T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS
CNC TORNA TEZGHLARI

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. CNC TORNA TEZGHLARINI KULLANMA................................................................. 3
1.1. CNC Torna Tezghlarnn Yaps ................................................................................. 3
1.1.1 CNC Torna Tezgh Ksmlar................................................................................ 4
1.1.1.1.Kayt ve Kzaklar ............................................................................................ 4
1.1.1.2.Fener Mili ve Gezer Punta............................................................................... 5
1.1.1.3.Taret ................................................................................................................ 5
1.1.1.4.Kontrol Paneli ................................................................................................. 6
1.2.CNC Torna Tezghlarnn Almas Ve Kesiciyi Tezgh Sfrna Gnderme............... 7
1.3. Paras ve Kesici Ayarlar......................................................................................... 7
1.3.1. Kesicilerin balanmas........................................................................................... 7
1.3.2. Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi ..................... 8
1.3.3. Elle alma Modunun Seimi .............................................................................. 9
1.3.4.Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme ................................................... 9
1.3.5. Parasndan Elle Tala Kaldrma ..................................................................... 10
1.4. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi ................................................................ 10
1.4.1. in Aynaya Balanmas ...................................................................................... 11
1.4.2.Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas ................................................................ 12
1.4.3. Elle Devir Says Girme....................................................................................... 13
1.4.4. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi.......................................................... 13
1.4.5. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi................................................................ 14
1.4.6. Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas......................................................... 14
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17
2. CNC TORNA TEZGHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA .................... 17
2.1. Bilgisayar Ekran ........................................................................................................ 17
2.2. Ekran Menleri ve Aklamas ................................................................................... 18
2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar............................................................................... 19
2.4. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri..................................................................... 23
2.5.CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme ............................................... 25
2.6. CNC Torna Tezghna Program Ykleme.................................................................. 25
2.7. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme .......................... 27
2.8. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma .......................................... 27
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 31
3.CNC TORNA TAKIMLARINI LEME UYGUN OLARAK BALAMA..................... 31
3.1. CNC Tezghnda Bulunan Takmlar........................................................................... 31
3.2. Yaplacak leme Gre Takm Seme......................................................................... 31
3.3.lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme....................................................... 32
3.4. Takm Deitirme ....................................................................................................... 33
3.4.1.Elle........................................................................................................................ 33

3.4.2. Otomatik .............................................................................................................. 34

3.5.Taret ............................................................................................................................. 34
3.5.1.Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler ......................................................... 34
3.5.2. Uygun Takm Tutucunun ve Kesicinin Seimi.................................................... 34
3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi .......................................................... 36
3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas .......................... 36
3.6.Kesicilerin Balanmas ve Kontrol ............................................................................ 37
3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas................................... 37
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 41
4. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA .................................................................... 41
4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar............................................................................. 41
4.2. Takm ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri ................................................. 41
4.3.lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama ............................................................... 42
4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma.............................................................. 42
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 49

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

521MMI120
Makine Teknolojisi
Bilgisayarl Makine malat
CNC Torna Tezghlar
Bu modl CNC torna tezgahlarnn kullanmn,
takmlarn ve i paralarnn tezgaha balanmasn ve
kontrol panelini kullanarak gerekli ayarlar yapmay
retecek renme materyalidir.
40/24
Makine imalatlnda gerekli olan i gvenlii, i
kazalarna kar gvenlik nlemleri ile alan ortak modlleri
alm olmak.
CNC torna tezghlarn ve kontrol panellerini
kullanmak.
Genel Ama
Gerekli atelye ortam ile el g aletleri donanmlar
salandnda her trl el ve g aralarn tanyarak
gvenli,
verimli,
amaca
ve
tekniine
uygun
kullanabileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Amalar
CNC torna tezghlarn kullanabileceksiniz.
CNC torna tezghlarnn kontrol panelini
kullanabileceksiniz.
CNC torna takmlarn operasyona uygun olarak
balayabileceksiniz.
CNC tornada takm ayar yapabileceksiniz.

CNC torna, bilgisayar, uygun kesiciler, l ve

kontrol aletleri, CNC torna kullanm klavuzu, ders kitab,
eitli torna takmlar, kesici takm kataloglar
retmen modl sonunda size lme arac
(uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar
ile
kazandnz
bilgi
ve
becerileri
lerek
deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile CNC torna tezgahlarn
kullanma, CNC torna tezgahlarnn kontrol panelini kullanma, CNC torna tezgahlarn
operasyona uygun olarak balalayabilme, CNC tornada takm ayar yapma konularnda
yararl olacaktr.
Teknolojinin her geen gn hzla ilerledii bu zamanda ilerinizi daha kolay
yapabilmeniz iin CNC torna tezghlarnn kullanlmas suretiyle i paralarnn imalat
esnasnda operatrn mdahalesi en aza indirilmekte veya tamam kaldrlmaktadr.
Bylelikle CNC torna tezghlarnn kullanmnn nemini artrmaktadr.
Tekonolojideki gelimelerin sonucunda tezgahta yaptmz ilerin yapm
zamanndaki saniyelerin bile nemli olduu dnemde artk klasik torna tezgahlarnda seri
retim yapmann imknsz olduu bir dnemdeyiz. Bu yzden CNC torna tezghlarnn
kullanm hzla yaygnlamaktadr.
CNC torna tezghlarnda i paralarnn hassas ve devaml ayn lde kmas da
CNC torna tezgahlarnn kullanmnn hzl artnn bir sebebidir.
Bu tezgahlar program vastasyla altndan dolay, bir baka i parasnn ilemeye
alnp elde edilmesi dier tezgahlara oranla kyaslanamayacak hzda yerine getirilmektedir.
Bu sebeblerden bu modl ve CNC torna tezgahlarnn programlamas ile ilgili
modller, sizlerin mesleinizdeki gelimelerin son noktasna ulamanzda elinize geen
byk bir frsattr.

RENME FAALYET1

AMA

RENME FAALYET1

CNC torna kullanm klavuzu, kesici katalou ve uygun ortam salandnda CNC
torna tezghn kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Okulunuzdaki CNC torna tezghnn zelliklerini internetten aratrnz.

Okulunuzdaki CNC torna tezghnn kullanm klavuzunu retmeninizden
isteyerek inceleyiniz.
CNC torna tezgh bulunan bir iletmeye giderek CNC torna operatrnden
kulland tezgh hakknda ve tezghn zerindeki kontrol paneli hakknda
bilgiler toplayarak snfta arkadalarnzla paylanz.

1. CNC TORNA TEZGHLARINI

KULLANMA
1.1. CNC Torna Tezghlarnn Yaps
Konvansiyonel torna tezghndaki sportun hareketi bir bilyal vida ve servomotor
sistemi ile, araba hareketininde baka bir bilyal vida ve servomotor sistemi ile kontrol
edilmesi sonucu torna tezghnn ana yaps elde edilmi olur. CNC kavram Computer
Numeric Control kelimelerinin ksaltlm halidir ve bunun Trkesi bilgisayar ile saysal
denetim anlamna gelmektedir.
CNC Torna Tezgh: Silindirik paralar ilemek iin i parasnn dnd ve
kesicinin ilerleyerek paradan tala kaldrd, sport ve araba hareketinin bilyal vida ve
servomotor sistemi ile kontrol edildii, kesici ve ayna hareketlerinin bilgisayarla kontrol
edilebildii tezghlardr.

Z eksen kza

X eksen servo motoru

Bilyal vida

Z eksen servo motoru

ekil 1.1: X ve Z eksen kzaklar

1.1.1 CNC Torna Tezgh Ksmlar

1.1.1.1.Kayt ve Kzaklar

Resim 1.1: Kayt ve kzaklar

CNC tezghlarnda eksenel hareketlerde yksek hz ve ani yavalamalar gerekir. Bu

durum hassas konumlamalar iin ok nemlidir. Kayt ve kzaklarda yksek sertlik ve
titreimleri snmleme zellikleri istenir. Bu nedenle CNC tezghlarnda dk srtnmeye
sahip dorusal ve bilyal kzak sistemleri kullanlr.

Yatak ve kzaklarda meydana gelen en nemli olay srtnmedir. Srtnme bu

elemanlarda: anma, enerji kayb ve scakln ykselmesine neden olur. Bu nedenle kayt
ve kzaklar yalanr.

1.1.1.2.Fener Mili ve Gezer Punta

CNC takm tezghlarnda tezgh mili tahrii iin doru akm ya da alternatif akm
motorlar kullanlr. Motor tezgh miline irtibatlanr. CNC tezghlarnda ileyen i paras
hassasiyetini etkileyen en nemli eleman tezgh milidir. Bunlar yksek devir saylarnda
dndklerinden, en kk olumsuzluk tezghn hassasiyetini nemli lde etkiler. Bu
nedenle i paralarnn balanmasnda balans dikkate alnmaldr.

1.1.1.3.Taret
CNC Torna tezghtezghnda, takmlarn takm tutucular vastasyla takld ksma
taret denir.
Ana mili ekseninde alan takmlar pensler yardmyla balanr. D apta alan
kesici takmlar ise takm tutucular ( katerler), malafalar ve kovanlar ile balanr.
Takmlar salam balanmal ve taretin dnmesini engelleyecek mesafelerde takm
balanmamas nemlidir.

Resim 1.2: Taret

1.1.1.4.Kontrol Paneli
CNC tezghnn kontrol bu panel araclyla yaplr. CRT ekran ksmnda yaplan
ilemler grlr. Simlasyonlar izlenebilir. Alfabetik ve saysal tular ile veri girii
gerekleir. Kontrol tular ile manuel hareket iin eksen seimi, taret dndrme, tezgh
aynasn ama/kapama, tezgah milini altrma/durdurma, soutma sistemi ama/kapama,
acil durdurma, devir says/ilerleme vb. ayar dmeleri bulunur.
Endstride yaygn olarak kullanlan kontrol sistemleri unlardr: Siemens, Fanuc,
Heidenhain Mazatrol , zel Kontrol Panelleri.

Resim 1.3: Siemens kontrol paneli

Resim 1.4: Fanuc kontrol paneli

Resim 1.5: Mazatrol kontrol paneli

Resim 1.6: Heidenhain kontrol paneli

1.2.CNC Torna Tezghlarnn Almas Ve Kesiciyi Tezgh Sfrna

Gnderme

Tezgah ana alteri alr.

Kumanda panelinde (LCD ekrann sol tarafndaki) kontrol paneli zerindeki
kl Power On tuuna birka saniye basl tutulur. Bu ilemle kontrol
devresine enerji verilir.
Acil stop butonu basl ise kaldrn. Bir mddet sonra ekrana Standart Pozisyon
sayfas gelecektir.
RESET tuu ile tezgah sfrlama ilemi gerekletirilir. (RESET tuu, tezgah
ekranndaki uyar ve sinyallerin giderilmesi ileminde kullanlr.)
Herhangi bir alarm mesaj yoksa ilk yaplacak ilem kesiciyi tezgh sfrna
gndermek olmaldr. Bunun iin:

JOG ve REFERANS tularn aktif hale getirip, ilerleme tamburu ak

konuma getirildikten sonra CYCLE START tuuna baslrsa tezgah tareti
otomatik olarak tezgah referans noktasna gider.

Referansa gnderme ilemi manuel olarak da yaplabilir. Referans tuu

aktif halde iken +X tuu ile X ekseninde daha sonra +Z tuu ile de Z
ekseninde referans noktalarna gnderme ilemi yaplabilir.

Dikkat edilmesi gereken husus nce X ekseninde referans noktasna

gnderilmelidir. Aksi takdirde taretin puntaya arpma ihtimali vardr.
Takm ayarlar ve i paras referans noktas ayarlar yaplr.
Artk tezgh almaya hazrdr.

1.3. Paras ve Kesici Ayarlar

1.3.1. Kesicilerin balanmas
CNC Torna tezghnda kesiciler tarete balanr. CNC torna tezghnda standart kesici
takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr. Kullanlacak olan tezgh iin kesici takm
tutucu ve katerlerin seimi imalat yapan herhangi bir firmann kataloundan yaplr.
Tezgh referans noktasna gnderilir. Tezgh mili ve soutucu kapatlr. CNC torna
tezghnda JOG modunda T+ ve T- butonlarna basarak taret uygun pozisyonda durdurulur
ve uygun takm tutucu ile takmlar balanr.
Balanan kalemler taretten 20-30mm darda olmal. Bu mesafe tezgahtan tezgaha
deiebilir. Taret dnerken tezgah gvdesine arpmayacak ekilde ayarlanr.
D tornalama operasyonlar iin takmlar taretin evresine taklr. Delik operasyonlar
iin takmlar taretin alnna taklr. Matkap ve delik delme operasyonlarnda kullanlan
kesiciler genellikle pensler yardm ile balanr.

a)

b)

Resim 1.7: a) Kesici balama sistemleri (Tutucular), b) Takmn tarete taklmas

1.3.2. Paralarn Tezgha Balama ve Para Boyunun Tespit Edilmesi

Aynann skma basncn skacamz i parasna gre belirlenir.

Ayna ayaklar paraya gre ayarlanr.
Swichler ayarlanr.
Ayna ayaklarn ama-kapatma pedalna baslarak ayna ayaklar alr ve para
ayna ayaklarnn arasna yerletirilir.

Resim 1.8: Ayna ayaklarn kapatma-ama pedal

Parann ap ayna merkez deliinden bykse para ayna yzeyine temas

edecek ekilde yerletirilir. Parann ap ayna merkez deliinden kkse
parann boyu dayama veya kumpas yardm ile ayarlanr.
Ana ayaklarn kapatmak iin ayana pedalna baslr.
Parann salgl dnp dnmedii kontrol edilir.

1.3.3. Elle alma Modunun Seimi

JOG tuu aktif hale getirilerek eksen tularndan (X+, X-, Z+, Z-) birine baslarak
kesici tala alma ilerlemesinde ilerletilebilir. lerleme dmesinden ilerleme mikrar
ayarlanabilir. Tareti elle hzl ilerletmek iin RAPID (hzl) ilerlemesi aktif hale getirilir ve
eksen tularndan birine baslr.

ekil 1.2: Eksen yn tular

ekil 1.3: Yn tularna basldnda aktif olan deer kadar ilerleme yapar

1.3.4.Tareti El ark (Handwheel) ile Hareket Ettirme

JOG Tuu aktif iken ana menden Machine [ M ] tuu ile machine mensne girilir.
Handwhl mens seilir.

Alternatif(onay) tuu

El ark iin ilerleme seme tuu

ekil 1.4: El ark ile hareket ettirme

El tekeri hangi eksende hareket ettirilecekse alternatif tuu ile ekranda eksen seimi
yaplarak, mikron deer tularndan herhangi biri seilir ve Handwhl tamburu ile o eksen
zerinde belirlenmi ilerleme miktarnda ilerleme salanr.
lerleme deerini, standart ilerleme deerlerinden ( 1, 10, 100, 1000, 10000 ) farkl
vermek gerekiyorsa; Machine mensnden INC mens seilir. Ekranda kan satra
ilerleme deeri girilerek INPUT tuu ile onaylanr.
85

baslp ilerleme tamburu evrilirse

Klavye serbest ilerleme deeri tuuna

girilen deer kadar ilerleme yapar (0,085).
Tareti evirmek:
Jog tuu aktif durumda iken;
T+
T-

Klavye zerindeki tularla + ynde taret hareketi salanr.

Klavye zerindeki tularla - ynde taret hareketi salanr.

1.3.5. Parasndan Elle Tala Kaldrma

JOG modunda elle tezgaha devir says verildikten sonra yine JOG modda ve INC
seilerek istenilen ilerlemede (10,100,1000,10000 mikron) hangi ynde gidilecekse (X, Z)
eksen butonuna baslr. El arkn dndrerek para zerinden tala kaldrlabilir.

1.4. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi

CNC torna tezghlarnda para programlanmas amacyla para zerinde herhangi bir
noktann referans alnp bu noktaya gre program yazlmas gerekir. Referans olarak alnan
noktann tezgha tantlmas ilemine i paras referans noktasn tanmlama ad verilir.
paras sfr noktas, i parasnn imalatnda uygulanacak olan operasyonlara ve
programlamaya kolaylk salayacak bir yerde olmaldr. Referans noktas yanl seilirse
programn yazlmas zorlar, gereksiz hesaplama yapmak zorunda kalabiliriz..
Torna tezghlarnda i paras referans noktas iin en uygun yer parann sa aln
yzeyindeki merkez noktasdr. nk tornada ilenen paralar genellikle silindirik olduu
iin para profili simetriktir. Bu nedenle referans noktasnn para ekseninde olmas gerekir.
Ayrca para sfrlamas parann alnna dedirilerek yaplmas daha kolaydr. Ancak
istenirse parann ayna tarafndaki aln yzeyi merkez noktas da seilebilir.

10

X
Z
Tezgah
referans
noktas

X
Z
paras
referans
noktas

ekil 1.5: CNC tornada referans (sfr) noktalar

1.4.1. in Aynaya Balanmas

Aynaya parann balanmas ayna ayaklarn ama-kapama pedal ile yaplr. Paralar
dtan veya iten balanrlar. Para skma eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal
olarak skma yapar. stenirse program iindende ayna alp kapatlabilir. Fener mili
durdurulmadan ayna ayaklar alp kapanmaz.
Ayna ayaklar hidrolik veya pinomatik basn ile sklp gevetilir, ayaklarn skma
aral yaklar 8-12mmdir. Bu nedenle ayna ayaklar i parasna uygun olarak tek tek
balanmal ve ayna ayaklarn balarken ayaklarn arkasndaki entik saylarn kullanarak
eit olacak ekilde yaplmaldr.

a)

b)

c)

ekil 1.6: Para skma ekli belirleme anahtar butonu. parasnn ekline gre iki ayr
balama timi vardr: b)ten skma (Anahtar sol konumda),
c) Dtan skma (Anahtar sa konumda)

11

1.4.2.Ayna Ayak Sensrlerinin Ayarlanmas

Tezgh aynasnn arka tarafnda S 13 ve S 14 ayna ayak sensrleri bulunmaktadr.
paras balama ilemlerinde bu sensrlerin ayarlanmas gereklidir, aksi takdirde tezgah
ilem yapmayacaktr.

Resim 1.9: Ayna ayak sensrleri

Dtan skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S14 sensr yanacak ekilde
ayna ayaklar zl iken S13 sensr yanacak ekilde snsrler kaydrlarak
ayarlanmal ve sensr tespit civatalar sklarak sabitlenmelidir.

ekil 1.7: Dtan skma seenei

ten skma ilemlerinde ayna ayaklar skl iken S13 sensr yanacak ekilde,
Ayna ayaklar zl iken S14 snsr yanacak ekilde sensrler kaydrlarak
ayarlanmal ve sensr tespit civatalar sklarak sabitlenmelidir

ekil 1.8: ten skma seenei

12

1.4.3. Elle Devir Says Girme

Devir saysn elle girmek iin TSM sayfas alr. TSM sayfasnda imle neredeyse o
ksm aktif konumdadr. mle Sde iken yan mende Spindle kar. Burada istediimiz devir
saysn verebiliriz. Mesela 500 devir/dak da almak istiyoruz. Spindle kutusuna 500
yazlr.
Baz tezgah kontrol nitelerinde S (devir says) ekranna geildikten sonra, S harfine
baslr ve istenen devir says yazlp Input dmesine baslr.

ekil 1.9: T.S.M sayfas

1.4.4. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi

paras referans noktalar G54-G59 arasndaki kodlardan herhangi birine
ayarlanabilir. stenirse birden fazla i referans noktas da ayarlanabilir. Program iinde
istenen i referans noktas kodu rnein G54 yazldktan sonra bu satrdan sonraki tm
koordinatlar iin sfr noktas G54te tanmlanan nokta olarak kabul edilir. Baka bir referans
noktas kodu girilene kadar aktiftir.

13

1.4.5. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi

X
Z

ekil 1.10: paras referans noktasnn ayarlanmas

paras referans noktas sayfasna gelindikten sonra kesici parann alnna

dedirilir ve ekrandaki tezgah Z deeri G54 satrnn hizasndaki Z kolonuna
yazlr.
Benzer ekilde kesici i parasnn evresine dedirilir ve tezgah X deerine
parann ap da eklenerek G54 sayfasndaki X kolonuna yazlr.
Baz tezgahlarda tezgah koordinatn otomatik olarak aldrmak iin MX ve MZ
yazlp Input dmesine baslr.

1.4.6. Uygun Takm Seilerek Tala Kaldrlmas

lem trne uygun (aln tornalama, silindirik tornalama, kanal ama, vida ama vb.)
kesicilerle tala kaldrma ilemleri gerekletirilir. Uygun kesiciler taret zerindeki ilgili
yuvalarna yerletirilerek cvatalar sklr.
Kullanlacak her takm tek tek arlarak referans noktas tanmlamasnda olduu gibi
parann alnna ve evresine dedirilerek takm boylar TOOL OFFSET sayfasna kaydedilir.
Veya varsa takmlar takm ayar mastarna (takm ayar koluna) dedirilerek takmlarn
ayarlar yaplr. Takm zellikleri takm sayfasnda tantldktan sonra takmlar program
iinden arlp kullanlabilir.

14

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
LEM BASAMAKLARI

NERLER

CNC torna tezghn amadan nce

kullanacanz tezghn kataloglarn
inceleyiniz.
CNC torna tezghn amak her
tezghta farkllk gsterebilir. Size
uygulamal
olarak
gsterilmeden
tezgh kendi banza amaynz.
CNC torna tezghn gvenli ekilde
parasn tezgha balarken dikkatli
anz.
parasn CNC torna tezghna
olunuz.
balaynz.
Kesicileri tezgha balarken tezghn
Kesicileri taret zerine balaynz.
katalounu
inceleyerek
veya
CNC tornada kesiciyi tezgah referans
retmeninizden yardm isteyerek
noktasna gnderiniz.
hangi kesicilerin taret zerinde nereye
balanacan ok iyi reniniz.
CNC tornada kesiciyi tezgah referans
noktasna gndermeden nce para
boyunun
doru
ayarlanp
ayarlanmadn mutlaka kontrol ediniz.

15

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.

1.
2.
3.

CNC torna tezgahnda, takmlarn takm tutucular vastasyla takld ksma

. denir.
Ana mili ekseninde alan takmlar yardmyla balanr.
Endstride kullanlan kontrol panellerini iaretleyiniz.

4.

Siemens
Fanuc
Ecomail
Heidenhain
Mazatrol
Ericson
Nokia

Tezgah sfrna gnderme ilemi tuu ile yaplr.

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

16

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Uygun ortam salandnda CNC torna tezghn elle hareket ettirebileceksiniz. CNC
torna tezghnn panelindeki ilerleme ve devir saysn ayarlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar
olmaldr:

Kullandnz kontrol panelinin markasn reniniz ve katalounu inceleyiniz.

Bir kda kontrol panelinin eklini izerek kelimelerin anlamlarn yaznz.

nternetten kontrol panelleri ile ilgili bilgi toplayarak snfta arkadalarnzla

paylanz.

2. CNC TORNA TEZGHLARININ

KONTROL PANELN KULLANMA
2.1. Bilgisayar Ekran
LCD monitr ve softkey olarak isimlendirdiimiz ekran menlerine gre kumanda
edilen butonlar iermektedir.
Bu ekranda yaplan ilemler ayrntl olarak takip edilir. Ayrca paramzn zerinde
ilemler yapmadan nce simlasyonunu izleyebiliriz. Kullanlan kontrol paneline gre
farkllklar gsterir. Her kontrol panelinde ISO kodlar veya kontrol panelini reten irketin
rettii diyalog program ykldr.

ekil 2.1: Bilgisayar Ekran

17

2.2. Ekran Menleri ve Aklamas

Standart tezgah softkey mensne dnmek iin kullanlan butondur.

Basldnda tezgahn ilk ald andaki menler ekrana gelir.

Bir nceki menye dn butonudur.

Bir sonraki menye gei butonudur.

Fonksiyon seme butonudur.

mle kaydrma butonlardr. Her basta bir karakter

atlatabilir. Hareket ynleri ise ok ynndedir.
Sayfa seme butonlardr.

Keybord zerinde ift karakter tayan butonlar bulunmaktadr. st

karakterlere gei bu butonla salanr.

Deitirme butonudur. Yazlm herhangi bir karakter ya da bir blou

yenisiyle deitirmek iin kullanlr. mle deitirilmek istenilen komutun
nne getirilir. Deitirilmek istenen yeni komut yazlr ve bu tua baslr.

Input butonu yazlm satrnda bulunan ve henz hazrlanmam olan

komutlar hafzaya girmek iin kullanlr. Yani programa girilmek istenilen her
komut ya da blok, yazlm satrna yazldktan sonra bu buton kullanlmaldr.

Program ierisinde yazlm olan karakterleri silmek iin kullanlr.

mle silinmek istenilen karakterlerin sana getirilir ve bu butona baslr.

18

Aklama butonudur. Ekranda beliren alarmn detayl aklamas,

ilgili parametre ve yaplmas gereken ilemlerin bulunduu sayfaya gei
imkn salar.

Aktif / Deaktif butonudur. Seilmi olan pencereleri etkin hale getirir.

Tekrar basldnda etkin olan pencere etkinliini kaybeder.

Reset butonudur. Sistemde oluan baz alarm ya da mesajlar bu buton

yardmyla silinebilir.

2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar

JOG (Elle Kullanma) Modu: lgili butonlar kullanarak

tezgaha manuel hareket verme modudur. Bu modda program
altrlamaz, sadece butonlar etkindir. Kesici tala alma ilerlemesinde
veya hzl ilerleme modunda hareket ettirilebilir.

MDI: Elle veri girii

Auto: Programlar otomatik olarak altrarak, para ileme

butonudur.

Sngle Block: Auto veya MDI modda alan program blok blok
(satr satr) iletmeye yarar. Single Blockun iptali iin ayn butona tekrar
basmak gerekir.

Reset: Aktif olan bir fonksiyonu iptal eder, durdurur. Geici

olarak meydana gelen alarm ya da mesajlarn sebepleri ortadan kaldrlmsa
silinmesini salar.

19

Repos: Takm krlmalarnda JOG modunda bu tua baslrsa

program en son kald yere dner.

Referans (X ve Z eksenlerinde tezgah sfrna gnderme):

Tezgah referans noktasna gnderme modudur. Bu butona basldktan sonra
seilen eksen, belirtilen yn butonuna basmakla makinenin referans noktasna
gider. Referansa gndermek iin X+, Z+ yn tular kullanlr.

Incremental (artl) mod seili iken Handwheel (el ark) veya

eksen hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla seilen eksende
ilerlemenin ka mikron olacan belirleme butonudur. 10,100,1000,10000
mikrondan farkl bir ilerleme seilmek istenildiinde kullanlr.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen

hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 10
mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen

hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 100
mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen

hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn 1000
mikron olmasn salar.

Incremental mod seili iken Handwheel (el ark) veya eksen

hareket ynlerini gsteren butonlara basmakla eksenin ilerleme miktarnn
10000 mikron olmasn salar.

20

Cycle Stop: Auto ve MDI modda alan program durdurmak iin

kullanlr.

Cycle Start: Auto veya MDI modda seilen program

altrmaya yarar.

Konveyr leri: JOG modda tala konveyrnn ileri ynde

hareketini salar. Butona bir defa basmakla hareket balatlr. Durdurmak iin
ayn butona tekrar basmak gerekir.

Konveyr Geri: JOG modda tala konveyrnn geri ynde

altrlmasn salar. Talalarn skmas durumunda konveyrn geri
ekilmesi iin kullanlr.

Punta leri: Gezer punta (Tail stock) milini ileri kartmaya

yarayan JOG modda alan butondur. Butona basldnda gezer punta milinin
ileri kabilmesi iin alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma
anahtarnn puntal konumda olmas gerekir.

Punta Geri: Gezer puntay geri ekmek iin kullanlan JOG

modda alan butondur. Butona basldnda Gezer puntay geri ekmek iin
alma kapsnn ak ve puntal / puntasz alma anahtarnn puntal
konumda olmas gerekir.

Prob Aa Yukar: Takm lme prob kolunun JOG modda aa

ve yukar hareketini salayan butondur. lk basldnda prob kolu aa hareket
eder. Tekrar basldnda prob kolu yukar hareket eder.

mili Soutma: Taret zerinde bulunan ve imiline doru

soutma svs akn salayan valfi kontrol eden butondur. Butonun aktif

21

olabilmesi iin alma kapsnn kapal ve imilinin dnyor olmas gerekir.

Otomatik modda Auto soutma butonuna baslarak soutma svs ak kesilip
tekrar alabilir.

Takm Soutma: mili zerinde bulunan ve taret zerine doru

soutma svs akn salayan butondur. Otomatik modda Auto soutma
butonuna baslarak soutma svs ak kesilip tekrar alabilir.

Otomatik Soutma (Auto Coolant): Soutma svs aknn

sadece M fonksiyonlar ile olmas istenen durumlarda kullanlan butondur.
Takm soutma ve imili soutma valflerini etkin hele getirir ya da devreden
karr. Otomatik modda mutlaka basl olmaldr. Basl deilse otomatik
modda verilen soutma komutlar gereklemez.

Taretin Dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur.

Tareti bir sonraki takm gelecek ekilde dndrr.

Taretin Dndrlmesi: JOG modda takm deitirme butonudur.

Tareti bir nceki takm gelecek ekilde dndrr.

Punta Gvdesi leri: Punta gvdesini ileri ynde, aynaya doru

hareket ettirir. Bu butona basld mddete hareket devam eder.

Punta Gvdesi Geri: Punta gvdesinin geri hareketini salar.

Punta gvdesinin ileri ya da geri hareketinden nce Punta gvdesini tezgah
kzaklarna balayan civatalarn zl olmasna dikkat ediniz.

Manuel Yalama: Elle yalama butonudur. Tezgahn ilk

alnda butona bir kez baslmas yeterlidir. Butona her basta pompa yeterli
ya ak saland sinyalini alana kadar periyodik olarak kzaklara ya basar
(maksimum. 4.kez).

22

Ayna zme (Chuck Unclamp): Paray zmek iin kullanlan

manuel butondur. Para zme eklini belirleme anahtarnn pozisyonuna bal
olarak ama yapar. alma kaps ak deilse ama / kapama yapmaz.

Ayna Skma (Chuck Clamp): Paray skmak iin kullanlan

butondur. JOG veya AUTO modda, kap akken alr.

aydnlatma lambasnn (Lamp) alp kapanmas iin

kullanlr.

Tareti manuel olarak hzl (Rapid) hareket ettirme

2.4. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri

Emergency Stop Butonu: Herhangi bir acil durumda

alma modu ne olursa olsun tezgh durdurmak iin
kullanlacak butondur. Basld zaman tezghn btn
fonksiyonlar durur, tezgahn elektrii kesilir. Butona
baslnca, buton basl olarak kalr. Buton zerindeki ok
ynnde evrilerek yeniden alr.

Feed Override: Btn modlarda nceden set edilen ya

da program
ierisinde seilmi olan
ilerleme hzlar %0dan itibaren %120 orannda (baz
tezgahlarda %200) artrp azaltmaya yarayan seici
anahtardr.

23

Spindle Override: JOG, MDI ve AUTO modlardan

herhangi birinde yaplacak olan imili devirlerini %50 %120 oranlarnda (baz tezgahlarda %200) artrp
eksiltmeye yarayan seici anahtardr.

Spindle Stop: Elle kumandada fener milini durdurmak

iin kullanlr.

Spindle Start: Elle kumandada fener milini altrmak

iin kullanlr.

Disket Src: Tezgha program yklemek, parametre girmek, yazl olan

programlar ve parametreleri diskete almak iin kullanlan nitedir. almas ile ilgili
fonksiyonlar LCD ekran zerindeki Softkey tular ile yaplr.

Para Skma ekli Belirleme Anahtar: parasnn

ekline gre iki ayr balama tipi mevcut olup bu
balant ekillerinden hangisinin kullanlacan
sisteme aktaran sistemdir. Kilitli olmas alma eklini
emniyete alr. Dtan skma (Anahtar sol konumda)
ten skma (Anahtar sa konumda)
Punta anahtar: Anahtar solda iken gezer punta ilerigeri hareket ettirilebilir. Anahtar sada ise gezer punta
bulunduu yerde kilitlenir.

Eksen Strok Sonu Anahtarlarn (Switch) Kprleme

Butonu: Eksenlerin herhangi bir sebebten dolay
alma snrlarnn dna karak Limit anahtarlara
basmas ile eksen srcleri devreye almak iin bu
butona baslmal ve buton basl iken limit anahtara
basl olan eksen ters ynde hareket ettirilerek anahtar
konumundan kurtarlmaldr.

Power On Butonu: Bu dmeye basldnda sisteme

elektrik verilerek tezgah almaya hazr duruma
getirilir.

24

Handwheel (El ark) : Elle istenen eksende

kesiciyi hareket ettirmek iin kullanlr. Genellikle
takm ayar ve referans noktas ayarlamalarnda
kullanlr. Handwheel tularna baslarak hareketi
istenen eksen seilir. INC ilerleme kademelerinden
herhangi biri seilir ve el arknn ve + ynde
dndrlmesi ile kesici eksende hareket ettirilir.

2.5.CNC Torna Tezghnda Kesiciyi Elle Hareket Ettirme

CNC torna tezghnda genellikle ilk parann alnna dedirilerek veya aln yzeyinden
ok az tala kaldrlarak Z ynnde kesici referans noktasnn tayini yaplr. Daha sonra
kesici parann evresine dedirilerek X ynnde kesici referans noktasnn tespiti yaplr.
Prob (elektronik u) X ve Z ynlerindeki kesici boylarnn tespiti iin kullanlr.
CNC torna tezghnda kesiciyi elle hareket ettirmek iin JOG modda bir ilerleme
deeri seilerek el ark ile istenilen ynde (X, Z) hareket salanr.

2.6. CNC Torna Tezghna Program Ykleme

"
"

Tuuna basnz.
Program

tuuna basnz.

- Ana dosya aarak program sayfas ama (workpiece)

- Ana dosya amadan program sayfas ama (part program)
- Ana dosya amadan alt programlar ama (sub program)

" Part Program tuuna basnz.

" Ekrann sandaki New tuuna baslr.
" stenilen program ismini veya numara yazarak Inputa basnz.

NOT: Bu ilem yaplrken ekrann sa alt kesindeki Edit File blmnde bulunan
Text Editrn onayl (seilmi) olmas gerekir.

" Eer program ad kabul ediliyor ise Okay tuuna basarak Editr sayfasna
geilir. (Abort ise vazgemek istenirse kullanlabilir).

"

Yazmak istediimiz para program bu sayfada yazlr, ekrandaki bu

program SAVE tuu ile kaydedilir, bu sayfadan kmak iin ise ekrann sa
altndaki Close tuuna baslr.

25

Balang pozisyonuna dnlr.

ekil 2.2 : CNC torna tezgahnda program ykleme sayfas

Disketten veya seri kablo ile baka bir bilgisayardan bilgi alma

Bir baka bilgisayardan bilgi almak iin disketler kullanlr. Seri kablo ile
bilgi alnacak ise RS 232 kablosu kullanlr.

Data
Input
Service ksmndan Data Input tuu seilir.
V24

(RS 232 kablosu ile Entera baslarak bilgi alnr. Tekrar V24
tuuna baslrsa ilem durur. Transfer edilen bu bilgiler iaretlenmi
programa kaydedilir.
PG

Bu tu Siemensin programlama bilgisayar ile transfer

yaplrken kullanlr.

Disc

Bu tu ise disket ile bilgi transferi yaplrken kullanlr.

26

2.7. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar Yeniden

Dzenleme

"
"

tuuna baslr.
Program

tuuna baslr.

" Part Program tuuna baslr.

" Program isimlerinin yazl olduu sayfadan ok tular yardmyla istenen
program zerine gelinir.

" Input tuuna baslr.

Bu ilemlerden sonra istenen program Editre arlr. Program ekranda
grntlenir. Programa ekleme, karma veya dzeltme ilemleri bu sayfada
yaplr.

2.8. CNC Torna Tezghnda Bulunan Programlar altrma

"

Part program sayfasndaki Auto Mod seilir.

Program altrlmadan nce programlarn gsterildii sayfada imle

herhangi bir satr zerinde iken start yaplrsa bu program almayabilir. Ekrann sa
st kesindeki pencerede yazl olan program alacaktr.

"
Tuuna baslr.
" Program tuuna baslr.
" Program iaretlenir.
" Sa alttaki Selection tuuna baslr ve istenilen program iletilmeye
hazr hale gelir. Sa stteki pencerede setiiniz yeni programn ad yazlr.

" Start dmesine baslr ve program almaya balar.

"

Tezgah tuuna baslrsa ana mende alma gzlenir.

27

Programn altrlmadan nce dikkat edilmesi gereken hususlar:

paras sfr noktasnn girilmi olmas gerekir.

Takm offset bilgileri uygun ekilde girilmelidir.

Cycle Starta baslmadan nce program ilk kez alacak ise mutlaka
Single Block seilmelidir.

altrlmak istediiniz programn doru seildiinden emin olmak iin

ekrann sa stndeki pencerede programn ismi grlmelidir.

Yukarda aklanan hususlar doru ise Cycle Starta basabilirsiniz.

28

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
LEM BASAMAKLARI

NERLER

CNC torna tezghn, X ve Z eksenlerinde

el arkn ve eksen tularn kullanarak
elle hareket ettiriniz.
CNC torna tezghnn panelindeki
ilerleme ve devir saysn ayarlaynz.
CNC torna tezghna program ykleyiniz.
CNC
torna
tezghnda
bulunan
programlar yeniden dzenleyiniz.
CNC
torna
tezghnda
bulunan
programlar altrnz.

CNC torna tezghn kullanrken

kesiciyi aynaya, i parasna veya gezer
puntaya arptrmayn.
Fener milini altrmadan nce
koruyucu kapa kapatn.
Tezgaha yklediiniz programdaki
olas hatalar nedeni ile satrlar tekrar
kontrol edin.
Hafzadaki program altrmadan nce
simlasyon ekrannda kontrol edin.

29

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.

1.

Aadakilerden hangisi kontrol paneli retmez.?

A) Fanuc, Siemens
C) Okuma, General Electric

2.

B) Mazatrol, Heidenhain
D) Bosch, Philips

MDI dmesinin grevi nedir?

A) Taret deitirme
C) RS232 girii

3.

B) Kesici bilgileri girii

D ) Elle veri girii

RESET dmesinin grevi nedir?

A) Program ve referanslarn sfrlanmas
B) Datalarn sfrlanmas
C) Program silme
D) Yeniden balama

4.

butonunun grevi nedir?

5.

butonunun grevi nedir?

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

30

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
CNC Torna tezghnda ileme ve ilenecek malzemeye uygun kesiciyi balama
ilemini gerekletirebileceksiniz. Malzemeleri ve zelliklerini reneceksiniz. Kesiciler ve
kullanm yerleri hakknda bilgi sahibi olacak ve bu kesicileri uygun tutucular kullanarak
tezgha balayacaksnz.

ARATIRMA

CNC Torna tezgh ile ilem yapan bir iletmeye giderek kullandklar
malzemeler ve zelliklerini ve kullandklar kesiciler hakknda bilgi edininiz ve
arkadalarnzla paylanz.
CNC torna tezghnda kullanlan kesiciler hakknda aratrma yaparak
arkadalarnza bir sunum hazrlaynz.

3.CNC TORNA TAKIMLARINI LEME

UYGUN OLARAK BALAMA
3.1. CNC Tezghnda Bulunan Takmlar

Punta matkab (Center drill)

Kaba tornalama kalemi (Roughing tool)
Kanal kalemi (Recesing tool)
nce tala kalemi (Finishing tool)
Helisel matkap (Twist drill)
Parmak freze (End mill)
Klavuz (Tap)
Vida kalemi (Threading tool)
Al kesici (Anglehead cutter)
Parmak freze (End mill)
Keski kalemi (Parting tool)

3.2. Yaplacak leme Gre Takm Seme

Punta matkab (Center drill): Punta ile desteklenecek uzun paralar punta
matkab
ile delinir.

31

Kaba tornalama kalemi (Roughing tool) : Paralarn yzeylerinden fazla

miktarda tala kaldrmak iin kullanlr.
Kanal kalemi (Recesing/Grooving tool) : Kanal amak iin kullanlr.
nce tala kalemi (Finishing tool) : Paralarn yzeylerinden son pasolar alrken
kullanlr. Parann yzeyini daha dzgn ve hassas ilemek iin kullanlr.
Helisel matkap (Twist drill) : Delik delmek ve delik geniletmek iin kullanlr.
Klavuz (Tap) : Klavuz ekmek iin kullanlr.
Parmak freze (End mill) : C eksenli tezghlarda kullanlr. Aynaya bal
paralar zerinde frezeleme ilemleri yapmak iin kullanlr.
Vida kalemi (Threading tool) : vida ve d vida amak iin kullanlr.
Al kesici (Anglehead cutter) : C eksenli torna tezghlarda al delikler
delmek iin kullanlr.
Keski kalemi (Parting tool) : Paralar kesmek iin kullanlr.

3.3.lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme

Malzemenin sertlii arttka, ilenmesi zorlar. Yksek alaml ve paslanmaz
eliklerin ilenebilirlikleri ok dktr. Bu tr eliklerin bnyesinde krom, nikel, volfram
gibi alam elementlerinin bulunmas, bunlarn sert ve mukavemet deerlerinin yksek
olmas nedeni ile tala kaldrmay zorlatrr.
Malzeme
lenebilirlik Brinel Sertlii
Ksa talal otomat elii
100
180230
Yap elii
60
180230
Rulman elii
30
185230
Krom molibdenli elik (%0,3 C)
65
187230
Nikelli elik(%0,3 C, %3,5 Ni)
50
180230
Krom nikelli elik (%0,45 C)
50
185235
Dkme elik (%0,35 C)
70
170212
Malleabl dkme demir (ferritik)
120
110145
Yumuak dkme demir
80
160193
Perlitik dkme demir
50
220240
Dvme demir
50
100130
Kromlu elik (ksa talal)
70
163210
18-8 elik (ksa talal)
45
180212
nconel
35
130170
Monel (haddelenmi)
55
207224
Bakr (haddelenmi)
60
80
Bakr (dvme)
70
30
Alminyum bakr (95 Al)
60
140160
-prin (Ms 67)
80

( + ) prin (ksa talal)

200400
100
Alminyum yar sert
3001500

Magnezyum
5002000
58
Tablo 2.1: Malzeme ilenebilirlik ve sertlik tablosu

32

Ar derecede sneklik genel olarak bir malzemenin ilenme kabiliyetini iyiletirmez

Snek bir malzemenin tala takma yapr ve krlenmesini hzlandrr. Karbon miktar %0,2
den az olan elikler sneklii ok fazla olduu iin takm yzeyine svanma zellii gsterir.
Karbon miktar % 0,2-0,6 arasnda olan eliklerin ilenebilirlikleri iyidir. Ancak
karbon oran %0.6 dan fazla olan eliklerin sertliklerinin artmas nedeni ile ilenmeleri de
zordur. lenmeye kar direnci az olan malzemelerin ilenmeleri kolaydr.

3.4. Takm Deitirme

3.4.1.Elle
El ile takm deitirme ilemi, elle kumanda (Manual mode) konumunda yaplr.
Tezghn kontrol paneli ekranndan takm (Tool) sayfasndaki ilgili takm numaras seilerek
arlr. ekil 3.1de elle takm deitirme penceresi grlmektedir.

ekil 3.1: Siemens kontrol nitesi Manual) sayfas

33

3.4.2. Otomatik
Program iinde takm deitirmek iin T harfinin nne takm numaras yazlarak ve
baz tezghlarda M06 fonksiyonu ile yaplmaktadr. Program icra edilirken takm numaras
sistem tarafndan okununca takm otomatik olarak deitirilir. Tezghta takmn deitirildii
yer takm deitirme fonksiyon komutu ncesinde gelinen yerdir. Takm deitirme ilemi
puntaya, i parasna ve aynaya arpmayacak ekilde belirlenmelidir.

3.5.Taret
3.5.1.Tarete Balanabilen Tutucular ve Kesiciler
CNC torna tezghnda standart kesici takm balama sistemleri (tutucular) kullanlr.
Bunlar genel olarak d ap, delik ileme, kanal ama/kesme, vida ama delme vb. tornalama
operasyonlarna ait kesici takmlarn balanaca ekilde dizayn edilmi olup tezgh taretine
uyum salayacak ekilde imal edilirler. Kullanlacak olan tezgh iin kesici takm tutucu ve
katerin seimi bu konuda imalat yapan herhangi bir firmaya ait katalogdan yaplr.

3.5.2. Uygun Takm Tutucunun ve Kesicinin Seimi

Resim 3.1: Takm balama aparatlar

Resim 3.2: Kesici takmlar

Her operasyon iin uygun takm geometrisi ve takm tutucu tipi seilmelidir. ekil 3.2
de yumuak elik bir malzeme iin operasyon tipine gre seilen takmlar gsterilmektedir.

34

ekil 3.2: Operasyonlara gre takm kullanm

Kaba tornalama
Profil tornalama
Kanal ama
Profil Tornalama
Delik delme
Delik tornalama
Vida ama
Profil tornalama ve kesme

Operasyon
Tr
Kaba
nce Tor.
Kanal Ama
Profil Tor.
Delme
Delik ileme
Vida Ama
Kesme

Takm
No
T01
T02
T03
T04
T05
T06
T07
T08

Boy
(L)

zellii ap/En
Sa yan
Sa yan
Dz
Radyus
HSS
55
60
Dz

3 mm
22 mm
20 mm
-----3 mm

0
20
54 mm
47mm
116 mm
46 mm
29 mm
54 mm

Devir
Says (S)
1650 dev/dakika
1850 dev/dakika
850 dev/dakika
1150 dev/dakika
1650 dev/dakika
1650 dev/dakika
1500 dev/dakika
850 dev/dakika

Tablo 3.1. Operasyon ve kesici takm listesi

35

lerleme
(F)
0.20 mm/devir
0.20 mm/devir
0.15 mm/devir
0.2 mm/devir
0.25 mm/devir
0.25 mm/devir
0.25 mm/devir
0.15 mm/devir

Torna takmlarnda zellikler

CNC torna tezghlarnda kullanlan kesici takmlar iki gruba ayrlr:

Yekpare takmlar,
Sert metal ulu takmlar.

Yekpare tek gvdeden oluan kesiciler denilince akla ilk gelen yksek hz elii (HSS
- High Speed Steel) kesicilerdir. Bunlar matkap, klavuz, rayba, parmak freze, havsa
matkab vb. kesicilerdir. Bu tr kesicilerin kesme hzlar sert maden ulara gre daha
dktr. Ancak maliyetleri dk olduu iin zellikle delik operasyonlarnda CNC
tezgahlarda hala kullanlmaktadr. Resim 3.3 de bir grup HSS tr kesici takm
grlmektedir. Bu tr kesicilerin kesme performanslar titanyum nitrr kaplanarak artrlr.

Resim 3.3: Normal ve titanyum nitrr kapl HSS kesiciler

CNC tezghlarnda en ok kullanlan kesici tr sert metal ulu kesicilerdir. Bu

kesicilerin kesme hzlar ok yksektir. Ancak an darbe ve vuruntulara kar olduka
dayanksz yani krlgandrlar. Bunlar toz metalrjisi teknikleri ile imal edilir. Kesme
kabiliyetlerini daha da artrmak iin anmaya kar direnli kaplama malzemeleri ile
kaplanrlar. Bylece hem kesme kabiliyetleri hem de elde edilen yzeylerin kalitesi artrlr.

3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Yerletirilmesi

D yzeylerin tornalanmas iin takmlar taretin evresindeki yuvalara taklr. Delik
ilemleri iin matkaplar ve delik kalemleri de taretin alnndaki takm yuvalarna taklr.

3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas

Taretin evresine balanan kalemler taret yuvasndan ok fazla dar sarkacak

ekilde balanrsa takmda kesme kuvvetleri nedeni ile titreimlere neden olur.
Ayrca takm deitirilmesi srasnda taret dnerken kesici tezgah gvdesine
arpabilir. Bu nedenle takmlar taretin takm yuvasndan tezgahn (byuklne
gre deiebilir) 20-30 mm civarnda olmaldr.
Kesiciler uygun tutucular ile balanmaldr.

36

Delik operasyonlar iin kullanlacak takmlar pensler veya adaptrler aracl

ile taretin alnndaki yuvalara balanr.
Takmlar taretin yuvasna uygun bir ekilde yerletirildikten sonra tespit
cvatalar iyice sklmaldr.

3.6.Kesicilerin Balanmas ve Kontrol

3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas

ekil 3.3: Takm penceresi

Yeni pencere ama

Men tuu ve parametre tuuna basnz.

Tool sayfasna geliniz.

New Tool (Yeni takm) tuuna basnz.

Tool Type (Takm tipi) ksmna takm tipi numarasn girip entera basn.

TAHRKSZ TAKIMLAR
500 Kaba torna kateri, tahriksiz matkap
510 nce torna kateri
520 Kanal kalemi
530 Keski kalemi
540 Vida kateri

37

TAHRKL TAKIMLAR
Frezeler

Matkaplar

110 Kresel ulu freze

120 Parmak freze (kesi yuvarlatlm)
121 Parmak freze (kesi yuvarlatlmam)
131 Aln freze (kesi yuvarlatlmam)
150 Kanal freze

200 Helisel matkap

205 Takma ulu matkap
220 Punta matkab
230 Hava matkab
240 Klavuz (kaba di)
241 Klavuz (ince di)
242 Klavuz (withworth)
250 Rayba

Bal bulunduu yuvay tanmlama

T number

(Takm numaras + ENTER)

Tala alma biimini (u pozisyonunu) tanmlama

Edge Position
Sadece tahriksiz takm tanmlandnda ekrana gelir.
Kesicinin d, i, sa, sol tornalama durumuna gre kesicinin tala alma biimi tanmlanr.

mle, Edge Position sorusunun karsndaki ksma getirildiinde ekrana u pozisyon

resimleri belirir ve u pozisyonuna uygun resmin numaras bu haneye yazlr ve entera
baslr.

38

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
LEM BASAMAKLARI

NERLER

Yaplacak iin ilem srasna ve malzeme

cinsine gre takm seiniz.
Kesiciyi uygun takm tutucuya balayn,
leme uygun takm seiniz. Takmlar
Takm taret zerindeki uygun yuvaya
semeden nce kataloglar inceleyiniz.
balayn,
Takm deitirin,
Takm ayar yaparken ve programlama

Elle
srasnda dikkatli olunuz.

Otomatik
Takm ayar yapnz.

39

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

(
) Malzemenin sertlii artka, ileme kabiliyeti azalr.
(
) Yksek alaml ve paslanmaz eliklerin ilenme kabiliyeti ok yksektir.
(
) Karbon miktar az olan elikler snektir.
(
) El ile takm deitirme Manuel mode konumunda yaplr.
(
) CNC torna tezghnda d tornalama iin kullanlan kesiciler tarete balanrken
taretin evresine balanr.
(
) HSS kesicilerin kesme hzlar ok yksektir.
(
) New Tool, takm iin yeni pencere ama tuudur.
(
) Kesiciler takm tutucular vastasyla aynaya balanr.
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

40

RENME FAALYET4
RENME FAALYET-4
AMA
Uygun ortam salandnda CNC torna tezghnn sfrlamada kullanlan elemanlar
kullanarak, kontrol panelindeki gerekli ayarlar da yaparak takm ayarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Sfrlamada kullanlan elemanlar ve zelikleri hakknda aratrma yapnz.

Farkl kontrol panellerinde takm ayar yapma ile ilgili evrenizdeki atlyeleri
ziyaret ederek bilgi toplaynz. Topladnz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

4. CNC TORNADA TAKIM AYARI YAPMA

4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar
Men Parameter Zero Ofset seilince 1den 4e kadar i paras sfr (referans)
noktas kaydetme seenekleri ekrana gelir. Hangi referans noktas isteniyorsa seilir.

G54
G55
G56
G57

4.2. Takm ayarnda Kullanlan Elemanlar ve zellikleri

Resim 4.1: Kesici kalibrasyonunda kullanlan lme kolu

41

Baz tezgahlarda takm ayar iin zel lme kolu veya mastarlar vardr. Kesiciler bu
lme kolundaki mastara dedirilerek takm ayarlar yaplr. Takm lme mastarlar
olmayan tezgahlarda takm i parasnn evresine ve alnna dedirilerek ayar yaplr.

4.3.lenecek Paraya Gre Takmlar Sfrlama

Paray aynaya uygun ekilde balaynz .

milini dndrnz.
Takm lme kolu ile llm takmlardan birini z ekseninde paraya
dediriniz.
Ekrandaki tezgah Z deerini bir kenara yaznz.
Takm ofset sayfasndan bu takma ait Z boyunu karnz.
Kalan deeri Zero offset (i paras sfr) G54 (1) sayfasna yaznz.

Otomatik Sfrlama

Men evirme tuu ve ardndan Parametre tuuna basnz.

Zero ofset tuuna basnz.
Ekranda kan G54-G55-G56-G57 parametrelerinden hangisi program iin
uygunsa o seilerek ENTERe basnz.
Gelen ekrandan Z satrna getiriniz.
Alttaki pencereye geiniz.
T no hanesine hangi takm kullanlyorsa onun hane numarasn yaznz.
D no hanesine kullanlan takmn ofset sayfa numarasn yaznz.
Length hanesine ve 2 yaznz.
Ofset hanesine para durumuna gre veya + yazp ve mm deerini giriniz.
Calculate tuuna basnz.
OK tuuna basnz.
Save tuuna basnz.
OK tuuna basnz.

4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma

Para ileme srasnda kullanlacak takmlar takm tutucular ile tarete balanr.
Tezgah JOG modunda olmaldr.

Tuuna baslarak kontrol nitesinden bilgisayar ekranna geilir.

Gelen menden srasyla
Parameters

Tool Offset

Tularna baslarak takm sayfasna girilir ve ekrana aadaki menler belirir:

42

T no
+

T no
-

D no
+

D no
+

Delete

Search

New Tool
Edge

New Tool

Yeniden takm tanmlayarak sayfa amak iin NEW TOOL tuuna baslr ve
gelen ekranda Tool No: takmn taret zerindeki yuva numaras girilir +ENTER
Tool Type: Takm tipi + ENTER. Edge Position: Sadece tahriksiz takm
seildiinde ekrana gelir.
Takmlar llerek bilgilerin doruluu kontrol edilir.
lme ilemi takm tanmlama ilemi taret zerindeki her takm iin
tekrarlanarak her takma ait takm sayfalar alr. (T1 D1, T2 D2, T3 D3 , vs)
Takm sayfalar aldktan sonra tezghta lme kolu indirilir ve ekranda
LME KOLU YETKSZ AIK mesaj belirir ve tm eksenler ve devir
hareketleri de yetkisiz hale geer.
Tuuna baslarak tezgah ekranna geri dnlr, operatr paneli zerinden
MDA moduna geilir.
Ekrana gelen MDA Buffer penceresine M96 yazlr, operatr paneli zerinde
START tuuna baslr ve ekranda LME KOLU AKTF mesaj belirir.
Bu mesajla birlikte eksen ve devir hareketi tekrar yetkili duruma gelir.
Operatr paneli zerinde JOG Mod + El ark + 1000
tularyla EL ARKI moduna geilir ve takm, el ark yardmyla lme
kolunun lme yapacak yndeki sensrne 2-3 mm kalana dek yaklatrlr.
MDAmoduna geilerek MDA Buffer penceresine:
R10 = Takm nosu (112)
R11 = Takm llerinin yazld sayfa nosu (1..9)
L 801 = Takmn lme koluna yaklat yndeki sensrn alt program nosu
yazlr.

ekil 4.1: Alt program ynleri

MEN PARAMETER tularyla takm sayfasna geri dnlr. lm

yaplacak takm numarasna ait sayfaya gitmek iin

T no +

ve

T no -

tular kullanlr.

43

Operatr panelinde START tuuna baslr. lm yaplan takm ilerleyerek

ilgili sensre dokunur ve dokunma srasnda sensrlerin ortasnda bulunan
krmz led snp tekrar yanar ve sinyal sesi duyulur. Sinyalle birlikte takm
sayfas ekrannda sensrn lm olduu takmn geometrik ls ilgili satra
otomatik olarak atanm olur.
Tm takmlarn L1 ve L2 geometrik boylar yukarda yeralan ilemler
tekrarlanarak llr.

44

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
LEM BASAMAKLARI
lenecek
paraya
sfrlaynz.

gre

Kontrol
yapnz.

gerekli

panelinden

NERLER

takmlar
ayarlar

45

Ayar yaparken kesiciyi i parasna

arptrmayn.

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.

1.
2.

(
(

) Paralar zerindeki sfr noktalar G54, G55,G56,G57dir.

) lme kolunu aktif hale getirdikten sonra el ark yardmyla kesici

aynaya dedirilir.
3.

Tuuna baslarak kontrol nitesinden bilgisayar ekranna

geilir.
4.

) lme kolu takm boylarnn ayar iin kullanlr.

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

46

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME KRTERLER

Evet

Hayr

CNC Torna tezghlarn kullanma

A)CNC torna tezghn amadan nce kullanacanz tezghn
kataloglarn incelediniz mi?
B)Tezgh tezgah sfrna gnderdiniz mi?
C) parasn CNC torna tezghna uygun ekilde baladnz m?
D) Kesicileri uygun bir ekilde taretin zerine baladnz m?
CNC Torna tezghlarnn kontrol panelini kullanma
A)CNC torna tezghnda kesiciyi elle hareket ettirdiniz mi?
B) CNC torna tezghnn panelindeki ilerleme ve devir saysn
ayarladnz m?
C) CNC torna tezghna program yklediniz mi?
D) CNC torna tezghnda bulunan programlar yeniden dzenlediniz
mi?
E) CNC torna tezghnda bulunan programlar altrdnz m?
CNC Torna takmlarn operasyona uygun olarak balama
A)Yaplacak iin ilem srasna ve malzeme cinsine gre takm setiniz
mi?
B)Elle ve otomatik olarak takm deitirdiniz mi?
C) Takm ayar yaptnz m?
D) Programlama yaptnz m?
CNC Torna tezghnda takm ayar yapma
A)lenecek paraya gre takmlar sfrladnz m?
B) Kontrol panelinden gerekli ayarlar yaptnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.
Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar
uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

47

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4

Taret
Pensler
Siemens
Fanuc
Heidenhain
Mazatrol
REFERANS

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4

D
D
B
Referans
MDI elle
veri girii

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8

D
Y
D
D
D
Y
D
Y

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI

1

3
4

D
D

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

48

KAYNAKLAR
KAYNAKLAR

GLESN Mahmut, GLL Abdulkadir, AVCI zkan, AKDOAN Gkalp,

CNC Torna ve Freze Tezghlarnn Programlanmas, Ankara ,2005.

KURT Mustafa, Ders Notlar, stanbul .

TAKSAN Tezgh Kataloglar

Siemens Katolou

Heidenhain Katalou

Mazatrol Katolou

ARSLAN Hamit, CNC Teknik M.E.B., stanbul, 2004.

AKKURT Mustafa, Tala Kaldrma Yntemleri ve Takm Tezghlar,

STANBUL,1998.

MAMUR Turgay, CNC Torna Tezghlar Programlama Klavuzu, Ankara

CNC GBBS David, CNC Para Programlama, Eskiehir, 1994.

www.tekno2000.com.tr/

www.cncturkey.com/

www.arimanhirdavat.com.tr

http://www.celikmakina.com/celik/a.htm

49