YENERLER

Yazan: Read Ekrem KOU

Yayn haklar: Doan Kitaplk A
1.bask / Kou Yaynlar, 1904
2.bask / ocak 2004
3.bask / aralk 2004 / ISBN 975-293-165-0
Bu kitabn 3. basks 1 500 adet yaplmtr.
Kitaba katklarndan dolay Milliyet gazetesine teekkr ederiz.

Kapak tasarm: DPN Design

Bask: efik Matbaas / Marmara Sanayi Sitesi
M Blok No: 291 kitelli - ISTANBUL
Doan Kitaplk A Hrriyet Medya Towers. 34544 -Gneli
ISTANBUL
Tel. (212) 677 O6 20 - 677 07 39 Faks (212) 677 07 49

www.dogankitap.com.tr

Yenieriler
Read Ekrem Kou

Read Ekrem Kou

Read Ekrem Kou, 1905 ylnda stanbulda dodu. Babas

Ekrem Read Bey (1877-1933), stanbul ehremaneti
muhasebecilerinden Abdullah Read Bey ile Osman Paa kz
Melek Hanmn oluydu. Ekrem Read Bey, stanbulda
yaymlanan Tarih, Malmat, Ceride-i Havadis gazetelerinde alt,
daha sonra Konya Sanayi Mektebi mdrlne atand ve
Kurtulu Savann sonuna kadar bu grevde kald. Bu yllarda
Babalk gazetesinde de grev yapt. Konyadan ayrlp stanbula
dnnce 1925 ylnda Cumhuriyet gazetesinin memleket haberleri
servisinin bana getirildi ve hayatnn sonuna kadar bu grevde
bulundu.
Read Ekrem Kounun yaamnda ok nemli bir yer tutan
annesi Hac Fatma Hanm ise Kounun Yangn Var isimli eserinde
yazd gibi tfaiyeli Bedri'nin Aye adnda dnya gzeli bir ablas
varm; bu kz yine o bozgun muhacirlerinden ve Eski Zara erafndan Eminpaazade evket Beyin, gayetle mahremi ua
Bklmkl Mustafa ile evlendirilmi ki Read Ekrem Kounun
anas Hac Fatma Hanm, Eski Zaral evket Beyin kzdr.
192lde Bursa Lisesini bitiren Kou, 1931de stanbul
Darlfnunu Edebiyat Fakltesi Tarih Blmnden mezun oldu.
Burada yaam ve eserleri zerinde nemli etkiye sahip olan
Ahmed Refik

Altnayn nce renciliinde sonra da asistanlnda bulundu.

1933te mehur niversite Reformu" birok retim yesiyle
birlikte Altnay' da tasfiye edince hocasyla birlikte niversiteden
ayrld.
Emekliliine kadar Kuleli Asker, Pertevniyal ve Vefa liselerinde tarih retmenlii yapt. 6 temmuz 1975te stanbulda ld.
Read Ekrem Kou birok kitap ve henz kapsaml bir
dkm dahi karlmam olan yzlerce makale yazd. Bunlar
arasnda hemen akla gelenler Kzlaraasnn Pii (1933), Hatice
Sultan ve Ressam Melling (1934), Eski stanbul'da Meyhaneler ve
Meyhane Kekleri (1947), Tarihimizde Garip Vakalar (1952),
Osmanl Padiahlar (1960), Erkek Kzlar (1962), Da Padiahlar
(1962), Esirciba (1962), Forsa Halil (1962), Yenieriler (1964),
Osmanl Tarihinin Panoramas (1964), Fatih Sultan Mehmed
(1965), Patrona Halil (1967) ve Kabak Mustafa'dr (1968).
Btn bu eserlerin yan sra, Kou ad, genellikle, byk bir
yaynclk ve yazarlk maceras olarak anlan stanbul
Ansiklopedisi'yle zdeletirilir. Byk ksmn bizzat ve bazen de
takma isimler alarak yazd, resimledii, kaynak bulduu bu
baeserini bitirmesi maalesef mmkn olmam, ansiklopedi g
harfinin ortalarnda madd yetersizlikler nedeniyle durmutur.
Kounun Trk tarih yaznndaki yeri ok nemlidir. Tarihi
sevdiren adam olarak anlan hocas Ahmed Refik Altnay'n yolundan gitti, o yolu geniletti, olaanst ayrntlar yakalayan
dikkat ve titizliiyle byk bir hikye etme baars elde etti.
Kou iin gnlk yaamn ayrntlarna girmek nemlidir.
Okur bu ayrntlarda bazen geleneklerin ve greneklerin bazen de
deyimlerin ve ataszlerinin kkenleriyle buluur. Sofra detleri,
giyim kuam tarzlar baaryla resmedilir. Kounun okurlar onun
tiplerini izlerken alacak derecede tandk olduklar bir dnyada

yolculuk ederler. Onun iin insan nemlidir. Tarih, insann"

hikyesidir. Kahramanlan, btn elikileri, zaaflar, iyilikleri ve
ktlkleriyle resmedilir. Salam bir Osmanl tarihi renimi
grd, harikulade bir arivciydi, yazdklarn maalesef ou zaman
kaynak gstermeden de olsa belgelere dayanarak yazd. Bu
belgeler hafiye raporlarndan mahkeme kaytlarna kadar geni bir
yelpazeyi kapsar. Ama o esas olarak bir anlatcdr. Okurunun
karsna zaman zaman bir meddah edasyla kar. Gz nnde
canlandrr. Kounun anlatt bir bahis kolayca unutulmaz.
Unutulamaz. Kouda popler zihniyetin Tarih ezberlenen bir
eydir anlay yine popler bir slupla darmadan edilir. nk
Kounun anlattklar, okunduunda, zaten adeta ezberlenmi
olur.
Doan Kitaplk, Osmanl tarihine ilginin hak ettii dzeye geldii
u gnlerde son tarih anlatclarmzdan biri olan Kounun daha
nce zaman zaman baslm, byk ilgi grm, fakat bugn
okura ulaamayan kitaplarn yeniden yaymlamaktan ve okurlaryla buluturmaktan gurur duyar.

Yenieriler
Deli rzgrlarn kams altnda kabarm, kprm denizin
yaln kayalara grl grl atl gibi, her biri dem ejderhas
binlerce bekr ua erkein azndan kan bir glbank,
yenierilerin sesi:

Allah Allah eyvallah

Ba ryan, sine pryan, kl al kan
Bu meydanda nice balar kesilir hi olmaz soran !..
Eyvallah!... Eyvallah!..
Kahrmz, klcmz dmana ziyan
Kulluumuz padiaha ayan.
ler, Yediler, Krklar
Glbank Muhammedi, nur nebi, keremi li
Pirimiz, hnkrmz Hac Bekta Veli
Demine devranna hu diyelim!..
Huuuuuuuuuuu!..

Drt buuk asr boyunca zaman zaman kendi klalarnda,padiahn saraynda,cenk meydanlarnda ve stanbul ehri ehrinin

alanlar ile sokaklarnda ykselmi olan ve cihana meydan okuyan

byk laf...
Pirleri Hac Bekta Veliydi; bu asker ocann kurucular tarafndan yenierilerin din terbiyesi, slamiyet'i gayet pratik yollardan telkin etmesini bilen ve her trl hatay, kusuru rindane
felsefeyle rten Bekta dervilerinin eline braklmt.
Tarih kaynak ve vesikalarnda Zmrei Bektayan" veya
Dudman Bektayan" diye de anlan yenieriler yz izgileriyle ve
beden yaplaryla seme gzel insanlard.
Ocaklarnn kuruluu yllarnda esirlerin, sonra da devletin
gayrimslim anasrnn ocuklar, bulu ana yeni basm krpe
delikanllar arasndan toplandlar, sk asker disiplin altnda yetitirildiler, elik gibi tavlandlar. Kendilerini li Osman tahtnda
oturan padiahn kullar bildiler ve kullukla vndler. Padiahlk
messesesi de yenierileri ylesine benimsedi ki, bu asker ocann ktk defterine 1 numaral nefer olarak daima tahtta oturan
padiahn ad yazld.
Yenierilerin tek hner ve kymeti demir penelerindeki palay
hedefine pek yaman ve amansz indirmesiydi; o zal palann
karsnda cihan asr titretti.
Tarihimizdeki zincirleme zaferler, parlak, ok parlak zaferler,
onlar kazanm olan ordumuzun kadrosuna baktnz zaman hakikati grr ve teslim edersiniz ki, yenierilerin eseri deildir, fakat o zaferlerde yenierilerin hissesi pek byk olmutur.
Tarihimizi ok iyi bilen Yahya Kemal Beyatl gazellerinden birini yenieri annda yazmtr, byk air yenieriyi vmekte
hakldr:
Vur penei Alideki emir akna
Glbank asuman tutan pir akna

Vur ruhi pr ftuhi Muhammed'le yekzeban

Fecri hcum iindeki tekbir akna..."

Yenieri yaya askerdi. Asrlar boyunca stanbuldan kalktlar,

batda Belgrada, Budine, Viyanaya; douda Badat'a, Tebrize,
Karabaa; imalde Bender'e, Hotine, Rusya stepleri ile Polonya
ovalarna; cenupta Halep'e, ama, Kahireye, kum llerine, orduda herkes atlyken yalnz onlar yaya gittiler, ahadet erbetini imeyenleri yaya dndler. Bu seferler be ay, sekiz ay, bir buuk
yl, yl srmt.

Olup yenieri ektim cefay

Piyade eyledim nice gazay
diyen Koca Mimar Sinan Aa bir yenieriydi, elli yandan sonra
Kanun Sultan Sleymann bamimar oldu ve'o hametli devri
yeryznde Trk yap sanatnn aheserleriyle tespit etti.
Yine o Yenieri Ocandan bir cihan imparatorluu olan OsmanlI Devletinin en yksek siyas mevkilerine, sadrazamla kadar ykselenler oldu.
lerinden kan kahramanlarn maceralar tarihimizde birer
hamaset destandr; tarih kaynaklarmz yle bir kartrlnca
binlerce isim sayabiliriz; u anda birka celadet timsali halinde
gzmn nndedir. Varna'da Hzr, stanbul surlar stnde
Murad, Burak Adas deniz cenginde Tozkoparan skender ve
stolni Belgradda 45 000 kiilik bir dman ordusuna sekiz silah
arkadayla meydan okuyan Yahya gibi...
nsan eli hem kurucu, hem ykcdr. Daima silah altnda
bulunan yenieriler bir kuvvetti. Onu siyas ihtiraslar yolunda
kullananlar atele oynadlar ve li Osman Devletine en byk
ihanet-

te bulundular. Siyas ihtiraslara alet edildikten sonradr ki, hreti cihan tutmu olan o disiplinli asker, cenk yollarnda serdarlarna kar ayak diredi. Padiahtan vezir kelleleri istedi ve hatta
padiahna kar isyan etti. Yenieri ihtilalleri tarihimizin kanl
yapraklardr.
Nihayet XVIII. asr ortalarnda yenieri yaplmak zere olan
devirme usul kalkt, Yenieri Ocann kaps, herkese, ardna
kadar ald, ocak haarat gruhuyla doldu, o gzide asker ehir
ekyas oldu. Cehlin ve taassubun glzeti iinde, btn ileri gelimeleri ksteklediler. Tarihimizin yapraklar, yenierilerin irtica
ayaklanmalaryla da kana buland.
XVII. asr sonlan ile XVIII. asrda zincirleme hezimetler, ar
bozgunlar da yenierilerin yznden deildir, fakat o bozgunlarda
da cengver asalet ve necabetini kaybetmi yenierilerin hissesi
pek byktr.
Nihayet ocan 1 numaral neferi olan Sultan II. Mahmud,
efrad her trl enaat ve rezalette pervasz olan Yenieri Ocan
kanl bir ehir muharebesiyle kaldrmaya mecbur oldu. Bu kanl
darbe tarihimize Vakai Hayriye" (Hayrl Vaka) adyla geti.
Kuruluundan Vakai Hayriyeye kadar Yenieri Ocann zengin bir tarihi vardr, ite efendim, biz kitapta o ayan dikkat yapraklar aacaz.
Yenieri Oca kimler tarafndan ve niin kuruldu ? Nasl
geliti ? Bu asker ocann tekilat, ananeleri, detleri nelerdi ?
Klalarnda nasl yaadlar, gazalara nasl gittiler, ihtilalleri nasl
kardlar, neler yaptlar ? Ocaktan yetimi iyi ve kt hretleri
kimler oldu ve bir gn nasl yok oldular ?
Yenieri Ocann zengin tarihi iinde yle yapraklar da vardr
ki, tomar tomar hikye ve roman msveddeleridir, ilenmek iin
usta kalemleri beklemektedir.

Ocak niin ve nasl kuruldu

En salahiyetli bilginlerimiz Yenieri Ocann kuruluunu, Osmanl Devletinin ilk elli yl iinde Rumelide sratle gelien ftuhatn dourduu zaruret olarak gsterirler.
Bu gre gre lkeler, Anadolunun Mslman-Trk
halknn sel gibi akan kan pahasna alnmaktadr. Anadolu
kyls, kendisi tarlada sapann ve kasabada iini brakp
silahlanm, atl yahut yaya, gaza yollarna dmtr, aknc
gnlller ordusu olmutur. Fevkalade yararllklar gsterenler
aknc kafilelerinin babuluklarna ykselmektedirler. Bu
ordunun, babularnn ahs otoritelerinden gayri, nizam tresi
yoktur. Cengverler diledikleri zaman koptuklar yerlere
dnmektedirler. Sratle gelien ftuhatn devam iin, hem
Anadolunun Mslman-Trk halkndan gayri kl tutacak yeni
ellere, hem de daima silah altnda bulunacak bir asker ocana
son derece ihtiya vardr. Bunun iin de evvela harp esirleri
arasndan ve sonra fethedilmi lkelerin gayrimslim ve gayri
Trk ahalisinden, vcut yaplar, sert asker hayatna elverili, yz
izgilerinde de merdane gzellik ifadesi bulunan erkek ocuklar
seilmiler, slam iman telkin edildikten sonra ksa sren, fakat
ok salam bir terbiye ve talimle bu olanlar yenieri, yeni asker
olmulardr.
Ben, Yenieri Asker Ocann kuruluu sebebini bu kadar basit grmyorum.
Bu asker oca Osmanl Devleti'nin ilk elli yl iinde sratle
gelien ftuhatn devamnda ok nemli bir yer alm olmakla
beraber, kuruluundaki gaye tamamen ayrdr, Yenieri Asker
Oca, Ortaa'n sonlarnda derebeylik (feodalite) rejiminin
karsnda Anadolu Trklerini merkez bir idare altnda toplamak
isteyen Osmanoullar hanedannn mutlakyet idaresini korumak
iin kurulmutur.

Yenieri glbanknda Kulluumuz padiaha ayan..." sz bu

ynden bilhassa ayan dikkattir. Her eyden evvel Osmanl hanedannn merkez mutlakyet idaresini korumak yolundaki hizmetleri padiahlar tarafndan da takdir edilmi ve bu asker ocana
Osmanl ordusunda ok mmtaz bir yer verilmitir. Bata ilk taht
ehri Bursa, Rumelide bir taht ehrini andran ordu merkezi
Edirne ve ikinci taht ehri stanbul gelmek zere, devletin btn
i kaleleri ile snr kalelerinin asayii, inzibat ve muhafazas,
ileride tafsilatyla anlatacaz, yenierilerin sadakatine emanet
edilmitir. Yukarda da sylemitik, tahta oturan her yeni
padiahn ad da bu asker oca ktne 1 numaral nefer
olarak yazlmtr.
Osmanl hanedannn tarih sahnesine girdii sralarda derebeylik asrlar olan Ortaa artk kapanyordu. Kalkacak derebeylik rejimi yerine Yenian yeni bir devlet sistemi olacakt. Bu yeni
sistemin, yeni hanedanlarn kuracaklar merkez mutlakyetler
olacan Osmanoullar gsterdi.
Ortaa kapanrken, halknn ekseriyetini Mslman Trkler
tekil eden Anadolu, ok byk bir itimai buhran iindeydi. Biz
bu buhran zerinde durmayacaz; bu ok ar mevzuu niversitelerimizin Trkiye tarihi krslerinde oturanlara brakyoruz. u
kadar kaydedelim ki, o asrlar iin slamiyet'in tefekkr kayna
olan medrese, Anadolu'nun Mslman-Trk leminin kurtuluunu Osmanoullarnn merkez bir mutlakyet kurmasnda grd
ve bu yeni hanedan btn kudret ve celadetiyle destekledi.
andarl Kara Halil ve Karamanl Kara Rstem adnda iki byk
molla, Osman Gazinin torunu Murad Hdavendigrn siyas
mavirleri, nazrlar oldular; ferd mlkiyeti kabul etmeyen,
slam adabna uymayan bir materyalizmle masum ve cahil halk
kitlesine cazip grnmeye alan bozguncu ve muhakkak ki ok
tehlikeli bir cereyana kar Mslman-Trk birliini koruyacak
Osmanl mut-

lakyetinin ilk tekilatn yaptlar, kurduklar messeselerin banda da, daima silah altnda bir asker oca yenieriler oldu. Bu askerin aile ba olmayacakt, her nimeti, ltf padiahtan grecekti
ve onun urunda gzn krpmadan lecekti. Yenieri Asker
Ocann kurucular bu askeri yetitirmeye muvaffak oldular.
Baarlan i ok byktr. Bir Ortaa adam olup cihangirlik
sevdasyla ve kaba nahvetiyle Anadoluyu istila eden Aksak Timur,
bu memleketten ekilince Osmanoullarnn idare sarsntsn
frsat bilen bu bozguncular, Simavnakadsolu eyh Bedreddin
ve onun mritleri Torlak Kemal ve Brklce Mustafa gibi ihtilalcilerin idaresinde yer yer ayaklandlar. Anadoluda Trkl ve
Mslmanl eritip yok edebilecek bu ihtilalleri yenierilerin
amansz klc bastrd.
ou kalem sahipleri Osmanl tarihinin bu ilk yapraklarn
sath bakla kartrp, bu tarih hakikati grememilerdir.
Bunlarn iinde bazlar da mill bir taassup gderek yenierileri,
bir Trk devleti olan Osmanl Devletinde gayri Trk anasr,
devirmeler diye adeta Trk dman gibi gstermek gaflet ve
garabetine dmler ve dtkleri bu hata ukurunda saplanp
kalmlardr.
Evet, yenieriler devirme usulnn kalkt XVII. asr sonlarna kadar hep gayri Trk anasrdan toplanmtr. Fakat
unutmamaldr ki milliyet fikri XVIII. asr sonunda yaylmtr.
Milliyet cevheri de kandan ziyade kltrdedir. Kltrn
vastas olan dildedir. Yenieri, kk yata anadilini terk etmi,
Trke konumutur, Trklemitir. Yenierinin klc Trk
bayrann altnda parlamtr, Trk zaferlerinin an ve erefine
byk hisselerle itirak etmitir.
Yenierilerin tarihesini u blmler zerine topladm:
I.
Acemi Olanlar Oca; Penik olanlar ve Devirme
olanlar.

II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.

Yenieri Oca.
Kla Hayat.
Gaza Yollarnda.
Yenieri airler.
Yenieri htilalleri.
Son Yenieriler.

Acemi Olanlar Oca

Penik olanlar
Devirme olanlar

Penik olanlar
Yenieri Asker Ocann kurulmas yolunda ilk fikri ortaya
koyan Karamanl Molla Kara Rstem'dir. Bu byk devlet
adamnn doum tarihi bilinmiyor lk li Osman tarihlerini
yazanlar ondan daniment, bilgili adam diye bahsederler,
Rumeli'de Edirnenin az sonra da Zagra'nn aknclar eliyle fethi
zerine Karaman'dan Bursaya gelen bu zat Sultan I. Murad'n
kadaskeri andarl Kara Halil'le buluur. O tarihlerde
kadasker, hann (padiahn) siyas ve adl maviridir,
bugnk tabirlerle hem bavekil, hem adliye vekilidir. Bu tarih
buluma en eski kaynaklarmzda ylece nakledilir
Molla Rstem Kara Halile,
- Aknc gazilerin aldklar esirlerin bete biri Tanr
buyruun-da padiahndr, niin almyorsunuz?.. der.
Kara Halil de bu teklifi Sultan Murada arz eder, o da,
-Tanr buyruu ne ise onu yapn!.. der.
Bunun zerine aknc gazilerin elindeki her be esirden
birinin padiah adna alnmasna karar verilir. Alnacak esiri
seme hakk padiaha aittir. Esir bana 125 ake kymet
biilir, elinde be esiri olmayan esir bana 2 ake verir. Tanr
buyruu gereince alnan bu vergiye bete bir manasnda
penik resmi ad verilir.

Padiah adna alnacak esirlerle padiahn hkmdarlk

haklarn koruyacak bir asker ocann tesisine karar verilir, bu
askere de yeni eri" (yeni asker) ad konulur. Kendi adna
nispetle anlan mehur bir li Osman tarihinin mellifi olan
kpaazade Dervi Ahmed k, yenierinin vazifesini pek
ak yazyor:
Gereklidir yenieri kapuda
Ki han gzleyeler her tapuda.
Kap, padiahn temsil ettii devlettir, tapu, tapuk" da
padiahn hkmdarlk, devlete tasarruf" hakkdr.
Penik resmine balanan esirler evvela erkek ve kadn,
salam ve sakat olarak ayrld. Sonra salam erkekler alt a
snfna taksim edilerek isimlendirildi.
1- irhar st ocuu, en ok yana kadar olanlar.
2- Bee: yavru, -sekiz ya arasnda olanlar.
3- Gulame: olanck, sekiz yandan on drt-on be
yana, bulu ana kadar olanlar.
4- Gulam: olan, tysz erkek, bulu andan on sekiz
yana kadar olanlar.
5- Sakall: tylenmi genler ile olgun erkekler.
6- Pir: ihtiyarlar.
Aknc gaziler elinden padiah adna alnacak esirler
ortadaki iki snf, sekiz-on sekiz ya aras gulame" ile
gulam"lard. Bunlar vcut shhati, beden tenasb ve yz
letafeti bakmndan da sekin olacaklard.
Yenieri Asker Ocann kurucular, bilemem tabirim
yerinde midir, usta bir bahvan dikkatiyle, bu askeri fideden
yetitireceklerdi.
Aknc gazilerin ellerindeki esirlerin bete birlerinden bu
ekilde alnp toplanacak olanlara da penik olan ad
verildi.

Ellerinde kadn, kz, sakat erkek, sekiz yandan kk sabi

olanck, irhar ve bee ve on sekizinin stnde erkek, sakall ve pir esir bulunanlar da padiaha esir bana 25er
ake penik resmi deyeceklerdi.
Byk gelirdir; Yenieri Oca'nn kuruluu srasnda
padiahn byle bir gelire ihtiyac da vardr.
Mesela bir aknc gazinin elinde penik olan vasfnda iki
esir olan bulunabilir, elinde fazla esir de yoktur, padiahn bu
iki olan parasz alabilmesi iin bu gazinin elinde on esir
bulunmas lazmdr. Bu adamn iki esir iin demekle mkellef
olduu penik resmi 50 ake, padiahn alaca iki penik
olannn kymeti ise 250 akedir. O zaman bu aknc gaziden
penik resmi alnmayacak ve stelik kendisine 200 ake verilip
elindeki iki olan alnacaktr.
Penik olanlar aydndr ki, esirlerin en gzideleri,
kymetlileridir, aknclarn bunlar saklayp karmamas iin de
nezaret vazifesi Rumelideki aknc beylerinin en nls
Evrenos Beye verildi.
Penik resmi ile penik olanlar Rumeliden Anadoluya
geit iskelesi olan Geliboluda tahsil edilecek, toplanacakt, bu
byk, mesuliyetli i de ilk teklif sahibi Karamanl Molla
Rsteme verildi. Kara Rstem Bursadan Geliboluya gidip
yerleti. Orada ne kadar kald bilinmiyor. Herhalde Yldrm
Bayezid zamannda olacaktr, bu Molla Rstem Bursada
lmtr.
ok sonralar yaam olan mverrih Dervi Ahmed k,
bu byk devlet adamn, ahsi servetini yapmasn bilmi biri
olarak gsteriyor ve hatrasm ylece hrpalyor:
Molla Rstem kendi lmnden sonra on drt-on be
yalarndaki biricik olu iin yz yl mr tahmin eder ve
ocuun bu uzun mrnn her gnne 100 florin altn harlk
koyar, kk delikanlya bu hesap zerinden
3 650 000 altnlk bir miras brakp ger.
Fakat sefih mollazade babasnn lmnden sonra ancak
yedi

sene yaar ve XIV. asr Bursasnda bu muazzam serveti bu yedi

yl iinde yer, bitirir. Yalnayak, yarm pabu bozahanede kebap
evirici olur ve nihayet yirmi iki yalarnda Bursa hisarnda
Eski Hamamn klhannda sefilane lr, kefenini bile
babasnn Firuz adnda azatl bir klesi temin eder, hayrsz
evlad Molla Rstemin trbesine defneder.
Mverrih Bunca mebla neye verdi kim byle tez
harcand ? diye sorarak bir misal naklediyor: sefih gence bir
adam bir taz getirmi, 100 filorin ile 1 000 akelik bir at ve
kaftan vermi. Falan bada tavan var demiler, bu haberi
verene 100 altn vermi, tazsn alp o baa gitmi ve tavan
ininden karana 100 filorin vereyim demi, haber veren
ininden karm, fakat taz tavan tutmam, olan kzm, bir
kl alp tazy ldrm, ama vaat ettii 100 altn vermi.
Dervi Ahmed ok mbalaal konumu olduunu
hissetmi olacaktr ki, Bu hikyeyi o kefen saran Firuzdan
dinledim, vallahi ziyade yazmadm... diyor ve hemen hikmet
yollu bir kta yazyor

Oul bedbaht ola bisaadet

Ona mal komak oldu zit (kt) det
Kim an harc ide fisk fcura
Yiye hiz olan, ya kahbe avret."

Yldrmnn Nibolu zaferi gsterdi ki penik olanlar

kesin olarak temsil edilmiler, Osmanl- Trk ve
Mslman olmulardr
Esir kafileleri arasndan penik olan" olarak seilmek,
evvela muhakkak ki sekiz-on sekiz ya arasnda vcut yaps
shhatli

ve endam tenasb ile yz izgileri letafetine sahip olanlar iin

bir saadetti.
Bu kymette bir olanck, kk delikanl penik olan
seilmedii takdirde eer yolunu bulup kaamazsa esir, kle
kalacakt, ilk sahibinin elinde veya satlaca baka ellerin
mutlak tahakkm altnda hrriyetinden mahrum, dolaysyla
zelil yaayacakt. Yahut bu zilleti duymamas iin insanlnn
eref idraki nasrlaacakt.
Halbuki penik olan seilince, hana (padiaha) mutlak
sadakatle balanmak artyla evvela hrriyetine kavuuyordu.
Yiyecek, iecek, giyecek dnmeyecekti. Bir klas
olacakt. Gnlk hayat asker disiplininin program iinde
geecekti. Bir asker ocann ar ilerine katlanacakt, vcudu
bu ar ilerle tavlanacakt, fakat bu disiplin ne kadar sert, bu
iler ne kadar ar olursa olsun esaret deildi. stelik boaz
tokluuna da deildi. Her ihtiyac temin edildii halde padiah
kendisine gndelik para verecekti. Basit bir nefer olarak
girecei asker ocanda sadakat, hizmet, liyakat, fedakrlk
karl zabitlie, hatta kumandanla ykselecekti. Uzak da
grnse, o basit neferin istikbali parlakt.
Glzete dtm zannetmiyorum; hr insann haklar
arasnda nefis lezzetini tatmak da vardr. Yenieri, bu asker
ocandan emekliye ayrlncaya kadar evlenmekten men
edilecekti, fakat, ileride anlatacaz, eli yaman silah tutan bu
zinde erkeklerin kadn ihtiyac dali dnlecekti.
Esir olanlar iin penik olan seilmek, esarette kalma
karsnda byk saadet olmakla beraber, onu yenieri
hayatnn disiplinine intibak ettirmek, onu btn hviyetiyle
yenieri yapmak kolay i deildi.
Sekiz-on sekiz ya arasndaki bu olanlara evvela Trke
retilecekti.
Bu arada karakterleri ilenecekti; disiplinli ve meakkatli
as-

ker hayat iin acemilikleri trplenecekti.

Yenieriler, daima padiahn yannda, en kdemsiz neferi
dahil, verilecek emre hazr, bu emrin mutlaka yerine getirilmesi
yolunda lm gze alm bir ktai muntazra olacakt. Bunun
iindir ki penik olannn yenieri olmasndan evvel, geirecei
talim ve terbiye devresi iin Gelibolu'da bir Acemi Olanlar
Asker Oca kuruldu. Penik olanlar evvela acemi olan,
sonra yenieri oldular.
Yenieri Ocann ve yenierinin yetitii Acemi Olanlar
Ocann kendi kurulu devrinden kalm vesikalar yoktur. En
eski li Osman tarihleri dahi ok sonralar kaleme alnm
eserlerdir. Bunlarn arasnda Dervi Ahmed k penik
olanlarndan bahsederken ylece anlatyor
...Hayli olanlar topland. Hana (Sultan I. Murada)
getirdiler. Kadasker andarl Halil,
- Bunlar Trke verelim Trke rensinler... der.
Onun dedii gibi oldu. Gnden gne oaldlar, tamam ki
Mslman oldular. slamiyet'e tam intibak edinceye ve
Trkeyi reninceye kadar Trk bunlar bir nice yl kulland.
Kapya (devlet kapsna, padiaha) getirdiler.
Oru Beyin li Osman tarihinde ise bir katrecik daha
tafsilat veriliyor
... Olanlar Anadoluda Trk kavmine ulatrdlar, ift
srdler ve hem Trke rendiler, yl, drt yl sonra
gtrp kapda yenieri ettiler...
Mverrihlerin Trk dedikleri Anadolu kylsdr. Bu
kaytlara gre penik olanlar aknc gaziler elinden
toplandktan sonra slam dini adab ve Trke renmek iin
Anadolu kylsne datlmtr ve onlarn yannda en az
drt sene yaam, rgat olarak almlardr.
lk yenieri ktalarnn Osmanl-Trk ordusunda ne zaman
yer

ald kesin olarak sylenemez; fakat bir tarih hakikatidir ki

Murad Hdavendigrn son meydan muharebesi, zaferi
kazandktan sonra ehit olduu Kosova Sahras'nda yaya asker
yenierinin zafer hissesi byk olmutu.
Hal mttefikler ordusu 100 000 kl, Trk ordusu 40 000
klt. Trk ordusunun merkezinde de padiah ile veziri
andarl Ali Paann kumandasnda yenieriler bulunuyordu.
Berat Kandili gecesine rastlayan 15 aban 791 ve 9 austos
1389 pazartesi gn Trklerin ezici, kahhar bir zafer kazanmas
iin yalnz be saat kfi geldi.
Kosovadan yedi sene sonra Yldrm Bayezid Nibolu Kalesi
nnde ok daha marur ve ok daha kuvvetli bir Hal
ordusunu sadece yenmekle kalmad, imha etti.
Bata Franszlar gelmek zere ngilizler, skoyallar, Almanlar, Polonyallar, Bohemyallar, Avusturyallar, talyanlar, Macar
kralnn bakumandanl altnda 130 000 kl olarak
toplanmlard. Hepsi ar zrhl valyelerden mrekkep olan bu
ordu o asr iin o kadar azametli bir kuvvetti ki Macar Kral
Sigismund gururun son haddine vararak,
-Gkyz kse, mzraklarmzn ucunda tutacaz!.. diye
barmt.
1396 austosunun on sekizinde Severin'de Tunay geerek
Trk topraklarna girdiler. Vidinde ve Rahovada kadn, erkek,
pir ve civan, hasta ve ocuk ve ihtiyar btn Mslmanlar
kltan geirdiler. ou kadn ve ocuk ve ihtiyar 10 000 kiilik
bir masum kafilesini de urganlarla balayp Nibolu nne yar
plak, rlplak srklediler. Yldrm Bayezid Trk ordusuyla
grnnce bu on bin masum esiri de tyler rperten vahetle
orada boazladlar. Bu katliamlarn hesabm Trk hkmdarna
vereceklerini hi dnmediler; Allah vard, o kahhar ve adil
kuvveti de unutmulard.

Sultan Yldrm Bayezidin Niboluya gtrd Trk ordusunun

70 000-85 000 kl olduu tahmin edilmektedir, kesin bilinen, bu
kuvvetin iinde 30 000 kl yenieriydi.
O asrn esiz cengverleri bilinen Fransz valyeleri Trklere
kar kazanlacak zaferin en byk eref hissesinin kendilerine ait
olduunu iddia ettiler ve evvela onlar saldrdlar. Fransz valyelerinin yaya yenieriler tarafndan elik kska iine alnarak imhas uzun srmedi. Franszlarn felaketini btn dman ordusunun bozgunu ve imhas takip etti.
Yenieriler hreti cihan tutacak amansz palalarn,
- Rahova!.. Vidin!.. Rahova!.. Vidin!.. diye bararak indirmilerdi. ki mthi katliamn, iki iren kahpeliin intikamn alan
bu yaya asker artk tamamen Osmanl-Trk ve Mslman'd.

Aksak Timurun karsnda Ankara bozgunundan sonra

Yenieri Oca bir dalma tehlikesi geirdi
Sultan Yldrm Bayezidin padiahl, Yenieri Asker Ocan
kuran babas Sultan Murad Hdavendigrn ehit edildii Kosova
Sahras'nda, cenk alannda ilan edilmiti.
Yenieriler ilk girdikleri o kanl meydan muharebesinde yeni
ve gen padiahlar Sultan Bayezid'in cengverliine hayran olmulard. Daima onun yannda, Anadoludaki Trk derebeyliklerinin ilhak yolunda yaplan seferlerde kumandanlarna mutlak itaatleriyle temayz ettiler, bir ara Sultan Bayezidle beraber stanbul'un kudret ve azameti cihann dilinde dolaan surlar nnde
grndler. 1396 ylnda yine balarnda padiahlar, geceli gndzl cebri yryle Nibolu'da,Gkyz kse, mzraklarmzn ucunda tutacaz!.. diye baran hepsi atl ve gmgk zrhl

Hallarn karsna ktlar, ayaklarnn tozuyla girdikleri bu

ikinci byk ve kanl meydan muharebesinde de ellerine
verilmi olan Mslman-Trk klcn ara astlar. Birka satr
iinde toplayp naklettiimiz Yldrm'n Nibolu zaferinden
sonradr ki yenierinin ad btn Avrupada yayld. Osmanl
padiahnn bu daim yaya askerleri yenilmez kuvvetti.
Kosovadan Niboluya kadar yaplan muharebelerden yenieri
ktalar muhakkak ki ar can kayplaryla kyordu; her
muharebeden sonra Yenieri Asker Oca, Acemi Olanlar
Asker Ocandan alnan efratla, Acemi Olanlar Oca da
penik olanlaryla besleniyordu.
Bu ilk yenieriler Osmanl padiahnn ahsna olan kesin ballklarn yalnz zafer yollarnda deil, mesuliyeti kendi
kllarna yklenmeyen ac Ankara malubiyetinde de
gsterdiler.
Aksak Timur bu son zaferini hasm Yldrma kar kl stnlyle deil, Yldrmm urad ihanet yznden kazanmt.
Bu ihanetin siyas tarih ve bilhassa sosyal tarih bakmndan
tahlil ve tenkidi bu yazlarn erevesi dnda kalr.
Miladn 1402 yl temmuzunun yirminci gn yaplan Ankara
Meydan Muharebesinde Osmanl padiahnn malubiyeti,
Anadolu sipahileri arasnda bir kamayla balad.
Bir merkez mutlakyetin vezirlik vazifesini pek mkemmel bilen
ve hkmdar Sultan Yldrm Bayezidi anut cengver karakteriyle pek yakndan tanyan andarl Ali Paa, ekilmeye asla
ikna edemeyecei hkmdar feda edip veliaht ehzade Emir
Sleyman ile kendi kumandas altnda bulunan yenierileri
hakikat olmu malubiyetten kurtarmaya muvaffak oldu.
Klcna her zaman gvenilir bu kuvvet, ileride ne ekilde
inkiaf edecei bilinmeyen hadiseler karsnda, Osmanl
merkez mutlakyetinin bekas iin lazmd. Nitekim Yldrm
Bayezid 10 000 yenieriyle ve-

zirinden ayr dt bir tepede akama kadar srarla dvt.

Bu 10 000 yenieri, askerce intihara karar vermi padiahlarnn
yannda lm tereddt etmeden kabul etti, ancak onun,
hakikaten merdane harekettir, sadk askerlerini terk ederek
lme tek bana komasndan sonradr ki Timura teslim
oldular.
Bu sahneyi, muharriri mehul bir li Osman tarihinin bu
cenk- te bulunmu ve uzunca sren esaretten dnmeye
muvaffak olmu bir yenierinin azndan kaydettii satrlarla
anlatmaldr:
Biz,
- Ey padiah, alaydan kma!.. dedik.
Yldrm Han yenemedik, bizim aramzdan kt. Meydanda
bir zaman sonra grdk ki Timur askeri Yldrm Han ele geirmi, Timura gtrdler. Bunu grnce biz de teslim olduk. Ama
eer Yldrm Han szmz tutup aramzdan kmasayd, akam olunca onu alp kaardk. Timurun askeri bizi dalarda bulamazd.
Timur istilas ve Ankara malubiyeti Osmanl Devleti iin
ykc olmad, ama ar darbeydi. Rumelide ftuhat, birden
durdu.
Ankara Meydan Muharebesi'nde yenieriler herhalde 30 000
klcn stndeydi. 10 000i Sultan Yldrm Bayezidin kaderi
belli olduktan sonra teslim olmutu. 20 000 yenierinin de Vezir
andarl Ali Paa ve Veliaht Emir Sleymanla beraber harp
meydanndan ekilmi olduu anlalr.
Fakat bu rakamlar bugn sadece bu kt zerindedir.
Ankara Muharebesinde yenieri klc knnda durmamtr.
Timurun zaferi kesinleinceye kadar bu meydan muharebesi ok
kanl safhalar geirmitir. Osmanl padiahnn yenierileri,
Timurun ordusu karsnda bozguna uramamt. Ama, harp
meydanlarnda merdane dvmesini bilen btn askeri birlikler
gibi ar telefat vermiti. Vezirle ekilen ktalar da,
padiahlarndan sonra teslim

olanlar da yukarda kaydettiimiz 20 000 ve 10 000 rakamlarnn

altndadr. Ankara Muharebesinde Sultan Yldrm Bayezidin yannda bulunan yenierilerin bir ksm harp meydannda dm,
geri kalan teslim olmu, kesin olarak 10 000 yenieri tamamen
kaybedilmiti.
Vezir andarl Ali Paann bu muharebeden ekip kurtard
yenieri ktalar iin, en hafif zayiat kabul etsek 15 000 kl
gstermek lazmdr. Hlasa Yenieri Asker Oca Ankara Meydan
Muharebesinde en ltufkr tahmin hesapla yar yarya erimiti.
Bu ar malubiyet zerine Rumelideki ftuhat da birdenbire
durmutu.
Geriden gelecek padiah ordusuna dayanarak aknc gazilerin
srp getirdikleri esir kafilelerinin, dolaysyla Acemi Olanlar ve
Yenieri Asker ocaklarn besleyen penik olanlarnn ard da birden kesilmiti.
Vezir andarl Ali Paa iin Osmanl merkez mutlakyetinin
vezirlik vazifesini pek mkemmel bilen adam demitik. Bu byk
vezir, evvela Ankarada kadrosunun en az yarsn kaybetmi olan
Yenieri Asker Ocann bu ar zayiatnn derhal telafisi zaruretini kabul etti. Sonra penik olanlaryla beslenen bu ocaa, penik olanlarnn ard kesilince yeni bir kaynak arad ve buldu;
Devirme Kanununu yapt.

Yenieri Ocagn dalmaktan ve Osmanoullarn

perianlktan Vezir andarl Ali Paann Devirme
Kanununu yapan devlet adam kafas kurtard
Devirme Kanununu yapmakla kendisine hi tereddt etmeden Yenieri Asker Ocann ikinci ve hakiki kurucusu unvann
vermemiz gereken andarl Ali Paa, en byk Osmanl vezirle-

rinden biridir. Ne kadar yazktr ki mverrihlerimiz tarafndan

hayat anna layk dikkat ve ehemmiyetle tetkik edilmemitir,
onun hakknda ok sath hkmler verilmitir, sarho vezir
derler, mahbubperestlikle itham ederler, mesela k Paazade
Dervi Ahmed k, Yldrm Hana arap ve kebap meclisini Ali
Paa kurdu, zevvak kiiydi" diyor, bu eski mverrihler kurulma
anda olan merkez bir mutlakyetin muhta olduu
messeseleri kavramaktan ciz, zevvak kii tabirinden daha
ar, apak ahlakszlkla itham ederler. li Osmanda iolan
tekilatn o kurdu, kendi saraynda nazenin mahbub olanlar
toplad, diledii gibi tasarruf edip kullandktan sonra ra edip
una buna verirdi dediler.
Devirme Kanunuyla Yenieri Asker Oca'n kavayp dalmadan kurtaran bu byk adamn vezirane hayat ile icraat
kafasnn iindeki devlet telakkisine tamamen uygundur. Aslnda
da Devirme Kanunu andarl Ali Paann bir merkez
mutlakyet olan Osmanl Devletine ve o devleti ahsen temsil
eden padiaha verdii kymetten domutur.
Osmanl padiah her arzusu kanun olan bir hkmdar
mutlakt. Btn tebaasnn mal ve can gveni padiahn iki
duda arasndan kacak emre balyd. slam eriat bu sonsuz,
mutlak hkmranlk hakknn meru olmas iin padiahta iki
sfatn mevcudiyetini art komutu: padiah kl olacaktr ve
adil olacaktr.
Osmanl lkesi harikulade sratli ve zincirleme harpler,
aknlarla genilemitir, genilemektedir, belki dnyann en
byk devletlerinden biri, yakn bir istikbalde stanbul da
fethedilirse, en azdan Dou Roma mparatorluunun vrisi
olacaktr. Topraklar ve istikbalde bu topraklara eklenecek
lkeler, padiahn taht ehrinden gnderecei adamlarla idare
edilecektir. Devletin btnlnn muhafazas iin, milliyet
fikrinin mehul olduu o asrlarda, bu adamlarn, padiahn
devlet zerindeki hkmran-

lk haklarna kaytsz artsz inanm kimseler olmas lazmdr.

Sahip olaca kudret, nfuz ve servet ne olursa olsun kendisini
evvela padiahn kulu bilecektir, ite bu adamlar da ancak ocukluk alarnda verilecek terbiyeyle padiahn yannda yetitirmek lazmdr. Onun iindir ki padiahn Saraynda, tahtn yannda bir mektep, zamanmzn tabiriyle bir devlet akademisi, siyas bilgiler akademisi olmaldr. Saraya birok ocuklar almak
lazmdr; bir mddet padiahn hizmetinde bulunacak bu olanlar, tahsili de dahil her nimeti, her ltf o kapda greceklerdir
ve buna mukabil padiahn, vcutlar zerinde dahi hakk
tasarrufunu kabul edeceklerdir. Kulluunu byle anladktan
sonra, geni salahiyetlerle vali olduu zaman merkeze olan itaat
ban koparmas ok zor olacaktr, isyan ettii zaman bir hi
oluvereceini daima dnecektir.
andarl Ali Paa bu Saray mektebine Enderun Hmayun
ve orada toplanan ocuklara da Enderun aalar, iolanlar
adn verdi.
Gzel huylar gzel yzl insanlarda bulunur sz nadir
yanlr bir tabiat kanunu olarak kabul edildi; Ali Paa, padiaha
hizmeti de bu hikmete dayanarak gzelliin bir imtiyaz olarak
kabul ettirmiti. olanlar yz gzelliinden baka vcuta da
her trl ayptan, kusur ve noksandan salim olacaklard.
Sarayda bir hizmet sresinden, tahsil ile grg ve yaa da
olgunlatktan, gelitikten sonra Saraydan karlacak bu gen
adamlar, iolanlar dirayet, ehliyet ve meziyetlerine gre devlet
hizmetinde, ilerinde kullanlacaklard.
Saraydan devlet hizmetiyle km bir iolannn padiah
adna adaletle i grmesi iin tahsil ve grgsnden baka, temiz
aile evlad, temiz ana st emmi olmas gerekirdi.
ffet ve istikametiyle tannm ve muhitinde mmtaz bir mev-

kii olan bir Mslman-Trk ailesi, erkek evlad ne kadar ok

olursa olsun iinden birini padiaha kul olarak veremezdi.
Evladn, padiaha kul olarak feda edecek, onunla btn
balarn kesecek bir ailede de ruh asaleti olmayacakt. u
halde Saray iolanlar gayri Trk ve gayrimslim anasrdan
toplanacakt.
Ali Paa, Sultan Yldrm Bayezide Saray iolanlarn
Ankara malubiyetinden evvel toplanan penik olanlarnn yz
gzelliinde ve vcut tenasbnde hasna ve mstesnalarndan
seti. Bunlarn iinde pespaye evlad bulunmas artk bir baht
iiydi.
olanlarnn bir ksm padiahn yannda Ankara Harbi'ne
gtrlmt. Sultan Bayezid, yannda bulunan son zevcesi
Srpl Despina Sultan, yenierilerle beraber maiyeti ahanede
bulunan bu iolanlar da Aksak Timurun eline esir
dmlerdi.
Ankara malubiyeti zerine penik olanlarnn ard
kesilince, yeni padiah Emir Sleymana da vezir olan Ali Paa,
hem Acemi Olanlar ve Yenieri Asker ocaklarnn zayiatn
telafi etmek, hem de Saray iolanlar tekilatn tamamlamak
ve devam ettirmek gayesiyle bir Devirme Kanunu yapt.
Yenieri Asker Ocann hakiki salam temel ta olan, ok
dikkatle hazrlanm bu kanun asr boyunca yrrlkte
kalacakt.

Yenieri Ocann temel ta: Devirme Kanunu

Devirme Kanunu, bugn aydn bir hakikattir ki, siyas bir
deha eseridir.
Vezir andarl Ali Paann eseri olup Ankara
malubiyetinden sonra tatbikine balanan bu kanun,
hkmleri, zamanla geniletilerek ve zerinde hurde teferruata
kadar ilenerek XVII. asrn ikinci yarsna kadar yrrlkte
kald, Yenieri Ocann temel ta oldu.

Devirme Kanununun ana maddesi, yenieri yaplmak

zere aknc gazilerden alnan penik olanlarnn yerine,
padiahn Rumeli ve Anadoludaki Hristiyan tebaasnn
evlatlarndan olan devirmekti. Bu kanun hem Yenieri
Ocana tkenmez bir insan kayna temin ediyordu, hem de
fatih olarak girip yerleen Trkler mstesna, ahalisi hemen
batan baa Hristiyan olan Rumelinin yava yava
slamlatnlmasn salyordu.
Devirme Kanunu'nun hkmlerini ylece toplayabiliriz:
1- Devirilecek olanlar en k sekiz, en by on
sekiz ya arasndaki ocuklardr.
2- Aranlan evsaf haiz olursa azam ya yirmiye kadar
kabilir.
3- Bu yalar arasndaki ocuklarn yz melahat ve letafeti
ile vcut yaps tenasbne ve tam shhate sahip olmalar
devirme- lik iin arttr.
4- Devirme zamanla mukayyet olmayp Yenieri Ocan
besleyen Acemi Olanlar Ocann ihtiyacna gre ve Yenieri
Asker Ocann en byk kumandan olan yenieri aasnn bu
ihtiyac bildirmesiyle yaplr.
5- Devirme, ihtiyaca gre ve memleketin her tarafnda
yahut tespit edilecek mahdut bir blgesinde yaplr.
6- Bir devirme devresinde kylerden veya kasabalarda mahallelerden krk evde bir evden bir erkek ocuk alnr.
7- Evsaf kanuna uygun olarak devirilecek olan en az iki
erkek kardeten biri olacaktr.
8- Evsaf kanuna uygun dahi olsa ailesinin tek erkek evlad
olan olan devirme olarak alnamaz.
9- Evsaf kanuna uygun dahi olsa, on sekiz yandan kk
olduu halde olan evliyse devirme olarak alnamaz.
10- Devirilen olanlar niha olarak bir elemeye daha tbi tutulurlar,olanlarn en sekinleri padiah hizmetine iolan (En-

derun olan) olarak ayrlr, geri kalanlar acemi olan olur.

Bu hkmlere gre yaplacak olan devirme iinde her
trl suiistimali, yolsuzluu nlemek iin yine ayn kanunla
ok esasl tedbirler alnm, iin hurde, teferruat da yle tespit
edilmitir
1- Devirme, yenieri aasnn yeni olan ihtiyacn
bildirmesi zerine padiahn bir fermanyla yaplr. Ferman
arttr.
2- Fermanda o devre iin ka olan devirilecei ve nerelerden devirilecei kesin olarak yazlr.
3- Devirme ii Yenieri Ocann katar aalar" denilen
byk zabitlerinden turnacba aann vazifesidir. (Yenieri
Ocann tekilatn ileride tafsilatyla nakledeceiz.) Devirme
ferman turnacba aaya verilir.
4- Devirmeye verilen ehemmiyete gre bu ie katar aalar
arasnda turnacba aann stndeki herhangi bir aa da
memur edilebilir. Yahut pek mahdut bir blgeden olan
devirilecekse turnacbann altndaki kademelerden bir
memur olur. Fakat devirme ii esas olarak turnacba aann
vazifesidir. Hatta bu unvan da toplayp getirdii olanlar bir
turna kuu srsne benzetildii iin verilmitir.
5- Olan devirmeye giden ve ferman mahsusu hamil olan
turnacba aann maiyetinde, iinin geniliine, byklne
gre , be, on, yirmi src aa" bulunurdu.
6- Src aalarn vazifesi, turnacba aann setii
olanlar bir kafile halinde ilk toplant yeri Edirneye
gtrmekti.
7- Tespit edilen devirme blgelerinde turnacba aa
vard yerde evvela en byk idare amiriyle -vali, sancakbeyi,
kad- temas ederdi.
8- Turnacbann gittii yerden fermanda ka olan
devirilecei gsterilmi ise bu olanlarn seilme gnleri ve
saatleri tespit edilirdi.

9- Mahalle mahalle, ky ky tellallar karlr, Hristiyan

tebaann krkar hane krkar hane olarak sekiz-on sekiz ya
arasndaki erkek ocuklarn alarak tellallarla ilan edilen gn
ve saatte sancakbeyi kona nnde toplanmalar tebli
edilirdi.
10- Olan gizlenmemesi, olan gizlemenin ok ar cezas
olduu daima nemle ilan olunurdu.
11- Her mahallenin ve kyn papazlarna da vaftiz
defterlerini alarak ayn gn ve saatte gelmeleri tembih
olunurdu.
12- Toplanan ocuklar bizzat devirme memuru
(turnacba aa) dikkatle gzden geirir, evvela zahiri
grne gre kabataslak ayrr, sonra ayrlan olanlar
rlplak soyularak vcutlar muayene edilir, Devirme
Kanununun yukarda kaydettiimiz esas hkmlerine uygun
olanlar devirme olan olarak seilirdi. Devirme
memurunun bu son seme kararn hibir kuvvet bozamazd.
13- Bu muayene ve semede turnacbann yannda
kazann kads, mahalle veya kyn papaz, mahalle veya
kyn tmarl sipahisi muhakkak hazr bulunurdu.
14- Turnacba aa setii olanlar vaftiz defterlerine
gre kendi defterine kaydederdi ve aileleriyle vedalaan
olanlar, bu ebed ayrlk muhakkak ki ok hazin sahnedir,
yanndaki src aaya teslim ederdi. Src aalar da
teslim aldklar olanlar yine vaftiz kaytlarna gre src
defterine kaydederdi.
15- Ayrca bir hccet tanzim edilir, turnacbann setii
olanlar vaftiz defterleri kaydna gre tafsilatl knyeleriyle
birer birer yazlr ve hangi src aaya teslim edildii de
kaydedilerek kd, papazlar ve tmar sahipleri tarafndan
imzalanarak, mhrlenerek mahall mahkemei eriyesince
tescil edilerek turnacbaya bir vesika mahiyetinde verilirdi.
Toplanan olanlarn sevki ayr bir itir.

Devirilen olanlar Edirne yolunda... stikbalin

yenierisi bu olanlar arasndan seilip
ayrlacaktr...
Devirilen ocuklar 150-200 nefer olunca srcba aa
onlar yaya olarak yola karrd. Devlete teslim edilecekleri
Edirneye kadar yollarda geceleri konacaklar hanlar,
kervansaraylar, iaeleri devlete evvelinden tespit edilmi ve
konaklayacaklar yerlerdeki idare amirlerine gerekli emirler
verilmi olurdu.
Yollarda ve konak yerlerinde olanlara yaplacak
herhangi bir tasallut ve tecavz, lm cezasyla tecziye
edilirdi. Unutmamaldr ki devirme olanlar hepsi kusursuz
gzellerdi, hatta ou afeti devran denilen gzellikteydi,
srcba aalar da eytann ivasna kaplabilirdi, fakat en
hafifi zindana atlmak gibi ar cezalar karsnda
devirmelere parmann ucuyla bile dokunmaktan ekinirdi.
Devirme memuru, bir turnacba aa, bir yayaba aa,
bir haseki aa her ne ise memur olduu devirme blgesini,
evvelce naklettiimiz ekilde, dolaa dolaa ve her vard
yerden devirdii olanlar srcba aalarn nezaretinde
Edirne yoluna kara kara vazifesini bitirirdi.
Srcbalarn getirdii kafile kafile olanlar Edirne'de
toplanrd. Turnacba aa, devirmeye ekseriya bu yenieri
zabiti memur edildii iin bu ismi kullanyorum, Edirneye
gelince kendi elindeki ana devirme defteri ve olan devirdii
yerlerden ald hccetlerle srcbalardaki defterleri
karlatrr ve bu suretle olanlar Edirnede umum bir
yoklamaya tbi tutulurdu.
Aylarca yaya olarak alnm uzun yollarda kaza veya
hastalkla lm olanlar varsa, srcba aa bu lm
vakasn mteakip tanzim ettirmek mecburiyetinde olduu
resm bir zabtname ibraz

ederdi, edemedi mi ar ekilde mesul olurdu, kafilesindeki

btn olanlarn ahitliiyle ancak kellesini kurtarabilirdi.
Olanlar noksan karsa ve herhangi bir menfaat karl
yolda olan kard tahakkuk ederse derhal idam olunurdu.
Srcbalk herhalde mesuliyetli iti.
Yoklama ve olanlarn devlete tesellmnden sonra
yaplan ilk ilerden biri olanlarn snnet ettirilmesiydi.
Snneti mteakip de bir Mslman ad taklarak
mhtedilere mahsus knyeleri tanzim edilirdi. Geldii yer
vaftiz defterlerindeki tafsilat ile kaydedilir, yalnz baba ad
yazlmazd. Bu knyelerde baba ad, Allah'n kulu
manasna, Cenab Hakk'n sfatlarndan birinin bana Abd"
isminin ilavesiyle yazlrd: Abdlmennan, Abdlcebbar
gibi; umumiyetle de baba adlar dorudan Abdullah olarak
kaydedilirdi.
Devirme olanlar snnet olduktan ve Mslman adn
aldktan sonra yz gzellikleri ve vcut yaps tenasbyle
pek mstesna olanlar Saray iolan olarak ayrlr, geri
kalanlar da acemi olan adn alr, bir mddet acemi
olanlar klalarnda terbiye ve talim grdkten sonra
yenieri olurlard.
Acemi olanlarnn hayatndan, acemi olanlar
klalarndan ve acemi olanlarnn yenieri yaplmas
merasiminden ileride tafsilatyla bahsedeceim.
Devirme Kanununu ve bunun ne ekilde tatbik
edildiini anlatrken bir olann devirme olup aile
yuvasndan ayrlmasn da tafsilatyla anlatmak lazmdr, bu
yolda elimizde tek vesika vardr, o da byk Trk veziri
Sokullu Mehmed Paann en parlak devrinde yazlm olup
Cevahirlmenakp adn tayan hal tercmesindeki satrlar,
hi tereddt etmeden kaydedebiliriz, yaad asr temsil
eden bu anl vezirin kendi azndan dinlenilerek zapt
edilmi olacaktr.

Devirmelerin Saray iolan m, yenieri mi olacaklar

Edirneye geldiklerinden sonra belli olurdu. Yenieri olsalar
dahi, baht el verirse, vezirlie kadar ykselmeleri
mmknd, Mehmed Paa Saray hizmetine alnd, fakat
Cevahirlmenakp'tan naklettiim aadaki satrlar bir
devirme olannn hayat olduu iin bu yaz iine
alyorum:
Sultan Sleyman Kanun'nin ilk saltanat yllarnda
faziletli bir adam olarak tannm olan yayabalardan
Yeilce Mehmed Bey olan devirme hizmetiyle Bosna'ya
gnderilmiti. Usulnce dolaarak layk olan ocuklar
ararken Sokol kasabasnda Sokolovik adndaki kiizadenin
olunu grd ve pek beendi ve babasndan olan istedi.
Sokolovikin akl bandan gidip olan saklad. ocuun bir
kei days vard, hem ilim, hem servet sahibiydi, Yeilce
Mehmed Beye olana bedel pek ok para teklif etti, Yeilce
Bey rveti reddetti, olann ailesi erknn tatllkla iknaya
alt:
- Ey nadanlar!..Bilmez misiniz ki bu mstait ocuk
padiah kapsnda saadeti cavidanye mazhar olacaktr;
onun sayesinde her biriniz servet ve saadete
kavuacaksnz... Banza bir devlet kuu kondu, cehalet
eliyle uurmayn, ocanza saadet kervan indi, aptallk
edip grmeyin ve hanmannz kendi elinizle sndrmeyin... Olunuzun parlak istikbali alnnda grlyor,
bu ocuk pek byk mevkilere ykselecektir... Er bandan
devlet rak deildir, kaderi yaver olanlara feyz hzinelerinin
kaplar aktr... Bu olan bir gn hepinizin ellerinden
tutacaktr...
Velhasl gerek bu szlerin tesiri gerekse oullarn
kurtaramayacaklarna akllar erdiinden olan gizledikleri
yerden karp Yeilce Mehmed Beye teslim ettiler.Yeilce
Mehmed Bey de,
Aduyi za elinden bir tezrev (sln) ivekar aldm
Dahi ben ahbaz ak olaldan bir ikr aldm..."

diyb ol yavru ahini yuvasndan ald ve gerek onu gerek

dier maruf ailelerden devirdii krk kadar olan
maiyetinden mnasip kimseleri katarak Edirneye yollad.
Sokolovikoluna yolda iyi baklmasn bilhassa emretti."

Olan devirmede suiistimaller, rvet ve hile...

Devirme olan kafilelerine tecavzler...
Olan devirmeye memur olanlar, devirilen olanlar
sr sr Edirneye gtren src aalar, src aalarn
yanndaki muhafzlar, devirme blgesindeki valiler,
sancakbeyleri, kadlar, tmarl sipahiler, papazlar, ky
aalar, orbaclar, devirmelik anda oullar olanlar
devirme iinde vazifelerini trl trl suiistimal
edebilirlerdi. Meydana kp, yakalandklar zaman da
suun derecesine gre dayakla, memuriyetten azille,
zindana atlmakla ve nihayet lmle tecziye edilirlerdi.
Devirme memuru, bir haseki aa yahut turnacba
aa, olan devirmeye gittii yerin Hristiyanlarndan byk
rvetler alr, Burada matluba uygun olan bulamadm...
diyerek baka yere geerdi.
Bazen rveti, devirme memurundan evvel o blgenin
tmarl sipahisi, sancakbeyi, kadefendi, hatta vali paa alr,
trl engeller karp, devirme memuruna vazifesini
yaptrmazd.
Papazlar vaftiz defterlerini tahrif ederler, on sekiz
yanda delikanly ya yanda sabi yahut yirmi yedi
yanda gelimi adam gsterirdi. Devirme memuru
geldiinde de olan saklarlar, tahrif edilmi vaftiz defterini
gsterirlerdi.
Yahut Sokullu Mehmed Paa'nn menkbesinde
grdmz gibi, olan defter tahrifat yapmadan
saklarlard. Bazen de devi-

rilen olan bir dekle yoldan karlr, saklanrd.

On bir-on iki yanda ocuklar evli gsterilirdi; bu hileli
nikhlarla olann devirilmesi nlenirdi. Baz Hristiyanlar
da devirmelik andaki gzel oullarn snnet ettirirler,
Biz Hristiyanz ama, olumuz slam dinini kabul etti
derlerdi. Snnetli olan, gstermelik Mslman adyla yine
kiliseye giderdi. Bu gibi ahvalde de rvet kad efendiye
yedirilirdi, devirme memuru gelince, Hidayet eriip
Mslman oldu, Mslman devirmek olmaz diye gya din
gayretiyle pr celadet olan korumaya alrd. Bu usule de
bilhassa Bosnallar bavururlard.
Bosnallar hem yz ve vcut gzellikleriyle, hem de ahlak
salabeti, mertlikleriyle tannmlard. Ne zaman olan
devirilecek olsa, ilk hatrlanan yer Bosna olurdu.
Snnetli olana, Mslmanlna alamet olarak bir de
Mslman poturu giydirirlerdi, bunlara snnetli olan
yahut potur olan" denilirdi.
Fakat ne gariptir ki evvela olan devirmeden karmak
iin yaptrlan bu snnet ameliyeleri Bosnada slamiyet'in
geni lde yaylmasna sebep oldu, Mslman Bosnallar
Bonak" adn aldlar. Buna ramen devlet, Bonak
ocuklarnn gerek yenieri olarak orduda, gerekse iolan
olarak evvela Sarayda, sonra devlet hizmetlerinde daima
kymet olduklarn kabul etti ve devirme kanununa,
Bosnadan snnetli potur olanlarnn da Hristiyan
ocuklar gibi devirilebileceini beyan eden bir madde
eklendi.
Olan devirme iindeki suiistimallere misal olarak
birka vaka nakledelim:
1565 ylnda olan devirmeye memur edilen Yayaba
Mehmed Aa, Ohriye urar, Koo ve Dimitri adnda iki
mutavasst eliyle Hristiyanlardan klliyetli rvet alr,
Matluba muvafk o-

lan bulamadm" diyerek gider. Ohri kads, hadiseden

merkezi haberdar eder, kad efendiye gelen fermanda
Mehmed Aann azledildii, yerine Yayaba Ali Aann
tayin edildii, rvet verenler ile alan maznunun
mevkufen stanbula gnderilmeleri bildirilir. Zindana
atlmak veya tersane gemilerinde kree konmakla
kurtulabilmiler ise byk ltfa uramlardr.
1610 ylnda da yukardaki vakann aksi: olan
devirmek iin gnderilen Haseki Kurd Aa, Voletrin ile
pek kazalarnda zorluk eker, Hristiyan ahali Haseki
Aaya olan getirip gstermez, san- cakbeyleri ile kad
efendiler, herhalde byk rvetler alm olacaklardr,
isyankr harekete gz yumarlar, acizlerini beyan ederler, bir
taraftan da halk ayak diremede srara tevik ederler. Durumu merkeze bildiren Kurd Aaya icap ederse cebir
kullanmas iin geni salahiyet verilir, kad ile sancakbeyi
de hesap vermek zere stanbula arlr.
Olan devirme iindeki u vaka ise hakikaten pek
cretkranedir:
1556da Divan Hmayun ktiplerinden Gyas, sahte bir
devirme ferman yazar, nianc kaleminden Nasuh da bu
sahte fermana padiahn niann, turasn eker; bu
adamlar sahte ferman dardan ortaklar olan ve yaman
bir serseri olduu anlalan Behram adnda birine vererek
olan devirmek zere Trabzona yollarlar. Behram,
devirecei olanlar, yolda kle olarak una buna satacak
ve bedelini sahtekr aralarnda paylaacaklardr. Fakat
sahtekrlk Trabzonda meydana kar. Ceza; nn de
sa elleri kesilir.
Devirme olan kafileleri sevk olunur iken, bazen de
ekyann Pusu kurduu sarp derbentlerde, boazlarda
tecavze urar, aslnda kelleleri koltuunda gezen
haydutlar, birka olan eni arzularla daa kaldrrlard.

Devirme olanlardan yenierilie ayrlan acemi

olan adn alr... Acemi olanla seilme
merasimi: son muayene, din telkini, snnet...
Devirme Kanunu Yavuz Sultan Selimin clusuna
kadar yalnz Rumeli eyaletlerinde tatbik olundu;
Anadoludaki Hristiyanlarn devirme olarak toplanmas
Yavuzun zamannda balamtr.
lk zamanlarda devirme olan kafileleri, src
aalarn nezaretinde devletin Rumelideki sabit ordugh
olan Edirnede toplanrd. stanbulun fethinden sonra ise
devlet merkezi olan bu byk ehirde toplandlar.
Her iki devirde de getirilen olan kafilelerinin devlete
teslimi muamelesi, Yenieri Aal saraynda yaplrd.
Yenieri aas, yanna bu asker ocann erknn alarak
merdiven bana iner, olanlar teker teker nnden geirilir,
devirme defterindeki has knyeleriyle aaya takdim
olunurlar, sonra byk bir divanhaneye sokulup hepsi ana
domas rlplak soyulur, ocak hekimbas tarafndan
dikkatle muayene edilirler, sonra yenieri aas gelir, serapa
ryan olanlar dikkatle gzden geirir, en gzellerini Saray
Hmayuna iolan olarak ayrr ve bu muayenede hazr
bulunanlara, bir Saray zabitine Enderun iin ayrlan
olanlar teslim ederdi.
Bu yazlarn mevzuu dnda olmakla beraber iki satrla
anlatalm, padiah hizmeti iin ayrlan olanlar Kanun
Sultan Sleyman devrine kadar mektep-klaya datlp
yerletirilirdi, bu mektep-klalardan biri padiahn daim
ikametgh olan Topkap Sarayndayd, ad "Enderun
Hmayun Koulardr. kincisi Galata Saray MektepKlas, ncs de Edirne Sarayndaki Enderun
koulardr. Kanun gzde Veziri Pargal brahim Paaya
gazap edip idam ettirdiinde bu hametli vezirin stanbulda
Atmey-

danndaki sarayn da Saray hizmetine ayrlan devirme

olanlar iin bir drdnc mektep-kla yapt. Galata Saray,
brahimpaa Saray ve Edirne Sarayndaki ocuklarn,
genlerin akran ve emsalleri arasnda temayz edenleri
padiaha arz olunur, derhal Topkap Sarayna
nakledilirlerdi. Geri kalanlar Topkap Sarayna nakillerine
kadar yllar geip de yalar ilerlerse, kapkulu sipahilii"yle
Saraydan karlrd. Kapkulu sipahileri de ayr bir asker
ocadr ve o da bu yazlarmzn mevzuu dndadr. Onlardan da u kadarck bahsedelim, tpk Yenieriler gibi devlet
hzinesinden aylk alrlard. stanbulda kan ihtilalleri bu
kapkulu sipahileri karmlardr, bunlar, imparatorluun
ayr ve muazzam bir askeri tekilat olan tmarl sipahiler,
eyalet askerleriyle kartrmamaldr.
Yenieri olacak devirmelere, asl mevzuumuza dnelim:
Yenieri Aal saraynda padiah hizmetine ayrlanlar
gnderildikten sonra geri kalanlar yine o plak muayenede
yzlerinin ve vcutlarnn ekilleri, varsa alameti farikalar,
mesela Kalasnda fndk byklnde bir beni vardr...
diye, Acemi Olanlar Ocann ana ktk defterine
kaydedilirdi, bu kaytla devirme olan istikbalin yenierisi,
acemi olan olurdu.
Acemi Olanlar Ocanda Anadoludan ve Rumeliden
gelmi olanlar iin iki ayr ana ktk defteri vard. Bu
defterler Acemi Olanlar Ocann Anadolu aas ve
Rumeli aas unvanlarn tayan iki byk zabitinde
dururdu. Bu iki byk zabit ktk defterlerindeki en kk
yolsuzluktan, Acemi Olanlar Oca'nn kumandanna kar
ayr ayr mesuldler. Acemi Olanlar Oca kumandannn
unvan stanbul aasyd. Manal bir unvandr, acemi
olanlarn yenieri oluncaya kadar grecekleri hizmetleri
anlatrken takdir edeceksiniz. stanbul aal aslnda
Yenieri Ocann yksek makamlarndan biriydi, bu mevkie
kan, mu-

vakkat bir zaman iin yenierilerin bandan ayrlp acemi

olanlarn, tabirim yerindedir zannederim, yenieri fidelerinin
bana geerdi.
Kalem, mevzuun ana yolundan zaruretlerle sapyor, ho
grn efendim.
Devirmeler Acemi Olanlar Oca'nn ktk defterine
kaydedilince artk acemi olan olmutur demitik. Kayt
muayenesi bitince olanlara teker teker slam dini telkin
edilirdi. Merasim sa ellerinin ahadetparmaklarn
kaldrtarak kelimei ahadet getirtmekten ibaretti. Din
telkininden sonra olanlar bir kafile halinde Acemi Olanlar
Klasna sevk olunur, orada ocak cerrahlar tarafndan
snnet edilirler, hazrlanm yataklara yatrlrlard. Ameliyat
yeri iyileinceye kadar uzun yol yorgunluu da alnm
olurdu.
Acemi Olanlar Oca ve Klas, evvelce sylemitim,
daha Yenieri Ocann penik olanlaryla beslendii
devirde, Murad Hdavendigr zamannda Gelibolu'da
kurulmutu.
Bu ilk kladaki daimi olan mevcudu 400-500 nefer
arasnda olmutur. Yenieri Ocana verilinceye kadar
vazifeleri Gelibolu'daki ilk Osmanl tersanesinde almak,
bilhassa gemi inaat tezghlarnda amelelik yapmak, sefere
kan donanmada, deniz cengiyle mkellef sahil vilayetlerin
ve kazalarn tmarl sipahileriyle birlikte gemilere cenki
olarak girmekti.
Kla fazlas olan olanlar da civar kasaba ve kylerdeki
Trklerin yanna emanet rgat, ifti olarak verilirdi. Acemi
Olanlar Klas mevcudu lm vakalar veya Yenieri
Ocana efrat gnderme dolaysyla azaldka, boaldka,
ifti yanndaki olanlar Acemi Olanlar Klasna alnrd.
stanbul fethedilip tersane stanbul'da Kasmpaaya
nakledilince Geliboludaki klann acemi olanlarnn
vazifesi, anakkale Boaznn iki yakas arasnda
muvasalay temin eden miri gemilerde tayfalk, gemicilik
oldu.

Acemi Olanlar Klas... Acemi olanlarnn yenieri

oluncaya kadar grdkleri hizmetler...

Yldrm Bayezidin Ankarada malubiyeti ve Timura

esaretinden sonra Yenieri Ocan besleyen penik
olanlarnn yerini devirme olanlarn aldn sylemitik.
stanbulun fethine kadar, yani yarm asr, devirmeden
acemi olanlar da Gelibolu klasnda ve Gelibolu tersanesi
hizmetinde bulundular. stanbulun fethinden sonra
merkezleri Edirnede olan yenieriler ve Geliboludaki
tersane stanbula nakledildi. Geni lde olan devirildi,
onlar iin de stanbulda Yenieri Klasnn yannda yeni
bir kla yapld, Gelibolu'daki Acemi Olanlar Oca ve Klas, stanbuldakinin bir ubesi olarak muhafaza edildi.
Evvelce bilvesile sylediimiz gibi, Gelibolu'daki acemi
olanlar, boazn iki yakas arasn balayan mir gemilerde
gemicilikle tavzif edildiler.
stanbulda ilk Yenieri Klas bugn ehzadeba
dediimiz yerde ina edilmiti; bilahare Kanun Sultan
Sleyman bu klann tam karsna gen yanda len
sevgili olu ehzade Mehmed adna byk bir cami yaptrd,
mabede ehzade Camii, semte de ehzadeba ad verildi.
Yenierilere de Aksarayda Etmeydannda yeni ve byk bir
kla yaptrd. O tarihten sonradr ki, Fatihin yaptrd
ehzadebandaki klaya Eski Odalar, Kanunnin
Aksarayda yaptrd byk klaya da Yeni Odalar ad
verildi. Fatih stanbuldaki ilk Acemi Olanlar Klasn da
Yenieri Oca Klasnn yaknnda bu semtte yaptrmt.
Acemi Olanlar Klas, Yenieri Oca'nn Sultan II.
Mahmud tarafndan kanl bir ehir muharebesiyle
kaldrlmasndan sonra Eski Odalar ve Yeni Odalarla
beraber yktrlmtr; ehzadebandaki Yenieri Oca
Klasndan

hibir iz kalmamtr, fakat Acemi Olanlar Klasndan

klann hamam zamanmza kadar intikal etmi, halen bir
ar hamam olarak iletilmektedir. Halk aznda acemi
olan adndan bozma olarak Acemolu Hamam diye
anlr. Bir rivayete gre acemi olanlar Yenieri
Klasndaki hamamda ykanrlar imi, plak ocuklar,
genler yenierilerin uygunsuz tecavzlerine uramlar,
bunun zerine kendi klalarnda bu hamam Yavuz Sultan
Selim tarafndan yaptrlm; dier bir rivayete gre de, yine
ayn sebeple Kanun tarafndan Mimar Sinana
yaptrlmtr. Eski Trk kla hamam olarak yeryznde
tek rnektir. Zamanmzn imar istimlakleri arasnda
ehzadeba Caddesi geniletilirken nndeki binalar
yktrlm, tarihi hamam cadde zerine kmtr. Hak
nazardan saklasn. Hamam kfi kr getirmiyor, byle erefli
bir yerde bir ihan yapmak gerekir diye tapu senedini
cebinde tayanlarn para hrsna kurban olup giderse, Trk
yap sanatna kar en byk, vahi bir cinayet ilenmi
olur.
stanbuldaki Acemi Olanlar Klas 31 odayd
(koutu). Bu klann nefer mevcudu daima 2 200-2 500
arasnda olmutur. Fakat bu acemi olanlar hep klada
bulunmam ve klada yatp kalkmamtr. Bir ksm
klann kendi hizmetinde, bir ksm da eitli miri
hizmetlerde kullanlmlardr.
Acemi olanlarnn klalar dnda kullanldklar
hizmetler unlardr:
1- Tophanede mtehasss amelelik, bilhassa kk
yata olanlar seilir, yenierilik ana gelinceye kadar
dikkatle yetitirilirdi, Tophane Klasnda yatarlard.
2- Beyazttaki Eski Sarayda, bir ksm Saray
olanlarnn bulunduu Galata Saray Kla-Mektebinde,
yine bir ksm Saray olanlarnn bulunduu
Atmeydanndaki kla-mektepte baltaclk,

ekmekilik, alk, hamallk. Bu saraylarda yatarlard.

3- Mir salhanelerde kasaplk. Salhanelerdeki
koularnda barnrlard.
4- Mir peksimet ve fodula frnlarnda hamurkrlk,
piiricilik, pasaclk, hamallk. Frnlardaki bekr odalarnda
yatarlard.
5- Mir yourthane, bozahane ve peynirhanelerde
amelelik. ou ehir dnda olan bu messeselerde
yatarlard.
6- Mir allarda obanlk. stanbul'un yzn yenieri
olduklar zaman grrlerdi.
7- Mir inaatta, yollarda, kprler inaatnda amelelik,
rgatlk. Lzumu kadar acemi olan kladan gnderilirdi,
i ehir dnda ise, bitinceye kadar adrda kalrlard.
8- stanbul'da byk ordu-esnaf alaylar yaplaca
zamanlar alayn geecei yollar acemi olanlar temizlerdi;
icap ettike ehrin gnlk temizlik ilerinde kullanlrd,
zamanmzn tabiriyle stanbulun temizlik amelesiydiler.
Klalarnda yatp kalkarlar, lzumu kadar nefer ayrlp
temizlik iine yollanrd.
te acemi olanlarnn bu ilerinden dolaydr ki, en
byk kumandanlarna stanbul aas unvan verilmiti.
Devirmelerde bazen 4 000-5 000 olan gelirdi;
yukardaki ilerde kullanlan kla mevcudu eksik ise bu
yeni gelenlerle tamamlanr, arta kalanlar, Yenieri Oca
erknnn arpalklar olan memleketlerdeki Trk iftilerin
yanna rgat olarak yollanrlard. Klalarnda yatp
kalmasalar da kla kadrosunda bulunan acemi olanlar
zaman gelip de yenieri olduklarnda veya kla mevcudu
lm vakalaryla azaldka ifti yanndaki olanlar kla
kadrosuna alnrd.
Yukarda ocak erknnn arpalklar diye bir tabir
kullandm, leride Yenieri Ocann tekilatndan
bahsederken anlatacam.

Byk bir ahap ehir olan stanbulun yangn

afetlerine kar XVIII. asrda Yenieri Ocana
bal ilk tulumbac tekilat kurulurken efrad
acemi olanlarndan seildi...
leride tafsilatyla naklettiimiz zaman hayret ve
dehetle okuyacaksnz, stanbul ehrinin gnlk hayatnda
asayi ve emniyetin temini, zabta vazifesi Yenieri Asker
Ocann elindeydi. Bu maksatla ehrin her semtinde birer
yenieri kolluu (karakolu) kurulmutu ve kolluklara bir
orbacnn emrinde kifayeti kadar nefer yerletirilmi olup
kolluk kouunda yatarlard. u anda Yenieri Ocann bir
ekya yata haline geldii zamanlar dnrseniz
stanbul halknn bandan ne trl badireler gemi olacan tahayyl edebilirsiniz. te efendim bunun iin hayret
ve dehet iinde okuyacaksnz dedim, zira ileride
anlatacam vakalar, en zengin muhayyilenin dahi hududu
dnda eylerdir.
Sefer zamanlar yenieriler Orduy Hmayun'a daima
tam kadroyla itirak etmezdi, hatta bazen ocan en byk
kumandan olan yenieri aas da sefere gitmezdi, sefere
memur yenierilerle sekbanba aa gnderilirdi. Fakat
sadrazam ayn zamanda serdar olarak ordunun bana
getiinde yenieri aas da yenierilerin banda gitmeye
mecburdu. O zaman sekbanba aa, stanbulun muhafz
olarak sadrazam vekilinin, kaymakam paann emrinde ve
kolluklardaki yenierilerin banda stanbul'da kalrd.
Padiahlar sefere kt zaman ise, Yenieri Oca tam kadroyla orduya katlr, stanbulun muhafazas, asayi ve
inzibat kaymakam paann emrinde stanbul aas ve
acemi olanlarna braklrd. Acemi Olanlar Klas'ndan
ayrlan neferler ehirdeki yenieri kolluklarna yerletirilirdi.
Fatih Sultan Mehmed hedefi mehul kalm son seferine
k-

tnda stanbulun muhafazas Kaymakam shak Paa ile

stanbul aasna ve acemi olanlarna braklmt. Byk
hkmdar Gebze civarnda esrarengiz bir ekilde ld.
Osmanl tahtna ehzade Sultan Cemi oturtmak isteyen
Sadrazam Karaman Mehmed Paa lm askerden gizledi
ve naa Padiahmz hastaland, hamam iktiza etti"
diyerek saltanat arabas iinde ve bir miktar enderun
halknn muhafazasnda lgarla stanbula gtrd, bir
yandan da Konyada bulunan Sultan Cemi stanbula
ard. stanbulun muhafz olarak braklan acemi
olanlarna da itimad olmadndan onlar da yol ve kpr
tamirleri iin ehirden kartt. Fakat emeline muvaffak
olamad. Fatihin lm ordughta pek abuk yayld ve
kafile kafile stanbul yolunu tutan yenieriler taht ehrinde
byk bir ihtilal kard ve Karaman Mehmed Paa
paraland. Bu ihtilale yoldan geri dnen acemi olanlar da
katlmt.
XVII. asrn ortasnda yirmi be yl srm Girit cengi
iinde ise acemi olanlar, Yenieri Ocana kaydedilip
yenieri yaplmadan adaya takviye kuvveti olarak
gnderilmi, acemi olan olarak harbe sokulmu,
yenierilik kaytlar da cephede, ordughta yaplmt.
Tarihimizde, bilhassa stanbulun tarihinde acemi
olanlarnn en byk hatras ilk yangn tulumbaclarnn
bu genler arasndan seilip km olmasdr.
Yeryznde yangnlara kar ilk itfaiye tekilat XVIII.
asrda Trkiyede, zamanna Lale Devri ad verilen Sultan
III. Ahmedin byk veziri Nevehirli Damat brahim
Paann himmetiyle stanbulda kurulmu ve Yenieri
Ocana balanm olan bu tulumbac tekilatnn efrad da
acemi olanlar arasndan seilmitir.
Fakat unutmamaldr ki, Yenieri Aal'na bal ilk
Tulumbac Oca acemi olanlar arasndan seilmi efratla
kurulmu ol-

makla beraber, bu Tulumbac Ocann kuruluundan az

sonra, XVIII. asrn ikinci yarsnda Devirme Kanunu"
kaldrlmtr. Acemi Olanlar Oca da muhafaza edilmitir
ve kaps Mslman olmak artyla herkes iin ardna kadar
almtr. Bundan trdr ki, XVIII. asrn ikinci yarsnda
gerek acemi olan, gerekse onlardan tulumbacla
yazlanlar halkn ayaktakmna mensup genlerdir.
stanbulun fethinden Nevehirli brahim Paa devrine
kadar geen iki yz yetmi yl boyunca stanbul'un drtte
birini, te birini ve hatta yarsn ve yarsndan fazlasn
mahveden, ecdat yadigr abideleri, nice muhteem saraylar,
kaneleri, hanlar, hamamlar, arlar, saraylarda,
konaklarda nice bin nadide sanat eserini, Trk irfan ve
tarihinin hzinesi elyazmas kitaplarla dolu husus
ktphaneleri, milyarlarn stnde astronomik rakamlarla
gsterilebilecek madd kymet deerinde mill serveti bir
rpda yutup yok eden yangnlar, byk ehrin muhafazas
iin tesis edilmi yenieri kolluklar (karakollar) neferleri ile
halk tarafndan sndrlmeye allm, ilk anlarnda
nlenemeyen ateler de ahap beldeyi smren bir ejderha
olmutu.
stanbul yangnlar, yangnlara kar alnan tedbirler,
Yenieri Ocana bal ilk tulumbac tekilat kurulduktan
sonra bizde tulumbacln ve itfaiyenin tarihesi bu yazlarn
erevesi dnda ok renkli, hareketli bir mevzudur. Biz
burada yalnz Yenieri Ocana bal tulumbac tekilatndan
bahsedeceiz.
stanbulda ilk yangn tulumbasn yapan ve bunu bir
Tophane yangnnda kullandktan sonra byk faydasn
bilfiil gsterip ispat eden ve bunun zerine Sadrazam
Nevehirli brahim Paa tarafndan Yenieri Aalna bal
bir Tulumbac Oca kurularak kendisi de tekilatn bana
geirilen zat Gerek Davud Aa adnda bir Fransz
mhtedisidir.

1720 ylnda kurulmu olan bu tekilat, Yenieri

Ocann kaldrld 1826 ylna kadar yz alt sene devam
etmitir. 1826dan sonradr ki, stanbul halk tarafndan her
semte bir yangn tulumbas tedarik edilmi, stanbulun
dillere destan olan mahalle tulumbacl domutur.
Tulumbaclk koarl, uarl, prpr fakat pitoresk klk ve
kyafeti, alak ve civelek, srm gibi, t gibi gen erkek
vcudu iin etin ama cazip, ylesine cazip bir megale olmutur ki, ksa bir zaman iinde acemi olanlarnn yerini
tabaka tabaka stanbul ocuklar alm, stlahlaryla,
argosuyla zengin bir de tulumbac edebiyat domutur.

Tulumbac acemi olanlar

O devrin vakanvisi Kkelebizade smail Asm Efendi,
Gerek Davud Aa ile ilk tulumbaclk tekilatndan hicri
1137 (milad 1724) yl vakalar arasnda Gedikpaa Hamam
ve Mescidi ile civarn mahveden bir yangndan sonra
bahsediyor, Zikri ahvali Gerek Davud ve sebebi zuhuru
tulumbacyan" serlevhasn tayan bu satrlarn bugnk
dile evrilmi sureti udur:
stanbulun binalar ahap, birbirine bitiik kat kat
yksek ve sokaklar gayet dar olduundan bir yerde yangn
kt m, yakn ve uzak, btn ehir ahalisinin akln alrd.
Atein kt yerin etrafndaki ev ve dkknlar ykmadan
yangn sndrlemezdi. Yangnlarn ekserisinde nice haneler
yklp viran ve nice kaneler yanp kl olurdu. Nice
zenginlerin birka saatte kl ksz olduklar grlmt.
Tulumbalar icat edilip kullanmak zere neferler ayrlp
tertip olunduu zamandan beri, elhak, nice yangnlar kt
yerde sndrld, nicesinin de er ve zarar zarur olarak
yanlarndaki bir-

ka haneye sirayetle kald. Pir ve civan, fakir ve kmuran

tulumbann icadna kretmektedir.
Tulumbann memleketimizde zuhuruna nayak olan
Gerek Davud Aa namnda bir merdi mhtedidir. Asl
Fransal iken Felemenk diyarna gitmi, bir mddet orada
kaldktan sonra dini slam'a meyil ve muhabbet edip on nefer
ehl iyaliyle 1128de (milad 1715) stanbul'a gelip Galatada
yerlemitir ve slamiyeti kabul ederek Gerek Davud ismiyle
hret bulmutur. Bu zat yangn sratle sndrmek iin bir
tulumba icat etti ve kendi bana zuhur eden yangnlara gitti,
bilhassa Tophane yangnnda tulumbayla atein
sndrlmesine ok yardm ettiinden Sadrazam brahim
Paann nazar dikkatini celbetti. Acemi Olanlar Ocana
yamak olmak zere bir Tulumbac Ocann kurulmasn
padiaha arz etti ve 1132 senesinde Davud Aa 120 ake
yevmiyeyle tulumbaclara aa tayin edildi. Yevmiye 60
akeyle bir kethda, 20 akeyle bir ktip, 26 akeyle bir
avu yama, 30 akeyle bir odaba, 15er akeyle 50 nefer
tulumbac tayin edildi, geceleri yangn nbetilerinin
taamiyesi, tulumba sakalarnn husus elbisesi ve bahileri
ve tulumbac neferlerinin balarna geirdikleri bakrdan
balklarn tamiri iin de 90 ake verildi. Davud Aa bir
mddet sonra hortumlar da icat etti, bu suretle suyu
uzaktan da tedarike ve yksek yere karmaya muvaffak
oldu. Hortumlar iin tulumbac ocana 64 nefer daha ilave
olundu, hortumlar masraf olarak tulumbaclar aasnn
yevmiyesine 40 ake zam yapld.
Gerek Davud Aann kabir ta kitabesi de gayet uzun
olup ilk tulumbaclk tekilatnn bir tarihesi gibidir.
Acemi Olanlar Ocana, dolaysyla Yenieri Oca'na
bal Tulumbac Ocann tekilatn hurde teferruatyla ve
tulumbac seilen acemi olanlarnn kyafetlerini kesin
olarak bilmiyoruz.

Kkelebizadenin kaydettii 50 nefer tulumbacnn

dorudan tulumbacbann emrindeki yangn tulumbasnn
kadrosu olmas lazmdr. Zira koca stanbula topu elli nefer
tulumbacnn kfi gelmeyecei aikrdr. Asla yanlmadma
tam kanaatle yazyorum:
Yenieri Ocann en kk birlii ortayd (taburdu).
Her orta, byk elrin bir semtinin muhafazas, asayi ve
inzibatyla vazifelendirilmiti, ki ileride Yenieri Oca
tekilatndan bahsederken etraflca anlatacaz; yenieri
kolluklar ortalara nispetle, mesela 59lularn yahut sadece
59un kolluu diye anlrd. Tulumbac Oca kurulurken
btn yenieri kolluklarna bir yangn tulumbas konduu ve
her kollua tulumbac acemi olanlar yerletirildii
muhakkaktr.
Herhangi bir sebeple kazaen tutuan bir yangn tulumbas
hakknda gazel yollu yazlm u kta her kollukta bir yangn
tulumbas bulunduunu ak olarak gstermektedir.

n aleti itfa idi tulumba

Kolluk neferi ona hadim olacakt
Olur olacak are nedir hkmi kazaya
Kollukta tulumba tutuup kolluu yakt!.."
Acemi Olanlar Klasnn ehzadebanda olduunu
evvelce sylemitik: bu kladan tek eser olarak kla
hamamnn kaldn, acemi olan adndan bozma
Acemolu Hamam" ad altnda bir ar hamam olarak
iletildiini ve bu hamamn mstesna tarih kymetini de
bilhassa belirtmitik. Tulumbac Acemi Olanlar Oca
kurulunca tulumbac aalar iin miri konak da burada
yapld. Bu konan yeri de 1959 yl sonlarna kadar
malumdu, ehzadeba'nda ahap Letafet Apartmannn
yeriydi. Bu apartman son imar faaliyetinde ykld, yeri
geniletilen caddeye eklendi.

Ayvansarayl Hseyin Efendi, milli ktphanemizin

mhim tarih kaynaklarndan biri olan Hadikat l-Cevami
adndaki mehur eserinde, bugn mevcut olmayan Acemi
Olanlar Klas mescidinden bahsederken, Bitiiinde
Yenieri Ocann fodula frn ve karsnda Tulumbaclar
Klas vardr. Bunlar Sultan III. Ahmedin vakfdr. Tulumbac
neferleri yangnlarda balarna kalayl tas giyerler, taslarn
zerinde neferin kancs olduu rakamla yazlmtr diyor.
Tulumbac acemi olanlarnn kyafeti hakknda bilgimiz bu
nottan ibarettir.
Devirme Kanunu'nun ne zaman kaldrldn kesin
olarak bilmiyoruz; fakat XVIII. asrn ikinci yars iinde
yenieri yaplmak zere olan devirildiini de grmyoruz.
Bundan trdr ki, XVIII. asrn ikinci yarsnda Yenieri
Asker Oca, bu oca besleyen Acemi Olanlar Asker Oca ve
efrad acemi olanlar arasndan seilen, alnan Yenieri
Tulumbaclar Oca, kaplarn imparatorluun btn
Mslman halkna, halkn da bilhassa ayaktakmna am
bulunmaktadr. Aadaki satrlarda tulumbac ad getike,
bunlarn artk devirme olanlar deil, ayaktakm genler
olduunu, hatta ounun ehr (stanbullu) olduunu unutmamaldr.
Acemiolan-yenieri tulumbaclar devrine ait baz
hatralar okuyalm:
Hicr 1233 (milad 1817-1818) ylnda rebilevvelden
evvale kadar alt ay iinde kaza veya kast eseri olarak
stanbulda byk kk 73 yangn kmtr, her aya 12
yangn der ki, bir afet rekorudur. Mverrih Cevdet Paa
kendi adna nispetle anlan mehur tarihinde, o yln ramazan
ay ortasnda teravih namaz vaktinde Odunkaps iinde bir
boyac dkknndan kan yangndan bahsederken, Etrafa
sratle yayld. Meer oralardaki barutu dkknlarnda
klliyetli barut varm, birden ate alp patlad, tu-

lumbac neferleri ve zabitlerinden ve ahaliden seksen adam

yanarak telef oldu diyor. Kadrgada kan bir yangndan
bahsederken de yenieri tulumbaclarnn zenginlerden para
alp sadece onlarn evlerini koruduklarn sylyor Kadrga
limannda byk bir yangn kt, bir kolu Kumkap tarafna
gitti. Kumkapdaki byk Ermeni kilisesini (patrikhaneyi ve
kilisesini) kurtarmak iin ortaya pek ok paralar dktler,
tulumbaclarn nefer ve zabit ekserisi o tarafa kotuundan
yangnn Usturaclara doru yaylan kolu karsnda pek az
tulumbac kald, yangnn bu kolu ertesi gecenin yarsna
kadar devam ederek Okularba arsn yakt, Beyazt
Meydannda snd.
III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmud devirlerinde yaam
ve Yenieri Oca'nn bir haarat yata haline geldii o
devirlere ait byk bir vakayiname yazp brakm olan Cabi
Said Efendi stanbulun zabta vakalarna da pek geni bir yer
ayrmtr; bu arada yenieri tulumbaclarnn
ayyalklarndan, odalarna uygunsuz kadn ve olan
kapattklarndan, yollardan rz ehli kadnlarla tysz genleri
cebren odalarna, kolluklarna kaldrma teebbslerinden sk
sk bahseder ve yenieri tulumbaclar hakknda daima
kulakl bakla gezen tulumbac erazil, yalnayak, baldrlar
plak tulumbac iti, hamam klhannda yatar, sokakta
itleip amura batar tulumbac kopuu gibi ar tabirler
kullanr.
air Enderunlu Vsf da tulumbac acemi olanyla yle
alay ediyor

"Dal kelle, tas elinde tulumbac iken

iki kelle kirlihanm kakaval olmu sana !..
airin bu tasvirinden yenieri tulumbaclarnn ar bakr
tas-

larn ekseriya ellerinde tadklarn, sokaklarda ba ak,

dal kelle" dolatklarn reniyoruz.
Vakanvis Lutf Efendi ise yenieri tulumbaclarn daha
etraflca anlatyor:
Vakai Hayriyeden evvel yenieri tulumbaclarnn
neferleri, hemen btn stanbul esnaf ocaa kaytl olduu
iin, esnaf delikanllarnn ebehlerindendi (zprlarndan,
bknlarndan), prpr, uar genlerdi. Yangn zuhurunda bu
tulumba neferleri balarnda orba tas gibi kalayl ve kanc
yenieri ortasnda ise o ortann niann tayan taslarla
kouarak yangna dalverirlerdi. Sair vakitlerde balarnda
tandr kadar koca bir sark ve omuzlarnda kartal kanat tabir
ettikleri krmz kaput ve baldrlar plak, ayaklar yaln, yaln
ayaklarna yemeni giyerlerdi. Yenieri Ocayla beraber bunlar
da dald."
Bu kayttan da reniyoruz ki, tulumbaclar, mensup
olduklar tulumba sand hangi yenieri ortasnn
(taburunun) kolluunda duruyorsa balarna giydikleri bakr
taslarn zerinde o ortann niann (alameti farikasn)
tamlardr. Bu nianlardan ileride, bu yazlarn Yenieri
Ocann hususiyetlerini anlatacak ksmda bahsedeceiz.
Enderun Tarihi mellifi Tayyarzade Ata Bey de, yenieri tulumbaclar gruhundan bir eririn rz ehli bir kadn tenha
bir sokakta yolundan evirip yangn yerine gtrmek isterken,
kalyon kaptan kyafetinde tebdil gezen devrin padiah Sultan
III. Selime rastladn ve padiah tarafndan beline alnan
bir klla ikiye blnp ldrld yazyor.
Bugn aydn bir hakikattir ki Sultan III. Selim kl
alarak eliyle can uuracak adam deildir. Bu vaka
tulumbacy, yenieriyi ktlemek ve padiahn ac kuvvetini
gstermek iin zevksiz muhayyilelerin eseridir.

Tarih roman ve hikyelerde yenieri

tulumbaclar... aylak Tevfik Beyin tulumbac
acemi olanlar...
Tarih roman, hikye ve hatta fkra yazarken ok dikkatli
olmak lazmdr, mularrir yalnz muhayyilesine dayanrsa,
gemi asrlarn detlerini, giyimini, kuamn ve hatta
mimarsini ve mehur ehirlerin eski manzarasn bilmezse
gln olur.
Geen asr sonlarnda yaam aylak lakabyla
tannm Mehmed Tevfik Bey stanbulda Bir Sene adndaki
eserinin beinci kitab olan Meyhane yahut stanbul
Akamclarnda yenierilik zamannda Langa'da Mermerli
denilen byk gedikli meyhanede bir akam keyfi sahnesini
tasvir ederken meyhaneye yenieri kolluk tulumbaclarndan,
yani tulumbac acemi olanlarndan adam sokar.
aylak Tevfkin byk hatalarn tenkit etmeden
hikyesini ksaltarak nakledelim:
Vakit henz erkencedir. Yksekkaldrm semtinden
delikanl Mermerliye gelir; biri yorganc esnafndan Mahmud,
dieri krk esnafndan Hsn, biri de ipi esnafndan
Mehmed Alidir. de on sekiz yirmier yalarnda, gayet
grbz, eli aya dzgn, mtenasiblaza, henz byklarnn
ularn burmaya balamlard. Kyafetlerine o vakitler prpr
denilirdi: dal fes, camadan, saltamarka, alvar gibi eyler...
alvar zerine bellerine Trablus kua sararlar, balarna da
o zamann gen modasna yrdan ayrldm biiminde birer
yazma yemeni balamlar, plak ayaklarnda da keleri
bask filarlar var... Bunlarn arasnda Hsn ise gerekten
gen irisi ve insan gzelidir.
Meyhanenin tezgh tarafnda be kadar yenieri
daylar oturmu, henz keyif atmak zeredir. ocuklar
bunlara riayet-

kr bir tavr taknrlar, bununla, eer daylarn orada

olduklarn bilseydiler elbet de ieri girmekten utanacaklarn
anlatmak isterler. Daylar da ocuklarn bu halini pek
beenirler, imelerine destur verirler. Esnaf delikanllar birer
ie dz getirtirler... Daylar da kendilerini taltif iin
sofralarndaki mezelerden bir iki taban meyhaneci rana
verip,
-unlar delikanllarn sofrasna koy, bizden selam syle,
rahat etsinler, elensinler... diye haber yollarlar.
ocuklar kendi hallerinde elenip dururlarken meyhane
kapsndan bir tulumbac girip nara atar... O nara atar ama
meyhane- dekilerin de kafas atar... Bu herif Baruthane
tulumbaclarndan Kel Memitir, yannda iki de arkada
vardr. ki tarafa yalpalayarak gelirler, ocuklara kar bo
bir sofraya otururlar. Bir ibrik arap smarlarlar. Kendilerine
mahsus bir tavrla yle keseriz, byle bieriz diye
konumaya balarlar. Azlaryla atar tutar, gzleriyle etraf
szerler. nk meyhanede una buna bulamak detleridir. Gzleri ocuklarn bulunduu sofraya arpt gibi
aralarnda yle bir konuma balar:
Memi - Ulan burada yenecek kuzular varm be!
Arkada - Yayla m bu?
Dieri - Kyamadan kim kesecek?
Meyhanede hava bulanr. Daylar kzar, esnaf genleri de
aralarnda usulca konuur
Yorganc Mahmud - Ne dersin, gidelim mi ?
krk Hsn - Nereye, tandr bana m?
pi Mehmed Ali - Herifler zpr...
krk Hsn - yle ok zprlar grdk...
Bu ara Kel Memi bir mani tutturur
Kuzusu...
eme kuru, ay bulank, nerden isin kuzu su...

Derken meyhanenin ii akamclarla dolar, krk

Hsn artk tahamml edemez, yenieri daylarndan destur
alr, tulumbaclarn sofrasna bir iskemle atar, sofra altst
olur, Memi yerinden frlamak isterken ikinci iskemle gelir,
tulumbac yaln kama hcum ederken nc iskemle iner
ve kamas elinden frlar. O zaman daylar ayaa kalkp
mdahale eder,
-ocuk daha birinci hamlede namusunuzu bozdu,
edebinizle kn! diye tulumbaclar birer birer meyhaneden
atarlar...
Fars dilinde bir tekerleme vardr: Hangi hatam tashih
edeyim ey haneharap!.. Muharririn yenieri daylar
dedikleri, o devirde byle genlerin bana tulumbaclardan
evvel pskll bela olacak erazil ve hayta gruhudur.
krk Hsn gibi meyhane eiinden atlam erkek gzeli
tvana, gz pek, yalnayak, yarm pabu bir esnaf
delikanls o devirde muhakkak ki, Yenieri Ocana kaytl
olacaktr ve yine muhakkak ki, bir kolluk tulumbas sandnn omuzda, yani kendisi tulumbac olacaktr. aylak
Tevfk Beyin kulland prpr tabiri tarif ettii kyafete
uymaz. Prpr udur bir diz ar stnde bir kuak, plak
gvde stnde bir yelek yahut btn dmeleri zlm bir
gmlek, sine ryan, memelerin grnmesi art, baldr bacak
plak, ayaklar yaln, bata kee klah veya dal kelle stnde
perian bir tlbent... Uar it, bkn kldr.
Tevfk Bey dal fes tabirini de bilmeden kullanmtr,
dal fes, etrafna yemeni, tlbent, al gibi herhangi bir ey
sarlmam olan fes demektir, halbuki muharrir
delikanllarn feslerine yrdan ayrldm biiminde yazma
yemeni sardrmtr. ocuklar birer ie dz rak
getirtiyorlar, halbuki yenierilik devrinde ie iinde rak
yoktur, sofraya ibrikle, gmle gelir. Tulumbaclar da bir
ibrik arap getirtirler, arap ise o devirde yalnz testi
iindedir.

Tulumbac civelek Blbl smail

XVIII. asr sonlarnda yaam naml meddahlardan
Galatal Skker Salih elebi Krkbann Hasan elebi
ile Berber Ali Beenin kz Gl Fatma adndaki hikyesinin
kahraman olarak yenieri-acemiolan tulumbaclarndan
bir delikanlnn hayatn nakleder.
Devrinin pek deerli bir sz sanatkr olan Skker
elebi bu hikyesinde kendi zamannn tiplerini XVII. asr
ortasnda yaatmtr, vaka Gen Osman'n padiahlnda
geer; bu padiahn zamannda ise stanbulda ne yangn
tulumbas vardr, ne de tulumbac. Vaka ne zaman, nerede
geerse gesin, naml meddah, civelek bir tulumbac
neferinin hayatn, tipini en doru izgileriyle canlandrmtr.
Hikyenin zeti udur:
ehreminide kahveci Ali Bee lm, arkasnda smail ve
Gl Fatma adnda iki yetim brakmt. Olan on alt ve kz
on yalarnda olup, babalarndan hayli dnyala sahip
idiler. Zira Ali Beenin kahvehanesi gayet ilek olduktan
baka, kendisi usta berberdi, Topkap dnda bir de byk
bostan vard. Lkin smail, haylaz kt. Babas lnce
dkkn ve berberlii terk ederek tulumbac haytalara ayak
uydurdu, meyhanelerde akamcla balad, altn adn
bakr yapp, Kumkap Yenieri Kolluundaki tulumbaya
nefer yazld ve tulumba sandnda omuzdalk eden mehur
rezillerden Yedibela Bekir, Dinsiz Veli, Kartalkanat Mustafa
namndaki baldr plaklarla Sarnl denilen meyhanede
gece ve gndz iret edip evine haftada bir, on gnde bir
urar oldu. Kimseye bir ktl yoktu, ahvalinin zarar
kendisine olup, halini slah iin mahallesinde, semtinde
nasihat edecek olanlara kulak vermedi.
-Zevk u sefa bu eyyam nevcivande olup, alacak
zaman ben bilirim... derdi.

Eli aya dzgn ve ka gz yerinde ve bir hoa sesi

olup, yenieri tulumbaclar arasnda gayetle makbul olan
mani ve sema ve divan okurdu ve o gruhun ebehleri
arasnda Blbl smail diye ba tac olmutu.
Yedibela Bekir, deme zorbalar palas altndan geirmi
akiydi, dev heybetli ve ehremen suretli cehennem
ktyd. Kahveciolu Blbl smail'i bir an yanndan
ayrmayp, kahvehane, meyhane, ba ve bahe, bostan ve
hamam beraber dolap, gece dahi kolluklarda yatarlard. Ol
nazenin ivekr yalnayak, baldr bacak plak, sinesi ryan,
kee klahnda destan perian kaldrm iti olmutu.
Baba dostlarndan birka kii baktlar, grdler ki
apkn olan bir gn balarndaki haneyi dahi satp,
meyhane akesi yapacaktr, anasn ve kz kardeini akta
koyacaktr. Gl Fatmaya bir hayrl koca bulup u
apkndan biareleri halas edelim dediler.
Gl Fatma hakikatte gl goncasdr, on bin nigr iinde
bir tane, anasnn dahi az var dili yok, melek misali
hatundu, lkin kardei smailin yznden kza kimse talip
olmad. Uzaktan gelen grclere de konu komu,
-Yarn ahirette iki elimiz yanmza gelecek, kzn bir olan
kardei vardr ki neuzbillah tulumbac itidir, falan kimdir,
Blbl smailin enitesidir dediler mi, rz ehli olan
hicabndan kahrolur... derlerdi.
stanbulun naml zenginlerinden Krkba Hac
Abdlgani Efendinin dr dnyada Hasan elebi isminde tek
evlad olup, o dahi henz on be-on alt yanda, gzellikte
mstesna civand. Babasnn himmet ve dikkatiyle akran ve
emsali arasnda tahsil ve terbiyeden dahi birinciydi. te bu
Hasan elebi, bir gn lalasyla bir mesireye vardnda, bir
kz grp, hemen can ve gnlden k oldu. O taze nigr, Ali
Beenin kz Gl Fatma'yd ki pat-

c ve babalayc Zeliha Banu kzn validesinden izin alm,

Her zaman ksmet ayaa gelmez, bazen de ksmetin ayana
varmak gerektir demi, kza o zamanlar yeni kma mor
ferace giydirip mesireye gtrmt.
Krkbaolu Hasan elebi bu akla sararp soldu,
derdini evvela lalas olan aa, ondan hanm annesi rendi ve
valide hatun bir akam yolunu bulup Hac Efendiye at, o
da,
-Kz bir kere gidip grn, yoksulluk ayp deildir, gelinim
olarak makbulmdr, elverir ki ailesine namus karas
olmasn... dedi.
Fakat kzn, Blbl smail namnda tulumbac civelei bir
erkek kardei olduunu renince,
-O kz bana gelin olmaz. Hasan lr, biricik olumu
teneirde gzlerimin yalaryla ykarm, tulumbacnn
kardeini ona almam... dedi.
Babas emrinden dar kamayan Hasan elebi,
yemekten imekten kesilip yataa dt, bir ay iinde bir
deri bir kemik kald, kadid oldu. Hasan elebinin ahvalini
cmle stanbul halk rendi. Blbl smaile,
-Olum, hem kz kardeinin ksmetine mni olursun,
hem dahi bir nevcivann sebebi mevti olacaksn, gel tvbe ve
istifar eyle, babann el elinde kalm dkknna k otur,
bizler Hac Efendinin ayana dp kandrmaya cesaret
bulalm... dediler.
Blbl smail de bu ahvale ok zlmekle beraber
tulumbac ayaktalarndan ayrlamad ve baldr plaklk
havasndan kurtulamad, pabusuz yaln ayan meygede
eiinden ekemedi.
O sradadr ki, stanbulda yenieriler zamann padiah
Sultan Osmana kar tuyan ettiler, kazanlar Etmeydanna
kp byk fitne oldu. te o fitnede stanbulun yakalar
bitli, mintan ve arlar bin yamal kayk, mavunac,
hamal ve hamamlarda tellak, frnlarda hamurkr ve ba ve
bahelerde rgat, yanama cmle

bekr uaklar dilaverler frsat ganimettir diye stanbul

zenginlerini deftere yazdlar, Sultan Osmanl''dr diye
konaklarnn yamasna ve kendilerinin katline ittifak
ettiler. Defterin bana da Krkba Abdlgani Efendinin
adn yazdlar. Hakikatte de Krkba, Sultan Osman'n
musahibi yerinde mutemediydi. Yenieri zabitlerinden onun
iyiliini grm biri, Aman efendi defterli oldu, tebdili
kyafet edip Anadolu tarafna gesin ve bir mddet adn
unuttursun, konak ve mal kaygsnda olmayp can
kaygsnda olsun!.." diye haber yollad. Hac Efendi ne
yapacan bilmedi, mal cann yongas olduktan baka
cannn bir paras evlad Hasan elebi de dekte yatar,
maukasnn hayaliyle can alp can verirdi.
Fitnenin ikinci gn sabah seher vakti alacaaydnlkta
grdler ki, konan kapsna drt nefer baldr plak
tulumbaclar dayanmtr ve palalarn kapya asmlardr,
ilerinden biri kapcya,
-Varn bizden Hac Efendiye selam eyleyin, ellerinden
periz. Bizim palalarmz bu kapda asl durduka bir fert
onlar indirip ieri giremez ve Hac Efendinin klna hata
gelmez!.. dedi.
Ve hakikatte de tam on be gn kapdan ayrlmadlar. O
byk fitne gnlerinde yamaya gelenler bunlar grdke
ke bandan ters yz olup dnerlerdi. Konaktan bu
tulumbaclara kim olduklar soruldukta,
-Hele fitne yatsn, syleriz... derlerdi.
Fitne yatt, Krkba tulumbaclar konaa alp
onlara bir l sofra donatt, kendisi de sofraya oturdu.
-Ey dilaverler, ehbazlarm, sizler kimler olursunuz ki,
benim malm ve canm korudunuz, rzm kurtardnz,
isimleriniz nedir ve bu hizmetiniz mukabilinde benden
matlubunuz nedir?.. diye sordu. Tulumbaclarn en genci ki,
bir tysz oland,
-Kumkapda yenieri kolluu tulumbaclaryz, ate
iinde se-

menderleriz, u ayaktama Yedibela Bekir, una Dinsiz Veli,

una dahi Kartal kanat Mustafa derler, benim namm dahi
tulumbac civelei Blbl smail'dir!.. dedi.
Hac Abdlgan hemen yerinden kalkp o nevcivan
banna bast.
-ehbazm, dnya ve ahirette olumsun, senin hakknda
kt hkm vermekle byk hata ilediimi imdi anladm!..
dedi.
Hac Efendi hemen hareme koup zevcesine,
-Hatun, durma, feraceni bana geir, ehreminiye git,
tulumbac civelei Blbl smailin kz kardei Gl Fatmay
olumuz Hasan elebi iin Allah'n emri ve Peygamberimizin
kavli zerine iste ve o kz hemen kouya koyup getir, kzn
cihazn dahi ben yaparm, oluma dahi mjdesini verin!..
dedi.
Gl Fatma Krkbann konana geldiinde hemen
eteini beline sokup mutfaa girdi ve eliyle bir tas hasta
orbas piirdi, k eydas Hasan elebiye gtrd. O
nevcivan ki, maukasn karsnda ve hizmetinde grd,
daha orbadan bir kak imemiti ki, taze can bulup
yataktan kalkt.
Skker Salih elebinin bu hikyesindeki btn hneri,
genlerin tulumbacla heves etmemesi iin, bir nevcivann
tulumbaclkla eref, haysiyet, rz ve namus bakmndan
neler kaybedeceini Blbl smail tipinde gstermesi, sonra
da tulumbaclar mert insanlar yaparak o gruhu
okamasdr.
Yenieri Aalna bal Acemi Olanlar Tulumbac
Ocann Vakai Hayriyede Yenieri Ocayla beraber
kaldrldn sylemitim. Ocaklar kaldrlrken son
tulumbacba aa da idam olundu. Bu adamn ad
tarihimizde mehul kalmtr. Son yenieri ihtilaline itirak
etmemiti, lm iin yenieri olmas kfi grlmt.
Sadrazam,
-Baka aa!.. Vazifen yangn sratle sndrmektir, yenieri

klalar tututukta niin gitmedin? diye sormu.

Adamcaz hayret iinde kalm.
-Efendim, o yangn sndrmeyip baka bir yerinden
daha tututurmak padiahma sadakatten ileri gelir!.. demi.
Babli'de maktel ittihaz edilen odaya gtrmler,
cellatlara son sz,
-Boun yiitler!.. demek olmu. Mverrih efendi, Gayreti
batlayla can verdi diyor. Biz Merdane lm diyeceiz.
Son acemi olan tulumbaclar da, ki hepsi katksz Trk
delikanllaryd, Vakai Hayriye denilen o mthi yenieri
krmnda yok oldular, o zalimane ve vahiyane katliama
dilim hibir vakit Hayrl Vaka diyememitir. Tahlilini ve
tenkidini yeri geldii zaman yapacam.

Kapya kma
Acemi olanlar zerine son satrlardr. Onlar kendi
asker ocaklarndan alarak yenieri klasna gtrp yenieri
yazdrr iken biz de ad hl unutulmam, fakat tekilat ve
tarihesi hakknda mnevverlerimizin bile kesin bilgi sahibi
olmad Yenieri Ocann kapsndan gireceiz.
Acemi olanlarnn Yenieri Oca ktk defterine
kaydedilerek yenieri yaplmasna kapya kma denilirdi.
Acemi olanlarnn kapya kmas, yenieri aasnn Divan
Hmayun'a arz ettii ihtiya zerine padiahn bir ferman ve
ananev merasimle olurdu.
Birbirine smsk bal olan Acemi Olanlar ve Yenieri
Asker ocaklarnn kuruluundan stanbulun fethine kadar
geen devir iinde bu ocaklarn anane ve merasimi ile
tekilatnn teferruat

hakknda bilgimiz yoktur. stanbul'un fethinden sonra byk

bir gelime olduu muhakkaktr. Bizim burada
anlatacaklarmz Kanun Sultan Sleyman devrinden
yenieriliin son gnlerine kadar uzanan zamana ait kaynak
ve vesikalardan topladklarmzdr.
Her acemi olan yenieri olamazd. Bazen ar
serkeliinden yenierilie layk grlmez, bazen de akran ve
emsali kapya karken, yani yenieri olurken ihtiya art
olarak kalrd, ikinci bir kmaya kadar da ya ilerler,
Yenieri Ocanda acemi neferlik yapacak a aard. Bu
gibiler acemi olanlarnn altklar yerlerde hizmetlerine
devam ederler, kendilerine evlenme izni verilir, olua ocua
karrlar ve bir gn de Acemi Olanlar Ocandan emekliye
ayrlrlard. Kesin bir kayt yoktur, yanlmadm zannederek
tahminle sylyorum. Acemi Olanlar Oca'na bal Yangn
Tulumbaclar Oca kurulur iken tulumbac seilen acemi
olanlar bu kapya kma artklar olsa gerektir.
Kapya kma olduunda Acemi Olanlar Oca'nn
kadrosu birden sarslrd, bazen 1 000-1 500 acemi olan
yenieri olurdu. Bu sefer Acemi Olanlar Oca'nda boalan
yerler, evvelce sylemitik, ehas ve kyl hizmetine
emaneten verilmi devirme olanlarla yahut yeniden yaplan
bir devirmeyle gelen olanlarla doldurulurdu.
Kapya kma merasimi, Kanun Sultan Sleyman'n
stanbulda Aksarayda yenieriler iin yaptrd byk
klada yaplrd. Bu klann ad Yeni Odalar"d. Oda kou
manasnadr. Bu klay, iinde geen vakalarla ileride
anlatacam.
Yenieri Ocann en kk birliine orta (tabur)
denilirdi, zabiti de orbac unvann tard. Evvela
orbaclar kendi ortalarnn nefer ihtiyalarn tespit ederler,
tanzim olunan cetvel Sleymaniyedeki Aakapsna, Yenieri
Aal sarayna gtrlr, Yenieri Aal kethdasna
(khyasna) verilirdi. Kethda bey

denilen bu zat, Yenieri Oca'nn idare ilerinde en byk

amirdi, cetveli ocak kadrosuyla karlatrr, kadro fazlas
nefer alnmamasna dikkat eder, son ekli verdikten sonra
yenieri aasna arz eder, o da Divandan kapya kma
fermann alrd.
Ferman alan yenieri aas, kendi emri altnda olan
acemi olanlarnn kumandan stanbul aasna bir tezkire
gnderir ve mesela 1 000 nefer acemi olannn kapya
kmak zere gnderilmesini emrederdi.
Kapya kacak acemi olanlarn stanbul aas ile acemi
olanlarnn dier iki byk amiri olan Anadolu aas ile
Rumeli aas seerlerdi; seilen olanlarn Acemi Olanlar
Ocandaki ktk defterinde bulunan isimleri yanna
kapya kt kayd konulur, isimleri oradan bu suretle
silinmi olur, olanlar isim ve knye kaytlarnn tasdikli
suretiyle Aksaraydaki Yeni Odalara gtrlp Yenieri
Ocana teslim olunurdu. smi ve knyesi Yenieri Ocann
ktk defterine kaydedilen acemi olan o andan itibaren Yenieri Ocann acemi neferi olur ve hemen askerlik
yevmiyesi balanrd. Gelen acemi olanlarnn hangi yenieri
ortasna acemi nefer olduklar da ocan ana ktk defterine
kaydedilirdi. Ktk kayd ii bitince acemi neferler
verildikleri ortann orbacsna teslim olunurdu ve bu
mnasebetle anane haline gelmi bir tren yaplrd. Mesela
gelen bin olandan yirmi neferi 60. Ortaya verilmi ise, bu
ortann orbacs, gayet geni bir meydan olan kla avlusunun mnasip bir yerinde durur, yirmi acemi neferi birer birer
nnden geerler ve kendilerini isimleriyle, knyeleriyle yeni
amirlerine takdim ederler, orbac aa da, artk emri altnda
bulunduklarn bildiren bir iaret olarak, nnde ba krp
kendisini takdim eden acemi neferin ensesine var kuvvetiyle
bir tokat indirirdi.
Yenieri Ocanda kdeme byk ehemmiyet verilirdi.
Misal olarak aldmz 60. Ortaya verilen yirmi gen arasnda
da bir k-

dem tayini yaplrd. Bu ilk kdem, orta koularnn

bulunduu kapdan girmekle tespit edilirdi. Bunun iin de
bir srat kousu, yar yaplrd. Yirmi delikanl avlunun bir
ucuna dizilir, br ucunda bulunan kou kapsna doru
koturulurdu. Kapdan ilk giren acemilerin en kdemlisi, en
sona kalan da en kdemsizi olurdu.
En geride kalan ve dolaysyla ortasnn en kdemsizi olan
acemi neferin kladaki vazifesi ortasnn koularn ve
ayakyollarn sprp ykamak, orta ihtiyarlar ile gelen
misafirlerin kou kaplar nnde braktklar pabularn
dar karlarken nlerine evirmek, hava yal ise bu ii
pabular silip temizledikten sonra yapmakt. O acemiden bir
stn olan kdemsiz acemi mutfakta ortasnn bulaks
olur, onun bir stn de ortasnn hamal olurdu. Hamallk
vazifelerinden biri de ortasnn koularna ve mutfana
odun tamakt.
Geriden drdnc kdemsiz acemi neferi de kandilci
tayin edilirdi, sabahlar ortasnn koularndaki kandilleri
dinlendirir, anaklar temizler, yalarn tazeler, fitillerini
yeniler, akam olunca da kandilleri uyandrrd.
Bir yenieri ortas klada drt kou igal ederdi. Kou
amiri odaba unvann tard, kou inzibat ve
temizliinden onlar mesuld. Kdemsiz acemilerin gnlk ii
ard, odabalar balarnda cellat gibi dururdu.

Ocak

Osmanl ordusu
Osmanl ordusuna kubak bir gz atacaz.
Osmanl Devleti bir cihan imparatorluudur, lkan
Romallarndan sonra yeryznde en kuvvetli ve salam
orduyu kurmu olan devlettir, ite bunun iindir ki, tekilat
ok geni ve tarihi ok zengin olan Yenieri Asker Ocann
kapsndan girmeden, bu asker ocann Orduy Hmayun
adn tayan Osmanl ordusundaki yerini aydn olarak
gsterelim.
Osmanl ordusu yerlikulu askeri ve kapkulu askeri
adyla iki byk askeri messeseden teekkl etmiti.
Yerlikulu askeri, devletin Avrupa, Asya ve Afrika
ktalarndaki eyaletlerinin kard askerdir, hepsi atl
askerdir ve tarihimizde tmarl sipahiler diye anlr. Devlet,
bir eyaletin, vilayetin ahalisinden yararlk, yiitlik, ecaat
yolunda nam alm olanlara tmar denilen bir geim kayna
verir. Tmarlar, devlete snrlar izilmi bir toprak parasnn
zerindeki iftinin devlet hazinesine vermeye mecbur olduu
toprak mahsulleri vergisini toplama hakkdr, bu vergi de yllk
mahsuln onda biridir. Tmar sahibi bunu toplar ve devlet
hazinesine yatrmaz; buna karlk, sefere arld zaman
silahlar noksansz, az ve at yemi de kendisine ait olmak
zere ve tmarnn zenginlii nispetinde bir, iki atl as-

ker karr. Yazmaya lzum var mdr bilemem, bu askerleri,

dedii cret mukabili memleketinin gz pek garip
yiitlerinden bulur. Tmarlar, tmar sahibinin btn bu
masraflarn ve kendi nefsi ile ailesinin yllk geimini
karlayacak ekilde hesap edilip verilir. Bir byk devletin
anna yakan ihsandr. Devletin kazanc, muazzam bir
askeri tekilat kendi eliyle giydirip besleme ve silahlandrma
zahmet ve masrafndan kurtulmak, bir kt parasna
yazlm iki satrlk bir emirle derhal harekete geirmektir.
Tmarl sipahiler mlk idare bakmndan bal
bulunduklar sancakbeyleri ve valiler (beylerbeyiler) sefere
memur edildikleri zaman sancakbeyi ve valilerin kumandas
altnda toplanp harbe giderlerdi. O iki satrlk sefer emri
sancakbeyine, valiye gnderilirdi ve merkez bilirdi ki filan
sancak u kadar bin tmarl sipahi karr. Mverrihlerimiz bu
eyalet askerini bazen vilayet ve sancaklarn isimleriyle, mesela
Sivas askeri, Konya askeri, Krehir askeri, Yanya askeri,
Tamevar askeri diye anarlar, bazen de Rumeli askeri ve
Anadolu askeri diye iki isimde toplarlar.
Harp meydannda tmarl sipahiler ordunun sa ve sol iki
kanadn tekil eder, bir ksm geride ihtiyata alnr, bir ksm
da serdarn, bazen ayn zamanda sadrazam serdarn veya
bizzat padiahn bulunduu merkezde yer alrd. Harp Avrupa
ktasnda ise sa kanad Rumeli askeri, Asya ktasnda ise
Anadolu askeri tekil ederdi. Harp hangi ktada olursa olsun
tmarl sipahiler, yerlikulu askeri Osmanl ordusu
mevcudunun hemen daima te ikisini tekil ederdi.
Harp dnlerinde tmarl sipahilerden sa kalanlar terhis
olunurdu, memleketlerine, ileri bana dnerlerdi. Tmarl
sipahiler, yerlikulu askeri askerlii meslek edinmemiti. Bir
tmar sahibinin cretle tutup getirdii bir garip yiit cenklerde
yararlklar gsterir, kumandanlarn, bazen serdarn, bazen
padiahn nazar dikka-

tini eker, ona da ayrca bir tmar verilerek taltif olunurdu,

gariplikten birdenbire refaha kavuurdu. Bir ksm da
fethedilen yeni bir memlekette verilen tmarla yerleirdi ve
artk memleketine dnmezdi. Mesela Rumelide Yenicevardar
kasabasndan gelmi ve Midilli Adasnn fethinde bulunmu
Yakub isminde garip bir sipahiye bu adada bir tmar
verilmiti, Yakub Midilli'de yerlemi, bir Yakub Bey olmutu.
Onun olu da tarihimizin naml byk amirali Barbaros
Hayreddin Paa oldu.
Asl mevzuumuzdan uzaklayorum, ama frsat
dmken anlatmaktan da kendimi alamyorum; bir kara
askeri olarak Midilli'ye gelmi ve bu adada tmar olarak
yerlemi Yakub Beyin oullan niin denizci olmulardr ?
Tam deniz kys ve adalardaki sancakbeyleri kara ordusu
yerine donanmaya, kaptanpaala (bykamirallie)
balanmt. Sancakbeyleri sancann zenginliine gre bir
veya iki gemi yaptrr, tehiz ederlerdi. Gemi tehizat arasnda
yalnz lengeri (apann yerini tutan demir) ve haritalar devlet
tersanesi verirdi; krekileri, tayfalar bey temin eder,
gemilerine cenki olarak da, sancann tmar sipahileri
tarafndan temin olunan asker, o sahil memleketinin aslnda
denizci olan garip yiitleri girerdi. Deniz sancaklar tmar
sahiplerinin denizci yiit olarak getirdikleri askerin geri kalan,
ki byk bir kuvvet tekil ederdi, devlet hzinesinin yaptrd
tersane gemilerine, ana filoya cenki olurdu. Ana filo
stanbuldan kalktktan sonra bu cenkilerden Anadolu
kysndakileri eme limanndan, Rumeli kysndakileri de
Selanik ve Moradaki Navarin limanlarndan alrd.
Yenieri Asker Ocann Osmanl ordusundaki yerini
gstermek iin ksaca anlattm bu muazzam tekilat,
yerlikulu askeri tamamen mevzuumuz dndadr.
Tam kadrosuyla karmza aldmz muazzam Osmanl
ordusu-

nun te ikisi yerlikulu askeridir. te biri de yenieriler midir

? Hayr, geri kalan kapkulu asker ocaklardr, Yenieri Asker
Oca da onlardan biridir.

Kapkulu asker ocaklar iinde Yenieri Oca

Osmanl ordusunu kuran ikinci byk messese kapkulu
askeridir.
Kapkulu askeri, kk yatan askerlii meslek edinmi ve
dorudan devlet hzinesinden maa alan, harpte silah altnda
daima askerdir. byk snfa ayrlr: Deniz Askeri Oca
(Tersane Oca), Atl Asker Oca (Sipahi Olanlar Oca), Yaya
Asker Ocaklar.
Yaya Asker Ocaklar alt ocaktr; ite efendim Yenieri Asker
Oca bu alt yaya asker ocandan biridir.
Belki baz tekrarlarm can skmaktadr, mazur grn
efendim, hafzalarda mphem noktalar brakmamak
endiesindeyim: kapkulu askerlerinin Tersane Oca ile Sipahi
Olanlar Oca, yani kapkulu askerinin deniz ve atl ksm ve
Yaya Asker Ocaklarnn bei mevzuumuzun dndadr, onlarn
da tariheleri zengin hatralarla doludur, hele Tersane Ocann
tarihi, Trk denizciliinin anl anl tarihidir, kendi bana
hamaset destandr.
Kapkulu askerinin yenierilerden gayri dier be ocan,
eiklerini atlamadan, iinde oyalanmadan ayakst dolaalm:
Sakalar Oca: Bir sakaba aann kumandasnda
muazzam tekilattr. mparatorluun merkezinden askeri yollar
boyunca snrlarna kadar tekilatn yaymtr; eme, kaynak,
kuyu, dere, rmak, gl btn su alnacak yerleri gsteren
mufassal haritalara sahiptir. Orduy Hmayunun btn
birliklerini, yerlikulu ve kap-

kulu diye tefrik etmeden, sefer boyunca, menzil be menzil

susuz brakmaz. Her birlie tahsis edilmi saka ekipleri
ayrdr, mesela topu sakas, yenieri sakas, cebeci sakas,
Anadolu sakas, Rumeli sakas diye isimlendirilmilerdir. Saat
intizamyla ileyen bu tekilatn aksamas, maazallah,
bozguna kadar varr, mesela tarihimizde Ruslara kar mthi
Kartal Sahras bozgunu, bu saka tekilatnn aksamas,
muazzam say stnlne ramen askerimizin susuzluktan
meflu hale gelmesinden olmutur.
Kumbarac Oca: Dmana kumbara (eski zamann
infilak edici danesi) atan askerler oca, efrad ciddi talimle
yetitirilirdi. Kale muhasaralarnda toplarn ykamad kale
duvarlarn havaya uurmak iin yer altnda tneller kazan
lamclar bu asker ocann bir ihtisas ubesiydi. Bir kaleyi
saran ordunun aaca lamlar ancak mdafilerin aaca
mukabil lamlarla nlenebilirdi. Yerden gelen sesleri
dinleyerek dmann hangi istikamette lam amakta
olduunu kefetmek bu askerin meslei ihtisasndan en ince
noktasyd, yle ki, alan mukabil lamla dmann tam
karsna klr ve yer altnda boaz boaza en kanl,
mezbuhane boumalar olurdu. Lamclarn vazifesi lam
amakt, yeraltndan saldran, yeraltnda dvenler tmarl
sipahiler ile yenierilerden seilen serdengetilerdi.
Top Arabaclar Oca: Bugnk anlamda harplerde bilfiil
topuluk yapan asker. Bunlar da bilhassa sratli at
bakmndan dikkatli talim ve terbiye grrlerdi.
Topu Oca: Tophane'de toplar dken teknisyen askerdir.
Seferi kuvvet deildi. Fakat ar muhasara toplarnn nakli ok
g olan ahvalde, mesela muhasaras faslalarla yirmi be
sene srm Girit Adasndaki Kandiye Kalesi nnde olduu
gibi, bu asker oca bir byk imparatorluun kudret ve
evketini ylesine gstermitir ki, kaleyi sarm olan Trk
ordughnda top dkm-

hanesi kurmu, byk toplar cenk yerinde dkmtr.

Cebeciler Oca: Bu da byk bir asker ocadr. Muazzam
Trk ordusunun btn silahlarn ve cephanesini ve trl cenk
aletlerini sulh devrinde hazrlayan, muhafaza eden, ordu sefere
giderken onlar muharip ktalarn yan sra sevk eden ve
nihayet icap ederse yaya olarak cenk saflarna da katlan
askerler...
Kitabn ilk sayfalarnda, Ne emsalsiz byk zaferlerimiz
yenieri klcyla kazanlmtr, ne de ar bozgunlarmzn
mesul yenierilerdir, fakat zaferlerde de, hezimetlerde de
hisseleri byktr demitim. Eski Osmanl ordusunun
azametli kadrosunu tandktan sonra bu szmn doruluu
herhalde teslim olunur.
Yenieri Asker Ocana girmeden bilinmesi gereken
noktalarda yeter derecede aydnlattma kani olarak hreti
cihan tutmu olan ocan kapsn ayorum.
Btn yenieriler 196 tabur askerdi. Evvelce de bir vesileyle
arz etmitim, ocak stlahnda tabura orta denilir, biz de yeri
geldike bu tabiri kullanacaz.
Yenieriler cemaatliler, blkller ve sekbanlar" adyla
snfa ayrlmt.
196 ortann 101 ortas cemaatli, 61 ortas blkl, 34
ortas da sekban ortalaryd.
101 cemaatli ortasndan drt orta, 60, 61, 62, 63. ortalar
bayram gnlerinde, cuma namaz alaylarnda, clus
merasiminde, yani padiahn kl kuanma merasiminde, eli
kabulnde merasim ktalar olarak stanbul'da yerletirilmiti;
ancak padiah sefere gittii zaman yine onun maiyetinde sefere
giderlerdi. Cemaatlilerin dier ortalar, imparatorluun kta
zerindeki snr, kale ve ehirlerinde muhafz olarak
vazifelendirilmiti; ilerinden seilen efrat nbetle oralara
gnderilirdi. Geri kalan da, stanbul muhafazas hizmetinde
olurdu.

61 blkl ortasnda 31 orta, 31 tabur asker stanbulda taht

ehri muhafz olarak bulunurdu. Evvelce bir vesileyle arz
ettiim, ileride de ayrca anlatacam gibi byk ehrin her
semtinin asayi ve inzibatna bu ortalardan biri memur olmu
ve orta adna o semtte bir kolluk (karakol) kurulmutu.
Blkllerin geri kalan 30 ortas imparatorluun i
vilayetlerinin kalelerine datlmlard.

Yenieri disiplini
stanbulda Karadeniz Boaz kaleleri, Boaziinde Anadolu
ve Rumeli hisarlar, stanbul ehrini evirmi olan surlarn
kaplarnn muhafazas da bu ortalardan ayrlm ktalara
braklmt. Mesela, bal bana metin bir kale olan Yedikule
ile stanbulun btn sur kaplar 65. Ortann elindeydi. 64.
Orta Galata Kulesinin, Galata Kalesi kaplarnn ve
Rumelihisarnn muhafzlaryd.
Devletin kudsiyet tayan timsali olan Sancak erif'' (Peygamber'in sanca) stanbulda, Saray Hmayunda Hrkai
Saadet Dairesinde dururdu. Bunun iin stanbul muhafzlar
olan otuz bir blkl ortasna Sancak erif'in muhafzlar
nazaryla da baklrd. Sefer zamanlarnda Sancak erif bir
serdara teslim edilerek orduyla gnderildii zamanlardr ki,
stanbul muhafz olan bu 31 tabur asker de seferli olur,
sancakla beraber harbe giderdi. stanbul'daki kolluklarda pek
az nefer braklr, bunlar da ortalarn emeklilii yaklam
ihtiyarlarndan seilir, kolluklar acemi olanlaryla takviye
edilirdi.
Padiahlar sefere giderse, Sancak erifi bizzat gtrr,
bata sadrazam btn devlet erkn seferli olur, stanbulda da
yenieri olarak tek nefer kalmazd. Bu zamanlar stanbuldaki
kolluklara

tamamen acemi olanlar yerletirilir, ehrin asayiini koruma

onlara braklrd.
Yenierilerden 36 sekban ortas padiahn av maiyetiydi.
Saray Hmayunda av iin doanlar, ahinler, cins cins av
kpekleri, bulundurulduktan sonra bu av hayvanlar bilhassa
sekban ortalar tarafndan ayrca baklr, yetitirilirdi. Ava
merakl padiahlarn, mesela bir av delisi olan Sultan IV.
Mehmed'in gnlerce, haftalarca sren byk srgn avlarna
adeta harbe gider gibi, Saray halk ve sekban yenierilerden
mrekkep yirmi be, otuz, otuz be bin kiilik maiyetle kt
grlmtr.
Sekban ortalar stanbul ve Edirne civarndaki miri
iftliklerde otururlard. Mir iftliklerde byk kpek haralar
tesis edilmiti.
stanbulda olsun yahut i vilayetlerdeki veya snr
blgesindeki kalelerde bulunsun btn yenierilerin ana ktk
defterleri ocan idare merkezi olan stanbulda ocan en
byk kumanda mevkii olan Yenieri Aalndayd. Evvelce
acemi olanlar mnasebetiyle anlattm, acemi neferlerin ocak
ktnde kayt muamelesi Aakapsnda yaplr, bir neferin
btn terfileri, mkfatlar, cezalar, lmne veya emekliliine
kadar bu defter stnde dikkatle ilenirdi. Bu ktk defteri,
yalnz stanbul iin deil, geni imparatorluun her tarafna
yaylm, dalm btn yenieri ortalar ile ocan tam
gvdesinin bir aynasyd. Kadro noksanlar bir bakta grlr
ve stanbuldaki ocak erkn, idare intizamnda son derecede
hassas davranrd. Padiah, ta Badatta olan bir yenieri
edepsizliinden stanbuldaki erkn, idarede acizle ittiham
edebilirdi. Bu merkeziyet sistemindendir ki, bir kronometre
saat hassasiyetiyle ileyen Yenieri Oca tekilat,
stanbuldaki Aakapsnda ahlak fesad baladktan sonra
bozuldu. Ataszleri yanlmaz, balk batan koktu ve bu
disiplin, tepeden trnaa som

asker adamlarn niformalar altnda, devir oldu ki, ehir

haydutlar, akiler dolamaya balad. Disiplinli devirde cezas
idam, hatta ikenceyle idam olan sular, ocak disiplinin
kavad devirde, bekr uakl anndan yiitlik bilindi.
Yenieriler fabrika yaps robot deildi, ocak disiplininin en
kuvvetli olduu devirde de, aralarndan hilkatinde aki olanlar
kmtr, fakat cezalarn derhal amansz olarak grmlerdir.
Hem ibret, hem de dehet verici bir vaka nakledelim:
XVI. asr sonlarnda, sene 1596, stanbul'da bir imam
efendi, mahallesi halkndan bir kafilenin banda Divan
Hmayuna gelerek gen ve gzel karsnn bir yenieri
tarafndan ayartlp karldn arz etti ve bir namus davas
at.
Divan ikyet zerinde hassasiyetle durdu: rz dman bir
yenieriydi ! Halkn rzn, namusunu korumaya memur zabta
kuvvetine mensuptu. Sulunun bulunmasna mutaassp bir
yenieri olan Ferhad Aa memur oldu, o da ocaklarna leke
sren adam bulmaya ant etti. Evvela ktk defterini kartrd,
sicili bozuk, haar tannm neferleri birer birer ayrd, bu
vakada hepsi masum kt. Sonra yatmak iin, birka gnden
beri klasna veya kolluktaki kouuna gelmeyen, yoklama
kaaklarn arad. Yine bir ey bulamad. Bu sefer stanbulda
bir bekr ua yenierinin bir kadnla beraber yaayabilecei
muhitleri dolat, kt hretli hanlar, pheli evleri bast,
esirci odalarn arad. Aradn stanbulda bulamaynca
skdara geti ve skdarda bir kahvehanede ok gzel
tysz bir olanla oturmu muhabbet etmekte olan bir yenieri
nazar dikkatini ekti, ikisini de kahveden karp civardaki
yenieri kolluuna gtrd. Ferhad Aa zeki adamd, evvela
olan soydu ve erkek olmayp kadn, imam efendinin gen ve
gzel kars olduu meydana kt. Su katmerleivermiti:
kadn karmak, evli kadn karmak, imam kars karmak,
bir

Mslman kadnn san keserek olan klna koymak ve

sonra onu erkekler arasnda dolatrmak !..
Olan kyafetinde, erkekler arasnda dolaacak kadar
pervaszlk gsteren gen fahieyi kollukta bodurttu.
Yenieriye gelince, kanunen ba kesilecekti. Fakat Ferhad Aa
bu katmerli suu iin cellat satrn kfi grmedi. Yenieriyi bir
kaya koyup Tophaneye gtrd, Tophane meydannda seyre
gelen binlerce kiinin gz nnde yenieriyi ana domas
rlplak soydu, evvela ayak ve diz kemiklerini krdrtt, sonra
belden aasn yal paavralara sardrarak bir havan
topunun namlusuna glle gibi smsk tktrd ve nihayet topu
ateleterek yenieriyi berhava etti...

Kadro ve bayrak
Ocan en kk birliini tekil eden bir yenieri ortasnn
kadrosu 60-70 neferdi. Trk ordularnn zincirleme zaferler
kazand devirlerde Fatih Sultan Mehmed zamannda, Kanun
Sultan Sleyman zamannda btn yenierilerin says 12 00014 000 nefer arasndadr.
Sultan III. Murad zamannda ilk byk suiistimaller
balad. Bu padiah ocak disiplinini kendi eliyle bozdu,
ortalarn nefer kadrolar geniledi, yz, iki yz, yz nefere
kt. Kla ve kolluk koular kadro fazlasn alamaynca
yenieriler bekr odalarnda, hanlarda, kahvehane ve
hamamlarda yatmaya baladlar. Ocak mevcudu III. Mehmedin
zamannda 45 000, III. Selim zamannda 110 000, II. Mahmud
devrinde ise 140 000e ykseldi.
Bu rakamlar devlet hzinesinden maa alan ve bilfiil silah
altnda bulunan yenieriler iindir. Ocakta, ana ktk
defterinin yannda bir de emekliler kt vard. Diledii ile
megul olan ve-

ya haline mnasip bir devlet iinde kullanlan bu emeklilere de

ocaktaki kdemlerine, hizmetlerine gre bir emekli gndelii
verilirdi, pek tabi yenieri saylrlard. Hatta ou, serpular
hari, klk ve kyafetlerini de deitirmezlerdi. Ocan byk
davalarnda, ihtilallerde yoldalarnn yannda yer alrlard.
Mesela XVII. asr ortasndaki ihtilallerde byk rol oynam
Koca Muslihiddin Aa bu kanl vakalara kartnda bir
yenieri emeklisiydi. Emeklileri de hesaba katarsak, mesela
ocan son devrinde yenierilerin says 200 000'i bulur.
Devirme Kanunu kalkp ocan kaps halka ve halkn da
ayaktakmna alnca, heveskr ok, ana ktk ve emekli
kt defterlerinin yannda bir de namzet defteri ald.
Namzetlere gndelik verilmedi, ocakta yer alp kte acemi
nefer olarak alndklarnda gndelie balandlar. Fakat ocuk
veya kk delikanl olan bu namzetler de acemi nefer
oluncaya kadar yenieri geindiler ve yenieri civelei" adn
aldlar.
Yenieri kanununda evlenmek yasak olduu iin, klalara,
bekr odalarna, hanlara, uraya buraya fahie avrat kapamak
da, kadna tesettr kabul etmi slam cemiyetinde kolay
olamayacandan, civelekler, mstakbel yoldalk yaknlyla
yenieri koularnda, odalarnda yatp kalktlar. Civeleklerin
hemen hepsi ayaktakmndan gzel gzel ocuklard; hamileri
olan yoldalar tarafndan yzlerine pskl peeler taklarak
dolatrldlar.
Ocak disiplininin kavayp bozulduu devirde, bata
stanbul ve Edirne, yenieri bulunan ehirlerde btn esnaf
genleri ocaa namzet kaydedilmilerdi. Bir ksm ocakta yer
alnca acemi neferlikle yenieri oldu, bir ksm da arta kald ve
ocaa yeniden acemi nefer kaydedilecek ikinci devreye kadar
geen yllar iinde acemi nefer olacak ya haddini doldurdular
ve ocaa giremediler, yenierilikle manev balarn da
koparamadlar, yenieri gein-

meyi eref bildiler. Esnaftan, ayaktakmndan, hatta serseri,

uygunsuz, hayta ve erazil gruhundan on binlerce insan,
isimleri yenieri ktnde yazl olmad halde yenierilik
davasn gttler, yenieri kesimi esvaplarla dolatlar, biraz
sonra anlatacaz, yenieri alametlerini tadlar, yenieriler
tarafndan hakiki ocak yoldaym gibi benimsendiler, bunlara
da taslak ad verildi.
Byk vakalarn iine girdiimizde bamz dnecektir,
bazen dehet iinde kalacaz, ocan son devrinde,
yenierilerin says bilfiil ocakl, ocak emeklisi, namzedi,
civelei, taslaks 300 000 kiiyi amtr.
Fakat urasn da dikkat ve ehemmiyetle kaydedelim ki,
mesela Yenieri Ocann kanl bir ehir muharebesiyle
kaldrld Vakai Hayriyede bilfiil yenieri, yani ktkte kaytl
olarak 140 000 kii olan yenierilerden stanbulda ikamet
edenler 40 000 kiiden ok aadr. Biz bu ehir
muharebesinin cereyanndan anlyoruz ki, padiaha ve Sancak
erife kar kl ekmi, yrm ve sonra mthi hezimete
uram, yenierilik adna son defa olarak silah kullanm
olanlar en ok 10 000-15 000 kiidir. Vakadan sonra devam
eden tenkil ise, bir facia eklini almtr, yenieridir thmetiyle
btn imparatorluk topraklarnda idam edilenlerin says 140
000 kiinin ok stndedir. leride bunlar tafsilatyla anlatacaz.
Devleti ve padiah Sancak erif, Yenieri Ocan da
mam Azam Bayra" denilen bir bayrak temsil ederdi. Bu
bayrak beyaz ipekten yaplm olup zerine altn srmayla nna
fetahnaleke fethan mbina ve yensurekallah nasren aziza
ayeti kerimesi ilenmiti. Yenierilerin Snn mezhebine salik
olduklarn bildirmek iin bayraa mam zamn ad verilmiti.
Yenieri aasnn ve kademe kademe yenieri kumandanlarnn da birer flamalar (bayraklar) vard. Yenieri Ocann
en k-

k birlii olan ortalarn da (taburlarn) yine birer bayraklar ve

ayrca nian denilen alameti farikalar vard.
Klalarndaki koularna oda ad verilirdi. Bundan
trdr ki, stanbul'da eskisi ehzadebanda, yenisi
Aksarayda iki byk yenieri klas eski koular" ve yeni
koular" anlamnda Eski Odalar ve Yeni Odalar" diye
anlrd. Kesin olarak rakamla gstermek mmkn deildir, bir
yenieri ortas klada drt koua, odaya yerletirilmiti.
Orta kumandan orbac unvann tard, onun emrindeki
kou zabitlerine de "odaba denilirdi. Bir kou, oda efrad
zamanmzn tabiriyle bir taburun blkleri yerindeydi.
Ortalarn nian, alameti farikas ne ise evvela klalarndaki
odalarnn kaplar stne bir levha halinde aslrd. Neferler ise
ortann niann, vcutlarnda grnen veya kolayca
gsterebilecek yerlere, ellerinin stne, kollarna, pazlarna,
gslerine, bacak ve baldrlarna dvmeyle nakettirirlerdi.
Zabitleri, kumandanlar da neferlikten yetime, gelme olduklar
iin vcutlarnn bu aksamnda bir yenieri ortasnn nian
dvmesini tarlard.

Yenieri ortalar ve nian denilen

orta alameti farikalar
Bir yenieri, ocaa ilk giriinde acemi nefer olarak ortaya
kaydedildiyse, kumandanlar arasna ykselinceye kadar ayn
ortann kadrosu iinde terfi ederdi, kumandanlar arasna
girdikten sonra da iinden yetitii ortaya kar balln
daima muhafaza ederdi; hatta muhafaza etmeye mecburdu,
zira bir yenieri neferinin yenierilik damgas, ocaa ilk
giriinde kaydedildii ortann alameti farikas, nianyd, bu
nian vcudunun kolay grlebilecek

bir yerine dvmeyle hakketirdiine gre, lnceye kadar

tamaya mecburdu.
Bunun iindir ki yenieriler arasnda en kuvvetli ba, orta
yoldal, ayaktalyd. Ocan salam asker disiplini
bozulduktan sonra, gnlk ehir hayatnda hamallk,
kayklk, tellaklk, frn uakl, rgatlk, amelelik gibi ilerle
megul bekr taifesinin, manav, bakkal, kasap, tatlc, ekerci,
kahveci ve emsali olduklar devirde orta nianlar ylesine
ibtizale drld ki, kayk kayna, hamal semerine,
oduncu baltasna, esnaf da dkknlarnn kaps stne
mensup olduklar yenieri ortasnn niann resmettirdiler.
Sade hamam pla tellaklar iin byle bir klfete lzum kalmad, onlar da almak iin, eer varsa hamamcs kendi
ortalarndan hamam tercih ettiler. nsann asil ahsiyetini silen
her gayretkelikte olduu gibi cehlin kamlad bu glzet,
stanbul'da trl kanl vakalara yol amt. Onlar da yerinde
anlatacaz.
196 yenieri ortasnn nian, resim ve renkleri malumdur.
Nianlarda kullanlm resimler: atal ulu kl (Hz. Alinin
Zlfikar'), ok ve yay, tfek, top, glle, mzrak ucu, tu, adr,
bayrak, balta, cami, minare, minare alemi, cami merdiveni, adi
merdiven, arslan, fil, deve, kurt, kpek, kartal-ahin, balkl
kuu, kadrga, gemi apas, el-pene, gne kursu, hilal,
hurma aac, servi aac, makas, ibrik, sprge, araba
tekerlei.
Mesela otuzdan fazla ortann nian mahrut adrlar,
renkleri, kuma desenleri, ak veya rtl olular, tepelerine
konulan bayraklar, flamalar vesair alametlerle ayrlmlardr: 4.
Ortann nian bir ak adrdr, tepesinde bir kartal kanad
vardr, 5. Orta'nn nian da bir ak adrdr, tepesinde bir
bayrak vardr.
Nian olarak resimler arasnda yaz da kullanlmtr ifte
vav, tevekkelt Alellah gibi.
Ne kadar acemi elden karsa ksn, aslnda resmi gzel
gemi,

gemi apas, kl, balta, ok ve yay, hilal gibi en ok otuz kadar

nian hari, geri kalan gzellikten mahrum eylerdir, hele
teferruatla ayrlan nianlar renmek imknszdr.
Orta nianlar ne zaman kullanlmaya balanm, yenieri
vcutlarna ne zamandan beri dvmeyle ilenmi,
mehulmzdr. lk devrelerde ortalar tefrik eden, niandan
ziyade, orta bayra, flamas olduu kanaatindeyim.
Yenierilerin vcutlarna orta nianlarn dvdrmeleri iin de
tereddt etmeden, Devirme Kanunu kalkp, ocak kapsnn
ayaktakmna almasndan sonra balamtr diyeceim. u
vaka kuvvetli bir delildir:
XVII. asr ortasnda, Devirme Kanunu'nun yrrlkte
olduu devirde Erzurum Valisi Abaza Mehmed Paa,
stanbulda yenierilerin elinde ehit olan Gen Osmann kan
davas bahanesiyle isyan ettiinde, Erzurumdan Sivasa kadar
Dou Anadolu'da eline den yenieriyi aman vermeden
ldrmeye balad, yenieriler de, muhafz bulunduklar
kaleleri brakp, tebdili kyafetle stanbul yoluna dmlerdi.
Abaza Paann karakollar, yolda pheli yolcular evirir, uzun
paal alvarlarn syrtp, diz ve bacaklarna bakarlard, zira
yenieriler daima ksa diz ar giyerdi, dizleri, baldrlar,
bacaklar gne yan, st ksm da beyaz olurdu, bu alameti
grnce hemen kertip boynunu vururlard. Ksa diz ar
giymek itiyadnda bulunan ve yenierilikle hi ilgisi olmayan
nice masum kyl, kentli, nahak yere ldrlmt. Eer o
zamanlar nian dvmeleri olsayd, baldr bacak yanna baklmaz, pheli ahsn vcudunda dvme yenieri nian aranrd
ve birtakm masumlarn kanna girilmezdi.
Nitekim Sultan II. Mahmud, Yenieri Ocan kaldrdktan
sonra kanl yenieri krmna baladnda, pheli ehasta orta
nianlar aranmt. Bu sefer de ocakta kayd olmayan binlerce
yenieri taslaks, nian uruna kellesini vermiti, ite hazin
bir vaka;

Bursal bir ekerci ra, on yedi yalarnda dilber bir gen

stanbulda ekerci Gzeli Mustafa diye nam almt. Yenieri
Ocana yazlmam, fakat akran ve emsaline uyarak yenieri
kyafetinde gezerdi, pazsna da 64. Ortann nian olan gne
kursunu dvdrmt. Ocak, kanl bir ehir muharebesiyle
kaldrlp, yenieri kan sel halinde akarken, gzel ocuk,
korkusundan tebdili kyafet ederek bir Mudanya kayna atlad
ve memleketi olan Bursaya kamak istedi. Denizde iddetli bir
poyraz frtnas vard, kayk akntya kaplarak Topkap Saray
sahiline srklendi. O zamanlar orada deniz seviyesinden az
aada byk bir kaya vard, o kayaya bindirdi, paralanp
batt; yolcularn ve gemicilerin hepsi bouldu. Yalnz ekerci
Gzeli Mustafa, mucize kabilinden kurtuldu. Yzerek saray
sahiline kt. Bostanclar, slak esvaplarn karp srtna kuru
amar verirken pazsndaki yenieri niann grdler ve
derhal padiaha haber verdiler. Sultan Mahmud, aman
vermeden idamn emretti. Zavall delikanl, Ben yenieri
deilim, ocakta kaydm yoktur! diye beyhude rpnd, kerttiler, boynunu vurdular ve cesedini az evvel kt denize attlar.

Byn balta kesmez orbac aalar

Osmanl Devletinin en kudretli ve azametli devrinde
Yenieri Ocann ana ktk defterinde kaytl btn
yenierilerin 12 000- 14 000 arasnda olduunu, devletin
kme ve ocan son devrinde de kadro mevcudunun 140 000
kiiye ktn sylemitim.
12 000 yahut 140 000 can, nefer, zabit, kumandan, her an
silah altnda asker yenieriler kadrosunun en alt
basamandaki bir acemi neferdir, en stndeki de yenieri
aasdr; ocan bakumandandr. Yenieri aas,
imparatorluun her tarafndaki dal-

lar, kollaryla beraber Yenieri Ocan tam gvdesiyle devletin

ba olan padiah karsnda temsil eden adamd.
imdi bu merdivenin basamaklarn aadan yukarya
dolduralm ve yenierileri rtbe ve unvanlaryla tanyalm.
Btn ocak 196 ortadr. Evvela bir ortay alalm. Devir devir
nefer mevcudu ne olursa olsun, herhangi bir ortann (taburun)
iinde greceimiz yenieriler unlardr:
1- Acemi nefer:
Ortann en kdemsiz neferi.
2- Karakollukular:
Ortann kdemli neferleri.
3- Bakarakolluku:
A muavini; karakollukular arasndan bu ie yatkn olan
seilirdi.
4- Usta:
Ortann as: ustalk boalnca bakarakolluku usta
olurdu.
5- Baeski:
Ortann en kdemli neferi.
6- mam:
Neferlerin arasndan ahlak ve faziletiyle mmtaz olan
seilirdi. mam nefer olduu halde kendisine zabitler dahi
hrmet ederdi.
7- Bayraktar:
Neferlerin en mmtaz. Bayraktarlk boalnca baeski
bayraktar olurdu.
8- Vekilhar:
Ortann kk zabiti, idare memuru.
9- Odaba:
Ortann kumandan vekili, ayn zamanda veznedar, ortann
para sand odabanda dururdu. Odabalk boalnca
vekilhar odaba olurdu.

10 - orbac:
Ortann kumandan, taburun her eyinden sorumlu zabit.
Bir ortann kadrosu iinde bu basamaklar kldka
gndelik hesabyla alnan ve ulufe denilen asker aylklar da
artard.
Bir ortann beyni, kalbi, can orbacyd. Btn emirler,
orbaclar toplanarak askere onlar vastasyla tebli edilirdi.
Efrat sadece orbaclarnn emrini dinlerlerdi. Btn ihtilallerde
yenieriler daima orbaclar vastasyla ayaklandrlmtr.
Ocan byk aalar orbaclar kendilerine balayamazlar ise
hibir ey yapamazlard. orbaclar az birlii edip istemeyiz"
diye ayak dirediler mi, ocan en byk kumandan olan
yenieri aasn dahi yerinden attrrlar, hatta bazen daha ileri
gidip padiahtan aann ban dahi alrlard. Mesela Sultan II.
Osman tahtndan indiren yenieri ihtilalinde, henz on sekiz
yandaki bu gen padiah saraydan kap Aakapsna
(Yenieri Aal sarayna) snm ve Yenieri Aas Kara Ali
Aa da yenierilerin Aksaraydaki byk klasna giderek bunu
orbaclar ile odabalara am Sultan Osmann padiahlkta
kalmas iin onlar iknaya almt; orbaclar ile odabalar
da, Askeri toplayalm, kendiniz syleyin, umarz ki raz olurlar"
demilerdi. Halbuki hepsi Sultan I. Mustafa taraftarlarnca elde
edilmilerdi, orbaclarn emriyle odabalar askeri Ali Aa
aleyhine hazrladlar, Ali Aa bir merdiven banda askere hitap
etmeye balar balamaz,
- Urun, syletmen! diye bir ses ykseldi ve yenieri aas
derhal parampara edildi.
1686 ihtilalinde Yenieri Aas Harputlu Ali Aa da, askeri
Sultan IV. Mehmed aleyhine ayaklandrm olan orbaclarn
tevikiyle padiah lehinde almakla sulandrld, o da askere
hitap ederken,

-Bre anasn filan ettiini Harput gvuru! Bre syletmen,

urun !.. denilerek paraland, cesedi lokma lokma dorand.
stanbul'da bulunan yenieri ortalar semt semt byk
ehrin asayi ve inzibatna bakard; orbac aa, zabta amiri
bulunduu semtte bir hkmdar azametiyle dolard. orbac
aalarn halka kar bu azamet ve gururu ylesineydi ki, halk
az tabiriyle byklarn balta kesmezdi.
Mverrih Ahmed Cevdet Paa adn vermeyerek sadece
yenieriler devrini grm" dedii bir zatn azndan, bir
meselede efaat dileiyle huzuruna klan bir yenieri ustasn
yle tasvir ediyor:
Elbiseye mteallik baz nefis hediyelerden bir boha tertip
edip Etmeydan Klasna gittik; binalarnn manzaralar ile
methalleri insana dehet verecek byk bir daireye girip 31.
Cemaat Ortas'nn ustas Hseyin Aann odasn bulduk.
Kapda nbet beklemekte olan karakollukuyla izin aldktan
sonra huzuruna girdik. Uzunca boylu, kse sakall, bak
korkun, sz sert ve yksek, fakat dilnvaz bir adamd.
Hediyeye sevindi.
-Zahmet olmu, hizmetiniz bizimdir... gibi eyler syledi ve
Karakolluku bre!.. diye sayha eyledi ki, aklm bamdan
gidiyordu. Karakolluku kemali tazimle titreyerek ieri girdikte,
Kahve ve erbe t diye bard.
Bir ustann azameti bu olunca orbacnn ne olacan
pekl tahayyl edebiliriz.

Kk dalar ben yarattm diyen aalar

Bir ortann iindeki efrat ve zabitan grdkten sonra
ortann stnde Yenieri Ocan idare eden aalar tanyalm.
Halk bunlara ocak aalar derdi.

Aadan yukarya u aalardr

1- yenieri ktibi aa; 2- ocak imam aa; 3 - solakba
aalar (drt aa); 4 - blkba aa; 5 - ba yayaba aa; 6 kethdayeri aa; 7 - muhzir aa; 8 - baavu aa; 9 - haseki
aalar (drt aa); 10 - turnacba aa; 11 - seksoncuba aa;
12 - zaarcba aa; 13 - kulkethdas aa yahut kethda bey;
14 - sekbanba aa; 15 - yenieri aas.
leride tafsilatyla anlatacaz, en bataki yenieri aas
mstesna, bu ocak aalarnn hepsi ekirdekten, fideden
yenieriydiler, yani hepsi bir tysz olan yahut by yeni
terlemi krpe delikanl iken ocaa acemi nefer olarak girmi ve
hizmetiyle, gayretiyle ykselmilerdi.
Ocan idare ve kumanda mevkileri olan bu aalklara
yenieri olmayan, ocak dndan bir kimse asla tayin
edilemezdi. (Burada devletin, evvelce bahsettiim azametli ordu
kadrosunu hatrlaynz, yenieri olmayan, zabit ve kumandan
on binlerce sekin asker vardr, deerleri, hretleri ne olursa
olsun Yenieri Ocanda asla vazife alamazlard.)
Yalnz en byk aalk, ocak bakumandanl bu inhisar
kaydnn dnda, padiahn iradesine braklmt, yenieri
olsun olmasn, padiah yenieri aalna diledii kimseyi tayin
ederdi ve btn ocak, ehliyeti, ya, menei ne olursa olsun
padiahn tayin ettii kimseyi yenieri aas olarak tanmaya
mecburdu.
Yukarda on be kademe olarak kaydettiimiz ocak aalklarndan yenieri ktibi aadan kethdayeri aaya kadar olan
mevkiler herhangi bir sebeple boald zaman (lm veya
emekliye ayrlma yahut ocak dnda bir devlet hizmetine
tayinle ocaktan ayrlma) byk aalardan kulkethdas aa alt
kademedeki aalardan yahut orta orbaclardan birini seip
tayin eder, yenieri aasna arz eder, o da bu tayini tasdik
ederdi.

Kethdayeri aadan sekbanba aaya kadar olan en

yksek mevkilere ise yenieri argosunda katar aalklar
denilirdi; bu silsilede bir yer boald m, alt kademedekiler bir
stne otomatik olarak ykselirlerdi.
Yenieri aal boalr ve padiah ocan bana hariten
bir kimse yerine ocak aalarndan birini geirmek isterse ya
kulkethdas aay yahut sekbanba aay tayin ederdi, daha
alt kademedeki bir aay kulkethdasn ve sekbanbay
atlayarak yenieri aas yapamazd.
imdi ocak aalarn teker teker grelim:
1- Yenieri ktibi aa:
Yenieri efendisi de denilirdi, okuryazar orbaclardan bir
ehil kimseye verilirdi, kendi ortasnn orbaclk vazifesine
devam eder, ayn zamanda ocan ana ktk, knye defterlerini
tutard.
2- Ocak imam aa:
Cemaat ortalar orbaclarndan fazileti, salam ahlakyla
tannm bir ehil kimseye verilirdi, ayn zamanda ortasnn
orbaclna devam eder ve bu aa ocak imam bulunduka
ortas da imam ortas adn tard. Be vakit namazda
Aakaps denilen Yenieri Aal sarayndaki camide imamlk
yapard.
3- Solakba aalar:
Cemaat ortalarndan 60, 61, 62 ve 63. ortalarn
orbaclarnn unvanlaryd. Ocaa acemi nefer alnrken en
gsterili delikanllar bu ortalara ayrlrd, vazifeleri merasimde,
avlarda, seferlerde padiahn at yannda yrmekti, padiahn
muhafzlarydlar, yaylar daima gerili, oklar hazr ve sa elleri
palalarnn kabzasnda yrrlerdi. Avda yahut seferde bir su
geilirken, bu drt ortann orbaclar drt solakba aa suya
girerek padiah geirirlerdi; su dizkapaklarna kadar karsa
birer ake, bellerine kadar karsa ikier ake, belden yukarya
karsa er ake yevmiyelerine

zam yaplrd ve pek tabi nmze bir dere, ay ksa.. diye

can atarlard.
4- Blkba aa:
Blkl ortalar orbaclarnn en kdemlisinin unvanyd,
ocak eliyle yaplacak baz ilerde kullanlrd, mesela ekya
takibine memur edilirdi.
5- Bayayaba aa:
101 adet cemaat ortasnn orbaclarnn hepsi yayaba
unvann tard, ilerinden en kdemlisine de bayayaba
denilirdi. Vazifeleri ocak beytlmalcilii (len yenierilerin nakit
veya eya metruktn muhafaza, vrisleri yoksa ocak
hzinesine kaydetme), seferlerde ordu hzinesinin bekilii,
seferlerde zahire tedariki, kadlara ve sancakbeylerine sefer
emirlerini gtrme, yaral nakletme, kale muhafzl yapma
Yayabalara suba da denilirdi. stanbul kalelerinden
Rumelihisar, Anadoluhisar, Yedikulehisar ve btn sur
kaplar ile kaplardaki burlar da bayayaba aann
emrindeydi. Bunlardan Rumelihisar, Yedikule ve Zindankaps
burcu mahpushane olarak kullanldklarndan bayayaba aa
da stanbul subas unvanyla taht ehrinin ayn zamanda en
byk zabta amirlerinden biriydi, ehirdeki serserileri, o takip
ettirirdi. Ahlak bakmndan uygunsuz genler ile serserilerin
sabka vakalarnn kaydedildii defteri o tutard, suba aada
defterli olmak kt eydi. Bu gruhtan birinin vcudunu
ortadan kaldrtabilirdi ve bir hayat ifna etmekten sorumlu
olmazd.
Btn bu orbac aalarn gz, kethdayeri aa
olmaktayd; o unvan kazanan aa katar aalar" srasna
girmi olurdu; ocakta, her st makam boaldka otomatik terfi
ederdi; azamet ve gururlar bir kat daha artar, byklarn balta
kesmez" iken Kk dalar ben yarattm derlerdi.

Katar aalar
Ocak aalarnn yenieri aasna kadar varan ikinci
kademedeki katar aalarndan bahsedelim. Yine aadan
yukarya doru kacaz.
Yazmzdaki rakam silsilesini devam ettirelim.
6- Kethdayeri aa:
Bu rtbe kulkethdas aa tarafndan seilen herhangi bir
ortann orbacsna verilirdi. Yenieri Ocana bal ne kadar
askeri imalathane ve sanatkr varsa bu aann emrindeydi.
Kulkethdas sefere gittii zaman bu orbac onun vekili olarak
stanbul'da kalrd. Kethdayeri aa terfi edince muhzir aa
olurdu.
7- Muhzir aa:
Vazifesi ocak dnda sadrazamn maiyetindeydi; hangi
yenieri ortasnn orbacs ise kendi ortas efrad da muhzir
aa olan orbaclaryla beraber sadrazamn maiyet askeri
olurdu. Muhzir aa Divan Hmayunda ve Vezir Divannda
Yenieri Ocann ilerini takip ederdi. Yenieri aasna
herhangi bir i iin padiahn fermanlarn veya sadrazamn
emir tezkirelerini yerine o gtrrd. Sadrazam stanbulda
kola karak esnaf tefti ettii zaman maiyetinde bulunur,
hilekr ve yolsuz esnaf sadrazamn emriyle o tevkif ederdi.
Muhzir aa terfi edince baavu olurdu.
8- Baavu aa:
Ocan ve Aakapsnn merasim, terifat amiriydi. cap
ettii zaman ve yerde, klie halindeki dualar ve yenieri
glbankn bu zat okurdu. Yenieri aasnn emirleri ocaklya,
askere onun vastasyla tebli edilirdi. Maiyetinde 130 kk
emir zabiti vard ki, bunlara da kulavular denilirdi. Baavu
terfi edince drt haseki aann en kdemsizi olurdu. Haseki
aalar ayn zamanda 14, 49, 66 ve 67. cemaat ortalarnn
orbaclarydlar, ba-

avu da haseki olunca bu ortalardan birinin orbacln da

alm olurdu.
9- Haseki aalar:
Yenieri Ocandan padiah hizmetine verilmi aalardan
drt aadr, yukarda da yazdk, 14,49, 66 ve 67. cemaat
ortalarnn orbaclaryd, en kdemlisi bahaseki aa unvann
tard. Padiahn sadrazama, vezirlere, sefer hali ise ordu
serdarlarna, kale muhafzlarna, yenieri aasna fermanlarn,
murassa kl ve krk gibi ahane hediyelerini bu haseki
aalardan biri gtrrd. ocukluunda alnd Yenieri
Oca'ndan yetimi olan Koca Mimar Sinan Aa bir haseki aa
bulunurken ocakla ilgisi kesilmi ve imparatorluk bamimar
tayin edilmiti. Byk sanatkrn hayatn ksaca ocaktan
yetimi hretler arasnda anlatacaz. Bahaseki aa terfi
edince turnacba aa olurdu.
10- Turnacba aa:
Padiahn av maiyetinden 68. Cemaat Ortas'nn
orbacsnn unvanyd. Devirme Kanunu kaldrlncaya kadar
acemi olan devirmeye bu turnacba aa memur edilirdi.
Turnacbann ortasnda padiahn seyretmesi iin bir anane
olarak turna kular besledii sylenirse de biz, turnaba
unvannn, devirilen pr shhat ve gzel olanlarn bir turna
kuu srs gibi getirildiinden kinaye olduu kanaatindeyiz.
Turnacba terfi edince seksoncuba aa olurdu.
11- Seksoncuba aa:
Samsuncuba aa" da denilir, padiahn av maiyetinden
71 Cemaat Ortas'nn orbacsnn unvandr. Sekson veya
samsun, seferde ordugh muhafazasnda kullanlan gayet iri ve
sarp kpeklerin addr, bu ortann efrad tarafndan beslenir,
terbiye edilirdi. Merkez allar stanbul'da Tophane srtndayd.
Seksoncu ba terfi edince zaarcba aa olurdu.

12- Zaarcba aa:

Padiahn av maiyetinden 64. Cemaat Ortasnn
orbacsnn unvan. Padiahn av zaarlar bu orta efrad
tarafndan yetitirilir, baklrd. Padiah ava ktnda program
zaarcba aa tarafndan hazrlanrd; terfi edince
kulkethdas (kethda bey) olurdu.
13- Kulkethdas aa (kethda bey):
Yenieri aasnn muavini, Yenieri Ocann her iinden
aaya kar mesul amir, yenieri aasna ocan
bakumandan dersek kethda bey onun kurmay bakan
yerindeydi. Terfi edince ya yenieri aas olurdu yahut
mirimiranlk (paalk) rtbesiyle sancakbeyi veya vali olurdu.
14- Sekbanba aa;
Yenieri Ocann kulkethdasyla ayn seviyede ikinci
byk zabiti; btn sekban ortalarnn kumandanyd. Yenieri
aas orduyla sefere gittii zaman ocak ananesince kethda bey
de sefere gider, stanbulda kethda beye kethdayeri aa,
yenieri aasna da sekbanba aa veklet ederdi. Sekbanba
terfi ettii zaman, kethda bey gibi ya yenieri aas olurdu
yahut paalkla bir sancakbeyi yahut vali olurdu.
Tekrar ediyorum, bu ocak aalarnn hepsi neferlikten yetimeydiler. lerinden okuma yazma bilenler nadir kard, onlar
da Allah vergisi bir cevherle ahsen himmet ve gayret
gsterenlerdi.
Bir yenieri iin ocak iinde ykselme yolunun en etin
safhas mensup olduu ortaya orbac oluncaya kadardr.
orbac olduktan sonra ikinci ykselme hamlesi katar
aalnn en alt basamana adm atmakt, ondan sonra st
kademelerde yerler aldka otomatik terfiler hem abuk, hem
kolay olurdu. Yalnz 56. Ortann orbacs iin katar aalar
arasna girip ocak kadrosu iinde ykselme yolu kesin olarak
kapatlmt. Sebebi de 56. Ortann stanbulda ya ve kuru
meyve, bakkaliye, mahrukat ve kereste ve sair yap

malzemesi tccar ve esnafnn, stanbul piyasasnn kontrolne

memur edilmi olmasyd. orbacs tccar ve esnafla sk
temas mecburiyetinde kaldndan Yenieri Ocann idari ve
askeri ilerine kartrlmazd, asker ruhunu kaybetmi
saylrd.

Yenieri aas
Yenieri aas, btn yenierilerin en byk kumandan,
padiah tarafndan tayin edilir ve vazifesinden ancak padiah
tarafndan karlrd. Yenieri aalar XVI. asr bana kadar
yenierilerden tayin edildi, ocakta neferlikten yetimi,
ykselmi kimseler oldular. Yenierilerin clus bahii isteme
yolunda baz serkelikleri zerine XVI. asr bandan itibaren
bu asker ocann bana Saraydan yetimi, padiaha,
padiahlk messesesine daha candan bal kimselerin
getirilmesi uygun grld; uzunca bir zaman ocakldan aa
tayin edilmedi, Enderun Hmayundan yahut Sarayn dier
hizmet ocaklarndan yetimi yahut halk arasndan srm,
km, devlet kapsnda yksek bir mevki sahibi olmu
kimseler yenieri aas oldular. XVII. asr ortalarnda
yenierilere ilk devirlerde olduu gibi kendi aralarndan
yetimi kimseler de aa oldu. XVIII. asr ortalarndan sonra,
Devirme Kanunu kaldrlp Yenieri Ocann disiplini
kknden bozularak yenieriliin babozuk askerden farksz
hayta gruhu halini almas zerine ocan bana yine
yenierilerden bir aa tayini usul kesin olarak iade edildi ve
bu usul ocan kaldrld tarihe kadar devam etti.
Yenieri aalnn Yenieri Oca dndan kimselere
verildii zamanlar, aa tayin edilen zat bazen bir mirimiran,
paa olurdu, hatta vezir rtbeli bir paa olurdu; o zaman
yenieri aasna aa paa" denilirdi.

Yenieri Ocann kumandanlk dairesi Aakaps adn

tard, Sleymaniyede gayet byk miri bir sarayd; orasn da
biraz sonra dolaacaz.
Yenieri aalar yenieri klalarna nadir olarak urarlard.
Ocak dndan tayin edilmi aalar arasnda yenieri klalarn,
klalardaki hayat hi tanmayan, bilmeyenler pek oktur.
Yenieri Ocann ileri haftada bir gn Aakaps'nda yenieri
aasnn bakanlnda toplanan bir mecliste grlrd ki,
buna Aa Divan denilirdi, divann azalar katar aalaryd.
Yenieri aasnn kendisi de padiah divan olan Divan
Hmayunun azasyd. Siyas bnyesi ayn olmamakla beraber
bugnk anlamda kabineye karlk olan Divan Hmayun,
padiahn sonsuz salahiyetli vekili bulunan sadrazamn
bakanlnda toplanrd. Yenieri aas eer sadece aa
unvann tayorsa, divanda sz ve oy sahibi deildi,
konumalar dinler, sadrazam tarafndan sorulursa fikrini
syler veya sorulan hususlarda kendi vazifeleri bakmndan
izahat verirdi. Eer bir aa paa ise konumalara itirak eder,
kararlarda reyini kullanrd.
Haftada bir sal gnleri sabah padiah saraynda toplanan
Divan Hmayun o gnk iini bitirdiinde, kadimden kalm
anane olarak padiahn huzuruna klrd. Padiah evvela
sadrazam, sonra da yenieri aasn yalnz olarak huzuruna
kabul ederdi ve onlarla ayr ayr ve ba baa devlet ileri,
memleket dirlik dzeni hakknda konuur, bir fikir almaya
alrd. Sonra sadrazamn bakanlnda btn divan azalar
toplu olarak huzura girerdi, yenieri aas bir aa paa ise bu
kafile arasnda ikinci defa huzura girerdi.
Yenieri aas divan gnleri saraya yenierilerden bir
merasim ktasyla gelirdi.
Yenieri aalarnn siyas, asker ve idar vazifesi vard.
Si-

yas vazifesi yenierilerin disiplinini, padiaha mutlak itaat ve

sadakatini gzetmek, salamakt. Asker vazife, yenierilerin
bakumandan olarak sefere gitmekti. dar vazifesi de taht
ehri stanbulun inzibat ve asayiine memur yenierilerin en
byk amiri olmak sfatyla stanbul emniyet mdrlyd.
Gece ve gndz diledii zaman kola kar, dolar, zamanmzn
polis karakollar yerinde olan yenieri kolluklarn tefti eder,
halkn ikyetlerini dinler, erliklerinden, trl
edepsizliklerinden dert yanlan hayta, kabaday gruhunu takip
ettirir, suba aalara bu yolda gereken emirleri verirdi. Kol
gezerken yannda acemi olanlarnn en iri yapllarndan paz,
bilek ve pene sahibi on nefer falakac tard. Ceza haklar
daya am serseri ve uygunsuz takmn Aakaps zindanna
attrr ve orada idam ettirebilirdi. Bir can uurmak iin
padiahtan ferman almak art ise de, deil bir yenieri aas,
bir suba aa dahi ayaktakmndan garip bekr ua ve ehir
olan bir zpr ifna ettirebilir, uurduu candan sorumlu
olmazd.
Yangnlarda yangn yerine gitmeye mecburdu. Ate
tamamen bastrlamaynca, yangn sndrmeye memur
yenierilerin kumandan sfatyla balarndan ayrlmazd. O
zamanlarda bir itfaiye kumandan olurdu. Bu vazifesini gerei
gibi yapmas iindir ki, Aakapsnda byk bir yangn kulesi
yaplmt.
Yenieri aalarnn tayin veya azlinde ocak aalarnn ne
dnd sorulmaz, yenierilere danlmazd; ihtilallerde ise
onlar sz sahibi olur, istemedikleri bir yenieri aasn
azlettirirler, hatta yaralayp ldrrler ve diledikleri kimseyi de
balarna aa yaptrrlard.
Yenieri aas terfi ettii zaman mirimiran rtbesiyle
(paalk) sancakbeyi, hatta ekseriya vali olurdu yahut
kaptanpaala tayin edilirdi. Tarihimizde yenieri aalndan
sadrazam olanlar da vardr; mesela korkun bir anari devrinde
henz yedi yanda

bir sabi iken tahta oturtulmu Sultan IV. Mehmed, ilk

sadrazam Sofu Mehmed Paay azlettiinde mhri hmayunu
hem yenieri aas hem de ekirdekten yenieri Kara Murad
Aaya vermiti. O korkun anari devrinin bir fasl yenieri
aalarnn saltanat devri diye anlr, ileride kanl ve byk bir
macera olarak anlatacaz.
Yenieri aalnn alameti beyaz ipekten bir sancak ile iki
tudu; bir aa paa tulu paa ise kendi paalk tularn
ekerdi; sancak ve tular aa sefere giderken atnn n sra
gtrlrd.

Aakaps
Yenieri aalarnn kumandanlk makam Sleymaniyede
Aakaps denilen bir mir sarayd. Bu sarayn devlet hzinesi
tarafndan detilmi pek mkellef bir de harem ksm bulunup
yenieri aasnn ailesiyle ikametine tahsis edilmiti.
stanbulda bilhassa XVII. asr balarndan itibaren kanl
asker ihtilallerde pek heyecanl vakalara sahne olan ve asrlar
boyunca nnden geen stanbullular titretmi olan
Aakapsndan bugn hibir iz kalmamtr. Yerinde stanbul
Mftl kona bulunmaktadr.
Aakaps'nn ne zaman yapld kesin olarak bilinmiyor.
Deerli bilgin Ord. Prof. smail Hakk Uzunarl Kapkulu
Ocaklar adndaki byk emek mahsul eserinin yenierilere
tahsis edilmi birinci cildinde Sleymaniyedeki mir sarayn
XVII. asrn birinci yarsnda yapldn tahmin ediyor, bu asrn
balarnda yazlm bir yenieri kanunnamesine dayanarak
daha nce yenieri aalarnn biri ehzadebanda Eski
Odalar, dieri de Aksa-

rayda Yeni Odalar isimlerini tayan iki yenieri klasnn

ortasnda bir yerde vakf bir konakta oturduklarn, bu konan
da Aakaps diye anldn sylyor.
Mphem tariflere gre Sleymaniyedeki mir sarayn bir
at altnda tek para byk bir bina olmayp ortasnda byk
bir havuz bulunan ve Kum Meydan denilen gayet geni bir
avlunun etrafnda mteaddit daire ve kklerden vcut
bulduu ve bunlarn ekserisinin ahap olduu anlalyor.
Bu binalarn en mehurlarndan biri Tekeli Kkyd,
adn hangi mnasebetle tadn bilmiyoruz, sarayn en
mkellef klk binalarndan biri olaca, her yl k mevsiminde
bir kar frtnasnn hkm srd bir gnde yenieri
aalarnn bu kkte sadrazamlara bir le ziyafeti vermelerinin
ocak ananesi olmasndan tahmin ediliyor. Mverrih Naima
Efendi bu kkn Aakapsnn en yksek binas olduunu,
stanbula bir cihannma gibi fevkalade nezareti bulunduunu,
frdolay Halii, Galatay, Boaz, liman ve bilhassa padiahn
ikametgh Topkap Sarayn grdn sylyor ki kar
frtnas altnda byk stanbulun panoramas, bir sadrazamn
nne kurulan mkellef bir sofrann yannda emsalsiz bedi
ziyafet olsa gerektir.
Aakapsnn bir muhteem parkas da Hnkr Kkyd,
burada altn yaldzl bir taht odas, bu odann aa divannn
topland bir salona bakan kafesli bir penceresi ve bu altn
yaldzl kafesin nnde de bir taht varm.
Yenieri aasndan baka btn katar aalarnn resm makamlar da Aakapsndayd. Aa blkleri denilen muhafz
yenierilerle beraber Aakaps'n gece ve gndz 2 000 kiiyi
bulan bir kalabaln iskn ettiini syleyebiliriz.
Sarayn ar sulu yenieriler iin bir de zindan vard; aa
divannda muhakeme edilip hapse mahkm olan yenieriler
Rume-

lihisar Kalesine gnderilir, hkm yiyinceye kadar bu

zindanda yatarlard. dama mahkm olanlar ise bu zindanda,
bir anane olarak balar satrla vurularak ldrlrd; idam
hkmleri de gece infaz edilir, ceset sabahn alacakaranlnda
bir uval iinde denize atlrd.
Sarayn byk bir camii vard. Yenieri aas be vakit
namaz cemaatle burada klard; ocak erknnn ykandklar bir
byk hamam vard, tellak uaklar acemi olanlarnn
gzidelerinden seilirdi.
Erkn ve efrat iin klk yazlk, ocakl ocaksz odalar,
ardaklar, sofalar, kk mescitler, hamamlar, mutfaklar,
emeler, talklar, dehlizler, ahrlar, mahzenlerle ve btn
buralarda oturan, dolaan ve hepsi demir peneli zehir gibi
insanlarla Aakapsnn, yenieri klalarnn manzara ve
havasyla ahenkli, hem grlmeye deer, hem de dehet iinde
dolalacak bir yer olduu muhakkaktr.
Aakaps'nn stanbulda baka hibir binada bulunmayan
en ayan dikkat yaps ahap bir yangn kulesiydi. Btn
stanbula hkim olan bu kulenin stnde iri bir feneri andran
caml bir kk, kkte de gece ve gndz yangn gzleyen 25
nefer gzc (dideban) vard, nbetle bulunurlard, bunlar da
acemi olanlarndan seilmilerdi. Halk bu gzclere kkl
adn vermiti ki ocak kaldrldktan sonra yangn kulesi
Beyaztta kgir olarak yaplm, bu kulenin gzcleri de eski
tulumbaclk devrinde kkller diye anlmt.
Aakapsnda eitli imalathenelerden mrekkep bir de
ar vard. Sarayn ve ocak aalarnn trl ihtiyalarn
karlamak zere bu arda ileyenlerin hepsi acemi
olanlaryd. Bu esnaf hakknda Uzunarl tarafndan
neredilmi 1761 ylna ait bir vesikann verdii rakamlar,
Aakapsndaki kalabal gstermek bakmdan ayan
dikkattir: 33 sara, 35 berber, 30 a, 22 teilti-

ci (eyer altna konulan keeleri yapanlar), 16 demirci, 19 terzi,

23 amarc, 20 izmeci, 19 halla, 21 doramac, 26 kazaz
(ipeki), 22 krbac, 24 kazanc, 19 kuyumcu, 23 kalayc, 20
keeci, 27 muytap, 26 mumcu, 35 nalbant, 22 yayc.
26 nefer gece iin amdanlar hazrlard, 35 saka su tard,
yazn su soutmak iin de 21 karcs vard.
Bu muazzam ahap saray byk stanbul yangnlarnda
birka sefer tamamen yand, yeniden yapld. Her yeni
yapsnda binalarn d grn ve kendi bnyeleri iinde
planlar deimi olsa da sarayn umum plannda deiiklik
yaplm olacan zannetmiyoruz. lk ate felaketine 1660
yangnnda urad, stanbulun drtte yle beraber yand.
kinci yan 1749 Kkpazar yangnnda oldu, Aakapsna
yangn kulesi bu yangndan sonraki ihyasnda ilave edildi;
nc defa 1774 Cibali yangnnda kl oldu, yangn kulesi de
stanbullularn dehetle seyrettii muazzam bir meale gibi
yanmt.
Vakai Hayriyeden sonra yangn kulesiyle beraber
yenierilik hayatna uygun olarak yaplm ksmlar yktrld,
Harem tadil edilerek eyhlislamlk dairesi oldu, yeni sakinleri
ulema efendilere uygun ilaveler yapld; kapsnn zerine de
devrin sekin airlerinden Keecizade zzet Mollann yazd u
kitabe kondu:

Aakapusun verdi bize Sultan Mahmud

Bab tezvir idi Hak kld makam ifta.

Kla hayat

Klalar

stanbul fethedilinceye kadar Anadolu'da taht ehri olan

Bursada ve Rumelide byk bir ordu merkezi olan Edirne'de
yenieriler iin yaplm klalardan zamanmza hibir iz
kalmamtr.
Bursa klas stanbulun fethiyle ehemmiyetini kaybetmi,
Anadolu ve Rumelideki kalelerde olduu gibi, Hisar iinde
braklan bir miktar muhafz yenierilere birka oda (kou)
yaplm olacaktr. Fakat Edirne klas, Rumeli seferleri
mnasebetiyle ehemmiyetini daima muhafaza etmitir.
stanbuldan sefere kan Trk ordusunun stanbul-Edirne
arasndaki yry geit resmi gibi bir eydi, hakiki sefer
yry Edirne'den yola karken balard; eyalet askerleri
orduya Edirneden itibaren muayyen konaklarda iltihak ederdi
ve ordu snra doru bir gibi byye byye ilerlerdi.
XVII. asrda Sultan IV. Mehmed, Sultan III. Sleyman,
Sultan II. Ahmed ve Sultan II. Mustafa devaml surette
Edirnede oturmulard; bu bakmdan Edirnenin byk
yaplarndan biri de Yenieri klasnn olaca aikrdr; hi
tereddt etmeden Edirne klasnn stanbulda olduu gibi
Vakai Hayriyede yktrlm olduunu syleyebiliriz.
Yenierilerin stanbuldaki ilk klas fethin hemen tezine,
bu-

gn ehzadeba dediimiz yerde kgir binalardan mrekkep

olarak yaptrlmt, klann ad Yenieri Odalar''yd. Sultan
II. Bayezid zamannda tarihimize Kk Kyamet diye gemi
olan mthi zelzelede stanbul'un binlerce yaps arasnda
Yenieri Odalar da yklm, bu faciadan sonradr ki byk
ehir bir ahap belde halinde ihya edilirken Yenieri Odalar da
ahap olarak yaplmt.
Kanun Sultan Sleyman en sevgili olu ehzade
Mehmedin beklenmedik lm karsnda sonsuz acsnn
tesellisini, ayrca gzelliiyle de mehur olan bu prensin adna
byk bir cami yaptrmada aram, ehrin gbei olan yerde
Yenieri Odalar'nn byk bir ksmn yktrtm, yerine Mimar
Sinana ehzade Camii dediimiz sanat aheserini
koydurtmutu; yenierilere de Aksarayda ahap veya yar
ahap yeni ve byk bir kla yaplmt. Ondan sonradr ki
eski klann ehzade Camii karsnda hatra olarak muhafaza
edilen ksmna Eski Odalar", Aksaraydaki yeni klaya da
Yeni Odalar" ad verilmiti.
Eski Odalarn da, Yeni Odalarn da planlarn, d ve i
manzaralarn bilmiyoruz. Yllar boyunca devlet arivinde
alm ve mill ktphanemize Kapkulu Ocaklar adndaki
eserini hediye etmi Ord. Prof. smail Hakk Uzunarl da bu
klalar berrak bir ekilde tarif edemiyor.
Biz bu klalar en ok iki katl byk kervansaraylar
andran yaplar tahayyl ediyoruz. Tarih kaynaklarndan
renebildiimiz, Aksaraydaki Yeni Odalar'n nnde
Etmeydan denilen byk bir meydann bulunmas, klann
iinde de Tekke Meydan" adnda gayet geni bir avlunun
mevcudiyeti, bu avlunun ortasnda da Orta Cami adyla kgir
bina byk bir kla camiinin yaplm olmasdr.
Uzunarl bir yenieri kanunnamesine dayanarak
ehzadebandaki Eski Odalarn 47 ocakl oda, 55 kerevet, 21
ardak, 1 tek-

ke ve 26 ahrdan, Aksaraydaki Yeni Odalarn da 368 ocakl

oda, 130 ardak, 69 ocakl kerevet, 90 talimhane, 20 kk, 4
tekke-mescit ve 158 ahrdan mrekkep olduklarn yazyor. Bu
rakamlara gre Yeni Odalar'n ok byk bir kla olduu
meydandadr.
Burada ayan dikkat olan, klalarda hamamdan
bahsedilmemesidir. Uzunarl bu nokta zerinde hi
durmuyor, bizce ok mhimdir.
Kanun zamannda stanbulda bykl kkl iki yze
yakn ar hamam vardr ve sadece Aksaray ve civarnda, iki
kla arasnda ondan fazla hamam bulunmaktadr, fakat
yenierilerin bu ar hamamlarna gittikleri, parayla
ykandklar asla dnlmez, en kk mir bir yapda
hamam inas unutulmamken koca bir Osmanl klasnda
hamam yaplmam olmas akln kabul edecei bir ey deildir.
Nitekim Eski Odalar'n hemen yan banda Acemi Olanlar
Klasnn, bugn stanbulda yenierilik hatrasn tayan tek
bina olarak hl durmakta ve acemi olan adndan bozma
Acemolu Hamam adyla bir ar hamam olarak
iletilmektedir. Eski Trk Mslman hayatnda hamam yalnz
adi bir kir gidermek iin deil, din ynden temizlik iin de ok
nemli bir yapdr. Yakn zamana kadar Mslman Trk, boy
abdesti almadan sokakta deil evinde dahi dolaamazd. inde
bekr ua binlerce yenierinin yatp kalkaca, stelik
hepsinin gayrimslim evlatlaryken din telkin edilmi kimseler
olduu dnlrse, koca bir klann hamamsz olaca asla
varit deildir. Yeni Odalar'n yaplar arasna rahat rahat drt
hamam ekleyebiliriz.
Btn binalar muhayyilenizde bir araya getirirseniz, Aksaraydaki Yeni Odalara Tekke Meydanndan ve Orta Camiden
baka birtakm kemerli dehlizler, i kk avlular, talklar,
mutfaklar, kahve ocaklar (kahvehaneler) ekleyebilirsiniz.
Yeni Odalar 1633te Halite Cibali iskelesinden kan ve
stan-

bulun te birini kl eden byk yangnda yanm, yenieriler

klalar yaplncaya kadar Yenibahe ayrnda kurduklar
adrlarda oturmulardr.
1660ta yine Hali kysnda Ayazma Kapsndan kp
byk ehrin drtte n smren yangn afetinde kla
tekrar yand. Ve nihayet 1826da Yenieri Oca kesin olarak
kaldrlrken Etmeydan klas da atee verildi. Tarih binadan
yalnz kagir Orta Cami kald. Devrin sadrazam Selim Mehmed
Paa bu camiin tamirle ihyas teklifinde bulundu, Sultan II.
Mahmud bu teklifi nce kabul etti ise de halkta yenierilik
ruhunu yaataca dnlerek hemen vazgeti, iinde kanl
ihtilallerin son karar verilegelmi bu cami de en kk bir
nian kalmamak zere yktrld. Yeni Odalarn paralanarak
halka satlan geni arsas zerinde Ahmediye adyla bir mahalle
kuruldu.

Mutfaklar, Kazan erif

Yenieri ortalar klalardaki odalara (koulara) sra
numaralarna gre yerletirilmemiti. Ord. Prof. Uzunarl
gzel bir fkra naklediyor: Klann en gzel yeri niin falan
ortaya verildi ? yahut En kasvetli keyi neden bize verdiler?
diye asker arasnda krgnla, hasede mni olmak iin Eski
Odalar'n yaps bittiinde ortalarn ustalar (alar) arasnda
bir kou yarmas tertip edilmi, nden gelenler en gzel
odalar kapmlar, geri kalanlara da kasvetli koular kalm.
Yeni Odalar yapld zaman da ayn usul tatbik edilmi
olacaktr.
Klalardaki btn odalar hasr deliydi, hasrlar mir
hasrhanede yaplrd. Odalarn kilim, hal, minder, yastk,
pencere ve kap perdeleri gibi sair demesi orta sandnn
parasyla yaplrd.

Efrat yataklarn da kendi keselerinden yaptrrd. Yenieri

yevmiyesi btn bu ihtiyalar karlayacak derecedeydi; acemi
nefere de ortas sandndan ikrazda bulunulurdu.
Dek yere serilirdi, sabahleyin namaza kalkarken
devirilip ykle kaldrlrd.
Orta mutfaklarnda et a, pilav ve hoaf iin kazan ve
kifayet edecek sayda dier bakr takm mirden verilirdi ve
hepsi mir mal olarak damgalyd.
Kazanlara bir kudsiyet verilmiti. Ortann ilerini
konuacak zabitler orbacnn yahut odabann bakanlnda
kazanlar etrafnda toplanrd. Yenieri ihtilallerinde de,
kazanlar devletin banda bulunanlara kar isyan bayra
ekme yerinde mutfaklardan Etmeydanna karlr, ihtilalci
yenierilerin istedii yaplncaya kadar kla mutfaklarnda
ocaklar yanmaz, a pimezdi. Buna ihtilal iinde padiah
ekmeini boykot etme diyebiliriz.
Bir de btn Yenieri Ocan temsil eden Kazan erif
vard. Yenieri Ocann kurulu devrinden kalm olan bu eski
kazan, ocan uur ve celadet tlsm bilinirdi. Yeni Odalarda
m, Eski Odalarda m, klann neresinde, hangi ortann
mutfanda durduu tespit edilememitir, belki de
Aakapsndayd. Kazan erif iin, Hac Bekta Velinin ocaa
hediyesidir denilirdi. Byk eyh, bu kazanda orba piirmi ve
ocan kurulduu gnn sabah yenierilere kendi eliyle orba
datm. Yenierilerin gznde manev varl o kadar bykt
ki, Kazan erif arpsn! diye zerine yemin verirlerdi. leride
de kaydedeceiz, Hac Bekta Veli ocan kurulmasndan ok
nce ldne gre, Kazan erifin, naml eyhin derghndan
teberrken alnd sylenebilir, orba datmas da irin bir
yaktrmadr. Bu hatraya balanarak yenierilerin deimez
kahvalts orba olmutur. Bir yenieri ortasnn kumandan
olan zabitin orbac unvan da buradan kalmtr.

Odalardaki efradn orbas datldktan sonra orba

kazanlarnn kulplarna birer srk geirilir, srklar iki
ucundan birer karakolluku omuzlar, bir karakolluku da
kepeyi alr, her ortann kazan ehir iindeki kolluklarn
dolar, oralardaki nbeti nefer ve zabitlerin sabah a
datlrd. Yenieri kolluklarndan tek bina dahi kalmamtr,
planlarn bilmiyoruz, fakat, orba gibi, iki n yemein de
klalardaki orta mutfaklarndan geldiini, ehir iindeki
yenieri karakollarnda (kolluklarnda) mutfak olmadn
syleyebiliriz.
Ortalarn mutfa ayn zamanda tabur mahpushanesiydi,
birka gnlk hapis cezas alan yenieriler mevkufiyetlerini
orada, ustann (ann) nezareti altnda geirirlerdi. Yataklarn
da omuzlayp mutfaa gtrrlerdi ve hatta cezal olduklar
mddete bulaklk yaptklar da ilave olunabilir.
Her ortann mutfanda belli gnlerde yaplan bir ey
mehurdu; bunlar ananeleip kalmlard; mesela falan ortann
hdrellezde kuzu bryan, filan ortann da muharremde auresi
yahut u ortann her zaman iin peynirli pidesi methedilirdi ve
o gnlerde yahut icap ettike sadrazama, vezirlere, yenieri
aasna gnderilir, karlnda verenin, alann anna layk
bahi toplanr, bu bahiler de orta sandnn gelir
kaynaklarndan birini tekil ederdi; ortann gnlk
masraflarnn mhim ksm bu sandktaki paradan denirdi.
Mesela Eski Odalarda oturan 61. Cemaat Ortasnn
mutfanda her zaman iin gayet nefis erbetler yaplrm.
61lilerin erbetilikteki hneri bir sanat srr halindeymi ve
Kanun Sultan Sleyman'n annda bir fkra nakledilirmi:
Bir yaz gn bu ortann bir neferi kendi nefsi iin zene
bezene bir bardak erbet yapm, tam iecei srada devrin
hametli padiah Sultan Sleyman atl olarak klann
nnden gemi, ge-

erken de kla kapsnda selamna duran yenierilere hal ve

hatr sorarak iltifatta bulunmu, bunu frsat bilen o nefer de
nefsi iin hazrlad erbeti padiaha sunmu, Sultan
Sleyman garip gencin hatrn ho etmek iin erbeti alp imi
ve gayetle beenmi.
-Saraynda byle erbet imedim, demi, boalan barda
altnla doldurup sahibine iade etmi.
Bu vakadan sonra Eski Odalarda 61. Cemaatlilerin erbeti
mehur olup padiahlarn yollar bu kla nne dtnde
durup bir bardak erbet imeleri de anane olarak kalm.
Bilirsiniz ki o eski devirlerin gece mum ve kandillerle
salanrd. Klada ortalara ayrlm ksmlarn ana giri
kaplar stndeki fenerlerde, ieride talklarda ve ayakyollar
dehlizlerinde bezirya kandili, koularda zeytinya kandili,
yamumu; tekke-mescitlerde de zeytinya kandili ile balmumu
yaklrd. Mum, mirden verilir ve haftalk ihtiya olarak
datlrd.

Et, seirdim ustas, Etmeydan

Yenieri klalar hayatnn bir cmbl, curcunal
sahnesi de her sabah kla nndeki meydanda ortalara et
datlmasyd, meydan da bu mnasebeyle Etmeydan adn
almt.
Ocaa sr eti verilirdi; srlar Yedikule dndaki
salhanede kesilirdi; etler beygirlere yklenerek her sabah bu ie
memur karakollukular tarafndan, trs srlen hayvanlara
ayak uydurularak koa koa getirilirdi. Karakollukularn
banda bulunan aya da seirdim ustas denilirdi ki,
kafilenin banda koar ve koarken de,
-Savulun... Bre savulun!.. diye barrd. Ocan etlerini
getiren kafilenin nnden gemek ocan ksmetini kesme,
uursuz-

luk bilinirdi, Yedikule ile Aksaray arasndaki yolda halktan bu

gafleti gsteren kimse kyasya, ldresiye dvlrd.
Tarihimize gemi facialardandr, anlatan, Yenieri
Ocann kaldrlmas zerine ssi Zafer adnda bir tarihe
kaleme alm olan vakanvis Sahaflar eyhizade Esad
Efendidir:
Bir sabah yenieriler et getirirken Kocamustafapaa
semtinde nar Mescidinin ihtiyar imam dalgnlkla kafilenin
nnden gemi, seirdim ustas hemen,
-Bre herif, ocan uurunu kestin!.. diye grleyerek imam
ayann altna alm ve ba, gz, rasgele tekmelemeye
balam; zavall ihtiyar,
-Mslman yok mu?.. diye feryada balaynca, kii komu. Bunlar XVIII. asrn naml vezirlerinden Hekimolu Ali
Paann torunu Sadullah Beyin imam ile yine o beyin
uhadarlarndan Hac Salih ve Hekimolu Camiinin imam
efendilermi. Seirdim ustasna,
-Aa bu adam ihtiyardr ve hem u mescidin imamdr,
bilmezlikle gemi, yeter artk vazge, dvme!.. diye gazapl
adam tutacak olmular, usta bsbtn kzm, onlara da
kfretmi, berikilerin de insanlk gayreti galeyan edip:
-Dinsiz, imansz Bektaler, siz de, ocanz da kara yere batn !. diye mukabelede bulunmular. bym, ocaa
hakaret eklini alm. Seirdim ustas, yannda
karakollukular ahit, Ocamzn namusuna tecavz edildi
diyerek kladaki btn ustalar ayaklandrmlar ve
toplanarak Aakapsna gitmiler. Sefer zaman ve yenieri
aas da orduyla seferde bulunduu iin aa vekili
sekbanbann huzuruna kmlar, bu adamlarn idamn
istemiler. Sekbanba,
-Bunlar ulemadandr, ben el uzatamam... deyince aay
lmle tehdit etmiler.

 masum adamn katli vebalinden kurtulmak ve kendi

ban da kurtarmak kaygsna den sekbanba Babliye
mracaat ederek kendisinin azlini rica etmi. Babli de
stanbul'da bir yenieri kyamndan korkmu, iki imam efendi
ile uhadar Aakaps civarndaki Sleymaniye Tophanesine
getirmiler, yenierilerin gzleri nnde cellada verip
bodurmular, cesetleri de denize atlm.
Esad Efendi bu vakay yenierileri ktlemek ve bu suretle
Sultan II. Mahmudun gzne girmek iin her akla gelen eyin
sylendii bir devirde yazmt. Kendisi de gz eyhlislamlk
makamnda ve muhayyilesi bu eit vakalar rahat
uydurabilecek kadar geni adam olarak tannmtr. ssi
Zaferden ve bu eserde yenieriler aleyhinde yazlm dier
hayretler verici vakalardan ileride bahsedeceiz. Bir seirdim
ustas ile sekiz on nefer karakollukunun sz zerine iki
imamn idam kolay inanlr ey deildir, kald ki, ocan
sekbanba idaresi altnda bulunduu seferi zamanda
stanbulda bir yenieri ihtilali de asla dnlemez. Sahaflar
eyhizadenin naklettii bu mthi vaka hakikaten olmu ise,
masum adamn can vebali sekiz on nefer yenieri haytasnn
boynuna deil, haytalar karsnda ciz ve zelil kalm
Babli'deki devletlilerin boynuna geer.
Yedikule salhanesinden getirilen et yenierilere Etmeydanndaki kasap dkknlarndan satlrd. Bu dkknlardaki
kasaplarn hepsi, ustas ra Hristiyand. Yenierilerle
uramak cefal i olduu iin bu drt dkkn gedii
gayrimslimlere verilmi olacaktr. Fatih Sultan Mehmed
devrinden ocan kaldrld tarihe kadar sr eti yenierilere,
asla deimez ananevi narh olarak, okkas 3 akeden satlrd.
Her oltann istihkak ka okka ise tespit edilmiti, fazlas
alnamazd, et paras da orta sandndan verilirdi. Et fiyatlar
zamanla ykseledurduka aradaki fark devlet hzinesinden
denir, kapatlrd.

Her sabah klann ihtiyac miktar sr eti yukarda

anlattmz merasimle Etmeydan kasaplarna getirilirken
kesilmi bir de semiz koyun gelirdi.
Meydana et geldi mi ieriye haber verilir, her orta o gn et
alacak neferlerini seer, bu neferler kla kapsnn nnde bir
sra halinde dizilir, kasaplardan biri semiz koyunu kucana
alarak meydann br ucundaki kasap dkknlarnn nnde
durur; seirdim ustas meydandaki glbank tann stne
kar, mehur yenieri glbankn syler, glbank, orada hazr
bulunan yenierilerin bir azdan Huuuuu! avazesiyle sona
erince seirdim ustas,
- Hazr olun aalar, et geldi! Bildik bilmedik demeyin! diye
bararak eliyle iaret verir, bir sra halinde dizilmi yenieriler
kucanda koyunu tutan kasaba doru komaya balar, kim
nce varp koyuna el vurursa, o btn koyun o gn abadan o
neferin ortasnn mutfana giderdi. Ortasnn mutfana
abadan bir l koyun kazandran koucu nefer, atlet yenieri
muhakkak ki, ortasnn gzbebei olurdu.
Bu irin hatralar deerli bilgin Uzunarl'nn devlet
arivindeki azametli mesaisine borluyuz.

Bektalik... Klalardaki tekkeler ve babalar...

lim isteklisi yenieriler...
Yenierilerin pirimiz dedikleri Hac Bekta Veli XIII. asrn
ikinci yarsnda lm, Osmanl Devleti'nin kurucusu Osman
Gaziyi bile grmemiti. Hazretin ilk yenierilerin bana beyaz
keeden brk giydirmesi ve onlara Kazan eriften kendi eliyle
orba datmas birer efsanedir. Hakikat olan, ak ve sadakat
yo-

lunda mertlii pek iyi bilen Bekta babalarnn, ilk devirde

penik olanlar ve sonra da devirme olanlar, yenieri fidesi
gayrimslim ocuklara slam dinini en pratik yoldan telkin
etmi olmalardr.
Yeni Odalar Klas'ndaki postunda oturan bir ocak eyhi,
bykbaba efendi vard, biri Eski Odalarda, drd de Yeni
Odalarda, be tekke-mescit ve bu tekkelerin de birer baba
efendisi vard. Tekke-mescitlerin ve Yeni Ortalardaki Orta
Caminin imamlar, mezzinleri, kayyumlar, vaizleri ve Orta
Camide isteklilere ders veren mderrisler hep ocaktan yetime
kimselerdi.
Yenierilerin Bektailikle ball ocan kaldrld tarihe
kadar devam etti. Bu ba ylesine skyd ki, Sultan II. Mahmud
oca kaldran kanl ehir muharebesinin ertesi gn
Trkiyedeki btn Bekta tekkelerini de kapatt, stanbuldaki
babalardan, canlardan son ihtilale itirak edenler idam olundu,
bir ksm da srgne gnderildi; ileride tafsilatyla anlatacaz.
Yenieriler ocaklarna Hac Bekta Oca dediler, kendileri
de Hac Bekta keiyiz diye vndler. Halk da onlara
Zmrei Bektayan", Taifei Bektayan derdi. Yenierileri
sevmeyenler de Gruhi Bektayan derdi. Aalar da
Dudman Bektayan (Bektaler Hanedan), Ricali
Bektayan, Aayan Bektayan, Sanadidi Bektayan"
(Bekta Serdarlar) diye anlagelmiti.
Bektalik Yenieri Ocana din taassubu sokmamt;
naml ocak aalar arasnda koyu sofular pek azdr. htilallerde
yenieri azndan ykselen eriat isteriz laf, balarndaki
aalarn dini siyasete alet iin talim ettirdikleri bir yavedir.
Ocan asker disiplini, sarholuu, ayyal ar sulardan
saymt, fakat Bekta yenieri, badeye el atmada, nefs
lezzetlerinin eidini tatmada hibir mahzur grmemiti.
Yenieri neferleri iin evlenme yasa ile Bekta rintlii
birleince, kendi tabirleriy-

le Hac Bekta kekleri'nin byk ekseriyetini

mahbubdostluk yolunda koturmutu. Ocak disiplininin
bozulduu devirlerde ise yenieri klalar ile kolluklar akl
almayacak rezaletlere sahne olmutu. Mverrihlerimiz, bu
arada grdklerini ve duyduklarn kalem diline vererek
muazzam bir vakayiname brakm olan XIX. asr
muharrirlerinden Cabi Said Efendi son yenierilerin kopukluk,
sarholuk ve trl fuhu kepazelikleri zerine pek ok vaka
naklederler. Biz bu yenieri rezaletlerini ileride son yenierilerden bahsederken anlatacaz.
Yeni Odalardaki mehur Orta Caminin, asrlar boyunca
be vakit namazda daima dolmu olduunu zannetmiyoruz.
Fakat bir yenieri ihtilalinin son karar, yats namazndan
sonra bu camide verilirdi ve o ihtilal toplantlarnda camii tklm
tklm doldurmak iin katar aalar ile maiyetleri halk, ikinci
kademedeki ocak zabitleri ve maiyetleri kfi gelmiti, sair efrat
kazanlar Etmeydanna karmak iin verilecek emri kla
avlusunda beklemilerdi.
Neferler arasnda okuma yazma heveslilerine Orta Camide
verilen derslerin ok basit eyler olduunu zannediyoruz. Fakat
bu derslerde istidat gsterenlerin stanbul'un byk
camilerindeki dersleri takip etmelerine izin verilirdi, hatta bu
ilim isteklilerine yevmiyeleri verilir, orduyla sefere
gtrlmezlerdi. Orada da tam baar gsteren yenieriler
ocaktan ayrlma hakkn, baka bir meslek seerek aile oca
krma hrriyetlerini kazanrlard.
Byk baar gstermi ilim isteklisi yenierinin ocaktan
ayrlmas yle bir usule balyd: son mderrisi, hocas
okuttuu istidatl yenieri hakknda Divan Hmayuna bir
mektup yazarak ocaktan kaydnn silinmesini rica eder, divan
padiahtan iznini aldktan sonra gen yenierinin ocaktaki
kayd silinir, kladan saygyla uurlanr, asker kisvesini
karan eski yenieri

de bir medreseye girerek daniment olurdu. Srtndan yenieri

esvabn karan yenierinin ekseriya Bektailikle de alakas
kesilirdi.
Bu yoldan geerek tarihimizde pek temiz ve anl hatra
brakm sima eyh Hzr Efendidir. XVI. asrn balarnda
stanbulda domutu, babas Abdnnevvab olu lyas adnda
Bosna taraflarndan devirilmi emekli bir yenieridir. ok ge
evlenmi olan babasn kk yata kaybetmi, yenieri yetimi
sfatyla acemiolan olmu, on alt-on yedi yalarnda da
kapya karak yenieri kaydedilmi. Afeti devran denilecek
kadar gzel bir genmi, ocakta Yusuf Sani" lakab taklm,
fakat tahsil hevesi galebe alp devrin naml ulemasndan
Malulzadenin cami derslerine devam etmi ve hocasnn ricas
zerine ocaktan karlm, yenieri klk ve kyafetinden
soyunarak devrinin kerametine inanlm Halvet eyhlerinden
Vine Efendinin mridi olmu, eyhinden el aldktan sonra
Yeni Odalardaki mehur Orta Camiinin eyhi ve vaizi olmu,
bu vazife stnde kalmak zere arambadaki Mehmedaa
derghna da eyh olmu. Genliinde gzellii dillere destan
olan Hzr Efendi yalandktan sonra da etrafndakileri nurlu
yz, derin bilgisi, vakar ve iffetiyle teshir etmi. Hayli yal
olduu halde Sultan III. Mehmed'le beraber Macaristan seferine
gitmi, Erlav (Eri) Kalesinin fethinde bulunmu ve Haova
Muharebesinde ehit olmu.
ahadeti sahnesi muhteemdir: bu muharebe parlak bir
Trk zaferiyle bitmiti; fakat muharebenin ilk saatlerinde Trk
askeri bozguna uramt. Hzr Efendi kamaya balayan
askeri vaiz ve nasihatle geri evirmek iin elinde yalnkl en n
saflara atlm ve kanl bir girdap iinde kayboluvermiti.
Zaferden sonra mritleri tarafndan kan ve amura gmlm,
parampara bir halde bulunmutu. Yumulmu olan sol
avucunda bir dman

askerinin salar vard, nasl kavrayp ekmi ise adamn kafa

derisiyle beraber yolup koparmt. Tahnit edilen naa stanbula getirilirken mritlerinden birinin grd rya zerine
Tatarpazarc kasabasnda, Dlbendzade Camii mezarlna
defnedildi.

Mehterler, rcler
Yenieri Ocann kaldrld tarihe kadar Trk ordusunun
bandolar mehterhane, mehter takmlar olmutur. Yenieri
mehter takm hakknda kesin bir bilgimiz yoktur, fakat
padiah sarayndaki mehterhane ayarnda olduunu
syleyebiriz.
Mehterhane, kk ok eski Trk devlet ve cenk ananesine
bal, yukarda da kaydettiimiz gibi alaturka bando takmdr.
Tarih bilginlerimizden Osman Nuri Ergin Maarif Tarihi adndaki eserinde, Mehter ismi Farsa mahi-ter terkibinden
bozmadr, yani hilal demektir (mah, ay+ter, taze=taze ay, yeni
domu ay, hilal) ki, mehterler bir hilal eklinde alarak icrai
ahenk ettiklerinden bu ismi almlardr diyor.
Gzel benzetitir, fakat ne yapalm ki bugn bizim mehter
ve mehterhane diye telaffuz ettiimiz bu isimlerin doru
sylenii mihter" ve mihterhanedir, elli altm yl evveline
kadar babalarmz dorusunu sylerlerdi; kelimenin asl yine
Farsadr, mihter, vezir veya herhangi bir ulu kii kapsndaki
avu, kavas; mihterhanede vezir kapsnda, ulu kii
kapsnda alnan saz takm demektir.
Osmanl Devletinde ilk mehterhane, Konya Seluk Sultan
Alaeddinin, Osman Gaziye gnderdii istiklal alametleri
arasnda bulunan bir davulla kurulmutur ve sonra asrlar
boyunca zengin

bir tekilat haline gelmitir: 1826da da Yenieri Ocayla

beraber kaldrlmtr. Mehterhanenin Vakai Hayriyede
kaldrlmas yenieri bandosu olduuna en kuvvetli delildir.
Bir mehterhane, mehter takm, 1 tabl (davul), 1 zurna, 1
ifte nakkare (ifte dmbelek), 1 borazan ve 1 zil olmak zere
be sazdan mrekkepti, bir takma kat denilirdi. Bando kat
kat byrd; mesela Hassa Mehterhane, padiah bandosu
dokuz kat mehterhaneydi; yani 9 tabl, 9 zurna, 9 ifte
nakkare, 9 borazan, 9 zil.
Her yenieri ortasnn bir kat mehterhanesi bulunduunu,
yenieri aasnn da en az be yahut yedi kat mehterhanesi
olacan kuvvetle syleyebiliriz.
Bir kattan fazla mehterhanelerde sazlar alanlardan biri,
en ustas ba olurdu ve mesela tablzenba, borazanba
unvann tard, bando efinin unvan da mehterbayd.
Mehterhane bir yerde durarak alarsa, yukarda sayn O. N.
Erginin syledii ekilde, tek sra bir hilal eklinde alrd.
Yenieri mehterhaneleri klalarda her sabah bir fasl
yapard. Aa mehterhanesi de Aakapsndayd. Fakat
mehterhanelerin asl vazifesi cenkteydi. Eyalet askerleriyle
gelen beylerbeyi, valilerin de mehterhaneleri vard. Yenieri ve
paa mehterhaneleri hep birden almaya balaynca cenk
alanlarna ayr bir heybet verildi. XVII. asrn byk
muharrirlerinden Fndkll Mehmed Aa, Merzifonlu Kara
Mustafa Paann Viyana muhasarasn tasvir ederken, "...
yatsdan sonra ve seher vakti her asker kolunda alnan tabl ve
zurna ve nefir (borazan) ve nakkare ve zil sedas, top ve tfek
velvelesiyle birleince yer ve gk inlerdi" diyor.
Yenieri mehterhaneleri ve hassa mehterhane cenge
giderken harb ks denilen byk cenk davullar gtrrd,
boylar 1,30- 1,50 metre, st sathnn aplar 1,20 ve alt
sathnn aplar 0,80 metre olan bu pek azametli davullar,
develer zerine yklenirdi.

Sultan II. Osman (Gen Osman) Hotin seferine giderken hassa

mehterhane o kadar byk bir harb ks gtrmt ki, deve
de tayamam, bir fil stne yklenmiti.
Cenk yollarnda veya kla nbetlerinde kslar alarken
gayet yksek sesle Yektir Allah, y e k d i y e ! . . bir nakarat
tutturmak yenierilerin ananelerindendi.
Yenieri klalarnn gnlk hayatnn sesleri arasnda da
saz, bilhassa rler, asrlar boyunca nemli bir yer almtr,
bunlar daha evvel de kaydettik; yenieriler arasndan yetien
mm halk airleri alard; sazlarnn namelerine ak yolunda
yahut hamas destanlar, kayaba trkleri veya lahler dzp
koarlard. Bu saz airleri, mehterhanelerin yannda, cenk
alanlarndaki askeri de cotururlard. smail Hakk Uzunarl,
Kapkulu Ocaklar, adndaki eserine Tabakat l-Memalik' ten
birka satr alm, evet, eski bir tarih kaynandan birka
satr... Fakat gemi asrlarn asker kyafetlerini, aylarca yaya
gidilen sefer yollarn, gurbeti, gnee Ya do, ya doaym!
diyen erkek gzelleri cengverlerin gazilie ve ehitlie verdii
ulv kymeti, bir hilal uruna batan gneleri bilenler iin ne
manal satrlar: Kanun Sultan Sleyman, Moha Sahrasna
konmutur, gece on binden fazla mealeyle aydnlatlm Trk
ordugh... Ertesi sabah byk bir meydan muharebesi olacak,
Macar ordusu imha edilecektir, ite askerimiz:
Din ve devletin serbazlar ve divaneleri etarlar,
tamburlar, kopuzlar alp enlikler ve adlikler ederlerdi...
Yenieriler arasndaki rc saz airleri hakknda gzel
bir sahne de byk mverrih Naima Efendinin kaleminden
kmtr. Sene 1655, vezirlerden bir Paa, Anadolu'da isyan
ve ekavet yoluna sapmt. Ufak tefek, kara kuru bir adamd ve
cahil, kaba, gayetle gaddard. errinden kurtulmak, devletin
bana ok byk gaileler amasn nlemek iin sadrazam
tayin edilip, her trl e-

naat ve rezaleti yapmaya kadir sarca ve levent denilen

babozuk askeriyle stanbula getirildi. Deniz yoluyla
skdardan Eype geen bir, stanbula Edirnekapdan
byk bir alayla girmiti, ubat aynn ok souk bir gnyd,
Naima, Edirnekapusundan Saray Hmayuna kadar seyr
temaaya kmadk bir ziruh kalmad, btn Yenieri Oca
tertibi garipleri zre geti diyor; bu tertibi garibin ne olduunu
anlatmyor ama, u emsalsiz sahneyi iziyor: sadrazam ile
mft efendinin nlerinde sekiz nefer yenieri airleri,
balarnda kee ve arkalarnda birer kaplan postlar,
sinelerinde tablvari rlerini alarak kadd kamet sahibi devendam herifler, sedalar birer saatlik yerden iitilir, avaz
blent ile trklerin ararak ve her biri nvbete riayet ile
trksn haykrarak Saray Hmayuna varnca bylece
gittiler...

Yenieri kyafeti
Mill ktphanemizde yenieriler zerine, Garp memleketlerindeki askeri kyafetnameler ayarnda, kesin ve doru bir
kyafet albm yoktur. Cevad Paann Tarihi Askeri Osman ve
Mahmud evket Paann Osmanl Tekilat ve Kyafeti
Askeriyesi adndaki eserleri ve Batl melliflerle ressamlar
tarafndan Trk kyafetleri zerine, bu arada yenieriler zerine
izilmi resimler, yazyla tarifler tatmin edici deildir. Ord. Prof.
smail Hakk Uzunarl'nn Kapkulu Ocaklar adndaki
eserinin birinci cildinde yenierilerin kyafetlerine tahsis edilmi
olan Yenierilerin brk ve elbiseleri ve Yenierilerin amar
ve uhalar balkl fasllarn okuyup yenieri resimleri izmek
zannederim ki, mmkn deildir. Bu azametli eserin sonuna
eklenmi resimler de asla tatmin edici deildir.

II. Abdlhamid devri sonlarnda stanbulda Sultanahmette

bir Yenieri Kyafethanesi" almt. Yze yakn manken
yaplm ve bu mankenlere Bat gravrlerinden ve Trk
minyatrlerinden toplanan bilgiyle esvaplar giydirilmi, Askeri
Mze'den alnan baz silahlarla da tehiz edilmilerdi. Messese
zamanla inkiaf edecek, mankenler gzelleecek, kyafetler tam
dorulua doru dzeltilecek yerde kapand, mevcut mankenler
Asker Mzeye nakledildi, bir ksm krld, bsbtn yok oldu.
Bu yazlarn arasnda btn ocaklnn gnlk ve merasim
kyafetlerinin, imkn lsnde, ayr ayr tarifini, okuyucu
tahammlnn dnda buluyorum. Onun iindir ki bir neferin
kyafetini kabataslak izeceiz.
Balarna adi gnlerde kee kavuk stne burma tlbent
sararlard, merasim serpuu olarak da ak keeden brk-skf
giyerlerdi. Brkn st ksmndan arkaya, zamanmzdaki
bahriye neferlerinin palet denilen geni mavi yakalarn andrr,
mustatil eklinde bir kee paras kvrlr, brkn tepesinden
neferin omuzlarna kadar iner ve enseyi tamamen rterdi, bu
kee parasna yatrtma denilirdi; gya, ilk yenieri neferinin
srtn svazlayan Hac Bekta Velinin cppesi kolunu teslim
ederlerdi. Kazan erif gibi ocak efsanelerindendir.
Brkn baa geen kenarnda ipek veya suma ilemeli bir
zrhss vard, n ksmnn ortasna da kaklk yahut tylk
denilen bir para eklenmiti, Buraya sefer yolunda neferler
kaklarn sokard derler... Merasimde kakla, neferler
kdemlerine, kk zabitler rtbelerine gre turna telleri,
balkl telleri, dz sorgular ve sprge sorgular takarlard,
hem renk, hem ekilleriyle ordu ve padiah alaylarna bir
tantana verdii muhakkaktr. Yenierilerin keeleri ilk
devirlerde Bilecikten gelirmi, fetihten bir mddet sonra
stanbulda ocak nezareti altnda yaplr olmu-

tu. stanbulda Aksaraydaki Yeni Odalar civarnda bir semt,

yenieri keeleri ileyen esnafn toplu olarak iskn edilmi
olmalarndan tr Keeciler adn almt.
amar ve esvap olarak srtlarna giydikleri don, gmlek,
dolama, ardr. Donluk gmlekleri bezleri Trabzondan
gelirdi; amarlk Trabzon bezinin ocan son zamanna kadar
kullanld yenieri halk airi Galatal Hseyin orbacnn bir
civelek nefer iin yazd tamamlanmam bir destana ait u
ktadan anlalmaktadr:
Germabede grsen eer melei
Belli olur Hac Bekta kei
Nian var eteinde paada
Trabzon bezi donu gmlei."
Dolama n ak, etei topuklara kadar inen, kollar
genie cppeyi andrr bir esvapt, uhadan kesilirdi.
arlar da uhadand; XVII. asr ortalarna kadar ksa diz
ar giydiler. Dizkapaklar, tozluk kullanmadklar zaman da
baldrlar plak kalrd. Sonra arn paas azck uzatld,
dizkapa hizasna indi. Tozluk yerine de ar paasna,
baldr, dizkapa altndan ayan incikkemii stne kadar
smsk saran bir para ilave edildi, bu baldr ksm skmal
arlar zamanmzda Anadolu kylsnn giydii klot
pantolonlara benzer.
Bellerine pamuk kuak sararlard, stne mein silahlk
koyarlar, kubur tabancalarn ve palalarn bu silahla
sokarlard. Son devirlerde sefihlik yolunda al kuak kuanr
olmulard.
Yrrken admlarn daha rahat atabilmek iin dolamann
n eteklerinin ularn kaldrr, kuaklarna sokarlard.
K ve yaz yaln olan ayaklarna tomak, filar, yemeni
giyerlerdi.

Sefer yollarnda da bu kyafetle yrrlerdi, yalnz

arlklarna tfekleri, grzleri, kalkanlar, yaylar, ok torbalar
ve zrh torbalar eklenirdi. Cenk alanna girecekleri zaman
dolama kar, brk- skf kar, beden zrh giyerler, demir
kolak ve demir dizlik taknrlar, ayaklarna da izme
ekerlerdi.
Yamurlu havalar iin baran denilen uha yamurluklar
vard.
Kn civit mavisi uhadan kaput giyerlerdi. Sefer
devamnca eskiyen, yrtlan esvaplarn ayakkablarnn bedelini
keselerinden deyerek orduyla beraber sefere giden stanbulun
ordu esnafnn adr dkknlarndan tedarik ederlerdi.
Ordunun pei sra, her ne aranrsa bulunur byk bir seyyar
ar yrrd.
Bazen paralar tkenir, ihtiyalarn gaza mallaryla tebdil
suretiyle temin ederlerdi. Faraza bir altn kupa verirler,
ayaklarna bir ift izme alrlard.
Mevzuumuz dnda kalmakla beraber bilinmesi gerekir,
ordu esnafn stanbuldaki esnaf loncalar seerdi; hem ok
krl, hem de ok tehlikeli bir iti. Seferden zaferle dnld
zaman, yukardaki misal de aydn olarak gsterir, byk krla
dnerlerdi; ordu malup olur ve bu malubiyet bozgun halim
alrsa btn sermayelerini ve hatta hayatlarn kaybederlerdi.

Ulufe
Acemi olan kapya kp yenieri olunca 2 ake yevmiye
balanrd; XVII. asrda acemi yenierinin gndeliine bir ake
zam yaplp 3 ake oldu.
En kdemli yenieri neferinin yevmiyesi XVI. asr banda 5,
XVI. asr sonunda 8, XVII. asr banda 9, XVII. asr ortalarnda
12

akeye kt. Ocan btn tarihesi boyunca yenieri neferleri

2-12 ake arasnda gndelik almlardr.
Yenierilerin gndeliine ulufe", mevacib denilirdi ve er
aylk istihkak zerinden senede drt takside ayrlm, fakat
taksitte denegelmitir.
Bu taksitlere hicr takvim aylarnn isimlerindeki harflerden
alnarak birer isim verilmiti, yl ba muharrem ay olduuna
gre drt mevacib taksidinin isimleri unlardr
1- Masar" mevacibi (muharrem, safer ve rebilevvel aylarnn ilk harfleri olan mim, sat ve r harflerinden yaplm bir
isim).
2- Recec mevacibi (rebilahir, cemaziyelevvel ve
cemaziyelahir aylarnn ilk harfleri olan r, cim ve cim
harflerinden yaplm bir isim).
3- Reen mevacibi (recep ve aban aylarnn ilk harfleri
olan r" ve n harfleriyle ramazann son harfi olan nun
harfinden yaplm bir isim).
4- Lezez mevacibi (evval aynn son harfi olan lam ile
zilkade ve zilhicce aylarnn ilk harfleri olan zel ve zel"
harflerinden yaplm bir isim).
lk taksit muharrem, ikinci taksit cemaziyelevvel aylarnda,
nc ve drdnc taksitler de aban aynda ift olarak
denirdi, bundan tr son taksite ift mevacib manasna
ksteyn mevacibi denilirdi.
Kapkulu askerinin, bu arada yenierilerin paras
stanbul'da Topkap Saraynn iinde Divan Hmayunun
topland Kubbealt nnde, divann toplant gn olan sal
gn datlrd.
Yevmiye, hizmet kdeminden baka vazifede gayret,
muharebelerde fedakrlk, kahramanlkla da artard. Yeni bir
padiahn tahta oturmasnda, byk zaferlerden sonra da
btn yenierile-

rin gndeliklerine mnasip zamlar yaplrd. Yaplan zamlara,

ulufenin artmasna terakki" denilirdi.
Btn kapkulu askeri arasnda yenieri mevacibi
Badefterdarlk (maliye bakanl) tarafndan hazrlanrd.
Hazinei Hmayun denilen devlet hzinesi darlkta, taksit
zaman gelip de defterdar askere datlacak paray
tamamlayamazsa yenieri klalarnda ve kolluklarnda bir
homurtu balard; sadrazam ile defterdarn ocak aalaryla olan
iyi geim, badama durumuna gre, yenieriler ya surat asp
sylenmekle kalr yahut protesto nmayileri yaplrd, mesela
bir yenieri gruhu gider, badefterdarn sarayn talayp
btn cephe camlarn indirir, bazen de nmayi ihtilale dner,
padiahtan sadrazamn yahut badefterdarn ban isterler ve
istediklerini de yaptrrlard.
Badefterdar ulufe taksiti zaman yaklanca evvela
yenieriler ile kapkulu sipahilerinin parasn hazrlard, onlar
tatmin edilince dier kapkulu askerinden korkulmazd, bir
anane haline gelmiti, badefterdar tayin olunan kimseler,
ulufe taksitini zamannda hazrlayamad takdirde
ikametghnn taa tutulacan bildii iin evvela kendi
saraynn, konann cephesinde ka pencere varsa birka
takm yedek camn satn alr, hazr bulundururdu. Pek skk
zamanlarda askerin parasn kendi kesesinden deyip sonra
devlet gelirinden almak zere, badefterdar yaplan kimselerde
mal ilerde ihtisastan ziyade ahs servet aranrd.
Kapkulu askerine ve bu arada yenierilere ulufe
datlaca gn yaplan divan toplantsna da galebe divan
denilirdi, byk divan, fevkalade divan manasna gelir. O gn
bir azamet ve servet gsterisi tekil edecei iin Divan
Hmayuna stanbulda bulunan yabanc devlet elileri de
seyirci olarak davet edilirdi.
Taksit zamanlarna yakn yukarda kaydettiimiz er aylk
blmlerin sonunda yenieri ortalarnda ulufe yoklamas
yaplr-

d. lm veya herhangi bir sebeple kadro noksan tespit edilir,

yoklamadan sonra hazrlanan ulufe defteri, bir maa evvelki
defterle beraber yenieri aas tarafndan Divan Hmayun'a
verilirdi. Divan da yeni deftere gre paray hazrlamas iin
defterdara verirdi. Badefterdar askerin parasn hazrlaynca
biri yeni, biri de bir evvelki maa defterleriyle padiaha arz
olunurdu. Padiah bir evvelki maa defteriyle karlatrarak
yeni defterde yalnz fazlalk olup olmadn arard, zira kadro
kabarmas, gndeliklerde terakkiler ancak padiahn emriyle
olurdu, aksi hal, rakam ne olursa olsun devlet hzinesi
aleyhine cezas lme kadar arlaan bir suiistimal bilinirdi.
Ord. Prof. Uzunarl bu mesele zerine bir yenieri
kanunnamesinden naklen bir vaka kaydediyor, Kanun Sultan
Sleymann byk anna yakmayan amansz bir gazabn
hikyesi:
stanbul civarnda bir elence ve av yeri olan Halkal
Bahesini tanzim ettirirken amele olarak alan acemi
olanlarndan nn iini beenmi, acemi olanlarnn
kumandan olan stanbul aasna bu delikanllarn derhal
Yenieri Oca'na kaydedilerek gndelie balanmalarn
emretmi. stanbul aas,
-Padiahm, bunlarn nnde daha kdemli iki olan vardr,
deyince,
-Onlar da kapya ksn, demi.
Be olan yenieri olmak zere Aakapsna gnderilmi.
Bu genleri ocak ktne kaydedecek olan yenieri ktibinin
hizmetinde de iki acemi olan varm, ilerinden honutmu,
frsattan istifade ederek be yerine ocaa yedi acemi nefer
kaydetmi. Maa defterleri gelince Kanun rakamlar stnde
kl krk yararak durmu, emri hilafna ocaa iki nefer fazla
yazldn karm ve meselenin asln renmi.
-Kapya olan kardm, stanbul aas syledi, iki olan

ilave ettim, ktip de sylese idi o iki olan da karrdm, bu

ktibin kendi bildiine hareketi hkmdarlk hukukuna
tecavzdr!.. diyerek yenieri ktibinin idamn emretmi.
Devlet erkn yenieri ktibini kurtarmak iin hemen bir
gemiye bindirerek Midilli Adasna srgne gndermiler, fakat
padiahtan af iradesini alamamlar, ardndan cellat yollanm.
Ahirette Mahkemei Kbrada grlecek ne davalar vardr.
Badefterdarlk tarafndan hazrlanm olan para Topkap
Saraynda Divan Hmayunun topland Kubbealtna yakn
hazine dairesine konurdu. Sar mein torbalar iinde getirilirdi.
Her torbann stnde mesela 64. Cemaat ve 64. Blk diye
verilecei yenieri ortasnn ad yazlrd. Bir ortann istihkak
drt be torba tuttuuna gre datma treninden evvel bu
nakil ii bile bir servet nmayii olurdu.
Divan gnleri sadrazam ile divan yeleri sabah namazn
Ayasofya Camiinde klarlar ve namazdan sonra saraya
Kubbealtna gelirlerdi. Padiahn sonsuz salahiyetli vekili olan
sadrazamn bakanl altnda toplanan divan yeleri u
zatlard: sadrazam (babakan ve iileri bakan), alt kubbe
veziri (devlet bakanlar), Rumeli ve Anadolu kadaskerleri
efendiler (iki byk hkim, ift adliye bakanlar), nianc efendi
(tura bakan; ngilizlerin kral mhr lordu gibi), badefterdar
(maliye bakan), reislkttap efendi (divan bakan, dileri
bakan), kaptanpaa (bykamiral, tersane bakan), yenieri
aas.
Divan azalar saraya bir protokolle tespit edilmi
maiyetleriyle gelirler, yenieri aas da katar aalarn ve divan
merasim ktalarn tekil eden yenierileri getirirdi.
Evvela yenierilere ve zabitlerine saray mutfanda
piirilmi sabah orbas datlr, onlar orbalarn itikten
sonradr ki, divan oturumu alrd.

leride yenieri ihtilallerinden bahsederken tafsilatyla

anlatacaz, yenierilerin bu sabah orbasn hemen kak
alarak imesi ok mhim bir meseleydi. orba imezlerse
yenierilerin bir meseleden kskn olduklar, devletli balar
isteyecekleri anlalr, divan oturumu alamazd. Onun iindir
ki, yenieriler orba imeye balaynca hemen bir kurban
kesilirdi. Ulufe datlan divanlarda ise yenierilere orbadan
baka pilav, zerde de verilirdi ve bu galebe divanlarda saraya
stanbul'daki btn yenieri ortalarndan paralarn alp
gtrecek byk kalabalk gelirdi.
Galebe divanda, orba iilip pilav zerde yendikten sonra
oturum balard ve o gn ehemmiyetsiz baz davalara baklr,
mhim devlet ileri konuulmazd. Oturum, para torbalar
hazine dairesinden Kubbealt nne tanncaya kadar devam
ederdi, kk tepeler halinde ylan para torbalar bir
imparatorluk azamet ve evketini bir kere daha gsterirdi.
Torba tama ii bitince divan tatil edilir, sadrazam askerin
maann verilmesi iin padiahtan izin isteyen bir telhis
yazard. Telhis, sadrazamn padiaha yollad resm tezkerelere
verilmi isimdir. Padiah da telhisin stne kendi eliyle
verilsin diye yazard.
Padiahtan izin knca katar aalar rtbe sralarna gre
Divan Hmayuna gelir, onlar Kubbealt denilen divan
salonuna girerken sadrazam ve divan yeleri ayaa kalkard.
Katar aalar birer birer sadrazamn eteini perler ve el
kavuturup karsnda bir saf tekil eder, ayakta dururlard.
lerinden baavu aa bu saftan ayrlarak Kubbealt nne
kar ve yksek sesle yenieri glbankn okurdu, bu mehur
glbankn son cmlesini, Pirimiz sultanmz Hac Bekta
Velinin demine devranna hu diyelim hu... diye bitirince btn
yenieriler bir azdan gk grler gibi bir Huuu!" ekerdi.
Sonra baavu yenieri ortalarn rakaml isimleriyle birer
birer arr, her isim okunduunda, ortann ka

ulufe torbas varsa o ortadan o kadar karakolluku

orbaclarnn nezareti altnda koa koa gelir, torbalarn
omuzlayp yine koa koa kaldrr, gtrrlerdi. Btn ulufe
torbalar datlp bitince padiah sadrazama iki krk,
defterdara da bir hilat fahire (ar kumatan bir cppe)
gnderir, bunlar divanda merasimle giydirilirdi. Sonra divan
erkn padiahn huzuruna karlard, asker de para
torbalaryla klalarna dnerdi. Klaya dn, stanbul halknn daima seyrine kotuu tantanal bir alay olurdu.
Klada torbalarn mhrl azlar alarak iindeki ake
saylr, askere para ertesi gn datlrd. Neferler kendi
orbaclar tarafndan adlar, baba adlar ve memleketleriyle
arlrd, mesela,
-Yakub bin Abdlmennan Griceli!.. diye banlr, yenieri,
-Burada!.. deyip gelir, paray sayp veren orbac da,
-Say, al, git!.. derdi.
Evvelce de yazmtk, padiahlar 1. blkl ortasnn 1
numaral neferi saylrd. Ktk defterinde isimleri sadece baba
adlaryla yazlr, padiahlk unvan kullanlmazd: Ahmed bin
Mehmed gibi.
Padiahn neferlik gndelii 40 akeydi, ayl 3 600
ake tutard. Klada 1. blkl ortasnn odalarnda ayrca bir
taht odas vard. Ulufe tevziinin nc gn padiah bir
yenieri neferi kyafetiyle klaya gelir, ortasnn taht odasnda
tahta oturur, kethda bey bir kese iinde neferlik maan
getirir, padiah eliyle keseyi aar, o paraya bir avu altn ilave
eder ve maann askere bahi olarak datlmasn sylerdi.
Vazifeleri stanbul dnda bulunan yenierilerin ulufesi
mhim bir yekn tutmuyorsa bulunduklar yerin
defterdarlklar tarafndan denir, sonra merkeze gnderilen
vergilerden mahsubu yaplrd. Maalar tutar rakam bykse
stanbulda ulufe tevziinden sonra stanbuldan gnderilirdi.

Taradaki yenierilerin hayatndan ileride bahsedeceiz.

Orduyla seferde bulunan yenierilerin, taradaki kalelerin
muhafz yenierilerin ve tarada bulunan sair kapkulu
askerinin maalar da, deme zamanlarnda para torbalar
develere yklenerek sair sefer masraflaryla beraber ordunun
bulunduu yere veya kalelere gnderilirdi; buna hazine katar
denilirdi.
XVI. asr sonlarnda o devrin pek naml sadrazam ve
serdarlarndan zdemirolu Osman Paa orduyla Tebrizde
bulunurken stanbuldan gelecek hazine katar gecikmiti,
asker yabanc lkede parasz kalmt. zdemirolu, kendi
mhryle kseleden para kestirtti ve askere maa yerine bu
ksele paralarn datt, tellallarla da
-Hazine gelince stne mhrm nakedilmi kselelerimi
altnla tebdil edeceim!.. Tebriz esnaf bana itimat etsin ve
askerin elindeki kseleleri zerlerindeki kymetle altn paraym
gibi alsn!.. diye ilan ettirdi.
Osman Paann kseleleri en kk bir szlanma olmadan
arl tarafndan kabul edildi. Hazine gelince paa yine tellallar
kartt, bu sefer de,
-Hazine geldi!.. Herkes u kadar gn iinde elindeki
kseleleri getirsin, altnla deitirsin!.. diye bardlar.
Fakat zdemirolu Osman Paann ksele paralar pek ok
kimse tarafndan hatra olarak sakland, ancak yars iade
edildi. Namuslu vezir elinde kalan, muazzam bir servet tekil
eden paray hzineye irat kaydetti.
Her yenieri ortasnn bir para sand, kasas vard.
Ortann kou masraflar ve bir ksm mutfak masraflar
buradan denirdi; harlksz kalan efrat da bu sandktan faizsiz
bor para alrd. Ulufe ktnda yenierilerden sandk aidat ve
eer varsa sanda olan borlar kesilir, geri kalan da ellerine
verilirdi. Sandk aidatna tas akesi denilirdi.

Bahi
Yenierilerin ulufeden gayr mhim gelir kaynaklar, ocak
ananeleri arasna girmi ve verilmesi art olmu clus
bahileriydi. Yenieriye, sonra btn kapkulu askerine ilk
clus bahii, Birinci Kosova Meydan Muharebesinin sonunda,
babasnn ehit dmesi zerine Sultan Yldrm Bayezid
tarafndan verilmiti. Sonralar her clusta hem bahi, hem de
yevmiyelerine zam (terakki) yenieriler tarafndan bir hak
olarak kabul edilmiti; ylesine ki tahta oturma merasiminde
padiaha sadakat yemini verildikten (biatten) sonra
hkmdarn yksek sesle, Kullarmn bahi ve terakkileri
makbulmdr, verilsin!.. szn sylemesi clus protokol
arasna girmiti. Asker padiahn azndan bu sz iitmezse
hemen bir ihtilal havas esmeye balard. Clus bahii
yznden yenierilerin kard ilk byk vaka, Sultan II.
Selime kar olmutu.
Kanun Sultan Sleyman Zigetvar seferinde lm, lm
askerden gizlenmi, asker bunu hissetmi ama bilmezlikten
gelmiti. Sadrazam Sokullu Mehmed Paa tarafndan babasnn
lmnden haberdar edilen Sultan II. Selim vali olarak
bulunduu Manisadan stanbula gelmi, ananev merasimle
tahta oturduktan sonra Koca Sultan Sleymann naan
karlamak zere Belgrada gitmiti. Sokulludan bir mektup
ald, vezir, cenazeyi getiren ordu Belgrada geldiinde askere
clus bahii vaadinde bulunmasn bilhassa rica ediyordu.
Hazrlanan programa gre Belgradda Kanunnin cenaze
namaz klnacak, cenaze arabas kk bir muhafz ktasyla
ordunun nnden lgarla stanbul yoluna karlacak, yeni
padiah ile ordu da arkadan adi yryle devlet merkezine
dnecekti.
Yeni padiahn ehzadelii zamanndan bendeleri olanlar,
velinimetlerinin tahta oturmas zerine devlet idaresini ellerine

geirmek ve iktidarn nimetlerinden bol bol faydalanmak hrsna kaplmlard, hrslarn tatmin yolunda da Sokullu Mehmed
Paay karlarnda byk bir engel gryorlard. Vezirin nfuzunu krmak iin ricasn, yeni padiaha bir tahakkm gibi gsterdiler.
Seferden dnen muzaffer ordu Belgrada yaklatnda
Sokullu Mehmed Paa, Sultan Sleyman'n lmn resmen
ilan etti ve askere, Merhum gazi padiahmz cmle bahi ve
terakkilerinizi vasiyet etmitir, hatrnz ho tutun, halen
padiahmz olan olu Sultan Selim Hazretleri Belgradda size
muntazrdr..." dedi. Fakat Belgradda derin bir matem havas
altnda cenaze namaz klndktan sonra Sultan Selim askeri
selamlayp otana ekilince asker arasnda bir uultu oldu.
-Bahi ve terakkilerimiz ne oldu ?..
-Padiahmz bahi ve terakkilerimizin verileceini
sylemedi!..
-Bunun zahmn ekersiniz !..
-imdi grn stanbula vardmz gn neler olur !..
diye bartlar. Ve stanbulda da dediklerini yaptlar. Sultan
Selim ve ordu muhteem bir alayla Edirnekapdan ehre girip
padiah Beyazt semtine geldiinde asker,
-nmzde saman arabas devrilmi!.. ileri varamayz!..
diyerek durdu.
Nasihat vermeye kalkan btn vezirleri ve kumandanlar
tfek kundaklaryla vurarak kardlar. Sultan Selim ne
yapacan ard, haris bendegnnn szne uyarak dt
hatay, etrafn saran askerin tehditkr baklaryla karlat
o mthi anda anlayabildi. Nihayet Sokullu dayanamad, uzun
boylu atnn stnde ayaa kalkarak,
-Clus bahii ve terakkilerinizin akesi hazrdr,
padiahmz

bana sipari etmitir, ben onun vezir ve vekili mutlakym, bana

itimat edin!.. diye bard.
Gaile askerin gvenini kazanm byk vezirin bu vaadiyle
atlatld ve Sultan Selim sarayna girebildi.
Ord. Prof. Uzunarl Kapkulu Ocaklar adl byk eserinde
devlet arivi kaytlarndan kararak bir clus bahiinin ne
tuttuunu gstermek iin, Sultan III. Muradn clusunda her
birinde 10 000 altn bulunan 75 kese bahi datldn,
bunun da 70 kesesinin, yani 700 000 altnnn yenierilere
verildiini yazyor.
Kabataslak hesapla zamanmzn deerine evirirsek 28 milyon Trk liras eder, bu muazzam parann bahi ad altnda
yenierilere datld tarih 1574 yldr. sene evvel, 1571
ylnda Trk donanmas nebahtda ar bir malubiyete
uram, devrinin en stn kaptan olduu muhakkak, yalnz
Ulu Ali Reis kendi filosunu kurtararak stanbula gelebilmiti.
Ulu lakab Kla evrilerek kaptanpaala, Osmanh
mparatorluu bykamiralliine tayin edilen bu zat tersanede
donanmann ihyas iin alrken Sadrazam Sokullu Mehmed
Paa,
- Donanma iin ne lazm ise hi tereddt etme syle!.. Eer
istersen bu devlet, gemilerin yelkenlerini atlastan, halatlarn
srmadan ve lengerlerini de altndan yaptracak kadar
zengindir!.. demiti.
Elbet ki, III. Murad'n clusunda 700 000 altn bir tahtada
saylp bahi diye verilebilirdi; fakat yenieriler bu paray her
zaman, her devirde istediler ve devlet hzinesi tamtakr
bulunurken de aldlar.
Yenieriler en ykl clus bahiini XVII. asr ortasnda
almlard, drt sene iinde drt bahi!
Sultan I. Ahmed lnce kardei Sultan I. Mustafa padiah
oldu; birinci bahi.
Birka ay sonra Sultan Mustafann mecnun olduu
anlald,

tahttan indirildi, Gen Osman padiah oldu; ikinci bahi.

Drt sene sonra yenierilerin kard kanl bir ihtilalle
Sultan Osman tahtndan indirildi ve ldrld, bu sefer Deli
Mustafay bile bile padiah yaptlar, nc bahi.
Bir sene sonra Mustafa'nn cinneti devlet iin tehlikeli oldu,
hzinede para yoktu, yenierilerden clus bahii
istemeyeceklerine sz alnd, deli tahttan indirilip Sultan IV.
Murad padiah oldu, fakat bir hafta sonra yenieriler
almayacaklarna sz verdikleri halde bahi diye yine ayak
dirediler, yle bir devir ki, sz ayaa dmt, stanbulun
semasn kara ihtilal bulutu kaplaynca, sarayda i hzinedeki
baz altn ve gm eya darphaneye gnderilip eritildi, para
basld ve yenieriye datld; drdnc bahi!..
XVII. asr, XVI. asr ve belki de daha daha eski devirlere ait
nice kymetli kuyumculuk ii leenlerin, ibriklerin, tabaklarn,
kupalarn, glabdanlarn, buhurdanlarn kek olan oynatp
keyif atan baldr plak ve yaln taban nasrl yenieriye
bozahane ve meyhane akesi olmas herhalde pek hazindir.
Clus bahii ananesi ocan kaldrld tarihe kadar
devam etti.
Btn kapkulu askerinin, bu arada ve bata yenierilerin
yevmiyelerine sratle terakki, zam almalar iin cenk lazmd.
Padiahlar, askeri cenkte coturmak, onlara insan gcnn
stnde iler baartmak iin, ordunun bana tayin ettikleri
serdarlara, bahi datmak ve yevmiyelere terakki vermek iin
sonsuz salahiyet veregelirlerdi. Serdarlar da bu salahiyetlerini
yerinde kullanacak dirayette ve ok asil manasyla cmertlik
duygusuna sahip iseler ve asker de bunu biliyorsa veya ilk
frsatta eserini grrse, lme atlmakta adeta birbirleriyle
msabaka ederlerdi.
Mesela XVII. asrda yirmi be yl srm olan Girit cenginin
banda Kaptanderya ve Serdar Silahtar Yusuf Paa Hanya
Kalesi

muhasarasnda ve yine ayn cengin sonunda Sadrazam ve

Serdar Kprlzade Fazl Ahmed Paa Kandiye Kalesi
muhasarasnda parlak zaferlere bu yoldan kavumulard.
Birincisi aylarca ve kincisi yllarca srm bu iki metin
Venedik kalesinin muhasaralarnda iki tarafn da yerstnde
ve yeraltnda ate ve kanla yorularak boutuu cenkler
olmutur. Kale duvarlarna hcum sahnelerini tasvir eden
mverrihler cengverleri ate yiyip ate ien efsanev semendere
benzetmekte pek hakldrlar.
Hanya muhasaras balad gn on dokuz yanda,
byklar duman duman yeni terlemi bir acemi olan olan Deli
Kurd adnda bir gen serdengeti yazlm, birka gn sonra
yenieri olmu, bir gece basknnda iki esir getirerek, ilk
terakkisini alm, ertesi gn iki ba getirip bizzat serdarn
elinden yz altn alm, haftasna yenieri serdengetileri
aasna muavin tayin edilmi, kale duvarlarna ilk hcumda
gsterdii yararlkla yeni bir terakkiyle taltif edilerek bana
yine serdarn eliyle altn yaldzl turna telleri taklm, aas
ehit dnce serdengeti aas olmu, muhasarann elli ikinci
gn kale duvarlarna yaplan ikinci hcumda ehit dmt.
Halbuki ayn asrn ilk yar balarnda Gen Osmann
Lehistan seferinde Hotin Kalesinin muhasarasnda bu atein
mizal padiahn muvaffak olamaynn balca sebebi askere
ve bilhassa yenierilere kar gsterdii hasislik olmutu.
Bu satrlar okurken, yeryznde milliyet fikrinin ancak
XIX. asrda bugnk anlamyla yayldn unutmamaldr ve
yine unutmamaldr ki Osmanl kapkulu askeri arasnda
yenieriler, askerlii meslek, geim yolu edinmi, hizmeti,
sadakati karlnda para alan askerdir. Yenierilik devrinde
vatan borcu, asker mkellefiyet dnyann mehuldr.

Talim ve terbiye
Yenierilerin kla hayatnda, bu asker ocann disiplini
bozuluncaya kadar, asker talim ve terbiyeye ok dikkat
edilmitir. lk yenierilerin talim ve terbiyesi iyi kl
kullanmaya, yay kurup ok atmaya inhisar etmiti. Her ikisi de
pene ve paz kuvvetine dayanr.
Kl talimleri keeden yaplm mankenlere kl almakla
olurdu. Bir vuruta bu kee mankenleri belinden ikiye biip
blecek dilaverler her zaman pek ok yetiirdi. Asl matlup olan,
o yaman klc kavram penenin ve o kolun, hi yorulmadan
ayn mthi darbeyi zincirleme ha bire indirme takati, gcyd.
Ok talimlerinde de, kemanke cengverin hem hedefini
bulmas, hem de bu hedefini bir mesafe rekoru krarak
bulmasndan gayri yay tutan penenin ve kirii eken el ile
paznn ve nihayet oku tutan parmaklarn, otomatik silahlar
gibi, en azdan yz-drt yz ok atabilmesiydi.
Sonra bu talimlere tfek eklendi, tfekle keskin nianclar
yetitirildi.
Klann talimhane denilen meydannda yalnz neferler
deil, zabitler ve hatta yksek rtbeli zabitler de durmadan
alrlard. Zira askerlik yolunda neferlerinden acemi zabite,
disiplinli Yenieri Oca asla tahamml edememiti. Kla
talimleri de ekseriya hdrellezden kasma kadar, ak havada
alabilecek mevsimlerde her gn saatlerce srerdi. Bu
talimleri grmeye bazen padiahlar, sadrazamlar da gelirler ve
almasn beendikleri neferlere, zabitlere ihsanlarda
bulunurlard.
Spor olarak da srat koulan, mnia, engel ama talimleri
ve bilhassa gre vard. Gre tutulan acemi neferler, gen ve
tvana yenieriler kran krana tabiriyle bouurlar, fakat
stn gelen

rakibinin srtn yere getirmez, onun pes demesini de beklemez,

grei brakr, hkmen galip saylrd. Kemankelerin en
sekinleri de son ustalk talimlerini Okmeydanndaki mehur
Kemankeler Tekkesi alannda tamamlar ve ocaa muallim
olurlard.
Yenieri Oca'ndan en seme kemanke pehlivanlardan
krk nefer ahbaz yiit donanma deniz seferine karkan
kaptanpaann hizmetine verilirdi. Sefer devamnda kaptanpaa
le ve akam yemeklerini, bir kanun mecburiyet olarak bu
krk genci sofrasna alarak yerdi; kemankelerin itibar o
derecede yksekti, vazifeleri de, deniz harbi balaynca
kumanda mevkiine kan kaptanpaann etrafn sarmak ve
cengin devamnca dman tarafna durmadan ok yadrmakt.
Zamanmzn tabiriyle bu bir baraj atyd. Herhangi bir
dman gemisinden kaptanpaay hedef edinerek tfek veya ok
atmak iin tek ba kalkamazd. Her eye ramen atlacak
kurun veya oklara da bu ahbaz yiitler bykamirali koruyan
canl birer kalkan olurlard.
Cihan tarihinin en byk imparatorluklarndan birini
kurmu olan ecdadmzn kahramanlk menkbeleri, hibir
milletin tarihinde grlmeyecek zenginlikte bir destan tekil
eder. Ne kadar yazktr ki, bu kahramanlarn ou bugn
unutulmu bulunmaktadr ve ne kadar hazindir ki, ahslarn
ve heyetlerin kaleminden eitli isimler altnda neredilmi
ansiklopedik eserlerde ve ansiklopedilerde bile bu
kahramanlarn adna rastlanmamaktadr. Rahmetle yd
edilmesi iin yzlercesinin ismini a kardmz halde
gayretlerimiz beyhude oldu. te bu unutulmu kahramanlardan biri de XV. asr sonlarnda yaam skender adnda ahbaz
ve ehlevent bir nevcivan yenieridir. Daha ocuk denilecek
yata stn paz kuvvetini gstermi. stanbulda
Okmeydan'ndaki Atclar Tekkesinde yay kabzas kavram,
yaman penesinin ac kuvvetiyle yayn kurarken yayn tozu
ocuun kuvvetine ta-

hamml edemeyerek kopmu, o gn orada bulunan Yldrml

Baba adnda ihtiyar bir Bekta kemanke pehlivan,
- Bu toz koparan ocuk hepinizi glgede brakacak!.. demi
ve skenderin lakab o gn Tozkoparan kalm.
Tozkoparan skender byklar duman duman terlemi bir
taze yiitken Kaptanderya Kk Davud Paa'nn krk
kemanke yenieri muhafz arasnda Venedik deniz seferine
kmt. Bu seferde ad deniz tarihimize altn harflerle yazlan
Burak Reisin ehit dt Sapienza Adas nndeki deniz
muharebesinde, 28 temmuz 1499, bir Venedik kadrgas ustaca
bir manevrayla kaptanpaa gemisinin k tarafna rampa etmi
ve Trk gemisine srayan zrhl bir Venedikli fedai imek
sratiyle amiral sanca gnderine saldrm, gnderi yerinden
kararak denize atmt; kendi gemisi de uzaklap gitmi,
kamt.
Bu bir felaketti. Kaptanpaa gemisinin sancan yerinde
gremeyen Trk kaptanlar, o mthi cenk hengmesi arasnda
geminin dman tarafndan zapt edildiini zannedecek ve
donanmamz belki de bir bozguna urayacakt.
te o anda, Tozkoparan skender, nian alm ve okunu
lm eri Venediklinin kalbine saplamt. Ok gsnden ve
srtndan zrh iki defa delmi, adamn arkasndan bir kar
yalman gstermiti.
Vurulan Venedikli denize yuvarlanm, ardndan da
skender denize atlam ve denizde akla smaz u sahne
gemiti:
Gen pehlivan nce Venediklinin ban kesmi, sonra
sulara gmlmekte olan sancak gnderini yakalam, elindeki
kesik ba gnderin tepesindeki sivri altn aleme geirmi,
sanca ve ba bylece alarak kaptanpaa gemisine trmanm
ve sanca yerine dikmiti. Ve btn bunlar iki dakika
iinde olmutu.
Bu vaka XVII. asrda kaleme alnm elyazmas bir
Kemanke-

ler Risalesi'nde nakledilmitir. Ne kadar yazktr ki, bu risale

Tozkoparan skenderin akbetinden hi haber vermiyor. O kanl
deniz muharebesinde Kk Davud Paann kemanke
pehlivanlarndan ou ehit olmutu. Topkoparan skenderin
de bunlar arasnda erbeti ahadeti imi olmas muhtemeldir,
bu takdirde kahramann naa denizcilik ananesine uyularak
Akdenize braklm olacaktr. Fakat niin stanbulda bir
heykeli bulunmasn ?.. Merdane izgileriyle lah bir yz
gzelliini ve t gibi bir vcut yapsnda kuvvetin, ac kuvvetin
ihtiamn ibda edecek sanatkr muhayyilesinden ne zamana
kadar mahrum kalacaz ?..
Okmeydannda pazsna gvenen en naml kemanke
pehlivanlar eitli istikamette merasimle ok atar, okunun
dt yere, Atclar Tekkesindeki hakem heyetinin bu bir
rekordur takdir ve izninden sonra bir nian ta dikerdi.
Topkoparan skender de deniz seferine kmadan nce byle bir
menzil kurmu ve ta dikmiti.

Cezalar
Klada yahut darda ilenmi kavgaclk, dv,
kfrbazlk, yoklamada bulunmamak, namaz ve oru
ibadetlerinde kusur gibi sulara adi hapis cezas verilirdi. Bu
ceza, neferle en yakn ve daim temas halinde bulunan
odabalar tarafndan verilir ve nefer, adi hapsini kendi
ortasnn mutfanda geirir, ayak bilekleri zincirle bal olarak
bulak ykar, mutfan ta zeminini ykar, sprr, cezas
mddetince kouuna gitmeyip mutfakta kuru tahta stnde
yatard.
Ar edepsizlik, serkelik, amire itaatsizlik, sarholuk,
sokakta rz ehline harfendazlk, sulunun mazisine, siciline,
suun yeri-

ne, ekline gre derece derece dayakla cezalandrlrd. Yenieri

ananesince dayak, haysiyet krc cezayd, onun iin yine bir
ocak ananesi olarak, sulunun mensup olduu ortann
yoldalar huzurunda fakat akam namazndan ve akam
yemeinden sonra, tek bir mum altnda, hemen hemen
karanlkta tatbik olunurdu. Dayak yiyen neferin kim olduu
elbet ki bilinirdi, lkin dayak esnasnda yz seilmez, bu
suretle kou arkadalar arasnda askerlik haysiyet ve erefi
korunmu olurdu.
Dayak, serilen bir kilim zerine nefer yzkoyun yatrlp,
kalnca kzlck deneiyle kaba etlerine vurulmak suretiyle
atlrd. Ayn ortann kdemli neferlerinden drt kii ayrlr,
dayaa yatrlan neferin ikisi ayaklarndan, ikisi de kollarndan
bastrr, kprdamasn nlerlerdi; daya da odaba aa atard.
Dayaa getirilen nefere tekdir, tevbih yerinde de, dayaa
nezaret eden orbac aa tarafndan sadece: Ak olsun yola!..
denilirdi.
Acemi olanlar falakaya yatrlr, denek, plak
tabanlarna vurulurken, yenierilerde taban yerine kaba etin
tercihi, ne hikmettir bilemeyiz. Herhalde yere basamayp taban
yaralar kapanncaya kadar zelilane srnmesi ho
grlmediinden olacaktr. Dayak cezasyla beraber, dayan
nevine gre az veya ok bir de adi mutfak hapsi verilirdi.
Dayaktan sonra yine ayak bileklerine zincir vurulur, mutfaa
indirilir, fakat bu sefer geceleri demir zgara stnde yatrlrd.
Daya hak etmi neferin sabkas yoksa, iyi tannm ise,
denekler sembolik, hafife vurulur, bir veya iki gn mutfak
hapsi grrd. Dayan son haddi iddetle vurulmak artyla
iki yz krk denekti, fakat, bir seferde hibir insan mevcudu
buna tahamml edemeyeceinden gece arka arkaya
seksener denek olarak tatbik olunurdu. Bu ikisinin arasnda
on, krk ve seksen denek cezalar vard. Bir yenieri ortasnn
en byk zabiti olan orbac,

en ok krk denek attrabilir, seksen ve iki yz krk denek

cezalar Aa Divannca verilirdi.
Cuma gecelerinde ve ramazan ay iinde dayak cezalar asla
tatbik olunmazd.
Cerh ve hafifletici sebep grlen katil vakalarnda sulu
yenieri zindana atlrd. Yenieri iin biri Aakapsnda, biri
Rumelihisarnda iki zindan vard. Baz eserlerde sulu
yenierilerin Babacafer Zindanna atld yazldr. Zhul
eseridir. Babacafer Zindan iki ksmdan ibaret olup, biri
kadimden beri bir kadnlar zindan, dieri de erkekler iin
borlular zindan olagelmitir. Padiahn ahs gazab ve
kahredici emri hari, ancak Aa Divan veya kendi ortasnn
orbacs tarafndan cezalandnlan yenierilerin mflislerle bir
arada zindana atlmas asla dnlemez. Bu asker ocann
manev ahsiyetini her trl lekeden korumaya kanun ve
ananeleri ok dikkat etmitir. Bunu idam cezalarnda bilhassa
grrz.
dam cezas eer siyas sebeplerle verilmise, mahkm
ocaktaki mevkiinin, rtbesinin anna gre bir valilik veya
sancakbeyliine tayin edilir veya kendisine bir sipahi tmar
verilir, bu suretle Yenieri Ocayla alakas kesilir, sonra idam
hkm infaz olunurdu.
Adi cina sularda lme mahkm olan yenieriler ise
evvela ocaktan merasimle tart olunur, sonra ldrlrd.
Ocaktan tart, Aa Divannda yaplrd. Sulu yenieri getirilir,
kendi odabas tarafndan hakaret kastyla bandan klah,
skf alnr ve niformasnn yakas yrtlr, lm cezas
hkm bu tart muamelesinden sonra verilir, mahkm, ba
ak, yalnayak ya Aakapsndaki zindana atlr yahut
Rumelihisar Zindanna gnderilir, hkm gece zindanda,
mahkmun ba satrla kesilmek suretiyle infaz edilirdi.
lm cezasnn infazndan sonra cesedin ayaklarna ar
ta-

lar, Rumelihisarnda ise bir ta glle balanr, ba ve gvde bir

uval iinde denize atlrd.
Ocaktan devlet kapsnda bir hizmetle ayrlm veya mevut
eceliyle lm olan yenierilerin ana ktk defterindeki isimleri
krmz mrekkeple silinir ve yanna ne suretle ayrld yazlr,
bir fevt" (lm) kayd dlrd. dam olunanlarda bu
muamele hi deimezdi, yalnz ilem krmz mrekkep yerine,
kara mrekkeple yaplrd. Tart muamelesi kaydedilmezdi.
Yoldalarn kyama, ihtilale tevik etmek, fitne atei
uyandrmak veya sefer esnasnda ktasndan kamak, cezas
idam olan ar sulardand; bu siyas ve meslek ar sulardan
baka bir yenieri iin idam cezas verilen sular, hafifletici
sebepleri grlemeyen katil vakalar, cebren rza tecavz ve
ocak iin byk leke saylan hrszlkt. Sefer kaaklarnn ve
katillerin ba satrla vurulurdu fitneciler, rza geenler ve
hrszlar ise boularak ldrlrd.
Gerek Aakaps Zindannda, gerek Rumelihisarnda gece
lm cezas infaz edilince bir top atlrd; bu top sesini duyanlar
bir yenierinin ldrldn anlard. Devirme Kanununun
kaldrlmasndan bir mddet sonra hemen btn yenierilerin
ayaktakm halktan teekkl ettiini evvelce sylemitik, pek
tabidir ki XVIII. asr balarndan itibaren idam olunan
yenierilerin yaknlar, ana ve baba ve kardeleri olacakt.
Sultan III. Selim zamannda sadaret kaymakam paa,
padiaha bir arz tezkiresi gndererek, idam olunan yenierilerin
cesetlerinin denize atlmayp, yaknlarna teslimle,
defnedilmelerine izin istedi. Musiki ilminde salam bilgi sahibi,
iir yazan ve merhametiyle de ayrca mehur olan bu padiah,
paann teklifini reddetti, stelik cezalarn infazndan sonra
atlagelen topu da kaldrd, idama mahkm olan yenieriler
zindana girdikten sonra tamamen gaiplere kartlar.

XVIII. asrda yazlm Karakolluku Benli Yakub" adnda

bir meddah hikyesinde yenierilerin dayak cezas zerine
tuhaf ve ayan dikkat bir not vardr:
65. Yenieri Ortasnn neferlerinden acemi karakolluku
Benli Yakub gzellikte peri padiahnn olu misali olup
odabann gzbebei civeleidir. Odaba aa klada Orta
Camiye gittiinde ardnca gidip seccadesini gtrr, sair
vakitlerde ubuunu doldurur, nargilesini hazrlar, aa
misafirlie varsa terliini tar, aaya misafirler geldikte onlarn
pabularn siler ve giderlerken nlerine evirir, hamamda dahi
beraberinde olup kese ve sabun srer, aasn ykar tellaklk
eder. Bu gzel delikanlnn bandan trl maceralar geer,
fakat odaba aa civeleinin gayetle mecburu olduundan
haarlklarna, yaramazlklarna daima gz yumar ve
kabahatlerini rtbas eder. Bir gn tebdil gezen yenieri aas
gzel genci birtakm hayta ve hazele gruhuyla bir meyhanede
iret ederken sarho halde yakalar, hemen klaya gtrp
seksen denek vurulmasn emreder. Odaba aa arr, gzde
karakollukusunun seksen denek altnda perian olacan
grr. Dayak gece atlaca iin Benli Yakubu kurtarmaya are
dnr, imdadna orta ustas (as) yetiir. Delikanlya
byk bir para kays pestili verir, Yakub da pestili kaba
etlerini rtecek ekilde yerletirir, dayaa yatar; vurulan seksen
denek de tesir etmez, fakat Benli Yakub yalandan rpnr,
feryat eder.
Bu pestil fkrasnda ehemmiyetle durabiliriz, hatta bu
korunma usulne ocakta daima bavurulduunu syleyebiliriz;
yle ki, zamanmzda Hasan Amca adnda bir zat Kuleli Asker
Lisesinin ilk devri zerine Nizamiye Kaps adyla yazp nerettii
hatralarnda, o zamanlarn asker mekteplerindeki meydan
dayaklarnda talebelerin denee kar bu pestil kalkanna
bavurduklarn

anlatyor. XVIII. asrda yazlm olan meddah hikyesi, bunun,

yenierilerden Asakiri Mansurei Muhammediyeye, oradan da
Kuleliye getiini aydn olarak gstermektedir.
Son yenierilerden Yemi skelesi civarnda ardak Kolluu
orbacs ve halk airi Galatal Hseyin Aa da kendi manzum
hal tercmesi olan Sergzetname adl destannda, bir
kahvecinin yaln ayakl prpr olu olup sokaklarda avare
dolarken, bir gn yoluna karak kendisini acemi olan
yazdran 64. Orta neferlerinden ve Tophane skelesi
kayklarndan Kurdolu Caferin, kayklar khyasna att
bir tokat yznden yatrld seksen denek dayanda,
kendisini hi sevmeyen odabasnn suikastna kurban
olduunu, odabann denekleri kasten, kaba eti yerine beline
beline indirdiini, Hamlac Caferin dayaktan sakat kaldn ve
ok yaamayp ldn yazyor:
"Hamlac ahbaz Kurdolu Cafer
Odabann kurban nefer
Snd nce ahin baknda fer
Vurduka beline yok iken cevaz."
XVII. asrn ilk yarsnda Sultan IV. Murad ttn iddetle
yasak etmi, yasan dinlemeyenleri hakaretle idam ettirmi,
amansz iddetini yenieriler zerinde tatbik ettirmekten de
ekinmemiti. Badat seferinde ttn ierken yakalanm
birka yenieriyi balarnda skfleriyle astrmt. Hatta
asldktan sonra bileklerine ttn keselerini balatm ve
azlarna ubuklarn verdirtmiti; idam hkmnden evvel
ocak defterinden isimlerinin silinmesi kanun ve ananesine de
riayete lzum grmemiti.
Sultan IV. Muraddan sonra tahta geen Sultan brahim de
1644 ylnda Edirneye gittiinde birka kalpazan ile haram
yakalan-

mt. Padiahn huzuruna karldlar. Haramler derhal asld;

kalpazanlardan biri,
-Ben yenieriyim!.. deyince Sultan brahim:
-Ben de padiahm!.. diye bard ve bu adamn ikenceyle
idamn emretti.
Kalpazan yenierinin el ve ayak kemikleri krldktan sonra
boynu vuruldu, cesedi ile kesik ba Edirne arsnn ortasna
atlarak tehir olundu.
Yenierilerin son devirlerinde bilhassa stanbulda hemen
her gn ekavet ve rezalet yollarnda trl trl sular ilenir
olmutu. O devrin vakayinameleri, ehrin inzibatna memur
yenierilerin sular, trl trl rezilane vakalarla doludur.
Sultan III. Selim zamannda Yemi skelesi kayklarndan
Poyrazl Mustafa adnda ocakl bir ahbaz Balkpazarnda bir
meyhanecinin mahbup olunu meyhaneden bca kuvvetiyle
cebren ve kahren kaldrp ayn iskele civarnda kaykhaneler
stndeki odasna kapam, ocuu kurtarmak iin ardak
Kolluu orbacs Galatal Hseyin Aa btn kolluk
neferleriyle kaykhaneyi bastnda Poyrazl Mustafa tabancayla
mukabele ederek kolluk neferlerinden birini katletmi, neticede
yakalanp idam edilmek zere kaykla Rumelihisarna
gtrlrken Tophane nlerinden kayktan denize atlamaya
muvaffak olmusa da, kendisi kayk olduu halde yzme
bilmediinden denizin dibini boylayp boulmu. Vaka akam
ile yats aras karanlkta getiinden mcrimin muhafzlar ve
kayklar tarafndan dile drlmemiti. Fakat drt gn
sonra cesedi su yzne kp Sirkeci sahiline vurmu, orada,
Giritten sabun getirmi bir geminin yannda bulunmutu. Bu
sefer o semtin kayk ve hamal yenieri haarat, Gemiciler bir
yoldamz katletmi..." diye ayaklanm, kaptan her ne kadar,
Bre canm ahbazlarm, bu lae imitir, u kadar

gn deryada kald aikrdr, biz stanbula dn geldik

demise de feryadna kulak aslmam, gemideki btn
sabunlar yama edilmiti.
Alemdar Paa zamannda, biri kahveci olmak zere
yenieri Ahrkap civarnda sur zerinde denize nazr
kahvehaneye, bir akam oradan geen yorganc esnafndan bir
taze civan zorla ekip almlar, sabaha kadar cebren rak iirip
kek yerine oynatmlard ve sabahleyin pervaszca, Var git
selametle!.." diye alay ederek salvermilerdi. Delikanl bana
geleni babasna anlatm, o da mazlum olunu sadrazama
gtrmt. Alemdar Mustafa Paa derhal mahut kahvehaneyi
basm, hayta yenieriyi kahvehane iinde astktan sonra
tersaneden getirdii byk bir mancnkla kahvehaneyi asl
cesetler ve iindeki eyasyla sur stnden olduu gibi
sktrp denize yuvarlatmt.
Yine Alemdar Paa, naml yenieri zorbalarndan
Kahveciolu Burunsuz Mustafay, bir haarat yata olan
Galatadaki kendi kahvehanesinin nnde gpegndz ban
vurdurarak idam etmiti.

lke ve snr kalelerinde yenieriler

Askerlik ve harp tarihi yazmyorum, onun iindir ki, asrlar
boyunca ehirleri korumu eski kalelerin kymetlerini ne
zamana kadar muhafaza ettiklerini mtalaa ve mnakaa
etmeyeceim. Fakat Yenieri Ocan etraflca anlatmaya
alrken sahneleri azck daha klandrmak iin birka
satrlk tarih dersi krntsn ho grmelidir.
1826da, Yenieri Ocann kaldrld tarihte Trkiyenin
i ve snr eyalet merkezlerindeki hemen btn kaleler,
yenierilerin muhafazasna terk edilmi, salam duruyorlard ve
kale kaplar

akam ezannda kapanp sabah ezannda alyordu. Oca

kaldran kanl Vakai Hayriyeye stanbul sahne oldu, tafsilat
hl tyler rperten yenieri krm da stanbul ve civarnda
oldu. Trkiye sath zerindeki kalelerde bulunan yenieriler
stanbul vakayiine karmadklar halde padiah dman,
devlet dman ilan edildiler, fermanl mahkm oldular ve
tenkil edildiler. Can kaygsna den bu tara yenierileri
tebdili kyafet ederek kaleleri yzst brakp katlar, tehis
edilenler tutulduklar yerde idam olundu.
Trk yap sanatnda her birinin ok byk kymeti olan
eski Trk kalelerinirn devlete harabiyete terk edilmesi
1826dan sonradr. stanbulda byk Bizans kale duvarnn
kaplar, Yedikule Kalesi, Rumelihisar (Boazkesen Kalesi),
Anadoluhisar da (Gzelcehisar) byledir, Vakai Hayriyeye
kadar yenierilerin elinde, yenierilerle meskndular.
lke ve bilhassa bir dman istilas ihtimalinden
tamamen uzak bulunan Anadolu kalelerinin yenierilerle
muhafazasnn tek sebebi, valilerin isyan ihtimaline kar bir
tedbirdi, bu kalelerdeki yenieriler asi valiye kar derhal kale
kaplarn kaparlar ve padiah temsilen ona kar cephe
alrlard. stanbuldan tenkili iin kuvvet gnderilince, asi paa
bir cenk alannda malup edilemese dahi, barnacak kalesi
olmadndan elindeki kuvvet kn ilk aylarnda dalr, kendisi
de aman dilemeye mecbur kalr, kellesini ya kurtarr ya
kurtaramazd. Onun iindir ki, isyan edecek valiler, evvela hile
yoluyla vilayeti merkezinin kalesini yenierilerin elinden almaya
bakard.
1826ya kadar, eski devlet tekilatnda valilerin elinde
cebeli, sarca, levent gibi isimler altnda byk milis kuvvetleri
bulunurdu, bunlara paann kaps kullar denilirdi, paa kendi
kesesinden besler, beslemek iin de eyaletini soyar, bir
vilayetten baka bir vilayete tayin edildiinde onlarla beraber
gider, gittii yere

afet gibi kerdi, bilhassa uzunca bir anari devri olan XVII.
asr ortas valileri bu eit vezirlerdi. 25 000 hatta 40 000
sarcas, levendi olan paalar vard. Mesela bir Paa gibi,
Seyyidi Ahmed Paa gibi.
Tara kalelerindeki yenierilerin aalarna ekseriya
yenieri serdar denilirdi, vilayetine, kalesine nispetle Konya
yenieri aas, Van yenieri aas, Sivas yenieri aas diye de
anlrd; bunlar, byk zabitlerinden birini dizdar" (kale
muhafz) tayin ederdi. Tara yenieri aalar stanbuldan tayin
edilir, valiler tarafndan asla azledilemezdi.
XVII. asr ortasnda Sultan II. Osman (Gen Osman) bir
yenieri ihtilaliyle tahttan indirilmi ve yenieri elinde ehit
edilmiti. Yerinde bu ihtilali tafsilatyla anlatacaz, padiah
kan ocan zerinde ok ar bir leke oldu, ite bu vakadan
sonradr ki, tarihimizde aka yenieri dmanl gden iki
sima grlr, Abaza Mehmed Paa ile onun akl hocas, manevi
destei Abaza eyhi" ad verilen mehur Kayserili eyh
Abdrrahim Efendi.
Hayat ba dndren maceralarla dolu olan Abaza Mehmed
Paa Erzurum valisiydi; evvela kaleyi bir hileyle ele geirdikten
sonra Sultan Osmann kan davasyla yenierilere meydan
okudu ve ie Erzurumdan balad, iki yzden fazla yenieri
kesti; geri kalan tebdili kyafetle stanbula kat, Erzurum'da
tek yenieri kalmad. Ahska Kalesinde muhafz olarak 70 nefer
yenieri vard. Abaza buraya 30 000 kiilik bir kuvvetle yrd,
kale teslim oldu, 70 yenierinin hepsini kesti.
Sivasa kadar Dou Anadoludaki yenieriler dehet iinde
kalmt. Tebdili kyafet eden stanbul yolunu tutuyor,
kalelerini brakyorlard. Yollar Abazann askerleri tarafndan
tutulmu, btn yolcular evriliyor, arlarnn, alvarlarnn
paalar svanarak dizkapaklar muayene ediliyordu. Yenieriler
ksa diz ar gi-

yerler, dizleri ve baldrlar plak gezerlerdi, bundan tr de

dizkapa stnden topuklarna kadar bacaklar yank olurdu,
yolcular da bunu grdler mi, Bre sen yen ie risin !.. diye
hemen kertip ban vuruyorlard. Bu arada diz ar
giyegelmi yenieri olmayan nice masum kyl kentli de
katledildi.
kenceyi de unutmadlar, yollarda, kalelerde yakaladklar
yenierileri hemen yatrp plak tabanlarna katr nal aktlar,
Daha hzl kaarsn ahbazm! diye alay ettiler.
Abaza Paa Erzurumdan alnp Sivas valiliine tayin edildi,
yeni vazifesini kabul etti, ama Erzurumu brakmad. Sivasa 45
000 kiiyle geldi. Sivas yenierileri, Mademki kan davas
gder, dava eriatla olur, mahkemeye karz, iimizde Sultan
Osman vakasna itirak eden varsa ksasla katletsin!.." dediler.
Abaza Sivasa geldiinde birka gn sonra bu beldenin en naml
yenierilerinden Krkk Muslu, Hasan elebi ve Mahmud Bee
adnda yiidi Sultan Osmann katillerindendir diye tevkif
ettirdi. Bu genler: Biz vakada bulunmak yle dursun
stanbulu bile bilmeyiz dedilerse de yalanc ahitlerin grdk"
demesi ikenceyle idamlarna kfi geldi, n de ana domas
soydular, yzkoyun armhlara balayp omuz balarn ve
arka kaba etlerini bakla oyarak iri ya mumlar diktiler ve
ylece develerin stne koyarak Sivas halkna tehir ettikten
sonra nn de boyunlarn vurdular. Bu faciay yzlerce
Sivas yenierisinin kafile halinde idam takip etti.
Cenk yryleri, meydan muharebeleri, kale muhasaralar
dnda yenierilikte en etin asker hayat snr kaleleri
muhafzlnda gemitir, bilhassa batda, Avusturya
snrndaki kalelerde bu vazife ok ar olmutur.
Sabit bir fikre saplanp her nedense daima yenieri
dmanl gder baz tarih yazarlar yenierinin bulunduu
her asker mu-

vaffakiyetsizlikte btn suu yenieride grrler. Hele bir kale

kaybettiimiz zaman bunun ar mesuliyeti tamamen kale
muhafz yenierilere ykletilir. Hi phesiz ki bu gibi
vakalarda muhafz yenierilerin mesuliyet hissesi byktr.
Hatta pek ender olarak, devletine ve ocukluunda yaplan
telkinle girdii slam dinine ihanetle dman tarafna kaan ve
irtidat eden yenieriler de grlr.
Bu kitapta yenierileri anlatrken, yenieri aleyhtar ada
yazarlarn banda Sayn smail Hami Danimendi
hatrlamadan geemeyeceiz. Zira halka ve bilhassa eski
vesikalar ve tarih kaynaklarmz aslndan okuyamayan
mnevver genlie, kendilerine yanl kanaatlere, hkmlere
srkleyecek kastl yazlara kar hakikati gstermeyi bir
vecibe biliriz, . H. Danimend, bu ok deerli bilgin, tebcile
deer himmet eseri olarak mill ktphanemize koyduu zahl
Osmanl Tarihi Kronolojisi adl kitabnda, yenieriler iin hain
devirme, alak devirme gibi tabirleri her vesileden
faydalanarak kullanmaktadr ve bundan adeta zevk
duymaktadr. Bu limin hep ktleri grp iyileri grmek
istememesi de sadece muazzam eserine itimad krm, bu gzel
ve ok faydal kronolojinin kymetini zedelemitir. Sayn
Danimend bu sabit fikrinde o kadar ileri gitmitir ki, tarih
kaynaklarmzda bir yenierinin ihanet vakasn coarak
naklederken, din ve devleti urunda canla bala dverek
ehit olmu, kahramanlk klcn ara asm ve hatras tarih
kaynaklarmzda anl bir destan olarak nakledilen yenierilerin
adn bile anmamtr. Mesela Yank Kalesinin dman eline
dmesinde mesuliyeti ok byk olan bir ayya yenieri aas
Yahya Aa'dan bahseder de, stolni Belgrad Kalesi nnde
40 000 kiilik bir dman ordusuna kar sadece 8 kl
arkadayla meydan okuyan Budin yenieri aas dier bir
kahraman Yahya Aann adn basit bir isim olarak dahi

kaydetmez. Bu da bir mverrihin hak ve hakikat na kar

gzlerini kapamasdr; bir altn kalem tutan el titremese dahi,
hak ve hakikat sahnesi olan tarihte beer vicdan titrer.
Snr kaleleri yenierileri zerine birka vaka nakledelim:
Estergon Kalesi uzun ve etin bir mdafaadan sonra 1595
yl eyllnn ilk gnlerinde dmana vireyle teslim edildi.
Vire kale cenklerinde iki taraf murahhaslarnn konuup
kllar zerine namus sz vererek kararlatrdklar artlar
gereince bir kalenin btn istihkmlar ve toplaryla muhasara
eden orduya teslimi ve kaleyi mdafaa eden askeri kuvvetin
silahlarn ve zat eyalarn alarak ve askerlik erefini
muhafaza ederek kaleden kp, dman muhasara hatlarndan
serbeste geerek kendi topraklarnda dier bir kaleye
ekilmesidir.
O devrin naml kumandanlarndan ve namusuyla sekin
simalarndan Anadolu Beylerbeyi Mehmed Paa da vilayeti
askeriyle kaleye kapananlar arasnda bulunuyordu. Ve
Estergonda rtbece en byk olan da bu zatt. Byk Trk
mverrihi ve paann akrabas Peevili brahim Efendi de o
tarihte pek genti ve Mehmed Paa'yla beraber Estergonda
bulunmutu; hatta vireyi konuan Trk murahhaslarndan
biri de bu byk mverrih olmutu.
Peevili muhasarada ektikleri sknty ac ac anlatr:
Bir ay sarncn suyundan iildi. Bir kolda olan iki yz
askere bir iki at yk su verilirdi, onu da Mehmed Paa kendisi
tevzi eder, gayri kimse edemezdi. Sarn etrafnda iddeti
hararetten sarncn mermerlerini yalayan ve bir katre su diye
can verip can alan elsiz ve ayaksz zebun ve mecruh ve
kumbaralardan halanp gz kapanm ve yz kabark
olmu, yaralarnn rayihai kerihesinden (ar, pis kokusundan)
halkn meam (burnu) dolmu derdmendlerin feryad enini ve
ah hazini gnlleri mecnun ederdi. Hal bu minval zereyken
gnlk suyumuz kalmad. Yedii-

miz de yalnz budayd; sacta kavururlar, el deirmeninde

ekerler, zerine bir miktar su dkerler, sonra yerlerdi. Meyane
ekli hamur, bir mertebe sefa ile yerdik ve ne aceb biz bundan
gafil imiiz derdik, Huda bu vartadan halas ederse imdiden
sonra da bunu yapalm diye syleirdik. ekilen musibetlere
nihayet yoktu, daha nasl tafsil ederiz.
Peevilinin bu tasvirinden, eyll bana kadar dayanm ve
yardm alma imkn ve midini kaybetmi olan Estergon'un
vireyle tesliminden baka are kalmad grlyor. Fakat
Mehmed Paa ylesine askerdir ki, onun iin lm, vireyle kale
tesliminden bin kat yedir.
. H. Danimend bu vaka zerine zahl Osmanl Tarihi Kro
nolojisi nde unlar yazyor:
Kalenin tesliminin sebebi yenierilerin daha fazla
dayanamayacaklarn syleyerek Anadolu Beylerbeyi Mehmed
Paa ile Usturgon (Estergon) Sancakbeyi Seyyid Beye hcum
edip bunlar muhtelif yerlerinden yaralayacak kadar azgnlk
etmeleridir.
Vakann iinde bulunmu Peevili brahim Efendi ise, Ben
bu kaleye lmek iin girmi kapanmm, ben lmeyince kale
verilemez diyen paaya kar askerin ayaklanmasn
anlatrken, Hemen cmle yenieri ve gayri bir uurdan
paann zerine geldiler... diyor. Danimend bir tek kelime,
gayri kelimesini kaldrmtr, ama burada manas ok
byktr, cmle yenieri ve gayri asker" demektir. Mehmed
Paay vireye zorlayan azgnlk gsteren yenieriler deil,
kaleye kapanm olan btn askerdir. Bu tek kelimenin
kaldrlmas bir mverrihe yakmayan garazkrlktr.
Mverrih Naima Efendi ayn yl iinde Vigrad Kalesinin
dman eline gemesini yle kaydediyor:
Estergon'u aldktan sonra kffar Vigrad Kalesini
muhasara

etti. Budin yenieri aalndan mazul Osman Aann

ihanetiyle onlar da kaleyi vireyle verdiler. Mslman halk
Budine gitti. Osman Aa mrtet olup krala vard ve apka giyip
kraln bendesi oldu..."
te burada . H. Danimend Osman Aa hakknda sfl
hain" demekte yerden ge hakldr. Fakat bu ihanetin lekesi
btn devirmelere asla srlemez.
XVI. asr sonlarnda Budin Kalesi yenieri aalnda
bulunmu bir Yahya Aa unutulmu kahramanlarmzdandr,
halbuki Osmanl mparatorluunun snr kalelerinin cenk
menkbeleri toplansa, stolni Belgrad Kalesi nnde ehit olan
bu askerin ad, altn bir eref halesi iinde en n safta
hatrlanacak isimdir.
Mverrih Peevili brahim Efendi ondan dem ejderhas
sfatyla bahsediyor, biz bu sfat ona bir lakap olarak
kullanmakta hi tereddt etmeyeceiz.
Bir resmi yoktur, fakat askeri mzemize heykeli konulacak
olsa, bu heykeli yapacak sanatkr onu tahayyl etmede glk
ekmeyecektir. Yz izgileri ve vcut yapsyla bir erkek gzeli,
iki metreyi aan bir boy, nar dal gibi kollar, demirci
balyozunu andrr yumruklar', taa yaln ayayla bassa taban
nak kabilecek bir g ve kuvvet, bilek kalnlnda demir
ubuklar incecik bir tel gibi bkebilecek peneler. Devirmeler
arasnda byle bir gen, asker ocandaki hretini, byklar
henz terlemi bir acemi olanyken kazanm olmak gerekir.
Btn emsali gibi, Budin Kalesi'ne yenieri aas olduu zaman
yann otuz-otuz be arasnda bulunmas gerekir.
1595 sonbaharnda, 200 000i aan askeri snr
topraklarnda barndrmak ve beslemek imknsz olduu iin,
Macaristan'daki kalelerimizde yeteri kadar muhafz braklarak
ordumuz Belgrad klana ekilmiti. Bu arada stolni Belgrad
Kalesi'nde de 10 000

askerimiz vard. Dman k az 40 000den fazla bir kuvvetle

bu kaleyi muhasara etti.
stolni Belgradn yardmna en yakn kalelerden birka bin
asker geldi, bunlarn arasnda dem Ejderhas Yahya Aa da
vard.
Muhasarann daha birinci haftasnda kalenin sarncnda
bir yudum su kalmad. Belki on kl darbesinde yere
dmeyecek ahbaz ve ehlevent yiitler susuzluktan bitap bir
halde yerlere seriliyordu. Trk ordusunun ka ramen
Belgraddan kalkp kaleyi kurtarmaya kotuu dnlse dahi
en az bir aylk yoldu, stolni Belgrad bir ller kalesi halinde
bulacakt. Tek kurtulu aresi kaleyi vireyle vermek kalmt.
K az olduu iin vire teklifini kaleyi muhasara eden dman
kumandan yapt. Trk sancakbeyi ile kaledeki sair Trk
kumandanlar da bu teklifi kabul etti. Karlkl ikier rehine
gndererek kalede vire artlarnn konuulmasna baland. Bu
konumada Trk kumandanlar arasnda Budin Yenieri Aas
Yahya Aa da bulundu. Hi azn amad, ancak vire
anlamas imza edildikten sonra sz ald.
Ben, yalnz kendim iin vireyi kabul etmiyorum, bam
emi nme baka baka kaleyi dmana brakp gidemem,
kalede kapanp susuzluktan kpek gibi de lemem... Yarn
sabah nce ben tek bama kaleden kacam ve dmanla
dveceim, ya muhasara hatlarn yarar, geer giderim yahut
lrm, vire anlamas benim mukadderatm belli olduktan
sonra yrrle girer !.. dedi.
Trk kumandanlar Yahya Aa'y ok iyi tandklar iin
sustular. Dman murahhaslar da bu merte teklifi kabul
ettiler. dem Ejderhasna Budin yenierilerinden sekiz silah
arkada da katld. stolni Belgrad Kalesinin fedaileri dokuz
klca kt. Bu dokuz fedai iin vire anlamasna bir madde
daha eklendi.
dem Ejderhas Yahya Aann cengini kale bedenlerinden

seyretmi bir Trk askeri sahneyi mverrih Peevili brahim

Efendiye ylece anlatmtr:
Yahya Aa yanna be yz ok ald ve sekiz arkadayla
kaleden kt (500 demir oku ancak bir dem Ejderhas
cengver tayabilir), etrafn derhal ifte kat zrha brnm
binlerce kfir sard. dem Ejderhas be yz okunun bir
tanesini bile yabana atmad, her birini bir demir giyimli
dmann gsne saplad, att oklar ikier kat zrhlar delip
kalpleri, cierleri paralad, oklar tkenince klcna el att, yz
kiiyi de klla devirdi... Akbet sa kolunu alp drdler,
Yahya Aa'y sekiz arkadayla ehit ettiler...
stolni Belgrad Kalesinin dokuz Trk fedaisinin karsnda
dman kumandannn askerlik erefi de ahland, onlara
muhteem bir cenaze merasimi yaptrtt, dokuz ehidin naa
hrmetle eilmi sancaklarn nnden geirilerek stolni
Belgrad Kalesi nnde bir tepeye defnedildi. Aslnda ise an ve
erefle tarihimize gmldler.
1598 senesinde yine bat snrnda Yank Kalesinde yine
Yahya adnda bir yenieri aas vardr. Gece ve gndz ier
ayya bir adamdr. Sancakbeyi Mahmud Paa mert bir asker
fakat gevek bir kumandan olduu iin kale muhafz
yenierilerin hepsi aalarn taklitle ii iy irete
dkmlerdir, ylesine ki, harp hali olduu halde baz geceler
kalenin kaps nndeki mteharrik kpry kaldrmay bile
unutmaktadrlar. Avusturya Generali Palffy bu hali renir ve
Yank Kalesini hileyle ele geirmek iin plan hazrlar. Bir gece
ortalk karardktan sonra birka bin askerle gelip askerlerini
kale kaps civarnda pusuya yatrr. Aa top" denilen patlayc
bir tahrip aletini bir arabaya ykletir, iyi Trke bilen ve Trk
kyafetine giren birka adamyla bu arabay, kprs yine
kaldrlmam kale kapsna gnderir. Bunlar kalede yegne
ayk

olan nbeti bir acemi nefere, Peevi'den zahire getirdik, yolda

dman ulat, arabalarla kaa kaa g kurtulduk, kapy tez
an, baslmayalm !.. derler. Olan, Varaym kapcya haber
vereyim, anahtar getireyim !.. diye kap ardndan
uzaklanca aa topu ateleyip kale kapsn yaralarlar,
pusudaki asker de kp kaleye girer, btn muhafzlar sarho
yatarken basarlar, hepsini kltan geirirler. Mahmud Paa iki
elinde iki kl merdane dverek ehit olur. Peevili brahim
Efendinin tabiriyle fsk ve fcir Yahya Aay diri diri
yakalarlar, Palffyye gtrrler, o da Kaleyi byle mi
beklersin?.. diye hakaretle ban kestirir, bir gndere diktirir
ve Yankta sokak sokak dolaarak tehir eder.
. Hami Danimendin kronolojisinde kahraman Yahya
Aann ad yoktur, ayya Yahya Aadan bahsedilir.

Gaza Yollarnda

Kosovada yenieri
Yaya asker olan yenieri, Osmanl mparatorluunun,
Trkiyenin an ve evketi yolunda asrlar boyunca gaza
yollarna dm, trl ar mihnet ve cefa ekmitir. Meydan
muharebelerinde ve kale muhasaralarnda Trk ordusunun bir
parasnn sekin cengveri olmutur. Bir devirme olup
Yenieri Ocandan yetimi dhi Trk mimar Koca Sinan Aa,
manev evlad air Mustafa Sa elebiye yazdrtt hal
tercmesinde,
Olup yenieri ektim cefay
Piyade eyledim, nice gazay !..
diye vnmekte hakldr.
Osmanl mparatorluu zincirleme seferler ve kale
cenkleriyle bymtr. Fakat, vakanvislerimiz ve
mverrihlerimiz bu seferler ve muharebeler hakknda pek az
tafsilat verirler, mill ktphanemizde kumandan ve nefer
kaleminden km tek harp hatras yoktur. Peevili brahim
Efendi, Evliya elebi ve Fndkll Silahtar Mehmed Aa gibi
harplere itirak etmi, sefer yollarnn ne olduunu grm
birka muharrir, deryada katre misali baz satrlar
yazmlardr. Harbe yaya gidip gelen bir askerin katlanmaya

mecbur olduu meakkatleri bu basit satrlar iinde dahi

grrz.
Burada, cephelere zamannn en mkemmel nakil
vastalaryla sevk edilen asrmzn piyade ktalar ile cephelere
haftalarca, aylarca yryerek ulaan gemi asrlarn yaya
askerini kartrmamaldr.
te 1598 senesinde Macaristandaki asker harekt zerine
Peevili brahim Efendi'nin bir tasviri:
Bir gn olmad ki yamur yamaya ve seller olup sular
tamaya; ordughta balk bir mertebeye vard ki bir adrdan
bir adra varlmadan kald. adrlarn her ipine adam boyunda
kazklar kakld. Rzgrn iddetinden yine adrlar durmaz,
yklrd. Souklar da o kadar iddetli ki, askerde el ayak
tutmaz, musibetler birbirini takip eder. gnlk yol bu
seferde bin mklatla on iki gnde alnd. Bir konakta, bir
batakta souktan, alktan ve hastalktan nice yz adam
lrd. ektiklerimiz tahrir ve tabir olunmaz.
Peevilinin altnda at ve yannda yine atl be nefer
hizmetkr vard. Sancak ve vilayet askerleri ve onlarn
kumandanlar da cmlesi atlyd. Trk ordusunda yaya olan
yalnz yenieri ktalaryd. Gaza yollarnn en ar mihnetini,
cefasn yenieriler ekerdi. Peevilinin tasvir ettii levhann
iinde atllar deil, yaya yenieriyi tahayyl etmek lazmdr.
Baz seferlerde gnlerce cebr yryten sonra ayaklarnn
tozu ve amuruyla, yzlerine bir avu su arpmadan, bir
saatik bile oturup dinlenmeden bir cenk alannda Trkleri
bekleyen dman ordusuna kar cenge girerlerdi. Trkiyenin
azamet ve evket devrinde yenierinin dillere destan olan
amansz klc hretini bu ac ve kat artlar iinde almtr.
Penik olanlarndan tekil edilmi ilk yenieri ktalarnn
itirak ettii ilk byk meydan muharebesi, Murad
Hdavendigr'n

Birinci Kosova Muharebesidir. Bu meydan muharebesinde

yenierilerin zafer hisseleri de byk olmutur.
Bu zafer, o asrn en etin asker milleti bilinen Srplar ile
mttefiklerine kar kazanlmt. Muharebenin ay ve gn
hakknda tarih kaynaklarndaki rivayetler birbirini tutmaz. Bize
en irin grnen kayt, zaferin arifesi bir Berat Kandili gecesine
rastlayan 15 aban 791 (milad 9 austos 1389) tarihidir.
Trkler 100 000 kiilik mttefik ordusunun karsna 40
000 klla kmt. Dman, Trk ordusunun bir mislinden
fazlayd. lk oklarn atld andan, Trk ordusunda zafer
davullarnn alnd ana kadar, bu parlak zafer iin yalnz be
saat kfi gelmiti.
Kosova Sahrasnda Trk ordusunun merkezini tekil eden
ve Murad Hdavendigr ile Vezir andarl Ali Paann
kumandasnda bulunan yaya yenieri ktalarnn ka kl
olduunu bilmiyoruz; biz en ok 12 000-15 000 yenieri tahmin
ediyoruz. Kesin zafer, Ali Paa ile yenierilerin, dman
ordusunun merkezini tekil eden ve Srp Kral Lazarn
kumandasnda bulunan dman ktalarn bir imha emberi
iine almasyla kazanlmt.
Yenieriler Edirne'den Kosovaya geceli gndzl cebr
yryle gelmi, bir akam gn kavuurken Kosova
Sahrasna ulam ve ertesi sabah afak skerken de cenge
balamt. Hi tereddt etmeden bu asker iin pulat vcutlu
diyebiliriz.
Bu Birinci Kosova Meydan Muharebesi zaferinden sonradr
ki Trkiyenin bat snr Macaristana dayand.
Yine penik olanlarndan tekil edilmi yenieri ktalarn,
Kosova zaferinden yedi sene sonra Nibolu Kalesinin nndeki
cenk alannda gryoruz. Bu sefer balarnda yine o byk
vezir andarl Ali Paa ile asrnn misilsiz cengver hkmdar
Sultan Yldrm Bayezid vardr. Karlarnda da Macar Kral
Sigismondun kumandas altnda bir Hal ordusu: Macarlar,
Franszlar, ngilizler,

skoyallar, Almanlar, Polonyallar, Bohemyallar,

Avusturyallar, talyanlar... Hepsi gmgk zrhlara brnm
130 000 svariyle...
Azametli Venedik donanmas da Bizans nnden cokun
dostluk tezahrat yaparak Karadeniz'e km, Tuna Irma
azna gelmiti. Tunadan girecek, Hallarn sol kanadn
koruyacak ve Hal ordusunu besleyecekti. Rumelideki Trkler,
padiahlaryla beraber yok edilecekti.
Hal ordusu Petede topland zaman Macar kral
heyecan ve gururla,
- Gkyz kse, mzraklarmzn ucunda tutacaz!.. diye
barmt.
O mzraklar Nibolu nnde, Yldrmn elindeki Trk
klcyla fasulye tarlasndaki ubuklar gibi krlp dorand.

Niboluda Jeanne dArcn bayra, Varnada

Ladislasn ba
Penik olanlarndan kurulmu yenieri ktalarn tam tavl
asker ve zal kl olarak Nibolu cenk meydannda ikinci
parlak imtihann vermi gryoruz.
Sultan Yldrm Bayezidin Nibolu Kalesi nnde imha
ettii byk ve marur Hal ordusu Macar Kral Sigismond ile
Bizans mparatoru II. Manuelin Avrupa'y ayaa kaldran
feryatlar zerine toplanmt. Bu ordunun en sekin
cengverleri de 10 000 kl olarak Fransz valyeleriydi.
Balarnda Fransa kralnn yeeni, Navarra kontu ve
Bourgogne dknn olu Korkusuz Jean bulunuyordu. Bu
10 000 valye o srada Fransann zehir gibi kl sahipleriydi.
Fransa tarihinde Orleans Bakiresi" diye anlan ve Fransann
halaskr ola-

rak takdis edilerek ad azizeler arasnda geen Jeanne dArcn

bayran da bir zafer tlsm olarak getirmilerdi.
Hallar Trk hududunu getikten sonra kylerde kentlerde
kalemle tarif edilmez trl tecavzler ve enaatlerle ilerlemeye
baladlar. Vidin ve Rahova ehirlerinde cihan tarihinin
kaydettii en korkun katliamlar yaptlar. Zaferlerinden o
kadar emindiler ki hesabnn sorulmayacan sanyorlard.
Kl art kadn, ihtiyar ve ocuk 10 000 kadar masum Trk
ba ak, yalnayak, hatta rlplak urganlara balayarak
atlarnn yan sra srklemeye baladlar. Ve valyelik erefini
atlarnn nallar altna aldlar. En son, Niboluda meydan
cenginin gecesi, leriye atlmamza engeldir... diyerek bu
10 000 masum esiri vahiyane boazladlar.
Yldrm Edirneden yola ktktan sonra Nibolu nne
akllara durgunluk veren sratle gelmiti. Bilhassa yaya asker
yenierilerin kalar, byklar, yzleri toz toprak iindeydi;
gn iki gece dinlenmemiler, uyumamlard. Nibolu Meydan
Muharebesi 28 eyll 1396da bir pazartesi gn sabah balad.
Fransz valyeleri, Trklere ilk hcum erefi ve Trkleri
bozguna uratma erefi bizimdir..." diye ayak dirediler ve
bakumandan Macar kralna bunu kabul ettirdiler.
Atlaryla beraber ar zrhl Fransz valyelerinin hedefi
Trk ordusunun merkezini tekil eden Yldrmn 30 000 yaya
yenierisiydi. Bu 10 000 atl, o 30 000 yayay bir demir silindir
gibi ezecekti. Fakat yle bir ok yamuruyla karlatlar ki
yenieri pazlarnn gerdii yaylardan kopup umu oklar demir
zrhlar kt levhaym gibi deliyordu, ar zayiat verince
yksek hedef tekil etmemek iin hemen atlarndan indiler ve
yaya yenierilere yaya olarak saldrdlar. Kl klca hatta boaz
boaza dv balaynca yenieriler ylm gibi evvela geri
ekildiler, Trk merkezinde geni bir cep hsl oldu. Fransz
valyeleri buradan girince etra-

f sratle sarld ve Franszlar yenieri kllarnn elik emberi

iinde kald; on-on be dakika iinde eriyiverdiler, tek can
kurtulmad, Korkusuz Jean ile birka kii rnek olsun diye esir
edildiler. Jeanne d'Arcn bayra parampara olmu,
kaybolmutu. Yenieriler amansz palalarn indirirlerken,
Rahova!.. Vidin !.. Rahova!.. Vidin!.. diye barmlard. Bu
isimlerle iki mthi katliamn ve 10 000 masum kurbann
intikamnn alndn sylemilerdi. Fransz valyelerinin
yenieri klcndaki akbeti Nibolu Meydan Muharebesinin
kesin hkmn verdi, Hal ordusunda mthi bir panik
balad. kecek gkyzn mzraklar ucunda tutmaya kalkan
Macar Kral Sigismond kendini Tuna kenarna g att, orada
soyunup yaln ayakl ve kl poturlu bir balk klna girdi ve
bir balk kayyla Tuna akntsna derek Karadenize doru,
Tuna aznda bulunan Venedik donanmasna kat.
Niboludaki dv penik olanlarndan tekil edilmi
yenierilerin tarihimizde en parlak hatrasdr.
Evvelce etraflca anlattm. Anadoluya Timur istilasndan
sonra Devirme Kanunu yapld ve yenieri ktalarn penik
olanlar yerine devirme olanlar tekil etti.
Devirme yenierilerin girdii ilk byk meydan
muharebesi 10 kasm 1444, Varna cengidir. Yenieri klc
orada da pek anl parlad.
Karmzda yine bir Hal ordusu ve bu ordunun banda
yine bir Macar Kral Ladislas vard. Bu adam Trk padiahyla
ncil zerine yemin vererek imzalad on senelik sulh
muahedesini daha imzasnn mrekkebi kurumadan bozmutu.
Yemini bozmu olan bu kraln ban, cenk meydannda bir
yenieri kesmiti.
O nasl penedir bilemeyiz, zrh altn yaldzl ve ba altn
miferli kral atndan ekip yerde ayann altna alm, palasn
bir alta ban gvdesinden ayrvermiti; bu neferin ad Koca
H-

zr'd. Pek beendiim bir tabiri benimseyip tekrar edeceim,

Yenieri Hzr grmek iin gznzn nne bir dem
ejderhas getirebilirsiniz, en ok yirmi be yanda bu dev
yapl vcuda gzel bir ba ve bu bata gzel bir yz tahayyl
ederseniz asla yanlm olmazsnz.
Kral Ladislasn kesik ba, yeminini bozduu sulh
ahitnamesiyle birlikte bir mzran ucuna saplanp dikildii
anda da Varna Sahrasndaki Hallar bozguna uramt.
Devirme yenierilerin ikinci cengverlik imtihan
Varnadan drt sene sonra 1448de Kosovada verildi ve Macar
ordusu burada yine byk bir bozguna urad.
Artk dnya kabul etti ki Trk padiahnn yenierileri
gzide askerdir.
Trkler bir cihan imparatorluu kurmann yolundaydlar.
Bu imparatorluun temeli stanbulun fethiyle atld.
hreti dnyay tutmu emsalsiz metanetteki kale duvarlar
Sultan II. Mehmed'in toplaryla dvlp alan gediklere
yryler baladktan sonra fethi mbinin tahakkuk edecei
29 mays 1453 sal gnne kadar selsebil olmu ehit kan
iinde yenierilerin hissesi ok byktr. Fakat biz bir tek isim
kaydederek geeceiz; muhasarann otuz bir-otuz ikinci
gnlerini balayan gecede sabaha kar stanbul surlarna
yaplan ilk yryte bir hcum kolunun bana Murad adnda
bir yenieri gemiti. stanbul mdafaasnn en nl
kumandanlarndan Cenevizli valye Sebastianoyla dven ve
onu yere sermek zereyken bir Bizansl tarafndan baca
baltayla kesilerek yere drlen ve ehit olan Muradn naa
dt yerde braklmam, ordugha getirilmiti, dier
hedayla birlikte Ayvansaray ardndaki Tokmak Tepe'ye
defnedildi. stanbul ehitlerinin toplu metfeni olan bu tepe,
onlarn hatrasna dikilecek bir abidenin en gzel yeridir.

Gazi Mimar Sinan

stanbul'un fethi Osmanl mparatorluunun temel ta olmutu; Fatih Sultan Mehmed, Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan
Selim ve Kanun Sultan Sleyman devirlerinde Anadoluda,
Irakta, Kafkasyada, Suriyede, Msrda, Yemende,
Balkanlarda, Macaristanda, Karadeniz ve Akdenizde yaplan
kara ve deniz seferleriyle de bu temel stne ktada bir
cihan imparatorluu kurulmutu.
Yavuz Sultan Selimin tahta kt yl bir acemi olan
olarak devirilmi bir delikanl tanyoruz, Sinan bin
Abdlmennan. Bu delikanl ya ellisini atktan sonra asker
ocandan ayrlacak ve Osmanl mparatorluu'nun devlet
bamimar olacaktr, bata stanbul ehri, geni imparatorluu
yap aheserleriyle tezyin eden Koca Mimar Sinan Aa.
air Mustafa Sa elebi bu ftuhat devrinin yenierisini Mimar
Sinan'n ahsnda ve Mimar Sinann azndan ne gzel tasvir
ediyor:
Eskiden kuluyuz, yenieriyiz
Yanar oda girer semenderiyiz
Od, malumunuz atetir, semender de pulat vcudunu
ate yakmayan efsanev mahluk !..
Burada Koca Mimar Sinan bir yenieri olarak hatrlamak,
adn bir kere daha rahmetle yd etmek lazmdr. te ksa hal
tercmesi:
1490 ylna doru Kayseri vilayetinin Kesi nahiyesinin
Amas kynde dodu. ocukluu ve ilk krpe genlii
tarlada, bada, bahede toprak ileriyle uraarak geti.

Yavuz Sultan Selimin tahta kt 1512 ylnda bir

devirme olan olarak stanbul'a getirildi ve Atmeydanndaki
Acemi Olanlar Kla-Mektebine verildi. Orada dlgerlik
rendi. yle anlatyor:
Kendimi elimden dmeyen pergele benzetirdim; pergel nasl bir ayayla bir noktaya saplanr ve br ayayla etraf gezer
dolarsa, ben de hem mesleime can ve gnlden sarlp
mesleimde ykselmek, hem de gaza yollarnn verdii frsatla
memleketler dolap grmek isterdim.
stanbula geldikten az sonra, Trk ordusunda bir acemi
olan olarak Yavuz Sultan Selim'le evvela rana, sonra Msra
gitti. Msr seferi dnnde Yenieri Ocana nefer
kaydolundu. Kanun Sultan Sleymann ilk devrindeki btn
seferlerde bir yenieri neferi olarak bulundu, hizmetiyle,
gayretiyle, kahramanlyla temayz ederek zabitler arasna
ykseldi:
"Olup yenieri ektim cefay
Piyade eyledim nice gazay
Yolumla, sanatmla, hizmetimle
Dahi akran iinde gayretimle
Durutum ta ki, tifliyet andan
Yetitim Hac Bekta Ocandan
Rodos ile Belgrad'a azimet
dp geldik yine sa u selamet
Yolumla eylediler alt sekban
Sefer kld Moha'a ah devran

Gelp oldum yayaba nice dem

Verildi zemberekibalk hem
Yine ah eyledi azmi Alaman
Gzne dmann teng oldu meydan
Gelip Badat'a ettik sonru azmi
Kzlba ile ettik nice rezmi
Seferden geldi iin ah ile yan
Yolumla hasekilik oldu ihsan
Dahi Korfuyla Polya azmin ettik
Gelp andan Karabodan'a gittik
dp hizmet seferde ve hazarda
Rikbnda bulundum nice yerde
Eskiden kuluyuz yenieriyiz
Yanar 'od'a girer semenderiyiz
Murat idindim ta ki olam mimar
Kemaliyle koyam lemde asar
Dir idim ki, myesser eyleye Hak
Bana bir li beytullah yapmak..."
Etrafn can ve gnl gzleriyle grmesini bilen sanatkr,
zaferden zafere koan Trk ordusuyla gittii memleketlerin
abidelerinden ve sanat eserlerinden grg ve bilgisini artrd; bu
seferler-

de yalnz klcyla deil, bir fen ve sanat adam olarak byk

hizmetler grd. Bir ark seferinde Van Glnde gemi yapt, bir
garp seferinde cokun akan Prut Irma zerine kpr kurdu.
Nihayet 1539da gayesi olan mevkiye ulat, imparatorluk
bamimar oldu. mrnn yarsn yaam bulunuyordu ve
imparatorluk bamimar olarak 49 sene daha yaayacak,
1588de lecektir. Bu dhi yenierinin hayatnn ikinci
safhasnda tahakkuk ettirecei iler pek azametlidir: bata
stanbul ehri gelmek zere, o devrin kta zerine yaylm
Trk topraklarnda 81 cami, 51 mescit, 55 medrese, 26 okuma
odas, 18 imaret, 3 hastane, 7 byk sukemeri, 8 byk kpr,
18 kervansaray, 6 mahzen, 33 saray, 35 hamam, 17 trbe ve
saysz sebiller, emeler.
Eserlerinin en kk bir tana dahi klasik Trk yap
sanatnn, gzellii sadelikte ve plan metanetinde arayan
damgasn vurdu ve mesela yapt 81 caminin her birinde
baka plan ve resim kulland, bir yapt gzel eseri bir daha
tekrarlamad ve her yapt eser yeni bir gzelliin ifadesi oldu.
Kendi trbesi, stanbulda Sleymaniye Camii ve
Klliyesinin bir kesindedir. Bir ak trbe olup ba tanda
yenierilikte son rtbesi olan haseki kavuu vardr. Cefa ve
mihnet dolu genliini hibir zaman unutmam, lnceye
kadar yenierilikle vnmt.

Yenieri airler

Yenieri airler
Yenieriler arasnda tahsil heveslilerinden bahsederken
ocaktan yetimi eyh Hzr Efendinin anl hayatn
anlatmtk. Bu sayfalarda da yenieri airlerinden birka isim
tanyalm. Divan edebiyatndan en gzel yazlar toplayanlar u
beyte dudak bkp geemezler:
Ben ann mihrinde mahv, ol bende peydadr henz
Zerrede gr mihrin envar hveydadr henz..."
Yenieri lyasn kaleminden kmtr. lyas XV. asr
devirmelerindendir. Yavuzun ran ve Msr seferleri ile Kanun
Sultan Sleyman devrinin ilk byk seferlerinde acemi olan
ve yenieri neferi olarak bulunmu, Tebrize, Hemedana,
Kazvine, Badat'a, Kahire'ye, Belgrada, Rodos'a, Budine,
Viyanaya yaya gidip gelmi ve 1535-1538 arasnda ocaktan
emekliye ayrlp skdarda bir yal satn alarak yerlemi,
iirlerinde Ak mahlasn kulland iin yenieri emeklisi
olduktan sonra skdarl Ak diye hret bulmu. Bekr
hayatna alk olduu iin evlenememi, skdardaki yals
iki ve zevk erbabnn topland rintler ve kalenderler mahfili
olmu, saz ve sz, mey ve mahbubla grtla-

na kadar borca batm, yals ve eyas alacakllar elinde satlarak Rumelihisar'na hicret etmi ve hir mrnde kaledeki
ocakl yoldalarnn odalarna snm, 1576da ya yze
yaklam olarak fakr zaruret iinde orada lm. Onu son
yllarnda tanyanlar da Rumelihisarl Ak derlermi.
Ord. Prof. smail Hakk Uzunarl Kapkulu Ocaklar adl
eserinde yenieri air Aknin yalnz adn ve yukardaki beytini
kaydederek dier yenieri airler iin u satrlar yazyor:
Rumelihisarl yenierilerden Hzr de hem lim ve hem air
olup Takprlzadeden icazet alarak mderris olmu,
1547de vefat etmitir. Arnavutluk devirmelerinden Nihan
isminde bir air de yenieriyken okuyup mderris olmutu.
Yavuz Sultan Selime takdim ettii bir kasidesinden dolay
takdir edilmiti.
u beyit yine XVI. asrda yenieri airlerinden Belinindir:
"Karudan ive semendi ile ol afet koptu
Nura gark oldu cihan sanki kyamet koptu.
Kahve hakknda da mehur bir manzumesi vardr:
Kahvenin badei glgn gibi yoktur an
Iscaktr o kara yznn amma kan
Msr am Halepi gezdi gelecek Ruma
Ayan ald arabn o cihan fettan."
Bunlardan baka Rahik, Hsrev, Sdk, Ulum mahlasl
yenieri airlerini uara tezkirelerinde grmekteyiz:
Zlfi nigr saba tarmar ider
Nice ikyet etmeyeyim rzigrdan"

beyti Sdknndr. air Sdk ocakta yayaba olmu ve sonra

Divan Hmayun avuluuna gemitir."
Kymetli stat ocaktan yetimi bu airler arasnda her
nedense Yenieri Ferdnin adn kaydetmiyor. XVI. asr
balarnda yaad halde halk arasnda hreti asrlarca devam
etmi olan bu yenieri ahbaz XVIII. asrda Nergis gibi byk
bir hikye stadnn iki hikyesinin ve yine XVIII. asrn naml
meddahlarndan ehla Hasan elebinin bir hikyesinin
kahraman olmutur.
Yenieri Ferd, Kanun Sultan Sleyman devrinin
balarnda zarafeti, incelii ve fevkalade gzelliiyle mehur bir
yiittir. Emekli bir yenierinin olu olarak stanbulda
domutu; babasnn bunca yllk hizmetine karlk bir taze
civanken ocaa alnmt. Tahsile heves etmi, ocak ananesi
imkn vermi, okumu, iire heves etmi, gzellik airler
tarafndan iltifat ve tevik grm, ad uara tezkirelerine
gemitir. Ferd iin hotabl, yiittir diyen muasrlardan Seh
Bey, kendi adna nispetle anlan uara tezkiresine gen
yenierinin iirine rnek olarak u beyti almtr:
Hi yerde gkte zerrece yoktur kararmz
Herca oldu kem gibi n mihribanmz.
Yine o asrda yaam muharrirlerden Kastamonulu Latif
de, Nevcivan ve nevheves iken len Yenieri Ferd iirle hayli
itihar ve itibar bulmutu diyor ve tezkiresine onun u beytini
alyor:
Benim mah siyeherdem giyer bir ebklah eri.
Ann n bamn stnde olur dudi siyah eri."
Ve bir gn bir kalenderin gen yenieriye latife yollu,

"Yalnzlk bir Allah'a yarar

Gel ey Ferd ift olalm
diye takldn anlatyor.
Gen yanda len Yenieri Ferdnin ad stanbulun rintler
leminde asrlar boyunca unutulmam, bu gen ve gzel air
yenierinin hatras etrafnda pitoresk bir ark zevkiyle macera
hikyeleri yazlm ve bu hikyeler meddahlarn aznda
ballandrlarak anlatlmtr. XVIII. asr muharrirlerinden
Nergis Efendi Meak l-Uak adndaki mehur eserinde
Yenieri Ferd zerine iki trajedik macera nakleder, XVIII. asrn
nl meddahlarndan ehla Hasan elebinin de Nergisden
mlhem olarak Yenieri Ferd zerine bir hikyesi vardr.
Son yenierilerden 56. Blkl Ortasnn ardak skelesi
Kolluu orbacs Galatal Hseyin Aa adnda bir halk-saz
airini kendi eseri ok orijinal bir destan mecmuasndan
tanyoruz. Hseyin Aann civelei Frenk Ahmed isminde bir
yenieri tarafndan toplanm olan bu mecmuann asl 1943te
Prof. Mehmed Ali Aynnin elindeydi ve zannederiz ki bir
msterikin ktphanesinden emaneten alnm bulunuyordu.
Bu mecmuada on bei tam, ikisi bitmemi, yirmisinin de ancak
birka ktas yazlp braklm yirmi yedi destan vard; hepsi
ehrengiz yollu, stanbul civanlarn medih ve kalender, klhan
hayatn tasvir babnda yazlmtr.
ahslara taalluk eden irkin taraflar hari, semtler,
muaeret ve lfet adab, baz vakalar, halk hretleri klk ve
kyafet bakmndan bu destanlar geen asrn birinci yarsndaki
stanbul hayat iin ok kymetli vesikalardr.
iir diline rnek olarak bir kta alyoruz:

"Kkl alnna taram berber

Sol yanak stnde beni var anber
klar olmutur kol kol seferber
Hey gm topuklu afetim hey hey...

Yenieri ihtilalleri

lk ayaklanma: Edirnede Buuktepe Vakas

Ataszleridir, devlet idaresi mesuliyetini yklenmi
olanlarn gafil bulunmamas gerekir: Atele oynayan elini
yakar... ve Nifak eken ihtilal bier...
Yenieri Asker Ocan alet edenlerdir ki, bu disiplinli
askere, ayak diredii zaman hkmete her istediini
yaptracan retmitir.
Yenierilerin tarihinde en merakl, grltl ve kanl bir
fasla, yenieri ihtilallerini anlatmaya balyoruz.
Burada, daima hatrlanmasn rica ederek mhim bir
noktay iarete mecburuz; yle ki, yenieri ihtilallerini evvela,
Yenieri Oca disiplininin bozulmasndan nceki ayaklanmalar
ve ocak disiplini bozulduktan sonraki ayaklanmalar diye iki
devreye ayrmak lazmdr. Ocak disiplini bozulduktan sonra
kan yenieri ihtilallerine de, Devirme Kanununun kalkt
XVII. asr sonundan bu asker ocann kaldrld gne kadar
da halkn esnaf tabakas ile ayaktakmndan yenierilerin
ayaklanmalar olarak hatrlanmalardr.
Disiplinli devrinde Yenieri Ocana ilk ihtilal tohumu
Varna zaferi dnnde Edirne klanda atlmtr. Vaka
udur:
1444 yl temmuzunda Macar Kral Ladislasla on sene
mddet-

le Segedin sulhunu imzalayan Sultan II. Murad, yorgun ve

bezgin, Osmanl tahtn olu Sultan II. Mehmede brakt.
kpaazade Dervi Ahmed k halk azyla ne kadar basit
fakat irin anlatyor:
Sultan Murad Baveziri andarl Halil Paaya,
-Olumu salmda tahta karaym, greyim benim olum
ne suretle padiah olur! demi.
Oullar ataya yrek yadr
Oulun iyisi gam datr
Oul kim atann hemsaz olsa
Sefal ba, bostan badr
Oul kim dua alup makbul olsa
Atann devleti, yz akdr.
1444te sabit ordugh olan Edirne ehrinde Osmanl
tahtna oturtulduu zaman Sultan II. Mehmed henz on drt
yanda bir ocuktu. Sadrazam andarl Halil Paa Sultan
Murad'n tahtndan ekilmesine taraftar deildi; bu deiiklii
devlet iin olduu kadar kendi makam iin de tehlikeli
gryordu. Muhakkak ki, on drt yandaki bir ocuun emir
ve iradesine ram olmak hem g, hem de ard. Yeni padiahla
beraber siyas nfuza sahip olacak yeni simalar ortaya
kacakt. stanbulun fatihi olacak bu ocuun ahsiyeti
hakknda konumak iin zaman da ok erkendi. Hatta vcut
yaps ve yznn ekli dahi deime andadr, o kadar ki,
yandan umulmayan vakarna ramen askerin dahi gzn
doldurmamt.
O srada Avrupada Trklere kar byk bir Hal seferi
hazr-

lanyordu. On drt yandaki ocuk padiah, cenk

meydanlarnda tavlanm tecrbeli asker olan babasn Trk
ordusunun bana davet etti. Vezirleri ve belki de yalnz
andarl Halil Paa tarafndan yazlm olan davet mektubu
tarih fkralar arasndadr Eer siz padiah iseniz hcum
kffar def iin gelmek vaciptir ve eer biz padiah isek
emrimize itaat etmek sizlere vaciptir!..
lk cmle, stnde durulmaya deer, kurnaz vezir toy
ocua kendi hkmdarln pheli gsteren bir cmleyi bir
zarafeti ahane eklinde imzalatmasn bilmiti.
Varna nnde Hal ordusunu yenen Sultan II. Murad
padiah deil, on drt yandaki padiah olunun emrinde bir
kumandand, zaferden sonra Manisa'ya ekildi.
Sabit ordugh ehri Edirnede byk bir yangn oldu.
arlar ve bedesteniyle beraber ehrin yarsna yakn ksm
yand. Yenieriler de klalarn terk ederek, evvela vezirlerden
ahabeddin Paann konan yama ve tahrip ettiler, sonra
ehrin dnda Buuktepe denilen yerde prsilah toplandlar.
Edirneyi yama edip atee verecekleri rivayeti kt, ehir halk
dehet iinde kald.
Yenierilerin bu Buuktepe ayaklanmasnn zahir sebebi
gayet basitti, yeni ocuk padiahn yeni parasnn gm ayar
azck dkt, yle ki, piyasadaki al kudretine tesir
etmiyordu. Askerin ne gz ve ne de eli bunu fark edemezken
esnafla alverite zararmz olmutur diye ayaklanmt. Kona
yama edilen ahabeddin Paann suu da, Sultan Mehmedin
yeni parasnn kesilmesine nezaret etmi olmasyd.
Aslnda ise ahabeddin Paa ocuk padiahn ar
itimadn kazanmt. andarlnn sadaret mevkiinde en
kuvvetli rakibiydi. Buuktepe Vakas, Halil Paa ile
taraftarlarnn Sultan Mehmede gzda vermek iin tertip
ettikleri bir askeri ihtilaldi. Yenierile-

rin yevmiyelerine yarmar ake zam yapld, buna ramen

ehre, klalarna dnmediler. Kendilerine gizli tembihin
Sultan Murad gelip tahtna oturuncaya kadar ayak direyin...
eklinde olduu aikrdr, fakat Buuktepede tek yenierinin
azndan dahi Biz Sultan Mehmedi istemeyiz... sz
iitilmemitir.
Av bahanesiyle Manisadan kalkarak sratle Edirneye gelen
Sultan II. Murad ehre girmeden Buuktepeye gitti. Atnn
stnde atk kalarla yenierilere yle bir grnmesi, bu
disiplinli, tevikle ayaklanm askerin balar eik klalarna
dnmesi iin kfi geldi.
Yenieriler klalarna, II. Murad Osmanl tahtna, ocuk
Sultan Mehmed de Manisaya dnd ama Yenieri Asker
Ocana da ilk nifak ve fesat tohumu dm oldu. Fakat kt
tohum hemen imlenmedi, ikinci yenieri ihtilali ancak otuz alt
yl sonra, 1481de Fatih Sultan Mehmedin lmnde
stanbulda kt ve o da yine siyas entrikalar yolunda bir
tevik eseri oldu.

stanbulda ilk yenieri ihtilali

Yenieri Ocann disiplinli devrinde, bu askerin yine
siyasete alet edilerek ikinci ayaklanmas, Fatih Sultan
Mehmedin lmnde ilk stanbul ihtilali oldu.
Asrn en byk adam, ordusunun banda, hedefi tarihin
mehul kalm bir harp yolunda, 3 mays 1481 perembe
gn Gebze civarnda Sultanayr denilen yerde ld.
Hastal, bir imparatorun sefere kmasna mni olmadna
gre, birden arlamasyla ordunun konaklamaya mecbur
kald bu mevkide kurulan ota hmayunda bu beklenmeyen
ani lm herhalde esrarengizdir.
Osmanl taht babadan byk oula kalagelirdi. Sultan
Meh-

medin veliahd da byk olu ve Amasya Valisi ehzade Bayeziddi. Padiahn mutlak itimadn kazanm olan Sadrazam
Karaman Mehmed Paa ise, o byk padiaha emri Hak vaki
olduunda, Osmanl tahtna Sultan Mehmedin ikinci olu ve
Karaman Valisi ehzade Cemi karma yolunu aryordu ve
padiahn veraset ananesini deitirmeye ikna edeceine
emindi.
Nitekim, Sadrazam Mehmed Paa zamannda tanzim edilen
ilk Kanunnamei li Osmana veliaht ehzadeye yazlacak
fermanlar iin bir rnek konulurken, ferman, ehzade Cem'e
hitap edilerek yazlmt.
Ordu stanbuldan hareket ederken btn yenieriler seferli
olmutu. Taht ehri stanbul'un muhafazas iin de ehirdeki
yenieri kolluklarna acemi olanlar yerletirilmiti, ehrin
muhafzlna da shak Paa tayin edilmiti; bu zat da bilakis
ehzade Bayezide bal bir vezirdi.
O devirde yaam ve 3 mays gn belki de Orduy
Hmayunda, Sultanayrnda bulunmu kpaazade Dervi
Ahmed Ak imparatorun esrarengiz lmn yle anlatyor:
Vefatna sebep, ayanda zahmeti vard.Tabipler ilacndan
ciz oldular; ittifak ettiler, ayandan kan aldlar, zahmet ziyade
oldu. arab farig verdiler, Allah rahmetine vard.
Tabipler erbeti kim verdi hana
O han iti arab kana kana
Cierin dorad erbet o hann
Hemin dem zar etti yana yana
Tabipler hana ok taksirlik etti
Budur doru kavil dme gmana!..

Bilhassa manzume, hekimleri ar surette ittiham ediyor:

Fatih bir suikasta kurban olmutur, ldrlmtr.
Hadiselerin bundan sonraki safhas, bize bu suikast
hakikate ok yatkn gsterir.
Karaman Mehmed Paa padiahn lmn askerden,
bilhassa yenierilerden gizledi. Padiahn hastaland, hamam
iktiza ettii, birka gn iin stanbula dnmek mecburiyetinde
kald ilan olundu. Bu birka gn iinde, askerin Sultanayr
ordughndan ayrlmas, uzaklamas, etrafa dalmas iddetle
yasak edildi. Naa bir araba iinde gizleyen sadrazam bizzat
stanbula getirdi, stanbula varr varmaz da, btn iskelelere
gnderdii emirlerle skdar yakasndan stanbul tarafna,
stanbul tarafndan da skdara kayk ve gemi gemesini
yasak etti ve Anadolu yakasndaki btn deniz nakil
vastalarn Rumeli yakasna ve limanna kaldrtt. ehir
iindeki acemi olanlarn da bir kpr tamiri bahanesiyle
ehirden kartp sur kaplarn kapatt. Sonra, ad tarihin
mehul kalm bir ulakla Karaman Valisi ehzade Cemi
stanbul'a ard.
Duruma hkim olmu gibi grnen Karaman Mehmed
Paaya kar bata shak Paa, Bayezid taraftarlar da mthi
bir silah olarak yenierileri kullandlar.
Sultanayr ordughnda Sultan Mehmedin lm pek
abuk renilmiti. Yenieriler, geceli gndzl cebri yrye
alklyla mehur o yaya asker yasa dinlemedi, hemen
stanbul yolunu tuttu. Bir ksm da Pendik ve Kartal
iskelelerinde bulduklar kayklara doldular.
Karadan en kestirme yollardan gelen byk kafile bir
mddet Anadolu yakasnda ylp kald. Pendik ile Kartal'dan
kayklarla gelenler, o mthi palalarn syrp limanda ve
Rumeli yakasnda toplanm ne kadar kayk ve gemi varsa
karya gnderdiler ve Anadolu sahilinde ylm btn
yenierileri beri tarafa geirdiler.

Karaman Mehmed Paann kapatt kale kaplar derhal

ald ve ayaklanm yenieriler doruca sadrazamn sarayna
yrd, Mehmed Paa parampara edildi ve saray yama
olundu.
Bu ihtilale nce kaytsz kalan shak Paa, sadrazamn
ldrldn haber alnca, ihtilalci yenierilere Klalarna
girsinler!.. emrini gnderdi ve yenieriler, o grlemi, yaln
kllaryla byk ehri birka saat dehet iinde titretmi olan
yenieriler, shak Paadan bu emri alnca, avam tabiriyle kuzu
kuzu klalarna girdiler.
Tevik eseri birinci yenieri ihtilali bir zaferden sonra bir ocuk hkmdara kar Edirnede, yine tevik eseri bu ikinci
yenieri ihtilali de bir imparatorun lmnde bir sadrazama
kar stanbulda kmt. Her iki ayaklanmadan sonra da
yenierilerden tek fert sulu grlmemi, ceza grmemiti.
Artk klada verilecek kararla bir yenieri ayaklanmasn
bekleyebiliriz. yle ki:
Hanedann veraset ananesince Osmanl taht zerinde
hibir hakk olmad halde padiah olma davasyla babas
Sultan II. Bayezid'e kar isyan eden ve malup olan ve hayatn
ancak Karabulut adndaki atnn yel gibi srati sayesinde
kurtaran Yavuz Sultan Selim, yenieri kllar dile gelip, Biz
ehzade Selimi isteriz !.. deyince Sultan Bayezid tahtndan
ekildi, hanedan ananesi bozuldu ve karde ehzadenin en
k olan Yavuz Sultan Selim padiah oldu.

Yenibahe ayr ayaklanmas

Sultan II. Bayezidin olunun taht kavgas babalarnn
hali hayatnda balamt. Sonunda yenieri klcnn kesip
halledecei dava yl srd.

1509da veliaht ehzade Ahmed Amasya valisi, onun

k ehzade Korkud Manisa Valisi, Korkudun k
ehzade Selim de Trabzon valisiydi; Selimin olu Sleyman da
Bolu sancakbeyiydi.
Manisada eskiden veliahtlar oturagelmiti; Ahmed, kardei
Korkudun orada bulunmasn ho grmedi, Ahmedin isteiyle
bu ehzade Teke ili valiliine nakledildi. Yine ehzade Ahmed,
Selimin olu Sleyman, taht ehri stanbulun yolu zerinde
engel gibi grd, bu kk prens de Amasya-stanbul yolu
zerindeki Boludan alnp Krm'da Kefe sancana nakledildi.
Taht iin ilk maceraya atlan Korkud oldu. Evvela padiah
babasndan izin almaya lzum grmeden hac bahanesiyle
Msra gitti. Ardndan Selim, Rumeli'de bir sancak istedi,
verilmeyince Trabzon'dan Krm'a olunun yanna gitti. Msr
sultannn tavassutuyla affedilerek vatanna dnen Korkud,
kendi kendisini Saruhan valisi tayin ederek bu vilayeti zapt etti.
br yanda Selim Krm'dan Rumeliye geerek toplad
askerle Edirne zerine yrd. Sultan Bayezid de yenierilerle
bu asi oluna kar gittiyse de baba oul arasna kl girmedi;
Selim Rumelide Semendire valisi oldu, fakat padiah stanbula
dner dnmez tekrar isyan bayran at, vilayet yolundan
dnp Edirneyi igal etti ve stanbul zerine yrd. Ura
Deresi mevkiinde yenierilerle karsna kan babasna malup
oldu ve ancak Karabulut adndaki atnn rzgr gibi umasyla
esaretten ve belki de babasnn huzuruna bile karlmadan
boynuna geecek cellat kemendinden kurtuldu.
Selim, Rumeli'de davasn kesin olarak kaybetmiti, tekrar
Krma, Kefeye dnd. Sultan Bayezid Ura Deresi
muharebesinde eli kll asi Selimi tamamen sahne d ettiini
zannederek byk olu ve veliahd Ahmedi Osmanl tahtna
eliyle oturtmak zere Amasyadan stanbula ard. ehzade
Ahmed stanbul

civarnda Maltepeye kadar gelmiti ki o ana kadar

padiahlarna sadakat zere olan yenieriler, Hac Bekta
Oca'nda verilen bir kararla birden ayaklandlar, ak ve kesin,
-Biz ehzade Ahmedi padiahla kabul etmeyiz!.. dediler.
1511 yl austosunun sonlaryd, ehzade Ahmede
taraftarlk eden baz devlet erknnn konaklar yama edildi,
btn iskeleler tutuldu ve taht ehrinin Anadolu yakasyla
muvasalas kesildi. Saraynn etraf sarlan padiah
yenierilerin elinde adeta bir rehine olarak kald.
Selim babasna malup olmu ve kam, Ahmed stanbul
nnden ters yzne geri dnmeye mecbur olmu, Sultan
Bayezid de saraynda mahsurdu.
Birini Ura Deresinde malup eden, brn Maltepeden
geri eviren, padiah da sarayna kapayan yenierilerin
klcyd. ehzade Korkud frsat meydannn kendisinde
olduunu zannetti ve gizlice stanbula gelerek doruca
Aakapsna girdi. Yenieriler bu ehzadeyi hrmetle
karladlar, ocaklarnn muazzez ve mkerrem misafiri bildiler,
fakat,
-Bizim padiahmz Sultan Selimdir!.. dediler.
Ve taht yeni sahibine kavuuncaya kadar bu prensi de bir
rehine olarak ellerinde tuttular, fakat Sultan Selim padiah
olduktan sonra Korkudun vcuduna asla zarar
eritirmeyeceklerine de sz verdiler.
1512 yl martnn altnc cumartesi gn Saray Hmayun
nnde byk bir asker nmayi yapld ve ocan karar
padiaha tebli edildi, Sultan Bayezid asi olu Selim'in lehine
tahttan ekilmeye raz oldu. Kefede olu ehzade Sleymann
yannda bulunan Yavuz Selime bir taht davetnamesi
gnderildi.
Nisann on dokuzuncu pazartesi gn stanbula gelen
Yavuz Selim yenieriler tarafndan parlak merasimle karland.
Karla-

yanlar arasnda yenierilerin misafiri ehzade Korkud da

bulundu.
Yavuz minnet altnda tahta geecek adam deildi.
Yenierilerin stanbulda Yenibahe ayr'nda kurduklar bir
ehir ii ordughta muhteem bir otaa indirilmi olan sert
asker ehzade, Yenieri Ocann sz sahibi aalaryla kurulan
bir divanda ftursuz konutu:
-Biz byk davalarn tahakkukunu zleriz, beni padiahla
isterseniz, iyi dnnz, ben padiah olursam sizlere rahat
yz yoktur, aylarca belki yllarca srecek uzun seferlerin
cefalar, mihnetleri, trl trl meakkatleri hep sizin iindir!..
dedi.
elik ember gibi gayetle sert asker disiplini altnda
yetimi ve o disiplin altnda yaamakta olan yenieriler,
-Ya biz seni padiahla niin istedik!.. dediler.
24 nisan 1512 cumartesi gn Sultan II. Bayezid,
padiahlktan ekildi ve Yavuz Sultan Selim, Osmanl tahtna
oturdu.
Bu disiplinli devrin drdnc yenieri ayaklanmas, ilk
ihtilaller gibi yine tevikle, Yavuzun aldran seferinde oldu.
Fakat, gazab mthi cengver hem mevvikleri, hem de ocak
disiplininden mesul olanlar amansz klcyla kahretti.
Yavuz Sultan Selim'in ran zerine ark seferi 1514 yl
nisan sonlarndan 1515 yl temmuzuna kadar on alt ay
srmtr.
O zamanlar Trkiye-ran hududu Anadoluda Sivas ile
Erzincan arasndan geiyordu. Trk ordusu hududu 13
temmuz 1514te at. ranllar Trk ordusunun nnde her yeri
bir harabezar halinde brakarak ekiliyordu. zerinde canl
hibir ey, hatta nebat dahi, hatta bir tutam kuru ot dahi
bulunmayan yank topraklar, kyler, kasabalar uzanyordu.
Yavuzun ilk hedefi Tebriz ehriydi. Fakat Trk ordusu
gnlerce ar yol yorgunluunun stne a ve susuz kalarak
bu hedefe ulamadan bitap debilir, hatta Tebrizi de bombo
bir harabe halinde bularak yok olmaya mahkm olabilirdi.

aldran seferindeki drt vaka

Yavuz Sultan Selim dman zerine dalkl yryen
cihangirlik sevdasnda bir maceraperest deildi. Anadolu
Trkleri arasnda ilii yaymaya alarak ihtilal tohumlar
saan ran ah smail Safevnin zerine yrrken Dou
Anadolunun Snn Yrk beylerinden ve Snn airetlerinden
geni lde yardm greceine emindi ki, kendisine itaatle
Trk ordusunun yardmna gelecek btn Dou Anadolu
beylerine ve hanlarna topraklarn yurtluk ocaklk olarak tevcih
edeceini gizli ulaklaryla bildirmiti. Fakat yanna ark seferine
gtrd devlet erkn arasnda byle etin bir seferin
meakkatine dayanamayanlar ile hkmdarn siyas
gayelerinden ve gizli siyas faaliyetinden gafil baz kumandanlar, ordu daha hududu geer gemez karlatklar vahetabad
manzaradan dehete dtler ve yaya asker yenierileri daha
ileri gitmemek iin ayak diremeye tevik ettiler. Bu tahrikle
askere bir durgunluk geldi.
Kul cinsinden, klelikten gelme olup ocukluu ve ilk
genlii Sultan Selim kapsnda gemi ve o zamanlar gzellii
dillere destan olmu, gece ve gndz hizmetinde olduu
velinimetinin ar muhabbetini kazanm ve hatta ismi dahi
Yavuz Sultan Selim tarafndan konmu Hemdem Paa,
Erzincan konanda, yenierilerin honutsuzluk mrltlarn
padiaha arz etmek cesaretini gsterdi. Gzde vezirin ayayla
girdii ota hmayundan mzrak stnde kesik ba knca
btn azlar sanki kurunla mhrlendi. Yenieriler eski nee
ve etaretiyle yola devam etti.
Austos banda Erzurum ald ve douya doru adeta bir
l ortasnda bir ay daha yrnd. Trk ordusu 14 austosta,
bugnk mlk taksimata gre Ar vilayeti dahilinde
Elekirtin Sakall ky konana geldi.

Hemdem Paa'nn mzrak stndeki kesik ban grdkten

sonra padiahn huzurunda sefer yorgunluundan artk kimse
bahsedemezdi; fakat kumandan ve vezirlerin endiesi
yzlerinden belliydi. Ellerinde padiah yolundan evirmek iin
tek tehdit vastas yenierilerdi, yine tevikle bu yaya askerin
sesini ykselttiler. Sultan Selim bu sekin askerinin,
-Dman yok, bu vahetabad lkede nice bir seyahat
ederiz!.. diye bartn kulayla iitti. Ve hatta padiahn
otana kurun veya ok atld.
Cengver imparator, sert asker terbiyesiyle yetitirilmi
yenierilerinin ruh haletini pek iyi biliyordu. Otandan karak
yenieri adrlarna at srd ve padiahn geldiini grerek
toplanan ve selamna, alkna duran yenieri ktalarna gayet
ksa ve kesin cevabn verdi:
-Rahat ve avrat isteyen geri dnsn, er olan peimden
gelsin !. dedi ve atn srd gitti.
Yenieriler de yekpare bir kitle halinde padiahlarnn
peinden gitti.
Sekiz gn daha yrdler, 22 austosta Tebriz yolu
stnde aldran Sahrasna konuldu. skdardan hareket
edeli yz yirmi drt gn olmutu. Yenieri bu yz yirmi drt
gn yaya olarak almt. ran ah smail Safev, Yavuzun
yorgun ordusunu bir hamlede tarumar edeceini zannediyordu.
Osmanl padiahnn nne 23 austos gn ite bu aldran
Sahras'nda kt. Fakat zafer yeli yz yirmi drt gnlk yoldan
gelmi olan Trk ordusunun stnde esti. smail Safev bir
bendesinin can bahasna fedakrlyla esir dmekten g
kurtulup kaabildi.
Yenierilerin aldran Meydan Muharebesi'ndeki dv
yaman olmutu. ah!.. ah!.. diye saldran Safev ktalarn
Allah !.. A l l a h !.. d i y e kkreyerek ezen, yorgun ayaklarnn
altna seren ye-

nieriler o asrn hakikaten gzide askeri olduklarn bir kere

daha gsterdiler. Tarihimizde bu meydan muharebesinin bir ad
da Sofu Kran Cengidir.
Fakat bu parlak zaferden sonra amansz bir takip
yaplamad, zira yenierilerde tek adm atacak takat
kalmamt. Trk ordusu ar ar, on be gn sonra 6 eyllde
Tebrize girdi. Bu byk ehirde ancak dokuz gn mola verildi.
Ve Yavuz Sultan Selim 15 eyll 1514te firari smail Safevnin
izinde Karabaa doru hareket etti. Padiahn niyeti k
Karabada geirmek ve 1515 bahar ile yaznda ok geni
asker harekta girimekti. Kumandanlar yine kara kara
dnce ald ve yenieriler Aras Nehri kysnda durdu.
Bir eyll sonu sabahyd, Sultan Selim otandan u
manzaray grd:
Sekin yaya askerleri parampara olmu izmelerini ve
pabularn ve lime lime niformalarn mzraklarnn,
kllarnn stne asmlard. Hemen hepsi yalnayak, yar
plak, periand. Zira muzaffer olarak girdikleri koca Tebriz
ehrini de tamtakr bulmulard. Karabaa gitseler orasn da
yle bulacaklard. Yenieriler Karabada klamak istemiyordu.
Bu manzara karsnda Sultan Selim ordusuna dn emrini
verdi ve lgarla Anadoluya ekildi. Aras kysndan Amasya
klana bir ayda, kasm sonlarnda dnlmt.
Neredeyse yl olacakt. Amasyadadr ki vcutlar hamam, scak su ve sabun yz grd. Kimi imi, kimi yara iinde
yenieri ayaklar ve tabanlar tmar edildi. Ve her yerde
ilkbaharda yine rana gidileceinden bahsedildi.
Hadisenin mahiyeti tam k iinde deildir. ubat ay
sonlarndayd, bir gece yenieriler Amasyada ayaklandlar ve
padiahn yakn mavirleri bilinen baz kimselerin konaklarn
basp tahrip

ettiler. Ertesi sabah bu ayaklanmann tevik suu Dukakinolu

Ahmed Paa'ya yklendi ve bu vezir huzur hmayunda idam
olundu. Tahribe itirakleri tespit edilen birka yenierinin
boyunlar vuruldu ve vaka bylece kapand.
1515 senesi asker harekt ran iine kadar uzanmad,
Yavuz Sultan Selimin bir Kemah seferi oldu ve Trk ordusu
temmuz banda stanbula dnd.

Bu ihtilallere ramen ocak disiplini bozulmamtr,

yenieri cenk ateinin semenderidir
Yavuz Sultan Selim, Farsa divan sahibi airdir, bu ark
dilini bilenler, iirleri iin, ortann stndedir derler, u Trke
beyti iin de ark seferi dnnde, yenierilerin kendisine
kar kyama tevik edilmesinden duyduu zntyle
sylenmitir denilir:
Cihann geri nu ettim yedi tastan geen zehrin
Velakin zehri katilden beter buldum mekir kahrin.
Giderken Hemdem Paann, dnt de Dukakinolu
Ahmed Paa'nn balar kesilmiti. Fakat ortada yenierileri
padiaha kar ayaklandrma suu vard ki, bu mesuliyet btn
arlyla iki bedbaht vezire yklenip kapanamazd.
Kemah seferi dnnde stanbul'da sorguya ekilen
yenieriler suu, ocaklar adna kabul ettiler, padiahtan af
dilediler, fakat mevvikler iin isim vermediler. Buna ramen
stanbul'da da kadasker ve nl muharrir Tacizade Cafer
elebi, vezirlerden skender Paa ve ocak erknndan Balyemez
Osman Aa idam olundular.
Burada kronolojik kaytlarna daima gvendiimiz ve
sadece

bu ynden ok faydalandmz zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi' nin bir hkm zerinde esefle durmaya mecbur oluyoruz.
Bu, ok okumu ada yazar . H. Danimend, yukarda ad
geen eserinin ilk basksnda (ikinci basksn grmedim), Yavuz
Sultan Selimin ran seferinden ve bu seferdeki yenieri
ayaklanmalarndan bahsederken, Bu devirme askerin daha o
zamandan zarar faydasndan ok fazladr!" diyor.
Tamamen kastl ve ind bir hkmdr ve ciddiyetten ok
uzaktr.
Evvela urasn kaydetmeliyim, biz burada yenierilerin
mdafaasn ve methiyesini yapmyoruz; kalemimizin gc
lsnde yenierilerin tarihini yazyoruz, ileride yeri ve zaman
gelecek, Yenieri Oca iin haarat yata, yenierilere de
ehir ekyas diyeceiz. Lkin, u anda izinde bulunduumuz
XVI. asrda yenieriler Trk ordusunun sekin yaya ktalardr.
Zincirleme Trk zaferlerinde bu devirme askerin kan selsebil
olmu, kahramanca arl arl akmtr. XVI. asr kastedilerek
bu asker hakknda Daha o zamandan zarar faydasndan
oktur demek, alakalem hazin bir safsatadr. Bizim
endiemiz, tarih kaynaklarmz kendi gzleriyle okuma
imknndan mahrum gen nesillerin bu eit yazlarla
yanlmas ihtimalidir.
te Yavuzun ark seferinden sonra gzmzn nne
serilen muhteem panorama:
Yenieriler bu cengver hkmdarn zamannda bir de
Msr seferine ktlar, bu sefer de ok mihnetli ve meakkatli
oldu. 24 austos 1516da Mercidabk ve 22 ocak 1517'de
Ridaniye meydan muharebelerinde Sultan Selimin kazand
bu iki byk zaferde yenieri klcnn ve kannn hissesi
parlaktr ve byktr.
1520de Yavuz ld; Osmanl tahtna rakipsiz vris olu
Kanun Sultan Sleyman geti ve devri, 1566 ylna kadar
yarm asr sr-

d, bu yarm asr iinde de on seferi hmayun oldu,

Osmanl padiah btn yenierilerle on defa sefere gitti:
1521de Belgrad seferi;
1522de Rodos seferi;
1526da Moha seferi;
1529da Viyana seferi;
1532de Alman seferi;
1534te Irakeyn seferi;
1537de Pulya, Adriyatik seferi;
1538de Kara Bodan seferi;
1541de Budin seferi;
1543te Estergon seferi;
1548de ran seferi;
1553'te Nahcivan seferi;
1566'da Zigetvar seferi.
Bu seferlerin her biri yenieriler iin alt ay, bir yl, bir
buuk yl srm yrylerdir, binlerce kilometrelik yollar
yaya alnmtr. Dalar alm, rmaklar geilmi, geceli
gndzl gnlerce devam eden yamurlar altnda, ayak
bileklerini aan hatta bazen diz boyu balkta, amurda, tek
yapran kmldamad bunaltc scakta, cehennemi gne
altnda ve kzgn kum, ark toprak stnde yrmler,
yrmler, yrmlerdir. Fethedilen kalelerin nnden,
dman ordularnn bozulduu, imha edildii sahralardan
Orduy Hmayun, Yenieri Oca kadrosunda byk boluklarla dnmtr. Boalan yerler oralarda braklm
devirme hedann yerleridir. Trkiye imparatorluunun
azamet ve evketi yolunda binlerce tvana yiit, binlerce
ahbaz ve ehlevent dilaver ba ve can vermi, onlarn bo
brakt yerler, kurbanlk ko olacak kuzu srleri gibi
binlerce taze fidan, t gibi devirme olanlarla doldurulmutur.
nce de kaydetmitik, o devrin yenieri-

si Koca Mimar Sinann azndan pek gzel tarif edilmitir:

yanar atee giren semenderdir !..
Herhangi bir sefer dnnde ehit yenierilerin boalan
yerlerine devirme olanlar getirilmedii takdirde Yenieri Oca
bir anda kendiliinden kalkard. Fakat, koca bir imparatorluu
kuran ve o koca imparatorluu XV. ve XVI. asrlarn en stn
devlet nizamyla idare etmesini bilen ve yaadklar o asra
hkmeden ecdadmz, Yenieri Asker Oca'nn da bekasn
salamlardr.
Muzaffer Trk ordusu Kanun devrini kapayan Zigetvar
seferinden bu byk padiahn mbarek naayla beraber
dnerken, yeni padiah Sultan II. Selimin kendi azndan vaat
edilmeyen clus bahii yznden yenieriler mevhum bir
saman arabas devirmilerdi. Ocan disiplinli devrinin
sonlarnda bu irkin vakay, bu kitaba, yenierilere verilegelen
ananev bahilerden bahsederken anlatmtk. Kalem diline
vermek hazin olmakla beraber, bize hakikate ok yakn
grnyor, saman arabas vakas da Sadrazam Sokullu
Mehmed Paann eseridir diyeceiz. Byk vezir, Sultan
Selimin yakn bendegnna yenieri naralaryla bir gzda vermek mecburiyetini duymutu.

Padiah fermanyla bozulan ocak disiplini

Tarih kaynaklarmzdaki bir kayda dayanarak hemen btn
tarih yazarlar Yenieri Asker Oca nizamnn, dolaysyla
yenieri disiplininin bozulmasna balang olarak 1582de
yaplan muhteem bir Saray dnn alrlar, Sultan III.
Muradn olu ve veliahd ehzade Mehmedin snnet dn.
Vaka ylece anlatlr:
Sultan Murad, dnde kendisini ve davetlilerle halk ar
de-

recede elendirmi cambaz, hokkabaz, perendebaz ve pehlivan

makulesi trl hner ve marifet sahiplerine masallarda olduu
gibi, Dileyin benden ne dilerseniz !..diye sordurmu, onlar
da, Bizler yenieri yazlmak isteriz!..demiler. Padiah da
asllar ve gemileri mehul, fakat cmlesinin o ana kadar
babo yaam serseriler olduu cmlenin malumu bu
adamlarn yenieri yazlmasn emretmiti.
-Padiahm... demiler, fermannz ocak nizamna ve
ananesine uymaz ve bu adamlar yenieri olamaz !..
Sultan Murad, Padiahlar da vaadinden, ihsanndan,
sznden dnmez!..demi.
Padiah srar edince Yenieri Aas Ferhad Aa vazifesinden
azlini istemi, onun yerine tayin edilen Yusuf Aa bu vebali
stne alm ve o derbederleri aa ra" diye bir kulp takarak
Yenieri Ocana nefer kaydetmi. Ocakta diki tutturup
kalabilmiler mi, yoksa yenieri ulufesine tamah edip girdikleri
ocaktan bir mddet sonra kam, kovulmular m, mehul.
Hakikat olan, padiah emriyle ocaa ilk defa olarak yolsuz bir
miktar nefer kaydyla bir nizamn bozulmasdr.
Ocak nizam ve asker ruhu, disiplini iin yenieri
aalndan ekilen Ferhad Aa XVI. asr sonunun en mhim
simalarndan biridir. Yenieri aalndan evvel
bostancbalkta bulunmutu. Gayetle doru, son derece afif
adamd. Vakay ocak disiplininden bahsederken evvelce
naklettik, bir imamn gen karsn kararak salarn
kestirdikten sonra abb emred olan klnda dolatran bir
yenieri neferini havan topuyla berhava edecek kadar da rfe,
dete, namusa ve asayi ile inzibata aykr meselelerde
amanszd. Yzndeki hicap perdesi yrtlm bir adamn
yreinde de asalet cevheri zedelenmi olacakt. Bir asker iin
beden salabeti ve paz kuvveti kadar ruh asaleti art olduuna
gre cambaz

gruhu serserilerin ayan Yenieri Oca eiinden ieri

sokmayaca bellidir, padiah fermanna kar yapabilecei tek
i de aalktan ekilmek olacaktr.
Peevili brahim Efendi, yine mahut snnet dnnn
son gnnde bu Ferhad Aann yenieri aalndan ayrl
zerine baka bir vaka naklediyor:
Kapkulu sipahilerinin delikanllar blnden birka taze
yiit-yiitikler, ehri sarm olan dn neesi iinde
odalarnda meclisi fisk ederler ve meclislerine fahie getirirler.
Sipahilerin odalar dnn hner ve elence sahnesi olan
Atmeydannn civarndaki hanlardan birindedir. O esnada ehir
subas Tanrbilmez Ahmed avu da bir blk yenieri ve bir
miktar asesle bu odalar basp fahieleri karp yakalamak
ister. Bu sefer btn sipahiler gen yoldalarnn odalarnn
basldna rza vermeyip subaya hcum ederler, yanndakini
dve dve karrlar ve subay yakalayp dn yeri
Atmeydan'na gtrp padiahn bulunduu kasrn nne
brakrlar. Bu sefer de orada bulunan yenieriler sipahilere
hcum eder, hengme byr, vaka yerine Yenieri Aas
Ferhad Aa gelir, aalarnn pei sra da takm takm yenieriler
dolar, ortalk bsbtn karr ve bu arada iki sipahi ldrlr.
Sadrazam Sinan Paa da yine o civarda Mehterhane
Kasrndaym, kanl sahneyi grm, Ferhad Aay huzuruna
arp,
-Bre kara kpek, iki kana sebep oldun, ykl git!.. diye
kovar.
Yenieri aas ekilip gider, o gidince yenieriler de gider,
ortalk yatr. Ferhad Aa azledilir, Mirilem Yusuf Aa yenieri
aas olur.
Biz bu vakay, yukarda kaydettiimiz birtakm cambaz,
perendebaz uygunsuz gruhunu padiah emrine ramen
Yenieri Oca'na sokmayan Ferhad Aann azli iin bir
mnasip bahane olarak gryoruz. Aydn hakikat olan udur
ki, Yenieri Oca'na la-

ubalilik Sultan III. Muradn emriyle girmitir.

Yenieri Asker Oca'nn nizam bir padiah fermanyla
bozulduktan sonra, yenierilerin askerlik vazifeleri dnda
siyasete alet olduklar ilk vaka Yemii Hasan Paa vakasdr.
Yenieriler ilk ayaklanmalar olan Edirnede Buuktepe Vakas'nda Sadrazam andarl Halil Paann tevikiyle bir ocuk padiahn yerine cengver babasnn Osmanl tahtna dnmesini
istemiti.
kinci yenieri ihtilali stanbul'da shak Paann tevikiyle
Karaman Mehmed Paaya kar, bir sadrazama kar kmt.
nc yenieri kyamnda ocan kendi sesi ykselmi,
Sultan II. Bayezid yenieri kllarnn tehdidi altnda tahtn
Yavuz Sultan Selime brakmt.
Yavuzun ran seferinde de sefer meakkatlerine
dayanamayan devlet ricalinin ve baz kumandanlarn tevikiyle
drt defa ayaklanmlard.
Yemii Hasan Paa Vakasnda ise yenierileri
ayaklanmaya tevik eden bizzat padiah oldu ve yenieri
kllar padiaha kar ayaklanm olan kapkulu sipahilerine
kar ekildi.
Bu yazlarda birka defa ehemmiyetle kaydetmitik, hemen
hepsi devirme acemi olanlndan gelme kapkulu sipahilerini
tmarl sipahilerle kartrmamaldr.
stanbulda devir devir ayaklanan ve byk kanl vakalara
sebep olan sipahileridir ki vazifeleri stanbul ile Edirne
arasnda, Anadolu tarafnda da skdardan Bolu, Balkesir ve
Bursaya kadar uzanan bir sahada taht ehrini koruma, bir
nevi atl jandarmalktr ve bu hizmetleri karl devlet
hzinesinden tpk yenieriler gibi ulufe alrlar. Baz sekin
tarih yazarlarmzn bu iki sipahiyi kartrarak, ihtilal
vakalarnn sonunda garip garip hkmler verdiklerini
gryoruz.

Yemii Hasan Paa Vakas

Sultan III. Mehmed devrinde 1601 ylnda (devlet batda
Avusturya ve douda ranla harp halindedir) sadrazam ve
Avusturya zerine serdar olan Yemii Hasan Paa cahil,
liyakatsiz bir vezirdir, bunun iindir ki mhri hmayunu
koynuna koyar koymaz btn endiesi sadaret makam iin
kendisine rakip bildii kimseleri birer bahaneyle kahretmek
olmutur. Halbuki Anadoluda ekavet alm yrm, bat
snrnda Peteyi dman alm, taht ehri stanbulda da
Saray erknnn rvet ellerinin uzunluu yznden sz ayaa
dmtr. Makamn dolduracak bir sadrazam iin yaplacak
iler pek oktur. Yemii Hasan Paann iki sene kadar sren
sadareti devlete gaile stne gaile karmtr.
1603 yl banda orduyla seferdedir, serdarlk ann da
avam tabiriyle yzne gzne bulatrmtr.
6 ocakta, bir pazartesi gn stanbul'da kapkulu sipahisi
ayakland, Sultan Mehmedi sarayda Babssade nnde ayak
divanna kard, sipahilerin sz sahiplerinden Hseyin Halife,
Poyraz Osman Bey ve Ktip Cezm ileri karak ahvali lemden
ac ac ikyet ettiler:
- Padiahm, askeri slam seferde, memleketimiz Celal
elinde kald, batan baa perian. Erzurumu Kse Sefer
Paann sekbanlar ve leventleri soyar, Sivas Alacaatl Ahmed
Paann zorbalar elinde, Karaman Deli Hasan kasp kavurur,
Kastamonu ve ankr Tavil ile Kara Saidin penesinde,
Anadolu halknn feryad gkleri tuttu, devlet erkn memleket
ahvaliyle megul deil, Sarayda mahremleriniz sizi ifal ederler,
bu hallerin asl msebbibi de onlardr... dediler.
O gn Saray erknndan kapaas ak hadm Gazanfer Aa
ile kzlaraas zenci Osman Aann balar vuruldu. Kubbe
vezirle-

rinden Trnak Hasan Paa da boynu vurulmak zere cellat

nne kertilmiken, bu sipahi ayaklanmasnda seyirci olarak
bulunan stanbul muhafazas iin braklm yenierilerin
efaatiyle kurtuldu.
Elbet ki ahvali lemin perianlndan en ar devlet
mesuliyeti sadrazamn zerindeydi. Yemii Hasan Paa da
orduyla stanbula dnyordu. stanbuldaki sipahi
ayaklanmasnn kendi bana bir felaket getireceini sezdi,
orduyu yolda brakp bir blk bendesiyle ve lgarla stanbul
yoluna dt. Yolda dostlarndan mektuplar ald, Sipahiler
size kar da harekete gemek zeredir..." diye yazyorlard.
Hakikatte de stanbulda sipahiler sadrazamn katli vacip
olduuna dair eyhlislam Sunullah Efendiden fetva
almlard. Fetvay padiaha gnderdiler, fakat Sultan Mehmed
bir sadrazam ba istenmesinden son derece rkt, ardndan
kendisini de tahttan indirebilirlerdi. eyhlislamn fetvasna
kar Yemiiyi himaye etti. stanbula gelen sadrazam meseleyi
hakknda fetva veren eyhlislamla grmek istediyse de
mlakat talebine efendi hazretleri cevap vermeyince kendisi iin
selameti Yenieri Ocana ilticada buldu. Arkasn padiaha
dayam olan vezir, sipahilere kar yenierileri siper edecekti.
Sultan Mehmed ii daha ileri gtrd, yenierilere hitaben bir
ferman yollad; padiah, Siz ki yenieri kullarmsnz, berhudar
olasnz, nimetim sizlere helal olsun! Bu ana kadar sizden
hyanet ve habaset sadr olmamtr, veziriazama muin olun ve
zorba ekyasnn hakkndan gelmeye imdat edin!.." diyordu.
Padiahn ferman zerine Yemii tarafndan talim edilen
yenieriler evvela padiahtan eyhlislam Sunullah Efendinin
azlini istediler, sipahilerden de onlar ayaklanmaya tevik eden
sz sahiplerini istediler. Ya onlar bize teslim ederler yahut
cmlesinin hak-

kndan geliriz, vakitlerine hazr olsunlar!.. diye haber

yolladlar.
Padiah kapkulu sipahisinden vazgeip onlar yenieriye
krdrabilir miydi ? Sipahilerden, Birisini dahi vermeyiz!.."
cevab geldi. Bu sefer Yemii Hasan Paa yeni eyhlislam
Eblmeyamin Mustafa Efendiden sipahiler aleyhine fetva ald:
Padiahn emrine itaat etmediklerinden cmlesi bag
olurlar ve cemiyetleri klla datlr.
stanbul ehrinin etrafn evirmi olan tarih kale
duvarlarnn btn kaplar kapand. Bu haber ehre yaylnca,
yenierilere asla dayanamayacaklarn bilen sipahilerin cemiyeti
dald, her biri bir tarafa kap gizlendi. Yenieri, acemi olan,
tersaneli, topu, cebeci ehirde pr silah kola karak sipahi
aramaya baladlar. Sipahilerin stanbulda kaldklar btn
hanlar basld, ne kadar eyalar varsa yama edildi ve
hanlarda ele geen sipahiler aman verilmeden ldrldler. te
bu suretledir ki bir padiahn tevikiyle ilk defa olarak yenieri
ile kapkulu sipahisi arasna kl girdi. stanbul iki gn iki gece
bir vahet havas altnda kald. ehir halkndan lenlerin
cenazeleri dahi ehir kaplarndan karlp mezarlklara
gtrlemedi, evlerinde kald.
Sipahilerin sz sahiplerinden ilk yakalanan Poyraz Osman
Bey oldu. Gayetle mert bir adam olarak tannmt, Yemii
Hasan Paayla eskiden tanrlard ve hatta aralar gayet iyiydi,
huzuruna karldnda Hasan Paa bu dostluu hatrlatt,
Osman Bey,
- Benim size kar bir husumetim yok, bu ie eyhlislam
efendi ile sair ulemann tevikiyle giritik, sizden ricam beni
avrat gibi kementle bodurtmayp bam klla vurdurun!..
dedi.
Sadrazam, H... Ben seni ldrtecek deilim... diye
aman verdii halde padiahn emriyle ba vuruldu.
Poyraz Osman Beyden sonra dier ileri gelen sipahiler de
birer birer yakalanarak idam edildiler.

ki askeri birbirine dren bu kanl vaka iradesiz, silik bir

padiahn, mrte Saray erknnn, haris ulemann, cahil bir
vezirin, gzn sadrazamlk makamna dikmi bir kaymakam
paann, para vaatleriyle kandrlm biare sipahilerin ve
padiahtan kllarnz ekin diye kll ayaklanma iin emir
alm yenierilerin mterek eseridir, bunlarn arasnda en
masum olan da padiahlarndan emir alm olan yenierilerdir.
Fakat baknz, bir sabit fikir bir ilim adamn nerelere
gtryor, bu vaka . H. Danimendin kronolojisinde u
serlevhay tar: stanbulda zorba isyan denilen Trk-devirme
mcadelesinin zuhuru... Bu ind ve hayal hkmlerin satr ve
satr tenkidini bu yazlarn erevesi dna, mstakil tenkit ve
mnakaaya brakyorum.

Gen Osmana kar 1622 ihtilali

Kademe kademe teviklerle, tahriklerle siyasete alet edilen
yenieriler Yemii Hasan Paa Vakas'ndan sonradr ki,
kllarn ektikleri zaman, hakl veya haksz, szlerini
yrteceklerini, serkelii, kstahl kesin olarak rendiler.
, kendi aralarnda anlaabilmekti, koca bir asker oca
iinden de bu anlamay temin edecek simalar elbet ki
kacakt; ite bu adamlardr ki, artk tarihimizde yenieri
zorbalar adn alacaklardr, yenierilerin ihtilal kararlarna da
kazan kaldrma denilecektir.
Sefere kldnda baz konak yerlerinde askerin silah ve
tehizat tefti edilir, hastalk vesair trl sebeplerle yollarda
dp kalan oldu mu diye bir de asker yoklamas yaplrd. Bu
arada her yenieri orbacs da kendi ortasnn neferlerini tefti
ederdi ve bu vesileyle bir yenieri yoklamas yaplrd.
1621de Sultan II. Osman Lehistana kar Hotin seferine
kt;

bu padiah tarihimizin Gen Osmandr, on yedi-on sekiz

yalarnda, yz henz tysz, sar sal, mavi gzl bir dilber
ocuk, gen irisi taze yiittir, ama toydur, tecrbesizdir, zalim
ve gaddardr. ahsiyetini gerei gibi aydnlatmak iin yllarca
altk ve hakikate ok yakn olduunu tahmin ettiimiz
portresini Osmanl Padiahlar adndaki eserimizde tespit ettik.
Bu gen hkmdar, bata hocas mer Efendi ile Kzlaraas
Sleyman Aa gelmek zere birka has bendesinin nfuz ve
tesiri altndayd.
Ordu sakya geldiinde, Tuna zerine kurulacak kpr
iin bir mddet konaklad. Ve Sultan Osman burada btn
askere sefer bahii datt. Ota hmayun nne kurulan
taht zerinde oturarak bahiin datlmasn seyretti.
Yenierilerin her ortasna biner ake bahi kmt. Usulen
zabitleriyle beraber takm takm gelerek para torbalarn
kaldrp gideceklerdi. Fakat bu sefer emir verildi, bahilerini
alan yenieriler teker teker padiahn nnden geirildiler, bu
bir eit asker yoklamasyd. Orduda yoklama yaplmad
halde yalnz kendilerinin yoklanmas yenieriler tarafndan ho
karlanmad. bek bek toplanmaya ve garip garip sylenmeye
baladlar.
Asker kpr kurulup Tuna geildikten ve yine yola
dzldkten birka gn sonra orduda Yenierilerin yars
kalmad! diye bir ayia kt. Sultan Osman yenierilerin
yevmiyelerine yarmar ake zam yapt ve bu bahaneyle btn
yenierileri yine birer birer nnden geirterek ikinci bir
yoklama yapt, eksik, kaak yoktu.
Muhakkak ki, yolsuz hareketlerdi ve ordu iinde yenieri
ann zedeleyen yoklamalard. Mverrih Naima, Ocak
zabitlerinin hatrlar muber oldu diyor. Koca bir padiah iin
yenierilerin firar ayiasnn tahkiki gayetle basittir, elbette ki,
neferleri teker teker bizzat sayarak yenierileri tehirle
olmayacaktr.
Hotin Kalesi muhasarasnda Trk ordusunun
muvaffakiyetsiz-

lik sebepleri arasnda bu yenieri yoklamalarn da gsterirler,

Padiaha krlm olan yenieriler bu kale cenginde kendilerinden beklenen gayreti gstermemitir" derler.
Sefer dnnde de stanbul'da kanl ihtilal kt. Byk
mverrihimiz Naima Efendi, Yenieri Oca idaresindeki bu ilk
byk yenieri ihtilalini kendi aleyhine tahrik eyleyen de,
dmanlarndan ziyade yenierileri hi anlamam olan Sultan
Osman oldu diyor.
Bir Bostancba Mehmed Aa, bir meseleden dolay
Yenieri Aas Yusuf Aaya kzgn, dargnd. Padiaha, Yusuf
Aann Yenieri Ocan idaresindeki aczini gstermek iin
Sultan Osman tebdili kyafetle sk sk ehri teftie karmaya
balad. Bizzat padiaha meyhaneler bastrd. Bu basknlarda
iret eden be on yenieri yakaland. Basit su, Seferde gayret
gstermezler, stanbulda meyhaneden kmazlar diye
bytld, gazaba gelen Sultan Osman meyhanelerde kendi
eliyle yakalad yenierinin ayaklarna iri talar balatarak
kayklara koydu, Sarayburnu aklarndan diri diri denize
attrarak bodurttu. ehirlinin ayaktakmndan da pek ok
adam iret suuyla kree konuldu.
Padiahn marur ve gafil yaknlar, Yenieri Hotinde hi
ie yaramadn gstermitir, onlara verilen ulufeye yazk;
padiahmza layk asker Msr cndleridir..." diye konumaya
balamt.
Padiah da ortaya bir hac meselesi kard, ecdadndan
hibiri, hatta Msra kadar gitmi Yavuz Sultan Selim ile on
defa sefere km olan Kanun Sultan Sleyman bile hacca
gitmemiken hacca gitmeye kalkt ve gereken hazrln sratle
yaplmas iin ferman etti. Padiah karadan gidecek, donanma
da Akdeniz seferine kp Msr'a gidecekti. Padiah hacca
tevik edenler Kzlaraas Sleyman Aa ile Hoca mer
Efendiydi. Sadrazam Dilaver Paa bu karar doru bulmad,
fakat kzlaraas ile hoca efendinin nfuzuna kar sz
geiremedi.

Yenieriler ise bir azdan,

-Padiahn hacca gitmesine asla rzamz yoktur!.. dediler.
Ocan bu karar padiaha duyuruldu, Sultan Osman tereddte
dt ve o sralarda bir gece bir rya grd:
Kendisi tahtnda oturmu, Kuran okuyormu, Hazreti
Peygamber gelmi, elinden mushaf alm ve bir tokat atarak
tahtndan devirmi, Sultan Osman dt yerden kalkp
Hazreti Muhammedin ayaklarna yz srmek istemi, ona da
muvaffak olamam...
Dehet iinde uyanan gen padiah ryasn evvela hocas
mer Efendiye anlatm, hocaefendi,
-Hacca niyet ettiniz, sonra tereddde dtnz, onun iin
bu suret size tevbihtir, ryada ayana yz sremediniz ise
inallah merkadi mnevverlerine yz srersiniz! demi.
Fakat bu tabir padiah tatmin etmemi, ryasn bir
kda yazp devrinin byk mutasavvf skdarl eyh Aziz
Mahmud Hdaye yollam, fakat eyh efendinin tabiri ok ac
olmu. Elinden hkmi eri erif ile lemi vcut alnm,
padiah slam cmle yaptklarna nedamet getirip tvbe ve
istifar zere olsunlar... demi.
Hac niyetine padiahn ota ve tular skdar yakasna
geirilince yenieriler ile stanbuldaki kapkulu sipahilerinin
sz sahipleri bir araya geldiler ve mterek kararlarn verdiler.
Hicr 7 recep 1031 ve milad 18 mays 1622 bir aramba gn,
kanl ihtilal bu kararla balad.
Yenieriler ile kapkulu sipahisinin mterek kanaati
uydu: Nizam lem iin padiahlar hacc terk edegelmiken
Sultan Osman'n hacca gitmesi mcerret bizden nefretinden
trdr, baka sebebi yoktur."
htilal nce silahsz bir miting havas iinde balad.
Yenieriler klalarndan ve kapkulu sipahileri hanlarndan
kp Atmeydannda toplandlar. Yksek mevkileri icab
ekingen davranan

sekiz on sima hari btn ulema askeri destekledi, halkn orta

tabaka ve ayaktakmndan da byk bir kalabalk katld.
Yenieri Oca erkn da vakaya Aakapsndan seyirci kald.
Vakay haber alan Sadrazam Dilaver Paa basz askerin
dalmas iin avuba Halczadeyi gnderdi, fakat asker
avuba Aaya az atrmad, taa tutup kard.
Vakanvisin tabiriyle o gn lem ayaa kalkt.
Atmeydannda toplanan yenieri ve kapkulu sipahilerinin
gn grm ihtiyarlar bir yere gelip evvela gen padiah
kandrarak hac sevdasna dren ve bylece padiahlarca
det olmayan bir yolda hazine sarfna sebep olan kimselere ne
lazm gelir diye bir fetva sureti yazdlar ve eyhlislam Esad
Efendiye gnderdiler. Sultan Osmann kaynatas olan Esad
Efendi hi tereddt etmeden katli lazmdr" diye fetva verdi.
Padiahn hacca gitmesini protesto mahiyetinde silahsz
asker miting bu fetvayla kanl bir ihtilal kisvesine
brnyordu.
Aakaps erkn gibi kapkulu sipahisinin kumandanlar
olan blk aalar da meydan toplantsna seyirci kalmt.
Fetva meselesi duyulunca yenieri aalaryla beraber askeri
nasihatle datmak iin meydana geldiler, fakat asker
kumandanlarn da taa tutarak kardlar.
Msra gitmek zere Tersaneden kalkm ve Beikta
nnde yatmakta olan donanma da o gn Marmaraya
almt. ehrin Marmara kysndaki iskelelerinden kayklarla
askerin kyam donanmaya ulatrld. Kadrgalara cenki
olarak bindirilmi yenieriler ile kapkulu sipahisi palalarn
ekerek reisleri karaya yanamaya zorladlar ve gemileri terk
ederek ihtilalci yoldalarna katldlar.
eyhlislamdan alnan fetvada lm hkm vard ama
henz ortada ahs isimleri yoktu. Padiahn Hacdan
vazgetim demesi yenierilerin klalarna ve sipahilerin de
hanlarna ekilmesi

iin belki kfi gelecekti. Fetva o saatlerde askerin elinde sadece

mthi bir tehdit silahyd. Yenierilerin ve sipahilerin sz
sahipleri, byk bir kalabaln banda, keyfiyetin padiaha
duyurulmasna tavassut etmeleri iin evvela Hoca mer
Efendinin sarayna gittiler. Hoca saraynn kaplarn kapam
ve tebdili kyafetle Saray Hmayuna kamt. Hizmetkrlar,
Hoca efendi saraya gitti..." deyince asker derhal hkmn
verdi, efendi tezvir iin kamt; hoca saraynn kap kanatlar,
yenieri ve sipahi tekmelerine ancak birka dakika dayanabildi;
artk tam bir ihtilal sahnesidir, bu saray lahzada yama ve
tahrip edildi.
Oradan Sadrazam Dilaver Paann sarayna gidildi, orann
da kapsn kapal buldular. Gelenler silahszd, fakat paann
kaps kullar cmle silahlanmlard, gelenleri az atrmadan
ok yamuruna tuttular, sekiz on nefer yenieri ve sipahi ld ve
yaraland. te bu kanlarn dkld andadr ki, silahsz
asker miting bir ihtilal oldu. Askerin ilk aklna gelen
Sultanahmetteki Arasta ars oldu. Bir ad da Sipahiler
ars olan Arasta, muazzam bir silah deposu halindeydi.
Fakat ar esnaf nlerine kt.
ahbazlar, dilaverler, yiitler diye trl diller dkp
dkknlarnn yama edilmemesi iin yalvardlar, ihtilalci asker
de, Bu Mslmanlara gadir olmasn... diye birbirlerini men
etti. Arastadan yamayla silah kaldrmaktan vazgetiler. Vakit
de akama yaklat iin ertesi sabah klalarndan ve
hanlarndan pr silah gelip toplanmaya szletiler ve daldlar.
Beri tarafta ise hoca efendi saraynn yama edildiini
haber alan padiah btn yksek payeli ve mevkili ulemay
sarayda toplad ve onlara,
-Askerin bu cemiyetine sebep nedir?.. diye sordu.
-Kul taifesi padiahmzn Anadoluyu geip hacca gitmesine
raz deillerdir! cevab verildi.

Padiaha fetvadan da bahsetmek lazmd. eyhlislam

Sultan Osman hacca tevik edenlerin katli lazm geldiine
hkmetmiti, mevvikler de Hoca mer Efendi ile Kzlaraas
Sleyman Aayd; padiahn kaynatas olan ve o anda huzurda
bulunan Esad Efendiyi mkl duruma drmemek iin
meseleyi azck yumuatarak arz ettiler.
-Bir de, dediler, kzlaraas ile hoca efendinin srgne
gnderilmesini istiyorlar...
Sultan Osman:
-Varn askere syleyin, Kabeye gitmekten vazgetim, fakat
kzlaraas ile hoca efendiye gelince, srgne gndermek yle
dursun, mevkilerinden azil bile etmem !..
Saraydaki ulemadan bir heyet Atmeydanna gitti ve askerin
sz sahiplerine padiahn szlerini tebli etti. Bu efendilerin
Atmeydanna gelii, askerin Arastay yamadan vazgetii
saate rastlar. Askerin sz sahipleri,
-Akam oldu. imdi vakit dar, yarn gelin grelim...
dediler.
O gece yenieri klalarnda, Padiah cephanelikte ne
kadar silah varsa saraya kaldrm ve btn bostanclar
silahlandrm... diye bir haber yayld. Ayn gece sarayda
bostanclarn koularnda da Donanma gemilerini ellerine
geiren yenieriler gemilerdeki toplar sarayn deniz
kenarndaki surlarna evirterek kale bedenlerini yktktan
sonra saraya bahe tarafndan hcum edeceklermi" diye bir
haber dolat.
Birinci haber yenieri klcn bir kat daha biledi, kincisi ise
bostanclar arasnda korku yaratt ve ertesi gn manzara ne
renk alrsa alsn, seyirci kalmaya karar verdiler.
Klalarda yenieriler, hanlarda kapkulu sipahileri ve
saraydaki koularnda bostanclar sabaha kadar tetikte
durdular, uyumadlar. O geceyi ehir halk da dehet iinde
uykusuz geirdi.

19 mays perembe sabah daha alacaaydnlkta, sabah

ezanlar okunurken evvela yenieriler koularndan pr silah
ktlar ve Aksaraydaki byk klalar nndeki
Etmeydannda toplandlar. Oradan takm takm yryerek o
zamanlar Sultanmehmed Camii denilen Fatih Camiine gittiler.
Caminin ii, i ve d avlular lahzada yenieriyle doldu.
Yenieri klcnn bu davada zaferi iin duadan sonra bir sel
halinde Atmeydanna aktlar ve orada kapkulu sipahileriyle
birletiler.
Yenierilerin byk aalar ile sipahilerin blk aalar bir
gn evvelki silahsz yrye ve cemiyete seyirci kaldklar gibi
bugn de ihtilale itirak etmemilerdi, bu asker ayaklanmasn,
geliigzel, az sze yatkn olanlar idareye alyordu. Bu sz
sahipleri Sultanahmet Camiinin mihrab nnde toplandlar.
Ayaklanm askerin padiaha cevabn alacak olan ulema heyeti
de camiye geldi. Asrn byk airi Yahya Efendi de bu heyetin
arasndayd, fevkalade hrmetle karlandlar. Askere tekrar,
-Bu cemiyetin sebebi nedir?.. diye soruldu.
Bir azdan,
-Padiahn Anadoluya geip hacca gitmesini istemeyiz!.. dediler.
-Padiahmz Kabeye gitmekten vazgemitir!.. diyen ulema
efendilere az evvel yazlp hazrlanm bir arzuhal verildi:
-Padiahtan bu alt kiinin katlini isteriz!.. dediler.
Arzuhal ile padiahtan katli istenen alt kii Kzlaraas
Sleyman Aa, Hoca mer Efendi, Sadrazam Dilaver Paa,
Defterdar Baki Paa, padiah Hotin seferindeyken stanbulda
sadaret kaymakamlnda bulunmu Ahmed Paa ve
Sekbanba Nasuh Aayd.
Efendiler,
-Bunlarn suu nedir? diye sordular.

-Kzlaraas ile Hoca Efendi padiah hacca gitmeye tahrik

etmilerdir, Dilaver Paann suu, dn saraynda kullarn
silahlandrm ve birka yoldamz ldrtmtr; defterdar
bize verilen ulufeye ayar bozuk ake kartrr, kaymakam
paa, ordu seferdeyken oturaklara (yenieri emeklilerine ve
koruculara) ulufelerini zamannda vermemi onlara
cevretmitir; sekbanba da oturak ve koruculara
zulmetmitir!.. dediler.
Grlyor ki, alt atelene atelene, Yenieri Ocanda ve
kapkulu sipahisi blklerinde nifak ve fesat kazanlar artk
kaynamaya balamtr. Koca Sinan Paa bir yenieri aasn,
Bre kara kpek, ykl git!" diye rahat rahat kovabilirken, oturak
ve koruculara cevr cefa eyledi diye bir vezir ile bir
sekbanbann kellesi istenmektedir.
htilalin bu ikinci gn hadiseler sratle inkiaf etti ve sz
tamamen ayaa dt. Naimann Vakai Hailei Osmaniye"
dedii bu yenieri-sipahi olanlar ihtilali, ehemmiyetle
tekrarlyorum, lidersiz bir asker kyam oldu. Yenieri
orbaclar ve neferleri sipahilerin arasndan kan meydan
hatipleri, bu iki kapkulu asker oca halknn kendi tabirleriyle
sz bilir yoldalar ve gn grm ihtiyarlar bir eyler istediler
ve istediklerini de aldlar. Hadiseler kazlm bir yola aktlan su
gibi deil, geliigzel yaylan bir sel gibi geliti. Sultan Osman
tahtn kesin olarak kaybetmi grndkten sonradr ki, ortaya
bir Kara Davud Paa ile ocakldan birka yardak kt. Bu
adamlar yenierileri kendi emirlerindeymi sandlar, daha
dorusu byle grndler ve ihtilalci askerin bir liderden
mahrum oluundan istifade ederek Sultan Osman ldrmeye
kadar vardlar, Yenieri Oca'na bir padiah kan lekesi vurdular, fakat ihtilal henz yatmadan o gulgule iinde kendi
kellerini de verdiler. Vakalar takip edelim:
Sultanahmet Camiinden saraya dnen ulema heyeti
askerin arzuhalini padiaha arz etti. Henz on sekiz yanda bir
nevcivan

olan ve nevcivanlkla padiahlk anndan dik bal olan Sultan

Osman,
-Ben bu adamlar vermem!.. dedi.
Yenieriler ile kapkulu sipahileri ve halkn ayaktakm
kendisinden nefret ediyordu, hatta saraynn muhafz
bostanclar ve Enderun Hmayunun zlfl iolanlar
tarafndan da sevilmiyordu, birka bendesi mstesna, saray
kendisine ihanete hazrd ve Sultan Osman btn bunlardan
gafildi.
Ulema efendiler toy ve gafil padiaha bu gibi hallerde sylenegelen eyleri tekrarladlar
-Padiahm, errin ehveni kabul edilir, cemiyetin zararna
ferdin zarar tercih olunur, bu adamlar verilmezse er ve fesat
artar... dediler.
Gen Osman,
-Siz onlara ehemmiyet vermeyin, basz askerdir, abuk
dalrlar... dedi.
Ayaklanm askerin kolay dalacak gibi grnmedii
tekrarland, bu sefer parlad.
-Bu fitneyi siz tahrik etmi gibi konuuyorsunuz, onlardan
evvel sizi krarm!.. diye bard.
Sonra ok ileri gittiini anlayarak,
-Korkmayn, onlarn tepelenmesi tedariki grlmtr!.,
diye ilave etti.
Krlm olan ulema artk srar etmedi, huzurdan ktlar.
Fakat arkalarndan, Saraydan kmasnlar!.." diye bir ferman
tebli edildi. Sahip olduklar ilmin icab insafl adamlard.
Byle gnde padiah yalnz brakmak olmaz!.." dediler ve
hepsi hayret iinde, sarayda, vakalarn gelimesini beklediler.
Onlarn tepelenmesi tedariki grlmtr diyen padiahn
aslnda hibir tedbir ve tedariki yoktu.

Saatler geiyordu. Atmeydan'ndaki ihtilalci asker saraya giden ulema heyetinin dnmediini ve saraydan bir haber
kmadn grnce silahlandrlm olan bostanclarn saray
silahla mdafaaya hazrlanm olduklarn sanmtlar.
Sipahilerden Dideban mer Bey adnda birinin tedbiri olarak
Ayasofya minarelerine adamlar karld. Bu minarelerden
Babhmayun ii ve bu byk kapnn iki yannda uzanan kale
duvarlar gerei gibi grnyordu. Bostanclardan eser yoktur"
diye haber gelince Atmeydanndaki asker yine bir sel gibi
Babhmayun tarafna akt. Bostanclar padiahlarna ihanet
etmiti, muhafazasna memur olduklar sarayn bu byk
kapsn ak brakmlard.
Babhmayunu ak bulan yenieri ve sipahiler hayret
iinde kaldlar ve zahmetsizce ieri girerek Ortakapya kadar
sarayn birinci avlusunu igal ettiler.
Babhmayunda nbeti olan birka nefer bostanc,
ocaklarnn namusunu korumak iin,
-Bostanclardan gafil olmayn!.. demiti.
Alay yerine alnabilecek bu kk ihtar Babhmayun ile
sarayn kale duvarlarna birka yz tfenkendaz yenierinin
yerletirilmesi iin kfi gelmiti. Burada bostanclarn silahl bir
mukavemetini dnecek olursak basz ihtilalin kolayca
datlabileceini syleyen Sultan Osmana hak vermek gerekir.
Yenieriler ile sipahilerin arasnda topu, cebeci ve acemi
olanlar ile stanbul halknn ayaktakmndan da byk bir
kalabalk vard ve bilhassa hemen hepsi yaln ayakl bu ehir
kopuklar silahszd. Sarayn odun ambar birinci avluda,
Babhmayun ile Ortakap arasndayd. O hayta gruhu da
ambar kapsn krarak ellerine silah yerine birer odun kaptlar.
O srada yenieriler ile sipahiler,
-ehirli aramzdan ksn!.. diye bartlar ise de binlerce
azdan,

-Biz askerden ayrlmayz!.. uultusu ykseldi.

Hi tereddt etmeyelim, maher bir sahnedir.
Naima, Bir iki saat derya misal asker meydanda alkalanp
naralar vurdu! diyor.
Uultu halinde,
-Dilaver Paay, kzlaraasn, hocay isteriz!.. sesleri
ykseliyordu.
Sarayn ikinci byk kaps Ortakapdr, bu kapdan kinci
Avlu denilen meydana girilir, sarayda Divan Hmayunun
topland Kubbealt bu avludadr. Ortakapnn muhafzlar
tavaler, ak hadm aalardr, padiahlarna onlar da ihanet
etmilerdi, Ortakap da akt, ak hadmlarn hepsi aadaki
saray avlularna kamlard. Sarayn ikinci avlusu da
ihtilalciler tarafndan kolayca igal edildi.
nc kap, Babssaade, oras da ak hadmlarn
elindedir. O tarihlerde bu kapya yaklamak yle dursun,
uzaktan dahi dike baklamazd. Babssaade, Enderun
Hmayuna, padiah saraynn mahremiyetine alyordu. Bu
kapnn eiini, Enderunlular hari, bizzat padiahn izni
olmadan hibir ayak aamazd. Sadrazam bile padiah
tarafndan arlmadka ieriye giremezdi. Ancak devlet erkn
ve eliler huzura kabul edilecekleri zaman bu kapdan girerler
ve ancak kapnn hemen karsndaki Arz Odasna kadar, en
ok sekiz on adm atabilirlerdi.
Herhalde ok gariptir, Babssaade de kilitlenmemiti ve
muhafz ak hadmlardan tek adam yoktu.
Byk crettir, cesarettir, ancak kellesini koltuuna alm
olann yapabilecei itir, bir yenieri elini atar atmaz
Babssaadenin de kanatlar alverdi. Yenieri ve sipahi
ayaklar, muhakkak ki titreyerek, bu kapnn eiini de at ve
ihtilalciler padiahlk messesesinin haremi saylan nc
avlusunu da igal ettiler. Bu son eik aldktan sonra ihtilal
oku yaydan ylesine kmt ki,

geri dnlemezdi. htilalciler o anda Sultan Osmandan istedii

alt ba unuttu ve artk Sultan Osmann kendisini istemedi,
nce gr ve bir tek ses ykseldi:
-Sultan Mustafay isteriz !..
Sonra binlerce azn uultusu gkyzne direk gibi kt:
-Sultan Mustafa'y isteriz !..
Haklydlar, sarayn haremine tecavz suunu, ancak bu
tecavz sayesinde tahta kacak olan yeni bir padiah, Sultan
Mustafa affedebilirdi.
Gen Osman'dan evvel Osmanl tahtnda oturmu ve bir
deli olduu iin tahttan indirilmi Sultan Mustafa Haremi
Hmayunda bir odaya kapatlmt. Ama nerede?..
Harem bir labirenttir. Orada uzun zaman yaamayan yollar
kolay kolay bulamaz, hatta az evvel kt yere dnemez.
Sultan Osmana Enderun Hmayun da ihanet etti, saray
iolanlarndan bir zlfl aa, bir yenieriye haremin nc
Avlu tarafndaki yaplarndan bir kubbe gsterdi.
-stediiniz orada!.. dedi.
Kubbenin alt dimdik ta duvard, en azdan drt adam boyu
yksekti. Haremin nc Avluya alan Kuhane Kaps
kapalyd. Ak olsa da hareme girilse dahi, Sultan Mustafann
mahbesinin yolunu ve kapsn bulmak byk meseleydi.
Merdiven mi kullandlar, birbirlerine omuz verip de mi
trmandlar, bilmiyoruz, zlfl olann iaretinden birka
dakika sonra gsterilen kubbenin stnde sekiz on yenieri
saray mutfaklarndan getirilen balta ve kazmalarla kubbeyi
delmeye baladlar. Bir taraftan da,
-Sultan Mustafay isteriz!.. Padiahmz Sultan
Mustafadr!.. naralar, kudurmu bir denizin grl grl sahili
dvmesi gibi aralksz ykseliyordu.

Bu basz asker ihtilalinin ikinci gnnn en kark, en

nazik saatleriydi.
Harem muhafzlar olan zenci hadmlar, kubbe delmek iin
dama kan yenierileri okla karmak istemiler, yenieriler de
bunlardan ikisini tfekle vurarak ldrmlerdi.
Altndaki odada Sultan Mustafa'nn bulunduu kubbe
delindi. Delinen kubbeden ieri girmek iin ip arand, ip yok.
Vakanvis Divanhane nndeki perdelerin ipini kestiler diyor.
Bu divanhane neresidir bilmiyoruz, tahminimize gre Kubbealt
olacaktr. Bu perde ipiyle kubbeden ieri bir yenieri neferi
indirildi. Bu ini de, can pazar, cesaret iidir. Ad mehul
kalm o yenieri neferi grd manzaray yle anlatmtr
Deli Sultan Mustafa bir minderde oturmu, kendisiyle
beraber iki cariye ayakta dururmu. Nefer hemen yer perek,
-Padiahm, darda asker size muntazrdr!.. demi.
Ne irin, ne geni manal tabirleri vardr eski yazarlarn,
Naima, Padiah edhem merep diyor, yani karasevdal, deli,
meczup, Sultan Mustafa ne tepesindeki kubbenin gmbr
gmbr kazma ve balta darbeleriyle delindiinin farknda, ne
de karsnda yer pen ahbaz yiidin kim olduunu bilir, niin
geldiini dnr.
-Su ver! demi.
gndr kapatldklar bu odada unutulmulard, ne bir
yudum su, ne bir lokma ekmek verilmiti. Hemen, mein bir
asker krbasyla yukardan su indirdiler.
O srada Sultan Mustafa'nn, Beyaztta Eski Saray'da
srgn bulunan anasna mjdeciler komutu. Bu mjdeciler
de ihtilalcilerin arasndaki aylaklardr, bahi, hem byk
bahi kapacaklardr.
Sultan Mustafay odasndan kaldrp evvela delik kubbeden
dama kardlar, damdan da, herhalde kolay olmamtr aaya

alp avluya indirdiler. Biarenin ayakta duracak hali yoktu. Bir

at arand. eyhlislam saraydayd, onun atn ekip getirdiler,
hem meczup, hem gnlk a, atta duramad, bu sefer
koltuklarna girdiler, muhtemeldir ki hi yrtmemek iin
tvana bir yenieri srtna ald, Arz Odasna gtrdler ve Arz
Odasnn etraf yenieri kllaryla bir elik duvar halinde
sarld.
Bu vaka olurken ihtilalci asker arasnda drt defa
rknt oldu diyen vakanvis bu rkntlerin sebebini
yazmyor. Herhalde Bostanclar geliyor! diye ayialar km
olacaktr. Bu rkntler, panik balanglar kllarn
yoldalarna kar ekenler tarafndan,
-Korkmayn!.. Bir ey yoktur!.. diye glkle nlenmiti.
Hakikatte bostanclar hcum etseydi ne olacakt ? Kuvvetle
tahmin edebiliriz ki, basz, lidersiz ihtilalci asker mthi bir
panie kaplacakt.
Sultan Mustafa yenieriler tarafndan bulunup kaldrlrken
Sultan Osman ne lemdeydi ?
nce Enderunda bir kasrda bulunuyordu. Hangi kasrdr,
bilmiyoruz. Asker Babssaadeden ieri girdi" haberi verilince
hemen hareme ekilmiti ve vakanvisin tabiriyle Bade harab
l-Basra, Dilaver Paa ile Kzlaraas Sleyman Aay
ihtilalcilere teslim etmeye raz olmutu.
Sadrazam, skdara kam, Aziz Mahmud Hda
Efendinin tekkesine snmt, oraya gnderilen bostanclar
paay alp saraya getirdiler ve Kzlaraas Sleyman Aayla
beraber harem kapsndan dar braklp artlarndan kapy
kapadlar.
Dilaver Paa ile Sleyman Aay karlarnda gren
yenieriler, gzlerini kan brm binlerce dev adam,
penelerinde palalar, bu iki silahsz bedbahtn zerine adm
adm m yrdler?.. Birden mi saldrdlar? Bilinen, facia
sahnesinin ok ksa srm

olmasdr, birka saniyede ikisini de parampara ettiler. Hemen

rlplak soyulan cesetler ayaklarna taklan iplerle
Atmeydanna yerde sryerek gtrld. Meydana
brakldklar zaman yzlerinden tehis edilmelerine artk
imkn yoktu, sadece biri beyaz insan, br de zenci lsyd.
Bu faciadan sonra ulema efendiler yine gayrete geldi, fakat
karlarnda hitap edecek ve kendi szn de askere dinletecek
bir ba bulamadlar. Rasgele,
-Padiah, istediklerinizden ikisini verdi, daha kimi
isterseniz alalm!.. diyecek oldular.
Cevap, yzlerce azdan kan bir uultu; bir araya
toplanm u oldu:
-Biz padiahmz bulduk, aldk, evvelden padiahmz
Sultan Mustafayd, imdi de padiahmz odur, artk
istediimizi ondan isteriz...
Sultan Mustafa klk kyafete de perian bir haldeydi,
srtna dzgnce bir ferace dahi bulunamad, mahbesinden
karld entarisi ve plak ayaklarnda adi bir pabula Arz
Odasndan Kubbealtna gtrld ve ulema efendilere yeni
padiaha biat etmeleri sylendi. Ulema ancak o zaman kabili
hitap birka orbac ve sz bilir sipahi bulabildi.
-Sultan Osman size selam eder, yoldalar, gelin bu iten
feragat edin, biz kefil olalm, Sultan Osmandan dier
istediklerinizi de alalm, fakat Sultan Mustafay brakn,
istirahatte olsun, sonra nadim olursunuz! dediler.
Yenieri orbaclar ve sipahilerin sz sahipleri,
-Bunlar evvelden gerekti, imdi bizim padiahmz Sultan
Mustafadr, siz de hemen ona biat edin... dediler.
eyhlislam Esad Efendi,
-Henz Sultan Osman tahttadr, bir padiah tahttayken
baka

padiaha biat eran caiz deildir... dedi.

Ulemadan bir zat daha cesur konutu.
-Sultan Mustafa akldan mahrumdur, evvelce padiahken
bu yzden tahttan indirildi!.. dedi.
Bu mnakaa bir saat kadar uzad. Nihayet yenieriler,
-Efendiler, szn ksas, biat edin!.. diyerek kllarn knlarndan kardlar.
Hkm artk eriatn deil, galibin, klcnd. Ulema, Sultan
Mustafa'ya biat etti. Kabul edelim ki bu bir can pazardr.
Biattan az sonra ulemadan Kafzade Efendi yere ykld, ld.
Avam, bu lmlere, yrek kopmas der, Naima Efendi
Zhresi k ve menzili ziri hk oldu diyor.
Biat merasimi bitince yenieriler, Padiahmz sarayda
brakmayz! diyerek Sultan Mustafay, mahbesindeki iki
cariyeyle beraber sarayn bir hasta arabasna bindirdiler,
sarayn zlfl iolanlarndan Dervi Aa adnda bir
delikanly da silahtar tayin edip deli ile iki kzn yanna
koydular. Bu zlfl Dervi Aann, yenierilere Sultan
Mustafann haremde kapatlm olduu yeri gsteren gen
olduunu zannediyoruz.
Bu manzaray btn dehetiyle tahayyl edebiliriz, fakat
kalemle tasviri zordur: yenieriler hasta arabasn elleriyle ekerek padiahlarn Beyaztta, anasnn bulunduu Eski Saraya
gtrdler. Arabann peinden, yenieri, sipahi, topu, cebeci
ve halkn ayaktakm, btn ihtilalciler Topkap Sarayndan
kt.
Eski Saray yenieriler ve sipahiler tarafndan muhafaza
altna alnd. Bu srada, Sultan Osman bostanclarla Eski
Saraya yryecekmi, yryormu... diye bir ayia kt. Bu
sefer padiahlarn Eski Saraydaki anasyla beraber tekrar bir
arabaya koydular. Aksarayda yenierilerin Yeni Odalar
adndaki byk klalarnn avlusundaki Orta Camiye
gtrdler.

Bu da hem garip, hem dehetaver bir manzaradr; arabann

etraf daim bir kaynama halinde, yenieri, sipahi, sair asker
ve ehir haarat, omuz omuza, bin ayak bir ayak stnde
vahetle ite kaka, arabaya yaklaabilenler, stnde ne varsa,
mintan, gmlek, cepken, yeni, eski, ul aput, kimi yenini, kimi
eteini koparp deli padiahn anasna ihsan umuduyla nian
veriyordu.
Sultan Mustafay Orta Camiye getirdikten sonradr ki
ihtilal yenieriler tarafndan benimsendi ve hemen Aakaps'na
haber yollanarak ocak erkn Biz aalarmzdan honuduz,
gelsinler!.. diye klaya davet edildi. Bu suretle ihtilalin
mesuliyetine erknn da itiraki istendi. Bir taraftan da Sultan
Mustafa'nn clusu annda Baba Cafer ve Tersane
zindanlarnda yatan ve ta gemilerinde prangaya vurulmu olan
btn mahkmlar serbest brakld.
Yenieri Aas Ali Aa ve Aakapsndaki ocak erkn, o ana
kadar seyirci kaldklar asker kyamn ne renk alacan endieyle takip ediyorlard, kulun davetini hemen kabulle klaya
geldiler, bata Ali Aa, Sultan Mustafa'nn eteine yz srdler
ve asker tarafndan hrmetle uurlanarak Aakapsna
dndler.
Byk ekseriyeti cahil ve kaba, hoyrat, hatta bir ksm
grdn ve duyduunu ifadeden ciz, fakat hepsi srm gibi
bir vcut yapsna ve zehir gibi ac kuvvete sahip ve pr silah,
derya misali insan; fakat basz bir kalabalk Sultan Osmana
kar saraya yrm, kale gibi kaplar ak bulmu,
hkmdarn haremine kadar ayak atarak saray igal etmi,
kan dkme hrsn Dilaver Paa ile Sleyman Aanm
vcutlarnda tatmin etmi ve o gulgule arasnda ad ortaya
atlan Sultan Mustafa'y bulmu, alm; asl hedefini, zerine
yrd Sultan Osman unutarak ekilip gitmiti.
Kl tehdidiyle de olsa, Sultan Mustafaya biat etmi olan
ulemaya da artk sarayda durmak olmazd, onlar da kp
saraylarna, konaklarna can attlar.

Topkap Saray'nn birden boalmas Sultan Osmana yeni

bir frsat meydan amt. Hemen Anadolu yakasna geebilirdi
ve muhakkak ki orada, ihtilalci yenierilerin eline terk ettii
stanbulu bir hamlede alacak bir kuvvet toplayabilirdi; stanbul
sokaklarnda birka saat kan selleri akard, o kadar.
Byk mverrih Naima Efendi en doru rivayettir diyerek
anlatyor:
Sultan Osman amcas mecnun Mustafa'nn yenieriler
tarafndan mahbesinden karlp gtrldn, ulemann da
yenieri klc altnda deliye biat etmek mecburiyetinde kaldn
ve ihtilalcilerin peinden kp gittiklerini rendii zaman nce
pek armamt. Basz ve ne yaptn bilmeyen bu ihtilali
bastracana emindi. Paralanan Dilaver Paann yerine mhri
hmayunu, Hotin seferinde sadrazam olan Ohrili Hseyin
Paaya verdi. Yenieri aalna da kapcbalardan Kara Ali
Aay tayin etti.
Kara Ali Aa Yenieri Ocanda neferlikten yetimi,
kethdal zamannda serke neferlere ve dik bal orbaclara
gz atrmad iin ocakta kendisinden nefret edilirdi; o gn
Sultan Osmann yanndayd, kulun hakkndan geleceini
syledii iin aala tayin olunmutu. Saraydan kp evvela
kendi konana gitti; orada baz dostlar tebrike geldiler.
-Sultanm, yenieri Sultan Mustafay padiah yapt, Sultan
Osman da sizi yenieriye aa tayin etti, bu ne itir?., diye
sordular.
-Birka erazil toplanmlar, inallah bu gece her ey
dzelir!.. dedi.
Klaya Kara Ali Aann Sultan Osman tarafndan aa tayin
edildii haberi gelince hi tereddt edilmedi, Bizim
hakkmzdan gelmek iin aa oldu !..diyerek birka yz
yenieri Kara Ali Aann kona tarafna kotu. Az evvel Birka
erazil toplanm !.. diyen Kara Ali Aa iin sarpa sardn
anlad ve tebdili kyafetle

hemen kap sakland. Yenieriler Kara Ali Aay bulamaynca

konan yama ve tahrip ettiler. Bu Kara Ali Aay ihtilalden
evvel aa bulunan ve az nce naklettiimiz gibi, kendisinden
honuduz diye klaya davet edilen ve Sultan Mustafann
eteine yz sren Ali Aayla kartrmamaldr.
Topkap Saraynda Sultan Osmann yannda vezirlerden de
yalnz Hseyin Paa kalmt. Gen padiah mhrn verdii
bu vezire,
-Hemen skdara geelim ve hanedanmzn kadimden
taht ehri olan Bursaya gidelim, bizi isteyen oraya gelir...
Tutalm Sultan Mustafa padiah olmu, birka gn sonra
mahiyeti malum olacaktr !.. dedi.
Bostancba Mehmed Aay artt ve skdara gemek
zere kayk hazrlanmasn ferman etti. Osmanl hzinesi de
Sultan Osman'n elindeydi, hzineyi de kaldrp gtrecekti.
te o andadr ki, Sultan Osman kendisine sadk bildii
bostanclarn mthi bir ihanetine uradn grd.
Bostancba Mehmed Aa,
-Padiahm, dedi, bostancdan bir tek nefer dahi kalmad,
cmlesi firar etti, hem kayklar dahi alp gtrmlerdir ve
gayri iskelelerde dahi kayk yoktur!..
Bostanclarn mthi ihanet haberi karsnda Hseyin
Paa,
-Padiahm, dedi, mademki Sultan Mustafay yenieri
alm, kendi odalarna gtrmlerdir, biz de varalm
Aakapsna gidelim!..
Bostancba Mehmed Aaya on kese florin verildi; Sultan
Osman, Hseyin Paa ve Mehmed Aa hemen atlanp altnlarla
sarayn bir orun kapsndan ktlar ve Sleymaniyedeki
Aakapsna giderek Yenieri Ocana iltica ettiler.
Yolda Hseyin Paann tezkirecisi Sdk Efendiye
rastlamlard. Bu zat ihtilalden sonra yle anlatmtr:

Paaya usulca yaklatm, nde giden Sultan Osmana

duyurmadan,
-Sultanm, yenieri Sultan Mustafay padiah yapmken
sizin Sultan Osman onlarn kapsna gtrp teslim etmeniz
makul mdr? dedim.
Hseyin Paa,
-Efendi, devlet hangisinin ise onun olur, tek nizam leme
halel gelmeden fitne def olsun... dedi.
Aakapsna vardklar zaman son derece hrmetle
karlandlar, fakat Yenieri Aas Ali Aay bulamadlar, aa,
askerin daveti zerine Yeni Odalara gitmi bulunuyordu. Az
sonra dnd, klada Deli Mustafa'nn eteini pen Ali Aa
Aakapsnda da Sultan Osman'n eteini pt.
Aakapsnda u karar verildi: Ali Aa tekrar klaya
dnecekti, Sultan Osman tarafndan yenierilere ellier altn
ihsan olunacan syleyecekti, asker de altn lafn iitince
Sultan Mustafay brakp Sultan Osman tarafna dnecekti!
Naima, br yanda Sultan Mustafaya biat olunmu,
btn asker ve ulema o tarafta. Mcerret bir altn szyle
kavga def olur mu?.. diyor.
Ters yzne klaya dnen Ali Aa odabalar toplayp olay
anlatt ve odabalardan yoldalar Sultan Mustafadan
dndrmelerini istedi, her birine nice ihsanlar vaat etti.
Odabalarn hepsi iinden pazarlkl, olmaz demediler.
-Sultann, imdi vakit ge, sabah ola hayrola, yarn bu
hususu siz nefere bizzat sylerseniz, biz de makuldr deriz, ne
ise olur !.. dediler.
Ali Aa bu szle kladan Aakapsna dnd.
htilalin bu ikinci gn, perembe, vakit ikindiyi bulmutu.
Cuma gecesini Sultan Mustafa ile anas klada Orta Camide,
Sultan

Osman da Aakaps denilen muazzam mir sarayn harem

dairesinde geirdiler.
Artk yenieriler tarafndan benimsenmi bu ihtilalin sz
sahipleri olan odabalar ve orbaclar Sultan Osman'n
Aakapsnda olduunu kendi aalarnn azndan
renmilerdi ve yine renmilerdi ki, gen padiahn yannda
nefer bana ellier florinden u kadar altn vardr. O gece bu
kk yenieri zabitlerinin soyunup yataa girdiklerini ve
uyuduklarn dnmek hata olur.
Yenieri klc Sultan Mustafay padiah yapm ve asker
padiahlarn korumak iin klalarna alp getirmiti. Bu
mkl ii baardktan sonra ocaklarnn byk aalarn da
mesuliyete itirak ettirmek iin klaya davet etmi ve onlara
gvenini bildirmi. Halbuki o aalar hl Sultan Osmann
hesabna konuuyordu. htilalin bir padiah vard, fakat bu
padiahn sadrazam yoktu.
Klada gece ite bu ilerle urald. Yenieri Oca'nn
byk aalarnn hepsinin deimesi lazmd. Sultan
Mustafaya da sadrazam olacak zat arand ve bulundu; mecnun
hkmdarn kz kardeinin kocas ve vaktiyle drdnc
vezirlikte bulunmu damat Kara Davud Paadan mnasibi
yoktu.
Bu arada Yenieri Aas Ali Aa da, ocan davasna
ihanetini kendi diliyle ikrar ettiinden askerin elinde idama
mahkm edildi ve neferlere bu kanl sahne iin rolleri gerei
gibi talim edildi. 20 mays cuma gn sabah yannda kethda
bey ve baavu aayla erkenden klaya gelen Ali Aa zabitler
tarafndan mutat hrmetle karland. Aa nce Orta Camiye
gitti, Sultan Mustafa'nn tekrar eteini pt, tam bir gaflet
iindeydi. Kk zabitler efrad avluda toplad, kla avlusu
tepeden trnaa silahlanm yenieriyle doldu. Orta Cami
fevkani bir camiydi, avludan bir ta merdivenle klp camiye
girilirdi. Askerin hazr olduu haber verilince Ali Aa dar
kp bu ta merdivenin st bana geldi,

nce bir duaya balad. Duadan sonra syleyeceklerini ezberlemiti. Yoldalar padiahnz mbarek ola, ama Sultan Mustafann hali bellidir. Sultan Osman Aakapsna geldi ve
ocamza snd" diyecek ve Sultan Osmann nefer bana elli
altn ihsan datacan bildirecekti. Duasn bitirdi.
-Yoldalar!.. Padiahnz... diye daha sze balarken
kalabalk arasndan,
-Vurun!.. Syletmen!.. diye bir ses ykseldi.
En ndeki neferlerden biri, mverrihin tabiriyle bir aki, hemen ileri frlayp aann eteinden tutarak ekti ve Ali Aay
merdivenden aa yuvarlad, zerine kl rlp lahzada
parampara lin edildi, cesedi ayandan srklenerek o asrn
Aksaray semtinin gbeini tekil eden drt yol azna brakld.
Yine bana buyruk yenierilerden bir gruh Ali Aann evini
yamaya kotu.
Ali Aann lin edildii sradadr ki, asker Sultan Osmanm
Aakapsna geldiini renmiti. Koca kla birka dakika
zarfnda boald ve yenieriler tarifi kalem diline smayan bir
uultu, tyler rperten bir vahetle Sleymaniyeye doru
akmaya balad.
te bu hengme srasndadr ki kla askerden boalnca,
Orta Camide Sultan Mustafa adna Kara Davud Paann
sadrazamlk ferman ile yeni ocak aalarnn tayin fermanlar
yazld, bu arada yenieri aal, bir gn evvel mecnun
padiaha silahtar tayin edilmi olan Enderunlu Dervi Aaya
verildi. Yenieriler adna sz sahibi odabalar ile orbaclar
Yenieri aas olacak kimse bundan byle ocaktan yetimi
gelmi olmasn!.." kararn vermilerdi. Byk aann ocan
iini, mahremiyetini bilmemesi, ocak erknyla arasnda
yoldalk bann bulunmamas yenierilerin menfaati icabyd.
Enderunlu Dervi Aann en ok otuz-otuz be yalarnda
olduunu tahmin ediyoruz.
1622 yl maysnn yirminci cuma gn, sabahn erken
saatle-

riydi, Aakapsna giden yenieriler ve yolda yenieriye katlan

sipahiler halkn eclaf ve erazili o civar maher yerinden rnek
yapt. Aalk saray basld; Sultan Osmann haremde, belki de
yatandan frlayarak sakland yer kolayca bulundu.
Naima, Arkasnda bir beyaz entari, ba ak, bir takke bile
yoktu diyor, biz, ve yalnayakt diye ilave edersek gen
padiahn o andaki kyafetini tamamlam oluruz. Kalabalk
arasndan bir sipahi, ya acd yahut hakaret kastyla kirlice bir
tlbent sarlm kee klahn Sultan Osmann bana giydirdi,
artk ihtilalcilerin esiri olan delikanl bu sipahi klahn
bandan karmad, belki de etrafn sarm olan ve hepsi kinle
parlayan gzlerin deheti karsnda donmu, karmaya
cesaret edememiti. Aakaps hareminden esvabn giymesine
bile msaade etmediler, haremden, yakaland o perian
haliyle kardlar, plak ayaklarna da bir eski pabu veya
yemeni veren bulundu mu bilmiyoruz, onu yalnayak
srklemede de vahi bir zevk duyduklarn syleyebiliriz; ve
Aakaps nnde, mverrih sadece fakirce bir adamn diyor,
ya bir sipahinin yahut halktan birinin atna bindirdiler.
Sultan Osman'n szde sadrazam Ohrili Hseyin Paay da
tutmulard. Paay Sultan Osman'n yan sra yaya olarak
gtrmek isterlerken ihtilalcilerin ellerinden syrlp kamaya
balad, ardndan yetiip kl rdler, paa iki zrh giymiti,
kl darbeleri tesir etmedi, fakat kurtulamad, az ileride yolunu
kesip ldrdler.
Faciay grenler anlatmlardr, paa can korkusuyla
kaarken yenierilere,
-Yoldalar!.. Padiahnz ocanza snd, mrvvet edin,
padiahnza bu hakareti layk grmeyin!.. diye barm.
ldrdkten sonra gvdesinden kesilerek alnan ba bir
mzrak stnde yenieri klasna gtrld. Bu vakadan bir
asr kadar sonra yaplm bir Fransz gravrnde Sultan
Osman'n bindi-

rildii atn n sra mzraklar zerinde iki kesik ba gtrlr

gsterilmitir.
Hseyin Paann soyulan basz cesedinin koynundan
kayd hayat artyla sadrazam tayin edildiine dair Sultan
Osmann bir hatt hmayunu kmtr derler.
Ve yine derler ki, Hotin seferinde sadrazamken yenierilerin
ve kapkulu sipahisinin ihtiyarlar bir gn huzuruna kp,
-Bu kale muhasarasnda kulu beyhude krdrrsnz...
diyecek olmular; paa hatr krmadan mnasip bir cevap
verecek yerde,
-Padiaha kul mu eksik, eek yerine at balarz !.. demi.
Mverrih, te burada intikam aldlar, dilin kendi kk,
suu byktr diyor.
Sleymaniyeden Aksaraya kadar, Sultan Osman yolda
lm yedir" denilen ar hakaretlere, tecavzlere hedef oldu
ve maheri kalabalk iinde tahtn kaybetmi o gzel
delikanlya bir acyan kmad. Naima burada Sultan Osmana
hakaret yollu laf atanlar iin biedep ekya" diyor ve,
-Canm Osman elebi, meyhane basp yenieri ve sipahileri
ta gemisine koymak ve deryaya atmak olur muydu ?..
-Ulu ecdadn bu devleti sekbanlarla m idare etti ?..
-Bunca padiahlar bunca kaleleri zenciler ve bostanclarla
m fethetti ?.. dediklerini yazyor.
Altncolu adnda bir habis ve aki de at stndeki gen
padiahn baldrlarn skm ve edepten hari kfrler
savurmu. Sultan Osman alamaya balam; Altncoluna,
-Behey edepsiz melun!.. diyebilmiti.
Etrafndaki yenierilere ve sair askere de akn akn
bakarak ikide bir,
-Ben padiahnz deil miyim?.. Nedir bu ettiiniz cefa?.. diyordu.

Yollarn iki kenarndaki evlerde oturanlar, yle tahmin

ederiz ki, o gn Sultan Osmann geiriliini mrlerinin
sonuna kadar unutmamlard. te bu vahet ve glzete
ayaktakmnn hkimiyeti, tagallbi eclaf denilir.
Sultan Osman Yeni Odalarda Orta Camiye getirildii
zaman bitik bir haldeydi. Orada 14. Cemaat Ortasnn hasekisi
Sar Mehmed Aa tahtndan indirilmi padiaha gzc, beki
tayin edildi. Yine ine atlsa yere dmeyecek ekilde dolmu
kla avlusunda:
-Sultan Mustafa Han grelim!.. diye bir gulgule koptu.
Deli padiah bir pencere nne getirdiler. Sultan
Mustafann parl parl deli gzleri, grltden rkm,
yuvalarndan frlayacakm gibi almt. Padiahlarn caminin
penceresinde gren yenieriler onu tekbir getirerek alkladlar.
Vakit leye geliyordu ve cumayd. Orta Caminin ve Aksaraydaki dier camilerin minarelerinde mezzinler sala vermeye
balaynca, yenieriler Sultan Osman'n Orta Camide
katledildiini zannetti, bir gulgule daha koptu.
-Sultan Osmana suikast olunmaya!..
-Sultan Osman'n vcuduna zarar erimeye !..
-Sultan Osmana hata irimeye zinhar rzamz yoktur!..
sesleri durmadan ykselmeye balad, ihtilalcilerin sz
sahiplerinden birka kii cami kapsna kt ve askerin
arzusunu yeni sadrazam Kara Davud Paaya tebli etti.
-imdilik Sultan Mustafa Han padiahtr. Sultan Osman
mahbus dursun, sonra nice iktiza ederse yle olsun!.. dediler.
Bu ihtarn son cmlesi apak, Asker ayaktayken Sultan
Osman katlolunursa iler sarpa sarar, ne olacaksa gece, asker
koulara girdikten sonra olsun demekti.
Askeri susturmak iin Kara Davud Paa Sultan Osman' da
pencere nne getirerek yenierilere gstermeye mecbur oldu
ve

avluda sknet ancak bu suretle temin edildi.

O devrin yenieri katar aalarndan bir Kara Mezak Aa
vardr; Vakai Hailei Osmaniye denilen 1622 mays ihtilalinin
nc cuma gn sabah Sultan Mustafa'nn fermanyla ocak
baavuu tayin edilmiti; yenierinin okumuundan ktip kii,
sohbeti tatl, meclis adam imi, o cuma gn Sultan Osman
Aakaps'ndan getirildikten sonra, Orta Camide geen
vakalara yakndan ahit olmu ve grdklerini, iittiklerini
ihtilalden sonra mverrih Hasanbeyzadeye tafsilatyla ylece
anlatmtr:
Sultan Mustafay anas mihrap nnde oturtmutu. Kla
avlusunda barmalar olduka, bir hengme koptuka Sultan
Mustafa yerinden srayp bir pencereye koar, darya bakar
ve pencere demirlerine yle muhkem yaprd ki anas,
-Arslanm, gel yerine otur!.. diye yalvararak padiah
glkle pencere nnden alp getirirdi. Kalkp frlamasn diye
iki cariye eteklerinden smsk tuttular.
Sultan Osman camide bulunan yenierilere, bizlere,
-Grn hey derdmendler padiah ettiiniz adam!.. Bu,
devletin inkrazna sebep olup kendi ocanz sndrrsnz!..
Bu yaptnza pek yaknda peiman olacaksnz!.. dedi.
Ve daha nice eyler syledi, bandaki tlbendi, kirlice
klah karp atarak ba ak alamaya balad, aalara
hitapla, Bilmezlik ile size cefa ettim ise affedin ve siz bana cefa
etmeyin, dn sabah padiah idim, imdi ryan (bir entariyle
ba ak, yalnayak) kaldm, bana merhamet idp halimden
ibret aln. Dnya size de kalmaz... Hangi padiahn kullar
padiahlarna bu ihaneti ettiler?.. diye insann yreine iler
szler syledi ve camide bulunan cmle halk alatt.
Turnacba bandaki keesinden tlbent evreyi karp,
-Padiahm, temizcedir, mbarek banza sarn! diye verdi,

almak istemedi, sonra ald ve bana sard.

Bu esnada Sadrazam Kara Davud Paa geldi, yannda
cebeciba vard, cebecibann elinde de kement vard, dinsiz
herif bomak iin Sultan Osmana kement att, Sultan Osman
hemen dnp kemendi tuttu. Orada bulunan aalar kotular.
-Ne yapyorsun?.. Dardan duyulsa asker cmlemizi
krar!.. diye mni oldular.
Sultan Osman, Kara Davud Paaya dnp,
-Behey zalim!.. Ben sana ne yaptm?.. ki defa idamlk
suunu affederek ldrtmedim, stelik sana mansp verdim,
bana dmanln nedir?.. dedi.
Ve yine yenieri aalarna dnd.
-Bu zalim beni komaz, ldrr, dedi.
Aalar teselli verdiler, ama Sultan Mustafann anas aalar
birer birer bir keye ekerek,
-Siz bilmezsiniz bu ne ylandr, buradan sa kurtulursa
bizden, sizden kimseyi brakmaz, cmlemizi ldrr!.. dedi.
Davud Paa cebecibaya iaret etti, tekrar kement attrd,
aalar yine mni oldu. te o sradadr ki dardan, askerden
Sultan Osmana dokunulmamas iin tembih geldi, artk
kement atmaktan el ektiler.
Bir bakas da ayn mverrihe Orta Camide olanlar yle
nakletmitir:
Yenieriler Sultan Mustafa ile anasn Orta Camiden alp
arabayla Saray Hmayun'a, Topkap Saray'na gtrd. Sultan
Osman camide yalnz kald. zerine muhafz olan Haseki
Mehmed Aayla yle konutu:
-Aa, sen ocakta kim diye anlrsn?..
-Haseki kulunum...
-Sana hasekilii kim verdi ?..

-Sultan Mustafa verdi...

-Onun hkm geer mi?.. O divanedir, kendi ismini
bilmez... A u perdeyi de ben dahi kullarma syleyeyim !..
Haseki Mehmed Aa caminin bir penceresini at, Sultan
Osman buradan darda bulunan yenieriler ile sipahilere,
-Benim sipahi aalarm ve yenieri ihtiyarlar babalarm!..
Tazelik belasyla mnafk szne uydum, beni bu vehile
hakaretle getirmekten ise nolayd, Aakapsnda ldre idiniz!..
Beni padiahla istemez misiniz? dedi.
Asker bir azdan,
-Seni padiahla kabul etmeyiz, ama katline de rzamz
yoktur !.. diye bard.
Sultan Osman,
-Mademki benim katlime rzanz yoktur, beni gtrp
Saray Hmayunda bir odaya kapatsnlar!.. dedi.
Bu arada cebeciba denilen haramzade Davud Paa'nn
talimiyle tekrar kement att, kemendi Haseki Mehmed Aa
tuttu, def etti. Buna gre anlatlmas elem verir nice musibetler
oldu.
Ad mehul kalm bu ravinin anlatlmas elem verir
musibetler" demekten kast ne olabilir? Sultan Osmana
hakaret, eza ve cefa yolunda imdiye kadar anlatlanlardan
gayri daha ne olabilir?.. Vcudu pehlivan yapsnda ve henz
on sekiz-on dokuz yanda ocuk saylabilecek bir gencin
bana daha neler gelmitir?..
Burada o mthi cuma gnnn ilk saatlerine dnelim.
Sultan Osman'n Aakapsndan srtnda beyaz bir gecelik
entarisi, ba ak ve yalnayak alnp karld sra gen
padiahn Aakapsna altn getirdiini de duymu olan
yenierilerin bir ksm da bu hzineyi aramaya koyulmutu.
Kim ve nereden karp att bilinmiyor, on kese altndan biri
ortaya kt ve,
-te Sultan Osman'n getirdii florin budur! denildi.

Naima Efendi ne ho anlatyor Bu bir kese paraland,

florinler sar iek gibi meydana yayld ve cumhur onu yama
edip dald. Geri kalan dokuz kese altn hazmeden devletlilere
ak olsun!..
Bu on kese altn Sultan Osmanla beraber Aakapsna
getiren Bostancba Mehmed Aa padiahn felaketinde
mesuliyet hissesi olan bir adamdr. Toy genci yenierilerin
menfuru yapm ve kendisini de onlarn makbul yapmasn
bilmi yaman bir adamdr.
Sultan Osmann bostancbas Hailei Osmaniyenin
iinde anlatlacak adamdr. Kendisine dman bildii Yenieri
Aas Yusuf Aann yenierileri idarede aczini meydana
koymak iin Sultan Osmana meyhaneler bastrtan ve
meyhanelerde iret eden yenierileri padiaha yakalatan bu
adamdr. Fakat son derece kurnazd, dzenbazd. Sultan
Osman yakalad sarho yenierileri kendisine teslim eder,
baskna ahit olanlarn gz nnde,
-Bu melunlan ta gemisinde prangaya vur!.. Bu hnzrlar
ayaklarna ta balayp deryaya at!.. diye emirler verirdi.
Emeline muvaffak oldu, Yusuf Aay azlettirdi, fakat padiah da yenierilerin, sipahilerin ve halkn ayaktakmnn
menfuru oldu. Yenierileri ta gemilerine prangaya aktrr,
diri diri deryaya attrr dedikodusu ald yrd. Aslnda ise
Mehmed Aa bu emirleri tatbik etmezdi, Sultan Osman'a,
Ferman padiahmn !.. der ve onun gz nnde bostanclara
balatp gtrd yenierileri gizlice kartr, Varn gidin
ahbazlarm kua cannz baladm, beni unutmayn...
derdi. yle oldu, unutmadlar, Aakaps basknnda kendisine
can borcu olan yenieriler Bostancba Mehmed Aaya sahip
ktlar ve kurtarp kardlar.
Ben hi tereddt etmiyorum. Sultan Osman skdara
gemek isterken bostanclar ile saray kayklarn kartan ve
Sultan Os-

man' Aakapsna ilticaya mecbur brakan da bu iki yzl

Mehmed Aadr.
htilalin o nc cuma gn kladaki Orta Cami'de
namaz klnmamt. Sair camilerde de hutbe Sultan
Mustafa'nn adna okunmutu.
Sultan Mustafa anasyla beraber Orta Camiden Saray
Hmayuna gtrldkten az sonra, tahmin ediyoruz ki,
ikindiye doru Sadrazam Kara Davud Paa ve Yenieri Aas
Dervi Aa Orta Camiye gelerek Sultan Osman da oradan alp
Yedikule Zindanna gtrdler.
Banda turnacbann tlbendi, ayaklar plak, srtnda
beyaz gecelik entarisi, tam bir idam cezas mahkmu kyafetiyle
bir yk arabasna bindirildi. Asl ad bilinmiyor, Kilindir
Orusu" lakabyla mehur suba kethdas da arabada
padiahn yanna bindi, oturdu, yz nursuz dev yapl zehri
katil bir adamd; tyneti lakabndan bellidir. Oru hrsz,
haram demektir, kilindir"de eski meyhanelerde bir iki
lsnn ismidir.
Arabann n, arkas ve iki yan da ihtilalci askerle sarld.
Sultan Osman arabaya bindirilirken yalca yenierilere,
- Babacklarm!.. Ocanza geldim, sndm, beni
Yedikule'ye gtrmeyin!.. diye yalvard.
Cevap veren olmad.
Naima pek hakl olarak, Sultan Osman'n ldrlmesini
istemediklerini syleyen yenierilere den onun Yedikuleye
gtrlmesine mni olmakt, Sarayda hapsolunsun demi
olsalard kim kar koyabilirdi?.. diyor. Artk bellidir ki
yenierilerin Sultan Osman'n idamna muhalefeti sadece
zevahiri kurtarmak iin bir kuru laftr.
Sleymaniyeden Aksaraya nasl gelinmi ise, Aksaraydan
Yedikuleye gidi ondan pek az farkl olmutur diyebiliriz.
Sultan Os-

man zehirli dilleriyle dalayacak hazele ve hayta gruhu

arabann etrafndaki kalabaln da ekseriyetini tekil
etmektedir.
Yedikule, ortas geni bir avlu, bu avluda kk bir mescit
ve muhafz yenieri neferlerinin ahap odalar bulunan bir
kaledir. Zamanmzda ahap nefer odalar tamamen yok olmu,
mescidin de enkaz kalmtr.
Devam edegelen rivayetlere gre Sultan Osman'n
kapatld oda, kaleye ehir iine alan kapsndan girildii
takdirde tam karya gelen yaldzl kapnn sol tarafndaki blok
iindedir, idam mahkmlarnn cesetleri ile kesik balarnn
atld sylenen mehur Kanl Kuyu da bu blokun alt
katndadr. Sert dirseklerle dne dne kan ta merdivenler
pek az k alr, baz ksmlar zifir karanlkta klr. Sultan
Osmann kapatld yer drt ke planl, bask tavanl, zemini
tahta deli ve penceresiz kck bir odadr, yan yana iki yer
yata serilse iini doldurur. st kemerli dar ve gayet alak
kapsndan orta boylu bir adam dahi eilerek girer.
Zamanmzda kapda kanat yoktur, o zamanlar tek kanat bir
demirle kapatlm olduu muhakkaktr.
Sultan Osman zindana konduktan sonra asker
Yedikuleden kp dald. Sadrazam Davud Paa ile Khyas
mer Aa, Orta Camide Sultan Osmana bir kere kement atan
ve kement atmada mahareti olan cebeciba ve melunane
ilerde kullanlmas gereken birka kii, bunlarn arasnda
Kilindir Orusu Yedikulede kaldlar, bir de kale neferleri. Asker
kp daldktan sonra kalenin ehre alan byk kaps
kapand ve Sultan Osman'n katline mbaeret olundu.
Dilaver yiitti, kapatlm olduu oda da bu peneli grbz
delikanlnn nefsini mdafaya elveriliydi, ama penesinden
baka silah yoktu ve bir sr canavara kar tek cand. Bodur
ve dar kapdan teker teker ve eilerek girmek mecburiyetinde
kalan katilleri-

ni ilk dakikalarda amansz yumruklaryla hayli hrpalad, yere

serdi. Zannediyoruz ki tekme atmak istedii bir anda olacaktr,
cmleyi aynen Naimadan alyorum: Kilindir Orusu melunu
husyelerini skmakla zebun brakt. Bedbaht gen canhra bir
feryatla yklrken cebeciba da kemendini geirdi ve bodu.
ren cinayetin cellatlk bahii vard, cebeciba, Sultan
Mustafann anasna gtrp gstermek zere Sultan Osmann
bir kulan kesti. Kesilen kulakta, mesela bir ben gibi, bir
nian olmas gerekir.
Gen Osman hibir seven yoktu, onun lmne alayan
olmad m dersiniz?.. te ad mehul halk airinin mersiye
yollu destan:
Bir ah lian iken
ah cihana kydlar
Gayretli gen arslan iken
ah cihana kydlar.
Gazi bahadr han idi
linesep sultan idi
Namyla Osman Han idi
ah cihana kydlar.
Hkmetmeye kadir iken
Emri Hakka nazr iken
Hac etmeye hazr iken
ah cihana kydlar.
Ey dil cierler oldu hun
Derdim bir iken oldu on
Kan alad ehli fnun
ah cihana kydlar.

Bu kann vebali btn arlyla Yenieri Ocann,

yenierilerin stndedir.

stanbul on yl yenieri ve sipahi klc altnda

yaad
Vakai Hailei Osmaniyede Padiahmz Sultan Mustafadr!
diyen yenieriler, onun bir deli olduunu gzleriyle grdkten
sonra da bu isteklerinde srar etmiti. Yenieri klcnn
destekledii deli Sultan Mustafa'nn bu ikinci saltanat bir sene
drt ay kadar srd ve bu devir artk kendi aalarnn, byk
zabitlerinin emirlerini de dinlememeyi renmi olan
yenierilerin balarna buyruk istediklerini yaptklar bir
kemeke, anari devri oldu ve Sultan IV. Murad'n kanl bir
mstebit olarak devlet idaresini eline alaca 1632 ylna kadar
on yl devam etti.
Yenieriler ile kapkulu sipahisi, gnlk hayatnn
huzurunu kaybetmi stanbulda rz ve namusa tasallut ve
tecavz, cerh ve katil gibi adi zabta vakalarnn pervasz failleri
oldular, vezirlere kar ayaklandlar ve nihayet Sultan Murad'a
kar da gnlerce srm, yatm, tekrar alevlenmi kanl
ihtilaller kardlar. Tarih yapraklarn kubakyla evirelim.
Yedikule Zindannda Sultan II. Osman'n feci lmne bir
idam hkmnn infaz denilemez, bu vaka, Kara Davud Paa
ile Yenieri Oca'ndan birka bedtynetin iledii en bir
cinayettir.
Bir taraftan Sultan Osmann katline rzamz yoktur!..
diyerek mays ihtilalini benimseyen yenierilerin, dier taraftan
gen padiah her trl habaseti yapabilecek adamlarn eline
brakmas, bu cinayetin btn mesuliyetini Yenieri Ocana
yklemiti. Yenierilerden azck idraki olanlar vakann hemen
akabinde bu suun arln duydular. lk frsatta Yenieri
Ocann stndeki

bu kan lekesinin silinmesine alld ve Sultan Osmann bilfiil

katilleri balarn cellat kemendinden ve klcndan
kurtaramadlar.
Kara Davud Paa sadarette ancak yirmi drt gn kalabildi,
cihann nazarnda Sultan Osmann bir numaral katiliydi,
bunu kendisi de bildii iin yenieriye, sipahiye ve halkn
ayaktakmna yaranmak zorunda olduunu grd; dirlikleri,
mansplar kepaze derecesine datt, ylesine ki bir hafta sonra
kendisinden mansp isteyenlere verecek dirlik, mansp
bulamad.
-Kendine mnasip bir hizmet bul, vereyim!.. demeye
balad.
Yirmi drt gn iinde Divan Hmayun'a ancak bir defa
gelebildi; devlet erknnn sanki bir czamlym gibi
kendisinden tiksindiini grd. Nihayet azledildi ve mhri
hmayun Mere Hseyin Paaya verildi.
Mere Hseyin Paann ilk ilerinden birisi, Yedikule
cinayetinde hazr bulunmu Yenieri Aas Dervi Aay
Karaman valiliiyle stanbuldan uzaklatrmak oldu. Dervi
Aa da halkn nazarnda bir muini katildi; valilii tebli edildii
anda Aakapsndan adeta tevkif edilircesine alnp bir kaya
kondu ve Mudanya'ya doru yola karld. Aann adamlar da
hemen faaliyete geti, Vezir Dervi Aa'y katlettirmi diye bir
laf kardlar ve bunu ocan haysiyetine tecavz gibi
gsterdiler, yenieriler hemen ayakland.
-Aamz ldrd, birer ikier bizi dahi ldrr, vezir azil ve
katlolunsun!.. diye gulgule koptu.
Sipahiler de yenierilerin peine taklnca stanbul yine
kart. Azledilen Mere Hseyin Paa kap gizlendi,
Mudanyadan geri evrilen Dervi Aa yine yenieri aas oldu.
Yeni sadrazam Lefkeli Mustafa Paay da sipahiler
istemedi, mhri hmayun Grc Mehmed Paaya verildi.
Sz ayaa dmt" dedik, basz asker esen rzgrlara,
kh

poyraz kh lodosa gre dalgalanyordu. Halk, Yenieride

hamiyet kalmamtr!.. Sultan Osman'n kanl vebali yenierinin
boynundadr!.. Koca bir padiah katiller penesinde gz gre
gre braktlar, sonra o katiller arasnda bulunan Dervi Aaya
sahip ktlar... Artk aikrdr ki, yenieri de cinayette
ortaktr..." demeye balaynca,
-Biz aamz istemeyiz!.. dediler.
Dervi Aa azledildi, Budin valisi olup stanbuldan kt
gitti.
Anadoluda Erzurum Valisi Abaza Mehmed Paa Sultan Osman'n kan davasyla isyan etmiti, yakalad yenieriyi
kesiyordu. Anadolu halk da bu asi paay davasnda kahraman
gibi gryor ve yalnz yenierileri deil, kapkulu sipahisini de
Yedikule cinayetine itirakle sulandryordu. Bir divan gn
sipahiler,
-Tarada bize padiah katili deniliyor, bu vebal bizde
deildir, elbet ki kim katlettirdiyse hakkndan gelinsin!.. diye
bartlar. Kendi blk aalar araya girerek divanda vaka
bastrld ise de divandan sonra sipahiler blk aalarn
dinlemeyip toplu bir halde Yeni Odalarda Orta Camiye gittiler,
yenieriler de kendi zabitlerini, odabalarn dinlemeyip
sipahilerle az birlii yapt.
-Darda gezecek yzmz kalmad, Sultan Osman'n
katlini padiah ferman ettiyse kendi bilir, eer onun fermanyla
katledilmi ise katili katletsin!.. Bizleri bhtandan kurtarsn!..
dediler ve bu szle deli padiah, onun ad altnda anasn ve
Saraydaki bendegn tehdit ettiler.
Ertesi hafta divan gn, yenierilerle anlam olan
sipahiler davalarnda kuvvetle ayak dirediler, Grc Mehmed
Paa durumu padiaha arz etti, ierden delinin adna yazlm
u ferman geldi:
Ben Sultan Osman katlolunsun demedim. Davud Paa
ldrd, katilleri kim ise haklarndan gelinsin, katlolunsun!"
Bu ferman gelince asker yle bir kaynat:

-Tiz katiller bulunsun !..

Naralar direk direk ykselmeye balad. Mahut cebeciba,
pek hnerli att kemendiyle Sultan Osman boan ve sonra
da kulan kesen adam kaarken yakaland ve Cellat emesi
nnde diz kertilerek ba vuruldu.
Davud Paann aranp bulunmas iin de adamlar karld.
Davud Paa, Eyp'te, Topularda, kendi adamlarndan
olup, yirmi drt gnlk sadaretinde tyn dzmlerden
Hamza Bey adnda bir sipahinin samanlnda yakaland.
Srtnda neft renkte bir kapama vard, bana bir klah ve
ayana pabu geirmesine izin verilmedi, ba ak, yalnayak
bir yk arabasna bindirilip Yedikuleye gtrld ve Sultan
Osmann kapatld zindan odasna konuldu.
Kilindir Orusu'na gelince, melanetine mkfat olarak
suba tayin edilmiti, Sultan Osman yle zebun ettim!" diye
enaatini pervaszca naklederek vnen rezil herif de tevkif
edildi ve paann ardndan yolda trl hakaretlerle o da
Yedikuleye gtrld ve orada bouldu, laesini deryaya
attlar.
Davud Paa, bir cilvei ilahiye, lm katra katra btn
dehetiyle tattktan sonra idam olundu.
Yakaland haber alnnca zevcesi sultan ve paann
nimetini grm olanlar, Davud Paay kurtarmak iin ocakta
zorbalkla tannm odabalara ve sipahilerin blk aalar ile
sz sahiplerine hayli para yedirdiler, bunlar da basz askerin
elinden paay kurtaracaklarna sz verdiler ve ilk i olarak
cellatba Sleymana, Katil iin emir ktkta kl almada
sakn acele etme! diye tembih ettiler.
Divan gnne kadar Yedikule Zindan'nda yatan Davud
Paa, saraya, samanlktan karld klk kyafetle getirildi;
btn yollar halk tarafndan tutulmu, etrafn yenieri ve
sipahi neferleri

sarm, her an kekek (lin edilme) deheti iinde en ar

hakaretleri grd. Sarayda kapclar odasnda bir mddet
bekletildikten sonra katline emir kt, Cellat emesi nnde
siyaset meydannda kertildi. Yolda o kadar hrpalanmt ki
srtndaki nefti kapama yrtlm, pamuklar kmt, korku ve
dehetinden yar l bir halde bulunduu iin cellat, ellerini
balamaya lzum grmemiti. Onun bu hali karsnda, ba
ak, yalnayak ve srtnda bir beyaz gecelik entarisiyle Sultan
Osmann hayalini grenler ok olmutur diyebiliriz.
Cellat Sleyman, diz kerttii paann srtndaki
kapamann yakasn yrtt ve klcn knndan kard, fakat
tembih gereince elini arca tuttu.
O yar l adam, o anda koynundan bir kt kard ve
yukar kaldrarak,
-Ben Sultan Osman bu hccetlerle eran katlettim!.. diye
bard.
O zaman ihsan gnm aktrler sahneye ktlar, cellada,
-Vurma!.. Asln grelim!.. diye bardlar.
Yenieri neferleriyse,
-Vur!.. ldr!.. diye barmaya balad.
Birka gn iinde blk aalar, sipahileri gzel
hazrlamlard, Davud Paa tekrar sadrazam olursa yama
meydan bizimdir, yenierinin zabitleri de bizim iledir, hemen
neferleri elinden halas edelim" demilerdi, sipahiler de:
-alma!.. Vurma!.. diye arnca cellat klcn knna
koydu. Koynunda sultann kor gibi altnlar duran Kulolu
adnda bir yenieri zorbas kotu, Davud Paay siyaset
yerinden kaldrd. Onun pei sra gelen yine talimli ve altn
yalam bir miktar yenieri ile hemen btn sipahiler paann
etrafn sard.
Muhakkak ki derin hayretle seyredilmi bir kr dvdr.
Bu

davaya balayan sipahilerken, o gn Vurma!.. alma!.."

naralar onlarn saflarndan ykselmiti, yenierilerin byk
ekseriyetiyse Davud Paann katlini istiyordu. Naima,
Yenieriler ile sipahiler o anda birbirine gireyazd diyor.
Davud Paa can havliyle, tasvir mverrihindir, bir kpek
gibi soluyor ve ayak sryerek gtrlyordu. Has frn
nnde bir sipahi, bandan destarn karp verdi; birka
adm sonra dier bir sipahi de cppesini karp verdi; saray
kapsndan karlnca da bir nc sipahi, atn ekerek
bindirdi. Paay bu hengmeyle Yeni Odalarda Orta Camiye
gtrdler.
Orada yeni bir komedi: srtna yeni bir esvap ile bir hilat
giydirildi, bana vezir kavuu (mcevveze) kondu, sanki paa,
sadrazam olmutu. Kethda bey, avuba aa ve tezkireciler,
karsnda el pene divan durdular, lmn eiinden dnm
paa da azck dirildi, mhri hmayun da koynundaym gibi
yine mansplar datmaya balad.
Sarayda, Divan Hmayunda ise Sadrazam Grc Mehmed
Paa, cellatba Sleyman ard.
-Davud Paay meydandan kim ald gtrd?.. diye sordu.
Cellatba,
-Sipahiler ald!.. dedi.
Bu iin mrettipleri sipahi blk aalar divandayd,
belann kendi balarna sardn grnce hemen inkr yoluna
saptlar.
-H, bizim alakamz yoktur! dediler.
Tekrar tekrar yazyoruz, devlet kapsnda szn ayaa
dmesi kadar byk felaket yoktur.
Divan dald, ne yapacan bilmeyen Sadrazam Grc
Mehmed Paa da kendi sarayna gitti.
te o zaman, Kapclar Kethdas Rahik damad Ahmed
Aa denilen bir merd meydana kt, sadrazamn sarayna
giderek,

-Ne dnr durursun sultanm, bana ferman eyle. Allahn

inayetiyle fitneyi def edeyim ve melunu katledeyim!.. dedi.
Ve yanna iki yz nefer skfl kapc alarak doruca
yenieri klasna Orta Camiye gitti. Klada Kapclar
kethdas geliyor! haberi yaylnca Davud Paann zevcesi
sultan ile yaknlarnn altncklarn aparm olanlarn kalbine
korku dt, Hizmet ise grdk diyerek hemen svtlar,
Ahmed Aa camiye girdi, Davud Paann yakasna yapt,
bandan mcevvezeyi ald, srtndan hilat kard, bir tesadf
eseri, Sultan Osmann bindirildii yk arabas da kladayd,
paay ayn arabaya bindirdi ve Yedikuluya gtrerek
bodurttu.
Aradan ok gemedi, yine bir divan gn sipahiler ile
yenieriler Kubbealt'na hcum ettiler; Grc Mehmed Paaya,
-Biz seni istemeyiz!.. Sadaretten ekil, ekilmezsen seni
paralarz !.. dediler.
Mehmed Paa hi dnmedi, mhri hmayunu sahibi
olan deliye gndererek istifa etti. Bu kyamn iktidar tad
damanda kalm Mere Hseyin Paann tevikiyle olduu
sylenir. Yenieri odabalar ile sipahi blk aalarnn da
parma vard, Grc Mehmed Paa, bir idam mahkmunun
siyaset meydanndan kaldrlmas hesabn sorabilirdi.
Saraydan padiah adna,
-Kul kimi ister?.. diye soruldu.
-Mere Hseyin Paay isteriz!.. avazesi ykselince mhri
hmayun tekrar bu vezirin koynuna girdi.
Genliinde a yamakl yapm olduu sylenen Mere
Hseyin Paa kran borcunu Aakapsna bin kelle eker
gndermek ve Orta Camiye de ibriim seccadeler demekle
dedi.
O zamanlar eker pek kymetlidir, tozeker ve kesmeeker
de yoktur, Trkiyeye eker Avrupadan gelmektedir. 5-6 okka
eker klah eklinde dklm olup halk aznda kelle"
denilir, bin kel-

le 5-6 ton eker, devletli vezir piyasadan belki de btn ekeri

kaldrm, en azdan bir ar maln Aakapsna gndermitir.
Bu paann ilk sadareti yirmi be gn srmt, bu ikinci
sadrazaml biraz daha uzunca oldu, yedi ay kadar. Cahildi,
nobrand, kabayd; askere ve halka yavuz grneyim dedi;
haaratla uramas zor, rz ve namus ehliyse byle devletliler
karsnda zebundur, alakln miyar ise zenbunklktr.
Mere Paa da alakln gsterdi, yavuzluk taslama yolunda rz
ve namus ehlini hrpalamaya balad. Ac hikyelerdir:
Bir gn hakl bir dava iin divana gelmi rz ehlinden bir
mirimiran hemen celallenip falakaya yktrd ve bayltncaya
kadar dayak attrd.
Biz ayn gnde olmutur diyelim, birtakm yenieri haarat
toplanp kendisinden bir madde soracaklarn, ikyetleri
olduunu iitince, i hzineden altn keseleri yollad, o hayta
gruhunun tabanlar yark ayaklarna altndan kstek vurdu.
Naima, Hzineyi yedi ay iinde itlaf etti. Saysz haaratn
isteine gre hareket ve durmadan para datmakla bu kadar
askerin hatrn ho ederek devlet idaresi ne mmkndr!..
diyor.
Bir gn de divanda rz ve edep sahibi bir kad efendiye
sebepsiz yine sopayla dayak attrd. Efendi de o perian haliyle
stanbul ulemasn kap kap dolaarak dert yand, hemen
btn ulema ayaa kalkt, Fatih Camiinde toplanarak
eyhlislam davet ettiler ve veziri ona ikyet ettiler.
-Vezir camiye gelsin, davamz eriata grlsn!.. dediler.
eyhlislam Yahya Efendi, asrn byk airi, dertsiz bana
dert aldn grd.
-Padiahn vekili mutlak olan bir sadrazam, evvela
azledilir, sonra davamz grlr!.. dedi.
Mere Hseyin Paa yenierilere yaranmak iin elinden
geleni

yapt halde sipahilere yz vermemeye bakard, yenieri

klcna dayandka onlar her zaman ezebileceine inanmt;
bundan tr sipahiler vezire krgnd. Ulemann Fatih
Camiinde toplandn iitince oraya komulard. Ulemann
itiman, sipahilerin de efendilere destek olduunu iiten Mere
Hseyin Paa hemen Aakapsna giderek yenierilere snd.
Kelle ekerlerinin hatr byktr, ocak aalar vezire sahip
ktlar.
Tafsilat bu yazlarn erevesi dnda kalr, bir satrda
toplayalm: yenieri klcnn tehdidi karsnda ulema cemiyeti
ile sipahiler dald, fakat sadrazam da uzun mddet mevkiinde
kalamad. Yenieri ile sipahi arasna kl drecek olan bu
adamn fesadna o sralarda yenieri kethdas olan o asrn
naml vezirlerinden Bayram Paa mni oldu. Ocan yenieri
aasndan sonra en byk amiri olan ve bu makama
neferlikten ykselerek gelmi bulunan Bayram Aa dorudan
doruya neferlerle temas etti. Bir divan gn sipahiler,
-Biz garazsz bir vezir isteriz!.. diye arnca yenierilerin
zorba geinen odabalar, ki Mere Hseyin Paann datt
paralarla durmadan kese doldurmakta idiler,
-Bize de bu devletliden gayri vezir gerekmez!.. dediler.
O zaman Bayram Aa,
-Bir de yenierinin neferleri konusun!.. dedi.
Neferler bir azdan,
-Biz de Mereyi istemeyiz!.. Sipahi karndalarmz nerede
ise biz de oradayz!.. diye bardlar.
Mhri hmayun Mere Hseyin Paadan alnp Kemanke
Ali Paaya verildi.
Vakai Hailei Osmaniyeden sonra geen bir yl iinde,
yenieri ve sipahi askerin isteiyle beinci defadr ki, sadrazam
deiiyordu.

te bu Kemanke Ali Paa'nn zamanndadr ki, deli

Mustafa tahtndan indirilip Sultan IV. Murad padiah oldu;
henz on iki-on yalarndayd.
Bayram Aann, aikrdr ki, devletin hayrna bu saltanat
tebeddlnde byk hizmeti oldu, yenierilerin mzaheretini o
temin etti, stelik, Mere Hseyin Paa hazineyi tamtakr
brakt iin, yenierilerden clus bahii istemeyeceklerine sz
de almt. Fakat clustan sonra, bata yenieriler, kapkulu
askeri, yine bahi istediler ve bu bahi, bu sefer i hazinedeki
kymetli altn eya eritilerek yeni para kestirmek suretiyle
verilebildi.
Sultan Muradn tahta oturduunun tezinedir ki, bir
yenierinin ihtiras Koca Badat eyaletinin elden kmasna,
ranllar tarafndan zaptna sebep oldu ki, tarihimize Bekir
Suba Vakas diye gemitir. ine bir ak maceras; kzl
hurma tenli, kara mrdm gzl, aln aktmal, ular dar
dar bakan kskn memeli, elleri ayaklar byk byk,
kalem parmakl, ayaklarnn incecik bileklerine altn halhallar
kr kr, sesi davud, teninin kokusu msekkin bir Arap kz,
safkan bir l melikesi de katlrsa bir roman konusudur.

Badatta Bekir Suba vakas

1624 ylnda Badatta Bekir Suba adnda bir yenierinin
ihtiraslar evvela bu koca zengin eyaletin, sonra da Musul ve
Kerkk ile btn Irak ktasnn ranllar eline gemesine ve bu
yzden Trkiye ile ran arasnda kanl bir harbin balamasna
sebep oldu; kendisi de bu kanl hengme iinde ve feci bir
ekilde ldrld.
Bekir Subann memleketi ve milliyeti bilinmiyor, o asrn
btn yenierileri gibi bir devirmedir, acemi olanlndan
kapya

knca neferlikle Badata gnderilmi ve orada Yenieri Oca

yoluyla ykselerek Badat yenierileri aas olmutu. Bu byk
ehrin yan ve eraf arasna girmi, sonsuz bir nfuz ve kuvvet
sahibi bir mtegallibe olmutu. Valiler bile ona sormadan,
danmadan hibir ey yapamaz hale gelmiti.
Byk vaka yle balad: azebler yzbas Mehmed Aa
Bekir Subaya bir maddeden kin balam ve ona kar bir
suikast teebbsnde olduu anlalnca da can korkusuyla
Vali Yusuf Paaya snmt.
Vali paa bir yolunu bulmu, i kaleyi kapkulu askeriyle
ele geirmi, orada oturuyordu.
Bekir Suba, pervasz ve son derecede cretkr, evvela
kendisine suikast iin yzbalaryla birlik olan be yz azeb
askerini ve bu arada Yzba Mehmed Aann bir olunu idam
ettirdi ve sonra i kaleyi yenierilerle muhasara ederek vali
paadan yzbann kendisine teslimini istedi. Yusuf Paa
hamiyet ve celadet sahibi bir vezirdi. Bekir Aann teklifini
reddedince bir ehir muharebesi balad. Paa kale bedeni
zerinde dolarken kurunla vurularak ehit oldu, Yzba
Mehmed Aa da i kaledeki askerle beraber Bekir Subadan
aman diledi ve kendilerine aman verilince de kaleyi
mtegallibeye teslim ettiler. Fakat mtegallibe yenieri namus
szn tutmad, Yzba Mehmedi, on alt ve on dokuz
yalarnda dier iki oluyla beraber ana domas rlplak soydurarak vcutlarn katrana bulatt, bir geminin direine
balatp Dicle Nehri zerinde atee verdi, biareler nehir
zerinde mealeler gibi diri diri yanarak feci bir ekilde ldler.
Bekir Suba bununla da kalmad; i kaledeki paann
askerleriyle ehirliden paaya taraftar olarak bilinen ne kadar
adam varsa hepsini kltan geirdi, maln, eyasn ve i
kaledeki devlet hazinesini gasp etti. Ve nihayet sahte bir ferman
yazdrtarak halka, Ba-

dat valiliinin kendisine verildiini ilan etti ve kendi bana

buyruk paa unvann taknd. Sonra vakay stanbula tahrif
ederek yazd, kendisini mazlum, madur olarak gsterdi. Bekir
Subann kd stanbula gelince Badat valilii Sleyman
Paa isminde bir vezire verildi. Fakat Bekir Suba bu paann
mtesellimini ehre sokmad. Bize paa lazm deildir, burann
paas v a r ! . . d i y e ters yzne geri gnderdi.
Bunun zerine Diyarbakr Valisi Hafz Ahmed Paa eyaleti
askeriyle Bekir Subann tepelenmesine memur edildi. O
taraflarn btn sancakbeyleri ve Krt airetleri beyleri Hafz
Paa'yla birlikte hareket etmek iin emir aldlar.
Hafz Paa, Badat Kalesi nne geldi, Bekir Suba'ya bir
mektup gnderdi, ehre vali olarak bir veziri kabul ederse
btn crmlerinin affedileceini bildirdi. Bekir Suba bu sze
itimat etmedi; mahrem adamlarndan birini gizlice ran ahna
gnderdi ve ah Abbasa, valilii kendisine verilmek artyla
Badat teslim edeceini bildirdi. ah frsat karmad, teklifi
derhal kabul etti ve Badat teslim almak zere Karcgay Han
kumandasnda bir ordu yollad.
ran serdar, Hafz Paaya, Bekir Paa ahmza snmtr,
Badat ahndr, sulha mugayir i grmeyin, Badat nnden
ekilip gidin diye bir mektup yollad. Hafz Paa, Bekir
padiahmza asi bir adamdr, biz buraya onu tedibe geldik.
Badat li Osman mlkdr, bunda, ne iki devlet arasndaki
sulhu ve ne de sizi ilgilendirir hibir ey yoktur cevabn verdi.
Badata doru ilerlemekte olan Karcgay Hann
kumandasnda 30 000 kiilik bir kuvvet vard. Bekir Suba,
Saf Kulu Han kumandasnda bir ran nc kuvvetini ehre
alnca durum tamamen ktye vard. Badat ehri iinde
tellallar,
-Badat gzelce ahndr!.. Bekir Han ah kuludur!.. diye
barmaya balad.

Badat zerine gnderilirken Hafz Ahmed Paaya geni

salahiyet verilmiti, paa bu salahiyetini kullanmakta hi
tereddt etmedi, Badat valiliinin padiah tarafndan da Bekir
Subaya verildiini bildiren bir menur yazd ve gizlice Bekir
Subaya yollad. Menuru alan mtegallibe Osmanl valiliini
ah kulluuna tercih etti. Saf Han ile askerlerini ehirden
karmak kolay deildi, evvela oyalama yolunu tuttu, Saf
Han'n erefine parlak ziyafetler verdi. Bir gn ranl kumandan
Bekir Suba'ya, Nimet ziyade olsun. Badat Kalesi kaplarnn
anahtarlar nerede?.. diye haber yollaynca, artk resmen yeni
unvanyla Bekir Paa, ahn ve Karcgay Han'n mrleri uzun
olsun, bizi Osmanl galebesinden kurtardnz, komuya yardm
padiahlk mrvvetidir, imdilik hediyelerimizi aha gtrn!"
cevabn verdi. Saf Han, Bu ne kepazeliktir ! diye bard.
Bekir Paa da celalli, gazapl adamd, Saf Han 300 nefer ranl
askeriyle huzuruna getirtti.
-Padiahmz crmmz affetti, Badat valiliini bana
verdi; gidin ahvali ahnza bildirin!.. diyerek ah Abbasn
kendisine yollad hanlk tacn bir tekme atarak Safi Kulu
Han'n nne yuvarlad. ranl askerlerden bir ksm ellerini
kllarna atp Bekir Paann stne yryecek oldu, paa
hepsini yakalatt ve karnlarn detirerek Badat Kalesi
duvarlarna ayaklarndan ba aa astrd, geri kalanlar ile Saf
Han da Badattan kp gitti. ehre tekrar tellallar kartan
Bekir Paa Badat valiliinin padiah tarafndan kendisine
verildiini, Badatn eskisi gibi Osmanl mlk olduunu ilan
etti.
ah Abbas iin artk ok yaydan kmt, ran, Trkiyeyle
harbi gze ald, Karcgay Han'a yoluna devam etmesi emri
verildi ve bu ranl serdar 30 000 kl askeriyle Badat nne
geldi. Ardndan ah Abbas da bizzat ve lgarla geldi, bu suretle
ranllarn Badat muhasaras balad. Bekir Paa da
Diyarbakr Valisi Hafz Pa-

adan imdat istedi ve imdat gelinceye kadar ehri mdafaa

edeceini bildirdi. Hafz Paa da meseleyi btn ehemmiyetiyle
stanbula arz etti, fakat o zaman sadrazam bulunan Kemanke
Ali Paa kaytsz kald.
Badat byk ve metin bir kaleydi, ran ahna kar Bekir
Paa bu kaleyi imdat gelinceye kadar koruyabilirdi, fakat
korkun bir ihanet Badat pek ksa zamanda ranllarn eline
drd.
Bekir Subann olu Mehmed, ah Abbasa gizlice haber
yollayarak Badat hanlnn kendisine verilmesi artyla ehri,
kaleyi ve babasn aha teslim edeceini bildirdi. Teklifi kabul
edilince kalenin kk kaplarndan birini at, buradan bir sel
gibi akmaya balayan ran askeri hemen hi mukavemet
grmeden ehri ve kaleyi zapt etti, ehrin anayollarna dalan
tellallar, Badat gzelce ah n dr!..diye barmaya
baladlar. Tellallarn sesini iiten Bekir Paa neye uradn
anlayamad, derhal yakaland ve ah Abbasn huzuruna
karld, Bekir Paa kendi olunu ahn yannda oturur
grnce hainin kim olduunu anlad.
ah,
-Niin byle yaman i ettin?.. diye sordu.
Eski yenieri olunu gstererek,
-ahm, yaman ii ben etmedim, bu veledi zina etti!.. dedi.
Bekir Paay demir bir kafes iine koydular, yedi gn yedi
gece uyutmadlar, trl ikencelerle mallarnn, hazinelerinin
nerelerde gizli olduunu sordular, sylemeyince ehrin bir
meydannda byk bir ate yakld, Bekir Paa rlplak
soyulduktan sonra bir sra balanarak bu ate stnde kebap
gibi evrildi, vcudu kavrulup yalar szdrld, bu son feci
ikenceye dayanamad, gizli hazinesinin yerini syledi.
Mverrih bu korkun sahneyi u tafsilatla tamamlyor:
Bekir Paa atete kebap edilip kzarrken alak olu ile ah

Abbas karsnda arap ierler ve kahkahalarla glerlerdi!

Nihayet ahn emriyle Bekir Paa yar l bir halde bir
kayn direine baland, yank vcudu katrana buland ve
tututurularak bir meale gibi Dicle Nehrinin akntsna
brakld. Bunu da Babam dman olan Mehmed Yzba ile
iki oluna yle yapmt diye aha talim eden Bekir Paann
olu olmutu.
Kendisinin Badat han ilann bekleyen hain evlada
gelince, birka gn sonra ah Abbas, z babasna hayr
olmayan veledi zinann bana ne hayr olur!.. diyerek Horasana
srgn etti, ardndan da idam emrini yollad.
ah Abbas o asrn en hunhar simalarndan biridir.
Badatta ne kadar Trk askeri ve ne kadar yenieri varsa
kltan geirdi, bunu da Badat ehrindeki Snnlerin katliam
ve evlerinin yamalar takip etti. Hulagu Han afetinden sonra
Badat tarihine yazlan en byk felaket bu ah Abbas
katliam ve yamasdr.
Bir yenierinin ihtiras yznden elden giden Badat
1638de, tam on alt sene sonra Sultan IV. Muradn klcyla
geri alnacaktr. Bu hkmdarn ilk ocukluk yllar,
stanbulda yenierilerin kard kanl kargaalklarla pek
gaileli geecektir.
Sultan IV. Murad zamannda stanbuldaki yenieri
ayaklanmalar, gzn sadrazamlk mevkiine dikmi haris bir
vezirin her frsattan istifadeyle evirdii fitne dolaplaryla kt;
pek ok kana girdikten, nice masumlarn felaketine sebep
olduktan sonra akbet kendi boynuna da cellat kemendi
geecek bu adam Topal Receb Paadr.
Bekir Suba vakasyla balayan ran Harbinin ikinci
ylyd, 1626, mhri hmayun Hafz Ahmed Paann koynunda,
paa da ran zerine serdar olmu, ordu ve bu arada yenieri
aas ve yenierilerin byk bir ksmyla seferdeydi. stanbul ii
ile civarnn muhafazas iin bir miktar yenieri ve kapkulu
sipahisi brakl-

m, Sekbanba Sar Mehmed Aa da aa vekili olarak

stanbul'da kalmt. Yine stanbul'da Grc Mehmed Paa
kaymakam, sadrazam vekiliydi, Topal Receb Paa da
kaptanderyayd. Deli Mustafa'nn zamannda ksa bir mddet
sadrazamlk yapm olan Grc Mehmed Paa Saraydan
yetimi bir tava, ak hadmd; bilgili deerli bir adamd. O
zamanlar sadrazam vekillii ekseriya sadrazamlk makamna
kmak iin en uygun basamak bilinirdi. Receb Paa evvela
oraya atlamak istedi, stanbulda kalm olan yenieriler ile
kapkulu sipahisini Grc Mehmed Paa aleyhine ayaklanmaya
tevik etti, yenieri ve sipahiler,
- Kaymakam paa Badat seferindeki orduya zahire
gnderip imdat etmedi, Badat nndeki asker a kald, ordu
geri ekildi, bunca ehit yoldalarmzn kanlar boa akt,
padiahmzdan Grc Mehmed Paa'nn katlini isteriz, yoksa
ahval baka renk alr!.. dediler.
On drt yandaki padiah korktu; gece, cellatba ile
yama Grc Mehmed Paa'nn sarayna gidip biareyi
bodular. Receb Paa da muradna erdi, kaymakam oldu.
Bu ayaklanmada askeri sevk ve idare edenlerden aa vekili
Sekbanba Mihall Sar Mehmed Aa, yenierilerden
zorbalkla naml Lofal mer, sipahilerden Camcolu Ahmed
ve daha birka kii, vakadan sonra ilk divan gn, ileride
amansz bir mstebit olacak ocuk padiahn tepeden inme bir
fermanyla divan nnde boyunlar vurularak idam olundular.
Divana reislik yapan Receb Paa bu fesat aletlerini korumaya,
kurtarmaya cesaret edemedi.
Yine o sralarda orduyla seferde bulunan yenieriler de
Halep klanda kendi ocaklarnn aalarna kar
ayaklandlar. Badat nnde cevir ve cefalarn grdk"
diyerek Yenieri Ktibi Malko Efendi ile Turnacba
Karamezak Ahmed Aay paralamak iste-

diler. Malko Efendi kap stanbul'a can att. Sultan Osman

vakasnda ihtilal ateini krkleyenler arasnda hayli
gayretkelik gstermi olan Karamezak Ahmed Aa ise
kaarken yakaland, ldrld ve cesedi bir p hendeine
atld.
Az sonra Hafz Ahmed Paa azledildi, fakat mhri hmayun
haris topala deil, Halil Paaya verildi. ran Harbi uzayp
gidiyordu, Halil Paadan sonra da gaddar ve zalim, fakat askeri
zapt u rapt altnda tutmasn bilen Hsrev Paa sadrazam ve
ark seferi serdar oldu; 1631de Diyarbakr klana dnd
srada Hsrev Paa da azledilip mhri hmayun ikinci defa
Hafz Ahmed Paaya verildi. te bu 1631 ylndadr ki
stanbulda yenieriler ile kapkulu sipahisi yine el ele vererek
ayaklandlar ve byk ehir dalga dalga kanl ihtilal
frtnalarna sahne oldu; bu kanl vakalarn mrettip ve
mevviki yine Topal Receb Paayd.

1632 ihtilali
Sultan Murad ocukluk an atlatm, yirmi bir yalarnda
bir ahbaz civan olmutu; vechen dilber, vcut yaps pehlivan
atsnda, elhak peneli delikanlyd. Mhri hmayunu Hafz
Ahmed Paaya verirken, musahiplerinden ve meclislerinde has
yranndan bir nevcivan olan Hasan Halifeyi de yenieri aas
tayin etti. Bu gen adamn Saraydan karlp Yenieri
Ocann bana geirilmesi, gz sadrazamlk makamnda
olan Receb Paay fevkalade endieye drd.
Genlik ve gzellii zek, zarafet ve nezaketiyle de tezyin
etmi olan Hasan Halife padiahn gayetle makbul musahibi,
nedimiydi; Sultan Murad kendisinden ylesine honut idi ki bir
ihsan ahane olarak Boaziinde Bebek Bahesinin tapu
senedi verilmiti, o za-

manlar Bebek Bahesi denilen yer, gerisindeki tepeleri

kaplayan korularla beraber zamanmzn Bebek Koydur, Hasan
Halife bu cennet misali yerde deryaya nazr bir saray ziba ve
kasr bihemta" yaptrmt. Yenieri aalyla Saray'dan
ktnda da kendisine ehir iinde btn mlukne eyasyla
miri bir saray tahsis edilmiti. Bu ar iltifatlar ve ihsanlar ve
bu ikbal ve ihtiam ekemeyenler oktu, fakat Receb Paann
endieleri baka yndendi, Hasan Halifenin yenieri
aalndan sadrazamlk makamna atlamasn pek yakn
gryordu. Sultan Muradn bu genci, Kanun Sultan
Sleymann Pargal brahim Paas gibi sadrazamla hazrlad belliydi. Haris Receb Paa iin de sadaret, Kaf Dann
ardndaki Zmrdanka kuunun yuvas kadar uzaklayordu.
te bu ahval ortasnda Osmanl tarihinin en uzun srm
bir yenieri-sipahi ihtilali yle balad:
1632 yl kasm aynn ortalarnda Sadrazam Hafz Ahmed
Paann saraynda btn devlet erknnn, eyhlislam ile
btn yksek mevki ve payeli ulemann itirakiyle bir meclis
topland, bu toplantya Yenieri Oca ile kapkulu sipahi
blklerinin ordu sefere karken stanbulda kalm ihtiyarlar
davet edildi. Gen padiahn fermanyla konuulacak konu
askerin ahvaliydi. Yenieri ve sipahinin gn grm ihtiyarlar,
Asker geen k da tarada klad, ok zahmet ekti, zebun
dt, yenieri ile kapkulu sipahisinin bu k Diyarbakr'da
kalmayp stanbula gelmesi makuldr" dediler. Meclis bu teklifi
kabul etti, Diyarbakrdaki orduya emirname yazlp yenieri ile
kapkulu sipahisinin stanbula dnmesi bildirildi.
Askere ulufe datma zaman da yaklayordu. Tekrar
edelim, stanbul civarnda, Trakya'dan Edirneye kadar,
Anadolu'da da Kocaeli Yarmadas ile Bolu, Bursa, Balkesir
havalisinde asayi ve inzibat teminle grevli sipahiler ve
yenieriler, tebih Naimann-

dr bir yere dklen rmaklar gibi stanbula dklp dolmaya

baladlar. stanbulda sipahi menzilleri olan btn evler
sipahilerle doldu, tat; her trl habaset ve melaneti ve enaati
yapabilecek binlerce aki sipahi klna girip stanbula geldi ve
bylece stanbulda bir fitnenin kmasna istidad hsl oldu.
Bu istidad ilk sezen de Topal Receb Paa oldu.
Bu haris vezir aslnda sakat deildir, ayak parmaklarnda
mhim sz illeti, nikris vardr, daima aksayarak yrr,
topall bundan kinayedir. Hem Hafz Ahmed Paann hem de
Hasan Halifenin vcutlarn ortadan kaldrmak iin tam
frsatt; bilhassa kapkulu sipahileri arasnda kafalar Receb
Paann tezvirlerine yatkn ve ortal kolaylkla kartrabilecek
adamlar pek oktu; Naima Her biri kendi bana fesat
maddesidir dedikten sonra birtakm isimler sralyor: Saka
Mehmed, Cin Ali, Cad Osman, Bakolu, Ktahyal Kalem
Bey, Emir Halife, Salih Efendi, Nazl Muslu, Rum Mehmed,
Mahmud Aa olu... Bunlar, hem kendi balarna fesat
maddesi, hem de her birinin peinde yzlerce adam kr
krne yryen zorbalardr, ba baa verdiler ve gnlerce
konutular. Karlarnda tek korku yenierilerdi; ocak aalarna
ehemmiyet vermiyorlard. , yenierilerin neferlerinde, neferle
har neir olan odabalar ile orbaclardayd, onlar kendi
taraflarna ekmedeydi, bunu da kolaylkla baardlar.
lk fitne atei 8 ubat pazar gn Atmeydannda parlad;
yenierilerin nefer ve kk zabitleriyle kapkulu sipahisi
ayakland.
- Klcnn hreti dman lkesini velveleye salm Hsrev
Paa gibi bir veziri padiaha azlettirenler padiahn ve devletin
dostu deildir, padiah bu adamlar bize versin, paralayalm!..
dediler.
Hemen bir defter tanzim edildi ve padiahtan alnp
paralanmak zere on yedi kiinin ad yazld, bata bulunan
isimler unlar-

d: asrn byk airi eyhlislam Yahya Efendi, Sadrazam

Hafz Ahmed Paa, Defterdar Mustafa Paa, Yenieri Aas
Hasan Halife, Musahip Musa Melek elebi... Ve mahut defter
saraya gnderildi.
Saray kaplarn kapamt. gn Babhmayun ile
Atmeydan arasnda velvele ve gulgule gkyzn tutarak
nmayile geti. stanbulda btn dkknlar, arlar
kapand, rz ehli kaplarn kapayp evlerine ekildi. htilalciler
geceleri de meydandan ayrlmadlar, yenieriler klalarna,
sipahiler hanlarna gitmediler. Bu alkant iki gn, frtnal
deniz sahili dver gibi, Atmeydanndan saray kapsna hcum
edip geri ekildi; nihayet, pazartesi gn akamyd saraydan
bir cevap kt. Yarn kula cevap verilir... denildi.
Yarn dedikleri salyd. Sal gnleri sabah namazndan
sonra sarayda Divan Hmayun toplanrd.
Padiah ulema efendilere haber yollam, sal sabah da
efendilerin hepsi saraya gelmiti. Kubbe vezirlerinden Bayram
Paa, akl banda, vakarl, dirayetli, haysiyetli adamd.
Sadrazam Hafz Ahmed Paaya erkenden haber yollam,
Medet zinhar devletli sultanm bugn meverettir diye sakn
divana gelmeyin, hemen bir yere saklann, bu cemiyet elbet
zlp dalacaktr mealinde bir mektup yazmt.
Bayram Paann mektubunu getiren ulak sadrazama yolda
rastlad, Hafz Ahmed Paa, namuslu adam, mert adam,
mnevver adam, Hsrev Paann azlinde en kk iliii
olmayan aln ak temiz adam, sadrazamlk mevkiinin eref ve
haysiyetini mdrik adam mektubu at, okudu ve omuz silkti.
-Bama gelecek kazay ryamda grdm, yoldan dnp kap gizlenecek adam deilim, lm hacil olmaktan yedir!.. dedi.
Babhmayun nne kadar kazasz, belasz geldi. Saray
kaps n sipahiler tarafndan tutulmutu, hepsi koynunu ve
cebini ta-

la doldurmutu; evvela alp vezire ve maiyetine yol verdiler.

Hafz Ahmed Paa onlar selamna durmu sand, selam verdi
ve atn srd geti. nce kalabalk arasndan ileri kan bir
sipahi paann arkasndan bir ta att, bunu bir, Bre vurun!..
naras takip etti ve bir ta yamuru balad. Hafz Paay
atndan yktlar, fakat haner ve kl remediler, paann
muhafzlar olan atrlar hemen koltuklarna girip kaldrd ve
Babhmayundan ieri hastalar odasna kard. Bu
hengmede atrlardan biri gsnden hanerle vurulup
ldrld. ok uzun srecek bu ihtilalde ilk dklen bu
delikanlnn kandr.
atrlar paay kurtarrken sadrazamn st kaftan ile
bandaki vezirlik kavuu, mcevvezesi paralanm, dm,
talan olmutu. Paa ieri alnnca Babhmayun hemen
kapanmt. Hafz Paa bostancbann getirdii yeni bir st
kaftan ve mcevveze giyerek padiahn huzuruna kt, mhri
hmayunu eliyle teslim ederek sadaretten ekildi. Sultan
Murad da,
-Yr... Var git!.. diyerek kap saklanmasna destur verdi.
Hafz Paa hemen kyafetini tebdil etti, Yal Kknden bir
kaya binerek skdar tarafna geti.
Vakanvis efendi yazmyor ama biz tahmin ediyoruz, Receb
Paann sarayda da elbet ki, havasna uydurduu adamlar
vard ve kim bilir onlara sadrazam olduu takdirde yerine
getirilmek zere ne zengin vaatlerde bulunmutur. Zira Hafz
Paann istifas zerine Babhmayun ve Ortakap alm,
ihtilalci yenieriler ile sipahiler sarayda birinci avlu ile divan
meydan olan ikinci avluyu igal etmiti.
Evvela sipahiler ileri kp,
-Padiaha szmz vardr, ayak divanna ksn!.. diye
barmaya baladlar.
Sultan Osman vakas dnk hadiseydi. Ola ki, ihtilalciler
Ba-

bssaade'den de girmeye cret edebilirlerdi ve hatta bu sefer

Saray Hmayun yama edilebilirdi. Byle bir tecavze kar
saray ve padiah silahla mdafaa etmek iin btn
bostanclar ve Enderun Hmayunun btn zlfl aalar
silahlandrlmt.
Sipahi zorbalarnn ayak divan istei kabul edildi. Taht Babssaade nne, Sultan Murad da ayak divanna kt, yani
ihtilalciler dorudan padiahla yz yze konuacaklard.
Vcuduna bir zarar erimemesi iin gen hkmdarn
oturduu taht bostanclar ile Enderun aalar tarafndan sk
muhafaza altna alnmt. Sultan Murad,
-Muradnz nedir kullarm?.. diye sordu.
Bu soruya cevap olarak her azdan bir laf kt, Naima
Efendi sylenenleri edepsizlik ve dil uzatmann son haddi diye
topluyor ve herhalde edebinden cmleler halinde kaydetmiyor.
Fakat o devri, diliyle beraber iyi tetkik edecek bir romanc bu
sahneyi gayetle canl ve heyecanl tasvir edebilir. Btn laflarn
hlasas, Defterdeki on yedi adam bize ver, paralayacaz!..
dan ibaretti.
htilalciler nce biraz uzaka duruyordu, meydan hatipleri
pervasz pervasz konutuka taht ve padiaha doru bir
kayma, yaklama balamt, hele konuanlardan biri,
-Vermezsen i gayri olur!.. deyince adeta padiaha hcum
edeceklermi gibi bir dalgalanma oldu. Naima, Eliyazbillah!
Padiahn vcuduna el uzatacak mertebe yaklatlar diyor.
Sultan Murad birden tahtndan kalkt ve,
-Yok!.. Siz cevaba kulak tutmazsnz ve kabili hitap
deilsiniz, mademki, szm dinlemezsiniz, ya niin beni dar
divan iin istediniz?.. dedi ve msellah i aalar ile
bostanclarn himayesinde Babssaade'den ieri girdi,
ihtilalciler padiahn ardndan sel gibi boanp Babsaadenin
eiini de amak istedilerse de kapnn byk ve ar kanatlar
yzlerine sratle kapanverdi. Darda

mthi bir gulgule koptu, zemine zelzele ve asumana velvele

sald. Bu sesler de u cmlede toplanmtr:
-Mademki, istediimiz adamlar bize vermezsin, biz iimizi
biliriz!..
Bildikleri i kendilerine yeni bir padiah bulmakt. Deli
Mustafa m ?.. Hayr, Sultan Muradn kendisinden kk drt
erkek kardei daha vard.
Vaka bu rengi alnca sarayda padiahn yanndaki vezirler
arasnda bulunan fitne ba Receb Paa artk ortaya cesaretle
atlabilirdi, yreinde fesat, yznde riya, padiahn ayaklarna
kapand.
-Padiahm, bu mfsitleri teskin lazmdr, baka cevap
dinlemezler, eer ben kulunu dahi isteseler ver ki, kul efendi
yoluna kurban olagelmitir, kul da padiahlarndan
istediklerini alagelmitir!.. Birka bendeniz gitmekle bir ey
lazm gelmez, ama Hak saklasn eer bu bedhuylar teskin
olunmazsa ahval mkl olur, nizam devlet altst olur... dedi,
hatta daha ileri gitti,
-Hafz Paay getirtin, bana da izin verin sizin aznzdan
Saka Mehmed Aaya ve sair aalara rica edeyim, belki kabul
ederler, Hafz Paay affederler, kurtarabilirim!.. dedi.
Bunlar padiah ve padiahlk messesesini ne kadar
klten ve ne cretkrane, kstahane laflard. Fakat bir Hak
cilvesiydi, cahil, ahmak ve haris adam ihtilalcilerin
elebalaryla gizli mnasebeti olduunu, bu fitnenin kendi ba
altndan koptuunu adeta itiraf ediyordu. Sultan Murad Receb
Paa'nn bu laflarna bir balmumu yaptrmay unutmad.
Sultan Muradn Yedikule faciasn btn tafsilatyla
dinlemi olduunu kabul etmelidir, kendisi de byk kardei
Sultan II. Osman gibi toy bir genti. Receb Paann tehditkr
szleri karsnda irkilmi olaca muhakkaktr, hatta Gen
Osman'n zerinde bir gecelik entarisiyle yalnayak, ba ak
perian hayali gz-

nn nne gelmi olacak ki, az evvel Var git... diye destur verdii Hafz Paann skdardan geri getirilmesini emretti ve
Bostancba Cafer Aay dokuz ifte kancaba kaykla
skdara yollad.
Yukarda naklettiimiz ayak divan sahnesinin ka
dakikaya sdn gstermek iin mhimdir, Bostancba Cafer
Aa Hafz Ahmed Paaya, kay skdar iskelesine henz
yanam, karaya ayak atarken yetiti. Sizi padiahmz ister
dedi ve kendi dokuz iftesine alarak Saray Hmayuna dnd.
Hafz Ahmed Paa saraya gelince Babssaade tekrar ald,
taht kt, ardndan da Sultan Murad ikinci defa ayak divanna
kt. Burada kk bir sahneyi unutmamaldr. Gen padiah
divana karken Receb Paa delikanlnn metanetini bir ylan
gibi dalad.
-Padiahm abdest aln, yle kn!.. dedi.
Bu szn apak manas, "htilalcilerin istediini
yapmazsan akbetin ya burada yahut Sultan Osman gibi
Yedikule Zindannda lmdr!.. demekti. Sultan Murad hemen
abdest ald ve ikinci sefer divana ilk metaneti azck krk kt.
Az evvel dardaki uultu zemine zelzele ve asumana velvele
salarken imdi soluk bile alnmyordu. Sultan Murad gzlerini
nndeki gazapl kalabaln n saflar zerinde gezdirdi ve
eliyle, Sen!.. Sen!.. Sen!.. diye iaret ederek iki ihtiyar sipahi
ile yenieri orbaclarndan ikisini ileri ard; artk kalabalkla
deil, kalabal temsil edecek bu drt kiiyle konuacakt.
-Bu hareketiniz devletin namusunu uluorta ayak altna almaktr, siz Mslman iseniz hareketiniz diminize ve eriatmza
uymaz, kfir iseniz bura slam diyardr, benden ne istersiniz?..
dedi.
Bu drt temsilcinin yenieri ve sipahiler adna az birliiyle
cevab u oldu:

-Padiahm devletine hayrl olmayan adamlar ver ki gryorsun yenieri ve sipahi kullarn deryay bipayan, tuyan
halindedir. Baka trl dalmaz...
Babssaadenin kanatlar akt ve Hafz Paa ayak
divannda konuulanlar iitiyordu, iindeki hamiyet cevheri
birden cotu. Mslman adamd, abdestsiz adm atmazd, ama
byle bir anda abdest tazelemek gerekirdi, az evvel padiaha
gelen leen ibrikle abdest ald, soyundu, bana sade bir
tlbent sard, hanerini karp brakt ve Babssaadeden kp
padiahn huzurunda durdu.
Bin bir ayak bir ayak stnde, o maher kalabalk birden
soluu kesti, t yok, iitilen yalnz Hafz Paann, Kuran
okurken dinleyenleri vecd iinde mest eden, alatan gzel
sesiydi.
-Padiahm... Senin yoluna Hafz gibi bin kulun feda
olsun!.. Ancak ricam budur ki, beni sen katlettirme, brak
benim masum kanm bu zalimler dksn ve bana ehitlik
nasip olsun, sen de ltfet, benim naam skdarda defnettir,
yetimlerimi de sana emanet ediyorum! dedi.
Ve padiahn cevabn beklemeden
Bismillahirrahmanirrahim ve la havle ve la kuvvete illa billahil
aliyyil azim... nna lillah ve inna ileyhi raciun diyerek
ihtilalcilere kar yrd.
Naima, Meydan sanki arsai Kerbela idi... diyor. Sultan
Murad evresini karp faciay grmemek iin yzn kapad
ve alamaya balad, padiah tarafndakiler de sahneyi gzleri
yala dolarak seyrettiler.
Hafz Paa ortaya knca, karsnda tuyan halinde bir
derya gibi kalabaln n saflarndan birka sipahi ileri atld,
ilk yaklaan sipahi paaya saldraym derken, paa dindar
adam, ruhu Allahn emaneti ve onu korumaya kendini mecbur
bilmi, herifin yznn tam ortasna yle bir yumruk indirdi ki,
sipahi, az burnuna karp yar l yere serildi. Fakat ikinci
sipahi paann ba-

na bir haner vurdu ve ok derin bir yara at, onu en

dier haner ve kllar takip etti. Sonra saylmtr, o gzide
vezir tam on yedi bak darbesiyle yere serildi, henz lmemiti,
bir yenieri paann gsne kt ve bakla boazn keserek
ehit etti. O anda nereden bulmutur bilinemez saray
adamlarndan biri elinde byk bir yeil rtyle kotu, vezirin
naan rtt. Sultan Murad da tahtndan kalkt, bir o yeil rt
altnda yatan ehide bir de bu kann vebali hepsinin alnna
yazlm olan o gazapl kalabala bakt.
-Hak Tel bana kudret verirse sizden nasl intikam
alnacan reteceim! dedi, bu sz ancak muhafzlar
iitebildiler, sonra yksek sesle bard.
-Bre Haktan korkmaz, Peygamberden utanmaz, eriata ve
padiaha itaat etmez zalimler!.. dedi.
Hafz Paann padiah nnde paralanmas ihtilalcilere de
dehet vermiti. O gremi insan seli uuldayarak saraydan
kmaya balad, sulu ka gibi bir k... htilallerde
olageldii gibi, Hafz Paann cesedinin ayaklarna ip
balayarak srklemeye, srkleyip gtrmeye kimse cesaret
edemedi. Naa Sarayca kaldrlarak vasiyeti gereince
skdara gtrld.
Bu faciadan sonradr Sultan Murad mhri hmayunu
Receb Paaya verdi, fitne stad nihayet meramna nail
olmutu.
Defterlilerden eyhlislam Yahya Efendi kam,
saklanmt. htilalcilere efendinin azledildii tebli edildi,
katlinde srar etmediler. Defterdar Mustafa Paa da kam
saklanmt, Yenieri Aas Hasan Halife ise kumandan
bulunduu ocaa snmt, yenieriler aalarna sahip ktlar.
Bu himaye aalarna olan ballktan deildi; on sene evvel
Gen Osman da Yenieri Ocana snm, fakat yenieriler
padiah dmanlarnn penesine alaka teslim etmilerdi, bu
sefer de Hasan Halifeye ayn ihaneti gs-

terirse Yenieri Ocann adna, anna ok ar bir leke srlecekti. Receb Paa'nn tevikiyle sipahiler yenieri klalarna
gidip Aay siz paralamazsanz verin, biz paralayalm...
dediler. Yenierilerden ters bir cevap alnd: Paralarsak biz
paralarz, sipahi kim olur ki bizim aamz paralayacaktr!..";
srar edilirse iki asker arasna kl girecekti. Sipahiler srar
etmediler.
htilalci asker, Hafz Ahmed Paa'y padiahn gzleri
nnde paraladktan ve sipahiler de yenierilerin elinden Hasan
Halifeyi alamadktan sonra yenieriler ile sipahiler arasna kl
girme tehlikesi belirince fitne atei tavsad, kllendi, sipahiler
hanlarna ve yenieriler de klalarna ekildiler. Fakat Receb
Paa, u kadar zamandan beri gz diktii mhri hmayuna
kavutuu halde, o altn mhr koynunda sanki reklenmi
yatan bir ylan gibi duruyordu, ilk frsatta ba kaldrp paay
sokacak, ldrecekti. Yenieri ve kapkulu sipahisinin zorbalar
ile ittihat ederek, stanbul erazil ve eclafyla badaarak Receb
Paann bu davaya atlmasnn sebebi, Sultan Murad iyice
sindirerek, hatta avucunun iinde bir kukla yapmak, olmazsa
onu tahttan indirip, kardelerinden birini tahta karmak, tam
istiklalle vezirlikti. Gzleri ancak bakt eyi ve onun da ancak
sathn grr bir kafadard ki, byle avam kaba hrs doar,
kaba ve basit entrikalar beslenir, geliir. Zararn devlet ile
memleket yklenir, strabn millet eker. Receb Paann
hamam pla tellak ile yal kopuu salapuryacdan fark
sadece srtndaki samur krkyd... Galiz cehlinin kaba
hesabyla sadarete kayd hayat artyla gelmiti. Yerinden emin
deildi, emniyet getirinceye kadar her eyi yapacakt, fitneyi
tekrar uyandrmak iin frsat gzetlemeye balad, o frsatn
kmas da gecikmedi. Uzun srecek bu ihtilalin ilk alevi
Hsrev Paa niin azledildi?.." diye parlatlmt. Bir ay sonra
ikinci kundak da Hsrev Paa niin katledildi?.." diye kondu.

Azlinden sonra Tokata ekilmi oturmakta olan Hsrev

Paa bu kanl, cebbar vezir, ilk ayaklanma onun ad ileri
srlerek olduu iin ortalk yatr yatmaz padiahn emriyle
idam olunmutu ve kesik ba da gizlice stanbula getirilmiti.
Aslnda bu kesik ba sadaret makam iin Receb Paann en
tehlikeli rakibiydi; Receb Paa bunu bildii iin nce rahat bir
nefes ald, sonra frsat ganimettir diyerek fitneyi tahrik etti, o
asrn tabiridir, zorbalarn arasna dil soktu. Bu er aletleri,
Hsrev Paa gibi vcudu lazm bir vezirin katline sebep
olanlardan ahz intikam lazmdr!.." dediler.
Sebep olan kimdi? htilalin ilk safhasnda defterli olan on
yedi kiiden biri paralanm, biri affedilmi (Yahya Efendi), biri
padiahn yannda (Musa elebi), on bei de kam
saklanmt. Ortada tek sima, padiah kalyordu. Hakikatte de
ihtilalin bu ikinci safhasnda Receb Paann hedefi o idi, askeri
ayaklandrd ama, diledii gibi hedefine sevk edemedi.
1632 martnn on ikinci cuma gn sabah stanbul yine
ihtilal deheti iinde uyand. Sabah namaz vakti
Atmeydannda toplanan yenieriler ile sipahiler ve pelerine
taklan stanbul erazil ve eclaf namazdan sonra Saray
Hmayuna yrd. htilalci ayaklar Babhmayun ile
Ortakapnn eiklerinden atlamaya oktan almt. Sultan IV.
Murad yine ayak divanna karld, yenieri neferleri ve
sipahiolanlar padiahla da yz gz olmulard.
-Padiahm, sen niin Hsrev Paa gibi yarar veziri katlettin
ve kendi devletini rahnedar ettin ? diye sordular.
Bu soru faciann uvertryd, sonra eski defter ve yeni
kanl sahnelerin perdesi ald.
-Mademki bu ii yaptn, sen de bize Hasan Halifeyi,
Defterdar Mustafa Paay ve Musahip Musa elebiyi ver,
paralayalm! denildi.

Bu arada birden ar kstahlatlar.

-Saraydaki ehzadeler bizim efendimiz oullardr, sana
itimadmz kalmad, Hsrev Paay ldrdn gibi
ehzadelere de kyarsn, onlar kar, bize gster! dediler.
Vakanvis efendi padiahn cevaplarn ylece toplayp
naklediyor
-Hasan Halife ve defterdar nerededirler bilmiyorum, Musa
elebinin ne gnah vardr ki size vereyim? Bir padiaha kar
bu mertebe hrmetsizlik olur mu?
htilal sahneleri anlatlrken en zor i, o atmosfer altnda
ruhlarn tahlilidir. Kouta, han odasnda, hamam klhannda
veya soukluunda, kahvehane, kaykhane, frnlarda, bekr
odalarnda yatan, btn bedi duygular birka saniyelik nefis
lezzetinde toplanm, btn din ibadetleri duygusuz mihanik
hareketler olmu insanlarn balarndaki ahsiyetlere kar
hrmeti yoktur, onlardan sadece korkarlar ve bir kere de o
korkuyu attlar m, yeni bir ylgnla urayncaya kadar
alabildiklerine pervasz ve tahripkr olurlar, akl ve mantk
emberlerini yrtp, tezatlar iinde hayr ve er, hizmet ve ihanet
her eyi yaparlar, ite buna sri denilir, felakettir, afettir.
Eclafn padiah szn anlamasna elbette ki imkn yoktu.
htilalci yenieri ve sipahilerin sz geldi, yine mahut tehdide
dayand.
-Bu dediklerimizi bize vermezsen sen bize padiahla lazm
deilsin... dediler.
O srada Hnkr ehzadeleri bodurmu! diye bir laf kt,
bunun zerine, ehzadeleri isteriz!.. ehzadeleri kar
grelim!.." sesleri ykseldi. Drt ehzadeyi Babssaade nne
karp gsterdiler Bayezid, Sleyman, Kasm, brahim.
En bykleri ehzade Bayezid imanca bir genti, Sley-

man'la beraber kap eiinden biraz ileri kp ihtilalcilere hitap

ettiler. Bayezid,
-Bizden ne istersiniz? Biz bir keye ekilmi, kendi
halimizle megulz, admz anmak, bizi dile drmek ne
manadr?.. dedi.
Sleyman daha ak konutu.
-Sebebi felaketimiz olacaksnz!.. Allah'tan korkmayp, padiah hazretlerinden utanmayp byle tuyan edersiniz!.. Allah
akna bizi kendi halimize koyun, sizin himayenize muhta
deiliz, bizi korumak size dmez! dedi.
Fakat divan avlusunda kaynaan o maheri kalabalk
ehzadelerin ne szlerini ve ne de endielerini anlad. Mazisiz
adamlar istikbali gremezler.
ki ehzadenin yalvarmasna ramen ihtilalci yenieri ve
sipahiler Sultan IV. Murada kar kstahl son mertebeye
kard:
-Bundan sonra bizim sana itimadmz yok!.. Bu efendileri
sana brakmayz, bunlara zarar etmeyeceine bize kefil gster!.,
dediler.
Ar hakaretti. Byle bir gnde ve byle bir sahnede bir
padiaha kefil olmak felaketti, fakat o anda galeyan
yattrmak da lazmd. Sultan Muradn belki de hayat
tehlikedeydi. Yenieriler ve sipahiler gen hkmdar tahtndan
kapp ald gibi, paralayp ldrmeseler bile, Sultan Murad
padiahl kaybedecekti ve belki de Receb Paa bunu
bekliyordu. Orada bu tehlikeli kefaleti yklenmek devlete de,
padiaha da hizmetti, ancak byk meden cesaret sahibi,
byk hamiyet sahibi adamn yapabileceiydi. eyhlislam
Ahizade Hseyin Efendi hi tereddt etmedi.
Avam koca eyhlislamn kefaletini kfi grmedi,
kendilerinden deildi, inanmak iin kendilerinden de birinin
kefil olmas lazmd. Bu sefer Receb Paa,

-Ben de kefilim!.. demeye mecbur oldu, ortalk yatt ve

ehzadeler ieri alnd.
Naima Efendi, Cahil dosttan kil dman yedir diyor,
amaz hikmettir. Bu 12 mart gn, ehzade Bayezid,
Sleyman ve Kasm ile Ahizade Efendi'nin ileride sebebi
felaketleri olacaktr. Receb Paa'ya gelince, Sultan Muradn
nazarnda o topal zorbabadr, cezas brleri kadar
gecikmeden, ilk frsatta verilecektir. O gn Sultan Muradn
ayak divan bu sinirli, gergin hava iinde dald.
O cuma gn arlar, dkknlar almam, halk sokaa
kmam, camilerde cuma namaz klnmamt. Ve tam gn
ar pazar almad, stanbulun gnlk hayat meflu kald.
14 mart pazar gn yenieriler ile sipahiler yine ayaklanp
toplandlar. Defterdar Mustafa Paa ile Hasan Halifeyi isteriz
diye bartlar. Hasan Halife, Sadrazam Hafz Paann
paraland gn aas bulunduu Yenieri Ocann namusuna
snmt ve yenieriler de o gn kendisine sahip kmlar,
sipahilere kar korumulard. Yenieriler kendilerine snan
padiahlarna ihanet etmiti, aalarn da gulgule arasnda yok
edebilirlerdi; Hasan Halife ocaklnn kendisini namus belas
himaye ettiini biliyordu, onun iin ortalk azck yattnda
Aakapsndan kam, Mehterhanede gizlenmiti. Firar
muhakkak ki yenierileri kzdrmaktan ziyade memnun etmiti.
Bir ara Padiah defterdar ile yenieri aasn sarayda
Hasbahede saklam rivayeti kt.
Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr" sznn
doru kt bir k, iki gnden beri lapa lapa durmadan kar
yayordu. htilalciler Atmeydanndaki Sultanahmet Camii ile
sahiplerine zorla atrdklar civardaki dkknlara doldular. Bir
bl Sadrazam Receb Paann sarayna giderek eyhlislam
ile ulemay da saray ve konaklarndan zorla kaldrp Receb
Paann sarayna g-

trdler. Paa Atmeydan'na nazr miri bir sarayda oturuyordu,

tahmin ediyoruz ki bu bina zamanmzda Ticaret Okulunun
bulunduu yerdeydi. Paann saraynda, yenieri ve sipahi
kllarnn tehdidi altnda szde bir eriat meclisi kuruldu.
Padiahn ayak divannda olduu gibi ulema efendilerle hayli
ekiildi, nihayet ihtilalciler, istedikleri kimsenin idamna bir
hccet yazdrp efendilere imzalattlar. Receb Paa yenieri ve
sipahilerin bu meclisteki sz sahiplerine,
-Defterdar Paa ile Hasan Halife sarayda Hasbahede
deildir, yakinen biliyorum, padiah da onlar aratyor!.. diye
yemin etmiti.
Devrin mverrihi Hasanbeyzadenin rivayetine gre o pazar
gn ihtilalcilerin aznda padiahn pek sevgili gzdesi Musa
Melek elebinin ad yoktu. O masumu, adn yenieri ve sipahi
azna drp felakete srkleyen Receb Paa oldu. Ulema
hcceti imzalayp daldktan sonra sadrazam padiaha gitti,
vakay tasarlad melanete gre tahrif ederek anlatt:
-evketli padiahm, Kul Hasan Halife ile Defterdar Mustafa
Paay sizin Hasbahede sakladnz zannediyor, tekrar
Saray Hmayuna yryecekler, naho haller olmak ihtimali
vardr, Musa elebiyi bu kulunuzun sarayna gnderin, ben de
yenieri ile sipahiye nasihat edeyim, te padiahmzn
sizlerden esirgedii yoktur, bu kadar makbul ve mergubu
Musa elebiyi dahi bana gndermitir, defterdar ile Hasan
Halife sarayda olsayd onlar da verirdi, siz de Musa elebiyi
istemekten artk vazgein diyeyim, hem saraya yrmelerini
nleriz, hem de inallah Musa elebiyi ellerinden kurtarrz!..
dedi
O srada Receb Paann kendi havasna uydurduklarndan
Canbuladolu Mustafa Paa da huzurdayd, o da,
-Padiahm, Receb Paa lalann bu sz makuldr, Musa
e-

lebiyi kul onun saraynda grnce Musa elebiye zarar

ihtimali yoktur, kald ki vezirin sarayndan zorla almak kimin
haddidir, ben kefilim!.. dedi.
ki vezir yeniden ayak divanna kmak istemeyen padiah
ikna ettiler. Sultan Murad,
-Ho... Musa size Allah emaneti olsun, eer bir klna hata
gelirse sizden bilirim!.. dedi ve sevgili gzdesini hngr hngr
alayarak o akam ortalk iyice karardktan sonra Receb
Paann sarayna gnderdi.
Bu trknn gftesi Sultan IV. Muradn imi, ne zaman
okunsa alarm:
Yola dp giden dilber
Musam elendi gelmedi.
Acep yolda yol mu at
Musam elendi gelmedi.
Bu ihtilaln kanl safhalarndan biri olan Receb Paa saray
facias topal zorbaba tarafndan sahneye yle kondu:
Ayn gece, Receb Paa yenieri klalarna ve sipahi
hanlarna, Musa elebiyi padiah benim sarayma gnderdi,
gelip istesinler, alsnlar!.. diye gizlice haber yollad.
Pazartesi sabah, yine maher gnnden rnek verdi.
Yenieri, sipahi ve ehrin erazil, eclaf gruhu Receb Paa saray
nnde topland.
-Musa elebi gelmi, elbette isteriz!.. diye kaplara
dayandlar.
Musa elebi, paann oturduu odaya gitti.
-Sultanm, benim hakkmda efaat taahht etmitiniz,
bana kymak reva mdr? dedi.
Receb Paa kaytsz,

-Olum, ne yapalm, padiahmzn vcudunu muhafaza

iin senin ve benim gibi bin uak feda olsun!.. Hemen grelim,
belki def mmkndr... diyerek hemen hareme kat.
htilalciler kapy atrm ve saraya girmiti.
-Musa elebi merdiven bana gelsin grelim!.. diye baryorlard.
Musa elebiyi merdiven bana kardlar. Paa i
aalarna tembih etmiti, ilerinden biri Musa elebiye kuvvetli
bir omuz vurdu ve merdivenden aa yuvarlad. Sahne, Eski
Romallarn sirklerdeki vahi hayvanlara att ve diri diri
paralatt mazlum kurbanlarn akbetine benzer. Delikanlnn
ac feryad, deheti tarif edilmez paralayc kaba sesler arasnda
bouldu. Yenieri ve sipahiler haner rdler.
Receb Paa, aadaki faciann aktr, kula kirite,
gulguleyi iitince, haremden ayaklarnda sade mestle frlayarak
ve aksaya aksaya koarak, merdiven bana geldi.
-Bre el ekin!.. O elebi benim kefaletim ile gelmitir. Bre
bu ne olmaz itir!.. diye yalandan bir iki bard.
Lkin Musa elebinin ii bitmiti, vcudu haner
zahminden surah surah olmutu."
Paann talimli adamlar,
-nk hal byle oldu, bari lsn dar brakalm da
cemiyet dalsn!.. dediler.
Musa elebi, henz ruh teslim etmemiti. Vcudunu delik
deik edenler de paay merdiven banda grnce kam,
saraydan kmlard. Ar yaral delikanly sanki bir aput
uvalym gibi sarayn duvar stnden savurup, dar
meydan tarafna attlar, orada zerine bir kere daha haner
rld. rlplak soyduktan sonra kanl cesedini
Atmeydannda bir narn altna braktlar. Durmadan yaan
kar, masum gencin kefeni oldu.

Sultan Murad, Musa Melek elebinin katledildiini

rendii zaman, yreinin ta derinlerinden bir ah ekerek,
-Ya Rab!.. Bu mazluma kyan zalimlerin haklarndan
gelmeye sen bana kudret ver!.. diyerek alad.
Allah, Sultan Murad'a bu kudreti verdi ve intikamn pek
yaman ald.
Padiahn fedakr bendelerinden birka kii, ya yenieri
yahut sipahi kyafetinde ve muhakkak ki, geceyarsndan sonra
olacaktr, Musa elebinin naan atld yerden kaldrp
kardlar ve Eypsultana gtrp defnettiler. O asrn adam
Evliya elebi, Sultan Muradn bu sadk bendesine ba ve ayak
ahideleri ve sandukas, kabartma gllerle mzeyyen pek
muazzam bir kabir yaptrttn yazyor ve kabrinin cadde
zerinde olduunu sylyor, caddenin ad belli deil; bu kabri
Eypn hemen her tarafnda uzun zaman aradk, bulamadk.
Ya o 14 mart pazar gn veya 15 mart pazartesi gn,
Musa elebinin ehit edildii gn, ihtilalciler evvela Yenieri
Aas Hasan Halifeyi ve sonra Defterdar Mustafa Paay da
buldular.
stanbulda ke ve ke aranyorlard. Hasan Halife,
Aakaps'ndan kap sakland Mehterhanede yakaland, bir
ata bindirilip Atmeydanna getirildi. Etrafn derya misali
yenieri ve sipahi sarm, gazapl naralar dalga dalga ykselir
arparken, biare gen adam lm korkusuyla vahete
baknarak,
-Bana kymayn... Vallahi, devlet ileri iin padiah
huzurunda sz sylemi deilim,beni azat edin, bam alp
baka diyara gideyim, beni nahak yere katletmeden size ne
hsl olur!.. diye yalvaryordu.
Etrafndaki binlerce yenieri ve sipahi yznde, yalnz kin
ve haset vard; hepsinin yrei ta gibiydi... Azlardan kan
yalnz kfr ve hakaretti. En yumuak konuan,

-Bre sefih olan!.. Mlukne saray ve padiahane yallar yapp, arz ihtiam bilirsin!.. Bre o kadar devlet senin gibi olana
neden layktr?.. diyordu.
Bir ara, bir adam Hasan Halifenin bana doru bir sopa
indirdi, bu sopay o anda haner ve kllar takip etti, atndan
drdkleri aay lahzada ldrdler ve lahzada ana domas
soyarak ayak bileklerine ip geirdiler, Atmeydanna sryerek
gtrdler, meydandaki narlardan birinin bir dalna
ayaklarndan ba aa astlar.
ldrld zaman yenieri aal zerinde bulunuyordu.
Yahut ki azledilmi, fakat yerine bir bakas tayin edilmemiti.
O gn Sultan Murad tarafndan ocaktan yetime Kse Mehmed
Aa, yenieri aas tayin edildi.
Defterdar Mustafa Paa da, ya ayn gn ya bir gn sonra
Vefada bir evde bulundu. Evvela Atmeydanna, oradan
Sadrazam Receb Paann sarayna gtrld. Sadrazam paa
hemen atlanp Saray Hmayuna gitti. Sultan Muraddan
Mustafa Paann idam fermann ald, dnd. Mustafa Paay
elleri arkasna bal siyaset meydanna kardlar ve kertip
boynunu vurdular. Basz ceset ihtilalcilere verildi, artk bir
kaide olmutur, hemen rlplak soyuldu, ayaklarna ip takld
ve Hasan Halife'nin salland aacn baka bir dalna ba aa
asld. Kesik ba ne oldu ?.. Bir kayda rastlamadk.
Bu iki plak ceset, souktan kaskat olmu, birka gn
karl buzlu rzgrla lapa lapa savrulan kar arasnda, garip
garip, vahetle sallanp durdu. Aadaki kta ad mehul bir
halk airinindir:
Biri basz idi birisi bal
Biri taze civan birisi yal
Defterdar paann asl Ayal
Hasan Aa ehr civan drtkal.

htilal havas iinde hicr 1041 ramazan

Bu uzun ihtilalde ayaktakm glzetinin ne hal aldn
gsteren ac ve mthi misaldir:
Yenieriler ile kapkulu sipahisinin peine taklp ihtilale
katlan cebeciler toplandlar.
-Bre canm, biz adam deil miyiz ?.. dediler, yenieri ile
sipahi sadrazam, yenieri aasn ve padiahn yle makbul
bir nedimini paraladlar, biz dahi zabitlerimizin hakkndan gelip
anmz ispat etsek gerektir!..
Hemen Cebeciler Ocandan hret sahibi bir orbac
aann evine hcum ettiler. orbacy paralayp ldrdler,
evini yama ettiler ve yenieriler ile sipahilere uyarak
paraladklar o garip adam rlplak soydular, ayaklarna ip
takp mahut nara asmak zere Atmeydanna getirdiler, fakat
sipahiler mni oldu.
-Yok!.. dediler, cebeciler orbacs bir adam mdr ki, byle
kibarlarla beraber ayn aaca aslsn !..
Bu kanl vakalardan sonra stanbul bir mddet yenieri ve
sipahi zorbalarnn elinde kald. Taban yark, yeni yakas bitli,
rzn, namusunu bir lle ttne deiir ve tyn dzmek iin
de ihtilal gnlerinde saray ve konak yamalamalarn frsat bilir
kaldrm uaklar eclaf da birer sokak aas oldular, her trl
enaat, fuhu, rezalet gz gre gre ilenir oldu, pervaszca
sokaa dkld. O devirde yaam bir mverrih Enderunlu
Mehmed Halife ortaln halini yle tasvir ediyor:
Divan Hmayunda Sadrazam Hafz Ahmed Paay
katlettiler, Yenieri Aas Hasan Aay ve musahip Musa
elebiyi katlettiler. O zaman kulun ol mertebe tuyan vard
ki, gndz hamam basarlar, hamamdan petamalla plak
avrat karrlar, camilerin iinde ubuk yakp ttn ierler,
Mslmanlarn rzn namusunu

ayaklar altna alp evler, saraylar basarlard. Hele

kahvehanelerde ve meyhanelerde olan fuhu ve rezalet
anlatlamaz. Nizam lem ylesine bozulmutu.
Manzara ihtilalci zorbalar da dndrmeye balamt.
Sipahilerin sz sahiplerinden Saka Mehmed, Cin Ali, Salih
Efendi, alk Dervi, Mahmudaaolu, Yemii Mustafa ve daha
gayrileri toplanp konutular ve u az birliine vardlar.
Hazmedilmez ve asla affedilmez iler yaptk. Bu mertebe isyandan ve lemi u hale drdkten sonra bu padiah eline
frsat dnce bizi sa brakmaz, nereye kasak, nerede
gizlensek bize kurtulu yoktur. Bizim iin tek halas yolu Sultan
Murad' tahttan indirip kardelerinden birini padiah
yapmaktr. Yeni padiahn yannda birer mevki sahibi oluruz,
leme yeni bir nizam veririz, padiah kendimizden honut
klarz...
lerinde byk nfuz sahibi olanlardan biri Rum Mehmed
Aayd, ortaya atlan bu yeni ve byk ve belki de yeniden pek
ok kanlarn dklmesine sebep olacak fitneye iddetle itiraz
etti:
-Padiahmz aldatanlardan istediimiz gibi intikam aldk,
fesad daha ileri gtrrsek, lem zaten ayak stnde,
eliyazbillah devlet gneini sndrrz, Devleti li Osman
mnkariz olur. Zira sipahi zorbalar bu madde iin de Receb
Paa tarafndan gerei gibi ifsat edilmilerdi.
Tahttan padiah indirme, Osmanl tarihindeki ihtilallerde
daima en byk i olagelmitir, sipahilerin kendi balarna
baarabilecekleri ey deildi, yenierilerle mutlak ekilde ittifak
etmeleri lazmd. Onun iindir ki, kendi aralarnda kesin karar
verdikten sonra sipahi zorbalar Yenieri Ocana bavurdular.
Saraydan kma Hasan Halife'nin yerine yenieri aas olan
Kse Mehmed Aa ocaktan yetimi, ekirdekten yenieriydi;
Sultan Murada sadakatle bal kald; yenieri neferlerini de,
ocakta

kademe kademe ykseldike honut tutagelmi, neferin

gnlne girmiti, ocakl, Bu bir byk meseledir, aamz
nerede ise biz oradayz... dedi. Kse Mehmed Aa da, sipahi
zorbalarn asla rktmeden padiah deitirmenin vahametini
anlatt, Yenieri Oca sipahilerin clus teklifini iddetle
reddetti.
Kse Mehmed Aa gnde birka sefer gizlice saraya gidip
padiahla bulumakta ve darda olup bitenleri tezi tezine
Sultan Murada arz etmekteydi. Glkle nledii bu yeni
fitneyi de anlatrken,
-Padiahm, bu maddenin de ba Receb Paadr, Musa
elebiyi de Canbuladoluyla sz birlii edip senden alan ve o
mazlumu yenierilerin haarat ile sipahilere paralatan odur...
dedi ve sipahi zorbalarndan Rum Mehmed Aa'nn da clus
meselesine muhalefet ettiini syledi.
Sultan Murad Rum Mehmede gizlice ahane ihsanlarda
bulundu, yenierilerin ve Rum Mehmed'in muhalefeti Receb
Paann hazrlad yeni fitneyi alevlenmeden bastrd.
Sinirli hava biraz yatt, Padiahmz olup biten
maddelerde cmle sular balamtr sz kt ve ite bu
sakinleen hava iindedir ki, mbarek ramazan ay girdi.
Nakletmekte olduumuz vakalar hicri takvimde 1041 ylnn
recep ve aban aylarnda gemitir. O yln ramazan da martn
yirmi ikinci gn girmiti.
Naima Efendi ylece anlatyor:
Ramazan erif geldi. Sipahi kyafetine girmi halk
ekyas, eytan klkl hayta ve hazele gruhu takm takm,
hepsi prsilah, semt semt kurduklar meclislerde iy iret
sofralar donattlar ve fisk enaatlerine devam ettiler. Kimi
gzel gzel yzl ve kimi de acaip dev misali koca koca
heykeller, kuklalar yaptlar, sokaklara kandillerle yer mahyalar
kurdular, arkalarnda bir sr baldr

plak, davul zurnayla Allah!.. Allah!.. sayhalar gkyzn

tutarak ve geceleri de ellerinde mealelerle stanbul sokaklarn
dolamaya baladlar ve stanbul halkndan zorla kukla ve
mahya seyri ve elencesi paras topladlar. Vzera, ulema, kibar
ve zenginlerin kaplarna bu ehir etelerinden biri gelir
dayanr, bahiini alp giderken ke bandan bir yeni gruh
kar gelirdi. Kuklalarn, engilerini, keklerini oynatr, uha,
kuma, nakit kuru ve ake, her kapnn anna layk ihsann
alrd."
Byk mverrih hicr 1041 ramazannn rezaletlerini
tasvire yle devam ediyor
Yenieri ve sipahinin erazili ve baldr plak ehirliden
davullu zurnal ve kuklal kekli soyguncular bir kapya
vardklarnda yz kuru verilse,
-Bu falann kapsdr, buraya bin kuru paha bitik !..
-Yok!.. Bura filan devletlinin menzilidir, temaa paras iki
bindir!.. derlerdi.
Yine Hasanbeyzade ile Naimadan reniyoruz, istedikleri
bahi verilmeyecek veya bahiin kmas azck gecikecek olsa
kona yakyoruz diye ellerindeki mealeleri o devrin o
muhteem ahap saray ve konaklarnn geni saaklarna ve
ahniinlerine doru kaldrarak,
-u kadar yz kuru ve u kadar uha ve kuma tiz getirin,
yoksa kona yakyoruz!.. diye saaklar mealelerle tututururlard. aresiz menzil sahibi haytalarn ayaklarna der,
yalvarr, tututurulan saa sndrtr ve istediklerini de
verirdi.
Ramazan sona erinceye kadar bu davullu zurnal, kekli
engili, kuklal, mealeli gece apullar devam etti. Yalnz byk
konaklar, saray yavrular ve saraylar deil, namus erbabndan
orta halli kimselerin kaplar da alnd, herkesin evinde hediyelik hazr eya bulunmaz, o ehir ekyasna taze gelinlerin veya

gelinlik kzlarn sandklardaki eyiz eyalar verildi.

Bayram oldu, gn de sokaklara, meydanlara salncaklar
kurdular, devlet erknn, stanbul yan, eraf ve kibarn
dne davet eder gibi knal mumlarla, salncaklara davet
ettiler, salncaklara gelenler de uha ve kuma ve boha boha
amar ve esvap bayram hediyeleriyle geldiler, her salncakta
bir dkkn dolduracak mal topland. Ve faraza bir vezire yz
mumdan fazla geldi, her mumun zerinde, Bu falan salncan
mumudur diye bir de kt vard. Mum alanlar salncaklara
verecekleri hediyelerin defterini yaptrdlar, arabalara yklenen
hediye denkleri salncaklar birer birer dolaarak bu defterlere
gre datld. Tam rezalettir.
Bayramdaki kstahlklarn padiahn anas Ksem Sultan
ile bizzat padiah dahi knal mumla salncaa aracak kadar
ileri gtrdler; kendileri gelmediler ama hediyeleri geldi.
Bu 1041 ramazannda ve Ramazan Bayramnda olanlar
anlatrken Naima Efendi, Nice erazil ve biedep cahiller
ramazan gnleri alenen oru bozdular, sokaklarda,
kahvehanelerde ttn itiler, alenen enaati kabiha, fuhu
irtikp ettiler, kimse menine kadir olmazd diyor.
Yine onun anlattklardr:
Yaln ayaklarna bir pabu almaya kudreti olmayanlar
katar sahibi aa oldu; bayramdan sonra da hepsi meknna
menziline ekildi. Ortada ancak zorbabalar kald.
Asl ortada kalan fitne kundaks Sadrazam Receb Paayd.
Yenieri Aas Kse Mehmed Aa'nn sadakati ve sadakat
yolunda cesaretle himmet ve gayreti sayesinde yenierileri
kendi tarafna evirmeye muvaffak olan Sultan Murad artk ne
Receb Paadan ne de sipahi zorbalarndan korkacakt.
Bayramn ay kmadan, 28 evval 1041 ve 18 mays 1632 sal
gn, divan gndr, Receb Paa erkenden saraya geldi ve
gelir gelmez, divan toplan-

madan padiah tarafndan huzura arld. Kuvvetle tahmin

ediyoruz ki vaka Arz Odasnda gemitir; aksak admlaryla
huzura kan Receb Paa Osmanl protokol icab taht eii,
saa pecekti, buna resm stlahnda ayak pme" denilir,
fakat yine o protokol icab sadrazamlar huzura divan
daldktan sonra girerlerdi, vakitsiz, erken davet kendisini
artt iin Receb Paa bir tereddt an geirmiti. Sultan
Murad kalar atk,
-Beri gel topal zorbaba!.. dedi.
Bu hitap Receb Paann cann bana sratt, alak
adamlar cebn olurlar, kendilerinde aciz ve karsndakinde
kuvvet hissedince hemen zelil olurlar.
-H padiahm!.. Vallah billah padiahmn rzasndan
dar zerre kadar hareketim yoktur! diyerek trl trl
yeminler etti.
Receb Paann ayak divan gnndeki tehdidini
unutmam olan Sultan Murad,
-Bre kfir abdest al!.. dedi.
Kendi tezvir ve fesadyla ayaklanp kkremi olan
yenieriler ile kapkulu sipahileri birtakm masumlarn ban
isterken adeta alay ederek, Uak efendisine feda olagelmitir!..
diyen Topal Receb Paanm dili tutuldu, szl bacaklar da
gvdesini ekemeyerek olduu yere kt. lm karsnda
abdest almak muhakkak ki metanet ve celadet sahiplerinin
iidir. Padiah onun bu zelil kn seyre tahamml
edemedi.
-Tiz u hainin ban kesin! dedi.
Hazrda cellat yoktu. Zlfl baltaclardan iki zeberdest
tvana olan Receb Paann boynuna kement atarak bodular.
Dalga dalga uzun bir ihtilalin salad sadrazaml ancak
ay srmt. Bu ay iinde saraya her geliinde kapkulu
sipahisi zorbalarnn namllarndan birkan da yzlerce
adamlaryla peine takar, Babhmayuna kadar bu avam
kuvvet gsterisiyle

gelirdi. O gn de yle gelmiti; sipahiler Babhmayunun

nnde paalarn bekliyordu. Kemendin izi boynuna kara
ylan gibi sarlm Receb Paann cesedini bir hasra koydular
ve hasrla sryerek Babhmayundan dar braktlar.
Sadrazamn bouk cesedini gren paallar ile sipahileri bir
dehet ald; az evvel kabaday nmayiiyle el kol sallayp
palabyk buran adamlar bir anda il yavrusu gibi dald.
Receb Paann koynundan alnan mhri hmayun
Tabanyass lakabyla mehur Arnavut Mehmed Paaya
verildi; padiahn yeni sadrazamna ilk hitab da,
-Greyim seni, zorbalarn hakkndan gelesin!.. oldu.

Halep vakas
Biri aa, biri paa iki ada, Kse Mehmed yenierileri zapt u
rapt altna alnca Dztaban Mehmed de zorba kapkulu
sipahilerinin hakkndan gelmeye muvaffak oldu.
Receb Paann idamndan sonra sarayda deniz kenarnda
kale bedeni stnde Sinanpaa Kk nnde, fakat bu sefer
padiahn isteiyle byk bir ayak divan topland.
eyhlislamn ve yksek mevki ve payeli ulemann, sadrazam
ve btn vezirlerin, devlet erknnn, stanbul yan ve erafnn
ve yenieri aas ile Yenieri Ocann btn katar aalar ile
orbac ve odabalarnn, sipahi blk aalarnn itirak ettii
bu divanda, padiahn oturduu taht, kkn baheye alan
kaps nne konmutu, ilk sz padiah ald; lemin
kemekeinden devletin grd zararlar anlatarak uzunca bir
konuma yapt ve nihayet,
-Yenieri ve sipahi kullarm aralarndan birka ihtiyar
kimseleri seip gndersinler, dilekleri ne ise bu divanda
sylesinler ve

burada verilecek karar ne ise ona raz olsunlar, leme bir nizam
verelim artk!.. dedi.
Yenieri ve sipahi neferlerinin temsilcileri de geldi. Kkn
altndaki sahil boyu da sipahi ve yenieriyle, adm atlamayacak
ekilde doldu.
Bu ayak divannda Sultan Murad nce yenierilere hitap etti.
-Bu devlette asker, ulu ecdadma itaat edegelmiken siz o
yoldan ktnz, asi oldunuz, bunca vakalar oldu. Devlet binas
sarslyor !.. Dmanlara frsat dyor!.. Bunun sonunun
dnyada hsran ve ahirette de gazab Rahman olduunu
bilin!.. dedi.
Yenieriler padiah alklad ve Yenieri Aas Kse
Mehmed Aa ocak adna,
-Devletli padiahm, sen bizim padiahmzsn, bizim sana
bir vehile muhalefetimiz yoktur, dostuna dost, dmanna
dmanz... dedi.
Sultan Murad,
-Aranzda fitne ve fesat koparm bedbahtlar vardr, sizi iki
cihanda bednam eden onlardr, sznzn doruluuna
inanmam iin o makule mfsitleri himayeden el ekip bana
teslim edin, onlar katlile ortadan nifak ve fesad kaldralm!
deyince yenieri aas ve btn ocakl bir azdan,
-Biz evketli padiahmza itaat zereyiz, maazallah o
ekyay himaye etmeyiz, padiahmza kullua gerekmeyen
ocamza da gerekmez!.. diye bartlar.
Sultan Murad Vallah m? Billah m? diye yenierilere, ortaya
konulan bir mushafa el bastrarak bizzat teker teker yemin
ettirdi ve bu yemini divandaki ulemaya resmen ve eran tescil
ettirdi.
te Sinanpaa Kk ayak divanndaki bu yenieri
yeminidir ki, Sultan Murada ayaklanmalarn n saflarnda
bulunmu yenieriler ile kapkulu sipahisi zorbalarnn amansz
tedibine imkn

verdi. Hadiselerin bundan sonra gelien safhalar bu yazlarn

konu snr dnda kalr. u kadar kaydedelim ki, o dalga dalga
ihtilale n safta karm olanlardan tek kii sa braklmad,
gen padiah stne yemin ettii intikamn pek yaman ald.
Biz yenierilerin ahvalini takip edelim.
Sinanpaa Kk yemininin stnden iki sene geti, Sultan
Murad artk gaddar bir mstebitti. Bu sene iinde
istibdadnn en mthi icra amiri de Yenieri Aas Kse
Mehmed Aayd. Yenieri ve sipahi ekyasn ben tepeledim
diyen bu biare artk adam ldrmekten adeta zevk alan bir
canavar olmutu. Bu yl iinde sulularn yannda saysz
masum, mazlum kan dkt sylenir.
Sadrazam orduyla ran zerine sefere km, Kse Mehmed
Aa da yenierilerin banda seferli olmu, Orduy Hmayun
Halep klandayd; hicr 1043 abannn yirmi ikinci bir
pazartesi gn (21 ubat 1634) Halepte bir yenieri
ayaklanmas oldu. Neferler ulufelerinin kuru olarak
verilmesini istiyordu, yenieri aas da Ake olarak
verilegelmitir, deimez diyordu. Yeni kapya km be yz
kadar tysz gen yenieri, Naimann tabiriyle saderu yiitler
toplandlar ve,
-Biz yenieri aasn, yenieri kethdasn ve yenieri ktibini istemeyiz!.. dediler ve Halepte aalarn konduu eve hcum
ettiler.
Kse Mehmed Aa aleyhinde bir ayaklanma hazrlandn
haber almt ve kymetli eyasn gizlice stanbula karmt,
kendisi de aalktan ekilmeyi kafasna koymutu; fakat cebbar
adam birtakm oluk ocuun karsnda hemen boyun emedi,
gen yenierilere,
-Bre ben de sizi istemem!.. dedi.
Aann iolanlar kapya dayanm yenierilere birka ok
at-

t, ilerinden drt delikanl ld. Oklar yaydan knca da vaka

byd. Genler sadrazama gittiler.
-Biz aay, kethday ve ktibi istemeyiz!.. dediler.
Vezir,
-Durun bakalm, aalar da aralm, dinleyelim, meselenin
asln renelim!.. diyecek oldu.
Genler ayak dirediler, bartlar.
-Sen dinle dinleme, biz orasna karmayz, bildiimiz udur
ki biz o aalar istemeyiz!.. dediler.
Paa yenieri aas ile kethda beyi davet etti, gelmediler,
baavu ile muhzr aay gnderdiler, onlar da,
-Aalar selam eder, elinizi per, imdiden sonra bize aalk
ve kethdalk gerekmez biz oraya varmayz derler... dediler.
Sadrazam Tabanyass Mehmed Paa, Kse Aay feda
etmek istemiyordu, kapsna dayanm olan gen yenierilere
nasihati yollad, taa tuttular, dinlemediler. Bizzat kendisi
kt, nasihat edecek oldu, ona kar da sadece, istemeyiz!.."
diye bartlar. Bunun zerine paa ieri girdi ve istemedikleri
adamlarn azledildiklerini genlere tebli etti. Yine dalmadlar.
-Aa bizi oka tutturdu, birka yoldamz telef oldu, bize o
adamlar ver ki ldrelim!.. dediler.
Yenieri Aas Kse Mehmed Aa ise oktan atlanm ve Halep'ten karak stanbul yolunu tutmutu. Akam oldu tazeru
yiitler paa kapsndan ekildiler, fakat dalmadlar, ertesi
sabah yine paa kapsna gittiler.
Halep ayaklanmasnn ikinci gn kanl oldu. Sal divan
gnyd, paa kaps akt, be yz nefer ahbaz delikanl
devlet terifatn ineyerek divan istila etti, sadrazama,
-stediklerimizi bul bize, paralayalm ve illa seni ve
adamlarn sa komayz!.. dediler.

Mehmed Paa aadan ald.

-Kamlar, aratyorum! dedi.
Fakat vezir yumuak konuunca berikiler azdlar, bunun
zerine Tabanyass Mehmed Paa birden gazaba geldi.
-Bre buras padiah divandr, ykln kn edepsizler!.. diye
bard.
Divan hademesi ve paann iolanlar yenierileri paa
divanndan karmak iin sopa yumruk giritiler. Naima, Tam
drt saat mukatele oldu, kpek cengi ve sarho sava ettiler ve
ol biedeplerden elliden ziyadesi telef oldu ve pek ou yaraland,
gerisi kat, yarallar da hamam klhanlarna gizlendiler diyor.
Ordu cenk yolundayd, tecavze urayan sadrazam ayn zamanda serdard, hadiseyi kapanm saymad, firarileri
adrlarndan ve yarallar da klhandan toplatarak drt yzden
fazla delikanlnn balarn vurdurdu. Ve vakay btn
tafsilatyla yazarak stanbulda padiaha arz etti. Sultan Murad
da kapclar kethdasn, ad Nasuhpaazade Hseyin Aadr,
bir fermanla Halep yoluna kard; Kse Mehmede nerede
rastlarsan katlet! dedi.
Kse Mehmed Aa ise padiahn kendisini feda edeceine
asla ihtimal vermiyordu, stanbul'a konaklarda dura elene
geliyordu, Hseyin Aayla stanbula yakn bir menzilde
karlat. Kapclar kethdas idam fermann gsterip
yakasna yapnca yalvard.
-Padiaha ne mertebe hizmet ettiimi bilirsiniz, zorbalar
katlederek istiklal ile saltanatna ben sebep oldum, senden
ricam beni burada ldrme, padiahma diri diri gtr, mit
ederim ki beni grnce bana kymaz... dedi.
Hseyin Aa Kse Mehmed Aay padiaha diri gtrd.
Aa, padiaha da hizmetlerini hatrlatt.
-Urunda canmla bamla altm, bir gn gelir yine lazm
olurum, bana kymak doru mudur?.. Urunda hizmet edenlere
k-

yarsan bundan sonra sana sadakatle hizmet edecek adam

bulunur mu?.. dedi. Cahil adamd, padiah tehdit ettiinin
belki farknda bile deildi. Alayarak, rpnarak syledii bu
szler Sultan Murad bsbtn gazaba getirdi, gen ve gaddar
hkmdar,
-Bre melun... Halepte u kadar yz saderu ahbaz
yiitlerin balar senin kaynattn fitneyle vuruldu, imdi
zeytinya gibi ste karsn!.. unun ban kesin,
syletmeyin!.. diye bard.
Celladn satr Kse Mehmed Aann ban o anda
uuruverdi.
Burada birka yenieri ad kaydedelim. Bir gn Sultan
Murad tebdil geziyordu, esnaftan aa klkl bir sar adam
grd. Yakalayn u herifi!.. dedi. Gayet kuvvetli gz hafzas
vard.
-Bre sen Hafz Ahmed Paay sipahiler yere serdikten sonra
gsne kp oturup o mazlumu hanerleyen yenieri deil misin ?.. diye sordu.
Adam inkra mecal bulamad. Oyum, Receb Paa hizmetim
karl beni ocaktan karp bir sipahi dirliiyle taltif etmiti...
dedi. Ad Sar Mustafayd, Hafz Paann ehit edildii yerde
kafas kesildi.
Hafz Paa vakasnda ihtilalcilerin en n saflarnda
bulunarak kendisine kar kstaha konumu olan iki
yenieriyi de yine byle grm, tehis etmi, yakalatm ve
balarn vurdurmutu, bunlardan birinin ad Eki Uzun
Hasan, brnn ad Kel Abdiydi.
Bu da o devre ait bir yenieri fkrasdr:
Sultan Murad 1635te ran zerine Revan seferine kt. Her
konakta, her menzilde yandan, eraftan, vali, sancakbeyi ve
kad, kimine mtegallibe, kimine eski zorba ve aki, kimine
zalim ve mrte, bir su bulatrlarak durmadan balar
kesiliyordu ve padiah ardnda kanl bir iz brakyordu.
Konyaya vardnda tebdi-

li kyafet edip atla Sultan Alaeddin Tepesindeki mehur tarih

kaleyi grmeye ve teftie gitti. Kalenin dizdar doksanlk bir
yenieriydi, ak koan halinde bir Arnavuttu, kalenin bir burcu
stnden padiah grd.
-More aa attan in!.. Kaleye yaya gel!.. Bura padiah
kalesidir, atla klmaz!.. diye bard.
Sultan Murad attan indi ve kaleye yaya kt. Gelen aann
Sultan Murad olduunu renen ihtiyar dizdar ak sakalnn
kzl kanyla boyanacan zannederken,
-htiyar!.. Aferinler sana, padiah kalesi byle korunur!.. diyen padiahtan ummad ihsana nail oldu.
Kanl padiahn amansz klc yenierileri sk disiplin
altna almt ama Yenieri Ocann bozulmu nizam devam
ediyordu. Ocakta en byk suiistimal de ana ktk
defterlerinde yaplyordu. Ocakta lm vakalaryla yerler
boaldka bo yerler acemi olanlaryla doldurulacak yerde
ehirliden genler ve hatta ocuklar rvetle yenieri yazlarak
ulufeye balanyordu. Ocak nizamndan bahsederken uzun
uzun anlatmtk, yeni bir nefer kaydnn ocak defterine
ilenmesi iin en son, yenieri aasnn mhrl bir tezkiresi,
kayt emri lazmd, bir yenieri ktibi bu emri almaynca asla
kayt yapamazd.
Sultan Murad Revan seferi dnnde itimat ettii bir
adama yz esed (arslanl) kuru verip yenieri ktibi bir
Osman Efendiye gnderdi, bu adam bu paray ktibe rvet
olarak verecek ve bir abb emred olan yenieri yazdracakt.
Osman Efendi Sultan Muradn gazabndan korkarak rveti
reddetti ve kayd yapmad, padiah ayn adam ikinci sefer yz
altnla gnderdi, ktip yine reddetti, fakat adam,
-Sen benim iimi yapmazsn ama benim Aakaps'nda bir
dostum var, imdi gider bu yz altn yenieri aasna veririm,
ka-

yt kdn alrm, sen de yz altn almadnla kalrsn!.. dedi;

tam kp gitmek zereydi, ktip. Gel! Yz altn ver... Ama bir
ferde sylemeyeceine yemin et.. dedi. Ertesi gn Ktip Osman
Efendinin ban cellat satr ald.

1648 ihtilali
Sultan IV. Murad'n devri ihtilallerle balamt, bu kanl
mstebit padiah ld zaman, amansz klcyla yenierileri
yaman sindirmi bulunuyordu. Halefi ve kardei Sultan
brahimin devri o skn iinde balad. Fakat sekiz yl sonra
yine kanl bir yenieri ihtilaliyle sona erdi.
Bu yeni ihtilalin hususiyeti, ilk defa olarak Yenieri
Ocann byk aalar (Aakaps erkn, yenieri aas ile
katar aalar) tarafndan hazrlanm ve idare edilmi olmasdr;
orbaclar, odabalar ve neferler bu byk aalarn elinde
sadece alet oldular, tarih kaynaklarmzdaki tabiriyle kul'un
steriz!.." sesi iitilmedi, emirle vurdular ve paraladlar. simleri
Koca Bekta Aa, Koca Muslihiddin Aa, Kara Murad Aa, Kara
avu Mustafa Aa, elebi Mustafa Aa olan yenierilerin bu
byk aalarnn Saraydaki destekleri, ortaklar, sadk
mttefikleri ve hatta bu ihtilalin perde arkas bir numaral lideri
de ilk defa olarak bir kadn, Sultan brahimin z anas, can
dman ve sonra da katillerinden biri olan Ksem Mahpeyker
Sultan oldu.
Sultan brahimi deviren yenieri ihtilalinin sebebini
anlatmak iin bu padiahn yakndan mtalaas lazmdr, ok
bahtsz bir simadr. Allah'n sillesini pek abuk yemi ve hepsi
de cezalarn dnyada grm olan katilleri, cinayetlerini meru
gsterebilmek iin vahiyane ldrdkleri o biareye bir deli"
damgas vurdu-

lar, gaddar ve hunhar bir sefih olarak lekelediler, devrinden

zamanmza kadar bu isnatlar btn yazarlar artmtr.
Osmanl Padiahlar adl eserimizde simalar en doru
izgileriyle gstermeye alm ve bu bahtsz hkmdar
zerinde ehemmiyetle durmutuk. Burada bir yenieri
ihtilalinin sebebini anlatrken iki satrla yetineceiz.
Ksem, Sultan IV. Muradn anas olarak, bir nevi Saray
kadnlar mahpushanesi olan Beyazt Meydanndaki Eski
Saraydan Topkap Sarayna gelince, karsnda bir haseki
sultan, olu Sultan Murad gzellii ve kadn sihir ve
fsunuyla bend edecek bir padiah zevcesi grmek istememiti.
Sultan Murad' o kk yanda gzel gzel erkek ocuklarla
dp kalkmaya sevk etti, ona muhabbeti, ak, nigrda, kzda
kadnda deil mahbublarda aratt ve buldurdu. Ksemin hem
saltanata, hem servete sonsuz hrs vard. Rvet ald, ticaret
ileriyle urat, hanlar yaptrd, simsarlar besledi, padiahn
yran da valde sultann tuttuu yolu takip ettiler, astronomik
rakamlarla hesaplanr servetlere sahip oldular. Halk da gaddar
mstebidin kahredici penesinde yllarca inledi.
Sultan brahim tahta knca halk ona bir kurtarc olarak
bakt; pek gen olduu halde padiah baba dedi ve ok sevdi;
ar sinir hastasyd, buna ramen o da halk olmasn bildi.
Sultan Muradn Saray yran datlmt. Yeni devrin yeni
devletlileri o eski yrann nail olduklar nimetlere kendilerinin
de kavuacaklarn umuyorlard. Sultan brahim bu imknlar
vermedi, hatta anasnn bile nfuz ticaretine mni oldu, Ksem
Sultan evvela Topkap dndaki bahesine, sonra da, ehirden
daha daha uzaklatrmak iin Floryadaki mir skender elebi
Bahesi'ne srd. Bu yerlerin isimleri bahedir, her birinde
mkellef kasrlar vardr.
te bu srgndr ki, Ksemi Yenieri Ocann byk
aalaryla gizlice anlamaya sevk etti. Sultan brahimi tahttan
indirip

yedi yanda bir sab olan olu ehzade Mehmedi padiah

yapacaklar ve Sarayda Ksem, darda aalar, yenieri
palasna dayanarak devleti diledikleri gibi idare edeceklerdi; o
devlet ki Girit Adasnda Venedikle bir harbe girimi
bulunuyordu; karada ve denizde ok kanl arpmalarla gayet
uzun srecekti. Btn Dou Akdeniz sahilleri ile Adalar
Denizinin sahibi olan Osmanl mparatorluunun kendi
sularnn ve deniz yollarnn ortasnda bir fitne ban gibi
duran bu aday ilhak etmesi hayat zaruretti. Bunu gren ve
Girit Harbine tereddt etmeden balayan da, katilleri
tarafndan deli diye damgalanm Sultan brahim'di. Ksem
de, ocak aalar da cahildi, kafalarndaki hikmeti hkmet,
yksek memurlarn azli ve tayini, en kaba, en basit anlamyla
hkmetmek, saltanat srmek, gayesiz ve hudutsuz mal, hazine
ymakt. Aalarn Ksemden fark, bunlara avam enisinde
nefis lezzetlerinin eklenmesiydi. Bu satrlar arasnda urasn
da ehemmiyetle belirtelim ki, Sultan brahimi hatasz, faziletli,
li ruhlu bir hkmdar olarak grmyorum. Belirtmek
istediim ne askerin, ne de halkn Sultan brahimden en kk
bir ikyetinin olmamasdr. Bu ihtilal Ksem Sultan ile ocak
aalarndan mrekkep kaba hrsl bir etenin hazrlad bir
saltanat darbesi olmutur. Onlara hrsl bir eyhlislam ile
yksek mevkili ulemadan birka kii katlm, dier ulema
efendiler de bask altnda srklenmitir. stanbul halk, yrei
szlayarak hadiselere seyirci kalmtr.
e balamak iin Ksem'in padiah sarayna valde sultan
nfuzuyla dnmesi lazmd; nce buna muvaffak oldular.
Ksem skender elebi Bahesinden Saray Hmayuna dnd.
Bir Osmanl tarihi vakayinamesi yazmadmz burada
bilhassa hatrlatmak isterim. Uzun mtalaa ve mnakaalara
zemin olacak hadiseleri kaydetmiyorum. Sultan brahimin
mutlak itimad-

n kazanm olan Sadrazam ncirkyl Ahmed Paa ocak

aalarnn durumundan irkilmi adamd.
Hicr 16 recep 1058 ve milad 6 austos 1648 perembe
gn sadrazamn kk olu Baki Beyin dn vard; dn
yeri de Ahmed Paann Topkapdaki bahesi ve bu bahedeki
kasryd. Kesin kararn verdi; be naml ocak aasn dne
aracak, kasrn en mkellef bir odasnda aalara bir akam
ziyafeti verilecek ve yemek esnasnda gaflet zereyken i
aalarna bastrp vcutlarn ortadan kaldrtacakt.
Dne arlan aalar da paadan kukulandklar iin
ihtiyat elden komadlar, dn yerine her biri yannda
boazdan asma kllaryla sekizer onar nefer uhadarlar ve
otuzar krkar nefer pr silah yenieriler alarak geldiler.
Hrmetle karlanp alndklar odada dn sofrasnn
kmasn beklerlerken Ahmed Paann adamlarndan Receb
Aa adnda biri velinimetine ihanet etti.
Paal Receb Aa bir frsat bulup aalarn oturduu odaya
girdi.
-Ne durursunuz!.. Devletlinin size suikast vardr, bundan
sonra evlerinizde bile bulunmayn!.. diye suikast haber verdi.
Evvela Kara Murad Aa, mverrihin tarifiyle uzun boylu,
dev yapl bir korkun adam,
-Demek mesele byle!.. Biz kolay lmeyiz!.. Gayri bizden su
gitti!.. diyerek yerinden frlad ve aalarn hepsi kalktlar,
gittiler.
Ve ite 1648 yenieri ihtilali byk aalarn bu dn
ziyaretini terk edip gitmesiyle balad. Ocak aalar ilerinde en
cesurlar olan Kara Murad'n etrafnda toplandlar. Vardklar
karar u oldu: evvela padiahn adn azlarna
almayacaklard, nk tahttan bir padiah indirmek ok, ok
byk iti; devlet erknnn ve ulemann da ittifak artt, nce
sadrazam devirecekler ve ellerinde maa gibi kullanabilecekleri
bir veziri sadrazam yapacaklard ve Sultan brahim'e kar
saltanat darbesini bu vezirin mzahere-

tiyle baaracaklard. orbac, odaba ve nefer, yenierilerin

Sultan brahim'den bir ikyeti yoktu, dorudan Sultan
brahim'e kar harekete geilse ve bu madde askere alsa,
askerin kendilerine itaat edecei pheliydi, asker itaat etmedi
mi, byk aalar iin yaplacak i, kendi kellelerini kurtarmak
zere kamak, bir yere saklanmak olacakt.
Doruca Aksarayda Yeni Odalardaki Orta Camiye gittiler,
ocak ihtiyarlar ile orbac ve odabalar topladlar, sadrazamn
kendilerine hazrlad suikast anlatarak. Bu fesad yapan
vezir padiah da ifsat ve talim eder, onu aradan kaldnp bir
doru adam vezir yaptralm... dediler. Yenieri ihtiyarlar,
orbaclar ve odabalar bunu makul grdler.
Ocan bu karar gece yenieriden iki ulakla Fatih Camii
vaizi Veli efendi ile eyhlislam Abdrrahim Efendiye bildirildi.
Mft efendi ile bu vaiz efendi de vezirden honut deillerdi, bu
iki mollaya yazlan tezkirelerde, Ulema ile sz bir yere koyun,
hazr olun denilmiti. Byk aalar o gece konaklarna
gitmediler, geceyi klada geirdiler.
7 austos cuma gn kladaki yenierileri koularndan
pr silah kardlar, kla ortasndaki meydan yine maher
yerine dnd. Sabah namaz klndktan sonra yenierilerin
azndan eyhlislama hitaben bir mektup yazld ve aalar ile
btn zabitlerin mhrleriyle mhrlendi; bu mektubu
efendiye Kara Murad Aa gtrd. Abdrrahim Efendi ie
oktan hazrlanmt, feryat ederek,
-Aa olum!.. Bu ektiimiz azap nedir!.. Ne yapla kim bu
gaile kolaylkla baarlsn?.. dedi.
Kara Murad da,
-Behey efendi, bunun aresi kolaydr, hemen siz ulemay
toplayp Sultan Mehmed Camiine (Fatih Camiine) gidin biz de
cm-

le yenierilerle geliriz, bu ii baa karmaynca cemiyetimiz dalmayacaktr!.. diye kesin teminat verdi.
Bizim ksaca naklettiimiz bu konumadan eyhlislamn
daha ihtilal hareketi bilfiil, silahl olarak balamadan Sultan
brahimi tahttan indirme maddesinde ocak aalaryla anlam
olduunu kesin olarak gstermektedir.
Abdrrahim Efendiden davet tezkireleri alan btn
stanbul ulemas Fatih Camiinde topland. Ocak aalar da
silahlanm maiyet ktalar ve yine silahlanm orbac ve
odabalar da yenieri ktalaryla geldiler.
Caminin ii, i ve d haremleri askerle doldu. Caminin
iinde efendiler ve aalar oturdular, neferler de saf saf, kat kat
el pene ayakta durdular. Yenieri Ocan temsilen evvela
Kara Murad Aa sz ald.
-Bu ie sipahileri kartrmayalm, o taifeye muhta
deiliz... dedi.
Ulema itiraz etti.
-Bu cumhur iidir, onlar da bulunsun, dediler.
Aalar, daha ilk admda ihtilafa dmemek iin ulemann
teklifini kerhen kabul ettiler. Kapkulu sipahilerinin blk
aalarna da davetiyeler yazld; sipahiler ise davetnameyi alnca
koa koa geldiler, cemiyet tamam oldu. Bunun zerine
eyhlislam yenierilerden Eriboyun" lakabyla mehur
avuba aaya,
-Var vezire syle, divan esvabn giysin ve mhri hmayunu
da alp buraya gelsin! dedi.
Bu ibareyi aynen tekrar edecek kadar konumasn
bilmeyen bu yenieri ezberlemek iin efendinin szlerini
durmadan tekrar ederek sadrazam sarayna gitti, fakat
ezberledii szleri tebli edemedi, Ahmed Paa sarayda yoktu,
kamt, saray da kendi bendegn, kapkulu halk tarafndan
yama edilmiti.

Huda gstermeye bir yerde sr izmihlal

Ehibba ivei yamada mebhut ider ady!..''
Nereye gittiini kimse bilmiyordu. Fakat biz burada evvela
paann mhrdar Selanikli Ahmed Beyin anlattklarn ve
sonra dier rivayetleri naklederek Sadrazam Ahmed Paann
peine debiliriz. Selanikli Ahmed Bey ylece anlatmtr:
Ahmed Paa perembe gn olu Baki Beyin dn
mnasebetiyle Topkapdaki bahesindeydi, o gn orada zevk u
sefayla megul olmu, aalarn dn yerinden kalkp gitmeleri
zerine, (baheyi yenieriler basar endiesiyle olacak), o da
baheden kalkm, sarayna geldi, yats namazn yalnz kld ve
tela iinde yatt. Geceyarsna yakn saraya yenierilerin 81.
Blkn odabas geldi, bu adam paann yetitirmesiymi,
tannmamas iin yzn sarm, ieri girdi, paay yataktan
kaldrtp Orta Camide cemiyet olduunu haber verdi, gitti. Paa
bir daha yatmad, abdest ald, mutad zere tehecct namaz
kld, namazdan sonra beni ard, huzuruna vardm, at
hazrlat, hazine odasnda da alt kese florin (altn) vardr, onlar
da getir dedi, istediklerini yaptm. Alt kese altn bir heybenin
iki gzne yerletirdik ve heybeyi atlardan birine ykledik.
Yanna yzk ald, iki elmas yzkler ki, her biri onar bin
kuru (o zamana gre ok byk para deerindeydi), biri de
gayetle iri bir yakut ki kymetine kolay paha biilmez, bir de
eyh Hamdullah hattyla fevkalade kymetli bir Mushaf erif
ald. Abdi ve Halil adnda iki mahrem iolanyla atlara bindiler
ve kp gittiler."
Selanikli Ahmed Bey szlerine yle devam ediyor:
Evvela nereye gittiklerini bilmedik. Sonra saraya bir adam
daha geldi; Orta Cami'de cemiyet var dedi. Abdi adnda bir
mehterim vard, Var Orta Camiye git, bak bakalm bizim paa
orada m? de-

dim. Mehter Abdi camiye girmemi, oradaki kalabala Paa

burada m ? diye sormu, Burada demiler, Paa Orta
Camidedir haberiyle dnd. Meer camideki paa yenieri
aalarnn sadrazam yapmak zere getirdikleri Mevlevi Sofu
Mehmed Paaym. Bizim sarayda kap nbeti tutar yirmi nefer
kadar yenieri vard, bunlardan biri, paann geceyars,
vakitsiz atlarla kp gittiini grnce merak etmi, onlara
grnmeden pelerine dm ve devrin tannm simalarndan
Delibirader Ahmed Aa'nn evine girdiklerini grm, bana
geldi,
-Hi bilir misiniz paa nerededir?.. diye sordu.
Mehter Abdiden iittiime gre,
-Paa Orta Camiye gitti, dedim.
Yenieri gld,
-Hayr, Delibirader'in evine gitti... dedi.
nanmadm, yemin etti, Ben pelerine dtm, gzlerimle
grdm dedi. te bu haber zerinedir ki, sarayda herkes
eyasn toplad ve kelepir eline geeni ald, saray paal elinde
yama edildi. O srada Delibirader Ahmed Aa geldi, bana,
-Paa burada m ? diye sordu.
-Yok.. dedim.
-Ya nerededir?..
-Ne sorarsn Ahmed Aa ?.. dedim, paa senin evine gitmi,
hemen hnerin varsa bir hoa sakla...
Bende deil diye yemine balaynca Bre var git herif, sana
kim yemin verir, nereye gittiyse varsn salkla.. diyerek
Delibiraderi kovdum.
Dier rivayetlere gre Ahmed Paa saraydan knca evvela
Sleymaniye civarnda bir dostunun evine gidip saklanmak
istemi, o adam paay kabul etmemi, oradan Delibirader
Ahmed Aann evine gitmi, Ahmed Aa evvela kabul etmi,
sonra yuka-

rda Mhrdar Ahmed Beyin anlatt vehile sadrazamn

sarayna giderek az aram ve paann kendisine sndnn
bilindiini renince hemen dnm, Ahmed Paaya,
-Behey sultanm, atla saraydan aikre kp saklanmak
olur mu?.. Bize geldiinizi duymular, artk buradan kp
gidin... demi.
Atlar Delibiraderin evinde brakmlar. akna dnen
paa altn keselerini er er olanlar Abdi ile Halilin
koyunlarna doldurmu ve yaya olarak Delibiraderin evinden
kmlar. Paa o civarda baka bir dost kaps alm, yine
kabul edilmemi, sonra stanbulun tannm kimselerinden
Uzun Ali Aann konana gitmi, bu Ali Aa cihan kalla ve
sz pehlivan adamm.
-Efendim sefa geldin, seni saklamak, urunda ba vermek
kolaydr, buyurun, seni haremim iinde saklayaym, lkin biz
mehur adamlarz ve sizin dostunuz olarak biliniriz, sizi evvela
benim evimde ararlar, eliyazbillah tel yakalanrsanz hal
mkl olur, layk budur ki, mehul bir kimsenin evinde
saklann... diyerek paay bandan savm.
Paa yine sokakta kalm, kendisi iman adam, yol
yrmeye alk deil, scak austos gecesi, can korkusu,
stanbulun yollar yoku, ini; yorgun, bitkin, perian, son
mitle devrin naml dzenbaz ve hilebazlarndan Hac Behram
adnda birinin evine gitmi. Hac Behram, paann eteini
pm, ieri alm. Gn aarmak zereymi yahut ki, henz
aarm. Hac Behram kulaklar haberde, hadiselerin
gelimesini beklemi.
Burada Fatih Camii'ne dnelim. Cemiyeti Sultan brahim de
haber almt. Sarayda haseki aay eyhlislama gnderdi,
aa,
-Padiahmz ferman eder, sizden bu cemiyetin asl nedir
diye sorar ve hem edepleriyle dalsnlar buyururlar, dedi.
Abdrrahim Efendi,

-Bu cemiyet dalmaz, eriat zere szmz vardr, bize

veziri teslim etsin!.. dedi.
Haseki srar edecek oldu, eyhlislam birden parlad.
-k!.. diye bard, sana sylenenin cevabn getir...
eyhlislamn kovduu hasekiyi yenieriler az kalsn
paralayacaklard, ellerinden glkle kurtarld. Bunun zerine
Kara avuun teklifiyle ulema, aalar ve asker Fatih
Camiinden kp bir cemiyeti kbra halinde Aksaraydaki
yenieri klasnda Orta Camiye gittiler. Orada ocak aalarnn
tuttuu Mevlevi Sofu Mehmed Paa'nn sadrazam olmasna
karar verildi ve bu karar Saraya, Sultan brahime tebli edildi.
Sultan brahim de musahip Tavuku Mehmed Paay Orta
Cami ye gnderdi, padiah, Ne istiyorlarsa kabul edeceim,
cemiyeti datsnlar, eyhlislam ile Sofu Mehmed Paa da
bana gelsin diyordu. Aalar, eyhlislamn gitmesine lzum
yok, Mehmed Paa yalnz gitsin... dediler.
Yenieri aalarnn vezir seip de ulema efendilerin de kabul
ettii Sofu Mehmed Paa, alak, kalla, cebin ve elinde kudret
olunca gaddar, hilekr, ahlaksz bir ihtiyard, sofuluu da,
dervilii de riyayd. Sultan brahim'in huzuruna knca,
-Padiahm, beni affet, beni evimden zorla alp kardlar,
dedi.
Padiahlarn mhrleri ift olarak yaplrd, biri padiahn
mutlak salahiyetli vekili olan sadrazama verilir, biri de ihtiyat
hazinede saklanrd. Sultan brahimin mhr Ahmed
Paann koynunda kalmt. Sofu Mehmed Paaya i
hazinedeki ihtiyat mhr verildi. Sultan brahim,
-Ahmed Paa benim damadmdr, onu azlettim, seni vezir
yaptm, Ahmed Paaya dokunulmamasn aalardan rica
ederim ve kurtarlmasn da senden isterim... dedi.
Zavall, bilmiyordu ki, aalarn asl hedefi kendisiydi ve bu
ihtilalin inkiafn dakika dakika takip eden can dmanlarnn
ba-

nda da z anas bulunuyordu.

Mehmed Paa mhri hmayun koynunda olarak Orta
Camiye dnd ve padiahn isteini aalara bildirdi, aalar
reddetti,
-Hayr devletli... Bu olacak i deildir... dediler ve paay
tekrar saraya gndererek Ahmed Paay istediler. Riyakr
ihtiyar iki bklm, hngr hngr alad.
-Bizim gibi sana bin vezir kurban olsun padiahm. Hemen
senin vcudun sa olsun padiahm. Ahmed Paay ver ve bu
fitne def olsun padiahm... dedi.
ki bklm alayarak Hemen sen sa ol padiahm diyen
bu riyakr ihtiyar, Sultan brahim tahtn kaybettikten sonra
karsnda gazapl aslan kesilecek ve bedbaht bodurtanlarn
banda bulunacaktr.
Sultan brahim aslnda sinir hastas, abuk parlar adamd,
dayanamad,
-Bre kpek koca! Sadrazam olmak iin kulu sen tahrik
ettin, bilirim... Ama bu cemiyet dalsn, grrsn senin
hakkndan nasl gelirim!.. dedi.
Hiddetini barmakla, kpek diye hakaretle de alamad,
Sofu Mehmed Paann stne yryerek veziri yumrukla hayli
dvd, hrpalad, ylesine ki, ihtiyar sadrazam saraydan
knca korkusundan Orta Camiye dnmeyip kendi konana
gitti, padiahn mhr ile sarayda giydirilen vezirlik hilatn bir
bohaya koyup Orta Camiye gnderdi ve aalara, Bunlar
diledikleri kimseye versinler... diye haber yollad. Bu sefer
aalar telaa dt. Hemen Bekta Aa ile Koca Muslihiddin
Aa kalkp Sofu Mehmed Paaya gittiler.
-Devletlim, korkun kimdendir?.. Bizim ve senin gibi kocalar
artk din ve devlet urunda lmekten gayri neye yararlar...
Kalk, bu ii baa karalm ! diye zorla tekrar Orta Camiye
gtrdler. Ve btn yenieri kolluklarna emir verildi, ehrin
btn kale ka-

plar kapand. Sarayda fitne ortaklar Ksem Sultana da,

Aman ehzadeleri korusun, onlara bir zarar erimesin... diye
haber yolladlar. Sarayn muhafazasna memur kapaas ile
bostancba aaya da gizlice, Cumhur ittifakla yemin ederek
Ahmed Paann katline ve Sultan brahimi de tahttan
indirmeye kati olarak karar vermitir, ona gre hareket etsinler"
diye haber verildi, buna, Cumhurun kararna aykr hareket
ettikleri takdirde kendilerini yok bilmeleri tehdidi de eklendi.
Bu konumalar, gidip gelmelerle gn doldu, akam oldu.
htilalin o birinci cuma gn stanbulda cuma namaz
klnmad. Ulema efendiler,
-Mademki kyammz Sultan brahime kardr ve mademki,
ehzadesi Sultan Mehmed clus idp biat olmamtr, halife ve
padiah yoktur, hutbe okunmaz, cuma klnmaz! demilerdi.
Aalar eyhlislam ile ulemann o gece dalmayp klada
kalmalarn istediler. Bu gece cemiyet dalrsa yarn bylece
toplanlmaz, meydan Sultan brahime kalrsa birimizi sa
komaz dediler. Ulema bu teklifi kabul etti ve efendiler kla
odalarna daldlar ve her orta misafir ettii efendilere ziyafet
sofralar donatt. Yalnz Sadrazam Sofu Mehmed Paa gece
sarayna dnmt. Bu saray ehzade Camii civarnda,
yenierilerin Eski Odalar denilen klalar yanndayd. Gerek
Aksaraydaki kla, gerek paann saray yenieriler tarafndan
sk muhafaza altna alnmt. te o sradadr ki, Hac Behram,
galebenin ocak aalarnda olduuna kesin kanaat getirmi ve
Sofu Mehmed Paaya, Ahmed Paa benim evimdedir, adam
gnderip aldrn diye haber vermiti.
Bu haber gelince koca Sofu sevincinden uayazmt. Kendi
adamlarndan ve muhafz yenierilerden krk elli kiiyi hemen
Hac Behramn evine yollad, Ahmed Paa'y, iolanlar Abdi ve
Halille beraber aldrp getirtti. Btn hnerlerini gsterdi.
Ahmed Paa'y

divanhane kapsndan bizzat ve fevkalade hrmetle karlad,

kucaklat, pt, bir sedirin zerine diz dize oturdu, hal ve
hatr sordu.
-Elem ekme paa karde, inallah bir ey olmaz, kul
taifesinin byle hareketleri olagelmitir, hemen ilac mal cana
feda etmektir... dedi.
Sarayn harem dairesi botu, Ahmed Paa'y orada misafir
etti: Var haremde istirahat et paa karde... dedi. te yandan
da eyhlislam Abdrrahim Efendiye haber salarak Ahmed
Paann idam fetvasn istetti.
Scak bir geceydi. Yukarda da kaydettik, Ahmed Paa
imand, can havli de vard, durmadan karla soutulmu su
iiyordu.
Biraz sonra yanna Mehmed Paann khyas geldi. Ahmed
Paann eteini pt.
-Sahibi devlet babanz selam ederler. Elem ekmesinler,
muradmz onlar tehlikeden koruyup kurtarmaktr, ama mal
datmadan yenieri yola gelmez, ne kadar ve nerelerde paras
varsa irin can korumak iin ltfetsinler, bir defterini yazp
bildirsinler ki, kendilerini kurtaralm... diyorlar, dedi.
Ahmed Paa devrinin vezirleri arasnda pek aydn bir
simayd ve ktip kiiydi, stne bir scaklk daha bast, srtnda
samur kapl bir harman vard, ar geldi, att, kt ve divit
istedi, kendi eliyle yz keselik bir servet beyannda bulundu.
Mehmed Paa khyas, Bu kadar olmaz sultanm... Mal cana
siper edin... dedike rakamlar ykseldi, bin kese altn
buldu; Bundan gayri artk param kalmad diyerek en son
kendi koynundan bin, Abdi ve Halil olanlarn koyunlarndan
da er bin ki, ceman yedi bin altn karp verdi. Khya yedi
bin altn ve defteri alp gittikten sonra Ahmed Paa yine tas tas
karl sular iti.
Uyuyacak deildi, iki mahrem iolanna,
-Abdi, Halil, yorgunsunuz, yatp istirahat edin, dedi.

Kendisi bir sedire uzand, olanlar da balarn paalarnn

ayak ucuna koyarak yattlar.
Geceyarsn bir saat gemiti. Ahmed Paa gzlerini aa
kapaya azck dalmt ki odaya Sofu Mehmed Paann
ktiplerinden Potur Ali adnda bir adam girdi ve Ahmed
Paann dizini pt. Paa srayarak uyand. Potur Ali,
-Buyurun sultanm... dedi.
-Nereye?..
-Asker sizi ister, ama sahibi devlet babanz araya girdi, sizi
kurtarr sanrm...
Ahmed Paa artk dnemiyordu. Kalkt, Abdi ile Halil
uyuyordu, olanlar uyandrmad. Odadan kt, merdivenden
inerken sa koltuuna bir adam girdi, dnp baknca buz gibi
dondu. Demir penesiyle paann kolunu kavram olan bu
adam dev csseli, kara yzl ve zehir gibi ylan gzle Cellatba
Kara Aliydi; vezir,
-Hay kfir kahpe olu!.. dedi.
Cellad biaman" bu hakarete glmsedi:
-Hay benim devletli efendim!.. diyerek eildi, paann
gsn pt.
O srada br koluna da Kara Alinin yama cellat Hamal
Ali girmiti, Ahmed Paay merdivenden indiriverdiler, baheye
kardlar, sarayn ahrna doru gtryorlard. Paa ahr
kapsndan girmemek iin ayak diredi. Kara Ali kendi bandaki
krmz bostanc baratasn karp beline soktu vezirin
bandaki destar kapp kendi bana koydu, mthi kuvvetiyle
paay ahra soktu ve plak kafasna bir yumruk indirip diz
kertti. Benzeri sahneler o kadar oktur ki, kanksanm,
Naima Efendi masal yazar gibi anlatyor:
Boynuna geirilen kemendin ularn Kara Ali ile akirdi
Hamal Ali ekip sktlar, o anda dahi paadan Hay kfir kahpe
olu!.."

demekten gayri sz kmad, davranp silkip arkazeri drp

krn tamam ettiler. Paa abdest, namaz, tvbe, istifar
tedarikinde olmad, ahirete gafletle gitti, neuzbillahi tel.
Sofu Mehmed Paann fermanyla cesedi ana domas, rlplak soydular ve plak cesedi bir atn stne yanlamasna
ykleyip baladlar, Hamal Ali hayvan yularndan ekti, Kara
Ali de elinde kam ardndan srd, Atmeydanna gtrp
nar altna attlar. Gece, meydan bombotu.
Ertesi sabah gn doarken stanbul, en yksek
kademesinden idare edilen bu yenieri ihtilalinin ikinci gnn
yaamaya balad. Btn arlar, dkknlar kapand. Sabah
namaz Orta Camide klndktan sonra eyhlislam efendi,
btn stanbul ulemas ve ocak aalar hepsi atl, bu atl
byklerin nnde, iki yan sra ve ardnda blk blk
prsilah yenieriler yaya, seyredenlerin tylerini rperten
muazzam bir alayla kladan ktlar, Atmeydannda Ahmed
Paann cesedi yanndan geerek Sultanahmet Camiine
geldiler. Caminin ii d ve koca Atmeydan yine bir dem
deryas olup alkaland.
O ilk anlarda, ulema efendiler henz caminin binekta
nndeyken kanl bir vaka oldu, Rumeli Kadaskeri
Muslihiddin Efendi kendisini hi sevmeyen meslektalarnn
tahrik ve tevikiyle yenieriler ve dman efendilerin uaklar
tarafndan lin edildi, yle ki, ba, inen kl darbeleriyle
hemen yok oluverdi. Ocak aalar bu kann lekesini ocaklnn
stnden silmek iin,
-Efendiler, bu ey bizden olmad, yine sizden oldu! dediler.
Kara Murad Aa da cami nne kp yenierilere, Ulema
paralanmasna rzamz yoktur! diye bard ve sonra btn
odabalar toplayarak,
-Askerin sefihlerini iyi zapt edin, zinhar kimseye taarruz
olunmasn!.. diye tembih etti.

Aa haklyd, ulema arasnda birbirine kar yle snmez

kin ateleri vard ki, efendilerden birinin yenieriye Bre vur,
parala! diye bir hitab o ihtilal havas altnda bir masumun o
anda feci ekilde ldrlmesi iin kfiydi.
Burada baka bir vakay da ibretle okumak lazmdr; Naima
yle anlatyor:
Vezir Ahmed Paa ok iman adamd. Cahil halk arasnda
Mafsal arlarna insan ya iyi gelirmi... diye batl bir laf
dolard. Yenieri kyafetinde bir aki vezirin meydana plak
olarak braklm cesedini grlmemi vahetle bayla kesip
dorad, her parasn halka beer onar kurua satt, yle ki
ceset bir kemik klesi kald. O sebepten Ahmed Paa
lmnden sonra Hezarpare (Binpara) lakabyla mehur
oldu diyor.
Biz, Bu dennin mterisi de kendi ayarndaki eclaf
gruhuydu diye ilave edeceiz.
Kol, bacak ve ayak szlarna paralanm bir vezirin
yandan, etinden deva, ifa umarak bir canavara kesesini
aacak kadar karanlk cehil iinde bulunan bir cemiyet, elbet
ki, en ar bir tahakkm ve istibdat altnda yaamaya
mahkmdu.
Fakat yine o asrn banda, ayn cemiyet, Sultan brahimin
babas Sultan I. Ahmede, Padiahm!.. Adalet tarlasn hikmet
sapanyla sr ve meveret (demokrasi) tohumunu ek ve o
tohumun bir an evvel yeermesi iin durmadan gzyalarnla
sula!.. Padiahm unu bil ki, devleti ayakta tutan din deil,
adalettir!..
"Kfr ile devlet dura, zulm ile durmasa gerek!
diyen bir Abdlmecid Sivasyi yurdumuzun ilk byk hrriyet
ve demokrasi mbeirini yetitirmiti. Ama, milyonlar iinde
tek asil kafa! Bu idrakin toplumda gelimesi iin asrlar
geecektir.

Artk bu ihtilalin dier vakalar zerinde tafsilatla

durmamaldr. Sultan brahim tahttan indirilecek, yedi
yandaki olu Sultan IV. Mehmed unvanyla Osmanl tahtna
oturtulacak. li Osman devleti de yenieri palasna dayanan
ocak aalaryla Saraydaki mttefikleri Ksemin penesine
geecektir.
Kadir ve kymeti bilinmemi, son yllar ar geim
skntlar ile gemi pek kymetli, pek muhterem hocamz Prof.
Ahmed Refik Beyefendi merhum tarihimizin bu devrine Aalar
Saltanat adn vermiti; yerinde gzel isimdir. Bu aalar
saltanatnn kolayca kurulabilmesi de, ulema efendilerin
arasndaki geimsizlik, iren hrslarn dourduu kskanlk
sayesinde olmutu. Aalarn utanmadan alks olanlarn
errinden korkanlar da kaba ve amansz yenierilerin devleti
ellerine geirmeleri karsnda sinmeye mecbur oldu. Eer
ulema arasnda ittifak olsayd, ocak aalarnn kaba hrsnn
karsnda kendilerini btn halkn destekleyecei yklmaz,
almaz bir set olurlard. Tahakkm yollarnn nne ekilmi
ulema duvarn ykmak iin, aalarn yalnz ulemay deil,
btn stanbul halkn yenieri klcndan geirtmeleri lazmd,
o da imknszd; knndan syrlacak kllar bilakis aalara
kar ekilecekti. Nitekim ileride anlatacaz, austos ihtilalinde
kurulan aalar saltanat ancak iki sene on ay srd, halk
aalara kar ayaklannca, yenieriler de aalar yalnz brakt, o
mthi ocak aalar tek fiskede ykldlar.

Yenieriler ile sipahiler arasnda Atmeydan

cengi
Sultan brahimin tahttan indirilmesi kendisini seven
stanbul halkn derin bir yeise drmt. Bidayette Ahmed
Paa dediler, sonra Sultan brahim maddesi kt, sabiyi
padiah yaptlar, ama hakikatte padiah olan koca valde sultan
ile ocak aalardr

diye uluorta konuuldu. Sarayda da Enderun halk arasnda,

Koca padiah diri diri mezara koydular, feryadna tahamml
edilmez, lm eri olalm, Sultan brahimi mahbesinden karp
tahtna oturtalm diye bir kaynama balad. Aalar ve Ksem
pencereleri rlm ve kapsnn kilidine kurun aktlm
mahbesinde dahi Sultan brahim'den korktular ve halinden on
gn sonra o bedbaht padiah eyhlislam Abdrrahim
Efendinin fetvasyla idam ettiler. Bu sahne o kadar hazindir ki,
katillerden gayri orada bulunmak mecburiyetinde olanlara kan
alatmtr. Mthi Cellat Kara Ali bile meum iini Sadrazam
Sofu Mehmed Paann tekmeleri ve sopas altnda zorla
grmtr.
Elbet ki, bu faciann bir tepkisi olacakt, Sultan brahimin
idamndan iki ay sonra stanbul yenieriler ile kapkulu
sipahileri arasnda kanl bir ehir muharebesine sahne oldu.
Tarihimizde Atmeydan Vakas diye anlr.
Ulemann byk bir ksm Sultan brahimi tahtndan
indiren austos ihtilaline ocak aalar ile eyhlislam
Abdrrahim Efendi tarafndan tehdit edilerek srklenmilerdi.
Yeni devirden gayri memnun olan o efendiler, ocak aalar ile
akaklar yeni devletlilerin aleyhine kapkulu sipahisini
tahrike balamlard.
Sadrazam Sofu Mehmed Paa doksann eiinde bir ihtiyar
olduu halde son derecede haris adamd, elinde kuvvet yoktu,
ocak aalarnn kuklasyd, ama ulemadan bir efendi de ona
mehur fkh kitaplarndan Cmi l-Fusulini at, bu mehur
kitapta yle yazlyd: Kaan sultan sagir olsa, halk bir valii
azmana biat ederler, o da ocuk sultana veklet ile
hkmet eder, lakin hakikatte sultan evvel ol valii azmdir."
Bunu okuyan biare Mehmed Paa ileden kt, kendisini
padiahn saltanat vekili sand, ki, aslnda kk Sultan
Mehmedin saltanat ortaklar byk anas ile ocak aalaryd.

Ocak aalar ile Ksem ve kuklalar Mehmed Paa

suiistimallere hemen balamlard, btn iler, memuriyetler
ehlini bulup tayin etmek yolundan km, alm satm ii olmu
ve hatta adeta bir borsa bile kurulmutu.
Hazine tamtakrd, kapkulu sipahisi oktan beri ulufelerini
alamamt. Clus bahii almak zere bilhassa Anadoludan
akn akn stanbula gelmeye baladlar, skdar hanlar
sipahiyle doldu, tat. Mevcut para yenierilere datlmt.
Birisi Galata Saray'nda birisi Atmeydannda brahimpaa
Saraynda iki acemi olan klas vard, buralardaki genler de
muayyen zamanlarda ve ihtiyaca gre Yenieri Ocana verilip
yenieri olurlar, ocak kadrosu dolunca da geri kalanna
sipahilik verilirdi. Onlarn da acemi olanlktan kma
zamanlar gemi, zaruret iinde kvranyorlard. Ayaklanma
acemi olanlarndan patlak verdi. nce Galata Saray olanlar
ekim ay balarnda bir gn klalarndan boandlar,
Galatadan kayklara dolup stanbul tarafna getiler.
Atmeydan'nda brahimpaa Saray klasna gittiler, oradaki
olanlar da Biz ne dururuz!.. diye boannca mesele
byd. Ardndan padiah sarayndaki iolanlar da kaplar
zorla atrp ktlar, acemi olanlarna katldlar, ortalk
bsbtn kart, en yals ter bykl, ou tysz bu genler
birer sipahi dirlii istiyordu. Naima ylece tasvir ediyor:
O zamana kadar dnyay grmemi hapishanede yaar gibi
mr srm bu delikanllar saraylardan boanp da birden
hrriyete kavuunca, basz, nizamsz, laubali ehrin iine
daldlar, hanlar bastlar, iindekileri karp han odalarna
yerletiler, bir de lider buldular, ulufesinin haksz olarak
kesildiini iddia eden bir sipahi, Bykl Mahmud! diyor.
Acemi olanlar ile saray iolanlarnn kumandasn derhal
eline alan bu adam skdar'daki sipahileri de ehre geirince
s-

tanbulun stn yeni bir ihtilal bulutu kaplad. Hi phesiz

ki, bir kundak idi. Acemiolanlar ile sipahilerin ldrlmesi
iin eyhlislam fetva vermi sz yaylnca beri tarafn da sesi
ykseldi:
-eyhlislam ve vezirle davamz vardr, padiahmzdan
ayak divan isteriz !..
Aalarn ad aza alnmamt, nk arkalarnda
yenieriler vard.
Saraya bir heyet gnderildi.
-Padiahm, eyhlislam ile vezir bizi yenieriye krdrmak
ister, garaz olmayan birini eyhlislam ve vezir yap, dediler.
te o sradadr ki, Sarayda padiahn z anas Turhan
Sultan bykana Ksemin karsna kt. leride Osmanl
tarihinin en muhteem ve afif simalarndan biri olacak valde
sultann tesiriyle kk Sultan Mehmedden ok yumuak bir
ferman geldi: Yenieri ile sipahi kullarmn arasnda cenk ve
adavet olmasna rzay hmayunum yoktur, hatrm ho tutun,
siz cemiyetinizi datn, sonra ben ikisini de azledeceim!
Ortalk yatacakt, fakat fitnede usta olan ocak aalar
demiri tavnda dvmek, sipahileri krarak meydann mutlak
hkimi olmak istiyordu, sipahilerin arasna casus saldlar, bu
yenieriler, Biz de szdeniz, elem ekmeyin, davada ayak
direyin!.. dediler. Sipahiler dalmad. Vezir ile eyhlislam
ocak alarna snd, stelik eyhlislam efendi sipahilerin
katline fetva verdi, aalar da padiahn fermanna meydan okur
gibi,
-eyhlislam ile vezirin azline rzamz yoktur, sipahi asidir,
katline elimizde fetva vardr!.. diye kkrediler.
Yenieriler silahlanm, tfek fitilleri yanar, cenge hazr olmulard; mahalle imamlarna haberler salnd ve yer yer
tellallar barmaya balad:

-Bu cenge gelmeyenin kendi kfir ve avrad botur!..

Byk aalarn cenk kararn Atmeydanndaki sipahilere
tebli iin yenierilerden 5. Deveciler Ortas orbacs Mehmed
Aa gnderilmiti. Sipahilerin bir Allah!.. Allah!.." sayhas
gkyzn tuttu ve Mehmed orbac orackta paraland.
Sonra renilmitir, Sofu Mehmed Paa kendi
adamlarndan sekiz on kiiyi sipahi kyafetine sokmu ve
orbacy onlara paralatmt, nk bir yenieri kan
dklmeyince yenierilerin sipahiler zerine yrmeyeceini
biliyordu. Beyit bu vaka zerine sylenmitir:
"Kimi ald kemann deste, kimi tigi brrani
Birbirine katt ikisin ivay eytan.
Haris Sofu Mehmed Paa melanetinde yanlmamt,
Mehmed orbac'nn kan yenierilerin kapkulu sipahisi
zerine amansz yrmesi iin kfi geldi.
Atmeydanna kan btn yollar sipahiler tarafndan
alelacele yaplan metrislerle tutuldu, sipahilerin ve acemi
olanlarnn iinde pek sekin kemankeler vard, hepsi bu
metrislere girdiler. stanbul, kanl bir ehir cengi grecekti.
Ocak aalar yollu yolunca sralandlar, aalarn arkasnda
alklar ulema, onlarn ardnda da Sofu Mehmed Paa
geliyordu yenieri ktalar Atmeydan snrnda durdu, usulen
vezirlerden Kenan Paa ile Fatih Camii vaizi Veli Efendi
sipahilere teslim olmalar iin nasihati yolland. Fakat iki eli,
sipahinin gn grm sz sahipleriyle buluamad, genler ve
genler arasnda, vakanvisin tabiriyle erazil gruhu (?), Nasl
olsa fetvalyz, teslim olup koyun gibi boazlanmaktansa,
yenieri elinde ehit oluruz" dediler, Bre vurun!" sesleri
ykselince Veli Efendi o civarda bir eve

snd, Kenan Paa'nn atr ile mataracsn paraladlar,

kendisi caminin iinde bir pencere hcresine glkle can atp
kurtuldu.
Yenieriler geriden dolap meydana, Ayasofya tarafndan
hcum ettiler. Hepsi gen, tvana, bilhassa acemi olanlar ile
iolanlar yenieriyi ok yamuruna tuttu. lk hamlede pek ok
yenieri telef oldu ve yaraland. Bu iddetli mdafaa karsnda
yenierilerde, hatta bozgun alametleri belirdi. O zaman aalarn
en yals, sekseni am Koca Muslihiddin Aa en n saflara
atld.
-Bre koman ahbazlarm, bu bir avu cizlerin cengi ne olsa
gerektir, bre yryn, vurun, aln!.. diye bard.
Onun atn ileri srmesi zerine yenieriler de yalnkl
ikinci defa hcuma getiler ve nlerine gelen sipahileri
doramaya baladlar, gzlerini kan brm yenieriler
basacak yer bulamadlar, sipahi cesetleri ineye ineye
meydann ortasna kadar geldiler.
O zamana kadar cenk yz grmemi olan ulema efendilerin elleri ayaklar titremeye balad. Her biri bir tarafa ekildi;
yenieriler artk btn sokaklardan meydana akmaya ve
caminin haremine snm olan sipahilere tfek tanesi
yadrmaya balad.
Sultanahmet Meydan ak sakall ve kara sakall ve taze
acemi olan ve iolan kelleleriyle dolup cesetler, tepeler
halinde ylmt. Geri kalan sipahiler ile acemi olanlar
kendilerini idare eden bulunmadndan caminin iine
dolmutu. lerinde bahadr olanlar ok atp ve kl alp
merdane cenkleiyorlard. Bilhassa Saraydan km iolanlar
arasnda tvana ve bahadr ok atclar pek oktu, hatta vaktiyle
pek kckken Saraya verilmi Maksud namnda bir yiit her
okuyla bir yenieri mhlamt, bunlardan yedisi derhal can
vermi, nihayet oklar tkenince yenieriler Maksud'u
parampara etmilerdi.
Sipahilerde gerileme balaynca bata bulunanlar,Varaym
kaplar kapataym yahut Abdestimi tazeleyeyim veyaBurada

ne dururum, varaym yenieriyle cenk edeyim..." diye birer

bahane bularak camiden dar kmlar, acemi genleri
yzst brakp kamaya balamlard ve baht ak olup eceli
erimeyenler kurtulmutu. Bykl Mahmud daha hazrlkl
davranm, deniz kenarndaki kale duvarnda Ahrkapy
sipahilerle muhafaza altna aldrm, yenieri hcumu balar
balamaz oradan adamlaryla kayklara dolup skdara
kamt.
Kaamayanlar, ki byk ekseriyeti acemi olan ve
iolanyd, caminin i ve d hareminde, adrvan etrafnda,
kap ve pencere ilerinde, minber ve mihrap nlerinde yenieri
klcndan geirilmiti. Bu vakay btn fecaatiyle nakleden
Naima, Camii erifin ol nazenin ve musanna kaplar ve
camlar tfek fndyla delik delik oldu, elan baz yerlerinde
grlr diyor.
Sultanahmet Camiinin d ve i kaplarnda bu kanl
vakann hatras kurunlar hl da durmaktadr.
Yenieriler tam galebeyi aldktan sonra sipahi llerini
soymaya baladlar. Kara Murad Aa, sanki Girit cenginde
Venediklilerle dvyormu gibi ba getirene bahiler
veriyordu. Acemi olanlar ile iolanlarndan bazlar
minarelere kmlar, oradan aadaki yenierilere,
-El aman !.. Bizi affedin !.. diye baryorlard. Ortaya yine
Muslihiddin Aa atld. Yenierilere,
-Yetiir yoldalar!.. ekin elinizi!., diye emir vererek, bu
korkun ktali durdurdu.
Minarelerden indirilen ve caminin ke bucandan kan
sipahiler, acemi olanlar ve iolanlar Muslihiddin Aa ile
Sofu Mehmed Paann atlar ayaklarna kapandlar ve
affedildiler.
Bu korkun katliamda klcn vatanda ve dinda kanna
bulatrmayp stelik civanmertlik de gstermi yenieriler
kmtr. O gn o meydanda bulunmu bir adam anlatmtr:

olanlarndan iki taze civan, balar ak, zlfleri

akllar gibi perian kamaya balamlard. Aman vermeyip
bunlar katletmek zere peleri sra yalnkl sekiz on yenieri
koard. Tam eriip kl alacaklar vakit bir alak boylu, kara
sakall yenieri aralarna girdi.
-Yoldalar, bu olancklara kymayn kardeler, onlar bana
balayn, onlarn yerine beni ldrn!.. dedi, iki genci bu
suretle yenierilerin elinden kurtard, her ikisini de ellerinden
tutarak,
-Gelin oullar!.. diye o civarda bir erbeti dkknn
atrd, olanlar erbetiye emanet brakt. Olanlardan birinin
koynunda yirmi altn varm, karp bu kara sakall yenieriye
verdi. Vakadan birka gn sonra, ortalk iyice yatmt. O
kara sakall yenieri erbetiye tekrar geldi, emanet brakt
dkkndan kard. Nakilbend tarafnda bir selamet yere
gtrd, sonra ald o yirmi altn sahibine vererek,
-Al oul, elinden erbeti alr diye almtm, benim altna
ihtiyacm yok, varn selametle gznzn grd yere gidin,
dedi.
Gaile tamamyla yattktan sonra akrabas olanlar gelip
meydandan ve camiden llerini aldlar, iki yzden fazla
kimsesiz ceset, Asidirler, namaz klnmaz denilip denize
atld.

Yenieri aalar saltanat

Atmeydan Vakasndan sonradr ki, mehur tabiriyle
yenieri byk aalarnn byn balta kesmez olmutu. Artk
hepsi ekirdekten, neferlikten yetime Koca Muslihiddin, Koca
Bekta, Kara Murad, Kara avu Mustafa, elebi Mustafa
aalar ile ocuk padiahn byk anas Ksem Mahpeyker
Sultan, Validei Muazzama

hi vakit kaybetmeden pervasz bir soygun ve vurguna

baladlar. Rvetle memuriyet satlmas alelade i oldu,
idaresini sadk adamlarnn ellerine verdikleri Belgrad ve Bosna
darphanelerinde ayar bozuk para bastrp kestirerek devletin
parasndan tonlarca altn ve gm aldlar. Ticaret alanna
pene attlar, bata et, ekmek, gda maddeleri, gnlk hayatn
btn zarur ihtiyalar bu etenin efrad arasnda inhisar
konular olarak paylald ve tccarlar haraca baland. Aalar
ile Ksem arasnda temas Koca Bekta yapyordu, ayaktalar
bir rknt duyup, Kt gidiyoruz, bize bunun hesab
sorulur! dedike,
-Korkmayn, diyordu, bizde para, hazine olduka, deryadan
bir avu su serperiz, yenieri arkamzdadr!..
Hrs ile tamahn hesab yanl kt, aalar saltanat ancak
otuz drt ay srd, biz sene diyelim ve yl kubak
grelim.
Giritte bir cenk olduunu dahi unutmulard. Venedikliler
anakkale Boaz nndeki adalar zapt ederek boaz
kapadlar, adadaki koca Trk ordusu erzaksz, ikmalsiz kald;
ancak oradaki serdarn, Deli Hseyin Paann Ortaa
valyelerini hatrlatan cengverlii ve askere babacan
yaknldr ki Trk ordusuna sarslmaz metanet veriyordu.
Adada Venedikliler kara harbini oktan kaybetmilerdi, fakat,
stanbulun hali dmana mit veriyordu. Giriti, birka son
mukavemet noktas mstesna hemen tamamen zapt etmi
bulunan Trk askerinin elinden deil, stanbuldaki aalardan
geri almak mmknd.
Anadolu'da ve Rumelide ve bilhassa Anadoluda ekavet
yle bir hal ald ki, Karahaydarolu Mehmed, Katrcolu
Mehmed, Grc Neb gibi da padiahlar tredi, kyl kentli
de onlarn elinde soyuldu, ezildi ve evlatlarn, adeta devlete
asker yazdryormu gibi yol ve derbent kesen, ehirler basp
talan eden etelere, can korkusuyla gnderiyordu.

Bu devrin vakayii hi phesiz ki bu tarihemizin konu

snr dndadr.
Aalar yl iinde sadrazam deitirdiler. lk kukla
vezirleri ihtiyar Sofu Mehmed Paa mevkiini ancak dokuz
buuk ay muhafaza edebildi. Aalarn ua olduunu unuttu,
kendisini hakiki bir sadrazam sand. Haris adamd, bata
Hezarpare Ahmed Paa ve daha birka devletlinin canna
kym, mallarn kapatm, dokuz buuk ay iinde hayli para
toplamt, fakat kendisini unutup memuriyet almak iin
rvetini Kseme ve ocak aalarna verenlere kzyordu,
onlardan gelen rica tezkirelerini geri evirmeye balaynca,
bykanas tarafndan talim edilmi ocuk padiah bir gn bir
li divanda, ki, ocak aalar da hazr bulunuyordu,
-Sen vezaret adam deilsin, ver mhrm! dedi.
Koca paa ard. Huzurdan ba omuzlar arasna km
ve buz gibi ter iinde kt, kar kmaz da sarayda tevkif
edildi. Bu tevkifi de mal beyan sorgular, mal msaderesi,
Malkaraya srgn ve srgnde boynuna geen cellat kemendi
takip etti.
O divan gn padiah gzlerini divandaki devlet erkn
zerinde gezdirerek, yeni bykanasnn talimiyle Kara Murad
Aaya,
-Gel Aa!.. Al mhr, seni vezir yaptm, greyim seni nice
hizmet edersin!.. dedi.
Kara Murad Aa, Kara Murad Paa oldu. Aalar onunla
sadaret mevkiini de ele geirmi oluyordu. Fakat Kara Murad
Paa omuzlarna devlet mesuliyetini yklenince, ete
arkadalarndan mecburen ayrldn pek abuk anlad. Adeta
bir irketin byk hisse sahibi patronluunu terk etmi, eski
ortaklarnn emrinde irket mdr olmutu. Aralar pek abuk
ald. Bir gn ziyafet ad altnda kendisinin bulunmad
mahrem bir toplantda, Murad Paa elbet ki, katlolunsun
karar verildi. Yalnz Bekta Aa eski ortaklarn himaye etti.
"Katli olmaz, mhr sahibine teslim etsin ve

bir vilayet alp gitsin, eer mhr brakmak istemezse o zaman

katlolunsun dedi. Bu teklif makul grlnce de, Senin
vezirliinde revnak kalmad, cann tatl ise mhr sahibine
ver! diye haber yolladlar. Paa bu tehdidi asla kmsemedi,
hemen saraya gitti, huzura kt.
-Padiahm, memlekette drt sadrazam olmaz, ite mhri
hmayunun, baka bir kuluna ver, bana da geinecek bir
mansp ver, bam alp gideyim!.. Yalnz benim sana nasihatim,
mhrn Yenieri Ocandan kimseye verme, devletinin
zevaline sebep olur! dedi.
Bu sz geliigzel sylenmemiti. Kara Muradn elbet ki,
bildii ok mhim bir ey vard, cahil fakat sezisi ok kuvvetli,
zeki adamd. Padiahn bykanas Ksem Saray'da padiahn
anas Turhan Sultann gnden gne artan nfuzunu
ekemiyordu, Turhan bertaraf etmek iin Sultan IV. Mehmedi
tahttan indirip vey kardelerinden birini padiah yapmak,
eer aalardan biri sadrazam olursa, Ksem iin iten bile
deildi.
Kara Murad Paa'ya Budin valilii verildi, sadareti ancak
bir sene iki ay srmt. Melek Ahmed Paa sadrazam oldu,
aalarn tam istedii adamd.
Bu vezirin zamannda devleti temsil eden Divan
Hmayun'un halini en gzel anlatan adam ocak aalarnn Sar
Ktip adndaki bir dalkavuklar olmutur. Yine emirane bir
toplantlarnda meclislerine gelmi olan Sar Ktipe,
-Nereden geliyorsun ?.. diye sordular.
-Esir pazarndan gelirim!.. dedi.
Sar Ktipin Divan Hmayu'ndan geldiini hepsi biliyordu,
kahkahalarla gldler.
Melek Ahmed Paann sadareti de ancak bir sene srd.
Uaklk grevinde elhak byk baar gsterdi. Mhri
hmayunu

aalarnn arzusu zerine deil, zulm ba kemiklerine

dayanm stanbul halknn ve esnafnn ayaklanmas zerine
brakt. Onun pei sra da aalar devrildi.
Byk muharrir ve seyyah Evliya elebinin ana tarafndan
yakn akrabas ve hamisi, tazelik anda IV. Muradn gzde
silahtar olan sadrazam istifayla kellesini kurtard, Koca
Muslihiddinin imdadna Azrail yetiti, o gnlerde ruhunu
kabzetti. Ksemi zlfl baltac bir Kuu Mehmed, Koca
Bekta, Kara avuu, elebi Mustafa aalar da cellad
biaman kaldrd.
21 austos 1651 bir pazartesi gn (hicr 4 ramazan 1061),
aalarn Belgrad ve Bosna darphanelerinde sureti mahsusada
kestirdikleri ayar bozuk paray stanbul esnafna datarak
karlnda cebren tam deerinde altn toplamak gibi uluorta
bir ekavete hazineye yardm adnn verilmesi zerine kan
bu ihtilal, mutlakyeti mutlakayla idare olunan Osmanl
mparatorluu'nda halkn bir kuvvet olduunu gsteren ilk
vakadr.
Piri fani, ak sakal, kara sakal, bykl, r ebr, nevhat,
saderu, mrahik, abb emred, sabi olanck, usta, kalfa, rak,
tezghtar stanbulun btn arlar ve pazarlar halk, hatta
kadnlar, cami ve mescitlerde ve evlerde sabah namaz
klndktan sonra btn ehir silkindi ve kkredi; orulu
Mslmanlar lm eri olmulard.
Saray Hmayun Ksem'in emrine ramen kaplarn at ve
halk, semaya direk direk ykselen mazlum sesini ocuk
padiaha duyurdu. Sultan IV. Mehmed yine Ksemin emrine
ramen ayak divanna kt.
-Dd padiahm, dd!.. Bu zulme takatimiz kalmad!.. diye
alaan halka Sultan Mehmed, bu sefer z anas Turhan'n
talimiyle,
-Size byle zulm olduuna benim rzam yoktur! dedi.
Yerden avu avu toprak alarak balarna serpen stanbul
hal-

knn derdi bykt ve bu dert yalnz onlarn deil, devletin,

memleketin derdiydi, korkusuz konutular.
-Padiahm!.. dediler, zulmle lem harap oluyor... Halen
birka adam vardr ki, sana padiahlk yaptrmazlar, hazineyi
durmadan yerler... Bekta Aa, Kara avu, elebi Mustafa Aa
ve falan falan ve falan, memleketi harap ettiler...
Sonra, bu ihtilalin bir parolas halinde bir azdan bir feryat
koptu:
li Osman devleti ocaa dm yanyor!..
Kesin szleri de u oldu:
-Veziri azledip aalar katletmezsen sen padiahlk
yapamazsn, memleketinden fitne ve fesat eksik olmaz!..
Halk elini kana bulamak istemiyordu, Aalar bize ver
paralayalm demiyordu; ocak aalarnn adi bir ua olan
Melek Ahmed Paa iin de sadece azil isteniyordu.
Aalar da o gn Orta Camide toplanmlard, durumun ne
renk alacan heyecan iinde takip ediyorlard. Klada,
yenieride bir hareket yoktu, yle bir az arattlar, odabalar
ve orbaclar, mmeti Muhammed ayakta, biz mmeti
Muhammed'in davasna karmayz, padiahn kuluyuz, o ne
ferman ederse onu yaparz!" dediler. Hani Sultan Mehmed o
anda emir verseydi, srtlanlarn stnden aslan postlar
atlverecekti.
Fakat Validei Muazzama, Melek Ahmed Paa azledilip
mhri hmayun Siyavu Paaya verilince hemen harekete geti
ve kk torununa bir kere daha anlatt ki: Devleti tutan
aalardr, aalar giderse lem herc merc olur! Yeni vezire de
talimat verdi.
-Bugn bu kadarla iktifa olunsun, aalar maddesi yarn
dnlsn !.. dedi.
Halkn mahalle mahalle toplanmas her mahalle ve semtten
kalkan kafilelerin Atmeydanna gelmesi, saray kaplarnn
atrl-

mas, sarayn ayak divanna hazrlanmas, tahtn ve padiahn

kmas, vezirin ekilmesi, yeni vezirin seilmesi iin sarayda
devlet erknnn mzakeresi btn gn doldurmu, gne
guruba yaklamt. Siyavu Paa halkn sz sahiplerine haber
yollad.
-Akam oluyor, varsn herkes evine gitsin, iftar etsin, bu
mbarek gece sokaklarda sergerdan olmasnlar, yarn sal,
divan gn, erkenden gelsinler, aalar maddesi de yarn
halledilir, ben kefilim ! dedi.
Halk vezire itimat etti ve dald; dalrken de seher
vaktinde toplanmaya yeminler edildi.
Artk geliecek vakalarn hem sahne vz hem senaryo
nzm, hem de baaktr Ksem Sultan olacaktr. Bir padiah
kars, iki padiahn anas, bir padiahn da bykanas yal
sultan aalarn felaketi ardnda kendi akbetini gryordu. Bir
taraftan sarayda son faciasn oynamaya hazrlanrken aalara
direktifini verdi: Bugnk kazay bin gayretle savduk, halk
dald, yarn iin bu gece tedbir almak sizindir !..
Aalar Ksemin habercisini yenieriye padiahn ula gibi
gsterdiler ve o gece yenieri uyumad, pr silah yenieri
ktalar ehrin btn ana sokak balarn tuttular, aldklar
emir uydu: kii bir araya getirilmeyecek; saray tarafnda
kimse toplanmayacak ve saray kapsna tek fert sokulmayacak;
yenieriyi dinlemeyen hemen ldrlecek !..
Btn sokaklarn yenieriler tarafndan tutulduunu haber
alan Siyavu Paa da o geceyi uykusuz geirdi. Ve sabahleyin
erkenden Ksemden emir yollu bir nasihat ald: eyhlislam
efendiyle beraber Orta Cami'ye giderek aalarn gnln almas
gerekiyordu. Ar bir ziyaret olacakt, fakat gitmeye mecburdu.
Aalarn hepsinin suratlar askt, paann selamn o ask
suratlarla aldlar. Koca Bekta,

-Baka paa karde, eeri sen bu ii ettin ama iyi etmedin!..

dedi.
Siyavu Paa sordu:
-Ben ne yaptm ?..
Bekta bu sefer kstah ve pervasz,
-Bizim maveremiz olmadan mhr niin aldn, sana
vezareti kim verdi?.. diye sorunca paa parlayverdi.
-Bana vezareti saadetli padiahmz verdi!.. diye bard.
Bekta suratna bir tokat yemi gibi sarsld, fakat tehditten
de vazgemedi:
-Allah mbarek etsin, ama bize danmadan bir i edeyim
dersen vezirlik yapamazsn !..
htiyar yenieri karsnda bir uak deil, vezir buldu.
-Padiah ne ferman ederse onu yaparm, ben emri
padiahtan alrm, bakas bana emir veremez, benim de, sizin
de boyunlarmz padiah ferman karsnda kldan incedir!..
cevabn ald.
Ocak aalarnn mukadder akbeti ancak on iki gn gecikti.
5 ramazanda aalar kurtaran Ksem Sultan Sarayda yeni bir
saltanat darbesine kesin olarak karar verdi ve bu hususta
kendisine minnettar ocak aalaryla anlamakta hi glk
ekmedi. z evlad Sultan brahimi devirmi ve ldrtm olan
bu muhteris kadn, bu sefer torunu ocuk Sultan Mehmed ile
anas Hatice Turhan Sultann vcutlarn ortadan
kaldrtacakt. Ramazann on altnc cumartesi gn akam
masum padiah iftarda zehirletecekti. Hoafna ve reeline
konulacak iddetli zehiri has mutfakta abalardan bir veys
Aaya en mutemet adamyla gndermiti. Padiah bu
suikasttan herhangi bir sebeple kurtulursa, sarayn ba
muhafz olan Bostancba Ali Aa kendi adamyd, sarayn
kk kaplarn ak brakacak ve geceyarsndan sonra aalar
yenierilerle saray basarak padiah, anasn ve sarayda

Turhan Sultan tarafn tutmakta olan haremi hmayun

muhafz zenci aalar katledeceklerdi. stanbul halkn ve
esnafn 4 ramazan ayaklanmasna hazrlayanlarn Turhanllar
olduu anlalmt. Bu katmerli Saray cinayetinden sonra
Validei Muazzama ile Dudman Bektaiyan'n karsnda artk
hibir kuvvet kalmayacakt. Sultan Mehmedin yerine tahta
oturtulacak kardei ehzade Sleyman'n anas bir biare
allahlk kadnd.
Aba veys Aa suikast denaetine alet olmad,
gnderilen zehiri imha etti ve kendisi de o akam saraydan
kp kat. Gece iin hazrlanan baskn da Ksemin bir
cariyesi Valide Turhan Sultan'a ihbar etti.
ocuk padiah anasnn dairesinde muhafaza altna alnd;
harem hadmlarndan zenci Uzun Sleyman Aa padiahn
uruna lm eri oldu; zlfl baltaclar da padiah yolunda
can vermeye ant itiler. Hepsi Anadolu halkndan, bilhassa
Kastamonu dallarndan olan bu tvana ve ahbaz delikanllar
Sleyman Aann ardna taklp hareme girdi ve Ksemin
dairesini bast. Yal haris sultan bu delikanllardan Kuu
Mehmedin penelerinde can verdi.
O srada ocak aalar da Aakapsnda toplanm, sadk
kullarndan birka yz yenieriyi (ki bu birka yz yenierinin
oca asla temsil etmeyeceini ileride greceiz) tepeden trnaa
silahlandrm, saraya yaplacak baskn zamann bekliyorlard.
Baskn, sahura yakn olacakt.
Naima anlatyor:
Aakapsnda Tekeli Kknde toplanmlard;
cihannma bir kkt, pencerelerinden Saray Hmayun pek
mkemmel grnrd. Yenieri Aas Kara avu bir ara
pencereden bakt ve Bektaa,
-Allah bilir ne oldu, hele bak!.. dedi.
Bekta da bakt. Endieye dtler.Ksemin adamlarndan

olup Validei Muazzama'nn idam hengmesinde saraydan

kaan Samsuncuba mer Aakapsna can atmt.
-Mesele duyuldu. Allah bilir, koca valdenin ii bitti, ben
glkle katm! dedi.
Bu haber karsnda aalar donakaldlar. Ne yapacaklard ?
Herhalde koyun gibi baa ba uzatmayacaklard. Hemen
eyhlislam ile ulema efendilere davetnameler yazld. Sahur
vaktiydi, konaklarnda hepsi uyankt. Hepsi neler cereyan
ettiinden gafildi, hele Ksemin idam muhayyilelerinin snr
dndayd. Fakat uras muhakkakt ki, byle gece vakti
Aakapsna arlmalar iin ok mhim bir vakann gemi
olmas lazmd. eyhlislam Karaelebizade Abdlaziz Efendi ile
baz ulema bu vaka ne olursa olsun, aalarn kuvvetine
inanmlard, daveti kabulle hemen geldiler. Baz efendiler de
ihtiyatl davrand, gitmedi. Bata eyhlislam efendi, ulemay
gren aalar, yine byklarn balta kesmez olup yreklendiler...
br tarafta ise Sadrazam Siyavu Paa saraya arlmt.
Vezir de ulemay sarayda toplamak istedi, davetnameler yollad.
Efendiler davetiyeleri birbiri peinden almt. Aakapsna gitmeyenler saraya kotular.
Ksemin adam bostancba idam olunmu, btn
bostanclar, zlfl baltaclar ve Enderun halk, yenierilerin
saraya hcum ihtimaline kar silahlandrlmt. Padiah ile
anas yenierilere teslim edilmeyecekti. Valide Turhan Sultan
ile Sadrazam Siyavu Paa'nn btn mitleri stanbul
halkndayd. Bu halkn, 5 ramazan sal gn sabah ehrin
btn sokaklarn tutmu olan yenieri ktalaryla aalarn son
kanl kuvvet gsterisini unutmam olmas gerekirdi.
17 ramazan pazar, sabah namaz Aakapsnda klndktan
sonra ulemay mektep ocuklar veya emirlerindeki yenieri ne-

ferleri gibi ikier ikier nlerine katan aalar Sleymaniyedeki

Aakapsndan Aksaray klasndaki Orta Camiye gittiler.
Kladaki btn asker alan-avluda toplanvermiti. Yenieri
Aas Kara avu binektana kt ve askere niin geldiklerini
bildirdi.
-Sarayda padiahn musahipleri ve nedimleri yine devlet
ilerine mdahale etmilerdir. Validei Muazzama hazretleri ve
Saraydaki tevabii cmle katledilmilerdir, biz Validei
Muazzamann kannn davacsyz!.. dedi.
Askerden bir tasvip gulgulesi bekliyordu. Fakat yenieriler
bu teblii buz gibi bir sktla karlad. Ancak bir dakika
srm olan bu skt, aalar dehete drmek iin kfiydi.
Yenieriler Saraya kar aalarn yalnz brakyordu.
Bir dakika sonra, tasvip uultusu yerine bir mrlt
ykseldi:
-Sen Koca Validenin mirass msn ?..
Yenierinin bu mrlts aalarn akbetini daha o pazar
gnnn bu erken saatlerinde gstermiti. Fakat aalar bir
gayreti cahilaneyle son mit peinde camiye girdiler.
O srada ehir iinde tellallar barmaya balamt:
-Her kim Mslman ise Saray Hmayunda Sancak erif
altna gelsin!.. Her kim ki, Orta Camideki cemiyete varrsa
padiahna asidir, katilleri iin fetva verilmitir!..
Tellallar duyan ehir halk, sanki her sokak bir rmak
misali, saraya akmaya balad, Allahuekber! Saray avlusu,
saray etraf, meydanlar, sokaklar, Ayasofya'dan Beyazt,
Kumkapya kadar her taraf maherden numune insanla doldu,
klc olan kuanm, olmayan beline bir kurban ba sokup
eline de iri bir sopa, demir almt".
stanbulda iki byk yenieri klas olduunu
unutmamaldr. Aksaraydaki Yeni Odalarda yenieriler
aalarna, Sen Koca Validenin mirass msn?.. diye
sormutu. ehzadebandaki Eski

Odalar'dakiler de tellallar duyunca hemen silahlandlar ve Biz

aalarn deil, padiahmzn kuluyuz. Ve elhamdlillah
Mslmanz... diyerek Saray Hmayuna gittiler.
O srada Orta Camiye bir hatt hmayun geldi: Siz ki,
yenieri aa ve Kethda Bey elebi Mustafa Aa ve Bekta
Aasnz, gerektir ki huzuruma gelip ayak divanmda hazr
bulunasnz..."
Ferman okununca aalarn benzinde kan kalmad. Kara
avu ferman getirene,
-Bizden oraya varacak kimse yoktur, biz burada dururuz,
ama zerimize gelirlerse nefsimizi mdafaa eder, dvrz!.,
dedi.
Eski Odallarn saraya gittii haberinden sonra bu ferman
da gelince, Yeni Odalar'daki yenieriler de son tereddd attlar
ve bata orbaclar, odabalaryla takm takm zlmeye,
klay terk ederek saray yolunu tutmaya baladlar. Aalarn
yannda yalnz kaderlerini onlarn ikbaline balam bendeleri
kald, Kara avu bendesi bir orbacya,
-Kla kaplarn kapayn, dardan gelen yenieriyi aln,
ierden darr bir fert brakmayn! emrini verdi.
Odabalardan bir ihtiyar,
-Behey aa, sen ne sylersin! Odalarda yolda kalmad,
cmlesi Saray Hmayuna gitti... dedi.
Byklarn balta kesmez byk aa o anda bir hi
oluvermilerdi, nn de azlarn bak amyordu. Aalarn
yanna gelmi eyhlislam ile ulema efendilerin hali de
onlardan pek farkl deildi. O srada Samsuncuba mer,
elebi Mustafa Aa'ya hitapla,
-Behey sultanm! Ne durur, oturursunuz, mademki
padiahmz bizi feda etti, biz de hemen kalkalm, birka yerden
birden u stanbul ehrini atee verelim ve yenieriye
ehirlinin evlerini yamaya ruhsattr diyelim, cmlesi bizim
tarafa dner!.. dedi.

Bu mthi teklifin cevabn Kara avu verdi:

-Bre mer!.. Bre eek sus!.. Birka gnlk mr iin din ve
devlete ve mmeti Muhammede bu ihanet olur mu! Cihan durduka lanetle mi anlalm! Szmz oldu, ne gzel; olmad,
emir Allahn, kazaya rza, evvela bizi, sonra sizi ldrrler, ite
bu kadar!..
Koca Bekta, bir aya ukurda koan lm lafn iitince
sinirlendi.
-Yok... Bo yere lemeyiz, gelirlerse elbet ki, dvrz!..
dedi, hezeyan sylerdi".
ok gecikmilerdi. Hamallar gnderip konaklarndan torba
torba altn ve gm getirttiler, mehur kla nndeki
Etmeydannn ortasna bir tepecik halinde ydrttlar ve kla
etrafna tellallar karttlar
-Altn ve gm isteyen bu tarafa gelsin !..
Bu tellallar bo yere barp durdular, bir fert gelmedi
diyen vakanvis u tafsilat veriyor:
elebi Mustafa Aa Koca Bektaa:
-Tu yzne! dedi, Allah belan versin! Bre tamahkr
Arnavut, ne eyledinse eyledin, Bize mal lazmdr dedin,
Devletimiz yz evirirse para her derdimize dermandr dedin,
bizi ifsat ettin, mal uruna dnyay fesada verdik, te ortaya
altn dkeriz, yzmze bakan bir fert var m?.. Para ne iimize
yarad?..
bret levhasdr diye naklediyorum; Fatih Camii vaizi Veli
Efendi ulema arasnda aalarn akl hocalar yerinde, aalarn
en ok nimetini grm bir adamd; Naima nkteyi sever, Vaiz
Veli Efendi yelkenleri evirdi" diyor. Orta Cami'nin o bozgun
havasn bsbtn karartt, byk aaya hitaben,
-Siz ne olduunuzu zannedersiniz?.. Her biriniz bir firavun
olup lemi haraba verdiniz, bizim susarak kaplarnza
devammz erri-

nizden korktuumuz iindi. Sizin aranzda bulunmak artk

hatadr! dedi ve silkinip kalkt. Orta Camiden ve kladan kt
gitti.
Bekta Aa arkasndan bard:
-Bre kuzgun softa! Krklerimizi giyip altncklarmz alrken
Devlet sizinle durur... diyen sen deil miydin?..
Veli Efendinin peinden dier efendiler de klay terk edip
daldlar, yzszleri saraya, azck utanc olanlar da kendi
konaklarna gitti. Ya Veli Efendi?.. Cppesinin etekleri alpara
alarak saray yolundayd.
Sarayda kurulan bir li meclis gaileyi temkinle anlatmay,
aalarn cezasn o andaki vahetlerini giderdikten sonra
vermeyi kararlatrmt. Yenieri Aas Kara avu Mustafa
Aaya vezir payesiyle Macaristanda Tamevar valilii, Kethda
Bey elebi Mustafa Aaya vezir payesiyle Bosna valilii,
yenieri aalndan emekli Koca Bekta Aaya da
mirimiranlkla Bursa sancakbeylii verildi; bu tayinler bir
fermanla Orta Camide kendilerine tebli edildi ve stanbul'dan
hemen kp memuriyetlerine gitmeleri emrolundu.
Yeni vazifeleri bildirildii zaman de,
-Ferman padiahmzndr, dediler ve Orta Camiden kp
yol hazrl grmek zere konaklarna gittiler.
ki Mustafa hemen ertesi gn yola ktlar. Koca Bekta ise,
gidecei yerde gzleri yolda idam fermann beklemektense
stanbulda saklanmay tercih etti. Cerrahpaa civarnda
Terliki Mehmed elebi denilen bir Hamzav derviin evinde
sakland ve stanbul sokaklarnda tellallar,
-Bekta Aa'nn yerini haber verene dirlik ve ihsan verilir!
diye barmaya balad.
Aslnda dirlik ve ihsan vaadine lzum yoktu, halk nefret
ettii Bekta' bulsa bir anda paralayacakt.

Bekta Aa yle yakaland:

Yaln ayaklar yarm papulu dervi mezi klkl bir
olann Aksaray pazarndan kuzu eti ile has ekmek almas bir
adamn dikkatini ekti, Bu olann yz bana yabanc deil,
Bektan yannda grdm gibi geliyor, yoksa dervilerde kuzu
eti ile has ekmek alacak ake yoktur dedi. Peine dp girdii
evi rendi. Bekta bulmaya memur edilmi Kapcba Boyal
Hasan Aaya haber verdi, ev basld. Bekta Aa can
korkusuyla dolap ard gibi dar bir yere girip saklanmt;
k!.." dediler, kmad, kl ucuyla drtp kardlar, rzasyla
teslim olmad, yumruk ve tekmeyle ban ve vcudunu iyice
hrpaladlar. Seksen yandayd, fakat gayet zinde ve iri adamd,
yz ve sakal ve st ba kan iinde kald, glkle tutup
kollarn arkadan baladlar. Yalnayak, banda takke, srtnda
entari, laubali ev klyla tutulmutu, bir ata bindirildi.
Ayaklarna da atn karnndan buka vuruldu, yzn ve
ellerini bile ykatmamlard, o perian halde yola kld. Aksaraydan Babhmayuna kadar yoluna ve peine dklen halkn
trl hakaretine urad:
-Padiah haini, ite cezan buldun!.. diye yzne
tkryorlard. En ar kfrler savruluyordu. Beygirin peine
ar boyundaki dkknlarn raklarndan elliden fazla
mrahik olan taklmt:
-Bre ur gidiye !..
-Bre as gidiyi !..
-Bre bu kimin apkas ?..
-Bektan apkas...
-Bu gidinin apkas !..
Muhafzlarnn ufak bir ihmali olsayd lahzada lin
edilecekti.
Bu halle saraya varld, padiaha arz edildi, ieriden cevap
gelinceye kadar kap arkasnda hapsedildi. O srada Ksem
Sultan bomu olan zlfl baltac Kuu Mehmed adndaki
delikanl

geldi, yenieriler destek olup da Ksem'in kan davasnda

muvaffak olduklar takdirde Sultan Mehmed'den balarn
isteyecekleri kimseler arasnda onun da adn yazmlard.
-Kuu Mehmed benim, dedi, bre hain zalim, ben sana ne
iledim ki beni deftere yazp bam istersin ?..
Bekta,
-Bre put kyafetli kfir, ykl uradan!.. diye bard.
Delikanl,
-Bak u kfirin vazna!.. diyerek ar bir kfr savurdu.
Arz Odasna, padiahn huzuruna karld. ocuk padiah,
canna kastetmi adamla konumaya tenezzl etmedi, halini
yle bir seyredip idamn iaret etti, padiahn huzurunda
hemen kement atp bodular, cesedi Babhmayun nnde
birka saat tehir edildikten sonra bir kilime konularak hamal
srtnda evine yolland. Namaz klnp sur dnda defnedildi ve
mezarna nian konmad.
Bosna valisi olan elebi Mustafa Aa yola karken yanna
120 000 filorin altn almt. Beraberinde gtrd adamlarn
yolda yr vefadar olmalar iin avu avu altn ihsan
ediyordu. Malkaraya geldiinde bir dostundan mektup ald,
Bektan yakalandn ve idamn rendi. ine bir vahet
dt, btn arln brakarak, gz gibi sevdii nefer
mahrem iolan ile bir heybe altn ve bir miktar mcevher
alarak kat. iddetle takip edildi, Karaferiyeyi getikten az
sonra, peine denlerle dvp yaralandktan sonra
yakaland. Yakalayanlara,
-Beni stanbula sa gtrmeyin, hemen burackta
katledin!.. dedi.
-Zaten bize verilen emir de yledir!.. dediler.
Ruhsat istedi, abdest alp iki rekt namaz kld ve kemendi
boynuna kendi elleriyle geirdi. Boduktan sonra ban
gvdesinden ayrdlar, basz cesedi o krlkta defnedildi. Kesik
ba da bir

bal tulumu iinde stanbul'a gtrld. Yanndaki nefer

mahbublar ne olmulardr, mehul... Fakat bir heybe altn ile
koynundaki mcevherlerini yakalayanlar arasnda paylalaca
bellidir.
Sakazade Mustafa Aa adnda biri anlatmtr:
Sadrazam Siyavu Paann yanndaydm, bir tabak iinde
elebi Mustafa Aann kesik ban getirdiler, ykamlar,
sakaln da taramlard. Siyavu Paa,
-Aklsz adamd ama, cmertti, kamasayd kurtarmak niyetinde idim, dedi..."
Kara avu Mustafa Aaya gelince, Silivri civarnda Burgaz
adnda bir kyde konaklamt ki, ardndan Kapclar Kethdas
Boyac Hasan Aa yetiti geldi, bu mevkiye Bekta yakalad
iin ykselmiti; Tamevar valisinin yakasna penesini atp,
-Fermanlsn!.. dedi.
Kara avuun da fedakr adamlar vard, kurtarp
karacak oldular, Boyac Hasan Aa, ekin elinizi, cmleniz
kltan geersiniz diye bard.
Kollar arkasndan balanan Kara avu, Silivriye kadar
atla gtrld, oradan Boyac Hasan Aa ile maiyetindekileri
getiren dokuz ifte bostancba kayna konuldu, doruca
saraya gtrld.
Ahr Halifesi Hzr Bey anlatmtr:
Padiahn huzuruna kardlar. Kara avu etek pp
hacaletle durdu. Sultan Mehmed,
-Yenieri aas sen misin ? diye sordu.
-Bel padiahm... dedi.
-Ya niin bu kadar fitneler kaldrdn ?
-H padiahm, benim suum yoktur... Fitneleri kaldran
Bekta Aa ile elebi Mustafa Aadr... Onlar mtegallibe idi,
mukavemete kadir deildim.
Padiah,

-Kaldrn unu!.. dedi.

Huzurdan kardlar.Darda alamaya balad.
Bostancba,
-Aa, bu alamak evvelden gerekirdi, imdi can pazarnda
merdanelik lazmdr!.. dedi.
Bostancba iaret etti, kement atp bodular."

1687 Varadin isyan ve stanbul ihtilali

Ocak aalar saltanatnn yklndan sonra yenieriler
uzunca bir zaman, hicr 1061 ve milad 1651 ylndan hicr
1098 ve milad 1687 senesine kadar otuz alt yl, yarm asra
yakn padiahlarna kullukta itaat zere oldular.
Bu otuz alt yl Osmanl tarihinde ok mhim vakalarla
doludur. Sadrazam Kprl Mehmed Paann ksa fakat ok
kanl diktatrl ve olu Sadrazam Fazl Ahmed Paann
uzun ve pek hametli devri o yllar iindedir. Osmanl
mparatorluu Kanun devrinden daha geni hudutlara,
Lehistandan Podolyann ve Venedikten Girit Adasnn
alnmasyla o devirde kavutu. XVII. asrn o ikinci yarsnda
yaam Batl tarih yazarlar bundan trdr ki, Sultan IV.
Mehmede Byk Sultan Mehmed adn vermilerdir. Bizde ise
Avc Sultan Mehmed denilir; Osmanoullar arasnda
padiahln tadn diledii gibi tatm tek simadr. Devlet
ilerini nce baba, sonra oul, Kprllere emanet etmi,
sadece kadnlarn dnm ve bir mecnun gibi av peinde
dolamtr. Osmanl Saray arkkr lks ve sefahetin meheri
olmutur. Gz kamatran maa lks tuvaleti on bin, yirmi
bin, hatta krk bin kiilik maiyetle ava kan bu padiahn
alelade bir atrnn belindeki bak mcevher kabzalyd ve
banda da mcevherli bir sorgu vard. Nihayet Kprllerin
damatlar Merzi-

fonlu Kara Mustafa Paann sadaretinde Trk ordusu

Viyanaya kadar dayanm, fakat 1683te orada ar bir bozguna
uramt. Yukarda kaydettiimiz otuz alt yln son senesi
de ite bu bozgun havas altnda gemitir.
Sultan Mehmed cephelerden gelen felaket haberleri
karsnda kendi gnlk hayatnda derlenip toparlanamad;
zaferden zafere koan bir orduyu besleyen hazine ile bozgundan
bozguna den bir orduyu beslemeye alan hazine arasndaki
derin fark gremedi; bir imparatorluun azamet ve evketini
temsil eden ehriyar, halkn ve askerin gznde derhal adi bir
sefih oluverdi. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Viyana
bozgunundan sonra frsat bulan dmanlarnn entrikalaryla
Belgrad'da idam edildikten sonra devlet yine ehliyetsiz ellere
dmt. Orduda ve gerideki lkede huzur kalmad, gven
kalmad ve devlet sz ayaa dt ve bunlar arabuk, yl
iinde oluverdi ve bu herc merci de evvela cephe gerisinde, en
n safna yenierilerin getii bir ordu isyan, sonra devlet
merkezi stanbulda dalga dalga askeri ayaklanmalar takip etti;
kanl vakalar iinde, isimleri ocaklarnn tarihine geen yenieri
zorbalar tredi.
Ordu isyan, Macaristandaki Trk idaresinin bir buuk
asrdan beri merkezi olan Budinin kaybndan ve Segedin
Sahras bozgunundan sonra 5 eyll 1687 bir cumartesi gn
Varadin menzilinde Serdar ve Sadrazam Sleyman Paaya
kar kt.
Yenieri ve kapkulu sipahisi evvela sz sahibi olacak ve
kelleyi koltua alacak zorbalarn tayin ettiler: yenierilerden
Canikli Fetvac Hseyin avu ve Burgazl Hac Ahmed nefer,
sipahilerden drt blkba Ebsseyfolu Ahmed Aa, Amasyal
Kk Mehmed Aa.
Bu alt zorba ba baa verdi ve sz birliiyle,
-Veziriazam ve Serdar Sleyman Paayla davamz vardr,ev-

vela Mslman olduundan phemiz vardr (bir Ermeni

mhtedisiydi), katlolunmaynca teselli bulmayz!.. dediler.
Serdarn otana hcum edildi. Askerin kaynatn gren
Sleyman Paa Sancak erifi alp oktan kamt. Sonra
kumandanlardan Abaza Siyavu Paann adrna gittiler (bu
Siyavu Paa Kprl Mehmed Paann kz Fatma Hanmn
kocasdr, aalar saltanatn ykan Siyavu Paa'yla
kartrmamaldr).
-Biz seni veziriazam yaptk!.. dediler ve cebren kaldrp ata
bindirip sahibi kam serdar adrna gtrdler. Orada, bu
sefer Siyavu Paann da itirakiyle ikinci mhim bir karar
verildi:
Paa askere ba olacak, orduyu alp padiahn stne
yryecek, onu Edirnede bulursa ne l, bulmazsa stanbula
gidilecek, Sultan IV. Mehmed tahtndan indirilip kardei Sultan
Sleyman tahta oturtulacak, bu suretle ortadan zorbalk nam
kalkacak, leme yeni bir dzen verilecekti.
Firari Sleyman Paa stanbula gizlice girdi. Padiaha
grnmedi, sanca ve mhr, kendisi sefere gittii iin
stanbulda sadaret kaymakaml yapan Receb Paaya verdi.
-Ordu zorbalar elinde, alevlenmi atetir, nnde
bulduunu yakp geliyor!.. dedi ve Kurueme civarndaki
yalsna kapand.
syan padiah da renmiti, ordu stanbul'a gelirse ok
mkl durumda kalacan da sezmiti, hi tereddt etmedi,
mhri hmayununu askerin sadrazam tayin ettii Siyavu
Paaya gnderdi, ayrca iki mcevherli sorgu, murassa kabzal
kl, l bir krk ve sair hediyeler yollad, bir de serdarlk
ferman yazd ve ordunun yoluna devamdan vazgeip
Belgradda klamasn emretti. Mhr, hediyeleri ve ferman
gtren kk mirahur aa Sadrazam Siyavu Paa ile orduyu
Belgrad'da buldu. Ferman askerin sz sahiplerine okundu.
-Biz evvela bu ferman gnderenin padiahln istemiyoruz

ki, fermanyla burada klayalm, biz stanbula gideriz, eriat

zerine davamz vardr, stanbula varmaynca dizginimizi ekmeyiz !.. dediler.
Siyavu Paa stanbulda eyhlislam efendiye mahrem bir
mektup yollad, padiahn tahttan indirilmesi hususunda
ulemann orduyla birlik etmesinin teminini istedi. eyhlislam
Ankaral Mehmed Efendiden ok manal bir cevap geldi, efendi,
Padiahtan biz de honut deiliz, ilmin erefini ayak altna
almtr; cevr cefas haddi amtr, zapt u rapt edilmez adam
oldu, sade heva ve hevesini dnr, nasihat kabul etmez.
Ancak, yenieri, sipahi ve silahtarn erazili oktur, stanbula
dolarsa, dava padiahn tahttan indirilmesiyle kalmaz,
stanbuldaki mmeti Muhammedin malna, ehl iyaline ve
evladnn rzlarna tecavz ederler, ortada pek ok mazlum kan
dklr. Bu hallerin olmayacana ve Sultan Mehmed tahttan
indirilince askerin dalacana bir hccet tanzim ettirin, her
hallerine msaade ederiz, yoksa bu isyan karanlarn
hakkndan gelinir! diyordu.
eyhlislam Efendi haklyd, ilk mazlum kan daha yolda
dkld. stanbula varldnda Sultan Mehmed tahttan
indirilince askerin dalp klalarna, yerlerine ekilmeleri
gerektii sylenince Siyavu Paaya,
-Ne demek! dediler, biz bunca zamandr ulufe almadk, a
plak kaldk, davamz byktr, evvela defterdar ver,
paralayalm !..
Defterdar Seyyid Mustafa Paa darphane deildi,
stanbuldan para gelecek, o da askere datacakt. Laf
anlamadlar. Paa ak sakall namuslu bir ihtiyard.
-Aalar, ak sakalma acyn, ceddime hrmet edin, benim
gnahm yoktur! dedi.
Mverrih Fndkll Mehmed Aa yle anlatyor: Bir alay
aya arkl dinsizler, h smme h, Seni bizim elimizden
ceddin

bile gelse kurtaramaz' deyip kl rdler, pare pare ettiler.

Mustafa Paa nesebi sahih seyyiddi, ceddim dedii
Peygamberimiz Efendimizdi. Bu vaka stanbulda neler
olacan pek aydn gsteriyordu.
Defterdar paann feci akbeti stanbulda padiah
bsbtn rktt. Kendisinden Sleyman Paa ile Receb
Paann da isteneceini tahmin etti ve ihtiyaten hemen
tevkiflerini emretti. Sleyman Paa yalsnda yakaland
hapsedildi, Receb Paa tebdili kyafetle kat, kaarken de
getii yerlerde de, Dkknlarnz kapayn, daln ! diyerek
ehri bir byk velveleye, dehete verdi. yle ki, azdan aza
yaylan haberle ihtilal kasrgas, ordu daha stanbul nne
gelmeden esmeye balad. Receb Paann suu bykt, ordu
sefere kt zamanlar askerin ulufesini zamannda hazrlayp
orduya gndermek sadaret kaymakam olan paalarn
vazifesiydi. Asker muhakkak padiahtan onun ban
isteyecekti, Sultan Mehmed, Topkapdan karak nabedid olan
Receb Paann sakland yeri haber verene 1 000 altn ile 40
ake yevmiyeli dirlik vereceini ilan ettirdi. Receb Paann
yerine de Kprl Mehmed Paann kk olu Fazl Mustafa
Paay kaymakam tayin etti.
-Babandan ve kardeinden bu kadar hizmetler grdm,
greyim seni, sen de bu alevlenmi atei sndr, duam al!..
dedi.
Sleyman Paay da askerin istemesine hacet brakmadan
bodurttu ve kesik ban bir fermanla beraber Siyavu Paaya
yollad. Fermanda, Belgradda klayn dedim, dinlemediniz,
bari Edirneden bu yana gemeyin. Kullarm kimi isterse
vereyim!. Diri isterse diri, kelle isterse kelle gndereyim!..
Cierkem olum ehzade Mustafay isterlerse onu da
vereyim!.. diyordu. Saltanat zevkleriyle ylesine yourulmutu
ki, onlardan ayrlmamak iin zillet batann ta dibine
gmlyordu. Fakat olumu da vereyim sz, kabul edelim
ki, bu fermanda sadece mutlak bir tes-

limiyet ifade eder, aada greceiz, padiahn asi orduya

gnderecei son ferman bu szmzn doruluunu
gsterecektir.
Sleyman Paann ban gren asker bilakis, memnun
olmad.
-Bize kullarm diyen adam tanmyoruz!.. u anda bizim
padiahmz yoktur!.. Ve hem ona Sleyman Paay kim
ldrsn demitir?.. Biz Sleyman Paay ikenceyle didik
didik edecektik!.. Edirnede de klamyoruz, stanbula
gidiyoruz!.. diye bartlar.
Trl gulgle ve velveleyle Edirneden geilip stanbul yolu
tutulunca Sultan IV. Mehmedin yukarda bahsettiimiz son
ferman geldi, padiah Fermanlarma itaat edilmedi, artk
fikriniz belli oldu, beni istemezseniz, olum Mustafa size Allah
emanetidir, onu yerime geirip beni kendi halime koyun,
canma da kastnz varsa errinizden Allaha snrm, Allahn
bir ad da Kahhar'dr, dilerim cmlenizi kahretsin! diyordu.
Avc Sultan Mehmed byk byk sularna ramen li Osman
iinde karde ve evlat ldrten padiahlardan deildi.
Ordu nihayet Silivriye geldi ve orada nc mhim bir
karar alnd:
stanbulda padiah tahttan indirilecek, ordu ondan sonra
ehre girecekti. Yani saltanat darbesi gya ordu eliyle deil de
ulema eliyle eran yaplm olacakt. u suretle yenieri ve
sipahi arasndaki erazil ve ekya makulesinin ehirde clus
mnasebetiyle trl edepsizlii nlenmi olacakt.
Tek korku sarayda Enderun halkndand. Sultan IV.
Mehmed zamannda padiah daima av peinde ve hemen daim
olarak da Edirnede olageldii iin stanbul sarayndaki olanlar
yllarca babo kalm, maiyeti ahanede olanlar da sefih bir
hkmdarn etrafna sat nimetleri bol bol tatm, son derece
marmlard. Enderunun eski sert disiplinli koular birer
kahvehane, bozahane ve meyhane haline girmiti. Enderundan
yetimi olan mver-

rih Fndkll Mehmed Aa, Enderunda zapt u rapt bozulmu, sarca

ve sekban ocandan beter olmutu, maarif erbab kalmamt, saray,
ileri gleri inip binme, yiyip ime, mallar pazara km, zabit
dinlemez bir alay gnl byk ve yakas kirli lobutcu makulesiyle
dolmutu diyor ve Eer clus iin saraya askerle pr silah hcum
edilseydi, bunlar efendileri Sultan IV. Mehmed urunda ba verip ok
esef verici iler yaparlard" diye ilave ediyor, yani padiahn
kardelerini ldrtrlerdi" demek istiyor.
Varadinde ilk isyan alevinin parlad tarihten tam iki ay sonra, 8
kasm 1687 cumartesi gn Sultan IV. Mehmed stanbul ulemasnn
ittifakyla tahttan indirildi ve yerine kardei Sultan III. Sleyman
(I. Sleyman: Emir Sleyman; II. Sleyman: Kanun Sleyman)
padiah oldu, fakat stanbul, korkular ihtilal frtnasndan
korunamad. Hedefleri ehre girmeden ykld halde, yenierilerin,
kapkulu sipahisinin ve sair Kapkulu ocaklarnn erazil ve zorba
takm dalga dalga tam be sefer kyamet kopardlar, byk ehirde
nice rezaletler oldu ve nice kanlar dkld. Adi madd hrslarla hatta
birbirlerinin balarn yediler.
Yeni padiah Sultan Sleyman yedi yanda hapse atlm, tam krk
yl sonra gn yz gren bir biareydi; Siyavu Paaya ilk sz,
Canmdan bezmiken yeniden dnyaya gz atm ve lemi herc
merc iinde buldum, iki eteimizi belimize alp devlete hayrl olalm,
senin imdi ilk vazifen beraberinde getirdiin askeri datmaktr
demek olmutu.

1687 ihtilalinin kasm kargaalklar

Yeni padiaha, stanbul ulemas efendilere ve stanbul halkna gre
ehre giren orduya artk yapacak i kalmamt. Fakat, ta Va-

radinden kalkp kimi yaya, kimi atl iki aylk yoldan gelenler ise
stanbulda yapacak pek ok ileri olduuna inanmlard,
intikam alacaklard, haklarn isteyeceklerdi:
Krk sene srm olan Sultan Mehmed devrinin hesab
sorulacak adamlarnn bir defteri yaplmt, isimler hayli
kabarkt, bu defter Kk Mehmed Aaya verilmiti.
Cepheden gelen yenieri ve sipahinin be taksit birikmi
ulufeleri vard, o paray ve clus bahilerini alacaklard.
Yenieriler klalarna girdi, fakat koularn ii
kaynamaktayd. Sipahi blk aalar, o devrin tabiriyle
sipahinin zorbabalar Atmeydanndaki brahimpaa Sarayna
yerleti (zamanmzda bir byke paras hl duran bu
byk mir saray Acemi Olanlar Klas olarak
kullanlagelmekteydi), dier btn kapkulu sipahisi de han ve
kervansaraylara doldular.
Defterlilerden istedikleri hesaplar sorulduktan ve birikmi
ulufelerini aldktan sonra mrettep yerlerine gidip dalacaklar,
tekrar cepheye dnecekler, stanbul da skn ve huzuruna
kavuacakt.
Yenieri ve sipahinin erazil takm nce mutat marifetlerini
gsterdiler, Fndkll Mehmed Aa anlatyor: ehrin
sokaklarnda ve ar pazarnda biedebane harekete balayp
baz dkknlar yama ettiler...
Ordu stanbula girdikten sonra yenieriler ile sipahiler
arasnda dedikodular balad, bu davada yenieri ile sipahinin
szc setii alt aann sadece kendi karlaryla megul
olduklar syleniyordu. Bilhassa mahut sulu defteri meselesi
byk dedikodu konusuydu. Sipahi zorbas Kk Mehmedin
defterlilerden gizlice para szdrp yranna da hisselerini
verdii, alnan paralar karl defterden pek ok ismin silindii
syleniyordu. Doruydu, Kk Mehmed Aa stanbula geldii
zaman bir kebeye sahip deil-

ken, bir hafta iinde tyn ylesine dzmt ki, yannda

kemer kuakl, akva hanerli krk elli nefer olanlar ve altn
gm evgnl ba telli avularla dolamaya balamt; bir
adamn eline mhrl bir kt verir, falan bezirgndan u
kadar ake al der, giden de ktta yazlan ne ise bitamam
alrd, bu ktlara da imzasn Musahhihi din devlet, bende
Kk Mehmed diye atard.
13 kasm perembe gn kapkulu sipahisi ayakland,
Atmeydannda brahimpaa Sarayna giderek szcleri
zorbabalar sktrdlar, Kk Mehmed Aa yoktu, Seyfolu
Ahmed, Tekeli Ahmed ve Deli Piri aalara,
-Belgradda klamamz emri gelmiti, siz bizi oradan
sryp buraya getirdiniz, bizim sebebimizle at ve don sahibi
oldunuz, biz ise hl flus ahmere (kzl bakr paraya)
muhtacz, ya bizim de u kadar birikmi ulufelerimizi alrsnz
yahut sizi paralarz!.. dediler ve nlerine katp sadrazama
gtrdler.
Zorba aalarn vezir huzuruna kmasna hacet kalmad.
Sadrazam Siyavu Paadan,
-Hzinede kulun be taksit ulufesini karlayacak para yok,
ama nmzdeki sal gn inallah taksitini veririz, geri
kalan iki taksiti de birka zaman sonra tamamlarz, byle
biedebane hareketlere padiahmzn rzas yoktur, aalara
selam ederiz, cemiyeti datsnlar!.. diye cevap geldi.
Fakat ertesi 14 kasm cuma gn ortalk birden kart,
yenieriler klalarndan boand, sadrazama haber gnderip,
atalca civarnda bir samanlkta yakalanm olup Saray
Hmayunda mahpus bulunan eski kaymakam Receb Paay
istediler, Padiah rzdr vezirler asker eline diri verilmez
denildi, sarayda boularak idam edilen Receb Paann cesedi
verildi.
Sipahiler de hanlardan ktlar, iki takm asker birbirine
karp alkaland. Yenieri ve sipahi yamasna urayan
arlar kapand.

O cuma gndr ki, baz ahbaplar Kk Mehmede,

Bugn de cemiyette bulunmazsan i kt olur, henz sana
kar bir dmanlk yok, hemen git cemiyete katl!.. dediler.
O da meydana kt, atna bindi, son zamanlarda yklan
simkehane nnde, ki o devirde devlet darphanesiydi.
Yenierilere rastlad. htiyar bir sipahi yenierilere,
-te Kk Mehmed!.. Bre u melunu sa komayn!.. diye
barnca zorbabay atndan ykp para para ettiler, ayana
ip takp Atmeydanna srklediler, o gece de cesedini denize
attlar.
Kk Mehmedin odasnda bulunan 100 kese nakdi ile
kymetli baz eya da sipahiler tarafndan yama edildi.
19 kasm aramba gn Sadrazam Siyavu Paann
saraynda ulufe datlmasna baland, para keseleri saray
avlusuna yld, btn kapkuluna er taksit birikmi haklar
verilecekti, cephelerdeki askerin haklar da ayrlp
gnderilecekti. Fakat yenierilere tam istihkaklar be taksit
denince sipahiler ayakland.
-Onlar, be alr da biz niin alrz?.. El srp alan
sipahiyi paralarz!.. dediler ve hemen ar pazar yamaya
kotular ve evvela Sultanahmetteki byk Sipahi ars
lahzada yama edilip tamtakr kald.
Yenieriler de,
-Sipahi kardelerimizden ayrlmayz!.. dediler, ulufelerini alm bulunanlar da paralar yerlere atp Atmeydanna kotular,
akama kadar bir gulguledir srd gitti. Nihayet yenieriler
ikna edildiler, paralarn alp klalarn girdiler.
20 kasm perembe gn vezirler, ulema, ocak aalar ve
kapkulu askerinin zorbabalar sadrazam saraynda
toplandlar. Siyavu Paa,
-Elimizdeki imknlarla askerin istediini yapyoruz, kulun
parasn tedarikle megulz, ya ocaklarmza hkim olun, kulu
zapt u

rapt altnda tutun yahut ite mhr, ben ekiliyorum,

dilediiniz adam vezir yapn!.. dedi.
Paann istifasna raz olmadlar. Bu toplantdan sonra ilk
ciddi tedbirleri Yenieri Aas Cad Yusuf Aa ald. Zprlk,
yamaclk ve uygunsuzlukla tannm yzlerce yenieri neferini
yakalatp Aakapsna getirtti. Kimine pestili kncaya kadar
dayak attrd, kimini de bodurttu, cesetlerini arabalara
ykleyip gece Ahrkapdan denize attrd.
Yenieri Aas Cad Yusuf Aa ocaktaki fitne ylanlarnn
balarn ezecek yerde kuyruklarn ezmiti; Varadin isyanndan
beri yenierilerin temsilcisi olan ocakl zorbabalardan Canikli
Fetvac Hseyin avu ile nefer Burgazl Hac Ali hemen
faaliyete getiler, kla koularn dolaarak,
-Yoldalar, odalarda oturacak gn deildir, aamz olacak
Cad, kimimizi dayaa yatrr, kimimizi deryaya attrr, bugn
onlara ise yarn bizedir, kalkn biz de onun hakkndan gelelim!..
dediler.
21 kasm cuma gn sabah, afak vakti yenieriler pr
silah klalarndan ktlar; tfekler atlp, naralar vurulup
stanbul bir kere daha kart. Bin kadar yenieri dier
kapkulu ocaklarn ayaklandrmaya kotu, stanbul halknn
haarat da katld; Fndkll Mehmed Aa yle tasvir ediyor:
Karadeniz gibi alkalanp mevc urdular, her gli beyaban,
szleri de anlalmaz bir cltdr!..
Bu gaile de Cad Yusuf Aann yenieri aalndan azli,
ocak aalarnn ounun ocaktan uzaklatrlmas, Fetvac
Hseyin avuun ocak baavuu tayiniyle atlatld. Fakat
hadisesiz gn gemiyordu. Bu ihtilal gnlerini nakleden tarih
kaynaklarmz usan verici tafsilatla doludur.
Devlet ileri ve ehri besleyen, yaatan gnlk ticaret
durmutu. Koca imparatorluk drt nefer taban yark tredi ile
birka bin

baldr plak apulcunun penesinde adeta inkraza doru

srkleniyordu. Zorbalar, devlete bir ar yk olduklarn
anladlar. Bu hal elbet ki, srp gidemezdi; kendi tayin ettikleri
bir sadrazam da olsa Siyavu Paann tek dncesinin
zorbalar ortadan kaldrmak olduu aikrd. Yenieri ve sipahi
zorbalar, Fetvac Hseyin, Hac Ali, Tekeli Ahmed ve Deli Piri
aalarla en sadk adamlarndan yz kadar yenieri ve sipahi
ittifak yeminlerini tazelediler. O devrin mverrihlerinden
Fndkll Silahtar Mehmed Aa bu yemin sahnesini pek irin
bir dille anlatyor:
Birimizin bir klna hata gelirse ba vermeye yemin eder
misiniz?.. dediler.
-Ederiz!.. dediler.
Mecliste bulunan hepsi boyunlarndan enamlarn ve
bellerinden kllarn kardlar, ortaya bir ekmek kondu,
Kurana, klca ve ekmee yemin ettiler.
-Vallah m, billah m? u Enam erifler canmza garim
olsun mu? Bu kllar boynumuzu vursun mu? u ekmei
gvur kapsndan dilenelim mi? Kfir ft olalm m?
-Olalm!.. Olsun!.. Vursun!.. Dilenelim!.. diyerek byle bir
galiz yeminler idp daldlar."
1688 yl martnn bana kadar, stanbul tam drt ay bir
katran kazan gibi kaynad. Sadrazamdan bir hamam kaps
eskicisine varnca, mansbndan, malndan, canndan, rzndan,
namusundan emin olmayarak yaad.
Zorbalara kar ilk tedip hareketine Yenieri Aas Harputlu
Ali Aa geti. Yenieri iindeki be zorba temizlenirse
sipahileri tepelemek kolaydr" dedi. Siyavu Paaya, Ben
fetvacnn ve ocaktaki hempalarnn vcudunu ortadan
kaldraym, siz de ulema ile Sancak erifi karn... Btn halk
bir anda sancak altnda toplanacaktr ve devletin bana bela
olmu zorbalarn vcudu

ortadan kalkacak, devlet erlerinden halas olacaktr dedi.

Bu hamiyetli, celadetli adam dediini yapt. Bir gn, yine
bir hazele gruhunun banda Aakaps'na gelen Fetvac
Hseyin Aa, yenieri aasnn yanna yalnz kma gafletini
gsterdi. Harputlu,
-Behey melun!.. Senin dirinle uramaktansa lnle uramak yedir!.. Tepeleyin u melunu!.. diye bard.
Fetvacya hemen haner rld ve zorbaba katledildi,
ba kesilip alndktan sonra cesedi aada aalarn
bekleyenlerin nne atld; hepsi dehet iinde kalp taban
kaldrdlar ve katlar.
Harputlu Ali Aa Fetvacnn kesik ban alp Siyavu
Paaya gitti, fakat paa, yenieri aasnn gsterdii celadeti
gsteremedi, saraya gidip Sancak erifi karp stanbul
halkn sancak altnda zorbalara kar yrye davet edemedi.
Hkmet bu zaaf gsterince hadiseler baka renk ald.
Fetvac'nn Aakapsnda dalan adamlar bir yandan
ehzadebanda Eski Odalar denilen klada oturan ve hl
basit bir yenieri neferi olan zorbabalardan Hac Aliye, bir
yandan da Atmeydannda sipahi zorbabalarna kotular.
-Efendimiz Fetvacy yenieri aas katletti! Kllmiz yerine
ba vermeye yemin ettik, bamz gitti ne dururuz!.. dediler.
Hac Ali derhal harekete geti, sipahi zorbabalar ise art
kotu.
-Siz de varn, aanz Harputluyu ldrn bize mjdesini
getirin, sonra biz de sizin davanzda beraber olalm!.. dediler.
Harputlu Ali Aa ise, Siyavu Paann tereddd
karsnda arm, yenierileri aalk unvanyla tutacan
zannetmi, Yeni Odalar denilen byk klaya, daha yerinde
tabirle lme kendi ayayla gitmiti; yenierilere,
-Yoldalar!.. Fetvac padiah fermanyla katlolundu!.. Sizler

Fetvacnn deil, padiahn kulusunuz!.. diyecek oldu, fakat

hitabesini bitiremedi, Bre Harput gvuru!.. Fetvac katlolunur
da sen sa m kalrsn ?.." diyerek atndan yktlar, paraladlar.
Her paras kula kadar olmutu!..
Bir yenieri Harputlunun lime lime lm kanl gmleini
alp Atmeydanna sipahi zorbalarna mjdeye gitti; Deli Piri bu
adama srtndaki krkn hediye etti; yenieri aasnn
katilleri ellerinde birer kanl nianla geldike sipahi
zorbalarndan avu avu altn aldlar.
Burgazl Hac Aliye gelince peine alt bin kadar yenieri
takarak Siyavu Paann sarayna gitti; paadan mhri
hmayunu istedi; Siyavu Paa, Padiahn mhrn ancak
kendisi ister alr, ben de ancak ona teslim eder veririm" dedi;
hemen btn gn (2 mart gn) bu mnakaayla geti.
Hac Aliye, Siyavu Paay biz getirdik, yerine bakasn
bulamayz ! diyenler olmu, pabucunu yllar boyunca plak
ayakla giymi glyaban klkl" yenieri neferi bir vezir iin,
-Esir pazarnda otuz kurua satlm Abaza klenin
haysiyeti nedir ki? Eek yerine at balarz!.. demiti.
Hac Ali yanndaki askerle vezirin sarayn muhasara etti.
Sadrazam Siyavu Paa azledildi, fakat yenieri zorbas
yanndaki alt bin yenieriyle paann sarayn muhasarada
devam etti; bir yanda padiah, br yanda halk bu serserinin
bu kstahlna seyirci kald; Burgazl yenieri, Gidi Abaza!
Ben senin kann imeyince rahat olamam!.." diyordu.
ehir iinde adeta bir kale cengi oldu; 2-3 mart gecesi
sabaha kadar devam etti; gndz sulu kar yam, gece dona
dnmt, fakat Hac Alinin alt bin yenierisi cenkten ayak
dndrmedi, aalar Paa benim, saray yamadr! demiti.
Siyavu Paa, Kprl Mehmed Paa'nn hem azatl klesi hem
damadyd, saray s-

tanbulun en mkellef ve byk binalarndan biri ve en

kymetli, nadide eyasyla denmiti. Btn semt halk o
geceyi ayakta geirdi.
Paann bin neferden fazla kapkullar vard, bunlar byk
fedakrlkla dvtler; fakat Siyavu Paa sabaha kar
hepsini azat etti.
-Ekmeim size helal olsun, saraydan dilediiniz mal
kaldrn gtrn ve gn domadan banzn aresine bakn
kan, benim iim Allah'a kalmtr!.. dedi.
Siyavu Paann yannda elli nefer fedai kle kald, harem
kapsnn nne ok ve yay ydlar ve yenierilerin hcumuna
muntazr oldular, hepsi usta cengverlerdi, fakat alt bin kiiye
kar elli can. Arka arkaya yenieri hcumu pskrttler,
yetmi seksen yenieriyi yere serdiler, fakat paa Deve Mustafa
adnda bir yenieri tarafndan gsnden kurunla vurularak
ehit olunca klelerinden sa kalanlar da can kaygsna dp
kat; paa saray yenieri Hac Ali tarafndan fetholundu. Ali
harem kapsn krdrtt ve korkun yama balad. Evvela
ykte hafif pahada ar eyler kalkt; sonra denkler yapld;
nihayet sarayn mermer emeleri, fskiyeleri, havuzlar
skld, sedefkr kap ve dolap kanatlar alnd. Klk odunu,
kmr yama edildi. Bina bir iskelet halinde kald.
Bu mthi talanda bir de can yamas oldu; paann z
evlatlar da dahil saraydan iki yzden fazla gzel gzel kzlar ve
olanlar karlmt; hepsi ve haremdeki btn kadnlar bir
don gmleke braklarak soyuldu, yalnayak ba ak ellerini
baladlar, srtlarna birer kebe, kzlarn bana da birer
petamal attlar, Klcmz hakk esirlerimizdir, pahasn verene
sa tarz!..diye akl akl buzlu amurla kapl sokaklarda
plak ayak sryp gtrdler.
Artk devlet eref ve haysiyeti yenieri aya altndayd. Ya-

maclarla yolda yle konuuluyordu:

-Gtrdklerin kimdir?
-Cariye ve karava olandr!
-Nereden aldn?
-Abaza palangasndan kardm!..
-Hoadr!.. Gzelcedir!..
Ve kz olan alameleinnas apur upur plyor.
Bu sahneyi tasvir eden mverrihin ve ieklerini
okarlard tabirini herkes diledii manada alabilir.
Koca Kprl Mehmed Paann kz ve en byk Osmanl
vezirlerinden Girit fatihi Fazl Ahmed Paann kz kardei ve
Siyavu Paann zevcesi Fatma Hanm, yalca ve iman bir
kadnd, kocasnn ve saraynn felaketi karsnda baylmt; o
perian halinde onu da soydular, kpelerini, yzklerini,
bileziklerini hoyrat ellerle aldlar ve bir halya koyup daha en
tecavzlerde bulunmak zere kaldrrlarken hamiyet sahibi
semt halk artk tahamml edemedi, bir kalabalk hanm
gtrmek isteyen yenierilere,
-Bre kfirden eed kfirler, buras Malta Ceziresi midir?..
Bu hareketi kfir yapmaz... diyerek Fatma Hanm kurtardlar.
Paann oullarn, kzlarn da krkar ellier kurua satn
aldlar, eirra melanetinden halas ettiler.
Hac Ali gnn kahraman oldu; yenierilerden ve
sipahilerden btn naml erazil ve haarat, bata Deli Piri Aa
ile Tekeli Ahmed Aa, Hac Alinin Eski Odalardaki menziline
gittiler ve gazasn tebrik ettiler!..
Bu durum karsnda padiaha gelince, fermanla Hac
Aliyi yenieri aas, Deli Piriyi sipahiler aas, Tekeli Ahmedi
de silahtarlar aas tayin etti!.. Devlet ekyaya teslim olmutu,
stanbul halk bir kuzu srs, a kurtlara teslim edilmiti.
Fakat bak boazna dayannca kuzular aslan oldu ve kurtlar
paralayverdi.

Otuz alt yl nce aalar saltanatnn devriliinde olduu gibi

1688de de zorbalar saltanatn stanbul halk, esnaf ykt.
Yenieri aas, stanbul zabtasnn en byk amiriydi; Aa
olan Hac Alinin ilk ii ayakta olan bir sr erazile orbaclk
vermek oldu; Abaza palangas yamasndan hisse alamayanlar
stanbulun ar pazar da bizimdir dediler. Artk ortalk
yatt diye arlar alnca, bir alay bidin yamac ekya"
Byk Kapalarda yalklara dald ve dkknlar yamaya
balad.
Yrei yanm, cieri pimi" esnaftan bir yalk,
dkknnn yenieriler tarafndan talan edildiini grnce aa
atlayp Allah'a snp lm eri oldu, bir kepenk srnn ucuna
bir beyaz evre balad.
-Bu ekyadan intikam almak isteyen ve mmeti Muhammedden olan sancak altna gelsin, Allah Allah!.. diye bir nara
att.
Evvela ar iinde, sonra etrafnda Ekyaya kar Sancak
erif km!.. diye bir gulgule koptu; bu haber yldrm
sratiyle btn ehirde yayld; dkknlar kapanp lem ayaa
kalkt. stanbul esnaf alan akn, takm takm sancak altnda
toplanmaya Beyazta kotu; Bykarl ve Bedestenli byk
ve kk Arasta esnaf, Sarahaneliler, Bitpazarllar,
Gelincikarllar, Uzunarllar katlnca bir saat iinde alt
bin kii oldular; Divanyolunu takip ile Saray Hmayuna
gidildi; en nlerinde ak evresiyle yalk fedai yryordu. Hi
tereddt etmeyelim, o gn bir kepenk sr stndeki bu beyaz
evre, zalim Dahhke kar ekilmi Gvenin bayrandan
farkszd.
Saraya varldnda on bin kii oldular, stanbul byk
ehir olduunu gsterdi, her soka grl grl bar yank
insan karyordu. Dakikalar, saatler ilerlerken on bin on be
bine, on be bin yirmi be bine kt. Mverrih saray kapsnda
ykselen halk feryadn u satrlarda topluyor:

-Elaman padiahm, ekya elinden elaman!.. t errinden

bitap kaldk, ehl yalimiz perian oldu, kz ve olanlarmzn
rz namusu pymal oldu, lm gze aldk, bize Sancak erifi
ver, ekyay kralm, vermezsen, bizi sen ldr, saraya girip
sanca zorla alacaz !..
stanbul halknn kkremesi padiaha ve ulema efendilere
cesaret verdi. Zorba aalar saraydaki elleriyle Sancak erifin
karlmasna mni olmak istedilerse de muvaffak olamadlar.
Peygamberin mbarek sanca kt, fakat teslim alacak mesul
el bulunmad iin halka verilmeyip sarayn Ortakap denilen
kapsnnn iki kulesi arasna asld. Bu suretle padiah,
arkasna stanbul halkn alm, yenieri ve sipahi zorbalarna
kar harp ayordu!
Bu srada zorba aalarn gnderdii iki casus halk
tarafndan lin edildi. Halk arasna sokulan bir bozguncu, Bre
adamlar, asl yok yere ne toplandnz, da ln '.. de me ye
kalmad, ayn akbete urad.
Btn stanbul sokaklarnda, Eypte, Galatada,
skdarda, Boazn iki yakasndaki kylerde, ta Kavaklara,
mmeti Muhammedden olan Sancak erif altna gelsin !..
diye tellallar barmaya balamt.
Aakapsnda ise halk krp datmak zere be yz atl
hazrlanmt; tam hareket etmek zereydiler, sancan ktn
rendiler, hepsine bir rperme geldi, artk kllar halka deil,
padiah, devleti, dini temsil eden sancaa ekilecekti.
Aakaps erknndan bazlar, Biz mmeti Muhammeddeniz,
yerimiz bura deil, sancak altdr!.. dediler. Eski Odalardaki
yenieriler olduu gibi klalarn terk edip saray yolunu tuttu.
stanbul ehrinin ayaa kalkaca bilinmedii iin, azledilen
Siyavu Paa mhri hmayunu eyhlislam Feyzullah
Efendiye vermi, o da aalarn diledii kimseye vermek zere
Aakapsna

gelmi ve aalar elinde rehine gibi alkonulmutu.

Deli Piri,
-Mhri hmayun elimizde, Tekeli Ali Aa mhr alr, sadrazam olur, beni de kaymakam tayin eder, Hac Ali zaten yenieri
aasdr, kulu zapt ederse, neden korkarz!.. dedi.
59. Sekban Bl orbacs Ali Aa, dev misali bir yenieri,
arkasnda pr silah neferleri, pervasz atlverdi.
-A Deli Piri, sen kimsin, nesin ?.. dedi, bu mansplar
padiah verir be !..
Deli Piri, Ali orbac, haddini bil de yle konu!.." diyecek
oldu, bu sefer meclislerinde bulunan btn ocak ihtiyarlar,
Yok!.. dediler, Hak kelam orbacnn sylediidir, senin lafn
batldr!.. Hemen hepsi kalktlar, Biz Sancak erif altna
gideriz!.. dediler. Hac Ali bu adamlar yoldan evirmek iin
pr silah yz kadar erazil gnderdi ise de muvaffak olamad.
Bunun zerine Hac Ali de sancak altna gitmeye karar verdi !..
te bu alacak sersemlik yahut sersemliin verdii
aknlkt. Ayasofya nnde kendisini gren halk,
-Koman mmeti Muhammed, ite yenieri aas zorba Hac
Ali budur, bre vurun!.. diye barnca doludizgin zor kat,
Aakaps'na can att. Tekeli Ahmed ve Deli Piri aalarla
kafadar artk tamamen yave konutular
-Padiahn kk kardei ehzade Ahmedi tahta
oturtalm !..
-Sultan Mehmedin byk olu Sultan Mustafay padiah
yapalm !..
-Sultan Mustafa olmaz, gazapldr, cmlemizi krar!..
-Krm hann getirtelim, padiah yapalm! Cmle li
Osman ve Saray halkn ve stanbulluyu o Tatar hanna
krdralm!..
Artk akllarn kaybetmilerdi.
kindi olmutu. Sarayda ise yeni bir hkmet kuruldu.
Nian-

c smail Paa sadrazam oldu; Aakapsnda bulunan

eyhlislam efendi de azledildi, Debbazade Mehmed Efendi
eyhlislam oldu. Enderundan kma Bosnal Hasan Aa da
yenieri aas oldu.
Sonra zorba aann kaderi tayin edildi: Hac Ali Aa
Bosna valiliine, Deli Piri Aa Bursa sancakbeyliine, Tekeli Ali
Aa da Karesi sancakbeyliine tayin edildiler ve kendilerine
hemen stanbuldan kp yeni memuriyetlerine gitmeleri tebli
edildi. Gittikleri yerde ne olacaklar belliydi; yanlarnda olan ve
hepsi ekya taifesi son bendeleri de dalnca Deli Piri ile
Tekeli Ahmed selameti kap saklanmada buldu. Hac Ali nce
Eski Odalara gitti, mensup olduu orta yoldalarnn kouuna
snd.
-Yoldalar eskiden olduu gibi imdi de kara izmeli bir
garip yenieriyim!.. Sizinle beraber sefere gidip metris ekerim!..
dedi; fakat can kaygs, fazla oturamad, kladan kt, o da
kat, sakland.
Yenieri ve sipahilerden zorbalk ve ekavet, trl
uygunsuzlukla damgalanm olanlar amansz tenkil edildiler,
bu arada Siyavu Paay kurunla vuran yenieri neferi Deve
Mustafa bir ayaktayla beraber kendi kou yoldalar elinde
paraland, mverrihin tabiriyle kyma edildiler.
Zorbabalar da birer birer yakaland. Deli Piri Aa tebdili
kyafetle Aksaraydan geerken bir yenieri tarafndan tannd
ve saraya gtrlp Ortakap nnde idam olundu. Tekeli
Ahmed Aa da Yeni Odalarda bulundu. Aakapsna gtrlp
bouldu. Hac Aliyi Fatihte Emirbuhar Tekkesi yannda bir
avradn hanesinde yakaladlar, sarayda bouldu. Daha evvel
Tokata gitmi olan Seyfolu Ahmed Aann idam ferman da
oraya gnderildi.
stanbulda zorbabalardan baka bir hafta on gn iinde
idam olunan yenieri ve sipahilerin says drt yz buldu. Bu
yenieri-sipahi ihtilali de bylece kapand.

Bir ibret levhas olduu iin naklediyoruz; 8 mart 1688

pazar gecesi (bir rivayete gre pazartesi gecesi) stanbulda
Balkpazar kaps dnda bir meyhanede yangn kt, sur iine
atlad ve ehrin byk bir ksmn kl etti. O tarihte yangn
tulumbacl tekilat henz kurulmamt. Fakat yangnlar
sndrmeye komak da yenieri kolluklarnn vazifesindendi.
Yenieriler bu yangna seyirci kaldlar, hatta Bre yoldalar ne
durur, temaa edersiniz?.. diyenlere, Sancak erif karp
kulu krmak ho mu idi?.. Ko yansn ehirli keferesi!.. dediler.
Bu yangnda 1 500 ev ve 5 000 dkkn yenieri ihaneti
yznden yand denilir. Yenieri Oca artk kanl ihtilallerin
kunda haline girmiti. lk frsatta fitne atei parlayverecekti.
1688 ihtilali bir harbin iinde, en buhranl bir bozgun
devrinde kmt. Avusturya, Rusya, Polonya ve Venedikle
harp halindeydik. Yenieriler stanbul'da vezir saray ve arlar
yama ederken cephelerde neler oluyordu.
te pek byk, elim haber 8 eyll 1688 de Avusturyallar
Belgrad aldlar. Belgrad ki o tarihte, i lkede bir ordu
merkeziydi.

1703 Edirne Vakas

Balkpazar yangnnn kzl alevleri, stanbul'un birka
mahallesini silip sprp yutarken, bir- vazifeleri de ehrin
muhafazas ve bu arada yangn afetine komak, atei
sndrmeye almak olan yenierilerin, Ko yansn ehirli
kfiri!.." diyerek felakete kasten seyirci kalmas, artk aydn
olarak gsterir ki, Yenieri Oca XVII. asrn sonunda tamamen
tefessh etmitir.
1691de Sultan III. Sleyman (I. Sleyman, Yldrm
Bayezidn olu Emir Sleymandr), 1695te kardei Sultan II.
Ahmed ld ve

Osmanl tahtna Sultan IV. Mehmedin olu Sultan II. Mustafa

geti. Bu padiahn zamanndadr ki, Trkiyenin ilk taksimi
olan 1699 tarihli Karlofa Muahedeleri imzaland; Viyana
muhasaras ve bozgunuyla balayan uzun ve felaketli harbe son
verildi; Avusturya, Tamevar eyaleti hari, btn Macaristan,
Polonya Podolyay, Rusya Azak Kalesi ve havalisini, Venedik de
Mora Yarmadasn ald.
Sultan II. Mustafann ocukluu Edirnede gemiti. Bu
ehri ok seviyordu, av delisi babas gibi o da Edirnede
oturmay stanbula tercih etti ve sulha kavuunca kaybolmu
koca lkeleri unutuverdi, babas gibi av peine dt ve
nihayet babas gibi o da bir yenieri ihtilaliyle tahttan indirildi.
1703 austosunda stanbulda balayp, Edirnede kanl bir
sahneyle kapanan bu ihtilale tarihimizde Edirne Vakas denilir.
Tafsilat ve teferruata girmeden anlatalm: eyhlislam
Erzurumlu Feyzullah Efendi, padiahn hocasyd ve padiah
avucunun iine almt. Bir harpten, uzun bir harpten yaralar
iinde km imparatorluu kendi maliknesi sanmt. Devlet
kapsnn en yksek makamlarna kendi oullarn,
damatlarn, uzak yakn akrabalarn yerletirmi, hkmetin
bandaki veziriazamlar da iftliin khyas yerinde gryordu,
arzusuna gre hareket etmeyenleri kahrettiriyordu. Byle bir
despotu devirmek iin tek kuvvet yenieri pazs ve yenieri
palasyd.
1703 ihtilalinin kundan Feyzullah Efendinin sayesinde
sadrazam olan Rami Mehmed Paa koydu. Padiah bu vezire
mhri hmayunu verirken, Hocamn sznden bir adm dar
kmayacaksn !.. demiti. Paa efendi hazretlerinin sznden
dar kmad ama, askeri pr silah klalarndan dar
kard.
stanbul ismen devlet merkeziydi; btn devlet erkn
padiahn yannda, Edirnede oturuyordu ve imparatorluk
Edirneden

idare ediliyordu. stanbul bir kaymakam paann eline

braklmt, stanbul Kads Mahmud Efendi ile stanbul
Kaymakam Abdullah Paa da eyhlislam Efendinin
damatlaryd.
Rami Mehmed Paa, sadk bendelerinden brahim Aa
adnda birini cebeciba tayin etti ve bu adam baz iler iin
stanbula gnderdi. brahim Aa stanbul'a geldikten birka
gn sonra da, Grcistan seferine memur edilmi 200 cebeci
neferi bir gece Ayasoyfa civarndaki klalarnda gizli bir
toplant yaptlar, ertesi sabah da (hicr 5 rebilevvel 1115 ve
milad 19 temmuz 1703 sal gn) klalarn terk ederek mutat
teranelerden biri olan Ulufemizi isteriz!.. feryadyla
ayaklandlar. Oradan Aksaraydaki yenieri klas nne
gittiler ve bayraklarn yenieri klas nndeki Etmeydanna
diktiler. 1687 ihtilalinin zerinden on alt yl gemiti, vezir ve
yan saraylarnn ve arlarn, pazarlarn yamas koularda
kahramanlk menkbeleri gibi anlatlyordu; cebecilerin isyan
bayra ve sesi Hac Bekta keklerini elbet ki harekete geirecekti.
Cebeciler Aksaraya gelirken yolda pelerine -tabir,
Vakanvis Raid Efendinindir- nefis havasna uymu erazil
katlmt, Etmeydannda yeil bayraklarla bir alay softa geldi.
Yenieri aas Edirnedeydi, ocak kanununa gre stanbul'daki
yenierilerin banda sekbanba aa bulunuyordu, yal, gn
grm bir yenieriydi, ad Haimzade Seyyid Murtaza Aayd.
O srada; Yenieriler stanbul'u birka yerinden atee verecekmi !.. diye bir laf kt. Son derece telaa den Kaymakam
Abdullah Paa, sekbanbay Aksaraydaki Yeni Odalara
gnderdi ve yenierilerin cebecilere uymamasnn temini ve
stanbul'u atee verme gibi bir faciann katiyen nlenmesini
emretti. stanbulda bulunan ulema efendileri de Saray
Hmayuna davet etti.
Cebecilerden bir kafile, kaymakam paann sarayna gitti,
pa-

al, Efendimiz, Saray Hmayun'a gitti, yoktur... dediler ve

hi lzumu yokken gelenlere hakaret edildi ve hatta daha
ileriye varlp cebecilerin zerine tfekle ate edildi, bir cebeci
neferi telef oldu ve kan dklnce de ihtilal atei parlayverdi.
Cebeciler tarafndan hcumla zapt edilen Abdullah Paa'nn
saray yama edildi. Paa saraynn (Paakapsnn)
mahpushanesinde katil, hrsz bir sr sulu bulunuyordu.
Hepsi serbest brakld, onlar da ihtilalcilere katldlar.
Vakann bu rengi aldn gren Sekbanba Murtaza Aa
yenierilerin kendisine kt kt baktn grnce selameti
Saray Hmayuna gitmekte grd, fakat yolda cebeciler
tarafndan evrildi ve tevkif edildi. htilalciler stanbul Kads
Mahmud Efendiyi de konandan aldlar, bu suretle stanbulun
iki byk idare amiri ihtilalci askerin eline gemiti. Murtaza
Aa cebecilere nasihat edecek oldu, kad efendinin gz nnde
stne kl rp paraladlar. Dehet iinde kalan stanbul
kads da, ihtilalcilerin emrinden dar kamad ve padiah
sarayna gitmemi olan ulema efendileri yenieri klasndaki
Orta Camiye davet etti. Sokaklarda, Er olan Etmeydanna
gelsin!" diye tellallar barmaya ve stanbulun ayaktakm,
haarat yataklar yer yer kaynamaya balad. Yenieriler kla
kaplarn atlar, onlarn cebecilere katlmasyla da mthi
frtna balad.
Btn ulema, eyhlislam Feyzullah Efendinin
tahakkmnden ylesine yankt ki, ihtilalci askerin elinde
adeta bir rehine gibi kalan stanbul kadsnn davetini kabulle
Orta Camide topland. Casuslar vastasyla bu durumu
renen Kaymakam Abdullah Paa, hadiseyi btn tafsilatyla
yazarak Edirnede bulunan padiaha ehemmiyetle arz etti,
kendi daveti zerine saraya gelmi olan ulemaya da, Mademki
yenieriler de ie katld, artk bu cemiyet, bizim alacamz
tedbirle dalmaz; siz de, ben de bamzn are-

sine ba ka lm!.. de di ve saraydan karak kat, sakland.

Saraydaki efendilerden de bir ksm meydandakilere katld. Ve
cebecilerin ulufe ayaklanmas bir devlet davas oldu.
Kaymakam Paa kam, Sekbanba Aa ldrlm,
stanbul kads efendi ihtilalci askerin elinde, stanbulda
padiah adna hkmeti temsil eden mlk, asker ve er
kimse kalmamt. htilal de henz liderlerini karmamt.
Sadrazam Rami Mehmed Paann Edirneden gnderdii
Cebeciba brahim Aa Cebeciler Ocana kunda koymu ve
Edirneye dnmt. imdilik sz sahibi, ayaklanm askerin
yenieri klas iindeki Orta Camide toplad ulema
efendilerdi. Efendiler etrafnda yenieri palalarnn parlad bu
camide ilk mhim karar, hayli mnakaadan sonra 22
temmuz cuma gn sabah verdiler, ilerinden biri kalkt.
-Bugn cumadr, cuma namaz klnacak m ?.. Cuma
namaznn shhat ve vcubunun artlan nedir?.. diye sordu.
-mamn adaletidir, imam da vaktin padiahdr... denildi.
-Ya biz burada hangi madde iin toplandk?..
-Bizim burada toplanmamz mam olan halifenin devlet
adaleti namusunu korumadaki kusurlardr.
-u halde bugn cuma namaz klnmaz... Zulm ortadan
kalkp adalet tesis edilinceye kadar yasak olmak zere cuma
namazn terk ederiz !..
Bu kararla Orta Camideki efendiler Edirnedeki hkmetin
meruiyetini tanmam, reddetmi oluyordu, u halde
stanbulda bir muvakkat ihtilal hkmeti kurmak lazmd,
bunun iin de askerle konumak gerekiyordu, askerin de sz
sahiplerini, liderlerini karmas lazmd.
Bu ihtilalin ncs olmu cebecilerden Kk Ali,
yenierilerden de Toricanl Ahmed kt. Sipahilerin szcs de
Karaka Mustafa oldu.

Muvakkat hkmetin kurulmasna evvela askeri zapt u

rapt altna alacak bir yenieri aasnn tayiniyle baland; bu
yerin adam da hazrd, eyhlislam Feyzullah Efendiye uak
olmak istemedii iin yenieri kethdalndan atlm alk
Ahmed Aaya aalk teklif edildi. Lakab alk"t ama makul
konutu.
-Henz vaktin padiahna ne istediimizi arz etmedik,
istediklerimiz belki kabul edilecektir; ocakta aalk makam
padiahn yanndadr ve Edirnede bir yenieri aas vardr, ben
imdilik sekbanba olurum, dedi.
Makul sze itiraz edilemedi; stanbulda kaymakam
paala da Nianc Ahmed Paa tayin edildi.
Sonra, sadrazama bir beyanname gnderilerek
istediklerinin padiaha bildirilmesine karar verildi, istediklerini
de ylece tesbit ettiler eyhlislam Feyzullah Efendi, olu
nakibleraf Fethullah Efendi, Rumeli ve Anadolu kadaskeri
efendiler azledilecek, kendileriyle baz davalar olduundan bu
adamlar stanbula gnderilecek, padiahtan da derhal
stanbul'a gelmesi rica olunacak..."
Ya bu istek yerine getirilmezse?.. Bu suale cevab Toricanl
Ahmed, Karaka Mustafa ve Kk Ali verdiler.
Kabul olunursa ne l, olunmazsa btn stanbul Edirne
zerine yryecektir!..
Muvakkat ihtilal hkmetinin ileride verilecek mhim
kararlar iin fetva alacak makama ihtiya vard, ilk hedef de
eyhlislam Feyzullah Efendi olduuna gre, stanbulda bir de
eyhlislam tayininde hi mahzur grlmedi, Pamakzade
Seyyid Ali Efendi eyhlislam oldu, fakat bu zat birka gn
sonra her nedense korktu, bir hastalk bahanesi kard, affn
istedi, yerine mam Mehmed Efendi eyhlislam oldu.
Ulemadan ve eyhlerden be kiilik bir heyet seildi, bu
heye-

te her snf askerden de ikier temsilci katld, yazlan ve

cumhurca mhrlenip imzalanan beyanname Edirneye
gnderildi. Bir yandan da her ihtimale kar Edirneye
yrnmek zere Yenibahe ayrnda bir ordugh kuruldu,
ihtilal ordusu gzle grld.
Edirne stanbul ahvalini firari kaymakamn son yazsndan
renmiti. eyhlislam Feyzullah Efendi ile Sadrazam Rami
Mehmed Paa'nn saraylarnda toplantlar yapld. Vezir,
Feyzullah Efendinin her szne Ba stne!" diyordu, zira
efendinin her verecei kararn kar taraf kkreteceini
biliyordu. stanbuldan bir heyet gnderildii haber alnd,
Feyzullah Efendi kendi adam olan Edirne bostancbasn 400
bostancyla Havsaya gndererek yolu kestirdi, verdii talimat
gereince gelenler tevkif edilip Eridere palangasnda
hapsedildiler ve ellerinden alnan beyanname de yakld.
Havsa vakas stanbula aksedince Edirneyle alaka
tamamen kesildi ve stanbulda muvakkat hkmet yerine asl
hkmet kuruldu, Nianc Ahmed Paa sadrazam, alk
Ahmed Aa yenieri aas oldu, dier btn yksek devlet
makamlarna da tayinler yapld; bu hkmetin tek noksan
padiaht. stanbulda hanedandan kimse bulunmad iin,
ihtilal ordusu, Sultan II. Mustafann yerine kardei ehzade
Ahmedi tahta karmak zere Edirneye doru hareket etti.
Durum bu rengi aldktan sonradr ki sadrazam tarafndan
padiaha arz edildi. Padiah stanbul'dan gnderilen
beyannamenin yaklmasna, heyetin bir palangada hapsine son
derecede kzd. Feyzullah Efendiyi, nakip efendiyi ve iki
kadaskeri azletti, Feyzullah Efendiyi memleketi olan Erzuruma
srgn etti, karayolu kapal olduu iin Varna'ya gnderdi ve
Rami Mehmed Paaya, Neden beni daha evvel haberdar
etmedin?.. Niin byle mnasebetsizlik yaptn?.." dedi.

Paann cevab hazrd: Padiahm, bana mhrnz

teslim ederken Katiyen eyhlislamn sznden dar
kmayacaksn' diyen siz deil miydiniz ?
Sultan Mustafa stanbul ordusuyla cenge karar verdi,
Edirne'deki askeri ve sadrazam alarak Havsa'ya gitti. Bir i
harp mi balayacakt?.. Hayr!.. stanbul ordusunun grnd
gnn akam Edirneden gelen asker olduu gibi karya
iltihak etti. Rami Mehmed Paa, artk dankl dvtr, kat
sakland, Sultan Mustafa da lgarla Edirne'ye dnp, saraya
kapand ve kaderine raz oldu. Edirne ehri orduyu byk sevgi
gsterisiyle karlad, ehzade Ahmed de Sultan III. Ahmed
unvanyla Osmanl tahtna oturtuldu.
Feyzullah Efendi'ye gelince, Varnadan Edirneye getirilip
zindana atld, idamna fetva kt ve Karaka Mustafa, Toricanl
Ahmed, Kk Ali gibi cellad biamanlarn" eline verildi, bir
hamal beygiri zerinde hakaretle Bitpazarna getirilip orada
lin edildi. Soyulan cesedinin ayaklarna ip balanarak bir
kiliseden zorla karlan bir Rum papaz ile yz kadar
Hristiyan'a Nasran ayini yaptrld ve hakaretle srtlerek
yenieri ordughna getirildi ve orada Tunca Irma'na atld.

1730 ihtilali ve yaln ayakllar saltanat

1703'te cebecilerin ayaklanmasyla balayp, en n safna
yenierilerin getii Edirne Vakas'nda, Osmanl tahtna oturan
Sultan III. Ahmed, yirmi yedi sene padiahlktan sonra, 1730da
yine bir ihtilalle devrildi.
htilal, onlar karanlarn ve idare edenlerin eseri olduu
kadar, hkmet mesuliyeti yklendikten sonra, gaflet ve
dalalete denlerin de eseridir.

Sultan III. Ahmed hkmdarlk sanatna vkf deildi, yirmi

yedi yllk saltanatnda bu sanat renme kabiliyetini de
gsteremedi. Devrinin ilk yars, evvela Rusya ve sonra Venedik
ve Avusturyayla iki harbin gaileleri iinde geti. Malup olan
Rusya evvelce ald Azak Kalesi ile havalisini iade etti (1711
Prut Muahedesi), malup olan Venedik de, 1699da ald Mora
Yarmadasn geri verdi, fakat galip gelen Avusturya
Trkiyeden yine geni topraklar ald ve bunlarn arasnda
Belgrad da dahil imal Srbistan ilhak etti (1718 Pasarofa
Muahedeleri). Pasarofa Muahedesi'nin imzalanaca srada,
sadrazam olan Damat brahim Paa da devleti on iki sene
diledii gibi idare etti; 1730 ihtilali ite bu keyf idarenin kanl
muhasebesidir.
Hi tereddt etmeyelim, brahim Paann zamanmzdaki
simas, eclaf elinde paralanm ok byk bir devlet adam
simasdr, muhterem bir ehittir. Fakat, yine bir hakikattir ki,
kendi hatalarnn kurban oldu.
1664-1668 arasnda rgpn Mukara kynde
domutu; bir ky aasnn oluydu. Henz tysz bir genken
stanbula geldi, hemerilerinin yardmyla Saray Hmayunda
zlfl baltaclar ocana neferlikle girdi. Sarayda, hevesi
olduu iin okuma yazma rendi, ciddi bir tahsil grme frsat
bulamad. Sultan IV. Mehmed'in kk olu ehzade Ahmedin
hizmetine verildi, yllar geip ehzadesi padiah olunca da,
Mukaral brahim Aaya ikbal yolu ald. Allah'n ltfu eseri
uyank bir kafas vard, on iki senelik vezirliinde cmert bir
ilim ve sanat hamisi oldu. Adn tarihimizde altn harfle
lmezler arasna koyan byk i olarak da, ilk Trk matbaasn
atrd. Bir Trk akademisi, Encmeni Dani kurdu, Yalovada
bir kt imalathanesi at, Trk iniciliini de himaye etti.
Bilhassa stanbulda geni lde imar ilerine giriti, padiah
iin, kendisi iin ve etrafna toplad yran iin XVIII.

asr Trk yap sanatnn pek gzel eserleri olarak saraylar,

yallar yapld ve bu kanelerde Bat memleketlerindeki
anlayla iek baheleri tanzim edildi. iekler arasnda da
lale" en baa geirildi. Kendi ky Mukaray da, ylesine imar
etti ki, o ky yeni bir ehir, Trkiye haritasndaki Nevehir
oldu. Asl rgpl olan mverrih Ahmed Refik Bey merhum,
hatrasna derin hrmet besledii Damat brahim Paann
devrine Lale Devri adn vermi ve bu isim o devre ne kadar
yakmtr ki, btn Trk yazarlar tarafndan benimsenmitir.
Bugn, Lale Devrinin gnlk hayatn tahayyl edenler,
muhteem bir lks iinde zevk u sefa, hatta sefahat sahneleri
grrler. Kendini byle lemlere kaptrm btn devletliler gibi
bu byk adam ile yran da gaflete dtler, halk derdiyle
megul olmadlar; ihtiamn yan banda sefalet ve strap
iinde kvrananlarn says gn gnden artt.
Ayaktakm kinle, orta tabaka gcenik, yran arasna
girememi baz bykler de hasetle brahim Paa ve
yaknlarnn devrilmesi iin frsat gzler oldular.
brahim Paa, bir de siyas hata iledi, o srada dahil
itialarla buhranl bir devir yaayan ran zerine bir sefer
aarak bana bir ark harbi gailesi kard. Harp masraflar da
aa ve orta tabaka halkn ve esnaf ile tccarn srtna
yklenince ikyetler sokak, kahvehane, han ve hamam
sohbetlerine girdi. arktan kt kt haberler gelmeye
balaynca gayri memnunlarn sesleri daha ykseldi. Bu sesler
devletlilerin raan elencelerinde ve helva sohbetlerinde en
sekin hanende ve sazendelerin topland meclislerde
iitilmedi. brahim Paa ve yran halkla temaslarn kestikleri
iin byk ehirdeki bu kaynamay gremediler.
Mesela Tebriz ranllar tarafndan alndnda, serdar
kam, oradaki 80 000 Trk askeri basz kalmt. Devrin bir
yazar Abdi

Efendi anlatyor. Ba gidince ayak payidar olmaz. Bu asker de

piyade, svari; zelil ve sergerdan Tebrizden ekilirken
Kzlbalar geecekleri derbentleri tutmu, bir ksm da
artlarndan yetimi, ceng ktal ede ede erbeti ahadeti nu
etmi, ancak drtte biri kp gelebilmitir diyor.
Bu kt haberler, brahim Paa ve yrannn dmanlar
aznda tellendi pulland.
Dman Tebrizden kan u kadar bin yenierinin
burunlarn, kulaklarn kesmi, kiminin gzlerini oymu ve
yle brakm, bunlar Trabzondan bir gemiye bindirilmi, fakat
stanbuldaki yenierilerin bu faciay grmemesi iin Vezir
brahim Paa'nn emriyle kaptan ve tayfalar geminin dibini
delmiler ve kendileri kayklara binip kamlar. Biare yaral
gaziler gemiyle beraber denize gmlp boulmular... ve
brahim Paa, Tebrizi Kzlbaa u kadar bin keseye satm...
dediler.
brahim Paa tehlikeli bir de sefer oyunu oynad. Ordunun
banda bizzat sefere kmaya karar verdi, tularn, otan
muhteem bir ordu alayyla skdar sahrasna geirdi;
stanbul iindeki yenieriler de dier seferli asker ocaklaryla
beraber skdara getiler. Yenieri klalar boald, ehri
muhafazas iin kolluklarda bir miktar yenieri ve acemi olan
ve bir de o devirde yine paann himmet eseri olarak kurulmu
Yenieri Tulumbaclar Ocann efrad kald.
Derler ki: Bu ordu alay, Nevehirli brahim Paa'nn sefere
kmas sadece bir gsteriydi. ran'la gizli sulh konumalarna
girimi olan paa, o gnlerde gzleri yolda sulh mjdecisini
bekliyordu. te vezirin ayann uuru denilecekti, 'o sefere
knca dman amana geldi, sulh oldu!..
Lale Devrini kapayacak olan ihtilalin ncleri olan eclaf,
hicr 15 rebilevvel 1143 ve milad 28 eyll 1730 perembe
gn sabah,

byk ehir byle bir hava altndayken, ortaya ktlar.

Balarnda Beyazt Hamamnn tellaklarndan Patrona Halil
adnda bir zeberdest Arnavut pelid vard. Belinden kara tellak
petamaln atp kaba dimiden alvarn ekmi, srtna bir
cppe geirmi, bir elinde yalnkl, bir elinde yars yeil,
yars krmz bir bayrak, hamamdan sokaa yalnayak
frlamt.
Hemen btn yazarlarmz, hatta ada mverrihlerimiz,
1730 ihtilaline, hamam pla zorbasna nispetle Patrona
htilali derler, bu zeberdest adamn ihtilal sabah iinden
yalnayak sokaa frlad hamama da Patrona Hamam"
derler.
Bugn pek harap bir halde ve zannederim ahs mlk bir
depo olarak kullanlan bu byk hamam, Beyazt Camii,
Medresesi ve maretiyle beraber Sultan II. Bayezidin hayr
yaplarndan bir sanat eseridir. Yktrlmamasnn sebebi de
Patronaya nispetinden deil, Beyazt Klliyesinin bir gzel
paras olmasndandr, devlet eline geip restore edilmesi
temenni olunur.
Bir ara, nasl bir kast gdlmtr bilemem, baz pervasz
muharrirler, kalem salahiyetlerinin hududunu son derece
aarak Patrona'nn sfl yznde, zulme ve tahakkme isyan
eden bir halk kahraman grmeye almlar, bu adamn
lme srkledii Nevehirli Damat brahim Paay da bu
ihtiyar sefih, kendi zevk u sefas uruna lemin perianlna
sebep olmu bir vezir olarak tasvir etmilerdi.
Lale Devrini anlatmak bu yazlarmzn konusu dndadr,
fakat, unutmamak lazmdr ki, Nevehirli brahim Paa, bizde
"tebaaya kul" denilen XVIII. asr ortasnn anlamnca bir
veziriazamdr. Kald ki, hikmeti hkmeti de nice emsalinden
kat kat stn bilirdi.
Bu ihtilalde stanbul halknn Saray Hmayun kapsna
aslan Sancak erif altna koacak yerde be alt nefer baldr
plak ta-

rafndan kolayca evrilip bu eclafn peine taklmas bugn

izah zor bir mesele deildir. Aadaki satrlar Lale Devrinde,
Nevehirli brahim Paa ile Sultan III. Ahmed tarafndan
resmen sultan -uara" unvanyla taltif edilmi Osmanzade
Ahmed Taib Efendinin kaleminden km bir manzumeden,
bugnk dilimize eviriyorum. Bu air kendisini ihsanlara
boacak olan brahim Paay sadrazam olduu zaman ylece
vmt:
Uurlu ayanla veziriazam oldun, ortala Halil brahim
bereketi geldi; eer bugnlerde sen gelmeseydin stanbul ehri
tamam harap oluyordu. Halkn ahvalini tahkike kalkma, zira
keder verir. (Ksaca ben anlataym): Odun ate pahasna,
udaac gibi satlyor, kmrn tozunu bulsak gzmze
srme diye ekeceiz; arpa bulamyoruz (buday yle dursun),
bir adamn gznde arpack ksa, kendisini arpa torbasnda
sanacak, fukarann gece yakacak ya, mumu bile yok, yrek
yalar yanp eriyor. stanbul zrefas kahveyi merebine
uydurdu, nohut kavurup iiyor, gevi getiren deve gibi, sabun
anlsa, azmz kpryor. Bu ktla sebep nedir, ite orasn
bilemiyorum... Her taraftan zahire gelmekte, liman gemilerle
dolu; mahzenler tklm tklm, zahire ve eya koyacak yer
kalmad. Soran arayan yok. Beldenin idarecileri ham tamaha
kaplm, ektiimiz (onlarn yolsuzluklara gz yummasyla)
muhtekirlerin belasdr, ey devletli!.. Vezirlik ann yerine getir
ve o muhtekirlerin hakkndan sen gel!.. Halk da sana gece ve
gndz i sefasyla dua etsinler!..
te efendim, brahim Paa, on iki sene sren sadaretinde,
bu halk duasn alamad, kulaklar halk derdi ve ikyeti deil,
caize peinde airlerin kasidelerini, bahariye, itaiye,
ramazaniye, hamamiye trl trl isimler altnda
methiyelerini, gazel ve arklarn dinledi. Kmr tozunu gzne
srme yapan stanbul halk bugn bizim gzlerimizi
kamatran Lale Devrinin yadigr esiz sa-

nat eseri Sultan III. Ahmed emesini elbet ki gremezdi.

Sabunsuz ve mumsuz halk elbet ki brahim Mteferrika
Matbaasnda baslm Vankulu Lgati ile Naima Tarihi'ni
okuyacak deildi ve elbet ki bu halk Sadabad, Asafabad,
erefabad, Mihrabad gibi mamureleri uzaktan uzaktan kinle
seyredecekti. Yaln ayakl Patrona ile yaln ayakl avanesi halk
elbet ki kolaylkla ikna edecekti.
Yenierilere gelince, onlarn bu eclaf peine taklmas asla
alacak ey deildir. nk tellak Patrona da bir yenieriydi.
Burada ihtilalin bir numaral simas Halilin hviyeti zerinde
duralm.
O devirde yaam ve o kanl ihtilali gzleriyle grm bir
yazar, Abdi Efendi, adna nispetle anlan ve zamanmzn deerli
mdekkiklerinden Faik Reid Unat tarafndan neredilmi olan
tarihesinde, Patrona Halilin bir Arnavut ve 17. Blkl Ortas
neferlerinden biri yenieri olduunu yazyor. Benim Patrona
Halile tellak sfatn vermem bu adamn yenieriliine asla
mni deildir. Zira, o devirde yenierilerin ve btn kapkulu
asker ocaklarnn nizam o kadar bozulmutu ki, yalnz
yenieriler deil, cebeciler, topular, kalyoncular ve hatta
Saraya mensup bostanclar esnaflkla ve trl zanaatla megul
olduklar gibi, kahvecilik, kayklk, hamurkrlk ve tellallk
gibi ilere de girerlerdi, daha doru bir tabirle, btn stanbul
esnaf ve zanaat ehli ve en sfl ilerle megul kimseler, bu
ocaklardan birine ve hatta bir kana rahat rahat
yazlabilirlerdi, Abdi Efendinin 17. Blkl Ortas neferi kayd
zerinde ehemmiyetle duracaz, sonra Halilin Patrona
lakabn ele alacaz, anlalyor ki, bu yaman serseri ayn
zamanda tersaneye de kaytldr ve patrona" snf bir geminin
efradndandr. Bir asr sonra yaam mverrih Cabi Said
Efendi ayn zamanda kalyoncu olan yenierilerden bahseder ve
onlarla ylece alay eder: Ordu sefere ksa, kalyoncuyuz der-

ler; donanma sefere ksa yenieriyiz derler!..

Gelelim Halilin tellaklk sfatna, bunun hakknda da
elimizde kymetli bir vesika vardr. 1730 ihtilaline kadar
stanbul hamamlarndaki tellak ve natrlarn ou Arnavut'tu.
Genlerinin ka gz yerinde, vcut yaplar da dzgn ve
dayankl olduu iin siyah tellak petamal Arnavutlara
biilmi kaftan bilinirdi. htilalin Osmanl tahtna oturttuu
Sultan I. Mahmud, Patrona ve ayaktalarnn vcutlarn
ortadan kaldrttktan ve stanbul gerei gibi skna
kavutuktan sonra, 1734te, stanbul kadsna hitaben yazlan
bir fermanla Arnavutlarn stanbul hamamlarnda tellaklk,
natrlk, yanamalk yapmasn iddetle yasak etti, fermann
ksaltlm sureti udur:
Bundan byle stanbul hamamlarnda ocuk veya byk
tellak veya natr olarak Arnavut taifesinden yeniden bir fert
alnmayacaktr. Halen almakta olup herhangi bir sebeple
iinden ayrlanlar da tekrar hamama alnmayacaktr. Bundan
byle, stanbul hamamlarnda Anadolu yakasndan gelen Trk
uaklar ve stanbullu uaklar altrlacaktr...
Bu fermann sebebi, Patronann meum hatrasndan gayri
ne olabilir?..
Abdi Efendi, Birka erazil makulesi Arnavut ve tak
taifesinden ve Anadolu cebel (dal) Trk, bidin ve
bimezheplerdi dedikten sonra, Patrona Halilin etrafnda
toplanan hepsi yaln ayakl o birka dinsiz ve mezhepsizlerin
isimlerini de yazyor. Zaarclarn Arnavut Muslu, Nibolulu Ali
Usta, Karaylan, nar Ahmed, Oduncu Ahmed, Emir Ali,
Dervi Mehmed, Erzurumlu Mehmed, Kk Muslu, Kutucu
Hac Hseyin, Manav smail, bunlara kyas otuz nefer biakl
ehas...
Sekiz aydan beri toplanp konuuyorlard. Fitneyi karmak
iin bir sefer Kthanede Sadabad kasr ve bahelerini
yakmaya

ve tahribe teebbs etmilerdi, fakat kasr ve bahelerin

muhafz olan bostanclarn iddetli bir mukabelesiyle
karlamlar, arada pek ok adam telef olmu ve kap
dalmaya mecbur kalmlard. O zaman hkmet bu vakaya
ehemmiyet vermemi, ok gevek davranmt. Abdi Efendi,
Sadrazam safperver hazretleri ehli zevk bir devletliydi, hemen
kendi sefasnda olup, asayiten mesul olanlar da asla tedip
etmemi, o adamlar da kendi lemlerinde zevk u sefaya dp
lemin hali ite byle oldu... diyor.
28 eyll 1730 perembe gecesini Sultan Beyazt
Hamamnda geiren bu baldr plaklar, perembe sabah 6-7
sularnda, gne bir mzrak boyu ykseldii sralarda birer
ellerinde yalnkllar ve birer ellerinde bayraklar hamamdan
frladlar.
Devletliler yallarnda, stanbulun letafeti dillere destan
olmu sonbaharnn tadn karmaktayd. ehir iindeki
kolluklara acemi olanlar yerletirilmi, yalnz Yenieri Aas
Neme Hasan Aa Paakapsndayd. Bylece bir vaka
karsnda sratle tedbir alacak, ondan baka mesul hi kimse
yoktu.
htilalcilerin ilk hedefi Byk Kapalar oldu.ar, yeni
alm, esnaf, tccar adeta mahmurluk bozuyordu, nce, bir
Allah!.. Allah!.. Allah !..se si iitildi, ardndan da kanl
ihtilalin ilk sesi:
-mmeti Muhammed!.. Davamz vardr!.. Dkknlarnz
kapayn !..
Byk ar ve Bedesten, lahzada kapand, herkes
gruh gruh, fevc fevc evli evine gitti.
Vakay haber alan yenieri aas Aakapsndaki yz
yenieriyle kola kp,vaka yerine geldi,o da ardan
boananlara,
- mmeti Muhammed!..Dkknlarnz an, bir ey yok,
alt nefer serseridir, drdn yakaladk, ikisi kald!..diye
bardysa da panie tutulmu arly geri eviremedi...Kald
ki, drdn tuttuk dedii de yaland. Karsna Patrona Halil
kverince a-

rd. Patrona, ihtilalin daha ilk admnda, bir yenieri aasna

kar kl ekemezdi, yalnz btn vahetiyle tehdit etti.
-Aa ekil git... Yoksa esvabn kanna boyar mmeti
Muhammede sancak yaparm!.. dedi. Herif lm eri olmutu.
Aa, yanndaki yenierilere bakt, hepsi kaytsz, Vurun
unu!.. dese vuramayacaklar, aa da karar firara tebdil etti
ve tebdili kyafetle skdara kat, sakland.
Artk meydan Patronallarda, byle frsatlar ganimet bilen
ayaktakmndayd. Beyazttan kol kol olup ehrin iine
yayldlar. Bir kolu ehzadebandaki yenieri klas (Eski
Odalar) nnden Sarahaneye gitti, orasn da kapattlar ve
saralarn dilaverlikleriyle mehur eli bakl ahbaz uaklar da
seyirci gibi ihtilalcilere katld.
Bizzat Patrona Aksarayda Etmeydanna geldi ve elindeki
bayra buradaki byk yenieri klasnn, Yeni Odalarn
kaps nne dikti. Hemen bombo olan klada nbeti ve
kapclar vard ve kla kaplar da kapalyd.
Bir dier kol, asl byk i grd, nereden ve hangi
iskeleden tespit edemedik, birka ate kayna doldular,
skdara getiler, ellerinde yalnkllarla ve yine Allah!..
Allah!.. sayhalaryla Orduy Hmayuna daldlar, nbetiler
bunlardan birkan ldrd, fakat yarm saat sonra da btn
yenieri adrlar boalvermiti. Palasn, tfeini kapan
yenieri sahile kouyor, kayklara dolup stanbul tarafna
geiyordu.
Hkmet ise hl harekete gememiti. Devlet ricali
yukarda da kaydettik, Boaziinde lebi deryadaki
kanelerinde, silkinip toplanamam, toplanp bir karar
alamamlard.
Saray Hmayun kaplar kapal, metin bir kaleydi, o
kaplar byle yaln ayakllar deil, ancak yenieri palalar
aabilirdi, yenieri ise henz ihtilale katlmamt. Sadrazam
brahim Paa ancak

akama doru skdardan kalkp saraya gelmi ve devlet

erknn glkle toplayabilmiti. Bu hazele cemiyetini nasl
datacaklard?..
Gn batarken Etmeydannda Patrona Halil ile
ayaktalarnn etrafndaki kalabalkta da bir zme grld,
birer ikier, beer onar kap dalmaya baladlar. Abdi Efendi,
Kendi kendilerine uyan ve bu hazelenin peine taklm olan
olan, uak, seyirci makulesi de her biri bir tarafa gidince
meydanda mezkr zorbalardan ancak yirmi miktar ipsiz kald
diyor.
Kladaki yenierilerden tek neferin kendilerine
katlmadn grnce, hepsine bir dehet geldi. Eer o gece
brahim Paa sadece bostanclar silahlandrp, zerlerine
gnderseydi, bostanclar daha Beyazttayken Patronann
baldr plak yran da ba kaygsna dp kaacaklard.
Nitekim aralarnda konuurken,
-Gece iinde zerimize gelip bizi tumei emir edip isim ve
resmimizi arsai dnyadan kazrlar, bizim burada durmamz akl
kr deildir!.. dediler.
Hazele gruhuna Beyazt Hamamnn zeberdest tella
tuttu, zevk u sefa rehaveti iinde olan devletlilerin hibir ey
yapamayacan, ertesi sabah yenierilerin de mutlaka
kendilerine katlacan syleyerek ayaktalarna metanet verdi,
dalmadlar... Ertesi cuma gn de hadiseler bu nalnl erkn
harbin tahmini gibi geliti.
Yeni Odalar kaplarn ap, plak ayakl ihtilalcileri Orta
Camide meverete davet edince, 1730 ihtilali de Yenieri
Ocana mal edildi.
Abdi Efendi Patrona ile ayaktalarna zmrei ekya
dedikten sonra, Bin trl belay azim ile sabah buldular..."
diyor.
Btn Aakaps erkn sarayda ve hkmete sadk olduu
halde brahim Paa'nn tereddd, yenieri aasnn da kap
sak-

lanm olmas, geceyi mthi bir korku iinde geirmi olan bu

bir avu serserinin hatta sopayla datlmasna mni oldu. Gn
ynca da durum birden deiti.
Yeni Odalarda orbaclar, odabalar, ba eskiler ve
bayraktarlar, Yenieri Ocanda neferle dorudan temas eden,
neferi sevk ve idare eden zabitler, sabahn alacaaydnlnda
birer ikier kla avlusundaki Orta Camide toplandlar; kla
kaps ald ve meydanda sabahlam o be on haaratn ne
istedikleri soruldu. Patrona Halil, Muslu, nar Ahmed, Ali Usta
ve Karaylan Orta Camiye giderek meramlarn ilk defa aka
dile getirdiler, din ve devlete ihanetle ittiham ettikleri, bunca
kaleleri ranllara satan ve u kadar bin yenieriyi Karadenizde
bindikleri gemiyle beraber batrp bodurtan brahim Paa ile
yrann istemediklerini sylediler ve Bundan gayri kastmz
yoktur... dediler.
Orta Camideki zabitler ehzadebandaki dier yenieri
klasna, Eski Odalara haber yollayp orada bulunan
yoldalarn da cemiyete ardlar. Bir karar verilecekti,
yenierinin az birlii artt.
O cuma gecesi stanbul iinde baz mhim hadiseler
olmutu. Patrona ile n safdaki ayaktalarnn yanndan dalp
kaan haytalar, ertesi gn ne olacan bilmedikleri iin takm
takm mahalleler arasna dalmlar, frsat ganimettir diyerek
gzlerine kestirdikleri evlere hcumla ellerine ne geirebildilerse
yama ve talan etmilerdi. Cuma sabah tecavze urayan
mahallelerin halkndan bir kalabalk ile mahalle imamlar Orta
Cami'ye geldiler ve ac ac ikyette bulundular. Patronann sa
eli yerinde muavini Zaarclarn Muslu hemen atld.
-Gece yahut gndz, bayrakl veya bayraksz, ev basp
apul yapan oldu mu, sizlere izin, tepeleyip gebertin!.. Onlar
bizden deildir!.. dedi.
Yine o cuma sabahnn erken saatleriydi. Patrona Halile
btn

Tersanelinin ihtilale katld mjdesi geldi.

Ardndan zindanlarn kaplar ald; Aakapsnda, Baba
Cafer Zindannda, Tersane Zindannda, Galata Zindannda,
Rumeli ve Anadolu hisarlar ve Yedikule zindanlarnda ipten
kazktan kurtulmu ne kadar mahkm varsa serbest brakld.
Byk ehir bsbtn kart.
Ortaya bir Deli brahim kt, srtnda cppe, banda ilmiye
sar, genliinde her trl enaati irtikp etmi softa
ekyasndand, Orta Camideki cemiyetin nabzna uygun
eriata laf etti.
-Bugn cumadr... Amma byle davay azim olan gnde
ezanlar okunmaz ve namazlar dahi klnmaz! dedi.
Halk dehet havas altnda sindirmek lazmd; btn
mahallelere ulaklar karld, camiler ve mescitler kapatld,
ezan ve namaz yasak edildi. Trk ve Mslman stanbulun
tarihinde tek gn, 29 eyll 1730 cuma, ezan okunmam ve
binlerce cami ve mescidinde namaz klnmamtr.
Yeni Odalardaki orta kazanlar isyan alameti olarak
mutfaklardan kaldrlp Etmeydanna karld, kazanlarn
kmasyla da yenieriler ihtilali benimsemi oldular. Yenieri
kazanlar ktktan sonradr ki, sipahi ve silahtar blkleri de
ihtilalcilere katld.
Tereddtle kaydediyorum, yenierilerde ihtilal alameti
olarak kazan kaldrma deti bu 1730 ihtilalinde balamtr
zannediyorum.
Kazanlar ktktan sonra da u mthi kararlar alnd:
htilalcilerin her eyden evvel paraya ihtiyalar vard, bu
para da stanbul zenginlerinden, tccarlarndan, varlkl
tannm olanlarndan temin edilecekti. Bu kimselerin bir
defteri yaplacakt.
ehrin inzibat ve asayiini korumak iin mahallelerde ne
kadar yenieri kolluu varsa kaldrlacakt. Bilhassa bu son
karar korkuntu. Halkn soyulmas da hayata, hazele ve baldr
plakla-

ra, zindanlardan boanm erirlere braklyordu. Mthi apul

karsnda halkn ilk bavuraca, korunmasn isteyecei
kolluklar da, yenierileri bu apulcular koruma thmetinden
syrmak iin kalkyordu.
O ezansz ve namazsz kara cuma gn stanbul iin bir
felaket oldu. stanbul sanki bir barbar istilasna uramt.
Halk mal kaygsndan geti, kz ve olan, evlatlarnn rz ve
namusu kaygsna dt. Hibir kalemin tasvir etmek
istemeyecei, enaatler alameleinnas ilendi.
Deli brahimi stanbul kads tayin ettiler, byle bir kadnn
dengi bir de yenieri aas lazmd, pervasz,
-Byle gnde bize aatan adam aa lazmdr!.. dediler ve
gemii kir iinde bir Kel Mehmed Aay da yenieri aas
yaptlar.
Sarayda ise uzun uzun konumalardan ve ehir tamamen
baldr plak penesine getikten sonra Sancak erifin
Babhmayun stne aslarak stanbul halknn sancak altna
davetine karar verildi. Fakat bunu ehirliye hangi tellaln sesi
duyuracakt?..
Sultan III. Ahmed byk devlet adam vezirinin
malubiyetini kabul etti ve saraynn Enderun erknndan
haseki aay Orta Camideki ihtilalciler cemiyetine eli olarak
gnderdi. Padiahn elisi hrmetle karland. Haseki aa,
-Sultan Ahmed Han Hazretleri cmlenize selam ederler, bu
cemiyetin asl nedir renmek isterler, ne ise syleyin,
padiahmza arz edeyim!.. dedi.
Cevaplar hazrd. Sadrazam brahim Paay, Sadaret
Kethdas Mehmed Aa'y, Kaptanderya Mustafa Paay,
eyhlislam Abdullah Efendi'yi ve falan falan, falan devlet
erknndan u otuz yedi kiiyi padiahtan isteriz... Biz
padiahmzdan honut ve razyz... stediklerimizi bize versin,
imdiye kadar nasl padiahmz ise, yine padiahmzdr... Ama
padiahmz bilsin ki bizim ondan aczimiz

yoktur. stediklerimizi o vermezse biz elbet ki alrz!.. dediler.

Sultan III. Ahmed, devrine revnak vermi olan byk veziri
ile onun yrann tahtn kurtarmak iin feda etti.
Sultan III. Almedin brahim Paaya gsterdii ltuf, onu
ihtilalcilere diri teslim etmeyip Kaptanderya Mustafa Paa ve
Sadaret Kethdas Mehmed Aayla birlikte sarayda
bodurttuktan sonra cesetlerini vermesi oldu. Bu iyilii
kmsememelidir. Zira eclaf ve erazil penesinde
paralanncaya kadar grecekleri hakaret ve cefa lmden bin
beter olurdu. Abdi Efendi anlatyor.
Cesetleri birer kz arabasna koydular, meydandaki
zorbalara haber gnderildi, gelip istediklerinizi aln diye. Onlar
da geldiler bir velvele ve gulguleyle aldlar, meydanda
arabalardan indirip nara astlar. lerinden biri brahim Paa
iin,
-Bu sadrazam deildir, snnetsizdir!.. dedi.
-Bu falan Ermeni kfiridir!..
-Yok Rumdur!.. Sadrazamn krkbasdr, yzce ve
sakalca kendisine tamamen benzerdi... dediler.
Ceset aatan indirildi, boazna ip geirilip bir hamal
beygirinin kuyruuna baland hakaretle saray kapsna
gtrld, brakld. Bu sradadr ki, Ayasofya vaizi spirizade
Efendi Patrona ve ayaktalarna bir akl hocal yapt.
-Bu iin sonu yoktur aalar!.. imdi sizce yapacak i,
Sultan Ahmedi tahtndan indirip yerine ehzade Sultan
Mahmudu tahta karmaktr!.. dedi.
htilalcilerin bu son istei karsnda Sultan Ahmed hi
srar etmedi, kardeinin olu ehzade Mahmudu Osmanl
tahtna kendi eliyle oturttu ve ona u amca nasihatini verdi:
Vezirine teslim olma! Onun ahvalini daima tefti et ve bir
adam be on sene devaml olarak vezirlikte brakma... te
benim ahvalim sana ibret olsun!..

Bir halk airi, zannederiz ki, o ihtilali grm bir air de

Nevehirli brahim Paann azndan u destan yazmt:

Perembe gn koptu byk galebe

Otalarm cmle oldu harabe
Leimi kard bilin araba
ryan olup kaldma alarm
On yldr ben de ettim vezaret
Bunca evkaf yaptm ettim akaret
Layk mdr bana bunca hakaret
Hakaretle ldme alarm
Varn sylen olum giysin karay
raklarm gitsn beni aray
Lanet olsun skdarn saray
Dmanlara kaldna alarm
mdat edin bana krklar yediler
brahim Paaya maktul dediler
Leimi cmle kpekler yediler
Namazm klnmadna alarm."
lk Trk matbaasnn almasna fetva veren Abdullah
Efendinin yerine Mirzazade eyh Mehmed Efendi eyhlislam,
Silahtar Mehmed Paa da sadrazam oldu. htilalin birka gn
iinde tylerini dzen yaln ayakl zorbalar da kapkulu
ocaklarnda birer yksek mevkiye kondular ve brahim Paa
yrannn, bendegnnn saraylarna, konaklarna yerletiler.
Mesela, kese sabun srd mterisinden mrvveten bir
ake bahi alamad za-

man o devrin hamamlar nizamnamesince, akr akr dkt

vcut ve yz terinin hakkn dahi istemeyen tellak Patrona Halil
de air zzet Ali Paann sarayna yerleti.
Serseriler kapkulu asker ocaklarnn ktk defterlerini
sebilullah atlar, birka gn iinde yenieri, cebeci, topu,
sipahi, silahtar ocaklarna yz binden ziyade adam asker
yazdlar, ulufeye baladlar.
Osmanl mparatorluunun zaten bozulmu olan kapkulu
asker ocaklar, bu arada Yenieri Ocann nizam, disiplini bu
1730 ihtilalinden sonradr ki, bsbtn rndan kt, bir
haarat yata, ehir ekyas ini oldu ve bu herc merc 1826
tarihine, Vakai Hayriye'ye kadar, bir asra yakn srd gitti.
Haliin arkasnda iki dere kenarnda iki ky, Kthane
ky Sadabad ve Alibeyky de safabad isimleriyle birer
yeryz cenneti gibi imar edilmiti. Bu iki mamure brahim
Paann yapc kudretinin timsaliydi; plak vcutlar yama,
apul ve gaspla donan serserilerin ilelebet plak kalmaya
mahkm ruhlarn rahatsz edecekti; yama ve tahrip edilecei
haber alnnca hkmet tarafndan, Sadabad ve safabadda
kkleri olanlar gnde ykacaklardr!.. diye tellallar karld
ve hi olmazsa sahiplerine yktrtld; XVIII. asr ortas Trk
mimarsinin o gzelim eserleri gnde hk ile yeksan oldu.
htilalci zorbalar padiahtan kendilerine asla zarar
gelmeyeceine dair kadasker efendilerin imzalaryla birer
hccet almak kstahln gsterdiler. Btn akiler gibi lm
korkusu iindeydiler, hepsi, geceleri dahi odalarnn kaplar
nnde yirmier otuzar nefer muhafz fedailer yatryordu,
sokaklarda pr silah muhafzlarla dolayorlard.
Fakat melanetlerini unutturacak yerde bilakis yapmadklar
edepsizlik kalmyordu. u satrlar Abdi Efendi vakayinamesin-

den aynen alyorum:

Ali Usta namndaki pelid stanbul gmrn bast,
sandk emini aay birka yumrukta yere serdi, nndeki mir
sand krp iindeki toplanm hazine parasn gasp etti.
Gmrk emini kethdasnn iki nefer servi boylu on -on drt
yanda devlet klah banda ahu misali Grc gulamn da
cebren ve kahren alp odasna gtrd!..
Balar devlet gmr basarken kuyruklarn yapaca da
gece haydutluu olacakt; her gece her mahallede birka ev
baslyor, tamtakr kalncaya kadar soyuluyor, sahipleri don
gmlek kuru tahta stnde braklyordu. Yenieri klalarnn
koular apul malyla tklm tklm dolmutu. Yenieri
arasndaki namus erbab utanlarndan sokaa kamaz
olmulard.
Bu hal byle devam edemezdi; bu adamlarn pek yaknda
belalarn bulacaklar aikrd, fakat ne yoldan ve kimin eliyle
olacan kimse kestiremiyordu. Abdi Efendi yazyor:
Bir akeye muhtaken dinar sahibi olmu ve azlaryla
gklere demir pskren hayasz ahbaz ve dilaverler bir ay
iinde muzmahil oldular ve cmlesi birbiri peinden dar
bekaya sefer etti.
Zorbalarn vcutlarn ortadan kaldrma kararn padiah
verdi. Mensup olduu ocan asker eref ve namusunu
kurtarmak isteyen bir yenieri de bu ii zerine ald; bu
hamiyet sahibinin ad Pehlivan Halil Aadr. Garip tesadf,
Patronann hem ada, hem de eski zabitiydi, vakadan evvel,
zeberdest hamam tellann nefer olarak kaytl bulunduu 17.
Blkl Ortasnn orbacsyd.
Serdengeti aalarndan Deli Hasan Aa ile Haseki
Abdurrahman Aa adnda hem yrek, hem de namus sahibi
dier iki yoldayla meveretten sonra, yenieriler arasnda
demir peneli, helal st emmi birka yiit setiler, bunlar
gizlice saraya sokularak

Badat Kk altnda gizlendiler. Enderun aalarndan eli

silah, tutanlar, Tersaneden, Tophaneden, Cebehaneden ve
Yenieri Ocandan ahvali tetkik edilerek teker teker seilmi
ve yemin ettirilmi, devlete sadk hakiki askerlerden birka yz
nefer de Orun kaplardan yine gizlice saraya alnd,
Babssaade ile Ortakap ve Ortakap ile Babhmayun
arasnda mnasip yerlere pusuya yatrld. Bu tertibat tamam
olunca 26 ekim 1730 cumartesi gn padiahn riyasetinden
sarayda fevkalade bir meclisin toplanaca ve bu mecliste ran
zerine alacak sefer ahvali konuulaca bildirilerek, bata
Patrona Halil, btn zorbabalar toplantya resmen davet
edildi. Onlar da pr silah fedaileriyle takm takm saraya
geldiler, sarayn birinci ve ikinci avlular ehir ekyasyla
doldu, ki bunlarn arasnda da en namllarnn isim ve
hretleriyle bir defteri hazrlanmt.
Hepsinin ba ve Abdi Efendinin tabiriyle melun sermedi
Patrona Halil, Yenieri Aas Kel Mehmed, yenieri kethdas
olmu bulunan Muslu, sekbanba olmu Urlu Murtaza,
avuba olmu Dervi Mehmed, bellerinde palalar ve
arkalarnda ikier nefer uhadarlaryla Babssaadeden
hrmetle ieri alndlar ve meclisin toplanaca Badat
Kkne gtrldler. Daha nce kke gelmi olan
eyhlislam efendi, o srada stanbul'da bulunan Krm han,
kaptanpaa ve sair vezirler tarafndan hrmetle selamlandlar.
-Sizler ki ahvali leme yeni nizam verdiniz, sizler olmadka
sefer ahvalini konumak olmazd... denildi.
Mzakereler padiah ile sadrazam geldikten sonra
balayacakt, usulen erbetler iildi, havadan sudan birka laf
edildi. eriye bir haseki aa girdi.
-Padiahmz eyhlislam efendi hazretleri ile han
hazretlerini huzur hmayunlarna arrlar!.. dedi.

Onlar Badat Kknden kp kk nndeki taraataln br ucundaki mabeyni hmayun dairesine henz
girmilerdi ki, Patrona Halil Badat Kknn kapsnda
ardnda t gibi seme delikanl yenieriler ile eski zabiti
Pehlivan Halil Aay grd. yle tahmin ediyoruz ki sahne,
imek sratiyle gemi olacaktr, eski orbac,
-Bakn hele ne olmu o kfir Patrona!.. dedi.
Eski nefer de elini palasna atp,
-Ne yabana syler bu herif ! dedi, fakat yerinden kprdayamad.
Pehlivan Halil Aa bir kl darbesinde zorbann evvela sa
kolunu ald, drd, ve sonra Patronay kpek gibi
tepeledi". Muslu, ok cebn kt, krkn bana ekip
yzkoyun kapand, onun da kayd yle grld. Kel Mehmed
kaptanpaann alt yannda oturuyordu, onu da kaptanpaa bir
Cezayir palasyla sefere gnderdi. Urlu Murtaza ile avuba
Dervi Mehmedi Pehlivan Aann yenierileri yaka paa Badat
Kknn altna indirdiler. Dervi Mehmed, Patronayla
beraber 28 eyllde Beyazt Hamamndan kanlardand, aman
verilmeyip katlolundu. Zorbalarn yanlarnda getirdikleri
uhadarlara gelince onlar daha evvel temizlenmiti, Buyurun
aalar, istirahat edip, kahve erbet iin" denilerek kk altna
gtrlm ve orada balar alnvermiti.
bretle okunacak fkradr:
Zorbalarn stanbul kads yapt Deli brahim Efendi,
meclis gn saraya velinimetleriyle beraber gitmek iin
Aakapsna gitmiti makamnda naibi Kudsizade Efendi
bulunuyordu. Sarayda yaplacak tenkil ii gayet gizli tutulduu
halde bir fitneci naslsa renmi, brahim Efendiye mektup
gndererek, Halil Aa ve yranna syleyin, saraya gelmesinler,
katledilecekler" diye haber vermiti. Kudsizade de zorbann
sayesinde ykseke bir

paye kapmak midiyle keyfiyeti bir tezkereyle Patrona Halil'e

bildirmi, tezkeresini bir mahrem adamna vermi.
Aakapsna ko, bunu Halil Aaya ver, orada bulamazsan
Paakapsndadr, orada da bulamazsan saraya ko, ieri
girmeden yetitir ver, byk ihsanna nail olursun" demiti. er
ula Patronay Aakapsnda ve Paakaps'nda bulamam,
ancak sarayda Babhmayun ile Ortakap arasnda yetimi ve
kd vermi, fakat Patrona okumadan cebine atmt. Deli
brahim Efendiyle atba beraber gidiyorlard. Deli brahim,
Kimdendir? diye sormu. Patrona da, Senin naipten" demi.
Kad, Ver greyim! deyince, Ne greceksin... Bir paye ister
demi. Deli brahim kd grmek iin srar etmi. Patronann
da Arnavut inad tutmu gstermemi. Bu fkray nakleden
Abdi Efendi, te Allah'n hikmeti!.. mr tomarlar
drlenlerin gzleri kr, kulaklar sar olur. Eer Deli brahim
o tezkereyi okusayd ahval gayet fena olurdu!" diyor.
Balar ortadan kaldrlnca sra kuyruklara geldi, ayn gn
iinde onlar da temizlendi; Babssaade nnde elinde bir
defterle vezir aalarndan biri kt; oradaki ehir ekyasna,
-Padiah divannda Acem zerine sefere karar verildi, buyurun aalar szlere de hilat fahireler giydirilecektir!.. dedi.
Defterden isimleri birer birer okundu ve ismi okunan ieri
alnd. Bostanc cellatlar takm takm hazrd, ieri girenin
yakasna yapp kap arkasna ektiler ve kertip kellesini
vurdular. Giren kmad, giren kmad, otuzu krk anca
dardakilere bir phe geldi.
-Bre ierde bizleri haklarlar!.. diye bir ses ykseldi ve hilat
giymek iin sra beklerken hemen Ortakap'ya doru katlar;
muazzam kap kapalyd, o srada pusuda olanlar meydana
kt, ekya zerine a kurt gibi saldrarak" cmlesini
tepelediler, ce-

setler tepe tepe ylverdi. ikinci avluda katliam edilenlerin

feryad gkyzn tutmutu. Ortakapnn kapanmas ve
ierden gulgulenin kopmas birinci avludakilerde panik
uyandrd, onlar da Babhmayuna hcum ettiler, fakat
sarayn bu kaps da kapanvermiti. Kapy atrncaya kadar
bir katliam da orada oldu. Baki kalp saraydan kmaya
muvaffak olanlar da ehrin bir kesinde gizlenecek bir delik
arad.
ehre tellallar salnd, halk iittii sese inanamyordu:
- Ey ahali!.. Padiahmz tuyan eden ekyann cmlesini
tumei emiri siyaset eylemitir!.. Artk huzur ve gven iinde
olun... Esnaftan her kim dkknn kapar ve halk telaa
verirse aman verilmeyip dkknnn nne aslacaktr!..
Padiahmzn emri budur ki, gerek ar ve pazarlarda ve gerek
mahalle ilerinde bag ve akilerden kimi bilirseniz tutup
Aakaps'na getirin !..
Patrona ile ayaktalarnn ibret talar zerine konulmu
kesik balarn grmek iin halk dalga dalga Babhmayun
nne komaya balad. st ste ylm kesik balar ve basz
cesetler o gece denize atld.
Halk zorba kellesi ve zorba laesi seyrederken airler de
vakaya tarihler yazd; ite Fasih elebi'nin manzumesi:

Biadet hamd sipas olan Cenab Hakk'a

Verdi bize bir padiehi zat stud
Zorbalar melanetin balayacak icraya
Dudi ah zuafa itti semavata suud
Patronay ecaatiyle aktarma idp
Pr illetti karaya drd oldu nabud

ttiler Yeni Saray ire gazay ekber

Gyiya huni adu oldu o yerde bir rud
Kracak zorbalar didi Fasih tarih
Ara ast klcn yedi Sultan Mahmud."
Arnavut tellak Patrona Halil ile ayaktalar baldr
plaklarn rezilane tahakkmleri 28 eyll perembe gnnden
26 ekim cumartesi gnne kadar ancak yirmi dokuz gn
srmt. lk on drt gn iinde btn dkknlar, arlar
kapal kalm, rz ehli gndz sokaa kamam, geceleri de,
kapsn krp girecek haydutlarn deheti iinde geirmiti.
stanbul 1730 ihtilalinden sonra 1808 senesine kadar
yetmi sekiz yl yenieri ihtilali grmedi.
Bu eyrek asr iinde tahttan padiah indirmeyen ve
padiahtan vezir kellesi istemeyen yenieriler, asrn yeni yeni
silahlarn kullanmasn bilir, bu silahlar kullanmak ve yeni
harp usullerini renmek iin talim ve terbiye kabul eder asker
de olmadlar. Talimleri testiye ve yumurtaya kurun atmak ve
slak keeye pala almaktan ibaret oldu.
stanbulda ve tarada ehirlerin kabadaylar oldular,
ehirlerin asayi ve inzibat Yenieri Ocana braklmt,
btn esnaf ocaa yazld ve iinde, ocakl imtiyazna
dayanarak bana buyruk hareket etti, kadlar esnaf tecziyede
ciz kaldlar, halkn maieti, gdasyla oynand, ilerinde
ktlklerinin, edepsizliklerinin ar cezasn ekenler, hatta bu
yolda balarn verenler ok oldu, ama yakasn paasn ele
vermeyenler de kabadaylk, vurgunculuk, haralk yolunda
devam etti. Bu yolun kanlmaz icab, kendi boylarndan
rakiplerle karlatlar, bu sefer de Meydan ya senindir ya
benim" diyerek kanl kanl dvler oldu,

yenieriler iin kan dkmek, ahvali adiyeden, adeta bir bilek,

paz sporu oldu. Kabadaylk kademe kademe tekilatland.
Arkada temiz ite ve yolda aramaldr, ayaktalk ald yrd,
muavinler, raklar, akirtler bir usta kabadaynn, bir
mukassir itin kanatlar altnda yetitiler, sivrildiler, nam ve an
aldlar. tlik, klhanlik, bknlk cahil genler arasnda salgn
halini ald, yzlerine baklsa gzler kamar nice gzel gzel
ahbaz ve ehlevent dilaverler, fetalar ocan stnden esip
gelen itlik havasna kaplp altn adlarn bakr yaptlar. Trl
uygunsuzluk, ahlakszlk, sapklk kabadaylk anndan
bilindi. Kollara, pazlara, baldrlara dvdrlen orta nianlar,
yenierilik alameti farikalar fanatik bir kymet ald, dinini,
imann, namusunu bir niana feda edenler, deienler ok
oldu.
Kolluklara uygunsuz takmndan avrat, olan uak
kapattlar; orbaclarn iret sofralar engileri, kekleriyle
alameleinnas kuruldu.
Kendilerine mahsus kahvehaneler kuruldu, saray
divanhanelerine benzeyen bu kahvehaneler zamann naml
mimarlar, dlgerleri elinden kt ve mkellef dendi dayand,
fakat hepsi de bir drnnedvei haarat oldu. Son yenierilerden
ardak Kolluu orbacs ve halk airi Galatal Hseyin Aa
ardak skelesindeki muazzam yenieri kahvehanesi zerine
yazd bir destanda yle sahneler izer ki, bugn hakikat
olduuna g inanlr, bir kta alyoruz:

Pek mkellef yapm kalfas Balyan

Kahve deil kurmu bir koca dalyan
inde cem olmu peripeykerler
Trk, Urum, Ermeni, Frenk, talyan

ardak kahvesinde kaynar cezveler

Vasf tkenmez de ktlar biter.

Yenieri Oca son asrnda askerliin erefini tamamen kaybetmiti.

Son yenieriler

Prpr kyafet ve kolluklardaki rezaletler

Son yenieriler hakknda hkm vermeden baz vakalar,
notlar nakledelim. Son yenierileri grm muharrirler,
Sahaflar eyhizade Esad Efendi, anizade Ataullah Efendi,
Cabi Said Efendi, ufak farklarla ok ac eyler yazarlar. Bu
yazar hakknda yalnz Esad Efendinin, Yenieri Ocan
kaldran Sultan II. Mahmuda ho grnmek istediini
syleyebiliriz.
Son yenierilerin klk ve kyafetlerini hemen az birliiyle
ylece tasvir ederler.
Yenieri ad altnda avrada, olana tecavz eden breki,
simiti, manav, hamal, kayk ve tellak makulesinden ve
kaldrm kabadaylarndan olup paskalya ve domuz krmnda
sokaklarda abalarn yayarak gelip geen Hristiyanlardan birer
ikier para almaya tenezzl eden utanmazlar, hangi ortaya
mensupsa koluna ve baldrna o ortann niann dvdrtrler,
gya grenler ekinsin, korksun diye de kollar sval ve baldr
bacak plak ve itlikten kinaye yalnayak dolarlar, balarna
da bir endazeden uzun acayip bir sark sararlard.
Yenieriler arasnda bilhassa Cezayir kesimi denilen bir
hayta kyafeti pek moda olmutu. Yazn beyaz dimiden, kn da
yine beyaz kaba uhadan, ulakiden, paalar dizkapann bir
kar

stnde gayet ksa diz ar, belde muhakkak krmz al

kuak, nariei necef tandan dmeleri asla iliklenmeyen
bez veya brnck gmlek; gs, her iki meme balar
grnecek ekilde ryan... Gs kllar usturayla tra edilir,
iki meme arasnda yalnz sekiz on kl braklr, bunlarn ucuna
da kk hurda inciler geirilip dmlenir, tam ortadaki kla
da bir mavi nazar boncuu taklrd, bu acayip pskle de sine
peremi ad verilirdi. tlik, bknclk yollarnda yeni yeni
yrmeye balam mrahik veya abb emredler ise ayine
misali sinelerine bir katr boncuu keide ederlerdi; balarna
bir endaze al sark dolayanlar st ste kenarlar oyal Kandilli
veya Selanik ii rengrenk yazma yemeniler veya ilemeli
grepler sarard. Tekrar ediyorum, yaz ve k, sine ryan, kollar
sval, baldr bacak plak, yalnayak, uzaka bir yere
gidilecekse plak ayaa bir Galata yemenisi ekilirdi. Bu yemeninin hususiyeti evvela krmz sahtiyandan kesilmesi, sonra
stnn gayet ksa olmasyd, ylesine ki, iindeki plak
ayan parmak enleri, dipleri muhakkak grnmeliydi; yemeni
aya parmak ularndan ve arka tarafnda da topuu hemen
bitimine yakn yle bir tutard.
Bu uar it kl stanbulda ylesine moda olmutu ki,
ocaa kaytl olmayan kiizade delikanllar, kibar evlatlar dahi
yenieri dilaver ve ahbazlarn taklit eder olmulard. Hatta
onlarn itlik nmayii helvac ra ile gzlemeci kalfasndan
daha parlakt, narin aya rencide olaca iin yaln tabanla
kaldrma basmaz, som srma ilemeli akr akr eyer
vurulmu atlara plak ayakla binerler, ellerine de sap elmasl
bir emsiye alrlard; ou henz gsleri kllanmam toy,
mrahik genler olduu iin sinelerine, haytalarn sine
peremleri yerine, alt zamkl bezler zerine hurda inci, mercan,
yakut, zmrt, zebercetle ilenmi, semtleri yenieri
kolluunun niann yaptrrlard.

Kolluklar ise baka lemdi. Eskiden bir kolluk nnden

vzeradan, ulemadan biri veya semtin sevilmi ve saylm bir
simas geince, kolluk orbacs ve neferleri, eer kapnn
nndeyseler ayaa kalkp hrmetle selam verirlerdi. Son
tuyan asrnda ise kolluk nne iskemleler atlr veya hasrlar
serilir, stne laubaliyane oturur, yan gelip uzanrlar,
sabahtan akama tambura, saz alarlar, destan, mani, trk
okur, zrlarlar, gelip geene ayaa kalkp selam vermek yle
dursun, bilakis laf atp alay ederlerdi. ingene karlarn,
kzlarn, oparlarn evirip kolluk nnde oynatrlar, hatta
ieri ekip trl enaat eylerlerdi. Gen ihtiyar, kadn erkek, rz
ve namus erbab yenieri kolluklarnn nnden asla gemezdi.
Hele akamst, gece yatsdan sonra kolluk nnden gemek
gafletini gsteren oldu mu,
-Senden phelendik, buralarda bu vakit ne dolarsn, gel,
stn arayacaz!.. diye ieri alrlar, ayak direyecek olsa sille
yumruk cebren ve kahren ekerler, artk stnde ne varsa,
saat, kordon, ttn kesesi, kymetli bir bak, haner, yzk ve
daima her eye tercih edilen dolu bir altn kesesi alnr,
-Bunlar bizde kalsn, sen de mal verip rzn satn alr gidersin!.. derlerdi.
Kendi blgelerinde oturan Mslim ve gayrimslim
tccarlar ise kolluk haracna balamlard, her biri ay banda
bu harac kolluk orbacsna gnderirdi. Vermeyecek olsa
adamn evini, konan tututurup yakarlard.
Elinden kan kan biri hi dnmeden en yakn kollua
koar, snrd. Kolluk da hemen katile sahip kard.
-Bu ahbaz orta yoldamzdr, maktuln diyetini ortamzn
vakf sandndan veririz!.. derler ve evvela ksas davasn drp idam nlerlerdi.
Maktul taraf Ake kabul etmeyiz, ksasmz ksastr diye
kan

davasnda srar edemezdi, hemen ieri ekip falakaya

yatrrlard. Kan diyeti diye verdikleri de be kurutan ibaret
olurdu. Az olduuna bakma, Hac Bekta nefesi sinmi
bereketli vakf akedir" denilirdi. Sonra himaye ettikleri katili,
kudreti lsnde szdrrlard, eer prpr gruhundan ise,
zaten ocakl Hac Bekta kei kard.
Paskalya vesair yortu gnlerinde zengin Hristiyanlarn
yolunu evirip izzet ve ikramla kollua alrlar, rak ve arap
ikram ederler, kendileri de Hazreti sa akna ieriz
orbac!..diyerek kadeh devirirler, sonra da zoraki misafirin
nne bahi tepsisini koyarlard.

Balta asma, balta verme, hendek gladyatrleri,

tahmis zorbalar
Son yenierilerin zorbalk yolunda pervasz tasallutlarndan
en genii, en ar balta asmakt.
Balta, son yenieriler argosunda Bir mal veya bir ahs
stnde sahip kma hakkn beyan eden belge, nian"
demekti. Zorba hangi yenieri ortasna mensup ise herhangi bir
yere takaca, asaca veya herhangi bir kimseye verecei
baltann zerinde o ortann alameti farikas bulunurdu.
Her naml yenieri zorbasnn eli bakl vurucu yakc yz
kadar adam, baldr plaklardan, bknlardan mrekkep bir
etesi vard; efradnn hepsi ocakl ve o zorbann ortasna
mensup eteye bir in, kou, konak yeri vazifesini grr bir de
mkellef kahvehanesi olurdu.
Mslim veya gayrimslim, zengin yahut orta halli bir kimse
stanbul iinde bir bina yaptracak oldu mu, yaplan ister bir
evce-

iz, isterse bir konak, han olsun o semti ba altndan

geirmi zorbaya hara vermeden yapya asla devam edemezdi.
Zorba adamn gnderir, yapnn herhangi bir yerine bir ivi
aktrr ve o iviye de sapnda ortasnn alameti farikas
bulunan bir balta astrrd. O baltay gren usta, kalfa, amele
iten derhal el ekerdi, ekmeyecek olsa zorbann yenieri
etesi gelir, hepsini tepeler, daha daha ayak direyecek olsalar
ldrrlerdi. Bir yapya bir kere balta asld m, inaatn devam
iin haracn hemen verilmesi gerekirdi, engel harala da
kalmaz, ii zorba zerine alr, diledii yevmiyeyle adam
altrr, kereste vesair ina malzemesini diledii yerden
diledii fiyata o satn alr, faraza 100 altna kacak bir bina bu
suretle 300 altna mal olurdu.
indeki mal ne olursa olsun, limana giren bir tccar gemisi
ister akta demirlesin, isterse sahile palamar atp balasn,
karsnda hemen bir yenieri zorbas belirir, pr silah kaldrm
itlerinden etesiyle, geminin en mnasip yerine, ekseriya
burnundaki mahmuza baltasn asard. Gemilere aslan zorba
baltas, stnde keza zorbann mensup olduu ortann alameti
farikas resmedilmi bir tahta levhadan ibaretti. Bir kere balta
asld m artk ne kaptan ve ne de maln sahibi tccar az
aamazlard, mal zorba indirir, gtrr, satar, birinin eline
gemi navlunu, brnn eline de sermaye ve kr diye ne
verirse raz olurlard. Sahaflar eyhizade Esad Efendi anlatyor.
Karamrselden bir gemi ya meyve gelmi ve bir mddet sonra
da bu gemiye balta asan zorba bir hesap pusulas yollam.
Nakliye, kantariye, hamaliye, dkkn kiras vesaire bir sr
masraf kaydettikten sonra, Mal u kadar noksan kt, u
kadar da ryp atld, mal sahibi bana u kadar kuru
borludur!.. demi. Kyl de yenieri zorbasnn hesap
pusulasn ibret olmak zere Karamrsel skelesindeki
kahvelerden birinin duvarna asmlar.

Yenieri Oca'nn bir haarat yata olduu o son yz

ylnda zorbalarn uygunsuz takmndan bir nigr veya civan
inhisar altna almasna da yenieri argosunda balta olma
denilirdi, bunun alameti olarak da o nigr ve civann stne
ortasnn nian ilenmi bir evre, ba yemenisi, yelpaze,
kuak, pazbent, herhangi bir ey verirdi, bunlara da balta
denilirdi. Zorbasnn baltasn alan da onu omzuna, gsne
asar veya klahna, beline sarar, ba yaman o zorbann
kanad altna alnmakla vnrd ve kendisine haytalar yan
gzle bile bakamazlard.
Azl zorbalar daim rekabet halindeydiler, birinin ast
baltann bakas tarafndan indirilmesi, hi kimse tarafndan
nlenemez byk ve kanl bir kavgaya, adeta iki ete arasnda
bir ehir msademesine sebep olurdu. Bu kanl kavgada pek
ok l vererek taraflardan biri mutlak ekilde tasfiye edilirdi
ki, buna da yenieri aznda Bak altndan geirme denilirdi.
Zorbalar ile eteleri arasnda belli dv yeri, bu stanbul
gladyatrlerinin arenas da Galata Kalesinin byk hendeinin
iiydi; dvlerde hendek etrafna binlerce seyirci toplanrd.
En byk zorbalar, mesela Kahveciolu Burunsuz Mustafa,
Tersaneli Ellidokuzun Mehmed, Poyrazl Ali, Altmdrdn Laz
Harun arpmamaya, boy lmemeye ok dikkat ederlerdi.
Bu da, birinin el att blgeye brnn gz atmamasyla
temin edilirdi.
Byk zorbalarn tenezzl etmedii, yamaklarna,
raklarna brakt ilere rnek olarak tahmis rezaletlerini
anlatabiliriz. O zamanlar kahve deirmende ekilmez,
kavrulduktan sonra, Eminn civarnda Tahmis denilen
yerdeki byk mir dibeklerde dvlrd. Saf kahveye kahveci
esnaf tarafndan nohut ve fndk kabuu ve bunlara benzer
eyler katlmamas iin dibekilerin banda her gn ihtiyar
yenieri ustalarndan drt kii bulunurdu. Tahmis dibeklerinde
de kahvecilere ve ehasa ait her gn

en az 2 000 okka kahve dvlrd. Bu ihtiyar yenieri ustalar

ellerindeki saf kahveyle gelenleri, Aa var sen dola, falan zamanda gel, maln al! diye dibek bandan zorla uzaklatrrlar
ve sonra gelen saf kahveye yar yarya nohut ve fndk kabuu
katarlar, aradaki farkn krn, yine hepsi yenieri olan dibekilerle paylarlard. Saf kahve verip mahlut kahve alan mal
sahibi asla azn aamazd. Bir gn kendisi de ocakta kaytl
yenieri olan bir kahveci bu rezalete itiraz edecek olmu,
dibekiler ile tahmis ustalar tarafndan yaka paa Aakapsna
gtrlm, yenieri aas da,
-Sen bir gayretli yoldamzsn, seni Van Kalesi'ne aa tayin
ettim, hemen imdi stanbuldan k, Vana git!.. deyince biare
kahveci btn haklarndan vazgetikten baka byk aaya da
u kadar rvet verip Van aalndan glkle kurtulmutu.

Semer devirme, hamam baskn, baklava alay

Son yenierilerin rezaletlerinden biri de semer devirmeydi.
Semer devirmek, bir yoldan mensup olduu ortay brakp
baka bir yenieri ortasna gemesiydi, bunu da hemen
bilaistisna gen yoldalar, ka gz yerinde, eli aya dzgn
civelekler yapard; bir moda salgn haline gelmi it kyafetinden
bahsetmitik, yaln ayana bir Galata yemenisi, bir gzel ttn
kesesi, bir gzel ubuk, hele bana sarmak zere iki endaze
boyunda hindkr bir al alnd m, delikanl, Yeni yoldalarm
beni korur !.. diyerek semeri devirirdi. Kaan yoldalarndan
intikam almak nasl bir namus meselesi bilinirse, kandrp
kardklar genci himaye etmek de ylece bir namus meselesi
kabul edilmiti ve iki yenieri ortas artk kanl bakl
yekdierinin dman kesilir, birbirlerine ne-

rede rastlarlarsa amanszca vuruurlard. Mesela 1819

senesinde Galatann muhafazasna memur 25. Orta
yoldalarndan bir gen yine Galatann muhafazasna memur
71. Ortaya semer devirmi, koca Galata kasabas derhal
karm, iki taraf da dkkn, maaza ve depolarn kepenklerini
krarak arap ve ya varillerini ve erzak uvallarn sokaklara
ym, siperler, barikatlar yaparak kanl bir ehir
muharebesine balam ve bu arpma tam iki gn iki gece
srmt. Kardan silah seslerini duyan stanbul yenierileri
de, taraf tuttuklar bu iki ortadan birine yardm iin kayklarla
Galataya gemilerdi.
Son yenieriler devrinde skdarda Byk skele ve Balaban skelesi, Galata'da eme Meydan, Karaky, Tophane,
Salpazar taraflar, stanbulda Unkapan, Tahtakale, Yemi
skelesi, Bahekap yenieri erazil ve ekyasnn sarcaar
yuvalar gibi kaynat yerlerdi. Buralarda gn ortasnda dahi
rz ehli kadn, kz ve erkek ocuk, hatta eli yz dzgn ve
peneli, pazl delikanllar gezip dolaamazd. Buralardaki bekr
hanlar ve bekr odalar hakiki manada birer fuhu ve cinayet
yuvasyd. Hele Bahekapda sur dnda bir sokak vard ki, iki
yan boydan boya ahap sala dkknlar, kahvehaneler ve
kaykhaneler, bunlarn hepsinin st katlar da bekr odalaryd.
Halk buraya Melek Girmez Soka adn vermiti, aslndaysa
melek deil, eytan bile girmeye korkard. 1812 ylndaki byk
veba salgnnda mthi hastaln kaynaklar bu haarat yata
semtler olduu tespit edilmi, devrin padiah Sultan II.
Mahmud da bunu frsat bilerek stanbul, Galata, Tophane ve
skdardaki btn bekr odalarn yktrm, bu arada Melek
Girmez Soka salalar da yktrlm, odalardan hasta
deklerine serilmi bir alay uygunsuz kadnlar karlmt.
Padiah oraya hemen bir cami yaptrm ve o rezalet yuvasnn
yok edilmesi hatras olarak da bu camiye

Hidayet Camii adn vermiti.

Hepsi Yenieri Ocana kaytl iskele kayklar da her gn
bir rezalet karp, kayklarna yalnz binmek gafletini gsteren
veya zaruretinde olan kadn mterilerine tasallut cretini
gsterirler, Sarayburnunu getikten sonra Aknt amak iin
volta vururuz!.. diye kandrp onlar Hayrsz Adalara
karrlard.
Yukarda kaydettiimiz semtlerdeki byk ar
hamamlarna rz ehli gidemez, girip ykanamaz olmutu. Her
biri ayr gzellikte sanat eseri yaplar olan Fndklda Mft
Hamam, Tophane'de Klalipaa Hamam, Yamal Hamam,
Kapii Hamam, Karaky Hamam, Buuluca Hamam, eme
Meydan'nda Yeildirekli Hamam, Kasmpaada Byk
Hamam, Unkapannda Azebler Hamam, Hackadn Hamam,
Kkpazar Hamam, Rstempaa Hamam, Haseki Hamam,
Yldzbaba Hamam, Hocapaa Hamam, engl Hamam, Acsu
Hamam, emberlita Hamam, Mahmutpaa Hamam,
Gedikpaa Hamam, Kadrgaliman Hamam, Aksarayda
Muratpaa Hamam, Aa Hamam, her gn yle vakalara sahne
olurdu ki gidenler bednam olmadan, balarna trl bela
gelmeden kamazd. En hafifinden soyulurlard, para kesesi,
saati, kymetli ah, hatta amar, alvar, pabucu mutlaka
alnrd. ikyete kalksa cmlesi ocakl natr ve tellaklardan
dayak yerdi.
-Biz saat ve kese grmedik, geldiinde aln, pabucun
yoktu, donla geldin imdi bizden alvar sorarsn, ama yine biz
sana merhamet edelim klhancnn u zimm poturunu sana
virelim!.. derlerdi.
Kanun Sultan Sleyman zamanndan kalma bir detti,
ramazan aylarnn on beinci gnleri padiah saraydaki Hrkai
Saadet dairesini ziyaret eder, bu vesileyle stanbuldaki
kapkulu askerine, bata yenieriler, saray baklavas datlrd.
Baklavalar on ne-

fere bir tepsi hesabyla verilirdi. Datma treni saray

mutfaklar nnde olurdu.
Evvela silahtar aa gelir, Yenieri Ocann 1 numaral
neferi olan padiah adna iki tepsi baklava alr, sonra her
yenieri ortasndan iki nefer gelerek kendilerine ait baklava
tepsilerini kaldrrlard. Tepsiler futalar iine konulur, futalar
da st taraflarndan dmlenir ve yeil boyal uzun bir sra
bu dm yerlerinden geirilip dizilir, sonra sr iki ucundan
iki yolda omuzlayarak klalarna tantanal bir alayla
gtrlrd. Bu alayda lahler okunur, yenieri glbank
ekilir, btn yenieriler baklava tepsilerini edepleriyle takip
ederek grlmeye deer bir alay tertip ederlerdi. Son asrlarnda
bu baklava alaylarn da, bir kepazelie, rezalete evirmilerdi.
Baklavalar yendikten sonra tepsiler ve futalar saray mutfana
iade edilegelirken evvela onlar geri vermez olmulard, srnak,
yzsz klhan azyla, Baklavalar o kadar lezzetliydi ki,
tepsisi ve futasyla beraber yedik!.. derlerdi.
Baklava alay seyrine gelen halka, alayn getii yollar
boyunca olan dkknlar tecavz edilir, ou kendine sahip
olamayacak kadar sarho, dkkn yama eder, kadn, taze
uak yolda gzne kestirdiine azgnca saldrr, alameleinnas
per, hatta Benim misafirimsin canm, odamza baklavaya
buyur!.. diye cebren srklemeye kalkard. Her baklava alay
eskiden bir seyir mevzuu iken son zamanlarda bir rezalet
sahnesi olmutu. 1824te bir baklava alaynda rz ehli bir
kadn azgn iki yenierinin elinden iki yz kii zor kurtarmt;
Firuzaa Camii nnde birka kiinin yaraland byk bir
mcadele olmutu. Ve bu gen kadn, bir yenierinin kz ve
topu neferinin de kars km, rezalet bsbtn bymek
istidadn gstermi, kanl bir yenieri-topular kavgas zor
nlenmiti.

Yenieri kahvehaneleri
Klk ve kyafetlerini, ahlak ve mereplerini tarih
kaynaklarmzdan aydnlatabildiimiz kadar tasvire altmz
son yenierilerin gnlk hayatnda en mhim yeri kahvehane
alrd.
Bir semtin yenieri kahvehanesi, sadece gndz toplanlr,
oturup sohbet edilir, erbet, kahve, ubuk bahanesiyle lfet ve
muhabbet yeri deildi; kahvehane sahibi zorbann karargh ve
etesinin de klas kouuydu.
Yenierilik davasnda bir sr hayta baldr plak,
mevsimine gre ierde, darda bir ardak altnda, peykelerde
hasrlarda serim serim serilirler, kimi esrarn dalgas, kimi
badenin humar iinde, saz, destan koma, sema, trk ve
nefes dinler, yiyecek dnmez, yatak dnmez, haytaca nefis
lezzetleri her zaman hazr, geceleri musandralardan indirilen
kilimler, yorganlar, yastklarla peykeler ve kahvehanenin
zemini, sofalar, irvanlar, mterilerinin itibarna, anna, trl
ynden ehemmiyetine gre kat kat, boy boy kou olurdu.
Hakikate daha yakn bir benzeti olur, bir yenieri kahvehanesi
gece, bir Bekta tekkesinde misafir canlarn alnd odadan
farkszd; ylesine ki, her yenieri kahvehanesinin geceleri
kahvehanede yatar bir Bekta babas vard. Yatsdan sonra
amdanlar Bekta usulnce uyutulur, kahve ocanda bir tek
amdan sabaha kadar yanard.
Hemen hepsi gayetle byk ve fevkalade ssl, mkellef
olan yenieri kahvehaneleri umumiyetle stanbulun manzaras
en gzel yerlerine, ou denize nazr sur bedenleri stne
yahut denize aklm kalaslar zerine kurulurdu.
Kahvehane halknn kademe kademe seviyelerine gre
peykeler, sofalar, saz yeri, bir baba sofas olur, bu teferruatn
hepsi ahap, oymal, iek kabartmal, boyal, nakl, altn
yaldzlyd. Or-

ta zemin mermer, bu mermer alann tam ortasnda muhakkak

bir mermer havuz ve fskiye bulunur, etraf sakslarla bezenir,
iek, yeillikten de bilhassa fesleen tercih edilirdi. Peykeler,
sofalar kilimlerle, seccadeler, kuzu, koyun, ay postlaryla,
ilteler, yastklarla denir, duvarlara Bekta levhalar aslrd.
Kahve oca ise bir gelin odas kesi gibi sslenirdi;
kapakl ve ak boy cezveler, dolap dolap fincanlar, altn ve
gm fincan zarflar, en az birka altn ve gm balkl
billur nargileler, yasemin ubuklar, en kymetli lleler byk
servet tekil ederdi.
Ocakta iinin ehli, fakat mukassir it, hayta bir ocak, pi
tahta-ekmece nnde de kahvehane sahibi zorbann gayetle
makbul bir mrahik civelek otururdu. Her kahvehanenin
Ayvansaray Loncasndan sazendeleri, hanendeleri, yine Kpt
yahut Rum kekleri, kssahan meddahlar, en azdan iki usta
berberi ve gayetle mahbub, sureti mahsusata son derece cazip
kyafetler altnda drt tane de berber akirdi, kahve ua
bulunurdu.
Her yenieri kahvehane yaptrp aamazd, kahvehane ap
iletmek bir zorbalk imtiyazyd, kald ki, zorbalk olmadka
bu kahvehaneler denip dayanlamaz, iinin takmlar bile
tedarik edilemezdi. Zira, bu mkellef ve muhteem yenieri
kahvehanelerinin hepsi, sahipleri tarafndan bir para
harcanmadan alrd. Zorba, palasnn parlad ve sesinin
grledii semtin, Mslim ve gayrimslim, zengin ve hallice ne
kadar tannm simas varsa isimlerini bir deftere yazar ve her
ismin yanna aaca kahvehane iin diledii eyay kaydederdi.
Sonra adamlarndan gz pek, zprl ve itliiyle tannm
birine bu defteri verir ve isimlerini kaydettii zevata yollard;
pervasz serseri de,
-Aa selam ediyor, defter gnderdi, zatnzdan kahvehane
hediyesi bekler... der ve adama, ne hara biilmi ise tebli
ederdi. Ve bu teblie muhatap olanlar istenileni hi terddt
etmeden yol-

lard, hatta bazlar bizzat kendisi gtrrd.

Yeni alan bir yenieri kahvehanesine, yenieriler kendi
aralarnda en makbul hediye olarak gzel bir kafesin iinde bir
kanarya kuu gtrrlerdi. Kanarya kuu, kahvehaneler iin
bir uur, maskot bilinirdi, kanaryasz tek kahvehane yoktu, bir
yenieri kahvehanesinde ise en az otuz krk kafes kanarya
bulunurdu.
Yenieri kahvehanelerinin kaplar stnde, sahibi olan
zorbann mensup olduu yenieri ortasnn nian, alameti
farikas bulunurdu; zamanmzn dkkn tabelalar gibi, levha
halinde fevkalade dikkat ve gayetle ssl olarak resmettirilen
bu nian ar bir ereve ortasnda camlanr ve kahvehanenin
ald gn pek tantanal bir alayla getirilip kahvehanenin
kaps stne konulurdu, buna da kahvehane nian alay
denilirdi.
Alay Sleymaniyede Aakapsndan balard. Zorbann
mensup olduu ortann, orbacsndan acemi neferine kadar
btn yoldalar alaya itirak ederdi. Efradn bir ksm
bayramlk, merasim esvaplan ve skfleriyle, bir ksm da
zamann modas Cezayir kesimi esvaplarla yalnayak, baldr
plak gelirdi. Kahvehane kapsna konulacak olan levhay
ortann bakarakollukusu alr ve yol boyunca ve bann
stnde tutarak tar, kahvehanenin civelek kahve uaklar da
en nde, bakarakollukunun iki yan sra yrrlerdi. En ne
de atl alay avular, niann geecei yollardaki halk sopa ve
krbala datarak,
-Savulun bre savulun, nian geliyor!.. diye barrlard.
Bu avularn peinde elinde teber, kuanda nefir ve
kolunda keklle bir Bekta babas, kahvede baba sofasna
kp oturacak, bir sakii glehre elinde badesi dahi her an
amade damzlk ko gibi beslenecek kahve eyhi bulunurdu.
orbac aa, odaba aa, zorba aa ve zorba aann ekmece
bana oturtaca akirdi atlarla alayn ardndan gelirlerdi.

Nian ocak ve akirtleri tarafndan karlanr, glbank

ekilip duas yapldktan sonra yerine aslr, kaplar alr, alaya
katlan yoldalara erbetler, ekerler, kahve ve ubuklar ikram
edilir, btn davetliler arlanr, hatta sokaktan geenlere
kahve, erbet verilirdi.
Ocan son yllarnda kahvehane sahibi olan yenieri
zorbalarnn en namllar Kuledibi Kahvesinin sahibi Kalyoncu
Burunsuz Mustafa, Hendek Kahvesinin sahibi Darcal brahim
avu, ardak iskelesi Kahvesinin sahibi Galatal Hseyin
Aa, Toygar Tepesi Kahvesinin sahibi Tiflisli Ali, Balaban
skelesi Kahvesinin sahibi Kz Mustafa, Esir Pazar Kahvesinin
sahibi Babadal, Hasanpaa Han Kahvesinin sahibi Sarho
Mustafa, Irgat Pazar Kahvesinin sahibi Turnac mer.

Son yenieriler ve Nizamcedid

Hamamdaki tellak, kayktaki hamlac, bostandaki rgat,
yanama, ar pazar halk, ekerci, breki, kalayc, kazanc,
yorganc, halla, yemenici, sara, cmle zanaat ehli ve esnaf
yenieri olunca, be yz senelik asker oca, yeni bir dzen,
yeni silah ve talim kabul etmez, hibir suretle slah edilemez bir
hale gelmiti.
XVIII. asrn sonunda, kahraman domu fertler mstesna,
yenierinin askerlii artk bir hi, sfrdr; fakat fitne ve fesat
yolunda mthi bir dev kuvvetine sahipti.
Cephelere seferli kadrosunun drtte biri zor sevk edilebiliyordu. Mesela stanbuldan parlak bir ordu alayyla kan yenierilerin drtte , ehir dnda ilk konak yeri olan
Davutpaa ordughndan daha o alay gnnn akam ehre
kap gnlk iinin bana dnm bulunurdu. Zabitler
bunlar asla getiremeyeceklerini bildikleri iin gz yummay
ihbara tercih ederlerdi;

faraza 100 neferi olan bir odaba 25 neferin seferi ulufesini datr, mevcut gsterip ald 75 sefer kaknnn ulufesini de
kendi kesesine atar, mnasip bir miktarn da orbacsna pay
olarak ayrrd.
Soyulan devlet hazinesiydi, yklan devlet binasyd. Felaketten felakete srklenen, ecdadnn fethettii ve asrlar boyunca
yerleerek imar ettii ve nfusunun da pek ok kasabada yzde
seksen ounluunu tekil ettii koca koca lkelerden muhacir
olup ekilen de Trk milletiydi.
zerinde tekrar ehemmiyetle duruyorum, asla
unutmamaldr ki, son yenierilerin byk ounluu da
Trktr, ilerinde devirme nesli hemen yok olmu gibidir. Bu
feci tecellinin tek sebebi kapkara, katran gibi yal kara
cehildir.
Devletin bekas iin o devrin en mkemmel silahlaryla
tehiz edilmi ve sert asker disipliniyle talim grerek
yetitirilmi, amirine itaatli, askerliin kutsal vazife olduunu
benimsemi bir orduya sahip olmas artt. Bu ktalar, bir ksm
esnaf laubalilii, bir ksm da sfl hizmetlerin pervaszlyla
yorulmu yenierilerden tekil edilmesine imkn yoktu. e
yeni bir Trk ordusunun ekirdeini kurmaktan balamak
lazmd ve yle yapld. Fakat kolay olmad. Yeni Trk
ordusunun kurulmas, yenierilerin tasfiyesi demekti; asker ad
altnda ehir ekyas olmu yz binlerce insan, krdm olup
rlm hrslar, menfaatler, cehlin ve taassubun verdii
cesaretle mezbuhane mukavemet edecekler, en kk frsat
karmayacaklar, hatta Sultan III. Selim ile Alemdar Mustafa
Paaya affedilmez hatalarndan istifade ederek galebe aldktan
sonra Sultan II. Mahmud'un klcyla toptan yok edileceklerdir.
Mverrih Cevdet Paa Nizamcedid" ad verilen Trkiyenin
yeni ordusunun kuruluunu hicr 1207, milad 1793 vakalar
arasnda ylece anlatyor:

Talimli bir piyade askeri vcuda getirmek Sultan III.

Selimin tek gayesiydi. Bunun tahakkuku iin Levent
iftliinde Yenieri Ocayla hi ilgisi olmayan genlerden bir
miktar nefer yazlarak Avrupa'nn harp sanatna vkf birka
muallimiyle talimlere baland. Gn gnden bu efrad oaltld,
birka yz buldu. Sultan Selim Levent iftliine giderek yeni
askerlerin talimini seyrettiinde, onlarn silah kullanmadaki
sratlerini, yzlerce nefer tek vcut gibi hareketlerini
grdnde son derece sevin duydu; talimli efrad biraz daha
oaltmak iin Nizamcedide yazlmak zere yenierilerden
nefer istendi, yenieriler yan izerek nefer vermeyince de Sultan
Selim yeni talimli askerin Nizamcedid adyla ayr, mstakil
bir asker oca olmasn emretti.
Hkmetin verdii karar zerine bu yeni asker ocann
mevcudu imdilik 12 000 kii olacakt. Levent iftliindeki
asker de bir numune taburu olacakt. Zabitleriyle bareber
mevcudu 1602 nefer olan bu tabur 12 ble ayrlacak, tabura
bir binba, sa ve sol olmak zere iki kolaas, bu
kolaalarnn yannda ikier mlazm ve her bln banda
da bir yzba bulunacakt.
Levent iftliindeki bu talimli askerin neferlerine ilk defa
sngl tfekler verildi ve bu hnkr iftlii kk bir kla
haline konuldu.
Geen asrn byk mverrihi szlerine yenierileri ok ar
sulayarak devam ediyor fakat yenieriler, Osmanl Devleti
memleketlerine kanser illeti gibi yaylm, dalbudak salmt,
ehir ve kasabalarda sabit, hibir eyle kmaz leke gibi
duruyorlard, ocaklar sndrlmezse, onlarn vcudu
dururken baka bir asker ocann kurulmas imknszd. Yeni
askere rakip, hatta dman gzyle bakacaklar, taassup
derecesinde yenierilik gayretiyle byk fitneleri pervaszca
karacaklar minare aleminde yanar ate gibi meydandayd."

Vakalar yle geliti:

Yenierilerin sergerdeleri topland, kendilerine gayet tatl bir
dille Nizamcedid ad verilen asker ocann yenierileri kaldrmak kastyla kurulmad anlatld. Devletin 12 000 talimli
askere ihtiyac vard, bunun 1 600-2 000 kiisi Levent
iftliindeki numune taburuydu, geri kalan 10 000 kii
yenierilerden tekil edilecekti, onlarn talimgh da Topkap
dnda ve Kthanede kurulacakt. Bu talimler kurs eklinde
olacak ve yenieriler ksa bir zaman iinde takm takm
tamamen yeni sngl tfeklerle, Avrupada olduu gibi yeni
piyade harbi usullerini reneceklerdi. Yenierilerin talimi
ancak bir-bir buuk ay kadar devam etti, sonra,
-Yok, bu talim bize gelmez!.. Bu talim gvur iidir!.. demeye
baladlar.
Bunun zerine Nizamcedid askerinin oaltlmasna karar
verildi ve skdar tarafnda zamanmzda Selimiye Klas
dediimiz byk klann ilk binasnn yapsna baland.
Yenieriler de mahut kazanlarn karp yeni bir ihtilalle
Nizamcedidi ortadan kaldrmaya karar verdi. Yer yer
Nizamcedid neferlerinin yolunu evirmeye ve talimin gvur ii
olduunu syleyerek ve tehdidi de unutmayarak Nizamcedid'e
yazlan genleri datmaya baladlar.
Hazine her taksit devresinde yenieri ulufelerini glkle
demekteydi, yenieriler talimi kabul etmeyince 12 000 kiilik
bir Nizamcedid askerinin ar masrafn karlamak iin rad
Cedid adyla yeni gelir kaynaklar arand, yeni vergiler kondu.
Yenierilerin bozguncu tahriklerine kar Nizamcedid
neferlerine tatmin edici aylklar baland. Bu da yenierileri
ayrca kskandrd ve fitneye tahrik etti. Yeni byk ve kanl bir
yenieri ihtilali bir Edirne Vakasyla balad.

Davul zurna alarak gelen 1807 ihtilali

Nizamcedidin kuruluu ile yenierilerin Nizamcedide ve
Sultan III. Selim'e kar kazan kaldrmas arasndan on drt
sene gemitir. Bu on drt sene iinde Sultan III. Selimin
etrafnda toplanm ve padiahn itimadn alabildiklerine
suiistimal etmi bir yran zmresinin, mlk ve asker slahat,
tehizat ve imar isimleri altnda devlet hazinesini ve bu arada
bilhassa irad cedid ad verilen ve halka ok ar gelmi olan
yeni vergiler gelirini, avam tabiriyle har vurup harman
savurmas" ve kendi ahsi menfaatlerini de fazlasyla
gzetmeleri, 1807 ihtilalinde yenierileri hakl bir dava yolunda,
birtakm zalim, mrtei ve mrtekiplere kar ayaklanm
gsterir.
Son yenieriler hakknda, hayta, baldr plak, it, hazele,
hatta ehir ekyas gibi ar sfatlar tereddt etmeden
kullandk. Her trl melanet ve enaati alameleinnas irtikap
eden erirler olduunu yazdk. urasn da ehemmiyetle
kaydedelim ki Sultan Selim tarafndan Nizamcedidin kurulup
tutunmasna ve yrtlmesine memur ettii devletliler temiz
insanlar ksayd ne 1807 ihtilali, ne de onu takip eden hazin
vakalar ve ne de tarihimize Vakai Hayriye adyla geen facia
olurdu.
On drt yl asla kmsenemeyecek zaman kymetidir,
bundan dolaydr ki kesin ifadede mahzur grmyorum.
1807de Nizamcedide kar olan yenieri ayaklanmasn
Nizamcedide muhalefet deil, Nizamcedidi temsil eden kirli,
hrsz ve zalim adamlara kar duyulan nefret tahrik etmiti.
Eer hedef dorudan Nizamcedid olsayd, yenierilerin on drt
sene beklemesine hi lzum yoktu ve bu on drt yl yenieriler
iin ancak zararl olabilirdi, kazanlar 1807de deil, 1793te
kaldrlrd ki o tarihte btn Nizamcedid askeri Levent
iftliindeki 2 000 kiilik numune tabu-

ruydu. 1807de ise yalnz Kad Abdurrahman Paa'nn

kumandasndaki Nizamcedid ordusu 24 000 kiilik bir
kuvvetti.
Nizamcedidciler ylesine bedmest idiler ki ihtilal adeta
davul zurna alarak geldi, duymadlar. Sanki esrarke dalgas
iindeydiler, bir yerde fili karnca kadar, baka bir yerde de
karncay fil kadar gryorlard. Felaketlerinin an bir yl
evvelinden alnd, bu hadise tarihimizde Edirne Vakas diye
anlr.
Nizamcedidcilerin ba Sadaret Kethdas brahim Nesim
Efendi irad cedid yamaclarnn da bayd. Padiaha
tamamen hulul etmi, ikballe marmt. 1806da Sadrazam
smail Paa bu adamn tavr ve hareketlerine tahamml
edemedi, padiaha ikyet edecek oldu, Sultan Selim, Bizim
brahim sadk ve igzar adamdr, iyi geinmeye bak dedi. Bu
ihtar sadrazamn Nizamcedide kar cephe almasna kfiydi.
1806da Rumeli kasabalarnda da Nizamcedid ktalar
tesisine karar verildi ve ilk olarak Tekirda ile Edirne seildi.
nce Tekirdaa bir ferman yolland, hkim efendi halk
toplayp ferman okuduktan sonra, Bu fermana itaat farzdr
der demez Tekirda yenierileri hcum ederek hemen orackta
hkim efendiyi parampara ettiler. Bu bir isyan demekti.
Anadoluda en mkemmel Nizamcedid askerine sahip Kad
Abdurrahman Paa sratle stanbula davet edildi, Kad Paa
atl ve yaya 24 000 talimli gzide askeriyle Rumeliye geti.
Ahmed Aa adnda bir zat Edirneye bostancba tayin
edildi ve kendisine Edirne bostanclarn talimli Nizamcedid
askeri klna koymas tembih edildi. Fakat bu zat talim adn
azna alr almaz Edirne yenierileri tarafndan lin edildi.
Talim sznn ardndan vergi gelecekti, btn Edirne halk
ayakland. syan etrafa sratle yayld. Kad Paa askerine erzak
tedariki iin Babaeskiye bir mbayaac yollamt. Babaeskililer
de onu paraladlar.

Btn Trakya ky ve kasabalarnda haber sadrazamdanm

diye bir dedikodu dolayordu; Ya irad cedidi vereceksiniz ya
da Kad Paa cmlenizi kltan geirecektir! diye. Btn
Trakya rkm, lm eri olup isyana karar vermiti.
Edirneye doru ilerleyen Kad Paaya Silivri halk, stemeyiz... Kasabamza girmesin!.. diye haber yollad, hatta silahla
kar koydular, fakat ksa bir msademeden sonra Silivriye,
memleketin bir veziri gibi deil, mstevli bir dman
ordusunun kumandan gibi girme zorunda kald. orluda ayn
isyan havasyla karlat, orasn da iner geer ve hatta
Edirneye de silah kuvvetiyle girebilirdi. Fakat bir hi yznden
ortada u kadar adam lecek, u kadar kadn dul, u kadar
ocuk yetim kalacakt. Kad Paa, orlu yolundan Silivriye
dnd, bu kasabann ileri gelenlerini toplad ve padiahn
kendisine syledii szleri aynen nakletti, Siz de hakikati
halka anlatn dedi; Birtakm mfsitlerin szlerine uymayn
dedi. Sultan Selimin syledikleri uydu:
Bu Nizamcedid'den merammz sadece dmanlarmza
misliyle mukabele etmektir ve kaybettiimiz bunca
memleketlerimizi geri alp yine slam diyar yapmaktr, halkn
bunu gremeyii pek gariptir!.. Pek acdr!..
Bu szlerin tesirini Mverrih Cevdet Paa ne kadar gzel
anlatyor:
Paann meclisine dahil olan Silivri yan, sohbet
esnasnda paay gafil avlayp idam edivermek iin yanndaki
ifte kurunla dolu tabancasn Kad Paann zerine skt,
Allah korudu, kurunlar isabet etmedi, Paa kurtulup akii
merkum derhal idam edilmitir...
Kad Paann orlu yolundan geri dnmesi, tabir Cevdet
Paa'nn ekya gruhu"nun marmasna sebep olmutu.
Edirne adeta istiklal ilan etti, birka hafta cuma namazlarnda
hutbe k-

saltld ve hutbeden Sultan Selimin ad karld. Devlet ve Saray erknndan on kiinin ad yazlarak bunlar idam olunmadka dalmayz diye haber yolland. Ve tam bir yl stanbul
bu bulank hava altnda kald. Cevdet Paa elhak edip adamdr,
ne gzel anlatyor:
Gerek stanbul iinde, gerek civarnda bulunan bunca
evba, tarrar, kalla ve fitnekr makuleleri Edirne cumhurunu
istikbale hazr ve ar pazar ile bedesteni yamaya
muntazrd.
Fakat bu hayta ve hazele gruhunun bekledikleri,
Edirneden gelmedi. Yukar Boazdaki kalelerden geldi. 1807
ihtilalinin ncs, yaln ayakl, yarm pabulu, kara zpkal, ele
avuca smaz zpr Laz uaklar, Boaz kalelerinin yamak ad
verilen acemi neferleri oldu, balarna da yine lecuc Laz
taifesinden Kabak Mustafa geti.

Boaz kalelerinin Laz yamaklar

1807 ihtilali u hava altnda, u artlar iinde oldu:
Rusyayla harp halindeydik. Sadrazam smail Paa orduyla
cepheye gitmiti. Yenieri Aas Pehlivan Aa da yenierilerle
seferli olmutu; stanbuldaki yenieri klalarnda yalnz kla
nbetisi ihtiyarlar kalmt. Aslnda ise seferli yenierilerin
ou Davutpaadan ehre dnm, manav, kasab, bakkal,
hamal, hamurkr, tella sergisinde, dkknnda, pazarnda,
frnnda, hamamndayd.
ehirdeki yenieri kolluklarna da usulen acemi olanlar
yerletirilmiti.
Kse Musa Paa sadaret kaymakam tayin edilmiti; bu
adam devrin hretlerinden Cezzar Ahmed Paa yle tarif
etmitir:

Ad Musa, boyu ksa, sakal kse, bu heriften hayr gelmez!..

Topal Ataullah Efendi de eyhlislamd, riya ve hilede stat
olmakla tannmt.
Herkesin aznda bir laf dolayordu: Dman bizim iimizdeymi !.. Kimmi?.. diye sorulsa cevap veren yok.
Yine deniliyordu ki: Nizamcedid askeri geceleyin stanbula
girip klalarda ve kolluklarda olan yenieri ve acemi olanlarn
idam edecekmi... Ordudaki yenieriyi de serdar kesecekmi...
Padiah bir gn Bostancba akir Aaya sormu.
-Sen bostanclara Nizamcedid elbisesi giydirebilir misin ?..
demi.
akir Aa,
-Hemen sen ferman et padiahm... demi. Ben onlara
apka bile giydiririm !..
Btn bostanclar yenierilerle ittifaka karar vermiti, fitne
ksa, saray kaplarn hi tereddt etmeden aacaklard.
Bir yenieriye de bir gn,
-Nizamcedid olur musun? diye sormular.
-Vallah billah Moskof olurum, Nizamcedid olmam!.. demi.
Karadeniz Boaz azndaki kalelerin ve tabyalarn
muhafzlar sureti mahsusada Karadeniz yals uaklarndan
seilmiti. Trabzon ile Batum arasnn, o devrin tabiriyle
Lazistann yal uaklaryd, Anadolu ve Rumeli kavaklar ve
fenerleri havalisine yerlemiler, ev bark, evlat yal sahibi
olmulard. Bu Boaz muhafzlar, Yenieri Oca'na yamak bir
asker oca kabul edilmiti, bundan tr kendilerine sadece
Boaz yamaklar" da denilirdi. Son derecede mutaassp,
kavgac, inat, zpr, vurucu kinci, kolaylkla kan dkc
adamlard.
Karadeniz Boaz kaleleri nazr unvan altnda bir kumandanla balyd, 1807'de Boaz Kaleleri Nazr ngiliz Mahmud

Efendi de Nizamcedidin en hararetli taraftarlarndand. O

sralarda Karadeniz yalsndan 2 000 nefer hepsi t gibi seme
ve zprlkta kan krmz, yalar on sekiz-yirmi bir aras
delikanl getirilmiti. Boazn her iki yakasna da birer adrl
Nizamcedid ordugh kurulmutu. Maksat bu gen Laz
uaklarn Nizamcedid askeriyle lfet ettirerek evvela onlara
Nizamcedid esvab giydirmek, ekirdekten talimli kale
muhafzlar yapmakt. Bu delikanllar da Nizamcedid adrlar
yanna kurulan adrlara yerletirildi.
Bu gen Laz uaklarn getirme fikri Kse Musa Paa'dan
domutu. Aslnda ise bir Nizamcedid dman olan Musa
Paa bu 2 000 zpr, gz kanl, eli kanl genci hazrlad
fitnede silah olarak kullanmak kastyla getirtmiti; yle ki,
mahrem adamlaryla kesin talimatn da vermiti: Sizler
yenieriye yamaksnz, yani yenierisiniz... Size Nizamcedid
esvab giy dirilecektir, Nizamcedid talimi greceksiniz, bunlar
Frenk taklidi eylerdir, sizin dinden km askerle ihtilatnz
yakk a l m a z ! . . d i y e fitne tohumunu gerei gibi ekmiti.
Hicr 17 rebilevvel 1222 ve milad 25 mays 1807 pazartesi
gn Boaz yamaklarna aylklar verilecekti ve bu vesileyle
evvela 2 000 nefer gen Laz uana Nizamcedid esvab
giydirilecekti, bu emri veren de Kaymakam Musa Paayd.
Esvaplar da sandk sandk Boaz Nazr Mahmud Efendiye
gnderilmiti. Nazrlk makam, kona Rumelikavandayd.
Vaka gen Lazlarn byk bir ksmnn yerletirildii Macar
tabyasnda patlak verdi. Bu tabyann kumandan Halil Haseki
de bir Nizamcedidci olarak tannmt. Sabahn erken
saatlerinde Macar tabyasndaki adrlarda bir kaynama oldu,
Halil Haseki,
-Nedir uaklar?.. Derdiniz nedir?.. diye delikanllarn
arasna girdi.

Gen yamaklardan biri,

-Nazr Mahmud Efendiye bizim iin Nizamcedid esvab gelmi, sen de bize o gvur esvabn giydirmeyi zerine almsn !..
dedi.
Halil Haseki,
-Bunun asl yoktur. Edebinizle daln!.. diyecek olduysa
da, yine Musa Paa eliyle Macar tabyasna sokulmu bir kat
Nizamcedid neferi niformas ortaya karld. Ya bu nedir?..
diye sorulunca Halil Haseki cevap veremedi ve o anda zerine
saldran genlerin penesinde parampara edildi.
Macar tabyasndaki vakay duyan Mahmud Efendi hemen
ifte kayna atlayp stanbula kamak istedi, bu sefer
Rumelikavandaki yamaklar kayklarla peine dtler,
Bykdere nlerine geldiinde yakalanacan anlaynca
kayn bu iskeleye yanatrp Bykdere Bostanc Ocana
snmak istedi, muvaffak olamad. Gzlerini kan brm
yamaklarn eline geti, onu da bir uayla beraber orada
paraladlar.
Ad Musa, boyu ksa, sakal kse kaymakam paa yeni bir
yenieri ihtilalinin ateini Yukar Boazda uyandrmaya muvaffak olmutu. , o fitne ateini stanbul'un iine getirmeye, mahut kazanlar yenieri klalarndan Etmeydanna kartmaya
kalyordu.
O devrin vastalarna gre padiah Macar tabyas ve
Bykdere vakalarndan pazartesi gn akam haberdar
olabildi. Bablide bir meclis topland. Bu meveret meclisinde
katillerin hemen takibi ve tecziyesi ileri srld, fakat meclise
reislik yapan Musa Paa, Bir kazadr olmu... Haber aldma
gre yamaklar yaptklarndan pimandr. Fitneyi nasihat yollu
szlerle nleyelim... Ceza falan diye arkasna dp ii
bytmeyelim!.. dedi. Eski yazarlar buna afyon hap
yutturma" derler.

Kabak Mustafa avu

25 mays 1807 pazartesi gn iki cana kym olan asi
yamaklara sal gn sabah ocak ihtiyarlarndan nasihati
yolland.
Yenieri aas orduyla seferde olduu iin kanun zere
stanbulda yenierilerin en byk amiri sekbanba aayd.
Karadeniz Boaz muhafz nce Mehmed Paa ile
Nizamcedidcilerin balarndan Sadaret Kethdas brahim
Nesim Efendi ardak skelesi Kolluuna giderek sekbanba
aay arttlar, meseleyi bir kere de ondan sordular,
sekbanba,ittiime gre yamaklarn dimanda fesat vardr,
stanbula gelerek byk bir fitne karmak niyetindeymiler !..
Tedbir neyse siz devletliler karar verir!. dedi. Dosdoru szd.
brahim Efendi,
-O makule hazelenin cemiyeti karga derneidir, mhimsene
-cek mesele deildir! dedi. Mverrih Cevdet Paa, brahim
Kethdann bu kaytszlna ikbal sarholuu diyor. Kse
Musa Paann arad da buydu. Fakat hakikatte de Boazn
iki yakasnda bulunan Nizamcedid askerine emir verilseydi
yaln ayakl, yarm pabulu yamaklar cemiyeti karga dernei
gibi datlabilirdi.
O sal Boaza giden nasihatilere gelince, Kse Paann
tembihiyle yamaklara nasihat verecek yerde onlar davalarnda
ayak diremeye tevik ettiler.
-Korkman yoldalar! dediler. Bu dinsizlerin sonu gelmitir,
hemen i sizin himmetinizle olur, ittifakla stanbul zerine
yryn!..
Laz uaklar Bykdere ayrnda toplandlar ve
Rumelikava Kalesi muhafzlarndan Kabak Mustafa avuu
kendilerine babu setiler. Kabak Mustafa da nasihati
olarak gelen ocakldan Arnavut Ali'yi, Bayburtlu Sleyman ve
Memi avuu kendisine muavin seerek cemiyete tam bir
yenieri kyam ss ver-

di. Ve o sal gn Bykdere ayrnda bir meydan yemini

verildi. Ortaya bir kl kondu, asi yamaklar birer birer bu
klcn stnden atladlar. Sonra hepsi koyunlarndaki enamlar
karp el bastlar:
-Gerek ehli slam, gerek Hristiyan her kim olursa olsun hi
kimsenin malna, canna, rzna dokunmayacaz!.. imizden
dokunan olursa ldreceiz!.. Fetva almadka kendiliimizden
bir ey istemeyeceiz!.. Etmeydanna gidip kazanlar karp
istediklerimiz yerine getirilmedike lm var, dalmak yok!..
dediler.
O mays gecesini ayrda, akta geirdiler. aramba
sabah da erkenden stanbula doru sahil boyunca yrmeye
baladlar. Bykdereden yola ktklar zaman 400 nefer
yamakt. Tarabyaya geldiklerinde cemiyetlerine katlan kayk,
dalyanc, korucu, bahvan, rgat boyundan birtakm prpr
ahbazlarla cemiyetleri 900 nefere ykseldi. Fakat her adm
korkuyla atyorlard. Her an Nizamcedid askeri tarafndan
yollarnn kesilmesini bekliyorlard. yle ki, iki adm ileri
atarlarsa bir adm geri ekiliyorlar, bir sng parlts grseler
dalvereceklerdi. Kabak ile yardmcs her an bir panii
glkle nlyorlard. Baltaliman ile Bebek byk korku
iinde ald, zira Nizamcedidin Levent Klas bu sahil
boyunun stndeydi.
Ya Nizamcedid askeri ne yapyordu dersiniz ? Gaflet iinde
miydi ?.. Hayr!.. Yukar Boazdan stanbula kadar yamaklarn
ilerledii sahil yoluna hkim noktalarda kurulmu
karakollaryla bu yry adm adm takip ediyordu. Levent
Klasnda mangalar hazrlanm, sngler taklm, yksek
kumanda mevkiinden Dat!.. emrini bekliyordu; Kabak
Mustafa ile sergerdelerinin peindeki yaln ayakllar birka
dakika iinde il srs gibi datacakt. Fakat Sadrazam Vekili
Kse Musa Paa, Yerlerinden asla kprdamasnlar! emrini
vermiti.

Nizamcedid ve Sultan III. Selim bir alan melanetine

kurban oluyorlard. Kse Paa o aramba gn sahneye bir de
Kazanc Mustafa kard, bu adam 25. Blkl Ortasnn
mtevellisi Karadeniz yalsndan bir Lazd, bakrclk ve
kazanclkla byk bir servet yapmt. stanbulun bakrclar ve
kazanclar kralyd; kaymakam paa ilk giden nasihatilerden
haber kmaynca, Laz Lazn dilinden anlar, bir de Kazanc
Mustafa'y gnderelim!..demiti. Kazanc kaba sofu,
Nizamcedid dman, hilekrlkta da gayetle hner sahibiydi.
Kabak Mustafa cemiyetine Yenikyde rastlamt, nasihati
gayet parlak oldu.
-Yolunuza devam edin, Musa Paa ile ben yapacamz
biliriz !.. dedi.
Ve BabIlideki meveret meclisine pr nee dnd.
-Yamaklar Halil Haseki ile Mahmud Efendiyi
ldrdklerine bin pimandr, padiahmzdan af dilerler, lkin
Boazdaki Nizamcedid askerinin intikamndan korktuklar iin
stanbula gelirler, Boazdaki Nizamcedidler geri ekilirse
hemen dnecekler, dedi.
Derhal emir verildi, Yukar Boazn Rumeli ve Anadolu
yakalarndaki Nizamcedid ktalar Levent ve Selimiye
klalarna ekildi, devlet erkn da Fitne yatt!.. diyerek, o
aramba gn akam derin bir huzur iinde konaklarna
ekildiler ve gaflet uykusuna yattlar.
Kabaknn cemiyeti ise ayak ayak yoluna devam etti.
Rumelihisarna geldiklerinde nlerine tellallar kardlar:
-Ya ibadullah!.. Bizim merammz Nizamcedid belasn
kaldrmaktr !.. Baka niyetimiz yoktur!.. Mslman olanlar,
kendini ocakl bilenler bizimle gelsin !..
aramba akam gn battktan drt saat sonrayd ki,
Tophaneye geldiler.

Topu Oca disiplin altndayd. Yamaklara katlmak yle

dursun gelenleri datmaya hazrlanmt. Fakat Musa Paadan
yle bir emir geldi: Sakn mni olmasnlar, bu i cmlemizin
ittifak iledir!.. Bu emir zerine topular kazanlarn karp
Tophane Meydanna dizdiler ve ihtilalcilere katldlar.
Topularn Kabak cemiyetine katlmasyla kzlca kyamet
balad. Musa Paa hemen saraya kotu ve meseleyi padiaha
arz etti. Cevdet Paa diyor ki:
Padiah o anda Musa Paann kafasna kestirip
eyhlislam Topal Ata Efendinin de sarn boynuna
geirtseydi ve kendisi iin bana geseydi, Levent'te ve
skdarda tam 13 000 pr silah t gibi, itaatli ve talimli
Nizamcedid askeri vard, topularn iltihakna ramen bu
cemiyeti datmak iten bile deildi.
Fakat merhamet ve efkati asil manalarn kaybederek aciz
haline gelmi Sultan Selim bu alak vezire, Meselenin hallini
senin dirayetine brakyorum! dedi.

1807 ihtilali
Kabak Mustafann Yukar Boaz'dan getirdii asi Laz
yamaklar, yolda katlan serseri ve baldr plaklarla birka
misli olduktan ve nihayet topularn iltihakyla bsbtn
oaldktan sonra, perembe gecesi, geceyarsnda Tophane ve
Galata'dan kayklara dolarak Unkapan ve ardak iskelelerinde
takm takm stanbul'a ktlar. Sabaha karyd, Aksarayda
Etmeydan'na geldiler.
Bu ihtilalde alak Kse Musa Paayla ok sk temas
olduu muhakkak Kabak Mustafaya yenieriler de katld.
Yeni Odalar'daki kazanlar Etmeydanna karld ve ardndan
cebeciler de kazanlarn kaldrp Etmeydanna getirdiler.
stanbul sokaklarna,

Dkknlar alsn!.. Kimse iinden kalmasn!.. Kimseye zararmz yoktur!.. Bizim ayaklanmamz devlet nizam iin dir!..
diye tellallar karld. Unutmamaldr ki, o tarihte
dkknlarn aacak olan stanbul esnafnn byk ekseriyeti
de yenieriydi.
Sultan Selim, mutlak aciz iinde malubiyeti kabul etti ve o
perembe gn sabah Babliye gnderdii bir fermanla
Nizamcedid askerinin kaldrlm olduunu bildirdi, Musa Paa
da ferman bir mjdeciyle Kabak Mustafaya yollad. Ferman
getiren ulak Laz avua gizlice bir de defter vermiti, bu
defterde Nizamcedid taraftar on bir devlet adamnn ad
yazlyd. htilal hokkabaz Ksenin basit bir aleti olan Kabak
da defteri ortaya koydu.
-Bu defterde ismi yazl olan on bir kii Nizamcedidle memleketi harap etmilerdir, l yahut diri, bu adamlar
padiahmzdan isteriz! dedi.
Sultan Selimin etrafnda toplanm olan Nizamcedidciler
on bir kiiden ibaret deildi, bir ksm orduyla sefere gitmiti,
Musa Paa orduda olanlarn isimlerini deftere yazmamt,
onlarn hakkndan sonra gelinecekti. Ki, bunlar stanbuldaki
ihtilali ve stanbuldaki arkadalarnn feci akbetlerini haber
alnca ordudan Rusuk yan Alemdar Mustafa Paann yanna
kap sndlar ve Rusuk Yran adn alarak Alemdar Paayla
stanbulda 1808 hkmet darbesini yaptrdlar.
Musa Paa'nn deftere yazdrd 11 isim unlard: Sadaret
Kethdas brahim Nesim Efendi, Bahriye Nazr Hac brahim
Efendi, Rikp Kethdas Memi Efendi, Reislkttap Vekili Saf
Ahmed Efendi, rad Cedid Defterdar Ahmed Bey, Darphane
Emini Bekir Efendi, Valide Sultan Kethdas Yusuf Aa, Sr
Ktibi Ahmed Efendi, Mabeyinci Ahmed Bey, Bostancba
akir Aa Kapan Naibi Ltfullah Efendi.
Sultan Selim bu adamlar feda etme zilletini, tahtnda
kalabilme

midine tercih etti; yenierilerin koruyup kurtardklar

Defterdar Ahmed Bey hari, hepsi ldrld, kimi cellat
kemendinde can verdi, kimi trl hakaretlerle ihtilalciler elinde
paraland. Mesela Sr Ktibi Ahmed Efendi, Sultan Selimin
gayetle makbul bir genti, padiah, Seni sarayda
saklayamam, benden alrlar, bann aresine bak" deyiverince
Bozdoan Kemeri yannda bir hizmetkrnn evine sakland,
yeri renilip ev sarld, Ahmed Efendi dama kp damdan
dama atlayarak kamak istedi, muvaffak olamad, sokaa
dt, yerde perian ve baygn yatarken bir acemi olan,
Mundar gitmesin!.. diyerek bakla ban gvdesinden
ayrd. Byk suiistimallere alet olmutu ama gzel ve aydn
bir bat, Acemi Olanlar Hamamnda yanama olann
bayla kesilmeye layk deildi.
Doru sz her zaman, her yerde, her azda gzeldir, o
perembe gn Etmeydanndaki cemiyette bulunmu bir
Sarahaneli Safder Aa anlatmtr: Kabak Mustafa defterdeki
isimleri okurken ba kara kabalakl, srtnda kara Laz zpkas
ve ayaklar plak gen bir yamak kendisini zapt edememi,
-Devlet sz bizim gibi baldr plaklarn aznda, vay
halimize vay!.. demi, benzeri bir ayakta da,
-Hay benum Mustafacuum canum yoldaum... Gzel
baun sana fazla mudur daaa!.. diye gen yaman azn
kapam.
eyhlislam Efendi ve ulema efendiler ile ocak aalar bir
meclisi meveret halinde toplandlar. Artk bir maslahat
kalmad. Nizamcedid kalkt, padiah istenilen adamlar verdi,
cemiyet dalsn, Boaz sergerdelerine hilatlar ve bahiler
verilsin, herkes yerli yerine ekilsin!..denildi. eyhlislam
Topal Ata Efendi,
-Varn yamaklarn babuu Kabak Mustafa Aa ile
yannda olan sergerdelere sorun, daha baka istekleri var
m?..dedi.
Dankl dv olduu belliydi, Kabaknn
muavinlerinden Bayburtlu Sleyman,

-Sultan Selim ile kul arasna nefsaniyet girdi, bundan sonra

ne o bize padiahlk edebilir ve ne de biz ona kulluk edebiliriz,
bu maddeye de bir rabta verelim!.. dedi.
Topal Mft zaten hazrd. Sultan III. Selimin haline fetva
verdi. Sultan IV. Mustafa padiah oldu.
Yamaklarn her birine pabu, don, gmlek, evre, ukur,
ttn, kahve, hamam, tra paras, bir miktar nakd mkfat
verildi; yevmiyelerine byk zamlar umuyorlard, hibiri honut
olmad, ou da eline geen bahii meyhanede ikiye ve eline
geirebildii fahie avrata verdi. Fakat sergerdeleri tatmin
edildiler, Kabak Karadeniz Boaznn Rumeli yakas kaleleri
nazr, Arnavut Ali Anadolu kaleleri nazr, Bayburtlu da
Tersanede sancak kaptan oldu. Memi avu hibir mansp
kabul etmedi, Ben bin altn nakit isterim! dedi.
Sultan IV. Mustafann saltanat 28 temmuz 1808de
Alemdar Mustafa Paann hkmet darbesine kadar 1 sene 2
ay srd. Bu devir yenierilerin, bilhassa yenierilik gden it,
hazele, haere makulesinin her trl enaat ve rezaleti, trl
trl fuhiyat sokak ortalarnda gz gre yaptklar bir devir
oldu. Edebini koruyan bir kalem, o devrin dekorlarn, giyim
kuamn, muaeretini iyi bilmek ve azck da renkli bir
muhayyileye sahip olmak artyla, tarih kaynaklarmzdan
zabta vakalarn toplayp sralasa, byk bir gazetenin on
binlerce okuyucusunu heyecanla srkleyecek bir tefrika
konusu karr.
Bu pervasz ehir haydutlar, kanl apalar Alemdar
Mustafa Paann amansz klc altnda nce ardlar, serseri
kelleleri bostan sergilerindeki kesmece karpuzlar gibi
yuvarlanmaya balaynca sindiler. Fakat iki ay sonra yeni bir
kyamet koptu, genliinde bir yenieri olan Alemdar Mustafa
Paa da bir yenieri ihtilaliyle devrildi.

Yenieri Alemdar Paa

Burada bir lahza vakalarn zerinde kubak durmak
lazmdr. XIX. asrn banda zincirleme felaketlerle pek ok
toprak kaybetmi ve her sahada geri kalm Trkiye. Trk
milleti byk kalknma hamlesi yapmak zorundayd. Hl
byk imparatorluktu; fakat devlet hazinesi bo, gelir
kaynaklar iptida, i alanlar muattal, cehil btn glzetiyle
hkim, topraklar altnda ise azametli servetler yatmaktayd.
Batnn gidiine ayak uydurmak ve memlekette, bata
maarif, Bat'nn btn cemiyet sistemlerini, messeselerini
kurarak toptan kalknmay salayacak byk yatrmlar
yapmak, bu uurda da her fedakrla katlanmak lazmd.
Yenieriler artk devirme deildi, bunu daha nce de
birka defa ehemmiyetle kaydettik, byk ekseriyetini Trk
milleti tekil etmek zere Osmanl mparatorluunun orta
tabaka halk ile ayaktakm hemen tamamen yenieri olmutu.
Bir ksm ismen kaytl, ulufeye bal, bir ksm evlad yal,
akraba; bir ksm yenierilik ruhunu ve ocakl havasn
benimsemi, ad ocak ktne yazl yenieriden koyu
yenieriydi.
Fakat yine bunun iindir ki Yenieri Ocann vatan bir
uurla slah ve giderek mill bir ordunun ekirdei haline
getirilmesi kolaylam oluyordu. Zira ortada kaldrlp atlacak
lzumsuz bir zmre yoktu, hepsi evlad vatand.
Sultan III. Selimin Nizamcedidi ve rad Cedid'i bu yolda
ilk adm olmutu. Ve nitekim, yenieriler Nizamcedide yan
baktlar, Nizamcedide yazlmalar teklifini kabul etmediler ama
bu yeni askerin gelimesine de seyirci kaldlar. Muhalefetleri
ayaktakmnn kaldrm dedikodusundan ibaret kald, gvur
ii, gvur kl, gvurluk" dediler, birka garip bekr uann
zihnini eldiler.

Fakat maalesef bu kalknma yine o yaygn cehlin eseri, kirli

ellere dt; bir yandan gzel bir iin temeli atld, br yandan
Nizamcedidciler hi sklmadan, hi utanp arlanmadan
aldlar. Milletin katland ar vergilerin byk ksm be
devletlinin sefhane atafatna harcand. Nahvet ve gururun
verdii sonsuz gafletle halkn ylesine nefretini kazandlar ki
hem kendileri Kabak Mustafa'nn yenieri yamaklarnn yaln
ayaklar altnda zelilane ezildiler, hem de bu kalknma hamlesi
heba oldu ykld.
Sultan IV. Mustafann zamannda gelenler, gidenlere
rahmet okuttu, ibretle okunmaya deer bir fkra nakledelim:
Nizamcedid erknndan Sadaret Kethdas brahim Nesim
Efendi sokak ortasnda yamaklar tarafndan parampara edildiinde koynunda bir koca kese dolusu mcevher, bir koca kese
dolusu altn ve kymetine paha biilmez mcevherli bir haner
kmt. Kara bez donlu ve plak ayakl Laz uaklar yere
salan altnlar ve elmaslar teker teker toplayp keselerine
koydular ve bir tanesini dahi almaya tenezzl etmeyerek
hanerle beraber gtrp Kse Musa Paaya teslim ettiler.
imdi Mverrih Cevdet Paay okuyalm: O da hazineye teslim
etmek lazmken brahim Kethdaya vris olmu gibi
kabullendi. Etmeydanndaki esaflden daha alak bir ahs
olduunu gsterdi.
Gidenler devlet hazinesini soymutu, gelenler hazinede bir
ey bulamadklar iin gidenlerin terekesini yamaladlar.
Nizamcedidcilerden bir ksm Rusukta Alemdar Mustafa
Paann yanma kap snm ve Rusuk Yran adyla bir
komite kurmulard. Aslnda Yenieri Ocandan yetime ve
cahil, fakat iyi niyet ve namus sahibi paay, Krcal Askeri
denilen talimli ve itaatli milisleriyle stanbula getirdiler, 28
temmuz 1808 hkmet darbesini yaptrarak Sultan III. Selimi
tekrar tahta karmaya teebbs ettiler. Sultan Selimin Sultan
Mustafallar tarafndan sa-

rayda ehit edilmesi zerine yirmi drt yanda bir gen olan
Sultan II. Mahmud tahta oturtuldu. Nizamcedidin yerine
Sekbancedid" adyla yeni bir asker oca kuruldu.
Alemdar daha stanbul yolundayken Rumelikavana
gnderdii bir mfrezeyle bir gece Kabak Mustafay evinde
bastrm ve kafasn kestirmiti. Hatta Kabaknn o gece
gerdee girdii ve bann, gelin kz koynunda yatarken alnd
sylenir.
Yenieriler tamamen sinmiti. En azl zorbalar dahi ya
stanbuldan kam ya bir keye ekilmiti. Bu azl
zorbalardan Kahveciolu Burunsuz Mustafa Aa, Kk
dalar ben yarattm" diyen adamlardand; btn Galatay
haraca balam, grtlana kadar fuhu enaatine boulmutu.
Galata Kalesi hendeinde byk bir kahvehanesi vard, iinde
her trl melanetin irtikp edildii bir drnnedvei haarat
idi. Burunsuz Mustafa'nn bu kahvehanede her an emrine
amade, her ktl yapabilir, en kk bir iaretiyle hatta
adam ldrr eli bakl otuz krk haydudu bulunurdu.
Alemdar Paa Kahveciolu Burunsuz Mustafay tevkif ettirdi ve
kafasn kasten kahvehanenin nnde vurdurttu. Mustafa
ensesine indirilen yumrukla diz kertilirken avaz kt
kadar, Yenieri yok mu?.. Bre beni kurtaracak yenieri yok
mu?.. diye barmt. Kahvehanenin ii haaratla doluydu,
hepsi eli bakl, gz kanl, srm gibi, zehir gibi adamlard,
kahvehaneden boansalar Alemdarn sekiz on sekban ile iki
celladn elinden Mustafay kurtarp almak iten bile deildi.
Fakat arka kapdan, pabularn brakp katlar ve kendi
balarn saklayacak birer delik aradlar. Yaman zorba byle
kuvvet nmayiiyle idam olundu.
Fakat Rusuk Yranna dnk gemi ibret olmad.
Kabak ihtilalinde trl hakaretle paralanm arkadalarnn
akbetini gz nnde tutarak kendilerine azck ekidzen
vermeleri gerekirken yine sklmadan, utanmadan eski
hrszlklarna devam ettiler

ve kimi hz olan, kimi kahpe avratla iren bir sefahate

daldlar. Ve o saf, temiz Alemdar, eski yenieriyi de kendilerine
uydurdular. Lkin ikballeri pek ksa, ancak iki ay srd.
Sinmi yenieriler bir gece basknnda hem diktatr paay,
hem Rusuk Yrann tasfiye ediverdi. Olan devlete, millete
oldu.

Alemdar Paa Vakas (1808 ihtilali)

Alemdar Paa Vakas diye anlan yenieri ihtilali 15-16
kasm 1808 hicr takvimle 1223 yl ramazan aynn 26-27nci
Kadir Gecesi balad ve gn devam etti. Alemdar Paa ile
Rusuk Yran 28 temmuz hkmet darbesiyle iktidar
aldklarna nazaran ikbal devirleri buuk ay kadar
srmtr. Yaptklar i yenierileri sindirdikten sonra Sultan
II. Mahmudun 14 ekim 1808 tarihli fermanyla Nizamcedid
askerinin Sekbancedid adyla ihyasndan, bir de, yenierilerin
hain muameleler ve trl hakaretlerle ulufelerinin kesilmesi ve
yenierilikle damgal stanbul esnafnn cezalarla ezilmesi gibi
icraattan ibarettir.
Alemdar sadaretinin ilk zamanlarnda yenieriler ile
stanbul esnaf, sakin ve muti grnrken bu bed muamelelerle
yava yava hrnlatlar. nceleri kimse azn aamazken
kahvelerde dedikodu oald, her gn bir trl dzme laf
yayld. Alemdar ile tarafndakiler mutlak gaflet iinde zevk ve
ehvete dtler, kmsedikleri dmanlarysa gn gnden
yreklendiler, hatta bizzat sadrazama lisanen tecavz, hakaret
stanbul'da gnlk zabta vakalarndan oldu.
Bu bulank hava ramazan aynda bsbtn karard. Bir
gece Alemdar Mustafa Paa'nn ayn zamanda ikamet ettii
Babli'nin duvarlarna, Rumeli'den geldi bir tak, bayram
ertesi ya kl oy-

nayacak ya ba k!.. ya zl yaftalar yapmt. Devletliler

hakiki dostlar tarafndan ikaz edildiler, omuz silkildi.
-Esnaf gruhundan, a ve sefil birtakm halktan ibaret
yenierilerin ne yapabilmek ihtimali vardr?.. dediler.
Yenierilerin ihtilal hazrl ramazann ilk gnlerinde bilfiil
balad. Ocan ileri gelenleri gndzleri ehzade Camiinde,
teravihten sonra da Aksarayda Etmeydanndaki byk
klalarnda 3. Blkl Ortas'nn odabasnn odasnda
toplandlar. Alemdar ile devlet erkn kadim Osmanl ananesine
uyarak birbirlerine verdikleri iftar ziyafetlerine gidiyorlard,
iftarlardan gece dnlyordu. Verilen ilk karar, Alemdar bir
gece mnasip bir yerde avlayarak vurmak ve suikast kim
vurduya getirip hemen o gece ayaklanmakt. Paay vuracak
keskin nianclar dahi tayin edildi. Fakat bu karar, sadece
Seni vuracaklar, dikkatli ol!.." eklinde, hibir isim verilmeden
paaya ihbar edildi, Alemdar Paa da iftarlara giderken muhafz
milisleri ile sekbanlarn artrd. Halk arasnda da Bayram
ertesi yenierilik kaldrlacakm..." sz yayld.
Vaka yle balad ve geliti:
Sadrazama hulus akmak iin devlet ricali ve stanbul yan
ve eraf Alemdar Paann sekbanlarn her gece takm takm
iftara aryorlar, geceleri de konaklarnda yatrp misarif
ediyorlard. Bablide ancak nbeti sekbanlar ile kavaslar ve
bir miktar hademe, iolan, uak kalyordu, bu da herkesin
malumuydu. Kadir gecesi Yeni Odalarda 9. Blkl Ortas
kouunda bir toplant yapld ve hemen o gece Alemdarn
orturduu Bablinin baslmas kararlatrld. Baskn
geceyarsndan sonra olacakt. Karanlkta birbirlerini tanmak
iin parola da Sabahtr!.. kelimesiydi.
9. Blkl Ortasndan 40 kii ehzadebandaki Eski
Odalara gitti, oradan 3. ve 7. Blkl ortalar ile klalar yine o
civarda bulunan btn acemi olanlar ihtilale katld, bu
suretle 1 000 kii-

den fazla topland. simleri ocak defterlerinde kaytl olup kendileri bekr odalarnda, hanlarda, kahvehanelerde ve
hamamlarda yatan byk ehrin eclaf ve haytalar da yattklar
yerlerden kaldrlp topland. Basknn idaresini 9. Blkl
Ortasnn zabitleri zerlerine almt. Sahur vakti henz
gelmemiti. Sleymaniyede Aakapsna gidildi, oradaki
nbeti yenieriler de ihtilale katlnca nefis gvenleri fazlalat.
Haremden aay istediler, Yenieri Aas Mustafa Aa
Alemdar'n adamyd, yatandan kalkp geldi, askere ne
istediklerini sordu, maksatlarn akladlar ve nmze d!
dediler. Mustafa Aa nasihat edecek oldu, Syletmen! deyip
yenieri aasn paraladlar. Sonra takm takm muhtelif yollardan Babliye giderek koca konan etrafn sardlar. Yolda
grlt etmemeye o kadar dikkat edilmiti ki, hemen hepsi
pabularn, yemenilerini atm, yalnayak yrmt, yle ki,
Babli nbetileri bile konan sarldn fark edememiti.
Babli o tarihte stanbulun en byk binasyd; yalnz
zemin kat krgir; harem ve selamlk daireleri, ahrlar,
ambarlar, silahhane cephanesi, avlular, baheleriyle azametli
bir ahap sarayd. Byk merasim kaps Soukeme'de, Alay
Kknn karsndayd. Bu kapnn stnde de sadrazam
khyasnn makam odas vard. Byk ahap direkler stne
oturtulmu ahap bir yapyd. htilalciler nce bu daireyi
kolayca kundaklayp tututurdular. iddetli bir poyraz
esiyordu, ate rzgrn tesiriyle muazzam ahap sarayn her
tarafn sratle sard. Byk yangn balaynca yenieriler tfek
ve tabanca atarak ihtilali aa vurdular. Saray sarlm,
yenierilerin hepsi pusuya yatm, ierdekiler ya cayr cayr
yanacaklar yahut darya can attklarnda yenieri kurunlaryla leceklerdi. Alemdarn sekbanlarndan bir ksm da
civardaki kahvelerde, bekr odalarnda ve o civardaki engl
Hamamnda yatmaktaydlar. Silah seslerine uyanp atei
grnce yard-

ma komak iin frladlar ve hemen hepsi yenieriler tarafndan

vuruldu, ldrld.
Alemdar Paa da uyanp saray alevler iinde grnce bir
yenieri ihtilali karsnda kaldn derhal anlad, metanetini
kaybetmedi, harem halkn toplayarak henz atein sarmad
tomruk dairesine glkle inebildi. Orada byk cenk davullar
vard, imdat isteme yolunda davullar aldrtmaya balad.
Silah sesleri ve kzl alevlerin arasnda ykselen davul sesleri
manzaraya bir kat daha dehet verdi.
Paann sekban blkbalarndan biri.
-Byle eli bal yangn iinde yanmaktan yahut yenierilere
teslim olup itler elinde paralanmaktansa, ate henz ahrlara
gelmedi, gidelim, atlara binelim, o taraftaki kapy ap
yenierilere sk ate edip atlarla frlayalm, ekyay yarp
selamete karsak ne l, olmazsa merdane vuruup lrz!..
dedi.
Paa,
-Bize elbet imdat olunur, o vakte kadar siperlenip cenk
edelim, dayanalm!.. dedi ve henz kma imkn varken byk
hataya dt. Fakat kendisine imdat edilmeyeceini nereden
bilecekti?
Silah sesleri ve Alemdarn istimdat yolunda aldrd
byk cenk davullarnn derinden derinden gmlemesi ehrin
byk bir ksmn ayaa kaldrmt. Gkyzn kpkzl
grenler nce bir ihtilalden ziyade byk bir yangn ktn
sanmt, ancak Babli yanyor dedikleri zamandr ki, bu
yangnn bir yenieri ihtilali eseri olduunu anladlar. Alemdar
Paann iftarlar mnasebetiyle tede beride misafir kalm
sekbanlar ne yapacaklarn armlard. htilali hazrlayanlar
onlar da dnmlerdi; hepsi pr silah, beer onar, otuzar
krkar sokaa frlayan sekbanlar yollarda evirmiler,
muhabbetli nmayilerle boyunlarna sarlmlar,
-Bizim iimiz ocamzn dman olan vezirledir, sizler
yerle-

riniz bamz stnde kardelerimizsiniz, klalarmza

buyurun, rahatnzda olun, hibirinizin klnza hata gelmez!..
demilerdi.
Sekbanlarn bir ksm daveti kabulle yenieri klalarna gitmi, yangn iindeki paalarnn yardmna komak isteyenler
de ldrlmt. Babli yanmaya balayal saat olmutu.
Byk ve eski ahap saray kpkzl bir ate klesi halinde
km, henz yanmayan aksam da kt yerde yanyordu.
Alemdar Paann meydana kmamas yenierileri endieye
drmt. Bu saat iinde yanan saraydan can havliyle
dar frlayan Krcal milis askeri, sekban, hademe, uak,
avu, kavas, seyis, a yenieriler tarafndan aman
verilmeden ldrlmt.
Gn aarmaya balam, yangn hl devam ediyordu. Baz
yenieriler yamacla koyulmu, alt katn yeni tutumu
yerlerine, atein gzne girip birtakm eyayla kyorlard.
Bunlardan tomruk tarafna girenler ise bir daha
grnmyordu, kayboluyordu. Ve arada bir yangnn iinden
silah sesi geliyordu. Bu ses nazar dikkati ekti.
Hakikatte de Alemdar Mustafa Paa snd bir mahzenin
penceresinden nian alarak o tarafa yaklaan yenierileri birer
birer vurup dryordu.
-Bre yoldalar bu tarafta biri var, komayn vurun!.. diye
barld. Bir kafile o mahzene doru saldrd, fakat ilerinden
birka ldrlnce geri ekildiler. Paann orada olduu
anlald.
Alemdarn yannda birka haremaas ile kadnlar ve
iolanlar vard. Uzaktan tfek ve tabanca cengiyle paay elde
edemeyeceklerini anlayan yenieriler mahzenin stne kp
kubbeyi delmek ve ieriye oradan ate etmek istediler. Bunun
zerine Alemdar Mustafa Paa gr sesiyle bararak
yenierilerden konumak zere adam istedi. Orta ustalarndan
ve karakollukulardan birka kii pencereye yaklat. Mustafa
Paa,

-Yenieri Ocann Mslmanln rz ve namusunu teslim

ederim!.. diyerek yanndaki haremaalarn, iolanlarn ve kadnlar birer birer karp gelenlere teslim etti. Yalnz bir haremaas ile bir kadn kendisini brakmadlar.
Vakit leye yaklam, kubbenin stndeki yenieriler
delme iine hummal bir gayretle devam ediyordu. Alemdar
bekledii imdad hl alamamt. kindist, mahzenin
etrafna toplanm kalabalk dehetle titredi, kurtulu midini
kaybetmi olan Alemdar Mustafa Paa mahzendeki cephaneyi
atelemi, stndeki yenierilerle beraber mahzenin kubbesini
havaya uurmutu. Berhava olanlarn 500 yenieri olduu
sylenir. nfilak stanbulun en uzak kelerinden duyulmutu.
Alemdarn akbeti de artk belli olmutu.
htilalin o ilk gn, 16 kasm 1808 sal, yenierilere kar
hkmet byk frsat kaybetmiti.
Nizamcedid gibi sekban kuvvetleri de Levent ve Selimiye
klalarnda toplanmt. Kaptanderya Ramiz Paa hemen silah
ba ettirdii Levent'teki sekbanlarla Tersane ve Galataya
hkim olmu, donanmay da elinde tutmu, fakat stanbul
iindeki ihtilale mdahale ederek, yenierileri ve onlara katlan
stanbul ayaktakmn datmak ve ikindiye kadar mukavemet
etmi olan Alemdar kurtarmak mmknken yapmamt.
skdar'daki kuvvetlerin serdar Kad Paa da sekbanlarn
cenge hazrlam, fakat stanbul'a geirip Alemdarn yardmna
koacak yerde Saraydan emir beklemi, vakaya seyirci
kalmt. Alemdar'n akbeti belli oluncaya kadar Sultan
Mahmuddan da ses kmamt. Gen padiah, diktatr
sadrazam yenierilere tepelettikten sonra ihtilale mdahale
yolunu tutmutu.
O sal gn stanbul iine hkim olan yenieriler, sabahn
erken saatlerinde devlet erknnn konaklarna hcum
etmilerdi.

Umur Cihadiye (Harbiye) Nazr Behic Efendi tebdili kyafetle

kam, Reislkttap (Hariciye Nazr) Galib Efendi teslim
olm hayatn kurtarm, Sadaret Kethdas (Dahiliye Nazr)
Mustafa Refik Efendi ile Defterdar (Maliye Nazr) Tahsin Efendi
saldran yenierilere ellerindeki bir avu sekbanla kar
koyduklar iin paralanarak ldrlmlerdi.
O gn ikindiden sonradr ki padiah Ramiz ve Kad
paalara emir vererek ellerindeki btn sekbanlar Topkap
Saraynda toplad.
17 kasm aramba sabah gn aarrken yenieriler saraya
hcum ettiler. Cevdet Paann tabiriyle yenierilik, czam illeti
gibi avamn iliklerine ilemiti, hakiki asker ruhunu kaybetmi
bu ayaktakm bir huru hareketi yapan sekbanlar tarafndan
kolayca pskrtld. O gn akama kadar Ayasofya,
Sultanahmet, Ahrkap, Divanyolu ve Irgat Pazar'nda olan
sekban-yenieri msademelerinin hepsinde yenieriler bozguna
urad, sarayda btn mevcut 4 000 nefer olan sekbanlardan
iki deerli kumandan ile 600 nefer, yenierilerden de 5 000 kii
ld. Sekbanlar tekrar sarayda topland, yenieriler Cebeciler
Klasn tututurdular, iddetli bir gndousu rzgryla bu
yangn sratle geniledi, gece bir afet halini ald, stanbul eclaf
bir kzl bayram yaparak yangn yamasna koyuldular, kz ve
olan birtakm masumlarn da cebren ve kahren rzlarna
geilmeye baland. Basz bir ihtilaldi; onun iindir tecavzler
en korkun, iren halini ald. Irz ehli stanbul halk da
ayaklanm, silahlanm, mahallelerini eirraya kar
mdafaaya hazrlamt.
Yine o aramba gn donanmadan atlan toplarla
Sleymaniyedeki Aakaps dvlm, bu da yenieriyi
yldrm, ihtilal, yangn, apul, trl rezilane enaat arasnda
bir dalma, Yenieri Oca kendiliinden kme manzaras
gstermiti. Hanlar, bekr

odalar, kahveler, hamamlar yarallarla doluydu.

Fakat 18 kasm perembe gn ortaya bir Kandral
Mehmed, bir sergerde kverince ihtilal atei tekrar harland.
Kandral Mehmed, Tersane ve Galatann naml
kabadaylarndan, bir dizinde nigr, bir dizinde mahbub, trl
rezaletleriyle tannm bir itti; yalnayak, baldr plak itlik
yolundaki hretiyle o 18 kasm perembe gn seher vakti
ksa bir zaman iinde etrafna bedtynet gruhundan birka
yz nefer erir toplam ve onlarla Tersaneyi basarak
bahriyelileri ayaklandrm, oradan kayklarla donanmaya
geerek donanma gemilerini ele geirmi, sonra Tophaneye
giderek muhafzlara yangn tehdidiyle kaplar atrm,
topular ve top arabaclar da ihtilale katlarak kazanlar
karlm, bata o yaman Kandral, topu kazanlar kayklarla
stanbul'a geirilerek tam ananesine uygun bir yenieri ihtilali
havas yaratlmt. ehir iine yaylan tellallar,
-Gemiler ile Tersane bizde!.. Karyakada Tophane bizde!..
diye barmaya balaynca stanbul tarafnda dalmaya
balam olan yenieriler ve ehir ekyas yuvalarndan
boanan sarcaarlar srs gibi Etmeydannda toplanmaya
komulard.
Sarayda bulunan devlet erkn ard. Saraydaki bin
kadar sekbanla durumu dzeltmek imknszd, Ramiz Paa,
Kad Paa ve Moral Ali Efendi, ki Sekbancedid'i kuranlann
bandaydlar, Yal Kknden, yanlarnda sadk bendelerinden
yz elli kiiyle krekli bir krlang gemisine bindiler,
Sarayburnu aklarnda beklettikleri bir ektirmeye getiler ve
Marmara'ya aldlar. Fakat katklar grlm ve pelerine
yollu bir brik taklmt. Takip edenlerin an be an yaklamas
zerine ektirmeyi Yeilky sahiline batan kara ettirdiler ve
karaya atlayp, o civardan tedarik ettikleri atlarla katlar. Bu
devletlilerin bundan sonraki maceralar bu yazlarn konusu
dnda kalr.

Babli yangn da kesin olarak o perembe gn snd, ki

gndr atein etrafnda gz kzgn pervaneler gibi dolaan
mal, altn ve mcevher arayclar, duman stnde enkaza
atlmlard. Bir demir kap grld, alnca ardnda Alemdar
Paann ve kendisini terk etmemi bakadn ile sadk
haremaasnn cesetleri bulundu. Dumandan boularak
lmlerdi. Yanlarnda altn ve cevahirle dolu keseler,
ekmeceler vard, derhal yama edildi. Bayraktar Paa
bulundu!" diye Aakapsna mjdeciler gitti. Paann naa
rlplak soyularak ayaklarna ip baland ve ayandan
sryerek Etmeydanna gtrld, orada gn tehir edildi,
sonra Yedikule dnda bir hendek iine gmld.
Sultan II. Mahmud, kardei Sultan IV. Mustafay gece
sarayda idam ettirmi, hanedannda kendisinden baka erkek
kalmamt. stanbul'a ve devlete hkim olan yenieriler,
azlarna clus lafn alamad, yalnz padiaha bir pusula
vererek ocaklarna suikastla suladklar devlet ricalinin idam
fermanlarn istediler. Sekban askeri kaldrld ve firar etmi
olan ricalin takibi, yakalanmalar ve idamlar iin yenierinin
istedikleri fermanlar verildi. Bu ihtilal de bylece kapand.

Bakireler on kurua !.. Dullar be kurua !..

sesleriyle balayan son yenieri ihtilali
Yenieriler talim kabul etmeyince yeni bir snf talimli asker
oca olarak Sultan III. Selimin Nizamcedidi 1807de ve
Alemdar Mustafa Paann Sekbancedidi de 1808de iki kanl
yenieri ihtilaliyle kaldrlmt. uursuz bir zmrenin tagallp
hrsyla nahvetinin telafisi imknsz ar zarar devletin stne
kyor, dman silahyla para para koparlan lkelerden
muhacir olarak gerile-

re doru yollara dklen Trkler,a ve plak muhacir kafileleri,

asrnn muhakkak ki en byk ve en bahtsz hkmdar
Sultan II. Mahmudun yreini szlatan bir manzara tekil
ediyordu. Vicdan ve namus sahibi her vatandan kan alad
bir devirdir. Bir Moskof harbi yle dursun, Morada isyan
km, yenieriler bu isyan bastrmaktan ciz kalmt.
Talimli ve itaatli asker meselesini yarm asr iinde nc
defa olarak hicr 1241 ve milad 1826 senesinde Sultan II.
Mahmud ele ald.
Alemdar Paa Vakas'nn stnden on alt sene gemiti.
1807 ve 1808de hrsz ve sefih devletliler de asi ve ykc
yenieriler kadar mesuld. Sultan Mahmud bu sefer askerin
slah iini bir zmrenin teebbs olmaktan karp, dorudan
devlete mal etti; evvela itimat ettii kimselerle ciddi istiarelerde
bulundu, hepsi padiaha hak verdiler, yalnz Karadeniz
Boaznn Rumeli yakas muhafz Aa Hseyin Paa,
-Padiahm, ben u kadar yl yenieri aal yaptm, u
kadar zorbay tepeledim, beni dinlersen nce hakk kabul
etmeyip esafili, eirray isyana tevik edecek birka yz kiiyi
toptan kesersin, sonra ie balarsn, kestirme yol budur, dedi.
Sultan Mahmud, Aa Hseyin Paann doruyu sylediini
kabul etmekle beraber, teklifini adalete ve hakkaniyete uygun
grmedi.
Padiah, yenieriden talimli bir ordu karmak istiyordu.
Yenieri Aas Celaleddin Aa vastasyla ocak erknndan ve
neferler stnde nfuz sahibi baz ocakldan yenierilerin talimi
kabul edeceklerine dair sz ald ki aralarnda Canbaz Krt
Yusuf ve Habib Odaba gibi stanbul haaratnn ve ocakl
haytalarn put gibi taptklar adamlar bulunuyordu.
Yenierilerden sz alndktan sonra 25 mays 1826
perembe

gn eyhlislam konanda byk bir meclis topland. Btn

devlet erknnn, yksek memurlarn ve ulemann, Aakaps
erkn ile ocakta sz sahibi olanlarn katld bu mecliste yeni
silahlarla ve usullerle harp taliminin vacip olduuna fetva
verildi. Ve yine bu mecliste verilen karar zerine Yenieri
Ocann stanbulda bulunan 51 ortasndan imdilik 150er
neferden 7 650 nefer seilecek ve bunlar ekinci adyla
muallim asker olarak yetitirilecekti. Bu konuda bir hccet
tanzim edildi ve byk aadan, en kk neferine kadar
yenierilere imza ettirildi, hatta baz zabitler, Kanmzla
mhrleriz diyerek isimlerini yazdlar, sair ocakl evkle
birbirlerinin ensesine basarak mhrlediler ve hemen
ekincilerin seilip yazlmasna baland.
Evvela eyhlislam konanda, sonra Aakapsnda
yenieriyi talim ettireceklerine sz verenlerden, yemin
edenlerden Yenieri Kethdas Mustafa Aa, Canbaz Krt
Yusuf, Habib Odaba ve daha sekiz on zorba talim sznn
kt ilk gnden beri Byk Kapalarda Kerpi Hannda bir
odada gizli bir cemiyet kurmular ve yeni bir yenieri ihtilalini
hazrlamaya balamlard. Cevdet Paa Yenierilik czam illeti
gibi avamn iliklerine ilemiti diyor, yenierilik czam deil,
bir kanser illeti olmutu. Kanl bir ameliyatla kaznp atlacakt.
Hicr 1241 yl zilkade aynn altnc ve milad 1826 yl
hazirann on ikinci pazartesi gn ilk byk mecliste
bulunanlar tantanal bir alayla Aksaraydaki byk yenieri
klasna giderek elli bir ortadan er beer nefer meydana
karlp ekinci seilen yenierilere temsil bir merasimle yeni
elbiseleri giydirildi ve yeni silahlar verildi; dualar okundu ve
yenierilerin istekleriyle talime baladklarn gstermek zere
fetva emini efendi besmeleyle eline bir tfek alarak yenieri
aasna verdi, yenieri aas da tfei alp pt ve silah bylece
katar aalar arasnda elden ele dolat.

Tek sra halinde dizilmi olan ekinciler de hep birlikte

adm attlar ve ocakta talim balam oldu.
Kerpi Hannda toplananlar askeri bu ekinci merasimi
esnasnda ayaklandrmaya karar vermilerdi. Fakat ilerinden
bazlar, Kazanlar kmadan isyan Dudman Bektayann
kanununa aykrdr!.. diyerek mni oldular. Bir ksm,
-Ekinciler oalsn, ekinci olan yoldalar gerei kadar top
ve tfek alsn, sonra kyam ederiz!.. demilerdi.
Bazlar da,
-Ekinciler padiahn, devletin iltifatlarna nail olacaklardr,
oalnca bizden bsbtn korkmayp bizlere itaat etmezler,
bilakis ocamza dman olurlar... demiti.
Talimi kabul ettiklerine dair bir hccet imzalam ve hatta
bazlar Kanmzla mhrleriz!.." dedikleri halde hkmetin
yenierilere emniyeti yoktu. Baz ocakl ihtiyarlar,
Neferlerimizin beyni kalndr... Hemen talim iin bu gvur
talimidir; biz kl ile kee alar ve ihane atp desti niann
vururuz demesinler!.." demilerdi.
Topu, kumbarac, lamc ve tersane ocaklar zabitleri ikaz
edilerek yenierilere kar dikkatli bulunmalar tembih edilmi,
Karadeniz Boaz muhafzlar Aa Hseyin Paa ile zzet
Mehmed Paa da 3 000 kadar sekbanla kulaklar kirite
duruyorlard. (Bu sekbanlar Alemdar'n Sekbancedidiyle
kartrmamaldr.)
Takvim kaydna daima gvendiim smail Hami Danimend
kronolojisinden alyorum, son yenieri ihtilali 14-15 haziran
1826 aramba-perembe gecesi balad ve o perembe gn
Yenieri Ocann kanl bir ehir muharebesiyle kknden
kaldrlmasyla sona erdi; bu be yz senelik asker ocann
kaldrlmasna devlet resmen Vakai Hayriye (Hayrl Vaka)
adn verdi.
aramba gn gne battktan sonra yenieri zorbalar,
kaldklar hanlardan, bekr odalarndan, hamamlardan ve evli
olan-

lar da evlerinden pr silah karak birer ikier Etmeydannda

toplandlar, emniyet ettikleri orbaclar, ustalar ve Aakaps
erknn cemiyete davet ettiler. lk ihtilal nutkunu Habib
Odaba syledi.
-Ayaktalar!. Ftur getirmeyin, sureti tereddt gstermeyin,
Yenieri Oca nam kyamete kadar kalkmaz!.. Greyim sizi,
Hac Bekta ocan uyandrn!.. diyerek meydana toplanm
olan serseri, hayta, esafil gruhunu tevik ve tahrik etti.
Evvela kendisine asla gvenmedikleri Yenieri Aas
Celaleddin Aay ldrmeye karar verdiler, birka yz kiilik
bir kafile geceyars Aakapsna gitti, fakat Celaleddin Aa
kap gizlenmeye muvaffak oldu. Turnacba akir Aa ise,
haysiyet sahibi bir yenieri olarak vakay renince
teessrnden dp ld.
Perembe gn seher vakti kazanlar kla mutfaklarndan
Etmeydanna kardlar. Tahtakale, Asmaalt, Unkapan,
Kkpazar gibi ayaktakmnn kaynat yerlere
karakollukular gnderildi ve oralardaki eclaf, baldr plaklar
da cemiyete davet edildi. Naklc Mustafa adnda bir baldr
plak sergerde Babliyi yamaya memur edildi, bir Sarho
Mustafa da Terlikiler iinde Msr Kapkhyas Necib
Efendinin konan yamaya memur oldu ki bu zatn suu
ekincilerin bamuallimi ve zabiti Msrl Davud Aay evinde
misafir etmi olmasyd. Necib Efendi yalsndayd, bulunamad,
konak talan edildi. Naklc da Babliyi yama etti, yalda bulunan sadrazamn hazinesinden 6 000 kese kymetinde nakit ve
mcevher kaldran bu sergerde tellallar salarak,
-Gvur talimi iin fetva ve hccet yazanlar ve bize
muhalefet edenleri ve cmle ba kavuklular kahredeceiz!..
Evlat ve yallerini esir edip bakirelerini onar kurua, dullar
beer kurua satacaz !.. diye bartmaya balad.
Yine tellallar,

-Herkes dkknn asn!.. Sras kaybolana cevahir

veririz !.. imizde zerre kadar cinayet eden bulunursa keseriz,
bieriz!.. diye bardlar.
Bu biri brn tutmaz szler, yenierilikle ilgisi olsun
olmasn, rz ehli halk dehete verdi.

Vakai Hayriye
Bu ihtilale, dikkati ekecek kadar kastl, Bektalerin de
ad kartrlmtr. Cevdet Paa, Bekta babalarnn birtakm
Etmeydannda, teberler ellerinde zorbalar tahrik ve tei
etmekteydi. Birtakm da ekya cemiyetini oaltmak iin
Boaziine vesair yerlere komaktayd, o sabah erkenden
kaykla Anadoluhisarna gelen bir Bekta babas baz kalem
efendilerine, Buralarda dolamayn, evlerinize gidin, yoldalar
uyand, erkn saltanat bitirdiler, ben de kale neferlerini
uyandrmaya gidiyorum!..'de mi... diye anlatyor.
Ocak kaldrldktan sonra, kuruluundan beri yenierilerin
yannda bulunmu Bektalerin takipten kurtulmasna imkn
yoktu; yenierilik hatralarnn bir kla kouu kadar kesif
olarak yaad yer, Bekta tekkeleriydi. Klalar yanp yklp
yenieriler katliam edilirken elbette ki bu frtnada Bektaler de
hayli kurban vererek ve tekkeleri de ya yklacak ya
kapatlacakt. htilalden sonra onlar vakaya yenierilerin
yannda itirak etmi gstermek gerekecekti.
Yine mverrih paa anlatyor, skdarda Ulayc Mehmed
adnda bir meczup varm, o perembe sabah skdar
mahkemesine gidip skdar kadsnn naibine,
-Mevlana!.. Bugn stanbulda Krkdrt Kaps'nda Hac
Bek-

ta Veli vefat etti, ben onun cenazesine gidiyorum, siz de

tedarikte olun!.. demi. Bu suretle hazret, ekyann hezimete
urayp devletin muzaffer olacan kef ile haber vermi.
Mverrihin sayfalar dolusu verdii malumat birka satrda
toplamaya alalm:
Vakay haber alan Sadrazam Mehmed Selim Paa
yalsndan doruca Topkap Sarayna geldi, Yal Kkne kt
ve oradan btn devlet erkn ile ulemay ve btn medreseler
talebelerini yenierilere kar padiahn yanna davet etti.
Padiah da ikamet etmekte olduu Beikta Sarayndan
Topkap Sarayna geldi ve yenierilere kar Sancak erif
karld.
stanbul medreselerinde 3 500den fazla talebe vard.
Cevdet Paann bazen yobazlar dedii medreseliler hepsi
peneli, yrekli, imanl genlerdi; bata hocalaryla kafile kafile
saraya geldiler, hatta yolda nlerini kesmek isteyen yenierilerle
dvtler, bir de ehit verdiler. Onlar, stanbulun rz ehli
halkndan eli silah tutanlar takip etti.
Tersaneliler, topular, top arabaclar, kumbaraclar,
lamclar balarnda kumandanlar ve zabitleri ve hepsi pr
silah, kayklara dolarak kar yakadan Saray Hmayun'a
sancak altna geldiler. Hatta kayklara birka kk top
ykleyip geirdiler.
Vakai Hayriyeyi nakleden mverrihler sancak altnda
toplanan kuvvetlerden bahsederken fevc fevc, blk blk,
takm takm, saf saf diye tarif ederler.
Son tereddtleri ulemadan Krt Abdullah Efendinin bir
nutku kaldrd. Efendi bu nutku cokun heyecanla az
kprerek sylemiti.
-Allah bu din ve devletin bekasn istiyorsa o habisleri vururuz, mahvederiz, yok, Allah bizi kahredecekse bu din ve devletle
beraber biz de batar gideriz!.. dedi.

Hiddet ve iddetinden elindeki tespih koptu ve daneleri

talar stnde dald, natuk adamd, zarif adamd, bundan da
istifade etti.
-nallah ol habislerin irazesi ite byle kopacaktr, bu
tespih daneleri gibi perian olacaklardr!.. dedi.
stanbul byk tarih gnlerinden birini yaamaya
balamt, her kesi maher gibiydi. Mesela bir sokan bir
banda bir tellal,
-Yenieri olan kazanlar yanna gelsin!.. diye barrken
sokan br banda baka bir tellal,
-Mslman olan Sancak erif altna gelsin!.. diyordu.
Mahalleler ahalisi imamlarn baa geirerek sancak altna
gelirlerken, medreseliler gibi yollar yenieriler tarafndan
kesiliyor, dverek ehitler vererek yol ayorlard.
Bu arada, bata Yenieri Aas Celaleddin Aa,
yenierilerden de hakiki asker ruhunu tayanlar hi tereddt
etmeden saraya koup gelmiler ve yoldalarnn bu son kt
iinden duyduklar teessr bildirmiler, padiahn ve devletin
yoluna ba koyduklarn sylemilerdi.
Devlet ordusunun karargh Sultanahmet Camii oldu ve
Sancak erif oraya gtrld. Camide de ulemadan Ahskal
Ahmed Efendinin syledii parlak bir nutuk herkesi alatt.
Artk sancak altnda toplananlarn cokunluu, yenierilere
kar nefretin son haddine varmt.
Sultanahmet Camiinde kurulan bir harp meclisi
yenierilere kar hcuma geecek kuvvetlerin kumandanlklarna Boaz muhafzlar Aa Hseyin Paa ile Mehmed zzet
Paay memur etti. Bu iki paa kendi sekbanlar, topu,
kumbarac, lamc ve kalyoncularla Atmeydanndan
Etmeydanna doru hareket ettiler. Askerin arkasndan da
medreseliler ile halk ktalar yryordu. En nde de svari
topular yzbas Karacehennem brahim Aa iki top
ektiriyordu.

nce yollar tutmu olan yenieriler bu heybetli gelii

grnce korkularndan karargahlar olan Etmeydanna
kamlard. Hatta byk bir ksm orada da durmam, ehir
dna kamaya, kale kaplar tutulmadan nam ve nian
kaybetmeye balamlard. Aksarayda Etmeydannda ve Yeni
Odalar'da kalanlar zorbalkta en azgn olanlar ile birtakm
baldr plak amele, rgat yenieri taslaksyd.
Beyaztta padiah ordusu iki kola ayrld. Aa Hseyin
Paa topularla Laleli yolunu, zzet Mehmed Paa da
kumbarac, lamc ve kalyoncularla Sarahane yolunu takip
ettiler. Bu ikinci kol ehzadebanda Eski Odalar denilen
klay aldktan sonra Sarahaneden Aksaraya inecekti.
Etmeydan ve Yeni Odalar denilen byk kla epeevre
sarld. Meydan byk kaplarla muhafaza edilirdi ve yenieriler
bu kaplar kapatmlard. Karacehennem brahim Aa meydan
kapsnn bir kanadn toplarla paralad. Fakat kanadn kincisi,
stne yapan gllelere dayand. Bu sefer Mustafa adnda bir
topu neferi pervaszca srayarak krk kanattan meydana girdi
ve kapnn br kanadn at. Tam aknlk iinde olan
yenieriler bu gence bir ey yapamad. Topular meydana
girince yenieriler klalarna kapandlar. Yine o Topu Mustafa,
bu sefer bir ulei cevval gibi meydanda pertab ederek klay
bir kasap dkkn tarafndan tututurdu. Toplar da salkm ve
yal paavra atarak yangn sratle geniletti ve ate, kurun,
klla mthi yenieri krm balad. Kta o devrin airlerinden
Keecizade zzet Mollanndr:
'Tecemmu eyledi Meydan Lahm'e
db kfran nimet nice ba
Koyup kaldrmadan ikide birde
Kazan devrildi sndrd oca."

Klada boulup yananlarla vurularak dp lenlerle,

kaarken yakalanp idam olunanlarla bu yenieri krmn tasvir
ok gtr. Yalnz o perembe gn cellatlarn satryla 500
yenierinin ba kesilmiti, amansz idamlar cumartesi gnne
kadar devam etti. Sultanahmet Meydannda mahut Vakvak
Aacnn alt basz cesetler ve yenieri kelleleriyle doldu. Bu
kta da zzet Mollanndr:
Bir zaman ehli fitne, Camii Han Ahmedde
Bignah asm idi kullarn Hallakn
imdi erbab ikakn dklp kelleleri
Meyve vaktine yetiti eceri Vakvakn.
Yenieri Oca resmen lav edildi. Dolaysyla acemi
olanlar, Boazdaki yamaklar da kaldrld. Ocakla sk balar
olduu iin Trkiyede Bektalik de kaldrld, btn Bekta
tekkeleri kapatld, babalardan da birka idam olundu.
Aalar eyledi cahime sefer
ald Bektaler de g borusun.

Belgrad Ormannda yenieri krm

Evvelce de ehemmiyetle belirtmitim, ocaklarnn
kaldrld srada yenierilerin arasnda eski devirmelerden
tek sima dahi yoktur, ekseriyeti Trk olmak zere hepsi ocaa
girip yenieri yazlm esnaf ve ayaktakmna mensup adamlar,
genlerdir. Devirme Kanununun kalkt yz yldan beri
birka kuak yenieri oullardr.
stanbul'daki btn yenierilerin 15 haziran ehir
muharebesine itirak ettikleri asla sylenemez. Yenierilerde ilk
bozgun ba-

layp Yeni Odalar Klasna doru ekilir, kaarlarken, o

sabahki kyama itirak etmi olanlarn da bu kla sarlp atee
verildii ana kadar klada kaldklarn zannetmiyorum. Yine
unutmamaldr ki, Sultan II. Mahmud ile ocak arasndaki ehir
muharebesi bidayette tek cepheliydi. Yenierilerin arkasnda
kalan sokaklar, ehrin kale duvarlarna kadar akt. Aa
Hseyin Paa ve zzet Mehmed Paa kuvvetleri Aksaraya
geldikten sonra kla sarld. Kale kaplar da yenieri
muhafzlarnn elindeydi; yenieri bozgunu balaynca kyama
itirak etmi yenierinin byk bir ksmnn ehir dna
katklar muhakkaktr. Gerek muharebe sonunda kaanlar,
gerekse muharebeye hi katlmam olanlar veya katlma
frsatn bulamayanlar, padiahn zaferlerinden ve ocaklarnn
kaldrlmasndan sonra bir umum af beklerken Sultan II.
Mahmud btn yenierileri lm fermanls yapt, onlar da ba
kaygsna dtler, stanbul yanndaki usuz bucaksz Belgrad
Ormanna daldlar ve orada alktan lmemek iin ekavete
baladlar.
Bu durum birka ay devam etmitir. Sultan Mahmud yeni
kurulan Asakiri Mansurei Muhammediyenin ilk birlikleriyle
Belgrad Ormannda amansz bir tenkil hareketine giriti.
Ormandaki bu yenieri krm, Vakai Hayriyedekinden ok
daha mthi olmutur.
Bize bu orman tenkilini anlatan itimat edilir kaynak, XIX.
asrn naml ngiliz mverrihi ve edibesi Miss Julia Pardonun
Constantinople (stanbul) adl eseridir. ngiliz yazarnn vaka
tafsilatn Belgrad Orman iindeki Belgradck ky halkndan
ve stanbuldaki ngiltere Sefaretine mensup kimselerden
dinledii muhakkaktr. Halk tamamen Rum olan Belgradck
ky zengin ecnebi turistlerin, stanbuldaki sefarethaneler
erkn ile irtibatl misafirlerin bir sayfiye, av yeriydi.
Miss Julia Pardo ylece anlatyor:

1823 yazna kadar Belgrad Orman kestane, grgen, mee,

ceviz, hlamur, nar ve her cins kerestelik aalarla son
derecede zengindi. Maalesef bu sralarda yenieri katliamnda
kellesini kurtarp ehirdeki dier ayaktalaryla birlikte
kaanlar Belgrad ve Mudanya ormanlarna sndlar,
cretkrlar Anadolu'da ilerleyerek Bursa dalarna yayldlar.
Uzak grten mahrum olanlar da Karadeniz sahillerindeki sk
ormanlarda saklandlar. Bir mddet meyve ve ot yiyerek
geindiler. Fakat bir af kmaynca, istikbalden mit kesilince
sekizer onar kiilik eteler halinde yolculara saldrarak
mallarn aldlar, kanlarn akttlar. Nihayet btn yollar
salimen geilemez oldu. Hkmet onlar tedip etmek iin mteaddit teebbslere giriti, fakat ekyann says yzlere
knca zerlerine gnderilen kuvvetlere meydan okudular. Bir
msademede yakalanan yenieri, ayaktalarna gzda olmak
iin muhakeme edilmeden bouldu, cesedi yol kenarnda bir
aaca asld, dalmalarna messir olmad. Bu hallere ok
kzan ve uramadan bezen padiah yenierilerin sndklar
btn ormanlarn yaklmasn emretti.
Bata stanbula en yakn Belgrad Orman, muhtelif
istikametlerden tututuruldu. Civardaki tepeleri askerle
doldurarak ateten kaanlar aman vermeyip vurdular.
Asrlardan beri heybetle duran, etrafndaki tepelere meydan
okuyan, esrarengiz derinliklerine gne n sokmayan, balta
girmemi kelerinde binlerce mahluk saklayan muazzam
orman derhal ate emberiyle kuatld. Karadenizden esen
rzgr atei o kadar bytt ki, Boaz'n methalindeki kayalar
dven deniz pembe bir renge brnrken ve Baheky
Sukemeri beyazln kaybedip kzl bakr andrrken iri aa
gvdeleri dehetli grltlerle yere devrildiler.
Tahribat mkemmel cereyan etti. Alevler birok mil
murabba

yer kaplad. Bu esnada mtemadiyen tfek seslerine insan

feryatlar karyordu. Belgrad Ormanna iltica eden
yenierilerin hibirisinin kam olmasna inanlmaz. ou
Sultan Mahmudun askerlerinin kurunlaryla ld. Sefil ve a
da olsa hl marur bir miktar yenieri de derinliklerine
sndklar ve iinde bir mddet gizlendikleri ormanda
yandlar, helak oldular.
Ocan kaldrlmasndan sonra yenierilik ve Bektalik, pek
ok garazkr kimselerin elinde pek ok namuslu adamn adna
kara almak iin bir damga oldu, ayaktakmndan ise yenieri
dediler, tima mevki sahibi ise Bekta dediler. Mesela
devrinin en sekin bir hekimi ve mverrihi anizade Ataullah
Efendi, kendisini hi ekemeyen Hekimba Behet Efendinin
garazna urad ve Bekta'dir diye srgne gnderildi, perian
olup ld gitti.
Daha nce byk ve bahtsz bir hkmdar olduunu
sylemitim, Sultan II. Mahmud'a Adl unvann hibir zaman
yaktramammdr. Ona keke Adl" yerine Byk unvan
verilseydi. Fakat, nice temiz ve masum insanlarn da kesildii o
yenieri katliamndan sonra Adl" unvann almaya mecburdu
sanrm.

Byk kla yangnnda bir kadn

O devirde gzellii ve oyunlaryla byk ehir stanbulun
hretlerinden olmu Trnoval Benli Behiye adnda bir Kpt
kz Vakai Hayriyede lgn gibi sevdii bir delikanlnn yolunda
Yeni Odalar yangnnn cehennemi ateine dalm, bu suretle o
kanl vakaya ad karan tek kadn olmutur.
Yenieri taslaklarndan Berber smail adnda gayetle
dilber bir gence tutulan Behiyenin macerasn son
yenierilerden ardak Kolluu orbacs Galatal Hseyin Aa
yle anlatyor:

Bin ahit isterdi Kpt demeye; Rumelide Trnova

kasabasndan Kaptanderya Tatar Ramiz Paa iin getirdiklerinde gl goncas bikri nakfte idi, on yanda var yok.
Nahilbend Mahallesi'nden Deirmencikz Safiye Kadn nam
esirci 700 altn saymtr derlerdi babas ingeneye, amma
kaptanpaaya Kptdir demeyip Maribdir demiler. Alemdar
Paa Vakasnda Kandral Mehmed zuhur idp galebe
yenierilerde kaldkta paas firar etmekle, saray yama
oldukta engi Behiyeyi yenieri kaybacaklarndan Zehrimar
Odaba Kara Tahsin demekle maruf arebru yiit kaldrm ve
Tahtakalede avratlarnn sakin olduu yere koymu
kapatmtr, Behiye vakai azmeye kadar on sekiz sene Kara
Tahsinin tasarrufu altnda oldu ki vakai azmede otuz ya otuz
bir yandayd, amma stne engi yoktu, lkin Kara Tahsinin
havfinden avrete gayri er parma demedi. Vakai azme
zuhurundan mukaddemdi Kara Tahsin bu mahbub dilaubu
refiki has edindi ki ol delikanl Karagmrkte yenieri kebir
kahvehanesinde Berber smaildir, ocak idi ve hem Kara
Tahsinin civelei idi. Benli Behiye o olana taauk idp Kara
Tahsinin ayana dp izin ald ve maukuna nail oldu; ol
tarihte smail on yedinci yanda duman byk mrahik idi,
avret onun divanesi idi. Vakai azme ki zuhur eyledi, Benlinin
gz cihan grmeyip yalnayak hem zimmiye avrat gibi ba
ak, zenne alvarnn stne smailin camadannn alm,
destinde iane tfek Karagmrk'te olan kahvehaneye varm,
derununda bendem yoktur, in cin top oynar, bir Bekta
kalender vardr kabak banda biuur, kahvehaneden
Mehmedaa Hamamna varr, ora dahi teh, bir ihtiyar,
-Gece smail burada idi, seherde Kara Tahsin ile pr silah
kp zannm Yeni Odalara gittiler!.. der.
Bu haberi ki alr, ol zaman Behiye klaya varr. Yeni
Odalarda grr ki atei Nemruddur, derununda olan cann
tara atsa nimet bilir. Yoldalar,

-Dn bre avret, ocamz yand batt!.. dediklerinde biri

dahi,
-Berber smail ehit oldu, gzmle grdm!.. der.
Behiye bunu ki duyar, tamam tecennn idp klaya girer
ki olann laesin bula Girmek var, kmak yok. Ol tarihte taze
yiit olup Gazi Sultan Mahmudun klcndan kelle kurtarm
muammerinden Takasapl Tulumbac Haydar Aa
nakletmitir:
-Kladan hir ben ktm. engi Behiyenin ldn grdm, yle ki, Zincirlikuyu Talnda laeden laeye koard,
bana skf koymu, elinde iane, eilir, laenin yzn
grr, kalkar ahir canibe koard. Atei Nemrud iinde
semender idi, ahir an grdm ki fevkan ardak avretin stne
ker, o dahi grd amma firar eylemedi, gzm kapatp
katm... demiti.
Benli Behiye elhak ehidi ak u muhabbettir. Kara Tahsin
iin Laleli cenginde dt dediler. Berber smail ise Vakai
Azmeden on iki sene getikte Kasmpaada Kulaksz
Hamamndan zuhur etti, Tersaneye asker oldu."
O devri iyi bilen bir kalemin elinde muhakkak ki bir roman
konusudur.

Trnova cadlar
Vakai Hayriyeden yedi sene sonra, hicr 1249, milad 1833
ylnda, o zamanlar Trk idaresinde bulunan Bulgaristann
Trnova kasabas kads Ahmed kr Efendi, bu kasabada
geen ve kolayca inanlmaz bir vakay resm bir yazyla
hkmet merkezine bildirmi ve bu yaz yine o zamanlar
devletin resm gazetesi olan Takvimi Vekayi'nin 19 rebilevvel
1249 tarih ve 68 numaral nshasnda neredilmitir. nce bu
yazy okuyalm:
Trnova'da cad tredi. Gn battktan sonra evlere
musallat

olmaya balad. Zahireye dair un, ya, bal gibi eyleri birbirine
katar ve kh ilerine toprak kartrr. Evlerin yklklerinde
bulduu yastk, yorgan, ilte ve bohalar didikler, aar ve
datr. nsanlarn zerine ta, toprak, anak, mlek atar.
Birka erkek ve kadnn da zerine saldrm. Tecavze
urayanlar arld, soruldu:
-stmze sanki bir manda km sandk!.. dediler. Bu
yzden iki mahalle halk evlerini brakp baka taraflara
katlar.
Kasaba halk bu ilerin cad denilen habis ruhlarn eseri
olduunda ittifak etti. slimye kasabasnda cadclkla tannm
Nikola ismindeki adam Trnovaya getirildi ve 800 kurua
pazarlk edildi.
Bu adamn elinde resimli bir tahta vard. Mezarla gider,
tahtay parma zerinde evirirmi, mahut resim hangi mezara
bakarak durur ise cad o mezardaki ruhi habis imi; hani o
mezara gmlm olan mevtann ruhu habis ruh olmu imi.
Byk bir kalabalkla mezarla gidildi. Cadc Nikola
resimli tahtay parma stnde evirmeye balaynca resim
salklarnda Yenieri Ocann kanl zorbalarndan Ali
Alemdar ile Abdi Alemdarn mezarlarna kar durdu. Mezarlar
ald. ki akinin cesetleri yarm misli bym, kllar ve
trnaklar da er drder parmak uzam bulundu. Gzleri de
akt, kan brm kpkrmz, gayet korkuntu. O gn
mezarla gitmi olan btn kalabalk bunu grd. Abdi
Alemdar ile Ali Alemdar salklarnda her trl fesad irtikp
etmi, cana kym, mal yamalam, rza namusa tecavz
etmi; ocaklar lav edildii zaman her naslsa yalarna riayet
olunarak cellada verilmemi, ecelleriyle lmlerdi. Salklarnda yaptklar yetimemi gibi imdi de halka ruhi habis birer
cad olarak musallat olmulard.
Cadc Nikola'nn tarifine gre bu habis ruhlar def etmek
iin mezarlar bulunup cesetleri karldktan sonra cesetlerin
gbei-

ne birer aa kazk aklr ve yrekleri kaynar suyla halanr.

Ali Alemdar ile Abdi Alemdarn da cesetleri mezarlarndan
karld, gbeklerine birer aa kazk akld ve yrekleri bir
kazan kaynar suyla haland, fakat hi tesir etmedi, Cadc,
Bunlar yakmak lazm gelir dedi. Bu hususta eran da izin
verilebileceinden ruhsat verildi ve iki erir yenierinin
mezarlarndan karlan cesetleri mezarlkta bir odun yn
zerine konularak yakld. ok kr kasabamz da cad
errinden kurtuldu..."
Kolay inanlr ey deildir. Fakat bir kad efendinin
kaleminden km ve devletin resm gazetelerinde neredilmesi
ok manaldr.
Biz bu cad meselesini yle tefsir edeceiz:
Vakai Hayriye, aslnda, taklan isim lsnde ok
bytlm bir kyamdr, birtakm apaul, yaln ayakl sefil ve
perian yenierinin ihtilal ad verilen nmayii, Yenieri
Ocan kaldrmak iin pek gzel bir sebep addedilmitir ve
ayaklanan o bir avu serseriye eldeki btn kuvvetle hcum
edilmi, yenieri olup da kendi halinde, namus erbabndan
kimselerin dahi kendilerini kurtaramayaca bir imha, katliam
yoluna gidilmitir. Vakai Hayriyede devlet adaleti sadece
15 haziran kyamn hazrlayan ve bu kyama itirak eden
sulularn takibinden ibaret olacakt. Ocaklar kaldrlm,
klalarndan biri yklm, biri yaklm yenierilerin artk
nesinden korkulabilirdi ki, o 15 haziran perembe sabah dahi,
ihtilal ancak kazanlarn meydana karlmas ananesinin yerine
getirilmesiyle balayabilmiti. Koca klada, kap kanad krmak
iin tek bana meydana giren bir Topu Mustafay ldrecek
adam kmamt.
Yenierilik esnaf tabakas ile aa tabaka halk arasnda
ok yaygnd; mahalleler halknn takm takm sancak altna
kotuunu yazan vakanvisler, o mahalleler halknn en az
yarsnn

yenierilikle balar olduunu niin unutmulard?.. Vakai Hayriye zerine yazlm tek tafsilatl kaynak olan ssi Zafer adl
kitap Sultan II. Mahmuda ho grnmekten gayri bir ey
dnmeyen Sahaflar eyhizade Esad Efendinin eseridir,
yenierileri batrmak iin her akla gelen ey kalem diline
verilmitir.
Ocan lavndan sonra giriilen imha hareketi padiaha
kar amme nefreti yaratmtr. Halkn nazarna bu katliam
hakl gstermek propagandasnda devam edilmi, dirilerden
sonra da llerle uralmtr. Mezarlklarda yenieri
kabirlerinin talar krlm, Trnovadan da byle cad vakas
haberi getirilmitir. Abdi Alemdar ile Ali Alemdarn
hayatlarnda yaptklar ktlkler ne kadar byk olursa olsun
stanbulda Burunsuz Mustafalarn, Mehmed Kaptanlarn,
Kpeli Kz Ahmed, Haneri Gzel Mustafa, Dinikuru Laz Ali ve
Kayk Gvur Ali gibi ehir ekyasnn melaneti yannda hi
kalrd, cadlarn Trnovada deil, asl stanbulda kmas
gerekirdi.

Szlk

A
Ad: dmanlar.
Adavet: dmanlk.
Aduyi za: karga dman.
Afeti devran: an en gzeli.
Afif: temiz; drst; iffetli, namuslu.
Aayan Bektayan: yksek rtbeli yenieri subaylarna,
aalarna verilen ad.
Ahi hazin: ackl, dokunakl i eki.
Ahir: son, sonraki, sonuncu.
Ahitname: antlama belgesi.
Ahz intikam: alma.
kl: akll, bilgili, olgun.
Akva: devlet ileri gelenlerinin kulland bir bak tr.
Alameleinnas: herkesin nnde.
Aleti itfa: sndrme aygt.
li: yce, yksek.
linesep: soylu.
li Osman: Osmanl hanedan.
lian: an ve erefi byk olan.
Anasr: eler, unsurlar.
Ar: gklerin en yksek kat.
safperver: Sleyman Peygamber'in veziri saf gibi koruyucu
olan.
Asakiri Mansurei Muhammediye: Yenieri Oca kaldrldktan
sonra kurulan yeni ordu.

Asar: eserler, yaptlar.

sar izmihlal: yok olma, kme, yklma belirtileri.
Ases: gece bekisi.
Asuman: gkyz, felek, sema.
k eyda: lgn, divane k.
Aten: ateli, ate gibi.
Avam: halka ilikin.
Avaze: seda; barma, feryat.
Avaz blent: yksek ses.
Ayak divan: ivedi ya da olaanst durumlarda padiah
huzurunda kurulan divan.
Ayakta: arkada, ileri elbirliiyle yapanlardan her biri; yol
arkada.
yan: bir yerin ileri gelenleri.
Ayine: ayna.
Azeb: bir askeri snf.
Azimet: gidi, yola kma.
Azman: derecesi byk, yksek mertebeli.
B
Babhmayun: Topkap Saraynn Ayasofya Mzesi'ne bakan
byk d kaps.
Bab tezvir: yalan dolan ve arabozculuk kaps.
Bade harab l-Basra: Basra ykldktan sonra (i iten
getikten sonra).
Badei glgn: krmz ya da pembe gl rengindeki arap.
Bag: asi, bakaldran.
Barata: uhadan yaplm ucu kvrk, uzunca klah.
Ba eski: yenieri ortalarnda orta bayran tayan subayn
yardmcs.
Bed: kt, fena, irkin; ktlk, fenalk, irkinlik.
Bedesten: deerli eyalarn alnp satld kapal ar.
Bedi: gzellik, gzel.
Bednam: kt adl, ad ktye kan.
Bedtynet: kt yaradll, mayas bozuk.
Beka: lmezlik; devamllk, kalclk.
Bel: evet, peki, hayhay, olur.

Bendegn: kullar, kleler; padiah hizmetinde olanlar.

Benidem: insanlar.
Beytullah: Allah'n evi, Kbe (mescit ve cami" anlamlarnda
da kullanlr).
Bezirgn: tccar.
Biadet: saysz.
Biat: bir kimsenin egemenliini tanma.
Bidayet: balang.
Bidin: dinsiz.
Biedep: edepsiz, terbiyesiz.
Bikir: kzlk, bakirelik.
Biuur: bilinsiz.
Brik: kare yelkenli ve iki direkli bir gemi.
Bhtan: yalan yere sulama, iftira.
Brnck: ipekli bir kuma; brmck, brmcek.
C
Cahim: cehennem.
Caize: kasidelerle vdkleri bykler tarafndan airlere verilen
bahi.
Camadan: bir tr ksa yelek.
Cmi: derleyen, toplayan; iine alan, iinde bulunduran.
Cebbar: zorba.
Cebin: korkak.
Cebren: zor kullanarak, zorla.
Cebri yry: dinlenmeye ok az zaman ayrlarak yaplan
hzl yry.
Cehil: bilgisizlik, bilmezlik.
Celadet: byklere kar gsterilen gz peklii, yiitlik.
Cemiyet: belli bir ama iin bir araya gelme, toplanma.
Cemiyeti kbra: byk topluluk.
Cem olmak: toplanmak.
Ceng ktal: sava ve vuruma.
Cerh: yaralama.
Cevretmek: haksz yere zmek, incitmek.
Cevr cefa: eziyet ve zulm.

Cezire: ada.
Cierke: ok sevilen kimse, evlat.
Cihannma: dnyay gsteren; evin en stnde evreyi
grebilmek iin yaplm blm.
Cihaz: eyiz.
Cilvei ilahiye: Allahn tecellisi.
Civan: yakkl gen.
Civelek: canl, neeli, oynak; Yenieri Oca'nda yenieri
adaylarna verilen ad.
Cumhur: halk, topluluk.
Clus: hkmdarlk tahtna kma, oturma
Cnd: svari, sipahi askeri.

ar: bir tr alvar, akr.

k: yark, yrtk.
alpara: parmaklara taklan, drt ya da iki para aatan
yaplm, zil benzeri bir alg aleti.
arebru: by yeni terleyen delikanl; drtkal.
ektirme: tek direkli kk bir ticaret gemisi.
evgn: ucu eri sopa, baston.
raan: kandillerle aydnlatlarak yaplan enlik, donanma.
ra etmek: bir devlet dairesine memur aday olarak
yerletirmek.
tak: dada yaayan ve odunculukla geinen kimse; huysuz,
kavgac, kaba
orbac:gnmzdeki blk komutanl derecesinde bir rtbe;
Hristiyan ileri gelenlerine verilen ad.
ubuk: ttn imek iin lleye taklan ve genellikle kiraz,
yasemin aacndan yaplan uzun azlk.
n: nk.
D
Dd: doruluk, adalet.
Dahhk: zalimliiyle nl bir efsane kahraman.
Dalalet: doru yoldan ayrlma, sapknlk; yanl dnce,
yanl yol.
Dal fes: stnde sark bulunmayan fes.

Daniment: medresede oda sahibi olabilen renci (gnmz

anlamnda asistan, yardmc).
Dr beka: ahiret, teki dnya.
Dr dnya: yaadmz bu dnya.
Drnnedvei haarat: zararl kimselerin grme yeri.
Defterli:Yenieri Oca'nn defterlerinde kayd bulunan yenieri
Dehetaver: korku saan, ok korkutan.
Dek: hile, oyun, dzen.
Denaet: alaklk, adilik.
Den: rezil, soysuz.
Derdmend: sknts olan, zavall, biare.
Derun: i, i blm.
Deryay bipayan: snrsz, sonsuz, tkenmez deniz.
Dest: el.
Destar: sark.
Dilaver: yrekli, yiit.
Dilnvaz: gnl okayan.
Dimi: sk dokunmu pamuklu bez.
Divan Hmayun: Osmanl Devleti'nde devlet hizmetlerinden
birinci derecede sorumlu kurul.
Diz ar: boyu dizkapa hizasnda biten ksa ar.
Dizdar: kale aas, muhafz; kale komutan.
Don: elbise, giysi.
Drtkal: by yeni terleyen delikanl; arebru.
Dudi ah: beddua, ilen.
Dudi siyah: kara duman.
Dudman Bektayan: Yenieri Ocana verilen bir ad.
Dz: anasonsuz zm raks; duziko.
E
Eclaf: edepsiz, yzsz adamlar; ayaktakmndan olanlar.
Efrat: askerler, erler.
Eeri: her ne kadar, geri.
Ehibba: dostlar, sevgililer, iyi grlen kimseler.
Ehli fnun: ilim irfan sahipleri.
Ehl yal: oluk ocuk, aile.

Ehremen: dev; eytan, fenalk.

Elm: ackl, ac veren.
Envar: nurlar, klar, parlaklklar, aydnlklar.
Erazil: reziller, yzszler, alaklar, namussuzlar.
Erbab ikak: anlamaz, uyumaz kimseler.
Erkn: ileri gelenler, nemli kiiler.
Esafil: pek alak ve aalk olanlar.
Esed: Osmarl Devletinde kullanlan Hollanda Kraliyet aslan
betimli gm sikke; arslanl.
Ebeh: benzeyenler, eler.
Eed: daha beter olan.
Ehas: kiiler, kimseler.
Eirra: ok edepsiz kimseler.
Evba: ayaktakm, aalk kimse.
Eyyam nevcivan: delikanllk gnleri.
F
Fcir: gnahkr; yalanc; ayya; zevk ve elence dkn.
Fsk: gnah ileyen, ktlk yapan.
Feryad enin: haykr ve inleme.
Feta: yiit; delikanl.
Fethi mbin: ak, besbelli olan fetih.
Fevkan: st kat olan, stteki.
Fndk: eski tfeklerin fnda benzeyen mermilerine verilen ad.
Filar: hafif ve alak keli bir tr ayakkab.
Fisk fcur: her trl kt i, ahlakszlk.
Fusul: fasllar, blmler, ksmlar.
Futa: ipek petamal.
Fsun: sihir, by.
Ftuhat: fetihler.
Ftur: geveklik, usan, bezginlik.
G
Gaile: dert, sknt.
Galebe: zapt olunamayacak azgnlk.
Garim: alacakl; rakip, hasm.

Gve: zalimliiyle nl Dahhk'i ldren efsane kahraman

demirci.
Gayreti batla: yararsz ura.
Gazab Rahman: Allah'n gazab.
Gedik: ticaret ve sanatla urama yetkisi.
Germabe: kaplca, lca, kaynarca.
Glzet: kalnlk, kabalk, sertlik.
Gulam: erkek ocuk, olan; kul, kle.
Gulgule: grlt patrt.
Gli beyaban: karanlk ve ssz yerlerde insann nne kt
sanlan rktc hayalet, hortlak; glyaban.
Gyiya: gya.
Glabdan: glsuyu serpmek iin kullanlan cam ya da metal
kap.
Glbank: hep birlikte yksek sesle okunan dua.
Glbank Muhammed: ezan.
Gman: sanma, sezme, zan; kuku; dnce, kayg, endie.
Gzide: seilmi; sekin.
H
Habaset: ktlk, alaklk.
Habis: kt, fesat.
Hacalet: utanma, utangalkla arma.
Hadikat l-cevami: camiler bahesi.
Hdim: hizmet eden, yardmc olan, yarayan.
Hk ile yeksan olmak: yerle bir olmak.
Hal: tahttan indirme, hkmdarlna son verme.
Halas: kurtulma, kurtulu.
Halaskr: kurtarc.
Hali hayat: hayatta olma durumu.
Hallak: srekli olarak yaratan, Tanr.
Hal tercmesi: bir kimsenin kiisel gemii; yaamyks.
Hamd sipas: Tanr'ya kr.
Hami: koruyan, koruyucu; arka kan, sahip kan.
Hamiyet: koruma abas, insanlk, erdem.
Haneharap: evi yklm, evsiz barksz, hali perian; cahil.
Hanman: aile, ev bark, ocak, yuva.
Harabezar: viran yer, viranelik.

Haram: bakasnn maln zorla alan kimse, haydut.

Harfendaz: sz atan, kinayeli sz syleyen.
Has: hkmdara zg alan.
Haseki: hkmdar hizmetindeki silahl koruma grevlisi.
Has frn: yalnz Saray halkna ekmek piirilen zel frn.
Hasna: gzel, iyi.
Hassa: padiaha ve padiah saraylarna zg olan.
Haarat: zararl, deersiz, nemsiz kimseler.
Havf: korku, korkma.
Hayta: serseri.
Hazar: bar, bar dnemi.
Hazele: reziller, yzszler, alaklar, kalleler.
Hemin dem: bu anda, bu srada.
Hempa: bir kimseye yapt kt ilerde destek, arkada olan
kii,
Hemsaz: uygun, uygunluk; arkada, arkadalk.
Hengme: grlt patrt, kavga dv.
Herca: kararsz, sebatsz.
Here merc: karmakark, altst, darmadan, allak bullak.
Heva ve heves: zevk ve ehvetler.
Hezeyan: sayklama, sama sapan sz syleme.
Hidayet: doru yolu arama, doru yola girme.
Hikmeti hkmet: hkmet ynetimi koullar; hkmetin
akl ermeyen ileri.
Hilat: ssl elbise, kaftan.
Hilkat: yaratlma, yaratl, yaratlm olan ey; yaradl, huy,
tabiat.
Hz: put, ibne.
Hotab: tabiat ho olan, huyu iyi olan.
Huda: Tanr.
Hulul: girme, geme, nfuz etme.
Hulus akmak: dalkavukluk etmek, yaltaklanmak.
Humar: iki itikten sonra gelen ba ars, sersemlik.
Hun: kan.
Hunhar: kana susam, kan dkmekten zevk alan.
Huni adu: dman kan.
Hurde: ufak, kk; ince, krnt; nemsiz.
Huru: k, kma.

Husye: haya, yumurtalk, erbezi.

Hccet: bir hak ya da sahiplik gsteren ve eriat mahkemesi
tarafndan verilen resm belge; delil; vesika.
Hkmi kaza: Tanr tarafndan nceden verilmi olan hkm,
Tanr emri; aln yazs.
Hveyda: meydanda, ak, belli.
I
Ilgar: dizginleri koyuverilmi atn drtnala komas.
Istlah: herkesin anlamayaca, zel anlamda kullanlan sz.

badullah: pek ok, pek fazla.

bda: yaratma, meydana getirme.
btizal: bayalama, ayaa dme.
olan: Saraya alnarak eitli devlet hizmetleri iin
yetitirilen devirmelere verilen ad.
tima: toplanma, bir araya gelme; toplant; birikme, ylma.
fna: yok etme.
fsat: bozma; dzensizlik yaratma, kargaalk karma.
tia: karklk.
vay eytan: eytanca kkrtma, yoldan karma
hsan: iyilik, ba, ltuf.
htilat: karma, katma
hya: diriltme, canlandrma; yeniden glendirme.
kbal: yksek bir mevkiye ya da duruma erimi olma
kraz: bor verme, dn verme.
ktiza: gerekme; gereksinim.
nd: bir kiinin kendi kansna dayanan gr; kendince.
nkraz: tkenme, bitme; yok olma.
rtidat: slam dinini brakarak baka bir dini kabul etme.
rtikp: kt i ileme, ktlk etme.
skn: yurtlandrma, yerletirme; yurtlanma, yerleme.
stikamet: doruluk, doru davran.
stimdat: yardm isteme.
ret: ikili elence.

tihar: n alma, nl olma.

tlaf: bo yere harcama.
ttiham: thmetli olma, sulu olma, sulanma.
ttihat: birleme, bir olma; ayn fikirde olma
y iret: yiyip iip elenme.
K
Kabalak: ii mantarl, enselii ve gnelii bulunan bir tr
balk.
Kabzetmek: almak, teslim almak.
Kadd kamet: boy bos.
Kadim: eski; balangc olmayan; ok nce.
Kadit: ok zayf, kuru.
Kahhar: ezen, kahreden, acmayan.
Kahren: zorla, ezerek.
Kalender: dnyadan el ekip babo dolaan kimse; dervi.
Kmuran: isteine kavumu, kutlu, mutlu.
Kancaba: kylarda kullanlan bir ince donanma gemisi (ba
kancaya benzediinden bu ad verilmitir).
Kapama: elbise, giyecek takm.
Kapan: yiyecek ve giyecek maddelerinin satld toptanc
pazar.
Kr: i; etki.
Karava: kle.
Kasr bihemta: ei benzeri olmayan kasr.
Katar aas: Yenieri Ocann yedi byk aasndan her
birine verilen ad.
Katil: bir kimseyi ldrme, canna kyma.
Kavas: vezirleri korumakla grevli kimseye verilen ad.
Kavil: sz, laf.
Kavamak: yklmaya yz tutmak, ok eskimek.
Kayd hayat: yaanan srece, mr boyu.
Kaymakam: birinin yerine geen kimse, vekil; sadrazam
hkmet merkezinden ayrld zaman kendisine veklet eden
vezir, kaymakam paa.
Kayyum: cami ve mescitlerde temizlikle grevli kimse.
Kebe: kaln ceket, kaput
Kebir: byk.

Kemali tazimle: ok saygl bir biimde.

Keman: yay.
Kemanke: oku, ok atmada usta kimse.
Kerhen: istemeyerek, zorla.
Kef: bir eyin olacan nceden sezme, anlama; keif.
Keide: dzenleme, dizme, ekme.
Kekl: dervilerin kollarna takarak tadklar,
hindistancevizi kabuundan ya da abanozdan yaplm anak.
Kevn: var olma, varlk; dnya.
Krba: zerine demir emberlerle ksele kaplanarak yaplm
tahta su kab.
Krlang:genellikle karakol hizmeti yapan kk sava gemisi.
Ksas: die di, gze gz cezas.
Kssahan: masal, hikye anlatan kimse.
Ktai muntazra: hazr kta.
Ktal: saldr, vuruma, mcadele.
Kyam: bir eye kalkma; bakaldrma.
Kibar: bykler, ulular.
Kim: ki yerine kullanlan bala.
Kirlihanm: tuzsuz ve yumuak bir peynir tr; ayr peyniri.
Kou: drt tekerlek zerine oturtulmu kare biimli ve
pencereli bir odacaktan oluan ve iki atla ekilen yaysz,
makassz bir araba tr.
Kumbara: yuvarlak ve ii bo demirden yaplan, iine barut,
demir, kurun paralar doldurularak elle ya da havan topuyla
atlan sava aleti; humbara.
Kk mirahur: has ahrn en byk iki yneticisinden
kincisi; kk imrahor.
Kfran nimet: nankrlk.
Kll: hep, btn; ok.
L
Lae: le.
Lebi derya: deniz kys.
Lecuc: ok inat, ok ekiken.
Lobut: svarilerin kulland sopa trnde bir silah.

M
Maarif: bilgi, kltr.
Mah: gkteki ay, gen ve gzel kimse.
Mahbes: hapishane, zindan.
Mahbub dilaup: gnl kartrc sevgili.
Mahbubperest: erkek dkn, erkek seven.
Mahfil: toplanma, bir araya gelme yeri.
Mahlut: kark, baka bir ey kartrlm.
Mahrukat: odun, kmr gibi yaklacak eyler, yakt.
Mahrut: konik, koni biimli.
Mahsur: kuatlm.
Maiet: geim, geinme.
Makam ifta: fetva verme yeri.
Maktel: ldrlme yeri.
Makule: cins, tr, eit
Mamure: bayndr, enlikli.
Maslahat: nemli i.
Matlup: istenen, arzu edilen; istek, arzu.
Maznun: sank.
Mazul: grevden alnm.
Mebhut: sersem, akn.
Meclisi fisk: iki ve elence lemi.
Mecmua: seme yazlardan oluturulmu yazma kitap;
toplanm, bir araya getirilmi eyler btn.
Mecnun: deli, ldrm.
Mecruh: yaral, yaralanm.
Medih: vmeye yol aan ey.
Meflu: felce uram, kmldamaz hale gelmi, inmeli.
Mehter: yksek rtbeli hizmetkr.
Mekir: hile, dzen.
Melahat: gzellik, gzel yzllk.
Melun sermed: Allah tarafndan ebediyen lanetlenmi olan.
Menfur: nefret edilen.
Mene: bir eyin kt yer, esas, kk; yetiilen meslek.
Menur: vezirlik, beylerbeylii, valilik gibi nemli atamalar
bildiren padiah ferman.

Menzil: ev, ikametgh.

Merd: mertlik, cesaret; insanlk, drstlk
Mergup: sevilip aranlan, rabet gren, istenilen.
Merkadi mnevver: kl, aydnlatlm mezar.
Meskn: iinde insanlarn oturduu, yaad yer.
Meak l-uak: klarn skntlar.
Meher: sevgi, tehir yeri.
Merep: yaama ve davran biimi, miza.
Meruiyet: meru olma, yasaya uygun bulunma.
Meveret: bir konu hakknda karlkl konuma, danma.
Metfen: mezar, kabir.
Methal: giri, giri yeri.
Metris: siper, istihkm.
Metrukt: braklan eyler, miraslar.
Mevacib: aylklar.
Mevc urmak: dalgalanmak.
Mevhum: kuruntuya dayal, sanal.
Mevlana: efendimiz" anlamnda byk bilim adamlarna hitap
ederken kullanlan szck.
Mevut ecel: doal lm.
Meyane: pime kvam.
Meydan Lahm: Etmeydan.
Meygede: arap satlan ve iilen yer.
Mezbuhane: boazlanrcasna; son umut ve son gle.
Mezkr: zikrolunan, ad gemi olan.
Mihanik: dnmeden, alkanlk yoluyla kendiliinden
yaplan hareket.
Mihr: gne; sevgi.
Mihriban: gler yzl, muhabbetli; seven, dost.
Mir: devletin mal olan, beylik.
Mirimiran: eyalet valisi, beylerbeyi.
Miyar: l.
Muahede: antlama.
Muallim: talim ettiren, reten, retmen.
Muammer: mr sren, yaayan, yaam.
Muasr: ada, ayn ada yaayan.

Muattal: terk edilmi; ie yaramaz, bo; battal.

Muazzez: sevgili, aziz.
Mugayir: baka trl, uymaz, kart.
Muber: gcenmi, dargn.
Muhayyile: hayal etme gc, yetisi; imgelem.
Muhtekir: vurguncu, istifi, karaborsac.
Muhzr aa: yksek rtbeli yenieri subaylarndan biri.
Muin: yardmc.
Mukaddem: nce.
Mukassir: sulu, kabahat ileyen.
Mukatele: birbirini ldrme; sava, kavga, arpma.
Mukayyet: bal, snrlanm.
Muntazr: bekleyen, yolunu gzleyen.
Murabba: kare.
Murahhas: delege.
Murassa: deerli talarla sslenmi, ilemeli.
Musahip: arkadalk eden, sohbeti gzel olan; padiahn,
kendisini elendirmesi, hoa vakit geirmesine yardmc
olmas iin hizmetinde bulundurduu kii.
Musandra: dolap, yklk.
Musanna: sanatla yaplm, hnerli bir usta elinden km.
Mustatil: dikdrtgen.
Mutavasst: arac.
Muti: itaat eden, ba een; tbi, bal; rahat ve uslu.
Mutlakyet: kaytsz artsz bir hkmdarn elinde bulunan
ynetim biimi.
Mutlakyeti mutlaka: kaytsz artsz hkmdar ynetimi.
Muvasala: ulam.
Muytap: kl dokuyan; mutaf.
Muzmahil: km, harap olmu, darmadan.
Mbaeret: balama, girime.
Mbayaa: satn alma.
Mbeir: mutu veren, iyi haber vererek sevindiren.
Mcerret: soyut; yalnz, tek bana; yaln, plak.
Mcrim: sulu.
Mdafi: koruyan, savunan, dayanan.

Mdekik: aratrmac, incelemeci.

Mfsit: fesat koyan, ara aan.
Mhtedi: kendi dinini brakarak Mslmanl kabul eden;
dnme.
Mkerrem: saygdeer, saylan, ululandrlan.
Mlukne: padiaha yaraacak biimde.
Mnkariz: tkenmi, bitmi; sona ermi, snm.
Mphem: ne olduu kesin olarak anlalmayan, ak olmayan,
belirsiz.
Mrahik: bulu ana gelmi erkek ocuk, yeniyetme.
Mrettip: tertip eden, hazrlayan, dzenleyen.
Mrtekip: rvetle i gren; kazanc iin kt iler yapan.
Mrte: rvet alan, rvet yiyen.
Mrtet: Mslmanlktan ayrlp baka bir dine gemi olan
kimse.
Mrvvet: yiitlik, iyilikseverlik.
Msekkin: yattrc, huzur verici.
Msellah: silahlandrlm, silahl.
Mstait: akll, yetenekli, becerikli.
Mstebit: despot, egemenliinde bulunanlara sz hakk ve
davran zgrl tanmayan.
Msterik: Dou topluluklarnn tarihini, dilini, edebiyatn,
halkbilgisini inceleyen bilgin.
Mstevli: bir yeri istila eden, ynetimi altna sokan.
Maa: parlak, parltl; gz alc, atafatl.
Mavere: karlkl danma.
Mevvik:fenala tevik eden, ayartan, kkrtan, nayak olan.
Mteaddit: oalan, ok, birok, birka, trl trl.
Mteallik: ilgili, iliii olan.
Mtegallibe: zorla ynetimin bana gemi zorba takm,
derebeyi.
Mteharrik: oynar, devinir, devingen.
Mtenasiblaza: bedeninin blmleri birbirine uygun olan.
Mtesellim: kendisine teslim edilmi olan alan; vali ya da
mutasarrflarn gnderdikleri vergi memurlar, tahsildarlar,
vali ve mutasarrflarn yerine sancak ve kazalar ynetmekle
grevlendirilen memur.
Mverrih: tarih yazan kimse, tarihi.
Myesser: kolay gelen, kolaylkla olan.
Mzaheret: yardm etme, arka kma, koruma.

N
Nabedid: grnmez, kayp, belirsiz.
Nabud: yok olan, bulunmaz.
Nadan: bilgisiz, cahil; kaba, nobran.
Nadim: piman.
Nahak: haksz; beyhude, bo.
Nahvet: kibir, gurur; ululanma, kurulma; bbrlenme.
Nakibleraf: Peygamber soyundan olanlarn ilerini grmek
zere ilerinden hkmete seilen grevli.
Nasran: Hristiyan, Hristiyanlkla ilgili.
Nakfte: almam, kapal.
Natuk: gzel, dzgn sz syleyen.
Nazenin: ince, zarif.
Nzm: tanzim eden, dzenleyen.
Necabet: soyluluk, asalet.
Nefer: kimse, fert
Nefir: boynuzdan yaplan bir eit boru.
Nefis: ruh, can, hayat; insann yeme ime gibi biyolojik
gereksinimleri
Nefsaniyet: gizli dmanlk, kin, garaz.
Nesep: soy sop.
Neuzbillah: Allah korusun, Allah'a snrz" anlamnda
tehlikeli bir durum karsnda kullanlr.
Nevcivan: taze, gen, delikanl.
Nevhat: sakal by yeni km; gen.
Nevheves: bir ie yeni balayan.
Nezaret: manzara.
Nifak: mnafklk, ikiyzllk, ara bozukluu.
Nigr: resim gibi gzel sevgili.
Nvbet: srayla yaplan grev.
Nu etmek: imek.
Nmayi: gsteri, gsteri, grn.
O
Od: ate.
Orun: gizli.

P
Palanga: yan yana aklm kazklardan meydana gelen bir
surla evrili kk hisar ya da kk kasaba.
Pymal: ayak altnda kalm, inenmi.
Pelid: pis, mundar; alak, rezil.
Peripeyker: peri yzl, ok gzel.
Pertab: atlma, srama
Peyda: meydanda, akta, grnrde.
Prpr: hovarda, apkn, uar.
Piri fani: pek yal ve zayf adam.
Pi: n, n taraf.
Pulat: elik.
R
Rabta: ilgi, iliki; sra, dzen, uygunluk; ballk.
Rahnedar: zarar ziyan grm, zarar ziyana uram.
Ram olmak: bir kimseye boyun eerek onun buyruu altna
girmek.
Ravi: rivayet eden, anlatan.
Refik: arkada, yolda.
Revnak: parlaklk, gzellik.
Rezm: kavga, sava.
Rikb: byk bir kimsenin kat, n; padiahn maiyetinde
bulunan grevlilere verilen ad.
Rindane: rintesine, gnl adamna yakr biimde.
Riya: ikiyzllk.
Rud: rmak.
Ruhsat: izin.
Rum: Anadolu.
S
Saadeti cavidan: sonsuz mutluluk.
Saba: gndousundan hafif hafif esen tatl yel.
Sabi: ergenlik ana ulamam erkek ocuk.
Saderu: yz tysz, taze delikanl.
Sagir: kk, ufak; bulua ermemi ocuk.
Sahih: ak, doru.

Sahra: kr, ova.

Sakin: bir yerde oturan, ikamet eden.
Salabet: salamlk, peklik; metanet, dayankllk.
Salah: dzelme, iyileme.
Salapurya: ticari eya tamada kullanlan 10-15 tonluk
yelkenli tekne.
Salkm: topla atlan demir paralar btnne verilen ad.
Saltamarka: yakasz, kollu, cepken biimli bir tr ksa ceket.
Sani: ikinci.
Saray ziba: ssl, gzel saray.
Sathi: yzeysel; stnkr.
Sath: bir eyin d yz, yzeyi.
Sayha: barma, nara atma.
Sebebi mevt: lm nedeni.
Sefih: sefahate dkn, maln mlkn bu yolda harcayan.
Seirdim: Yenieri Oca iin kesilen etleri mezbahalardan
alarak yemek piirilen yere getirmekle grevli yenieri.
Sekban: bir askeri snf.
Semavat: gkler.
Semend: al ve kr aras donu olan at; gzel ve evik at.
Semender: ateten yaratlan ve atete yaayabilen bir masal
hayvan.
Serapa: batan ayaa, btn, hep.
Serbaz: cesur, korkusuz.
Sergerdan: perian.
Sergerde: bir toplulukta eleba, bakan.
Serpu: balk, takke, baa giyilen ey.
Seyr temaa: gezip elenme.
Seyyid: Hz. Muhammed'in soyundan olan kimse.
Simkehane: srma tel ilenen yer.
Siyaset meydan: lm cezalarnn uyguland yer.
Siyeherde: esmer yzl.
Sultan -uara: airler sultan.
Surah: delik.
Suud: yukar kma.
Sfl: alak, baya, deersiz.
Skker: ekerci.


abb emred: sakal by kmam delikanl.
ad: mutluluk, sevin.
ahbaz: bir cins iri akdoan; yiit, kahraman, cesur, becerikli.
ah devran: dnyann en byk hkmdar.
ahide: mezarlarn ba ve ayak ucuna diklemesine
yerletirilen, yaz ve iek motifleriyle ssl ta.
ahniin: odann cephesinde yer alan, yan pencereli kk
kma, cumba.
aki: haydut, ekya.
akii merkum: ad geen ekya.
akirt: renci, rak.
arab farig: rahatlatc arap.
atr: yksek mevki sahibi birinin atnn yanda gitmekle
grevli kii.
ebklah: keeden yaplm bir klah.
ecaat: yiitlik, yreklilik.
eceri Vakvak: Vakvak Aac.
ehlevent: boylu boslu, en, gzel gen.
ehrengiz: bir kentin gzellerini, gzelliklerini konu edinen
manzum eser.
ehr: ehirli; stanbullu; kibar, nazik.
ehri ehr: nl ehir.
ehriyar: hkmdar.
ekavet: ekyalk, haydutluk.
emir: kl.
enaat: alaklk, ktlk, fenalk.
enaati kabiha: iren ktlk.
en: kt, iren, utan verici.
etaret: sevin, enlik, nee.
evket: ululuk.
evketli: byklk, g ve ycelik sahibi" anlamnda
padiahlara verilen san.
ikr: av; avlanan hayvan; ganimet; ender bulunan ey.
iraze: dzen, nizam.
irvan: at arasnda ya da dkknlarn stnde yer alan alak
tavanl asmakat.

iane: namlusunda alt tane yiv bulunan tfek; ihane,

ehane.
ivei yama: yama yntemi.
ol: u iaret sfatnn eski biimi.
uara tezkiresi:airlerin yaamyklerini derleyen,onlarla ilgili
deerlendirmelerde bulunan, iirlerinden rnekler veren eser.
ulei cevval: parlak alev.
heda: ehitler.
T
Taamiye: yemek paras.
Taauk: k olma.
Tadil: deiiklik.
Tafsil: ayrntlaryla uzun uzadya anlatma.
Tagallbi eclaf: ayaktakmnn egemenlii.
Tahnit: ly bozulmamas iin ilalama.
Tahrif: bozma, kalem oynatma, deitirme.
Taife: insan topluluu; gruh; tayfa.
Tane: kurun, mermi.
Tarrar: yankesici.
Tarumar: darmadank, karmakark.
Tasallut: sarkntlk, satama.
Tava: saraylarda grevli hadmlara verilen genel ad.
Tavzif: grevlendirme, ie alma, i verme.
Tebcil: ululama, yceltme.
Tebeddl: deime, bakalama
Teber: balta.
Teberrken: uur sayarak.
Tecemmu: toplanma, ylma, birikme.
Tecennn: delirme, ldrma.
Tecziye: cezalandrma.
Tedip: terbiye verme, uslanmasn salama; ceza verme,
haddini bildirme.
Tefessh: rme, bozulma, kokuma.
Tehecct: gece klman nafile namaz.
Teh: bo.
Tekdir: knama.

Tenasp: uyma, uygunluk, orant.

Teng: dar.
Tenkil: uzaklatrma; rnek olacak bir ceza verme; tepeleme.
Ter: taze, yeni.
Terakki: artma, oalma; kapkulu askerlerinin ulufelerine
yaplan zam.
Tereke: bir lnn brakt mallarn hepsi; brakt
Tesellm: Mslmanl kabul etme; verilen bir eyi alma,
aldn kaydetme.
Teshir: kendine balama.
Tebih: benzetme.
Tei: cesaretlendirme, gayrete getirme.
Tevabi: bir kimseye bal olanlar.
Tevbih: azarlama, paylama
Tezkire: resm makamdan yazlan yaz.
Tezvir: yalan dolan, ara bozuculuk.
Tezyin: ssleme.
Tfliyet: ocukluk.
Tmar: has ve zeametlerin dnda kalan kk dirliklere
verilen ad.
Tigi brran: keskin kl.
Tomruk dairesi: tevkifhane.
Tuyan: tama, taknlk; azgnlk.
Tumei emir: kl tad.
Tfenkendaz: tfek kullanan asker.
Tvana: din, gl kuvvetli.
U
Udaac: inhindi ile Endonezya'da yetien ve odunu tts
olarak kullanlan aa; daac.
Ulema: bilginler.

lfet: alma, tanma; grme, konuma; dostluk.

mm: okuyup yazmas olmayan.
skf: kenar srma ilemeli yenieri brk.
rmek: topluca saldrmak.

V
Vahetabad: ok ssz, rknt verici.
Vakai azme: byk olay.
Vakai haile: korkun olay.
Vakanvis: dneminin olaylarn saptamakla grevli tarihi.
Vakayi: vakalar, olaylar.
Vakayiname: olaylarn tarih srasna gre gn gnne
saptanp yazld eser.
Varit: olabilecei akla gelen, gereklemesi olana bulunan.
Vaz: duru, davran.
Vz: koyan; kuran, ortaya karan.
Vechen: grn bakmndan.
Vecibe: bor hkmnde olan grev.
Vekili mutlak: sadrazama verilen unvanlardan biri.
Veledi zina: aralarnda nikh ba bulunmayan kadn ve
erkekten olan ocuk.
Vcub: gerekli olma, gereklilik; layk olma, yarama.
Vzera: vezirler.
Y
Yalman: kesici ve batc aralarn kesen ya da batan blm.
Yran: dostlar.
Yr vefadar: sevgisi srekli olan dost.
Yave: bo lakrd, sama sapan sz.
Yed: kudret, g.
Yeis: umutsuzluk, umut kesme.
Yekzeban: ayn dille konuan, ayn dncede olan.
Z
Zabit: ynetme gc olan, dediini yaptran.
Za: kla.
Zaarc: padiahlarn av kpeklerine bakan ve padiahla
birlikte avlanmaya katlan grevliye verilen ad.
Zahire: gerektiinde kullanlmak zere saklanan yiyecek,
zellikle tahl.
Zahir: grnen, grnrde olan, dtan grnen.

Zahm: yara.
Zapt u rapt: skdzen, disiplin.
Zari: alayp szlanma
Zat stud: vlmeye deer kii.
Zeberdest: eli stn; mahir, usta.
Zebun: zayf, gsz, ciz.
Zebunk: kendinden zayfa gc yeten, cizi, dkn ezen.
Zehri katil: ldrc zehir.
Zehri mar: ylan zehri.
Zelil: hor, hakir, alak.
Zelilane: aalk bir biimde.
Zenne: kadn; kadnlara ait.
Zevahiri kurtarmak: bir ii gerektii gibi deil de yalnzca
yapm olmak iin rasgele, stnkr yapmak.
Zeval: yok olma, ortadan kalkma; bozulma, dme.
Zevvak: bir eyden ok fazal tat alan; bir eyi ok deneyen.
Zpka: Karadeniz kylarnda yaayan halkn geleneksel giyecei
olan dar paal potur.
Zimm: gayrimslim vatanda.
Zinhar: sakn, aman, asla
Ziri hk: topran alt.
Ziruh: canl.
Zuafa: zayflar.
Zhul: dalgnlkla unutma, geitirme.
Zlfi nigr: sevgilinin sa.
Zrefa: zarif, kibar kimseler.

indekiler

Read Ekrem Kou 7

Yenieriler 11
Ocak niin ve nasl kuruldu 15
Acemi Olanlar Oca 19
Penik olanlar
Devirme olanlar
Penik olanlar 21
Yldrmn Nibolu zaferi gsterdi ki penik olanlar kesin
olarak temsil edilmiler, Osmanl-Trk ve Mslman
olmulardr 24
Aksak Timur'un karsnda Ankara bozgunundan sonra
Yenieri Oca bir dalma tehlikesi geirdi 28
Yenieri Ocan dalmaktan ve Osmanoullarn perianlktan
Vezir andarl Ali Paann Devirme Kanununu yapan devlet
adam kafas kurtard 31
Yenieri Ocann temel ta: Devirme Kanunu 34
Devirilen olanlar Edirne yolunda.. stikbalin yenierisi bu
olanlar arasndan seilip ayrlacaktr... 38

Olan devirmede suiistimaller, rvet ve hile... Devirme olan

kafilelerine tecavzler... 41
Devirme olanlardan yenierilie ayrlan acemi olan adn
alr... Acemi olanla seilme merasimi: son muayene, din
telkini, snnet.. 44
Acemi Olanlar Klas... Acemi olanlarnn yenieri oluncaya
kadar grdkleri hizmetler... 47
Byk bir ahap ehir olan stanbulun yangn afetlerine kar
XVIII. asrda Yenieri Ocana bal ilk tulumbac tekilat
kurulurken efrad acemi olanlarndan seildi... 50
Tulumbac acemi olanlar 53
Tarih roman ve hikyelerde yenieri tulumbaclar... aylak
Tevfk Beyin tulumbac acemi olanlar... 59
Tulumbac civelek Blbl smail 62
Kapya kma 67

Ocak 71
Osmanl ordusu 73
Kapkulu asker ocaklar iinde Yenieri Oca 76
Yenieri disiplini 79
Kadro ve bayrak 82
Yenieri orta"lar ve nian" denilen orta alameti farikalar 85
Byn balta kesmez orbac aalar 88
Kk dalar ben yarattm" diyen aalar 91
Katar aalar 95
Yenieri aas 98
Aakaps 101

Kla hayat 105

Klalar 107
Mutfaklar, Kazan erif" 110
Et, seirdim ustas, Etmeydan 113
Bektalik... Klalardaki tekkeler ve babalar... lim isteklisi
yenieriler... 116
Mehterler, rcler 120
Yenieri kyafeti 123
Ulufe 126
Bahi 134
Talim ve terbiye 139
Cezalar 142
lke ve snr kalelerinde yenieriler 149
Gaza yollarnda 161
Kosovada yenieri 163
Nibolu'da Jeanne dArcn bayra, Varna'da Ladislasn
ba 166
Gazi Mimar Sinan 170
Yenieri airler 175
Yenieri airler 177
Yenieri ihtilalleri 183
lk ayaklanma: Edirnede Buuktepe Vakas 185
stanbul'da ilk yenieri ihtilali 188

Yenibahe ayr ayaklanmas 191

aldran seferindeki drt vaka 195
Bu ihtilallere ramen ocak disiplini bozulmamtr,yenieri cenk
ateinin semenderidir 198
Padiah fermanyla bozulan ocak disiplini 201
Yemii Hasan Paa Vakas 205
Gen Osmana kar 1622 ihtilali 208
stanbul on yl yenieri ve sipahi klc altnda yaad 241
Badatta Bekir Suba vakas 250
1632 ihtilali 257
htilal havas iinde hicr 1041 ramazan 277
Halep vakas 283
1648 ihtilali 290
Yenieriler ile sipahiler arasnda Atmeydan cengi 306
Yenieri aalar saltanat 313
1687 Varadin isyan ve stanbul ihtilali 330
1687 ihtilalinin kasm kargaalklar 336
1703 Edirne Vakas 350
1730 ihtilali ve yaln ayakllar saltanat 357
Son yenieriler 383
Prpr kyafet ve kolluklardaki rezaletler 385
Balta asma, balta verme, hendek gladyatrleri, tahmis
zorbalar 388
Semer devirme, hamam baskn, baklava alay 391
Yenieri kahvehaneleri 395
Son yenieriler ve Nizamcedid 398
Davul zurna alarak gelen 1807 ihtilali 402
Boaz kalelerinin Laz yamaklar 405

Kabak Mustafa avu 409

1807 ihtilali 412
Yenieri Alemdar Paa 416
Alemdar Paa Vakas (1808 ihtilali) 419
Bakireler on kurua!.. Dullar be kurua!.. sesleriyle balayan
son yenieri ihtilali 427
Vakai Hayriye 432
Belgrad Ormannda yenieri krm 436
Byk kla yangnnda bir kadn 439
Trnova cadlar 441
Szlk 445