Platon Timaiosda aynay yle tarifler:

Aynalarla btn parlak, dmdz yzeylerin verdikleri imgelerin aslna gelince, artk onu
anlamak zor bir ey deildir. atele d ate birletii zaman, birden bir dmdz yzeye
rastlayp st ste ona birka sefer vurursa, d ate gr ateiyle parlak ve dz yzeyde
birbirine kartndan btn bu imgeler tabii olarak meydana gelir. Solda olan sada gzkr,
nk rastlamada, her zamankine aykr olarak, gr akntsnn kart tarafyla nesnenin
kart taraf arasnda bir temas olumutur. (1)

Platon bu tariflemeyle ayna karsna getiimizde neyi ne kadar kavradmz, karsnda

durduumuz aynadan bize yansyann ne kadar farknda olup olmadmz konusunda
platonik bir takm sinyaller mi vermitir?

Olabilir

Ayna karsndaki grnty kavramak nedir ? diye sorunca, Timaios diyalounu masann
bir kenarnda ve belli bir sayfada ak brakarak, masann dier kesindeki parlak bir
yzeye i ve d ateten yansyan grntye -veya/belki a- yani Goetheye ulam oldum.
Faust
Faust Goethenin bir aynann karsndan kendisine bakarak zt grntsyle ama yine de
kendi grntsyle yzletii u ok nl Faust.
Goethenin Faustta yzletii zt grnts olan Mephistoteles. Platonun deyimiyle her
eyin yiden ibaret olmas yerine, Fausta

tm kurumsallklardan arndrma vaadinde

bulunan ve yine bu nedenle ayn Fausta olu un tm anksiyetelerini yani bu dnyadaln

tm mmknlerini (potentia) yaatacak olan Mephistoteles. Eer mmkn olsayd ve Platon

Goetheyi okuyacak kadar yaasayd; Faustu idealar alemine, Mephistotelesi ise idealarn
bu dnyadaki yansmalarna benzetirdi. Hi deimeyen, hep ayn kalan, bir ideal olarak bu
dnyaya yansyan Faust ile Fausttan yaylan ideal-le-me-yi bozan ve bu bozmayla
buradal ve u srarl akll sfatn hakkeden varolu.
Mephistoteles
Faustun aynasndan grd kendi oluu ile yzleerek bir kendi azndan,

bir

Mephistotelesin azndan konuan Goethe zt grnts karsnda kendini blerek unlar

syler:
Eer hata etmiyorsan idrake varamazsn. Bir ey olmak istiyorsan kendi sayende ol. (2)
Goethenin yansmasnn bu szleri syledii yer Yukar Peneios (3) tur. Goethenin yerinde
duramaz eytan ile her eyin su le dolu olduunu syleyen Thalesin (4) ve Nousun (5)
hareketi ile eylerin ayrlp birletiini syleyen Anaksagorasn Peneiosta ne ileri vardr ya
da kurgu neden Peneiosda akmaktadr? Henz Platon idealizminin ufukta grnmedii bir
nehrin zerinde, dolaysyla Faustun temsil ettii tm yksek deerler olmakszn ay
tanralarna yalvaran Anaksagorasn(5) , bu dnyadal temsil ettii halde bu dnyada
olmayan Mephistoteles ile ne ii olabilir?

Sorunun cevab belki de Peneiosda sakldr.

Btn nehirler akyorsa Peneiosda akyordur.. Mephistoteles, Thales ve Anaksagoras
Peneiosun yanndalarsa akn, oluun, ayrlp bozulmann yeniden dzene girmenin ksacas
hayatn yaknndadrlar.

Hayattan uzak olan ise temsil ettii tm deerlere ramen

Fausttur.
Goethedeki bu blnmenin yani hayata yaklamann ve hayattan uzaklamann cevabn yine
bir idealletirmede yani Platonda buluruz. Platon Timaiosda ruh iin unlar syler:
ruhlarda aln yazs gereince, tenlere yerletirilince bu tenlerin de baz ksmlar reyip,
baz ksmlar yok olunca her eyden ne yle bir sona varlacat; ruhlar kuvvetli izlenimler
karsnda elbette ayn hassasiyete, sonra haz ve ac kark sevgiye, bundan baka da
korkuya, kzgnla ve bunlara bal yahut da tabii olarak bunlarn kart olan ihtiraslara
sahip olacaklard. (6)

imdi aynaya geri dnyoruz.

Peneios her eyi yanstan bir aynadr ve bu aynaya yansyan kuvvetli izlenimleri yani haz ve
acy, haz ve acdan doan sevgiyi, korkuyu, kzgnl ya da bunlarn hepsinin kart olan
baka ihtiraslar nehrin zerindeki aka bakarak, o ak iindeki yansmalardan
yakaladklarmzla kavrarz.
Faustun akmayan ama yksekte bir yerlerde donmu duran ve ona ulaabilmemiz iin yksek
deerlere sahip olmamz gerektiini hatrlatan nehrine ulamay denesek bile yani birinin
yerine dierini tercih etmeyi denesek bile, Peneios ile Faustun donuk nehri dz ve parlak bir
zeminde birleerek hem akan hem duran bir grnt yaratr. Bu grntnn ad olutur.
Olu, hi deimeyen yukardaki donuk nehir- ile Peneiosun birleiminden olan ve ancak
ruhla kavranarak grlebilen anlk bir grntdr ve her varolann Thales, Anaksagoras,
Faust ve Mephistoteles- kanlmaz olarak yaptn yapp, bu grntnn etrafnda toplanr
dalrz.
Masann bir tarafnda belli bir sayfada ak braklm Goethe - bilerek ayn sayfada ak
braklm olup olmadn bilemeyecek olsak da- unlar syler;

Ah... te, felsefeyi, hukuku-tbb ve ne yazk, ilahiyat da ateli bir alma ile iyice tahsil
ettim. Ama ben zavall deli, ite yine o'yum. Ve eskisinden daha akll deilim.(7)
Goetheden gelen bu szlanma daha ne kadar gzard edilebilir ki?
Faustun hayata demedii halde hayat adna idealize edilmi deerleri, farkl bir hayat vaad
eden bir eytan karsnda dalp gidiyorsa ve bu deerler iin mrn tketen Faust,
hayattan, olutan, kendi varoluundan uzak ve kopuk bir ereve iinde deimeyen ackl
bir tn ile fsldyorsa bu fslty daha ne kadar duymazdan gelebilirsiniz ki?
Ya da bir ka sayfa ileride sahici dnmekten, deiimden sz eden bir eytana nasl kulak
vermezsiniz?
Fausta kar Mephistoteles. dealletirmeye kar ideal olmayan.

Aciliyetle sorulan bir ka soru:

Btn idealletirilmelerden ya da idealletirmelerden arnabilmek iin aynaya bakp kendi

eytanmzla yzleebilecek miyiz?

Yoksa donuk ve buz tutmu bir nehrin zerinde sadece iki hareketle-ne ve geriye dorukayp duracak myz?
Olutan m yanayz yoksa dealardan m?
Deimez dorular var m?
Yoksa
Faustun yksek deerlerini savunurken oluun imkanlarn, insan olduumuz iin imkanl
olduumuzu ve hep ayn yerde ayn deerlerle erevelenmi ayn ideallere saplanp
kalamayacamz gzden mi karyoruz nedir?
Ya da..
eytanmzla deil ama Faustumuzla yzlememizin vakti gelmedi mi? Gklere ykselmek
adna daha ne kadar faustlaabiliriz ki?

(1) Platon, Timaios, Sosyal Yaynlar, stanbul 2007, ev:Erol Gney, Ltfi Ay (Sf.4546/b)
(2) Yohann Wolfgang Von Goethe, Faust, stanbul Kitabevi, 1973, ev:Sadi Irmak
(Sf.231)
(3) Peneios: Peneus, Oceanus ve Tethys'in oludur ve mitolojide Yunan deniz
tanrlarndan biridir. Peneus, kuzey Yunanistan'da Teselya (Thessalia) blgesinin
deniz tanrsdr.Destana gre, Apollon Peneusun kz Daphneye ak
olmutur.Apollonla birlikte olmak istemeyen Daphne babas Peneustan yardm ister.
Peneus Daphneyi defne aacna evirir.

Peneios ayn zamanda Yunanistanda bir nehrin addr.

Not: Goethenin mekan olarak yukar Peneiosu seme nedeni Yunan kltrne
duyduu hayranln yan sra, - eer Apollonun simgelerinden birinin akl olduunu
da dnecek olursak - Daphe tarafndan reddedilmesine ramen Goethenin
kendisi- Mephistoteles tarafndan yeniden nerilen oluu, deneyimin, yaamn ve
deiimin bilgisini semi olmasdr.
(4) Millet Okulu filozofu. Thales, btn eylerin kendinden ibaret olduu maddi cevher
nedir? sorusunu "her ey su ile doludur" eklinde yantlamtr. Her eyin su ile dolu
olmas Giambetti Vico'nun "her ey jove ile doludur" yani evrende boluk yoktur
szn anmsatsa da evrende boluun olmamas ya da evrenin su ile dolu olmas
devinimsizlik , deimeme gibi bir anlama gelmez. Daha ok zt eylerin birbirinden
ayrlmas ve yine birlemesi anlamna gelir.
(5) Anaksagoras Atinaya yerlemi ilk dnrdr. eyleri ayran ve birletiren temel
neden olarak Nous u gstermitir. Nous, hareket ettirici neden olarak ruh ve akl ya
da akl/ruh anlamna gelir.
Not olarak: Buradaki Nousun Platon'un evren tasarmna dntn gryoruz.
Anaksagorasn hereyin iindeki hereyi, Platon tarafndan Timaios diyaloundaki
evren tasarmna olduu gibi aktarlm gibi duruyor
(6) Platon, Timaios, Sosyal Yaynlar, stanbul 2007, ev:Erol Gney, Ltfi Ay (Sf.39/42b)
(7) Yohann Wolfgang Von Goethe, Faust, stanbul Kitabevi, 1973, ev:Sadi Irmak
(Sf.37)