MAYIS 2011

n@noblten 13
4 Editrden

Prof. Dr. Emir Baki Denkba

5 Rportaj: Prof. Dr. Emir Baki Denkba

Ar. Gr Ilgm Gktrk

8 mplant Teknolojisinde Nanoyaklamlar

Ar. Gr. Cem Bayram

12 Nanopartikller
Ar. Gr. Doa Kavaz

20 Peptit Protein Nanoyaplar

Ar. Gr. Betl Bozdoan Pala

22 Nanofiberler

Ar. Gr. Soner akmak

33 Elektroeirme

Ar. Gr. Soner akmak

46 Doku Mhendisliinde Nanoteknoloji

Ar. Gr. Zeynep Karahalilolu

52 Etkinlikler

Yrd. Do. Dr. Mesut am

56 SAXS

Ilghar Orucali Poor

64 Gdada Nanoteknoloji
Mazyar Topal

69 Nanofiltrasyon Membranlar
Ar. Gr. Glsu ener

72 Yaynlar

Ar. Gr. Glsu ener

MAYIS 2011

N@noblten elektronik dergisinin tm haklar

Hacettepe niversitesi Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dalna aittir.
2007 ylnn Kasm aynda yayn hayatna balayan dergide temel olarak
nanobilim, nanoteknoloji ve nanotp alanlar ile ilgili akademik, sosyal ve
endstriyel alanlarnda yaanan gelimeler siz deerli okurlarmz ile
paylalmaya allmaktadr.
n@noblten ile ilgili neri ve ikayetlerinizi denkbas@hacettepe.edu.tr adresine
mail ile iletebilirsiniz.

HAKKIMIZDA

n@noblten

Bu e-dergi Hacettepe niversitesi Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal

tarafndan sresiz olarak yaymlanmaktadr. cretsizdir.

Editr

Prof. Dr. Emir Baki Denkba

Yayn ve Tasarm Sorumlusu

Ar. Gr. Tamer rak

Yazarlar
Dr. Eylem ztrk Gven
Dr. Mesut am
Tamer rak
Cem Bayram

letiim

Ebru Erdal
Zeynep Karahalilolu
Betl Bozdoan Pala
Soner akmak

Hacettepe niversitesi - Fen Bilimleri Enstits

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal
Beytepe - 06800 - Ankara

N@noblten 13

Ilgm Gktrk
Glsu ener
Tayfun Vural
Ferhat Kadir Pala

297

NANO

EDTRDEN

Deerli Hacettepeliler ve Tm Bilimseverler,

Mays ayna girdiimiz u gnlerde Anabilim Dalmzn elektronik dergisi
N@nobltenin 12. saysyla sizlerle birlikte olmaktan byk mutluluk
duymaktayz. Bu vesileyle her zaman olduu gibi nanoteknoloji ve nanotp
alanlarnda birok haber, gelime ve bilgiyi de sizlerle paylamaktan gurur
duyuyoruz.
Bltenimizin bu saysnda da her zaman oloduu gibi gerek Anabilim Dalmz ve
gerekse ulusal-uluslararas boyutta nanoteknoloji ve nanotp alanlarndaki
gelimeler, bilimsel toplant duyurular, ve niversitemiz kaynakl
nanoteknoloji ve nanotp alanlarndaki gncel yaynlar ile ilgili bilgiler yer
almaktadr.
Bu saymzda ayrca farkl balklar altnda derlemeye altmz
nanoteknolojinin alma alanlarndan bir ka ile baladmz bir yaz dizisini
de dergimizde bulabilirsiniz. Bu yaz dizisi altnda temelden gelimi dzeye
kadar farkllklar gsteren bilgilendirme amal yazlar bulacaksnz.
Ve yine her zaman olduu gibi bltenimizin sizlerin deerli katk ve
destekleriyle gelierek daha ileriye, en iyiye doru ilerlemesini umut ve
temenni ediyoruz . . .
Sayglarmzla
Prof. Dr. Emir Baki Denkba
Hacettepe niversitesi

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Bakan

MAYIS 2011

Ar. Gr. Ilgm Gktrk

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

RPORTAJ

Prof. Dr. Emir Baki Denkba

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Bakan

Nanoteknoloji ve Nanotpn, bugn gelmi olduu noktada insanla

salad yararlar hakknda neler sylerdiniz ?
Nanoteknoloji hepimizin bildii gibi bir lek teknolojisidir ve burada lek olarak da
metrenin milyarda birine karlk gelen bir byklk sz konusudur. Dolaysyla bu lekte
gerekletirilen tm faaliyetleri nanoteknoloji kapsamnda deerlendirmekteyiz.
Nanolek teknolojileri olarak adlandrlan teknolojiler hayatmzn her anna ve her
alanna girmeye balayan ve hzla yaygnlaan uygulamalar iermektedir. rnek olarak
enerji sektr, otomotiv sektr, yap sektr, iletiim, tekstil, gda, ambalaj, elektronik,
spor malzemeleri ve biyomedikal uygulamalar nanoteknolojinin yer ald sektr ve
uygulamalardr. Bu uygulamalar arasnda biyomedikal alan uygulamalar hi phesiz en
hayati ve kritik uygulamalardr. Tm bu uygulamalar daha hafif, daha dayankl, daha
ekonomik yatrml, daha kolay retilebilen malzeme ve sistemlerin hedeflendii
uygulamalardr. Bu nedenle hi phesiz ki tp ve salk bilimlerinde bir baka deyimle
biyomedikal uygulamalarda nanoteknolojik yaklamlar gnmze kadar zm
bulunamam pek ok hastaln tehis ve tedavisine nemli katklar salamakta ve
salamaya devam edecektir. Nanoyaklamlarn en nemli ortak zellii yine teknolojik
olarak sahip olduklar nanolektir. Bu zellik ile ok daha derinlere inilebilecek ve
detaylar ortaya karlabilecektir. Bylece de her trl hastaln erken tehis ve
tedavisinde nemli stnlkler ve avantajlar salanabilecektir.

N@noblten 13

RPORTAJ

Tan ve tedavisinde byk ilerleme kaydedilen hastalklar var m ?

Konu ile ilgili olarak en nemli gelimeler genel anlamda hastalklarn tehis ve tans
olarak deerlendirebileceimiz diyagnostik sistemlerde gerekletirilmitir. Bu balamda
zerinde en ok younlalan ve nanoteknolojinin biyomedikal uygulamalar olarak
adlandrlabilecek uygulamalar yeni nesil grntleme sistemleri, kanser hastalklar,
kardiyolojik, ortopedik ve enfeksiyon rahatszlklarnn tehis ve tedavileridir. Bunlarn
yan sra hemen hemen dier tm biyomedikal uygulamalarda da nanoteknolojik
uygulamalara veya yaklamlara rastlamak mmkndr.

Gelecekte biyomedikal nanoteknoloji alannda bizleri neler bekliyor olacak ?

Biyomedikal nanoteknoloji alannda en ok beklentisi ierisinde olduumuz gelimeler
nanorobotik sistemler olarak adlandrdmz ve olabildiince noninvazif ya da bir baka
deyimle vcut dndan (herhangi bir ekilde vcudun ierisine giriim yapmay
gerektirmeyen) mdahalelerden oluan tehis-tan ve tedavi stratejileri olacaktr. Bylece
sz konusu sistemler sayesinde son derece hzl tehis-tan sistemleri ve hastaln
tehis-tansndan sonra garantili olarak hzla tedavisi mmkn olabilecektir.

Karlalabilecek etik problemlerden bahseder misiniz ?

Olas etik problemler; olduka yeni saylabilecek bir disiplinler aras teknolojik altyap sz
konusu olduundan konunun tam anlalamam olmas ile ilgili yaplabilecek etik ihlaller
ve hatalar eklinde olabilir. Konuyla ilgili en basit rnek nanoteknolojik yaklamlar ile ilgili
olarak yaplan almalarda aratrmaclarn ve/veya alanlarn zellikle salkla ilgili
olas risklere kar bilinli olarak ve/veya bilinsiz olarak koruma altna alnmam olmalar
gibi nemli etik ihlaller nlem alnmasn ve gerekli reglasyonlarn oluturulmasn
kanlmaz klmaktadr.

Biyomedikal nanoteknoloji alanndaki nc lkelerin stratejileri nelerdir, bilgi

verebilir misiniz?
Konu ile ilgili olarak yaplan almalar kapsamnda dnyann hemen hemen her yerinde ve
lkesinde hem nanoteknoloji hem de zellikle biyomedikal nanoteknolojiler ile ilgili
olduka nemli saylabilecek oranlarda yatrmlar yaplmakta ve aratrma gruplar
(altyaplar) oluturulmaktadr. Bu konuda Amerika Birleik Devletleri (ABD) bata kanser
ile ilgili tehis-tan ve tedavilerde nanoteknolojik yaklamlar olmak zere dier tm
branlarda (zellikle yeni nesil grntleme sistemlerinde) yatrm yapmaya devam
etmektedir. Avrupa Birlii bnyesinde bata ngiltere, Fransa, Almanya olmak zere tm
birlik ye ve aday ye lkelerinde kkl bykl bir takm yatrmlar yaplmaktadr.
Avrupa Birlii lkelerinde temel strateji zellikle ksa dnemde etki yaratabilecek
uygulamalar belirlenerek bu konular zerine odaklanmalar eklinde olmutur. Bu odak
alanlarn banda ABDde olduu gibi genel olarak hastalklarn tehis-tansnda ve
tedavilerinde kullanlacak nanositemlerin gelitirilmesi gelmektedir.

MAYIS 2011

Son be yl ierisinde gerek dnyada ve gerekse lkemizde zellikle nanoteknoloji ve/

veya nanotp alanlarnda nemli gelimeler yaanm ve yaanmaya devam etmektedir.
lkemizde zellikle AR-GE altyaps olarak Devlet Planlama Tekilat tarafndan
desteklenen nanoteknoloji alannda faaliyet gstermek zere birok niversitede projeler
desteklenmi ve desteklenmeye devam etmektedir. Bunlarn yan sra eitim-retim
faaliyetleri olarak da yine bir ok niversitede zellikle yksek lisans ve/veya doktora
programlar alm ve nitelikli insan gc yetitirilmek zere harekete geilmitir. Ancak
gerek AR-GE ve gerekse eitim-retim faaliyetleri ne yazk ki yeterli dzey ve hzda
gerekleememitir.

RPORTAJ

Trkiyede nanoteknoloji alannda yaplan aratrma ve gelitirme

faaliyetlerinin durumu nedir?

Kuruluundan bu yana, Hacettepe niversitesi Nanoteknoloji ve Nanotp

Anabilim Dal hakknda bize bilgi verebilir misiniz?
Hacettepe nivesitesi, Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal 11 Temmuz 2007 tarihli
Yksek retim Kurulu (YK) genel kurul karar ile eitim-retim ve AR-GE
faaliyetlerine balam olan bir programdr. Kurulumundan bu yana 15 dolaynda yksek
lisans tezi baaryla tamamlanm ve 10 dolaynda doktora tezi son aamalarna gelmi
durumdadr. Halihazrda anabilim dal mevcut renci profili 66 yksek lisans, 40 doktora
ve 8 tmleik doktora program rencisi programda eitim-retim ve AR-GE
faaliyetlerine devam etmektedir. Programa dahil olan rencilerin bir blm alanlarnda
deiik niversitelerde aratrma grevlisi olarak, bir ksm devlet kurumlarnda deiik
grevlerde personel olarak ve bir ksm da deiik niversitelerin teknokentlerinde
aratrmac olarak grev yapmaktadr. te yandan Anabilim Dalndaki renciler gerek
yaptklar tez almalaryla ve gerekse gerekletirdikleri proje almalaryla deiik
platformlarda baarlar gstererek ve dller alarak Anabilim Dalnn prestijini
arttrmakta ve Anabilim Dalnn bir cazibe merkezi haline gelmesini salamaktadr.

Deerli hocamza verdii bilgiler iin ok teekkr ediyoruz.

N@noblten 13

MPLANT TEKNOLOJS

Ar. Gr. Cem Bayram

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

mplant Teknolojisine Nanoyaklamlar

Vcuda entegre halde kullanlan medikal implantlar sadece Birleik Devletler pazarnda
yllk 30 milyon dolar deerinde pazara sahiptir. Her geen sene de bu pazar yaklak %10
orannda bymektedir. mplant edilebilir kardiyak dzenleyiciler, kalp pilleri, doku ve
spinal implantlar, ortopedi ve dental tedavide kullanlan cihazlar, kala protezleri ile
intraokuler lensler bu pazarda en hareketli rnler olarak gze arpmaktadr.
Yukarda saylan rnlerin balcalar olan dental ve ortopedik protezlerde
biyouyumluluklarndan tr titanyum ve paslanmaz elik metalleri sklkla
kullanlmaktadr. Kullanlan metal alamlarnn vcut iindeki mrleri ise genellikle 10-15
sene srmektedir. Bu sre zarfnda da kullanlan materyalin; yerine getii organ-doku
sisteminin tm zelliklerini gsterememe, dayankl olamama ya da en kts btn
olarak vcut tarafndan reddedilmesi gibi
yaanan sorunlar da ortaya kabilir.
mplantasyon sonrasnda hasta zlen sorunlaryla beraber yaam kalitesinde
iyilemeler yaasa da kemik ve implant aras entegrasyonda problemler sklkla oluabilir.
Yava ya da yetersiz osseointegrasyon yani kemik ile btnlemenin istenilen seviyede
olmamas sonucu hasta ek baz cerrahi mdahelelere maruz kalabilir.
mplant materyali yzeyinde kontrol edilebilir boyutlarda mikro desenler oluturulmasnn
osteoblast yapmas ve oalmasnda etkili olduu bilinmekteydi. Aratrma gelitirme
almalar sonucunda artan przllk ve hcre iskelet yapsnn daha rahat
tutunabilecei yzeyler ortaya kt ve bu koullara sahip rnler gemiteki implantlara
gre stn kemikleme zelliklerine sahip oldu. Biyolojik dokularn ise hcre ve protein
seviyesinde nano boyutta bir yaplanmaya sahip olduu yllardr bilinmektedir.

MAYIS 2011

MPLANT TEKNOLOJS

Aratrmaclarn zellikle son 10 ylda kefettikleri ey ise, vcudun kendisi gibi nano
boyutta bir yaplanmaya sahip olan yzeylere verdii cevabn konvansiyonel malzemelere
gre ok daha farkl olmasdr. mplantn doal dokuyla btnlemesi -teknik olarak
osseoentegrasyonu- sahip olduu nanoboyutta modifikasyonlar ile artmaktadr.
Aratrmalar sonucu metalik implant yzeylerinde kimyasal herhangi bir deiim
yapmadan elde edilen nanoboyuttaki modifikasyonlarn banda basit bir elektrokimyasal
yntem olan anodizasyon uygulamasdr. Biyoentegrasyonu salamak ve zaten mekanik
zellikleri asndan tatmin edici bir izgisi olan titanyum ve alamlarnn
biyouyumluluklarn arttrmak amacyla yaplacak almalara olaslk salamas iin
anodizasyon yntemi ile yzeyde olduka kararl bir oksit tabaks elde edilmitir. Bu
ilemde katot olarak kullanlan genelde bir platin plaka, anot olarak kullanlan titanyum
metali ve elektrolit zeltisi olarak da genelde HF/HNO3-H2SO4 asitlerinin sulu
zeltileri kullanlmaktadr. Anotlama sisteminde metalin yzeyinde bir oksit tabakas
oluurken morfoloji metal implantn i ksmlarna doru tbler boluklar oluturarak
deimektedir. Titanyum dioksit tabakasnn bu morfolojik deiimindeki yeni ekle
titanyum nanotp ad verilir. Biyouyumluluklar nedeniyle metal oksitlerin ortopedik ve
dental alanlarda uygulanabilirlikleri ispatlanmtr. Titanyum dioksit nanotpler ile yzey
modifikasyonuna uratlm bir metal implantta, mekanik zellikler olduu gibi
korunmakla beraber yzeyde iyiletirici sonular da elde edilebilir.
Boyut konusuda literatrde uygulanan anotlama zeltisi tr ve sresine gre boylar
200 2500 nm; i aplar 12 180 nm ve eper kalnl da 5 34 nm arasnda deien
rnekler bulunmaktadr.

N@noblten 13

MPLANT TEKNOLOJS

Kontrol edilebilir nanotbler desenlerin ileri

modifikasyonlar da yine daha iyi ortopedik ve
dental implantlarn gelitirilmesinde nemli rol
oynamaktadr. Kemik implantasyonlarnda ve
sonrasnda yaanan sorunlara bakld zaman
meydana gelebilecek sorunlarn banda
bakteriyel enfeksiyonlar gelmektedir. Bu soruna
kar yzeye aktif bir rol kazandrmak adna
almalar gereklemitir. Enfeksiyon oluumu
bakterinin yzeye tutunmas ile balad iin
bakterinin aktivite gstermeden inhibisyonu
tedavide en salkl zmdr. Bilindii zere
gm iyonlarnn yksek antibakteriyel etkisi
bulunmaktadr. Anodizasyon sonras oluan nanotbler boluklara ikinci bir
elektrokimyasal tepkime ile gm biriktirilmesi antibakteriyel implant gelitirilmesinde
sklkla denenmi bir yaklamdr.
Nanotp desen iinde biriktirilen nano gmlerin yzeyde biriktirilen gm iyonlarna
gre enfeksiyon yaratan bakterilere kar daha uzun sre koruma salad grlmtr.
Uygulama esnasnda nanotp yzey tabakas yine kendi sahip olduu biyoentegrasyon
zelliklerine sahiptir. Sz konusu nanotp tabakasnn osseointegrasyona katkda
bulunmasnn yannda bata bakterilere kar etken madde olmak zere eitli
biyomolekller iin tayc olarak kullanlmas da zellikle son birka yldr
aratrmaclarn zerinde alt ayr bir konudur. Uygulanan anodizasyon prosedrnde
deitirilen parametreler sayesinde ap ve boyu kontrol edilerek hazrlanan yzeydeki
nanotbler titanyum dioksit tabakas istenilen biyomolekln geciktirilmi salm iin
dizayn edilebilmektedir.
Plazma polimerizasyonu malzemenin yapsnda tahrip edici etkisinin olmamas zelliiyle
biyomalzemelerin istenilen
yzey zelliklerine sahip olmalar iin uzun zamandr
uygulanan bir yntemdir. Gerek ortopedik gerek kardiyovaskler sistem rahatszlklarnda
kullanlan metalik implantlarn yzey modifikasyonlarnda da literatrde saysz rnek
vardr. Kullanlan teknik ile yzeylerinde nano bir desen olan ya da olmayan implant
malzemelerinde birka nanometre kalnlnda ultra ince film tabakalar elde etmek
mmkndr. Elde edilen film tabakas implant malzemesinin kullanm amacna gre;
hifrofilik-hidrofobik zellikte ya da spesifik kimyasal gruplar ierebilir. Atomik skalada
olan bu yzey yukarda sz edilen nanotbler titanyum dioksit yaplarnn
morfolojilerine zarar vermeden tp az ve yzeye yakn i duvarlarn modifikasyonunu
salayabilmektedir. Plazma ilemi sonras yeni fonksiyonel gruplar ihtiva eden yzeye
direk olarak kovalent ya da elektrostatik etkileimler ile polimerik zincirler, biyolojik
maddeler balanabilir.

10

MAYIS 2011

Vcut iinde restenoz, tromboz gibi enflamatuar reaksiyonlara yol aan. mplantasyon
sonrasnda ortaya kan host cevabnda damar ii hcreler olan endoteller oalarak
implant edilen materyalin yzeyine tutunurlar. Bu cevaba ek olarak endotellere gre bir i
tabakada yer alan vaskler dz kas hcreleri de oalp stent yzeyini kaplarsa restenoz
gereklemi olur.
Lokal blgede gerekleen bu konrolsz hcre proliferasyonu
sonucunda tromboz meydana gelebilir. Tromboz sonucunda damar yolu ani olarak
tkanabilir.
Bu problemin stesinden gelmek iin ngrlen yaklamlarn en yaygn kontrolsz
vaskler dz kas hcrelerinin oalmasn engellemek iin kullanlan ilalarn lokal olarak
stent tarafndan ortama salnmasdr. Ancak bu tr stentlerin de ge dnemde tromboz
oluturma riski tad bilinmektedir.

MPLANT TEKNOLOJS

Bata kardiyovaskler sistem rahatszlklarnda kullanlan metalik stentler olmak zere

implant malzemeleri hasta vcudunda sklkla enflamasyon cevabna urarlar. Bu noktada
titanyum dioksit nanotp tabakalarn enflamasyon riskini byk lde ortadan kaldrd
grlmtr.

deal bir vaskler implantn endotel oluumuna izin veren ancak bununla beraber vaskler
dz kas hcrelerinin geliimini durduran zelliklere sahip olmaldr. Titanyum metalinin
stnde anodizasyon ilemi sonrasnda elde edilen titanyum dioksit nanotbler
tabakalar, aratrmaclar tarafndan enflamasyon cevab uyandrmayan stent dizayn iin
denenmitir.
Sonu olarak TiO2 nanotplerin endotel tabakasnn stent zerinde yaylmasn arttrc,
vaskler dz kas hcrelerinin oalmasn da inhibe edici zellikte olduu grlmtr.
Aratrmaclar in vitro koullarda aldklar bu sonucun beklenen ideal host cevab
olduunu belirtmektedirler. mplant yzey teknolojisinde gelinen bu noktann deiik
hcre tiplerinin nano boyutta koullandrlm yzeylere verecei cevaplar ile birlikte
implant dizaynnda da yeni aratrma konular aaca dnlmektedir.

N@noblten 13

11

NANOPARTKLLER

Ar. Gr. Doa Kavaz

Biyokimya Anabilim Dal - Doktora

Nanopartikller
Nanoteknoloji ok hzl bir ekilde gelimekte olan aratrma alanlarnn banda
gelmektedir. Nanoteknoloji, mevcut teknolojilerin kltlerek daha ileri dzeyde duyarl
sistemlerin olumasna imkan vermektedir. Bu yolla, daha iyi yaplm, daha uzun sre
dayanan, daha temiz, gvenli ve akll rnleri evde, iletiimde, ulamda, tarm, tp,
kimya, fizik, biyoteknoloji ve endstrinin her alannda kullanmak mmkn...
Nanomalzemelerin ykselii disiplinler aras almalarn sonucudur. zellikle tp ve
biyoteknolojik alanlarda kullanlmak zere eitli zelliklerde nanoboyutlarda
nanomalzemeler sentezlenmeye balanmtr. Nanoboyutlu malzeme olarak tanmlanan
yaplar, nanokristaller, nanopartikller, nanotpler, nanoteller, nanoubuklar gibi farkl
snflara ayrlmaktadr.

Temel olarak tmne nanopartikller sistemler denilmektedir. Nanopartikller 1-100 nm

boyutlarnda olan kolloidal yaplardr. Sentetik veya doal kaynakl bir makromoleklden
meydana gelirler. Nanopartikl ve nanokristal malzemelerin sahip olduklar deiik
zelliklerden dolay yaygn kullanm alanna sahiptir ve eitli fonksiyonlar
kazandrabilmeleri de bir baka zellii olarak kabul edilmektedir.
retimlerinde
genellikle polimerik yaplar kullanlmaktadr. Esas istenilen ok hafif, akll, ucuz ve temiz
malzemeler elde etmektir. Her polimerin kendine has zellii ile nanopartikller eitli
zellikler kazanmaktadrlar. rnein biyobozunur, biyouyulu, termal vs.
Polimer bazl nanopartikllerin dk sistemik toksisite ve dk sitotoksisiteye sahip
olmalar, organik zc kalnts iermemeleri, byk lekte retimlerinin mmkn
olmas ve dokulara etkin madde hedeflenebilmesi, kontroll etkin madde salm ve

12

MAYIS 2011

kinci zellikleri ise yzey alan/ hacim orannn mikropartikllere gre ok yksek olmas
hem in vitro hem de in vivo almalarda daha ok tercih edilmesini salamtr.
Nanopartikller kanser tehi ve tedavisinde, hedefli ila salmnda, biyosensrler gibi tp
ve biyoteknoloji alanlarnda kullanlmaktadrlar.
Nanopartikllerin fiziksel olarak stabil olduklarn anlayabilmek iin Partikl boyutu ve
partikllerin dailimina baklr. Dinamik k salmas, lazer krnm, poton korrelasyon
spektroskopisi gibi yntemlerle partikl boyutu ve patikl dalmlar elde edilebilir. Bu
yntemdede en nemli parametre PDI (Poly dispersity index) deeridir. PDI deeri 0.10.25 arasnda olursa istenilen dar dalm elde edilebilir. Eer elde edilen PDI deeri
0.5in zerinde olursa geni dalm elde edersiniz.
Nanopartikllerin en ok karlalan skntlar kararllklardr. Zeta potansiyelinin
llmesi, kolloidal dispersiyonun saklama stabilitesi hakknda tahminde bulunmaya
olanak vermektedir. Genel olarak, ykl partikllerde (yksek zeta potansiyeli), elektriksel
itme nedeniyle, partikl agregasyonunun meydana gelme ihtimali daha azdr.
Nanopartikllerin zeta potansiyellerine baklarak kararllklar ve topaklama eilimleri
elde edilebilir. Zeta potansiyeli 60mV zerinde ise partikllerinin ok iyi seviyede
kararldr, 20-30 mV arasnda ise kararldr. Sentezlenen nanopartikller bu deerler
aralnda deilse kararszdr ve topaklaarak kelme eilimindedirler.

NANOPARTKLLER

Nanopartiklleri bu kadar esiz zelliklerde klan en arpc zellii maddelerin belli boyut
aralnda hacimsel yaplarndan farkl olarak olaand zellikler ve farkl grevler
stlenmektedirler.

1. Nanopartikllerin Analiz Yntemleri

Partikl bykl ve dalm, nanopartikllerin en nemli fizikokimyasal zelliidir.
Hazrlama ynteminin parametreleri, partikl bykln ve dalmn etkileyen nemli
faktrlerdendir. retimde kullanlan emlsifiyerin tipi ve miktar da, partikl bykln
etkilemektedir. Genellikle, emlgatr miktarn belirli bir orana kadar artrmak, ortalama
partikl bykln azaltmaktadr. retimde kullanlan zclerde partikl boyutunu
deitirmektedir.
Partikl byklnn rutin lmleri iin en gl yntemler; foton korelasyon
spektroskopisi (PCS) ve lazer krnm yntemi (LD)dir. Coulter Counter yntemi ise,
koloidal dispersiyonlar destabilize edebilecek elektrolitlere ihtiya gstermesi ve kk
nanopartikllerin deerlendirilmesindeki zorluklar nedeniyle, partikl bykl
lmnde nadiren kullanlmaktadr.
Nanopartikllerin ekillerinin belirlenmesinde
atomik kuvvet mikroskobisi (AFM) ve
elektron mikroskobu kullanlabilir. Dz bir silikon yzeye sabitlenen nanopartikllerin
ekilleri, AFM ile vakuma ihtiya duyulmadan kolaylkla belirlenebilmektedir.

N@noblten 13

13

NANOPARTKLLER

DSC ve X n krnm yntemleri, nanopartikllerin yzey zellikleri ile ilgili bilgi

vermektedir. Nanopartikllerin yapsal zelliklerini aratrmak iin IR ve Raman
spektroskopisi yntemleri de kullanlmaktadr. Etkin maddenin nanopartikl ierisinde
fiziksel durumu ve yerleimi de, DSC ve X n krnm cihaz ile analiz edilebilmektedir.
Etkin madde ieriinin nanopartikln kristal zelliklerine etkisi, zellikle X n krnm
cihaz ile incelenebilmektedir

2. Nanopartikllerin Sentezleme yntemleri

Nanopartikllerin retiminde kullanlan yntemler; asadan yukar Bottom Up ve
yukardan a a Top Down olarak adlandrlmaktadr. Yukarndan aaya yaklamna
dahil olan yntemlerde hacimsel malzemeye dardan mekaniksel ve/veya kimyasal
ilemler ile enerji verilmesi sonucunda malzemenin nano boyuta kadar inebilecek kk
paralara ayrlmas esas alnmaktadr. Yukardan aaya yaklam ile alan yntemlere
verilebilecek en genel rnekler; mekanik tme ve andrma olabilir. Bu tekniklerde
klasik tme ilemlerinden ok daha fazla enerji tketimi gerekletiinden yksek
enerjili tme veya yksek hz deirmenleri olarak da adlandrlmaktadrlar. Aadan
yukarya yaklamna dahil yntemler ise; atomik veya molekler boyuttaki yaplar
kimyasal reaksiyonlar ile byterek partikl oluumunun gerekletirilmesi olarak
tanmlanmaktadr.
Kullanlan polimer baz alndnda, biyouyumluluk, paralanma davran, uygulama yolu,
ilacn istenilen salm profili, biyomedikal uygulama tipi polimer seimini bakldnda, ilk
y l l a r d a m o n o m e r l e r i n ei t l i o r t a m l a r d a i n s i t u p o l i m e r i z a s y o n u n a
dayanmaktadr.lerleyen yllarda, tam olarak karakterize edilmi nceden sentezlenmi
polimer veya doal makromolekllerin dispersiyonlarna dayal yntemler gelitirilmitir.
Aada en nemli tekniklerden ksaca bahsedilecektir.

Sol Jel Yntemi:

Sol-jel teknolojisi, zelti formundan yola klarak farkluygulama alanlarna ynelik
olarak seramik, cam ve kompozitmalzemeler retim tekniine verilen genel isimdir.
Metal alkoksitzeltileri veya metal tozlar, nitratlar, hidroksitler ve oksitler gibi inorganik
bileiklerin belirli oranlarda su ve asitle birletirilerek bir solsyon meydana getirilmesi ve
bu solsyonun belirli scaklklarda kartrlmasneticesinde solsyon ierisinde birbirini
izleyen bir dizi kimyasal reaksiyon ve taneciklerin sahip olduu yzey yklerinin elektro
kimyasal etkileimleri ile bir ameydana gelmesi ( jelleme ) ve bu an gitgide byyp
sistem ierisindeki btn noktalar ulaarak komple bir yap( jel ) meydana getirmesidir.
Sol; sv ierisinde koloidal kat taneciklerinin kararlbir sspansiyonudur. Bu
kattanecikleri, yerekiminden daha byk dispersiyon kuvvetlerinden sorumlu
olduundan yeterince kk olmaldr. Gerekte bu tanecikler ne kadar kk ise,
zeltideki moleklleri konumak daha doru olacaktr.

14

MAYIS 2011

Jel; Kolloidal paracklarn ktrlmesiyle elde edilen ve bol miktarda su ieren

keleklere denir. Jel, kat ve sv faz arasnda bir ara fazdr.
Sol-jel Ynteminin Basamaklar
1. Alkoksit Hidrolizi
2. Peptidleme veya polimerizasyon
3. Jel eldesi
4. Kalsinasyon/ Sinterleme
Sol-Jel Ynteminin balca kullanm alanlar ise unlardr:
Anmaya dayankl
kaplamalarn yaplmas, Optik amal kaplamalar ( rnein; yanstma zellii olmayan
TiO2-SiO2 kaplamas, lenslerde ve benzeri uygulamalarda ), Fiber optiklerde, Yksek
mukavemetli fiber retimi (Na2O-ZrO2-SiO2fiberleri gibi ), Elektronik ve manyetik
malzemelerin retimi (V2O5, WO3, Fe2O3gibi ).

n Situ Polimerizasyon Yntemi

NANOPARTKLLER

Kolloid olarak tanmlanan tanecikler gzle grlemeyecek kadar kk 500 nm ve daha

altndaki boyutlara sahip taneciklerdir. Bu tanecikler normal optik mikroskopla
grlemezler. nk maksimum boyutlar n dalga boyuna eittir.

n situ polimerizasyon ile nanopartikl hazrlamak iin iki yaklam mevcuttur. lk

yaklamda zc olmayan fazda polimerize olacak monomer emlsifiye edilmektedir
(emlsifikasyon polimerizasyonu), ikinci yaklamda ise monomer, elde edilecek polimerin
znmedii zcde zndrlmektedir. Emlsiyondaki devaml fazn yapsna bal
olarak konvansiyonel emlsifikasyon polimerizasyonu ile ters emlsifikasyon
polimerizasyonlar farkldr. lkinde, devaml faz sulu (ya/su emlsiyonu) iken, ters
emlsifikasyon polimerizasyonunda devaml faz organiktir (su/ya emlsiyonu). Her iki
durumda da monomer yzey etken madde moleklleriyle znmedii fazda emlsifiye
olmakta ve monomerlerin imesiyle misel yaplar olumaktadr. Polimerizasyon
reaksiyonu bir fiziksel ya da kimyasal tetikleyici bir balang maddesi varlnda
gerekleir. Bu maddenin yaratt enerji devaml fazdaki serbest reaktif monomerlerin
olumasn ve daha sonra bu monomerlerin reaktif olmam evredeki monomerlerle
birlemesini ve polimerizasyon zincir reaksiyonunu balatmasn salar. Reaksiyon
genellikle monomerin tam olarak tketilmesiyle son bulur.

Mikroemlsiyon Yntemi:
Bu yntemde nce, lipid (ya asitleri veya gliseridler) eritilir. Su ve emlsifiyer karm,
lipidle ayn scaklkta olacak ekilde stlr ve erimi lipide eklenerek kartrlr. Bu
maddeler, mikroemlsiyon oluumu iin gerekli oranlarda kartrldnda, transparan ve
termodinamik olarak stabil bir sistem elde edilir. Oluan scak veya lk mikroemlsiyon,
zel olarak gelitirilen termostatl bir rnga kullanlarak, ar miktardaki souk su
(23 C) iinde mekanik bir kartrma ile disperse edilir. Fazla su, ultrafiltrasyon veya
liyofilizasyon ile uzaklatrlr.

N@noblten 13

15

NANOPARTKLLER

Emlsiyon oluturma / zc Buharlatrma Yntemi

Peptit, protein ve dier makromolekllerin hapsedilmesine olanak salayan ift emlsiyon
oluturma ynteminde etkin maddenin sulu zeltisi polimer zeltisinde
datlr ve bu karma ya/su emlgatrnn sulu zeltisi eklenir; takiben su/ya/
suemlsiyonu ila zeltisini ieren polimer zeltisi damlacklar oluur ve zcnn
buharlamasndan sonra etkin maddenin sulu zeltisini ieren nanopartikl sspansiyonu
elde edilir. Organik zc olarak metilen klorr ve yzey etken madde olarak
polivinilalkol kullanlarak ift emlsiyon metoduyla (su/ya/su) hazrlanan ortalama 200
nm byklndeki nanopartikllerin d sulu fazdaki yzey etken madde konsantrasyonu
arttrldka partikl byklnn ve polidispersitenin azald bulunmutur .

Emlsiyon oluturma / zc Difzyon Yntemi

Partikler sistem hazrlama ekillerinden biri olan emlsiyon-zc difzyon ynteminin
esas suda znmeyen etken madde ile polimerin ortak zndkleri bir organik
zcde scakta zndrlmesi ve yzey etken madde ieren ortama kartrlarak
ilave edilmesidir. Bu yntemde i faz olarak bilinen etkin madde ve polimeri ieren
organik zc, sabit kartrma ile su ve emlgatr maddeden meydana gelen d faza
disperse edilerek su iinde ya (Y/S) emlsiyonu oluturulur. fazn ilk damlatld
dakikalarda sistemin emlsiyon benzeri opak bir grnm olduu iinyntem emlsiyona
benzer zc difzyon olarak da isimlendirilmektedir. fazoluturan emlsiyon
damlacklarndan zcnn d faza difze olmas ile ilk anda saydam grnmde olan
damlacklar sertleerek etkin maddeyi tayan nanopartikllere dnmektedir.

Koaservasyon Yntemi
Emlsifikasyon temelli yntemlerin en byk dezavantaj byk miktarlarda organik
zc kullanmdr. Dier bir dezavantaj da s veya apraz balama ile sertletirme
ileminden nce emlsiyonun intrinsik stabilite problemlerine bal olarak kk (< 500
nm) ve dar partikl bykl dalm gsteren nanopartikl hazrlamann g oluudur.
Koaservasyon metodu bu dezavantajlar ortadan kaldrmak zere gelitirilmitir. Bu
durumda, partikller faz ayrm ilemiyle sulu fazda olumakta ve akabinde glutaraldehit
gibi bir apraz balama ajanyla stabilize edilmektedir.

Yksek Hzda Kartrma ve / veya Ultrasonikasyon Yntemi:

Genellikle bu yntemler bir arada kullanlmakta ve belli bir sre boyunca yksek
scaklklarda uygulanmaktadr. Yksek hzda kartrma ynteminin dezavantaj,
mikrometre boyutuna varabilen geni partikl bykl dalmna sahip rn
vermesidir. Bu da, saklama srasnda partikl bymesi gibi fiziksel stabilite
problemlerine sebep olmaktadr. Bunlara ek olarak, ultrasonikasyon yntemi
kullanlyorsa, metal kontaminasyonunun dikkate alnmas gerektii bildirilmitir.

16

MAYIS 2011

Nanopartikllerin Tedavide Kullanm

NANOPARTKLLER

3. Nanopartikllerin Uygulama Alanlar

Gen Tedavisi
Nanopartikllerin gen tedavisinde kullanlmas ile ilgili son yllarda yaplan almalar uzun
ekspresyon sreleri ve yksek transfeksiyon etkinlii salandna ilikindir. Okler tedavi
iin gen tayan nanopartikl sistemleri zellikle kanserli hcrelere hedeflenmektedir.
zellikle poli (D,L laktik ko-glikolik asit) (PLGA) nanopartikllerinin, plazmid DNA nn
uzatlm salm iin kullanmyla ilgili aratrmalar bildirilmitir. Gen terapisi iin kullanlan
PLGA nanokreleri plak plazmid DNA ya nazaran iskemik blgelerde daha geni bir
yeniden damarlanma salad tespit edilmitir.

Kanser Tedavisi
Nanoteknolojinin kanserde kullanm, molekler grntleme, molekler tan ve
hedeflendirilmi ila tedavisi iin bilim, mhendislik ve tptaki incelemelerin interdisipliner
birleimini kapsamaktadr. Yar iletken quantum dotlar, altn nanopartiklleri ve demir
oksit nanopartiklleri gibi partikller, dier molekllerde mevcut olmayan optik, manyetik
ve yapsal zelliklere sahiptir. Monoklonal antikorlar, peptidler ve kk molekller gibi
tmre hedeflendirilmi ligandlarla balandnda, nanopartikller tmr antijenlerine
veya tmr damarlarna yksek afinite ve spesifiklikle hedeflendirilmede
kullanlabilmektedir. Nanopartikller, multiple tehis (optik, radyoizotopik veya manyetik)
ve teraptik (antikanser) maddelerin balanmas iin geni yzey alanna ve fonksiyonel
gruplara sahiptirler.

N@noblten 13

17

NANOPARTKLLER

Son yllarda, molekler ve hcresel grntleme iin biyoafinite gsteren nanopartikller,

kanser tedavisi iin ila tayan hedeflendirilmi nanopartikller ve erken kanser tans/
grntlenmesi iin nanocihazlar ile ilgili almalar yaplmaktadr. Nanopartikller, her
bir hastann molekler profiline bal olarak kanserin tehis ve tedavisinde kullanlan
genetik ve protein biyoiaretliyecileri kapsayan kiisel onkolojiyi imkan salamaktadr.

Peptid ve Proteinlerin Oral Yolla Vcuda Verilii in Nanopartikl

Kullanm
Nanopartikllerin peptid ve proteinlerin vcuda verilii ile ilgili avantajlar paralanmadan
korumas, absorpsiyonu arttrmas, hedefleme ve ilalarn kontroll salmn salamasdr.

Tan in Grntleme
Nanopartikllerin tehisin hassasiyetini ve spesifikliini arttrma potansiyeli sayesinde
tan iin kullanlan biyopsi, cerrahi mdahale ve dier zor tan tekniklerinin daha kolay
hale getirilmesi salanmaktadr. Erken tehisi hzlandran ve tehisi ynteminin hasta iin
g bir tablo oluturan yan etkilerini ortadan kaldrmas itibariyle nanopartikllerin
grntleme ajan olarak kullanmlar umut vaat edicidir.
Nanopartikller aada belirtilen bir ok alanda da uygulama ans bulmutur:

Mikro-Akskan Bilimi:
Nanoteknolojik gelimeler sayesinde mikro/nano dzeydeki akkan zelliklerine gre
yararlanabilme yolunda almalar da nanoteknoloji kapsamnda deerlendirilmektedir.
Gelecekte, akkanlarn nano dzeydeki zelliklerine bal olarak hastalklarn tehisi, ila
etkileimlerinin belirlenmesi, DNA maniplasyonu ve islenmesi, vcuda alnan gda
maddeleri ve svlarn izlenmesi, bitki ve hayvanlarda salk takibi, evresel izleme ve
denetleme vb. uygulamalar mmkn olabilecektir.

Biyomikroelektromekanik Biyonanoelektromekanik ve Biyoipler:

Son yllarda mikroelektromekanik (MEM) sistemlerde olduka nemli aamalar
kaydedilmitir. Halihazrda, mikro dzeyde tam-fonksiyonel pompalar, motorlar,
duyargalar, vb. elektro mekanik sistemler kullanlabilmekte, posta pulundan daha kk
boyuttaki biyoiplerin retimi mmkn olabilmektedir. Gnmzde bu sistemlerin mikro
dzeyden (MEM) nano dzeye n(NEM) geiinde ve bunlarn biyolojik sistemlerle
kaynatrlmasnda devrim niteliinde bilimsel aamalar beklenmektedir.

18

MAYIS 2011

Molekler lekte kodlanms paketlerin kendilerine tanmlanan adres uyarnca vcudun

ilgili blgesine ulastrlmasna imkan verecektir. Molekler problarn kullanm, biyolojik
malzemedeki mikroplarn ok daha hzl bir ekilde tanmlanabilmesini salayacak olan
kitler rnek olarak verilebilir.

Biyoanalitik Nanosensrler:
Nano lekte duyargalar yardmyla, tarm ve gda sistemlerindeki ok dk miktarlarda
olsa dahi kimyasal kontaminasyonun, patojenlerin veya virs partikllerinin tespit
edilmesi mmkn olacaktr. Gda maddelerinin ambalajlanmasnda kullanlacak bu
sistemler sayesinde gda rnlerinin mikrobiyal kontaminasyonunun nceden tespiti ve
kendi kendini koruma mekanizmalar yardmyla nlenmesi ve bylece gerek depolama
gerekse datmda olduka nemli kolaylklar ve tasarruflar salanabilecektir.

Nanomalzeme

NANOPARTKLLER

Akll Barkodlar

Gerek nanoteknoloji sayesinde yeni bir malzeme buluuyla doada var olan baz
malzemelerin (rnegin topraktaki nanopartikller, kil, zeolit, imogolit) kullanlmas
suretiyle nano lekte farkl zellikler gsteren kompozit malzemelerin kullanm mmkn
olabilecektir. Bunlar arasnda saydamlk, azalan agrlk, artan dayanm zelliklerini
gsteren malzemeler, giyenin salk ve fiziki durumu hakknda uyarlar veren akll
kumalar rnek olarak verilebilir. Tarmsal materyalin faydal rnlere dntrlmesi ve
bu sayede evrenin korunumu nanoteknolojinin geliiminde nemli ve heyecan verici bir
potansiyel alan olarak grlmektedir. Gnmzde zellikle bitkisel yalarn biyoyaktlara
ve endstriyel zeltilere dntrlebilmesinde ihtiya duyulacak nano-katalizrlerin
gelitirilmesi ve tasarm konusunda ciddi almsalar yaplmaktadr.

Biyoselektif Yzeyler
eitli kimyasal ve biyolojik etkileimlerin meydana geldii yzeyler zerinde eitli
organizmalarn veya molekllerin tutunabilmesi veya balanabilmesini salayan seici
yzeyler olarak tanmlanan biyoselektif yzeylerdeki gelimeler, biyosensrlerin,
detektrlerin, katalizrlerin geliimi ve biyomolekllerin ayrtrlmas veya
prifikasyonuna ynelik gelimelere baldr.

N@noblten 13

19

PEPTIT NANOYAPILAR

Ar. Gr. Betl Pala

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

20

Peptit - Protein Nanoyaplar

Proteinler hcrede en fazla bulunan organik makromolekllerdir. Canl sistemlerde
katalizr, transport, yapsal, savunma ve dzenleme gibi birok grevi yerine
getirmektedirler. Molekler tanma ilevine sahip olduklar iin akll ilevsel maddeler
olarak adlandrlrlar. Reseptr-ligand, antijen-antikor ve enzim-substrat elemesi gibi
birok seici balanmann gerekletii olayda molekler tanma grlmektedir. Bu
zellikleri onlara kendiliinden dzenlenme yapabilme yeteneini vermektedir.
Kendiliinden dzenlenme, molekler birimlerin kovalent olmayan etkileimlerle (hidrojen
balar, elektrostatik etkileimler, - etkileimleri, Van der Waals ve dipol-dipol
etkileimleri gibi) kendiliinden ve tersinir bir ekilde dzenli yaplara organize olmasdr.
Birok biyolojik yapnn oluumunda rnein DNAnn ift sarmal oluumunda, proteinlerin
ikincil, ncl ve drdncl yaplarnn oluumunda kendiliinden dzenlenme
grlmektedir. Son yllarda nanoteknoloji bilminin hzla gelien alanlarndan biri olan
nanofabrikasyon uygulamalarnda ska kullanlan bir fabrikasyon metodu olarak
literatre gemitir.
Proteinlerin yapta olan aminoasitler tadklar radikal yan zincir vastasyla
birbirlerinden tamamen farkl zellikler gsterirler. Bu yan zincirler sayesinde farkl
etkileimlere girerek kendiliinden dzenlenme srecini ynlendirebilirler. Bu
zelliklerinden yola klarak peptit ve proteinlerden ok geni bir nanomalzeme yelpazesi
elde edilebilmektedir. Nanotpler, nanoteller, nanofibriller, nanovezikller ve nanokreler
bu malzemelere rnek olarak verilebilir. retilen nanomalzemelerin canl vcudunda
doal olarak varolan protein yapda olmas malzemeye esiz zellikler katmaktadr.
Bunlardan en nemlisi biyouyumlu olmasdr. Yzeyinde tad gruplar sayesinde
kolaylkla kimyasal olarak modifiye edilebilmektedir. Kolay bir sentez prosedr olan
kendiliinden dzenlenme ile sentezlenmektedirler. Ucuzdur. Suda kolaylkla
znebildikleri iin canl sistemlerde kullanlabilmektedirler. Scaklk ve pH gibi d
etkenlere kar ok hassas olduu bilinen protein yaplardan beklenemeyecek kadar
olaanst dayankllk, termal ve kimyasal stabilite gstermektedirler.

MAYIS 2011

evresel ve tbbi biyosensrler,

Dayankl ve biyouyumlu malzemeler,
Metalik veya inorganik malzemelerin nanofabrikasyonu iin kalp malzeme,
Doku mhendislii iin iskele,
Tayc sistemler,
Fonksiyonel kompozit materyaller,
Enerji ve madde depolama,
Sper hidrofobik yzeyler,
Fotolminesans Malzemeler,
Enzim immobilizasyonu iin destek matriks olarak kullanm ve daha birou
saylabilir.

Son birka yldr adndan sz edilen peptit ve protein nanoyaplar yukarda bahsedilen
zellikleri ve uygulama alanlarnn eitlilii bakmndan her geen gn daha da ok
aratrmacnn ilgisini ekmekte ve literatre peptit nanoyaplarla ilgili eklenen yeni
almalarn says gnden gne artmaktadr.

PEPTIT NANOYAPILAR

Sahip olduklar bu cazip zellikleriyle inorganik ve organik yapdaki dier

nanomalzemelere ok gl bir alternatif oluturan peptit ve protein nanoyaplar tp,
sanayi, teknoloji ve endstri alanlarnda kendine birok uygulama bulabilmektedir.
Uygulama alanlarna rnek verecek olursak;

ekil 1. Peptit nanokreler ve Peptit nanovezikller

ekil 2. Peptit nanotpler ve Peptit nanoteller

N@noblten 13

21

NANOFBERLER

Ar. Gr. Soner akmak

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

Polimerik Nanofiber retim Yntemleri

1. ekme (Drawing) Yntemi
Nanofiberler sitrat moleklleri kullanlarak ekme yntemiyle retilebilmektedirler. Birka
mikrometre apnda bir mikropipet, dz bir yzey zerinde bulunan sv damlaca
daldrlr ve bir mikromaniplatr yardmyla belirli bir hzla damlacktan uzaklatrlr
(ekil 1.1).

ekil 1.1. ekme yntemiyle nanofiber retimi.

22

Mikropipet svdan yaklak olarak 1 x 10-4 m/s hzla ekilir ve neticede elde edilmek
istenen nanofiberler retilir. ekilen bu nanofiberler uzayan fiberlerin biti noktasna
dokunularak svdan ayrlr ve bir yzeyde biriktirilir. Bu ilem her bir damlack ile
defalarca tekrar edilerek belirli miktarlarda nanofiber retimi salanr.

MAYIS 2011

NANOFBERLER

Damlacn mikropipetle temas ettii blgedeki svnn viskozitesi buharlama ile artar.
Xe karlk gelen buharlamannn balangcndaki blgede fiberler Rayleigh kararszl
nedeniyle kopar. Yye karlk gelen buharlamann ikinci evresinde nanofiberler baarl
bir ekilde retilirler. Buharlamann son evresi olan Zde ise zelti damlacn kesinde
younlar ve koheziv kuvvetler nedeniyle kopar (ekil 1.2). Neticede, nanofiber ekme
ilemi iin yaps bozulmadan kuvvetli biim deitirebilen ve ayn zamanda ekme ilemi
srasndaki strese dayanacak kadar koheziv olan viskoelastik bir malzeme gereklidir.
ekme ilemi molekler dzeyde kuru eirme ilemi olarak dnlebilir.

!
ekil 1.2. ekilen nanofiberlerin uzunluunun, ekme hz ve zeltinin viskozitesine bal
olarak deiiminin ematik gsterimi.
ekme ileminde klasik mikropipet kullanmnn yan sra son yllarda nanofiber retimi
iin atomik kuvvet mikroskobu (AFM) veya taramal elektron mikroskobu (STM) ular
kullanlarak nanorobotik sistemler de gelitirilmitir. Bu sistemlerin kullanmyla gvenilir,
tekrarlanabilir ve ok daha uzun nanofiberlerin elde edilmesi salanmtr. AFM temelli
nanorobotik retim stratejisi ekil 1.3te ve bu yntemle retilen eitli mikro/
nanofiberlerin elektron mikroskobu grntleri ekil 1.4te gsterilmektedir.

N@noblten 13

23

NANOFBERLER

!
ekil 1.3. (a) AFM/STM temelli fiber ekme yntemi, (i) u polimer zeltisinden oluturulan
damlacn zerine yaklar, (ii) sv polimer kprs oluur, (iii) u ekilir ve bu arada zelti
buharlaarak fiber oluur, (iv) u ekilerek fiberden ayrlr; (b) Dikey olarak ekilen fiberin
taramal elektron mikroskobu (SEM) grnts.

ekil 1.4. Nanorobotik sistemler kullanlarak ekme yntemiyle eitli formlarda retilen
mikro/nanofiberlerin SEM grntleri.

24

MAYIS 2011

2. Kalp Sentezi (Template Synthesis)

NANOFBERLER

Kalp sentezi, bir kalp yardmyla istenilen malzemeden nanofiber eldesini mmkn
klmaktadr (ekil 2.1).

ekil 2.1. Kalp sentezi yntemiyle nanofiber retimi.

Bu yntemle nanofiber retimi iin nano lekli gzeneklere sahip bir metal oksit
membran kalp grevini grmektedir. ekilde de grld gibi polimer zeltisi bir kalp
ierisine yerletirilir ve zerinde bulunan suya basn uygulanarak bu zeltinin kalbn
ierisindeki nano-gzeneklerden akmas salanr. Nanofiberler aada bulunan zel bir
zelti ierisinde katlar ve kararl bir yapya sahip nanofiberler elde edilir.
Nanofiberlerin apn kalp ierisinde bulunan nano-gzeneklerin ap belirlemektedir.

N@noblten 13

25

NANOFBERLER

! !"
!%
#$#$

!"
#$

!&
#$
!(
#$

!'
#$

ekil 2.2. Kalp sentezi yntemiyle retilen nanofiberlerin SEM grntleri. (a) kalp olarak
kullanlan ve nanogzeneklere sahip alminyum oksit membran, (b) poliakrilonitril (PAN)
nanofiberlerin yzey grnts, (c) PAN nanofiberlerin kesi grnts, (d) poli(3oktiltiyofen) nanofiberler, (e) poli(fenilen oksit) mikrotpler.

3. Faz Ayrm (Phase Separation)

Faz ayrmnda temel mekanizma, fiziksel olarak birbirlerinden farkl iki fazn aralarndaki
uyumsuzlua bal olarak ayrlmas esasna dayanr. Bu ilemde ncelikle polimer uygun
bir zcde zlr. Daha sonra zc yapdan uzaklatrlarak nanofiberlerden oluan
3 boyutlu yap elde edilir.

26

MAYIS 2011

NANOFBERLER

ekil 3.1. Nanofibrz yap elde etmek iin kullanlan faz ayrm ynteminin emasal gsterimi.
lk defa Ma ve ark. tarafndan detaylandrlan bu yntem 5 ana basamaktan oluur (ekil
3.1): (i) polimerin uygun zcde zlmesi, (ii) jelleme, (iii) zcnn uzaklatrlmas,
(iv) dondurma ve (v) dondurarak kurutma (freze-drying).
(i)

Poli-L-laktik asit (PLLA) %1 ile %15 arlk/hacim deien oranlarda

tetrahidrofuran ierisine eklenir. zelti 60Cde 2 saat boyunca kartrlarak
homojen bir zelti elde edilir. Gzenekli nanofibrz yap
(ii) 2 mL zelti 50 Cde teflon bir ie ierisine aktarlr ve daha sonra zeltinin
deriimine bal olarak -18C ile 45C arasnda deien bir buzdolabna konarak
jelleme salanr ve jelleme scaklnda 2 saat bekletilir.
(iii) Jel ieren ie distile suya batrlarak zc ile suyun yer deitirmesi
salanr.
(iv) Jel daha sonra sudan alnr, filtre kad zerinde bir sre bekletilir ve
-18Cdeki bir buzdolabnda 2 saat bekletilir.
(v) Son olarak donmu jel bir dondurarak kurutma cihazna konur ve 0.5 mmHg
vakum ortamnda -55Cde bir hafta boyunca kurutulur.

N@noblten 13

27

NANOFBERLER

!
ekil 3.2. P.X. Ma ve ark. tarafndan faz ayrm yntemiyle hazrlanan PLLA nanofiberlerin
SEM grntleri.

4. Kendiliinden-dzenlenme (Self-Assembly)
Peptidler az sayda (en fazla 20 civarnda) amino asitin kovalent balarla (ki bu balar
peptid balar olarak adlandrlr) balanmas sonucu oluan ksa zincirli yaplardr.
Doada bulunan 20 amino asitin birka bir araya gelerek farkl zelliklerdeki peptid
zincirlerini olutururlar. Peptidler, eitli biyolojik molekllerle etkileebilecek ilevsellie
sahip yaplar oluturabilmek amacyla kendiliinden dzenlenebilmekteler (selfassembly). Lipid molekllerinin su iinde ya damlacklarn oluturmas, drt adet
hemoglobin polipeptidinin ilevsel hemoglobin proteinini oluturmas, ribozomal
proteinlerin ve RNAnn ilevsel ribozomlar oluturmas, doada skca rastlanan
kendiliinden-dzenlenme rneklerindendir. Ayrca, hcre zarnn temel bileeni olan
fosfolipidler sulu zeltilerde kendiliinden-dzenlenerek miseller, kesecikler (vezikuller)
ve tbller gibi farkl yaplar oluturmaktalar.
Kendiliinden dzenlenme ile nanofiber retiminde eitli zayf, zellikle hidrojen balar,
iyonik balar (elektrostatik etkileimler ya da tuz kprleri), hidrofobik etkileimler, van
der Waals etkileimleri gibi kovalent olmayan balar etkindir. Bu zayf balar tek
balarna bir anlam ifade etmeseler de, birou bir araya geldiklerinde sadece
proteinlerin, nkleik asitlerin ve dier molekllerin 3-boyutlu yapsal konformasyonlarn
belirlemekle kalmaz bunlarn ayrca dier molekllerle etkileimlerini de salar.

28

MAYIS 2011

NANOFBERLER
ekil 4.1. Kendiliinden dzenlenen fiber yapl biyomalzeme eitleri.
(a) Amiloid-benzeri yaplar, (b) -helikal yaplar ve (c) peptid amfifiller.
Nano ve rejeneratif tpta kullanlan 3 tip peptid ve protein fibrz malzeme bulunmaktadr.
Bunlar; doal proteinlerden elde edilen amiloid benzeri peptid yaplar, -helikal dzenli
peptidler ve sentetik peptide amfifilerdir (ekil 4.1). Son yllarda byk lekli retime
olanak salamas, istenilen aminoasit dizilimine sahip olmas ve nanotp uygulamalar iin
biyoaktif gruplarn yaplarna kolayca eklenebilmesi nedeniyle peptid amfifiller n plana
kmtr. Peptid amfifiller sulu ortamlarla karlatnda, yaplarndaki hidrofobik gruplar
sudan kamakta; hidrofilik ksmlar ise su ile yakn temasta bulunacak ekilde
yerlemektedir. Bylece molekler bir kendiliinden dzenlenme gereklemektedir.
Aminoasitlerin u uca dizebilmesiyle kimyasal yapsnn ok iyi kontrol edilmesi sayesinde
ok farkl uygulamalar iin istenilen form ve dizilimde peptid amfifiller retmek
mmkndr. Peptid amfifiller genellikle ksmdan oluurlar; N-terminal bir alkil u, tabaka oluturabilen bir merkez ksm ve farkl molekler zellikler eklenebilen C-terminal
u (ekil 4.2).

N@noblten 13

29

NANOFBERLER
ekil 4.2. Drt farkl kimyasal ksmdan oluan peptid amfifilin molekler gsterimi;
(a-1) Lipid zincirinin analou olan ve alkil zincirden oluan hidrofobik ksm, bu blm farkl
zincir uzunluklarna sahip veya farkl hidrofobik segmentlerle ayarlanabilir,
(a-2) -tabaka oluumunu salayan ve molekller aras hidrojen balar oluumunu
destekleyen ksa bir peptid sekans,
(a-3) sudaki znrl artran ykl aminoasitler ve
(a-4) hcre, protein veya biyomolekllerle etkileimi salamak iin tasarlanan biyoaktif
oligopeptid sekans;
(b) Lamininden tretilen ve nral rejenerasyonu salayan IKVAV peptid sekansna ieren
peptid amfifilin ve kendiliinden dzenlenme sonras oluan nanofiberlerin molekler
gsterimi;
(c) IKVAV nanofiberlerin Geirimli Elektron Mikroskobu (TEM) grnts;
(d) IKVAV nanofiber jel yapn SEM grnts.

Kendiliinden-dzenlenen bir peptid amfifil, tuz zeltisi ya da fizyolojik ortamla

etkiletirildiinde 3-boyutlu peptid doku iskelelerinin olumas son yllarn en gzde
calma konularndan birisidir. Taramal elektron mikroskobu (SEM) ve atomik kuvvet
mikroskobu (AFM) grntleri, bu ekilde hazrlanan iskelelerin 10 nm apnda liflerden
olutuunu ve lifler arasnda da 5-200 nm boyutunda gzeneklere sahip olduunu
gstermitir. Kendiliinden-dzenlenen peptidlerden oluan doku iskeleleri %99dan fazla
su ieriine sahiptir, yani jel zellii (jle benzeri yap) gstermektedir.

30

MAYIS 2011

NANOFBERLER

Tm peptid amfifiller asitleme mekanizmas sonucu jel oluturabilmekteler. Ancak, jel

ierisindeki nanofiberlerin uzunluu ya da jel sertlii, peptid kimyasyla deiir.
Asitlemenin vcut ierisinde jel oluturmak iin uygun bir yntem olmamas nedeniyle
bilim insanlar farkl jelleme mekanizmalar arayna girmiler. Bu arayn bir sonucu
olarak ift deerlikli katyonlarn (Ca+2 gibi) ortama eklenmesiyle jellemenin
gerekleebilecei gsterilmitir. zellikle hcre kltr ortamndaki katyonlar, peptid
amfifiller arasndaki itici glerin maskelenmesinde nemli rol oynamakta ve bylelikle
kendiliinden-dzenlenmeyi tevik etmekteler.

ekil 4.3. (A) Fosforillenmi ve biyoaktif RGDS sekansna sahip peptid amfifilin molekler
gsterimi, (B) RGDS-PA+S(P)-PAnn SEM grnts, (C) peptid amfifil nanofiberlerin CaCl2
ierisinde jelletikten sonraki grnts.

ekil 4.4. C16H31OVEVE peptid amfifile ait AFM grntleri.

N@noblten 13

31

NANOFBERLER
ekil 4.5. Farkl retim yntemleriyle elde edilen peptid amfifil nanofiberler

32

MAYIS 2011

Ar. Gr. Soner akmak

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

Nanofiberler, ekme, kalp sentezi, faz ayrm, kendiliinden molekler dzenlenme ve

elektro-eirme gibi ok farkl fabrikasyon yntemleriyle retilebilirler. Dier yntemlerin
yannda, elektro-eirme yntemi ok farkl polimer zeltileri ve eriyiklerinden nanofiber
retilmesinde basit ve ok ynl bir teknik olduu iin son yllarda n plana kmtr. Bu
yntemde, polimer uygun bir zcde zlr veya s ile eritilir ve bir rnga iine
nakledilir. Daha sonra ise polimer zeltisine/eriyiine ve rngann ak ucunun
yaknndaki bir toplayc levhaya yksek gerilim (50 kVya kadar) uygulanr. Sonu olarak
toplayc levhada oluan ams yzeyde aplar 30 nmden 1 mikronun zerindeki
deerlere kadar deien fiberler retilebilmektedir.

ELEKTROERME

Elektroeirme

1. Elektroeirmenin Tarihesi
Elektro retim ilemi yeni bir teknoloji deildir. Bu ilem 1600l yllarda, William Gilbertin
manyetizma zerine almalarn srdrrken tesadfi bir ekilde elektro-manyetizmann
svlar zerine etkisini gzlemlemesiyle ortaya kmtr. almasnda bir su damlasnn
elektriksel olarak kuru bir yzeyden belli bir mesafede, bir koni biiminde ekildiine
iaret etmitir. te bu, elektrosprey ve elektro retim ilemi tarihinin balad noktadr.
1882de Lord Rayleigh, elektrik ykne sahip damlalarn elektro-retim srasnda
gsterdii dzensiz hareketler zerinde almtr. Rayleigh yaltlm bir ykl
damlacn kararll zerine teorik bir alma yapm ve ykn kararlln salayan
yzey geriliminin stnde bir deer aldnda damlacn kararsz bir hale geldiini ve
paralanmann gerekletiini gzlemlemitir. Elde ettii sonulara gre; damla zerine
etkiyen iki kuvvetten biri elektrik kuvveti, dieri ise elektrik kuvvetine tam zt ynde
damlay etkileyen yzey gerilimi kuvvetidir. Elektrik kuvvetinin yzey geriliminden
kaynaklanan kuvveti yendii anda ise damla ince jetlere ayrlarak akmaya balamaktadr.
Elektro retim yntemiyle fiber retimine dair ilk patent 1934 ylnda Anton Formhals (US
Patent, 1-975-504) tarafndan alnmtr. Formhalsn icad svlar zerindeki elektriksel
alan kullanm ile suni ve sentetik filament retiminin bir tasarmyd. Formhals, polimer
filamentlerinin retimi iin elektrostatik kuvvetin kullanld bir sistem gelitirmitir. Bu
almada selloz asetatn polimer zeltisi elektrik alana maruz braklm ve zelti,
selloz asetatn etilen glikolde znmesiyle hazrlanmtr. Zt kutuplara sahip
elektrotlar arasnda yol alan polimer zeltisinden filamentler elde edilmitir.

N@noblten 13

33

ELEKTROERME

almada, elektrotlardan biri zeltinin ierisine konurken dieri de hareketli toplaycya

monte edilmi ve elektrik ykl fiberler hareketli plaka zerinde toplanmtr. Bu ilem
iin gerekli gerilim, zeltinin yapsna balyd ve bu yapy ise esas olarak polimerin
molekler arl ve viskozitesi belirlemekteydi. Kk deliklere sahip rngalar metal
alamlarn delinmesiyle elde edildi. rnga ularnn ekilleri dzensiz ak problemlerini
engelleyecek ekilde tasarland ve bu ular e, hafif eimli ve yuvarlak apraz kesitlere
sahipti. Formhalsn patentinde gereken potansiyel farkn zeltinin zelliklerine bal
olduunu, bu zelliklerin ise polimerin molekler arl ve viskozitesi gibi parametreler
olduunu ifade etmitir.
Formhals, potansiyel fark olarak 5-10 kV uygulamtr. 1939da sistem, rnga ile toplayc
arasndaki mesafenin ayarlanabildii bir ekilde tekrar tasarland. nk mesafe ksa
tutulduu takdirde zcnn tam olarak buharlamamas sebebiyle fiberler birbirlerine
ve plakaya yapma eilimi gstermekteydi. Hareketli toplayc plaka sayesinde fiberlerin
tamamen kurumasna imkn tanyacak mesafe salanabiliyordu.

!
ekil 1.1. Taylor konisinde oluan yar konik as.
1960l yllarda Taylor tarafndan yaplan eitli almalarda, elektriklenmi svlarn
temel teorik prensipleri aklanmtr. Bu almalardan bir tanesinde, iki sv arasndaki
koni ara yzn elektrik alan ierisinde dengede olduu gsterilmitir. Elektrik alan etkisi
altnda sv yzeyi yklenir ve karlkl yklerin birbirlerini itmesi ile d bir kuvvet oluur.
Eik deerini getikten sonra elektrostatik kuvvetle, sv damlac bir koni eklini alr ve
fazla ykler koninin ucunda oluan yklenmi jetten dar kar (ekil 1.1). Taylor,
elektriksel kuvvetin yzey gerilimine eit olduu bu kritik noktada koni olutuunu ve bu
koninin yarm asn 49.3 olarak hesaplamtr. Bu hesaplar yapt deneylerle uygunluk
gstermitir.

34

MAYIS 2011

1990l yllarn ortalarna doru Reneker ve grubunun elektro retim ilemi zerine
almaya balamasyla birok aratrmac da bu konu zerine younlamtr.

2. Elektroeirme Teorisi
Polimer esasl nanofiberlerin retimi iin en etkin yntem electrospinning (elektroeirme)
yntemidir. Elektroeirme, akkanlar dinamii, polimer kimyas, temel fizik, elektrik
fizii, makine ve tekstil mhendislii disiplinlerini barndran multi disipliner bir yntemdir.
Elektro retim yntemi iin gerekli deney dzenei temel olarak nemli ana paradan
olumaktadr (ekil 2.1); (i) yksek voltaj g kayna, (ii) besleme nitesi (rnga, metal
ine vb.) ve (iii) toplayc (iletken plaka, dner silindir vb.).

ELEKTROERME

Taylor tarafndan gelitirilen teoride, bir elektrik alan iindeki viskoz damladan ince
fiberlerin olumas, elektriksel kuvvetler tarafndan yklenen sv yzeyindeki maksimum
karaszlktan dolay gerekletii aklanmtr. Yksek voltajlarda kresel bir damla
oluur ve kritik noktada viskoz damlann yarkresel sekli bozularak jet oluumundan nce
koni seklini alr. Koni ucundan taban izgisi arasnda ~50 derecede yar dikey a vardr.
Elektriksel kuvvetlerin etkisi altnda, viskoz akkann yzey kvrml deiir. Bu srada
yzey gerilimi elektriksel kuvvetlere kar koyan tek kuvvettir.

ekil 2.1. Basit bir elektroeirme dzenei.

N@noblten 13

35

ELEKTROERME

Bu yntemde, polimer uygun bir zcde zlr veya s ile eritilir, ucunda kk bir
delik bulunan cam bir pipetin veya rngann iine yerletirilir. Daha sonra polimer
zeltisi/eriyii ile pipetin ak ucunun karsndaki bir toplayc levha arasna 50 kVa
kadar gerilim uygulanr. Besleyici nitedeki inenin ucunda asl durumda duran polimer
zelti damlas kritik bir voltaj deerine kadar, yzey geriliminin uygulad kuvvetlerden
dolay, kresel bir biimde bulunur. Uygulanan potansiyel fark bir eik deerine ulat
anda, elektrostatik kuvvetler yzey gerilimi kuvvetlerine eitlenir. Bu noktada polimer
damlas ekil deitirerek koni biimini alr. Bu koniye Taylor konisi denir (ekil 2.2)
!

ekil 2.2. ekilde polimer zeltisi damlasnn artan voltaj etkisiyle yar kresel damladan
(a), Taylor konisine geii (b,c), Taylor konisindeki ekli (d) ve Taylor konisinden bir jet
halinde ks verilmitir.
Polimer damlas Taylor konisi halini aldktan sonra voltajdaki ok kk bir artla birlikte
koni ucundan bir jet fkrr (e). Jet toplayc levha ile metal ine ucu arasnda ilerlerken
farkl yollar izler. Yklenen jet Taylor konisinden ktktan sonra belli bir mesafede kararl
bir ekilde hareket eder. Daha sonra jette kararszlk hali belirir. Kullanlan polimerin
zeltisi veya eriyiinin zelliine ve sistem deikenlerine bal olarak deiebilen
kararszlk hali mevcuttur. Jet bu kararszlk hallerinden sadece birini gsterebilecei gibi
kararszlk halini de gsterebilir.
Bu kararszlk halleri;
i)
Klasik Rayleigh kararszl,
ii) Eksenel simetrik elektrik alan akmlanmas,
iii) Whipping kararszl
olarak aklanm ve matematiksel olarak modellenmitir.

36

MAYIS 2011

ELEKTROERME

ekil 2.3. Whipping kararszl ve Taylor konisi.

Elektro retim ileminde en ok grnen kararszlk hali whippingdir (ekil 2.3). Whipping
oluumunun nedeni, jet yzeyindeki yklerin karlkl olarak birbirlerini itmesi ile
meydana gelen ve yklerin bir arada olamamalarndan dolay jette merkezden radyal bir
ekilde tork olumasdr. Jet toplayc plakaya yaklatnda ise ana jetten ayrlan kk
jetler meydana gelir. Bu kk jetlerin olumasnn nedeni ise radyal yklerin birbirini
itmesi sonucu ana jetten ayrlmas olarak izah edilmitir. Jet yeterince inceldiinde ve
viskoelastik kuvvetler yeterince snmlendiinde yeni whipping karaszlklar oluur. Bu
kararszlk haline ikinci whipping kararszl denir.

3. Elektroeirmeyi Etkileyen Parametreler

Elektroeirme ve fiberleri etkileyen parametreler; polimer zeltisi parametreleri ve
uygulanan voltaj, scaklk, toplayc ve d etkenleri ieren ilem parametreleri olarak ikiye
ayrlabilir. Bu parametrelerin anlalmasyla, farkl ekiller ve dzenlerde fibrz yaplarn
eldesi iin uygun tasarmlar yaplabilmektedir. Ayrca bu parametreler deitirilerek farkl
morfolojilerde nanofiberler retmek mmkndr.

N@noblten 13

37

ELEKTROERME

3.1. Polimer zeltisi Paramatreleri

Polimer zeltisinin zellikleri, elektroeirme ilemi ve elde edilen fiber morfolojisini en
ok etkileyen parametrelerdir. Yzey gerilimi, fiber uzunluu boyunca boncuk
oluumunda nemli bir rol oynar. zeltinin viskozitesi ve elektriksel zellikleri, Taylor
konisi ucundan kan polimer jetin uzamasn belirler ve bu zelliklerin elde edilen
fiberlerin aplar zerinde nemli bir etkisi vardr.

3.1.1. Molekl Arl, zelti Viskozitesi ve Deriimi

zeltinin viskozitesini etkileyen faktrlerden biri de polimerin molekl arldr.
Genellikle, yksek molekl arlna sahip bir polimer bir zc ierisinde zldnde,
bu zeltinin viskozitesi daha dk molekl arlkl ayn polimerin ayn zc ierisinde
oluturulan zeltisinden daha yksektir. Fiberlerin elektroeirme yntemiyle
oluturulabilmesi iin zelti, yeterli molekl arlna sahip bir polimerden olumal ve
ayn zamanda zeltinin yeterli viskoziteye sahip olmas gerekmektedir. Elektroeirme
ilemi srasnda polimer jeti rnga ucunu terk ettikten sonra polimer zeltisi toplayc
tabakaya doru ilerlerken gerilir ve uzar. Bu uzama srasnda polimer zincirlerinin
birbirlerine dolanmas ile bu jetin kopmas engellenir ve bylece srekli bir zelti jeti
muhafaza edilir. Dolaysyla, monomerik zeltilerden elektroeirme yntemiyle fiber
eldesi mmkn deildir.
Polimerin molekl arl, polimer zincirlerinin uzunluunun gstergesidir ve ayn
zamanda molekl arl zeltinin viskozitesini belirleyen nemli bir parametredir.
zelti viskozitesini artrmann bir dier yolu polimer deriimini artrmaktr. Molekl
arlnn artrlmasna benzer olarak, deriimin artrlmasyla polimer zincirlerinin
birbirlerine dolanmas artrlm olur ve neticede elektroeirme srasnda oluan polimer
jetin sreklilii de salanm olur.
Polimer zincirlerinin birbirlerine dolanmas, elektroeirme jetinin ya kk damlacklara
ayrlmas ya da elde edilen fiberlerin boncuklar iermesi zerinde ok nemli bir etkisi
vardr. Dolaysyla, elektroeirme iin minimum zincir dolanmas (chain entanglement) ve
viskozite gereklidir. Fakat viskozite ok yksek olursa, bu sefer de zeltiyi rnga ucuna
doru pompalamak ok zorlaacaktr. Ayn zamanda, zelti bu yksek viskozite
nedeniyle elektroeirme ilemi balamadan nce rnga ucunda kuruyabilir.

38

MAYIS 2011

zelti ile jet zerindeki yklerin etkileimi elde edilen fiberlerin ap dalmn belirler.
Elektroeirme ilemi srasnda, ana polimer jet zerinden daha kk apta fiber elde
edilen ikincil bir jet oluabilir. Bu da baz durumlardaki fiber ap dalmnda grlen
farkllklar aklayabilir. Fakat, eer zeltinin viskozitesi yeterli ykseklikte ise, bu ana
jet zerinden ikinci bir jetin oluumunu engelleyerek daha byk apta fiber eldesine
neden olur.

ELEKTROERME

Birok alma gstermitir ki boncuk iermeyen fiberlerin eldesinde her polimer zeltisi
iin minimum bir viskoziteye ihtiya vardr. Dk bir viskozitede, toplayc zerinde
biriktirilmi fiberler boyunca boncuklara rastlamak olasdr. Viskozite artrldnda,
oluan bu boncuklarn kresel formdan daha yass bir forma getikleri gzlemlenmitir.
Dk viskozitede, zc molekllerinin fazlal ve daha az zincir dolanmas,
elektroeirme srasnda fiberler boyunca boncuk olumasnda yzey geriliminin baskn bir
etkisi olduu anlamna gelir. Viskozite artrldnda, ki bu daha fazla miktarda zincir
dolanmas demektir, elektroeirme jeti zerindeki ykler zeltinin tamamyla gerilmesi
ve uzamasn salayabilecektir. Viskozitenin artrlmas ayn zamanda elde edilen
fiberlerin apn da artrr.

Yksek deriimin bir dier etkisi ise fiberlerin daha dk biriktirme alannda elde
edilmesidir. Deriimin artrlmas zelti viskozitesinin ykseltildii anlamna gelir ve bu
da bklme kararszlnn (bending instability) rnga ucunun ok daha uzaklarnda
gereklemesine neden olur. Bu durumda, jetin izledii dairesel yrngenin ap azalr ve
neticede daha dk bir alana yaylr.
Koski ve ark. yapt almada, polivinil alkoln (PVA) molekl arlnn fiber yaps
zerindeki etkisi aratrlmtr. Bu almada PVAnn molekl arl 9000 ile 186,000
g/mol arasnda deitirilmi ve aratrmaclar molekl arlnn artrlmasyla boncuk
oluumunun giderildiini ayn zamanda fiberler aplarnda art olduunu
gzlemlemilerdir (ekil 3.1).

ekil 3.1. Farkl molekl arlklarnda elde edilen elektroeirilmi fiberlerin SEM fotoraflar.
(a) 9000-10,000 g/mol; (b) 13,000-23,000 g/mol; (c) 31,000-50,000 g/mol (zelti deriimi
arlka % 25).

N@noblten 13

39

ELEKTROERME

3.1.2. Yzey Gerilimi

Elektroeirmenin balamas iin ykl zeltinin kendi yzey gerilimini amas
gerekmektedir. Oluan polimer jeti, toplaycya doru hareket ederken yzey gerilimi jet
boyunca boncuk oluumuna neden olabilir. Yzey geriliminin akkann birim ktlesi
bana yzey alann drc bir etkisi vardr. Eer zelti ierisinde yksek deriimde
zc moleklleri bulunuyorsa, bu zc moleklleri kendi yzey gerilimlerini azaltmak
iin bir araya gelerek kresel formda boncuklar olutururlar. Yksek viskozite, zcpolimer moleklleri arasnda daha fazla etkileimin olduu anlamna gelir ve zelti
yklerin etkisiyle gerilir ve uzarken zc moleklleri bir araya gelmi polimer zincirleri
arasnda dalma eiliminde olur bu da zc molekllerinin yzey gerilimi etkisiyle bir
araya gelme olasln drr (ekil 3.2).
Etanol gibi zcler dk yzey gerilimine sahiptir ve dzgn fiberler eldesi iin eirme
zeltilerine eklenebilirler. Yzey gerilimini drmenin bir dier yolu ise zeltilere
yzey aktif maddelerin eklenmesidir. Yzey aktif maddelerin eklenmesiyle daha e
fiberlerin elde edildii bulunmutur.

ekil 3.2. [A] Yksek viskozitede, zc moleklleri bir araya gelmi polimer zincirleri
arasnda dalmtr. [B] Dk viskozitede, zc moleklleri yzey geriliminin etkisiyle bir
araya gelirler.

3.1.2. Yzey Gerilimi

Elektroeirme, zelti zerindeki yklerin birbirlerini itmesiyle polimer jetin gerilmesi ve
uzamas prensibine dayanr. Dolaysyla eer zeltinin iletkenlii artarsa, elektroeirme
jeti tarafndan daha fazla yk tanr. zeltinin iletkenlii ierisine iyonlarn eklenmesiyle
artrlabilir. Daha nce de bahsedildii gibi zelti tam olarak gerilemediinde boncuk
oluumu gerekleecektir. Neticede, zeltiye az bir miktar tuz ya da polielektrolit
eklendiinde artan ykler sayesinde polimer jetin uzamas artacaktr. Sonuta da dzgn
fiber eldesi salanr.

40

MAYIS 2011

ou organik zc yaltkan olarak bilinse de bunlar belirli bir oranda iletkendirler.

Yksek elektriksel iletkenlie sahip zclerin kullanlmasyla boncuk iermeyen dzgn
fiberler elde edilirken sfr elektriksel iletkenlie sahip zeltilerde fiber oluumu
gzlenmez. Elektroeirmede sklkla kullanlan baz zclerin elektriksel iletkenlikleri
izelge 3.1de gsterilmitir.
izelge 3.1. Baz zclerin elektriksel iletkenlikleri.

zc

letkenlik

ELEKTROERME

Ayrca polimer jetin uzamasndaki artla daha kk apl fiberler elde edilir. Tuzlarn
eklenmesi zeltinin iletkenliini artraca iin, fiber eldesi iin gerekli olan kritik voltaj
deeri de decektir. Yk artnn bir dier etkisi de, yklerin birbirlerini itmesiyle
meydana gelen bklme kararszlnn rnga ucuna daha yakn bir yerde balamasdr.
Bu nedenle fiberlerin toplayc zerinde biriktirildii alan artar.

(mS/m)
1,2-Dikloroetan

0.034

Aseton

0.0202

Diklorometan/

0.505

Dimetilformamid (40/60)

Diklorometan/

0.273

Dimetilformamid (75/25)

Dimetilformamid
Distile Su

1.090
0.447

Etanol

0.0554

Etanol (% 95)

0.0624

Metanol

0.1207

Propanol

0.0385

Tetrahidrofuran/Etanol (50/50)

0.037

N@noblten 13

41

ELEKTROERME

3.1.4. zc Dielektrik Sabiti

Bir zcnn dielektrik sabiti elektroeirme ilemi zerinde nemli bir parametredir.
Genellikle, yksek dielektrik sabitine sahip bir zcnn kullanlmas boncuk oluumunu
ve elde edilen fiberin apn azaltr. Daha dzgn morfolojide fiber eldesi iin polimer
zeltisine N,N-dimetilformamid gibi dielektrik sabiti yksek zcler eklenebilir. Yksek
dielektrik sabitine sahip zcler kullanldnda elektroeirme jetinin bklme
kararszl da artar. Bu ayn zamanda polimer jetin kat edecei yolu da artrarak
fiberlerin aplarn da drr. Elektroeirmede sklkla kullanlan baz zclerin
dielektrik sabitleri izelge 3.2de gsterilmitir.
izelge 3.2. Baz zclerin dielektrik sabitleri.

zc

Dielektrik sabiti

2-Propanol

18.3

Asetik Asit

6.15

Aseton

20.7

Asetonitril

35.92-37.06

Kloroform

4.8

Diklorometan

8.93

Dimetilformamid

36.71

Etil asetat

6.0

Etanol

24.55

Metanol

32.6

Piridin

12.3

Tetrahidrofuran

7.47

Toluen

2.438

Trifloroetanol

27.0

Su

80.2

3.1.4. zc Dielektrik Sabiti

zcnn seimi fiber oluumu ve fiber gzeneklilii zerinde etkili bir parametredir.
Polimer jetin rnga ucundan toplaycya doru hareketi srasnda yeterli zc
buharlamasnn gereklemesi iin elektroeirme ileminde uucu zclerin
kullanlmas gerekmektedir. Bu sayede elde edilen fiberlerin kat ettikleri yol boyunca
zc buharlar ve nihai rn olan fiberler elde edilir. Ayrca zcnn tam olarak
buharlamamas toplayc zerindeki fiberlerin birbirlerine yapmasna neden olur.

42

MAYIS 2011

ELEKTROERME
ekil 3.3. Farkl THF/DMF oranlarnda elde edilen PS fiberlerin FESEM grntleri. (a) % 100
THF; (b) % 75/25 THF/DMF; (c) % 50/50 THF/DMF; (d) % 100 DMF.
Megelski ve ark. farkl dimetilformamid (DMF) ve tetrahidrofuran (THF) oranlar ieren
zeltilerden elektroeirme yntemiyle elde edilen polistiren (PS) fiberlerin yapsal
zelliklerini aratrmlardr. Bu aratrmaclar, % 100 THF ieren (DMFye gre daha
uucu) zeltilerden eirilen fiberlerin yksek younluklu gzenekler ierdiini ve
fiberlerin yzey alanlarn fiber aplarna bal olarak % 20-40 arttn gzlemlemilerdir.
% 100 DMF ieren zeltilerden eirilen fiberlerde ise gzenekli yapnn olumadn
belirlemilerdir (ekil 3.3).

3.2. lem Parametreleri

Elektroeirme ilemini etkileyen dier parametreler ise elektroeirme jetine uygulanan
eitli d faktrlerdir. Bunlar; uygulana voltaj, zelti ak hz, rnga ucunun ap ve
rnga ucu/toplayc arasndaki uzaklktr. Bu parametrelerin elde edilen fiber morfolojisi
zerinde etkileri varsa da zelti parametrelerine gre etkileri daha azdr.

N@noblten 13

43

ELEKTROERME

3.2.1. Uygulanan Voltaj

Polimer zeltisine uygulanan voltaj, elde edilen fiberlerin morfolojileri ve aplar
zerinde etkilidir. Polimer zeltisinden elektroeirme jetinin oluabilmesi iin minimum
bir voltaja ihtiya vardr. Genellikle bu minimum voltajda elde edilen fiberlerin yapsnda
boncuklar bulunmaktadr. Dolaysyla voltaj belirli bir seviyeye kadar artrarak hem bu
boncuk oluumu engellenebilir ayn zamanda belirli bir seviyeye kadar da fiberlerin
aplarnda dme gzlemlenir. Deitzel ve ark. PEO/su sistemi zerinde almlar ve
voltaj artrdklarnda rnga ucunda oluan Taylor konisinin ve fiber jetin eklinin
deitiini grmlerdir. Dk voltajda, Taylor konisi pendant damlacn ucunda
oluurken, voltaj artrldnda bu damlacn hacminin Taylor konisi kapiler uta
oluuncaya azald gzlemlenmitir (ekil 3.4).

ekil 3.4. Uygulanan voltajn Taylor konisi zerindeki etkisi.

!

ekil 3.5. Uygulanan voltajn fiber ap zerine etkisi.

Katti ve ark. yapt almada ise uygulanan voltajn elde edilen nanofiberlerin
morfolojileri ve aplar zerindeki etkisi incelenmitir. Bu almada uygulanan elektriksel
alan kuvveti 0.375 kV/cm ile 1.5 kV/cm arasnda deitirilmi ve 0.375 kV/cm voltajn
fiber jetin olumas iin gerekli minimum voltaj olduu belirlenmitir. Voltaj artnn belirli
bir seviyeye kadar fiber apnda de neden olduu fakat bir seviyeden sonra fiber
apnda bir deiim olmad gzlemlenmitir (ekil 3.5).

44

MAYIS 2011

3.2.2. zelti Ak Hz

3.2.3. rnga Ucu/Toplayc Arasndaki Uzaklk

rnga ucu/toplayc arasndaki uzaklk dier parametrelere gre daha az etkili olsa da
fiber apnn belirli oranlarda dmesine neden olur. Doshi ve Reneker bu uzakln
artmasyla fiber apnn dtn bulmulardr. Bir baka almada, Jaeger ve ark.
polietilen oksit/su zeltisinden fiberler elde etmiler ve rnga ucu/toplayc arasndaki
uzakln 1 cmden 3.5 cmye artrldnda fiber aplarnn 19 mden 9 mye dtn
bulmulardr. Ayrca Megelski ve ark. bu uzakln ksa olduu durumda fiberlerin tam
olarak kuruyamamasndan dolay yaplarnda boncuklar ierdiini gzlemlemilerdir.

ELEKTROERME

Polimer zeltisi ak hz fiber apn ve eklini etkiledii gibi fiber porozitesi zerinde de
etkilidir. almalar sonucunda Taylor, zelti ak rngay terk eden fiber jetiyle yer
deitirecek bir hzda deilse rnga ucundaki koninin eklinin korunamadn
gzlemlemitir. Megelski ve ark. ak hznn polistiren/tetrahidrofuran zeltisinden elde
edilen fiberlerin yaps zerine etkisini incelemilerdir. Bu almada, ak hz artyla
hem fiber apnn hem de fiber zerindeki gzeneklerin aplarnda bir art
belirlemilerdir. Ayn zamanda, yksek ak hzlarnda polimer jetin tam olarak
kuruyamamasna bal olarak fiberlerin zerinde boncuklarn varl ve fiber yaplarnn
kresel formdan yass forma getii tespit edilmitir.

3.2.4. Kullanlan Pipet/ne ap

Kullanlan pipet/ine ap da dier ilem parametreleri gibi ikincil nemde olsa da ap
deiimi, fiber morfolojisi ve ap zerinde etkilidir. Daha kk apta ine kullanmyla
fiberler zerindeki boncuklarn saysnda azalma gzlenir. Ayrca inenin apndaki d
nedeniyle daha kk apta fiberler elde edilir. ne ucundaki damlacn ap
dtnde, damlacn yzey gerilimi artar. Daha byk aptaki ineye uygulanan voltaj,
kk apl ine ucuna uygulandnda fiber jetin olumas iin daha yksek kolombik
kuvvet gereklidir. Neticede, jet hz azalr ve fiberlerin toplaycya ulamadan nce daha
uzun bir yol kat ederek gerilmesi ve uzamas devam eder. Bu da fiber apnda bir de
neden olur. Fakat, ap ok kk olursa ine ucunda tkanmalar meydana gelir ve
elektroeirme ilemi gerekletirilemez.
KAYNAKLAR
1. Nain, A. S., Amon, C., Sitti, M., Proximal Probes based Nanorobotic Drawing of Polymer Micro/Nanofibers.
2.Feng, L., Li, S., Li H., Zhai, J., Song, Y., Jiang, L., Zhu, D., Super-hydrophobic Surface of Aligned
Polyacrylonitrile Nanofibers, Angew. Chem. Int. Ed., 41, s.1221, 2002.
3.Cepak, V. M., Martin, C. R., Preparation of Polymeric Micro- and Nanostructures Using a Template-Based
Deposition Method, Chem. Matter., 11, s.1363, 1999.
4.Ma, P. X., Zhang, R., Synthetic Nano-Scale Fibrous Extracellular Matrix, J. Biomed. Mater. Res., 46, s.60, 1999.
5.Gmdereliolu, M., Mavi, B., Karakeili, A., Kahraman, A. S., akmak, S., Tl, S., Demirta, T. T., Aday, S.,
Doku Mhendisliinde Nanoteknoloji, TBTAK Bilim ve Teknik Dergisi Yeni Ufuklara Eki, Ekim 2007.
6.Cui, H., Webber, M. J., Stupp, S. I., Self-Assembly of Peptide Amphiphiles: From Molecules to Nanostructures
to Biomaterials, Peptide Science, 94, s.1, 2009.
7.Ramakrishna, S., Fujihara, K., Teo, W-E., Lim, T-C., Ma, Z., An introduction to Electrospinning and Nanofibers,
World Scientific Publishing Co., 2005.

N@noblten 13

45

DOKU MHENDSL

Ar. Gr. Zeynep Karahalilolu

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

Doku Mhendisliinde
Nanoteknolojik Yaklamlar
Doku mhendislii ve rejeneratif tp fonksiyonunu kaybetmi ya da hasarl dokular
iyiletirmek, korumak iin biyolojik yaplar gelitirmeyi amalar. Doku mhendisliinin
bileenleri hcreler, doku iskeleleri, biyosinyaller ve hcrelerin biyolojik evrelerini taklit
eden biyoreaktrlerdir. Bu bileenler ierisinde hcreyi gerek bir dokuya gtrmek iin
taslak vazifesi grecek doku iskelesi dier adyla scaffold en nemli bileenlerdendir.
Doku iskelesi ekstrasellar matriksi (ECM) taklit edecek biimde tasarlanan yapay bir
hcre d matriks olarak dnlebilir. Doku iskeleleri, hcreler iin uygun yapma
yzeyi oluturmalarnn yan sra, mekanik dayanm salamakta, fizyolojik ve biyolojik
deiikliklere cevap vermek iin evre doku ile etkileimin kurulmasna yardmc olmakta;
ayrca gerek hcre d matriksin yeniden oluumuna katkda bulunmaktadr.
Doku mhendislii ve rejenaratif tbba olan ilgi her geen gn artarken, nemli bir
aratrma konusu geleneksel implantlarda oluan birok soruna are olacak alternatif
materyaller gelitirmektir. Nanoteknoloji ya da boyutlar 100 nmden daha kk
dediimiz nanomalzemeler doal dokunun zelliklerini (rnein topografi, enerji) taklit
edebilmektedirler. Bu sebepten dolay geleneksel doku mhendislii materyallerinin
iyiletirilmesi asndan nanomalzemeler byk umut vaat etmektedir. Nanomalzemeler
konvansiyonel materyallere kyasla
(mikron boyutlu yaplar) mekanik,
elektriksel, optik, manyetik, katalitik
adan daha stn zelliklere sahip
olmakla birlikte hcresel
biyouyumluluklar daha yksektir.
Hcrelerimize baktmzda genelde
10 mikrondan byk boyuttadrlar
ve doku iskeleleri de 100 m
zerindeki boyutsal ayrntlara
sahiptir. Fakat dokunun ilevsel
birimlerinin oluturmak iin hcresel
boyutun altnda yaplar (0.1-10 m
aras) ve nanoyaplar (1-100 nm)
gereklidir. Bylelikle hcresel evre,
hcre-hcre ve hcre-molekl
etkileimleri kontrol edilebilir.

46

MAYIS 2011

Nanomateryalin biyoaktif yzeyi doal kemii taklit etmektedir. rnein kemik protein
bazl yumuak hidrojel (kollajen, laminin, fibronectin gibi non-kollajen proteinler) ve sert
inorganik komponentler ieren (hidroksiapatit-HA) ieren bir nanokompozittir. Kemik
matriksinin yzde 70ini oluturan hidroksiapatit 20-80 nm uzunluunda ve 2-5 nm
kalnlndadr. Bu nedenlerden dolay protein adsorbsiyonu ve yeni kemik oluumunu
simle etmesi asndan nano yapdaki malzemeler konvansiyonel materyale kyasla daha
yeteneklidirler.

1)Doku Mhendisliinde Nanofibriler Yaplar

Nanofabrikasyon teknikleriyle ECMyi en iyi biimde taklit edebilecek doku iskeleleri
gelitirilirken doal ECM nin en temel yap ta olan kollajen iplikikler temel alnarak
nanofiberler retilmektedir. Nanofabrikasyon ilemleriyle 1-1000 nm aralnda apa ve
ok yksek yzey alanna sahip lifler retilebilmektedir. rnein 100 nm apndaki 1 gram
nanolifin yzey alan 1000 m2dir. Bu nanoliflerden hazrlanan gzenekli doku iskeleleri,
kusursuz yapsal ve mekanik zelliklere sahiptirler. Yksek gzeneklilik (>%70),
deiebilen gzenek boyutu, yksek yzey/hacim oran nanofibriler doku iskelelerinin
nemli avantajlarndandr. Nanofibriler yaplar hazrlamakta kullanlan yntemler
elektroeirme, faz seperasyonu ve kendiliinden dzenlenmedir. Bu yntemler arasndan
elektroeirme hzl ve srekli nanofiber eldesi, nanofiber retimi iin fazla ekipman
gerektirmemesi, eitli morfolojilerde hazrlayabilme imkan ile en yaygn olarak kullanlan
yntemdir.

DOKU MHENDSL

Adsorblanan proteinlerin konformasyonu deiebilir ve bylece yeni balanma blgeleri

ortaya kabilir. Ayrca 10-50 umlik mikrolifler hazrlandnda 5-30m apndaki
hcrelerle ayn boyutta olmaktadr. Lifler zerine yapan hcreler iki boyutlu evrede yer
alr. Gzenek boyutu da sinyal molekllerinden yaklak 1000-10000 kat daha byktr.
Biyomalzemelerden bylece kolayca difze olup molekler younluk fark engellenir.
Gzenekler hcreden kk olduundan gerek ekstrasellar matriks gibi hcreleri sarar.

ekil 2. Elektrospinning Dzenei

N@noblten 13

47

DOKU MHENDSL

Nanofibriler yaplardan hazrlanan doku iskelelerinin kkrdak, kemik, ligament, deri, sinir
ve
damar onarmnda kullanld pek ok alma bulunmaktadr. Kemik doku
mhendisliinde baz in-vitro almalar gstermitir ki nanofazdaki HA (tanecik boyutu
67 nm) osteoblast yapmas ve nemli lde arttrrken 179 nm tanecik boyutuna sahip
konvansiyel HA fibroblast adhezyonunu engellemektedir. Nanofaz seramikler zerindeki
yksek vitronektin adsorpsiyonu nanomateryalin osteoblast yapmasn arttrdn
aklamaktadr.
Ramakrishna ve arkadalarnn yapt bir almada nrit oluumunu hzlandran bir ECM
eleman olan laminin elektroerilmi PLLA nanofiberler ile birletirilerek periferal sinir
onarm iin biyomimetik bir scaffold yaratlmtr. Ayrca kendiliinden dzenlenmi
peptit doku iskeleleri nral hcre fonksiyonunu, nrit bymesini ve sinirler arasndaki
fonksiyonel sinaps formasyonunu desteklemektedir.
Nanofiberlerin vaskler doku mhendislii uygulamalarna baktmzda ise vaskler
endotel hcreleri PLLA elektrospin mat zerinde dz PLLA filme gre daha hzl
fonksiyon gstermektedir. Dz film ile kombine edilen elektrospin membranlar damar
doku mhendislii asndan tercih edilecek malzemelerdendir. almalarda kan damarn
taklit etmek amacyla elastin/polimer blendler kullanlmaktadr.
Polimerik nanofiberler terapatik uygulamalar iin enkapslasyon yetenekleri ve biyoaktif
moleklleri salma yetenekleri nedeniyle aratrlmaktadr. Yksek yzey alan ve ksa
difzyon yolu sebebiyle nanofiber ila tayc sistemler bulk materyalden daha yksek bir
salm hz salar. Nanofiber ierisine ilacn enkapslasyonu erken salm nler. rnek
olarak 50:50 orannda PEVA/PLAdan hazrlanan membrana bir antibiyotik olan
tetrasiklin hidroklorid yklenerek ila salm incelenmi. lk 10-12 saatte bu membranda
salmn yksek olduu, PEVAdan hazrlanm membranda sadece PLAdan hazrlanan ve
PEVA:PLA (50:50) blendinden hazrlanan membrana gre salmn yksek olduu
sonucuna varlmtr. Elektrospin PEVA membranda 120 saatte ilacn %65inin salnd
grlmtr.
Nanofiber elde etmede kullanlan dier bir yntem olan kendiliinden dzenlenme teknii
(self assembly), herhangi bir insan mdahalesi olmakszn komponentlerin istenen ekil ve
yaplarda otonom olarak organize olmasdr. Bu yntemde nce kk molekller
emerkezli olacak ekilde aralarnda ba oluturarak dizilir, sonra bu molekllerin byk
oranda birlemesi ile nanofiberler oluur. Yani bu tekniin ana mekanizmas, kk
birimlerin bir araya gelmesini salayan molekller aras kuvvetler ve molekllerin kk
birimlerinin eklidir. nk bu ekiller, makromolekler nanoliflerin eklini de belirler.
almalarda bu yntemle hazrlanan peptit nanofibriler doku iskeleleri zerinde san
hipocampal nranlar ve karacier projenitr hcrelerinin davranlar gzlemlenmitir.
Ayrca RGD (arjinin-glisin-aspartik asit) hcre yaptrc peptit sekanslaryla modifiye
edilerek doku iskeleleri daha ilevsel hale getirilmeye allmtr.

48

MAYIS 2011

2) Doku Mhendisliinde Karbon Nanotpler

Karbon nanotp, grafitin bal peteini andran atom dzleminin bir silindir zerine hibir
kusur oluturmadan kesiksiz olarak sarlm bir ekli olarak dnlebilir.

DOKU MHENDSL

ekil 3. Kendiliinden dzenlenme metodu ile oluturulan nanofibriler yaplar

Karbon nanotpler 3 ayr yntemle sentezlenebilmektedirler: ark-buharlama teknii,

lazer yntemi ve kimyasal buhar ktrmesi. Kimyasal buhar ktrme yntemi ilerinde
en yaygn olarak kullanlandr. Ancak ilem srasnda metal katalizrden kaynaklanan
zehirlilik zelliinden dolay kullanlmadan nce saflatrma yaplmaldr.
Karbon nanotplerin/nanofiberlerin stn mekanik ve elektriksel zellikleri, onlar kemik
doku mhendislii iin ideal bir doku iskelesi haline getirmektedir. 60 nm apndaki
karbon nanofiberler nemli lde osteoblast adhezyonunu arttrp yarmal hcrelerin
(fibroblast, dz kas hcresi) adhezyonu azaltrken osseointegrasyonu uyarmaktadr. CNT/
CNF takviyeli polimer nanokompozitler doku rejenerasyonu iin nemli bir elektriksel
iletkenlik gstermektedir.
Karbon nanotpler nritlere benzer nanoboyutlarndan hasarl nral doku blgesinde
nral aktiviteyi iyiletirici ve akson rejenerasyonuna yardmc olarak kullanlmaktadr.
rnein yaplan bir almada ok duvarl karbon nanotp zerinde nranlarn
bymesine baklm toplam nrit uzunluunun %200, 4-hidroksinonenal kapl MWCNT
zerinde kaplanmama kyasla dal ve nrit saysnn%300 artt gzlemlenmitir. Bu
sonu pozitif ykl MWCNT zerinde negatif ykllere kyasla nrit dallanmasnn daha iyi
olduunu kantlamaktadr. Vertikal sralanm karbon nanofiberler ile hazrlanan
nanoelektrot arrayler ince iletken polimer bir film (polypirol) ile kaplanarak elektriksel
iletkenlik arttrlmaya allmaktadr.

N@noblten 13

49

DOKU MHENDSL

ekil 4. Karbon nanotp/nanofiber yzey zerinde sinir hcresi yapmasn gsteren SEM
grnts

3) Doku Mhendisliinde Nanopartikller

Oluturulan doku iskelelerinin yeterli mekanik dayanma sahip olmamas ve farkllamay
uyaran byme faktrlerinin yeterli miktarlarda sentezlenememesi nanoparack
teknolojisi ile doku mhendislii tekniklerinin birletirilmesini gndeme getirmektedir.
Boyutlar 100 nmden kk olan bu yaplar kan dolamnda kelmeden hareket
edebilmekte ve mikrovaskler yaplardan rahatlkla geebilmektedir. Bu zelliklerinden
dolay, doku mhendislii almalarnda, byme faktrlerinin tanmas ve salm da
sklkla tercih edilmektedir. Yine boyutlarndan dolay hcre iine ok kolay
alnabildiklerinden, hcrelerin iaretlenmesinde de nanoparacklar kullanlmaktadr.
Doku mhendisliinde scaffold olarak kullanlacak dz yzeylerde memeli hcrelerinin
bymesi ayrcalkl bir durum deildir (a). Litografik
prosesler uygulanarak yzeyde ukurlar, boluklar
yaratlabilir (b). Bunun dnda hcre bymesi iin
yzeyler uygun boyuta ve mekanik zelliklere sahip
nanopartikllerle donatlabilir (c). Her iki durumda da
hcre yapmas, proliferasyonu ve farkllamas dz
yzeylere kyasla modifiye edilmi nano yzeylerde
olduka iyidir.
!

Manyetik partikllerin doku mhendisliinde dier

bir uygulama alan ise manyetik partikllerin memeli
hcreleri ierisinde gelitirildikten sonra bir magnet
sayesinde 3 boyutlu eklin oluturulmasdr. Yani
magnetin eklinin silindir ya da tabaka eklinde
olmas hcrelerin de bu ekli almasn salamaktadr.

50

MAYIS 2011

Doku mhendisliinde elektron demet litografisi, dip-pen litografi, plazma litografi ve foto
litografi gibi litografik teknikler kullanlmaktadr. Yzeyde nanoboyutta desenler
oluturularak in-vivo ortamn taklit edilmesine ve biyosinyal moleklerinin bu yzey
zerine dzenli bir ekilde yerletirilmesine allmaktadr. Yzeyde yaratlacak olan tm
bu deiiklikler hcre yapmas ve oalmasn iyiletirmeye dnk almalardr.
Literatrde yaplan bir almada titanyum zerinde elektron demet evaporasyonu ile
yaplan nanoboyutta patternlerin osteoblast hcreleri zerinde etkisine baklm;
nanoboyutta desenlerin mikron boyuta gre kontroll bir osteoblast morfolojisi ve
sralanm gsterdii grlmtr.
Litografik teknikler dnda karmdaki polimerlerin oran ve deriimleri deitirilerek
topografik ekiller ve boyutlar kontrol edilebilmektedir. rnein polisitren ve poli(4bromustiren) karmnn kullanld bir almada 13 nm ykseklikte adacklara sahip
yzeylerdeki hcre yapmas ve remesinin 95 nm ykseklikteki adacklara sahip
yzeylere oranla daha fazla olduu bulunmu ve hcre iskeletinin ekillenmesinin, lamella
oluumunun ve remeye ait genlerin ekspresyonunun nano boyuttaki topografiden
etkilendii ortaya konmutur.

DOKU MHENDSL

4) Doku Mhendisliinde Nanolitografi

KAYNAKLAR
1. Wenjun Dong, Tierui Zhang, Joshua Epstein, Lisa Cooney, Hong Wang, Yanbin Li, Ying-Bing Jiang, Andrew
Cogbill, Vijay Varadan, Z. Ryan Tian. 2007. Multifunctional Nanowire Bioscaffolds on Titanium, Chem. Mater.,
19, 4454-4459
2.Fang Jian, Niu Haitao, Lin Tong, Wang Xungai ; Applications of electrospun nanofibers; 2008, Chinese
Science Bulletin, 53 : 15 ,2265-2286
3.Yim Evelyn K.F., Reano Ron M., Pang Stella W., Yee Albert F., Chen Christopher S., Leonga Kam W.,
Nanopattern-induced changes in morphology and motility of smooth muscle cells, Biomaterials 26 (2005)
54055413
4.Zhang Lijie, Webster Thomas J.; Nanotechnology and nanomaterials: Promises for improved tissue
regeneration; Nano Today (2009) 4, 6680
5.Bilim ve Teknik 2007-Ekim, Doku Mhendisliinde Nanoteknoloji
6.Smith L.A., Maa P.X. , Nano-fibrous scaffolds for tissue engineering, Colloids and Surfaces B: Biointerfaces 39
(2004) 125131
7.Barnes Catherine P., Sell Scott A., Boland E. D., Simpson David G., Bowlin Gary L., Nanofiber technology:
Designing the next generation of tissue engineering scaffolds, Adv Drug Deliv Rev., 2007 Dec 10;59(14):
1413-33
8.Norman James J., Desai Tejal A., Methods for Fabrication of Nanoscale Topography for Tissue Engineering
Scaffolds, Annals of Biomedical Engineering, Vol. 34, No. 1, January 2006 ( C _ 2006) pp. 89101
9.Leea Chang Hun, Shina Ho Joon, Choa In Hee, Kanga Young-Mi, Kima In Ae, Park Ki-Dong, Shina Jung-Woog,
Nanofiber alignment and direction of mechanical strain affect the ECM production of human ACL fibroblast,
Biomaterials 26 (2005) 12611270
10.Vasita Rajesh, Katti Dhirendra S., Nanofibers and their applications in tissue engineering, Int J
Nanomedicine. 2006 March; 1(1): 1530.
11.Lee CH, Shin HJ, Cho IH, et al. 2005. Nanofiber alignment and direction of mechanical strain affect the ECM
production of human ACL fibroblast. Biomaterials, 26:126170.
12.Riboldi SA, Sampaolesi M, Neuenschwander P, et al. 2005. Electrospun degradable polyesterurethane
membranes: potential scaffolds for skeletal muscle tissue engineering. Biomaterials, 26:460615.
13.Shin M, Yoshimoto H, Vacanti JP. 2004. In vivo bone tissue engineering using meshenchymal stem cells on a
novel electrospun nanofibrous scaffold. Tissue Eng, 10:3341.

N@noblten 13

51

ETKNLKLER

Yrd. Do. Dr. Mesut am

Aksaray niversitesi Biyoloji Blm

Etkinliin smi:

CANCER MODELS AND NOVELTHERAPIES

Tarih: 3-6 Temmuz 2011
Yer: Glaskov, skoya
Web Sitesi: http://www.beatson.gla.ac.uk/Conference.html

Beatson kanser aratrmalar enstits tarafndan 3-6 temmuz 2011 tarihleri arasnda
skoya da yaplacak olan kongrede sinyal ve hedefleme terapileri; farmakoloji; kk hcre
teknolojisi angiyogenesis ve invasyon; infamasyon vb. konu balklar bulunmaktadr.
Kaytlar iin son tarih 6 Mays olup konferans creti 380, konaklama creti 160 dur.

Etkinliin smi:

EUROPEAN SOCIETHY OF GENE & CELL THERAPHY

XIXTH ANNUAL CONGRESS
Tarih: 27-31 Ekim 2011
Yer: Brighton, ngiltere
Web Sitesi:http://www.esgct.eu/congress/2011/default.aspx

Avrupa gen ve hcre terapisi dernei tarafndan gerekletirilecek olan gen ve hcre
terapisi kongresi 27- 31 Ekim 2011 tarihleri arasnda ngiltere de gerekletirilecektir.
Kongre konu balklar arasnda kanser, kardiovaskler bilimler, genetik, immnoloji, viralnonviral vektrler, kk hcre teknolojisi vb. konular bulunmaktadr. Kongre kayt creti ve
makale gndermek iin gerekli tarihler daha sonra kongre web sitesi zerinden
yaynlanacaktr.

52

MAYIS 2011

EURO NANOFORUM 2011

Tarih: 30 Mays 1 Haziran 2011
Yer: Budapete, Macaristan
Web sitesi: http://www.euronanoforum2011.eu/

Euro Nanoforum 30 Mays 1 Hziran tarihleri arasnda Budapete de gerekletirilecek.

Enerji, evre, salk, malzeme teknolojisi, endstriyel gvenlik ve ticariletirme gibi temel
konu balklarn kapsayacak olan kongreye yaklak 1000 adet katlmcnn gelmesi
beklenmektedir. Kayt creti renciler iin 100 Euro, dier katlmclar iin 240 Euro
olarak belirlenmitir.

ETKNLKLER

Etkinliin smi:

Etkinliin smi:

NANOMATERIALS 2011

Tarih: 7- 9 Haziran 2011

Yer: Londra
Web sitesi: http://www.nanomaterials-conference.com/home.aspx

7- 9 Haziran 2011 tarihleri arasnda Londrada gerekletirilecek olan kongrede

nanoteknolojinin gelecekte ekonomi ve i evrelerindeki nemi, market analizleri, ticari
baar hikayeleri, ar-ge sektr, nanomateryallerin sat stratejileri, sektr ile ilgili yasal
sorunlar ve nanomateryaller ile ilgili yeni proseslerin tartlaca konferansn katlm
creti akademisyenler iin 299, dier katlmclar iin ise 599 olarak belirlenmitir.

N@noblten 13

53

ETKNLKLER

Etkinliin smi:

HBRDOMA TEKNOLOJS VE ANTKORA DAYALI TANI

SSTEMLERNN GELTRLMES KURSU

Tarih: 7- 11 Haziran 2011

Yer: Gebze
Web sitesi: http://www.mam.gov.tr/urun-hizmet/gmbe-2010-egitim/
hibridoma_teknolojisi.htm

Tbitak MAM tarafndan 7 -11 haziran 2011 tarihleri arasnda gebze de gerekletirilecek
olan kursta hibridoma teknolojisi ve monoklonal antikorlarn retilmesi, monoklonal
antikorlarn karakterizasyonu ve saflatrlmas, byk lekte monoklonal antikor
retimi, rekombinant tekniklerle antikor retimi ve tan sistemleri gibi teorik derslerin
yan sra deney hayvanlar iin immnizasyon yntemleri, antiserum testleri, kanser hcre
kltr, besleyici hcrelerin kltr, hcre fzyonu , antikorlarn saflatrlmas,
monoklonal antikorlarn enzim vb. ile iaretlenmesi konularnda uygulamalara da yer
verilecektir.
Katlm cretleri yksek lisans ve doktora rencileri iin 590 tl, aratrma grevlisi ve
retim yesi iin 690 tl ve dier katlmclar iin 800 tl olarak belirlenmitir.

54

MAYIS 2011

15. EUROPEANCONGRESS ON BIOTECHNOLOGY

Tarih: 23- 26 Eyll 2011
Yer: stanbul
Web sitesi: http://www.ecb15.org/

ETKNLKLER

Etkinliin smi:

European Federation of Biotechnology ve Biyoteknoloji Dernei ibirlii ile 23 26

Eyll 2011 tarihleri arasnda stanbulda gerekletirilecek olan kongrede salk, tp,
endstriyel biyoteknoloji, bitki biyoteknolojisi, evre biyoteknolojisi, sistem biyolojisi ve
teknoloji konular ilenecek. 1000in zerinde katlmcnn gelmesi beklenen kongrenin
katlm creti renciler iin 290 dier akademisyenler iin 490 olarak belirlenmitir.

Etkinliin smi:

11th International Conference on Nanotechnology

Tarih: 15- 18 Austos 2011
Yer: Oregon, ABD
Web sitesi: http://ieeenano2011.org/

11.si Portland Oregonda dzenlenecek olan Uluslararas Nanoteknoloji Konferans

elektronik malzemeler, fotonikler biyo ve medikal cihazlar, alternatif enerji, evresel
kirlilik ve elektrik elektronik gibi nanoteknolojinin birok alt konu bal incelenecek.
Eitim, Konferans ve ONAMI Sempozyumu gibi farkl oturumlarn dzenlendii toplantda
katlmak istediiniz sempozyum trne gre detayl katlm cretleri ilgili web sitesinde
verilmitir.

N@noblten 13

55

SAXS

Ilghar Orujalipoor
Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Yksek Lisans

Nano-oluumlar ieren malzemelerin

incelenmesinde SAXS Yntemi ve Uygulamalar
Son yirmi yldr, modern X-n kaynaklarnn kullanlmaya balanmas ve detektr
teknolojisindeki gelimeler molekler boyut ile mikro boyut arasnda kalan yapsal
farkllklar ayrnts ile inceleme olana salamtr. Bu blgedeki yapsal incelemeler,
nano-teknolojideki gelimelere paralel olarak gnmzde byk nem tamaktadr.
Aks yksek x-n kaynaklar ile verimi ve duyarll yksek detektrler sayesinde,
incelenecek rnek ieriinde bulunan nano boyutlu oluumlardan salan yksek iddetli
x-n verileri (kk salma as blgesinde) etkin bir biimde, llebilir hale gelmitir.
Bylece X-nlar, kat (kristal, kristalin, film, toz, sktrlm toz v.b.) formlara sahip
rnekleri incelemede kullanlrken, artk sv, jel, youn gaz gibi farkl formlara sahip
rnekler ile biyolojik dokular da incelemede kolayca kullanlabilir hale gelmitir. Ayrca
scaklk ve basnca bal yapsal deiimler de ok ksa srelerde zaman znrl
deneylerle incelenebilmektedir.
X-n salma deneylerinin en nemli stnl kk ve geni a blgelerine ait
salma verilerinin ayn anda kaydedilebilmesi ile hem molekler boyuta hem de nano
boyuta ait yapsal bilgilere ulalabilmesidir. Bylece incelenecek rnee ait faz
diyagramlar ve yapsal dinamikler de ayrnts ile aratrlabilmektedir.
X-n salma deneylerinde en zorlu evre, yapnn tamamna ait elektron younluu
deiiminin uygun modeller kurarak elde edilebilmesi aamasdr. Bu aamada, rnekleri
sentezleyen, elde eden ve farkl amalarla incelemek isteyen bilim insanlarnn
grlerinin/beklentilerinin bilinmesi ve gncel literatrn yakndan takip edilmesi
gerekir. ncelenecek her bir rnek zel bir rnektir ve her biri iin zel modeller
oluturulmas gerekir. Bunun iin en nemli parametre zamandr. Bilinli bir alma ve
kaliteli veri ile ayrntl analizler rnee bal olarak 1-6 ay ierisinde tamamlanabilir.

56

MAYIS 2011

SAXS

Bununla birlikte, incelenecek rneklerin boyutlu yaplarna ait ayrntl elektron

younluklarnn elde edilmesi yerine, ok karmak yapya sahip olmayan rneklerin
yaplarnda bulunan kresel, ubuk, plaka formundaki oluumlarn says, boyutlar,
dalmlar ok ksa srede kolayca belirlenebilmektedir. Bunun iin gereken en nemli
koul rnek ieriinde en az iki farkl elektron younluuna sahip blgelerin olmas ve bu
blgelerin 1-500 nm boyutta geometrik ekillenimlerinin olmas gerekir. Bu tr rneklere
ait baz yapsal ierikler ekil 1. de grselletirilmitir.

ekil 1. SAXS yntemi ile incelenebilecek nano boyutlu oluumlara ait baz ekillenimler
Bu tr oluumlar ieren malzemeler, polimerler, kompozitler, seramikler, zeolitler, jeller,
katklanm malzemeler, sanki (kuazi) kristaller, ince filmler, biyolojik dokular, yzey aktif
bileikler, kaplanm manyetik nanoparcacklar, ila tayc sistemler, biyolojik aktif
bileikler, v.b. olarak sralanabilir.
Mikroskopik yntemlerle yaplan analizlere gre, rnein tamamna ait yapsal bilgiye
ulama imkan da bir dier avantaj olarak grlmektedir.
rneklerin miktarna, ieriine ve formuna gre ok eitli rnek tutucular kullanlmakla
birlikte, gerek duyulduunda yeni rnek tutucular da tasarlanp mekanik atlye destei ile
hazrlanabilmektedir.

N@noblten 13

57

SAXS

SAXS-WAXS, SWAXS ( Kk ve Geni A Salma) Yntemlerinin

temelleri
Yntem ana hatlar ile X-n kaynana, n ynlendirerek ekillendirebilecek optik
elemanlara, sabit/hareketli rnek tutuculara, ak hcrelerine, vakum, scaklk ve basn
kontrol sistemlerine, izgi/alan detektre, veri kaydetme ve analiz ile ilgili yazlmlara
ihtiya duyar. Deney sisteminin genel emas ekil 2. de grlmektedir.

ekil 2. SAXS ve WAXS lm ile ilgili genel ema

Yntemin algoritmas (ekil 3.), salma verisinin ters uzaya ait bilgi iermesi ve Fourier
analizi ile gerek uzaya geiin yaplabilmesine dayanr. Bylece gerek uzayda incelenen
rnein yapsna ait oluum ekilleri, byklkleri, saylar, uzaklk dalmlar, ara yzey
alanlar ve kalnlklar, elektron younluk deerleri gibi nemli yapsal bilgilere ulalr.

58

MAYIS 2011

SAXS

ekil 3. Veri analizinde kullanlan algoritma

Deney sisteminin rnek tutucu blmne eklenebilen ak hcresi yardm ile bir zelti
iinde bulunan yzey aktif bileik says artrlarak, yapda oluan deiiklikler, ekil 4. de
grlebildii zere salma profillerinden kolayca izlenebilmektedir.

ekil 4. zeltide buluna yzey aktif bileiklerin (krmz renkli kreciklerin) says artrldka
salma deseninde gzlenen deiim.

N@noblten 13

59

SAXS
60

SAXS veri analizinde izlenen yol

Salma verilerinin deerlendirilmesinde ve boyutlu yapnn aklanmasnda ekil 5. de
ifade edilen aamalardan geilir.

MAYIS 2011

Hacettepe niversitesi, Fizik Mhendislii Blm, X-n Laboratuvar donanmlar

arasnda bulunan SWAXS sistemi kullanlarak endstriyel ve teknolojik kazanma yol
aacak pek ok nemli rnein nano boyutta karakterizasyonlar yaplabilmektedir.
Ayrca, d etkilere bal olarak yapsal deiimler molekler boyuttan nanoboyuta kadar
e zamanl lmler ile incelenebilmektedir. almalar, sadece Hacettepe niversitesi
bnyesinde snrl kalmayp, Anadolu niversitesi, Gazi niversitesi, Yeditepe niversitesi,
Yldz Teknik niversitesi ve Glhane Askeri Tp Akademisinde Fizik, Kimya, Biyoloji, Di
Hekimlii, Eczaclk, Mhendislik v.b. blmlerde grev yapan bilim insanlar ile ortak
bilimsel aratrmalar da yaplmaktadr.

SAXS

Hacettepe niversitesinde yaplan SAXS analizleri

Bu almalardan bazlar aada balklar halinde sunulmutur.

1. Di dolgu maddelerinin tedavi aamasnda dentin tabakasna nano boyutta
tutunumunun incelenmesi.
2. Buday ve msr niastalarnda enzime direnli kristalin oluumlarn incelenmesi.
3. Farkl yzey aktif bileiklerin etkileimi ile karmak ekillerde oluturulan nano
oluumlarn karakterizasyonu.
4. Polimer kapl manyetik nanoparacklarn yaplarnn ve zelti ortamndaki
davranlarnn incelenmesi.
5. Altn nanoparacklar zerine DNA ve peptit tutunumu ile oluturulan kbik
nanoyaplarn incelenmesi.
6. la tayc sistemler iin gelitirilen pH, scaklk ve konsantrasyona bal misel ve ters
misel yap oluturabilen kopolimer yaplarn analizleri.
7. rmcek alar, tendon yaplar, di kesitleri v.b. biyolojik rnekler zerine yaplan
analizler.
8. Nano boyutta katklamalarla mekanik zellikleri artrlmaya allan polimer yaplar ile
ilgili analizler.
9. Tek ve ok katmanl ince filmler, sv kristaller ve sanki (kuazi) kristal yaplar zerine
aratrmalar.
Bu almalarn gerekletirildii laboratuvar olanaklar ile sistem kurulumu ncesinde ve
sonrasnda farkl altay dzenlenerek, yntem ve uygulamalar ile ilgili uluslararas
katlml altay gerekletirilmitir.
u anda Hacettepe niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Nanoteknoloji ve Nanotp
Anabilim Dal bnyesinde Doktora ve Yksek Lisans rencileri iin SWAXS yntemi ve
uygulamalar konulu bir ders verilerek yntemin disiplinler aras kullanm salanmaktadr.

N@noblten 13

61

SAXS

Kratky Geometrisine Sahip Laboratuvar Tipi SWAXS Sisteminin Genel

Grnts

SWAXS Sistemi
rnek tutucunun Yerletirdi yer.
WAXS dedektr.

62

SAXS dedektr
eitli rnek tutucular.
x-n tp.

MAYIS 2011

SAXS

X-In Salma Yntemi ile lgili Bilgi Alnabilecek Baz Kaynak Kitaplar

Program ara yz (ASA3)

SAXS alma Grubu

12356-

Prof. Dr. Semra Ide

(H.. Fizik Mhendislii Anabilim Dal r. yesi)
Elif en
(KAT, Fizik Mhendislii Anabilim Dal,Doktora rencisi)
ilgar Orujalipoor
(H.. Nanoteknoloji Nanotp Anabilim Dal,Yk.Lis.rencisi)
Caner Tkel
(H. Nanoteknoloji Nanotp Anabilim Dal,Yk.Lis. rencisi)
Ara.Gr.Ural Kazan
(H. Fizik Mhendislii Anabilim Dal,Yk.Lis.rencisi)

N@noblten 13

63

GIDA

Mazyar Topal
Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Yksek Lisans

Yiyecek ve iecek sektrnde

nanoteknoloji uygulamalar ve piyasa yaklam
Nanoteknolojinin bitkilerin emme yeteneinin gelitirilmesi ve bazi hastalklarn molekler
ve hzl tedavisi asndan salad yksek potansiyelden yola karak yiyecek ve
ieceklerde bazi byk deiiklikler yaplmaktadr.

Gda nanoteknolojisinin en nemli potansiyel uygulamalarndan baz

rnekler
1- Mteri gereksinimlerine gre salkl koullarda gdann renk, tat ve besin elerinin
deitirilebilmesi
2- Toksinleri uzaklatrmak iin kullanlan baz molekler filtreler.
3- Gdalarn tadn zel molekllerin iinden geirerek zenginletirmek.
4- Akll gda ambalajlar kullanarak gda bozulmasn mterilere renk deiimi ile
bildirmek.

u anda gda ve iecek sektrnde, nanoteknoloji aratrma alanlar:

1- lezzet, letim,doku, biyolojik ila ve aktif bileikler gelitirmek.
2- znrl arttrmak
3- kontroll salm rnleri ve renk dzeltmek.
4- Biyolojik eriilebilirliini artrmas.
5- Datm ve depolama srasnda, biyolojik aktif bileiklerin kararlln korumak.
yiyecek ve iecek sektrunde, nanoteknolojinin en nemli ve temel yaplar olan
nanopartikller, nano-kaplamalar, nano-kompozitler ve Nano-snger yaplardan sz
etmek mmkndr.

64

MAYIS 2011

2007 ylnda Global nanoteknoloji pazarnda gda ve iecek sektrnde zellikle

paketleme srecinde 105 milyon dolar akn bir pazar ortaya kmtr. retim ve
pazarlama srecinde, deerlerinin 2015 ylnda 135 / 2 milyar dolarn zerine kmas
bekleniyor.

Tarmsal rn

Paketleme

Ileme ve gvenlik

GIDA

Gda ve iecek nanoteknolojisi piyasa yaklam

Lezzet ve besin eleri

Firma Ad
AC Serendip Ltd.

Advanced Nanotechnologies
AgroMicron Ltd.

Ambri Pty Ltd

Aquamarijn

Aquanova

Bayer

Biodelivery Sciences

Buhler AG

Chengdu Somo Nano-biology Co

China Beijing Petna Nanotech Co

Cornelius Group

Crown Bio Technology Ltd

DGTec

Heinz
Honeywell

InMat

Iota Nanosolutions Limited

Kodak

Kraft
Landek Corporation
Leatherhead Food International
Nanocor

Nanomi

Nanosciences Inc

Nanova

NGimat

Nestle

Nutralease

PChem Associates

Proctor & Gamble

Protista International AB

Surface Innovations Ltd

Unilever

N@noblten 13

65

GIDA

2015 ylnda nano-teknoloji almalarnn, gda ve iecek sektrnde yrtlen

faaliyetlerin %29'unu kapsamas beklenmektedir. Aslnda bu etkinliin Nanoteknoloji
uygulamalarna dayanarak retilen akll ambalaj malzemelerinin 2012 ylnda piyasaya
surulmesiyle beraber ortaya kmas beklenmektedr.
Yukardaki tabloda gda ve iecek alannda nanoteknoloji ile ilgili alimakta olan
irketlerin, almalar "tarm rnleri", "ileme", "gvenlik", "lezzet" ve "besin eleri"
eklinde drt kategoriye ayrlarak snflandrlmtr.

Gda ve iecek alaninda gelien baz teknolojiler ve uygulamalarnn

incelenmesi
Bu blmde Genel Olarak gelien rnler ve ana alanda gelien teknolojiler yani; gda
ve merubat ileme, uygulamalar ve gvenlii; paketleme ve hedeflenen iletim
sunulmaktadr.

ilenmi gda ve iecek sektrndeki teknoloji ve gvenlik:

Yiyecek ve ieceklerde patojenleri saptama yntemleri:
AgroMicron irketnn nanoteknoloji almalar sonuu bionano Lminesans zellikli bir
sprey retilmitir. Bu sprey patojenleri geni bir yelpazede tanmlama gcne sahiptir.
Izolasyon ve filtreleme:
Gda ve ieceklerde mikroorganizmalar tanimlamak ve ayrmak iin ileri bir teknoloji
kullanan Aquamarijn irketi bazi nano filtreler gelitirmitir. Bu filtrelerin yapi
malzemeleri olarak silikon ve baz polimerler kullanlmaktadr.
Biyo nano sensrler:
Nanosens irket tanabilir sensr sisteminin, Biyolojik ve kimyasal trlerin hzl bir
ekilde tespiti iin bir sensr sistemi gelitirmitir.
Hzl bir ekilde virslerin tespit edilmesi ve konsantrasyonun belirlenmesi iin alminyum
oksit cam kompozitler,ve Nano-fiberler kullanlmaktadr. Uluslararas Gda alannda bu
almalar Leatherhead firmas tarafndan yrtlmektedir.
Biyolojik Nanopartikllerin zolasyonu:
Protista irket sper makro gzenekli jelleri gelitirmitir. Nanoparacklarn (rnein
virsler ve organeller) izolasyonuna yardmc olan bu teknoloji gda ileme sektrnde
kullanlmaktadr.
Bu alanlarda teknoloji gelitirmek iin aratrma yapan dnya apnda irketler vardr.
Yukarda saydmz irketler ve aratrma konular bunlara birer rnektir.

66

MAYIS 2011

Kuantum noktalarla rnlerin ambalajlarnn kodlanmas

bu teknoloj Ingenia Technoloji irketi tarafndan Lazer Yzey Tanmlama (LSA) adyla
gelitirilmitir.

GIDA

Yiyecek ve ieceklerin ambalajlanmas sektrnde kullanlan

teknolojiler

Nano son reaktifler:

Crown Biyoteknoloji irketi bu gstergenn retimi zerine alr.
Akll ve aktif paketleme; tazeliini korumak ve gaz oluumunu nlemek:
Sun Chemical irketi bu paketleme sistemini gelitirmek iin Avrupa'da laboratuvar
aratrmalar srdrmektedir.
PET Nanokompozitler:
raf mrn uzatmak iin kullanlan bu nanokompozitler Nanova irket tarafndan
yaplmaktadr.
Nano-gda ambalajlar iinde dank olan silikatler:
Nanolok irketi gdalarda istenmeyen gaz oluumunu engellenemek iin baz
polimer kaplamal ambalajlar retmektedr.

koruyucu

Oksijen ve karbondioksit gazlarna kar koruyucu kaplamalar:

PET ve PET/poliolefin polmerler bu ama iin kullanlr. kaplamalar NGimat irket
tarafndan ve kendne has Nanomiser adl belirli bir ilem tarafndan retilmektedir.
Gda ambalajlar iin Antibakteriyel plastik kaplamalar:
Chem Associates irketi Gm nanopartikller kullanarak bu paketleme ve kaplama
sstemini gelitirmilerdir.
Nano-barkodlar:
Nanoplex irketi Nanobarkod teknolojisini gelitirdi. Bu yntemde kullanlan barkodlar
ubuk eklinde ve farkl metallerden yaplmlardr. Metallerin eitlendirilmesiyle farkl
barkod kombinasyonlar oluturulabilmektedir.

N@noblten 13

67

GIDA

Nano oksijen reaktifler:

DGTec irketi seramik esasl baz dolgu maddeleri gelitirmi ve retmitir.
Bu malzemelerin zellikleri mekanik dayankll artrmak, k ve pigmentleri alglamak,
k saan dekor runleri iin, ve veri okumak iin manyetik pigmentleri arttrmak olarak
sralananilir. Bu malzemeler Nano-barkodlarda kullanlr.
NoReplicaSystems irketin rettii bu sistem sayesinde sahtecilik nlenebilmektedir.
Ambalaj rnleri iin yksek gzenekli nano-filtreleri:
kompozit nanoteknolojisi kullanlarak paketleme iin, nefes alabilen katmanlar
retilmektedr. Gzenekli yap iinde nanoparacklar kullanarak Biyouyumluluk zell
arttrlmaktadr. Caesar irketi bu yeni yntemi gelitirmektedr.

Gda ve iecek sektrnde serbest hedeflenen iletim ve Teknolojilar:

Kontroll salm yontemleri:
Glycologic irketi APS Sistemini kullanarak aktif moleklleri salan kapsller retmitir.
Bu kapsller istenilen enzimatik reaksiyon veya kimyasal ortamda olunca kontroll olarak
aktif moleklleri salmaya balyorlar. Glycologic irketi tarafndan retilen bu malzemeler
kapsl olarak piyasaya srlmektedr.
Gdalar iin Nano-tayclar:
Yeni aktif maddelerin gelitrcsi Aquanova teknoloji irketi ya azaltmak ve gdalarda
tokluk hissini artrmak amacyla bir aktif madde piyasaya srmtr. NovaSOL ad verilen
rn E vitamini (SoluE) ve C vitaminini (SoluC) tanmas iin de kullanlmaktadr.
Kontroll salm:
RBC Life Sciences irket u anda altda verlen rnleri retmektedir:
Neoceuticals Enginar Nanoclusters; Yzey gerilimi azaltma ve gda takviyelerinin
emilimini artrmak iin kullanlan bir rndr.
Neoceuticals Hydrocel; yzey gerilimi artrmak ve ime suyu znrlk zellikleri
azalma iin kullanlan bir rndr.
Neoceuticals Slim Shake Chocolate; nano-kme iletkenlik sistemi ile ikolata kmeleri
halinde tat vermek iin retilen bir rndr.
Neoceuticals Spirulina Nanoclusters: gda retimi iin nano-kme iletkenlik sisteminde
kullanlan bir rndr.
Bu yazda ad geen guruplar ,irketler ve elde edlen malzemeler dnda, teknoloji
gelitirme ve aratrma yapan eitli aratrma ekipleri faaliyetlerini srdrmektedirler.
Bu yaz sadece tantm amacyla yaplmtr.
Bu yaz Nanoteknoloji Dergi No 158de yaymlanmtr.
Kaynak: Nanoposts, 2008 "ve Gda Nanoteknoloji Pazar 2015 iin Drink".

68

MAYIS 2011

Ar. Gr. Glsu ener

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

A r t a n n f u s l a b i r l i k t e u l a l a b i l i r d oa l s u
kaynaklarnn yeterlilii giderek azalmaktadr. Bu
sorun, insanlar yeni su kaynaklar arayna
yneltmektedir. Bu yzden kullanlabilir su kayna
olarak Dnyadaki suyun byk bir ksmn oluturan
deniz suyu tercih edilebilir. Ne yazk ki deniz suyunu
o l d uu g i b i k u l l a n a m a m a k t a y z . D e n i z s u y u
kullanlmadan nce kirletici tuzlar ortamdan
uzaklatrlmaldr. Ancak bu uzaklatrma ileminin
olduka yksek maliyetli olmas sebebiyle deniz suyu
yaygn olarak ime suyu retilmesinde
kullanlamamaktadr. Son yllarda gelimekte olan nanoteknoloji ile su artma
yntemlerindeki sorunlarn maliyet drlerek giderilecei ngrlmektedir. Bu alanda
son yllarda ortaya kmakta olan nanofiltrasyon membranlar umut vaadeden
malzemelerdir.

NANOFLTRASYON

Nanofiltrasyon Membranlar

Nanofiltrasyon membranlar, molekler arlk snr ters osmoz ile ultrafiltrasyon

arasnda yer alan (200 ile 2000 Dalton), asimetrik yapya sahip, zellikle sulu
zeltilerdeki organik ve inorganik maddelerin giderilmesi amacyla kullanlan, basn
srcl bir membran ayrma ilemidir. Membran gzenek boyutu, 0,5-2 nm ve basnc
5-40 bar arasndadr. Kum filtrasyonu, mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon
gibi yntemler sudan bulankl ve mikroplar uzaklatrmak iin
etkili yntemler olmalarna ramen znm bileikleri
uzaklatrmak iin yeterince etkili deillerdir. Ters osmoz,
znm tuzlarn uzaklatrlmasn salamaktadr fakat
geleneksel filtrasyon membranlarnn kullanm daha fazla enerjiye
ve iletme maliyetine sebep olmaktadr.
Nanofiltrasyon, nitratlar, klorrler, kalsiyum ve
magnezyum gibi suda znen tuzlar ve dier
kimyasallar geleneksel membranlara gre olduka
seici ve geirgen olan nanogzenekli
membranlar sayesinde etkili bir ekilde
uzaklatrabilmektedir. Bu malzemelerin
kullanmyla daha az basn dolaysyla daha
az enerji gerekmektedir. Nanoteknolojideki
gelimeler nda son yllarda nanofiltrasyon
tercih edilen yntemler arasna girmitir.

N@noblten 13

69

NANOFLTRASYON

Nanofiltrasyon membranlar doal olarak olumu veya yapay olarak oluturulmu

nanolekte gzeneklere sahip karbon, silikon, polimer, seramik gibi malzemelerden
retilebilmektedir. Malzemenin gzenek byklnn, seiciliinin ve dier fiziksel
zelliklerinin kontrol edilebildii, ayn zamanda kirleticilerin gzeneklerle temas ettiinde
ortaya kan kimyasal srelerin de kontrol edilebildii nanoboyuttaki polimerik ve
anorganik malzemeler, nanokompozitler de yeni nanofiltrasyon membranlarnn
retiminde kullanlmaktadr. Filtrasyon yntemlerinin etkinlii, elde edilen suyun kalite
standartlarna, su kaynann kalitesine, kirlilie baldr. Farkl kirleticiler iin farkl
membranlar kullanlmaktadr. htiyaca zel fiziksel ve kimyasal zellikleri olan yeni
nanofiltrasyon membranlarnn retilmesi hedeflendirilmi kirletici uzaklatrlmas
ynnde nemli bir gelimedir. Membranlarda kullanlan ve kullanlmas dnlen
malzemelerden bazlar aada ksaca aklanmaktadr.

Nanokiller
Nanoyapdaki killer doada bol miktarda bulunur ve eitli retim srelerinde kullanlr.
Bu killer iki boyutlu nanolekte kristal rgye sahip, nanokristal yapdaki doal
minerallerdir. Yksek yzey alanna sahiptirler ve katyonik deiim zellikleri vardr. Bu
zellikler bu malzemelerin petrol, ar metal ve organik bileiklerin sudan uzaklatrlmas
gibi uygulamalarda kullanmlarna olanak verir. Bu killer kolaylkla, dk maliyette
s a f l at r l a b i l i r v e i y o n d eii m i , a l a m a v e d ie r b a s i t il e m l e r l e
fonksiyonelletirilebilir.rnein doal olarak hidrofilik zellie sahip nanokil, alkil
amonyum gibi organik bir malzeme kullanlarak iyon deiimi reaksiyonuyla organofilik
zellik kazandrlr. Farkl trdeki killerin kullanlmasyla yaplan almalar gelitirildike
kil temelli su iyiletirme yntemleri daha etkin hale gelecektir.

Manyetik Nanopartikller
Manyetik nanopartikller, yksek yzey alanlarna sahiptirler ve herhangi bir yardmc
adsorplayc malzemenin kullanmna gerek duyulmadan kimyasallarla kolaylkla
etkileebilirler. Bu yzden suyun iyiletirilmesi dahil olmak zere farkl kimyasal ayrma
uygulamalarnda kullanlr. Ayn zamanda manyetik nanopartikller yzeylerinin
kaplanmasyla ya da farkl yntemlerle fonksiyonalletirilebilirler. Adsorpsiyon ilemi
gerekletikten sonra bir mknats yardmyla ya da manyetik alann uygulanmasyla
manyetik nanopartikller sudan kolaylkla ayrlabilirler ve tekrar tekrar kullanlabilirler.
Manyetik nanopartikller suda dalm bir ekilde bulunabilirken kil, polimer veya dier
destek malzemelerine gml olarak da bulunabilirler. Suda dalm haldeyken hedef
kirleticiye balandktan sonra manyetik ayrmayla kolaylkla geri kazanlr. Hedef
kirleticiyi ieren su ak esnasnda manyetik partikllerin gml olduu filtrelerde bu
kirleticiler tutulur.

70

MAYIS 2011

Katalizr, bir kimyasal tepkimenin aktivasyon enerjisini drerek tepkime hzn arttran
ve tepkime sonrasnda kimyasal veya fiziksel yapsnda bir deiiklik meydana gelmeyen
maddelerdir. Nanokatalizrler, nanolekteki boyut veya yapsal deiiklikleri sayesinde
gelimi katalitik zellikleri olan enzim, metaller ve dier malzemeleri ierirler.
Nanolekteki malzemenin boyutu ve/veya yapsnn kontrolyle daha reaktif, daha seici
ve daha dayankl malzemeler retilmektedir. Ham madde tketimini, yan rnleri,
atklarn oluumunu azaltmak ve katalizrlerin toplam maliyetini drmek iin daha az
miktarda katalizr kullanlmaldr.

Kaynaklar
1. Summary of the International Workshop on Nanotechnology, Water and Development
(Chennai, India, 1012 October 2006); available at www.merid.org/nano/waterworkshop
2. Nanofiltration, Steven Kaul (2005)
3. Nanotechnology and the challenge of clean water, Thembela Hillie, Mbhuti Hlophe, Nature
nanotechnology (2007)

N@noblten 13

NANOFLTRASYON

Nanokatalizrler

71

LTERATR

Ar. Gr. Glsu ener

Nanoteknoloji ve Nanotp Anabilim Dal Doktora

Hacettepe niversitesi Kaynakl

Nanoteknoloji ve Nanotp Yaynlar
Ocak 2011 - Mays 2011 Dnemi
Design and Characterization of Nanocrystal Formulations Containing Ezetimibe
Chemical & Pharmaceutical Bulletin
Cilt: 59, Say: 1, Ocak 2011, Sayfalar: 41-45
Tuba Glsn, Reyhan Neslihan Grsoy, Levent ner
Antitumoral activity of camptothecin-loaded nanoparticles in 9L rat glioma model
International Journal of Pharmaceutics,
Cilt: 403, Say: 1-2, Ocak 2011, Sayfalar: 201-206
Yasemin rpanl, Emilie Allard, Catherine Passirani, Erem Bilensoy, Laurent Lemaire,
Sema CalsJean-Pierre Benoit
An environmental impact assessment of quantum dot photovoltaics (QDPV) from raw
material acquisition through use
Journal of Cleaner Production
Cilt: 19, Say: 1, Ocak 2011, Sayfalar: 21-23
Hatice engl, Thomas L. Theis
Photochemical internalization for pDNA transfection: Evaluation of poly(d,l-lactide-coglycolide) and poly(ethylenimine) nanoparticles
International Journal of Pharmaceutics
Cilt: 403, Say: 1-2, Ocak 2011, Sayfalar: 276284
M. Gargouria, A. Sapina, B. Arca-Yegina, J.L. Merlinc, P. Becuwed, P. Maincenta
The Recent Electrochemical Biosensor Technologies for Monitoring of Nucleic Acid
Hybridization
Current Analytical Chemistry
Cilt: 7, Say: 1, Ocak 2011, Sayfalar: 63-70
Hakan Karadeniz, Filiz Kuralay, Serdar Abac, Arzum Erdem
Synthesis and characterization of nanomagnetite particles and their polymer coated
forms
Journal of Colloid and Interface Science
Cilt: 353, Say: 2, Ocak 2011, Sayfalar: 372-379
Gldem (Gven) Utkan, Filiz Sayar, Pnar Batat, Semra de, Manfred Kriechbaumd, Erhan
Pikin

72

MAYIS 2011

Layered double hydroxides with interlayer borate anions: A critical evaluation of

synthesis methodology and pH-independent orientations in nano-galleries
Applied Clay Science,
Cilt: 51, Say: 3, ubat 2011, Sayfalar: 308316
Ahmet Nedim Ay, Birgl Zmreolu Karan, Abidin Temel, Luis Mafra

LTERATR

Methacryloylamidohistidine in Affinity Ligands for Immobilized Metal-ion Affinity

Chromatography of Ferritin
Biotechnology and Bioprocess Engineering,
Cilt: 16, Say: 1, Ocak-ubat 2011, Sayfalar: 173-179
Deniz Akta Uygun, Nevra ztrk, Sinan Akgl, Adil Denizli

Acetylsalicylic Acid Loading and Release Studies of the PMMA-g-Polymeric Oils/Oily

Acids Micro and Nanospheres
Journal of Applied Polymer Science,
Cilt: 119, Say: 3, ubat 2011, Sayfalar: 1610-1618
Ebru Klay, Birten akmakl, Baki Hazer, Emir Baki Denkba, Bekta Akgz
The Effect of Different Preparation and Etching Procedures on the Microleakage of Direct
Composite Veneer Restorations
Photomedicine and Laser Surgery,
Cilt: 29, Say: 3, Mart 2011, Sayfalar: 205-211
Jale Grc, Sevil Grgan, Filiz Yaln akr, Ceren zge Bier, Hande Grc
Nanoparticle silver ion coatings inhibit biofilm formation on titanium implants
Journal of Clinical Neuroscience,
Cilt: 18, Say: 3, Mart 2011, Sayfalar: 391-395
Kutsal Devrim Secinti, Hakan zalp, Ayhan Attar, Mustafa F. Sargon
Cellular Behavior on Epidermal Growth Factor (EGF)-Immobilized PCL/Gelatin
Nanofibrous Scaffolds
Journal of Biomaterials Science-Polymer Edition,
Cilt: 22, Say: 1-3, 2011, Sayfalar: 207-223
Seda R. Tigli, N. Merve Kazaroglu, Bora Mavis, Menemse Gumusderelioglu
SERS-based sandwich immunoassay using antibody coated magnetic nanoparticles for
Escherichia coli enumeration
Analyst,
Cilt: 136, Say: 4, 2011, Sayfalar: 740-748
Burcu Guven, Nese Basaran Akgul, Erhan Temur, Ugur Tamer, Ismail Hakki Boyaci

N@noblten 13

73