KIZ KULESNDEK

KIZILDERL

Sunay AKIN

Nisan 1999
nar Yaynlar

Katalog Bilgisi:
ISBN: 975-348-097-0
KONU: Edebiyat, Trk Edebiyat, iir
BALIK: Kz Kulesindeki Kzlderili
YAYINEV: nar Yaynlar
YAZAR: AKIN, Sunay
FYAT: 9,000,000 TL.
KAPAK: GNBEK, Cem
BARKOD: 9789753480970
SAYFA: 182
YER: STANBUL
AY: Nisan
YIL: 1999
FZK: 19,6 x 13,5 cm., Karton Kapak

"Aslanlar kendi tarihilerine kavuuncaya kadar kitaplar avcy vecektir."

AFRIKA ATASZ

Sttozu
Yukar mahalleden gelen ocuklar ellerindeki mantar tabancalar
atelerken bir yandan da barrlard: "Hepiniz leceksiniz, pis
Kzlderililer"...
Mantar tabancalarmz olmad iin rolleri deitirecek gcmz yoktu.
O yllarda, izgi romanlardan ve sinemadan Amerika yerlileri hakknda
yalan yanl bilgi edinen tm ocuklar, Kzlderili olmann sonunda
kaybetmek anlamna geldiini ok iyi biliyorduk. Yenilen taraf
olacamz bilsek de, yaptmz oklar ile aa mahalleyi savunmaktan
baka ansmz kalmazd. nk, gideceimiz baka bir yer yoktu!..
23 Nisan trenlerinde subay klna sokulup, okulun en nnde
yrtlen, salar zenle taranm ocuklar gibi niforma sahibi
olduumda ok sevinmitim. Annem ile evden eve geziyor, "Maaallah"
szyle birlikte yzme savrulan tkrkler karsnda bir hindi gibi
kabaryordum. Gerei snnetinin karsna oturtulduumda anladm:
niformann kan ile bir ilikisi vardr!.. O gnden sonra da, askerler
karsnda plak savaan Kzlderililerin snnetten korktuklar iin
niforma giymediklerini sandm.
Ama en nemlisi, Nihat Erim'in 19 Eyll 1949'da yapt zmit
konumasnda "Yakn bir gelecekte Trkiye kk bir Amerika haline
gelecektir" sznden habersiz olarak annemin makyaj malzemeleriyle
yzme srdm sava boyalarnn politik bir tavr zellii tadn
bilemeyiimdir.
Sokamzda oturan niversite rencilerinin "Okulda iirilen Amerikan
sttozlarn seviyor musun?" sorusuna verdiim yanta glmseyerek,
"Sen de bizden olacaksn" demelerini de hi unutamam: "Annem temiz
ocuk olmam isterken, okulda neden tozlu st iiriyorlar?"

Kzlderililerin beyaz adamn yapm olduu katliamlara bir anlam

veremeyii gibi her sabah gnlk, taze st iirtilerek gnderildiim
okulda nme neden sttozu konulduunu da anlayamadm. Kentin en
yksek tepesine kurulan Amerikan ss; otlayan inekler ieri girmesin
diye, tel rglerle evriliydi!..
Cemal Sreya'nn "Afyon Garndaki" adl iirinde sttozunun farkl bir
kullanlna tank oluruz:
Afyon garndaki kk kz anmsa, hani, Trene binerken pabularn
karmt; Varto depremini dn, yardm olarak Bat'dan Gnderilmi
bir kutu sttozunu ve sutyeni.
Adam sttozuyla evinin duvarlarn badana etmiti, Karysa saklamt
ne olduunu bilmedii sutyeni, Kulaklk olarak kullanmay
dnyordu onu kn; Tanrm, gerekten ocukluk gnlerinizde mi?..
Eiklere oturmu bir dolu insan
Keke yalnz bunun iin sevseydim seni.
Dersim srgn bir ailenin en kk ocuu olan Cemal Sreya
kendisiyle yaplan bir syleide konserve fabrikasnda ii olarak alan
bir arkadan anmsar: "Osman Aabey bir filmi anlatrken eski
filmlerden aklnda kalan baz sahnelerden sz ederdi. Bylece eski film
de yenisine eklenirdi. Birden elini dudann ucuna gtrp 'Geronimo'
derdi. Belli ki Geronimo, daha nce grm olduu bir filmdeki kt
adamn addr. Ayrca biraz da korku filminden kp gelmi bir adam
gibidir. rpererek birbirimize bakardk: Geronimo!.."
Apacheler'in reisi olan Geronimo'nun adn ben de ilk kez babamdan
duymutum. Grm olduu bir filmde ormanda gezinen kovboyun
azndaki arky sylerdi:
Maymunlarn kral Geronimo nerdesin Karnm ziller alyor Yesem seni
ne dersin?
Tam o srada aalarn arasndan Kzlderililerin ktn anlatan babam,
kovboyun dt komik durumu glmseyerek ve de hi usanmadan
defalarca taklit ederdi...

lkokul sralarnda itiim sttozlarnn ardndaki gerei arama

abamda bir Kzlderili gibi iz srdm kitaplarn, dergilerin sayfalar
arasnda...
Bir yaz akam, Boaz'n ortasndaki Kz Kulesi'nin beyaz duvarnda
Kzlderililerin vahi olarak gsterildii bir kovboy filmi izlediinizi
dleyin. te, o an, omzunuza konan bir mart kulanza unlar
syleyecektir: "Kz Kulesi"ne de bakyorsun, Kzlderililere de... Ama
gerei gremiyorsun... Gel benimle."
Gidip gitmemek sizin elinizde!
Ama en nemlisi, Nihat Erim'in 19 Eyll 1949'da yapt zmit
konumasnda "Yakn bir gelecekte Trkiye kk bir Amerika haline
gelecektir" sznden habersiz olarak annemin makyaj malzemeleriyle
yzme srdm sava boyalarnn politik bir tavr zellii tadn
bilemeyiimdir.
Sokamzda oturan niversite rencilerinin "Okulda iirilen Amerikan
sttozlarn seviyor musun?" sorusuna verdiim yanta glmseyerek,
"Sen de bizden olacaksn" demelerini de hi unutamam: "Annem temiz
ocuk olmam isterken, okulda neden tozlu st iiriyorlar?"
Kzlderililerin beyaz adamn yapm olduu katliamlara bir anlam
veremeyii gibi her sabah gnlk, taze st iirtilerek gnderildiim
okulda nme neden sttozu konulduunu da anlayamadm. Kentin en
yksek tepesine kurulan Amerikan ss; otlayan inekler ieri girmesin
diye, tel rglerle evriliydi!
Cemal Sreya'nn "Afyon Garndaki" adl iirinde sttozunun farkl bir
kullanlna tank oluruz:
Afyon garndaki kk kz anmsa, hani, Trene binerken pabularn
karmt; Varto depremini dn, yardm olarak Bat'dan Gnderilmi
bir kutu sttozunu ve sutyeni.
Adam sttozuyla evinin duvarlarn badana etmiti, Kansysa saklamt
ne olduunu bilmedii sutyeni, Kulaklk olarak kullanmay
dnyordu onu kn; Tanrm, gerekten ocukluk gnlerinizde mi?..

Eiklere oturmu bir dolu insan

Keke yalnz bunun iin sevseydim seni.
Dersim srgn bir ailenin en kk ocuu olan Cemal Sreya
kendisiyle yaplan bir syleide konserve fabrikasnda ii olarak alan
bir arkadan anmsar: "Osman Aabey bir filmi anlatrken eski
filmlerden aklnda kalan baz sahnelerden sz ederdi. Bylece eski film
de yenisine eklenirdi. Birden elini dudann ucuna gtrp 'Geronimo'
derdi. Belli ki Geronimo, daha nce grm olduu bir filmdeki kt
adamn addr. Ayrca biraz da korku filminden kp gelmi bir adam
gibidir. rpererek birbirimize bakardk: Geronimo!.."
Apacheler'in reisi olan Geronimo'nun adn ben de ilk kez babamdan
duymutum. Grm olduu bir filmde ormanda gezinen kovboyun
azndaki arky sylerdi:
Maymunlarn kral Geronimo nerdesin Karnm ziller alyor Yesem seni
ne dersin?
Tam o srada aalarn arasndan Kzlderililerin ktn anlatan babam,
kovboyun dt komik durumu glmseyerek ve de hi usanmadan
defalarca taklit ederdi...
lkokul sralarnda itiim sttozlarnn ardndaki gerei arama
abamda bir Kzlderili gibi iz srdm kitaplarn, dergilerin sayfalar
arasnda...
Bir yaz akam, Boaz'n ortasndaki Kz Kulesi'nin beyaz duvarnda
Kzlderililerin vahi olarak gsterildii bir kovboy filmi izlediinizi
dleyin. te, o an, omzunuza konan bir mart kulanza unlar
syleyecektir: "Kz Kulesi"ne de bakyorsun, Kzlderililere de... Ama
gerei gremiyorsun... Gel benimle."
Gidip gitmemek sizin elinizde!

Tek Eksiimiz Blbl Sesi!..

Atlarn drtnala koturan askerler Kolomb'a Fransa snrnda yetimeyi
baarrlar. Askerlerin komutan, spanya kraliesi Isabella'nn istedii
paray vereceini syler. Bunun zerine Kolomb, Fransz kralnn
desteini almaktan vazgeer ve kralienin kararn deitirmesinden
memnun bir ekilde geri dner.
1492 ylnn 3 Austos gn tm hazrlklarn tamamlayan karavel
Barra di Saltes limanndan rzgra yelken aar. Dier iki gemiden daha
gl fakat daha az sratli olan Amiral gemisinin ad Santa Maria'dr. lk
ad "La Galleya" iken, Kolomb'un emrine verilince bu ad deitirilir.
Santa Maria'nn uzunluu 30 metreden biraz fazla, genilii ise 9
metreydi.
kinci geminin ad Pinta'dr. Armatr Pinto'dan alyordu adn.
Uzunluu 22 metre, genilii 7 metre olan geminin kaptan Martin
Alonsa Pinson'dur.
Asl ad "Santa Clara" olan nc gemiye denizciler "Nina" diyorlard.
Bunun nedeni geminin Nino di Palos ailesinin mal olmadr. Kaptanlk
grevini VincenteYanez Pinzon'un yapt Nina'nn uzunluu 20 metre,
genilii ise 7 metredir. Her gemide toplam 87 denizci grev
yapmaktadr.
Karavellerin direklerine de bir gz atalm:
Maestra ad verilen direin boyu geminin uzunluundan biraz fazlayd.
Maestra'nn yar byklndeki direin ad Trinket idi. Denizciler,
nc diree ise Mezzana diyorlard. Rzgra dayankl olmalar iin
yelkenleri drt keli olan gemilerin altlar da istiridyeler yapmasn
diye ziftle kaplanmt. spanya bayra gemide de asldr. Ama Santa
Maria'da, Kolomb'un, mavi fon zerine altn yaldzl bir apann yer
ald zel bayra da gze arpar!
Ve Kristof Kolomb, "Allah adna" diyerek balad gnlne unlar
yazar: "1492 Austosu'nun 3'nde Barra di Saltes'den ayrlyor ve btn
hzmzla gneye iniyoruz."

7 Austos gn Pinta'nn dmeni arzalanr ve Byk Kanarya Adas'na

doru ynelir. Dier iki gemi Gomes Adas'na doru yol alr. Hava
durgun olup, rzgr istenildii kadar gl esmemektedir. Tatszlk
yaratr bu durum. stelik bir de, Tenerif Yanarda'ndan lavlar
pskrmektedir. Denizciler bunu uursuzluk sayarlar!..
Santa Maria ve Nina, 12 Austos gn Gomes limanna demir atarlar.
Pinta'nn yerine yola devam edecek baka bir gemi aranr ama
bulunamaz.
Pinta'nn arzalanan dmeninin onarlmas beklenirken 25 Austos'ta,
Byk Kanarya Adas'nda, Nina'nn da omurgas elden geer. 2 Eyll
gn karavel, Gomera Adas'ndaki San Sebastian limannda bir araya
gelir. Tm eksikler giderilir. Bundan sonras nereye vard bilinmeyen
"Karanlk Deniz"e doru yaplacak yolculuktur. Kolomb, 6 Eyll'de
Santa Maria'nn gvertesinden Pinta ve Nina'ya seslenir: "Rota batya,
gneye ve kuzeye gitmek yok!.."
San Sebastian limannda toplanan insanlar karavelin ufukta
kayboluunu birbirlerine korkun ykler anlatarak izlerler. Oysa
Kolomb, Eyll'n 14'nde gzlemlerini gnlne yle aktarr: "Hava
Endls'teki ilkbahar gibi. Tek eksiimiz blbl sesi."
18 Eyll'de Yosun Denizi korkutur smrgecileri...
25 Eyll gn korku daha da byr ve ilk isyan boy gsterir. Panik
iindeki adamlarn yattrmay baaran Kolomb, isyanclar
cezalandrr.
5 Ekim yzlerin gld gndr. Kular grnr gkyznn
maviliinde!..
11 Ekim'de iyice artar umutlar. Suda taze bitki paralar, aa dallar
grnr. Hatta bir daln stnde iekler bile vardr. Evet, kara yaknda,
ok yakndadr!
Kolomb, karay ilk grene 5.000 Maravedis vereceini syleyince 11
Ekim'i, 12 Ekim'e balayan gece, uzun sren yolculuk boyunca yorgun
den denizciler uyumamak iin direnirler.

Saat O2'de Pinta'nn direinden duyulan ses sevince boar herkesi:

"Kara... Kara..." Geminin kaptan yolculuun sonunu top atyla kutlar.
Hzn kesen Pinta, geride kalan Santa Maria'nn ne gemesini bekler,
ne de olsa iinde Kristof Kolomb vardr!
12 Ekim gn, leden nce Kristof Kolomb'un topraa admn
atmasyla ikence, smr, kan ve klelikten oluan yapnn temeli
atlm olur. lk harcnda elbette yalan vardr!...
Beyaz adamn tarih kitaplar Pinta'nn direinde "Kara... Kara..." diye
barann "Trianal Rodrigez" olduunu yazar. Oysa karay ilk gren
"Chris" adndaki bir kara tenlidir!

lk Kan Nasl Akt?..

Yola kmadan nce karavelin hazrln kontrol eden Kolomb en ok
ihtiya duyaca eyin Katolik Krallarn 30 Nisan 1492'de imzaladklar
elindeki belge olduunu biliyordu: "Hepinize ve her birinize duyururuz
ki, Kolomb nam kii ile birlikte ibu karayellerle, yola kan kiiler, hibir
su
nedeniyle
mahkemelerinizce
ve
durumalarnzda
yarglanmayacaklardr."
Palos limanndan, 3 Austos'ta, yelkenleri rzgrla dolduran Kolomb,
Kzlderililere lm kasrgas tayordu!.. Beyaz adam ile Kzlderililer
arasnda ilk kan nasl akt? Bu sorunun yantn almak iin Kolomb'un ilk
iki haftalk srete "Altn" szcnn yetmi be kez getii seyir
gnlndeki karlamay okuyalm: "Kadnlar dhil hepsi anadan
doma plakt. Gentiler. Hibirisi otuzun stnde deildi. Salkl ve
biimli bedenleri vard, yzleri ok gzeldi. Salar dz, parlak ve
atkuyruu gibi grd. Gzleri koyu renkli ve iriydi. Bacaklar dz ve
uzun, karnlar yasz ve dzgnd."
Grld gibi Kolomb, kendisini esir pazarnda gezinen bir tccar
yerine koyar!.. lk kann nasl aktnn yantn aryorduk deil mi?
Okumaya devam edelim: "Onlara kllarmz gsterdik. Keskin demir
silahlar ilk kez grdkleri belli. Kesmenin ne demek olduunu
bilmediklerinden, bazlar kllarn keskin tarafn tutunca ellerini
kestiler."

te, beyaz adam ile Kzlderililer arasndaki ilk kan, Kzlderililerin insan
ldrmeye yarayan silahlar tanmam olduklarndan dolay akmtr.
Kolomb gzlemlerini gnlne aktarmaya yle devam eder: "Bu
insanlar ne herhangi bir mezhebe ballar, ne de puta tapyorlar.
Ktl tanmyorlar, birbirlerini ldrmeyi bilmiyorlar. Hi silahlar
yok."
Kzlderililerin yalnzca av silahlar vard. Militarizmi bilmedikleri iin
de, insan ldrmeye yarayan hibir silah retmemilerdi. Kolomb ve
adamlarnn yiyecekler ve hediyelerle karlanna bir Kzlderili iirinde
de rastlarz:
Yavrularm, nceleri sevmitim beyazlar, Yavrularm, beyazlar nce
sevmitim de, Yemiler vermitim onlara, Yemiler vermitim.
Kolomb, Amerika'ya yalnzca bulac hastalklar deil, insanln
sonunu hazrlayacak olan "sava" denilen ilkellii de tamtr.
Kzlderililerin topraklarnn igal edildii ilk gnlerdeki yaaylarna
Kolomb'un gnlnn sayfalarndan biraz daha bakalm: "Kzlderililer
son derece sade, drst ve eli ak insanlar. Herhangi birinden sahip
olduu herhangi bir ey istenince hemen veriyorlar. Ktln ne
olduunu hi bilmiyorlar, almyorlar, ldrmyorlar. Komularn
kendileri kadar ok seviyorlar. Dnyada onlar kadar tatl dilli insanlar
yoktur. Her zaman glyorlar."
Ama Kzlderililerin yzlerindeki glmseme abuk kaybolur.
nk Amerika Fatihi (!) yukardaki szlerinin hemen ardndan unlar
yazar: "Elli adamla bu halkn hepsini boyunduruk altna alabilir ve
onlara her istediimizi yaptrabiliriz."
Kolomb, kendisine dosta davranp, evlerinde misafir eden on
Kzlderiliyi dn yolculuunda yannda getirir. lerinden biri
spanya'ya varr varmaz lr. Bu olay spanyollar ok sevindirir. nk
Kzlderili lmeden ksa bir sre nce vaftiz edilmi ve cennete giden ilk
Kzlderili olmas salanmtr. Bu bir zaferdir!..
1493 ylnn Eyll aynda, Amerika'ya doru ikinci sefere kan Amiral
Kolomb'un emrinde 17 gemilik bir donanma, 1200 asker, 5 papaz,
silahlar, toplar ve av kpekleri vardr!.. Adm att ilk adaya "San

Salvador", s sularda sandalna kadar yryerek kendisini hediyeler ve

glcklerle karlayan kabileye de "Taine" adn veren Kolomb, doay
gnlne yle yanstr: "ok byk ve ok dz, aalar yemyeil. yle
bir yeillik uzanp gidiyor ki, seyretmesi byk bir zevk veriyor insana."
Aradan geen yzyl sonra ise igalciler aday tamamen kuruturlar!..
Ne bitki rts, ne de canl trleri... Hibir ey kalmaz geride.
Kzlderililerden ise yaayan bir tek kii bile yoktur!
Ve bir Kzlderili efi olan Seattle unlar syler: "Sizin lleriniz
mezarlklarn tesine geip yldzlarn arasndaki yolculuklarna
baladklarnda sizi ve doduklar topraklar sevmekten vazgeerler.
Yakn zamanda unuturlar ve asla geri dnmezler. Bizim llerimiz
kendilerine var olmay balayan bu gzel dnyay hibir zaman
unutmazlar. Son Kzlderili de yok olduunda ve benim kabilemin
varl beyaz adamlarn arasnda bir efsaneden ibaret olduunda bu
kylar kabilemin grlmez lleri tarafndan kuatlacaktr.
ocuklarnz kendilerini bo alanlarda, dkknlarda, yolsuz ormanlarn
sessizliinde yalnz sandklar zamanlar yanlacaklar!.. Gece olup da,
ehirlerinizin ve kylerinizin caddelerine sessizlik ktnde ve siz
onlar bo sandnzda aslnda oralar bir zamanlar zerlerinde yaayan
ve bu gzel topra hl seven geri dnm ruhlarmzla dopdolu
olacak. Beyaz adam hibir zaman yalnz kalmayacak!.."
Kolomb'un gnlnden Kzlderililerin dnyasn renince yaplan
katliamn korkunluu daha da ortaya kyor. Btn bu belgelerden
sonra sizleri iinizden gelen sesle ba baa brakmadan nce sedir aac
iin yazlan bir Kzlderili iirini sepet gibi kolunuza takyorum:
Bak bana, dostum,
Giysi istemeye geldim senden
Sensin mrm uzatan,
Ricam dinle
Zambak kkleri iin
Senden sepet yapacam,

Yalvarrm, dostum, kzma sakn...

Sinek Amirali
Domenici Colombo, Sakz Adas'na gidecek olan oluna i bulduu
geminin adn sorunca "Roxana" yantn alr. Kolomb'un 1473 ylnda,
yirmi iki yandayken deniz yolculuuna kt gemi, adn ok gzel
bir kzdan alyordu. Roxana'nn, Trklerin bir korsan saldrs srasnda
karldktan sonra kendisini tutsaklktan kurtaran padiah ile evlenip
sultan olduu sylencesi o yllarda btn liman kentlerinde yaygnd.
Kolomb, yola kmak iin 2 Austos 1492 gnn belirlemiti ama o gn
ayn zamanda spanya'y terk etmeleri iin Yahudilere verilen srenin
sona erdii tarihti. Kolomb'a, kralln Yahudilerden temizlendikten
sonra yola kmas sylenir. Limanlar snma istemiyle dnyaya
dalma hazrlndaki insanlar tayan gemilerle doluydu. Yaanlan bu
tkanklktan dolay Kolomb yolculuunu bir gn ertelemek zorunda
kalr.
lk seferinden dnen Kolomb, Kralie Isabella'y ikna etmesinde
kendisine yardmc olan saray memuru Santangel'e yazd mektupta
dncelerini dile getirir. spanyolca yazlan mektup 1 Nisan 1493'de,
Barselona'da baslm ve en ok satan kitaplardan biri olmutur.
Kolomb'dan geriye bir iir kitab kalmaz ama sz konusu mektup
sonradan 68 ktalk bir iir haline getirilir. Ama Kristof Kolomb'un ad
pek ok iirde karmza kar. te bunlardan biri, Feulles de Route'un
dizeleri: "Bugn douya doru yol alrken gzden yitirdiim ey
Christophe Colombe'un batya doru yol alrken bulduu eydir."
Gemisi Santa Maria'y ilk seferinde, 25 Aralk gecesi Haiti burnunda bir
mercan kayalna arpmasyla kaybeden Kolomb, o an Fransz korsan
Kazanova'nn saldrsyla 1476'da batan bir gemiden nasl kurtulduunu
anmsar. Suyun stndeki bir tahta parasna tutunarak drt saat
yzm ve Lizbon yaknlarnda bir ky olan Lagoslu balklar
tarafndan kurtarlmt L
Lizbon'da, deniz aralar satan kk kardei Bartolomeo'nun yannda
harita almalar yapan Kolomb, Marco Polo'nun gezi notlarn,
Platurch'un "Hayatlar" ve Batlamyus'un "Corafya" adl kitaplarn

okumu olsa da, en ok etkilendii yapt bir Fransz astrolog olan Pierre
d'AilIy'in "Imago Mandi" adl eseridir. Bu arada, dnemin nde gelen
bilim adamlarndan biri olan Toscanelli ile mektuplamasn da
unutmamak gerekir.
Kolomb, 28 Ekim 1492'de, demir att Kba'y in sanr! Onun, bu
topraklara atm olduu ilk adm Pablo Neruda'nn iirinde silinmeden
durur:
Kolomb'un mcevheri, ldayan Kba, kabul etti sancaklar ve dizleri
slak kumlarnda.
Amerika'ya, 1493,1498 ve 1502 yllarnda da, seferler dzenleyen
Kolomb, her seferinde Kzlderililer, papaanlar ve az miktarda altn ile
geri dndnden "Sinek Amirali" diye adlandrlr. 1500 ylnn 3 Kasm
gn, kardeleri Bartolomeo ve Diego ile birlikte spanya'ya getirilirken
kollarna taklan zincirlerin tabutuna sarlmasn vasiyet eder. Bu dilei
son nefesini verdii 20 Mays 1506'da gerekleir.
Kolomb'un lmnden sonra tabutunun yolculuu balar. Valladolid'de
gmlen Kolomb'un kemikleri 15091514 yllar arasnda Sevilla
yaknlarndaki Las Cuevas kentinin Kartauser mezarlna tanr. 1537
ylna gelindiinde, salnda drt kez kt yolculua yeniden balar
KolombL Kemikler Atlantik'i aarak Santa Domingo Katedrali'nin
bodrumuna getirilir. Fransz ordusundan korunmak amacyla oradan da
karlan tabut 1795'de Kba'nn bakenti olan Havana'ya nakledilir.
1899'da ise Atlantik yeniden geilir ve Kolomb'un kemikleri Sevilla'da
onuruna dikilmi bir heykelin ayakucuna gmlr!..
Kolomb'a hayranlk duyan Papa IX. Pius, onun kilise tarafndan
cennetlik ilan edilmesi iin 1866'da bir giriimde bulunur. Kilise
mahkemesinden olumlu ynde yalnzca bir oy kar. PapaIX. Piusun
teklifi reddedilir.
Sinek Amirali'nin zincirli tabutu yolculuklarn yaparken ve kendisine
cennetin kaplarn amak isteyenler aba harcarken, zincirlerinden
kurtulmak isteyen Kzlderililer, beyaz adamn vaat ettii cenneti
istemiyor ve soykrma kar direniyorlard...

Kolomb'un Yumurtas
Sar kurdeleler ile duvara aslan turuncu, mavi, nefti renkli kartonlara
yazl iirleri ilgiyle okuyan kalabaln arasna kararak, Sait Faik
Abasyank'n, Orhon Murat Arburnu'na ynelttii soruya kulak
veriyoruz: "Byle bir sergi yeryznde yaplm m acaba?"
Abasyank'n 2 Mart 1947 tarihli "Yedign"de yaynlad yazsnda,
Arburnu'nun vermi olduu yant reniriz: "Ben duymadm. Senin
haberin varsa syle." Abasyank'n "Hayr, ben de duymadm. Mucidi
sensin" szne karlk olarak, Arburnu unlar syler: "Mhim ey
deil ki, Kristof Kolomb'un yumurtay durdurmas kabilinden..."
lkemizde ilk iir sergisini aan Orhon Murat Arburnu'nun
szlerindeki yumurta, Bedri Rahmi Eybolu'nun, 1961'de, Turan Erol'a,
Amerika'dan yazd mektupta da kar karmza: "Rothko'nun rengi
deerlendirmesi Kristof Kolomb'un yumurtaya oturmas kadar sade bir
geree dayanyor."
Kristof Kolomb, katld bir yemekte davetliler tarafndan kmsenir.
Kendisini kmseyenlerin stnde durduklar konu udur: Bir ii
oluturmak iin o ii dnmek yeterlidir. Zeki bir insan olduunu
kantlamak amacndaki Kolomb, eline bir yumurta alarak
sofradakilerden bunu ularndan biri zerinde durdurmalarn ister. Hi
kimse yumurtay o ekilde durdurmay baaramaz. Bunun zerine
Kolomb, yumurtann bir ucunu krarak dikine oturtur. Kendisine "Bu zor
deil" diye kanlara da, alayc bir tavr taknarak u karl verir:
"phesiz, fakat dnmek gerekirdi."
Kzlderili soykrmnn mimar olan Kristof Kolomb'un yumurtay
krarak nerdii zm yolunun kayna iddetten baka bir ey
deildir. Sorun, yumurtay ularndan biri stnde durdurmakken,
Kolomb'un "darbe"si olay bambaka bir boyuta tamtr. Ortada bir
zm deil, hile vardr. Bu yzden, Orhon Murat Arburnu'nun
gstermi olduu alakgnllln ve Bedri Rahmi Eybolu'nun
mektupta yazd gibi sade bir gerein simgesi, Kolomb tarafndan
krlan yumurta olamaz.

Gordion kentinde bulunan ve dmlerini kimsenin zemedii ipi

Byk skender'in klcyla kesmesi de, Kristof Kolomb'u aratmayacak
ekilde iddete dayal bir hile rneidir.
Tarih sayfalarnda yer alan bu iki olayn sanki byk birer marifetmi
gibi anlatlmalar, zorbaln da vurma eklinde yanstlmamalar son
derece yanltr. Kolomb'un arl olduu davette sergiledii
darbeciliin nerelere vardn Cahit Klebi'nin iirinden reniyoruz:
nce Kristof Kolomb buldu Amerika'y Sonra biz.
Umutlar azald, gnden gne mutluluklar Ve ekmeimiz
Bir ocuk alarsa da banda Gzyanda Amerika akar. Vurdularsa
birini kan orladysa Bilin ki o kurunda Amerika var.
Kii kiiye kle tutulduysa, asldysa Daraalarnda Amerika var. Ama
biz yine de direneceiz Sonuncumuza kadar.
Sleyman Demirel'in sylemi olduu bir sz asla unutulmaz: "Bana
saclar adam ldryor dedirtemezsiniz"... Amerika'nn kuklas olan bir
parti liderinin yapm olduu bu aklama, Cahit Klebi'nin "Bilin ki o
kurunlarda Amerika var" dizesiyle birbirine karttr. iirin yazlm
olduu ve szn sylenmi olduu yllar stnden ok kanlar akar... Ve
Cahit Klebi, Cumhurbakanl koltuuna oturan Sleyman Demirel'in
kendisine sunduu dl kabul eder. airler, yaantlar boyunca bir
sepet yumurta tarlar kollarnda...
Krmamalar gereken!

Hak Hukuk Datma Yeri...

Barn kapsndan ieriye giren kovboy merdivene dizili fahielere
glmserken, iaret parmayla apkasn yukarya doru hafife
kaldrr ve iki tezghnn kesindeki tkrk okkasna bir balgam
gnderip barmene seslenir: "Viski"...
Western filmlerinde grmeye alk olduumuz sradan sahnelerden
biridir yukarda sizlere anlattm. Kovboy filmlerinin kahramanlar

1865 ylndan sonra Colorado ve Nevada'da altn madenlerinin

bulunmasyla ortaya karlar. O yllarda Kansas'n batsnda kanun diye
bir eyden sz edilemiyordu. Silahn kim hzl ekerse oydu kanun...
Altn bulup, zengin olma ryas gren on binlerce servenci akn akn
batya geliyorlard. Aradan yllar gemi olsa da, Kristof Kolomb'un
miraslar onun yolunda kan dkmeye devam ediyorlard. Bu arada,
saylar gn getike azalyordu; lm kalm sava veren Kzlderili
kabilelerinin!..
Kovboylar sarho olup saa sola ate etmekten, fahielerle yatmaktan ve
kumar oynamaktan baka bir ey yapmazlard. Gerek yaamlar
filmlerde gsterilenlerden ok daha vahiceydi. Aralarndan bir yn
ruh hastas kmas rastlant deildir. rnein, en nllerinden biri olan
Billy the Kid ldrd yirmi bir insann ounu tuzaa drdkten
sonra silahlarn ellerinden alm ve beyinlerine son kurunu skmtr.
Texasl Wos Harding krk iki yana geldiinde ayn sayda ceset
brakmt geride!.. Jesse James ise eli ak biri olarak nlense de. iin
aslnda yoksullara metelik vermezdi. Kanun temsilcileri ise ^alillerden,
canilerden aa kalmyor, yargsz infazlarla kasaba sokaklarnda Azrail
gibi geziniyorlard.
te, bu celltlarn n ylesine hzl yaylyordu ki, haklarnda gerekle
hibir ilgisi olmayan son derece abartl hikyeler uyduruluyordu.
Katillerin adlar bir kahramanm gibi azdan aza dolayor ve
haklarnda kan efsanelere kendileri bile inanyorlard. Hani, Trkiye'de
yaasalard emekli olduktan sonra milletvekilliine adayln koyma
yzszln bile gsterebilirlerdi L
James Feminore Cooper, uydurulan efsaneleri kitap olarak yaynlaynca,
Western kahramanlar nce roman oradan da sinema kahramanlna
trmanma olanan buldular. Western edebiyatnn nclerinden olan
Zane Gery ve Dwen Wister'de bu olanan hazrlayclarndandr.
Kovboy romanlarnn oka okunmas zerine Hollywood da vahi
baty kefeder!.. William S. Hart, Rex Bell, Hoot Gibson ve Harry Carey
kovboy filmlerinin ilk oyuncular arasndadr. ' evrilen ilk Western
filmi Byk Tren Soygunu (The Great Train Robbery) adn tayordu.
yi adamn beyaz, kt adamlarn siyah apka giydikleri filmde vurulan
herkes lyor, barda kan kavgada sandalyeler havada uuuyor ve
soyguncular trenin peinde at koturuyorlard.

Kzlderililer ise posta arabalarna, trenlere, iftliklere, kasabalara

durduk yerde saldran, masum insanlar ldrp kafa derilerini yzen,
kard kadnlar kylerinin ortasndaki diree balayp onlara ikence
yapan, insandan saylamayacak cani ruhlu yaratklard!.. Btn kovboy
filmlerinin Kzlderililere baknda 1868 ylndaki bir Bar toplantsnda
kendisine elini uzatp "Tesawi; iyi Kzlderili" diyen reise General
Sheridan'in verdii u yant egemendi: "yi bir Kzlderili, l bir
Kzlderilidir."
Western filmlerinin kalitesi John Ford gibi sanat deeri yksek bir
rejisrn Hollyvvood'da boy gstermesiyle artar. Ama rollerde yine bir
deiiklik olmaz: Beyazlar iyi, Kzlderililer ktdr! Kovboy filmleri
furyas btn dnyada bir kasrga gibi eser... Dello iin kasabaya gelen
beyaz apkal, beyaz atl ve beyaz tabancal adamn nnden rzgrn
bir top haline getirip yuvarlad allklar geer... Ve, sinema
seyircilerinin kulaklarnda klasik bir Western mzii!..
Filmin bu sahnesinde bir yer gstericinin elindeki fenerin nda ucuz
bir sinemaya girip cebinden kard kda bir eyler karalayan adamn
ne yazdn okuyalm:
Ucuz sinemalara giderim, Cebimde fazla para olduka Otururum
koltukta.
Kovboy filmlerine biterim: Kz hesaba katma, Artisler yalnz erkek
ark, alg, grlt Kavga, yumruk, tabanca Yaa, vur, kr sesleri n n
ter salonda.
Sahneler basilmi, basit ncelik yokmu, yok! Ktler ceza yer sonda
Adalet var, ite onda!

Hak hukuk datma yeri Kovboy filmleri.

Kt olan Kzlderililerin her filmin sonunda mutlaka cezalandrld
kovboy filmlerinin iirini yazan, en hzl dize eken airlerden biri olan
Behet Necatigil'dir. Ama, datlan hak hukuktan Kzlderililere
decek bir pay yoktur!.. Western filmlerinin iki nl aktrnden biri
John VVayne'dir. tekinin kim olduunu, lk Tamer'den renelim:

Gelmez Uzak Batya Gary Cooper gibisi Aznda saman p, iinde

tozlu bir ku Tabancasn ekip iyi kalpli bakard Babalarn babas Aslan
Yrekli avu
Sinemaya figran rolleriyle balayan, kovboy filmleriyle nlenen Gary
Cooper'in tabancasnn karsnda "iyi" gzlerle bakt bir Kzlderili
bulundurdu!.. Kimi filmlerin banda yle bir uyar okursunuz: "Bu
filmde yaanlan olaylarn, ad geen ahslarn gerekle bir ilgisi
yoktur"... Ben de, bu yazda yaanlan olaylarn, ad geen emekli olmu
"kahraman" emniyetilerin yaadmz gereklerle bir ilgisi vardr
diyerek, son sz Salh Birsel'in dizelerine brakyorum:
Bugnlk bu kadar baka derste Amerika'y grrz Gary Cooper'la.

Hedefe Ynelmi Tabanca!..

John Ford'un cenazesine katlanlar tren borazanlarnn almasyla

birlikte bir jet uann gkyzn yrtarak douya doru yol aldn
grrler. Mezarlktaki insanlarn yzlerinde tatl bir glmseme belirir.
nk ayn anda bir ku srs de batya doru umaktadr. Sinemada
en iyi eylerin bir rastlant sonucu ortaya ktna inanan nl
ynetmenin cenaze treninde yaanan bu olay sanki dncesini
dorulamak iin hazrlanm bir senaryoydu L
Ama yapm olduu kovboy filmlerinde Kzlderililere "l" rol veren
John Ford, Amerika yerlilerinden zr dilemek iin ii rastlantya
brakmaz. 1964'te ynettii Cheyenne Autumn (Cheyenne Sonbahar)
adl filminde kelimenin tam anlamyla gnah kartr. Kamera bu kez
Kzlderililerin arasndadr. John Ford'u dinliyoruz: "Uzun sre bunu
yapmak istemitim. Custer, Beecher ve Chivington'n ldrd
Kzlderililerin toplamndan daha fazlasn ldrdm ve Avrupa'daki
insanlar her zaman Kzlderililer hakknda bilgi sahibi olmak isterler.
Her hikyenin iki yz vardr. Fakat ben bu defa ii Kzlderililerin
asndan ele almak istedim. unu kabul edelim ki, onlara ok kt
davrandk. Bu bizim iin bir lekedir. Hakszlk yaptk, aldk, ldrdk,
katlettik, her eyi yaptk. Ama onlar, bir tek beyaz adam ldrd
zaman, aman Tanrm; ordular kageldi!.."

Cheyenne'ler adlarn komular olan Sioux'larm dilinden almlardr...

Ve anlam "garip bir dil konuanlardr! Cheyenne nehri ve VVyoming'te
bulunan Cheyenne kenti de adlarn bu Kzlderili kabilesine
borludurlar. Vladimir Pozner, Amerikan emperyalizmini gzler nne
serdii "Amerika Birlememi Devletleri" adl kitabnda Cheyenne
kentine yapt yolculuu anlatr. Pozner ile birlikte Cheyenne kentine
konuk oluyoruz: "Cheyenne, Tekerlekli Cehennem1, koyun ve sr
obanlarnn kanl arenas, Far-VVest'in merkezi, Bat'nn kovboyculuk
ve Kzlderilicilik oynadmz vahi dekoru. Orada, iine at stnde
girilen barlar, her elde bir tabanca, arlnca altn, su gibi iki ve
danteller arasnda kaybolan arkc kzlar bulacam ummutum."
Oysa Pozner, hayal krklna urayacak grntlerle karlar. Ikl
reklmlar, rtkan radyo ve televizyonlar, benzin istasyonlar, bir
askeri garnizon ve edebiyatsz orospular! Kzlderililerin izine ise bir
antikac dkknnda rastlar. Tavanndan kartal tylerinden yaplm
kadn apkalarnn sarkt antikac dkknnn tezghnda Kzlderili
ayakkablar, kk incilerden yaplm kemerler ve bebekler yldr.
Gerisini Pozner'den okuyoruz: "Bir kovboya, bir Amerikan yerlisine
rastlamak olduka gt. Ertesi gn Cheyenne'i terk ettim. Aradm
bulamamtm orada. VVyoming'in dekoruna dalmak iin can
atyordum: Kum, sar, beyaz, zeytin rengi, meneke rengi ayrlar, ha
eklinde telgraf direkleri, kmr tayan, maden, petrol sarnlar tayan
ve United Fruit'in souk hava tertibatl vagonlarn eken trenleriyle
tasarladm VVyoming manzarasn bulmalydm. Kamyonlarn
stnde oturmu ya da ayakta duran serseri klkl adamlar
grnyordu. Hibir tuzak kalmamt bozkrda. Ne yol kesenler, ne
Kzlderililer. Yalnz, allklara aslm ve zerlerinde nian alan kovboy
resimleri bulunan tabelalara rastlyordunuz. yle yazyordu resimlerin
altlarnda:
EVNZ KORUMAK N SLAH KULLANMAYI RENNZ
HEDEFE YNELM TABANCA SZE GVEN VERECEKTR"
ldrlenler, kyleri yaklanlar, ge zorlananlar hep yerli halk
olduundan bylesi bir tabelann stnde ok atan bir Kzlderiliyle
elbette karlalamazd. Pozner'i Cheyenne'den yolcu ettikten sonra biz
yeniden antikac dkknnn tezghlarndaki bebeklerin yanna dnelim.

nk orada bekleyen Sunay Akn'n Kzlderili bebekleri hakknda

syleyecekleri vardr: Kzlderililerin tahtadan yaptklar bebekler bir
tanr heykeli biimindedir. Oyuncak bebekler ayn zamanda ocuun ilk
din dersiydi. len bir ocuun beiine de tylerden yaplm bir bebek
konulurdu ve ona canlym gibi davranlrd. Kzlderililer bebek
yapmnda kemiklerden de yararlanrlard.
ocuu len bir anne ise yaam boyunca onun oyuncaklarn yannda
tard!

Ylmaz Gney Kovboy mu?..

in aslna bakarsanz, Hollyvvood filmlerindeki hzl silah ekme
sahnelerinin tamamyla uydurma olduu ortaya kar. Kovboylarn
bellerindeki silahlar son derece kullansz ve i grmez durumdaydlar.
O dnemin en gelimi silah olan Colt 45 Deacemaker, en keskin gzl
niancnn elindeyken bile hedefi vuramyordu. Tabancalarn yetersiz
olularndan dolay birok silahor srtlarndan vurularak ya da alm
olduklar basit yaralarn bakmszlk yznden kangrene dnmesi
sonucunda lyorlard. Buffalo Bill nn att kurunlara deil,
tabancasnn kabzasyla rakiplerinin balarna vurup korkutarak
kazanmtr. Bu yzden, unvanndan doan "Buffaloing" szc
gnmzde de, "gzda vermek" anlamnda kullanlr.
Oyuncak kovboy tabancalarnn dleriyle yaayanlar arasnda
stanbul'un Kumkap semtinde yzen ocuklar da vardr. Mayolar
olmad iin denize donlaryla atlaylar yapan ocuklarn arasnda Sait
Faik Abasyank', 1947 ylnn Temmuz aynda gezinirken grrz.
Abasyank'n, "Bele Plaj" adl yazsnda western filmlerinin ocuklar
zerindeki etkisine tank oluruz: "Ellerinde birer nikel Smith Vesson
tabancas gibi parlayan ene kemikleriyle ocuklar nian alarak
zerimize hcum ediyorlar."
Bir koyunun ene kemiinden yapt tabanca Ylmaz Gney'in de tek
oyuncadr. Gney, ortaokuldayken, Adana'nn bir kenar mahallesinde
25 kuru verip ilk filmini izler. Filmde bir kovboy drt kiiyi dvmtr.
Sinemadan knca iki ocuun stnde grd sahneleri uygular.
Alk beklerken karakolda bulur kendisini!

Ylmaz Gney yaam olduu bu olay 1966'da ekilen "Kovboy Ali"

adl filmde canlandrr. Ali, izledii bir kovboy filminin etkisinde kalp
kiiyi dvd iin hapishaneye girer. zgrlne kavutuunda
stnde kovboy giysileri vardr. Film, Kovboy Ali'nin ktlere kar
verdii kavgay ierir. Behet Necatigil kovboy filmlerini "hak hukuk
datma yeri" olarak grr. Ylmaz Gney de air ile ayn grtedir.
Birok filminde kovboy ve gangster karm bir rol sergileyen Ylmaz
Gney'in sinema serveninde vvestern etkisinin youn olduu
yapmlardan biri de "Yedi Belallardr: Aann zorbalklarna halkn kar
koyacak gc yoktur. Bu arada, kovboy giysili yedi kii bir araya gelir ve
haydutlara kar arprlar. Aralarndan biri kadndr stelik! Kadn
kovboy roln Sevda Ferda oynar. Filmin sonunda hayatta kalan da
yalnzca o'dur.
Ylmaz Gney'i kovboy giysileri iinde bir yl sonra ekilen "irkin ve
Cesur"da da grrz. Kovboylua zenen siyah apkal, beli silahl bir
adam uram olduu bir kyde zalim aaya dersini verir ve hakszlklar
karsnda korumasz olan insanlarn yannda olmak zere atn bir
baka kye doru srer!..
Behet Necatigil gibi Ylmaz Gney de kovboy filmlerinde adalet
datldn sanr. Ezilen, smrlen Anadolu insanna kovboy
kyafetleriyle tar adaleti. Oysa Anadolu insan kovboy deil,
Kzlderilidir. air de, sinemac da ayn yanlgya dmlerdir.
Kendisiyle yaplan bir syleide unlar syler Ylmaz Gney: "Ben
oyuncu olarak halkn giyiminden, davranlarndan ' farkl olmamaya
alyordum".. Duvar, Yol, Sr gibi son dnem filmlerinde halknn
giymi olduu kyafetler iinde grrz oyuncuyu. Siyah apkal, beli
tabancal kovboy gitmi, yerine bakaldran, isyan eden bir Kzlderili
gelmitir.
Sinemamzda ilk "yerli vvestern" 1963 ylnda ekilmitir. Filmin
ynetmeni olan Ahmet Sert, sinemaya kundura tamirciliinden gei
yapar ve oyunculuk dneminde Meksikalya benzeyen tipiyle ilgi toplar.
Yeilam'da ad "Kovboy Ahmet'e kan ynetmen, 1972'de "Belallar
ehri" ve 1983'de "l Cenneti"ni eker. Am olduu atlyede rettii
kovboy aksesuarlarn filmcilere kiralar. Kkekmece yaknlarnda
bulunan Pirinliky'de kurmu olduu "Santa Fe" adl kasabada ise
birok kovboy filmi ekilmitir.

Ahmet Sert'in am olduu yoldan birok ynetmen yrr. Sreyya

Duru 1964'de "Avare Yavru Filinta Kovboy"u eker. 1967'de Zafer
Davutolu "Ringo Kid"i... 1971 yapm "Cilal bo Teksas Fatihi" ise
Osman Seden imzasn tar. Ayn yl, etin nan'n adn "Western
eko" filminin afiinde grrz. Bu filmde barol Ylmaz Gney gibi
bir dnem stnden kovboy kyafetlerini hi karmayan Ylmaz Koksal
oynamtr.
Herkesin sevgilisi olan Red Kit'i lkemizde beyazperdeye uyarlayan
Aram Glyz olmutur. Ynetmen 1974'de, drt yl nce ilk kez ektii
izgi roman kahramann "Red Kit Daltonlara Kar" ve "Atn Seven
Kovboy" ile yeniden sinemaseverlerin karsna karr. Yerli
vvesternlerde Kzlderililerin sonu Hollyvvood yapmlarndan farkl
deildi.
izgi roman uyarlamalarndan biri olan Kaptan Swing'te bir Kzlderili
olan "Gaml Bayku" roln sinema emekilerinden Sleyman Turan
oynar.

Seninkini Kim Kesti?..

Amerika yerlilerinin yaratl sylencesine gre ilk kadn ve ilk erkek
Amazon ormanlarnda karlatklarnda birbirlerini hayranlkla
seyrederler. Erkek kadna sorar: "Seninkini kim kesti?"... Kadnn "Ben
her zaman byleydim" yant zerine adam dnr: "En iyisi
olgunlatnda atlayan meyvelerden yememek!"
Kadnn cinsel organn grnce hasta olduuna inanan adam, onun her
ihtiyacn yerine getirir. stedii her ey ayana kadar gelen kadn bu
duruma hi itiraz etmez. Bir akam, ormann iinden koarak gelen
adam sevinle barr: "Buldum!"
Adam, bir aacn dalnda erkek bir maymunu diisini "iyiletirirken"
grmtr. Kadna "ite byle yaplyor" diyerek sokulur... Kzlderili
inancna gre insan cinsel ilikiyi bylelikle renmi olur.
Kristof Kolomb, yola ktnda karlaaca uygarln bu inanndan
elbette habersizdi. Geride brakt Kanarya adalarnn valisi Dona

Beatrice Peraza'nn gzellii gitmiyordu gznn nnden. Beatrice, o

gne kadar hibir liman ve hibir sarayda karlamad gzellikte bir
kadnd... Ama Kolomb, akn deil, altnn arsna kulak verdii iin
Kanarya adalarndan uzaklam, karanlk denizde yldzlara bakarak
ynn aramaktadr. At yoldan gidecek olan bir ok smrgeci,
topraklarnn ellerinden alnmasna kar kacak olan Kzlderilileri
ldrp cinsel organlarn kesecektir!..
1995 ylnn Sonbaharnda sinemalarda gsterime giren bir izgi film
gielerin nnde uzun kuyruklar oluturur. "Pocahontas" adl film beyaz
adam ile bir Kzlderili kadn arasndaki ak anlatr. Londra'dan demir
alan "Susan Constat" adl geminin kaptan John Smith, filmin sonunda
Amerika'dan ayrlrken, kyda brakt Kzlderili sevgilisi el sallar
ardndan. zleyiciler de, Pocahontas ile birlikte gzya dkerek, hznl
bir ak filminin slak mendillerini ellerinde tutarak ayrlrlar sinema
salonundan.
Filmin gsterime girmesiyle birlikte ocuklara ynelik eyalar da
maazalarn vitrinlerinde boy gsterir: Pocahontas oyuncaklar,
kalemleri, antalar, ampuanlar, anahtarlklar, di fralar,
sabunluklar, tirtleri...
ocuklarn cep harlklarn smrmeye ynelik film gerek bir ak
hikyesinden alnmtr. Meydan Larousse'un 13. cildinin 593. sayfasna
bir gz atacak olursak "Rolfe, John" maddesiyle karlarz. Bu adamn
ansiklopedideki ilk tantm udur: "ngiliz smrgeci"... Pocahontas,
John Smith ile deil, John Rolfe ile evlenir. Yani, filmde anlatlan ak
hikyesi beyaz adamn saysz yalanlarndan biridir.
John Rolfe iin kendi yurttalar "tanrnn parmakla gsterip setii"
rktand. Rolfe, Virginia'ya Trinidad'dan getirilen tohumlarla kaliteli
ttn elde eder. 1614 ylnda Elizabeth gemisinin ambarnda Londra'ya
gnderdii drt fyla da ttn smrgeciliinin ilk admn atar.
Virginia valisi Thoms Dale ile Londra'ya giderek inanlmaz vaatler
karlnda irketine hissedarlar toplar. Bu arada, Kzlderilileri ttn
iftliklerinde altrp, emeklerini smrebilmek iin kurnazca bir yola
bavurur.
Kzlderili prensesi Pocahontas ile evlenmek isteyen John Rolfe, Virginia
valisinin kapsn alar. O tarihte, bir beyazn tanrnn parmakla gsterip

semedii rktan biriyle evlenebilmesi iin valinin onay gerekiyordu.

John Rolfe, yazm olduu dilekede Pocahontas ile evlenmek
istemesinin nedenini yle aklar: "Eitimi kaba, davranlar barbarca,
soyu lanetli bu kfir ile tarm iletmesinin yarar, lkemizin onuru,
tanrnn yceltilmesi, kendi kurtuluum ve dinsiz bir yarat gerek
tanrya ve sa'nn dinine dndrmek."
Grld gibi evlilik isteinin iinde "yarata" yani Pocahontas'a kar
bir sevgi yer almaz. Sinemalarda gsterilen izgi filmdeki gibi ortalkta
ak falan yoktur!
Kzlderililer byk reislerinin kz olan Pocahontas'a "akac" anlamna
gelen "Matoaka" diyorlard. John Rolfe, Pocahontas ile Virginia
tarihindeki ilk ngiliz Kzlderili evliliini gerekletirdikten sonra
karsn dini inanlarndan vazgeirir. Pocahontas, filmin final sahnesinin
aksine kocasyla birlikte ngiltere'ye gider. O, bandaki apkas,
elbisesindeki yksek dantel yakalaryla "kabalktan" ve "barbarlktan"
kurtarlm bir ngiliz kadndr artk!..
Yirmi bir yana giremeden, 1617 ylnn Mart aynda bir ngiliz
hastalndan len Pocahontas'n mezar tanda John Rolfe tarafndan
deitirilen yeni ad yazmaktadr: "Rebeca"...
Derler ki, Pocahontas'n lmne en ok amcas Opechancanough
zlmtr. nk kilise treninde gelini kendi elleriyle o vermiti...
Tren ncesi ve sonrasnda tek laf etmeyen Opechancanough bir
zamanlar "Louis de Velasco" adyla bilinen bir Hristiyand... Ama bir
gn, topraklarna geri dnerek stndeki elbiseleri ve boynundaki ha
atee atar. Beyaz adamn yalanlarndan irenir ve "temiz ruhlu"
anlamna gelen Opechancanough adn alr.
Aradan yllar geer ve Bar anlamalarnda haritalara izilen izgilere
aldrmadan Kzlderililerin topraklarna saldran beyaz adam yapm
olduu izgi film ile insanlar kandrmaya devam eder!..
Pocahontas'n kalbi, sz konusu filmin hslat rekorlaryla bir kez daha
krlr!

te, Kaptan Smith Geliyor!..

ngilizler, bakire kralieden dolay Florida ve Saint-Laurent nehri
arasnda yer alan blgeye "Virginia" ad verirler. Bu blgede Algonguian
konfederasyonunu oluturan Kzlderili kabileleri yaamaktadr. Reis
Povvhatan, VVeremoco'daki kyne davet eder ngilizleri. Davette
ngilizler bakr bir ta sunduklar Povvhatan' kraln kulu ilan ederler.
Kzlderili reisin davranlar gerginlik yaratr: Povvhatan, kraln
gnderdii armaanlarn karsnda eilmeyi reddetmitir!
Smrgeci kaptan John Smith, Chicahoming nehrinde yol alrken
Kzlderililer tarafndan yakalanr ve VVeremoco'ya getirilir.
Powhatan'n kz Pocahontas onun balanmasn ister ve bu istei
yerine getirilir. Pocahontas ile John Smith'in karlamalar ite byle
olur. Walt Disney'in izgi filmindeki gibi aralarnda bir akn domas
sz konusu deildir. nk Kzlderili kz henz on iki yandadr.
John Smith'in Kzlderililere kar olan davranlar ve niyeti hakknda
bilgi sahibi olabilmek iin Powhatan'n szlerine kulak vermeliyiz: "Ben
artk yalym ve yaknda leceim. eflik, erkek kardelerime geecek
ve ondan sonra iki kz kardeime ve de onlarn iki kzna. Umarm sizin
bize gsterdiiniz sevgi bizim size gsterdiimizden az olmaz. Bizden
sevgiyle alabileceiniz eylere niin zorla sahip olmaya kalkyorsunuz?
Size yiyecek veren bizleri neden yok edersiniz ki? Her eyimizi saklayp
ormana kaabiliriz. Byle bir durumda eziyet edecek yalnzca kendi
adamlarnz kalr. Kskanlnzn nedeni nedir? Kllarla, silahlarla bir
dman igal etmek iin gelmeyip, dosta geldiinizde bizi silahsz ve
isteklerinizi karlar durumda buluyorsunuz. Btn ngilizlerden kap
durmaktan, soukta ormanda yaamaktan, bitki kkleri ve p
yemekten, av hayvan gibi kamaktan, dinlenememekten, a kalmak ve
uyuyamamaktansa iyi yiyecek yemenin, rahat rahat uyumann, karm ve
ocuklarmla birlikte uyumann, glebilmenin ve ngilizler ile mutlu bir
ekilde yaamann daha iyi olduunu bilmeyecek kadar ilkel deilim.
Sava halinde olunursa adamlarm srekli olarak nbette durmak
zorunda kalrlar ve ormanda bir dal paras krlrsa yle barrlar:
'te, Kaptan Smith geliyor!..1Ve bylece bu perian ve sefil hayatmz
sona erer. Ama Kaptan Smith, kabaln ve duyarszln yznden
senin sonun da pek yaknda bundan farkl olmayabilir. Bu sebepler
yznden sizi Bar toplantlarna davet ediyor ve her eyden nce tm

kskanlnzn ve zorbalnzn nedeni olan silahlarnzn ve de

kllarnzn derhal geldiiniz yere gnderilmesinde srar ediyorum."
17. yzyln ortalarna doru Hristiyanl kabul edip ngilizlerle
ibirlii yapan Kzlderili kabileler ile birlikte ortak katliamlara balayan
beyaz adam Algongulan topluluunu datr. Bunda Kaptan John
Smith'in smrye davet kartan, 1616'da yaynland kitabnn ve de
yapm olduu haritann pay byktr.
1830 ylnda, Kzlderililer arasnda gezinen bir ressam ile karlarz.
George Catlin'in geleneksel elbisesiyle izdii yerlilerden biri de ef
Assiniboin Wi-Jun-Jun'dur. Beyaz adam ile grmeye giden bu reis geri
dndnde yksek topuklu izmeleri, emsiyesi ve bandaki
apkasyla bir karikatrden km gibidir.
Klk deitiren reisin adnn anlam udur: "Gvercin yumurtas kafal"
izgi filmdeki Pocahontas'n elbiselerinin de gerek ile uzaktan
yakndan bir ilgisi yoktur. Kokteyl kyafetini andran elbiselerin iindeki
Pocahontas son derece seksi izilmitir. Gnmzde, Weremoco'daki
Kzlderili kynn yerinde "Gloucester Countary" adnda bir kasaba
vardr. Ne o kasabada ne de etraftaki dier kentlerde Algonguian
topluluunu oluturan Kzlderili kabilelerden yaayan birini bulabiliriz.
Hepsi yok edilip, soylar tketilmitir.
1997 ylnn Mart aynda Radikal gazetesi, Pocahontas'n karton
oyuncaklarn verir. ocuklar, birbirini takip eden gnlerde kendilerine
sunulan Kzlderili elbiselerini Pocahontas'a giydirirler. Promosyonun
son gn, o yllarda bir ngiliz kadnn giydii elbiseler gze arpar.
Bylelikle, beyaz adamn Kzlderilileri yaam biimlerinden,
geleneklerinden ve kltrlerinden uzaklatrma oyunlarna kk saf
eller de alet edilir! Eduardo Galeano, Walt Disney'in izgi filmlerini yle
tanmlar: "Kapitalizmin hayvanat bahesi"...
Pocahontas'n babas Powhatan'n karsnda eilmeyi reddettii ngiliz
kraln armaanlar ayakkab ve pelerinden oluuyordu!..

Savata Kazanlan eref!..

Yeni Dnya'ya adm atan pek ok denizci lkelerine geri dndklerinde
karlatklar yerlilerin ne denli iyi niyetli ve Bar yanls olduklarn
uzun uzadya anlatrlar. Bunlardan biri de, Raphael Hythloday'dr.
Amerigo Vespucci'nin drt yolculuunun son nde yannda olan bu
Portekizli denizci varan younu kardelerine brakarak dnyay
dolamak zere yola koyulur. Felsefeyle de ilgilenen Hythloday, Latince
ve Yunancay ok iyi bilmektedir.
Avrupa'ya Vespucci ile birlikte dnmeyen Hythloday, yirmi drt
adamyla beraber Yeni Kastilya'da kalma iznini koparr. Geri
dndnde ise Amerika ktasnn aklarnda "Utopia" adl bir ada
kefettiini anlatr. 1500'l yllarn balarnda Avrupa limanlar Yeni
Dnya servenlerini anlatan denizciler ile kaynamaktadr. Ama Raphael
Hythloday'n anlattklar hi birine benzemez. Kendisini dinleyenler
arasnda savaa ve lm cezasna kar olan ngiliz yarg Thomas More
da vardr.
Beyaz adamn Kzlderili topraklarna doru yelken amasnn ardndan
yaynlanan kitaplar arasnda en ok konuulan ve gnmzde de
okunmaya devam edilen Thomas More'un 1516'da yaynlad Utopia
adl eseridir. Portekiz denizci Raphael'in tank olduu lke elbette ki
More'un dlerinden baka bir yerde aranlmamaldr. Utopia'daki
anlatc Raphael Hythloday yenian renmeden yana olan ve olaylara
inan yerine akl asndan bakan bir insan tipidir. Yani, Thomas
More'dan bakas deildir. Antvverp'de Latince olarak baslan
Utopia'nn matbaa ileriyle uraan Erasmus'u yazm olduu bir
mektupta "Utopia Kral" ilan eden Thomas More, Amerika yerlilerinin
yaama baklarn Avrupa toplumlarna zm yolu olarak nerir. Bunu
yaparken kendi dlerini de Utopia'ya katmay unutmaz. More'un, nl
kitabn kaleme almadan nce bilgi toplad denizciler arasnda Raphael
Hythloday adl birinin olduu sylenebilir mi? Hythloday'n "hibir ey
demeyen, bo konuan" anlamna gelen bir szck olduunu gz nne
alacak olursak Portekizli denizcinin hayal rn olduu ortaya kar.
Utopia'da 54 kent vardr. Bir kenti bilen hepsini bilir. nk Utopia
adasndaki tm kentler birbirine benzemektedir. Okura Amaurote
kentini anlatan Thomas More sava konusunda unlar yazar:
"Utopiallar savatan da vurumadan da pek hayvanca bir ey diye

tiksinir, irenirler. Kald ki, bu ii insanlarn yapt kadar hibir hayvan

yapmaz. Btn teki uluslarn tersine, savata kazanlan erefli
erefsizliin ta kendisi sayarlar."
Herkesin emeinin karlnda ald rn kamu ambarlarna verip,
oradan gerek duyduu kadar ald, altnn ve gereksiz tketimin
kmsendii, prensin ve rahiplerin halk tarafndan seildii Utopia'da
yer alan u blm, beyaz adam tarafndan srekli olarak kovalanan
Kzlderilileri artrr: "Utopiallarn uydurma sayd zevkler
arasnda av ve kumar zevkleri de vardr. Bunlar kendileri bilmez,
bakalarndan duymulardr sadece. Zar atmann ne keyfi olacan
anlamazlar bir trl. Bunda bir keyif olsa bile, insan ayn eyi yz kere
tekrarlamaktan bkar sonunda. Bir sr kpein av peinde havlamas
zevkten ok bkknlk vermez mi insana? Bir kpein bir tavan
kovalamas niin bir tavann bir kpei kovalamasndan daha zevkli
olsun? Eer houmuza giden kovalamaysa her ikisi de bir kovalamadr.
Ama avclara asl keyif veren bu deil, bir hayvann tekini paralayp
ldrmesidir. Oysa insan nasl olur da, bu kan dkmeden, glnn
gsz, zalimin masumu alt etmesinden, azgn bir kpein rkek
tavan paralamasndan zevk duyabilir?"
talyan denizci John Cabot, 1502'de ngiliz kral VII. Henry'e Yeni
Dnya'dan armaan olarak yerli getirir. ngilizler gibi giydirilen
yerliler VVestminster Saray'nda merakllara sunulurlar. Byk olaslkla
Thomas More'un grm olduu ilk yerliler bunlardr. Sosyal adaletin
olmad bir lkede rkek gzlerle etraf seyreden yerlinin zlemini
duyduklar lkenin nasl bir yer olacan dnen More, Utopia'ya
giden yolu bulur bylelikle!..
VIII. Henry, nl kiilerden kard yasaya boyun eeceklerine dair
and imelerini ister. Kraln isteini kabul etmeyen More, 1534 ylnn
Mart aynda tutuklanarak Londra Kulesi'ne kapatlr. 1 Temmuz 1535'de
yaplan yarglanmasnda piman olup dncesini deitirirse
balanaca sylenir. Thomas More'un yant yledir: "Su,
dncesini bakalarna yaymakla olur. Oysa ben sustum sadece. Byle
sustum diye hibir yasa beni, adalete gre, hakl olarak cezalandramaz."
dam cezasna arptrlan More, 1535 ylnn 6 Temmuz gn kafas
kopartlarak ldrlr. kaca idam sehpasnn yklacak gibi
olduunu grdnde yanndakilere alayc bir ekilde seslenir: "Rica

ederim, siz beni uraya sa salim bir karn hele; inerken durumu nasl
olsa idare ederim!.."
Gzlerini cellda balatmayp bu ii kendisi yapan Utopia'nn yazar
ban kte koyduktan sonra sakaln zenle dzeltip son szn
syler: "Ne de olsa sakalm vatana ihanet etmedi. O da benimle birlikte
idam edilmesin."
Birok dilde yaynlanan Utopia ngilizceye Thomas More'un lmnden
16 yl sonra, 1551'de evrilir!

Krmz Ceket'ten Al Giysi'ye...

Bir dostu Amerikan dzyazlarn ieren "An Anthology of American
Prose" adl kitaptan sz aar Salh Birsel'e. Kitabn ilk yazsn da
evirmitir stelik. Kzlderili reis Algiysi'nin 1805 ylnda verdii
sylevin yapmacksz bir dile sahip olmas Salh Birsel'in dikkatini eker.
Derlemeleri
(gldesteleri)
sevmemesine
ramen
Algiysi'nin
dncelerinden etkilenip "Kzlderililerin Dn" adl bir denemeyi
kaleme alr. Biz de, Salh Birsel'in "1001 Gece Denemelerimin ikinci
kitab olan "Yaptrma Byk"ta yer alan yazdan Algiysi'nin szlerini
okuyalm:
"Karde, bir zamanlar bizim topraklarmz usuz bucakszd. Sizinse, bir
kar gemiyordu oturduunuz yerler. Gel zaman git laman, kocaman
bir topluluk oldunuz siz. Bize, yaygmz serecek bir toprak parasn bile
ok grdnz. Btn yurdumuzu elimizden aldnz da, gene gzleriniz
doymad. imdi de kalkm, bize dininizi almaya savayorsunuz.
Karde, dinle biraz daha. Buraya, Yce Tanrnn yolunda gidelim, ona
tapalm diye gnderildiini sylyorsun. Bunun doru olduunu nasl,
nereden bileceiz biz? Anladmza gre, sizin dininiz bir kitapta
yazlym. Bu kitap size seslendii kadar, bize de ses ediyorsa, nasl
oldu da bize, yalnz bize mi, atalarmza, bugne kadar gnderilmedi?
Bu kitabn iindeki bilgilerden neden imdilere dek yoksun kaldk? Bu
bilgilere ulatracak aralar niin gemedi elimize? Bu konuda btn
bildiklerimiz, senin szlerine dayanyor. Beyaz insanlarn bunca
aldatt, yanltt bizler, bunlarn doruluuna nasl inansn?"

Aslnda Salh Birsel'in ilgisini eken "Geronimo'nun Olu",

"Kzlderililerin Dn" gibi kovboy filmleriyle Kzlderilileri
aalayan Amerikallarn kitabn ilk sayfalarna Algiysi'nin yazsn
oturtmalaryd. Salh Birsel "Eldorado" adl bir baka denemesinde de
beyaz adamn kymlarn anlatr. te bunlardan biri: "1779 ylnn Ocak
ay balarnda Gnadenhutten'de oturan Kzlderililer Pitssburgh'a
getirilip iki eve kapatlrlar. Kendilerine u uyar yaplr:" "Madem
topunuz Hristiyansnz, yleyse ertesi gn lecek bir Hristiyan gibi
lme hazrlann." Ertesi gn elleri ekili beyaz adamlar Kzlderililerin
arasna dalarlar. Kan ter iinde kalan ekici arkadana verirken unlar
syler: "Al biraz da sen salla. Ben on be kii temizledim. Sanrm iyi bir
i kardm."
Algiysi ile "Eldorado" adl denemede de karlarz. Ama Salh Birsel,
Kzlderili reisi bu kez "Krmz eke" adyla sunmaktadr okura:
"Atalarnz bizden kk bir toprak paras istedi. Onlara acdmz iin
dileklerini geri evirmedik. Aramzda yer aldlar. Onlara msr ve et
verdik. Onlar buna karlk bize zehir (iki) sundular. Beyazlar bir kez
memleketimizi tanynca, hemen saa sola haber saldlar. Yeni yeni
insanlar geldi. Biz onlarn dosta geldiini sandmzdan hi
korkmadk. nk bize kardeim diye sesleniyorlard. Szlerine inandk.
Bu kez onlara daha geni bir yer verdik. Ksa zamanda saylar artt.
Daha ok toprak istemeye baladlar. Sonunda btn yurdumuzu
istediler. Gzlerimiz ald. Savalar oldu. Beyazlar bizimle savatrmak
iin ilerinden kimilerine paralar verdi. Halkmzn byk bir ounluu
ldrld. Beyazlar bizi ikiye de altrdlar. ki yznden de binlerce
Kzlderili krlp gitti. Kardelerim, eskiden bizim topraklarmz ok
geniti. Sizinkiler ise ok kk. imdilerde ise siz, byk bir ulus
oldunuz. Bize yatamz serecek kadar bile bir toprak parasn ok
gryorsunuz."
Algiysi'nin "Eldorado" adl denemedeki son szleri "Kzlderililerin
Dn" adl deneme yer alan szlerinin balangcn oluturuyor.
Eldorado'yu iinde barndran "Paf ve Puf" adl kitabn 1981'de
yaynlandn gz nne alacak olursak, Salh Birsel'in Krmz Ceket'i,
Algiysi'ye dntrdn syleyebiliriz. Yaptrma Byk'n ilk basks
ise 1985 yldr.
Beyaz adamn Kzlderililere yapt kymn boyutlarn Eldorado'nun
paragraflar arasna dikilen bir mezar tann stnde yazlanlar

okuyarak alglayabiliriz: "Burada Ynn S. Love yatmaktadr. Yaam

boyunca Tanrnn kendisine adad 98 Kzlderiliyi ldrmtr.
Ylsonuna dein bu sayy yze karacan umarken sa'nn kollarnda
lmszlk uykusuna dalmtr."
Eldorado, beyaz adamn dlerindeki "Altn lke"nin addr!

Sar eytan!..
1968 ylnn, 17 Temmuz gn hava olduka scaktr. Bylesi gnlerde en
serin yerin bir sinema salonu olacan ok iyi bilen Oktay Akbal' bir
film izlerken grrz. Yazar, "Arkansas Altn" adl film ile ilgili
dncelerini gnlne yle aktarr: "Arkansas'ta altn arayan
Almanlar. Belki de vard o gnlerde Arkansas'ta Almanlar! Film
Almanya'da evrilmi, Kzlderililer bile Alman."
Kristof Kolomb, zengin olmak umuduyla gelmiti Amerika'ya.
Kralienin desteini alabilmek iin inanlmas g vaatlerde bile
bulunmutu: "Majeste, hayalimin gereklemesiyle btn Hristiyan
lemiyle paylamak istediim bir baka amacm daha var: Alp
getireceimiz tm altn, gm ve mcevherlerle Kuds'
kurtarabiliriz." Grld gibi Kolomb'un amac bir mcevher kutusu
bulmakt! Pusulas Hindistan'a deil, altna evriliydi. Kolomb, eli bo
dnse de, 1848'de ktann bat kylarnda altn bulunduu haberinin
yaylmas, geen sre ierisinde biriken g dalgasnn Kzlderililere
Bar anlamasyla verilen son topraklarn da igaline neden olur. Bu
yzden Maksim Gorki, Amerika'y anlatan kitabna "Sar eytann
lkesi" adn verir.
Rahip Antonio de Muntesinos, Kzlderililerin altn uruna katledildii
gereini daha ilk yllarda grm ve u soruyu sormutur:
"Kzlderilileri ne hakla byle acmasz ve korkun bir biimde tutsak
edersiniz? Altn elde etmek amacyla her gn ldkleri, daha dorusu
sizler tarafndan ldrldkleri bir gerek deil mi? Onlar da, kendiniz
gibi sevmek zorunda deil misiniz?"
Eski bir Msr iiri "Dnyada ne kadar ktlk varsa ba altndr" der...
Amerika'nn gerek zenginlii olan yerli halkn kltr altn uruna

acmaszca harcanr. Altn bulunur ama Kzlderililer kaybedilir.

Bylelikle de, insanlk kltr biraz daha yoksullasn
Altn bulunduu haberinin duyulmas zerine, giriine "Altn Kap"
denilen San Fransisco limannda bir geminin demirleyecei yer bulmak
olduka zorlar. Altn aramaya gelen gemicilerin limanda terk ettikleri
gemilerin arasnda gezinirsek yelkenleri sken bir adamla karlarz. lk
bakta, topraklarnn igal edilmesine kzan bir Kzlderili sanlsa da,
yanna yaklaldnda yelkenleri okenin "Loeb" adnda bir gmen
olduu anlalr. 1847'de Amerika'ya gelen 20 yandaki delikanl,
Bavyeral Yahudi bir ailenin ocuudur. Babasn yetersiz beslenme
sonucu kaybeden gen adam "Yeni Dnya"ya adm atar atmaz adn
yeniler: Levi Strauss L.
Yelken bezlerinden pantolonlar dikecek olan Levi Strauss, zengin
olabilme hayallerini altn madenleri yerine, madencilere dikecei salam
pantolonlardan kazanaca paralarda grr. Kanada blgesindeki
Kzlderililer paraya "Franszn Ylan" adn takmlard. Gen adam,
cebini ylanlarla doldurmakta fazla ge kalmayacaktr.
Madenciler ve Kzlderililer arasndaki gerginlii Eduardo Galeano'dan
okuyoruz: "El Molino bu altn sahillerde mantar gibi bitmi olan saysz
kamplardan biridir. Gnn birinde El Molino'daki madenciler, uzak
servi ormanlarndan stun stun duman ykselmekte olduunu
ayrmlyorlar. Geceleyin rzgrla alay eden bir sra yangn gryorlar.
lerinden biri sinyalleri tanyor: Kzlderililerin telgraf, kabileleri,
yabanclara kar savaa armaktadr. Annda madenciler yz yetmi
tfek toplayp yerlileri gafil avlayan bir baskn dzenliyorlar. Yz tutsak
ve bunlarn on beini ders olsun diye vuruyorlar."
Altnn deerli bir maden olmasnn nedeni hi phesiz ki,
dayankllnn yan sra yzeyinin ok iyi yanstmasdr. Yoksa
insanlar, altn deil de, stndeki m seviyorlar? Bir elimize konan
altnn ve br elimize tututurulan sradan bir tan ne fark vardr ki
karanlk bir odada?
Sinema salonunda braktmz Oktay Akbal'n yanna dnelim.
Birazdan film aras verilecek ve klar yandnda yazarmz arka srada
oturan Melih Cevdet Anday ile gz gze gelecektir!

Kanguru Ne Demektir?..
ngiliz denizci Kaptan James Cook, 18. yzylda Avustralya ktasna
adm attnda daha nce hi grmedii bir hayvanla karlar.
Yanndaki yerliye hayvann adn sorunca "Kanguru" yantn alr.
Bylelikle, arka ayaklar stnde srayarak yol alan, yavrularn
karnndaki kesesinde tayan ve kzdrlmad srece son derece uysal
olan hayvan o gnden sonra "Kanguru" adyla anlr.
1778'de, Sandvvich adalarnda bir yerli tarafndan ldrlen James
Cook'un "Bu hayvann ad ne?" diye sorduu yerli tarafndan da
sevildii sylenemez. nk, Kanguru szcnn Avustralya yerlileri
dilindeki gerek anlam udur: "Bilmiyorum!.."
Bir kanguru sray yaparak koltuuna oturalm bir sinemann.
"Kurtulu Gn" adl filmi seyrediyoruz beyazperde de. A.B.D. Bakan,
uzayllarn at ateten sa kalmay baarabilmi pilotlar bir hangarda
toplam son saldr ncesi sylev ekiyor: "Gemileri bizden daha byk
olabilir. Bizden daha ileri bir uygarlk olabilirler. Ama kazanan biz
olacaz"... Mister President'n bu szleri zerine gaza gelen pilotlar,
dnyann kaynaklarn smrmek isteyen uzayllarn stlerine atlarak,
insanla kar yaplan soykrma son verirler.
zlemekte olduunuz "Bir Sunay Akn Filmi" olsayd, bakann szlerini
ieren sahne baka trl kard karnza: Mister President'n sylevinin
ardndan pilotlar yine uaklarna koarlar ama aralarndan biri yerinden
kmldamaz. Doldurua gelmeyen pilot, bakann "Sen niye gitmiyorsun
yavrucuum?" sorusu zerine konuur: "nk size inanmyorum.
Kolomb ve adamlar topraklarmz elimizden almak iin gemileriyle
geldiklerinde atalarmz da, sizin gibi konuuyordu. Ama, kaybeden biz,
yani Kzlderililer oldu!.."
Ogalalar ve Cheyenneler, General Custer'e, saatlerce atndan inmeyip
kendilerini kovalad iin "Salam K" adn takmlard. Kzlderili
soykrmnn sorumlularndan biri olan George Armstrong Custer, o
denli zekiydi ki, nl sava akademisi West Point'te, 34 rencili snfn
baar listesinde son srada yer alyordu! Kurtulu Gn filmiyle
insanlara verilmek istenilen mesajn aksine, Bar yerine saldrganl

yeleyen hep A.B.D olmutur. Washington, Jefferson ve Lincoln ile

birlikte Rushmore danda kayalklara oyulmu dev bir bst bulunan
Roosevelt'e kulak verelim: "Kudretli uygar rklarn savama gdsn
hi bir zaman yitirmemeleri gerekir"... u ie bakn ki, bir filmde General
Custer roln ileride A.B.D'nin bakanln yapacak olan Ronald
Reagan oynamtr.
Kzlderililer Custer'e, beyaz adam ile dost olduklarn ama demirden yol
stnde slk alarak ve fkeli dumanlar savurarak yol alan "Demir At"n
kendilerine ayrlan topraklardaki av hayvanlarn kardn
sylemilerdi. O yllarda tren, Kzlderililer iin Kurtulu Gn
filmindeki uzay gemilerinden farkszd. Bu filmi izleyenleri gz ak
uyutmalar gibi uzun sren yolculuklarda trenlere arkaya kadar
yatabilme zelliine sahip koltuklar konulmutu. Yolcular, biletlerini
apkalarnn kenarlarndaki kurdelenin arasna sktrarak uyurlard.
Bylece, kontrolrn sizi uyandrp bilet sormasna gerek kalmazd.
Trende uyumayan yolcular da vard ve bunlar, zengin olma umuduyla
geldikleri topraklarn asl sahibi olan Kzlderililere tarlada alrlarken
trenin penceresinden zevk olsun diye ate ederlerdi.
Uyuyan Tavan adl uyank bir Kzlderili, raylar iki yana aarlarsa
Demir At'n devrileceini ve bylelikle peinde srkledii tahta evlerde
neler olduunu renebileceklerini ortaya atar. neriyi beenen
Kzlderililer Demir At' devirmeyi baarrlar. Tahta evlerin kaplarn
atklarnda un, eker, kahve uvallar, ayakkablar ve flar dolusu
viskiyle karlarlar. Ate suyunu ien Kzlderililer bir vagonda
bulduklar kumalar atlarnn kuyruklarna balayarak drtnala
uzaklarlar. Trendekiler, toz bulutu iinde dalgalanan rengrenk
kumalarn ardndan bakakalrlar...
Amerika'y boydan boya kat eden Kuzey Pasifik Demir Yolu'nun al
trenine Oturan Boa da davet edilir. Konuma yapmak zere krsye
kan Oturan Boa'nn szlerini yanndaki subay konuklara yle evirir:
"Kzl ve yumuak kalbimle size ho geldiniz diyorum"... Alk seslerine
bir anlam veremez Oturan Boa. Kendi diliyle unlar sylemiti nk:
"Btn beyaz insanlardan nefret ediyorum. Yalanc ve hrszsnz.
Topraklarmz alp bizi srgn ettiniz."
Kurtulu Gn filmini izlediim sinema salonunun perdesinde "The
End" yazs okunduunda byk ounluk ayaa kalkm ve azlar

mutluluktan bir kar ak olarak A.B.D'nin dnyay kurtarn

alklyordu...
Oysa ben, Cevat Kurtulu'un bir filmini izlemeyi tercih ederdim!

Klenin Bileklerindeki Zincir!..

Fransz air Arthur Rimbaud "Sarho Gemi" adl iiriyle nlenir. iirin ilk
dizeleri yledir:
l sularndan iniyordum nehirlerin
Baktm yedekilerim iplerimi brakm
Crlak Kzlderililer, nian atmak iin
Hepsini soyup alaca direklere akm
Kzlderilileri "crlak" olarak gren ve iirinde onlara ikenceci rol veren
Rimbaud yaamda da kendisine "beyaz adam" rol bier. Bu yzden,
iiri erken yata brakp kle ticareti yapmasna armamak gerekir.
Kle tccarlna soyunan airden, yaamnn bir blmnde kle olan
yazara geelim. Cervantes, nebaht savanda Osmanl donanmasna
kar savar ve sol elini kullanamaz hale gelir. 1575 ylnn Eyll aynda
Trklere esir den spanyol yazar Cezayir'de be yl kle olarak yaar.
Bu srete kamay denese de baarl olamaz. Efendisinin stanbul'a
dn nedeniyle zgrlne kavuan Cervantes, yazarlk serveninin
en nemli eseri sayd La Galatea'y Cezayir'de yazar. Ama kendisini
ne kavuturan, Valladoide'de tutukland yl olan 1605'de kaleme
ald Don Kiot adl kitabdr.
Cervantes Don Kiot'ta, Kzlderilileri Rimbaud gibi karalamak yerine
topraklarn igal eden smrgecileri eletirir. Don Kiot arkada
Sancho'ya seslenir: "Bana ka kez yol arkadal etmi olan Sancho,
unu bil ki, Hint Adalarnda adalete ve hrete susam valyeleri an,
eref bekliyor..."
Don Kiot'tan daha ksa boylu ve iman olan Sancho alayc bir yant
verir: "Eh, epeydir dayak yemiyoruz..."

Bu szleri duymazlktan gelen Don Kiot, ikna edici szler sylemeye

balar:"... Onlarn uaklarysa kocaman, hi kefedilmemi krallklarla
dllendiriliyorlar."
Sanchon un "Bin dayak yetmez ona. Bindir dayak istiyor" szleri zerine
Don Kiot sinirlenir: "Kes sesini Sancho."
Cervantes, Kzlderililerin kimlerle savamak zorunda kaldn
soykrmn yaplmakta olduu yllarda susmamakta kararl olan
Sancho'nun azndan aka yazar: "Babamz Amerika'nn alaklarn
barna, fahielerin sna olduunu sylemedi mi?"
Don Kiot daha da sinirlenir: "Kes sesini dedim."
Ve Cervantes, Sancho'yu konuturmaya devam eder: "Hint Adalarna
doru yola kan herkes vicdann rhtmda brakr."
Don Kiot'un yazld yln ardndan ilk gmenler Amerika'ya doru
yelken aarlar. Kaptan Nevvport'un gemisiyle yola koyulan ngiliz
gmenlerin hepsi de erkekti. Ttn smrgeciliinin ilk admlarn atan
erkekler iin sonradan 90 gen kz getirilir. Kzlar ttn karlnda
takas edilirler. Amerika'ya ilk zenci kleler ise 1619 ylnn Austos
aynda Hollandallar tarafndan getirilir.
Avrupa'dan Amerika'ya g edenleri tayan gemilerden biri de
"Mayflovver" yani Mays iei'dir. Bu gemiyle 21 Kasm 1620'de
gelenler Boston kenti yaknnda bulunan Cape Cod burnunda
"Plymouth" adnda bir ky kurarlar. Smrgecileri "Plymouth
Company" finanse ediyordu!.. Bu arada, Amerika'da en ok karlalan
otel adnn "Mayflovver" olduunu da belirtelim.
Gemilerin ambarlarn kleler ve ticaretini yapt mallar ile dolduran
tccarlarn karsna Cervantes'den yzyllar nce dikilen Romal bir air
vardr. Milattan sonra 3462 yllar arasnda yaam olan Persius'un
yazm olduu iir elbette Kristof Kolomb iin de geerlidir:
Cepleri ikin agzl tccarlar kotular Scaktan kavrulan Hindistan'a
ve gnee doru; Deerli ilalar ve karabiber getirmek iin, talyan
mallarn baharatla takas etmeye...

Kolomb'a direnen Caonabo'yu ziyaret eden Alonso da Ojeda amacnn

Bar olduunu syler. zgrlk iin iki yl boyunca dalarda savaan
Caonabo, Kastilya kralnn enliklerde takt mcevherlerin bileklerine
geirilip ata bindirilmesi teklifini kabul eder.
Bileklerindeki kelepeyle gzn gneten ayrmayan Caonabo, yanna
Kolomb geldiinde duruunu hi bozmaz. Ama, Alonso de Ojeda'y her
grnde ayaa kalkar ve kendisini yenen adam saygyla selamlar!..

Kzlderililer Trk m?..

Fotoraf Sanats Mehmet Bayhan, 1994 ylnda New Mexico eyaletinde
bulunan bir Kzlderili kyn ziyarete gider. Yal bir Kzlderilinin
oturduu barakada gen bir mzisyen flt ile ald ezgilerle dolu olan
kasetini satmaktadr. Yal adama "Ben Trk'm sizlerle akrabayz" diye
seslenen Bayhan, yant alamasa da srdrr konumasn:
"Sizler yzyllar ncesinden Asya'dan g eden bir Trk kolusunuz"...
Szlerine karlk verilmeyiine bozulan Mehmet Bayhan bir kaset satn
alr... Ve tam kapdan kacakken oturduu kede bir heykel gibi
kmltsz duran yal Kzlderili sessizliini bozar: "ok uzak deil mi?"
Kzlderililer ile Trkler nasl olur da akraba saylrlar? Bu sorunun
yantn Ord. Prof. Dr. Reha Ouz Trkkan 20, ubat 1996 tarihli
Hrriyet gazetesinde balayan ve yalnzca iki gn sren yaz dizisinde
yle verir: "Bu ok eskiye, 15.00020.000 yl ncesine varan bir evlenme
hikyesi. O zaman Kzlderililerin atalar Amerika'da deil, Dou
Asya'da, Sibirya'da yaarlard. Sonra gmeye balyorlar. Bir ksm
Bering Boaz zerinden Amerika'ya (Alaska'ya) geerken, bazlar da
Asya'da gneybatya, Aral Gl'ne doru gyor. Oradan Ural
Dalar'ndan douya, Aral Gl'ne doru gp yerlemi olan ak tenli
Alpin soyuyla karlayor, karyor, evleniyorlar. lk Trkler byle
douyor, daha sonra bu iki rkn evlenmesi, Altay Dalar blgesinde bir
kere daha oluyor, bu sefer de n Trkler-Hunlar ortaya kyor. te
bunun iin Kzlderililer bir koldan bizimle akraba oluyor. Bu sebepten
onlara Trk deil, akraba diyoruz."
"Kzlderililer ve Trkler" adl yaz dizisinin ikinci ve son gnnde Sayn
Trkkan "Kilim Desenlerindeki Ortaklk" bal altnda "akrabalk"

dncesini bir ansyla glendirmeye alyor: "New York'tayken

televizyonda 'Gller Resmigeidi'ni seyrediyordum; otomobil ve
kamyonetler renk renk desenler halinde gllerle donanmt. eitli
lkelerin katld bu leni TV'ci Chet Huntley anlatyordu. Bir tak
'imdi Meksika Kzlderililerinki geiyor' diye tantnca yardmcs
elindeki kd iaret etti. Spiker de yle zr diledi: 'Kzlderililerin
deil, Trkiye Konsolosluu'nunmu: Desenler o kadar benziyor ki
ardm."
uras unutulmamaldr ki, Kzlderililer ile yalnzca Trk deil, birok
kltr arasnda balantlar aranlabilir. Kzlderililerin yaam tarz,
kilimleri, folklor ve inanlar ile ingeneler arasnda da bir kpr
rahatlkla kurulabilir. stelik byle bir karlatrmay Ernest
Hemingvvay "anlar Kimin in alyor" adl eserinde yllar ncesinden
yapmtr. Hemingvvay'in nl kitabndan konumuzla ilgili olan
blm dikkatle okuyoruz:
Robert Jordan, "insann gs de aynn gsne benzer" dedi. "Postunu
yzdkten sonra insan adaleleriyle ay adaleleri arasnda byk
benzerlik vardr."
"Doru" dedi, Anselmo. "ingeneler aynn insann kardei olduuna
inanrlar.
Robert Jordan. "Amerika'daki Kzlderililer de yle" dedi. "Onlar bir ay
ldrdler mi aydan af dilerler."
"Aynn postu altnda insana birok benzerlikleri bulunduu iin
ingeneler onun insann kardei olduuna inanrlar, o da bira ier, o da
mzikten holanr, o da dans etmeyi sever."
"Kzlderililer de ayn eye inanrlar?"
"Demek Amerikan Kzlderilileri de ingene ha?"
"Deil, ama ay hakknda onlarn inanlar da ayn."
Yukardaki diyalogu okuduktan sonra anlarn kimin iin ald
anlalmyor mu?

Sayn
Trkkan,
Bozkurt
motifinin
Kzlderililer
adasndaki
yaygnlndan da sz ederek, Orta Asya'ya gz krpyor, unutulmamas
gereken bir nokta da udur: Kurt yalnzca Asya'da deil, dnyann
birok kesinde yaayan bir hayvandr. stelik Kzlderililerin motif
olarak kullandklar hayvan Bozkurt (Canis Lupus) saylamaz.
Amerika'nn bat ve orta blgelerinde Kzl Kurt (Canis Niger) ve Kr
Kurdu (Canis Latrans) yaygndr.
Kzlderililer ile ingeneler arasnda ay konusunda inan benzerlii
olmas Kzlderililerin ingene soyundan geldiini gstermeyecei gibi
Kzlderililer ile Trkler arasnda kurt konusundaki ortaklk da,
Kzlderililerin Trk soyundan geldiini gstermez. nk ay dnyada
yaygn bir hayvandr. Tpk kurt gibi... Kzlderililerde kanguru motifine
rastlamak! Bakn, ite bu artc olabilirdi.
Amerika'ya Kolomb'tan nce Vikinglerin gittii bilinir. Romallar,
Galliler, Fenikeliler, Japonlar, inliler ve Trklerin de gitmi olabilecei
bilim adamlar tarafndan ortaya atlmtr. Bu kltr temaslar
sonucunda Kzlderili dilleri ile Trke arasnda da benzer szcklerin
bulunmas doaldr. Yazsnn banda, Kzlderililerin atalarnn
Amerika'da deil (!) Dou Asya'da yaadn syleyen Ord. Prof. Dr.
Reha Ouz Trkkan, dil benzerliine de deinerek, son paragrafta u
aklamay yapar: "Bu demek deildir ki, Kzlderililerin dili Trkedir.
U rai-Al tay dil ailesiyle irtibat bile tartlmaldr. Kzlderili dillerindeki
300500 Trke kelimenin bir tek anlam vardr: Tarihlerinin bir anda
(hatta birok kereler), Trkler Amerika'ya gelmi, Kzlderililere karm
ve dillerinden hatralar brakmlardr."
Bir yanda, Kzlderililerin atalarnn "Amerika'da deil" Dou Asya'da
yaamas, br yanda, Trklerin Amerika'ya gelip, Kzlderililere
karmalar ve dillerinden hatralar brakmalar!.. Bunlar ayr eyler deil
midir?
Tarihini anmsamyorum; Cumhuriyet gazetesinde bir yaz okumutum:
Yal bir reise Kzlderililerin Bering Boaz'ndan geerek Amerika'ya
gelen Trkler olduu sylendiinde yant yle olmutu: "Olabilir.
Tpk, atalarmzn ayn yoldan gidip, Trklerin Kzlderili saylabilecei
gibi!"

Eskimolar Sizin Olsun!..

Buzdann eriyip akmasn ihanet olarak kabul eder Eskimolar. Buz
lkesinin yal bir kadnnn szlerinden yeni kuak ile arasnda doan
elikileri anlayabiliriz: "Torunlarm karn eridiini sylyor. Ben bunu
kabul etmiyorum. O alyor. Ayrlmay kim ister ki?"
Elektrik, Eskimolarn kulbelerine kadar ulamtr... Ama yallar
honut deillerdir bu yenilikten. Her taraf karanlkken ampuln altnda
oturmak istemezler. "nk" derler, "karanlkta ba baayken daha ok
hayal kurabiliyoruz."
Beyaz adam kltrne kar olan bir Eskimo'ya kulak veriyoruz: "Bir
kere babamla bala kmtk, ben ok hareket ediyordum. Oltay
attktan sonra ellerimi avularnn iine alp tuttu, bylece mmkn
olduu kadar hareketsiz kaldlar. Daha sonra oltay ekmeden nce
omzumu skt. Ne demek istediini anlamadm. Benim, imdi yapacam
eye dikkat edip bir daha unutmamam istiyordu. Geenlerde,
torunlarm iin patates kzartacaktm ki, gzme koca bir paket patates
gevrei iliti. Kymzn genleri bu patates gevreklerini her eyden
ok seviyorlar. Yalnz, sonradan azlarnn tuzunu ykamak iin itikleri
Coca Cola hari. Patatesleri brakp gevrek paketini aldm, ama daha tam
tutmadan elimden frlattm. Babam beni grm ve omzumu skmt."
Eskimo tresinde elden ayaktan den yallar bir ylk at gibi lme
braklrlar. "lme Kar" adl iir bylesi bir yalnzlktaki Eskimo'yu
anlatr.
Grrm, yaklayor tanyerinin ak kpekleri; geri durun geril yoksa
kzama koarm sizi.
lhan Seluk da, Cumhuriyet gazetesindeki "Pencere"sini yalnzla terk
edilen yal Eskimo'ya aar: "Szde biz uygar dnyada yayoruz.
Eskimolar ilkel mi? ou insan, bilimsel teknolojik devrimin arklar
arasnda dnen bu dnyada beyaz buz lnn bir kesine braklm
Eskimo'nun yaamn srmektedir. Eskimo tresinden daha gaddar bir
kuraln uygulanmas, byk kentlerin grlts ve dadaas arasnda

kaynayp gidiyor. Hepimiz, sevdiklerimizi uzaklara gtrp, buz

lnn bir kesine kendi ellerimizle brakmyor muyuz?"
Gemii dnecek zaman bulduu iin kn sert rzgrlarna
minnettardr Eskimo. Fazl Hsn Dalarca "Sevgileyin Eskimo" iirinde
kendisini sevgilisiyle birlikte bir k aynda Buzlar lkesi'nde dler:
Engzeli ubat aydr
Seninle oralardaym Eskimolar lkesinde
Akar yreimden kar soluklarn akl
Kuzeydir zgrl yeryznn
Doadan kmamtr daha ellerimiz ayaklarmz
Yaamak yaratltaki dev olay
Duyuyor musun ngl cungul
Srezi ngrakl kpekler tamakta
Yar var olmuluun aark yalnzlna doru
Hava su toprak ate drtls yok burada Tek izgidedir evren boyutlar
Buzul acmasz dourgan
Uyanyorum ki yatam smscak
Sevimemizle smscak
Biliyorum koynumdaydn btn gece
Nzm Hikmet'in yurtdna kamasna yardmc olan Refik Erduran,
Robert Koleji'nde okuduu yllarda rk dncelere sahipti. zlerimiz
dergisine Trklerin aknlarn anlatan iirler gnderiyordu. Erduran.
"Sonra o tutkum geti yava yava" dedii genlik anlarn anlatt
"Glerek" adl kitabnda, anmsad bir olay yazar: "Amerikal
retmenlerimizin ou sipsivri solcuydu. Ama benim ve sapk ideoloji

sahibi baka rencilerin sama sapan klarmz cart curtlu tepkilerle

karlamaz, ou zaman glmsemek ve inelemekle yetinirlerdi. Bir
gn o retmenlerden biri snfta Eskimolardan sz ederken yanmda
oturan rk olan yerinden frlayp barmt: Eskimolar Trk'tr!..
retmen arm, tartmaya alm, karsndaki olann sinirli
direniini grnce kahkahayla glmeye balamt."
Refik Erduran'n ve arkadalarnn Turanclklar retmenlerin itici
olmayan yaklamlaryla zaman ierisinde deiir ve Marx' kefederler.
Bunda, Eskimolarn Trk olduklarn iddia eden renciye
retmenlerinin o gn vermi olduu u yantn da byk etkisi vardr:
"Tamam, tamam! ok istiyorsanz. Eskimolar sizin olsun!"

Eskimolarn Eskimeyen iirleri

Kzlderililerin topraklarn igal eden beyaz adam gneye doru
ilerlediinde yakaladklar av hayvanlarn piirmeden yiyen bir
toplulukla karlar ve onlara "i et yiyen" anlamna gelen "Eskimo"
adn verir. Eskimolarn kendi dillerinde adlar ise "nnuiftir.
nder ve bakan tanmayan Eskimolarn toplumsal birimleri aileden
teye gitmiyor. Yal, akll kiilere sayg duyuyorlar ama nderlik
yetkisi vermiyorlar. Eskimolarda toplumsal ve ekonomik snflama da
sz konusu deildir. Herkes eittir ve doal koullara kar elbirliiyle
yaam kavgas verirler. Belki de bu yzden, kapitalizmin kan anana
dntrd dnyaya atsndan bakp kendilerine "nsanlar" yani
"nnuit" adn takmlardr!
Avclk, Eskimolarn tek geim kayna... Ama yaadklar ortama
bakarsak bu konuda pek ansl olduklarn syleyemeyiz. iirlerinde en
ok ele aldklar konunun banda avclk gelir. te bir rnek:
Ne ho bir i Geyik avlamak! Ama binde bir stesinden geliyoruz
Baardk m da dzlkte Parlak bir alev gibi Dikilip duruyoruz
lkel topluluklarda iirler "salt iir" olarak yaratlmamtr. Ya ark
gftesidir ya da dans elemesidir Eskimolarn ayrcal mziksiz ve
danssz iirlere de sahip olmalardr. Kiisel duygularn anlatan iirlerin
says da az deildir:

Yalandm artk,
Bunca yl yaadm,
ok eyler rendim ama
Drt bilmeceyi zemiyorum.
Biri gnein kt yer, Biri ayn ne id, Biri kadnlarn kafas, Biri de
insanlarda bunca bit.
Eskimolar iirlerinde ssl szcklere yer vermezler. Duygularn
apak, -yaadklar corafya gibi rlplak sylemilerdir. Sslemecilik
yalnzca by iirlerinin kendine zg dilinde kar karmza.
iirlerinde uyak da yoktur. Olsa bile rastlantdr. Bu zellikler bizi,
Orhan Veli ve arkadalarnn 40'l yllarda balattklar Garip iirinin
kapsna getirir. Bu iir hareketini deerlendirirken botlarmz,
kabanmz giymek, kakolmz iyice sarmak ve eldivenlerimizi
taktktan sonra ktphanemizdeki kitaplarla yetinmeyip iirin
ktphanesine doru yola kmak gerekir!.. lkemizde "Garip" diye
adlandrlan iirin snrlarn ortaya kt yllar ile snrlayanlar bir
Eskimo iiriyle kartopuna tutalm:
Yoksul ve zavall: bu toprak, Yoksul ve zavall: bu buzlar, Yoksul ve
Zavall: bu hava, Yoksul ve Zavall: bu deniz Yoksul ve zavall.
Eskimolar ile uzun yllar birlikte yaam olan Peter Freuchen'e gre bu
insanlar yaadklar onca zorlua, kt koullara kar iyimserliklerini
asla yitirmiyorlar. Yaantlarnda nemli yer tutan bir canl da balinadr.
Birok Eskimo, balinalarn kemiklerinden yaptklar kulbelerde
yayorlar. Aacn olmad bir corafyada insann yaratclnn
kanlmaz bir sonucudur bu durum. Bylesi yaplarn iinde balina eti
yiyorlar ve yayla snyorlar. Kzlderililer iin buffalo ne denli deerli
ise Eskimolar iin de balina ayn neme sahiptir. Yaadklar yerlerin
dnyann en gzel blgesi olduuna yrekten inanyorlar. Salk ve
iyiliin Eskimolara gre bir tek kayna vardr: Kahkaha!.. Bu szlerin
doruluunu bir iirde buluyoruz:
imden glmek geliyor, kzam krld diye,

Kaburgalar kt diye glmek istiyorum.

Yolun ortasnda buza saplanmm, bamn ilesi.
Glmek geliyor iimden
Oysa glecek ne var bunda?
iirin, adaletin temeli olduuna inanr Eskimolar. Davac ve daval ky
meydannda davul alp iirler okumaya balar... ki taraftan hangisi
okuduu iirlerle seyircileri hakl olduuna inandrrsa davay o
kazanr!.. iirlerinde oka karlalan imgelerden biri de lmdr:
Cana can katard yaamak Denizin buzlar stnde. Ama buz sevin
getirdi mi bana? Durmadan kayglandm Alabalk oltaya vurmuyor diye.
iire "Anerka" diyor Eskimolar. Anlam; soluk!., onlar iin iir soluk gibi
gzle grnmeyen, elle tutulmayan, nereye gittii belli olmayan bir ey...
Ve de, o denli gerekli!
Yreklerini iirle stan bu gzel insanlarn dnyasndan ayrlrken,
Eskimo iirinden u iki dizeyi de yanmza almay unutmayalm:
Szler erir gider
Sise brnen tepeler gibi ""

Ay ss Urfa
1507 ylnda Almanya'da baslan "Cosmogaphiae Introductio" adl
corafya kitabnda Martin VValdseemller unlar yazar: "Amerigo
Vespucci tarafndan dnyann drdnc bir ksm kefedildi. Avrupa ve
Asya, kadn adlar alm olduuna gre bu yeni ksma da, onu kefeden
keskin grl adamdan dolay 'Amerige' (Amerigo'nun topra) ya da
Amerika adnn verilmemesi iin hibir sebep gremiyorum."
18 Mays 1499'da okyanusa alan iki gemi Yeni Dnya'ya konulacak ad
tayordu. Beyaz adamn yeni bir toprak parasyla kar karya olduu

gereini ilk kez dile getiren Amerigo Vespucci eski bir banka
memurudur!..
Kolomb'un adm att yerlere Bat Hint Adalar veya Yeni Dnya
anlamna gelen "Mondus Novus" deniliyordu. Aratrmac George Bijur,
ktaya adn veren Floransal denizcinin bir imzasn bulur ve Kzlderili
topraklarna beyaz adamn bir trl doru ad koyamadn ortaya
karr: "Emericus Vespucius"...
Kzlderililerin Trk olduklar iddiasna bir ifte de attan gelmektedir.
Amerika (ya da Emerika) yerlileri Asya'dan gelmi olsalard at
tanmalar gerekirdi. Oysaki Kolomb ncesi Kzlderili eyalarnn
stlerindeki motiflere baklacak olunursa atn resmine rastlanlmaz.
nk bu hayvan, Yeni Dnya'nn topraklarn Kolomb sonrasnda
eelemeye balamtr. yle ki, yerliler ata binmi spanyol askerlerini
mitolojide yer alan Sentorlar gibi tek bir yaratk sanrlar.
Komani ve Apailer len reislerini atlaryla birlikte gmerlerdi. len
reisin en ok sevdii atn stne silahlar ve izmeleri konularak adrnn
evresi 9 defa dolandrlrd. Ardndan, kurban edilen atn ve reisin
cesedi kayalar ile rtlrd. Bu tren Gktrklerin gm adetlerine ok
benzemektedir. Kzlderililerdeki at kltrnn Trkler ile yaknlk
gstermesi birbirinden habersiz olarak da ortak yaam biimlerinin
oluacann gstergesidir. lhan Berk yazm olduu "At" adl iki dizelik
iiriyle bir Kzlderili ozann duyarln yakalar:
K sabahnda bir at grmek bile gzel Kzlderili bir ozan iin.
M.S. 160 ylnda bir Samosata kentine gelen kervanlardaki yolcular
Yunan asll air Lucian'n anlatm olduu hikyeyi heyecan ierisinde
dinlerler. Lucian, kervansarayn bir kesini mesken tutmu, geimini
hikye anlatarak salamaktadr. Hikyeye gre Lucian ve arkadalar
"Yabanclar Denizi" diye bilinen Atlas Okyanusu'na alrlar. Byk bir
frtna yelkenli gemiyi bulutlara savurur. Yedi gn, yedi gece gkyzne
doru uan gemi aya iner sonunda!..
Ay kralnn askerleri Lucian ve adamlarn yakalamakta ge kalmaz.
Uzayllar, plak kafal, ksa boylu ve uzun sakalldrlar. Geceleri
uyumak iin gzlerini karp karnlarndaki ceplerine koymaktadrlar.
Ay kral esirlere, gnele olan savalarnda kendilerine yardm etmeleri

kouluyla serbest braklacaklar szn verir. Gnein askerleri kan

emici karncalar ve pirelerdir. Bunlar, dev rmceklerin srtnda
savarlarken, ay askerlerinin Pegasus'a benzeyen kanatl atlar vardr.
Savan kazanlmasyla Lucian ve arkadalarnn geri dn yolculuklar
balar. pek kanatl katrlarn ektii gemileri akbabalardan oluan bir
birliin korumas eliinde dnya sularna iner.
lk uzay roman kabul edilen "Ay Savalarnn belgeleri Berlin
Mzesinde bulunmaktadr. Lucian, dlerine frtnay kartrmasyd
belki de, Amerika'ya ulaacakt!?
Televizyon dizisi Uzay 1999'da dnyann uydusundaki yerleim
biriminin ad "Ay ss alfa" idi. Oysa burann gerek ad "Ay ss Urfa"
olmalyd. nk air Lucian'n hikyeyi anlatt kervansarayn
bulunduu Samosata kenti Urfadayd

Atatrk Ve Kzlderililer
Mustafa Kemal Atatrk'n okumu olduu kitaplardan biri de "Cihan
Tarihinin Umumi Hatlardr. Bu eser, Trkiye Cumhuriyeti Maarif
Vekleti tarafndan 1927 ylnda Devlet Matbaas'nda baslmtr. Kitabn
yazar Herbert George Wells, u yargya varr: "Amerikan yerli halk
Mool rkna mensuptur."
1. cildin 116. sayfasnda yer alan sz konusu tmce Atatrk tarafndan
nemsenmi ve alt izilmitir. Wells, kitabnn sayfalarnda
Kzlderililerin gamal ha kullandklarn ve uur saydklarn da
aklyor. Grld gibi Kzlderililerin "Trk" ya da "ingene"
olduklar savnn yanna bir yenisini daha eklememiz gerekiyor!..
Atatrk, Amerika'daki eski uygarlk ile Trkler arasnda bir kpr olup
olmadnn aratrlmas konusunda Meksika'daki eliyi grevlendirir.
1930'lu yllarda okutulan tarih kitaplarnda Trk Tarihi'nin Gktrklere
Hunlara kadar dayand yazldr: "Trkler bunlardan bile daha eskidir.
Smerler Trk't ve Orta Asya'dan gerek, Orta Dou'ya gelmiti.
Bunun gibi eski tarihin klasik medeniyetlerini ilk kuranlar hep Orta
Asya'dan kma Trklerdi."

Kzlderili kltr ile yeryznn dier kltrleri arasndaki benzerlie

airler, bilim adamlarndan ok daha duyarl yaklamlardr. airler
kesin bir yargya varmak yerine konuya soru iaretleriyle
deinmilerdir. Necati Cumal, "Yeil bir at srtnda" adn verdii
gncesine Paris'te gezmi olduu bir sergiyi yazar: "Petit Palais'de Peru
sergisini gezdim. nka kilimleri zellikle byledi beni. Aklamas g.
Amerika'nn bulunmasndan nce yerlilerin yarattklar ile Asya, Afrika
insanlarnn bulular arasnda akrabalklar var. Birbirlerinden habersiz
miydiler gerekten? Yoksa Kristof Kolomb'dan nce Amerika'ya geenler
mi oldu?"
Kristof Kolomb'un Amerikay adm atndan 2023 yl nce, Brezilya'da
bulunan Parabia nehrinin kysna bir ta dikilir. Tan zerinde neler
yazl olduunu okursak Necati Cumal'ya yant vermi oluruz: "Biz
Merchant King (Tccar Kral) kentinden gelen Sidonyallarz. Deniz bizi
bu uzak adaya srkledi. Kral Hiram 19 yandayken Tanr ve
Tanralara bir genci kurban ettikten sonra denize aldk. On gemi ile
birlikte iki yl srece yol aldk. Sonra, Baal Tanrsnn emri ile onlardan
ayrldk. Bylelikle 12 erkek ve 3 kadn bu Demir Ada'ya geldik. Reisleri
olan ben, geri dnecek kadar korkak bir adam mym? Hayr! Tanr ve
tanralar yardmcmz olsun."
Pierre Marc ve Michal Brix'in birlikte hazrladklar "Yeni Dnya'nn
Kefi Kolumbus" adl kitabn nsznde yer alan Kolomb hakkndaki u
szler doru deildir: "Tarihteki ilk kaptan olarak o hi bilinmeyen
okyanusta bir gidigeli yolu buldu." Brandeis niversitesi'nde Akdeniz
Medeniyet Tarihi'ni inceleyen blmn bakan Cyrus Gordon,
"Kolomb'dan nce" kitabnda Milattan nceki devirlerde eski ve yeni
dnya arasnda bir kpr kurulduunu ispat eder. Yani, Kolomb'un yol
ald okyanus hi de "bilinmeyen" sular deildi. Arkeoloji'nin
gelimesiyle Orta Amerika'da bulunan Kolomb ncesine ait zenci
kafataslar da, yalnzca Avrupa deil, Afrika ile Yeni Dnya arasnda da,
bir "gidigeli" yolu olduunu kantlar.
Kolomb'dan yllar nce Amerika'y ziyaret edenler arasnda Japonlar da
vardr. Arkeologlar, Ekvator'da Milattan nce yaplan Japon kltrne
ait tabak ve anaklar bulmulardr. Hoeishin adl bir Budist rahip ise
Milattan nce 449'da, in'in dousundan yaklak 11.500 km. uzaklktaki
bir memlekete gittiini yazmtr. Gezgin, karlat insanlar yle
anlatr: "Ne kaleleri, ne surlarla evrili kentleri, ne silahlar ve ne de

askerleri var. Zaten sava yapmyorlar ki!" Meksika'da srdrlen

Arkeoloji almalarnda Romallara ait bir heykel ba bulunurken,
Yunan kltrne ait kaplar da karlmtr. Romallarn gemileri
Kolomb'un gemisi Santa Maria'dan ok daha byk olup, Okyanus'un
dalgalaryla rahatlkla boy lebilecek gteydiler. in gemileriyle de,
okyanusta yolculuk yapmak olasyd. Bu bilgilerin altnda
Kzlderililer ile dier yeryz kltrleri arasnda Kolomb'dan nce bir
ok kez temas yaandn rahatlkla syleyebiliriz. Yanlg, Kolomb'un
Amerika'ya ulaan "ilk kaptan" olarak deerlendirilmesidir. Titicaca
glnn etrafnda yaayan Kzlderililerin kulland Ouechua dilinin
Trkeyi andrmas temasn ierisine Trkleri de belki katabilir... Ama,
bylesi bir varsaym, Kzlderilileri Trk yapmayaca gibi ziyaretlerin
karlkl olabileceini ve beyaz adamn yalnzca kendi yolculuklarn ele
aldn unutturmamaldr.
Necati Cumal, Paris'te gezdii sergi zerine olan dncelerini
gncesine aktarmaya devam eder: "nka kilimlerinde ar kular,
papaanlar Dou kilimlerinde, bizim Anadolu kilimlerinde grlen ku
desenleriyle, izgileriyle, renkleriyle karde. Yoksa sadece e hayranlk
duygularndan, yaam tutkusundan m kaynaklanyor bu da vuran
benzerlik?"
Cumalf'n sorularn okuduktan sonra airlerin bu konuya bilim
adamlarndan daha salkl ve daha duyarl yaklatklar dnceme her
halde hak verilir?

Tavua Dndrlen Tavus Kular...

Kzlderililerin Trk olup olmadnn tartld daldan bir mart gibi
havalanarak, 1925 ylnn Atlantik Okyanusu stnde ualm. Mart
dedik ama iyisi mi biz Albatros olalm. Hani, u, birok Kzlderili
kabilesi gibi nesli tkenen, artk zgrce uamayan dev kanatl okyanus
kularndan!..
Atlantik Okyanusu'nda "ayna zerinde yryen bir sinek gibi" yol alan
"spanya" adl geminin gvertesinde Vladimir Mayakovski'yi grrz.
Rus airin elinde tuttuu ve rzgrn kapmak iin trl numaralar
denedii gazete gemide kmaktadr. ki bacal gemi sinemas,
ktphanesi ve tiyatro salonuyla yzen bir kltr merkezinden

farkszdr. Hava kararp, gvertedeki renkli kk fenerler yanarken,

Mayakovski'nin yaknna tnyor ve defterine neler yazdn okuyoruz:
"Birinci mevkide tccarlar, apka ve gmlek yakas fabrikatrleri, as
sanatlar ve rahibeler vard. Fransz firmalarn temsilcileri olarak srekli
Meksika'da yaayan ama Paraguay ve Arjantin pasaportu tayan ve
yalnzca ngilizce konuan Trklerdi. Bunlar gnmzn eitli
smrgeci Meksikal tipleridir. Nasl ki bir zamanlar Kolomb'un yol
arkadalar ve ondan sonra gelenler nemsiz eyler iin Kzlderilileri
aldatarak mallarn yama ettilerse, imdi de Havai ekimliklerinde
zencilerin cann karyorlar."
te yine kalktmz dala geri dndk! Kzlderililerin Trk olup
olmadklarn tartabiliriz ama tartamayacamz bir ey varsa o da,
Kzlderilileri smrenlerin arasnda Trklerin de oluudur!..
Mayakovski, Kzlderililer ile Meksika'nn Veracruz Liman'nda
karlar. Kyda yzlerce insan ellerindeki hamal olduklarn gsteren
numaralaryla bavullar kapmak iin birbirleriyle dvyor ve ykn
altnda iki bklm ezilerek uzaklayorlard. Mayakovski "Hani,
Kzlderililer nerde?" diye sorunca yanndaki adam u yant verir: "te
bunlar, bunlar Kzlderililer"... Rus air "Amerika'y Kefim" adl
kitabnda yaad aknl yle dile getirir: "Yaklak on iki yama
dek hep Cooper'in ve Mayne Reid'in romanlarndaki Kzlderililerin
imgesiyle yaamtm. imdi de sanki gzlerimin nnde tavus kularn
sradan birer tavua dndryorlarm gibi arp kalmtm."
Kentte ilk yryn yapan airimiz saldrsna urad ayakkab
boyaclarnn nasl geindiini kendisine sormadan edemez. nk
sokakta rastlad Kzlderililerin hemen hemen hepsi de yalnayak
dolamaktadr. Bu durumdan kimse rahatsz deildir ama Meksika
kentinin giriine "doa ocuu" Kzlderilileri aalamak iin bir tabela
konulmutur: "Meksika Kentine Pantolonsuz Girmek Yasaktr."
Mayakovski, beyaz adamn bira ve votkay kakts suyuyla kartrarak
yapt yerel bir ikiyi yudumlarken hi de neeli deildir: "Pulka
kaktsten yaplan bir ikidir. A karnna iilirse kalbe ve mideye zarar
veriyor. Kzlderililer daha krk yana varmadan nefes darlna
tutuluyorlar. Karnlar su topluyor, iiyor. Demir Peneli ahin
Trnakllarn, deri yzen avclarn soyundan gelen yeni kuaklarn
bugnk durumlar ite byledir. te, uygarlk getiren Amerikan

smrgecilerinin yamaladklar bir lkenin durumu! te, Amerika'nn

kefinden nce deerli bir maden bile saylmad iin gm paralar
sokaa atlan bir lkenin durumu!"
Tren yoluyla New York'a gelen Mayakovski bu kentin sabah saatlerini
ok sever. nk sokaklarda ne bir serseri, ne de gereksiz bir adamla
karlalr. Kzlderililerin katledildii topraklarda Mayakovski'ye
gnein doduu saatleri sevdiren emek ordusunun iileridir.
Mayakovski'nin kitabnda saylarnn azlndan olsa gerek, ABD'deki
gzlemlerinin yer ald blmde Kzlderililere rastlayamyoruz.
Yalnzca yle bir deerlendirme yer almaktadr: "Amerikallar,
Amerika'nn ruhunu, ritmini bulmaya alyor. Bir zamanlar
Manhattan'n pssz, da yollarndan kedi gibi rke rke giden eski
Kzlderililerden balayarak, Amerikallarn yry biimini bulmaya
alyorlar. Sa kalan Kzlderililerin tpk mzeler gibi zenle
koruyorlar. Bu toplumun en garip yan da, daha dne kadar aalk bir
ey olarak grdkleri birtakm nl Kzlderili soylaryla kendilerini
akraba saymalardr. Amerika'da domam olan sanatlar pek
nemsemiyorlar."
"Rochambeau" adl gemiyle New York'tan ayrlan Mayakovski ak
denize kmadan nce son gzlemini kda not der. "Amerikan Kadn
zgrlk Ant elindeki mealeyi sallyor, arkasndaysa Gzya
Adas'nn hapishanesi duruyor."
zgrlk Ant ve hapishane!.. Kzlderililere den payn hangisi
olduunu ok iyi bilen Mayakovski'nin yanndan ayrlarak iirleriyle
dnyay gzelletiren bir baka aire doru kanat rpyoruz...

Nzm Hikmet Ve Kzlderililer

Kristof Kolomb'u anlatmak zere Oregon'un Porta ilesinde derse giren
Bili Bigelovv adl retmen n srada oturan bir kz rencinin czdann
alr. Bu olay tm snfn gzleri nnde olmutur. Herkes akndr!...
Bylesine ak yaplan hrszla bir anlam veremez ocuklar. Kz renci
tepki gstermek zorunda kalr: "Czdanm aldnz"... Ve retmen derse
balar: "Hayr. Czdann kefettim!"

Corafya derslerinde, Kolomb'un Amerika'ya adm atmasyla beyaz

adamn patates ve domates ile tant retilir. Patates, mutfaklarda
kolaylkla yer bulur kendisine. Domates ise Franszlar tarafndan
kadnlara uzun bir sre "ak meyvesi" olarak sunulur!
Bir zamanlar, stanbul'un Gztepe semtinde bulunan ta mektebin
bahesindeyiz... Teneffsteki rencilerin barmalar arasndan bir ses
arpar kulamza: "Patates... Patates..." Grnrde patates falan yoktur.
Ama lkabn smrgecilerin getirdii bir yiyecekten alan ocuk
kendisini kzdran arkadalarnn peinden komaktadr. O ocuk ki,
yllar sonra "Vatan, Amerikan sleri, Amerikan bombas, Amerikan
donanmas topuysa" vatan haini olmay kabul eden Nzm Hikmettir.
ocuk dergilerinde kan "Okyanusya Vahileri Arasnda", "Afrikal
Yamyamlarn Elinden Nasl Kurtuldum" gibi hikyeleri "enmeden"
okuyan Orhan Selim, Tan gazetesindeki kesinde 30.8.1935 tarihinde
yaynlad yazsnda u soruyu sorar: "Mstemlekeci Avrupa
devletlerinin ocuklarnda, mstemleke halkna kar bir dmanlk
uyandrmak iin yazlan ve Avrupal ocua, kendisinin Asyal ve
Afrikaldan ok daha yksek bir varlk olduunu telkin etmek lksyle
ortaya karlan bu yalanc ve dzenbaz neriyatn, bizim ocuklarmzla
ne gibi bir ba olabilir?"
Orhan Selim, "Amerika Vahileri" balkl yazsnn sonunda sz
Kzlderililere getirir: "Eskiden Amerika Vahileri diye filmler
gsterilirdi. Bu filmler yznden, birok sinemaclar para kazandyd
ama memleket ocuklar, istilaya uram yurdunu korumak iin
uraan insanlar Amerika Vahileri ad altnda tand gitti... Amerika
Vahileri dolabna kaplmayalm artk."
lkokul sralarndayken, hepimiz, patates baskyla resimler yapmzdr.
te, Orhan Selim'de, yaantsnn byk bir blmn bask altnda
geiren "patates" lkapl Nzm Hikmetten bakas deildir!.
Nzm Hikmet'in iirlerinde, beyaz adamn slerine, bombasna ve
donanma topuna kar vatann "korumak iin uraan" Kzlderililere
bir yerde rastlarz:
Sayn halklar btn rklarn, Endonezyals, Alman, Eskimosu,
Sudanls, inlisi, Trk, Ermenisi, Yahudisi, Arabi, Lehlisi, Rusu,

Meksikals, Norvelisi, Krgz, Abhazls, Hintlisi, Krd, Fransz,

Fars/,Liberyals, ngilizi, Amerikals: ak, kara, krmz,
Irkla kar olarak yazd "Oras" adl iirinde halklara "Ne
birbirinizden stn ne birbirinizden aa" diye seslenen Nzm Hikmet,
Amerika'daki ak ve kara insanlarn yannda "krmz" tenli olanlar, yani
Kzlderilileri de unutmaz. Amerika yerlilerinin Kzlderili olarak
adlandrlmas bir yanlgdr aslnda. Beyaz adam, ilk kez karlat
yerlilerin krmz tenini grnce onlara "Kzlderili" adn koyar. Oysa
yerliler, krmz toprak ile boyamlard stlerini!..
Nzm Hikmet'in "beyaz, siyah, yerlisi" yerine "ak, kara, krmz"
demesinin nedeni, hi phesiz ki, "k" harfini Trkenin en hkim harfi
saymas ve ska kullanmasdr.
Amerika'ya gitmek iin vize alamayan Nzm Hikmet'in yaants
boyunca bir Kzlderili ile karlap karlamadn bilemeyiz. Ama
Tan gazetesindeki yazsnn lkemizde, Kzlderililere yaplan
hakszlklarn dile getirildii ilk yaz olmadn syleyebiliriz. Ahmet
Mithat Efendi, 1890'da yaynlad "Amerika Vahet lemi" adl
kitabnda Nzm Hikmet'in kar kt "vahi" tanmlamasn kullanm
olsa da, Kzlderililerin ne denli iyi niyetli olduklarnn ve nasl bir oyuna
getirildiklerinin ayrmndadr: "Vahiler Avrupallarn o ssl kyafetleri
altnda ne yaman entrikalar sakladklarn bilmeyerek ilk saffeti
halleriyle bunlarn dmanlklarndan korkmamak lazm gelecei gibi
dostluklarna da tamamyla emniyet gsterilmek iktiza eyleyen adamlar
olduklarn mide derler. Aradan birka sene gemelidir ki
Avrupallar zapt eyledikleri yerlerde kendilerini gzelce yerletirip
temelletirsinler de asl yerliler aleyhinde mstaid olduklar mezalimi
meydana karp biare yerliler dahi bunlarn ne yaman dmanlar
olduklarn arlayabilsinler."
Kafka'nn "Amerika" adl kitabn yazmas gibi Ahmet Mithat Efendi'de
bir dier ad "Rikalda" olan "Amerika Vahet lemini sz konusu
lkeye gitmeden kaleme almtr!
Kitaplarda satlan ef posterlerinde yer alan yazlarda Kzlderililerin
direnii doay koruma abas olarak yanstlyor. Evet, doaya kar son
derece sayglyd Kzlderililer. Kendilerini katleden sistemin bir gn
suyu ve havay da kirletip, insanln sonunu hazrlayacan ok iyi

biliyorlard. Bu yzden smrgeci sistem iinde beyaz adam ile eit

haklar kazanmak yerine zgrlk kavgas verdiler.
2.2. 1956 tarihli "Dolmu" dergisinde, Nzm Hikmet'e saldran Peyami
Safa ile alay etmek amacyla ona u sz yaktrlr: "Btn Kzlderililer
komnisttir."

Kzlderililer Atlantisli mi?..

Alman air Bertolt Brecht "Okumu bir ii soruyor" adl iirinde sz
Platonun yazdklaryla bilgi sahibi olduumuz kayp kta Atlantis'e
getirir:
Atlantiste, o masallar lkesinde bile,
boulurken insanlar uluyan denizde bir gece yars,
barp imdat istedilerdi klelerinden.
Birok Kzlderili kabilesinde anayurtlarnn okyanus ortasnda, bir
felaket sonucunda yok olan byk bir ada olduu inanc yaygndr.
Ayrca, kaybolan adann gelecekte yeniden yeryzne kacana
inanlr. Ayn inan, Afrika kylarnda bulunan Berberilerin sylenceleri
arasnda da yer alr. Kzlderililer, bir ok bilim adam tarafndan bir
gktann arpmas sonucu yok olduuna inanlan Atlantis adasndan
kurtulanlar olabilir mi?..
Atlantis'i aratranlar Platon'un verdii bilgilerin nda kayp adann
yz lmnn 1.553.994 km2olduunu hesapladlar.
Okyanus yatanda yaplan aratrmalar Azor Adalar'nn, Madeira ve
Cape Verde Adalar ile St. Peter ve de St. Paul kayalklarnn Atlantis'in
paralar olduunu gstermektedir. zellikle, Azor Adalar'nn bal
olduu okyanus dibindeki Dolphin Srt'nda bulunan da ve vadi
yaplarnn su dzeyinin stndeki etkenlerce oluabilecei Atlantis
adndaki bir lkenin tarih sayfalarnda boy gsterdii iddialarn
glendirir. Yaplan bilimsel almalar Cizvitli peder Athanasius
Kircher'in, 1665'te yaynlanan "Mundus Subterraneous" adl kitabnda
Azor Adalar'nn Atlantis'in da doruklar olarak gsterdii haritasn
dorulamaktadr. Bir zamanlar, Atlas Okyanusu'nda, Avrupa ve

Amerika arasnda atlama ta gibi kullanlan bir ktann varl su

gtrmez bir gerektir...
Brecht'in iirindeki gibi klelerin imdat isteyen sahiplerini kurtarp
kurtarmadklarn bilemeyiz ama Menominee, Dakota, Zunu ve Mandan
kabilelerinin ak tenli, kumral ve mavi gzl insanlardan olutuunu
syleyebiliriz. Bu kabileler arasnda Atlantis kkenli olmaya en uygun Mandan Kzlderilileridir. Atalarnn "klar hi snmeyen kentlerde"
yaadna inanan Mandan Kzlderilileri arasnda bir tufan sylencesi
yaygn olmakla birlikte, ayinlerini bir tekne imgesi etrafnda
yapmaktaydlar. Gnmzde, soyu yok edilen Kzlderili kabilelerinden
biri de Mandanlardr.
Aztek ve nkalar, gnein doduu lkeden gelen beyaz tenli, uzun
boylu ve sakall insanlardan sz ederler. Topraklarn yzyllar nce
ziyaret eden ve kendilerine gzellikler reten beyazlarn varlna
inanan yerli halkn, spanyol smrgecileri iyi niyetle karlamalarnn
nedeni bu sylencedir. Sakall, uzun boylu, beyaz tenli insanlarn
Galyal, Fenikeli, olmasnn yan sra Viking ve Etrsk kkenli olduklar
iddia edilirken, Byk skender'in yolunu arm denizcileri ve de R.
Ouz Trkkan sayesinde Trkler de bu kervana katlrlar. Bu arada,
"Tanrlarn Arabalar" adl kitabn yazar Erich Von Damken, tartmaya
uzayllar katmay da ihmal etmez!..
Kzlderililerin, Atlantis halk ile bir balantsnn olup olmad
konusunda kesin bir yargya varlamaz. Ancak, Atlas Okyanusu'nda,
atlama ta gibi kullanlan bir kara parasnn bir dnem var olduu
dnlr ise Kzlderililer ile yeryzndeki dier kltrler arasnda
grlen benzerliklerin nedeni aklanabilir. Ayn ekilde, Pasifik
Okyanusu'nda "Mu" ad verilen bir kara ktlesinin de sulara gmld
gz nne alnrsa Amerika ktasnda, uzak dou kltrne ait
bulgulara rastlanlmasnn nedeni de anlalabilir.
Yeryznde, birbirlerinden habersiz olsalar da, kltrler arasnda
benzerliklerin grlmesi son derece doaldr. nk, her eyden nce
paylalan ayn doadr!.. 10. yzylda yaayan mer Hayyam'dan bir
rubai okuyalm.
u testi de benim gibi biriydi; O da gzele vurgun, dertliydi. Kim bilir,
belki boynundaki kulp da Bir sevgilinin bembeyaz eliydi

15. yzyl airlerinden Fuzuli de, u dizelerinde ayn duyarl gsterir:

"Ey dostlar! Sevgilinin elini pme arzusuyla lrsem, / topramdan
testi yapn ve onunla sevgiliye su verin."
Fuzuli'nin, mer Hayyam'dan etkilendii dnlebilir ama Meksika'da
dilden dile gezinen, ok eski tarihli u iire ne demeli:
Ben lnce, kadnm topram al, Kupa yapp zerine u yazy yaz:
Susaynca dudana gtr beni,
Islanrsa dudan unu bilesin ki Erkeindir sana pck veren,
Her iirde de ayn imgenin kullanldn gryoruz. airi bilinmeyen
Meksika iiri ile Hayyam ve Fuzuli'nin dizeleri arasnda Atlas
Okyanus'u yer almaktadr. iirlerdeki benzerlik, birbirlerini tanmasalar
da, kltrler arasnda ortak duyarlklarn, sanat yaptlarnn, inanlarn,
kilim motiflerinin ve de yaam biimlerinin oluabileceinin ak
kantdr.

Soyguncu air
1834'te, Paris'teki Doal Bilimler Akademisi'ne, yolculuklarn bir
geminin ambarnda "yk" olarak yapan drt Kzlderili hibe edilir. Bilim
adamlar Kzlderilileri saatlerce gzlemleyip notlar alrlar. Bunun
dnda kalan zamanda ise Paris halkna para karlnda gsterilirler.
Ama Kzlderililer akademiye fazla kazan salamazlar. ki ay sonra
lmtr nk... Hayatta kalmay baaran Tacuahe adl sava ise yeni
doan kz ocuuyla kap, kayplara karr. Tacuahe'nin yaayp
yaamad, lkesine dnmeyi baarp baaramad konusunda hibir
haber alnamaz!
Bu olaydan otuz yl sonra, Parisli M. L. Simonin, Amerika'ya gider, 13
Eyll 1867'de yola koyulan Franszn seyahat notlar lkemizde "Hayat
Tarih Mecmuasna Kasm 1967 saysnda yaynlanr. "100 Yl nceki
Amerika" balyla okura sunulan yaznn ilk sayfalarnda bir posta
arabasna saldran Kzlderililerin resmi yer alr. Resmin st kesinde
ise u yazldr: "Coloradolu Kzlderililer, bir posta arabasna saldryor."

Yaznn kahraman Msy Simonin de notlarna ayn en uursuz gn

yola ktn yazarak balar: "Eh, Yeni Dnya'ya, altn arayclarnn
memleketine, kafatas derisi yzen Kzlderililerin lkesine gitmeyi gze
aldma gre, her trl felaketi imdiden kabullenmem gerekirdi."
Simonin, beyaz adama altn araycs, Kzlderiliye ise kafatas derisi
yzen vahi roln bitii yolculuuna "Saint Laurent" adl gemiyle
kar. 24 Eyll sabah New York'a vardnda kentin bir gazete haberi ile
alkalandn grr!.. Kzlderililerin saldrsna urayan bir telgraf
iisinin anlattklarn okuyup defterinin bir kesine not etmekte ge
kalmaz: "Bir ara, alaca bir ata binmi gen bir Kzlderilinin bana doru
geldiini grdm. yle byle on metre kalnca tfeini ateleyip beni
kolumdan vurdu, arkasndan da tfeinin dipiini bama indirerek
yere ykt. Baylmm. Birden, tarif edilmez bir ac ile kendime geldim.
Baktm: Bam koltuunun altna sktrm elindeki sivri ulu ban
boynuma sokup, kafa derimi salarmn altndan kaldrmaya
alyordu."
Okurlarna yzyl nceki Amerika'y sunan "Hayat Tarih Mecmuas"
yukardaki anlatm bir resim ile ssler. Resmin ieriinin ne olduunu
alt yazsndan renelim: "lm dmann kafatas derisini yzen Siyu
Kzlderlisi"... Tren ile Chicago'ya doru yol alan Simonin'in salar
dklmemi olacak ki, ayn konuya saplanr kalr: "Trendekilerin byk
bir ounluunu Bat'ya giden altn arayclar tekil ettii iin
konuulanlarn hemen hepsi Kzlderililer etrafnda oluyordu. Nasl
posta arabasnn yolunu keserler, nasl sinsi sinsi arkadan yaklap insan
gafil avlarlar, nasl insann kafatas derisini yzerler!"
Fransz gezgin, Chicago'dan Omaha'ya bir posta arabasyla gider.
Arabada da, hep ayn ey konuulur: Kzlderililer. Amerika'nn her
yerinde posta arabalarnn biimleri ve renkleri aynyd. Krmz renkli
arabalarn hepsi de, New-Hampshire'deki Concord kasabasnda
yaplyordu. inde oturmak iin srann bulunduu arabalar dokuz
yolcu tayabiliyorlard. Yaz scanda bir posta arabasyla l gemek
dayanlacak gibi deildi. Hele bir de, srann ortasnda oturmu ve
yannzdaki yolcularn ikisi de imansa!..
Simonin, posta arabasyla ilgili gzlemlerini yle srdrr: "Kaplarn
arasndan ieri dolan tozu da buna katarsanz, Bat yolculuunun zor
artlar ortaya km oluyor. Bununla beraber, yolcular arasnda kadn

varsa, arabada yer beenme hakk nce ona veriliyor. Tabii dolaysyla
kocasna da... Kenarda oturmak belki biraz daha rahat, ama bir
Kzlderili hcumunda vurulmak iten bile deil."
Oysa posta arabalarna dzenlenen saldrlarda ncelik soyguncu beyaz
adamdayd. Kzlderililer ancak verdii sz tutmayan Byk Baba'nn
askerleri kylerini yakp, kadnlar ve ocuklar ldrd zaman
kendilerine ayrlan topraklardan geen posta arabalarna saldryorlard.
Yz maskeli haydutlar arasnda "Black Bart" diye bilinen Charles E.
Bolton'un apayr bir yeri vard. Black Bart, soyduu posta arabalarna
iirler brakmakla nlenmiti. te, yolcularn paralarn, deerli
eyalarn yanma alp uzaklarken brakt iirlerden biri:
Ekmek iin uzun ve sk altm Onur ve zenginlik iin Ancak
ayaklarmla ok yrdm Gzel sal, orospu ocuu
Biz yeniden posta arabasnda braktmz Msy Simonin'e geri
dnelim: Gezginimiz sann bir tek teline zarar gelmeden atlarn
deitirildii bir hana ular. Bu arada, yaznn yaynland "Hayat
Tarih Mecmuas"nn sayfalarndaki resimler de giderek korkunlasn ki
tam sayfada yaynlanan bir resimde oklarn sapland iskelete
dnm insan bedenlerini grrz. Havada akbabalar uumakta,
sava alannda askerler gezinmektedir... Ve bir yaz: "Bir svari birlii,
Kzlderililerin ldrd askerlerin cesetleri banda."
Sonunda Simonin Kzlderililerin saldrsyla karlar: "Tam atlar
deiirken tiz bir lk, arkasndan silah sesleri, hepimizi yerinden
sratt. Emekli albay tabancasna el att, maliye bakanlnn vergi
memuru beylik revolverine uzand, arabac ise sadece kfretti. Meer
Kzlderili gibi lklar atan, bizi korkutmak iin muziplik yapan
arabacnn olundan bakas deilmi.

Gzya zleri
Byk Baba'nn daha ge zorlanmayacaklar szn veriinden sonra
topraklarndan tam be kez srldklerini anmsatan bir reis unlar
syler: "Bana kalrsa Kzlderililere tekerlek takn. Bylece istediiniz
zaman srp gtrebilirsiniz onlar."

Kzlderililer tekerlei beyaz adamdan renirler. Ama iin garip yan,

danslarnda ember kullanyorlard. Meksika Vadisi'nde yerleen
kabilelerde ise ocuklarn tekerlekli oyuncaklar vard. At gibi gl bir
ekici hayvann olmayndan olsa gerek, Kzlderililer ulamda
tekerlei nemsememilerdir.
Altna pickup ekmi bir Kzlderili k dalara ve buffalolara.
zkan Mert'in dizelerinde olduu gibi stanbul'da otomobil sren bir
Kzlderili grlmese de, saylar giderek artan bir jeep markasnda
Amerika yerlilerinden olan bir kabilenin adn okuruz: "Cherokee"
Kzlderililerin roquois boyundan olan bu kabile, adn daha gneyde
yaayan Moskogee'lerin dilinden alr. Cherokee "maara insan"
demektir. Cherokeelerin karlat ilk beyaz adam spanyol seyyah
Hernando de Soto'dur. 1540 ylndaki karlamann ardndan i
kesimlerde yaadklar iin Cherokee'lerin uzun bir sre beyaz adam ile
fazla bir temas yoktur. Franszlara kar ngilizlerin yannda yer alan bu
kabile, kolonilerin bamszlk savanda bile kraldan yana olmulardr.
Bundan yararlanmak isteyen kraliyet, Cherokeeleri kolonilerin stne
saldrtr. Melezlerin nceden yapm olduklar uyarlar doabilecek olan
byk bir sava nler.
1820 ylna gelindiinde Cherokeeler, ABD modeline uygun olarak bir
hkmet kurarlar. Ancak, Georgia Eyaleti Kzlderililerin topraklar
stnde hak iddia ederek mahkemeye bavurur. Karar verecek olanlar
da elbette ki beyaz yarglardr?... Ve sonunda Cherokeelerin topraklar
ellerinden alnr. Ordu, katliamlar yaparak yerli halk ge zorlar. Clark
VVissler "Kzlderililerin Tarihi" adl kitabnda konuyla ilgili u
aklamay yapar: "Olaylarn insanlk d ve vahi yanlarn buraya
almyor ve okurlarn duygularna dokunmuyoruz; ancak her sadk
Amerikal, yksek bir ulusal deerler seviyesini koruma azmini
glendirmek iin bu kaytlar okumal."
Katliamn boyutlar sayfalara smayacak kadar korkuntur.
Cumhurbakan Andrevv Jackson'un zulmnden kurtulmay baaran
Cherokeelerin byk bir ksm daha batda bulunan "Kzlderililer
lkesi"ne yerleirler.

Beyaz adamn ala mahkm ettii birok kabile gibi Cherokeeler de

topraklarnn bir blmn para karlnda satmak zorunluluunda
braklrlar. Chiokasavv, Choctavv, Creek ve Seminol kabileleriyle
birlikte oluturduklar zgr topraklarn son kar da 1907 ylnda
Oklahoma Eyaleti'ne tapu edilir!..
ngilizler tarafndan George Guess diye bilinen, annesi Chrokee babas
ise beyaz olan ve Hristiyanl kabul etmeyen "Sequoya" adl bir melez,
1821'de Latin harflerinden yararlanarak 86 iaretli bir hece yazs
oluturur.
Okur-yazar bir ulusun haklarn daha iyi savunabileceine inanan
Sequoya, beyaz adam ile kavgalarna silahlarn en glsn de katar
bylelikle: Yaz L
1760 ylnda doan Sequoya, bir Kzlderili olarak byr ve bir kaza
yznden topal kalr. Adna, kt stnde ilk kez 1816 ylnda yaplan
anlamalar ve belgelerde rastlarz. 1827'de harfleri Boston'da kalba
dken Sequoya "Cherokee Phoenix" adnda ilk Kzlderili gazetesini
yaynlar.
Gazetede iki dil, Cherekeece ve ngilizce kullanlr. Bat Cherokeelerine
yazy tantmak amacyla yola koyulan Sequoya Mississipi'yi geer. Bu
topraklar ok sever ve yerlemeye karar verir. Tm Kzlderililer
tarafndan kullanlan bir alfabenin zlemini kuran Sequoya'nm
dnceleri gerekleemez ve 83 yanda olmasna ramen Meksika'ya
yapt bir yolculuk srasnda lr. Kendisi gibi Cherokee melezi olan
Willam Eubanks ve Misyoner Moror'n gelitirmeye altklar alfabe
sistemleri de zaman ierisinde tutunamazlar.
Cherokeeler, 183839 yllar arasndaki glerine "gzya izleri" adn
verirler. Bat'ya gitmeye zorlandklarnda kk bir grup bunu kabul
etmeyip Carolina'da bulunan Dumanl Dalar'a saklanr. Bir da arac
olan Jeep'e "Cherokee" adnn verili nedeni ite budur!..

Plastik Kzlderili
Yolu Amerika'ya den yazarlardan biri de Yaln Peken'dir.
Kzlderililerin anavatan saylan Arizona eyaletinin Phoenix kenti
sokaklarnda gezinen yazar gzlemlerini yle aktaryor: "Ve tabii
gzlerimiz her yanda Kzlderilileri aryor. nk evredeki her ey
insana Kzlderilileri anmsatyor. Tanr heykelleri, tablolar, hallar,
duvar motifleri, mimari stiller, eitli ev ve an eyalar hep Kzlderili
tarznda yaplm. Ortalkta grlmeyen tek ey gerek bir Kzlderili."
lkenin en byk eyaletlerinden biri olan Arizona'da yaayan
Kzlderililerin saysnn 6000'i bulmadn belirten Yaln Peken,
kovboy filmlerinde beyazlarn makyaj hileleriyle Kzlderili rolne
kartldn "Nevehir'den Nevvyork'a" adl kitabnda yazdktan sonra
karlat bir Kzlderiliyi anlatmay da unutmaz: "Fakat ABD'de her
ey dnlm. Bir Kzlderili ile an fotoraf ektirmek isteyen
turistler iin baz dkknlarn kaplarnn nne plastikten yaplm
Kzlderili mumyalar oturtulmu. steyen yanna oturup fotoraf
ektirebiliyor."
Beyaz adam, topraklarn almak iin saldrd Kzlderili kabilelerinin
adlarn pek ok eyin stne yazar. Savalarla katledilen Kzlderili
kabilelerin adlarn en ok da, militarist aralarda grrz. Ters takla
atabilecek seviyede manevra kabiliyeti olan sava helikopterine "AH64
Apache" ad verilir. 21. yzyln sava helikopteri olarak tanlan
"Comanche"nin yan sra bir dierinin ad da "UH60 Black Hawk"dr.
Birinci Dnya Sava'na gnll olarak katlan Amerikal pilotlarn
kullandklar uaklarn kuyruk ksmnda bir Sioux savasnn portresi
yer alrd. Bu amblem gnmzde de, Fransz Hava Kuvvetleri'ne bal
"Mirage 2000 N" nkleer saldr uanda grlmektedir.
Topraklarn satp beyaz adamn klesi olmak yerine zgrlkleri
uruna savaan Kzlderili kabilelerin ou yok edilmitir.
Kzlderililerin bu zelliklerinden dolay sava aralarnda kullanlmalar
beyaz adamn ikiyzllnden baka bir ey deildir. "Halkn topra
satlamaz" diyerek isyan eden lgn At'n adn iinde striptiz yaplan
gece kulplerinin tabelasnda okuruz: "Crazy Horse"... Spagetti Western
denilen kovboy filmlerinin yaratcs olan talyanlarn Covanni marka

bisikletlerinin ocuk boylarna "Apai" denilir. Apai ayn zamanda

mzisyen Ravel'in arkadalaryla kurduu gurubun da addr.
arlo'nun yurtta olmay reddettii ABD'de yaymlanan Time Dergisi,
bir saysnda, gelecekte sz sahibi olacak 100 insan arasnda Yeni
Demokrasi Hareketi'nin ncs Cem Boyner'i de gstermitir.
nmzdeki yzyl nasl bir renk alacak? Bu sorunun yantn Cem
Boyner'e yz veren Time Dergisi'nin sahibi Henry Luce'dan alalm: "20.
yzyl Amerikan yzyl haline dnecek ve bu yzylda Amerika
dnya zerinde her istediini yapabilecek."
ABD bakanlarndan George Bush da, seim ncesi yapt bir
konumada gelecekteki hedefi gsterir: "Bu yzyla Amerikan yzyl ad
verildi. nk bu yzylda bizler dnya zerinde iyiliin egemen gc
haline geldik. u srada yeni bir yzyla girmek zereyiz. Peki, yeni
yzyl hangi lkenin adn tayacak? Ben derim ki, o da yeni bir
Amerikan yz yl olacak." Amerika tarafndan gelecekte sz sahibi
nder olarak tantlan Cem Boyner, ODT'de renciler ile yz yze
yapt bir syleide niversitelerin iinde bulunduklar sorunlardan
"arazilerini satarak" kurtulabileceklerini syler!..
Cem Boyner'in nerisi Kzlderililere beyaz adam tarafndan yz yl nce
sunulmutu! YDH liderine renciler "Sermaye Defol", "Tccar deil,
bilim adam istiyoruz", "Ticarethane deil, niversite" sloganlaryla
karlk verir. Biz de, Boyner'e yant olarak, 1854 ylnda topraklarn
satn almak isteyen beyaz adama Kzlderili reis Seattle'n yazm olduu
mektuptan bir blm okuyalm: "Beyaz adam annesi olan topraa ve
kardei olan gkyzne alp satlacak, ilenecek, yamalanacak bir ey
gzyle bakar. Onun bu ihtirasdr ki, topraklar lletirecek ve her eyi
yiyip bitirecektir."

Aalarn Glgesinde
Florida eyaletinde bulunan Fortlaudardela kenti ile Mula birbirlerini
karde kent ilan ederler. 1995 ylnda, Mula'dan Amerika'ya belediye
iileri tarafndan yaplan "Mula Evi" gnderilir. ki kent arasnda
"Yerelden evrensele, evrenselden yerele kltr alverii" anlay iinde
gelien ilikiler sonucunda Fortlaudardelallar Mula'ya "Seminol
Kabilesi Evi" gndermeye karar verirler. Kzlderili adr Amerika'nn

gemiinin simgesi olarak armaan ediliyor. adrn yannda, bugnn

simgesi olarak da astronot giysileri iinde bir maket gnderiliyor.
Amerika'dan gelecek olan bir Kzlderili adrnn karl "Mula Evi"
olamaz. Bu alveriin eit artlarda olabilmesi iin bir an nce iinde
yaayanlarn ge zorlandktan sonra yaklan "Olaanst Hal"
blgesindeki evlerden birini gndermeliyiz. Kzlderililere "Amerika
Krd" denilmesi baka trl nasl aklanabilir?
Kzlderili kadn yeni doan bebein azn eliyle kapatr. Nefes almas
iin elini ekince bebein alamasna olanak vermeden tekrarlar ayn
hareketi. Alamamak, gzlerini dnyaya aan bir Kzlderilinin ald
ilk derstir. Beyaz adamdan kaarken ya da bir av hayvannn izini
srerken, kucaktaki bebein alamas her eyin sonudur. Dersini iyi
alamayan bir bebein karaca ses, kurun yamuru ya da alktan
lmek demektir.
Gila Irma, Arizona'nn sarp kayalklar arasndan doar. Suyun
yeryzne kt kaynan yan bandaki aacn glgesinde doan
bebee "Geronimo" adn koyarlar. Yal bir Kzlderili, bebei aaca
gstererek "Onun bymesini sala" diye barr:"Senin birok kereler
meyve verdiini grsn."
Apacheler buffalo ve geyik derilerine karlk yiyecek almak zere
silahsz olarak Kaskiyeli arsndaki pazara giderler. Bunu frsat bilen
Meksikal askerler Apache kyne saldrarak atlarna el koyarlar.
Basknda lenler arasnda Geronimo'nun annesi, kars ve ocuu da
vardr. Kabilesiyle birlikte Kuzey'e doru yapt uzun yry
srasnda hi konumayan Geronimo, topraklarna vardnda kendisinin
ve annesinin hayvan derilerinden yaplan evlerini yakar. Atee,
ocuklarnn oyuncaklarn da attktan sonra suskunluunu bir sava
arks syleyerek bozar.
ABD hkmeti ile Meksika hkmeti arasnda bir anlama yaplr. Bu
anlamaya gre Apacheler'i takip eden her iki devletin askerleri
birbirlerinden izin almakszn snr geebileceklerdir. Askerlikte snr
"namus" demektir. Ama bir Kzlderili ldrecekseniz namusun
inenmesinin bir nemi yoktur. zgrlkleri iin savamak zorunda
kalan Kzlderililerin iki lke arasnda yaplan anlamadan baka, bir
dman daha vardr: Beyaz adamn gazeteleri...

Gazetelerde kan haberler gerekd olup, yaklan kylerden, ge

zorlanan, ldrlen, ikence yaplan Kzlderililerden sz etmiyor,
askerlerin kahramanlklarn anlatyordu. Yalanlar ylesine sarmt ki
ortal, blgede grevli olan General George Crook sonunda
dayanamayp tepki gstermek zorunda kalmt:
'Snrda kan gazeteler Kzlderililer stne abartlm ve hayali haberler
yayyor, kaliteli, tiraj yksek gazeteler de bunlar lkenin her yerinde
tekrar basyorlar. Ama sorunun teki yanna hemen hi deinilmiyor,
bylece halkn ou da bu konuda yanl fikirlere kaplyor. Bir olay
patlak verdiinde, kamuoyu Kzlderililere cephe alyor, onlarn yalnzca
sularna ve ktlklerine inanyor. Bu arada adaletsizlikleriyle
Kzlderilileri bu yola srkleyen kimseler de cezasz kalyor,
sulamalarda en byk yaygaray onlar koparyor. Bu gerei kimse
Kzlderililerden daha iyi bilemez. Bundan dolay, kendilerine yalnzca
ceza, beyazlara da snrsz yama hakk veren bir hkmeti, adaletsiz bir
hkmet saymakta hakldrlar."
Kzlderililerin "Kurt" adn taktklar General Crook ile Geronimo
arasnda yaplan bar anlamas bir yln doldurduunda blgede ne bir
iddet ne de yama olay grlr. Generalin, yalanclkla sulad
gazeteler bar ortamn bozmak iin ordunun Geronimo'ya teslim
olduunu yazyor ve Geronimo'yu da eytann ta kendisi olarak
tantyorlard. Sonunda gazetelerin istedii olur; General Crook,
Geronimo'nun kamasna gz yummak ve yetkisi olmad halde
Kzlderililerin teslim olma koullarn kabul etmek sularndan
grevden alnr ve yerine ykselme hrsyla dolu olan Tugeneral
Nelson Miles atanr.
12 Nisan 1886'da, komutay devralan General Miles, be bin askerini
Geronimo'nun stne gnderir. Askerlere, be yz kiilik Kzlderili iz
src birlii ile bin kiiden oluan milis kuvvet katlr. Geronoimo'nun
yannda ise yalnzca yirmi drt sava bulunuyordu.
Geronimo teslim olunca, VVashington'daki Byk Baba, gazete
haberlerine inanarak aslmasn ister. Grover Cleveland' bu kararndan
Geronimo'yu yakndan tanyanlar vazgeirirler. Apacheler'in son reisi
yaants boyunca grdklerine bir anlam veremez: "Ailemle birlikte
bar iinde yayordum. Yiyeceim boldu, iyi uyuyordum, hayatmdan

memnundum. Bu kt hikyeler nereden kt bilmem. Orada halkm ve

ben ne kadar iyiydik. Kt bir ey de yapmamtm. Ne at ldrmtm,
ne de insan; ne Amerikal, ne Kzlderili. Bizden sorumlu kiilere ne
oldu, anlayamyorum? Her eyi aka bildikleri halde diyorlar ki, ben
kt biriymiim. Hatta oradakilerin en ktsymm. Ben ne yaptm
ki? Aalarn glgesinde ailemle birlikte yaayp gidiyordum. General
Crook'un sznden hi kmadm. Hep uydum tlerine. Beni
tutuklamanz iin kim emir verdi, syleyin! Orada, ailemin yan banda
bar iinde yaayabilmek iin aydnla ve karanla, Tanr'ya ve gnee
dua ettim. Hakkmda kt konumalarna sebep ne, bilmiyorum! Sk sk
gazetelerde aslacamdan sz eden haberler kyormu. Bunlardan
bktm artk."
Saint Louis Fuar'na gelenler azndan alev karan, karnna bak
saplayan ya da dans eden gstericilere deil, Arizona Apacheleri'nin son
reisi olan Geronimo'yu grmeye kouyorlar. Amerika Birleik
Devletleri'nin sava tutsa olan Geronimo, kahkaha sesleri arasnda
fotoraf ektirmek isteyenlere poz vermek zorunda braklyor, elinden
geldiince hatra olarak adn yazmaya zorlanyor.
1909 ylnda len Geronimo'nun kemiklerinin mezardan karlp dalara
gtrld efsanesi gnmzde de, dilden dile dolamaktadr.

Talar Eriyinceye Dek!..

Amerika'nn Rio Grande de Norte nehri kysndaki topraklarn beyaz
adamn igaline kar direnirken katledilen Apacheler ile Karabk'n
Mehterler Ky'nde doan Hseyin Avni Cinozolu arasnda bir
akrabalk var mdr?..
Elbette vardr. nk, Cinozolu, Amerika ktasndaki igalcilerin
Kzlderilileri yok saymalar gibi iirimizde grmemezlikten gelinen bir
airdir... Ve belki de, bu yzden 1993'te kan "stanbul'da Son Sedefkr"
adl iir kitabna "Apailer" adl iirini de almtr:
Apailer geceyi sever geceyi sever apailer iinde bir albatros iir
uyumludur sylencelere apailer gece lr

tamtamlar alar bulut ykselir iyi iir tedavlden kaldrlr ark

szleriyle avunur bir ehir
apailer gece lmemelidir
gnbatm bir ejderha yutar gkyznn altn arabasn samanyolundan
bir yldz yansr bir apacnn tacna
akp giden zamann kadrini en iyi apailer bilir bir apai kovboy lr
delloda Pukin lr
Gler yzl ve misafir sever insanlar olarak tanmlanan Apacheler'in
yalnzca gk tanrsna inandklar sade bir dinleri vardr. Gktanrsnn
yaratt dnya ile bir ilgisi olmadna inandklarndan ibadeti bor
saymazlar. Hseyin Avni Cinozolu'nun Apacheler'i anlatt iirinde
1837'de katld bir delloda ar yaralanan ve ok gemeden son
nefesini veren Rus air Pukin'i de anmas, airlerin, ezilenlerin yannda
yer alan byk bir aile olduklarnn kantdr.
Cinozolu, 1994'te "stanbul Unutkan Yosma" adl onuncu iir kitabn
yaynlar. Bu kitapta da, bir ncekinde olduu gibi "Apailer" adn
tayan bir iir vardr:
Abraham Lincoln' severdi Rzgrnolu geceyi delerdi lk la
mermiler altn sal kovboylar mermerdendi kaleleri Nevada
Rangerleri'nin talanc yamac soluk yzller ate suyuydu Manituya
rveti beyaz adamn
Cinozolu'nun, iirin ak iinde okuduumuz "sevmezdi senyrler /
Rzgrnolu kadar / bar ubuunu tttrmeyi" dizelerini
dorulamak iin bir Apache reisi olan Delshay'a kulak verelim: "Artk
dadan daa kamak istemiyorum; byk bir antlama yapmak
istiyorum. Talar eriyinceye dek tutacam szm."
Victorio ve Geronimo gibi mavi ceketlilere kar zgrlk sava
verenlerden biri de Apacheler'in reisi Mangas'dr. Yetmii akn yana
ramen gen Kzlderilileri kskandracak ustalkta ata binen, ok atan
Mangas Colorado ya da "Krmz Yen" 1863 ylnn Ocak aynda akan
kann durmas iin beyaz adamla bar grmesi yapmaya raz olur.

Askerlerin kampna doru yola koyulan Mangas' savalar yalnz

gndermeyi kabul etmediinden yanna on be yolda seer!...
Apacheler kampn yaknna yaklatklarnda beyaz adamn bir szcs
Mangas' almak zere yanlarna gelir... Ama, savalar kampn direine
bar
simgeleyen
beyaz
bayrak
ekilmeden
reislerini
gndermeyeceklerini syleyince istekleri yerine getirilir. On be gerilla
uzaklar uzaklamaz allarn arkasna gizlenen askerler Mangas' esir
alrlar!
McLean Kalesi'ne getirilen Apache reisinin General West ile
karlamasn madenci Daniel Conner yle anlatr: "General, Mangas'n
mahpus bekledii yere yrd; evresindekilerin arasnda grkemli bir
heykel gibi duran ihtiyar reisin karsnda cce gibi kalmt."
O gece nbeti olan Daniel Conner'in tank olduu olaylar ok daha
fazladr!...'
Askerlerin Mangas'a bir eyler yaptn gren Conner, karanlk bir
keden olanlar izlediinde insanlndan utanr. Askerler atete
kzdrdklar snglerini ihtiyar reisin ayaklarna ve bacaklarna
srtyorlard... Mangas, kendisinin oyun oynanacak bir ocuk
olmadn sylediinde askerler, tfeklerindeki btn mermileri
bedenine boaltrlar.
General VVest'in "Onu sabaha l istiyorum" emri yerine getirilmitir!..
Tek suu bar toplantsna katlmak olan Apache reisinin cansz
bedenine tabancalarndaki mermileri de boaltr askerler... Bir asker
Mangas'n kafa dersini yzerken bir bakas frenoloji uzmanna satmak
zere ban keser ve kaynayan suda halar!..
Savan bandan beri bar kucaklamak isteyen Krmz Yen'in basz
gvdesi bir hendee atlp, resmi rapor dzenlenir: "Kamaya alrken
vuruldu"...
Hseyin Avni Cinozolu, Apache reisi Mangas'n yksn okumu
muydu, bilmiyorum?.. Ama 1995'te yaynlanan "Albatroslar Yksekten
Uar" adl kitabndaki "Yalnz Apai" iiri bana ihtiyar reisi anmsatr:

sen Apailerin son ocuu gurbettir artk senin yurdun biraz hznl de
olsa zgr hayatn tarihe nakland sann
iin direnen Oturan Boa ve lgn At'n nderliindeki Kzlderililere
kar balatlacak harekat ynlendirmek zere grevlendirilmesiyle
katliam defterinde yeni bir sayfa alr. Harekat srasnda Kzlderililerin
kyleri yaklr, halk ge zorlanr ve atlarna ordu tarafndan el
konulur!..
17 Haziran 1876'da, lgn At, askerlere kar byk bir zafer kazanr.
Kzlderililer atlarndan hi inmiyor, sayca kendilerinden fazla olan
askerleri kk gruplar halinde geri ekilme numarasyla pelerine
takyor ve aniden geri dnerek saldryorlard. Beyazlarn "Rosebud
Sava" dedii direniin Kzlderililerdeki ad "Kzn Kardeini Kurtard
Sava"tr. Bunun nedeni, arpma srasnda at vurulan Cheyenneler'in
lideri Anszn Beliren Reis'in kz kardei tarafndan atnn terkisine
alnmas suretiyle kurtulmasdr.
lgn At, Byk Baba'yla grmek zere VVashington'a giden reislerin
geriye imanlam ve gevemi olarak dndklerini syleyerek tm
davetleri geri evirir. Rezervasyonlardaki Kzlderilileri direnii
srdren Nez Perceler'e kar balatlacak askeri harekta katlmamalar
konusunda uyardysa da, birok Sioux savas mavi ceketli niformay
giymeyi kabul ederler. lgn At, zelletirmeye (!) kar direnmeyen
adamlarnn onurlarn da satm olmalarna ok zlr ve kendisine
sadk yoldalarn toplayarak yeni bir direnii rgtlemeye koyulur...
Ama askerler lgn At' eski dostu Ba Bulutlara Eren'in yannda
tutuklarlar. Robinson Kalesi'ne getirildiinde kendisini beyaz adamn
satn ald bir Kzlderili karlar. Rezervasyon polisi klndaki
Kzlderili, iki yl nce Robinson Kalesi'ndeki Kara Tepeler'in
satlmasyla ilgili toplantda lgn At11 n eliliini yapan Kk Dev
Adam'dan bakas deildir!..
Kamak isteyen lgn At' stne atlayan Kk Dev Adam engeller.
Koarak gelen bir asker Kk Dev Adam'n tuttuu lgn At'n karnna
saplar sngsn... karp bir daha saplan bir daha, bir daha!..
5 Eyll 1877 gn ldrlen lgn At, otuz be yandayd. Askerler
lsn annesi ve babasna teslim ederler. htiyar karkoca lgn At'n
cansz bedenini atlarn ektii bir kzaa koyarak kaleden uzaklarlar...

"Atn Trks" adl bir Kzlderili iiri sanki lgn At'n onurlu
yaantsn anlatr:
Kara ilmikli kementle yakaladnz beni
Ne ktlkler ettiniz
Yere ykp baladnz bile
Bu da yetmiyormu gibi, kuyruuma dm attnz
te bunu balayamam!..
Srgn Kzlderililer 1877 ylnn sonbaharnda askerlerin eliinde
Kuzeydou'daki orak arazilere gnderilir. G srasnda bir grup
Kzlderili, direnii srdren Oturan Boa'ya katlmak zere kaarlar.
Aralarnda lgn At'n yal annesi ve babas da vardr!..
Opi Wakwala deresinin yaknlarnda yal karkoca bir ara kaybolur
gzden. Geriye dndklerinde oullar Azgn At'n yanlarnda
tadklar kemikleri ve yreini oktan gmmlerdi...
Yalnzca kendilerinin bildikleri bir yere!

Atn ntikam...
Kitabn kapanda, aralarnda bir kadnn da bulunduu beyazlara
Kzlderililer saldryordu. Kzlderililer, elinde balta ve bak tutarken
tfekli kadnn yz son derece masum izilmiti. Tahmin edeceiniz
gibi hemencecik aldm; J. Fenimore Cooper'in "Geyik Avcs" adl
kitabn. yk yle balyor: "Bu ykdeki olaylar, bir ngiliz'in
Amerika'da bir rmak kysna yerletii 1740 ile 1745 yllar arasnda
gemitir. lkenin bu kydan baka yerleri, balta girmemi ormanlar ve
Kzlderili denen vahi yerliler ile doluydu."
te, sradan bir "vahi" Kzlderili yks daha balyordu. Kitabn
sayfalarnda izgi romanlardan ve beyaz perdeden alk olduumuz
saldr sahneleri anlatlyordu. Tezer zl adna hazrlanan
Beyolu'ndaki sergiyi grmeye gidiyordum. Kadky skelesi'nden

bindiim vapur Kz Kulesi aklarna gelene kadar okuyabildim kitab.

Denizin ortasndaki Kz Kulesi bir Kzlderilinin bandaki beyaz ty
gibi ne de gzel duruyor!
Karaky Meydan'ndaki Marlboro kovboyunu grdm yine. Sevmem
kovboylar. Onlara zenenleri, taklit edenleri ise hi sevmem. smail
Uyarolu'nun iirindeki "zamane genleri" gn getike artyor:
ylesine yknyorlar ki Batya zamane genleri Velet deil Welet her
biri
Kovboylar sevmem dedim, ama onlarn arasnda da iyi insanlar
olduunu bilmiyor, deilim. rnein Red Kit. Kimsecikler lmez
servenlerinde. O, evinden uzak ve yalnz bir kovboydur. Silahlar
atelenir ama vurulan yoktur. Servenlerinde deil ama Ahmet Erhan'n
Red Kit'in adnn getii "Western" iirinde vurulan biri vardr:
Renkli talarm senin olsun Midye kabuu koleksiyonum Ben ldm
Tam uramdan vuruldum Kan kokan bir ikindi ayaznda Red Kit
yalnzlnda oul bir Dalton'dum
Red Kit yalnzdr, ama Daltonlar drt kardetir. Ahmet Erhan, bir izgi
romandan yalnzlk imgesi retebilecek kadar usta bir airdir.
airlerimizi en ok etkileyen kovboy Red Kit'tir desek, yanlm olmayz.
Nihat Ziyalan da "Red Kit" adl iirinde haritasz kovboyun gn
bitiminde ocuklarn ellerinde konakladn anlatr:
Azgn kurunlar delemez bedenimi
Srylen insan umarken mutluluu lnmez der yreklenirim Yoramaz
atm yollarn en yoran Koturur akm beni dgdk dgdk
Red Kit, Marlboro reklmndaki kovboylar gibi sigara imez. Bir
zamanlar iiyordu, ama mao kovboylara benzememek iin brakr.
stelik alkol de almaz; st tercih eder!.. Red Kit'in azndan sigaray
alan izerler yerine bir ot ya da iek kondururlar. Ercment Uan'nn
dizelerinde Red Kit'in bu zelliine rastlarz:
Ne gzel Red Kit banda kovboy apkas Atnn stnde aznda iek

Uan'nn iirinin adnda Red Kit bir zelliini daha okuruz: "Red Kit
Az Mzkasyla iir Yapyor"... Trk sinemasnda "Atn Seven Kovboy"
olarak tanrz Red Kit'i. Ama bu "sevmek" ii porno filmlerin yaygn
olduu dnemde izleyiciler tarafndan biraz daha ileri getirilir! Can
Ycel ile Kuzguncuk'taki kahvede bir sohbetimiz srasnda bir dergi
karmaya karar vermitik. Derginin adn oktan koymutu Can Ycel:
"Atn ntikam"...
Red Kit'in son karesi bence bir iirdir. Bir iirimin son dizeleri olmalyd
son karedeki grnt. "ekmece" adl iirimeymi ksmet:
Sonkaresi gibi Red Kit'in
batan gnee doru
srerken atm
gitme kal, demeni bekliyorum
ama yalnzca
rzgr ekitiriyor atkm
Sermet ifter Ktphanesi'nde alan Tezer zl sergisinden ok
etkilendim. Yazarn daktilosu, apkas, gzl, lise karnesi, el yazs
mektuplar ile yalnzca bir cam vard aramzda. Krlacak bir cam!.. 1982
ylnda, Cesare Pavese'in arkada Nuto'yu bulmu Tezer zl... Ve bir
fotoraf ektirmi Torino'da. O fotoraf da yer alyordu sergide. Siyah
stne beyaz puanl bir elbise giymi Tezer zl... Ve elbise, fotorafla
birlikte yan yana duruyordu cameknn iinde. Eildim, etiketindeki
kentin adn okudum:
"New York"...

Irk Dediin Neymi!?..

510 tane msr al msr
Her birinin tesini berisini sr
Hibirini sonuna kadar yeme
Sonra bu msrlar milyon defa byt
Tut karanln iine at
Her birini iinden gzelce aydnlat
Al sana New York gecesi
Gecenin karanlndaki gkdelen klarn msra benzetebilmek iin
hem iyi bir air hem de iyi bir ressam olmanz gerekir. iir kazannda
kaynayan msrlara kepesini ustaca daldran kim olabilir?.. Bu sorunun
yantn almak zere 1947 ylnn Bursa Cezaevi'ne gidelim... Hayr,
yanldnz! New York gecesini "al sana" diye nmze koyan air,
kouun bir kesinde resim yapan Nzm Hikmet deildir. Ama, kim
olduunu renmek iin Nzm'n, elindeki iir kitabnn kapak resmine
bakarak yazd dizeleri okuyabiliriz:
Nzm der ki: Gelir Eyyub'un olu Bedri, boynu uzun, boynu eri,
yeille, krmzyla, srma srma iziyle, bir acayip yazyla...
1823'te "Gaz I" irketinin kurulmasyla bir evin ilk kez aydnlatld
New York'u msr gibi sran Bedri Rahmi Eyboludur. Doay, yeili
midesine indirerek tketen gkdelenler stanbul'un da bana pskll
bela kesilmeye baladlar. skdar iskelesinde bir gece tank olduum
konumada bir gen kz arkadana kar kydaki gkdelenlerin
klarn gsterip "Ne gzel" deyince ald "Evet" karlnn ardndan
u szleri yuvarlamt: "New York gibi!.."
stanbul ile New York arasnda kurulan bu benzerlik rktcdr. Oysa
iirimizde iki kent arasnda kurulan ok gzel bir kpr vardr. Tevif
Akda'n "nsan Dediin" iirinin ilk ktasnda "ktalararas" bir yolculuk
yapyoruz:

Neymi rk dediin senin kardeim

Neymi be ktada birbirine vurdurulan
Dn yle
Kadky'de bir kahvede
iir soluyan ipek yrekli bir airle
New Yorkta 7. Caddede
Bir deil mi renginden kovuturulan
Bedri Rahmi Eybolunun aydnlatlm msra benzettii gkdelenler
New York'a yaplmadan yllar nce Siouxlarn rahibi bir gece ryasnda
kendi insanlarn etrafnda garip yaratklarn ok byk bir rmcek a
rdklerini grr... Ve uyanr uyanmaz etrafna toplad kabilesine
yle seslenir: "Bunlar olduunda, kare eklinde boz bozalak evlerde
yaayacaksnz, ksr ve kra bir toprakta. Ve kare eklindeki boz evlerin
dnda alktan krlacaksnz."
Kare eklindeki evler st ste gelip gkdelenleri oluturduka toprak
ksr ve kra bir duruma gelir. Gkdelenlerin evresi elbette yeil,
bakml ve ieklerle ssldr... Peki ya, Afrika!.. nsanlarn alktan
krld, uzun yllar Amerika'ya kle gnderen smrlen o garip kta!
New York'u gren airlerimizden biri de Necati Cumal'dr. Cumal,
izlenimlerini anlatt dizelerinde habersiz olarak Kzlderili rahibin
ryasn paylar:
Bir gzdr New York Beton aalar korusu Yastmn altnda Yapraklar
uulduyor
Bedri Rahmi Eyubolu'nun iiriyle dalmtk bir New York gecesine...
Yastnn altndaki yapraklarn uultusunu dinleyerek uykuya dalan
Necati Cumal'nn yanndan iirin parmak ularna basarak geelim ve
Nzm Hikmetle geri dnelim stanbul'a:

Koparm ipini eski kayklar gibi yzer kn, sabaha kar rzgrda
tahta cumbalar ve bir ka mangaln kllerinde uyanr uykudan byk
stanbul'um.
Yazmzn banda New York gecesi, sonunda ise uykudan uyanan
stanbul var.
Yaamda da byle deil midir; New York geceyi karlarken, stanbul'da
sabah olmaktadr!?..

zgrle Atlan Kazk

New York limanna 1766 ylnn 7 Ocak gn yanaan ngiliz gemisini
karlamak zere kyda toplanan insanlarn yzlerinde fke
okunuyordu. Gemi, ngilizlerin, Franszlar ve Kzlderililere yapt
savalarn borlarn halkn srtna yklemek zere karlan vergilerin
damga pullarn tayordu. Kyda toplananlar gemiye el koyarak
ykn yakarlar. Vergi kanununa kar gsterilen direnme karsnda
ngiltere geri adm atar ve kanun kaldrlr. New Yorklular sevin iinde
18 Mart 1766'da bir "Hrriyet Direi" dikerek baarlarn kutlarlar...
Ama, ngiliz askerleri 10 Austos gn direi keserler!.. Smrye kar
olan halk ertesi gn direi yeniden diker. Bunun zerine askerler, sivil
halk sngden geirir ve Amerika devriminin ilk kan New York
sokaklarnda dklm olur.
Btn bu olaylar tepeden izleyen bir Kzlderili ise "Hrriyet Direi"ni
grnce "Beyaz adam zgrlmze kazk akyor" diye geirir
iinden!..
Amerika'nn bamszln ilan etmesinin yznc yl kutlamalar iin
Fransa "mttefikine" bir heykel armaan etmeye karar verir. Bu amala
1871'de heykelin konulaca yeri semek zere Amerika'ya giden
heykeltra Frederic Auguste Bartholdi, New York limannn giriindeki
Bedloe's adasn grnce unu syler: "te benim heykelim burada
ykselmeli. nsanlarn yenidnyay ilk grd bu yerde"...
Paris'e dnen Bartholdi ncelikle zgrl simgelemesi asndan
Lafayette'in heykelini yapmay dnr. Bu srada dul annesi srekli
olarak kendisini yanna armakta ve olundan ilgi beklemektedir!..

Heykelin modelini gren Bartholdi'nin bir yakn dostu, daha nceden

annesinin yapt heykelin bir benzeri olduunu sylese de, heykeltra
bu konuda bir aklama yapmamtr. Sa elinde meale, sol elinde ise
Bamszlk Bildirgesi'ni tutan kadn heykelinin yaplmasnda
Bartholdi'nin sevgilisini model olarak kulland sylense de, bunun
gerekle bir ilgisi yoktur. nk Bartholdi heykeli yapmaya
baladnda kz arkadan henz tanmamtr.
Fransz heykeltra, Msr'daki ta antlardan, Rodos'taki nl Colossus
heykelinden ve talya'nn Arona kentindeki St. Charles Borromeo'nun 76
foot yksekliindeki bakr heykelinden esinlendiini syler. Yolu 1994
ylnda Paris'e den Sunay Akn ise, Deni Antoine Chaudey'in Luvr
Mzesi'nde sergilenmekte olan "Bar" adl bronz heykelinden
Bartholdi'nin etkilenmi olabilecei grn ortaya atar. Chaudey'in
heykelindeki kadn oturmaktayken Bartholdi onu zgrlk adna ayaa
kaldrr!..
Paris'e gitme olana bulanlar Chaudey'in Luvr Mzesi'ndeki heykelini
grrlerse aire hak vereceklerdir. Bu arada, Seine nehrinde bir motor
gezisine katlrlarsa bir adack stnde New York limannn giriindeki
zgrlk Antnn kk bir kopyasn grrlerse sakn armasnlar.
nk o, Bartholdinin ilk yapt ve sonradan bytlen heykelidir.
Franszlar 4 Temmuz 1884 gnne yetitirdikleri heykeli Amerikal bir
bakana teslim ederler... Ama, Amerika "Hrriyet Heykeli"ni lkesine
getirmekte pek aceleci davranmaz!.. Paralar dev kutulara konan heykel
New York'a 17 Haziran 1885'te getirilir. Getirilir ama yle hemencecik
paralar birletirilip Bedloe's adasna konmaz. Paralar halinde limanda
sergilenen heykelin neden dikilmediini soranlara amacn heyecan
artrmak olduu sylenerek "bir de birleince grn" yant verilir!..
Oysa asl neden paraszlktr. Heykelin yerine konmas iin yaplacak
masraflar karlanamad gibi New York Times gazetesi de "Bronz bir
kadna para vermeyelim" diyerek kampanya balatmtr. Philadelphia
kentinden "heykeli dikemiyorsanz bize gnderin" teklifi gelince
telalanan New Yorklular bir komite kurup para toplama karar alrlar.
Para toplama ilemi yetersiz kalnca Boston, San Fransisco, Milwaukee
ve Vermont gibi kentleri de zgrlk antna talip olurlar.

Heykelin haline acyan yoksul bir gazeteci karmakta olduu "New

York World" gazetesinin logosu olarak zgrlk antn kullanr... Ve de,
okurlarna u arda bulunur: "Bylesi bir armaan koyacak yer
bulamyorlar. Gelin, bu ii milyonerlere brakmayalm"... te, ne olursa
bir Macar gmeninin gazetesinden yapt ardan sonra olur!.. Yoksul
gazeteci balatt kampanyayla para toplar. Kampanyaya katlan
herkesin adn gazetesinde yaynlar. Sonra, gerekli para toplanp, heykel
yerine mi dikilir?.. Evet, yle olur. Ama, zgrl yoksul, gmen
halkn sahiplenmesinden rahatsz olan para babalar ellerini ceplerine
atarak gerekli paray hemencecik New York komitesine verirler!..
"Hrriyet Heykeli" iin balatt kampanyayla milyonerlerin yreini
azna getiren yoksul gazeteci, lmnden sonra adna dl konulacak
olan Joseph Pulitzer'den bakas deildir,
Beldoe's adasna konulan heykelin al ise kelimenin tam anlamyla
rezalettir. Top seslerinden yaplan konumalar duyulamad gibi kan
dumandan da "Hrriyet Heykeli" grlemez!.. Kaidesi 27, kendisi ise 46
metre yksekliinde olan heykelin aln Amerika'nn 22.
Cumhurbakan Cleveland yapar. zgrlk antn kapatan rty
verilecek iaret zerine indirecek olan Bartholdi'dir. Hnzr birinin
verdii iaret heykeltra yanltr ve heykel zamanndan nce alr!..
zgrlk antnn yapmnda yardmc olan Gustave Eiffel, birka yl
sonra Paris'te kendi adyla anlacak olan kuleye, alta yapt
konumasn "Panama'da grmek zere" szleriyle bitiren Ferdinand
De Lesseps ise, Panama Kanal'na imzasn atacaktr.
Rus ar 2. Alexander'in kymndan kaan Yahudilerden etkilenen ve
Can Ycel'in "Rus olmadan nce Laz'd" dedii Emma Lazarus zgrlk
ant iin bir sonnet yazar. iirde, heykeli klasik bir tanra deil,
srgnlerin annesi olarak ele alr. Lazarus'un iiri Walt VVhitman, Mark
Twain ve Bert Hartet ile birlikte zel hazrlanan bir kitapta yer alr.
Kitap, 1883 ylnda yaplan bir ak artrmada 1.500 Dolara satlr. iiri
okuyan James Russell, Lazarus'a "Sone'ni sevdim. Heykelden daha
gzel" der!.. iir, Lazarus'un ansna bir plakete yazlarak 1903 ylnda
zgrlk antnn iine konur.
zgrl bir kadn simgelese de, heykelin dikildii yllarda kadnlarn
oy hakk yoktu!.. Kendilerine ayrlan topraklarda Bar iinde yaamak
isteyen ve beyaz adamn igaline kar zgrlk sava veren

Kzlderililerin ise yaam haklar ellerinden alnyordu. Sioux'larm reisi

Oturan Boa son sava srasnda aresizliini yle dile getirir: "Bizler,
beyazlar glnde bir Kzlderili adayz"... Kk bir adaca konan
"Hrriyet Heykeli"ndeki kadn, beyaz adamn kadndr. Ne zaman ki,
bandaki kralie tac yerine iki tane Kzlderili ty takar, ite o zaman
gerek anlamyla zgrln simgesi olabilir... Ancak o zaman!
zgrlk antnn elindeki Bamszlk Bildirgesi'nde bir Kzlderili
reisin imzas yoktur. Kzlderililer ile yaplan Bar anlamalar beyaz
adam tarafndan heykelin br elinde tuttuu mealenin ateiyle
yaklmtr. Lazarus'un iirindeki anne gibi hibir zaman olamayan
heykelin neden o denli yksek yapldn Eray zbek 1992'de izdii
karikatrde ok gzel anlatr: Bir Kzlderili Bar ubuunu yakmak iin
ate istese de, zgrlk antndaki kadn "vermem" dercesine mealeyi
yukar kaldrmaktadr...
Su geirdii iin paslanan heykelin ii ziftlenir... Kolomb'un altn bulma
hevesiyle Kzlderilileri katlettii kylardan Avrupa'ya bakan heykelin
mealesi de ilk yllarda altnla kaplyd. Ama, yirmi yl sonra mealedeki
parlaklk Kzlderililer gibi yok olup gider!..
Tamir iin heykelin etrafnda iskele kurulduunu gren bir ocuun
szlerini duyan mart okyanusu aarak zgrln doum gn pastas
olan Kz Kulesi'ne gelir...
Ve orada, ocuun ne dediini iir okuyan airlerin kulana fsldar:
"Anne, Hrriyet Heykeli'ni kafese kapatmlar!.."

Kafa Derisi Yzme!..

1949 ylnn 26 Ekim sabah Gabriel Garcia Marquez muhabir olarak ilk
yazlarn yazd gnlk gazetenin toplantsndan kmak zereydi ki,
telefondan, eski Santa Clara manastrnn mahzenindeki mezarlarn
boaltld haberi alnr... Ve yaz ileri mdr Marquez'e seslenir:
"Oralarda bir dola bakalm, yazacak neler bulabileceksin."
atsnn yklmasyla akta kalan tarihi manastr, yerine be yldzl bir
otel yaplmak zere satlmt!.. Mahzendeki mezarlarda piskoposlar,
barahipler ve ileri gelenler gmlyd. Marquez grd manzara

karsnda arr: iler, mezarlarn kapaklarn kazmayla kaldrrken,

ustaba kemiklerin birbirine karmamas iin mezar talarndaki
bilgileri birer kda yazarak stlerine koyuyordu.
Ama nl yazar birka dakika sonra daha da aracaktr. lk kazma
darbesiyle krlan mezar tann ardndan bakr renginde canl bir sa
yn mezardan dar doru yaylr. iler ektike salar uzuyordu!..
Sonunda salarn bal olduu bir kz ocuunun kafatas ortaya kar.
Mezar tann paralarnda ise soyad bulunmayan bir ad okunur:
"Sierva Maria de Todos Los Angeles".
Salarn uzunluu lldnde Marquez'in aknl bir kat daha
artar: Yirmi iki metre on bir santim!.. Ustaba, insan sann lmden
sonra ayda bir santim uzadn anlatrken Marquez, yaad olay
babaannesinden duyduu bir Latin Amerika yksyle badatrr:
Salar arkasnda bir gelin duva gibi yerlerde srlen kk bir markiz
Karayib halklar arasnda gerekletirdii mucizelerle yceltilir. Kk
kz ocuu bir kpein srmasyla kudurarak lr!.. Marquez, gazeteye
dndnde mezarn ykdeki kz ocuunun olabilecei dncesiyle
yazsn yazar. Ama tank olduu olay aradan geen krk be yl sonra
yazd "Ak ve br Cinler" adl romanyla dnya edebiyatndaki
yerini alr.
Uzun sa, 1960'l yllarda sava kartlarnn simgesiydi. iek ocuklar
salarn uzatarak cinsiyet ayrmcln da protesto ediyorlard. YK'n
kurulu yldnm olan 6 Kasm 1995 tarihinde, stanbul niversitesi
Avclar Kamps'nde, bir grup renci sa zerine ilgin bir protesto
eylemi gerekletirirler. Kendilerini "byk sz dinlemeyen, haddini
bilmez, yaramaz ocuklar" olarak tanmlayan renciler okullardaki
ad uygulamalar protesto amacyla salarn kaztrlar. ada
Kelolanlar, '80 sonrasnda uzun sallarn oaldn ama uzun san
artk isyan simgelemediini ve bunun da nedeninin darbe sonras
yaanlan depolitizasyon, marka kltr, medya bombardman
olduunun altn izerler.
Kimi renciler, moda olduu iin ya da, "entel" grnmek uruna
salarn uzatyor olabilirler. Ama salarn kaztan rencilerin
dattklar bildiride yer alan u genellemenin doru olmad
kansndaym: "syan yoktu nk uzun salar tayan kafalar botu"...
ada Kelolanlar eylemleriyle kafalarnn iinin Bar, zgrlk ve

Kardelik duygularyla dolu olduunu kantladlar. Unutulmamalar

gereken, '60'l yllarda salarn uzatan insanlar iin de birilerinin
"kafalarnn ileri bo" demeleridir.
Salarn kaztan rencilerin dattklar bildiride ilgin olan, bir
Kzlderili iirinden yaptklar alntyd:
Kestiniz omuzlarma kadar uzanan / Simsiyah salarm / Ve beyazlarn
giysilerini / Geirdiniz zerime / Yasakladnz bana kendi adm
/Atalarmn adlarn
Kzlderililerin beyaz, adamn kafa derisini yzmeye merakl olduklar
bilinir. Oysa iin asl udur: 1863 ylnn Temmuz gnlerinde Navaholar
ile General Carleton arasndaki gerginlik srmektedir. Soluk benizliler
Navaholar' yldrmak iin hayvanlarna el koymaya, ekinlerini yakmaya
balar. Ama bir grup Navaho savas Canby Kalesi'ni basarak
koyunlarn, keilerini geri alrlar. General Carleton, 18 Austos'ta
askerlerine, getirdikleri her Kzlderili at ya da katrna yirmi dolar, her
koyuna ise bir dolar deneceini duyurur. Yirmi dolar aylk alan
askerler gz dnm bir eklide kylere saldrrlar... Ve ldrlen
Navaholar'n krmz bir iple baladklar uzun, siyah salar askerler
tarafndan kesilir:
Birlikte ortaya kyoruz ngraklar elimizde Salarmza renk renk
parlak tyler takl
Zaman ilerledike Kzlderililerin kafa derilerine dl koyma alkanl
yaygnlar. Amerika'nn gerek sahipleri hastalk, alk, srgn, tecavz,
ikence dnda beyaz adamdan yeni bir ey renirler: Kafa derisi
yzme!..
Kzlderililer iin tyler taktklar salar ok nemlidir... Ama savalar
beyaz adamn eline gemesini istemediklerinden salarn kaztmaya
balar. Byk savatan sonra sylenen bir bar trksnde salarn yas
tutmak iin de kesildiine tank oluruz:
lseydiniz Kabilemin ocuklar Sam keserdim sizin iin. yle severim
ki sizleri Karalar srerdim yzme Kabilemin ocuklar Siz lseydiniz.

Kim bilir, ka asker, tecavz ettii bir Kzlderili kadn ldrdkten

sonra san kesip "Bir savayla dvtm" diye kahramanlk
hikyeleri anlatmtr!?.

Milyonlarca Mermiden Bir Tanesi

Jack Nicholson "The Missouri Breaks" adl filmde oynamay hi
dnmeden kabul eder. Bunun nedeni, tipik bir 1970'ler Western'i olan
filmde sanat ynn ok sevdii ve kendine rnek ald Marlon
Brando'nun da oynama olaslnn bulunmasdr.
San Fransisco'da komu olduklar halde Jack Nicholson ve Marlon
Brando hi karlamamlard. Filmin teklifini Jack Nicholson,
bahelerini ayran tel rgden sarkarak yle yapar: "Ksa zamanda 1
milyon dolar kazanmaya ne dersin?"
Marlon Brando, teklifi tereddt etmeden onaylar. Ayrld iki eine
olduka ykl miktarda nafaka deyen sanat ayn zamanda
Kzlderililerin direni hareketini de, parasal ynden desteklemektedir.
Be hafta srecek olan almada Jack Nicholson, Marlon Brando ile film
yapmann zorluunu anlayacaktr. ekimler baladnda Brando,
ynetmen Arthur Penn'e bask yaparak kendi sahnelerinin erken
saatlerde filme alnmasn salar. Bylelikle Jack Nicholson, Montana'da
bulunan Billings'deki lde le scanda almak zorunda kalr.
Aradan ksa bir sre getikten sonra da, Marlon Brando ynetmene
unlar syler: "Jack Nicholson'un roln bir Kzlderiliye verelim. Hem
daha iyi oynar hem de, alaca paray daha hayrl bir i iin kullanr!"
Marlon Brando, Kzlderililerin direniine destek veren sanatlarn
banda gelir. Anlarn derledii "Annemin rettii arklar" adl
kitabnda unlar yazmtr: "nsanlarn ounun, bu lkenin, onun asl
sahipleri olan Kzlderililerden alnd, bu insanlarn milyonlarcasnn
lkelerini alanlar tarafndan ldrld gereini ciddiye almamasn
hi, ama hi anlayamyorum."
Birok Amerikal gibi Marlon Brando'da, Kzlderililerin iki paragrafta
"yzsz", "kudurmu ve dinsiz vahiler" olarak tanmlandklar ders
kitaplaryla byr. Altml yllarn balarnda, Kzlderili Hareketi
Komisyonu'nun yelerinden John Collier'in bir kitabn okuyarak bu

insanlara kar ne denli "zulmedici" davranldn renir. Antropolog

D'Arcy McNickle'n "lk Amerikallar" adl kitabndan sonra da
gerekleri iyice grr. McNicklela tanmak zere Santa Fe'ye giden
Marlon Brando, yazarn sayesinde direnii Kzlderililer ile karlar...
Ve o gnden sonra da "Amerikan yerlilerinin dnyasnn ayrlmaz bir
paras" olur.
Marlon Brando'nun katld ilk Kzlderili eylemi Columbia Irma'nda
gerekleir. Irman sularnda, kenarnda kurulu olan kereste
irketlerinin zehirli atklarndan dolay som bal azalmaktayd.
Amerika devleti, her zaman olduu gibi Kzlderilileri sular ve
kendilerine yasal olarak ayrlan topraklarda balk avlamalarn yasaklar.
Bu kararla Kzlderililer bir kez daha ala mahkm edilmi olurlar!..
Yasaa uymayan bir Kzlderili ile birlikte tutuklandnda bu haberin
dikkat ekeceini ve bylece sorunun tartlacana inanan Brando bir
kayk ile rmaa alr. Kaykta bir Kzlderili ve daha nceden
yakalanm bir de som bal bulunmaktadr. Devriye gezen polisler
tarafndan yakalanan sanat hapishaneye gnderilir ama ok gemeden
de serbest braklr. Vali, tannm bir film yldznn Kzlderililerin
direniine ilgiyi arttracan bilecek kadar kurnazdr. Balk yasan
delmekte kararl olan Marlon Brando ayn senaryoyu yeniden uygular.
Hasta olduu halde souk bir havada rman stndeki kaykta
saatlerce polislerin gelmesini bekler. Yanndaki Kzlderiliye kendisini
hi de iyi hissetmediini sylediinde u yant alr: "Bykannem byle
durumlarda, glmsersen kendini daha iyi hissedersin, derdi."
Hastahaneye kaldrlan Brando'ya zatrree tehisi konur. Yanl rmakta
gezindiklerini renince de kahkahaya boulur; hasta yatanda!..
Marlon Brando'nun destek verdii saysz eylemlerden biri de, 1975'in ilk
aylarnda yaplr. Otuz, krk kadar Kzlderili kendilerinden zorla alnan
topraklar geri istemekte ve bu amala bir iftlik evinde
direnmektedirler. Brando, etraf askerler ve Ku Klux Klanclar tarafndan
evrili eve girmeyi baarr. erdeki Kzlderililerin giymi olduklar
gmleklerde u yazmaktadr: "Ya Tapu, Ya lm"
Silahl atma gece gndz srer. Btn olanlar Marlon Brando'ya aka
gibi gelmektedir: "Ta ki gneli bir ikindi vakti bir mermi bamn bir
metre kadar stnden geip, bacaya saplanana kadar. Is +2 dereceye

kadar ykselmiti, ierde pineklemekten skldm ve biraz gnein

tadn karmak istediim iin dama kmtm. Aradan bir iki saniye
gemi gememiti ki, benden bir iki kol boyu kadar uzaklkta tepemde
bir tula parampara oldu. Bir an, ne oluyoruz diye dnrken,
ardndan silah sesi duydum. Merminin sesten hzl olduunu
hatrlayarak manzaray aktm ve hemen siper aldm. Bu da, adi bir
Kzlderiliyi ldrr umuduyla rasgele klm milyonlarca mermiden
bir tanesiydi ite."
Sonunda, topraklarn Kzlderililere ait olduuna dair bir tapunun
verilecei teklifi gelir. Ama teslim olan Kzlderililerin af edilmeyip,
hapishaneye gnderilecei de art koulur. Karar vermekte zorluk eken
direniiler, Brando'nun sloganlarnn "Hem Tapu Hem lm" deil, "Ya
Tapu Ya lm" olduunu anmsatmas zerine silahlarn brakrlar.
Kzlderililer hapsi boylarlar ama tapuyu alamazlar. Beyaz adam
sznde bir kez daha durmamtr!..
Amerikan Yerlileri Hareketi'nin lideri olan Dennis Banks' karavannda
ve kendine ait olan adada gizleyen Marlon Brando, Kzlderililerin er ya
da ge istediklerini elde edeceklerine inanr: "Kadnlarn veya
ecinsellerin haklarnn geniletilmesinde nclk etmekle veya tarihi
topraklarn geri isteyen srail gibi bir devlete hazinesinin kaplarn
amaktan ekinmemi olmakla vnen bir lkenin hl kendi yerli halk
iin hibir ey yapmam olmas kabul edilemez."
Oscar dl treni iin salonu dolduranlar, 1972'de evrilen The
Godfather (Baba) filmindeki rolnden dolay en iyi oyuncu dln
kazanan Marlon Brando'yu alklamak zere beklemektedirler... Ama
karlarnda bir Kzlderili kadn bulurlar. Kzlderililere tarih boyunca
yaplan ve de devam eden hakszlklar protesto eden Brando, dl
reddetmi ve trene hazrlam olduu bildiriyi okumak zere "Kk
Ty" gndermitir.
Oscar' reddeden ilk sanat olan Brando, Kzlderililerin gerek bir
Babasdr.

ller, Dorulun!..
nkalarn son kral Atahualpa'nn heykeli ABD'deki bir dkmhaneye
sipari edilir. Peru'ya gnderilen heykel artr herkesi! Karlarnda
Atahualpa'nn yerine, Pocahontas'n babas olan Kzlderili reis
Povvhatan'm heykeli durmaktadr. Tama creti ok fazla tuttuundan
heykel geri gnderilmez ve Cuzco kentinde Atahualpa'nn heykeli diye
dikilir. 1533 ylnda ldrlen Atahualpa'nn beyaz adam tarafndan
eritilen altn eyalar arasnda ocukluk beii de vardr.
Kzlderili reis Seattle'n da, adn tayan kentte bir heykeli bulunur.
stne katran dklen, kurun sklan, boyalarla kfrler yazlan bir
heykel... Saldrlarn nne Seattle'n heykelinin bir havuzun iine
konulmasyla geilir.
1953 ylnda, Paul Robeson adl kara tenli bir arkc Seattle kentinden
kendisini konser vermesi zere aran Kanadallara telefonda ark
syler. Kara tenli arkcya Amerika'nn Kore'yi igaline kar geldii iin
lkeden k izni verilmemektedir. Sar derililerin dostu olan sanat
sesini dnyann ezilen btn halklar adna ykseltir. Nzm Hikmet
"Korku" adl iirinde Robeson'a yle seslenir:
Ne skonto, ne komisyon, ne vde isteyen bir dost eli scak bir ku gibi
gelip konmam ki avularnn iine mitten korkuyorlar Robeson,
mitten korkuyorlar, mitten, korkuyorlar, kartal kanatl kanaryam
trklerimizden korkuyorlar Robeson.
Moskova'da yaynlanan Pravda gazetesinde, 1923'de "Chaplin,
tartlmaz yetenekte bir aktrdr" yorumu yer alr. Bunun zerine FBI,
arlo'nun Sovyetler Birlii lehine alan "Israel Thonstein" adl bir
Yahudi olduunu kantlamak iin didinir durur. Charlie Chaplin'in
"arlo Diktatr" filmindeki u szleri iin tuzu biberi olur iyice:
"Askerler, bu vahi adamlara adamayn kendinizi. Sizi hor gryor, size
kle gzyle bakyor, hayatnzla oynuyorlar. Davranlarnza,
dncelerinize, duygularnza hkmetmeye kalkyorlar. Sizi hayvan
terbiye eder gibi artlandrp, a brakp topun azna sryorlar.
Doaya aykr olan bu adamlara teslim etmeyin kendinizi. Bu makine
gibi duygusuz, makinelemi adamlara! Sizler birer makine deilsiniz!
Sizler birer hayvan deilsiniz! Yreinizde insan sevgisi tayorsunuz!
Nefrete kaplmayn. Ancak sevilmeyen kiiler nefret eder. Sevilmeyenler

ve anormal olanlar. Askerler, klelik uruna dvmeyin. zgrlk iin

dvn!"
Kara tenliler, kinci Dnya Sava'na gnderilen Amerika birliklerinde
ounluu olutururlar. Balarnda elbette ki, beyaz subaylar
bulunmaktadr. Cepheye alklarla gnderilseler de, kara tenlilerin
kanlar Kzl Ha'a kabul edilmez. Bunun nedeni, kan verme yoluyla
rklarn karma olaslna inanlmasdr!
Kzl Ha'n alm olduu karar zerine grevinden istifa eden plazma
servisinin sorumlusu Charles Drew gibi karateni! olan Muhammed Ali
Olay, uyarlar dikkate almayarak, mutfaklarda beyaz adamn artklarn
yiyenler adna ringde yumruk sallad szn yineler. Bununla da
kalmayp niforma giyip Vietnam Sava'na gnderilmeyi reddeder.
Amerikallara hibir ktlk yapmam olan Vietnamllara kar bir
dmanlnn olamayaca szleri Kzlderililer tarafndan alklansa
da, dnya ampiyonluu unvan elinden alnarak hapis ve para cezasna
arptrlr.
Vietnam'da bulunan Avustralya istihbarat subaynn 1967 Ocak
raporuna gre esir kamplarndaki Vietkonglu mahkmlara kovboy
filmleri gsterilir. Btn sahneleri hibir tepki gstermeden izleyen
esirler, zgrlklerini savunmak iin kovboylara saldran Kzlderilileri
grdklerinde oturduklar sralardan ayaa kalkar ve lgnca
alklarlar!..
Ayn raporda, yakalandktan sonra dncelerinin deitiini syleyen
bir esirin de, Kzlderililerin kaybetmesi zerine alad ve bylelikle
gerek duygularn da vurduu yazldr.
VVesternler arasnda "They Passed This Way" adl filmin apayr bir
nemi vardr. 1948'de, baroln Joel McCrea'n oynad film bir banka
soyguncusunun yksn anlatr ve nemi tabancalarn atelendii
hibir sahnenin olmamasdr. Trevor Hovvard tarafndan ekilen
"Windwalker" adl film ise Kzlderili dilinde yaplan ilk filmdir.
Oyuncular Cheyenne ve Crow dilini konuurlar.
Keavin Costner'in ynettii ve baroln oynad "Kurtlarla Dans"
1991'de 7 Oscar kazanr. Bunlardan biri de, en iyi senaryo daldr.
Michael Blake, ayn adl romanndan uyarlad senaryosunun kendisine

kazandrd Oscar' almak zere yal bir Kzlderili kadn ile kar
sahneye. Kadn, kendi dilinde bir konuma yaparken salonu dolduran
"uygar giysi"li konuklar honutsuzluklarn homurdanarak da
vururlar.
Creek ve Cherokee soyundan bir Kzlderili olan Ward Churchill,
zgrlk iin direnen Amerika yerlilerine sempatiyle bakan, onlar
destekler gibi grnen tm filmlerde bir Avrupal bak as olduunu
belirtir. Kovboy filmlerinde, beyaz adamn Bat'ya doru ilerledii 1820
1880 yllar arasnn konu edinildiine dikkati eken Churchill, rollerin
ounu gerek Kzlderililerin oynad Kurtlarla Dans' bu zelliiyle
bir atlm olarak grr. Ama u deerlendirmeyi yapmaktan da
kanmaz: "Benim gzmde bu film de Avrupal bak asyla
yaplmtr. Bu film 'Lawrence of Arabia'nn yannda yer alacak olan
'Lawrence of South Dakota'dr."
Blake'in roman, 1863 ylnn Mays aynda, Temen John J. Dunbar ile
Comanche kabilesinden Skl Yumruk arasnda yaanlan akn
etrafnda oluan olaylar ierir. Filmde grlen Kzlderili reisi, kitapta
da ad geen On Ay'dr. Asl ad "Parra-Wa-Samen" olan On Ay'nn
beyaz adama syledii szlere kulak verelim: "Bizi bir rezervasyona
yerletirmek istediinizi, bize evler, hasta kulbeleri yapacanz
sylediniz. stemez, sizin olsun. Ben rzgrn zgrce estii, gnn
hibir engelin durduramad krlarda dodum. Hibir eyin snr
tanmad, her eyin zgrce soluk ald bir yerde dodum. Ve imdi
de orada lmek istiyorum, duvarlarn arasnda deil."
Beyaz adamn arsn kabul eden On Ay, Kiowa, Apache ve
Comanche kabilelerinden temsilciler ile birlikte Washington'a doru yola
koyulur. Ordunun gcn gsterip, gzda vermek amacyla ilk nce
klalar gezdirilir Kzlderili reislere. Bir pazar ayinine de sokulan
konuklar sonunda Beyaz Ev'e davet edilir!
Byk Baba'nn oturduu yer olan Beyaz Ev'in planlar mimar James
Hoban tarafndan hazrlanr. Hoban'n, alan yarmada birincilii
kazanan projesinin temeli 1792 ylnn 13 Ekim gn atlr. Kente adn
veren Washington, temel atma treninde bulunamad gibi binada da,
hibir zaman oturamaz! Binann ana yz Dublin'de bulunan Loinster
Dk'nn evine benzetilerek yaplr. lk yllarda "Cumhurbakannn
Evi" diye adlandrlan bina 14 Austos 1814'de ngilizlerin saldrsna

urar. Yaklan ev bir yl sonra onarlarak kullanlr duruma getirilir

yeniden. Bu arada, yangnn izlerini silmek iin bina beyaza boyatlr.
Bylelikle de, yeni adna kavuur: "Beyaz Ev"...
Kzlderili leri Komisyonu Bakan Francis Walker'in, Beyaz Ev'in
Dou odasnda yapt konumay dinlerken On Ay'nn ba ne eilir:
"lkin unu syleyeyim; burada temsil edilen kabileler nmzdeki
Aralk aynn on beine kadar btn reisleri, nderleri, savalar ve
aileleriyle Sili Kalesi'nin ve temsilciliinin on mil yaknnda kamplarn
kurmu olmaldr. Orada ilkyaza kadar patrt karmadan kalacaklar ve
temsilcilerinin rzas olmadan ayrlmayacaklardr."
On ay, teslim olmak anlamna gelen artlar onayladktan sonra geri
dner. Saygnln yitiren reis kabilesinden tamamyla kopar.
Yaantsnn son gnlerinde olu dnda tm halknn terk ettii On
Ay, 23 Kasm 1872'de, duvarlarn arasnda ldnde gne ieriye
pencere aralndan szmakta, rzgr ise kapnn altndan girmektedir!
Komisyon bakan Walker'in szn yerine getirmeyen Comancheler'in
izini sren IV. Svari Bl'nn banda Ronald Mac Kenzie
bulunmaktadr. savata parmaklarn kaybettii iin Mac Kenzie'ye
Kzlderililer tarafndan " parmak" ad taklr. IV. Svari Bl
Comancheler'in kylerini yakp, Kzlderilileri ocuk, kadn, ihtiyar
demeden katlederken, ayn dnemde, Atlas Okyanusu'nun kar
kylarnda, Komn yanls olan Fransz airler srgne gnderildikleri
Avrupa'nn eitli kentlerinde iir yazmay srdrmekteydiler.
Cenevre'de, komnclerin kurduu sosyalist ve devrimci propaganda
kuruluunu yneten Charles Bonnet'n, General Espivet'in Marsilya'ya
saltanatl giriiyle alay eden iiri yledir:
aln bando mzkalar!. en arklar syleyin!.. iek saalm her yana.
Espivent maallah sanal Maallah sana general!.. Yiitliine maallah!
Maallah soylu galip! nl fatih maallah! Byk yiit, sana borlu
imdi esmer Marsilya Esenlii, kym ve dklen kanlar Kyclk
sanatnda gerekten ok ustasn, Sakla ellerini kurtarc... kan kzartyor
kollarn Marlar sylet askerlerine, sesleri kaplasn Ayaklarn dibindeki
can ekien ocuklarn hrltsn Yr zaferle Marsilya sokaklarnda,
yr!.. ller, dorulun! Generale defneden talar sunun.

Kzlderilileri Kim ldrd, Bilin Bakalm?..

Kit Carson'un, Navajo Kzlderililerinin meyve aalarn ve ekinlerini
kundaklamasnn bir tek amac vard: Kzlderilileri alktan lmeye
mahkm etmek. Buffalolar ldrmek de, Kzlderilileri katletmekten
daha kolayd. Bylelikle, ala kar savaan yerliler yenik dyor ve
beyaz adamn isteklerine boyun emek zorunda kalyorlard.
Buffalo denilince akllara "kovboylarn en nls" VVlliam Frederick
Cody gelir. mrnde bir inek bile gtmeyen Cody, Kansas Pacific
Demiryolu hesabna iilerin yiyecek ihtiyacn salamak iin alr.
Kadnlarn katliama kar kmasna ramen 4280 kurun atarak 4280
buffalo ldrr. Bu iinde ylesine nlenir ki, "Buffalo Bili" diye
anlmaya balanr. lk Kzlderiliyi 14 yandayken ldren Cody, srtna
ast tfei ve tabancalaryla bir kahramana dnse de, Perulu air
Arture Corcuera'nn "Kovboy ile Buffalo Bili Masal" adl iirinde gerek
yz ile tantlr:
Winchester ve Colt 45
Soluk yz Batya saldryor
Kartal bakyla onlar gzlyor Kzlderili Oturan Boa
Uygar Buffalo
Bili,
erif yldz takm
yrtc bir hayvan.
Kzlderilileri avlyor, Karaderilileri, Tun derilileri, Sar derilileri,
aslnda deri tccar Buffalo Bili.
Cheyenneler'in reisi Kara Kazan birlikte bar ubuu
George Armstrong Custer'i uyarmt: Beyaz adam
dnerse lecek ama Kzlderililer onun kafa derisini
kirletmeyeceklerdi. Drt yz akn anlamada olduu

itikleri General
verdii szden
yzerek ellerini
gibi beyaz adam

szn tutmayacak ve Kzlderililerin ky atee verilirken, yerde yatan

saysz ller arasnda Kara Kazan'n da kurunlarla delik deik edilmi
cesedi bulunacaktr.
Cheyenneler, General Custer'in Yedinci Svari Alay'n Little Big Hom
rmann kysnda kstrp yok ederler. llerin arasnda Custer da
vardr.
Kzlderililer ile beyaz adam arasndaki sava yeniden alevlenmitir.
Generallerinin intikamn almak isteyen askerler Cheyenneler'e baskn
yaparlar ve Reis Sar El'i ldrrler. te, tam bu srada nl
kahramanmz (!) Buffalo Bili kar ortaya... Buffalo Bili, Sar El'in
cesedinin nnde diz ker. zntsnden mi? Elbette hayr!.. Bayla
reisin kafa derisini yzer Buffalo Bili. Sonra, atna atlar ve kaybolur
gzden.
Bu olaydan sonra kovboy romanlarnn kapanda grrz Buffalo Bill'i.
Ssl bir Meksika kostm giyen "kovboylarn en nls" VVinchester
tfei ve Colt tabancalaryla bir yldzdr artk! Kurmu olduu sirkte,
izleyicilere General Custer'in kann yerde nasl brakmadn
canlandryor ve elinde tuttuu Sar El'in kafa derisini zafer naralar
atarak sallayp alk topluyordur. Baltimore, Washington ve New York
gibi birok kentte gsteri yapan Buffalo Bili, izleyicilerden yalnzca alk
toplamyor, paralar da cebe atyordur. Perulu air Corcuera'nn dedii
gibi, aslnda deri tccardr Buffalo Bili. Eiffel Kulesi'nin glgesinin
kentin zerine ilk kez dt 1889'da, "Buffalo Bili Wild West Show"u
Paris'te grrz. Avrupa turnesinde ekilen fotoraflar arasnda
Venedik kanallarnda gezintiye klan nl gondollarda Buffalo Bili ve
Geronimo'ya da rastlarz.
Buffalo Bill'i, Pablo Neruda da sevmez. ilili air "Yaadm tiraf
Ediyorum" adl kitabnda unlar yazar: "Dn gece yava yava
okuduum kitab unutamyorum: Ekmek Ad, Sandokan ve
arkadalarnn hayatn kurtaryordu. Buffalo Bill'i beenmiyorum,
nk o Kzlderili ldryor. Ama ne gzel ata biniyor. Ovalar ve
Kzlderililerin adrlar da ok gzel.
Meydan Larousse'da, "Amerikal nc" diye tantlan Buffalo Bill'in
gerek yzn rendikten sonra Kzlderilileri aldatp katledenin kim
olduunu bilmek hi de zor deil!..

zgrln Ve Macerann Tad...

Franszlarn stanbul'a takt bir ad vardr: Sarmaklar kenti... Bugn
ise binalarn duvarlarna bakp yle diyoruz: Kovboylar kenti!
Marlboro sigarasnn reklmnda at koturan kovboylar Kzlderililerin
topraklarndan sonra stanbul'un duvarlarn da igal etmeye baladlar.
Babakann, bakanlarn ve politikaclarn Amerika'da apartmanlar,
otelleri ve villalar olduu bir lkede kovboy kltr elbette
yadrganmaz. Bylesi bir ortamda yantlanmas gereken soru udur: air
kimdir?
Bilkent niversitesinde dzenlenen panele katlmak zere Ankara'ya
doru yola koyulduumda antamda tiyatrocu dostum Salih Kalyon'dan
aldm Kzlderili baln da tayordum. rencilerle dolu salonda
sz sras bana geldiinde Kzlderili baln kafama oturtup, bir
dergiden kestiim Marlboro reklmndaki kovboyu gstererek sava
baltasn topraktan kartan sz syledim: "Kovboylarn at koturduu
bir lkede, btn airler Kzlderilidir."
Kovboylarn halkmz bir sr gibi gtmesi ve stanbul'u bir iftlie
evirmesine kar olanlarn ceplerinde ne tadn renmek iin birka
dize okuyalm:
Asma kprlerin
halatlaryla bal ellerini zerek
gkdelenlerin arasndan
seni kurtarmak isteyen ocuklar
rgt kurmasn diye
arka baheli
btn evlerini yktlar stanbul

Sokaklarnda artk anaristtir onlar

sigara reklam bahanesiyle
sarmaklarn vatan olan duvarlarda
at koturan kovboylar
kovmak iin savarlar
ki vurulduklarnda
karr kanlarna
ceplerinde tadklar
tohumlar
Her haliyle "Bir Sunay Akn iiri" olduu belli olan yukardaki dizelerde
srtan sigara reklamnn yksn biliyor musunuz?.. Amerika'da i
dnyas ile ilgili mizah yazlaryla tannan Jack Mngo'dan
rendiimize gre Marlboro reklmndaki kovboy bir zamanlar
kadnm!
1924 ylnda piyasaya srlen Marlboro, kadnlar iin retilen ilk
sigaralardan biridir. Philip Morris irketi sigarann adn dnrken
gazete sayfalarnda ve radyo haberlerinde VVinston Churcill'in
Marlborough kontuyla olan balants konuuluyordu. irket
pazarlamaclar herkesin dilinde dolaan "Malborough" sesini beendiler
ama sigara paketine yazldnda gzel durmayaca gerekesiyle "uhg"
ksmn attlar.
Jack Mngo'nun, izgi romanlardaki Kzlderililerin "ugh" diye ses
kardklarndan herhalde haberi yok. Bence, "ugh" ksm Kzlderilileri
artrd iin makaslanmtr!..
Marlboro'nun ilk reklm kampanyas ne denli "kadns" olduunu
vurgulamaya ynelikti. Krmz renkli filtre "Dudaklarnz sigara
kdndan koruyan gzellik ucu" diye sunuluyor, sigara "Mays kadar

yumuak" sloganyla kadnlar tavlamaya alyordu... Filtre, ttnlerin

kadnlarn rujlu dudaklarna yapmasn nledii iin satlar giderek
artar. 1950'li yllara gelinildiinde bilim adamlar kanser ile sigara
tiryakilii arasndaki sinsi kpry bulurlar. Bylelikle de, sigara
firmalarnda byk bir panik balar. Bir yandan bilim adamlarnn
iddialarnn doru olmadn sylerken br yandan sigaralarna filtre
takmak zere kollar svadlar. nk tiryakiler filtreli sigaralarn daha
az tehlikeli olduuna inanyorlard. Ama pek ok tiryaki salkl
olduunu dnerek filtreli sigara imek istese de, kadn sigarasn
azlarnda tamaktan rahatsz oluyor, bu ii kimseciklere grnmeden
yapyorlard!..
Sigara firmalar erkek tiryakilerin skntlarna bir are bulmak
zorundaydlar. Philip Morris, konuyu reklmc Leo Burnett'e havale
eder. Burnett, hepsi de mao grnml tiplerden oluan bir dizi
hazrlar;
kaptanlar,
halterciler,
servenciler,
inaat
iileri...
Kampanyann ilk tipi ise bir kovboydur. Firma yetkilileri kovboylarn
saylarnn azaldn dnerek kampanyann tutacandan tereddt
etseler de, Marlboro bir yl iinde en ok satan drdnc sigara
konumuna ykselir. Bunun zerine dier tiplerden vazgeilir ve kovboy
elinde kemendiyle drtnala srer atn.
Gerek yaamda kovboylar kara tenli ve Latin Amerika kkenli olsalar
da, Marlboro kovboyunu "beyaz adam"dan semitir.
Reklmda ak bir ekilde rklk yaplmaktadr. te bu yzden,
stanbul sokaklarndaki panolarda boy gsteren kovboylar geceleri
yerlerinde gremezseniz, sakn armayn. Bilin ki, Ku Klux Klan
kyafetleriyle ortalklarda dolayor, "l ele geirme" operasyonlar
dzenliyorlard!
Sigara kampanyasnn bir de, zamanla ortaya kan kara mizah yn
vardr: Reklmlarda kullanlan sigara bamls mankenler kalp krizi ve
akcier kanserinden teker teker lmeye balar. Marlboro, 1993 ylnda ilk
kez fiyat drr ve kovboysuz bir kampanya balatr. Bu kampanyada
tiryakiler spor gereleri kazanyor olsalar da, Jack Mngo, oksijen tp,
tekerlekli sandalye ve hastane yataklar verilmesini daha "pratik" bulur!..
Amerika'da sigara ienlere ikinci snf insan gibi davranp, hibir
zgrlk tannmazken, Marlboro reklmndaki akcier kanserinden len

kovboylar sloganlarnda lkemiz insann "zgrln ve macerann

tadna aryorlar. Hangi zgrlk? Kzlderililere tannan zgrlk
m? Hangi macerann tad? Azraille boutuktan sonra alnan lmn
tad m?..
Marlboro kovboyunun sigaras sala zararldr. Ama, Kzlderililerin
bar ubuu sala yararldr!..

Takla'daki Tutsak Kzlderili

1800 ylnn 9 Kasm gn stanbullular limana demirleyen sava
gemisinin bayrana bakarak hangi lkeden geldiini anlayamazlar. O
gne kadar hi grmedikleri bir bayrakla kar karyalardr. Dnemin
padiah III. Selim'de, ilk kez grd bayrak zerine u yorumu yapar:
"Bu bayran yldzlar, aramzda bir yaknlk olabileceini gsteriyor."
Sava gemisi, yardmda bulunulmas istemiyle stanbul'un kapsn alan
ve "ahir zamanda yeni dnya m olur?" denilerek geri evrilen Kristof
Kolomb'un adm att yerden, Amerika Birleik Devletlerinden
geliyordu!.. stanbul'a gelen "George Washington" adl ilk Amerikan
sava gemisinin gvertesindeki insanlar, Boaz'n giriindeki kk bir
adacn zerine kurulu olan Kz Kulesi'ni grnce neler dndler
bilemeyiz. Ama Amerika'ya ilk kez gidenlerin New York limannn
azndaki Bedloe's adasnda ykselen zgrlk Ant'nn karsnda
neler dndklerini okuyabiliriz. Kafka, "Amerika" adl romannn ilk
paragrafnda bylesi bir karlamay anlatr: "Kari Rossmann,
yavalam gemiyle New York limanna girerken, ok nceden fark ettii
zgrlk Tanra'sn, bu kez sanki anszn glenen gne altnda
grd. Tanra'nn kl tutan kolu, adeta hemen o anda yukarlara doru
uzanyor, vcudunun evresinde zgr rzgrlar esiyordu."
Kafka, her ne kadar "kl" dese de, zgrlk Ant'ndaki kadn sa eliyle
bir meale tutmaktadr. lkemizde birok Kafka uzmannn gzden
kard bu yanlg herhalde ilk kez bu yazyla "gne "na kyor.
Kristof Kolomb'un kars Dona Felipa Monize Perestrello'nun da
stanbul'a gelmi olduunu kimsecikler bilmez. Hem de, Habitat'a
katlmak amacyla!..

Amerikal kadn gazeteci Paula DiPerna, Kolomb'un gnln okur ve

anlatm ynnden son derece yetersiz bulur. Kolomb'un kars olarak
dler kendisini... Ve bylelikle "Bayan Kristof Kolomb'un Keifleri" adl
roman yazlmaya balanr. Felipa Moniz'in 500 yl sren suskunluunu
bozduu kitab antama koyarak, yazar Paula DiPerna ile tanma
olanan yakaladm. Kzlderililerin ok etkileyici bir kltrleri
olduunu syleyen Paula DiPerna, kitabnda, ilk karlama ann Bayan
Kolomb'un gznden yle anlatyor: "Bugne kadar hi kimse, Amiral
bile karmda rlplak dikilmemiti. Kendi vcudumun dnda, insan
plakl
konusunda
olduka
deneyimsizdim.
Ermiesine
kalakaldm itiraf etmeliyim. Hi utanmadan, ylece duruyorlard."
Bayan Kolomb ile tantm 12 Haziran 1996 gnnn akamn iple
ektim. nk saat 20.30'da, Takla'nn bahesinde, Kevin Locke adl
Kzlderilinin flt dinletisi vard... Ve ben, yllardr beyaz adamn
yapm olduu hakszlklar anlatan Sunay Akn, ilk kez bir
Kzlderiliyle karlaacaktm!
Kevin Locke, Gney Dakota'daki Standing Rock Rezervasyonu'nda yal
amcas ile birlikte yaam. Lakota dilindeki ad olan Tokeya Inajin'in
Trke karl "Ayaa Kalkan lk Kii"dir. Dinleti balamadan yarm
saat nce grdm Tokeya Inajin'i... Birlikte sahneye kaca kz Kimimi
La'nn salarn taryordu. Grdm manzara karsnda szckler
boazma taklyor, hibir ey konuamyordum.
Ulusal kyafetleriyle sahneye kan Tokeya Inajin "Buradaki herkes iin
bir ark sylemek istiyorum" diyerek balad szlerine: "Benim
geleneimde uzun bir yola gidildiinde, karlalan insanlara bir ark
hediye edilir. Bu arknn ierii orada bulunan herkese bolluk, baar ve
iyi dilekler sunmaktr. imdi bu arky flt alarak sunacam.
Geleneime gre herkes bu arky ayakta dinlemeli"... Kzlderili sanat
sedir aacndan yaplan flt flemeye baladnda dinleyicilerin hepsi
de ayaktayd. Alt delikli fltten kan ses herkesi duygulandrmt.
Fltteki deliklerin drdnn ynleri, ikisinin ise gkyz ve yeri temsil
ettiini anlatt Tokeya Inajin. Yedinci notann nerede olduunu soruyor
ve yantlyor: "Altsnn bir araya geldii yerde, kalbimizde."
Sahnenin nndeki nc sradan, tepeden trnaa ulusal kyafetler
giyen Kzlderilinin sol koluna taklyor gzm. Saatini karmay
unutmutu!.. Fltlerini koyduu silindir kutunun stndeki yldz

gsteriyor: "Bunun ad sabahyldz. Binlerce yl Kzlderililer kaplarn

sabahyldzna dnk olarak yapmlardr. Bu yldz afak skmeden
nce, gecenin en karanlk zamannda ortaya kar. Gecenin en souk, en
karanlk saatinden sonra yeni bir gnn balangcn haber verir. Biz
hepimiz sabahyldzyz. I getirmek hepimizin elinde."
Dinleyicilere baktm. Tokeya Inajin'in szlerinden etkilenmeyen yoktu.
Herkes, Kzlderili ezgilerinin hznl havasyla bylenmiti. Dinleti
balamadan nce Western filmlerinden duyduklar garip sesleri
karanlar, yapm olduklar taklitlerin gerekle hibir ilgisi olmadn
Tokeya Inajin'in syledii ezgilerden anlamlard. 21 yandaki kz ile
kadn ve erkek eitliini ieren dansn ardndan, "Ayaa Kalkan lk Kii"
sar, siyah, krmz ve beyaz renklerden oluan 28 ember ile oynanlan
halk dansn anlatmaya balad. emberler, gne, ay, aalar, kular,
kelebekler, gkkua gibi doann birer parasn simgeliyordu.
Renkleri ise drt ynn, drt mevsimin ve drt rkn temsilcisiydi. Son
derece g olan akrobatik dansn sonunda Tokeya Inajin, emberleri iice
geirerek oluturduu dnyay eline alarak izleyicilere seslendi: "nemli
olan bir araya gelmek. Gelecee giden bir yol olmak. Daha dorusu
Boaz Kprs gibi olmak. Nefreti, rkl amak!.."
Gsteri sonrasnda stn deitirmesini sabrszlkla bekledim Tokeya
Inajin'in. Gazeteci Musa Aack ile kendisiyle konuma isteimizi kabul
etmiti. Takla'nn bir dersliinde ilk sorumu yneltiyorum: "Tarih
kitaplarnda Kolomb'un Amerika'y bulduu retiliyor. Kzlderililer
Amerika'y kaybettiklerine inanyorlar m?"... Tokeya Inajin, kz
"Kelebek" ile gz gze geldikten sonra balyor konumaya:
"Kzlderililer diledikleri gibi yaamaktan mahrumlar. Gemite
yaanm olan hakszlklarn stnde durmaktansa gelecekte neler
yapabiliriz? Bunun zerinde alyoruz."
Sylemi olduu ezgideki sabah yldzna getirdim sz: "Sabah yldz,
Amerikan bayrandaki yldzlardan hangisidir?".. Ksa ve kaamak bir
yant aldm karlnda: "O, gkyzndedir"... Musa Aack'n sorusu
zerine de, dans ederken dil, corafya, bugn ve gelecek gibi engelleri
atn syleyince dayanamadm, sze kartm: "Kzlderililerin gne
dans yapmalar yakn bir zamana kadar yasakt. Bu engelleri amak iin
direnenler ve 1969'da Alcatraz Adas'nda, Amerika Birleik
Devletlerimden bamsz bir Kzlderili Cumhuriyeti kuranlarn
eylemleri hakknda neler dnyorsunuz?"... Bu soruya aldm

karlk, bir Kzlderiliyle ilk kez karlam olmann heyecann sona

erdirdi: 'Vatandalk haklarnn bir paras"...
Neden kaamak ve sklgan yantlar veriyordu? Ksa bir sre nce
yapm olduu gsterinin yorgunluundan m?.. Yoksa, stanbul
sokaklarnda gezerken, Amerikan gizli rgt "FBI"n adn tayan
maazalar grdnden mi?.. (Sahi, FBI maazasnn defolu mallarn
MT mi satyor?..) zgr bir Kzlderili ile kar karya deildim.
Kendisinin tantld brorde yle deniliyordu: "Sponsorluu ABD
Bahai Toplumu tarafndan stlenilmi olan Kevin Locke..."
Sponsorundan bamsz olan bir Kzlderilinin yantlayabilecei
sorulard benimkiler. Habitat vadisi Tokeya Inajin iin Kzlderililerin
kapatld bir toplama kampndan farkszd. Tinerci ocuklar srlerek,
sokak kpekleri ldrlerek yaplan "Kent Zirvesinde elbette zgr bir
Kzlderiliye yer olamazd. Tokeya Inajin'den geriye yalnz "zgrlk
antndaki beyaz adamn kadn. O mealeyi eline ne zaman bir
Kzlderili kadn alacak?" soruma verdii u yant kalsn istiyorum:
"zgrlk ant yeil... Bence o bir Marsl!.."

Ayn Bayrak Altnda

Habitat gnlerinde tantm bir Kzlderili olan Tokeya Inajin'den
beklediim yantlar alamaymn nedenini Dee Brovvn'n "Kalbimi
Vatanma Gmn" adl kitabnn nsznde yer alan u aklamaya
balyorum: "On dokuzuncu yzyln sonlarnda, beyaz adamn
savalardan arta kalan Kzlderililere ilikin merak ileri bir lye
vardnda, giriken gazete muhabirleri, savalar ve reislerle sk sk
konumalar yapm ve onlara, Bat'da olan bitenlerle ilgili dncelerini
dile getirme frsatn vermilerdir. Bu konumalarn nitelii, yorumlarn
yeteneine ya da Kzlderililerin zgrce konuma eilimine gre byk
farkllklar
gsterir.
Bazs,
gerei
anlatrsa
misillemeye
urayacaklarndan korkmu, bazs da muhabirleri uyduruk masallarla
aldatma yolunu tutmutur. Bu yzden Kzlderililerin gazetelerde
yaymlanan szleri, kimi birer talama harikas olduu, kimi de iir dolu
fke patlaylaryla yanp tututuu halde, kukuyla okunmaldr."

Oysa Cheyenneler'in reisi Kara Kazan VVashington'daki Byk Baba,

Abraham Lincoln' ziyaret ettiinde gsne taklan madalyadan ve
armaan edilen otuz drt yldzl Amerika Birleik Devletleri
bayrandan kuku duymam, halkn bar dolu gnlerin bekledii
inancyla topraklarna geri dnmt. Kendisine verilen, "bayra
tepesinde dalgalandrd srece hibir askerin ate aamayaca"
szn rzgrn diree asl kumata kard sesi duyduka anmsyor,
beyaz adam ile bar ubuu imi olmann mutluluuyla bir Kzlderili
iirini anmsyordu:
zc bir eydi yaptn;
zc bir eydi.
Ama birlikte ubuk tttryoruz imdi
Duman birikip birleecek iimizde.
Albay Chivington, Lyon Kalesi'nde emirlerine uymayacan syleyen
Temen Cramer'e bir yumruk attktan sonra "Lanet olsun Kzlderililere
yaknlk duyanlara" diye baryor ve odadaki subaylara gzn kan
brm bir ekilde unlar sylyordu: "Ben buraya Kzlderilileri
ldrmeye geldim ve Tanr'nn g altnda Kzlderilileri ldrmek iin
her trl yola bavurmann doru ve erefli bir i olduuna
inanyorum."
28 Kasm 1864 tarihinin akam bine yakn asker Albay Chivington'un
komutasnda kaleden ktnda gkyznde kalenin direinde
dalgalanan bayraktan daha ok yldz vard. Cheyenneler ve Araphelar
kurumu bir dere yatann kysna kurmulard adrlarn. Albay
Chivington ve kendisine katlan Binba Anthony'nin askerlerini gren
Kzlderili kynden korku dolu bir uultu ykselmeye balamt.
Yetmi be yandaki Beyaz Antilop "Durun!.. Durun!.." diyerek nce
doru komu, ngilizce bilmi olmasna gvenerek askerler ile
konuabileceini ummutu. lk ldrlen o oldu!..
lmle tehdit edilerek Kzlderililerin kyn gstermeye zorlanan ifti
Robert Bent'den gelien olaylar dinleyelim: "Kampn iyice yaknma
geldiimizde Amerikan bayrann dalgalandn grdm. Kara
Kazan'n Kzlderililere bayran evresinde durmalarn sylediini

iittim: Gerekten de erkei, kadn, ocuu, bayran evresinde

toplanmlard. Kzlderililerle aramzda elli altm metre kadar varken
durum buydu. Ayn zamanda bir de beyaz bayran ykseldiini
grdm. Bu iki bayrak da o kadar ortalkta bir yerdeydiler ki,
grlmemi olmalar akln alaca bir ey deil. Askerler ate anca
Kzlderililer saa sola koumaya baladlar. Baz erkekler silahlarn
almak iin sanrm adrlarna daldlar. Kanmca, hepsi alt yz
Kzlderili vard. Ama bunlarn iinde otuz be kadar sava, bir o kadar
da ihtiyar bulunuyordu. teki erkekler kampn uzanda, avdayd!.."
Albay Chivington, katliam sonras verdii resmi raporda dokuz askerin
ldn, bunun karlnda drt yz ile be yz arasnda Kzlderili
savann yok edildiini yazyordu. Gerei olayn grg tan olan
Robert Bent'den reniyoruz: "Bacandan ald yarayla yerde yatan bir
kadna takld gzm, askerlerden biri klcn ekerek kadnn yanna
geldi. Kadn kendini korumak iin kolunu kaldrd. Ama asker klcyla
vurarak kolunu kesti, bu kez br kolunu kaldrd, asker klcyla onu da
kesti, sonra ldrmeden yle brakt gitti."
Kyde, "Squaw" denilen, bir Kzlderili kadnla evlenip kabileler
arasnda yaayan beyaz erkekler de bulunuyordu. Ama onlarn da sonu
farkl olmaz: "Otuz, krk kadar Squaw korunmak iin bir ukura
snmlard, alt yandaki kk bir kzn eline bir sopaya balanm
bir beyaz bayrak vererek ortaya saldlar; kzcaz daha birka adm
atmt ki, vurulup dt. Daha sonra o ukurdaki btn Squaw'lar ve
darda kalanlar hep ldrldler. Squaw'lar en ufak bir direnme
gstermiyorlard. Grdm btn llerin kafa derileri yzlmt.
Karn ortadan yarlm bir
Squaw kadn, yan banda henz domam bir ocuuyla, yerde
yatyordu."
Robert Bent'in szlerini Temen James Conner'de dorular: "Ertesi gn
sava meydannda dolatmda, kafa derileri yzlmemi tek bir kadn,
erkek ya da ocuk lsne rastlamadm; ounun gvdesi en korkun
ikencelere uratlmt; erkeklerin, kadnlarn ve ocuklarn cinsel
organlar kesilmiti."
Kara Kazan'n kurtulduu katliamda ou kadn ve ocuk yz otuz
Kzlderili ldrld. Kzlderili adrnn tepesinde dalgalanan

Amerikan bayrana ne oldu? Bu sorunun yantn bilemiyoruz. Ama

byk bir olaslkla, anna, erefine zarar gelmemesi iin askerler
tarafndan yerden kaldrlm, tozu silindikten sonra da zenle katlanm
ve stndeki Kzlderili kannn ykanmas iin kaleye geri getirilmitir.

Yeryznde Bar, nsanlara yi Niyet...

Birok savata Kzlderililer beyaz adamdan daha az kayp vermitir.
Onlarn asl byk kayplar "rezervasyon" blgelerine toplanmalaryla
balar. Kzlderililere ayrlan topraklar iftilik yapmadklar gerekesiyle
srekli olarak ellerinden alnr. Toplama kamplarnn dndaki alanlarda
ise buffalolar ldrlm, ekili tarlalar yaklmak suretiyle yok edilmitir.
Yllar getike daralan emberin iinde yaam ylesine zorlar ki,
Kzlderililere uygulanan soykrm belirgin bir grnm kazanr.
Kamplardaki sisteme hayran olan biri vardr: Adolf Hitler! Bu insan
kasab, Kzlderililerin toplanld kamplara bir aratrma heyeti
gnderir. Bylelikle de, gelen bilgilerden etkilenerek 1933'de,
Almanya'nn Dachau kentinde ilk toplama kampn kurar.
Toplama kamplarnda yaamaya zorlanan Kzlderililerin yiyeceklerini
salamak zere birok kiiyle szlemeler yaplr. Getirilen yiyeceklerin
stlerinde kullanlmaz damgas olsa da, Kzlderililere datlr. Yiyecek
zehirlenmesi sonucunda meydana gelen lmler sralamasnda ocuklar
birincilii hibir zaman brakmazlar!
Souk k gecelerinde snmalar iin battaniye datlr Kzlderililere...
Ardndan, verem, kzamk, difteri gibi bulac hastalklar boy gsterir
kamplarda. Beyaz adam, savamadan da Kzlderilileri yok etmenin
yollarn daha nce neden dnemediine zlr. Bir kurun ile ancak
bir Kzlderili ldrlr. Mikroplu battaniyeler ile binlercesini katletmek
ok daha kolay olmaktayd.
Toplama kamplarndan hkmeti temsil eden bir ynetici sorumluydu.
Aileleri paralamak, ocuklar ellerinden almak onun elindeydi. ngilizce
bilen Kzlderililerden bir polis gc oluturmak yetkisine de sahipti.
Kamplardaki insanlar istedii ide diledii kadar altrabilirdi.
Ynetici, bir ka beyaz adama kamplarda ticaret yapmalar iin izin
verirdi. almalarnn karlnda ellerine bir ka kuru geen

Kzlderililer sz konusu dkknlardan al veri yapmak

zorunluluundaydlar. Fiyatlar olduka yksekti ve kamp yneticisi
satlardan komisyon alyordu!..
Beyaz adam, Kzlderilileri ayr ayr toplama kamplarnda yaamaya
mahkm ettikten sonra her birine misyonerler gnderdi. Ama,
Kzlderilileri zorla Hristiyan yapmakt. nan zgrl her ne kadar
devlet korumas altnda olsa da, toplama kamplar bunun dnda
tutulmutu. Misyonerler, ocuklar ailelerin elinden zorla alarak dini
okullara ya da, ana dillerini konuurken yakalandklarnda ikence
grdkleri devlet okullarna gnderirler. Kamaya alan ocuklar
askeri disiplin kurallarna gre ar ekilde cezalandrlyorlard. Albay
John M. Chivington'un "yavru bitlerinde byyp bir gn bit olaca"
sz okullardaki eitimin hangi koullarda yapldn daha anlalr
klacaktr.
Kzlderililer ulusal kyafetlerinden vazgemek, "uygar giysi" denilen
eyleri giymek zorundaydlar. Ayrca, her Kzlderili erkei san ksa
kestirmeliydi. Sayla gurur duyan bir Kzlderili iin bu son derece onur
krc bir uygulamayd. Ama onlar insan yerine koyan yoktu.
Bamszlk Bildirgesi'nde "Sava dsturlar, yana, cinsine ve
durumuna baklmakszn kaytsz artsz herkesi ldrmek olan acmasz
vahi yerliler" olarak tanmlanmlard. Hani, tm insanlarn eit
olduunun savunulduu nl Bamszlk Bildirgesi'nde!..
Beyaz adam, Kzlderililer ile drt yz akn anlama yapar. Hepsi de,
beyaz adam tarafndan bozulan anlama metinlerinde unlar yazldr:
"Irmaklar aktka, gne tepede parladka ve imenler yeerdike bu
topraklar sizindir ve sizin izniniz olmadka da, ne elinizden alnabilir,
ne de satlabilir."
Kzlderilileri bir araya toplamak dncesi spanyol smrgecilere
kadar uzansa da, toplama kamplarnn kuruluuna ynelik en nemli
adm ABD Senatosu'nun 1871'de ald yerlilerin bir ulus olamayaca
karardr. 1887'de yrrle koyulan "Davves Genel Tahsis Yasas"
gereince de, Kzlderililere toplama kamplarnn yolu grlr.
Toplama kamplarnda yaanlan olaylar arasnda VVounded Knee
kymnn apayr bir nemi vardr. Her ey Kzlderililer arasnda beyaz
adam topraklarndan kovacak bir kurtarcnn gelecei inancnn

dousuyla balar. Bu inancn ortaya kard Hayalet Dans giderek

yaygnlar. ABD ynetimi bir ayaklanmann balayacandan korkarak
orduyu Kzlderililerin stne doru harekete geirir. 14 Aralk 1890'da
Titan Dakotalarnn reisi Oturan Boa yakalanarak ldrlr. Bunun
zerine Kzlderililerin bir ksm Pine Ridge kampndan ayrlrlar. 7.
Svari Alay kamptan ayrldklar iin dman ilan edilen Dakotalar
takibe balar. 28 Aralkla Kirpi Deresi yaknlarnda askerler Kzlderililer
ile karlanca reis Koca Ayak beyaz bayrak ekilmesini emreder.
Binba Samuel Whitside, zatrreeye yakaland iin cierlerinden kan
gelen Koca Ayak'a, Kzlderilileri Wounded Knee deresi yaknlarndaki
svari kampna gtrmek zere emir aldn anlatr. Burnundan
damlayan kanlarn kzla boyad battaniyesine skca sarlan reis,
kendilerinin de ayn yne gittiini syleyince Binba Whitside, melez iz
src John Shangreau'dan silahlarn toplanmasn ister. Shangreau,
byle bir ey yaplrsa atmann kanlmaz olduunu, erkeklerin
kurtulup, kadnlar ve ocuklarn leceini anlatnca Binba silahlarn
kampta alnmasna karar verir.
"Yaral Diz" anlamna gelen VVounded Knee deresindeki svari
kampna varldnda hava karard iin silahlarn sabah toplanmas
daha doru bulunur. Koca ayak, yakalann kutlayan askerlerin viski
iip attklar kahkahadan uyuyamaz ve sabaha kadar burnunun ucunda
birikip sonra battaniyesine den kan damlalarn sayar.
Bir boru sesiyle uyanr Kzlderililer ertesi sabah. Beyaz Mzrak olanlar
yle anlatr: "Silahlarmz istediler. Biz de tuttuk verdik silahlarmz.
Ortada bir yere ydlar silahlar. Ne var ki, asker reisler toplanan
silahlar yeterli grmemilerdi, askerleri adrlar aramaya gnderdiler."
Baltalar ve adr direklerini de silahlarn yanna yan askerler bununla
da yetinmeyip, Kzlderililerin stlerini aramaya koyulurlar. Bu srada
byc Sar Ku, Hayalet Dans yapmaya balar: "Kurunlar sizi
bulamayacak, krlar genitir, kurunlar sizi bulamayacak"...
Kara akal, stnden kan Winchester tfee ok para dediini ve
tfein kendisinin olduunu iinden haykrarak havaya kaldrr. Yllar
sonra adn "Sakall Dawey" olarak deitirecek olan VVasumaza "Eer
stne varmasalard, kendiliinden gidip oraca brakacakt silahn"
dedikten sonra katliamn balangcn anmsar: "Omzundan yakalayp

itelediler. O srada bile kt bir niyeti yoktu. Kimseye dorultmu

deildi tfeini. Niyeti silahn yere brakmakt. stne geldiler, yere
koymak zere olduu tfee yaptlar. Tam Kara akal' yere
savurduklar srada bir silah sesi duyuldu. O anda, kimsenin vurulup
vurulmadn bilemem ama arkasndan ortalk kart."
zerlerinde silah olmayan Kzlderililer kamak zorunda kalrlar. O
srada tm tepelerin toplar ile dolu olduu anlalr... Ve top atyla
senaryonun sonuna gelinir!
Kurtulmay baaranlardan biri de Gelincik Louise'dir: "Kamaya altk
ama yaban sr gibi bir bir vurdular bizi. Beyazlarn iinde de iyi
insanlar bulunduunu biliyorum, ama kadnlar ve ocuklar
vurduklarna baklrsa askerler ok kt insanlar olmal. Kzlderililer
beyaz ocuklara asla byle yapmazlard."
Resmi makamlar len Kzlderili saysn 153 olarak aklar. Ama,
srnerek kaamaya alanlarn bir ou gizlendikleri yerde lrler.
Katledilen Kzlderili says yzn stndedir. Askerlerden de yirmi
bei lr. Bunlar arkada kurunu ya da arapnel paralaryla son
nefeslerini vermi olanlardr. Katliamn sonlarna doru kar frtnas
balaynca cesetler olduklar yerde braklr. Frtna dindiinde donmu
cesetler arasnda Koca Ayak'a da rastlanlr!..
Kzlderililerin "Geyiklerin Boynuzlarn Dktkleri Ay" dedikleri
Aralk'ta, Noel'e drt gn kala kurtulan 51 Kzlderili Pine Ridge
kampna getirilir. Her yer askerlerle dolu olduu iin ilerinden yalnzca
drdnn erkek, geri kalanlarn kadn ve ocuk olduu Kzlderililer
kiliseye kapatlrlar. Vaaz verilen krsnn stnde unlar yazldr:
"Yeryznde Bar, nsanlara yi Niyet"...
Katliam yaayan Kara Geyik o gn bir baka eyin daha ldn
syler: "O zaman ka kiinin ldn anlayamamtm. imdi
kocamlmn u yksek tepesinden gerilere baktmda, yerde
birbirleri zerinde yl duran boazlanm kadnlar ve ocuklar, hl
o gen gzlerimle grebiliyorum. Ve orada, o amurun iinde bir eyin
daha ldn ve o kar frtnasna gmldn grebiliyorum. Evet,
bir halkn d ld orada..."

Beyaz adam, VVounded Knee katliamna Kara akal'n, askerlerin

uyarlarna kulak asmam olmasn neden olarak gsterir. Tfeini
vermek istemeyen Kzlderililinin iitme engelli olduu sonradan
anlalacaktr!

Yirmi Be Kurua Amerika

1827 ylnn 27 Ekim gn, donanmalarnn gcn birletiren Avrupa
lkeleri Osmanl donanmasna ar bir darbe vururlar. Navarin yenilgisi
zerine Avrupa dnda bir mttefik arayna balanlr. Kaybedilen
donanmasn yeniden ina etmek isteyen Osmanl, yllardr kendisine
gz krpan Amerika'ya bylelikle yeil k yakar. Amerika ile aramzda
imzalanan ilk "Seyrisefain ve Ticaret" antlamasnn tarihi 7 Mays
1830'dur. Bu antlamann gizli ve ek maddesinde Osmanl devleti iin
sava gemilerinin inas yer almaktadr.
O yllarda bizim de Amerika ordusuna bir yardmmz olmutur!
Amerikan hkmeti ktann kurak blgelerinde ordunun tamaclk
ilerinde deve kullanmn uygun grr. Osmanl devletine yaplan
bavurudan olumlu yant gelmesi zerine de Amiral David Dixon
Porter, 1855 ylnda stanbul'a gnderilir. Amerika'nn siparii olan 30
devenin yannda, Abdlmecit de mttefikine bir ift erkek ve bir ift dii
deve armaan eder. Hayvanlarn Amerika'nn iklimine uyum salayp
salamadklar bilinmese de Kzlderililerin ilk kez karlatklar
develerin, stanbul'dan gnderildiini syleyebiliriz.
Amerika'ya deve dndren Abdlmecit'in lmnn ardndan Amerika
Birleik Devletleri'nden, tahta geen Abdlaziz'e bir mektup gelir:
"Osmanl hanedan imparatorluu padiah. Byk ve iyi dost:
Majestenizin bana gndermek lutfunda bulunduklar, majestenizin
merhum kardei ve muhterem majeste Abdlmecit Han'n irtihali ve
ecdadnzn tahtna clusunuzu bildiren mektubunuzu aldm. Birleik
Devletlerin vefakr bir dostu olan muhteem kardeinizin vefat
dolaysyla size derin sempatimi teyid ederek, O'nun tahtna clusunuz
mnasebetiyle majestenize samimi ve kalbden gelen tebriklerimi;
saltanatnzn size saadetti ve anl devletinize refahl olmas iin en iyi
temennilerimle birlikte takdim etmek msaadesini talep ederim. ki
millet arasnda eskiden beri mevcut olan dostluk ve iyi mnasebetin
devam ettirilmesi ve daha muvaffak olmas iin sebatl ve hararetli

arzumu ve bu hkmet tarafndan, merhum majeste ile olan

mnasebetlerinden her zaman idme ve ta'ziz edilen dosta hislerin
kuvvetlendirilmesi ve ykseltilmesi iin tarafmdan hi bir eyin ihmal
edilmeyeceini, majestenize teyid etmeme de msaade ederiz. Ve
majestenizi ulu tanrya smarlarm."
2 Ekim 1861 tarihinde VVashington'da yazlan mektup, kendisini "iyi
dostunuz" diye takdim eden Abraham Lincoln'un imzasn tamaktadr.
Amerika ile imzalanan askeri ve ticari antlamalarn ardndan Boaz'da
sava gemileri boy gsterir. Nazm Hikmet yllar sonra 1951'de
stanbul'u dnerek yazd iirinde u dizelere yer verir:
oturmuun deniz kysna,
bakyorsun limana giren
Amerikan zrhlsna. <Hastasn, asn, fkelisin o da bakyor sana, hem
de nasl, efendinmi patronunmu sahibinmi gibi itolu it.
Amerika Dileri Bakan George Marshail'n 5 Haziran 1947 gn
Harvard niversitesi'nde yapm olduu konumasnn ardndan,
Avrupa lkelerinin yan sra Trkiye'ye de yardm yaplmasnn ortaya
atlmasyla, Boaz'n "patronu" Amerikan sava gemileri olurlar! Naim
Tirali, 1947'de yazd "Yirmi be Kurua Amerika" adl yksyle
Missouri zrhlsnn stanbul'a geliiyle yaanlan olaylar ince bir alaya
alr. 5-9 Nisan 1946 tarihinde Boaz'a demirleyen sava gemisini grmek
zere deniz kysna inen iki sevgili, uyank motorcularn arna
kulak verirler: "Yirmi be kurua Amerika!.. Haydi, baylar bayanlar,
frsat karmayn. Yirmi be kurua Amerika!"
Delikanlnn hesab yledir: "Yirmi be kuru ve Amerika. Dorusu
karlacak frsat deildi. Neye yarard yirmi be kuru. Bir muhallebi
veya bir pasta parasyd olsa olsa. Ve imdi, birka saat sonra yiyeceim
bir pastay, Amerika iin gzden karabilirdim."
Yirmi be kuru, Missouri zrhlsnn etrafnda motor ile atlan bir turun
bedelidir. yknn kahraman, birlikte Amerika turuna kt
sevgilisinden ayrlr sonradan... Ve bir gn, gazeteden sava gemilerinin
yeniden stanbul'a geldiklerini okur. yle bitirir yky Naim Tirali:
"Konutuun delikanl, sana davetiye sunmu. Birlikte gemileri

gezmisiniz, yle duydum. Herhalde durumundan honut olmal. Bana

darlmasaydn, yine yirmi be kuruluk gezilere kmak zorunda
kalacaktn. Senin adna kvan duydum demezsem, iin rahat etmez.
Amerikan gemilerini grp gezmek, az ey midir canm..."

Alcatraz Kukucusu
San Francisco Krfezi'nde, kydan iki mil aktaki adaya 5 Austos
1775'te ayak basan spanyol seyyah Ayala, buraya Pelikan Adas
anlamna gelen "Isla de Alcatraces" adn koyar. spanyol seyyahn byle
bir ad koymasnn nedeni adada grd pelikanlar olabilir.
Kimi Kzlderili kabilelerinde de, doum sonrasnda adrdan kan
baba, grd ya da duyduu ilk eyin adn ocua koyar: Avn
peinde koan bir tilki, allarn arasnda uyuyan bir tavan, oturan bir
boa, akan imek ya da gk grlts!..
Alcatraz Adas'na beyaz adamn elinin dedii ilk yapy Kaliforniya'nn
Meksikal Valisi Pio Pira yapmak ister. Bir fener dikmek isteyen Pira'nn
dleri Amerika'nn Kaliforniya'y igaliyle sona erer. Fener, 1854 ylnda
ilk klarn gnderdiinde igale kar direndikleri iin adaya tutsak
edilen Kzlderililerin yzlerini aydnlatr. Askeri amala kullanlan
Alcatraz Adas, azl katillerin ve casuslarn konulduu bir hapishane
olarak nlenir. 1934'te
James A. Johnston mdr olarak adaya gelmesinden sonra hapishaneye
"sert talar okulu" denir.
Alcatraz adnn duyulmas, baroln Burt Lancesther'in ustalkla
oynad ve gerek bir yaam yks olan "Alcatraz Kuusu"nun
sinemalarda gsterilmesinden sonradr. Robert F. Stroud, on dokuz
yanda kz arkadana sarkntlk yapan bir adam ldrr. Mahkemesi
devam ederken konulduu hapishanede de bir gardiyan ldrr ve
idam cezasna arptrlr. Cezas mebbete dntrlen Stroud,
Alcatraz Hapishanesi'ne geldiinde 52 yandayd ve 33 yllk
mahkmdu. Her ey mahkmluunun ilk yllarnda, penceresinden ieri
hasta bir kuun girmesiyle balar. Masann stndeki kuun lmesini
bekleyen katil, kuun yaam kavgasn grnce, yardm olsun diye

gagasna ilalarndan damlatr. Aradan yllar getike Robert Stroud

karmza bir ornitolog (ku bilimci) olarak kar. Hapishanede krka
yakn kitap hazrlayan Stroud, bunlardan yalnz bir tanesinin darya
kmasn baarr. "Doktor Stroud'un Ku Hastalklar Denemesi" adyla
yaynlanan kitap byk ilgi toplar. Dier kitaplar
ise hapishanenin mdr tarafndan yok edilir!..
Beyaz adamn ayak bast gnden beri hapishane olarak kullanlan
Alcatraz, 1962 ylnda insan salna elverisiz olduundan boaltlr.
Ve "dnyada insan salna zararl bir yer varsa, o da, Amerika'dr"
diyen Richard Oakes reisliindeki Kzlderililer aday 20 Kasm 1969'da
igal ederler. zgrlklerine kavuan Kzlderililer Alcatraz'dan beyaz
adama yle seslenir: "Birok sz verdiler ama yalnzca bir tanesini
tuttular/ Topraklarmz alacaklarn sylediler ve aldlar."
1971 ylna kadar Kzlderililerin idaresinde kalan adann iskelesinde
okunan "Indian Landing" yazsnn anlam udur: Kzlderili Topraklar...
Adann "Doal Gzellikleri Koruma" kurumuna verilmesiyle
Kzlderililerin zgrlkleri bir "operasyon" ile ellerinden alnr. Ve,
Alcatraz elence merkezine dntrlr!
Kzlderililerin zgrlk kavgalar sonraki yllarda da, devam eder:
1975'te FBI'n "yok edilmesi gereken hedef" listesinde yer alan Kzlderili
hareketinin gnmzdeki lideri Leonard Peltier sahte iddia ve belgelerle
gzaltna alnr. Kzlderililerin Nelson Mandela's olarak kabul edilen
Peltier uzun yllar hapiste kalr.
Kz Kulesi de, Alcatraz Adas gibi hapishane ve fener olarak
kullanlmtr... Ve, 1992 ylnda Kzlderililerin eylemi gibi airler
tarafndan "iir Cumhuriyeti" ilan edilip, zgrln doum gn
pastas olarak insanlara sunulur!... Ne gariptir ki, gnmzde Kz
Kulesi, Alcatraz gibi turistik amal, bir elence yerine dntrlmek
zere 49 yllna sermayeye kiralanmtr.
Ama, una hi phe yoktur ki, gerek Kzlderililer ve gerekse airler
yreklerinde tadklar zgrlk tutkusunun ktklar adacklarla snrl
olmadklarn ok iyi biliyorlar!.. Bir halkn gerek yz iirlerine
yansmtr. Aadaki be dizelik Kzlderili iiri Hollywood'un,

insanlarn
beyinlerine
kilometrelerce
uzunluundaki
filmlerle
yerletirmeye alt grnty okunur okunmaz ykmyor mu:
Sana abay yaktm sanyorsun O senin hsnkuruntun Sizin adra
geliim Kk kardeini Grmek iin...

Piri Reis'in Papaan

Yerlilerin kle olarak altrld maden ocaklarndan kartlan altnlar
ve gmler gemilere yklenerek, Avrupa'nn eitli lkelerine
gnderilir. Tehlikeli bir yolculuun ardndan Akdeniz'e ulaan gemilerin
yolunu gzleyen birileri vardr: Trk korsanlar!..
Okyanus'un azgn dalgalarn aan gemilerin, Cezayir'den hareket eden
korsanlarn elinden kurtulma ans hi bulunmuyordu. Bylelikle,
Amerika ktasnn smrlen zenginlikleri Trklerin eline geer. yle ki,
Cezayir o yllarn en zengin blgesi haline gelir. Evlerin odalar altn ve
gmlerle dolup taar. Osmanl mparatorluu'nun Akdeniz'e egemen
olduu dnemlerde Cezayir, "Bizim Meksikamz" ya da "Bizim
Perumuz" diye anlr.
Trklerin, okyanus ar bir yolculua katlanp Yeni Dnya'da
smrgeler aramasna gerek yoktu. Bu zahmetli ii Avrupallar yapyor,
Trkler ise ambarlar deerli eyalarla dolu olan gemilere dn yolunda
el koyuyordu. spanyol tarihi Haidove'un karlatrmas yledir:
"Hristiyan gemileri ok hantal, gemileri hareketten yoksun, zor demir
alabilir, limana demirleyince bakmdan der, tayfa ve mrettebat
sahile kp trampetlerini alar, geceleri zevk ve elence peinde koup
gndzleri de kt ve zar ile kumar oynarlar, btn zamanlarn byle
boa harcarlard. Trk korsanlar ise, Akdeniz'in dou ve bat
taraflarnda, kimseden korkular olmakszn ve dalgalarn yegne hkimi
olarak dolap geziyorlard."
Korsanlar arasnda en nls 1485 ylnda doan ve Malta kuatmasnda
seksen yandayken len Turgut Reis'tir. Tarihi Morgan'n "Cezayir
Tarihi" adl kitabnda yaantsnn yln bir gemide forsa olarak
geiren Turgut Reis'e rastlarz: "te bu zamandan itibaren bu korkusuz
korsan tarafndan Sicilya ve Napoli sahillerinin tahrib ve mdafaaya

mecbur braklmad bir tek mevsim gemez olmutu. spanya ile talya
arasndan gemeye cesaret edecek bir tek Hristiyan gemisi de grlmez
olmutu. nk byle bir ie kalkmak cr'etini gsteren btn gemiler
Turgut tarafndan zapt edilirdi. Eer bunlardan biri tesadfen Turgut'un
elinden kurtulacak olsa, tazminatn o civarn sahillerindeki Hristiyan
ky ve kasabalar der ve yzlerce insan Turgut'un gemilerine forsa
olurdu."
1513 ylnn Mart ve Nisan aylarnda Piri Reis'in hazrlam olduu Atlas
Okyanusu haritas Amerika kylarn kusursuz denebilecek bir
dorulukta yanstt iin son derece nemlidir. Piri Reis Gelibolu'da,
ceylan derisine izdii haritasnn bir kesine "Bu harita benzeri bir
harita, bu dnemde kimsede yoktur" notunu dmeyi de ihmal etmez.
Amerika'ya hi gitmeyen usta denizci almalarn "karlatrma
yoluyla" yapar. 1517'de, Msr'da dnemin padiah Yavuz Sultan Selim'e
sunulmu olan harita iin Piri Reis'in yararland kaynaklar unlardr:
Araplar'n Caferiye (Corafya) dedikleri ve kara paralarn da iine alan
skender Zlkarneyn zamannda yaplm olan sekiz dnya haritas, bir
Arab Hint haritas, Sind, Hind ve in lkelerini de geometri yntemiyle
gsteren drt Portekiz haritas, Kolomb'un yapm olduu harita ve o
dnemde izilen yirmiye yakn dier haritalar.
Piri Reis'in haritasnda, amcas Kemal Reis'in gemisinde esir olarak
bulunan bir spanyolun da gzlemleri yazldr. Kolomb'un
yolculuuna katlm olan spanyol denizci yaadklarn Kemal Reis'e
aktarr. Haritann izilmesine bu bilgiler de k tutmutur: "nce Septe
Boaz'na vardk, oradan gnbats kerte lodos ynne doru drt bin
mil seyrettikten sonra karmzda bir ada grdk. Ama giderek denizin
dalgalar kpklenmez olmu, yani deniz sakinlemi ve Kuzey Yldz
giderek klerek grnmez olmutu."
Yerlilerin insan eti yediklerini, adalarda byk ylanlar olduunu ve
Kolomb'un yerlilere boncuk vererek karlnda altn aldn anlatan
spanyol denizcinin szleri haritann Gney Amerika ksmnda yazldr.
Bu blmde izilmi olan hayvanlar da "Espiri Reis" tarafndan
grlmemi olduundan karikatr zellii tarlar.
nl reklmc Olvero Toscam'n tantmn yapt giyim firmasna
1991 ylnda hazrlam olduu kampanya Riyad'ta yasaklanr. Srtnda
rengrenk bir papaan oturan zebrann fotoraf, "Kuran'n canllarn

resmedilmesini yasaklamas" nedeniyle tm reklm panolarndan

indirilir. Oysa Piri Reis'in haritasna baktmzda birok hayvan ile
karlarz. En ok izilen de papaandr! Piri Reis'in haritas, yaplm
olduu yl dnlecek olunursa bilimin yasak tanmazln gzler
nne sermesi asndan da nemlidir.
1960 ylnn 29 Aralk gn, Nzm Hikmet, Moskova'da "Piri Reis'in
Hartas" adl bir iir yazar. iiri okuduumuzda, haritadaki resimlerin
airin de dikkatini ektiine tank oluruz:
Piri Reis dlerimizi izmi hartasna
boyam serin deniz sabahlarnn renkleriyle.
Piri Reis dlerimizi izmi hartasna
gz grmemi, el dememi yldz hevenkleriyle.
Piri Reis dlerimizi izmi hartasna
varlan kylardan ayak basmam kumsallara doru
hayrsz adalarla yeil papaanlarn arasndan
billur kklere giden yolu.
Reis'in hartasnda ktalardan byk boynuzlu balklar ve timsah bal
maymunlar yanardalardan iri Reis'in hartasnda yelkenliler yrek
kadar ama balklarla maymunlar yutamyor yelkenlileri.
Yolculuk balamaz yrek armasa
akl yorulabilir, ylabilir, ama yrein srt gelmez yere.
Yelkenlilerle gidiliyor kosmosa
Piri Reis'in hartasnda yzen yrek kadar yelkenlilerle.
Amerika'nn kuzey kylarn ve Grnland'dan Florida yarmadasna
kadar uzanan blgeyi kapsayan bir haritay da, 1528 ylnda hazrlam

olan Piri Reis yerli halk yle tanmlar: "Bu blgeler yerleme
blgeleridir, tm halk plak gezer."
Piri Reis'in haritasnda, Avrupa ktasnda insan resimleri bulunsa da,
kar kylardaki hayvan izimlerinin yannda bir tek Kzlderiliye
rastlanlmaz!..

Kz Kulesi'ndeki Kzlderili
Kulaklar nlasn smail Uyarolu'nun; hayat da, iir de uzaynca
insann usanacana inananlardanm. Bence de, iinde barndrd deil,
dnda brakt szcklerden oluur bir iir. Soluklu iir tanm dize
saysna gre kullanlr. Oysa mthi bir yanlgdr bu. Derinliktir asl
nemli olan... Ve iirdeki derinliin dize saysyla bir ilgisi yoktur. Yani,
falanca dizeye kadar olan iirler soluksuz, ondan sonrakiler solukludur,
diyemeyiz. Matematiin "pi" says vardr ama iirin "si" says yoktur. 50
dizelik bir iirin yaratt derinlii 5 dizede verebilmek... bir Kzlderili
air olarak "soluk" benizlilerden ayrldm yer burasdr.
Yazm olduu uzun iirlerle tantan Savi Koer, bir dnem
edebiyatlarnn urak yeri olan Nisuaz'n kapsndan ieri girer.
Sohbetine katld masada iinde her szcn bulunabilecei bir iir
yazdn syleyince Sait Faik Abasyank sorar: "Peki, Kz Kulesi var
m?"... Koer, kendinden emin bir ekilde yantlar: "Var elbet."
Bir kitapta Kz Kulesi'nin olmas iin ille de adnn gemesi gerekmez!
Hlya Demir ve Rdvan Akar'n birlikte hazrladklar kitapta, 27
Temmuz 1965'de, stanbul'dan ayrlmak zorunda kalan bir Rum
kadnyla yaplan sylei yer alyor. Bayan Haroula "10 gn ierisinde
terk edin!" uyarsn alnca ailesiyle birlikte Atina'ya g etmek zorunda
kalr: "lk yllarda babam bir trl Yunanistan'da olduuna
inanmyordu. Evimizin karsnda bir ada vard. Babam oraya bakp,
'Oras skdar m? Ne ok k var' diyordu. 5 yl sonra ld. Ama daha
kts birok insan yeni koullara ayak uyduramayp intihar etti."
Haroula ailesi Sraselviler'de oturuyordu ve evlerinin penceresinden
skdar, dolaysyla da Kz Kulesi grlyordu. Yal Rumun
k!1szlerinde hi phesiz ki, Kz Kulesi'nin feneri de gz
krpmaktadr. Yunanistan'a ge zorlanan Rumlarn hznl

yklerinin anlatld kitap "stanbul'un Son Srgnleri" adn tayor.

lkokul sralarnda okuduum "Mohikanlarn Sonuncusu" adl kitab
anmsatt bu ad bana. stanbul'un Kzlderilileri de Rumlar deil midir?
Yllar nce stanbul meyhanelerini nlatan ama gnmzde unutulan
bir Rum ezgisine kulak verelim:
Kaykaki kaykaki Puta pas y ali y ali
Trkesi; "Ey kayk, ey kayk / Nereye gidiyorsun yal yal?" olan ark
szlerinin yant "Koris Pirgosis", yani Kz Kulesi neden olmasn?.. 19.
yzylda, stanbul'da bulunan Amerika elisi Cox'a, sefaret kaynn
nne bir kartal heykeli koymas iin ayrcalk tannr. O dnemde,
yalnzca padiahn saltanat kaynn nne ku heykeli konulurdu. Cox,
padiahn kendisine verdii kayn gzelliine ylesine hayran olur ki,
lkesine geri dnerken yannda gtrmek ister. VVashington'da
bulunan National Museum'a yolunuz derse, ayrlmak zorunda kald
Boaz'n zlemiyle alamaktan tahtalar kuruyan kay iyi dinleyin.
Size Kz Kulesi'ni sorduunu duyacaksnz!..
Atlantik Okyanusu'nu aan ilk Trk kay Amerika elisine armaan
edilen deildir. Piri Reis'in izmi olduu Amerika haritasnn, ayn
yllarda Avrupa'da izilen "Yeni Dnya" haritalarndan daha doru
bilgiler tad bilinir. Barbaros Hayrettin Paa'nn gemileri, bu bilgilerin
altnda Atlantik'e alm, ama yolculuklarn yazd "Gazavat" adl
kitaptan anlald zere, Portekiz'in liman olan Faro'dan teye
gidememitir. Atlantik'e yapt seferleriyle nlenen Murat Reis, 17.
yzyln ilk yarsnda zlanda'ya kadar ulam ve Olaf Egilson adndaki
rahibi esir olarak Cezayir'e getirmitir. Murat Reis'in elinden kurtulan
rahip lkesine dnmeyi baarr ve bandan geenleri kaleme alr.
Atlantik'e yaplan seferlerin nedeni elbette ki, ganimet elde etmekti.
Seferlerin ou deniz kuvvetlerinin "korsan" denilen kolu tarafndan
yaplyordu. Yani, gnmzdeki tanmyla zel Tim!.. Trk korsanlarn
19 Haziran 1631'de rlanda'nn Baltimor limanna yaptklar saldr nl
air Thomas Usborne Davvays'n 56 dizelik bir iirinde anlatlr. lk
Tamer, Cemal Sreya iin yazd bir iirde airi "Atlas Okyanusu'nu da
Frat'n sal" olarak tanmlar. Ama biz, Murat Reis'in yannda Atlantik'e
alan bir denizcinin okyanusun dev dalgalar yznden kalemini
kdn zerinde kaydrarak zorlukla yazd iiri okuyalm:

On bir ay oturdum bir han iinde Yedi derya getim bir gn iinde
Rabbim bize ksmet eyle karay Evvel karay da sonra slay
Akdeniz stnde snbll dalar Murat Reis oturmu dmende alar Ki
rai kz karsnda ban balar On bir ay dedikte grnd dalar.
Trk denizciler, Atlantik hakknda bilgi sahibi olduka Nevvfoundland
adasna, Kanada'nn Labrador ve St. Lavvrence kylarna vararak
Amerika'ya ularlar. yle ki, Virginia kylarna kadar inen korsanlar
ok beendikleri bir ngiliz kzn stanbul'a getirerek, padiaha sunarlar!
Zavall kzcazn, Topkap Saray'ndan, kayalklara tutsak Kz Kulesi'ne
bakarak alamadn kim syleyebilir ki?!.. spanyollar, Amerika
ktasna Trklerin yaylmasn Kzlderilileri ldrerek elde ettikleri
altnn bir ksmn Cezayir'e gndermekle nlemilerdir. Amerika
yerlilerini ldrp, altnlarn spanya'ya gndermekle nlenen
Hernando Cortez'in, 1541 ylnn Ekim aynda 516 gemiden oluan
donanmasyla Cezayir'e geldiini, ama Hasan Paa tarafndan bozguna
uratlarak kahramanlna(!) glge drdn de, bir okurun bu
bilgiyi yaznn ierisinden kesip bir ieye koyarak denize atmasn
dileyerek not delim.
Beyaz adamn, altn uruna Kzlderili kltrn yok etmesi gibi, Kz
Kulesi "900 metrekare kapal inaat alan" diye tanmland ihaleyle
gzn para bryenlerin irkin hesaplarna alet edilmitir. Kz
Kulesi'nin altnda Bizans altnlar olduu sylencesi olduka yaygndr.
Paragzler o altn alsnlar ama Kz Kulesi'nin st iire kalsn!..
Yalnzca Amerika ktas deil, Avustralya'da beyaz adam tarafndan
talan edilir. Namk Kemal'in, Londra'y anlatt bir yazsnda yapm
olduu ilgin bir benzetmeye gz atalm: "Altn karmak iin
gsterdikleri aba, para kazanmak iin olan almalarnn hibirinden
aa deildir. Avustralya'nn bir byk parasnda hemen ne kadar
toprak varsa elemiler; yalnz oradan elde ettikleri altn bir yere
toplannca -hesaplanm- Kz Kulesi'nin byklne yakn bir piramit
meydana geliyor."
Kristof Kolomb'un, "sponsor" bulmak amacyla Osmanl saraynn da
kapsn ald sylenir. Kolomb'un, okyanusa ald yl olan 1492'de,
Kuzey Venedik topraklarna aknlar dzenleyen II. Bayezid, kendisine
yz vermi olsayd ilk Kzlderili stanbul'a kle olarak getirilecekti.

Amerika'ya giden korsanlarn stanbul'a bir Kzlderili getirmi olmalar

olduka zayf bir olaslktr. nk, o yllarda Yeni Dnya'nn dou
kylar smrgecilerin eline gemiti ve Kzlderililer askeri
operasyonlarla i kesimlere doru ge zorlanyorlard. Bu yzden,
stanbul'a gelen, Kz Kulesi'ni ilk gren Kzlderilinin Mira Miro Vanzoci
olduunu sylersek herhalde yanlmayz!
1880 ylnda, deiik milletlerden insanlarn alt bir sirk stanbul'a
gelir. Sirkte 13-14 yalarnda, Mira Miro Vanzoci adnda bir Kzlderili de
vardr. Bu delikanl, rpc ayrnda sunduu gsterisinde eyersiz,
ulsuz, plak bir ata biner. Atn, in ejderhalarna benzetilerek oyulan
bir aa ktnn etrafnda drt nala srerken, bandaki rengarenk
tylerin aln gren stanbullular kendisine hayran kalr. stanbul'da
at koturan ilk Kzlderili unvann tayan Vanzoci'nin asl marifeti ise
ok keskin bir nianc olmasyd. Mira Miro Vanzoci, izleyicileri
bylemiken elinde tuttuu on baltay etrafnda dnd aa
ktne teker teker frlatr. Baltalar yukardan aaya doru ayn
hizada saplanrken, bir tanesi bile saa ya da sola kaymyordu. stelik,
yandan bakldnda baltalarn saplar da ayn adaydlar. Gsteriden
sonra izleyicilerin arasnda dolaan Vanzoci, resmini hatra olarak 1
kurua satard. stanbullularn sevgisini ylesine kazanmt
ki, resmini herkes 5 kurua alrd. Hatta, 1 mecidiye verenler bile az
deildi.
Vanzoci, stanbul'a geldiinde Osmanl tahtnda II. Abdlhamit
oturuyordu. stibdat devrinde, ilk retimin yaylmas sz konusu
olduunda, Abdlhamit, Arnavutlarn Kzlderililer gibi tecrit edilerek
etnografik deer olarak grlmelerini ister. Amerika elisinin,
Kzlderililerin okutulmasna kar oluundan etkilenen Abdlhamit
unlar syler: "Bizde de, Arnavutlarla Kozan dalarndaki dallara
mektep amak beyhudedir. Mektepler ehirler iindir. Dallarn
cesaretinden faydalanmak iin hissi muamele ile istifade etmeliyiz."
Kzlderililere, 1949 ylnn Eyll aynda da, stanbul sokaklarnda
rastlarz. Hangi kabileden olduklarn renmek iin Attil lhan'n
"stanbul Ars" adl iirinin son dizelerini okuyalm:
1949 Eyll'nde birader mr ve ben sokaklarnda mohikanlar gibi
ateler yaktk sana taptk ulan unuttun mu sana taptk

"Attil lhan da Kzlderili mi?" demeyin sakn! Sigara reklam

bahanesiyle kovboylarn at koturduu bir lkedeki btn airler
Kzlderilidir. Bir zamanlar, sarmaklar kenti olarak bilinirdi stanbul...
Ve o yllarda, kendi topraklarnda zgrce yaayan Kzlderililer vard.
imdi ne stanbul'da sarmaklar kald ne de zgr olan bir Kzlderili.
Her ikisinin "vatan" da kovboylar tarafndan igal edildi. Harbiye'den
ili'ye doru giderken yolun solunda bulunan bir binann penceresiz
duvarnda boy gsteren Marlboro kovboyunun dizlerine kadar ulaan
sarmak iin tasalanyorum!.. Vatanndan kovboy grntsn silmek
iin direnen ve izmeyi aan o sarmaa daha ne kadar zgrlk
tannacak? Kzlderililere tannd kadar m?
Bu yaznn iinde yzen gemilerin ou Kz Kulesi'ne aktr ve ona kur
yapmak iin Boaz'n sularnda bir aa, bir yukar gezinmilerdir.
Ama, hepsi de, stanbul'dan ayrldnda sevgilisinin bir resmini yanna
almay unutmutur. Kz Kulesi'nin resmini yanndan ayrmayan ve ona
yrekten bal olan bir gemi vardr ama!.. Kim olduunu Refik
Erduran'dan reniyoruz: "Paris'ten
Marsilya'ya gidip Ankara gemisine bindim. Genlikte zaman daha ar
yrr gibi geliyor insana. ki ylda memleketi ne kadar zlemi
olduumu o gemiye girer girmez anladm. Kamarotlara srtyor,
salondaki Kz Kulesi resmine bakarken Salacak anlarna dalyor, pilav
koklayarak yiyordum."
Geminin akndan olsa gerek "Kz Kulesi Soka" stanbul'da deil,
Ankara'dadr. O sokaktaki bir evin duvarnda Kz Kulesi'nin resmi asl
mdr, bilinmez! Ama, Nzm Hikmet'in Moskova'daki alma odasnn
duvarnda koca bir tahta kak gze arpar. stnde Kz Kulesi'nin
resmi olduu bir tahta kak!..
"ki Milyarlk Bilet" adl filmin ekimleri iin Gebze'nin bir balk ky
olan Eskihisar seilir. Film gerei, bir kahvehanenin duvarnda Yavuz
zrhlsnn resmi olmas gerekiyordu. Osman Hamdi Bey'in evinin
yannda olan Genlik Kraathanesinin duvarna sava gemisinin resmi
yaplr. Artan boyalarla da, filmdeki oyunculardan biri ayocann
duvarna Kz Kulesi'nin resmini izer.
Kzlderililerin elinden alman topraklara gidip, VVashington'daki
National Museum'da sergilenen Cox'un kayn grmeniz zor olabilir.

Siz iyisi mi, Eskihisar'a gidin ve iir Cumhuriyeti'nin elinden alnmak

istenilen Kz Kulesi'nin, Adile Nait tarafndan yaplan resmini grn!
Bulabilirseniz, aynz yudumlarken dinlemek zere Sinanyan'n "Kz
Kulesi Mar"n da yannza almay unutmayn...

Hadi Kz, Bohan Hazrla...

4 Nisan 1949'da, Kuzey Atlantik Antlamas'nn imzalanmasndan yl
sonra Trkiye, Yunanistan ile birlikte NATO'ya katlr. Tekilat Paris'te,
Napolyon'un mezun olduu harp okulu binasnda "talebe" yetitirirken
bir yandan da, ye lkelerin halklarna ynelik propaganda almalarn
yrtr. Bunlardan biri de, Frederc Megret tarafndan Franszca olarak
yazlan ve Trkesi "E. Desfosses-Neogravure" matbaasnda baslp
lkemizde cretsiz datlan "NATO Sulh Demektir" adl kitaptr.
Kitabn sayfalar arasnda Fransz air Paul Valery'nin 1938'de
yaynlad bir yazsndan da, alntya yer verilir: "Kara dncelere
daldm ve Avrupa'nn halinden mit kestiim zamanlarda ancak Yeni
Dnya'y (Amerika) hatrlayarak teselli buluyorum. Zira Avrupa,
ideallerini, yaratma kabiliyetini, icat ve keiflerini, velhasl hi bir
suretle anmayacak kymetlerini gen Amerikan Ktas'na gndermiti."
Valery'nin Amerika'y dnerek "teselli" bulduu yllar, Avrupa'nn
"idealleri" uruna Kzlderililerin soyunu tkenme noktasna getirdii
yllardr. Fransz airin szlerinde doru bir yan vardr: Amerikan
ktasna gnderilen "hi bir suretle anmayacak" bir kymet olan
smrgecilik Marshall yardm ve onu izleyen NATO ile gittii
kylardan geri dnmekteydi!..
Frederc Megret, Valery'nin dncelerinin ardndan "Bugn dahi
Atlantik Camiasn bundan daha iyi tarif etmeye imkn var m?"
sorusunu sorarak, iinde, Sunay Akn'n Kzlderililer ile neden
ilgilendiinin yantnn da bulunduu baklay azndan karr: "Bu
camiay 1949 Antlamas yaratm deildir. O, tarihi bir gelimenin eseri
olarak esasen mevcut bulunuyordu."

Amerikan 6. filosunun stanbul'a geldii 15 Temmuz 1968 gnnn

akam toplanan devrimci renciler Emperyalizme kar bir dizi eylem
yapma konusunda karar alrlar. Toplant dalrken 11 kiiyi gzaltna
alan polis iki gn sonra da Gmsy renci yurdunu basar. kan
atmada 47 kii yaralanrken Hukuk Fakltesi rencisi Vedat
Demirciolu, pencereden atlmas sonucu komaya girer. Smrgecilie
kar olan herkes haberi duyar duymaz stanbul Teknik niversitesinde
bir araya gelir. "Da Ban Duman Alm" mar sylenirken,
"Kahrolsun Amerika" slogan tm kente yaylr.
Protesto yrynn 6. filonun demirlemi olduu Dolmabahe "
kysna yaplaca sanlrken, Harun Karadeniz elindeki megafon ile
konuur: "Arkadalar, hareketi yneten rgtler olarak, ierde oturduk,
meseleyi enine boyuna grtk. Her ihtimali hesaplayarak u karara
vardk ki, yry Dolmabahe'ye deil, Taksim'e yaplmaldr. Biz
be Amerikan denizcisine deil, en geni anlamyla Emperyalizme
karyz. Ve Emperyalizmi tel'in etmek iin Taksim'e yryeceiz."
Taksim'deki Cumhuriyet Ant'nn evresinde toplanan kalabalk yastan
dolay bayra yarya indirir. Konumalarn ardndan rgt disiplinine
kar gelinmeden dalma duyurusu yaplsa da, antn kaidesine kan
bir gencin sesi duyulur: "Arkadalar, biz buraya nutuk dinlemeye
gelmedik. Biz ta Beyazt'tan Teknikli kardelerimizle Dolmabahe'ye
inmeye geldik. Orada kadnmza, kzmza saldranlara gerekli dersi
vermeye geldik."
Dolmabahe kysndaki Amerikan askerlerinden bir ksm kendilerini
motorlara atp kasalar da, bazlar Boaz sularnda banyo yapmaktan
kurtulamazlar. Saatler ilerlese de direnii srdren kalabalk polis
tarafndan iddet kullanlarak datlr.
1969 ylnn 10 ubat gn, 6. filo yeniden geldiinde, nceki geliini
protesto ettii iin camdan atlan Vedat Demirciolu oktan olmuta!.. 16
ubat'ta Beyazt'ta toplanan otuz bin gsterici Taksim'e doru yrye
geer. Taksim'e gelindiinde Amerikan'n kuklas olan gericilerin ve
polisin saldrsyla karlalr. "Kanl Pazar" olarak adlandrlan
olaylarda Turgut Ayta ve Duran Erdoan sis bombalar, mermi ve
talarn arasndan canl kamazlar!..

spanyollarn elinden kaan bir grup at, Amerika'nn ilerine doru

yaylr ve yabanileirler. "Mustang" ad verilen bu atlar Kzlderililer
tarafndan ele geirilir. Ankara'daki ODT'de bulduu terk edilmi ata
binen bir renci ak olduu kzn penceresine gelir: "Hadi kz, bohan
hazrla. Seni karmaya geldim."
O renci, Emperyalizme kar olan iki arkada, Hseyin nan ve Yusuf
Aslan ile birlikte 6 Mays 1972'de daraacnda katledilen Deniz
Gezmi'ten bakas deildir.
Kzlderilileri yok eden smrgeciler, barn, zgrln ve eitliin
egemen olduu bir dnya zlemiyle karlarna dikilen kzllara da ayn
senaryoyu uygulamaktaydlar!..
Deniz Gezmi ayaklarnn altndaki sehpay tekmelediinde
daraacndan ykselen sesten rken bir gvercin, duvardaki yuvasndan
gkyzne doru uar.
Avludakiler, yzne bakamadklarndan gvercinin kanadndan den
bir tyn Deniz Gezmi'in salarna doru szln gremezler!..

Krlan Canlar
Sunay Akn
Sunay Akn, bir "aratrmac gazeteci" deildir. Gazeteci bile deildir. Alt st bir air! Ama,
"aratrmac air"...
Smrnn, zulmn, katliamn, savan sulularn, haber ve imge arasnda, karmak,
inanlmaz, ama kesinlikle doru ve "kantlara dayanan" ilikiler kurarak yakalayan bir
"aratrmac air"... Metin Gktepe davasna, air Eref, Nzm Hikmet ve daha niceleri, onun
arsna uyup ellerinde dizeleriyle tankla gelirler. niversite rencilerinin eylemini
desteklemek iin, bin yllar ncesinden Euklides'i getiren de; Bosnallarla, Krtlerle,
"Cumartesi Anneleri"yle, Afrikal halklarn, Kzlderililerin, Eskimolarn iirlerini,
sylencelerini buluturan da odur. Bu kadar ok iliki ve balant kurmay nasl baarr, Sunay
Akn?
nce, Trk ve Dnya Edebiyatnn ve sanatnn muazzam birikimini bir bilgin titizliiyle
tarar. Hangi air, hangi imgeyi nasl kullanm, romanlarda, heykellerde, filmlerde ne var,
bulur. Sonra, bilginlii de, bilgilii de bir yana koyar, iir iiliine giriir. Toplad btn
malzemeyi kattan bir kaya doldurur, Kzkulesi'ne, btn halklarn d gcyle kurulmu
evrensel lkeye gtrr. Gerein tmn kucaklayacak kadar kocaman bu kk adacn
zerinden, iyi ile ktnn, ileri ile gerinin kavgasnn haberlerini yedi iklime duyuran
sinyaller yaymaya balar. O bir ey kazanmaz, ama duymayan kaybeder!
Aydn ubuku
=

Bir yaz akam Boaz'n ortasndaki Kz

Kulesi'nin beyaz duvarlarnda
Kzlderililerin vahi olarak gsterildii
bir kovboy filmi izlediinizi dleyin...

te, o an, omzunuza konan mart

kulanza unlar syleyecektir: "Kz
Kulesi"ne de bakyorsun, Kzlderililere
de... Ama gerei gremiyorsun... Gel
benimle."
(Arka Kapak)