1.

GR
Bu stajda, i hayatna atldktan sonra alabileceimiz i sahalarndaki organizasyon
dzenini,renimimiz srasnda kazandmz teorik mhendislik bilgilerinin pratikteki
uygulamalarn tanmamz ve incelememiz ama edinilmitir.Buna ek olarak kurulutaki
mhendislik birimleri dndaki birimlerin ileyiini ve bunlarn mhendislik birimleri ile
ilikilerini tanmamz ve incelememiz de amalanmtr.
imento sektrnde staj yapma nedenim, ders olarak imento ve beton alm olmam
ve derste renmi olduum teorik bilgileri fabrikada uygulamal bir ekilde
grmektir.imento sektrndeki devam eden gelime de bu sektr de staj yapmak istememe
neden olmutur.
Ayrca staj seimini yaptm imento sektr ile okulda renilen ktle denklikleri ve
enerji denkliklerini en iyi ekilde uygulayabileceimi dndmden imento sektrnde
staj yapmay uygun buldum.

2.KURULU HAKKINDAK BLGLER

Denizli imento Fabrikas Denizli - Afyon karayolu zerinde kente 40km uzaklktadr.
1975 ylnda kurulu almalarnda balanan fabrikann ilk temelleri 1978 ylnda atlmtr.
Uzunca bir sre temel halinde kalan fabrikann 1984-1985 yllar arasnda inaat
tamamlanmtr. 1987 ylnda imento deirmenlerinin devreye alnmasyla ilk deneme
retimine balanm, 1988 ylnda ise 600000 ton/yl kapasiteyle retime geilmitir. 19932000 yllar arasnda yaplan yatrmlarla klinker retim kapasitesi 1815000 ton/yla, imento
retim kapasitesi 2500000 ton/yl a kmtr. 1988 ylnda Tesis Mdrl, 1989 ylnda
Messese Mdrl, 1990 ylnda ise Genel Mdrlk olarak itosana bal bir fabrika
iken 1992 ylnda zelletirme Kurulu tarafndan Eren Holdinge satlm, 1993den bu yana
da zel sektr olarak retimine devam etmektedir. Denizli imento Eren Grubu tarafndan
gerekletirilen yatrmlarla, kapasitesini %300 artrm ve bugnk seviyesine
ulamtr.Eren Holding, Denizli imento'da dnyann nde gelen imento ve inaat
malzemeleri firmalarndan biri olan CRH group ile de ortak olmutur. Kapasite asndan
Trkiyenin en byk 5 imento fabrikas ierisindedir.
Denizli imento 2007 ylnn 2.yarsndan itibaren klinker ve imento retiminde
kapasite art, enerji verimlilii ve evreye duyarllk projeleri iin yaklak 30 milyon $
tutarndaki yatrm faaliyetlerine balam olup, 2009 ylnda devreye alnan yeni farin ve
imento retim niteleri ile lkemizin en modern ve kapasitesi yksek fabrikalar arasndaki
yerini daha da st seviyeye karmtr.
Denizli imento da 18 mhendis, 19 teknisyen, 4 tekniker, 75 memur ve 156 kapsam
ii personel (ii) almaktadr.

ekil1. Kuruluun Organizasyon emas

2.1. Kuruluun Organizasyonu Hakknda Bilgiler

25 i gn staj yapm olduum retim mdrl fabrika mdrlne bal bir
birimdir. Bu birimde en yetkili kii retim mdrdr. retim mdr olmak iin gerekli
tecrbeye sahip olmak, grev ve sorumluluunun bilincinde olmak gereklidir. retim mdr
olmak iin maden mhendislii veya kimya mhendisliinden mezun olmak gerekmektedir.
retim mdrl, hammadde, yar maml ve maml olmak zere 3 blmden olumaktadr.
Her blmn banda, o blmden sorumlu bir ef bulunmaktadr. Hammadde efi olabilmek
iin genelde maden mhendisliinden mezun olmak gerekir. Yar maml ve maml efi
olabilmek iin ise kimya mhendisliinden mezun olmak gereklidir.
Denizli imento Fabrikasna yeni bir mhendis alnd zaman ncelikle 3 ay
oryantasyon grmektedir. Bu sre iersinde fabrikay tanmas ve genel ileyiini grmesi
amalanmtr. 3 aylk oryantasyon srecinden sonra genel mdr, yeni alnan mhendisi
szl snava tabi tutmaktadr. Bu snav sonunda mhendis yeterli grlrse vardiya tutmaya
balar. 3 ay sonunda tekrar snav yaplr ve yeterli grlmesi halinde retim mhendisi olarak
grevine devam eder.
Denizli imento Fabrikas 3 vardiya halinde retimine devam etmektedir. Her
vardiyada tm fabrikadan sorumlu vardiya amiri bulunmaktadr. Vardiya amiri grev
srecince btn fabrikay kontrol eder ve aksi bir durum olmas halinde bunu rapor eder. Her
blmn banda bir tane teknisyen bulunmaktadr. Teknisyen, altnda alan iilerden
sorumludur ve mhendisden gelen direktifleri onlara iletir. Teknisyenler, vardiya sonunda
rapor tutarlar ve otomasyona iletirler. Bu raporlar otomasyondan mhendislere ulatrlr.
Denizli imento Fabrikasnda otomasyon odas bulunmaktadr. Burada merkezi kumanda
operatrleri tm fabrikay bilgisayarlardan ve kameralardan kontrol eder. Mal aknn
kontrol ve her trl ama, durdurma ilemi buradan yaplmaktadr.
3.MENTONUN TARHES
Klasik tarihin en eski antlarndan olan pramitleri M.. 5 y.y.da yunanl HEREDOT
(M..484-420) grm ve kitabnda aklamtr. Eski msrllar snm kire ve al tan
birlikte ya da ayr yar kullanarak, eski yunanllar ise snm kireci deniz hayvanlarnn
kabuklaryla kartrarak kullanyorlard.
Yeryznde ada betona benzer ilk yap malzemesi, kire harcna tula ve kiremit
krntlar katmakla elde edilmitir. Bu tr yap malzemesi, Romallar zamannda kaldrm ta
ve duvar olarak kullanlmtr. Zaman ile srekli bulunmas zor olan tula ve kiremit
krntlar yerine, akl ta ve ya herhangi bir sert ta gemitir.

imentolama olay hakknda ilk dn yrten insan Romal VITRUVIUS

olmutur.
Btn maddeler gibi talarnda deiik eden yapl olduunu herkes bilir. Bu
eler srasyla hava, su ve atetir. Havas ok olan talar hafif, suyu bol olan talar yapkan
ve atei ok olan talar da gevrek olur. Herhangi bir ta yakmadan kum ve ya akl ve su ile
birada kartrmak sureti ile sertletirmek mmkn deildir. Buna karn, ocaklarda yaklan
talarda alev, btn gcyle tan rgsne yerleerek gevrekletirmektedir. Bu nedenle byk
bi gzenee sahip olan bu gibi talar dayankszdr. Tan rgtn oluturan bu eden
ikisi hava ve su, atein etkisinde yok edilmilerdir ve geride ancak gizli s kalmtr. Ta,
yeniden su ile kar karya gelince, gizli ate dar atlr ve ta yeniden eski dayankllna
sahip kar. Sonu olarak kire soutulmu ve fazla s aa braklmtr.
Romallarn genellikle snm kire ta ve yanarda klleriyle yaptklar har eski alarn
en iyi yap gereciydi. Roma imparatorluunun knden sonra Bat Avrupa da uzun sre
unutulan imento yapmn 1756 da John Smeaton adnda bir ngiliz mhendis yeniden
balatt. Smeaton, Devonun Pimout kenti aklarndaki bir deniz fenerinin yapmnda
balayc madde olarak, iinde nemli oranda ki bulunan baz kire talarn tp kavurarak
elde ettii imentoyu kullanmtr.
Bunu izleyen 70 yl boyunca, deiik oranlardaki kire ta ve kil karmlar yksek
scaklkta kavrularak eitli karmlar yaplmtr. En iyi sonucu 1824 de Joseph Astdin ald
ve bir l kil ile l kire tan kavurarak stn nitelikli bir imento elde etti. Astdin bu
karm ylesine yksek scaklklarda kavurmutu ki, iindeki maddeler neredeyse tmyle
erimi ve karm souduu zaman kk topraklar halinde katlamt. Klinker denilen bu
topraklar incecik bir toz haline gelinceye kadar tp suyla kartrldnda birka saat
iinde son derece sertletiini gren astdin gelitirdii bu imentoya PORTLAND
MENTOSU adn verir. nk setreleen imentonun grnm, o zamanlar ngilteredeki
yaplarda ok kullanlan ve beyaz bir kire ta olan portland tana ok benziyordu.
O gnden bu yana Portland imentosunun retim yntemlerinde nemli gelimeler olduysa da
kullanlan maddeler hem hi deimeden kald.
4.MENTO NEDR?
imento, balca silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden
hammaddelerin teknolojik metotlarla sinterleme scaklna kadar piirilmesiyle elde edilen
yar mamul madde klinkerin, tek veya daha fazla cins kat maddesiyle tlmesi sonucu elde
edilen hidrolik balaycdr.

Hidrolik balayc ya da birletirici su ile temas ettii zaman sertleen ve etrafndaki

madeleri birbirine yaptrma imkanna sahip malzeme demektir.
imentoda bu zellik ok yksektir. Bu nedenle, kum eitli byklkteki akl imento ile
kartrlp slatld zaman bunlarn hepsi bir sre sonra donarak yekpare bir ktle meydana
getirir ki buna beton denir.
5.MENTO NASIL YAPILIR?
imento retimini iki ana balk altnda toplamak gerekir. Birincisi yar mamul olan
klinker retimi, dieri ise imento retimidir.
Silisyum, alminyum ve demir oksitleri ihtiva eden kalker ve kilin kimyasal
bileimleri gz nne alnarak belirli oranlarda kartrlp yksek dereceli scaklkta
piirilmesi suretiyle elde edilen ve klinker adn alan yar mamul maddeye, % 3,5 orannda
al ta katlarak tlmesiyle elde edilir.
imento retim prosesleri klinkerin elde edili biimine gre 3 balk altnda toplanr.
Bunlar; Ya proses, yar ya proses ve kuru prosesdir. Denizli imento Fabrikas retime
getiinden beri kuru prosesle imento retimi yapmaktadr. Bu sistemle alan fabrikada
sanayi at kesinlikle olmaz. nk alnan hammaddeler nce krcdan geirilir, ayr ayr
krlan hammaddeler tme sistemine gnderilir ve un haline (farin) gelinceye kadar
deirmende tlr ve kapal sistem olan haval bantlar vastas ile tanr.Tahliye
borularnn kalpeleri alarak altta yer alan stok silolara biriktirilen farin fuller pompalar
yardm ile ilk nce dner frn nitesi n stc siklonlar grubuna, buradan da dner frna
sevk edilir. Yar mamul olan klinker kapal stok sahasna stoklanr. Klinkere belirli oranlarda
katlan al ve katk maddesi olarak da trasn (volkanik tf, doadan aln ekliyle sadece
krma ilemine tabii tutulur.) imento deirmeninde tlmesi ile elde edilen imento
paketleme nitesindeki silolara kapal sistemle sevk edilir ve sata hazr durumda olur.
6.HAMMADDE
imento yapmnda hem tabii mineraller, hem de endstriyel rnler
kullanlabilir.Kire, silis, alminyum oksit ve demir oksit ieren mineraller, imento
yapmnda hammadde olarak kullanlrlar. imentonun ana hammaddesinin kalker ve kil
olduu sylenebilir. Ancak kalker ve kil istenen bileimi vermiyorsa ierisine demir ve kum
cevheri gibi hammaddelerin belirli oranda ilave edilmesi gereklidir.
Denizli imento Fabrikasnda hammadde olarak kalker, kil ve demir cevheri
kullanlmaktadr.

6.1.Kire Komponenti: Kalker (Kire Ta)

Kalker, yaygn olarak kullanlan, ok geni alanlara teekkl etmi olan, nemli bir
tortul kayatr. Bileim olarak CaCO3dr. Kalkerin en saf ekilleri kalsit ve aragonittir.
Kalker ve tebeir, CaCO3n en fazla bulunan ve mermere en ok benzeyen ekilleridir.
Kalkerin ince taneli kristallerden oluan bir yaps vardr. Kalkerin yalnzca en saf ekli beyaz
olup; zgl arl 2.7g/cm3 dr. Genellikle kalkerin iinde rengini etkileyen killi mineraller
veya demir bileiklerinden oluan katk maddeleri bulunur. Portland imentosu yapm iin
tm jeolojik biimlerdeki CaCO3 uygundur.
Denizli imento Fabrikasna kalker fabrikaya 2km uzaktaki kalker ocandan
salanmaktadr. Yaklak %92-98 CaCO3 iermektedir.
6.2.Kil Komponenti
imento kimyasnda ikinci nemli hammadde kildir. Killer zellikle feldspat ve
mikada bulunan alkali ve toprak alkali maddeleri ieren alminyum silikatlarn deime
rnleridir. Ana maddesi alminyum silikahidratlardr. Kilin kimyasal yaps, saf kil
mineraline yaklaandan, iinde nemli miktarlarda Fe(OH)3, demir slfit, kum, CaCO3 gibi
katk maddeleri bulunanlara kadar deiir. inde yabanc madde bulunmayan kil beyazdr.
Fe(OH)3 kilin rengini veren esas maddedir. Organik maddeler de kile renk verebilir.
imentodaki alkalilerin ana kayna kil komponentidir.
Denizli imento Fabrikasna kil 13 km mesafedeki kil ocandan gelmektedir.
6.3.Dzeltme Maddeleri
imentonun hammadde karmnda gerekli bir kimyasal madde yeterli miktarda
bulunmuyorsa dzeltme maddeleri ilave edilir. rnein Fe2O3 eksikliinde, slfrik asit
fabrikas atklar (yanm pirit, cruf) veya demir cevheri kullanlr.
Denizli imento Fabrikasnda dzeltme maddesi olarak demir cevheri
kullanlmaktadr. Hematit eklinde ve +3 deerliinde olan demir cevheri, hammadde
karmnn frnda daha kolay ve daha az s ile pimesini salar. +2 deerlikteki demir
cevheri dzeltme maddesi olarak kullanlmaz. nk yeteri kadar ykseltgenemez ve
manyetiklik oluturur, bu da imento iindeki fazlarn bozunmasna neden olur. Ayn zamanda
imentonun mukavemetini de drr.
Denizli imento Fabrikasna demir cevheri Uaktan, tras Burdurdan, al ta
Honaz dan, kmr ise Ktahyadan gelmektedir.

6.4.Ocaklardan Hammadde karlmas

imento hammaddelerinin karlmas ve nakliyesi her eyden nce ekonomik
olmaldr. Denizli imento Fabrikasnn kalker ve kil ocaklarnn fabrikaya yakn olmalar
nedeniyle byk avantaj salamaktadr.
Hammadde karlmas ve nakliye iinin toplam retim maliyetinin %10u
oluturduu gz nnde tutulursa, bu orann dmesi fabrikann karn arttrr.
Kalker ocandan hammadde karlmasnda patlayc maddeler kullanlmaktadr. Bu
patlayc maddeler yle verilebilir:

Platinli patlayclar,

Kartu halinde toz patlayclar,

Amonyum nitrat ve ya karm.

Bir ok patlatma usul vardr:

Kk apl deliklerde seri patlatma,

Geni apl deliklerde patlatma.

Uygulanacak metod kayann cinsine, sertliine, tabakalarn durumuna, ayna

yksekliine ve ocaklardaki imkanlara gre deiir.

Geni apl deliklerde patlatma yntemi kullanlrken delikler geni apl (95lik tij)
ve hafif eimli olarak delinirler. Bunlar 13-15m derinlikte 6-10cm apndadrlar. Bu derinlik
ve ap ilenecek hammadde yata ve arazinin artlarna baldr. Delme ilemi vegondrille
yaplr.
Sktrma maddesi
Teknik amonyum nitrat

NH4NO3

1215m

Elektrikli kapsl
Dinamit
NH4NO3

Gvenli patlatmay salamak iin delikler seri balanr. Denizli imento Fabrikas
kalker ocanda 18-26 kg teknik amonyum nitrata karlk 3-5 tane dinamit kullanmak
gerekir.
Kil ocanda ise hammadde kartlmas dozerlerle yaplmaktadr. Ocaklardan
karlan hammaddeler fabrikaya kamyonlarla sevk edilmektedir.
8

7.PROSESN AKIINA GRE NTELER

ekil 2. Kuru sistemde imento retimi

n stc (Istma)
Hammadde
(Al ta)

Konkasr
(Krma)

Yakt

Farin
deirmeni
(tme)

Klinker

Dner frn

Soutucu
(Kalsinasyon, Sinterleme)
(Soutma)
Paketleme

imento
deirmeni
(tme)
Katk maddeleri

imento retiminde kullanlan hammaddeler; hammadde

ocaklarndan genellikle sert olduklar iin patlayc maddeler yardmyla
karlr ve ykleyici i makineleri ile nakil aralarna yklenerek krlmak
zere konkasrlere (Ta Krc) tanr. Hammaddeler, konkasrlerde
krldktan sonra stokholde stoklanr. Syrclar yardmyla stokholden
alnan hammaddeler belli oranlarda kartrlarak farin deirmenlerine
alnarak tlrler. Farin adn alan karm piirilmek zere hazr olarak
farin stoklarnda stoklanr. n stclardan geirilerek dner frna sevk
edilen farin yaklak 1400-1450 derece scaklkta piirilir. Dner frndan
klinker olarak kan yarmaml rn soutucuda soutularak klinker
stokholnde
stoklanr. Alta ve retilecek imento cinsine uygun katklarla imento
deirmenlerinde tlr. imento cinslerine gre ayr ayr silolarda
stoklanan imento, torbal ve dkme imento olarak sata sunulur.

7.1.Konkasr (Krc)
Ocaklardan tanan hammaddeler (kalker, kil , demir cevheri) ile tras ve al ta
konkasrde 2.5-3.0 cm byklnde krlr.Bundaki ama, farin ve imento deirmenlerinde,
hammaddelerin kolay tlebilmesi ve bylece kapasite artrmnn salanmasdr.Krlacak
hammaddelerin kendilerine zg krlma zellikleri vardr. Baz hammaddeler kolay krlrken
bazlarnn krlmas iin daha ok enerjiye ihtiya vardr.Kalker gibi sert ve byk paralarn
kile oranla krlmalar daha zordur.Hammaddelerin bu zelliklerinden dolay konkasrn
kapasitesi deimektedir.
Konkasrn hammaddelere gre kapasitesi yledir:
Kalker

: 250 ton/h

Kil

: 450 ton/h

Demir cevheri : 450 ton/h

Al ta

:450 ton/h

Tras

: 400 ton/h
Bu oranlar sabit olmayp, ocaklarn mesafesi hammaddelerin ocaktan nakliyesinde

kullanlan ara says, stoklanan hammaddenin durumu gibi vs. etkenler kapasiteyi
etkilemektedir.
Denizli imento Fabrikasnda 2 tane konkasr bulunmaktadr.Bunlardan 1. konkasr
ift rotorlu diskli ekili krcdr. Her rotorda 28 tane eki bulunmaktadr.
ekilerin arlklar 90kgdr. Devir says 550 d/dak dr. Malzemeler 25-40 mm
byklnde krlmaktadr. Krlacak malzemenin tlmesini salayacak elik bandn
eim as 25o dir. Yaklak 500 ton/h kapasitededir. 2. konkasr ise tek rotorlu olup diskli
ekili krcdr. Bulunan tek rotorda 48 eki vardr. ekilerin arlklar 90kgdr. Devir
says 375.16 d/dak dr. Malzemelerin krldktan sonraki boyutu 25-30mmdir. Krlacak
malzemenin tlmesini salayacak elik bandn eim as 25odir. Yaklak 1000 ton/h
kapasitelidir.
Krlan malzeme sadece kalker olup 600-700 ton/h tr.
(NOT: kinci krcnn ekileri manganl olduu iin sadece kalker krlmaktadr.)
Krclarn alma tarz ise aadaki gibidir;
Krlacak hammadde konkasr bunkerine boaltlr buradan elik bant vastasyla
konkasre gelir. Konkasrn iinde birbirinin tersi ynnde dnen rotorlar vardr. Bu rotorlar
zerinde ekiler vardr. Krlacak olan hammadde bu rotorlar arasna girerek ekiler
10

yardmyla krlr. Yeterli ebatlara gelen hammadde rotorlarn altndaki zgaradan geerek
2000lik banda dklr. Izgaradan geemeyenler yeniden rotorlara dnerek ekiler
yardmyla yeniden krlr. Krlan malzeme bantlar yardmyla farin bunkerine yada stok
hollere aktarlr(ihtiyaca gre).
Konkasre verilen hammadde rutubetli olursa verimi drr.Konkasr verimini
rutubetle birlikte tane boyutu ve malzemenin plastik yaps da etkilidir.Rutubeti yksek
hammadde verildiinde ekiler tkanp motor amperlerinin ykselerek motorlar devre d
kalabilir.Tkanmalar nlemek iin konkasre verilen maddenin rutubetine dikkat etmek
gerekir.
Stoktan malzeme alnmas;

Syrclar

Koval bant ile gerekleir. [1]

7.2.Syrclar
Denizli imento Fabrikasnda 5 eit syrc bulunmaktadr. Bu syrclar bir kol ve bir
dnen kazyc kolu paletlerden ibarettir. Bu syrclarn zellikleri Ekte verilmitir.
7.3.Farin Deirmeni
Denizli imento Fabrikasnda 3 adet farin deirmeni bulunmakla beraber bu
deirmenlerin zellikleri Ekte verilmitir.
Farin, imento hammaddesinin ;(kil, kalker, demir cevheri) kurutulup belli bir incelie
kadar tlmesiyle meydana gelir.
Hammadde stok holnde konkasr nitesi tarafndan krlm olan kil, kalker ve demir
cevheri syrc ve lastik bantlardan geerek arabal bant araclyla ait olduklar bunkerlerde
toplanrlar. Bunkerlerin zerinde bulunan arabal bant ift ynl alabilir.
Farin nitesinde 3 hammadde bunkeri vardr. Bunlar kil, kalker ve demir cevheri
bunkerleridir.Farin deirmeni 1de kalker ve kil bunkeri 350 ton, demir cevheri bunkeri ise
100 ton kapasitelidir. Bunkerler genelde betondan imal edilmitir. Bunkerlerin alar iindeki
malzemelerin akn engellemeyecek ekilde olmaldr. Akn rahat olmas iinde bunkerin i
yzeyi dz ve przsz olmaldr.
Bunkerlerin altnda tartm yapan schenk mevcut olup laboratuarlardan gelen bilgiler
dorultusunda malzeme miktar ayarl bir ekilde lastik besleme band araclyla besleme
yaplr.Buradan elevatre gelir.Tek banttan geerek kurutucuya gelir.Gelen malzeme 3 ayr
ilem grr;

11

1.) Sistem fan vastasyla ok ince (1. Boyutlu) malzemeler seperatrden direk
geerek siklonlara birikir.Haval bantlar vastasyla silo elevatrne ve oradan da siloya stok
yaplr.
2.) Orta (2. Boyutlu) malzemeler sistem fan vastasyla ekildikten sonra iki yan
kollardan bantlar vastasyla deirmende tlr.Siloya verilir.
3.) ri (3. Boyutlu) malzemeler n ezme bunkerine gelir ve sarsak elek vastasyla (iki
silindir arasnda krlr) krlr ve tekrar elevatrden kurutucuya sirklasyon yaplr.
Bu ilem n ezme ilemidir.n ezme sisteminin kapasitesi 290 ton/hdur.Krc
hidrolik basnc 130 bar ve iki silindir aras da 10 mm olmaldr.
Malzeme farin deirmenine tanr.Farin deirmenine gelen malzemeler dner frndan
alnan scak gaz ile (300oC) kurutulur tlr.Yani kurutarak tme ilemi yaplr. ayet
dner frn herhangi bir nedenle duruyorsa ve farin deirmeninin almas gerekliyse
kurutarak tme ilemi iin gerekli scak hava sten ocandan alnr.
terek kurutmann en nemli zellii iki farkl ilemin ayn anda yaplmasdr.ou
kez tme devresinde bulunan sten oca (scak hava oca) gibi yarmc makineler kurutma
ilemine yardmc olarak verimin ykselmesini salar.letme kolayl ve enerji tasarrufu
bakmndan imento fabrikalarnda ya baca gazlar veya klinker soutucusundan alnan scak
hava terek kurutmada rahatlkla kullanlabilir.tlerek kurutma ilemi ksa srede
tamamlandndan enerji tasarrufu bakmndan ok ekonomiktir.
Bu deirmenlerde tme srasnda scak gaz ile malzeme ok iyi karr.Kullanlan
scak gaz miktar bunlarn scaklna ve malzemedeki rutubet miktarna gre tespit edilir.
Farin deirmeni 1de tme ilemi deirmenin iindeki eitli aplardaki elik
bilyeler ile olur.Deirmenin iinde bilye aplar 90-80-70-60-50-40ve 30mmdir.
Deirmende retilen farin emi sayesinde scak hava ile birlikte seperatrden geerek
toplama siklonlarna ular.Sistemde 4 adet toplama siklonu mevcuttur.Seperatrden
geemeyen iri malzeme geri dn bandyla deirmenin giriine verilir. Siklonlarda toplanan
ince malzeme basnl helezonlarda ilerleyerek haval bant araclyla elevatre
ular.Elevatrden kompresr ile homojen silolarna baslr. Siklonlardaki scak gaz ise
soutma kulesinde belli bir dereceye kadar soutulup elektro filtreye ular.Filtrede ayran
ince malzeme helezonlarda toplanarak elevatr araclyla frn bunkerlerine ayet frn
duruyorsa farin silosuna gnderilir.
imentoda kalitenin hep ayn ekilde kalmas iin kullanlan karmn hep ayn
kimyasal durumda bulunarak dner frna verilmesi gereklidir. Bu durum ancak malzemenin
dzgn bir ekilde homojene edilmesiyle mmkn olur.
12

Farin deirmeni 2 ve 3, ayn tip deirmenlerdir ama farin deirmeni 3 daha yksek
kapasitelidir.Bu deirmenlerde de sistem ayn ekilde ilemekte ancak tlme ekli
farkldr.Bu deirmenler pozisyon itibariyle dik durumdadr.Alt ksmnda redktr ve bunun
stnde dner tablo vardr.Deirmenin iinde 3 adet vals ve hidrolik bir sistem olduu iin 3
adet de piston mevcuttur.Dner tablo redktrden ald hareket ile dner ve valsler arasnda
ezilen malzeme farini oluturmaktadr.[1]
7.3.1.Farin Homojenizasyonu
Denizli imento Fabrikasnda farinin homojenizasyonunda Fuller sistemi
uygulanmaktadr.
Fuller sistemi drtleme sistemi olarak da bilinir. Burada silo zemininin hava datm kutular
kadranlarla birletirilmitir. Bunlardan her biri srasna gre kartrma kadran olarak vazife
grrler. Bu anda dier kadran havalandrma kadran olarak alr.
Toplam hava ihtiyac iki kompresr tarafndan karlanr. Bunlar hava kartrma kompresr
ve havalandrma kompresrdr.
Kil, kalker ve demir schenklerle farin deirmenine gnderilir. Bu schenklerin
kapasiteleri kilin 70x1.5 kalkerin 115x1.5 demirin ise 10 ton/h dir. Yksek hacim arl olan
farin havalandrma kadranlar zerinden sabit bir halde malzeme stununa kartrma kadran
zerine nfuz eder ve buradan yukarya doru ykselir. Bu sayede srekli dik bir malzeme
sirklasyonu meydana gelir.
Her 4 kadrandan biri tespit edilen zaman aralklarnda kartrlmaya maruz braklr.
Kartrlan kadran bir sonraki kadrann zerine ilave edilerek ilem tekrarlanr. Bu sayede
farin hemen hemen tam homojenizasyona ulam olur. lem 100dkda tamamlanr.
Buradan alnan numune laboratuarlarda yaplan analizlerle kontrol edilir. Sonuca gre
eksik olan hammadde (kil veya kalker) ilavesiyle istenilen nitelikteki farin elde edilir. Daha
sonra oluan farin stok silosuna boaltlr. Homojen olan farin, farin stok silosuna gnderilir.
farin homojen silosu ve farin stok silosunun bir altta biri sttedir. Silonun ap 11m dir.
7.3.2.Farinin Piirilme Yatknl
Farin hazrlamada kullanlan maddelerin bileimi, klinker bileimine ne kadar yatkn
ise o kadar kolay piebilir. Bu maddeler ne kadar saf ve birbirinden farkl zellikte olursa, kat
fazdaki reaksiyonlarn glnden dolay o kadar ok ince tlmeli ve ok iyi
homojenletirilmelidir.Kil yerine kuvarsl malzeme, marnl kalker yerine kire ta kullanlrsa
pime gleir. Az komponent ile allmaldr. Kartrlan madde eidi arttka homojenlik
tam olarak salanmaz ve pime g olur.
7.4.Siklonlu n Istc-Humbolt
13

Frn terk eden gazlarn ihtiva ettikleri sdan azami derecede faydalanmak iin n
stc sistemler kullanlr. Bu sistemler farini, kurutma n stma ve ksmen kalsine etmeyi
salamaktadr.
Humbolt siklonu, 4 kademeden olumutur. 1 nolu siklon byk ayrma yapacak
ekilde dizayn edilmitir. 2, 3, 4 nolu siklonlarn aplar ayndr. Bu siklonlarda byk bir
ayrma derecesi istenmez.
Siklonlarda bir tane dalg boru vardr.Siklondan kan gaz borusuna ters istikamette
siklonun ierisine doru sarkm vaziyette monte edilmitir.Krom nikelli malzemeden
yaplm dalg borusunun grevi gaz hzn ayarlamak ve ayrm grevini
yapmaktr.Siklonlar ters akm prensibine gre almaktadr.Stok silolarndan alnan farin
airlift ile 2. siklondan kan gaz borusuna verilir.
Farin aa doru inerken, scak frn gazlar da aadan yukar doru emilir. 5070oCde siklona giren farin, baca gaz vantilatrnn emi tesiriyle frna girinceye kadar 800850oCye kadar snr.Dier taraftan 850-1050oCde frn terk eden scak gazlar baca gaz
vantilatrnn emiiyle 300-350oCye kadar soumu bir ekilde siklonlar terk eder.
Siklonlarda klape ve sektirme iberleri mevcuttur.Klapelerin grevi, siklonun ierisinde
gazlardan ayrlp siklon konisine ve oradan mal ak borusuna gelen farini, alt siklonun gaz
borusuna gemesini salamak buna karn mal borusundan siklonun ierisine scak gaz
gemesini engellemektir, yani szdrmazl salamaktr.
Sektirme iberinin grevi ise, mal ak borusundan alttaki siklonun gaz borusuna
dklen farinin dalmasn salayarak, emiin tesiriyle bir stteki siklona srklenmesini
salamaktr. Bylece farinin yolu uzatlmakta ve gazlarla daha uzun sre s alverii
salanmaktadr.
7.4.1.Siklonlu n Istcnn nemi
1.Enerji Tasarrufu: Dner frn scak gazlar frn 800-1000oC bir scaklkta terk eder. Bu
scaklktaki gazlar siklonlu n stclardan ters akm prensibine gre geirilerek frna verilen
farin stlr ve yaklak 800oC scaklkta ve %95-98 kalsine olmu halde frna intikal eder.
Scak gazlar yaklak 300-350oC civarnda bir scaklkta siklonlardan darya atlr. Farinin
70oC civarnda bir scaklkta siklonlara girip frn scak gazlar ve kalsinatr gazlaryla snp
800oC scaklkta %95-98 kalsine olmu halde frna intikal etmesi byk bir enerji
tasarrufudur.
2.Verim Art: Farinin siklonlarda belirli bir oranda hazrlanp frna intikal ettirilmesi frnn
ykn azaltr. Frn ap ayn olmasna ramen siklonlu frnlara oranla boylar iki kat

14

daha uzundur. Bu nedenle farinin klinker halinde frndan k sresi uzar ve daha az verim
elde edilmesine neden olur.
3.Dner Frnn Boyunun Ksalmas: Farin 1000-1100oC scakla kadar snp %90-95
kalsine olmu vaziyette frna girmektedir. Bu nedenle frn boylar takriben %50
mertebesinde ksalmtr. Siklonlu n stclarn kullanlmasyla byk kapasiteli dner frn
imalatlar gerekletirilmitir.
7.4.2.Siklonlu n Istcnn alma Prensibi
Siklonlar, ters akm prensibine gre alrlar.Stok silolarndan alnan farin, airlift ile
siklonlara verilirken frn scak gazlar ise aadan yukarya doru emilir.
Farin, siklon kademelerinden, yerekimine paralel olarak frna inerken, gaz
kanallarnda, baca gaznn emiliiyle, frn ve kalsinatr scak gazlar ters ynde ykselir.
Bylece farinin kalsinasyon derecesi arttrlm olur.
7.5.Dner Frn
Denizli imento Fabrikasnda 2 adet dner frn bulunmaktadr ve bu dner frnlarn
zellikleri Ekte verilmitir.
Dner frn yavaa dnen silindir eklindeki bir borudan ibarettir.i yksek sya
dayankl malzeme ile rtldr.Dner frn devri tonaja gre deimektedir.Belirlenen bir set
deerine gre frnn devri ayarlanabilir (set deeri 2.51rpm).
Piirilecek farinler, intikal blmnden frnn iine gnderilir.Frnn u ksmna yani
boalma ucuna monte edilmi yakma dzeni ile de piirilir. Uzunluuna gre frn mantosu, 3
adet tayc dzen (gale) zerine oturmaktadr. Her gale zerinde 2 tane tayc rulo vardr.
Frn mantosuna monte edilmi ringler galelerin zerine binmitir.Galeler genellikle
ringlerden 40-80mm daha genitir.Normal almada frn aaya ve yukarya hareket
etmekte, bu sayede galelerin btn yzeyine yaylmak suretiyle galelerin zerinde belli
blgede anmay nlemek mmkn olmaktadr.
Frn tahrik sistemi, frn giri ucuna yakn olmak kouluyla, galelerden birinin yanna
monte edilmitir. Bunun nedeni, tahrik sistemini hararetten korumak iin sinter blgesinden
uzaa yerletirmektir. Tahrik sistemi frn zerine monte edilmi byk bir dili (fener dili),
tahrik dilisi (pinyon dili), tahrik anzman ve tahrik motorundan olumaktadr. Byk dili,
frn zerine bir miktar esneklik verilerek monte edilmitir. Bunun nedeni herhangi bir
sarsntnn dorudan frn mantosuna iletilmesini ve tulalarn dklmesini nlemektir.
Elektrik kesilmelerinde, ani durmalarda frn deformasyondan korumak iin benzinle alan
yardmc tahrik motoru vardr. Bu frn yava yava dndrerek deformasyonu engeller.

15

Frn blmden olumaktadr. Kalsinasyon, sinterleme ve soutma frnn

blmleridir. Farin frndan geerken 1400-1450 oC derecelerde reaksiyonlar ile klinker
oluumu salanr. [1]

7.5.1.Dner Frnda Meydana Gelen Reaksiyonlar

Suyun buharlamas 100oCde balar.
Kildeki kristal suyun buharlamas 500oCde balar.
MgCO3n ayrmas 600oCde ayrmaya balar.
MgCO3

MgO + CO2(g)

CaCO3n ayrmas takriben 825-900oC arasnda olur.

CaCO3

CaO + CO2(g)

Kire ve kilin birlemesi takriben 800oCde balar ve 1450oCde tamamlanr.

1000oCye kadar Al2O3in tamam CaO ile birleerek monokalsiyum alminat oluur ve
dk konsantrasyonda di kalsiyum silikat oluur.
Al2O3 + CaO

1000oC

SiO2 + 2CaO

CaO. Al2O3 (monokalsiyum alminat)

2CaO.SiO2 (di kalsiyum silikat) (C2S)

1200-1300oC arasnda mono kalsiyum alminattan tri kalsiyum alminat teekkl eder.
CaO + Al2O3 + 2CaO

3CaO. Al2O3 (tri kalsiyum alminat) (C3A)

Bu arada di kalsiyum ferrit ve daha kompleks olan tetra kalsiyum almina ferrit de
meydana gelir.
2CaO.Fe2O3 (di kalsiyum ferrit)
4CaO.Fe2O3 (tetra kalsiyum almina ferrit)
1300oCden daha yksek scaklklarda tri kalsiyum silikat (3CaO.SiO2) oluur.
ok kompleks ve hala aydnlatlmam olan pime reaksiyonlar topluca yledir:
12CaO + 2SiO2 + 2Al2O3 + Fe2O3

3CaO.SiO2 + 2CaO.SiO2 + 3CaO.Al2O3 +

3CaO.Al2O3 + 4CaO.Al2O3.Fe2O3
3CaO.Al2O3 + 6H2O

3CaO.Al2O3.6H2O + s [3]

7.5.2.Dner Frnn Tipi

16

Denizli imento Fabrikasndaki dner frn tek apl dner frn olup en frn
tipindedir. Tek apl dner frnlar, farinin, frnda pime sresini ksaltt gibi kapasitenin
artmasnda byk rol oynar. Ayn zamanda enerji tasarrufu da salar.
Frnn eimli olarak dizayn edilmesinin sebebi; frn dnerken, farinin pierek klinker
halinde ka doru kaymasn salamaktr.
imento dner frnlarnda yaktlarn tam yanmasn salamak iin yaktn cinsine ve
frn tipine gre daima %5 ile %20 aras hava fazlasyla alr. imento dner frnlarnda
tip hava kullanlmaktadr:
1.Primer Hava: Primer hava zel bir vantilatr vastasyla alev borusunda yaktla beraber
frna verilen havadr.Primer havann grevi; yakt frna pskrtmek ve frn ierisinde
yakma havas ile sratle karmasn salamaktr. Sekonder havaya nazaran daha souk
olduundan alev borusunu soutmaktadr. Alev borusunun ucunda koklama tehlikesi, alevin
boru ierisine geri tepmesi ve trblatrn kzmas gibi hadiseler nlenmi olur.
2.Sekonder Hava: Asl yakma havas olan sekonder hava klinkerin soutulmas neticesiyle
soutmadan alnan scak havadr.
3.Tersiyer Hava:Klinker soutucudan alnp kalsinatre beslenen havadr.
7.5.3.Dner Frnn Blgeleri
ekil 3.Dner Frn Blgeleri

Kalsinasyon

Emniyet Gei

Sinter Blgesi

blgesi

blgesi blgesi

Havuzlama
blgesi

Kalsinasyon Blgesi: Dner frn giriinden emniyet blgesine kadar olan blge, kalsinasyon
blgesidir. Kalsinasyon blgesinde, dner frn mantosu, %42-50 Al2O3 ieren amot
tulalarla rldr. Kalsinasyon blgesinde;
CaCO3

CaO + CO2(g)

Reaksiyonu gerekleir. CO2 tamamen ayrr ve CaO serbest kalr.

Emniyet Blgesi: Kalsinasyon blgesinden sonra frn kna doru takriben frn apnn 2
kat kadar olan blgeye denir. Emniyet blgesinde dner frn mantosu %50-80 Al2O3 ihtiva
eden yksek alminal tulalarla rlr. nk bu blgede zaman zaman frn rejiminden
dolay scaklk 1250oCnin zerine kabilir.
17

Gei Blgesi: Emniyet blgesiyle sinter arasnda frn manto apnn takriben 2 kat olan
blgeye denir. Emniyet blgesinde de dner frn mantosu ap 2 katdr. Bu blge sinterle i
ie saylr. Klinkerleme reaksiyonlar ksmen likitlemesi bu blgede balad iin tulalarn
zerine anzast balar. Fakat likit gaz miktarnn azlndan dolay anzast zayf olup sk sk
dklr. Anzast dklrken beraberinde bir miktar tula kopardndan tulann mr ksalr.
Sinter Blgesi: Dner frnda kimyasal reaksiyonlarn meydana geldii klinker bileiklerinin
olutuu blgedir. Sinter blgesinde dner frn mantosu magnezit-krom tulalarn zellii
gerei zerine bir kabuk balar. Buna anzast denir.
Havuzlanma Blgesi: Sinterin bittii noktadan dner frnn kna kadar olan blgeye
denir. Havuzlanma blgesinde alevin tesiri biter ve klinker 1400oCden 1300-1250oCye kadar
souyarak soutmaya dklr.[2]
7.6.Klinker
Klinker, gayet ince tlm byk bir ksmn CaO, SiO2 , az miktarda Al2O3 ve
Fe2O3in tekil ettii hammaddelerin homojen bir karmnn en az sinterlemeye kadar
piirilmesi neticesinde elde edilen yar mamul maddedir.
7.6.1.Portland imentosunun Klinkerinin Mineral Fazlar
Portland imentosu klinkeri u kimyasal maddelerden olumutur.
Tablo 1. Portland imentosu Klinkeri Bileimi
SiO2

%17-25

CaO

%60-67

Al2O3

%3-8

MgO

%1-5

Fe2O3

%2-4

K2O+Na2O

%0.2-1.3

Mn2O3

%0-3

SO3

%1-3

TiO3

%0-0.5

P2O5

%0-1.5

Klinkerin temel yapsn tekil eden bileikler;

1) Tri kalsiyum silikat

3CaO.SiO2 veya C3S-Alit

2) Di kalsiyum silikat

2CaO.SiO2 veya C2S-Belit

3) Tri kalsiyum alminat

3CaO.Al2O3 veya C3A-Selit

4) Tetra kalsiyum almina ferrit

3CaO.Al2O3.Fe2O3veya C4AF-kahverengi millarit

5) Az miktarda serbest kire (CaO), MgO, kkrtl bileikler ve alkaliler bulunur.

Kildeki bal suyun uzaklatrlmas ile kalsiyum ve magnezyum karbonatlarn
bozulmas ve piirilmesi esnasnda klinker basamakta teekkl eder.
1000oCye kadar olan birinci ksmda tm Al2O3 kire ile birleerek CaO.Al2O3
meydana gelir. Silis de reaksiyona girerek 2CaO.SiO2 haline geer. Klinker bileiklerinin
olumaya balad bu ilk safhada 2CaO.SiO2 konsantrasyonu dktr.
18

kinci basamakta karm 1200-1300oC arasnda stlrken ilk safhada teekkl eden
CaO.Al2O3 kirele doyurulur ve 3CaO.Al2O3 oluur. Ayn anda CaO nn bir ksm Fe2O3 ile
birleip 2CaO.Fe2O3e dnt gibi daha kark bir bileik olan 4CaO.Al2O3. Fe2O3 oluur.
Bu reaksiyonlar hammadde karmnn kimyasal terkibine bal olarak 1300oCnin altnda
umumiyetle kat fazda cereyan eder.
nc basamakta malzeme 1300oCden daha yksek scaklkta ortama girer. Bu
scaklkta karmn bir ksm sv haldedir ve bu durum di kalsiyum silikatn bir dereceye
kadar serbest kirele birleerek tri kalsiyum silikat meydana getirir. Klinker bileikleri bu
safhada sona erer.
Alit(C3S): Portland imentosu klinkerinin en nemli kristal yapta olup kristal yapsndaki
zellik nedeniyle erken dayanm kazanmasn salamaktadr. C3Sin %55-60 arasnda olmas
istenir. Klinkerde C3S %65den fazla ise pime zorluunun yan sra imento dayanm der.
Belit(C2S): Belit esasnda C2Sin -grn eklidir. eklini korumas iin hzl ve ani
soutma tercih edilir. Alitten daha yava sertleir. Ama uzun zaman sonra ayn mukavemete
ular. Belit sinter blgesinde kat fazda meydana gelir. Portland imentosu klinkerinde %25e
kadar C2S bulunur. C2S imentonun ge dayanm kazanmasna etkendir.
Selit(C3A): Betonun ilk 24 saat ierisinde sertlemesini temsin eden siyahms amlam
partikllerdir. Hidratasyon ss yksektir. Su ile derhal sertleir. imentolardaki optimum C3A
ierii %8-12dir. %12 zerinde dayanm der. Su ile derhal kalsiyum alminat hidrat
oluturur.
Kalsiyum almina ferrit (C4AF): Hidrolik sertlemeye fazla bir yardm yoktur. imentonun
rengini etkileyen komponanttr. Miktar ne kadar fazla ise imentonun rengi koyu olur.
Optimum C4AF miktar %12-13dr. Eer C4AF bu deeri geerse imentonun dayanm
azalr.
7.6.2.Klinker Soutucu
7.6.2.1. Klinkerin Soutulma Sebepleri

Kzgn haldeki klinkerin stokhole nakli zordur. 1250-1300oC scaklktaki klinkeri

direkt koval bantla stokhole nakledersek, kovalar ve dier sistemler ok abuk
deforme olur.

Scak klinkeri tmek ok zordur. Ayrca deirmen tarann dmesine ve sistemin

deforme olasna neden olur.

Klinkerin soutulmasnda kullanlan snm havann sekonder hava olarak dner

frnda kullanlmas retim masraflarn drr.

19

Uygun bir soutma ilemi imento zelliklerini dzelttii iin klinker soutulur.

Denizli imento Fabrikasnda, Fuller-Izgaral Soutucular kullanlmaktadr. Frndan kan

klinker, zgara zerine dklr. Izgara yzeyi plakalardan meydana gelmitir. Bu plakalarn 58.5 cm arasnda deien bir aln ykseklii vardr. Aln, zgara zerindeki mal ileriye itmeye
yarar. Klinkeri soutmak iin gereken hava vantilatrler vastasyla verilmektedir. Hava,
zgaralarn deliklerinden ieri girer ve zgara zerindeki klinkerin arasnda geer bylece
klinker ssn havaya brakr. Izgara deliklerden dklen ufak taneler toz bunkerinde birikir.
Bunkerlerin altndaki szdrmaz klapeler belirli zaman aralklarnda alarak klinkeri altndaki
nakil zincirine dker. Oradan klinker haval banda tanr. Izgara zerindeki klinkerler ise
zgarann hareketi ve itmesiyle sonraki klinker krcya dklr. ri paralar krcdan
krldktan sonra stokhole tanmak zere haval banda dklr. Klinker soutucuya 12001300oCde dklmekte ve 100-150oC de kmaktadr. Istlm havann byk bir ksm
sekonder hava olarak kullanlr. Artan da kmr kurutma veya tmede kullanlabilir.
7.6.2.2.Klinkerin Hzl Soutulmasnn Faydalar

Klinkerin hzl soutulmas sayesinde di kalsiyum silikatn eklinden hidrolik

zellii olmayan ekline dnmesi nlenir. eklini korumas salanr. Eer klinker
ok yava soutulacak olursa 2CaO.SiO2 ve eklinden ekline geerek tozlar.
eklindeki C2Sn dayanm zellii yoktur.

Klinkerin hzl soutulmasnda salanan ok nemli bir fayda, elde edilen imentonun
salam ve slfatl sulara kar dayankl olmasdr.

Klinker yava soutulursa elde edilen imento slfatl sulara dayankl olmayaca
gibi ani donma yaparak alma glkleri yaratr ve mukavemet dmesine neden
olur.

7.7.imento Deirmeni
imento deirmenin amac klinker, al ve kat olarak iine katlm trasn istenilen
incelikte tlmesidir. tlme ileminden sonra elde edilen madde imentodur. Elde
edilen imento, imento silolarna sevk edilerek paketleme veya dkme olmak zere sata
sunulur.Denizli imento Fabrikasnda 2 adet bilyal imento deirmeni ve 2 adet horomill
tipi imento deirmenleri kullanlmaktadr.
7.7.1Bilyal imento Deirmenleri (FLS)
Denizli imento Fabrikasnda 2 adet bilyal imento deirmeni bulunmaktadr. Bu
deirmenlerin ekli ve zellikleri Ekte verilmitir.

20

Stokholden bantlarla deirmen bunkerlerine gelen katk, al ta,kalker ve klinker,

imento eidine gre schenck kantarlarnda tartlarak birinci deirmene girerler. Malzemenin
tlmesi, tme malzemesinin (bilyalar) hareketiyle olur. Bu hareket, tme
malzemelerinin plakalarla kaplanm deirmen gvdesiyle arasndaki arpma ve
srtnmeyle salanr. Birinci kamara bilya kamaras olup malzemenin daha kk paralara
ufalanmasn salar. Deirmen hareketi ve elektrofiltre fannn emii ile ikinci kamaraya
srklenen malzeme silpepslerle tlr. tlen malzeme imento halinde haval bant ve
elevatrle seperatrlere gelir. Kalite kontroln belirledii incelikteki imento siklonlarda
toplanarak stok silolarna sevk edilir. ri taneli imentolar ise seperatr geri dn band ile
tekrar beslemeye gnderilir. Elektrofiltrelerde deirmen knda ve seperatrde uuan
imento tozlar tutularak silolara sevk edilir.
kinci deirmen ise kombine bir sistemdir.n ezme sistemi ile birlikte alr.nk
bu deirmendeki bilyeler yeterli tmeyi salayamaz.Ayrca n ezme sistemi kapasiteyi
arttrmaktadr.Stokholden bantlarla deirmen bunkerine gelen katk , al ta, kalker ve
klinker imento eidine gre schenck kantarlarnda tartlarak n ezmenin stndeki toplama
bunkerine girerler.Buradan da n ezmeye girerler.n ezmede 2 adet silindir vardr.Bu
silindirler arasna giren malzeme tlr.tlen malzeme bantlar vastasyla V
seperatrne girer.V seperatrnden kaln malzeme elevatr vastasyla tekrar n ezmeye
gelir.nce malzeme ise emi ile dinamik seperatre ekilir.Bu sistem byle bir dng halinde
gerekleir.Dinamik seperatrden geen malzeme emi ile torbal filtreye gelir ve filtrede
ken malzeme stok silolarna gnderilir.Dinamik seperatrden geemeyen malzeme haval
bant vastasyla klepe alp kapatlarak bir ksm n ezmeye bir ksm da ikinci imento
deirmenine gnderilir.Deirmene giren malzeme bilyelerle tlr ve tlen malzeme
elevatr ve haval bant vastasyla seperatre gelir.stenilen incelikteki malzeme silolara
gnderilir ve kaln malzeme de tekrar deirmene girer.
Deirmenin dnmesi ve bilyalarn hareketiyle imento, deirmen iinde belirli bir
scakla ular. Bu scakln 120oCyi gememesi gerekir. Deirmen scakl 110oCye
ulatnda deirmen kndan otomatik plverize su verilerek imento k scakl
otomatik olarak drlr. Su verme ilemi al tann kristal suyunu kaybetmemesi ve
imento kalitesinin bozulmamas amacyla yaplr.[1]
7.7.2.Horomill
86 ton/h imento kapasiteli, dinamik seperatrl, iki adet yatay valsli imento
deirmenleridir. Fransz F.C.B firmas tarafndan, yksek enerji verimlilii, farkl
malzemelerin tlmesinde gsterdii esneklik, mekanik gvenilirlik ve bilyal imento
21

deirmenlerinin rnlerinin sahip olduu kalite hedefleri dorultusunda, tme teknolojisi

asndan son yllarn en dikkate deer gelimesi olarak tanmlanan HOROMLL ler
retilmitir.
Horomill, halka ve merdane prensibine dayal bir deirmen olup, tme halkas yatay
olarak yerletirilmitir. tc merdane bu halka zerine hidropinomatik yaylarla
bastrlmtr.[1]
Horomillin tme Prensibi
Deirmene beslenen malzeme, halka ve basn ykl merdane arasnda ezilerek
tlmektedir. Merdanenin halkayla ayn yndeki dn tlen malzemenin oluturduu
srtnme kuvveti nedeniyledir.
Deirmen iinde malzeme akn salamak iin halka, kritik hzla dndrlmektedir.
Horomillin kritik hzn zerinde dndrlmesiyle, beslenen tanelerin merkezka kuvveti
etkisiyle halka i eperine yapmas salanmaktadr. Deirmen dndke, taneler, merdane
ve halka eperi arasndan geerek tlmektedir. Halka eperine yapan malzemeyi
syrmak iin deirmen iine bir syrc yerletirilmitir. Syrlan malzeme PATENTL
TAIMA KUTUSU denilen bir sistem ile deirmen dna alnmaktadr. Deirmen dna
alnan malzeme elevatr ile seperatre tanmakta seperatrden ayrlan ince taneli imento
torbal filtrede tutularak son rn halinde stok silolarna sevk edilmekte, iri taneli imento ise
seperatr geri dnnden besleme olarak tekrar deirmene girmektedir.
Horomillin Bilayal Deirmenlere Gre Avantajlar

%30-50 arasnda enerji tasarrufu.

letme kolayl.

Dk kirlilik.

Edeer yada iyi imento kalitesi.

Ayn kapasite iin, bilyal deirmen boyunun 1/3 kadardr.

7.8.Paketleme nitesi
Denizli imento Fabrikasnda biri yeni dieri eski olmak zere iki adet paketleme nitesi
vardr:
1. paketleme nitesi, yaklak 400 ton/h kapasiteli torbal, bunun yannda 450 ton/h kapasiteli
dkme imento sistemidir. 2 adet Hover Boecker marka, 8 musluk/devir sayl, 100 ton/h
kapasiteli kantar ve 2 adet Ali Ceylan marka 12 musluk/devir sayl, 100 ton/h kapasiteli
kantarlar mevcuttur. Tartmlar her 4 kantarda da manuel olarak yaplmaktadr.

22

2. paketleme nitesinde, 2 adet Hover Boecker marka otomatik tartm sistemli, 100 ton/h
kapasitede, torbal kantarlar ve 150 ton/h kapasiteli 2 dkme imento kantarlar mevcuttur.
1. paketleme silolar 3250 ton imento kapasiteli, yeni silolar ise 2500 ton kapasitelidir. Tm
silolar periyodik hava kaynatma sistemlidir. Sistem almaya baladnda kompresrler
devreye girerek silolarda kaynatma diye tabir edilen havalandrma balar. Bu kaynatma
ilemiyle imentonun homojen olmas ve kolay hareket etmesi salanr. Silodan kan
imento, kantarlar zerinde bulunan eleklere gelir, elekler imento ierisine karabilecek
yabanc maddelere ve topaklanm imentoyu ayrrlar. Eleklerden geen imento kantar
bunkerlerine oradan da kantarlara gelir. Kantarlara ambalajlar insan gc ile taklmaktadr.
Musluklarda 50kg imento ile doldurulan ambalajlar torba kesiciden geer. Torbalarda delik
veya patlak varsa bu kesicide kesilerek imento tekrar kantarlara gnderilir. Salam torbalar
kesiciden getikten sonra nakil bantlaryla kamyonlara yklenir. Dkme imento ise
kantarlarda tartm yapldktan sonra torbalanmadan dorudan kamyonlara yklenir.
8.DENZL MENTO FABRKASINDA KULLANILAN YAKITLAR
Denizli imento Fabrikasnda, imento klinkerinin piirilmesinde, daha ekonomik
olmas nedeniyle yakt olarak kmr kullanlmaktadr. Bunun yan sra dner frn
atelenmesinde ve imento deirmenlerinde rutubetin giderilmesi ve kaliteli imento elde
etmek amacyla sten ocanda fueloil yaklmaktadr.
8.1. Kmr
Kmrn bileiminde balca C, H, O bulunur. Bunlarn dnda N, S ve kl de
kmrn iinde yer alr. Kmrn iinde yanc bileenler dnda baz yabanc inert
maddelerde bulunur. Bunlar kil, kum, kaya ve baz metal mineralleri gibi eitli inorganik
bileikler olarak saylabilir. Bunlar kmrn yanmas sonucu oksit ve silikatlar halinde kl
oluturur.
Kmr iinde doal halde bulunan bir dier bileen de sudur. Kmr iinde kaba
rutubet halinde bulunan su da yanma reaksiyonuna katlmaz ve yanma olayndan nce
buharlaarak baca gazna karr.
Kmrde yanc ksmlar ne kadar fazla ise yanma slar da o denli yksektir.
Kmrn deerlendirilmesinde sadece C ve H miktarlar gz nne alnr. S yanc olmasna
ramen yanma da SO2 tekil ettii ve bu da su ile H2SO3 oluturduundan, bu maddenin de
yakma tesisinin metalik ksmlarnda korozyon meydana getirmesi ve atmosferde baca gaz
olarak evreye olaanst zararl etki yapmas nedeniyle istenilmeyen maddedir. Kmr

23

klnde kalan kkrt yakma ileminde klinkerin bir bileim maddesi haline gelir ve klinkerin
kalitesini drr. Ancak kmrde belirli bir miktar S baz durumlarda istenir ve alkali
oksitlerin slfatlatrlmasna yol aar. Bu ekilde oluan alkali slfat bozunmaz ve frn
klinker ile terk ederek frn sisteminde alkali devir daimini azaltr. Fakat S fazlal imento
frnnn istenilmeyen SO2 emisyonuna yol aar.[1]
8.1.1. Uucu Madde
Kmrn snflandrlmasnda nemli olan uucu madde miktardr. Kmrn havasz
bir ortamda karbonlatrlmas srasnda arlndan kaybettii miktar toplam uucu madde
miktarn verir.
Bol miktarda uucu madde ihtiva eden kmr uzun bir alev oluturur, bunlar uzun
alevli kmrlerdir. Az miktarda uucu maddeli kmrler, ksa alevle yanarlar ve ksa alevli
kmrler diye adlandrlrlar. Frna, kmr tozu olarak pskrtlen uzun alevli kmrler
byk bir hzla paralanrlar. Gaz halindeki uucu maddeler hemen yanarlar, bu hzl ve tam
bir oksijen giriine ve bu sayede kmrn sratle yanmasn salar. Bu durum frnn ksa bir
kesimi ile tehdit edilen yanma ilemini uygun hale getirir, bu sayede ksa bir alev meydana
gelir. Ksa alevli kmrler daha az uucucu madde ierirler ve frnda kmr tozu alevi olarak
yava paralanrlar. Az uucu maddeler uzun frn kesiminde yava yanarlar buda frnda ksa
alevli kmr denilen kmr tozu alevinin daha uzun bir alev oluturmasna etki eder.
Kmrn uucu maddesinin optimal deeri kmr tozu atelemeleri iin %18-22 civarndadr.
8.1.2. Kmrn Tutuma Noktas
Tutuma noktas olarak, kmrn sratli yanarak girdii yanma reaksiyonu byle bir
hzla gerekletii kmrn yzeysel scakl tarif edilir.Tutuma scaklna ulamada belirli
bir sre gereklidir.
Tutuma sresi, kmr yzeyini tutuma scaklna ulatrmak iin gerekli olan
zamandr. Tutuma scakl kmrn yzeyine baldr. Kmrn yzeyi ise para
byklne yani kmrdeki tme inceliine baldr. Kmrn tme incelii
vastasyla tutuma scakln ve tutuma sresini ayarlamak mmkndr. tme incelii,
kmrn tutumasnda uucu madde miktarndan daha fazla etkilidir. Kmr tozunun ve
yakma havasnn tutuma scaklna kadar stlmas gerekir. Kmr tozunun stlmasnda
tutuma iin gerekli s miktarnn %10u, yakma havasnn stlmas %15 fazla havada
yaklak %90 gerekir.

24

8.1.3. Kmrn Yanma Zaman

Oluturulan yakma gazlar ne denli sratle kmr tozu tanesinden uzaklar ve yerine
taze hava girerse bu parack o denli abuk yanar. Yakma havas ve kmr tozu tanesi
arasndaki nispi hz byk ise bu varsaym gerekleir.
Yakma ilemi uucu maddelerin gaz k ve kat maddelerin yanmalarndan ibarettir.
Gmz tarafndan gerekletirilen yanma zaman forml kmr tozu paracnn yanma
zaman diyagramnn hesaplanmasnda kullanlr. Bu diyagram 0.02-0.5 mm apnda 9001500oC yanma scaklklarndaki kmr tozu tanecikleri iin yanma zamann saniye olarak
verir.
8.1.4. Kmrn Hazrlanmas
Kmrn kmr tozu haline getirilmesi, kmr tozu patlamasn nlemek iin zel
tedbirler gerektirir.
Bu kmr tozu patlamas aadaki 3 art olumusa meydana gelir:
Gaz karmndaki kmr tozu konsantrasyonu patlama limitleri iinde ise
Gaz karmnda oksijen miktar patlama iin yeterli orandaysa
Bu patlamaya yol aacak yeterli s enerjisi mevcutsa
Kmr tozu patlamasnn nlenmesi iin bu faktrn teorik olarak olmamas gerekir.
Pratikte mmkn olduu kadar bu 3 faktrn bir araya gelmemesine dikkat edilmektedir.
Kmr tozu konsantrasyonu ta kmr iin patlama alan 1 Nm3 havada 150 g (alt
patlama snr) ile 1500 g kmr tozu (st patlama snr) eklindedir. Bu konsantrasyon
snrlar gaz miktar ve kmr inceliine gre deiir. Kmr tozu incelii yaklak 4900
gz/cm2 elekte %10-15 bakiyeye tekabl eder. Alt patlama snr altndaki konsantrasyon alan
0-150 g/Nm3 olup olduka dardr.
Bu i iin byk gaz miktarlar gerekli olduundan bu alan kmr hazrlanmasnda
kullanlmaz. Kmr tozu konsantrasyonu 150-1500 g/Nm3 olan patlama alannda bulunmas
halinde dier faktrler olmasa da saknlmas gerekir:
8.1.5. Gaz Karmnda Oksijen
Kurutma tme sisteminde oksijen miktarlar en fazla %14 olmaldr. Bu amala
oksijen miktarn indirmek iin k gazlarnn bir miktarnn devir daimi uygulanmaktadr.
Oksijen miktarnn dmesiyle alt patlama snr ykselir ve st patlama snr der. Bu
25

sayede patlama alan nemli ekilde daralr. Bu tedbirle gaz karmnn tutuma scakl
ykselir.
8.1.6. Yeterli Is Enerjisi
Bir patlama olumas iin gerekli s enerjisi u ekilde oluur:
Kmrn kendi kendine tutumas
Ar scak kurutma gazlar ile kmrn ar stlmas
Makine paralarnn snmalar
8.1.7. Kmr Kurutma
Kmr kurutma, genellikle kmrdeki nem miktar %15-40 olduunda kullanlr.
Genelde k artlarnda nem miktar artan kmr kurutucuda kurutulduktan sonra tlr.
Yaz artlarnda ise kurutma ilemine gerek grlmemektedir.
Kurutma ileminde dner frn ve klinker soutucusunun artk ss kullanlr. Bu
kurutucuya giren scak gaz yaklak 450oCyi amamaldr. Kurutucuyu terk eden gazlarn
scakl ise yaklak 120oC olmal ve kurutulan kmr scakl da 70oC olmaldr. Kurutucu
da kmrn kurutulmas iin spesifik buharlama kapasitesi saatte 1 m3 kurutma hacmi bana
25-30 kg su buhardr.
Kmrn yanmas iin kmrn tamamen kurutulmamas yani bir miktar nemin
kmr iinde bulunmas gerekir. Kurutulan kmrn nemi %1.5in altna dmemeli ve
%3n zerine kmamaldr. Bu durumlarda alev boyu uzar ve frnn aznda pime
gereklemez, frnda deformasyona yol aar.
Fabrikaya dardan gelen kmrn nemi yaklak %18-21 iken kurutucudan getikten
sonra bu oran %15-16ya der. tme esnasnda da %1-2.5 orannda dmektedir.
8.1.8. Toz Kmr Kullanma Nedenleri
Kat yaktlar tam olarak yakmak ok zordur. Bu glk havadaki oksijenle kat yakt
arasnda geen reaksiyonun kontrol edilemeyiinden kaynaklanr.
Yanma, oksijen molekllerinin kmr taneleri yzeyine temas etmesi sonucu
gerekleir. Bu temas salamak amacyla frna gereinden fazla hava verilmesi yoluna
gidilir. Ayrca yanma sonucu oluan kl de kmrn oksijenle temasn azaltacandan yanma
olayn gletirir. Hatta, yanc, uucu maddeler kl ile birlikte baca gazndan dar atlabilir.

26

Bu kayplar nlemek amacyla kmr, kmr deirmenlerinde toz halinde tlerek yanma
verimi arttrlr.
Kmr toz haline getirilirken dikkat edilmesi gereken, ne ok ince ne de ok kaln
tlmesidir. nce kmrler frnda kalsinasyon ve sinter blgelerinin yerlerini deitirir.
Kaln kmrler ise alev boyunu etkileyeceinden dolay pek istenmez.
8.2 Kmrn tlmesi
8.2.1 Kmr Deirmenleri
Denizli imento Fabrikasnda kmrn tlmesi ileminde 3 adet kmr
deirmeni kullanlmaktadr. Bunlardan biri, 16 ton/h kapasiteli, 3 valsli, statik seperatrl,
mitsubishi-IHI Japon kmr deirmeni,12 ton/h kapasiteli dikey bilyal kmr deirmeni,
dieri ise 12 ton/h kapasiteli, 3 valsli, dinamik seperatrl PFEIFFER A.G. Bat Alman kmr
deirmenidir.
Kmr deirmenlerinde tme tablas, dili sistemle dey eksen etrafnda
dndrlmektedir. Sabit pozisyonlarda yerletirilmi tme valsleri tabla zerinde elastik bir
ekilde bastrlmaktadr. tlecek kmr, dnen tme tablas zerine merkezi olarak
deirmenin zerindeki seperatrn ortasndan ieri giren besleyiciden beslenir. Tabla zerine
den kmr merkezka kuvveti etkisiyle valsler arasndan geerken valslerin uygulad
ezme kuvvetleri nedeniyle tlr.Burada kurutarak tme ilemi yaplr.Bu nedenle
frndan scak gaz alnr. tlen kmr, tablay evreleyen hava enjeksiyon halkas
blgesine ulatnda yksek hzl hava akmna kaplarak seperatre tanr.
Dinamik seperatrn devri istenilen incelie gre ayarlanr.Seperatrn devri arttka,
seperatrden geen tlm kmrn incelii artar.Statik seperatrler el ile ayarlanr.Statik
seperatrn stnde kapaklar vardr.Bu kapaklar istenilen incelie gre alr.Kapaklar
aldka tlm kmrn kalnl da artar.nk kapaklar aldka emi gc artar ve
daha kaln malzeme seperatrden geer.
Seperatrden ayrlan iri kmr taneleri tekrar tme merkezine dnerken, uygun
incelikteki kmr taneleri torbal filtre vantilatrlerinin emiiyle filtreye ekilir.Torbaya
yapan malzeme oklama sistemi ile drlr ve bantlar vastasyla toz kmr bunkerine
gnderilir.Filtreye gelen malzemedeki scak gaz bacadan dar atlr.Toz kmr bunkerine
gelen tlm kmr, shenk sistemi ile tartlarak frnn alev borusuna veya kalsinatre
gnderilir.

27

Denizli imento Fabrikasnda kmr olarak petrocock, soma, tunbilek ve ithal linyit
kullanlmaktadr.Genellikle maliyetinin ucuz ve yksek kaloride yanmas nedeniyele
petrocock kmr tercih edilmektedir.Ancak petrocock kmrnn frnda yanamayan ksm,
frnn giri blgesine yaparak tkanklklara neden olup mal akn
engellemektedir.zellikle baca gaz fannn devrinin artrlmas bu sorunun bymesine neden
olmaktadr.nk emiin fazla olmas nedeniyle kmr yanamadan frnn giri ksmna gelir
ve tkanklklara neden olur.Bu tkanklk ileme yaplarak giderilir.
8.3. Fueloil
Fueloil, frnn tavlanmas srasnda ilk atelemeyi gerekletirmek, kmrn belirli bir
tutuma scaklna kadar (600oC) frn stmak ve imento deirmenlerinde (horomill)
kullanlmak zere sten ocanda kullanlr.
9. MENTO TPLER, STANDARTLARI, ZELLKLER VE KULLANIM
ALANLARI
Dnyada ve lkemizde imento olarak balangta sadece portland imentolar
retilmitir. Daha sonra tras, yksek frn crufu, uucu kl ve puzolonik zellikte maddeler
klinkere katlarak farkl zellikler tayan daha ekonomik ve deiik kullanm alanlarna sahip
imento tipleri de kullanlmaya balanmtr.
Trk Standartlar TS EN 197 - 1 Normlarna Gre imento eitleri:
1. Portland imento (CEM I)
2. Portland Cruflu imento (CEM II / A-S)
3. Portland Silis Dumanl imento (CEM II / A-D)
4. Portland Puzolanl imento (CEM II / A-P)
5. Portland Uucu Kll imento (CEM II / A-V)
6. Portland Pimi istli imento (CEM II / A-T)
7. Porland Kalkerli imento (CEM II / A-L)
8. Portland Kompoze imento (CEM II / A-M)
9. Yksek Frn Cruflu imento (CEM III / A)
10. Puzolanik imento (CEM IV / A)
11. Kompoze imento (CEM V / A)
9.1 DENZL MENTODAK MENTO ETLER:
1. Portland imentosu CEM I 42,5 R (TS EN 197-1)
2. Slfata Dayankl imento SD 32.5 (TS 10157e gre)

28

3. Puzolanik imento CEM IV /B (P) 32,5 R(TS EN 197-1)

4. Portland Puzolanl imento CEM II /A-P 42,5 N (TS EN 197-1) retilmektedir.
9.1.1.Portland imentolar
Portland imentolar, ktlece %96 Portland imentosu klinkerinin (%70 kalker, %28
kil, %2 demir cevheri), priz dzenleyicisi olarak ktlece %4 alta (CaSO4.2H2O) ile birlikte
tlmesi sonucu elde edilir.
28 gnlk dayanmna gre 3 snfa ayrlr:
1.Portland imentosu 32.5 (CEM I 32.5); 28 gnlk basn dayanm en az 32.5 N/mm2 olan
portland imentosudur.
2.Portland imentosu 42.5 R (CEM I 42.5 R); 28 gnlk basn dayanm en az 42.5 N/mm2
olan portland imentosudur. R harfi ise imentonun yksek erken dayanm (2 gnlk)
tipinde olduunu gsterir. 2 gnlk dayanm en az 20 N/mm2 olmaldr.
3.Portland imentosu 52.5 R (CEM I 52.5 R); 28 gnlk basn dayanm en az 52.5 N/mm2
olan portland imentosudur. R harfi ise imentonun yksek erken dayanm (2 gnlk)
tipinde olduunu gsterir. 2 gnlk dayanm en az 30 N/mm2 olmaldr.
9.1.2.Slfatlara Dayankl imento (SD 32.5)
Slfatlara dayankl imento C3A miktar en ok %5 olacak ekilde zel olarak retilen
ktlece %96 portland imentosu klinkerinin (%58 kalker, %40 kil, %2 demir cevheri), priz
dzenleyicisi olarak ktlece %4 alta ile birlikte tlmesi sonucu elde edilir. 28 gnlk
basn dayanm en az 32.5 N/mm2dir.
Slfatl sular ve zeminlerle kar karya gelecek betonlarn retiminde slfatn
imentoyu etkileyip, betonun imesini ve kabarmalarn nlemek iin bu imento tipi
kullanlr. En ok kullanm alan barajlardr.
9.1.3. Puzolanik imento (CEM IV/B (P) 32.5 R)
Puzolanik imento tip B, ktlece %42 katk %56 portland imentosu klinkeri ve priz
dzenleyicisi olarak %2 altayla birlikte tlmesi sonucu elde edilir. 28 gnlk basn
dayanm en az 32.5 N/mm2dir. R harfi ise imentonun yksek erken dayanm (2 gnlk)
tipinde olduunu gsterir. 2 gnlk dayanm en az 10 N/mm2 olmaldr. Genel olarak
yapilarda tamirat islerinde, siva yapimi ve yapi kimyasallari retiminde kullanilir.
9.1.4. Portland Puzolanl imento CEM II /A-P 42,5 N
Birim ktlede %6-20 doal puzolan ile buna karlk olarak %94-80 Portland imentosu
klinkerinin bir miktar al ta ile birlikte tlmesi sonucunda elde edilen ve 28 gnlk
dayanm en az 42,5 N/mm2 olan hidrolik balaycdr. N harfi ise imentonun erken
29

dayanmnn normal olduunu belirtmektedir.Her trl betonarme yap, yksek yaplar, yer
betonlar, su depolar, duvar ve sv ilerinde bu imento tipi kullanlr.
10.YARDIMCI NTELER

10.1. Kalite Kontrol nitesi

Denizli imento 2000 ylndan beri ISO 9001: 2000 Kalite Ynetim Sistemi belgesine
sahiptir. Ayrca yllk retiminin byk bir oran gerek yar mamul, gerekse de mamul olarak
d piyasaya ihra etmesi nedeniyle eitli Avrupa ve Ortadou lkelerinden alnan
homogolasyon ve CE belgelerine sahiptir. ISO 14001 evre Ynetim Standard ile OHSAS
18001 i Sal Ve i Gvenlii Standard belgelerine sahiptir.
Denizli imento Fabrikasnda kalite kontrol blmnde fizik, kimya ve beton
laboratuvar olmak zere tane laboratuvar vardr.
10.1.1.Fizik Laboratuar
Dner frna verilen farinin kontrol, imentonun, kmrn fiziki kontrolleri, dier
laboratuvarlardaki analiz iin gerekli numunelerin hazrlanmas burada yaplmaktadr.
Fizik laboratuvarlar iin numune alm noktalar;

Konkasrde krlan kil, kalker krldktan sonra 2000lik banttan gnde 2 defa (her
vardiyada) numune alnr. Bu alnan numunelerin X-R analizleri ve rutubet testleri
yaplr. Alnan demir cevheri numunesinin sadece rutubetine baklr.

Farin deirmeni kndaki numune alclardan, her saat ba numune alnr. Bu alnan
numunelerin titrasyonlarna, rutubetlerine ve inceliklerine baklr. Deirmenden kan
farin homojene silosuna gnderilir. ki tur kaynatldktan sonra homojene olup
olmadn kontrol etmek iin numune, numune alm noktasndan alnarak titrasyonu
ve X-R lm yaplr. Yeterli homojenizasyona ulalmamsa yeniden kaynatlr.
Yeterli homojenizasyona ulalmsa stok silosuna gnderilir.

Farin frna girmeden nce schenklerden 2 saatte bir numune alnr. Bunlarn incelik,
titrasyon ve rutubetlerine baklr. Vardiyada bir defa X-R analizi yaplr.

Ayda bir kez btn siklonlardan kzdrma kayb tayini iin numune alnr.

Haftada bir kez farin siklonlara girmeden nce, kalsinatre girite ve frna girite
intikalden kzdrma kayb tayini iin numune alnr.

Her saat frna giren farin miktar kontrol edilir.

Soutmadan kan klinker kasal bantlardan her saat ba litre arlna ve scaklna
baklmak zere alnr. Vardiyada bir defa X-R analizi yaplr.,

30

imento deirmenlerine katk verilirken iki saatte bir katknn rutubetine baklr.
Vardiyada bir kez de aly 45oClik etvde sabit tartma gelinceye kadar bekletilmek
zere rutubetine baklr.

Eski imento deirmenlerinde numuneler, deirmen k numune alclardan alnr.

Yeni imento deirmenlerinde (horomillerde) numuneler silolara basld yerde

numune alm noktalarndan alnr.

P., S.D. bunlarn her saatte bir kez Blaine, incelik ve X-R analizi yaplr. Dierleri,
iki saat arayla incelik, bir saatte Blaine ve vardiyada bir kez de X-R analizi yaplr.

Paketlemeden 32mlik elekte inceliine baklmak zere iki saatte bir numune alnr.

Kmr numuneleri deirmen giri ve klarndan alnr.

10.1.2. Kimya Laboratuar

Kimya laboratuvarnn grevi, hammadde, yar mamul ve yardmc maddelerin
kimyasal analizlerinin yaplmasdr. Baka bir deyile, kimya laboratuvar fabrikasyonda
kullanlan ham ve yardmc maddelerle, imal edilen maddelerin kantitatif analizinin yapld
yerdir.
Ocaklardan gelen hammaddenin kontrol geldii ocaa bal olarak yaplmaktadr.
Kullanlan yaktn kontrol ve kalorisinin baklmas gerekmektedir. nk; dk kalori,
rutubetli ve fazla miktarda kl ieren yaktlar frn iin zararl olduundan istenmezler.
Bu nedenle kontrollerinin yaplmas gerekir. Bu kontrollerde kimya laboratuvarnda
yaplmaktadr.
Hammadde, yar mamul, mamul ve yardmc maddelerin, farinin, klinkerin ve imentonun
kantitatif analizleri unlardr;

Kzdrma kayb

Silis

znmeyen kalnt

Alminyum oksit

Demir oksit

Kalsiyum oksit

Magnezyum oksit

Slfat

Klinker ve imentonun pimeden sonra kalan blm

Serbest kire miktar

31

imentolarda katk tayini

10.1.3. Beton Laboratuar

Beton laboratuvarnda, imentonun teknik muayenesi yaplmaktadr. Bu muayene, beton
kalplar zerinde yaplan mukavemet denemeleriyle yaplmaktadr. Muayene iin laboratuvara
getirilen imento getirildii vaziyette muayene gnne kadar nemsiz, kuru bir yerde muhafaza
edilir. imento numunesi, scakl 20oC ve rutubeti %50-60 orannda olan bir odada en az 12
saat bekletilir.
Beton laboratuvarnda yaplan analizler ise;

Su yzdesi tayini

imento mekanik deneyleridir.

10.2.Makine Bakm
Freze; her yne evrilebilen universal balkl konik dili amnda dz heliksel dilerin
am, miller kama kanal amnda istenilen malzemeye gre yapabilen tezgahlardr.
Pranga; dzlem yzeylerin alnmasnda istenilen malzemeye gre ekillendirilen
makinelerdir.
Radyal Matkap; her trl malzemeye uygun ularla (elmas ve hava elii) delik delinir ve
alara gre de delik ama ilemi yaplr.
Kompresr (d); d yzeylerin tornada kontrol yaplr.
Kompresr (i); hassas lm aletidir. Her trl motor gvdeleri lm yapar.
Byk-Kk Torna; eitli malzemelerin ilenmesini salar.
10.3.Elektrik Bakm
Denizli imento Fabrikasna TEDA tarafndan 31500 volt enerji beslenmektedir. Bu gelen
enerji fabrikadaki 10 MVP gcndeki 31500/6300 volt g trafolar tarafndan drlp
fabrika iindeki nitelere datlmaktadr. Ayrca nitelerde tali trafo denilen 6300/400 voltluk
eitli glerde trafolarla voltaj drlp 400 volt ile alan motorlar altrlmaktadr.
Fabrika trafo merkezinde, TEDA TAN gelen enerji ve nitelere datlan enerji vakum
kesici denilen yani g altnda elektrii kesip vermeye yarayan dzeneklerle yaplmaktadr.
Ayrca fabrikann kojenerasyon diye tabir edilen ve elektrik reten bir blm vardr. Burada
retilen enerjinin bir ksm trafo merkezinde deerlendirilip nitelerin elektrik ihtiyacnda
kullanlmaktadr.

32

11.DER SSTEM VE CHAZLAR

11.1 Lastik Bant
Krlm ve tlm malzemeyi tamada kullanlr. Ayrca paketlemede ykleme yapmada
kullanlr. Bant hz tanacak malzemenin durumuna gre ayarlanr.
11.2 Haval Bant
Farin ve imentoyu hava yardmyla tamaya yarar. Daire yada dikdrtgen eklindedir.
Kesitin 2/3nde malzeme 1/3nde malzemeyi yrtmeye yarayan hava vardr. Hava gzenekli
bezden flenir. Haval bandn eimi % 6-9 arasnda olmaldr (malzemenin kolay
ilerleyebilmesi iin). Genelde pamuk bez bant kullanlr. Malzemenin bez banda temasn
nlemek iin bez st 1-2 mm kalnlkta sa elekler kullanlabilir.
11.3 Helezon
Bir yerdeki malzemeyi baka bir yere aktarmak iin kullanlr. imentoda filtreden ayrlan toz
kmrlerini hcre tekerine iletmektedir.
11.4 Hcre Tekeri
Madde iletimini ve ayrca szdrmazl salar.
11.5 Koval Bant
Klinker ve benzeri byklkteki malzemeyi nakleder. Koval bantlar raylar zerinde hareket
eden makaralar araclyla hareket ederler.
11.6 Elevatr
Farin, imento, kmr, klinker, vs. gibi maddeleri dik olarak sevk eden bir nakil makinasdr.
Elevatrlerde tahrik ve arlk tamburu etrafnda sonsuz zincire taklan kovalar vardr.
11.7 Seperatr
Deirmenlerde tlen malzemelerin tm, her zaman ayn incelikte olmaz byle olunca
malzeme yeniden deirmene gnderilir. Yani incelik ayarn seperatrler yapar.
11.8 Airlift
tlen kuru malzemenin yksek mesafelere sevk etmek iin kullanlan basnl hava
kullanarak yaplan bir nakil sistemidir.
11.9 Soutma Kulesi
Dner frndan gelen gazn elektro filtrelerle tutulmas iin uygun scakla drlmesi
gerekir. Bu soutma ilemini su ile yapar.
11.10 Torbal Filtre ve Jet Filtre
Sistemden emilip atmosfere atlmas gereken tozlu havann tozunu tutup geri kazandran bir
sistemdir. Tozlu havann tutunmasyla hem evre kirlilii nlenmi hem de madde geri
kazanlm olur.
33

11.11 Elektrofiltre
Farin deirmeninden gelen veya direkt olarak dner frndan gelen gazlarn tozlarn tutmak
iin dizayn edilmi bir filtre sistemidir. Elektro filtreye 50000-70000 W arasnda gerilim
uygulanr. Levha ve elektrotlara uygulanan bu yksek gerilim sayesinde elektro filtreye gelen
gazlarn iindeki farin tozlar (+), (-) elektrikle yklenir. Yklenen farin tozlar elektrotlarn
yzeyinde toplanrlar. Toplanan toz farin, ok incedir. Elektro filtre yzeyinde toplanan tozlar
belirli zaman aralklarndan ekileme sistemi darbesiyle toplama helezonlarna dklmesi
salanr. Farin tozlar helezonlardan tekrar sisteme kazandrlr.
Elektro filtre 100-120oC arasnda alr. Scaklk yksek olursa soutma kulesinden su
pskrtlerek scak gaz soutulur.[1]

12.KURULUTAK YNETM SSTEMLER

1.TS EN ISO 9001 Kalite Ynetim Sistemi
2.TS ISO 14001

evre Ynetim Sistemi

3.TS 18001

Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi

Denizli imento olarak klinker, imento retim ve satnda rn kalitesinin yan

sra, bunlara bal tm faaliyetlerdeki i sal ve gvenliine duyarllmzla ve evre
bilinciyle ncelikli tercih edilen bir dnya irketi olmaktr.Kalitenin hereyin ncs
olduunu ilke edinen Denizli imento dn olduu gibi bu gnde kalitesini mteri
memnuniyeti odakl daima en st seviyeye ulaabilmek iin hem teknolojik, hem
standartizasyon, hemde personel yatrmlarna gereken nemi vermitir. retimin her
aamasnda hammadde ocaklarndan mterinin eline ulaana kadar adm adm titizlikle
kontrol edilmektedir. yi bir rnn ancak ve ancak iyi bir hammadde, son teknoloji
kullanlan retim tesisi ve kaliteli elemanla gerekletirebileceinin bilincindeki Denizli
imento blgedeki en iyi hammadde ocaklar ve stn teknolojisiyle sahip fabrikas ve
tecrbeli bilgili elemanlaryla en kaliteli rn tketicilere sunmann hakl gururunu
yaatmaktadr.
12.1.Kalite Ynetim Sistemi
Denizli imento'nun retim kalitesi retime getii ilk gnden beri TSE tarafndan
kontrol edilmektedir. Denizli imento sistem kalitesini ISO 9001 belgesi ile retim kalitesini
de CE (AB uygunluk Belgesi) ile kantlamtr.
TS-EN-ISO 9001 standard Uluslararas Standard Organizasyonu(ISO) tarafndan
ululararas Standard olarak yaynlanan ve halen Avrupa Topluluu lkeleri ile birlikte birok

34

lkede Belgelendirme modeli olarak uygulanmakta olan bir uluslar aras Kalite Ynetim
Standarddr ve 8 Kalite Prensibine dayanmaktadr.

Mteri Odakllk: Kurulular mterilerine baldrlar, bu nedenle mterinin imdiki

ve gelecekteki ihtiyalarn anlamal, mteri artlarn yerine getirmeli ve mteri
beklentilerini de amaya istekli olmaldrlar.

Liderlik: Liderler, kuruluun ama ve idare birliini salar. Liderler, kiilerin,

kuruluun hedeflerinin baarlmasna tam olarak katlm olduu i ortam oluturmal
ve srdrmelidir.

Kiilerin Katlm:Her seviyedeki kiiler bir kuruluun zdr ve bunlarn tam katlm
yeteneklerinin kuruluun yararna kullanlmasn salar.

Proses Yaklam:Arzulanan sonu, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak

ynetildii zaman daha verimli olarak elde edilir.

Ynetimde Sistem Yaklam: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak
tanmlanmas, anlalmas ve ynetilmesi, hedeflerin baarlmasnda kuruluun
etkinliine ve verimliliine katk yapar.

Srekli yiletirme: Kuruluun toplam performansnn srekli iyiletirilmesi,

kuruluun kalc hedefi olmaldr.

Karar Vermede Gereki Yaklam: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye

dayanr.

Karlkl Yarara Dayal Tedariki likileri: Bir kurulu ve tedarikileri birbirlerinden

bamszdr ve karlkl yarar ilikisi, her ikisinin art deer yaratmas yeteneini
takviye eder.

12.2.evre Ynetim Sistemi

Kaliteli imento retimi yannda kaliteli iletmecilik anlaynn da Denizli imento'da
alan her personelin bilincinde olmas dolaysyla fabrikann temizliine grnmne ve
evreye zarar vermemesine azami zen gsterilmitir. En temiz imento fabrikas olmakla
gurur duyuyoruz. evreye saygmzdan dolay devir aldmz 1992 ylndan bu yana fabrika
sahasna ve evresine 15.000 aa dikilmitir. Tm toprak zeminler imlendirilmi ve
ieklerle donatlmtr.Denizli imento, 2005 yl eyll aynda da ISO EN 14001 (evre
Ynetim Sistemi) ile sertifikalandrlarak, bu standarta uygun olarak almaktadr.
evre ynetim sistemi 5 basamakta incelenmektedir.

35

Ykmllk Altna Girme ve Politika: Kurulu evre politikasn tayin etmeli ve evre
ynetim sistemine ballk haahhdnde bulunmaldr.

Planlama: Kurulu faaliyet, rn ve hizmetlerinin evre boyutlarn belirlemeli,

bunlarn nemli olanlarn semelidir. Taahhtlerini gerekletirmek iin ama ve
hedefler tespit etmeli, bu ama ve hedeflere ulamak iin gerekletirecei faaliyetleri
programlamldr.

Uygulama ve lem: Kurulu, evre politikasn gerekletirmek, ama ve hedeflerine

ulaabilmek maksadyla etkin bir uygulamada bulunabilmek iin gerekli yetenek ve
imkanlarla birlikte bir destek mekanizmas gelitirmelidir.

Kontrol ve Dzeltici Faaliyet: Kurulu, evre icraatn ve bu icraattaki baar

derecesini lmeli, izleyip deerlendirmelidir.

Gzden Geirme ve Gelitirme: Kurulu, genel evre icraatn ve bu icraattaki genel

baar derecesini gelitirmek amacyla, evre ynetim sistemini gzden geirmeli ve
srekli olarak gelitirmelidir.

12.3. Sal Ve Gvenlii Ynetim Sistemi

Denizli imento 2005 yl mart aynda OHSAS 18001 ( Sal ve Gvenlii) ile
sertifikalandrlmtr. Denizli imentoda fabrika personeline dzenli olarak i sal ve
gvenlii hakknda eitimler verilmektedir.
Sal ve Gvenlii (SG) Ynetim Sistemi; i sal ve gvenlii
faaliyetlerinin kurulularn genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir ekilde ele
alnp srekli iyiletirme yaklam erevesinde zmlenmesi iin bir aratr.
lkemizde SG faaliyetleri kiisel koruyucularn kullanmn artrmakta ve
geleneksel olarak ayrca yaplmas gereken i olarak alglanmaktadr. SG Ynetim
Sistemiyle, alanlar, ynetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumluluklar ak hale
getirilerek alanlarn katlmn salayacaktr.
Bu sistemle, alanlar, SG risklerinin belirlendii ve nlemlerle asgari seviyeye
indirildii, yasalar uyan, hedeflerin ynetim programlar ile hayata geirildii,uygun SG
eitimlerinin uygun kiilere verildii, acil durumlara hazr, performansn izleyen,izleme
sonularn iyiletirme faaliyetlerini balatmak iin kullanan, faaliyetlerini denetleyen,
yaptklarn gzden geiren ve dokmante eden bir kuruluta SG faaliyetlerine gereken
nemi veren bir sistemin paras olacaklardr.

36

13.HESAPLAMALAR
13.1.Madde Denklii
Tablo 2. Farin Yzdesel Deerleri
CaO
SiO2
Al2O3
Fe2O3
MgO
SO3(S)
LOI
K
Cl
Na (Na2O)

43.53
14.56
3.86
1.61
1.03
0.07
34.29
0.36
0.007
0.39

Tablo 3. Klinker Yzdesel Deerleri

CaO
SiO2
Al2O3
Fe2O3
MgO
SO3(S)
LOI
K
Cl
Na (Na2O)

65.45
22.72
5.88
2.52
1.45
0.41
0.05
0.78
0.007
0.52

Tablo 4. Toz Yzdesel Deerleri

CaO
SiO2
Al2O3
Fe2O3
MgO
SO3(S)
LOI
K

45.05
10.63
3.93
2.55
0.63
0.18
35.62
0.49

37

Cl
Na (Na2O)

0.066
0.38

Tablo 5. k Gaz Yzdesel Deerleri

CO2+SO2
CO
O2
N2

35.60
0.98
1.05
63.10

Tablo 6. Kmr Yzdesel Deerleri

Kl
C
H
S
N
O
H2O

16.75
63.96
3.63
0.78
1.54
10.22
3.12

Veriler:
Havann nemi: 0.027
Farindeki toplam CO3: 77 %
Farin: 200 t/h
Toz: 20.3 t/h
Kmr: 5.19 t/h
Kmrn net kalori deeri: 5860 kcal / kg
Farinin scakl: 837 oC
Giren kmrn scakl: 51 oC

38

Klinker ve tozun scakl: 1242 oC

kan gazn scakl: 936 oC
Primer havann scakl: 38 oC

kan gaz
936oC E t/h
Kmr 51 oC
5.19 t/h

Toz 1242oC
20.3 t/h
1.FIRIN

Klinker1242oC
C t/h

Farin
837oC 200t/h
Primer hava
38oC A t/h
ekil 4. Frn Bileenleri Ak Diyagram
Reaksiyonlar:
MgCO3 MgO + CO2

H2 + O2 H2O

CaCO3 CaO + CO2

C + O2 CO2
C + O2 CO

Madde denklii:
MgCO3 MgO + CO2
Farindeki MgCO3: [(1.03/100)*200 t/h]/ 40 t/tmol=0.0515 tmol/h
CaCO3 CaO + CO2
Farindeki CaCO3n ktlesi = Toplam CO3 bileenlerinin ktlesi MgCO3n ktlesi
CaCO3 : [(77/100)*200 t/h] [(0.0515 tmol/h * 84 t/tmol)] = 149.674 t/h
CaCO3 : (149.674 t/h) / (100 t/tmol) = 1.496 tmol/h
Toplam CO2 : 0.0515 tmol/h + 1.496 tmol/h = 1.5475 tmol/h
Tutuma kayb = Kristal su kayb + CO2 kayb
Kristal su kayb = Tutuma kayb CO2 kayb
Farindeki kristal su: [(34.29/100)*200 t/h] [(1.5475*44)] = 0.49 t/h
39

Kristal su = (0.49 t/h) / (18 t/tmol) = 0.0272 tmol/h

Uucu Olmayan Oksit Denklikleri:
CaO + SiO2 + MgO + Al2O3 + Fe2O3
Farindeki U.O.O yzdesi: 43.53+ 14.56+ 1.03+ 3.86 +1.61 = 64.59%
Klinkerdeki U.O.O yzdesi: 65.45+ 22.72+ 1.45+ 5.88+ 2.52 = 98.02%
Tozdaki U.O.O yzdesi: 45.05+ 10.63+ 0.63+ 3.93+ 2.55 = 62.79%
Farindeki U.O.O = Klinkerdeki U.O.O+ Tozdaki U.O.O
0.6459 * 200 t/h = 0.9802* C t/h + 0.6279 * 20.3 t/h
C = 118.78 t/h
Yaplan madde denkliinden klinkerin ak hz 118.78 t/h olarak bulunmutur. Fabrika
otomasyon verilerine gre klinker ak hz 117.1 t/h dr.
% Hata= (117.1-118.78)/117.1=-1.43
C + S Denklii:
(C+S) farin + (C+S)kmr = (C+S) klinker+ (C+S)toz + (C+S) kan gaz
1.5475 tmol/h + [(0.07/100)*200 t/h]/80 (t/tmol) + [(63.96/100)*5.19t/h]/12(t/tmol)
+[(0.78/100)*5.19 t/h]/32 (t/tmol)
=[(0.41/100)*118.78t/h]/(80 t/tmol) + [(0.05/100)*118.78 t/h] /44 (t/tmol)
+[(0.18/100)*20.3 t/h]/80 (t/tmol) + [(35.62/100)*20.3 t/h] /44 (t/tmol)
+[(35.60+0.98)/100]*E tmol/h
E = 4.52 tmol/hour

N2 Denklii:
[(1.54/100)*5.19 t/h] /28 t/tmol + 0.79 * A tmol/h=[(63.10/100)*4.52 tmol/h]
A = 3.574 tmol/h

H2 Denklii:
W=farindeki kristal su + kmr + hava
W=0.0272 tmol/h+[(3.63/100)*5.19 t/h]/2(t/tmol) + [(3.12/100)*5.19 t/h]/18 (t/tmol)
+ [0.027*0.29*3.574 t/h] /18 (t/tmol)

40

W=0.13165 tmol/h
13.2.ENERJ DENKL
Q = H

H = Giren ve kan s arasndaki fark

Q = Is kayb

Ortalama Molar Is Kapasiteleri:

Farin

(kcal/kg): 0.21 + 0.00007 T

Toz

(kcal/kg): 0.181 + 0.000071 T

Klinker

(kcal/kg): 0.181 + 0.000071 T

Kmr

(kcal/kg): 0.32

k Gazlar in Ortalama Molar Is Kapasiteleri:

1209

*CO2: Cp (hava) = (22.26 + 5.981*10-2 T 3.501*10-5 T2 + 7.469*10-9 T3) dT

293

Cp (hava)= 85.84 kJ/ mol K

1209

*CO: Cp (hava) = (28.16 + 0.1675*10-2 T +0.5372*10-5 T22.222 *10-9 T3) dT

293

Cp (hava)= 31.25 kJ/ mol K

1209

*O2: Cp = (25.48 + 1.520*10-2 T 0.7155*10-5 T2 + 1.312*10-9 T3) dT

293

Cp = 38.65 kJ/ mol K

1209

*N2: Cp = (28.90 0.157*10-2 T + 0.8081*10-5 T2 2.873*10-9 T3) dT

293

Cp = 33.77kJ/ mol K
Primer Hava iin Ortalama Molar Is Kapasitesi:
311

*O2: Cp = (25.48 + 1.520*10-2 T 0.7155*10-5 T2 + 1.312*10-9 T3) dT

293

Cp = 0.553 kJ/ mol K

311

*N2: Cp = (28.90 0.157*10-2 T + 0.8081*10-5 T2 2.873*10-9 T3) dT

293

41

Cp = 0.53 kJ/ mol K

Bileenlerin Oluum Entalpileri: (kcal / mol)
MgCO3

: 261.7

H2Onun buharlama entalpisi: 13.5195

CaCO3

: 289.5

CO

: 67.6

CaO*SiO2

: 377.9

CaO

: 151.7

Al2O3* SiO2 : 642

CaSO4 : 338.73

Fe2O3* SiO2 : 413

C4AF

: 1211

SiO2

: 203.35

C3A

: 848

MgO

: 143.84

C2S

H2O (g)

: 57.7979

C3S

:688.4

H2O (l)

: 68.3174

CO2

:94.052

: 538.3

Farin Bileenleri: (200 t / h)

CO2

: 1.5475 tmol/h

MgCO3

: 0.0515 tmol/h

CaCO3

: 1.496tmol/h

CaO

: (0.4353*200 t/h)/ 56 t/mol) = 1.554 tmol/h

CaO*SiO2

: 1.554 tmol/h 1.496tmol/h = 0.058tmol/h

Al2O3* SiO2

: (0.0386*200 t/h) / 102 t/mol = 0.075 tmol/h

Fe2O3* SiO2

: (0.0161*200 t/h) / 160 t/mol = 0.02 tmol/h

Toplam SiO2

: (0.1456*200 t/h) / 60 t/h = 0.485 tmol/h

Serbest SiO2

: 0.485 0.058 0.075 0.02 = 0.332 tmol/h

Farin Oluum Entalpisi:

MgCO3

: 0.0515(tmol/h)* 261.7 (kcal/ mol) = 13.47*106 kcal/h

CaCO3

: 1.496 (tmol/h)* 289.5 (kcal/ mol) = 433.092*106 kcal/h

CaO*SiO2

: 0.058 (tmol/h)*377.9 (kcal/ mol) = 21.91*106 kcal/h

Al2O3* SiO2

: 0.075(tmol/h)*642 (kcal/ mol) = 48.15 *106 kcal/h

Fe2O3* SiO2

: 0.02 (tmol/h)*413 (kcal/ mol) = 8.26*106 kcal/h

SiO2

: 0.332 (tmol/h)*203.35 (kcal/ mol) = 67.51*106 kcal/h

Toplam

: 592.392*106 kcal/h

Tozun Bileimi:(20.3 t/h)

MgO : (0.0063*20.3 t/h) / 40 (t/tmol) = 0.0032 tmol/h
CO2

: (0.3562*20.3 t/h) / 44 (t/tmol) = 0.164 tmol/h

42

Tozdaki Uucu Olmayan Oksitler (U.O.O.) :

SiO2

Al2O3

Fe2O3

CaO

MgO

20.3 t/h *[(10.63/60) + (3.93/102) + (2.55/160) + (45.05/56) + (0.63/40)]/100

=0.213 tmol/h
Farindeki U.O.O:
SiO2

Al2O3

Fe2O3

CaO

MgO

200 t/h *[(14.56/60) + (3.86/102) + (1.61/160) + (43.53/56) + (1.03/40)]/100

=2.187 tmol/h
CaO*SiO2 (farin)

= CaO*SiO2 (toz)
U.O.O (farin)

U.O.O. (toz)

CaO*SiO2 (toz) =[(0.058 / 2.187)]*0.213 =0.00564 tmol/h

Toplam CaO = [(45.05/100)*20.3t/h] /56 (t/tmol) = 0.1633 tmol/h
Al2O3* SiO2 =[(3.93/100)*20.3 t/h] / 102 (t/tmol) = 0.00782 tmol/h
Fe2O3* SiO2 = [(2.55/100)*20.3 t/h] /160 (t/tmol) = 0.00323 tmol/h
SiO2 = Toplam SiO2 - Al2O3* SiO2 - Fe2O3* SiO2 - CaO*SiO2
Toplam SiO2 =[(10.63/100)*20.3t/h] / 60 (t/tmol) = 0.036 tmol/h
SiO2 = 0.036 - 0.00782 - 0.00323 - 0.00563 = 0.01932 tmol/h
Tozun Oluum Entalpisi:
MgO
CaCO3

: 0.0032 tmol/h*143.84 kcal/ mol = 0.46 *106 kcal/h

: 0.164tmol/h* 289.5 kcal/ mol= 47.478*106 kcal/h

CaO*SiO2

: 0.00563 tmol/h*377.9 kcal/ mol = 2.127 *106 kcal/h

Al2O3* SiO2

: 0.00782 tmol/h*642 kcal/ mol= 5.02 *106 kcal/h

Fe2O3* SiO2

: 0.00323 tmol/h*413 kcal/ mol = 1.33 *106 kcal/h

SiO2

: 0.01932 tmol/h*203.35 kcal/ mol = 3.93 *106 kcal/h

Toplam

: 60.345*106 kcal/h

Klinkerin Bileimi:
Reaksiyonlar:
CaO * Al2O3 + 2 CaO 3 CaO * Al2O3

C3A

CaO * Al2O3 + 3 CaO + Fe2O3 4 CaO * Al2O3 * Fe2O3

43

C4AF

CaO * SiO2 + CaO 2 CaO * SiO2

C2S

2 CaO * SiO2 + CaO 3 CaO * SiO2

C3S

MgO :[(1.45/100)*118.78 t/h] / 40 t/tmol = 0.043 tmol/h

CaSO4 : [(0.41/100)*118.78 t/h] / 80 t/tmol = 0.00608 tmol/h
C4AF : [(2.52/100)*118.78 t/h] / 160 t/tmol = 0.018 tmol/h
Toplam Al2O3 : [(5.88/100)*118.78 t/h] / 102 t/tmol = 0.068 tmol/h
C3A: 0.068 tmol/h - 0.018 tmol/h = 0.05 tmol/h
SiO2: [(22.72/100)*118.78 t/h] / 60 t/tmol = 0.449tmol/h
Toplam CaO : [(65.45/100)*118.78 t/h] / 56 t/tmol = 1.388 tmol/h
Klinkerin Oluum Entalpisi :
MgO

: 0.043 tmol/h * 143.84 kcal/mol = 6.185 *106 kcal/h

CaSO4 : 0.00608 tmol/h * 338.73 kcal/mol = 2.059 *106 kcal/h

C4AF

: 0.018 tmol/h * 1211 kcal/mol = 21.798 *106 kcal/h

C3A

: 0.05 tmol/h * 848 kcal/mol = 42.4 *106 kcal/h

C2S & C3S : 0.449 tmol/h * [(688.4 kcal/mol + 538.3 kcal/mol ) / 2 ]

= 275.62*106 kcal/h
Toplam: 348.062 *106 kcal/h
CO2 ve Su Buharnn Oluumu:
CO2 = CO2 (farin) - CO2 (toz)
=(1.5475 tmol/h) (0.164 tmol/h) = 1.3835 tmol/h
Su buhar = Farindeki kristal su =0.0272 tmol/h

Primer Havann Is Kapasitesi:

O2 = [0.21*0.553 kJ/(mol*K) *3.574 (tmol/h)] / 4.18(kJ/kcal) *(311-293) K
= 1.78 * 106 kcal/h
N2 = [0.79*0.53 kJ/(mol*K) *3.574 (tmol/h)] / 4.18(kJ/kcal) *(311-293) K
= 6.44* 106 kcal/h
Toplam= 8.22 * 106 kcal/h
k Gazlarnn Oluum Entalpisi:
CO2 : [0.3560 * 4.52 tmol/h * 94.052 kcal/mol] = 151.34 * 106 kcal/h
CO : [0.98*10-2 * 4.52 tmol/h * 67.6 kcal/mol] = 2.994 * 106 kcal/h
Toplam = 154.334 * 106 kcal/h
44

k Gazlarnn Is Kapasitesi:
CO2 :[0.3560*4.52 tmol/h* 85.84 kJ/mol K * (1209-293 )] / 4.18 (kJ/kcal)
=30268.9* 106 kcal/h
CO :[0.0098*4.52 tmol/h* 31.25 kJ/mol K * (1209-293 )] / 4.18 (kJ/kcal)
=303.34 * 106 kcal/h
N2 : [0.6310*4.52 tmol/h* 33.77kJ/mol K * (1209-293 )] / 4.18 (kJ/kcal)
=21106.58* 106 kcal/h
O2 : [1.05*10 2 *4.52 tmol/h* 38.65 kJ/mol K * (1209-293 )] / 4.18 (kJ/kcal)
= 401.97 * 106 kcal/h
Toplam = 52080.79 * 106 kcal/h
Giren Is:
Kmrn net kalori deeri: 5860 kcal / kg
Reaksiyon ss: 5.19 t/h *5860 kcal / kg = 30.413 kcal/h
Maddelerin s kapasiteleri:
Farin = 200 t/h * [0.21 + 0.00007* (1110-293) kcal/kg K]* (1110-293) K
= 43.658*106 kcal/h
Toz = 20.3 t/h * [0.181 + 0.000071* (1515-293) kcal/kg K]* (1515-293) K
= 6.642*106 kcal/h
Klinker =118.78t/h * [0.181 + 0.000071* (1515-293) kcal/kg K]* (1515-293) K
= 38.86 *106 kcal/h
Kmr = 5.19 t/h*0.32 kcal/kg K* (324-293) K= 0.05148*106 kcal/h
H klinker = 38.86 *106 kcal/h + 348.062 *106 kcal/h = 386.928*106 kcal/h
H farin = 43.658*106 kcal/h + 592.392*106 kcal/h =636.05*106 kcal/h
H toz = 6.642*106 kcal/h + 60.345*106 kcal/h = 66.987*106 kcal/h
H kmr = 0.05148*106 kcal/h
H primer hava = 8.22 * 106 kcal/h
H k gaz = 154.334 * 106 kcal/h + 52080.79 * 106 kcal/h = 52235.124 * 106 kcal/h
H yanma = 30.413*106 kcal/h
(H giri H k) = Q
H farin + H kmr + H primer hava + H yanma H k gaz H toz H klinker Q = 0
Q =(636.05 + 0.05148 +8.22 +30.41352235.124 66.987 386.928)* 106 kcal/h
Q = -52014.3 * 106 kcal/h
Q = Is Kayb = -52014.3 * 106 kcal/h

14.SONU
45

Bir imento fabrikasnn nerede ve nasl yaplandrlmas, imento hammadde

kaynaklar, imento oluum aamalar, imento oluumuna kadar hammaddelerin hangi
proseslerden getiini, bu proseslerin her birinin grevlerini ve alma prensiplerini, her
proseste alan mhendis ve iilerin grevlerini, fabrikann alma politikasn, iletmede
kan sorunlarn en ksa zaman zarfnda nasl giderileceini ve maliyetin yaplan almalar
sonucunda nasl drlecei hakknda bilgileri yaz staj dnemi boyunca elde etmi
bulunmaktaym.
Ayrca yaplan lmler ile frn sistemi iin madde ve enerji denklikleri kurulmutur.
Bu alma ile eitim dnemi boyunca alnan bilgilerin uygulanmas salanmtr.. Bunlarn
yan sra imento fabrikasnda btn alanlarn kordinasyonu ve alma ortanlar hakknda
bilgi edinilmitir.
Denizli imento fabrikasnda retim 24 saat aralksz ve ciddi aksaklklar olmadan
srdrlmektedir. Denizli imento Fabrikasnn en nemli avantaj ise hammadde
kaynaklarnn yakn olmasdr. Bu yaknlk hammaddenin tanm cretini drmekte ve
zamandan da byk tasarruf salamaktadr ancak fabrikann yerinin limanlara uzak
olmasndan dolay retilen imentonun nakliyesinde zorluklar yaanmaktadr.
Sonu olarak retim blm fabrika iinde olduka stratejik bir yere sahip olup,
kimya mhendislii ise retim blm iin vazgeilmezdir.

15.KAYNAKLAR
1.Denizli imento Fabrikas Dkmanlar
2.imento ve Beton Dnyas, Vol: 8, Say: 46
3.Gr M., Yaln H., 2006, imento ve Beton, 1. Bask, Palme Yaynclk, 2006
4. http://www.tcma.org.tr/

web sitesi

5.Trkiye imento Mstahsilleri Birlii Cruflar ve Cruflu imentolar,

Prof.Dr. Mustafa TOKTAY,Ocak 2002,4.Bask,Ankara
6. Trkiye imento Mstahsilleri Birlii Traslar ve Trasl imentolar,
Prof.Dr. Mustafa TOKYAY,Ocak 2002,4.Bask,Ankara

46

47

EKLER

Tablo 7. Syrc eitleri Ve zellikleri

Markas
Kapasitesi
Palet Says
Gc

1.Syrc
Buhler-miag
110 ton/h
100
30 Kw

2. Syrc
Buhler-miag
40 ton/h
102
15 kW

3. Syrc
Buhler-miag
40 ton/h
100
15 kW

48

4. Syrc
Buhler-miag
110 ton/h
105
30 kW

5. Syrc
FLS
200 ton/h
93
55kW(2 adet)

Tablo 8. Farin Deirmenleri Ve zellikleri

Farin Deirmeni 1

Farin deirmeni 2

Farin deirmeni 3

Markas

Humbolt

Pfeiffer

Pfeiffer

Kapasitesi

190 ton/h

110 ton/h

450 ton/h

Tipi

Statik seperatrl

Dinamik

Dinamik

bir kameral

seperatrl

seperatrl

(MPS3200)

(MPS3200)

Deirmen ap

4.40 m

Deirmen boyu

13.50 m

Kamara says

1 adet

Tablo 9. Dner Frn Ve zellikleri

Kapasite
ap
Uzunluk
Eim
Baca Gaz Debisi
Ayak Says
Ring aplar
Gale aplar
Frn Tahrik Motoru

1.Dner Frn
225 ton/h
4m
64m
%3.5
420000 m3/h
3 adet
5670mm
2000mm
380V-500A-270kW-

2.Dner Frn
120 ton/h
4m
64m
%3.5
420000 m3/h
3 adet
5670mm
2000mm
400V-525A-420kW-1500rpm

Baca Gaz Motoru

1500rpm
600V-144A-1260kW-

690V-1010A-1000kW-

Primer Vantilatr Gc
Primer Vantilatr Debisi

988rpm
55kW
2.31 m3/h

996rpm
11Kw
1.5 m3/h

49

ekil 5.Bilyal imento Deirmeni

Birinci Kamara

3.8m

kinci Kamara

4m

4m

3.9m

Tablo 10. Birinci imento Deirmeninin zellikleri

1. Kamara

2. Kamara

Kamara ap

3.8m

3.9m

Kamara Boyu

4m

7.16m

Kamara Hacmi

45.34m3

85.48m3

Dolgu Derecesi

%31.5

%30.22

Bilya Dalm

100 : 17 ton

Silpeps : 124 ton

80 : 16 ton
70 : 17 ton
60 : 16 ton
66 ton

Tablo 11.kinci imento Deirmeninin zellikleri

50

Kamara ap
Kamara Boyu
Kamara Hacmi
Dolgu Derecesi
Bilya Dalm

1. Kamara
3.8m
4m
45.34m3
%26
17 : 16.5 ton

2. Kamara
3.9m
7.16m
85.48m3
%26
15 : 65 ton

20 : 16 ton

17 : 40 ton

25 : 24.5 ton
57 ton

51

105 ton