Georg Si̇mmel'i̇n Düşüncesi̇nde Modern Toplum Ve Tüketi̇m

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Bahar-2007 C.6 S.
20 (229-245)
GEORG SMMELN DNCESNDE MODERN TOPUM VE TKETM

KLTR
Modern Society and Consumer Culture in the Thought of Georg Simmel
Ar. Gr. Dr.Metin GLTEKN

mgultekin23@hotmail.com
zet
Georg Simmel klasik dnem sosyologlar ierisinde yer alr. Buna ramen onun teorisi byk
oranda ada sosyolojik kuramla rtmektedir. Simmel, toplumu, kendi yelerine hkim olan dsal bir
sistem olduu ynndeki pozitivist yaklam reddeder. Bunun yerine o, toplumu, kendisine ait unsurlarn
karlkl etkileim sistemi olarak grmektedir. Bu yaklamyla Simmel, toplum yerine toplumlama
kavramn benimsemi oluyordu. Toplumlama kavram, topluma etki eden srelerin daha canl bir
biimde ortaya konulmasna imkn salyordu. Bylece Simmel, felsefenin egemen olduu bir toplumsal
zmleme biiminin yerine sosyolojik perspektifi yerletirmitir. Bu nedenle o, daha ak bir biimde
modern toplumu, kltrel oluum dinamikleriyle analiz etme baars gstermitir.
Anahtar Kavramlar: Georg Simmel, Modern, Tketim, Toplum, Sosyoloji
Abstract
Georg Simmer is a sociologist of classical period. However, his theory has many commonalities
with modern sociological theory. Simmel rejects the positivist view that individuals are controlled by
external social structures. Instead, he views society as a system in which its different components interact.
Therefore, Simmel appropriates the concept of sociation instead of society. Sociation allows a better
conceptualization of social processes that affect society. In this way, Simmens introduces sociological
analysis as alternative to social analysis which is greatly influenced by philosophy. Therefore, he is able to
analyze modern society with its cultural dynamics.
Keywords: Georg Simmel, modern, consumer, Society, Sociological
Giri
Modernite yepyeni bir toplum biimi olarak ortaya kmtr. nk moderniteyi ortaya
karan ncller, onu daha nceki geleneksel toplum biimlerinden ayrm ve de kendine zg
deerleri zerine, yeni ve farkl bir toplum olarak organize olma pozisyonu ile kar karya
brakmtr. Ne var ki modern toplum, kendinden nceki geleneksel toplum biimleri gibi, insan
aan doal dinamikler nclnde biimlenen holistik- bir yapya dayanmaz. ncelikle o, insan
aklnn bir tasarm, insan etkinliin bir rn, bir toplumsal proje olma zellii tamaktadr. Bu
nedenle modern toplumun teekkl bir btn olarak gereklememitir; modern toplum, insan
229
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Bahar-2007 C.6 S.20 (229-245)
aklnn doa ve toplum karsnda kazand yetkinlikle ilikili olarak zaman iinde gelimitir. Bu
yzden modern toplum, ncelikle, akln egemenliiyle karakterize olan, akla dayal bir toplum
biimi olarak ne kmtr. zellikle modernliin peygamberleri olarak nitelendirilen aydnlanma
dnrleri, modernliin salt akla dayal zsel bir gereklik olduu inancndaydlar. Oysaki akl,
srekli bir geliimi ve deiimi de znde barndrd iin, modernlik z bakmndan devrimcidir
de. Bu anlamda Aydnlanma ve Fransz Devrimiyle modernlik, akla dayal biimini kazandysa,
onsekizinci yzyln sonlarna doru ngiliz Sanayi Devrimiyle maddi biimine ulamtr
(Kumar,1999:102-104). Geen uzunca bir zamann ardndan, ounlukla post-Fordizm olarak
nitelendirilen gelimelerin ardndan ise modernliin kltrel dnmlerinden sz edilir olmutur.
Bu dnem sresince modern toplum, dnsel, siyasal, ekonomik ve kltrel nitelikli
ok farkl gelimeleri de ortaya karmtr. Tarihsellik iinde ortaya kan bu gelimeler, o dnem
modernitesinin kavranmasnda ve teoriletirilmesinde, ounlukla belirleyici olmutur. Zamann en
baat sosyal gelimeleri modern toplumun tanmlanmasnda ve teoriletirilmesinde merkezi rol
oynamlardr. Aydnlanma dneminde felsefecilerin formlasyonlar, Sanayi Devrimiyle
ekonomist-dnrlerin zmleme biimleri, eitli siyasal ve ideolojik yaklamlarn ortaya
k ve rekabeti ve nihayet 1950 ve 60lardan sonra kltrel ve kresel konularn gndeme
gelmesinde olduu gibi. Btn bu srelerde modern teori bir ynyle olgunlam bir ynyle de
yeniden gzden geirilmi ve zaman iinde eskiyen boyutlar elemine edilmeye veya trplenmeye
allmtr. Modern toplumun olgunlamasyla birlikte modern toplumsal kuramn kapasitesinde
genileme olmutur. zellikle gnmzde kltrel davran kalplarnn neminin artmasyla
birlikte daha kk ve yerel ve de kresel konular da kapsayacak biimde teori geniletilmitir. Bu
arada, irrasyonel olan alanlarn ve konularn gndeme gelmesi, modernitenin kurucu ncl olan
ve de total bir toplum tasarm sunan aklc egemenliin gerilemesiyle sonulanmtr.
zetle sylemeye altmz, akla dayal modern toplumu -aklc- kavrama ve
teoriletirme biiminin de ounlukla onun tarihselliiyle paralel gitmi olduudur. Konumuz
asndan sylemek durumunda olduumuz ise, saylan bu dnemler ve eitlenmelerin yani
modern toplumun zaman iinde deien yolculuunun ve ondan kaynaklanan akkanlnn
modern toplumun teoriletirilmesinde srekli bir kaymaya sebebiyet verdii ve modern toplumu
230
teoriletirmeye ynelik zemin yakalanmann zorluklar taddr. Modern toplum aklc bir
tasarm/proje olmas nedeniyle bir yandan srekli aklc yorumlamay/teoriletirilmeyi talep
ederken bir yandan da her an deiim halinde olmas nedeniyle teoriletirmeye kar diren
gstermektedir. Fakat modern toplumun aklc karakterinden giderek uzaklalmasn ve bireylerin
znel taleplerinin ykselmesini karakterize eden iinde bulunduumuz- zamanlarda onun
teoriletirilmesi daha baarl dzeylerde gerekletirilmitir. En azndan ar rasyonelletirmenin
sakncalarna kar bir duyarllk gelitirilmitir. Bylece toplum teorisi felsefi yaklamlarn
egemenliinden uzaklaarak, daha sosyolojik olana doru eilim gstermitir.
Ne var ki bu dneme zg sz edilen teoriletirmeler de, deinildii gibi, modernliin
tarihselliinden bak deildir. Bu anlamda, zamanmzdaki teorik zmlemeler, felsefi
temelden yoksun, sadece grnr ilikileri, gndelik gelimeleri bir hesaba katma abasnn sonucu
olarak ortaya km -Gellnerin iddia ettii gibi, salt grelilikle izah edilebilecek- yaklamlar
olmaktan teye geemeyeceklerdir. Oysaki daha henz sosyolojik teorinin klasik dnemlerinde,
iinde bulunduumuz kltrel dnemlere gemeden, onun ilk belirtilerinin grlmeye baland
bir dnemde, modern toplumun btncl teoriletirilmesi adna byk giriimlere ahit
olunmutur. Bu ayrcala sahip olan dnrlerin banda Baudelairein modernliin ilk
sosyologu (Artun,2004:44) diye nitelendirdii Georg Simmel gelmektedir. Onun modernlii
olduka erken bir zamanda baarl bir biimde sosyolojik bir perspektifte kavramsallatrma
giriimi, tarihsellie mahkm modernlik teorisini krma ve hatta ona meydan okuma bakmndan
anlaml bir yere sahiptir. Bu alma, sz edilen nemi bakmndan Georg Simmelin modern
tolum teorisinin ksa bir analizini ortaya koyma amacyla hazrlanmtr.
Modern Toplum
Simmelin modern toplum teorisini ele alrken, onun felsefi yaklamlarndan m, genel
sosyolojik grlerinden mi, yoksa modern topluma zg kltrel analiz biimlerinden mi
balamak gerektii konusu nemli bir soru olarak karmza kmaktadr. Buna net bir cevap
vermek gtr. nk bir kere onun felsefesi ile sosyolojisi ve yaad dnemin ve ortamnn
onun dncelerine etki eden ve biimlendiren boyutu i ie gemi haldedir. br yandan Simmel
bilinli bir biimde, yukarda onu teoriletirme konusundaki glklere deindiimiz modernliin
231
sosyolojisini dier bir ifadeyle modern toplumun teorisini yapma niyeti iinde olmutur. Simmel
zerine eitli almalar olan David Frizby eitli vesilelerle, Simmelin dncesinde rtk ana
temann modernliin bir teorisini gelitirmek olduunu sylemitir (Jung, 1995:27). Bu amala o
modern toplumu, zgn bir toplumsal biim olarak kendine zg iliki tarzlar dzleminde analiz
etme yoluna gitmitir. Bu yaklam bir yandan yaln pozitivizmden kaynaklanan rasyonel
soyutlamalar douran felsefi perspektifin hegemonyasn krma, br yandan modern toplumun
kltrnden sz edilirken bavurulan geleneksel iliki biimlerine atf yapma (Best ve
Kellner,1998:15) zorunluluunu ama imkan salayan, yeni bir teorik alann almasna yol
amtr. Bylece Simmel modern toplumu kendi gereklii iinde aklamaya ynelik sosyolojik
bir perspektif kurma baars gstermi ve felsefeyi, toplumu ve kltr ayn anda tek ve ayn
toplum biimini analiz etme yolunda seferber edebilmitir. Bu anlamada Simmel modern toplumu
byk oranda kendine zg btnsel (holistik) bir tema iinde kavramsallatrmtr. te bu
nedenle Simmelin grlerini sunarken salt toplumdan, felsefeden ve kltrden hareketle yola
kmak salkl ve anlaml olmayacaktr. Bunun yerine; Simmelin farkl yaklamlar, onun temel
metodolojik anlay olan karlkl iliki prensibi merkezde tutulmak kouluyla ele alnmaya
allacaktr.
Bir kere Simmel, gnlk hayatn, grnr ve somut ilikilerin sosyologudur. Ancak
sosyolojisinin temeli olarak somut ilikileri tek tek deil, balamlar ierisinde alr. nk
balamlar somut ilikileri btne gtrr ve onlar btnn iinde anlamlandrr. Simmel modern
zamanlarn ve sanayi devriminin rettii en byk metropollerden birinde Berlinde dnyaya
gelmi, orada yetimi ve dncesi bu ortam iinde biimlenmitir. Kendi deyimiyle Modern iliki
kalplarnn en tipik zetini sunan metropol, bir yandan tek tek atomik dzeyde en kk iliki
biimlerini, dier yanda ise o iliki biimlerinin karlkllnn en st balamn ifade etmektedir.
Bylece somut bir etkileim alan/sistemi olan metropol, ayn zamanda (soyut) teoriye bir model
salam olur. Onun bilincinin biimlendii modern metropol, ina ettii teori iin somut ve soyut
koullar salar. rencisi ve sonradan dostu olan Margarate Susman, Simmel iin bu erevede;
sadece doduu zaman deil doduu ev de, o sralarda artk byk kent haline gelmi olan canl
ve alkantl Berlinin kalbiydi, diyor ve onun verimliliini, ruhunun byk dikkat ve gzlem
232
gcn bu byk kent kkenli olmasyla ilikilendiriyordu. Berlin, sanayilemenin sonularnn en

youn bir biimde grld devasa bir organizasyon biimini almt. Yzbinlerce insan bir
araya toplayan kent, byk bir kargaa ve bunalm ortam olarak gemiin, imdinin ve gelecein
iliki kalplarnn kesiim noktasn temsil ediyordu: Binalarn stndeki abartl kl reklmlar,
kirli bir dnyada, byk kentin avizeleri olarak parldyorlard. Trenler raylar zerinde takr tukur
gidip geliyorlar, otobsler homurdana homurdana geip gidiyorlard. Ve kamyonlar Drtyol
azlarnda st ste birikiyorlar, yzeyleri cilalanm gibi duran kaldrmlar, her akam yzlerce
sokak lambasndan yaylan zehirli, yeil renkli gazn n yanstp geriye pskrtyorlard. Ve
tanrya kran belirten ltif seslerin yerine, gece gndz, durmakszn byyen bir insan kitlesinin
lgn velvelesi iitiliyordu. Kaldrm mhendisleri, koketler, sosyete fahieleri, Avrupann tm
ayak takm ve pislii, dur durak bilmez bir humma iinde, tam da bu evin evresinde rmak gibi
akp geiyorlard. Maheri bir grnm; kk Georgun yakasn artk bir mr boyu
brakmayacak olan bir grnm. O sralarda elektrik ebekesine balanp her yan elektriklenmi
olan kent, gzlemci Georgu bylemiti; artk ona huzur yoktu. Yepyeni deneyim ve alg
meknlar ortaya kmt. evreyi dolduran binalar, aydnlatlm mekanlar (marketler, alveri
yaplan caddeler, pasajlar) doay zorluyorlard; hayr zorlamann tesinde kent bunlarn
yapaylna bir de snr tanmaz bir hrsla her eye hakim ve sahip olma cinnetini katmt. (Jung,
1995:8-12). Daha Simmelin teorisi ortada yoktu ki, modern metropol kendi kltrn retmeye
balamt. Burada tasvir edilen tablo, sadece belli olaylar zincirini deil; yeni bir sitsem iinde,
farkl bir ilikiler biimini ifade ediyor. Yeni bir toplumsallk ortaya kmt. Bu tam da modern
bir toplumsallk biimiydi. Yeni endstriyel srelerin/rnlerin ve sosyal yaamn ayn potada
eridii; her ikisinin karlkl iledii yeni bir toplumsallk biimi. Simmel bu yeni toplumsallk
biimini ilk fark eden bir filozof ve sosyolojik perspektifi modern toplumun kavramsallatrmasna
uygulayan ilk sosyolog olma ayrcalna sahip olmutur. Bu topum, bireyin eylemlerinin srekli
ihmal edilebilir olduu, felsefi soyutlamalarla aklanan bir modern toplum deildir. Bu,
toplumsalln ve kltrn modern ncesi toplumlara has klnd, mekanik ileyi biimlerinin
egemen olduu bir modern toplum biimi de deildir. Bu, maddi ve toplumsal fakat znde
233
bireysel etkileimlerin karlkl toplumsal kurucu unsurlar olarak deer kazand, dolaysyla
toplumun kendi kltrn retme noktasnda bulunduu bir modern toplum biimidir.
Oluagelen modern toplum, bir toplum olarak ilk erken teekkln modern rasyonalist ve
endstriyel srelerin bir bilekesi olan metropol hayatyla sonulandrmtr. Rasyonel ve
endstriyel srelerin ortaya kard metropol, bir sistem olmasyla, yeni ve zgn toplumsallk
iin gerekli ereveyi salamtr. Nasl Aydnlanma modern toplumun rasyonel dnmn
(Aydnlanmann
temel
dsturu,
aude
sapere:
bilme
cesaretini,
cretini
gster
(Foucault,2000:177)), sanayilemeyle ortaya kan piyasa sistemi (Polanyi,2003), ekonomik

dnmn gerekletirdiyse, metropol de onun toplumsal dnm iin gerekli koullar
salamtr. Kendi iinde bakldnda bu kltrel bir dnmd. Fakat daha nceki srelerle
birlikte alndnda modernliin geek anlamda toplumsal bir dnmnn gerekletii bir
srece tekabl ediyordu. Modern toplum teorisinde rasyonel ve ekonomik dnmlerin yeterince,
hatta fazlasyla vurguland grlrken, kltrel dnm srecinin ounlukla gzden
karld, yeterince fark edilmedii veya nemsenmedii grlmtr. Simmel ilk kez bu
dnmn farkna varm -modernitenin ilk sosyologu olarak- ve dnen bu toplumun teorisini
yapmtr -modern topluma sosyolojik perspektifi kazandrarak.
Simmelin zmledii toplumun kurulu yeri, yksek dinamizmiyle karmzda duran,
btn enerjisini i etkileimlerinin younluundan alan, bir sistem olarak metropoln kendisidir. O
imknlarn etkileim srelerinin hzndan kaynaklanan bolukta bulan, bu nedenle de etkileim
srecinin ivmesinin srekli artmasyla karakterize olan bir istemdir. Bu nedenle metropol, btn
unsurlarn karlkl etkileime srekli ve zorunlu olarak gereksinim duyduklar bir konsenss
alandr. Metropol tek ynl srelerin durduu, tm unsurlarn karlarnn karlkl iledii
demokratik bir alandr. Orada btn sreler karlkl iler ve bu nedenle karlkl srelerin
merkezindeki unsurlar, yani sitemi oluturan btn varlklar tek tek, fakat birbirlerinin dolaymyla
zel nem ve de anlam- kazanrlar. Nesneler ve insanlar, hem ayr ayr hem birlikte karlkl
etkileimle- sistem iinde yer alrlar. Bu nedenle orada aydnlanma, seklerleme, rasyonelleme,
ilerleme, endstrileme vs. gibi modernliin bilinen tek ynl sreleri nemini yitirmitir.
Nedenler ve onlarn- sonular biiminde ileyen lineer etkileim dzeni kmtr. Onun yerine
234
her unsurun kendince merkezde olduu bir sitem ve onlarla dierleri arasndaki ilikileri ifade eden
dalistlik etkileim sreleri sz konusu olmutur. Bunlar, itme ve ekme, sevgi ve nefret, sempati
ve antipati, henk ve henksizlik, birleme ve rekabet gibi zt glerin bir aradaln mmkn
klan deer ierikli etkileim sreleridir. Btn bu sreler, toplumda var olan unsurlarn ayr ayr
merkeziliine, onlarn toplumsal katlmna, toplumsal sre iindeki aktif rollerine vurgu yapar.
Zaten Simmel iin sosyolojinin nesnesi, toplumun atomlar arasndaki etkileimdir ve ona gre
modern kltr insani gelimenin en nemli ltn oluturan karmak bir toplumsal evreler
btnlne ok ynl bir katlmla ifade edilmektedir (Swingewood,1998:170). Bu karmak
toplumsal evreler btn en bata metropln kendisidir. Metropol bizzat iindeki toplumsal
srelerin
koullarn
hazrlar.
Simmele
gre
bu
btnde
antipatinin
kendisi
bile
birletirici/btnletirici unsurlarla birlikte zlemez btnsellii iinde hayatn metropolitan

biimini husule getirir ve, ilk bakta onda ayrlma/zlme olarak gzken ey, aktel olarak
toplumlamann temel biimlerinden biridir (Simmel,1999,37).
Btn bu yaklamlar gnlk hayatn dinamizmi ierisinde her unsurun kendi zgnlne
binaen anlam kazanan srelerdir. O nedenle sempati ve antipatiyle simgelenen sreler kesiim
noktalarnda zgn toplumsal unsurlar olmak zere, bu unsurlarn dierleriyle anlk karlkl
etkileimlerini imlerler. Ve tm bu sreler gnlk hayatn ak ierisinde kendini gsterirler.
Onlar gndelik etkileim srecinden aklc soyutlamalarla koparlm ve yeniden formle edilmi
tasarmlar deildirler. Tersine onlar gnlk hayat iinde olu halindeyken ve kendisini douran ve
kendisinin neden olduu balam iinde anlam tayan olaylar sistemidir. Bu nedenle Lukacs,
Simmeli normal bilimin yrne yrne anm yollarnn tesinde, gnlk yaamdaki sonsuz
form balamn felsefi dzeyde grnr klmak iin bu yaamn en kk ve en nemsiz
fenomenlerinin zerine giden bir yeniliki olarak deerlendirmitir. Bu adan ona gre Georg
Simmel tm modern felsefe iinde en nemli ve en ilgin gei sreci dnrdr (Jung,
1995:18); teoriden kltre, dsal ve soyut srelerden somut varlklara, belirlenimden karlkl
etkileime, ksaca toplumdan toplusallamaya geii salayan bir dnr olarak Simmel
sosyolojisini tek ynl sreler yerine ift ynl/dalistlik sreler zerine kaydrm olmakla yeni
bir paradigmaya adm att sylenebilir.
235
Simmel klasik dnemlerin bir sosyologudur. Klasik dnemin egemen sosyoloji tarz daha
byk aklc soyutlamalar ieren byk boy kuramlar kapsyordu. Sosyoloji byk oranda
felsefeyle birlikte ele alnyor ve modernitenin kurulma zamanlarna tekabl ettiinden, toplumsal
tahayyl aklc formlasyonlar eliinde ifadesini buluyordu. Fakat bu pratikte toplumu aklc bir
tasarm/yap olarak alglamay gerektiriyordu ve toplum sanki insan eyleminden ayr, kendine zg
bir yaam varm gibi eyletirilmi oluyordu. Bu durumda bireysel eylem ve anlamlandrma
sistemleri ihmal edilmi oluyordu. Gnmze kadar sren yap-eylem uyumazl, kkenini bu
yaklam biiminin sosyolojik teoriye egemen olmasndan almtr. Simmel, bunun karsnda
olarak; toplumun, kendi yelerine hakim olan nesnel bir sistem olduu ynndeki pozitivist
argman reddetmekteydi; nitekim toplumu, toplumlama (sociation) ilkesini somutlatran
bireyler arasndaki, karmak bir ilikiler ve etkileimler a eklinde tanmlyordu
(Swingewood,1998:164-165). Simmel toplum anlayn salt bilimci yaklamlardan kurtararak,
toplumsal dzlemde, etkileim srecinde dolaymlanm insan eylemlerinin rn olarak
yorumlama abas iinde olmutur. Bu nedenle Simmelde soyut bir nitelendirme olan toplum
yerine aktif bir sre olan toplumlama karam kullanlr. Simmeli bu konuda avantajl klan,
modern toplumun grnr boyutlarn hassas bir gzle gzlemlemesi ve soyut toplum modelleri
gelitirmeye ynelmektense, somut etkileim biimlerine ilgi gstermi olmasdr (Smith,2005:36).
Bylece o, toplumsal varlklarn toplum iindeki etkinlik ve rollerine verilen nemin
vurgulanmasyla sonulanan bir yaklam tarz ortaya koymutur. Artk Simmelde toplum,
toplumun toplumlama olmas anlamnda insan faaliyetinin rndr. Ve toplumlama da bireyi
bir arada tutan formlar olarak sradan gndelik yaam dzeyinde vardr. Bireyin toplumla
ilikisi, hem onun iinde hem dnda, hem toplumsal ba hem kendisi iin bir ey olarak, zerk bir
merkezde, hem toplumun hem hayatn rn olarak dalistiktir. Simmelin toplum anlay,
insann var oluunun dalizmleri etrafnda kurulmu olan bir anlaytr: Toplumlama atmay ve
uyumu, ekmeyi ve itmeyi, nefreti ve ak, bamszl ve bamll getirmektedir
(Swingewood,1998:169-170). Tpk evrenin herhangi bir biime erimek iin sevgiye ve nefrete
yani ekici ve itici glere gereksinmesi olduu gibi toplum da belli bir biime ulamak iin
niceliksel bir henk ve henksizlik, birleme (association) ve rekabet, elverili ve elverisiz
236
eilimlerin bir nispetine gereksinim duyar(Simmel,1999:31-32). Fakat bu ahenksizlikler hi bir

biimde menf rnekler deildir. nk bu sreler de dierleriyle birlikte toplumsallamann
parasdrlar ve ona katkda bulunurlar. Onlar da birer reel gerekliktirler. Hatta Simmel atma
ilikileri bizatih kendileri itibariyle deil fakat yalnzca birletirici, btnletirici glerle ibirlii
halinde toplumsal bir yap husule getirirler (Simmel,1999:31-32) diyerek, szn ettii dalistlik
aklama biimini daha st bir metodolojik yaklamla erevelendirmektedir. Dolaysyla sz
edilen ahenksizlikleri toplumdan uzaklatrmay, arndrmay gerektiren bir durum yoktur ve
aslnda istense de bunar toplumdan, toplumsal gereklikten skp atma imkn bulunmamaktadr.
lerlemeci metodolojnin yapt gibi onlar yok saymann da makul bir gerekesi bulunmamaktadr.
nk onlarn varl, kovduumuz teorinin iine bir biimde szmalarn, nfuz etmelerini
engelleyemeyecektir.
Hayat Felsefesi
Simmel, topluma ynelik rasyonel zmleme biimine kar hayat felsefesi nosyonunu
kullanr. Toplumsallama ve ona tekabl eden dalistik sreler hayat felsefesi balam ierisinde
yer alr. Bu balama gre toplumsal yaam bizim kavramsallatrabileceimizden ok ok fazla
karmaktr. Simmele gre lmi analiz, temel btnlerin kendine has birletirici gcn
belirleyene dein tatmin olmasa dahi insan tabiat bireyin bir bakasna tek bir bala balanmasna
msaade etmez. Oysaki, kendimizi karmak duygular, pek ok drtlerin bilekesi, kart
duygulanmlarn birbiriyle ekimesi olarak temsil etmeye zorlandmz eylerin bir ou
btnyle muhtemelen kendi kendiyle tutarldr. Fakat hesaplayc zeka bu btn iin ounlukla
bir model ya da emsalden yoksundur ve bylelikle onlar eitli unsurlarn neticesi olarak
yorumlamak ve yle adlandrmak zorundadr. (Simmel,1999,37-39). Hayat baka bir belirleyene
veya bilinmesi mmkn belli nedenlere indirgenemeyecek kadar ok karmak bir eyken, ona
ynelik tm rasyonel kavramsallatrma biimleri, toplumdaki olgular ard arda gelen olaylar
toplam olarak yorumlamaktan ileri gidemeyecektir. Toplumun bilimsel analizi kanlmaz olarak
belli neden-sonu ilikisine dayal olacandan ve onu tm karmaklyla kavrama imknndan
yoksun olacandan, ortaya konulan tanmlama ve kavramsallatrmalar birer soyut modeller
olmak durumunda kalacaklardr.
237
Simmelin btn dncesi insann varolusal gereklii zerinde odaklanr ve o bu

dnceyi btn toplumsal, bireysel ve felsefi alanlara uygular. O bizzat hayatn kendisini
felsefesinin merkezi konusu olarak alr. Ona gre hayat btn biimleri nceler yahut onlar aar
ve ona ilikin olarak kavramsal bir tanm sunmaya muvaffak olmak onun zn, esasn inkr
etmek demek olacaktr. Dolaysyla meselenin tabiat onu tanmlamamza ilikin yeterliliimizi
snrlamaktadr (Simmel,1999,178). Simmel mphemin, belirsizin sosyolojisini yapmaktadr.
Belirsizlikten kanmak mmkn deildir. nk belirli bir toplumsal problemin ele alnmas
snrsz karlkllk ve anlamlandrma sistemi iinde kh bir kategoriye, kh baka bir kategoriye
ait grnecektir (Swingewood,1998:172).
Simmelin teorisinde toplum tm canllyla birlikte ele alnr. O toplum iin soyut bir
model tasarlamaktan ok, onu somut bir biimde gsterme abas iindedir. Ona gre toplum da
birey de aslnda birer soyutlamadr. Toplumun karmak rgsnden deil de bireyden hareket
eden dier sosyolojik tavrlar da yanlglara srkleyicidir. nk toplum gibi birey de bir
okluktan kar. Birey, toplumun en kk paras, bir atom deildir; tersine o en ok sayda
etkinin bir kesime noktas ve geit yeridir. yle ki ne toplum kavram ne de birey kavram,
sosyoloji iin temel kavramlar olabilirler (Jung,1995:42). nk bunlar bir arada ayn gereklii
temsil ederken, birbirinden ayrlm kavramlar olarak gerekliin paralanm halini temsil ederler.
Ayr ayr, gerekliin btnn deil, karlkl soyutlamalarn ifade ederler ve bizi gerekliin
kavranmasndan giderek uzaklatrrlar. Oysa toplum bireylerin ve tm toplumsal srelerin canl
halde karlkllnn bir ifadesidir. Bu durumda sosyolojiye bilim olma liyakatini salayacak bir
nihai dayanak noktas bulunmadndan, Simmele gre dayanlacak nokta olarak geriye, toplum
kadar bireyin de, iinde bir hayalet gibi kaybolup gittikleri karlkl etki (Jung,1995:43)
kavram kalr. Burada birey karlkl etki sreleri iinde en kk para, toplum ise tm
srelerin balamsal erevesidir. Aslnda toplum, kendisine ulalmaya allan bir
btnlktr; ne var ki bu btnln mkemmelen ve kapsayc bir ekilde fiilen kavranm
olduu bir zaman noktasndan, bir andan sz edilemez. nk biz onu ancak toplumlaama
olarak, yani bitimsiz bir sre halinde ve ksmen tanyabiliriz (Jung,1995:44).
238
Simmel sonsuz karmakl ifade etmek iin hayat felsefesine bavururken, onu
snrlandran ve tekdzeletiren modern sreleri ortaya koymak iin de yine ayn nosyonu
kullanr. Ona gre modern yaamn en derin problemleri, bireyin, toplumsal gler, tarihsel miras
ve dsal gler karsnda kendi varlnn zerkliini ve bireyselliini koruma isteminden
kaynaklanmaktadr (Simmel,2005). Bu ynyle o, modern sreleri, zne ve nesne, znel ve
nesnel kltr arasnda giderilemez kartl ortaya karan srelerin nedeni olarak grr (Jung,
1995:29). Bu trajedi, bilim, teknoloji ve sanatn ayn anda gelimesi ve buna karlk bireysel
kltrn gerilemesidir. Nesnel kltr srekli ilerlemektedir. Bireysel kltrn gelimesi ise ancak
kendisini bu srelerden uzak tutmasyla mmkn olabilir. Ortaya kan sonu, nesnel kltrn
glenmesine karlk znel kltrn gerilemesi ynnde olmutur. Fakat Simmelin hayat
felsefesi, karlkl etki ve toplumlama nosyonlar yeni srete geerliliini korumaktadr. nk,
insani amalarn ve anlamlarn alan olan kltrn, nesnel koullarn onun iine szmas ile
dsallam, tekdzelemi olmasna karlk (Swingewood,1998:193); ortaya kan kltr, yeni
bir toplumlamann balam olarak karmza kmaktadr.
Tketim Teorisi
Modern karlkllk sreci, Simmelin modern gler dedii dsal maddi kltr eleriyle,
insani anlamlandrma srelerinin etkileimi olarak karmza kmaktadr. Simmelin szn ettii
dsal srelerin banda aklclama gelmektedir. Ancak modernliin gnlk ve grnr sreleri
zerinden toplumun somut ileyiini gsterme eiliminde olduu iin, Simmel rasyonel srelerle
toplumun etkileimini ounlukla dorudan ele almaz. O bilerek soyut etkileim biimleri zerinde
durmaktan kanmtr. Onun yerine bu rasyonel srelerin de neden olduu andaki grnr
glerin kltrel glerle etkileimini gstermeye alr. Bu glerin en banda onun btn
sosyolojik yaklamlarn belirleyen ve modern toplumu karakterize eden metropol, ardndan para
ve sonra dier tketim sreleri gelir.
Modern metropoln biimlendirdii toplum modeli Simmelin genel toplum teorisine k
tutmutur. Ancak o yine de onun kltr zmlemesinde zel bir anlam tamaktadr. Metropol,
srekli karmaklaan karlkl etki sreleri alandr. Burada etkileimin younluu ve eitlilii
srekli artar. Sadece kiisel etkileimler deil, kurumsal ve endstriyel rnlerle etkileimler de
239
toplumsal etkileimin bir paras haline dnrler. Bireyin iinde bulunduu sabit bir gruba zg
ballk, yerini giderek greceli hale dnm ok ynl ballklara brakm olur. Bireylerin
etkileim alanlar eitlenir ve farkllar. Etkileimde ilikilerin says younlarken ilikinin
kurulduu alanla ba ise giderek zayflar. Byle ok farkl ve gevek ilikiler alan, bireysel
zgrln art biiminde yansr (Jung,1995:58). Simmelin kltr teorisinin ana problemi, bu
farkllama ve zgrleme konusuna odaklanr. k burada tek ynl bir sre ilememekte, ift
ynl/karlkl bir etkileim sreci devreye girmektedir. Burada (tabi ki giderek nesnellemi)
bireysel zgrlk alan genilerken, buna neden olan nesnel gler sosyal gerekliin bir formuna
dnrler.
Bu balam Harvey, Simmelden esinlenerek zl bir biimde karmza getirir: Ona gre
ehir hayat iinde, bir yandan, znel bamlln zincirinden kurtulmu ve bylece ok daha ileri
derecede bir kiisel zgrle kavumuuzdur. Ama bunun bedeli, bakalarna birer nesne, birer
ara olarak yaklamamzdr. Anonim kimlikli bakalar ile, genileyen bir iblmnn
gerektirdii egdm salamak iin, gerekli olan parasal mbadelelerin souk ve kalpsiz hesab
dolaymyla iliki kurmaktan baka seeneimiz yoktur. Ayn zamanda, mekn ve zaman
alglaymzda kat bir disipline boyun eiyor ve ekonomik rasyonalite hesabnn hegomonyasna
teslim oluyoruzdur. Simmel tek k yolumuzun stat gstergeleri, moda ya da kiisel egzantriklik
gstergesi gibi eylerin peinden koan yapmack bir bireycilii kucaklamak olduunu syler
gibidir. rnein moda, farkl olmann ve deiimin cazibesini, benzerlik ve konformizminki ile
birletirir(Harvey,1997:40). Grld gibi bizi maddi koullaryla kuatan ehir hayat, bizi
bizim iradi olarak semediimiz davran biimlerini gerekletirmemize neden olmaktadr. Bu
bizim dmzdaki herkes iin de geerli bir durum olduu iin, bakalaryla kurulmak durumunda
olunan tm insani ilikiler de anonimlemekte ve biimsellemektedir. Bylece iinde
bulunduumuz nesnel koullar ve ona zg davranlarmz dolaymyla kltrel alan da
nesnellemektedir. Modern bireyin karsna kan ey sonsuz bir hesaplar zincirine katlmaktr
artk. Bu benzerlik srecine bireyin farkl olma ynnde kar koyduu direni, yine maddi
koular kullanmak yoluyla gerekletirilecei iin, sahte bir yar-bireysellik olmaktan teye
240
gidemeyecektir. Fakat yine bu kltr, bireyin farkl olma aba ve arzular tarafndan
srdrlecektir.
Bu kltrde parann zel bir yeri vardr. Simmel, yazlarnda parann, zellikle mbadelenin
modern hayatn merkezi konularndan biri olduunu gsterir (Miles,1998:19). Onun kltr
sosyolojisine en ciddi katks olan makalesi Para Felsefesiydi. Para Felsefesi, para ekonomisinin
kltrel biimleri dsal nesnelere dntrmesini ve birey ile toplumun birliini paralamas
yollarn irdelemektedir. Simmele gre, kltr, znenin zellikle insani ve anlam katan bir
faaliyetidir, zira biz, nesneleri ileyerek, yani, doal yaplarn gerekletirmenin tesinde
deerlerini arttrarak, kendimizi de ilemi oluruz Kltr, eylerin enerjilerinin doa-st
oalmas
olarak,
bizim
enerjilerimizin
ayn
biimde
oalmasnn
somutlam
halidir(Swingewood,1998:193). Kltr, tabii evrenin de insani etkinliin dolaymnda

retimidir. Oysa nesnel kltr, bizlerin topluma anlam katan etkinliimize baskn gelir ve bu sreci
tersine evirir. Ve biz etkinliklerimizle parann, nesnelerin ve nesnellemi srelerin egemen
olduu ilikileri aktif hale getirmi oluruz.
Simmel, para ekonomisi ile modern rasyonalitenin egemenlii arasnda dikkat ekici bir
iliki kurar. Ona gre her ikisinin ortak yn, insanlarn ve eyann ele alnndaki
tarafszlklardr, ntr olmalardr (Jung,1995:54-55). Modern kltrde her ikisi de, insani ilikileri
ve onlara atfedilen anlamlar da iine alacak ve yeniden anlamlandracak dzeyde yaygnlam ve
etkinlik kazanmlardr. Bylece her ikisi araclyla toplumsal derinlii olan iliki alar
derinliini kaybetmi, anlamlandrma gcn yitirmitir. Bu arada hem akl hem de para, tarafsz
olma vasfn yitirerek, toplumsal ilikiler a ierisinde deer ierikli kltrel bir forma
dnmtr. Simmel bu konuda yle der: Para, eyann tm eitliliini ortakllr klmakla,
bunlarn arasndaki tm niteliksel farklar sadece onlara biilen miktar fark araclyla ifade
etmekle, renksizlii ve ayrmszl dolaysyla tm deerlerin ad koyucusu olarak kendini ileri
srmekle; en korkutucu kodlaycya dnr. O, eyann zn oyar, zglln zel deerini,
karlatrlamazln,
kendisinden
kurtulmann
imknsz
olduu
bir
ekilde
kemirir
(Jung,1995:55). Bylece llebilirliin tesindeki sosyal deerler etrafnda rntlenmi kltrn
241
yerine, zellikle para araclyla llebilir yeni deerlerin egemen olduu bir kltr yerlemi
olur.
Simmele gre, kltrel gelime, kendiliinden, hem para ekonomisinin sonucunda
toplumsal ilikilerin nesnelemesini (modern ehir toplumundaki toplumsal ilikiler, farkl bireyler
arasndaki ilevsel bir mesafe douran arasal etkenlerle dolaymlanr), hem de bireyin sre iinde
kendi emeklerinin rnlerinden ayrlmalarn (znenin nesneyle ilikisi, para ve ona bal olarak
meta deerleri araclyla dolaymlanr) dourmaktadr. Simmeldeki mesafe kavram, onun
genel kltr teorisi asndan nemlidir (Swingewood,1998:195). nk, yeni kltrel biimi
reten mesafe ve bu sre etrafnda biriken ve ayran ilikiler yumadr. Zaten modern kapitalist
kltr de tanmlayan temel kavramlar kopma, farkllama, mesafe kavramlar deil midir?
Simmelin modern toplumlama modeli aslnda znel kltrn oluum ritmiyle
uyumaktadr. Bu anlamda modern kltr kuran znel anlamlandrma ve etkileim sistemidir.
Bireyler arasndaki toplumsal ilikileri paralayarak, bireysel zgrlk alann genileten para gibi
nesnel gler, bu defa tek tek bireylerin znel katlmlarn gerektiren bir kltrel zemin yaratr. Bu
kltrde deer retimini Simmel u zl yaklamyla dile getirir: Bu kltrde bir ey, bir zne
onun deerli olduuna hkmettiinde ve hkmettii srece deer haline gelir ve deer halinde
kalr. Empirik ve transandantal anlamda eylerden ancak znenin karar dorultusunda
konuulabilir. eylerin herhangi bir zelliki hibir durumda kendi bana bir deer deildir
(Jung,1995:59). nk para dolaymyla mbadele deeri devreye girmitir ve eylerin kendinden
deerleri ieriklerini kaybetmitir. Deer kazandrc tek ey olarak geriye o eyin mbadele
sistemi iindeki karl kalmtr. Bu karla deer atfedecek, onu anlamlandracak tek ey
olarak da mbadele sistemi iinde zgrleen, daha dorusu hareket etme durumunda kalan bireyin
arzu ve isteklerine dayanan talepleri kalmtr. Her eyin tekdzeletii ve deerden arnd bir
srete deer retme durumunda olan tek merci olarak bireylerin da dnk talepleri yani istek ve
arzular kalmtr. Artk deer, bir ey veya bir eyin bir zellii hakknda zne tarafndan verilmi
ve znede yerleik hale gelmi bir yargdr (Jung,1995:59-60). eylerin ve znelerin atomik
varlklar olarak serbest kald bir durumda, her ey/nesne birey veya bireyler kategorisi iin
kanlmaz olarak bir deerle yklenir. Bu deerin zellii tm toplumu evreleyen
242
toplumsallktan, karlkllktan alan bir g olmamas, aksine mbadele sistemi iinde deien
somut nesnelerle karlkl etkileimden alan bir deer olmasdr. Bu nedenle bu srekli deiim
zerine kurulu bir deerdir ve onun toplumsal paylam ancak benzer ekonomik kategoriler
ierisinde gerekleme ihtimali bulur.
Simmel modern toplumda nesnelerin kltrel varlklara dnmesiyle ilgili olarak tam bir
keskingrllkle eyann vitrinlik olma niteliinden sz etmiti. Bu nitelik, eyann pek ok
ey iin sz vermesi fakat verdii szlerin pek azn yerine getirmesidir. Burada eya sanki insan
gibidir. Eyadaki vitrinlik olma niteliinin ieriini aar: Eyalar, her eylerine el atma izni
vermek zere bizi kendilerine ekip imrendirmezler mi? Bize gzel kokularn ve ince rayihalarn
sadece onlardan vazgemememizi salayacak kadar balamazlar m? Kendimizi de tutulmayan
bir szle, fakat karsnda krletiimiz ve tm benliimizle bizi byleyen bir szverile akllar
yar yarya elinmi varlklar olarak grmemiz gerekmez mi? gz kamatrclk ve sahte parlt;
aslnda bunlar bize yetiyor. (Jung,1995:9). Bylece onlara toplumsal bir nitelik kazandrm,
deiik anlamlandrma alaryla donatm oluruz ve nesneler de kltrel retim sisteminin bir
paras olarak dnme uram olurlar. Nesneler de artk birer sosyal varlk haline gelmilerdir.
Modern toplumun tekdzeletirici gler karsnda meydana kard kltr yukarda da
deinildii gibi srekli devinim halindedir. nk tekdzeletirici srelere kar kiilerin benlik
retme stratejisi srekli bir farkllama arayna tabi olmaktadr. Burada karmza moda olgusu
kmaktadr. Moda modern bireyin farkllk araynn en nemli mekanizmalarn sunar. Moda
Felsefesinde Simmel, modann kural geiciliktir der ve gerek gereksinimlerdense kltrel
gereksinimlere cevap verdiini syler. Simmele gre herkesin ve her eyin anonimletii ve
ortakllr klnd bir toplumsal evrende moda, yksek-statl gruplarn, alt-statl gruplarla
olan farkllklarn sembolize etme ihtiyalarna yant verir ve bu, alt-statl gruplarn daha
yksek-statye ykselmesine olanak salar. Sonu, asla son bulmayan bir yakalamaca (catch-up)
oyunudur. Modalar alt gruplara doru uzand zaman, yksek statl gruplar yeni tarzlara olan
istekle onlar terk edecektir (Smith,2005:37-38). te modern topluma devinimini, hareketliliini
kazandran yasa budur. Buradaki ilke, modern toplumdaki tm toplumsal etkileim tarzlarn iine
alan bir balamdr. Bu sre modern toplumun yapsal niteliini ortay koyar. Nesnel kltrn
243
egemen olduu toplumda kltrel devinim, ekonomik koullarn da eliinde yukardan aaya
doru iner/szlr (Trickle-Down). nce zengin snf tarafndan kullanlan mallar veya moda
zamanla alt snflara doru iner ve bylece nce lks olan bir rn, zorunlu mallar grubu ierisine
girer. st snf farkllamak iin srekli yeni moda retimlerinin aray ierisine girerken orta ve
alt snflar onlara benzemek/btnlemek iin onlar srekli taklit ederler. Zira toplumu oluturacak
veya harekete geirecek baka bir itici g kalmamtr. Topluma kltrel katlm iin de st
tabakalar model almak kanlamaz hale gelir. Simmelin sunduu modern kltrn bu karakteri
ada tketim teorisi ile tam bir btnlk oluturur.
Sonu
Modern hayat doal ve toplumsal unsurlar arasndaki balar, onlar birbirinden
uzaklatrarak deil, onlar birbirine gereinden fazla yaklatrmak suretiyle paralamtr. zne ve
akln, retim ve tketimin birbirlerinin zorunlu koullar olarak birletirilmesi, ayn zamanda
onlarn zorunlu olarak da ayrmalarna neden olmutur. Onun gibi, yine modernlii karakterize
eden byk kentler, insanlar mekn olarak yaklatrmasna karlk, duygusal olarak
uzaklatrmtr. Yani, tm yaknlatrlm ve tekdze edilmi konumuna ramen modern birey,
farkllama abasn srdrerek, toplumsal ileyii aktif halde tutma grevi ile kar karya
braklmtr. Simmel bu ilikileri fark etmi ve teorisini bu eksende gelitirmitir. Bu nedenle ona
gre toplum tek boyutlu bir sre deil, bir karlk etkileim sistemidir. Toplum bir oluum halidir
ve burada karlkl zt kuvvetler eliinde toplum kurulur. Toplum sadece toplum ve sadece
birey olarak deil ancak toplumlama olarak incelenebilir. Bu sayede ona etki eden sreler
daha yakn ve canl olarak fark edilebilir.
Konuyu daha zl bir biimde sonulandrmak iin onun teorisini yine kendi yaklam
etrafnda zetlemek daha iyisi olacaktr: Simmele gre toplum, kendi paralar arasndaki
karlkl etkilerin bir verimi neticesi ve summasdr. lerleme, dei tokuu ve gitgide toplum
yeleri arasnda mbadeleyi gerektirir. En nihayet tarih ve tarihin ilerlemesi olarak adlandrlan
zincirin son halkasnda, hereyin hereyle mbadele edilebildii, tam olarak kurumlam
mbadele toplumu bulunur.
244
KAYNAKA
Artun, Ali (2004). Baudelairede Sanatn zerklemesi ve Modernizm (Modern Hayatn
Ressamna Sunu), Charles Baudelaire, Modern Hayatn Ressam ev.: Ali Berktay,
letiim Yaynlar, stanbul.
Best, Steven; Kellner, Douglas (1998). Postmodern Teori, ev.: Mehmet Kk, Ayrnt Yaynlar,
stanbul.
Foucault, Michel (2000). zne ve ktiar, ev.: Ik Ergden, Osman Aknhay, Ayrnt Yaynlar,
stanbul.
Jung, Werner (1995). Georg Simmel Yaam, Sosyolojisi, Felsefesi-, ev.: Doan zlem, Ark
Yaynlar, Ankara.
Kumar, Krishan (1999). Sanayi Sonras Toplumdan Post-modern Topluma ada Dnyann Yeni
Kuramlar, ev.: Mehmet Kk, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara.
Mestrovi, Stjepan G. (1999). Duygutesi Toplum, ev.: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar,
stanbul.
Miles, Steven (1998). Consumerism As a Way of Life-, Sage Publication, London,
Polanyi, Karl (2003). Byk Dnm, ev.: Aye Bura, letiim Yaynlar, stanbul.
Smith, Philip (2005). Kltrel Kuram, ev.: Selime Gzelsar, brahim Gndodu, Babil
Yaynlar, stanbul.
Simmel, Georg (1999). atma Fikri ve Modern Kltrde atma, Haz.: Ahmet Aydoan, z
Yaynclk, stanbul.
Simmel, Georg (2005). Metropol and Mental Life
http://condor.depaul.edu/~dweinste/intro/simmel_M&ML.htm ,18.12.2005.
Swingewood, Alan (1998). Sosyolojik Dncenin Ksa Tarihi, ev.: Osman Aknhay, Bilim ve
Sanat Yaynlar, Ankara.
245

Georg Si̇mmel'i̇n Düşüncesi̇nde Modern Toplum Ve Tüketi̇m

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Georg Si̇mmel'i̇n Düşüncesi̇nde Modern Toplum Ve Tüketi̇m

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Bahar-2007 C.6 S.

GEORG SMMELN DNCESNDE MODERN TOPUM VE TKETM

Ar. Gr. Dr.Metin GLTEKN

gcn bu byk kent kkenli olmasyla ilikilendiriyordu. Berlin, sanayilemenin sonularnn en

(Foucault,2000:177)), sanayilemeyle ortaya kan piyasa sistemi (Polanyi,2003), ekonomik

birletirici/btnletirici unsurlarla birlikte zlemez btnsellii iinde hayatn metropolitan

eilimlerin bir nispetine gereksinim duyar(Simmel,1999:31-32). Fakat bu ahenksizlikler hi bir

Simmelin btn dncesi insann varolusal gereklii zerinde odaklanr ve o bu

halidir(Swingewood,1998:193). Kltr, tabii evrenin de insani etkinliin dolaymnda

(Jung,1995:55). Bylece llebilirliin tesindeki sosyal deerler etrafnda rntlenmi kltrn

You might also like