R E Ş A T Ö N G Ö R E N

JTARIHTE BİR AYDIN TARİKATI

U
YNÎLER
insan yayınlan
 İçindekiler-:ıoo^_>^c^^t

nSALTMALAR 7
ÖNSÖZ 9
GİRİŞ: ZEYNÎLİĞİN DOĞUŞU 11
L ZEYNÎLİĞİN SİLSİLESİ 11
II. ZEYNÎLİĞİN KURUCUSU ŞEYH ZEYNÜDDİN HÂFÎ 14
A. Zeynüddin Hâfî'nin Horasan'da Kurdurduğu Tekkeler 17
B. Zeynüddin Hâfî'nin Yöneticiler ve Diğer Tarikat Mensuplarıyla
İlişkileri 18
C. Zeynüddin Hâfî'nin Zeynîlik Prensiplerini Ortaya Koyduğu
Eserleri 19

BİRİNCİ BÖLÜM
ZEYNÜDDİN HÂFÎ'NİN HALÎFELERİ VE ZEYNÎLİĞİN YAYILIŞI

I. ZEYNÎLİĞİN HORASAN BÖLGESİNDE YAYILIŞI 33

A. Muhammed Tebâdegânî 33
1. Derviş Muhammed Bfhre 36
2. Derviş Seyyid Hasan 36
3. Mevlânâ Vedhüddin 37
4. Derviş Muhammed Gâzergâhî 38
5. Ali Şir Nevâî 38
B. Sadreddin Revvâsî 39
C. Derviş Ahmed Semerkandî 40
D. Mahmud Hisarı 45

II. HİCAZ BÖLGESİ İLE SURİYE VE MISIR'DA YAYILIŞI 47

A. Şeyhü'l-harem Abdülmu'tî Mağribî ve Mekke'de Zeyniyye
Tekkesi 47
B. Ebulfütûh Nûreddin Ahmed ve Medine'de Zeyniyye Tekkesi 50
C. Mevlânâ Muhammed Horasanı ve Mekke-Medîne-Halep Hattı.. 56
D. Abdülkerîm Halîfe ve Halep'te Zeyniyye Tekkesi 58
E. Seyyid Safiyyüddin îcî ve Hicaz-Sûriye-Mısır Üçgeni 60
F. Ahmed b. Fakih Ali Dimyâtf ve Salâhiye-Siryakosa Hânkâhlan .... 62
G. İbnü'l-Hümâm ve Eşrefiyye-Şeyhûniye-Müeyyediyye Hânkâhlan 65
H. Emînüddin Aksarâyî ve Mısır'm Medrese-Dergâhlan 68

ra. ZEYNILIĞİN ANADOLU VE RUMELİ'DE YAYILIŞI 69

A. Şeyh Muhammed 69
B. Abdürrahim Rûmî/Merzifonî 71
C. Abdüllatff Kudsî/Makdisî 76
1. MusÜhuddin Halîfe ve Edirne'de Zeyniyye Tekkesi 84
2. Şeyh Sinan Ferevî ve Ferecik'te Zeyniyye Tekkesi 85
3. Molla Fenârî 89
4. Mevlâ Musannifek 93
5. Tâceddin İbrahim Karamânî ve Bursa Zeyniyye Hânkâhı 95
6. Pîrî Halîfe Hamîdî ve Eğirdir'de Zeyniyye Tekkesi 118
7. Âşıkpaşazâde ve Âşık Paşa Külliyesi 126
8. Şeyh Vefa ve Vefâiyye-i Zeyniyye 130
D. Diğer Zeynîler 159

İKİNCİ BÖLÜM
ZEYNÎLİĞİN ÂDABI VE ÖZELLİKLERİ

I. Şeyhe Bîat ve Tarîkata Giriş 170

IL Şeyh-Mürid İlişkisi, Rabıta ve İstimdat 172
IIL Zühd Anlayışı, Seyru Sülük ve Nefis Terbiyesi 175
IV Zikir ŞekU ve Evrâd 178
V Mürîdin Yirmi Dört Saati ve Halvet Hâh 181
VI. Şerîat-Hakîkat Birlikteliği ve Ehl-i Sünnet Çizgisi 187
VII. Tevhid Anlayışı: Vahdet-i Vücûd ve Vahdet-i Şühûd J.89

SONUÇ: ZEYNÎLİĞİN TESİRİNİ YİTİRİŞİ 195

BİBLİYOGRAFYA 203
İNDEKS 215
 BIBLIYOGRAFYA

Abdülkâdiroğlu, Abdülkerim, "Haü-mr Çelebi", DİA, XV, 343-344.

Ahlatı, Kemâl b. Ahmed, Münevvirü'l-ezkâr fi zikri silsile-i meşâyîh,
Üsküdar Selim Ağa Ktp., Kemankeş, nr. 253.
Ahmet Pa^a Dîvânt (nşr. Ali Nihat Tarlan), Ankara 1992.
Akkuş, Mehmed, "Hacı Hah-fe, Şeyh", DİA, XIV, 476-477.
Akpmar, Cemil, "Hasan Çelebi, Fenârî", DİA, XVI, 313-315.
Aktepe, Münir, "Çandarlı îbrâhim Paşa", DtA, VIII, 214.
Algar, Hamid, "Bahâeddin Nakşibend", DİA, YV, 458-460.
Ali Çelebi, el-Ikdü'l-manzûm ft zikri efâdıli'r-Rutn {e^-Şekâiku'n-
nûmâniyye sonunda), Beyrut 1975.
Âlî, Künhü'l-ahbâr:
Gelibolulu Mustafa Alî, Künhü'l-ahbâr, İstanbul Üniversitesi Ktp.,
TY, nr. 5959.
Algar, Hamid, "Alâeddin Attâr", DİA, II, 319-320.
,"Bahâeddin Nakşibend", DM, IV, 458-460.
Anonim, Abdürrahim Rûmî'nin Silsilesi, Nuruosmâniye Ktp. nr.
2650, vr. (lb-4b).
, [Mecmua], I-II, (nşr. Osman Salahaddin b. Nâsıru's-Seyyid
Abdülbâkî Dede), ts.
204 . ZEYNÎLER

, Menâkîb-î Mahmud Paşa^ Millet Ktp., Ali Emîrî/ Şer'iyye, nr.

1136 (10 varak).
Âsim Muhammed Rızk, Hânkâvâtü's-sûfiyye fi Mtsr, i-II, Kahire
1997.
§ık Çelebi, Me^âiru'^-^ttarâ or Tezkere of A^tk Çelebi (nşr. G. M.
Meredith-Owens), London 1971.
Âşıkpaşazâde Târihi:
Aşıkpaşazâde Derviş Ahmed, A^ıkpa^azâde Târİhİ (nşr. Alî Bey), İs­
tanbul 1332.
Aşkar, Mustafa, Molla Fenârî ve Vahdeî-i Vücûd Anlayışı^ Ankara
1993.
Atâî:
Nev'îzâde Atâî, Hadâiku'l-hakâik ft tekmileti'ı-Şekâİk (nşr. Abdül-
kadir Özcan), II, İstanbul 1989.
Aydın, Ömer, Türk Kelâmcıları, İstanbul 2001.
Ayvansarâyî, Hadîkatü'l-cevâmî:
Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Hadîkatü'l-cevâmî, I-ÎI, İstanbul 1281.
Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mîmârî Eserleri:
Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mîmârî Eserleri [N] Bul­
garistan Yunanistan Arnavudluk, İstanbul 1982.
Ayverdi, Osmanlı Mimarisi:
Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve îî. Sultan
Murad Devri, II, İstanbul 1972.
Azamat, Nihat, "Abdürrahim-i Rûmî", DÎA, I, 293.
Baldırzâde Mehmed, Vefeyâtnâme, Süleymâniye Ktp., Esad Efendi,
nr. 1381; Âşir Efendi, nr. 265, 270; Tâhirağa, nr. 420. (Not: Kitapta
Esad Efendi nüshası kullanılmış olmakla birlikte, farklı ya da ilâve bil­
gilere rastlandığında kaydedilen diğer nüshalardan da yararlanılmıştır).
Bebek, Adil, "Hayâh^", DÎA, XVII, 3-5.
Böcüzâde, İsparta Târihi:
Böcüzâde Süleyman Sami, Kurulurundan Bugüne Kadar İsparta
Târihi I-U (nşr. Suat Seren), İstanbul 1983.
Cebbarzâde, Dâfiu'z-zulem:
Cebbarzâde Mehmed Arif b. Şâkir, Dâfİu'z-zulem lİ kulübi'l-ümem:
Şerhu nutk-İ Şeyh Vefa, Hacı Selimağa Ktp., Hüdâyî Efendi, nr. 544, vr.
lb-43b. (müellif nüshası)
 BİBLİYOGRAFYA • 2 0 5

Döndüren, Hamdi, "Fenârî, Alâeddin", DM, XİI, 337.

Erdoğan, Şeyh Vefa:
Abdülkadir Erdoğan, Fâtih Mehmed Devrinde İstanbul'da Bir Türk
Mütefekkiri Şeyh Vefa Hayatı ve'Eserleri^İstanbul 1941.
Ergin, Osman, "Sadreddin al-Kunavî ve Eserleri", Şarkiyat Mec-
muast, 11(1957), s. 63-90.
Erünsal, İsmail E., "Fâtih Devri Kütüphaneleri ve Molla Lütfi Hak-
kmda Birkaç Not", TD, XXXm (1980-81), s. 57-78.
,"Şeyh Vefa ve Vakıfları Hakkmda Yeni Bir Belge", İAD, I
(1997), s. 47^64.
Evliya Çelebi, Seyahatname, 1-VI İstanbul 1314-18; VII-X, İstanbul
1928-38.
Faroqhi, Suraiya, "MenteşeoğuUarmdan Osmanlılara Muğla", Târih
İçinde Muğla (derleyen, İlhan Tekeli), Ankara 1993.
GAL:
Cari Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, I-II, Leiden
1943-49.
GALy.suppL:
Cari Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur Supplement-
band, I-IIl, Leiden 1937-42.
GazH, el-Kevâkib:
Necmeddin Gazzî, el-Kevâkibü's-sâire bİ a'yâni'l-mieti^l-â^ire, I-III
(nşr. Cebrail Süleyman Cebbûr), Beyrut 1979.
Gölpmarh, Abdülbâİd, Konya Mevlânâ Müzesi Yazmaları, lII, Ankara
1972.
, Mevîânâ'dan Sonra Mevlevîlik^ İstanbul 1983.
,Yûnus Emre ve Tasavvuf, İstanbul 1961.
Güldeste:
İsmail Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfan ve Vefeyât-ı Dâni%verân-ı
Nâdiredân, Bursa 1302.
Hâfî, Vakıfname:
Mahmud Fâdd Yezdî Mutlak, "Vakıfnâme-İ Zeynüddin Ebû Bekir
Hâfî", Mişkât,
XXII (1989), s. 187-200
Hâfî, Zeynüddin, İcazetname (Abdürrahim Rûmî'ye), Süleymâniye
Ktp-, Yazma Bağışlar, nr. 71, sonunda iki varak; Marmara Üniversitesi
206 - 2EYNÎLER

İlahiyat Fakültesi Ktp., Hakses, nr. 355, vr. (lla-12a). [İcazetname Lâmİî
Çelebi'nin Nefehât Tercümesinde de kayıthdır, s. 553-555].
, Menhecü'r-reşâd^ Süleymâniye Ktp., İsmihan Sultan, nr. 283,
vr. (4b-77a).
, BSsâîe [Ahmed Semerkandî'ye Nasihatler], Süleymâniye Ktp.,
ŞehJd Ali Paşa, nr. 1391, vr. (84a-87b).
yCl-Vasâya'l-Kudsiyye, Süleymâniye Ktp., Murad Buharı, nr.
210, vr. (2b-44b).
Hammer:
Hammer, Purgstall J. F. Von, Devlet-i Osmâniyye Tarihi (trc. Meh-
med Ata), İstanbul 1329.
Harîrîzâde, Tibyân:
Kemâleddin Harîrîzâde, Ttbyânü vesâili'î-hakâik fî beyâni selâsili't-
îarâîk^ Süleymâniye Ktp., Fatih, Mil, nr. 430-432.
Harman, Ömer Faruk, "Firavun", DİA, XIII, 118-121.
Hediyyetü'l-ârifîn:
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-ârİfîn esmâü'l-müelliftn ve âsâru'l-
musannifİn, I (nşr. Kilisli Muallim Rifat-İbnüiemİn Mahmud Kemal), II
(n§r. İbnülemin Mahmud Kemal-Avni Aktuç), İstanbul 1951-55, Tahran
1387/1967.
Hulvî, Lemezât:
Hulvî, Mahmud Cemâleddin, Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-t Ulviy-
ye (nşr. Mehmed Serhan Tay^), İstanbul 1993,
Hüseyin Hüsâmeddin, "Molla Fenârî", TTEM, XCV (1926), s. 368-
383; XCVI (1928), s. 148-158.
Ibn Hacer, İnbâü'l-gumr:
İbn Hacer el-Askalâm, İnbâü'l-gumr bi-enbâi'l-umr, Beyrut 1986.
İbn İyâs, Bedâiu'z-zuhûr:
Muhammed b. Ahmed el-Hanefî, Bedâiu'z-zuhûr fî vekâi'l-dühür, I-
V (nşr. Muhammed Mustafa), Kahire 1982-84.
Ibnü'I-Hanbelî, Dürrü'l-habeb:
İbnü'l-Hanbelî Radıyyüddin Muhammed Halebî, Dürrü'l-habeb fî
târihi âyâni Haleb (thk. Mahmud el-Fâhûrî-Yahyâ Zekerİyya Ubbâde), I-
II (dört mücelled), Dımaşk 1972-1974.
İnançer, Ömer Tuğrul, "Cerrâhflİk (Zikir Usûlü ve Mûsikî)", DBİA,
II, 416-417.
 BİBLİYOGRAFYA • 2 0 7

,"Zeymlik (Zikir Usûlü ve Mûsikî)", DBİA, VII, 553.

İnançer, Ömer Tuğrul-Tanman, M. Baha, "Zeynîiik", DBÎA, VII, 552-
553.
İstanbul Vakıfları Tahrîr Deften 953 (1S46) Tarihli (nşr. Ömer Lütfi
Barkan-Ekrem Hakkı Ayverdi), İstanbul 1970.
İzâhu'l-meknûn:
Bağdatlı İsmail Paşa, İzâhu'l-meknûn fi'z-zeyl alâ Ke^ü'z-zunûn an
esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn [nşr. Kilisli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya],
I-II, İstanbul 1945-47.
Kanar, M., "Veysî", M, XIII, 308-309.
Kara, Mustafa, "AbdüUatîf el-Kudsî», DM, I, 257-258.
, Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler, I-II, Bursa 1990, 1993.
Karpuz, Hâşim, "Giresun'un Espiye İlçesine Bagh Tekke Köyündeki
Gülbahar Hatun 'Hacı Abdullah' Zaviyesine Bağlı Yapılar", VD, XV
(1982), s. 117-126.
Kâtip Çelebi, Süllemü'l-vüsül, Süleymaniye Ktp-, Şehid Ali Paşa, nr.
1887.
Keşfü'z-zunûn:
Kâtip Çelebi, Ke^fü'z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünün, I-II (nşr.
KiUsli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya), İstanbul 1360-62/1941-43.
Kınahzâde Hasan Çelebi, Tezkiretü'^-şuarâ, I-Il (nşr. İbrahim Kut­
luk), Ankara 1978, 1981.
Kiel, Machiel, "Farecik", DM, XII, 371-373.
Kissling, Hans Joachim, "Halveti Tarikatı 11" (trc. M. Serhan Tayşî),
Bilim ve Sanat Vakfı Bülteni, XXXIII (1994).
Kissling, Zejnîje Orden:
Kissling, Hans Joachim, "Einiges über den Zejnîje Orden im Os-
manischen Reiche", Der islam (Di), XXXIX (1964), s. 143-179.
Koca, Ferhat, "İbnü'l-Hümâm", DM, XXI, 87-90.
Kofoğlu, Sait, "Hamtdoğulları", DM, XV, 471-476.
Kudsî/Makdisî, AbdüUatîf, Hâdi'l-kulûb ilâ likûi'l-mahbûb, Süley­
maniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 167.
Kudsî, Hallü'r-rumûz:
AbdüUatîf Kudsî/Makdisî, Hallü'r-rumûz ve mefâtîhu'l-künûz, Süley­
maniye Ktp., Lâleli, nr. 3745, vr. (3b-47a).
Kudsî, Tuhfe:
208 . ZEYNILER

Abdüllatîf Kudsî/Makdisî, Tuhfetü vâhİbi'l-mevâhib fî beyânİ'l-

makâmât ve'l-nterâtib, Suleymâniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 3007, vr.
(Ib-İ7a).
Kuşâ§î, es-Simtu'l-mecîd:
Safiyyüddin Ahmed Kuşâşî, es-Simtu'l-mecîd ft selâsili ehlİ'l-bey'ati
ve İlbâsİ'l'htrkatî ve't-tasavvufi ve sülûki ehli't-tevhîd, Süleymaniye Ktp.,
Şehid Ali Paşa, nr. 1197, vr. (lb-76b).
Kugeyrî, Abdülkerim, er-Risâletü'l-ku^eyriyye (thk. Abdülhalîm Mah-
mud-Mahmud b. e§-Şerîf), Kahire, ts.
Kut, Günay, "Ahmed Paşa, Bursah", DîA, II, 111-112.
, "Ali Şir Nevâî", DM, II, 449-453.
Kutbuddinzâde Mehmed İznikî, Fethu Mİftâhi'l-gayb, Süleymaniye
Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1271.
, İhticâcu Adem maa Mûsâ Aleyhime's-selâm, Süleymaniye
Ktp., Hacı Mahmud, nr. 4223.
, Münevviru'd-deavât^ Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2802.
, Şerhu 'Sübhâneke mâ arafnâke hakka mârifetike', Süley­
maniye Ktp., Hacı Mahmud, nr. 4223.
, Tenvîru'l-evrâd, Süleymaniye Ktp., Amcazade Hüseyin Paşa,
nr. 290 (vr. lb-27b).
Kübrâ, Necmüddin, Fevâihu'l-cemâl ve fevâtihu'l-celâl {nşr. Mustafa
Kara, müellifin diğer iki risâlesiyle birlikte), İstanbul 1980.
Küçük, Râşit, "Abâdile" (Hadis), DİA, I, 7.
LâmİÎ, Nefehât Tercümesi:
Lâmiî Mahmud Çelebi, Nefehâtü'l-üns mİn hazarâti'l-kuds Ter­
cümesi, İstanbul 1980.
Latifi, Tezkire-i Latîfî (nşr. Ahmed Cevdet), İstanbul 1314.
Levend, Agâh Sırrı, Ali Şir Nevâî, I-IV, Ankara 1965-68.
Mahmud Kefevî, Ketâibü âlâmi'l-ahyâr min fukahâi mezhebİ'n-
Hu'mân el-muhtâr, Süleymaniye Ktp., Halet Ef., nr. 630.
Margoliouth, D. S.- Furat, A. S., "Zeynüddin", İA, Xni, 556.
Mecdî:
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku'ş-Şekâik {e^-Şekâİku'n-nu'mâniyye
tercümesi, nşr. Abdülkadir Özcan), İstanbul 1989.
Mehmed b. Sa'dî, Bursa Vefeyâtt:
Mehmed b. Sa'dî, Bursa Vefeyâtt {nşr. Kadir Atlansoy, "Edebiyat
Tarihi Kaynağı Olarak Bursa Vefeyâtnâmeleri I" isimli makale İçinde,
OA, XVIII [1998], s. 51-67), vr. lb-6a.
 BİBLİYOGRAFYA • 2 0 9

Menâkıb-i Akşemseddin:
Emir Hüseyin Enisî, Menâkıb-t Akşemseddin (n§r. Ali İhsan Yurt-
Mustafa S. Kaçalin, Akşemseddin Hayatı ve Eserleri içinde), İstanbul
1994.
Meriç, Rıfkı Melûl, Edirne'nin Tarihî ve Mimarî Eserleri Hakkında,
İstanbul 1963,
MezârâM Herat:
Emir Seyyid Abdullah, Mezârât-ı Herat (n§r. Fikri Selçûld), Kabil
1344 h§. (Emir Seyyid Abdullah tarafından 1459'da kaleme alınan bu
esere daha sonra 1784'te Ubeydullah b. Ebû Saîd Herevî tarafından,
1931'de Muhammed Siddîk Herevî tarafından ilâveler yapılmı§, en son
eseri ne§re hazırlayan Fikri Selçûld tarafından da genişçe bir tâlîkât İlave
edilerek hepsi birarada yayınlanmıştır).
Mir'âtü'l'makâsıd:
Ahmed Rif'at, Mir'âtü'l-makâstdfîdef'i'l-mefâsid, İstanbul 1293.
Muhammed Râgıb, Târîhu Haleb:
Muhammed Râgıb et-Tabbâh, î'lâmü'n-nübelâ bi-târîhi Halebe'^-şeh-
bâ, I-VII, Halep 1923-1925.
MuhibM, Hulâsatü'l-eser:
M. Emin el-Muhibbî, Hulâsatü'l-eser fî âyâni'l-kami'l-hâdî a^er, I-IV
(Dâru Sâdır), Beyrut, ts.
Musannifek, Hallü'r-rumûz:
Musannifek Alâeddin Ali b. Muhammed, Hallü'r-rumûz ve keşfü'l-
künûZy İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin, nr. 513.
Müstakimzâde Süleyman Sa'deddin, Devhatü'l-meşâyih: Osmanlı
Şeyhülİslâmlannm Biyografileri {n§r. Ziya Kazıcı), İstanbul 1978.
, Meşâyihnâme-i îslâm, Süleymâniye Ktp., Esad Efendi, nr.
1716/1.
, Tuhfe-i Hattatın, İstanbul 1928.
Nablûsî, Tahrtku'l-ıklîd:
Abdülganî Nablûsî, Tahrtku'l-tklîd fî fethi bâbi't-tevhîd, Süleymanİye
Ktp-, Hacı Mahmud, nr. 2324, vr. lb-296a).
Nebhânî, Yusuf b. İsmail, Câmiu kerâmâti'l-evliyâ, I-II {n|r. İbrahim
Atve ivaz), Beyrut 1989.
Nefeszâde İbrahim, Gülzâr-t Savab (nşr. Kilisli Muallim Rİfat), İstan­
bul 1939.
210 . ZEYNÎLER

Neftsî, Târîh-i Nazm « Nesr:

Said Nefîcî, Târîh-i Nazm u Nesr der Iran ve der Zebân-ı Fârisî, I-II,
Tahran 1363 hş.
Neşru 'l-mesânî:
Muhammed b. Tayyib el-Kâdirî, Neşru'l-mesânt li ehli'l-kami'l-hâdt
aşer ve's-sânî, I-IV (nşr. Muhammed Hacd-Ahmed Tevfik), Rabat 19877-
86.
Nev^, Mecâlis:
Ali Şir Nevâ)i, Mecâlİsü'n-nefâyis (haz. Hüseyin Ayan v.dğr.), Er­
zurum 1995.
Nevâî, Nesâyim:
Ali Şir Nevâj^, Nesâyimü'l-mahabbe tnin şemâyimi'l-fütüvve (haz.
Kemal Eraslan, Doktora tezi), İstanbul 1979.
Nevâî, Seyyid Hasan:
Ali Şir Nevâî, Hâlât-ı Seyyİd Hasan Big (nşr. Kemal Eraslan, TM,
1971, sy. XVI), s. 89-110.
Nişancı Târihi:
Nişancı Mehmed Efendi, Nişancı Târihi^ İstanbul 1290.
Norris:
Norris, H. T., "The Mir'ât al-Tâlibîn by Zain ai-Dîn al-Khawâfî of
Khurâsân and Herat", Bulletin of the School of Oriental and African
Studies (BSOAS), UII/1 (1990), s. 57-63.
Nüzhetü'l-havâttr:
Abdülhay b. Fahreddin el-Hasenî, Nüzhetü'l-havâtır ve behcetü'l-
mesâmi'i ve'n-nevâzır, Haydarâbâd 1973.
Ocak, Ahmet Yaşar, "Hızırnâme", DM, XVII, 417-419.
, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıl­
lar), İstanbul 1998.
Okumuş, Ömer, "Câmî, Abdurrahman", DİA, VII, 94-99.
Osmanlı Müellifleri:
Bursah Mehmed Tâhİr, Osmanlı Müellifleri, I-IU, İstanbul 1333.
Öcalan, Hasan Basri, Bursa'da Tasavvuf Kültürü (XVII. Yüzyıl), Bur­
sa 2000.
Öngören, Osmanlılar'da Tasavvuf:
Reşat Öngören, Osmanlılar'da Tasavvuf: Anadolu'da Sûfîler, Devlet
ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İstanbul 2000.
 BİBLİYOGRAFYA-211

Öngören, Reşat, "Fâtih Sultan Mehmed'in ölümü Üzerine Bâzı İd­

dialar", KAM, II (1997), s. 28-33.
, "Kutbüddinzâde İznild", DİA, XXVI, 489-490.
,"XV ve XVÎ. Asırlarda Osmanlı'da Tasavvuf Anlayışı", XV ve
XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değereler, İstanbul 1999, s. 207-219.
,"Osmanîı Devİeti'nin İlk Şeyhülislâmı MoUa Fenârı'nİn Tasav-
vufı Yönü", Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, XI, 114-119.
,"Sünm Bir Tarîkattan Şiî Bİr Devlete: Safeviyye Tarikatı ve
Iran Safevî Devleti", Bilgi ve Hikmet, XI (1995), s. 82-93.
Özen, Şükrü, "İslâm Hukukuna Göre Zındıklık Suçu ve Molla Lut-
fî'nin İdamının Fıkhîliğİ", İslâm Arattırmaları Dergisi, VI (2001), s. 17-62.
özköse. Kadir, "Başlangıcından Günümüze Kadar Afrika'da İslâm ve
Tasavvuf", Tasavvuf: İlmî ve Akademik Arattırma Dergisi, VII (2001), s.
157-184.
Reşehât Tercümesi:
Safî Ali b. Hüseyin Vaiz Kâşifi, Ke%ehât-ı Aynü'l-hayât (trc. M. Şerif
el-Abbâsî), İstanbul 1291.
Revnakoğlu, Cemâleddİn Server, Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf ve
Tarikat Kültürü (nşr. M. Doğan Bayın-İsmail Dervişoğlu), İstanbul 2003.
Safâyî, Vasâyâ:
Safâyî, Manzûme-i Vasâyâ-yt Şeyh Vefa, Süleymâniye Ktp-, Ayasofya,
nr. 2154.
Sakalh, Talat, "İbn Kutluboğa", DİA, XX, 152-154.
Sehâ-rf:
Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâ\â, ed-Dav'ul-lâmi'
li-ehli'l-kamî't-tâsi\ I-XII (6 mücelled), Beyrut, ts.
Sehî, Tezkire:
Sehî, He%t Bİhişt: Sehî Beg Tezkiresi (nşr. Günay Kut), Harvard
Üniversitesi, Amerika 1978.
Semerât:
San Abdullah Efendi, Semerâtü'l-fuâd fi'l-mebdei ve'l-meâd^ İstanbul
1288.
Serin, Muhittin, "Hamdullah Efendi, Şeyh", DİA, XV, 449-452.
, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul 1999.
Sicill-i Osmânî:
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, I-IX İstanbul 1308-15, Heppen-
heim, Bergstrasse 1971.
212 • ZEYNÎLER

Sinan Paşa, Tazarrünâme {n§r. A. Mertol Tulum), İstanbul 1971.

Sivâsî, Şİhâbüddin Ahmed, Risâletü'n-necât min ^erri's-sıfât, Sülcy-
mâniye Ktp., Halet Efendi, nr. 246, vr. (61b-77a).
Sümer, Faruk, Safevî Devleti'nin Kurulumu ve Gelişmesinde Anadolu
Türklerinin Rolü, Ankara 1992.
Süyûtî, HusnüH-ntuhâdara:
Celâleddin Abdurrahman Süyûtî, Hüsnü'l-muhâdara ft târihi Mıstr
ve'l-KJjire, MI (nşr. Muhammed Ebu'1-fazl İbrahim), 1967-68.
Süyûtf, Nazmu'l-tkyân:
Celâleddin Abdurrahman Süyûtî, Nazmu'l-tkyân fîa'yâni'l-a'yân (el-
Mektebetü'l-ilmiyye), Beyrut, ts.
Şapolyo, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi^ İstanbul
1964.
Şemseddin Sâmî, Kâmûsü'l-a'lâm:
Şemseddin Sâmî, Kâmûsü'l-a'lâm Târih ve Coğrafya Lügati^ I-VI, İs­
tanbul 1314.
Şerif Efendi, Menâkıbü't-evliyâ^ Süleymâniye Ktp., Hacı Mahmud
Efendi, nr. 4552 (50 varak).
Şeyhî:
Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiu'l-fuzalâ, III-IV, {n§r. Abdülkiidir Öz-
can), İstanbul 1989.
Şİhâbüddin Sİvâsî, Cezzâbü'l-kulûb, Bâyezİd Devlet Ktp., Velİyyüd-
din Efendi, nr. 3257, vr. (143b-170b.
Şuşud, Hasan Lûtfi, İslâm Tasavvufunda Hâcegân Hanedanı^ İstanbul
1958.
Tabibzâde, Silsilename:
Tabibzâde Derviş Mehmed Şükrü b. İsmail, Silsilenâme-i Aliyye-i
Me^âyih-i Sûfiyye, Hacı Selim Ağa Ktp., Hüdayî Efendi, nr. 1098.
Tâdzâde Sa'dî Çelebi, Münşeat (nşr. Necati Lugaİ-Adnan Erzi), İstan­
bul 1956.
Tâcü't-tevârth:
Hoca Sâdeddin Efendi, Tâcü't-tevârth, I~II, İstanbul 1279-1280.
Tanman, M. Baha, "Âşık Paşa Külliyesi", DBİA, I, 364-368.
, "Halvethâne", DİA, XV, 388-393.
,"Şeyh Vefa Külliyesi", DBİA, VTI, 173-176.
Taşan, Berin, Merzİfonlu Şeyh Ahdürrahim Rumî, İzmir 1975.
 BİBLİYOGRAFYA • 2 1 3

Taşköprîzâde Isâmüddİn Ahmed, Mevzûâtü'l-ulûm [trc. Kemâieddin

Mehmed], İstanbul ?313. ,;
Taşköprîzâde, eş-Şek_ik:
Taşköprîzâde Isâmüddin Ahmed, e^-Şekâiku'n-nu'tnânİyye fî
ulemâİ'd-devleti'l-Osmâniyye (n§r. Ahmed Suphi Furat), İstanbul 1985.
Togan, A. Zeki Velidi, "Ali Şîr", M, I, 349-357.
, Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981.
Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Ar^İvi Kataloğu-Fermanlar^ I.
Fasikül {haz. İ. Hakkı Uzunçarşılı-İbrahim Kemal Baybura-Ulkü Altın­
dağ), Ankara 1985.
Türer, Osman, "Biat (Tasavvuf)", DİA, VI, 124-125.
Uludağ, Süleyman, "Abâdile" (Tasavvuf), DM, I, 7-8.
,"Avârifü'l-maârif'', DM, \V, 110.
, "Devran", DM, IX, 248-249.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I, Ankara 1982; II, An­
kara 1983.
Ünver, A. Süheyl, "Mahmud Pa§a", Fâtih ve İstanbul, c. II (1954), sy.
7-12, s. 189-193.
Vassaf, Sefine:
Hüseyin Vassaf, Seftne-i Evliyâ-yı Ebrâr, Süleymâniye Ktp., Yazma
Bağışlar, I-V, nr. 2306-2309.
Vefa Muslihuddin Mustafa, Evrâd-ı Vefa, Süleymâniye Ktp., Fâtih,
nr. 2561.
, Mak_m-ı Sülük, Süleymâniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 652.
, Sâz-î İrfan, Süleymâniye Ktp., İbrahim Efendi, nr. 652.
Yâdigâr-t Şemsî:
Mehmed Şemsüddin, Bursa Dargahları Yâdigâr-ı Şemsî î-îî (nşr. Mus­
tafa Kara-Kadir Atlansoy), Bursa 1997.
Yazıcı, Tahsin, "Hemedânî, Emîr-i Kebîr", DM, XVII, 186-188.
Yurd, Ali İhsan, Ak%emseddİn Hayatı ve Eserleri (Düzeltme ve ek­
lemelerle yayına sunan: Mustafa S. Kaçalin), İstanbul 1994.
Yusuf Sinan b. Yakub, Menâkıb-t Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân ve
Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye, 1290.
Yüngül, Naci, "Giresun'un Espiye İlçesinde Yavuz Sultan SeÜm'in
Te'sîs Ettiği Gülbahar Hâtûn Tekkesi Vakfına Ait Vesikaların Değerlen­
dirilmesi", VD, XV (1982), s. 101-116.
İRFAN VE

Kitabın konusunu teşkil eden Zeynîlik, XV. yüzyılda ortaya

çıkışının ardından halkla birlikte aydınların da dikkatini
çekmeyi başarmış bir tarikattır. Herat şehrinden Horasan,
Anadolu, Rumeli, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Hindistan'a
yayılan bu ekole Horasan'da Ali Şir Nevâî, Mısır'da İbnü'l-
hümam, Abdülvahhab Şârânî, Kuşâşî, Kûrânî, Anadolu'da
Molla Fenârî, Sinan Paşa, Molla Lütfi, ZenbiUi Ali Efendi
gibi pek çok üst düzey âlimlerin bağlandığı, sultanlar,
sadrazamlar ve vezirler başta olmak üzere bir çok devlet
erkânının intisap ettiği görülmektedir.
Şerîat-tarîkat-hakikat birlikteliğine önem verilmesi, bu ekolü
dönemin aydınlarının gözdesi durumuna getirmiştir
denilebilir. Zira bâtın ilminin yanı sıra şerîat ilimleri de
denilen zahir ilimlerini tahsil eden Zeyniyye şeyhleri,
öncelikle kendi bünyelerinde oluşturdukları zâhir-bâtın
dengesini tarikatın temel prensiplerinden biri olarak öne
çıkarmışlar, böylece tekkelerini halk için olduğu kadar âlimler
ve yöneticiler için de birer cazibe merkezi hâline getirmeyi
başarmışlaıdır. Böyle farklı kesimler üzerinde etkili olan bir
tarikatın ilk defa bir kitap çalışmasıyla gün yüzüne çıkarılmış
olması, tasavvuf için olduğu kadar ilmiye ve siyaset târihleri
için de önemli katkılar sağlayacaktır.

I TBMM
• Kütüphanesi

*200401928*