grnen yn (grng) derin gerei, z, yani
yapma kuvvetleri ile dalma kuvvetleri arasndaki savam
gizler. Bu i eliki, ite sv durumun gerek ierii. Ve ite bu
elikidir ki, sv suyun birdenbire kat su ya da su buhar haline
dnmesini aklar. Yeni bir duruma nitel gei, kart
kuvvetlerden birinin teki zerinde zafer kazanmasyla olanakldr
ancak. Sv durumundan kat duruma geite yapma
kuvvetlerinin zaferi, sv durumdan gaz durumuna geite
dalma kuvvetlerinin zaferi. Bu zafer, kart kuvvetleri yok
etmeyen, ama onlarn bir bakma "bellilik"ini deitiren bir
zaferdir: kat durumda olumsuz (ya da ikincil) yn, molekllerin
hareketidir; gaz durumunda olumsuz (ya da ikincil) yn,
yapmaya doru olan eilimdir.
u halde, o andaki durumu ne olursa olsun, i kuvvetlerden olan
kart kuvvetlerin savamdr - ve suyun dnmleri bununla
aklanr.
Bu, d koullar, evre koullar hibir rol oynamaz demek midir?
Hayr. Diyalektiin birinci yasasnn (her ey birbirine baldr)
incelenmesi, bir gerei, hibir zaman kendisini kuatan
koullardan yaltmamak gerektiini bize gstermiti. Su olaynda,
durum deiiklii iin zorunlu olan bir d koul vardr: bu, snn
ykselmesi ya da azalmasdr. Scakln ykselmesi,
molekllerin kinetik enerjisinin artmasn, yani onlarn hznn
Halk Kitapl
sayfa: 0103
Georges POLITZER
artmasn olanakl klar. Soumann, ters etkisi vardr. Ama

unutmamak gerekir ki, eer ele aldmz nesne iinde (bu
durumda: su) i elikiler olmasayd -daha yukarda da
grdmz gibi- d koullarn etkisi bir sonu oluturmayacakt.
Onun iin diyalektik, i elikilerin, incelenen srecin ondan
ayrlmaz bir parasn oluturan ve bu srecin zgllnn
anlalmas iin zorunlu olan i elikilerin aranp bulunmasn
esas olarak kabul eder.
"Bir eyin iindeki bu eliki, gelimenin ilk nedeni olup , bir eyin
teki eylerle ilikileri -bunlarn i balan ve birbirleri zerine
etkileri- ikinci derecede bir nedendir."54 (talikler bizim, -G.B. M.C.)
te, metafizik dnn kabul edemedii de budur. Metafiziki,
gerei oluturan ve btn nitel deiikliin devindirici gc olan
i elikilerden habersiz olduu iin, btn deiiklikleri d
mdahalelerle aklamak zorundadr. Yani, ya doast
"nedenler"le (tanr, yaam, dnceyi, krallklar "yaratt"), ya da
yapay nedenlerle eyleri deitirmek gibi gizemli bir gc
ellerinde tutan ayrcalkl kimseler vardr; devrimi "yapanlar",
"bakaldrma tohumlan saanlar" birtakm "elebalar"dr vb., vb..
Bunun gibi, baz gerici ideologlar, 1789 Devrimini, birka kt
nderin belal eylemine balarlar. 1917 Sosyalist Devrimi iin de
durum ayndr. Tersine, diyalektik, toplumsal gelimenin karsna
kan sorunlarn zm iin, bir i eliki, bu toplumu oluturan
uzlamaz kart snflar arasnda eliki varolduu srece,
devrimci k yolunun kanlmaz olduunu bilimsel olarak
gsterir. Devrim, eitli aamalardan geen bu elikinin
rndr; devrim ne tanrdan, ne de eytandan gelir.
elikilerle (temel nedenlerle) d koullarn (ikincil nedenlerin)
karlkl rol, aklda tutulmaldr. Gerekten de bu rol, "devrimin
ihra edilmediini" anlamaya olanak verir. Hibir nitel deime,
bir d mdahalenin dorudan doruya rn olamaz. Bunun
gibi, Sovyetler Birlii'nin varl ve ilerlemeleri, kapitalist lkelerde
proletaryann genel savam koullarn deitirdi. Ama Sovyetler
Birlii'nin ne varl, ne de ilerlemeleri, teki lkelerde, sosyalizmi
Halk Kitapl
sayfa: 0104
Georges POLITZER
yaratmak gcne sahip deildir: ancak her lkeye zg olan snf

savamnn gelimesi, kapitalist lkeleri niteleyen i elikilerin
gelimesi, bu lkelerde devrimci deiiklikleri oluturabilir.
Stalin'in sk sk yinelenen: "Her lke, eer istiyorsa, kendi
devrimini kendisi yapacaktr; eer devrimi istemiyorsa, devrim
olmayacaktr." sz, bundan ileri gelir. Tpk kk ocuun
durumu gibi: siz, onu yrtmek iin istediiniz areye bavurun,
onun i, organik gelimesi yrmesine izin verinceye kadar hepsi
bouna olacaktr.
Grlyor ki, Stalin'in drdnc izginin anlatmnda srarla
zerinde durduu elikinin i zelliinin ok nemli bir pratik
anlam vardr.
b) eliki yeniletiricidir
Eer Stalin'in bu yasay aklamasn ele alacak olursak,
kartlarn savamnn "eski ile yeni arasndaki, len ile doan
arasndaki, yitip gitmekte olanla gelimekte olan arasndaki
savam" olarak deerlendirildiini grrz.
Kartlarn savam, gerekte, zaman iinde geliir. Ve (nc
derste) tpk toplum gibi, tpk canl doa gibi fizik evrenin de bir
tarihi olduunu grdk. Nitel deiiklikler, tarihsel srecin belirli
bir annda eskiye kar kazanlan zaferin rnleri olan yeni ynler
ortaya karrlar. Ama bu, ancak, yeni gler, eskiye kar ve
bizzat eskinin barnda gelimi olduklar iin olanakldr.
Kapitalist toplumu ortaya karacak olan yeni retici gler ve
onlara uygun den retim ilikileri, eski feodal toplumun
barnda ve ona kar geliirler. Ayn ekilde, delikanl, ocukta
ve ona kar byr; ergin de, delikanlda ve ona kar olgunlar.
Demek ki, elikinin i niteliini saptamak yeterli deildir. Bu
elikinin, eski ile yeni arasnda savam olduunu da grmek
gerekir. Yeni, eskinin barnda doar; eskiye kar byr. eliki,
yeninin kesin olarak eskiye stn geldii zaman zlr. O
zaman i elikilerin yeniletirici nitelii, verimlilii ortaya kar.
Gelecek, gemie kar savamda hazrlanr. Savamsz zafer
yoktur.
Halk Kitapl
sayfa: 0105
Georges POLITZER
Metafiziki, elikinin yeniletirici gcn deerlendiremez. Ona

gre eliki, iyi hibir ey getiremez. Evrenin dural (statique),
duraan olduu grne sahip olduu iin, varln (doann ya
da toplumun) her zaman zde olmasn istedii iin, eliki,
metafizikiye gre samalkla eanlamldr. Btn gcyle onu
uzaklatrmaya alr. Bu yzden, ekonomik bunalmlar,
diyalektikiye gre, kapitalizmin temel i elikilerinin ak
belirtileridir, metafiziki iin geici skntlardr. Bunun gibi snf
savam, "elebalar"n kt niyetinden ileri gelen canskc bir
musibettir.
Diyalektiki bilir ki, bir elikinin gelitii yerde, verimlilik, yeninin
varl ve yeninin zafer vaadi vardr. Snf savam, yeni bir
toplumu mjdeler. Her ortam ve durumda, diyalektiki bu verimli
savam iin elverili koullar yaratr; gemiin glerinin direnii,
onu hi de korkutmaz, nk btn ii hareketi tarihinin tanklk
ettii gibi, gelecein glerinin, savam iinde elikletiini bilir.
Tam tersine, devrimci gleri savamdan dndrmek sosyaldemokrasinin balca grevidir; sosyal-demokrasi devrimci
gleri savamdan dndrerek bozmaya, yozlatrmaya alr.
Bilimler ve sanatlar tarihi, elikinin verimliliini parlak bir ekilde
gsteren rnekler bakmndan ok zengindir. Byk bulular, eski
teoriler ile yeni deneysel olgular arasndaki korkusuz bir elikinin
rndr. rnek: Torricelli deneyi, gereklii ortaya konan bir
olay ile: (cva ile dolu bir kaba baaa daldrlan bir tp iindeki
cva, deney yerinin yksekliine gre deien belirli bir dzeye
kadar iner; cvann stnde boluk vardr) her tarafta retilen
eski fikir ("doa boluktan nefret eder") arasnda yaratc bir
elikiyi ortaya kard. Eski fikir, gerekte, tp iindeki cva
dzeyinin neden ykseklikle deitiini aklamakta gszdr.
elikiyi atmosfer basncnn bulunuu zmtr.
Her nitel deiiklik, bir elikinin, verimli bir zlmesidir.
elikinin verimlilii Gorki'nin kitaplarnda da ok gzel ortaya
kar. Gorki'nin Ana'snda, zora, kadere boyun emi yal bir
kadn, nyarglarna kar savam vererek bir devrimci haline
gelir, deiir. (D koullar sayesinde gelien i eliki: devrimci
Halk Kitapl
sayfa: 0106
Georges POLITZER
bir sava olan olunun rnei.) Gene ayn, 1902 yl 1 Mays

gsterisini Sormova'da ilk balatan, Gorki'nin kitabnn kahraman
Pier Zalomov, arlk mahkemesine gururla aklar:
"zlemini ektikleri yaamla, bugnk toplumun kendilerine
hazrlad yaam arasndaki uyumsuzluk yznden kvranan,
ikence eken iiler, mevcut dzenin kusurlarnn kendilerini
mahkum ettii tiksinti verici durumdan kurtulmak iin areler
aramaya ynelirler."55
Ve Pier Zalomov umutsuz bir emekiyken, bu elikinin
stesinden gelmek iin yaptklar inat bir savamdan sonra,
nasl yeni bir adam, bir devrimci haline geldiini anlatr.
Bu dersin balangcnda, bilimi inceleyen bir adamn bizzat
incelemenin ortaya koyduu elikileri durmadan zerek
ilerlediini sylemitik. Ayn ekilde, elikinin verimli gcn
bilen devrimci bir sava, Maurice Thorez'nin, "Eletiri ve
zeletiri, bunlar bizim gnlk taynmzdr" diyen bilge szne
sahip kar. Yoldalarn yapt bir iin eletirisi (eletiri). Ve gene
herkesin, kendi yapt ii eletirmesi (zeletiri). Sosyaldemokrat ideolojinin etkisi altnda bulunan bir emeki, zeletiriyi
onursuzluk ve yerlere kapanmak sanr. Oysa zeletiri, bilimsel
bir devrimci anlaytan ileri gelir, zeletiri yoluyla, sava, kendi
z bilincinde, kendi gnlk eyleminde eskiye kar yeninin utkun
savamna elverili koullan yaratr. zeletiri yapmay kabul
etmemek, onurunu korumak deildir: ilerleme olanaklarn
bozmak, kendi kendini gerilemeye mahkum etmek, kendi zvarln aalamak demektir. Lenin'in Komnist (Bolevik)
Partisini glendiren, bilimsel srekli eletiri ve zeletiri
pratiidir.56 Eletiri ve zeletiriyledir ki, Maurice Thorez, 1930
yllarnda Fransz Komnist Partisini Barbe-Celor grubunun
srkledii bataktan kurtarmtr.57
c) Kartlarn birlii
eliki, ancak en az iki g arasnda savam varsa, vardr. O
halde, eliki, zorunlu olarak birbirlerine kar olan iki ucu iinde
Halk Kitapl
sayfa: 0107
Georges POLITZER
saklar: eliki, kartlarn birliidir. Bu, elikinin, nc

niteliidir. Bunu daha yakndan inceleyelim.
Metafizikiye gre, kartlarn birliinden szetmek samalamaktr. rnein: metafiziki, bilimi bir yanda, bilgisizlii te
yanda sayar. Oysa grdk ki, btn bilim, bilgisizlie kar
savamdr. Lenin, "bilmenin konusunun tkenmez olduunu"
gsteriyordu. yleyse mutlak bilim yoktur: her zaman daha
renilecek bir ey kalr. u halde, her bilim bir yandan bilgisizlii
de iinde tar. Ama, ayn ekilde, mutlak bilgisizlik de yoktur: en
bilgisiz bir kiinin bile duyumlar vardr, belirli bir yaam
alkanl, ilkel bir deneyimi vardr (aksi halde yaamn nasl
srdrebilirdi?). te bu, bilim tohumudur.
Kartlar, birbirleriyle savarlar, ama birbirlerinden ayrlamazlar.
Kendiliinde bir burjuvazi yoktur. lkin feodal toplumun barnda,
feodal snfa kar burjuvazidir. Sonra, kapitalist toplumda (daha
feodal toplumun barnda iken de) proletaryaya kar burjuvazidir.
Kartlardan biri, teki olmakszn, birbirlerinden ayr ayr yerlere
konamazlar. Proletarya, smrlen snf olarak ortadan kalknca,
burjuvazi de smrc snf olarak ortadan kalkar.58
Kartlarn bu ayrlmazl, metafizikinin yadsd nesnel bir
olaydr. Bunun iindir ki, burjuvazi, rnein tm burjuvaziyi
muhafaza ederek "proletaryay yok etmeyi" (zellikle "sermayeemek ortakl"yla) ne sren metafizik grleri besler. Sanki
kendisi iin alan bir proletarya olmakszn, kapitalist bir
burjuvazi olabilirmi gibi.
Diyalektiki, kartlar hibir zaman ayrmaz, onlar zlmez
birlikleri iine koyar.
"Yaam olmakszn lm olmaz; lmsz de yaam olmaz. 'st'
olmadan 'alt' olmaz, 'alt' olmadan 'st' olmaz. Talihsizlik olmazsa
talihlilik olur mu? Talihlilik olmazsa talihsizlik olur mu? Kolaylk
olmakszn zorluk olmaz; zorluk olmakszn kolaylk olmaz. Aa
olmazsa yarc olmaz; yarc olmazsa aa olmaz. Burjuvazisiz
proletarya olmaz; proletarya-sz burjuvazi olmaz. Uluslarn
emperyalistler tarafndan smrlmesi olmasa, smrge ve yar-
Halk Kitapl
sayfa: 0108
Georges POLITZER
smrgeler olmaz; smrgeler ve yar-smrgeler olmasa,

uluslarn emperyalistler tarafndan smrlmesi olmaz. Btn
eliik ynler, belirli koullar nedeniyle zde deil diye
nitelendirilir ve bunlarn eliik olduu sylenir. Ama, bunlar, ayn
zamanda z-delikleriyle de nitelendirilir ve birbirlerine baldrlar.
"59
Bu karlkl balant, A kartnn B kart zerindeki etkisinin, B
kartnn A kart zerindeki etkisiyle ayn lde olduu; ve
B'nin A zerindeki etkisinin, A'nn B zerindeki etkisiyle ayn
lde olduu anlamna gelir. Bylece, kartlar, biri
deiebilirken teki deimeden kalabilecek ekilde birbirleri
yansra, sralanm deillerdir. Bunun iindir ki burjuvazinin her
kuvvetlenii, onun kartnn, proletaryann zayflamas demektir.
Proletaryann her kuvvetlenii de kartnn, burjuvazinin
zayflamasdr. Ayn ekilde, sosyalist ideolojinin her gszl
burjuva ideolojisinin bir ilerlemesidir ve tersine. ... O halde,
proletarya burjuvaziye kar aralksz olarak savam vermedii
zaman da onun zayflayacan sanmak batanbaa
yanlsamadr; bu durumda asl kuvvetlenen burjuvazidir,
zayflayan da proletarya. Onun iin Marx, eer ii snf,
durumunu iyiletirmek iin btn frsatlar yakalamasayd
"ezilmi, artk hibir umudu kalmam, mr boyu alk eken
yaratklar ynndan baka bir ey olmamak durumuna
derdi."60 diye aklyordu.
Kartlarn bu birlii, kartlarn bu karlkl balants, zellikle
srecin belirli bir annda kartlar birbirinin yerini almak zere
birbirlerine dntkleri zaman, nemli bir anlam kazanr.
Gerekten, belirli koullarda, kartlar, birbirlerine dnrler. O
zaman, kartlar arasndaki karlkl balant, karlkl dnm
olur, bir nitel deiiklik oluur, ve ite bu ayn dnm "nitelik"
kavramnn bilimsel olarak tanmlanmasna izin verir.
rnek: Burjuva-proletarya kartlarnn savamnn belirli bir
annda, kartlardan her biri teki durumuna geer: hkmeden
snf olan burjuvazi, hkmedilen snf haline gelir; hkmedilen
snf proletarya, hkmeden snf olur. Ayn ekilde, renmekte
Halk Kitapl
sayfa: 0109
Georges POLITZER
olan bilisiz adam kendi kartna deiir, bilen adam olur; ama o
hale gelip de her eyi bilmediini anlayan bilgin adam da kendi
kartna, yani yeniden renmeyi isteyen bilisiz adam olarak
deiir.
"Nesnel eylerdeki eliik ynlerin birlii ya da zdelii l ve
kat olmayp, yaayan, koullara bal, deiebilir, geici, bantl
bir durumdur. Btn eliik ynler, belirli koullar altnda
kartlarna dnrler. nsan dncesinde yansyan bu durum,
marksizmin materyalist diyalektik dnya grdr. Yalnzca
gemiteki ve bugnk gerici egemen snflarla bunlarn
hizmetindeki metafizikiler, kartlar birbirlerine dnebilen,
yaayan, koullara bal, deiebilir eyler olarak grmeyip, l,
kat eyler olarak grrler ve halk kandrarak egemenliklerini
srdrebilmek iin bu yanl gr yaymaya alrlar."61
te bylece, eskinin feodal snf gibi bugnn kapitalist
burjuvazisi de, kendi stnlnn sonsuz olduunu retir;
diyalektik bilime uygun olarak kartlarn karlkl dnmesini,
yani ezilen proletaryann kendini, smrenler zerindeki nne
geilmez zaferini reten marksist-leninistleri kovuturur.
Bununla birlikte, kartlarn bu dnmnn mekanik bir
yorumunu yapmamak eksiklik olur. Kartlarn birbirine
dntn sylediimiz zaman, bununla, basit bir sra
deitirmeyi, yani birinden tekine gei bir kez olduktan sonra,
gene de hibir eyin deimemi olaca bir sra deitirmeyi
anlamyoruz. Hkmeden snf olan burjuvazi, hkmedilen snf
haline gelir; hkmedilen snf olan proletarya, hkmeden snf
olur. Ama proletarya burjuvaziden tamamen farkl bir snf olmaya
devam eder, nk burjuvazi smrc bir snftr, oysa
proletarya kendi iktidarn yrtrken hi kimseyi smrmez,
sosyalist kuruluun koullarn yaratr. Baka bir deyile,
kartlarn karlkl dnmeleri nitel bakmdan yeni bir durum
yaratr; aadan yukarya bir gei, bir ilerleme oluturur.
Bu durumda, sosyalizm, smrc snf olarak burjuvaziyi ve
smrlen snf olarak da proletaryay tasfiye ettiine gre
kartlarn dnm onlar yokolmaya gtrr. Sosyalist
Halk Kitapl
sayfa: 0110
Georges POLITZER
toplumun nitelii gerei, yeni elikiler ortaya kar, ama

burjuvazi-proletarya elikisi almtr.
te yandan ve en nemlisi, kartlarn birliinin (ve karlkl
birbirine dnmlerin), bu birliin z olan kartlarn
savamna gre, ancak bantl bir anlam vardr. u halde, eer
bir dnmn koullan gereklememise, kartlarn karlkl
dnmn keyf olarak gerekletirmeyi istememek gerekir.
Daha yukarda aldmz metinde Mao etung, kartlarn birbirine
"belirli koullar altnda" deitiini sylyor. Neyle belirlenmi?
Savam ile ve savamn ayrdedici somut nitelikleriyle. O halde
kartlarn birlii ve onlarn karlkl birbiri haline gemeleri
savama baldr, yani onun alt srasndadrlar. Bu birlik kopar,
nitel bakmdan yeni bir birlik ortaya kar, ama bu srecin her an
savam ile aklanr.
"Kartlarn birlii ... koullara bal, geici, sreksiz, grelidir.
Birbirlerini dtalayan kartlarn savam, tpk gelime ve
hareketin mutlak oluu gibi mutlaktr."62
Ksaca, kartlarn birliinin savam yoluyla olduunu,
srdrldn ve zldn unutan bir kimse, metafizik
iinde kaybolup gider.
YOKLAMA SORULARI
1.
Niin kartlarn savam, btn deiikliin devindiricisidir?
2.
elikinin niteliklerini ksaca anmsaynz.
3.
Dersimizdeki 3-a, 3-b, 3-c blmlerini, rneklerle aklaynz.
4.
elikinin i nitelii, devrimin "ihra edilmez" oluunu
anlamaya nasl olanak salar?
Halk Kitapl
sayfa: 0111
Georges POLITZER
ALTINCI DERS
DYALEKTN DRDNC ZGS
KARITLARIN SAVAIMI (II)
I.
elikinin evrensellii.
a)
Doada.
b)
Toplumda.
II.
Uzlamaz kartlk ve eliki.
III.
Kartlarn savam, dncenin devindiricisi.
I. ELKNN EVRENSELL
Her deiikliin devindiricisi, eliki, evrenseldir. "eliki"den
szedildii zaman, idealist filozoflar, yalnzca, "fikirlerin
savam"n anlarlar. Onlara gre, ancak birbirlerine kar olan
fikirler arasndaki eliki kavranabilir. Bir de szcn gnlk
kullanl anlam kalyor ("tersini, kartn sylemek gibi"). Ama
fikirler arasndaki eliki, elikinin bir biimi olmaktan baka bir
ey deildir: eliki, dnyann her yannda bulunan nesnel bir
gerek olduu iindir ki "zne"nin iinde de bulunur, (dnyann bir
paras olan) insanda da bu byledir.
Her sre (doal ya da toplumsal) elikiyle aklanr. Ve bu
eliki, sre devam ettii srece vardr: ve hatta aka belli
Halk Kitapl
sayfa: 0112
Georges POLITZER
olmad zamanda da vardr. Bir nceki derste bunun rneini su

deneyinde (s. 90) grdk. Toplumlar plannda, Mao e-tung,
Sovyet filozoflar tarafndan eletirilen baz te-orisyenlerin
yanlgsn aklyor. Bu teorisyenler "Fransz Devrimini tahlil
ederken, devrimden nce, iilerin, kyllerin ve burjuvazinin
oluturduu birlikte, elikiler olmayp, yalnz farklar olduu
iddiasndaydlar. Bunlar anti-marksist grlerdir."63
Onlar unutuyorlar ki, "her ayrlkta zaten bir eliki yatmaktadr ve
ayrlk bir elikidir. Daha burjuvazi ve proletarya ortaya kar
kmaz, emek ile sermaye arasnda bir eliki domutu; yalnz
bu eliki, derinlememiti, ite o kadar.".
Eer gerekte, daha srecin balangcnda eliki varol-masayd,
o zaman sreci bir d kuvvetin gizemli mdahalesi ile aklamak
gerekecekti: oysa bundan nceki derste (3-a) her ne kadar sre
iin gerekli iseler de, d koullarn, i elikilerin yerini
tutamayacaklarn grdk. elikiler, az gelimi de olsalar, ok
gelimi de olsalar, srekli, kalcdrlar. Zaten bunun iindir ki,
doal ya da toplumsal bir sreci, ancak o srecin elikisi ya da
elikileri yeteri kadar gelimi ise inceleyebiliriz. Bu yzden,
kapitalizmi 1820'de bilimsel olarak incelemek olanakl deildi,
nk onun z henz gelimemiti; onun ancak baz ksmi
grnleri, baz yanlar yakalanabilirdi, ite Marx'tan nce
gelenlerin yaptklar da budur. Ayn ekilde eer yeterince
bymemise, bir bitki bilimsel olarak incelenemez. Ancak yeni
balam durumda olan bir sre hakknda sahip olunan bilgiyi
gnnden nce genelletirmek, bu srecin nemli ynlerini ihmal
etmek demek olacana gre, bu, metafizik bir tutumdur.
Bir kere, kartlarn savamnn evrensel niteliini (her zaman ve
her yerde) kesin olarak saptadktan sonra, birka somut rnek
grelim:
a) Doada
Bundan nceki dersimizde su rneini verdik: suyun sv
durumundan gaz durumuna, sv durumundan kat durumuna
nitel dnmn aklayan, kartlarn savamdr. Gerekte,
Halk Kitapl
sayfa: 0113
Georges POLITZER
btn doal sreler kartlarn savamn ierirler. Daha,

hareketin en basit biimi olan (nc dersin 3. blmne
baknz) bir yerden bir yere gei, yer deitirme, eliki ile
aklanr. Gitmekte olan bir arac (ya da yryen bir insan) ele
alalm. Ara, bulunduu duruma kar durmadan "savam"
vermesi kouluyla, ancak A'dan B'ye, sonra B'den C'ye vb.,
geebilir. Bu savam dursa, yry de durur. Mantklar, B'yi
dorulamak iin A'y yadsmak gerekir; C'yi dorulamak iin B'yi
yadsmak gerekir diyeceklerdir. B, A'ya kar savamdan kar;
C, B'ye kar savamdan kar... ve bylece gider.
"... daha yaln mekanik yer deitirmenin kendisi bile, ancak bir
cisim, bir ve ayn anda hem bir yerde, hem de bir baka yerde,
hem bir ve ayn yerde olduu ve hem de orada olmad iin
gerekleebilir. Ve hareket, ite bu elikinin srekli olarak ortaya
kma ve ayn zamanda zlme biimi iinde bulunur."64
Fizik alemde kart glerin savam evrenseldir. ataln
paslanmas gibi sradan bir olay, demirle oksijen arasndaki
savamn rndr.
Doada hareketin balca temel biimi, ekme ile itme
arasndaki- savamdr. Bu iki kartn, yani ekme ve itmenin
birlii ve savam, ister en uzak samanyollar, yldzlar ya da
gne sistemi -kat kitleler, sv damlalar, ya da gaz kmeleriister molekller, atomlar ya da onlarn ekirdekleri szkonusu
olsun, btn maddi ynlarn, kmelerin oluumunu, evrimini,
devamlln, durum deitirmesini ve paralanp yokolmasn
belirler.
Gne sistemini alalm: gezegenlerin, gnein evresindeki
hareketleri, bu iki kartn, gezegeni gnein zerine drme
eilimindeki ekim ile gezegeni gneten uzaklatrmaya eilim
gsteren sredurum arasndaki savam olmadan anlalamaz.
Genileyen ya da kaslan kat bir cismi, eriyen bir katy, katlaan
bir svy -buharlaan bir svy ve svlaan bir gaz- ele alalm: bu
sreler, iki kartn, molekllerin ekici etki yapan yapma
Halk Kitapl
sayfa: 0114
Georges POLITZER
kuvvetleriyle itici etki yapan s enerjisi arasndaki savam

olmadan varolamazlar.
Basit cisimlerin aralarnda biletikleri ve bileik cisimlerin basit
elementlerine ayrtklar kimyasal olaylar ele alalm: hepsi kart
srelerin birliine dayanrlar: atomlarn birlemesine ve
ayrmasna; buradan da kimyaya zg elikilere: asitle baz
arasndaki, oksitleyiciyle indirgeyici arasndaki, esterleme65 ile
hidroliz arasndaki elikilere dayanrlar.
Bir atoma bakalm: burada, elektronlar ekirdein evresinde
tutan bantl dengenin, iki kart olan ekici elektrostatik enerji
ile, itici kinetik enerji arasndaki savamdan olutuunu grrz.
Ve ada bilim, bizzat atom ekirdeinin iinde, proton ile ntron
arasnda zel ekme ve itme biimleri olduunu sanmaktadr.
Herkes, elektriin birbirine kart iki biimde varolduunu bilir:
negatif ve pozitif, mknatsn -kuzey ve gney- iki kutbu, ayn
ekilde, ayn ykle ya da farkl olarak elektriklenmi cisimler
arasndaki, iki mknatsn ayn ya da farkl kutuplar arasndaki
ekme ya da itme olaylar.
Ensonu, ada fizik, btn maddi kmeleri oluturan
paracklarn, rnein atom elektronlarnn, metafizik olarak kendi
kendilerine zde olmaktan uzak olduklarn ortaya koydu.
Tersine, ayn zamanda, hem cisimcik, hem de dalga olmak zere
ift nitelie sahip, ayn zamanda, hem tanelere, hem de dalgalara
benzetilebilen bu paracklar (parti-kller) birbirleriyle derin bir
ekilde elikilidirler. Bununla radyo dalgalar gibi dalgalarn
maddi zellii ortaya konmu oluyor ve n nitelii hakkndaki
eski esrar aydnlanyor.66
Canl doaya gelince, bu da, kartlar yasasna gre geliir.
Bundan nceki dersimizde de yaamn, lme kar srekli bir
savam olduunu belirtmitik. Belirli bir tr, bitki ya da hayvan
trn ele alalm. Bu tr oluturan bireylerin her biri, sras
gelince, kanlmaz olarak, lr. Bununla birlikte tr, kendini
srdrr ve oalr. Birey lsnde stn gelen yaamdr.
Yaam canl-olmayan zerinde bir kazan, bir baar olduuna
Halk Kitapl
sayfa: 0115
Georges POLITZER
gre; bir bireyin lm ve ayrp dalmas bir gerileme, geri

ekilme, sttekinden alttakine, yeniden eskiye doru bir dntr
diyebiliriz. Buna karlk, trn genel gelimesi, yeninin eski
zerinde baars, altta-kinden sttekine doru bir ilerlemedir. u
halde yaam ve lm, sonsuz bir ekilde kendini koyan ve
zlen bir elikinin iki yndr. Doa, bylece, dnr, her
zaman ayn, bununla birlikte her zaman yeni.67
Matematik de, hem de en basit dzeyinde, kartlar yasasna
daha az bal deildir. Elementer cebirde, (a-b) karmas (-b+a)
toplamasdr. Bu kartlarn birlii, "toplama toplamadr, karma
da karmadr" diyen saduyuya aykr grnmyor mu?
Saduyunun hakk var ama ksmen: cebir ilemi, hem kendisi,
hem de kartdr. Matematik dnce, evrenin yasalarndan
kaamaz ve matematik dnce de evren gibi, ancak diyalektik
olduu lde geliir. Engels, diyalektik asndan incelenmi
matematie ok dikkate deer sayfalar ayrd.68
b) Toplumda.
Toplumsal gerei oluturan btn sreler de, ayn ekilde,
elikilerle aklanrlar. Ve hepsinden nce toplumun kendi
oluumu. Gerein nitel bakmdan yeni bir yn olarak, insan
toplumu, aslnda, doa ile bugnk insandan ok, st-maymunlara
yakn olan uzak atalarmz arasndaki savamn rndr. Bu
savamn somut ierii, ayn zamanda, hem doay dntren
hem de insanlar dntren, emek oldu ve olmakta devam eder.
Toplumlarn kkeninde, atalarmz, varlklarn srdrme savamnda biraraya toplayan emek vardr. Hayvandan insana nitel
geii gerekletiren, emektir. Marx, toplumu yaratan kartlarn
savam olarak emein kesin roln bulmakla, pek byk nemi
ve deeri olan bir bulu yapt; genel teorisi tarihsel materyalizm
olan toplumlar bilimini kurdu. Emek (insan ve doann birlii, ama
kartlar olarak birlii) konusunda, toplumlarn bu ana elikisi
konusunda, Doann Diyalektiinden "Maymundan nsana Geite
Emein Rol" adl esiz blm okumak ok yararl olacaktr.69
Ama eliki orada durmaz. lkel komnden sosyalist topluma,
komnist topluma kadar tarihin devindiricisi elikidir ve tarihsel
Halk Kitapl
sayfa: 0116
Georges POLITZER
materyalizme ayrlm olan dersler, bu hareketi daha yakndan

tahlil edecektir. Yeni retici gler ile eski retim ilikileri
arasndaki temel eliki. Belli bir andan balayarak da snflar
arasndaki eliki, yani snflarn savam. Smrc snflar ile
smrlen snf arasndaki savam byk kartlar yasasnn,
bellibal, nemli bir yndr. Snf savamnn roln, hatta
varln yadsyabilmek iindir ki, marksizm kalpazan Blum,
diyalektik materyalizmi (yani dorudan doruya kartlarn
savamn) reddetti.
Belirli bir toplumsal dzeni alrsak, grrz ki, o da, ayn ekilde,
bir temel eliki ve gelimekte olan ikincil elikilerle aklanr.
retim aralarna sahip olan kapitalist burjuvazi ile proletarya
arasnda eliki olmakszn, kapitalizm olmaz. Bu kapitalizm,
duraan deildir, dnr: bylece ilk dnemin kapitalizmi, yani
rekabeti kapitalizm, ikinci bir dneme, tekelci kapitalizme
dnr - rekabet gerekte, en gl kapitalistlerin zaferini salar
ve ite o zaman rekabetten ortaya kan, ama onu aan tekelci
kapitalizm haline gelir. Rekabet, kendi kartna dnr.
Kapitalizmi oluturan elikilerin derinletirilmi tahlilini Marx'n
Kapitalinde bulabileceksiniz.
II. UZLAMAZ KAKITLIK VE ELK
Sk sk u soru sorulur: "Kapitalizm, burjuvazinin karlar ile
proletaryann karlarnn ortadan kaldrlamaz bir ekilde birbirine
kar olduklar bir smr dzeni olduuna gre, i elikisiz
kapitalizm olamaz. Ama sosyalizm btn elikilerin sonu
olmayacak mdr?" Buna u yant vermek gerekir: "Sosyalizm,
byk eliki yasasnn dnda kalamaz. Toplum varolduka, bu
toplumu oluturan elikiler de vardr."
Kapitalizmin sonunun, elikinin de sonu olduu yanlsamas
uzlamaz kartlk (antagonizm) ile elikiyi birbirine
kartrmaktan ileri gelir. Oysa uzlamaz kartlk ancak zel bir
durumdur, elikinin bir andr: her uzlamaz kartlk elikidir,
ama her eliki uzlamaz kartlk deildir.
Halk Kitapl
sayfa: 0117
Georges POLITZER
Elbette ki, son derece kk bir arsenik dozu ile organizmamz

arasnda eliki vardr; ama eer vcuta emilen arsenik dozu
ok yetersiz kalrsa, eliki, uzlamaz kartla varamayacaktr.
Dozu artrnz, ite o zaman uzlamaz kartlktr: yani iddetli,
organizma iin lmcl olan kartla varan eliki. Ayn ekilde,
kapitalist toplumun barnda da, her zaman, birarada bulunan
kartlarn savam vardr: burjuvazi-proletarya savam.
"... Ama iki snf arasndaki eliki, belirli bir aamaya kadar
geliince, ak bir uzlamaz kartlk biimini alr ve devrime
dnr."70
Uzlamaz kartlk, elikinin ancak bir andr. Emperyalist
devletler arasndaki sava, onlar srekli olarak kar karya
getiren savamn en kesin andr. O halde elikiyi btn
gelimesi iinde deerlendirmeyi bilmek gerekir. rnein, snflar
arasndaki eliki, ilkel komnn barnda i-blmnden
domutur; bu aamada toplumsal iler arasnda ayrm, vard
(av, balklk, hayvan yetitirme); ama bu ayrm, snflarn
douuna gtrd zaman, savam gelitirdi, savam,
devrimci dnemde uzlamaz kartlk haline geldi.
O halde, sosyalizmde olan nedir? Burjuva smrnn tasfiyesi,
snflar arasndaki uzlamaz kartl ortadan kaldrr. Bununla
birlikte btn bir dnem sresince ii snf ile kyller arasnda,
kent ile ky arasnda ve ayn ekilde kol emei ile kafa emei
arasndaki ayrmlar devam eder. Uzlamaz kart olmayan bu
aynmlar, gene de yenilmesi gereken elikilerdir, nk insan,
gelecein snfsz toplumunda, bugnk toplumda farkl bireyler
arasnda paylalan ok eitli eylemlerde bulunmak yeteneine
sahip olacaktr; ve nk, zellikle kol emei ile kafa emei
arasndaki eliki, daha st bir birlikte zlecektir. Politeknik
eitim, her bireyi, ayn zamanda hem tekniki, hem de bilgin
yapan bu birliin koullarn yaratr.
O halde grlyor ki, burjuvazi ile proletarya arasndaki uzlamaz
kartln sonu, elikilerin sonu anlamna gelmez. Lenin, bu
konuda Buharin'i eletirirken, "Uzlamaz kartlk ile eliki
Halk Kitapl
sayfa: 0118
Georges POLITZER
tamamen farkldr" diyor. "Sosyalizmde uzlamaz kartlklar

yokolur, ama elikiler vardr."71
Gerekte, ilerlemenin devindiricisi eliki olmadan ilerleme nasl
olabilirdi? "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar" adl
incelemesinde, Stalin, sosyalizmden komnizme aamal geiin,
ancak (sosyalist toplumda) mevcut sosyalist mlkiyetin iki biimi
arasnda: kolhoz mlkiyeti yani az ya da ok byklkte bir
grubun sosyalist mlkiyeti ile ulusal mlkiyet, yani tm toplumun
ortaklaa mlkiyeti (rnein fabrikalar) arasndaki elikinin
zlmesi ile olanakl olacan aklyor.72
Bununla birlikte, sosyalist toplumda, elikiler, atmalar halinde,
uzlamaz kartlklar halinde evrim gstermezler, nk, bu
toplumun yelerinin karlar, dayanma halindedir ve nk bu
toplum, marksist bilimle, elikiler bilimiyle silahlanm bir parti
tarafndan ynetilmektedir: bylece elikilerin zlmesi
bunalmsz gerekletirilir. Ama bu elikiler, bu yzden daha az
verimli deildir, nk topluma ilerleme olanan salarlar.
Ayn ekilde, sovyet insannn yaamnda eletiri ve zeletirinin
genel pratii, elikilerin uzlamaz kartlk olmadan gelimesinin
en ar rneklerinden birini oluturur. Malenkov, "Davamz ileri
gtrmek iin, olumsuz olaylara kar bir savam yrtmek,
partinin ve btn sovyet insanlarnn dikkatini, almalanmzdaki
yanllk ve kusurlarn tasfiyesine doru yneltmek gerekir."
diyordu.
Eletiri, milyonlarca emekinin, lkenin efendilerinin iidir.
"Aadan gelen eletiri daha geniledike, halkmzn yaratc
gleri ve enerjisi daha tam olarak kendini gsterecek ve lkenin
efendileri olduklar duygusu ynlar daha gl bir ekilde
etkileyecek."73
Malenkov, byle bir eletiri ile dzeltilecek yanllarn rneklerini
veriyor: baz iyerlerinde hammaddelerin arur edilmesi; baz
kolhozlarda zaman kayb; ya da kapitalist kuatma gereine
gerei kadar nem verilmemesi; ya da baz rgtlere ya da baz
militanlara emanet edilen grevlerin yeterince denetlenmemesi.
Halk Kitapl
sayfa: 0119
Georges POLITZER
Malenkov, "Btn namuslu sovyet insanlarnn, rgtlerin ve

ynetimlerin almalarndaki yetersizlikleri cesaretle ve
ekinmeden eletirebilmelerini salayacak koullar yaratmak
kesin olarak partinin iidir. Meclisler, militan toplantlar, btn
rgtlerin oturum ve konferanslar fiil olarak, yetersizliklerin
cesurca ve iddetle eletirildikleri geni bir krs olmaldr."74
Ynlarn bu eletirisinin, kartlarn savamnn bir yn olduu
aktr, nk, sosyalist toplumun ilerlemesine engel olan
yanllarn ve kalntlarn giderilmesine olanak salar; ama bu
eletiri, kardee bir eletiridir, nk, karlar ayn olan
insanlarn eseridir.
Partinin kendi iinde bile, fikir savam, kartlarn savam,
kartlarn savamnn zel bir ifadesidir. Bu savam, marksistleninist-stalinci partiye, almasn durmadan dzeltme olanan
salayan, ama uzlamaz kartla vararak yozlamayan bir
savamdr. Bu savam, uzlamaz kartlk halini alrsa, o zaman
parti, iinde bulunan ve burjuvazinin ajanlar olarak i gren
dmanlara kar savayor demektir: Komnist (Bolevik)
Partisinin, Trotski, Buharin ya da Beria'ya kar savam gibi.
III. KARITLARIN SAVAIMI, DNCENN DEVNDRCS
elikiler yasas, doada ve toplumda bu kadar byk bir rol
oynadna gre, ayn zamanda hem toplumsal hem de doal
varlk olan insann dncesinin de, ayn ekilde kartlar
yasasna bal olduunu anlamak kolaydr. Zaten biz de daha
nce, drdnc derste, dncenin diyalektik niteliini grdk.
Bu, bizi artmayacaktr. Materyalistler olarak biz, dnceyi
evrensel oluun bir an olarak alyoruz; o halde, diyalektiin
yasalar, gerein tm zerinde olduu gibi dnce zerinde
de hkm srer. Dncenin diyalektii, znde dnyann
diyalektii ile ayn niteliktedir; o halde onun da temel yasas
elikidir. Bunun iin Lenin yle yazyor:
"Bilme bir sretir; dnce bir sre araclyla, snrsz ve
sonsuz olarak nesneye yaklar. Doann insan dncesindeki
Halk Kitapl
sayfa: 0120
Georges POLITZER
yanss, 'l' bir biimde deil, 'soyut olarak' deil, hareketsiz

deil, ELKSZ DEL, ama hareketin, elikilerin douunun
ve
onlarn
zlnn
SONSUZ
SREC
iinde
anlalmaldr."75
Bylece, duyumdan kavrama nitel gei (bundan drdnc
derste szetmitik) eliki tarafndan yaplan bir harekettir:
duyum, aslnda, gerein tekil, snrl bir grnmn yanstr;
kavram evrenseli olumlamak zere bu tekil grnm yadsr,76
nesnenin btnln ifade etmek iin duyumun snrlamalarn
aar. Bu anlamda, kavram, duyumun yadsnmasdr (rnein:
dalgann ve zerrelerin birlii olarak n bilimsel kavram, k
duyumunu, yani bize n varln bildiren, ama onun ne
olduunu sylemeyen duyumu yadsr). Ama kavram, duyumun
yadsnmas (bilmenin bu alt dzeyine kar savam ile)
hazrlanm olan kavram, karlk olarak duyum zerinde etki
yapar. Onu yadsdktan sonra, ona, kendi kendini yeni bir gle
olumlamak yollarn verir, nk anlalan daha iyi alglanr.77
"Deneyimlerimiz, algladmz eylerin kolayca anlalmadn,
yalnzca, anlalan eylerin daha derinden alglanabildiini
gstermitir."78
Bylece, duyum ve kavram, kavram ve duyum, birbirlerini, aralarnda etkileyen, her ne kadar her biri teki tarafndan kuvvetlendirilirse de her biri tekine kar kendini dorulayan kartlarn birliini
olutururlar (duyumun kendisini aydnlatan kavrama gereksinmesi
vardr ve kavramn dakendisine dayanak noktas olan duyuma
gereksinmesi vardr).
Dnceye zg daha eitli sreleri ele alabilirdik ve bunlarda
kartlar yasasn bulabilirdik. Bylece, her dncenin mutlak
olarak bavurmak zorunda olduu tahlil ve sentez, metafiziki
tarafndan birbirine kar kabul edilirler, elbette ki birbirine
kardrlar, ama bu, birbirinden ayrlmaz iki srecin kartldr.
Tahlil ve sentez, birbirlerini ierirler. Gerekten tahlil etmek, bir
btnn ksmlarn bulmaktr; ama ksmlar, ancak bir btnn
ksmlar olan ksmlardr, "kendinde ksm" yoktur: demek ki,
Halk Kitapl
sayfa: 0121
Georges POLITZER
btn, ksmlarn gsterir, tahlil ve sentez her ne kadar biri

tekinin tersi ise de, her biri teki tarafndan belirlenir.
Ayn ekilde, teori ve pratik, diyalektik karlkl etkilemede, iki
kart gtr: onlar birbirlerini etkiler ve birbirlerini verimli klarlar.
Dnce diyalektik olduu iindir ki, dnyann (doann ve
toplumun) diyalektiini kavrayabilir. Nesnel dnyann onu ayakta
tutan ve onu besleyen elikileri dncede yansrlar ve bylece
yaratlan dncenin hareketi de, gerein btn teki ynleri
gibi bizzat diyalektiktir.
elikileri iyi bilmeyen bir dnce, gerein zn karmaya
yardm eder. En kaba nesnenin basit tanm zaten bir elikinin
ifadesidir. "Gl bir iektir" dediim zaman, gl kendinden baka
bir ey yapyorum, onu iekler snf iine yerletiriyorum
demektir. te bu, diyalektik dncenin bir balangcdr; nk
bu sade bir glden balayarak, yaklaa yaklaa btn evreni
bulacam (biliyoruz ki her ey birbirine baldr). Diyalektik
olmayan bir dnce "gl gldr" demekle yetinecektir, bu deyim
doa hakknda, gln nitelii hakknda hibir ey retmez.
Bu durum, bazan da bir gln bir gl olduunu, bir araba
olmadn anmsamakta yarar oluuna engel olamaz. lke olarak
zdelik ilkesine (a, a'dr; a, a-olmayan deildir) sahip olan basit
mantk, yani diyalektik olmayan mantk, yanl deildir. Basit bir
ekilde o, ksmidir, eyleri grnd gibi, yzeysel grnyle
ifade eder. "Su, sudur", "burjuvazi, burjuvazidir" der. Diyalektik
mantk, kalml grnn tesinde i hareketi, elikiyi yakalar.
Diyalektik mantk, suyun, sudan hidrojene ve oksijene
geebilmesini aklayan elikileri kendi iinde tadn bulup
ortaya koyar. Ayn ekilde, diyalektik mantk, burjuvaziyi,
proletaryann muhalifi, onun kart olarak tanmlar, ayn
zamanda, onu, kendisini oluturan elerin eitlilii iinde
tanmlar (der ki: kendine zde snf olarak burjuvazi, burjuvazidir,
ama, bir ulusal olmayan ve bir de ulusal olan burjuvazi vardr ki,
bir noktaya kadar bunlar eliik karlara sahiptirler).
Halk Kitapl
sayfa: 0122
Georges POLITZER
Bu demektir ki, formel mantk ya da eliki olmayan mantk

denen zdelik mant, yeterli olmasa da gereklidir. Bunu
bilmemek ya da alaya almak, geree srt evirmektir. rnek:
Jules Moch, Confrontations''da ("Karlatrmalar"da) "Bugnk
dzende iki snf -kapitalizm ve proletarya- kar karya
bulunmaktadrlar." diye yazyor.
Sama bir sz. Proletaryann bir snf olduu gerektir;
proletaryann dman olan snf burjuvazidir, kapitalizm deil;
kapitalizm bir toplumsal dzendir. Yazar, ayn sradan olmayan
gerekleri, ayn kategori iinde sralyor. Bir snf bir snftr,
toplumsal bir dzen, toplumsal bir dzendir. Birini teki diye
almak, kullanlan terimlerin belirlenmesini isteyen en basit
manta saygszlk etmek demektir. Ve bundan dolay, hibir
ekilde byle bir karkla izin vermeyen, ama zdelii,
gerein bir yn olarak, sahtekarlk yapmadan grmezlikten,
bilmezlikten gelinemeyecek bir yn olarak kabul eden diyalektik
manta hakarettir. Diyalektik eliki, herhangi bir eyi herhangi
bir eyin karsna koymaz; diyalektik elikiye gre, bir kedi,
ilknce bir kedidir, her ne kadar bu, bir kedinin ne olduunu
aklamaya yeterli deilse de.
Jules Moch'un serveni, bir baka ynden reticidir: o,
diyalektii, kartlarn savamn kabul etmemenin, en yksek
akmn mantn kabul etmemeye gtrdn gsterir. Siyasal
nedenler yznden bilimle aralar ak olduu iin bilim
kalpazanlarnn saduyuyla da aralar yoktur.
YOKLAMA SORULARI
1. i hareketlerinin blcleri, kartlarn savamnn varln
niin yadsrlar?
2. Kesin bir rnekle, her elikinin uzlamaz kartlk olmadn
gsteriniz.
3. zeletiri, ne bakmdan kartlarn savamdr?
Halk Kitapl
sayfa: 0123
Georges POLITZER
YEDNC DERS
DYALEKTN DRDNC ZGS KARITLARIN
SAVAIMI (III)
I.
elikinin zgl nitelii.
II.
Evrensel ve zgl birbirinden ayrlmazlar.
III.
Ba eliki, ikincil eliki.
IV.
elikinin bata gelen yn, ikincil yn.
V.
eliki zerine genel sonular. Prudonculua kar

marksizm.
I. ELKNN ZGL NTEL

elikinin mutlak evrensellii, somut elikilerin sonsuz
zenginliini bize unutturmamaldr. Byk kartlar yasas, kendi
gerei iinde ok eitli biimler alan bir grngnn genel
ifadesidir. yi bir diyalektiki, kartlarn savamnn evrenselliini,
her hareketin ilkesi olarak dorulamakla yetinmez. Bu yasann,
gerein saysz nitel ynlerine gre nasl zgletiini, bu
yasann nasl zelletiini gsterir.
"Maddenin hareketinin her biimi gzden geirilirken, hareketin
dier biimleriyle olan ortak noktalan dikkate alnmaldr. Ama asl
nemli olan ve eyler zerine bilgimizin temelini oluturan,
maddenin hareketinin zel noktalarn hesaba katmamz gerei,
Halk Kitapl
sayfa: 0124
Georges POLITZER
yani hareketin bir biimi ile teki biimleri arasndaki nitelik

farkdr. Ancak bunu hesaba katmakla, eyler arasndaki
ayrlklar farkedebiliriz. Hareketin herhangi bir biimi, iinde,
kendi zel elikisini tar. Bu zel eliki, o eyi btn teki
eylerden ayran zel nitelii oluturur. te bu, i nedendir, ve
buna, eyleri birbirinden farkl yapan, eitliliin esasdr da
diyebiliriz."79
Bir baka deyile, kartlarn savamnn evrenselliini
dorulamak yetmez. Bilim, teori ile pratiin birliidir ve kartlarn
evrensel yasas her zaman somut biimde, yaamn zellikleriyle
kendini ortaya koyar. Bir yumurtaya gerekli scakl verin,
bylece, yumurtann karakteristik i elikisine, civcivin
yumurtadan kna kadar gelime olanan salam
olursunuz. Ayn nicelikte snn bir litre suya uygulanmas, suya
zg apayr sonularn olumasna neden olacaktr. Gerein her
ynnn kendi zel hareketi, yani kendi zel elikileri vardr.
Herhangi bir ey, herhangi bir ey haline deimez. yle bir
sava, yle bir bara evrilir; u ya da bu gelime zellikleri
olan u ya da bu kapitalizm, kendisinin de u ya da bu zellikleri
olan bir sosyalist dzene yerini brakacaktr: ite, eskinin yeninin
iinde kendini barndrmasnn anlam budur. Bylece, bir
yandan, yeni bir toplumsal dzen, gemii btnyle silip sprr
demek yanltr, ama te yandan eski ile yeni arasnda hibir
"sentez", hibir uzlama olanakl deildir. nk yeni, ancak
eskiye kar kendini ortaya koyar. Kartlarn "birbirini gemesi",
onlarn sentezi anlamna deil, birinin teki zerindeki, yeninin
eski zerindeki zaferi anlamna gelir.
Maddi hareketin her bir evresinin zgl niteliidir ki, fizikten
biyolojiye, biyolojiden insan bilimlerine kadar bilimlerin eitliliini
aklar. Her bilim kendi zel konusunun zgl elikilerini ortaya
karmal ve anlamaldr. Bunun iindir ki, elektriin kendi zel
yasalar vardr; en genel enerji yasalan (elektrik de enerjinin bir
biimidir) elektrii belirlemeye yetmezler: "elektrik" olaynn
elektrik olay olarak diyalektik tahlilini de gerekletirmek gerekir.
Ama yle olur ki, belirli bir miktarda elektrik, kimyasal tepkimeleri
Halk Kitapl
sayfa: 0125
Georges POLITZER
balatr: o zaman kendi zgl yasalaryla yeni bir konunun

karsnda bulunuruz. Ayn ey, kimyadan biyolojiye, biyolojiden
ekonomi politie vb. getiimizde de karmza kar. Elbette ki,
gerein btn anlar bir birlik olutururlar, ama bu yzden
farkllam olmalar ve birbirine evrilemez olmalar ortadan
kalkmaz.
Bu yalnzca bilimlerin btn iin deerli deildir. Ayn ve tek bir
bilimin iinde de zgl elikileri incelemek gereini buluruz.
rnein, atomun zgl hareketleri vardr; fiziki, grlebilen
cisimlerin hareketinden (den bir bilye) atomun hareketlerine
getii zaman, dalgalar mekaniinin konusu olan yeni yasalar
ortaya kar.
Diyalektik, onun hareketini anlamak iin kendi konusunun
kalbna smsk uyar. Bunun iindir ki, baka bir rnek seersek,
sanat, (her ne kadar dnyay yansttna gre, sanat da, bir
bilme arac ise de) tekilerin, zellikle bilimin yerine konmayan bir
eylem biimidir. O halde baka alanlarda olduu gibi bu alanda
da zgl elikiler vardr, ve sanat, bu elikileri zd
lde diyalektikidir; eer elikileri zemiyorsa sanat
deildir. Byk eletirici Bielinski yle yazyordu:
"Ne kadar gzel fikirlerle dolu olursa olsun, ann sorunlarn ne
kadar byk bir gle yantlarsa yantlasn, eer bir iir, iiriyet
tamyorsa, ne gzel fikirler, ne de herhangi bir sorun ierebilir
ve onda bulabileceimiz, ancak ok kt sunulmu iyi niyetten
baka bir ey deildir."80
Bilim, gerei kavramlar araclyla ifade ettii halde, sanat,
gerei byk bir heyecan gcyle bezenmi tipik imgelerle ifade
eder. Elbette ki, eer sanat (air, ressam, mzisyen) kendini ilk
duyumlarnn stnde tutma ve izlenimlerini genelletirme yeteneindeyse, sanat ancak amacna ulaabilir. Ama eer sanat
yapt, sanatnn fikrine uygun imgeleri bulamazsa, baarszla
urar.
Lenin'in byk deeri, zellikle, kapitalizmin marksist tahliline
dayanarak, kapitalizmin emperyalist aamasndaki zgl eliki-
Halk Kitapl
sayfa: 0126
Georges POLITZER
lerini (zellikle: eitli kapitalist lkelerin eit olmayan bir ekilde

gelimelerini, daha byk zenginlik salam olanlarla tekiler
arasndaki amansz savamn bundan ileri geldiini)
bulmasndadr. Lenin bu elikilerin, sava kanlmaz kldn,
kleletirilmi halklarn ulusal hareketinin destekledii dnya
proletaryasnn devrimci hareketinin, bu koullar altnda
kapitalizm zincirini en zayf noktasndan koparabileceini
gsterdi. Ve bylece, Lenin, sosyalist devrimin nce, bir ya da
birka lkede zafere ulaacan nceden grebildi.
SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnda. Stalin, ekonomi
yasalarnn nesnel zelliklerini gsterirken, ekonomik yasalarn bu
zgl nitelii zerinde, kalc olmama nitelii zerinde de durdu:
"Ekonomi politiin kendine zg bir zellii, onun yasalarnn,
doa yasalarnn tersine, srekli olmaylardr; bunlarn ou, hi
olmazsa bir tarih dnemi boyunca etkili kalrlar, sonra da yerlerini
baka yasalara brakrlar. Yokolmaz-lar, ancak yeni ekonomik
koullarn sonucu olarak glerini yitirirler ve onlar da insanlarn
iradesi ile yaratlm bulunmayan, ve ama yeni ekonomik
koullarn temeli zerinde ortaya kan yeni yasalara yerlerini
brakmak zere sahneden ekilirler."81
Bunun iindir ki, deer yasas, meta retimi ile birlikte ortaya kt:
bu yasa, meta retiminin zgl yasasdr ve onunla birlikte
ortadan kalkacaktr. Kapitalizmin zgl yasas art-deer
yasasdr, nk bu yasa kapitalist retimin esas izgilerini
belirler. Ama bu yasa, btn sonularnn gelitii tekelci
kapitalizm srecinde, kapitalizmin bugnk aamasn
nitelendirmeye elbette yetmez: bu yasa ok genel kalr ve onun
iin Stalin, bugnk kapitalizmin zgl yasasn yani azami kr
yasasn ortaya koydu.82
Ancak gerein belirli bir ynnn titizlikle incelenmesi, bizi,
dogmatizmden, yani tek biimli, deimez bir evrenin eitli
durumlara mekanik olarak uygulanmasndan koruyabilir. te
bunun iindir ki, Lenin, devrimcilere, her durumda, her koulda
kafalarn altrmay tlyordu. Gerek marksist, marksizmin
klasiklerini ezbere bilen, btn problemleri birka zm-tipiyle
Halk Kitapl
sayfa: 0127
Georges POLITZER
zebileceini sanan kimse deildir, her sorunu, onun zm

iin gerekli verilerin hibirini ihmal etmeden somut olarak ortaya
koyma yeteneinde bir tahlilcidir.
"Bir nesneyi gerekten tanmak iin, onun btn ynlerini, btn
ilikilerini ve 'araclar' kucaklamak, incelemek gerekir. Hibir
zaman buna tam olarak eriemeyeceiz, ama nesneleri btn
ynleriyle dikkate almakla kendimizi ykml tutarak
yanlglardan ve katlktan saknacaz."83
Dogmac, genel bilgilerle yetinir. rnein, sendika tarafndan
verilmi bir slogan varsa, dogmac bu slogan kendi i yerinin her
bir atelyesine, doru olarak uygunlatrmaya almaz. Ayn
ekilde, emekilerin her bir kategorisine zg istemleri hesaba
katmasn bilmez.
Bu emacln daima kt sonular vardr, nk militanlar,
emeki ynlarndan koparr. Bunun iindir ki, Direnii,
Gnlllerin ve etecilerin silahl savam haline indirgemek,
onu yanl gstermek, zgl niteliini ihmal etmektir: Direni, ii
snfnn ve onun partisinin nclnde, Fransz halknn,
yurtseverce sava oldu. Direniin bu zgl niteliini iyi bilmeyen
kimse, onun eitli ynlerini (Gnlllerin ve etecilerin savam
olan nemli yn de dahil) doru olarak deerlendiremez.
Ayn ekilde, Stalin'in de SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik
Sorunlar'nda gsterdii gibi, dnya bar hareketinin amac, hi
de komnizmi kurmak deildir. Bu hareketin z, onun kendine
zg yasas, komnizmin dostu ya da dman milyonlarca basit
insan, bar kurtarmak iin biraraya toplamaktr; onun amac,
zellikle Fransa'da proletarya devrimi deildir. Sava
politikasndan bir mzakereler politikasna geitir. "Sava
politikas-bar politikas" elikisi baka eydir, "kapitalizmsosyalizm" elikisi (her ne kadar emperyalist kapitalizm, sava
politikasnn sorumlusu ise de) baka ey.
"eliki zerine" adl incelemesinde, Mao etung, "nitel
bakmdan farkl elikileri", "nitel bakmdan farkl yntemlerle"
zmek zorunluluu zerinde srar ediyor. yle diyor:
Halk Kitapl
sayfa: 0128
Georges POLITZER
"rnein, proletarya ile burjuvazi arasndaki eliki, sosyalist

devrim yntemi ile; byk halk kitleleri ile feodal sistem
arasndaki eliki, demokratik devrim yntemi ile; smrgeler ile
emperyalizm arasndaki eliki, ulusal devrimci sava yntemi ile;
sosyalist toplumda ii snf ile kyllk arasndaki eliki,
tarmn kolektifletirilmesi ve makineleme yntemi ile; sosyalist
bir parti iindeki eliki, eletiri ve zeletiri yntemi ile; toplum ile
doa arasndaki eliki, retici glerin gelitirilmesi yntemi ile
zlr. Sreler deiir, eski sreler ve eski elikiler kaybolur,
yeni sreler ve yeni elikiler ortaya kar ve buna uygun olarak
elikileri zme yntemleri deiir. Rusya'daki, ubat Devrimi ile
Ekim Devriminin zd elikiler arasnda temel bir ayrlk
olduu gibi, bunlar zme yntemleri arasnda da ayrlk
vardr.84 Farkl elikileri zmek iin farkl yntemler kullanmak,
marksistlerin sk skya gzetmek zorunda olduklar bir ilkedir."85
Bu gzlemlerin, baka pratik sonular arasnda, devrimci partinin
eylemiyle ilgili u sonular da vardr:
a)
Devrimci parti, hareketin yntemi gibi bilimsel grevini,
ancak, her militan, dorudan doruya kendisine den grevleri
saptamak ve zmek iin btn gcn harcarsa, ancak eer her
parti rgt, en kk rgt birimine kadar, zgl olarak kendisine ait olan grevleri (iyerindeki, blgesindeki, mahallesindeki
ileri) saptamak ve zme balamak iin btn gcn
kullanrsa, yerine getirebilir. Her militan, bir beyindir; her bir yerel
rgt birimi, i grmeden nce dnen bir kolektiftir.
b)
Parti, ynetim gibi bilimsel bir grevini, ancak, sentezi,
partinin dzenli organlarnda, partinin tm tarafndanyaplmak
zere, her militan, her rgt birimi, kendi deneyim payn, kendi
zgl deneyimini partiye getirdii takdirde yerine getirebilir.
Sovyetler Birlii Komnist Partisinin tz, her komnistin,
partisine her zaman gerei sylemesini zorunlu klar.86 Her
militann, her rgt biriminin deneyimi, gerekten de yeri
doldurulmaz bir eydir, nk rnein, bir kyn genlerinin
istemlerini, eer lkenin genlerinin bunlardan haberi yoksa,
partiye kim tantacaktr?
Halk Kitapl
sayfa: 0129
Georges POLITZER
c)
Parti, bilimsel ynetim grevini, ancak parti yeleri,
emeki ynlar ile en sk ilikiler iinde bulunurlarsa, eer parti
yeleri gerekten herkesin tand ve benimsedii kimselerse,
yerine getirebilir. Eer yeler, emeki ynlar ile, sk ilikiyi her
zaman srdrmezlerse, halkn her tabakasna zg sorunlar
nasl bilebilirler, ve belirli bir dnemin bu zgl elikilerini nasl
zebilirler?
Bu gerekleri ihmal eden bir parti, geleceini tehlikeye drr:
hareketin ynetimini kaybeder.
II. EVRENSEL VE ZGL BRBRNDEN AYRILMAZLAR
Somut elikilerin zgl niteliini incelemek zorunluluu zerinde
srar ettik. Ama, uras aktr ki, eer bu inceleme, zgln
mutlak deil, ama bantl olduunu ve eer onu evrenselden
ayrrsak hibir anlam tamayacan bize unutturursa, diyalektik
btn niteliini yitirir.
Bir rnek: bu dersimizin birinci blmnde dedik ki, kapitalizmin
bir zgl yasas (art-deer yasas), bir de bugnk kapitalizmin
zgl yasas (azami kr yasas) vardr. Ama, bu, ok da genel bir
yasann, insan toplumunun varoluundan beri ileyen ve eitli
toplumsal dzenler boyunca yrrlkte olan yasann, Stalin'in
Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm'de, SSCB'de
Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar 'nda, anmsatt gibi, retim
ilikileri ile retici gler arasndaki zorunlu uygunluk yasasn
ortadan kaldrmaz.
u halde, iyi bir diyalektik tahlil, u ya da bu srecin zgl
niteliini yakalar, ama bu, ancak, diyalektik tahlil, bu sreci, onun
varln koullandran hareketin btnnden yaltmadnda
olanakldr (diyalektiin birinci izgisine baknz). zgl, ancak
evrensele bantl olarak kendi deerini alr. zgl ve evrensel
birbirinden ayrlmazlar.87
"zgl, evrensele bal olduundan, yalnzca elikinin zgll
deil, elikinin evrensellii de her eyin iinde vardr ve dolay-
Halk Kitapl
sayfa: 0130
Georges POLITZER
syla evrensellik de zglln iinde vardr. Bylece belli bir

nesneyi incelerken bu iki grn ve i balantlarn bulmaya,
nesnedeki evrensellii ve zgll, ikisini de, i balantlaryla
ortaya karmaya ve bu nesnenin, dier nesneler ile bantlarn
anlamaya almalyz. Stalin, Leninizmin lkeleri adl yaptnda,
leninizmin tarihsel kklerini aklarken, leninizmin doduu
uluslararas durumu, kapitalizmi, emperyalizm koullar altnda en
u noktaya ulam eitli elikilerle birlikte tahlil etmi ve bu
elikilerin sosyalist dnm nasl kanlmaz hale getirdiini,
kapitalizmin kmesi iin uygun koullar nasl yarattn
incelemitir. Btn bunlarn yansra, Rusya'nn leni-nizmin
anayurdu oluunun nedenlerini, arlk Rusyas'nn emperyalizmin
btn elikilerini nasl temsil ettiini ve Rus emekilerinin nc
roln de ayr ayr tahlil etmitir. Stalin bu yolla, emperyalizmde
elikilerin genelliini tahlil etmi, leninizmin, emperyalizm
dneminin marksizmi olduunu gstermi ve genel emperyalizm
elikisi iinde arlk Rusyas emperyalizminin zglln tahlil
etmi; Rusya'nn, proleter devriminin teori ve taktiinin yurdu
olmasnn nedenini gstermi ve byle bir zgllkte elikinin
evrenselliinin nasl olup da bulunduunu aklamtr. Sta-lin'in
yapt bu eit bir tahlil, elikinin zgll ve evrensellii ile i
balarn anlamamza yardm eder."88
Metafiziki, zgln ve evrenselin bu birliini korumay bilmez.
zgl evrensele feda eder, (rnein bir Platon'un soyut
rasyonalizminin yapt budur, Platon'a gre somut deneyim
horgrlecek bir eydir) ya da evrenseli zgle feda eder (o
zaman da btn genel fikirleri kabul etmeyi reddeden ve kendisini
snrl bir uygulamacla mahkum eden ampirizm olur). Marksist
bilgi teorisi, byle tutumu, diyalek-tie-kar ve tekyanl bir tutum
sayar. Bilgi, gerekte, duyulabilirden, dar bir ereve iinde snrl
olan duyulabilirden hareket eder ve zgl bir durumu yanstr;
ama, pratikle, yeni bir gle gene duyulabilire dnmek zere
evrensele ular. rnein, fiziki, balangta, snrl bir sayda
deneysel olaylardan yararlanr; onlara dayanarak, yeni
deneyimlerle gerei derinden dntrme olanan salayan
yasay bulur. Bilginin iki aamas birbirlerinden ayrlmaz: bilgi
Halk Kitapl
sayfa: 0131
Georges POLITZER
zglden genele, genelden zgle gider; bu hareket hibir

zaman durmaz. Lenin, bu gidii, bir sarmal harekete benzetir:
arasz, duyguya ilikin bir deneyimden balyoruz, deer
yasasn bulmak iin, ilemi (rnein bir metan satn alnmasn)
tahlil ediyoruz, buradan somut deneyime dnp geliyoruz {sarmal
hareket); ama, deer yasasyla silahlanm olarak - balangta
bu deneyimin gzmzden kaan derindeki anlamn, anlam
olarak: u halde, srecin gelimesini nceden grebilir, sreci
snrlandrmaya ya da geniletmeye elverili koullar vb. ortaya
karabiliriz. Eer zglden hareket edilmezse evrensele
ulalamaz, karlk olarak da evrenselin kavranlmas da zgln
derinletirilmesine izin verir. Demek ki, sarmal hareket, ksr bir
gidi-geli deildir, gerein derinletirilmesidir. Marx, kendi
andaki kapitalizmin zgl elikilerini inceleyerek retim
ilikileri ile retici gler arasndaki evrensel uygunluk yasasn
buldu. Bununla, kapitalizmden nceki toplumsal dzenlerin zgl
elikilerini, bu elikiler evrensel uygunluk yasasndan ortaya
ktklarna gre, anlama olanan salad; ayn zamanda,
kapitalizmin kendisinin de daha sonraki hareketi iinde (tekelci
kapitalizm, emperyalizm) her zaman daha derin ve daha zgl bir
ekilde incelenmesini olanakl kld.
Sanat, tipik olana ulamaya gayret ederek, evrenseli tek olanda
ifade etmesini bildii lde byktr. Naziler tarafndan igal
edilmi olan Paris'in btn skntsn Eluard iki satrla, gnlk bir
"kk olay" araclyla ifade ediyor:
"Paris yor, Paris a
"Paris kestane yemiyor artk sokaklarda"89
Balzac ve Tolstoy'un kiileri iinde en baarl olanlar
zamanlarnn toplumunun esas izgilerini yanstrlar. G. Nikolayeva'nn roman Hasat, kahramanlarnn kiisel ve ailevi
tarihlerini dikkate deer bir ekilde, bir kolhozun ve sovyet
toplumunun tarihine balar; kitabn kahramanlarnn acsn
ektikleri kiisel elikiler, kolhozun ilerlemesini kstekleyen daha
geni elikilerin zld ayn hareket iinde zlrler; ve bu
Vassili ve Avdotya, kolhoz iinde gelecein gemie stn
Halk Kitapl
sayfa: 0132
Georges POLITZER
gelmesini salamak iin savam vererek kendilerinde de

gelecein gemii yenmesini salarlar.
Halklarn sevdikleri kahramanlar nitelendiren, bu evrensel olanla
tek olann derin birlii deil midir? Haziran 1917'de bir alayn
erleri Lenin'e yle yazyorlar:
"Yolda ve dost Lenin, anmsa ki, biz, bu alayn erleri, hepimiz bir
tek insan gibi, her yerde senin arkandan gitmeye hazrz, nk
senin fikirlerin gerekten kyllerin ve iilerin iradesinin
ifadesidir."
Ethel ve Julius Rosenberg btn dnyann basit insanlarnda
sevgi uyandrdlar, nk onlarn zverilerinin ycelii (gen
yalan, yaamlar, ocuklar, mutluluklar), insanlarn bara kar
duyduklar yenilmez akn en allak-bullak edici ifadesiydi.
III. BA ELK, KNCL ELK
zgl evrensele birletiren ban gcnn bilincine vardktan
sonra, ba eliki ile ikincil eliki arasndaki ilikileri daha ak
olarak greceiz. Gerekten, belli bir sre, basit bir sre
deildir; kesin olarak unun iin ki, bu sre, kendi zgl varln,
kendisini tme balayan birok nesnel koullara borludur.
Bundan, her srete, bir dizi elikinin yerald sonucu kar.
Ama bu elikiler arasnda, biri ba elikidir, srecin bandan
sonuna kadar varolan ve varl ve gelimesi, srecin niteliini ve
gidiini belirleyen elikidir. tekiler ikincil elikilerdir, ba
elikiye bal elikilerdir.
rnein kapitalist toplumun ba elikisi nedir? Besbelli ki,
proletarya ile burjuvazi arasndaki elikidir. Kapitalizm
varolduka bu eliki de vardr; ve mademki proletaryann zaferi
kapitalizmin lm saatini alar, son tahlilde, kapitalizmin kaderine
karar veren bu ba elikidir. Ama tarihsel sreci iinde ele alnan
kapitalist toplum, ba elikiye oranla ikincil olan baka elikiler
de tar. rnein: hkm srmekte olan burjuvazi ile yenilmi
feodalitenin kalntlar arasndaki eliki; emeki kyller (kk
Halk Kitapl
sayfa: 0133
Georges POLITZER
toprak sahipleri, ortaklar, gndelikiler) ile burjuvazi arasndaki

eliki; burjuvazi ile kk-burjuvazi arasndaki eliki; tekelci
burjuvazi ile tekelci-olmayan burjuvazi arasndaki eliki vb..
Kapitalizmin kendi tarihi iinde ortaya kan ve gelien btn
elikiler. Ve bu gelime dnya lsnde gerekletiine gre,
baka baka kapitalist lkeler arasndaki elikiyi, emperyalist
burjuvazi ile smrge halklar arasndaki elikiyi de dikkate
almak gerekir.
Btn bu elikiler yanyana sralanm durumda deillerdir.
Birbirleriyle iice girerler ve, diyalektiin birinci yasasna uygun
olarak, karlkl etki iinde bulunurlar. Peki bu aralarnda karlkl
etkileme ve etkilenmenin sonucu nedir? u: baz koullarda,
ikincil bir eliki yle bir nem kazanr ki, belli bir sre iin ba
eliki haline gelir, bu arada ba eliki ikinci plana geer (bu, hi
de onun etkisinin durduu anlamna gelmez). Ksacas, elikiler
donmu, kalplam deillerdir, yer deitirirler.
Bunun iindir ki, smrge lkelerde burjuvazi ile proletarya
arasndaki eliki, her ne kadar, bu eliki, bu lkelerde
sosyalizmin zaferi ile zlecei iin son tahlilde belirleyici eliki
ise de, gene de bir zaman iin ikinci plana geer. Birinci plana
geen, smrgeci emperyalizm ile smrgelemi ulus
(bamszlk uruna savam iin ulusal bir cephede birleen ii
snf, kyller, ulusal burjuvazi) arasndaki elikidir. Bu, hibir
ekilde, smrge lkenin iindeki snf savamlarn ortadan
kaldrmaz. (stelik smrge burjuvazisinin bir kanad, smrgeci
emperyalizmin su orta olduuna gre, hi kaldrmaz.) Ama acil
olarak zlecek eliki, emperyalizmin ortaya koyduu ve
bamszlk iin ulusal savala zlen elikidir.
SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar'nda Stalin, elikilerin
yer deitirmesi sorununu, bizim halkmz iin son derece de
nemli olan Almanya sorunu konusunda byk bir ustalkla
aydnlatr.
lkin, kapitalizmin, kendisi srdke srecek olan zgl i
elikiler, nesnel elikiler tadn anmsatr. elikiler,
burjuvaziyi, kendi glklerine emperyalist savata bir zm
Halk Kitapl
sayfa: 0134
Georges POLITZER
yolu aramaya iten elikilerdir. Bundan u sonu kar ki,

kanlmaz bir ekilde (yani zorunlu olarak) eitli kapitalist lkeler
birbirinin amansz rakipleridirler. Amerikan kapitalizminin teki
kapitalist lkeler zerindeki stnlnn, kapitalizmin iinde ve
ondan ayrlmaz ekilde mevcut olan elikilere bir son vereceini
sanmak bir yanlsamadr. Hibir Atlantik Pakt, SSCB'ye kar
hibir saldr anlamas, bu elikileri gidermez. Stalin, ngiliz
burjuvazisinin ve Fransz burjuvazisinin, Amerikan kapitalizminin
kendi lkelerinin ekonomisine elkoymasna nasl uzun zaman
katlana-mayacaklarn gsteriyor. Savatan yenilmi olarak kan
lkelerde de, Almanya ve Japonya'da da durum ayndr.
Bugn herkes, Stalin'in ne kadar doru grm olduunu
anlayabilir. Kapitalist lkeler (zellikle Birleik Devletler ve Byk
Britanya) arasndaki elikiler, Stalin'in bu deerlendirmesini
yapt zamandan (ubat 1952'den) beri nemli bir ekilde
derinlemitir, o lde ki, ngiliz ve Fransz burjuvazisinin bir
kesimi, tmyle, Sovyetlere kar bir savata Amerikan
kumandas altnda tasfiyeye uramaktansa SSCB ile anlamay
yeler.
Bylece Stalin'in deerlendirmesinin nemini anlayabiliriz:
"Diyorlar ki, kapitalizm ile sosyalizm arasndaki elikiler,
kapitalist lkelerin [birbirleri] arasndaki elikilerden daha
gldr. Kukusuz, teorik olarak bu dorudur. Bu, yalnzca
bugn doru deildir, kinci Dnya Savandan nce de doru idi.
Kapitalist lkelerin yneticileri bunu az-ok anlamaktaydlar. Oysa
kinci Dnya Sava, SSCB'ye kar savala balamad da
kapitalistler arasnda bir sava olarak balad. Neden? nk,
ilkin; kapitalizm iin, sosyalizmin lkesi SSCB'ye kar sava,
kapitalist lkelerin arasndaki bir savatan daha tehlikelidir.
nk, eer kapitalist lkeler arasndaki sava yalnzca bu
kapitalist lkelerin u kapitalist lkeler zerindeki stnl
sorununu dourmakta ise, SSCB'ye kar bir sava, ister istemez,
bizzat kapitalizmin varl sorununu ortaya koyar. nk, ikinci
olarak, kapitalistler, 'propaganda' amacyla, Sovyetler Birli-i'nin
saldrganl hakknda grlt koparmakla birlikte, buna kendileri
Halk Kitapl
sayfa: 0135
Georges POLITZER
de inanmamaktadrlar, Sovyetler Birlii'nin bar politikasn

hesaba katmaktadrlar ve SSCB'nin kapitalist lkelere
kendiliinden saldrmayacan bilmektedirler."90
Ve Stalin, Birinci Dnya Savandan sonraki olaylar anmsatyor.
Kapitalist lkelerin sosyalist lkeye kar ortak dmanlklar ok
byk oldu, bununla birlikte, (Hitler apulcularn Sovyetler
Birlii'nin stne srmeyi dleyen ngiliz ve Fransz
burjuvazisinin yeniden kalkndrd) emperyalist Almanya, ilk
darbelerini, ngiliz-Fransz-Amerikan kapitalist blokuna kar
yneltti.
"Ve Hitler Almanyas, Sovyetler Birlii'ne kar savaa giritiinde
ngiliz-Fransz-Amerikan bloku, Hitler Almanyas ile saf
tutmaktansa, tersine, Hitler Almanyas'na kar SSCB ile
gbirlii yapmak zorunda kald."91
Sonu:
"Sonu olarak, kapitalist lkelerin pazarlar elegeirmek iin
savamlar ve rakiplerini batrma istekleri, pratikte, kapitalizm
cephesi ile sosyalizm cephesi arasndaki elikiden daha gl
kt."92
elikilerin bu yer deitirmesi -ikincil bir elikinin, bir zaman
iin, ba eliki haline gelmesi-, btn pratik sonular iinde,
gznne alnmaldr. Buna iki rnek veriyoruz:
a) Sava sulusu generallerin kadrosuna katlmasyla ve Fransz
burjuvazisinin su ortaklyla yeniden silahlandrlan Wehrmacht,
Sovyetler Birlii'ne saldrmaya niyetleniyor. Ama nasl ki 1940'ta
Hitler, Moskova zerine yrmeden nce Paris'i elegeirdiyse,
ayn ekilde, Oradour canilerinin kendi z ekonomik glklerini
zmek iin lkemizi igal etmeye ve yama etmeye hazr
olduklarn saptamak da yerinde olur. Nazilerin koruyucusu ve
su orta Adenauer'in siyaseti, bu bakmdan hibir kukuya yer
brakmyor. Ve Ei-senhower, "Alman ordusunun, biz Amerikallarn gerekli greceimiz her ynde saldrabilmesini salayacak
biimde, ileri dzenlemek bizim karmzadr ve grevimizdir"
diye deme verdii zaman, bunu, ite byle anlamak gerekir.
Halk Kitapl
sayfa: 0136
Georges POLITZER
in-Hindi'nde dkt kanlarla zayflam ve Amerikan

emperyalizmi tarafndan soyulmu bir Fransa, ite (Fransz
burjuvazisinin yardmyla belini dorultmu olan!) Alman
burjuvazisi iin, Sovyetler Birlii'nden daha kolaylkla yutulacak
bir av.
b) Kapitalist lkeler arasndaki elikiler yle bir nem kazanyor
ki, Amerikan emperyalizmi iin bu ormanda kendi yasasn kabul
ettirmek gittike daha g bir hale geliyor: Amerikallarn
basklarna karn Bonn antlamalarnn ve Paris antlamasnn
onaylanmasnn gecikmesi birok baka rnekler arasnda bir
tanesidir. Sovyet diplomasisi, kartlarn diyalektiine iyice
egemen olmasn bildii iin, kapitalistler arasndaki elikilerden
en byk yarar salamaktadr. (SSCB, bylelikle, kapitalist
ngiltere ile olan ticaretini gelitirmektedir.) Farkl dzenler
arasnda bar iinde bira-rada yaama, bylece, kapitalizmin i
elikilerinin, her ne kadar kapitalizm-sosyalizm elikisine oranla
ikincil iseler de nemli bir rol oynayacaklar bir savamn rn
olacaktr.
u halde, bir sre incelendii zaman, onu btn gelimesi iinde
izlemenin ve ani bir grle yetinmemenin ne kadar gerekli
olduu grlyor. Bugn domu olan u ya da bu ikincil bir
eliki, gerekten yarn ba eliki olacak.
Bu tahlil yntemi, bugnn Fransas'na uygulandnda, ok
karmak bir elikiler topluluunu ortaya koyar: Proletarya ile
burjuvazi arasndaki eliki; (kentlerin ve kylerin) kkburjuvazisi ile burjuvazi arasndaki eliki; burjuvazinin rakip
kanatlar arasndaki eliki vb.. Ama ayn zamanda, d planda,
Fransz emperyalizmi ile smrd smrge halklar arasndaki
eliki de vardr; Fransz emperyalizmi ile teki emperyalizmler,
en bata Amerikan emperyalizmi ve yeniden doan Alman
emperyalizmi arasndaki eliki vb. vardr. Ve elbette ki, Fransz
kapitalizmi ile sosyalizm arasndaki eliki de vardr. Btn bu
elikileri ayn plan zerinde yerletirebilir miyiz? Hayr. Eer
ada Fransz toplumunu btnyle ele alacak olursak, ba
eliki, proletarya ile burjuvazi arasndaki savam, burjuva
Halk Kitapl
sayfa: 0137
Georges POLITZER
devrimin zaferinden beri93 Fransz tarihini krmz bir erit gibi

kateden ve sonucuyla, sosyalizmin zaferini salayarak lkenin
geleceini belirleyecek olan savamdr. Ama kapitalist burjuvazi,
varln srdrebilmek iin Amerikan emperyalizminin himayesini
davet etti. Bylece ulusun karlarna ihanet etti. u halde onun
snf siyaseti, yalnz devrimci proletaryaya kar deil,
burjuvazinin yankee egemenliinden kazan salamayan kanad
da dahil olmak zere, teki snflara da kardr. Sonu olarak:
yukarda belirttiimiz ba elikiden doan ikincil bir eliki
gelimektedir (bir yanda Amerikan emperyalizmi ve ulusalolmayan burjuvaziye kar, te yanda ii snfnn gdmnde
Fransz ulusu). Bu ikincil eliki yle bir nem kazand ki, bir
zaman iin ba eliki haline geliyor. i snfnn ve ulusun
ncs Fransz komnistlerinin gncel grevi, kar durulmaz bir
ulusal birlik cephesinin banda, iflas etmi burjuvazinin ayaklar
altnda inedii ulusal bamszlk bayran ykselterek ve ileri
gtrerek, bu elikiyi zmektir.94
uras aktr ki, teorik bakmdan kt silahlanm bir devrimci
parti, elikilerin karlkl hareketini anlayamayacak ve nceden
gremeyecektir. O, ancak olaylarn kuyruuna taklacaktr.
IV. ELKNN BALICA YN VE KNCL YN
Hareket halindeki elikilerin zgl niteliini incelemek, yalnzca
her seferinde ba elikiyi ikincil elikilerden ayrmak demek
deildir. Ayn zamanda her bir elikinin her iki ynnn bantl
nemlerini ortaya karmaktr da.
Her eliki, gerekte, zorunlu olarak iki yn tar, bu ynlerin
birbirine kartl, ele alnan sreci nitelendirir. imdi, bu iki yn ya da bu iki kutup- ayn plana konacak eyler deillerdir. Bir
elikiyi alalm (A kar B, B kar A). Eer A ve B, srekli olarak
ve kesinlikle edeer iki kuvvet olsayd, hibir ey
deimeyecekti; iki kuvvet sonsuz olarak birbirlerini
dengeledikleri iin btn hareket duracakt. u halde, her zaman,
ok az da olsa, tekine stn gelen bir g vardr ve bylelikle
Halk Kitapl
sayfa: 0138
Georges POLITZER
eliki geliir. Belirli bir anda balca rol oynayan, yani yzyze
kartlarn hareketini belirleyen yne, elikinin balca yn
diyoruz. teki yn, ikincil yndr.
Ama, nasl ki, ba eliki ve ikincil elikiler yer deitirebiliyorlarsa -u ya da bu ikincil eliki birinci plana geiyorsaayn ekilde, bir elikinin balca yn ile ikincil ynnn
karlkl durumlar da devingendir. Belli koullarda balca yn
ikincil, ikincil yn ise balca yn durumuna geer.
Drdnc dersimizde belirttiimiz gibi, su, moleklleri biraraya
toplama eilimindeki yapma kuvvetiyle, moleklleri birbirinden
uzaklatrma eilimindeki dalma kuvveti arasndaki elikinin
bulunduu yerdir. Kat durumda, elikinin balca yn,
molekller arasndaki yapma kuvvetidir; gaz durumunda ise
balca yn dalma kuvvetidir. Sv durumu ise, iki kuvvet
arasnda kararsz denge durumudur.
Fransa'da, Eski Dzende, feodalite ile kapitalizm arasndaki
elikinin balca yn, "feodal" ynd. Ama kapitalist burjuvazi,
eski retim ilikilerine kar savamnda yle geliti ki, yeni
ilikilerin, kapitalist ilikilerin stnln kabul ettirdi. elikinin
ikincil yn olan bu kapitalist ilikiler, bylece balca yn haline
geldiler.
ok nemli bir not: gryoruz ki, elikinin iki ynnn birbirine
kar durumu, kkl olarak deiince, balca yn ikincil yn haline,
ikincil yn balca yn haline gelince, nitel bir deime vardr
(drdnc derse baknz). Ve ayn zamanda, eski kartlar birliinin
paralanmas, yeni bir kartlar birliinin ortaya k vardr.
Her defasnda, bata gelen ve esas olan yn belirlemek gerekir,
nk, elikinin hareketini belirleyen bu yndr. Ba elikinin
balca yn, ite diyalektik tahlilin kesin uygulama noktas. Bu,
ikincil ynn hibir nemi bulunmad anlamna gelmez. Eski ile
yeni arasndaki savama bakalm: douunda, yeni henz ok
zayftr, elikinin ancak ikincil yn olabilmektedir. Ama yeni
olduu iin gelecek onundur; o, balca yn olacaktr ve onun
zaferi bir nitel deiiklie neden olacaktr.
Halk Kitapl
sayfa: 0139
Georges POLITZER
Tarihsel materyalizmi incelerken retimin, retim ilikileri ile

retici glerin nitelii arasndaki temel bir eliki zerinde nasl
gelitiini - ve bu elikinin balca ynnn nasl kimi kez retici
gler, kimi kez de retim ilikileri olduunu (16. derse baknz)
greceiz.
Baka bir rnek: toplumsal pratik ve devrimci teori bir kartlar
birlii olutururlar, her biri teki zerinde etki yapar. Eer sre
uzun bir dnemde dikkate alnacak olursa, belirleyici yn pratiktir:
marksizm, proletaryann nesnel savamlar olmakszn
kurulamaz ve geliemezdi. Ama belirli anlarda ikincil yn bata
gelen yn olur, teori kesin bir nem kazanr. Bunun gibi, 1917'de
Bolevik Partisi, nesnel durum konusunda doru bir teorik
deerlendirme getirmemi olsayd, bu duruma elverili sloganlar
atamayacak, ynlar seferber edemeyecek ve onlar zafere
giden atl iin rgtlendiremeyecekti. Rusya'da devrimci
hareketin gelecei uzun bir sre iin tehlikeye dm olacakt.
Demek ki, teorik yn yalnzca ihmal edilmeyecek bir yn olmakla
kalmaz, baz koullarda, balca yn haline, yani belirleyici yn
haline de geer.
"Lenin'in, 'Devrimci teori olmadan devrimci hareket olmaz'
szlerini syledii srada devrimci teorinin yaratlmas ve
savunulmas, ba ve belirleyici bir rol oynuyordu. Herhangi bir i
yaplaca zaman, bu iin yaplmas ile ilgili buyruklar, yntemler,
plan ya da ilkeler yoksa ana ve belirleyici etken, buyruk, yntem,
plan ya da ilkedir."95
Nesnel etmenle znel etmen karlkl etki durumunda bulunurlar
ve her an onlarn karlkl bantl nemlerini en yakndan
deerlendirmek gerekir.
"Bunu sylemekle materyalizme ters mi dyoruz? Hayr.
nk btn olarak tarihin gelimesinde maddi eylerin manevi
eyleri, toplumsal varln toplumsal bilinci belirlediini kabul
etmekle, ayn zamanda, manevi eylerin ve toplumsal bilincin
toplumsal varlk zerindeki, styapnn ekonomik altyap zerindeki
etkilerini de kabul ediyoruz ve kabul etmek zorundayz."96
Halk Kitapl
sayfa: 0140
Georges POLITZER
Ve Mao e-tung belirtiyor ki, diyalektik materyalizmin mekanik

materyalizme kesin stnln salayan da budur. (Mekanik
materyalizme gre, durum ve koullar ne olursa olsun, ar
basan e ar basan e kald, ikincil e ikincil e kald
iin mekanik materyalizm metafiziktir.)
V. ELK ZERNE GENEL SONULAR PRUDONCULUA
KARI MARKSZM
"Diyalektik, esas olarak, eylerin kendi zndeki elikinin
incelenmesidir."97
Lenin, diyalektiin ekirdei olarak kabul ettii bu drdnc
yasann byk nemi zerinde srarla durur.
Bu yasay kavrama gszl, sosyalizmi yreinden yaralar.
Bunun en nemli rnei Proudhon'dur. Komnist Parti
Manifestosu'nda Marx, Proudhon'u, tutucu sosyalizm ya da
burjuva sosyalizmi kategorisi iinde snflandrr.
"Sosyalist burjuva, modern toplumsal koullarn btn
stnlklerini istiyor, ama buradan zorunlu olarak kan
savamlar ve tehlikeler olmakszn. Bunlar mevcut toplumu
istiyorlar, yeter ki, devrimci ve zc eleri kartlm olsun.
Proletaryas olmayan bir burjuvazi istiyorlar."98
Gerekte Proudhon, kartlarn birliini, iyi yan ile kt yann
birlii olarak deerlendirir. yi yan koruyarak kt yan atmak
ister. Bu, elikinin ite olma niteliini yadsmaktr: burjuvaziproletarya elikisi, kapitalist toplumun gerek yapc esidir, ve
kapitalist smr ancak bu elikiyle birlikte ortadan kalkar.
Temelden birbirine kart olan snflarn karlarnn uzlamas
topyadr.
Marx, Proudhon'u yle nitelendiriyor:
"Bilim adam olarak, burjuvalarn ve proleterlerin stnden szlerek
umay arzular; oysa sermayeyle emek, ekonomi politikle komnizm
arasnda ileri geri yalpalayan kk-burjuvadr yalnzca."99
Halk Kitapl
sayfa: 0141
Georges POLITZER
Diyalektii bu bilmeyii, Proudhon'u reformculua, devrimci

eylemin, yani snf savamnn yzlerce kez yinelenen
yadsnmasna gtrr. Onun iin, imparator Napoleon IH'e u (18
Mays 1850 tarihli) mektubu yazmasnda: "retilerin sentezinin
simgesi olan snflarn uzlamasn savundum."; gene not
defterine 1847'de yle yazmasnda: "Le Peuple ("Halk") iilerin
gazetesi olaca srada, Le Moniteur Indust-riel ile, efendilerin
gazetesi ile anlamann yolunu bulmal." ; ve ensonu,
Badinguet'nin hkmet darbesinden sonra syledii: "Louis
Napoleon, tpk amcas gibi devrimci bir diktatrdr; ama u farkla
ki, birincil konsl az nce devrimin birinci evresini kapatyordu,
bakan ise ikinciyi ayor." szlerinde alacak bir yan yoktur.
Blum gibi (nsanlk Merdiveni adl kitabn yazar), Jules Moch gibi
(daha nceki derslerimizden birinde szn ettiimiz
Karlatrmalar'da) sosyalist liderler, "dengenin ve kararln
evrensel yasalar"na sayg gstermek bahanesiyle prudonculuu
yeniden canlandrmaya alyorlar. Bylelikle burjuvazi
karsnda teslimiyeti hakl gsteriyorlar. Bylece, Blum'un
deyiiyle, "kapitalizmin sadk temsilcileri" gibi davranyorlar.
Teslim olmak, proletaryay burjuvaziye teslim etmek, ite onlarn
szde "iki cephe zerinde savam"larnn szde "nc
g"lerinin gerek anlam. Sosyal-demokrasi batan aa
oportnizmdir; proletarya, eer snf dmann yenmek istiyorsa,
onunla kyasya savamaldr.
Marx, Engels, Lenin ve Stalin'in bilimsel sosyalizmi tek devrimci
olandr, nk, kartlarn savamn, gerein temel yasas
olarak birinci plana alr. Onun iin de devrimci proletaryann
"kart" gerici burjuvaziye kar ve diyalektii yadsyarak savan
tam orta yerinde proletaryay savamdan alkoymak iin
elikileri maskelemeye abalayan sosyal-demokrasi liderlerine
kar amansz bir savam yrtr.
Kartlarn savamnn yenilik getirici erdemini bilen, militan
diyalektikiye rnek, Fransa'da, Maurice Thorez'dir. Devrimci
liderin kendi "rakln" and Fils du Peuple'de ("Halkn
ocuu"nda) yle yazyor:
Halk Kitapl
sayfa: 0142
Georges POLITZER
"Marx'n nemli bir fikri kafamda yer etmiti: diyalektik hareket,

devrimi ve kar-devrimi aralksz bir savama srkler; devrim,
kar-devrimi her gn daha azgn, daha giriken yapar; kardevrim ise devrimi ilerletir ve devrimi, kendisine gerekten
devrimci bir parti edinmeye zorlar."100
Ama diyalektik, yalnzca, snf savamnn (burjuvaziye kar
proletarya), sosyalizmi douracak olan savamn oluturduu
ba elikiyi anlamak ve sonuna kadar gtrmek olanan
salamakla kalmaz. Burjuvaziye kar ittifak gerekletirebilecei
byk gleri tanmak olanan da salar proletaryaya.
Burjuvazinin gerici siyasetinin gelimesi de, emeki kyl
ynlarnn, orta snflarn, aydnlarn vb. gittike byyen
muhalefetine neden olur. Gerici burjuvaziye kar Halk
Cephesinin, yurdun bamszl uruna Ulusal
Cephenin teorisyeni Maurice Thorez'nin belirttii gibi, bunlar,
diyalektiin gnna kard elikilerdir.
Btn elikiler ilk bakta gze grnmezler, onun iindir ki,
diyalektiki, her zaman d grnten geree gider ve hareketi
hzlandrmak isterken, onu engelleyen sabrszlklardan kanr.
u ya da bu kk bir memur RPF'ye oy veriyor. L'Aurore
gazetesini okuyor, anti-komnizm propagandas ile besleniyor...
Bu adam bir gerici midir? Bu memur, RPF'ye oy veriyor,
L'Aurore'u okuyorsa, bu honut olmad ve RPF'de ve
L'Aurore'da mttefikler bulacana inand iindir. Onun
davran, kurban olduu nesnel elikilerin znel yanssdr.
Teoriye egemen olan bir militann grevi, honut olmayan bu
kk-burjuvann, kendisinin de kurban olduu kapitalizmin
nesnel elikilerinin bilincine varmasna, bunlar kendinde aka
grmesine, ve "kklerin zgrl" adna byk kapitalistlerin
zgrln banazlkla savunan RPF ve L'Aurore'un deil,
ancak proletaryann btn emekilerle ittifak halinde yrtt
savamn bu elikilere zm getirebileceinin bilincine
varmasna yardm etmektir.
Bir gzlem: Zorunlu bir ey olan elikileri aratrmann, fikir
karkl ile hibir ilgisi yoktur. Kartlarn birliini aratrmak
Halk Kitapl
sayfa: 0143
Georges POLITZER
bahanesiyle her eyi birbirine kartrmamaldr. Kendisiyle eliki

halinde olan bir dnce, diyalektik dnce deildir. Niin?
nk, diyalektik bir dnce, elikiyi kavrar, oysa kendisiyle
elime halinde olan bir dnce, elikinin kurbandr: byle bir
dnce, karmakark bir dncedir.
rnek: baz burjuva ve sosyal-demokrat yneticiler yllarca yle
dediler: "Vietnam'la grmelere girimeyi ve bar yapmay
elbette ki istiyoruz, ama Ho i-minh'le grmeyi istemiyoruz."
Diyalektik olmayan bir uslamlama; nk, geree srt eviriyor;
gerekte, bar yapmak, dmanla grmelere girimektir.
Vietnam'da smrgeci burjuvazinin dman da Ho i-minh'dir,
baka hi kimse deil.
Grlyor ki, bu mantk yanltr. Eer gene de nedenini
kendimize soracak olursak, bu uslamlamann yukardaki szleri
syleyenlerin kurban olduklar nesnel bir elikiyi, yani sava
srdrmek isteyen smrgecilerin karlar ile bar isteyen
(smrgecileri, bar grmeye zorlayan) halkn karlar
arasndaki elikiyi yanstt iin yanl olduunu bulacaz.
Demek ki, yanl ve kark bir uslamlama, tamamyla nesnel ve
diyalektik olan bir gerei ifade edebilir. Diyalektik tahlil, yanl bir
uslamlamadan onun gizledii ya da bilmedii bir geree ular.
YOKLAMA SORULARI
1.
elikinin zgl nitelii nedir? Bir-iki rnekle aklaynz.
2.
u ya da bu byk artistin, byk bir yazarn yaptnda
zgl ile evrenselin birliini nasl gerekletirebildiini gsteriniz.
3.
Kesin bir rnekle, ikincil bir elikinin, nasl ba eliki
haline gelebileceini gsteriniz.
4.
Kesin bir rnekle, bir elikinin ikincil ynnn nasl
balca yn haline geldiini gsteriniz.
5.
Ne bakmdan, Lenin'in ifadesine
savam "diyalektiin ekirdei"dir?
Halk Kitapl
gre,
kartlarn
sayfa: 0144

6.
Sosyalizm,
soysuzlar?
diyalektik
Georges POLITZER
yntemi
brakrsa,
neden
DPNOTLAR:
1 Stalin, "Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm", Leniniz-min
Sorunlar, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 651.
2 Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 44; K. Marx, F, Engels, Felsefe
ncelemeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1979, s. 47.
3 Friedrich Engels, Ludvig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 43-44; K. Marx, F. Engels, Felsefe
ncelemeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1979, s. 47-48; K. Marx, F. Engels,
Din zerine, Sol Yaynlar, Ankara 1995, s. 233.
4 Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach..., s. 44; K. Marx, F. Engels,
Felsefe ncelemeleri, s. 48; Din zerine, s. 233.
5 Friedrich Engels, "Anti-Dhring iin Elyazmalar", Anti-Dhring, Sol
Yaynlar, Ankara 1995. s. 481.
6 Friedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1995, s. 66.
7 Platoncu diyalektiin ok gzel bir rnei, anlalmas olduka kolay
olan, Platon'un en nl diyaloglar Phedon'da verilmektedir.
8 Friedrich Engels, Luduig Feuerbach..., s. 42; K. Marx, F. Engels,
Felsefe ncelemeleri, s. 45-46; Din zerine, s. 231-232.
9 Karl Marx, "Almanca kinci Baskya Sonsz", Kapital, Birinci Cilt, Sol
Yaynlan, Ankara 1993, s. 28. Buradaki "yaratc" szc, "fikrin d
grn biimi" anlamna gelir (Hegel iin fikir, eylerin zdr).
10 Dnyay materyaliste anlay tarzlarn benimsediine gre Marx'm
dorudan doruya kendi atalar sayd 18. yzyln Fransz
materyalistleri (Diderot, Holbach, Helvetius) diyalektik yntemi
bulamamlard. nk, 18. yzyln bilimi bunun iin yeterli deildi.
Canl madde bilimleri o dnemde, henz ocukluk andaydlar: bu
bilimlerin eksiksiz diyalektik bir fikir olan evrim fikrini (bir trn baka bir
tr haline gelii) getirmekle, diyalektik materyalizmin ekillenmesinde
oynadklar byk rol grdk. 18. yzylda egemen bilim, ancak
hareketin en basit eklini, yer deitirmesini bilen, usa-uygun mekanik
Halk Kitapl
sayfa: 0145
Georges POLITZER
idi (Newton); bu durumda evren, ancak durmadan kendi kendini

yineleyen bir saatle kyaslanabilirdi.
18. yzyl materyalizmine mekanist denmesi bu yzdendir; deimeyi
kavramadna gre bu bakmdan metafiziktir; bu materyalizm, zellikle
kartlarn atmasn reddeder. 9. derste mekanist (metafizik)
materyalizmi ayrntl olarak ele alacaz.
11 Friedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1995.
12 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, Sol Yaynlar, Ankara 1996.
13 Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 29.
14 Plenomene = grng szcnden, doa yasalarnn (den bir
ta, kaynayan su) ya da toplum yasalarnn (iktisadi bir bunalm) btn
belirtileri anlalr.
15 Stalin, "Diyaletik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm", Leninizmin
Sorunlar, s. 653.
16 Biz yaamn kimyasal srelerden ibaret olduunu sylemiyoruz; bu,
diyalektie aykr bir iddia oluyordu: bu konuyu ilerde yeniden ele alacaz.
Biz, dnme eyleminin fizyolojiye indirgenebileceim de sylemiyoruz.
Dediimiz udur: canl varlk olmadan canl varlk fikri olmaz; fizikselkimyasal bir evren olmadan canl varlk olmaz, organizma olmaz.
17 Stalin, "Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm", Leniniz-min
Sorunlar, s. 653.
18 M. Thorez, "Emekiler Yeralt Birlii Federasyonu III. Kongresinde
Konuma". Fils du Peuple, Editions Sociales, Paris 1949, s. 43.
19 Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 653-654.
20 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, Sol Yaynlar, Ankara 1996, s.
81. (talikler bizim. G.B.-M.C.)
21 "Btn hareketler, mekanik hareketi ... ierir." der Engels. (Doann
Diyalektii, s. 275.) Gerekten, rnein, bir kimyasal tepki, maddi
moleklleri tekil eden atomlar harekete geirir. Bu atomlar yer
deitirir. Ve atomlarn iinde, ekirdekte, nkleer fiziin inceledii ok
hzl yer deimeler oluur. Ayn ekilde, elektrik enerjisi, kk
paracklarn, elektronlarn yer deitirmesinden ayrlmaz.
22 Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ..., s. 44; K. Marx, F. Engels,
Felsefe ncelemeleri, s. 48; Din zerine, s. 234.
Halk Kitapl
sayfa: 0146
Georges POLITZER
23 Miurin'in ve retililerinin almalar deneysel olarak bize baz

koullarda da bir trn bir baka tre dnmnn olanakl olduunu
gstermitir.
24 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 44-45.
25 Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 116.
26 Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 658.
27 Bu konuda Andre Stil'in gzel romanlar okunabilir; Le premier
choch, Le coup du canan, Paris avec nous, Editeurs Franais Reunis.
28 Makarenko, Le Chemin de la Vie, Editions du Pavillon; Poeme
Pedagogique, ELE, Moscou 1953.
29 Bu konuda bkz: Altn Yldz Nian filmi; ve br romanlar arasnda,
Ajaev, Loin de Moscou, ve G. Nikolaieva, La Moisson, Editeurs Franais
Reunis.
30 "Ethel Rosenbergin Oullarna iir", Lettres de la Maison de la
Mort'da, Editions Gallimard.
32 M. Thorez, Haziran 1953.
34 J. Stalin, "Dilbiliminde Marksizm zerine", Son Yazlar, 1950-1953, s. 32.
35 Bir cisim, hangisi olursa olsun molekllerden olumutur. Molekl,
belirli bir kimyasal bileimin en kk miktardr. Molekln kendisi,
atomlardan kurulmutur. Bir atom bir elementin bileime girebilen en k
k parasdr. Basit bir cismin (oksijen, hidrojen, azot vb.) moleklleri,
zde (oksijenin, hidrojenin, azotun vb.) atomlar ierirler. Bileik bir
cismin moleklleri, (su, mutfak tuzu, benzin) bileimin iindeki eitli
cisimlerin atomlarn ierirler.
36 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 75.
37 Ayn yapt, s. 78.
38 Element, basit bir cismin ve ondan gelme bileiklerin btn
eitlerinin ortak parasdr. rnek: kkrt, btn kkrt eitlerinde ve
btn kkrt bileiklerinde kendini korur. 92 tane element vardr: cisimler
arasndaki karlkl kimyasal etkiler srasnda, bunlar niteliklerini
Halk Kitapl
sayfa: 0147
Georges POLITZER
korurlar. Ama baz koullarda elementler baka elementlere evrilirler

(radyoaktivite).
39 Bir elementin atom arl, bu elementin atomunun arlnn, bir tip
elementin (hidrojen ya da oksijen) atomunun arlna orantsdr.
40 Proton ve ntron, atom ekirdeini oluturur.
41 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 323.
42 Mao e-tung, "Pratik zerine", Teori ve Pratik, Sol Yaynlar, Ankara
1992, s. 10.
43 "Belit'ler (aksiyom, mtearife) matematik biliminin en genel ve en
temel gerekleridir. dealizm, bunda, ruhun bir aa vuruunu, esinini
grr. Ama btn gerekler gibi belitler de emekle kazanlan bir
baarnn meyveleridirler.
45 J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, Sol Yaynlar, Ankara 1978,
s. 16. Eluard'n dizelerini anmsayalm (Paul Eluard, Poemes, Editions
Gal-limard, 1951, s. 302): "Birka kiiydiler "Birden oaldlar."
46 J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 16. 47 J. Stalin, ayn yapt,
s. 16.
48 V. . Lenin, Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 223.
49 V. . Lenin, Marx-Engels-Marksizm, Ankara 199, s. 234.
50 Maurice Thorez, Euvres, kitap II, c. IV, Editions Sociales, 1951, s.
129, 130 ve 131.
52 Mao e-tung, "eliki zerine", Teori ve Pratik, s. 27.
53 V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 413.
55 La Famille Zalomov, Editeurs Franais Reunis, s. 221.
56 Bkz: Histoire du parti communiste (bolchevik) de l'USSR, Sonu, 4.
nokta, s. 398-399-400.
57 Bkz: Maurice Thorez, Fils du Peuple, blm II.
Halk Kitapl
sayfa: 0148
Georges POLITZER
58 Marksist ekonomi politik, kartlarn birliini irdeleme bakmndan son

derece deerlidir, nk bu birlik, ekonominin tm dzeylerinde grlr.
rnek: Meta, kartlarn birliidir. Bir yandan bir kullanm-deeri
(tketilebilir bir rn), te yandan bir deiim-deeridir (deiilen bir
rn). Bir rn ancak tketilmi olmadka deiileceine ve ancak
deiilmi olmadka tketileceine gre, bunlar, gerekten kart
eylerdir. Marx, diyalektiin bayapt olan Kapital'de, bu isel elikinin
tm sonularn dhice bir biimde aklamtr. Gzlem: Kapitalizmi
devirli olarak vuran bunalmlarda, kartlarn bu birlii kendini aka
gsterir: Ynlar kendi z rnlerini tketemezler, nk bu rnler,
kapitalist dzende, metadrlar ve yleyse tketebilmek iin satn almak,
yani paray rn ile deimek gerekir.
60 Karl Marx, cretli Emek ve Sermaye - cret, Fiyat ve Kr, Sol
Yaynlan, Ankara 1992, s. 126.
61 Mao etung, "eliki zerine", Teori ve Pratik, s. 56-57.
62 V. . Lenin. "Diyalektik Sorun zerine", Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 414 (aktaran: Mao e-tung, "eliki zerine", Teori ve Pratik,
s. 59). Ayrca bkz: V. . Lenin, Marw-Engels-Marksizm, Ankara 1976, s.
337.
64 Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 193.
65 Eskiden "eterleme" denirdi.
66 te bunun iindir ki, Paul Langevin yle yazyordu: "Btn
bilimlerimizin tarihinde bu diyalektik srelere benzer iaret srklar
vardr. ...Ben, fiziin bu iaret srklarn ancak diyalektik materyalizmin
temel fikirlerini rendikten sonra iyice anladmn bilincine vardm."
67 Doadaki kartlar derinliine incelemek isteyen okurlar, Engels'in
Doann Diyalektii adl yaptndan yararlanmaldrlar.
Gzlem: Doada kendini gsteren diyalektik g, daha antikada,
eitli byk zekalarn (rnein Yunanl Herakleitos'un) dikkatini
ekmitir. Ve daha sonra, Leonardo da Vinci'de, bu doal diyalektii
tahlil nsezisi grlr. Bu konuda, u ilgin paradan bir fikir edinilebilir:
"Kendini besleyen her eyin bedeni durmadan lr ve durmadan
yeniden doar. ... Ama eer o beden bir gn iinde yokolduu kadar
Halk Kitapl
sayfa: 0149
Georges POLITZER
yenilenirse, harcand kadar yeniden doacaktr; tpk mum nn,

aadan ok hzl bir sv akn sayesinde, mumun yaln beslemesi,
yukarda, kendini yok eden ve, snerken, parlak bir k durumundan, isli
bir duman durumuna dnen eyi durmadan yenilemesi gibi; bu
dumann srekli olmas gibi, bu lm de sreklidir ve bu dumann
sreklilii besinin srekliliinin tpks-dr ve k, kendi kendisinin
devinimi ile, bir anda tamamen lm ve tamamen yeniden domutur."
68 Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dhring, Doann Diyalektii.
69 Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 186-200.
71 V. . Lenin, ("N. . Buharin'in Gei Dnemi Ekonomisi zerine
Dnceler," Selected Works, Moscow 1931, c. XI, s. 357)'den aktaran
Mao etung, Teori ve Pratik, s. 62.
72 Bkz: J. Stalin, "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son
Yazlar, 1950-1953, s. 74-75.
73 Malenkov, Rapport d'activite d Commite central du P. C. de l'Union
sovietique, s. 76.
74 Malenkov, ayn rapor, s. 76.
75 Lenine, Cahiers Philosophiques.
76 "Yadsma", yok etmek anlamnda deil, diyalektik anlamda
dnlmelidir: tamamen zerine dayanarak onu ama... (Evrensel)
kavram, (snrl) duyumu ayor, ama onun zerine dayanarak.
77 te bunun iin kltrn duyarl eittiinden szedilir,
78 Mao e-tung,"eliki zerine", Teori ve Pratik, s. 12.
80 Bielinski, Seme Yaptlar, c. III, 1948, Rusa bask.
81 J. Stalin, "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son Yazlar,
1950-1953, s. 64.
82 J. Stalin, Son Yazlar, 1950-1953, s. 95-99.
83 Stalin, Bir Kere Daha Sendikalar zerine.
Halk Kitapl
sayfa: 0150
Georges POLITZER
84 ubat 1917 Devriminin amac, arl ykmakt. Bu bir burjuva

demokratik devrimdi. Lenin ve bolevikler bu soruna, doru olan
yntemi uyguladlar: kyly kendi tarafna kazanmaya ve arlkla
uzlamaya vararak devrimi tasfiyeye alan liberal kralc burjuvaziyi
tecrit ederek, proletaryann kyl ile ittifakn salayarak arl yenilgiye
urattlar.
Ekim 1917 Devriminin amac, emperyalist burjuvaziyi yenmek,
emperyalist savatan kmak, proletarya iktidarn kurmakt. Bu bir
sosyalist devrimdi. Lenin ve bolevikler bu soruna doru yntemi
uyguladlar. Ky emekileri kitlesini kendi tarafna kazanmaya ve
emperyalizm ile anlamaya vararak devrimi tasfiye etmeye alan
kk-burjuvazinin (meneviklerin, sosyalist-devrimcilerin) kararszln
felce uratarak, proletaryann yoksul kyl ile ittifakn salama yoluyla
emperyalist burjuvaziyi yenilgiye urattlar. (Bu konuda bkz: Stalin,
"Strateji ve Taktik", Leninizmin Sorunlar, s. 70-84; J. Stalin, Leninizmin
lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 66-81.)
85 Mao e-tung, "eliki zerine, Teori ve Pratik, s. 36-37.
86 Sovyetler Birlii Komnist Partisi Tz, 3-.
87 Zaten ayn srecin, duruma gre hem evrensel, hem zgl
olabileceini grmekteyiz. Art-deer yasas, kapitalizmin zgl
yasasdr, retici glerle retim ilikileri arasndaki zorunlu uygunluk
yasas ise evrenseldir (bu yasa, rnein kapitalist toplum iin olduu
kadar, klelik toplumu iin de geerlidir). Ama art-deer yasas,
kapitalizmin ayr ayr aamalarnda ald somut, zgl ynler
bakmndan evrenseldir: bu bakmdan azami kr yasasndan daha geni
bir evrensellik gsterir. retim ilikileri ile retici glerin niteliinin
zorunlu uygunluu evrensel yasasna gelince, bu yasa toplumlarn zgl
yasasdr.
88 Mao e-tung, "eliki zerine", Teori ve Pratik, s. 45-46.
89 Paul Eluard, "Courage"dan, Poemes, s. 295.
1950-1953, s. 92-93.
91 J. Stalin, ayn yapt, s. 93.
92 J. Stalin, ayn yapt, s. 93-94.
Halk Kitapl
sayfa: 0151
Georges POLITZER
93 Eski feodal dzende, daha o zaman proletarya ile burjuvazi arasnda

savam vard, ama o dnemde bu henz ikincil bir elikiydi.
94 Bkz: J. Stalin, "Sovyetler Birlii Komnist Partisi XIX. Kongresi
Kapan Toplants Konumas", Son Yazlar, 1950-1953, s. 187.
96 Mao e-tung, ayn yapt, s. 52-53.
97 Lenine, Cahiers philosophiques.
98 Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol
Yaynlar, Ankara 1993, s. 141.
99 Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 115.
100 Maurice Thorez, Fils du Peuple, s. 65.
Halk Kitapl
sayfa: 0152
Georges POLITZER
KNC BLM
MARKSST FELSEF MATERYALZMN
NCELENMES
Halk Kitapl
sayfa: 0153
Georges POLITZER
SEKZNC DERS
MATERYALST DNYA ANLAYII NEDR?
I.
"Materyalizm" szcnn iki anlam. II. Madde ve ruh.
III.
Felsefenin temel sorunu.
IV.
"dealizm" szcnn iki anlam.
V.
Materyalizm ve idealizm, teoride olduu kadar
pratikte de birbirlerine kardrlar.
VI.
Marksist felsefi materyalizm temel izgi ile
ayrdedilir.
HENZ incelemi olduumuz diyalektii, gerek alemden -doa

ve toplumdan- ayracak olursak, hibir anlam tamaz. Alm
olduumuz btn rnekler bunu gstermitir. Daha birinci
dersimizden balayarak belirttik ki, diyalektik gerein
kendisindedir, onu geree akl sokmamtr. Eer insan
dncesi diyalektik ise, bu, kendisinden nce gerein diyalektik
olmasndandr.1 Diyalektik, gerek alemin diyalektiidir. Bunun
iindir ki, marksist teoride yntem diyalektik olunca, dnya
anlay da materyalisttir. imdi aklamaya altmz ite bu
"dnya anlay"dr.
I. "MATERYALZM" SZCNN K ANLAMI
lkin bir byk karkla kar kendimizi korumalyz. Marksist
felsefe materyalisttir. Materyalist olmasdr ki, bu felsefenin ortaya
Halk Kitapl
sayfa: 0154
Georges POLITZER
kndan beri marksizmin snf dmanlarnn saysz saldr ve

karaalmalarna uramasna yola-mtr. Ayn saldr ve
karaalmalar, daha antikada, genel anlamnda materyalizme
kar da yneltilmitir. Bu karaal-ma ve saldrlar, esas olarak
"materyalizm" szcnn anlamnn kaba bir ekilde
bozulmasndan ibarettir; materyalizm szcnn doru felsefi
anlam, gizlenir, rtlr, onu gzden drmek, deersizletirmek
iin niteliine "ahlaki" bir anlam yaktrlr.
Bylece onlara bakarsanz, "materyalizm" ahlakszlk, snrsz,
frenlenmemi bir zevk arzusu, insan ufkunun yalnzca maddi
gereksinmelerle snrlandrlmas demektir. Kara-alma, yeni bir
karaalma deil. Eskiden de kilise tarafndan, mutluluk hakkn ve
bu mutluluun gereklemi olmas iin insan doasnn asl
gereksinmelerinin doyurulmas gereini tanyan Epikros felsefe
okuluna kar da kullanlmt. Papazlk gelenei ve daha sonra
niversiteci gelenek, yzyllar boyunca epikrosu felsefeyi
bilerek arptt. Sonuta materyalistler de "Epikros ordusunun
sefihleri" oluyordu.
Gerekte, szck yalnzca bu anlamda alnmak istense bile, o,
Gabriel Peri'ye, Georges Politzer'e, Pierre Timbaud'ya ya da
Beloyannis'e deil, devrimci proletaryaya deil, tastamam
burjuvazinin kendisine, kendi bolluk, gnen ve zevklerini,
smrlenlerin yoksulluu zerine kuran smrc snfa yarar.
Engels, bu karaalmay kendi sahiplerine geri evirmitir:
"Gerek u ki... burada, materyalizm szcne kar darkafal
burjuvalarn nyargsna, kkenini ky papazlarnn eski
karaalmalarndan alan bu nyargya balanmaz bir dn
verilmektedir. Darkafal, materyalizm dendii zaman pisboazlk,
ayyalk, arszlk, ten zevkleri ile atafatl bir yaam srdrmeyi,
agzllk, cimrilik, doymak bilmezlik, kar peinde komay ve
borsa oyunlarn ve kendisinin gizliden gizliye klesi olduu btn
bu iren kusurlar anlar."2
Materyalizm, szcnn z anlam, doru anlam, onun felsefi
anlamdr. Bu anlamda materyalizm, bir dnya anlaydr, yani
Halk Kitapl
sayfa: 0155
Georges POLITZER
belli ilkelerden hareket ederek doa grnglerini ve bunun doal

sonucu olarak toplumsal yaamn grnglerini anlama ve
yorumlama tarzdr. Bu "dnya gr", her durumda ve koulda
uygulanan eitli bilimlerin temelidir. Her eit bilimsel
almalara salam bir temel, ksaca teori denen eyi salayarak,
evrenin genel bir aklamasn oluturur.
Bu dersin konusu materyalist teorinin temelinin ne olduunu
genel olarak belirlemektir.
II. MADDE VE RUH
Her eyden nce "materyalizm" ("maddecilik") sznn tretildii
"madde" ile ne anlaldn kesin olarak belirtmemiz gerekir.
Dnya, yani doa ve toplum, sonsuz derecede ok, sonsuz
derecede eitli ve saysz ynler tayan grngler gsterir.
Bununla birlikte grnglerin eitli ynleri arasnda yaplabilecek
btn ayrmlar arasnda btn tekilerden daha nemli olan ve
nceden bir bilimsel inceleme yapmakszn kavranabilen bir yn
vardr.
Herkes bilir ki, gerekten de, gerekte grebildiimiz,
dokunabildiimiz, lebildiimiz ve maddi denilen eyler vardr.
te yandan fikirlerimiz, duygularmz, isteklerimiz, anlarmz vb.
gibi, ne grebildiimiz, ne dokunabildiimiz ve ne de
lebildiimiz, ama tekilerden daha az varolmayan eyler de
vardr: bunlarn maddi olmadklarn anlatmak iin bunlarn
dncel (ideal) olduklar sylenir. Bylece varolan her eyi, iki
alana paylatryoruz: maddi (materiel) ya da dncel (ideal).
Daha diyalektik bir biimde de sylenebilir ve gerek, bir maddi
yn ve bir de dncel yn sunar denebilir. Bir heykele biim
verecek olan bir heykelcinin fikri ile bitmi, tamamlanm heykel
arasndaki fark herkes anlar. Gene herkes anlar ki, baka bir
kiinin bu heykeli grmeden nce bu heykel hakknda bir fikri
olamayacaktr. Bununla birlikte fikirler dil araclyla
aktarlabilirler: bylece, bu heykeli grmemi olan kii, eer
heykelci ona ne yapmak istediini, rnein Henri Martin'in bir
Halk Kitapl
sayfa: 0156
Georges POLITZER
bstn yapmak istediini anlatrsa, heykel hakknda bir fikre

sahip olabilecektir. Bylece maddi dnya, bize bu maddi dnyay
tasarmlayan, "tasarmlar"mz dediimiz dncel bir dnya ile
bir bakma ikilenmitir.
Toplumsal yaam alannda da, maddi yn ile dncel yn
birbirine kartrmaya izin verilmez. Bunun gibi, sosyalist retim
tarz, retim aralarnn sosyalist mlkiyeti, Sovyetler Birlii'nde
szgtrmez bir gerektir. Bununla birlikte SFO yneticilerinin
yanltt bir emekinin bunlar hakknda sahip olduu fikir, onun
ilkesini bilen bir komnist militann sahip olduu fikirle hi de ayn
deildir. te burada da gene, bir yanda gerek, te yanda da bu
gerek hakknda sahip olunan "tasarmlar" var.
Bu kkl ayrm, toplumlarn gelimesinin belirli bir evresinde,
bilim adna layk bilimlerin douundan ok nce, yalnzca kendi
fikirlerinin gcyle, evrenin aslna uygun tutarl bir tablosunu
izmeye alm insanlarn hibirinin gznden kamad.
Bunun iindir ki, maddenin yanna baka bir ilke, ruh (esprit)
koymaya gidildi. Bu szck, genel olarak btn maddi olmayan
eyler alann, yani bizim dncemizin olaylarndan baka
imgelemimizin rnlerini, dlerimizdekiler gibi imgesel varlklar
belirtiyordu. Bylece ruhlara inanma, bir ruhlar dnyasnn
varlna inanma ve ensonu dinlerin tanr dedikleri bir stn ruh
fikri olutu.
Gryoruz ki, maddenin ve ruhun ayrm byk bir nem tayor.
Bunu, kendini gsterdii btn biimlerde bulup tanmay bilmek
gerekir. rnein, bunu, dinlerin, can ile beden arasnda yaptklar
ayrmda buluyoruz. Bazan, "madde" ve "ruh" ifadeleri kullanmak
yerine, "varlk" ve "dnce"den szedilir, ya da "doa" ve "bilin"
kar karya getirilir - ama bu ayrm hep ayndr.
III. FELSEFENN TEMEL SORUNU
Bundan nceki tahlil, bilimlerin acl gelimesiyle hi de alm
deildir. Gerein maddi yn ile dncel yn arasndaki ayrm
Halk Kitapl
sayfa: 0157
Georges POLITZER
btn bilim adamlarnn iyi bir felsefi formasyon edinmeleri iin

gereklidir de: bilim adam, madde ile kendisinin maddeden
edindii fikir arasnda ayrm yapabilmelidir; ayn ekilde, militan,
kendi arzulan ile gerek olarak olanakl olan arasnda ayrm
yapmasn bilmelidir.
Bununla birlikte, filozoflarn kendileri de, ilk bakta, bu iki temel
ilkenin, felsefenin en genel bilgileri, kavramlar olduklarn aka
gremediler. Ancak yava yava insan bilgilerinin gelimesi
srasnda bunun bilincine vardlar. Bunlar kesin ve ak olarak
ortaya karmay byk Fransz filozofu Descartes (1596-1650)
baarmtr. Bununla birlikte, bugn bile, burjuva niversiteden
nice filozoflar, btn incelii ve yalnl iinde bu temel ayrm ve
bizi ulatrd sonular bir trl kavrayamamaktadrlar. Byleleri,
bu bakmdan, marksizm okulunda yetimi bir ii militandan
daha geri durumdadrlar.
Btn iinde dnyann, son tahlilde, iki ilkeyle, yalnzca iki
ilkeyle akland aka grlr grlmez, kanlmaz olarak
felsefenin temel sorunlaryla kar karya gelinir. u halde
denebilir ki, burjuva niversite "filozoflar"nn ou, felsefenin
temel sorununun yanna bile yaklamamlardr. Hatta onu
dikkate almay bile reddederler, bu sorunun kendilerine aka
sorulmasn yasaklarlar.
Bununla birlikte, unu gznnde bulundurmak gerekir ki, btn
felsefe tarihi eitli biimlerde ifadelendirilen bu temel sorun
evresinde toplanan uzun tartmalardan baka bir ey deildir.
Baka baka biimlerde formle edilen bu temel sorun, dnp
dolap uraya gelir: ksacas, dnyay aklamak iin iki ilke,
yalnzca iki ilke olduu doru ise, bu iki ilkeden hangisi tekini
aklar? Hangisi daha temel ilkedir? Birinci olan hangisidir,
tekinden treyen hangisidir? Ba sonu olmayan, sonsuz olan
ve bu yzden de tekini yaratan hangisidir?
te felsefenin temel sorunu budur.
Byle bir sorunun, soruyu ne ekilde sorarsak soralm, ancak
olanakl iki yant olabilir.
Halk Kitapl
sayfa: 0158
Georges POLITZER
Ya madde (varlk, doa) ba sonu olmayan, sonsuz ilk'tir, - ve

ruh (dnce, bilin) bundan tremitir.
Ya da ruh (dnce, bilin) ba sonu olmayan, sonsuz ilk'tir, - ve
madde (varlk, doa) bundan tremitir.
te birinci yant, felsef materyalizmin temelini oluturur.
kinciye gelince, bu, u ya da bu biimde, felsefi idealizm'den
gelen btn retilerde bulunur.
Bu iki felsefi tutum -her ne kadar kendi bnyelerinde tutarl olan
yalnzca bu felsefelerse de- taban tabana birbirine kardrlar.
IV. "DEALZM" SZCNN K ANLAMI
Daha fazla ilerlemeden "idealizm" szcnn felsefi anlamnn
yerine, kastl olarak "ahlaki" bir anlam koyan materyalizm
dmanlarnn kurduu bir tuzaktan saknmamz gerekir.
Ahlaksal anlamda bir ideal (lk), bencil, dar perspektiflere,
kklklere vb. karlk olarak yksek, soylu, yce bir amatr. Ve
bazan "idealist" (lkc) szc, uygun olmayarak kendisini bir
davaya adayan, gerekleecek ya da gereklemeyecek bir fikre
feda eden insan belirtmek iin kullanlr. Materyalizmin
dmanlar, dnyay maddeden nce gelen bir ruh ile akladklar
iin, pratikte de, yalnz onlarn kendilerini bir fikre adayabileceklerine, yalnz onlarn bir ideale sahip olabileceklerine, sade
insanlar inandrmak isterlerdi elbette. Gzel bir safsata rnei.
Gerek bambakadr. Felsefi idealizm, fikir kurbanlarn
esinleyebilmekte tek felsefe olmak yle dursun, genel olarak en
canice ilere klf devi grr. Devrimci proletaryann zaferinin,
"zevk eilimi"nin, "fedakarlk eilimi"ne stn gelmesi demek
olaca karaalmas, "devrimci barbarla" kar savatklarn
iddia eden Oradour katiUerininkinden olduu gibi, hain Petain'in
dilinden de dmyordu.
Materyalistlere gelince, onlar, dediimiz gibi, fikirlerin varln
hibir zaman yadsmazlar, onlarn fikirlere verdikleri nemli rol
Halk Kitapl
sayfa: 0159
Georges POLITZER
de greceiz. Pratikte, bir ii ideali olduu aktr. Devrimci

proleterlerin bir ideali vardr: sosyalizm. Bu ideal, en yksek, en
g bir ideal de olsa, en karsz bir idealdir, nk insann teki
dnyadaki kiisel "kurtulu" umudunun bu idealde hibir pay
yoktur.
Bu, hi de ufkunu iren kapitalist gerein tesine geniletince
mutlaka idealist olunmas gerektiini syleyenlerin iddia ettikleri
gibi, bu devrimcilerin "idealist" ya da "feragat sahibi hristiyanlar"
olduklarn gstermez. stelik bu, durmadan sz edilen ama
gerekletirmek iin hibir zaman hibir eyin yaplmad bir
dn szkonusu olduunu da gstermez. Devrimci proleterler
gerekletirmeye niyetli olduklar bir ideale sahip bulunmaktadrlar
ve bu gerekletirme, onu topyadan olduu kadar ikiyzllkten
de koruyan materyalist bir dnya anlayna dayanr.
deal stne sylenen atafatl szleri, emekilere kabul ettirdii
smrnn stne rtmeye alt asma yapraklarndan baka
bir ey olmayan "idealist" burjuvaziyi, Engels, btn plaklyla
ortaya koyar:
"... [darkafal burjuva], idealizm szcnden ise, bakalar
nnde gklere kard, ama kendisi, ancak her zamanki
'materyalist' arlklarnn zorunlu sonucu olan sknt dnemlerini
ya da bunalmlar atlatmas szkonusu olduu srece, inand
erdeme, insanla ve genellikle 'daha iyi bir dnya'ya iman anlar
ve durmadan pek sevdii u nakarat yineler: nsan dediin de
nedir ki? Yar-hayvan yar-melek!' "3
V. MATERYALZM VE DEALZM TEORDE OLDUU KADAR
PRATKTE DE BRBRLERNE KARIDIRLAR
imdi, gene, felsefenin temel sorusuna verilen iki yanta
dnebiliriz.
uras aktr ki, bu iki yant mutlak ekilde birbirleriyle badamaz yantlardr ve bunlar iinde ancak bir tanesi doru olabilir.
Neden insanlar ilk bakta doru yantn hangisi olduunu
Halk Kitapl
sayfa: 0160
Georges POLITZER
bilemediler? Bunu daha sonra idealizmin kaynaklar konusunda

greceiz.
imdilik, materyalizm ile idealizm kesin olarak birbirleriyle
badamadklarna, biri dierini uzaklatrdna ve yalnz bir tek
doru yant olabileceine gre, bir eliki karsnda
bulunduumuzu grmekle yetinelim. dealizm ile materyalizm bir
birlik olutururlar, iki kart gibi ayrlmaz bir ekilde birbirlerine
baldrlar. Materyalizmin her ilerlemesi, idealizme indirilmi bir
darbedir. Ve tersine, materyalizmden her uzaklama, idealizmin
bir ilerlemesidir. Bu kartlarn birlii, materyalizm ile idealizm
arasndaki savamn kanlmaz olduu, idealizm ile materyalizm
arasnda hibir sentez, hibir uzlama olamayaca anlamna
gelir. (Bkz: beinci ders, III. kesim, c. ve yedinci ders, V. kesim.)
Bu nokta nemlidir, nk marksizmi bozmaya, olduundan
baka gstermeye alan baz idealist filozoflar, diyalektik
materyalizmin, marksizm-idealizm kartlnn bir sentezi, bir
almas olacan iddia ediyorlar. Byle bir "sentez", gerekte
idealist metan bir klk deitirmesinden baka bir ey deildir.
Marx'n, diyalektik materyalizmin, materyalizm ile idealizm
arasndaki eski atmay artk gnn konusu olmaktan
kardn yazd dorudur. O, bununla, diyalektik materyalizmin
bu bin yllk tartmay kesin olarak materyalizmin lehine
sonulandrma olanan saladn, nk materyalizmin
adamakll gelitiini ve idealizmi onulmaz bir yenilgiye urattn
sylemek istiyordu.
u halde, demek ki, diyalektik okurken grdmz gibi
"uzlama"yla, "sentez"le deil, idealizme kar savamla bu
eliki zlebilir.
Bu teorik savamn byk bir pratik nemi vardr. Birbirine kart
iki dnya anlay, gerekte pratikte birbirine kart iki tutuma
komuta ederler.
Bir yldrm tehlikesi, iki ekilde uzaklatrlmaya allr. Ya
paratoner kurularak, ya da tanrya yakarp, mum yakarak. Birinci
yntem, yldrmn belirli maddi nedenleri olan maddi bir olay
Halk Kitapl
sayfa: 0161
Georges POLITZER
olduu ve bunun sonularndan da, bilimsel bilginin ve tekniin

bize salad yollarla saknlabi-lecei fikrinden hareket eder.
kinci yntem, yldrmn her eyden nce doast bir nedeni
olan, tanrsal fkenin ve tanr kudretinin bir iareti olduu ve
bundan tr de mum yakma ve dua gibi sihirli, byl arelere
bavurarak insan ruhunun tanrnn ruhu zerindeki etkisinin
savutunlmaya allmas fikrinden hareket eder. Bylece
grdmz gibi, olaylarn nedenlerini anlay tarz, kanlmaz
olarak, farkl pratik yollarla, birinci durumda materyalist ikinci
durumda idealist yollara bavurmaya gtrr - ve pratik sonular
da farkl olur!
Teoriye muhalefetin daha baka pratik sonular da vardr:
paratoner kullanm yaygnlatka daha az mum yakldn ve
duadan da vazgeildiini anlamak g bir ey deildir ve elbette
ki, bunun sonucu olarak saygnlnn azaldn gren kilise,
bilimin ilerlemesine, insanlarn saflnn, kolay inanrlnn
azalmasna kt bir gzle bakyordu.
Toplumsal yaamn olaylar szkonusu olduu zaman da, bu
engelleme daha az gerek deildir. Rabelais, Picrochole'un
Sava blmnde, iki tutumun belagatli bir tablosunu brakt
bize. Saldrgan Picrochole, yama etmeye niyetlendii manastra
saldrd zaman, keilerin ou mihrap dairesine kapanyor ve
ruhlarn tanrya emanet ediyorlar; yalnz Jean des Entommeurs
birader eline geirdii salam bir sopayla, o zamana kadar
meyve bahelerini tahrip etmi olan Picrochole'un tutma
askerlerine kyasya vurarak onlar kap dar ediyor; bununla, bir
saldrgandan kurtulmak iin kar koymann dua etmekten daha
ok ie yaradn gsteriyor.
Bunun gibi, nazi saldrsna kar Ulusal Direni hareketi
srasnda, katolikler, igalcilere kar eitli savam biimlerine
katldlar. dealist felsefelerden yana olanlarn yaamda,
materyaliste davranmalar da genel bir olgudur.
dealizmin pratik tehlikeleri burada kendini gsterir. Rabelais'nin
keilerinin idealizmi, pratikte, saldrgana alan bo brakmak
sonucuna varr. Ayn ekilde, savaa kar somut eylemi
Halk Kitapl
sayfa: 0162
Georges POLITZER
reddeden ve genel olarak emperyalistlerin ve zel olarak Hitler'in

"iyi niyet'ine inanrm gibi grnen pa-sifistlerin idealizmi, pratik
olarak, nazilere yardm ediyor ve 1939'da "lmektense klelik"
sloganna arka kyordu.
Ayn ekilde, bugn, savan kanlmaz olduu ve ona insanln
gnahlarnn tanr tarafndan verilmi bir cezas gibi boyun
emek, tevekkl gstermek gerektii yolundaki idealist anlay,
hl birok hristiyan bar uruna savamdan uzak tutmaktadr.
Mademki idealizm, insan (eski idealist kurala: "Ktye kar
koymamal" kuralna uygun olarak) byle sava kundaklarna
ve genel olarak smrc snflara alet olan tutumlara gtryor,
smrc snflarn, tarih boyunca, idealizmi, halk ynlar iinde
isteklendirmek, gelitirmek ve desteklemek iin btn elverili
nlemleri almalarn anlamak hi de g deildir. 1940'ta mezarc
Paul Reynaud'nun Fransa'y korumas iin tanrya yakarmak
zere byk bir gsterile Ntre Dame kilisesine gittiini herkes
anmsar.
Genel olarak her ne pahasna olursa olsun, eylerin, kendileri
yararna olan durumunu srdrmeye kararl olan smrc
snflarn, bu durumun bir "yce irade"nin cisimlemesi olduunu,
ya da "evrensel akl" temsil ettiini vb. retmekte; ynlara
tevekkl telkin eden idealizmi yaymakta karlar vardr.
Grlyor ki, her zaman idealist grleri tanyabilme-nin ve
felsefi materyalizmi okuyup renmenin ok byk bir pratik
nemi vardr.
VI. MARKSST FELSEF MATERYALZM TEMEL ZG
LE AYIRDEDLR
Dnya anlay olarak felsefi materyalizm, tarihsel bakmdan
marksizmden ncedir. Nitekim greceiz ki, materyalizm,
dnyay, ona yabanc hibir ey katmakszn olduu gibi ele
almaktan baka bir ey deildir. Daha ok zaman nce,
gereksinmelerinin tatmini, kendisini, etkili teknik aralarla doaya
Halk Kitapl
sayfa: 0163
Georges POLITZER
egemen olmaya zorlad lde insan, dnyay, doay bu

ekilde ele almak zorunluluunu duymutu. lerici, ykselen
snflar, tarih boyunca, materyalist dnceyi bylece
isteklendirdiler. nk bir yandan, onlarn gelecei, teknik ve
bilimin ilerlemesine balyd; te yandan da kendilerinin savam
verdikleri eylerin eski dzeninin, tanrnn iradesinin cisimlemesi
olduu fikriyle savayorlard. Onlar, insan, kendi emeiyle,
almasyla, maddeyi, doay deitirdiine bakarak, eylemiyle
de kendi talihini iyiletirebileceini sezinliyorlard.
Burada materyalizmin tarihini inceleyenleyiz. Materyalist felsefenin
byk alar, en bata, o ada ok gelimi olan tacirler snfyla
Yunan antika; devrimci burjuvazi-siyle Fransz 18. yzyl;
ensonu, devrimci proletaryann desteiyle ve zellikle bu snfn
iktidar elegeirmi olduu Sovyetler Birlii'ndeki desteiyle 19.
yzyln ortalarndan beri iinde bulunduumuz a oldu.4
Son dnemin materyalizmini, tamamlanm biimiyle materyalizmi
temsil eden marksist felsefi materyalizmi ayrntlaryla inceleyeceiz. Baka iki dersimizde de,5 materyalizmin, neden, zellikle
19. yzyln ortalarna doru kurucular Marx ve Engels'in dahice
almalarnda, tamamlanm, eksiksiz biimini aldn greceiz.
Ayrca, marksizm-ncesi materyalizmin sistematik ve tutarl bir
ekilde diyalektik olmadn, bunun iin de, gerei btn
zellikleriyle yanstamadn ve neden tamamlanm, eksiksiz bir
dnya gr oluturamadn greceiz.
Bu bakmdan felsefi marksist materyalizmi, kendisinden nceki
btn materyalist doktrinlerden kkl bir ekilde ayrmak
nemlidir ve bunun iin de nmzdeki derslerde felsefi marksist
materyalizmin temel izgilerini inceleyeceiz.
Bunlar felsefi idealizmin bellibal biimlerine kesin olarak kar
bulunan izgidir.
1.
Dnya maddi yapdadr.
2.
Madde ilk veridir, bilin ikinci veridir, trevdir.
3.
Dnya ve onun yasalar eksiksiz bilinebilir.
Halk Kitapl
sayfa: 0164
Georges POLITZER
Bu noktalarn her birini inceleyerek, materyalizmin incelenmesini

idealizme kar savama balayacaz ve materyalizmin toplum
yaam alanndaki sonularn nitelendireceiz.
YOKLAMA SORULARI
1.
Burjuva ideologlarnn "materyalizm"e kar karaalmalarn nasl yantlamak gerekir?
2.
Felsefenin temel sorunu nedir?
3.
dealistlerin "idealizm" szc zerinde yarattklar ve
srdrdkleri karklk ve bulankl aklaynz ve datnz.
4.
Marksist felsefi materyalizmin temel izgisi nelerdir?
Halk Kitapl
sayfa: 0165
Georges POLITZER
DOKUZUNCU DERS
MARKSST MATERYALZMN BRNC ZGS
DNYANIN MADDL
I.
dealist tutum.
II.
Marksist anlay.
III.
Madde ve hareket.
IV.
Doal zorunluluk.
V.
Marksizm ve din.
VI.
Varg
I. DEALST TUTUM
dealizmin en eski biimi, doa olaylarn maddi olmayan glerin
etkisiyle aklamak ve doay "ruhlar" tarafndan canlandrlm
olarak kabul etmekten ibarettir.
nsana yle gelir ki, idealizmin bu biimiyle savamak pek g
olmasa gerek. Nitekim retimin, tekniin ve bilimin ilerlemesi bu
eit aklamalar gittike, yava yava ortadan kaldrmtr. ok
nceleri de, en gelimi halklar, ate, su ve hava cinlerini, ancak
sihirle, byyle aklayan gizemli gleri doadan kaldrp
atmlardr ve peri ve cin masallar ancak kk ocuklara
anlatlan masallar haline gelmitir.
Halk Kitapl
sayfa: 0166
Georges POLITZER
Yani fetiizm ve genel olarak her yanda "ruhlar"n bulunduunu

ne sren ve bu yzden de canlclk (animisme) denilen gr
terkedilmitir.
Daha yksek dzeyde, barometre tpnde cvann ykseliini
aklamak iin, artk, ne "doa boluktan nefret eder" diyoruz; ne
de afyon uyutur, nk onun bir "uyutucu etkisi" vardr diyoruz.
Yalnz, ocuklar, kendilerini yaralayan eylere kar, sanki bu
eyler kt bir iradeye sahiplermi gibi fkeye kaplrlar, bu
bakmdan "kt kader" karsnda sinirlenip kzan ya da uur
getirecek eyler kullanan kimselere benzerler.
Newton, eskiden varlna inanlan tanrnn, kendi yrngeleri
zerinde seyredebilmeleri iin, her bir gezegene bahettii
gzcy, koruyucu melei uzaydan uzaklatrd. Kartezyen
(dekart) filozoflar ise, hayvanlarn bir ruhu olduu fikrini yok
ettiler ve Diderot, bu konuda alayla unu soruyordu: bir hayvann
kesilmi bir organnda hl kas hareketleri varsa, bu hareketi
aklamak iin, kesilmi beden parasnda kalm olan bir "can
paras" olduunu da dnmek gerekir!
Bununla birlikte, her doa olaynn zel bir ruhun etkisini
gerektirdii fikri, bugn bize yabanc bir fikirse de, tm olarak
alndnda, dnyann varolmak iin bir stn, evrensel ruha
gereksinmesi olduu fikri, bilindii gibi, zellikle tek-tanrl dinler
biiminde hl durmaktadr.
rnein, tek-tanrl hristiyan dini, dnyann maddi gereini
pekala tanr. Ama bu gerek, ikincil, yaratlm bir gerektir.
Gerek varlk, sonuncu ve derin gereklik tayan ruhtur: bu, salt
ruh ve evrensel ruh olan tanrdr. te nesnel idealizm denen eye
bir rnek.
Bu felsefi gr, birok biimlere brnmtr. Platon'a gre
maddi gerek, dncel bir dnyann, varolmak iin maddi
dnyaya gereksinmesi olmayan mutlak akln hkm srd
Idee'ler (Fikirler) dnyasnn bir yanssndan baka bir ey
deildir. Eski Yunan stoaclar okuluna gre, dnya, tanrsal bir i
atele canlanan muazzam bir canl varlkt. Hegel'e gre, doa ve
Halk Kitapl
sayfa: 0167
Georges POLITZER
insan toplumlarnn gelimesi, kendiliinden varolan mutlak ve

evrensel dncenin d klfndan, grlebilir ynnden ve
cisimlemesinden baka bir ey deildi.
u halde grlyor ki, btn bu filozoflara gre, dnya ancak,
grne gre maddidir; son tahlilde, onun derin gerei baka
yerdedir, onun derin nedenini ruhun varlnda aramak gerekir.
Bu ruh bizim bireysel insan bilincimizden bamszdr: onun iin
bu filozoflara nesnel idealizm grubunda yer verilir.
unu da kaydedebiliriz ki, insana gelince, nesnel idealizm, ok
kez, can (ruh, me) ile bedeni birbirinden ayrdet-meye varr,
birincisini manevi dnyaya, ikincisini ise maddi dnyaya balar.
Hristiyan idealizminde de aynen byledir. nsann byle iki ilkeye
bal olmasn isteyen gre, ikicilik (dualisme) denir. nsan
konu alan bilimlerde, ikicilik idealizmden esinlenir.
a) nk ikicilik, doann bir varln, bu varln iindeki bir "can"
ile aklar. Bu, canlcla balanr;
b) nk ikicilik, ksaca bu "can" bir stn ruhun varlna balar.
Zaten, eer onu maddi ilkeye balam olsayd, artk ikici
(dualiste) deil, birci (moniste) olurdu.
Bununla grlyor ki, kaba tanrtanmazlk tamamen ikicilikten
kmaktadr; tanrnn varln yadsr, ama bilimsel materyalist
anlaya bavurmadan; "insan ruhundan", "insan bilincinden",
sanki bu ruh, farkl ve bamsz bir il-keymi gibi szeder;
bylece en yavan idealizme bal kalr. Bizim niversiteli
filozoflarmzn, laiklikten yana olan ya da olmayan filozoflarmzn
durumu byledir. Kilise, Napoleon devrindeki Maine de Biran gibi,
emperyalizm andaki Bergson, Freud ya da Camus gibi idealist
tanrtanmazlardan o kadar ok korkmuyor. Hakl olarak onlarn
srden ayrlm koyunlar olduklarn biliyor ve sylyor. Ve
gerekten de, bir kez kariyerini yaptktan sonra ala dnen
koyunlar sk sk grlmektedir.
Nesnel idealizm, baz alarda, usa-uygun bir ekirdei olan
byk felsefeler dourabildiyse de, canekien burjuvazinin her
areye bavurarak ynlarn dikkatini dnyann materyalist
Halk Kitapl
sayfa: 0168
Georges POLITZER
aklamasndan evirmeye gerek duyduu amzda emperyalizm anda- idealizm, aka, usa-aykr, gerici bir
durum alr.
rnein Freud, insan ve toplumsal yaamn olaylarn, insanda
maddi olmayan bir kuvvetin "bilinalt" dedii gizemli bir kuvvetin
gizli "eilimleri"nin varlyla aklar. yi niyetli insanlarn
safdilliklerini ktye kullanmaya kararl arlatanlar iin gzel bir
nimet. Bilinalt, gerekte, canlcln, dnyada maddi olmayan
glerin varlna inancn en son biimidir.
Bergson'a gelince, o, dnyann maddiliini, kaytsz artsz ykar.
Nitekim ona gre madde, yaratc bir ilemin rndr. Madde,
znde, yaamdr. Tm madde, dnyay oluturan, tutan, snrsz
bir "dirimsel ath"n rndr. yleyse Bergson'a gre yaamn
kendisi nedir? Bu bilintir, bu dncedir, bu ruhtur. Bergson,
"bilin, genel olarak, evrensel yaamla birlikte vardr."6 diyor.
Bilin, yaamn ilkesidir. Madde, bilincin gelimesinin zorunlu
temeli olmak yle dursun, tersine, bilin, madde halinde
cisimleerek onun gelimesini aklar.
te gerici burjuvazinin en byklerle e sayd ada "dahi"
filozof; ite hangi "felsefe" adna "bilimcilii" bir vuruta ikiye blen
ve ite zekann iini deerden drmeye alan.
"Bilimsel olarak" evrenin yaradln, evrenin yan ve bu
yaradln ne kadar zaman aldn gstermeye ve eski "evrenin
lm" teorisini vb. diriltmeye alan idealist Amerikan bilginleri
gibi bilginler grlebildiine gre, idealizm bilimsel alanda bile
saldrsna devam ediyor.
Eer zamanmzda, bilisizleri ve kandrlmlar, acsn ektikleri
toplumsal ktlklerin materyalist aklamalarndan baka yana
ekmek iin (Bergson'un yreklendirdii ve froydculuun arka
kt) "gizli bilimler"e "ispiritizma"ya yeniden kazandrlan
parlaklk ve ciladan korunabilirse,7 dnyann maddilii
konusundaki marksist tezin, btn geerlilii daha ak bir
biimde kavranacaktr.
Halk Kitapl
sayfa: 0169
Georges POLITZER
II. MARKSST ANLAYI

"Dnyay, 'mutlak fikir'in, 'evrensel tin'in, 'bilin'in cisimlemesi
olarak dnen idealizme karlk, Marx'n felsefi materyalizmi,
dnyann, doas gerei, maddi olduu; evrenin saysz
olaylarnn hareket halindeki maddenin baka baka grnmleri
olduklar; diyalektik yntemin ortaya koyduu gibi, olaylarn
bantlarnn ve birbirlerini karlkl koullandrmalarnn, hareket
halindeki maddenin gelimesinin zorunlu yasalar olduklar;
dnyann, hareket halindeki maddenin yasalarna gre gelitii
ve hibir 'evrensel tin'i gereksinmedii ilkesinden hareket eder."8
Stalin, burada, idealizmden szederken, en bata, yukarda
hakknda birka sz sylediimiz Hegel felsefesine dayanr.
nk, hegelcilik, felsefe tarihinde en son byk idealist sentezi
temsil eder, nesnel idealizmin btn tarihsel izgilerinin, doada
olduu kadar toplum alannda da, en uygun zeti ve znn
zdr.
Stalin, evrenin eitli olaylarnn, ne eitten olurlarsa olsunlar,
ruhlarn ya da maddi olmayan "gler"in mdahalesinden ileri
gelmediklerini, ama hareket halindeki maddenin eitli ynleri
olduklarn nemle belirtir.
Stalin maddenin iinde ondan ayrlmaz bir ekilde bulunan ve
diyalektik yntemin ortaya koyduu ekilde evren yasalarnn
temeli olan bir doal zorunluluun varln belirtir.
Ensonu Stalin, hareket halindeki, kesiksiz, srekli deime
halindeki maddenin, dnyann sonsuzluunu belirtir.
Bu noktalarn her birini srasyla ayrntl olarak yeniden ele alacaz.
III. MADDE VE HAREKET
Madde ile hareket arasndaki ilikiler sorunu, idealizm ile
materyalizmin snrlarn kesin olarak saptamak sorunudur.
Nitekim, idealizme gre hareket, dinamizm, etkinlik, yaratc g,
yalnzca ruha aittir. Madde, sreduran, edilgin, kendine zg bir
Halk Kitapl
sayfa: 0170
Georges POLITZER
biimden yoksun bir yn olarak temsil edilmiir. Maddenin bir

ekil almas iin Ruhun damgasn tamas, Ruh tarafndan
canlandrlmas gerekir. Onun iin idealist gre gre, madde,
kendiliinden hibir ey retemez; ve madde, hareket halinde
olduu zaman, bu hareket ona baka yerden, tanrdan, Ruhtan
gelmektedir.
Maddeyi hareketten ayrmak, metafizik dncenin ayr-dedici bir
izgisidir. unu da kaydedelim ki, bu, yani madde ile hareketi
ayrma, bilimlerin balangcnda, durgunluk halindeki (elbette ki
yalnzca grnte durgunluk halindeki) maddenin, deime
halindeki maddeye gre daha kolaylkla incelenebildii lde
kanlmaz bir yntemdir.
ada bilimlerin hzla ilerleyii srasnda bile, hareketin
maddeye, zamanlarn balangcnda bizzat tanr tarafndan
verildii fikri zerinde srar ediliyordu. Bunun gibi gk cisimlerinin
hareketleri bilimini gelitiren Newton, evreni, mkemmel bir
ekilde ayarlanm arklar olan muazzam bir saat gibi
tasarmlad ve oluturduu dnyann bilimsel tablosunu, bu
koskoca makineyi harekete getirmek iin bir balang
vuruunun, bir "tanrsal fiske"nin gerekmi olduu fikriyle aklad.
Bunun iin, azok tamamlanm bir hale gelen ilk bilim, yani kat
cisimlerin, gk ve yeryz cisimlerinin uzayda bir yerden baka
bir yere gitmelerinin (ya da yer deitirmelerinin) bilimi, yerekimi
bilimi, mekanik oldu. lk yaklak tahminle, mekanikte, yer
deitirmekte olan cismin niceliinin, onun yer deitirme
hzndan bamsz olduu varsaylabilir. yle grnyor ki,
buradan, madde ve hareketin, ktle ve enerjinin birbirinden farkl
iki gerek olduklar yolundaki metafizik bir dorulamas kyor.
Materyalizme gre, tersine, hareket, maddenin temel zelliidir,
madde harekettir. Daha Demokritos, atomlar, dnyann elerini,
ba ve sonu olmayan bir hareketle canlandrlm olarak
tasarmlyordu. Bu fikirler, Rnesans etkilediler. Galilei, 17. yzyln
balarnda, cisimlerin dn bilimsel olarak inceledi. Matematik
bilimlerin gelimesi, dmekte olan bir cismin hareketinin ilk kez
olarak doyurucu bir biimde aklanmasna olanak salad.
Halk Kitapl
sayfa: 0171
Georges POLITZER
Bilimlerdeki ilerleme, materyalizmi ilerletiyordu, ve aralarnda

Descartes'n da bulunduu filozoflar, doada her eyin, cisimlerin
mekanik hareket yasalarnn ileyiiyle akland fikrine vardlar.
Bylece kat mekanik bir gerekircilik (determinisme), durmak bilmez
bir arklar sistemi, tanrsal zekann gizemli eyleminin yerini alyordu.
Dinsel idealizmin eitli biimlerine oranla byk bir ilerleme olan
18. yzyl Fransz materyalizmi, byle aklanr. Bununla birlikte
bilimlerin gelime zelliklerinden dolay bu materyalizm eksikti.
En bata -az nce grdmz gibi- ulam olduu gelime
noktasnda,
mekanik,
mekanik
hareketin
"zamanlarn
balangcnda" maddeye geirilmi olduunun varsaylmasna
izin veriyordu, bu da, dinsel idealizmin saldrganca geri dnne
ak kap brakr. Buna karn Diderot gibi en gl dnrler,
hareketin, maddenin ondan ayrlmaz bir ekilde iinde bulunan
bir zellii olduu fikrini parlak bir ekilde savundular.
Yalnz burada, tarihsel bir olguyu hesaba katmak gerekir: ancak
basit yer deitirmenin ya da bir yerden bir yere gitmenin yasalar
bilimsel olarak tannyordu. Maddenin teki hareket biimleri
henz yasalarn aa vurmamlard: kimya, termodinamik,
biyoloji yoktu. Ya da daha ok bilimlerin inceledikleri btn
olaylar, mekanik nedenlerle aklanmaya allyordu. Maddenin
hareketinin eitli biimlerinin zgl nitelii bilinmedii iin, yanl
yolda yrnyordu. Bu an materyalizmine verilen mekanist
materyalizm ad da bundan ileri gelir. Engels, bunun, marksizmncesi materyalizmin balca ksrlklarndan biri olduunu belirtir.
Onun iin bu marksizm-ncesi materyalizm, maddenin hareketinin st biimlerini, yani yaam, dnceyi inandrc bir ekilde
aklayamyordu. rnein, dekartlar, hayvanlarda, ruhtan eser
bulunmadn kabul ediyorlar ve bundan da, onlarn, makinelerle
karlatrlabilecekleri sonucunu karyorlard; ve onlar taklit
etmek zere otomatlar, robotlar yapmaya koyuldular, ama uras
besbelli ki, bir yerden bir yere gitme hareketleri bir yana, canl
organizma, ne kadar yetkinletirilmi olursa olsun, bir makineyle
benzemez, ve yaamn btn ilevlerini yerine getiren -endiine
gre- Vaucanson'un nl rdei, gene de bu ilevlerden birini,
Halk Kitapl
sayfa: 0172
Georges POLITZER
yani yeniden retim ilevini yerine getirmekten geri kalyordu. te

byle mekanist materyalizm gerein orasn burasn budar.
Ensonu, insan, madde zerinde etkisi bulunmayan, gsz ve
onun iin de zgrl olmayan, doann edilgin bir rn yapar.
dealizm, materyalizme kar saldrlarnda, durmadan, kendisine
byk frsatlar veren mekanist materyalizme bavurur; gerein,
mekanist materyalizmin sakatlad ynlerini kolaylkla ortaya
koyar. "nsan bir makineye benzeten, insan bir robot yapan
materyalizm" vb. stne bir sr nakarat bundan ileri gelir.
Is, elektrik, manyetizm, kimyasal sreler, yaam gibi maddi
hareketin baka biimlerinin incelenmesine giriildi-inde de
idealizm, kendini yenilmi saymad. Daima maddenin hareketsiz
olduu fikrinden hareket ederek, tanrnn, maddeyi "kuwetler"le,
elektrik kuvvetiyle, manyetik kuvvetle, kimyasal ilgi kuvvetiyle,
yaamsal ilkeyle, ensonu ruh ilkesiyle bezediini ve maddenin
bunlar yaratamayacan ileri srd. Bu, dierleri arasnda ngiliz
fizikisi Joule'un da (1818-1889) gryd.
Yalnz diyalektik materyalizm, maddenin hareketinin zgl biimlerinin szkonusu olduunu gstererek, maddenin yalnz mekanik
harekete deil, gerek deiikliklere ve nitel dnmlere yetenekli
olduunu, ensonu maddenin, eylerin kendi barndaki elikilerin
varlnda yatan bir i dinamizme, bir etkinlie, bir yaratc gce
sahip olduunu gstererek bu olaylara doyurucu bir aklama
getirebildi.
Diyalektii incelerken, bilimlerin her noktada dorulad, bu,
maddenin hareketle ilgili diyalektik anlayn nitelendirmitik. Bu
nedenle Stalin, ad geen metinde, evrenin eitli olaylarnn
maddiliinin, ancak bu olaylarn yasalarnn diyalektik yntemle
dzenlenmi olmas halinde bilimsel olarak kavranabileceklerini
kesin olarak ortaya koyar. Yoksa btn bilim, idealist bir
mdahaleye ak kap brakr.
Doann diyalektiini apak gsteren, mekanist materyalizmin
kesin olarak almasn ve diyalektik materyalizmin kurulmasn
salayan, byk bilimsel bulu olmutur;
Halk Kitapl
sayfa: 0173
Georges POLITZER
a)
nitel deiiklik fikrini yaratan ve eitli fizik "kuvvetler"i,
maddenin hareketinin ynleri olarak ortaya koyan enerjinin
dnmnn bulunmas;
b)
canl organizmann yapsnn srrn aklayan, kimya
saldan biyolojik olana geiin sezilmesine ve canl varln
gelimesinin anlalmasna olanak salayan canl hcrenin
bulunuu;
c)
eitli trler arasndaki metafizik engeli, insanla doann
geri kalan blm arasndaki engeli ykan, canl trlerin evriminin
bulunmas ve insan toplumlar da iinde olmak zere, btn
evreni, doal tarih sreci olarak, tarihsel bir gelimeye balanm
madde olarak ortaya koyan, genel olarak evrim teorisinin
bulunmas.
Bununla birlikte, bu bulularn btn nemini, btn kapsamn
farkedebilmek iin diyalektik ynteme derinlemesine sahip olmak
gerekiyordu. Marx'la Engels'in dehas gerekiyordu.
Onun iin, ancak diyalektik materyalizm, yaam gibi, dnce
gibi stn olaylarn, onlarn kendilerine zg niteliklerinden hibir
eyi kaybettirmeden, hibir "yaamsal" ya da "ruhsal ilkenin"
yardmna bavurmakszn doal aklamasn gerekten
yapabilecek gtedir. Bu aklamann ayrntsn nerede aramal?
Bunu yantlamak elbette ki, bilime; ileri doru gidii diyalektik
materyalizmin ilkeleriyle aydnlanan bilime, Miurin ve
Lisenko'nun, Olga, Lepeinskaya'nn, Seenov'un, Pavlov'un ve
onlarn retililerinin bilimine der.
Diyalektik materyalizm, bilimin gcne inanr, gvenir. deailzm
ise, tersine, sanki her eye gre hazrlanm bir yan olmas
gerekmi gibi, gszln ilan etmekte acele eder. Yalnz
ahmaklar, bilimin henz nnde duran sorulara hemen acele bir
yant isteyebilirler. Bilimin maymuncuk yant yoktur. dealizmin
ise byle bir yant vardr: bu "Ruh"tur; ama bu, bilgisizlii rten
bir szcktr. "Ruh", tanmlamaya gre, belli bir anda maddenin
bilinen zelliklerinden hibirine sahip olmad iin, maddenin
Halk Kitapl
sayfa: 0174
Georges POLITZER
henz bilinmeyen zelliklerinden ileri gelen her eyi "aklamaya"

olanak verir. dealist, ksaca, bilmediimi ruha malederim, der.
Materyalizmi, ikibin yldan beri (!) evrim gstermemekle ve hep
ayn eyi yinelemekle sulayan idealist ("sulamann" deerini
tartma olanana sahibiz), madde hakknda donmu, kalplam,
dogmatik bir fikre sahiptir. Her ne zaman ki bilim, maddenin
evrensel hareketinin yeni bir ynn bulur ve byle idealiste
"aklama"ya kalan alan daraltr, idealist, "madde"nin
yokolduunu, utuunu vb. bildirmeye byk bir dikkat ve zen
gsterir. Yokolan, snp giden, onun, madde hakknda sahip
olduu dar, mekanist ve metafizik fikridir, baka bir ey deil.
Maddenin, belli bir anda (belli bir yaklaklkla) bilgilerimizin
durumunu belirten, gittike daha derin ve gittike daha zengin
olarak ardarda gelen bi-limsel kavramlar ile bilimsel
aratrmalara salam teorik temel devi gren felsefi madde
kavramn birbirine kartrmamak gerekir.
"Materyalizm, diyordu Engels, her yeni byk bulula yeni bir
grnm almak zorundadr."
Bu noktay, bir sonuca balayarak, Engels'le birlikte, "hareketin,
maddenin varolu tarz olduunu", canllk, zg (autodynamisme)
kaynann, maddenin kendi iinde bulunduunu syleyelim.
"Materyalist doa anlaynn, doann, kendisini bize sunduu
gibi, yabanc bir katma olmadan, basite kavranlmasndan baka
bir anlama gelmedii dorudur..."9
IV. DOAL ZORUNLULUK
Eer maddenin zgc fikrini doru olarak anlamak istersek,
burada, konuya yeni baz aklklar getirmek yerinde olur. Bu
zg, gerekte, belirlenmi biimlerden nce doal varlklarn
ortaya kmas sonucunu verir, bu da idealizmin yeni bir saldrs
iin frsattr.
rnein, kar kristallerinin (ya da kristalleebilen herhangi bir
cismin kristallerinin) her zaman belirlenmi geometrik bir biim
Halk Kitapl
sayfa: 0175
Georges POLITZER
almasn nasl aklamal? Nasl olur da bir tavuk yumurtas bir

civciv, bir rdek yumurtas ise bir rdek palaz verir? ki hayvan
biimi, civciv ve rdek palaz, henz yumurtalarn iinde mevcut
deilken yumurtalar, aslnda, ancak madde olarak birbirlerinden
ayrlrlar, biim olarak deil. Grlyor ki, soru geneldir ve
biimleri, corafya biimlerini, kristal biimlerini, bitkisel biimleri,
hayvansal biimleri ve hatta gramer biimlerini ve hareket
biimlerini ve "igd" denen hayvanlarn davranlarn da
unutmadan btn biimleri inceledikleri iin, bu soru, "morfoloji"
denilen bilimin btn blmlerinde sorulur.
Bu sorulara idealizm, bir yant verir. Ona gre doal nesnenin
biimi, madde ile "gerekletiriliyor", ama biim bu "gerekletirme"den nce varoluyor; doal varln gelimesine bu biim
hkmediyor, bir eit onun "kader"i oluyor; doa, kendinden nce
de varolan bir "plan"a kendini uyduruyor. Ayn ekilde evrime
nceden "yn verilmi" oluyor, evrim, organizmalarn yaamnn
gncel koullaryla deil, ulalacak bir "ama"a gre belirleniyor.
Ayn ekilde, igd, hayvanlarn kr bir "niyetinin gsterisi
oluyor. Ksaca, madde, kendinde bir "zeka"nn varln u ya da
bu ekilde aa vuruyor. Eer gerekte maddenin henz
tamamlanmam gelimesinden nce de var ise, bu "biim",
"plan", "ama", "zeka" nerede olabilirler acaba? Elbette ki,
kendilerini iinde barndran stn bir zekadan baka bir yerde
bulunamazlar. Bu reti, ereklik (finalite) retisidir, gryoruz ki,
ereklik, dnyay bir "fikir"in cisimlemesi gibi ele alan idealizmin
bir sonucudur.
Bu sorulara diyalektik materyalizmin yant tamamen bakadr
(mekanist materyalizm ise bir yant verme yeteneinde deildir
ve alan ereklie bo brakr). Diyalektik materyalizme gre biim,
gncel ierik ile yani "olaylarn karlkl bantlar ve
koullandrmalaryla", maddenin gncel durumu ve madde
iindeki, maddeyi evreleyen ortamdan gelen koullarla ayrlmaz
bir ekilde bal bulunarak gelien elikilerin durumuyla
belirlenir. Bunun en iyi kant, belli bir biimin gelimesine
mdahale edilebilmesidir. Biyoloji bilginleri, biim ile eliki
arasndaki ba deneysel olarak ortaya koymulardr. Eer
Halk Kitapl
sayfa: 0176
Georges POLITZER
gelime halindeki bir yumurtadan alnan bir madde paras,

yumurtann baka bir noktasna nakledilecek olursa, orada,
normalde olmayan, rnein bir ayan gelitii grlecektir, yani
yapay olarak bir ucube yaratlm olacaktr. Zaten ilem
srasnda, yumurta maddesinin eitli paralar birbirlerinden
ancak kimyasal zellikleriyle, orada toplanm olan tzlerin
yapsyla ayrdedilirler. Ve yumurtann bu kimyasal ierii, d
koullarn etkisi altnda (rnein s ile) ve kendi i elikileri
temeli zerinde kendi kendine farkllar. u halde, son tahlilde,
hayvann bedeninin biimini belirleyen ey, eitli hayvan
trlerinin yumurta tznn biyo-kimyasal yapsdr: ieriin
gelimesi, biimin gelimesinden nce gelir. Hibir dncel noluma, hibir nceden belirlenmi "kendinde-biim" yoktur.
Zaten byle olsayd, yani biim nceden belirlenmi olsayd, bir
trn btn bireyleri kesin olarak tpatp birbirlerinin ayn olurdu!
Diyalektik materyalizme gre, biim ieriksiz, yani belirlenmi bir
ierik olmakszn varolmaz ve karlk olarak ierik de biimsiz,
belirlenmi bir biim olmadan varolmaz.
eriin biim olmadan varolmayacan sylemek, hi de ieriin
biim tarafndan belirlendii anlamna gelmez. Biimi belirleyen,
daha ok ieriktir. Bu demektir ki, biim, nceden varolan,
deimez bir ey deildir, deikendir. erikte oluan
deiikliklerin sonucu olarak deiir. evre koullarnn
deimesinin etkisiyle ilkin ierik deiir; biim, sonradan,
ierikteki deiiklie, ieriin i elikilerinin gelimesine uygun
olarak deiir. Bundan u anlam kyor ki, biim, gelimeden
nce varolmaktan uzaktr, biim, belli bir gecikmeyle gelimeyi
yanstr: biim ierikten sonra gelir.
"Gelime sreci srasnda, ierik (z) biimden nce gelir, biim
ieriin gerisinde kalr. ... Biim olmakszn ierik olanakszdr,
ama kastedilen ey, belli bir biimin, ieriin gerisinde kalmas
nedeniyle, bu ierie asla tamamen uymamas; ve bunun iin
yeni ieriin bir sre kendisini eski biimle rtmek 'zorunda
olmas' ve bunun, aralarnda bir atmaya yolamasdr."10
Halk Kitapl
sayfa: 0177
Georges POLITZER
Doann ve toplumun her olaynda, her alannda, "yeni bir biim

arayan ve bu ynde aba gsteren" (Stalin) gelimekte olan
ieriin basksyla yeni bir biimin gnna k nasl olur?
Bunu yantlamak da, bilimlere, diyalektik materyalizmle aydnlanm bilimlere dyor. Kesin olan bir ey varsa, o da udur ki,
biimin ierie gre daha geride daha ge olmas kanlmaz
olarak doada tutarszlklar dourur; onun iin doa "uyumlu"
olmaktan uzaktr, atmalarla, "elikiler"le, tamamlanmamlklarla doludur.
Grlyor ki, diyalektik materyalizm, idealist ereklik teorisini
kkten baltalar, ykar: ama ayn ekilde, eitli olaylarn birbirleri
zerindeki etkisini basit bir mekanik tarzda, salam, kat
cisimlerin deimez, hareketsiz biimlerle bir iice geii
biiminde tasarmlayan mekanist gerekircilii de reddeder.
Marksist materyalizm, bilime, verimli, retken bir reti getirir;
bilimin bulduu yasalarn, diyalektik yntemle dzenledii ilgi ve
bantlarn keyf ilikiler olmad, hareket halindeki maddenin
zorunlu yasalar olduklar fikrini getirir.
Materyalist bilim, olaylarn birbiri ardsra geliini saptamakla
yetinen ve durmadan kendi kendilerine yarn gnein doup
domayacan sorabilen "grgcler"in ("empiristes") sknt ve
korkusunu tanmaz.
Materyalist bilim, belli koullarda, ngrlen olayn olumamasnn olanakl olmad, nk doann kendi kendine sadk
olduu, doann bir olduu fikrinden hareket eder.
Materyalist bilim, bilimsel yasann, maddenin nesnel bir zelliini
ifade ettii belli koullarda, belli bir gelime srasnda, belli bir
olayn ortaya knn kanlmazln ifade-ettii fikrinden
hareket eder.
Engels, herhangi bir gezegen zerinde zorunlu koullar biraraya
geldii zaman yaamn belirlenmesinin kanlmazln ve
trlerin evrimi sreci srasnda, baka bir gezegende ve baka bir
zamanda da olsa eer zorunlu koullar biraraya gelirse, insann
ortaya knn kanlmaz olduunu belirtmitir.
Halk Kitapl
sayfa: 0178
Georges POLITZER
te, doal zorunluluklar, evrenin birliiyle, maddenin yasalarnn

evrenselliiyle anlalmas gereken ey budur.
Bundan u anlam kyor ki, doann ve toplumun yasalar ne
yaratlabilir, ne de yok edilebilir ya da yrrlkten kaldrlabilir.
Doann ve toplumun yasalar ancak kefedilebilir.
"Bu yasalar kefetmek, onlar bilmek ve onlara dayanarak, onlar
toplumun yararna kullanmak, baz yasalarn ykc etkilerine baka
bir yn vermek, etki alann snrlamak, kendilerine yol arayan
baka yasalara yolamak olanakldr, ancak, ne varolan yasalar
yok edilebilir, ne de yeni ekonomik yasalar yaratlabilir."11
O halde, yalnz diyalektik materyalizm, doa ve toplum olaylarnn
bilimsel olarak nceden bilinmesi iin salam bir teorik temel
oluturur; gerein bilimsel olarak tannmas temeli zerinde
giriilmi bir eylemin sonucu konusunda kukuyu ise kknden
yok eder. u halde, insana, kukusuz hareket etme olanan
vererek, ona hem en yksek derecede gereklik, bir kesinlik,
doruluk, hem de en yksek derecede zgrlk salar.
V. MARKSZM VE DN
imdiye kadar btn grdklerimiz, nesnel idealizmin en yaygn
biimi olan dinsel biimin kararszln lmemizi olanakl klar.
rnein hristiyan dininin, dnyay aklamak iin, yaratc bir
tanrnn, sonsuz ve tkenmez bir ruhun mdahalesine gereklilik
getirdii bilinir. imdi bu gerekliliin neye dayandn grelim:
a)
idealizme gre madde edilgin ve duraandr: o halde
hareketini ruhtan almas gerekir;
b)
idealizme gre, madde, kendinde hibir doal zorunluluk
tamaz, hibir birlie sahip deildir: u halde, bir ruhun,
maddenin yasalarna srekli ve deimez bir ekilde konmas
gerekir;
c)
idealizme gre, madde, tarihsel bir gelime srecine hi
de balanm deildir yleyse, dnyann bir balangc vardr, bir
Halk Kitapl
sayfa: 0179
Georges POLITZER
de sonu olacaktr, o halde sonsuz bir varlk tarafndan yaratlm

olmas gerekir.
Materyalizme gre, tersine, maddenin, i ve zorunlu gelime
halinde kavran doal olarak kesintisiz dnen evrenin
sonsuzluu ve tkenmezlii tezine, maddenin yok edilmez ve
yaratlmam olduu olumlamas sonucuna gtrr.
Diderot, dnyann, maddenin sonsuzluunun anlalmaz bir ey
olacan ileri srerek, birincisinden daha da anlalmaz olan bir
sonsuzlukla aklanmamasn istiyordu.
Diderot'dan beri bilimsel bulular, yaratcln (creationnisme)
durumunu daha da sarsmtr. 18. yzyln banda, Kant gne
sisteminin evrimi stne nl varsaymn formle ediyor, Laplace
da onu yeniden bilimsel olarak ele alyor ve onun sisteminde
tanry hi grmediinden yaknan Napoleon'u, skunetle, "Aziz
efendim! Bu varsayma gereksinme duymadm." diye yantlyordu. Lyell'in, yeryznn evrimi alanndaki bulular; Lamarck
ve zellikle Darvvin'in canl trlerin evrimi alanndaki bulular,
genel evrim teorisini kesin olarak kurdular ve bu tarihsel evren
anlaynn eksik olduu eski materyalizmin ok geride braklmasn
saladlar. Bu tarih anlayndan yoksun olu, eski materyalizmin
snrlamalarnn ve kanlmaz ksrlklarnn ikincisiydi.12
Ensonu, Marx ve Engels'in toplumlar bilimi alanndaki bulular,
bu kkl tarih anlayn, toplum yaamnn btn olaylarna
yaydlar, ve insan toplumunu doal tarihin bir sreci olarak
deerlendiremeyen eski materyalizmi tasfiye ettiler.
Lenin'in aktard gibi, "... dnya bir'dir, ne bir tanr tarafndan, ne
de bir insan tarafndan yaratld; belirli yasalara gre parlayp
glenen ve snen, her zaman iin sonsuza kadar, canl bir alevdi,
alevdir, ve alev olacaktr" diyen ilka filozofu Herakleitos'un
materyalist gr, demek ki, "diyalektik materyalizm ilkelerinin
stn bir aklamasdr".13
Diyalektik materyalizmin ortaya k, dinin ve tanrbi-limin
eletirisini kkten deitirdi. Eskiden rasyonalist filozoflar
hristiyan tanrs stne eletirilerini, byle bir kavramn
Halk Kitapl
sayfa: 0180
Georges POLITZER
srkledii saysz tutarszlklar gstererek gelitiriyorlard: bir saf

ruh, nasl maddeyi oluturabilir? Zamandan, olutan, deiiklikten
bamsz, hareketsiz bir sonsuzluun dibinde, deimez bir
varlk, nasl zamann verili bir annda dnyay yaratabilir? "yi"lii
snrsz olan bir varlk, nasl ucubeleri, canavarlar, zararl
hayvanlar, yersarsntlarn ve Apokalips'in kara atlsyla
simgelenen ktlkleri; sava, ktlk ve salgnlar yaratabilir?
Tanr ki her eye kadirdir, gldr, 2 kere 2'yi 5 ettirmeli ve
doruyu yanl yapabilmeli deil miydi? Eer bunu yapamyorsa,
o zaman her eye muktedir midir? Ve eer tanr, en stn
derecede, tanrsalca eksiksiz ve yetkin ise, adaletsizlii
cezalandramaz m? Ama eer en stn derecede iyi ise efaati
olmayabilir mi? Ve adaletsiz olmayabilir mi vb., vb..
Ksaca, rasyonalist eletiri, hakl olarak, tanr kavramnn tad
btn olanakszlklar, tanr kavramnn iinde saklad, bununla
birlikte tanrbilimin (theologie) kabul ettii ve aklamak iin de,
yaratk bakmndan nfuz edilmez olan tanrsal "giz"e
bavurduu btn "elikiler"i ve szde ilk gnah fikrine ekil
vermek iin gerekli btn eytanlklar ortaya kartt.
Demek ki, rasyonalist idealist filozoflar, hristiyan dininin tanr
kavramn yeniden gzden geirmeye koyuldular: yle kavramlar
ileri srdler ki, hepsi birbirinden daha olanaksz olan bu
kavramlar, her ne kadar ncekiler yenilmi grnyorlardysa da,
yeni glkler dourdular. Marksizm-ncesi materyalistlere
gelince, onlar, daha yukarda belirtilen btn glklere, yani
yaamn ve dncenin aklanmasna, dnyann oluunun
aklanmasna, hastalk, lm, alk, ktlk, sava gibi insanla
malolan btn ktlklerle birlikte toplumsal olaylarn ve doann
elikilerinin aklanmasna taklp kaldlar.
Diyalektik materyalizm, bu glkleri ortadan kaldrd ve daha
nce diyalektiki olmayan rasyonalistlerin sarsm olduklar tanr
kavram, bu kez, btn ieriini yitirdi. Kaba, marksist olmayan
tanrtanmazln dourduu tanrnn varoluu ya da varolmay
tartmas, Laplace'n dedii gibi, tanr yararsz bir varsaym
haline geldi, szleriyle son buldu. Tanrnn varl "sorunu"nun
Halk Kitapl
sayfa: 0181
Georges POLITZER
yerini, insanlarn kafalarndaki tanr fikrinin varl sorunu ald,

nesnel idealizm, bu iki sorunu birbirine kartryordu.
Tanr fikrinin, dinsel duygularn ve dinin varl bir olgudur ve bu
olgu bir aklama gerektirir. nsann, ayn zamanda, hem doal
hem doast, hem lml hem lmsz, hem bu dnyada hem
de tekinde yaayan bir "tanrsal" varlk olmas yle dursun,
"tanr" da, din de, insanlara ilikin bir olaydr demek gerekir:
tanrsal olan, insann yaratt bir eydir, ve insan, tanrsal olann
yaratt bir ey deil.
Voltaire, daha o zaman, dinlerden szederken, "eer tanr insan
yaratm idiyse de, insan bu iyiliin altnda kalmam borcunu
fazlasyla demitir" diyordu. Alman materyalisti Feuerbach din
olaynn eletirisini, bu adan ele ald. Ama, kesin aklama
unsurlarn getiren marksizmdir. te onun ilkeleri:
1. Dinin alt biimleri, byye dayanan uygulamalar, doal ve
toplumsal olaylarn ilkel bir ekilde idealiste aklanmas, keza
ayn ekilde felsefi ve ahlaki grler, sofuca yakarlar ve
kurban vermeler gibi, "ruhaniletirilmi" byye dayanan ibadet
biimleri tayan daha gelimi biimler de, duygular plannda ve
dnce plannda, insan pratiinin gerek olan bir verisini, yani
onun, insanolunun insanln balangcnda ok byk olan
greli gszln, ne anlayabildii ne de egemen olabildii
doa karsndaki gszln, retimin zayf gelimesine bal
olan gszln,14 snf basksna, perspektiflerden yoksun
oluuna, toplumsal bilincin zayflna bal olan, ne anlayabildii,
ne de hkmedebildii toplumsal olaylar karsndaki
gszln ifade eder, anlatr ve yanstrlar.
Herkes bilir ki, dinsel uygulamalardan, iyi olan sonucu
salamalar, "ilerde baar" dahil, baary, hasma kar zaferi,
sonsuz mutluluu vb. salamalar beklenir. u halde din, insanlar
iin amalarna varmann bir arac olarak, mutsuzluunun
nedenlerini bilmemesine bal, ayn zamanda, mutlulua kar
duyulan belirsiz, bulank zleme bal bir uygulama gibi ortaya
kyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0182
Georges POLITZER
Ama din, bylece, pratiin verilerini yanstyorsa, onlar tersine

olarak, nesnel verilere gre deil de znel verilere, dlerin
grntlerine, bilisizliin kurban olan insann dncesinin
arzularna gre yanstr. "Tanr", rnein, yce kurtarc,
yetkinliklerin yetkinlii (kemallerin kemali) oluyor. Bizzat "tanr"
fikri iindeki, ortaya koymu olduumuz elikiler, insann
kafasnda kurduu "salt yetkinlik", "salt bilgi", "sonsuz mutluluk"
fikirlerinin i elikilerini, yani insann, gerek dnyann
elikilerini ve bilgisizlii iinde tasarlad gereklii olmayan
(fantastique) istekleri tersyz ederek iine yerletirdii gereksiz
ve metafizik fikirlerin i elikilerini ifade etmekten baka bir ey
yapmazlar. Tanr fikri, ayn zamanda metafizik, salt, zlmez
elikiler haline gelen btn bu elikileri bir tek demet halinde
zetlemek, biraraya ymak ve younlatrmaktan baka bir ey
deildir.
Bylece, din, diyalektik materyalist bilimin tam kartdr;
diyalektik materyalist bilim, gerein elikilerini, tersyz
etmeden, doru olarak, aslna sadk kalarak, yabanc, imgesel,
gerek olmayan bir ey katmadan yanstr. En-gels'in dedii gibi
dinin kkleri, "yabanllk (vahet) ann kstl ve bilisiz
kavraylarndadr."15
2. Bununla birlikte, dini incelemek iin ikinci bir olguyu da hesaba
katmak gerekir, nk, din, bilgisizlikten doduundan, bilimsel
aklamalarn yerine imgesel aklamalar koyduu lde, byk
bir blmyle, gerei maskelemeye, olaylarn nesnel
aklamasn gizlemeye yardm eder ve kendi kuruntularna bal
dindar adam u ya da bu biimde, ilke olarak, eytan ii sayd
bilime dmandr. Bu zellik, kendi smrlerini ynlarn
gznden gizlemekte kar olan smrc snflar tarafndan,
daha nceki dersimizde kaydettiimiz gibi, sonuna kadar
kullanlmaktan geri kalmyordu. Kendi snf basklarn
sonsuzlatrmak iin ynlarn edilginliine, eylemsizliine,
onlarn tevekklne, yumu-akballna, mutsuzluun kaderde
yazl olduu inancna muhtatrlar,
ama ayn zamanda,
ynlarn mutluluk umutlarnn teki dnyaya doru evrilmesi
gerekir: gelecee ait avutucu cennet umudu, smrlen ynlara
Halk Kitapl
sayfa: 0183
Georges POLITZER
yeryzndeki "fedakarlklarnn" dl olarak sunulmutur.

Bylece, ilkin, antikada aman vermez bir ahnyazs olarak
tasarlanan ruhun (me) lmszl, teki dnyada kurtulu
umuduna dnmtr.
Ta en eski zamanlarda, bilgili-grgl ynetici snflar, ynlar
zerindeki etkisini srdrdkleri aldatmacalarn bir szcne
bile inanmazlarken, dinden, "dzenin korunmasnn" ideolojik
kuvveti olarak, Marx'm formle ettii gibi halkn afyonu olarak
yararlanlmt. Daha eski Msr rahipleri, tanrlarn heykellerini
kendi kendilerine hareket ettirerek mucizeler "imal ediyorlard";
Romallar, "iki kahinin glmeden birbirine bakamayacaklarn"
temin ediyorlard ve-Ciceron, dinin, kadnlar ve klelere gre
olduunu bildiriyordu. Eski Dzenin gerici feodalleri, bilimdeki
ilerlemeleri yavalatmaya almak iin dinden yararlandlar; tbbi
aratrmalar, cerrahl yasak ettirdiler. Dnyann, alemin
merkezi olmadn savunmu olduu iin Galilei'yi mahkum
ettirdiler. 20. yzylda bile, arlarn Rusyas'nda, Miurin, arlk
polisine, kutsal eylere saygszlk eden bir adam olarak ihbar
edilmiti: Miurin, bitki trlerine arpazlamay uyguluyordu.
18. yzyl Fransz materyalizmi ile dine ok kuvvetli darbeler
indirildi. Bununla birlikte, lkemizde [Fransa'da -.] bir sr gerici
siyasal nlemlerle devrimin hemen ertesinde ve btn 19. yzyl
boyunca, zellikle, Birinci mparatorluun dnden sonra, 48
Haziranndan sonra, Paris Komnnden sonra ve Vichy dzeni
srasnda, din yeniden ihya edildi. Szde mucizelerin sahneye
konuu, smrgeciliin yntemlerinden biri oldu.
Teorik plan zerinde, dinin felsefi ierii kesin bir yenilgiye
urad halde, bu siyasal kullanm 1789 Devriminin ada
Kant tarafndan kusursuz bir biimde ortaya konmutur. Ona gre
tanrnn varl tantlanamaz. Bununla birlikte onu "kabul etmek"
gerekir, nk, bu fikir olmasa, her ey mubah olurdu, artk byk
adalet koruyucusu olmazdi, artk gkyznn jandarmas, artk
bir dl ve ceza gvencesi kalmazd, "doru" olan cesaretini
yitirir, "kt" olan cesaret bulurdu, ksaca burjuva dzen tehlikeye
derdi. u halde, "tanr", dorudan doruya kar-devrimci bir
Halk Kitapl
sayfa: 0184
Georges POLITZER
silahtr; hatta onun varlndan teorik olarak emin olmak bile

gerekli deildir, onu, pratik olarak ve yarar bakmndan kabul
etmek yeterlidir. Burjuvazinin din konusunda deimez
uygulamas bu deil midir? Ve bu, dinsel idealizmin teorik
bakmdan tam baarszlklarnn en gzel bir tantdr, deil mi?
Sosyalizmin tarihsel zaferi, gerici snflarn egemenliine son
verdi. Snflarn hizmetinde ideolojik bir g olarak din, bylece
toplumsal temelini yitirdi. Ama daha bir zaman, insanlarn
bilincinde gemiten arta kalan bir ey olarak varln
srdryor. Onun iin, sosyalist dzende, bilimle din arasnda,
bilgisizlikle bilgi arasnda teorik bir savam srmektedir.16
Mademki, bilgi savam ile ilerler, bu savam bilgi srecinin bir
yndr. SSCB'de vicdan zgrl ilkesinin ierii byledir.
VI. VARGI
Bu dersten, dnyann maddilii hakknda bir fikir ortaya kyor:
gnmzde diyalektik materyalizm, devrimci olan tek grtr.
Eer, "tanr" ya da "Ruh" vb., bo bir kavram, insanln
gemiteki btn bilgisizliklerinin simgesi ise, Enternasyonalin
deyimiyle, "hi de yce kurtarc deildir."
nsan, ancak kendi kendinden ve bu yeryzndeki yaamdan bir
eyler bekleyebilir, ve ite tam diyalektik materyalizmdir ki, insana
"dnyay olduu gibi", tersyz olarak deil, doru yzyle
grmeyi retir.
Materyalizm, insan ezmek yle dursun, insana, "kader" diye,
"alnyazs" diye bir ey olmadn, gerein bilimsel olarak
bilinmesiyle, tannmasyla durumunu deitirebileceini, yeni bir
yaama geebileceini, yaamn mutluluklarn tadabileceini
haber veriyor.
Yunan materyalisti Epikros'un rettii gibi, materyalizm,
binlerce yldan beri bo inanlara dayanan bir tanr gazab
korkusuyla ezilen insan bilincini kurtarr; ve biz de ekleyelim:
boinanlara dayanan devlet korkusu, "ulu tanr"nn szde
Halk Kitapl
sayfa: 0185
Georges POLITZER
iradelerinin cisimlemesi olan "kurulu dzen" korkusu ile ezilen

insan bilincini zgr klar. Marx'n iaret ettii gibi, materyalizm,
insan sosyalizme gtrr.
Petain'in iddiasnn tersine, hibir ey, hibir eyin kefareti
deildir. Hibir ey mukadder deildir. Hibir ey "yazlm"
deildir. Hareket halindeki maddeden baka hibir ey sonsuz
deildir. Nasl ki, hastalklar bilimi onlarn nedenleriyle savaarak
hastalklarla savamay salarsa, sava nedenlerinin bilimi de
savala savamay salar. Kukuya yer vermeyecek bir biimde,
zorunlu olarak, savalar douran nedenler daha iyi tanndka,
savalara kar daha etkili olarak savamak iin daha iyi
silahlanlm olunur. u halde, sava, hi de alna yazl deildir.
Materyalizm, edilginlii, tevekkl, boyun emeyi yaratmak
deildir, bir eylem arsdr; olanakl olann kesinlikle
bilinmesine, insann gerek (effectif) gcnn saptanmasna
olanak salar. te zgrlk budur: grlt koparan cafcafl bir
bildiri deil, kendini ortaya koyan bir gtr.
YOKLAMA SORULARI
1.
Gnmzde nesnel idealizmin en yaygn biimleri
hangileridir?
2.
Dnyann maddilii marksist tezini zetleyiniz.
3.
Mekanik materyalizm ne bakmdan yetersizdi?
4.
Marksizm ncesi materyalizmin teki ksrlklar nelerdi?
5.
Bir olayn kanlmazl ile "alnyazs" fikri arasnda nasl
bir ayrm yapyorsunuz?
6.
Marksizm, din sorununu nasl ele alr?
7.
Aklbanda bir marksist, toplumsal yaamn olaylar ve
kendi kiisel yaamnn olaylar karsnda nasl bir tu tum taknr?
Halk Kitapl
sayfa: 0186
Georges POLITZER
ONUNCU DERS
MARKSST MATERYALZMN KNC ZGS MADDE
BLNTEN NCEDR
I.
Yeni idealist hile.
II.
Marksist anlay.
a)
Varln nesnellii.
b)
Bilin, varln yanss.
III.
Dnce ve beyin,
IV.
Bilincin iki derecesi.
V.
Varg.
I. YEN DEALST HLE

Bundan nceki dersimizde, dinin nesnel idealizminin,
Rnesanstan beri bilimlerin gelimesiyle her yandan iddetli bir
top atna tutulmu ve 18. yzylda materyalizmin darbeleri
altnda belini dorultamayacak hale gelmi olduunu belirtmitik.
te o zaman, batmakta olan dnya anlaynn yerini almak
zere yeni bir idealizm biimi, bugn birok filozoflarda
bulduumuz idealizm biimi ortaya kt. Bu idealizm, ngiliz
piskoposu Berkeley'in (1685-1753) idealizmidir. Bu idealizmin
amac, maddi ilkenin dnyada varolmadn tantlamaya
alarak, bilimsel bulularn teorik nemini baltalamaktr. Artk bu
Halk Kitapl
sayfa: 0187
Georges POLITZER
ada, engizisyonun gzel gnlerindeki gibi, materyalistleri atete

yakarak ortadan kaldrmak olanakli olmadna gre, onlar saf,
basit insanlar gibi, "felsefe yapmak" yeteneinde olmayan
kimseler gibi gstererek gln hale getirmek iin bizzat madde
ortadan kaldrlacaktr. Maddenin bir kuruntu olduuna ilikin bir
karar kartlacak ve bylece, geree dayandn ne sren bu
felsefeye son verilecektir. Bundan byle artk yalnz "bilin"
zerinde felsefe yaplacak ve bilincin snrlarn aan her ey
felsefi-olmayan ilan edilecektir.
Berkeley, zaten, bu gr uruna savaan felsefe-d nedenleri
gizlemiyor. Kaamakl sz etmeden aka sylyor:
"Madde, bir kez doadan srlp atldktan sonra, tanr-bilimciler
ve filozoflar iin, onlarn grlerini karartan, gzleri nnde birer
perde olan bir sr kukucu [tanrtanmaz anlaynz] ve dinsiz
yaplar da ve ... bir sr tartmalar ve karmakark sorunlar da
kendisiyle birlikte alp gtrr; madde, insana o kadar yararsz i
yklemitir ki, bizim ona kar ileri srdmz kantlar pek
tantlayc olmasaydlar bile, ... bu yzden gerein [feodal
ideoloji diye okuyunuz], barn [feodal dzen diye okuyunuz] ve
dinin tm dostlarnn, bu kantlarn yeterli saylmasn istemek
iin, her trl nedene sahip olduklarna daha az
inanmayacaktm."17
Baka yerde de yle aklyor: "Eer bu ilkeler kabul edilmi ve
onlara gerek gzyle baklmsa bundan u sonu kar:
tanrtanmazlk ve kukuculuk, ikisi birden tamamyla
yenilmilerdir, karanlk sorunlar aydnlanmtr, hemen hemen
zlmez olan glkler zlmtr ve aykr dncelerden
holanan insanlar saduyuya varmlardr."18
Berkeley, idealist hezeyan iinde, bilimin btn bulularna,
zellikle matematikteki sonsuz derecede kk saylar hesabna
atyor, onlar sama, mantksz ve aykr dnce-cilik olarak
ilan ediyordu.
Berkeley'in grn incelemek nemlidir, nk bu gr
ada idealizmin zn belirler. Burjuva niversitesinin kabul
Halk Kitapl
sayfa: 0188
Georges POLITZER
ettii, bir materyalistin kaba bir adam olduu dncesinin,

idealist "filozoflar"n bilimler ve "bilim adamlar" hakkndaki
hesapl horgrsnn kkeninde, Berkeley'in bu dnya anlay
vardr.
Berkeley'in sistemi hakknda "... insan akl ve felsefe iin ne
utanlacak eydir ki, hepsinin en samas olduu halde, savam
verilmesi en g olan sistemdir"19 diyen Diderot, bu sistemin,
gerici nemi hakknda yanlmyordu.
Berkeley, amacna ulamay nasl beceriyordu? Diderot,
Berkeley'in idealizminin ne tr bir idealizm olduunu belirtiyor:
"Yalnzca kendi varlklarnn, kendi ilerinde birbirlerini izleyen
duyumlarn bilincinde olan, baka bir eyi kabul etmeyen
filozoflara idealist denir."20
u halde szkonusu olan, bizim bilincimizin, tasarmlarmzn,
fikirlerimizin dnda hibir eyin varolmadn "tantlamak"tr.
"D" gerek yoktur; her ey, son tahlilde, bizim tasarmlarmz
olan ussal tasarmlara varr. Ve eer bilin ya da denildii gibi
"ben" ortadan kaldrlrsa btn gerek kaybolur. Bylece, varlk,
doa, madde, bilincin, benim bilincimin dnda ve ondan
bamsz olarak varolamazlar. Onun iindir ki, bu tr idealizme
znel idealizm ad verilir. Berkeley'i dinleyelim:
"Madde, bizim aklmzn, zihnimizin dnda varolduunu
dnrken sandmz ey deildir. Biz sanyoruz ki, eyler
vardr, nk onlar gryoruz, onlara dokunuyoruz; bize
duyumlar verdikleri iindir ki, onlarn varlna inanyoruz.
"Ama duyumlar, bizim zihnimizdeki, bizim sahip olduumuz
fikirlerden baka bir ey deillerdir. u halde, duyularmzla
algladmz nesneler, fikirlerden baka bir ey deildirler ve
fikirler bizim zihnimizin dnda varolamazlar."21
Berkeley diyor ki, ellerinizi lk bir suya daldrnz, diyelim ki
ellerinizden biri souk, biri de scak olsun. Su, scak olan elinize
souk, souk elinize de scak gelmeyecek midir? u halde, su,
hem souk hem de scaktr m demek gerekecek? Bu,
Halk Kitapl
sayfa: 0189
Georges POLITZER
samaln ta kendisi deil midir? yleyse benimle birlikte siz de

u sonuca varnz ki, suyun kendisi, maddi olarak ve bizden
bamsz olarak var deildir; bu, bizim duyumlarmza verdiimiz
bir addan baka bir ey deildir; su, ancak bizde vardr, bizim
zihnimizde vardr. Ksaca, madde, bizim madde hakknda
yarattmz fikirdir; madde, fikirdir!
Berkeley'in amacna varmak iin kulland hokkabazlk,
bilgiilik, grlyor. Duyumlarmn elikili, bantl oluundan,
maddenin varolmad sonucuna varyor. unu, belirtmeyi
unutuyor ki, tam da duyumlarm, elikili olduu iindir ki, suyun
lk olduu sonucunu karacam. Ayn kimi zaman hilal
biiminde, kimi zaman yuvarlak grnnden, ayn, bizim
dmzda varolmad sonucu kmaz, ama ay yle koullar
iinde bulunur ki, baka baka zamanlarda onu deiik
biimlerde grrm anlam kar. Eer biri bana krmz bir
kuma sar grdn aklarsa, ben bu kuman ancak bizim
her ikimizin bilincinde varolduu sonucuna deil, bu kimsenin
sarlk gibi bir eyi olduu sonucuna varrm. Bir ubuun suya
daldrlm olduu zaman bana krlm gibi grnmesinden, ben
bu olayn ancak benim bilincimde varolduu sonucunu karacak
deilim, tam tersi, k nlarnn sudan geerken krlmalarnn
benim dmda ve nesnel bir olay olduunu dneceim.
Berkeley'in bilgiiliini neye dayandrd da grlyor:
dorudan doruya, elikiyi olaylardan kartp atan, ve olaylarn
birbirleri zerindeki karlkl etkisini hesaba katmayan metafizik
dn tarzna. Onun fikrine gre, eliki, ancak zihinde olabilir,
nesnel gerekte deil. Byle olduuna gre, ona yle geliyor ki,
eer benim duyumlarm elikiliyse, bu duyumlarmn
tasarmladklar ey, yalnzca benim zihnimde vardr; bir
yanlsamadan, bir kadn vcudu ile bir balk kuyruundan oluan
denizkz gibi bir imgelemden baka bir ey deildir demektir.
Bir soru daha kalyor: eer madde yoksa, "bizde" her an ortaya
kan bu duyumlar nereden gelebilirler? Yant hazr: onlar bize
gnderen tanrnn kendisidir. Piskopos, "duyumlarn psikolojisi"
iinde yapt keif yolculuundan sonra yeniden piskopos oluyor
Halk Kitapl
sayfa: 0190
Georges POLITZER
ve Berkeley'in znel idealizmi, boulmak zere olan kocam

nesnel idealizme elini uzatyor; Berkeley, "i" tanry kurtarrken,
geleneksel yaratc tanry da ve btn tanrbilimi de kurtarmay
umuyor.
Berkeley'in nl formlleri yle aklanr: "Varlk, alglanm
olmak ya da alglamaktr." Ama benim "ruh"um teki insanlar
bana duyumlar araclyla tasarmladna, o insanlarn
varlklarn ancak bu duyumlarla tandma gre, mantki olarak
bundan kan sonu, insanlarn da ancak benim ruhumun fikirleri
olduklar sonucudur. Sonu olarak, dnyada yalnz benim
bilincim vardr! te "tekbencilik" denen bu sama yargy (yalnz
"ben-kendim"in varl tezini) Berkeley yadsr, ama eer sonuna
kadar kendi kendisiyle mantkl olmak istiyorsa, bu sonucu
uzaklatracak bir are var mdr? Diyalektik materyalizmden
farkl olarak idealizmin hibir zaman tutarl olamadn, nk
tekbencilik demek olan bu sama varg nnde her zaman
gerilediini nemle belirtmekten hibir zaman geri durmamalyz.
Berkeley'den sonra, nesnel idealizm, bir sr ayrnt noktalarnda,
kendi kendini "yetkinletirmeye", genlemek iin gittike
birbirlerinden daha karanlk, daha anlalmaz yeni szckler
bulmaya ve idealist filozoflarn saygnln ykseltmeye urat.
Ama o hep ayn taneyi tecek bir deirmendir.
"En modern" idealist filozoflar, "materyalistlere kar piskopos
Berkeley'de bulunamayacak hibir, ama szcn tam anlamyla
hibir kant ortaya koymamlardr."22
niversite evrelerinde maddeyi ancak cmbzn ucuyla tutan ve
onu ruhun yerini tutacak bir ey yapan "ruh filozoflar"na, "bilin
filozoflar"na verilen nem, Berkeley'vari znel idealizmde ayak
direyii ortaya koyar. Bu felsefe zellikle Paris komnnden
sonra, okullarda salgn haline gelen ve materyalizmin
proletaryann barnda kaydettii ilerlemeler karsnda
burjuvazinin duyduu deheti ifade eden, gerici burjuvazinin
gzde felsefesidir. Hemen 1848'den sonra, Thiers tarafndan
ifade edilen istekleri yantlayan burjuva filozoflar, her yola
bavurarak, dini kalkndrmaya aba gsteriyorlard.
Halk Kitapl
sayfa: 0191
Georges POLITZER
Bylece, bir Lachelier'ye gre, evren "dnlebilen bir

dnceye asl dnlemeyen bir dncedir". Boutroux'ya
gre "tanr, ona yaklamak iin harcadmz abalarn ortasnda,
u, kendi kendimizin en derininde yaratc etkisini duyduumuz
varln kendisidir." Bir Hamelin'e gre, gerek, ruhumuzun
oluturduu bir "yapnn" (construction) rndr. Bir Duhem iin,
bilimsel kavramlar, insan zihninin yaratt "simgeler"den baka
bir ey deildir. Bir Brunschvicge'e gre "ruh, ancak, ruhtan
sorumlu olabilir", ve bilimlerin ilerlemesi, batda "vicdan"m
ilerlemesine baldr. Ve teki daha kk beylerden de
szetmiyoruz. "Felsefe", ayin havasna, gizemli bir havaya
brnyor: o zaman, "felsefe" szc, artk yalnzca resm
idealizmin eanlam bir szck olarak kullanlyor. yle bir duygu
uyandrlyor ki, szc iyi ve doru olarak kullanmak herkese
gre deildir; idealist ilahisini sylemeyi bilmek gerekir. dealist
kantlarn, kendilerinin "filozof olmadklar"na inandrmayaca
kimseleri yantlayabilmek iin, "Felsefeye Giri" adl kitaplarn
says durmadan artrlr.
Bu felsefi gericiliin zaferi, 1900-1914 ve ondan sonraki burjuva
filozoflarnn elebas olan, bundan nceki dersimizde de szn
etmek frsatn bulduumuz Bergson'un felsefesidir. Berkeley'in
adn etmeden onun tezini alarak, Bergson, Madde ve Bellek adl
kitabnn banda unu belirtiyor: dnya imgelerden yaplmtr,
bu imgeler ancak bizim bilincimizde vardr; beynin kendisi de bu
imgelerden birisidir: byle olduuna gre, bilincin beyinsiz
varolmamas yle dursun, tersine, "bilin"siz varolamayacak
olan beyindir! Bilin, "bamsz bir gerektir"; beyin kendinden
nce varolan dncenin hizmetinde bir mekanizmadr. Bundan
u sonu kar: eer beyin zarara urarsa, bellek, onun dnda,
"bilinalt"nda srer! En eski dinlerde olduu gibi, organik hibir
dayana olmayan salt bir ruh vardr. Felsefi Bir Geit Treninin
Sonu: Bergsonculuk adl yergi yazsnn son blmnde Politzer,
bu ruh felsefesinin ok maddi olan tarihsel anlamn ortaya koydu.
1914'te Bergson ve onun salt ruhu, Fransz emperyalistlerinin
hizmetine giriyor. En oven tezlere ayak uydurarak, Alman
halkn, ruhu boalm madde gibi gsteriyor. Ruh, Fransz
Halk Kitapl
sayfa: 0192
Georges POLITZER
emperyalizminin zorla elegeirdii bayraklarn kvrmlar arasnda

gizlenmiti! Ayn "filozof, canekien kapitalizmin onmaz yaralan
karsnda panie kaplyor ve bundan ... makinelemeyi sorumlu
tutuyor!
"Kendi kendine yetmek iddiasnda bulunduu zaman, hele hele
aalk duygularn ve ahlak bozucu tutkularn hizmetine girdii
zaman, uygarln maddi gelimesi barbarlklarn en ktsne
gidebilir." diye yazyor.
Burada, gene, materyalizme yneltilen eski iftiray buluyoruz.
Bergson, bylece, basit insanlann dikkatini gerek sorunlardan
baka yana saptrmak ve bilimi deerden drmek iin
gericiliin gedikli ideologu roln oynuyor.
Ayn ada, Almanya'da idealist Husserl, bilincin ieriinden nce
varolduunu doruluyor ve sonucunda, "felsefe yntemi" olarak
dnyay ve nesnel elikilerini "parantez iine" almay ne
sryor. Bilincin kkenini gerek iinde aratrmak yerine
gerein kkenini bilin iinde aramay ne sryor; bu,
idealizmin nne durmadan yeni ve zlmez diyalektik sorunlar
kartan bilimlerin gelimesini kendi iradesine boyun edirmedeki
gszl karsnda burjuvazinin duyduu sknty yanstan
umutsuz bir abadr. Hus-serl'e gre, bilimlerin ortaya koyduklan
felsefi sorulara verilecek yant, her ne pahasna olursa olsun,
maddenin varoluu ya da varolmayndan bamsz olmaldr.
Ensonu idealizmin en son sakz, Alman Heidegger ve Fransz
retililerinin (bu arada Jean-Paul Sartre'n) varoluuluudur:
burada szkonusu olan varolu, "benim varlm, varoluumun
bilinci"nden baka bir ey deildir. Bu bilin tek gerektir. Varlk
ve bilimsel bilgi, nesnel veriler ve bunlar yanstan kavramlar
deerden drlmtr. Usa-uygun fikirler, "varolu"a yol
vermelidirler. Kukusuz, bu "varolu", bir "durum'la ("Situation")
snrlandrlmtr, insan bir "durum iinde"dir. Ama bu durum,
onun bilincini belirlemez; tam tersine, durumu belirleyen bilintir.
nk her durum, sonal olarak, bu durum hakknda sahip olunan
bilince gider ve her an, istenilen bilince sahip olunabilir, insan
"kendi kendisini seebilir". Buradan u sonu karlabilir ki,
Halk Kitapl
sayfa: 0193
Georges POLITZER
ksacas, bir mahpus, zgrlkten yoksunluunu "varolu

bakmndan" hissetmedii anda, hcresinde, ilkyazdaki bir
krlangtan daha zgrdr! Bylece bilin, varlkla, nesnel
verilerle alay eder; o, bunlardan -szde- bamszdr. Kendimi
maddenin varolduunu hissetmemek zere ayarladm andan
itibaren, madde artk yoktur; ve eer proleter, "kendini proleter
olarak semezse", proleter deildir!
Tanrtanmaz olsun ya da olmasn, bu "felsefeler", mademki
bilimin, toplumsal sorunlar aydnla karmak iin zorunlu
olduunu yadsyorlar, bilmesinlercilik deirmenine su tayorlar
demektir. Artk sorun, kapitalizm ya da sosyalizm sorunu deildir,
proletaryann "kendisine" devrimcilii "seip semeyecei"
sorunudur. Onun iin kilise, bu felsefelerle ya pek yumuak bir
ekilde savar, ya da hi savamaz; bir hristiyan
bergsonculuun ve bir hristiyan varoluuluun yaamasna izin
verir; hatta kilise, onlar, kendisine "gelimi" bir gvence vermek
iin, hristiyan aydnlar, dinsel dogmann savunulmas olanaksz
elikileri zerine bilimler zerine ve materyalizm zerine felsefi
dnten uzaklatrmak iin kullanr. Sosyal-demokrasiye
gelince, o znel idealizmi, marksizmi tahrif etmek iin kullanr.
II. MARKSST ANLAYI
"Yalnz bilincimizin gerekten varolduunu, maddi dnyann,
varln, doann ancak bizim bilincimizde, duyumlarmzda,
tasarmlarmzda, kavramlarmzda varolduunu savunan
idealizmin tersine, marksist felsefi materyalizm, maddenin,
varln, doann, bilincin dnda ve ondan bamsz olarak
varolan nesnel bir gereklik olduu, maddenin bir ilk veri olduu,
nk duyumlarn, tasarmlarn, bilincin kaynann madde
olduu, oysa bilincin bir ikinci veri, trev olduu, nk maddenin
yanss, varln yanss bulunduu; dnmenin, gelimesinin
yksek bir yetkinlik derecesine varm maddenin bir rn
olduu; daha belirli bir biimde syleyecek olursak, dncenin
beynin rn olduu ve beynin dnmenin organ olduu;
dolaysyla dnmenin maddeden ayrlamayaca, onlar
Halk Kitapl
sayfa: 0194
Georges POLITZER
ayrmann byk bir yanlgya dmek demek olaca ilkesinden

yola kar."23
Stalin, bylece, marksist bilgi teorisinin iki temel tezini ortaya
koyuyor: varlk bir nesnel gerektir, bilin onun znel yanssdr.
Sonra, materyalizmin, canl varlklarn gelimesi srasnda
dncenin kkeni sorununu, dnce ve beyin ilikileri
sorununu, somut olarak koyduunu gsteriyor. Kendiliinden
anlalr ki, bu sorunun bilimsel olarak incelenmesiyle, bilgi teorisi
alannda, yeni aklklara ulalr. yleyse bu eitli noktalar
grelim.
a) Varln nesnellii.
Bundan nceki dersimizde, bilimin madde hakknda edindii
grleri, anlaylar, maddenin zellikleri tkenmez olduu iin
gittike daha ok diyalektik olarak evrim gsteren, derinleen ve
zenginleen bu grleri, btn bilimsel almann,
eskiyemeyen,24 btn bilginin temelinde yatan maddenin felsefi
bilgisi (ya da kavram) ile kartrlmamas gerektiini
kaydetmitik.25 Maddenin bu felsefi kavramn kesin olarak
belirtmek zaman geldi imdi:
"Madde, insana duyumlar tarafndan verilen ve duyumlarmzdan
bamsz olarak varolan, duyumlarmz tarafndan kopya edilen,
resmedilen ve yanstlan nesnel gereklii gsteren felsefi bir
kategoridir."26
Lenin, baka bir yerde, yle aklyor: "Madde, ... kendisini
yanstan insan zihninden bamsz olarak varolan ve onun
tarafndan yanstlan nesnel gerekliktir."27
Demek ki, gerei, Berkeley'in yapt gibi ondan algladmz
eye gtrmek yle dursun, gerekten algladmz bizzat
gerek ile aklamak szkonusudur.
O zaman idealizm, kendisini yalnz sanan, ona gre kendisinden
bamsz hibir eyin varolmad, her eyi kendi ruhsal
durumuyla, ocuka aklayan bir insann davranna benzer.
Dnya, onun dnyasdr. nanlmaz bir kendini beenmilikle
Halk Kitapl
sayfa: 0195
Georges POLITZER
katmerlenen bnlk, sanki bilmek iin kendinin dna kmak

gerekli deilmi gibi! Bu, sanki kendi "yargs" yasaym,
hadismi gibi, her eye bir yant olan kimsenin tutumu, kendi
bilincini btn gerein ls sayan ve insan soyuna deimez,
her zaman iin geerli, kendi z bilincinin snrndan baka bir ey
olmayan bir snr izen bir kimsenin davrandr.
Birok yzyllardan beri bilimlerin gelimesi, gerein eskiden hi
akla gelmeyen ynlerini ortaya kard. Dnyann varolmak iin,
bizim bilincimize ve idealistlerin iznine gereksinmesi olmadn
dorulamak, zorunlu olarak bilimlerin deimez gr asdr;
bilimler, bu noktada, kendiliinden bir materyalizm retirler ve
bilincin dnda bir nesnel gerei kabul ederler. Bilim, durmadan
maddenin yeni zelliklerini buluyorsa, bu, maddenin bizde deil,
bizim dmzda varoluundandr.
Mikroplarn, bulunularndan nce de varolduklarndan hi
kimsenin kukusu yoktur, nk o zamana kadar tedavi edilemez
sanlan ve mikroplarn bulunuuyla tedavi edilen hastalklar,
mikroplarn bulunuundan nce de vard.
Hi kuku yok ki, bir canl varln varolabilmesi iin gereken
koullarn hepsinin birden yeryznde bir araya gelmedii bir
zaman olmutu.
dealistler, buna u "itiraz"la kar kyorlar: "Ama mademki
insansz, insandan nceki bir dnyann varln kafasnda
canlandran sizin bilincinizdir, 'btn bilinten bamsz olarak
varolmak' ne ifade eder? - Christoph Colomb'un gzne
arpmadan nce Amerika'nn varoluu, mademki, bu nceki
varoluu tasarlayan 'sizin bilinciniz'dir, ne ifade eder? Mademki
onu kafanzda tasarlayan sizsiniz, ssz bir ada sizsiz var
deildir." vb...
Lenin, btn bilgi teorisinin, belli zaman ve yer koullar iinde
dnyada bulunan insann gerek varl ile insandan nce ya da
insann yokluunda gerek olarak varolan dnyann
tasarmlanmasna zihin yoluyla yardmc olan bilin ve
dncenin imgesel bir ekilde varolmasn birbirinden ayrmay
Halk Kitapl
sayfa: 0196
Georges POLITZER
kesin olarak bilmekten ibaret olduunu uzun zamandan beri

belirtmi bulunuyor. Bunu ayrdetmeyi bilmemek tam anlamyla
filozof olmamak demektir.
Toplumun maddi yaamnn, insanlarn bilincinden bamsz
olarak varolduundan hi kimsenin kukusu yoktur, nk ne
kapitalist, ne de proleter, kimse, iktisadi bunalm dilemez, ama o
gene de kanlmaz bir ekilde olumaktadr.
Bir meta iinde bulunan emek miktarnn deer ve deerin
biimleri araclyla belirtilmesi yasas, yani deer yasas, her ne
kadar iktisat Ricardo bunu 19. yzylda bulduysa da, meta
retiminin ta bandan beri ilemektedir.
Burjuvazi ile soylular arasndaki snf savam, burjuvazinin ilk
gnlerinden beri gerektir; bununla birlikte, ancak 19. yzyldadr
ki, bu gerei, burjuva tarihiler Guizot, Mignet, Thiers bulmular
ve bilerek ifade etmilerdir.
yleyse u aadaki idealist iddialar hakknda ne dnmeli:
"Dnlmemi olan her ey salt hiliktir. ... Bize, zaman ve uzay
anlaylarn kabul ettiren doa deildir, onlar doaya kabul
ettiren biziz."28
Eer burjuva ideologlarn buna benzer tezleri tutmalarna neden,
diyalektik materyalizm konusundaki eldememi bilgisizlikleri
deilse nedir? Kukusuz marksist felsefi ynteme sahip olmayan
birine, doa, varlk, madde, kendi gereksinmelerini kabul ettiren
insan dncesini yanstyor gibi gelebilir. rnein, bir kez bir
baraj kurulduktan sonra, doa, mhendisler tarafndan tasarlanp
hazrlanm olan plan yanstacaktr ve bask altna alnan sel,
insanlarn iradesine boyun eecektir. Bu, her eye karn, doa
yasalarnn bozulabilecei, deitirilebilecei ve ilemez hale
getirilebilecei ve insan bilincinden bamsz olarak varolmadklar,
insan bilinci olmazsa, ortadan kalkacaklar anlamna gelir mi?
"Tersine, btn bu nlemler, doa yasalarnn, bilimsel yasalarn
doru temeli zerinde alnmtr, nk doa yasalarnn
herhangi bir biimde bozulmas, bu yasalara herhangi bir saldr,
bu nlemlerin bozulmasn ve baarszln doururdu."29
Halk Kitapl
sayfa: 0197
Georges POLITZER
"Sonu olarak, doa glerini ya da ekonomik gleri 'emrimiz

altna almak', onlara 'egemen olmak' vb. dendii zaman, hibir
biimde bilimsel yasalarn 'yok edilebilecei' ya da 'oluturulaca'
ifade edilmemektedir. Tersine, bu szlerle kastedilen ey udur
ki, yasalar kefedilebilir, tannabilir, zmlenebilir, tam bir bilinle
uygulanabilir, toplum karna iletilebilir ve bu yolla, egemenlik
altna alnarak fethedilebilir."30
Stalin'in son yaptnda bilim yasalar stne yapt aklama,
temel marksist tezin btn nem ve kapsamn lmemize olanak
salyor.
"Marksizm, -ister doa yasalar, ister ekonomi politik yasalar
olsunlar- bilim yasalarn, insan iradesinden bamsz olarak
etkilerini srdren, nesnel srelerin yansmalar olarak anlar."31
b) Bilin, varln yanss
Bilincin, varln, doal ya da toplumsal gerein yanss olduu
fikri ne demektir?
Bu demektir ki, ikicilik artk sona erdi; dnce, hareket halindeki
maddeden ayrlmaz. Bilin, maddeden bamsz olarak ve onun
dnda var deildir; "... duyularla alglanabilir maddi dnya, bizim
de bir paras olduumuz bu maddi dnya tek gereklik"tir.32
Bu, hi de, dncenin, organlarmzn salglar gibi maddi olduu
anlamna gelmez. Buna inanmak, materyalizmle idealizmi
kartrmaya doru, yanl bir adm atmak, madde ile dnce
arasnda, madde ile bilin arasnda bir zdelik kurmak demektir.
Kaba materyalizmin iine dmek demektir.
"te yandan, bilincin, varln bir biimi olduu dncesi, nitelii
bakmndan bilincin de madde olduu anlamna gelmez. ...
Marx'n materyalizmine gre, bilin ve varlk, dnce ve madde,
genel bir deyile, doa ve toplum ad verilen ayn grngnn
(phenomenon) farkl iki biimidir. Dolaysyla birbirlerini
yadsmazlar;33 bir ve ayn grng de deillerdir."34
Bu, marksist teze gre, bilincin edilgin olduu, hibir rol
bulunmad, marksistlerin "bilincin roln reddettikleri" vb.
Halk Kitapl
sayfa: 0198
Georges POLITZER
anlamna da gelmez. Buna inanmak, marksizmi sahte bir gr

olan "epifenomenizm" (katmaolayclk, glgeolayclk) ile
kartrmak, marksizm kalpazanlarnn ardndan gitmektir. Eer
bilin hibir etki oluturmasayd, Marx ne diye o kadar kitap
yazacakt, ne diye Birinci Enternasyonali kuracak, fikirlerini
yaymak iin her yola bavuracakt?
Marksist tez, bilincimizin ieriinin, iinde yaadmz d
koullarn bize sunduu ve bize duyumlarmz iinde verilen
nesnel zelliklerden baka hibir kayna olmadn ifade eder:
"Bu konuda, materyalist teori, kavramlarmzn, 'ego'muzun,
ancak 'ego'muz zerinde izlenimler yaratan d koullar
varolduu srece, varolduunu syler. ... Bizim dmzdaki
nesne, bizim onu kavramamzdan nce gelir; bu durumda da,
kavrammz, biim, nesnenin gerisinde -zn gerisinde- kalr. Bir
aaca baktm ve onu grdm zaman, bu, ancak, bu aacn
benim kafamda bir aa kavramnn uyanmasndan da nce
varolduunu ortaya koyar; yani kafamda ona uygun den
kavram yaratan bu aatr."35
Bilin, maddenin hareketinin insan beyninde yansmasdr.
Ensonu marksist tez, bilincin, doa ve toplum tarihi asndan
olduu kadar, bireyin ve her bireyin kiiliinin tarihi bakmndan
da tarihsel gelimenin bir rn olduunu ifade eder:
"... doann ve toplumun gelimesinde, bilinten, yani
kafalarmzda oluan eyden nce, buna ilikin maddi bir
deiiklik, yani bizim dmzda oluan eyler gelir. Her belli
maddi deiikliin ardndan, erge kanlmaz olarak, buna
uygun bir dncel deiiklik gelir."36
"D koullarn geliiminin, maddi yann geliiminin, bilincin
geliiminden nce geldii kar: nce d koullar deiir, nce
maddi yan deiir, sonra da buna uygun olarak bilin, dncel
yan deiir."37
Bu olay, ki herkes tarafndan denetlenebilir, materyalizmin ve
bilincin varla gre bamllnn deneysel kantn oluturur.
Halk Kitapl
sayfa: 0199
Georges POLITZER
Ayn zamanda, bilincin, aynadaki yans gibi gerein hemen

beliren, doru ve amaz bir yanss olmadn, canl, hareketli,
deiken, durmadan ilerleyen bir yans oluturduunu gsterir.
Elbette, dndmz zaman, bu hemen gzmzn nne
gelmez. Dnce, grkemle kendi kendisini iletiyor, ynetiyor
gibi gelir insana. Descartes'n kabul ettii gibi, varolmak iin
dnmenin yeterli olduunu ve bu dncenin kendi kendini
yetitirmek iin bir bedene gereksinmesi olmadn tasarlayabilir,
kendi kendimizi buna kandrabiliriz. Ve idealist filozoflar, varolan
her eyin, onlarn yce ve "zgr" dncelerinin erdemi
sayesinde varolduunu dnmekten o kadar mutlu oluyorlar ki,
buna inanmaya hazr bulunuyorlar. Dncenin doal ve
toplumsal kklerini bilmedikleri iin, her eyin dnceden yola
ktn sanyorlar ve dnce karsnda byk bir hayranlk
duyuyorlar:
"Btn evren soyumda sallanyor ve titriyor." (P. Valery)
Fikirlerin, bizzat kendilerini muhafaza ettiklerini, bizzat kendilerini
gelitirdiklerini, bilincin her eye kadir i tanr slubu olduunu
sanmak: hem korkun, hem de zevk verici bir eilim. Daha nce
byk materyalist Diderot tarafndan alaya alnm bir yanlsama;
Diderot, idealizmin oluu srecini, duyarlkla bezenmi, dnyada
kendini tek sanan ve "evrenin tm uyumu"nun kendinde
olduunu sanacak bir piyanonun yanlsamalar ile karlatrr.38
III. DNCE VE BEYN
Materyalizm, bu yanlsamayla her zaman savamtr. Diderot,
daha o zaman, maddenin dnebildii varsaymn aka dile
getiriyordu. Marx unu yazd: "Dnceyi, dnen maddeden
ayrmak olanakszdr. Bu madde, evrende oladuran btn
deimelerin etkenidir."39
Engels ise, "bize ne kadar yce grnrlerse grnsnler,
bilincimizin ve dncemizin, maddi, bedensel bir organn,
beynin rnlerinden baka bir ey olmadklar"n40 belirtir. Ve
Halk Kitapl
sayfa: 0200
Georges POLITZER
Lenin, "Alemin tablosu, maddenin nasl hareket ettiini ve

'maddenin' nasl 'dndn' gsteren bir tablodur"41 diyor ve,
dnce bir hareket deildir, dnce, "dnce"dir demek,
hemen hemen "snn bir hareket deil, s olduunu" ileri srmek
kadar bilimseldir, gzleminde bulunuyor.
Doa bilimleri gsterir ki, bir kimsede beyin gelimesinin
yetersizlii, bilincin, dncenin gelimesi iin byk bir engel
tekil eder: aptallarn durumu byledir. Dnce, canl trlerdeki
duyu organlar, sinir sistemi ve zellikle sinir sisteminin
organizmaya komuta eden st segmenti beyin, temsil ettikleri
yksek bir yetkinlik derecesine varan doa geliiminin tarihsel bir
rndr. Beyin, ayn zamanda, hem organizma iinde hkm
sren koullar, hem de d koullar yanstr.
Bilincin, dncenin hareket noktas nedir? Duyumdur, duyumlarn
kayna ise, insann doal gereksinmelerinin basksyla iledii
maddedir. nsan trnn balangcnda dncenin ilk hareketlerini oluturan itir, pratiktir, retimdir. , bir bedduann, "ekmeini
alnnn teriyle kazanacaksn" bedduasnn meyvesi deildir. Emek,
insanla doann z birlii, tzel birliidir, insann yaayabilmek iin
doaya kar savamdr, btn dncenin kaynadr.
"... tm materyalizmin ... balca kusuru, nesnenin, gerekliin,
duyumluluun; duyumsal insan etkinlii, pratik olarak"42 ele
alnmamasdr.
Engels, nl bir metinde, emein, hayvanlktan henz kmakta
olan insann duyumlarn oaltarak, ellerini ve bunun sonucu
olarak da beynini nasl gelitirdiini ve bunun da ona nasl yeni
pratik ilerlemeler saladn gstermitir. Demek ki, el, emek
organ el, ayn zamanda emein rndr.43
te yandan bilimler unu da retiyor ki, eer bir kii her trl
toplum yaamndan kopar, onun dnda kalrsa, dncesi ar
lde bozulur, krelir; bellei dalr; iradesi ker, yokolur. Eer
bu kii toplum yaamn hi tanmadysa onun insan nitelii
kaybolur. Ormanlara braklm ve kurtlarn koruyup baktklar
ocuklarn, kurtlarn huylarn aldklar grlmtr.
Halk Kitapl
sayfa: 0201
Georges POLITZER
Engels, btn insan almasnn ta ilk zamanlardan beri topluluk

halinde bir alma olduunu, aksi halde, insann doal
tehlikelere bile kar koyamayacak olduunu kaydediyor.
Bu, dncenin ve dnmenin (dnme iinin) kkenlerini
anlamak bakmndan ok byk nemi olan bir gzlemdir. Emek,
durmadan, gerein yeni ynlerini ortaya karr, o zamana kadar
bilinmeyen sorunlar getirir. Duyumlarn yanstmaya yetmedii
yeni nesnel balantlar ortaya karr. Oysa emek, bir grup
insann btn enerjilerinin ayn anda ve ayn noktaya
uygulanmas iin -rnein bir kayay yerinden oynatmak iintoplu abay ve toplu eylemi gerektirir. nsanlar toplu halde
hareket ettirmek iin bir iaret, bir emir gerekir. Ama eylem daha
karmak olur olmaz ne bar, ne de el-kol hareketi yetmiyor;
yerine getirilecek ii aklamak gerekiyor, yani artk duyumlarn
da tesinde, yeni iaretler, duyumlar arasndaki balantlar ifade
eden nitel bakmdan yeni iaretler, yani szckler gerekiyor.
Bylece, emek, insanlarda oluturduu karmak izlenimlerin,
insanlar arasnda birbirlerine iletilmesini gerektiriyor. u halde,
birbirine iletme, birbirine nakletme gereksinmesini, emek ortaya
karmtr. Bylece, bir anlatm olmaktan nce bir iletim olan dil
dodu.44
Ayn zamanda insan beyni, inceliyor ve yeni balantlarla
zenginleiyor. u halde beyin, toplumsal bir rndr de. Ensonu
dilin ortaya k, n anlamyla dncenin ve dnmenin
ortaya k demektir. nemli bir basamak atlanm, ileri doru
kesin bir adm atlmtr. Emek olmadan, toplumsal eylem
olmadan, dil olmaz, dnce olmaz.
"Diyorlar ki, dnceler, insann aklna deme halinde ifade
olunmadan nce gelirler, bunlar dil malzemesi olmakszn, dil
zarf olmakszn, szmona, plak olarak doarlar. Oysa bu,
kesinlikle yanltr. nsann aklna gelen dnceler ne olurlarsa
olsunlar, bunlar, ancak dil malzemesinin temeli zerinde, dilin
deyim ve tmcelerinin, dilin temeli zerinde doabilirler ve
varolabilirler. plak, dilin malzemesinden kurtulmu, dil denen
'doal madde'den kurtulmu dnce olamaz. 'Dil, dncenin
Halk Kitapl
sayfa: 0202
Georges POLITZER
dolaysz gerekliidir' (Marx). Dncenin gereklii dilde belirir.

Yalnzca idealistler, 'doal madde'si olan dilden kopmu bir
dnceden, dilsiz bir dnceden szedebilirler."45
Diyalektik materyalizmin bu tezleri, Lenin'in de nceden sezip
yaplmasn istedii gibi, doa bilimleri tarafndan, byk bilgin
Pavlov'un fizyoloji alanndaki almalaryla apak gze
arpacak bir ekilde dorulanmtr.
Pavlov, beyin etkinliinin esas srelerinin, belirli koullar altnda
oluan, dtan gelme olduu kadar iten gelme duyumlarn
harekete geirdii artl refleksler olduunu buldu. Bu duyumlarn,
canl organizmann btn eylemi iin iaret hizmeti grdklerini
gsterdi.
kinci olarak, szcklerin de, ierikleriyle, anlamlaryla, kendi
belirttikleri nesnelerin salad duyumlarn yerine geebildiklerini,
ve bu szcklerin de, srasnda, artl reflekslere, ister organik,
ister szl olsun yantlamalara neden olabildiklerini buldu. Bylece
szckler, iaretlerin iaretlerini, yani birincisi zerinde oluan ve
insana zg olan ikinci bir iaretleme sistemi olutururlar.
Bylece, dil, insann st eyleminin, toplumsal eyleminin koulu, u
anda varolan duyumu aan soyut dncenin dayana,
dnmenin dayana oluyor. nsana, gerei azami kesinlikle
yanstmak olanan salayan, dildir.
Bylece Pavlov, ayn bulula insan bilincini en bata belirleyen
eyin, kaba materyalistlerin ve psikanalistlerin sandklar gibi, insan
organizmas ve biyolojik koullar olmadn, tersine, iinde
yaadklar toplum ve toplum hakknda sahip olduklar bilgi olduunu
gstermi oldu. nsanda biyolojik olan, toplumsal olana bamldr.
Yaamn toplumsal koullar, organik ve ussal yaamn gerek
dzenleyicisidir.46 Dnce, doas gerei, toplumsal bir olaydr.
Demek ki, bylece beynin dncenin organ olduu, ama onun
yalnzca organ olduu ok dorudur ve bu, mark-sizmin,
"nsanlarn varln belirleyen ey, bilinleri deildir; tam tersine,
onlarn bilincini belirleyen toplumsal varlklardr."47 diyen z
grn yalanlamaz.
Halk Kitapl
sayfa: 0203
Georges POLITZER
IV. BLNCN K DERECES

Pavlov'un fizyolojik alma ve bulular, bilinte, gerein
yanssn, varln yanssn, yani bilginin olu tarzn aklkla
belirtmemize de olanak salar.
Basit bir rnek alalm: bir ocua, kullanlagelen szcklerin
anlam nasl retilir? nce ocua szcn anlatt eyin
birok kez ardarda gsterilmesi gerekir; ikinci olarak da ayn
zamanda, ona eyin adn sylemek ve ocuk, szc, doru
olarak ve "kendiliinden", eyle birletirinceye ve szc eyin
yokluunda da, yani soyut olarak kullanabilin-ceye kadar sk sk
sylettirmek gerekir.
Bylece, szcn anlam, zmlendii anda eyin fikrini temsil
eder ve bu fikir ya da kavram, yinelenen duyumlar temeli
zerinde ve bu duyumlar iaret eden dil temeli zerinde
ekillenir. u halde, bilginin iki derecesi vardr: aralksz (hemen
uyary izleyen) duyum ve soyut fikir (ya da kavram). Ayrca, tek
bana duyumun fikirden daha az tam bir bilgi olduunu grmek
kolaydr; gerekten de ocuk yalnz beyaz kuular grd
srece kuunun beyaz bir ku olduuna inanacaktr, ki bu da
ksmen yanltr; tersine, kuuyu bilimsel tanmlamasyla bilen bir
zoolog onun hakknda daha kesin, daha doru ve daha "tam" bir
fikre sahip olacaktr. u halde grlyor ki, gerei daha doru
olarak yanstan soyut fikirdir, ama uras kesindir ki, bu bilimsel
kuu fikri, ancak, doada varolan trlerin ve eitlerin sistematik
bir envanterinin temeli zerinde, duyumlar temeli zerinde
oluabilir.
Kendiliklerinden "soyut" ej'ler, rnein akrabalk kavramlar
szkonusu olduu zaman, ocuk, bunlar da, gene yeteri kadar
sk sk yinelenen toplumsal pratik araclyla edinebilir.
Daha karmak bir rnek alalm: kk tccar, ok ar vergiler
dyor, tekstil iisi isizlik tehdidi altnda, kk memur ayda
20.000 frank kazanyor. Diyelim ki birincisi L'Aurore, ikincisi FrancTireur, ncs ise Figaro gazetesini okuyor. Herbiri kendi
Halk Kitapl
sayfa: 0204
Georges POLITZER
gazetesinde kendi Kefaletinin bir yanksn bulur; burjuva yazar,

kk insanlarn hazin kaderinden yaknr. Bu gazeteler, durumu
duygusal ynleriyle ksmen yanstrlar. Ama o kadarla kalrlar,
durumu aklamaya hi yanamazlar, geliigzel onu-bunu,
ynetimin israfn kk iletmelerin saysn ya da kylleri
sularlar. Tersine, L'Humanite gazetesinin, Maurice Thorez'nin bir
raporunun okuru, kendisine durumun btn ynlerinin anahtarn
veren aklamay, kapitalizmin ve elikilerinin tahlilini, bugnk
kapitalizmin temel yasas hakknda, yan' azami kr peinde koma
hakknda, soyut ama gerei derinlemesine yanstan bir kavram
bulacaktr.
Bylece, btn alanlarda, bilgi, duyumsal olandan, ussal olana
doru gider. Berkoley'e gre gnein dz ve krmz grlmesi
olgusu, onun yalnz bizim bilincimizde varolduunun bir "kant'dr;
marksizme gre bu, yalnzca duyularmzla algladmz bilginin
yeterli olmadnn, nk her ne kadar duyularmz gerekle
temasmz salyorlarsa da bize gerein ne olduunu
anlatamadklarnn kantdr. Diyalektik bize retti ki, bir olay
anlamak iin, olayla baka olaylar arasnda balantlar kurmak,
onun kkenini bilmek, i elikilerini yakalayp ortaya karmak
gerekir. Bilim, fikirlerle tanma, yalnzca gnein gerekte nasl
olduunu bize bildirmekle kalmayacak, ayn zamanda, onu neden
dz ve krmz grdmz de retecektir. Bilim bize olaylarn
zn teslim eder.
"Mantksal bilgi ve alglarmzla elde edilen bilgi arasndaki fark,
algsal bilginin tek tek olaylarla, eylerin d ilikileriyle
ilgilenmesine karlk, mantksal bilginin byk bir adm atarak
btne varmas, eylerin zn, i ilikilerini kavramas ve bizi
evreleyen alemin i elikilerini aklamasdr. Bylece o,
evremizdeki alemin gelimesini, btn aamalar arasndaki i
ilikileri iinde kavrayabilir."48
Bilginin birinci aamasndan, duyumlar, izlenimler, heyecanlar
derecesinden, ikinci derecesine, kavramlar aamasna gei,
kayda deer, nemli bir diyalektik rneidir, nk nitel bakmdan
Halk Kitapl
sayfa: 0205
Georges POLITZER
yeni olan bu olay, yani kavram oluturan ey, duyumlarn nicel

bakmdan birikimidir.
"... bilginin duyusal aamas, yani duyumlar ve izlenimler
aamas, bilginin ilk aamasdr. ...
"Toplumsal pratik srp gittike, pratiin seyrinde insanda alglar
ve izlenimler uyandran eyler,49 birok kez yinelenir ve insan
zihnindeki bilgi srecinde, sonucu kavram kurulmasna varan, ani
bir deime, bir srama olur. Bu haliyle kavram, artk, eylerin
doasn, bunlarn birleimden kopuk aamalarn ya da d
ilikilerini deil, bunlarn zlerini, btnlklerini, i ilikilerini
kapsar. Kavram ve alg, yalnzca nicelik ynnden deil, nitelik
ynnden de birbirinden farkldr."50
Gene Lenin'in formln alrsak: "Kavramlar maddenin kendisinin
en yksek rn olan beynin en yksek rnleridirler."51 Ve eer,
insanlarn fikirleri arasnda elikiler varsa, bu, bizim dncemizin
yanstt gerekte de elikiler olmasndandr: "eylerin diyalektii,
fikirlerin diyalektiini yaratr ve tersi olmaz."52
Marx daha nce yle demiti: "...fikir, maddi dnyann insan
aklnda yansmasndan ve dnce biimlerine dnmesinden
baka bir ey deildir."53
V. VARGI
Maddenin bilince gre ncelii konusunda marksist tezin byk
pratik nemini anlyoruz.
Birinci olarak eer ilkin deiiklie urayan koullarsa ve sonra
bunun sonucu olarak insanlarn bilinci deiiyorsa, u ya da bu
retinin, teorinin, ya da idealin derin nedenini, ne insanlarn
beyninde, ne onlarn imgeleminde, ne de yaratc dehasnda
deil, maddi koullarn gelimesinde aramak gerekir. Ancak bu
koullarn incelenmesine dayanan bir fikir iyidir ve kabul edilebilir.
kinci olarak, eer insanlarn bilincini, duygularn, rf ve adetlerini
d koullar belirliyorsa, yalnzca bu koullardaki deiikliin
Halk Kitapl
sayfa: 0206
Georges POLITZER
insanlarn bilincini deitirebilecei besbelli bir eydir. Sonsuz bir

insan, "sonsuz bir insan doas" yoktur. Bireysel bir varolma
savamnn gelitii bir zel mlkiyet dzeninde, insann bir
baka insan iin kurt olmas "doardr. Sosyalist yarmann,
sosyalist mlkiyetin gelitii bir dzende, insanlar arasndaki
kardelik fikirlerinin zafer kazanmas kanlmaz bir eydir. nsan
ne iyi, ne de ktdr; koullar nasl yapmlarsa yledir.
Marksizm, burjuva ideologlarnn ortaya attklar, insan kt
yapan "kt kuramlardr" demek mi dorudur, yoksa insann
ktl "kurumlar" bozar demek mi dorudur, sorusuna kesin
bir yant getirir. nsann ahlakn bozan "kurumlar" deil,
kapitalizmdir. "Ahlaki yenilenme" yoluyla devrim fikri, bir yalandr.
Gerekte, yeni, sosyalist bir bilinle yeni bir insan, yeni, sosyalist
yaam koullarnda oluabilir. Bunun iin ne yapmal? Toplumsal
gerek zerinde, insanlk-d kapitalist sistem zerinde
oluturulacak deitirici bir etkiyle bu yeni koullarn geliini
hzlandrmal. Marx'm dedii gibi "Eer koullar insan
biimlendiriyorsa, bu koullar insanca biimlendirmek gerekir."54
Bylece, daha aydnlanma ann baz Fransz filozoflarnn da
sezinledikleri materyalizm ile sosyalizm arasndaki balant,
btn akl ile ortaya kyor. Sosyalizmi istemeyen sac
sosyal-demokrat liderler, teki derslerimizde greceimiz gibi,
materyalizmi reddederek ve en geri idealizmin arkasna
gizlenerek marksizmi tahrif etmek iin ellerinden geleni yapmak
durumuna derler. Materyalizm, tersine, proletaryaya ve
insanla, maddi ve kltrel alp gelimesinin yolunu, devrimci
yolu aar.
Halk Kitapl
sayfa: 0207
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Fikrinizce,
znel idealizmin kantlar en ok kimin
zerinde etki yapabilir? Neden?
2.
Doann ve toplumun yasalarnn nesnellii fikrinden ne
anlalr? rnekler veriniz.
3.
Bilincin, gerein yanss olduu tezi ne anlama gelir?
4.
nsan bilincinin ekillenmesinde emein rol nedir?
5.
Bilincin
gsteriniz.
toplumsal
gelimenin
bir
rn
olduunu
6.
Bilimin soyut fikirleri, neden azami bir dorulukla gerei
yanstrlar?
7.
Materyalizm ile sosyalizm arasndaki ba gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 0208
Georges POLITZER
ONBRNC DERS
MARKSST MATERYALZMN NC ZGS DNYA
TANINABLR
I.
dealizmin son sna.
II.
Marksist anlay.
a)
Pratiin rol.
b)
Marksist pratik kavramnn bir tahrifi.
III.
Greli gerek ve mutlak gerek.
IV.
Teori ve pratiin birlii.
I. DEALZMN SON SIINAI

Bundan nceki dersimizde, 18. yzylda, Berkeley'in znel
idealizminin ortaya knn, doa bilimlerinin ve materyalizmin
darbeleri altnda ezilen dinin nesnel idealizmini baka bir yola
evirerek kurtarmak zorunluu ile aklandn grdk. Ama,
Berkeley'in felsefesinin, kendisiyle ada olan bilimsel
ilerlemeleri, bu arada yalnzca bir rnek vermek istersek, rnein
matematikteki ilerlemeleri aklamak yeteneinde olmamak gibi
byk bir kusuru vard. Berkeley felsefesi, bunlar bilmezlikten
geliyor, sama olduklarn ne sryordu ve grdk ki Berkeley
gibi idealist filozoflar, kendilerini, ou kez bilimsel sorunlardan
Halk Kitapl
sayfa: 0209
Georges POLITZER
uzak tutuyorlard. Ama bu yeterli deildir. 18. yzylla birlikte,

bilimlerin gelimesi, zellikle Newton'un evrenin genel mekanik
teorisini kurmasndan sonra yle oldu ki, Berkeley felsefesinin
artk tutulur yan kalmad. dealizm geri ekilmek zorunda kald:
ama hi deilse dinin varln devam ettirme olanan
muhafaza etmek ve ona, kukudan bir kr salamaktr. Yeni
felsefe, "materyalizmin maddenin ilk olduunu iddia ettiini,
kendisinin bu konuda hibir ey bilmediini" ileri srecektir.
Bylece, bu yeni felsefe, kendisini idealizmle materyalizm
arasnda bir "nc yol" gibi gstermeye alr; yan tutmann
olanakl olmadna karar vererek felsefenin temel sorununda bir
yan tutmay reddeder; "dogmatik" deil "eletirici" bir durum
benimsemekle vnr.
Nesnel idealizm, maddeyi bir evrensel Ruha baml klyordu,
znel idealizm maddeyi bilincimizde eritip yok ediyordu. Ama biri,
doa bilimleri tarafndan; teki de, fizyoloji ve toplum bilimleri
tarafndan yklmtr. imdi de "Peki ama bilimin bize gerei
olduu gibi tanttn, nereden biliyorsunuz? Elbette ki, bilimler
vardr; ama nesnel gerein kendi ilkesi iinde madde mi yoksa
ruh mu olduunu bilmek iin, ilkin bizim ruhumuzun bizzat nesnel
gerei tanyabilip tanyamayacam bilmek gerekirdi." diyen yeni
felsefe ortaya kyor. Demek ki, bylece bu "nc felsefe",
maddeyi ruha baml klmyor, maddeyi bilincin iinde eritip yok
etmiyor, ama balang noktasnda sanki biri tekine yabanc
imi gibi, sanki madde ruha ve bilgimize nfuz edemezmi gibi,
sanki bilgimiz, doay ve bizim ruhumuzun olanaklarn bulup gn
na koymak yeteneinden yoksunmu gibi muhakeme
yrtyor.
Felsefenin temel sorununu yantlamann olanaksz olduunu,
nk bizim, eylerin birinci ilkelerini bilmek, tanmak yeteneinde
olmadmz ve hibir zaman olmayacamz ileri sren bu eilim,
(Yunanca "bilmek yeteneinde" olmayan anlamna gelen iki
szckten tretme) agnostisizm- bilinemezcilik adn alr.
Bu felsefenin 18. yzyldaki habercisi, skoyal David Hume'dur.
Bu felsefenin balca temsilcisi Fransz Devriminin ada, daha
Halk Kitapl
sayfa: 0210
Georges POLITZER
nce de szn ettiimiz Alman Emmanuel Kanttr (17241804)55 Fransa'da, 19. yzylda, Auguste Comte (1798-1857),
buna yakn bir tutumu benimsemitir, ve daha bir sr yazarda,
bilinemezcilik idealizmin baka bi-imleriyle karm durumdadr
(gerekten de, bu yazarlarda, felsefi eilimler, reti
kurucularndaki gibi saf durumda grlmez, ancak deiken
dozlarda eilimler vardr). Bundan baka, Kantin felsefesi, ii
hareketinde bir rol oynamtr, nk, marksizmin dmanlar,
marksizmin "revizyo-nu"nu denemek iin bu felsefeye
dayanmlardr.
yleyse, imdi de, bilinemezciliin "kantlar"n grelim. Hume
yle yazyor:
"nsanlarn doal igdleriyle ... kendi duyularna gvenmeye
eilimli olduklar ve bizim alglarmza baml olmayan ve
duyarllkla bezenmi btn varlklarla birlikte ortadan kalktmz
takdirde bile varolacak olan bir d evrenin varl, en ufak bir
uslamlama yapmadan ya da hatta uslamlamaya bavurmadan
nce her zaman varsaydmz, apak belli bir ey olarak kabul
edilebilir."
unu gryoruz: buraya kadar Hume, materyalizmin saduyuya
uygun dtn kabul ediyor.
"Ama btn insanlarn bu evrensel ve birincil kans, bize,
zihnimizde hibir eyin bir imgesi ya da algs dnda
varolamayacan ... reten birazck felsefeyle hemen sarslr.
Grmekte olduumuz masa, ondan uzaklatka daha kk
grnr, ama bizden bamsz olarak varolan gerek masa,
deimez; o halde bizim zihnimiz, masann imgesinden baka bir
eyi alglamamtr."56
te en katksz Berkeley tarznn bir kant karsnda
bulunuyoruz: "dz ve krmz" gne rneini anmsayalm
(geen dersimizden). Bununla birlikte gene bir ayrm var:
Berkeley maddenin bamsz varln yadsyordu; Hume bunu
yadsmyor: bizden bamsz olarak varolan ve bizim
duyumlarmz deitii halde deimeyen "gerek masa"nn
Halk Kitapl
sayfa: 0211
Georges POLITZER
varln kabul ediyor, ama mademki biz bu masadan ancak

duyularmzn bize verdikleri greli imgeleri tanyoruz, o halde
hibir zaman bu masann nasl oduunu bilemeyeceiz.
Kendinde masa ise bilinemez.
Demek ki, Hume, gerek iinde iki dzey ayrdediyor: bir yanda
bizim grdmz gibi, bize gre masa, imge biiminde bizim
bilincimizde olan, znel olan, yalnzca grn olan masa; te
yanda "gerek" masa, kendinde masa, bizim bilincimizin dnda
olan, nesnel olan ve gerei tekil eden ama bilinemez olan
masa. kan sonu: hibir zaman eylerin grnlerinden
bakasn tanmyoruz, hibir zaman onlarn varlklarn bilmeyiz,
yleyse,
kendimizi
idealizmle
materyalizm
arasnda
gsteremeyiz. Kendinde-eylerin ne olduklar, madde mi, yoksa
ruh mu olduklar stne durmadan birbirleriyle tartan idealist ile
materyalist, karda yryen, biri mavi gzlkl, teki krmz
gzlkl ve durmadan karn ne renk olduunu tartan iki insana
benzerler. Materyalist, eyann maddi yannn nemini grr,
idealist ise dncel yannn nemini; akolsun kendinde-eylerin
ne olduklarn syleyecek olana, nk onlarn ikisi de "kendi
gr alar iine hapsolmu" durumdadrlar.
"Tarafsz kalmak" ve "bilimsel ihtiyat elden brakmamak"
iddiasnda olan kimseler iin bu felsefenin ne kadar nemli
olduu anlalr.
Kant, Hume'un dnme dzenine dayanarak dorudan doruya
bilim alanna mdahale edecektir. Kant, ok g anlalr bir
filozof olarak n yapmtr.57 Gerekte, kant ideolojiyle her
yerde karlalr. Bu eylerin bir "giz"i olduu ve bizim bu gize
ulamadmz fikridir, bu sanki doru ile yanl arasnda, bilim ile
bilgisizlik arasnda eit bir denge tutturmak olanaklyn gibi,
burjuva okuluna kabul ettirilen yalanc bir tarafszlktr; bu, fazla
dorulayc olmann doru olmad, her yanda gerek olduu ve
"herkesin kendi gr bulunduu" vb. fikridir. O halde, bu,
ynlarn yolunu artmaya zg ideoloji trnn kendisidir.
u halde Kant, bilinemez olan kendinde-ey ile, bu kendindeeyin bizim duyu organlarmzda oluturduu arpmadan ileri
Halk Kitapl
sayfa: 0212
Georges POLITZER
gelen d grn, bize-gre-ey arasnda ayrm yapmakla ie

balyor. Biz, eylerin iinde deiliz ve hibir zaman da
olmayacaz. te yanda, d grnler eitlidir, karmakarktr
ve elikilidir. yleyse bilimin grevi bunlar bir dzene koymak
ve bunlardan, bizim mantk gereksinmemizi karlayacak bir tablo
oluturmaktan ibaret olacaktr. Bu, nasl yaplacaktr? O zaman
Kant, insan zihninin, duyularn verilerini kendi z gereklerine gre
yorumladn belirtiyor. Bilim, bu yorumlamann sonucundan
baka bir ey deildir. Bylece bilimin yasalar, olaylar arasndaki
ilikiler, yalnzca insan zihninin rndrler. Hareket halindeki
maddenin gerek yasalarn yanstmak yle dursun, insan
zihninin "yasalarn", gereksinmelerini yanstrlar. Nesnel gerei
temsil etmekten uzaktrlar, ancak znel bir gerei temsil ederler.
Elbette ki, bilimin yasalar, olaylar arasndaki ilikiler u ya da bu
kiiye bal deildirler. Bununla birlikte Kant'a gre insan zihnine
grelidirler (sanki dnyay baka trl grebilen tanrsal bir zihin
olabilirmi gibi).
Bu teoriden kan sonular nelerdir? Bilim, eylerin yzeyinde
kalr. Gerekte, mutlak, nfuz edilemez, sonsuz bir gizem,
zerinde bilimlerin yanlsamal ilerlemesinin cereyan ettii gerek
arka plandr. Sonu olarak, bilime hibir mutlak gereklik
atfetmemelidir. Bu yalnzca bir yorumlama sorunudur. Kantlk,
insan dosdoru, kukuculua (scepticis-me), bilimsel teorik
aratrmalar alan da dahil olmak zere hareketsizlie gtrr.
Bilinemezciler, bylece, dnn biliminin yanllar ile bugnn
biliminin dorular arasnda hibir ayrm yapmamak durumuna
derler. Bilim bir kez yanldktan sonra, hangi anda
yanlmadnn bilinemeyecei yargsna vararak, "bugn doru,
yarn yanl" derler. Bilginin, laboratuvarmdaki yntemli eletirici
zihniyeti ile kukuculuktan gelen evrensel kuku zihniyetini
birbirine kartrrlar. Onlara gre, bilgi, bizimle dnya arasna bir
engel koyar. Burjuva niversitede, modaya gre ortaya konan
bilimin deeri bilimin iflas vb. stne bitmez tkenmez
dnceler buradan ileri gelmektedir. Eer bilim ancak d
grnlere dayanyorsa, ksacas, bir bilim grnnden, bir
bilgi grnnden baka bir ey deildir.
Halk Kitapl
sayfa: 0213
Georges POLITZER
Daha nce de sylediimiz gibi, bilinemezcilik, gene tannmas

gereken baka yakn biimlere de brnmtr. Au-guste
Comte'un olguculuu (positivisme), bilimin, olaylar arasndaki
ilikilerin nedenlerini aratrmakszn yalnzca bu ilikileri ortaya
karmakla yetinmesi gerektiini savunur; bilim, eylerin
"nedenini" aramay kendine yasak etmeli, mutlaa ulamay
istememelidir; Auguste Comte bu yoldaki her aratrmay,
olaylarn zn ortaya karan aklayc her teoriyi, szcn
pek meru olmayan bir kullanm ile "metafizik" olarak mahkum
eder. Bu, bilim konusunda burjuva niversitesinin resm
amentsdr.
rnein, Henri Poincare'nin destekledii adcla (nomi-nalisme)
gre bilim, bir "anlat"tan baka bir ey deildir, ancak, bizim
olaylardan algladmz eyin bir ifade edili tarzdr, ama hibir
ekilde gerein kesin bir aklamas deildir. Henri Poincare,
dnyann, gnein evresinde dn gibi byk bir bulutan bile
kuku duyuyor ve Kopernik sisteminde ancak bir "anlat" grmek
istiyor. Bu felsefeler, bilim hakknda yanl bir gr vermekle
kalmazlar, bilimi, onu ksrlatracak yollara srerler; Rnesans
andaki o gzelim gzpekliini ve atlganln, bilimin elinden
alrlar; onu zararsz klmak iin elbirlii yaparlar. Btn bu
akmlar, yz yldan beri Fransa'da ve Almanya'da, ngiltere'de ve
Amerika'da yeni kuaklardan da bol bol yandalar buldular.
zellikle toplum bilimleri alannda byk bir baarya ulatlar.
imdi bilinemezciliin yerini belirleyelim.
1. Bilinemezcilik, bilime kardan saldrmaz; bu, Kant ve Comte
zamannda artk olanakl deildir. Nesnel gerein varln da
yadsmaz; yleyse, bilinemezci, bilim karsnda, materyalisttir.
Ama te yandan hemen gvence vermekte, bilimin, bilginin tm
olmadn temin etmekte acele eder. Bilinemezci, bilimin
saygnln drmeye, onun materyalist ieriini ve bilgi
deerini saklamaya, bana hi dert amayacak bir ekilde bir
yandan kabul ederek maddeyi savuturmaya abalar. Ksaca
ama, idealizm lehinde bilime el-koymaktr; bilim, "insan ruhunun"
Halk Kitapl
sayfa: 0214
Georges POLITZER
vglerini okumaya hizmet edecektir. Ksaca, bu materyalizm,

utanga bir materyalizmdir.
"Bununla birlikte, yeni kantlar Almanya'da Kant'n dncelerine, bilinemezciler ise ngiltere'de Hume'un dncelerine (bu
dnceler ngiltere'de hibir zaman ortadan kalkmad) yeni bir
canllk vermeye urayorlarsa da, bu, bilimsel adan, bunlarn
ok zaman nce yaplm olan teorik rtlmelerine oranla bir
geriye giditir, pratikte ise, materyalizmi aktan aa geri
evirirken, gizlice utanga bir biimde kabul etmektedir."58
2. Bu "ara" durum, kapitalizmin hzla ilerleyii dneminde;
retimin hizmetindeki bilimlerin gelimesinden geemeyen, ama
ayn zamanda, ister Comte zamanndaki Fransa'da olduu gibi
kendi iktidarn daha salamlatrmak iin gereksindiinden
olsun, ister Kant zamanndaki Almanya'da olduu gibi henz
feodal dzenden yakasn tam kurtarmam olmasndan olsun,
feodal ideoloji ile dinle bir uzlama arayan burjuvazinin
gereksinmelerine ok uygun dmektedir.
3. Bilinemezcilik, ancak grnte bir "ara" durumdur. lkin pratik
olarak, Comte'ta, rnein siyasette mutlan reddi ne anlama
gelir? Bunu Comte'un kendi slogan ile gryoruz: "Ne eskiye
dn, ne devrim", gzel bir burjuva slogan. Bilinemezci, yan
tutulamaz bahanesiyle yz ak dvmeye giriemeyen
utanga bir materyalizmle yetinerek alan bo brakr ama her iki
yana da eit ekilde deil, gl olana. Pratikte daha gl olan
hangisidir? Lenin'in Ne Yapmal?'da gsterdii gibi, daha kuvvetli
olan yadsnmaya yer brakmayacak bir biimde idealizmdir,
nk, idealizmin resm ideoloji olarak eski olma stnl vardr
ve nk, teorik olarak kafalar iin daha kolay bir yoldur.
Materyalizm, tersine, resm ideoloji deildir, gtr, nk
bilimseldir ve allmn dndadr. Bilinemezciliin "yanszl"
spanyol Cumhuriyeti ile faist mdahale arasndaki atmada
Leon Blum'un "mdahale etmeme"sine benziyor. Bizzat Kant da
ok iyi bilir ki, geerli bir teorik yanttan yoksun braklan insanlar,
byle bir yant getirdiklerini ileri srenlere ve iin banda
olanlara, idealistlere, tanrbilimcilere doru dneceklerdir, nk,
Halk Kitapl
sayfa: 0215
Georges POLITZER
insanlarn felsefi bir kesinlie gereksinmeleri vardr; o halde

bilinemezciliin "yanszl" ikiyzllkten baka bir ey deildir.
stelik greceiz ki, teorik planda, bilinemezciliin idealiste nvarsaymlar vardr.
4. Sonu olarak, bilinemezcilik dosdoru gizemcilie (mysticisme)
ya da inancla (fideisme) gider. Akln stnde baka bir "bilgi"
cinsi: inan (iman) kabul eden gerici retiye inanclk denir.
Aslnda, bilinemezcilie gre, tanr ya da madde olsun, alemin
ilkelerini, akl yoluyla, felsefe yoluyla tanmak mademki
olanakszdr, bilinemezcilik nesnel idealizmin kendini verdii
dinsel dogmalarn ussal olarak tantlanmas yolunda btn
abalar reddediyor demektir. Sonu olarak: eylerin gizli nedeni
bilinmediine gre, insan, akln zemeyecei bir gizle kuatlm
olduuna gre, hibir ey, yce geree, ussal-olmayan (non
rationelle), gizemli yollarla ulalmasna engel olmaz, hibir ey
inana ans tanmaya engel olmaz, hibir ey inann gerek bilgi
olduunu dnmeye engel olmaz.59 Bilinemezcilik, dinsel
idealizm gibi "din, felsefi bakmdan doru olandr" demez, "belki
din bir yanlg deildir, belki dinde gereklik vardr" der. Aradaki
"ufak ayrm" grlyor, yle bir ayrm ki, teorik olarak kilisenin
yldrmlarn stne ekmeye, pratikte ise desteini salamaya
yetiyor.
"ada inanclk, bilimi kesinlikle reddetmez, ancak nesnel
gerei bulmak iddias gibi 'ar iddialar' reddeder. Eer,
(materyalistlerin dndkleri gibi) nesnel bir gerek varsa, eer,
yalnzca d dnyay insann 'deneyim'inde yanstan doa
bilimleri bize nesnel gerei vermek yeteneinde iseler, btn
inancln mutlak surette reddedilmi olmas gerekir."60
Bilimi bir znel gerek haline getirirken, bilinemezcilik, nesnel
gerei inana brakr. "Bilinemezciyi biraz kazynz -diyor Leninaltnda idealist bulacaksnz." znel idealizmden hareket ederek
nesnel idealizme ulalr. Yeter ki ona bir ans verilsin, bugn
tanrbilimin btn isteyebilecei de ite budur. Bilinemezcilik ve
olguculuk, bilginlerin ufuklarn daraltarak, onlara genilii olan
btn teorik genellemeleri yasaklayarak, onlarn ellerini-kollarn
Halk Kitapl
sayfa: 0216
Georges POLITZER
balayp, tanrbilimin buyruuna verdii gereklii olmayan

uydurmalarn kucana atarlar; papa, kendilerine aayukar u
azla konuur: "Bilim, gryorsunuz, gszdr: yalnz, onu
aan inan evrenin gizemini bulup ortaya karmaya olanak verir."
Yalnz marksist bilgi anlay ve diyalektik materyalizm yntemi,
olguculuun iine hapsettii bu gszlkten, bilimi, ekip
karabilir.
II. MARKSST ANLAYI
"Dnyay ve onun yasalarn bilebilme olanan yadsyan,
bilgilerimizin deerine inanmayan; nesnel gerei tanmayan ve
dnyann, bilimin hibir zaman tanyamayaca, bilemeyecei
'kendinde-eyler'le dolu olduunu dnen idealizme karlk,
marksist felsefi materyalizm, dnyann ve yasalarnn pekala
tannabilir, bilinebilir olduklar, deneyimle, pratikle gereklenmi
doann yasalar hakkndaki bilgimizin geerli bir bilgi olduu,
nesnel bir gerek imlemi tad; dnyada hi de bilinemez
eyler olmad, ama yalnzca henz bilinmeyen, bilim ve pratik
yoluyla bulunacak ve bilinecek eyler olduu ilkesinden hareket
eder."61
Gryoruz ki, Stalin, gerein bulunuu ve bilgilerimizin
dorulanmas arac olarak, bilimin temeli olarak pratiin merkez
olma roln belirtiyor.
a) Pratiin rol.
Engels, nl bir metninde, Kant'n kendinde-ey teorisini
eletirmitir:
"Bu felsefi saplantnn en arpc rtlmesi, btn teki
saplantlarda olduu gibi, pratiktir, zellikle deneyim ve sanayidir.
Eer biz, doal bir sre hakkndaki anlaymzn doruluunu,
bu sreci biz kendimiz yaratarak onu koullarndan karp varlk
haline getirerek ve onu kendi amalarmza hizmet ettirerek
tantlayabiliyorsak, Kant'm bilinemez 'kendinde-ey'inin ii biter.
Bitkisel ve hayvansal organizmalarda retilen kimyasal tzler,
Halk Kitapl
sayfa: 0217
Georges POLITZER
organik kimya birbiri ardndan onlar birer birer yapmaya

koyuluncaya kadar byle 'kendilerinde-eyler' olarak kaldlar;
ama kimya onlar yapt m, 'kendinde-ey' bizim-iin-ey haline
gelir, tpk rnein, artk kzl kk halinde tarlalarda yetitirmeyip
ok daha kolaylkla daha ucuza ta kmr katranndan
kardmz alizarin gibi. Kopernik'in gne sistemi, yzyl
boyunca bir varsaym oldu; bunun zerinde bire kar yz, bin,
onbin-le de bahse giriilse, gene de varsaymd; ama Le Verrier,
bu sistemden karlan veriler yardmyla, yalnz, bilinmeyen yeni
bir gezegenin varlnn zorunlu olduunu deil, ama ayn
zamanda bu gezegenin gkyznde bulunmas gereken yeri
hesaplaynca ve daha sonra Galilei onu gerekten bulunca
Kopernik'in sistemi tantlanm oldu."62
Pratiin tahlili, neden, bilinemezcilik olan bu "felsefi kapris"in
rtlmesini salar? Bir teori, pratikte nasl rtlr? Bizzat bu,
idealistlerin sylemekten hi geri kalmadklar gibi, bizi "felsefenin
dna" karmaz m? lkin onlarn kendi grlerinin
savunulamaz bir gr olduunu grelim: onlar, bilimin pratik,
snai bir deeri olduunu, ondan yararlanmann yerinde olduunu
ifade ederler ve ayn zamanda da bilimin btn teorik deerini
reddederler. Bu iki davran birbiriyle nasl uyuur, idealistler
bilimin "pratik" deerinden ne anlarlar? Gerekte bunu
yantlayamazlar. Eer pratikle teorinin ayrlmasnn bir anlam
varsa, bu ancak u olabilir: bu ayrlma, kapitalist dzende kafa
emei ile kol emei arasndaki kartlk, ayrlk demektir, baka
bir ey deil.
O halde marksist pratik anlay nedir? Pratik szc ayn
zamanda hem 1 emek, retim, sanayi; hem 2 bilimsel aratrma
almas, deney, deneysel denetleme; hem de 3 toplumsal
pratik, teki iki pratiin tabi olduklar pratiin en st biimi, rnein
snf savam pratii iin kullanlr. Pratik, gerei deitiren
insann eylemidir; pratik, maddi emek ve duyum ile balar. Kant,
duyumu basit bir imge olarak kabul eder, duyarl edilgin bir yeti
sayar: diyalektie gre duyum harekettir, ve bundan nceki
dersimizde grdk ki, duyum, pratik eyleme baldr. Duyarlk ve
Halk Kitapl
sayfa: 0218
Georges POLITZER
eylem, Kant'n63 metafiziki olarak rettii gibi, birbirinden

ayrlm eyler deillerdir.
Pratik, duyumlarn, izlenimlerin, bilginin birinci derecesinin
kayna olduuna gre ayn zamanda nesnelerin retimidir de.
Kant diyor ki: biz eylerin iinde deiliz; Kant, nesne ile zneyi
metafizik bir biimde ayrr, dnce ile gerek arasna bir
kopukluk koyar. Bundan daha yanl bir ey olamaz. Biz, eyleri
rettiimiz lde, eylerin "iinde"yiz: onlar retirken kendi
eylemimizi, kendi dncemizi onlarda ci-simletiriyoruz. Eer biz
"yapay olarak" alizarini retmeyi biliyorsak, bu, onun niteliine
hkmedebildiimizden, onu kendisi olarak tanyabildiimizdendir.
Materyalizm iin "yapay" bir rnn, "doal" bir rn deerinde
olmad yolundaki boinann yeri yoktur. O halde eer, bir ey
hakkndaki gr ve anlaymz doru, kesin ise, pratiimizin
ortaya koyduu sonu, bizim beklediimize uygun olacaktr ve
bu, bizim bilgilerimizin nesnel olarak dorulanmas olacaktr. Her
nesne, kendisini oluturan srece, zlmez bir biimde baldr.
nsan, doru bir biimde bu srece mdahale ederek, onu ortaya
kartarak, bizzat o eyle kendisi arasnda tam bir ilgi kurar, ona
nfuz eder ve bylece kendi anlaynn doruluunu tantlar.
"Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre kendi
yararmza kullanmaya baladmz an, duyusal alglarmzn
doruluunu ya da yanlln yanlmaz bir snamadan geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir nesnenin onlara gre kestirdiimiz
kullanm yolunun da yanl olmas ve abamzn boa gitmesi
gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak, o nesne ile onun
bizdeki imgesinin uyutuunu anlarsak; nesne, ereimiz iin
kendisinden beklediimizi verirse, o zaman bu, bizim o nesne ve
onun nitelikleri zerine olan alglarmzn kendi dmzdaki
gereklikle uyutuunun o lde olumlu kantdr. Ve bir
baarszla uradmz zaman, baarszlmzn nedenini
bulmada genellikle pek gecikmeyiz; kendisine dayanarak i
grdmz algnn ya eksik ve yzeysel, ya da baka alglarn
sonular ile onlarn elvermedii bir tarzda birletirilmi olduunu kusurlu savurma dediimiz ey budur- anlarz. Duyularmz
gerektii gibi eitmeye ve kullanmaya ve eylemimizi gerektii gibi
Halk Kitapl
sayfa: 0219
Georges POLITZER
edinilmi64 ve kullanlm alglarn belirledii snrlar iinde tutmaya

ne kadar dikkat edersek, eylemimizin sonucunun, alglarmzla
alglanan eylerin nesnel doas arasndaki uyumay gsterdiini
o kadar iyi anlayacaz."65
Engels'in de and bir deyii yinelersek "rein kant, onu
yememizdir", bilimin doru olduunun kant, doal ve toplumsal
dnyay deitirmeye olanak vermesindedir. Bunun iin Marx:
"Nesnel hakikatin insan dncesine atfedilip atfedile-meyecei
sorunu, bir teori sorunu deil, pratik bir sorundur. nsan hakikati,
yani dncesinin gerekliini ve gcn, bu dnyaya aitliini
pratikte kantlamaldr."66 diye yazd.
Bunun iin pratik, bize, gerein ltn verir. Ama belki de, bu
neden byledir ve neden bilim olanakldr, bilimin olanakl
oluunun temeli, gerein temeli nedir, diye sorulacaktr. Bu
sorunun yant bundan nceki derste vard. Kant, bize, "insan
zihni"nden szeder ve onun gerei bilebilmesinden kuku
duyar, onu maddeye yabanc ve deneyimden nce gelen bir ey
olarak imgeler; ayrca insan zihninin deimez olduuna ve
deimelere elverisiz olduuna inanr, te burada, Kant'n
metafizik, anti-diyalektik durumunu gryor, ayn zamanda,
zihnin kaynanda bir defada ve son ekliyle olumu btn
"yetileri" ile birlikte verilmi olduunu kabul eden her idealizmin
n-varsaymn tamtam-na elegeiriyoruz. Grdk ki,
materyalizm, tersine, insan zihninin kkeni sorununu koyar ve
zer, insan zihninin, evrimin bir rn, insanln binlerce yllk
deneyiminin rn, pratiin bir rn olduunu, bilincin ise
toplumsal bir rn olduunu gsterir. Eer bilin, doadan ve
toplumdan kyorsa, doaya ve topluma yabanc deildir. O
halde doann ve toplumun yasalarn doru olarak yanstabilir.
"Fikirlerin diyalektiini oluturan, eylerin diyalektiidir, fikirlerin
diyalektii eylerin diyalektiini oluturmaz." (Lenin).
Sonu olarak, -yanlgy insan iin doal bir ey gibi gsteren ve
gerein bulunmasn hemen hemen bir mucize sayan idealizmin
tersine, materyalizm, ilk elde hemen eksiksiz olmasa bile
gerein ilk olduunu gsterir, nk gerek, gerek olann insan
Halk Kitapl
sayfa: 0220
Georges POLITZER
beynindeki yanssndan baka bir ey deildir ve bu yans doal

bir sretir: dnyann varl bizim iin her an vardr. Bu
koullarda materyalizm yanlgy nasl aklar? Yanlgnn olanakl
olmas nereden gelmektedir? dealist dnya anlay gibi, teki
eyler arasnda dinler gibi, yeryznde varolan birok yanl
anlaylar, nereden gelmektedir? Bu sorular yantlamak iin,
eylerin, ancak bizim pratik eylemimizin gelimesi sayesinde
duyularmzn pepee ortaya karttklar pek ok ynleri
bulunduu olgusundan hareket etmek gerekir. Bu ynlerin ancak
bir tanesi ile yetinilirse, eyler hakknda geerli bir bilgiye sahip
olmak olanakl deildir. rnein, suya daldrlm bir ubuun
biimi hakknda, yalnz gzlerimizin tanklyla yetinirsek, o, tam
olarak bilinemez. Her ey iin durum ayndr. Yanlg mutlak
deildir. Pratiin bir an, teki anlarndan ayr tutulursa, yanlg
kkleir. Bunun iindir ki, yanlg her zaman pratiin kendisiyle
dzeltilebilir ve giderilebilir.
Ama bundan nceki derste grdk ki, bilgi, iki derecelidir: duyum
ve kavram. Birinci dereceden ikinci dereceye gei bir genelleme
oluturur. te burada da ikinci bir yanlg kayna olabilir, nk
yle durumlar olabilir ki, yeterli olmayan temellerden hareket
edilerek genelletirmeye gidilebilir. rnein, baz burjuva
siyasetilerinin tutumlarna bakarak, btn siyaset adamlarnn
kokumu olduunu ifade eden bir kimsenin durumu buna
benzer. Burada, gerein bir ynn mutlaa gtren metafizik
dnce tarzn saptyoruz: ite burada da gene, somut tahlil
yetersizliinin, yanlgnn kkeninde olduunu gryoruz. Ama,
una da iaret etmek gerekir ki, bir genelleme yapldnda,
gerek olandan ayrlma ve bu gerekten edinilen imgeyi bozma
olasl vardr. Yanlg mutlak deil, biimi bozulmu bir gerektir.
Le-nin'in szlerine gre, bizzat bilgi srecinde gerein dna
doru imgelemeci bir uu olasl bulunur. Fikirlerin, kendilerine
zg olan bir srkleme gleri vardr. Bir kere doduktan sonra,
kendiliklerinde vardrlar. Yani baka trl sylersek, beyin,
kendisinin dnda biimlenen fikir yaplarnn deerlerini yalnz
kendisi denetleyebilen pratikten ayrlarak, nispeten zerk bir
ekilde ileyebilir, te pratik, burada da, yanlgy gerein
Halk Kitapl
sayfa: 0221
Georges POLITZER
boyutlar iine indirgemenin, dnceyi "yere ayak bastrmann"

tek aresidir.
unu da not etmek gerekir ki, retimin ve toplumsal varln baz
koullar, bu srekli yanlgnn giderilmesini kolaylatrmazlar.
rnein, toplumlarn balangcnda retici glerin zayf
gelimesi insana doal olaylarn gerek nedenlerini bulmak
olanan vermiyordu, bunun zerine insan, doal olaylar kendi
kendine imgesel nedenlerle aklyordu: efsaneler, mitler, dinsel
inanlar buradan geliyor. Engels yle yazar:
"Tm uygar halklarn getikleri belli bir aamada, ... her yerde
tanrlar yaratm olan [doa glerini] ... kiiletirme i gds ...
dinin evrenselliini tantlar."67
Toplumun, biri alrken, teki mlk sahibi olarak retimi
yneten, planlar kuran ve kendisini bir fikir almasna verebilen
iki kart snfa blnmesi, salt kurgusal kavramlarn gelimesini
kolaylatryor. Ayn zamanda insann zihinsel eyleminin rnleri,
retimi ve toplum yaamn ynetmekte kulland fikirleri,
gerein gerek kkeni imiler ve ancak kendi kendilerine bal
imiler gibi grnyor. Nesnel gerek ile fikirler arasndaki
ilikinin, ancak "gerek olann dna doru imgelemeci bir
uula" olanakl olabilen bu tersyz edilii, her eye tersine
dnm, "gerek-d" bir imge veren ve yanlgnn en yksek
biimini temsil eden idealist dnya anlayn oluturuyor.
Bylece, materyalizm, idealizmi yalnz rtmekle kalmyor, onun
kkenini de aklyor. Lenin, idealizm iin, ar bir ekilde mutlak
iine, maddeden kopmu bir mutlak iine dalan bilginin
izgilerinden ya da kk yzeyciklerinden biri, bir urudur, diye
yazmtr. dealizm, elbette ki gerek olan yanstr, ama tersine
yanstr ve onu baaa yrtr. dealistler, diyor Lenin, ksr
ieklerdir, nesnel ve mutlak olan gerek insanlk bilgisinin canl,
retken ve gl aac zerinde biten asalaklardr. Ve Mao
etung, "Pratikten ayr, ondan kopmu bilgi anlalamaz"68 diye
yazyor.
b) Marksist pratik kavramnn bir tahrifi:
Halk Kitapl
sayfa: 0222
Georges POLITZER
Marksizmin ykseliiyle, bu pratik kavram yle bir nem

kazanmtr ki, artk bundan vazgemek olanakl deildir. Bunun
iindir ki, gerici burjuvazi onu elegeirip kendine maletmeye ve
tahrif etmeye kalkt. Burjuvazi de kendine bir eylem felsefesi
hazrlamak istedi, ite bu, pragmaclk denen retidir.
Emperyalist genileme dneminde, Amerika Birleik Devletleri'nde doan pragmaclk, zellikle ikinci Dnya Savandan beri
Avrupa'da geni apta yaylmtr.
Pratik, bilginin gerekliini tantladna gre, pragmaclk bundan
u sonucu karmak iddiasndadr: baarl olan her ey, yararl
olan her ey, gerektir. "Gerek olan her eyin yararl olduu"
formlnden hareket eden pragmaclk bunu dndrr ve "yararl
olan her eyin gerek olduunu" ileri srer. O halde marksizmin
tam kartdr.
Pragmacln, bilinemezciliin kaba bir eidi olduunu grmek
g deildir. Pragmacla gre gerein temeli, gerek olana
uygunluk, gerek olann doru, gereklenmi, dorulanm ve
denetlenmi yanss deil, yalnzca yararllktr. Ama kim iin
yararllk? Ahmet iin mi, yoksa Mehmet iin mi? Burjuvazi iin
mi, yoksa proletarya iin mi? Gerek olan her ey yararldr,
yalana gereksinmesi olanlardan baka herkese yararl. Gerici
burjuvaziye gittike daha ok yararl olan ise yalandr ve
proletaryaya yalnzca gerek yararl olabilir. O halde
pragmacla gre, gerek, zneldir, nesnel deildir. Aslnda
pragmaclk bizzat gerein kendisiyle ilgilenmez; o, bir bilisizlik
felsefesidir, idealizmlerin en gerisidir.
rnein pragmaclk yle diyecektir: "din vardr, baz kimseler
iin yararldr, o halde gerektir". Aslnda, gerileyen burjuvazinin,
bilimi yadsyan burjuvazinin tipik ideolojisi olan pragmaclk,
gerei dorudan doruya egemen snfn karlarna tabi klar.
Bu, makyavelciliin savunmasdr. Devletin kar (makkarticilik),
Rosenbergler cinayetini hakl gsterecektir. Eer sermayenin
kar yle ise, zaman zaman birbirine en kart eylerin doru
olduu karar altna alnacaktr. Bu, azami kra tapnmadr.
Halk Kitapl
sayfa: 0223
Georges POLITZER
Eylemin felsefesi olarak pragmatizm, ilkeleri ne olursa olsun,

baarl olan eylemi salk verir; ona gre sonu, yararllk,
kullanlan aralar hakl gsterir. Bu, "Gerek, u anda
Mussolini'nin dnddr" formlne uyan faist servencilerin
tipik felsefesidir.
Bilimsel alanda, pragmaclk, teoriden, dnceden ve olaca
bilmeden vazgeilmesini tler. Geliigzel, "grmek iin
deneyimler"i ver, bunlar ne olursa olsun. Bu deneyimler, baarl
olursa ne l, yok baarya ulaamazsa ne yapalm, yazk!
Pragmaclk bylece caniyane "deneyimler"e de izin verir. Bu
iren "teori", mahpuslar zerinde deneyimler yapan nazi
doktorlarnn ve onlara zenen Japon doktorlarn btn ideolojik
ynn tekil ediyordu; gene bu teori, imdi de bakteriyolojik
sava konusunda Amerikallarn teorisidir.
Burjuva ideologlar bir yandan bylece burjuvazinin kendi snf
pratiini "hakl gstermeye" alrken, ayn zamanda
pragmacl marksistlere maletmek iddiasndadrlar. Onlarn
szlerine baklrsa, gya, marksistler "etkililii" her eyin bana
geirirlermi, ve kendi topluluklarnn karanlk amalar iin yararl
olan eyi, doru ve gerek olarak kabul ederlermi. Baz
ideologlar, bylece, Hitler'in "yaamsal yalan" teorisini,
marksistlere balamak iddiasndadrlar.
Marksist anlay bambaka bir anlaytr. Bir fikrin yararl olduu
iin gerek olmas yle dursun, tam tersine, bir fikir doru ve
gerek olduu, yani nesnel olarak ekillenmi olduu iindir ki ve
yalnz bu takdirde yararldr, uygulanabilir, nk daha
zamannda, rasyonalist Descartes'n da69 belirttii gibi, pratik,
gelip yanl gr, hatal yntemi "cezalandracak"tr. Amerikan
emperyalizmi, Hitler'in de yapt gibi, bunu her gn deneyip
duruyor. Bir fikir baarszla urad iin yanl ilan edilmez,
tersine, nesnel olarak yanl olduu iin baarszla uramtr.
"Yararl" yalan, gerein eanlam haline getirmek, oportnistin
"taktii"dir. Yalnz ilkesiz ikbal avclar ve emperyalist kn
rn servenciler, byle bir davran izgisini vebilirler.
Marksizm hibir zaman gerei feda etmez. Marksistler
Halk Kitapl
sayfa: 0224
Georges POLITZER
grnteki ve geici "baarszlklar"a katlanmasn ve pratiin

en byk iyilii iin bilimsel gerei aklamasn bilirler. Bir
zaman oldu ki, Fransa'da, Marshall plann ulusun karlarna
aykr olarak niteleyenler, yalnzca komnistler oldu. Pragmaclk,
tersine, her zaman rzgarn estii yandadr ve yalnzca yakn
baary aratrr. Ama pratik, Marshall plann sulamann
dayand teorik verilerin dorulanmasna olanak verdi, geni
ynlarn gz nnde gerein ortaya kmasna, hangi
deerlendirmelerin geree uygun, hangilerinin ise geree
aykr olduklarnn gsterilmesine olanak verdi.
te bu anlamdadr ki, pratik, gerein ltdr.
III. GREL GEREK VE MUTLAK GEREK
Demek ki, pratik, bize, bir eyin zellikleri hakknda sahip
olduumuz fikrin doruluunu tantlama olanan verir. Bu andan
itibaren Kant'n "kendinde-ey"inden geriye ne kalr artk? Hi!
Nitekim diyalektik, hatta idealist diyalektiki Hegel bile, bir eyin
zellikleri ile kendinde-ey arasnda bir ayrm yapmann sama
olduunu retir. Eer bir eyin btn zelliklerini biliyorsanz o
eyin kendisini de bilirsiniz; kald ki, bu zellikler bizden
bamszdr. te dnyann maddiliinden anlalmas gereken
ey budur; ama madem ki onun zelliklerini tanyoruz, bu nesnel
gerek hi de tannmas olanaksz bir ey deildir. rnein yle
bir ey sylesek sama olurdu: "Sizin karakteriniz baka bir
eydir, meziyetleriniz ve kusurlarnz baka bir ey; sizin meziyet
ve kusurlarnz biliyorum, ama karakterinizi bilmiyorum"; nk,
"karakter" dorudan doruya kusurlarn ve meziyetlerin
btndr. Ayn ekilde, ressamlk, resme ilikin yaptlarn
tmdr; tablolar, ressamlar, renkler, eitli tarzlar, okullar vardr
ve sonra kendinde "ressamlk" vardr ve bunlarn hepsinin
stnde duru ve tannmaz bir eydir, demek de sama olurdu.
Nesnenin iinde iki blm yoktur. Nesne, bizim, pratikle, derece
derece baka ynlerini bulduumuz bir btndr.
Halk Kitapl
sayfa: 0225
Georges POLITZER
eylerin "sakl" zelliklerine gelince, diyalektik, bu zelliklerin,

deiiklii douran kartlarn i savamyla kendilerini ortaya
koyduklarn bize retti: "kendinde" sv durumu, kendi i
elikisini donma ya da kaynama annda aa vuran bu durum,
greli denge halidir. Spnu olarak:
"lkede, d grnt ile kendinde-ey arasnda hibir ayrm yoktur
ve olamaz. Ancak bilinenle henz bilinmeyen arasnda ayrm
vardr."70
Gerek olann gitgide daha derin bir biimde tannmasyla
"kendinde"-ey, derece derece "bize-gre"-ey haline gelir.
u halde gryoruz ki, diyalektik materyalist bilgi teorisine gre,
bir mutlak gerek, yani kendinde gerek olana uygun olan gerek
vardr. Kant'a gre, gerek, insan zihnine gre grelidir. Kant'n
tersine, marksizm, gerei doal bir sre olarak tanmlar:
insanlarn bilincinde, bu bilincin dndaki nesnel gerein gittike
daha doru olan yanss, marksistlerin gerei yadsdklarn
sylemek; bu, artk dpedz karaalmadr.
Ama sv rneine tekrar gelecek olursak, grrz ki, bir olayn i
ierii deiiklikle ortaya kar. u halde, bazan, bir olayn
gereinin net olarak belli olmas iin olayn belli bir gelime ve
olgunlama derecesine ulamasn beklemek gereklidir; elikiler
daha gelimemi olduklar zaman henz farkedilemezler.
rnein bir canl varln balanglarnn incelenmesini
gletiren budur. Kapitalizm iin durum ayndr; onun onulmaz
yaralar, zlmez elikileri, can ekime haline geldii zaman
geni halk ynlarnn gzne gittike daha iyi arpar. Diyalektiki
Hegel'in gsterdii gibi: "Minevra gecekuu (bilimin ve gerein
simgesi) ancak akamn alacakaranlnda uar."
yleyse olaylarn gelimesi bilginin ilerlemesine olanak salar ve
onun iindir ki, sabrla gzlemde bulunmasn ve gerein
yanssnn beyinde ekillenmesi iin gerekli zaman hesaba
katmasn bilmek gerekir.71
"Bilgi teorisinde, bilimin btn teki alanlarnda da olduu gibi,
diyalektik olarak dnmek gerekir, yani bilgimizi hazr ve
Halk Kitapl
sayfa: 0226
Georges POLITZER
deimez olarak grmemiz, bilginin bilgisizlikten nasl ktn,

nasl eksik, tam doru olmayan bilginin, daha eksiksiz ve daha
kesin bir hale geldiini belirlememiz gerekir."72
Acaba hibir zaman tannamayacak, bilinemeyecek eyler var
mdr? Hayr, asla; yalnzca "bilim ve pratik yoluyla bulunacak ve
bilinecek" eyler vardr.
Btn bilim tarihi, bilinemezin varolmadn, bilinmeyenin
durmadan bilinen haline dntn dorular. Kant, tersine;
baz sorunlar zlmez sayyordu. Zaten onun bilimsel ufku
zamann bilimlerinin snrlaryla kstlanmt: rnein o zaman
organik kimya, biyoloji... henz yoktu. O zamandan beri ufuk
geniledi, ama durmadan Kant' yineleyenler bunu grmek
istemiyorlar.
Bunun iin, bilinemezcilik ktmser olduu ve "insan zihni"nin
eksikliinden yaknd halde, materyalizm iyimserdir, hibir
sorunu, rnein kanser sorununu zmsz saymaz. Yalnz
geici olarak bilinmeyen eyler vardr ve kapitalist rejim, bilimin
hzn engelleyerek bu geicilii uzatr. Dahas var, materyalizm,
bulularn olgunlam olduklar alanlar nceden grerek ve
bunlarn abuklatrlmas iin btn nlemleri alarak bilimin
gelimesinin planlanmasn salar. Zaten, gemite, bir olgunlua
ulam olan bulularn, birbirlerinden habersiz olan bilginler
tarafndan hemen hemen ayn zamanda yapld sk sk
olmam mdr; bilginin, eylerin kendilerinin bizde neden
olduklar doal bir sre olduunun en gzel kant deil midir
bu?
Ama, unu da gznnde bulundurmak gerekir ki, belli bir olayn
gelimesi, btn tekilerden bamsz deildir, her ey birbirine
baldr ve doa, zaman ve uzay iinde sonsuzdur, doa daima
yeni eyler oluturur, bitmez tkenmezdir. Bunun iindir ki,
bilginin gelimesi de sonsuzdur. Dnyada hibir zaman bizim
bilgimizin iinde yeralmayacak kadar ok ey vardr, ama her ey
birbirine bal olduuna gre, bilmediklerimiz de bildiklerimizle
birbirine baldrlar. Sonu olarak bilim, belli bir noktada durmaz
ve bu anlamda, bilimin gereklerinden her biri, kendi bana ele
Halk Kitapl
sayfa: 0227
Georges POLITZER
alndnda grelidir, nk btn teki gereklerle bantldr.

Molekln tesinde atom bulundu, atomun tesinde elektron,
ekirdek bulundu, ekirdein tesinde teki paracklar, ama
gerein sonuna ulalabileceini sanmak yersizdir. "Elektronun
kendisi de -diyor Lenin- bitmez tkenmez."
Bu da, bilgilerimizin nesnel deerinden hibir ey kaybettirmez,
nk, "grelinin iinde mutlak vardr" (Lenin).
"Modern materyalizm, yani marksizm asndan, bilgilerimizin
nesnel, mutlak geree yaklaklk snrlar tarihsel olarak
grelidirler, ama bu gerein varl, bizim ona yaklamakta
olduumuz kadar kesindir. Tablonun evre izgileri tarihsel olarak
grelidirler, ama tablonun nesnel olarak varolan bir modeli temsil
ettii kesindir. u ya da bu anda, u ya da bu koullar iinde,
eylerin doasna ilikin bilgimizde, maden kmr katran iinde
alizarini bulacak ya da atom iinde elektronlar bulacak noktaya
kadar ilerlemi olmamz olgusu tarihsel bakmdan grelidir, ama
hibir bakmdan greli olmayan ey, bu cinsten her bulgunun
'mutlak nesnel bilgi'nin bir ilerlemesi olduudur."73
u halde, zamanla, yanl ya da gn gemi bir hale gelecek,
doru bilimsel bir teori olamaz; her bir teori, deerini korur;
teorinin darlklar, snrlamalar bulunduu zaman, bunlar,
deneyimin tkenmez katksyla alm olurlar. Bilimin ilerlemesi,
zgnle doru, beceriye doru bir yar deildir, gerein
iinde derinliine doru bir ilerlemedir.
IV. TEOR VE PRATN BRL
Diyalektik materyalizme gre bilgi, akln, duyularn verilerini
"yorumlamasna" araclk eden bir ilem deildir, insan beyninde
gerein gittike daha doru, daha amaz yanssn oluturan
karmak bir sretir. Biliyoruz ki, bu sre, nitel bakmdan
birbirinden ayrlan iki dereceyi iine alr: duyusal derece, ussal
derece ya da pratik ve teori. Ayrca grdk ki, pratik, teorinin
zorunlu hareket noktas, bilginin kaynadr ve ayn zamanda
gerein ltdr. u halde her teori, zorunlu olarak, pratie
Halk Kitapl
sayfa: 0228
Georges POLITZER
dnmelidir ve bu, iki nedenden byle olmaldr: birincisi, teori,

kesin olarak pratik tarafndan yaratlmtr, dnyay seyreden
hevesli bir ho merak iin deil, dnyay deitirmeye yardm
etmek iin kurulup hazrlanmtr; ikincisi, mademki gerek,
kesiksiz hareket ve deiikliktir, kendi kendine yeterli olmaya
alan bir teori, ksrlar, artk l bir dogmadan baka bir ey
deildir; srarla, durmadan pratie dnmezse, bilgi sreci
duraklar, artk gerein gittike daha kesin, daha amaz bir
yanssn elde etmek, teorinin yetersizliklerini dzeltmek, dnya
bilgisini derinletirmek olanakl olmaz.
Bilginin tm birinci dereceye, duyumlar derecesine dayandn
dnen filozoflara grgc (empiriste) denir; fikirlerin, teorik
bilginin rolne byk yer veren, ama onlar gkten inmi sayan,
fikirlerin pratikten kamayacan kabul eden filozoflara da
rasyonalist (aklc) idealistler denir. Bunlar da, tekiler de, bilginin
iki derecesini keyf olarak ayrrlar; bu iki derecenin birliini
kavramazlar.
Bu tezin devrimci pratik alanndaki nemi kolayca anlalabilir.
Bilimlerde olduu gibi, burada da her insann kendisi, her eyi
deneyemez; teorinin hazrlad ve ii hareketinin yz yllk
deneyimi sayesinde yanll daha nce kabul edilen ve
dzeltilen dnya anlaylarna kaplmak istemeyen her insann
zmlemeye abalamak zorunda olduu birikmi bir toplumsal
deneyim vardr.
Teoriyi ihmal eden pratikilie saplanr, krler gibi davranr ve
karanlklar iinde yrr. Pratii ihmal eden ise dogmaclk iinde
donar kalr, artk kafas tn tn ten bir dokt-rinerden baka bir ey
deildir.
"Kukusuz ki teori, devrimci pratie balanmadka amasz
kalr; tpk yolu devrimci teori ile aydnlatlmayan pratiin,
karanlkta, elyordamyla yrmesi gibi."74
Marksist bilgi anlay, "yansz", "nesnel" olmak iin, kendinde
gerei grmek iin kendini pratikten uzak tutmak gerektii
yolundaki yanl fikri rtmemizi salar. Burjuva nesnelcilii
Halk Kitapl
sayfa: 0229
Georges POLITZER
denen bu yanl fikir, marksizme kar bir sava makinesidir. Bu,

kendi deneyimlerinden "etkilenmi" olduu iin deneyler yapan
fizikinin nesnel olamayacan sylemek gibi bir eydir!
"Bilgi edinmek isteyen, dnyay, yani gerei deitirme pratiine
bizzat katlmaldr. Armudun tadn bilmek isteyen, armudu,
yiyerek deitirmek zorundadr. Atomun yapsn ve zelliklerini
bilmek isteyenin, atomun durumunu deitirmek iin, fizik ve
kimya deneyleri yapmas gerekir. Devrimin teorisini, yntemlerini
bilmek isteyen, devrime katlmak zorundadr. Btn gerek bilgi,
dorudan deneyimlerden doar."75
Bunun iindir ki, harekete katlmak yerine kollarn balayp
seyretmekle, marksizmi doru olarak ve derinlemesine
zmlemek olanakl deildir, ancak hareketten uzak durularak
marksizmin deeri hakknda bir yargya varlabileceini ileri sren
kk-burjuva ideologlar bundan alnmasnlar; teori ancak
hareketle kurulur, dorulanr ve zenginleir. Yalnz devrimci
pratik, kapitalist toplumun gereini bulmak olanan salar,
nk yalnz devrimci pratik, bu toplumu dntrmeye, bu
toplumun iinde hareket ettii koullar deitirmeye niyetlenir; ve
yalnz devrimci pratik, geree gereksinme duyar, nk, doru
bir teori olmaynca baarya ulalamaz. Bunun iindir ki:
"Materyalizm, u ya da bu biimde parti zihniyetini varsayar;
materyalizm, her olayn deerlendirilmesinde, belirli bir toplumsal
grubun grn aka ve hibir kukuya meydan vermeyecek
biimde benimsememizi zorunlu klar."76
Zamanmzda bu grup, devrimci proletaryadr.
"Pratik yoluyla doruyu bulmak ve pratik yoluyla doruyu
tantlamak ve gelitirmek. Algsal bilgiden balayarak onu fiilen
usa-uygun bilgi haline getirmek ve sonra usa-uygun bilgiden
balayarak znel ve nesnel dnyay yeni bir kalba dkmek iin
devrimci pratie gemek, pratik, bilgi, daha fazla pratik, daha
fazla bilgi ve bu rnein sonsuza kadar yinelenmesi ve her
devirde pratik ve bilginin kapsamn daha yksek bir dzeye
ulatrmak."77
Halk Kitapl
sayfa: 0230
Georges POLITZER
u halde, marksizmi bir bilim olarak deil de, yalnzca tarihin

proletarya iin tad "znel" anlam (baka bir deyile
proletaryann olaylar hakkndaki znel yorumunu) temsil ettiini
sanmak kesinlikle yanltr. Bu deerlendirmeden yle bir sonu
kard: mademki, bu onlarn kendiliinden gelme grleridir,
proleterlerin marksizmi renmeye gereksinmeleri yoktur,
proleter olmayanlar ise, mademki mark-sizm kendi grlerini
temsil etmeyecektir, marksizmi renmek zorunda deildirlerl
Tam tersine, biz diyoruz ki, marksizm bir bilimdir; herkes ona
gereksinme duyar ve onu renmelidir; marksizm hi kimse iin
ne gereksizdir, ne de yararszdr!
Nesnel olmak, btn teorileri reddetmek demek deildir;
toplumsal gelimenin srelerine uygun bir teoriyle yetinmektir.
Bu uygunluk, ancak toplumsal pratikle denetlenebilir, bu, pratik
gelime srecini yaratmaz, ona ancak yardm eder, nasl ki, bir
bilgin, laboratuvarmda bir srecin gidiini hzlandrmaya alabilir
ama bu srecin yasasn ne ortadan kaldrabilir, ne de
yaratabilirse.
Sonu olarak, bilinemezcilie kar yalnzca teorik bakmdan
savamamahyz, ayn zamanda, eylemimizle, ne yaptn
bilerek, dnya zerinde etki yaplabileceini ve marksizmin
tarihsel gerek olduunu kantlayarak onu pratik bakmdan da
ykmalyz. rnein, bilinemezcilik, sava kimin suu? bilinmez!
derken, namuslu insanlarn eylemi, onlar, sava sulularn
ortaya kartmaya yneltti. Bylece proletarya, marksist
materyalizmin deerini, olmadan olaca bilmenin deerini
deneyimleriyle dorulad. Sosyalistlerin hibir zaman doruyu
syleyen ve hakl olan ilk insanlar olmaktan baka kusurlar
olmad yargsna vard. Oysa, olmadan olaca doru syleyen,
doru bilimi sylyor demektir.
Bylece, bilinemezcilik burjuvazinin snf karlarna hizmet eder:
eer toplum bilimi yoksa hibir ey nceden bilinemez ve elbette
hibir ey yapmamak gerek; egemen snf rahatna baksn!
Bilinemezcilik smrlenleri gszle gtrr. Tam tersine,
toplumun bilimsel olarak bilinmesi ola-naklysa, ezilenler ve
Halk Kitapl
sayfa: 0231
Georges POLITZER
smrlenler bu bilgiye sahip olabilirler, pratik ile teori arasndaki

birlii, savamlarnn yolgsterici yldz yapabilirler.
Kuku ve ktmserlik douran, kavrayamadklar olaylarn
gerisinde kalan insanlarn, artk hibir eye inanmayan, yani ne
olursa olsun, herhangi bir eye inanmaya hazr insanlarn ii olan
bilinemezcilie kar diyalektik materyalizm, akllca bir iyimserlik
yaratr ve insann, olaylarn akna bilerek yn verebileceinin
anlalmasn salar. Materyalizm, eylemle birleen dncenin
gcne snrsz bir gven ilham eder. Marx'n tezinin derin
gerei bylece aydnlanr.
"Filozoflar, dnyay yalnzca deiik biimlerde yorumladlar oysa
sorun onu deitirmektir."78
Halk Kitapl
sayfa: 0232
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Bilinemezcilik, siyasal grlerde kendini nasl ortaya
koyar?
2.
Bilinemezciliin bilim karsndaki tutumu nedir?
3.
Bilginler neden dine inanmaya devam
Bilinemezcilik neden insan inancla gtrr?
4.
Bilinemezcilii nasl rtmeliyiz?
5.
Pragmaclk
savamalyz?
6.
ederler?
nedir?
Neden
bu
anlaya
kar
Marksizme gre gerein greli olduu doru mudur?
7.
Neden teori ile pratiin birlii zerinde srar etmek
gerekir?
DPNOTLAR:
1 eylerin kendi iindeki elikileri yanstmayan bir "diyalektik"
uslamlama ancak bir tuzak, bir "bilgiilik"tir. Marksizmin dmanlar
"diyalektik" ile "bilgiilik"i birbirine kartrmaya zen gsterirler.
2 F. Engels, Ludvig Feuerbach..., s. 30; K. Marx, F. Engels, Felsefe
ncelemeleri, s. 33, Din zerine, s. 220.
3 F. Engels, Ludwig Feuerbach..., s. 30; K. Marx, F. Engels, Felsefe
Halk Kitapl
sayfa: 0233
Georges POLITZER
4 Zamann Rus demokratik burjuvazisine bal olan 19. yzyl Rus

materyalistlerini de burada anmak gerekir,
Bielinski, Herzen,
ernievski, Dobroliyubov.
5 Bkz: dokuzuncu (III) ve ondrdnc derslerin girii.
6 Bergson: L'Evolution creatrice, s. 84.
7 Bkz: Friedrich Engels, "Ruhlar Aleminde Doabilim", Doann
Diyalektii, s. 62-73.
9 Friedrich Engels, "Feuerbach'tan Yaynlanmam Bir Para", Ludvig
Feuerbach... s. 68; K. Marx, F. Engels, Felsefe incelemeleri, s. 75.
10 J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi? s. 32.
1950-1953, s. 64.
12 Eski materyalizmin birinci ksrlnn zellii, mekanist oluuydu. Bu
blmn III. kesimine baknz.
13 Lenine, Cahiers philosophiques.
14 Sekizinci dersin V. kesimindeki paratoner rneine baknz.
15 F, Engels, Ludwig Feuerbacl.,., s, 21; K. Marx, F, Engels, Felsefe
16 kinci ders, III. kesim, ve beinci ders, III. kesim b'ye baknz.
17 Aktaran: Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Sol Yaynlar,
Ankara 1993, s. 18-19.
18 Berkeley, Trois dialogues d'Hylas et de Philonos,"nsz".
19 Aktaran: Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 27.
20 Diderot, aktaran: Lenin, ayn yapt, s. 27.
21 Berkeley, ad geen yapt.
22 Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 30-31.
23 Stalin, Leninizm'in Sorunlar, s. 659-660.
24 Bu konuda baknz: Lenin. Materyalizm ve Anpiryukritisizm, s. 135137 ve 287-292.
Halk Kitapl
sayfa: 0234
Georges POLITZER
25 Bu fikir, gelecek derste aydnlatlacaktr.

26 Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 136.
27 Ayn yapt, s. 290.
28 H. Poincare, La valeur de la science.
29 J. Stalin, "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son Yazlar
1950-1953, s. 63.
30 Ayn yapt, s. 68.
31 Ayn yapt, s. 62.
32 Ludwig Feuerbach..., s. 24; Felsefe ncelemeleri, s. 26; Din zerine,
s. 214.
33 Burada Stalin, bunun biim ve ierik arasnda bir atma olduu
dncesiyle elimediini, nk atmann genel olarak biim ile
ierik arasnda deil, ama yeni bir biim arayan ve bu ynde aba
gzeten yeni ierik ile eski bilim arasnda olduunu belirtiyor.
34 J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi? s. 32-33.
36 Ayn yapt, s. 33.
37 Ayn yapt, s. 29.
38 Diderot, Entretien avec d'Alembert; Lenin, Materyalizm ve
Ampiryokritisizm, s. 27-31.
39 Aktaran: Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Sol
40 Ludvig Feuerbach..., s. 24; Felsefe ncelemeleri, s. 26; Din zerine,
s. 229.
41 Lenin, Tm Yaptlar, c. XIII, s. 310, [Rusa bask].
42 Karl Marx:, "Feuerbach zerine Tezler", Felsefe ncelemeleri, s. 67;
Luduig Feuerbach... s. 61; Din zerine, s. 61.
43 Bkz: Engels, "Maymundan nsana Geite Emein Rol", Doann
Diyalektii, s. 186-200.
Halk Kitapl
sayfa: 0235
Georges POLITZER
44 almayan gerein biimini deitirmesini salamayan ve bunun

sonucu olarak da duyumlar da deimeyen hayvanlarn, konuma
diline gereksinmeleri yoktur.
45 J. Stalin, "E. Kreeninkova Yoldaa Mektup" Son Yazlar, 19501953, s. 42.
46 Bkz: "Introduction l'oeuvre da Pavlov", Questions scientifiques, n
4, Editions de la Nouvelle Critique.
47 Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, "nsz", Sol
48 Mao e-tung. "Pratik zerine", Teori ve Pratik, s. 11.
49 Bu yineleme beklenmedik bir ey deildir, doal zorunluluun
sonucudur.
50 Mao e-tung, "Pratik zerine", Teori ve Pratik, s. 10.
51 Lenine, Cahiers philosophigues.
52 Ayn yapt.
53 Karl Marx, "Almanca kinci Baskya Sonsz", Kapital, Birinci Cilt, Sol
Yaynlar, Ankara 1993. s. 28.
54 Karl Marx, "Fransz Materyalizminin Tarihine Katk", Felsefe
ncelemeleri, s. 172.
55 Dokuzuncu derse baknz: "Marksizm ve Din", V.
56 Aktaran: Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-26.
57 Kant'n felsefesini eletirmemiz, onun bilim adam olarak katklarn,
Laplace'n yeniden ele ald ve gelitirdii bulutsu varsaymn
deerlendirmediimiz anlamn tamaz.
58 Ludvig Feerbach..., s. 23; Felsefe ncelemeleri, s. 24-25; Din
zerine, s. 213.
59 Yukarda (9. Ders) grdmz gibi Kant iin dinsel inancn kardevrimci pratik bir rol vardr. Benim felsefem, diye aklar Kant, hem
bilime, hem de inanca yer verebilme stnlne sahiptir.
60 Lenin, Tm Yaptlar, c. XIII, s. 98-99 [Rusa bask].
Halk Kitapl
sayfa: 0236
Georges POLITZER
62 Ludvig Feuerbach..., s. 23; Felsefe ncelemeleri, s. 24; Din zerine,

s. 213. Yukarda Engels'ten sonra yaayan bilinemezci Poincare'nin,
Kopernik sistemini bir varsaym olarak dnmekte direndiini grdk;
o, Engels'in szn ettii parlak dorulamay dpedz bir yana brakm
bulunuyordu.
63 "Im Anfang war die Tat" ("Balangta Eylem Vard") (Goethe),
aktaran: M. Thorez, Fils du Peuple, s. 68.
64 Yani "bilimsel olarak denetlenmi" (Engels).
65 Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Sol
66 Marx, "Feuerbach zerine Tezler", Felsefe ncelemeleri, s. 68; Ludwig Feuerbach..., s. 62; Din zerine, s. 62.
67 Friedrich Engels, "Anti-Dhring in Elyazmalar", Anti-Dhring, s.
470.
69 Discours de la methode, 1. blm.
71 Bu, elbette, bilgi edinme srecini hayalgc, bilimsel ngr,
varsaym araclyla hzlandrmann olanakl olduu olgusunun
reddedilmesi anlamna gelmez.
72 Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritsizm, s. 105.
74 J. Stalin, Leninizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 21;
Leninizmin Sorunlar, s. 24.
75 Mao e-tung, "Pratik zerine", Teori ve Pratik, s. 13
76 Lenin, Tm Yaptlar, c. I. s. 380, 381, 4. bask, [Rusa bask], 1946;
ve Bref aperu de sa vie et de son oeuvre, Moscou 1946.
Halk Kitapl
sayfa: 0237
Georges POLITZER
NC BLM
DYALEKTK MATERYALZM VE TOPLUMUN
MANEV YAAMI
Halk Kitapl
sayfa: 0238
Georges POLITZER
kinci blmde grdmz gibi, ancak diyalektik materyalizm

bilin sorununa bilimsel bir yant getirebilmektedir. Gene, ancak
diyalektik materyalizm, fikirlerin, toplumsal teorilerin, siyasal
grlerin ve ayn zamanda, toplumun yapc birer unsuru olan
siyasal kurumlarn kkenlerinin ve etkilerinin anlalmasna
olanak salar.
Stalin, Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm adl
yaptnda, balca sayfalar bu soruna ayrmaktadr.
Sorunun birbirinden dikkatle ayrlmas gereken iki yn vardr:
1 Toplumsal yaamda deiik bilin biimlerinin ortaya kmas.
2 Bunlarn nemi ve toplumsal yaamda oynadklar rol.
Onikinci ders, sorunun birinci ynn, onnc ders de ikinci
ynn ele almaktadr.
Ondrdnc ders ise, bilimsel sosyalizmin kkenini ve nemini
incelemektedir.
Halk Kitapl
sayfa: 0239
Georges POLITZER
ONKNC DERS
TOPLUMUN MANEV YAAMI MADD YAAMININ
YANSISIDIR
I.
Bir rnek.
II.
dealist "aklamalar".
III.
Materyalist diyalektik tez.
IV.
a)
Toplumun maddi yaam, yalnz tek tek

bireylerin bilincinden deil, genel olarak,
insan bilincinden ve iradesinden bamsz
olarak varolan nesnel bir gerektir.
b)
Toplumun manevi yaam, toplumun

nesnel gereinin bir yanssdr.
c)
Yeni toplumsal ve siyasal fikiler ve teoriler

nasl ortaya kar?
d)
Kalntlar sorunu.
Varg.
I. BR RNEK
UNESCO'nun baz brorlerinde, barn ancak "bar
zihniyetinin kafalarda yeralmas" ile salanabilecei, onun iin de
savatan kurtulmak isteniyorsa, onu, insanlarn kafalarnda
ldrmek gerektiini okuyoruz. Ksaca, savalarn nedeni
Halk Kitapl
sayfa: 0240
Georges POLITZER
zneldir. Ya da, psikanalistlerin diyecei gibi, her insann

bilincinde sakl bulunan "saldrganlk igdsdr." Ya da
"soydan geme kin"dir.
Savan nedenlerini byle dnen bir anlay, idealist bir
anlaytr.
Marksist materyalizmin durumu bambakadr: savalarn nedeni,
toplumlarn nesnel gereklerindedir. Emperyalizm anda,
savalarn kkeninde, zor yoluyla yeni pazarlar elde etmeye
almasna neden olan iktisadi bunalmlar yatar. Nesnel bir yasa
olan azami kr yasas, savalar byle aklar. znel srece
(sava fikrine, kine, saldrganlk igdsne) gelince, bunun
kkeninde, nesnel bir sava durumu yaratan maddi elikiler
vardr. znel srecin ortaya kn aklayan nesnel gerektir,
nesnel gerei aklayan znel sre deildir.
Pekala, baka rnekler de alabiliriz. inde bulunduumuz
zamanlar, genel olarak, canekimekte olan kapitalizmin
ideolojisiyle, yani ulusal ve rksal kinler ideolojisiyle, vurgun ve
sava ideolojisi1 ile sosyalizm ideolojisi, uluslar ve insanlar
arasnda karlkl yardmlama ve kardelik ideolojisi, bar
ideolojisi arasnda nasl byk bir kartlk olduunu ortaya
koyuyor.
Bu durumda ve teki durumda, fikirlerin savamn anlalr klan,
toplumlarn nesnel gereidir - burada kapitalizm; kozmopolit
byk burjuvazi, tede sosyalizm ve uluslararas ii hareketi.
Toplumun manevi yaam, maddi yaamnn yanssdr.
Toplumun manevi yaamnn ok eitli ynleri vardr. Sanat,
hukuk, din, toplumun manevi yaamna girerler. Bunlar btn
ayrntlaryla incelemeliyiz. Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel
Materyalizm'e bavuran okurlar, Stalin'in, byk pratik
nemlerinden dolay, toplumsal fikirler, toplumsal teoriler, siyasal
inanlar, siyasal kurumlar zerinde zellikle durduunu
greceklerdir.
Toplumsal fikirler: yani, bireyin belli bir toplumda, varlk iindeki
kendi yeri hakknda edindii fikirler (u sanat kendini "bamsz"
Halk Kitapl
sayfa: 0241
Georges POLITZER
sanr); mlkiyet hakkndaki fikirler; aile, ak, evlenme, ocuklarn

yetitirilmesi hakkndaki "ahlaki" fikirler (Flaubert'in "alnm"
dedii fikirler). Hukuki fikirler de bu btne katlrlar: rnein,
mlkiyet hakknn, kendi kendinden baka temeli olmayan "doal
bir hak" olduu burjuva fikri; bu fikir, zel mlkiyetin burjuva
toplumun temeli olduu maddi olgusunu ifade eder; sahip olan
burjuvazinin gznde retim aralar mlkiyeti dokunulmaz
olduuna gre, burjuva ahlaknca zel mlkiyet fikrinin bir ilke
verisi olmas kolaylkla anlalabilir bir eydir.
Toplumsal teoriler: yani, yukarda belirtilen toplumsal fikirleri soyut
bir reti btn halinde sistemletiren teoriler: rnein Platon'da
site teorisi, Hobbes'da, J. J. Rousse-au'da, Hegel'de devlet
teorisi, topyaclann (Babeuf, Saint-Simon, vb.) toplumsal
teorileri.
Siyasal inanlar: yani, kralc ya da cumhuriyeti, tutucu ya da
liberal, faist ya da demokratik vb. kanlar, inanlar; dnce,
toplant, gsteri zgrl hakkndaki fikirler, vb..
Siyasal kurumlar: yani, devlet ve devlet mekanizmasnn eitli
arklar. ok nemli marksist bir tez, devleti, toplumun manevi
yaamnn bir esi olarak kabul eden tezdir: devlet, toplumun
maddi yaamn yanstr.
II. DEALST "AIKLAMALAR"
Tekrar, yola ktmz noktaya, idealist tutuma dnelim. eitli
grnmlerde karmza kan bu tutum ok yaygndr. te
bunlardan birka:
a) En eski bilmesinlerci (obscurantiste) tez, dinsel, tanr-bilimsel
tezdir. Bu tez, toplumlarn maddi yaamnda, tanrsal fikrin bir
yanssn, tanrdan gelme bir plann gereklemesini grr.
"Toplumsal dzen, tanr tarafndan istenmitir. Tanrbilimcilere
gre, doa ve insan ruhu nasl deimez iseler, toplumda da her
trl deiiklik, dine aykrdr ve kfrdr; mademki deiiklik
tanrnn iradesine bir kar gelitir, o halde eytanca bir itir, her
Halk Kitapl
sayfa: 0242
Georges POLITZER
trl deiiklik fikri gnahkardr". Bu grn bir sonucu,

klerikalizmdir (ruhban snf egemenliidir): yalnz ruhban snf,
yani tanrnn niyet ve tasarlarnn gvenilir kiileri, "toplumsal
dzeni" gven altna alabilir. Feodal topluma ok iyi uyan bu tez,
devrimci burjuvazi tarafndan yenilgiye uratlmtr.
b) Bundan sonra, znde burjuva olan, zellikle 18. yzyl
Fransz filozoflar tarafndan gelitirilmi bulunan idealist bir tez
gelir. Bu filozoflar, "doal hukuk", "doal din", Akl adna, "tanrsal
hukuk"a kar savayorlard. Feodal dzenin dzensizlik
olduunu, nk her insann kendinde imgesini bulduu Akln
gereklerine uygun olmadn retiyorlard. Demek ki, kendileri
tarafndan balang olarak, evrensel ve sonsuz olarak konan
Akl adna toplumu deitirmek gerekmektedir: yleyse toplumsal
dzen, usa-uygun dzenin yanss olacaktr.
Her ne kadar bu tez, gerici feodalitenin karsnda, devrimci
burjuvazinin ideolojisini ifade ettiinden, ncekine gre bir
ilerleme demek ise de, tpk teki gibi idealist bir tezdir. Bu tez,
fikirlerin kkenini aratrp sormaz, onlar, toplumlarn maddi
gereini yaratp ortaya karan ilk veriler olarak kabul eder.
Bununla birlikte, 18. yzyln materyalist filozoflarnn -zellikle
Helvetius'un- bir insann fikirlerinin onun eitiminin meyvesi
olduunu anlam olduklarn dikkate almak gerekir. Bu filozoflar,
toplumlar iindeki ideolojilerin zaman ve yerle deiiklikler
gstermesi zerinde srar ediyorlard. Ama, Marx'm kurmu
olduu toplumlar bilimine sahip olmadklar iin tahlillerini daha
ileri gtremiyorlard.
c) Hegel'e zellikle nemli bir yer ayrmak gerekir. Gerekten de,
Tarih Felsefesi adl kitabnda, toplumun maddi gelimesi ile
manevi gelimesi arasndaki ilikilerin incelenmesini ciddi bir
ekilde ele almtr. dealist olarak, doay olduu kadar, toplumu
da yaratan yce Fikri (Idee) balang noktas diye alr. Tarih,
Fikrin bir gelimesidir. Bylece, Eski Yunan tarihi, Gzel fikrinin
aa vurulmasdr. Ayn ekilde, Sokrates, sa, Napoleon, Fikrin
"anlar"drlar. ("moments").
Halk Kitapl
sayfa: 0243
Georges POLITZER
Hegel, diyalektiki olarak, zaman zaman dikkat ekici tahliller

yapar. Ama onun idealizmi, onu, byk adamlara abartlm bir
rol atfetmeye gtrr; bu byk adamlar, onda, tarihsel
ilerlemenin tek nedenleri haline gelirler. Ynlar hie sayan,
yalnz yanlmaz "stn insan" insan sayan faist ideoloji, hegelci
felsefenin bu ynn saygszca, hayaszca ktye kullanacakt.
Due'nin hayranlarndan biri "Faizm, Mussolini'nin u anda
dnd eydir." demiti. Hitler, imha birliklerine "Sizin yerinize
ben dneceim." diye haykryordu.
d) dealizmin baka biimi: Durkheim ve retililerinin
"toplumbilim"i. Birok kimseler, kendilerine Fransa'da byk bir
n kazanm olan durkhaymc toplumbilimin idealizmden
esinlendii sylendiinde ok aracaklardr. Toplumbilimciler,
tanrbilimi ve metafizii mahkum etmiyorlar myd? Evrimleri
iinde deerlendirilen toplumsal olaylarn (kurumlar, hukuk,
treler) elverili ya da elverisiz nyarglardan uzak, "olumlu" bir
ekilde incelenmesini ileri srmyorlar myd? Ama istemekle
yapmak arasnda ok yol vardr elbette. Genel olarak burjuva
toplumbilimcileri, maddi deimeleri "kolektif bilin"in gelimesi ile
aklarlar, bu kolektif bilincin kendisi de gizemli bir ey olarak
kalmaktadr. Bu durumda, toplumlar tarihi, daha antik alardan
beri insan bilincinin bir yerinde viyaklayan manevi zlemlerin
derece derece gereklemesi eklinde ortaya kyor. "Kolektif
bilin" neden u ekilde deil de, bu ekilde evrim gsteriyor,
bilinmez... u var ki, aslnda toplumbilimciler, retimin, snf
savamnn, tarihin devindiricilerinin ne olduunu bilmezler
(bazlar da bilmek istemezler). Yzeyde kalrlar. rnein,
toplumsal gvenliin varoluu, "fikirlerin gelimi olmas"ndandr.
Btn bunlar, Leon Brunschvicg'in felsefesinde olduu gibi,
"bilincin ilerlemesi" sonucuna varr.
e) Baka alanlarda olduu gibi bu alanda da idealizmin en ateli
ampiyonlarndan birinin, daha nce de szn ettiimiz
Proudhon olduunu belirtmek uygun olur.2 Proudhon'a gre,
toplumlarn tarihi, insanln balangcndan beri "bilin"in iinde
kendiliinden varolan "ikin" adalet fikrinin derece derece
cisimlemesidir. Bylece, retim ilikileri3 "insanln kiiliksiz
Halk Kitapl
sayfa: 0244
Georges POLITZER
akl" iinde uyumakta olan "iktisadi kategorilerin" gereklemesi

oluyor. Bu yaratlmam bilin -Proudhon'un deyiiyle, "toplumsal
deha"- btn tarih boyunca vardr, her ey onunla aklanr,
kendisinin aklanacak bir eyi yoktur. Ve bilin bugn neyse her
zaman o olmu olduuna gre, Proudhon buradan tarihin
gereini bile yadsmaya varr:
"yleyse ... bir eyin belirdiini, bir eyin retildiini sylemek
doru deildir: evrende olduu gibi uygarlkta da, her ey ezelden
beri vard, hareket etmekteydi. Bu, toplumsal ekonominin tm
iin gererlidir."4
Gnein altnda asla yeni olan hibir ey yoktur: tarih bir tek
izgiyle izilmitir.
Bu arada una da iaret edelim ki, cizvitlere ve ilahiyatlara kar
her an -vicdan adna- atp tutmaya o kadar hazr olan Proudhon,
(kendi) "devrim sistemini", "tanr esini sistemine" kar kartan
Proudhon, proletaryann devrimci rgtnn korkuttuu
Proudhon, ve -bugn onun retili-leri sosyal-demokratlarn da
yaptklar gibi- eylem karsnda panie kaplp, iilerin partisini
bir "kilise"ye benzeten Proudhon da, savam verdiini sand
ruhban snf ideolojisinin kurbandr. Kendini dnyann ve tarihin
ls sanan papaz yiyicisi burjuvann "vicdan", belli-belirsiz bir
ekilde laiklemi, antika tanrsndan hi de baka bir ey
deildir. Prudonculuk, kknde idealisttir.
Marx, en etkili yaptlarndan biri Felsefenin Sefaleti'nde, Proudhon'a
ok sert bir darbe indirir. zellikle unlar yazar:
"Bay Proudhon ile birlikte kabullenelim ki, gerek tarih, yani
zaman srasna gre olan tarih, dncelerin, kategorilerin ortaya
koymu bulunduklar tarihsel sralanmadr. "Her ilke, kendisini
iinde ortaya koyaca kendi z yzylna sahip olmutur." Otorite
ilkesi, rnein, 11. yzyla sahipti, tpk bireycilik ilkesinin 18.
yzyla sahip olmas gibi. Mantksal sralanmaya gre ise, ilke
yzyla deil, yzyl ilkeye aitti. Baka bir deyile, ilkeyi yapan
tarih deil, tarihi yapan ilkeydi. Bunun sonucu, tarihi olduu kadar
ilkeyi de kurtarmak iin, kendi kendimize belirli bir ilkenin
Halk Kitapl
sayfa: 0245
Georges POLITZER
herhangi bir bakasnda deil de, neden 11. ya da 18. yzylda

ortaya ktn sorduumuzda, zorunlu olarak, insanlarn 11.
yzylda nasl olduklarn, 18. yzylda nasl olduklarn, bu yzyllardaki gereksinmelerinin, retici glerinin, retim biimlerinin,
retimlerinin, hammaddelerinin neler olduklarn - ksacas, bu
varolma koullarnn ortaya kard in-sanlararas ilikilerin neler
olduklarn inceden inceye incelemek zorunda kalyoruz. Btn
bu sorunlarn altndan kalkmak demek, her yzyl iin insanlarn
gerek, sradan tarihini yazmak ve bu insanlar kendi dramlarnn
hem yazarlar ve hem de oyuncular olarak sunmaktan baka
nedir? Ama insanlar kendi tarihlerinin oyuncular ve yazarlar
olarak sunduunuz anda, -dolambal yoldan- gerek balang
noktasna ularsnz, nk daha batan szn etmi
olduunuz o lmsz ilkeleri brakm bulunuyorsunuz."5
Marx'n, Proudhon'a kar yapt bu eletiri, a, b, c, d
blmlerinde belirttiimiz idealizmin btn biimleri iin geerlidir.
Bu durumlarn her birinde, gerek, tersine evrilmitir, o ekilde
ki, fikirlerin somut aklamas anlalmaz bir hal alr. eyleri
yeniden doru dorultusuna yerletirerek, toplumsal fikirlerin
tarihin maddi nesnel gelimesinin yanss olduunu gsteren
ancak diyalektik materyalizmdir. deolojiler bilimini kuran yalnz
diyalektik materyalizmdir. dealizm, fikirleri bildirir, ilan eder,
onlara geit yaptrr, "aalk" materyalizmi, onlar yadsmakla
sular (greceimiz gibi, bu da yanltr); ama gerekte idealizm,
fikirleri ne kadar az anlyorsa onlardan o kadar ok szediyor;
fikirlerden her eyi aklamalarn ister, ama fikirler onun iin
aklanmaz olarak kalr.
III. MATERYALST DYALEKTK TEZ
"Doann, varln, maddi alemin ilk veri, oysa bilincin,
dncenin ikincil veri, trev olduu doru ise, maddi dnyann,
insanlarn bilincinden bamsz olarak varolan nesnel gereklik
olduu, oysa bilincin bu nesnel gerekliin bir yanss olduu
doru ise, bundan kan sonuca gre, toplumun maddi yaam,
toplumun varl da, ayn ekilde ilk veridir, buna karlk,
Halk Kitapl
sayfa: 0246
Georges POLITZER
toplumun manevi yaam, ikincil bir veri, bir trevdir; toplumun

maddi yaam, insanlarn iradesinden bamsz olarak bulunan
nesnel bir gerekliktir, oysa toplumun manevi yaam bu nesnel
gerekliin bir yanss, varln bir yanssdr."6
Toplumun manevi yaamnn, toplumun maddi yaamn yanstt
tezi, bylece, bu kitabn ikinci blmnde (zellikle 10. derste)
aklanan felsefi materyalizmin dorudan doruya bir sonucudur.
a) Toplumun maddi yaam, yalnz tek tek bireylerin bilincinden
deil, genel olarak, insan bilincinden ve iradesinden bamsz
olarak varolan bir nesnel gerektir.
te baz idealist dnrlerin, onun yasalarn anlamadklar iin
alnyazs dedikleri, bu bilinten bamsz olan nesnel gerektir.
Varoluular (existentialistes) ayn eyi muhafaza ederek, onun
szcklerini yenilemilerdir; varoluular, "dnyaya-atlmadam"dan, "durum iindeki" insandan szederler. Bu kitabn
tarihsel materyalizme ayrlm olan 4. blmnde, bu durumun
bir giz olmadn ve bilimsel olarak incelenebileceini greceiz.
Birka rnek, bilinten bamsz bu nesnel gerein ne olduunu
anlamamza yardm edecektir.
Feodal dzende, Avrupa'nn gen burjuvazisi, byk
manfaktrlerin yapmna balad zaman, o dnemde hayrhahln takdir ettii krallk iktidarna (krallk yeni domakta olan
manfaktrleri isteklendiriyordu) kar, aralarna katlmay
dledii soylular snfna kar bir devrimle sonulanmak
zorunda olan bu "yeniliin" toplumsal sonularndan habersizdi!
Rus kapitalistleri, arlar Rusyas'nda byk modern sanayiyi
kurduklar zaman sosyalist devrimin gelecekteki zaferi iin
koullar hazrladklarnn bilincinde deillerdi.
Stalin'in Anarizm mi? Sosyalizm mi? adl kitabnda szn ettii
kundurac, Adelhanov'un ayakkab fabrikasnda ie girdii
zaman, geici olduunu sand bu kararnn, uzak gelecekteki
sonucunun, kendisinin sosyalist fikirlere balan olacandan7
habersizdi.
Halk Kitapl
sayfa: 0247
Georges POLITZER
Amerikan emperyalistleri ve onlarn peinden giden batl

kapitalistler, 1947'de Marshall plan temeli zerinde, "SSCB'yi,
in'i ve Avrupa halk demokrasisi lkelerini ekonomik bir
ablukayla boabileceklerini sanmlardr. Gerekte ise, boulmak
yle dursun, yeni dnya pazar salamlam oldu."8
te binlerce romancnn iirip durduklar "alnyazs" budur. En
ivedi karlarn karlanmas iin savam, az ya da ok uzun bir
sre sonunda, bu savama girimi olanlarn iradesinden
bamsz olan toplumsal sonulara neden olur. Ayrca bu en
yakn karlar, mademki, belli bir anda, u ya da bu toplumun, u
ya da bu snfn nesnel durumuna bir yant verirler, hi de keyf
karlar deillerdir. Burada, Marx tarafndan, tarihsel
materyalizmin, u ekilde ifade edilen, temel bir nermesi vardr:
"Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar, aralarnda, zorunlu,
kendi iradelerine bal olmayan belirli ilikiler kurarlar; bu retim
ilikileri, onlarn maddi retici glerinin belirli bir gelime
derecesine tekabl eder."9
rnein, kapitalist retim ilikileri, insanlar tarafndan seilmi
deildi. Feodal toplumun barnda retici glerin gelimesi,
insanlar istesinler istemesinler, zorunlu olarak baka retim
ilikilerinin deil de kapitalist retim ilikilerinin ekillenmesine
gtrr. Bunun iindir ki, her yeni kuak, kendisi iin yaplm,
hazrlanm koullardan hareket etmek zorundadr. O zaman bu,
"alnyazs" olmuyor mu? Hayr, nk -greceimiz gibi- nesnel
retim ilikilerinin bilimsel olarak incelenmesi, onlarn niteliinin
anlalmasna, evrimlerinin nceden bilinmesine ve bu evrimin
hzlandrlmasna olanak salar.
Her an, idealistlerin yaptklar biimde ruhun "bamszl"n
neden olarak ileri srmek, onlar hakknda hibir ey bilinmedii
zamanda bile, kendilerini ncelikle ruha kabul ettiren nesnel
koullar bilmezlikten gelmek demektir. Baka bir ey deil.
nk idealist dnrn kt kaderi udur: idealist dnr,
bilincin varolmasn ve ilenmesini salayan nesnel koullar
stnde hi durmadan kendi bilincinden hareket ettii iin, bilincin
Halk Kitapl
sayfa: 0248
Georges POLITZER
kendi kendine yeterli olduunu sanr. Bu, materyalizmin savam

verdii yanlsamadr.
Bunu syledikten sonra, imdi burada nemli bir pratik vargy
ortaya koyduumuza ilikin gzlemler karmamz gerekir.
Tarihte ok byk maddi deiikliklerin, deimeye katlm
olanlar ya da ona neden olmu olanlar, bu deimenin
sonularnn bilincinde olmadklar, bu deimeyi istemedikleri
halde olutuklarn gsterdik. O halde, bir lkede, ancak btn
emekiler devrimci teoriye kazanlm olduklar takdirde, sosyalist
devrimin olabileceini ne srmek yanltr. Ekim 1917'de,
devrimi kendi elleriyle yapm olan milyonlarca insan, Lenin kadar
ve devrimin bilimsel ncleri kadar, gelecei grmyorlard. Ama
tarih iindeki grevlerini yerine getirirlerken, kendi z bilinlerinin
deimesine, Marx'n bilimsel olarak nceden grd yeni
insann baarsna alyorlard.
b) Toplumun manevi yaam, toplumun nesnel gereinin bir
yanssdr.
Toplumsal ilikileri keyf olarak belirleyen, insanlarn iradesi
deildir demitik. Daha ok, yeleri olduklar toplumun maddi
gerei tarafndan koullandrlan, insanlarn bilinidir.
Oysa bu toplum -bu kitabn 4. blmnde bu konuya daha uzun
boylu deineceiz- bir tansktan domamtr: toplum, insanlara,
doaya kar baarl bir savam salamak zere ekillenmi
ilikilerin tmdr; bu ilikiler, zorunlu olarak, insanlarn emrinde
bulunan, yararlandklar ve kendilerini uydurmak zorunda
olduklar retici glerin evrim dzeyiyle koullandnlmlardr
(onbin yl nce insanlar arasndaki ilikiler, byk sanayinin
yaratt ilikiler olamazd).
Toplumsal fikirlerin ne bakmdan toplumun bir yanss olduunu
anlamak istediimiz zaman, ite bu ok karmak olan tm
(ilikiler tmn) dikkate almamz gerekir.
"Tarih gsteriyor ki, eer insanlar, farkl zamanlarda, farkl
dnceler ve isteklerle doluyorlarsa, bunun nedeni, insanlarn,
gereksinmelerini karlamak iin doayla, deiik zamanlarda,
Halk Kitapl
sayfa: 0249
Georges POLITZER
deiik yollarla savamalar ve buna uygun olarak da iktisadi

ilikilerinin farkl biimlere brnmesidir. Bir zamanlar, insanlar,
doayla, ilkel komnizm temeli zerinde, kolektif olarak
savarlard; o zamanlar, onlarn mlkiyeti, komnist mlkiyetti,
ve bu yzden, o zamanlar, 'benim' ile 'senin' arasnda hemen
hemen hibir ayrm gzetilmiyordu, bilinleri komnist nitelik
tayordu. yle bir zaman geldi ki, 'benim' ile 'senin' arasndaki
ayrm, retim srecinin iine iledi ve mlkiyet, zel, bireyci bir
nitelie brnd. Bu yzden de insann bilinci, zel mlkiyet
duygularyla doldu. Ondan sonra da retimin tekrar toplumsal bir
nitelik kazand ve dolaysyla, mlkiyetin de yaknda toplumsal
bir nitelik kazanaca yeni bir dnem, iinde bulunduumuz
dnem geldi - ve ite tam bunun iindir ki, insanlarn bilinci yava
yava sosyalizm ile doluyor.10
Kaba materyalizmin yanlgs ortaya kyor. Kaba materyalizm,
beyinsiz dnce olmadn saptayarak, bundan, toplumsal
fikirlerin salt organik bir belirlenmesi olduu sonucunu karr: bir
bireyin organizmasn deitirin, onun siyasal fikirlerini de
deitirirsiniz!
Felsefi materyalizm, elbette ki, beynin, dncenin organ olduu
gereini saptar. Ama beynin kendisi de, insanlarn varolmasn
hazrlayan nesnel koullardan ayrlamaz: Bu beyin, toplumsal bir
varln beynidir. Marx'n yazd gibi, insan kendi gerei iinde,
"toplumsal ilikiler btn".11 Demek ki, "toplumsal ilikilerin
tm", hep birlikte, dnen beyin iinde yansr (ister birey
bundan habersiz olsun, ister u niversite filozofu bunu hibir
zaman dnmemi bulunsun, bunlar bu olguyu deitiremez).
Yans olarak ideolojinin en belirgin rneklerinden birini, bize din
salar. Tanrbilimcilerin rneine uyarak idealistler btn
insanlarn tanr fikrini kendi kendilerine bulduklarn ve bu fikrin
insanln balangcndan beri varolduunu ve insanlk srdke
sreceini retirler. Gerekten, tanr fikri insanlarn eski
toplumlardaki nesnel durumunun bir sonucudur.
Engels'in formlne gre din, insann snrl anlaylarndan
domutur. Ne bakmdan snrl anlaylar? Bir yandan, ilkel
Halk Kitapl
sayfa: 0250
Georges POLITZER
insann dman ve anlalmaz bir doa karsndaki hemen

hemen tm gszlyle; te yandan anlamadklar ve
kendilerine stn bir iradenin ifadesi gibi grnen bir topluma
krkrne bamllklaryla snrl. Bylece aklanamaz ve her
eye gc yeten varlklar, doann ve toplumun efendileri olan
tanrlar, insann doa ve toplum karsndaki nesnel
gszlnn znel yanss oldular.
Doa bilimlerindeki ve toplum bilimlerindeki ilerleme, dinsel
inanlarn yanlsamal niteliini ortaya koyacakt (tanrlara
inanlar, sonra, soyutlama yoluyla bir tek tanrya inan). Bununla
birlikte, insann insan tarafndan smrs varolduka, mutluluk
ve mutsuzluk datan insanst bir varla inancn nesnel
koullar da varoluyorlar. "nsan neriyor, tanr datyor, veriyor":
Eski Rusya'nn yoksulluk altnda ezilen ve geleceinden umutsuz
kyls, kaderini, tanrsalln ellerine emanet ediyordu. Sosyalist
devrim, toplulua, retici glere egemen olma yeteneini
verirken, ayn zamanda, insanlara da doa zerindeki yetilerini
giderek daha hzla artrarak, doay, bilimsel bir biimde
ynetmek olanan verdi. O zaman, insanlarn bilincinden baka
nesnel koullarn dourmu olduklar ve srdrdkleri dinsel
aldatmacalarn yava yava silinmesi iin nesnel koullar
yaratlm oldu.
Ayn ekilde ahlaki fikirler de nesnel toplumsal ilikilerin bir
yanss, toplumsal pratiin bir yanssdrlar. dealistler, ahlakta,
ortam koullarndan mutlak olarak bamsz bir sonsuz ilkeler
birlii gryorlar: bu ilkeler bize tanrdan gelirler, ya da yanlmaz
"bilin", bize, bu ilkeleri yklemi, kabul ettirmitir. Ama rnein
"asla almayacaksn" buyruunun ancak zel mlkiyetin ortaya
kyla varlk ve anlam kazandn dikkate almak yeter.
Gelecein snfsz toplumunda hrszlk kavram, geree
dayanan tm temelini yitirecektir, nk servetler ylesine bol
olacaktr ki, almak iin bir neden kalmayacaktr. Peki, o zaman
sonsuz ahlaktan nasl szedilebilir? Ahlak toplumla deiir,
toplum tarafndan deiiklie uratlr. Bunun iindir ki, toplum,
snf sa-vamyla evrim gstermekte olduuna gre, egemen
snfn ahlak ile smrlen snfn ahlak arasnda savam
Halk Kitapl
sayfa: 0251
Georges POLITZER
vardr; birincisi tutucu ya da gerici zihniyettedir, teki ise az ya da

ok, devrimcidir. Ama egemen snfn elinde, uzun yllar boyunca,
kendi fikirlerini kabul ettirmek iin gl aralar bulunduundan,
milyonlarca insan, egemen snfn ahlakn hi tartmadan biricik
ahlak olarak kabul eder. Ayrca zaten, egemen snfn yelerinin
kendileri de aldatmacalarn kurbandrlar.
Bunu bir rnekle aklayalm. 18. yzyln devrimci burjuvazisi,
saldrsn, sonsuz zgrlk, Akl, Adalet adna, feodaliteye kar
yneltti. Kendi devrimci snf karlarn ge-nellikle insanln
karlaryla zdeletiriyordu. Bunu itenlikle yapyordu. Ama
burjuva devrimin zaferi, szcklere, gerek anlamlarn, tarihsel
anlamlarn verdi. Devrimin zaferi gsterdi ki, bu evrensel ahlaki
fikirler, bir snfa zg karlarn ifadesiydi. zgrlk m? Evet,
burjuvaziye, kendi snf yararlar iin retim yapmak ve ticaret
yapmak zgrl; siyasal iktidar kendisi iin alkoymak
zgrl, vb.. Ama, devrimi, zgrlk bayra altnda yapm
olan bu burjuvazi, proletaryaya, sendikalar kurmak, grev yoluyla
savam vermek vb. zgrln reddediyordu. Burjuvazi,
sonsuz ahlak adna Babeuf giyotine gnderdi, nk o,
gerekte, burjuva mlkiyetini ortadan kaldrmak istiyordu.
Engels yle yazyordu:
"Bugn, bu us egemenliinin, burjuvazinin idealize edilmi
egemenliinden baka bir ey olmadn; o zaman ilan edilmi
bulunduu biimiyle lmsz adaletin, ... burjuva adaletinde
bulunduunu ... biliyoruz."12
Bu, hibir zaman evrensel bir ahlak olmayacaktr demek midir?
Hi de deil. Ahlak, byle bir ahlak fiilen gerek klacak olan
toplumsal koullar nesnel olarak gerekleecei zaman, btn
insanlar iin ayn ahlak olacaktr, yani dnya apnda insanlar
arasndaki btn kar ayrlklar geri gelmemek zere yok
edildii, btn snflar ortadan kalkt zaman. O halde, evrensel,
yani tamamyla insancl olan bir ahlakn zaferine nesnel olarak
yolaan, idealistlerin ucuz tekerlemeleri deil, proletaryann
burjuvaziye kar (ve szde evrensel ahlakna kar) devrimci
savamdr. Bu evrensel ahlak, bugn bizim iin aklalmaz bir
Halk Kitapl
sayfa: 0252
Georges POLITZER
ey midir? Hayr, bu ahlakn, kardee dayanma ilkeleri,

kapitalist toplum iinde de, proletaryann, devrimci snfn
ahlaknda ilk gereklemelerini bulurlar. Ve elbette ki, sosyalist
devrimin zafere ulam olduu lkelerde, haydi haydi bulurlar.
Gerekten de, burjuvazi, feodaliteyi tasfiye ederek, bir
smrnn yerine baka bir smr koyduu halde, proletarya,
kapitalizmi paralayarak, insann insan tarafndan tm
smrsn ortadan kaldrr.
Uzlamaz snf kartlklarnn ortadan kaldrl, evrensel
sosyalist ahlakn alp gelimesini hazrlar, devrimci
proletaryann snf ahlak bunun ilk biimini tekil eder.13
Gryoruz ki, tarih boyunca, ahlaki fikirlerin kartl, daha genel
olarak ideolojilerin kartl, varolan toplumsal snflarn
karlarnn kartln yanstr. Toplumsal ve siyasal ideolojilerin
neden evrim gsterdikleri bu ekilde anlalabilir. rnein, eer
burjuvazi, Fransa'da yzaltm ylda, ahlaki evrensellikten ("btn
insanlar kardetir") faist rkla (musevilere kar nefret, Kuzey
Afrikal emekilerin kovulmas vb.) gemise, bu, snfn maddi
evrimiyle aklanr. Burjuvazi, devrimciyken, btn insanlar adna
konuabileceini sanyordu. O da kendi egemenliinde kendini
tehdit altnda grnce, kendi egemenliini dzmece bir kan
hukuku ile hakl gsteriyor. Eskiden de feodaller byle yapyordu!
c) Yeni toplumsal ve siyasal fikirler ve teoriler nasl ortaya kar?
dealizme gre fikirler, insanlarn kafasnda nedenleri
bilinmeksizin ve onlarn varolma koullarndan bamsz olarak
ortaya karlar. Ama o zaman idealizmin yantlayamaya-ca bir
soru konuyor ortaya: neden u fikir antikada deil de
zamanmzda ortaya kt!
Fikirleri hibir zaman onlarn nesnel temellerinden ayrmayan
diyalektik materyalizm, yeni fikirlerin sihirli bir ilemle ortaya
ktklarn dnmez. Yeni fikirler, toplum iinde gelimi olan
nesnel bir elikinin zlmesi olarak ortaya karlar. Gerekten,
biliyoruz ki, btn deiikliin de-vindiricisi, elikidir (beinci
derse baknz). Belirli bir toplumun barnda elikilerin gelimesi,
Halk Kitapl
sayfa: 0253
Georges POLITZER
bu elikiler keskinle-tikleri zaman, onlar zmek grevini

ortaya koyar. O zaman, yeni fikirler, bu elikilerin zlmesi
yolundaki abalar eklinde belirirler.
Feodal topluma zg elikilerin gelimesidir ki -eskimi retim
ilikileri ile yeni retici glerin birbiriyle anlamazl-, ykselen
snfta devrimci fikirleri yaratmtr; o zaman yzlerce toplumsal
ve siyasal dnm plannn ortaya kverdii grld. Buna
benzer bir sre, kapitalist toplumda da olutu: milyonlarca erkek,
kadn ve ocuun acsn ektii elikileri zmek zere
sosyalist fikirler dodu.
Byk yenilikileri ayran, adalarnn bilincinde az ya da ok
bulank bir ekilde yeralan, toplumun nesnel elikilerinin yanss
olan sorunlar zmekteki yetenekleridir:
"... insanlk, kendi nne, ancak zme balayabilecei
sorunlar koyar, nk yakndan bakldnda, her zaman
grlecektir ki, sorunun kendisi, ancak onu zme balayacak
olan maddi koullarn mevcut olduu ya da gelimekte
bulunduu yerde ortaya kar."14
Diyalektik materyalizme katlmam bir kimse iin anlalmaz olan
bu tmce yle aklanr: "Sorun" diyen, zlecek "eliki" der.
Ama eliki, eski ile yeni arasnda bir savam deil de nedir? O
halde eer bir eliki beliriyorsa, bu demektir ki, yeni, daha
nceden orada vardr, tohum halinde de, ksmen de olsa, yeni,
daha nceden oradadr. rnek: feodal toplum, ancak kendi
barnda, daha sonra kendisini ykacak olan kart glerin
(sanayi, burjuvazi) ilemeye baladklar gn sulanabildi.
Sorunun zm, yolunu aramakta olan bu yeninin zaferi oldu.
d) Kalntlar sorunu.
Bu derste akladmz anlay, fikirler tarihinin nemli bir
zelliini aydnlatmaya olanak salar: kalntlar sorunu.
Bir fikir, onun varln oluturan nesnel koullar kaybolduu
halde varln srdrd zaman kalnt vardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0254
Georges POLITZER
Felsefi materyalizmin temel tezlerinden biri, bilincin, maddi

gerekten (doa ve toplum) sonra geldiidir. Bilin, nesnel
duruma gre, daha geri kalmtr. Bunun iindir ki, Stalin'in
szn ettii eski kundurac,15 nesnel olarak bir proleter yaam
srdrr, ama bir zaman iin, bir kk-burjuva bilincini korur.
Ayn ekilde, maddi temelin deimekte olduu bir toplumda,
insanlar, ancak belli bir gecikmeyle bu deiikliklerin bilincine
eriirler. Bu deiiklikler ortaya ktklarnda, o zaman, gemiten
saklam olduklar eski fikir cephaneliinde zmler ararlar.
Kalntlar (eski nesnel koullarda domu olan fikirler) yeni nesnel
koullara uyan yeni fikirlere engel olurlar. rnek: kapitalizmin, en
bata sanayi burjuvazisinin smrd proleterler, zanaatla
topik ekilde bir dnle, yoksulluklarna bir zm aryorlard:
onun iin de makineleri tahrip ediyorlard.
Ama kalntlar, nesnel elikiler gelitii lde, nne geilmez
bir ekilde gerilemek zorundadrlar: o zaman, gemie dn
gittike daha olanaksz grlrken, yeni fikirler, yalnz
ykselmekte olan nesnel glere uyabilen yeni fikirler kuvvetlenir.
Gemi, bilinlerde uzanr gider, ta ki iinde bulunulan durum
yeninin bulunmasn gerektirecek lde dayanlmaz bir durum
alncaya kadar; ite o zaman stn gelen, kazanan, gelecektir.
IV. VARGI
Bu dersin balnn doruluu anlalyor. Toplumlarn manevi
yaamn anlamak iin onlarn maddi yaamndan yola kmak
gerekir.
Buradan byk pratik kapsam olan birka sonu karacaz.
1. Belli bir dnemde zlebilir sorunlar, yalnz toplumun gerek
gereksinmelerinin koyduu sorunlardr. Onun iin marksistler,
eylemlerini, belli bir dnemde nesnel koullarn derinlemesine
incelenmesi zerine kurarlar; onun iindir ki, bu eylem verimlidir.
Bylece marksistler, toplumsal olaylarn, zellikle iktisadi olaylarn
maddi niteliini yadsyarak sosyalizmi mistik bir hale getiren
Halk Kitapl
sayfa: 0255
Georges POLITZER
Blum'un idealizmine kar karlar; olaylarn maddi nitelii

yadsnd andan itibaren, her eylem, baarszla mahkum
edilmi demektir.
2. Emekilerle ilikilerinde, devrimci militan, hibir zaman onlarn
dndkleri ile yetinmemelidir. Fikirler baka bir eydir, maddi
koullar baka bir ey. u ya da bu proleter, haberi olmakszn,
burjuvazinin ideolojik basksna urayarak tutucu fikirlere sahip
olabilir. Bu alacak bir ey midir? Hayr, nk egemen snf, bir
yandan emekileri smrrken, ayn zamanda, emekileri en
iyinin byle olduuna inandrmak iin her areyi kullanr. (Okulda
retilen resm ahlak, snf savamn deil, varolan durumun
sessiz-sedasz kabuln ver). O halde, bu proleteri sulamamak
gerekir: onun yanl fikirleri burjuvazinin hkm srd bir
toplumun nesnel gereini ifade eder. Dahas var! Emekilerin
paylatklar grlerin eitliliinin de tesinde, nesnel koullarn
materyaliste tahlili yolunu tutan devrimci, kar ortakln ortaya
koyacak, aydnlatacaktr. Eylem birlii bylece kurulmu olur:
eylem birlii olanakldr, nk, son tahlilde, snf savamnn
koullarn belirleyen fikirler deildir, snf savamnn koullar,
fikirleri belirler. te bunun iindir ki, 1936'da, Maurice Thorez,
katolik emekilere hitabederken, onlara: Siz de biz komnistler
gibi emekisiniz. "Halkmzn ve lkemizin iyilii iin ortak
savamda birleelim." diyordu.16
3. Fikirlerin deimesinin, maddi bir temeli olduunu bu derste
gsterdik. Bu, emekilerin devrimci eitimleri bakmndan byk
bir nem tar: devrimci fikirlerin nfuz etmesi, ancak yaamn
somut grevleriyle balant halinde, antiyedeki, atelyedeki,
brodaki savam iinde ve savam yoluyla olabilir. Emekilerin
bilincinde (nesnel yans) kesin deiiklikleri olanakl klan,
toplumsal savamdr (nesnel kouldur). Bylece, henz devrimci
olmayan emekiler, toplumun nesnel elikilerini zmek iin
birleik savamda deneyim, kazanrlar. Onlar da sralar gelince
devrimci olurlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0256
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.Kesin birka rnekle toplumsal fikirlerin, nasl toplumlarn
nesnel maddi gelimelerinin yanss olduklarn gsteriniz.
2.Burjuvazinin, toplumsal fikirlerin, toplumsal teorile rin, siyasal
grlerin, siyasal kurumlarn gerek kkenini gizlemekte neden
kar vardr?
3.Marx'n 254. sayfada geen u szn nasl anlamak gerekir:
"Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar, aralarnda, zorunlu,
kendi iradelerine bal olmayan belirli ilikiler kurarlar."
4.Stalin'in Anarizm mi? Sosyalizm mi? adl kitabnda szn
ettii kunduracnmkine benzer bir deneyiminiz var m?
5.Bir ya da birka rnekle, emekilerin bilinlerinin savam iinde
nasl deitiini gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 0257
Georges POLITZER
ONNC DERS
TOPLUMSAL YAAMDA FKRLERN ROL VE NEM
I.
Bir rnek.
II.
Kaba materyalizmin yanlgs.
III.
Diyalektik materyalist tez.
IV.
a)
Fikirlerin maddi kkeni, onlarn gcn

oluturur.
b)
Eski fikirler ve yeni fikirler.
c)
Yeni fikirlerin rgtlendirici, harekete

getirici ve deitirici bir etkisi vardr.
Varg.
I. BR RNEK
ok yaygn bir nyarg vardr ki, marksist materyalizmin fikirlere
kaytsz olduunu, fikirlere hibir nem ve rol tanmadn sanr.
Bu ders, hi de byle olmadn, tersine, marksistlerin, fikirleri ve
teorileri tamamyla ciddiye aldklarn gsterecektir. Bunun kant,
bizzat Marx tarafndan verilmitir: eer o, fikirlerin btn gcn
reddetmi olsayd, yaamn, yalnz devrimci teorinin hazrlan-
Halk Kitapl
sayfa: 0258
Georges POLITZER
masna ve yaylmasna adar myd? Bunun kant, en etin anlarda

savamn ilk rneklerini kendileri veren, gerektiinde, sosyalizmin
byk lklerinin zaferi iin yaamlarn kahramanca feda eden
Marx'n retilileri tarafndan verilmitir.
Geen dersimizde giriini yaptmz rnei ele alalm: savalarn
"insanlarn bilincinde" doduklar ve onun iin de sava ortadan
kaldrmak iin kafalarn bar bir dnceyle deitirilmesinin
yeterli olduu yolunda UNESCO tarafndan yaylan fikir. Savan
-ve bunun sonucu olarak sava fikirlerinin- kkeni, toplumlarn
maddi gereinde olduu iin, UNESCO'nun bu tezinin
materyalist bir snava dayanamadn grdk
Oysa UNESCO'nun tezi yanl olmakla birlikte, byk bir nem
tar. Pratik olarak rol ok ak-seiktir: savala savamak
grn altnda, bu idealist tez, savan gerek nedenlerinin
aratrlmas abalarn yolundan saptryor. Genel anlamyla
"insanlarn bilincini" (savan kayna olarak) iin iine sokan bu
kurnaz
idealizm,
gerek
sulularn
sorumluluklarn,
emperyalistlerin gerek sorumluluklarn gizliyor. Bu idealizm iyi
laf ediyor, ama sava glerine yardm ederek bar glerine
ktlk ediyor. Gerekten "kafalar barllatranlar", savan
nesnel nedenlerini bir idealizm rts altnda insanlarn
gzlerinden saklayanlar deil, bu nedenleri tahlil eden,
emperyalist saldrganlar ele veren materyalistlerdir.
Onun iindir ki. marksizm, fikirlerin gcne nem vermemekten
tamamen uzaktr.
"... toplumun manevi yaam, onun maddi yaamnn koullarnn
bir yanssdr dedik. Ama bu toplumsal fikir ve teorilerin, bu
siyasal gr ve kurumlarn nemine, bunlarn tarihteki rollerine
gelince, tarihsel materyalizm, onlar yadsmak yle dursun, tam
tersine, onlarn toplumsal yaamdaki, toplumun tarihindeki
rollerini ve byk nemlerini zellikle belirtir."17
Marksist felsefe materyalist olarak toplumsal fikirlerin kkenini,
toplumlarn maddi yaamnda bulur. Diyalektik olarak onlarn
Halk Kitapl
sayfa: 0259
Georges POLITZER
nesnel nemini gsterir ve doru rollerini belirler: onnc

dersimizin konusu budur.
II. KABA MATERYALZMN YANILGISI
Marksizmi, fikirleri nemsememekle eletirenler, bilerek ya da
bilmeyerek, onu, kendisinin hi iliii olmad bir sula
suluyorlar. Aslnda kaba materyalizmin suu olan bir eyi, ona
yklyorlar. Fikirlerin nemini reddetmek; bu, diyalektik
materyalizmin her zaman savat, bilime-kar bir tutumdur.
"Bir sarayda baka trl dnlr, bir kulbede baka trl."
Feuerbach'n bu forml, dar dnceli, aklktan uzak bir
formldr. Gerekten de, o, bireyin bilincini belirleyen koullar
arasnda varolan ideolojilerin de kesin olarak yeraldn
unutuyor. yle ki, kulbede oturan bir kimse, pekala bir prensin
kendini beenmiliine sahip olabilir! i, kk-burjuvalarn
kendini beenmiliklerine sahip olabilir. Eer sosyalist fikirlerin
daha nceden toplum iinde bir varlklar ve bir rolleri olmasayd,
Stalin'in szn ettii Grcistanl kundurac,18 bu sosyalist
fikirlere gelmi olmayacakt.
Jean Brecot'nun Torbas adl kitabnda, Gaston Monmo-usseau,
canl bir rnekle, -"Soylu Bir nek"i okuyunuz, s. 84- u ya da bu
kiilerin varlklarnn maddi koullar ile eliki halinde olan bir
ideolojiyi uzun zaman koruyabildiklerini gsteriyor.
Anti-diyalektik materyalizmin mekaniki anlaylar - biz bunu,
bilimsel materyalizme karlk olarak "kaba" materyalizm olarak
nitelendiriyoruz- ok tehlikelidir. Neden? nk, bu anlaylar,
idealizme yardm ediyorlar. Kaba materyalizm, fikirlerin roln
yadsyarak, idealist filozoflara, bylece, bo braklm alan igal
etmek olanan veriyor. yleyse, bir yanda gerei
yoksullatran dargrl bir materyalizm var - te yanda ise
yetersizliklerinin "yerini doldurmak" iin idealizmin cmerte
getirip sunduu "ruh tamamlaycs var. dealizm, mekanikilii
dzeltiyor. Yanlg, yanlgy dzeltiyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0260
Georges POLITZER
yleyse diyalektik materyalizmin durumu nedir?

Mekanik materyalizme gre, toplumsal bilin, maddi varln
ancak edilgin bir yanss ("glge grng" ("epipheno-mene") de
denir) olduu halde, diyalektik materyalizme gre toplumsal
bilin, pekala yansdr, ama etkin bir yansdr.
Gerein hareket olduunu (diyalektiin ikinci yasas, nc
derse baknz), gerein her ynnn hareket olduunu biliyoruz.
Oysa, fikir ve teoriler, her ne kadar maddeden sonra geliyorlarsa
da, onlar da, btn gerein grnleri olmaktan geri kalmazlar.
O halde varolan her eyin sahip bulunduu bir zellii onlara da
tanmay neden reddetmeli? Fikirlerin ve teorilerin hareketini ve
eylemini neden reddetmeli? Diyalektik evrenseldir; o halde,
eylerde olduu kadar fikirlerde, retimde olduu kadar toplumsal
bilinte de kendini gsterir.
Fikirlerin btn gcn reddeden tez, bir ikinci anlamda da
diyalektie aykrdr: Biliyoruz ki, gerek, karlkl bamllktr,
gerein eitli ynleri aralarnda bantldr, biri dieri zerinde
etki yapar. Buradan u sonu kyor: toplumun maddi
yaamndan treyen manevi yaam bu maddi yaamdan
ayrlamaz; o halde, karlnda, kendisi de toplumlarn maddi
yaamlar zerinde etki yapar.
Bylece, diyalektiin yasalarnn uygulanmas, toplumsal fikirlere
ve teorilere btn nemlerini vermekle kalmaz, bunlarn etkisinin
nasl olutuunun anlalmas olanan da salar.
Engels, toplumda fikirler arasndaki bu karlkl ilikiyi, karlkl
etkiyi yle ifade ediyor:
"Ekonomik durum temeldir, ama, eitli styap eleri - snf
savamnn siyasal biimleri ve sonulan, - sava bir kez
kazanldktan sonra, kazanan snf tarafndan hazrlanan
anayasalar vb., - hukuksal biimler, hatta btn bu gerek
savamlarn, savama katlanlarn beynindeki yanslar, siyasal,
hukuksal, felsefi teoriler, din anlaylar ve bunlarn daha sonraki
dogmatik sistemler halindeki gelimeleri, hepsi de tarihsel
savamlarn gidii zerinde etki yaparlar ve birok durumda ar
Halk Kitapl
sayfa: 0261
Georges POLITZER
basarak onun biimini belirlerler. Btn bu etkenlerin etkisi ve

tepkisi vardr. ..."19
Engels eletiriyor:
"Buna, bir de ideologlarn u ahmaka dnceleri eklenir: tarihte
bir rol oynayan eitli ideolojik alanlarn bamsz tarihsel bir
gelimeleri olduunu reddettiimiz gibi, onlarn her trl tarihsel
etkinliklerini de reddediyoruz. Bu, baya, diyalektik olmayan, iki
kutup gibi birbirine kaskat kar bir neden ve sonu anlayndan,
karlkl etki konusunda kopkoyu bir bilgisizlikten yola kmak
demektir."20
Ve gene:
"Anlalmad srece ideolojik bir gr as dediimiz eyi
oluturan bu tepetaklak duruun, kendisinin de ekonomik temel
zerinde etki yapmas ve baz ller iinde onu deitirebilmesi
olgusu bana gre apak bir eydir. ...
"... Barth, ekonomik hareketin siyasal yanslarnn vb., bizzat bu
hareket zerindeki btn tepkisini neredeyse yadsdmz ne
srerken, yeldeirmenlerine kar savamaktan baka bir ey
yapmyor. ...
"Btn bu baylarda eksik olan diyalektiktir. Her zaman burada
yalnz neden, urada da yalnz sonu gryorlar. Bunun bo bir
soyutlama olduunu, gerek dnyada buna benzer metafizik
kutupsal kartlklarn ancak bunalmlarda varolduunu; ama
eylerin ileriye doru btn byk aknn, glerin, kukusuz hi
de eit olmayan glerin, etki ve tepkisi biiminde olutuunu - bu
gler iinde ekonomik hareketin de oranlanmayacak lde en
gl, en bata gelen, en kesin g olduunu, burada mutlak
diye bir ey olmadn, her eyin greli olduunu, btn bunlar,
ne yapalm ki, bu baylar grmyorlar. ..."21
Hakl olarak, iktisadi yasalarn tarihsel gelimenin temeli olduu
olgusundan hareket eden materyalizmi en kaba ekliyle sunan
baz kimseler, bundan yanl bir sonu karyorlar: kollarn
kavuturup bekleyerek, bu yasalar kendi kendilerine ilemeye
Halk Kitapl
sayfa: 0262
Georges POLITZER
brakmak yeter sanyorlar. Bylece insan gszle mahkum

ediyorlar. Oysa deneyim gsteriyor ki, insanlar, toplumun nesnel
yasalarn ne kadar iyi tanrlarsa, kendi snf karlarna zarar
verdikleri iin bu yasalarn uygulanmasn kstekleyen toplumun
geri kalm glerine kar savamlar da o kadar etkili olur. Peki
i buraya varnca, bu yasalar bilen bilincin rol nasl
yokumsanr? Byle sonular olduu halde, onun gc nasl
yokumsanr?
Toplumsal gelimenin yasalarnn insanlar tarafndan bilinip
bilinmemesine gre insanlar, ya bu yasalar kendilerine yardmc
yaparlar, ya da bu yasalarn kurban olurlar. Bylece, emperyalist
savalarn nedenlerinin bilimsel olarak bilinmesi, savaa kar
etkili bir ekilde savam verilmesini salar. Marksistler, kapitalist
lkeler arasnda savalarn "kanlmaz" olduunu syledikleri
zaman kaba materyalizm, bundan, savalarn alnyazs olduklar
sonucunu karyor, bu bakmdan, sava tanrsal bir ceza olarak
anlayan tanrbilimcilerin idealizmi ile birleiyor. Kapitalizmin
savalar kanlmaz kldn sylemek,22 kapitalizm, doas
gerei, emperyalist savalar dourur demektir. Ama kapitalizm
savalarn zorunlu nedeniyse de, onun varl, savalar
balatmaya yetmez; niin? nk bir de halklarn bu sava
yapmay kabul etmeleri gerekir. Kapitalistlerin askere
gereksinmesi vardr. Onlarn, halklar, sava yapmak gerektiine
kandrmaya ynelen sava siyasetleri, sava ideolojileri buradan
geliyor: Bu aralarla, kapitalizmin yasasnn -onu savaa
srkleyen yasann- serbeste, kendi karlarna olarak
gereklemesini salayacak bir ekilde hareket etmeye
alyorlar. Ama halklar, sava siyasetine, sava ideolojisine
kar, zaman yitirmeksizin, adm adm savam vererek
kapitalistlerin sava iin elverili koullar gerekletirmelerine
engel olurlar. Fikirlerin nemi grlyor. Bu tarihsel aamada
barn olanakl olduu fikri, Sovyetler'e kar bir hal seferi iin
kesin bir engel olma yolundadr. Niin? nk ynlar, bu fikri,
gittike daha kuvvetle kendilerine maletmektedirler. Oysa savaa
gereksinmesi olan kapitalizm (bu anlamda sava, kapitalizm iin
Halk Kitapl
sayfa: 0263
Georges POLITZER
gereklidir), eer halk ynlar "hayr!" derse, bu gereksinmesini

yerine getiremeyecektir! (bu anlamda sava, alnyazs deildir).
III. DYALEKTK MATERYALST TEZ
a) Fikirlerin maddi kkeni, onlarn gcn oluturur.
Diyalektik materyalizm, toplum yasalarnn -en bata iktisadi
yasalarn- nesnel zelliini ortaya koyarken, ayn zamanda,
fikirlerin nesnel roln de ortaya koymu oluyor (bu da insanlara,
toplumun yasalarnn ileyiini abuklatrmak ya da geciktirmek,
kolaylatrmak ya da gletirmek olanan salar). Kaba
materyalizmin esiri olan baz kimseler: "Tutarszlk!" diyeceklerdir
buna. "Ya b:ri, ya da tekidir! Ya 'nesnel etken'in gcn kabul
ediyorsunuz, ya 'znel etken'in gcn kabul ediyorsunuz.
Semek gerek." te metafizik bir durum.
Diyalektik materyalizm, madde ile dnceyi, birbirinden ayrlm,
basz iki ilke haline getirmez. Madde ve dnce, biri de teki
kadar gerek olan "... ayn doann ya da ayn toplumun" iki
yndrler: "Biri olmadan tekini kavra-yamazsnz; bunlar birlikte
vardr, birlikte geliirler, ve dolaysyla birbirlerini yadsdklarn
dnmemiz iin bir neden yoktur."
Ve Stalin devam ediyor: "Maddi ve dncel -iki farkl biimde
ifade edilen tek ve blnmez bir doa; maddi ve dncel- iki
farkl biimde ifade edilen tek ve blnmez bir toplumsal yaam:
ite, doann ve toplumsal yaamn gelimesine byle
bakmalyz."23
Elbette ki, maddi yn, manevi ynden nce gelir.
O halde, diyalektik materyalizm, fikirlerin dnya zerindeki
gcn kabul etmekle kalmaz, bu gc anlalr bir ey haline
getirir. Tersine, idealizm, fikirleri, gerein tmnden ayrarak,
onlardan gizemli varlklar oluturur: insann kendi kendisine
sormas gerekir: bu fikirler, hibir ortak yanlar olmadklar bir
dnya (doa ve toplum) zerinde nasl etki yapabilir? Fikirlerin
yaltlmalar onlar felce uratr.
Halk Kitapl
sayfa: 0264
Georges POLITZER
Diyalektik materyalizmin deeri udur: Toplumsal fikirlerin maddi

kkenini bulmu olduundan onlarn km olduklar bu dnya
stndeki etkililiklerini de anlayabilecek durumdadr. Toplumsal
fikirlerin ve teorilerin maddi kkeni, onlarn ne neminden ne de
rollerinden bir ey kaybettirmedii gibi, onlara btn etkililiklerini
verir.
Fikirleri kmseyen, horgren, diyalektik materyalizm deildir.
Onlar bo szckler haline getiren, onlardan gsz birer
korkuluk yapan idealizmdir. Diyalektik materyalizm, fikirlerin
sonularnda, doa gleri kadar maddi olan somut bir g bulur.
Bu g -her ne kadar onu bir yanda tek bana, geri kalanla
ilikisiz olarak ele almak istediimizde, anlalmaz olursa dabununla birlikte ve belli bir dereceye kadar kendi z hareketiyle
geliebilir. rnek: din, toplumun maddi, tarihsel koullarnn
temeli stnde domutur. Ama din denen bu fikirler kmesi,
edilgin bir ey deildir. Onun insanlarn beyninde gelien kendine
zg bir yaam vardr. Ve bu o kadar geliir ki, dinin nesnel
nedenlerini bilmeyen insanlar, her eyi tanrnn yrttn
sanrlar. u halde, kendilerini oluturan nesnel koullar deimi
olduu halde, fikirler kuaklara aktarlabilirler ve tutunabilirler.
Ama zamanla, gerein tm, gerein, bu dinsel ideoloji olan
yn zerinde etki yapar. Fikrin bir dereceye kadar bamsz bir
gelimesi vardr; ama fikir ile nesnel dnya arasndaki eliki ok
keskin bir durum ald zaman, eliki, nesnel dnyadan yana, bu
nesnel dnyay yanstan fikirlerin lehinde zlr. Demek ki,
ksacas kendilerine yolaanlar ve, kandrmacalara, yalanlara
kar, ynlara kendilerini kabul ettirenler gerek teorilerdir.
b) Eski fikirler ve yeni fikirler.
Fikirlerin kkenini incelerken, fikirlerdeki ve teorilerdeki elikinin
toplumdaki nesnel bir elikiyi yansttn grdk.
rnein, kapitalizmin yaratt iktisadi bunalmlar ele alalm.
Onlarn nesnel nedeni, retim aralar mlkiyetinin zel nitelii ile
retim srecinin toplumsal nitelii arasndaki elikidir.24 Bu
elikiyi nasl zmeli?
Halk Kitapl
sayfa: 0265
Georges POLITZER
Devrimci proletarya bunu yantlyor: retim aralarnn

toplumsallatrlmas ile, sosyalizmle; o zaman artk bunalm
olmayacaktr, retici gler, herkesin mutluluu iin, yeniden hz
kazanacaklardr. retim aralarn elinde bulunduran ve onlardan
en byk kr elde eden burjuvazi yant veriyor: mademki,
dzenimizi tehlikeye sokuyorlar, retici gleri snrlandralm;
bylece, bizim ayrcalklarmz gvence altna alan kapitalist
retim ilikilerini koruruz. Eskiden bilime vgler-dzen ayn snf,
eer bir "retim fazlas" varsa, bunu -kendi deyimiyle- bilimin
suu sayarak, bugn bilimi lanetliyor. Tersine, proletarya, bilimi
ver. Bunalmlarn suunun bilimin ilerlemesine deil, toplumsal
dzene, kapitalizme yklenebileceini kabul eder.
Grlyor ki, nesnel bir eliki temeli zerinde, bunalm halindeki
kapitalizmin elikisi temeli zerinde fikir savam vardr.
Bir yanda burjuvazinin ideologlarnn ve gazetecilerinin bol bol
yaydklar fikir: bilim ktdr; onu gznnde bulundurmak
gerekir, onun ilerlemeleri bir afettir, onu dine tabi klmann
zamandr. Ve magazinlerde ve hafif dergilerde, anti-komnizm
ve plak kadn resimleriyle birlikte bac-lk, byclk, falclk
gibi "gizli bilgiler"e byk bir yer verilmesi bouna deildir. Gene
resm bir belgede,25 milli eitim bakannn grgcle, yani
bilimin uzun zamandan beri am olduu aratrma yntemlerine
dn, gklere karmas bouna deildir. Bu ortaa
gizemciliine dnle, bilime kar atafatl ve sinsi
propagandann birlikte olmas bir raslant mdr? Eer bugnn
burjuvazisi, nesnel yasalar olmadn, onun iin de "anlamaya
almak" gerekmediini sekseniki yoldan anlatyorsa bu raslant
mdr? Btn bunlar, gerekte toplumlarn geliiminin mahkum
ettii ve tarih tekerleinin geriye ilemesini isteyen bir snfn
karlarnn ideolojik ifadesidir.
"Gn gemi olan ve toplumun canekien glerinin karlarna
hizmet eden eski dnce ve teoriler vardr. Bunlarn nemi,
toplumun gelimesini, ilerlemesini frenlemele-rindedir."26
Halk Kitapl
sayfa: 0266
Georges POLITZER
Aktr ki, bilimlere kar kin ve kmseme, burjuvazinin iine

yaramaktadr. nk bilimlerin bar atlm, burjuva dzeni
tehlikeye drebilir.27
Ama kar uta, bilimlerin ilerlemesini yreklendirmek gerektii
fikri, proletarya tarafndan, devrimci snf tarafndan yaylmaktadr.
Bu, gerekte, retici glerin gelimesiyle tam bir uyuma
halindedir; bundan byle artk yalnz proletaryann devrimci
savam bu atlm salayabilir.
"Bir de, toplumun nc glerinin karlarna hizmet eden, yeni
nc fikirler ve teoriler vardr. Bunlarn nemi, toplumun
gelimesine, ilerlemesine yardm etmelerindedir; ayrca,
toplumun maddi yaamdaki gelimesinin gereksinmelerini ne
kadar iyi, ne kadar aslna uygun yanstrlarsa, o kadar daha
nem kazanrlar."28
te bunun iindir ki, ii snf iktidar, bilimin alp gelimesi iin
en elverili maddi koullar yaratr. Btn olanaklaryla, bilimin
insanlarn mutluluu iin zorunlu olduu fikrini destekler.
Demek ki, fikirler de birer gtrler. Eski fikirler gericiliin
gleridir ve onun iin gerici snflar bu fikirleri ilerler. nc
fikirler, toplumlarn ilerlemesine katkda bulunan fikirlerdir, bunun
iin de ykselen snflar, bu fikirleri btn gleriyle desteklerler.
Ar bir basitletirmeyle, bunlardan, mevcut snflarn, snf
olarak, kendi gereksinmelerine uygun den ideolojileri
kendiliklerinden yarattklar sonucunu karmamaldr. Fikirler,
bilgi srecinin rnleridir: iblmnn hkm srd bir
toplumda (bu, toplumlarn snflara blnm olduu durumdur),
fikirler, zellikle bu grev iin ayrlm bireyler: rahipler, filozoflar,
bilginler, teknisyenler, eitimciler, sanatlar, yazarlar vb.
tarafndan hazrlanrlar, ama snf tarafndan btnyle
kullanlrlar.
te yandan yeni fikirlerden szettiimiz zaman, bunu ematik bir
tarzda anlamamaldr. Gerekten de yle olur ki, bir snf
tarafndan braklan bir fikir, daha sonra, baka biimlerde, baka
bir snf tarafndan yeniden kabul edilir. Bunun gibi, bilimin yararl
Halk Kitapl
sayfa: 0267
Georges POLITZER
olduu fikri, devrimci burjuvazi tarafndan ilendi (Diderot,

Condorcet). Devrimci proletarya ayn fikri yeniden ald ve
yeniledi, proletarya (sosyalizmin kuruluunda) ondan btn pratik
sonular kartabilir, oysa burjuvazi, bu fikri, sonuna kadar
gtremiyordu. Bylece snflar, daha nce kullanlm olan
fikirlerden yararlanabilirler. Bunda alacak bir ey yoktur:
insanlar, kendi deneyimleriyle fikirlerin gcn renmi
olduklar iin, bir snf daha nce ortaya konmu olan fikirler
arasnda kendi egemenliini ya da kendi ykseliini (btnyle ya
da ksmen) kolaylatran fikirleri ihmal etmez. Tersine, bir snf,
kendisine artk uygun gelmeyen u ya da bu fikri, ideolojisinden
kovar; faist burjuvazi, bugn, evvelce feodaliteye kar ezilen
ynlarn ittifakn kendisine kazandran "burjuva demokratik
zgrlkler bayran", artk ayaklar altnda iniyor.
Ayrca, burjuvazi, kendisine hizmet eden ve yeni kla brnm
eski fikirlerden baka bir ey olmayan fikirleri "yeni" olarak
yutturmaya alr: rnein, Hitler, eski bilme-sinlerci ve ortaa
rk ve "kan" teorisini, bilimin son sz gibi geirmek istiyordu.
Mussolini, proletarya sosyalizmini bir "eski mit", faizmi ise bir
"yeni mit" olarak ilan ediyordu! "Yenilik" tarihle llmez, belli bir
anda konan sorunlar zme yeteneine gre llr. Marx'm
Kapitali, ekonomi politik olarak burjuva fakltelerde en yakn
zamanlarda okutulanlarn hepsinden daha yenidir.
Baka bir gzlem: fikirlerin her zaman herhangi bir snfn, ya da
tarihsel bakmdan belirli herhangi bir toplumun hizmetinde
olularndan, btn fikirlerin deeri olduu sonucunu
karmamaldr. Bilimin ktlk olduu fikri yanl bir fikirdir,
insan toplumlarnn bilimsiz ilerlemesi olanakl olmadna gre,
geree aykrdr. Bilimin yararl olduu fikri doru bir fikirdir,
olaylarn gereine uygundur. Ykselen snfn, yani
proletaryann geree gereksinmesi vardr, tpk iflas halindeki
snfn, yani burjuvazinin yalana gereksinmesi olduu gibi.29 Ama
yanl fikirlerin de gerek fikirlerden daha az olmamak zere etkin
bir gleri vardr. Toplumsal gelimenin gereksinmelerini en sadk
bir ekilde yansttklar iin son ve kesin zafer kendilerinin olan ve
vazgeilmez hale gelecek lde her gn daha bir nem
Halk Kitapl
sayfa: 0268
Georges POLITZER
kazanan nc fikirlerin, doru fikirlerin yardmyla yanl fikirlere

kar savamak gerekir: bu, doru fikirlerin ltlarnn genileyip
yaylmasn aklar.
c) Yeni fikirlerin rgtlendirici, harekete getirici ve deitirici bir
etkisi vardr.
"Toplumsal yeni fikirler ve teoriler, ancak, toplumun maddi
yaamndaki gelime, toplumun nne yeni grevler koyduu
zaman ortaya karlar. Ama bir kez ortaya ktktan sonra,
toplumun maddi yaamndaki gelimenin koyduu yeni grevlerin
yerine getirilmesini kolaylatran ok nemli bir g haline gelirler;
toplumun ilerlemesine yardm ederler. te, yeni dnce ve
teorilerin, yeni siyasal gr ve kurumlarn rgtleyici, devindirici,
deitirici rollerinin btn nemi o zaman kendini gsterir.
Akas, yeni toplumsal dnceler ve teoriler ortaya kyorsa,
bu dorudan doruya, topluma gerekli olduklar iindir, nk
onlarn rgtleyici, devindirici ve deitirici etkileri olmadan,
toplumun
maddi
yaamndaki
gelimesinin
getirdii,
geciktirilemez, zorlu sorunlarn zlmesi olanakszdr. Toplumun
maddi yaamndaki gelimenin koyduu yeni grevlerin ortaya
kard yeni toplumsal dnce ve teoriler, kendilerine bir
yolaarlar, harekete geirdikleri ve toplumun canekien
kuvvetlerine kar rgtledikleri halk ynlarnn z mal haline
gelirler, bylece, toplumun maddi yaamnn gelimesini
engelleyen bu kuvvetlerin devrilmesine yardmc olurlar."30
Bu metnin ok byk bir nemi vardr, nk yeni fikirlerin nasl
etki yaptklarn aydnla kavuturur; yeni fikirler:
devindirirler, yani enerjileri ortaya karrlar, istek yaratrlar,
ynlar harekete geirirler;31
rgtlendirirler, yani bu harekete bir birlik ve srekli bir ballk
verirler;
deitirirler, yani yalnz bilinler zerinde etki yapmak, bilinleri
ykseltmekle kalmazlar, ama toplumun nndeki sorunlarn
gerekten zlmesini salarlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0269
Georges POLITZER
"Teori, ynlarn arasna girdii andan balayarak, maddi bir g

haline gelir."32
Tarih, yeni fikirlerin bu l roln bol bol ortaya koyar.
1789'da nc fikir: ulus egemendir, ulus btn Franszlar yasa
nnde eit klacak ve ayrcalklar ortadan kaldracak bir
anayasaya sahip olmaldr - bu fikir, en geni halk ynlarn
harekete geiriyordu, nk, an tarihsel sorunlarna yant
veriyordu. Halkta eski dzene, feodal dzene kar rgtl ve
deitirici atlm dourdu.
1917'de nc fikir: savatan kurtulmak iin, topra ele-geirmek
iin, ezilen milliyetlerin kurtuluunu salamak iin vb.,
Kerenski'nin burjuva hkmetini tasfiye etmek, btn iktidar
Sovyetlere vermek - bu fikir, ynlarn rgtlenmesini ve seferber
olmasn ve bununla da toplumun deimesini salad.
Bu trden rnekler oaltlabilir.
Fransz Komnist Partisi Merkez Komitesinde durumu tahlil
ederek Maurice Thorez aklyordu ki:
"Zamanmzn en kesin olay, halk ynlarnda birlik fikrindeki
ilerlemedir." Ne iin birlik? "Yurdumuzda bir bar ve ulusal
bamszlk siyasetini, bir zgrlk ve toplumsal ilerleme
siyasetini zafere ulatrmak iin." Emekiler, gittike daha ok
sayda olmak zere bu fikre nasl vardlar? "Marshall planndan
ve Atlantik Paktndan doan siyasetin", ykc bir sava ve klelik
siyasetinin, gzboyama ve toplumsal gericilik siyasetinin btn
elikileri patlak verdii iin. Emekiler, bunu deitirmek iin
"birlikten ve birlik halinde eylemden baka are olmadn"
anlyorlar. Demek ki, birlik fikri, gittike daha kuvvetle ynlar
saryor. Bu fikir onlar harekete getiriyor, onlar rgtlendiriyor,
ister grev komiteleri, ister bar komiteleri, ister zgrlkleri
savunma komiteleri halinde olsun. Bylece, -gittike daha geni
kalabalklar halinde seferber olan, gittike daha iyi rgtlenmi
ynlarn gittike daha bilinli olan eylemiyle- durumun
kanlmaz kld maddi deimeler, dnmeler hazrlanyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0270
Georges POLITZER
Bylece, tarihin koyduu grevlerin ortaya kartt yeni fikirler,

tarihi yapan ynlar bu fikirleri benimsedikleri zaman, btn
arlklarn kazanyorlar. O zaman maddi gler kadar byk bir
kuvvetle etki yapyorlar. lerlemeye dman olanlarn, yiit
kiilerin elinde pek korkun bir hale gelen bu fikirlerde hile
yapmak zorunda olduklar o kadar dorudur ki. Burjuvazinin ve
onun uaklar olan sosyalist liderlerin durumu byledir: yukarda
aktardmz metinde Maurice Thorez, u gzlemde bulunuyor:
bunlar, "birliki akmn geniliinden o kadar korkuya kaplm
haldeler ki, birlie kar savam vermek iin, birlik sloganna
kendileri sahip kmaya alyorlar". "Ktln erdeme saygs!
Ama, polis basklar, demagojik kurnazlklar, artk bilinli olan,
nereye gittiklerini, ne istediklerini ve neyin gerektiini bilen
ynlarn byk gcne kar duramazlar."33
IV. VARGI
Toplumsal fikirlerin ve teorilerin nemi ve rol ok byktr. Biz
bundan birka sonu kartacaz:
1.
Fikirler etkin glerdir. O halde, emekiler arasnda
yaylm yanl grlerle savam nemsemeyen, ihmal eden
devrimci, hareketin btnne zarar verir. O kaba materyalizmin
uursuz alan zerindedir; bilimsel sosyalizmin teorik temeli olan
diyalektik materyalizmin salam topra zerinde deildir. rnek:
burjuva basnn (Franc-Tireur dahil) emekiler arasnda etki
yapmasna kar kmamak, bu emekileri, toplumsal ilerleme
iin o kadar byk bir engel tekil eden eski fikirlerin eline
kurbanlk gibi teslim etmek demektir. 1900 yllarnda, Lenin'in
hazrlad Iskra gazetesi, iilerin bilincine yeni fikirlerin
tohumunu att: bu tohum filiz verdi. Devrimciler tarafndan ele
alnan skra'nn fikirlerinden, 1903'te daha sonra sosyalist
devrimi ynetecek olan parti kt. Fikir savam, snf
savamnn zorunlu bir yndr. Burjuvazinin egemenlii iin
yararl olan fikirlerle savamamak, proletaryann ellerini balamak
demektir.
Halk Kitapl
sayfa: 0271
Georges POLITZER
2.
Toplumsal varlk, toplumsal bilinci belirler. Ama toplumsal
bilin de karlk olarak toplum zerinde etki yapar.
Bu geri dnen etki, maddi deiikliklerin gereklemesi iin yalnz
zorunlu deildir, belli bir anda belirleyici rol oynayan fikirdir. O
zaman sloganlarn doruluu, belirleyici e olur.
rnek; u anda, ayn bir dman, gerici byk burjuvazi, iilerin,
kyllerin, memurlarn vb., karlarna zarar vermektedir. O halde
ibirlii maddi olarak olanakldr. Bir de ilgililerin bunu anlamas
gerekiyor! Bunu anladklar anda, belirleyici e, birliin olanakl
olduu fikridir. Belirleyici e bu olduu iindir ki, bir yandan
hareketin blcleri sosyalist liderler, sosyalist emekilere:
komnistlerle birlik olmaynz! diye yineliyorlar - te yandan,
komnist militanlar, birliin savunucular, sosyalist emekileri
ortak eyleme yneltmek iin abalarn artryorlar. Ortak eylemin
baars, bu emekilerde birliin olanakl ve yararl olduu fikrini
yaratyor; bu fikir, yeni ortak eylemleri kolaylatryor ve bylece
ortak zafere kadar gidiyor.
Baka bir rnek: Barn maddi glerinin (Sovyetler Birlii, halk
demokrasileri, dnya bar hareketi) kuvvetlenmesi, savan
maddi glerinin (emperyalizm) zayflamas, uluslararas
grmelerin zaferi iin gitgide daha elverili olan nesnel koullar
yaratyor. te tam o zaman, milyonlarca ve milyonlarca basit
insann bar istei, belirleyici etken haline geliyor. nk
mademki, onun baarsnn nesnel koullan biraraya gelmitir;
eer bu istek tam olarak uygulanabilirse mutlaka bir sonuca
varmas gerekir.
Bu rnek, ok ak bir ekilde gsteriyor ki, bir fikir, ann nesnel
durumunu ne kadar iyi yanstrsa, ann nesnel olanaklarna ne
kadar eksiksizce uyarlanmsa, o kadar gl olur.
znel e, nesnel eyi ne kadar iyi yanstrsa, o kadar kesindir.
Nitekim diyalektik materyalizm yalnz bilinci ortadan
kaldrmamakla kalmaz, tersine, ona tm deerini verir. "deolojik
yans"y, hareketsiz, etkisiz, yararsz bir rn gibi anlayarak,
"Nesnel koullar iyidir. Mkemmel! Brakalm onlar bizi
Halk Kitapl
sayfa: 0272
Georges POLITZER
srklesinler, her ey yolunda gidecek!" diyecek olan dargrl

materyalistin tersine, gerek materyalist hibir zaman kendisini
oluruna brakmaz, olaylarn kendisini srklemesine izin vermez.
Stalin, iyi nesnel koullarn biraraya gelmesi halinde fikrin bu
kesin gcn ok nl bir tmceyle belirtmitir.
"Halklar barn srdrlmesi davasn kendi ellerine alrlarsa ve
onu sonuna kadar savunurlarsa, bar srdrlr ve pekleir.
Sava sulular, halk ynlarn yalanlarla sarmalayabilir, ve
onlar yeni bir dnya savana raz edebilir ve srkleyebilirse,
sava kanlmaz olabilir."34
3. Toplumsal fikirlerin ve teorilerin kesin, belirleyici rol, toplumun
maddi gereksinmelerine tamamyla uyan, tarihi yapan ve
smrc burjuvazinin direnlerini krabilecek gcn tek sahibi
olan emeki ynlarnn gereksinmelerine tamamyla uyan bir
teori edinmemizi bir dev, bir ykm haline getirir. Oportnistlerin
yaptklar gibi -Rus mene-viklerinden tutun, Leon Blum'a ve
Jules Moch'a kadar- teoriyi kmsemek, ii snfn, devrimci
harekete yn veren pusuladan yoksun brakmak demektir.
"Devrimci teori olmadan, devrimci hareket olamaz."35
Bilimsel sosyalizmin deerlerinden biri, ki bundan nmzdeki
derste szedeceiz, diyalektik materyalizme dayanarak, fikirlerin
nemini ve roln doru olarak deerlendirmesidir. Onun iin
bilimsel sosyalizm, teoriyi "layk olduu bir ykseklie koyar ve bu
teorinin harekete geirici, rgtle-yici ve deitirici gcnden
tamamyla yararlanmay dev bilir."36
Halk Kitapl
sayfa: 0273
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Kaba materyalizm ne bakmdan yanlgya der? Bunu
bir rnekle aklayabilir misiniz?
2.
Fikirlerin stnln ilan eden idealizm, gerekte onlarn
gcn eksik deerlendirirken, diyalektik materyalizmin fikirlere
nasl btn glerini verdiini gsteriniz.
3.
Yeni fikirler deyince ne anlamak gerekir?
4.
Gerici burjuvazinin, ok eski fikirleri nasl "yeni" fikirlermi
gibi yutturmaya altn birka rnekle gsteriniz.
5.
Gncel bir rnek zerinde yeni fikirlerin rgtleyici,
devindirici, deitirici rollerini tahlil ediniz.
Halk Kitapl
sayfa: 0274
Georges POLITZER
ONDRDNC DERS
BLMSEL SOSYALZMN EKLLENMES NEM VE
ROL
I.
Marksizmin kayna.
a)
Alman felsefesi.
b)
ngiliz ekonomi politii.
c)
Fransz sosyalizmi.
II.
topik sosyalizm.
III.
Bilimsel sosyalizm.
IV.
V.
a)
ekillenmesi.
b)
Nitelikleri.
Bilimsel sosyalizmin rol.

a)
Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas.
b)
Devrimci partinin gereklilii "Kendiliindenlik"in eletirisi.
Varg.
DEALZM, toplumsal fikir ve teorilerin kkenini ve rollerini

anlamak yeteneinde olmad halde, diyalektik materyalizm, bu
yetenee sahiptir. Ama diyalektik materyalizmin kendisi de
fikirlerin ortaya kn ve onlarn etkisini dzenleyen yasalardan
kurtulamaz. Bunun iindir ki, idealizm, kendi kendini anlamad
Halk Kitapl
sayfa: 0275
Georges POLITZER
halde (nk bunu ancak idealist olmay brakp materyalist

olarak yapabilirdi), marksist teori, kendi z tarihini nesnel olarak
inceleyebilecek, ve nesnel olarak nemini deerlendirebilecek
durumdadr.
Bu ondrdnc ders, marksist teorinin en ar anlamyla
toplumsal, siyasal yn olan bilimsel sosyalizme ayrlmtr.
Burada onun ekillenmesini ve roln inceleyeceiz.
I. MARKSZMN KAYNAI
Marksizm,
btnyle
(diyalektik
materyalizm,
tarihsel
materyalizm, bilimsel sosyalizm olarak) ele alndnda, insan
kafasnn kendiliinden bir rn deildir. Bir yandan, kapitalist
toplumun nesnel elikileri taban zerinde domutur, onlar
yeniletirici bir tarzda zer. te yandan, ayrlmaz bir ekilde,
daha eski nesnel koullar iinde biimlenmi fikirlerin
hareketinden, toplumlarn gelimesiyle ortaya kan sorunlara
yant arayan hareketten ileri gelir.
"Dahas var. Felsefe tarihi ve toplumsal bilim tarihi bize tam bir
aklkla gsteriyor ki, marksizmde, dnya uygarlnn geliim
izgisi dnda domu, dargrl, talam bir retisi olan
'sektarizm'e benzer hibir ey yoktur.
"Tam tersine, Marx'm dehas, tamamen, insanln en nde gelen
beyinlerinin getirdii sorulara yantlar salam olmasndadr.
Onun retisi, felsefenin, ekonomi politiin ve sosyalizmin en
byk temsilcilerinin retilerinin, dolaysz ve dorudan bir
devam olarak domutur."37
Bu metin, btn iinde ele alnan marksizmin, teorik
kaynan gsteriyor; bunlarn nemini ksaca belirtmek gerekir.
a) Alman felsefesi.
19. yzyl balarnn Alman felefesi, marksizmin bir kaynadr;
daha nce de bu konuyu incelemek frsatn bulmutuk ("Giri"
blmne ve birinci derse baknz).
Halk Kitapl
sayfa: 0276
Georges POLITZER
Biliyoruz ki, 1789 Devriminin hayran Hegel, Fransz Devriminin

olaylar zerinde yapt devrime benzer bir devrimi, fikirler
plannda yerine getirmek istemiti. Diyalektik buradan geliyor:
nasl devrim, sonsuz sanlan feodal dzene son verdiyse,
diyalektik de ayn ekilde sonsuzluuna inanlan gerekleri
tahtndan indiriyor: tarihte kart fikirlerin hareket verdii bir sre
gryor. Alman burjuvazisinin 18. yzyln sonu ve 19. yzyln
bandaki eilimleri, ideolojik olarak bu ekilde ifadesini
buluyordu. Blnm durumdaki Almanya, henz feodal dzen
altnda bulunuyordu ve gen Alman burjuvazisi, Fransz
burjuvazisinin, Rhin'in te yannda byk bir ustalkla yapt eyi
kendisi iin de yerine getirmenin dn gryordu. Ama henz
ok zayf olduu iin, bu tarihsel grevi yerine getirecek durumda
deildi; ite Hegel'in kkl yetersizliini, yani onun idealizmini
aklayan da budur. dealizm, her zaman, nesnel bir gszln
yanssdr. Feodaliteyi yere almaya canatan ama buna yetenei
olmayan bir burjuvazinin teorik ifadesi olan Hegel'in felsefesi,
Engels'in deyimiyle bir "byk baarszlk" oldu.38 Diyalektik
gelime, bylece, salt dncel (ideal) kalyor. stelik, feodal
Prusya devletinin39 safna geerek, bu devletin, Fikrin (Idee)
zorunlu tarihsel ifadesi olduu sonucuna varyor. Diyalektik,
bylece varolann lkletirilmesi batana batyor. Onun
hareketi, ancak zihinlerde devrim yapabilen bir snfn
gszlyle durdurulmutur. Bununla birlikte, 1831'de len
Hegel'in hemen arkasndan gelen kuan burjuva filozoflarnn,
feodal ruhban zmresine kar savamlar, onlar 18. yzyl
tanrtanmaz Fransz materyalizminde snf dmanlarna kar
silahlar bulmaya gtrecekti. Bu dnem, Ludwig Feuerbach'ta
kiileir. Onun Hristiyanln z (1841) adl kitab, "Materyalizmi
tahtna" yeniden oturttu. O, her ikisi de liberal Alman
burjuvazisinden gelme olan Marx (doumu 1818) ve Engels
(doumu 1820) zerinde kuvvetli bir etki yapmtr. Ama
Feuerbach'n materyalizmi mekanist bir materyalizm olarak
kalyordu (dokuzuncu derse baknz). Feuerbach, hakl olarak,
insanda bir doa rn gryor. Ama insann, ayn zamanda,
doay deitiren bir retici olduunu ve toplumun kkeninin
burada olduunu grmyor. Bilimsel bir tarih anlayndan
Halk Kitapl
sayfa: 0277
Georges POLITZER
yoksun olduu iin Feuerbach, onun yerini, ne olduu belli

olmayan bir sevgi diniyle, yani bir idealizme dnle dolduruyor.
Alman burjuvazisinin gszln ifade eden gszlk,
1848'de, feodallere kar kendi devrimini zaferle yrtemezdi.
Marx'n, diyalektik materyalizmin hazrlanyla, tamamen bilimsel
olan ve ayn zamanda hem Hegel'in idealist diyalektiini, hem de
Feuerbach'n mekanist materyalizmini aan bir felsefe ortaya
koyduunu biliyoruz.40 Diyalektik materyalizmin ilk aklamas,
Marx'm 1845 ilkyaznda kaleme ald Feuerbach zerine Tezler
ile verildi. Onbirinci tez, klasik Alman felsefesinden marksizme
geii ifade eder:
"Filozoflar yalnzca dnyay deiik biimlerde yorumladlar, oysa
sorun onu deitirmektir."41
b) ngiliz ekonomi politii.
19. yzyln balangcnda ngiltere, ekonomik bakmdan en ileri
lkeydi. 18. yzyln sonunda, ngiliz burjuvazisi, manfaktrden
fabrikaya, yani makinelerin kullanlmasna, geen ilk burjuvazi
olmutu; bylece byk snai retim, kapitalist toplumun teknik
temeli douyordu.
"nsan toplumunda maddi yaama aralarnn retim ve
deiimini yneten yasalarn bilimi"42 ekonomi politiin alp
gelimesine nesnel olarak elverili koul.
Byk ngiliz iktisatlar Adam Smith ve David Ricardo, emekdeer teorisinin kurulmasnda ilk admlar attlar. Ama, metalarn
deiiminin tesinde, insanlar arasndaki nesnel ilikileri
yakalayamadlar. Onun iin de, her metan deerinin, o metam
retimi iin toplumsal bakmdan gerekli emek zaman ile
belirlendiini gremediler. Marx'n byk deeri, kesin olarak,
deiim-deerinin
gerek
niteliini,
toplumsal
emein
billurlamas ile tanmlamas oldu. Byle yapmakla, Marx, kuvvetli
snf karlar buna kar kt iin kapitalizmin tahlilini sonuna
kadar gtrmeye gc yetmeyen ngiliz ekonomi politiinin
snrlarn ayordu. ktisatlar, kapitalizmin sonsuz olduunu
sanyorlard.
Halk Kitapl
sayfa: 0278
Georges POLITZER
Marx, art-deer'i buluuyla, ekonomi politie kesin bir srama

yaptrd.
"denmemi emee elkomann, kapitalist retim tarznn ve bu
retim tarznda ortaya kan ii smrsnn temeli olduu; ve
kapitalistin, iisinin emek-gcn pazardaki bir meta gibi tam
deerini deyerek satn alsa bile, ondan, ona dediinden daha
ok deer kard (salad); ve son zmlemede, bu artdeerin, varlkl snflarn ellerinde srekli olarak artan sermaye
birikimlerinin kt deerler tutarn oluturduu gsterildi.
Kapitalist retimin ve sermaye retiminin doumu, ikisi de,
akland."43
Kapital (Birinci Cilt, 1867 tarihini tamaktadr ve Marx, lmne,
yani 1883'e kadar Kapital zerinde almtr) marksist ekonomi
politiin bayaptdr.
c) Fransz Sosyalizmi
Modern sosyalizmin tohumunu 18. yzyl Fransz filozoflarnn
materyalizminde aramak gerekir, bilimsel sosyalizm bu modern
sosyalizmin alp gelimesidir. Helvetiuslar, d'Holbachlar vb., hi
de sosyalist deillerdi. Ama onlarn - insann doal iyilii,
deneyimin, alkanln, eitimin byk gc, fizik ve toplumsal
ortamn karakter ve treler zerindeki belirleyici etkisi vb. gibibellibal tezleri, onlarn materyalizmini, "... zorunlu olarak
komnizme ve sosyalizme balar. ... Eer koullar insan
biimlendiriyorsa, bu koullar insanca biimlendirmek gerekir."44
Komnizm iin yaamn veren Gracchus Babeuf (1797'de
Termidor burjuvazisi tarafndan giyotinle idam edilmitir), 18. yzyl
filozoflarnn retilisiydi.45 Marx'n ncelleri, byk topyacya,
Fransz Saint-Simon, Fourier ve ngiliz Owen'a gelince, bunlar, 18.
yzyl materyalizmini yrekten benimsemilerdi.
Modern sosyalizm hakknda, Engels'in "Her yeni teori gibi,
modern sosyalizm de, kkleri maddi ekonomik olgularn
derinliklerinde bulunmakla birlikte, nce, eldeki hazr zihinsel
birikime balanmak zorundayd."46 eklinde deerlendirmesi
bylece dorulanm oluyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0279
Georges POLITZER
Ama Marx'tan nceki sosyalizm, henz bilimsel deildi. topik bir

sosyalizmdi. Fransz sosyalizmi bunun byk bir blmn
oluturur; ama ayn zamanda, baz Alman dnrlerini ve byk
ngiliz teorisyeni Owen' da kapsar.
II. TOPK SOSYALZM
topik sosyalizm, kapitalist toplum tarafndan yaratlm olan
koullar iinde domutur. Burjuvazi, feodal dzene kar,
zgrlk ve kardelik adna savam vermiti. Oysa onun
egemenlii Fransa'da ve ngiltere'de toplumdan bir orman yaratt.
Kapitalizm erevesi iinde sanayinin gelimesi, iilerin
smrlmesi kouluna dayand iin, zenginlikleri elinde
bulunduran burjuvaziye bolluk ve iktidar salayan yeni
feodallikler, para feodallikleri oluurken, toplumun teki kutbunda
emeki snflarn yoksulluunun korkun oranlarda artt grld.
topik sosyalistlerin hareket noktas, bu durumu, sanayinin
gelimesini salad iin burjuva iktisatlarn "doal" olarak
gsterdikleri bu durumu, merte, korkusuzca ortaya koymak oldu.
topyaclar, dzeni kyasya eletirdiler. Fourier'nin deyiine
gre, bu dzende "yoksulluk, ar bolluun kendisinden
domutu".
Saint-Simon (1760-1825), kapitalizmin barnda, retimin anarik
bir biimde sanayiciler arasndaki acmasz bir savam iinde
gelitiini, ynlar iin en byk aclar bunun dourduunu
belirtiyor. Sanayinin gelimesinin insanlara mutluluk getireceine
inanm olan Saint-Simon, usa-uygun bir retim rgtnn,
doay ortaklaa iletmek iin birlemi insanlarn elinde
salayaca yararlar anlatyor. Bylece insann insan tarafndan
smrs ortadan kaldrlacak; "insanlar ynetmekten, eylerin
ynetimine"47 geilecektir.
Charles Fourier (1772-1837), kapitalizmin bunalmlarn inceliyor;
rekabetin ykc etkilerini suluyor. zellikle speklasyon ve
ticaretin ktlklerini ortaya koyuyor. Erkeklerle kadnlarn
eitliinden yana olan Fourier, kadnlarn burjuvazi tarafndan
Halk Kitapl
sayfa: 0280
Georges POLITZER
smrlmelerine kar keskin bir eletiri yrtyor. Devleti,

egemen snfn karlarnn savunucusu olarak nitelendiriyor, ve
daha nce savam vermi olduu hristiyan dinine dnen
burjuvazinin, artk kendi iine gelen tevekkl gibi "ahlaki" fikirleri
nasl yaydn gsteriyor. Bu ktlklere kar are olarak
Ortaklama'y ileri sryor. Mlk sahipleri, servetlerini, emeklerini,
yeteneklerini birletirerek, kk retim topluluklar (phalansteres)
halinde rgtleneceklerdir, falansterler yetkinleme, ilerleme
yetisi sonsuz olan insanla uyumlu bir alp gelime olana
salayacaktr. cret sistemi ortadan kaldrlacak; eitim politeknik olacak; ekici nitelik tayan almadaki evkli yarma,
kamunun yararna ynelecek; gezegenin zenginliklerini
deerlendirecek olan byk antiyeler kurulacak.48
18. yzyl materyalistlerinin retilisi olarak insann zelliklerinin
(erdem ya da kusurlarnn) ortam koullarnn bir rn olduuna
derin bir ekilde inanan gen fabrikatr Robert Owen (17711858), ngiltere'de yaplan sanayi devriminin herkesin mutluluu
iin elverili koullar yarattn kabul eder. nceleri insansever
bir patron olan Owen, New-Lamarck iplik yapmevini "...
sarholuk, polis, yarg, dava. yoksullar koruma yasalar, sadaka
nedir bilmeyen rnek bir gmen topluluuna dntrd."49
Daha sonra komnizme vard: yani byk sanayi ile gelimi olan
retici gler, kolektif mlkiyet olmaldr ve topluluun btn
yeleri bu mlkiyetten eit olarak yararlanmaldrlar. Owen,
retim ve tketim kooperatifleriyle toplumun komnist
rgtlenmesini hazrlayabileceini dndi (kapitalist okyanus
iin birer ada olan bunlar, ortadan kay bolmaya mahkumdular).
Byk topyaclarn, Marx ve Engels'in belirtmekten
holandklar, yksek deerleri olmutur. Onlar, tam gelime
halindeki kapitalizmin eksikliklerini grdler, tanmladlar ve haber
verdiler ve kapitalizmin, kendisini sonsuz sand bir zamanda,
onun sonunu grebildiler. nsann insan tarafndan smrsn
ortadan kaldrmak istediler. lerici bir eitimin savunucular olan
topyaclar, insanln mutlu-luunun bu dnyada olanakl olduu
Halk Kitapl
sayfa: 0281
Georges POLITZER
inanc ile insanla inandlar, gvendiler. Bu bakmdan sosyalizm

tarihinde birinci srada nemi olan bir yer tutarlar:
Bununla birlikte toplumu deitiremediler. Neden?
Byk topyaclar kapitalizmin birinci dneminde yeraldlar: bu
dnemde kapitalizmin elikileri, retimde anari yaratarak ve
ynlarn yoksulluuna neden olarak gelimeye balyorlar. Ama
kapitalizm, nesnel olarak, kapitalizme kar savam verme, onu
yenme ve sosyalist toplumu kurma yeteneinde bir gcn
dzenin barnda kendisini ortaya koyabilmesi iin henz ok
gentir. Bu g, kapitalist burjuvazinin gelimesinin zorunlu
olarak yaratt proletaryadr, nk burjuvazinin btn gc,
btn iktidar, proletaryay smrmesine dayanr.
19. yzyln banda proletarya sayca az, zayf, rekabet
yznden, dank ve ufalanm durumdayd. Burjuvaziye kar
proletaryann bir snf savam vardr, ama henz balang
halinde, yani rgtlenmemi bir durumdadr; proletaryann, bu
evrede, hemen nndeki en yakn istemlerden, zellikle
ignnn ksaltlmasndan baka bir amac olamaz. Gelecee
ait perspektiflere sahip olmak iin ok ac eker. Siyasal planda
ise proletarya, henz burjuvazinin (zellikle Fransa'da
proletaryay feodal artklara kar savamnda kullanan
burjuvazinin, bylelikle 1830'da proleterlerin Bourbonlar' kovup
onun yerine bir burjuva kral Louis-Philippe'i koymak zere yardm
ettikleri burjuvazinin) vesayeti altndadr.
Burjuvazinin iinden km olan byk topyaclar, smrlen
proletaryann straplarn acyla kaydediyorlar. Ama bizzat bu
durum, onlarn, proletaryann iinde saklad ve burjuvazinin
kendisini sonsuz sand srada, proletaryay, gelecein snf
yapan byk gc grmelerine engel oluyor.50
Sonu olarak: zamanlarnn toplumunda onu ortadan kaldrmak
iin nesnel areler bulamadklarndan, topyaclarn, dncel bir
plan kurmaktan baka kar yollan yoktur.
Ackl gerein karsna koyduklar kusursuz, yetkin bir toplumun
tamamlanm tanmlamasn, kendi kafalarndan karyorlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0282
Georges POLITZER
Ama kapitalist toplumun gelime yasalarn bilmedikleri iin,

eletirdikleri toplumla dledikleri toplum arasndaki nesnel ba
bulup ortaya koyamyorlar. Onlarn sosyalizmlerinin "topik"
olarak nitelendirilmesi bundan ileri gelir. Bylece, "akln" adil bir
toplum yaratma yeteneinde olduunu dnen 18. yzyl
filozoflarnn retilileri idealiste davranyorlar. Adalete ve ahlaka
bavuruyorlar.
Peki, yeni toplumu gerekletirmek zere hangi areleri ileri
sryorlar? Snf savamnn yaratc gcn akllarndan
geirmedikleri iin -zaten anariyle bir saydklar ynlarn siyasal
eyleminden korkuyorlar- bavuracaklar tek kaynaklar var: t.
Onun iin, yazlaryla, rnek-topluluklarla, insanlar, sistemlerinin
yetkinliine inandrmaya alyorlar.
Saint-Simon,
emekilerin
partisinin,51
bu
partinin
"manifestosunun ilanndan krksekiz saat sonra yaratlm
olacan" ve gene "dini reddetmemek gerektiini, nk
sosyalizmin de bir din olduunu" ifade ediyor. Kendi fikirlerinin
gereklemesine raz olaca umuduyla, iktidara sahip olan
burjuvaziyi, btn gleriyle kendi fikirlerine dndrmeye
alyorlar. Bu bir topyadr, nk burjuvazinin snf karlar
sosyalizmle mutlak bir eliki halindedir.
te bunun iindir ki, Saint-Simon, Fourier, Owen, baarya
ulaamadlar. Marx' byk topyaclardan ayran ey, dncel
bir toplum plan tasarlamak yerine, sosyalizmi, bilimsel temeller
zerine kurmu olmasdr. Her ne kadar kapitalizm konusundaki
eletirileri, genellikle ok keskin olduysa da, byk topyaclar,
Marx'a kesin bir stnlk salayacak olan tarihsel materyalizme,
toplumlar bilimine sahip deillerdi henz. O zaman, kapitalist
smrnn sonularn ortaya karmakla birlikte, bunlarn ancak
mekanizmasn yakalayabildiler. Bir kar-tepki ile, proletaryann,
kapitalizmin yklmasnda zorunlu olarak oynayaca rol bulup
ortaya koyamadlar. Onlarn teorik gszl, pratik bir
gszlkte ifadesini bulur.52
Marx'n sayesinde bilim, topyann yerini alr. Marx'n sayesinde,
topyaclarn d, sosyalizm, gerek olur.
Halk Kitapl
sayfa: 0283
Georges POLITZER
III. BLMSEL SOSYALZM

a) Biimlenmesi.
Byk topyaclardan daha gen olan Marx ve Engels'in
yararlandklar nesnel koullar daha iyi idi; onlarn dncesi bir
olgunluk derecesine vard zaman kapitalizmin elikileri daha
ak, daha bellidir, zellikle proletaryann devrimci savam hzla
gelimektedir.
1825'te kapitalizmin ilk byk iktisadi bunalm patlak vermiti,
bundan sonra bunalmlar devirli bir ekilde ortaya kyorlar:
dzenin gelitirdii retici gler, dzenin kendisine kar
dnyor.
Bu temel zerinde gittike daha kalabalk olmak zere byk
sanayide toplam olan proletarya, daha youn ve daha iyi
rgtlenmi bir savam koyuyor ortaya. 1831'de: Lyon'da ilk ii
ayaklanmas, 1838-1842: ngiltere'de, artizm, ilk ulusal ii
hareketi en yksek, en ateli noktasna varyor.
"Proletarya ile burjuvazi arasndaki snf savam, Avrupa'daki en
ilerlemi lkelerin tarihinde, bir yandan modern sanayinin, te
yandan da, burjuvazinin yeni elegeirdii politik stnlnn
gelimesiyle orantl olarak, n plana geti."53
1848 Haziran, Fransa'da, ii snfnn, silah elde, yaama
hakkn savunduu barikatlarn, burjuvaziye kar ykseldiini
grecektir.
Marx ve Engels, bu savamn yalnzca tanklar olmadlar.
topyaclardan farkl olarak, ayn zamanda, devrimci militanlar
olduklar iin bu savama kendileri de katldlar.
Almanya'da, Fransa'da ve ngiltere'de. Marx ve Engels ii
hareketinin rgtlenmesine alyorlar, 1864'te Uluslararas
Emekiler Derneini kuruyorlar.
Onlarn dehasnn, en byk olan yaratabildii koullar bunlardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0284
Georges POLITZER
b) Nitelikleri.
Marksizmin kalpazanlar, marksizmi, esinlenmi bir yalvan ateli
imgeleminde tasarlanm bir mit gibi sunarlar. Ayn zamanda,
burjuvazinin byk yararna olarak, marksizmi, kendi modalarna
uydurma hakkn kendilerine verebileceklerini sanrlar.
yleyse, marksist sosyalizmin en belirgin niteliini, uzlama
kabul etmez bir ekilde, kesinlikle ifade etmek gerekir; marksist
sosyalizm ne bir mit, ne de bir iman iidir - ne teki sistemler
arasnda bir "sistem"dir ve onlardan ne daha ye ya da ne daha
ktdr. Marksist sosyalizm, bir bilimdir.
Bilim, gerein nesnel bilgisidir, gerei deitirme aralarn
verir. Bilimsel sosyalizm iin de byledir. Bilimsel sosyalizm, iki
byk bulua dayanr.
"Bu iki byk buluu, materyalist tarih anlayn ve art-deer
yoluyla kapitalist retimin srrnn zmn, Marx'a borluyuz.
Sosyalizm, bu bulularla bir bilim oldu."54
Biliyoruz ki, Marx, felsefenin ve doal bilimlerin incelenmesinde
bir dnya anlay bulmutur, bu, diyalektik materyalizmdir diyalektik materyalizmin toplumlara uygulanmas tarihsel
materyalizmi verir.
"Danvin, organik doann gelime yasasn bulmutu. Marx ise
insan toplumunun gelime yasasn buldu."55
nsanlarn bilincinin ve iradesinin dnda ve ondan nce varolan
nesnel yasa. Bu, retimdir -yani insanlarn geim aralarn
saladklar eylemdir-; retim, toplumlarn temel olgusunu
oluturur ve onlarn tarihini koullandrr.
Toplumsal ilikiler, siyasal kurumlar, ideolojiler, son tahlilde,
maddi mallarn retimi tarafndan belirlenir.
Gcn toplumlarn bilimsel kavrayndan alan Marx, zamannn
toplumunun, yani kapitalizmin tahliline giriti. Kapital'in
nsznde yle yazmtr; "bu yaptn son amac da, zaten
Halk Kitapl
sayfa: 0285

modern toplumun
karmaktr."56
ekonomik
Georges POLITZER
hareket
yasasn
ortaya
u halde, kapitalizmin iinde filizlenen ve bir bunalm halinde

patlak verinceye kadar gelien ve kanlmaz bir ekilde
kapitalizmin ykmn hazrlayan elikinin: kapitalizmde gelien
retici glerin toplumsal nitelii (byk sanayi) ile mlk
edinmenin zel nitelii (kapitalist kr) arasndaki elikinin
bulunup ortaya konmasna gtren yol, nesnel tahlildir - yersiz bir
nyarg deildir. Proletaryay burjuvazinin yerini alacak bir snf
olarak grmeye sevkeden ey, elverili bir nyarg ya da bir
"duygu" deildir, kapitalizmin nesnel tahlilidir; Marx, kapitalizmin
ancak art-deer sayesinde, yani proletaryann smrlmesi
sayesinde mevcut olabileceini buldu. yleyse, burjuvazi ile
proletaryann karlar arasndaki eliki, kapitalizmin iindedir,
ondan ayrlmaz ve burjuvazi ile proletaryann savam
kapitalizmin zorunlu bir sonucudur. Grlyor ki, Marx', "snf
savamn icat etmekle"57 knamak samadr. Marx, yalnzca
snf savamnn, ilkel komnn dalndan beri her zaman
varolduu gibi gene de varolduunu saptar, dorular:58 snf
savam tarihin devindiricisidir, nk retici glerle retim
ilikileri arasndaki eliki, onunla zlr. Kapitalizm iin de ayn
ey olacaktr: proletaryann, smrlen snfn, smren snfa,
burjuvaziye kar savam, retici glerle, kapitalist retim
ilikileri arasndaki elikiyi zecektir. Nasl? retim ilikilerinin
retici glere uygunlatrlma-syla, retim aralarnn
toplumsallatrlmasyla, tarihsel gelimenin zorunlu aamas
sosyalizm ile (eskiden kapitalizm ile olduu gibi).
"Marx, kapitalist toplumun sosyalist topluma dnmesinin
kanlmazln, tmyle ve yalnzca, ada toplumun
geliiminin ekonomik yasasndan karmaktadr."59
Marx'n kendisinin de burjuva kkenli olup da burjuvaziye "kini"
olduunu, "her eyin bundan ileri geldiini" syleyenlere kanmak
da sama olur. Marx, kapitalist burjuvazinin tarihini inceleyerek,
burjuvazinin feodaliteye kar nesnel olarak devrimci bir savam
yrtm olduunu saptyor. Byk retimin hzla gelimesini,
Halk Kitapl
sayfa: 0286
Georges POLITZER
toplumlarn ilerlemesinin koulu olan retimin gelimesini

salayan burjuvazi oldu. Ama bundan byle, devrimci snf rol,
toplumsal gelimeyi engelleyen burjuvaziye-kar snf olmak rol,
artk proletaryaya dyor. Eer, Marx, kapitalist burjuvaziyi
suluyorsa, bu sulama, burjuvazinin kendi snf karlarn her
eyin stnde tutarak bu karlarn korumak iin en byk
ktlkleri yapmaya gc yettii ldedir.
Proletaryaya gelince, o, artk tek devrimci snfsa, bu, Marx'm
duygusal olarak, onun devrimci snf olmasna karar vermi
olmasndan dolay deildir. O, kapitalizmin barnda-ki tarihsel
durumundan tr nesnel olarak yledir.60 Neden devrimcidir?
nk, burjuva toplumun zgl rn proletarya (teki
snflardan: zanaatlar, kyller, kk-burjuvalardan farkl
olarak) yaamn ancak egemen snfa, kapitalist burjuvaziye
kar savam vererek salayabilir. nk kapitalizmin
younlamas, proletaryann da younlamasn nne geilmez
bir ekilde kuvvetlendirir ve proletaryay sayca artrr. nk her
eyden yoksun olan proletaryann zincirlerinden baka
kaybedecek bir eyi yoktur. nk, en ilerlemi retici glere
bal olan proletaryann kurtulu iin tek aresi vardr, bu da,
kesin olarak, bu retici glerin proletaryaya kar dnmelerine
neden olan kapitalist retim ilikilerini ortadan kaldrmaktr; onun
kar, bylece byk retim ve deiim aralarn, her trl
smrnn ortadan kalkaca bir toplumda, herkesin mlkiyeti
haline getirmek zere burjuvaziden koparp almaktr. Baka bir
deyile, proletaryann zorunlu olarak ancak bir, bir tek perspektifi
olabilir: sosyalist devrim.
Marx, inceledii gerek durumdan, gerekli sonular karr. u
halde, eer Marx, proletaryay sosyalizm iin savama
aryorsa, bunu, tarihin yasalarna dayanarak yapmaktadr. Bu
ar, her ne kadar insanlar nesnel olarak kurtarmak ve
toplumsal adaleti kurmak sosyalizmin greviyse de, Adalet ya da
zgrlk gibi nceden tasarlanm bir fikir adna deildir. Her ne
kadar sosyalizm iin savam ve onun gelii, yeni bir ahlak ortaya
karrsa da, Marx, insanlara, "ahlak dersi vermez". O,
Halk Kitapl
sayfa: 0287
Georges POLITZER
toplumlarn incelenmesinden, kendi ruh haline bal olmayan,

pratik varglar kartan bir bilgindir.
te bilimsel sosyalizmin esiz deeri buradadr. O, topyalara
son verir, nk bilimsel sosyalizmle, sosyalizm gkten yere
iner.61
te Marx ve Engels'in bilimsel sosyalizmi ilk kez ortaya
koyduklar yaptn, Komnist Parti Manifestosu'nun (1847) dnya
apndaki nemini ve deerini aklayan budur.
IV. BLMSEL SOSYALZMN ROL
a) Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas.
Kapitalizmin varlnn ortaya kard ve Marx'tan bamsz bir
nesnel gereklik olan ii hareketini Marx yaratmamtr. Ama
Marx, bilimsel sosyalizmle, ii hareketine, yolunu aydnlatan ve
onu yenilmez klan pusulay vermitir.
Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas onunla olutu. Ezilen,
ekmek kavgasnn arl altnda belini dorultamayan
proletaryann, o zamanlarda, toplumsal bilimi, ekonomi politii
kendi hazrlayabilmesi iin ne zaman, ne de olanaklar vard. Bu
bilim, ona, dardan, insan dncesinin bilimsel sosyalizmle
talanan en iyi kazanlarn herkesten nce benimseyip
zmleyen Marx sayesinde geldi. Bilimsel sosyalizm, bylece
ileri burjuva aydnlarnn yapt oldu.
Ama bu aydnlar, giriimlerinde, ancak kendi snflaryla balarn
kopardklar takdirde baarl olabilirdi. Niin? Doa bilimlerindeki
hzl gelimeye -yararland teknik yenilikler iin gerekli
gelimeye- dayanm olan burjuvazi, bir kez feodalite yenildikten
sonra artk kendi smrc snf karlarna zarar vermeden
toplumlar bilimini isteklendiremezdi, nk bu bilim, kapitalizmin
mutlaka yklaca, bunun nne geilemeyecei sonucuna
varyordu. Burjuvazi, toplumlar bilimine kar sava at; yle
kzgn bir sava ki, burjuvazi, marksizmi, marksizmi kabul etmi
olanlarn ahsnda mahkemelerin huzuruna karyor - nasl ki,
Halk Kitapl
sayfa: 0288
Georges POLITZER
eskiden de, dnyann gnein evresinde dndn ortaya

koyduu iin rahipler feodalitesi Galilei'yi mahkum ettiyse.
"Artk bundan sonra bu ya da u teoremin doru olmamas deil,
ama sermayeye yararl m yoksa zararl m, gerekli mi yoksa
gereksiz mi, siyasal bakmdan tehlikeli mi tehlikesiz mi olduu
szkonusuydu. kar gzetmeyen aratrmalarn yerini cretli
yumruklamalar, gerek bilimsel aratrmalarn yerini kara
vicdanl ve eytanca mazur gstermeler almt."62
Kendi snflaryla balarn koparan Marx ve Engels, proletaryann
gr asn benimsediler. Burjuvazinin tersine, proletarya,
toplumsal bilime, yalnzca dman gzle bakmamakla
yetinmiyordu, proletaryann snf kar, bilimsel sosyalizmle
nesnel olarak birleiyor, ona uygun dyordu. Ezilen snf olarak
proletarya, bilimsel sosyalizmde, kendi aclarnn aklamasn ve
onlar yenmenin olanan buluyordu.
Her teori deneyimle dorulanmaldr, ve emekilere marksizmin
esiz deerini gsteren de deneyim oldu. Marksist teori,
yzyldan beri ve gitgide kuvvetlenmek zere, proletaryann
karlarnn tek bilimsel ifadesi olarak dorulanmtr.
b) Devrimci partinin gereklilii - "Kendiliindenlik"in eletirisi
i hareketi ile bilimsel sosyalizm arasndaki kaynama, somut
olarak nasl gerekleti? Proletaryann nclerini bi-raraya
toplayan ve rgtlendiren, ve bilimsel sosyalizmle silahlanm
olarak, btn ii snfnn ve mttefiklerinin devrimci savamn
yneten bir partinin kuruluuyla.
Bu, Marx ve Engels'in Manifesto''da grevini belirledikleri
devrimcilerin partisidir. Devrimciler, uluslararas planda ve her
lkede, proletaryaya "proleter hareketin yry izgisini,
koullarn ve sonal genel sonularn aka anlama
stnl"63 getirirler.
Partinin gereklilii, bilimsel sosyalizmin temel bir verisidir. Tarihsel
ve diyalektik materyalizmin retilerine uygundur. Niin? nk,
burjuvazi tarafndan smrlen proletaryann burjuvaziye kar
Halk Kitapl
sayfa: 0289
Georges POLITZER
savama maddi olarak vard doru ise de, bu, hi de

proletaryann bilincinin kendiliinden sosyalist olduu anlamna
gelmez. Kendiliindenlik tezi marksizme aykrdr; devrimci teori
bir bilimdir ve kendiliinden bir bilim yoktur.64
Ne Yapmal?'da Lenin, kendiliindenliin klasik bir eletirisini
yapmtr. Bunu anmsatmak gerekir, nk, kendini marksist
sananlarn ou, marksizmin "snf igds" ile ayn ey
olduunu sylerler. Bu kan, insan, eitilmi proleter ile, savam
vermek istedii halde kendi karlar hakknda doru bir bilince
sahip olmad iin vurularnn hedefini gerektii gibi seemeyen
bir proleteri ayn yere koymak demektir.
Niin sosyalizm, proletaryann kendiliinden bir rn deildir?
nk kapitalist toplumda, proletaryaya kendiliinden sunulan
ideoloji, burjuva ideolojisidir. Bu ideoloji, rnein erdem, "her
zaman dln grd"ne gre, insanlar, "sabretmeye" davet
eden, din ya da okulda retilen ahlaktr. Burjuva ideolojisinin,
gelenek kuvvetinden baka iktidardaki burjuvazinin emrinde olan
gl maddi aralar da vardr.
"i snfnn kendiliinden sosyalizme ekildii sk sk sylenir.
Bu, sosyalist teorinin ii snfnn sefaletinin nedenlerini, baka
herhangi bir teoriden daha derin ve daha doru bir biimde
ortaya karmas anlamnda tamamen dorudur ve bu nedenden
tr, iiler bunu ok kolaylkla zmlerler, ama yeter ki bu teori
kendiliindenlie varmasn, yeter ki bu teori kendini
kendiliindenlie bal klmasn. ... i snf kendiliinden
sosyalizme doru ekilir; ne var ki, en yaygn (ve srekli olarak ve
eitli biimler altnda canlandrlan) burjuva ideolojisi, kendisini,
ii snf zerinde kendiliinden daha da byk lde kabul
ettirir."65
Lenin, proletaryann kendiliinden hareketinin onu, sendikalizmden, yani her eit siyasal inantaki emekileri biraraya
toplayan ve iilerin yaam dzeyleri ve cretleri iin savam
amacndaki
sendikalarn
kurulmasndan
daha
teye
gtremeyeceini belirtir. Ama byle bir sendika, marksist siyasal
partinin zgnln, devrimci perspektifi ve devrim bilimini
Halk Kitapl
sayfa: 0290
Georges POLITZER
iilere veremez. Kapitalist smrnn kkleri ancak bu ekilde

gnna kartlabilir.
u halde, her yanda yaygn olan burjuva ideolojisine kar inat
bir savamladr ki, bilimsel sosyalizm, ii snfnn yolunu
bulabilir. Bu grev, devrimci bilimle olumu ve emeki
ynlarna (kendi yelerinin de aralarndan topland emeki
ynlarna) bal, onlara sosyalist bilinci gtren bir parti olmadan
gereklemesi olanakl olmayan bir itir. Proletaryann devrimci
kar, bylece, kendi zaferi iin varl zorunlu olan kendi z
partisini her trl saldrya kar korumay ve glendirmeyi
emreder. Kendiliindenlik teorisine gelince, o, proletaryay
burjuvazinin denetimi altna koyar.
"Kendiliindenlik
temelidir."66
teorisi...
tm
oportnizmin
mantksal
Devrimci partinin bilimsel rol, elli yl nce Lenin tarafndan

belirlenen partinin niteliklerini aklar. Bu niteliklerin zorunluluu,
burjuva ideolojisinin etkisi altnda olan emekilerin gznden
kaar. te bunlardan birka:
a) Yanlgnn binbir biimi vardr, ama belli bir konu iin bilim
birdir. te, militan devrimcileri karakterize eden ilke birlii bundan
ileri gelir. Bu bir "koyun" zihniyeti deildir. Btn fizikiler, doa
yasalarn tanmada birleirler. Bir kimse kp da, kendine zg
ufak bir fizie sahip olmakla bbrlenseydi, pek tuhaf kaard.
Ayn ekilde, toplumsal bilimler de unun bunun keyfine, ruh
haline tabi deildir.67 Toplumlar biliminin deneyimden kartlan
varglar, herkes iin geerli olan nesnel gereklerdir. Marksist
partinin "yekpare birliini" aklayan budur.
b) Devrimci militanlarn durmadan eylemlerine uyguladklar
eletiri ve zeletiri, bilimin ilerlemesinin mutlak kouludur. Her
bilim -tekiler gibi toplumlar bilimi de- yntemlerini ve elde ettii
sonular denetlemelidir. Bu, devrimci savamn baars iin,
yani emekilerin kar iin ok nemlidir. Populaire'in yazarlar
zeletiriyle ar bir ekilde alay ettikleri zaman, zeletiri
yapanlar, "erefsizlikle suladklar zaman, emekilerin
Halk Kitapl
sayfa: 0291
Georges POLITZER
karlarna kar horgrlerini ortaya koymaktan baka bir ey

yapmamaktadrlar.
c) Ortaklaa ynetim, ayn ekilde devrimci partinin btn
kademeleri iin bilimsel bir zorunluluktur. Bir karar, bir slogan,
hareketin gereksinmelerini, ancak, her biri ynlarla temasndan
elde ettii deneyimi getirmek zere btn militanlarn katldklar
ortak bir tartma havas iinde hazrland takdirde, doru
olarak yanstabilir. Parti, btnl iinde, btn bu toplanan
deneyimleri genelletirir: "Teori, btn lkelerin ii hareketlerinin
genel biimi ile ele alnan deneyimidir."68
Belli bir dnem iin hareketin eitli ynlerini yanstan bu
genellemenin her militan iin bir yasa deerini tamas normal
deil midir?
V. VARGI
Yz yldan beri, ii snf, sosyalizmin gr keskinliini ve
ngr yeteneini lebilmitir. Karlk olarak da, emekiler, bu
bilimi gittike daha derinlemesine zmleyerek deneyimlerini
artrmlardr. Bu, teori ile pratik arasndaki aralksz deiim,
alveri, bilimsel sosyalizmi her eit eskimeye kar gven
altna alr: gene burada da sosyalizmin bilimsel nitelii kendisini
ortaya koyar, nk gerek bilim daima ilerler.
Bilimsel sosyalizmin teoride ve pratikte ilerleme tablosu,
Manifesto'dan bir yzyl sonra gerekten olaanst bir
duramdadr. Bylece Marx'n u sz gerekleiyor: "Teori,
ynlarn iine girdii andan balayarak, maddi bir g haline
gelir."69
Marx ve Engels'in yaptn srdrenler, bilimsel sosyalizmi yeni
genellemelerle silahlandrmay ve artk tarihsel duruma uygun
olmayan tezleri atmay bildiler.
rnek: Kapitalizm, 20. yzyln banda emperyalist evresine
girdiinde,
Lenin,
sosyalizmin
ilkelerine
dayanarak,
emperyalizmin ii hareketinde yaratt koullar tahlil etti.
Halk Kitapl
sayfa: 0292
Georges POLITZER
Emperyalist lkelerin eit olmayan gelimeleri yasasn buldu.

Bylece, devrim bakmndan u yeni sonuca, kapitalizmin dnya
lsndeki cephesini en zayf olduu noktada yenmenin,
bylece sosyalizmin nce bir ya da birka lkede zafere
ulamasnn olanakl olduu sonucuna vard.70 Rusya iin
1917'de byle oldu, daha sonra da teki lkelerde sosyalizm
baarya ulat.
SSCB'de sosyalizmin kuruluu ve komnizme doru yry ve
dier lkelerde halk demokrasilerinin baarlar, proletarya
diktatrlnn yeni biimi - btn bunlar, bilimsel sosyalizm
nda gerekletiler.
Bu dersimizde, topyac sosyalizmden yola ktk: Marx'm,
sosyalist esinleri devirmek zere karmakark topyalar ynn
reddettiini gsterdik. Nasl? Snf savamn, sosyalizme geiin
devindirici gcn n plana alarak.
Oysa, Proudhon'dan Blum'a kadar marksizmin btn dmanlar
tam tersini yaptlar. Bunlar, burjuvazinin uaklar olduklar iin,
proletaryaya, onu uyutmak amacyla topya uyuturucusunu
nerirken, onu snf ibirliine armadlar. Bylece,
emperyalizmin banda, kendilerini bilimsel sosyalizmin
dzelticileri (reviseur) olarak takdim eden kinci Enternasyonalin
liderleri ("revizyonistler" sz buradan gelmektedir), emekileri,
kapitalizm kendiliinden sosyalizme dneceine gre, snf
savamnn durdurulabileceine inandrmak istediler. Daha
sonra, Blum, Amerikan emperyalizmine bamlln, sosyalizmin
birinci aamas olarak takdim edecekti!
Gerekte, bilimsel sosyalizm kurulduu gn, her trl topya,
gerici duruma dyordu. Byle bir ideolojinin rol, proletaryay
snf savamndan ayrmaya alan bir saptrma rolnden baka
bir ey olamazd. Tek devrimci yol, bilimsel sosyalizmin yoludur.
topyac hlyalara gelince, onlar artk bundan byle kardevrimci zehirlerden baka bir ey olamazlar.
Bundan, byk bir gerek ortaya kyor: bilimsel sosyalizm
sayesinde kazanlm zaferler, ii hareketindeki bilimsel
Halk Kitapl
sayfa: 0293
Georges POLITZER
sosyalizm dmanlarna kar zaferlerdir ayn zamanda. Antimarksist ideolojilere kar uzlamaz savam, demek ki,
proletaryann btn dnya apndaki savamnn ikincil, araya
katlm bir yn deildir. Zorunlu bir yndr. Emekileri,
prudonculuun, anarizmin, revizyonizmin, blumculu-un ykc,
korkun etkisinden koparmak iin savam vermemek, gelecei
mezara gmmek demektir. Zaten Marx ve Engels, bu savamn
rneini vermilerdir: onlar, btn mrleri boyunca, kapitalizmin
en iyi mttefikleri olan sahte sosyalistlere kar dinmek bilmez bir
sava yrtmlerdir.
YOKLAMA SORULARI
1.
Marksizmin kayna nelerdir?
2.
Saint-Simon'un, Fourier'nin, Owen'm sosyalizmleri neden
"topik sosyalizm" diye adlandrlmtr?
3.
Marx'n sosyalizmi neden bilimseldir?
4.
Kendiliindenlik nedir? Neden bilimsel sosyalizm
proletaryann bilincinin kendiliinden gelme bir rn deildir?
5.
Birka belirli rnekle,
zenginletiini gsteriniz.
Halk Kitapl
bilimsel
sosyalizmin
nasl
sayfa: 0294
Georges POLITZER
DPNOTLAR:
1 Eisenhower'in ve Harvard niversitesi rektrnn himayesinde
yaynlanan bir brorde u satrlar okumaktayz: "Sava, insana, ortak
bir abaya katlan kimsenin duyduu yksek bir duyguyu kazandrr; o
duygu ki, korku kkl ile ve bir toplumsal gvenlie sahip olma
yolunda kk tutkuyla mutlak eliki halindedir."
2 Bkz: yedinci ders: "Genel Sonular".
3 Onbeinci derste, bu terimin tanmna baknz.
4 Proudhon, Philosophie de la misere, c. II, s. 102, aktaran: Karl Marx,
Felsefenin Sefaleti, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 106.
5 Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, s. 105.
6 Stalin, Leninzmin Sorunlar, s. 664.
7 te Stalin'in bu kunduracya ayrd pasaj: "Ufak bir ilie (atelyeye)
sahip olan bir ayakkabcy ele alalm. Ama bu adam byk ayakkab
fabrikatrlerinin rekabetine dayanamayarak iliini kapam ve rnein
Tiflis'te Adelhanov'un ayakkab fabrikasnda bir ie girmi olsun.
Adelhanov'un fabrikasna srekli bir biimde cretli olmak dncesiyle
deil, biraz para artrmak, iliini tekrar amasn salayacak kk bir
sermaye biriktirmek amacyla girmitir. Grdmz gibi bu ayakkabc
toplumsal durumu ile imdiden proleterdir, ama bilinci ile hl proleter
deildir, tmyle kk-burjuvadr. Bir baka deyile, bu ayakkabc,
daha imdiden kk-burjuvalk durumunu yitirmitir, [bu durum]
yokolup gitmitir; ama onun kk-burjuva bilinci daha yokolmam,
gerek durumunun gerisinde kalmtr.
"Aktr ki, burada [yani] toplumsal yaamda da, nce d koullar
deiir, nce insanlarn koullar deiir ve sonra da buna uygun olarak
bilinleri deiir.
"Ama, biz, ayakkabcmza dnelim. Bildiimiz gibi, biraz para artrmaya
ve iliini yeniden amaya niyetlenmektedir. Bu proleterlemi ayakkabc,
almasn srdrr, ama para artrmann ok g bir i olduunu grr,
nk kazand, geimine ancak yetmektedir. stelik, zel bir ilik
amann yle pek ekici olmadn da grr: bina ve eklentileri iin
demek zorunda olduu kira, alclarn kaprisleri, para darl, byk
ayakkab fabrikatrlerinin rekabeti ve benzer dertler - zel zanaatnn
kafasn kurcalayan skntlar ite bunlardr. te yandan, proleter, byle
kayglardan nispeten kurtulmutur; alclarla ya da bina ve eklentilerinin
Halk Kitapl
sayfa: 0295
Georges POLITZER
kirasn deme zorunluluuyla kendini skntya sokmamaktadr. Her

sabah fabrikaya gider, akamleyin de "sakin kafayla" evine dner ve
cumartesi gnleri ayn skunetle "cretini" cebine atar. Burada, ilk kez
ayakkabcmzn kk-burjuva dleri dalr; burada, ilk kez, onun
ruhunda proleter zlemler uyanr.
"Zaman geer, ve ayakkabcmz grr ki, paras en temel
gereksinmelerini bile karlamaya yetmemektedir, ve cretlerdeki bir
arta pek fazla gereksinmesi vardr. Ayn zamanda, ii arkadalarnn
sendikalar ve grevlerden szettiini duyar. Ayakkabcmz, bu noktada,
koullarm iyiletirmek iin, kendine bir ilik amann deil, patronlarla
savamann gerekli olduunu anlar. Sendikaya katlr, grev hareketine
girer ve ksa srede sosyalist dncelerle dolar. ...
"Bylece, uzun vadede, ayakkabcnn maddi koullarndaki bir
deiiklii, bilincindeki bir deiiklik izlemitir: nce maddi koullar
deimi ve bir sre sonra da, buna uygun olarak, bilinci deimitir.
"Snflar hakknda ve bir btn olarak toplum hakknda da ayn ey
sylenebilir." (J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 30-31).
Yazlar, 1950-1953, s. 89.
9 Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, "nsz", s. 23. (talikler
bizim, -G.B.-M.C.)
10 J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 29-30.
12 Friedrich Engels,"Anti-Dhring in Elyazmalar", Anti-Dhring, s. 480.
13 Bkz: V. . Lenin, "Genlik Birliklerinin Grevleri", Genlik zerine, Sol
Yaynlar, Ankara 1993, s. 216 ve devam.
14 Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, "nsz", s. 24.
15 Bkz: s. 251, dipnot 7.
16 Maurice Thorez, Fils du Peuple, s. 101-102-103.
17 Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 665. 264
18 Bkz: s. 251 dipnot 7.
Halk Kitapl
sayfa: 0296
Georges POLITZER
19 "Engels'ten Joseph Bloch'a" (21 Eyll 1890), Felsefe ncelemeleri, s.

184. (Ondokuzuncu dersi, temel ile styap arasndaki ilikilere
ayracaz.) (Biimini'den baka btn italikler bize aittir. - G. B.-M.C.)
20 "Engels'ten Franz Mehring"e (14 Temmuz 1893), ayn yapt, s. 198-199.
21"Engels'ten Conrad Schmidt'e" (27 Ekim 1890), Felsefe ncelemeleri, s.
190-193. (deolojik bir gr as dndaki italikler bize ait. -G. B.-M.C.)
Yazlar 1950-1953, s. 90-95.
24 Bu konuyu, Drdnc Blmde (onsekizinci ders, II. kesim, b)
zellikle inceleyeceiz.
25 l'Education nationale tarafndan 2 Ekim 1952'de yaynlanm olan 29
Eyll 1952 tarihli sirkler.
26 J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 665.
27 Bu durum, burjuvazi, bilimleri ve teknikleri, bar abalar yararna
kendi sava sanayileri yararna kullanmaktan alkoymaz. Ama ite
bylece de burjuvazi, bilimin iyi hibir ey veremeyecei yolundaki fikri
pekitirir.
29 Gerici snflar, bask ile, fikirleri ldrmek isterler; tarihin rettii ite
budur.
"Susuzlar kovaland Hayvanlar gibi Karanlklarda iyi gren
Gzleri aradlar Oymak iin." (Paul ELUARD)
31 Bu idealist bir iddia mdr? nk bir fikir ancak maddi koullar
yanstyorsa, ancak nesnel durumun doru deerlendirilmesinden
hareket ediyorsa, ynlar harekete geirebilir.
32 Marx, Critique de la Philosophle du droit de Hegel.
33 Lenin'in (Euvres choisies'inin (Seme Yaptlar'nn) II. cildinin 178.
sayfasnda yeni fikirlerinin ynlar sard zaman oynayabilecekleri
rgtlendirici ve devrimci rol gsteren bir rnek sunulmaktadr. Lenin,
Ekim 1917'deki, byk toprak mlkiyetini ortadan kaldran ve topra
ky emekilerine veren kararnamenin yorumunu yapyor. Kararnamede,
Halk Kitapl
sayfa: 0297
Georges POLITZER
kylerde (henz kyl zerinde byk etkisi bulunan) sosyalistdevrimciler tarafndan kaleme alnan emredici nitelikteki grev belgesine
atfta bulunulmaktadr. Bu grev belgesi boleviklerinkine birok
noktalarda benzememektedir. Boleviklerin ynetimindeki devrimci
hkmet adna Lenin unu bildiriyor:
"Burada, kararname ile emredici nitelikteki grev belgesini sosyalistdevrimcilerin kaleme ald sylentileri dolamaktadr. Varsn yle olsun!
Kimin kaleme ald nemli deildir; ama demokratik bir hkmet olarak,
ayn grte olmasak bile, halk ynlarnn kararn dikkate almazlk
edemeyiz. Yaamn atei iinde pratik uygulamada, belgeyi, yresinde
iler duruma getirirken, kyller, gerein nerede olduunu kendiliklerinden greceklerdir. Ve eer kyller, sosyalist-devrimcileri izlemeye
devam ederlerse, hatta bu partiye Kurucu Mecliste ounluk salarlarsa,
biz gene de, varsn yle olsun diyeceiz. Yaam en iyi retmendir, o,
kimin hakl olduunu gsterecektir. Varsn kyller bu sorunu bir ucundan,
biz de br ucundan zeduralm. Yaam, yaratc devrimci eylemin
herkesi srkleyen selinde, yeni devlet biimlerinin gelitirilmesinde, bizleri
birbirimize yaklamaya zorlayacaktr. Yaam izlemeliyiz; halk ynlarnn
yaratc dehasna tam bir zgrlk tanmalyz. Silahl ayaklanmann
devirdii eski hkmet, toprak sorununu, grev bandan uzaklatrmad
arlk brokrasisiyle zmeyi dnyordu. Ama brokrasi, sorunu
zme balayacana, ancak kyllerle savat. Devrimimizin u sekiz
aynda kyller ok ey rendiler; onlar, toprakla ilgili tm sorunlar bizzat
zmeye niyetlidirler. te bu yzden, bu yasa tasla zerinde yaplacak
her trl deiiklie karyz. Ayrntlara girmek istemiyoruz, nk kaleme
aldmz bir kararnamedir, bir hareket program deil. Rusya byktr,
yerel koullar ok deiiktir; hi kuku yok ki, bizzat kyller soruna en iyi
ve en doru zm bizden daha iyi getirebileceklerdir. Kyl, bunu,
bizim programmzn ruhu iinde mi, yoksa sosyalist-devrimcilerin
programnn ruhuna gre mi yapacaktr, sorunun esas bu deildir.
"Esas olan, kylnn tarm blgelerinde, artk hi byk toprak
sahiplerinin olmadna, tm sorunlarn kendilerinin zebileceklerine,
yaamlarn kendilerinin rgtleyebileceklerine kesin olarak inanm
bulunmalardr." (Lenin, "i ve Asker Vekilleri Sovyetinin Btn Rusya
2. Kongresi - Toprak Sorunu zerine Rapor", i Snf ve Kyllk, Sol
Yaynlar, Ankara 1990, s. 227-228.)
34 J. Stalin, "Bar Sorunlar Konusunda Deme", Son Yazlar, 19501953, s. 161.
Halk Kitapl
sayfa: 0298
Georges POLITZER
35 V. . I,enin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 29.

36 Stalin, Leninizmin Sorunlar., s. 667.
37 V. . Lenin, "Marksizmin Kayna ve esi", Marx-EngelsMarksizm, Ankara 1990, s. 79.
38 Hegelciliin tarihsel anlam konusunda bkz: Engels, "Hegel'den
Feuerbach'a", Luduig Feuerbach..., s. 10-19; Felsefe ncelemeleri, s. 921; Din zerine, s. 213-224.
39 Onun efi Friedrich-Wilhelm II,, devletin feodal niteliini
deitirmeyecek olan bir "temsil krall" gerekten vaadetmitir..
40 Birinci derse baknz. Bu derste, biz, Marx'm, nesnel, doa
bilimlerinin kesin ilerlemesine dayand iin, diyalektie bir materyalist
ierik verebildiini gstermitik.
41 Karl Marx, "Feuerbach zerine Tezler", Felsefe ncelemeleri, s. 70;
Ludug Feuerbach..., s. 64; Din zerine, s. 64.
42 Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. '221.
43 Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 78.
44 Karl Marx, "Fransz Materyalizminin Tarihine Katk", Felsefe
ncelemeleri, s. 171-172.
45 Bkz: Babeuf, Textes choisis ("Halk Klasikleri"), Editions Sociales,
Paris 1950.
47 Bkz: Saint-Simon, Textes choisis ("Halk Klasikleri"), Editions
Sociales, Paris 1951.
48 Bkz: Pourier, Textes choisis, Editions Sociales, Paris 1953.
50 Geerken, eliki'yi incelemek iin ok gzel bir rnek verelim. Her
elikinin bir ba, bir de ikincil bir yn olduunu biliyoruz (yedinci ders).
Proletaryann durumu, daha batan beri bir i eliki gsteriyordu: Bir
yandan burjuvazinin boyunduruu altnda ar sefalet, te yandan bir
gn bu boyunduruu kracak g. elikinin birincil yn, alarnda
ana yn olduundan, topyaclar br yn grmediler. Ama elikinin
ikincil yn (proletaryann devrimci gc) de ana yn durumuna
geliyordu. Marx'n kavramasn bildii ey, ite budur.
Halk Kitapl
sayfa: 0299
Georges POLITZER
51 O bununla devrimci bir kuruluu deil, ama ayn zamanda hem

kapitalistleri hem de iileri toplayan iktisadi ve toplumsal bir birlii anlar.
52 Byk Fransz devrimcisi August Blanqui (1805-1881),
topyaclardan farkl olarak, siyasal eylemin nemini anlad. Ama onlar
gibi, o da kapitalist toplumun bilimsel bir incelemesini yapamad.
Gerekten, Blanqui, proletaryann burjuvazi tarafndan smrsnden
szetmekle birlikte, bunun gerek kkenini ortaya karamad. Ona
gre, smrnn ana biimi, vergi ile faiz karl dn vermedir (bu
konuda Proudhon'a yaklar). Marx, kapitalist smrnn dayanann
denmeyen emek (art-deer) olduunu gstermitir. Bu ciddi teorik
yetersizlikler, Blanqui'nin devrimci savam zerine, doru bir gr
sahibi olmasna izin vermediler. Bir yn savam, tm proleter snfn
savamn grecek yerde, kk-burjuva anaristlerin ok sevdii,
bilimsel sosyalizmle badamaz (Babeuf den kalma) bir tez olan
"hareketli bir aznlk" tezi ile yetindi.
54 Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 78-79.
55 Engels, "Extrait du discours prononcc sur la tombc de Marx", (17
Mart 1883), Marx et le Marxisme, Editions Sociales, Paris 1953, s. 52.
57 Snf savam (snflar deil, "snf), burjuvaziye kar proletaryann
savam anlamna gelir.
58 Zaten, Marx snf savamnn varln saptayan ilk dnr deildir.
O, bunu, Weydemeyer'e yazd mektubunda yle ifade ediyor (1852):
"... Ve bana gelince, modern toplumdaki snflarn ya da bunlar
arasndaki savamn varln kefetmi olma onuru bana ait deildir.
Burjuva tarihiler bu snf savamnn tarihsel geliimini, burjuva
iktisatlar da snflarn ekonomik anatomisini benden ok nce
aklamlardr. Benim yeni olarak yaptm: 1) Snflarn varlnn
ancak retimin geliimindeki belirli tarihsel evrelere bal olduunu; 2)
snf savamnn zorunlu olarak proletarya diktatrlne vardn; 3)
bu diktatrln kendisinin btn snflarn ortadan kaldrlmasna ve
snfsz bir topluma geiten baka bir ey olmadn tantlamak
olmutur. ..." (Marx, Engels, Seme Yaptlar, 1, Sol Yaynlar, Ankara
1976, s. 637; K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, s. 181-182.)
59 V. I. Lenin, "Karl Marx", Marx-Engels-Marksizm,, Ankara 1990, s. 38.
Halk Kitapl
sayfa: 0300
Georges POLITZER
60 Bu, proletaryann bilincinin de yle olduu anlamna gelmez.

Proletaryann da kendi tarihsel rolnn bilincine erimesi iin, marksist
bilimin ona yardm gerekir. Bu dersin IV. kesimine baknz.
61 Bilimsel sosyalizmin oluumu ve Komnist Manifesto'nun tarihesi iin
Jean Freville'in u gzel kitabn salk veririz: Les Briseurs de Chaines,
Editions Sociales, Paris 1948. [Ayrca bkz: Dirk J. Struik, "Komnist Manifesto'nun Douu ve Tarihsel nemi" Marx-Engels, Komnist Manifesto
ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1993. -Ed.]
62 Karl Marx, "Almanca kinci Baskya Sonsz", Kapital, Birinci Cilt, s. 23.
63 Marx Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, s. 124.
64 Bilimsel nitelii nedeniyle, marksizm evrensel bir deere sahiptir,
marksist teori yalnzca proletere ait deildir. O, toplumlarn tarihini
anlamak iin ciddi aba gstermek isteyen herkese aktr. Bundan
tr,' marksist parti ii militanlar yannda, br toplumsal snf ve
kategoriler iinde bulunan emekileri de iinde toplar.
65 V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 47 (dipnot).
66 J. Stalin, Leninizmin lkeleri, s. 22.
Baz sendikalist yneticilerin btn anti-komnist akl yrtmelerinin
temelinde, bu uursuz teori yatar. Emekilere, "bamszlk"larn
kurtarma bahanesiyle, "siyaset yapma"may salk vererek, sendikalizmin
her eye yettiini ileri srerek, bu yneticiler emekileri smrnn (ve
onun siyasal aleti olan burjuva devletin) nedenlerini aramak ve bunlarla
savamaktan alkoyarlar. Bylelikle de burjuvazinin saltanatn uzatrlar.
Bu, (zellikle Franc-Tireur'de) "sol havalar" taknmaktan elbette geri
kalmayan oportnizmin zelliidir.
67 Toplum yasalarnn nesnellii zerine, Stalin'in u yazsna baknz:
"SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son Yazlar, 1950-1953, s.
59-141.
69 Marx, Critique de la philosophie du droit de Hegel.
70 Marksistler, o zamana kadar, sosyalizmin, btn kapitalist lkeler de
ayn zamanda zafere ulaacan dnyorlard.
Halk Kitapl
sayfa: 0301
Georges POLITZER
DRDNC BLM
TARHSEL MATERYALZM
Halk Kitapl
sayfa: 0302
Georges POLITZER
ONBENC DERS
RETM: RETC GLER VE RETM LKLER
I.
II.
Toplumun maddi yaam koullar.

a)
Corafi ortam.
b)
Nfus.
retim tarz.
a)
retici gler.
b)
retim ilikileri.
III.
retim aralar mlkiyeti.
IV.
retim tarznn deimesi,

anahtar.
V.
Varg.
toplumlar tarihinin
I. TOPLUMUN MADD YAAM KOULLARI

Bu incelememizin nc blmnde toplumlar tarihine
uygulanan diyalektik materyalizmin sonularnn neler olduunu
grdk, zellikle, toplumun manevi yaamnn, toplumun maddi
yaamnn koullarn nasl yansttn inceledik.
Burada, karmza bir soru kyor: "Tarihsel materyalizm
bakmndan, toplumun maddi yaamnn koullar denilince ne
anlamak gerekir?" Maddi koullar, yani insanlarn iradesinden
Halk Kitapl
sayfa: 0303
Georges POLITZER
bamsz olarak varolan ve toplumun gelimesi iin gerekli olan

koullar pek oktur ve aralarnda karlkl etki vardr.
"yleyse, toplumun maddi yaam koullar sistemi iinde,
toplumun ehresini, toplumsal dzenin niteliini, toplumun bir
dzenden tekine doru gelimesini belirleyen balca g
hangisidir?"1
Bazlar bunun corafi ortam olduunu, bazlar da nfusun
artmas olduunu savunurlar. Yani corafi alnyaz ya da
nfusbilimsel (demographique) alnyaz.
Demek ki yoksulluk iindeki toplumun, yaamak iin, ancak iki
zm yolu olabilirdi: ya gebe kabilelerin yaptklar gibi yer
deitirmek ve yeni topraklar elegeirmek, ya da Eski
Ispartallarn2 yaptklar gibi, insan soyunu iyiletirme
(eugenisme) yoluyla nfusu azaltmak ya da ie yaramayan
boazlar, yallar, sakatlar, hastalar, baz ilkel kabilelerin
yaptklar gibi kendi halinde yokolup gitmeye brakmak.
Fetih sava ve halklarn yn halinde yok edilmeleri her iki
zm yolunu birletiriyor. nsan soyunu iyiletirme ve zellikle
akl hastalarn yok etme, hitlercilerde, pratikte olduu gibi teoride
de, "yaam alan" retisi ile birlikte gidiyordu. Ayn barbar tezler,
imdi de Birleik Devletler'de iekleniyor.3
Bu tezler, insan, hayvan derekesine drr. Bir hayvan tr,
belirli besin kaynaklarna sahip, belirli bir yzlm olan bir
yerde yaarken, trn dalgalanmalarn nceden bilmeyi
salayan "nfus yasalar" kurulup yerleir. Besin eksiklii, farkl
bir besin tketmek zorunluluu, ya trn ortadan kalkmasna, ya
da trn deiiklie uramasna neden olabilir.
Ama insan, hayvan deildir: alr ve doaya kar savam
verir. Diyalektii unutmayalm: bir yanda doa, te yanda insanlar
diye bir ey yoktur: her biri alnda yazl bir etki oluturmak zere
urada corafya, burada biyoloji diye de bir ey yoktur.
Yeryzn kendi kullanmna gre deitirmi olan insanln
binlerce yllk pratii, bu fikri yalanlamtr.
Halk Kitapl
sayfa: 0304
Georges POLITZER
a) Corafi ortam.
Corafi ortam, toplumu evreleyen doa, iklimiyle, doal
kaynaklaryla, ulam kolaylklaryla, toprayla kukusuz,
toplumun maddi yaamnn zorunlu ve srekli bir kouludur.
Elbette ki, toplumun gelimesi zerinde etki yapar, onu
kolaylatrr ya da yavalatr. ngiltere'de maden kmr kartlmasndaki kolaylk, lkede sanayinin gelimesine yardm
etti. Tersine, kurutulmas gereken bir bataklk blgesinin, ya da
sulamay gerektiren bir l blgesinin varl, ya da petrol
bulunmay vb., bir lkenin gelimesini engelleyen evre
koullardr.
Ama corafi ortamn etkisi, belirleyici deildir. Bunun kant,
toplumdaki deiikliklerin corafi ortamdaki deiikliklerden ok
daha abuk olumasdr. Eer corafi ortam, toplumlarn tarihi
zerinde belirleyici bir etki olutursayd, corafi ortam esas olarak
ayn kald srece, toplumlarn da ayn izgileri korumalar
gerekecekti. Oysa, bin yl iinde, Avrupa, drt, hatta be
deiik toplumsal dzen tand: ilkel komn, klelik, feodal dzen,
kapitalizm ve sosyalizm. Bu zaman iinde Avrupa'nn corafi
koullar hemen hemen deimedi.
Tersine, corafi ortamdaki deimeler iin belirleyici olan
toplumsal dzendir. Antikadaki klecilik, Akdeniz havzasndaki
topraklar tketti ve insanlar Gal lkesinin zaptna ve yeni
topraklar amna itti. Hollanda ticaret burjuvazisi, modern
zamanlarn balangcnda, lkesinin bir ksmn denizden
kazand. Serbest ticaret kapitalizmi, ngiltere'de buday tarlalarn
hayvan yetitirmeye zg ayrlar haline getirdi; kapitalizm,
Avrupa'nn birok blgelerini tmden ormanszlatrd, bylece su
basknlarn kolaylatrd; ilenebilir topraklar ksrlatrd ve
Birleik Devletler'de birok blgeleri tm le evirdi, Tersine,
SSCB'de sosyalizmin byk antiyeleri, lleri verimli hale
getiriyor, rmaklarn akn baka yne eviriyor, iklimi dzeltiyor;
nc bilim, topraklarn geliim yasalarn inceleyerek, kutuplar
tarmn yaratt, nl "kara topraklar" yeniden canlandrd ve
evrenin doal grnmnn evrim yasalarn buldu.4 in'de,
Halk Kitapl
sayfa: 0305
Georges POLITZER
halk demokrasisi, byk rmaklarn ykm getiren su basknlarna

son verdi.
Gerici snflar, byk kamu afetlerindeki sorumluluklarndan
kurtulmak iin, "corafi ortam"a bavururlar. Ama, Hollanda'da
bentlerin 1953 ylnda yklmas, gerici burjuvazinin bu bentlerin
bakm iin sava btesinden bir metelik olsun ksmak
istememesindendir; eer Yunanistan'da btn halk, yer
sarsntlar karsnda, talya'da su basknlar karsnda
yardmsz, eli-kolu bal braklmsa, bunlarn belirleyici nedeni
"corafi ortam" deil, burjuvazinin snf siyasetidir.
Toplumsal gelimenin gerek devindirici gcn gzlerden
saklamak isteyen sosyal-demokrat tarihiler, tarihi, "corafi
ortam"la aklarlar. Bu kaba materyalizmin, szde bir Bat
"uygarlnn" ya da Atlantik "uygarlnn" deimezliine, "Dou"
ile "Bat"nn kartlna inandrmaktan, ksaca souk sava hakl
gstermekten baka amac yoktur.
b) Nfus.
Nfus durumu, art ve younluu, hi kuku yok, toplumun
maddi yaam koullar arasnda vazgeilmez elerdendir.
Asgari bir insan saysnn altnda hibir toplum maddi yaamn
salayamaz ve doa kuvvetlerine kar koyamaz. Aktif nfus
says, retici gleri deerlendirme iin hesaba katlmas
gereken elerden biridir. Nfus art, toplumsal gelime
zerinde bir etki oluturur: toplumsal gelimeyi kolaylatrr ya da
yavalatr. Gmen kol gcnn Birleik Devletler'e akn, ancak
bir yzyllk varl olan bir byk sanayinin hzla gelimesini
kolaylatrd. Tersine, Kuzey Amerika'nn kzlderili halknn
anglo-sakson smrgecileri tarafndan ksmen yok edilmesi,
varlklarn srdren kabilelerde iktisadi ve teknik durgunlua
yolaan nedenlerden biri oldu.
Ama bu etki de tek bana belirleyici olamaz. Bunun kant da,
nfus artnn kendi bana, neden u ya da bu toplumsal
dzenin arkasndan bir bakasnn deil de, ille u ya da bu yeni
dzenin geldiini aklayamamasdr. Eer nfus art belirleyici
Halk Kitapl
sayfa: 0306
Georges POLITZER
bir etki olutursayd, en yksek nfus younluuna ulam olan

lkelerin otomatik olarak en ileri toplumsal dzene erimeleri
gerekecekti. 1939'dan nce, Belika'da nfus younluu
SSCB'dekinden 26 kere daha yksekti; bununla birlikte,
Sovyetler Birlii, kapitalist dzenden kt zaman, Belika hl
bu dzende bulunuyordu.
Tersine, nfus hareketlerini aklamak bakmndan belirleyici olan
toplumsal dzendir. Kapitalizm, ynlarn satnalma gcn
azaltarak, emekileri zayf drerek, onlara yoksul, zavall bir
yaam zorla kabul ettirerek lm orann artrr (zellikle
ocuklarda).
Tahlillerinde, gerekte ancak bir bileke olduunu grmeden
nfus hareketinden ie girien burjuva iktisatlar, kaba bir hata
ilemektedirler.
Buna gre, toplumsal dzenin niteliini ve toplumun bir dzenden
tekine doru gelimesini belirleyen ey, ne corafi ortam, ne de
nfus artdr.
Tarihsel materyalizm, toplumun maddi yaam koullar arasnda,
varl insanlarn iradesinden bamsz ve toplumsal gelimenin
en nemli gc olan baka bir gcn varolduunu kabul eder. Bu
g, insanlarn geim aralarn, yaam iin gerekli olan maddi
deerleri elde edi tarzlarndan olumutur. Bu, maddi deerlerin
retim tarz denen eydir.
II. RETM TARZI
Doa ile insanlarn dnda hibir ey yoktur ve az nce grdk
ki, bu elerden herhangi biri bir yana braklarak toplumlarn
gelimesi aklanamaz. Yalnz onlarn diyalektik birlii bir yant
verebilir ve onlarn diyalektik birlii, itir, retimdir. olmadan,
retim olmadan toplum ne yaayabilir, ne de geliebilir: bu bir
tanr karg deil, btn insan varlnn nesnel kouludur.
Ama toplum iin, zorunlu geim aralarn salamann birok
yollar, biimleri vardr: rnein bunu, zanaat aletlerinden ya da
Halk Kitapl
sayfa: 0307
Georges POLITZER
makinelerden yararlanarak, hayvanlar kullanarak ya da kleleri

kullanarak vb. yapabilir. O halde retimin gerekletirili biimini,
yani retim tarzn yakndan incelemek gerekir.
Geim iin vazgeilmez maddi deerlerin elde edili biiminden
szedildii zaman, kk-burjuva, bu maddi deerlerin, pazarda
hangi koullar altnda satn alnabildiini anlar. Ama burada
szkonusu olan, leim ve tketimdir, kesinlikle retim deildir.
Ama uras aktr ki, retim olmasayd, ne leim ne de tketim
olurdu.
a) retici gler.
Yaamak iin besine, giyeceklere, oturacak yere, yakacak
maddelere vb. gereksinme vardr. Bu maddi deerlere sahip
olmak iin toplumun bunlar retmesi gerekir. Bunlar retmek iin
de, bu ie yarayan aletler gerekir, bu aletleri yapmak ve onlar
kullanmasn bilmek gerekir.
Toplumun geimini doadan elde etmemizi salayan glerin
tahlili bizi unlar ayrdetmeye gtrr:
retim aletleri - maddi deerler bunlarn yardmyla retilir
(elbette maddi deerler arasnda yalnzca tketim maddelerini
deil, bizzat retim aletlerini de saymak gerekir);
insanlar - retim aletlerini kullanan insanlar: onlar olmadan bu
aletler i gremez;
retim deneyimi - birbiri ardsra gelen kuaklarn kazanm
olduklar retim deneyimi: meslek gelenekleri, teknik ve bilimsel
bilgiler; rnein, Lyon'daki ipekilik sanayisinde birikmi olan
deneyimin yerini ksa zamanda doldurmak gtr;
i alkanlklar - her emekiye zg i alkanlklar, onun
yetkinlii, ustal, meslee alm olmas hali.
Bunlar, hepsi birlikte ele alndklarnda karlkl etkileri iinde
retici gleri oluturan maddi kuvvetlerdir.
Btn bu retici gler btn iinde, retici glerin durumunu
tanmlayan belirleyici e hangisidir? Bunlar retim aletleridir. Bu
Halk Kitapl
sayfa: 0308
Georges POLITZER
retim aletlerinin niteliidir ki, gerekten de belli bir i iin gerekli

insan saysn, zorunlu teknik bilgileri, ayn zamanda reticinin bu
retim aletlerini kullanarak kazand i alkanlklarn belirler.
in el ii yn de, kafa (zihinsel) yn de retim aletlerinin
niteliine baldr.
retici glerin gelimesi retim aletlerinin gelimesiyle koullandrlr: lkel, tatan yaplma kaba avadanlklar; sonra avclktan
hayvanlarn evcilletirilmesine ve hayvan yetitirilmesine geii
salayan ok ve yay; sonra tarma geii salayan madenden
yaplma avadanlklar; sonra gerelerin ilenmesine, mlekilie,
demircilie olanak salayan yeni gelimeler; daha sonra
zanaatlarn gelimesi ve tarmdan ayrlmalar; daha sonra belli bir
tek rnn imali ereiyle ksmi grevler halinde iblmyle
karakterize olan man-faktrlerin ortaya k;5 sonra, zanaat
retim aletlerinden manfaktrden makineli fabrikaya, makine
sistemleriyle modern mekanik byk sanayiye geii salayan
makineye gei; buhar makinesinin, sonra elektrik enerjisinin
ortaya k. te kaba izgileriyle insanln tarihi boyunca retici
glerin geliiminin tablosu.
Bu retici gler gelimesinin, insanlar arasndaki iblmnn,
zellikle ilk byk iblmnn, yani ilkel avclar ve ilkel balklar
ile te yanda hayvan yetitiren kabileler ve sonra tarm yapan
kabileler arasndaki iblmnn; - ve ikinci byk iblmnn:
zanaatlar ile tarm arasndaki iblmnn kkeninde
bulunduunu gzlemliyoruz. Bu ikinci byk iblm, zorunlu
olarak, rnlerin tarmclarla zanaatlar arasnda deitirilmesi
ve topluluk ii letirmeden daha baka bir letirme biimi
bulunmas zorunluluuna neden oluyor: bylelikledir ki, belirli
koullar altnda meta6 ortaya kacaktr. Gene ayn bu ikinci
iblmdr ki, ky ile kent arasndaki farkllamann
balangcn oluturuyor. (Kent, hem zanaat retiminin merkezi
hem de deiimin merkezi olarak zorunlu oluyor.)
Ensonu retim aletlerindeki gelime de, retici glerin teki
ynleri zerinde etki oluturmaktan geri kalmyor:
Halk Kitapl
sayfa: 0309
Georges POLITZER
"Ve kendiliinden anlalr ki, retim aletlerinin gelimesi ve

yetkinlemesi, retimle iliii olan insanlarn iidir, yoksa
insanlardan bamsz olarak olmamtr. O halde, retim aletleri
deiir ve geliirken ayn zamanda insanlar da -retici glerin
temel esi de- deiir ve geliir; onlarn retim deneyimi, i
alkanlklar, retim aralarn kullanma yetenekleri de deimi
ve gelimitir."7
Bunun iindir ki, modern byk sanayinin gereksinmesi olduu
iin; kapitalist burjuvazi, emekilere, okuma-yazmay ve say
saymay retmeye raz olmak zorunda kalm, parasz ve
zorunlu ilkretimi ve baz meslek okullarn dzenlemek zorunda
kalmtr.
Leon Blum, aletlerin ancak insan akl sayesinde yetkinleebildiklerini ve onun iin de retici glerin ilerlemesinin
kkeninde insan aklnn bulunduunu ileri srerek buraya da
idealizmi sokmaya aba harcamtr. Ama biz, fikirlerin nasl
pratiin kendisinden doduunu biliyoruz: maddi yaamn
gereksinmelerinin drts iledir ki yetkinleme, olgunlama
fikirleri ortaya kar; bu fikirler u ya da bu aletin pratiinde ortaya
kar.
Alet, avadanlk, insanla doa arasnda bir aracdr; onun grevi
doal nesnelerin insan tarafndan yararlanlabilir nesneler haline
deitirilmesini salamaktr. Bunun iindir ki, alet, ayn zamanda,
hem zerinde allmas gereken maddenin gereklerini (eliin
ilendii aletlerle bakr ilenmez), hem de insann yaam
gereklerini, yani insana hizmet etmek zorunda olan ve insann
yapmas gereken nesnenin zelliklerini yanstr (baka baka
iler iin baka baka aletler).
lk yn ile alet, insann doal zorunlulua bal oluunu ifade
eder; ikinci yn ile alet, doann, insann gereksinmelerine ve
eylemine bal oluunu, u halde insann zgrln ifade eder.
Bylece alet, insann ve doann savamn derinlemesine
diyalektik bir biimde ifade eder, ve retici gler ise, "...
insanlarn maddi deerleri retmek iin yararlandklar nesnelere
kar ve doa kuvvetlerine kar davranlarn"8 ifade eder.
Halk Kitapl
sayfa: 0310
Georges POLITZER
nsanlar ne ile retimde bulunuyorlar? lkel karasabanla m,

yoksa traktrle ekilen ok demirli pullukla m? te, eer bir
rnek vermek istersek, retim tarz tahlilinin ortaya kard
birinci sorun budur: retici glerin dzeyi sorunu.
b) retim ilikileri.
Gene de tahlilimizin sonuna varabilmemize daha ok var. retim,
insann doaya kar savamdr. Ama, insan, hibir yerde ve
hibir zaman bir hayvan durumuna gelmek ya da boyun emek
tehdidi altnda bulunarak tek bana savam vermez. nsanlar
doaya kar toplu halde savam verirler. Koullar ne olursa
olsun, retim, daima toplumsal bir retimdir. nsan insan yapan
toplum olmutur, insan hayvanlktan karan toplumsal retimdir.
Burjuva ekonomi politiinin temel yanlglarndan biri, Robinson
gibi ya da iktisadi bir Adem gibi hibir zaman varolmam olan tek
bana bir adamn iktisadi eylemi zerinde uslamlamayla ie
balamasdr: bu, salt metafizik kurgudur. Bunun iindir ki, biz, bir
tek bireye gerekli olan maddi deerlerden deil, btnyle birlikte
ele alnm btn toplum iin zorunlu olanlardan hareket ettik.
Eer retim her zaman ve her yerde toplumsal bir nitelie
sahipse, retim dolaysyla ve retim iinde insanlar arasnda
baz ilikilerin kurulmas kanlmaz bir eydir. Platonik ilikiler
szkonusu deildir, sk skya retimle ilgili ve retimin kumanda
ettii ilikiler szkonusudur. nsanlar yalnz doa ile (retici
gler) ilikide bulunmazlar, ayn zamanda, retim sreci iinde
kendi aralarnda da ilikide bulunurlar; insanlar arasndaki bu
ilikilere, retim ilikileri diyoruz.
nsanlar arasndaki retim ilikileri eitli tiplerde olabilir:
insanlar ortak bir ii, rnein bir ev yapm iini aralarnda
yardmlaarak ve ibirlii yaparak ortaklaa ortaya koymak,
gerekletirmek zere serbeste biraraya gelebilirler; o zaman
aralarndaki ilikiler, her trl smrden uzak insanlarn
arasnda yardmlama ve ibirlii ilikileridir;
Halk Kitapl
sayfa: 0311
Georges POLITZER
ama bir insan, baz koullar altnda, kendi benzerlerini, kendisi

iin retmeye zorlayabilir de: bu durumda retim ilikilerinin
nitelii kkten deiir; egemen olma ve baml olma ilikileri
haline gelirler, burada bakasnn emeinin smrlmesi vardr;
ensonu, tarihin ak iinde, bu iki retim tipinden biri
yokolmaya doru giderken, teki kuvvetlenmekte olan iki retim
tipinin birarada bulunduu toplumlara raslanr: burada bir
biimden tekine gei ilikileri vardr.
Ama retim ilikilerinin tipi nasl olursa olsun, bunlar daima
retimin vazgeilmez esidirler. imdilik basit bir rnek olarak
diyoruz ki, kendi kendisi iin alan bir adam hibir zaman
bakas iin alan gibi almaz; bu, o kadar gerektir ki,
smrcler, her zaman, smry szde bir ibirlii maskesi
altnda gizlemeye, smrlenlerin gznde smr ilikilerini
"ailevi" ibirlii ilikileri gibi gstermeye bakarlar; bu patron
egemenliidir (paternalisme): "patronun karlarn koruyunuz,
teki dnyada bunun dln alacaksnz".
Ama retim ilikilerinin nitelii retimin vazgeilmez bir esiyse,
paternalist patronlar kusura bakmasnlar, bu ilikileri, fikre (idee)
indirgemek olanakl deildir. Leon Blum, ikiyzllkle, insanlar
arasndaki iktisadi ilikilerin teki ilikilerden hangi bakmdan
daha "maddi" olduunu gremediini syledi. Ama biz biliyoruz
ki, maddilik insanlarn iradesinden ve bilincinden bamsz olarak
varolma olgusudur. retim, insanlar iin nesnel bir zorunluluktur
ve ancak, varolduu biimiyle, toplumun daha az nesnel olmayan
erevesi iinde yerine getirilebilir. rnein, yaam iin gerekli
maddi deerlerden hibirine sahip olmayan bir kimse, maddi
olarak, bamllk ilikileri iinde baka birisi iin almak
zorundadr. Bylece smr, bir "fikir" deildir, btn arl ile
retimin zerine binen nesnel bir olgudur.
"retimde, insanlar, yalnz doa zerinde deil, birbirleri zerinde
de etkili olurlar. Ancak belirli bir biimde ibirlii yaparak ve
etkinliklerini karlkl olarak dei-toku ederek retimde
bulunurlar. retmek iin birbirleriyle belirli balantlar ve ilikiler
Halk Kitapl
sayfa: 0312
Georges POLITZER
iine girerler ve ancak, bu toplumsal balant ve iliki snrlar

iindedir ki, doa zerinde etkili olur, retimde bulunurlar."9
O halde retici glerin etkisini retim ilikilerinin zelliinden
ayramayz. retici gler ve retim ilikileri, Sta-lin'in deyimiyle,
onlarn diyalektik birliini maddi deerlerin retim sreci iinde
"cisimletiren" retim tarznn zlmez, ayrlmaz bir ekilde
birbirine bal iki yndrler.
retimin incelenmesini yalnzca retici glerin incelenmesinden
ibaret klmak temel bir yanlgdr. Bununla birlik te, bu yanlg,
marksizmin, toplumlarn gelimesini yalnz retici glerin
gelimesiyle aklamaktan ibaret olduunu sanan ve retim
ilikilerinin niteliini sesizce geitirenler tarafndan ilenen bir
yanlgdr. Modern dnyay, kapitalist retim ilikilerinin tahlilini
yapmadan, buhar makinesiyle aklamak, materyalist olmak
demek deildir, marksizmi bozmak, kartrmaktr. Okul
ocuklarna, tekniin tarihsel ilerlemesini, kapitalist smrnn ne
olduunu retmeden aklamak, onlar aldatmak, onlara,
gemi, iinde bulunduumuz zaman ve gelecek hakknda yanl
bir imge vermek demektir.
Ayn yanlg, toplumsal ilerlemeyi, retim ilikilerindeki ilerlemeyi
unutarak, "ilerleme"de yalnzca teknik bir ilerleme grenlerde de
vardr. Bu, 19. yzyln burjuva topyas oldu. Ac d krklklar
bylece hazrland, nk, teknik ve bilimsel ilerleme, bar
almalarna olduu kadar sava almalarna da hizmet
edebilir, makine iiyi ya ezebilir, ya da kurtarabilir. Ne zaman ki,
emperyalizm anda, kapitalizmin k, kendi onmaz
yaralarn, yoksulluu, zulm, sava, en modern tekniin
ldrme ilerinde kullanlmasn gzler nne serdi, "teknik"
topyaclan, ilerlemenin iflasna aladlar, yalnzca sermayenin
dourduu ktlklerden makineyi sorumlu tuttular. "Sanayi
sosyolojisinin" havarileri, baz burjuva toplumbilimciler ve zellikle
onlarn elebas Georges Friedmann ayn yutturmacaya
kendilerini kaptrrlar: patronlarn "gr as"n kabul ederek,
asl neden, makinelerin verimlilik iin, kapitalist verimlilik iin ve
an smr iin kullanlmas olduu halde, kapitalist lkelerde
Halk Kitapl
sayfa: 0313
Georges POLITZER
iinin emek karsndaki "olumsuz" tutumunu, makinelemekte

aramaya kalkarlar. Marx, retici gler, etkilerini ancak retim
ilikileri snrlar iinde olutururlar, diyor. Onun iindir ki, smr
ilikilerinin ortadan kalkm bulunduu Sovyetler Birlii'nde
makinenin kullanlmasnn iiler iin mutlu sonular olabilir.
"SSCB'de makineler, yalnz emekten tasarruf etmekle kalmaz,
ayn zamanda, emekilerin uran da kolaylatrr; onun iin
sosyalist ekonomi koullarnda, kapitalizm koullarnda
olduundan farkl olarak, iiler, ilerinde, makineleri seve seve
kullanrlar."10
Demek ki, tarihsel materyalizm, retim tarzn, btn iinde,
kendi birlii iinde retim ilikileri ve retici gler olarak ele alr.
Bununla birlikte, retici gler, ancak retim ilikileri snrlar
iinde etkin olduklarna gre, eitli retim tarzlar, allageldii
zere, her zaman, egemen olan retim ilikilerinin niteliiyle
tanmlanrlar; feodal retim ilikilerinden szedildii zaman,
feodal retim ilikilerinin orada egemen durumda olduklar, btn
toplumsal yaama damgalarn vurduklar sylenmek istenir;
mutlaka orada varolan tek retim ilikisi olduu kastedilmez.
Tersine, tarihsel bir a, rnein ta devri, maden devri, buhar
makinesi a ya da atom a deyimlerinde olduu gibi, retici
glerin durumuyla tanmlamak bilimsel deildir.
III. RETM ARALARI MLKYET
retici gleri incelerken (II. kesim, a) retim aletlerinin burada
belirleyici eyi oluturduklarn grdk. Gerekten de retici
glerin dzeyini belirleyen retim aletlerinin niteliidir.
retim ilikilerinden daha nemli olan, onlarn niteliini belirleyen
e hangisidir?
retim aralar mlkiyetidir.
Gerekten de uras besbelli ki, bu aralardan yoksun bir kimse,
ancak bu aralara sahip olann egemenliini kabul etmek artyla
yaayabilir.
Halk Kitapl
sayfa: 0314
Georges POLITZER
retim aralar, tketim mallaryla (mobilya, ev, aile iin binek

arabas vb. ile) kartrlmamaldr. retim aralarndan, retmek
iin gerekli olan her eyi anlyoruz.
rnein, modern bir toplumda, retim aralar nelerdir? lkin doal
zenginlikler (toprak, ormanlar, sular, yeralt zenginlikleri, hammaddeler vb.); sonra bu doa zenginliklerinin dntrlmesini
salayan retim aletleri; sonra retim eylemi iin gerekli tesisler:
fabrika binalar, maden tesisleri vb.; tama ve ulatrma aralar.
Toplum yeleri arasndaki deiim aralarn: leim iin, ticaret
iin gerekli tesisleri (antrepolar, sat maazalarn ve) kredi
kurulularn (bankalar) da eklemek gerekir.
O halde, retim ilikilerinin nitelikleri tanmlanmak istendii zaman
sorulacak soru udur: retim aralarna kim sahiptir?
retim aralarna btn toplum mu sahiptir? Ya da retim
aralarna, baka birey ya da gruplar smrmek iin bu
aralardan yararlanan bireyler ya da gruplar m sahiptir?
Bu soruyu yantlamak, retim ilikilerinin durumunu, insanlar
arasndaki iktisadi ve siyasal ilikilerin durumunu gstermek
demektir.
O zaman anlalr ki, eer retim aralar btn toplumun hep
birlikte mlkiyetindeyse, insanlar arasndaki ilikiler, ibirlii ve
yardmlama ilikileri olabilir.
Bunun tersi durumda, btn retim aralarndan yoksun olanlar,
bunlar elinde bulunduranlarn emrine tabi olmadan
yaamayacaklardr. nsanlarn kimisi alr, kimisi de bu
alanlarn emeini smrr. Bazlarnn karlar tekilerin
karlaryla atr. Dayanma, ancak, retimde ayn rol
oynayanlar arasnda vardr: bu, bir snf dayanmasdr.
Bu durumda toplum, birbirine uzlamaz kart toplumsal snflara
blnmtr. retim aralarnn zel mlkiyeti vardr.
"Toplumsal snf deyince, retimde, birbirine benzer bir rol
oynayan, teki insanlara kar birbirleriyle ayn olan ilikiler iinde
bulunan kiiler topluluu anlalr."11 (Lenin).
Halk Kitapl
sayfa: 0315
Georges POLITZER
Demek ki, toplumsal snf deyimi, ancak retim ilikileri dzeyinde

bir anlam tar. Bu deyim, mlkiyet tipi ile ya da mlkiyetin
bulunmay ile tanmlanan bir kavramdr ve teknik kollaryla,
mesleklerle, toplumun yaam iin zorunlu toplumsal eylemlerle,
rnein maden sanayii iisi, maden iisi, demiryolcu gibi
tanmlanan toplumsal kategorilerle kartrlmamaldr. "Kyl"
olmak toplumsal bir kategoriye ait olmaktr, ama bu, ait olan snf
tanmlamaz: kyl, byk toprak sahibi kapitalist ("beyaz-elli
kyl") olabilir, ya da tarm iilerinin yardmyla topran ileten
mlk sahibi, ya da aile iletmesinin sahibi, ya da tarm iisi vb.
olabilir.12
Ayn ekilde, fabrikada da, "patron", mdr ya da mhendis
deildir. retim aralarnn sahibi olan kapitalist ya da kapitalistler
grubu, "irket'tir.
Toplumsal bir snf, retim aralarnn sahibi olduu zaman,
kendisi iin elverili olan retim ilikilerini, diyelim ki, kiiletirir: o
halde, birbirinden ayrdetmeden "kapitalist" retim ilikilerinden ya
da "burjuva" retim ilikilerinden szedilecektir. Belli bir retim
tarznda bu retim ilikileri egemen durumda bulunduklar zaman,
ayn deyimler, ayn zamanda retim tarzn da belirtmeye yarar;
bylece: "feodal" snf, "feodal" retim ilikileri, "feodal" retim
tarz denir, nk burjuvazi o zaman egemen snf deildir.
imdi retim ilikileri kavramn kesinlikle belirtebiliriz:
"Bu ilikiler unlar kapsar: a) retim aralarnn mlkiyet biimleri;
b) deiik toplumsal gruplarn retimdeki yerleri ve onlarn
karlkl ilikileri ya da Marx'n deyimini kullanrsak, bu
biimlerden kan 'etkinliklerinin deiimi'; c) bunlara tamamen
bal olan, rnlerin datm biimleri. Btn bunlar, ekonomi
politiin konusunu oluturur."13
u halde retim ilikilerinin belirleyici, kesin esini oluturan, asl
mlkiyet biimleridir. Elbette ki, smrc snflar, kendi
ayrcalklarn salayan mlkiyet biimlerini korumaya yarayan
btn nlemleri alrlar. retim aralarnn mlkiyetiyle nitelenen
Halk Kitapl
sayfa: 0316
Georges POLITZER
retim ilikileri, btn toplumsal dzenin ekonomik temelini

olutururlar.
imdi, retim tarznn, toplumsal gelimenin en bata gelen
gcn oluturduunu anlamak iin gerekli btn kavram ve
bilgilere sahip ve onlar istediimiz gibi kullanabilecek durumda
bulunuyoruz.
IV. RETM TARZININ DEMES.
TOPLUMLAR TARHNN ANAHTARI
retim, her zaman deime ve gelime yolunda olmak, hibir
zaman uzun bir dnem iin ayn noktada duraklamamak gibi bir
zellik gsterir, oysa corafi ortam byk lde ayn kalr.
nsanlar, gerekten, durmadan doann kendilerine sunduundan
daha fazlasn elde etmeye bakarlar, durmadan, hep hareket
halinde olan retimi yetkinletirmeye alrlar.
Eer insan, maddi gereksinmelerini her zaman daha iyi bir
ekilde tatmin etmeye almasayd, bilinli bir yaratk deil, kr
zorunlulua boyun een bir hayvan olurdu. Ama insan, doal
zorunluluu kendi yararna kullanmann aresini retimde bulur,
onun iin de retim hibir zaman uzun bir sre iin ayn noktada
durmaz.
Bu gerek, idealist iin bir skandal konusudur; idealist dinmek
bilmez maddi servet susuzluunu ortaya koyar; hristiyanlk bunda
eytann, ktnn iini grr. Ama, ayn zamanda bilinir ki, bu
konular yalnz emeki ynlarn kullanm iindir; onlara alk,
perhiz yapmak, nefsine hakim olmak telkin edilir; oysa smrc
snflar, tiksindirici bir maddi servetler bolluu, savurganl iinde
yzerler. Gerekte retimin artmas, insan toplumlarnn nesnel bir
gereksinmesidir ve yalnz insann insan tarafndan smrlmesi,
bu gerekliliin doal ve olumlu sonular olmasn engeller.
Yalnz retim tarz deiikliidir ki, neden u ya da bu dzenin u
ya da bu dzeni izlediini, neden toplumsal fikirlerin, siyasal
grlerin ve kurumlarn deitiklerini, neden belli bir anda btn
Halk Kitapl
sayfa: 0317
Georges POLITZER
toplumsal ve siyasal sistemi ykmann zorunlu bir hale geldiini

aklamaya olanak verir.
Aristoteles, daha o zaman, klelikle retici gler dzeyi
arasndaki ba sezinlemiti.
"Antikan en byk dnr 'Eer' diyordu, 'her ara,
Daedalus'un yarattklarnn kendi balarna hareket etmeleri, ya
da Hepaestos'un ayakllarnn kutsal grevlerine diledikleri
ekilde gitmeleri gibi, kendisine uyan ii, gene kendi istekleriyle
yapm olsalard, dokumacnn kr, kendi bana dokuma
yapsayd, ne ustalar iin raa, ne de efendiler iin kleye gerek
kalmazd'."14
Ortaada, toplumu, tanrsal plann deimez bir yanss sayan
hristiyan metafizii, retici glerin ilerlemesini snrlandrarak
feodal dzenin salamlna yardm etmekte olan loncalarn
varln hakl buluyordu. Ama balangta, bu sistem, toplumu,
ala, yoksullua kar gvence altna almay n sryorduysa
da, bu hareket ve deiiklik korkusunun, feodallerin, burjuvazinin
ykselii karsndaki korkusundan baka bir ey olmad
zamanda ortaya kt. Burjuvazi bir kez iktidar aldktan sonra
retim zerindeki btn kstlamalar kaldrd ve loncalar
yasaklad.
Bylece siyasal iktidar, yeni hukuku, yeni retim tarznn yanss
olan hukuku kabul ettirmek iin zorunlu hale geldi. Ve bu yeni
iktidar ve bu yeni hukuku hakl gstermek, savunmak iin yeni
fikirler gerekti. Felsefe, eylerin eski dzenine kar ideolojik bir
silah oldu. Utkun burjuvazi, burjuva mlkiyet hakkn, nsan
Haklar Bildirgesine kaydetti, burjuva parlamenter meclisler
kurdu, kendi ahlakn stn kld, yeni bir retim yaratt ve
bununla ortaa felsefesini kovdu - ve ayn zamanda da kendini,
smrlen proletaryann savamna kar korumak iin ii
derneklerini yasaklad.
Bylece, tm ulusa, burjuva "yaay tarz"n ve kendisine uygun
gelen fikirleri kabul ettirdi: "insann yaama biimi naslsa,
dnce biimi de yledir."15
Halk Kitapl
sayfa: 0318
Georges POLITZER
Komnist Parti Manifestosu'nun birinci blmnn lmsz

sayfalarn tekrar okuyalm:
"Burjuvazi, stnl elegeirdii her yerde btn feodal,
ataerkil, romantik ilikilere son verdi. nsan 'doalefendiler'ine
balayan ok eitli feodal balan acmaszca kopard ve insan
ile insan arasnda, plak z-kardan, kat 'nakit deme'den
baka hibir ba brakmad. Dinsel tutkularn, valyece
cokunun, darkafal duygusalln en ilahi vecde gelmelerini,
bencil hesaplarn buzlu sularnda bodu. Kiisel deeri, deiimdeerine indirgedi ve saysz yok edilmez ayrcalkl zgrlklerin
yerine, o tek insafsz zgrl, ticaret zgrln koydu. Tek
szckle, dinsel ve siyasal yanlsamalarla perdelenmi smrnn
yerine, ak, utanmaz, dolaysz, kaba smry koydu.
"Burjuvazi, imdiye dek sayg duyulan ve saygl bir korkuyla
baklan btn mesleklerin halelerini skp att. Doktoru, avukat,
rahibi, airi, bilim adamn kendi cretli emekisi durumuna
getirdi.
"Burjuvazi, aile ilikilerindeki duygusal peeyi yrtp att ve bunu
salt bir para ilikisine indirgedi."16
Burjuvazinin, kendisinin de bir rn olduu retim tarzn, her
trl areye bavurarak salamlatrmak istemi olduu
anlalmad iin, rnein, 1789 ile 1815 arasnda yeralm olan
tarihsel olaylarn anlam kavranmaz.
Burjuva tarihileri, kendileri de bir antika, ilka, ortaa ve
modern zamanlar ayrm yaparlar. Peki, bu alar arasndaki fark
neden ibarettir? Esas olarak undan ibaret: ilk balangta
servetlerin ortak mlkiyeti vard; tarihin ve uygarln afanda,
antikada hkm sren kleci retim tarznn kurulduu
grlyor; oysa ortaaa topran feodal mlkiyeti egemen
olmutur ve modern zamanlar ticaret burjuvazisi mlkiyetinin
gelimesi, sonra da kapitalist burjuvazinin utkusu ve gerilemesi
grlmtr. Ama, anti-marksist tarihiler diyorlar ki, antikada,
ortaada, modern zamanlarda ortak izgiler vardr: Platon'un
fikirleri, ya da Cicero'nun sylevleri bize yabanc deillerdir.
Halk Kitapl
sayfa: 0319
Georges POLITZER
Doru: ama bu ortak izgiler, hi olmazsa kurumlar ve

ideolojilerle ilgili olarak yle aklanr:
1. Klelik dzeninin, feodal dzenin ve kapitalist dzenin
aralarndaki farklarn bykl ne olursa olsun, ortak bir
nitelikleri vardr: bunlar, bir snfn baka bir snf tarafndan
smrsne, retim aralarnn zel mlkiyetine dayanan retim
ilikileridir. Onun iin bu toplum tipinde, snflar arasndaki
savam, kurumlar ve fikirler planndaki btn sonularyla
bulunur.
2. Bu retim tarznda da kk-burjuva tabakalar (ticaret,
zanaat, ky kk-burjuvazisi, aydnlar kk-burjuvazisi) vardr.
Bu srekli tarihsel olgunun bir "ortalama insan" psikolojisinin
ekillenmesi ve srp gitmesi gibi bir sonucu vardr, bireyci, zel
mlkiyete bal, snf savamnn pasif tan olduu iin
elikilerle dolu olan bu ortalama insan, smrc egemen snf
karsnda durmadan dnler verir, ona teslim olur.
Ama, bu farkl dzen, birbirlerine benzemekle birlikte,
ekonomik temelleriyle nitel olarak birbirlerinden ayrlrlar.
Birbirinden farkl toplumsal ekillenmeler olutururlar. Tarih
biliminin konusu, onlarn hem zgl farklarn, hem de
benzerliklerini incelemektir.
V. VARGI
Tarihsel materyalizm, retim tarzlarnn genel teorisidir.
Ekonomik politik, insanlar arasndaki retim ilikilerini dzenleyen
nesnel yasalarn zgl bilimidir.
Tarih biliminin zgl konusu bu retim ilikilerini kii-letiren
snflar arasndaki bantlar, ilikiler ve zellikle onlarn siyasal
balardr.
Eer her zaman, retim ilikilerinin nitelii, mlkiyetin nitelii,
toplumsal snflar, snf kar sorunu konmazsa, tarih bilimi
olmaz.
Halk Kitapl
sayfa: 0320
Georges POLITZER
u halde, gerek tarih bilimi, krallarn, komutanlarn, fatihlerin

yaptklarn incelemekle snrlandrlamaz, nk, tarih, son
tahlilde, halklarn tarihidir.
"Toplumsal gelimenin tarihi, ... maddi deerlerin reticilerinin
tarihidir, retim srecinin temel gleri olan ve toplumun varl
iin zorunlu maddi deerleri reten emeki ynlarn tarihidir."17
Gerekten de tarihin derin yasas, retim ilikileri ile retici gler
arasndaki zorunlu uygunluktur: bu yasa, insanln byk
ynlarnn yaamsal karlarn ifade eder.
Bu yzden, marksizm, Stalin'in ifadesine gre, "ezilen ve
smrlen ynlarn devriminin ... bilimi"dir.
Ama insanlar kendi z tarihlerini yapyorlarsa da, "onu kendilerini
belirleyen belli koullar iinde" (Marx) yaparlar. Tarihin anahtarn,
insanlarn kafalarnda, onlarn grlerinde ve fikirlerinde deil,
asl, insanlar toplumsal olarak retime getikleri andan
balayarak, onlarn iradesinden bamsz olarak ileyen ve
retim aralar mlkiyetinin biimine, yani ekonomik temele bal
olan retim ilikilerinde ve nesnel ekonomik yasalarda aramak
gerekir.
Gerek tarih bilimi bu yasalar bilmezlik edemez, bunlardan
vazgeemez.
Bunun iindir ki, proletaryann partisi, eer ii snfn tarihsel
misyonuna gtrmek istiyorsa, onu yalnzca karlar iin kitle
hareketinde bulunmaya armamal, programn ve pratik
eylemini, bu iktisadi gelime yasalarna dayandrarak
hazrlamaldr.18
Halk Kitapl
sayfa: 0321
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1. Toplumun maddi yaam koullar nelerdir?
2. retici gleri tanmlaynz.
3. retim ilikilerini tanmlaynz.
4. retim ilikilerinin belirleyici esi nedir?
5. retim tarzlarn tanmlaynz.
6. Toplumsal bir snf nedir?
7. retim tarz deiikliinin zorunlu olarak btn toplumun
ehresini deitirdiini gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 0322
Georges POLITZER
ONALTINCI DERS
RETM LKLER LE RETC GLERN NTEL
ARASINDA ZORUNLU UYGUNLUK YASASI
I.
retici gler, retimin en devingen ve en

devrimci esidirler.
II.
retim ilikilerinin retici gler zerindeki karetkisi
III.
Zorunlu uygunluk yasas.
IV.
nsan eyleminin rol.
RETM tarzlarnn, tarihin ak srasnda deiikliklerini nceki

dersimizde grdk. Btn gerek gibi, retim tarzlar da, nicel
deimelere, bir evrime urarlar; bunu, zlmekte olan
ayrcalkl snflar gerekli deimelere kar durduklar zaman,
devrimci bir biime brnmesi olanakl olan nitel deimeler izler.
Btn gerek gibi, bu deiikliklerin devindiricisi de, bir ikin
elikidir. retim tarzlarnn zgl elikisi, genel olarak nedir? Bu
eliki, retim ilikileri ile retici glerin nitelikleri arasndaki
elikidir. te bu eliki, bu dersin konusudur.
I. RETC GLER, RETMN EN DEVNGEN VE EN
DEVRMC ESDRLER.
retimin her zaman deime yolunda olduunu sylemitik. Peki
ilk deien yn hangisidir? retici gler mi, yoksa retim ilikileri
Halk Kitapl
sayfa: 0323
Georges POLITZER
mi? Aletler mi, yoksa mlkiyet biimleri mi? uras aktr ki,
toplumsal bir ekillenmenin ekonomik temeli srp giderken,
teknikte ilerlemeler olmaktadr. Demek ki, ilkin deienler, retici
gler, hepsinden nce de retim aletleridir. Bu, retimin ikinci
zelliidir.19
te ok basit bir rnek: byk bir ta parasnn yeri deitirilmek
istendiinde, ta, yuvarlanabilen kazklar zerine koymaktan
ibaret olan yntemi, herkes bilir. Bu kazklar, kullanla kullanla
daha iyi perdahlanr, dzgnleirler; insanlarn kafasnda henz
hibir geometrik silindir fikri olmadan nce kusursuz silindirler
haline gelmeye balarlar.20 Ayn zamanda, yer deitirme, daha
abuk ve daha kolay olur ve insana, bu perdahlamay elverili
aralarla kendisinin gerekletirmesi fikrini verir. Gereksinmenin
drts ve yardmyla, insann imgelemi ie koyulur ve eer
kazklar, eksenlerine gre kendi zerlerinde dnerlerken, yer
deitirme srasnda, ta parasyla bir birlik halinde bulunurlarsa,
iin daha kolay olacan bulur. O zaman arka tarafta akta kalan
kazklarn durmadan ta parasnn nne yerletirilmesi
gerekmeyecektir. yle on, yz, bin yl gesin, dingil, tekerlek ve
araba gelecektir.
Bylece retici gler, hibir zaman yerinde durmaz, insann
iradesinin nnde giderek ve onu da srkleyerek yetkinleirler.
Ayn zamanda insann gereksinmeleri de geliir: insan, arabay
renir renmez artk kazklarla yetinmeyecektir, hi deilse bir
tayc ara kullanlmas olanakl olduu zaman kazklar hi
kullanmayacaktr.
retim ilikilerinin kendileri de, retici glerde oluan
deiikliklere uyarak deiirler. Onlar da havada asl deillerdir,
retici glerin niteliine baldrlar.
Bir rnek alalm. Kleci toplumun son dneminde, daha nceki
dnemde uzun bir gelime gstermi olan yeni retici gler
vardr. Dkm iinin ve demirin ilenmesinin durmadan gelimesi,
ilerlemesi, kollu dokuma tezgahnn kullanlmas; sabann yaygn
bir halde kullanlmas; tarmda, bahecilikte, arap, zeytinya, bal
retiminde ilerleme; su deirmeninin bulunuu (S 340). Bu yeni
Halk Kitapl
sayfa: 0324
Georges POLITZER
teknikler (ki, Romallar, bunlar barbarlar dedikleri halklarda sk sk

gryor ve kendi lkelerine getirmeye alyorlard), klelik
sistemiyle elikili bir duruma girer: klenin almada hibir kar
yoktur; ne yaparsa yapsn kendisine hep ayn ekilde davranlr.
Onun iin yapt ie ne bir girikenlik gsterir, ne de bir zevk
duyar. Verimi ok dktr. Ve artk yalnz kam ile harekete
geen kle srlerinin gerekletirebildii byk iler szkonusu
deildir. Yeni retici gler, ie belli bir ilgi gsteren emekiler
gerektirmektedir; yoksa retici gler savrulup salm, ziyan
edilmi olur.
ok kez esir edilmi barbarlar olan kleler, isyanlar dzenledike
ya da malikaneden kap, silah yapm ve denizcilik gibi
tekniklerden yarar salayarak korsan olduka, kle sahibi, bu
durumu dikkate almak zorunda kalr.
Ksaca, yeni retici gler, zorlayarak yeni retim ilikilerini
gerekli klarlar. Bunun iindir ki, retim aralarnn sahibi, ok
dk bir verimi olan kleden vazgeerek bir serfle i grmeyi
ye tutar. Serf, gerekte, kendi z iletmesine, kendi retim
aletlerine sahiptir; her ne kadar senyr toprana balysa da, ie
kar bir kiisel ilgisi de vardr. Bu ilgi, serfin btn tarm ilerinde
verimi ykseltebilmesi ve rn zerinden feodale ayni olarak bir
bor taksiti deyebilmesi iin vazgeilmez bir eydir. Feodal bey,
kahyalarn krbalar altnda bile hibir ey yapmayan bir kleyi
beslemektense, tahln senyrn deirmeninde tmek ve
ekmeini senyrn frnnda piirmek kaydyla istedii gibi
almakta serbest olan bir serften ayni bir ykmlln
denmesini isteyecektir.
Bylece kleci retim ilikilerinin barnda yeni retici glerin
gelimesi, yeni retim ilikilerinin, feodal ilikilerin domasna
neden oldu.
"Toplumsal ilikiler, retici glere sk skya baldrlar. Yeni
retici gler salamak iin, insanlar, kendi retim biimlerini
deitirirler; kendi retim biimlerini deitirmek, yaamlarn
kazanma yollarn deitirmek iin de, btn toplumsal ilikilerini
Halk Kitapl
sayfa: 0325
Georges POLITZER
deitirirler. Yeldeirmeni size feodal beyli toplumu verir; buharl

deirmen ise, snai kapita-listli toplumu."21
II. RETM LKLERNN RETC GLER ZERNDEK
KARI-ETKS
Eer retici glerin retimin en devingen ve en devrimci esi
olduklarn belirtmekle yetinseydik metafiziin ve mekanizmin
iine dm olurduk. retim tarz, retici glerle retim
ilikilerinin diyalektik birliini cisimletirir: bu ikin eliki iinde,
kartlardan her biri, ikisinden biri ilkin deise bile, teki zerinde
etki yapar. O halde, retim ilikilerinin, retici gler zerindeki
kar-etkisini de incelememiz gerekir.
Eer, yeniden, kleci toplumdan feodal topluma gei rneini
alacak olursak grrz ki, feodal retim ilikileri, ortaya
klarndan sonra, eski retim ilikilerinin frenledikleri retici
glerin gelimesini kolaylatrrlar. Gerekten de, her ne kadar
smrlmekte idiyse de, retimde, serfin, kleden daha ok
kar vard. Bylece, antika sonundan ve yukar-ortaadan
kalma ar yoksulluk ve perianlk miras yava yava tasfiye
edildi.
Baka bir rnek: bundan nceki dersimizde (II, a) grdk ki,
madenlerin ilenmesindeki ve mlekilikteki ilerlemeler, tarm ile
zanaatlar arasnda iblmne neden olmutu. retim aralar
zel mlkiyeti koullar iinde hem zanaat iinin, hem de kyde
kle kullanmnn gerektirdii bu iblmnn, zanaat rnlerinin
ve tarm rnlerinin pazarda alnp satlmas, yani metan ortaya
kmas gibi kanlmaz bir sonucu oldu. Ayn anda yeni bir snf,
tama ve metala-rn datm iinde uzmanlam bir tccarlar
snf douyordu. Ama, bu snfn, ticarette zel bir kar bulduu
iin, meta retimini kolaylatrmas ve bu ticareti geniletmesi
gerekiyordu. Bu, Akdeniz'in btn evresi boyunca uzanan
Fenike ve Yunan smrgelerinin ve ticaret acentelerinin
balangc oldu. Besbelli ki, meta retimi, retici glerin,
tekniklerin ve sanatlarn, ayrca denizciliin gelimesine yardm
Halk Kitapl
sayfa: 0326
Georges POLITZER
etti; Atina mlekleri btn Akdeniz'de satlyordu ve Atina'da

yzden fazla kle altran silah yapmevleri bulunuyordu.
Baka bir rnek: feodallerin zenginliinin kayna, esas olarak,
toprak ve serflerin ayni olarak dedikleri ykmllklerdi. Buna
karlk, ticarete ve yeni domakta olan kapitalist retime
dayanan burjuvalarn zenginlii ise, zellikle paradan ibaretti.
Lks zevki ve zengin burjuvalarla yarmak arzusuyla, ticari
mallardan edinmek isteyen feodal, hzla ykma doru gidiyordu.
Feodal ayrcalklardan ve feodal haklarnn pekitirilmesinden
baka bir korunma aresi yoktu. Meta retimin artmas, feodalin
ekonomik gcn sarsyordu. Bu yzden, iktisadi gcn
loncalar sistemiyle sk bir ekilde dzenlemeye abalyordu.
Bylece de feodal sistem, yeni retici glerin gelimesini
frenliyordu. Ama yeni retici gler, yeni retim ilikilerinin
(kapitalist) genellemesini buyuruyordu.
O halde unu unutmamalyz: retici gler birinci olarak
deiirler ama gene de retim ilikilerinden bamsz deildirler.
Gelimeleri retici glerin gelimesine baml olan retim
ilikilerinin kendileri de, bu retici glerin gelimesini etkilerler.
Onu yavalatrlar ya da abuklatrrlar.
retim ilikileri, retici glerin hzl ilerleyiine artk uygun
dmedikleri zaman, retici glerin gelimesine kar bir kstek
rol oynarlar.
Tersine, esas olarak, retici glerin durumu ile uygunluk halinde
bulunduklar zaman, drtc rol oynarlar.
Ve gelimede retici glere ait olan ncelikten dolay bile, yeni
retim ilikileri, retici glere uygun dtkleri zaman, bu gleri
ileri doru iten balca gtrler. Yeni retim ilikileri, retici
glere uygun dtkleri iindir ki, onlarn bata gelen
devindiricisidirler.
"nce, retim ilikilerinin toplum tarihindeki rolnn retici
glerin gelimesini felce uratan engeller olmakla yetindii,
yanltr. Marksistler, retim ilikilerinin kstek rol oynadn
Halk Kitapl
sayfa: 0327
Georges POLITZER
syledikleri zaman, herhangi bir retim ilikisini deil de, ancak

retici glerin gelimesine artk tekabl etmeyen ve bunun
sonunda onlarn gelimesini kstekleyen retim ilikilerini
gznne getirirler. Ancak, eski retim ilikilerinden baka,
bilindii gibi yenileri de vardr ki, bunlar eskilerin yerine geerler.
Denebilir mi ki, yeni retim ilikilerinin rol, retici glerin kstei
rolne indirgenir? Kukusuz ki, hayr. Tersine, yeni retim
ilikileri, retici glerin sonraki ve stelik gl gelimesini
belirleyen balca ve kesin gcn ta kendisidir; ve bu ilikiler
olmazsa, bugn kapitalist lkelerde olduu gibi retici gler
srnmeye mahkum olurlar."22
III. ZORUNLU UYGUNLUK YASASI
te imdi retim tarznn i diyalektiini kavryoruz.
Belli bir ekonomik temelin azok uzun bir sresi olduundan
retici gler bu zaman iinde ayn durumda kalmazlar,
ilerlemeler gsterirler. Bu belli retim tarznn tarihinin balarnda
yeni olan retim ilikileri, bylece eskimi, modas gemi bir hale
gelirler. Balangta bu retim ilikileri, retici glerin gelimesini
belirleyen balca gc oluturuyorlard. Ama onlarn ileri
atlmna ayak uydurmay durdurduklar andan balayarak onlarn
nnde bir engel haline gelirler. "Kukusuz, yeni retim ilikileri
her zaman yeni olarak kalmazlar, kalamazlar; eskimeye balarlar
ve retici glerin sonraki gelimesi ile elikiye derler; yava
yava retici glerin en nemli devindiricisi rollerini yitirip, onlarn
kstekleri haline gelirler."23
rnein, kapitalizm, ilerlemi teknik karsnda nasl bir tavr
taknr? Kapitalistler, teknik ilerlemenin savunucular olmakla,
teknik konusunda devrimci olmakla vnrler. Ve kapitalizmin
teknie cokun bir atlganlk verdii dorudur. u var ki, yeni
teknik, retim iin gerekli-emek sresini azaltarak art-deerin,24
bunun sonucu olarak da krn artmasn salar, u koulla ki,
pazara ait perspektifler yeni donatmn amortisman iin elverili
koullar bulunduunu sezinlemesine olanak salasn.
Halk Kitapl
sayfa: 0328
Georges POLITZER
Ama te yandan u da bilinir ki, kapitalizm teknik durgunluk

sorunlar da koyar ortaya; kapitalistler, o zaman, teknik alannda
gerici bir tutumu benimserler; artk yeni gelimelerden
szedilmesini duymak istemezler, hatta ou kez el iine ya da
evde yaplan ie bavururlar. Gerekte, yeni donatmlarn
kurulmas, yakn gelecek iin sermayelerin hareketsiz hale
gelmesine malolur; bu sabit sermayenin artmas, kr oran
dzeyini drecek ve onun iin de, kapitalist pazarlarn greli
salamlnn da kalmad bir dnemde, kapitalizmin artk
vazgeemeyecei azami krn elde edilmesine olanak
vermeyecektir.
O halde bugnk kapitalizmin temel ekonomik yasas, yani en
yksek kr gerekletirmek zorunluluu, ksaca, artk, eskimi
retim ilikilerinin nitelii, durgunluk olayn aklar. Kapitalizm
artk ykseli dneminde deildir.
"Yeni teknik kendisinde daha byk krlar gsterince, kapitalizm
ondan yanadr. Yeni teknik kendisine artk daha byk krlar
sezdirtmezse, kapitalizm, elle yaplan imalata dn
yanlsdr."25
Bununla birlikte, retim ilikilerinin, retici glerin atlmna gre
geride kalmas sonsuza kadar gitmeyecektir. Tarihin mahkum
etmi olduu, zaman gemi retim ilikilerini kiiletiren
snflarn, her ne pahasna olursa olsun kendi ekonomik
temellerini srdrmek iin aldklar nlemler ne olursa olsun, tarih
tekerleini geriye doru dndremezler. retici glerin
gelimesi,
retimin
gelimesi,
insanln
maddi
bir
gereksinmesidir, buna kar "ruh" eninde-sonunda hibir ey
yapamaz. u halde zaman gemi retim ilikilerinin, yerlerini,
yeni retim ilikilerine brakmalar gerekir. Gerici snflar
tarafndan alnan nlemler en sonunda retici glerin tahribiyle
ve retimin tm iinde kendini gsteren ve btn retim tarznn
ykmn abuklatrmaktan baka bir ey yapmayan iddetli bir
elikiyle sonulanabilirler ancak.
O halde, retim ilikileri, ne kadar gecikme gsterirse
gstersinler, er ya da ge, ensonunda retici glerin yeni
Halk Kitapl
sayfa: 0329
Georges POLITZER
niteliine uymaya balamak zorundadrlar. Bu uygunlama nasl

olur? retim aralar mlkiyeti biimlerinin, daha nce
grdmz gibi retim ilikilerinin esas esi olan mlkiyet
biimlerinin alt-st olmasyla. Yeni bir mlkiyet dzeninin
kurulmas, yeni retim ilikilerinin kurumlamas demektir.
uras aktr ki, atom enerjisinin, ulus yararna barl amalarla
kullanlmas, zel kapitalistler tarafndan gerekletirilmeyecektir;
azami kr, bu kadar pahal bir teknik ite, ancak devletin sava
siparilerinden elde edebilirler. Ayn ey, hidroelektrik enerjinin ve
gene ayn ekilde tarm ilerinin elektrikletirilmesinin byk
llerde kullanlmas iin de sylenebilir.
Yalnz retim aralarnn toplumsal mlkiyeti, kr yasasna bal
olmad iin bu ileri gerekletirebilir. Bu yzden, denilebilir ki,
retici gler daha ilerdeki gelimelerini gerekletirmek iin
gereksindikleri retim ilikilerini ortaya karrlar.
Bu anlamda retici gler, retimin gelimesinin belirleyici
esidirler. Bu, retim ilikileri ile retici glerin nitelii
arasndaki zorunlu uygunluk yasasdr.
"retici gler naslsa, retim ilikileri de ona gre olmaldr."26
"O zaman, bu zaman gemi retim ilikilerinin yerine yenileri
belirir, bunlarn rol, retici glerin sonraki gelimesinin balca
devindiricisi olmaktr."
Ve Stalin ekliyor ki:
"retim ilikilerinin gelimesinin bu zellii, -[retim ilikilerinin]
retici glerin kstei olmak rolnden onlar ileriye doru iten
esas devindirici haline girmesi, ve esas devindirici rolnden
retici glerin kstei haline girmesi- marksist diyalektik
materyalizmin esas elerinden birini oluturur. Bunu, bugn
btn marksizmi renmeye yeni balayanlar bilmektedirler."27
unu da ekleyelim ki, bu yasa evrenseldir yani kendileri iin zgl
olan ekonomik yasalar ne olursa olsun btn retim tarzlar iin
Halk Kitapl
sayfa: 0330
Georges POLITZER
geerlidir; insan toplumlarnn btn gelimelerinin temelinde

vardr.
IV. NSAN EYLEMNN ROL
Zorunlu uygunluk yasas, nesnel bir yasadr. Hikimse, iinde
yaad retim tarzn sememitir. Biz, ne byk sanayi, ne de
emperyalist kapitalizm anda domay ye tuttuk. retim,
zorunluluklarnn diyalektii ile birlikte kendisini btnyle,
insanlara kabul ettirir. retici gler ancak baz belli retim
ilikileri snrlar iinde ilerleyebilirler ve bu zorunlu uygunluk,
bizzat retici glerin niteliinin sonucudur, insanlarn iradesinin
deil. Buna kar hibir ey yaplamaz. Hibir kapitalist, bugnk
kapitalizmin, retici glerin gelimesinin durmas sonucuna
varmas gibi nesnel bir olguyu ortadan kaldramaz. Ve hi kimse,
yalnzca sosyalizmin bu zorunlu uygunluu kurabilecei olgusuna
kar duramaz.
Bununla birlikte, bu, hi de, insanlarn etkisi, toplumsal gelimede
hibir rol oynayamaz ya da oynamaz demek deildir. Bu etki,
insanlarn, retimin nesnel gerekleri hakknda, zorunlu uygunluk
yasas konusunda tadklar duygu ya da duruma gre sahip
olduklar tam bilgi ile belirir. Daha yukarda verdiimiz bir rnei
yeniden alacak olursak, serf, retim iin daha elverili
olduundan, bir kleye sahip olmaktansa bir serfle i grmeyi ye
tutan feodal beyin zorunlu uygunluk yasas konusunda azok bir
sezgisi vardr ve klesini bir serf haline getirirken, kendi snf
karna olarak, bu yasaya dayanmaktadr. Acaba insann bu
eylemi, nesnel yasa olmad anlamna m gelir? Asla. Tersine,
yasann nesnelliini varsayar. Bunun kant da udur ki, feodal,
kararyla nceden kestirdii sonulara varr. Yalnzca yasay
kendi karna kullanmaktadr, baka bir ey deil.
leri tekniin kendi azami krn tehlikeye drdn farkeden
ve bu yzden retici glerin gelimesine kar, bilime kar
nlemler alan kapitalistin de bir zorunlu uygunluk yasas sezgisi
vardr. retici glerin, retim aralarnn zel mlkiyetini mezara
Halk Kitapl
sayfa: 0331
Georges POLITZER
gtren gelimesi karsnda byk bir korku duyar. Bu olasl

uzaklatrmak iin retimde devrim yapan retici gleri
ykmaktan baka bir ey yapamaz. Ksaca, kendi snf karna
olarak, zorunlu uygunluk yasasnn znel sonularn
nleyebilmek iin gene bu yasaya dayanr; bu yasann ileyiini
frenler.
nsan iradesinin ortaya kt ve kendini gsterebildii nokta,
demek ki, insanlarn bu yasadan aldklar azok doru ve tam
bilgidir. nsanlar bu yasay bilmekle, onun eylemini frenlemeye,
onun hikimsenin gznn yana bakmadan oyununu
oynayaca an geciktirmeye alabilirler, ama beri yandan da
bu eyleme yardmc olabilir, onun ann abuklatrabilir, nesnel
zorunluluklara uygun nlemler alabilir, retim ilikilerini retici
glerin niteliine uydurabilirler.
O halde anlalyor ki, zorunlu uygunluk yasasnn nesnel nitelii,
insanlarn sorumluluunu hibir ekilde ortadan kaldrmaz.
nsanlar, bilinli eylemleriyle, bu yasann dzenli ileyiine
elverili ya da elverisiz koullar yaratabilirler. Eer, rnein,
byk Amerikan sanayicileri, sistemli bir sava siyaseti
izliyorlarsa, bunu saflkla yapmyorlar elbette; kapitalist ilikilerin,
yerlerini sosyalist ilikilere braktklar her yerde, bu kapitalist
ilikileri yeniden kalkndrmak istemektedirler ve retici glerin
kesin, kararl tahribiyle, bu glerin kendi karlarna zarar veren
atlmlarn, gelimelerini frenlemek istemektedirler.
Ama, kukusuz, insanlarn iradesi de ancak alarnn nesnel
snrlar iinde kendini ortaya koyabilir. "O zamann insanlar belki
de daha kt yaamyorlard" diyen gerici zihniyete karn,
insanlar, retici gleri, maaralar zaman dzeyine geri
gtrmek gcnde deildirler. retim ilikilerini deitirecek
gerek g elbette ki her zaman mevcut deildir ve bu g, retici
glerin durumuna ve doasna baldr. Kapitalistler, sosyalizmi
kurmann olanakl olmadn, byle bir denemenin ktla
malolacan vb. yineleyip duruyorlard. Bu, 1848'de belki de
doruydu, ama toplum 20. yzyln koskoca enerji ve sanayi
glerini iler hale getirebildiinden beri artk doru deildir.
Halk Kitapl
sayfa: 0332
Georges POLITZER
Deneyim bunu pek gzel gsterdi ve kapitalistler, bundan byle

sosyalizmi kurmann olanakl olduunu anlayarak sarsldlar.
Ensonu, insanlarn bu gc retim ilikilerinin niteliine de
baldr: birbirine dman snflara blnm bir toplumda, retim
ilikilerini retici glere uydurmakta kar olan snflarn eylemi
bir sr engellerle karlar. Toplumun barnda, direnci rgtlendirebilen sonu gelmi bir snf bulunmad zaman durum ayn
deildir.
nsanlarn iradesi -nesnel etken- demek ki, ancak nesnel yasann
uygulanmasn kolaylatrmay kendisine kesin olarak ama
edindiinde etkili olabilir. Nesnel geree dayanmay reddeden
bir irade, bizzat iradenin tersidir. Eer kudreti bilinmiyorsa,
istemek, bir szden baka bir ey deildir.
Stalin, insanlarn bu eylemi zerinde srarla duruyor:
"Burjuva devrimi dneminde, rnein Fransa'da burjuvazi,
feodalizme kar, retim ilikileri ile retici glerin nitelii
arasndaki zorunlu uygunluk yasasn kullanm; feodal retim
ilikilerini devirmi; yeni, burjuva retim ilikilerini yaratm ve
onlar feodal rejimin barnda gelimi bulunan retim glerinin
niteliiyle uyuur hale sokmutur. Burjuvazi, bunu, kendi zel
yetileri dolaysyla deil, bunda byk kar olduu iin yapmtr.
Feodaller aptallklarndan dolay deil, bu yasann uygulann
engellemekte byk karlar olduundan kar gelmekteydiler."28
Baka bir yerde de der ki, Sovyetler iktidar eer sosyalist kurulu
grevini, bu g ve karmak grevi yerine getirdiyse, bunu "...
varolan ekonomik yasalar yok ettiinden ve yenilerini
'oluturduundan' deil, yalnzca retim ilikileri ile retici glerin
nitelii arasndaki zorunlu uygunluk ekonomik yasasna
dayand iin baarmtr."29
Eer burjuvazi, btn arelere bavurarak bu yasann
uygulanmasna kar koyduysa, bu, bu yasann uygulanmamasyla ok yrekten ilgili olduu iindi.
Halk Kitapl
sayfa: 0333
Georges POLITZER
u halde, sonu olarak, insanlarn eylemlerinin iktisadi

yasalardan toplumsal gelimenin karna yararlanarak, az ya da
ok byk bir lde ve evre koullarna gre, btn toplumsal
ekillenmelerde yeraldn belirtelim. Ama, bu yararlan bilimsel
olduu zaman ve sosyalist dzende oluu gibi hibir snf buna
kar koymad zaman, sonular gzle grlr bir ekilde ok
daha abuk olur.
kinci olarak unu da belirtelim ki, snfl bir toplumda iktisadi
yasalardan yararlanlmasnda her zaman ve her yerde snf
drtleri vardr, ve her zaman, her yerde iktisadi yasalar
toplumsal gelimenin yararna kullanmann dvs olan snf,
nc snftr; oysa gerileyen snflar, toplumun geri kalan iin
sonular ne olursa olsun buna kar koyarlar. Bylece toplumun
dmanlar haline gelirler ve kendi snf bencillikleri iine ekilirler.
Proletaryay, gemite retim ilikilerini altst eden teki
snflardan ayran, proletaryann, doas gerei, zorunlu uygunluk
yasasn, retim aralar zel mlkiyetini, yani her trl smry
ortadan kaldrmadan uygulayamamasdr. Proletaryann snf
kar, u halde, btn emekilerin, btn smrlenlerin ve
ezilenlerin karlar ile zdeleir.
ncelememizden, marksist byk bir fikir, eylemimiz iin esas
olan bir fikir karacaz: insanlar kendi tarihlerini kendileri
yaparlar, ama kendilerini belirleyen, gznnde bulundurulmalar
gereken belli koullar iinde. Bu, btn zamanlarn gereidir.
Tarihi yapmak, retim tarzndaki zorunlu deiikliklere kar
koyan gerici snflarn direncini yenmektir. Tarihi yapmak, demek
ki, smrlenlerin ve ezilenlerin iidir, grevidir. Tarih, maddi
deerleri retenlerin tarihidir ve smrlen ve ezilen snflar, tarihi
yaparlar: halk, tarihin gerek yaratcsdr. Ama, bu btn
zamanlarn gerei, kapitalizmde, gze arpan ayr bir nem
kazanr. Btn dnyaya yaylmakla, bir lke halknn
ounluunu
smrmekle,
baka
lkelerin
halklarn
kleletirmekle, kapitalizm, son evresinde, daha nceki
dzenlerdekiyle karlatrlamayacak kadar geni ynlar
harekete getirir. Proletarya devrimi ve smrge halklarnn
Halk Kitapl
sayfa: 0334
Georges POLITZER
kurtuluu a, dnya halklarnn birdenbire tarih sahnesine

kverdikleri bir adr. Yalnz ynlarn eylemi, kapitalistlerin
direncinin stesinden gelebilir. 1917'de Petrograd ve
Moskova'da, 1949'da Nankin ve angay'da zaferi kazanan,
ynlardr. Ynlardan korkan gericilerin tersine, ynlarn
eylemine kar "us"u ve "dnce"yi karan kk-burjuvalarn
tersine, bir marksist, ynlarn eyleminden endie etmez. Tam
tersine, o, onlarn banda gider, nk proleter sosyalizmi,
yalnzca felsefi bir reti deildir. Stalin'in syledii gibi,
proletarya ynlarnn retisi, onlarn "sanca"dr. Onun,
ynlara ve onlarn eylemine sarslmaz bir gveni vardr, nk
o, adm adm gitmekte olan tarihin, bu ynlar harekete getikleri
zaman btn hzyla yrmeye baladn bilir, snf savamnn,
tarihin devindirici gc olduunu bilir.
YOKLAMA SORULARI
1.
retimin en devingen esi nedir? Niin?
2.
retim ilikileri niin deiir? rnekler.
3.
retim ilikilerinin retici gler zerindeki etkisi nedir?
rnekler.
4.
nsanlarn, retim ilikileri ile retici gler arasnda bir
zorunlu uygunluk yasasnn varln hesaba katan bilinli
eylemlerinin tarihteki rol nedir?
Halk Kitapl
sayfa: 0335
Georges POLITZER
ONYEDNC DERS
KAPTALZMDEN NCE SINIF SAVAIMI
I.
Toplumun kkenleri.
II.
Snflarn ortaya k.
III.
Kleci ve feodal toplumlar.
IV.
Burjuvazinin gelimesi.
BRAZ nce, retim ilikileri ile retici gler arasnda zorunlu

uygunluk yasasn akladk. te yandan biliyoruz ki, retim
ilikileri zel mlkiyete dayandklar zaman, snf smrs ile,
dolaysyla snf savam ile nitelenirler. Tarihte, insanlarn
eylemi, bu biimde, kendiliinden grnr.
imdi burada iki yanlgdan kanmak gerekir: btn toplumlar
iin ortak olan bir zorunlu yasa varolduuna gre, insanlarn
eyleminin yararsz olduunu ve tarihte ve toplumlarn iktisadi
temellerinin deimesinde bir i grmez olduunu sanmak - ya
Halk Kitapl
sayfa: 0336
Georges POLITZER
da tam tersine, snf savamnn her zaman her eyi yapabildiini

sanmak.
Smrlen snflar smry ortadan kaldrmak isterler. Ama bu,
ancak retici glerin gelimesinin belli bir dzeyinde olabilir.
Proletarya devrimine kadar, ezilen snflarn savam, hibir zaman
zel mlkiyet dzeninin deimesinden, bir smr biiminin yerine
bir bakasnn gelmesinden baka bir sonu vermedi.
Snf savam, smrenlerle smrlenler arasndaki retim
ilikilerinde varolan temel elikiyi yanstr. Ama onun sonular,
belli bir anda, bu ilikilerle, retici gler arasndaki zorunlu
uygunluk yasasnn izin verdii dereceyi aamaz.
Bununla birlikte, smr, bu zorunlu uygunluk yasasnda
uygulama yntemi olarak varolduunda, snf savam byk bir
nem kazanr. Bu anlamda -ve yalnzca bu anlamda- snf
savam, tarihin devindiricisidir.
I. TOPLUMUN KKENLER30
dealistlerin, ilk toplumsal ekillenmelerle ilgili aklamalar kadar
kark ve tutarsz bir ey yoktur. Havva ile Adem efsanesini bir
yana brakalm, en yaygn tezlerden biri, aileyi toplumun ilkel
hcresi gibi kabul eder. Gerekte, aile tipi, sk skya egemen
olan retim ilikilerine bal toplumsal bir kurumdur. Burjuva
toplumbilimcilere gelince, onlar, tekniklerden ve ilkel inanlardan
baka bir eyle ilgilenmezler ve mekanist materyalizm ile idealizm
arasnda sallanr dururlar. Ayrca, toplumsal gelimeyi, toplum
"hacmi"nin genilii asndan ele alrlar: bunda "klanlardan
imparatorluklara" doru bir gei grrler. Yalnz marksizm, ilkel
toplumlarn da, btn toplumlar gibi, bir iktisadi temelleri olduunu
gstererek bunlarn bilimsel bir tanmlamasn yapar.
Bu dnemin retici gleri ok az gelimiti. Ta avadanlklar,
hatta daha sonra ortaya kan ve tam bir silah haline gelen yay
ve oklar, insann, doa glerine ve av hayvanlarna kar tek
bana savam verebilecek durumda olmasna yetecek kadar
Halk Kitapl
sayfa: 0337
Georges POLITZER
gl deillerdir. Onun iin insanlar, glerini birletirerek,

tehlikelere kar koymaya alyorlard.
"nsanlar, alktan lmek ya da yrtc hayvanlara ve komu
kabilelere yem olmak istemedikleri takdirde, ormandan meyve
toplamak iin, balk avlamak iin, herhangi bir barnak yapmak
iin ortaklaa almak zorunda idiler."31
eylerin bu durumunun sonucu, retim aralar mlkiyetinin,
rnein av sahalarnn ve rnlerin de ortaklaa btn toplumun
olmasdr. Yalnz, ayn zamanda, av hayvanlarna kar savunma
silah da olan baz retim aletleri onlar imal edenlerin kiisel
mlkiyetidirler.
Bylece, retim aralarnn ortak mlkiyeti, znde, retici
glerin niteliine uygun dmekte ve ilkel komn denilen bu
toplumsal oluumun ekonomik temelini oluturmaktadr.
Bu ekonomik temelin kendisi de ilgi ekici ideolojik zellikler
dourur; zel mlkiyet duygusu ve kavram henz mevcut deildir.
Ne snf, ne de snf smrs olmad iin snflararas kin de
yoktur. u halde gryoruz ki, idealistlerin dediklerinin tersine
"benimki" ve "seninki", kin ve bencillik duygular, insan doasnn
her zaman iin varolan duygular deildir. Bunlar, zel mlkiyetten
kma tarihsel rnlerdir. lkel insan, klann karlarna fedakarca
ballk, teki klan yelerine kar drstlk ve gven duygularyla
nitelenir. te "yitik cennet" efsanesi buradan geliyor, ama bu
"erdemler", Rousseau'nun candan sevdii "doal iyilik"in sonular
deildi, iktisadi temeli yanstyordu ve klan evreleyen dman
glere kar zaferin gerektirdii bir kouldu. Ayn zamanda, ilkel
insan, bu dman kuvvetlerin korkusuyla ve bu kuvvetlerin
bilgisizlii iinde, bu yzden de boi-nanlar iinde yayordu.
lkel komnizmin bir baka zellii de, kadna tannan byk
rold; erkekle kadnn eitsizlii, aralarndaki ibl-mnden
ibaretti, yalnz kadndan gelme soy tannyordu. u halde eitimi
kadn ynetiyordu ve kadn-atann tleri, yasa yerine
geiyordu: bu, anaerkillik idi.
Halk Kitapl
sayfa: 0338
Georges POLITZER
II. SINIFLARIN ORTAYA IKII

lkel komn sona erdiren, snflar ortaya karan nedir? Bu, hi
de idealistlerin ileri srdkleri gibi insann ktl deildir,
marksizmin rettii gibi retici glerin gelimesidir.
Gerekte, insann, mallar, kendi adna yabilmesi iin,
toplumun, ilkel komnn yararland, gvencesi olmayan
kaynaklardan daha fazla maddi mallan elinde bulundurmas
gerekiyordu. lkel komnn elindeki kaynaklar toplumun yaamn
srdrmesini ancak salyordu. Bu koullarda, mallara elkoymak,
kendi soyundan olanlan lme mahkum etmek demektir: yalnz
ortak savam, eitli tehlikelere gs germeye olanak verdiine
gre, bundan hi kimsenin kan yoktur. Kendi adna yabilme
olanann bulunmas iin toplumun teki yelerinin yaamlarn
devam ettirmeleri iin gerekli eylere sahip olmalan ve aynca bir
fazlaln bulunmas, dolaysyla da retici glerin ilerlemi
olmas gerekir.
retici glerin bu ilerlemesi, o zaman doaya kar savam
son derece kolaylatrmakta olan ilkel komnn barnda olutu.
Bellibal aamalar unlar oldular: ok ve yay yardmyla
hayvanlarn evcilletirilmesi, ve obanlarla ilkel avclar arasnda
iblm; sonra metal aletler (demir balta, saban demiri)
sayesinde tarma gei; ve daha sonra zanaatlarn ve tarmn
farkllamas; burada, mlekiliin, yedeklerin saklanmasna
olanak saladn da ekleyelim.
Bu ilerlemelerin kayda deer sonulan vardr. lkin hayvan
yetitirme ve tarm, av raslantlanndan ok daha dzenli ve bol
kaynaklar salyor.
Hayvanlarn evcilletirilmesi erkee ekonomik olarak ayrcalkl
bir durum verdi. Byece veraset hukukunu altst edebildi ve
baba nesebini kurabildi.
"Analk hukukunun ykl, kadn cinsin byk tarihsel yenilgisi
oldu. Evde bile, idareyi elde tutan erkek oldu; kadn aaland,
kleleti ve erkein keyif ve ocuk dourma aleti haline geldi.
Kadnn, zellikle Yunanllarn kahramanlk anda, sonra da
Halk Kitapl
sayfa: 0339
Georges POLITZER
klasik ada grlen bu aalanm durumu, giderek sslenip

pslendi, aldatc grnlere sokuldu, bazan yumuak biimler
altnda sakland; ama hibir zaman ortadan kaldrlmad."32
Amazonlar efsanesi, ata boyun edirmeyi baarm olan anaerkil
kabilelerin, artk erkeklerin hkm srdkleri kabilelere kar
srdrdkleri kahramanca savamlarn ansn bize aktarmtr.
Hayvan yetitirmeyle, sonra tarmla birlikte, emek (alma),
yalnzca o andaki gereksinmeleri amalamaz, emek, bir fazlalk
retir: deiim zorunlu ve ayn zamanda olanakl olur ve
deiimle birlikte zenginlikleri biriktirmek, ymak olana da.
"nsanlar, ta aletler yerine, imdi artk madeni aletlerden
yararlanabilmektedirler; ilkel ve yoksul bir avlanmadan ibaret
olan, hayvan yetitirmeyi ve tarm bilmeyen bir ekonomi yerine,
hayvan yetitiriciliinin, tarmn, zanaatlarn, retimin eitli dallar
arasndaki iblmnn ortaya kt grlr; bireyler ve gruplar
arasnda rnleri dei-toku etme olanann, zenginliin birka
kiinin elinde birikmesi, retim aralarnn bir aznln elinde
gerekten birikmesi olanann, ounluun aznla boyun
emesi ve insanlarn ounluunun kle haline gelmesi
olanann belirdii grlr."33
Bundan byle insan emei, asgari tketimin stnde bir fazlalk
salad iin, yeni emek-glerini biraraya toplamakta kar
vard. Daha nceki dnemde, emek, kendisini yapann yaamn
srdrmesini ancak zar-zor salad iin, sava tutsaklar
yararsz tketicilerdi; onun iin tutsak almakta bir kar yoktu,
ama dman kabileyi av sahasndan uzaklatrmakta yarar vard.
Ama imdi, tutsan almas bir fazlalk brakabiliyordu, onu
kullanmak, ondan yararlanmak doal bir eydi ve sava tutsa,
kle haline geldi.
"Btn alma kollarndaki -hayvanclk, tarm, ev sanayisiretim art, insan emek-gcne, kendisine gerekenden daha
ounu retmek yeteneini kazandrd.34 Bu, ayn zamanda her
gens, ev topluluu ya da kar-koca ailesi yesine den gnlk i
tutarn artrd. Yeni emek-glerine bavurmak gerekli duruma
Halk Kitapl
sayfa: 0340
Georges POLITZER
geldi. Sava bunlar salad: sava tutsaklar kle haline

getirildiler. Birinci byk toplumsal iblm, emek retkenliini,
dolaysyla servetleri artrp retim alann genileterek, o gnk
tarihsel koullar iinde, zorunlu olarak klelii getirdi. Birinci
byk toplumsal ibl-mnden, toplumun iki snf: efendiler ve
kleler, smrenler ve smrlenler biimindeki ilk byk
bln dodu."35
"imdi uygarln eiine gelmi bulunuyoruz. ... En aa
aamada, insanlar yalnzca dorudan doruya kiisel
gereksinmeleri iin retiyorlard; zaman zaman yaplan
deiimler, yalnzca raslant sonucu elde kalan fazlalkla ilgili
yaltk olaylard."36
Artk fazladan retim, tersine, gitgide daha sistemli oldu. Baz
kleler, kendilerini yenenlerin ortak mlkiyeti oldular, bazlarysa
kiisel mlkiyet; ama her durumda, klelerin kendileri, hibir eye
sahip bulunmuyorlard: retim aralarnn zel mlkiyeti
domutu, toplum bundan byle, artk snflara blnm
durumdayd, ilkel komnizm kaybolmutu, toplumun iktisadi
temeli deimiti. Btn bunlar, yeni retici glerin
gereksinmeleri gerei, tekniin yetkinlemesiyle uygunluk iinde
ve insanlar bunu istemeksizin, bizzat ilkel komnn barnda
yaplmt.
"lkel komnn baz yeleri, yava yava ve elyordamy-la tatan
aletlerden, demirden aletlere gemeye baladklar zaman,
besbelli ki bu yeniliin ne gibi toplumsal sonulara varacan
bilmiyorlard; bunu dnmyorlard; bunun bilincinde deillerdi,
madenden aletleri uyarlamann, retimde bir devrim anlamna
geldiini,
sonu
olarak
klelik
dzenine
varacan
kavramyorlard.
Onlarn
istedikleri,
yalnzca
ilerini
kolaylatrmak ve ksa vadeli, elle tutulur bir yarar elde etmekti;
onlarn bilinli etkinlii, bu kiisel gnlk karn dar erevesi
iinde snrl kalyordu."37
lkel an sonlan ve klelik ann balar, insanlarn anlarnda
derin izler braktlar. Nesnel zorunluluu kavramadklar iin, bu
ite, bir tanr intikam grdler, bunu, ilkel "saflk ve temizliin"
Halk Kitapl
sayfa: 0341
Georges POLITZER
kayb eklinde yorumladlar; bunda, "ktln", "bencilliin" ve

eytann meyvesini buldular. Eski zamann "erdemleri"
lkletirildi ve bu erdemler birok ahlaksal konuya vcut verdiler.
Kadnn antikadaki varlnn ans, bolluk, verimlilik tanras
Kibele efsanesinde srdrlmtr. ncil, insann "d"ne
yanp yaknd ve antika airleri Hesiodos ve Ovidius,
gelenein, mutlaka geri geleceini bildirdii "altn a" kutladlar.
Gerekte ise, ilkel dnem, daha sonraki dnemlerde toplumu
blen snf savamlarn tanmadysa da, her trl doal afetlerin
kurban olan insanln zavall durumunu yaad. retici glerin
gelimesi temeli zerinde ortaya kan kleliin, teknik bakmdan
en geri kabileleri, bitkisel bir yaay iinde bulunduklar
durumdan kardn ve ileri doru bir adm oluturduunu kabul
etmemek gln olurdu.
O halde ilkel a lkletirmek doru olmaz. Snflarn ortaya
k kanlmazd, nk retimin artmasn olanakl klyordu,
bununla birlikte, Engels'in deyiiyle, toplumun bir kesiminin
retiminde, refahnda, uygarlnda her art, smrnn artmas,
byk ounluun yoksulluu ve alklamas kouluna bal
olduuna gre, snflarn ortaya knn, her ileri admn
koulunun bir geri adm olduu u insanlk an balattn da
akldan karmamak gerekir.
Snfl toplum, insann psikolojisini derin bir deiiklie uratt ve
bu anlamda, Rousseau'nun, "insan doas"nm "bo-zulmas"ndan,
toplumu sorumlu tutmaya hakk vard. nsann insan tarafndan
smrsnn, smrleni kendi almasnn meyvesini diledii
gibi kullanmaktan kabaca alkoymak gibi bir sonucu vardr. nsan,
bylece, kendi yaptndan ayrlmaktadr. Onun emei, onun
"mlkedinen" smrcnn ellerinde "yabanclamaktadr".
Mademki retici eylem, yaratc girikenlik, insann zelliidir,
insan gereince, tam insan yapan ve hayvandan ayrdeden
budur, kendi yaptndan ayrlm olan insan, kendi kendinden
ayrlm olur. Smrlen, rettii eyden yoksun kalrken,
smren de retmedii eye sahip kmaktadr. Smrlenin
bilinci kendi kendinden ayrlmaktadr. nk kolu-kanad krlm,
Halk Kitapl
sayfa: 0342
Georges POLITZER
sa-katlanmtr, kendi
ereklerini
serbest
bir
biimde
gerekletiremez; smrenin bilinci de kendi kendinden
ayrlmtr, nk srekli olarak yalan bilincine yerlemitir, nk
serbest bir ekilde kendi ereklerini kendi kendine aklayamaz.
Her bir bilin, smr olayn, kendine gre yanstr. Bu, bilincin
kendi kendine kar bln, gerek "ilkel temizlik ve iyiliin"
yitirilmesinden, gerek Hegel'in "bilincin bahtszl" dedii eyden
ibaret olan durumdur. Bylece, snflarn, smrnn ortaya
k, yani insanln birbirine kart gruplar halinde temelden
bln, kendiliinden taban tabana birbirine kar eilimler
halinde paralanan insan bilincinin bu derin ve kkl
blnnde yansr.
nsann kendi retici eyleminin z amac gene kendisi olmas
gerekirken, tersine, amala aracn birbirlerinden ayrld grlr:
toplumun retim arac olan blm (ounluk), onun amac
deildir; retimin amac olan blm (aznlk) ise arac deildir.
Bu eliki, smrc snflarn, smr sistemlerinin artk retici
glerin gereksinmelerine uygun dmedii andan balayan
soysuzlamasn ve manevi kn aklar. Smr,
dayanlmaz, ekilmez hale geldike, smrcler aleminde
dalma, rme ve skandal gittike daha ok yerleir. te o
zamandr ki, snfl toplumun, bozucu, kokutu-rucu nitelii ve bir
yenilenme zorunluluu daha ak olarak ortaya kar.
rnein, Eski Dzenin sonunda, filozoflarn hepsi, -yalnz
Rousseau deil- k halindeki aristokrasinin gnah ve
kusurlarna kar "erdenV'i karrlar. Robespierre, Terr',
Erdem'in hizmetine koymay ilan eder. Condorcet ve bakalar
ise, insan soyunun yenilenmesini devrimden beklerler. nce
Direktuvar, sonra genel olarak burjuva dzen, Fourier'nin
topyacln hakl gsteren ac d krklklar yaratmakta
gecikmezler.
Yenilenmenin ne ahlaksal ya da felsefi propaganda ile ne
Dracon'vari ya da sparta usul iddet yasalaryla ve ne de genel
olarak bir devrimle gelemeyeceini, snf smrsnn ortadan
kaldrlmasyla gelebileceini yalnz Marx gsterecektir. Yalnzca
Halk Kitapl
sayfa: 0343
Georges POLITZER
snf savamnn sonu, insanln kendi arasnda blnnn

sonunu, insan kendi kendisiyle uzlatrabilecek ve mutlu bir bilincin geliini hazrlayacaktr. Ama snf savamnn ortadan kalkmas,
ancak, snf savamnn sonuna kadar gtrlmesiyle olur.
nsanlk-d davranlar ve smrc snflarn geriliine kar
baarl savamnda proleterler ve mttefikleri, insanl kendileri
iin yeniden elegeirirler ve insann amacn kesin olarak
gerekletirirler. Zaten amala ara zdelemitir. O halde, tek
yenileme umutlar halk ynlarnn eyleminde yatar, nk
savam verenleri deitiren, kesin olarak savamn kendisidir.
Onun iin sosyalist devrim, gerek hmanizmin afadr, ama
kesin olarak, devrimci savamn btn insanla teslim ettii bir
insan yapt olduu iin byledir. Burjuva ideologlarn devrimin
aralar ile amac arasnda kurmaya altklar metafizik kartlk,
safsatadan baka bir ey deildir. Toplumun devrimci deime
sreci, her an dayanma halinde olan tek sretir. Ynlarn
devrimci savam koullar iinde, insann yabanclamasnn,
aslndan ayrlan insanln blnm bilincinin binlerce yllk
izgileri zaten yokolmu durumdadr; ite bu savam koullar
iindedir ki, snfl toplumun kusurlarndan kurtulmu insann,
gelecein insannn izgileri kesin olarak belirir. Devrimcilerin
byk zverisi bunun canl bir kantdr.
III. KLEC VE FEODAL TOPLUMLAR
nsann insan tarafndan smrsnn kkenini incelerken onun
doasn ortaya koymutuk: retim aralarnn sahibi, retici
glerin, gelimelerinin belli bir dzeyinde, retim aralar
mlkiyetinden yoksun emekinin yaamas iin gerekli asgariye
oranla yaratabildikleri fazlal kendisine maleder.
Tarihte, insann insan tarafndan smrsnn biimi tannr:
kleci smr, feodal smr, kapitalist smr. Burada ksaca
ilk ikisini belirleyeceiz. Bundan sonraki dersi, nc smr
biimine ayracaz.
Halk Kitapl
sayfa: 0344
Georges POLITZER
Kleci retim ilikilerinin zgl elikisi, kle sahibi olan efendiler

snf ile kleler snf arasndaki elikidir. Kle salamak iin
yaplan sava ve bunun yaratt klelik dzeni, sava
tutsaklarnn zorla altrlmasndan baka bir ey deildir.
Bandan sonuna kadar amansz bir snf savamnn getii bir
tiyatro sahnesidir.
Kle sahibinin retim aralar ve emeki zerindeki mlkiyeti,
retim ilikilerinin temelini oluturur ve znde, retici glerin
durumuna uygun der. Eski sava tutsa olan kle, bir hayvan
gibi satn alnabilir, satlabilir ve ldrle-bilir. retim aralar bir
aznln elinde toplanmtr, toplum yelerinin ounluu ise
aznla bamldr. Ortak ve serbest alma son bulmutur;
varolan, yalnzca, bir yanda smrlen emekinin zorla
altrlmas, te yanda ise retimle ilgilenmeyen ve onu artrmak
iin klelerin saysn artrmaktan baka yol gremeyen
efendilerin aylakl. Kle sahibi ilk ve en bellibal mlk sahibidir,
mutlak sahiptir.
Klenin hibir hakk yoktur. Aylaklk, isiz-gszlk, zgr
insann yetkinlii saylmaktadr. El emei ve kle emei
horgrlmektedir. Uzlamaz kart snflarla birlikte, kleleri
olduu yerde tutabilmek iin zorunlu zgl organlar da
kanlmaz olarak ortaya kar: bu, devletin balangcdr. Hukuk,
ahlak, din, idealist felsefe, egemen snfn hizmetinde rollerini
oynarlar ve kendileri de toplumun snflara blnsnn bir
rndrler.
Kle, smry iliine kadar hissetmektedir: emeinin tm
rnnn efendiye gittii duygusundadr; gerekte bunun bir
blm -gerekten de en ufak asgariye indirilmi bir blmbesin olarak kendisine verilmektedir. Ama, klelerin savam
biimleri, ilkel ve gelimemi biimlerdir: zoraki almaya kar
pasif direnme, efendinin malikanesinden kama, korsan eteleri
kurma, ensonu toplu ayaklanma.
Kleci toplumun barnda teki snflar da geliir. Zanaatlar
tarmdan ayrld zaman, zanaatlar snf da ortaya kar; sonra
meta deiimlerinin gelimesi, tacirler snfn dourur.
Halk Kitapl
sayfa: 0345
Georges POLITZER
Ve buradan yeni elikiler ortaya kar. ki retici arasnda

zorunlu bir arac olan tacirler snf, hzla ve pek byk
zenginlikler ve zenginlikleriyle orantl olarak toplumsal bir etkinlik
kazanrlar. Siyasal iktidar kendi snf karlar dorultusuna
yneltmek iin byk toprak sahipleriyle rekabet ederler
(Yunanistan'da "demokratlar"n "aristokrat-lar"a kar, Roma'da
"plebyenler"in "patrisyenler"e kar savam).
Ama bu ikincil elikiler, ba elikiyi maskeleyemez:
zenginliklerin, ticareti canlandran retimin artn salayan,
kleliktir. Bu retimin ve onunla birlikte emein verimliliinin art
insann emek-gcnn deerini artrr. Toplumsal sistemin esas
bir esi haline gelen klelikten vazgeilemez olur artk.
Efendilerle klelerin karlar arasndaki eliki, teknik ilerlemeler,
klelik sisteminin, kle haline getirdii geri kalm kabileler
zerinde bir stnlk kurmasn salad srece, bu sistem iin
bir tehlike oluturmuyordu. Ama, kleci retim ilikileri, bir kez
retici glerin gelimesinin balca gc olduktan sonra kstek
haline geldiler. rnein S 2. yzylda, skenderiyeli Heron buharl
makinenin ilkesini bulmutu. Ama bunun pratik sonular olmad:
kle emeinin ilemez, etkisiz hale getirdii yeni teknikleri retime
getirmek yerine, yeni kleler toplamak ye tutuluyordu. Teknik
stnlk, sonunda, yerini teknik durgunlua ve giderek tekniin
gerilemesine brakt.
te yandan, kle toplamak, srekli sava gerektiriyordu, yoksa
klelerin ocuklarn yetitirmek gerekecekti. Nesnel elikilerin
ve dinsel ve siyasal savamlarn iice girdii uzun bir
canekime sonunda, antikan kleci devleti, Roma
mparatorluu, Barbarlarn darbeleri altnda kt. Tam, teknik
gerilii ve i elikileri -iktisadi ve siyasal- artk Barbarlara stn
gelmesini ve bylece kleler toplamasn salayamaz olduu
anda kt. nk, Barbarlarn Roma devletine kar savam,
ksaca, kle haline getirililerine kar savamdan baka bir ey
deildir. Kendisi, sisteminin mant gerei, Roma devleti, srekli
saldrgan durumdayd.
Halk Kitapl
sayfa: 0346
Georges POLITZER
Bylece, sistemin kendisi, retici glerin niteliiyle eliki haline

girince, kleci dzenin kendi zgl elikisi, onu, ykma gtrd.
Ekonomiyi yeniden kalkndrmak iin yeni retim ilikileri
gerekiyordu: bu yeni retim ilikileri, kleliin ykntlar zerinde
gelitiler: bu, feodal dzen oldu.
Feodal dzen, zel mlkiyetin bir evrimini gsterir. ktisadi temeli
feodal senyrn retim aralar zerindeki mlkiyeti ve emeki,
yani serf zerindeki snrl mlkiyetidir. Feodal, artk, serfi
ldremez, ama onu her zaman [toprakla birlikte] satabilir ve
satn alabilir. Serf, kyl ya da zanaat olan serf, kendisi iin
ancak kendi aletlerine ve kendi kiisel almasyla kurulmu olan
kendi zel ekonomisine sahiptir. Bylece bir aileye sahip olabilir
ve serfler, esas olarak klelik verasetiyle salanr. Bu retim
ilikileri, znde, retici glerin durumuna uyar.
Smrnn z, burada da, serfn retim fazlasna, sen yr
tarafndan zel olarak elkonulmasndan ibarettir. rnein, serf,
gn kendisi, gn de senyr iin alr. Smr, klelik ana
oranla ancak farkedilecek kadar yumuamtr; "serf sz bile
"kle" anlamna gelen "servus" sznden gelmektedir. Btn
haklar senyre, feodal beye aittir. Feodal bey, kendi serflerini
komu beylerin haydutluk ve yamasna kar "korumak"
bahanesiyle, onlardan ykl ayni ykmllkler talep ederek
kendisi soyar. Serflerin savam biimleri de ilkel kalmakta devam
eder: beyin arazisinden (fief'ten), kamak, ormanlarda eteler
kurmak, enso-nu bakaldrma, ya da serilerin, senyrn
kendilerine ait ykmllkleri kaydettii tireleri (parchemins) yok
etmeye altklar jakri (jacqueries) isyanlar.
Vahi bir bask Jaklar'n zerine ullanmaktadr.38 Feodal retim
ilikilerinin zgl elikisinin yanss, feodallerle serfler arasndaki
snf savam, dzenin bandan sonuna kadar srer. te
yandan bu eliki yeni atmalarn tohumu olan yeni bir biimde
geliir: serilerin, kendilerini zanaata sonra da ticarete veren bir
blm, yeni bir snf yaratr. Bu kasaba (burg) sakinleri
burjuvalar ile feodaller arasndaki kar elikileri, byyecektir.
Gen burjuvazi, retici gleri gelitirmeye ve yeni bir iktisadi g
Halk Kitapl
sayfa: 0347
Georges POLITZER
oluturmaya adaydr. Balangta, retici glerin niteliine

uygun olan feodal retim ilikileri, bu glerin gerisinde kalacak
ve bu gler iin bir engel haline gelecektir. Balangta, ikincil
olan ve kleliin barnda retici glerin gelimesinden doan
burjuvazi ile feodalite arasndaki eliki, yava yava n plana
geer ve sonunda barol oynar.
Gerekten, kyde yaayan serilerin savam, onlarn yazgsnda
biraz iyileme salamt, nk feodaller, burjuvalarn serilerde
kendilerine mttefik bulmalarndan korkuyorlard. Ama serilerin
savam, kendi bana, feodal retim ilikilerinin tasfiyesine
varamazd; nk yeni retici gler kyde deil, kentte
geliiyordu. Serflii ortadan kaldran burjuva demokratik
devrimdir. Feodal retim ilikilerinin zgl elikisi, ancak, bu
ilikiler retici glerin yeni nitelii ile iddetli bir eliki haline
girdikleri zaman ortadan kalkabilirlerdi. ktisatta yeni bir gelime
olabilmesi iin yeni retim ilikileri gerekiyordu: feodal sistemin
kalntlar zerinde kapitalist sistem ykseldi.
IV. BURJUVAZNN GELMES
una iaret edebiliriz ki, her olayda yeni retim ilikilerine varacak
olan yeni retici gler, eski dzenin dnda, bu dzenin ortadan
kalkndan sonra deil, tersine, bu dzenin barnda, iinde
ortaya karlar. Her kuak kendisi iin ksa vadede yararl olacak
belli teknik gelimeleri gerekletirmeye alr ve bu, daha
nceki kuaklarn almalarnn yaratt mevcut retim
koullarna kendini uydurmak zorunda olduu iindir. Ayrca,
belirli bir kuak, retici glerde gerekletirilmi olan gelime ve
iyiletirmelerin zamanla oluturabilecekleri toplumsal sonularn
bilincinde deildir: o, yalnzca kendi gnlk karlarn dnr.
Ancak belirli bir zaman sonradr ki, egemen snflar, tehlikenin
farkna varrlar ve retici glerin atlmn bilerek frenlerler. Her
kuak, anlamad bir nedenler ve sonular balants iine
srklenir. Yeni retim ilikileri, insanlarn bilinli ve nceden
dnlp hesaplanm eylemlerinin sonucu deildir; tersine,
kendiliklerinden ve insanlarn bilincinden ve iradesinden bamsz
Halk Kitapl
sayfa: 0348
Georges POLITZER
olarak belirirler. Yeni retim ilikileri, hi de keyfe bal deildirler,

yeni retim ilikileri zorunluluu, eski dzenin teknik ve iktisadi
koullarndan ortaya kar. te bu, retim tarzlar diyalektiinin
nemli bir zelliidir. Bir retim tarzn belirleyen ey, bu dzende
mutlaka tek balarna bulunmalar gerekmeyen, ama egemen
olan retim ilikileridir. Feodal dzenin iinde, onunla birlikte
yediyz yl yaam olan burjuvazinin gelimesi olayn daha
yakndan inceleyelim.
Balangta, retim dktr ve retildii yerde tketilir;
deiimler azdr ve kyn, feodallere baml olan ve ok az
gelimi bulunan kente kar bir stnl olduu grlr. Sonra,
12. yzyla doru, serfliin kendisinin olanakl kld
zanaatlardaki ilerleme sayesinde kentlerde yeni olaylar kendini
gsterir: pazar iin bir retim fazlal. Bunun zerine metalarn
alm-satmmda uzmanlam bir snfla, yani burjuvazinin ilk
embriyonu olan tacirlerle birlikte, panayrlar ortaya kar.
Burjuvazinin feodallere kar snf savamnn ilk biimi olan
komn hareketi, kkenini, burjuvazinin bu atlmndan alr: feodal,
tand zgrlk ve balamalar karlnda, para ile denen
haklar talep eder; ayn yolla burjuvalar eitli siyasal haklar satn
alrlar: kentlerini duvarlarla evirmek, para basmak, hapishane
ina etmek, silahl bir milis kuvvetine, seilmi temsilcilere,
mstahkem kuleleriyle bir belediye dairesine sahip olmak gibi.
Kral da, ou kez, feodal devletin glendirilmesi ve yrtlmesi
iin kendisine gerekli olan bor para karlnda, kendi rakipleri
olan feodallere kar, burjuvalara arka kar.
Hal seferleri, Akdeniz yolunu aarak, ticaret burjuvazisini
gelitiriyor. Ayn zamanda, deiimlerin zorunlu yardmcs
bankaclar snf byyor (Floransa).
Yz Yl Sava, feodallerin asker bakmdan gsz
dtn,39 ve ngiliz burjuvazisinin, Belika burjuvazisinin
(uhac Artevelde ile) ve Fransz burjuvazisinin (uhac Etienne
Marcel ile) glendiini dorulad. Asker teknikteki ilerlemeler
senyrlerin durumunu sarsyor: ateli silahlar o kadar pahaldr ki,
Halk Kitapl
sayfa: 0349
Georges POLITZER
ancak tacirlerin finanse ettikleri kral bunlar satn alabiliyor;

bylece kral, byk atolar eviren surlar ykacaktr.
15. yzyln sonunda altn elde etme niyetiyle byk bulular
yapld. Avrupa pazarlarnda altna hcumun olaanst
sonular oldu: byk bir hzla koskoca servetler toplanyor,
fiyatlar ykseliyor, senyrler iflas ediyor. Mediciler gibi, byk
burjuva aileleri, an gerek krallardrlar, hesaba katlmas
gereken byk bir g olutururlar. Monari, burjuvaziden elde
ettii mali destein karlnda, ona tekeller balar.
te o zaman manfaktr ortaya kyor, nk hem nceki
dnemde birikmi olan sermayeler mevcuttur, hem de ticaret yle
bir atlm gstermitir ki, feodal dzenin ayrc zellii olan
zanaat retimi artk yeterli olmamaktadr. Bylece zanaattan
ticarete, ticaretten manfaktre geilmitir, bu, retici glerin ileri
doru bir admdr. Ticaret merkezleri, manfaktr merkezleri
haline gelirler. Manfaktr, bir rnn yapmnn para para iler
halinde ayr ayr iilere datlmasdr: bu, ticaret amacyla,
sermayeyi artrmak amacyla, retimi artrmak olanadr. Daha
nce bir ara olan ticaret, kendisi iin yeni aralar yaratan bir
ama haline gelmitir. Bylece sanayi burjuvazisi, manfaktr
burjuvazisi, feodal toplumun barnda ortaya kyor ve onunla
birlikte proletaryann ilk embriyonlar da oluuyor. "Ortaa",
yerini "modern zamanlara" brakmtr.40 Bu, cretli bir
proletaryann, kapitalist smrsyle karakterize olan yeni retim
ilikilerinin balangcdr. cretli proletarya, iflas etmi,
topraklarndan kovulmu kyller, rekabet yznden iflas etmi
zanaatlar, feodallerin isiz kalm paral askerleri ve feodal
baskdan kaan btn bu insanlar arasndan salanyordu:
zgr, ama btn retim aralarndan yoksun bulunan bu
insanlar alktan lmemek iin emek-glerini burjuvaya satmak
zorundadrlar; nk kendisi de meta retiminden doan
burjuvaya gre, her ey satn alnr ve satlr.
"Yeni retici gler, emekilerden, bilisiz ve alklam sertlerden
daha kltrl ve daha kavrayl olmalarn ister; makineyi
kavrayabilecek ve onu gerektii gibi kullanabilecek yetenekte
Halk Kitapl
sayfa: 0350
Georges POLITZER
olmaldr. Onun iin kapitalistler, kleliin ayakbalarndan

kurtulmu, makineleri uygun bir biimde kullanabilecek kadar
kltrl cretli iilerle i grmeyi ye tutarlar."41
Yeni retim ilikileri gerekten kr artran yeni retici glerin
gelimesini kolaylatrrlar: manfaktrden makineli sanayiye
geilir, daha sonra buharl makineyle makineler sistemine ve
modern byk makine sanayisine. Bu, 18. yzylda, Marx'n
Komnist Parti Manifestosu'nun birinci blmnde gl bir
biimde anlatt "sanayi devrimi"dir.
Bu, yeni retim ilikilerinin ortaya knn sonucu, feodallere
kar srekli bir snf savamdr. Bu savam, senyrlerin
"balamalar"na kar giriilen ilk savalardan beri uzun bir
evrim gstermitir.
Rnesans bunu ifade eder. Burjuvazi, feodalitenin ideolojik
mttefiki Kiliseye kafa tutarken antika ideolojilerinde bir dayanak
bulmaktadr. Leonardo da Vinci, Erasmus ve Rabelais ile doay,
bilimi, akl, insan ruhunu, gcn yceltir; Rabelais ve
Montaigne'in azndan ortaa eitimini eletirir. Din savalar, bu
savam daha st rtl, daha mistik bir biimde ifade ederler.
Savam, 18. yzylda keskinleir: savam, kurallar ile eyaletler
halinde blnm durumu ile ayrcalklar, vergileri ile retici
glerin gelimesini ve deimelerin genilemesini engelleyen
feodal devlete kar ynelmektedir. Savamn ok keskin bir
durum almasnn byk bir anlam vardr: burjuvazi, gnenle
gelimek ve ilerlemek iin zorunlu olarak, eski retim ilikilerini
tasfiye etmenin ve yenilerine ortaksz bir hkmranlk salamann
kendisine gerekli olduunu dikkate almaya balar. Savam,
siyasal savam haline gelir:
"u halde gryoruz ki: burjuvazinin kendisini onlara dayanarak
glendirdii retim ve deiim aralar, feodal toplum iersinde
yaratlmlardr. Bu retim ve deiim aralarnn geliiminin belirli
bir aamasnda, feodal toplumun retimde ve deiimde
bulunduu koullar, tarmn ve imalat sanayisinin feodal
rgtlenmesi, tek szckle, feodal mlkiyet ilikileri, gelimi
Halk Kitapl
sayfa: 0351
Georges POLITZER
bulunan retici glere artk ayak uydurmaz hale geldiler; bir o

kadar ayakba oldular. Bunlar krlmalydlar; krldlar.
"Bunlarn yerini, kendisine uygun den bir toplumsal ve siyasal
yap ile ve burjuva snfnn iktisadi ve siyasal egemenlii ile
birlikte, serbest rekabet ald..."42
Elbette ki bu bilinlenme bir gn iinde olup bitmedi: "Ve feodal
dzen altnda, Avrupa'nn gen burjuvazisi, kk zanaat
atelyelerinin yannda byk manfaktrler kurmaya ve bylece
toplumun retici glerini ilerletmeye balad zaman, elbette ki
bu yeniliin varaca toplumsal sonulardan habersizdi, bunu
dnmyordu; bunun bilincinde deildi, bu 'kk' yeniliin,
toplumsal glerde yeni bir gruplamaya, yeni bir mevzilenmeye
varacan, byk iyi niyetine o kadar deer verdii krallk
iktidarna kar ve bir o kadar, en iyi temsilcilerinin aralarna
katlmay dledikleri soylulara kar bir devrimle sonulanacan
kavramyordu; onun istedii, yalnzca, metalarn retim deerini
drmemek, Asya pazarlarna ve daha yeni kefedilmi olan
Amerika pazarlarna byk miktarlarda meta ymak ve en byk
krlar gerekletirmekti; bilinli etkinlii, bu pratik ve gnlk
karlarn dar erevesi iinde snrl kalyordu."43
Bylece balangta, burjuvazi, feodal toplum iinde kendine bir
yer salamaktan baka bir ama gtmyordu. Snf savam,
gerek, maddi iktisadi karlarn toplumsal, siyasal, ideolojik bir
yanssdr. Bu, nesnel bir olgudur, nk burjuvazinin kendisi de
nesnel tarihe, meta retiminin iktisadi yasalarnn bir rn
olarak, dorudan doruya klelik kurumunun smrlen snfa ilk
elerini sunduu zel mlkiyetin bir rn olarak gemitir.
Bir an gelir ki, feodal mlkiyet ve btn feodal dzen, retici
glerin atlmna kar bir engel halini alr, eski retim ilikileri ile
yeni retici gler arasndaki eliki artk katlanlmaz olur.
Ykselen snf, adndan da belli olduu gibi, yeni retici gleri
gelitirme yeteneinde olan snftr.
eliki bir uzlamaz kartlk haline gelmek zere geliir: ilk
bakta kendiliinden-gelme olan savam, giderek daha bilinli,
Halk Kitapl
sayfa: 0352
Georges POLITZER
daha yntemli bir hal alr; ykselen snf devrimci klar. Savam,
zorunlu uygunluk yasas uygulamasn gerekletirmenin
vazgeilmez bir arac olur. Bundan byle, artk savamn amac,
burjuvaziye feodal dzen iinde bir yer yapmak deil, bu sistemin
yok edilmesidir.
Bunun iindir ki, artk yalnz bir lde sahip olduklar iktisadi g
bakmndan deil de dorudan doruya snf olarak varlklar
tehdit altnda bulunan feodaller ynnden de savam daha
keskin, daha amansz bir hal alr; ve bu yzden feodaller gitgide
daha gerici olurlar.
te o zaman Marx'n forml anlalr: snf savam, tarihin
devindiricisidir, yani snf savam, retim elikilerini zen
siyasal aratr, sayesinde, retici glerin ve btn toplumun ileri
gidebilecei aratr. Ama snf savam elikiyi zmlyorsa
da, elikiyi balatan snf savam deildir: durup dururken
keyfince elikiler yaratan insanlarn bilinci deildir. Bu devindirici
(moteur) hi ile ilemez: kendi zorunlu uygunluk yasasyla birlikte
retim vardr burada. Ama, nasl bir motor, yaktnn enerjisine
btn etkisini yapmasn salarsa, devindirici de bu yasann
alabildiine kendini ortaya koymasna olanak salar. retimin,
birbirine kart snflar dourduu andan itibaren ve bu snflar
kay-boluncaya kadar toplumun gelimesi snf savamyla olur:
bir yanda, karlaryla, retim ilikilerinin retici glerle zorunlu
uygunluuna dman olan snflar, te yanda karlar
bakmndan bu uygunlua elverili olan snflar arasndaki
savam. Burada, burjuvazi rneiyle u konuya iaret edelim ki,
devrimci bir snf, ayn zamanda smrc bir snf olabilir ve
hkmedilen bir snf (feodal dzendeki burjuvazi gibi) ayn
zamanda smrlen bir snf deildir.
Ykselen snf, iktisat biliminin yardmyla, ya da hi deilse
iktisadi deneyimiyle tarihsel grevinin bilincine varr; bu bilin
kesinleip belirginletike onun devrimci savam da daha etkili
olur, nk, bu snf, zorunlu uygunluk nesnel yasasna
dayanmaktadr.
O halde bir sonuca varmak istersek:
Halk Kitapl
sayfa: 0353
Georges POLITZER
"... ktisadi retimin ve her tarihsel dnemin buradan kan

toplumsal yapsnn, o dnemin siyaset ve dnce tarihinin
temellerini oluturduu; bunun sonucu olarak, (ilkel komnal
toprak mlkiyetinin zlnden bu yana) tm tarihin bir snf
savamlar tarihi, smrlen ile smren arasndaki, toplumsal
gelimenin eitli aamalarnda egemen olunan ile egemen olan
snflar arasndaki savamlarn tarihi olduu"44 ortaya kar.
YOKLAMA SORULARI
1.
Toplumlar tarihinde ilk retim tarz hangisidir?
2.
Snflar nasl belirmitir?
3.
Klelik dzeninin esas izgisi nedir ve bu dzen neden
ortadan kalkmtr?
4.
Feodal toplumun elikileri nasl geliirler?
Halk Kitapl
sayfa: 0354
Georges POLITZER
ONSEKZNC DERS
KAPTALST TOPLUMUN ELKLER
I.
Kapitalist retim ilikileri:

ilikilerinin zgl elikisi.
kapitalist
retim
II.
Kapitalist toplumda zorunlu uygunluk yasas.

a)
Kapitalist retim ilikileri ile retici

glerin nitelii arasndaki uygunluk.
b)
Kapitalist retim ilikileri ile

glerin nitelii arasnda atma.
retici
III.
Proletaryann snf savam, retim ilikileri ile

retici gler arasndaki elikinin zlmesi
yntemi.
IV.
Varg.
I. KAPTALST RETM LKLER: KAPTALST RETM

LKLERNN ZGL ELKS
Stalin, feodal toplumu izleyen kapitalist toplumun ayrc
zelliklerini belirtirken yle yazyor:
"Kapitalist dzende, retim aralarnn kapitalist mlkiyeti, retim
ilikilerinin temelini oluturur: reticiler, cretli iiler, mlk deildir
artk; kapitalist, reticileri, yani cretli iileri ne ldrebilir, ne de
Halk Kitapl
sayfa: 0355
Georges POLITZER
satabilir, nk onlar her trl kiisel bamllklardan

kurtulmulardr; ama retim aralarndan yoksundurlar ve
alktan lmemek iin emek-glerini kapitaliste satmak ve
smrnn boyunduruuna katlanmak zorundadrlar."45
Bir baka deyile, kapitalist ilikiler, smren snfn (kapitalist
burjuvazinin) kar ile smrlen snfn (proletaryann) kar
arasndaki temel elikiyi ierir. Bu eliki, kapitalizmin zgl
elikisidir. Kapitalist burjuvazinin varlnn ve gnen iinde
gelimesinin, proleterlerin cretli emeinden baka kayna
olamayacana gre, bu eliki, kapitalizmi oluturur.
O halde, snf savamnn kapitalizmden ayrlmaz bir ey olduu
anlalyor. Snf savam, kapitalist retim ilikilerinin i
elikisini, insann insan tarafndan kapitalist smrsn ifade
eder. Kapitalist retim ilikileri -bizzat feodal toplumun barndaekillenir ekillenmez, burjuvazi ile proleterler arasnda snf
savam da ortaya kar.46 Bu savam, kapitalizmin btn tarihi
boyunca srer.
Kapitalist retim ilikilerinin tahlili, onlarn zorunlu sonucu snf
savam olan zgl elikisinin niteliini kesinlikle saptamamz
salayacaktr.
Zanaat, kendisine gerekli maddi servetleri satn alabilmek iin
rnlerini satyordu; kapitalist, imal edilmi rnleri satmak zere
hammaddeleri satn alr. Zanaat retiminin amac tketimdir;
kapitalist retimin amac krdr. Dolamn bu yeni biiminde:
daha ok para yaratmak iin para yatrmak biimindeki
dolamda, para, sermaye haline dnr: para dolamnn ilk
biiminden sermaye dolam biimine gei, retim aralar zel
mlkiyetinin bulunduu yerde her zaman olanakldr, tpk feodal
dzende olduu gibi. Bu, kapitalizmin feodal dzen iinde
domu olmasn aklar.
Ama, ilemde, bir krn gerekleebilmesi iin, kapitalistin,
pazarda, tamamyla kendine zg bir zellii, kendini yenilemek
iin gerekli olandan daha fazla deer retme gibi bir zellii olan
Halk Kitapl
sayfa: 0356
Georges POLITZER
bir meta bulmas gerekir; ve kapitalistin bylece retilen deer

fazlasna elkoymas gerekir.
Kapitalist iin o kadar ilgi ekici olan bu meta nedir? Bu meta,
besbelli ki, iinin emek-gcdr, nk emekten baka deer
retebilecek hibir ey yoktur.47
"Emek-gc ... sznden insann, kendisinde bulunan ve hangi
trden olursa olsun bir kullanm-deeri retirken harcad
zihinsel ve fiziksel yeteneklerin btn anlalmaldr."48
Kapitalistin retilen bu deere sahip kabilmesi iin ne gerekir?
Btn retim aralarna sahip olmas.
nsann emek-gcnn bir meta haline gelmesi insanlarn kendi
kendilerini pazarda satacak duruma gelmeleri iin ne gerekir?
lkin, bu emek-gcnn tamamyla o insanlara ait olmas, yani
insanlarn serflik balarndan kurtulmu olmalar; ikinci olarak da
pazarn: alm ve satmn, meta retiminin varl; nc olarak,
insanlarn emek-glerinden baka satacak bir eyleri olmamas,
yani kendilerinin hibir retim aracna sahip olmamalar gerekir.
Byle insanlar, yani proleterler, gerek feodal dzenin iktisadi
paralanmas sonucu olarak, gerek meta retiminde hkm
sren rekabetin, meta retiminin gelimesinin ta bandan beri
kk zanaatlar, kk tacirleri ykma srkleyen rekabetin
sonucu olarak mevcuttur. te yandan, bilisiz serflerden daha
gelimi ve yeni tekniklerden yararlanmay bilen zgr emekileri
kullanmakta kar olan kapitalist, serilerin zgr olma savamn
btn olanaklaryla destekler.
Burada, ayn zamanda, kapitalizmin, ncln yapt
"zgrlk"n kkenini ve niteliini de kavryoruz; bu, kapitalist iin
ticaret ve giriim zgrl, proleter iin ise kapitalistin yannda i
edinme zgrldr.
O halde, i verme, proleterin emek-gcn satn almaktan baka
bir ey deildir. Ama deme nasl olacaktr? Btn metalar gibi,
emek-gcnn deeri de, retimi iin gerekli-emek miktar ile,
onun iyi durumda tutulmas iin, yenilenmesi iin gerekli rnlerin
Halk Kitapl
sayfa: 0357
Georges POLITZER
deeriyle, proleterin yaamas, ocuklarnn bymesi ve onun

yerini almas iin gerekli rnlerin deeriyle belirlenir. Bu deer,
ign sresi iinde, emeki tarafndan retilen deerden
kartld iin, fazlaln hepsi, yani art-deer sermayeyi
artracaktr: birinci blm, crette ifadesini bulur; ikinci blm ise
kr dourur.49 Bunun iindir ki, kapitalistin btn kar ignn
uzatmakta, proleterin kar ise, bunu ksaltmaktadr. Eer
emekinin emek-gcnn iyi durumda tutulmas ve
srdrlmesinin gerektirdiine e bir deer retmek iin saat
gerekiyorsa ve ii sabah saat 6'da almaya balyorsa, saat
9'dan itibaren kapitalist iin alyor demektir. Eer, kesintisiz
alarak, saat 14'te bitiriyorsa, 5 saat kapitalist iin almtr;
ama eer saat 19'da almay brakyorsa (hep kesintisiz bir
alma dnyoruz) 10 saat kapitalist iin alm oluyor. u
halde, 8 saatlik bir ign ile 13 saatlik bir ign (ki bu,
kapitalizmin balangcnda ok grlen bir eydi) arasnda
kapitalistin kr iki katna kyor. crete gelince, o hep ayn
kalyor: cret, emek-gcnn iyi durumda tutulmas, emekgcnn srdrlmesi iin gereken deerle, retilmesi iin
saatin yeterli olduu deerle saptanlmtr. Elbette ki, kapitalist,
creti gnn sonunda, kendi talep ettii i bittikten sonra
deyerek, bu olguyu gizler. Demek ki proleter, alktan lmemek
iin, eer cretini almak istiyorsa, saptanlan btn zaman iinde
almak zorundadr.
Bir baka deyile, kapitalist, proleterin asgari maddi
gereksinmelerinin en dar anlamda, ancak edeerini temsil eden
bir cret karlnda, bu proleterin emeinin rnlerine elkoyar.
gn, gerekli emek-zaman ve bedava emek-zaman [artemek-zaman] olarak blnr.
Kapitalizmde, demek ki, feodal dzende ve klelikte de olduu
gibi, denmemi emee zel olarak sahip kma durumu vardr;
ama proleter, bu smrnn iyzn hemen bulamaz, nk
almasnn tm karlnn, ignnn sonunda kendisine
dendii sansndadr. Serf kendi zel ekonomisinin rnlerine
sahip bulunuyordu ve bir u kadar gn bedava olarak feodal iin
altn biliyordu. Modern proleter, kle gibi, "zgrl", yani
Halk Kitapl
sayfa: 0358
Georges POLITZER
kendi emek-gcn satma yetisi bir yana hibir eye sahip

deildir. Kleyi efendisi besliyordu: kapitalist, proletere, cret
eklinde, beslenmesi iin bir asgariyi verir ve hatta bazan,
verdiini, kantinde ve ayrca mesken bedeli eklinde hemen
hemen tmden geri alr: kapitalizm, tamtamna cretli kleliktir.
Bu tahlil, kapitalistin ve proleterin karlarnn temelden uzlamaz
olduklarn, kapitalizmin iinde kendisinden ayrlmaz bir eliki
bulunduunu ve bu elikinin kapitalist retim ilikilerinin z
olduunu sylemekte hakl olduumuzu saptamamza olanak
salar.
Burada u sonuca varlyor: snflararas ibirlii ve sermayeemek ortakl fikri (ki bu, birbirine kar snflar arasnda bir
hakem olarak kendini ortaya koymaktadr), kapitalistin hizmetinde
bir silahtr. Proleteri, karlarn savunma savamndan
dndrmek amacn gder. Kapitalist smr, Papalk Genelgelerinde ileri srld gibi, "kt patronlarn bir yolsuzluu,
arl" sonucu deildir, "iyi" kapitalizm yoktur, nk her
kapitalizm smrcdr. Bir yandan kapitalizmi, yani retim
aralarnn zel mlkiyetini srdrmeyi isterken, proletaryay ve
kapitalist smry ortadan kaldrmann szn etmek, dnya ile
alay etmektir. Proletaryay ortadan kaldrmak iin kapitalizmi
ortadan kaldrmak gerekir.
Bu gzlemler, kapitalizmi, devrimci snf eylemi ile yok etmeyi
deil de, dzeltilmi ve iyi huylu, uslu bir kapitalizm erevesi
iinde "ii snfnn kaderini iyiletirme"yi dnen Proudhon'un
burjuva "sosyalizm"i iin geerlidir.50
Tahlilimizin vard bir baka sonu: snf savam, Karl Marx'n
uursuz bir buluu deildir. Snf savam, insanlarn iradesinden
bamsz olarak mevcuttur ve ite bunun iindir ki, proleterler
varlklarn ancak smrcye kar savamla salamlatrabilir,
gven altna alabilirler. Eer proletarya, cretler uruna
savamn durdursayd, kapitalist burjuvazi, onu hayvanlk
derekesine yakn bir duruma drrd.
Halk Kitapl
sayfa: 0359
Georges POLITZER
Bununla birlikte, sermaye ile emek arasndaki elikinin,

kapitalizmin balangcndan beri varolan tek eliki olmadna
dikkati ekmek de yerinde olur. Kapitalizmde, ayrca rekabet,
kapitalistler arasndaki savam da vardr. Ama, rakip kapitalistler
arasndaki kar elikisi temel bir eliki deildir; bu, kapitalizmin
zgl elikisine, smrc kapitalist ile smrlen emek
arasndaki elikiye baldr, zgl elikinin altnda yeralr:
gerekten bu son eliki olmasayd, kapitalizm de olmazd. Onun
iin kapitalist dzende retimde anari yasas, temel olan artdeer yasasna bamldr, ona gre ikincil bir nem tar.
II. KAPTALST TOPLUMDA ZORUNLU UYGUNLUK YASASI
Kapitalist retim ilikilerini incelemi bulunuyoruz: bu incelemeyi,
kapitalist retim ilikilerinin i elikisini, kapitalizmin zgl
elikisini tahlil ederek yaptk.
Bu inceleme, kapitalist toplumda, toplumlarn temel yasasnn,
retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki zorunlu
uygunluk yasasnn ne gibi bir uygulan alan bulduunu
anlamamz salayacaktr.
Bir ilk dnemde, kapitalizmin zgl elikisinin zorunlu uygunluk
yasasnn ileyiine ve bu bakmdan retici glerin atlmna
elverili koullan nasl yaratm olduunu greceiz. Sonra, bir
ikinci dnemde, kapitalizmin zgl elikisinin, zorunlu uygunluk
yasasnn ileyiine elverili olmayan koullar yarattn
greceiz: bu duruma geldikten sonra retim ilikileriyle retici
gler arasnda atma vardr: bylece retici glerin gelimesi
engellenmi olur.
a) Kapitalist retim ilikileriyle retici glerin nitelii arasnda
uygunluk.
Bundan nceki dersimizde grdk ki, burjuva snf, feodal
toplumun barnda olumutur. Ama, karlar yeni retici
glerin (manfaktrler, fabrikalar...) atlmna bal bulunduu
iin, burjuvazi, ancak, yeni retici glerle uyum halinde
Halk Kitapl
sayfa: 0360
Georges POLITZER
bulunmayan ve bunun iin de zorunlu uygunluk yasasnn

ileyiine engel oluturan feodal retim ilikilerine kar savam
iinde geliebilirdi.
Burjuva demokratik devrimin rol, kesin olarak, feodalitenin
tasfiyesini salamak oldu. Burjuvazinin zaferiyle kapitalist retim
ilikileri stn geldiler.
Bylece, yeni retim tarznn, retimin gelimesinin gereklerine
tamamyla uygun dt tarihsel bir dnem alm oldu. Feodal
toplumun kstekledii zorunlu uygunluk yasas, bylece kapitalist
toplumda btn gcn yeniden kazand.
Kapitalist ilikilerin btn teki retim ilikileri biimleriyle
badamazln gznnde bulundurmak, yerinde olur. Kr
zerine dayand iin kapitalizmin hep daha ok ve daha ucuz
retim yapmakta kar vardr: o halde durmadan retim sresini
azaltan yeni retici gleri biraraya getirmesi ve her yola
bavurarak yeni pazarlar elegeirmesi gerekir. Ama bylece
gerekleen kr, ancak, kendisi de yeni giriimlere, sanayi, ticaret
ve tarm giriimlerine yatrld takdirde daha byk bir kr
yaratabilir: onun iindir ki, kapitalist mlkiyet, zorunlu olarak,
istisnasz btn retim aralarna yaylmaldr. Bu yzden,
kapitalizm, kendi yannda baka hibir retim biiminin varln
srdrmesine izin veremez. Btn ulusa ve btn dier lkelere
yaylmak zorundadr. Daha balangcnda, kapitalizm, evrensel
bir egemenlie adanmtr.
"Burjuvazi, retim aralarn ve bylelikle retim ilikilerini ve
onlarla
birlikte,
toplumsal
ilikilerin
tmn
srekli
devrimciletirmeksizin varolamaz. Daha nceki btn sanayici
snflarn51 ilk varlk koulu, bunun tersine, eski retim
biimlerinin deimeksizin korunmasyd. retimin srekli altst
oluu, btn toplumsal koullardaki dzenin kesintisiz bozuluu,
sonu gelmez belirsizlik ve hareketlilik, burjuva a btn daha
ncekilerden ayrdeder. Btn sabit, donmu ilikiler,
beraberlerinde getirdikleri eski ve saygdeer nyarglar ve
grler ile birlikte tasfiye oluyorlar, btn yeni olumu olanlar
kemikleemeden eskiyorlar. Yerlemi olan ne varsa eriyip
Halk Kitapl
sayfa: 0361
Georges POLITZER
gidiyor, kutsal olan ne varsa lanetleniyor ve insan, kendi gerek

yaam koullarna ve hemcinsiyle olan ilikilerine sonunda ayk
kafa ile bakmak zorunda kalyor."52
Bunun sonucu olarak retici gler, alacak bir atlm, bir
ilerleme gsterirler. Bu, kapitalizmin, retici gleri snrsz bir
ekilde gelitirebileceini dnd adr. Bu, burjuva ereve
iinde sonsuz "ilerleme" ve uygarln son ve tamamlanm biimi
olarak sunulan kapitalizmin sonsuzluk inancnn balangcdr. Bu
a, burjuva iktisatlarn, kapitalist retimin uyumlu bir ekilde
elikisiz gelitiine inandklar a, yani "iktisadi uyumlar" adr.
O dnemin kapitalistleri toplumun karlarna hizmet etmek,
tketim mallarn artrmak ve herkese i vermek bilincine
sahiptirler. Kapitalistlerin "toplumsal" kayglar, aralarndan bir
ksm iin, bizzat retimin gelimesiyle toplumsal dertlere are
bulmay ve bylece kapitalist dzeni ve burjuva toplumu
salamlatrmay ummaktan ibarettir. Herkesi malsahibi yapmak,
ite o zamann burjuva reformcularnn lks. Proletaryasz bir
burjuvazi istiyorlar. te byle tutucu bir insan sevgisi, saysz
hayrsever derneklerini dourmutur.
Bu ideoloji, retim aralarnn kapitalist zel mlkiyetinin bu
dnemde retime son derecede elverili olduu olgusunu
yanstr.
"Burjuva devrimi izleyen dnemde, burjuvazi, feodal retim
ilikilerini ykt ve burjuva retim ilikilerini kurduu zaman,
kukusuz, burjuva retim ilikilerinin retici glerin niteliine
tamamen uygun olduu devreler olmutur. Aksi halde, kapitalizm,
burjuva devrimden sonra hzla geliemezdi."53
Kapitalist retim ilikileri o zaman, retici glerin cokunca
gelimesini daha da hzlandran balca gt.
Oysa, bu dersin birinci kesiminde gsterdik ki, kapitalist ilikiler,
smr ilikileridir. O halde, retici gler, kapitalist dzende
artabiliyorlarsa, smr sonucu olarak artabilmektedirler.
retimdeki atlmn koulu, insan emeinin yaratabildii, ve
burjuvazinin kendine malettii ek deerin, art-deerin varl
Halk Kitapl
sayfa: 0362
Georges POLITZER
olmutur.
yleyse,
kapitalizmin
gelimesini
salayan,
proleterlerin smrlmesidir. Erkekleri, kadnlar, ocuklar yiyip
bitiren korkun bir yoksulluk pahasna, modern uygarln
harikalarn yaratm ve kapitalist burjuvazinin, byk zenginlik ve
iktidarn zerlerine oturttuu retici glerin alacak geliimini
salam olanlar modern proleterlerdir.54
Baka bir deyile, kapitalist toplumda, retim, kapitalist kra
bamldr; ii snfnn smrlmesini ierir.
O halde, kapitalizmin zgl elikisinin -smren snf ile
smrlen snf arasndaki elikinin- zorunlu uygunluk yasasnn
ileyiine elverili, buna gre de, retici glerin atlmna elverili
koullar yarattn sylemek dorudur.
imdi, ayn elikinin, ikinci bir dnemde (1840'larda balayan
dnemde) nasl ters bir sonucu olduunu greceiz.
b) Kapitalist retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasnda
atma.
Ykseli dneminin kapitalistleri, retici gleri snrsz bir ekilde
gelitirebileceklerini, sanayinin btn ktlklerini gidereceklerini
ve btn sorunlar zeceklerini sanyorlard. Gelimesinin
zorunlu olarak bir snrla karlaacan ve bu snrn bizzat
kapitalizm olacan akllarndan geir-miyorlard. Nasl ki,
mikroskop merceklerinin byt, daha tesinde artk grmeyi
engelleyen ve klasik mikroskobun btn ilerlemesini nleyen yeni
optik olaylarn olutuklar bir snr tanrsa, nasl ki, uaklarn
hznn art ses hzna ulatnda yepyeni olaylar douruyorsa,
ayn biimde, retici glerin -daha nce grdmz gibi
kapitalizmin olanakl kld- art, bir noktadan sonra, bizzat
kapitalizme kar dnmek zorundadr, nk, doada ve
toplumda, diyalektik byledir. Kapitalizmin kendisi de bir "ses
duvarna arpt: bunlar iktisadi bunalmlar oldular.55 Bunlarn
temeli nedir?
retici glerin daha nce grlmemi bir biimde gelimesiyle
kapitalizm, pazara her gn daha ok artan miktarlarda ve daha
dk fiyatla meta srecek durumdadr; bylece rekabeti
Halk Kitapl
sayfa: 0363
Georges POLITZER
arlatrr, gletirir; kk ve orta zel mlk sahipleri kitlesini

ykma srkler. Bir yandan byk ounluun yoksulluu
yaygnlarken (orta snflarn, kyllerin vb. yoksullamas),
zenginlik, kk bir grup kapitalistin (tekelcinin) elinde toplanr.
Sermaye, smrc bir aznln elinde toplandka, sayca
nemleri durmadan artan btn bu yoksullaan tabakalarn
satnalma gc grnr bir biimde azalr, pazar daralr, alveri
durgunluu kendini gsterir, nk, nfusun ounluu tketimini
asgariye indirir. retim ile tketim arasnda dengesizlik gitgide
daha ok belirginleir; bu, kapitalistlerin "ar-retim" dedikleri
eydir, bunalmdr.
Kapitalizmin temeli, kr yar, kendi kartn yaratr: krn
duraklamas. Ve toplumun ounluu, satnalma olanandan
yoksun bulunduu geim aralarn retmi olmaktan dolay
yoksulluk iindedir: bu, bolluk iinde yoksulluktur.
Marksist ekonomik tahlil gsterir ki, retimle tketim arasndaki
denge, tm toplumsal retimin uyumlu bir biimde gelimesi,
ancak, tketim maddelerinde olduu kadar retim aralarnda da
toplumun gereksinmelerinin tm olarak dikkate alnmas halinde
gerekleebilir. Ama, mademki, kapitalistin kendi zel karndan
baka, kendisi de pazarn perspektiflerince belirlenen knndan
baka amac yoktur, btn bu gerekleri nasl dikkate alabilir?
Kapitalist dzende retim, herkesin gereksinmesine deil,
kapitalist aznln krna bamldr. O halde, kapitalizmde,
retimi uyumlu bir biimde gelitirmek olanakl deildir; retimin,
kanlmaz olarak, anarik bir nitelii vardr.
Gryoruz ki, iktisadi bunalmlarn temeli, son tahlilde, zel
kapitalist karlarla, toplumsal retimin gerekleri arasndaki
elikidir. Kapitalizm, retici gleri gelitirerek zanaata zg
retim blnmelerine son verdi. Kapitalistler arasndaki amansz
rekabet, 20. yzyln balarnda zayflarn daha kuvvetliler
tarafndan yutulmasna neden oldu: tekeller, alarn bir lkenin
snrlarnn tesine genileten ok gl iktisadi feodaliteler, byle
oluur (rnein: petrol kral Rockefeller'in denetledii Standard
Oil Company trst).56
Halk Kitapl
sayfa: 0364
Georges POLITZER
Bu evreye ulam olan kapitalizm, eitli sanayi kollarnn

tmn, hammaddelerin karlmasndan son eklini alm rne
kadar, tek bir btn haline getirir; dev trstler, bir lkenin ya da
giderek birok lkenin tm ekonomisini, sanayisini, ticaretini,
tarmn denetlerler. retimin yrmesi iin gerekli muazzam
sermayeleri ellerinde bulunduran bir mali oligari (finans oligari)
ekonomiyi buyruu altnda tutar.
Bylece, kapitalizmin gelimesi, onu, toplum yaamnn btn
ynlerine nfuz etmeye gtrr. Bankalar, trstler, karteller,
retimin eitli kollar arasnda sk bir bamllk durumu
yaratrlar. Tm retim sreci, toplumsal bir nitelik alr.
Peki bu dehetli younlamadan kim yararlanr? Byk retim
aralarna sahip olan bir avu kapitalist. retim gittike daha
toplumsallar, ama asalak bir aznln kar lehinde olmak
zere. Bu aznl oluturan rakip tekeller, hem emeki ynlarn
srtndan, hem de daha zayf kapitalistlerin zararna olarak, azami
kr elde etmeye alrlar. Azami kra sahip kmak; bu onlara
gre, genilemelerini belirleyen nesnel bir zorunluluktur. Bugnk
kapitalizmin temel yasas budur.
"Bugnk kapitalizmin temel ekonomik yasasnn belli-bal
izgileri ve gerekleri aayukar u ekilde ifade edilebilir: belirli
bir lke halknn ounluunu smrerek, iflasa srkleyerek ve
yoksullatrarak; dier lkelerin ve hele geri kalm lkelerin
halkn boyunduruk altna alarak ve sistemli bir ekilde talan
ederek; ve ensonu savalarla ve en yksek krlar salamak iin
ulusal ekonomiyi askeriletirerek, azami kapitalist kr
salamak."57
Kapitalist kr yarnn kanlmaz sonucu, ynlarn artan
yoksulluu, duyulmam bir zorbalk kudurganldr. Kore sava,
bu ekilde Amerikan kapitalizminin byk sanayicileri tarafndan
balatld: kapitalistler, kazanlarn zarara uratacak olan
bunalmn geleceinden korktuklarndan, savata, bol bir
sipariler kayna, krl bir pazar aramakta duraksamyorlar.
"Bizim gnencimiz, bir sava gnencidir" diye sklmadan itiraf
ediyordu Bakan Eisenhower.
Halk Kitapl
sayfa: 0365
Georges POLITZER
Demek ki, kapitalizm, bugnk evresinde, halklara kar srekli

olarak saldrgan durumundadr: emperyalizmdir bu.
Ama, kapitalizmi oluturan elikiyi, smrc snfn karlar ile
tm toplumun karlar arasndaki elikiyi ortadan kaldrmak,
kapitalistlerin elinde deildir. Burjuvazi, bu elikiyi saptasa bile
kendi snf karlarn feda etmeyi, krlarndan vazgemeyi gze
alamaz. Onun iin de, kendi karlarnn gerektirdii biimde
retici gleri snrlandrmaya alr. Bylece, kapitalist retim
ilikilerini, onlar tehlikeye atan retici glerin atlmna kar
korur.
Kendisine musallat olan bunalmlardan bunalm durumda
bulunan kapitalizmin, retici glerin geliimini ksteklediini
gsteren rnekler pek ok oaltlabilir: yeniden el iine dnmek,
sistemli olarak kt kaliteli eya yapm, beratlarn skartaya
ayrlmas, laboratuvarlar iin gerekli kredilerin azaltlmas ya da
kaldrlmas vb.. Kapitalist retimin btn alanlardaki durgunluu
bu ekilde aklanr.
Kapitalizmin durumunu nitelendirirken Stalin yle diyor:
"Ama, retici gleri ok byk llerde gelitirmi olmas
yznden, kapitalizm, kendisinin de zemeyecei elikilere
gmlmtr. Kapitalizm gitgide daha byk miktarlarda meta
reterek, ve bu metalarn fiyatn drerek, rekabeti arlatrr,
kk ve orta zel mlk sahibi ynn ykma uratr, onlar
proleter durumuna drr, satnalma glerini azaltr; bunun
sonucu olarak, mamul metalarn srm olanakszlar.
Kapitalizm, retimi genileterek ve alabildiine kocaman fabrika
ve iyerlerinde milyonlarca iiyi biraraya toplayarak, retim
srecine toplumsal bir nitelik kazandrr ve bununla da kendi
kuyusunu kendi kazar: nk retimin toplumsal nitelii, retim
aralarnn toplumsal mlkiyetini gerektirir; oysa retim aralar
mlkiyeti, retim srecinin toplumsal niteliiyle badamaz bir
zel, kapitalist mlkiyet olarak kalr.
"te dnem dnem patlak veren ar retim bunalmlar
srasnda kendini gsteren ey, retici glerin nitelii ile retim
Halk Kitapl
sayfa: 0366
Georges POLITZER
ilikileri arasndaki bu uzlatrlamaz elikilerdir; kapitalistler,

gene kendilerinin sorumlu olduklar, ynlarn ykma uramas
yznden metan karln deyebilecek alc bulamaynca,
zahireyi yakmak, mamul metalar yok etmek, retimi durdurmak,
retici gleri tahrip etmek zorunda kalrlar ve bir yanda
milyonlarca insan, meta eksiklii yznden deil, tam tersine
fazla meta retildii iin isizlik ve alktan ac eker.
"Bu demektir ki, kapitalist retim ilikileri, artk toplumun retici
glerine uygun dmyorlar ve onlarla zlmez elikiler iine
girmi bulunuyorlar."58
te demek ki, kapitalist retim ilikileriyle retici glerin
toplumsal nitelii arasndaki eliki, kapitalizmin urad
bunalmlarn temelidir.
Ama, bu elikinin kendisi kapitalizmi oluturan zgl elikiden
domutur.
Eer bu kesimi zetlemek istersek, ne greceiz?
Kapitalizmin zgl elikisi (smrlen proletaryaya kar
smren burjuvazi), balangta, zorunlu uygunluk yasasnn
ileyiine elveriliydi: kapitalist krn kayna, art-deer yasas,
retici glerin atlmn hzlandryordu; burjuva snfn kar
byleydi.
Sonra, ayn eliki, bunun tersi bir sonu dourdu. Ayn snf
kar, retim iin bir engel haline geldi. Bugn azami kr yasas
iinde somutlaan art-deer yasas, ensonu, retim ilikileri ile
retici glerin nitelii arasnda zorunlu uygunluk yasasn
engellemeye balamtr. Oysa, biliyoruz ki, bu zorunlu uygunluk
yasas, insan toplumlarnn genel yasas, btn retim biimleri
iin ortak olan bir yasadr; toplumlar ancak bu yasaya sayg
gsterildii takdirde geliebilirler. Bylece, kapitalizmin zgl
yasas (burjuva smrsnden ayrlmaz olan art-deer yasas),
insan toplumlarnn genel yasasn tehdit altnda bulundurur,
ileyiini engeller. Bu atma, kapitalizmin sonunun
balangcdr. Bu atma, dzenin barnda, dzenin artk
zaptemedii retici glerin gelimekte olduu anlamna gelir.
Halk Kitapl
sayfa: 0367
Georges POLITZER
Yeni retim ilikilerinin, sosyalist ilikilerin, nesnel olarak zorunlu

olduklar, nk, bundan byle modern retim glerine yalnz
sosyalist ilikilerin uyduklar anlamna gelir.
"... kapitalizm, retim aralarnn bugnk kapitalist mlkiyeti
yerine sosyalist mlkiyeti koyacak bir devrime gebedir."59
Burjuvazi, retim aralarnda merkezilemeyi gelitirmekle, kendi
arzusu dnda, kendisine kar alm oldu. Gerekten, tekeller
evresinde retimin tm toplumsal bir nitelik alr; retimin bu
toplumsal nitelii ile zel kapitalist mlk edinme arasndaki eliki,
tekellerin daha gl olular lsnde, giderek daha keskin ve
daha katlanlmaz bir eliki haline gelir. Snf kar yznden
retici glere hz vermekle, azami kn elde etmek zere her gn
onlar daha ok merkeziletirmekle, burjuvazi, kendi mezarn
kazm oldu. Mezar kazclar ise, emeiyle ve sefaletiyle
kapitalizmin gzel gnlerini yaratm olan snftan, proletaryadan
bakas deildir.
III. PROLETARYANIN SINIF SAVAIMI
RETM LKLER LE RETC GLER ARASINDAK
ELKNN ZLMES YNTEM
Kapitalizmin diyalektik tahlili bize unlar gsterdi:
a)
retim ilikilerinin barnda bir eliki, smrlen
proletarya ile smrc burjuvaziyi kar karya getiren eliki.
Bu dersin I. kesiminde bu elikiyi incelerken, kapitalizm
srdke elikinin de srdn, bunun, kapitalizmin zgl
elikisi olduunu saptamtk.
b)
Kapitalist retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasnda
bir eliki, ancak, kapitalizmin gelitirdii (1840'larda) retici
glerin belli bir dzeyinde kendini gsteren eliki, bu elikiyi
bu dersin II. kesiminde incelemitik.
retim tarz deiikliinin temeli, sosyalist devrimin dayand
temel nedir? Grdmz gibi bu, ikinci elikidir. Ama, mademki
retici glerin cokunca atlmn, retici glerin kapitalizm iin
Halk Kitapl
sayfa: 0368
Georges POLITZER
fazla gl bir hale geldikleri gne dein smrc snfn

yararna olan atlmn salam olan kapitalist smrdr,
proletaryann burjuvazi tarafndan smrlmesidir, ikinci elikiyi
douran birinci elikidir.
imdi artk proletaryann snf savamnn tarihsel roln
anlayabilecek durumdayz. Greceiz ki, bu rol, kesin olarak,
kapitalist retim ilikileri ile retici gler arasnda belirmi olan
elikiyi zmektir.
Burjuvazi bir yandan yeni retici gleri gelitirirken ayn
zamanda kapitalist retim ilikilerinin niteliine uygun olarak
proletaryay, smrlen snf ve bu yzden de smrc
burjuvazinin kart olan snf gelitiriyordu. retim aralar,
gnden gne daha gl olarak burjuvazinin elinde toplandka,
proletarya da sayca ve kuvvete artyordu. Bylelikle, burjuvazi,
kapitalist smr gereince, onbinlerce, sonra milyonlarca
proleteri sanayi sitelerinin koskoca iyerlerinde bir araya toplad.
Ayn ekilde muazzam iletmelerde binlerce tarm emekisini
biraraya getirdi.
Oysa, biliyoruz ki, proleterler, ancak kendilerini smren snfa
kar yrttkleri srekli bir savam ile varlklarn srdrebilirler.
Onun iin, burjuvazi, kendi kartn (smrlen proletaryay)
yaratmakla, smrclere kar bir snf savam veren bir
dman g yaratt.
Karl Marx, Komnist Parti Manifestosu'nun birinci blmnde, bu
savamn balca aamalarn anlatt; gsterdi.60
Kapitalizmin balangcnda, iiler iine dtkleri dzenin
niteliini tam olarak anlamadklar iin darbelerini, isizliin
sorumlusu saydklar makinelere yneltiyorlar. Makine ile,
burjuvazinin makineyi kendi snf yararna kullan arasnda
ayrm yapmyorlar. Ksacas, smrye kar savam vermek
yerine, retici glere kar savam veriyorlar.
Yava yava, asl sorumlunun makine deil de kapitalizm
olduunu anlyorlar. Gerekten de, kapitalizm, makineleri
kullanarak retimin maliyetini drr: emek-gcnn deeri de
Halk Kitapl
sayfa: 0369
Georges POLITZER
doal olarak azalr; cretler der. Proleterler cretlerini

savunmak iin savama giriirler. Proleterler, kapitalistin
proleterleri birbirine kar kullanmaya altn anlayarak (en
bahtsz olanlar, kendilerinden daha az bahtsz olanlarn zararna,
ok dk cretleri kabul ettiklerinden, daha az anssz olanlar o
andan itibaren isiz kalrlar ve onlar da, bu kez, daha da dk
cretleri kabul etmek zorunda kalrlar ve bu bylece gider...) ortak
karlarnn bilincine varrlar. Bunun iin de ortak dmana kar,
kapitaliste kar savam yrtmek iin birleirler.
Savamn bu ilk biimi, hedefi, creti olduu gibi tutmak (ve
ignn ksaltmak) olan grevdir. Proletaryann ilk silah grev,
proletaryann snf bilincinin, iilerin bireysel karlarnn ancak
snf dayanmasyla, ancak ortak savamla savunulabilecei
bilincinin uyan anlamna geliyordu.
"Byk sanayi, birbirlerini tanmayan insan kalabalklarn bir
yerde younlatrr. Rekabet, bunlarn karlarn bler. Ama
cretlerin korunmas, patronlarna kar sahip olduklar bir ortak
kar, onlar ortak bir direnme dncesinde birletirir dayanma. Demek ki, dayanmann her zaman ikili bir amac
vardr, iiler arasndaki rekabeti durdurmak, ki bylelikle
kapitalistlerle olan genel rekabetlerini srdrebilsinler."61
Grev amacyla geici gbirlii, srekli gbirliine, kapitalist
basksna kar direnmek zere ortaklamaya varr: bu,
sendikadr.
Grev iin geici gbirlii, sonra, srekli gbirlii (sendika),
bunlar proletaryann kendiliinden savam ve rgtlenme
biimleridirler: proletarya, bu biimlere, hibir teorinin yardm
olmakszn, kendi deneyimiyle ular. i snf, gl ve zorlu
kapitalistlerden, rnein sekiz saatlik ign gibi byk
kazanlar bylece adm adm koparmtr. Ama, kapitalist
burjuvazi, kat yrekli kr yasasnn drtsyle, brakmak zorunda
kald eyi her yola bavurarak geri almaya bakar. Kapitalistler
ve onlarn devlet adamlar, hararetle, "ii snfnn kaderinde
iyilemelerden" szettikleri zaman safdil olmamak gerekir; bu
iyilemelerin hepsi rgtlenmi iiler tarafndan yksek bir
Halk Kitapl
sayfa: 0370
Georges POLITZER
savamla kazanlmtr. te zellikle, bu yzden, burjuvazi, ii

sendikalarna kar kzgn bir savaa giriir. Sendikalar "yeni
derebeylikler" oluturmakla sular - bu, 1789'un ansna bal
olan orta snflar ve kylleri, rgtl proletaryann karsna
dikmek iindir. Toplumun (kk-burjuvalar ve kyller dahil)
btn zenginliklerini emen finans-kapital "derebeyleri"nin aznda
elenceli bir sulama.
Marx ve Engels tarafndan kurulan toplumlar bilimi, proletarya
saflarna nfuz ettii zaman, snf savam, devrimci parti
yardmyla bir st dzeye gtrlm olur.62 Kendiliindenlik o
zaman almtr. Parti, proletaryann ileri unsurlarn biraraya
toplayarak, gerekten de sosyalist bilinci ii snf iine sokmak ve
ii snfn ve onunla dayanma halinde olan btn emeki
tabakalarn kapitalizme kar yneltmek gibi bir rol oynar. Parti,
cretlilerin yakn istemleri, hak davalar iin savam verir, ama
bununla yetinmez: onlara smrnn kaynan bilimsel yolla
aklayarak, insann insan tarafndan smrlmedii bir toplumu,
sosyalist toplumu kurarak, smrden kurtulabileceklerini gsterir.
Ancak byle bir savam, devrimci savam adna layktr.
Proletaryann bu savam sonuna kadar gtrmekte ve kapitalist
retim ilikilerini ykmakta byk kar vardr.
Grdk ki, en gelimi retici glere bal olan proletarya,
kapitalist smrnn zorunlu bir rndr. O halde, proletarya ne
smreni ne de smrleni bulunmayan bir toplumda herkesin
mlk haline getirmek zere, retim aralarn, burjuvaziden,
smrc snftan koparp alarak, snf smrsnden kurtulabilir
ancak. Orta snflar, kk mlk sahibi snflar (kk imalatlar,
perakendeciler, zanaatlar, yoksul ve orta kyller) kapitalizmin
barnda kk mlk sahipleri olarak varlklarn srdrmeye
bakarlarken, kesin olarak kendi emek-gcnden baka hibir eyi
olmayan proletaryann, konusu olduu smry ortadan
kaldrmaktan, yani snfsz toplumu kurmak zere, smrlen
snf olarak kendi kendisini ortadan kaldrmaktan baka
perspektifi yoktur.
Halk Kitapl
sayfa: 0371
Georges POLITZER
Nasl ki eski feodaller, gzlerini korkutan kendi burjuvalarna

kar, Avrupa'nn btn lkelerinde kendilerini dayanma
halinde, ayn safta hissediyorlardysa, bugn de, eitli kapitalist
lkelerin burjuvazileri, ayn ekilde, devrimci proletaryaya kar,
kendi gerici snf dayanmalarn uygulama alanna geiyorlar.
Rakip kapitalistler arasndaki elikileri hi de ortadan
kaldrmayan bu durum, tekellerin ortaya kyla grlmedik bir
g kazanmtr: byk kapitalizm kozmopolittir. Ama kar
tarafta, btn lkelerin proleterleri de kendi devrimci snf
dayanmalarn duyuyor ve bunu ilan ediyorlar. "Btn lkelerin
proleterleri, birleiniz!" Komnist Parti Manifestosu bu aryla
son bulmaktadr.
Bylece, proletarya enternasyonalizmi, milliyetleri ne olursa
olsun, proleterlerin nesnel durumlarndan ileri gelir: btn
lkelerin smrlenlerinin milliyeti ne olursa olsun ortak bir
dman, smrc snf vardr.
Smrye kar, devrimci savamn nitelii budur.
Bununla birlikte, bu savam, kapitalist retim ilikileri, nesnel
olarak retici gler dzeyiyle uyutuu srece, yani kapitalizm,
byk zorunlu uygunluk yasasna uygun bir biimde gelitii
srece, zafere ulaamayacaktr. Bu, yleyse proletaryann
savam bouna, demek deildir; nk, proletarya, ancak
savamla kendi glerinin bilincine varr, birleir ve rgtlenir;
savamla kendi kendini eitir. Bu aamada proletarya savam
kapitalist smry ortadan kaldramaz, ama bu smrnn
etkilerini snrlandrabilir.
Buna karlk, retici glerdeki atlm dolaysyla, kapitalist retim
ilikileri artk bu glerle uyumaz hale gelince -yani ksacas,
kapitalizm, retici glerle retim ilikileri arasndaki zorunlu
uygunluk yasasyla atma haline girince- o zaman, proletarya
savam iin yeni nesnel koullar yaratlm olur.63 Proletaryann
retim aralarnn toplum-sallatrlmas yolundaki savam,
kapitalizmin artk sayg gsteremedii zorunlu uygunluk
yasasnn ileyiine elverili koullar ortaya karmaya ynelir.
Proletaryann devrimci savam, bylece, tarih dorultusunda
Halk Kitapl
sayfa: 0372
Georges POLITZER
yrr; bu savamn gelecei salanmtr, nk o, toplumlarn

temel yasasna uygundur.
Ama, kendi smrc snf kazanlarn srdrmek isteyen
kapitalist burjuvazi, zorunlu uygunluk yasasn ksteklemek iin,
her trl olanaktan yararlanr; daha nce grdmz gibi, bu,
toplum iin ok byk aclara malolur. Yalnz nemli bir toplumsal
g, burjuvazinin zorunlu uygunluk yasasna kar gsterdii
direnci yenebilir. Bu g nedir? topyaclar, yalnz fikirlerin
gcyle toplumu deitirebileceklerini dnyorlard. Marx ve
Engels'in, retici glerin toplumsal nitelii ile zel mlk edinme
arasndaki elikiyi zebilecek tek yntemin, smrnn kurban
olan btn teki snflarn desteiyle ii snfnn devrimci
savam olduunu kefetmek gibi deeri oldu. Gerekten de
proletarya, savamnda yalnz deildir. Kapitalizmin -rekabetten
tekele geen kapitalizmin- gelimesi bile, toplumun eitli
tabakalarnn yoksullamas gibi bir sonuca dayanr. Bykburjuvazi, ancak, evresinde yoksulluk ve sefaleti genelletirerek
geliebilir. Bylece, -doal dmanndan, devrimci proletaryadan
baka- yoksullam orta snflar, emeki kyller, zanaatlar,
esnaf vb. burjuvazinin ykma srkledii btn tabakalar, nne
geilmez bir biimde burjuvaziye kar direnirler. Partisinin
rehberliinde proletarya, dten kurtulmak isteyen btn bu
tabakalar, ortak dmana, smrc byk burjuvaziye kar
ayn bir savam cephesinde toplar. Bylece, kapitalist ilikileri
krmaya yetecek gte, yeni retim ilikilerinin, modern retici
gler dzeyine uyan sosyalist ilikilerin kurulmasna yolu aan
toplumsal bir g gereklemi olur.
Proletaryann, smrc aznla kar sava vermek iin en geni
ynlar biraraya toplama yetenei, onun ulusal roln tamamyla
ortaya koyar. Marx ve Engels'in Manifesto'da gsterdikleri gibi,
snf kar dolaysyla, byk sermaye oligarisi, ulustan kopup
ayrlrken, ii snf, devrimci savamnda ulusun bana geer.
Bu oligarinin, Fransa'da, bugn nasl ulusal karlara ihanet
ettiini herkes bilmektedir: yaamn srdrmek iin her eyi
yapmaya kararl olan bu oligari, lkemizi, malyla ve canyla,
yabanc bir emperyalizme teslim ediyor. 1789'da, iktidar tekrar
Halk Kitapl
sayfa: 0373
Georges POLITZER
elegeirmek iin teki lkelerin feodalleriyle kendi z halklarna

kar ittifak kuran feodallerinkine benzeyen bir durum.
Tersine, devrimci proletaryann karlar, smrc ve vatansz
byk burjuvaziye kar ulusun karlaryla zdeleir. Proletarya
yurtseverlii ve proletarya enternasyonalizmi, bylece, ii
snfnn, halklarn yaamn azami kr yasasna feda eden gerici
burjuvaziye kar giritii ayn savamn birbirinden ayrlmaz iki
yndrler.
IV. VARGI
Kapitalist toplumun elikilerini ve onlarn geliimini incelemek,
bizi, yeni, smrz bir toplumun eiine gtrr. Ama daha
ileriye gitmeden nce, belki de, kapitalist smrnn baz
ideolojik sonular zerinde dnmek yararl olur.
Bir burjuva hmanizmi olmutur. Kim ki, "hmanizm" der, insana
inanma, gvenme, insan sevgisi demek ister. Devrimci burjuvazi,
zellikle Fransa'da, evrensel kardelie inanmakla vnyordu.
Neden? nk burjuvazi, zorunlu uygunluk yasasna,
feodalitenin engelledii zgr ileyiini yeniden kazandrmak iin
nesnel olarak savam veriyordu; u halde onun eylemi tarih
dorultusunda yryordu.
Ama, bugn durum nasldr? Artk, snf karyla, retici glerle,
retim ilikileri arasndaki zorunlu uygunluk yasasnn zgr
ileyiini engelleyen burjuvazidir. te burjuva hmanizminin
nesnel temeli budur (insan faiste horgrme ve k temas).
Uluslararas byk burjuvazinin dn tarz, insan soyu ile
iliiini kesmi bir haydut etesinin dn tarzdr. Bu,
burjuvazinin, her "kart"nn en basit haklarn bile elinden almak
iddiasnda olan ideolojisi, iflas etmi snfn kurtuluu iin
bavurduu korkun cinayetleri hakl gstermeye elverili bir
iddet ve lm ideolojisidir.
Buna karlk, byk zorunlu uygunluk yasasna haklarn teslim
etmek iin savam veren ii snf, insanln ncsdr.
Halk Kitapl
sayfa: 0374
Georges POLITZER
Devrimci snf olduu iin, ii snf, toplumlarn gemii ile

gelecei arasnda canl balar kurar. Gemii ile balar kurar,
nk, ii snf toplumlarn ilerlemesine katkda bulunabilmi ne
varsa onu yeniden ele alr ve kendine maleder (bylece burjuva
hmanizmini canlandrr - ve bunu, kendisini knayan gerici
burjuvaziye kar yapar). Gelecei ile balar kurar, nk, ii
snf, snf savamlarnda ona biim verir. Bylece ii snf
btn insanlar iin savam verir.
YOKLAMA SORULARI
1.
Kapitalizmin atlm dnemini belirleyen zellikleri anlatnz.
2.
Kapitalizmde
gsteriniz.
snflar
savamnn
nesnel
niteliini
3.
Kapitalist retim tarzn deitirecek toplumsal devrimin
nesnel temeli nedir?
4.
Kapitalist retim ilikileri ile retici glerin nitelii
arasndaki eliki hangi yntemle zlebilir?
Halk Kitapl
sayfa: 0375
Georges POLITZER
ONDOKUZUNCU DERS
STYAPI
I.
styap nedir?
II.
styap temel tarafndan oluturulur.
III.
styap etkin bir gtr.
IV.
styap retime dorudan doruya bal deildir.
V.
Varg.
I. STYAPI NEDR?
12 ve 13. derslerde fikirlerin toplumsal yaamdaki kkenini ve
roln inceledik. Grdk ki, toplumun manevi yaam, maddi
yaamnn bir yanssdr.
O halde, belli bir toplumda varolan btn fikir ve kurumlar
styap szyle belirtmek uygun olur mu? imdi tarihsel
materyalizmin temel kavramlarn tandmza gre, bu soruya
kesin bir yant verebiliriz.
Tarihin her annda ve btn toplumlarda, toplumun nesnel
elikilerinin yanss eitli fikirler, birbirinin kart fikirler birarada
Halk Kitapl
sayfa: 0376
Georges POLITZER
bulunurlar. Bununla birlikte bu fikirlerin hepsi ayn nitelikte

deildir; bazlar toplumu eski dzen iinde tutmaya, tekiler, onu
yeni bir yola sokmaya ynelirler. Birbirine kart snflarn
bulunduu toplumlarda, birbirine kar fikirlerin hareketi, snf
savamnn bir yanssdr: Fikir savam bir iddet ve zor biimi
alabilir. Sosyalizmde artk uzlamaz-kart snflar yoktur, ama bu
yzden eski ile yeni arasndaki savam eksik olmaz ve bir fikir
savam halinde yansr.
nsanlar, gerein kendi iinde saklad zmlerin bulunmasna
yolaan fikir savam iinden geerek, kendi zamanlarnn
koyduu sorunlarn bilincine varrlar. Onun iin Hegel gibi
idealistler, tarihsel hareketi douran eyin, fikirlerin diyalektii
olduunu sanrlar.
Baz tarihilerin gemi hakknda verdikleri metafizik imgeye
karn, gemite, gya dncelerde ve yreklerde bir uyumun
hkm srd, fikir savamnn bulunmad kutlu alar
olduu yanltr. Aslnda, egemen snflar tarafndan zalimce,
hoyrata bastrlan, resm tarihin bilmezlikten geldii kart
akmlar vardr. O kadar vlen ortaa, yergili, talamal halk
yaptlarnda, manzum yklerde ve trklerde, kendi ruhban
snfn, feodalleri acmaszca yermitir.
Yeni fikirlere kar bask, egemen snfn rgtl ideolojik
savam, insann insan tarafndan smrsnn bulunduu
toplumlarn bir belirtisidir.
Burjuvazi, fikir savamn serbest ilan ederek kendisine bir n
yapmay dnyordu; aslnda, yalnzca burjuva ideolojisi erevesi iinde dnce ve gr zgrl szkonusuydu: bu snfn
gerileyiiyle, bu, her gn biraz daha ak bir biimde ortaya kt.
Yalnz uzlamaz snf kartlklarn ortadan kaldrma yeteneinde
bir snf, kendisini serbest fikir savamnn savas yapabilir. En
byk hzla ilerlemekte olan bir toplumda, sosyalizmde, en canl
bir fikir savamnn gelimemesi olanakszdr.
Fikirlerin arpmasnda kendini bulmak, onlarn hepsini ayn
kaba koymamak, fikirlerin sakladklar snf karlarn ayrdetmek,
Halk Kitapl
sayfa: 0377
Georges POLITZER
ite yalnzca tarihsel materyalizm, militana olduu gibi bilgine de,

bunu yapmay salar.
Kapitalist dzen otoritelerinin, rnein basn yoluyla, u fikri deil
de bu fikri n plana kardklar gzden kamamaktadr. Eer bir
gazetede kk tacirlerin saysnn ok yksek oluunun, iktisadi
glklerin nedeni olduunu okursak, byk sermayenin bu
"teori"nin ardndaki karn ortaya koymay bilmeliyiz: bugnk
kapitalizmin ayrc zellii olan azami kr yasasnn drtsyle,
sermaye, kk perakendecilere braklan art-deer paynn
asgariye indirilmesine bakar. Eer, en iyi vergi sisteminin dolayl
vergi sistemi olduunu, nk bu vergileri herkesin dediini
okuyorsak, bu art da gene kapitalist karlar gizlemektedir:
gerekte, dolayl vergi, tketim aralarna konduu iin,
kapitalistten ok, cretlilere, kyllere, orta snflara dokunur.
Ama bu fikirler, yalnzca mevcut dzeni lkletirmek gibi bir
amala snrl kalmazlar. Gerekten de bu fikirler savam
aralardrlar: bunlar yayarak, sermaye, kendi iine gelen
vergilendirme tarzn korumaya alr. Yasa ya da karar, yeni
nlemler iin, kapitalizmi salamlatrmaya yardm edecek olan
siyasal nlemler iin ortam ve zihinleri daha iyi hazrlar.
Bylece, egemen snf tarafndan yaylan bu fikirler, onun
karlarn yanstrlar ve bunun iin de ona hizmet ederler: ite
styapdan ne anlaldn kavramaya balyoruz.
Basn yoluyla her gn yaylan u ya da bu fikir iin
syleyebileceimiz eyi, zerinde daha da ok ilenmi olan
felsefe teorileri iin de syleyebiliriz. Kalvenist almyazs teorisi
konusunda Engels yle yazyor:
"Ama Luther'in baarszla urad yerde, Calvin'e gn dodu.
Calvin'in inanc, ann en gzpek burjuvalarna uygundu.
Onun almyazs retisi, rekabete dayal ticaret dnyasnda,
baarnn ya da baarszln bir insann alkanlna ve
becerikliliine deil de, onun denetleyemeyecei koullara bal
olduu olgusunun dinsel davurumuydu. Bu koullar, isteyenin
ya da rekabet edenin buyruunda deildir; tersine, bilinmedik
Halk Kitapl
sayfa: 0378
Georges POLITZER
stn ekonomik glerin ltfuna baldr; ve bu, bir ekonomik

devrim dneminde, btn ticari merkezlerin ve yollarn yerlerini
yenilerinin ald dnemde, Hindistan'n ve Amerika'nn dnyaya
ald dnemde, ve en kutsal ekonomik imanlarn -altnn ve
gmn deeri- sarslmaya ve yklmaya balad dnemde,
zellikle doruydu."64
te bylece, basit bir iktisadi olay, tanrnn gizemli bilgeliinin
eseri haline geliyor. Burjuvalar rekabette deneyim kazanyor ama
zamann dinsel anlay, rekabetin yalnzca ekonomik niteliini
onlarn gznden gizliyor. "Kader" fikri, dnya anlay gibi
grkemli bir plana aktarlyor ve dine nfuz ediyor. Tacirler,
rekabetin sonularndan yaknyorlar, ama onunla yayor, onunla
zenginleiyorlar. Rekabeti istiyorlar ama sonularn istemiyorlar.
Bunun avuncunu, insanlarn nceden saptanm bir alnyazsna
katlanmak zorunda olduklar fikrinde buluyorlar. Alnyazs
retisi, rekabet iinde yaayan bir snfa, rekabetin sonularn
kabul etirmekle, meta retimini salamlatryor.
Elbette, burjuva ticaretinin ykma srkledii feodaller bu retiyi
kabul edemezlerdi: reti, feodalitenin manevi klc Katolik
kilisesi tarafndan mahkum edildi. Ama meta retimi, retici
gleri gelitirdii iin, feodal ekonomiye gre bir ilerlemeydi,
onun iin kalvenist teori ortaa inanma oranla ilerici bir rol
oynuyordu. Gnmzde ise, bu teorinin zaman gemi, teori
eskimitir; onun alnyazcl insann kendi almyazsna sahip
olduu devrimci fikrine kardr: byk protestan bankaclarn
ideolojisi, ancak, kapitalizmin iktisadi bunalmlarnn ve mali
klerinin "kanlmaz" olduunu, "alnda yazl" olduunu
kabul ettirmeye yarar.
Bu rnek aka gsteriyor ki, ayn bir fikir, tarihsel koullara
gre, ok farkl iki durumda olabilmektedir: bazan egemen
ekonomi biimine zarar verebilir, alnyazs retisinin feodal
dzendeki durumu gibi; bazan da egemen retim ilikilerine
hizmet edebilir, ayn retinin kapitalizmdeki durumu gibi. Ancak
bu ikinci durumdadr ki, retinin bir styap esi olduu
sylenecektir. Bu yzden styap terimi, ayrm yapmakszn
Halk Kitapl
sayfa: 0379
Georges POLITZER
herhangi bir fikir, teori ya da bunlara uyan bir kurum iin

kullanlmaz. Toplumun iktisadi temeline gre, ona kyasla
tanmlanr. styap, egemen retim ilikilerini yanstan ve bunun
sonucu olarak kendileri de egemen durumda olan fikirleri ve
kurumlar iine alr.
"Temel [altyap], toplumun gelimesinin belirli bir aamasndaki
ekonomik dzendir. styap, toplumun politik, hukuksal, dinsel,
sanatsal, felsefi grleri ve bunlara tekabl eden politik,
hukuksal ve dier kurumlardr.
"Her temelin o temele tekabl eden kendi styaps vardr. Feodal
dzenin temelinin kendi styaps, politik, hukuksal ve dier
grleri ve onlara tekabl eden kendi kurumlar vardr; kapitalist
temelin kendi styaps vardr, sosyalist temelin de. Temel
deitii ya da tasfiye edildiinde, onun styaps, onu izleyerek
deiir ya da tasfiye olur, yeni bir temel dounca bunu izleyen ve
buna tekabl eden bir styap doar."65
Siyasal kurumlarn, yani devletin de styapya girdiini belirtelim.
Gerekten de, devlet, Stalin'in szyle, egemen olan siyasal
grlere, siyasal ideolojiye "uyar", snf karlarn yanstan ilkelere
gre rgtlendirilmitir. Devlet, en gl snfn, egemen durumda
olan retim ilikilerini kendinde kiiletiren snfn iktidarnn
rgtlenme biimidir. ktisadi temel birincildir, devlet ikincil. Siyasal
rgtlenme rgtlendirici g olan siyasal ideolojiden ortaya kar.
Son tahlilde devletin gc, fikirlerin gcnden kendisi de iktisadi
temelin yaamsallnn yanss olan fikirlerin gcnden baka bir
ey deildir. Siyasal gcn asl dayana ynlarn desteidir;
devlet, bu ynlarn saflarnda hkm sren fikirlerden yararlanma
durumundadr. Ynlarn bu destei yerinde olabilir ya da olmaz;
ynlar, tarihsel geliimin belli bir noktasna kadar aldatlabilirler ve
smrc snflarn iktidar gc yalana dayanr. Ynlarn bu
destei azald zaman devlet zayflar: iktidardaki snfn aka
iddet yoluna bavurmas, zayflnn ve yaklaan sonunun
belirtisidir. Belirleyici olan ey, ynlar iine alan fikirlerdir.66
Halk Kitapl
sayfa: 0380
Georges POLITZER
II. STYAPI TEMEL TARAFINDAN OLUTURULUR

styap, temel tarafndan oluturulur, onunla birlikte kaybolur, o
da onun kaderini izler. Bir toplumda egemen fikirleri, gerekte, o
toplumda egemen durumda olan retim aralarnn mlkiyet
biimi oluturur. Demek ki, styap, siyasal, hukuksal, dinsel,
felsefi vb. fikirlerin basit bir ekilde yanyana sralan deildir. Bu
fikirlerin bir i ba vardr: ayn temeli yanstrlar. Temel ve
styap, organik bir btn olutururlar. rnein feodal styap
btn blmlerinde, zlmez bir biimde feodal temele baldr.
Temelin ve styapnn diyalektik birlii marksist toplumsal
ekillenme kavramn oluturur.
yleyse, styap, elbette ki, deimez olmayan, ama canl
temeliyle birlikte doan, onunla birlikte gelien, onun ardndan
ortadan kalkan bir btn oluturur.
Snfl toplumlarda, devletin varl, styapnn tm varlna zel
bir karakter damgas vurur. Devlet, styapnn rgtleyici
esidir. rnein, bir snf eitimini dzenleyen devlettir.
ktisadi bir dzenin ortadan kalk sonunda, styap, organik bir
btn olarak yokolur. u halde, styapy, tarihsel materyalizmin
temel kavram styapy, kendi kendine, yaltlm, keyf bir
ekilde ve herhangi belli bir styapdan kopuk olarak ele alnan
u ya da bu fikir ya da kurumla kartrmamaldr. Her fikir ve
kurum, yeni bir styap btnne tamamlanrken kkten bir
deiiklie urar ve bundan byle katld btnn yeni anlamn
alr, kabul eder. Bunu unutmak biimciliktir.
Bu konuda zellikle anlaml olan bir rnei, dinsel okul vermitir.
Ortaa tipi bilmesinlerci okul, devrimci burjuvazi, feodal iktisadi
temeli tasfiye ettikten sonra, feodal styapnn tasfiyesiyle birlikte,
tarih sahnesini terketmitir.
Daha sonra, 19. yzyl boyunca, proletaryann devrimci
ykseliinden korkan, ama artk feodalitenin geri dnnden
endie etmeyen Fransz burjuvazisi, anti-demokratik amalar iin
kullanmak zere, dinsel okulu isteklendirecekti. Ama, burjuvazi,
ona burjuva styapnn esi olarak yeniden yaam verdi ve bu
Halk Kitapl
sayfa: 0381
Georges POLITZER
yzden, sonu olarak onu burjuva toplumun koullarna

uydurarak deitirdi.
Bu, hi de feodal styapnn kendi temelinden sonra da yaad
anlamna gelmez, ama yalnzca, burjuva styapnn, nceleri
ilerici olan kapitalist retim ilikilerinin artk gerici olduklar bir
dnemde gerici bir dorultuda deiiklie urad anlamna gelir.
Burjuva demokratik gelenein miras laik okul, bu koullarda,
burjuva styapnn bu ynelimine kar en iyi savam
verebilecek elerden biridir. Proletarya, onu desteklemelidir.
Bylece, styap ile temel arasndaki uygunluk, yalnz btn
retim tarznn altst olduu alarda deil, ama ayn ve bir
toplumsal ekillenmenin geliiminin eitli evre ya da derecelerinde de kendini gsterir.
Kapitalizmde, serbest rekabet evresine "liberal" fikirler uygun
gelmektedir, siyasete de burjuva parlamenter demokrasi; tekeller
evresine ise her izgide gericilik uygun der: tekelci burjuvazi
"kuvvetli devlet" zorunluluunu ilan eder, kendi meruiyetini
bozar, burjuva demokratik zgrlkleri bir yana iter.67
Kltr alannda, birbiriyle eliik ynleri kapitalizmin atlm
dnemine ve son bulma dnemine karlk olan, iki hareket
grlr. Birinci dnemde -Rnesanstan 19. yzyln ortalarna
kadar- burjuva kltr eletirici bir zmleme, benimseme
sreciyle, insan dncesinin btn kazanlar, zellikle antika
kltr ile geliir ve zenginleir. kinci dnem: burjuva kltr, daha
nce iine ald btn ilerici, ulusal, hmanist eleri yava
yava kendi etki alannn, kendi dnyasnn dna atar ve
abuka ayrr, dalr. Hatta artk kendi gemiine bile sayg
gsteremez. Eletirici zmleme sreci kalkar, onun yerine bir
ayrdetme, seme sreci gelir. Evrensellik tutkularnn yerine
kendi z mirasn terketme geer: Diderot felsefeden, Michelet
tarihiler safndan, Victor Hugo ise "salt" airler safndan
karlrlar.68
Bu konuda, sonu olarak, bir fikri ya da bir kurumu doru olarak
deerlendirmek iin, onu hibir zaman kendi kendine, soyut
Halk Kitapl
sayfa: 0382
Georges POLITZER
olarak, bir blmn oluturduu ve belirli bir temeli yanstan

styapdan ayrarak incelememek gerekir. Bu, devlet konusunda
zellikle vazgeilmez bir eydir. "Arac", "snflar st", szde
"genel kar" cisimletiren sosyal-demokrat ve idealist devlet
teorisi, bir yalandr. Ayn ekilde hristiyan-demokratlar, devleti,
"ortak yarar"n cisimlemesi eklinde sunarlar. Gerekte,
toplumun uzlamaz snflara blnyle ortaya kan, tarihsel
bakmdan zorunlu bir olgu olan devlet, kkeni ve nitelii ile bir
snfn devleti olarak kalr. Yoksa, bilimsel bir yanlg olan
biimcilie kaplmadan, genel olarak ve soyut olarak
"demokrasi"den szedilemezdi. Daima u soruyu sormak
zorunludur: kimin iin demokrasi? Kapitalistler iin mi, yoksa
ynlar iin mi?
Not: Anarizm -ki, Fransz ii hareketi zerinde hl bir etki
yaratmakta devam ediyor- styapnn niteliini ve roln
tanmayan idealist bir retidir. Onun iin devletin snfsal
kknden," iktisadi temel ile olan nesnel bandan habersizdir.
Bu reti, devlette, insann derinliinde yatan ve aslnda snf
savamnn bir alt-rnnden baka bir ey olmayan bilmem
hangi egemen olma ve iktidar "igds" grr. Bu yzden, pratik
planda, anarizm, ynlarn siyasal ve ideolojik eyleminin
gereini yadsr, nk, devletin gerek gcnn ynlarn
destei olduunu grmez. Bireyin ya da aznln eylemini
gklere kararak, anarizm, servene kaplr, ve bir provokasyon
aleti olarak yozlar.
III. STYAPI ETKN BR GTR
"styapy douran temeldir, ancak, bu hibir zaman onun temeli
yanstmakla yetindii, edilgin, tarafsz olduu, temelin kaderine,
snflarn kaderine, dzenin niteliine kar kaytsz bulunduu
anlamna gelmez. Tersine, styap bir kez dounca etkin byk
bir g olur, temelin billurlamasna ve glenmesine etkili bir
biimde yardm eder; yeni dzenin, eski temeli ve eski snflar
ykn tamamlamasna ve onlarn tasfiyesine yardm etmek
zere gereken btn nlemleri alr.
Halk Kitapl
sayfa: 0383
Georges POLITZER
"Baka trl olamazd da. styap, zellikle, temel tarafndan,

kendisine hizmet etmesi iin, billurlamasna ve glenmesine
etkin olarak yardm etmesi iin, zaman gemi bulunan eski
temeli ve onun eski styapsn tasfiye etmek zere etkin olarak
savam vermesi iin yaratlmaktadr. styapnn bu alet roln
oynamay reddetmesi, onun, temelin etkin savunucusu
durumundan temele kar kaytsz bir duruma geii, snflara
kar ayn tutumu taknmas, niteliini yitirmesi ve bir styap
olmaktan kmas iin yeterlidir."69
Zaten daha nceden de biliyoruz ki, fikirler, canl glerdir. Ama
Stalin'in burada zerinde srar ettii nokta, styapnn kesin
olarak kendi temeline hizmet etmek ve onu savunmak iin
oluturulduudur. Mademki styapnn styap olma niteliini
yitirmesi iin, kendi temeline artk hizmet etmez olmas yeterlidir,
bu styapnn bir eit tanmlamasdr da.
styap, bir alettir, iyi dzenlenmi bir plann, egemen snfn
bilinli bir eyleminin meyvesidir. Elbette ki, egemen snf fikirleri
yoktan yaratmaz. Fikirler yanslardr. Ama belli bir snfn kendisi
iin yararl fikirleri ileri gtrmesi bilerek olur, bilinle olur.
styapy kendi iinde balantl bir btn olarak gsterdik. Peki,
bir fikir ya da bir kurumun bu btne balln belirleyen nedir?
Yalnzca onun snfsal yararll ve temelin hizmetindeki rol.
styapnn yaamnda, fikirlerin savamnda, kurumlarn
evriminde raslant yoktur. Burjuvazi kendi styapsn bir plana
gre dzenler. te buna bir rnek: Meclis krssnden, Fallaux
yasas zerine tartmalar srasnda, 1848 Haziranndan birka
ay sonra Montalembert kontunun konumas:
"Mlk sahibi olarak ve mlk sahiplerine hitap ederek, tam bir ak
yreklilikle bir tek szck ekleyeceim, nk biz burada,
sanyorum, birbirimize, yalansz-dolansz gerei sylemek zere
bulunuyoruz.
"Bugnn sorunu nedir? Mlk sahibi olmayanlarda, mlkiyete
sayg uyandrmaktr. Bu saygy uyandrmak,70 kendileri mlk
sahibi olmayanlar mlkiyete inandrmak iin bir tek yol biliyorum:
Halk Kitapl
sayfa: 0384
Georges POLITZER
onlar tanrya inandrmak! Ve semeciliin, u ya da bu baka bir

sistemin belirsiz tanrsna deil, ama hristiyan dini retisinin
tanrsna, On Emir'i yazdrm olan ve hrszlar sonsuza kadar
cezalandran bir tanrya inandrmak. te mlkiyeti etkili bir ekilde
koruyabilecek olan gerekten halka gre tek inan budur..."71
Burada, styapnn bilinli ekillenmesini, burjuvazinin, eski bir
kurumu daha, gerici olma yoluna girmi olan kendi styaps iine
almak zorunluluunu kavryoruz.
Katolik Kilisesi klelii mahkum etmedi; ortaada, Avrupa'da,
smrgelerde 1848'e kadar, Birleik Devletler'de 1865'e kadar
kleler vard.
Kilise, serflere, senyre boyun emeyi retti. Kukusuz,
cengaver olan derebeyler, onlar, cehennem atei korkusuyla
"tanrnn yasaklarna" sayg gstermeye zorlad. Ama bu
nlemler, her eyden nce o toplumun yaam iin zorunlu olan
kltr koruyor, retimi kayryor, ayaklanmalar nlyordu.
Ksacas, feodallerin "arlklarna" kar feodaliteyi koruyordu.
Ama Reims bapiskoposu haykryordu:
"Serfler, efendilerinize kar her zaman uysal olunuz. Onlarn
sertliini ya da cimriliini bahane edecek duruma dmeyiniz.
Yalnz iyi ve ll olanlara deil, byle olmayanlara da bal
kalnz. Kilisenin kurallar, serfleri bakaldrmaya, itaatsizlie,
hileye itenlere ve hele hele onlara aka kar koymay
retenlere kar afarozlarn ilan eder."72
Daha sonra, Kilise, 19. yzyl sonlarnn Genelgeleriyle,
kapitalistlerin "yolsuzluklarna" kar, kapitalizmi korumaya aba
gsterdi, azn da buna gre ayarlad. Eskiden, toplumda
senyrlerin ve serilerin varln zorunlu olarak ilan ediyordu,
imdi de kapitalistlerle proleterlerin varlnn zorunlu olduunu
bildiriyor.
Bylece kapitalizmde kilisenin varl, bir eski dzenden artakal
deildir: bu, smrc ve zorba burjuva dzenin, daha eski, ama
gene smrnn ve basknn hkm srd toplumsal bir
biimlenmeyi ieren bir ideolojiden ve bir kurumdan yararland
Halk Kitapl
sayfa: 0385
Georges POLITZER
anlamna gelir. te bunun iindir ki, burjuvazi, kendini tehlikede

hisseder hissetmez, dini, kendi gereksinmelerine uydurarak, bile
bile yeniden kalkndrd ve kapitalist styapnn btn iinde bir
blm olarak dine yeniden g ve arka verdi. Sonu olarak,
dinsel eitim ile laik retimi birbirinin tamamlaycs olarak
sundu. 1887 ylnn ilkokul hakkndaki resm bilgileri gsteriyor ki:
"Laik retim, dinsel retime kar koymakszn ondan ayrlr.
retmen rahibin yerini al[maz] ... her ocuu namuslu bir insan
yapmak iin kendi abalarn [onun abalarna] katar."
Burjuvazi, btn yumurtalarn ayn sepete koymuyorsa da, gene
de kemanlarn akort etmeyi biliyor! .
Stalin'in bir gzlemi, zellikle zerinde durulmaya deer: styap
bu alet olma roln reddettii anda niteliini yitirir ve styap
olmaktan kar. rnein resm retimin hocalar, burjuvazinin
emperyalist amalarn savunmay reddederlerse, burjuvazi, bu
demokrat retmenleri ilerinden atar. Burjuva yasallk artk
tekellerin gereklerine uygun gelmedii zaman, tekellerin kendi
karlarnn iyi bir aleti olmaktan kar; burjuvazi, burjuva
demokratik zgrlkler bir yana atmaya bakar. te o zaman,
burjuva zgrlkleri bayran yukar kaldrmak ve onu ileri
gtrmek ii, pek doal olarak, kapitalist dzende, ulusa kendi
siyasal grlerini yaymak iin en iyi koullar burjuva
demokrasisinde bulan proletaryaya der.
u halde, fikirler ve kurumlar, metafizik bir biimde deerlendirilmemelidir. Fikirlerin kkenlerinin onlarn niteliklerini
belirledii doru ise de tarihsel koullarn deimesi, onlarn
roln deitirir: bunlarn belli bir anda, nesnel koullarn
deimesinden dolay hangi snfn hizmetine konabileceklerini
daima diyalektik olarak aratrmak gerekir.
styapnn, en bata da devletin etkin gc, zellikle kapitalizmin
canekime dneminde kendini gsterir. Bu dnemde retim
ilikileri artk retici glerin niteliine uygun deillerdir. Bu
ilikileri salamlatrmak, retim ilikileri ile retici gler
arasndaki zorunlu uygunluk yasasnn uygulanmasn
engellemek ve kapitalizmin varln sonsuz bir ekilde uzatmaya
Halk Kitapl
sayfa: 0386
Georges POLITZER
almak iin btn nlemleri alan kapitalist devlettir. Kendisine

uygun gelen bir ideolojiye dayanan burjuva devlet, o zaman
toplumun ilerlemesine kar balca engel haline gelir.
Ancak yeni glerin bilinli eylemi ile yolun zerinden
uzaklatrlabilen bir engel. Daha nceki dersten biliyoruz ki, bu
siyasal ve toplumsal gler, proletarya ile ky ve kentteki emeki
kitlelerin ittifak ile oluur. imdi gryoruz ki, byle bir savamn
amac, yeni bir siyasal iktidar kurmak, etkin rolyle eski temelin
ve eski styapnn tasfiyesini, yeni bir temel ve yeni bir styap
yaratlmasn salayacak olan proletarya iktidarn kurmaktr.
Bylece, baz tarihsel koullarda, fikirler ve kurumlar belirleyici bir
rol oynarlar. Kaba materyalizm, toplumun otomatik ve
"kendiliinden" gelimesi gibi yanl bir "teoriye" gtrr: pratik
olarak, kapitalist devletin kendi temelinin varln uzatmak iin
yrtt eylem karsnda pasif kalmay hakl gsterir, dorular.
Marksizm ise, tersine, ynlarn devrimci girikenliinin en bata
gelen roln hibir zaman ihmal etmez. Siyasal eylemi
gelitirmek ve ynlarn ideolojik dzeyini ykseltmek iin
savam hibir zaman ihmal etmez.
IV. STYAPI RETME DORUDAN DORUYA BALI
DELDR
"styap, retime, insann retici etkinliine dorudan bal
deildir. O, retime, ancak dolayl bir ekilde, ekonominin
aracl ile, temelin aracl ile baldr. Bu yzden, styap,
retici glerin gelime dzeyindeki deiiklikleri dolaysz ve
dorudan deil, temeldeki deiikliklerden sonra, temeldeki
deiikliklerin retimdeki deiikliklere dnmesinden sonra
yanstr. Bu, u anlama gelir ki, styapnn etki alan dar ve
snrldr."73
Marksizmin bu nemli tezi, btn retim ilikilerinin ve snf
savamnn szn etmeden geitirenlere ve "tekniin
evrimi"nin dorudan doruya fikirlerin ve kurumlarn ilerlemesine
neden olduunu ne srenlere kar bizi uyarr. Gerekten,
Halk Kitapl
sayfa: 0387
Georges POLITZER
"modern uygarln" maddi ilerlemesini, kltrel, entelektel,

"manevi" alanda da buna uygun den bir ilerlemenin izlemesi
gerektiini sylemek, burjuva dncenin durmadan yineledii bir
eydir. Emperyalizmin de bu beylik burjuva dnceyi durmadan
yalanlamas, teknik ve bilimsel ilerlemeyi sulamak iin bunu
bahane eden idealistlerin yaknmalarna neden olmaktadr.
Oysa, bir toplumun kltrel, entelektel ve "ahlaksal" dzeyini
belirleyen onun iktisadi temelidir. Teknik ve bilimsel bilgilerdeki
ilerleme, bunda, hibir deiiklik yapmaz. lerleme, styapda,
ancak temelin araclyla yansr. Nasl ki, retici gler, varolan
retim ilikileri snrlar iinde geliirse, ayn biimde, teknik ve
bilimsel ilerleme de bu temeli yanstan ideolojik ltlerine gre
evrim gsterir, her snf tarafndan kendi snf karna gre
deerlendirilir.
yle bir zaman oldu ki, sanayi burjuvazisi, bilimlerdeki
ilerlemenin, insanln maddi ve kltrel ilerlemesine varacan
bildiriyordu. Bununla, bu ada, sanayi kapitalizminin gelime
olanaklarn ifade etmekten baka bir ey yapmyordu. Ama,
olguculuun tezi olan bu tez yanltr.
kmekte olan kapitalizmde, bilimsel ve teknik ilerleme, yalnz
toplumsal gereksinmelerin hizmetinde olmamakla kalmazlar,
nk, kapitalist krn hizmetindedirler, ama hatta bilimsel fikirler
ynlarn iine enikonu giremezler ve onlarn kltr dzeylerini
ykseltmeye hizmet edemezler. Gerici burjuva ideolojisi, ynlara
egemen olur; burjuva styap onlarn kltr dzeyini belirler ve bu
kltr dzeyi, kanlmaz olarak, bilimsel bilgiye gre geri kalr.
Toplumun ve kurumlarn ilerlemesinin yalnzca bilginin ynlar
arasnda dalmasna bal olduunu kabul eden A. Comte'un
olgucu anlay, ilerici burjuvazinin bir topyasdr: kapitalizmin
daha sonraki gelimesi bu anlayn dayanakszln
gsterecekti.
Olguculuun tersine, marksizm, styapnn -yeni styapnnteknik ve bilimsel ilerlemeyi yanstmasn salayan eyin snf
savam ve iktisadi temel deiiklikleri olduunu ortaya koyar.
Toplumun kltrel ve entelektel dzeyinin ykseliine doru,
Halk Kitapl
sayfa: 0388
Georges POLITZER
fikirlerin ve kurumlarn ilerlemesine doru giden tek yol, snf

savam ve sosyalist devrimdir. Makine ve bilimin kendi
balarna, insan alklatrmak ya da ykseltmek yetileri
birbirinden fazla deildir. "Uygarl" belirtmeye yetmezler.
Birleik Devletler'deki teknik gelime bu lkede egemen olan
ideolojinin, yksek bir uygarlk derecesini ifade etmek yle
dursun, kapitalist barbarln btn izgilerini sunmasna engel
olmamaktadr. Sosyalizme gelince, sosyalizm, ne "teknie bal
bir uygarlk"tr, ne de bilimciliin zaferi. Onun manevi stnl,
stn bir hmanizm yaratan sosyalist temelin bir yanssdr.
Gerek bir hmanist, snf savamn mahkum etmez, ona katlr;
yalnz snf savamnn, insan emeinin ve insan zekasnn en
byk kazanlarnn engellere uramadan uygulama alan
bulabilecei iktisadi ve toplumsal bir dzene varacan bilir.
V. VARGI
Uzlamaz snf kartlklaryla, uzlamazlklaryla paralanm bir
toplum, gerek bir ahlaksal ve kltrel birlik gsteremez. Elbette
ki, egemen snf, kendi ideolojisini kabul ettirebilir, ezilenlerin
sesini bomay baarabilir. Yalnz snflararas uzlamaz
kartlklar olmayan bir toplum, gerek ahlaksal ve manevi birlii
tanyabilir, bu birlik hibir zaman bilginin ilerlemesi iin zorunlu
olan fikir savamn kaldrp atmaz.
Bizimki gibi bir toplumda birbirinin kart olan iki ideoloji vardr,
yalnzca iki ideoloji: burjuvazinin karlarna hizmet eden ve
styapnn tamamlayc bir blm olan ideoloji, ve teki, bilimsel
ifadesini marksizmde bulan proletaryann ideolojisi.
"Tarafsz ideolojiler"de art diye bir ey szkonusu olamaz. Ama
halkn, uluslarn ve insann dman saldrgan emperyalizmin
ideolojik isteklerine oranla daha az saldrgan olan, geri ekilmi
durumda bulunan burjuva fikirler vardr. Aklc, anti-faist,
hmanist burjuva fikirler bu tr fikirlerdir. Bu fikirler,
emperyalizmin istekleriyle eliki haline der dmez, burjuvazi,
onlara kar saldrya geer. O halde, besbelli ki, ii snf ve
Halk Kitapl
sayfa: 0389
Georges POLITZER
ilerici gler, bu fikirlere sahip kmal, onlara g ve kuvvet

vermeli ve onlarn demokratik ieriini gelitirerek onlar ileri
gtrmelidirler.
Bylece, iki ideoloji duraan deildir. Bunlardan biri
gerilemektedir ve her gn daha gerici ve daha az evrensel
olmaktadr. teki zenginlemekte ve yeni bir hmanizm uruna
savamda glenmektedir.
Proletarya, artk ulusun karlarndan ayrlmaz olan karlarndaki
deiikliklere uyarak, gemiin ulusal kltr iinden, yaamn
sadk yanslar olan ve ayn zamanda sanatn kalc antlar olan
ilerici eleri ekip karr. Ve gene ulusun karlarna kar olan
kendi karndaki deiikliklere uyarak, burjuvazi ulusal mirastan
ve kendi demokratik ve hmanist kaltndan yzevirir. Tarafsz
ideoloji yoktur ve olamaz: yalnzca uzun tarihi boyunca burjuvazi
tarafndan hazrlanm fikirler ve bu fikirlerin bilimsel eletirisinin
sonucu olarak oluan, marksizmin ortaya att ve proletaryann
benimseyip kendine malettii fikirler vardr.
Snf savamnn zikzakl tarihsel gidiine gre u ya da bu fikrin
bir kamptan bir bakasna geebilmesi, kesin olarak o fikrin
tarafsz olmadn ve belirli bir ierik tadn gsterir; bunun
iindir ki burjuvazinin snf kar deitii zaman bu snf, artk
iine yaramayan fikri kaldrp atar.
Toplumun nc glerine den grev, btn ideolojik ve kltrel
kalt yeniden deerlendirmektir. Marksizm, aslnda, eletiricidir
ve kapitalizmin nice emekle kurulan ideolojik yapsn en ince
noktalarna kadar eletirir. O halde, eletirici bir biimde gemiin
kltrn benimsememi, zmlememi bir kimse, tam marksist
olamaz.
Halk Kitapl
sayfa: 0390
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULAKI
1.
Kart snfl bir toplumda fikir savamnn gerek ieriini
bir rnekle gsteriniz.
2.
Hangi tr fikirler styapya aittirler? rnekleri.
3.
Proletarya, kapitalist styapnn dnmlerine kar ne
gibi bir tutum almaldr?
4.
Bilimsel ilerleme ve "manevi" ilerleme.
Halk Kitapl
sayfa: 0391
Georges POLITZER
YRMNC DERS
SOSYALZM
I.
retim ve leim.
II.
Sosyalizmin iktisadi temeli.
III.
Sosyalizme geiin nesnel koullar.
IV.
Sosyalizmin temel yasas.
V.
Sosyalizme geiin ve sosyalizmin gelimesinin

znel koullar.
VI.
Varg.
I. RETM VE LEM
Snflarn ortaya kndan beri insanlar, insann insan tarafndan
smrsnn ve snf savamnn ortadan kalkaca ideal bir
toplumsal dzenin dn grmekten hi geri durmadlar.
Halklarn zlemlerinin gerek bir yeralt akm, antikadaki altn
aa dn inancndan beri ezilen ynlarn tarihi boyunca srp
gider. Halklar, hibir zaman, insanln gelecei iin umutsuzlua
kaplmadlar. Btn alarda, ozanlar ve dnrler, yeni
zamanlarn ilk klarn beklediler ve kutladlar. 16. yzyln
sonunda Gne lkesi'ni yazan ve 27 yln hapiste geiren
Thomas Campanella gibi. Hristiyan dini, ikibin yl boyunca ezilen
insanlara, "mutluluk krallnn bu dnyada olmad"n yineledi
Halk Kitapl
sayfa: 0392
Georges POLITZER
durdu, ama hibir ey ynlarn yreindeki yeryznde mutluluk

umudunu ldremedi ve Beethoven, o harika Dokuzuncu Senfoni'siyle gelecek gnlerin marn yaratt.
Bununla birlikte, marksizmden nce, "ideal lke" stne fikirler,
topya snrlar dna kmadlar ve kamazlard. Btn alarn
iktisadi yasalar bilgisinden yoksun toplumbilimcileri, esas
ktl, servetlerin bireyler arasnda eit olmayan bir ekilde
letirilmesinde grdler; onun iin, ya bir eit paylatrmay ya
da servetlerin ortakln vdler. Ama onlar, toplumlar biliminden
yoksun olduklar iin retimin tahlilini yapmay ve snf
smrsnn mekanizmasn ortaya koymay bilemezlerdi.
Bunun iin de onlara hayalci olarak bakld ve kolay kolay
temizlenemeyen bir nyarg, burjuvazi iinde -kk ve bykkk sald, bu nyargya gre, sosyalizm, gerekleemeyecek bir
eydi.
19. yzylda, topyac sosyalistler, sorunu teki ucundan, yani
tketim ynnden deil de retim ynnden ele almak
gerektiini, retimi nemli bir lde artrmadan nce bir servet
bolluu istenemeyeceini, byk modern makineli sanayinin de
bu servet bolluuna olanak verdiini farkettiler. Ama retim ve
iktisat yasalarnn bilimsel bir tahlili bulunmad iin, "arretimi" iktisadi bir afet haline getiren ey, retim aralarnn zel
kapitalist mlkiyeti, yalnz ve yalnz bu zel kapitalist mlkiyet
olduuna gre, eer gerekten retim artrlmak isteniyorsa,
zerinde dnlp grlmesi gereken kesin ve sonal sorunun
retim aralarnn zel kapitalist mlkiyetinin ortadan kaldrlmas
sorunu olduunu, baka bir ey olmadn aka gremediler.
Kapitalizmin yasalarn bilmedikleri iin, iyi niyetin, muazzam
kapitalist sanayi aygtn, toplum gereksinmelerinin hizmetine
vermeye yeteceini sanyorlard. Byle olmadn grdk, nk
retim aralarnn zel mlkiyeti, modern sanayi ve bilimin
salayabilecei uygulamalara tam bir engel oluturur.
Bununla birlikte, topyac sosyalistler, modern bilim ve sanayinin
serbest brakt muazzam retici glerin, kk bir smrc
tabakaya kr salamak iin deil, toplumunmaddi gereksinme-
Halk Kitapl
sayfa: 0393
Georges POLITZER
lerinin karlanmasnda kullanlmas gerektii yolundaki devrimci

fikri ileri srdler: "nsann insan tarafndan smrlmesi yerine,
dnyann insanlar tarafndan ortaklaa retime almas, insanlar
zerinde hkmet etme yerine, eylerin insanlar tarafndan
ynetimi". te Saint-Simon'a gre sosyalizmin amalan bunlard.
Yalnz marksizm, bu amalarn gerekletirilmesinin ortaya
kard sorunlara:
1.
retim ilikilerinin esas esinin retim aralar mlkiyeti
olduunu;
2.
retim tarznn gelimesinin i diyalektiine dayanmad
takdirde retim ilikilerinin deitirilemeyeceini;
3.
bu deiiklikten zarara urayan snflarn direncini
yenebilecek tek gcn proletaryann ve mttefiklerinin siyasalsnf
savam olduunu gstererek bilimsel bir yant verdi.
Marksizm, bylece:
1.
sosyalizmin temelini;
2.
sosyalizmin kuruluu iin gereken nesnel koullar;
3.
sosyalizmin kuruluunun znel koullarn, bilimsel olarak
tanmlamaya olanak salar.
II. SOSYALZMN KTSAD TEMEL
Marksizm, herhangi bir toplumda, retim ilikilerinin esas esinin
retim aralarnn mlkiyet biimi olduunu gsterirken, ayn
zamanda, sosyalizmin, ne genel olarak "servetlerin" ortaklndan,
ne "servetlerin" paylalmasndan, ne zel sermayelerin
birletirilmesinden, ne de kapitalizmin merkezilemesinden ve
rgtlenmesinden ibaret olamayacan gsterdi. Sosyalizmin
temeli, retim aralarnn toplumsal mlkiyetidir, bu, zel mlk
sahiplerinin, her eyden nce kamu gereksinmelerinin
karlanmas iin iletilebilecek ve iletilmeleri gereken byk
modern retim aralar sahiplerinin, mlklerinin kamulatrlmas
Halk Kitapl
sayfa: 0394
Georges POLITZER
anlamna gelir. Marksizm, bu amacn pekala gerekleebilir

olduunu gsterdi, artk topik olmayan bu gerekleme yollarn
gsterdi: retim tarznn tarihsel deimesini yerine getirmeye,
tamamlamaya, nesnel olarak yetenekli olan proletaryadr, nk,
zel mlkiyetin dorudan doruya kurban proletaryadr; retim
aralarnn toplumsal mlkiyeti, onun, smrlen snf karlarna
tamamyla uygun gelmektedir. Yoksullatrlan ynlarn emeinin
rnn, yzyllar boyunca kendilerine mlkedinen kapitalistler,
ynlar mlkszletirmilerdir. Sosyalizm, mlkszletirenlerin
mlkszletirilmesidir.
retim aralarnn toplumsal mlkiyetinin, cretliliin ortadan
kaldrlmas gibi bir sonucu vardr. Gerekten, modern retici
glerin bir gnde retilmesini saladklar, iinin emek-gcnn
korunmas ve devam iin gereken deere oranla art-deer, artk
zel kapitaliste gitmez, btn toplulua dner ve topluluk yeleri
arasnda, saladklar emee gre ve ayn zamanda eitli
toplumsal gereksinmelere gre paylatrlr. Art-deer, cret
kavramlar, emek-gc fiyat, kr, sermaye, gerekli-emek ve artemek gibi kavramlar anlamlarn yitirir.
"Meta olarak emek-gc ve iilerin 'cretlilii' zerine szler
bizim dzenimizde bir hayli anlamsz grnmektedir; sanki retim
aralarna sahip olan ii snf kendi kendini cretlendiriyor ve
kendine kendi emek-gcn satyormu gibi. Bugn 'gerekliemek'ten ve 'art-emek'ten szetmek ayn lde gariptir; sanki
bizim koullarmzda retimi geniletmek, eitimi gelitirmek, halk
saln korumak, ulusal savunmay rgtlemek vb. iin iilerin
topluma verdikleri emek, bugn iktidarda bulunan ii snf iin,
iinin ve ailesinin kiisel gereksinmelerini karlamak iin
harcanan emek kadar gerekli deilmi gibi."74
Marksizmin bilimsel olarak tanmlad gibi sosyalizm, demek ki,
insann insan tarafndan smrsnn ortadan kaldrlmas ve
dolaysyla toplum iindeki, birbirinin uzlamaz kart olan
snflarn kaldrlmasdr. O halde, iktisadi plandaki smrenlerle
smrlenler arasndaki snf kartl da son bulur.
Halk Kitapl
sayfa: 0395
Georges POLITZER
retim aralarnn toplumsal mlkiyeti, ayrca iktisadi bunalm

olanaklarn ortadan kaldrr. Kr perspektifinin ynettii zel
reticiler arasndaki rekabet ve onunla birlikte kapitalist retim
anarisi de ortadan kalkar. te yandan, dev retici glerin
gelimesinin, toplumsal emek rnnn zel mlkedinilmesi
dolaysyla ynlarn yoksulluunun art kouluna bal olmasn
isteyen kapitalist birikim yasas geersiz kalr. Bundan u sonular
kar: 1. retim aralar retiminin gelimesi ve tketim aralar
retiminin gelimesi, marksist iktisat biliminin kurduu yenidenretim kurallarna gre ayarlanabilir, dzenlenebilir; retim anarisi,
yerini ekonominin uyumlu (orantl) geliimi yasasna brakr; baka
bir deyile, ekonomi planlanabilir; 2. retimin srekli olarak artmas,
bir "retim fazlas bunalm"na varmaz, nk, herkes emeine
gre ald iin, retimin artmas, zorunlu olarak btn emekilerin
satnalma glerinin ykselmesi ve tketimlerini artrmalanyla
birlikte gider. retim ile tketim arasndaki dzensizlikler ve
bundan doan btn bozukluklar -isizlik, retici glerin tahribiolumaz. Demek ki, sosyalizm, iktisadi bunalmlarn olmay,
emperyalizmin ortadan kalk ve sava nedenlerinin yokoluudur.
Sosyalizmin temel izgilerini zetlerken Stalin yle yazmtr:
"Bugn iin yalnz SSCB'de gereklemi bulunan sosyalist
dzende, retim ilikilerinin temenni oluturan, retim aralarnn
toplumsal mlkiyetidir. Burada, artk ne smren, ne de
smrlen vardr. rnler, verilen emee gre ve 'almayan
yemez' ilkesi gznnde tutularak letirilir. retim sreci iinde
insanlar arasndaki ilikiler, smrden kurtulmu alanlarn
kardee ibirlii ve sosyalist yardmlama ilikileridir."75
retim aralarnn toplumsal mlkiyeti ne ekilde gerekleebilir?
Eer SSCB rneini alrsak grrz ki:
1 Sanayide, retim aralar kamulatrlm ve btn halka
maledilmitir;
2 Kk ve orta bireysel reticilere gelince, onlar, kademeli
olarak retim kooperatiflerinde, yani byk tarmsal iletmeler
olan kolhozlarda toplanmtr;
Halk Kitapl
sayfa: 0396
Georges POLITZER
3 Kent ile krn, sanayi ile tarmn ekonomik birliini salamak

iin, bir sre meta retimi (satnalma ve sat yoluyla deiim)
srdrlm, bu, -kyller iin- kent ile ekonomik ilikilerin tek
kabul edilebilir biimi saylm ve sovyet ticareti, devlet ticareti ve
kooperatif ve kolhozcu ticaret gelitirilip, ticari dolamdan her
trden kapitalistler tasfiye edilmitir.76
Bundan kan sonuca gre, Sovyetler Birlii'nde
aralarnn iki biim toplumsal mlkiyeti vardr:
retim
SSCB'de sosyalist mlkiyet, kimi yerde devlet mlkiyeti (btn

halkn mlk), kimi yerde de kolhozlarn i-ortakl mlkiyeti (her
kolhozun mlkiyeti, kooperatif birliklerinin mlkiyeti) biimine
brnr. (SSCB Anayasasnn 5. maddesi.)
Toprak, yeralt, sular, ormanlar, yapmevleri, fabrikalar, kmr
madenleri, maden ocaklar, demiryollar, suyolu, havayolu ve
ulatrma, bankalar, PTT, devlet tarafndan dzenlenen byk
tarm iletmeleri (sovhoz, makine ve traktr istasyonlar vb.), ayn
ekilde, belediye iletmeleri, kentlerdeki konutlarn esas kitlesi,
snai kmelenmeler devlet mlkiyetidir, yani btn halkn maldr
(6. madde).
Kolhozlardaki ve kooperatiflerdeki ortak giriimler, hayvan
srleriyle, tarm alet ve binalaryla birlikte, kolhozlarn ve
kooperatiflerin saladklar retim, bunun gibi ortak binalar,
kolhozlarn ve kooperatiflerin sosyalist mlkiyetini olutururlar (7.
madde).
Grlyor ki, SSCB rneinde, tarm kooperatifleri, tasarruf
hakk, cretsiz ve daimi olarak kendilerine verilmi olan ama tm
halkn mal olan topra ilerler. Ayrca devlet, kendilerine bol
miktarda traktr ve birinci derecede nemli olan baka makineleri
salar, bunlarn da mlkiyeti devlete aittir. Kolhozun tam zgrlk
iinde istedii gibi kullanp yararland ey, demek ki, esasnda
iletmelerinden ve binalarndan baka, onun gelirlerinin kayna
olan kolhoz retiminin rndr.
Her kolhoz ailesinin, ortak kolhoz ekonomisinin esas gelirinden
baka kk bir toprak parasndan yararlanmaya hakk vardr,
Halk Kitapl
sayfa: 0397
Georges POLITZER
bu toprak zerinde, zel olarak yardmc bir ek ekonomiye:

oturmak iin eve, rn veren hayvanlara, kmes hayvanlarna,
ufak tarm gerelerine sahiptir.
Yasa, kyl bireylerin, zanaatlarn, bakasnn emeinin
smrlmesi hari olmak zere, kk zel mlkiyetlerini kabul
etmektedir.
Tketim aralar konusunda ise, yurttalarn, kendi emeklerinden
gelen gelirlere ve biriktirilmi paralara kiisel olarak sahip olmaya,
oturduklar evin, yardmc ev ekonomisinin, ev eyasnn ve
gnlk kullanm eyasnn, kiisel tketim ve kullanm eyasnn
(rnein otomobil) mlkiyetine haklar vardr; ve bu kiisel
mlkiyetin miras hakkna sahiptirler.
Sosyalist toplum, demek ki, iki snf ieriyor: ii snf77 ile
kolhozcu, yani emeki kyller snfn. Bu snflar arasnda hibir
uzlamaz kartlk yoktur, nk onlarn karlar dayanma
halindedir.
Bir de, bir aydnlar toplumsal tabakas vardr: teknik kadrolar,
mhendisler, iktisadi organizasyon kadrolar, bilim emekileri,
retim yeleri, sanatlar ve yazarlar. Bu tabaka btn emekiler
kategorilerinden toplanm olmak gibi burjuva toplumda
bilinmeyen bir zellik gsterir. 1936'da, Stalin, aydnlarn
bileiminin eski dzenden artakalan duruma gre deimi
olduunu ve aydnlar arasnda %80-90'nn ii snfndan ve
emeki kyllerden geldiini kaydediyordu. Bu aydnlar, artk
ayrcalkl snfn deil, btn halkn hizmetindedirler.
Sosyalizmde toplumsal yapnn esas nitelii yledir ki, hl
mevcut olan farkllam toplumsal gruplar, smrnn ortadan
kaldrlmas sayesinde mttefik ve dostturlar ve hepsi
emekilerden olumutur.
Bu ittifak, savam iinde eliklemitir: rnein, iiler, mlk
sahibi smrc kyller (kulaklar) snfna kar savamda
kyllere yardm ettiler; emeki kyller, kulaklarn a brakmak
istedikleri ii merkezlerinin yiyeceini salarken, iiler de
kyllere makine gnderiyorlard.
Halk Kitapl
sayfa: 0398
Georges POLITZER
Ayn ekilde, retimde, iiler ve aydnlar arasndaki ilikiler de

deimitir.
"imdi, kol emekileri ve ynetimci personel birbirlerine dman
deildirler, ama retimin gelimesiyle ve iyilemesiyle yakndan
ilgilenen yoldalar ve dostlar olarak, tek bir retici topluluun
yesidirler. Eski kartlktan iz kalmamtr."78
nsann insan tarafndan smrs ile birlikte kent ile ky arasndaki
-kentin kapitalist burjuvalar tarafndan yerleri elinden alnan ve
ykma srklenen ky arasndaki- kartlk kayboldu - bu kartlk,
kyllerin kentliler hakkndaki dmanlnn, kentlilerin de kyller
hakkndaki horgrlerinin temeliydi. nsann insan tarafndan
smrsyle birlikte, kol emekileri ile smrc burjuvazinin aletleri
olan kafa emekileri arasndaki kartlk da kayboldu - bu kartlk,
kol emekilerinin kafa emekileri hakkndaki dmanlnn, kafa
emekilerinin ise kol emekilerine kar horgrlerinin temeliydi.
Ensonu, insann insan tarafndan smrsnn ortadan
kalkmasyla birlikte kadnn klelii de kaybolmutur ve erkekle
kadnn eitliinin temelleri kurulmutur.
retim aralarnn toplumsallatrlmasyla ve insann insan tarafndan smrsnn ortadan kalkmasyla, uzlamaz kart olmayan
sosyalist retim ilikilerinin, yeni, zgl bir iktisadi temel yasann
ortaya kmas iin koullar yaratlm oldu. Bu yasa sosyalist
ekonominin geliim srecini, smrsz ve bunahmsz bir ekonominin ama ve aralarn yanstr. Byle bir ekonominin, ynlarn
maddi ve kltrel gereksinmelerinin en yksek lde karlanmasn salamaktan baka amac olamaz. Ama sosyalizmin bu
zgl yasasn incelemeden nce anmsatalm ki, sosyalizme gei,
toplumlarn temel yasasna, retim ilikileri ile retici glerin nitelii
arasnda uygunluk yasasna uygun belirli nesnel koullar ister.
III. SOSYALZME GEN NESNEL KOULLARI
Marksizm, sosyalizmi bilimsel olarak tanmlarken, ayn zamanda,
sosyalist toplumun geli ve kurulu koullarn da tanmlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0399
Georges POLITZER
Mlkiyet tarz deiiklii, ancak belli nesnel koullarda olanakldr.

retim ilikilerinin deimesinin temeli nedir? Bu temel, bu
ilikilerle retici glerin nitelii arasndaki uygunsuzluk, belli bir
anda kagelen uygunsuzluktur.
O halde, sosyalist devrimin amac, znel bir ama deildir. Kendi
kusurlarn ii snfna yklemek isteyen burjuvazinin inandrmak
istedii gibi, kskanlk ve agzllkle belirlenmi deildir.
Herhangi bir akam, kargaalk yaratmak isteyen birka kkrtc
elebann eseri de deildir!
Sosyalist devrimin grevi, onlara kar kan tek engeli, kapitalist
retim ilikilerini, olanakl olduu bir srada uzaklatrarak, retici
glerin snrsz bir ekilde gelimesine elverili koullar
yaratmaktr; gerekte retici gleri bizzat kapitalizmin kendisi ile
eliik bir duruma gelinceye kadar gelitirerek, sosyalist devrimin
nesnel temelini salayan kapitalizmdir.
Kapitalist zel mlkiyetin, kapitalist smrnn ortadan
kaldrlmas, ayn zamanda, hem olanakl hem de zorunlu olduu
bir anda, yeni retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasnda
uygunluun kurulup yerlemesine olanak salar.
Buna gre, belli bir tarihsel aa bal nesnel koullar olmakszn
sosyalizm olmaz. Sanayisi az gelimi bir lkede, rnein in'de,
iktidardaki proletarya, byk bir ulusal sanayi yaratmadan nce
sosyalizmi kurmay dnemez ve bir zaman iin kapitalist retim
tarz, ekonominin bir kesiminde varln srdrr.
Baka bir deyile, iktisat yasalarn bozmak, hkmsz klmak,
hi kimsenin elinde deildir; insanlarn snf karlarnn yn
verdii iradeleri, ancak nesnel yasalara dayand takdirde
etkilidir. nsan iradesinin, doann ve iktisatn yasalar, bilgisinin
dnda ilediine ve her eye kadir olduuna inanan "iradecilik"
("Volontarisme") yanl bir felsefedir.
Sosyalizmin kuruluundan szederken, Stalin, bunun Sovyetler
iktidar iin g ve karmak bir grev olduunu, bununla birlikte
sovyet iktidarnn bunu baardn anmsatyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0400
Georges POLITZER
"[Sovyet iktidar bu baary], szmona, varolan ekonomik

yasalar yok ettiinden ve yenilerini 'oluturduundan' deil,
yalnzca retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki
zorunlu uygunluk ekonomik yasasna dayand iin baarmtr.
... Bu yasa olmadan ve ona dayanmadan Sovyet iktidar bu
grevi baarya ulatramazd."79
Ve gene Stalin, snf karnn bu yasann uygulann
yrttn belirtiyor:
"i snf, retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki
zorunlu uygunluk yasasn kullanm, burjuva retim ilikilerini
devirmi, yeni, sosyalist retim ilikileri kurmu ve onlar retici
glerin nitelii ile uyuur hale sokmutur. Bunu, kendi zel
yetileri gereince deil, bunda byk kar olduu iin
yapabilmitir."80
IV. SOSYALZMN TEMEL YASASI
Bununla birlikte, sosyalist devrim, kapitalist toplumdan devrald
retici glerden en iyi ekilde yararlanmakla yetinemez. retici
glerin, kapitalizmle ne kadar gelimi olurlarsa olsunlar,
sosyalist bir toplumun gereksinmelerini karlayamayacaklarn
hesaba katmak gerekir. Birincisi, kapitalizm, son evresinde,
teknik bakmdan daha ilerlemi olsa bile, retici gleri tahrip
ettii iin; ikincisi, kapitalizmde retici glerin geliimi tamamyla
anarik olduu iin; ncs, kapitalizmde ynlarn tketimi
ok dk olduu ve yalnz ufak bir smrc tabaka iyi
yaamak olanana sahip bulunduu iin. Teknik bakmdan en
gelimi kapitalist toplumun tkettii rnlerin miktar, demek ki,
sosyalist toplumun fazlasyla tatmin etmeyi ngrd ynlarn
gerek gereksinmeleri lsnde deildir, sosyalizm, yoksulluun
genelletirilmesi deil, bolluun genelleti-rilmesidir.
O halde, kapitalizmde hayal edilemeyecek, hzl, byk bir retim
art olmadan sosyalizm olmaz. Bu nesnel bir zorunluluktur.
Ama, byk miktarda tketim maddeleri retebilmek ve, bunlarn
hacmini durmadan artrabilmek iin, ilkin, yeterli miktarda retim
Halk Kitapl
sayfa: 0401
Georges POLITZER
aralar, zellikle retim aletleri retmek, bunlarn yerine

yenilerinin konmasn ve artrlmasn salamak gerekir. Bunun
iindir ki, retimin ykselii, zorunlu olarak, retim aralar
retiminin artmasyla balamaldr. Bunun anlam udur ki,
sosyalizmin nesnel koullarndan biri, rnein tarma ok sayda
traktr salayabilecek byk bir ar sanayinin yaratlmas ve
gelitirilmesidir. retici glerin cokunca atlm, yalnzca zel
sermayenin ortadan kalknn olanakl klaca bir olay deildir;
gryoruz ki, ayn zamanda, yeni sosyalist retim ilikilerinin
nesnel bir gereidir.
Bu, u demektir: yeni retim ilikileri, retici glerin gelimesini
azami lde hzlandran balca g haline gelmilerdir.
Sosyalist devrimden nce retici gler, retim ilikilerinin
deimesini zorunlu klar; sosyalist devrimden sonra, yeni retim
ilikileri, retici glerin gelimesini zorunlu klar.
Ama, retici glerin gelimesi, ii snfnn sayca art ya da
retim aletlerinin miktarca art ile snrl kalamazd. Kendisi de
artmakta olan bir halkn gittike artan gereksinmeleri, emein
verimliliinin ykselmesini gerektirir. Oysa, emein verimliliinin
art, emekinin byk yorgunluu pahasna Leon Blum'un
inandrmak istedii gibi bir "klece alma"yla elde edilecek
olsayd, 'sosyalizmin amalarna aka aykr bir durum olurdu.
gn sresini ve emekinin yorgunluunu -azaltarak, emein
verimliliini artrmak, ancak retim aletlerinde nitel bakmdan bir
ilerleme ile, nc bir tekniin kullanlmasyla, g ilerin
makineletirilmesiyle vb. olanakldr. Onun iin sosyalizm, nesnel
yasalar sonucu olarak, mekanikten tarm bilimine kadar, bilimi,
kapitalist lkelerin grmedikleri llerde gelitirir,' bu kanlmaz
bir eydir. Sosyalizm, ayn zamanda, emekinin yeteneinin
ykselmesine gereksinme gsterir, yle ki, stn bir teknikle
temasa geen el emei gitgide entelektelleir.
Sosyalist toplumun geliimi iin zorunlu olan eler bunlardr.
Bundan kan sonuca gre sosyalizmin bir iktisadi temel yasas,
insanlarn iradesinden bamsz, nesnel bir yasas vardr:
Halk Kitapl
sayfa: 0402
Georges POLITZER
"Sosyalizmin temel ekonomik yasasnn ana izgileri ve talepleri

aa yukar yle formlletirilebilir: stn bir teknik temel
zerinde sosyalist retimi
durmadan gelitirerek
ve
yetkinletirerek btn toplumun durmadan artan maddi ve
kltrel gereksinmelerinin azami tatminini salamak.
"Bunun iin: azami kr salanacana, toplumun maddi ve
kltrel gereksinmelerinin azami tatmini salanyor; - ykseliten
bunalma, bunalmdan ykselie- retim duraksamalarla
gelitirileceine, retim durmakszn artrlyor; toplumun retici
glerinin yok edilii ile birlikte gelen teknik gelimenin devresel
duraksamalar yerine, stn bir tekniin temeli zerinde retimin
duraksamadan yetkinlemesi salanyor"81
Sosyalist toplumun dnyaya rneini verdii muazzamsnai ve
tarmsal ilerlemenin kendi bana bir ama oluturmadn iyice
anlamak gerekir. Teknik ilerleme, retimin gelimesinin temelidir;
retimin gelimesi sosyalizmin temel bir nesnel gereine, btn
toplumun durmadan artan gereksinmelerinin en yksek lde
tatminine baldr, esas olan, gereksinmelerin tatminidir. Bu,
nesnel bir gerektir, nk, insann insan tarafndan smrsnn
ortadan kaldrlmas, emekilerin kendileri iin altklar
anlamna gelir. O halde, retimin amac, zorunlu olarak, toplumun
gereksinmelerinin yksek lde karlanmas ve bunun en iyi
alma koullar iinde yaplmasdr. Hangi gereksinmeler?
Maddi gereksinmeler, ama ayn zamanda kltrel gereksinmeler.
O halde, sosyalist retimin amac, "btn gereksinmeleriyle
birlikte insan"dr.82 Sosyalizm, burjuva ideologlarn ileri srdkleri
gibi, koskoca ama insana kar ilgisiz maddi baarlara susam
bir "teknik uygarl" deildir. Tam bir alp gelime halinde
bulunan insan, sosyalizmin merkezidir ve btn maddi
baarlarn, insann her trl gereksinmesinin daha iyi
karlanmasndan baka amalar yoktur: bilme gereksinmesi,
kltr gereksinmesi kadar, rahat etme gereksinmesi: mutlu bir
yaamn eitli eleri. Sosyalizm, gereklemi bir
hmanizmdir.
Halk Kitapl
sayfa: 0403
Georges POLITZER
V. SOSYALZME GEN VE SOSYALZMN GELMESNN

ZNEL KOULLARI
Marksizm, -yalnzca sosyalizmin gelii ve gelimesi iin gereken
nesnel koullarn deil- ayn zamanda znel koullarn, insanlarn
tarihteki bilinli eylemlerinden doan koullarn da bilimsel olarak
tannmasn salar. Gerekten de, kapitalist snfn, btn
olanaklaryla, zorunlu uygunluk yasasnn ileyiine kar
koyduunu, devletin etkisiyle kendi retim tarzn kurtarmaya
altn, ve burjuvazinin tarihsel ilerlemenin nne diktii bu
barajn, ancak kapitalistlerin direncini yenmek iin zorunlu olan
toplumsal gleri oluturan proletarya ve mttefiklerinin bilinli
eylemiyle yolun stnden kaldrlabileceini biliyoruz.
Sosyalizmin kuruluunun birinci koulu, demek ki, karlar ulusun
karlaryla zdeleen ii snfnn gerekten devrimci bir partiye
sahip olmasdr.
Ynlarn bu bilinli eylemi nasl bir sonu verebilir? Burjuva
devletin yerine retim aralarn toplumsallatracak yeni bir
devlet iktidarnn dzenlenmesi sonucunu verir. te proletarya
diktatrl denen ey, bu yeni devlet iktidardr.
Burjuva devletin, kapitalistlerin arkasna sndklar, tarihin
mahkum ettii bu tek kalenin yklmas, yerine retim aralar zel
mlkiyetini ortadan kaldrabilecek yeni bir devlet iktidarnn
oluumu sonucunu verir. Proletarya diktatrl yle bir alettir ki
onsuz retim ilikilerinde deiiklik yapmak olanakl deildir.
Herkes ok iyi bilir ki, ii sendikalarnn, rnein gnn birinde
kapitalistlerin mlklerini kamulatrmaya, sosyalist retimi
rgtlendirmeye, yani meslek kurulularn, loncalar halinde
serbeste birleen ve emekilerinin meyvesini paylaan
emekilerin retimini dzenlemeye koyulmalar olanakl deildir.
Bu anarist-sendikalist yavanlk, kapitalizmin koruyucusu burjuva
devletin sert siyasal eylemini doru deerlendirememektedir.83
Proletarya diktatrlnn esas grevi, Marx tarafndan ak bir
biimde ifade edilmitir:
Halk Kitapl
sayfa: 0404
Georges POLITZER
"Proletarya, siyasal egemenliini, tm sermayeyi burjuvaziden

derece derece koparp almak, btn retim aralarn devletin,
yani egemen snf olarak rgtlenmi proletaryann elinde
merkeziletirmek iin ve retici glerin tamamn olabildiince
abuk artrmak iin kullanacaktr."84
Proletarya diktatrlnn hazrlanp kurulduu tarihsel dnem,
snf savamnn en keskin evresine girdii dnemdir.
Sosyalizmin iktisadi uzlamaz kartlklar ortadan kaldrndan
uzun zaman sonra, savam, burjuva kalntlarnn kapitalizmi
onarma, yeniden canlandrma abalarna kar devam eder ve
bu, sosyalizmin, yeryznn daha byk ksmnda baarya
ulamasna kadar srer. Ynlar ilk kez olarak, kendilerinin olan
bir demokrasiye kavuuyorlar. Bir dnn! lk kez olarak
milyonlarca insan byle insanca bir yaama arlyor. Bylece,
rnein, in'in en uzak kylerinde, o zamana kadar kendilerine
yk hayvanlar gibi dav-ranlan kyller bellerini dorultuyor ve
kendilerini yurtta ve kamu yararnn sorumlusu hissediyorlar.
Proletarya diktatrlnn yapt byk iyilik budur ite: o,
kendilerine btn ufuklarn kapal bulunduu bu derin insan
ynlarna bilinli, etkin bir yaam verir.
"Proletarya diktatrl snflar savamnn sonu deildir; onun
yeni biimler altnda srmesidir. Proletarya diktatrl yenilmi
ama direnmeyi brakmak yle dursun, direncini daha da
younlatrm, yokolmam, ortadan kalkmam burjuvaziye
kar siyasal iktidar eline geirmi bulunan proletaryann snf
savamdr."85
Lenin unu da yazyordu:
"Yalnzca snf savamn kabul edenler henz marksist
deildirler; bunlar henz burjuva dncesinin ve burjuva
siyasetinin snrlar iersinde bulunabilirler. Marksizmi snf
savam teorisi iinde hapsetmek, marksizmi budamak, onu
arptmak, onu burjuvazi tarafndan kabul edilebilir bir eye
indirgemek anlamn tar. Marksist, yalnzca, snf savamnn
kabuln, proletarya diktatrlnn kabulne dek genileten
kimsedir."86
Halk Kitapl
sayfa: 0405
Georges POLITZER
Ve gene:
" 'Sosyalistlerin proletarya diktatrln anlayamamalarnn
balca nedeni, snf savam fikrini mantksal sonucuna kadar
gtrmeyileridir."87
Proletarya diktatrl bir snf egemenliidir. Kimin zerinde
egemenlik? Kapitalistler zerinde, kapitalist plne en ve
onun devlet iktidarn destekleyen eitli smrc, akgz,
madrabaz, servenci tabakalarn zerinde.
Bu yzden proletarya diktatrl, yepyeni tipte bir devlet
iktidardr. Tarihin daha nce tanm olduu btn siyasal
iktidarlar, smrc snfn egemenliini, aznln ounluk
zerindeki
egemenliini
temsil
ediyorlard.
Proletarya
diktatrl, ilk kez olarak, smrlenlerin smrenler zerindeki
egemenliini temsil ediyor. Onun iin de, alan, smrlen ve
ezilen teki toplumsal tabaka ve snflarn desteini kazanyor: o
halde proletarya diktatrl ounluun aznlk zerindeki
egemenlii, emekilerin egemenliidir.
Bu egemenlik, ancak, alan ynlarn bilinli ve rgtl eylemi
sayesinde, onlarn siyasal eylemi, yaratc girikenlikleri
sayesinde hazrlanp kurulabilir, srdrlebilir, salamlatrlabilir.
Bu egemenlik, asl paralanmas, ortadan kaldrlmas szkonusu
olan siyasal rejimin ve iktisadi sistemin ideolojik oyalamasndan
baka bir ey olmayan burjuva "yasalhk"n kapsamna giremez.
Bunun iindir ki, hareket halindeki ynlar, ulusun karlarna
uygun ve demokratik zgrlklerin alabildiine gelimesini
salayan yeni bir meruiyet yaratrlar.
Bu egemenlik, burjuvazinin, btn ayrntlarnda ounlua bask
yapmak iin tasarlanm brokratik devlet makinesini kullanamaz.
Bunun iindir ki, hareket halindeki ynlar, yukardan aaya
empoze edilen burjuva brokratl ykar, kendileri tarafndan
denetlenen ve halkn gzleri nnde aka ileyen yeni tipte bir
ynetim kurarlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0406
Georges POLITZER
Proletarya diktatrl yalnzca bir egemenlik aleti deildir, ayn

zamanda, proletarya ile emeki kyller ve orta snflar arasnda
bir ittifakn da aletidir. Bu diktatrlk, mttefiklerini ulusal kara
uygun bir yolda ynetmek iin proletaryaya ok gereklidir.
Mademki, ounluun aznlk zerindeki egemenlii, proletarya
diktatrl, burjuvazinin ynlara zorla kabul ettirdii siyasal
boyunduruun sonudur, emekiler iin, ynlar iin demokrasidir;
proletarya diktatrlnn gelii bir kurtulutur ve bu siyasal
kurtuluun koulu, burjuvazinin dzen ve dolaplarnn
nlenmesidir.
Proletarya diktatrl, tarihte ilk kez ynlar iin bir demokrasi
olduundan, demokrasinin en yksek biimidir. Bu, bir
dnemetir; burjuva demokrasisinden, sermaye diktatrlnden
proletarya diktatrlne, halk diktatrlne dnen, ezenlerin
demokrasisinden ezilen snflar demokrasisine dnen bir
dneme. O zamana kadar byk ynlar ezmeye yarayan zel
bir g olan devlet, ensonu bastrlm olan ezenlere kar, halkn
ounluunun, iilerin ve kyllerin ve onlarn mttefiklerinin
genel gcnn ifadesi haline gelir.
"Smrlenler iin gerek zgrlkler, proleterlerin ve kyllerin
lkenin ynetimine gerekten katlmas, ancak proletarya
diktatrlnde olanakldr."88
Proletarya diktatrlnn grevlerini yerine getiren devletin
yalnz zel bir bask gcne dayanmamas, ama halkn
ounluunun genel gcne dayanmas onun niteliini kkten
deitirir. Bu, yeni tipte bir devlettir. Burjuvazi bir snf olarak
btn dnyada yenilmi ve tasfiye edilmi olmad srece bu
devletin srekli olarak glendirilmesi zorunludur; bu devletin
glendirilmesi, her eyden nce ynlarn bilinli siyasal
eyleminin glendirilmesi demektir. Buna karlk, burjuva
devletlerin "glendirilmesi", onlarn polis kuvvetlerinin
artrlmasndan ve ynlarn siyasal eyleminin boulmaya
kalklmasndan baka bir anlama gelmez. Grlyor ki,
proletarya diktatrlnn glendirilmesi, smrc snf
devletlerinin "glendirilmesi"nin tam kartdr; bunun iindir ki,
Halk Kitapl
sayfa: 0407
Georges POLITZER
proletarya diktatrlnn glenmesi, ayn zamanda, devletin

"klasik" izgilerinin gerekten zayflamas demektir: halk bir
polisin tutumu, ynlarla olan balan, bir burjuva devletin
polisininkilerle -eer bu polisin kitlelerle olan balarndan
szedilebilirse- hibir ekilde kyaslanamaz. Bir halk ordusunun
tutumuyla emperyalist bir ordunun hibir ilikisi, benzerlii yoktur:
in'in kurtuluu srasnda btn dnya bunu grp anlad. Yeni
devletin siyaseti dar ve kapal "uzman" evrelerinde hazrlanmaz,
ynlarn iinde ve ynlarn nc gleri iinde hazrlanr:
kolhozcu bir milletvekili kendi kolhozunda emeki olarak kalr.
Proletarya iktidarnn uygulannn tarihsel biimleri eitlidir.
Birincisi, Paris Komndr. Halk demokrasileri bunun bir baka
biimidir. Proletarya iktidarnn klasik biimi, Sovyetler iktidardr.
Emekiler vekilleri Sovyetleri (ya da konseyleri), Rusya'da, 1905
Devrimi srasnda ortaya ktlar. Bu siyasal iktidar biimi, hareket
halindeki ynlar tarafndan yaratld. 1917 Ekim Devrimi "btn
iktidar Sovyetlere" verdi. Sovyetler, proletaryann ve btn
smrlenlerin en geni yn rgtlenmesi, bizzat ynlarn
dorudan organdr. Sovyetler karar verirler, yerine getirirler ve
verdikleri kararlarn yerine getirilmesini kendileri denetlerler.
Burjuva parlamenter meclislerden (ulusal ya da yerel) farkl
olarak btn iktidar, yrtme gcn olduu kadar, yasama
gcn de ellerinde bulundururlar. Sovyetler, devlet iktidarnn
yerel ve merkez organdrlar. Sovyetlerin yeleri her an
semenleri tarafndan geri alnabilirler.
Yeni iktisadi temelin yanss Stalin Anayasas, u olguyu
onaylamtr:
SSCB'de btn iktidar, emekiler vekilleri Sovyetlerinin ahsnda,
kent ve ky emekilerine aittir. (Madde 3.)
Onun iindir ki, -dzenbazlkla, sosyalizmi faizme benzeten
burjuva ideologlar kusura bakmasnlar- Sovyetler Birlii'nde, hi
kimse yasaya boyun emekten bak tutulmaz. Byk
sermayenin en gerici unsurlar tarafndan kunlan faist
diktatrln, keyf ynetiminden ve terrden baka silah yoktur;
Halk Kitapl
sayfa: 0408
Georges POLITZER
burjuva meruiyetini kendisi ayaklar altna alr. Tersine, sosyalist

demokrasi, gcn, emekilerin desteinden alr; onun iin ancak
emekilerin zel ve kamusal haklarnn kullanlmasn gven altna
alarak varln srdrebilir. Sovyet hkmeti, btn yurttalar gibi,
anayasaya sayg gstermek ve yasalara uymak zorundadr. Baka
trl de hareket edemezdi, yoksa btn otoritesini yitirirdi.
Rousseau'nun lks -genel iradenin ifadesi olarak demokrasidemek ki, proletarya diktatrl tarafndan tamamyla gerekletirilmitir. Ve gerekten de, byle bir lk ancak snflarn iktisadi
kartlklarnn ortadan kaldrlmasyla gereklemi olabilir.
Geni ynlarn bilinli eylemine dayanan sovyet devletinin,
sosyalizmin kuruluunda ok byk rol vardr. Yeni iktidar, yeni
retim ilikilerinin ortaya k iin vazgeilmez znel bir
kouldur. Gerekten proletarya iktidar, tarihsel bakmdan kendi
iktisadi temelinden nce gelmek ve kendi temelini yaratmak
zorunda olmak gibi bir zellik gsterir. Burjuva iktidar, tersine,
burjuva devrimi srasnda en bata burjuvazinin siyasal
egemenliini, mevcut burjuva ekonomisiyle uygunlatrmalyd.
Bundan baka, proletarya devriminden nceki devrimlerin amac,
bir smr biimi (feodal) yerine, bir baka smr biimini
(burjuva) getirmekti; proletarya devrimi, tersine, tm smry
ortadan kaldrr ve bu da ancak devletin nemini artrr.
Sosyalist iktisadi temelin mevcut olduu andan balayarak sovyet
devleti, kendi iktisadi temelinin yanss olarak kabul edilmelidir, ve
ite o zaman olaylarn gerei yeni bir biimde, yeni anayasa
biiminde ifade edilmi olabilir.
Sovyet Anayasas, bu haklarn kullanmn olanakl klan maddi
koullarn yaratlmasn en uzak bir zamana atarak soyut birtakm
haklar ilan etmek yerine -burjuva anayasalarnn yaptklar budurmaddi temelleri zaten daha nce yaratlm olan gerek haklarn
varln onaylamak gibi bir zellik gsterir. rnek:
"SSCB yurttalarnn alma haklar, yani iin nicelik ve niteliine
gre emeklerinin karl ile birlikte gvenceli bir i edinme
haklar vardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0409
Georges POLITZER
"alma hakk, ulusal ekonominin sosyalist biimde

dzenlenmesiyle, sovyet toplumunun retici glerinin srekli
olarak bymesiyle, iktisadi bunalm olanaklarn ortadan
kaldrmasyla ve isizliin tasfiyesiyle gven altna alnmtr."
(Madde ll8.)
Bu demek midir ki, sovyet devleti, iktisadi temelini edilgin bir
biimde yanstmakla yetinir? Hi de deil! Sovyet devleti hibir
an, ekonominin nesnel yasalarnn bilgisine dayanarak sosyalist
ekonominin gelimesini hzlandran ve onu tutarl bir ekilde
planlayan etkin bir g olmaktan geri kalmaz.
Bu grevi yerine getirmek iin sovyet devletine iki ey gereklidir:
1) doann ve toplumun yasalarn tanmak, yani bilim; 2) yeni
fikirleri anlayp benimsemi ynlarn bilinli destei.
Proletaryann siyasal iktidarnn kuruluu srasnda bilimsel
sosyalizmin oynad byk rol, demek ki gitgide artacaktr.
Burjuva ideolojisine kar bilinli savam, mark-sizm-leninizmin
ynlar arasnda yaylmas, biimiyle ulusal, ieriiyle sosyalist
yeni bir kltrn yaratlmas, bylece sosyalizmin kuruluu iin
vazgeilmez olan znel koullardr.
Sosyalizm kurulup yerletii lde, demek ki, sovyet devletinin,
bu yeni tipte devletin eitimdeki rol ve kltrel rol byr.
Devletin rolnn bu art, hi de marksizmin dmanlarnn
szn ettikleri "totaliter bask"nn art anlamna gelmez.
Devletin bu yeni rol, ynlarn kltrel ve entelektel dzeylerini
egemen snf iin tehlike oluturmak-szn ykseltemeyen
kapitalist burjuva devletlerince hemen hemen bilinmeyen bir
eydir. Bu yzden, kapitalist devlet, en bata bastrma ileriyle
meguldr. Tersine, emekilerin devleti, iktisadi alanda olduu
kadar kltr alannda da varln korumasn bilerek, gitgide,
ynlarn yaratc emeinin ynetici merkezi haline gelir:
emekilerin devleti, ynlarn dman deil, onlarn rgtleyicisi
ve eitimcisidir.
Kltr devrimi, nc fikirlerin ve nc bilimin ynlar iinde
yaylmas, sosyalist ideolojinin burjuva ideolojisini yenmesi,
diyalektik materyalizmin, fikirlerin toplumsal yaamdaki rol
Halk Kitapl
sayfa: 0410
Georges POLITZER
konusunda rettiklerine uygun olarak, bizzat devletin btn

dikkatini stnde toplayaca bir konudur. retim ilikilerinin
deimesi, burjuva ideolojinin nesnel temellerini, retim aralar
zel mlkiyetini ortadan kaldrarak, ynlar arasnda yeni bir
bilincin olumas iin gerekli koullar yaratr. Yani, yeni sosyalist
bilin, hi yoktan yaratlm deildir: devletin rol, ynlarn bilinci
ile yeni nesnel, sosyalist koullar olanakl olduu kadar doru ve
eksiksiz olarak birbirine uygun hale getirmek - er ya da ge yeni
bir bilin biiminin yeni ierie uygun gelimesini isteyen sreci
abuklatrmaktr. Ayn zamanda, gelime perspektifleri bilgisinin
de nesnel koullar zerinde etki yaparak iktisadi gelimeyi
hzlandrmas iin, toplum yasalar bilgisinin yardmyla sosyalist
bilinci ileri gtrmek gerekir. Grlyor ki, sosyalist toplumda
birbirleriyle eliki halinde olmayan nesnel koullar ve znel
koullar, karlkl bir etki olutururlar ve birbirlerini karlkl olarak
desteklerler. Bunun iindir ki, sosyalist toplum, maddi bakmdan
ve kltr bakmndan, burjuva toplumunda bilinmeyen bir
tempoyla geliebilir. Sosyalist ilerleme yarmas, sosyalist
retimin gelimesinde, ynlarn yeni bilincinin neminin bir
rneidir. Bu bilin deimesinde edebiyat ve sanata byk bir
rol der: yazarlar, Stalin'in deyiiyle, "ruhlarn mhendisleri"
olurlar.
Ensonu, uras da aktr ki, eer ii snf ve onun mttefiklerinin
balarnda, bilinli ve rgtl mfrezeleri, ynlara bal ve
toplumlarn doru devrimci teorisiyle donatlm siyasal bir parti
olmasayd, sosyalist devlete den btn grevler -proletarya
diktatrlnn kazanlmasndan kltr devrimine kadargereklemezdi. Sosyalist toplumun yolunu aydnlatan, teoriyle
pratii birletiren bu nclk rol, yeni maddi ve kltrel
zorunluluklar ortaya kt lde ve sovyet devletinin rol
byd lde artar, eksilmez.
VI. VARGI
Sosyalizmin temel iktisadi yasas, nesnel bir yasadr. Ynlarn
maddi ve kltrel gereksinmelerinin en yksek lde tatminini
Halk Kitapl
sayfa: 0411
Georges POLITZER
salamak, bir hkmetin "serbest tercih"inin eseri deildir. Bu,

retim aralarnn topluma malediliinin (toplumsallatrlmasnn)
zorunlu sonucudur ve yalnz ii snf iktidar, vaadetmi olduu
eyi verebilir ynlara; nk o, retim aralarn topluma
maletmitir ve yeni retim ilikilerini niteleyen nesnel yasaya
dayanmaktadr. Marksist sosyalizm anlayn topyac
anlaylardan ayran, ynlarn binlerce yllk hak davas ile,
bilimsel olarak belirli bir retim tarznn temel ekonomik yasasnn
gereklerini birbirleriyle badatrmasdr.
Sosyalizmin dmanlar, kapitalist burjuvazi, sosyalist kuruluun
baarlarnn ancak bireyin kleletirilmesiyle elde edilebileceini
yineleyip dururlar. Sosyalizmin, insann kiiliini, kiisel enerji ve
girikenliini, bireyin yeteneklerini, hak ve zgrlklerini ezdiini
ve yok ettiini; gereksinmeler ile beenileri bir dzeye getirdiini
ne srerler. Ama, emekileri, fizik bakmndan ve kafaca
smrerek ve sakatlayarak btn bir manevi ilgiler, zlemler ve
insan yetenekleri dnyasnn zerine ken ve onu boan;
varln gvensizlie borlu olan, insanlar birer robot haline
getiren, bir bask, alk ve isizlik rejimi altnda iiyi makinenin bir
eki, uzants haline getiren; onu fizik ve manevi bireylii iinde
sakatlayan; iiyi bir kle durumuna indirgeyen kapitalizmin ta
kendisidir. Kapitalizmin karsnda birey yalnz ve silahszdr; onu
kurtaracak olan, yalnzca smrlenlerin ve ezilenlerin birlii,
devrimci savamdr. Ynlar kurtarlmadan birey kurtarlamaz.
Ynlarn kurtuluu, bireyin kurtuluunun birinci kouludur.
Kapitalizmin savunucular, kapitalizmde, girikenlik ve yetenek
sahibi her insann, servet sahibi olmasa bile, "kendi yolunu
kendisinin aabileceini" ve yeteneklerine uygun bir duruma
geebileceini ne srerler. Ve milyoner olmu ayakkab
boyaclar gibi "mutlu olaylar" anlatrlar. Ama, herhangi bir
kimsenin "baar"snn binlerce smrlen emekinin srtndan
dendiini gizlerler. Kapitalizmde herkesin "kendi yolunu
kendisinin amas" zorunluluu, burjuva toplumda insanlarn
durumunun zel mlkiyetin alan ile belirlendiini tantlar. Ynetici
grevlere ykselebilenler, "st" snflarn temsilcileri ya da onlarn
adamlar, memurlardr. nsanlarn durumlar, onlarn servet, snf,
Halk Kitapl
sayfa: 0412
Georges POLITZER
kast durumlaryla, ulusal kkenleri, cinsiyetleri, inanlar,

yaknlklar, ilikileri, kayrlmalar vb. ile belirlenir. te kapitalizmin
"dnrler"i ve "ahlaklar" tarafndan "sonsuz", "mantksal"
saylan "dzen", usa-uygun ve kavranlr kabul edilen tek "dzen"
budur. En stn yeri hakl olarak igal ettiklerini tantlamak iin,
Krupplar'n,
Stinnesler'in,
Morganlar'n,
Roths-childler'in,
Rockefellerler'in, Fordlar'n, Boussaclar'n "yaratc yetenekleri"
gklere kartlr. Ama herkes bilir ki, kapitalistlerin "yaratc
yetenekleri", art-deerin reticilerden zorla koparlp alnmas
becerisine dayanr, ve onlarn egemen durumunu belirleyen ey,
yalnzca sermayelerinin bykldr. Ve ite kapitalizmde bir
insann "deerini" saptayan da budur.
Sosyalizmde ise, tersine, bireyin ykselmesinin, yeteneklerinin,
anklklarnn, yaratc yetilerinin gelimesinin koulu, bizzat
ynlarn yaratc yeteneklerinin ykselmesidir. Sosyalizmin
temel ekonomik yasas, nc tekniin roln bize gsterdi;
sosyalizmin znel koullarnn incelenmesi, sosyalist bilincin, bu
yeni toplumun muazzam etkin gcnn nemini kuvvetle belirtti.
Bu ifte incelemeden, sosyalizmin, emekinin kiiliini btn
ynleriyle, bilgili, dnsel ynden gelimi teknisyen olarak;
toplum sorunlar konusunda geni ve derin bir bilgiye sahip olan,
yeni bir yaamn yapcs toplumsal bir insan olarak gelitirdiini
iyi aklda tutmak gerekir. nsann kiiliinin, kiisel yeteneklerinin
ok ynl gelimesi, sosyalizmde, kapitalizmde olduu gibi, soyut
bir olay olarak kalmaktan uzaktr, bir yn olay olmutur.
Sosyalist yarma, herkesin kiisel girikenliini, yaratc zekasn
gelitirme olanaklarn hazrlayan canl bir rnektir. SSCB'de
stahanovistler, yenilik getiriciler, verim salayanlar, her eit
buluu, yksek nitelikli emekiler ve uzmanlar, tarm alanndaki
deneyciler, retim ve ekonomi dzenleyicileri, halktan kma ileri
aydnlar, toplumsal ve siyasal bir eylem banda bulunan kadnlar
ve erkekler, bilimsel bir tartmaya, bir edebiyat ya da sanat
yarmasna katlabilecek apta emekiler ve bunlarn ortasnda
yryen, binlerce sosyalist emek kahramanlar ve Stalin dl
kazananlar. Ancak sosyalist toplumdadr ki, insan, kkenine,
Halk Kitapl
sayfa: 0413
Georges POLITZER
cinsine, servetine vb. baklmakszn kendi yeteneklerine uygun bir

yere gerekten sahip olabilir.
Sosyalizm tam ynlarn egemenliidir, yzyllar sren basknn
kurbanlar olan ve smr yznden her eit insani gelimeden
yoksun bulunan milyonlarca insann egemenliidir. Tarihi yapan
bu ynlardr, nk yalnz bu ynlar sermayenin iktidarn yere
serebilirler. Bir kere boyunduruktan kurtulduktan sonra, ynlar,
byk bir cokunlukla kendileri iin yeni bir yaam kurarlar.
Ynlar, insann insan tarafndan smrsn ortadan
kaldrarak, bireyle toplum arasndaki uyumazl gidermi
ve.herkese bol bol alp gelime olana salamlardr.
YOKLAMA SORULARI
1.
retim aralarnn toplumsallatrmasnn ekonomik ve
toplumsal planda bellibal sonular nelerdir?
2.
Sosyalizme geiin nesnel koullar nelerdir?
3.
Sosyalizmin temel yasasn syleyiniz ve aklaynz.
4.
Sosyalizme geiin ve sosyalizmin gelimesinin znel
koullar nelerdir?
5.
Sosyalizm ve birey.
Halk Kitapl
sayfa: 0414
Georges POLITZER
YRMBRNC DERS
SOSYALZMDEN KOMNZME
I.
Komnist toplumun ilk evresi.
II.
II. Komnist toplumun st evresi.
III.
Sosyalizmde retici gler ve retim ilikileri.
IV.
Sosyalizmden komnizme geiin koullar.
V.
Varg.
SOSYALST ekonominin amac, grm olduumuz zere,

sosyalizmin temel ekonomik yasasnn da sonucu olarak
toplumun maddi ve kltrel gereksinmelerinin en yksek
derecede karlanmasdr. Ve zel mlkiyet ortadan kalktktan
sonra da baka trl olamaz. Bununla birlikte, bu demek deildir
ki, toplumun her bir yesi, hemen, gereksinmelerine gre snrsz
olarak istediklerini elde edebilir. Sosyalist toplumda herkes verdii
emee gre alr. O halde toplumsal mlkiyete dayanan toplumun
gelimesinde iki evreyi birbirinden ayrmak gerekir: bir ilk evre ki
"sosyalizm" adn alr ve bir st evre ki buna "komnizm" denir.
Bu ayrm, Marx tarafndan bilimsel olarak konulmutur.
I. KOMNST TOPLUMUN LK EVRES
Tamamyla, gelimi olan komnist topluma oranla
deerlendirmek istendiinde, az nce incelediimiz sosyalizm, bir
ilk evreden ibarettir. Sosyalizmin ilkesi "herkesten yeteneine
Halk Kitapl
sayfa: 0415
Georges POLITZER
gre, herkese emeine gre" ilkesidir. Ama komnizmin ilkesi,

"herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmesine gre"dir.
Modern alemde, herkes, gereksinmesine gre alamyorsa, bunun
balca engelinin, insan emeinin btn zenginliklerini israf eden
kapitalist smr olduu gereidir. nsann insan tarafndan
smrsnn ortadan kaldrlmasnn ilk sonucu, emekinin,
rettii zenginliin bir blmn, kendisinden arlmakszm,
verdii emee gre alabil-mesidir. Herkesin, isteklerine ve
gereksinmelerine gre almasna gelince, bunun iin, toplumun
yeteri kadar tketim aralarn retebilecek duruma gelmesi
gerekir. Yeni iktidarn ilk ereklerinden biri, retimi artrmaktr; ama
bu evrede leimin ilkesi henz toplum yelerinin
gereksinmelerinin tamamn karlamak deildir. Gerekte, btn
retim artnn, eer bu artn duraklamalarla yrmesi, yarnsz
ve yarm kalmas istenmiyorsa, retim aralar retiminin
artrlmasyla
balamas
gerekir.
Bireysel
tketimin
gereksinmelerini tatmin etmeden nce, retim aralar ynnden
toplumun maddi gereksinmelerini tatmin etmek gerekir. Oysa,
ou kez, grm olduumuz gibi, kapitalist toplum, sosyalizme,
retim aralar retimi ile tketim aralar retiminin birbiriyle
orantl olmadklar ok kt bir miras brakr. rnein,
ekoslovakya'da, kapitalizm, "sanayilemi" denilen bu lkenin
burjuvazisine yksek bir yaam dzeyi salayan, ama byk
blmyle, byk kapitalist lkelerin ar sanayisine bal hafif bir
sanayi gelitirmiti.
Sosyalizmin "herkesten yeteneine gre, herkese emeine gre"
forml, elbette tketimde bir l bulunmas gerei olgusuna
uygun der.
Bu ly nerede bulmal? Elbette ki emekte. Gerekten de, her
bireyin toplumsal retimden alaca pay belirleyen, onun
salad emein nitelik ve niceliidir; bu, hakedilen tketimi
lmenin en doru yoludur. - Ayrca, emek (i, alma), retici
glerin hzla ykseliinin, bu bakmdan da ileri aamaya geiin
kouludur. Bylece salanan emein karl, artk bireyin
tketimini lmek iin gerekli olmayaca bir evreye geii
hazrlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0416
Georges POLITZER
Zaten sosyalizmin -"herkesten yeteneine gre, herkese

emeine gre"- ilkesi, emekilerin hibir zaman emeklerine gre
almadklar smrc kapitalizme oranla ileri bir admdr.
Demek ki, sosyalist toplumda, bireyler iin, yaamlar iin gerekli
mallar, satnalma yoluyla salamak zorunluluu, zorunlu olarak
devam eder ve bu zorunluluk, gnlk tketim mallarnn leimi
iin olanakl olan tek yoldur. Bu leimin dnda, ynlarn maddi
ve kltrel gereksinmeleri, toplumsal hizmetlerle -rnein tbbi
bakmn parasz oluuyla- ve kapitalizmin tanmad kltr
kurumlaryla tatmin olunurlar.
Ayrca, tketim mallarnn herkesin gereksinmesine gre
bllmesini salayacak olan retim artnn teknikte nemli bir
gelime olmadan olanakl olmadn da gznnde bulundurmak
gerekir. Bylece bir teknik atlm, emekilerin teknik niteliklerinin
ve kltrlerinin, ynlar renim ve bilimden yoksun brakan
kapitalizmin, kendilerini iinde tuttuu teknik nitelik ve kltr
derecesinden ok daha stn bir dereceye ulamalarn
gerektirir. O halde, alma, birey iin, soluk almak, ya da
yrmek kadar doal bir gereksinme haline gelmedike,
emekilerin ilerlemesini ve niteliklerini isteklendiren aralardan
biri, herkesin verdii emei, almasnn niteliine gre
almasdr.
Emekileri, niteliklerini gelitirdikleri takdirde yaam dzeylerini
iyiletireceklerine inandrmak isteyen kapitalizmin oyalayc
vaatleri, sosyalizmde, bir gerek haline gelir, nk sosyalizmde
smr ortadan kalkmtr.
Bylece, sosyalist evreyi anlamak iin her alanda kapitalizmin
ar mirasn tasfiye etmek ykmlln unutmamak gerekir:
"Burada karlatmz ey, kendine zg olan temeller zerinde
gelimi olan bir komnist toplum deildir, tersine, kapitalist
toplumdan kp geldii biimiyle bir komnist toplumdur;
dolaysyla, iktisadi, manevi, entelektel, btn bakmlardan,
barndan kt eski toplumun damgasn hl tayan bir
toplumdur."89
Halk Kitapl
sayfa: 0417
Georges POLITZER
Sosyalist toplum herkese emeine gre verir dendii zaman, bu

demek deildir ki, herkes birey olarak, tek bana ve dorudan
doruya emeinin tm rnn alr. Bu bir kk-burjuva
topyasdr. Gerekte, eer toplumsal emein tm dikkate
alnacak olursa, ilkin bir yedek fonu, retimi artrmaya ayrlm bir
fonu, eskimi makinelerin yerine yenilerini koymaya ayrlm bir
baka fonu, bundan dmek gerektii aktr. Eer tketim
aralar ele alnacak olursa, bunlardan da ynetim masraflar iin
bir fon, okullar, hastaneler ve yallar iin dinlenme yurtlar iin bir
baka fon dmek gerekir.
Btn buraya kadar sylediklerimiz, Sovyet anayasasnn 12.
maddesini anlamamza yardm ediyor: "alma, almaya ank
(ehil) her yurtta iin bir dev ve 'almayan yemez' ilkesine gre
bir onur sorunudur."
Bunun iindir ki, sosyalist toplumda eitlik, elbette ki herkese
varln srdrmesi olana (smrnn ortadan kaldrlmas
sayesinde) bir kez salandktan sonra, herkese emeine gre,
yani eit olmayarak vermekten ibarettir. O halde sosyalizmi,
topik bir eitilikle bir tutmamak gerekir.
"Her insan ayn lye vurmak demek olacak olan eitilie
(e'galitarisme) gelince, -diye yazyor Maurice Thorez- bu,
toplumsal bakmdan olanakszdr: insanlar arasnda, onlarn
biyolojik ve psikolojik anklk ve elverililiklerinden ileri gelen doal
eitsizlikler vardr. Sosyalistlerin ortadan kaldrmay istedikleri
eitsizlik, snflarn varlnn sonucu olarak ortaya kan
eitsizliktir. Kapitalist toplumda, bireyler, kiiliklerini gelitirmek
iin eit bir anstan yararlanmazlar. Bir milyoner ile bir isizin
yasa karsnda eit ve her ikisinin de zgr olduklar sylenir,
ama bu zgrlk onlardan birini Riviera'nn lks otellerine, tekini
ise kpr altna gtrr. Gelecein insan, tek rnee gre
ayarlanm, makinelemi bir 'robot' olmayacaktr, yetenekleri ve
anklklar alabildiine alp gelien, zgr ve gl bir birey
olacaktr."90
Sosyalist toplumda "eitlik", gereksinmeleri kyaslanabilir olan
ama yetenekleri eit olmayan bireylerin her birinin emeine gre,
Halk Kitapl
sayfa: 0418
Georges POLITZER
toplumdaki katk payna gre, yani eit olmayarak almalarna

dayanr. Stahanovist, stahanovist-olmayandan daha ok alr,
ama bu, ayrcal olmasndan ileri gelmez -smren snf
olmayan bir toplumda artk ayrcalklar yoktur- sekin ve bulucu,
yeniliki bir emekinin toplumun tmne ve doal olarak toplum
yelerinin
her
birine
oranla
daha
ok
katkda
bulunmasndandr.91
Buna karlk, komnist toplumda "eitlik" undan ibaret olacaktr:
yetenekleri eit olmayan ve bu yzden topluma (nitel ve nicel
bakmdan) farkl bir emek salayan bireyler gene de edeer bir
biimde, her biri azami gereksinmelerine gre alacaklardr. Niin?
nk retim, artk herkesin gereksinmesine gre alabilecei
lde ykselmi olacaktr.
Demek ki, sosyalist toplumda, emek lsnn, bu bakmdan da
tketim lsnn sk bir biimde denetimi zorunlu olarak hkm
srer. alma bir zorunluluktur, ama, herkesin, en adil ekilde,
verilen emee gre almas gibi bir karl vardr. Artk ne
ayrcalkl, ne smrc, ne de kr dkn vardr; emek her
eyin en yksei, en ycesidir, emek egemendir. "Sosyalist
toplumda, bir lde, bir servet eitsizlii vardr. Ama sosyalist
toplumda artk ne isizlik, ne smr, ne de ulusal-topluluklar
zerinde bask vardr. Sosyalist toplumda, her ne kadar almas
karlnda gereksinmelerine gre deil de, verdii emein nitelik
ve niceliine gre alyorsa da, herkes almak zorundadr. Bu
yzden, hl bir cret, hem de eit olmayan, farkllam bir cret
vardr. Ancak kiilerin almalar karl toplumdan emeklerinin
nitelik ve niceliine gre deilde, gereksinmelerine gre
alacaklar bir dzen yaratma ii baarld zaman komnist
toplum kurulmu olacaktr."92
II. KOMNST TOPLUMUN ST EVRES
"Komnist toplumun daha yksek bir aamasnda, bireylerin
iblmne ve onunla birlikte kafa emei ile kol emei arasndaki
elikiye klece boyun eileri sona erdii zaman, emek,
Halk Kitapl
sayfa: 0419
Georges POLITZER
yalnzca bir geim arac deil, ama kendisi birincil yaamsal

gereksinim haline geldii zaman; bireylerin eitli biimde
gelimeleriyle, retici gler de artt ve btn kolektif zenginlik
kaynaklar grl grl fkrd zaman, ancak o zaman burjuva
hukukunun dar ufuklar kesin olarak alm olacak ve toplum,
bayraklarnn stne unu yazabilecektir: 'Herkesten yeteneine
gre, herkese gereksinimine gre'."93
Burjuvazinin, komnizmin szde "gereklemesi olanaksz"
niteliine
ilikin
balca
"kant",
toplumun
herkese
"gereksinmelerine gre", yani bedava olarak veremeyecei,
nk byle bir durumda herkesin derhal "olanakl olduu kadar
az alaca" ve bylelikle ksa zamanda ktln gelecei
iddiasdr. Burjuvaziye gre, "ilk gnah"n kurban olan insan, sonsuz olarak ve doas gerei- bakasnn almasndan en
byk pay ekip almaya abalayan, ancak zorunlu olunca ve
zorla alan bir tembeldir. Burjuvazi, bylece, "alma"
hakkndaki kendi z anlayn yanstmaktan baka bir ey
yapmyor. "Burjuva hukukunun dar ufku" iinde, bir Shylock'un94
agzllkle yapt, 'Bir bakasndan ne yarm saat fazla
almam, ne de daha az bir cret almam gerekmez'95 hesab
iinde snrlanan anlaya gelince, bu, kapitalist smr
koullarnn rnnden baka bir ey deildir ve zaten ancak bu
durumda tamamyla anlalr bir eydir.
nsann insan tarafndan smrsnn bin yllk koullar, genel
olarak gten dren ar almalara kar bir dmanlk
yaratmlardr. Olduka yakn bir zamana kadar retici glerin
zayf bir ekilde gelimeleri, kapitalist dzende emekilerin
yknn elverili bir teknikle hafifletilmesi iin hibir tasa
duyulmamas, almay g katlanr bir eylem haline
getirmilerdir. Ensonu, balangta, retici glerin ilerlemesinin
bir koulu olan iblm, her insan mr boyunca ayn ie
perinlemitir - zellikle her insann, paralara blnm bir
eylemin esiri olduu modern sanayide; ekleyelim ki, kafa emei
ile kol emei arasnda iblm, kol emekilerini her trl yaratc
eylemden yoksun brakarak, kol emeinin hibir ekici yann
brakmad. Bu nedenledir ki, almak, bir angarya halini ald.
Halk Kitapl
sayfa: 0420
Georges POLITZER
Ama bu durum, sonsuz olan, deimeyecek bir durum deildir.

Belli maddi koullar tarafndan oluturulan bu durum baka
koullar tarafndan ortadan kaldrlacaktr. Helvetius, daha o
zaman, lml, ll ve salkl bir retici eylemin insana ve
insann mutluluuna yaamsal lde gerekli olduunu
dnyordu; ona gre ktlkler ancak aylaklktan ya da ar
ypratc almadan ileri gelebilir. Fourier, "ilgi duyulan, ekici ii"
ululamtr; emekilerin zevklerine, anklklarna, yeteneklerine
uyan byle bir alma, gelecekteki toplumun nasibi olacaktr.
Snflara blnm bir toplumda, sanata ilikin ya da bilimsel
eylem, komnist toplumda, btn insanlarn almasnn
alabilecei niteliin, artk bir angarya deil, bir alp gelime olan
iin bir imgesini verir. Yalnz unu da gznnde bulundurmak
gerekir ki, karlatrma kusursuz ve eksiksiz deildir, nk
kapitalist toplumda, sanat ve bilim adam, her zaman
gereksinmelerden kurtulmu, gereksinmelere kar korunmu
deillerdir ve kendi yaratc glerini, smr dzeni tarafndan
snrlandrlm olarak grmektedirler.
Komnist toplumda, nc teknik, kol emei ile kafa emeini
birletirir, ayn zamanda, emekiye niteliklerini gelitirmek iin bo
zaman brakmak ve bylece ona btn yaam boyunca ayn ie
balanp kalmamak olanan vermek zere emek-zamannn
azaltlmasn salar. bundan byle artk insann kiiliini
sakatlamayacak, bu kiiliin en yksek ifadesi olacaktr. Ve i
sayesinde, herkes, yeteneklerini ap gelitirecektir: smrden
kurtulan emek, her bireyin temel gereksinmesi haline gelecektir.
Herkes kendi yeteneklerine gre verecektir. Burada da, gene
burjuva zihniyet bunu anlamaktan yoksundur, nk burjuva
zihniyete gre her tr insan eyleminin devindiricisi zel kardr,
ortak kara kar olan zel kardr. Ama sosyalist toplum
ilerledike, kiisel karla ortak kar zde-letiren sosyalist
bilin daha ok belirir, kesinleir. Bir Shylock'un agzl hesab,
kapitalizmde ne kadar "doal" ise, komnist toplumda da btn
toplumun kar bilinci o kadar "doal" bir alkanlk haline gelir.
Nasl bugn zel mlkiyet trelerden biriyse, sosyalizm de
trelerin iine girecektir. nsanlar toplu yaamn temel kurallarn
Halk Kitapl
sayfa: 0421
Georges POLITZER
gznnde bulundurmaya o kadar alacaklardr ki, yeteneklerine

gre, isteyerek ve bilinli olarak alacaklar ve tketim aralar
arasndan gereksinmelerine gre serbeste istediklerini
alacaklardr.
te grld gibi, sosyalist devrim, bylece, toplumun ve
insanlarn uzun sreli bir deiiminin balangcndan baka bir
ey deildir.
"Ama burjuvazinin, sosyalizmin, cansz, kat ve hi deimez bir
ey olduu yolundaki yaygn anlaynn ne de byk bir yalan
olduunu kavramak nemlidir, oysa gerekte yalnzca sosyalizm,
nce ounluu, sonra da halkn tmn kamusal ve zel
yaamn her alannda kucaklayan, ileri doru hzl, asl ve gerek
bir yn hareketinin balangc olacaktr."96
Ama komnizmin, "kamu zenginliklerini bo yere sap savurma
ve "olanaksz olan isteme yeteneindeki bugnn kkburjuvasnn"97 ortadan kalkmasn ileri srd aktr. Elbette ki
bu kk-burjuva, kendisini lmsz sanmaktadr. Kendi
bencilliinin ve kendi dargrllnn, sonsuz insann
ehresini ekillendirdiine sersemce inanmtr. Marksistler, insan
deiiyor ve toplumla birlikte deiecektir dedikleri zaman, kkburjuva, omuzlarn silker ve "topya"dan szeder. Asl topya,
kendi varlnn toplumsal koullar ortadan kaybolduktan sonra
da, kk-burjuva ideolojisinin sonsuza kadar devam edeceine
inanmaktr.
Bununla birlikte, utkun proletaryann, btn topluma yayaca
"atelye disiplini", ne bir lk, ne de bir son erektir, "bu, yalnzca
kapitalist smrnn btn ktlklerinden ve btn
pisliklerinden toplumun iyice arndrlmas iin ve daha ileri
gelimeler iin zorunlu bir admdr."96
Snfsz toplumun izgileri u ekilde belirtilebilir:
a) toplumsal, kolektif mlkiyet haline gelecek olan retim alet ve
aralarnda, zel mlkiyet olmayacaktr;
Halk Kitapl
sayfa: 0422
Georges POLITZER
b) snflar ve devlet iktidar olmayacaktr," ama kendi kendilerini

ekonomik bakmdan yneten, emekilerin zgr ortakl
biiminde sanayi emekileri ve tarm emekileri olacaktr;
c) bir plana gre dzenlenmi olan ulusal ekonomi, sanayi
alannda olduu kadar, tarm alannda da yksek bir teknie
dayanacaktr;
d) kent ile ky arasnda, sanayi ile tarm arasnda kartlk
olmayacaktr;
e) rnler, eski Fransz komnistlerinin ilkelerine gre, "herkesten
yeteneklerine gre, herkese gereksinmelerine gre" letirilecektir;
f) bilim ve sanatlar, tam bir alp gelimeye ulaabilmeleri iin
yeteri kadar gerekli koullardan yararlanacaklardr;
g) gnlk ekmek tasasndan ve "bu dnyann glleri"nin
houna gitmeye almak zorunluluundan kurtulan birey,
gerekten zgr olacaktr...100
III. SOSYALZMDE RETC GLER VE RETM LKLER
Sosyalizm ile komnizm arasnda temel bir yaknlk vardr: retim
aralarnn toplumsal, kolektif mlkiyeti. Daha birinci aamada,
retimin amac, gereksinmelerin azami tatmini olduuna gre,
sosyalizmin temel iktisadi yasas, toplumun bu iki aamas
arasndaki devamll pek gzel belirtir. Demek ki, iki evre
arasnda bir "in Seddi" yoktur. Bununla birlikte toplumsal
mlkiyet eitli biimlere brnr; SSCB'de gerekletirilmi olan
sosyalizmde iki toplumsal mlkiyet biimi olduunu grmtk.
Komnist toplum ise, yalnzca snflar arasnda uzlamaz
kartlklarn bulunmay olgusuyla deil, artk hi snf olmay
olgusuyla karak-terize olur. u halde artk yalnz bir tek toplumsal
mlkiyet biimi, btn halkn kolektif mlkiyeti biimi vardr.
Grlyor ki, bu iki evre arasnda farklar vardr: ilkin rnlerin
letirilmesini dzenleyen ilkede fark; ama ayn zamanda herkes
iin bolluun hkm srmesini olanakl klacak bir retici gler
gelimesi salamas gereken retim ilikilerinde de fark vardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0423
Georges POLITZER
Ve retim ilikilerinin deimesi iin, nce retici glerin

deimi olmas gerekir, bunu biliyoruz.
Sosyalizm iin de byle midir? Kanlmaz olarak byle! retim
ilikileriyle retici glerin nitelii arasndaki zorunlu uygunluk
yasas, istisnasz btn retim tarzlar iin geerli olan evrensel
bir yasadr. Sosyalizmden daha ileri aamaya geiin nesnel
temeli, retim ilikileri ile retici glerin karlkl etkileridir. Hibir
marksist baka trl dnemez, sosyalizmden herhangi bir
anda komnizme geileceine inanamaz.
Biliyoruz ki, yeni sosyalist retim ilikileri, retici glerin balca
devindiricileridir. Ama SSCB rneinde, retim ilikileri yle bir
nitelik gsterir ki, devlet mlkiyetinin, yani btn halkn
mlkiyetinin yannda, sosyalist bir grubun mlkiyeti, kolhoz
mlkiyeti vardr: kolhoz, kendi iletmelerinin, kendi binalarnn ve
kendi retiminin sahibidir. Ama ile aracn zdeliinin diyalektik
gerei, hibir yerde daha iyi aklanamaz, hibir yerde, insann,
komnizmin ba ve sonu, onun "en deerli sermayesi" olduu
daha iyi grlemez.
Sosyalist toplumda, birinci mlkiyet biimi, retici glerin
niteliine tamamyla uygundur; sosyalist devlet, lleri sulamak,
steplerin iklimini deitirmek gibi byk ilere giriebilecek
gtedir! Ama ikinci mlkiyet biimi, tamamyla uygun deildir.
Diyelim ki, bir kolhoz, tarm ilerini, rnein ekim makinelerini,
koyunlarn
krklmasn,
ineklerin
salmasn
vb.
elektriklendirmek istiyor... Elbette ki szkonusu kolhoza elektrik
salayan ve kolhoza ok byk harcamalara malolan kk bir
santral yerine, 4 ya da 5 kolhoza elektrik gnderecek daha byk
bir santral kurmakta kar vardr. Eer kolhoz, komu kolhozlarla
ortaklk kurmak, birlemek istemezse, santraln hibir zaman
kurulamamas tehlikesi vardr. Yani bu demektir ki, tarm bilimi
bakmndan olduu kadar, tarm gereleri bakmndan da ok
gelimi olan tekniin, sosyalist retim ilikileri sayesinde
gelimi olan tekniin, kk kolhozlarda uygulanamamas
tehlikesi vardr.101 Marx, retici glerin ancak retim ilikileri
snrlar iinde gelitiklerini retiyordu. Marksizm, retici glerin
Halk Kitapl
sayfa: 0424
Georges POLITZER
organizasyonu bilimi haline indirgenemez: retim ilikilerinin,

ekonominin incelenmesini gerektirir. Oysa bu durumda, sosyalist
tarmda byk bir gelime salam olan kolhozcu sosyalist grup
mlkiyeti, retici glerin kyde daha sonraki gelimeleri iin bir
engel olarak ortaya kar. Tarmda ve hayvanclktaki bu hzl
gelime, tketim maddelerinin art, o halde kolhoz mlkiyet
eklinin genilemesi iin zorunludur. Sosyalist grup mlkiyetinin
genilemesi, kolhozlarn, daha byk kolhozlar oluturmak zere
biraraya gelmeleri gerekir. Aksi halde imdiye kadar retici
glere yararl olmu olan retim ilikileri -kolhoz-, onlarn
atlmn engeller ve onlarla eliki haline gelirlerdi. Sonuta da
retim ilikileri, retici glerin niteliine uygun dzeyde kalr.
Ama hepsi bu kadar deil. Kent ile ky arasnda alm-satm ile metalarn dolam devam ettike, kolhozlar, rnlerini satmak ve
bu yolla elde ettikleri gelirleri, istedikleri biimde kullanmak
olanana sahiptirler; o halde onlarn ilemlerini nceden
kestirmek kolay deildir. Bu bakmdan da tketim aralarnn
artmas srasnda bile retim aralarnn retimi ile tketim
aralarnn retimi arasnda sk bir orant kurmak ve bylece
gereksinmelerin tmn hesap ederek btn retimi planlamak
olanakszdr. Oysa, eer rnlerde bollua geebilmek
isteniyorsa, en bata hesab yapmak gerekir. Buna gre
metalarn dolam (alm-satm), retici glerin planl gelimesi
iin bir engel haline gelmek tehlikesi gsterir. Oysa, rnlerin,
devletle kolhozlar arasndaki szlemelerle deiimine dayanan
bir sistem, bu planlamaya olanak salar. Ayn zamanda,
gereksindikleri rnleri devletten ok daha byk miktarlarla ve
daha ucuza alan kolhozlar iin ok elverilidir.
Demek ki, ortaya kan deiikliklerin temelini oluturan ey
retim ilikileri ile retici glerin karlkl etkileridir. Yalnz
sosyalist toplumda zorunlu uygunluk yasas, gerici snflarn
karlar yznden bu yasann etkisine kar durma abalaryla
karlamakszn kendi yolunda yryebilir. ilerin de tpk
kolhozlar gibi retici glerin gelimesinde, retimin artmasnda,
bollua geite snf karlar vardr. Bunun iindir ki, retim
ilikileri ile retici gler arasndaki -greli- uyumsuzluk, bir
Halk Kitapl
sayfa: 0425
Georges POLITZER
atmayla sonulanmayabilir; elikiler, kesin olarak elikiler

bilimine dayanan, doru bir siyaset yrtlmesi kouluyla,
uzlamaz kartlklar halinde dejenere olmayabilirler.
"Sosyalist rejimde, olaylar, genellikle retim ilikileri ile retici
gler arasnda bir atmaya kadar varmazlar; toplum, geri
kalm retim ilikileri ile retici glerin niteliini zamannda
uygunlua ulatrma olanana sahiptir. Sosyalist toplum bunu
gerekletirme olanana sahiptir, nk barnda kar koyusu
rgtleyecek, kmekte olan bir snf yoktur. Elbette, sosyalist
rejimde de retim ilikilerini deitirmek gerektiini anlamayan
geri kalm atalet kuvvetleri olacaktr; ancak, kukusuz, olaylar
bir atmaya vardrmadan bunlar yola getirmek olanakl
olacaktr."102
Sovyet devletine gelince, bu devlet, kapitalist devlet gibi retim
ilikilerinin deimesine kar bir engel olmak yle dursun, ittifak
halindeki ii ve kyllerin karlarn yanstr: zorunlu uygunluk
yasasnn eylemine kar koymak yle dursun, bu yasann
nndeki engelleri temizlemek ve retim ilikilerinin deimesini
abuklatrmak iin yararl olan btn nlemleri alr. te sovyet
devletinin sosyalizmden komnizme geiteki rol burada kendini
gsterir. Lenin'in formlne gre: "Komnizm, Sovyetler iktidar,
art, btn lkenin elektriklendirilmesidir." Mademki, iki mlkiyet
biiminden tek bir mlkiyete, iki snftan snfsz topluma
geilecektir, sosyalizmden komnizme gei de, retim
ilikilerinde bir nitelik deiikliidir. Ama bu, yeninin birikimiyle ve
eskinin gitgide ortadan kaybolmasyla kademeli nitel bir gei
olacaktr.
"Patlamalara kar tutkular olan yoldalar iin genel olarak unu
anmsatmak gerekir ki, eski bir nitelikten yeni bir nitelie patlama
yoluyla geii ngren yasa, yalnzca dilin gelimesinin tarihine
uygulanamayacak durumda deildir: ayn zamanda, bu yasa,
temeli ya da styapy ilgilendiren baka toplumsal olgular iin de
her zaman uygulanabilecek durumda deildir. Bu, dman
snflara blnm bir toplum iin zorunludur. Ancak dman
snflar kapsamayan bir toplum iin hi de zorunlu deildir."103
Halk Kitapl
sayfa: 0426
Georges POLITZER
Sosyalizmden ileri aamaya geite, bir snfn iktidarnn, onun

uzlamaz kart olan bir snf tarafndan devrilmesi gibi, bir
karttan, kar gruptaki bir karta gei gibi bir koulu yoktur,
ama yalnzca iki snf arasndaki ayrmlarn kademeli olarak
ortadan kalk vardr; o halde bu geiin patlamayla yaplmas
iin hibir neden yoktur. Artk uzlamaz snf kartlklar olmayan
yerde, snf savam da, tarihin devindiricisi deildir.
Artk hibir ekilde devindirici yok mudur? Devindirici olmadn
sanmak hata olurdu.
Emekilerin kar, iktisat yasalarna dayanarak daha ileriye
gemektir. O halde, toplumun, yeni nc gleri temsil eden
bilinli bir blm vardr, oysa gelenekleriyle ya da bambaka bir
nedenle geri kalan unsurlar, retim ilikilerini deitirmek
zorunluluunu anlamazlar, deiiklikleri engellerler ve eski gleri
temsil ederler. O halde burada da tarihin devindiricisi, savamdr:
bu, ilerici glerle tutucu gler arasndaki, yeni ile eski
arasndaki savamdr.
Sosyalizmden komnizme gei bir idil deildir.104 Bunun iin de
eletiri ve zeletiri sovyet toplumunun gerek devindirici
gleridirler: gerek, nesnel, en yakn deiikliklere varmak iin
eletiri; zeletiri, nk, eski ile yeni arasndaki savam bireyin
iinde de geer ve kapitalizmin artklarn insanlarn bilincinden
karp atmaya yarar.
"Uzlamaz ekilde kart snflarn ortadan kalkm olduu bizim
sovyet toplumumuzda yeni ile eski arasndaki savam, bunun
sonucu olarak alttan ste doru gelime, kapitalist dzende
olduu gibi, kart snflar arasndaki savam biiminde, bir altst
olu (cataclysme) biiminde olmaz, bizim gelimemizin gerek
devindirici gc olan, partinin elinde gl bir silah olan eletiri ve
zeletiri biiminde olur. te bu da kukusuz yeni bir hareket
biimi, yeni bir gelime tipi, yeni bir diyalektik yasadr."105
Grlyor ki, komnizme geite znel koullar sosyalizmin
kuruluunda olduklarndan daha az nemli deillerdir ve burada
Halk Kitapl
sayfa: 0427
Georges POLITZER
da fikirlerin, sosyalist bilincin maddi koullar zerindeki kar

eylemi ok byktr.
"Yazarlarmz ve ressamlarmz toplumda bulunan ktlkleri,
kusurlar, bozucu, sakat olaylar damgalamal, yarattklar olumlu
kiilerde yeni tipte insanlar, insanlk onurlarnn btn
gzkamatrc parlakl iinde gstermelidirler ve bylece
toplumumuzun insanlarnda kapitalizmin dourduu yaralardan,
kusurlardan arnm karakterler ve alkanlklar yaratmaya
katkda bulunmaldrlar. Yergilerinin ateiyle, yaamda olumsuz,
rm, lm ne varsa, ileri doru hareketi frenleyen ne varsa
hepsini yakp kl edecek sovyet Gogoller'i, edrinler'i gerek
bize."106
Sovyet devletinin ve fikirlerin, sosyalizmden komnizme geiteki
rolleri belirtildikten sonra, bu geiin sovyet emekilerinin
partisinin, bilimsel teorinin ordusunun siyasal ve ideolojik ynetimi
olmakszn baaryla gerekleemeyecei anlalr. Komnistler
artan sorumluluklar gze alabilecek durumda olmaldrlar.
IV. SOSYALZMDEN KOMNZME GEN KOULLARI
imdi artk, komnizme geii, "salt bildirisel" deil, gerek bir
ekilde hazrlamak iin gerekli olan byk ana koulu
renebiliriz. Marx'm retisine uygun olarak bu koullardan
birincisi retimle, ikincisi iktisadi temelle, ncs toplumun
kltrel deiimi ile ilgilidir.
1. Birinci koul, retimle ilgilidir. Gerekten biliyoruz ki, "datm
ekonomisi", "tketim komnizmi" ya da "bolluk ekonomisi" gibi
kk-burjuva teorilerin tersine marksizm, tketimi hibir zaman
retimden ayrmaz. - Herkese gereksinmesine gre"
salanabilmesi isteniyorsa, amaca hayranlk duymak yetmez,
ona ulamann yollarn bulmak gerekir.
"nce, retici glerin mitsel bir 'rasyonel rgtlenmesi' ile deil,
gelimede retim aralarnn retimine ncelik tanyarak, btn
toplumsal retimin srekli gelimesini salamak gereklidir."107
Halk Kitapl
sayfa: 0428
Georges POLITZER
retimle ilgili olarak unu belirtmek isteriz ki, dzenlemeyi,

planlamay kendiliinden bir amaca gre ayarlamak yanl olur.
Ama, retimin artmasdr ve bu amacn kendisi de bir baka
amaca, gereksinmelerin en st derecede tatminine baldr; yani
ama, insandr. Ekonominin planlamaya olanak salayan uyumlu
bir biimde gelimesi yasas, sosyalist ekonominin temel yasas
deildir, sosyalist ekonominin temel yasas, btn toplumun
maddi ve kltrel gereksinmelerinin en st derecede tatmini
yasasdr.
Biliyoruz ki, retimin artrlmas, sosyalizmde, yalnz ayn emekzaman iinde deil, hatta emek-zamann azaltarak retimin
artmasn olanakl klacak bir ekilde emein verimliliini
ykseltebilen, stn bir bilimsel teknik temeli zerinde
gerekletirilir. Ayrca, bu stn ve bilimsel teknik, gitgide kol
emei ile kafa emei arasndaki farklar siler ki, bu, komnizmin
bir zelliidir: ara, burada da ayn ekilde amatr.
retimin art ayrca u anlama da gelir ki, snflar arasndaki
uzlamaz kartlklar ortadan kaldrldktan sonra, n plana geen
savam -her ne kadar retim ilikileri erevesi iinde, eski ile
yeni arasndaki savam snrlar iinde kendini gsterirse dedoaya kar savamdr: komnizmi hazrlamak iin doay,
yeryz ekillerini, iklimi deitirmek, hidrografk a, ormanlar
dzenlemek, bataklklar kurutmak, lleri yok etmek, topra
canlandrmak, yeni hayvan ve bitki trleri yaratmak, ulatrma
aralarn geniletmek, yorucu ilerin hepsini tmyle
makineletirmek vb. gerekir.
Ama retici glerin geliimini srdrebilmek iin retim ilikilerini
deitirmek gerekir. O halde:
2. kinci koul iktisadi temelle, mlkiyet rejimiyle ilgilidir. imdiye
kadar grm olduumuza gre nemli olan, "kademeli
aamalarla, kolhozlara kr salayarak ve sonuta btn topluma
da kr salayarak, kolhoz mlkiyetini, ulusal mlkiyetin dzeyine
karmak ve gene kademeli aamalarla, meta dolamnn yerine
bir rn deiimi sistemini getirmek gerekir ki, merkez iktidar ya
da baka herhangi merkezi toplumsal ekonomik [rgt],
Halk Kitapl
sayfa: 0429
Georges POLITZER

toplumsal retimin
kullanabilsin."108
btn
rnlerini
toplumun
yararna
Bu yollarla, toplumsal gelimenin her aamasnda, retim ilikileri

ile retici gler arasnda tam bir uygunluk en iyi ekilde
gerekleir; bylece kolhozlarn kaynamas yoluyla, yani
mlkszlemeksizin kolhoz mlkiyetinin gruplamas, sanayi ile
tarm arasndaki esas ayrmn -toplumsal mlkiyet biimiyle ilgili
ayrmn- ortadan kaybolmasn hazrlar ve buna gre artk
yalnzca btn halkn sosyalist mlkiyetinin egemen olaca,
gitgide snrlanan metalarn dolam alannn, yerini rnlerin
deiimi sistemine brakaca snfsz bir toplumu haber verir.
Ama bu aamaya varmak iin yeni bir bilincin eskisi zerinde
baar kazanmas, onu yenmesi gerekir. O halde:
3. nc koul kltrel niteliktedir. Bildiimiz gibi, eer alma,
yaamsal bir gereksinme haline gelmezse ve toplu halde
yaamann temel kurallar birer alkanlk halini almazlarsa yeni
topluma varlamaz. yleyse nc koul kltr alanndadr.
"... toplumun btn yelerine, fiziksel ve zihinsel yeteneklerinin
btn alanlarda gelimesini salayacak toplumsal ve kltrel bir
gelime salamak gerekir ki, toplumun yeleri, toplumsal
gelimenin etkin yapclar olabilecek biimde yeterli bir eitim
alabilsinler, zgrlk iinde bir meslek salayabilsinler ve mevcut
iblm uyarnca btn yaamlar sresince tek bir meslee
perinlenmi bulunmasnlar."109
Her yurtta toplumsal geliimin etkin etkeni haline dntrmek bu, kendileri de toplumun maddi yaam zerinde karlkl etki
oluturan fikirlerin rol hakkndaki yksek marksist anlaya,
insann tarihteki rol ve insann yaratc olarak zgrl
konusundaki yksek marksist anlaya tamamyla uygundur.
uras aktr ki -eer insan, toplumsal geliimin etkin, bilinli bir
etkeni haline gelmez, eer kendi iini serbeste seemezsetoplumsal mlkiyet hibir zaman bir alkanlk ve alma da
hibir zaman bir gereksinme haline gelmeyecektir.
Halk Kitapl
sayfa: 0430
Georges POLITZER
Byle bir sonuca varmak iin ne yapmak gerekir? " durumunda

ciddi deiiklikler" gereklidir.
a) ignn hi deilse 6 saate, sonra 5 saate indirmek gerekir,
bu, herkese evrensel bir eitim grmesi iin yeterli zamana sahip
olmas olanan salayacaktr; ama bununiin de:
b) Fourier ve Marx tarafndan ngrlen zorunlu politeknik eitimi
kurumlatrmak gerekir; toplumun her yesinin, yzeysel,
stnkr deil, ama bilimsel olarak (teori ile pratik hibir zaman
birbirinden ayrlmadklarna gre), nc sanayi tekniinin byk
dallarndaki i ilkelerini bilmesi ve toplumsal bilimleri ve evrensel
kltrn en iyisini zmlemesi szkonusudur. Ancak bylece
herkes serbeste bir ura seebilecek ve btn yaam boyunca
ayn ve tek bir eyleme bal kalmayabilecektir. Bununla birlikte, en
iyi okuma, inceleme, renme koullarn gerekletirmek iin:
c) konut koullarn kkl bir ekilde iyiletirmek ve ensonu:
d) para olarak, creti dorudan doruya ykselterek ve zellikle,
komnizmin bolluunun zn oluturan byk tketim
mallarnn fiyatn sistemli ve srekli bir ekilde drerek,
emekilerin gerek cretinin en az iki misli ve belki de daha fazla
artrlmas da gerekir.
Belirtelim ki, Beinci Be Yllk Plann zaten ele alm bulunduu
politeknik eitimin kurumlamas, kol emei ile kafa emei
arasndaki, snai i ile tarm ii arasndaki esas ayrmn ortadan
kalkmasn somut bir ekilde hazrlamaktadr. nsann kiiliini
sakatlayan yz yllk iblm sreci durdurulmutur.
Stalin, esas koul zerine aklamasn sonuca balarken
yle yazyor:
"Ancak tm olarak ele alndnda, btn bu nkoullar yerine
getirildikleri zaman, toplum yelerinin gznde alma bir
angarya olmaktan kacak, ve 'varlnn ilk gereksinmesi' (Marx)
olacaktr, ve 'alma bir yk deil, bir zevk olacaktr' (Engels);
toplumsal mlkiyet, toplumun btn yeleri tarafndan toplumsal
varln deimez ve dokunulmaz temeli saylacaktr.
Halk Kitapl
sayfa: 0431
Georges POLITZER
"Ancak btn bu nkoullar, tm olarak alnarak, yerine

getirildikleri zaman, 'herkesten yeteneine gre, herkese
emeine gre' sosyalist formlnden, 'herkesten yeteneine
gre, herkese gereksinmesine gre' komnist formlne
geilebilecektir.
"Bu, bir ekonomiden, sosyalizm ekonomisinden, baka stn bir
ekonomiye,
komnizm
ekonomisine
tmden
geii
oluturacaktr."110
V. VARGI
Komnizm, artk dmanlarnn bile stn olarak kabul ettikleri,
ama insana ilgisiz, kaytsz ya da dman olarak takdim ettikleri
bir tekniin egemenlii deildir. Komnizm, hi de "retici glerin
akla-gre bir rgtlenmesi" deildir. Komnizm, doann ve
toplumun nesnel yasalarnn bilgisi sayesinde ensonu kendi
kaderinin efendisi olan insann egemenliidir.
retim, insana ve insann gereksinmelerine baldr.
Komnistlerin amac yoksulluun eit olarak paylalmas deil,
ama herkesin gereksinmelerinin karlanmasdr.
Tekniin burada grevi, insanlarn ykn hafifletmek ve ortadan
kaldrmaktr: ylda, SSCB'de, 1.600 yeni makine modeli,
insann iini azaltmak zere, iletmeye koyuldu.
Komnist insan, zel mlkiyetin" izlerinden ve gemiin manevi
kleliklerinden kurtulmu insandr. Bu insan, artk smrc bir
aznlk iin deil, toplumun iyilii iin i grdne deneyimle
inanm olarak en muazzam planlara vcut verir:
"Komnizm milyonlarca emekinin bilinli ve yaratc eyleminin
sonucu olarak doar; ileri oluruna brakmak ve kendiliindenlik
teorisi, sosyalizmin tm iktisadi yapsna tamamen yabancdr."111
Komnizmle, her insan, birey olarak, "kendi gerek kiiliini
deerlendirmenin olumlu gc" olan somut zgrl kazanr
(Marx-Engels). Tam, eksiksiz demokrasinin uygulannda kendi
Halk Kitapl
sayfa: 0432
Georges POLITZER
benzerleriyle omuzomuza, insan geleceinin hazrlanna bilinli

olarak katlr.
nsan, bir yandan, -Descartes'n istedii gibi- buyruu altna ald
makineyle, "doann efendisi ve sahibi" haline gelirken, ayn
zamanda, kendi z yaamn deitirir ve kendi kendisinin
efendisi ve sahibi olur. Her birey, daima, durmadan daha iyiye
doru yolalabilen insanln en gzel izgilerini yanstr.
"Sosyalizmin dmanlar ve onlarn her trl uaklar, sosyalizmi,
bireyin ezilmesi sistemi olarak gstermeye alrlar. Bu eitli
anlaylardan daha ilkel, daha baya, kaba bir ey yoktur.
Sosyalist sistemin insann kurtuluunu, bi-reysel ve kolektif
yaratn alp gelimesini salam olduu ve ynlarn ilerinde
sakladklar yeti ve anklklarn her alanda gelimesinin koullarn
yaratm olduu tantlanmtr."112
u satrlar yazarken Eluard ite bu fikirden esinleniyordu:
Karanlklar deste deste atee atyoruz
Kryoruz paslanm kilidini hakszln.
nsanlar gelecek, artk kendi kendilerinden korkmayan
nk insanlar gveniyor tm insanlara
nk yokoluyor insan yzl dman.
Engelsin, Maurice Thorez'nin Fransz Komnist Partisinin XI.
Kongresinde anmsatt ifadesine gre, sosyalizm ve
komnizmle, bireysel varlk iin savam son bulur. Yalnz o
zaman insan, bir anlamda, aleminden kar, gerekten insani
koullara gemek zere hayvani varlk koullarn brakr.
Halk Kitapl
sayfa: 0433
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Kapitalizmden sosyalizme gei nasl olur?
2.
Sosyalizmden komnizme geiin koullar nelerdir?
3.
Sosyalizmden snfsz topluma geiin koullar nelerdir?
4.
Sosyalist toplumda fikirlerin rol nedir?
5.
Sosyalizm neden gerek hmanizmdir?
DPNOTLAR:
2 Onlar, yeni doan biimsiz ya da hastalkl ocuklar dalara
brakyorlard.
3 Vogt'un "dnyada ok insan" olduunu ileri srd ve are olarak
aka sava salk verdii Dnyann Al adl kitabna baknz:
Gerekte kapitalizm, emperyalist aamada, varln srdrmek iin
savaa gereksinme duyar. Paul Eluard: "Onlar dnyada yalnz kalmak
iin ellerinden geleni yaparlar" diyordu.
4 Bkz: Safanov, La Tere en Fleurs, nc Ksm, "Yaamn Yaratl",
Editeurs Franais Reunis.
5 "ok sayda para-iinin birlemesi ile oluan kolektif ii, manfaktr dneminin kendisine zg makinesidir." Karl Marx, Kapital, Birinci
Cilt, s. 363.
6 Gelecek dersin II. kesimine baknz.
Halk Kitapl
sayfa: 0434
Georges POLITZER
9 Karl Marx, cret, Fiyat ve Kr - cretli Emek ve Sermaye, Sol

10 G. Malenkov, "Rapport au XIX. Congres du PCUS", Cahiers du communisme (zel say), Kasm 1952, s. 113.
11 Onyedinci derste, toplumsal snf kavram zerinde daha uzun
duracaz.
12 "i-Kyl ttifak" deyiminde, kyl teriminden, emeki kyllk
(kk toprak sahipleri, kk iftlik kiraclar, ortaklar) ve, elbette,
tarm iileri belirtilmek istenir.
13 J. Stalin, "L. D. Yaroenko Yoldan Yanllar", Son Yazlar, 19501953, s. 131.
15 Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 671. Bu ifade, Feuerbach'n "Bir
sarayda ve bir kulbede ayr ayr dnlr." mekanist forml ile hi de
ayn anlamda deildir.
16 Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, s. 112.
18 SSCB Komnist Partisi yeni programnn ve komnizme gei iin
pratik ynergelerin hazrlanmas, sosyalist ekonomi yasalar
bulundurmak-szn, sosyalist retim ilikileri ve bunlarn komnist retim
ilikileri durumuna dnm koullar irdelenmeksizin, bilimsel
bakmdan mmkn deildi. Yaroenko'un bilmezlikten geldii ve
Stalin'in son yaptnda ("SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar"yla
ilikili olarak "L. D. Yaro-enko Yoldan Yanllar" balkl yantna
baknz. Son Yazlar, 1950-1953, s. 116-141) yantlad gereklik, ite
budur.
19 Onbeinci dersin ilk kesiminde incelendii gibi, retim tarznn
deimesi, tm toplumun ehresini deitirir.
20 Matematik fikirler, pratikten doarlar.
21 Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, s. 100.
22 J. Stalin, "L, D. Yaroenko Yoldan Yanllar", Son Yazlar, 19501953, s. 119-120.
Halk Kitapl
sayfa: 0435
Georges POLITZER

24 i, ignnn ilk saatlerinde [diyelim 8 saatlik ignnn ilk drt
saatinde], rn olarak, kendisine [o ign iin] denen crete eit bir
deer yaratr; gnn geri kalan ksmnda [teki drt saatinde], kapitaliste
gidecek olan ek bir deer, ya da art-deer yaratr.
1950-1953, s. 98.
27 J. Stalin, "L. D. Yaroenko Yoldan Yanllar", Son Yazlar, 19501953, s. 120-121.
28 J. Stalin, "Aleksandr li Notkin Yoldaa Yant", Son Yazlar, 19501953, s. 107.
29 J. Stalin, "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son.
Yazlar,1950-1953, s. 66.
30 Balangtan kapitalizme kadar ayrntl incelemesi iin bkz: J. Baby,
Principes fondamentaux d'economie politique, 1. ksm, Editions Sociales, Paris 1949. [Ayrca bkz: P. Nikitin, Ekonomi Politik, Sol Yaynlar,
Ankara 1995; Zubritski, Mitropolski, Kerov, lkel Kleci Feodal Toplum,
Sol Yaynlar, Ankara 1992 -Ed.]
32 Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni,
SolYaynlar, Ankara 1992, s. 62.
34 talikler bizim. -G.B.-M.C.
35 Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 166.
36 Ayn yapt, s. 170.
38 Bkz: Prosper Merimee, La Jacquerie, Aragon'un nszyle, La Bibliotheque Franais; ve Friedrich Engels, Kyller Sava, Sol Yaynlar,
Ankara 1990.
39 Poitier Savann arifesinde, Kral Jean komnleri silahszlandrmt.
Halk Kitapl
sayfa: 0436
Georges POLITZER
40 Bu iki deyim, elbette bilimsel anlamda pek yetersizdir, ama gerekbir

deimeye uygun dmektedirler.
44 Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, s. 87-88.
46 Bu nedenle, 1789'da, burjuva devrim srasnda tiers-etat'nn kar
elikileri bulunmayan bir blok oluturduuna inanmak yanl olur. Tiersetat'y oluturan btn snflarn, feodalizmin kaldrlmasnda ortak bir
kar vard. Ama ayn zamanda, tiers-etat'nn barnda, smrenler ile
smrlenler arasnda bir kar kartl vard; buna byk ve kkburjuvazi arasndaki vb. kartlklar da eklemek gerekir.
47 Onyedinci derste (II) grdmz gibi, insan emek-gc, ancak,
retici glerin gelimelerinin belirli bir dzeyinden sonra bir deer
fazlas retebilir.
49 "... Emek-gcnn deeri, geim aralarnn deeri ile, yani bunlar
retmek iin gerekli-emek miktaryla belirlenir." (Karl Marx, cret, Fiyat
ve Kr - cretli Emek ve Sermaye, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 115.)
"Art-deere, yani metalarn toplam deerlerinin, iinde art-emein, yani
iinin denmemi emeinin cisimlemi olduu blmne kr adn
veriyorum" (Karl Marx, ayn yapt, s. 110.)
50 "Burjuva sosyalizmi yeterli ifadesini ancak ve ancak salt bir mecaz
haline geldii zaman buluyor.
"Serbest ticaret: ii snfnn kar iin. Koruyucu gmrkler: ii
snfnn kar iin. ... Burjuva sosyalizminin son sz ve ciddi olarak
syledii tek sz ite budur.
"Bu sosyalizm, u szlerle zetleniyor: burjuva bir burjuvadr - ii
snfnn kan iin." (Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin
lkeleri, s. 142.)
51 Kleci sanayilerin durumu rnei.
Halk Kitapl
sayfa: 0437
Georges POLITZER
53 J. Stalin "SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar", Son Yazlar,

1950-1953, s. 109.
54 "Sermaye, l emektir ve ancak vampir gibi canl emei emmekle
yaayabilir, ve ne kadar ok emerse, o kadar ok yaar." Karl Marx,
Kapital, Birinci Cilt, s. 247.
55 Bkz: Baby, Principes fondamentaux d'economie politique, s. 253254.
56 Serbest, kapitalizmden tekelci kapitalizme gei, kartlarn
savamnn dikkate deer bir belirtisidir: gerekte, bu, en zayflarn
tasfiyesiyle kartna (tekele) dnen kapitalistler aras serbest
rekabettir: O zaman, yeni bir savam biimi, byklk srasna gre
dnya lsnde tekeller aras bir savam biimi ortaya kar.
1950-1953, s. 96-97.
60 Ayrca bkz: Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, s. 151-160.
61 Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, s. 156-157.
62 Devrimci partinin, komnist partisinin nitelikleri zerine ondrdn-c
derse (IV. kesim, b) baknz.
63 Yirmi ve yirmibirinci derste, proletarya tarafndan toplumun devrimci
dnmnn, znel koullan gerektirdiini de inceleyeceiz.
64 Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 42-43.
65 J. Stalin, "Dilbiliminde Marksizm zerine", Son Yazlar, 1950-1953, s.
10.
66 Devlet konusunda daha derin bir inceleme iin, Lenin'in Devlet ve
Devrim kitabna bavurulmaldr.
67 1831 Lyon ipek iileri ayaklanmasnn arkasndan gelen 1833 Guizot yasasnn, sonra da 1848 Haziran ii ayaklanmasnn ezilmesini
izleyen 1850 Fallaux yasasnn anlam budur.
68 Bu, proletaryann hi de bu retinin ieriini eletirmekten vazgetii
anlamna gelmez: burjuva smrsnn de getirdii lde, proletarya
bu ierii eletirir.
Halk Kitapl
sayfa: 0438
Georges POLITZER

11.
70 Stalin'in metnim tamamen dorulayan szce dikkat edilmeli.
71 Ulusal Mecliste konumas, Ocak 1850.
72 Aktaran: J. Bruat, Histoire du mouvement ouvrier franais, Editions
Sociales, 1952, s. 43.
73 J, Stalin, "Dilbiliminde Marksizm zerine", Son Yazlar, 1950-1953, s.
14-15.
1950-1953, s. 77.
75 J. Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 677-678.
Yazlar, 1950-1953, s. 73.
77 Smrnn ortadan kalkmas, gerekten de "proletarya" szcnn
kullanlmasn elverisiz hale getirir.
78 J. Stalin, Son Yazlar, 19S0-1953, s. 85.
1950-1953, s. 66.
80 J. Stalin, "Aleksandr li Notkin Yoldaa Yant", ayn yapt, s. 107.
1950-1053, s. 98.
82 M. Thorez, Sovyetler Birlii. Komnist Partisi XIX. Kongresine Selam.
83 Ayrca, kapitalizmin retici glerinin eritikleri noktada,
retimaralarnn toplumsal mlkiyetinin gereklemesi gereken yer
ulusal erevedir; o halde, yalnzca, bir ii snf ulusal siyasal iktidar
kurabilir,
84 Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin tikeleri, s. 131.
85 Lenin'den aktaran: J. Stalin, Leninizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara
1992, s. 106.
86 V. . Lenin, "Devlet ve Devrim", Manc-Engels-Marksizm, Ankara
1976, s. 396.
Halk Kitapl
sayfa: 0439
Georges POLITZER
87 V. . Lenin, "Proletarya Diktatrl", Burjuva Demokrasisi ve

Proletarya Diktatrl, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 159.
89 K. Marx, F. Engels, Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi, Sol
90 Maurice Thorez, Fils du peuple, s. 243.
91 Stahanovistlerin dllendirilmesi bir ayrcalk olmaktan te, sosyalist
hukukun bir sonucudur; Lenin una dikkati ekiyordu: "Her hak tek bir
kuraln deiik insanlara, gerekte ayn ve eit olan insanlara
uygulanmasndan ibarettir." (Devlet ve Devrim.)
92 Staline, "Declaration Roy Howard", Cahiers du communisme, no
11 (1948), s. 1413. [Stalin Diyor ki: "Stalin'in Skripps-Howards
Newspapers adndaki Amerikan Gazeteleri Trstnn Reisi Roy
Howard ile Yapt Mlakat", ev: Hasan li, Marksizm Bibliyotei,
stanbul 1936, s. 15-16.)
93 K. Marx, F. Engels, Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi, s. 31.
94 Shakespeare'in kiilerinden: tefeci.
95 Bkz: Lenin, "Devlet ve Devrim", Marx-Engels-Marksizm, Ankara1976,
s. 412.
96 V. . Lenin, "Devlet ve Devrim", Marx-Engels-Marksizm, Ankara
1976, s. 415-416.
97 Bkz: Ayn yapt, s. 413.
Kk-burjuva zihniyetinin eletirisi iin Gorki'nin Kk-Burjuvalar adl
yaptyla Mayakovski'nin iirlerinin okunmasn tlyoruz.
98 V. . Lenin, "Devlet ve Devrim", Marx-Engels-Marksizm, 1976, s. 418.
99 Yani burjuvazi snf olarak btn dnyada yenildii zaman.
100 Staline, "Entretien avec la premiere delegation des ouvriers americains", Lenine, (Euvres chaisies, t. I. 45. [Stalin Diyor ki: "Stalin'in
Amerika Birinci i Delegasyonu ile Mlakat", ev: Hasan Ali, s. 91-92.]
101 G. Nikolayeva'nn Hasat romanna baknz.
102 J, Stalin, "Aleksandr li Notkin Yoldaa Yant", Son Yazlar, 19501953, s. 109.
Halk Kitapl
sayfa: 0440
Georges POLITZER
103 J. Stalin, "Dilbiliminde Marksizm zerine", Son Yazlar, 1950-1953,

s. 31-32.
104 Altn Yldzl valye adl ilgin bir Sovyet filmi, bir kolhoz bnye
sinde komnizme gei iin yaplan savam anlatr.
105 A. Jdanov, "Discours prononce au cours de la discussion sur le livre
G. Alexandrov", Sur la litterature, la philosophie et la musique, s. 62-63.
Editions de la Nouvelle Critique, Paris 1950.
106 Malenkov, Rapport au XIX. Congres du PCUS, s. 63-64.
107 J. Stalin, "L. D. Yarocnko Yoldan Yanllar" Son Yazlar 19501953, s. 125.
109 J. Stalin, "L. D. Yaroenko Yoldan Yanllar". Son Yazlar, 19501953, s. 127.
110 J. Stalin, "L. D. Yaroenko Yoldan Yanllar", Son Yazlar, 19501953, s. 127-128.
111 Malenkov, Rapport au XIX. Congris du Parti communiste de l'Union
sovietique, s. 92.
112 Malenkov, Rapport m XIX. Congris du Parti communiste de l'Union
sovietique, s. 58.
Halk Kitapl
sayfa: 0441
Georges POLITZER
BENC BLM
MATERYALST DEVLET VE ULUS TEORS
Halk Kitapl
sayfa: 0442
Georges POLITZER
Diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm, doa bilimlerinin

ve toplum bilimlerinin btn sorunlarn aydnlatma olanan
salar.
Bununla birlikte bu kitab kapamadan nce, herkesin btn
nemini daha nce de lmek olanan bulduumuz (zellikle
18, 19, 20. derslerde) iki sorunun bilimsel zm zerinde
durmas nemlidir: bu sorunlar, devlet ve ulus sorunlardr.
Bunun iindir ki, her ne kadar bu sorunlarn tarihsel materyalizm
konusundan hibir zaman ayrlmamalar gerekirse de, imdi
okuyacanz zel dersleri bu konulara ayrmak gerekli grld.
Halk Kitapl
sayfa: 0443
Georges POLITZER
YRMKNC DERS
DEVLET 1
I.
Devlet ve "kamu yarar".
II.
Devlet, uzlamaz snf kartlklarnn rn:
III.
IV.
a)
Devletin kkeni.
b)
Devletin tarihsel rol.
Devletin ierii ve biimi.

a)
Devletin toplumsal ierii.
b)
Devletin biimi.
Snf savam ve zgrlk:

a)
Burjuvazi ve "zgrlk".
b)
Proletarya ve zgrlkler.
I. DEVLET VE "KAMU YARARI"

Burjuva siyaset adamlarnn devletle ilgili deimez retisi,
tamamyla burjuva devletin, kamu yararna hizmet ettii grne
dayanr.
Bununla birlikte, tarihsel deneyim, bu "teoriyi" sert bir ekilde
yalanlar. Yurttalarn, kamu yararnn gereklerini, rnein
nazilerin silahlanmasna kar protestoda bulunmak ya da
yalnzca Bastille'in alnnn yldnmn kutlamak gibi eyleri
hkmete anmsatmaya niyet etmeleri yeter, hemen burjuva
Halk Kitapl
sayfa: 0444
Georges POLITZER
devletin polis kordonlanyla burun buruna gelirler. Ve eer,

emekiler ekmeklerini savunmak isterlerse, ister zel sanayide,
ister kamu hizmetlerinde olsun, polis basksyla ve burjuva
devletinin temsilcilerinin silahlaryla karlarlar.
Demek ki, arkasna snlan "kamu yarar", pratikte,
proletaryann ve geni halk tabakalarnn karn iine almaz. Bu
"kamu yarar"nm snf snrlar vardr!
Daha ileri gidelim; hatta devlet "yasaya uygunluun" ("legalite")
bile savunucusu deildir. Diyelim ki, emekiler, Yasasna aykr
bir davran karsnda greve koyuluyorlar, iiler ya da gen
emekiler, "eit emee, eit cret" yasal ilkesine sayg
gsterilmesini istiyorlar ve grev gibi bu anayasal hakk,
patronlarn yasad davranlarna kar korumak iin gvenlik
kuvvetlerinin desteini diliyorlar, her ne kadar ilke olarak, gvenlik
kuvveti, yasann hizmetinde ise de, polisin kendilerine
gsterecei kabul tahmin etmek g deildir.
Memurlar ynetmeliinin ayn ekilde uygulanmamas da,
devletin, oybirliiyle kabul edilen bir yasann stnde yeraldn
gsterir.
Bununla birlikte, baz tarihsel koullarda, devletin, kamu yararnn
hizmetinde olduu tamamyla dorudur. Yani devlet, bazan kamu
yararnn hizmetindedir, bazan deildir. Demek ki, kamu yarar
ltnn hibir bilimsel yan olmad yargsna varmak
zorunludur, gerekte, baz kimselerin devletin bilimsel olmayan
bir tanmlamasn yapmakta karlar olduu yadsnlmaz bir
eydir.
Devletin doast bir ey olarak sunulduu zamanlar ve lkeler
olmutur: yle bir kudret, yle bir g idi ki, onsuz insanlk
yaayamazd ve bu devlet, insanlara, insanlardan kmayan bir
ey, ksacas stn bir bilgelik getiriyordu... Devlete tanrsal
kkten gelme bir ey gibi baklyordu. Devlet, tanrsal hukukun
devletiydi. Tanrnn olu Mikado'nun Japonyas'nda da durum
hl byledir. Hitler'e gelince, "tanr bizimledir" diye ilan ediyordu.
Truman ve Eisenhower'dan beri bilinir ki, Beyaz Saray,
Halk Kitapl
sayfa: 0445
Georges POLITZER
yeryznde dorudan doruya tanry temsil eder, bu ise,

inananlarn gznde tanrnn saygnln daha ok sarsacak
nitelikte bir eydir.
Devlet, uzun zaman pek ok kimseler iin bir "batl sayg"
konusuydu ve hl da yledir. Devlet sorunu, ok zaman, din
sorunuyla karmtr. Olgucu olarak doasty bandan atm
olmakla nen Auguste Comte bile, toplumda "cismani iktidar"
"manevi iktidar"a baml klyordu. Gerekte, bir kilise,
bavurulacak yetkili yerin, yetkili dinsel hukuk olduunu ne
srd zaman, bu, rnein Franco spanyas'nda olduu gibi,
ounlukla devlet karsnda ustaca gizlenmi bir kleliin
iaretiydi. Mminlerine, devlete kar dinsel bir saygy telkin eden
kilisedir. Ve devlet sorununun anlalmasnda karlalan
glklerin kkenleri, dinsel idealizmin inat kalntlarndadr.
rnein Fransa'da da, dinsel hukuk teorisi, uzun zamandan beri
iflas etmi bulunmaktadr. Bu bakmdan herhangi bir ideolojik
yaylmaya kar gvenlik altnda olduumuzu sanmamza
yetecek kadar laik dnceli insan vardr. Tpk devlet
memurlarna gre olduu gibi bunlara gre de, devlet, kamu
yararndan doar. Bu dou, gizemli bir nitelik tar! Devletin,
snflarn, zel karlarn, partilerin stnde olduu sylenir bize;
ama eer devlet, snf savamnn stndeyse, yani snflarn
uzlamasnn bir organizmasysa, besbelli ki, toplumun kendisinden oluamaz; o halde toplumun daha yukarlarndan gelmesi
gerekir; eer bu, tanr deilse ruhtur! Reformistlerin tezi,
ortaan dinsel hukuk teorisinin laikletirilmesinden baka bir ey
deildir; bu, dinin st rtl bir biimi olan kaba idealizmdir. Her
cinsten gericiler, burada, bir anlama zemini bulmaktadrlar.
"Ruh"un stnl, o bulant verici devlet idealizmi, -devlet ki,
ynlara kar en kanl cinayetler hep onun adna ilenir; adalet ki,
sava sulularnn serbest braklmas gibi en gze batan biimde
hep onun adna inenir. Gerekten eer devlet, "ruh"un bir
cisimlemesi ise, bu ruh, burjuva ruhudur, burjuva ideoloj isidir!
Birleik Devletler'in atom planndan szederken Amerika dileri
bakan Foster Dulles, "Maddenin iindeki tahrip kudretinin
Halk Kitapl
sayfa: 0446
Georges POLITZER
idealizm tarafndan denetlenmesini" dilediini ilan ediyordu. Ama

Birleik Devletler'de, Stockholm arsna imza koyanlar
hapisteydiler.
Felsefe tarihi boyunca, devlet sorunu, snf smrs sorunuyla
birlikte karmakark edilmi sorunlardan biri olmutur. Lenin'in de
belirttii gibi, bu sorun, egemen snfn karlarn, btn baka
sorunlardan daha ok etkiler. Yalnz tarihsel materyalizm, bu
sorun zerinde objektif olabilir.
Devlet sorunu, tekelci kapitalizmin tekelci devlet kapitalizmi haline
getii ada, proletarya iin zellikle nemli bir kla
brnmtr. Bu ada, emeki ynlar, (artk yalnz yurtta
olarak deil) reticiler olarak, gittike gl kapitalist
gruplamalara baml olan devlet tarafndan dorudan doruya
bask altnda tutulmaktadrlar. Sava ekonomisinde -daha bar
zamannda- emperyalist lkeler, iiler iin bir zindan haline
gelirler. Proletarya, ekmek iin -ekonomik- savamnda, devlet
sorunuyla, siyasal sorunla yz-yze gelir. Karlk olarak,
burjuvazi proletaryann iktisadi savam rgtlerini (1931-1940
olaynda olduu gibi sendikalar) ykmak iin sava bahanesini,
siyasal bahaneyi kullanr. Lenin yle yazyordu:
"Dnya sosyalist devriminin balad zamanda ve devrimin baz
lkelerde baarya ulat bir zamanda, dnya sermayesine
kar savan zellikle de sert biimler ald bir zamanda, bu
devlet sorunu en byk nemi kazanm ve denilebilir ki, en
hararetli bir sorun, bugnk siyasal sorunlarn ve siyasal
tartmalarn oda haline gelmitir."2
II. DEVLET, UZLAMAZ SINIF KARITLIKLARININ RN
Materyalizmin incelenmesi, zellikle 12. dersteki inceleme, zaten,
devletin toplumun dndan, "ruh"tan, "tanr"dan gelemeyeceini
bize gstermektedir. Diyalektik yntem de, te yandan, devletin,
geliimi iinde ve tarihsel bakmdan incelenmesi gerektiini bize
gstermektedir.
Halk Kitapl
sayfa: 0447
Georges POLITZER
Ama bunlar, ok genel szler olarak kalmaktadr. Olgucu burjuva

"toplumbilimciler" de, devlet sorununu bilimsel olarak ele almak
iddiasndadrlar: onlara gre, devleti zorunlu klan ey, toplumsal
yaamn artan karmakl, ayr ayr kk insan gruplarndan,
ok daha kalabalk toplumlara gei, "toplumsal ilevlerin
farkllamas"dr. Devlet, toplumun sinir sistemi gibidir: organizma
karmak olduka, beynin rol de artar. Devlet, toplumda
"rgtleme grevini" yerine getirir. imdi bu konuyu greceiz.
a) Devletin kkeni?
Dikkate alnmas gereken birinci ey, devletin her zaman
varolmam olduudur.
lkel komnal toplum anda, insanlarn, klanlar, kabileler,
ataerkil ya da anaerkil aileler halinde yaadklar zamanlarda,4
basky sistemli olarak uygulamak iin zel bir aygt, devlet ad
verilen bir aygt yoktur.
Elbette ki, baz adetler, efin otoritesi, onun kiiliine ve iktidarna
duyulan sayg, kadnlarn otoritesine kar sayg vard, ama, zel
olarak ve yalnzca teki insanlar ynetmekle megul olan ve
bunun iin de srekli olarak silahl bir kuvveti emri altnda
bulunduran insanlar yoktu.
Acaba buradan, almada, disiplin ve dzen olmad sonucunu
mu kartmak gerekir? Asla, nk alkanlklarn ve geleneklerin
gc, yallarn ya da kadnlarn otoritesi, doal sayg, bu ie
yetiyordu.
Ve bununla birlikte silah vard. Yeryznde aletler olduu andan
itibaren, yani insan ortaya kar kmaz, elbette ki, aletlerden
silah olarak yararlanmak olana da olmutur. alma, insana
kar zor kullanma olanan da ieren doaya kar bir "zor
kullanma"dr. Bununla birlikte, bu silahlar, toplum iin bir tehlike
tamyorlard. Belli bir kabilenin silahl adamlar, silahlarn
birbirlerine kar evirmiyorlard. lkel komnn ideolojisi, toplum
yaamn dzenlemeye yetiyordu, ve kurallarn dna kmak
isteyen bireyler, silahl adamlarn ortak hareketiyle, dzene sayg
Halk Kitapl
sayfa: 0448
Georges POLITZER
gstermeye yneltiliyordu. Hi kimse, bu grevde uzmanlam

deildi: devlet yoktu.
O halde neden "toplumbilimcilerimizin" o kadar vdkleri
"rgtleme grevi", bugn de, o zamanlarda olduu gibi, iktisadi
eylemi denetleyen bir planlama merkezi araclyla, almann
ve toplum yaamnn disiplinini salayan halkn kendiliinden
gelme rgtlenmesiyle salananlasn?
Acaba antika efsanesinin altn a, ilk gnah yznden mi
ortadan kaybolmutur?
Antika tarihinin belli bir annda, saygnn, alma disiplinini
srdrmeye artk yetmedii grlyor. Alkanlk ve gelenek gc
yerine, deneyime dayanan otorite yerine, zor kullanan, korku
telkin eden zel, fizik bir g koymak zorunlu olmutur. Bir silah
tekelini ve silahlarn, zel bir kata ykselmi ve teki insanlardan
ayrlm olan bir grubun yararna kullanmn kurumlatrmak
zorunlu olmutu. Bu deiiklikler, kendilerini neden kabul
ettirmilerdi?
te "toplumbilimcilerimizin" yan izip syrlmaya altklar esas
sorun budur. nk, eer eski doal otorite saygs
kaybolmusa, eer silahl halkn kendiliinden rgtlenmesi
tehlikeli ve yasak saylmsa, bu, ancak, almada ibirliinin ve
karlkl yardmlamann son bulmu olmasndan, ortak
mlkiyete dayanan retim ilikilerinin yerine zel mlkiyete ve
insann insan tarafndan smrsne dayanan yeni retim
ilikilerinin gelmi olmasndandr. Demek ki, yalnz tarihsel
materyalizm, devletin kkeni sorununa bilimsel bir yant verebilir.
nsann insan tarafndan smrs balad zaman, doal sayg
zerine kurulu eski otoritenin yerini, korku zerine kurulu otoriteye
brakarak yklm olmas, tamamyla anlalabilir bir eydir, O
zaman silahl bulunan btn halkn kendiliinden rgtlenmesi
duraklad, nk kle haline gelmi olan sava tutsaklar silahtan
yoksun kaldlar. Yalnz efendiler, yani retim aralarn ellerinde
bulunduranlar, bundan byle ayn zamanda silahlarn da sahibi
oldular. te bunun gibi, zamanmzda da [1954'lerde],
Halk Kitapl
sayfa: 0449
Georges POLITZER
emperyalizme boyun emi lkelerde, Madagaskar'da, Tunus'ta,

Fas'ta, Cezayir'de vb. smrgeli klelere kar silahlanan
kolonlar gryoruz.5
Hibir zaman serbest ataerkil ya da anaerkil kabileler
kendiliklerinden klelii kabul etmediler. Hibir zaman kleler,
pazara gtrlmelerine kuzu kuzu boyun emediler.
Klelerden beklenen ii elde etmek iin, onlara zor kullanmak
gerekiyordu. Ayrca, bu ekilde kurulmu olan toplumsal dzene
btn retim iin zorunlu olan istikran ve salaml salamak
istedikleri takdirde, efendilerin, kleleri, byle bir rejimin doru ve
adil olduuna ve dzeni temsil ettiine inandrmalar uygun
olurdu; insanlarn toplumsal ilikiler iindeki tutumlarn belirleyen
bozulmaz kurallar saptamak, deyim doru ise, yeni retim
ilikilerini sonsuz-latrmak gerekiyordu. Bylece, yenenin,
yenilen zerindeki eski hukukundan kan efendilerin kleleri
zerindeki mutlak hukuku kavram dodu. Kendisini oluturan
bireylerin iradesinden bamsz olarak ve efendilerin snf olarak
karlarn temsil etmek zere, smrlenlere ykmllkler
ykleyen ve smrenlere ise, bask iin dokunulmazl olan bir
temel grevini yerine getiren ve bylece bu basknn kaytsz
artsz gereklemesini gvence altna alan ve snf savamnn
"raslantlarndan" ve kuvvetin geici alkalanmalarndan
bamsz bir uygulamay gven altna alan haklar tanyan yasalar
hazrlamak zorunlu oldu. Bylece, egemen snfn maddi
gcndeki anlk gerileme ve gevemeler, yasa korkusuyla
giderilebiliyordu.
stelik, bu yasalar, salt yasa olduklar iin saymak gerekiyordu.
Bir antika dnr, Critias, diyor ki:
"... nsanlar, adaleti egemen klmak iin, amalarna ancak
ksmen ulaabilen yasalar yaptlar: bu yasalar, herkesin ortasnda
iddet kullanlmasn pekala (inleyebiliyordu ama, gizli olarak
iddete bavurulmasn nleyemiyordu. te o zaman uyank
dnceli bir bilge, insanlara, her eyi bilen tanrlardan korkmay
telkin etmek gibi bir fikre sahip oldu. Hatta kimseye
duyurulmadan kurulan kt tasarlarn bile tanrlarn gznden
Halk Kitapl
sayfa: 0450
Georges POLITZER
kamayacana insanlar inandrd zaman kanunsuzluk

(anomie) [yani kronik bir ekilde yasaya kar geliler] durdu."6
Critias'm bu szleri derin bir gerei yanstyor: snflarn ortaya
kyla, insan imgeleminin o zamana kadar doa glerini ve
kaderin dalgalanmalarn aklamasna yardmc olan tanrlar,
yeni bir ilev kazandlar: tanrlar, toplumsal dzenin kefilleri, snf
eitsizliinin gizemli gvencesi, ezilenlerin teki dnyadaki
yarglar olurlar ve bu yarglar zorbalarla uyuma halindedirler.
Bu zorbalar, ynlarn kafasna tanr korkusunu iyice sokarlar ve
kendilerinin tanrlarla gizemli bir iliki halinde bulunduklar
efsanesine, ynlar inandrmaya alrlar.
Bylece hukuk, kuvveti tamamlar ve onaylar; din de hukuku
tamamlar ve kutlu klar. Onun iin kleci retim tarz gelitii,
kleci toplum kurulduu zaman, bo inanlar kleleri itaat altna
ald ve kleler, klelik alkanlyla, Rous-seau'nun belirttii
gibi, bir kle zihniyetine sahip olduklar zaman, artk silahl
adamlardan kurulu zel mfrezeler, yani kaan kleleri
cezalandrmakla grevli bir polis kuvveti amac karlad ve kle
sahiplerinin devaml olarak silahl bulunmalarnn gerei kalmad.
Bununla birlikte, kle sahipleri, hibir zaman, kendi malikaneleri
zerinde silahl zel kolluk kuvvetlerine sahip olma hakkn
yitirmediler. Ayn ekilde zamanmzda da, byk Amerikan
kapitalistlerinin byk petrol ya da tarm iletmelerinde kendi zel
polisleri vardr.
Demek ki, tarihsel olaylarn incelenmesinden kan sonuca gre,
btn kart snfl toplumlarda, devlet, u duruma gelir: insan
toplumundan kan ve gitgide ondan ayrlan smrlenleri
ynetme aygt. Devlet, yalnzca ynetim iiyle uraan ve bu i
iin "bakalarnn iradesini kuvvet yolu ile bask altna almaya"7
zg bir aygttan yararlanan zel bir insan grubunun, siyaset
adamlar grubunun varln ngrr; bu aygt, polisi,
hapishaneleri, mahkemeleri kapsar; ideolojik bask organlarn,
eitimi, basn, radyo yaynn vb. buna eklemek gerekir.
zet olarak:
Halk Kitapl
sayfa: 0451

1.
Georges POLITZER
Devlet her zaman varolmamtr.
2.
Devlet aygt, ancak, toplumda uzlamaz kart snflara
blnmenin ve snf smrsnn ortaya kt yerde ve
zamanda ortaya kar.
Engels yle yazmtr:
"yleyse devlet, topluma dardan dayatlm bir g deildir;
Hegel'in ileri srd gibi, 'ahlak fikrinin gereklii', 'akln imgesi
ve gereklii' de deildir. Devlet, daha ok, toplumun,
gelimesinin belirli bir aamasndaki bir rndr; bu, toplumun,
nlemekte yetersiz bulunduu uzlamaz kartlklar biiminde
blndnden, kendi kendisiyle zlmez bir eliki iine
girdiinin itirafdr. Ama, kartlarn, kart iktisadi karlara sahip
snflarn, kendilerini ve toplumu, ksr bir savan iinde eritip
bitirmemeleri iin,8 grnte toplumun stnde yeralan
atmay hafifletmesi, 'dzen' snrlar iinde tutmas gereken bir
g gereksinmesi kendini kabul ettirir; ite toplumdan doan,
ama onun stnde yeralan ve gitgide ona yabanclaan bu g,
devlettir."9
Lenin, devletin kkeni hakkndaki bilimsel anlay, kesin bir
forml halinde zetlemitir:
"Devlet, uzlamaz snf kartlklarnn rn ve belirtisidir."10
O halde, devletin kkenini anlamak iin retici glerin
gelimesinin belirli bir evresinde zel mlkiyeti, insann insan
tarafndan smrlmesini ve bunun iin de bu zel mlkiyeti
pekitirme zorunluluunu douran retimin nesnel yasalarn
dikkate almak gerekir. Demek ki, devlet, toplumun iktisadi
gelimesinin tarihsel bakmdan zorunlu bir rndr; hibir
ekilde "ilk gnah"la, tanr iradesiyle, "ahlak fikri" ile ya da
"rgtleme grevi" ile aklanamaz.
te bu, teorik planda, idealizmin tutsa olan anaristlerin
anlamadklar bir eydir. Nasl burjuva devletin savunucular,
insann doutan gelme ktln ve kt yrekliliini
snrlandrmak iin devletin zorunlu olduunu anlatyorlarsa, ayn
Halk Kitapl
sayfa: 0452
Georges POLITZER
ekilde, anaristler de devlette ktcl bir gcn, bir "hkmetme

igdsnn" rnn grrler. Devleti snf temelinden ayrrlar
ve devleti, egemen olmay ve onu eline geirmeyi baaranlarn
karna ileyen zerk bir g sayarlar. Devletin tarihsel kkenini
ve onun belirli bir anda ortaya knn nesnel zorunluluunu
yadsrlar.
Pratik planda nemli sonu: anaristler, burjuva devlete kar
savam, snf savamndan, ynlarn savamndan ayrrlar.
Kendinde-devletin karsna bireyi karrlar ve savam yntemi
olarak bireysel davranlar ileri srerler. Bunun siyasal sonucu
udur ki, anarizm, burjuvazinin ii snf hareketi iindeki
kkrtc ajanlar iin en kolay zrlerden biri haline gelmitir. te
yandan kendinde-devlete kar anarist muhalefet, bireyin ve
ynlarn anarist muhalefeti, dosdoru sosyalist iktidara kar,
iilerin ve kyllerin iktidarna kar dmanla kadar gider.
Siyasal sonucu udur ki, anarizm, sovyet kart terrizme bir
zr grevi grr. Bylece, grnlere karn, rnein, 1914
savanda, "devletin iktidar iradesinin" bir sonucunu gren
burjuva tarihilerin "teorileri" ile Camus'nn sovyet kart, Bakaldran nsan adl kitabndaki ayaklanma vgs ayn izgide
birleir.
Gene de unu belirtelim ki, devleti zerk bir g, bir "fikir"
cisimlemesi, ksaca idealist bir nyarg yapan yutturmaca,
Engels'in yukardaki metinde belirttii zellikte yatar. Anmsatalm
ki, devletin fizik gc, yalnz kendi bana yeterli deildir. Btn
byk devrimler bunu gstermitir; btn byk devrimler "silahl
adamlarn zel mfrezeleri" ile "silahlanan halkn kendiliinden
rgtlenii" arasndaki ilikiler sorununu gndeme almlardr.
Devrimler gstermitir ki, devletin fizik gc kendi bana kald
zaman savamn sonucu abuk alnmakta ve hi de smrc
snfin lehine olmamaktadr. Eer, tersine, devlet gc, halkn bir
ksm tarafndan destekleniyorsa, tarih bize uzun ve sonulan
kukulu i savalar gsteriyor: Bu demektir ki, eer smrlenler,
devleti olduu gibi, yani kendilerini kleletiren bir ara olarak
grebilselerdi, smrenlerin egemenlii fena halde tehlikeye
girerdi. Demek ki, smrclerin, yalnzca devlet aygtnn
Halk Kitapl
sayfa: 0453
Georges POLITZER
gcne deil, onu stn bir z gibi gstermeye ve ona kar

temelsiz bir korku alamaya da gereksinmeleri vardr. Devletin
grnrde toplumun stnde, toplumsal savamlarn stnde
yeralmas gerekir. Devletin toplumdan gittike daha ok
uzaklamas, gizemle evrilmesi karsnda, herkesin dize gelmesi
gereken bir bulutlar ve imekler yarmadas Sina'nn stnde asl
duran gksel bir g gibi grnmesi gerekir. Ne zaman devletin bu
ekilde sunulmas olanakl olmusa, egemen snflar, devlet
bakann tanrla-trmlardr. Bu olanakl olmad zaman da,
"kamu yarar" gibi, lml insanoullarnn ounun aklnn
almayaca bir eye bavururlar. te idealist devlet teorilerinin
dayanaklar. Ve ynetici snflarn, devleti, stn bir gcn
cisimlemesi gibi gstermekteki bu srarlar, bir devletin gerek
gcnn kamuoyunun kendisine gsterdii destekte, ynlar
karsndaki saygnlnda, salad gvende, ksaca fikirlerde
yattn bildiklerini tantlar. Bir kapitalist ve hkmet bakan olan
Laniel'i, 1953 Austosunda grevcilere hitap ederken dinleyelim:
"imdi size devlet azyla konumalym. ... nk, demokraside,
zel karlar arasndaki ekimelerde, devlet, yalnz devlet
hakemlik yapmaldr."
te bylece kapitalist Laniel'in zel karlar, devletin savunduu
karlardr. Devletin "hakemlii"ni ne srerken, bunu itiraf ediyor.
Ama milyonlarca emekinin yasal istemleri, yalnz zel karlar
m ifade eder? Sanki alanlarn kar, kamu karnn en resm,
en gerek ifadesi deilmi gibi!
Sorunun terimlerini byle tersine evirerek Laniel, ynlarn ya da
onlarn bir blmnn desteini salamaya bakyor, onlar
olmadan egemen snfn iktidar devam edemeyecektir. Bunun
iindir ki, kapitalist devletin, zel kapitalist karlar, kamunun
kar adna savunmas zorunludur. Ynlar iki eyi anlamaldr:
1.
ynlar,
szde
"kamu
yararnn"
kapitalistlerin
karlarndan baka bir ey olmadn hesaba katsnlar;
2.
kapitalistlerin karlarnn uzun zamandan beri, artk, tm
ulusun kar ile uyumadn anlasnlar.
Halk Kitapl
sayfa: 0454
Georges POLITZER
b) Devletin tarihsel rol.11

Devletin kkenini incelerken devletin rolnden de szettik, bu
kanlmaz bir eydi. Devlet, kesin olarak, toplum iinde ortaya
kan bir soruna kar koymak iin, smrenlerin toplumsal
stnln, onlarn ayrcalklarn gven altna alan rejimi
salamlatrmak iin, domu bulunduuna gre, diyalektik,
bunun byle olmasn ister. Devlet, iktisadi temelin bir yanssdr,
ama edilgin bir yanss deil, etkin bir yanssdr. Onun iin, onun
roln kkeninden ayrmamak, ama gene de toplumsal yaamda
fikirlerin inceleniinde olduu gibi, rol ile kkeni birbirine
kartrmamak yararldr. nk, kken bakmndan devlet,
ekonomiden kaynan almtr, oradan gelmektedir; ama rol
bakmndan devletin neminin birincil, kesin ve belirleyici olduu
durumlar vardr. Devletin, ekonominin bir yanss olduunu
sylemek,
devletin
ekonomi
zerindeki
kar-etkisini
kmsemeye varmamaldr.
Devletin grevi, diyor Engels, "snflar aras atmay
yumuatmak", onu "dzen" snrlar iinde tutmaktr. Lenin'in
gsterdii gibi, bu, hibir ekilde devletin, snflar uzlatrma
rgt olduu anlamna gelmez. Bu, tam tersi demektir!
Eer snflarn "uzlamas" olanakl olsayd, hibir zaman devlete,
bask rgtne gerek olmayacakt.
"Snflarn atmasn yumuatmak", bu atmann keskinliini
gidermek anlamna gelir, baka bir deyile smrlen snflarn
elinden; smrclerinden kurtulmalarn salayan aralar almak
demektir. Demek ki, ama, smrlen snflarn savamn
snrlandrmak, nn almaktr. Nasl? zellikle retim
ilikilerinin, retici glerin durumuna artk uygun dmez
olduklar zamanlarda, smrenlere alan bo brakarak, basky
genileterek, gelitirerek, glendirerek.
te gerekte, gerici snflarn kmaz budur: "rahat etmek,
dinginlik iinde olmak" iin hapishaneleri doldurmak; ve dolu
hapishanelerin kendilerine sald korkuyu gidermek iin
hapishaneleri daha ok doldurmak. te gerici snflara gre
Halk Kitapl
sayfa: 0455
Georges POLITZER
"huzur" ve"dzen", basky merulatran dzen - o bask ki,

dzeni salamlatrmak iin yaplr ve ayn zamanda onu
sarsar.12
Sonu u oluyor: "Marx'a gre, devlet, bir snf egemenlii rgt,
bir snfn bir baka snf zerindeki bask rgtdr."13
Burada bir sorun ortaya kyor: tarihsel gelimesinin her
dneminde, bu aleti yaratacak, srdrecek, kullanacak gte olan
snf hangi snftr? Her smrc snfn devlete gereksinmesi
vardr ama onu her zaman elinde tutamaz. Engels yantlyor:
"Devlet, snf kartlklarn frenleme gereksinmesinden
doduuna, ama ayn zamanda, bu snflarn atmas ortasnda
doduuna gre, kural olarak en gl snfn, iktisadi bakmdan
egemen olan, ve bunun sayesinde, siyasal bakmdan da egemen
snf durumuna gelen ve bylece ezilen snf boyunduruk altnda
tutmak ve smrmek iin yeni aralar kazanan snfn
devletidir."14
Her ada tarih bilimi, demek ki, somut bir yant vermelidir.
rnein, modern devletin devam etmesi (ordu, polis, memurlar)
birtakm giderleri gerektirir.
O halde, egemen snf, somutlatrd ve korumak istedii retim
ilikilerinin kendisine izin verdii lde, bu aleti elinde tutabilir ve
ondan yararlanabilir. Bunun iindir ki, genel kural olarak, siyasal
bakmdan egemen olan snf, iktisadi bakmdan egemen olan
snftr.
Buradan baz sonular kar:
1. Savam halinde bulunan iki snf, ekonomik bakmdan belirli
bir dengeye ulatklar zaman, devlet, belirli bir zaman iin, bu
snflara kar azok bir bamszlk grn kazanabilir. XIV.
Louis'nin mutlak hkmdarl, serfleri smren feodaller ile
burjuvalar arasnda hakem olabilir grnyordu; kral "devlet,
benim!" diyebiliyordu.
Gerekte, bu, burjuvalar feodal devletin gereksinmelerini
saladklar ve krala bor para verdikleri iin, devlet zerinde
Halk Kitapl
sayfa: 0456
Georges POLITZER
belirli bir etkinlik elde ettikleri, ama karlk olarak feodal devletin
koruyuculuu
olmadan
ticareti
ve
manfaktr-leri
gelitiremedikleri anlamna geliyordu. Feodal sisteme verdikleri
mali yardm karlnda burjuvalar, tohum halinde, feodal
sistemin sonunu iinde tayan ticari ayrcalklar elde ediyorlard!
ki smrc snf arasndaki savam, bu srada, iki snftan her
birinin tekine gereksinmesi olmas biiminde kendini
gsteriyordu. Yz yl sonra, 1789'da, durum bambaka oldu:
iktisadi bakmdan egemen duruma geen burjuvazi, feodal
devlete yardm kesti ve onu kertti.
Bununla birlikte unu da unutmayalm ki, soylularla burjuvalar
arasndaki geici anlamalar, her zaman, kyllerin, smrlen
snfn srtnda dmleniyordu.
2.
Smrc bir snfn elinde devlet, ezilen snflarn
smrs iin btnleyici, ek bir aratr. Vergiler, para cezalar,
adliye giderleri vb. de, bir o kadar, toplumun genel giderlerine
katk ad altnda, ezilenlere yaplan basknn kendilerine
detilmesinin aralardrlar. Fransa'nn muazzam sava
btesinin, Fransz ulusunun, bir savan (Vietnam savann) ve
yalnzca emperyalist burjuvazinin karna giriilen (saldrgan
Atlantik Pakt erevesi iinde) bir silahlanmann giderlerini
dedii anlamna geldii u gnlerde bunun byle olduu daha
da iyi anlalmaktadr. Ayn ekilde, kamu yarar adna kendilerini
coplayan polisin bakm giderlerini deyen de, geni ynlardr.
te bylece, devlet, emekileri, "onlarn karna" ve gideri onlar
tarafndan karlanmak zere coplamaktadr. Bununla birlikte, bu
ek smr, ancak smrc snfn devletinin ii olabilir ve
znde smrnn kendinde doar. Blanqui'nin sandnn
tersine, smr, vergi demek deildir, denmeyen emein zel
olarak mlkedinilmesidir.
3.
ktidardaki snf, kiiletirdii ve kendisine iktisaden
egemen klan retim ilikileri eskimeye balaynca, yani retim
ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki uyumsuzluk
gnma kar kmaz, zorunlu olarak, siyasal stnln
Halk Kitapl
sayfa: 0457
Georges POLITZER
duyarllkla savunur. Bu uyumsuzluk arlat zaman devlet

sorunu keskin bir biimde kendini ortaya koyar.
Ve ite bu anda, devlet iktidarnn egemen snfn elinden
kamasnn maddi olana ortaya kar.
Onun iin iktisadi bakmdan en gl snftan szedildii zaman,
bu ifadeyi ematik olarak anlamamak gerekir. Bir anlamda en
"gl" snf, retici glerin gelimesini ileri g-trebilen snf,
yeni retim ilikilerini somutlatran snftr. Burjuvazi artk retici
gleri gelitirecek gte olmad zaman, artk iktisadi bakmdan
"gl" olduu sylenemez, nasl ki, henz topluma
hkmetmekte olan kapitalist ekonominin salam, salkl olduu
da sylenemezse. Kapitalist ekonomi, tersine, son bulma halinde
bir ekonomidir ve bu, burjuvazinin, siyasal olduu kadar iktisadi
egemenliinin de sonuna vard anlamna gelir.
Ama ite o zamandr ki, devletin ekonomi zerindeki kar-etkisi
apak ortaya kar, nk devlet, kendi temelinin kaderi
karsnda edilgin deil, etkindir ve onu canl bir biimde savunur.
retim ilikileri, retici glerin nitelii ile uygunluk halinde
olduklar zaman, bu retim ilikilerini somutlatran iktidardaki
snfn ekonomik siyaseti, retimin gelimesine, sanayinin
genilemesine ynelir: rnein burada, burjuvazinin serbest
deiim iin savamn analm.
Ama retim ilikileri, artk retici glerin niteliine uygun
dmedii zaman, smrc snflarn iktisadi siyaseti, zorunlu
uygunluk yasasnn ileyiini, rnein retici glerin geliimini
engellemek iin nlemler alarak, engellemeye ynelir.
zellikle kapitalizmin son bulma anda, mali sermaye, kendi
aletinden baka bir ey olmayan devleti sk bir ekilde
denetleyerek, kapitalizmin iktisadi sorunlarna, kendi karlarna
uygun, tm ulusun karlar zararna bir zm bulmaya ynelir.
Tekellere baml bulunan devlet, kapitalizmi "planlamak" olanakl
olduu iin deil de, yalnzca mali oligarinin karlarn korumak
iin iktisadi yaama egemen olmaya alr. Mali oligari, bylece
kendisine ok byk karlar salar: denetimi altnda
Halk Kitapl
sayfa: 0458
Georges POLITZER
bulundurduu devlet, mali oligariye devlet fonlarnn datm

tekelini salar, askeri donatm ve cephane siparilerini ona
aktarr, onu vergilerden bak tutar, onun yararna perakende
ve toptan fiyatlar ayarlar, kamulatrlm sanayi rnlerini
(elektrik ve kmr) ona dk fiyatla satar, rakiplerini
uzaklatrmak iin nlemler alr, ona para yardmnda bulunur,
para iletir, onun hesabna baka lkelerle grmeler yapar, ensonu cretleri ona uygun gelen ekilde saptar, yle ki her
proleter, ekmek savamnda, yolu zerinde kanlmaz olarak
devletle karlar.
Emperyalizm anda, devletin etkinliini, kapitalizmi kurtarmak
ve zellikle iktisadi bunalm saatini geciktirmek zorunluluu
belirler. Devlet, lke nfusunun ounluunun ykmnn ve
yoksullamasnn,
smrge
halklarnn
sistemli
olarak
soyulmasnn ve kleletirilmesinin, tekelci kapitalistlerin tekelci
olamayan kapitalistlere kar savamnn, tekelci kapitalist
gruplar arasndaki savamn balca aletidir, ensonu rakip
emperyalistler arasndaki savamn, savalarn, ulusal
ekonominin askeriletirilmesinin aletidir. Btn bu grevlerin
yerine getirilmesi iin, devlet, bugn her zamandan daha ok ve
her eyden nce, proletaryay ve geni emeki ynlarn ezme
aracdr.
Bylece devlet, smrc snfn kalesidir ve devletin rol,
zamann yaam olan retim tarznn savunulmas bakmndan
kesin bir roldr. ktisadi bakmdan en gl snfn egemenliinin
aleti olmu olan devlet, bu iktisadi g, retim tarznn
elikileriyle temelden baltalanm olduu halde, bu gcn
korunmas aleti haline gelmitir. retim tarz deiikliinin nesnel
koullar vardr. Ama, zorunlu uygunluk yasasnn uygulanmasna
kar kan smrc snfn eylemi, burjuva devletin eylemi,
zorunlu deiikliklere kar birinci engel haline gelir. Bu engel
yenilmelidir, ama bunun iin znel koullar, yani bir snf partisi
halinde rgtlenmek iin, halk ynlarn rgtlemek iin,
demokratik zgrlkleri savunmak ve geniletmek iin ve ensonu
kendi z devlet iktidarn yaratmak iin ii snfnn btn siyasal
savam gereklidir. i snf iktidar, balangcnda, hibir iktisadi
Halk Kitapl
sayfa: 0459
Georges POLITZER
zel temele, sosyalist temele sahip deildir: kendi z temelini

yaratmak zorunda kalacaktr. stelik, kendi kendini ancak emeki
ynlarn bilinli desteiyle kurabilir. O halde, ii snf tarafndan
ileri srlen yeni siyasal fikirlerin ynlar arasnda yanda
kazanmas, yani ulusun ounluunun burjuva siyasetine
gvenmemesi ve onu desteklememesi gerekir. Bunun iindir ki,
marksizm, hakl olarak, devlet sorununa, retim tarz
deiikliinin znel koullar arasnda yer verir.
Diyalektiin bize rettii ey udur: her ne kadar belli bir devlet,
belirli bir iktisadi temelin yanss ise de, devlet sorununun, siyasal
sorunun zlmesi, belirli olaylarda tarihsel bakmdan, yeni
devletin zgl temeli olacak olan iktisadi temelin kurulmas
iinden daha nce gelir.
te kaba materyalizmin anlayamad konu budur: kaba
materyalizm, devletin, toplumun iktisadi gelimesinin bir rn
olduu fikrinden hareket ederek, iktisadi elikilerin mekanik ve
kanlmaz olarak retim tarz deiiklikleri eklinde
sonulanaca,
sosyalizmin,
"kapitalizmin
ryp
dalmasndan" kendiliinden doaca sonucunu karr.
nsanlarn
eyleminin
iktisadi
yasalarn
uygulanmasn
engelleyebileceini, burjuvazinin, siyasal eylemiyle ve modern
devletin kendisine verdii muazzam aralarla iktisadi temelin
canekimesini uzatabileceini unutur. i hareketinde
ekonomist akm, proletaryann burjuva devletine kar siyasal
savamnn zorunluluunu yadsyarak ayn sonuca varr ve
bylece oportnizmi besler, ii snfn burjuvazinin kuyruuna
takar. Ayn zamanda ii snfnn siyasal iktidarna kar kar.
O halde sonu, siyasal savamn buyrultu niteliindeki
zorunluluudur. Ama te yandan yukarda grdmz eyi de
unutmamalyz: ancak, ynlarn (ayn zamanda devlet
grevlilerinin), devletin snflarn stnde olduu fikrini kabul
etmeleri halinde, ancak ynlar ve devlet grevlileri byle bir
boinana sahipseler, devlet kendi roln oynayabilir. Devletin
fizik gc, ksaca ideolojik bir ede, ynlarn kendi z glerini
yeteri kadar deerlendirmemelerinde yatar. Napoleon,
Halk Kitapl
sayfa: 0460
Georges POLITZER
kamuoyuna sahip olmak kouluyla, sngyle her eyin

yaplabileceini kabul ediyordu. Burjuva devletin emrindeki bask
aralar ne olursa olsun, tarihsel deneyim gstermitir ki, bu
aralar, ideolojik bakmdan donatlm ynlarn salamlk ve
sarslmazlma kar hibir ey yapamazlar. Ksacas bir tek ey
nemlidir, ynlarn, dmanlarnn oyununu aka grmeleri,
dmanlarnn, halk ynlarn yanltamamalar. Bunun iindir ki,
marksizm, siyasal kurumlar, toplumun manevi yaamnn olaylar
arasnda sralar; onlarn gc, gerekte, fikirlerin gcnden,
fikirlerin ynlar kavramas kouluyla maddi bir g haline
gelebilen gten baka bir ey deildir.
Sonu olarak: siyasal savam, zorunlu olarak ideolojik savam,
snf dmannn siyasetini tutan fikirlere kar savam,
ynlarn burjuva devletine kar siyasal savamnda
birlemesini nleyen ideolojik engelleri ortadan kaldrmak iin
savam ierir.
Bu tahlil, proletaryann snf savam iin, proletaryann,
bamsz siyasal bir g halinde rgtlenmi bir nc tarafndan,
ii snfnn ve btn toplumun yaamsal, en yakn ve uzun
vadeli karlarn bilimsel olarak yanstan ve bir snf ideolojisine,
bir devrimci savam ideolojisine dayanan siyasal bir parti
tarafndan ynetilmesi zorunluluunu bir kez daha tantlamaktan
baka bir ey yapmyor.
III. DEVLETN ER VE BM
Egemen ve smrc snflarn ideologlar tarafndan devlet
sorununu anlalmaz hale getirmek iin kullanlan bellibal
arelerden biri, devletin biimiyle ieriini birbirine kartrmaktr.
eitli devlet tiplerini tanmlarken, her zaman, iktidar ayrcaln
kullanan insanlarn saysndan szederler: monarik, aristokratik,
demokratik devlet ayrm yaparlar. Tartmay biim sorunlaryla,
iktidar yrten rgtlerin niteliiyle snrlandrrlar: rnein, bir
parlamentonun
varl,
"kuvvetlerin
ayrl",
"adaletin
bamszl", vb. ile ieriinin dokunulmaz olduunu gsterirler.
Halk Kitapl
sayfa: 0461
Georges POLITZER
Marksizme gre en nde gelen sorun udur: kimin karna ve

kime kar bu iktidar yrtlmektedir? Marksizm, devletin
toplumsal ieriini biiminden ayrdeder.
a) Devletin toplumsal ierii.
Bir devlete, niteliini, onun gerek toplumsal ierii, yani snf
ierii verir. Bir devlet kleci ya da feodal, burjuva ve kapitalist ya
da proleter ve sosyalisttir. Her devlet, bir snf iktidardr: bu, onun
kkeninin ve rolnn sonucudur. erik, devletin zn temsil
eder, biimden nce gelir ve onu belirler. Her egemen snf, kendi
snf iktidarna en iyi uyan biimi seer.
Birka tarihsel rnee bakalm.
Antika devleti, bir kleci devlet midir? Evet, biimi ne olursa
olsun, nk, bu devlette, kle, yurtta deildi.
Ortaa devleti, bir feodal devlet midir? Evet, biimi ne olursa
olsun, nk, bu devlette serfin hibir zaman en kk bir siyasal
hakk yoktu; burjuvalara gelince, onlar feodal devlette
kurtulularn yksek bir savamla elde ettiler.
ada Fransz devleti, 1789'dan beri, kapitalist burjuvazinin
devleti midir? Evet, biimi ne olursa olsun, nk, hibir zaman
proletaryann bu devlette burjuvaziden savamla kopard ve
her an srdrd savamla sayg gsterilmesini salad
haklarndan baka bir siyasal hakk olmamtr.
Sovyet devleti, iilerin ve kyllerin devleti midir? Evet, nk, " ...
SSCB'nin siyasal temeli, byk toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin
iktidarnn devrilmesi sonucunda iktidarn proletarya tarafndan
elegeirilmesi ile byyen ve kuvvetlenen emeki vekillerinin
Sovyetleri tarafndan oluur." (SSCB Anayasas, 2. Madde.)
"SSCB'de btn iktidar, emeki vekilleri Sovyetlerinin kiiliinde,
kent ve ky emekilerine aittir." (SSCB Anayasas, 3. Madde.)
u halde, zamanmzda bir devletin niteliini belirlemek iin
sorulacak ilk soru, bir burjuva kapitalist devlet mi, yoksa iilerin
ve kyllerin sosyalist devleti mi szkonusudur? sorusudur.
Halk Kitapl
sayfa: 0462
Georges POLITZER
Devlet, bir insann ya da bir partinin devleti olamaz; her zaman,

bir snfn devletidir. Bir devlet, grm olduumuz gibi, iktisadi bir
temeli olmadan kendisini srdremez, iktisadi temel ise, biliyoruz
ki, retim aralar mlkiyetiyle nitelenir. Mlkiyeti cisimletiren,
onu elinde bulunduran ve ondan yararlanan toplumsal g, hibir
yerde, bir insan ya da bir parti deildir, her zaman ve her yerde
bir snftr, urada kapitalist burjuvalarn snf, tede emeki
kyller snfnn mttefiki olan iilerin snfdr.
Demek ki, bir devletin toplumsal ierii u sorunun yantyla
verilir: hangi retim ilikilerinin hizmetinde, hangi mlkiyet
biiminde (zel ya da toplumsal), ve hangi snfn devletidir?
Btn siyasal kavramlar konusunda bu soruyu sormak gerekir.
rnein zgrlk konusunda, Lenin, hemen kat zerine u
notlar dmt:
" 'zgrlk.' = meta sahipleri iin zgrlk.
"cretli iiler iin, kyller iin gerek zgrlk.
"Smrcler iin zgrlk.
"Kimin iin zgrlk?
"Kimden? Neden zgrlk?"15
Ve eitlik konusunda;
" 'Eitlik'. Anti-Dhring'de Engels (eer snflarn ortadan
kaldrlmasnn tesine geerse nyargdr).
"Meta sahiplerinin eitlii.
"Smrlen ile smren arasnda eitlik.
"A ile tok arasnda eitlik.
"i ve kyl arasnda eitlik.
"Kimin arasnda eitlik? Neyin arasnda?"16
Bir devlet ynetiminin aralar, devletin aleti olduu snfn
aralardr, ve bu sfatla, anlamldrlar ve devletin ieriine tanklk
Halk Kitapl
sayfa: 0463
Georges POLITZER
ederler. Kapitalist devlet iin bunlar kapitalist aralardr ve en

bata da paradr.
Engels bu konuda yle yazyor:
"... demokratik cumhuriyet, [bu] en yksek devlet biimi, servet
ayrmlarn artk resmen tanmaz. Zenginlik, demokratik
cumhuriyette, gcn, dolayl, ama o kadar da gvenli bir
biimde gsterir. Bir yandan, Amerika'nn klasik bir rnek
sunduu, memurlarn dpedz rvet yemesi, br yandan,
hkmetle borsa arasndaki ittifak biimi altnda; bu ittifak, devlet
borlar ne kadar ok artar ve hisse senetli irketler, yalnzca
ulatrmay deil, retimin kendisini de ellerinde ne kadar ok
toplar ve bylece borsada ne kadar merkez bir durum
kazanrlarsa, o kadar kolay gerekleir."17
Zamanmzda burjuva cumhuriyette zenginliin egemenlii daha
az belirgin deildir. Her ne kadar mali oligarinin yelerine
devletin kilit noktalarn ayran hibir yasal ya da adli karar yoksa
da "devlet aygtnn tekellere bamll"18 bir olgu olmaktan geri
kalmaz. Bir yandan, 200 aile, kendi yelerinden bazlarn, devlet
aygtnda yksek grevlere yerletirme olanaklarna sahiptirler:
bu grevlere alnma kurallar ne olursa olsun, sonuta maliye
mfettilii ve benzerleri gibi "byk devlet grevlerine" kabuln
salayan eyin, adayn toplumsal durumu olduu bilinir. te
yandan mali oligari, yksek memurlarn dzenli bir ekilde zel
sektre doru gmesini dzenler, bu gerek i braktrma, ona
kendi kadrolanndan srekli olarak adam toplamay salama
olanan verir, ki bu da, tutku, kazan hrs, ahlakszlkla btn
ynetim hiyerarisini denetlemeye ynelir. Bu ahlakszlk,
kapitalist devletin kanlmaz ve devresel skandallarnda patlak
verir. Ayrca, trstlerin ynetim kurallarndaki yeliklerin,
milletvekillerine, diplomatlara, generallere vb. dorudan doruya
datlmas biimini de alr.
Yukarda, devletin, mali sermayenin hizmetinde, tarihsel roln
grdk. Marshall plannn kredileri yznden Fransz devleti,
Yankee tekellerine baml bir duruma ve devletin arklarndan
bazlar, rnein Quai d'Orsay, onlarn ajanlar tarafndan sk
Halk Kitapl
sayfa: 0464
Georges POLITZER
skya denetlenir duruma dt. Byk burjuvazi, parlamento

zerinde bir antaj arac olarak "mali bunalm" da istedii gibi
kullanr: devlet borlarnn artmas ona gre siyasal iyi bir itir:
burjuvazi hesabna krallar zerinde bask yapmak iin bir ara
olmu olan mali antaj, burjuvazi iin kendi devleti ile ve sknt
iindeki yabanc devletlerle olan ilikilerinde de yararlanlabilir bir
pratik olarak kalr.
Burjuva devlette zenginliin siyasal rol, daha bir sr konuda
ortaya kar: basn zgrlnn ierii bir gazete kurmann ve
onu finanse etmenin maddi olanana yalnz kapitalistler sahip
olduklarna gre, kapitalistlerin bu ierii yaratmada hareket
serbestisinin tmne sahip olularndan baka nedir ki? herkesin eitim grme hakknn ierii nedir, eitim grme
olanana gerekten sahip olanlar, yalnzca, eitimin masraflarn
deyebilen toplumsal snf ve tabakalar olduktan sonra - dnce
zgrlnn ve siyasal haklarn ierii nedir, gerekten
adaylarn kayt yaptrma olana, yalnzca seim kampanyasn
finanse edebilecek kapitalist gruplar iin szkonusu olduktan
sonra? Unutmayalm ki, bamsz bir ii snf partisinin varl,
burjuva liberalizmin deil, ynlarn etkili dayanmasnn
sonucudur.
Snf devletinin izgileri adalet sorununda net olarak belli olurlar.
lkin unu kaydedelim ki, adalet verilmez, teslim edilmez,
burjuvazi tarafndan satlr: teorik olarak parasz olan adalet, gene
de ancak bir davann giderlerini zerine alabilecek kimselere
verilir; bir emeki, bir i kazas iin nasl zarar-ziyan tazminat
elde edebilir? Bir idari eitsizlie kar, devlet konseyinden nasl
yardm isteyebilir? Adalet, ta burjuvazinin ilk zamanlarna kadar
giden ve halk ynlarn-ca anlalmaz olan bir ifadeyle datlr.
Ensonu ve zellikle adaleti yneten ilkeler, mlkiyetin,
sermayenin savunulmas zerine kurulu burjuva hukukun
ilkeleridir; kiisel mallan alanlara, hrszlara kar yaplan nleme
ve bastrma, smrclerine kar savam veren emekilere
kar baskya bir zr oluturur; siyasal ilerde burjuva devletin
yksek yarglar zerindeki bask aralar, terlilerine kar
antajdan, kkrtc ajanlarn yaptklar, zarzor maskelenebilen
Halk Kitapl
sayfa: 0465
Georges POLITZER
tehditlere kadar ok eitlidir; hatta cinayetler konusunda bile,

burjuva ideolojisinin, bunlar, cinayetin bahtsz bir dkn ya da
bir "erefli" ailenin ocuu tarafndan ileniine gre ok farkl
biimde deerlendirdii bilinen bir eydir: en-sonu k
halindeki burjuvazinin ahlaka d, adaleti, pratik bakmdan,
toplumun "yksek" evrelerinin soygununu yapan byk iler
peindeki kaak, karaborsac ve gangsterleri karsnda gsz
bir hale getirir.
Hukukun ierii, varolan mlkiyet rejimini onaylamak gibi bir
greve sahip olmas olgusundan doar. Sonsuz ilkelerin, "doal
yasalarn" ya da "kolektif bilincin" iradesinin tr-lemesi olmaktan
uzak bulunan hukuk, styap oluturan bir edir, mutlaa
gtrerek, szde deimez bir "ilke"yle doruluunu tantlayarak
sonsuzlatrmaya abalad egemen mlkiyet biiminin
yanssdr: burjuva hukuk anlay, metafizik yntemin en iyi
uygulama rneklerinden biridir.
Basit bir rnek, hukukun snf ieriini aklayacaktr. Yasa,
ocuklara, ana-babalarnn gereksinmelerine yardmda bulunmak
ve ana-babalara ise ocuklarn yetitirmek zorunluluunu ykler.
Btn toplum iin genel kural olan bu zorunluluk ancak mlk
sahibi olan burjuva aileler iin bir anlam tamaktadr;
proletaryann almayan unsurlarnn, yani yal, hasta ve sakat
emekilerin ise, ocuklarn yetitirme zorunluluklarn yerine
getiremeyecekleri ak deil midir?
Burjuva "demokratik" devlet, bunlardan baka, u aadaki
izgilerle karakterize olur:
brokrasi: ynetim yalnzca yukardan aaya byk
burjuvazinin gizli buyruklarna gre yrtlr; yksek ynetim
pratik olarak sorumsuzdur ve dorudan doruya mali oligari
tarafndan denetlenir; yksek memurlar, "yeteneklilerin", yani
burjuvazinin yzyllardan gelme snf deneyiminin tayclar olan
uzmanlam, iine kapal "mfrezeleri" olutururlar; bu ynetim
"meslek srr" bahanesiyle parlamento komisyonlarnn
denetiminden karlr; il ynetimi yerel meclislerin almalarn
Halk Kitapl
sayfa: 0466
Georges POLITZER
gzden geirir ve onlarn kararlarn byk burjuvazinin snf

karlarna baml klar.19
militarizm: bar yalnz iki saldr arasnda bir atekes sayan
emperyalizmin bir sonucu olan asker hizmet sresinin ok fazla
olmasnn, btn teki amalarnn yannda, genlii
emperyalizmin hizmetinde ayakta tutmak gibi bir amac vardr;
disiplin, tartmasz, yukardan empoze edilen edilgin bir itaat gibi
anlalr; emperyalizm, erlerine kendi snf amalarn aka itiraf
edemez.
parlamentarizm: seimler, yalnz her 4 ya da 5 ylda bir
burjuvazinin hangi gvenilir adamnn parlamentoda halk temsil
edeceine ve ezeceine karar vermek zorunda olduklar eklinde
anlalr; halkn temsilcileri, semenleri tarafndan grevden
alnamaz, drlemezler ve burjuvazinin "kuvvetlerin ayrlmas"
safsatas gereince yrtme ve ynetme kuvvetini ellerinde
bulundurmazlar; parlamentarizmin tanmlamas yledir ki, seilen
meclisler, kararlarnn yrtlmesini ve uygulanmasn kendileri
denetlemezler, meclisler i grmezler, etkili deillerdir.
Ensonu Fransa'da son zamann olay, siyasal personelin bile, bir
Pinay, bir Mayer, bir Laniel ile birlikte artk siyasal personeli
boyunduruklar altnda bulundurmakla yetinmeyen ve hkmetin
ynetimini ahsen salayan kapitalistler arasnda dorudan
doruya seilmesidir. Birleik Devlet-ler'de bu olay daha eski ve
daha yaygndr: generaller, diplomatlar, yarglar, bu grevleri
bizzat kendileri yerine getiren kapitalistlerdir.
te imdi btn devletin hangi anlamda bir snf iktidar olduunu
gryoruz; bu demektir ki, iktidar gerei kendi karlar iinde ve
kendisine zg yntemlerle i gren bir snfa aittir. Burjuva
devlet, kapitalistler iin demokrasi olabilir, ama her zaman ii
snf zerinde bir diktatrlktr. Lenin, "Diktatrlk, demokrasinin
yadsnmas. Kim iin?"20 diyordu.
O halde faizmi, "bir partinin diktatrl" olarak tanmlamak
yanltr. Faizm, "finans kapitalin en gerici, en oven, en
emperyalist unsurlarnn ak terrist diktatrl-"dr (Dimitrov).
Halk Kitapl
sayfa: 0467
Georges POLITZER
Tek parti, bu snf diktatrlnn aletinden baka bir ey

deildir.
Ensonu, modern devlete "proleter unsurlarn nfuz etmesi"
zerine, ki bu, devlete szde "arac" bir nitelik salayacaktr,
nk, devlet "tamamyla proleter olmasa" da artk "btn btne
burjuva" da olamayacaktr trnden sosyal-demokrat gevezelikler
de u gerei maskeleyemez: eer proletarya, byk
zahmetlerle, kapitalist devletin ileri karakollarndan birkan
drmek zorunda kald ise, bu, kapitalist devletin kapitalist
devlet olarak kalmasn nler mi, ya da tersine, bu devletin
kapitalist devlet olduunun kesin kant deil midir?
b) Devletin biimi.
Devletin biimi toplumsal ieriinin ifadesidir, snf savamnn
geliimi ile belirlenir.
Lenin antikadan beri ortaya kan eitli devlet biimlerini
ayrdeder:
bir tek kiinin iktidar olarak monari;
seilmemi iktidara yer vermeyen devlet olarak cumhuriyet;
nispeten snrl olan bir aznln iktidar olarak aristokrasi;
halkn iktidar olarak demokrasi.
Bu eitli biimler, aralarnda birleiyorlard. rnein cumhuriyet,
aristokratik ya da demokratik olabilir ve ayn zamanda monari
artklarn iinde barndrabilir.
Devletin biimi ok kere deikendir: biim, ok kere ierie gre
geride kalarak, kendi tutumuyla toplumun i elikilerini ifade
eder.
Antikada, btn devlet biimlerinin kleci bir ierikleri vard.
Bununla birlikte, birinden tekine, aristokratik cumhuriyetten
demokratik cumhuriyete (rnein Roma'da) gei, zorunlu olarak,
toprak sahipleri (patrisyenler) ile tacirler (plebyenler) arasndaki
snf savamnn yeni bir evresini yanstyordu.
Halk Kitapl
sayfa: 0468
Georges POLITZER
Feodal dzende, devlet biimleri bsbtn deiik oldular:

feodallerin, devlet efini, imparatoru setikleri aristokratik
cumhuriyetler olmutu; bazlar babadan oula geen monariler
haline dndler. Charlemagne her yl Karolenjiyen soylulardan bir
parlamentoyu
toplantya
aryordu,
bu
Franklarn
"cumhuriyeti" geleneklerinin bir kalntsyd. Birinci Kapetiyenler
seiliyorlard ve belli bir dnemde, Kutsal Roma Cermen
mparatorluunda, imparator byk feodaller tarafndan seilirdi.
Ama btn bu durumlarda da devletin ierii feodaldi. Seilmi
delegelerden olutuklarna gre eski rejimin Etajenero (Etats
generaux) meclisi "cumhuriyeti" nitelikte bir kurumdu, ve burada
feodaller, otomatik olarak her iki te-birin, yani soylularla din
mensuplarnn ounluundan yararlandklarna gre ayn
zamanda aristokratik bir kurumdu: ve bu arada feodallerin
karlarna hizmet ettii iin de feodal bir kurumdu.21
Burjuvazi, mali arelerle monarik feodal devlette bir nfuz elde
edince, feodal bir kurum olan ve burjuvazinin aznlkta bulunduu
Etajenero kurumunu yenilgiye uratt. Bunun iindir ki, XIV.
Louis'nin ve Colbert'in -Colbert bir burjuvadr- "mutlak"
monarisinde Etajenero meclisi hibir zaman toplanmad.
Ama 18. yzylda, burjuvazinin kaydettii, feodal sistemin
varln bile tehlikeye sokan ilerlemelerden dolay, daha nce
Fronde ayaklanmasndan sonraki gnlerde feodallere kar
yneltilmi olan monarik mutlakyetin sivri ucu bu kez
burjuvaziye kar dnd.
Burjuvazi, bunun zerine, Etajenero meclisinden yararlanmay
tasarlad. Durum deimiti: birka reform yaparak imdi
burjuvaziye hizmet edebilirdi! Soylular, lkede tecrit edilmi
durumdaydlar; din mensuplar ise, snf savam sonucu, feodal
yksek ruhban ve halktan kma aa ruhban olarak ikiye
blnmt; burjuvazi, ulusal ekonominin zenginliinin dayand
snft: burjuvazi, nc-gcn (tiers-etat) (geleneksel olarak
teki iki tabakann her birininkine eit olan) delegelerinin saysn
iki katna karmak ve Etajenero meclisi iinde artk zmre
hesabyla deil de adam saysyla bir oya sahip olmak iin halk
Halk Kitapl
sayfa: 0469
Georges POLITZER
ynlar arasnda bir kampanya yrtt; bu ekilde din

mensuplar grubunun alt tabakasnn delegelerinin desteini de
salayarak Etajenero meclisinde kesin olarak salt ounluu elde
etti! Delegeler topland zaman nc-gcn vekilleri, oturumu
kendi otoriteleriyle yrterek, din mensuplar vekillerini
kendileriyle birlemeye davet ettiler ve kendilerini millet meclisi
olarak ilan ettiler.
Grlyor ki, snf savamndaki durum deiikliklerine gre,
burjuvazi, baz kez, feodal devletin monarik kurumlarndan
(kraldan), baz kez, feodal devletin "cumhuriyeti" kurumlarndan
{Etajenero meclisinden) yararlanmay bildi.
Snf savamnn gelimesidir ki, bu feodal kuruma yeni bir ierik,
burjuva bir ierik vermek olanan salamtr; yeni ierik, belli
bir zaman iin, eski bir biime brnd ve kendi deiikliklerini
salad. Ensonu unu da kaydedelim ki, nicel bir evrim, lkede
burjuvazinin gcnn artmas, diyalektik olarak kurumlarn
biiminde nitel bir deiiklie, Etajenero meclisinin millet meclisi
haline gelmesine ve ayn zamanda, genel siyasal durumun
tmden tersine dnmesine, siyasal devrime yolat. Btn bunlar
snf savamnn geliim temeli zerinde yaplmt.
Bizzat burjuvazi de, sras gelince, egemen snf oldu, eitli
devlet biimlerini uygulad:
- meruti krallk, yani yalnz belli bir vergiyi deyebilecek kadar
zengin olan "etkin yurtta"larn semen olabildii "ykml
semenler sistemine, yani 'gens' sistemine" dayanan, demokratik
olmayan bir cumhuriyetle smsk snrlandrlm bir monari;
- "gens" sistemine dayanan cumhuriyet;
- "genel" oy hakkyla demokratik cumhuriyet.
Ama birinci biim, gerekli olduu dnemlerde, eski rejimle yaplan
bir uzlamay temsil ediyordu.
kincisi, rejimin iktisadi temeline uygun dmesi bakmndan
burjuvazinin tercihi oldu: bu, mlk sahiplerinin cumhuriyetiydi.
Halk Kitapl
sayfa: 0470
Georges POLITZER
ncs, proletaryann snf savam gelitii ve "snflarn

atmasn lmlatrmak", proletaryann devrimci atln
ynlendirmek ve krmak iin, burjuvazinin kendi snf diktatrl
grn deitirmesi gerektii zaman zorunlu oldu.
Burjuvazi, demokratik cumhuriyetin ideal ve son devlet biimi
olduu, "ilerici bilincin", uygarln, hmanizmin "doal hukukun"
cisimlemesinin son sz olduu, bir bakma tarihin de sonu
olduu fikrine herkesi inandrmay ok isterdi. Bylece
sermayenin egemenliini sonsuzlatrabilirdi.
Kapitalizmin elikileri, snf savamnn ve iktisadi bunalmlarn
keskinlemesi, emperyalist saldrlarn hazrlan, kapitalizmin
genel bunalmnn balamas buna olanak vermedi. Burjuvazi,
rm bir ekonomi stnde yalpalayan kendi snf egemenliini
srdrp gitmek ve sava hazrlamak iin demokratik maskesini
atmak ve kendi z meruiyetini bozmak zorunda kald. O zaman
kan dkc vahilii iinde faizmin lanetlenmi ehresini,
sermaye diktatrln gsterdi. Bununla, devletin snf ieriinin
biimden nce geldiinin, demokratik cumhuriyetin, tarihsel,
geici ve burjuvazinin kendi snf karlarna bal olan, hibir
ekilde kutsal ve sonsuz olmayan bir devlet biimi olduunun
kantn verdi. Burjuvazi, zgrle ve uygarla kar, kar
gtmeyen ve kaytsz-artsz olan akna ilikin beyanlarnn
ikiyzlln kendisi tantlam oldu.
IV. SINIF SAVAIMI VE ZGRLK
a) Burjuvazi ve "zgrlk".
Burjuvazinin "zgrlk" uruna tarihsel savamnn bir snf
ierii vard.
Eer burjuvazi, burjuva devrimi anda, zgrln nderi
olduysa, nedenleri unlardr:
a)
nk, burjuvazinin, pazarda, feodal balardan kurtulmu,
bir senyre bal olmayan zgr bir kol gc, kapitalist retimin
gereksinmelerine gre sanayi evresinde toplayabilecei ya da
Halk Kitapl
sayfa: 0471
Georges POLITZER
tersine isizlie terkedebilecei kol emei bulmaya gereksinmesi

vardr;
b)
nk, yeni retici glerin gelimesi, ticaret zgrl,
giriim zgrl ve feodal ekonominin kstlamalarnn ortadan
kaldrlmasn gerektirir;
c)
nk, "bireyin zgrl", burjuvazinin temeli olan,
toplum yeleri arasndaki btn kiisel balar ortadan kaldran
parann temsil ettii bir zenginlik olan zel mlkiyet biimini en iyi
ekilde ifade eden hukuksal ve siyasal biimdir, her ne kadar
burjuvazi, tersine, mutlak birey kavramnn, stn deerin, zel
mlkiyeti hakl gsterdiine inandr mak , terse de bireysel
zgrlk fikrinin temeli, burjuva zel mlkiyetidir!
d) nk, zgrln nderliini yaparak, burjuvazi, feodaliteye
kar savamnda, halkn teki snflaryla, kyllerle ve kkburjuvazinin eitli tabakalaryla siyasal bir ittifak kurmak zere
ideolojik bir temel yaratr. Burjuva demokratik devrim, feodaliteye
kar savam baarya gtrmeye zg bir yntemdir.
Dikkat edelim ki, kendisini "liberal-zgrlk yanls" ilan eden bu
burjuvazi, "edilgin yurttalara" seim hakkn reddeden ayn
burjuvazidir. Onun "liberalizmi"nin snrlar, tam tamna snf
karnn snrlardr.
Kapitalizmin kendi zellikleri nedeniyle ve rekabet yznden
karlar ayr ynlerde olabilen kesimlere blnen burjuvazi, bu
kesimlere uygun den siyasal rgt biimlerini yaratr: burjuva
partilerinin eitlilii, parlamentarizm.
Bununla birlikte, burjuvazinin u ya da bu kesiminin karlarnn,
burjuva snfnn genel ve srekli karlarna bal olmas
gerektiinden, burjuvazi, parlamentonun haklarn snrlandrr,
yrtmeyi yasamadan ve devlet ynetimini parlamentonun
denetiminden ayrr.
Burjuvazinin, sonradan genel oy hakkna (19. yzyln ortasnda);
parlamentarizme ynelmesi de ok ak nedenlere baldr:
Halk Kitapl
sayfa: 0472
Georges POLITZER
Gerekte, snf savam geliir, proletarya siyasal haklar

isteminde bulunur; kamuoyunun nemi artar, nk kamuoyu
yeni, etkin, byk sanayinin gelitirdii tabakalara yaylr;
demokratik cumhuriyet o zaman snf egemenliini gizler, nasl ki
ign sonunda denen cret, snf smrsn gizlerse. stelik
demokratik cumhuriyet, burjuvazi iin henz tehlike
arzetmemektedir, nk proletarya, o ada, ideolojik olarak
burjuvaziden bamsz deildir. Onun iin dizginleri burjuvazinin
elinde olan demogoglarn araclyla proletaryann oylarn
elegeirmek ve uygun bir oylama sistemiyle genel seimlerin
sonularn deitirmek kolaydr. Ayrca milletvekili olmak iin
asgari bir renim gerekmez mi? Ve "demokratik" burjuvazi,
ynlar, demokratik bir dorultuda siyasal bakmdan eitmek iin
en ufak bir hizmette bulunmaktan kanr! Daha sonra, zorunlu ilk
eitimi, dorudan doruya ynlar burjuvaziye kar bir sayg
duygusuyla yetitirmek grevini yerine getirecektir.
Ensonu, semenlere kar yaptklar vaatlerle, parlamentodaki
ileri arasndaki eliki, ynlarla burjuvazi arasndaki kar
kartln yanstan eliki, burjuva siyasetilerinin bir kuraldr.
Ksacas, bu ada, genel oy hakk, burjuvaziye zarardan ok
yarar salar. Onu kabul ederek ynlarla balarn sk-latrr,
ynlar yannda kendini popler klar ve bylece siyasal
bakmdan kendini kuvvetlendirir.
Cavour, liberal bir byk burjuva, hep yle demez miydi:
"Meclislerin en kts, kulislerin en iyisinden daha iyidir." Bu
szlerle, bir kamuoyu desteinin sergilendii bir parlamento
vitrininin, burjuvazi iin yararna iaret etmek isterdi. Ayrca u
szleri de sylyordu:
"Kendimi hibir zaman meclislerin tatilde olduklar zamanlardaki
kadar zayf hissetmedim."
Lenin yle yazmt:
"Demokratik cumhuriyette 'zenginlik'in snrsz gc daha
gvenlidir; nk artk, kapitalizmin siyasal d grnndeki
Halk Kitapl
sayfa: 0473
Georges POLITZER
kusurlara baml deildir. Demokratik cumhuriyet, kapitalizmin

olanakl olan en iyi siyasal biimidir; esasen sermaye, demokratik
cumhuriyeti ... elegeirdikten sonra, iktidarn yle salam, yle
emin bir biimde kurar ki, burjuva demokratik cumhuriyetindeki
hibir kii, kurum, ya da parti deiiklii, onu sarsamaz."22
Bu demektir ki, genel seim, burjuva devletinde, emekilerin
ounluunun iradesini tam olarak ortaya koymak ve iradenin
gereklemesini salamak yeteneinde deildir. Bu o kadar
dorudur ki, eer genel seimin bunlar yapabilecek duruma
gelmesi tehlikesi bagsterirse, burjuvazi, rnein ksmi temsili
kaldrarak seimin etkisini ykmakta kusur etmez; ounluk
sistemi, "ortak liste usul", Gasperi'nin talya'da, Adenauer'in
Almanya'da rneini verdikleri daha da utanmazca hileler,
burjuvaziye gre btn bunlar, genel oylamann halkn iradesini
ortaya koymasn nlemek iin mubahtr.
Maurice Thorez, burjuva demokratik cumhuriyetinde devlet biimi
ile ierii arasnda varolan elikiyi u biimde nitelemitir:
"En demokratik kapitalist devletlerde yasalarn tand eitlik ile
olgularn ortadan kaldrd eitlik arasnda, halklara demokratik
zgrlkler veren anayasalarla, bu zgrlklerin ksntsz
kullanlmasn nleyen yoksulluk arasnda, biimsel, grnrde
zgrlk ile gerekte varolan bamllk arasnda durmadan
eliki patlak verir."23
Bu, gene de, ilerde de greceimiz gibi hibir zaman, faizme
malzeme salayan oportnist sosyal-demokrat liderlerin ileri
srdkleri gibi, proletarya, burjuva devletinin demokratik
niteliklerine kaytsz olmaldr demek deildir.
b) Proletarya ve zgrlkler.
Kapitalizmin genel bunalm dneminde, emperyalizmin elikileri
daha da derinletiinde, saldr savalarnn hazrl burjuvazi
iin her zamandan daha ok gnn konusu olur. Emperyalist
devletler arasndaki savan hazrlklarna, sosyalist lkelere
kar, ii snf iktidarnn kurulduu lkelere kar sava
hazrlklar eklenir. Emperyalistler, (elbette ki, kapitalizmi en az
Halk Kitapl
sayfa: 0474
Georges POLITZER
tehlikeye atmak kouluyla) kapitalizmi kurtarma aresi olarak,

bunalma ve rejimin elikilerine zm yolu olarak sava
istemezlik edemezler. Ama, emperyalizmin, savalarn nesnel
nedeni olduu doru ise de bir saldrnn balamas ayn
zamanda znel koullara da baldr: burjuvazi, gelecein erlerini
saldrya hazrlamaldr, ulusun ounluunu emperyalizm
davasna kazanmas gerekir. Bunun iin de, ii snfnn bar
uruna savam veren, emperyalizme kar duran, sosyalizm
ilkesini savunan bilinli blmn susturmak zorunludur. Hibir
burjuvazi, bu ada,-gerisini gven altna almadan, kendi ii
snfna ve kendisine yedek kuvvet olarak hizmet eden, ezdii
smrge halklarna boyun edirmeden savaa atlamaz. Bu
zorunlulua faizm yant verir.
Faizm, ayrca, kapitalist elikiyi hzlandrarak, iktisadi bunalmn
etki ve sonularn orta burjuvaziye ykleyerek ve onun her trl
siyasal anlatm olanaklarn iddetle yasaklayarak kapitalizmi
kurtarmak abasndan ibaret olan bir iktisadi siyasetin aralarn
verir. Bu orta burjuvazinin ykm, toplumsal bir demagojiyi besler:
faizm, ii snfna hitap ederken, kendisini devrimci, kapitalistekar ilan eder; ama yoksullam orta snflara hitap ederken
sava sayesinde, sava amakla, emperyalist yaylmayla,
"yaam alan" ile tazminat elde etmeyi nerir, ve ulusal
demagojiyi, ovenizmi sunar.
te bunun iindir ki, iki demagojiyi birletirerek kendisini
nasyonal-sosyalist ilan eder. Faizm, anti-kapitalist demagojiyi
ulusal ve rksal nefretle birletirdiine gre, yahudi dmanl bu
iki demagojinin z olmaktan baka bir ey deildir.
Faizm, mali oligarinin ortaksz egemenliini, "onun en gerici, en
oven, en emperyalist unsurlarnn ak terrist diktatrln"
temsil eder. Bunlar, diktalarn yalnz ii snfna deil btn
kapitalist ekonomiye kabul ettirirler. Burjuvazi, bu devlet biimini
kabul etmekle, devletin ekonomi zerindeki kar-etkisi
sayesinde, esas biimi retici gleri tahrip etmek olan savan
etkisi sayesinde, kapitalizmin canekime dnemini uzatr.24
Faizm, savaa hazrlantr ve savan kendisidir. Faizm, daha
Halk Kitapl
sayfa: 0475
Georges POLITZER
savaa hazrlk dneminde burjuva demokrasisinin tasfiyesi

demektir. Faist devlet, burjuvazinin -kapitalizmin son evresinin
artk kanlmaz seme durumu iinde; sosyalizme gemek ya da
devresel emperyalist savalar yapmaktan- sava seimini
yapmalarn empoze etmek zere, toplumun ykselen snflarnn
karsna dikmek isteyecei "almaz" bir engeldir.
"Faizm, -diyor Maurice Thorez-, ii snfna kar kanl terrdr,
ii rgtlerinin tahrip edilmesidir, snf sendikalarnn
datlmasdr, devrimci partilerin yasaklanma-sdr, ii ve
devrimci militanlarn toplu halde tutuklanmasdr, ii snfnn en
iyi unsurlarnn ikenceye uratlmas, ldrlmesidir. Faizm,
hayvanln, zincirinden boanmasdr. Ortaa pogromlarna
dntr, btn kltrn yok edilmesidir, bilgisizliin
egemenliidir, kan dkclktr; faizm, lanetli, iren bir
savatr."25
Faizme ynelme, burjuvazinin, ynlar arasnda ounluu
kaybedeceini hissetmesinin belirtisidir; bu koul olmadan sava
balatamaz. Bu yzden, faizme bavurma, burjuvazinin bir
zayflk belirtisidir, ynlarda hile ile elegeirilen bir saygnla
dayanmak yerine, ona terrden baka bir ey kalmadnn
belirtisidir. Ama faizmin zaferi, burjuvazinin, ii snfn tecrit
etmeyi baardn, siyasal manevrasn baardn, kendi snf
terrn rgtlendirdiini, sava aabileceini, kendi kanlmaz
dnn saatini yllarca geciktirebileceini anlatr.
Burjuva demokratik devlet ile faist devletin snf ierii ayndr,
ama kapitalizmin ve smflararas savamn elikilerinin deiik
geliim evrelerine uygun derler. Bunun iin faizm, ynlarn
saygnln kazanmak iin kendisini ulusal ve sosyalist devrimle
rtmeye alr: "Proletarya sosyalizmi, eskimi bir mittir, diyordu
Mussolini, faizm yeni bir mittir.". Burjuvazi faizme
bavuruyorsa, bu, elbette ki, burjuvazinin iinde bulunduu zayf
durumda, faizmin, burjuva dzeni kurtarmann en iyi aresi
olmasndandr: demek ki, bu, faist devletin rolnn burjuvazi iin
byk bir nem kazanm olmasndandr. Demek ki, ii snfnn,
kendi klelemesini salayacak olan bu aracn yaratlmas
Halk Kitapl
sayfa: 0476
Georges POLITZER
frsatn burjuvaziye vermemesi gerekir. te bunun iin ii snf,

burjuva devletin biimine kaytsz kalamaz. Kaba bir
materyalizme dayanarak sosyal-demokrat liderler, "her durum ve
koulda" hkmedilen kendisi olduuna gre, ii snf iin snf
egemenliinin biiminin o kadar nemli olmad fikrini yaymaya
aba gsterirler. Ama ii snf, kendisi, en ksa zamanda bu
egemenlii bandan atmaya, ondan kurtulmaya urar!
Yzeyde doru grnen dn tarzlaryla sosyal-demokrat
liderler, ii snfn, di bileyen faizm karsnda
silahszlandrm olurlar; burjuvazinin hesabna alrlar.
Fransa'da, burjuvazinin diktatrlnn ald biimlerin nemini
kmseme akmna kesin darbeyi indiren Maurice Thorez
olmutur. Komnist Enternasyonalin VII. Kongresindeki
konumasnda, pek snrl niteliine karn, burjuva demokrasisinin
ii snf iin ne kadar nemli olduunu gstermiti.
"Burjuva demokrasisi, ireti, raslantya bal, iktidardaki burjuvazi
tarafndan durmadan kstlanan ama gene de ii snfna, alan
ynlara, kapitalizme kar seferber olma, rgtlenme olanaklar
sunan bir zgrlkler asgarisi-dir."26
Demokrasi uruna savamn, proletaryay, tarihsel grevinden
baka yana saptrabileceini dnmek, temelden yanltr. Lenin
unu belirtiyordu ki, demokratik cumhuriyet, "... her ne kadar
sermaye egemenliini ve bunun sonucu olan ynlarn ezilmesini
ve snf savamn hibir ekilde ortadan kaldrmazsa da,
kanlmaz olarak, bu savamn yaylmas, hz almas, gelimesi,
keskinlemesi sonucunu verir, yle ki ezilen ynlarn temel
karlarn tatmin etme olana bir kez ortaya ktktan sonra, bu
olanak kanlmaz olarak proleter iktidarnda gerekleir."27
Burada, ayrca, kayda deer bir diyalektik rnei de vardr: "... bir
'nicelikten nitelie dn' olay: bu dn o kadar tam olarak ve
yle yntemli olarak gereklemitir ki, bunu kavramak, kafada
canlandrmak olanakldr, burjuva nitelikte olan demokrasi,
proleter demokrasisi haline geliyor."28
Halk Kitapl
sayfa: 0477
Georges POLITZER
Onun iin XIII. Kongresinde kabul edilen "Fransz Komnist

Partisinin Siyasal Durumu ve Grevleri Konusunda Tez"in 15.
maddesinde, Lenin, o rettii u nemli noktay bize
anmsatyor:
"Proletarya, demokrasi uruna btn alanlarda bir savamda,
tutarl ve devrimci bir savam yrtmeden burjuvaziyi yenmeye
hazrlanamaz."29
Zamanmzda burjuvazinin kendi meruluunu ortadan
kaldrnn ald kurnazca biimlere kar dikkatli davranlmaldr. lkesinin ynlar tarafndan demokratik biimi
srdrmeye zorlanan burjuvazi, u biimin etkilerini baka yne
evirmekle meguldr. Bu, ii snfn hedef olarak alan devletin
faistletirilmesidir. Kamuoyunun hakknda verdii hkmden
kurtulmak isteyen burjuvazi, komplolar kurmaktadr. Ve seimler
szkonusu olduu zaman, bu snf, ii snfn geriletmeyi ama
edinen koskoca bir mekanizma kurmaktadr. Bu mekanizmann
tarihsel ekilleri deiiktir: adaylarn teminat yatrmalar, iki turda
oylama, ounluk listesi zerinden oylama, tek ad zerinden
ounluk sistemi, yeniden oylama ve adaylktan vazgeme, ortak
liste usul, (apparentement) seim blgeleri zerinde oyunlar,
semen listelerinde yaplan hileler, sandklara atlan sahte oy
pusulalar, siyasal yneticilerin mdahalesi, demokratik gazetelerin yasaklanmas, adaylar hakknda kovuturma almas vb..
1953 Austosunda, savam halinde olan emekiler tarafndan
talep edilen ve milletvekillerinin te-birinin isteiyle toplanmas
anayasa gereince zorunlu olan millet meclisinin hemen
toplantya arlmas iinin hangi dzenbazlk ve safsatalarla
ertelendii anlardadr.
a) Komnist grubun istemini alr almaz, meclis bakan, bu
istemin deer tamad kararn ald ve tek tek istemde
bulunulmasn istedi;
b) 21 Austos, 229 istem gnderiliyor. Meclis brosunun
ounluu telgrafla gnderilen istemleri geersiz ilan ediyor
Halk Kitapl
sayfa: 0478
Georges POLITZER
(valiler, telgrafla gnderilen ve bakanlktan gelen bask emirlerine

kar ayn ekilde hareket etmiyorlar);
c) 24 Austos, 211 yazl istem geliyor, bronun ounluu, keyf
olarak, drt imzay dikkate almay reddediyor, bylece istem
sahiplerinin saysn 209'un altna indiriyor;
d) 5 Eyll, yeniden 214 istem toplanyor: o zaman bro, mecliste
grlmekte olan baz onarm ilerinin, meclisin toplantya
arlmasn bir ay ileriye, yani olaan aln bir gn ncesine
atmay zorunlu kldn birdenbire kefediyor.
Baka rnekler de ister misiniz? Anayasann girii "Hi kimsenin,
kkenleri, fikirleri, inanlar nedeniyle iinde ya da memuriyetinde
zarar gremeyeceini" art kotuu halde, Ulusal Ynetim Okulu
adaylarnn, fikirlerinden dolay ya da Cezayirli kkenden gelme
olduklar iin seme snavlarna girmeleri yasaklanyor. te ii
snfnn burjuva devlete "nfuz edebileceini" ne sren sosyalist
yneticilerin o kadar deer verdikleri burjuva devletin nl
"geirimlilii"nden yana burjuva devlete girilebiliin rnei!
Emekiler anayasal haklarndan birini kullanarak grev
yapmaktadrlar: hkmet bar zamannda, yasalara aykr
olarak, bir sava zaman yasas gereince binalarn zoralmn
emrediyor. Ama hukuk bilimi binalarn zoralm konusunda
bambaka hkmler tar.
Yasalar burjuvazinin karlarn m yaralyorlar? Burjuvazinin
hkmeti, bu yasalar uygulamaktan beri durur, onlar
uygulamayan patronlar tutar: cretler iin de, maalar iin de,
halk hizmetleri ynetmelii, sosyal gvenlik konusundaki yasalar
iin de bu byledir.
Faistleme srecinde burjuvazi btn olanaklarn harekete
geirir: seim hileleri dzenler, parlamento grmelerini sresiz
olarak -sine die- erteler, btn memurlar kendi valilerinin
boyunduruu altna sokmaya alr, ahlak bozukluunu ve polis
antajn rgtlendirir, anayasann gerici bir grle yeniden
gzden geirilmesini ister, askeri kuvvetin servenci, partizanca
Halk Kitapl
sayfa: 0479
Georges POLITZER
darbe hareketlerini korur, yasa yerine geen kararnameler

sistemini balatr.
Ensonu ii snfna ve rgtlerine kar komploya geer; yasal
gvencelerin ii snfna uygulanmad "ilke"sinden hareket
ederek, bu rgtlerin yasal eylemlerini engellemeye alr;
yurttalarn kii gvenliini ortadan kaldrr, nleyici
tutuklamalara, ilgili kiilerin gyabnda aramalara, tutuklanan
kimselerin evrakn almaya, tutuklama olayndan sonra su
isnadna
esas
icat
etmeye,
sorgusuz,
mahkemesiz
hapsetmelere, sorgu srasnda su isnad esaslarn deitirmeye
bavurur. Ayn zamanda, parlamenter dokunulmazln
kaldrlmas tehdidini ii snf milletvekillerinin ba zerinde asl
tutar, sivil kiileri askeri mahkemelerin huzuruna srklemeye
niyetlenir, yksek grevli devlet memurlar zerinde antajlar
yapar, bunlara kar tecavzde bulunanlar korur. Barbusse'n de
dedii gibi "nsan Haklan Bildirgesi oktan burjuvazinin elinden
dmtr."30
u halde grlyor ki, bu koullarda, ii snfnn burjuva devlete
ve onun faist giriimlerine kar savam, burjuvazi tarafndan
ayaklar altna alnan, ama ii snfnn birlik halinde olduu
takdirde sayg gsterilmesini salamaya yetecek gte olduu
burjuva demokratik zgrlklerin savunulmas uruna savamla
bir btn oluturur. rnein, 21 Austos 1953'te, hizipi
sendikalarn sosyal-demokrat yneticileri ie balama emri
vererek, birka saat nce greve bir darbe indirmi olmasaydlar,
meclis brosunun, parlamentonun toplantya arlmasna kar
koymas olanaksz olurdu. Birlik halindeki ii snf, artk burjuva
demokratik yasallktan yararlanarak eylemini btn alanlarda
gelitirecek gtedir.
i snfnn, burjuva devlete kar, burjuva demokratik
zgrlkleri, elegeirmi olduu ve iktisadi savamnda byk
nemi olan sendika kurma zgrln, bamsz ve
proletaryann tarihsel grevine uygun bir siyaset izleme
yeteneinde bir siyasal g halinde rgtlenme zgrln
savunmak iin, snf ve ilke bakmndan nedenleri vardr.
Halk Kitapl
sayfa: 0480
Georges POLITZER
"Bugn, kapitalizm koullar altnda yaayan milyonlarca emeki

iin sorun, burjuva egemenliin eitli lkelerde ald biimlere
gre tutumlarn saptamaktr. Biz, anarist deiliz, hele u ya da
bu belli lkede hangi siyasal rejim bulunduunu bilmek
konusunda hi de kaytsz deiliz: mevcut rejim en kstlanm
demokratik hak ve zgrlklerle de olsa burjuva demokrasisi
biiminde bir burjuva diktatrl mdr, yoksa aka faist olan
bir burjuva diktatrl m? Biz, Sovyet demokrasisinden yana
olanlar,31 uzun yllar sren inat bir savam boyunca ii snf
tarafndan koparlp alnan demokratik kazanlar kar kar
savunuyoruz, ve bu kazanlarn genilemesi iin azimle savam
vereceiz.
"ngiltere'deki ii snf, grev hakkn, sendikalarn yasal oluunu,
toplanma zgrln, basn zgrln, oy verme hakknn
geniletilmesini vb. elde etmek iin ne fedakarlklara raz olmak
zorunda kalmtr! Fransa'da 19. yzylda en ilkel haklar elde
etme uruna ve smrenlere kar savam iin glerini
rgtlemek olanaklarn elde etme uruna verilen devrimci
kavgalarda binlerce ii yaamn vermitir! Btn lkelerin
proletaryas, burjuva demokratik zgrlkleri elde etmek iin pek
ok kan dkmtr ve bu zgrlkleri korumak iin btn
gleriyle savam vermek istemesi anlalr bir eydir."32
Burjuvazi, burjuva demokratik zgrlkleri, yalnz kendi kullanm
iin tasarlarken, proletarya bu zgrlkleri kendi hesabna elde
ederek kendi siyasal gelimesini salad. Lenin yle yazyordu:
"Burjuva cumhuriyet, parlamento, genel oy - hepsi toplumun
dnya lsndeki gelimesi ynnden byk gelime demektir.
nsanlk kapitalizme doru ilerledi, ve yalnzca kapitalizm, kent
kltr sayesinde, ezilen proletarya snfnn, kendi bilincine
varmasn ve dnya ii snf hareketini yaratmasn, btn
dnyada milyonlarca iinin partiler ... iinde rgtlenmelerini
salad. Parlamentarizm olmakszn, seim sistemi olmakszn,
ii snfnn bu gelimesi olanaksz olacaktr."33
u halde, sosyal-demokrat liderlerin yaptklar gibi, marksistleninistlerin en kt siyaseti uyguladklar, faizmi cumhuriyete
Halk Kitapl
sayfa: 0481
Georges POLITZER
ye tuttuklar, bir karaalmadr. Marksizmin, ynlara nfuz

ederek maddi bir g haline gelen ve nesnel koullar
gerekletii zaman da toplumsal dnm iin zorunlu olan
siyasal deiikliklerin kesin, belirleyici etmeni olan fikirlerini
ynlar iinde en iyi biimde yaymak, siyasal eylem ereiyle
ynlar seferber etmeyi ve rgtlendirmeyi salayan bu fikirlerin
ak propagandasyla deil de baka nasl olur? Proleter
devrimciler iin kapitalist toplumda en iyi koullar, demek ki,
partilerinin ynlara siyasetini aka anlatabilecei demokratik
cumhuriyet koullardr. Yalnz diyalektikten, fikirlerin rolnden ve
neminden haberleri olmayan kaba materyalistler, tpk
anaristler gibi, burjuva devletin biimine kaytsz olabilirler.
1891 sosyal-demokrat program taslann eletirisinde Engels'in
bir gzlemini yorumlarken yle diyor Lenin:
"Engels, burada, Marx'n, btn yaptlarn krmz bir izgi gibi
iaretleyen o temel fikri, yani demokratik cumhuriyetin proletarya
iktidarna gtren en ksa yol olduu fikrini, zellikle belirgin bir
duruma koyarak ele alyor."34
Daha yukarda szn ettiimiz metnin son ksmnda, Dimitrov,
ii snfnn burjuva demokrasisi konusundaki tutumu tamamyla
snfsal nedenler tarafndan saptanlr ve kar--devrimci glerin
burjuva demokrasisine ilikin tutumlaryla belirlenir, gzleminde
bulunuyor.
"Bugn, emekileri, smr dzenine ve en barbar bask
dzenine boyun edirme abas iinde burjuva demokrasisine
saldran, faist kar-devrimdir.
"Bugn, bir sr kapitalist lkede, emeki ynlar, u iinde
bulunduumuz anda, proletarya diktatrl ile burjuva
demokrasisi arasnda deil, burjuva demokrasisi ile faizm
arasnda somut olarak seim yapmak zorundadrlar."35
Maurice Thorez, marksist diyalektiin bu konudaki retilerini, u
aadaki terimlerle zetlemitir:
Halk Kitapl
sayfa: 0482
Georges POLITZER
"Bizzat partimiz, burjuva diktatrlnn btn biimlerine kar,

bu diktatrlk burjuva demokrasisi biimine brnd zaman
bile savam verir. Ama partimiz, hibir zaman burjuvazinin
siyasal dzeninin ald biime ilgisiz kalmaz. Burjuva
demokrasisinin faizme yolaan, geriye doru yozlamas
srecini somut bir biimde ortaya koyar. Ama partimiz ynlarn
kendi kazanm olduklar btn demokratik zgrlkleri ve en
bata ii snfnn btn haklarn savundu, savunuyor ve
savunacaktr."36
i snf, burjuva demokratik zgrlklerin savunulmas uruna,
faizme kar savam verirken, demokratik zgrlklere bal ve
byk sermayenin diktatrlnn kurban olan orta snflar ve
emeki kyllerle ittifak iin bir ortam yaratr. i snf, onlarn
byk burjuvaziden ayrlmasna, byk burjuvazinin kkburjuvazi iindeki dayanaklarn kaybederek tecrit olunmasna
yardm eder. Faizme kar savam, u halde, proletaryann,
kyllerin ve orta snflarn ittifakn glendirir, bu toplumsal g
olmadan, gerici glerin toplumsal ilerlemenin karsna ektikleri
barajdan kurtulmak olanakl deildir.
i snf, burjuva demokratik zgrlkleri savunma uruna
savam verirken, gerekte, daha stn tipte bir zgrlk iin,
insann insan tarafndan smrsnden kurtulmu emekilerin
zgrl iin, ulusun en byk ounluunun iradesinin ifadesi
olan yeni tipte bir devlet iktidarn yrtme zgrl iin ve bu
iktidar doa ve toplum yasalarnn toplumun yararna bilinli bir
ekilde uygulanmas hizmetinde kullanma zgrl iin savam
verdiini unutmaz. Bunun iindir ki, ii snf, burjuva demokratik
zgrlkleri savunma uruna ve geniletme uruna savam
verir. O halde bu savamn, burjuvazinin "zgrlk" uruna
savamndan farkl toplumsal bir ierii vardr.
nsanln gerek, fiili zgrle gemesi anlamna gelen yeni,
sosyalist retim ilikilerinin yaratlmas, ancak, en geni anlamda
demokrasinin alp gelimesiyle olanakldr.
i snfnn demokratik zgrlkler uruna savam siyasal
sorununu, retim ilikileri ile retici gler arasndaki zorunlu
Halk Kitapl
sayfa: 0483
Georges POLITZER
uygunluk yasasnn uygulanmas teorik sorununa hangi ban

birletirdiini Stalin yle ifade ediyor:
"Eskiden burjuvazi liberalizm oyununu oynayabilirdi, burjuva
demokratik zgrlkleri savunur ve bylelikle halka ho
grnrd. imdi artk burjuva liberalizminden iz kalmamtr.
Szmona 'kii zgrlkleri' yoktur artk, kii haklar imdi artk
yalnzca sermaye sahiplerine tannmaktadr, ve geri kalan
yurttalarn hepsi, ancak smrlmeye yarayan bir insan
hammaddesi saylmaktadr. nsanlarn ve uluslarn hak eitlii
ilkesi ayaklar altnda inenmektedir, bunun yerini, btn haklar
smrc aznla tanyan ve smrlen yurttalar ounluunu
haklardan yoksun brakan ilke almtr. Burjuva demokratik
zgrlkler bayra geminin bordasndan denize atlmtr. Eer
siz komnist ve demokratik partiler temsilcileri, halkn
ounluunu evrenizde toplamak istiyorsanz, bence, bu
bayra banzn stnde ykseltmek ve ilerilere tamak size
dmektedir. Bu bayra sizden bakas ykseltemez."37
YOKLAMA SORULARI
1.
Devletin belli bir anda grnmesi tarihsel bakmdan
neden zorunludur?
2.
Devletin bilimsel tanmlamas.
3.
Neden tarihsel materyalizm, devlet sorununu kesinolarak
kabul eder?
4.
Burjuva devletin snf ieriini gsteriniz.
5.
Hangi snfsal nedenlerle, burjuva demokratik devlet
biimi ortaya kt?
6.
i snfnn burjuva devlete kar burjuva demokratik
zgrlkler uruna savamnn nedenleri.
Halk Kitapl
sayfa: 0484
Georges POLITZER
YRMNC DERS
ULUS
I
I.
Ulus ve toplumsal snf.
II.
Bilimsel ulus anlay.
III.
IV.
a)
Ulus nedir?
b)
Kanlacak baz yanllar.
Burjuvazi ve ulus.
a)
Burjuva uluslarn ekillenmesi.
b)
Burjuvazi ulusun banda.
c)
Burjuvazinin ulusa ihanet etmeye balamas.
i snf ve ulus.
a)
Proleter enternasyonalizm.
b)
Proleter yurtseverlik.
I. ULUS VE TOPLUMSAL SINIF

Ulusal sorun kadar gncel bir sorun yoktur. Fransz halknn
bamszl uruna, hatta varl uruna savam szkonusu
olsun, Vietnam, Fas, Orta-Dou vb. halklarnn ulusal kurtulular
uruna onurlu savamlar szkonusu olsun, denilebilir ki, ulusal
Halk Kitapl
sayfa: 0485
Georges POLITZER
sorun gittike artan bir gle kendini ortaya koymaktadr. te

yandan bu, ok g bir sorundur: yalnzca tarihsel materyalizm
temeli zerinde ele alnabilir ve zlebilir.
1902'de kudretini kapitalistlere borlu olan Londra'nn sokaklarnda
dolarken, Lenin, "iki ulus" diyordu. Bu szlerle, burjuva
mahallelerin lks caddeleri ile ii nfusun s-tste yld yoksul
sokakklar arasndaki kartl belirtiyordu. Burjuvazi, tarihin,
yalnzca uluslar arasndaki savamlardan olutuuna herkesi
inandrmak isterdi; bylece kendi snf zulmn gizlemeye, kendi
karlarnn tm ulusun karlar olduuna emekileri kandrmaya
alyor. Ama tarihsel materyalizm, tarihin devindirici gcnn
snflar savam olduunu bularak, insanlarn uzlamaz kart
snflar halinde blnmesinin, insanlarn uluslar halinde
blnmesinden daha derin bir blnme olduunu gsterdi; bylece
uluslar arasndaki savamlar, snflarn savamyla, uluslarn snf
ieriiyle aklanr.
Marksistler tarafndan toplumsal snfa tannan ncelik, hibir
ekilde ulusu hie saydklar anlamna gelmez. Ulus tarihsel bir
gerektir, greceimiz gibi bir snf temeli zerinde ortaya kar ve
geliir; snfsz toplumda da ortadan kaybolacaktr. Ama ulus,
varolduu uzun dnem boyunca, mark-sistlerin ulusal hareketlere
verdikleri nemi aklayan byk bir rol oynar. Ulusal "nihilizm" tezi
-ulus gereinin reddi-, materyalist olmayan bir tezdir. Bu tezi, ii
hareketinin dmanlar, en bata da, emekilere, Amerikan
emperyalizmi hesabna, egemenlii terketmeyi vaazeden sasosyalist liderler benimsemektedir. Tersine tarihsel materyalizme
sadk gerek marksistler, ezilen ve baml halklarn ulusal kurtulu
hareketini, enerjik bir ekilde desteklemektedirler. Ama ulusal
sorunu kendi bana ele almamaktadrlar; bu sorunu proletaryann
devrimci savamna, proletaryann snf boyunduruundan
kurtulmas sorununa balarlar.
II. BLMSEL ULUS ANLAYII
a) Ulus nedir?
Halk Kitapl
sayfa: 0486
Georges POLITZER
Ulus, nesnel bir gerektir, uluslar yeryznden silebile-ceklerini

sanan hitlerciler, kendi aleyhlerine olarak ulus gereinin
varolduunu ve ok byk bir diren gcne sahip bulunduunu
rendiler.
Ulusun nitelikleri nelerdir?
(a) Dil birlii.
Ayn bir ulusun yeleri, aralarnda, ayn bir dil araclyla, ulusal
dil araclyla anlarlar. Bunun iindir ki, tarihte, bir ulusu ykmak
istemi olan fatihler, galip devletin dilini ona kabul ettirmeye
almlardr. Dil bakmndan zmleme, byle bir ulusal bask
biimidir. Eski Rus arlar, smrgeletirdikleri kk halklara
kar bu yolu kullanyorlard. Fransz smrgecileri, Kuzey
Afrika'da ayn eyi yapyorlar. Ama bir halka, bir dil zorla kabul
ettirilemez: bir halkn kabul edecei tek dil, kendi ana dilidir.
"Vatann alev alev titretii "Szckleri imek ve imek. "38
O halde ezilen halklann bamszlklar uruna savam ayn
zamanda kendi dilleri uruna da savamdr: Fransz
emperyalistlerinin smrgeletirdikleri Arap dilini konuan
halklarn durumu byledir.
Dil, ulusal kltrn gl bir silahdr: 1917'den beri SSCB'de
eitli ulusal dillere salanan zgrlk, eskiden arlk Rusyas
emperyalizmin bask altnda tuttuu halklann kltrel bakmdan
alp gelimelerine yardm etmitir.
Dil, bir snfn deil, bir ulusun tmnn maldr. Yoksa baka
baka snflardan olan kimseler nasl birbirleriyle iliki
kurabilirlerdi? Dilbiliminde Marksizm zerine39 adl nemli
yaptnda Stalin, snflarn eitliliinden hareket ederek, belli bir
ulus iin dillerin eitlilii sonucuna varanlarn anti-marksist tezine
kar savayor. Kukusuz her ne pahasna olursa olsun
kendilerini ayrmak isteyen ayrcalkl snfn u ya da bu
blmnn kullandklar kendilerine zg dilleri olabilir (bunun
gibi, "yaldzl genlik" termidor gericilii zamannda halk gibi
konumamaya zeniyordu). Ama birka garip ifade, birka
Halk Kitapl
sayfa: 0487
Georges POLITZER
anlalmam deyi dzeni, bir dili kurmaya yetmez. Dil (gramer

sistemi ve szck varl) bir halkn tarihinin rndr; ancak ok
yava olarak deiir, dilin sz daarc gitgide zenginlese de
(zellikle teknik ilerlemeler sayesinde) yaps baka baka
toplumsal dzenler iinde ayn kalr. Snflar ne olursa olsun, bir
ulusun bireyleri, her snf, elbette ki, dilden kendi yararna
yararlanmak zere ayn dili kullanr. rnek: nc Cumhuriyetin
balarnda, okul zorunluluunu yaratarak burjuvazi, Fransz
dilinin, zellikle kyller arasnda geni bir ekilde yaylmasn
salad. Mademki vergi ykmls, burjuva devlet tarafndan
hazrlanan vergi katlarn okuyabilmeliydi, mademki askere
arlan kyl, assubayn emirlerini anlayabilmeliydi, dilin
yaylmas burjuvazinin snf karnayd. Ama, kendisi de
Franszca, yani btn ulusun dilini konuan proletarya, dilin bu
geni ekilde yaylmasndan yararlanmasn da bildi: yalnz
Franszcann okuyup renilmesi onun kendi snf savamn
glendirdii iin deil, ama Franszcann byle ynlara yayl
emeki kyllerle devrimci ittifak kolaylatrd iin, snfta
Franszca okumay renen u ya da bu gen kyl, ailesine ve
dostlarna, kentte baslan devrimci gazeteyi okuyabilecekti.40
Ulusu btn iinde oluturan e olarak dilin nemi, dilin ulusu
oluturmaya yettii anlamna gelmez. Baka baka uluslar ayn
dili konuabilirler: rnein ngilizler ile Kuzey Amerikallar ayn dili
konuurlar, ama birbirlerinden ayr iki ulusturlar; iki ulus
birbirinden farkl topraklar zerinde gelimilerdir.41
(b) Toprak birlii.
Ulus, ayn zamanda, bir toprak birliidir. Her ulus, tarihin bir
rndr; o halde birlikte yaanan uzun bir yaam olmadan ulus
olmak olanakl deildir. Bunun iin halklar, ulusal topraklardan bir
ksmnn bakalar tarafndan ilhakn, ulusa kar bir aasama
sayarlar.
Kore savann, ancak toprak btnlnn ulusu oluturan
unsurlardan biri olarak nemi anlald takdirde, doru olarak
deerlendirilebileceini gznnde bulundurmak yerinde olur.
Gney Kore ve Kuzey Kore iki devlet oluyor, ama onlar ayn ve
Halk Kitapl
sayfa: 0488
Georges POLITZER
tek bir ulusturlar. Birlemi Milletlerde Sovyet diplomatlar

tarafndan savunulan "Mdahale edilmesin! Kore sava bir i
sorundur, bir i savatr." tezi doruydu. Bu sava, bir ve ayn
ulusun kendi iindeki bir savat. Amerikan birliklerinin
gnderilmesi, tersine, btn iinde Kore ulusuna kar bir saldr
hareketi oldu.
Ayrca u da gzlemlenir: toprak birlii, kylnn ulusal sorun
konusunda zel duyarlk gstermesine neden olur: baz
durumlarda, kyl sorunu, ulusal sorunun n plannda yeralr,
nk (smrge halklar rneinde olduu gibi) kyller,
atalarndan kendilerine kalan topraklardan yoksun kalmaktadrlar.
Ama ne kadar nemli olursa olsun, toprak birlii, bir ulusun
olumas iin yeterli deildir. Ortaada tek bir btn halinde bir
ulusal topran olumas iin gerekli corafya koullarnn
bulunduu durumlar olmutur; ama bu topran ayr ayr
paralarn birbirine balamak iin gerekli olan iktisadi yaam
birlii denen har eksikti. Ulusun olumas iin gerekten topran
ayr ayr paralar arasnda bir i iktisadi balant gereklidir.
(c) ktisadi yaam birlii.
Bir ulus, bir pazardr.
Feodal Fransa, ayr iktisadi yaam, paras, ayr l ve arlk
aralar olan bir eyaletler topluluuydu; deiimi engelleyen
gmrk itleri bunlar birbirinden tecrit ediyordu. 1789'da Fransz
ulusunun birlemesi, birlie engel olan bu itlerin yklmasyla
(zellikle
i
gmrklerin
ortadan
kaldrlmasyla)
gerekleebilmitir.
Ayn ekilde, 19. yzylda, Almanya'nn iktisadi birlemesi,
Zollverein, bu lkenin siyasal birliini hazrlamtr.
Pazar, topran ayr ayr blmlerinden gelen retimler arasnda
deiimi salar. Bu ekilde (bir tek parayla) yaratlan ortak iktisadi
yaam, ulatrma yol ve aralarnn gelimesiyle glenir.
te ulusun maddi temelleri bunlardr, ve bunlar olmadan ulus da
olamaz. Bu yzdendir ki, 1940'ta, hitlerciler ve ulus dman
Halk Kitapl
sayfa: 0489
Georges POLITZER
byk Fransz burjuvazisi, yurdumuzu kleletirmek iin iktisadi

yaam birliini ykmaya kalktlar: Fransa'y iki "blge=zone"ye
ayrdlar ve zellikle Fransa'y, sanayi Almanyas'na hara
deyen bir tarm lkesi haline getirmeye alarak ulusal
sanayimizi baltalamaya giritiler.
Bugn de, kmr ve elik iin Schuman ortak pazarn kurmaya
kalkanlar ayn amac gtmektedirler: onlar yurdumuzun
bamszlnn temeli olan Fransz ulusal sanayisini ykmak
istiyorlar ve bunu Amerikan emperyalizmi ve Ruhr elik krallar
yararna yapyorlar.
Bunun tam tersi olarak Romanya, Bulgaristan gibi halk
demokrasilerinin ulusal gelimesinde belirleyici etken, ulusal
sanayinin byk ilerlemeler kaydetmesidir.
Not: Ulusun barnda snf savam, iktisadi yaam birliiyle asla
elimez, nk, bizzat snflarn varl, retim gibi bir iktisadi
geree dayanr.
"Kapitalizm varolduka burjuvalar ve proleterler, bir tek kapitalist
toplumun kurucu bilekeleri olarak btn ekonomik yaamn
balar ile birbirine bal olarak kalacaklardr. Burjuvalar, ellerinin
altnda cretli iiler bulunduramazlar-sa yaayamaz ve
zenginleemezler; proleterler ise, kapitalistlerden i alamazlarsa
geimlerini salayamazlar. Aralarndaki btn ekonomik balarn
kopmas her tr retimin durmas demek olur; oysa her tr
retimin durmas, toplumun lmne, snflarn kendilerinin
lmlerine varr. Hi bir snfn kendisini yokolmaya adamak
istemeyecei besbellidir. Bu yzdendir ki, snf savam, ne
kadar keskin olursa olsun, toplumun zlne varamaz."42
(d) Ruhsal ekillenme ve kltr birlii.
Diyalektik materyalizm, yaam koullarnda srekli bir birlik ve
beraberliin sonucu olarak bir ulusun bireylerinde ortak ruhsal
zellikler olutuunu anlamamza olanak salar.
Ulus, bir ruhsal ekillenme birliidir. Her bir ulusu, tekilerden
ayran ulusal bir zellik vardr, ve bu ayrm, her halkn, uzun
Halk Kitapl
sayfa: 0490
Georges POLITZER
zamandan beri zgl koullar iinde yaamakta olmas

olgusundan kk alr. Ayn zamanda, dil birliinin, zamanla, ortak
ruhsal zellikler dourduunu da kaydetmek gerekir.
deoloji ile psikoloji kartrlmamaldr: savam halindeki
snflarn kart ideolojileri vardr, ama bu yzden tm olarak
alndnda (rnein) Franszlara zg zellik izgileri de
varolmaktan geri kalmaz: abuk kavray gibi, ak-seik
fikirlerden holanma gibi. Ayrca zgrlk tutkusu Fransz halk
ynlarnda ok kuvvetlidir: bu, onlarn eski devrimci
gelenekleriyle aklanr.
Ruhsal ekillenme birlii, en yksek ifadesini kltr birliinde
bulur. Her ulusun, kendi grnmn yanstan bir kltr miras
vardr. Bu kltr birlii, ulusun yeleri arasnda gl bir ba
yaratr.
Halklar, kltr mirasnn deerini, ulusal birlik ve beraberliin bir
unsuru olarak kabul ederler. ngiltere, Shakes-peare'dir,
Newton'dur, byk peyzaj ressamlardr. - Fransa, Voltaire'dir.
Pasteur'dr ve katedrallerdir ve Loire atolardr. Almanya,
Gcethe'dir ve Beethoven'in senfonileridir. Rusya, Pukin'dir,
Tolstoy'dur, Musorgski'dir, Pavlov'dur, Gorki'dir.
Her ulus, kendi kltrne gz-kulak olmakla kendi ulusunun
maddi varln dolayl olarak korur. Bylece, Paris ve Roma'nn
byleyici kltrel parlakl, Washingtonlu zorba taslaklarnn
dn grdkleri "Avrupa sava" iin ciddi bir engeldir. nk
bu zorba taslaklar, yalnz dolar tanr ve yalnz dolar severler;
ama her inantan milyonlarca insan, btn yeryznde,
Roma'nn ve Paris'in harikalarn yakp ykacak bir sava
mahkum etmek zere anlamlardr.
Bylece anlalyor ki, gerici byk burjuvazi, Fransz kltrnn
geliimine kart koullar yaratarak, bizzat ulusun varlna kar,
nesnel olarak, savam vermektedir. Bu, mutlak ller iinde ve
snf ilikileri dnda kltr birliinden szedilemeyeceini bize
gsteriyor. Snf savam, smrc snfn ulusal karlara
ihanet edecei kadar yksek bir dereceye vard zaman, bu
Halk Kitapl
sayfa: 0491
Georges POLITZER
snf, kltr birliinin dnda kalr. Fransa'daki durum byledir:

ulusal karlara ihanet eden gerici burjuvazi, lkemizin en iyi
gelenekleriyle atma haline geldi. Bu durum, zellikle byk
ulusal ozan Victor Hugo'nun yldnmnde grld: gerici
burjuvazi, anma trenlerinin genilemesini nlemek iin elinden
geleni yapt, nk, Victor Hugo'nun zgrlk, kardelik ve bar
hizmetindeki byk ve popler yapt, gerici burjuvazinin
yzkaralarn aka ortaya koyar. Simge: Paris'te, Victor Hugo
alannda, bir Ford yazsnn, ozann heykelinin yerini ald
grld. Kltr mirasn derleyip toparlayan ve koruyan devrimci
snftr, ii snfdr.
(e) Tarihsel olarak olumu istikrarl bir birlik.
Bu eitli eler (dil birlii, toprak birlii, iktisadi yaam birlii,
ruhsal ekillenme ve kltr birlii) her zaman varolmamlardr.
Bunlar tarih boyunca ekillenirler. Ulusal birlik, tarihsel bir rndr.
Onun iin halkmzn ulusal bilincini zayflatmak isteyen Hitler'in su
ortaklar, 1940-1944 yllarnda onun tarihini bozuyor,
deitiriyorlard: rnein, 1789 Devrimine kar nefreti
tlyorlard. 1789 Devrimi olmadan ulusal tarih anlamsz bir
eydir ve 1789'un ans Franszlar arasnda gl bir ba oluturur.
Bu dersin 3. blmnde, ulusun tarihsel oluumuna yeniden
deineceiz.
Bir ulus olmas iin, tarih bakmndan olumu bir birliin ayn
zamanda durmu, oturmu, istikrarl olmas gerekir; Napoleon I'in
imparatorluu, bir ulus deildi: "geici ve aralarnda pek ba
olmayan gruplardan oluma bir kmelenme" idi (Stalin);
Fransa'nn snrlarnn tesine, Almanya, talya, spanya vb.
topraklarna uzanyordu. Kl gcyle kurulmu olan bu
imparatorluk, gene klla ykld. Ama imparatorluu tasfiye eden
asker ykmlar Fransz ulusunu ykmad, ykamazd. Alman ulusu
iin de ayn ey; Hitler'in yklmas, bu ulusun sonu anlamna
gelmez ve onun birleme davas hakl bir davadr.
imdi artk Stalin'in yapm olduu nl ulus tanmlamasn
anlayabilecek durumdayz:
Halk Kitapl
sayfa: 0492
Georges POLITZER
"Ulus, tarihsel olarak olumu, kararl bir dil, toprak, iktisadi

yaam ve kendini kltr ortaklnda dile getiren ruhsal
biimlenme birliidir."43
b) Kanlacak baz yanllar.
(a) Ulusu oluturan eler, aralarnda, karlkl etki ilikisi iinde
bulunur. Bunlardan hibiri yalnz bana alndnda bir ulusu
oluturmaya yetmez. Ulusu bu ynlerinden, bu grnmlerinden
birine indirgemek metafizik bir tutumdur. rnein Ernest Renan'n
tutumu. Renan, "ulus, bir ruhtur"44 diyordu ve ulusun, ruhsuz bir
manevi yaam olamayacan sylyor, ve manevi yaamn
maddi temellerini tanmyordu. Bu, zellikle, Stalin'in savam
verdii sosyal-demokrat teorisyen Otto Bauer ve Springer'in
durumunun da ayndr. Onlara baklrsa ulus, bir kltr birliine
indirgenebilirdi. Bylece toprak birlii ve dil birlii yadsnlm
oluyor. Bu idealist anlay eer stn gelseydi, uluslar,
varlklarnn maddi temelleri uruna savamdan saptrmak gibi
bir sonucu olacakt.
(b) Baz unsurlar, materyalist ulus tanmlamasnn dnda kalr:
rk, devlet.
Irk, ulusal birlii oluturan elerden deildir. Bir rk, gerekte,
soydan gelme ortak fizik nitelikleri (derinin ve gzlerin rengi, yz
biimi vb...) olan nemli bir insan grubudur. Demek ki, bu,
biyolojik bir etkendir; oysa hibir biyolojik etken, toplumlarn
tarihsel evriminde belirleyici rol oynayamaz. (Tarihsel
materyalizm, toplumlar tarihinin ancak retim, snf savam, vb.
gibi toplumsal olaylarla anlalabilir olduunu gsterir.) Onun iin
biyolojik bakmdan birbirinden farkl halklarn (Ruslar ve inliler),
bu yzden ilkel ko-mnal toplumdan kapitalizme ve sosyalizme
doru benzer bir tarihsel gelime gstermekten geri kalmadklar
grlr.
Museviler etnik bir grup olutururlar, ama hibir ekilde bir ulus
oluturmazlar. Fransz yahudileri, Alman yahudileri, Amerikan
yahudileri vb., baka baka topraklar zerinde yaarlar, baka
baka dilleri konuurlar, baka baka iktisadi ve kltrel birliklere
Halk Kitapl
sayfa: 0493
Georges POLITZER
katlrlar, onun iin de baka baka uluslarn bireyleridirler. srail

devletine gelince, bu devlette pek ok Arap bulunduuna gre,
bir "musevi devleti" deildir.
Fransz ulusu, eitli rklarn bir karmdr ve 14 Temmuz 1790
Federasyon bayram bu kaynamay simgeler: ok eitli etnik
unsurlar (Normanlar, Basklar, Brtonlar, Pro-vensaller vb.)
kendilerini tarihin rn olan ayn bir ulusal birliin yeleri
sayarlar. Kendi ayrcalklarn srdrmek iin ulusa kar kan
ban ileri srenler, ulus dmanlar, feodallerdi. Gerekte,
onlarn ayrcalklarnn katlmndan baka dayana yoktu.
Denilebilir ki, Fransa'da, 1789 Devrimi, ulus gereinin, rk ilkesi
zerinde bir zaferi olmutu.
Irklk, uluslarn dmandr. Kendilerini "sekin rk" diye ilan
eden, ve halklarn bamszlklarn ayaklar altna alan hitlerciler,
bunu, kanl bir ekilde tantladlar. Amerikallar, Kore'de,
hitlercilerin rneini izledi. Kapitalist lkelerin emperyalist byk
burjuvazisi, kendi saldr siyasetini hakl gstermeye almak ve
halklar birbirine kar ayaklandrmak iin rklk temalarn
gelitirir. Smrgeci propagandalar iin de durum ayndr: ezilen
halklarn smrsn hakl gstermek iin Fransz emekilerini,
Kuzey-Afrikallarn, Madagaskarllarn, Vietnamllarn aa bir
soydan olduklarna inandrmak isterler.45 Ama Fransz
emekileri, Fasllara, Cezayirlilere, Vietnamllara ulusal
bamszlklarn tanmay reddedenlerin Fransz ulusunun
bamszln Amerikan emperyalistlerine kurban edenler
olduunu grp anlyor.
Devlet de, ulusu oluturan elerden deildir. Daha yukarda,
Napoleon imparatorluunun (yani aslnda, Napoleon devletinin)
istikrarsz, geici, mrsz bir katma olduunu sylemitik.
Hatta salam, dayankl bir devlet birlii bile, ulus gereini
oluturucu bir e deildir. arlk devleti, yzyllar boyunca
salam ve istikrarl bir devlet oldu, ama ayn arlk devletinin
zerinde hkm srd uluslar gene de eitli uluslard; ve bu
uluslar, arlk devleti ortadan kalktktan sonra da, yeni bir
devletin, ok-uluslu Sovyet devletinin barnda da varlklarn
Halk Kitapl
sayfa: 0494
Georges POLITZER
srdrdklerine gre arlk devletinden ok daha salam ve

dayankl idiler. O halde birok ulusun, bir tek devleti olabilir.
Beri yandan ayn bir ulus iin iki devlet de olabilir: 1871'de
Fransa'da, kar karya iki devlet iktidar vard: Komn, ii
iktidar; Versailles meclisi, burjuva iktidar. Birbirine kart snflara
blnm bir toplumda, devlet, "kamu yarar" adna konutuunu
ne srse bile, egemen snfn karlarn savunur.
Devleti, ulus tanmlamasnn iine dahil etmek, ezilen (bu yzden
de bamsz bir devletten yoksun bulunan) uluslarn, ulus
unvann reddetmek demektir. Bu, baml ve smrge lkelerin,
kurban olduklar zulm hakl gstermeye varr.
Devleti, ulus tanmlamas iine katmak, ayn zamanda, Sovyetler
Birlii'ni oluturan eitli uluslarn, ulus olduunu kabul etmemek
olurdu, bu uluslar kendi ulus zgrlklerini hibir bakmdan
bozmadan kendilerine ortak bir devlet kurmulardr.
O halde devlet ile ulusu birbirine kartrmamak ok nemlidir. Bir
"Avrupa siyasal birlii" yaratmakla, bir "Avrupa ulusu"
dourulamayacaktr!
Devletin, ulusu oluturucu bir e deilse de, ulusun geliimi iin
gl bir yardmc olabildii de bundan daha az gerek deildir.
te bunun iindir ki, smrgeciler tarafndan ezilen uluslar,
yabanc smrgeci devlete kar bir bamsz ulusal devlet
isterler.
III. BURJUVAZ VE ULUS
Ulus sorunu, onu ortaya koyan snflara ve bu snflarn bu sorunu
koyduklar zamanlara gre eitli grnmler alr. Bu eitli
ynleri, grnmleri anlamak iin, ulusu tarihsel gerek olarak
incelemek gerekir.
a) Burjuva uluslarn biimlenmesi.
"Kukusuz, ulusun eleri -dil, toprak, kltr birlii vb.- gkten
dmemilerdir. Ve dahas, kapitalizm-ncesi dnemde yava
Halk Kitapl
sayfa: 0495
Georges POLITZER
yava olumulardr. Ama bu eler, o zaman henz embriyon

halinde idiler. Ve en elverili durumda, uygun, belirli koullarn
varlyla gelecekte oluacak olan ulusun ancak potansiyel
etkenleri saylabilirler. Bu potansiyel, ancak, ulusal pazarlaryla,
iktisadi ve kltrel merkezleriyle ykselen kapitalizm dneminde
geree dnebilmitir."46
Demek ki, ulusun oluumunda belirleyici rol oynam olan
pazardr. Bylece ulusun kkeninde, kapitalist retim tarznn
gelimesini buluyoruz: deiime sunulacak rnlerin bolluu
arttka, srekli deiime elverili koullarn yaratlmas
gerekiyordu, pazar gerekiyordu. Ticaret burjuvazisi, u halde,
ulus birliinin ekillenmesi ile ilgileniyordu: ite snf ile ulus
arasndaki nesnel ba grnyor.
Lenin yle yazyor: "Bu ulusal balarn yaratlmas, burjuva
balarn yaratlmasndan baka bir ey deildir."47
Kapitalizmin ykseli dneminde yaratlm olan uluslara, burjuva
uluslar diyoruz, bunlar 24. derste anlatacamz sosyalist
uluslardan ayrdediyoruz.
Tarihsel materyalizm, ulusal balar, klan ilikilerinin devam ve
genellemesi gibi sunan burjuva toplumbilimcilerin tezini
reddeder. Klan (ya da kabile) bir aileler toplamndan baka bir
ey deildir. Klan, retici glerin ok dk bir dzeyine tekabl
eder. Oysa, bir ulusal pazar yaratlmas iin, retimin nemli bir
lde ykselmesi, o zamana kadar kapal olan ve zayf
retimlerini yerinde tketen blgeler arasnda deiimin hzla ve
sistemli bir biimde gelimesini davet eden bir retim art
gerekmitir. Bu pazar, ancak deiimle (alverile) yaayan bir
snfn, ticaret burjuvazisinin, eski feodal rejimin barnda yeni bir
snfn eseri olabilirdi.
Kari Marx ve Friedrich Engels, Manifesto'nun birinci blmnde,
eski feodal toplumun barnda meta retiminin (yani pazar
amacyla yaplan retimin) ve yeni retim ilikilerinin gelimesinin
nasl uluslarn kkeninde yattn aka gsterdiler.
Halk Kitapl
sayfa: 0496
Georges POLITZER
"Ayr karlara, yasalara, hkmetlere ve vergi sistemlerine sahip

bamsz ya da birbirleriyle gevek balara sahip eyaletler, tek bir
hkmete, tek bir hukuk dzenine, tek bir ulusal snf karna, tek
bir snra ve tek bir gmrk tarifesine sahip tek bir ulus iinde
biraraya geldiler."48
b) Burjuvazi ulusun banda.
Burjuva uluslarn iktisadi temelinin ekillenmesi, esas olarak,
kendiliinden bir sretir; ama uluslarn kendilerinin ekillenmesi,
kendiliinden deildir. Ulusal birliin olumasn bilinli olarak
yneten burjuvazidir, ykselen snftr. Bu dnemde, henz
aralarnda dayanma bulunmayan geni kyl ynlar, ynetici
bir rol oynayamazlard. Ama ulusun atsn oluturan topraa
bal bu ynlar, burjuvaziye destek oldular. Neden? nk
burjuvazinin yararna bir ulusal birliin oluumu, kylleri
smren feodal snf zayflatyordu.
nceleri partiler halinde rgtlenen burjuvazi, blgeler sistemine
yanda olan feodallere kar, lkenin iindeki gmrk engellerini
ykmaya, lkenin eitli blgeleri arasnda serbest deiimi
yerletirmeye, ulusal topraklar birletirmeye ve geniletmeye
ynelen bir snf savam yrtt. Burjuvazinin partileri,
teorisyenleri, bu amala, "ulusun birliini" talep eden, "ulusu,
kraln stnde" bir yere yerletiren, "yurt sevgisi"ni ven bir
ideoloji hazrladlar. Fransa'da, burjuva devrim, feodal retim
ilikilerine kar, "Yaasn Ulus" arlaryla bylece yrtld.
Feodal dzen, halkn pek byk ounluu -kyller, zanaat ve
aydn kk-burjuvazi, vb.- iin dayanlmaz bir hale geldiinden,
burjuvazi, btn bu gleri seferber ederek ve onlar yneterek
feodaliteyi tecrit etti ve yendi. O andan itibaren burjuva retim
biimlerini engelsiz olarak geniletti (rnein topraa da yayd) ve
burjuva ekonomisine pek byk bir hz, bir atl verdi (retim ve
ticaret).
Bu ada, devrimci Fransz burjuvazisi, gerici feodallere kar
ulusun ounluunun karlarn cisimletiriyordu. Bunun iin,
kaybetmi olduklar stnl yeniden elegeirmek umuduyla
ulusa sava aan feodallerin ihaneti karsnda (Coblence
Halk Kitapl
sayfa: 0497
Georges POLITZER
gmenleri; XVI. Louis ve Marie-Antoinette tarafndan Fransz

halkna kar kkrtlan ve Avrupa'nn byk feodalleriyle ittifak
kuran komplo) burjuvazi yurtsever oldu. Bylece (1792'de doan),
Marseillaise'in hem (ierdeki feodallere kar) devrimin mar, hem
de (Prusya ve Avusturya feodallerinin boyunduruuna kar) ulusal
bamszlk mar olmasn anlyoruz. Ve devrimci burjuvazinin,
uluslarn kaderlerini tayin hakkn ilan etmesini de anlyoruz: bu,
eitli lkelerin burjuvazilerini her yerde feodal boyunduruu
krmaya davet etmekti.
Ama -ve iin asl budur- burjuvazinin ulusal savamnn daima
snfsal nedenleri olduunu gznnde bulundurmak gerekir.
Oysa burjuva snf zorunlu olarak smrc bir snftr. Bundan
u sonu kar ki, devrimci burjuvazi, ulusun karlarnn tmn
birden kendinde cisimletirebildiyse de burjuvazinin yurtseverlii,
ancak kendi savamnn geici, anlk bir yn olabilir.
Burjuvazinin yrtt ulusal savamn balca ve kalc, srekli
yn milliyetiliktir.
Savamn bu yn smrc burjuvazinin karsnda
smrlen, uzlamaz kart snfn, proletaryann bymesi
lsnde gittike daha byk bir nem kazanmtr. Burjuva
milliyetilik burjuva snfn karlarna uygundur. Bu milliyetilik,
ulusun iinde snf ayrlklarn ihmal edilebilir ayrlklar sayar ve
yle ilan eder. "Kutsal birlii" ver ve ileri srer, aslnda bu, btn
snflarn karlarnn, egemen snfn, burjuvazinin karlarna
bamll demektir. Bylece proletaryay burjuvaziye kar
devrimci savamndan ayrmay amalar, bunun iindir ki,
proletarya, eer oven milliyetilie kar savam vermezse,
snf zulmnden kurtulamaz. nk, burjuvazi, bylelikle kendi
egemenliini sonsuzla-trmak iin kendi ideolojisini btn ulusa
kabul ettirir, "burjuva kar" demesi gereken yerde "ulusal kar"
der. Materyalist tahlil, d grn altndaki gerei bulup karr.
c) Burjuvazinin ulusa ihanet etmeye balamas.
Proletaryann snf savamnn ulusun barnda gelimesi,
burjuvaziyi, proletaryaya kar yabanc burjuvazilerle bir tek
Halk Kitapl
sayfa: 0498
Georges POLITZER
cephe kurmaya sevkeder. Feodal devletlerin, eskiden burjuva

devrime kar kurduklar ittifak anmsatan yeni bir Kutsal ttifak.
Tipik bir rnek 1871'de Fransz burjuvazisi tarafndan verilmitir:
Fransz burjuvazisi, Paris Komnn, Bismarck'la kurduu
ittifakla ezmitir.
Ama, kapitalizmin son evresinde, emperyalist evresindedir ki,
burjuva milliyetilik gerek yzyle ortaya kacaktr.
" 'Ulusal birlik' adna ulusun iinde snflararas bar, yabanc
uluslarn topraklarn fethetme yoluyla kendi ulusunun topran
geniletme, baka uluslara kar gvensizlik ve dmanlk, ulusal
aznlklarn ezilmesi, emperyalizm ile ortak cephe - ite bu
uluslarn toplumsal, siyasal, ideolojik daarcnn ierii
bunlard."49
Burjuvazi, kendi soygun savalarna giriebilmek iin, ulusal birlik
dncesinin insanlar seferber edebilen gcnden yararlanr:
rnein 1914'te Fransz burjuvazisi iin olduu kadar Alman
burjuvazisi iin de byle olmutur. Anatole France'n nl "Yurt
uruna lnd sanlr, sanayiciler uruna lnr." tmcesi
bunu anlatr. Emperyalist burjuvazi, smrd proletaryada,
yabanc lkelerin, smrgelerin emekilerine kar nefret ve kin
duygular uyandrmak iin btn olanaklarn kullanr: bylece
proletaryann bir snf olarak glerini birletirmesini, biraraya
gelmesini nlemeye bakar.
Emperyalizm gze batar bir hale geldike, tekelci byk
burjuvazinin karlar ile halkn aa tabakalar arasndaki
uurum byr. Emperyalizm halklara kar sava demektir.
"Feodalizme kar verdii savamla uluslarn kurtarcs olan
kapitalizm, imdi, emperyalist kapitalizme dnt ve uluslar iin
en byk ezici g durumuna geldi. Eskiden ilerici bir nitelii olan
kapitalizm, gerici oldu; retici gleri o derece gelitirdi ki, uluslar
ya sosyalizme geme, ya da smrgeler, tekeliler, ayrcalklar ve
uluslarn eitli yollardan ezilmesiyle kapitalizmin yapay olarak
korunmas iin 'byk' devletlerarasndaki silahl savamda
Halk Kitapl
sayfa: 0499
Georges POLITZER
yllarca ve hatta on yllarca ac ekme klar ile yzyze

geldiler."50
lk sosyalist devletin geliiyle, kapitalizmin 1917'de balayan
genel
bunalm,
emperyalist
burjuvazinin,
anti-ulusal
uygulamalarn en u noktasna vardrmtr. Burjuvazinin snf
karlarn umutsuzca savunmas, onu ulusun karlarna aka
ve srekli olarak ihanete gtryor.
Byk "Fransz" burjuvazisinin zellikle ykl bir dosyas var.
Almanya'da halk kuvvetlerinin ezilmesine ve militarizmin yeniden
kalknmasna etkin olarak katldktan sonra, Fransa'da,
emekilerin, ekmek, zgrlk ve bar uruna savamlarna,
"Halk Cephesi olacana Hitler olsun!" gibi irkin bir sloganla
kar kyor. Bir yandan yurtseverlik komedisi oynarken, te
yandan da ("Fransa Franszlara") gibi "ulusal" bir demagojiyle
orta snflar aldatmaya abalar, Hitler Almanyas'na Fransz
boksitini, hava kuvvetlerimizin yoksun bulunduklar alminyum
madenlerini teslim eder. Fransz burjuvazisi, Mnih'te, 1938'de,
ayn zamanda, hem Fransz halkna, hem de Fransa'nn mttefiki
olan sosyalist lkeye kar nazilerle ittifak kurdu. Ve bir yandan
su ortaklar Blum, Serol vb. gibi sosyalistlerin snf ihanetini
ortaya karan devrimci militanlar hapse atarken, Fransa'y
Wehr-macht'a teslim etti. Byk Alman sanayicilerine ve onlarn
su orta Fransz trstlerine candan bal olan bu rejim, Hitler
savann emrinde, Fransz ekonomisini iflasa srkledi, iileri
srgne gnderdi, yurtseverleri kuruna dizdi, halk ala
mahkum etti.
Kurtulu, halkn zaferi gelip atnca da, ayn byk burjuvazi,
lkenin yeniden douunu sabote ediyor. Artk Hitler yenilmi
olduuna gre, Fransz emekilerine kar kendisine yeni
koruyucular ediniyor: Amerikan mali sermayesi. Amerikan
emperyalizmi, bugnk kapitalizmin temel yasasna uygun
olarak, Marshall planna dahil lkelerin yama-syla ve fetih
savayla kendisine en yksek kr salamaya bakyor. Byk
"Fransz" burjuvazisi, bu siyasete, etkin bir biimde el uzatyor.
Bunun, Fransz ulusu iin sonular trajiktir. Eer ulus gereini
Halk Kitapl
sayfa: 0500
Georges POLITZER
oluturan unsurlar tek tek ele alacak olursak, burjuvazinin,

bunlar yok etmeye altn saptarz.
Toprak? Toprak, Amerikan ordusuna teslim edilmitir, igalciye
ak blgeler salanmtr. Kyller, topraklarndan edilmilerdir.
Ve Atlantik stratejisi, sava halinde, Fransa'nn kaytsz-artsz
tahribini bnyesinde tayor (Fransa "atom yast").
Ekonomi? Ulusal donatmn sava sanayisi yararna sabote
edilmesi, Fransz tarmnn sistematik olarak yoksullamas (bir
milyon aile iletmesi yokolma tehlikesi altnda bulunuyor);
Amerikan firmalarnn (Marshall plan) ve Alman firmalarnn
(Schuman ortak pazar) karlarna feda edilen Fransz pazar;
kuzeyde ve merkez Fransa'da birok maden kuyusunun
kapatlmas; inaat, onarm ilerinin vb. utanlacak yaval.. Ve
ayrca bilimsel aratrmaya ve mesleki formasyona yaplan
saysz zararlar da unutmayalm.
Dil? Bunlar, Amerikan-Fransz iki-dilcilii zerine tasarlarda;
Franszcann, "basic French - bazal Franszca"ya (robot
Franszca) indirgenmesi Amerikal igalcinin gereksinmelerinden
dolaydr. Bay Alfred Sauvy, 5 Austos 1953 tarihli Le Monde
gazetesinde ac bir dille u gzlemde bulunuyordu:
"Ata mirasmz gerektii gibi savunmadmzn ve her eyi
yzst brakmaya hazr olduumuzun sylendiini iitmek ne
kadar ac.
"Fransa'da oturmakta olan yabanclarn Franszcay renememeleri iin her ey yaplyor, her ey ona gre dzenleniyor.
"Daha baka belirtiler mi istersiniz? Artk metinlerimizde, ne Etats
Unis [Birleik Devletler], ne de EU deil, USA grlyor. nemsiz
bir ey denecek. Bu masum deitirme, alacakl tarafndan borlu
zerinde, koruyucu tarafndan himaye edilen zerinde oluturulan
cazibenin etkisi deil mi?"
Ve bay Sauvy bu nfuz etmenin "artc genilii" karsnda
dehete kaplyor. eitli rnekler verdikten sonra ekliyor:
Halk Kitapl
sayfa: 0501
Georges POLITZER
"Bu zaaflarn sonucu,51 yalnzca Franszcay anlalmaz bir dil

haline getirmek deildir; Franszcay silip spryorlar. Dilde
klelik, dorudan doruya kltrde klelie gtrr."
Kltr? niversitenin, resm okullarn, Fransz sinemasnn vb.
sabote edilmesidir; Versailles saraynn yzst braklmasdr;
ykselen burjuvaziye n ve onur salayan byk hmanist
geleneklerin horlanmasdr. Ve Yankee kkenli ya da Yankee
kltrnden esinlenen en kt magazinlerin bolluu, "Amerikan
yaay tarznn" tiksindirici bir ekilde gklere karlmas vb..
Buna paralel olarak gerici burjuvazi, Franszlar, lkelerinin
mahvolmu bir lke olduuna, ulusal tarih ann tamamlanm
olduuna, artk bamsz bir Fransa umudunun kalmadna
inandrmaya ynelen bir kampanyay beslemektedir.
Ulusal geree verilen bu zararlar, Fransz devletinin yabanc
emperyalizmin isteklerine bal klnmasyla tamamlanmaktadr.
Burjuvazi, ulusal karlara bu kadar aykr bir siyaseti halkn
gznde nasl hakl gsterebiliyor? Binlerce kez belirttik ki, gerici
snf kendi egemenliini uzatmak iin, ideolojik yalanlar
uydurmaya giriir. te burada da durum ayndr: Uluslarn
kleletirilmesini hakl gstermek iin uluslararas byk
burjuvazi, buna uygun bir ideolojiyi, kozmopoli-tizmi yaymaktadr.
Kozmopolitizm, "dnya yurtta" anlamna gelen Yunanca iki
szckten gelmektedir. Burjuvazinin, feodallere kar insanln
geleceinin haklarn savunduu zamanlarda - zellikle 18.
yzylda- baz dnrler "dnya yurtta" unvann gururla
tadlar. Bu dava, eskimi bir toplumun dapdarack erevelerini
krmak ve her yanda yeni toplumsal ilikiler yaratmak arzusunu
dile getiriyordu. Jean-Jacques Rousseau, 1775 tarihli bir metinde,
"... halklar birbirinden ayran imgesel itlerin zerinden aan ve
... iyi niyetleriyle btn insan soyunu kucaklayan bu byk
kozmopolit ruhlar..."dan52 bu anlamda szediyordu.
Feodal retim ilikileri bir kez ykldktan sonra, burjuvazi
kozmopolitizm konularn, evrensel olarak smrc olan kendi
snfnn karlar hesabna yeniden ele ald. 1845'ten balayarak
Halk Kitapl
sayfa: 0502
Georges POLITZER
Marx ve Engels, bu hileyi ortaya koyuyor; kozmopolit

propagandann kaynann eitli lkelerin burjuvazisi arasndaki
rekabette olduunu, amacnn ise btn insanlarn deil,
emekilerin dnya lsndeki smrsnn alp gelimesi
olduunu aklyorlar. Ve Marx yle yazabiliyordu:
"Kozmopolit smry evrensel kardelik diye adlandrmak,
ancak burjuvazinin beyninde doabilecek bir dncedir."53
Bununla birlikte, proletaryann devrimci savam, o zamandan
balayarak pek byk bir genilik kazand. Bilimsel sosyalizmin
yaylmas sayesinde emekiler, lkeden lkeye, karlarnn ayn
bir snf dmanna kar dayank olduunun bilincine vardlar.
Bu inanlar ykmak yeteneinde olmayan emperyalist burjuvazi,
bunlar, doru yoldan ayrmaya almaktan baka bir ey
yapamyor ve bu, artk, kozmopolit ideolojinin grevidir:
emekileri,
tekellerin
dnya
egemenliinin
onlarn
enternasyonalist isteklerini, tamamyla karlayacana ikna
etmek! Trstlerin kozmopolitizmi bylece, yalann lsn,
proletarya enternasyonalizminin ehresini takmyor.
Mevcut koullarda, proleter enternasyonalizmin bir karikatr
olan kozmopolit ideolojinin en nemli izgisi nedir? Modern
savalarn nedeninin uluslarn mevcudiyeti olduu yolundaki
dzenbaz iddiadr. Buradan, en ksa zamanda uluslar defetmek
ve uluslarn, emekilere "gerici" ve "modas gemi" gibi
gsterilen egemenliklerini yok etmek gerektii sonucuna varlyor.
Bylece, emekilerin, eer bar istiyorlarsa kendi elleriyle ulus
gereini yok etmeleri ve yurtlarn yadsmalar gerektiine ikna
edilebileceklerini umuyorlar.
Oysa, ada toplumun materyalist tahlili,54 dnya sayalarnn,
uluslarn varlndan deil ama bir snfn, tehdit altnda bulunan
egemenliini kurtarmak uruna uluslar kleletirmekte ve halklar
mahvetmekte duraksama gstermeyen emperyalist burjuvazinin
varlndan doduunu gsteriyor.
Kozmopolitizm, bylece, gerek yzyle ortaya kyor: btn
lkelerin insanlarnn kurtuluuna ynelmek yle dursun, -her
Halk Kitapl
sayfa: 0503
Georges POLITZER
emekiyi bir "dnya yurtta" haline getirmek maskesi altnda-, "...

kknden kopmu, biri tekinin yerini tutabilen, tek biime
sokulmu kleleri, yeri-yurdu, ad-san belirsiz, sapkn insan
glgelerinin
kabaca
ve
hayaszca
'dnya
apnda'
smrsne"55 niyetlenir.
te bu ilke verilerinden hareket edildii takdirde, bugnk
"Birleik Avrupa" giriimlerinin tarihsel anlam anlalabilecektir.
Bu giriimler, Amerikan sanayicilerinin gdmnde, Fransa'dan
balamak zere, kapitalist Avrupa'nn halklarnn smrsn
hedef tutmaktadr. Sosyalist bir ekonomiye doru ilk adm gibi
gsterilen Avrupa pazarnn birletirilmesi Franszlarn yaam
dzeyim drecektir. Demokrasinin bir ilerlemesi olarak sunulan
ulusal egemenliklerin kaldrlmas, Fransa'y, bir "Avrupal" rts
gerisinde yeniden kurulan Wehrmacht tehdidi altna sokar:
yeniden silahlanan naziler, ii aleyhtar bir kyma canatan birer
bask aleti haline gelirler.
Lenin'in 1915'te yazd gibi: "... kapitalizmin altndaki bir Birleik
Avrupa Devletleri ya olanakszdr ya da gericidir."56
Proleter enternasyonalizminin sahtesi kozmopolitizm, demek ki,
tamamyla uluslararas mali sermayenin hizmetindedir. Bu
yzden de, bugn, -Guy Mollet, A. Philip, Le Bail gibilerininemekileri yanltmak gibi bir grevleri olan sosyal-demokrat
liderlerin karakteristik ideolojileridir.
Bylece MRP (Cumhuriyeti Halk Hareketi) yneticileriyle
(Robert Schuman, Georges Bidault) dayanma halindedirler;
Amerikan egemenliine btn gnlyle bal, bizzat Vatikan'n
uaklar ve CED'in nderliini yapm olan bu yneticiler, insan
soyunun Rhin-tesindeki en beter dmanlarnn yeniden belini
dorultmak iin hristiyan "maneviyatl-" cbbesine
sarnyorlar.57
Bununla birlikte, btn abalarna karn, emperyalizm,
elikilerden bak olamayacakt elbette. Bunun iindir ki,
burjuva kozmopolitizminin bir yapk ikizi vardr: burjuva
milliyetilik (nasyonalizm).
Halk Kitapl
sayfa: 0504
Georges POLITZER
ki rnek:
Kleletirmek
istedikleri
halklarn
onuruna
Avrupa'da
kozmopolitizmi tleyen ve tlettiren Amerikan trstleri,
Birleik Devletler'de milliyetilik kkrtcl yapyorlar: her yolla,
her frsatta Amerikan halkna "sekin halk" olduunu, "tanr"
tarafndan dnyay ynetmeye adandn syleyip duruyorlar!
Avrupa'da kozmopolitizm rtkanl yapan Fransz byk
burjuvazisi, smrge halklarnn tepesinde burjuva milliyetilii en
kanl bir biimde uyguluyor. "Fransa'nn kar" adna,
bamszlklar uruna savam veren Fasllar, Vietnamllar ulus
olarak tanmay reddediyor.
Gerici burjuvazinin, kendine ss ettii "enternasyonalizm" ile,
sava yoluyla kapitalist pazara sokmay dledikleri SSCB
halklarna kar takndklar vahi milliyetilik arasndaki kaba
kartl nasl farketmeyebilir insan?
Bu eliki, emperyalist kampn zaaflarndan biridir.
IV. SINIFI VE ULUS
a) Proleter enternasyonalizmi.
Ulus sorunu, ancak bir tmn blm olarak doru bir ekilde
zlebilir: snf savam, proleter devrim.
Grdk ki, gerekte burjuvazinin geliim sreci olmadan ulus
gerei oluamazd ve gene grdk ki emperyalizm anda
burjuva milliyetilik, uluslara zulmeden bir rolde kendini ortaya
koyar. O halde nasl olur da, burjuvazinin kart olan snf,
proletarya, ulusal sorunu ele almaz?
Proletaryann ulusal sorun karsndaki tutumuna, onun devrimci
snf karlar ve devleri komuta eder; o halde bu tutum, bir ilke
sorunudur. Ulusal sorun, "Btn lkelerin proleterleri, birleiniz."
sloganyla son bulan Komnist Manifesto'da (1848), Marx ve
Engels tarafndan tanmlanm, belirtilmitir. Bu, proleter
enternasyonalizmdir.
Halk Kitapl
sayfa: 0505
Georges POLITZER
Bu dersimizde grdmz gibi, burjuva milliyetiliin nesnel bir

temeli vardr: smrc snf kar. Kendi proleterlerini, kendi
halkn smrmekle yetinemeyen kapitalist burjuvazi, baka
lkelerin proletaryasn ve halklarn boyunduruk altna almak iin,
"ulusal kar" adna, burjuva karn gzlerden gizleyen bu
gzboyamasyla kendi proletaryasn ve halkn seferber eder (ve
kurban eder). Burjuva milliyetilik ideolojisinin kesin rol, baka
baka lkelerin emekilerini, birbirinin karsna dikmektir.
Ama proleter enternasyonalizmin de nesnel bir temeli vardr, bu,
bir snf temelidir. Proletaryay smren snfn karlar nasl ayn
ise, onlarn karsnda, smrlen ayn snfn yeleri olan btn
lkelerin proleterlerinin karlar da ayndr. Enternasyonalizm,
proletaryann snf savamnn, katma, yan bir nitelii deildir.
Enternasyonalizm, bu savamn esas niteliidir ve bunun iindir
ki, bilimsel sosyalizmin yaratclar Marx ve Engels, ayn
zamanda, Uluslararas Birliin kurucular oldular (Eyll 1864).
Btn lkelerin proleterlerini, btn lkelerin smrenlerine kar
rgtl savama ardlar.
Biraz nce, burjuva milliyetilik ile kozmopolitizmin, kapitalizm
tarafndan yrtlen snf savann iki ideolojik yn olduunu
gsterdik. Proleter enternasyonalizm, yalnzca proleter
enternasyonalizm, onlar her durum ve koulda tanyp saptamay
salar; birini olduu gibi tekini de baarszla uratr.
Burjuva milliyetilii (nasyonalizmi) baarszla uratr, nk,
proleter entarnasyonalizmle, emekiler, snrlarn tesinden kendi
snf dayanmalarn tanrlar, ve kendi burjuvazilerinin teki
lkelere saldrsn deteklemeyip bu dayanmay pratie
geirirler. zellikle, smrgeci lkelerin proleterleri, smrge
lkelerin ulusal kurtulular uruna savam verdikleri takdirde, bu
dayanma pratikte gereklemi olur.
Burjuva kozmopolitizmi baarszla uratr, nk, proleter
enternasyonalizme bal, btn lkelerin emekileri yurtsuz
tekellere kar gl bir snf cephesi gerekletirirler ve bylece
hem kendi zyurtlarm kurtarmak, hem de ezilen kardelerinin
yurtlarn kurtarmak iin dvrler. rnek: Fransz iileri,
Halk Kitapl
sayfa: 0506
Georges POLITZER
Fransa'nn, Amerikan emperyalizmi tarafndan marallatrlmasna kar savam verirken, Atlantik-tesindeki kardelerine,
onlar yoksullua, faizme ve savaa srkleyen byk Yankee
sermayesine kar snf savamlarn srdrmekte yardm etmi
olurlar.
Grlyor ki, her lkenin emekilerinin karlar onlarn
uluslararas
snf
dayanmasn
gerektirir.
Proleter
enternasyonalizme indirilen her darbe, her lkenin emekilerine
indirilen bir darbedir. Devrimci proleterler, nasyonalizme,
kozmopolitizme kar btn lkelerin emekilerinin, btn
lkelerin halklarnn eitliini ilan ederler ve lkeden lkeye
kardee snf dayanmasn yrtrler.
Proleter enternasyonalizmden u sonular kartacaz:
1. Eer bir devlette ulusal zellikler gsteren (rnein Fransa'da
Alsasllar) bir emeki aznl varsa, orda, btn emekileri iine
alan bir proleter parti bulunmaldr; bylece snf dayanmasyla
ulusal aznln haklarnn savunulmas gvence altna alnm
olur.
2. Sosyalist devlet, bnyesinde birletirdii uluslarn bamszln
ancak onlarn eitliini salad zaman gvence altna alabilir.
3. Proleter enternasyonalizmin denekta, bir sosyalist devletin
varoluundan beri, btn proleterlerin bu devlete ballklardr;
byle bir devlet, Sovyetler Birlii, otuzyedi yldan beri vardr.*
Bu ballk niin?
1871 Paris komnclerinin dn gerekletirerek, 1917
Ekiminde ilk sosyalist cumhuriyeti yaratm olan proleterler yeni
bir a balatttlar. 1917 Ekiminden beri Sovyet devleti, btn
lkelerin proleterleri iin "... ezilmi snflarn dileklerini ve
isteklerini aa vurmak ve gerekletirmek iin ak, evrensel bir
forum"58 (Stalin) oluturuyor.
Snf smrsnn ortadan kaldrlmas temeli zerine
oturduuna gre, btn kapitalist devletlerden tamamen farkl
olan sosyalist devlet, btn uluslararas proletaryann ileri
Halk Kitapl
sayfa: 0507
Georges POLITZER
karakolu, btn uluslararas burjuvazinin ise srekli hedefidir.

Proleterler onu savunarak kendi nclerinin savunmasn
salam olurlar; u halde kendi kendileri iin, kendi z
gelecekleri iin, kendi z yurtlarnda, kendilerine yol gsteren
sovyet toplumuna benzer bir toplumun kurulmas iin savam
vermi olurlar.
Bir yandan, proletaryann kendisine salad ilk devlete kar
savarken, te yandan proletaryaya hizmet ettiini ne srmek,
gerekte, uluslararas proletaryann en iyi savalarn feda
etmesini istemek demektir. Sovyetler Birli-i'ne kar "ii snfnn
bamszln" talep etmek, onu iyiden iyiye kapitalizmin
arabasna balamak demektir.
"Bugnk koullarda dnyann ilk proleter diktatrln aka
ve istisnasz desteklemeden... marksist olunamaz."59
Proletarya enternasyonalizmi kubbesinin anahtar olarak sovyet
devletinin deerini belirlemek iin unlar saptamak yeter:
a) btn kapitalist lkelerin burjuvazisi, 1917 Ekiminden beri ortak
program olarak sovyet aleyhtarln talep etmeyi elden
brakmad;60
b) SSCB'nin kaytsz savunulmas ilkesini reddederek,
Yugoslavya'nn servenci yneticileri lkelerini faizm yoluna
srklediler; ve lkelerini, Yugoslav iilerinin bahtszl pahasna
Amerikan emperyalizmine baml bir lke haline getirdiler;
c) ii hareketi iinde burjuvazinin ajan olan sosyalist liderler, her
durum ve koulda sovyet alehtarlnn savunucular oldular. Ayn
kiiler, mantki olarak, burjuva milliyetiliin gayretkeleridirler:
1914'te, rnein II. Enternasyonalin yneticileri, Almanya'nn ve
Fransa'nn proleterlerini, burjuva "yurdun savunulmas" uruna
birbirlerini ldrmeye ardlar. u halde, sosyal-demokrat
(milliyeti ve smrgeci) ideoloji kknden sklp atlmadan
proleter enternasyonalizmi stn klmak olanakl deildir.
d) bu saydmz gzlemlere u saptamay da eklemek
gerekecek: snf karlaryla her durumda Sovyetler Birlii'ne kar
Halk Kitapl
sayfa: 0508
Georges POLITZER
dven insanlar, her durum ve koulda, ii snfnndeimez,

srekli savunucusu olduu ulusal karn tasfiyeileri olurlar.
Buna karlk, Sovyetler Birlii'nin izledii d siyaset, sosyalist bir
devletin d siyaseti olduundan, her zaman eitli lkelerin
emekilerinin, bu arada zellikle Fransz emekilerinin karlarna
uygun olmutur. u srada Almanya konusunda da bu
grlmektedir. Almanya sorununun barl yoldan zlmesi
Fransa iin yaamsal bir nem tar. Fransz burjuvazisinin
izledii siyaset, bu zm yolunu uzaklatrmaya alt halde,
Sovyet nerileri byle barl bir zme elverilidir.61
b) Proleter yurtseverlik.
Btn lkelerin proleterlerinin ortak snf karlarnn ifadesi, ite
proleter enternasyonalizm budur.
Bu sfatla, proleter enternasyonalizm, btn lkelerin proleterleri
iin ulusal sorunda tutacaklar yolu bulmalarn salayan yol
gsterici bir yldzdr.
Proletaryann amac olan toplumsal devrimin, z bakmndan
ulusal bir nitelii yoktur; onun ierii bir snf ieriidir. Ama
grdk ki, kapitalizm, ulusal ereve iinde geliir; bu l iinde
de proletaryann burjuvaziye kar devrimci savam ulusal bir
biim alr. Belli bir lkenin proletaryas, kendi burjuvazisini, onunla
bulunduu yerde savam verir ve ulusun siyasal ynetimini onun
elinden alrsa, yenebilir. Onun iin, Marx'n ifadesine gre,
proletarya "siyasal gc elegeirmek, ulusun nder snf
durumuna gelmek, bizzat ulusu oluturmak zorunda" olmaldr.62
Proleter yurtseverlik u demektir ki, eitli lkelerin proleterleri,
ulusun ynetimini kendi burjuvazilerinin elinden almak ve ulusu
"zgr, kuvvetli ve mutlu" klmak iin savam verirler. u halde, bu
gerekte, ayn uluslararas snf dmanna kar yaplan ayn snf
savamdr. Proleter enternasyonalizm bylece proleter
yurtseverlik biimini alr. Bu, ulus gereinin, yani uluslararas snf
savamnn getii erevenin nesnel varlna baldr. Eer
byle bir savam ulusal planda yrtlmemise, proleter
enternasyonalizm artk bo bir formlden baka bir ey olamaya-
Halk Kitapl
sayfa: 0509
Georges POLITZER
caktr, nk, bu durumda, eitli lkelerin burjuvazilerinin her

birinin kendi proletaryalarndan, kendilerinin dorudan doruya
dmanlarndan korkacak bir eyleri olmayacaktr.
Proletarya, bu savam zaferle yrtebilecek gte midir? Buna
olaylar yant verir.
Kapitalist burjuvazinin kendi gnencini genellemi bir yoksulluk
stne kurduunu grdk. Bylece, devrimci proletaryann
smrc byk burjuvaziye kar alan nfusun en eitli
tabakalarn, emeki kylleri, orta snflar, zanaatlar, esnaf
vb., iine alan ok geni bir halk toplamas organize etmesinin
koullar yaratlm olur. Proletarya, devrimci snf olarak,
kapitalizmin btn kurbanlarnn en gvenilir, en kararl
savunucusu olduuna gre, bu halk hareketinin ynetimi, elbette
ki ona der. Proletaryann, ulusu kendi evresinde toplamas
iin zorunlu koul, her eye karn, kendi snf birliini
gerekletirmesidir: Fransa'da Maurice Thorez ve arkadalarnn
ii birliini engellemeyi kendilerine grev edinen sosyaldemokrasiye kar yrttkleri aralksz savamn tarihsel nem
ve gc byle deerlendirilir.
Bu ulusal grevin yerine getirilmesi, yalnz, proletaryann devrimci
grevine uygun dmekle, onunla badamakla kalmaz, ama o
szkonusu olan lkede devrimin baarsnn esas kouludur. Kim
ki -anarist-sendikalistler gibi- burjuva milliyetilik ile proleter
yurtseverlii birbirine kartrrsa; kim ki iilere: "ulustan size ne;
sizin iiniz devrimdir" derse, btn bu insanlar, proletaryann
devrimci karna kar almaktadrlar. dealistler, ulusun maddi
gereini yadsrlar; oysa ii snf, Lenin'in belirttii gibi, kendi
devrimci savamnn iinde gelitii nesnel koullara ilgisiz olamaz
ve bu koullar arasnda ulus gerei, toprak, dil, iktisadi kltr
birlii vardr; halk ynlarnn ynetimi, bu tarihsel gerei
bilmeyene, kmseyene verilmez. Kaba materyalistler, ulusal
duygunun rgtlendirici ve harekete geirici gcnden
habersizdirler. Nazilerin zulmne katlanm olan Fransz ii snf,
neden 1944'te gene de her zamandan daha gl, daha
saygdeer olarak kendini ortaya koydu? nk, Hitler faizmine
Halk Kitapl
sayfa: 0510
Georges POLITZER
ve onun su orta anti-ulusal byk burjuvaziye kar, btn

ulusun bana gemesini bildi.
"Eer, enternasyonalizmin temelinde, teki halklara kar sayg
varsa, kendi z halkna sayg duymadan, onu sevmeden
enternasyonalist olunamaz."63
Bu derste grdk ki, gerici byk burjuvazi, kendi snf
ayrcalklarn, ulusu Amerikan emperyalizmine kul etmekle
koruyabiliyor. Tersine, devrimci proletarya,' bamsz bir Fransz
siyaseti gderken, tmyle ulusun (yalnz hain snf bunun
dndadr) karn savunur. Yurtsever olan ii snfdr, nk
ii snf ykselen snftr ve kendisini bizzat ulusun yaamnn ve
onun gereinin sorumlusu sayar.
Maurice Thorez, Fransz Komnist Partisinin XIII. Kongresinden
dersler kartarak, ii snf tarafndan, komnistlerin ynetiminde,
burjuvaziye kar yrtlen savamn nasl her durum ve koulda
ulusun karyla badatn gsterdi.64 "Bir militarizm
azgnlnn ve Almanya'ya kar bir calma anlaynn btn
tohumlarn iinde tayan" Versailles Antlamasna kar
savamda da gene byle oldu. Keza, gene, smrgelere yaplan
baskya ve smrge savana (Fas, in-Hindi) kar savamda,
Mnih uzlamasna kar, u garip savaa kar, hitlercilerin ve su
ortaklarnn igaline kar, Fransz Rnesans sabotajna kar
savamda da byle olmutur. Bugn de ii snf, halkmzn
cellatlarnn yeniden silahlanmalarna kar bir muhalefet yrtt
zaman ve "barn, Fransa'nn en bata gelen karnn evresine
uyank bir muhafz gc diktii" zaman ayn ey oluyor. Tarihin
lkemizi kapitalist smrden kurtarmaya ard ii snf, eer
bugnk kavgada, ulusun varln anti-ulusal burjuvaziye kar
korumak zere ynetici roln oynamasayd, devrimci grevini
nasl baaryla yrtebilirdi?
Gerici byk burjuvazi, bir yandan lmn glgesini Fransa'nn
gelecei zerinde uuturup, bir yandan halkmzn gemiini
yadsrken, ii snf, bunun tersine, lkemizin tarihinde mutlulua
ve zgrle doru bir ilerleme oluturan ne varsa hepsini
gururla anar ve ortaya koyar.
Halk Kitapl
sayfa: 0511
Georges POLITZER
"Bizim yurt sevgimiz, onun en anl geleneklerinin sevgisidir, onu,

meale taycs geleneklerine yeniden kavuturma iradesidir.
Bizim yurt sevgimiz, zgr ve mutlu olmasn istediimiz o yurt
halknn sevgisidir; bencillikleri, agzllkleri, dk ruhlar,
bayalklaryla zaten oktan beri ulus topluluunun dnda kalm
olanlarn deil, Franszlarn Fransas'nn sevgisidir.
"Alakgnlllerin, yurdunu gsterisiz bir ekilde sevenlerin yurtseverlii, kraln terkettii, kilisenin yakt Fransz kyls Jeanne
d'Arc'n yurtseverlii, btn tarihimizi, ktan bir izgi gibi kateder.
"Serilerin bahtsz kaderi zerine eilmi La Bruyere,
'Despotizmde yurdun bir krnts bile yoktur' diye yazyordu.
"Byk Fransz Devriminin demokratlar, kendi vatanlarn
fethettiler. Valmy savan 'Yaasn Ulus!' lklaryla kazanan
'kunduraclar ve terziler kalabal'na can veren, gl bir
devrimci yurtseverlik esiniydi."65
te, Maurice Thorez'nin ynettii Fransz Komnist Partisinin
erdemi, "Fransa'nn renklerini", iflas etmi burjuvazinin ihanet
ettii halkmza geri vermi olmasdr.66 Fransz
Komnist Partisi, emek iin, demokratik zgrlkler uruna,
bamszlk ve bar iin Fransz ulusunun birliinin nderidir.
Stalin, 1952'de yle diyordu:
"Eskiden burjuvazi ulusun ba saylrd, ulusun haklarn ve
bamszln savunurdu, bunlar 'her eyin stnde' sayard.
Bugn artk 'ulusal ilke'den iz kalmamtr. Bugn burjuvazi, ulusun
haklarn ve bamszln dolarla trampa etmektedir. Ulusal
bamszlk ve ulusal egemenlik bayra, geminin bordasndan
denize atlmtr. Eer siz, komnist ve demokratik partiler
temsilcileri, yurtsever olmak istiyorsanz, ulusun ynetici kuvveti
olmak istiyorsanz, bu bayra banzn stnde ykseltmek ve onu
ilerilere tamak hi kuku yok ki size der. O bayra sizden
bakas ykseltemez."67
Bu grevin ii snf tarafndan yerine getirilmesi, burjuva smrsn tasfiye edecek olan sosyalizme giden yolda zorunlu bir aamadr.
Halk Kitapl
sayfa: 0512
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1.
Ulusal gerein niteliklerini tekrarlaynz.
2.
Neden devlet, ulusu oluturan unsurlardan biri deildir?
Devlet ne bakmdan ulusun gelimesine yardm edebilir?
3.
Gncel rnekler vererek gerici burjuvazinin, ulusun
deiik niteliklerini nasl tahrip etmeye altn gsteriniz.
4.
Burjuva kozmopolitizm nedir?
5.
Proleter enternasyonalizm nedir?
6.
Fransz ii snf ile Alman ii snfnn karlarnn nasl
dayanma iinde bulunduklarn gsteriniz.
Halk Kitapl
sayfa: 0513
Georges POLITZER
YRMDRDNC DERS
ULUS
II
I.
Smrge sorunu: uluslarn kendi kaderlerini tayin

hakk.
II.
Sosyalist uluslar:
III.
a)
Ulusal sorun ve sosyalist devrim.
b)
Sosyalist uluslarn nitelikleri.
Uluslarn gelecei.
BUNDAN nceki derste emperyalizm koullarnda burjuva snf

basksnn gitgide ulusal bask biimine brnd-n grdk.
"Feodalizme kar verdii savamda uluslarn kurtarcs olan
kapitalizm, imdi, emperyalist kapitalizme dnt ve uluslar iin
en byk ezici g durumuna geldi."68
te bunun iindir ki, emperyalizme kar sava, ulusal
bamszlk uruna savam biimini alyor. Belli bir lke iin bu
bamszlk hareketi yabanc emperyalizm tarafndan tehdit
edilen ya da soyulan btn toplumsal tabakalar bira-raya toplar.
rnein in'de burjuvazinin nemli kesimlerinin, proletaryann ve
kyllerin yannda ulusal kurtulu savamna katlm olmas bu
ekilde aklanr. Burjuvazinin (an Kay-ek'in simgeledii) bir
Halk Kitapl
sayfa: 0514
Georges POLITZER
blm, karlarn zalim ve apulcu yabanc emperyalizmin

karlarna balamt. Ama yabanc emperyalizm, burjuvazinin
teki unsurlarnn karlarna ar bir ekilde zarar veriyordu
(rnein sanayicilerin karlarna): bunlar da elbette bamszlk
hareketinde yeraldlar.
Fransa'da da ayn durum, gnmzde, Amerikan emperyalizmi,
gerici byk burjuvazinin, speklatrlerin, silah tccarlarnn su
ortakln ilgi ekici buluyorsa da, burjuvazinin teki kesimlerinin
karlarna darbe indiriyor: bunun gibi, Amerikan emperyalizmi
tarafndan Fransz ekonomisine empoze edilen Marshall plan,
ulusal sanayinin btn kollarnn ileyiini felce uratyor, onlar
Dou lkelerindeki pazarlarndan yoksun brakyor vb.. Birok
sanayicinin bymekte olan honutsuzluu bundan ileri
gelmektedir.
Fransa'nn, nemini yitirmesi gibi bir sonucu olan ve Fransz
ulusunun egemenliine darbe indiren Almanya'nn yeniden
silahlandrlmas, burjuvazinin kendi iinde de Alman
egemenliinden kayglanan eitli tabakalarn muhalefetine
neden olmaktadr. Fransz Komnist Partisinin XIII. Kongresi
(Haziran 1954)69 tarafndan kabul edilen tez, ii snfndan ok
uzakta bulunan ve ilke olarak Komnist Partisine dman olan
birok toplumsal kategorilerin Atlantik siyasetinin nesnel
sonularndan ar zararlar grm olduunu belirtiyor. te
bunun iindir ki, baz burjuva siyasal evreleri, kapitalizme ballk
dereceleri ne olursa olsun, komnistlerin yannda ve Fransa'nn
boyunduruk altna alnmasna kar olduklarn bildiriyorlar.
Amerikan emperyalizmine ve onu destekleyen gerici byk
burjuvaziye kar Fransa'nn bamszl uruna bir birleik
ulusal cephe byle kurulmutur: cephe, -emeki kyller, kkburjuvazi ve orta snflardan baka- burjuvazinin, Fransa'ya
Amerikan emperyalizmi tarafndan empoze edilen siyasetin
sonularnn tehdidi altnda bulunan kesimlerini iine alyor. Bu
cephe, lkenin iindeki, proletarya ile burjuvazi arasndaki snf
savamn asla ortadan kaldrmaz; zaten gerici byk burjuvazi,
lkeyi, yabanc emperyalizme snf kar yznden teslim
Halk Kitapl
sayfa: 0515
Georges POLITZER
etmitir: u halde Fransz proletaryas ulusal bamszlk uruna

savamn snf savamndan ayramaz.
Emperyalist kapitalizmin alm olduu anti-ulusal niteliinden
hareket ederek, marksistlerin, ada zamanlarn en etin
sorunlarndan birini, smrge sorununu nasl koyduklarn ve
nasl zdklerini greceiz.
I. SMRGE SORUNU: ULUSLARIN KEND KADERLERN
TAYN HAKKI
Emperyalist ada, en gl devletler, yeryzn, Asya'da
Afrika'da, aralarnda blp bitirdiler. Bu ekilde kurulan
smrgeler ve himaye altna alnan lkeler (protec-torat) trstler
tarafndan vahice smrlmektedir. Smrge zerindeki bask,
ulusun btn ynlerini hedef tutar; toprak igal edilir; ulusal dilin
zararna yabanc dil empoze edilir; iktisadi zenginlikler yama
edilir; ulusal kltr kleletirilir. Elbette ki, smrgeci
emperyalizm, igalci devlet olarak, kendi szde "haklan"n
srdrmek iin acmaszca zulmeder; smrge halklarn kendi
devletlerini kurmak haklarn kabul etmez.
Marx'n u nl formln herkes bilir: "Baka bir halk ezen bir
halk zgr olamaz."10
Bir halkn boyunduruk altna alnmas, aslnda, azami kr peinde
en zayf halklara elatan ve onlar soyan gerici byk burjuvazinin
ve tekellerin iidir. Bu giriimin smrgeci lkenin proleterlerinin
karlarna aykr olduu aktr. Neden aykrdr?
lkin unun iin: baka halklarn smrgeletirilmesiyle glenmi
durumda bulunan, proleterlerin snf dmandr, gerici byk
burjuvazidir. Hatta (ngiltere'de byle olmutur) smrge
halklarnn smrlmesi, emperyalist burjuvaziye, kendi
proletaryasna baz kk kazanlar, burjuvazinin smrge
lkeler emekilerinden skp ald muazzam krlar ynndan
ayrlan baz kazanlar vermek olanan salarsa da, bu
kazanlar, zaten burjuvazinin smrgelerin smrlmesinden
Halk Kitapl
sayfa: 0516
Georges POLITZER
elde ettikleriyle bol bol karlanr. Burjuvazi, bu artan gcn,

yalnz smrge emekilerine kar deil, smrgeci devletin
proleterlerine kar da kullanr. Dardaki snf basks, ierdeki
snf basksn salamlatrr.
Sonra unun iin, burjuvazi, smrgeci giriimlerini iyi yrtmek
amacyla kendi proleterlerini yabanc emekilere kar sevkeder.
Hem kendi proleterlerinin, hem de yabanc emekilerin
smrsnden korkun krlar elde eder. Elbette bu sonuca
varmak iin, smrgeci lkenin emekilerini smrge zulmnn
onlarn karna olduunu inandrmaya urar. Halk ocuklar
iin hazrlanan burjuva elkitaplarnda vurgun, apul sava bir
"uygarlk savunmas" gibi gsterilmektedir; trstlerin (smrge
halklar gibi Fransz halknn da smrclerinin) karlar,
"Fransa'nn karlar" etiketi altnda gizlenir. Fransz, ngiliz vb.
emekileri bu yalanlara inandklar lde en byk zararlara,
hakszlklara urarlar, kendilerini ezen snfn amalarna hizmet
ederler, smrlen snf olarak kendi z savamlarn
zayflatrlar, proleterlerin uluslararas birliini zayflatrlar.
Bu son gzlem, bizi, smrge sorununun zmne doru
gtrr. Gerekten de bu zmn anahtarn veren proleter
enternasyonalizmdir.
Smrgeci lke emekilerinin karlar ile smrge lke
emekilerinin karlar, emperyalist burjuvaziye onlarn ortak
dmanlarna kar dayanma halindedir.
Burada, proletarya enternasyonalizmi doru olarak nasl belirtilir?
a) Bir yandan ezen lkenin emekileri, uluslarn kendi kaderlerini
tayin hakkn teslim ederler. Pratikte, bu, ezilen uluslara, kendi z
devletlerini, kendi bamsz devletlerini kurmak zere smrgeci
devletten ayrlmak hakkn tanmalar anlamna gelir. Bir yandan
serbeste ayrlma hakkn reddederken "kaderlerini serbeste
tayin etme hakk"ndan szetmek, ikiyzl bir gevezelikten baka
bir ey deildir, nk, bu, bir elle verileni teki elle geri almak
demektir.
Halk Kitapl
sayfa: 0517
Georges POLITZER
te bu nedenle, smrgeci lkenin emekilerinin, smrge

lkeler iin ayrlma hakkn istemek grevi vardr. Bu hakk,
(smrge halklarnn "bamszlk iin yeteri kadar olgun"
olmadklar gibi uydurma bir bahaneyle) reddetmek gerici bir
tutumdur, yalnz, bylelikle egemenliini uzatan smrgeci
burjuvazinin iine yarar.
Bir rnek: in-Hindi, Fransz emperyalizmine kar Vietnam,
Laos, Kamboya halklarnn yrttkleri kurtulu savam
karsnda tek doru tutum, bu halklarn mutlak olan ayrlma,
halklarn bamsz devlet olma haklarn teslim etmek; ve onlara
bizzat Fransa'da fiili bir destek salamaktr.
b) Ama te yandan, ezilen lkenin emekileri, smrgeci lkenin
proleterleriyle, ayn uluslararas snf birlii iinde olduklarn
dorularlar. Bunun iindir ki, smrge lkelerde devrimci partiler,
zorba emperyalizmle savarken, ayn zamanda, kendi lkelerinin
burjuvazisinin burjuva milliyetili-iyle de savarlar. Smrge
lkenin burjuva milliyetileri, bu lkenin emekilerine: "Btn
Franszlar sizin dmannzdr." derler. Proletarya enternasyonalizmi ruhuyla yetimi emekiler, "Hayr! Smrgeci Fransz
trstleri dmanlarmzdr, ama Fransz emekileri dostlarmz."
diye yant verirler.
Bylece, smrgeci lkenin proleterleri, enternasyonalizm adna
smrgeci burjuvazinin burjuva milliyetiliiyle savarlar;
smrge lkenin proleterleri, enternasyonalizm adna, kendi
burjuvazilerinin burjuva milliyetiliiyle savarlar.71 Lenin yle
diyor:
"Ezen lkelerin iilerinin enternasyonalist eitimi, zorunlu olarak,
her eyden nce, ezilen lkelerin zgrl ve ayrlmas ilkesinin
savunulmasn iermelidir. Yoksa, ortada enternasyonalizm diye
birey kalmaz. Bu propaganday yapmayan ezen bir ulusun
sosyal-demokratn, emperyalist ve alak saymak hakkmz ve
grevimizdir. Sosyalizmin gereklemesinden nce ayrlma
olaslnn binde-bir olmas durumunda bile, bu istem, mutlak bir
istemdir. ...
Halk Kitapl
sayfa: 0518
Georges POLITZER
"Bunun kart olarak, kk bir ulusun sosyal-demokrat,

ajitasyonun arlk merkezini bizim genel formlmzn ilk
szc zerine getirmelidir: uluslarn 'serbeste kabullendii
birlik'. O, enternasyonalist olarak grevlerine srt evirmeden hem
kendi ulusunun siyasal bamszlndan yana olabilir, hem de
ulusunun bir komu devlet (x, y, z vb.) ile birlemesinden yana
olabilir. Ama o, her durumda kk ulus darkafallna kar,
kendi iine kapanmaya kar savam vermeli, btn ve geneli
gznnde tutmal, zeli genel kara baml klmaldr.
"Sorunu derinliine incelememi olanlar, ezen uluslarn sosyaldemokratlar72 'ayrlma zgrl' zerinde srar ederlerken,
ezilen ulusun sosyal-demokratlarnn 'birleme zgrl'
zerinde direnmelerinin eliki olduunu dnrler. Ama biraz
dnnce, enternasyonalizme ve bugnk durumdan hareket
ederek uluslarn birbiriyle kaynamasna varabilmek iin baka
yolun olmad, olamayaca anlalr."73
Bu tutum, Fransa'da, Maurice Thorez tarafndan binlerce kez
dorulanmtr.
"Smrgelerinde onmilyonlarca kleyi ezen emperyalist bir
lkenin proleterleri olan bizler, bu halklarn kaderlerini serbeste
tayin etme haklarn, Fransa'dan ayrlmalarna kadar ve
ayrldklarnda ok yksek sesle ilan etmek durumundaydk.
Kendi lkelerinde ulusal dargrlle kar hareket etmek ve
ayn zalim emperyalistlere kar Fransz proletaryasyla
dayanma iinde bir savamn kendi z halklar iin yararl
olduunu kamuya aklamak hizmetini smrge lkelerdeki
devrimci arkadalarmza brakarak kendi lkemizde btn
smrgeci ve oven eilimlere kar savamak zorundayd.
'Boanma hakk' diyordu Lenin, "boanma zorunluluu anlamna
gelmez.' "74
Burada, serbeste tayin hakknn nemli bir yn ortaya kyor.
Baz kimseler yaln bir grle yorumlayarak hak ile zorunluluu
zdeletiriyorlar. Smrge lkenin proleterlerinin, smrgeci
lkenin proleterleriyle anlama halinde akladklar eyden, yani
ayrlmaya haklan oluundan hi de her durum ve koulda
Halk Kitapl
sayfa: 0519
Georges POLITZER
ayrlmadan yana olduklar ve her durum ve koulda ayrlmay

yararl bulduklar sonucu kmaz.
Bir rnek alalm: arlk Rusyas, Asya'nn eitli halklarn
(Grcleri, Ermenileri vb.) eziyor, onlarn bamsz devletler
kurma haklarn reddediyordu. Rus marksistleri, Grc
marksistler, Ermeniler vb., arla kar ayrlma hakkn ilan
ediyorlard. 1917 Ekim Devrimi geldi. Sosyalizmin gelii
Grcleri, Ermenileri vb. smrge boyunduruundan kurtard.
Bununla birlikte, bunlar Rus ulusundan ayrlmadlar; onu
oluturan btn uluslar arasnda eitlik temeli zerinde
kendilerine ok uluslu (multinational) bir devlet kurdular.
Neden Grcler, Ermeniler vb. kendi ayrlma zgrlklerini
kullanmadlar? Neden, szn ksas, boanma hakkn elde
ettikleri halde bu haktan yararlanmadlar? ok basit, nk, byle
yapsalard sosyalizmin ve Sovyetler Birlii'nin dmanlar olan
kapitalist lkelere kolayca yem olurlard. Eski arlk
smrgelerinin emekilerinin kar, snf kar, kesin olarak, Rus
halkndan ayrlmamak, birok ulusu bira-raya toplayan sosyalist
devletin barnda, snf esas zerinde Rus halkyla ve teki
sovyet halklaryla birlemekti.
Ayrlmaya ya da serbest birlemeye yetkiyle karar veren snf
kardr.15 Ama her durumda, seim, tam bir egemenlikle, ilgili
halka (smrge halkna ya da ulusal aznla) der.
Fransz halk da smrge halklarnn bamszlk dileklerine bu
ekilde sayg gstermelidir. zellikle Vietnam halk iin de ayn
durum szkonusudur. Vietnam halknn Fransa'dan ayrlmaya
hakk vardr, bu, mutlak bir haktr; ama smrgeci burjuvazi, bu
hakk kabul etmiyor, nk in-Hindi'ni smrmeye devam
edebilmek istiyor. Fransz emekileri ise, buna karlk, srmekte
olan savaa kar gnderilen birliklerin anavatana geri ekilmesi
iin savam vererek Vietnamllarn hakkn destekliyor. Bu sava,
haksz bir savatr, nk onun amac bir halk zerindeki basky
srdrmektir. Tersine, Vietnam ulusu tarafndan zulmeden
emperyalizme kar yrtlen sava hakl bir savatr, btn
ulusal kurtulu savalar gibi hakl bir sava.76
Halk Kitapl
sayfa: 0520
Georges POLITZER
Vietnam ulusu bir kere smrge boyunduruundan kurtulduktan

sonra, egemen ve bamsz olarak, Fransa ile kuraca ilikilere
karar verme hakk kendisine ait olacaktr. Daha imdiden
Fransa'nn emekileri ve Vietnam emekileri, bir karlkl iktisadi
ve kltrel ilikiler siyasetini arzu edilir ve her iki lke iin de
yararl sayyorlar. Ama bu siyaset, her iki ulusun birbirinden
ayrlmasn ve her iki devlet arasnda mutlak eitlii ieriyor.
te gryoruz ki, teoride ve pratikte ulusal sorunu ve smrge
sorununu zmeye olanak salayan, proleter enternasyonalizm
ilkesidir. u halde bir kere daha snf savam karmza kyor.
"Gelimi lkelerdeki proletarya hareketiyle smrgeler-deki
kurtulu hareketlerinin karlar, devrimci hareketin bu iki biiminin
ortak dmana kar, emperyalizme kar ortak bir cephede
birlemesini gerektirmektedir."77
II. SOSYALST ULUSLAR
a) Ulusal sorun ve sosyalist devrim.
Ekim 1917 Devriminin baarsn salam olan ey, kesin olarak,
bu ortak cephenin kurulmu olmasdr.
Byk arlk imparatorluunda, ayn burjuvazi tarafndan
smrlen halklarn etkin ittifak olmasayd, Rus proletaryasnn
emperyalist burjuvaziye kar zaferi olanakl olamazd. Ekim
Devrimi, emperyalizmi, bylelikle hem nden, hem arkadan
vurdu.
"Ekim Devrimi byk toprak sahiplerini ve kapitalistleri devirerek,
ulusal ve smrgesel basknn zincirlerini krd, byk bir devletin
istisnasz btn ezilen halklarn bu baskdan kurtard. Proletarya,
ezilen uluslar kurtarmadan kurtulamaz. Ekim Devriminin
belirleyici zellii, bu ulusal ve smrgesel devrimleri, SSCB'de
ulusal kin ve uluslar arasnda atmalar bayra altnda deil de,
SSCB'de oturan uluslarn iilerinin ve kyllerinin karlkl
gveni ve kardee yaknlamas bayra altnda, milliyetilik
adna deil de enternasyonalizm adna yapm olmasdr."78
Halk Kitapl
sayfa: 0521
Georges POLITZER
II. Enternasyonalin yneticileri, uluslarn eitlii zerine

nutuklarna karn, smrge halklarna nem vermiyorlard:
onlarn her trl devrimci eylem olanaklarn reddediyorlard. Olsa
olsa onlara "kltrel zerklik" hakk, kendi kltr kurumlarna
sahip olma hakk tanyorlard, ama o da smrgeci devlet
erevesi iinde!
Buna karlk, marksist-leninistler, uluslarn kendi kaderlerini tayin
etme hakkn, ayrlma hakkn, bamsz bir devlet kurma hakkn
anlarlar. Ezilen uluslarn bamszlklar uruna savam,
emperyalist burjuvaziye kar, yani anayurt proletaryasnn
dorudan doruya hasmna kar ynelmi olduuna gre,
bundan, savamn devrimci bir nitelii olduu sonucu kar.
"Ulusal sorun, proleter devrim genel sorununun bir parasdr."79
Afrika ve Asya'nn ezilen halklarnda ulusal kurtulu hareketinin
1917'den beri olaanst bymesi, in halknn emperyalizme
kar zaferi ve sosyalizme gidii, dnya apmdaki devrimci
savam iin birinci derecede nemli olaylardr.
"Smrgelerin ve baml lkelerin tam bir sakinlikle smrlebildii ve ezilebildii a gemitir.
"Smrgelerde ve baml lkelerde kurtulu devrimleri a, bu
lkelerin proletaryasnn uyan a, devrimde egemenlik a
gelmitir. "80
b) Sosyalist uluslarn nitelikleri.
Sosyalist dnemde, yeni bir ulus tipi, sosyalist ulus ortaya
kmtr.
Bundan nceki derste grdk ki, "burjuva uluslar" denince,
burjuvazinin ynetiminde feodaliteye kar savamda ekillenmi
olan uluslar anlamak gerekir. Burjuvazinin zaferi, kapitalist retim
ilikilerinin zaferi olmutur. Burjuva ulusun zel izgileri bundan
ileri gelir.
Burjuva ulus, egemen snf, proletaryay smrdne gre,
zorunlu olarak yurttalarnn eitsizlii zerine kurulmutur.
Halk Kitapl
sayfa: 0522
Georges POLITZER
Mademki, eitli kapitalist lkelerin burjuvazileri kr yarnda

birbirlerinin rakibidirler, burjuva ulus, teki burjuva uluslarn
dmandr. Burjuva milliyetilik akm da buradan kar.
Ensonu burjuva ulus, emperyalist aamada, iktisadi bakmdan
daha az gelimi halklar boyunduruu altna alr. Bylece i
smr, d smryle tamamlanm olur. Bir kez daha Lenin'in
szlerini anyoruz: "Emperyalist kapitalizm, uluslarn en byk
zorbas olmutur."
"Kiinin bir bakas tarafndan smrlmesine son verildii
lde, bir ulusun bir bakas tarafndan smrlmesine de son
verilmi olacaktr. Ulus iindeki snflararas kartln kalkmas
lsnde bir ulusun bir bakasna dmanl da son
bulacaktr."81
Sosyalist dzen, snf basksn ortadan kaldrarak, ulusun iinde
ve uluslar arasnda yeni ilikiler yaratt.
"Uluslar arasndaki atmalarn balca dzenleyicileri olan
smrc snflarn bulunmay ile, karlkl gvensizlikleri
besleyen ve ulusal tutkular krkleyen smrnn bulunmay
ile; her trl kleletirmenin dman ve enter-nasyonalist
dncelerin en candan savunucusu ii snfnn iktidarda
bulunuu ile; ... ensonu, SSCB halklarnn, biimiyle ulusal,
ieriiyle sosyalist ulusal kltrlerinin alp gelimesiyle: btn
bu etkenler ve bunlara benzer daha bakalar, SSCB halklarnn
ehrelerinin kkten deimesine neden oldu; onlardaki karlkl
gvensizlik duygusunun ortadan kalkmasna neden oldu; onlarda
karlkl bir dostluk duygusunun gelimesine ve bylece bir tek
federal devletin barnda, halklar arasnda gerek bir kardee
ibirliinin kurulmasna neden oldu."82
te ii snfnn zaferinin sonucu byle oldu. Burjuvazi feodal
basky krarken, yeni zincirler koymutu ortaya. i snf, kendi
kendisini kurtarrken, btn insanlar da birlikte kurtarr. Snf
boyunduruu ve ulusal boyunduruk ortadan kalkar.
Milliyet bakmndan Sovyetler Birlii'nin ayrc zelliklerini de
ksaca bir gzden geirelim.
Halk Kitapl
sayfa: 0523
Georges POLITZER
arlar imparatorluu bir "halklar hapishanesi"ydi. Baskdan,

zulmden kurtulan eitli milliyetler, kendi kaderlerini kendileri
tayin hakkn elde ettiler. Bu hakk kullanmann iki yn olduunu
grdk: ya ayrlma, ya da zgr birlik.83 Evvelce ezilmekte olan
milliyetler, birlemeyi setiler.
Bylece birok ulusu kapsayan sosyalist bir devlet kuruldu. Bu
devleti oluturan uluslar kendi kaderlerini tayin haklarn ellerinde
tutarlar: u halde, eer kendileri buna karar verirlerse birlikten
ayrlabilirler.
Saylar altma yaklaan sosyalist uluslar arasndaki ilikilerin
esas nitelii nedir? Bu, haklarda eitliktir. "Hibir ulus iin hibir
ayrcalk -diyordu Lenin-; ... ulusal aznlklara kar ne en ufak bir
bask, ne en ufak bir adaletsizlik." O halde ok uluslu sosyalist
devlette egemen, stn ulus yoktur, zgr olarak federasyon
kurmu olan cumhuriyetler vardr (Rusya Cumhuriyeti, Ukrayna
Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, Estonya Cumhuriyeti vb.).
Federe bir cumhuriyetin iinde ulusal aznlklar varsa bunlar
zerk
cumhuriyetler
kurarlar
(rnek:
Federe
Rusya
Cumhuriyetinde, zerk Tatar Cumhuriyeti, Bakr Cumhuriyeti,
Dastan Cumhuriyeti vb. bulunur). Ayn ekilde, kk halklar
iin zerk blgeler ve ulusal ynetim blgeleri vardr.
ok ulustan kurulu Sovyet devleti kendisini tekil eden uluslarn
hepsinin ortak karlarnn savunmasn salar. Sosyalist
ekonominin, d siyasetin dorultusunun saptanmas ve ordunun
planlanmas, kltr eitimi, bu grevlere gre yaplr. Bu
planlama ve dzenleme, Sovyetler araclyla, milliyetleri ve
rklar ne olursa olsun haklarda eit olan btn yurttalarn
aadan yukarya doru denetimine baldr. rnein, Sovyet
devletinin grevleri, en sradan yurttatan en yksek
kademedekine kadar btn yurttalarca kabul edilebilir
grevlerdir. Hkmette eitli milliyet ve rklardan insanlar yeralr.
Her ulusun kendi zel karlarna gelince, bunlar Sovyet
anayasas erevesi iinde kendi z anayasasna ve zel
yasalarna sahip olan federe ya da zerk cumhuriyetin kendi
Halk Kitapl
sayfa: 0524
Georges POLITZER
yetkisi iindedirler. Bu zel anayasa ve yasalar, szkonusu halkn

ulusal (iktisadi, kltrel ve tarihsel) zelliklerini yanstrlar.
arlarn smrge sistemindeki duruma kart olarak, milletlerin
her planda alp gelimesi byle salanmtr.
Bir rnek alalm. Devrimden nce korkun bir ekilde smrlmekte olan zbek halk kendi anayasas, sovyeti ve kendi
milletvekilleri konseyi ile cumhuriyetler birlii erevesi iinde
sosyalist bir cumhuriyet kurmutur. Be yllk planlar sayesinde,
ulusal ekonomisi (sanayi, tarm, hayvanclk) olaanst bir atlm
gstermitir. 1913'ten beri ar sanayi 15 katna kmtr.
Cumhuriyette 800 termik santral ve hidro-santral saylmaktadr.
Makinelemi olan tarm bol miktarda ve ok deiik nitelikte
pamuk retmektedir. Astragan koyunlarnn balca bakm ve
yetitirme merkezleri zbekistan'dadr. Yaam dzeyinin
ykselmesine ve kltrel ilerlemeye gelince, bunlar, kapitalist
burjuvazinin smrgelerine empoze ettii yoksulluk ve zulmle,
gze batan bir kartlk oluturmaktadrlar. Cezayir'in Kabil
blgesinde 30.000 nfusa bir doktor (resm rakamlara gre)
dt halde, zbekistan'da 895 kii bir doktordan yararlanmaktadr. Fas'ta, okul andaki mslman ocuklarnn %10'u okula
gidebilmektedir.
zbekistan'da
okumaz-yazmazlk,
arlar
zamannda genel kural iken, imdi okur-yazarlk oran %98'dir.
10.000 kiiden 71'i yksek renim kurumlarndan birine
gitmektedir (Fransa'da 10.000 zerinden yalnzca 36).
retim, resm dil olan anadilde yaplmaktadr. SSCB'yi oluturan
btn milliyetler iin durum ayndr. Gazeteleri, yaynlar vb. ulusal
dilde baslmaktadr. Bylece her halkn edebi ve sanatsal
geleneklerinin yeniden canlanmas nemli lde kolaylamtr.84
1943'te Hitler'e kar tam sava halinde bulunduu srada zbek
Bilimler Akademisi kurulmutu: on ylda Akademi 25 bilim
kurumunu barnda toplad: bunlarda 1.500 aratrmac
almaktayd. Her Sovyet Cumhuriyeti kendi kadrolarn (bilim
adam, mhendis, tarm uzman, doktor, eitimci vb.) yetitirir.
Halk Kitapl
sayfa: 0525
Georges POLITZER
rnekler oaltlabilir. Ama en kantlayc rnekleri, baz zerk

blgelerin emperyalizmin kesin bir lme mahkum ettii ve
sosyalizmde yaamlarn srdrebilen halklar vereceklerdir.
Sibirya'da Yukar-Yenisey ve onun Abakam suyu kylarnda
Hakas halk oturmaktadr. On yzyldan fazla bir zaman nce
Moollarn kendilerine baladklar, o zaman Asya'nn en gl, en
kltrl halklarndan biri olan bu halk, yklmaya mahkum edilmiti.
Yazsn bile kaybetmiti. arlk bu durumu daha da arlatrd.
Halk aresiz bir ekilde snp gidiyordu. Szn ksas Amerikan
kolonlarn Kzlderilileri drd duruma benzer bir durumda
bulunuyordu. Ama sosyalist devrim, bu halk yaama iade
edecekti. zerk blge halinde teekkl eden bu halk 50.000'in
stnde nfusa sahip. Gnenmi bir ekonomisi (maden kmr,
altn, barit; ormanlar; kanallar) var. Kendi ulusal dilini, yazl ve
resm dilini yeniden buldu. 350 okulu, 3 teknik okulu, bir pedagoji
enstits var. Gazeteleri, edebiyat ve tiyatrosu var.
Sibirya'nn kuzeyinde, Nenet halk, arn adamlarnn, halkn
zenginliklerine elkoyan Rus tacirlerinin ve byk ren geyii yetitiricilerinin vahi zulmne katlanmak zorunda kalyordu. Yokolmak
zereydi: 1899'da 16.000 kiiden, 1913'te 2.000 kiiye dmt.
Sosyalist devrim bunlarn hepsini deitirdi. Ulusal bir ynetim
blgesi halinde oluan Nenetler, yeniden kuvvet ve yaam
kazandlar. 1939'da saylar 12.000'e varyordu. Avclk, balklk,
sanayi ilerliyor; sera tarm kendini gstermi durumda. Evvelce
kimsenin okuma yazma bilmedii, herkesin hurafelerle alklam
olduu bu blgede, 7'si orta dereceli olmak zere 56 okul; ren geyii
yetitiricilii iin 1 teknik okul; 3 bilimsel aratrma merkezi var.85
te byle gven altna alyor Sovyetler Birlii kendisini oluturan
eitli halklarn hzla gelimesini. Ezilen eski milliyetler yeniden
bamszlklarna kavutular. Bitkisel bir yaam srdren halklar,
sosyalizm sayesinde, ulus halinde varlk kazandlar. lkel bir
ekonomiye ve arkaik bir zihniyete sahip halklar (Nenetler gibi)
birka yl iinde sosyalist yaam tarzna geebildiler.
Anlalyor ki, bu koullarda, uluslararas (kk ve byk uluslar
arasndaki) ilikiler, tamamen deimi bulunuyor.
Halk Kitapl
sayfa: 0526
Georges POLITZER
Gvensizliin, dmanln yerini karlkl gven ve kardee

ibirlii alm bulunuyor. Bunun iindir ki, sovyet halklar arasnda
sosyalizmle balanan balar zorla, iddetle koparmay uman
hitlerci istilaclarn abas bounayd. rnein, Ukrayna'da Rus
halkna kar eski milliyeti duygular yeniden canlandrabileceklerini sanyorlard; hi de yle olmad. kinci Dnya Sava,
kapitalizmin kurduu smrge sistemini adamakll zayflatrken,
sosyalist uluslarn birlii, halklarn dman olan rk nazizme kar
ortak savamda salamlat, glendi.
Her noktada burjuva ovenizme kart olan bir yurtseverliin
varl bylece deneyden geti ve doruland.
"Sovyet yurtseverliinin gc, rk ya da milliyeti nyarglara
dayanmaz; halkn, kendi sovyetik yurduna kar ballk ve derin
zverisine, lkemizde yaayan tm uluslar emekilerinin kardee
birliine dayanr. Sovyet yurtseverliinde halklarn ulusal
gelenekleriyle tm Sovyetler Birlii emekilerinin ortak yaamsal
karlar uyumlu bir biimde badar. Sovyet yurtseverlii blmek
yle dursun, tersine lkemizin btn ulus ve milliyetlerini tek bir
karde aile iinde birletirir. Sovyetler Birlii halklarnn gitgide
daha gl o sarslmaz dostluk temelleri, kendilerini ite burada
gsterirler. te yandan, SSCB halklar, yabanc lkeler halklarnn
hak ve bamszlklarna saygldrlar; komu devletlerle bar ve
dostluk iinde yaama isteklerini her zaman gstermilerdir.
Devletimizin zgrle bal halklarla gittike daha geni ve gitgide
daha srekli ilikilerinin temeli kendini ite burada gsterir."86
Sosyalist devletin bayraklar, o sosyalist devleti kuran halklar
arasndaki dostluun ve hl kapitalist boyunduruk altnda
bulunan halklar da dahil olmak zere, dnyann btn halklaryla
dostluun bayraklardrlar. Onun iin "Sovyet emperyalizmi"nden
szetmek sama bir eydir: sosyalist devrim, emperyalist
burjuvaziyi ortadan kaldrarak emperyalizmi kknden ykt.
Sovyetler Birlii sosyalist olduu iin, tamamen bardr. Sovyet
yurtseverlii, burjuva milliyetiliin taban tabana karsndadr;
sovyet emekilerinin sosyalist lkelere kar tadklar sevgi,
proletarya enternasyonalizminin en gzel gsterisidir.
Halk Kitapl
sayfa: 0527
Georges POLITZER
imdi artk u sonuca varabiliriz ki, sosyalizm, ayn zamanda, her

ulusun maddi ve manevi alp gelimesini salarken, btn
uluslarn barl bir ekilde birbirlerine yaklamalarn
abuklatrr, sosyalizm btn uluslarn kaynamasn hazrlar.
III. ULUSLARIN GELECE
Uluslarn her zaman varolmam olduklarn, daha nce
grmtk. Uluslar, burjuvazinin tek pazar temeli zerinde
oluturmu olduu tarihsel bir gerekliktirler. Devrim yoluyla, ii
snf, snf boyunduruunu krarken ayn zamanda ulusal
boyunduruu da krar: bylece sosyalizm btn uluslara uyumlu
ve tam bir alp gelime salar.
Komnizmin evrensel zaferinin tek bir dnya ekonomisinin
kuruluu gibi bir sonucu olacaktr ki, bu, retici glerin her gn
daha byk bir hzla ilerlemelerinin zorunlu kouludur. O zaman,
toprak snrlar anlamlarn yitireceklerdir. Halklar arasndaki maddi
ve kltrel alveriin artmas, onlar gittike daha ok birbirine
yaklatracaktr. Bylece halklar, tek bir dnya diline doru yolalacaklardr, bu dil son derece zengin bir dil olacaktr, nk, eitli
ulusal dillerin yava yava oluan kaynamasndan doacaktr.
"Dnya emperyalizmi artk yeryznden kalkt, smrc snflar
bulunmad, ulusal bask ve smrgelere yaplan zulm tasfiye
edildii, uluslarn tecrit edilmesinin ve uluslarn karlkl gvensizliinin yerini uluslarn karlkl gveni ve birbirine yaknlamas
ald, uluslarn eit haklara sahip olular yaamda ifadesini
bulduu zaman, bask siyaseti ve dilleri zmleme siyaseti tasfiye
edildii zaman, uluslarn ibirlii dzene konduu zaman ve ulusal
diller, ibirlii iinde, tam bir zgrlkle karlkl zenginlemek
olanana sahip olduklar zaman ... ite bu koullarda baz diller
zerinde bask ve bu dillerin bozulup gerilemesi ve tekilerin zafere
ulamas szkonusu olamayacaktr. Yzlerce ulusal dili hesaba
katmak durumunda olacaz. ... Uluslar, kendi ulusal dillerinin
yannda, ilikilerini kolaylatrmak iin iktisadi, siyasal ve kltrel
ibirliini kolaylatrmak iin enternasyonal bir dilin gereini duyacak-
Halk Kitapl
sayfa: 0528
Georges POLITZER
lardr. Sonunda, nce en ok zenginlemi olan tek blgesel diller

ayrlacaklar; daha sonra blgesel diller bir tek ortak enternasyonal dil
halinde kaynaacaklar, bu enternasyonal dil, doal olarak ne Almanca, ne Rusa, ne de ngilizce olacak, ulusal ve blgesel dillerin en iyi
elerini kendinde toplayacak olan yeni bir dil olacaktr."87
Her yanda tarihsel evrimlerinin en yksek aamasna varm ve
bir tek yurdun yeleri olan insanlar iin tek dil, ortak kltrn,
duygu ve dnce ieriiyle ortak, biimiyle, ifadesiyle ortak bir
kltrn arac olacaktr.
Ulusal snrlar bylece alm olacaktr.
Ama, gnmzde, nmzdeki sorun, uluslarn almas sorunu
deildir. Bugn iin halklarn nndeki sorun, kapitalist boyunduruktan kurtulmalar ve sosyalist alp gelimeleri sorunudur.
Alp gelime diyoruz. Gerekte, marksizm "uluslarn kaynamasndan szettii zaman, asla onlarn ortadan silinmesini
kastetmiyor; kaynamaya giden yol, uluslarn alp gelimeleridir,
bunun da koulu sosyalizme geitir.
"Ulusal kltrlerin, tek bir ortak dil ile birlikte, tek bir ortak kltr
iinde kaynamalarn salayan koullarn yaratlmas iin,
onlarn alp gelimeleri, tm isel glerini aa vurmalar
gerek. Biim bakmndan ulusal ve ierikleri bakmndan sosyalist
ulusal kltrlerin, tek lkede proletarya diktatrl koullarnda,
proletarya, tm dnyada zafer kazanaca ve sosyalizm treler
iine girecei zaman, tek bir ortak dil ile birlikte, hem biim hem
de ierik bakmdan, tek ve ortak sosyalist bir kltr iinde
kaynamalar iin alp gelimeleri - ulusal kltr sorununu
leninist koyma biiminin diyalektii ite buradadr."88
ALSACE VE MOSELLE ZERNE NOT
Ulusal aznlklar sorununu doru olarak zmeye yalnz
proletarya enternasyonalizmi ilkesi olanak salar.
blge: Aa-Rhin, Yukar-Rhin ve Moselle halknn durumu
da byledir.
Halk Kitapl
sayfa: 0529
Georges POLITZER
Aslna baklrsa szcn tam anlamyla bir Alsace "ulusu" yoktur.

Ama, eer ulusun bilimsel tanmlamas anmsanacak olursa, bu
blgenin zel bir durum gsterdiini kaydetmek gerekir.
"40 yan stnde erginler (birka istisna dnda ve baz blgeler
hari) ve 16 ve 20 ya arasndaki genler Fransz dilini hi ya da
hemen hemen hi bilmezlerken ve Franszcay renmi olanlar
kullanmamak yznden -aile iinde ve iyerinde kullanlagelen
konuma dili bir lehe, Alman kkenli bir lehe olduu iin- onu,
ancak glkle konuur ya da yazarlarken, Fransa ile dil
birliinden szedilemez. Alman dilindeki gazetelerin tirajn,
Fransz dilindeki gazetelerin tirajna oranlamak bunu tantlar.
"Ruhsal ekillenmeye gelince, bunun dil farkndan ileri gelme,
ama zellikle Alsace'm tarihsel evrimindeki farklardan dolay
birok deiiklikler tadn yadsmak da gtr.
"Fransz ulusunun 1870 ile 1919 arasnda edindii bir sr
tarihsel deneyim (rnein kiliseyle devletin ayrlmas, Dreyfus
olay), ulusun geri kalan ksmnda olduu gibi Alsace ve Lorraine
halknn bilincinde yer etmitir. Halk ynlarnn 1940-1945
dnemini Alsace-Lorraine'de Fransa'nn geri kalannda oldu:
undan baka trl yaam olduunu yadsmak da olanakl
deildir.
"Ayn tarihsel nedenler yznden ve dil akrabalna karn
Almanya ile Alsace arasnda da ulusal birlik yoktur. Bunun gibi
Byk Fransz Devrimi deneyimi ya da 1936 deneyimi, Alman
halknda eksik olduu halde Alsace'ta kuvvetli izler brakmtr.
"u halde, gryoruz ki, Alsace-Lorraine'de ulusal zellikler
vardr. Acaba bunlar nemli deil midir? Acaba bunlar, bir sr
istemin kayna deil midir?
"Kukusuz ki, evet. Bu zelliklerin Fransz hkmeti tarafndan
dikkate alnmamas bir aalk duygusunun temeli ve Alsace ve
Lorraine halkndaki birok honutsuzluun nedenidir.
"zel maddi istemlerde: sosyal gvenlik, blgeye zg tarm rnlerinin (arap, ttn, erbeti otunun) zararna sat konusundaki
Halk Kitapl
sayfa: 0530
Georges POLITZER
vergilendirmelerdeki farklar, memurlarn durumu, sava mallulleri vb.

konusundaki istemlerde, bu, bsbtn gze arpmaktadr.
"Gene dil sorunlarnda da bu durum apak ortadadr:
formllerde, ynetsel genelgelerde (yalnz vergi katlar hari),
mahkemelerde, iletme komitelerinde yalnz Fransz dilinin
kullanlmas adeta bir yersiz cezalandrma gibi hissedilen saysz
adaletsizliklere neden olmaktadr.
"Yalnz Fransz dilinin retimi, bir yandan ilkokuldan kan gen
Alsasllann yazl, edebi Almancay bilmemeleri, Franszcay ise
baka blgelerdeki gen Franszlardan daha az bilmeleri
sonucunu veriyor. teki blgelerin Fransz genleri daha okula
girerken, alt yanda Franszca konuuyorlar, sokakta, aileleri
arasnda Franszca konuuyorlar, oysa -ders saatleri dnda
kendi leheleriyle konuan- Alsasl ocuklarn ou Franszcay
dorudan doruya tamamen en batan renmek zorundadrlar.
te yandan, yalnz Franszca retimi, herhangi bir nedenle
ailesinin yanndan ayrlan gen Alsaslnn, ana-babasna ya da
dede ve ninelerinin anladklar dilde onlarla ha-berlememesi ve
onlarn yazdklar Almanca mektuplar okumakta glk ekmesi
gibi bir durum yaratmaktadr."89
Tarih, dil, psikoloji, kltr, iktisat alanlarnda, Alsace-Lorraine,
hem Fransz, hem de Alman ulusuna gre szgtrmez bir
zgnlk gsterir.
Fransz burjuvazisi bu zgnl yadsyor. Ve zellikle, Al-sasl
emekilerin ok aka ifade ettikleri, ilkokulda iki dil (Almanca ve
Franszca) kullanlmas istemine kar kyor. Fransz burjuvazisi,
apak ortada olan olaylar hie sayarak, byle bir istemin hakl,
akla-yatkn olmadn ne srmektedir. (Buna karlk, Oradour
cellatlarn cezalandrmak szkonusu olduunda, bazlarnn
Alsasl olduklar bahanesiyle buna kar kmaktadr.)
imdi bu ayn burjuvazinin, Alsace-Lorraine'de hitlerci ajanlarn
(zerkilerin) eylemine elverili davrandktan sonra, 1940'ta en
kk bir glk gstermeden Alsace-Lorraine'i Hitler'e teslim
ettiini dikkate almak yerinde olur.
Halk Kitapl
sayfa: 0531
Georges POLITZER
Bugn iin, Alsasl emekilerin taleplerini (zellikle dil

konusundaki istemlerini) yerine getirmedeki olumsuz tutumunu
srdrrken, onlar youn bir "Avrupa" propagandasna tabi
tutuyor. Alsasl emekileri, Fransa'nn kendilerine vermeyi
reddettii eyi, ensonu "Avrupa"nm verecei umuduyla "Birleik
Avrupa" tuzana drmeye alyor. Bylelikle, Fransz
burjuvazisi, bir kez daha, Alsace-Lorraine emekilerini Wehrmacht'a yeniden katlacak yeler haline getirmek istiyor. Ayn
zamanda, hem Fransz emekilerinin, hem de Alsace
emekilerinin karlarna daha aykr bir tutum var mdr?
Fransz emekilerinin tutumu ise bambakadr. Proletarya
enternasyonalizmine uygun olarak, Fransz ii snf, Alsasl
aznln ulusal istemlerini kabul ediyor ve onlarn kendi
kaderlerini tayin hakkn (yani ayrlma hakkn) tanyor.
Ama boanma hakk, boanma zorunluluu deildir.
"Fransz komnistlerinin devi, ezen emperyalizme kar, ayrlma
hakk zerinde direnmekse de, Alsace-Lorraine emekilerinin
devi, Alsace ve Lorraine halklarnn Fransz halk ile gnl
rzasyla birlemesine nem vermektir. Yoksa oven milliyeti
dargrlle dm olurlar."90
Alsace-Lorraine emekilerinin u sradaki kar ayrlma deildir;
Fransa emekileriyle en sk bir birlik iinde ulusal istemlerini
savunmak ve stn getirmektir. 1936'da, Alsace emekileri, Halk
Cephesi iin arptklar zaman byle olmutur. Nazi igali altnda
byle olmutur; Alsace-Lorraine emekileri, Fransz ii snfyla
birlik halinde, hitlercilere (ve onlarn su ortaklarna) kar kurtulu
savamn yrttler. Komnist demiryolcu Wodli, ortak dmana
kar bu birleik savamn kahramanlk simgesidir. Bugn,
Alsace-Lorraine emekilerinin kar, Fransa'nn emekileriyle
birlikte, gerici burjuvaziye kar demokratik zgrlkler ve
toplumsal ilerleme uruna ve Almanya'da nazizmin yeniden
uyanmasna kar, Adenauer'a ve Adenauer'n Wehrmacht'na
kar savam vermektedir.
Halk Kitapl
sayfa: 0532
Georges POLITZER
YOKLAMA SORULARI
1. "Baka bir halk ezen bir halk zgr olamaz" (Marx),Neden?
2. Uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk nedir?
3. Uluslarn kaderlerini tayinde zgr olmalar hakkna sayg,
dnya bar iin nemli midir?
4. Gncel bir rnek vererek, proletarya enternasyonalizminin, u
ya da bu smrge ya da baml lkede ulusal bamszlk
hareketi hakknda doru bir deerlendirme yapmay nasl olanakl
kldn gsteriniz.
5. Sosyalist bir ulusun nitelikleri nelerdir?
6. Uluslarn kaynamasndan ne anlamak gerekir?
DPNOTLAR:
1 12. ve 13. derslerde, devlet sorunu zel olarak ele alnmamt.
Konunun incelenmesini bu derse brakmtk. Bununla birlikte zellikle
proletarya diktatrl (s. 414-423) ve devletin kntye uramas (s.
418, 422, 433) zerine, 12. ve 13. derslerle 19, 20, ve 21. derslere
bavurmak yararl olacaktr.
2 V. . Lenin, "Devlet", Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara
1990, s. 299-300.
3 Bu kesim, onikinci ders ile paralel olarak konmutur,
4 Bkz: Onyedinci ders, I ve II.
5 Burada silahlar sorunundan szediyoruz, ama unu da dikkate almak
gerekir ki, smrgecilik basks, daha temel olarak, tm polisin, ordunun,
Halk Kitapl
sayfa: 0533
Georges POLITZER
adaletin, ynetimin, eitimin, smrgeletirilene kar smrgecinin

hizmetinde olmas olayyla nitelenir.
6 Aktaran: Sextus Empiricus, "Sisyphe", IX, 54.
7 V. . Lenin, "Devlet", Marx-Engels-Marksizm, Ankara 1990, s. 290.
8 Gerekten de, retim ilikileriyle retici glerin nitelii arasndaki
zorunlu uygunluk, insann insan tarafndan smrlmesinin, baz
alarda tarihsel bir grevi yerine getirdiini gstermektedir.
9 Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol
10 Lenine, L'Etat et la revolution, s. 12.
11 Bu kesim, onnc ders ile paralel olarak konmutur.
12 Burada, ii hareketinin gevekliine ve bunun yannda kapitalizmin
genel gc ile zayflnn da reddedilmeyeceine iaret eden Stalin'in,
faizme ait nsznn anlam anlalr.
13 Lenine, L'Etat et la revolution, s. 13.
15 V. . Lenin, "Proletarya Diktatrl", Burjuva Demokrasisi ve
Proletarya Diktatrl, s. 161.
16 Ayn yapt, s. 161-162.
1950-1953. s.,101.
19 Maurice Thorez, 1937'de Arles'da toplanan Fransz Komnist
Partisinin IX. Kongresinde sunduu raporunda, d politika alanndaki
brolarn mutlak egemenliini gsteriyordu. Bir demokratik haftalk
yayndan szederek yle diyordu:
"Dileri bakanl genel sekreteri Bay Leger, 1914'te Quai d'Orsay'e
girdi. 1916'da angay'dadr. 1921'de Paris'te. Ve 1921'den 1937'ye
kadar Bay Alexis Leger Paris'te kald. 1929'da siyasal ve ticari iler
mdryd. Bu atamadan beri Bay Briand Bay Briand'n yerine geti.
Bay Laval ve Bay Briand'n, Bay Tardieu Bay Laval'n, Bay Herriot Bay
Tardieu'nun, Bay Paul-Boncour Bay Herriot'nun, Bay Daladier Bay PaulBoncour'un, Bay Barthou, Bay Daladier'nin, bay Laval bay Barthou'nun,
Halk Kitapl
sayfa: 0534
Georges POLITZER
bay Flandin bay Laval'n, ve bay Yvuon Delbos bay Flandi'nin yerine
geti. Ama Bay Leger hep dileri bakanl genel sekreteridir.
"Gerek dileri bakam kimdir? Temsilcilerinin gzlerinde Fransa'y kim
temsil ediyor? Bay Delbos mu? Hadi cann! Temsil eden, srekli bakan,
Bay Alexis Leger'dir." M. Thorez, CEuvres, c. XIV. Editions Sociales
Paris 1954, s. 269.
20 M. Thorez, CEuvres, c. XIV, s. 149..
21 Soylular snfnn, papazlar snfnn ve soylular ve papazlar dnda
kalan halkn her birinin birer oyu vardi, ve genellikle papazlar snf
oyunu soylular snfnn kulland ynde kullanrd.
22 L'Etat et la Revolution, s. 18.
23 Maurice Thorez, Cahiers du bolchevisme, 1 Kasm 1936,
"Declaration un journaliste du Temps", CEuvres, kitap III, c. XIII, s.
101.
24 1914'n hemen banda, burjuvazi, emperyalist sava daha rahat
yrtmek iin, olaan parlamenter etkinliin askya alndn ilan
ediyordu.
25 M. Thorez, "Discours au VII. Congres de l'Internationale
Communiste", 3 Austos 1935. CEuvres, kitap 2, c. IX, s. 121.
26 M. Thorez, (Euvres, kitap 2, c. IX, s. 121.
27 Lenine, (Euvres Choisies, c. II, s. 218.
28 Ayn yapt, c. II, s. 194 ve 244.
29 Lenine, (Euvres Completes, c. XXII, s. 133, 134. Aktaran: Dimitrov,
CEuvres Choisies, Editions Sociales, s. 138, 139.
30 H. Barbusse, Paroles d'un combattant, s. 24.
31 Ya da, proletaryann zaferini ve halkn ezici ounluunun sosyalizm
yoluna geiini ngren her tr demokrasiden yana olanlar.
32 Dimitrov, "Le VII. Congres do lInternationale communisme (13
Austos 1935)", (Evres Choisies, Editions Sociales, 1952, s. 136-137.
33 Lenine, "De l'Etat", L'Etat et la Revolution, s. 123. [bkz: V. I. Lenin,
Marx-Engels-Marksizm, Ankara 1990, s. 302. -Ed. " Lenine, L'Etat et la
Revolution, s. 66.
Halk Kitapl
sayfa: 0535
Georges POLITZER
35 Dimitrov, CEuvres Choisies, s. 137.

36 M. Thorez, CEuvres, kitap 2, c. VI, s. 170, 171.
37 J. Stalin, "Sovyetler Birlii Komnist Partisi XIX. Kongresi Kapan
Toplants Konumas", Son Yazlar, 1950-1953, s. 190.
38 Aragon, "Le Conscrit des cent villages", La Diane Franais.
39 Bkz: J. Stalin, Son Yazlar, 1950-1953, s. 9-37.
40 Devrimci militann olumasnda ulusal dilin reniminin nemi
zerine M. Thorez'nin Fils du Peuple adl yaptna baknz.
41 svire'ye gelince, o, ayn lke iinde, herbiri kendi dilini konuan
deiik uluslar biraraya getiriyor; bu lkenin tarihsel gelimesi
(demokratik kyl gelenekleri, ve Stalin'in Marksizm ve Ulusal Sorun ve
Smrge Sorunu, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 49'da syledii gibi,
svire tarafndan eriilmi "burjuva da olsa ileri demokrasi") svire'yi
oluturan uluslarn zgr olarak birlikte varolmalarna izin vermitir.
23.
43 J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, Sol
44 Renan, "Qu'estce qu'une nation?", Discours et Conferences.
45 Deiik etnik unsurlarn kaynamas olarak Cezayir ulusu zerine,
bkz: Fils du Peuple, s. 153-154.
46 J. Stalin,"Ulusal Sorun ve Leninizm", Marksizm ve Ulusal Sorun ve
Smrge Sorunu, s. 289.
47 V. . Lenin, "Halkn Dostlar" Kimlerdir? Sol Yaynlar, Ankara 1990,
s. 30.
49 J. St.alin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, s. 290.
50 V. I. Lenin, Sosyalim ve Sava, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 14.
51 Szkonusu olan "zaaf deil, birlikte hazrlanm bir plandr. (G.B.M.C.).
Halk Kitapl
sayfa: 0536
Georges POLITZER
52 Aktaran: P. Hazard, La Pensee Europeenne, au XVIII siecle, c. I,

Boi-vin, ed. Paris, s. 339.
53 Karl Marx, "Serbest Ticaret zerine Konuma" (1848), Felsefenin
Sefaleti, s. 202.
54 Bkz: V. . Lenin, Emperyalizm, Kapitalizmin En Yksek Aamas, Sol
Yaynlar, Ankara 1992.
55 Georges Cogniot, Realite de la nation, s. 88, 89.
56 V. . Lenin, "Avrupa Birleik Devletleri Slogan zerine", MarxEngels-Marksizm, Ankara 1990, s. 237.
57 Grlyor ki, sosyal-demokrat ve MRP liderlerinin aznda "Birleik
Avrupa" temas kaba bir hileden baka bir ey deildir. Toplumsal
dzenleri ne olursa olsun, btn Avrupa lkelerinin gerek antant iin
almak bir yana. Avrupa ile Almanya'nn paralanmasn srdrmeye
urayorlar. Bu, uluslararas grmelerden ve onun mutlu sonular
olan Almanya'nn bar yoldan birletirilmesinden ve btn Avrupa
devletlerinin toplu gvenliinden korkan nazilerin niyetlerine hizmet
etmektir.
* 1954'te yazlm olmakla birlikte, bu satrlarn (ve zellikle bu satrlara
temel alnan kaynak yazlarn), kinci Dnya Sava arifesinde, dnyann
tek sosyalist lkesi olan Sovyetler Birlii'nin, dnya kapitalizminin etkin
bask ve tehdidi altnda bulunduu ve zellikle tek sosyalist lke olduu
bir
dnemde
verilen
derslerden
hazrland
gznnde
bulundurulmaldr. Sol Yaynlar'nn notu.
58 Stalin, "Ekim Devriminin Uluslararas Nitelii", Leninizmin Sorunlar,
s. 227.
59 Stalin, ayn yapt, s. 229.
60 amzda, birbirlerini kar karya getiren elikiler ne olursa olsun,
Sovyetler Birlii'ni bir numaral dman olarak gsteren uluslararas
emperyalist yneticilerin, 1789'da, bir demokratik burjuva devrimi olan
Fransz Devrimine kar ortak bir cephe oluturan Avrupal feodallerin
tutumuna ok benzer bir tutumlar olduunu kaydetmek yararldr. O
zaman Avrupa'nn ilerlemi insanlar, kendi z lkelerinin feodallerine
kar demokratik Fransa'y destekliyorlard, o halde bugn her yerdeki
devrimci emekiler, burjuva -yeni feodalite- gericiliine kar, zafere
ulam sosyalizmin lkesini savunduklar zaman, eski gelenekleri
yeniden ele alyorlar!
Halk Kitapl
sayfa: 0537
Georges POLITZER
61 1939 Austosunda Sovyetler Birlii ile Hitler Almanyas tarafndan

kararlatrlan saldrmazlk paktna gelince, bu pakt dnya barnn
karlarna hizmet ediyordu, ve ite bu yzden, Mnih'te, bir yl nce,
saldrgan Hitler'in yararna ve Fransz-Sovyet ittifaknn zararna
Avrupa'nn toplu gvenliini kran burjuvazi tarafndan bu denli iftiraya
uramtr. Eer 1939 Austosundan sonra Fransz ve ngiliz burjuvazisi
Sovyetler Birlii'nin onlara nerdii mzakereyi reddetmemi olsalard,
douda Alman-Sovyet saldrmazlk paktyla etkisizletirilmi olan Hitler
Almanyas'nn, batda da (Fransz-Sovyet ittifak tarafndan)
etkisizletirilmesi iin koullar yaratlm olacakt. Tecrit edilseydi, Hitler
gsz kalmaya mahkumdu.
1939 Austos olaylarnn tarihsel anlam zerine, J. Bouvier ve J.
Gacon'un 1939 Gerei adl kitab okunabilir. (Editions Sociales, Paris
1953.)
63 Jdanov. Sur la litterature, la philosophie et la musique, Ed. de la Nouvelle Critique, Paris 1950, s. 78.
64 Cahiers du Communisme, Haziran-Temmuz 1954, no. 6-7, s. 624-625.
65 Maurice Thorez, Fils du Peuple, s. 118.
66 Aragon'un romanndan okunabilir. (EFR'de yaynlanmakta olan)
Komnistler, komnistlerin ulusal roln btn tarihsel anlam iinde
anlamak isteyenler iin deerli bir yardm salar. Aragon'un gzel
iirlerinden bazlarnda gklere kard bu roldr. Bu iirlere rnek
olarak, La Diane Franaise'de (yaync, Seghers) "airden Partisine"; ve
Gzler ve Hafza (yaync, Gallimard) verilebilir.
67 J. Stalin, "SBKP XIX. Kongresi Kapan Toplants Konumas", Son
Yazlar, 1950-1953, s. 190-191.
68 V. . Lenin, Sosyalizm ve Sava, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 14.
69 Cahiers du Communisme, Haziran-Temmuz 1954, n 6-7, s. 922-923.
70 Bu konuda Lenin'in "Sosyalist Devrim ve Uluslarn Kaderlerini Tayin
Hakk"na (V. . Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, Sol Yaynlar,
Ankara 1992, s. 129) baknz:
"Marx, her eyden nce gelimi lkelerdeki proletaryann snf
savamnn karlarn gznnde bulundurarak, enternasyonalizmin ve
Halk Kitapl
sayfa: 0538
Georges POLITZER
sosyalizmin temel ilkesini ileri srmtr; zetle, baka uluslar ezen bir
ulusun zgr olamayacan sylemitir."
71 Bununla birlikte, ulusal bamszlk savanda, smrgeletirilmi
olan lkelerin proleterleri, ulusal burjuvazi ile ittifaka srt evirmezler,
Ama onlar hareketlerini ulusal burjuvazinin karlarna baml da
klmazlar, nk ulusal burjuvazi, smrgeci yabanc burjuvaziye kar
olmakla birlikte, gene de emekilerin dman olarak kalmaktadr.
"Eer ezilen ulusun burjuvazisi, ezen burjuvaziye kar savarsa, biz,
her zaman ve her durumda, herkesten daha kararl olarak bu savatan
yanayz; nk biz, zulmn en amansz ve en tutarl dmanlaryz.
Ama ezilen ulusun burjuvazisi, kendi z burjuva milliyetiliinin
karlarn savunuyorsa, biz ona karyz. Ezen ulusun ayrcalklarna ve
zulmne kar savarz, ama ezilen ulusun kendisi iin ayrcalklar
salama yolunda abalarna destek olmayz. ... Her ezilen ulusun
burjuva milliyetilii, zulme kar ynelmi olan genel bir demokratik
ierik tar, ve bizim ulusal ayrcalklar salama eiliminden bunu kesin
olarak ayrdederek, ... vb.,vb. kaytsz-artsz desteklediimiz ite bu
ieriktir." Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s. 64.
72 "Sosyal-demokrat" szc, burada, tabi ki, eski anlamnda, yani
sosyalist marksist anlamnda kullanlmtr; yoksa II. Enternasyonalin
yneticilerinin davranlaryla ona verdikleri anlamda, yani oportnist
anlamnda deil.
73 V. . Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s. 164-165.
74 M. Thorez, Cahiers du communisme, 1950, s. 29. Ayrca, Lenin'in
szleri iin bkz: V. . Lenin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s. 75.
75 Ayrlmann istenmeyebilecei haller de olabilir. Bunun bir rneini
yukarda grdk. te deiik koullarda bir baka rnek:
"1840-1850 yllarnda Marx, Polonyallarn ve Macarlarn ulusal hareketini
destekledi, ama eklerin ve Gney Slavlarnn ulusal hareketine karyd.
Niin? nk o zaman ekler ve Gney Slavlar 'gerici halklar', Avrupa'da
'Rus ileri hatlar', mutlakiyetin ileri karakollar idiler; oysa Polonyallar ve
Macarlar mutlakiyete kar savam veren 'devrimci halklar' idiler, nk o
zaman ekleri ve Gney Slavlarn desteklemek demek, dolaysyla
Avrupa'da devrimci hareketin en tehlikeli dman olan arl
desteklemek demekti." (J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge
Sorunu, s. 226). Bu rnek, ulusal sorunu yaltlm olarak kendi bana
hibir zaman deerlendirmemenin gerektiini, tersine, bu sorunu, proleter
Halk Kitapl
sayfa: 0539
Georges POLITZER
enternasyonalizmin temel gereklerine ilikisi bakmndan ele almann

doru olacan gstermektedir.
kinci Dnya Savandan nce, ekoslavakya'daki Alman aznl Sdetlerin ekoslavak devletine kar savam, Hitler tarafndan dnya
barna kar, uluslararas proletaryann karlarna kar kullanld.
"Uluslarn kaderlerini tayin etme hakk dahil, demokrasinin eitli
istemleri mutlak eyler deildir, bunlar, dnya demokratik hareketinin
(bugn sosyalist hareketinin) tmnn bir parasdr. Baz somut
durumlarda, parann, btn ile elikiye dmesi olasl vardr; o
zaman para atlr." (V. . Le-nin, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk, s.
159, aktaran: J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu,
s. 226). Atmak, ortadan kaldrmak anlamna gelmez, belli bir sre iin
ikinci planda tutmak anlamna gelir. Burada diyalektiin birinci yasasnn
bir uygulamasn gryoruz: her ey birbirine baldr.
Bu hareket, proleter unsurlar tarafndan ynetilmedii halde, belli bir
lkede anti-emperyalist ulusal bir hareketin, uluslararas proletarya
tarafndan desteklenmesinin nedenlerini anlamamz salar. kinci Dnya
Savandan nce, btn lkelerin proleterleri Habe halknn feodaller
tarafndan ynetilmesine karn, Habeistan'n Mussolini ordusuna kar
savan desteklediler. Gerekten bu savam, proletaryann ba dman
olan uluslararas faizmi zayflatmaktayd. Lbnan burjuvazisi tarafndan
ynetilen ulusal hareket iin de ayn eyi syleyebiliriz.
76 Bu satrlar yazldktan sonra, in-Hindi'nde atekes gerekleti. Bu,
Vietnam ve Fransz halklarnn birlikte hareketinin bir zaferi, proleter
enternasyonalizmin bir zaferidir.
77 J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, s. 228.
78 Stalin. "Ekim Devriminin Uluslararas Nitelii", Leninizmin Sorunlar,
s. 225.
82 Stalin. "SSCB Anayasa Tasars zerine", Leninizmin Sorunlar, s.
626-627.
83 Bunlar, uluslarn kaderlerini zgr olarak tayin etme hakk oluturan iki
kart yndr. Bu kartlarn birliinin bir rneidir, (Bkz; Beinci ders, s.112).
Halk Kitapl
sayfa: 0540
Georges POLITZER
84 Rus diline gelince, tarihsel koullar, bu dili, Birliin btn halklar iin
ortak bir dil, ve bilimsel alanda yardmc bir dil yapmtr. Rus dili bylece
ikili sfatyla kullanlmaktadr.
85 Sosyalizmin kuzey kutbunun yoksul halklarna getirdii iyilikler
zerine, lmnden znt duyduumuz B. Gorbatov'un L'Arctigue telle
qu'elle est ("Olduu Gibi Kuzey Kutbu") adl kitabna baknz. (Editions
Hier et Aujourd'hui.)
86 J. Stalin, "Sovyet Yurtseverlii zerine", Marksizm ve Ulusal Sorun
ve Smrge Sorunu, s. 334.
87 J. Stalin, "A. Holopov Yoldaa Mektup", Son Yazlar, 1950-1953, s.
56-57.
Yalnzca byle bir perspektif, halklarn nesnel geliimine uygundur. Tek
dil, dnya komnizminin ekonomik ve toplumsal koullar iinde, ar bir
tarihsel srele oluacaktr. Gl bir kltr arac olacaktr, nk uzun
bir srecin rn olarak, uygarln halklar tarafndan yava yava
toplanm en gzel eylerin izini tayacaktr. Grlyor ki, byle bir dilin,
espe-ranto adn tayan u yapay karmayla ortak hibir yan
olmayacaktr. Pratik olarak -ve ok sayda esperanto dilinin yanllarnn
ilerici insanlar olmasna karn- esperanto, halklar, devrimci savamdan evirmeye gtrmektedir. nclleri, halklarn kurtuluunun
esperantonun genellemesiyle olacan sylyorlar. Bu tipik bir kkburjuva grdr; kapitalist ve proleterin her biri ayn dili konusalar da,
snf tahakkm daha az olmayacaktr. Kitleler iin tek devrimci yol,
uluslararas snf savamdr.
88 J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, s. 319.
89 22 Mays 1930'da Fransz Komnist Partisi sekreterlii tarafndan
Saint-Louis Huningue-Hegenheim'l komnistlere yazlan mektuptan bir
blm. Cahiers du commanisme, Nisan 1950, s. 58.
Ayn zamanda, Cahiers du communisne'in Mart 1950 tarihli saysnda
kan, F. Billoux'nun "Alsasl ve Lorenli Komnistlerin Byk
Sorumluluklar" adl incelemesine de baknz.
90 M. Thorez, "Le droit la libre disposition des peuples d'AlsaceLorraine", (L'Humanite, 20 Kasm 1934), (Euvres, kitap 2, c. VII, s. 140.
***
Halk Kitapl
sayfa: 0541

Georges Politzer - Felsefenin Temel İlkeleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Georges Politzer - Felsefenin Temel İlkeleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Felsefenin Temel lkeleri

Felsefenin Temel lkeleri

FELSEFENN TEMEL LKELER

Felsefenin Temel lkeleri

FELSEFENN TEMEL LKELER

Felsefenin Temel lkeleri

IV. Formel Mantk ve Diyalektik Yntem

Felsefenin Temel lkeleri

I. Kartlarn Savam Her Deiikliin Devindiricisidir. Bir

Felsefenin Temel lkeleri

SEKZNC DERS Materyalist Dnya Anlay

Felsefenin Temel lkeleri

ONBRNC DERS Marksist Materyalizmin nc

Felsefenin Temel lkeleri

Felsefenin Temel lkeleri

I. Toplumun Maddi Yaam Koullar

Felsefenin Temel lkeleri

b) Kapitalist retim likileri ile retici Glerin Nitelii

Felsefenin Temel lkeleri

Felsefenin Temel lkeleri

Alsace ve Moselle zerine Not

Felsefenin Temel lkeleri

Felsefenin Temel lkeleri

hocalna dek btn unvanlar kazanmak iin topu topu be yl

Felsefenin Temel lkeleri

pis kokular bir anda silip sprdn anlatmak g bir ey.

Felsefenin Temel lkeleri

lerde nazi kamplarnn vaheti iinde yaamn yitirecek olan

Felsefenin Temel lkeleri

Mezar" bal altnda "birlemi bir halkn birlemi ordusu"nun,

Felsefenin Temel lkeleri

konusunda gvence vererek, bunun karlnda, onun, Fransz

Felsefenin Temel lkeleri

aydnlara, bilginlere, rencilere, marksizmin nasl tantlacan

* Bu yaz, Principes Elementaires de Philosophie, Editions Sociales,

Felsefenin Temel lkeleri

LK KEZ 1946 ylnda yaynlandktan sonra, ksa zamanda, birbiri

Felsefenin Temel lkeleri

balayan Georges Politzer, materyalist filozofun lkden yoksun

Felsefenin Temel lkeleri

iyiletirilmesi iin bugnk eyleminin yararna en iyi sourabilen

Felsefenin Temel lkeleri

marksizmin, felsefenin ustaca varlm sentezi olan yaptnda

* Verilen rneklerden bazlar, derslerin verildii ya da yaptn kaleme

Felsefenin Temel lkeleri

FELSEFENN TEMEL LKELER

Felsefenin Temel lkeleri

Niin felsefeyi incelemeliyiz?

Hangi felsefe incelenmeli?

Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm.

Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi

Varg: teori ve pratiin birlii.

Felsefenin Temel lkeleri

alnteriyle yaayan insanlara pek de yarar olmayan herhalde

Felsefenin Temel lkeleri

Philosophia'nn (Philo, sevgi; sophia, bilgi) szck anlam budur,

Felsefenin Temel lkeleri

Gerekten de, 18. yzyl filozoflar, toplumu dntrmek istiyorlar;

Felsefenin Temel lkeleri

Ve ite teki metin, 1848 tarihini tayor. ktidardaki snfnn,

Felsefenin Temel lkeleri

ayorlar. Yalnz marksistleri deil ellerinden gelse onlarn

Felsefenin Temel lkeleri

etmeyecektir. rnein "her zaman zenginler ve yoksullar