GAL STANBULU

ERNEST HEMINGVVAY

MLLYET YAYIN LTD. T YAYINLARI

Genel Kltr Kitaplar D izisi:

Yayn hakk (Copyright) : Milliyet Yayn Ltd. ti.

Birinci bask : Austos 1970

Bu kitap SIRALAR Matbaasnda dizilip dzenlenmi ve baslmtr.

ERNEST HEMINGWAY

GAL STANBULU
ve iki dnya savandan
mektuplar

Trkesi :
M . Ali KAYABAL

Milliyet
YAYINLARI

 N D E K L E R

Usta bir yazarn gazetecilik servenleri

i. BLM : GAL STANBULU

Eski stanbul
Mudanya antlam as
M ustafa Kemal
Sessiz, bitkin halk
kinci Truva kuatmasnn sonu
A fganistan po litika s
Trakyal gm enler
Hamid bey

17
21
25
28
30
34
39
45

II. BLM : LOZANDAK POLTKACILAR

sm et Paa ve M ussolini
ukulata asker
A vrupada kra llk m eslei

51
58
64

III. BLM : SAVA VE NSANLARI ANLATIYORUM

Savan ilk im e kleri
M adrid bombardman
Yeni bir sava t r
M adrid o f rle ri
Teruel'in d
G

75
78
82
90
99
105

Tortosa bombardman
Tortosa saldry beklerken
Am erikan ge rekili i iin bir program
Bir olayn zerine tutulan k

109
113
117
123

IV. BLM : PARSTE BR AMERKALI

Tekinsiz b ir kalabalk
te Paris budur
Fransz nezaketi efsanesi
Paris modas
Paris apkalar
Paris - Strasbourg gezisi
Fransz politikas
Byk a p e ritif skandali

131
135
139
143
145
147
152
157

V. BLM : BR GARP ALMANYA

Ticari sava
Barsz bir zafer
gal blgesindeki kin
Alm anya'ya girm ek sorunu
A lm anyada b ir yabanc
M ark kmaz
M ark sayesinde para kazanmak
Bir m ilyon harcamak o kadar kolay k

163
168
174
180
188
192
196
201

VI. BLM : KNC DNYA SAVAI NDAN

Zafere doru b ir gezi
Londra robotlarla savayor
Paris sava
A ske r ve general
Siegfried Hattnda sava

209
231
240
253
263

VII. BLM : ... VE SAVALARIN ARDINDAN

Byk mavi nehir

A te
Noel armaan
Durum hakknda rapor

277
290
300
342

USTA BR YAZARIN
GAZETECLK
SERVENLER

ERNEST HEMINGWAYde, haberi ske ske kar

tan bir harp muhabiri nin btn meziyetleri vard. lk
genlik yllarndaki yaantsna ve snrl bir renim
yapm olmasna ramen, politik ve ekonomik sorun
lar hayret verici bir ekilde kavrard. Ayrca izledii
olayn en can alc noktasn kavrama bakmndan da
zel bir stnle sahipti. O yllarda Benito Mussolininin sahte bir milliyeti olduunu, Avrupann doudaki
egemenliinin sonunun hzla yaklatn anlayan en
der kiilerden biriydi. Almanlar hi sevmedii halde
IX

Mttefiklerin Almanlara kar davrannn yeni bir

savaa yol aabileceini sylemekten de korkmuyordu.
Hemingvvayin elbette btn gzlemleri doru k
mamtr. Szgelii Mustafa Kemali frsat biri sa
narak gereken nemi vermemi, modern Trkiyenin
kurucusunu tepeden trnaa yanl yarglamtr. Kar
sna kan melodrama zaaf yznden,
Afganlarm
nemini de gereinden fazla bytm, Rusyann Orta
Doudaki etkileri hakkmdaki kehanetleri, arap sa
na dnmtr. Bu yanlmalar, o gnlerin kark olay
lar iinde genellikle tam ve aydnlk yorumlar yapma
sna karlk birer istisna saylabilir. Ayrca gen ga
zetecinin olaylar tarih iinden deerlendirmesi de bir
ok meslekta tarafndan kskanlmasna sebep olmu
tur. Bu yolda devam etseydi, Ernest Hemingway, hi
phesiz, ann en byk gazetecilerinden biri
olurdu.
Oysa Ernest Hemingvvay iin gazetecilik meslei,
sona doru bir giditi. Sonradan da syledii gibi, asl
amac, para getiren kaln ciltli kitaplar yazmakt.
Ama 1924n ilk aylarnda hl gazetecilikten vazge
mi deildi. Gertrude Stein ve daha bakalar artk
bu ii brakp zamann cidd yazlar yazmaya hasret
mesini salk verdikleri halde, gen Hemingvvay henz
ksa hikyelerinden hibirini satamad iin kararsz
d; stelik, ei de hmileydi.
Varaca karar ne olursa olsun, Hemingvvayin
iinden memnuniyetsizliinin arttna phe yoktu.
Bir arkadana syledii gibi, Telgraf yazmaktan sar
ho oluyordu. Ayrca kendisine izlemek iin verilen
olaylar da zevkli bulmuyordu. Sava muhabirliine
bir diyecei yoktu. En pis sava muhabirliinde bile
duru, temiz bir yn vard. Ama Hemingvvayin gr
X

ne gre politika batan aa bir irkefti ve gnleri

politik randevular yznden kstekleniyordu. (*)
1924 yl sonbahar aynda Ernest Hemingway, Torontoya dnd. Kendi kendine yetecek hale gelinceye
kadar Star gazetesi iin almaya devam edecekti.
Fakat bu iki yllk plnnn sonunu getiremedi. Hemingway, Toronto Stardaki haftal 125 dolarlk ii
ni ancak drt ay srdrebildi. Gazeteden ayrlnn
gerek sebebi hakknda trl eyler sylenmitir; fa
kat Harry Comfort Hindmarsh adl bir yaz ileri m
dr yardmcs ile takt geree en yakn olan
aklamadr.
Hemingwayin gazeteden an ayrl trl ekiller
de anlatlmtr ve bunlar arasnda James Cranstonun
Parmaklarma Bulaan Mrekkep adl kitabnda verdi
i aklama yledir; Hatrladma gre Hemingway,
ehir haberleri mdr Hindmarshla eitli atma
lardan sonra istifa etmiti. Genel Yayn Mdr John
Bone, Avrupadaki yazlarnn kazand baardan son
ra, onu 'Daily Star'da bir numaral yerli muhabir ola
rak kullanmak istiyordu. Starn ehir haberleri m
dr de kendisine sradan bir muhabir muamelesi yap
maya kararlyd. Hemingway bir gn nemli bir i
iin gece yarsna kadar alm, sonra evine dnm{ 3)

Hem ingw ayin p o litika hakkndaki grn yanstan

yaz, Esquire de rgisinin 1934 yl A ra lk saysnda ya
ynlanm tr. Hemingvvay bu yazda yle diyordu:
Politika, mkfat beklemeden ok almak ya da iler
de rahat edebilmek iin bir sre sknt iinde yaa
may gze almak demektir. Bir insan Faist de olabilir,
Komnist de. Ve yeteneklerini iyi kullanrsa, ya eli
olabilir ya kitabn bir milyon zerinden hkmete bastrtabilir, ya da delikanllarn hayal ettikleri dier m.
kfatlardan birine rahatlkla konabilir.

XI

t. Fakat sabaha kar drt buukta hi de nemli

olmayan bir yangn iin yatandan kaldrld. Ayrca
kzdrmak, kk drmek ya da sabrn tarmak
iin, stste nemsiz ilere gnderiliyordu.
Hemingvvayin, Hindmarshn bu davranlarna ko
layca boyun edii dnlemez. Bir seferinde bele
diye parkna gidip tabiat zerine bir yaz hazrlamas
istendiinde, bir meslektana yle demiti : Haydi,
gazeteye dnp, Hindmarshn cann cehenneme gn
derelim! Tabi, bu teklif hibir zaman yerine getiril
medi, ama iki adam arasndaki srtme srd gitti.
Derken Aralk aynda beklenen melodramatik patla
ma oldu ve James Cranstona gre, Hemingvvayin
Kont Apponyi adl bir Macar diplomat ile yapt mlkat zerine, beklenen 'son' geldi. Hemingvvay, yaz
sn dorulayacak bir takm belgeleri, o akam geri
vermek artiyle Konttan almt. Yazsn ve belgeleri
Hindmarsha teslim etti ve belgelerin gazetenin kasa
snda saklanmasn isteyen bir notu da yazsna ili
tirdi. Hindmarsh, belgelerin hepsini kaldrp pe att.
p sepeti de tabi ana p sepetinde soluu alnca,
Hemingway o gece istifasn verdi.
Hemingvvay 1925 yl Ocak aynda ei ve yeni do
an oluyla beraber Torontodan ayrld. Bir daha da
geri dnmedi. Gazetecilik hayat bir sona varmt ve
imdi nnde Montparnasseta bir kk apartman
dairesi kendisini bekliyordu. Bu sefer baarya ulaa
cakt. Hikye ve On iir adl ilk kitab 1923te 300
adet olarak baslmt. Bunun para getiren bir yan
yoktu, ama bir balang olarak nemliydi. 1924te
amzda adl ikinci denemesini yapm, yine para
kazanamamt, fakat hakknda yazlar kmt ve iyi
eyler sylenmiti. raklk devresini atlattna gre,
artk bir sanat olabilirdi.
XII

Ernest Hemingvvay gazetecilik mesleini terkettii

halde, gazetecilik yllarnda edindii tecrbeler kendi
sini hi terketmiyecekti. Kendi gemiini bylesine dile
getiren yazar dorusu azdr. O yllarn canl anlar
ilerde Hemingwayin en byk romanlarn canlandr
makta byk yarar salyacakt. Vatanlarn terkeden
ve Pariste yaayan Amerikallarn amansz, anlamsz
ve duygusuz yaantlar, Giine de Doarda dile ge
tirilecekti. Sava, btn dehetiyle Silhlara Vedda
anlatlacakt. Hemingvvayin boa grelerine olan sev
gisi, leden Sonra Gelen lm adl parlak incele
mesine ve en ok okunan eseri anlar Kimin in alyor?un hazrlanmasna dolayl olarak yardm
edecekti. Hemingway boa grelerinin yapld are
nalara tutku derecesine varan sevgiyle balanmam
olsayd, asla Ispanyay tanyamaz ve aheserini yara
tamazd.
Hemingvvayin yaantsnda av ve balklk da
nemli yer tutmu ve en cidd yazlarnn ykn bun
lar ekmitir. Afrika'nn Yeil Tepelerinde avdan
byk bir kumar olarak sz etmekte ve roman olma
yan bu eseri, ok nl iki roman ile dengelendirmektedir : Francis Macomber'in Ksa ve Mutlu Yaants
ile, Kilimanjaro'nun Karlar. Her iki romanda da
moral cesaret, kazamlan ve kaybedilenler konu edi
lir ve av, iki erkein trajedisini anlatmak iin bir
sembol olarak kullanlr.
Hemingwayin en gzel romanlarndan biri olan
ki Yrekli Koca Nehir, gen bir eski askerin yuka
r Michiganda balk tutmasn anlatr. Hemingway bu
romannda balk tutmay, savan brakt fizik ve
moral yaralar sarmaya ynelmi bir dinsel tren gibi
kabul etmekte, 1919 dan sonra kendi bandan geen
XIII

leri anlatmaktadr. Hemingway, en byk roman olan,

htiyar Adam ve Denizde tekrar sembolizme dner.
Dier romanlarnda olduu gibi, bunda da olay iki
dzeyde anlatlmaktadr. Bunlardan birinde yal bir
balknn gl bir balkla mcadelesi hikye edilir;
kincisi ise, kaybedilen bir savatan muzaffer kan
insan gururunu anlatan bir simgedir.
te Ernest Hemingwayin z de budur : nsan ve
abas. Hemingvvay yalnzca yaadn ve bildiini
yazmtr ve iyi bildii eylerden biri de, 1920lerdir.
1924 yl kendisi iin bir yaantnn sonu, bir yenisinin
de balangc olmutur. Sonradan 38 yl daha yaaya
ca halde, Ernest Walsh adnda bir yazarn 1925 yl
ocak aynda This Qua-ter dergisinde Ernest Hemingway in yaants hakknda en iyi aklama olan
u satrlar yazmas, hayli artcdr :
Hemingvvay okuyucusunu semitir. Bunun mk
fat ok zengin olacaktr. Fakat Tanrya kr ki,
kendisi hibir zaman bundan memnun kalmayacaktr.
nk o, bu i iin seilmitir. Okuyucusuna aittir. Onu
yakasndan silkeleyip atmak, unutmak ok uzun zaman
isteyecektir. Ve o, bundan ok daha nce lm ola
caktr.

XIV

BRNC BLM
GAL STANBULU

ESK STANBUL

----------------------------------------------(3 0 eyll 1922, The Toronto Daily S ta r)

SABAH uyanp da Hali zerine km sisten

incecik ve tertem iz balarn uzatan minareleri grp
b ir Rus operasndaki aryay hatrlatan mezzinin, do
kunakl sesiyle mminleri yalvarrcasna duaya ar
dn duyduunuzda Dounun sihrine eriyorsunuz.
Pencere camnda yansyan grntnze baknca,
sizi dn gece kefeden sineklerin srp kzartt yer
leri gryor ve kendinizi tam tamna Douda bulu
yorsunuz.
Pierre Lotinin hikyelerindeki Douyla, gnlk
yaantnn Dousu arasnda gerekten mutlu bir orta
yol bulunabilir. Ama bunu ancak gz kapaklar yar
aralkla bakan biri grebilir. Ayrca yediklerine aldr
mamas, sinek sokmalarna dayankl olmas artiyle,
tabii.
17

HhMINGVVAY

stanbul'da ka kiinin yaadn kimse doru

drst bilm iyor. imdiye kadar saym maym yapl
mam. Tahminlere gre, bir buuk milyon insan ya
yormu.
Paralanan ar ordusunun her trl niforma
sn giym i 40.000 Rus m ltecisiyle sivil olarak eh
re szan ve bar konferans ne sonu verirse versin,
ehrin Mustafa Kemalcilere gemesini salamakla
grevli bir o kadar da M illiye ti bu sayya dahil de
il. Bunlar, son tahminlerden sonra ehre szanlar.
Yamur yamad zaman stanbul'da o kadar ok
toz oluyor ki, Pera { Beyolu ) ya paralel tepelerin
zerindeki sokaklardan geen kpeklerin ayaklarn
dan havaya sanki bir toz bulutu ykseliyor. nsanlar
da ayak bileklerine kadar toza batyorlar ve rzgr
esti mi, arada tam ve youn bir bulut oluuyor.
Yamur yanca da, her taraf amur iinde. Kal
drm lar ylesine dar ki, herkes sokakta yryor; so
kaklar da dereden farksz. G e li -g id i kural diye
birey yok. M otorlu aralar, atl arabalar, tramvaylar,
srtlarnda ar ykleri tayan hamallar hep b irlikte
gidip geliyorlar. Sadece iki ana cadde var. Geri ka
lanlarn hepsi ara sokak. Ana caddeler de ara so
kaklardan daha ahm ahm deil.
Hindi, Trklerin m ill yemei. Bu iri kmes hay
vanlar gneli Yakndou tepelerinde youn bir ya
ant srdryorlar ve hepsi de birer katr kadar
inat.
Byk ba hayvanlarn eti kt, nk Trkler
sr beslemiyor. Srlarn en ie yary.'inlnr Mustafa
Kemalin ordularna silh ve cephane l;.ym kan18

GAL STANBULU

lan eken iri, ay boynuzlu kzler. Trk etlerini i

nemekten ene kaslarm bir buldog kpeinin kaslar
kadar salamlat.
Balklar iyi, fakat balk genellikle iki mezesi.
defa stste balk yiyen biri, yzerek bile olsa
stanbulu derhal terketm ek ister.
stanbulda tam 168 resm izin gn var. Cuma
lar Mslmanlarn, cum artesileri Yahudilerin, pazar
lar da Hristiyanlarn ta til gn. Ayrca Katoliklerin,
Mslmanlarn ve Rumlarn hafta ilerinde din bay
ramlar var. Yahudilerin din bayramlar da cabas.
Bu yzden stanbul'da her delikanlnn en byk eme
li, bir punduna getirip banka memuru olmak.
Geleneklere uymakta, ayak uydurmakta direnme
yen kii, stanbulda gece saat dokuz oldu mu, ye
meini yiyor. Tiyatrolar saat onda alyor. Gece ku
lpleri ikide; tabi gzde olan kulpler. d ktye
km gece kulpleri ise, ancak sabaha kar drtte
kaplarn ayorlar.
Btn gece boyunca kftecilerle halama pata
tes satanlar kaldrmlar kaplyor, kmr yaktklar
ocaklarnda, sabaha kadar mteri bekleyen fayton
culara yiyecek hazrlyorlar. Her trl lgnla, ku
mara, dansa, gece kulplerine paydos demek iin ka
rarl Mustafa Kemal, ehre girinceye kadar, stanbul
bir eit lm dansna dalm.
Limandan yukar kan yokuun orta yerindeki
Galata semti, Barbary Coastun en dehetli eski gn
lerine ta kartacak kadar dk bir yer. Her m ille
tin ve btn M ttefikle rin askerleri burada kurulu
tuzaa drlyor.
19

HEMINGVVAY

Trkler gnn her saatinde dar yollarn kenar

larndaki kahvelerde oturup nargilelerini fokurdat
yor, bir yandan da insann midesini yakp kavuran
raklarn yudum yudum dem leniyorlar. Bu iki o ka
dar sert ki, yannda meze olmadan imek imknsz
gibi birey.
Gne domadan kara ve yumuak toprakl s
tanbul sokaklarnda yryecek olursanz, fareler n
nzden kar; sska sokak kpekleri p tenekele
rini kartrr. Bir barn kapsndan szan k sokaa
derken, ierden patlayan sarho kahkahalar du
yarsnz. Sarhoun kahkahas, mezzinin gzel, doku
nakl, ili arsna tam bir celisidir. Ve stanbulun
kara yzl, arpk, pis pis kokan sokaklarnda saba
hn ilk saatlerinde greceiniz eyler, sih irli Dounun tam anlamyla gerek yzdr.

20

MUDANYA ANTLAMASI

-------------------------------------

C23 ekim 1922, The Toronto Daily S ta r)

Mudanya - ( Trkiye )
MARMARA kysndaki scak, toz toprak iinde,
eci bc yollu ikinci snf ky kasabas Mudanya'
da, Bat ile Dou kar karya geldiler. smet Pa
a yla grecek M ttefik generallerini tayan ngi
liz sancak gemisi Iron Dukem kl rengi, ldr
c kulelerine ramen, Batllar buraya bar dilenme
ye geliyordu; yoksa bar istemeye, ya da artlarn
dikte ettirm eye deil.
Dnyann kaderi zerine kararlar veren ordunun
iine karmann hl dnyann ii olmadn d
nen basnla ilg ili bir yarbayn tutumu dolaysyle top
lantlar hibir gazeteci izliyemiyordu. Toplantdan
kimsenin sz etmesine izin verilm ese, hi kimse
21

HEMINGVVAY

Bat nn Doudan bar dilenmeye geldiini kabul et

mese bile, yine de konferansn anlam dogimiyecekti. Bu grmeler, Avrupa'nn Asya zerindeki ege
menliinin sonunu gsteriyordu.
Mustafa Kem alcilerle ayn ey demek olan Trk
m illiy e t ile ri u anda Fransz etkisi altnda. Bu i ok
basit bir ekilde gerekleti. ki yl kadar nce Mus
tafa Kemal Paa, Balfour tarafndan alelde bir ekiya diye nitelenm iti. En ok arttran, kendisini satn
alabilirdi. Sonunda Franszlarn zerine kald. Ona si
lh, cephane, para verdiler. Sylentilere gre, kar
lnda da Yakn Dou petrollerinden baz karlar
kopardlar.
ngilizler, Yakn Dou'da kontrol kendi ellerinde
tutm ak istiyorlard. Fakat Mustafa Kemal kendilerine
iyi bir mal gibi grnmemiti. Bu yzden Yunanllar
desteklediler. Yunanllar iyi bir yatrma benziyordu.
Fakat Avam Kamarasnda biroklarnn da b e lirtti i
gibi, Lloyd George yanl ata oynamt.
Herkesin bildii gibi Mustafa Kemal, Yunanllar
silip sprd. Mustafa Kemal'in yendii derme at
ma ordunun erlerinin dokuz yldan beri silh altnda
tutulduunu, kii olarak Kk Asyann fethi iin is
tekli olmadklarn ve bakalarnn karlarna hizmet
amaciyle savaa girip lmeye zorlandklar fik riy le
beslendiklerini gz nne getirecek olursanz, bunun
hi de parlak bir asker zafer olmadn anlarsnz.
zellikle Mustafa Kemal b irliklerin in, istilclar l
kelerinden srp dar atmaya kararl vatanseverler
olduklar anlalnca, durum daha da belirginleir.
yi eitim grm, iyi silhlandrlm ve hrsb
vatanseverlerin kendi topraklarnda, gnlsz, subay
22

GAL STANBULU

kadrosu yeteneksiz, sla hasreti eken toplama is ti

l ordusu karsndaki e tk ililik derecesi, ona kar
birdi. Oysa ngiltere, Yunanllar desteklerken, Mus
tafa Kem alcilerin bu derece e tkili olabileceklerini hi
bilmiyordu.
Dman yenmi Mustafa Kemalci askerler ara
snda Fransz etkisi, imdi en yksek dzeyine eri
mi durumda. Bu etkinin doruuna ulatn ve
Mustafa Kemalin Sovyet Rusya'ya olan yaknl dolaysyle bundan byle dmeye balayacan san
yorum. Erge bu onu Franszlarla atmaya gtre
cek, slm ve Hristiyan dnyalar arasndaki anla
mazlk, dnya barn teh d it eden en byk tehlike
halini alacaktr.
Rusya, Trkiye zerinde e tkili ikinci g olursa,
btn b e lirtile r bunun byle olacan gstermek
te d ir tem elini Sovyet Grc Cumhuriyeti ile G
ney Rusyann meydana getirdii, Karadenizi iine
alan, Boazlar ap hedefi Bulgaristan olmak zere
Balkanlarn gbeine kadar uzanan Sovyetler taraf
tar byk bir kska yaratlacaktr; Yugoslavya ile
Romanya arasnda bir ke doacaktr.
kinci tehlike de, Boazlar. Karadenizle Ege ara
sndaki Boazlar, Rusyann en byk tabii k yol
lardr. Hatrlayacaksnz; geen savata stanbul,
Ruslara vaadedilm iti. Bir zamanlar bir sava olmutu
ve bugn bu savatan geriye kalan, sadece bir ngi
liz svari alaynn saldrs ile, bir hemirenin aba
lardr. Dorusu Boazlara egemen bir Rusya ile, Rus
yann egemenlii altnda Boazlara sahip bir Mustafa
Kemal arasnda pek byk bir fark da yoktur.
23

HEMINGVVAY

Bu artlar altnda, Mustafa Kemal, Boazlarn

serbestlii prensibini tandna dair ne kadar deme
verirse versin; ngilizler, Boazlar kendi kontrollar
altnda tutamazlarsa, erge, bu geidin yzlerine ka
pandn grecekler. O zaman da mutlaka G elibolu
da yeniden dmemiz gerekecektir.

24

MUSTAFA KEMAL
ekim 1922, The Toronto Daily S ta r)

DAHA birka ay ncesine kadar slm dnya

snda Mustafa Kemal'e yeni bir Selhattin Eyyubi g
zyle baklyordu. slm iyeti, Hristiyanla kar sa
vaa yneltecek, btn Dou lkelerinde bir kutsal
savan ncln yapacakt. Ama imdi Dou dn
yas ona kar gvenini gitgide yitirm eye balad. Ko
nutuum Mslmanlar bana; Mustafa Kemal bize
ihanet etti dediler. A rtk kimsenin kutsal savatan
sz ettii yok. Bu, galip kumandan Mustafa Kemal,
sivil Mustafa Kemal olarak grnd iin byle
oldu. yle ki, kendisine sunulan elle tutu lu r kazan
lar almakta, Pan - slmclarn kendilerince kk d
rc saydklar uzlamalara yanamakta, kazanla
rn hep ayrp saklamay denemekte, bunlar garan
tiye aldktan sonra da, daha fazlasn elde etmek iin
yeni tasanlar kurmaktadr.
25

HEMINGVVAY

Fakat kendisinin henz b ir de Valeras orta

ya kmamtr. Ama bu bekleme oyununa devam
ederse, erge bir de Valera ortaya kacaktr.
Trk gleri arasndaki blnme, belki de Doudaki
Bat egemenliinin kurtuluunu hazrlayacaktr.
Mustafa Kemalciler, Bolevik Rusya ile b ir ant
lama ve ittifa k imzaladlar. Fransa ile de aralarnda
bir antlama ve ittifaka benzeyen bir ba var. Bu itti
faklardan biri reddedilm eli. Trkiye hangi ittifa k in
kr ederse etsin, bu havay pek az dzeltecektir;
nk Mustafa Kem alcilerin en byk isteklerinden
biri de, bu istek yazl hibir paktta belirtilm edii,
ama lkede herkese bilindii zere, Arap yarma
dasna sahip olmaktr. ( Yaz lerinin notu : Dn al
nan bir telgrafta Trklerin Arap yarmadas ile ilg ili
isteklerini Bar Konferansna braktklar bild irilm e k
tedir. ) Trkiye bu konuda balanmtr. Fransa mt
te fik i olarak kalsa ve onun peinden gitse de; ya da
Fransa ile bozuup, Rusya tarafndan desteklense de,
durum eit derecede teh likelidir. Arap yarmadasn
da Trkiye ile ngiltere arasnda bir sava patlak ve
rirse, ki byle bir savaa kalkmak iin ben Mustafa
Kemalin bugnk kazanlarn salamlatrmak amaciyle 20 aya ihtiyac olduu kansndaym, bu yine
de Pan - slmclarn Doudaki Bat egemenliine son
vermek iin dua e ttikle ri kutsal sava ateleyecek
bir kvlcm olabilecektir. Bu srada Fransa, Trkiye
nin m ttefiki olarak kalmsa, tabi ki savata da ta
rafszl koruyacaktr. Rusya ise tarafsz kalm ynbilir.
Mustafa Kemal, Arap yarmadasna petrol yi/im
den sahip olmak istem ektedir; ngiltere do, pnlrol tj26

GAL STANBULU

runa Arap yarmadasn elden karmaya kardr. y

le ki, bekledikleri Selhattin Eyyubi kiili in i Mustafa
Kemalde bulamamaktan d krklna urayan ve
onun kr krne bir savaa girmeyeceini kestiren
Dou dnyas, yine de Mustafa Kemale savalarn
yaptrtabilirler.

27

SESSZ, BTKN HALK

-------------------------------------------

( 26 ekim 1922, The Toronto Daily S ta r )

DOU TRAKYA'nn Hristiyan halk, bitmek bilm e

yen, karmakark bir yry dzeni iinde, Make
donyaya doru yollar arnlyor, Edirne zerinden
M eri nehrini aan ana kol, 20 mil uzunluundayd.
kzlerin ektii kan arabalarndan, amura bulan
m binek hayvanlarndan, yorgun insanlardan, kadn
lardan ve ocuklardan meydana gelen, yirm i mil uzun
luunda bir kuyruk. Yataklar balarnda, yamur al
tnda, krlemesine yryorlar.
Bu ana kolu, Trakyann drt bir kesinden ge
lip besleyen kk kollar da var. Nereye g ittikle rin i
bilm iyorlar. Trklerin geldiini duyunca iftlik le rin i,
kylerini, baaklar olgunlam tarlalarn terkedip
ana gmen kafilesine katlm lar. amura batm
Yunan svarileri kendilerini sr srleri gibi gder28

GAL STANBULU

ken, bu bitkin kalabalk arasndaki yerlerini de koru

maya alyorlar.
Herey ve herkes bir suskunluk iinde. nilde
yen bile yok. Becerebildikleri, yapabildikleri tek ey,
hareket halinde olmak. O gzelim kyl kyafetleri
srlsklam ve kir p islik iinde. Bacaklarndan aslm
p ililer, tavuklar arabalardan aa sarkyor. Yal bir
adam, bir domuzun altnda iki bklm olmu, yr
yor. Bir koca, arabann iine biriken yamur sularn
boaltmaya alan karsnn stn battaniye ile rt
meye alyor. Tek ses veren kii o. Kk kz ba
basnn yzne bakp balyor alamaya. Ve yry
srp gidiyor.
Ana kolun vard Edirne ehrinde hibir Yakn
Dou havas yok.
Yalnz Dou Trakyadan boaltlacak Hristiyanlarn says 250.000. Bulgar snr yzlerine kapatlm.
Trklerin Avrupaya dnlerinin meyvelerini ancak
Makedonya ve Bat Trakya toplayabilecek. imdi Ma
kedonyada yarm milyona yakn gmen var. Bunla
rn karnnn nasl doyurulacam kimse bilm iyor. Ama
gelecek ay btn Hristiyan lemi u feryad duya
bilecek : Makedonyann yardmna koun.

29

KNC TRUVA KUATMASININ SONU

--------------------

( 3 kasm 1922, The Toronto Daily S ta r)

BENM u satrlar yazmaa baladm srada,

Yunan b irlik le ri de Dou Trakyay boaltmaya ba
lyorlar. zerlerine hi uymayan Amerikan niforma
lar iinde, balarnda kol gezen svari devriyeleri,
lkenin i taraflarna yryorlar. A skerlerin hepsi de
ask suratl, ancak yanlarndan bir geen olursa zorla
narak srtmaya alyorlar. Artlarnda kalan btn te l
graf hatlarn kestiler. Tellerin direklerden aa sal
land grlyor. Barnaklarn, kamufle edilm i ms
tahkem m evkilerini, makineli tfek yuvalarn, Trklere kar son bir direni gstermeyi tasarladklar
iyiden iyiye dzenli srtlar hep terke ttile r.
Her bir yan amur iinde kalm kzlerin ek
ti i binek arabalar, tozlu yollarda gcrdayarak ile rli
yor. A skerlerin bir ksm arabalarn zerinde; serili
giderken, bir ksm da kzleri boynuzlarncl.-m <,:ok30

GAL STANBULU

meye alyor. Arabalarn nlerinde ve arkalarnda

asker b irlik le r srnyor. Yunanllarn g iriti i b
yk asker servenin sonu bu.
yle olmasayd, byle olurdu diye masallar oku
mak, gerekten hazin bir ey! Yunan asker serve
ninin sonu da byle hazin ite. Ama olanca suu Yu
nan askerinin srtna yklemek, yersiz. Boaltma s
rasnda bile Yunan askeri yine de iyi bir sava ol
duunu gsterdi. Mustafa Kemalin ordular Dou
Trakyay Mudanya Mtarekesinin bir armaan ola
rak geri almasalard, her halde Yunanllarla burada
bir hayli sert kapmalar gerekecekti.
Yunanllarn Mustafa Kemale kar g iri tik le ri
savata Anadoludaki Yunan ordusunda gzlemci ola
rak bulunan Hint Svari B irlii subaylarndan Yz
ba VVittal, Yunan ordusunun urad yenilgiye se
bep olan entrikalarn iyzn bana yle anlatt.
Yunan askeri birinci snf savayd, diyordu
Yzba VVittal. ngiliz ve Franszlarla b irlikte al
an subaylar tarafndan da ok iyi ynetiliyorlard.
Mustafa Kemalin ordularn yenilgiye uratmlar
d. hanete uramam olsalard, ben Ankaray igal
edeceklerinden ve sava bitireceklerinden emindim.
Konstantin tahta kar kmaz, cephedeki b
tn subaylar, Genelkurmay bakanmdan takm ku
mandanna kadar, grevlerinden alnmt. Bu subay
larn ou cephede te rfi etm i, gerekten iyi asker
lerdi; baarl nderlerdi. Y erlerini sava yllarn s
vire, ya da Almanya'da srgnde geiren kralc su
baylar almt. Aralarnda pek ou hayatlarnda tek
bir silh sesi bile duymamt. Bu davran orduda
31

HEMINGVVAY

byk bir kntye yol at ve Yunan yenilgisinin

ba sebebi oldu.
Yzba VVittal hi tecrbesi olmayan topu su
baylarnn nasl batarya kumandanlklarna g e tirild ik
lerini ve nasl kendi piyadelerini bitikle rin i de an
latt. Yzlerine pudra sren, dudaklarm rujla boya
yan piyade subaylarndan, ca h illik ve kaytszlk y
znden cinayet halini alan kurmay almalarndan
sz etti.
Yzba VVittal; Anadolu'daki atmada Yunan
piyadeleri baarl olmulard ve ilerliyorlard, dedi.
Sonra kendi topular hepsini biti. Binba John
son (Kendisi daha sonra stanbulda basnla ili k ile
ri dzenleyen irtib a t subay olarak alm tr) b ild i
iniz gibi topu subaydr. stelik, iyi bir topu su
baydr. Topularn piyadeye oynad oyunu grn
ce, zntsnden hngr hngr alamt. Binba
Johnson istese topuyu rahata ynetebilirdi. Fakat
hibirey yapacak durumda deildi. Sk b ir tarafsz
lk izlemek iin kesin em ir almtk. Bu yzden hibir
ey yapamazd.
Kral Konstantinin Yunan ordusuna ihanetinin
hikyesi budur ite. Bu yzdendir ki, A tina da patlak
veren ih til l, birok kimsenin sandnn aksine, hi
bir zaman b ir maskaralk olmamtr. Bu ih til l, ken
disine ihanet edene kar, b ir ordunun ihanetidir.
htillden sonra eski Venizelosu subaylar Dou
Trakyadaki orduyu yeniden rgtlendirdiler. Yuna
nistan, Trakyaya bir Marne gzyle bakyordu ve ya
burada dayatp son bir direni gsterecek ya da le
cekti. Asker yna buraya yaplmt. Herey istim
32

GAL STANBULU

zerindeydi. Derken M tte fikle r Mudanyada Dou

Trakyay Trklere veriverdiler ve Yunan ordusunun
da bu topraklar terketm esi iin gnlk bir sre
tandlar.
Ordu, hkmetinin Mtarekeyi imzalayacana
inanmad iin, bekledi. Ama hkmet Mtarekenin
altna imzay bast. imdi de askerler em ir kulu ola
rak ekiliyorlar. Btn gn boyunca onlarn pis, pe
rian, sakall, rzgrdan yanm hallerini seyrettim .
Trakyann kahverengi, sert topraklarnda, uzun kollar
halinde ilerliyorlard. Ne bando vard, ne bir rgt, ne
kurtarma ekipleri. Pis ve ince battaniyelerle geceleri
saldran sivrisineklerden baka hibir ey yoktu. Yu
nanistann an ve hretinin sonuydu bu. kinci Truva kuatmasnn sonu!

33

AFGANSTAN POLTKASI

-------------------------------------

( 31 ekim 1922, The Toronto D aily Star

AFGANSTAN, Mustafa Kemal ve Dou taraftar

dostlan tarafndan ngiliz mparatorluuna kar tez
ghlanan bir dier silhtr. Bir yldan fazla bir sre
den beri Mustafa Kemalci subaylar, Afgan ordusunu
darbeyi indirecekleri zamana hazr etmek iin al
trmaktaydlar.
ada Afganistann hedefleri ve kininin iy
z hakknda tesadfen rendiim baz eyler var.
Bunlar b ir sre Romada yaayan ve imdi Afgan
Savunma Bakan olan Muhammed Handan rendim.
Muhammed Han uzun boylu, kara sal, ahin
bakl, bir mzrak kadar dim dik duran bir adamd.
Sam rkndan olduu halde, Rnesans andan kal
ma b ir insana benziyordu. Pers ve Med im paratorluk
larndan beri igal yz grmemi bir halkn adamy
d.
34

GAL STANBULU

Afganistann eski em iri, Abdrrahman Hand.

Btn mr boyunca Afganistan Hindistanla Rusya
arasnda tampon b ir devlet olarak kullanan ngiltere
den nefret etm iti. ngilizler ayrca Afganlarn ngil
te re den baka lkelerle diplom atik iliki kurmalar
na da izin verm iyorlard.
Byk adamd Abdrrahman; sert adamd, ile ri
grlyd, stelik Afgand. Btn yaantsn Afgan
istan' gl bir ulus haline getirm eye adamt. O
lunu da iyi y e ti tirm i ti. ngilizlere kar savamak
amacn olu yerine getirecekti.
Derken ihtiyar Emir ld. Yerine olu Habibu-Ilah Han em ir oldu. ngilizler kendisini hemen Hindis
tana resm bir ziyaret yapmaya davet e ttile r. O da
ngilizlerin ne gibi insanlar olduklarn grmek iin
bu daveti kabul e tti. Burada ngilizler kendisini ba
tan kardlar. nce ona tam bir kral muamelesi gs
terdiler. Trl zevkler tan ttla r ve ikiye altrdlar.
Dorusu gen Emirin renme yetenei yoktu da
diyemiyeceim. Ksa bir sre sonra gen emir, bir in
san ve bir Afgan olmaktan kmt. 1918de, mtare
kenin imzalanmasndan hemen sonra Kabile geri
dnd. Afganllar kendisini ldrdler. Cinayete kur
ban g itti. Gerek bir infaz oldu bu. Bunun zerine Ka
b ildeki Byk Konsey b ir toplant yapt ve eski e m ir
in en byk torunu Nasirullah Hana sordular :
Emir seilirseniz, Afganistann haklarn savu
nur musunuz? dediler.
Afganistan savunurum, diye karlk verdi.
ngilizlerle de savar msnz?
Denerim, dedi.
35

HEMINGVVAY

Bunun zerine Nasirullah Han Konseyin toplan

d salondan kardlar.
Ondan sonra gelen Emanullah arld bu sefer
ieriye.
Emir seilirseniz ne yaparsnz? diye sordular.
Emanullah, ki ey yaparm, diye karlk ver
di. Afganistann haklarn savunurum . . . Ve ngil
tere ile savarm.
Bunun zerine onu Emir se tiler ve birka hafta
sonra da Emirin b irlikle ri Hindistan snrn at.
te Muhammed Hann hikyesi.
Mtarekeden hemen sonra bir Afgan sava ol
duunu pek az kimse b ilir. Sava cephe gerisindeki
Afgan ehirlerini ve kerpi mevzileri bombalayan
Kraliyet Hava Kuvvetleri kazand. Dalardaki sava
lar uaklara kar hibir tecrbeleri olmadndan
pek abuk daldlar. Ne olursa olsun, bu bir ngiliz
zaferiydi ve yle iln edildi.
Fakat bar antlamasn imza ederlerken, ngilizler urunda durmakszn savatklar haklarn hep
sini Afganlara tandlar. A rtk baka lkeler de A f
ganistanda se fir ve konsolos bulundurabilecekler
di; Afganlar diledikleri kadar silh ithal edebilecek
lerdi; hatt Hindistan yoluyla bile silh alabilecek
lerdi. Sava ngilizler kazanmt; ama bar, su g
trmez bir ekilde A fganistann zaferi oldu. AfganlI
lar teden beri ngilizlerden nefret ederlerdi; bu de
fa ise onlardan memnundular.
Bunun sonucu olarak imdi btn Afgan ehir
lerinde Sovyet Rusyann tem silcileri var; Afgan or
dusu modern silhlarla donatlm durumda ve asker
36

GAL STANBULU

lerini de Mustafa Kemalci subaylar ye titiriyo r. Muhammed Hann Benim byk Emirim dedii Emanullah Han, ngilizlerle savaacana dair verdii s
ze ihanet etmemi ve kendisini Hindistan'n e k ic ili
ine kaptrmamtr.
Mustafa Kemal Iraka saldraca zaman, ki erge saldracaktr iyi donatlm ve y e ti tirilm i bir
Afgan ordusu, Hayber geidinde boy gsterecektir
ve bu ordu 1919'da yenilgiye uratlan dallara ben
zemeyecektir. Bugn Mustafa
Kemalle aralarnda
imzaladklar bir antlama da var. Mustafa Kemalin
baarlarndan esinleniyorlar ve varolular bile, Hin
distan'daki ngiliz egemenliine kar srekli bir m
cadeleye bal.
A fganllar savaacaklar. M eslekleri bu. Muhammed Hann Afganlarn zihniyetini belirten bir hikye
si daha var :
Son savan almasna karar veren Konsey top
lantsndan sonra Kabildeki evime dnte, karmla
kzm tabancalarm ve klcm hazrlamlar, yolluk
lar dzmlerdi.
Kendilerine Bunlar da ne?' diye sordum.
Bana, Sava iin sana gerekli olanlar, dedi ka
rm. Sava olacak, deil mi?'
Tabi. Ama ben Savunma Bakanym. Savaa ben
gitm iyeceim . Savunma
Bakannn kendisi savaa
gitmez, dedim.
Karm ban sallad. Hi anlyamadm ben bu
i i, dedi. Eer siz savaa gitmeyen b ir Savunma
Bakan iseniz, istifa etmeniz gerekir grevinizden.
37

HEMINGVVAY

te o kadar! Savaa gitmezseniz, biz hepimiz gzden

deriz.
Bu, Mustafa Kem alcilerin yaratt bir zihniyet
t ir ve Ruslar tarafndan silhlandrlan Afganistan,
zm hi de kolay grnmeyen bir yeni Dou sorunu
olarak ortaya kmaktadr.

38

TRAKYALI GMENLER

----------------------------------------

(1 4 kasm 1922, The Toronto Daily S ta r)

Sofya - ( Bulgaristan )
TRENDEK rahat yerim e oturunca, Trakya boaltlnm deheti bana gerek d gibi grnmeye ba
lad bile. Belleimizin ltfu bu.
Edirne'den The Star a ektiim b ir telgrafta,
boaltmay anlatmtm. Buna yeniden dnmekte bir
fayda yok. Boaltma hl srdrlyor. Bu mektubun
Torontoya ne kadar zamanda ulaaca hi nemli
deil, bunu The Star da okuduunuz zaman, Make
donyann amurlu yollarnda evlerinden srlen in
sanlarn utan verici bir glgeler ordusu halinde yol
larna devam ettiklerinden emin olabilirsiniz. eyrek
m ilyon insann hareketi hayli uzun b ir zaman alyor.
Edirne pek ho bir yer deil. Gece saat on birde
trenden indiimde; asker, denk, karyola, yatak, diki
39

HEMINGVVAY

makineleri, bebekler, krk ocuk arabalar ile dolu

bir garla karlatm. Hepsi yamur altnda ve amur
iindeydi. Kerozen lmbalar sahneyi aydnlatyordu.
Gar efi o gn Bat Trakyaya, geri ekilen b irliklerin
askerleriyle dolu 57 vagon gnderdiini syledi. Tel
graf hatlarnn hepsi kesik. Hl gelen asker var ve
bunlar boaltmak imkn da yok.
Gar efinin sylediine gre, ehirde insann ka
labilecei tek yer, Madam M a rinin pansiyonuymu.
Askerlerden biri karanlk ara sokaklardan beni Ma
dam M arinin pansiyonuna gtrd. Yollar diz boyu
amur. Madam M a rinin pansiyonu da zindan gibi
karanlk.
Kapy vurdum; plak ayakl, pantolonlu bir Fran
sz at. Oda yoktu, fakat kendi yatam varsa avlu
da uyuyabileceimi syledi. Durum ktyd.
Derken darda bir otomobil grlts duyuldu.
ki film operatr, ofrleri ile b irlikte ieri girdiler.
kuetleri vard. Yatam kuetlerden birine ser
memi te k lif e ttile r. ofr arabada uyudu. Kuetlere
uzandk. Ad Shorty - Bodur olan uzun boylu filim ci, ta Rodos adasndan buraya nasl zorlu bir yolcu
luktan sonra geldiklerini anlatt.
Botunun birini ayandan karrken :
Bugn yanan b ir kasabann film in i ektik. dedi.
Yanan bir kasaba, bir film ci iin esiz bir sahnedir.
brn de kartt. Deiik alardan ekince, ko
ca b ir ehir yanyor gibi oluyor, f! Nasl yorulmu
um be! Bu gmen ii felket birey. nsan bu
lkede ok korkun eylere tank oluyor. Aradan iki
dakika bile gemeden horlamaya balamt.
40

GAL STANBULU

Saat bire doru stanbulda yakalandm stma

nbetiyle titreyerek uyandm. Yzmn evresinde
uuan sivrisinekleri ldrdm. Nbetin gemesini
bekledikten sonra, bolca aspirin ve kinin alp tekrar
yattm. Sabaha kar ayn eyi b ir daha tekrarladm.
Sonra beni Shorty uyandrd.
Hey delikanl, u film kutusunun haline bak!
Baktm. stnde tahtakurular kaynayordu.
Bunlar ok a olmal. Film lerim e bile gz dik
miler. Vah zavallcklar, amma da a kalmlar, ha!
Kuetler de tahtakurularyle vcr vcr kaynyor
du. Savata bama ok ey gelm iti, ama Trakya gi
bisi yoktu. Nereye baksanz, yryen bir tahtakurusu
dizisi grlyordu.
nsana birey yapmaz bunlar, dedi Shorty. M i
ni mini bcekler, ite.
Bunlar bir ey deil. Sen Lleburgazdakileri
grecektin. Her biri dev gibiydiler.
ri yar bir Hrvat kadn olan Madam Mari bize
kahve ve kara ekmek verdi.
Lf olsun diye; Odanz bir kepazelikti Madam,
dedim.
Ellerini iki yana at. Sokakta yatmak daha m
iyi, yani? diye sordu. Ha, Msy? Sokakta yatmak
tan daha iyi deil mi, yani?
Haklsn, dedik ve bizi uurlamaya kan Ma
damla vedalap ayrldk.
Darda yamur hl iseliyordu. zerinde bu
lunduumuz amur denizinin sonundaki ta yolda
insan srleri dursuz duraksz yrmeye devam edi
yorlard. Yol Edirneden kp M eri vdisi boyunca
41

HEMINGVVAY

ile rliyo r, Karaaata baka kollara blnyor ve Bat

Trakyaya, oradan da Makedonyaya kadar uzanyordu.
Shorty ile arkada stanbula, sonra da Rodosa
dneceklerinden Edirneyi kesip iinden geen g
menlerin yan sra, beni ta yola kadar otom obilleriy
le braktlar. Kan arabalar, develer, yolda batya
doru ar ar ilerlerken bo arabalarna binmi, li
me lime elbiseleri yamurdan srlsklam , krmz fes
leri kirden kararm Trkler de, akntya kar yn
den ilerlem eye alyorlard. Her Trkn srd
arabann iinde, tfeini bacaklarnn arasna kstrp
oturmu bir Yunan askeri vard. Yamurdan saknmak
iin de, kaputlarnn yakalarn enselerine kadar kal
drmlard. Arabalar Yunanllar tarafndan toplanm
t ve Trakya ilerine, gmenleri ve mallarn alma
ya yardmc olmak iin gnderiliyordu. Src Trkler
bitkin ve korkulu grnyorlard. Haklar da vard.
Ta yolun tam Edirne iine girdii yerde g e li gidii atnn zerinde oturan b ir Yunan svarisi y
netiyordu. Srekli olarak sola yol vermekteydi. Trklerin srd arabalardan birine saa sapmasn ia
re t e tti. Trk arabac kzlerini saa yneltince, ara
ba bir ukura dt ve kendisiyle beraber gelen, ba
nne dm uyuklamakta olan Yunan askeri s
rayarak uyand. Srcnn ana yoldan saptn gr
d, balad adama tfeinin dipiiyle vurmaya.
Trk src yorgun, km ve a a bakan bir
kylyd. Yzkoyun arabadan aa yuvarland. Son
ra dehet iinde kalkp tavan gibi yoldan aa ka
maya balad. Kotuunu gren bir Yunan svarisi,
atn mahmuzlayp ye titi, hayvanyla arparak adam
caz tekrar yere devirdi. Sonra dier iki Yunanl ile
42

GAL STANBULU

b irlik te kollarndan tutup kaldrdlar. Svari, kyl

nn suratna birka tokat yaptrd. Adamn yz kan
revan iindeydi; gzlerini iri iri am, her tokatta
baryor, arabasna dnp yeniden kzlerini srme
sini istediklerini anlamyordu. Yolda yryen g
menlerden hibiri bu olayla ilgilenm em iti bile.
Be mil kadar gmen kafilesi ile b irlikte yr
dm. Dz kz arabalar, yksek dem irli karyolalar,
eyalar, ayaklar bal domuzlar, bebeklerini kucak
larna sktrm analar, arabalarn arkasna yaslanp
zorlukla adm atmaya alan yal erkekler ve kadn
lar grlyordu. Gzleri ile rled ikle ri yoldayd, bala
r ne eikti. Sonra tfek ve cephane ykl katrlar
geiyordu. Bir de, iinde uykusuzluktan gzleri kp
krmz kesilm i Yunan subaylar bulunan klstr bir
Ford geti. Yamurdan srlsklam olmu, uykusuz,
souktan titreyen kyller, ar ilerlem elerine devam
ediyorlard. Evlerini barklarn artlarnda brakm,
gidiyorlard.
M eri zerindeki kpry de getikten sonra, sa
a saptm. The Star a b ir telgraf ekmek iin ara
sokaklardan Madam M ari'nin pansiyonuna dndm.
Btn hatlar kesilm iti. En sonunda bir M ttefik Ko
misyonu ile b irlikte stanbula dnen b ir talyan al
bay buldum. Telgrafm ertesi gn stanbuldan gn
dereceine dair sz verdi.
Stma nbeti yine tutm utu. Madam Mari kinin
le beraber imem iin bana ok tatl Trakya arap
larndan bir ie buldu.
Sonra koca gvdesiyle masa bana oturup, e
nesini kayarak; Ben Trklerin ne zaman gelecei
ne filn aldrmyorum, dedi.
43

HEMINGVVAY

Niin?
Hepsi ayn bunlarn. Yunanllar da, Trkler de,
Bulgarlar da. Hepsi b irb irinin ayn. Sunduum bir
bardak arab kabul e tti. Bu gzler neler grd,
neler...
En iy ile ri hangisi? diye sordum.
Hibiri. Hepsi ayn. Yunanl subaylar geldiler,
burada kaldlar. imdi de Trk subaylar gelip yata
cak. Bir baka gn bu defa Yunanl subaylar tekrar ge
ri gelir. Hepsi de paralarn dyorlar. Bardan ye
niden doldurdum.
Peki, ya darda, yolda yryen zavall halk?
O yirm i m illik dehet yryn bir trl belleim
den karp atamyordum. O gn de korkun eyler
grmtm.
Madam Mari, Haydi canm, halkn kaderi hep
byle, diyerek omuz s ilk ti. Toujours la mme
chose (1). Bilmem b ilir m isiniz, Trklerin bir atasz
vardr. Ho, Trklerin birok yerine cuk oturmu ata
sz vardr ya; ( Su yalnz baltada deil, aata da
v a rd r), derler. Bu da onun gibi ite.
Gerekten de tam yerindeydi bu atasz.
Tahtakurusu iin zr dilerim msy. Madam
Mari arabn e tkisiyle bana di bilediini unutmutu.
Ama baka ne bekliyordunuz burada? Buras Paris
deil. Koca vcuduyla dorulup kalkt. Allahasmar
ladk msy. Evet, biliyorum , buras iin yz drahmi
ok para, ama baka otel de yok. Sokakta yatmaktan
da daha iyi, deil mi? Ha, ne dersiniz?
(1 } Hep ayn ey..

44

HAMD BEY
( 9 aralk 1922, The Toronto D aily S t a r )

stanbul - ( Trkiye )
BSMARCK, Balkanlarda gmleinin eteklerini
pantolonunun iine sokan herkes, dolandrcdr, de
m iti. Elbette, kyl olanlarn hepsinin de gm lekleri
darda. Ben Hamid Beyi Fransz sermayesiyle ku
rulmu Osmanl Bankasnn dolgun maal bir yne
tic is i olarak grdmde gmleinin etekleri pantolo
nunun iindeydi ve gri bir i adam elbisesi giy
m iti.
Hamid Beyin iyeri, bir tepe zerindeki eski sa
rayn srasnda ve Kzlay evlerinin en yukarsnda.
Kendisi bu rgtn liderlerinden. Kzlayn hki el
biseli adamlar, Ankara hkmetinin em irlerini titiz
likle uyguluyorlar.
Mustafa Kemal stanbula girince, ehirdeki
45

HEMINGVVAY

Hristiyan halkn katliama uramasndan Kanada en

die ediyor, dedim.
ri yar, kr bykl, dik yakal elbisesi iinde dim
dik duran Hamid Bey, gzlklerinin zerinden baka
rak franszca :
Hristiyan halk neden korkacakm? diye sor
du. Hepsi silhl. Trkler ise, silhlarndan arnd.
Hayr, katliam olmayacak. imdi asl hristiyan Rumlar, Trakyada Trkleri katlediyorlar. Bu yzden Trak
yay derhal igal etmemiz gerekiyor. Halkmz ko
ruyabilmek iin baka aremiz yok.
Krm dan Kahireye kadar btn pazusu kuvvet
lile rin stanbulda toplanp, Mustafa Kemalin m illi
yeti bir lgnlk havas iinde ehre giriinden ya
rarlanarak kundakla, katliama ve talana balamak
iin frsa t kolladklar srada, Hristiyan halkn tek ko
runma garantisi bu. Bir de M ttefik Polis gc. Bu
polis gc e tk ili ve anlam bir g, ama stanbul
da b ir buuk m ilyonluk, umutlarn y itirm i insanlarla
dolu koskoca b ir ehir.
Mustafa Kemal b ir kere ehre girdikten sonra,
Sveyin dousunda b ir yerde susayan kiinin su
suzluunu gidermesi mmkn deil. Anadolu hk
m etinin b ir yesinin bana sylediine gre, her trl
alkoll ikinin yasakland Anadolu gibi, stanbul da
kurak b ir .ehir olacak. Mustafa Kemal kumar da,
oyunu da yasaklam. Bursada kahveler saat sekiz
dedi mi klarn sndryor.
Peygamberin yasalarnn byle sk skya uygu
lanmas, Mustafa KemTle yaknlarn ikilerini yu
dumlamaktan yine de alakoymuyor. Tpk Amerikan
46

GAL STANBULU

ttnn korumak iin zm ire giden Amerikalnn,

yanndaki sekiz ie konyakla Bat Anadoludaki Mus
tafa Kemalcilerin kararghnda anszn ok sevilen
biri olduunu grmesi gibi.
Mustafa Kemalin b ild irisi, stanbula fla r iin
de ve zerine il yazlm ucuz Amerikan ikile
rinin ithalini daha da hzlandracak. Absente benze
yen bu ikiyi Trkler kahvelerde nargilelerini fokurdata fokurdata iiyorlar.

47

KNC BLM
LOZANDAK POLTKACILAR

SMET PAA ve MUSSOLN

---------------------------------

( 27 ocak 1923, The Toronto Daily S ta r )

LAUSANNE Konferansnn toplantlar, Partenona benzeyen ve ok irkin bir yap olan Ouchy a
tosunda yaplyor.
Ouchy; bundan 60 yl kadar nce, zamann an
drd evleri, beyaz badana boyal, glgelik n balko
nunda Byronun aryan ayan dayayp yemek saati
ni haber veren ann alnmasn beklerken Cenevre
glnn mavi sularn seyrettii gzel han, gl ke
narnda ykselen eski ve ykk kulesiyle kk bir
balk kasabasyd.
svire liler balk evlerini yerle bir etm iler,
hann nndeki glgelii geniletip Byron'un koltu
unu bir mzeye kaldrmlar; Lausannea kadar
kan tepelerin yamacndaki dev gibi, bombo otelle
rin lmlarndan akan p islikle gzelim gl kysn
doldurmular ve eski kulenin evresinde de Avrupa
51

HEMNGVVAY

nn en irkin yapsn ina etm iler. Gln kenarndan

bir tepe, Lausanne ehrine kadar uzanyor.
Gle bakan atoda toplantnn balayp balama
dn, ato boyunca sralanan lim usin arabalara ba
karak anlyabilirsiniz. Lim usin'lerin hepsinin zerin
de delegasyonlarn mensup olduklar uluslarn bay
raklar asl. Bulgar ve Rus bayraklar yok. Bulgar
Babakan Stambuliski atonun dner kapsndan ko
ca gvdesiyle kyor, m iferli iki svireli polis me
muruna kukuyla bakyor, kalabal selmlayp, te
peye, oteline doru yryor. Stambuliski, pa
ras olsa bile bir lim usine binmeyi gze alamaz;
nk bunu Sofyaya rapor ederler. Kyl hkmeti
de kendisinden derhal bir aklama isteyebilir. Daha
birka hafta nce Bulgar M eclisinde ipek orap giy
dii hakkndaki iddialar karsnda oban semenle
rine kar kendisini parlak b ir ekilde savundu. Ba
bakan ayrca sabah saat dokuzdan nce uyanmamak,
arap imek ve ehrin badndrc hayat ile ahl
knn bozulmu olmasiyle sulanyordu.
Rus delegasyonu ise, ne zaman konferansa da
vet edileceini, ne zaman konferans d braklaca
n bilemediinden, Savoy otelinde gece yars ara
larnda yaptklar bir aile toplantsndan sonra kendi
leri iin ok pahalya mal olacak bir lim usin tutm ak
tan erkenden cayd. Kapya b ir taksi yanayor ve ekann adam, Bolevik basn ajan Arrens, peinde
Rakovski ve ierin'le b irlikte, karanlk suratyla d
ar kyor. Ukraynal olan Rakovskinin solgun bir
yz, ahenkli yz hatlar, atmaca gibi b ir burnu, ince
dudaklar var. Floransal b ir soylu kiiye benziyor.
ierin, Cenevre'deki karanlktan gn na k
52

GAL STANBULU

m adam halinde deil artk. Kendine daha ok g

veniyor, yeni bir paltosu var, grn ok daha ho.
B erlinde iyi bir yaants vard; p ro fili ve kzl saka
l yine ayn, ama yz ok daha dolgun.
Herkes asl smet Paay grmek istiyor, fakat
bir gren, bir daha grmek istem iyor. smet Paa k
sa boylu, kara kuru bir adam. Hibir ekicilii yok.
Bir insan ne kadar ufak tefek ve s ilik olabilirse, o da
yle. Sanki dikkati ekmemek iin zel bir deha sa
hibi. Mustafa Kemalin kim selerin unutamyaca, s
met Paann da, kim selerin hatrlyamyaca bir y
z var.
Konferansn ilk gnlerinde kalabalk bir gazeteci
topluluunun ierinin nl kitle topiantlar'ndan
birinden karken, smet Paann da Savoy oteline
girdiini hatrlyorum. Paa, asansrn gelmesini bu
kalabaln arasnda beklem iti ve kalabalkta kendi
siyle grmek iin randevu kopartmaya alanlar
da olduu halde, hi biri onun kim olduunu bileme
m iti. O kadar skc bir sokuluu vard ki.
Onu tanm olmak iyi bir atlatmayd ve yryp
kendisini karladm.
Asansrn kaps nnde birka gazeteci onu
kalabalkta itip kakalaynca, Ne komik bir durum, de
il mi ekselans ? dedim. Okullu kzlar gibi glmse
di, omuzlarn s ilk ti ve alayc bir davranla ellerini
kaldrp yzn rtt. Gldm. O da kkrdad.
Randevu alp benimle grmeye gelin, dedi.
El sktk. Asansre girdikten sonra yzme bakp
gld. Grme sona erm iti.
Kendisiyle yaptm mlkatta ok iyi anlatk.
nk ikim iz de gayet kt Franszca konuuyorduk.
53

HEMINGVVAY

Trkiye'de kltrl bir Trk iin byk eksiklik say

lan kt Franszcasn, smet Paa da sar taklidi
yaparak rtmeye alyordu. Franszca bilmek, tpk
Rusyada olduu gibi, Trkiyede de toplumsal bir ih
tiyat. smet Paa akay deerlendirmeyi de biliyor,
koltuunda arkaya doru yaslanp memnun memnun
glmsyor ve Trk sekreterinin kulana fsldad
szleri dinliyordu.
smet Paay, mlkattan sonra bir kere daha
grdm. M ontreuxde bir dansingde oturmu, glm
seyerek dans edenleri seyrediyordu. Masasnda otu
ran iri yar, ak sal dier iki Trk de, Paann yedii
bir sr kekle, itii fincan ay ask suratla sey
rediyorlard. Paa, kt franszcas ile servis yapan
kadn garsona durmadan aka yapp taklyordu. Dan
singde yine kimse kendisini tanyamamt.
smet Paann tam zdd bir ahsiyet ise, Mussolini idi. M ussolini, Avrupann en byk blfs.
M ussolini, beni yarn dar arp kurunlasa bile,
yine de kendisinin blf olduu inancndan geri dn
mem. Kurunlama ilemi bile blftr, derim. Vakit
bulursanz Signor M ussolininin bir fotorafn aln ve
yle bir inceleyin. Ka atp surat asmak iin kendi
sini zorlarken, aznn aczinin nasl ortaya ktn
grebilirsiniz. Oysa, bu ka atmay talyada 19 ya
ndaki btn Faist delikanllar ta k lit ediyor. Ge
m iini de yle bir yoklayn. Faizmin sermaye ile i
i snf arasnda yer ald koalisyon devresini ince
leyin ve gem iteki koalisyonlarn tarihini tartn. Basit
fik irle ri parlak cm lelerle nasl allayp
pulladn
dnn. Dello etmek iin ne kadar itahl olduu
nu gzden rak tutmayn. Gerekte cesur insanlar
54

GAL STANBULU

dello etmek ihtiyacn duymazlar. Korkaklarn ou,

cesur olduklarn gstermek iin aralksz dello se
bebi ararlar. En sonra kara gmleine ve beyaz toz
luklarna bakn. Kara gmlekle beyaz tozluk giyen bir
adamn, aktr bile olsa, bir eksiklii var demektir.
Burada M ussolininin blf m, yoksa byk ve
srekli bir kuvvet mi olduu sorununu tartm ak iin
pek yerimiz yok. M ussolini belki 15 yl iktidarda ka
lr, belki de gelecek ilkbaharda kendisinden nefret
eden Gabriele d Anunzio tarafndan d e vrile b ilir de.
Siz izin verin de ben M ussolininin Lausannedaki
iki halini anlataym.
Faist diktatr basn mensuplarn kabul edece
ini b ild irm iti. Herkes kalkt, geldi. Salonda toplan
dk. Mussolini bir kitap okuyarak masann bana ge
ti, oturdu. Yz, nl ka atnas ile daha da aslm
t. Diktatrln gsteriyordu. Kendisi de eski bir
gazeteci olduundan salonda bulunan ve konuma
sn bekleyen gazeteciler araclnda ka okuyucuya
hitap edebileceini hesaplyordu. Fakat grnte,
elindeki kitaba dalmt. Aslnda kafas iki yz muha
birin alt 2000 gazetenin satrlarn okumaya
dalmt bile. Salona girdiimizde kara gmlekli dik
tatr iyice dald ve okuduu kitabndan ban kal
drmad bile, vb . . .
M ussolini'nin ardna geip byle ilgiyle okudu
u kitabn ne olduunu grmek istedim. Fransz
ca- ngilizce bir szlkt ve stelik ters tutm utu.
M ussoliniyi diktatr rolnde ayn gn ikinci de
fa Beau- Rivage otelinde, Lausanneda yaayan bir
grup talyan kadn kendisine bir demet gl hediye
55

HEMINGVVAY

etmek iin geldikleri zaman grdm. Kyl snfn

dan alt kadnd bunlar ve Lausanneda alan tal
yan iilerinin eleriydi. Kapnn dnda talyann ve
kendilerinin yeni mill kahraman tarafndan kabul
edilmek erefine erimeyi bekliyorlard. Mussolini
srtnda frak, ayaklarnda gri pantolon ve beyaz toz
luklar ile kapy ap dar kt. Kadnlardan biri bir
adm ileri kp hazrlad sylevi okumaya balad.
M ussolini kalarn atp kadna bakt; alayc bir ta
vrla glmsedi, aklar iri A frika l gzleriyle dier be
kadn szdkten sonra, tekrar odasna ekiliverdi.
Pazarlklarn giymi, hi de ekici olmayan kyl ka
dnlar, glleri ellerinde, ylece kalakaldlar. M ussoli
ni yine diktatrln gsterm iti.
Yarm saat sonra ayn M ussolini e itli mlkatiar srasnda kendine zg tebessm ile diktat
rn akln bandan alan Claire Sheridan' kabul edi
yor ve kendisiyle yarm saat grmek iin vakit bu
luyordu.
Hi phe yok, Napoleon andaki gazeteciler
de ayn eyleri Napoleon'da grm lerdir. Sezarn
devrinde Giornale dItaliada alanlar da, Julius
da ayn zaaflar sezm ilerdir. Ama konu yakndan
incelendiinde M ussolinide, Napoleon'dan ok daha
byk cret olduu grlr. M ussolini, bir talyan
Horatio Bottom leyidir.
Aslnda o, Bottonley bile deildir. M ottom ley bir
lgnd. M ussolini, hi de deli deil, iyi bir rgt.
Ama samim deilseniz, b ir ulusun vatanseverlik
duygularn rgtlemeye kalkmanz ok teh likeli ola
b ilir. yle b ir rgtleme ki, hibir kar beklemeden
hkmete para balamaya balyorsunuz hem de.
56

GAL STANBULU

Latin rk bir ie yatrm yapt m, sonularn almak

ister ve sonunda Signor M u sso lin iye, hkmete kar
olmann, hkmet etmekten ok daha kolay oldu
unu gsterecektir.
Yeni bir muhalefet doacaktr sonunda, tohum
lar imdiden atlm tr ve banda da ihtiyar, dazlak
kafal, belki biraz kak, fakat gerekten samim bir
insan olan Gabriele d Anunzio bulunacaktr.

57

UKULATA ASKER

----------------------------------------------

( 10 ubat 1923, The Toronto D aily S ta r)

GORK, ierin soylu bir Rus ailesinden geliyor.

Seyrek, kzl sakal ve byklar, iri iri gzleri geni
bir aln var; yal bir eskici gibi yryor. ylesine so
uk elleri var ki, sktnz zaman l eli skar gibi
oluyorsunuz. Franszcay da, ngilizceyi de ayn ivey
le, slk alar gibi konuuyor.
ierin, arn eski diplomatlarndand ve eer
Lenin, Napoleon ise Rus devriminden sonra ortaya
bir diktatrlk kardysa, ierin de onun Talleyranddr. K iilikleri o kadar birbirine benziyor ki. i
erin de, Talleyrand da devrimden nce kraln em rin
de alan diplom atlard. kisi de devrim srasnda
eli olarak yabanc lkelere gnderilm ilerdi. Her ik i
si de eli olarak gnderildikleri lkeler tarafndan
reddedilm iti. Her ikisi de bir sre srgnde kalm,
58

GAL STANBULU

devrimden sonra gelen diktatrlk rejim leri ile b ir

likte D ile rinin bana getirilm ilerdi.
ierin birgn leden sonra
b elirli bir programla geldik, dedi.
da buradan ayrlacaz. Boazlar,
gerekse stanbul boazlan, sava
olmaldr.

bana, Lausannea
Ayn programla
gerek anakkale,
gem ilerine kapal

Ayn eyi yznc defadr syleyen, sylediine

inanan ve ilk sylediinde olduu gibi kaytsz fakat
anlalmad iin gc zayflayan bir adamn yorgun
luu iinde konuuyordu.
Boazlar sava gem ilerine ak kald srece,
diye devam e tti szlerine, Rusya, Karadenize do
nanma kartacak her ulusun tehdidi altnda buluna
caktr. Zrhllar ve dretnotlar Karadeniz'e ellerini kol
larn sallayarak girdikleri srece, ne gvenliimiz
kalacak, ne kalknma imkn bulacaz; ne de istil
korkusundan kurtulabileceiz. Sava gem ilerinin Bo
azlara girm elerine izin verilecek olursa, Rusyann
yapabilecei tek bir ey vardr : O da silhlanmak!
Karadeniz'de kuvvetli bir donanma bulundurabilmek
iin, derhal sava gem ileri yapmaya balayacaz.
Byk bir donanma meydana getirme zorunluluu ise,
dier alanlarda retim i aksatacaktr. Fakat bunu yap
maya mecburuz.
Peki, denizlerde
dnyorsunuz ?

silhszlanma

konusunda ne

Rusya, VVashington Konferansna davet edilme

miti.
ierin omuzlarn silk ti. Hem ne sonu alnd
bu konferansta ? Denizlerde sihsizianma konusun
59

HEMINGVVAY

da nereye vardk ? Biz varolan artlar ve eylem lerle

urayoruz. Rusya silhszlanma ile ilg ili bir konfe
ransa davet edilseydi, ilk kabul eden lke olurdu; fa
kat denizlerde tam bir silhszlanmaya varncaya ka
dar, Karadeniz'de ancak bir artla sava gemisi bulundurmayabiliriz. Bu art, Boazlarn btn sava ge
m ilerine kapatlmas ve sava gem ilerinin gemesini
nlemek iin de, Trker tarafndan tahkim edilm esi
dir.
ierin imdi en kuvvetli olduu alanda konuu
yordu. Kendisi eski bir Rus diplom atdr ve Rusyann
ulusal karlar iin mcadele ederken, kimseyi din
lemez. Sovyet Rusyann toprak ve ulusal sorunlar
nn, Rus mparatorluu andaki ayn sorunlar oldu
una inanr. Beklenen dnya devrimi gereklememi
ve Sovyet Rusya eskiden beri kar karya kald
sorunlarla, yine yzyze gelm itir. ierin bu sorun
lar iyi b ilir. Dou'da Rusya ile ngiltere arasndaki
rekabeti ve Rusya bir ulus olarak kaldka, rejim i
ne olursa olsun, ngiltere mparatorluu varolduka,
karlarnn atacan da bilir. imdi de ileride sa
vala kazanlacak ya da kaybedilecek avantajlar ve
gvenlik unsurlarn, bar antlamalar ile kazanmak
istem ektedir.
Krm ngiliz donanmasnn bir kar istilsna
ak olduu srece, Ruslarn Afganistan yoluyla Hin
distan istil edemiyeceklerini ierin ok iyi b ili
yordu. Bunu Lord Curzon da biliyordu. ierin bin m i
le yakn kylar ile Karadeniz'in Rusya'nn en zayf ve
hassas noktas olduunu da biliyordu. Ve Lord Curzon
da biliyordu bunu.
ngiliz mparatorluu ile mstakbel Rusya m
60

GAL STANBULU

paratorluu arasnda her gn amansz, ac b ir sava

veriliyordu; bir tarafta uzun boylu, souk, buz gibi
Curzon, ngiliz donanmas ile kafa tutuyor; br taraf
ta ierin d eliller, tarih olaylar, ista tistikle r, erdem
ler ileri srerek mcadele ediyor, e tkili fik irle r orta
ya atyor, ama umudunu yitirince , sadece tarihten
sz ediyor, gelecek kuaklarn okumas iin itirazlar
n gndeme geirtiyor, Lausanne Konferansnn ilgin
hale gelmesini salyordu. Orta Dou ile ilg ili her
antlamann baarszlna sebep olan Rusya ile B
yk Britanya arasndaki atma ve gr ayrl,
Lausanneda da vard ve bu antlamann da s re klili
ini engelliyordu.
ierin souk elleri, souk beyni ve kzl, sey
rek sakal, alma konusunda gsterdii insanst
yetenekleri; kadnlara kar nefreti ve gvensizlii,
reklmdan ka ve halk ne diyecek diye dnme
mesi, Rusya iin aba gstermekten baka, para da
dahil hi bir eye aldrmamas ile, hi zaaf olmayan
bir insana benziyordu.
Bileceksiniz, ierin hi asker olmamt. Kendi
si utangatr. ldrlmekten de korkmuyor, ama yum
ruunuzu burnuna doru uzatacak olursanz, sapsan
kesiliveriyor. On iki yana gelinceye kadar annesi
kendisini entari giydirerek bytm. ierin bal
bana bir beyin; vcudunu besliyorsa, beyninin bir
paras olduu iin besliyor.
imizde pek ok kimse onun hakknda bu ger
ekleri biliyordu. Derken bir pazar gn, Lausanne'
da kiliseler boalr ve daa gezmeye gidenler e llerin
de skileri ile A igle ya da Diablerets garlarna akn
ederken, bir grup gazeteci, bir fotorafnn vitrin i
61

HEMINGVVAY

nnde birden duralayverdi. Vitrinde ierinin ni

formal bir fotoraf teh ir ediliyordu.
lerinden biri, Sahte bu, dedi. ierin mrn
de niforma giym em itir ki.
Hepimiz fotoraflara daha yakndan ve dikkatle
baktk.
Yok. Sahte deil fotoraflar!
Bir dieri, Ben bu ii renirim, dedi. Resim
ler sahte deil. Haydi gidip Slocombea soralm.
ierinin ok iyi dostu ve bazen az olan
London Daily Heraldm muhabiri George Slocombeu gidip bulduk. George, koca siyah emsiyesini
bann ardna dayam, piposu aznda, kzl sakaln
okayarak Lausanne Palace otelinin basn odasnda
oturuyordu.
Kendisine uzattm fotoraflara bakarak, Evet,
dedi. Garip deil mi ? Grdm zaman ben de
inanmamtm buna. Fotoraflar kendisi ektirdi ve
imdi de fotoraf bunlar satyor.
Peki ama George, bu acaip niformay da nere
den buldu ? diye sordum. Sing sing hapishanesi
nin ba gardiyannn niformas ile C rillon otelinin
kapcsnn kyafeti arasnda bir ey bu.
Ne mthi b ir ey, deil mi ? George piposun
dan birka nefes ekti. Btn halk kom iserleri Kzlorduda general rtbesi tarlar. Biliyorsunuz, i
erin de Dileri Kom iseridir. Bu niformay Berlin'
de bulmutu. Geen gece odasnda sandndan
kartp bana gsterdi. Bununla gerekten iftih a r edi
62

GAL STANBULU

yordu. Siz asl onu bu niformann iindeyken gre

ceksiniz.
te ierinin zaaf da buydu. On iki yama kadar
entariler iinde bytlen ocuk, hep asker olmay
istem iti.
Ve askerler im paratorluklar yaratrlar. mpara
torluklar da savalar.

63

AVRUPADA KRALLIK MESLE

--------------------------

( 15 eyll 1923, The Toronto Star W e e k ly )

GEEN gn Paris'te eski dostlarmdan S horty'ye, yani Bodur a rasladm. Film operatrdr
Shorty. Sinemalarda seyrettiiniz aktalite film le rin i
eker. Shorty, Yunanistan'dan daha yeni dnmt.
George, iyi ocuktur vesselm, dedi Shorty.
Hangi George ? diye sordum.
Hangisi olacak, Kral George, diye karlk
verdi. Sen tanmadn m onunla ? Kimden sz e tti
im i biliyorsun canm. u, yenisinden. >*
Hi tanmadm, >* dedim.
Shorty garsona iaret ederken, bana da, Canm,
beyaz adam bu, dedi. Tam bir prens. Baksana
una. >
Baktm. zerinde Yunan Kraliyet armas bulunan
b ir kt uzatt. ngilizce unlar yazlyd :
64

GAL STANBULU

Bay Wornall sabah ya da leden son

ra kendilerini ararsa; Kral ok memnun ka
lacaktr. Kral, Bay Wornallu btn gn bekliyebilir. Mektup hmiliyle bir cevap vermek
ltfunda bulunursa, kraliyet sarayna gtrl
mesi iin derhal bir araba gnderilecektir.
( mza ) George
Shorty mektubu dikkatle katlayp tekrar ceketi
nin cebine indirirken, ok ho ocuk canm. dedi.
Biliyorsun, leden sonra kameram alp dar
ktm . Saraya g ittik; kapda bale eteklikleri giymi
o koca bebekler tarafndan selmlandk. Arabadan in
dim. Kral gelip beni karlad ve elim i skarak, Hello!
Naslsnz bakalm Bay VVomalI? diye sordu.
Sarayn bahesinde yle bir dolamaya ktk.
Kralie b ir gl dal koparyordu. George, Bu da kra
lie , dedi. Kralie, Naslsnz? diye sordu.
Sarayda ne kadar kaldn? dedim.
ki saat kadar, dedi Shorty. Kral, konuacak
birini bulduu iin pek memnundu. Byk bir aacn
altna oturup viski - soda itik. Kral, saraya kapanma
nn hi de ho birey olmadn syledi. htillden
beri kendisine hi para verm em iler; Yunan aristok
rasisinden hi kimsenin kendisini ziyaretine de izin
verm iyorlar. Sarayn bahesinden dar kmasna bi
le izin yokmu.
Shorty :
nsan korkutacak kadar can skc birey, b ili
yor musun? diye devam e tti. Andrea, daha talih65

HEMINGVVAY

liydi. Hatrlayacaksn, tahttan indirdiler onu. imdi is

terse Londrada, isterse Paris'te, ya da diledii bir
baka yerde gnlnce yayabiliyor.
Kendisiyle nece konutun? diye sordum.
Shorty, Elbette ngilizce, diye karlk verdi.
Btn Yunan Kraliyet ailesi ngilizce konuuyor.
Uzun uzun film in i ektim . Kralienin de sarayda ve
bahede film in i aldm. Kral, sarayn duvarlar iindeki
geni bir tarlada duran bir demetleme makinesinin
yannda film in i almam istedi. A m erikada hoa gi
der, deil m i? diye de sordu.
Kralie neye benziyordu? diye sordum.
Dorusu kendisini pek iyi tanyamadm, dedi
Shorty. Yalnzca b ir - ik i saat kadar beraber kalabil
dik. Onlarla yle ok uzun zaman b irlikte olmay pek
sevmem. Baz A m erikallar kendilerini istism a r edi
yorlar. Kral yakalarn zor kurtaryor onlardan. Ama
kralie dorusu ok ho bir kadn. A yrlrken Kral,
K im bilir, belki A m erikada tekrar grrz, dedi
bana. Btn Yunanllar gibi, o da A m erikaya gitmek
tutkusunda.
Yunan Kral George, Avrupann en yeni kral. Ay
rca da en diken stnde olan. Shortynin dedii gibi
ho ocuk ve hi gnl elendiremiyor. Geen son
baharda bir ihtill komitesi tarafndan iktidara geti
rildi. zin verdikleri kadar da tahtnda oturacak.
George, b ir RomanyalI prensesle evli. Kralie
Marie ve Romen Kral Ferdinandn kz ile. Kaynva
lidesi bugnlerde Georgeun tannmasn salamak
iin Avrupa bakentlerini dolayor. Tabi, bir yandan
kznn da kralie olarak tannmasn salamak iin
canla bala didiniyor.
66

GAL STANBULU

Sz Romanyadan almken, oraya da dokuna

lm. Romanyada da Krallk meslei pek yle tkrn
da deil.
Kral Ferdinand, Yukar Tuna kylleri gibi ger
ek yzn saklayan bir d ertli. Devlet adamlar ve
arkadalar 1919 ylnda Parisin en lks otellerinde
yaar ve Balkanlar Avrupallatrm ak iin hazrlanan
antlamay dzenlerken, sadece Avrupay Balkanlatrma sonucuna varyor; RomanyalIlar da durmadan
laflayan enesi dklerle eyleme hazrlananlar ara
snda bir seme yapmak zorunda kalyordu.
Konumalar sona erip antlamalar imza edilince,
btn topraklarna sahip
ktklarn grverdiler. Antlamay dzenleyenler
herhalde ateli Romanya vatanseverleri iin bunu ol
duka ucuz bir fiy a t olarak grmlerdi. Ne olursa
olsun, RomanyalIlar imdi, en byk em elleri bir an
nce RomanyalI olmaktan kurtulmak isteyen yeni va
tandalarnn ayaklanmalarna kar byk ve gl
bir ordu beslemek zorundalar. Erge Romanyann n
ne atlan ekmek d ilim leri paralanp dalacak, Golf
Streame karan buzullar gibi eriyecek. Birinci snf
bir brii, ikinci snf bir air olan ve Avrupa p o liti
kasnn iplerini en hzl eken; btn Avrupa kral
ailelerinin kadnlar iinde hepsinden daha ok mak
yaj yapan Kralie Marie ise, bu paralanmay nle
mek iin elinden geleni ardna koymuyor. ok, ama
pek ok sevim li Prens Carola, Prens Carol Film Kumpanyasnn cazip genel mdrne gelince, ta
giyme trenini film e ekme hakkn zel olarak ze
rine a lm t o bu ilerle pek ilg ili grnmyor.
R o m a n y a lIla r komularnn

67

HEMINGVVAY

Bu arada Romen ordusunun gelecek on yl iin

de Macar ve Rus saldrlarna kar koymas gereken
subaylar da dudak boyas kullanyor, yanaklarn al
lkla boyuyor, korse giyiyorlar. Szlerimi mbala
sanmayn. Kahvelerde dudak boyas sren Romen pi
yade subaylarn gzlerimle grdm. Opera sanat
lar gibi allklanm svari subaylar da grdm. Kor
se konusunda yemin edemem. D grn beni al
datm olabilir.
Romanyadan dnp Bulgar kral Borisin gerek
lerine giriyoruz. Boris, T ilk i Ferdinandn oludur.
1918 ylnda Yakn - dou cephesi ktkten sonra,
balarnda ihtill kom iteleri olduu halde vatanlarna
dnen Bulgar askerleri, Bulgaristan M tte fikle r sa
fnda savaa sokmaya altndan beri hapiste ya
tan iriyar, sert Stambuliski adl sabk ift iyi hapis
ten salmlard. Stambuliski hapisten, arenaya kan
bir boa gibi kmt. lk olarak da Kral Ferdinanda
saldrd. Ferdinand lkeyi te rke tti. Olu Boris de e
kip gitm ek istiyordu. Stambuliski bunun zerine, l
keyi terketm eye kalkarsan, seni vururum , diye
grledi.
Boris, aresiz kald. Stambuliski kendisini arka
da bir odada saklyor, ancak kibarca konumak iste
dii k i ile r szgelii basn m ensuplar gelince,
tercman olarak kendisini artyordu.
Boris sarn, sevim li, konukan biri. Bulgaris
tan'dan aktan aa nefret ediyor ve Pariste yaa
maya can atyor. Stambuliski, imdi eski Alman ta
raftar subaylar, entrikac politikaclar ve Bulgar ay
dnlar tarafndan devrildi. Bu lkede aydn demek,
68

GAL STANBULU

erefli olmayacak kadar okumu yazm, kaak bir

mahkm gibi ldrmeyi bilen kii demek. Boris hl
kral, ama artk babas Ferdinandm denetimi altnda
ve ihtiyar tilk i'n in danmanlar tarafndan gz altn
da tutuluyor.
Kendisini b ir yldan beri grmedim. Fakat hl
sarn olduunu sylyorlar. Ama artk eskisi gibi
sevim li ve konukan deilm i. Evlenmedi de; fakat
patan Kralie Marie bir kz bytyor.
Srada imdi Alexandre var. Yugoslavyann ya
da Yogaslavlarn hl srar e ttikle ri gibi Srp, Hrvat
ve Sloven Krallnn vrisi Alexandre, Srp kral Pete rin olu. Kendisini bir gece M ontm artreda, e vlili in
den nce Parisi son ziyareti srasnda grmtm. Ya
nnda birka Srpla, bir sr de Fransz vard. Hepsi
gece kyafetleri giym iti. Masada b ir sr de kz bu
lunuyordu. araplar iin gerekten byk bir ge
ceydi. Alexandre da ok im iti ve pek mutlu gr
nyordu.
Bu geziden ksa bir sre sonra evlenme erte
lendi, ama sonradan yine gerekleti.
talyan kral V ictor Emmanuel ok ksa boylu,
krl, kei sakall, elleri ve ayaklar mini mini, cidd
m cidd biri. Bacaklar incecik, p gibi. Kraliesi,
kendisinden en az b ir ba daha uzun. talyan kralnn
ksa boyu, eski Savoy hanedannn b e lirli zellikle
rinden.
im dilik talyan kral Avrupa'da en sevilen kral.
Kralln, ordusunu ve donanmasn M ussolini'ye tes
lim etm i. M ussolini de, Savoy hanedanna ball
n belirten itirazlarla, bunlar iade' etm i. Derken,
69

HEMINGVVAY

orduyla donanmay kendisi iin alakoymu. Krall

ne zaman isteyeceini henz kimse bilm iyor.
Birok faistle konutum. Hepsi de cumhuriyeti
olduklarna dair yemin ediyorlar. M ussoliniye g
veniyoruz, dediler. M ussolini, zamann ne zaman
uygun olduunu bilir.
M ussolininin de, tpk Garibaldi gibi, cumhuri
ye tili in i inkr etme ihtim ali mmkndr. Her eyi
zamannda yapmasn beceriyor ve bu konuda gerek
b ir dahi saylabilir.
Faist Partinin varolmak iin eyleme ihtiyac
var. imdi Korfu ve A driyatik konusunda biraz tatm in
oldular. i yrtm ek iin cum huriyet isterlerse, ona
da sahip olabilecekler.
Bir insan olarak Avrupada V ictor Emmanuelden
daha tatl bir baba ve daha dem okratik b ir ynetici
yoktur sanyorum.
spanya Kral kendini bildiinden beri hep kral
dr. Kral olarak dnyaya g e lm itir ve 1886dan beri
be peetalk paralarda resmi bulunur. Kral olmak
iin parmann ucunu bile oynatmamtr. Peetalara inanmak gerekirse, bebek olarak daha gzelmi.
Ama, yalnz o mu canm, hangimiz deildik ki?
Alfonso, taht sallantdaki krallardan b iri. Fakat
o bundan pek zlme benzemiyor. Usta bir polo
oyuncusu ve yine spanyann en usta amatr oto
mobil srcs.
Kral, geenlerde arabas ile Kuzey spanyadaki
sayfiye ehri Santanderden M adride kadar dalan,
tepeleri, uurumlar aarak, saatte ortalama 60 mil
hzla g itti. Bununla ilg ili olarak spanyol gazeteleri
70

GAL STANBULU

nin ounda sert e le tirile r yaynland. Bizim krala

kar nasl sorumluluklarmz varsa, kraln da ken
dini korumas bize kar olan sorumluluklarndandr,
vb. gibi. Bu gezi ho karlanmamt. Fakat iki hafta
sonra, Kral, San Sebastiandaki yeni otomobil p is ti
nin alnda bana msn demeden yine yart ve
bu defa saatte 100 kilom etre hza e riti. Derecesi,
Byk Armaan kazanan srcden sadece drt
kilom etre ve bir saat daha geriydi.
San Sebastianda Byk Armaan yarnn ya
pld gn, Fasta spanyollar bir baka asker yenil
giye uruyor, 500den fazla l veriyor, Malaa k
lalarnda ayaklanma kyor, cepheye gitm eyi redde
den iki tabur asker bakaldryordu. Barselonada i
ile rle hkmet kuvvetleri arasndaki atmalar s
rp gitm ekteydi. Bir yl iinde iki yzden fazla cina
yetin ilendii kanl olaylarn ard gelmek bilmiyordu.
Fakat kraln hayatna kasteden yok. Halk A lfonsoyu
pek ciddye almyor. Uzun b ir sreden beri ona
alm.
Kuzeye gelince; saygdeer krallar yayor ora
larda. Norve Kral Haakon, sve Kral Gustav ve Da
nimarka Kral Christian. Durumlar o kadar iyi ki, ad
larndan pek sz edilm iyor bile. Tabii, ateli ve usta
b ir tenisi olan ve her k Cannesda Suzanne Lenglen ile b irlikte oynayan sve kral bunun dnda.
Belika kral A lb e rtle ei Kralie Elizabethi ise
tanmayan yok.
Liechtenstein prensi II. Jean, reklm az yaplan
bir kii. 1858den beri prenslii o ynetiyor. Bu yl
83 yana bast.
71

HEMINGVVAY

Liechtenstein ben teden beri hep Chicagoda

yaayan armaan savalarna benzetm iimdir. Fa
kat bu ad tayan ve ikinci Jean tarafndan ynetilen
zengin bir lke de varm demek. Babas, I. Jeand.
Bir yzyldan fazla bir sreden beri lkeyi bu aile
ynetmekte. Liechtenstein, 130 bin metre karelik,
svire ve Avusturya snrlar arasna skm k
ck bir lke. Bir sre Avusturya ynetiminde kalm;
7 kasm 1918de de bamszlna kavumu. ki yl
nce kibar Liechtensteinllar, svire ile bir antla
ma yaparak posta ve telgraf idarelerini yrtme iini
onlara brakmlar. lkenin 10.876 ki ilik nfusunun
son raporlara g re hepsi shhat ve afiyette; yal
nz Kral Jean dilerinden biraz rahatsz.
imdiye kadar hep ilerine devam eden Avrupa
krallarndan sz ettim . Sabk krallardan da ayr bir
bahiste sz aacam. Ne Kayseri, ne Harry K.
Thavv'u, ne de Landruyu grebildim . En iyi dostlarm
arasnda bunu becerenler de var. Fakat Kayseri g
renlerin anlattklarna gre, sonu hi de tatm in edi
ci deil.

72

NC BLM
SAVAI ve NSANLARI ANLATIYORUM

SAVAIN LK MEKLER

-------------------------------------

(1 8 m rt 1937, NAN A ajansna t e lg r a f )

Vaencia - ( spanya )
TOULOUSE ssne bal asker uamz, Bar
selonann i semti zerinde alaktan uarken, sokak
lar bombotu. Etraf bir pazar sabah New Y orkun
aa sem tleri kadar sessiz grnyordu.
Uak yavaa sert b ir yolun zerine indi ve
kk bir yapnn nnde stop edinceye kadar, mo
torlar homurdand, durdu. Karla kapl Pireneleri aar
ken buz kesen ellerim izi, scak kahve ve st fincan
larna yaptrp stmaya alrken, belleri tabancal,
deri ceketli muhafzlar darda akalayorlard. Bar
selonann neden bylesine sessiz grndn bu
rada rendik.
motorlu bir bombardman ua, beraberinde
ik i takip ua ile kagelmi, bombalarn ehrin ze75

HEMINGVVAY

rine salm, 7 kiinin lmne, 34 kiinin de yaralan

masna sebep olmutu. Hkmete bal takip uak
larnn pskrtt asi uaklar ile patlak veren hava
savan, yarm saat farkla karmtk. Buna benim
pek aldrdm yoktu. Bizim uak da motorluydu
ve savaanlar herhalde b ir hayli artacaktk.
A lica nte ye doru kydan ve alaktan beyaz kum
sallarn, kurun atolu ehirlerin, kayalk sahili d
ven denizin zerinden uarken, hibir sava b elirtisi
yoktu. Trenler yollarnda gidiyor; kzler tarlalar s
ryor, balk kayklar engine alyor ve fabrika ba
calarndan dumanlar ykseliyordu.
Tarragona stnden geerken, btn yolcular
uan yan camlarna t, dar pencerelerden ak
seik bombalanp hasar grd anlalan ve ykn
boaltmak iin kyya ekilm i b ir ilebi seyre daldlar.
Gemi prl prl s suyun ve kumsaln zerindeki bu
haliyle, kyya vurmu l b ir balinay andryordu.
Saa sola s e rp itirilm i beyaz evleri, koyu yeil
tarlalar ile zengin Valenciay getik; ar kovan gibi
kaynyan liman, geni, sar ve yaygn ehir merke
zini geride braktk. Pirin setlerini atk ve uygarl
a ykseklerden, kubak baklabilen sarp srada
lara ulatk. Altmzda parlak, mavi denizle, A lica nte nin A frik a y andran palm iyelerle bezenmi sahili
grnd.
Ben havaalanndan A lica nte ye klstr bir oto
bsle sallanarak yola ktmda, uak da Fasa do
ru homurdanarak utu, g itti. Kenarlarna palm iyelerin
sraland gzelim kardonu byk bir kalabalkla dol
duran bir trenin tam orta yerinde ehre vardm. So
kaklarda da byk bir kalabalk kaynayordu.
76

GAL STANBULU

Yirmi birle yirm i alt yalar arasndaki ku ra la r

askere arlmt ve delikanllarla sevgilile ri, aile
leri, Guadalajara cephesinde talyan b irliklerin e kar
kazanlan zgferle, silh altna arlmalarn kutlu
yorlard. Drder k i ilik sralar halinde yryor, mar
lar sylyor; baryor gitar ve akordeon alyorlard.
Alicante limanndaki tenezzh tekneleri, elele tutu
mu, son defa b irlikte olmann tadn karan iftle r
le doluydu; karadaki askere alma ilem inin yapld
barakalarn nnde meydana gelen uzun kuyruklar
da da nee dolu bir kutlama havas esiyordu.
Btn Valencia kys boyunca hep zaferi kut
layan kalabalklar arasndan getik. Btn bunlar ba
na savatan ok, o eski bayram ve fiesta gnlerini
hatrlatyordu. Ancak kaba, ynl m ilitan niformas
iinde sendeleyerek yryebilen iyilem e devresinde
ki yarallar, insana sava gereini dndryordu.
A licantede yiyecek; zellikle et, vesikaya bin
d irilm i ti. Ancak aradaki kk ehirlerde kasaplarn
ak olduunu ve nlerinde m ille tin kuyrua girm e
den et alabildiklerini grdm. ofrmz evine d
nerken kendisine iyi bir para biftek almay ihmal
etmedi.
Kilom etrelerce uzanan portakal ieklerinin ko
kusunu sindire sindire, karanlkta Valenciaya varmak
ve yolun tozuna ramen bu gzel kokuyu iine ek
mek, yar uykulu bir gazeteci iin dn gibi bireydi.
Fakat yar uykulu da olsa, tozlar arasndaki klara
baknca, kutlanan dnn bir talyan dn olma
d pekl anlalyordu.

77

MADRD BOMBARDIMANI

-----------------------------------------

f 11 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen te lg r a f)

Madrid - ( spanya )
BR buuk m il tedeki cephede, kardaki yem
yeil amlk tepelerden, mthi bir ksrk nbetini
andran bir grlt koptu. A si topu bataryalarnn
yerini belli eden sadece kl rengi bir duman kmesi
var. Sonra ipek kuman yrtlyla kan sesi an
dran crlak b ir ses. ehirde o anda herey o kadar
yolundayd ki, nce buna kimse aldrmad bile.
Fakat pazar gnlerine zg kalabaln doldur
duu ehir iindeki sokaklarda top m erm ileri, elek
trik kontann aktrd an im ekler gibi yamaya
balad; ardndan byk bir grltyle toz bulutu k
t. Sabah saatlerinde M adridin zerine yirm i iki top
mermisi dt.
M erm iler, pazardan dnen yal bir kadn l
78

GAL STANBULU

drd, b ir yn siyah kuma haline getirdi; kadnn

anide kopan tek baca, uarcasna komu evlerden
birinin duvarna arpt.
Bir baka alanda kii daha ld; cesetleri
155lik merminin kaldrm kenarna isabetinden son
ra, geliigzel katlanm elbise yn gibi tozlar ara
snda se rili kald.
Yoldan geen b ir otom obil birden durdu, sonra
alevler saarak ilerlem eye devam e tti; ofr ban
ne emi durumda dar frlad, yzn elle rin in
arasna alp sersem sersem kaldrm kenarna g itti,
oturdu. erit gibi bir kan enesine doru szyordu.
En yksek binalardan biri de defa isabet al
d. Burann bombalanmas meruydu, nk nemli
bir munabere merkezi olarak biliniyordu, fakat pazar
gezmesine kanlarn doldurduu sokaklarn bombar
dman, asker ynden hi de gerekli deildi.
Herey bitince, ken evlerden birinde bulunan
ve yaya on dakika uzaklktaki gzetleme postamza
dndm. Hkmet kuvvetlerinin, aslerin geen Ka
sm aynda M adride ulamak iin kalktklar sal
drda meydana gelen cebi kuatmak amaciyle g iri
tik le ri savan nc gnn izledim. Cebin ucu,
niversite S itesindeki hastaneydi. Hkmet kuvvet
leri, Tremadura yolundan oruna yoluna doru ba
lattklar kska hareketini tam am lyabilirlerse, btn
cep kesilm i olacakt.
Yklm kilisesiyle b ir tepenin kiliseyi gn
nce top atei ile gzlerimizin nncfe yerle bir et
m ilerdi zerinde imdi sadece damsz duvar
kalmt. Kar tepedeki iki byk bina ile bunun so79

HEMINGVVAY

iundaki kk yap, as kuvvetler tarafndan tah

kim edilm iti ve hkmet b irlikle rin in ilerlem esini
durduruyordu.
Dn bu mevzilere kar yneltilen b ir saldr sey
rettim . Hkmete sadk tanklar kahredici, zeki arlar
gibi alr ve kaln sarmaklar ve dallar arasna yer
le tirilm i makineli tfek yuvalarn yokederken; top
u da, aslerin elindeki binalar ve siperleri dvyor
du. Hava kararncaya kadar seyre devam e ttik. Fakat
piyadeler mstahkem m evkileri ele geirmek iin bir
trl saldrya gemedi.
Ama bugn, ar topunun on be dakika sren
ateinden ve stste isabet kaydediinden sonra,
tahkim edilm i yaplar beyaz ve turuncu b ir duman
bulutu arasnda kald ve piyadenin harekete getiini
grdm.
Tebeirle izilm i gibi duran yeni kazlm si
perlerin ardnda insanlar yere uzanmlard. Birden
ilerinden biri kotu, eildi. Bir dzine kadar ardn
dan g itti. Birinin dtn grdm. Derken ilerin
den drd geri dnd ve yamur altnda rhtm bo
yunda saklananlar gibi, ne doru eildiler. Dzen
siz cephe ileri doru kmldand. Bir ksm rtnmek
iin yere atlad. Dierleri kahverengi toprak zerinde
mavi lekeler gibi uzanverdiler. Sonunda dallarn al
tna vardlar ve gzden kayboldular. Tanklar da ev
lerin pencerelerine doru ate ederek ilerliyorlard.
ukur b ir yolun zerinde birden bir alev yksel
di; sar sar bireyler yand; yal, siyah bir duman
koptu ardndan. Yangn krk dakika kadar srd. Alev
ler sner gibi oluyor, sonra yeniden parlyordu.
80

GAL STANBULU

En sonunda birey infilk e tti. Herhalde bir tankt.

Herey yolun altnda olup b itti i iin, ne grebiliyor
dunuz, ne de emin olabiliyordunuz. Daha baka tank
lar alevin yanndan geip evlere ve aalarn arasn
daki makineli tfek yuvalarna doru ate etmeyi sr
drdler. Bir zaman geldi, insanlar da alevlerin ya
nndan koarak geip evlerin yaknndaki yoku bo
yunca, ormana doru atldlar.
Makineli tfeklerin ve mavzerlerin atei hava
da fslty andran b ir grlt yaratyordu. Birden ar
dnda kmldayan glgelerle bir baka tankn kagel
diini grdk. Drbnle baknca bunlarn asker olduk
larn anladk. Tank durdu, sarsld, saa, yani dier
askerlerin koarak g ittik le ri yere dnd. Sonra or
mana dald ve peindekilere birey olmadan gzden
kayboldu.
Ardndan yeni ve youn bir ate daha ald. Ay
dnlk gittike azalrken saldr devam ediyordu hl.
Drbnle baktmzda m erm ilerin atee verdii ev
lerde g tutm u dumanlardan baka bir ey sezemez olmutuk. Hkmet askerleri evlere 50 metre
kadar yaklatklarnda, hava artk birey grmemize
imkn vermeyecek kadar kararmt. M adrid'i Faist
basksndan kurtarmak iin g iriilen hareketin baa
rs, bu geceki ve yarn sabahki savan sonucuna
balyd.

81

YEN BR SAVA TR

----------------------------------------

( 14 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen te lg r a f)

Madrid - ( spanya )
OTELN penceresi ak; yataa uzannca, on ye
di blok tedeki cephe hattnda alan atein grlt
sn duyabiliyorsunuz. Tfekler at pat kt ate edi
yor; derken bir makineli tfek tarrakas onu izliyor;
ap byk bir ar makineli olmal ki, tok, tok, tok
diye ses kartyordu. Ardndan bir sahra havan to
punun patlamas ve yeniden makineli tfek tarrakaiar. Uzanp sesleri dinliyorsunuz ve yatakta olup, ayak
larn karyola demirine dayamak, niversite S itesinde, ya da Carabanchel'de olmamak gerekten iy i d
ye dnyorsunuz. Aa yolda adamn biri kaln se
siyle ark sylyordu ve tam gzlerinizi yumup uyu
yacanz srada sarho kavgaya tutuuyorlard.
Sabah daha sizi uyandrmadan, gl bir mer82

GAL STANBULU

minin patlamas ile uyanyorsunuz ve pencereye gi

dip baknca, ba nde, pardessnn yakalar kald
rlm bir adamn umutsuzca ta deli alanda ko
utuunu gryorsunuz. Bir daha duymayacanz
sandnz barut kokusunu tekrar iinize ekiyorsu
nuz; srtnzda bornoz, ayaklarnzda te rlikle r, mer
mer merdivenlere doru kouyorsunuz. Mavi ii tu
lumu giymi iki erkein, karnndan yaralanm bir ka
dn otelin holne tadklarn gryorsunuz. Kadnn
spanyollara zg iri gslerinin zerine kavutur
duu ellerinin parmaklar arasndan kan szyor. On
be metre kadar ilerde, kede, bir p ve beton to
zu ynnn zerinde tek bir ceset yatyor. Lime lime
olmu elbiseleri toz toprak iinde. Kaldrm kenarn
da alan koca bir delikten dar gaz szyor: Anla
lan bir ana boru patlam. Sabah serinliinde scak
bir byye benziyor.
Ka l var? diye bir polise soruyorsunuz.
Sadece bir tane, diyor. Mermi kaldrm kena
rna isabet edip aada patlad. Yolun kaln talar
zerinde patlasayd, en az elli kii lrd.
Bir polis, kafasnn yerinde yeller esen cesedin
stn rtyor; ana gaz borusunu onarmak iin birini
gndermiler. Siz kahvalt iin geri dnyorsunuz.
Gzleri kpkrmz bir hizmeti kadn, koridorun mer
m erleri zerindeki kanlar siliyor. len siz deilsiniz,
tandnz biri de deil; stelik souk gecelerden
sonra insan ok ackyor ve nnzde Guadalajara
cephesine gitmeden nce uzun bir gn var.
Kahvaltda biri, Onu grdnz m? diye so
ruyor.
Elbette, diye karlk veriyorsunuz.
83

HEMINGVVAY

Gnde belki on kere biz de ayn yerden gei

yoruz. Tam o keden. Biri dklen dilerle ilg ili bir
aka yapyor, bir bakas da byle aka yapmamasn
ihtar ediyor. Ve herkeste savan b e lirli duygusu var.
Gryorsun ya, len ben deilim . Ben lmedim.
Guadalajara cephesinde len talyan siz deildi
niz; oysa ocukluunuzu orada geirdiiniz iin len
talyan, hep sizden bir lym gibi gelecek. Hayr.
Sabah erkenden klstr b ir otomobil ve ondan da
klstr bir ofrle cepheye g ittiniz. Adamcazn
savaa yaklatka daha ok ac ektii belli. Fakat
geceleri, bazan ok ge saatlerde, koca kamyonlarn
yannzdan grltyle getii ksz yollarda, b ir do
lar karlnda en iyi otellerde yorgan dek yatp
uyumanz da mmkn. Arka taraftaki, mermilerden
uzakta olan odalar, daha pahal. O telin n tarafnda
ki b ir odaya mermi isabet e tti i iin bu ynde, iki
keli, gzel bir oda tutuyorsunuz. Dierlerinden iki
kat daha geni olduu halde bir dolardan da ucuza.
ldrdkleri ben deilim ki. Anlyorsunuz ya. Hayr,
ben deilim . Ben deilim artk.
Derken Morata cephesinin ardnda, Valencia yo
lu zerinde, spanyol Demokrasisinin Amerikal
Dostlar tarafndan salanan bir hastanede, Raven
sizi grmek istiyor, diyorlar.
Ben kendisini tanyor muymuum?
Sanmam, diyorlar. Ama sizi grmek istiyor.
Nerede kendisi?
Yukarda.
Yukar odada yz kl renginde bir adam uy
durma bir yatan zerine yatrm lar, kan veriyorlar.
84

GAL STANBULU

Adam snmeye yz tutm u gzlerle kan iesine ba

kyor ve garip garip inliyor. Dzenli aralklarla tpk
bir makine gibi inliyor. Sanki ses ondan kmyor gi
bi. Dudaklar oynamyor.
Raven nerede? diye sordum.
Buradaym, dedi Raven.
Ses, st kurun b ir battaniye ile rtl yk
sekteki bir hamaktan geliyor. Haman st tarafnda
apraz duran iki kol var; br ucunda da b ir zaman
lar surat olan, fakat imdi sarglar arasnda sadece
bo gzlerin grnd sar, bo b ir yzey.
Kimsin sen? diye sordu Raven. Dudaklar kal
mamt, fakat yine de konuabiliyor. Sesi de ho.
Ben Hemingvvay'im, dedim. Seni ziyarete
geldim.
Yzm ok fenayd, dedi. El bombasndan
yand. B ir - ik i kere soyuldu da, imdi biraz daha iyi.
i gibi biraz, dedim. Ama iyileiyor her
halde.
Konuurken yzne hi bakmyordum.
Am erikada iler nasl? diye sordu. Bizim hak
kmzda orada ne dnyorlar acaba?
Duygular ok deiti, dedim. Hkmetin bu
sava kazanacana inanmaya baladlar.
yle mi dersin?
Mutlaka, dedim.
ok sevindim, dedi. Biliyor musun, olup bi
tenlere seyirci kalabilseydim, hi aldrmazdm bun
lara. Gerekte hi de nemli grnmyordu. Ama ben
hereyle ok ilg iliy im d ir ve her eyi anlyarak izleyebilsem, ektiim aclara aldrmam bile. Belki bir ie
85

HEMINGVVAY

de yararm. Anlyorsunuz ya, savaa aldrdm yok.

nceden de bir kere yaralanm, iki haftada yeniden
birliim e dnmtm. Daha fazla ayr kalamamtm.
Sonra bu halt geldi bama.
Elini elime verm iti. Bu b ir ii eli deildi. Avu
larnda nasr yoktu, trnaklar da uzun ve muntazamd.
Nasl oldu bu i? diye sordum.
Baz b irlik le r bozguna uramt. Onlar topar
lamak iin ktk. Becerdik de. Sonra Faistlerle ya
man bir savaa tututuk. Yendik. ok kt bir sava
t, ama yendik h erifleri. Derken biri bana doru bir
el bombas frlatt.
Ellerini tutm u, kendisini dinliyordum . Syledik
lerinin tek kelimesine bile inanmyordum. Adamdan
geri kalan, bir asker yknts bile deildi. Nasl ya
ralandn bilm iyordum ; ama anlattklar bana doru
gibi gelmiyordu. Yalnz kendisine inandm sanma
sn istiyordum .
Nerelisin sen? diye sordum.
Pittsburgluyum, dedi. Orada niversiteye
gittim .
Buraya gelmeden nce ne i tutuyordun?
Sosyal iiydim, dedi. O zaman bunun doru
olmadn anladm. Byle mthi bir ekilde nasl
yaralanabileceini dndm, sonra umursamadm.
Benim bildiim savata insanlar yaralarnn trne
gre se rilip yatard. Zamannda ben de yatmtm.
zellikle geceleri. Yalnz sylediklerine inandm
sand iin memnundum. Kitaplardan sz e ttik. Ya
zar olmak istiyordu. Ona Guadalajarann kuzeyinde
olup bitenleri anlattm. Yolum buraya tekrar dn
86

GAL STANBULU

ce kendisine M adridden bir eyler getirm ek iin sz

verdim. Bir radyo getireceim i bile umuyordum.
Dos Passos ile Sinclair Levvis de gelecek di
yorlar, dedi.
yle, dedim. Geldikleri zaman alr, seninle
tantrrm.
Ne iyi olur, dedi. Bunun benim iin ne de
mek olduunu bilemezsiniz.
Getireceim, dedim.
Yaknda gelirle r mi?
Gelir gelmez, tutar getiririm .
Sen iyi bir ocuksun Emest, dedi. Sana Ernest diye hitap edersem, kzmazsn, deil mi?
amurlu bir havada halla pamuu gibi atlm,
sonra da gnete kurumaya braklm topra and
ran surattan ses ne kadar tatl ve e tkileyici k
yordu.
Ne mnasebet! dedim. Ltfen beni dinle dos
tum , mutlaka iyileeceksin. Bir sr iyi iler de ya
pabilirsin. Radyoda konuabilir misin?
Belki, dedi. Dnecek m isin yine?
Elbette, dedim. Mutlaka.
Gle gle Ernest, dedi.
Hoakal, dedim.
Aada bana suratn kaybettii gibi, iki gzn
den de olduunu sylediler. Bacaklarndan ve ayak
larndan da fena yaralanmt.
Doktor, Ayak parmaklarnn bazlar da kopmu,
dedi. Fakat kendisi henz bunu bilmiyor.
Acaba hi renebilecek mi, merak ediyorum
dorusu.
87

HEMINGVVAY

Mutlaka
balad.

renir,

dedi

doktor.

yilemeye

Bu defa da yaralanan siz deildiniz, ama vatandamzd, o. Pennsylvaniadan bir vatanda. Bir za
manlar G ettysburgda beraber savamtk.
Daha sonra yolda yrrken Ravenin kumandan
subaya, Jack Cunnighama rasladm. Sol st kolunda
taze alm tfek yaras vard. Baktm, biri m ik
rop kapma benziyordu. Bir baka tfek mermisi de
omuzunun altndan girm i, oradan sol cierine yr
m, saplanp kalmt. A sker deyim ler kullanarak ba
na b irliin in geri ekilen sa kanadna ulamak iin
kalktklar harektn hikyesini anlatt. Bir ucunu
Faistlerin bir ucunu hkmet b irlikle rin in tuttuu
sipere bombalarla nasl saldrdklarn, alt kii ve
bir Lewis makineli tabanca ile siperi nasl aldklarn,
80 k i ilik bir Faist b irli in i kuvvetten nasl ayrdk
larn, hkmete bal askerler yetiinceye kadar alt
kii ile m evzilerini nasl savunduklarn uzun uzun
anlatt. Hereyi belirli bir ekilde, inandrarak ve
Glasgovv ivesiyle, b irb ir anlatt. Bir kartalnki gibi
derin ve delici baklar vard. Onu dinlerken, ne
mene bir asker olduunu anlyabilirdiniz. Yaptklar
ile nceki savata olsayd rahat bir madalya alrd.
Ama bu savata nian yoktu. Bu savan nianlar,
sadece alnan yaralard.
Raven de bu arpmada vard, dedi. Yara
landn bilm iyordum . yi adamd. Ben dtkten son
ra yaralanm olmal. kiye bldmz Faistler, do
rusu yaman bir b irlik ti. Biz kt durumdayken, bir
tek bouna kurun skmamlard. Karanlkta yerim izi
88

GAL STANBULU

iyice kestirinceye kadar beklemi, sonra amansz bir

ate amlard. te ben ayn yerde drt kurun b ir
den yedim.
Bir sre konutuk ve bana bir sr ey daha hi
kye e tti. Anlattklarnn hepsi nemli eylerdi, ama
hibiri Pittsburghlu sosyal ii, hibir askerlik ei
tim i grmemi Jay Raven kadar nemli olamazd.
Demek bana doruyu sylem iti Raven. nsan bu ga
rip, yeni sava trnde, inanabilecei yeni eyler
reniyordu.

89

MADRD OFRLER

-------------------------------------------

( 22 mays 1937, NANA ajansna ekilen t e lg r a f )

MADRDde birbirlerinden ok farkl bir sr o

frmz oldu. lkinin ad Tomast, boyu ancak b ir bu
uk metreydi ve Velasquezin hi de i ac olmayan,
son derece olgun ccesine benziyordu. n dilerinin
ou yoktu, vatansever duygularla doluydu ve sko
viskisine de baylyordu.
Valenciadan Tomasla b irlikte yola ktk ve
Alcala de Henares'ten Madridin yayla zerinde be
yaz, dev bir kale gibi ykseliveriini seyrettik. Tomas
dkk dilerinin arasndan, ok yaa sen e mi, ru
humun bakenti Madrid ! dedi.
Ben de, Kalbimin bakenti, dedim.
Yaa! diye baran Tomas srtma bir aplak
indirmek iin bir an direksiyonu brakverdi. i asker
dolu bir kamyonla bir karargh otom obiline arpmak
tan zor kurtulduk.
90

GAL STANBULU

Ben duygu adamym, dedi Tomas.

Ben de, ama u direksiyona daha sk yapsan
fena olmayacak galiba, dedim.
En asl duygular bendedir dedi Tomas.
Hi phem yok yolda, dedim. Yalnz rica
ederim, nerede, nasl araba srdne dikkat et.
Bana gvenebilirsin, dedi Tomas.
Fakat ertesi gn amurlu bir yolda, Brihuega ya
knnda, ardndaki alt tanka yardm edebilmek iin
kl gibi ince yol kenarna gelip duran bir tank yolumu
zu kesti. as uak, tanklar grm ve bombala
may kararlatrm t. Bombalar stmzdeki tepenin
amurlu toprana isabet ediyor, amurdan stunlar,
byk grltlerle havaya doru pskrtyordu. Bom
balarn hibiri bize isabet etmemi, uaklar da kendi
hatlarnn gerisine e kilm iti. Arabada dorulup ma
nevra drbn ile baknca, bombardman uaklarn
koruyan kk bir Fiat sava uan rahatlkla gre
biliyordum. Gnee aslm gibi prl prld. Baka
bombardman uaklarnn geldiini sanarak mmkn
olduu kadar uzaklara katk. Fakat ne gelen oldu
ne giden.
Ertesi sabah Tomas otom obili altramad. O
gnden sonra ne zaman bamza buna benzer birey
gelse, Tomas ertesi gn otom obili bir trl altramyordu. Cephe karsndaki tutum u artk acnlacak
bir duruma gelm iti. Sonunda ustaln, vatansever
liini ve genel tutumunu beenmemize karlk, Tomas Valencia'ya geri gnderdik. Oradaki basn bro
suna da bir not gnderip Tomasn soylu duygular
la dolu, iyi niyetli biri olduunu b e lirttik; fakat daha
gzpek b irini gndermelerini rica ettik.
91

HEMINGVVAY

Bunun zerine bize ofrler b irliin in en yrek

lisi olduunu ileri srdkleri bir bakasn gnderdi
ler. Adnn ne olduunu bilem iyorum , nk kendisi
ni hi grmedim. Hepimizin yem eklerini salayan,
kahvaltlarn hazrlayan, yazlarmz daktilo eden,
benzin bulan, otomobil onaran, ofr tem in eden ve
bir diktafon gibi Madrid'deki btn dedikodular kay
deden Sid Franklin (Brooklynli boa greisi), her
halde bu yeni ofre ok sk talim at verm i olm aly
d. Sid, arabaya 40 litre benzin koymutu. Benzin,
muhabirlerin en byk derdiydi. Chanel ya da Molyneuxnn parfmlerinden, Bols cininden ok daha zor
bulunuyordu. ofrn adresini alm, arlaca ye
re derhal gitmesi iin hazr beklemesini tem bih et
m iti. Bu srada yeni b ir saldr bekliyorduk.
Biz kendisini arncaya kadar, o dilediini yap
makta serbestti. Ama nereye giderse gitsin, kendisi
ni abuk bulabilmemiz iin bize nceden bildirm ek
zorundayd. Skntsn ektiim iz benzini Madrid so
kaklarnda otom obille dolaarak harcamak istem iyor
duk. A rtk bir tatmz var diye hepimiz mem
nunduk.
ofr, ertesi akam saat yedi buukta yeni bir
em ir olup olmadn anlamak iin otele urayacakt.
Gelmeyince, biz de kendisini evinden arattk. Sabah
erkenden otomobil ve 40 litre benzinle beraber Valenciaya hareket etm iti. imdi Valenciada hapiste
yatyormu. Herhalde memnundu halinden.
Bu defa Davidi verdiler bize. David, Toledo ya
knlarndaki kk bir ehirden, anarist bir delikanly
d. ylesine garip ve delice bir dil kullanyordu ki, o
92

GAL STANBULU

konuurken kulaklarnzn duyduunun yarsna inan

mazdnz. Davidle beraber bulunmak, benim dinsiz
lik kavramyla ilg ili grlerim i kknden deitirdi.
Gerekten de cesur ocuktu; fakat ofr olarak
byk bir kusuru vard : Araba kullanamyordu. ki
huydan baka birey bilmeyen bir at gibiydi : Komak
ve yrmek. David ikinci viteste deli gibi gider, yine
de yolda kimseye, ya da baka bir araca arpmamay
becerirdi. nk nndekileri kendince svp sayma
laryla bir gzel karyordu. Baktk, olacak gibi deil,
sonunda arabay biz kullanmay kararlatrdk ve me
seleyi bylece de zmlemi olduk. David de bundan
memnundu ve eline kelime bilgisi zerinde almak
iin bir frsa t gemi oluyordu. Kelime bilgisi ger
ekten m thiti.
Ayrca sava seviyor, bombardmann ok gzel
birey olduunu dnyordu. uraya bakn. Ole! Anlatlamyacak, szle ifade edilem iyecek kadar ho bir
ey bu! diyordu. Zevkten drt keydi. Haydi, gelin
biraz daha yaklaalm. Casa del Campo nnde ilk
savan seyrediyordu ve kendisi iin bu, byk bir
hava fiek gsterisinden farkl deildi. Fasllarn
makineli tfeklerle tuttuu bir evin zerine den
hkmet kuvvetlerinin top mermisinden sonra gk
yzne doru ykselen toz ve imento paralar, oto
matik silhlarn tarrakas ve saldr srasnda tarrakann daha da hzlanmas, Davidi ok etkilem iti. Ay!
Ay! diye bard. Sava bu be! Gerek sava.
75lik b ir top mermisi yolun az tesinde patla
ynca David yine neeyle, Ole! diye feryad bast.
Dinle bak, dedim. Bunlar ok ktdr. Bizi
ldren bu m erm iler ite.
93

HEMINGVVAY

Hi nemi yok, dedi David. Sen u tarifsiz,

anlatlmas imknsz tarrakay, grlty dinlesene
bir.
Neyse, telgrafm yazmak iin otele dndm,
sonra David'i benzin almas iin Belediye alan yak
nnda bir yere gnderdik. O dndnde ben telgraf
m bitirm ek zereydim.
abuk, gel de arabann haline bak, dedi. Her
yan kan iinde. yle mthi birey ki ! . . Gerekten
ok sarslm t. Yz kl gibiydi, heyecandan dudak
lar titriyordu.
Ne oldu ?
Yiyecek almak iin kuyrukta bekleyen kadnla
ra mermi isabet e tti. Yedisi ld. n ben hasta
neye gtrdm.
Aferin!
Fakat akl alacak ey deil, dedi. Mthi bir
eydi. Ben byle eyler olduunu bilm iyordum do
rusu.
Bak David, dinle, dedim. Sen cesur bir ocuk
sun. Bunu hi aklndan karma. Btn gn sava g
rltleri karsnda da cesur olmasn bildin. imdi de
bu grltlerin ne m arifetleri olduunu da grdn.
Bundan sonra grltlerin gereklerini bile bile ce
sur olmaya devam etm elisin.
Haklsn abey, dedi. Fakat yine de byle bir
ey grmek, ok mthi oluyor.
David cesurdu, elbette. lk gnk gibi, ondan son
ra da sava grltsn gzel bulduundan eminim.
Ama bir daha sevin lklar falan atmad. te yan
dan araba kullanmasn da asla renemedi tabii. Yi
94

GAL STANBULU

ne de iyi ocuktu, kfrl konumasn da ok sevi

yordum. Hayatta g elitird i i tek ey, kelime hazinesiydi. Bir sre, sonra film almalar iin ehirden
ayrld. Onun ardndan ie yaramaz bir ofrle daha
altk. Derken Hipolito kageldi. Hipolito bu hik
yenin can damardr.
Hipolito, Tomastan daha uzun boylu deildi;
sanki granit tandan oyulmu, kaya benzeri bir adam
d. Yuvarlanr gibi yryordu. Bacann yarsna ka
dar sarkan bir otom atik tabancas vard. yle bir Salud! (Selm) deyii vard ki, karnzda iini bilen
usta av kpeklerinden biri duruyor sanrdnz.
Motordan anlyor, iyi araba sryor ve saat al
tda gel denince, on dakika ncesi sylenen yere p
diye damlyordu.
Savan ilk gnlerinde Montana barakalar nn
deki arpmalara katlm t. imdiye kadar hibir si
yas partiye ye olmamt. Y irm i yldan beri Sosya
lis t B irli inin sendikaclarndand. Kendisine neye
inandn sorduum zaman, bana Cumhuriyete d i
ye karlk verdi.
Hipolito, M adridde ofrlmz yapt. Baken
tin on dokuz gn aralksz bombardman edilii sra
snda, biz birey yazamayacak durumda iken bile, bi
zi hi brakmad. Her zamanki kaya gibi grnnden
bir an bile ayrlmad. Ayrca bir gn olsun saatinden
amad. Franco, eline frsat getii halde M adridi
neden alamad diye dnecek olursanz, Hipolito bu
nu size btn ayrntlaryla aklar.
Hipolito ve onun gibi olanlar, ilerinden sonun
cusu sa kalncaya kadar sokak sokak, ev ev d95

HEMINGVVAY

r. Son sa kalanlar da, ehri atee verip, yakar.

Hepsi iini bilen, yrei pek insanlardr. Bir zaman
larn Bat'sim fetheden y i itle r, bunlar. A naristler
gibi romantik deildiler; lmekten de korkmuyorlard.
Yalnz lmden hi sz etmezlerdi. A naristler ise
bundan biraz fazla konuurlar. Tpk talyanlar gibi.
M adride 300 top m erm isinin yadrId, ana
caddelerin tuzbuz olmu camlar ve tula paralar ile,
toz bulutlar arasnda kald gn, H ipolito arabasn
otelin yanndaki dar sokakta bulunan koca bir yap
nn ak ynne brakmt. Buras emin b ir yere ben
ziyordu. Ben odamda alyordum. Bir sre o da ya
nmda oturmu, sonra sklp dar kacan, oto
mobilde bekleyeceini sylem iti. Gideli daha on da
kika olmamt ki, 15lik bir mermi otelin a lt katiyle
kaldrmn kesitii yere isabet e tti. Mermi topraa
gmlm fakat patlamamt. nfilk etm i olsayd,
H ipolitonun tozu bile kalmazd. Arabann da duvarda
resmi kard herhalde. Merm inin
dt yerden
ancak be metre tedeydiler. Pencereden baktm;
H ip o lito nun bana birey gelmediini grnce, he
men aa indim.
Naslsn ? diye sorarken heyecandan soluk soluaydm.
yiyim, dedi.
Arabay yolun daha aasna eksene.
Sersemlik etme, dedi. Bin yl gese aradan,
bir mermi daha ayn yere dmez. stelik bu patla
mad da.
Arabay yolun tesine al, dedim.
Noluyor kuzum sana? Banda kavak yelleri
mi esti ? diye sordu.
96

GAL STANBULU

Biraz duygulu olmay renmelisin.

Haydi, sen k, almana bak, dedi. Beni de
dnme.
O gnn ayrntlar kafapn iinde biraz kark,
nk on dokuz gn sren iddetli bir bombardman
dan sonra, insan baz gnleri dierleri ile kartryor.
Fakat saat birde bombardman durdu ve biz de alt
blok kadar ilerdeki Gran Via oteiine gitm eyi kararla
trdk. Yemei orada yiyecektik. En az teh likeli yer
olarak bellediim ve hep gidip geldiim bozuk bir
yolda yrmeye hazrlanrken, Hipolito, Nereye gi
diyorsunuz ? diye sordu.
Yemee.
Atlayn arabaya.
ldrmsn sen.
Gelin haydi, Gran Via'ya kadar gtreyim sizi.
Bombardman durdu. Onlar da yemek yiyorlar.
Drdmz b irlikte arabaya atladk ve Gran Via
ya doru yollandk. Yol salamd fakat cam krklar
ile doluydu. Kaldrm kenarlarnda koca koca ukur
lar alm, binalar alabildiine hasar grmt. Ote
le girebilm ek iin, bir yn molozun zerinden a
mak zorunda kaldk. M adridin en byk caddesinin
iki yakasnda da canl manii kalmamt. l says
pek oktu. leyen tek motorlu ara bizimkiydi.
Hipolito otom obili yan sokaklardan birine brakt
ve hep b irlikte yemek yedik. Biz yemee devam eder
ken H ipolito kendininkini b itirip arabasnn yanma
g itti. Bu srada yeniden top m erm ileri bouk infilk
larla patlamaya balad. Fasulya orbas, kt kadar
ince kesilm i bir dilim salam ve bir portakaldan iba
ret yemeimizin ardndan yukar kata ktk. Sokaklar
97

HEMINGVVAY

toz ve duman doluydu. Kaldrmn betonu halla pa

muu gibi atlm t.
Kede duran arabaya doru baktm. Sokan
tam orta yerine den bir merminin kaldrd toz bu
lutu henz dalyordu. Derken otom obili grdm.
Her bir yan toz toprak iinde kalmt.
Aman Alahm! diye feryad bastm. H ipolito
yu haklamlar.
Ba fr mahallinin arkasna serilm i, ylece
yatyordu. zntyle aa kotum. H ip o lito yu ok
seviyordum nk.
Hipolito uyuya kalmt.
Seni lm sandm, dedim. Uyand, esnerken
elinin tersiyle azn kapatt.
Que va, hombre, dedi. Vakit bulduka yemek
ten sonra uyumaya baylrm da.
Chicotenin barna gidiyoruz, dedim.
yi kahve var mdr orada ?
Hem de nefis.
Atla bakalm, gidiyoruz yleyse, dedi.
M adridden ayrlrken kendisine para vermek is
tedim.
Senden birey almam, dedi.
Olmaz, al, dedim. Al, ocuklarna ufak tefek
bireyler alrsn . . .
Olmaz, dedi. Dinle bak, beraber hoa vakit
geirdik, deil mi ?
sterseniz Franconun, M ussolininin, H itler'in
zerine bahse g irebilirsiniz. H ipolitoya para al
maz.
98

TERUELN D

-------------------------------------------

( 23 aralk 1937, NANA ajansna ekilen t e lg r a f )

Teruel cephesi :
AIR makineli tfek ve tfek atei altndaki s
panyol piyade hattnda ve bir srtn tepesinde yere
uzanm, b irlikte yatyoruz. Ate o kadar youn ki,
banz sindiiniz tan altndan kaldracak olsanz,
makineli tfeklerin tarrakas ve tfeklerin tok sesle
rinden sonra, slk alarak geen mermiler, sizi s
yrtmaca alp gtrecek sanki. Bunun byle olacan
ok iyi biliyorsunuz; nk birka defa, gzlerinizin
nnde bunun gerekletiine tanklk ettiniz.
Solumuzda bir saldr balyor. ki bklm olmu
insanlar, ellerinde sng taktklar tfekleri, kar te
peye doru saldrmak iin ilk sramaya hazrlanyor
lar. lerinden ikisi vurulup hattan ayrlyor. Biri, ilk
defa yaralanmann ve bu kadar zarar grd halde,
99

HEMINGVVAY

fazla ac ekmemenin aknl iinde. Dierleri, ar

kadalarnn iinin b itik olduunu b iliyo rla r. Benim
btn istediim , bir krek bulup bam saklayacak
bir siper yapvermek. Fakat grnrde bir krek yok.
Samzda, Mansuetenun kocaman, sar yn
ykseliyor. Teruelin bir sava gemisi byklndeki
tabii kalesi bu da. Ardmzda spanyol hkmetinin
topusu ate ediyor. Her gmbrtden sonra ipek
yrtlmasn andran bir ses, ardndan dalan mermi
den bir geyser gibi havaya kp dalan arapnel s
tunu. M erm iler Mansuetenun toprak tahkimatn hal
la pamuu gibi atyor.
Teruelden dokuz m il uzaklktaki Sagunte yolu
geidinden geldik ve arabamz geride braktk. Yol
zerinde altnc kilom etreye kadar yrdk ve ite
cephe hatt da burada. Bir sre konakladk fakat bir
ukur iindeydik ve hibir ey gremiyorduk. Birey
ler seyredebilmek iin srta trm andk ve burada da
makineli tfek ateine tutulduk. Altmzda bir subay
vurulup ld; cesedini glkle yanmza kadar ta
dlar; yemyeil surat ile bir sedyeye uzatverdiler.
Cesedi sedyeyle geri gtrdklerinde, saldr henz
balamamt.
zerimize ynelen atein younluu, manzara
ile llecek gibi olmadndan, merkez kuvvetin
m evzilerinin bulunduu srttan ayrlmak zorunda kal
dk. Biraz tesindeki grnt olaanstyd fakat y i
ne de durulacak yer deildi. Yanmda yatan erin t
fei tutukluk yapmt. Her attan sonra mekanizma
tkanyordu. Tala nasl vurup aabileceini kendisi
ne anlattm. Birden hat zerinde lklar duyduk;
100

GAL STANBULU

teki srtta Faistlerin siperlerinden kp komaya

baladklarn grdk.
Hoplaya zplaya gidiyorlard, panik halinde deil
lerdi; ama bu bir rica t t. Geri ekilm elerini rtmek
iin makineli tfekleri zerimize ate kusuyordu.
Olanca gcmle bir krek bulmak istiyordum ; der
ken birden hkmet kuvvetlerinin srtn zerinde emin
admlarla ilerlem eye baladklarn grdk. Btn gn
bu byle srd. Akam olduunda, saldrnn bala
d hattan alt kilom etre ileriye ulamtk.
Gndz vakti hkmet kuvvetlerinin Mansuetonun doruklarna yayln izlem itik. Asker dolu zrhl
aralarn bizden 100 metre kadar uzaklkta, tahkim
edilm i bir iftlik binasna doru saldrya getikle
rini de seyrettik. Zrhl aralar az tede durup pen
cerelere ate ederken, piyadeler de yaklap el bom
balarn frlatyorlard. Sk otlarla rtl bir kk te
penin ardndan Faistlerin 80 m ilim e tre lik havan top
lar ile atklar ate, ardmzdaki yolu dvyordu.
Havan m erm ileri slk alarak geliyor, byk bir g
rltyle parlyordu. Mermilerden biri saldr dalgala
rnn ortalk yerine dt; erlerden biri duman da
lrken tabii bir dav/anla nce geriye doru kat,
sonra bir yarm daire izip yeniden saldr hattna
yetim ek iin ileri kotu. Bir bakas da dalan du
man ve tozlarn arasnda serilm i yatyordu.
O gn sis basmad. Kuzey rzgrlarnn g etirdi
i souktan sonra, be gn sreyle gney rzgrlar
esmi, evrede adeta bir yaz havas balamt. M er
m ilerin dtn ve iek demeti gibi daldn
rahatlkla grebiliyorduk. Ve btn bir gn boyunca
101

HEMINGVVAY

b irlik le r durmadan saldrd durdu; yeniden saldrd.

Yol boyuna vardmzda, siperlerde bekleyen asker
ler bizi yksek rtbeli kurmay subaylar sanm ola
caklar ki, Bakn u tepedekilere, diye seslendiler.
Ne zaman saldrya kalkacaz? Ne zaman? Syle
yin bize!
Aalarn kaln gvdeli rahat aalarn ar
dna oturduk. Alak dallarndan kk yapraklar ko
pup dklmt. Faist uaklarnn zerimize ynel
diklerini, sonra bir daire izip uzaklatklarn ve
Concud yaknlarndaki hkmet b irlikle rin i bombala
dklarn grdk. Btn gn boyunca hkmet b irlik
lerinin dzenli, insafsz ilerleyiine ayak uydurup biz
de ilerledik. Tepeler, sonra bir dem iryolu ald, bir
tnel zaptedildi. kinci kilom etreye kadar btn yol
lar, srtla r ele geti. En sonunda ehrin d mahal
lelerine varld. Yedi kilisenin kuleleri ve geometrik
hatlar ile evler, batan gnein klar altnda ok
iyi seilebiliyordu.
Akam karanlnn kt gkyz, hkmete
bal uaklarla doluydu. Avc uaklar havada krlan
glar gibi dnp duruyordu. Drbnlerimizle uaklar
ok iyi izleyip bir hava sava seyretmeyi umarken,
iki kamyon paldr kldr geldi, tam yanmzda durdu.
lerinden futbol mana giden ocuklar andran bir
sr by terlem em i delikanl indi. Ancak belle
rindeki birer dzine bombayla ellerinde tadklar
ikier torbay grnce, insan bunlarn dinam iti ol
duklarn anlyabiliyordu.
Yzba, Bunlar ok iyidir, dedi. ehre sal
drdklar zaman iyi seyredin bunlar... Bylece g
102

GAL STANBULU

nein batndan sonraki ksa sren aydnlk srasn

da, ehrin evresini silhlarn yanp snen alevleri
de aydnlatrken delikanllarn bizden yz metre ka
dar ileri ktklarn, makineli tfek ateinin ve oto
matik tabancalarn rts altnda ilk evlere doru ile r
lediklerini grdk. Bir an bir duvarn dibinde kararsz
kaldlar, ardndan bombalarn kzll - siyahl parlama
lar grnd; byk bir grlt duyuldu. ehrin iine
daldlar.
Onlar ehrin iinde nasl takip edebileceksi
niz? diye albaya sordum.
Mkemmel, dedi. Mucizev bir proje! Biz de
yoldan aa inmeye baladk. Fakat hava iyice karar
maya balamt. Bu arada dalan b irlikle ri toplamak
iin subaylar geliyordu. Onlara kendileriyle beraber
kalacamz, karanlkta zerimize ate edilebilece
ini, parolay da bilm ediim izi syledik. Ho bir son
bahar akamnda ve tepeden aa, Taruele doru
ilerledik. Huzur verici saatlerdi ve hibir ses insan
kukulandrmyordu.
Yolda, son saldr srasnda bir ble kumanda
eden subaylardan birinin lsne rasladk. Blk iler
lemeye devam etm iti; nk byle anlarda sedye
bulup da cesedi geri gndermek iin vakit kaybedilemezdi. Hl katlamam ve scak cesedi biz kaldr
dk; yolun kenarna, son derece cidd yzyle brak
tk. A rtk kendisini tanklar da ezemezdi. Yine ehre
doru ilerledik.
ehirde halk bizi kucaklad, pt, Barselonada
ki kardeleri, amcalar, yeenleri hakknda haber sor
du. Her ey yolundayd. Bundan nce bir ehrin nasl
103

HEMINGVVAY

teslim olduunu hi grm em itik ve ortalkta dola

an tek sivil bizdik. Dorusu bizi ne sanyorlar diye
merak ettim . Bir Londra gazetesinin muhabiri olan
Tom Delmer, papaza benziyordu; New York Timesn muhabiri Herbert L. Matthevvs ise, Savonarol gi
biydi; ben ise VVallace Beeryden farkszdm. Adam
lar yeni kurulacak rejim in bir hayli kark olacan
dnmlerdir herhalde.
Neler beklediklerini anlatmaktan geri kalmad
lar: Faistler ehri terketm eyeceklerini aklaynca,
hkmet ehrin boaltlmasn kabul e ttii halde, g it
memiler; mahzenlerde, kilerlerde saklanp beklemi
lerdi. Ayrca hkmetin ehri deil, sadece asker
hedefleri bombaladn sylyorlard. Bunu ben de
il, onlar sylyordu.
Otomobilde M adridden yeni gelen New York ga
zetelerini okurken ve General Franconun niha za
fe r saldrsna balamadan nce, hkmete teslim ol
mas iin be gnlk mhlet tand haberini re
nince, Teruele giriim iz biraz treye aykr gibi
grnd bize.

104

G
( 3 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen te lg r a f)

( Barselona )
BU sabah cepheye hareket ederken, nefis ve
tam bir yalanc ilkbahar havas vard. Geen gece Bar
selonaya varmzda hava kt, sisli, pis, kurun
ve skcyd; bugn ise gkyz prl prl, hava s
cak; ayrca pembe bahar iekleri, yeil tepeieri ss
lyor, zeytin aalarnn tozlu yeilini renklendiri
yordu.
Reustan ktktan sonra iki yannda da zeytin
aalar bulunan yolda ilerlerken, birden ofr ferya
d bast. Hoplaya zplaya, Uaklar! Uaklar! diye
haykrd. O tom obili hemen aalardan birinin altna
ekip durduk.
ofr, Tam stmzdeler, derken gazeteci ken105

HEMINGVVAY

diini ilerdeki bir ukurun iine att ve kenarndan ba

knca, tek motorlu bir uan alaldn, sonra bir
tek otomobil iin sekiz makineli tfeini atelemeye
lzum grmemi gibi, yeniden d ikildiini grd.
Fakat gzetlemeye devam ederken, birden bom
balar yamaya ve patr patr patlamaya balad. Ya
rm mil tede siluetini grdmz Reus, tula rengi
bir toz bulutunun ardnda kalverdi. Hemen ehre
dndk. Ana yol, yklan evler ve patlayan ana su
borusu yznden kapanmt. Durup yaral bir at l
drmesi iin bir polis aradk etrafta. Fakat sahibi,
at hl kurtarmann mmkn olduu kansndayd.
Biz de kalktk, kk Katalonya ehri Falset'e gitmek
iin da geidini tuttuk.
te gn byle balamt, fakat hi bir canl na
sl biteceini imdiden syliyemezdi. Biraz sonra ka
an m ltecilerle dolu arabalara raslamaya baladk.
Arabalardan birini yal bir kadn ynetiyor, b ir yan
dan da hkra hkra alyordu. Btn gn alarken
grdm tek kadn, buydu. Ardndan sekiz ocuun
bindii bir baka araba geliyordu. etin bir yokua
vardklarnda, kk bir olan, inip arabay tekerle
inden itmeye balad. Yataklar, ilteler, diki ma
kineleri, yorganlar, kap - kacak, atlar ve katrlar iin
arpa torbalar da arabalarn iine tka - basa doldurul
mutu. Ayrca hepsinin ardna birka koyun ya da
kei balanmt. Panik havas yoktu, sadece ka
yorlard.
zerine yataklar yklenmi bir katrn srtnda
oturan gen bir kadn, yz kpkrmz mini mini bir
bebei kucanda tayordu. Bebek enok iki gnlk
106

GAL STANBULU

t. Kadnn ba, bindii hayvann sallantsna uygun

olarak ne, arkaya, saa, sola sallanp duruyordu. Be
bein kapkara salar tozdan akllam t. Katr yu
larndan eken adam yryor, arada bir durup ardna,
kadnla bebee bakyor, sonra tekrar yolu gzlyordu.
Arabamz yanna gelince, Bebek ne zaman do
du? diye sordum kendisine. Adam gururla, Dn,
diye karlk verdi. Araba geldi, geti yanlarndan.
Btn bu insanlar yrrken ya da arabalarnda, sa
dece bir yeri dikkatle szyorlard: Gkyzn.
Derken askerlere de raslamaya baladk. Bir ks
m tfeklerini namlularndan tutm u tayordu; bir
ksmnn hi silh yoktu. Balangta birka b irlik
grmtk. Sonra kalabalk ve dalmam b irlik le r
le karlamaya baladk. Kamyonlara bindirilm i as
kerler, yryen askerler, makineli tfek yklenmi
kamyonlar, tanklar, tanksavar eken kamyonlar, uak
savar eken kamyonlar ve hep yryen bir halk top
luluu grdk.
lerledike, bu gn altnda yol sanki boulu
yor, ezilip kayboluyordu. yle bir an geldi ki; yalnz
yol deil, yola kan patikalar, kk yollar da insan
ve hayvan srleriyle dolup tamaya balad. Yine
de panik yoktu; srekli bir hareketlilik vard. Halkn
byk cunluu neeli grnyordu. Belki de hava
dan. Hava o kadar gzeldi ki, hikimse lm aklna
getirem iyordu.
Derken tandk kimselere raslamaya b ala d k:
nceden grdmz subaylara, New Yorklu ve
C hicagolu askerlere. Dmann hatlar yarp Gandesay nasl aldm, Ebre nehri zerinde Mora kpr
107

HEMINGVVAY

sn Am erikallarn hl savunduklarn, bu g de
kendilerinin koruduunu, nehir zerindeki kpr ba
n ve ehri ellerinde tuttuklarn onlar anlattlar.
Asker b irlik le r birden seyrekleti, sonra yeni
bir akn daha oldu. Yol ylesine kalabalklat ki, oto
mobil ilerleyemez hale geldi. M orann bombaland
n grebiliyor, silh seslerini duyuyorduk. Birden
bir koyun srs yolu kesti. obanlar, hayvanlarn
tanklarn ve kamyonlarn nnden kurtarmak iin in
sanst aba harcamaya baladlar. Uaklar, hl boy
gsterm em iti.
lerde, nehir zerinde kpr ba tutuluyordu.
Ne var ki, tozla yorulmu bu lstiklerle daha fazla
ileri gitm ek imknszd. Bu yzden arabay Tarragona
ve Barselonaya doru evirdik, yeniden yola koyul
duk. Yeni doan bebei ile kaan kadn yavrusunu
bir ala sarm, sk sk gsne bastrmt. Kadn
hl katrn yryne gre sallanyordu. Kocas ka
tr ekmeye devam ediyordu ve gzleri hep yolday
d. Kendisine el salladmzda, karlk vermedi. n
sanlar bir yandan gyor, bir yandan da gkyzn
gzetliyordu. Uaklar hl grnmemiti. Ama bu i
iin vakitleri vard ve imdi grevleri balarndan
aknd.

108

TORTOSA BOMBARDIMANI ------------------------------------( 15 nisan 1938, NANA ajansna ekilen te lg ra f)

Tortosa - ( spanya )
NMZDE M esserschm idt takip uaklarnn ko
ruduu on be Heinkeil hafif bombardman ua,
herhangi bir hayvann lmn bekleyen akbabalar
gibi daireler izerek dnd, durdu. B elirli bir nokta
nn zerinden her geilerinde, bombalar yayordu.
plak tepelerin zerinden her geilerinde, d izile ri
ni hi bozmadan dalyor, er er pikeye geip si
lhlarna ate kusturuyorlard. Bu aknlar aralksz
krk be dakika srd ve pike yapp bombalarn sal
ladklar hedef, tepede savunmak iin son direniini
gsteren ve Barselona - Valencia yolunu tutm ak iin,
u scak ilkbahar gnnn leden sonrasnda, p
lak srtlarda dayanmaya alan bir piyade blyd.
Tepemizdeki bulutsuz gkyznde bombardman
109

HEMINGVVAY

filo la r birbiri ardndan Tortosaya akn ediyorlard.

Bombalarn her braklarnda, an bir grltyle be
raber Ebro zerindeki kk ehrin stn sar bir
toz bulutu kaplayveriyordu. Bombardman uaklar
birbiri ardndan skn ettike, toz hi dalmad ve
sonunda sar bir sis bulutu gibi bsbtn Ebro va
disini sard. Dev yapl Savoia - M archetti bombard
man uaklar, gnein altnda gm beyaz klar
sayordu ve bir filo darbesini indirip uzaklarken
bir dieri gelmekteydi.
Btn bu sre iinde H einkeiller tepemizde me
kanik bir dzenle dolanp duruyordu. Altlarnda ka
yalarn, ya da alelacele kazlm ukurlarn iine sin
mi bir blk asker, bir ordunun ilerlem esini durdur
may deniyordu.
Gece yars hkmet bir bild iri yaynlayarak San
Mateo ve La Jana evresinde savalar olduunu ka
bul etm iti; bu, son savunma noktas ve M orelladan
denize uzanan yolu koruyan kayalk tepe La Tancadann evrildii, ya da dt anlamna geliyordu.
Sabahn drdnde, kayalk Katalonya tepelerini
aydnlatan dolunayn nda aalarn arasndan ge
erek cepheye doru ilerledik. Tarragonadaki eski
Roma surlarn gn nda getik ve gnein iyice
srtmz yakmaya balad srada, ilk mlteci kafi
leleri ile karlatk.
Daha sonra cephenin yarldm haber veren b ir
liklere rasladk. ki kolun Vinaroz'a doru, bir ncsnn Ulldecona zerine, drdnc bir kolun da
Tortosadan sadece on kilom etre uzaktaki Santa
Barbara ynndeki La Galera'ya ilerlediini syledi
110

GAL STANBULU

ler. General Arandann Navarroneli ve Fasl b irlik

lerinin denizden balatp yrttkleri drt kollu bir
saldryd bu. Subaylarn dediine gre, San Mateo'-'
dan denize uzanan iki yol zerindeki son iki ehir,
Calig ve San Jorge dmt bile.
O gn leden sonra saat birde yol hl akt,
fakat Arandann b irlikle ri gerekli silhlarn g e tirir
getirmez, yolun bombalanacana ya da kesilecei
ne dair btn b e lirtile r ak seik ortaya kt. u
satrlarn yazld srada Ulldeconada bir kurmay
subay ile konuan muhabir, makineli tfek seslerini
rahatlkla iitebiliyordu.
Arandann b irlikle ri San Rafaele doru ile rle r
ken ve aramzda sadece bir tek s rt kalmken, kur
may subay soukkanllk, dikkat ve byk bir neza
ketle konuabiliyordu. Kendisi ok cesur ve usta bir
askerdi ve zrhl arabalara komuta ediyordu. Fakat bi
zim otom obilim iz zrhl deildi. Bu yzden Santa Barbaraya dnmeye karar verdik. Buras gzel, kk
bir ehirdi. Bombardman uaklarnn salverdikleri
bombalarn altnda Tortosann zerinde hl duman
lar ttm eseydi, daha da gzel grnecekti.
Bizi Tortosadan geip Barselonaya ynelmeye
zorlayan birok sebep vard. Can korkusu, hrriyet
ve m utluluk peinde koma kaygs da bunlar ara
sndayd. Bu yzden otom obille Tortosaya varp da,
muhafzlardan birinden kprnn bombardmanda
ktn, geip gidemiyeceimizi renince, btn
nceki kaygularmz kayboldu, hepsini unuttuk. Sade
ce olan oldu diye bir his kald iimizde.
Muhafz, Kurmaya altklar kk kprden
geebilirsiniz, dedi.
111

HEMINGVVAY

ofr hemen otom obili altrd. Kamyonlarn,

bombalarn at ukurlarn arasndan getik. Bu u
kurlara iki kamyon rahata debilirdi ve toprak hl
eki eki barut kokuyordu. Kk kprye doru a tl
dk. nmzde bir katr arabas gidiyordu.
Bir muhafz, tahl uvallar, ev eyalar, kap - ka
cak, bir testi arap ve katrn tayabilecei daha ne
varsa doldurulmu arabann zerindeki kylye, Ora
ya gidemezsin, diye seslendi. Fakat katr geri dnemiyordu. Yol tkanmt. Bunun zerine muhabiriniz
tekerleinden itti, kyl katrn bana asld, araba
da ar ar kmldad. Ardndan da otomobil hareket
e tti.
ocuklar denizde ba derde girm i bir geminin
tayfalar gibi, kpr zerinde hzl hzl alyor, ivi
akyor, ekile dvyor, vida takyorlard. Sa tara
fmzda ise Ebro zerindeki byk dem ir kpr, sula
rn iine gmlmt. Bir gz ise olduu gibi kay
bolmutu. Krk sekiz uaklk filo , atklar d elikler
den ve yol zerindeki evlerin ta stnde ta kal
mamacasna yklmasndan da anlaldna gre
300-400 kiloluk ar bombalar kullanarak en sonun
da Tortosa kprsnn hesabn grmlerdi. ehrin
iinde bir benzin tankeri yanyordu. Sokaklarda y
rmek, ayn kraterlerinde ilerlem ek kadar zordu. H
l askda olan demiryolu kprs onarlabilirdi. Fa
kat Ebro'nun bat kys gerekten kt bir gece
geirm iti.

112

TORTOSA SALDIRIYI BEKLERKEN ----------------------------(1 8 nisan 1938, NAN A ajansna gnderilen te lg ra f)

Ebro Deltas - ( spanya )

SULAMA baraj, bu yln rn kurbaalarla do
luydu. leri doru sular kartrnca hayvanlar deh
etle srayp yaygaray basyorlard. Bir dizi deli
kanl, dem iryolu hattnn gerisine sinmi, putrellerin
ardnda kendilerine birer ukur kazmlard. Ksa bir
sre sonra paslanacak olan prl prl demiryolunun
zerinde kendi sngleri de ldyordu. Hepsinin y
znde bir erkek ifadesi vard birgn iinde deli
kanllar kocaman adam o lu v e riy o r ; savaacaklar
zaman bekliyorlar.
Dman nehir boyunca kpr ban henz tuttu
ve son b irlik le r kpr havaya uurulduktan sonra neh
ri yzerek getiler. M erm iler imdi nehir boyundaki
Amposta adl kk ehirden bizim tarafa doru ya113

HEMINGVVAY

yor, ak araziye ve yol zerine b ir zarar vermeden

dyor. Silhlarn ifte gmbrtsn, sonra kuma
n yrtln andran sesi, derken balar arasndan
ykselen koyu kahverengi toz bulutunu grebiliyor
sunuz.
Silhlar ilk defa konumaya balaynca, savan
tehlikesiz bir sessizlii oluyor. Muhabiriniz de Franconun adamlarnn nehir boyunca neler yaptklarn
gzetleyebilmek iin dem iryolu boyunca yrd,
ilerledi.
Sava srasnda bazan l br an oluyor, ki o
zaman herkes, ister sersemliinden, iste r cesaretin
den deyin, dim dik yryebiliyor. Fakat bazan yle
anlar oluyor ki, olaylar patlak vermeden hemen n
ce, insan kendini boa grei alannda olduunu
sanyor.
Tortosa yolu zerinde uaklar pike yapp maki
neli tfeklerine ate kusturuyorlard. Alman uakla
r son derece metodlu ve insafsz. Grevleri neyse
onu yapyorlar ve eer siz de bu grevin b ir paras
iseniz, hi talihiniz yok dem ektir. Grevlerine dahil
deilseniz, kendilerine iyice yaklaabilir ve tpk as
lanlarn beslenmelerini seyreder gibi seyredebilirsi
niz. slerine dnerken yolu bombalamak iin em ir
almlarsa, siz de nasibinize deni alrsnz. Aksi
halde zel olarak bombalamalar b ild irilen hedefi bom
baladktan sonra tpk banka memurlar gibi
dosdoru slerine uar, giderler.
Tortosaya baknca, uaklarn hareketine gre b ir
karar vermek gerekirse, durum ok korkun ve lm
le ykl grnyordu. Fakat bu tarafta, delta zerin
114

GAL STANBULU

de, topu henz snma hareketleri yapar gibiydi. Ba

ka bir gn olsa, hayatnza mal olacak ekilde yolu
ap Ebroya paralel b ir kanal zerindeki beyaz eve
rahata gidebilirdiniz. Bu evden Faistlerin saldrya
hazrlandklar nehir boyundaki sar ehri gzetlemek
mmknd.
Kaplarn hepsi k ilitliy d i ve dama kmaya imkn
yoktu. Fakat kanal boyundaki sarmak kapl patika
dan, insanlarn aalar arasndan ilerleyerek nehir kyssndaki yeil, yksek sazlara doru yrdklerini
grmek mmknd. Hkmete bal topular ehri
dvyor, evlerden ta ve toz stunlar ykseliyor, bir
gzetleme postas olduu anlalan kilisenin kulesi
hedef olarak seiliyordu. Fakat hl tehlike hissi
duyulmuyordu.
gnden beri nehrin br kysndasnz; bu
srada General Arandann b irlikle ri hep ilerlem ekte.
Tehlike hissi, anszn svariler, tanklar ya da zrhl
aralarla burun buruna gelmek korkusu, soluduunuz
havadaki toz ya da tozu bastran ve st ak oto
mobilde yznz den yamur kadar gerekti. im
di ise iki ordu arasnda temas olmutu ve Ebroyu
tutm ak iin bir sava patlak vermek zereydi. Karar
szlk devresinden sonra bu temas, insan adeta ra
hatlatyordu.
Gzetlemeye devam ederken, yeil aalarn ara
sndan szlerek gelen bir baka adam daha gryor
dunuz. Sonra kii daha. Tam gzden kaybolduk
lar srada, anszn, hi ummadnz bir srada, bir
makineli tfein tarrakasn iitiyorsunuz. Balarn
korumak iin birer siper kazan delikanllar haklym
115

HEMINGVVAY

ve artk bundan sonra i onlarn omuzlarnda. Oldu

unuz yerden hepsini iyice siperlerine sinm i, bek
lerken grebiliyorsunuz. Yarn sra onlara gelecek.
Snglerinin keskin hattn da gzetliyebiliyorsunuz.
Topu imdi biraz daha hzland. ki mermi ak
a ok yararl yerlere isabet ediyor. lerde bir toz
duman bulutu ykselirken, siz Tortosa ana yolu ke
narndaki tarlalardan birinden bir avu taze soan
kopartyorsunuz. lkbaharn ilk rnleri bunlar. So
yunca, gevrek ve bembeyaz olduklar grlyor. Ebro
deltas bereketli, gzel bir toprak ve soanlarn b it
ti i bu topraklarda yarn insanlar savaa tutuacaklar.

116

AMERKAN GEREKL N BR PROGRAM -----(11 austos 1938, K e n .)

Soru : Sava nedir?

Cevap : Sava, rakibim izin isteim ize boyun e
mesi iin bavurulan iddet eylem idir.
Soru : Savan ilk hedefi nedir?
Cevap : Savan ilk hedefi, dman silhszlan
drmaktr.
Soru : Bunu gerekletirm ek iin gerekli aama
lar hangileridir?
C e va p : B i r : A sker g yokedilm elidir; yani,
bir daha savata kullanlmayacak duruma g etirilm e
lid ir. ki : lke fethedilm elidir. : Dmann istek
leri bastrlmal dr.
Soru : Bu arta uymadan, dilediim izi d
mana yaptrmann baka bir yolu var mdr?
Cevap : Evet. stil vardr, ki dman lkesinin
igali dem ektir. stildan ama, igal edilen toprak117

HEMINGVVAY

lar srekli muhafaza etmek deil, dmana diledii

ni yaptrabilmek ya da onu mahvetmektir.
Soru : Savunmaya geen bir lke, sava kazan
may m it edebilir mi?
Cevap : Evet. Bu olumsuz niyet, aslnda savun
ma prensibini meydana getirir. Ayrca dman: sava
n srdrlm esiyle ypratmann en tabii yoludur. Bu
dnce tarz btn imknlarn direni iin youn bir
ekilde toplamak demekse, insana stnlk kazan
drr ve dman sayca ne kadar stn olursa olsun,
bu stnlk dengeyi salyabilirse, savan srp g it
mesine, uzamasna, en sonunda da dmann gcn
yava yava kaybetmesine yol aar. yle ki, varlan
noktada siyasal hedef artk bir edeer olmaktan
kar. Dman bu noktada artk sava terketm ek
zorundadr. Bu yollardan dmanla mcadele etme
nin, ok defa zayfn kuvvetliye kar direniini mm
kn kldn gryoruz.
Yedi Yl Savalar srasnda Byk Frederick,
hibir zaman Avusturya kralln alaa edecek ka
dar gl olmamt. XII. Charles gibi hareket etsey
di, mahvolmas kanlmaz bir sondu. Kaynaklarn
idare etme sistem ini ustaca uygulayarak, karsnda
birleen devletlere yedi yl srdrlen bir savan
sonunda kuvvetinin balangta tahmin edildiinden
daha ok olduunu gsterdi; onlar da bar istediler.
Bu karlklarn
hepsi, Clausevvitzindir ve
Clausevvitz bu ii iyi b ilir. Kuru, skc syleyii var,
fakat sava zerine sylenmi, yazlm o kadar sa
malklar bulabilirsiniz ki, spanya Cum huriyetinin ne
den sava srdrdn anlamak iin, savalarn
Einsteinna kulak vermek zorunluluu vardr. Savun
118

GAL STANBULU

mann gc hakknda Clausevvitz'in bu iki paragrafn

inceleyecek olursanz, spanya'da neden uzun bir s
re savalacan anlarsnz.
Bugn spanyada sava iki yldan beri sryor.
in de de bir yldan beri sava var. En ge gelecek
yaza, Avrupada da sava patlak verecek.
21 Maysta neredeyse balyacakt. Bugn ise
Austosta balamas mmkn. Gelecek yaza kadar
da ertelenebilir. Fakat nerden baklrsa baklsn sa
va geliyor.
imdi yine Sava nedir? diye soralm. Biz, sa
va cinayettir diyoruz; zr yok diyoruz; savunul
maz diyoruz; hibir amacn, saldrgan b ir sava hak
l gsteremeyeceini ileri sryoruz. Ne diyordu
Clausevvitz? Devlet politikasnn baka yollardan
srdrlm esi diye tanmlyordu sava.
Yeni sava kesinlikle acaba ne zaman patlaya
cak? Emin olun, nasl balyaca hakknda imdiden
planlar hazrlanmtr. Ama kesinlikle ne zaman ba
layacak?
ki taraf savamak iin silhlanmsa, b ir ka
bna samamak duygusu onlar atmaya srkler.
Silhlanmay srdrdkleri ve bar artlar zerin
de anlamaya varamadklar srece, bu duygu ile
rinden eksik olmayacaktr. Her iki taraf da bu bek
leme devresinde tutan ancak bir tek sebep o la b ilir :
Eyleme gemek iin daha uygun bir an beklemek.
Bunlar da Clausevvitz sylyor.
Sava mekanizmasnn hazr olduunu bilen,
savan artk kanlmaz olduunu gren, buna ra
119

HEMINGVVAY

men ilk darbeyi indirm ekte tereddt eden devlet ada

m, lkesine kar cinayet ilem i demektir.
Bunu da syleyen Von Der Goltz. zerinde durul
maya deer bir ey.
imdi Neville Chamberlain ve D leri Bakan
lmzda onun szcln edenlerin sakz gibi i
nedikleri b ir sz var: Gereki olmalyz, diyorlar.
Niin gereki olmayalm? Ama Chamberlain
gerekisi deil, Amerikan gerekisi.
Avrupada sava patlak vermek zere. Gereki
k i ile r olarak biz ne yapacaz bu konuda?
nce, bu savan dnda kalmak istiyoruz. Bir
Avrupa savandan, savan getirecei geici refah
dnda kazanacamz h ibir ey yok.
Sava d kalmann yollarndan b iri, bu ie hi
burnunu sokmamak, her iki tarafa da sava malzemesi
satmamaktr. Bunu yapacak olursanz, ngilizlerle, D
leri Bakanlnda ngilizlerden yana olan delikanl
lar, yine de sizi bu iin iine iteleyeceklerdir. Yal
nz bu sama sonulara varmak iin deil, en ulu ve
soylu, insancl zemin zerinde trl kkrtm alar y
rtlecektir. Kar taraf da bizi ilemeye alacak
tr. Ne var ki ngilizler daha usta ve daha e k ilir ki
ilerdir.
Alm anlar halk kzdrmak, uluslara hakaret etmek
ve bahane bulmak konusunda gerekten dahi insan
lar. Hohenzollern'ler ktyd, ama Naziler onlardan
da beter olabilir. Geen sefer bir Lusitania olay
olduysa, bu sefer buna benzer yarm dzineyi gze
alabilirsiniz. Guernica ve Barselona'da sivil halk bom
balayan vahilerin Normandie ya da Queen Mary
120

GAL STANBULU

yi denize gmmekte tereddt edeceklerini dnmek

saflk olur. Bu yzden sava patlak verince, Am erika
llar, Amerikan gem ilerini deitirm eyi dnm elidir
ler. Ya da Fransz denizyollar ya da Cunard deniz
yolu irketi hesabna dmeyi gze almaldrlar.
Hayr. Gereki olmaya niyetliyseniz, hereyden
nce savaa g irip girmeyeceinize nceden karar
vermeniz gerekir. Savaa girmemiz iin nnze s
ryle frsa t kacaktr. Ve sava patlak verecektir.
yleyse savaa girmemek konusunda karara va
ralm. Ama neden girm eyelim ? Gereki isek, neden
iki tarafa da bizden istediklerini, imal e ttiim iz her
eyi satmyalm? Pein para karl hem de. Kredi
ile hibir ey satmamalyz; bize olan borlarn de
sinler diye, ilerde o tarafn kazanmas iin aba gs
term ek zorunda kalmyalm. Yeniden sava borlar
maskaralna sapmyalm.
A vrupada sava patlak verecek. Gereki isek,
neden bundan yararlanmaya bakmyalm? Ama btn
satlar pein para ile yaplmal, para yerine de al
tn almal.
Ayrca istemeyerek savaa srklenmemek iin,
savaan lkelere hibir malzeme Amerikan gem ileri
ile gnderilm em eli. Amerikan gem ileri asla sava
malzemesi tamamal. Brakn alclar kendi gem ile
rini gndersinler, aldklar mal iin pein para de
sinler. Gem ileri torpille nip batrlrsa, artk onu da
kendileri dnsnler. Ne kadar ok gem ileri batrlrsa, bizim iin o kadar iyi.
Bu durumda onlara gemi de satabiliriz; tabi pe
in para karlnda. yi, abuk ina edilen, ucuz ge
m iler. Tpk geen savata olduu gibi. Btn bu sat
121

HEMINGVVAY

tklarm z ve yaptklarmz, hep pein para karl

iin tabi. Maln tutar sipari srasnda alnmal; mal
alan lke, mal gemiye yklenir yklenmez, geminin
de sahibi saylmaldr.
Gestapo sabotaj hareketlerine giriecek, tersa
nelerim izi yakacak bile olsa, yine savaa girmemiz
gereksiz. Sigorta ne diye icat edilm i? Ne kadar ok
sabotaj yaplrsa, o kadar iyi. stelik onlarn gem ileri
de batrlrsa, para karl onlara da gemi yaparz.
Brakn Avrupal centilm enler savasnlar ve pe
in para deyebildikleri srece, bakalm ne kadar za
man savaabilecekler. Niin gereki olmayalm,
Sayn Bay Chamberlain? Niin gereki olmayalm?
Yoksa siz bu savalk oyununu oynamak istem iyor
musunuz?

122

BR OLAYIN ZERNE TUTULAN IK

--------------------

(22 eyll 1938, Ken.)

BU vatandama geen yln nisan ay sonunda

Madrid'deki Florida otelinde raslamtm. Vakit
leni bir hayli gem iti ve adam nceki akam Valencia'dan gelm iti. Gnn odasnda yaz yazarak ge
irdi. Uzun boylu, sulu gzl b ir adamd; dz ve kel
tepesi zerindeki birka tutam sar sa bin dikkatle
yaptrlm t.
Madrid'i nasl buldunuz? diye kendisine sor
dum.
Burada tedhi var, diye karlk verdi gazete
ci. Nereye gitseniz bunun b e lirtisi grlyor. Sokak
lar binlerce cesetle dolu.
Ne zaman geldiniz M adride? diye sordum.
Geen gece.
Nerede grdnz cesetleri?
123

HEMINGVVAY

Her tarafta, diye karlk verdi. Sabah erken

saatlerde grlyor.
Bu sabah erkenden sokaa ktnz m?
Hayr.
Hi ceset grdnz m yollarda?
Hayr, dedi, Ama ben ceset olduundan emi
nim.
Tedhie delil olarak neler buldunuz, peki?
Oh, tedhi orta yerde canm, dedi, Kimse
tedhi olmadn iddia edemez ki!
Siz kendiniz hangi d e lille ri topladnz?
Daha kendi bama delil toplayacak vaktim ol
mad, ama tedhi havas estiini biliyorum.
Dinleyin bakn, dedim. Siz buraya dn gece
geldiniz. Daha ehre kmadnz bile ve im di kalk
m, burada yayan ve alan bizlere, ehirde ted
hi havas esiyor diyorsunuz.
Tedhi havas estiini inkr edemezsiniz, de
di uzman bey. Nereye gitseniz bunun delillerim
grebilirsiniz.
Biraz nce hibir delil grmediinizi sylem i
tin iz galiba.
Her yerde d e lille ri var, dedi byk adam.
Kendisine M adridde yayan ve alan, grev
leri ehirde tedhi havas eserse, bunu gazetelerine
bildirm ek olan yarm dzine gazeteci olduumuzu ha
trla ttm . Seguridad (Emniyet)da arkadalarm ol
duunu, kendilerini eskiden beri tandm, gven
diim i, bu ay iinde kiinin casusluktan yakala
np kuruna d izild ikle rini bildiim i anlattm. Cezalar
dan birinin infaznda tank olarak dvet edilm itim .
124

GAL STANBULU

ama bir kincisinde hazr bulunabilmek iin drt haf

ta beklemem gerekm iti. Bu adamlar da ayaklanma
nn ilk gnlerinde kontrol altna alnamyanlar di
ye bilinen kiile r tarafndan kuruna dizilm ilerdi ve
Madrid aylardan beri Avrupann herhangi bir ba
kenti kadar gvenilir, hr, her trl tedhiten uzak
ve asayili bir ehirdi. Vurulan herkesi morgda gr
meye izin veriyorlard ve her gazeteci gibi, kendisi
de isterse bunu dorulayabilirdi.
Tedhi havas estiini inkra kalkmayn, de
di. Tedhi olduunu siz de biliyorsunuz pekl.
Kendisi gerekten byk bir gazetenin muhabi
riydi ve gazeteye saygm olduu iin, fazla stele
medim. Ne var ki, byle bir iddiada bulunan biri bu
nu ispatlamak zorundayd. Bu grme b ir Am erikal
kadn gazetecinin odasnda olmutu ve yanlm yor
sam, ama pek de emin deilim bundan, adamn g
znde gzlkler vard.
Am erikal kadn gazeteci lkeden ayrlyordu ve
adam ayn gn kadna beraberinde gtrmesi
iin
mhrl bir zarf emanet e tm iti. nsan sava zama
nnda dar gtrmesi iin nne gelene mhrl za rf
lar emanet etmez. Adam, kadn meslektamza zarfn
iinde sansrden gemi ve Teruel cephesine ait bir
yazsnn kopyas olduunu sylem iti. Aslnda te l
grafn daha nceden ekm iti ve bu kopyasn da
yazsnn yerine ulatndan emin olmak iin gn
derdiini sylyordu.
Kadn gazeteci
syledi.

ertesi gn zarf

125

gtreceini

HEMINGVVAY

Zarf mhrl, deil mi? diye kendisine sor

dum.
Evet.
yleyse nce sansre b ir gsterelim ; ben de
nasl olsa oraya gidiyorum, dedim. Ne olur ne
olmaz, bana b ir ey gelmesin.
Bama ne g ele b ilir ki canm? Zarfn iinde
sansrden gemi b ir telgrafn kopyas var.
Peki, sana gsterdi mi kopyay?
Yoo, sadece syledi.
Bir tutam san kel kafasn rtm ek iin yap
tran adamlara hi inanma, dedim.
Naziler bu adamn ban getirene 600 000 lira
vaadetmiler, dedi. Herhalde drst b iri olmal.
Neyse, sansrde zarfn iinden Teruel cephe
sine ait telgrafn kopyas yerine, M adridde tedhi
havas esiyor, binlerce ceset bulundu, vb... diye ba
layan b ir yaz kt. Dpedz yaland bu. M adrid
deki her erefli gazeteciye amur atmakt. Hem bu
adam bunu geldii ilk gn, otelinden dar admn
atmadan yazmt. in asl irkin yn, emeline let
e tti i kz sava kurallar uyarnca, lkeden karken
bu yaz ile beraber yakalansayd, casus diye kuru
na d izile b ilird i. Telgraf apak yaland ve lkeden ay
rlrken kendisine gvenen b ir kza emanet edilm iti.
O gece Gran Via lokantasnda olay M adridde
her gn alrken hayatlarn tehlikeye atan, gzpek, politika ile ilikisi olmayan, drst gazetecilere
de anlattm. Bunlarn hepsi de, hkmetin, Madrid'de
duruma hkim olmasndan beri, tedhii durdurduu
126

GAL STANBULU

nu, Madridde tedhi havas esmediini kabul edi

yorlard.
M adride kagelen bu adam hesabna hepsi ok
zgnd. nk hepimizi yalanc yerine koyup uy
durma haber yazm, nl b ir muhabire sahte telgraf
vererek lke dna kartmay denemi, onu casus
lukla sulanacak duruma drmt.
lerinden b iri, Haydi gidip kendisine soralm,
bakalm Naziler gerekten ban getirene 600 000 li
ra te k lif etm iler mi, dedi. Biri onun bu m rifetini
ihbar etm eli. Kuruna dizilm eyi hakketti ve ban ne
reye gndermek gerektiini renirsek, buzlayp yol
larz.
Dorusu hi grlmeye deer b ir kelle olmaz,
ama ben bu kelleyi memnuniyetle gtrr, teslim
ederim, dedim. 1929'dan beri de 600 000 liray bir
arada grmedim.
nl bir Chicago'lu gazeteci, Ben gider sora
rm, dedi.
Kalkt, adamn masasna g itti, kendisiyle
pek
yava sesle b ir eyler konutu, sonra geri dnd.
Hep beraber adama bakyorduk. Yz kire gibi
bembeyaz kesilm iti.
Chicagolu gazeteci sesine alayc ve ritm ik bir
ton vererek, Bana mkfat falan vaadetmemiler,
dedi. Szde yaz mdrlerinden b iri uydurmu bu
masal.
te b ir gazeteci M adridde b ir kiinin banda
esecek tedhi havasndan yakasn byle kurtard.
Sansr ynetim i b ir gazetecinin doruyu yazma
sna izin vermezse, gazeteci de yakaland takdirde
127

HEMINGVVAY

snr d edilmek cezasn gze alarak sansr at

latmaya kalkabilir. Ya da lke dna kp sansr
den gemeyecek yazlarn yazabilir. Fakat bu bey
kendisini korkusuz bir insan gibi satmaya alrken,
bir bakasn klm kprdatmadan tehlikelere atyor
du. Bu arada nemli olan, Madrid'de gerekten bir
tedhi havasnn esmemesiydi. Oysa, bu, kendisi iin
pek yavan bir eydi.
Olay gazetesini de yakndan
ilg ile n d ire b ilird i;
nk bu gazete uzun bir sre yalnz gerekle ilg i
lenm iti.

128

DRDNC BLM
PARSTE BR AMERKALI

TEKNSZ BR KALABALIK

------------------------------------

(1 5 m art 1922, The Toronto Star VVeekly)

NEW YORKun Greenvvich Viilage sem tinin ka

baran ayrannn kp alnm ve azna kadar dolu
bir kepeyle g e tirilip Cafe Rotondeun bitiiindeki
Paris semtine dklm. Tabi eski kpn yerini
almak iin yenisi de kabarm, ama eski kpk, k
pn en kaln, en kpks olan; Okyanusu am,
nasl olduysa olmu, atm osfer peinde koan tu ris t
ler iin La Rotondeu, Quartier Latin'in balca sah
nesi haline getirm i.
Cafe Rotondeda masalar dolduran garip dav
ranl, garip grnl bir kalabalk var. Kyafetle
rinde zentili olmamak iin ylesine bir aba harca
mlar ki, hepsi de dikkati ekecek ekilde, nifor
ma giym i gibi olmular. Rotondeun yksek tavanl,
sigara dumanlar ile kapl, masa dolu salonuna girer
girmez, insan hayvanat bahesinin kular blmne
131

HEMINGVVAY

girdiini sanyor nce. Kulaklar sar eden, atlak,

keskin, crlak sesler drt b ir yan tutuyor, hzla ko
uan garsonlar da siyahl-beyazl saksaanlar gibi, si
gara dumanlarn averiyorlar. Masalar hep dolu
her zaman doludur , biri aa e ilm itir, bir d i
eri skm tr, dner kapsndan daima bir girip
kan vardr ve siyahl-beyazl garsonlarn biri masa
lar arasndan szlerek kapya ynelm itir. Siz sipa
riinizi sylerken o gzden kaybolur ve artk evre
nizdekilere bakabilirsiniz.
Bir gece iinde Rotonde'da ancak bir takm kii
leri grebilirsiniz. Paynz alnca, gitmeniz gerektii
ni derhal hissedersiniz. Rotonde'un
mdavimlerini
yeteri kadar grdnz ve gitmeniz gerektiini anlyacamz belirli bir zaman vardr. Bunun ne ka
dar belirli olduunu anlamak istiyorsanz, bir fincan
eki mels yemeyi deneyin. Bzlarna ilk lokmada
daha fazla devam edemiyecekleri duygusu gelir.
Daha dayankl olanlar da vardr. Ama her normal
insan iin bir snr izilid ir. Cafe Rotondeda masala
rn etrafnda kmelenen kalabaln ilk heyecan d
neminde m ideler zellikle pek etkilenir.
Rotondedaki kiileri incelemek iin nce ksa
boylu, iman, salarn eski tarzda kestirm i, yz
pembe bir salam andran, inli gmleine benzeyen
blzunun kollar altndan iman parmaklan kan
bir kadn incelemeniz gerekir. Masaya yaslanarak
oturm utur, upuzun azl ucunda sigara im ekte
d ir ve dmdz yznde hibir anlam bulamazsnz.
Byle anlamsz baklarla salonun beyaz bada
nal duvarna aslm aheserini seyretm ektedir. Ro132

GAL STANBULU

tondeun salonu m terilerin olduu iin, aheseri

3000 kadar dier eserin arasndadr. Kadnn ahese
ri merdivenlerden inen zayf, krmz bir saksaana
benzer. Tablo hi bir ey ifade etm edii halde, res
sam her gn leden sonra ve akama kadar kar
sna geip kendisini adamasna bunu seyreder.
Ressama ve eserine bakmay bitirdinizse, ba
nz bir para evirip iri yar ve ak renk sal bir
kadnn, bir masada delikanl ile b irlikte oturdu
unu grebilirsiniz. ri yar kadn en dul andan
kalma bir apka giym ektedir, durmadan akalar ya
pp sonra da histerik kahkahalar atmaktadr. de
likanl, kadn ne yaparsa yapsn glm ektedirler. Gar
son hesab getirince, paray kadn demektedir. Son
ra titreyen e lleriyle apkasn bana ye rletirm ekle
dir. Ve delikanl ile beraber kp gitm ektedir. Ka
pya yaklarken kadn bir kahkaha daha atar. Bu ka
dn bundan yl nce Connecticut'n kk bir eh
rinden kocas ile beraber kalkp Parise gelmi.
Adam Connecticut'ta on yl sreyle baarl bir res
sam olarak alm. Derken geen yl A m erikaya
yalnz olarak geri dnm.
Rotonde'daki 1200 kiilik kalabaln sadece ik i
si bu. Rotonde'da aradnz hereyi
bulabilirsiniz,
cidd sanatdan gayri. in kts, Quartier Latin'e
bir tu r atmaya gidenler Rotondea uruyorlar ve Pa
ris in gerek sanatlarndan bir grubu grdklerini
sanyorlar. Bu ii ben en geni ekilde dzeltmi ol
mak istedim.
Gerek u ki; Rotondea devam edenler, bir do
larlarna karlk 12 frank alyorlar ve eer bu para
133

HEMINGVVAY

deitirm e ilemi normale dnerse, hepsi A m erika

ya dnmek zorunda kalacaklar. Hemen hepsi b ir sa
natnn yaratc gc iin gereken enerjiyi, ene al
makla tketen ve biraz sivrilen sanatlar yerden
yere vuran gevezeler. Onlar sanattan sz ederek,
gerek sanatnn eser yaratrken duyduu zevki du
yup tatm in oluyorlar. Aslnda ho bir ey ama bir
de sanat pozlar taknmasalar...
Charles Baudelairein ayn Quartier Latinde ipe
krmz bir stakoz ast gnlerden beri, kahve sa
lonlarnda hi de iyi iirle r yazlmad. Baudelairein
de stakozu kapc
kadna teslim ettikten
sonra
Fleurs du Mali yazmak iin fik irle ri ve ktlar ile
odasna kapand bir gerektir. Bundan nce btn
sanatlar byle almt, bundan sonra da byle
alacaklardr. Montparnasse bulvar ile Raspail bul
var kesinde toplanan kalabalk ise hi mi hi
alacak vakit bulamyor, nk btn gnlerini Rotondeda geiriyorlar.

134

TE, PARS BUDUR !

-------------------------------------------

(2 5 m art 1922, The Toronto S tar VVeekly)

NC ienin mantar da yerinden frladk

tan ve cazband Amerikan sitine getikten sonra,
vaktini hoa geirmeye gelen kii ylesine bir he
yecan dzeyine ular ki, yrekten ve kesinlikle fik
rini s y le r: te, Paris budur!
Bu szde bir gerek pay var. Paris budur. O tel
ler, Folies Bergere ve OIympia, byk bulvarlar,
M axim s, M ontm artren gece kulpleri ile dolu bir
Paristir bu. Birka kadeh yuvarladktan sonra nne
kan her eyi almaya hazr olan kiileri oyalamak
iin dzenlenen sun ve ateli bir Paristir bu.
Satn alma gcndeki kii Parisin bir sper Sodom, ondan da byk bir Gomorre olmasn ister ve
alkol, cebine ilikin ulusal karlar harekete geirin
ce idealine kavumak
iin her eyi vermeye raz
olur. Paris'te gece yarsndan sonra yaamaya ba135

HEMINGVVAY

iayan, elence yerlerine de para demeye hazrdr

ve buralarda karlan hesab ancak bir sava zen
gini, bir Brezilyal milyoner, felekten gn almaya
gelen Amerikal deyebilir.
leden sonralar her yerden iesini 18 franka
tedarik edebileceiniz bir ie ampanyann fiyat*
saat ondan sonra 85 i!e 150 frank arasnda deiir.
Dier fiya tlar da bununla orantldr. nl bir dansingte geirilecek bir gece, bir yabancnn kesesine
800 frank zarar verebilir. Cmb peinde koanlar
buna bir de supe eklemeyi dnyorlarsa, 1000
frank gzden karmaldrlar. Ve beraberindekiler
bunu kendisine o kadar gzel bir ekilde yutturacak
lardr ki, ertesi sabah kendisine geldiinde banka
hesabnn altst olduunu farkedip zel bir itibar
grdn dnecektir.
Arabasna bir Amerikal alr almaz ister kuzeye,,
ister gneye gitsin, taksim etresinde derhal 5 frank
yazan taksi ofrnden, gzde bir otelin nndeki
kapcdan, cebinde 5 franklktan daha kk para
olmadn syleyen son urad gece kulbnn ka
pcsna kadar,
Paris'te zevk ve elence aramaya
gelen yabancy soymak, bir sanat haline g e tirilm i
tir. in asl kt taraf, tu ris t ne kadar ok para
derse desin, gerekte ne istediini bir trl bile
memesidir.
Turist Parisin gece yaantsn grmek ister;
grd, Turisti Bylemek adnda skc bir zel
gsteriden ibaret kalr. ampanyasn satn alrken
ve cazband dinlerken, biraz ilerdeki bir kede tam
bir Bal Musette vardr ve apalar sevgililerine sa~
136

GAL STANBULU

rim, kk, sigara duman dolu salonlarda, uzun

sralar' zerinde oturmakta ya da ayaklar ile tempo
tutarak akordeon alan bir adamn mziiyle dans
etm ektedirler.
Gala geceleri Bal Musettete bir davulcu da
bulunur. Akordeoncu da bileine ast zillerle cm
b arttrr. Ritme ayr bir hava katar. Bal Musettee gidenlerin dans etmek iin cazband zorlamasna
da ihtiyalar yoktur. Srf enlik olsun diye dans
ederler ve neelenirler; ayrca dans ok ho ve he
yecanl bir eydir, iyi de para getirir. Gen olduk
larndan, yaamaktan zevk aldklarndan ve hayata
kar saygl olmadklar iin, bazen ok sert vur
duklar ya da ok abuk te tik ektikleri de oluyor.
Bu sefer hayat aciaveriyor ve giyotin denen bir
makine yukar kalkp inerek bu yaantya son v e ri
yor.
Turistlerin de arada srada gerek gece hayat
ile ili k ile ri oluyor. Balar ampanya ile dnm ola
rak, sabaha kar ikide ssz bir yolda yoku aa
inerken anszn kar caddeden sert yzl iki ada
mn geldiini grveriyorlar. Bunlar, biraz nce ay
rld yze glc insanlara hi benzememektedir.
ki adam, polis var m diye yolun sana soluna bir
gz atyorlar ve hzla tu ristin yanma sokuluveriyorlar. A rtk tu ris t iki yabancnn hzla yanna sokul
malarndan ve iddetli bir sarsntdan baka birey
hatrlamyacaktr.
Bu numara, Matin gazetesine sarlm bir tah
ta copla e v rilir ve tu ris t bylece dnyann parasn
harcayarak grmek istedii gece hayatnn hi ol
mazsa gerek ynn yaam olur.
137

HEMINGVVAY

Georgeun iindekileri grmek iin yakt kib

ritin nda czdann iine bakan Jean homurdanr:
ki yz frank ha? Vay domuz herif vay!
Krmz Deirmende de kendisini bizden daha
iyi soymular herhalde, ne dersin?
yle. Bir de sabaha ba ars ile uyanacak
imdi, der Jean. Haydi gel, B ala gidelim.

138

FRANSIZ NEZAKET EFSANES

------------------------------

(1 5 nisan 1922, The Toronto Star VVeekly)

ALPHONSEla Gastonun gnleri artk sona erdi.

Fransz nezaketi de apsent adl ikileri, sava n
cesi fiyatlar ve dier efsanev eyler gibi yok oldu
g itti. Bu o kadar kt oldu ki, Fransz gazeteleri s
tun stun yazlar yaynlayarak konuyu ta rttla r ve
b ir zamanlar dnyann en nazik uiusu diye bilinen
durumlarn nasl kurtarabileceklerini incelediler.
Paris metrosunda yle b ir itip kakma, kalaba
lk otobslerde oturan kadnlarn yksek sesle dedi
kodu yap, fiya tlar konusunda kavgalar, bahi is
temek iin utanmazca yaplan yle istekler var ki,
savatan nce Parisi grp tanyan insanlarn deh
et iinde kalmamalar imknsz.
Btn dnyann
Franszlar kibarlklar, cana yaknlklar ve herkese
kar ilgi gsterm eleri ile vdkleri eski Paristen o
kadar farkl ki her ey.
139

HEMINGVVAY

Taksi ofrleri tabi eskiden de nazik deillerdi.

Sebep de, on binlerce taksinin alt koca ehir
de, i bulmakta karlatklar glk. Bu yzden tek
bir ama besliyorlar: ktklar seferden ka para
szdracaklarn bilmek.
Franszca konumayan bir kiinin taksim etrede
yazl toplamn zerine yzde on bahi ekleyerek
cretini dedii ve ofrn de varlacak yere geldik
ten sonra ardndan yumruunu sallayarak aldatld
n bara bara iln e tti i yaygn ekilde grlen
bir ey. ofr, bu ekilde davranmakla daha ok pa
ra szdracan bildii iin byle yapmaktadr.
Paris otobsleri de yeni t r kabalklarn balca
aian. Otobste bir hanma yer vermek iin kalk
yorsunuz, bykl bir Fransz, akgzlk edip hemen
atlyor ve kalktnz yere kveriyor. Birey sy
lemeye kalkacak olursanz, bu sefer yznze kar
g rl y o r: Haydi bakalm, skysa kaldr at beni
yerimden. Skysa at, haydi! Hele bir parman de
d ir zerime, alimallah polis gelmeden alrm tozu
nu!
Gerekten de durumu salamdr adamn. Tahrik
ne olursa olsun, bir yabanc Fransada sin irlerine ha
kim olmaldr. Franszlar aralarnda sk sk kapr
lar, fakat bu kapma daha ok karlkl svp say
ma eklindedir. Adama parmanzn ucuyla dokuna
cak olsanz, artlar ne olursa olsun, saldrgan say
lrsnz ve alt ay yatmak zere hapishaneyi boylar
snz.
Otobsler ve metrodan sonra nezaketi ayaklar
altna alan ikinci unsur da, kk devlet memurlar.
140

GAL STANBULU

Park ve mzelerin kaplarndaki kapclar, polis deil.

Polise gelince, onlar nazik, kibar ve yardmsever kal
may bilm iler.
rnein Parisin byk hayvanat bahesi Jardin
des Piantesta bir srngenler blm var. Ben ka
pya vardmda, ierdekiler dar kyordu. Kap
nn zerindeki tabelda blmenin saat 11'den 3e ka
dar ak olduu yazlyd. eri girmeyi denediim s
rada da saat 12ydi.
Srngenler dairesi kapal m? diye sordum.
Ferme - kapal diye karlk verdi kapc.
Niin kapal oluyor bu saatte? diye sordum.
Ferme, diye bard memur yine.
Ben hl nazik olmaya alarak, Acaba saat
kata alacak, sorabilir miyim? dedim.
Kapc fkeli fkeli yzme bakt ve hibir ey
sylemedi.
Ne zaman alacak buras, syler misiniz? di
ye tekrar sordum.
Sizi alkadar eder mi? diye baran adam, kt
diye kapy yzme kapatt.
Paristen ayrlrken pasaportunuzu damgalatmak
iin uradnz bir daire var. Duvarda memurlarn
cretli olduklar ve bahi vermenin yasak olduu
koca koca harflerle yazlm. Vize creti de 2 frank
40 santim. Uzun bir srann ardndaki memura b ir 5
franklk uzattm. Baktm ki stn vermek iin adam
da bir hareket yok, bekledim : Bu sefer adam y
zme bakarak fkeyle, Ha, parann stn m bek
lediniz? diye homurdand ve paray, kpee kemik
atar gibi srann zerine frla tt.
141

HEMINGVVAY

Bunlar Paris'te hergn raslanan en basit olaylar.

Figaro gazetesinde yazan Marcel Boulanger yine
de gelecekten m itli.
Yine de toplumun mayas iyid ir diye inanyo
rum ve zirvedekilerin nazik olduklarn biliyorum,
diyor Fransadaki bugnk kabalktan sz ettikten
sonra.
yzyllk bir uygarlk ve salon zihniyeti,
drt-be ylda unutulamaz. Kargaalk yaratlmadan
iyi b ir ey asla yaplamaz. Yeni zenginlerin evi hari,
baka yerlerde nl bir kiinin olunu takdim eder
lerken nasl davrandklarna bakn : Hi kimse o
lann varoluunun tek sebebi, nl babasnn adn
tamakm gibi, kalkp da, nl Bay Filncann o
lu Bay Falanca,' demiyor. Bilkis, Bay Fimekn,
diyerek hereyi rtbas etmek istiyor. Ancak aradan
bir sre geince, Kendisi nl Filnca'nm oludur,'
diye ekliyor. Bu ksa duraklama sayesinde byle bir
olu olduu iin babasn teb rik etm i gibi oluyor
sunuz.
Bugn konuulan dilde binlerce nezaket ve in
ce zevk rnekleri var ve bunlar yeniden yaygnlat
rla b ilir. Alelde zamanlarda insann alaklklara kar
en kuvvetli silhn bu meydana getiriyor.

142

PARS MODASI

-------------------------------------------------( 11 m art 1922, The Toronto Star W eek!y )

FRANSIZ iisinin balon eklinde, yukars dar

patolonlarnn izah yapld Yllardan beri herkes
Fransz iilerinin neden st darack olduu iin
paalar ayaklarnn zerine inmek bilmeyen panto
lonlar giydiini merak eder dururdu. imdi herey
anlald. Su onda deilm i. Pantolonlarn kars
alrm.
Geenlerde len vakti Fransz fabrikalarnda
erkekler tarafndan giyim zerine byk b ir toplant
dzenlendi. Ceket, pantolon, apka ve ayakkablar
tarttlar. Bu feminizme kar bir isyand. Hatrlanmyacak kadar eski bir zamandan beri Fransz iisi
nin kyafetlerini kars satn alyordu ve imdi Fran
sz erkei buna ba kaldryordu.
Ayn alayda askerlik yapan iki
Fransz, terhis
olduktan sonra b irb irlerini hi grmemilerdi ve ge143

HEMINGVVAY

genlerde otobste karlaarak, duyduklar fkeyi

dile getirdiler.
Ne o salar Henri? diye sordu biri.
Karm kesiyor arkadam, karm! Fakat senin
salarn da dorusu hi gzel kesilmemi.
Benimkini de karm kesti. Durmadan berberle
rin pis birer domuz olduklarn sylyor, ama sala
rm kestikten sonra da tpk berber gibi benden
bahi istiyor.
Sa o kadar nemli deil. Sen u ayakkablara
bir baksana.
Vah zavall arkadam! Ne biim pabu onlar?
Akl almyor.
Karmn usul. Kalkp kunduracya gidiyor ve,
'Kocam iin bir ift ayakkab istiyorum , diyor. Pa
hal olmasn. Kocamn ayaklar benimkilerden ok
byktr. ok daha da tarakldr. Bakn, u ona m
kemmel uyar. Sarsanza unlar. Ne fec birey, de
il mi?
Benim de ayn dert bamda. Hep hazr elbise
giyiyorum . zerime uymazsa, kimin umurunda? Ye
te r ki ucuz olsunlar. Karm ok iyi yemek piirir.
Bu alanda kimseyle kyaslanamaz. Dostum, karmn
alnn esiz olduunu ancak sen takdir edebilir
sin.
Benimki de yledir. Ei bulunmaz bir adr.
Ben ona alarn in c is i derim. Hem bunun yannda
giyim kuamn nemi mi olur?
Haklsn. Gerekten haklsn. Bunlar hi de
nemli konular deil.
Fabrikalarda dzenlenen toplantlara ve fkeli
protestolara ramen anlalan feminizm saltanat da
ha devam edecek.
144

PARS APKALARI

-----------------------------------------------

(1 8 m art 1922, The Toronto Star W eekly )

PARSL kadn apkaclar en sonunda ngiliz ser

esinden nasl yararlanacaklarn kefettiler. Sere
apkalar bulvarlarda boy gsterdi ve pek sevilmeyen
kk ku, kiili in i buldu.
Yeni t r apka; kadn apkaclarnn bana ver
d ikle ri tem inata gre, ok satlacak ve kahverengi,
mantar biiminde olacak, bir kuakla evrelenecek.
Sereler sanki apkann bandnda yuva kuracak gibi
olacak ve b ir apkann zerine on be tane kadar
oturtulacak.
Franszlar yeni modaya kar direniyorlar, ama
kadn apkaclar sere apkalar ok iyi lanse edi
yor. Yine de imdiden birey sylenemez; maymun
krkn sevdirmek iin ok uzun bir zaman gemesi
gerekm iti ve imdi bundan caymak iin maymunla
145

HEMINGVVAY

rn isyann beklemekten baka are yok. Parlak,

uzun tyl maymunlar A frika ve Gney A m erikadan
ithal ediliyordu ve imdi gittike rktc olmaya
baladlar. Neyse ki serelerin hi olmazsa bu sa
kncas yok.

146

PARS - STRASBOURG GEZS --------------------------------( 9 eyll 1922, The Toronto Daily S ta r)

PARS'TEK Rue des Petits Champs denen, g

rltl ve ucuz soka daha da ucuzlatran ucuz lo
kantalarn en ucuzunda oturmutuk.
Bayan Hemingvvay, W illiam E. Nash, Nashn k
k kardeiyle bir de ben vardm masada. stakozla
kzarm dil bal arasnda Mr. Nash ertesi gn M
nihe gideceini ve Paristen Strasbourga uakla
gemeyi tasarladn aklad. Bayan Hemingvvay,
rognons sautes aux champignons soframzda arz
endam edinceye kadar bu konu zerinde dnd,
sonra sordu:
Biz neden bir yere umuyoruz? Neden herkes
bir yerlere uuyor da, biz hep evde kalyoruz?
Bu t r sorulara kelim elerle karlk verilem iyecei iin, Mr. NashIa b irlikte Fransz-Romen Hava
irke tinin brosuna gittim ve gazeteciler iin yar
147

HEMINGVVAY

fiyatna, 120 franka bizi Paris'ten Strasbourga gt

recek iki bilet satn aldm. Ekspresle on buuk saat
sren bu yolculuk, uakla sadece iki buuk saatti.
nceden de bir kere utuum iin, ne zaman
uaa binmeye karar versem, iim i doal bir hzn
sarar. Hele Vosges dalarnn zerinden geeceimi
zi ve Opera alanndaki broda sabah saat bete bu
lunacamz renince, bu hzn daha da artt. Ay
rca irketin adndaki Romen szc de pek cesaret
verici deildi. Ama brodaki memur, uaklarda Ro
men pilotlarnn almadn syledi.
Ertesi sabah saat bete brodaydk. Bunu becer
mek iin drtte uyanp kalkm, bavullarmz topla
m, giyinip civardaki tek taksinin sahibini alaca ka
ranlkta, kapsna vurarak uyandrmtk. Taksi sahibi
geceleri bir m isli fazla cret alyordu ve kendisini
uyandrmak iin de b ir hayli glk ektik.
Adam arabasnn bir lstiini deitirirken, biz
de kedeki mezecide alan ve stnn gelm esi
ni bekleyen ocukla aklatk. Bakkaln ra da bi
ze birer sandvi hazrlad; savata p ilo t olarak ar
ptn syledi ve Enghiendeki ilk yar hakknda
sorular sordu. Bu arada ofr de gelip bizi evine bir
kahve imeye dvet e tti. Beyaz arap isteyip iste
mediimizi de sordu. Kahve iim izi str ve ezmeli
sandvilerim izi itahla inerken; tenha, kl rengi
Paris sokaklarna daldk.
Nashlar bizi broda bekliyorlard ve bavullarn
kendileri tayarak gelm ilerdi. nk civarda bildik
bir taksi ofr bulamamlard. Drdmz b irlikte
koca bir lim usin arabaya binip, Parisin en irkin yo143

GAL STANBULU

!unu, Bourget yolunu tuttuk. Hedef havaalamyd. Ceke

ti yal bir Fransz b iletlerim izi ald. Ortalarndan
yrttktan sonra, iki ayr uakta
yola kacamz
syledi. Binann penceresinden dardaki gm ren
gi, kk, sabah gneinin altnda prl prl parlayan
uaklar grebiliyorduk. Yolcu olarak bir biz vardk.
Valizlerim iz pilo t yerinin yanndaki bir koltuun
atma ye rle tirild i. Birka basamak merdiveni kp
kk bir kabine girdik. M akinist kulaklarmza tka
mak iin hepimize birer para pamuk verdi ve kapy
k ilitle d i. Pilot bizim oturduumuz kapal pilot yerine
kt, bir m akinist pervaneyi evirdi ve motor ho
murdanarak almaya balad. Pilotun evresine ba
kndm. Adam ksa boylu; kasketini geriye doru at
m, srtnda ucuz cinsinden, yal deri ceketli, koca
eldivenlinin biriydi. Derken uak kmldanp hareket
etti, m otosiklet gibi grltler kararak ilerledi, ya
vaa havaland.
Dosdoru Paris'in dousuna yol alyorduk
ve
sanki dev bir el bizi srkler gibi, gkyzne doru
ykseliyorduk. Altmzdaki toprak gittike klyordu. Arazi kahverengi, sar, yeil karelere blnm
t. Ormanlklar byk yeil km ecikler halinde g
rnyordu. Kbik ressamlar yava yava anlamaya
balamtm.
Arada srada alalyorduk; o zaman beyaz bir
e rit zerinde yuvarlanan bozuk paralar andran bi
s ik le tlile r gryorduk. Bazan da ykseliyorduk; bu
defa altmzdaki arazi daralm, bzlm gibi olu
yor, bulutlu, pembemtrak bir ufuk hep bizi snrlyor
du. Bu yzden dnya gzmze dz ve biteviye gr
149

HEMINGVVAY

nyordu. Kulaklar sar edici motor grlts hi

eksik deildi. Ardmzdaki ak p ilo t yerinde oturan
pilotun burnunu ve deri ceketi ile durmadan saa
sola, yukar aa hareket e ttirdii manivelay tu t
tuu pis eldivenli elini grebiliyorduk.
Kadife kadar yumuak grntl koca ormanla
rn zerinden atk, Bar le Duc ve Nancy'yi; kl renk
li, krmz daml ehirleri getik. St. M ihiel evresin
de mermi ukurlar ile delik deik olmu ve zigzaglar izerek uzanp giden siperlerle yarlm bo, ge
ni alanlar zerinde seyrettik. Bayan Hemingvvay'e
de bakmas iin seslendim, ama galiba syledikleri
mi anlamamt. enesini ileri uzatp uak gezisi iin
istedii krk mantosunun iine sokmutu. Neredeyse
uyuyacakt. Eh, sabah bete kalkmak kolay deildi.
Eski 1918 snr zerinden geerken, bir frtna
ya tutulduk ve p ilo t mmkn olduu kadar alaktan
umak zorunda kalnca, yamura ramen altmzdaki
kanal seebildik. Uzun bir sre dz ve can skc
topraklar zerinde utuktan sonra, Vosges tepeleri
ne vardk. Sisli b ir yamur altnda alalp ykseliyormu gibi duran doruklar bizi karlamak istercesine
ayaa kalkyordu.
Uak frtnay aada brakarak ykseldi ve ye
niden parlak gnee kavutuk. Samzda Rhinen
kylar aalkl, dz, amurlu grnts belirdi. Da
ha da ykseldik; sola doru geni bir dn yapp
yreklerim izi azmza getiren bir inie geerek, hz
la alaldk. Altmzdaki toprak hzla byd, yaklat.
Ksa bir ykseliten sonra tekrar alaldk; tekerlek
ler yere dedi, tekrar kalkt, tekrar dedi. Yerim iz
de birka defa byle zpladktan sonra dz pistte ile r
150

GAL STANBULU

lemeye baladk. Bir m otosikletten farkmz kalma

mt. Hangarn nne yanatk.
Bizi Strasbourga gtrmek zere bir lim usin ha
zr bekliyordu. Yolcu salonuna geip br ua bek
lemeye baladk. erdeki memur Varovaya gidip
gitm iyeceim izi sordu. Her ey pek ho ve ilginti.
Tek skc yan, motordan kan ya kokusu olmutu.
Uak kk ve hzl olduu, biz de sabah erkenden
yolculuk etiim iz iin, yolculuk da bizi tutm am t.
Barda serinlemek iin bir eyler
ien pilota,
Son defa ne zaman kaz geirdipiz? diye sordum.
Geen Temmuz aynn ortasnda, dedi. ki
i ld.
Fakat ayn gn gney Fransada bir yolcu treni
raydan karak bir dier trenin zerine devrilm i, iki
vagon akordeon gibi birbirine gemi ve 30 kii l
mt. Temmuzdaki kazdan sonra Paris-Strasbourg
hattndaki yolcu saysnda nemli bir azalma olmu
tu. Oysa tren yolcular arasnda hibir eksilme yoktu.

151

FRANSIZ POLTKASI

-------------------------------------------

C 18 nisan 1923, The Toronto Daily Star J

RAYMOND PONCARE ok deiti. Daha birka

ay ncesine kadar bu kk, ak sakall Lorraineli
avukat, deri ayakkablar ve kl rengi eldivenleri iin
de metodik muhasebeci mant ve kzgn kedileri
andran huylariyle Fransz M eclisi'ne hakim durur>
dayd. imdi sessiz sedasz oturuyor; iman, ak su
ratl Leon Daudet ise, parman ona doru uzatp
sallayarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu ya
pacak, diye syleniyor.
Romanc Alphones Daudet'nin olu Leon Daudet
Kralc Partinin lideridir. Ayrca Kralc gazete LAction Franaisei de o ynetir. ngiliz d iliyle yaynla
nan hibir gazetenin konusunu bile kabataslak yaza^
myaca LEntremetteuse adl ak-sak eserin
de yazardr.
Kralc parti bugn belki de Fransann en iyi
152

GAL STANBULU

rgtlenmi partisidir.
Fransann
cumhuriyetten
baka bir rejim le ynetilem iyeceini dnenler iin,
bu garip gelebilir. Kralclarn karargh, Gney Fran
sa'daki Nmes ehrindedir ve tara kralclara sk
skya baldr. Kralclar, Katolik kilisesinin daima en
salam dayana olmulardr.
Orleans Dk Philippe, kralclarn tahta gster
dikleri adaydr. Philippe, ngilterede yayor. ok iyi
araba kullanan, iri yar, yakkl bir adam. Fransaya
girmesi kanunla yasaklanm.
Camelots du Roi diye adlandrlan kralc bir
rgt daha var. Bunlar siyah sopalar tayorlar. Ken
dilerine, M ontm artreda sopalarn sallayarak dolar
larken rasllyabilirsiniz. LAction Frarsaise satan
gencin biraz ardndan yrrler. Camelotslarn mu
hafazas altnda radikal semtlerde LAction Franaise satmaya kalkan mvezziler, Komnistler
ve Sosyalistler tarafndan fena halde pataklanr.
Geen yl Kralclar esrarengiz bir yoldan, g
rltl bir srkleyici kuvvet kazandlar. Bu ylesine
hzl ve an oldu ki, kendilerine aka gzyle baklr
ken, birden Fransann en kuvvetli partilerinden biri
haline geliverdiler. Ar radikaller imdi Daudet'ye
ldrlmesi gereken biri gzyle bakyorlar. nsan
lar teh likeli olmaya balamadan ldrlmez. Birka
ay nce bir Anarist tarafndan Daudetnin hayatna
kar bir suikast dzenlenmiti. Fakat gen bir kfz
olan anarist, yanllkla yardmcs Marius Plateauyu.vurdu.
Hcum taburlarnn nl kumandan, Kasap
diye n salan General Mangin de kralcdr. Mareal153

HEMINGVVAY

lie ykseltilm eyen tek byk Fransz generali odur.

Leon Daudet M ecliste konuaca zaman, o da Meclis'te grlr. Baka zamanlar ayan bile atmaz.
Kralc parti imdi Almanyadan sava tazminat
istiyor. Almanya istenen tazminat yarn deyecek
olsa, bundan enok kralclar korkar. nk bu, A l
manlarn yeniden glendiklerini gsterir. Kralclarn
istedii, zayf, mmknse paralanm bir Almanya,
Fransann anl h re tli asker fetih le rin e dn,
Katolik kilisesinin itibarnn iadesi ve kraln tahta
dndr. Fakat her Fransz vatanseveri gibi, hereyden nce Almanyann zayf bir devlet haline gel
mesini arzulamaktadrlar. Bunu gerekletirm ek iin
de, Almanya'nn demesine
imkn olmayan sava
tazminatlarn istiyorlar, sonra da tazminatlar de
ninceye kadar diyerek Alman topraklarn igal edivermeyi tasarlyorlar.
in asl esrarengiz yn, Poincareyi nasl
avularnn iine alp plnlarn benmsemiesine onu
Alman sanayicilerinin tazm inat miktar mantkl bir
rakama in dirilirse, deyebilecekleri te k lifin i reddet
meye raz etm eleridir. Alman sanayicileri paraldr;
mtarekeden beri de para kazanmaktadrlar; mark'n
dmesinden yararlanp mallarn ngiliz sterlin i ve
dolar karlnda satmlar, iilerine hibir ie ya
ramayan marklarla deme yaparken, kazandklar do
lar ve sterlin le ri b iriktirm ile rd ir. Fakat sava taz
minat olarak be Avrupa lkesine de deme yapa
cak kadar kudretleri olmad iin, asl FranszlarSr
'niha' bir anlamaya varmak istem ektedirler.
Gelelim im di; grdm en kk el ve ayak154

GAL STANBULU

iarn sahibi, ak ve seyrek sakall Raymond Poincare

ile, M e cliste onun karsna geip parman ken
diine doru uzatarak, Fransa unu yapacak! Fran
sa bunu yapacak! diye baran ak sak romann
yazar, kralclarn lideri ve ldrlecei sylenen i
ko Leon Daudetye.
Ne gibi dolaplar dndn anlayabilmek iin,
Fransz politika hayatnn dnyada bir ei daha olma
dn hatrlamanzda fayda vardr. Fransz politika ha
yat, ok ili dl, skandallarla dolu bir siyas yaan
tdr. Ciemanceuanun dellolarn, Calmette cinaye
tin i, Boisdaki eme banda durup, Oh, beni onla
ra brakmayn! Beni onlarn eline brakmayn! diye
yalvaran son Fransz Cumhurbakann bir hatrlayn.
Birka gn nce Bay Andre Berthon, M e cliste
ayaa kalkarak, Poincare, siz Leon Daudetnin tutsa
snz, dedi. Size nasl bir antaj yapt da, avucu
nun iine ald, renmek isterim , Poincare hkmeti
nin kralc diktatr Leon Daudetnin emrine boyun e
mesini bir trl anlamyorum.
Matin gazetesinin anlattna gre, Poincare
tout dune piece (bir hamlede) yerinden sraya
rak ayaa kalkm ve yle barm: Msy, siz
iren bir klhanbeyisiniz!
Bu sz M e clisi bir anda kartrmaya yetmi, so
nunda kavga ve d yattrlabilm i de, Poincare
fkeden titreyerek ve kl gibi olmu yzyle krs
ye kp unlar syliyebilm i: Krsye kan bir
adam bana ya da hkmetime kar, aklamaktan
korktuum sulamalarla dolu dosyalar dzenlediini
iddia ediyor. Bunu kesinlikle reddedirm.
155

HEMINGVVAY

Bay Berthon bunun zerine sakin bir sesle, Ben

dosyadan sz etmedim, demi. Dosya, bir deste bel
ge dem ektir. Fransz sistem inde btn belgeler bir
c ilt gibi bir araya toplanp saklanr. Biri hakknda dos
ya tutmak, onunla ilg ili sulamalarn ve d elillerin
belgelerini bir araya getirm ek dem ektir.
En sonunda Berthondan zr dilemesi istendi.
Kullanm olabilceim ve hakaret anlamna gelebi
lecek szler iin zr dilerim .
Bunu da sakin bir sesle syledi. Ardndan ekledi:
Sayn Bakan, ben sadece Leon Daudet'nin, politika
nz zerinde bir eit bask uyguladn syledim.
Bu zr dileme kabul edildi. Poincare bir kere da
ha sz alp hi sz edilmeyen belgelerin varln
tekrar reddeden bir konuma yapt ve yeniden sessiz
liine gmld. Fransada elinizde salam d e lille r bu
lunmadan kimseyi sulayamazsnz ve byle belgele
ri olanlar da, nasl kullanacaklarn ok iyi bilirler.
Geen Temmuz aynda bir grup ngiliz ve Fran
sz gazetecisi ile b irlikte Ruhr durumunu gizli olarak
tartan Poincare, yle dem iti: gal yersiz ve sa
ma olur. Almanyann bugn borlarn mal ve i g
c olarak deyebilecei aka ortadadr. O gnler
de ok daha neeli bir Poincare vard.
Bu arada Fransz hkmeti igal masraf olarak
160 milyon frank (resm rakamdr) harcam durum
dadr ve Ruhi: kmrnn tonu Fransaya 200 dolara
malolmaktadr.

156

BYK APERTF SKANDAL

--------------------------

( 21 nisan 1923, The Toronto Star W e e k ly }

PARS altst eden byk aperitif skandali,

Fransann en sevilen messeselerinden birini kkn
den sarst.
A pe ritif, le ve akam yemeklerinden bir saat
kadar nce, btn Parislilerin nee iinde, hoa va
kit geirmek ve kendilerini zehirlemek iin kahveler
de toplandklar srada, hzl garsonlar tarafndan iki
ya da ieden boaltlan ve uzun, ince kadehler
iinde iilen parlak krmz ya da sar renkte bir iki
dir. A p e ritifle rin hepsi p a te n tlid ir; iinde yksek bir
alkol yzdesi v a rd r; tadlar ucuz biray andrr ve
Amourette, Anis Delloso, Amer Picon, Bryhh,
Tommysette ve daha daha bir sr adla anlrlar.
Bugn Torontoda yeni sigaralar nasl yerden mantar
fkrr gibi bitiyorsa Paris'te de ape ritifle r yle remektedir. Bu btnyle bir reklm ii halini alm
157

HEMINGVVAY

tr ve yenilik merakls insanlarn saysnn art ile

desteklenm itir.
ilk skandal polisin alt yl nce yasaklanan absentin, Anis Delloso ad altnda geni apta satld
nn ortaya kartlm asiyle patlak verdi. Kabiliyetsiz
ozanlarn dnyann drt bir kesindeki en pis meyha
nelerde gzelim yeil rengini vdkleri absent, re
tic ile r tarafndan bu sefer soluk sar renkte piyasaya
srlmt. Tad yine eski tadn andryordu, ama
iine su katldnda, st gibi beyazlayordu. ylesi
ne hzl bir ikiydi k, nc Dellosoyu yuvarla
dktan sonra insann bulvara frlayp hasr apkasn
heyecanla havaya frlatm as iten bile deildi.
Bulvarlarda ksk, en bir ses n n tt ve bir
ka gn iinde g iriilen reklm kampanyas ile Anis
Delloso ehrin en tutulan ikisi haline geliverdi. Bu,
polisin absentin imalini yasaklamasna kadar srd.
Anis Delloso hl ima! edilm ektedir. Tad, yine
eski taddr. Fakat ien artk bouna iine Eiffel kule
sine trmanma gc verecek enerjiyi beklemektedir.
Bu yzden de artk absent olmaktan km tr.
Asl byk skandal, Temmuzun on drdnde pat
lak verdi. Bastille zindan zaptnn yldnm, Fran
szlarn en byk bayramdr. Bu yl bayram 13 Tem
muz aramba gn balamt ve btn aramba
gecesi enlikler srm, perembe gn ve gecesi,
cuma gn ve gecesi, cumartesi gn ve gecesi, pa
zar gn ve gecesi de, enliklerin ard arkas gelme
m iti. Btn byk i yerleri, maazalar ve bankalar,
aramba gn le sonrasndan, pazartesi gnne
kadar kapalyd.
158

GAL STANBULU

Her iki blokta bir sokak balosu dzenlenmiti ve

o semtin halk burada dans ediyordu. Sokaklar renkli
fenerler ve bayraklarla donatlm t, belediye de m
zii temin etm iti. Balo srasnda taksilerin ve oto
bslerin sokaklardan gemesi yasaklandndan, tra
fik de yoktu.
Bizim apartmann altndaki mzik bir akordeon
cu, iki davulcu, iki de kornacdan meydana geliyordu.
Bu drt cesur ve yorulmak nedir bilmeyen adam, bir
eski vagonun iine oturm ulard. Burada kalyor, i i
yor, yiyor, mzik letlerini arada srada d e i tiriy o r;
akamn dokuzundan sabahn sekizine kadar aralksz
alyorlard. Kalabalk da durmadan dnyor, dans
ediyordu.
Drt gece bu i aralksz srd ve semt halk
gndzleri pek az uyudu ; geri kalan zamanda dans
edenleri seyrederek vakit geirdi. Sabahn yedisinde
sokakta dans eden yirm i- otuz ifti seyretmek gerek
ten hotu. Hem de btn bir gece dans ettikten sonra.
Dans edenler ne rencilerdi, ne sanatlar, ne de
kaklar. Tezghtar kzlar, kasaplar, frnclar, iiler,
tramvay b ile tile ri ve vatmanlar, tem izlik iileriydi.
Gerekten byk bir parti dzenlenmiti.
Derken aperitif skandali patlak verdi. Hk
met dev parti iin bir milyon franka yakn para harca
mt. Vatanseverlii desteklemek iin cmerte har
canm bir parayd bu. Her tarafta Fransz bayraklar
dalgalanyordu. Durmadan hava fiekler patlatlyor,
btn geceyi dans ederek geiren on binlerce insan,
Longchamps'da dzenlenen parlak asker geit tre
nini seyretmeye kouyordu. Gecenin bir ksmn da
159

HEMINGVVAY

yeil im ler zerinde uyuyarak geirm ilerdi. Vere

min cierlerini en had derecede kem irdii, akl den
gesi de bozuk bir gen Komnist, Poincareye benzet
ti i bir polis komserine ate etm i ve m illiye ti bir
kalabalk kendisini iyice dvmt. Herkes Poincare
nin hayatn, 14 Temmuzun kurtardn dnyordu.
nk kimin aklna Parisin geirdii byle bir gece
den sonra babakana suikast dzenleyecei gelirdi
ki ? Gerekten gzel bir kutlama olmutu bu.
Skandal, btn dans edilen alanlara, mzisyenle
rin tepesi zerine, hkmetin Fransz bayraklar as
trd ve mzikle donanma iin para dkt yerlere,
eitli a peritiflerin reklmlarn gsteren dev pano
larn aslmas ile su stne kverdi. renkli Fran
sz bayra dalgalanan bir dans alannda, zerinde
Drink Am ouretle - Am ourette iin yazl bir de afi
aslyd. Bir baka alanda da, vatansever hislerle co
up dans eden kalabaln zerinde, Vive Anis Dellosso - Dnyann en mkemmel aperitifi cmlesi oku
nuyordu.
Elence geceleri boyunca kimse bu reklm bandlarnn pek farkna varmamt ; fakat dans furyas
getikten sonra, hkmetin ne diye iki milyon frank
harcayarak a pe ritif imaltlarna bir milyon franklk
reklm saladn aratrmak iin geni bir sorutur
mann almas em redildi. Hatt birok byk gazete
bir daha byle bir 14 Temmuz bayram kutlanmasnn
karsna bile ktlar. Sonu, gerekten byk bir
skandaldi.

160

BENC BLM
BR GARP ALMANYA

TCAR SAVA
(2 5 nisan 1923, The Toronto Daily S t a r )

OFFENBURG, Almanyadaki Fransz igal blgesi

nin gney snrnda bir ehir. Bir kenarnda stleri
Karaormann aalar ile kapl tepeleri, dier tara
fnda akan Rhine nehri ile temiz, kk bir ehir.
Franszlar uluslararas byk demiryolunu ak
tutabilm ek iin O ffenburgu igal etm iler. Tren hat
t, svire'deki Basledan kuzeye doru, Freiburg, Offenburg, Karlsruhe, Frankfurt, Kolonya, Dusseldorf
boyunca, Hollandaya kadar uzanyor. Almanyann en
byk ve ana tica re t yolu.
Franszlara gre hattn igali, Ruhr ile talya ara
sndan kmr trenlerinin, anavatana gvenlik iinde
gemeleri amacn gdyordu. Almanlarn trenleri
O ffenburgda hat deitirdikten sonra, Karaormana
ynelen bir hatta almalarndan ve Fransz gazeteleri
163

HEMINGVVAY

nin Almanyann igal edilm em i blgesi dedikleri

yere gtrmelerinden korkuyorlard.
Almanya, Offenburgun igaline itiraz etm i,
Ruhr blgesinden yzlerce kilom etre uzaktaki bu eh
rin igalini, Versailles anlamasna aykr grmt.
Franszlar da ehrin belediye bakann ve protesto
bildirgesini imzalayan iki yze yakn insan ehirden
kovmulard. Alm anlar bunun zerine Franszlara
Rhineland ana tren hatt zerinden hibir trenin Offenburg'dan gemeyeceini b ildirm ilerdi.
imdi iki aya yakndr, Offenburgdan tek bir tren
gemedi. Yolun sa tarafndaki kprnn zerine otu
rup, biri svireye, biri Hollandaya giden drt hatt
seyre daldm. Trenler O ffenburgun gneyinde ve ku
zeyinde, ehirden mil uzaklkta, duruyorlar. Yolcu
lar valizlerini alp trenden iniyor ve Alman olanlar
otobsle O ffenburga gelip br uta, mil uzakta
bulunan noktaya gidebiliyor ve yolculuklarna bura
dan devam edebiliyorlar. Franszlarn da valizlerini
alp yrmelerine msaade ediyorlar.
ehrin igalinden beri, iinden hi kmr treni
gememi. imdi Franszlar, niyetleri gerekten Rhiqe dem iryolu hattn kontrol altnda tutmaksa, bu so
runla kar karya bulunuyorlar : Hat boyundaki e
hirlerin hepsini igal edecekler ve gvenlii sala
mak iin enaz 4000 kiilik bir kuvvet bulunduracak
lar. Trenleri de kendileri kullanacaklar. Aksi halde A l
manlar, trenleri Fransz igal blgesinin snrna ka
dar kullanacaklar, burada stop ettirecekler. Parmakla
rn haritaya basp Mesele ok basit. u noktadaki
ehri igal edersek, dem iryolu hattn kontrol altna
164

GAL STANBULU

alabiliriz. Bu i iin kk b ir kuvvet yeter, vb . . .

diyen strateji uzmanlarna verdikleri karlk bu.
Fransz- Alman tica re t sava, ilk hangi hkme
tin pes edecei sorusuna verilecek karlkla zm
lenmi olacak. Kendileriyle konutuum btn Alman
lar bana, Hkmetimiz olmadan biz hibir ey yap
mayz, dediler. Hkmet igal yznden iinden
olan herkese parasn dyor. ehirden kovulan her
kes de parasn alyor. Ayrca isizler de para al
yorlar.
Alman hkmeti mark istikrara kavuturmak iin
imdi altn kullanmakta, mark ise tam ir komisyonla
rna demektedir. Dolara karlk sabit fia t 20.800e
ald bu marklar, igale kar savamakta kullan
maktadr. Ayrca b iriktird i i altn stoklarnn hatr sa
y lr bir ksmndan da imdiden yararlanmaktadr. K
mldanmaya balayan Alman endstrisi ve artan altn
stoku Alman hkmeti tarafndan igalden zarar g
renlere verilirken, bu yardm yetersiz duruma gelecek
olursa, kayplarn hkmet paras ile karlamay te r
cih edenler artacandan, Franszlar ypratma sava
n kazanm olacaklardr. Fakat Alman altn stoku,
borlarn deyemeden tkenecek olursa, endstri de
keceinden, Almanya, Fransa'ya sklm b ir lim on
dan daha fazla yararl olamyacaktr.
Paristen ayrlmadan bir gn nce Poincare Mec
liste Ruhr blgesinin igalinin birinci aynn masrafla
rn karlamak iin 192 milyon frank denek istem i
ti. Bu ekilde drt ay daha geecek olursa, Fransa
kendi burnunu krmak bahasna bir tica r zafer kazan
m olacaktr.
165

HEMINGVVAY

Offenburgdan, trenin kalkt Ortenberg'e kadar

bir kamyonla g ittim . ofr ksa boylu, sarn, elma
ck kem ikleri iine km, s ilik mavi gzl bir A l
nand. Sommeda fena halde zehirli gaz yutmutu.
erbetiotlar ile bezenmi yeil tarlalarn ortasndan
geen ak, tozlu bir yolda ilerliyorduk. Uzakta Schwartzwald dalar uzanp gidiyordu.
Direksiyonu tek koluyla kullanan ofr, Kardei
min talih i daha da kt dedi.
Ya ?
Ja! Kardeimin zaten hibir zaman talihi olma
mt.
Ne yapyordu ?
Kehl'de dem iryolu iisiydi, Franszlar kovdu
lar. Btn dem iryolu, iile rin i kovdular. Offenburg'a
geldikleri gn ilerini brakmalar iin 24 saat zaman
tandlar.
Ama hkmet maan dyor, deil mi ?
Doru, dyor, dyor, ama kardeime yetmez
ki o para.
Sebep ?
ey . . . Yedi ocuu var da, ondan.
Bunun zerinde uzun uzun dndm. ofr g
ney Almanyaya doru yoluna devam ediyordu. Ona
ald maa dyorlar, diyerek devam e tti. Fakat
fia tla r ak artt. iyken kk bir bahesi vard. Se
v im li bir bahe. nsann bir bahesi olursa, ok ey
farkeder.
Peki, imdi ne yapyor?
Hausach deirmeninde almay denedi, ama
166

GAL STANBULU

kapal yerde alamyor. O da benim gibi gazla ze

hirlenm iti. Ja! Kardeimin hi ta lih i yok.
Yol boyunca kvrlp akan b ir derenin zerinden
daha atk. Suyu berrak, zemini akllyd. Kysnda
geni kumsallar vard.
Alabalk m ? diye sordum.
Hi kalmad, diye gld ofr. htill patlak
verdiinde, hi kimse ne yapacan bilm iyordu. Ga
zeteler yazmt, o kadar. Derken arklar syleyerek
sokaklarda dolatlar ve, Kahrolsun K ayser! diye
bardlar. Hoch C um huriyet! diye seslendiler. Ya
placak baka birey kalmamt. Fakat birey yapma
lar da gerekiyordu. teden beri fishen karten - balk
tutm a belgesi almak zor olduu iin, el bombalar
ile dereye vardlar ve alabalklar ldrp herkese ba
lk ziyafeti ektiler. Ardndan polis gelip engel oldu
buna. Bir ksmn hapse a ttlar ve ih til l sona erdi.
Herr Canada, diye sordu ofr birden. Franszlar acaba ne kadar zaman O ffenburgda kalacaklar
dersiniz?
Belki -drt ay. Kim b ilir ?
Ardmzda toz bulutlar kaldrarak ilerlediim iz
ak yola bakan ofr, yleyse patrt kacak, dedi.
Kt eyler olacak. alanlar kartacak patrty.
Zaten imdiden bu civardaki fabrikalar kaplarn ka
patmaya balad.
Acaba br ih til l gibi mi olur ? diye sordum.
Gld. Yanaklarn geren, cild in i gerginletiren, gz
lerini ksan b ir glt bu. Yok, bu sefer alabalkla
ra el bombas atmazlar, dedi. Bu fik ir pek houna
gitm i olmalyd. Tekrar gld.
167

BARSIZ BR ZAFER

--------------------------------------------

(1 3 mays 1923, The Toronto D aily S ta r)

ALMANYA hakknda yazmaya balamak iin, n

ce Fransa hakknda yazmak gerek. Fransa kelim esi
nin adeta sih irli bir anlam var. Denizin kokusu, ma
vi tepelerin grn ya da yryen askerler gibi si
hir. ok eski bir sih ir stelik.
Fransa sevim li ve gzel bir lke. Hatt bildiim
lkelerin en sevim lisi. nsan sevdii bir lke olunca,
tarafsz yazamaz. Ama bu lkenin hkmeti hakknda
tarafsz yazmas mmkndr. Fransa 1917 ylnda zafersiz bir bar reddetm iti. imdi, barsz bir zafer
le kar karya. Bunun nedenini anlamak iin Fransz
hkmetine bir gz atacaz.
Fransa'y bugn 1919da seilen bir M eclis y
netiyor. Buna Horizon bleu - mavi ufuk parlamento
su diyorlar ve hakim unsur, nl bloc national - ulu
168

GAL STANBULU

sal blok denen sava a koalisyonu.

nnde daha iki iktidar yl var.

Hkmetin

Fransann en kuvvetli gruplarndan olan Liberal

ler, 1917'de Clemanceau hkmeti Almanlarla zafersiz bar grmelerine girim ekle sulannca gzden
dmlerdi. Tartmasz Fransann en iyi m aliyecisi
olan Liberal babakan Caillaux hapse atlm t. dam
mangalar hemen hergn bir takm insanlar kuruna
diziyorlard ve bunlardan gazetelerde hi sz edilm i
yordu. Clemanceaunun dmanlarndan pek ou
gen bir temen komut verme ncesinde kuruyan du
daklarn s in irli s in irli srrken, sabahn souk ve er
ken saatlerinde kendilerini Versailles'da bir duvarn
nnde, gzleri balanm olarak buluverdiler.
Liberal grup bugn Parlamentoda fiile n tem sil
edilm iyor. Ulusal BIoka kar byk, henz tam r
gtlenmemi, dank halde ve gelecek 1924 seim
lerinde billurlap rgtlenecek bir muhalefet var.
Fransada uzun boylu yaayp da, 1924'te Caillaux'
nun yeniden babakan olacan syleyenlere raslamamak imknsz. Ruhr blgesinin igali baarszlk
la sonulanrsa bu byle olacak dem ektir. O zaman
im diki hkmete kar kanlmaz bir tepki doacak
tr. Hatt dalgann ok daha sola uzanmas ve Caillauxyu bile ap Komnist lider Marcel Cachine kadar
erimesi mmkn deniyor.
Bugn M e c lis te Ulusal Bloka kar muhalefe
ti, sol tem sil ediyor. Avrupa politikasnda sa ve sol
dan konuulunca, bunun Parlamentodaki oturu sra
larna gre dzenlendiini bilin. Muhafazakrlar sa
da, kralclar salonun en sa ucunda otururlar. Radikal
169

HEMNGVVAY

le r soldadrlar. Ar kom nistler ise ar solun en

d tarafndaki sandalyeleri igal ederler.
600 k i ilik M e cliste Fransz Kom nistleri 12 san
dalyeye sahiptir. 200.000 tira j olan LHumanite ga
zetesinin yaz mdr Marcel Cachin, partinin de li
deridir. En byk yardmcs ise, savata en ok ma
dalya alan asker diye bilinen V aillant Coutourierdir.
Kom nistler, Poincareye kardrlar. Kendisini sava
ta h rikili i ve sava istemekle sulamakta, ona Po
incare la guerre - Poincare sava diye hitap etmekte
d irler. Kralclarn ve Leon Daudetnin etkisi altnda
kaldn ileri srm ektedirler. elik krallarnn, kmr
krallarnn etkisi altnda kaldn sylem ektedirler.
Daha b ir sr sulamalar ileri srm ektedirler ki, bun
larn bir ksm gerekten ok samadr.
Poincare, M e cliste m inicik e lleri, mini mini
ayaklar ve kk, ak sakal ile oturur ve Kom nistler
kendisine hakareti fazla ile ri gtrdkleri zaman, kz
gn bir kedi gibi saldrr onlara. Kom nistlerin gerek
b ir k irli ii yakaladklar anlalrsa, hkmet yeleri
pheyle Poincareye bakmaya balarlar, Rene Viviani bir nutuk eker. Bay Viviani amzn en byk ha
tib id ir. V ivianiyi La gloire de la France - Fransann
an szcklerini sylerken i itir iitmez, hemen d
ar koup srtnza niformay geirmek istersiniz.
Nutkundan bir gn sonra szlerinin ehrin btn du
varlarna yaptrldn, yazldn grebilirsiniz.
Moskova geenlerde Fransz Komnist Partisi'nde bir temizlik yapmt. Rus Kom nistlerine gre,
Fransz Komnist Partisi fazla vatansever ve isteksiz
di. Moskovadaki merkez partinin em irlerine boyun e
170

GAL STANBULU

meyi reddeden btn yelerin, yelik kartlarn parti

ye iade etm eleri istenm iti. Bir ksm byle yapt.
Geri kalanlar im d ilik arnm diye biliniyor. Fakat
byle kalacaklarn pek sanmyorum. Fransz Kom
nisti hi de iyi bir enternasyonalci deil.
Ulusal Blok drst vatanseverlerden, byk
elik, kmr tr stle rin in tem silcilerinden, arap en
dstrisi, dier kk kar topluluklar, eski subaylar,
profesyonel politikaclar, diplom atlar ve kralclardan
meydana geliyor.
Fransann bana yeniden b ir kraln gemesi ih
tim a li insana pek garip grnyorsa da. Kralc Parti
son derece iyi rgtlenm i. Gney Fransa'nn baz
blgelerinde de ok kuvvetli. Birok gazeteyi, bu ara
da LAction Franaisei kontrol ediyor. Ayrca Cameiots du Roi diye adlandrlan b ir komando rgt
de var. Hkmette her eye el atabiliyorlar. Ruhr bl
gesine girilm esinin en byk avukatln onlar yap
m. Almanyann daha ok blgesinin igalini onlar
savunmutu.
te Fransadaki partilerin ksaca grn ve
yollar bu. imdi Fransay Ruhra girmeye iten ne
denleri grmeye alalm.
Fransa savata uranlan zarar karlamak iin
80 m ilyar frank harcamt. Bunun 45 milyar savata
yklan blgelerin onarmna ayrlm t. Fransada bu
45 m ilyar frankn nasl harcand zerinde byk bir
dedikodu dolamaktadr. Kuzey blgesi te m silcile rin
den m ille tve kili Inghles geen gn M e cliste 25 m il
yar frankn suiistim al edildiini ile ri srd. M eclis ne
zaman kendisini dinlemeye raz olursa, bu iddiasna
171

HEMINGVVAY

a it d e lille ri ortaya koyacan da b e lirtti. Kendisini

derhal grlt kararak susturdular. Ama her ne olur
sa olsun 45 m ilyar frank pek geni ve abuk bir e
kilde sarfedilm iti ve Mebuslar M eclisinde de birok
Savata zarar grm blge zenginleri vard. M il
le tve kille ri en az blgeleri iin gereken para kadar,
kendilerine de pay bim ilerdi ve yklan blgelerin
b ir ksm hl harap haldeydi.
Durum u ki, 80 m ilyar frank harcanmtr ve bu
parann Almanya'dan alnaca hesaplanrak bu yola gi
d ilm i tir. imdi bu m iktar, alacak ksmndadtr.
Fransz hkmeti bu 80 m ilyarn hibir blm
n toplayamayacan kabul edecek olursa, bu mik
tar terazinin aksi kefesine geecek, krdan ziyade
zarar hanesine yazlacaktr. Bugn tedavlde sadece
30 m ilyar kt frank bulunmaktadr. Fransa, harca
nan ve Almanyadan alnmak istenen parann tahsil
edilem iyeceini kabul e ttii an, harcad paray kar
lamak iin kartt bonolar deyebilmek iin ye
niden kt para basmak zorunda kalacaktr. Bu da
enflasyon dem ektir ve Fransz frangnn da, A vustur
ya ilin i ve Alman mark gibi deerinden dmesi,
tepetaklak aa gitm esi anlamna gelir.
Bir ekiyaya benzeyen ve eski bir danszle bir
bar sahibinin olu olan eski Babakan A ristide Briand,
Cannes konferansnda Lloyd Georgeun savunma
pakt te klifin e karlk tazm inat miktarnda b ir in d iri
me raz olmutu. Fakat babakan Paris'e dnmek iin
daha trene bile binmeye vakit bulamadan, iktidardan
drlmt. Ulusal Blokun lideri Arago ve Barthou, Cannesda Briandn her hareketini kontrol et172

GAL STANBULU

m isler ve sava tazminat konusunda boyun eecei

ni anlaynca, kendisini derhal drmek ve yerine Poincareyi atamak iin btn ted b irle ri almlard. s
te lik darbelerini, Briand ne olduunu bile anlamaya
v a kit brakmadan indirm ilerdi. Ulusal Blok sava
tazminatnda bir indirim yaplmasnn kesinlikle kar
sndayd. nk bu ilerde bir aratrmaya ve para
nn nasl sarfedildiinin meydana kmasna sebep
olabilirdi. Panama kanal skandalinin anlar daha pek
tazeydi.
Poincare, Almanyadan mmkn olan en kk
m etelii bile szdrmak vaadiyle iktidara geldi. Sava
tazminat mantkl b ir miktara in d irilirse , Alman sana
yicilerinin tazminat demek iin yaptklar te k lifi na
sl reddettii, M e cliste Poincare'nin her gn biraz da
ha Ruhr blgesine girmeye arzusu ve dncesi hil
fna nasl zorland, Kralclarn Fransadaki gleri
nin artn ve bugnk hkmeti nasl e tkilediklerini
gsteren garip bir hikyedir.

173

GAL BLGESNDEK KN ----------------------------------------(1 2 haziran 1923, The Toronto D aily S ta r)

RUHR blgesindeki kini somut b ir ey olarak

hissedebiliyorsunuz. D sseldorfun sprlm em i, kl
kapl kaldrm lar, Essenli iilerin iinde yaadkla
r, hepsi birbirine benzeyen tula binalar kadar belir
li, ortada olan birey bu.
Alm anlar yalnz Franszlardan nefret etm iyorlar.
Essen'de postanenin, belediyenin ve Kaiserhof o te li
nin nnden Fransz devriyeleri geerken, baka yer
lere bakyorlar. Sokakta Fransz erlerine rasladklar
zaman da, balarn ne eiyorlar. Fakat M illiy e t i
lerle iile r raslatklar zaman birb irlerinin giyim
kuamn, Frau Bertha Krupp elik fabrikalarnn ku
leleri kadar souk baklarla szyorlar.
Ruhr blgesindeki iilerin ounluu Komnist.
Ruhr, teden beri Almanyann en kzl blgesi olmu
tur. ylesine kzl ki, savatan nce Komnist atmos
174

GAL STANBULU

fe ri bular diye asker b irlik le r burada slendirilm em ilerdi. Bu yzden Franszlar Ruhru igal e ttikle ri
zaman, yerleecek baraka bile bulamadlar ve hayli
g durumlarda kaldlar.
galin balangcnda btn Ruhr blgesi Franszlara kar hkmetin ardnda b irle ti. Thyssenin Mayencetaki durumasndan dnd gece dzenlenen
gsteride b ir Alman gazetecisinin bana sylediine
gre, kalabalk arasnda raslad ulusal marlar sy
leyen ve hkmeti greve aran en az yz kii,
Ruhr ayaklanmas srasnda Kzlorduda savaan su
baylarm. Fransaya kar birlem ek amac, btn
lkede yepyeni b ir m illiye ti akmn esmesine sebep
olmu.
Yal bir Alman kadn da bana, ok heyecan
verici bireydi, dedi. Siz de burada olmalydnz.
Byk zafer gnlerinden beri byle duygulandmz
hatrlamyorum. Grseniz nasl arklar sylyorlar
d. Ach! Mkemmel b ir eydi.
imdi b itti artk bu. i liderleri hkmetin be
lirli bir politikas olmadn, pasif direniten baka
birey bilm ediini, bundan da bktklarn syl
yorlar. Gazeteleri, Almanyann Fransz hkmeti ile
mzakerelere girim esini istiyor. Franszlar m ilyon
larca marklk isizlik deneklerine el koymular ve
isizlik denekleri denmeyince de, iile r homur
danmaya balamlar.
ilerin pasif direnile yetinm iyecekleri anlal
maya balaynca, sanayiciler iilerle asker b irlikle r
arasnda bir olay kmamas iin ok dikkatli hareket
etmeye balamlard. Ufak bir patrt ksa, eski va
175

HEMINGVVAY

tanseverlik atei alevlenecekti. Fransz'larn sorutur

maya gelmeleri halinde alarm ddklerinin alnarak,
iilerin pasif direnie gemeleri em redildi.
Paskalyadan nceki
cumartesi gn beklenen
olay patlak verdi. Ve 13 iinin lmne sebep oldu.
Belki de kamyonlar kontrola gelen birliin banda
ki gen subay fazla s in irli olmasayd, bu olay da pat
lak verm iyecekti. Fakat olan oldu.
Olayn e itli kimselerden en az on be trl
anlatln dinledim. Bunlarn en az b ir dzinesi yala
na benziyordu. Kalabalk oktu ve askerlerin evresi
ni sarmlard. Geni bir avluda bulunuyorlard. n s
ralarda bulunanlar lm ya da yaralanmlard. Yara
llarla konumak yasakt. Asker b irlik kumandanlar
da deme verm iyorlard. Yarallarla dolu son cankur
taran da uzaklatkan sonra, askerler de derhal olay
yerinden uzaklatrldlar. Delil aramaya lzm yoktu
ve bir sr korkun hikye anlatlyordu.
B irbirini tutan iki ey var. Franszlarn kan akt
mak iin sebepleri yoktu ve bunu istem em ilerdi. te yandan patronlar vastasiyle iilere hakim olmak
istediklerinden her trl atmadan kanmak, ile
rine geliyordu. te yandan sanayiciler olaylar kkr
tyorlar ve iilerine direnm elerini salk veriyorlard.
Y irm i ii bana yem inle, M illiye ti kkrtc ol
duklarn, kalabalk arasnda eski Alman Yeil Polisi
gibi hareket e ttikle rin i sylediler. iler bunlarn
zerlerine yumurta attklarn, Franszlarn silhlarn
alarak avludan dar atmaya kkrttklarn ile ri sr
yorlard.
176

GAL STANBULU

Btn iiler zerlerine doru ve havaya alan

ilk yaylmdan sonra katklarn sylyorlard. Hemen
hepsi askerlik yapm insanlard ve silhsz olarak si
lhl askerlerin zerine saldrmaya niyetli deillerdi.
nk karlarndakilerin ii ciddiye aldklarn ve
gerekten ate edeceklerini sezm ilerdi. te teme
nin ate emrini yerinde verip vermedii sorunu bura
da ortaya kmaktadr. Bilemiyorum dorusu. Konu
tuum herkes ilk yayim ateinden sonra tersyz edip
katklarn ve birey grm ediklerini yem inle ifade et
tile r. lk yaylmdan sonra da askerler diledikleri gibi
atee devam etm ilerdi.
Essen'deki cenaze treni son dakikada ertelen
di ; nk kurun yaralarnn mahiyeti bakmndan
Fransz ve Alman doktorlar anlaamamlard. A l
manlar lenlerden on ikisinin arkalarndan vurularak
ldklerini iddia ediyorlard. Fransz operatr ise
drdnn nden, beinin yandan, ikisinin de arkadan
vurulduunu ileri sryordu. Tartmann kmasn
dan sonra len iki kii hakknda ne iddia edildiini bi
lemiyorum.
im dilik Ruhr iileri kendilerini hi de vatanse
verden saymyorlar. Erge grmelerin balyacana, yetersiz isizlik deneklerinin kesileceine, eit
li sabotajlar ve rgtlenme aksaklklar yznden
tam mesai yapamyacaklarna inanyorlar. Hibfri
hkmetin isizlik deneini sresiz deyebileceine
inanmyor ve hkmetin bireyler yapmak iin hare
kete gemesini istiyor.
Franszlar ise igali ok iyi ynetiyorlarma ben
ziyorlar. A skerler mmkn olduu kadar az gze ba
177

HEMINGVVAY

tyor. gal altndaki Almanya ile igal altnda olma

yan Almanya arasnda mmkn olduu kadar az ie
karyorlar.
Krmz gei kartlar kontrol ediliyor, ama tama
men bir form alite olarak. Karta bakan ilg ili, Bon - iyi
demekle yetiniyor ve Alm anlar bir taraftan dierine
geiyorlar.
Franszlar asker kuvvetlerini de uysal bir ekil
de kullanyorlar, ama Essenden her gn 133 tren ye
rine, ancak 6 tren kaldrabiliyorlar. Fransa, igalin
srd ay iinde, Ruhrun igalinden nce Alman
yadan her hafta ald kadar kmr kartabildi.
Briand hkmetinde Savatan Zarar Grm Bl
geler Bakan olan m ilyoner Loucheur, Londraya g it
mi ve kamu oyunun aleyhinde olduunu grerek bu
nu dnnde Poincareye de b ild irm iti. Poincare de,
Loucheurn bu gezisi yznden kplere binmi ve
Loucheurn Mays aynda parlamento ald zaman
Babakanla oynamak istedii eklinde yorumlanm
t. Loucheur, Fransada Fransz W inston C hurchilii
diye anlyor ve parlak baarlar ile byk baarsz
lklar sayesinde tannyor. Babakanlk iin aday gs
terilm esinin bir nedeni de, Ruhr servenine daima
kar oluu.
A ristid e Briand ise, u sralarda kendisini yeni
den iktidara getireceini umduu bir nutuk hazrla
makla megi. Babakanl srasnda Almanlardan
kopard birka milyonla Poincare'nin kaybettii pa
ralardan sz ediyor ve ikisini kyaslayarak saldrmay
tasarlyor.
Caillaux'nun Liberalleri ise Paris'te yeni bir ga
178

GAL STANBULU

zete yaynlamaya baladlar. Kralc Leon Daudet par

lamento alr almaz ilk iinin Loucheur'n hkme
tin arzusu hilfna, hkmet adnaym gibi Lond
raya nasl g ittiinin aklanmasn sormak olduunu
sylyor.
Andre Tardieu da beklendii gibi Ruhr politikas
na kar saldracan aklad. ler iyice kzmaya
balyor.
Ruhr servenin sonu pek yakn grnmekte. A l
manyay zayflatan serven, Daudet ve Poincarenin
houna g itti. Yeni kinler yaratrken, eskilerini de k
rklemi oldu. Birok insann ac ekmesine yol a
t. Ama acaba Fransay kuvvetlendirdi mi?

17S

ALMANYAYA GRMEK SORUNU

--------------------------

( 5 eyll 1923, The Toronto D aily S ta r )

PARSTE Almanyaya girm enin ok zor olduunu

sylem ilerdi. Turiste izin verm iyorlard. Gazeteci is
tem iyorlard. Alman Konsolosluu, b ir Alman konso
losunun ya da Almanya Ticaret Odasnn yolculuk
eden kiinin Almanyaya yalnzca tica r ili k ile r iin
gireceini onaylayan mektubu olmadka pasaportu
vize etm iyordu. Benim Konsoloslua ba vurduum
gn sakatlarn da gidecekleri salk merkezinin dok
toru tarafndan onaylanm ve tedavisini gerektirici
hali olduunu kabul eden b ir belgeyle Almanyaya
girm elerine izin verildii belli olmutu.
Alman Konsolosu, Emirlere sk sk uymak zo
rundayz, dedikten sonra istemeye istemeye ve ku
kuyla dosyalar uzun uzun inceledikten sonra, bana
haftalk bir vize verdi.
Pasaportumu geri vermeden nce de, Almanya
180

GAL STANBULU

hakknda yalan yanl eyler yazmyacanz nereden

bileceiz? diye sordu.
Oh, hi merak etmeyin o konuda, dedim.
Vize alabilmek iin kendisine bizim e l ilik tara
fndan verilen, kaln bir kt zerine yazl ve krm
z, koca b ir mhr tayan, lgililere diye yazlm
ve Bay Hemingvvayin elilike iyi tanndn, gazeiesiThe Toronto Star tarafndan Almanya'da rpor
taj yapmak ve durumu yazmakla grevlendirildiini
belirten b ir belge sunmutum. nsan bu t r mektup
lar almakta pek glk ekm iyor ve ok defa diplo
matik pasaport kadar da ie yaryor bunlar. stelik
elilie b ir sorumluluk da yklem iyor.
Alman ataesi
kaldrd.

mektubu

katlad ve bir yerlere

Ama mektubu almamanz gerekir, dedim. Pa

saportu ne amala aldm gstermek iin yanmda
bulundurmam art.
Mektubun bende kalmas da art.
Mektubu alamazsnz.
Aslnda kk bir hediye ve rilm i ve karl da
alnmt.
Alman konsolosunun sknts azalmt, ama h
l mutlu deildi. Syler m isiniz bana, mektubu ne
den ille de almak istediniz ? diye sordu.
Ben, biletim , pasaportum cebimde, valizlerim
hazr, bir ksm postada, trenim de gece yarsndan
nce hareket etmiyecei iin rahatlam durumday
dm. Mektup, cenazesine bugn belki sizin de tank
lk ettiiniz Sarah Bernhardt tarafndan Papaya hita
181

HEMINGVVAY

ben yazlmt. Bu bakmdan benim

dedim.

iin deerli,

Alman konsolosu az da olsa armt.

Papa Almanyada deil ki, dedi.

Ama

Ben ise esrarl bir tavr taknp kapya doru y

rdm. Kimbilir, dedim.
Souk, kurun renkte, sokaklarn ykand, ma
azalarn tek tk ald sabahn erken saatinde ge
ce yars treni Paristen Strasbourga vard. Strasbourgdan Almanya'ya giden tren yoktu. Mnih ekspre
sine mi, O rient ekspres'e mi, yoksa doru Prag tre
nine mi binseydim acaba? Fakat hepsi de g itm iti.
Memura gre, Strasbourgdan tramvayla Rhine'a gi
debilir, sonra yryerek Almanyaya geebilirdim .
Kehlde de Offenburga kadar giden asker bir tren
bulabilirdim . Erge Kehle de bir tren kalkacakt, ama
kimse bunun zamann kesinlikle bilemiyordu. Tram
vay ok daha iyiydi.
Tramvayn n sahanlnda bileti ben ve iki
valizim iin bir franklk bir b ile t kestikten sonra pen
cerenin nne getim ve Strasbourgun rzgrl so
kaklarndan yeni doan afaa daldm. Tahta kalaslar
la desteklenen evler vard sada solda ve sk sk ne
hirle karlayorduk. Her seferinde de zerinden ge
erken, kysnda balklar gryorduk. Modern A l
man maazalar ile modern bir cadde de vard ve hep
sinin v itrin le ri kocamand. Kaplara yeni Franszca
adlar yazlmt. Kasaplar dkknlarn kapamamlard ve nlerinde kocaman sr ve at gvdeleri asl
duruyordu. Taradan gelen uzun bir araba kuyruu pa
zar yerinde sralanmt. Sokaklar sabunlu sularla y
182

GAL STANBULU

kanyordu. Krmz tatan koca katedralin yanndaki

bir ara sokaa yukardan yle bir gz attm. Almanca
ve Franszca yazlm yazlarda srclerle konu
mann yasak olduu b elirtiliyordu ya, src hem
franszca, hem almanca tramvaya binen arkadalar
ile konuuyor, bir yandan da dar sokaklarda ile rli
yordu.
Strasbourgla Rhine arasndaki tramvay hatt bir
kanal boyunca uzanyordu ve burun tarafnda Lusitania yazl bir tekneyi iki ocuun ynettii iki at ka
nal zerinde ekiyordu. Kanal kenarndaki kulbenin
bacasndan mis gibi bir kahvalt kokusu ykseliyor,
teknenin sahibi ise uzanm, dinleniyordu. Gerekten
gzel bir sabaht.
Tramvay, Rhinen zerinden geip Almanyann
iine dalan irkin bir dem ir kpr zerinde durdu. He
pimiz indik. Geen Temmuz aynda burada tramvay
lar upuzun bir kuyruk meydana getirirken, bu defa sa
dece drt tramvay vard. Bir jandarma pasaportlar
mz kontrol e tti. Benimkini amad bile. Bir dzine
kadar Fransz jandarmas civarda dolayordu. lerin
den biri valizlerim i kavrayp dalgal, sar sar akan
irkin nehir zerinden gemeye hazrlanrken, sordu :
Yannzda ka para var?
Kendisine 125 Amerikan dolar ve 100 frankm
olduunu syledim.
Czdannz grebilir miyim? dedi.
Ald, ap iine bakt ve homurdanarak geri ver
di. Yzyirmibe dolar Pariste mark alveriinden
salamtm. Fazla byk bir deste olmasn diye.
Altn yok mu zerinizde?
183

HEMINGVVAY

Mais non, monsieur. (')

Jandarma tekrar homurdanarak uzaklat; ben de
elimde iki valiz, dem ir kpr zerinde yrdm, di
kenli telle rin yan banda nbet bekleyen balar ma
vi m iferli, uzun sngl iki Fransz askerinin ara
sndan geip Almanya'ya girdim .
Almanya hi de neeli grnmyordu. Kprden
aa uzanan yol zerinde birka sr kamyona yk
lenmekteydi. Hayvanlar kuyruklarn sallayarak ve
ayaklarn bkerek ieri giriyorlard. ki kapl uzun
bir gmrk binas yolun hemen karsndayd ve ka
plardan birinin zerinde Nach Frankreich, die
rinde Nach Deutschland yazlyd. Bir Alman aske
ri bo bir benzin tenekesinin zerine oturmu, siga
ra tellendiriyordu. Banda kocaman, tyl siyah bir
apka, yannda da bir sr apka kutular olan bir
kadn, srlarn yklendii kamyonun yannda bekli
yordu. zerinde Almanyaya Gidecekler in yazl
tarafa doru paketini tamasna yardm ettim .
Burnunu pudralayarak, Siz de mi M nihe gidi
yorsunuz? diye sordu.
Hayr. Sadece O ffenburga.
Ya, yazk! Mnih gibi bir yeri dnyada bula
mazsnz. Hi gitm ediniz mi M nihe?
Hayr, henz gitmedim.
yleyse izin verin de anlataym. Sakn baka
b ir yere gitm eyin. Almanyada gideceiniz btn di
er yerler, bouna vakit kaybetmenize sebep olur.
M nihten baka grlecek yer yoktur.
()

Ne mnasebet efendim.

184

GAL STANBULU

Kr sal bir Alman gmrk memuru nereye g it

ti im i, gmrk vergisine tbi birey tayp tama
dm sordu, sonra pasaportumu sallayarak, Yol
dan aa, istasyona gidebilirsiniz, dedi.
Bu istasyon, Parisle Mnih arasndaki d ire kt hat
zerinde bir zamanlar nemli b ir gmrk merkeziydi.
imdi bombotu. Btn b ile t gieleri kapalyd. Her
yan toz iindeydi. Geip demiryoluna ktm ve 170.
Piyade A layndan drt Fransz askerine rasladm.
Drd de snglerini tfeklerine takm, devriye
geziyorlard.
lerinden biri saat 11.15te O ffenburga bir tren
kalkacan, bunun asker b ir tren olduunu syledi.
Yol, aslnda yarm saatlikti, ama bu tren ancak saat
ikide varabilecekti. Ardndan srtt. Msy Paristen
mi geliyordu? Acaba Msy Criqui - Zjavvny Kilbane
ma hakknda ne dnyordu? Ah! O da ayn eyi
dnmt zaten. Kilbane denen adamn hi de ser
sem olmadn anlamt o da. A skerlik mi? Eh, ay
nyd ite. Nerede yaplrsa yaplsn, askerlik hep ay
n eydi. ki ay sonra zaten terhis olacakt. Ne yazk
ki serbest deildi, olsayd belki b irlikte konuabi
lirdik. Msy, acaba Kilbane seyretm i miydi? Bfe
deki yeni arap hi de fena deildi. Ama kendisi dev
riye nbetindeydi. Bfe koridorun hemen altndayd.
Msy valizlerini burada brakrsa, kendisi gz ku
lak olabilirdi.
Bfede bitkin grnl, pis gmlekli bir garson
vard. Uzun bir bar boyunca 24 yalarnda iki Fransz
astemeni kedeki bir masaya oturmulard. eri
girerken elim le selm verdim. kisi de selmm
aldlar.
185

HEMINGVVAY

Hayr, dedi garson, st yok. Kahve ie b ilir

siniz. Fakat iyi kahve deildir. Bira iyidir.
Garson da masaya oturdu. Yok, artk kim seler
yok burada, dedi. Temmuz aynda grdnz
sylediklerinizin hibiri artk buraya gelemez. Franszlar, Almanyaya gelm eleri iin onlara pasaport ver
miyorlar.
Peki, buraya yemek iin gelenler de uramyor
mu artk?
Hibiri uramyor. Strasbourgdaki esnaf ve lo
kanta sahipleri kzdlar ve herkes yemek iin buraya
geldiinden polise bavurdular. nk buradan hereyi ok daha ucuza almak mmknd. Fakat imdi
kimse Strasbourgdan pasaport alp da buraya gele
miyor.
Ya Strasbourgda alan Almanlardan ne ha
ber?
Bar antlamasnn imzalanmasndan nce Kehl,
Strasbourgun banliysyd. Btn karlar ve sa
nayii, e itti.
Hepsi b itti artk. imdi hibir Alman nehri a
mak iin pasaport alamaz artk. Franszlardan ok da
ha da ucuza almak zorundalar. te balarna bir
de bu geldi. Buradaki fabrikalarmzn hepsi kapand.
Kmr yok. Tren yok. Bir zamanlar buras Almanya'
nn en ilek istasyonuydu. imdi sfra sfr elde var
sfr. Asker trenlerden baka tren mren gelmiyor,
onlar da ancak canlar istedii zaman alyorlar.
Drt asker gelip barn bana d ikild ile r. Garson
kendilerini neeyle franszca olarak karlad. Bar
186

GAL STANBULU

daklarna yeni araptan doldurdu, sonra dnp tek

rar masaya oturdu.
ehirdeki Franszlara nasl muamele ediyorlar
burada?
Pek hr kmyor. yi insanlar. Tpk bizim gibi.
Arada srada kzanlar da oluyor, ama aslnda hepsi
iyi. karclar hari, kimse kin beslemiyor. Onlarn
kaybedecekleri var bu iten. 1914ten beri hi y
zmz glmedi. Para kazansanz bile, yarar yok. Har
camak zorunluluundasnz. Biz de yle yapyoruz. Ama
birgn, bitecek btn bunlar. Nasl bitecek bilemem.
Geen yl Hernbergde bir gasthaus alacak kadar
para b itik tirm i tim . Oysa bugn bu parayla drt ie
bira bile alamam.
Bam kaldrp duvardaki fia t listesine baktm.
Bira, barda 350 mark.
Krmz arap, barda 500 mark.
Sandvi, 900 frank.
le yemei, 3.500 mark.
ampanya, 38.000 mark.
Geen Temmuz aynda Bayan Hemingwayle bir
likte lks b ir otelde gndelii 600 marktan kald
mz hatrladm.
Elbette, diye devam e tti garson. Ben Fran
sz gazetelerini okuyorum. Almanya, M ttefikle ri g
durumda brakmak iin parasnn deerini dryor.
Ama bundan ben ne kazanyorum?
Dardan gelen bir tren dd duyuldu. Hesab
dedim, garsonla el skp vedalatk. Krk yalarn
daki iki astemenle ayrca selmlatk. imdi onlar
da masalarnda dama oynamaya balamlard. Offenburga gidecek asker trene binmek zere yrdm.
187

ALMANYA'DA BR YABANCI

------------------------------

(3 0 eyll 1923, The Toronto D aily S ta r)

BUGN Almanyada yolculuk etmek, Toronto'da

en kalabalk saatlerde bir otobste yolculuk etmek ka
dar neeli bir ey.
Demiryollar kaldrdklar her trenden para kaybe
diyorlar ve bu yzden en az sayda trenle mmkn ol
duu kadar ok yolcu balk is tifi gibi tanyor.
Dn Frankfurtta sabahn altsnda normal bir
treni rahata dolduracak kadar byk bir kalabalk
vard. Yolun kenarna kadar taan bu kalabalk Amsterdam ekspresini bekliyordu. Katar gara girince, yol
cular vagonlara adeta kartma yapar gibi saldrdlar,
pencerelerden ieri girdiler. Oturulacak btn yerler
dolduu gibi, koridorlarda ayakta durulmasna da izin
ve rilm iti.
Sava tazminat

konusundaki
188

grleriniz

ne

GAL STANBULU

olursa olsun. Avrupann dengesini salamak iin A l

manyann yeniden zengin b ir lke durumuna gelme
si gerektii hakknda ne sylerseniz syleyin, Alman
larn karlarna muamelelerini asla hayranlkla kar
layamazsnz. Btn Alman halkn bu ie bulatrma
mak iin, son drt hafta iinde Almanya'nn e itli
blgelerinde grdm Alman erkeklerinin davran
diyeceim yine de.
te bir rnek. Kellner gelip vagon restoranda
nc servisin hazr olduunu haber veriyor. Kom
partmandaki Alman erkei yerinden kalkyor, okudu
u resim li dergiyi karsna uzatyor ve vagon resto
rana doru gzden kayboluyor. Bir buuk saat sonra
da soluu bira koka koka, bir ekmein iine sard
b ir para peynirle geri dnyor. Kadncaz, kocas
nn uzatt peynir ekmei a a yiyor. Alman efendi
si tekrar gazetelerini alyor. A ile artk yemeini ye
m itir.
Bir dier Alman erkei de arka antasna uzand.
anta trenin filesinden aa, karsnn kafasna d
t. Kadncazn gznde yalar birikiverdi. Adamn
can sklma benziyordu. Bir yanna birey olmad
ya? dedi eine. Tam yolculuun balangcnda byle
bireyi karsna sorup renmeyecek olursa, ilerde
srt antasn kendisinin tamak zorunda kalmasn
dan korkmu olmalyd.
Bir baka Alman efendisi de, azna kadar dolu
birinci mevki kompartmanda kendisine bir yer bul
maya son derece kararlayd. Birinci snf kompartma
nn her iki tarafnda da er kiilik yer vardr. Bu ba
kmdan drt k i ilik oturacak yeri olan ikinci mevki
189

HEMINGVVAY

kompartmanlardan ayrlr. nc mevki kompart

manlarda ise altar k i ilik yerler vardr. Drdnc
mevkide de her srada sekiz k i ilik oturacak yer bu
lunur.
Bu zel durumda da btn yerler tutulm utu; yal
nz pencere kenarnda duran bir yal hanm, dar
bakmak iin yerinden kalkmt. Hepimiz yorgunluk
tan bitm itik. Trenin b ir blm baka bir hatta ayrl
mt. Yannda kars ile bir Alman erkei ieri girdi.
Adam gelip yal kadncazn yerine kverdi. A r
dndan ihtiyarck da oturdu ve gzleri iyi grmediin
den olacak, Almann dizleri zerine kverdi.
Adamn yz kmldamad bile. O sadece bir yer
bulmu, oturmutu. Yal kadn yerinden srayp
dehetle adamn yzne bakt. Adamn kars ise ku
laklarna kadar kpkrmz kesilerek kompartmandan
dar kt. Adam yz ta gibi, hl ve hi kmlda
madan oturmaya devam ediyordu. Yal kadn, dudak
lar titreyerek pencereden dar bakt.
Bir Fransz kadn olsa, bu bn bn bakan adam
nasl para para ederdi, diye dndm. Fakat bura
da hibir ey olmad. Yal kadn sadece korkmutu.
Herhalde bundan nce de bana byle birey gelmi
olmalyd.
Olaylarn bugnk ak iinde Almanyada yaban
clar pek tartm alara girem iyorlar. ok defa dayak
yememek iin trl hakaretleri sineye ekiyorlar. Fa
kat kompartmandaki durum yle bir noktaya varm
t ki, ister istemez b ir tenis raketinin neye yarayaca
n dnmeye baladm ve aklma gelen on b ir eit
kulanma yolu iinde en iyisi b ir adamn kafasn yar
mak diye kararlatrdm.
190

GAL STANBULU

Elbette hr karmann en iyi yolu, yerimden kal

kp yal kadna yer verm ekti. Alman tramvaylarnda
oturan her Alman erkei ile hr karmann en kestir
me yolu buydu. Fakat tam bu srada kap ald ve ada
mn kars ban ieri uzatarak, kocasna ilerde bir
baka yer bulduunu syledi. Alman koca birka da
kika daha, dilerse istedii kadar oturabileceini gs
termek istercesine yerinden kalkmadan bekledi, son
ra kt g itti. htiyar kadn da minnet dolu baklarla
yerine kt.
Almanyada aile hayatnn kusursuz ve ok gzel
olduunu sylyorlar. Anne, baba ve kk ocukla
rn bir araya gelip bira im eleri, kk ocuklarn ba
bann te rlik le rin i getirm eleri, piposunu yakmalar gibi
dokunakl, gzel sahneleri var. Ancak ortalkta gster
m elik diye kalan bu davranlar e kiciliini artk ok
tan kaybetmi.

191

MARK IKMAZI
(1 ekim 1923, The Toronto Daily S ta r )

ALMAN halk mizacna uygun olarak parasnn de

ersizliini surat asarak ya da h isterik bir umutsuz
lua kaplarak karlyor.
Geen Kasm aynda Avusturya kronu, bugn A l
man marknn olduu yerde; yani, 800 dolar karlndayd. Bugn, bir dolarn karl 27 bin kron. Bu yz
den de Alman gazeteleri birinci sayfalarnn en se
me yerinde markn fiatn siyah harflerle hergn ya
ynlyorlar.
Markn iine dt kmaz, Almanlarn yaban
clara kar davranlarnda anlaml b ir deiiklie
sebep oldu. Bir yl nce bir dolarn karl 130 mark
iken, Alman Dileri Bakanl Amerikan, ngiliz ve
Kanadal gazetecilere her trl kolayl tanyordu.
Alm anlar, Franszlardan nefret ediyorlar ve onlar yo
kua srmek iin her areye ba vuruyorlar, fakat di192

GAL STANBULU

er uluslara Almanya'nn gelecekteki dostlar gzy

le bakabiliyorlard. Bugn, artk kimse iin zel mu
amele yok. Btn yabanclar darnn adam' ve d
man. Almanya iflsa gittiine gre, im d ilik tek te
s e llile ri, kendileri ile mal ili k ile ri olan bir iki ulusu
da beraberlerinde felkete srkleyebilmek.
Alman parasnn deerini kaybetmesinin garip
etkilerden biri de, para darl. Ne kadar ok para ba
slrsa, o kadar daha fazlasna ihtiya duyuluyor. Bu
nun sonucu olarak bir fabrikatr haftalklar vermek
iin para ektii zaman, bankalarda para kalmad
anlar oluyor. Her maaza para bozabilmek iin deste
deste e llilik ve yzlk mark paketleri bulundurmak zo
runda. Hkmet para darlna kar geici beyz
marklk banknotlar bastrd. Bunlarn zerinde 1923
yl Ocak aynda banknotun gerek b ir beyz mark
la deitirilecei yazlyd.
Sylendiine gre, ok geni apta harcamalar
olacakm; nk Alm anlar paralarnn durmadan ya
r deerini kaybetmesinden artk bkmlar ve bunun
yerine mcevherat, krk mantolar, otomobil ve ger
ek deeri olan buna benzer baka mallar almaya ba
lamlar. Gerekten de bunlar almak iin kullandklar
marklar, aslnda sabun paketi saranlarn iine yaryor.
Alman gazetelerinde okunan fakat imdiye kadar
grmediiniz bu t r satn alma lem leri, Berlin, Ham
burg gibi, teden beri zengin ve sefahat yuvas' e
hirlerde kolayca farkediliyor. Freiburg m Breisgau
gibi kk bir ehirde ise parann deeri ne kadar d
erse dsn, fiatlar ykseltmemek iin direnen es
nafn kr inadyla da karlayorsunuz.
193

HEMINGVVAY

imizden drt kii, drt gn sretle Freiburg ote

linde kald ve gelen hesap 2 200 markt. Yani, adam
bana gnde 20 sent dyordu. Hakknda uzun uzun
yazlar okuduunuz dehet vergilerin hesaptaki top
lam karl 15 sentten daha aayd. Bahiler de
bunun iindeydi.
Freiburg, anlalan iini yolunda yrtm eyi iyi bi
liyor. ehirdeki btn otellerin her odas doluydu.
Srtlarna antalarn asm Almanlar, Kara Ormana
giderken buradan geiyorlard. Temiz bakml sokak
larn her iki yanndan derin kanallar iinde prl prl
sular akyordu. Evlerin sivri, krmz tula ile rlm
damlar zerinden, katedralin kzl kulesi grlyor
du. Cumartesi gnleri beyaz m endillerini balarna
sarm kyl kadnlar pazar yerinde taradan g etir
dikleri sebze ve meyvelerini tadklar kz araba
larnda satyorlard. Maazalarn hepsi akt ve fiatlar ok dkt. Herey sakin, mutlu ve rahat gr
nyordu.
Bir pastanede bir gen kzn gsnde dem ir ha
nian olan niform al bir genle masada oturduunu
ve dondurma yediini, annelerin pembe yanakl o
cuklarn yarm litre lik st ieleriyle doyurduklarn
grdk.
Ne korku, ne cum huriyetilik, ne de gdaszlk
grebildik evremizde. Herkes iyi beslenmie benzi
yordu; kimse korkulu deildi, fakat kimse de mutlu
grnmyordu dorusu. Hemen her han ve meyhane
nin duvarnda Baden kral Frederickin ve ei kralie
nin resim leri aslyd.
in teh likeli yn ve Almanyann im diye kadar

194

GAL STANBULU

btn ekonomik yasalara meydan okumasnn sebebi,

Alman tcarlarnm mallarn sat eklidir. Mallarn
imdi perakande fiatna satan tccar, toptan iin de
dii parann yarsn almaktadr.
Bir dkkn sahibi bana, Baka ne yapabiliriz ki?
dedi. Fiatlar ykseltsek, bu defa kimse satn alama
yacak. Oysa bizim de malmz satmamz lzm.
Bu yle bir zm yolu ki, sradan b ir iktisat
iitse hop oturur, hop kalkar. Bir kere sorun karsn
da ne syliyeceini arr; samalar, dili dolanr. Ya
pacak hibir iiniz yoksa, Alman tccarnn yar fiatna satt mallar tkenince ne yapacan dnebi
lirsiniz.
Bu m ill menfaate sat sresiz devam edemez
tabi. Fakat srdrld u sralarda Alman maaza
sahipleri de kzgnlklarn kendilerinden al veri
eden yabanclardan almaktadrlar. nk bu kargaa
ln sebebinin yabanclar olduunu hissetm ektedir
ler. Ama yine de grevinin satmak olduunu bildii
iin, hncn gem leyebilm ekte, dkknna kundak ko
yana bile sat yapmaktadr. Bugn, tutumu budur ve
byk bir kzgnlkla bu ii yrtm ektedir.

195

MARK SAYESNDE PARA KAZANMAK

----------------- --

c 19 ekim 1923, The Toronto D aily S ta r)

SINIRI gemek iin fik ir danmaya g itti im iz Strasbourgdaki otomobil acentesinin adam, Oh,
evet, dedi. Almanyaya gitm ek ok kolaydr. Btn
mesele kpry gemekte.
Vizaya ihtiyacnz yok mu? diye sordum.
Hayr. Sadece Franszlardan mhrl bir permi
belgesi almak yeter. Pasaportunu cebinden kard,
damgalanmaktan yer kalmayan arka ksmn gsterdi.
Grdnz m? Ben ok ucuz olduu iin burada ya
yorum. Para kazanmann bir yolu bu.
Mesele yoktu.
Strasbourgun merkezinden Rhinea kadar mil
uzunluunda bir tramvay hatt var ve son durakta
tramvay durunca, herkes dar dklyor. Buradan
kprye ile rliyorla r. Yol zerinde tfeinin ucuna sn
gsn takm bir Fransz askeri durmadan gidip ge
196

GAL STANBULU

liyor, mavi elik m iferinin altndan pasaport kontroluna gelen kzlar gzetliyor. Kprnn sol tarafn
da irkin tuladan bir gmrk bins var. Sa tarafta
da tahtadan bir baraka. Barakadaki tezghn ardnda bir
Fransz subay oturmu, pasaportlar damgalyor.
Rhine nehri durgun, sar ve amurlu; alak ve
yeil kylar arasndan akyor, uzun, dem ir kprye
doru yanayor. Kprnn br tarafndan irkin b ir
ehir olan Kehli grmeniz mmkn.
Eer Fransz vatanda iseniz ve Fransz pasa
portu tayorsanz, tezghn ardndaki adam sadece
pasaportunuzu damgalyor ve kpry ap igal altn
daki Almanyaya geiyorsunuz. M ttefik lkelerin b
rinin vatanda iseniz, memur size phe dolu bak
larla bakyor, nereli olduunuzu soruyor, Kehl'e gidi
sebebinizi aratryor, ne kadar zaman kalacanz
rendikten sonra ayn damgay basyor. Eer Kehlli
biriyseniz ve i iin geldiiniz Strasbourgdan ucuz ol
duu iin yemek yemek zere Kehl'e dnyorsanz,
on be - yirm i dakika sreyle bir hattn ardnda bek
letilecek adnz bir kartotekste aratrlp Fransz re ji
mi aleyhinde konuup konumadnz yazp yazma
dnzda ta b i aratrlacak, parmak iziniz alnacak
ve ancak ondan sonra ayn ekilde belgeniz damga
lanarak gemenize izin verilecektir. Kpry aslnda
herkes geebilir, ama Franszlar Alm anlar iin bu ii
mmkn olduu kadar zo ra getirm iler.
amurlu Rhinen zerine vardnzda, artk A l
manyadasnz dem ektir. Kpry imdiye kadar gr
dnz en cesaretsiz grnl ve zavall halli iki
Alman askeri bekliyordu. ki Fransz askeri ular sn
gl tfe kle ri omuzlarnda bir aa bir yukar dola
197

HEMINGVVAY

rlarken silhsz iki Alman askeri de srtlarn duva

ra dayam, onlar seyrediyorlard. Fransz askerleri
tam tehizat!, elik m iferli; Alm anlar eski nifor
mal ve kepliydiler.
Bir Fransza Alman askerlerinin grevlerinin ne
olduunu sordum.
Orada duruyorlar ite, dedi.
Strasbourgda alacak mark yoktu. Dviz fiatlarnn art bankerleri gnlerce ncesinde tem izlem i,
gtrmt. Bu yzden Kehl tren istasyonunda bir
m iktar Fransz parasn deitirdik. 10 franka karlk
670 mark aldm. On frank Kasada paras ile aa yu
kar 90 sent eder. Bu doksan sent Bayan Hemingvvay
ile bana bir gn, hem de rahat rahat harcamak artiyle ye tti. stelik gnn sonunda da cebimizde 120
mark daha kald.
lk alveriim izi Kehlin ana caddesinde elma,
erik ve eftali satar yal bir kadndan yaptk. ok g
zel grnl be elmaya karlk, kadna bir 50 mark
lk uzattk. Bize ste 38 mark verdi. Kibar grnl,
ak sakall bir bay bizim elma aldmz grnce, ap
kasn karp selm verdi.
zr dilerim efendim, dedi Almanca ve biraz
da utanarak. Elmalar kaa aldnz acaba?
Parann stn sayp on iki marka aldm sy
ledim.
Glmseyerek ban sallad. mkn yok benim
dememe. ok pahal, dedi.
Her lkedeki rejim lerin btn ak sakall ihtiyar
lar gibi sokaktan aa doru yrd, g itti. Fakat el
malara uzun uzun yle bir bakmt ki, kendisine bir
elma ikram etmeyi ok isterdim dorusu. O gn 12
198

GAL STANBULU

mark demek, iki sentten biraz aa demekti. htiyar

adamn btn mr boyunca b iriktird i i para, her
karc olamayan snf mensubu gibi, Almanyann sa
va ncesi ve sava bonolarna yatrld iin, 12
m arklk birey alamyordu. Bu, markn ve kronun de
eri dt halde, geliri artmayan halkn tip ik bir
rneiydi.
Bir dolara 800 mark, ya da bir sente karlk 8
mark alarak Kehlin e itli maazalarnn v itrin le rin
deki mallarn fiatn drm oluyorduk. Bezelyenin
kilosu 18 markt, fasulyenin 16 mark. Kaiser kahvesi
nin kilosu Almanyada Kaiser adna hl ok sk
raslanyor 34 markt. Hi de iyi olmayan ve kavrul
mu tanelerden ibaret Gersten kahvesinin kilosu ise
14 markt. Bir paket sinek kdnn fiat 150 markt.
Bir jile t de ayn fiata ya da bir ve eyrek sente
satlyordu. Bir duble bira 10 markt.
Kehlin en iyi oteli be kap yemek veriyor ve 120
mark alyordu, ki bu bizim paramzla 15 sent demek
ti. Ayn yemei mil uzaklktaki Strasbourgda bir
dolara yemek mmkn deildi.
ok sk gmrk kontrol yznden, Almanyadan
dnen Franszlar Kehlden istedikleri ucuz eyalar
alamamaktadr. Fakat d iledikleri gibi gelip yemekle
rini burada yiyebilm ektedirler. Her gn leden son
ralar Alman pastanelerini ve ayhanelerini dolduran
kalabal seyretmeye deer dorusu. Alm anlar ger
ekten ok gzel pastalar yapyorlar ve bunlar bir
Franszn en kk Fransz parasna, metelie satn
almalar mmkn. Dviz fark yznden Strasbourg
lu genler Alman pastanelerini dolduruyorlar ve lez
199

HEMINGVVAY

zetli Alman kekleri ile tka basa doyuyorlar. Pastane

lerdeki kalabalk yarm saat iinde kayboluveriyor.
G irdiim iz bir pastanede mavi gzlkl bir adam,
maazann sahibine benziyordu. Kendisine boche
denen tip ik bir Alman yardm ediyordu. Dkkn her
yatan ve snftan Franszlarla dolmutu. Hepsi de
tka basa kek yiyorlard. Pembe entarili, ipek orapl,
gzel ve zayf yzl, kulaklarnda inci kpeler bulunan
bir gen kz da durmadan meyveli ve vanilyal don
durma yetitirm ekle meguld.
Gen kz istenileni vermek iin hi de zel bir
itina gstermiyordu. nk ehir asker doluydu ve
sk sk pencereden dary szyordu.
Pastac ve yardmcs dorusu btn kekleri sa
tlnca pek de memnun ve mutlu grnmyorlard.
nk markn deeri, atklar hamurdan ok daha hz
l dyordu. Bu srada sokan ileri bir kesinde
bir ii kalabal tramvayla geiyordu. Hepsinin elle
rinde evde hazrlanm yiyecek sepetleri vard. He
men her evin nnde bulunan aalarn altna yerle
iyorlard. Ayn anda pastaclardaki Fransz genleri
son lokmalarn yutuyor; Fransz anneleri, ocuklar
nn ukulatal, kremal azlarn siliyorlard. Bu da
dviz alveriinin yeni b ir yzyd.
leden sonra ucuza ay iip pasta ve kek ye
mee gelen kalabalk kpr zerinde kaybolurken, bu
defa Kehlde akam karnlarn bedavaya yakn doyur
mak iin gelen ikinci bir korsan kalabal grn
yordu. Kalabalk kpr zerinde karlayor ve zgn
bakl Alman askerleri bunlar seyrediyordu. Otomo
bil acentesindeki adamn dedii gibi, bu da para ka
zanmann bir baka yoluydu.
200

BR MLYON HARCAMAK O KADAR KOLAY K --------( 5 kasm 1923)

BUGN Almanyada yzyirmibe dolarn karl

, iki buuk milyon marktr.
Bir yl nce bu kadar paray tamak iin bir kam
yon tutm ak gerekirdi. Y irm in bin adet kaln ve ar yz
marklk, onluk paketler iinde bulundurulurdu. Pardesnzn ve antanzn iinden dar taard. Bugn,
iki buuk milyonu rahata cebinize ye rle tire b ilirs i
niz. nce ve hafif 100.000 marklk 25 banknot halinde.
ocukllumda m ilyonerleri ok merak ettiim i
hatrlarm. En sonunda bana enemi kapatmam, bir
milyon dolarn bir araya gelen birey olmadn, bu
kadar paray kocaman bir odaya bile sdramyacam sylem ilerdi. Bu kadar para bir araya g etirilse
bile, tek tek saymak iin insann mr yetmez diye
eklediler. Bunu da iitince pes ettim .
201

HEMINGVVAY

Daha sonra bir milyon dolar harcamann zorluu

bende, seyrettiim b ir oyundan sonra daha da iyi yer
e tti. Bu oyunda Brevvster adnda b iri, b ir milyon dola
r delicesine harcad takdirde amcas ya da bir ba
ka yaknnn brakt alt m ilyonluk b ir baka mirasa
konacakt. Hatrladma gre; Brevvster, dayanlmaz
glklerle karlatktan sonra, en sonunda k ol
may dnyor ve bu sayede bir milyonunu hemen
ve derhal harcayveriyordu. Fakat zavall Brevvster an
cak o zaman amcasnn m eteliksiz biri olduunu anl
yor; dknler evi ya da ona benzer b ir yerde ld
n reniyordu. Ama bu defa almak iin paalar
svyor, sonradan ehrinin Ticaret Odas bakanl
na kadar ykseliyordu.
ocukluumda yetimem zerinde e tkili olan bu
t r olaylar hatrlayarak, Almanyada bulunduum on
gn kadarlk bir sre iinde hemen hibir zorlukla
karlamadan ben de bir milyon marktan fazla para
harcayabildim.
O zamana kadar hayatmda sadece bir defa ger
ekten lks bir otelde kalmtm. Bir haftay drdn
c snf trenlerin kuetlerinde, kasaba hanlarnda, k
k ehir ve krlarda bulunan gasthofslarda geir
dikten sonra, serven b ir trenin ikinci mevki korido
runun ine atsanz yere dmeyecek kalabal iin
de sona erdi ve bu defa karclarn nasl bir yaant
srdklerini aratrmay kararlatrdm.
Frankfurter Hofun dev gibi camdan kaps ze
rinde iri, siyah harflerle, FRANSIZLAR ve BELKA
LILAR ER GREMEZ yazyordu. Resepsiyondaki
memur bana bir k i ilik oda iin (tabi vergiler hari)
202

GAL STANBULU

51.000 mark demem gerektiini syledi. ark tar

znda denmi lobbyde geni koltuklarna gml
m, purolarn tttren Yahudilerin, savurduklar du
manlarn ardndan beni gzetlediklerini sezinledim.
Ben Paristen geldiim i yazmtm. Resepsiyon memu
ru akac bir tavrla, elbette Fransz aleyhtar kura
l fazla zorlamyoruz, dedi.
Odama knca, bir dizi vergiyle karlatm. Hereyden nce yzde 40 orannda b ir ehre ayakbast
vergisi vard. Ayrca yzde 20 servis alnyor, stma
iin de ek olarak 8.000 mark kesiliyordu. Sabah kah
valtlarn otelde yapan m terilerden ekstra bir
6.000 mark cret alnaca da b e lirtiliyo rd u . Bir takm
baka ekler daha vard. O gn ve ertesi gn lene
kadar otelde kaldm. Hesap 145.000 mark tuttu.
Badende kk bir tren istasyonunda bir kadn
hamal iki ar valizim i trene kadar tad. Kendisi
ne bavullar tarken yardm etmek, istedim . Yzme
bakp gld. Yank teni, sapsar salar, kz kadar
salam, geni omuzlar vard.
Nedir borcum? diye sordum.
Elli mark, dedi.
Mannheimda bir baka hamal bavullarm bir
vagondan dierine tad. Kendisine borcum nedir?
diye sorduumda, bin mark karln verdi. yaptr
dm en son hamal Badendeki kz olduu iin, it i
raz ettim tabi.
Buradan bir ie birann fiat 1500 mark efen
di, dedi. Bir bardak schnapps da 1200 mark.
te fia tla r btn Almanyada byle deiiklikler
gsteriyor. Fiatlar hzla ykselmeye devam ederken,
203

HEMINGVVAY

markn geen k sonunda e riti i gibi, bir dolar kar

lnda 70.000e kadar hzla dp dmemeye de
vam etmesine bal herey. Fiatlar ykselince, bir
daha dmesi imknsz oluyor. Tarada b ir n ye
mek insana 2.000 marka patlyor. Trende ise salaml
bir sandviin fia t 3.000 mark.
Geen hafta bugnk yaama artlarn aratrr
ken bir kk fabrika sahibi, birok ii, bir otel sahi
bi ve bir lise retmeni ile konutum.
Fabrika sahibi yle dedi : Birka hafta daha
dayanacak kadar kmr ve kokumuz var. Fakat btn
ham maddelerin skntsn ekiyoruz. Bizden istedik
leri fiatlar diyemiyoruz. Malmz ihracatlara sat
yoruz. Onlar dolar zerinden para alyorlar. Biz ala
myoruz. ekoslovakyadan kmr satn alabiliriz;
nk bar antlamasna gre burada Alman kmr
madenleri var. Fakat onlar da demeyi ek paras ile
yapmamz istiyorlar. Bu, dviz satn almak dem ektir
ki, buna da gcmz yetm iyor. ilere yol vermek
zorunda kalyoruz ve artk onlarn da kurtaracaklar
hibir eyleri kalmadndan yaknda patrt kmas
iten bile deil.
Bir ii de yle dedi : Bugn kazandm pa
rayla ailemi geindirmeme imkn yok. Evimi bankaya
rehin ettim ; banka benden yzde 40 orannda faiz al
yor. Rahat rahat para harcayan iiler grebilirsiniz,
fakat bunlar evlerinde, almadan yaayan genler
dir. Kaldklar oda, amarlarnn ykanmas hep be
dava. sizlik creti de cabas. Bu t r adamlar biraha
neleri dolduruyorlar ve bol bol arap iiyorlar. Kimbilir, belki babalarnn da kyde bir evleri, bir iftiik 204

GAL STANBULU

leri falan vardr. O zaman ileri yolunda dem ektir.

nk ift ile rin paras var.
Otel sahibi de yle dedi: Btn b ir yaz boyun
ca otel doluydu. ok iyi b ir mevsim geirdik. Btn
yaz hergn sabahn altsndan gece yarsna kadar a
ltm. Odalarn hepsi doluydu. Hatt m terileri bi
lardo salonunda, battaniyeler zerinde yatryorduk.
imdiye kadar bundan daha iyi b ir yl geirm em itik.
Ekimde markn deeri dmeye balad ve Aralkta
btn bir yaz mevsimi boyunca kazanm olduumuz
para, gelecek mevsim iin gereken stoklarmz bile
karlayamayacak hale geldi. Benim svirede kk
bir sermayem vard. Aksi halde oteli kapatmak zorun
da kalacaktk. Bu ehirdeki dier btn yazlk o te ller
tem elli olarak kaplarn kapatmak zorunda kaldlar.
u kar tepedeki byk otelin sahibi, geen hafta
intihar etti.
Lise retmeni de yle dedi: Ayda 200.000
mark maa alyorum. Bu ilk bakta iyi bir maa gibi
geliyor insana. Fakat maamn artmasna imkn yok.
Bir yumurta 4.000 mark. Bir gmlek, 85.000 mark. Bu
gn drt k i ilik ailemiz gnde ancak iki n yemek
yiyerek yayabiliyor. Fakat buna da kretmek lzm.
Bankaya olan borcum da cabas.
Burada yaayan halk, parasn dolara tahvil ede
miyor. svire parasna evirmesi de imknsz. Ruhr
sorunu yaknda zmlenince, markn yeniden de
cei muhakak. Bankalar asla dolar, svire frang ya
da Hollanda paras verm iyorlar. Kasalarnda olann
zerine drt elle sarlm lar, brakmyorlar. Halk da
hibir ey yapamyor.
Tccarn da paraya gveni yok. Bu yzden fiat205

HEMINGVVAY

lar drmyor. En zengin olanlar, kyller. nk

geen sonbaharda markn deerinin drlmesinden
sonra, rnlerinin fia t buna uygun olarak te s p it edil
m iti. Byk fabrikatrlerin durumu da salam. B
yk fabrikatrler darya yabanc para karlnda
mal satyorlar. gcnn karln ise markla d
yorlar. Bankalar da iyi durumda. Bankalar her zaman
zengindir. Hkmetlere benzerler. Deersiz diye, de
erli para alrlar, sonra da drt elle yaprlar.
Lise retmeni uzun boylu, zayf bir adamd. Uzun, ince ve s in irli elleri vard. Zevk iin fl t alyor
du. Kapsn aldm zaman iitm itim . ki ocuu
pek besinsiz kalma benzemiyorlard, ama kendisi
ve karsnn grn yleydi.
Peki, btn bu iler nasl zmlenecek? diye
sordum.
Ancak Tanrya gvenebiliriz, dedi. Sonra g
lmseyerek ekledi: Biz Alm anlar Tanr'ya ve hk
metlere gvenmeye almzdr. Fakat artk hkme
te inanmyorum.
Yerimden kalkarken, Demin kapnz aldm
zaman ok gzel fl t alyordunuz... dedim.
Fltten anlar msnz? Sever m isiniz flt? Du
run, sizin iin bireyler alaym.
Eer sizden fazla ey istememisem, memnuni
yetle, dedim.
irkin grnl ve tozlu arala oturduk; lise
retmeni gerekten ok gzel ald flt. Darda
insanlar ehrin ana cadesinde gidip geliyorlard. o
cuklar gelip sessizce yanmza oturdular. Bir sre
sonra retmen almay brakt ve sklarak ayaa
kalkt.
Bilir misiniz, fl t ok ho bir sazdr, dedi.
206

ALTINCI BLM
KNC DNYA SAVAlNDAN

ZAFERE DORU BR GEZ

(2 2 tem m uz 1944, C o llie r's )

SHLOH savann tarihini kimse hatrlamyor. Fa

kat bizim Fox Green kumsalna ktmz gn, alt ha
zirand ve rzgr kuzeybatdan olduka sert esiyordu.
Sabahn kurun renkli ilk klar ile beraber karaya
doru hareket ederken, on metre boyunda, tabut bi
imindeki lik teknenin iinde omuz omuza, rahatsz
vaziyette, savaa giden insanlarn yalnzlk dolu arka
dalna snm bekleyen erlerin elik m iferleri
zerine yeil deniz sular serpiliyordu. zerlerine
yzmelerini salayacak lastik cankurtaranlar g e iril
mi TNT (dinam it) sandklar, bazukalar ve sudan ko
runmalarn salamak iin naylonla rtlm bazuka
roketleri de kartma gem isinin iindeydi. Saydam
muhafazalar iinde roketler, yamurluk giymi kolej
li kzlar hatrlatyordu insana. Askerlerde de ayn
cankurtaranlardan vard.
209

HEMINGVVAY

Sandal dalgayla kalknca yeil sular beyaz kp

e dnyor, kpkler adamlarn, silhlarn ve dina
m it sandklarnn zerine serpiliyordu. Karda Fran
sz kylarn grebiliyordunuz. Saldr ve tama ara
larnn kurun burunlar ile dz gverteleri imdi geri
de kalmt. Denizin zerindeki gem iler Fransaya, ile
riye doru akyordu.
kartma gemisi dalgalarla beraber ykselince
alak silu e tli kruvazrlerle, sahile yakn yerde duran
iki zrhl vagon grlebiliyordu. Silhlarnn krmz
klarn, rzgrlarla b irlikte dalan kahverengi du
manlarn da grmek mmknd.
V irginia'l Temen Robert Anderson, arka taraf
tan seslendi:
Dmenci, rotan nedir?
Massachusettsli dmenci Frank Currier, iki-yirmi kumandanm, diye karlk verdi. nce yzl, na
rin bir delikanlyd. Baklar pusulasnn zerine
d ikilm iti.
Anderson, ki-yirmiden ama yleyse Allahn
cezas! diye seslendi. Bu bell okyanusta c irit at
mayalm.
Dmenci sabrla, ki-yirmiden amyacam
kumandanm, diye karlk verdi.
Haydi, haydi, dikkat et! diye tekrarlad Andy.
S inirliydi. Fakat dman atei altnda ilk defa kart
ma yapan gemisindeki askerler, onun A frika, Sicilya
ve Salerno kartmalarnda da bulunduunu biliyor,
kendisine gveniyorlard.
Biz grltyle tank tayan bir kartma gem isi
nin zerine srklenirken, Andy grledi :
zerine gitme u leyterin!
210

GAL STANBULU

Rotam iki-yirmi, dedi dmenci.

Andy, Ama bu okyanusta rasladn her tekne
nin zerine bindireceksin demek deil, dedi. Yakk
l, yank tenli, alml ve rahat bir delikanlyd. Bay
Hemingvvay, u ilerdeki teknenin direindeki ne bay
radr, drbnnzle bakar msnz ltfen, diye ses
lendi.
cebimden kk Zeiss drbnm kardm.
Bayraa evirip baktm. Bir dalga drbn slatncaya kadar, bayra yakalyabildim.
Yeil renkli, dedim.
yleyse mayndan arnm kanaldayz, dedi
Andy. ok iyi. Dmenci, n'oluyor sana? ki-yirm iyi
tutturam yor musun?
Drbnm kurulamay denedim, ama birbirini
kovalayan dalgalar yznden beceremedim. Bu ii
sonraya brakp, Texas zrhlsnn sahili dvn
seyretmeye baladm. Zrhl imdi tam samzdayd
ve biz dosdoru Fransa kysna yol alrken, o da ze
rimizden ate ediyordu. Andy ve Dmenci C urriere
inanmak gerekirse, 220 derece zerinden sahile yak
layorduk ve herey daha belirli grnmeye bala
mt.
Alak kayalklar vadilerle yarlm t. Kilisesi g
rnen bir ehir vard karda. Bir de denize kadar inen
bir orman. Kumsallardan birinin sa tarafnda bir ev
grlyordu. n tarafta katrtrnaklar alev alev yan
yordu. Kuzeybat rzgr dumanlan ierilere srklyordu.
Deniz tutmas yznden yzleri balmumu gibi sa
rarmayan askerlerimiz, teknelerin elik kenarlarna
211

HEMINGVVAY

dayanm, Texasn sahili borbardman ediini

hayret ve mutlulukla seyrediyorlard. elik m iferle
rinin altnda Orta ada ko ba tayarak kale ka
plarn zorlayan savalar andryordu.
Texasn 14 inlik toplarnn kustuu atele,
geminin uzanda bir ate frnnn az kaynyordu
sanki. Daha sonra sar ve kahverengimtrak bir bulut
etraf saracak, askerlerin m iferlerinin zerine kadar
inecekti. Top grlem eleri kulamzn zarn ar, kuru
bir eldivenle dver gibiydi.
Biz yaklatka gittike daha belirleen bir tepe
nin yeil ykseklikleri zerinde birden iki kara toprak
paras ve duman grnyordu.
Askerlerden birinin motor grlts arasnda,
Bakn, Almanlara neler yapyorlar! diye bardn
iittim . Asker mutlu bir tavrla, ddiaya girerim ki,
karda sa kimse kalmamtr, diye ekledi.
O sabah askerlerin azndan kan ve benim i it
ti im tek sz bu oldu. kide bir kendi aralarnda da
konuuyorlard, fakat 225 beygir gcndeki Diesel
motorlarnn grlts iinde bunlar itim ek imkn
szd. Genellikle hi konumadan, sessiz, bekliyorlard.
Ate eden gem ilerin hattndan uzaklatmzdan be
ri kimse glmsememiti. Kendilerine yardmc o!an
esrarengiz devi grmlerdi. Fakat imdi gemi g it
m iti ve yeniden yapyalnz kalmlard.
Silhlarn ate kusmaya balad andan beri a
zm ap amyacam ben de merak etm itim . im
di ise oktan kurtulmutum.
Texas ve Arkansasn ate hattnn iine gi
rip ktktan sonra bir memnunluk duydum. Btn gn
212

GAL STANBULU

baka gem iler de zerimizden ate edip durmutu.

Deniz topusunun an, tok patlamalar hi eksik olma
mt. Kyya iyice sokulduktan sonra, Texasla
Arkansasn yzlerce vagonun gkyznden aa
yuvarland zaman kabilecek kadar mthi gmbrll top patlamalar artk geride kalmt. Biz kuru
n deniz zerinde inatla ilerlem eye devam ederken,
onlar bizim dnyamzn bir paras olmaktan kmtr
artk. Zrhllar bizim iin baka lkelerin gklerine
giden ve yamuru asla bize ulamayacak bulutlar gi
biydi. Yine de sahi! bataryalarn perian ediyor,
kartmay desteklemek iin daha sonra kyya sokula
cak destroyerlerin rahata yaklamalarn garantiye
alyorlard.
imdi sahili nmzde btn ayrntlar ile b irlik
te grebiliyorduk. Andy kumsallarn girdisini ktsn
iyice gsteren haritasn incelerken, ben de drbn
m alp kurulamaya baladm. nsann grebildii ka
dar geni bir alan iinde hareket halinde kartma ge
m ileri yol alyordu. Gne henz grnmemiti ve
btn ky boydan boya dumanlar iindeydi.
Andynin dizleri zerine serdii harita, on yaprak
tan meydana gelm iti ve atalarla birbirine tu ttu ru l
mutu. Ek 1den Ek A ya kadar gidiyordu. Be ayr
yaprak da bir arada tutturulm utu. Andy iki insann
kollarn aarak ancak tutabilecei kadar geni ha
ritay dizlerinin zerine serince birden bir rzgr esti;
haritann Beyaz Kpek, Kzl Tilki, Yeil Tilki, Yeil
Kpek, Kolay Kzl ve Charlie Sektr blmleri iki
kere sallandktan sonra, kpeteden utu, denize
g itti.
213

HEMINGVVAY

Ben bu haritay nceden incelem i ve byk ks

mn belleime yerletirm itim . Fakat bellek yokla
mak baka, haritaya bakp, kardaki kydan dorula
ma yapma baka eydi.
Kk bir haritan daha yok mu Andy? diye
seslendim. u tek yaprakl olanlardan. Yeil Tilki ile
Kolay Kzl gstereni yeter.
Hi byle bir haritam olmad, diye karlk ver
di Andy. Biz bu arada gittike gzmze daha dman
grnen Fransa sahiline yaklayorduk.
Kulana eilip Bundan baka haritan yok mu?
diye sordum.
Bir bu vard, o da gitti, dedi Andy.
Bir dalga geldi, ald gtrd. Acaba karmzda
ki ky neresidir dersin?
u kilise kulesi C o lle ville inkine benziyor, de
dim. Eer yleyse, buras Yeil Tilki olmal. Dmdz
denize inen akarsu da, Kolay Kzl yn olmal.
Doru, dedi Andy. Yalnz biraz fazla sola d
tk galiba.
Grnen ey bu, bu kadar da yeter, dedim.
Bunlar belleimde kalanlar. Yalnz kayalklar olma
malyd. Kayalklar, Kzl Tilki kumsallarnn balad
tarafta, Yeil T ilk inin solunda olmalyd. Eer yanl
myorsak, Yeil Tilki de samzda olmal.
Andy, Civarda bir yerde bir kontrol teknesi ol
mal, dedi. Hangi kumsaln karsnda olduumuzu
ondan reniriz.
Kayalklar varsa, Yeil Tilki deildir buras,
dedim.
Haklsn, dedi Andy. Kontrol gemisine sorup
214

GAL STANBULU

renelim. Dmenci, yakla u tekneye. Yok be, ona

deil, grmyor musun hangisine? Ge, nne ge!
Byle dmen krarsan, asla yetiemeyiz.
Gerekten de yetiem edik. Andan geince,
tekne de bizden uzaklat. Bindiimiz kartma gemi
si, tad dinam it yk ve kaln zrh yznden ok
ar yol alyordu.
Allah cezasn versin! diye grledi Andy. Biz
de Piyade kartma Gemisine sorarz.
Piyade kartma gem ileri deniz amak iin yapl
ma benzeyen yegne teknelerdi. S iluetleri gemiye
benziyordu. Tat ve zrhl ara kartmaya yarayan
tekneler ise dem ir banyo kvetleri ya da mavnalar
dan farkszd. Deniz stnde nereye baksanz, yalnz
bunlar grebilirdiniz; ancak pek az kyya doru rota
tutturm utu. Hep b irlikte yanaacaklar, ierlerindekini boalttktan sonra ark edip geri dneceklerdi. K
yda da, bulunduumuz yerden tanklar andran bir
izgi grnyordu. Drbnm henz ie yarayacak
kadar kurumamt.
i asker dolu olarak yanmzdan geen kartma
gemisine doru, Andy ellerini boru gibi yapp ses
lendi :
Yeil Tilki Kumsal nerede?
Biri, itmiyorum, dedi. Megafonumuz da
yoktu.
Kardaki ky, ne kys? diye haykrd Andy.
kartma gemisi zerindeki subay ban sallad.
Dierleri balarn bile evirm ediler. B irbirlerinin
omuzlar ardndan sahile bakyorlard.
Dmenci, daha yakla! diye seslendi Andy.
215

HEMINGVVAY

Haydi, biraz daha sokul, klmida!

kartma gemisine doru sokulduk; tam yakn
mzdan getii srada motorlar stop ettik.
Andy, Yeil Tilki kumsal nerede? diye yine
olanca sesiyle bard. Rzgr kelim elerini alp
gtrd.
Tam sanzda, diye haykrarak karlk verdi
subay.
Saol. Andy dier iki tekneye bakt, sonra ia
reti Ed Bankere seslendi : Yaklatr unlar. Syle,
yaklasnlar.
Ed Banker dnd, iaret parma yukarda, sa
elini havaya kaldrd, indirdi, kaldrd, indirdi. Yak
layorlar kumandanm, dedi.
Arkaya baknca tka basa dolu dier iki teknenin
gne batt iin yemyeil grnen dalgalar zerin
den seke seke yaklatklar grlyordu.
Her tarafnz sland m efendim? diye Ed ba
na sordu.
Her tarafm.
Benim de, dedi Ed. Islanmam bir gbeim
kalmt, imdi o da sland.
te bu Yeil Tilki olmal, dedim Andyye. Ka
yalklarn nerede b itti in i hatrladm. Samz tam
Yeil Tilki. te C olleville kilisesi. te kydaki ev.
Sa tarafta da, Kolay Kzl zerindeki Ruquet vadisi.
Yzde yz Yeil Tilki bu.
Andy, Biraz daha yaklanca, dorulama yapa
rz, dedi. Siz gerekten Yeil Tilki olduuna inan
yor musunuz?
yle olmas gerekiyor.
216

GAL STANBULU

nmzde de bir sr kartma gemisi, ayn ka

rarszlk iinde dolanp duruyor, gidiyor, dnyor,
daireler iziyordu.
Mthi bir yanllk var bu ite, dedim A ndyye. Tanklar grdn m? Ky boyunca sralanmlar.
Burada bulunmamalar gerekirdi bunlarn.
Tam bu srada tanklardan biri infilk e tti; kara
dumanlar, sar alevler saa saa yanmaya balad.
Kynn aa taraflarnda bir ikinci tank daha ba
lad yanmaya. Ky boyunca, su izgisinde dev sar
ateler yaklm gibiydi. Bakmak iin yerimden dorulduumda, ikisi daha alevler iinde kald. lk ya
nanlardan imdi kl rengi dumanlar kyor ve rz
gr bu duman ky boyuna yayyordu. Tank dizisinin
ardnda kim seler olup olmadn grmek niyetiyle
yerimden dorulduumda, yanan tanklardan biri da
ha mthi bir ekilde infilk e tti, dumanlarla kzl
alev d ilim leri etrafa sald.
te yerim izi dorulayacamz bir tekne, diye
seslendi Andy. Dmenci, uradaki kartma gem isi
ne yana bakalm. Evet, ona. Yakla, yakla! Biraz
daha. u ynden gel!
Bu siyah, zerine iki makineli tfek monte edil
mi, yollu bir tekneydi.
Kars neresi, syleyebilir misiniz? diye ses
lendi Andy.
Beyaz Kpek, diye b ir karlk geldi.
Emin misiniz?
Kara tekneden yine, Beyaz Kpek diye ba
rdlar.
Doruladnz m hi?
217

HEMINGVVAY

Tekneden, Beyaz Kpek dedik ya! dediler. He

men ardndan gemi hzland, beyaz kpkler saarak
ayrld, yanmzdan uzaklat.
Btn cesaretimi kaybetmitim . nk karmz
daki kara parasnda Yeil Tilki ve Kolay Kzl kum
sallarnn ayrntlarn hatrlamtm. Yeil Tilki kum
salnn solundaki biti yerini belirten kayalk dizisi
aka grnyordu. Her ev yerli yerindeydi. Collev iile kilisesinin kulesi olduu gibi karmzdayd. Su
iindeki engeller ve savunma tesisle ri bile, bellei
me kazlm gibiydi. Bir sabah dayanamam, Kapta
nmz Komodor W. I. Leahyye bu saldrnn bir oya
lama olup olmadn bile sormutum.
Hayr, dem iti Dorothea M. D ixin kaptan.
Kesinlikle hayr. Neden sordunuz bu soruyu?
nk kumsallar savunmaya son derece elve
rili de.
Kaptan Leahy bana, Ordu saldrnn ilk yarm
saati iinde btn engelleri ve mayn tarlalarn te
mizleyecek, dem iti. kartma gem ilerinin yana
mas iin yer bile hazrlayacak.
Mayndan arnm bir kanalda ve tama gemisi
iinde denizi amann btn hikyesini yazmak is
terdim . Manevralardaki matematik kesinlik; dem ir al
maktan balayp kauuk sandallarn denize indirildii
ve kartma dalgasnn arklar izerek kyya doru
yol almaya balad ana kadar, btn ayrntlar sa
niye saniye, kronom etrik bir dzenle ayarlanmt.
Tam bir ekip almasyd bu; aslnda bunun iin
koca bir kitap doldurmak gerekir; bizim burada an
lattmz, bir kartma gemisi iindeki ekip alma
218

GAL STANBULU

snn basit bir hikyesinden ibaret. Yeil Tilki kum

salna frtna gibi tmz bir gnn hikyesi.
O anda Yeil Tilki kumsalnn nerede olduunu
kimse bilmiyordu. Ben kumsaln tam karsnda ol
duumuzdan emindim, fakat devriye gemisi bunun
Beyaz Kpek kumsal olduunu sylem iti. Oysa ben
bulunduumuz yerin neresi olduu konusunda yanl
myorsam, Beyaz Kpek 5.000 metre samzda olma
lyd.
Buras Beyaz Kpek olamaz Andy, dedim. u
kayalar solumuzda Kzl T ilk inin balangc olan ka
yalar.
Andy, Adam, Beyaz Kpek diyor, dedi.
Gemide smsk duran askerler arasnda m iferi
dikey bir beyaz izgiyle boyanm olan biri, bize ba
kyor ve ban sallayp duruyordu. kk elmack ke
m ikleri ve dz, akn ifadeli bir yz vard.
Ed Banker arkas bize dnk, Temen kumsal
tandn sylyor; Yeil Tilki karsndayz, diye
seslendi. Tekrar temenle bireyler konutu, ama bu
sefer ne konutuklarn iitemedik.
Andy temene seslenerek, m iferli ban aa
yukar sallad. Sonra, Yeil Tilki diyor, dedi.
Sorsana una, nereye gitmek istiyormu, de
dim.
Tam bu srada ii subay dolu siyah bir dier dev
riye gemisi kydan bize doru geldi. lerinden bi
ri ayaa kalkp megafonla seslendi : Yeil Tilki kum
salna kacak yedinci dalgadan baka gemi var m
burada?
219

HEMINGVVAY

Yanmzda bu dalgadan sadece bir gemi vard.

Subay onlara kendisini izlem elerini syledi..
Andy, Buras Yeil Tilki mi? diye sordu.
Evet. u yklan evi gryor musunuz? Yeil
Tilki kumsal o evin on bin metre sana dyor.
Kumsala kabilir m isiniz siz?
Buna cevap veremem. Ky kontrol
sormanz gerekir.

gemisine

Kendi bamza kamaz myz?

Yetkim yok bu konuda. Ky kontrol gemisine
sormanz gerekir.
Nerede o?
Civarda bir yerde olmal.
Tama gem ilerinden birini gzleyelim, nereye
g ittik le rin i kolayca anlarz. Peine taklrz biz de,
dedim.
Kontrol gemisini arayacaz, dedi Andy. Bu
nun zerine kartma gem ilerinin kum gibi kaynat
denizi gzlemeye baladk.
Gremiyorum, dedi Andy. Buralarda yok. Da
ha yaknlarda olmas gerekirdi. Ne yapp yapmal,
bulmalyz onu. Ge bile kaldk. Haydi, i bana!
Nereye kartma yapmas gerekiyormu, sorsana una, dedim.
Andy aa inip temenle konutu. Konuurken
temenin dudaklarnn oynadn grebiliyordum;
fakat makinelerin grltsnden hibir ey iite m i
yordum.
Andy, Doruca o yklan evin karsna kmak
istiyor, dedi dnnce.
Biz de kumsala doru yneldik. G ittike hz
220

GAL STANBULU

lanarak yaklaan siyah devriye gemisi tekrar zeri

mize doru geldi.
Kontrol gemisini buldunuz mu? diye megafon
la seslendiler.
Hayr.
Ne yapacaksnz, peki?
kyoruz karaya, dedi Andy.
Peki, talihiniz ak olsun ocuklar, diye mega
fondaki ses bir daha grledi. Tonu bir at kadar do
kunakl geldi bize. Hepinizin talih i ak olsun ocuk
lar!
Aramzda tatl gll, n iki dii eksik maki
nist, Seattleli Thomas E. Nash vard. Brooklynli ia
reti Edvvard F. Bunker, makineli tfeki V irginal
Lacey T. S hiflet vard. Massachusettsli ark Frank
Currier ile Andy ve bir de ben vardm. Megafonda
bizi uurlayan at kadar dokunakl ses, hepimizi k
yda durumun ne kadar kt olduunu anlatmaya yet
m iti.
G rltler iinde kyya doru sokulurken, bizi
bekleyen eyleri daha iyi grebilmek iin arka tara
fa geip oturdum.
Drbnm iyice kuruduundan
imdi sahilde olup bitenleri ok daha iyi izliyebiliyordum. Ky bize korkulu bir hzla yaklayordu ve
drbnle baknca, hz daha da artm gibi geliyordu
insana.
Soldaki kyda, akl zemin zerinde barnacak
tabii hibir siper yoktu ve ilk kan birinci, ikinci,
nc, drdnc ve beinci dalgalar, dtkleri yer
de uzanm, denizle ilk siperler arasndaki ara bal
yalar gibi yatyorlard.
Sada, kumsaldan ieriye
221

HEMINGVVAY

doru uzanan vadinin balangcnda, aalkl bir ge

it vard. Alm anlar burada iyi bireyler becermeyi
ummulard ve daha sonra da bunun stesinden gel
diklerini grdk.
Daha da sada iki tank kumsaln kenarnda ya
nyordu. lk ykselen siyah ve sar dumanlardan son
ra imdi kurun dumanlar kyordu. Yaklarken,
iki makineli tfek yuvas grmtm. Biri kk va
dinin sandaki ykk evin kalntlar arasndan aralk
sz ate ediyordu. Dieri iki yz metre kadar daha
sada, kumsaln drt yz metre nndeydi.
Tadmz askerlerin komutam, kendilerini y
kk evin tam karsndaki kumsala kartmamz is
tem iti.
Tam oraya, dedi. Tam karsna!
Andy, dedim. Btn o blge makineli tfek
atei altnda. Daha imdi u batk geminin zerine
iki defa ate atklarn grdm.
kartma gemilerinden biri, ba bo kalm kur
un renkli bir elik banyo gibi, karaya vurup oldu
u yerde kalmt. Su yzeyine doru ate ediyorlar
d ve m erm iler deniz zerinde keskin su fskiyeleri
ykseltiyordu.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Biz de ken
disini oraya gtreceiz.
Hi faydas yok ki, dedim. ki makineli tfe
in de kyy taradn grdm.
Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Rotay ora
ya evirin. Dimdik dnd, kolunu aa yukar sal
layarak dier gem ilere de iaret verdi.
Havalanmak zere olan bir uan kard ka
222

GAL STANBULU

dar byk patrdyan makinelerin grlts arasnda,

Yaklan ocuklar, diye seslendi. Yaklan, daha
yaklan. Ne o, sizin neyiniz var? Yaklaamyor mu
sunuz? Olanca gcnle, ark, olanca gcnle!
O anda iki makineli tfek yuvasnn tarad ala
na girdik. Kurun tarrakas tepemden slk alarak
geince bam sakladm. Sonra silhn bulunaca
yuvaya sndm. Makineli tfek m erm ileri etrafmz
da aralksz su sratyordu. Bir tanksavar mermisi de
zerimize bir hayli deniz suyu indirdi.
Temen komutay eline almt, fakat ne dedii
ni iitem iyordum . Bam iyice aa indirm iti.
ark, abuk evir dmeni, bu cehennemin d
na kalm! diye haykrd Andy. abuk kalm!
Biz dnp arkamz evirince, makineli tfek ate
i sustu. Fakat tek atlar yine evremizde slk a
lyor, su sratyordu. Biraz da glkle bam kal
drdm ve yeniden sahili szdm.
Andy, Temizlememiler buray, dedi. Baksa
na, u amandralarn st mayn dolu.
Ky boyunca gidip unlar
karaya kartacak
uygun bir yer arayalm, dedim. Makineli tfek ate
inin menzili dnda kalabilirsek, bize daha byk
silhlarla ate edeceklerini sanmam; nk biz alt
taraf bir tama gemisiyiz. Bizden daha iyi hedefleri
var.
Uygun bir yer arayacaz, dedi Andy.
imdi ne istiyor? diye Andyye sordum.
Temenin dudaklar yeniden kprdamaya bala
mt. Yalnz ok ar kmldanyordu ve dudaklarn
kendisiyle, ya da yzyle bir ilikisi yokmu gibiydi.
223

HEMINGVVAY

Andy iitm ek iin eildi. Tekrar arka tarafa dn

d.
Dnp kumandannn bulunduu gemiye gitm e
mizi istiyor, dedi.
Kendisini Kolay K zla yakn bir yerde karaya
kartabiliriz, dedim.
Komutann grmek istiyor, dedi Andy. O ka
ra gem idekiler onun birliindenmi.
lerde, dalgalar arasnda yol alan bir piyade
kartma gemisi vard. Ona doru yaklarken, birden
88 mm.lik bir Alman topunun elik gvdesinde a
t delii grdm. Geminin her dnnde, deliin
parlak kenarlarndan dar doru kan akyordu. Yu
karda deniz tutan erler aaya sarkm inliyor, l
leri n tarafta ve kaptan mahallinde yatyordu. Biz
dalgalarla beraber kalkp inerken, temen bir dier
subayla bireyler konutu. Sonra uzaklatk.
Andy ne gidip kendisiyle konutu, tekrar geri
dnd. Arka tarafa oturup doudan zerimize gelen
iki destroyeri gzledik. Toplan ile kydaki hedefleri
dvyorlard.
Andy, imdi karaya kmay istem ediklerini,
bekle dediklerini sylyor, dedi. u destroyerin
yolundan kaalm.
Ne kadar bekleyecekmi, peki?
imdi burada yapacak ileri olmadn syl
yor. nlerinde olmalar gerekenler bile kmam da
ha karaya. Beklemesini sylediler.
Gidip klacak bir yer aratralm, dedim.
Drbn alp kyya bir bakn. Ama grdklerinizi
onlara sylemeyin.
224

GAL STANBULU

Andy bakt.
sallad.
Sa tarafa
rumu grelim,
kabiliriz. Sen
emin misin?

Sonra drbn geri verdi ve ban

doru bir dolanalm ve oradaki du
dedim. Eminim, onun istedii yere
ona im d ilik kma dediklerinden

Kendisi yle diyor.

unu biraz zorla da doru konusun.
Andy az sonra geri dnd. imdi kamam, di
yor. Szde nce maynlar
tem izleyeceklerm i, ki
tanklar hareket edebilsin. im dilik kmaya deme
yeceini sylyor. Szde ona byle dem iler ve bir
sre akta beklemesini tem bihlem iler.
Kyya ilk yanatmz
srada zerimize ate
eden yuvalara doru imdi destroyer serbest at ya
pyor; toplar ate ederken grlemeyle beraber top
ran havalandn, tekne zerindeki bo sandkla
rn da elik gverte zerinde geriye doru kayd
grlyordu. Destroyerin 15lik toplar, kk vadi
nin eiindeki harap evin iinde bulunan makineli
tfek yuvalarn halla pamuu gibi atyordu.
Andy, imdi durum e lve rili, yanap kartma
yapacak bir yer var m, bakalm, dedi.
Andyye, imdi o tarafta alan piyadeler g
ryorum, dedim. Al drbn de, bir bak bakalm.
Samzdan doru insanlar, omuzlarnda dnyay
tayan A tlas gibi ar ar, inatla vadiye doru ile r
lemeye alyorlard. Ate etm iyorlar, yorgun
bir
marandiz gibi ilerliyorlard.
Piyadeler vadinin sonundaki srtn yukarsna
doru saldrya geti, diye temene seslendim.
225

HEMINGVVAY

Bize henz ihtiyalar yok, diye karlk verdi.

Bizi istem ediklerini aka sylediler bana.
Andy, u drbn versene, sen Hemingvvay,
sen ver, dedi. Bakt ve tekrar geri uzatt. urada
sar bir bayrakla sinyal veren biri var ve ayn yerde
ba dertte bir tekne grnyor. ark, doru o ta
rafa gidelim.
Btn hzmzla kyya doru ilerlem eye bala
dk. Ed Banker evresine baknp Bay Anderson, di
erleri de geliyorlar, dedi.
Geri evir onlar, diye haykrd Andy. Geri
evir onlar!
Banker dnd, br teknelere iaret etmeye ba
lad. stediini anlatmakta glk ekiyordu. Fakat
sonunda dier gem ileri geri evirebildi.
Andy baklarn hepimizin grd mayn a
mandralar arasnda, yar batm duran kartma ge
misinden ayrmadan, Geri evirebildin mi d ierleri
ni? diye sordu.
Evet komutanm, dedi Ed Banker.
Bir dier kartma gemisi kyya doru bir ark
izdikten sonra dnm, zerimize geliyordu. Yak
nmzdan geerken, ierden biri megafonla seslendi:
u teknede yaral var, gem ileri de batyor.
Siz yanaamadnz m?
Sert esen rzgr megafondan kan sesleri da
tmadan nce duyduumuz yegne szler, Makineli
tfek yuvas oldu.
Andy, Makineli tfek yuvas var m dediler, yok
mu dediler? diye sordu.
itemedim ki.
226

GAL STANBULU

Tekrar teknenin etrafnda dn ark, dedi.

yice yaklaarak dn.
Bir makineli tfek yuvas m var dediniz? diye
bard.
Bu sefer bir subay elindeki megafonla eildi.
Bir makineli tfek yuvasndan zerlerine ate edi
yorlar. Tekneleri de batyor.
Andy,
verdi.

Doru

kyya

ark,

diye

komutunu

Engel olsun diye batrlm amandralar arasn

dan ilerlem ek ok gt. Bunlara balanm mayn
lar yzyze yaptrlm dz tabaklara benziyordu.
Kurun-sar karm, irkin bir renkleri vard.
Altmzda baka maynl amandra olup olmad
n bilm iyorduk, fakat grdklerim izi
ellerim izle
uzaklatrarak batan tekneye doru yolumuza devam
ettik.
Karnnn a lt tarafna
kurun yemi bir adam
gverteye ekmek kolay i deildi; stelik yaraly
koyacak bir kamara falan da yoktu.
Destroyer makineli tfek yuvasn yerle bir e t
mediyse, Almanlarn neden zerimize ate etm edik
lerini anlyamadm. Belki de maynlara arparak par
alanmamz beklem ilerdi. Gerekten de mayn, b
yk bir tehlike olmaya devam ediyordu. Almanlar
bunlarn nasl altklarn grmek istem i o la b ilir
lerdi. zerimize daha nce ate eden tanksavar to
punun da menzili iindeydik. Dubalar arasnda ma
nevra yapmaya alrken her an topun ate etme
sini bekledim.
lk defa olarak bordaladrmz kartma gem isi
227

HEMINGVVAY

ne yanatmzda, kyda ar ar ilerleyen tank

grdm. Almanlar tanklarn vadinin kyya ald
geni alana kadar ilerlem elerini beklediler. Bu alan
son derece atee uygundu Derken birden nde iler
leyen tankn ba ve arka tarafndan kk bir stun
ykseldi. Hemen ardndan tankn bize bakan yan ta
rafndan duman kmaya balad. Taretin tepesinden
iki kiinin kp kendilerini yere attklarn grdm.
Kynn talar zerinde emeklemeye baladlar. O
kadar yakndlar ki, adamlarn yzlerini bile grebi
liyordum. Tank alevler iinde kalp gururla yanmaya
balamt, ama iinden baka kan olmad.
Bu arada biz yaral erle sa kalanlar bizim ge
miye almtk. amandralar arasndan geri dnme
ye hazrlanyorduk. Son amandradan da syrld
mz ve C urrierin makineleri tam yol altrd s
rada, bir baka tank daha yanmaya balamt.
Yaral delikanly destroyere kardk. Kendisini
madeni sepetlerden birine yerletirerek yukar ald
lar. Sonra dier sa kalanlar da topladlar. Bu ara
da kyya iyice sokulan destroyer 15'lik toplar ile
karadaki makineli tfek yuvalarn bir bir havaya
uuruyordu. Bir metre kadar uzunluunda bir Alman
topunun, kuyruk tarafndaki askerle b irlikte havalan
dn, sonra beli, kolu, paralar dalm halde top
rak yn ile b irlikte yere indiini grdm. Petruka balesinden bir sahne seyrediyormuum gibi ol
dum.
Piyadeler sol tarafmzda vdiyi tutm u, srta
varmlard. A rtk bu ie daha fazla karmamakta bir
sebep yoktu. Kyda setiim iz uygun bir yere ynel
228

GAL STANBULU

dik ve askerlerim izi, TNT sandklarn, bazukalarn,

temenleri ile b irlikte kardk. Bu i olmutu.
Alm anlar hl tanksavar toplar ile atee devam
ediyorlard. stedikleri bir hedef buluncaya kadar ate
i srdryorlard. Havan toplar da kyya ldrc
darbeler indiriyordu. Kydan uzaklarken oyalamak
iin bir ksm askerlerini de geride
brakmlard.
Atee devam eden bu adamlar herhalde karanlk
knceye kadar direneceklerdi.
Tka basa doldurulmu ara-gere tekneleri, ba
langta dalgalar arasnda batacak gibiyken imdi ra
hata kyya yanaabiliyorlard. Kanallarn 30 dakika
iinde maynlardan temizlenecei sz hl bir ef
sane olarak hatrlanyordu. Hele imdi sular da yk
seldikten sonra amandralar batt iin, durum daha
da etindi.
Dixten hareket eden 24 kartma teknesinden
6's kaypt. Ne var ki bunlarn mrettebatnn ou,
dier tekneler tarafndan toplanm t. Gn nda
tam bir cephe saldrs g e rekle tirilm iti ve bu,
asker dehann yaratabilecei her trl engele kar
, maynlanm bir kydan geilerek baarlmt. Sa
hil mmkn olduu kadar inatla, zekice savunulmu
tu ve baka b irlik de olsa, bundan daha iyisini bece
remezdi. Buna ramen Dixten gelen her tekne,
mrettebatn ve ykn kyya kartmay baarm
t. Kt denizciler yznden hibir tekne kaybedilm emiti. Batan gem ilerin hepsi, dman atei ya da
maynlar yznden batmt. Ve biz kyy tutm u
tuk!.
Daha yazmadm ok ey var. sterseniz, bir haf
229

HEM1NGVVAY

ta daha yazarm; yine de 1200 m etrelik bir cephede

herkesin yaptklarn anlatamam. Gerek sava asla
kt zerinde anlatlana benzemez. Ne kadar anlatl
sa, gerek olana eriemez. Fakat 1944 yl Haziran
aynn altnc gn Yeil Tilki ve Kolay Kzl sahil
lerine ktmz zaman, bir kartma gem isinin i i
nin nasl olduunu bilm ek istiyorsanz, u anlattk
larma ok yakn eyler oldu, byle bilesiniz bunu.

230

LONDRA ROBOTLARLA SAVAIYOR

--------------------

(1 9 austos 1944,

C o llie rs )

TEMPEST gemini azna alm, dev gibi bir

uak. Dnyann en hzl takip ua; bir katr kadar
da inat. Hznn saatte 400 mil olduu b ild iriliyo r
ve burnunun ucuna pike yapabiliyor. Bulunduumuz
yerdeki grevi, pilotsuz uaklar yakalayp Londra
ehri zerine varmadan, ak deniz ya da bo arazi
zerinde alaa etmek.
Filo sabahn drdnden gece yarsna kadar
uutayd. Alarm ddkleri alar almaz derhal ha
valanmak iin pilotlar, p ilo t mahallerine yerlemi,
bekliyorlard. Gkyznde de aralksz devriye gezen
uaklar vard. Bir uan 57 saniyede havalandn
grdm.
A lev akar akmaz, start fieklerinin kuru hav
lamalarn ve motorun gittike artan grltsn i i
te b ilirsin iz ve bu a, dev yapl, uzun bacakl kular,
231

HEMINGVVAY

akaju tahtasn kemiren iki yz dner testere gibi

sarslr, srar, ac sesler karmaya balar. Rzgr
hangi ynden eserse essin, ister yukardan, ister aa
dan, bu uaklar yine de havalanr; gkyznn bir
blmn kaplayp altlarndan sarkan uzun bacaklar
ile salnp dururlar.
nsan bir eyin evresinde srekli olarak yaar
sa, onu sevmeye balar; ama ne nce, ne
sonra bir uak kadar sevim li ne bir kadn, ne de at
olmutur. Ve uaklar seven erkekler, onlara daima
sadk kalmtr. Hatt bakalar uruna kendilerini
te rk e ttikle rin i bilseler bile. Bir erkein sava uak
larnda kaybedebilecei tek bir bekreti vardr ve
eer karsndaki sevim li bir uaksa, seve seve be
kretini ve rir ona; kalbi ebediyen onun olur. P 51
de, bir erkek kalbini hoplatacak uaklardand.
Mustang, kt, inat, pasl, fkeli bir uak
iin biilm i kaftan saylacak bir addr ve bu uak,
Grebin kalbi yerine bir motor olsayd, Harry G rebin ok iyi dostu olabilirdi. Tempest, her tarafta
byk bir insan olarak kabul edilen Shakespearee
lyk bir ad fakat bu defa bu ad bir uaa verdiler.
te imdi bir Tempest filom uz var. Ona bu
ad takarlarken, m eteorolojik alkantlar kimse akl
na getirm em iti (Tempest, frtna dem ektir). Ve b
tn gn boyunca adsz yeni silh vurup alaa et
tile r. Filo kumandan mkemmel bir insan; uzun boy
lu, bir leopar kadar az konuan, gzlerinin altnda
kahverengi yuvarlak izgiler bulunan bir kii. Baa
rsnn hikyesini bana gerek ynleriyle ar ar
anlatt. Pilotlarn dinlenme salonunun tahta masas
basndaydk.
232

GAL STANBULU

A nlattklarnn gerek olduunu o da biliyordu,

ben de. Ve hereyi nasl becerdikleri konusunda ok
kesindi. nk alaa e tti i ara, ilk pilotsuz uak
lardand ve ayrntlarda yanlmyordu. Kiisel birey
sylemekten holanmyordu, ama uaktan sz e ttii
iin memnun olduu da belliydi. Bana alaa ettii
baka uaklardan da sz e tti. Bunlar havada para
lamaynca, ezmek gerekiyordu.
Aralardan dev bir alev kabarc ykseliyor gi
biydi, dedi. Kulland kabarck szc bir raslant sonucuydu ve bundan cesaret alarak b ir ba
ka kelime daha kullanmay denedi. Sanki hava yk
selip dev gibi tomurcuklanyordu.
kimiz de bu szckler yznden sklm tk ve
aklm tomurcuklanan dev kabarca takld srada,
ayn filoda uan bir Amerikalnn sze karp; Ara
lardan birini b ir limonluun zerinde drdm ve
camlar paralanp bir milyon kadem ykseklie k
t. Bu gece meyhaneye g itti im zaman limonluun
sahibine ben ne diyeceim imdi? demesiyle ger
gin hava dalverdi.
Filo kumandan karmda durup utanga ha
liyle konuarak, Bunlar nerede alaa edeceinizi
bilemezsiniz ki, dedi. nk m eretler o kadar hzl
gidiyorlar.
Uu komutan fkeli, mutlu bir tavrla ieri g ir
di. Ksa boylu, pozlu, inat ve kfrbaz biriydi. Son
radan 26 yanda olduunu rendim. Onun uu ko
mutan olduunu renmeden nce, uaktan iniini
grmtm. O zaman komutan olduunu hi belli e t
m em iti, imdi konuurken de gstermiyordu. Komu
233

HEMINGVVAY

tan olduu, ancak dier pilotlarn kendisine komu

tanm deyilerinden anlalyordu. Biri bisikle t ya
rsna benzeyen Belikal, dieri de utanga ta
vrl iki filo komutanna da komutanm diye hitap
ediyorlard, ama uu kumandanna
komutanm
derken, ses tonlarnda bir fark seziliyordu.
Sava srasnda sansr ok gerekli bir ey. zel
likle uaklar iin gerekli; nk yeni b ir uak d
man eline geinceye kadar uan hz, lleri, zel
likle ri ve silhlar hakknda bilgi yazlamyor. Aksi
halde dman istedii ve ihtiya duyduu b ilg ile ri
kolaycack elde etm i olurdu.
Bir erkee bir ua sevdiren eyler, grn,
zellikleri ve baarlardr ve dorusunu sylemek
gerekirse, bu konudaki bir yazya heyecan veren de
bunlardr. imdi bunlarn hepsi yazacam eyin d
nda. Dmann asla bir Tempesti alaa etme
mesini, Tempestin gizli silhlar listesinden hi k
mamasn ve bu uaklar hakknda bildiim , beni ilg i
lendiren eylerin, sava sonuna kadar yaynlanmama
sn dilerim .
Pilotsuz uaklarn drlmesinde kullanlan tak
tik le r hakkndaki btn b ilg ile r de bu ii becerenlerin
hisse ttiklerini size anlatrken, sizin tarafnzdan an
lalmayacaktr. nk taktiklerden sz etmeden ko
numak mmkn deildir. Bu yzden de, bu yazda
uak bir adamn hikyesinden baka birey bu
lamayacaksnz.
Yaz kuru bir dille yazlmtr, nk aslnda da
kuru bir konumayd. Ancak filo komutan ile konu
mamz byle deil; Onunla konumamzdan ilgin
234

GAL STANBULU

paralar aktaracam. Kraliyet Hava Kuvvetlerinde

ok kaba konuanlar var ve bazlar da Bu Geceki
Hedef film indeki kadar kibar konuabiliyor. Ben ik i
sinden de holanyorum (Dorusu duyulan heyecana
oranla, holanmak szc h afif bile kayor). Ve
sansrn gz yumaca ilgin bir ey yazmak mm
kn olursa, her iki tr de sizlere gstermek isterim .
Bu arada unu dinleyin.
Sava srasnda sansr altnda yazmak gerekli
ve doru birey ve hepimiz dman ilgilendirecek
eyler yazmamak konusunda kendi kendimizi sansr
ediyoruz. Ama renk, ayrnt ve heyecanlarndan bah
sederek havaclk hakknda yazmak, bir bakma spor
yazs yazmaya benziyor.
Sanki eski gnlerde, M ickey VValker ile decei gnn sabah, saat dokuzda Harry Grebin sabah
kahvaltsnda ift porsiyon jambonlu yumurta
ve
halama patates yediini renmi gibisiniz. Greb ay
n gn leden sonra saat ikide tartldnda, 73 kilo
gelmesi gerekirken, 5 kilo fazlasiyle, 78 kilo g eli
yordu. imdi trl yollardan fazla kilolarnn drl
dn, yeniden tartya karldnda yryemiyecek
kadar bitkin hale dtn dnn.
Bir de yedii yemei grdnz ve ringe sa
bah yataktan kalkarken ka kilo ekmise, o kiloyla
ktn dnn. Sonra mkemmel bir d kar
dn farzedin. O zaman btn bunlar u deyile
zetlersiniz : zellikleri aklanmayan Greb adl
boksrmzn geen gece VValker adl biriyle kar
lat b ild irilm i tir. Daha fazla ta fs il t en ksa za
manda bildirilecektir.
235

HEMNGVVAY

Bu hikye size sama g elebilir; ama unu bilin

ki, gkyznden irkin bir maden parasna benze
yen pilotsuz uaklar aralksz gemekte, saatte 400
mil hzla yol almakta ve burunlarnda 1 000 kilo pat
layc madde tam aktadrlar. kardklar grlt
anl-hretli bir m otosikletin grltsnden farksz
dr ve imdi bile u satrlarn yazld yerin zerin
den bir tanesi gemektedir.
Saygdeer meslektalarmdan biri bana New
Yorkta, Avrupa sava sahnelerine dnmediini, n
k yazaca eylerin im diye kadar yazm olduklar
nn tekrar olacan sylem iti. imdi o saygdeer
meslektama, bir konuda ayn eyleri tekrarlama
tehlikesinin, eskiden b irlikte alt arkadalarnn
karlaacaklar en kk tehlike olduunu syliyebilirim .
Eer bu ii yakndan izliyorsanz, Gney ngil
tere'de bir yerde, bir grup Tempest pilotunun son
yedi gn iinde ksm etlerine den pilotsuz ua
alaa e ttikle rin i biliyorsunuzdur. Bu silha robot
bomba, vzlt, uan bomba gibi ad takanlar var. Fa
kat biz pilotsuz uak demeye devam edeceiz. Siz
dilediiniz ad verm ekte serbestsiniz; ama ltfen ta
kacanz bu takma ad yalnzken kullann.
Pilotsuz uakla ilg ili yaz mdrnzn, bu uak
larn nasl yakalandn incelemeye balamasndan
bir gn nce, o ya da ben (yanlmyorsam, galiba
ben; bazen insan mesleinde gerek yerini bulma
m gibi oluyor; her eyi yzst brakmak ve d
np, kitap yazmak da geliyor aklm a), 48 M itchell
bombardman uandan birinin iinde, u pilotsuz
236

GAL STANBULU

uaklarn frlatldklar yerlerden birini bombalamaya

g ittik.
Bu yerler evrelerinde dolanp duran eski tip
M itchell uaklar sayesinde en acemi biri tarafndan
bile kolayca grlebilir. Biraz daha yaklanca da,
geni, siyah ve yuvarlak bir duman halkas uan
evresini kuatr. te bu dumandan halka, uaklar
mzdan ikisinin slerine dnmemelerinin sebebidir.
Neyse, biz (uak iinde ok ho bir arkada olan
uu komutan Lynn, bombac Kees ve ben) gsteri
len yeri iyice bombaladk. Tesis, dev bir inaat ala
nna benziyordu. skeleler ya dim dik duruyor, ya da
isabet aldktan sonra grmseniz, yere serilm i ya
tyordu. Tesis bir orman iinde kurulmutu ve orma
nn evresi bomba ukurlan ile doluydu. ki de kk
bulut kmesi vard ki, beni Hi de bulutlar gibi yal
nz grnmyorlar diye dndrdler.
Tam sa yanmzda b ir sr kara bulut halkas
vard ve ayn yndeki M itchell ua ile aramza g ir
m ilerdi. Km ecikler bu uan etrafn sararken,
aceleyle sklen b ir yn rgs gibi, uak sekiz bom
basn da aa doru birb iri ardndan salverdi.
Hepimiz ayn eyi yapyorduk, ama bu uak ha
ri, dierlerinin yaptn gremezdik. Sonra insan
yuvasna ne kadar hzl dnebilirse, biz de o kadar
abuk ssmze dndk. te bombardman bu. Bir
sr eyin yannda, en gzeli bu iin sonras. Ben
ce koleje gider gibi birey. Neler reneceinizin
nemi yok. Tantnz olaanst insanlar nemli.
Sizin pilotsuz uak yazarnz koleje hi gitmedi
(biz burada buna niversite diyoruz); bunun yerine
imdi RAFa (K raliyet Hava Kuvvetleri) gidiyor. a
237

HEMINGVVAY

lt balca konu da, ngilizceyi telsizde anlamak.

Bir ngilizle kar karya olsam, syledii her eyi
anlyabilirim . Kanada ngilizcesini de konuur, yazar,
okurum. skoyallar ve Yeni Zelandallar hakknda
da dil bilgim ye te rlidir. Kart ekecek ve iki smar
layacak kadar Avustralya ngilizcesi de b ilirim , hatt
kalabalk bir barda kendime yol bile aabilirim . G
ney A frika ngilizcesinin de pekl hakkndan geli
rim. Fakat telsiz ngilizcesi, benim iin muhteem
bir esrar.
Fakat bir bombardman uann iinde
telsizle
babaa kalnca, sylenenlerin ounu anladm. D
meye bastnz zaman, ierde konuulan szler ke
silm i oluyor. Bunun zerine uzun, samim bir sohbet
fasl balyor: Kim bu konuan Allahn b... yahu?
Ve siz karlk veriyorsunuz : Bilmem. Herhalde
kartma gn Geri dnn! Geri dnn! Harekt iptl
e d ild i! diye baran sestir.
Bizim dalga uzunluumuzu nasl buldu acaba?
Omuz silkip parmanz dmeden ekiyorsu
nuz. Bu yakn konumay pekl anlamtm; ama
gerek bir ngiliz, bir dieriyle konumaya bala
ynca, bunu anlamann benim iin etin bir ev de
vinden fark olmuyor.
Ben telefonda bile ngilizceyi pek iyi anlyamyorum. Fakat iyi komuluk ili k ile rin i sarsmamak iin,
Evet demekle yetiniyorum her eye. Bir de bizi
sabah gelip havaalanna gtrecek otom obilin kata
geleceini tekrar ettiriyorum .
te pilotsuz uak muhabirinizin garip servenle
rinden birinin bilnosu. Kendisi gklerde tehlikeye
238

GAL STANBULU

meydan okumaya ya da yer ekimi ile alay etmeye

merakl deildir. Yalnz telefonda kulaklar pek iyi
iitm edii iin, sk sk saatte 400 mil hz yapan Mosquito adl uaklarla irkin devlerin yok edilme i
lemine katlan bir adamdr.
im dilik pilotsuz uak yazarnz hikyesini btn
ynleriyle sizlere aktarabilmek iin her trl telefon
konumalarna paydos etm itir. Yine de bundan n
ce bir-iki sevim li te k lif ald ve yle anlyorum ki,
baz evrelerde serbeste ifade edilen bir his var :
Ernie palavracdr. Gkyznde diledii gibi dola
ma imkn varken, meyhanede kapanm, ne yapyor
sanrsnz?
Dehet dolu bir sesle s o ra rla r:
Ne yapyor?
Yazyor.
Aman Allahm ! Zavall, hap yuttu demek.

239

PARS SAVAI
( 30 eyll 1944, C o llie rs )

19 AUSTOS gi'r, yanmda New Y orklu er

Archie Pelkey olduu halde, M aintenonun hemen d
nda, ormann iindeki alay kararghnda durup bu
birliin tuttuu cephede durumun nasl olduunu sor
duk. stihbarat subaylar bana taburlarn nereye yer
le tird ikle rin i gsterdiler ve en ilerideki nclerinin
Rambouillet yolu zerindeki Epernon'a yakn bir nok
tada bulunduklarn anlattlar. Buras Paristen 23 mil
daha gneybatdayd. Fransz cumhurbakannn yaz
lk maliknesi ve av kk de ayn yerde bulunuyor
du. Alay kararghnda, Rambouillet evresinde id
detli arpmalar olduunu da rendim. Epernon,
Rambouillet, Trappes ve Versailles evresindeki yo l
lar iyi bilirdim . Yllarca Fransa'nn bu yollarnda kh
bisikletle, kh otom obille dolam durmutum. n
san bir lkenin girdisini ktsn en iyi b isikletle do
240

GAL STANBULU

laarak renebilir. nk dilediiniz tepelere tr

manr, dilediiniz zaman da kyya inebilirsiniz.
O tom obille gezerken insan ancak yksek tepe
ler e tkiler ve b isikletle dolarken olduu gibi hibir
zaman blge, aklnza iyice yerlemez. Alayn ileri
karakolunda Rambouillet'den
bisikletleri ile henz
dnm birka Fransza rasladk. leri karakolda Fran
szca konuabilen bir ben vardm. Son Alman asker
lerinin de sabaha kar Rambouillet'den ayrldklar
n haber verdiler. Fakat ehre giden yollar maynlan
mt.
Topladm b ilg ile rle alay kararghna dnerken,
birden dnp Franszlar da yanma almann daha
iyi olacan dndm. nk kendilerini burada
da sorguya ekip daha geni bilgi edinebilirlerdi. le
ri karakola dnmde, iki araba dolusu Fransz ge
rillacs ile karlatm. ou yar bellerine kadar p
lakt. Silh olarak tabanca ve paratle kendilerine
atlan ikier otom atik Sten tayorlard.
Onlar da Rambouillet'den henz dnmlerdi ve
Almanlarn geri ekilii ile ilg ili olarak anlattklar,
ilk iki Franszn anlattklar ile badayordu.
Er Pelkey ile beraber bunlar alay kararghna
getirdik. lg ili makamlara ehrin ve yollarn durumu
hakknda verdikleri b ilg ile ri ben tercme ettim .
Daha sonra mayn tem izleme ileminin ayrnt
larn renmek zere yeniden ileri karakol kararg
hna dndk. Bir keif birlii de burada bizimle bu
luacakt. Bir sre bekledikten ve kimselerin gelme
diini grdkten sonra, Fransz gerillaclar sabr
szlanmaya baladlar. Anlalan ilk mayn tarlasn
241

HEMNGVVAY

bulup ilerlem ekte olan Amerikan aralarnn buralara

dm elerini nlemek, yaplacak ilk iti.
Rambouilletye doru ilerlerken, Piyade Alayna
bal tanksavar birliinden New Jerseyli Temen lrving Krieger de bize katld. Temen Krieger ksa
boylu, salam yapl, dayankl ve neeli bir insand.
G erillaclarn ok houna gittiini gryordum. Hele
temenin maynlan bulup zararsz hale getirm eye
baladn da grdkten sonra ona olan gnvenleri
daha da artt. nsan gerillaclarla birlikte alrken,
askerlikteki gerek disiplini bulamaz. Gerekten iyi
sava iseler, size inandklar srece drler.
Fakat inanlarn y itirir ya da grevlerini tamamlar
larsa, ortadan kayboluverirler.
Sava muhabirlerinin birliklere kumanda etme
si yasaklanmtr. Ben bu garillaclar Alay Karar
ghna sadece b ildiklerini anlatsnlar diye gtrm
tm. Her neyse, o gn gerekten gzel bir gnd
ve Rambouilletye uzanan siyah, gzelim yolun ba
na vardmzda, yolun kapanm olduunu grdk.
Solumuzda paralanm bir cip yatyordu. A l
manlarn tanksavar olarak yararland iki mini-tank
da ayn yndeydi. Biri dosdoru tepeye trmanan yo
lun zerindeydi. Biz de aalkl yoldan inerek ze
rine gidiyorduk. Dieri ise srtn sa tarafnda duru
yordu. Her birinde 90'ar kilo TNT vard ve yoldaki
barikatn ardnda uzanan tellerle kontrol ediliyorlar
d. Yoldan aa bir zrhl birlik gelecek olsa, dina
m ik ykl bu tanklardan biri doruca aa salverile
cekti. Aralar saa yanaacak olsa, yanamak zo
rundayd, nk solda parkn duvar vard dier
242

GAL STANBULU

mini tank serbest kalacak ve yry kolunu yan

dan vuracakt. kisi de irkin birer kurbaaya benzi
yordu. Yolun o ynnde paralanm b ir dier ciple,
bir de kamyon duruyordu.
Temen Krieger yol boyunca uzanm duran iki
byk aacn arasnda uzanan mayn tarlasna, tpk
Noel aacnda adn arayan bir ocuk neesiyle dal
d. Onun d ire k tifle ri ile A rchie Pelkey ve gerillalar
topladklar maynlar tek gzl bir kprnn aya
dibine yerletiriyorlard. Alm anlarn bu mevkide bir
Amerikan devriye b irliin i pusuya drp ldrdk
lerini Franszlardan rendik. Alm anlar zrhl araba
nn nlerinden geip gitm esine gz yummular, ar
kadan gelen kamyon ve iki cibin zerine tanksavar
silhlar ve makineli tfeklerle ate aarak yedi ki
iyi ldrm lerdi. Daha sonra kamyondaki Amerikan
maynlarn almlar, alan maynlamlard.
Franszlar, A m erikallar yol kenarndaki topra
a gmmlerdi. Biz maynlar tem izlerken, Fransz
kadnlar ellerinde ieklerle mezarlarn bana gel
d ile r ve dua e ttile r. Buraya baka keif kolu uzanmamt ve ancak Temen K riegerle adamlar gel
m iti ve imdi de temen telsizini am, alayla ko
nuuyordu.
Ben Fransz gerillaclarndan bir grupla b irlikte
ehre kadar uzandm. Almanlarn nereye e kild ikle ri
ni ve kuvvetlerinin ne olduunu rendik. Bu b il
gileri Temen Kriegere aktardm ve Almanlarla ara
mzda temas olmad iin (oysa Almanlarn ehir
evresinde o srada on kadar tanklar olduunu son
radan renecektik), bir geri ekilme ihtim aline kar
243

HEMINGVVAY

mayn tarlasn muhafazaya ve yolu barikatla ka

patmaya karar verdik. Allahtan bu srada O hiolu Te
men Peterson komutasnda bir keif kolu kageldi
de, o an iin olsun kuruntularmzdan syrldk.
O gece Fransz gerillaclar Temen Petersonun
keif kolunu korumak iin Rambouillet yolu zerine
devriyeler karttlar. Temenin askerleri ise ehrin
merkezini tutuyordu. Gece sk bir yamur yad ve
Franszlar sabaha srlsklam ve pek yorgun ktlar.
leden sonra pusuya drlp ldrlen Amerikan
askerlerinin i kyafetlerini kamyondan alp srtlarna
geirdiklerini grdm.
ehre ilk giriim izde ikisi hari, hepsinin yar
belinden yukars plakt ve halk bizi hi de scak
bir ekilde karlamad. kinci defa ehre iniim izde
hepsi niformalarn giym ilerdi ve bu sefer herkes
bizi nee ve sevinle barna bast. nc seferin
de ise hepsi elik m iferliydi. Bu sefer lgnlar gibi
alklandk, bol bol pldk ve ampanyaya boulduk.
Kararghmz Grand Veneur otelinde kurduk. Do
rusu otel mahzeninin araplar da esizdi.
kinci gnn sabah Rambouilletdeki durum ve
Rambouillet ile Versailles arasndaki Alman kuvvet
lerinin durumu hakknda bilgi vermek zere Piyade
Alay kararghna dndm. Fransz jandarmas ile
jandarma niformas giymi gerillaclar, Versailles'a
girip kyorlard. Fransz Direni Guruplarndan ra
porlar gelmekteydi. Alman tanklarnn hareketi, silh
yuvalar, tanksavar mevzileri, b irlikle rin in gc ve
mevzilenii hakknda salam b ilg ile r edinm itik.
Bu b ilg ile r srekli olarak tazeleniyor ve daha ta
244

GAL STANBULU

mam hale getiriliyordu. Piyade Alayna komuta eden

Albay, benim tugay kararghna giderek Rambouillet
ve tesinde olup bitenler hakknda bilgi vermemi,
Cahrtresda ele geirilen Alman silh deposundan
Franszlara verilm ek zere daha ok ara gnderil
mesi gerektiini sylememi istedi.
Rambouilletye dndmde Temen Petersonun keif gezisini Versailles yolu zerinde bir hayli
uzaa kadar gtrdn ve bir zrhl svari b ir
liinin yardmna geldiini grdm. Temen ehirde
askerler olduunu grmekten dolay pek kvan du
yuyor, Alm anlarla aramzda b ir kuvvet bulunmasna
seviniyordu. stelik imdi bu blgedeki 15 Alman
tank arasnda de Tiger (Kaplan) tank olduun
dan haberdardk.
leden sonra ehre ok kalabalk geldi. Greve
giden, ya da grevden dnen ngiliz ve Amerikan is
tihbarat subaylar, birka gazete muhabiri,
halen
grevli olan Am erikal albayn yerine gnderilen New
Yorklu b ir albay, stemen Lester Arm or da bun
larn arasndayd. Bu srada iki zrhl keif kolu b
tn grevlerin iptl edildii, hangi noktaya ekilm e
leri gerektii hakknda bir em ir aldlar.
Geri ekilm e sonucunda ehirle Alm anlar ara
snda hibir asker b irlik kalmam oluyordu.
Bu
arada biz, Almanlarn gerek kuvvetini ve taktiklerini
renm itik. Trappesla, Neauphe-le-Vieux arasndaki
alanda tanklarn kullanyor, Houdondan V ersaillesa
uzanan yolu kesiyorlard. Rambouillet ile Versailles
arasndaki anayol zerine tanklarn srecekler, yan
yollardan yararlanarak birok noktadan saldrya ge245

HEMINGVVAY

geeklerdi. Ayrca Chevreuse ile St. Remy-les-Chevreuses arasndaki alan da hafif tanklar ve b isikle tli
b irlikle rle tutuyorlard.
O gece Amerikan keif kollar geri ekildikten
sonra, Rambouilletyi savunan b irlik le r ve gerillac
lar, tanksavar silhlar ve hafif silhlarla tehiz edil
m ilerdi. Gece amansz bir yamur yam ve zel
likle sabaha kar 2 ile 6 arasnda kendimi hi b il
mediim kadar yalnz hissetm itim . Bilmem, b irlikle
rin geri ekilip sizi koca bir ehirde, hem de gzel
ve hi yklmam, iyi insanlarla dolu b ir ehirde yal
nz banza brakmasnn ne demek olduunu anlyabilecek misiniz? Byle durumlarda sava muhabirle
rinin ne yapacaklarna dair talimatnamede hibir ey
yoktu. Bunun zerine ehri mmkn olduu kadar
savunmay kararlatrdk. Amerikan b irlikle rin in geri
ekildiini gren Alm anlar iliki kurmak iin ile rle
yecek olurlarsa, nlemeye alacaktk. Bunu becer
dik de.
Bundan sonra gelen gnlerde Alman tanklar
nmzdeki yollarda homurdanarak dolat, durdu.
Kasabalardan rehin olarak insanlar topladlar. Fran
sz Direni rgt mensuplarn yakalayp kuruna
dizdiler. Gnllerinin diledii yere g ittile r. Fakat b
tn bu sre iinde Fransz gerillaclar ve b is ik le tli
leri tarafndan izlendiler. Bunlar da Almanlarn hare
keti hakknda bize daima doru ve taze haberler ula
trm oldular.
Ayn adam, ayn yerde srekli gidip gelmek iin
m eru bir sebep bulursa, rahata istihbarat iinde
alabilir. Aksi halde Alm anlar kendisinden phe
246

GAL STANBULU

lenip kuruna dizebilirler. Bizim ne kadar kk bir

kuvvet olduumuzu bilen halk, yaptklarmz anlyor,
bu yzden gz altnda tutuyordu. Yeniden Alman
larn elinde bulunan topraklara getiklerinde, yakala
nrlarsa konumasnlar diye.
nmzdeki Alman tank birliinden ok gen bir
PolonyalI fira r e tti. niformasn ve makineli tabanca
sn topraa gmdkten sonra, i amarlar ve bom
balanm bir evin iinde bulup ayana geirdii pan
tolonla hatlarn arasna szd. Verdii ok salam b il
g ile r dinlendikten sonra, kendisini otelin mutfanda
almaya gnderdiler. O zamanlar gvenlik konular
pek ilkeldi. Silhl herkes kefe kabilirdi. Ama ahba karargh olarak kullandmz odaya girip de,
fira ri askeri ekmek almak iin frna gndermek ze
re izin isteyince, albayn ok ardn hatrlyorum.
Albay bu istei reddetmek zorunda kalmt. Daha son
ra kaak asker benden de, yanna bir muhafz verip
silhn ve niformasn toprak altndan kartmas
iin izin istedi. Niyeti bizim saflarmzda Almanlara
kar dmekti. zlerek bunu da reddettim .
Bu devrede Alman tanklarndan biri, ehrin ki
lometre yaknna kadar sokulup devriye gezen iyi y
rekli bir polisle, mahall direni rgtnden bir g e ril
lacy ldrd. Bunu seyreden herkes dayanamayarak
siperlere atld ve Alman tankna ate etmeye bala
d. Tank ise ili k iy i saladktan sonra, geri ekildi. Bu
srada Alm anlar daima kurallara uygun ekilde sava
maya ar b ir dikkat gsteriyorlard. Kurallara uyma
y bir yana braksalar, rahata ehre girip otelin mah
zenindeki nefis araplarn tadna pekl da varabilir
247

HEMINGVVAY

lerdi. Hatt kaak PolonyalIy yakalayp dilerlerse kur

una dizerler, dilerlerse yeniden srtna niforma giy
direrek aralarna katabilirlerdi.
O gnlerde Grad Veneur otelinde ok garip bir
yaantmz vard. Bir hafta nce Chartresn igali s
rasnda grdmz ihtiyar b ir adam, yanmza gelip
ciple Epernon gibi uzak bir yere ulat halde, son
dakikada tekrar sizi grmeye gelebiliyor ve Rambou
ille t ormannda ok ilgin b ilg ile r topladn syl
yordu. Muhabir olarak bu Allahn bels i sizi hi r
galamyordu tabi. Bu sefer kendisini ehrin 6 m il ku
zeyinde, yolda buluyor, tam Trappesten geen yolda
bir mayn alan bulunduunu yine ondan reniyordu
nuz. Asker kartp ihbar dorulatyordunuz. Fakat
adam size baka b ilg ile r salamak iin gitm ek isteyin
ce, hakknzda ok eyler rendii iin, Almanlarn
eline geer de, konuur diye kendisini tutuklam ak zo
runda kalyordunuz. Bylece ihtiyarck da, PolonyalI
nn yannda gz hapsini boylad.
Btn bu konularla Kar Casusluk B irlikle ri de
uraabilirdi. Ama byle b ir eyimiz yoktu.
Bu devrede gerillaclar bana, Yzba diye hi
tap ederdi. Krk be yandaki b ir adam iin bu, ok
kk bir rtbeydi. Bu yzden de yabanclarn yannda
beni Albay diye arrlard. Bu kadar kk rtbe
li bir subay olduum iin zlr, sklr, huzursuzluk
duyarlard. Derken ilerinden biri bir gn dayanamad,
sordu : Yzbam, bu kadar yalsnz, bunca yld r
orduda hizmet ediyorsunuz ve aldnz yaralar gzle
grnyor da (bu yaralar, Londrada bana arpan b ir
su tankerinin izle riyd i), nasl yzba kaldnz?
248

GAL STANBULU

Kendisine; Delikanl, dedim, ben okuma yaz

ma bilmediim iin te rfi edemedim.
Derken Amerikan ordusundan bir baka keif ko
lu gelip Versailles yolu zerinde mevziye girdi. A rtk
ehir korunuyordu ve biz de Alman igali altndaki
topraklara keif gezilerine kabilirdik. Bylece A l
manlarn savunma dzenini renebilir, Paris zerine
ilerlem e balaynca, birliklere doru b ilg ile r sa
lardk.
Hatrladm kadarnca bu an balca olaylar
yaynlanr cinsten eyler deildi. Albayn gece ve gn
dz becerdikleri hakknda bir rapor hazrlyabilmi ol
mak isterdim . Ama henz yazamam.
O zamanlar cephe diye bilinen yer yleydi:
Benzin istasyonu ve bir de kahvesi olan bir kasabaya
anayoldan varyordunuz. nnze kilise kulesi ile
kk bir kasaba kyordu. Bu noktadan baknca ar
dnzda braktnz ana yolla, nnzde devam edeni
grebiliyordunuz. Yol zerinde, ellerinde bardaklar,
iki adam duruyor. Biri yolun gneyini, dieri de ku
zeyini gzlyor.
Byle davranmak artt, nk Alm anlar hem nmzde, hem ardmzdaydlar. ki gen kz, Almanla
rn elinde bulunan kasabaya doru yryorlar. A lm
l krmz topuklu ayakkablar giym i iki kz. Bir gerilla
yannza varp Bu kzlar igal srasnda Alman asker
leri ile yatyorlard, diyor. imdi de Alman hatlar
na doru gidiyorlar. Onlara bilgi verebilirler.
Yakalayn unlar, diye sesleniyor biri.
Tam bu srada b ir feryat i itiliy o r: Bir otomobil,
bir otomobil!
249

HEMINGVVAY

Bizim kiler mi?

Hayr, dman!
Herkes tfe kle rin i, otom atik tabancalarn kapp
kahvenin arkasnda sipere giriyor, benzin istasyonu
nun ardna siniyor. Bir sr ihtiyatl kasabal da tar
lalara doru kayor.
Benzin istasyonunun karsndaki yoldan kk
bir Alman cipi geliyor. 20 m ilim e tre lik bir silhla ate
etmeye balyor. Herkes atee karlk vermeye ba
laynca, ara yoldan tersyz ediyor. Cip gzden kaybo
lurken de bu sefer cipin kaybolduunu grerek cesa
retlenen ihtiyatl vatandalar ate etmeye balyorlar.
Toplam zarar: Ellerinde arap bardaklar ile koarken
kahve iinde den iki heyecanl adam, elle rin i kes
m iler.
Alm anlarla ili k ile ri olduunu belli edecek ekil
de iyi Almanca konuan iki kz ise, bir siperin dn
da yakalanp kasabaya gnderilmek zere emin bir
yere konmular. Biri btn suunun Alm anlarla bera
ber yzmeye gitm ek olduunu sylyor.
rlplak olarak m? diye soruyor bir gerillac,
Hayr Msy, diye karlk veriyor kz. Alman
lar bize kar hep drst davrandlar. antalarndan
b ir ok Almann adresi ile mahall halkn kendilerine
surat asmasna yol aan bir sr eya kyor. Tekrar
Rambouilletye gnderiliyorlar. Bura halk histeri n
betlerine kaplp kzlar dvmeye, salarn kknden
kazmaya kalkmyor. Bu ii yapamayacaklar kadar
yaknda daha Almanlar.
ki m il kadar solda bir Alman tank bir kasabaya
g iriyo r ve hareketlerini kontrol e tikleri iin tanklar
tarafndan tannan gerillacy buluyor.
250

GAL STANBULU

Bunlardan birine tank grp grmediini sordu

umda, dokundum bile yzba, dem iti. n
de kuruna dizilen cesetlerini yol kenarna brakyor
lar. Bir saat sonra kasabada bulunan b ir gerillac ha
beri bize ulatryor. Bu bir takm ba sallamalara se
bep oluyor. Ayrca Chartresdan kaan birliklerden
orman iinde yakalanan Almanlarn sorguya ekilm ek
zere geriye gnderilm elerini gletiriyor.
Yal bir adam gelip karsnn elindeki tabancayla
be Alman tuttuunu haber veriyor. Dediine gre
tabancay kendisine Alm anlar ormandan kp yeme
e geldiklerinde verm iler. nmzde rgtlenm i
ve savaan Alman b irlikle ri yok; fakat dank, bozul
mu kvetler var. Bir ksm savaa devam etmek iin
asl b irliklerin e ulamay deniyorlar. Dierleri ise ldrlm iyeceklerini garanti altna alp teslim olmay
tasarlyorlar.
Yal adamn tutuu be Alman askerini almak
iin bir araba gnderiliyor. Devriyeden biri, Gerekir
se onlar ld re b ilir miyiz? diye soruyor.
Gerillac, SS birliklerindense ldrn, diyor.
Hepsini tutup buraya getirin, sorguya ekmek
iin Alay kararghna gndereceiz. diyorum.
Surat insana Jackie Cooperin genliini hatrla
tan Polonyal delikanl, otelin yemek salonunda bar
daklar parlatyor. htiyar adam ise bir yandan piposu
nu tttrrken, bir yandan da ne zaman yeni bir grev
alabileceini dnyor.
Yzbam. diyor, Paris burnumuzun dibinde
iken, ne diye ie yarar birey yapmyoruz da, bu ote
lin bahesinde pinekliyoruz? diye soruyor.
251

HEMINGVVAY

Sen Almanlarn eline gememesi gerekecek ka

dar ok ey biliyorsun, diyorum ona.
Polonyal delikanl ile b irlikte iyi eyler becere
biliriz, diyor. stelik o kamaya falan kalkarsa, vu
rurum da!
O grev yapamaz, diyorum. Ancak orduda ie
yaryabilir.
Tekrar askerlie dneceini ve hangi niforma
y verirlerse, onu giyeceini sylyor.
Brak u peri masallarn, diyorum ihtiyara.
Burada Polonyal delikanlya gzkulak olacak kimse
kalmadna gre, ondan sen sorumlusun, bilesin,
Bu srada deerlendirilm esi ve yazlmas gereken
bir sr bilgi geliyor. Benim de St. Remy-Les-Chevreusese devriyeye kmam gerekli. Bir rapora gre,
General Leclercin kinci Fransz Zrhl Tugay, Paris
yolu zerinde, Rambouilletye doru yaklamakta. Bu
yzden Alman mevzileri haknda toplanan btn b il
g ileri hazr etmek istiyoruz.

252

ASKER ve GENERAL
( 4 kasm 1944, C o llie rs )

BAAKLAR olgunlamt, ama imdi kaldracak

kimse yok ki. Tanklar, zerlerinde paletlerinin izlerini
brakarak geip gidiyorlar tepelere doru. Aalkl
arazi ile tepeler zerinde, Alm anlarla aramzda kimse
ler yok. Bir piyade kuvvetleri ile, krk kadar tanklar
olduunu biliyoruz. Fakat tugay o kadar hzl ile rle
m iti ki, sol kanattaki tugay henz bize yetiememiti. u anda seyrettiim iz dost grnl tepeler, vadi
ler, tarlalar yannda uzanan iftlik binalar, kurun
duvarlar, dz daml evleri ve sivri an kulesi ile kasa
ba aslnda son derece teh likeli, kahredici bir ak ka
natt.
Tugay hedefinin tesine gem em iti. Sadece he
define ulamt. Gnler, haftalar, aylardan beri bu ii
yapyordu zaten. Hi kimse gnleri ayr ayr hatrlam
yordu. Oysa hergn yeni bir tarih yazlyordu, fakat
253

HEMINGVVAY

yorgunluk ve tozdan baka birey kalmyordu sava

nn kafasnda. Bir de sr lelerinin, yeni patlayan
TNT sandklarnn kokusu. Tank ve buldozerlerin g
rlts. Otom atik tfek ve makineli tabanca tarraklar. Bir de Alman makineli tabancas ile h afif makineli
tfeklerinin kuru tarrakas.
Alak arazide, yksek tepelerde, ormanlklarda,
alak ovalarda, b ir ksm yerle bir edilen, bir ksm
ayakta kalm ehirlerde, iftlikle rd e srdrlen sa
van anlar, belleklere kazlmt.
Tarih artk bo erzak kutular, bo tuzaklar, ka
muflaj iin kesilm i ve kurumu aa yapraklaryd.
Yol boyunca, hendeklerin iinde, itle rin yannda yan
m Alman otom obilleri, yanm Alman tanklar, bir
sr Alman Panter ve Tigerleri, Alman lleri vard.
Alman ara ve gereleri her tarafa dalmt. Alman
atlar tarlalarda ba bo dolayor, bizim yarallar
mz ve llerim iz de ciplerle cephe gerisine tan
yordu. Fakat tarih daha ok, dierlerinin bize ye ti
mesini beklediimiz srada oluuyordu.
imdi u berak yaz akamnda tugayn yarn sa
vaaca alan, ayakta durmu seyrediyorduk. Gerek
ten iyi havalarn balangcyd bu. Gkyz alabildi
ine yksek ve maviydi. lerde, solumuzda, uaklar
mz Alman tanklar zerinde alyorlard. Gnein
altnda gm gibi parlyan P-47ler, ifte r ifte r dola
nyorlar, sonra dalp bombalarn salveriyorlard.
Dim dik dala getikten biraz sonra, bombalarn sa
t ve kaldrd toz bulutunu grebiliyor, grl
tsn iitebiliyordunuz. Ardndan P-47ler tekrar da
lyor, dvmeye devam ediyorlard. Uaklarn dala
254

GAL STANBULU

getii srtn aalkl yksekliklerinde mthi b ir pa

rlt ykseliyordu. Uaklarn her pike daln bu se
fe r kapkara dumanlar izlemeye balad.
Tanklardan biri, Herhalde bir benzin tankeri
ne isabet kaydettiler, dedi.
Ba m iferli bir dier tank, Drbnle grebi
liyo r musun? diye sordu.
Aalar maskeliyor, diye karlk verdim.
Bu ekilde korunursak, ok arkada Paris, ya da
B erlini grr iimizde, diye atld bir bakas.
Vatana dnyoruz, vatana! diye sylendi b ir
dieri de. Ben vatana dnmekten baka birey d
nmyorum dorusu. A rtk aacak snr m nr da
kalmad. Hi ehre falan rasladmz yok.
Sakin ol bakalm, dedi bir baka asker. Gn
leri atlama yle.
teden b ir bakas, Baksana gazeteci bey, di
ye seslendi. Bir ey var ki, hi anlamyorum. Anla
tr msn bana? Mecbur olmadn halde ne aryorsun
sen kuzum buralarda? Para iin mi yapyorsun yoksa
bu ii?
Elbette, dedim. Byk para, ok para veriyor
lar bu i iin.
Anlyamyorum dorusu, dedi cidd cidd. Ben
ce bu ii ancak yapmak zorunda olanlar yapar. Para
iin yapmak, sama. Bana dnyann parasn verseler,
yine de yapmam.
Bir Alman izli bombas tepemizden slk alarak
geti ve sa tarafmza dt. Havada siyah b ir iz b
rakt.
Bu ii para iin yapmyacan syleyen er, Ser
sem Almanlar, yksekten attlar! dedi.
255

HEMINGVVAY

Ayn anda Alman topusu tugayn piyade b

lnden birinin tutuu tepeyi top atei altna alver
di. Tepenin yzeyine imdi ate yayor, birb iri ar
dndan alan ukurlardan topraklar havaya sal
yordu.
Tanklardan b iri, Bundan sonra sra bize gele
cek, dedi. Her halde yerim izi kefettiler.
Ere gnleri atlamamasn syleyen iri yar tank,
Ate aarlarsa, tanklarn ardna snn, dedi. Bun
dan daha iyi barnak olamaz.
Ate skya benziyor, dedim. Acaba acele ge
ri mi ekilsek?
Bizim 105likle r ardmzdan kar bir batarya ate
i at ve Alman topusu sustu.
Bir sre daha burada kaldk, fakat Alman topu
su ancak aralkl olarak ate at. Saldrya kalkm
yorduk.
Geriye gidip bakalm, kumanda heyeti ne d
nyor, dedim.
Kimborough ele geirdiim iz b ir Alman m otosik
letinin zerine atlyarak, Okey, gidelim haydi, dedi.
Tanklara veda edip m otosiklete atladk. O ne,
ben arkaya getim . Tozlu yolda ve baaklar arasnda,
ardmzda bir duman bulutu brakarak ilerledik. Moto
sikletin sepetinde b ir sr eya vard: Fotoraf ve
onarm aralar, Alman erzak ieleri, el bombalar,
e itli otom atik silhlar. Bunlarn hepsi Arkansasl
Onba (im di avu oldu) Kimborough'undu.
Bu malzeme, b ir gerillacnn dlerindeki ara
lar o labilirdi. Kim in bu kadar malzeme ile tamamen
bize ait olduu pheli topraklarda hi ekinmeden
256

GAL STANBULU

nasl tu r attn kendi kendime hep sordum. Sonunda

bunlar, biz dman iine daldka, evredeki gerilla
clara datmak iin toplad sonucuna vardm. Ar
derecede silhl arkadan itibar gzmde daha da
artt.
O gn leden sonra aldmz ehre uzanan yol
dan geri dndk ve kilisenin karsndaki kahvenin
nnde durdum. Yol, zerinden geen zrhl aralarn
grltsyle sarslyordu. Geen bir tankn uultusu
biterken, ardndan gelenin grlts kulaklar trm a
lamaya balyordu. Tanklarn taretle ri akt ve kasa
ba ocuklar iindeki askerlere el sallyorlard. Siyah
apkal, buruuk gm lekli, siyah kravatl ve tozdan
akllam siyah elbiseli yal bir Fransz, elinde bir
demet iek, kilisenin nnde durmu, geen her
tank, iekleri sallyarak selmlyordu.
Kim kilisenin nndeki bu adam? diye kahveyi
ileten kadna sordum.
Biraz d elidir o, dedi kadn Ama ok vatanse
verdir. Siz sabah geldiinizden beri burada. Yemek
bile yemedi. ki kere evden ardlar, ama yine d ik il
mi, orada duruyor.
Almanlar da byle selmlam myd?
Ne mnasebet! dedi madam. Ar bir vatan
severdir o. Yalnz son yllarda biraz akln kard.
Masalardan birinde asker, yar yarya dolu bir
srahi elma arab ve bardan bana oturmutu.
lerinden uzun boylu, zayf, ikiden ba dnm ola
n, u Slav komutan u pis komutan yok mu, cephe
den 60 m il uzakta hepimizi teker teker ldrecek,
diyordu.
257

HEMINGVVAY

Kimborough, Kimden sz ediyorsun arkada?

diye sordu.
Slav komutandan, Generalden.
Kimborough, Cepheden ne kadar uzakta dedin?
diye sordu.
Tam 60 mil 60. inde ldk ldk, d irild ik. Can
kt hepimizin. Bilm iyor mu sanki? Aldrd bile yok.
Ah, u Allahn cezas komutan ah!
Ne kadar uzakta olduunu biliyo r musunuz? u
anda buradan en ok 2500 metre tede dedi Kimbor
ough. Belki daha bile yaklamtr. Bir sre nce biz
kendisini geride brakp gemitik.
Sakallar uzam asker, Atyorsun, dedi. u
sava hakknda ne bilirsiniz ki? O Komutan olacak
adam, imdi buraya 60 milden bir santim daha yakn
sa, kafam keserim. Baksana bana. Ben usta orkestra
larla, gerekten iyi orkestralarla ark sylemeye al
m adamm. Karm da beni aldatyor. Bunu ispatla
mak zorunda bile deilim . Kendisi syledi. te benim
doru diye bildiim budur.
htiyar Franszn durup her geen tanka iek
sallad yolu eliyle iaret e tti. Kilisenin ardndaki
mezarlktan bir kara cppeli papaz geiyordu.
Peki, kime inanrsn sen? u Fransza inanr m
sn? diye sordu bir baka asker.
Hayr. Fransza da inanmam, diye karlk ver
di. Usta orkestralarla ark sylemi olan a s k e r:
Ben papazn tem sil ettii eye inanrm. Kiliseye
inanrm. stelik karm bana bir defa deil, birok de
falar ihanet e tti. Ama boanmasna msaade etmiyeceim, nk ben buna inanyorum. Bu yzden de ge
258

GAL STANBULU

reken evrak imzalamyor. Ben bu yzden bombard

man pilotu olamadm. Bombardman pilotu okuluna g it
tim , okulu bitirdim , ama o evrak imzalamaya yana
mad. Ve imdi, tam u anda mutlaka yine ihanet edi
yordur bana!
Askerlerden biri bana, dnp.
Gerekten iyi ark syler, dedi. Geen gece
dinledim . ok gzel sylyordu.
Usta orkestralar eliinde ark sylemi asker;
Karmdan nefret ediyorum diyemiyeceim, dedi.
Eer imdi, u anda bile bana ihanet ediyorsa, bizim
burada bulunduumuz ve u ehri igal etiim iz sra
da beni aldatyorsa, yine de kendisinden nefret ede
mem. Hem de hayatm altst e tti i, bombardman
pHotu olmam engelledii halde. Fakat generalden
nefret ediyorum. O ruhu kara komutana di b ili
yorum.
Askerlerden bir bakas;
Brakn da alasn, dedi. Alr belki.
nc bir asker, Dinleyin bakn, dedi. Eviy
le ba dertte ve burnu bir trl amurdan kurtulm u
yor. Size birey syliyeyim : Buras benim bulundu
um ilk ehir. Biz piyade olarak ehri igal ediyoruz,
gelip geiyoruz sonra. Bir daha buraya uradmzda
ehir inzibatlarla dolmu oluyor. imdi ise ehirde,
kedeki asker tra fiki hari, hi inzibat yok. Doru
su ehre uramamz hi iyi birey deil.
Bundan sonra . . . diye sze balyacak oldum,
usta orkestralar eliinde ark sylemi asker lf
m azma tkad.
Artk bundan sonra diye birey olmayacak, de
259

HEMINGVVAY

di. O hain komutan hepimizi birer birer ldrtecek.

Btn bunlar da hret sahibi olabilm ek iin yapyor.
nk askerlerin insan olduklarn bilmiyor.
Kimborough; Cephe hattnda olup olmadmz
o da ancak benim kadar syliyebilir, dedi. Bir tu
gay komutannn ne yaptn bilemezsin. Emirleri senin-benim gibi alp almadn da bilemeyiz elbet.
Pekl. yleyse geri ekin bizi bu cephe hattn
dan. Madem bu kadar ey biliyorsunuz, bizi geri ek
mek zorundasnz. Ben eve dnmek istiyorum . Evde
olsaydm, belki de bu bama gelenlerin hj biri ol
mayacakt. K im bilir, belki de karm beni hi aldatmayacakt, hi! Fakat imdi artk aldrdm bile yok.
Hibir eyi takmyorum!
Peki, yleyse ne diye eneni kapatp susmuyor
sun? diye sordu Kimborough.
Susacam, dedi arkc. Ve bundan byle be
ni hergn ldren general hakknda tek keime etmiyeceim.
O gece ge vakit Tugay leri Kararghna geri
dndk. Piyadeleri braktktan sonra, zrhl aralar
maynlarn, yoldaki barikatn ve tanksavar ateinin
durdurduu yere kadar izledik.
Tugayda biri, General sizi grmek istiyor, dedi.
nce ykanacam.
Yok. Hemen gidin. Sizi merak ediyordu.
Kendisini bir cibin ardndaki rmorkta ve srtn
da kl rengi ynlden b ir elbiseyle oturur buldum.
Dinlenmi olduu zamanlar yakkl grnen yz, iyi
ce solmutu ve son derece bitkin b ir hali vard. An
260

GAL STANBULU

cak gzleri yayordu; kibar, scak sesiyle, Sizi me

rak ettim, dedi. Neden bu kadar ge kaldnz?
Zrhl aralara takldk, baka b ir yoldan dnmek
zorunda kaldk.
Hangi yoldan?
Syledim kendisine.
Falanca ve filnca birliklerde neler grdnz,
anlatn bakalm, dedi. (Sz konusu piyade b irlik le ri
nin adlarn s ylem iti).
Onu da anlattm.
Adamlar ok yoruldular Ernie, dedi. Biraz din
lenmeleri lzm. Bir gece de olsa, iyice dinlenm eleri
ok yararl. Drt gn istirahat etseler... Sadece drt
gn. Ama hep ayn masal, tabi.
Siz de ok yorgunsunuz, dedim. Biraz uyusanza. Sizi uyutmamama msaade etmeyin.
Generaller asla yorulmazlar, dedi. Generaller
asla hastalanmazlar. Ben de askerlerimden daha yor
gun deilim.
Bu srada telefon ald. Hemen at, kararghnn
ifre adn seslendi.
Evet, dedi. Evet. Naslsn Jim? . . . Hayr. Bu
gece biraz rahat etsinler dedim. Biraz uyumalarn is
tedim . . . Hayr. Sabah saldrya geeceim, ama saldrmyacam. Uzandan geeceim. Biliyorsunuz,
ben ehirlere saldrmaktan pek anlamam. Bunu im
diye renmi olman gerekirdi . . . Hayr, kendim de
gideceim . . . Evet, tamamdr.
Kamp yatandan aa kayd, koca haritann ba
na giti. Telefon hl elindeydi. evik, gbeksiz v
cudunu seyrederken tugayn ne kadar azimli bir ge
neralin komutas altnda olduunu anladm.
261

HEMINGVVAY

Tekrar telefona seslendi: Jim?.. Evet. nnz

deki tek engel gerekten o pis i. Bu konu zerinde
almalsnz. Biliyorsunuz, bu konu zerinde bir ta
km konumalar olmutu . . . Evet, anlyorum. imdi,
bu i olursa, siz de benimle beraber bulunabilirseniz,
gerektii takdirde btn topumu size ve re bilirim .. .
Evet, tamamen . . . Tamamen haklsn. Hayr. Elbette,
ben de onu demek istedim. Baka trl olsa syle
mezdim . .. Tamam, oldu . . . Gzel . . . yi geceler!
Telefonu kapatt. Yz yorgunluktan gm gibi
parlyordu. Solumuzdaki tugayd bu, dedi. ok iyi
iler becerdiler, fakat ormanlk arazide biraz ar kal
dlar. Bize yetiip geerlerse, drt gn dinlenebiliriz.
Piyadenin ok ihtiyac var buna. Dinlenebilirlerse, ok
sevineceim.
imdi artk biraz uyuyun, dedim.
almam gerekiyor. Issz yollardan uzak du
run, kendinize de dikkat edin.
yi geceler efendim, dedim. Sabah ben de er
ken kalkacam.
Herkes tugayn drt gnlne geri ekileceini
dnmt ve ertesi gn bol bol du yapmaktan,
gezer gece kulplerinden, aralarnda sinema yldz
VVhitney Bourne da bulunan gzel Kzlha kzlarn
dan konumaya balamt. Bourne, Aksz Cinayet
adl bir film de oynamt ve hepimiz bu film in hangi
yl evrildii konusunda tartmaya daldk. Fakat i
ler hi de beklendii gibi kmad. Dinlenme yerine
Almanlarn byk apta bir kar saldrs balad ve
ben bu satrlar yazdm srada, tugay, hl cephe
hattndayd.
262

SEGFRED HATTINDA SAVA

--------------------------------(1 8 kasm 1944, C o llie rs )

BR sr insan size Almanya'ya ilk adm nasl

attklarn ve Siegfried hattn nasl yardklarn anla
tacaktr ve yine bir sr insan yanlacaktr. Sansr de
kendilerini frenlem iyecei iin her trl iddialar ileri
srlecektir. Biz hibir iddiada bulunmuyoruz. itti
niz mi hi bir iddia yok! Anlyabildiniz mi bunu? ddia
diye birey yok. Brakn onlar kararlarn versinler, o
zaman kim lerin Almanya'ya ilk girenler olduunu
reniriz. Kim lerin deil.
Siegfried hattn yaran, piyade oldu. Souk, ya
murlu bir sabah vakti, Hava Kuvvetlerinin, hatt keif
uaklarnn bile uua kmad br gn, hatt yard
lar. ki gn nce, yani havalarn bozmandan nceki
son gn, kedi-fare oyununun sonuna varmtk. Paris'
ten Le Cateauya kadar gerekten iyi bir kovalamaca
olmutu ve Landreciesde pek az kimsenin grd
263

HEMINGVVAY

ve bunu ilerde anlarn anlatmak iin pek aznn sa

kalabildii etin, ac savalar verilm i; bunu, Ardennes ormanlarndaki geitlerin zorlanmas izlem iti.
Ardennesler, Grimmin Sihirli M asallarndaki re
sim lere ne kadar benziyordu.
Kovalamaca engebeli, ormanlk arazide devam
etm iti. Bazen ricat halindeki dmann motorlu bir
liklerinin yarm saat uzana kadar yanamtk. Ba
zen aramzdaki mesafe be dakikada alnacak kadar
azalmt. Hatta onlar yaya braktmz bile oluyor
du. Keif noktasndan e llilik le rin gmbrtsn, 105
m ilim e tre lik VVumplarn tarrakalaryla dman atei
nin homurtusunu dinlem ek mmknd. Bir sre sonra
yle bir haber geldi: Yry kolunun ardnda d
man tanklar grld.
Kovalamaca birden sona erdi ve kendimizi orma
nn dnda, yksek br tepenin zerinde bulduk. n
mzde uzanan tepeler ve ormanlar, btnyle Alman
yayd. lerdeki vdinin zerindeki kpr uurulmutu
ve kulaklar sar eden, tandk bir grlt geliyordu
oradan. Ykselen kara bulutlar, dumanlar ve molozlar
arasndan, iki dman aracnn Almanya tepelerine
uzanan beyaz kolu harman savurur gibi attn grebi
lirdiniz.
Topumuz sar-beyaz duman bulutlar savuruyor
ve kardaki yolu toza bouyordu. Aralardan birinin
isabet alp yana serildiini izleyebilirdiniz. Dieri de
yaral bir hayvan gibi, iki kere kmldanmay denedik
ten sonra, yolun dnemecinde stop e tti. Bir mermi di
er aracn zerine isabet ederek bir toz stunu ykselt
ti. Duman dalnca, insan cesetlerinin yola sald
264

GAL STANBULU

grld. Kedi-fare arasndaki kovalamacann sonuydu

bu. Ormandan aa indik, bir lastik sandala atlayp
zemini tal nehir yatan aarak kar kyya, Alman
yaya admmz attk.
inde insan bulunmayan, modas gemi beton
mevzileri (pekok talihsiz insan bunlarn Siegfried
hattn meydana getirdiini dnmt) ardmzda
braktk ve o gece bir hayli yol aldk. Ertesi gn de
yol kavaklarn muhafaza eden ikinci takviyeli mev
ziler hattn ardmzda brakp, esas bat hattna yak
latk ve ayn gece, sabah erkenden bat duvarndan
nceki en yksek araziye kar taarruza gemek ze
re uykuya ekildik.
Hava bozmutu. Souktu, stelik yamur yayor
du ve dondurucu bir ayaz esiyordu. nmzde Schnee
Eifel da kitlesinin karanlk orman rts, ardndaki
canavarla b irlikte uzanyordu. Geride braktmz te
pede ise bat duvarnn hibir zaman elamyaca d
ncesinin hakim olduu sralarda, yksek rtbeli A l
man subaylarnn manevralar seyretm eleri iin yapl
m bir pavyon vard. Amansz savalardan sonra bu
hatt Almanlarn denedikleri noktadan vuruyorduk.
Hikyenin devamn Arizonal yzba Howard
Blazzardn azndan dinleyeceksiniz. Savata neler
olup bi.ttii hakknda size kk bir fik ir verebilir.
O gece L bln, ehri tutmas iin grevlen
dirdik. ehir hemen hemen bombotu. Rasladmz
alt dman askerini vurduk. (Sabah tepeye saldr bu
ehirden, daha dorusu bu kk kasabadan balad.
Tepe yksekliindeki yetikin buday tarlalar ile be
zenmi yaylaya doru uzand. Bat duvarnn ana kale
265

HEMINGVVAY

le ri, kardaki karanlk tepenin zerini kaplayan sk

am ormannn iindeydi.)
Albay, tabur kumandann ve S-2 ile S-3 su
baylarn yanna alarak, sabah giriilecek ileri hare
ket iin kefe kt. Hattn alaca yerde (Deyime
dikkat edin : Hattn almaya teebbs edilecei yer
deil, alaca yer d iy o r), bir tank bl ile bir tank
savar bl bulunacakt; fakat bize sadece be tank
verdiler. Bir dzine tanksavarmz olacakt; sadece 9
tane gnderildi. O zaman hereyin nasl olduunu ve
bata benzin, her eyin sknts ekildiini unutmayn.
nceden tasarlandna gre (Savata tasarla
nanla, gerekte olan arasnda byk fark vardr. Bu,
tpk yaantnn nasl olmas gerektii ile, nasl oldu
u arasndaki farka benzer), bir gece nce ehre gi
ren L bl sa kanatta decek ve ate gcyle
saldry destekleyecekti.
K bl erkenden, sabah saat 6da yrye
gem iti. Tanklar, tanksavarlarla b irlikte saldrya kal
kacaklard. Harekete getikleri srada tanksavarlar
ehre vard ve ancak yarmda tanklar geldi. Sadece
be tane. Topu topu be tank!
bl yedek olarak arkada bulunacakt. O gn
olan bitenleri hatrlayacaksnz. (ok, o gn ok ey
ler olup b itti!) Albay da Birinci Taburdan b ir blk
alp (Birinci Blk) bunlar ileri srd. Yani, saldr
ya blk birden kalkacakt.
Saat bir sralarndayd. Albayla beraber saldr
nn balangcn seyretm ek iin soldaki gzetleme
mevkiine ktk. Saldr iyi balad. K bl tanklarJa b irlikte harekete geti ve tanksavarlar da yanlarn
266

GAL STANBULU

da, srtn eteklerine kadar ile rled ile r, burada durdudular. Durmalar da gerekiyordu. Onlar kk srta ular ulamaz, L bl sa cepheden makineli tfek
leri, 60 m ilim e tre lik havan toplar ve dier btn si
lhlar ile, dikkatleri K blnn zerinden ekebil
mek iin amansz bir ate at.
Tanklar ve tanksavarlar tepeye kar harekete
getiler ve ayn anda saldrya kalkan birliklere kar
yerde de kullanlan ve makineli tfe kle r kadar seri
ate edebilen Alman uaksavarlar ate at. yi b il
diim iz 88ler de ateleri ile boy gsterdiler. Makine
li tarrakalar kulaklar trmalamaya balaynca, asker
ler tanklardan nceden kararlatrld ekilde indi
ler ve yukar trmanmaya baladlar. Herey ormann
nnde geni ve bombo alana varncaya kadar iyi
g itti.
Almanlar 88likle ri ve uaksavar toplar ile ger
ekten ok youn bir atee baladlar. Tanksavarlar
dan biri ormana giren kk yol zerinde bir mayna
apt. Tanklar ile ri atld. Fakat ok srmedi. Bir tank
savar ve b ir de tank kaybedince, askerler birden ters
yz e ttile r. Geri ekilmeye balamak nasldr, b ilir
siniz.
Yarallar ve sendeleyen b ir ka arkadalarn da
beraber srkleyerek geri ekilmeye baladlar. Rica
tn neye benzediini tahmin edersiniz. Sonra tanklar
da geri ekilmeye balad, tanksavarlar da geri ekil
meye balad ve askerler srler halinde geri ekil
meye baladlar. Apak, hibir siper olmayan alanda
arpmalarna imkn yoktu ve yaralanmayanlar, ya
ralananlar hesabna ac ac seslenerek doktor istiyo r
267

HEMINGVVAY

lard. Bunun insanlar ne kadar heyecanlandrdn

bilirsiniz.
Ben Albayla beraber evin yannda oturm utum
ve saldrnn ne kadar iyi baladn b irlikte grm
tk. Baarl olarak da devam edeceini sanmtk.
Derken ric a t balad. Drt tank tepenin eteine do
ru geldiler. Hereyin nasl a ltst olduunu bara a
ra anlattlar.
Bunun zerine Albaya Uzun b ir sreden beri
ben nc taburdaym Komutanm, msaade eder
seniz ben gideyim, u hainlerin hesabn grp tepe
yi alaym. dedim. Albay, Sen bir S-2 subaysn, ka
rarghta grevlisin. Otur oturduun yerde, dedi. Fe
na terslenm itim . Canm skld.
On on be dakika kadar daha orada bekledik.
lk yarallar gelmeye balamt. Hl yerimizde sa
yyorduk ve bu sava kaybedeceimizi dnmeye
balamtm. Sonra birden Albay seslendi: Gel ura
ya uzanalm bakalm! Buniar biraz drdklenmek is
tiyo rla r. Nasl olsa kuzular bu saldry pskrtemeye cekler!
Bylece tepeye doru ilerledik. Saa sola sin
mi kk gruplara raslyorduk. Albayn grnn
b ilirsiniz. Elinde 45lik tabancas tepeye doru sk
admlarla ilerliyordu. Tepenin yeniden alalmaya ba
lad yerde, dz bir taraay andran bir alan vard.
Btn tanklar ve tanksavarlar bu alann ardna sin
m iti. K bl de darack b ir hat boyunda szde
m evzilenm iti. Hibirinin yaayan lden fark yoktu.
Saldr yatm t.
Albay tepeden yukar geldi ve askerlerin sindi
i yere yzn dnp seslendi : Kalkn u Alm anlar
268

GAL STANBULU

esir aln bakalm. Gebertin u muhallebi ocuklarn!

Derhal kar tepeyi igal edin ve hakim olun oraya.
Susar susmaz koca 45liini ekip Almanlarn
ate e ttikle ri yne doru stste tetie bast. Ardn
dan seslendi : leri! u Almanlarn hakkndan gele
lim . leri ocuklar! A rtk kimse durduramayacak b iz i!
Kimsede kprdanma yoktu; fakat o devam e tti bar
maya. Bir sre sonra da bir ksmn harekete geire
bildi. On be dakika sonra ise, hemen hepsini. A sker
le rin i coturduktan sonra, Albay, ben ve Smith (Tullahomal avu James C. Smith en ne getik ve sal
dr yeniden balad. Doru orman ynne ilerledik.
Ormanda durum ktyd, ama imdi iler yeniden yo
lunda gitmeye balamt.
Ormana daldktan sonra, tanklarn hareket ka
b iliy e ti kalmyordu. Tanklar darda, aalarn etein
de kaldlar (Buras sk bir am ormanyd. Top atei
aalarn bir ksmn yerle bir etm iti ve kopuk dallar,
ormann yar aydnlnda insana mzraklar hatrlat
yordu. A skerler de ormann karanl karsndaki kor
kularn yenmek, Almanlar bulup ate etmek ve l
drmek iin sada solda baryor ilerliyorlard.)
Ormanda ate edilm esini biraz sonra yasakladk. n
k K bl de ile ri harekete geip ormana g irm iti.
Albay, ben ve Smith ileri geip iine tanksavar
yerletirebileceim iz bir ukur alan bulduk. A rtk sal
dr olanca hzyla devam edebilirdi. Birden samzda
b ir beton mevzi gzmze arpt. Buradan zerimize
ate atlar. Mevzide Alm anlar olduuna karar verdik.
(Bu beton mevzi, evresine d ikilm i am aalar ve
iyice boy atm otlar arasnda ilk bakta hi farkedilmiyordu. Otom atik havalandrma tertiba tl, kaplar
269

HEMINGVVAY

otom atik alp kapanan, askerler iin de yerin 4,5

metre altnda zel mevzileri olan, zel k kaps sa
yesinde dman tarafndan aldktan sonra ierde
sakl 50 SS askerinin kp dmana arkadan ac bir
darbe indirmesine frsat veren, Maginot tip i bir
yapyd.)
imdi ukurun iinde Albay, ben, Smith ve St.
Poix'dan beri yanmzdan hi ayrlmayan Roger adl
Fransz gencinden baka kimse yoktu. Savata ger
ekten yaman bir genti. Beton mevzideki Almanlar
zerimize atee devam ediyorlard. Biz de ierdekileri dar kartmak iin zorlamaya karar verdik.
Bize bakan tarafnda bir mazgal delii vard; fa
kat etraf aalarla kapl olduu iin gremiyorduk.
Yanmda topu topu b ir el bombas bulunuyordu. n
k bamza byle birey geleceini hi dnmemi
tim . Mevziin on metre kadar yanna sokulmu durum
daydk. Tepesinin de nasl olduunu bilemiyorduk. G
rn ahap b ir da evini andryordu.
Bu arada zerimize devaml ate yadrlyordu.
Albayla Smith sa taraftaydlar. Roger, farknda olma
dan dosdoru zerlerine gidiyordu. A tein nereden
geldiini kestirm ek imknszd.
Olanca sesimle yere yatmas iin Rogerye ses
lendim. Kendisini tam bu srada vurdular. Silhn par
lad yeri grmtm, derhal tek el bombam oraya
doru salladm, ama tutturamadm. Bomba aalardan
birine arparak patlad. Smith, Fransz gencini bilek
lerinden ekerek geri ald, derhal zerindekileri
karmay denedi; nk henz yayordu. Soldaki dar
siperden birden b ir Alman askeri doruldu. Smith ta
bancas ile adam alaa e tti. Ve askerin dt yer
270

GAL STANBULU

de, elindeki el bombas patlad. Olayn ne kadar hz

l cereyan etti in i bundan da anlyabilirsiniz.
Ormann nndeki dz alandan im di youn bir
ate balamt. Smith, Albaym, siz u ukurun iine
uzanverin, nk Alm anlar yaklayorlar, diye
fsldad.
Ormann hemen nndeki buday tarlasndan
ve saman ynndan ate sesleri geldi. Alm anlar bu
radan da ate etmeye balamlard ve arkamzda ol
malydlar.
Albay krk belii ile bir Alman daha alaa et
ti. Smith de tfei ile dier ikisini ldrd. Ben mevzinin gerisindeydim ve yolun ilerisinde, bizden elli
metre kadar arkada duran birini indirdim . Adamn k
prdanmas duruncaya kadar zerine defa ate et
mek zorunda kaldm. Yine de ldremedim zavally.
nk bir sre sonra bir tanksavar ilerlerken, yaral
dman askeri hl yolun tam ortasnda yatyordu ve
aracn zerine geldiini grnce, davranp kamak
istedi; fakat gc yetm eyince tanksavarn altnda ka
lp paraland.
Geri kalan Alm anlar tarlaya doru geri ekildi
ler ve pek fazla bamz artmadlar. Sadece uzaktan
karlkl ate ediliyordu. n ldrdmz ve
bir o kadarn da yaraladmz biliyorduk.
Ne yazk ki yanmzda el bombas yoktu ve be
ton mevzi iindeki Alm anlar da herhalde kendilerini
ardmz zaman dar kacak deillerdi. Ben A l
bayla beraber kalp dar kmalarn beklerken,
Smith de geri g itti ve bir sre sonra bir tanksavarla
b irlikte dnd. Bu, eski bir Alman tabancas ile zeri
271

HEMINGVVAY

ne defa ate ettiim halde ldremediim Alman

ezen tanksavard.
Almanlara nce teslim olmalarn syledik, fa
kat dinlem ediklerini grnce, tanksavar elik kapya
yneltip ateledik. Kap halla pamuu gibi atld,
alevler etrafa sald. Az sonra inlem eler, hkrklar
ve Kamerad diye yalvaran sesler arasnda, ierdeki
Alm anlar dar uradlar.
Tanksavar grevini yapm ve Almanlar dar
kartm t. Byle garip bir manzara bir daha grle
mezdi. Hepsi etrafa dalan elik ve beton paralar
yznden en az be-alt yerlerinden yaralanmlard.
Onsekiz asker de salam olarak kt. Bu arada ier
den
kulamza hl ac inlem eler geliyordu.
Birinin iki baca birden elik kap tarafndan ke
s ilm i ti. Durumu grmek iin mevziden aa indim
ve birka ie yar boalm viski, bir-iki kutu sigara
ve Albay iin bir tabancayla b irlikte dndm.
Esirlerden birinin durumu hepsinden iyiydi. Hi
olmazsa yryebilirdi. Dierleri ar yaral olarak yer
lerde se rili yatyor, ac ac haykryorlard.
Salam kalan biri teki mevzinin nerede oldu
unu bize gsterdi. A rtk hepsini tanyorduk ve ara
zideki her engebeye dikkat ederek, bunlar kefedeb ilird ik. Tanksavar da alp 50 metre tedeki ikinci
beton mevziye yneldik. Kendilerine nce teslim ol
malarn ihtar ettik.
Bu mevziin kumandan Alman grmenizi isterim .
Bir muvazzaf subayd. armza karlk olarak,
'B itty. S.S.S. diye karlk veriyordu hep. Yani en az
llardand ve teslim olmak isteyenleri ldreceini
272

GAL STANBULU

sylyordu. Bunun zerine nceden de yaptmz gi

bi tanksavar zerine ynelttik. Ateledik. Tabi bir
sre sonra sa kalabilenler ktlar. Perian ve ac
nacak durumlar vard.
Hepsi de SS ktalarndandlar. Birer birer yo
la ktlar ve diz ktler. Kuruna dizilm eyi bekli
yorlard. Ne yazk ki, kendilerini d krklna u
ratmak zorundaydk. Ancak on ikisi yerlerinden dorulabildi. Dierleri para para olmu, ya da ok ar
yaralanmlard. Allahn bels alann drt bir tara
fna kollar, bacaklar, kafalar dalmt.
Bir sr esir almtk, ama bunlara gz kulak
olacak kimse yoktu. Albay, ben, Smith ve tanksavar
dan gayr. Bu yzden herey belli oluncaya kadar kmldamamaya karar verdik. Bir sre sonra salk ekip
leri geldi ve Fransz gencine baktlar. Roger vurul
duundan beri yerinden hi kmldamamt ve kendi
sini kaldrmaya geldiklerinde, fslt halinde unu sy
ledi : Mon Colonei, je suis content (ok memnu
num albaym), Alman topra zerinde can verdiim
iin m utluyum .
Mezarnn zerine Hr Fransz yazl bir tahta
diktiler. Ben atldm. Bo verin buna, dedim. zerin
de L Bl yazl bir baka tahta koydum.
Fransz genci aklma geldike, hl Almanlar
ldrmek istei duyuyorum iimde...
Hikyede anlatlacak daha ok ey var. Sadece
blnn ne yaptn, dier blklerin baarlarn
da anlatabilirdim . Size tahammlnz olsayd, n
c, drdnc ve dier on drt beton mevzide olup
273

HEMINGVVAY

bitenleri de anlatrdm. nk bunlarn hepsi teker

teker igal edildi.
Birey renmek istiyorsanz, orada bulunan bi
riyle konuun. sterseniz, ben de hatrlayabilirsem ,
size o ormanda ondan sonraki on gn iinde olup bi
tenleri de anlatabilirim . Alman topusunun atein
den ve Alman kar saldrlarndan sz ederim. Ha
trladktan sonra ok, ama ok ilgi ekici hikyeler
bunlar. Efsane unsuru bile var. lerde sinemada sey
redeceinizden emin olabilirsiniz.
Btn bunlarn sinemaya ok uyaca meydanda.
nk Albay bana, Ernie, inanr msn, kendimi
bazen bir film sahnesinde hissediyorum, dedi.
Sinemaya aktarlmas zor olan birey varsa, hi
phesiz o da Alman SS askerlerinin beyin sarsn
tsndan kararm suratlarn, kanayan burunlarn ve
azlarn, m idelerini tutarak yollarda diz klerini,
zerlerine gelen tanklardan zor katklarn gster
mek olacaktr. Fakat sinema bunu daha da gereki
bir ekilde gsterebilir. Aslnda su mhendislerdey
di. nk silha kar dayankl elik kaplar yapar
ken, 105lik tanksavar toplarn hi hesaba katma
mlard.

274

YEDNC BLM
.. VE SAVALARIN ARDINDAN

BYK, MAV NEHR

( Haziran 1949, Holiday )

NSANLAR ikide bir gelip neden Kbada ya

yorsun? diye soruyorlar bana siz de hounuza gittii
iin yaadnz sylyorsunuz. Havana stndeki
tepelerde sabahn erken saatleriyle yaz mevsiminin
en scak gnlerinde bile havann ne kadar serin oldu
unu anlatmak ylesine kark itir. Burada yaama
nzn sebeplerinden birinin de d horoz yeti
tirm ek, bunlar altrm ak ve sonra da gretirm ek
olduunu sylemeniz gereksiz tabi.
K im bilir, belki de horoz dnden hi hoianmyorlardr.
Btn bir yl boyunca iftlikte n ayrlmayan garip
ve gzel kulardan, arada urayan gmen kulardan,
her sabah yzme havuzundan su imeye gelen bldr
cndan, havuzun sonunda yaayan trl kertenkele
277

HEMINGVVAY

trlerinden, on sekiz tr olan yerli bir kuun varl

ndan da onlara sz etmeniz gereksizdir.
Yolun altnda, VVinston Guest, Tommy Shevlin,
Thorvvald Sanchez ve Pichon Aguilera ile byk para
karlnda koca gvercinleri vurmaya altmz at
clk kulbnden de sz etmeniz gereksiz. Kim bilir,
belki de gvercinleri vurmann yanl bir i olduunu
dnyorlardr. Kralie Victoria da byle dnm
ve ngilterede yasaklamt. Beiki de onlar hakldr
ya da ya nlyo rla rd . uras muhakkak ki, bu, s e fil
bir seyirci sporu. Ama kuvvetli, gerekten hzl ku
lar olunca, benim bildiim kadar ile bahis tutumak
iin en iyi spor. stelik bizim yaadmz yerde de
bu i meru.
Onlara ancak ehre indiiniz zaman ayakkab giy
mek zorunda olduunuz ve dnyann hibir yerinde
alamadnz kadar rahatlkla, serin sabahlarda a
labildiiniz iin Kbada yaamay sevdiinizi de
syIiyebiIirsiniz. Ama bunlar meslek srlardr.
Sylemiyeceiniz daha bir sr'baka eyler de
var. Fakat size balk avndan ve bunun kendilerine ka
a malolduundan sz ederlerse, o zaman ve eer
kaa malolduundan uzun uzun konumamlarsa ya
da balk avndan sevim li bir ekilde lf amlarsa
ite o zaman Kbada yaamanzn en byk sebebi
nin, byk, derin, mavi nehir olduunu, iftli in izin
kapsndan kp, yarm saat iinde derinlii ey
rek m ille bir mil, uzunluu da 60 ile 80 mil arasnda
deien akarsuya, gzelim topraklar aarak ulaa
bildiinizi ve imdiye kadar grdm en iyi balk
avlama alan olduunu syliyebilirsiniz.
278

GAL STANBULU

Guif Stream aknts iyi akyorsa, rengi koyu ma

v id ir ve kylarnda anaforlar oluur. Biz on iki metre
boyunda bir tekneyle avlanyoruz.
Pilar adl balk teknemiz kh Havana lim a
nnda, kh Havanann yedi mil dousundaki balk
kasabas C ojim arda dem irliyor. Burann liman yazlar
em niyetlidir, fakat kuzey ve kuzeybat rzgrlarnn
estii k mevsiminde hi em niyetli deildir. Pilar
en kt havalara dayanacak ekilde yaplm, iinde
yedi kjinin yatabilecei bir balk teknesidir. Depo
larnda yz galon mazotla, yz elli galon su taya
b ilir. Uzun yolculuklarda n gvertesine va riller iin
de yz galon mazot daha ye rle tirile b ilir. Ayn m ik
tarda yedek su da alnabilir. Tam doldurulduu zaman,
1200 kilo buz da tayabilir.
New Yorktaki VVheeler tersanelerinde yaplan
teknesi zerinde istediim iz deiiklikler de yaplm
t ve biz de sonradan bir takm baka eklerle yeni de
i ik lik le r yaptk. Pilar gerekten kuvvetli, her t r
l denize dayankl bir teknedir ve devingen kprs
sayesinde balkla yukardan da mcadele edebilirsiniz.
Genellikle Havana dnda balk avlanrken Japon
mrekkep balklarnn kuyruklarndan yaplm bir ol
tayla, inenin ucuna aslm domuz derisinden bir
para alyoruz. Bu genellikle boazn Morro Castel Cabanas yakasnda avlanan tek direkli balk gemi
lerini besleyen tarpot adl balklar tutmaya yar
yor. Boazn azndaki balklarn bolca yakaladkla
r yal apknlar iin de ayns kul lan I iyor.
Bu yem 6 /0 lk makaraya sarlm 4 metre uzun
luundaki 10 numara piyano telinin ucunda yakalan
279

HEMINGVVAY

yor. Bu tr oltayla yakaladm en byk tarpon'un

arl 67,5 kiloydu. Bunlardan daha byklerini de
yakalamtk, ama girip kan gem ilerin, liman motor
larnn, balk teknelerinin apalarnn yznden hep
sini karmtk. Byk bir balk ekerken erzak ta
yan tekneler ya da m otorlarla baedebilirsiniz; fakat
boazdan aa inen byk bir tanker ya da ilebe
kar yaplacak hibir ey yoktur. Bu yzden biz de
bu yolu ancak bo grdmz zaman tutuyoruz ya
da akam saat yediden sonra limana giriyoruz. n
k bu saatten sonra limana g iri iin fazla cret aln
dndan, g irile r azalyor.
Bulvarlarn ardnda, eski Havana'nn parklar ve
binalar uzanyor; br yakadan da pembe - sar tal,
dostlarnzdan ounun zaman zaman siyas hkml
olarak iinde yattklar Cabanas kalesinin basamak
larn ve duvarlarn geiyorsunuz. Sonra M orronun
kayalk arazisini ayorsunuz. Beyaz, uzun deniz fe
neri de burada. Derken M orrodan iki yz metre ka
dar tede, suyun bol olduu srada, byk nehri bulu
yorsunuz.

Pilarn pruvas limann g ri-y e il sularndan

ayrlp koyu mavi sulara ban daldrnca, bazen, tek
nenin burnundan bir kme uan balk havalanverir ve
ite o zaman balklarn sudan karlarken meydana
g etirdikleri ipekli bir kuman yrtln andran sesi
iite b ilirsiniz.
Eer bunlar normal boydaki uan balklarsa, iyi
bir iaret olarak nemli saylmazlar; fakat buuk
280

GAL STANBULU

kiioluk byk, kara kanatl, sudan kurunlanm gibi

frlayan Bahia uan balklar ise ve yeni bir hz kazan
mak iin kuyruklarn rpyorlarsa, bu ok iyi iaret
saylr. Byk Bahia uan baln grmek, baln
kendisini grmek kadar iyi bir iarettir.
Bu arada kaptan Gregorio et oltasn hazrlam
tr bile. Et oltas, yeni bir buluudur onun ve bundan
ilerde sz edeceim.
Gregorio Fuentes, 1938den beri Pilarn kap
tan. Bu yaz elli yama bast ve daha drt yanda iken
Kanarya adalarnn en kklerinden olan Lanzarote
den yelkenle denize ald. Kendisini kk bir balk
teknesinde kaptanlk yapt Dry Tortugasta tan
dm ve 1928de ikim iz de burada yaman bir kuzeydo
u frtnasndan kurtulm u olarak bulutuk. Soan al
mak iin teknesine ktk. Biz soanlar satn almak
istiyorduk, ama o bize karlksz verdi, ayrca bir de
rom ikram e tti. O zamana kadar grdm en temiz
tekne olduunu hl hatrlyorum. imdi aradan on yl
geti, yine de biliyorum ki balk tutm ak yerine bir ge
miyi yine prl prl tem iz tutmay, cillayp parlatma
y tercih eder. Fakat yemek yiyip uyumaktan ok, ba
lk tutmay ye tuttuunu da biliyorum .
G regoriodan da nce Carlos Gutierrez adnda
yaman bir kaptanmz daha olmutu, fakat ben span
ya Savan izlerken, biri onu kiralayp benden al
d. Gregorioyu bulmak da byk bir talih eseriydi ve
gerekten bir deniz kurdu oluu, Pilar byk
frtnadan kurtarm t. eytan kulana kurun, onun
ynetiminde iken deniz sigortasndan hibir talepte
bulunmadk. 1944 yl ekiminde saatte 180 mil hzla
esen kasrga srasnda kk teknesinde ayakta ka
281

HEMINGVVAY

lan tek gemici, Gregorio olmutu. O kasrgada btn

tekneler ve donanmaya ait gem iler, liman evresin
deki caddelere ve tepeciklere vurmutu hep. 1948deki yaman kasrgay da atlatmay b ilm iti.
A rtk limandan kmsanz, Gregorio da et olta
sn hazrlam ve bataki yem leri salmsa, gzelim
gnde uan balklarla b irlikte rzgr altnda douya
doru yol alabilirsiniz. Greceiniz marlin adl ilk ne
hir bal, kayalktan uzaklamanzdan on dakika sonra
ortaya kacaktr.
Balk, iki i olta arasnda zigzaklar yaparak da
lp kan byk, beyaz tahtadan taran arasndan ge
lebilir. Su zerinde srayp hoplayan yemlerden b iri
nin yannda grnebilir. Ya da koyu renk sularn ze
rindeki bir dalgay yarp teknenin yannda yarmaya
balyabilir.
Kaptan kprsnden kendisini ilk grnzde
kahverengidir; sonra ykseldike, koyu krmz bir
renk alr. Yan kanatlar lavanta yeili renktedir. Da
larken gerek birer kanat gibi alrlar. Suyun altnda
balktan ok, dev bir denizalt kuuna benzer.
Eer ilk gren Gregorio ise, Balk! Baik, Baba!
Balk! diye feryad basar.
Eer ilk gren siz iseniz, dmeni brakr ya da
karnz M aryye teslim eder, k tarafa gidip Gregorio'ya mmkn olduu kadar sakin grnmeye ala
rak, Balk! dersiniz.
A rtk o taran arkasna gem itir ve siz de m
rekkep balnn kuyruunu koturmaktasnz. Grego
rio 60 santim uzunluundaki silin d ir biim li tahtadan
meydana gelen tara, balktan uzakta tutmaya al
maktadr. Balk da koup yakalamak iin uramakta
282

GAL STANBULU

dr. Taraa doru daldka, az suyun stne kar.

Fakat Gregorio tara baln aznn yetiem iyecei
yerde tutar. Birden ekecek olsa, balk derine dala
bilir. Bir bakma boa ile oynaan toreador gibi dav
ranmakta, yemi baln menzilinin tam snrnda tu t
makta, fakat asla reddetmemektedir.
Mary, Ne gzel deil mi? der. Oh, Baba, u
izgilerine, u renge, kanatlarnn u rengine bak!
una bak, una!
Siz, Bakyorum, diye karlk veriyorsunuz ve
artk ty taran nne getirm i durumdasnz. Gre
gorio da gryor ve tara b e lirli ekilde ekip uzak
latrrken, balk da mrekkep balnn kuyruunu
farkediyor. Kovalad koca ey artk kaybolmutur,
ana onun yerine en sevdii ey kverm itir ortaya.
Kuyrua saldrd srada baln az iyice su
dan dar kyor ve ak azn siz de gryorsunuz
ve kuyrua vurduu anda, sk sk tuttuunuz srkl
balk oltasn salyorsunuz. Kuyruk baln ak az
nn iinde kayboluyor. Midesine indiini gryorsu
nuz, az kapanyor. Baln dndn, gm gibi
parldadn, dnerken izgilerinin ortaya ktn iz
liyorsunuz.
Ban evirince, olanca gcnzle vuruyorsu
nuz; sonra serte, daha serte bir daha, bir daha vu
ruyorsunuz. Zpkn yerletirm ek iin. Bu srada s
rayaca yerde kaacak olursa, emin olabilmek iin
birka darbe daha indiriyorsunuz. nk kuyruu yut
mu olsa da, yine de zpknlanmamsa, hepsini alp
gtrebilir ve kaabilir. Derken zpkn birden hisse
diyor ve sryor balk. Tm vcudunu sarsarak dos
283

HEMINGVVAY

doru suyun dna frlayabilir. ok ykseklere kadar

frlarken evresine bol bol su saar. Tekrar suya g
mlrken denize atlan bir ta gibi byk bir ses
kartr. Ve srar, bir daha zplar, hoplar, bazen tekne
nin bir yanna der; bazen grlmemi bir hzla
br yanna. Oltann lgn gibi frdndn bu sra
da grebilirsiniz.
Bazen o kadar kuvvetle eker ki, su zerinde gri
bir kme uzaklar, srekli srar ve bu eki gc
yznden kendisini durduramazsnz. Bu srada Mary,
Pilarn iki motorunu birden geriye ark e ttirip
altrr.
Bal yakalamak iin metrelerce a kaybedersi
niz. En sonunda teknenin yanna kadar ekip daha iyi
kontrol altna almak mmkn olur. Bu sefer dnp
dolanmaya balar. Siz de gittike daha yakna, biraz
daha yakma ekmek iin didinirsiniz. Ta ki Gregorio
bal kapp sopayla vuruncaya ve yukar ekinceye
kadar.
Bu, iin tam olarak yolunda gidiidir. Kap dn
meye devam edebilir, ka kadar gidebilir. Size bal
kapmak, sopayla vurup yukar ekmek kalr artk. Fa
kat iler her zaman bu ekilde yrmez. Bazen tek
neye aldktan sonra her eye yeniden balyabilir. lk
yakaland zamanki gcyle rpnmaya balarsa, o
zaman kendisiyle yeniden savamak gerekir.
Bazan da; eer ok iri, izgili bir balksa, kendi
sini tekneye 10 metre kalncaya kadar ekersiniz, fa
kat daha fazla yaklatramazsnz. Kanatlarn gerip
her yne doru yzer. Siz de seeceiniz yne, see
ceiniz bir hzla ekersiniz bal. Hareketsiz kalacak
284

GAL STANBULU

olursanz, teknenin altna - stne dalar. Uzaklaacak

olsanz, olduu yerde durur, bir santim ilerlem eyi
reddeder. Hibir balkta grlmeyen direnci ve inad
gsterir.
Anlattklarm , kuvvetli erkek ve izgili bir bala
raslamamsanz, size hi yararl olmayacaktr. Byleleri yaklamamakta grlmemi bir diren gsterir
ler. Elbette bala engel atp en sonunda srkleye
rek gtrebilirsiniz. Fakat kpek balklar bu srada
bala saldrrlar. Biz bal daha gc yerinde iken
tekneye yaklatrmay tercih ediyoruz.
1931'de balklar kpek balklarna brakmamay
rendiimden beri, dolatm sular ne kadar kpek
bal ile kaynarsa kaynasn tek bir marlin ya da
tuna baln canavarlara kaptrmadm. Onlarla hzl,
fakat sert olmayan bir ekilde savayoruz. Bu iin
srr, hi dinlenmemek. Avc dinlenirse, balk da din
leniyor. Bu da bala gcn tekrar toplama frsatn
veriyor. Ya da derin sulara dalmasna yol ayor. Ca
navarlar da bundan yararlanyor.
imdi baln metre derinde, bir at gibi diren
diini biliyorsunuz. Yapacanz tek ey, onunla bir
lik olmak. Ona hakim olun, fakat bunun uysalca ste
sinden gelin. Asla barmayn. Barmak, bal g
cendirecek ya da kzdracaktr. Her ikisinde de daha
kuvvetle direnecektir. Balk bir at kadar kuvvetlidir.
Ona ata davranr gibi davrann tpk. zerinde btn
gcnz kullann, onu inandrn ve ylece gtrn.
Sonra kapp yumuaka vurarak yukar aln.
At yrtm ek iin hayvan ldrmeniz gerekli de
ildir. Kendisini inandrmanz yeter. Gerekten byk
285

HEMNGVVAY

ve gl bir bala kar da ayn ekilde davranmanz

yeter. Bunu yapmak iin de, iyi koullar altnda bu
lunmanz gerekir.
Eski model takm larla ksa srede gerekten b
yk balklar avlayabilir ve bunlar kpek balklarn
dan da koruyabilirsiniz. Ama balk olmanz ya da
hi olmazsa takm ok iyi kullanabilmeniz gerekir.
Bu t r takm size bol spor yapma frsat hazrlar, ama
ancak kk ve orta boy balklar yakalayabilirsiniz.
Bu takm kullanmak iin a tlet olmanz gerekmez.
Formda olun yeter. Deilseniz, iki- balk yakaladk
tan sonra form tutarsnz. Aksi halde Gulf Streamde
balk avlamann size uygun bir spor olmadna karar
verirsiniz.
Kuvvet ve ustalk isteyen her spor dalnda, bu
sporu yapanlar oyunun kurallarn, az da olsa bir us
talk edinmeyi ve formda olmay isterler. Byk ba
lk avnda ise hortlak gibi kiile r tekneye biner. Ucun
da ister balk olsun, iste r olmasn, bunlar 500 metre
oltay makaraya bile sarmaktan acizdirler. stelik
kendilerinden iki - defa daha ar balklar yakala
yacaklarn sanrlar.
Kendilerine gvenleri vardr, nk bu iin nce
den bakalar tarafndan yapldn iitm ile rd ir. Fa
kat benim bildiim kadaryla hi de drst bir e kil
de yaplmamtr. Btnyle tecrbesiz ve antremansz avclar, rehberlerin, kaptanlarn, tayfalarn fizik
yardm olmadan hibir ey becerememilerdir. En so
nunda im diki vinli makaralar, kopmayan srkl ba
lk oltalar yaplm ve av herkes iin kolaylamtr.
A rtk en tecrbesiz kiile r bile, byk balklar avla
yp bunlar vinlerle ekebilm ektedir.
286

GAL STANBULU

Amerikan Tabiat M zesinin himayesi altnda Uluslararas Balk Sporu B irlii, spor iin yaplan balk
lkta bir takm Standard ller koymay denemi
ve sporun bu standartlara uygun olarak, drste
uygulanmasn istem itir. Bu ve dier alanlarda bunun
byk yarar olmutur. Fakat tekne fiatlar ok pahal
olduu, rehberlerle av merakllar hereyden ok so
nuca baktklar iin; byk balk av bir spor olmak
tan ok, byk bala kar alan bir sava durumuna
gelm itir. Sportmen balk avclar iin bu inat, mit
krcdr.
Byk bir baln nasl yakalanacann renimi
ar olmu, fakat devaml ilerlem e kaydetm itir. Pek
az rehber ve balk avcs balklara artk ate etmekte
ya da zpknlamaktadr.
Tel olta kullanlmas ldrc bir avlanma usul
dr ve bu yolda yakalanan balklar spor rekoru olarak
kabul edilemez. Fakat biz bunu balklar su yzeyinde
deilken, ne kadar derinlikte olduklarn anlamak iin
kullanyoruz. Bu, bir bilim sel denemedir; sonular
dikkatle kaydedilmekte ve defterlere geirilm ektedir.
Yani tica r amalarla yakalanm balk ilemi grmek
tedirler. Dikkatle yaplan bu kayt ilem i, hi phe
siz tica re t iin avlananlara deerli bilg ile r salyacaktr.
Yardm grmeden ve abucak, gerekten byk
bir balkla savamak, hi dinlenmemek, bal da din
lendirmemek, on raundluk bir boks mana benzetile
bilir. Hi dinlenmeden, bal da hi dinlendirmeden
iki saat mcadele etmek ise, yirm i raundluk bir boks
madr.
287

HEMINGVVAY

Balk av srasnda lecek olursa, civarda bulunan

kpek balklar kendisini yer. Kpek balklar saldr
mazsa, len bir bal derin denizden alp getirmek,
derin denizde byk balk avclnn en zor blm
lerinden biridir.
Biz yln e itli aylarnda, eit eit boylarda,
kk, orta, iri, ok iri balklar en sportmence bir
mcadele ile yakalamak iin takm lar denedik. Ben
en hafif takmla bile balk yakalanabileceine inan
yorum. dealimiz, bal gerekten ekerek, fakat s
rayp mmkn olduu kadar serbest hareket etm esi
ne imkn veren bir takmla yakalamaktr.
Bu ideal bir yana, bir de et olta konusu var. Bu
olta 800 m etrelik bir telden meydana geliyor. Su y
zeyinde balk yokken, olta bulunduu yerde salnyor.
Raslad her t r bal yakalad gibi, ok derinde
bulunan ve yzeye kmayan m arlinleri de yakalyor.
Bununla besleniyor, gnlerce dayanyor ve buzdola
b nitesini dolduruyoruz. Olta gerekten cezaland
rc, fakat sert olmayan bir tel. Et oltas ile 1948'de
yakaladmz en byk balk, 105 kilo arlnda iz
g ili bir m arlindi. Bal gn avlandktan ve su y
zeyinde hibir ey grmedikten sonra ele geirm i
tik.
imdi et oltasnn u sakin Austos ve Eyll ay
larnda, balklar derinde yaarken ve su yzeyine gel
mezken neler becereceini merakla bekliyoruz. Bir
byk balk, ineyi yutunca ban sallamaya balyor,
sonra oltay az ile sallyor; derken sizi ekip gtr
meyi deniyor. Gerekten kuvvetli ise, hepsini birden
alp gtrd oluyor. Biz de onunla b irlikte gitm eyi
288

GAL STANBULU

tasarlyoruz, Pilar abuk harekete geebilirse, bal

a hakim olma anssnz var. Bu da M arynin grevi.
Gerek byk balklar ilk hamlelerinde daima ku
zeybatya yneliyorlar. Havana ve Miami arasnda
uacak olursanz, mavi denize bakarken bir kayann
zerinde at tepiniyorm u gibi evreye beyaz kpkler
saldn ve bu beyaz kpklerin iinde bir kara
teknenin, ardnda beyaz dalgalar brakarak ile rled i i
ni grrseniz, bilin ki o biziz.
Utuunuz ykseklikten beyaz kpkler size pek
byk grnr ve kuzeybat ynnde ilerlerse, bize
bol bol baarlar dileyebilirsiniz. nk buna gerek
ten ihtiyacmz olacaktr.
Ben imdiye kadar bir gnde en ok yedi byk
balk yakaladm. Fakat Pepe Gomez - Mena ile M artin
Menocal b irlikte, bir gnde 12 tane tuttular. Dorusu
bu rekoru Kbann kuzey kylarnda akan byk ne
hirde kendileri, ya da yerli balklardan bir bakas
krmazsa, zlrm.

289

ATE
( Nisan 1951, True )

YZME havuzunun yannda le yemeini b itiri

yorduk. Rzgr hi esmediinden Kba iin scak bir
gnd. Ama aalarn bir glgelik meydana getirdii
yre serindi. Hele daha da dibe gidecek olursanz, so
uk denecek kadar serindi.
Glgede olsun diye ardak altnda kurulan sofra
nn yanna varncaya kadar, iki yerliyi de farkedememitim . Bambu ve alamo aalarnn sudaki yansma
larn seyre dalmtm ve bam kaldrp da iki deli
kanly masann yan banda grverince, iyiden iy i
ye daldm anladm. Yapraklara basarak gelm iler
di, fakat yine de kendilerini ilerdeki yamur sna
nn kesinden itibaren grebilirdim .
Biri pek iri yaryd ve yzn hatrlyordum. b
r onun guardaspaldasyd. Bu sizi arkadan vurul
maktan koruyan adamdr. Byk, iri yar olmas ge
290

GAL STANBULU

reksizdi ve daima bir para geride duruyor, ban

hep arkaya eviriyordu.
ok iri yar bir Joe VValcottu andran adam bana
bir mektup g etirm iti. Mektup kendisindendi. Anla
ldna gre ba dertteydi ve mmkn olduu ka
dar abuk bir Gney Amerika Cumhuriyetine sn
mak ihtiyacndayd. ki kiinin lmne, be kiinin
de yaralanmasna sebep olan iki arabal bir baskna
katlmakla haksz olarak sulandrlyordu. nce b irin
ci araba gelmi ve bir baskn havas yaratmak iste
mi, ate amlard. Dostlar dar uramlar, hibi
ri burnu bile kanamadan ellerinde silhlar kar sal
drya hazrlanmlard. Sonra ikinci araba kagelmi,
iindeki ana kuvvet hepsini tem izlem iti.
Bana akladna gre, bu adam haksz yere ana
kuvvetten biri olmakla sulanyordu. imdiye kadar
birka defa daha da haksz yere byle durumlara u
ramt. Cebinde otuz be sentle sokak ortasnda vu
rulup ldrlen bir arkadamn dostu olduunu ileri
sryordu. Bu arkadam resm memur olduu halde
tek kuru almamt, ahs serveti de yoktu. Bu za
manlarda bunun ne demek olduunu bilirsiniz her
halde.
Vurulup ldrlen dost, mahall niversite tak
mnn baarl bir bek oyuncusuydu. Usta bir eyrek
bekti de; ayrca hafbek olarak da oynyabilirdi. ld
zaman, cum huriyet rejim inin spor direktryd.
Hikimse cinayetten sank olarak yakalanp cezalan
drlmamt. Arkadam biraz tabanca merakls ola
rak b ilin ird i. Fakat kendisinin lyk olmayanlar ldr
dn hi iitm em itim . Her ne halse, ldrld
291

HEMINGVVAY

zaman cebinden otuz be sent kmt, hibir banka

da paras bulunmamt ve silhszd.
te adamn dostu olduunu iddia e tti i adam,
byle bir insand ve yznn 500 dolara ihtiyac ol
duunu hatrladm. Kendisine ikiyz dedim. yle sa
nyorum ki haksz yere itham edilmeden baka bir
lkeye kaabilecek.
imdi bu baskn-vurgun hikyesini arka plna
alp, savunmak iin ate amak imknndan yoksun
bir ceylnn nasl avland konusunda 2000 kelim elik
bir yaz yazacam.
atal boynuzlu ceyln avlamak iin iki yol var
dr; belki daha dil olan da bulunur. Bunlardan biri,
arka ayrlkta dolaan ve kendisini ailenin bir ferdi
sayan erkek karacay vurmaktr. Mevsimin al g
n Ceyln garanti edilir diye balayan reklmlara
kanan ve VVyominge koan cieri be para etmeyen
biri tarafndan vurulur. ok defa acemice ate e d il
dii iin, hayvan gbeinde bir delik, ya da krk
bir ayakla kaabilir. Yalnz beyler, ceyln dz ayr
lktadr ve kesik bann avc iin ne kadar deerli
bir zafer iareti olduunu bilirsiniz.
Bir de ceylnlar Casperle Rawlings arasndaki
basamakl ve engebeli arazide avlarlar. Hem de ara
balarn yardm ile. Bunlar daha ok avc tar. Cip
lerde sadece birka kii bulunur. Sonra silh tay
clar, sryle avc, Jack, ama bir silh taycnn ra
hatsz olabilecei kadar rahatsz ekilde. Fakat bey
ler, ceyln peindesiniz ve ate edip vurmanz da
garanti e dilm itir. u arabalar sizi vah hayvanlarn
menzili iine kadar gtrecek ve siz de niancI292

GAL STANBULU

nz ispatlayacak ya da ispatlayamyacaksmz. Bir da

ha tutun soluunuzu. Nian aln, skn silhnz. yi
nian alr ve boynuzla kula kartrmadan, dii bir
geyik yerine, gerekten bir erkek ceyln vurabilirse
niz, beyler, bu gerekten bir zaferdir sizin iin. Hay
van kuvvetli bir ihtim alle iki omzundan birden
kurunlanmtr ve siz elinizde hanerle yaklarken
hl yaamaktadr ve gzlerinizin iine bakarak ye
rinden kalkmay deneyecektir. Gzlerine bakp cey
lnn, Hey Allahm, ben buna lyk olmak iin ne
ettim? diye dndn anlyabilirsiniz.
Bir de nc yol var ki, ak arazide yaya ya da
at srtnda avlanrsnz ve bunda ceyln vuracanz
garanti edilm em itir. Bu yaznn yazar, uzun bir sre
dndkten sonra, eti iin hari, teh likeli olmayan
bir hayvan spor iin avlamann apak ktlk oldu
u inancna varm tr. Bugn soutma aygtlar sa
yesinde etleri uzun bir sre saklamak mmkn ol
duundan, avclarn says grlmemi derecede art
mtr. ylesine artm tr ki, av mevsiminin her
gnnde bir sersem, size ya da atnza ate etmezse,
anslsnz dem ektir. Bu i balaynca, sadece bir tek
karl bulunur. Aa ate ederek, kendinizi ser
best brakn. nk ceyln, geyik, karaca, asla ar
kadan vurulmaz ve ate eden kii sportm enlik ynn
den ne kadar az gelim i olursa olsun, bu tem el ku
ral bilir. Ve kalkar bir dii kpein yavrusunu vu
rursanz, bu sadece bir av kazsdr. Ancak size ate
ediyorlarsa, arkadan ate edin.
Sakn beyaz bayrak sallamayn. Sizi kel bir kar
tal sanabilirler. Kzl earbnz sallayacak olursanz,
bir tilk i ya da ykc bir unsur olduunuzu sanabilirler.
293

HEMINGVVAY

Fakat benim bildiim kadaryla, srtndan vurulan bi

rinin, dnp atee karlk verdii grlm ey de
il. zellikle arkadan ayaklarnn bulunduu yere ate
edecek olursanz.
Tabi, bir avc dilerse srtna bir megafon da alp
daa kabilir ve vurulacak olursa, megafonu alp
yle seslenebilir : Karde avc ve dost sportmen
ler, ltfen ate kesin! Ben iki ayakl konuan bir
hayvanm ve gelir vergisi dyorum. Bu yl bizim
avlanmamz iin mevsim almad... Delikanl, bou
na ban derde sokmu olacaksn!
Ya da daha kestirme olarak ve daha sportmence
bir davranla yle de diyebilirsiniz : Karde sport
men, vazge; karndaki benim!
Fakat gereken megafonlar salanncaya
kadar
ben, bana ate edecek karde sportm enleri arkadan
vurmaktan yanaym. nk ate eden bir karde
sportmen bile olm yabilir. Delikanllk ya da ocukluk
anzn eski dostlarndan, yoldalarndan biri de
olabilir.
Gelelim imdi tepelerdeki ceylna.
Bu, ok neeli bir avd. ocuklarmdan de
uzaklardayd. B erlinde piyade yzbas olan Jack de,
balkdr. O balk avlamay tercih etm iti. Dier iki
ocuktan biri dar admn atmazd, br de Jackle b irlikte balk tutmaya g itm iti. Aslnda hibir ey
tuttuklar yoktu.
Aalarn zerindeki srtlarda koca erkek ceyln
lar bulacamz sanyorduk.
Biri grmt. Oysa,
yanl bir ey vard bunda. Engebeli topraklarda bulu
nuyorlard. Bir milden tesi grnmyordu; bu yz
den s in irliy d ile r ve devaml gzetliyorlard.
294

GAL STANBULU

Pashimeroiden aada, Modas Gemi diye

tannan birinin kulbesinde uyuyorduk. DDTnin ve
pskrtme illarn bulunmasndan nceydi ve bu
Modas Gemi de sr yerine en seme bcek
leri y e ti tirird i. O zamanlar e llisin i akn olan Tay
lor VVilliams' Delikanl, beni de, ocuk diye a
rrd. Bana, ocuk, sen binici olacaksn, ok iyi
nian alacaksn ve ben seninle gurur duyacam,
derdi.
Ayrca, ocuk, eer bunlar gerekten
senin
oullarnsa, bir ey im eleri gerekir, diye eklerdi.
Ne vurdunuz bakalm?
Biz dahodan, Sun V alleyden gelm itik. Yzme
havuzunda, Ramdaki gecelerde Ketchumn tekerlek
lerinde biraz incelm itik, ama Modas Gemide
buna taklm t. M iddle Forka tepeden bakan yarn
en yksek noktasna kadar atla ktk. Bildiim en g
zel dalard bunlar. Sonra dalardan aa indik. Her
seferinde ceylnlara raslyorduk. Fakat bunlar sizi bir
m il uzaktan seyrediyor, sonra kaveriyorlard. Taylor
b ir kratn zerindeydi ve Modas Gemi ona, K
ratn zerindeki delikanl diyordu. Ceylnlara lm
getiriyor.
lk gnn gecesi bir cumartesiydi ve Goldburgda byk bir gece vard. ocuklar arabada uyudular
ve Taylor VVilliams ile ben, bir de Stan Ketchell gibi
her iki eliyle de ate edebilen keskin nianc Wild
Bili adl bir dier delikanl, Goldburga g ittik. Moda
s Gemi ise, bceklerine gz kulak olmak iin ev
de kalmt.

295

HEMINGVVAY

Ben dlerden uzak kaldm halde, yine de

etin bir geceydi. nsan barsever olmasa, on, hatt
yirm i defa dmek zorunda kalrd. Taylor isteme
dii iin hi dmez. Ben de zaten d dei
lim dir. W ild Bili ise e rifin olunu buldu ve onunla
dalat. Kendisini dar arp inedi adeta ocu
u. Wi!d Bili vurmasn iyi b ilird i. e rifin oluna her
vuruunda bunu i ittik . e rifin olu da iyi dt.
Fakat mahkeme salonu falan yoktu. En sonunda e
r if in olu tas tara toplayp g itti. Biz de W ild B ill'i
skinletirdik, e rifin oluna ilkyardmda bulunduk,
sonra dndk. D bir bakma Goldburgdaki mut
luluu frenlem iti.
Ertesi gn de ilk gn gibi geti. Yarn en yk
sek noktasna kadar atlarmz srdk.
Tepelerden aa indik, yukar ktk, evrelerin
de dolandk. O zamanlar yalnz en kk olum, Gigi
vard. Annesi kendisini at srtnda dourduu iin
olacak, ok iyi ata binerdi. Taylor VVilliams, adam
300 metreden tfekle vuracak kadar usta bir eski
Kentucky albayyd. Modas Gemi ise yel deir
menini bekliyordu ve teke gibi koktuu iin olacak,
ceyln bizim taraflardan uzak duruyordu. Ben de,
benden daha kafal bir uysal ksrak zerindeydim.
kinci gn de byle geti ve istli topra ap
tahta kprden getiimizde ve pamuk tarlalarna
daldmzda, ay oktan ykselm iti. A t srtndan in
meyecek ve Modas Gemiin balk hikyelerini
dinlemeyecek kadar gzel bir geceydi, getirdiim iz
lim onlarla bol bol viski itik. Modas Gemi im
diye kadar hi kark iki imediini, fakat bu defa
deneyeceini syledi.
296

GAL STANBULU

Ka yandasn sen Modas Gemi? diye sor

dum.
Oul, dedi. General George Arm strong Custe r'i Little Big Horn'da vurduklar zaman ben, bir ya
m doldurmutum.
Bunun imknsz olduu apak ortadayd. Bu
nun zerine Modas Gemie, Taylorun ka yan
da olduunu tahmin e ttiini sordum.
O ocuk daha, dedi.
Peki, ya ben?
Sen de daha yeni balyorsun hayata.
ocuklardan ne haber?
Hepsi palavra; yalnz u eerinde duranla otu
ran hari.
Sen nereden geldin Modas Gemi?
Tanr bilir. Unuttum.
Hi Montana yolunda bulundun mu?
Elbet.
Ya VVyomingde?
VVagon boks malar iin oraya gittim.
mkn yoktu buna; bunun zerine Tom Hornu
tanyp tanmadn sordum.
Tom mu? Boynuna ilm ii geirmeden nce sy
ledikleri hl kulamda. Yok, Tomun bana ilm ik geirm em ilerdi. Beyler, dem iti, u hayatta tek iste
diim ey, bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir iki,
ve btn dmanlarm affediyorum. A m in !' Herkes
hngr hngr alyordu, ama Tom hi alamad. Say
g uyandran bir ekilde ylece, orada duruyordu. Fa
kat ipe direnmesin diye bir ift ar ayakkab ile kuv
vetli bir iki istem iti. Bir insann bana gelecek en
byk felket, ekildii ipe kar direniidir. ocuk
297

HEMINGVVAY

tum, ama ipin ucunda sallann grdm, hi de g

zel birey deildi. Ne aslan, ne de dierleri iin.
Bir eit kanun intikam almak bu i.

Ertesi sabah gn r maz atlara eer vurup

yola ktk; silhlarmz da yerlerine yerletirm eyi
unutmadk. W ild Bili yaptndan utan duyuyordu.
e rifin olunun onunla bir daha demiyeceini
biliyorduk, o da bunu gecenin ortalk yerinde hatrlayverm iti. Bu kendisine ok dokunmutu; nk
o d biriydi ve karsnda kim olsa drd.
Ayrca e rifin olunun enesini krmt, hepimiz
bunu iitm itik. Yaral eli de bunun d eliliydi. Bizimle
beraber srmyordu atn.
Erken dtk yola; alaklarda daha sis vard, da
ha sonra yukarlara trmanmaya baladk.
Sizce durum nasl Albay? diye Taylora sor
dum.
Gigi atn kendi bana brakm, eeri zerinde
uyuyordu.
Sanrm becerdik, diye karlk verdi Taylor.
Onlara ate etmedik. Bugn nc gn; bize al
maya baladlar. Bz byk erkek geyikler kamyacaklar gibime geliyor. imdi bizim ne olduumuzu
bilm iyorlar; merak iinde, bunu renmek istiyorlar.
Her zamanki gibi yaptk ; Ykseldik, dndk do
landk, yarlarn kenarndan getik, tekrar indik, etek
lerinde at srdk.
Derken bir sarmakl atk; birden az tede
uyuyan ya da otlanan bir grupla karlatk. Kamak
298

GAL STANBULU

iin tek kar yollar vard. Attan indim, eski 30 - 06'lm klfndan aldm. nden zerlerine vardk. Der
ken ben kaabilecekleri yana doru komaya bala
dm. 200 - 250 metre kadar bir mesafedeydi. Tmse
in eteine vardklarnda, erkek geyiklerin en b
yn setim , nian alp hafife dokundum tetie.
Kurun hayvann boynunu paralad. ok ansl bir
ateti bu.
Modas Gemi bana, Sen kt ocuk, dedi.
Bir gn byle bir halt edeceini biliyordum.
Taylor, Ne kadar uzaa kotuunu, ne kadar
uzaktan hayvan vurduunu biliyo r musun? dedi.
Admlyacam da.
Ben ise aldrmyordum bile; nk kimse av hi
kyelerine inanmaz. in btn zevki komakta, ni
an alp soluunu tutarken, kalbinin heyecann bas
trmakta ve ne doru eilip geri tepmeyle b irlikte
sallanmaktayd.
te ceyln hikyesinin sonu.

299

NOEL ARMAANI
{2 0 mays, 4 nisan 1954, Look )

I
BRKA haftadan beri Bay Deni Zaphironun ye
rine Kenyann Emali-Laitokikok blgesinde geici m
fe tti olarak bulunuyorum. inde yaadmz sava
artlar altnda bir alrm verildii an, bu grevimle
Kenyallara yardmc olmam mmkn. Ama yklen
mek zorunda kaldm grevlerin bir ksm, karmn
hi de houna gitm iyor.
Sz gelii Nairobiye gidip nasl olursa olsun bir
Noel armaan almak imknszd. Verilen
alarmlar
yznden e v lilik ilikile rim iz sk sk frtnalar gei
riyordu. Bu t r olaylar, kafas ve yz bir dier Masai tarafndan kesilm i bir Masai'nin sakland yer
den karlp tutuklanmas da olabilirdi. Olay da tam
bizim yatacamz srada meydana kyordu.
300

GAL STANBULU

Komu Sambas'lardan birine bir grup filin ge

lii de alrm sebebi olabilirdi. Bu, dikkatle kontrol
gereken ve yararlanlmas art olan bir durumdu.
Filler ok defa Sambaslara kt niyet beslemeden
girer ve yollarna devam ederler. Filleri izlemek ve
nereye, niin g ittik le rin i bilm ek gerekir. Geici m
fe tti olarak alan birinin grevidir bu.
Keilere musallat olan leopar gibi baka engel
ler de cabas. Sanyorum ki leopar aslnda bir tek
kei ldrd ve sebep olduu grlt yznden his
teriye kaplan hayvan, birbiri ardndan on keinin
daha hakkndan geldi.
Bu olay kei sahiplerince iyi karlanmad ve
leoparn hesabnn grlm esini istediler. Bir kei sa
tn aldm A frik a da hibir ey parasz verilm ez
Gndzleri mkemmel meliyor, geceleri sesini bile
karmyordu; bylece leopar ya da leoparlar dvet
etmesi imknszd. Tam bu srada Bayan Hemingvvay,
grevim elvermedii iin Nairobiye gidememek y
znden alamadm Noel armann, uakla Belika
Kongosu'na giderek salamam te k lif etti. Tanganikada, Mbeyaya kadar uzandmz, koca Ruaha nehri
boyunda bir safariye ktmz ve Kenyann eitli
blgelerini resm, yar resm ya da komik resm e
killerde dolatmz halde, Bayan Hemingvvay A fri
kay grmediini hissediyordu. Arzusu Kongoyu gr
mekti.

Ben Kongo'yu grmek iin hi byk bir istek

beslememitim. Bu geziye katlanmak yerine, Laito301

HEMINGVVAY

kikok blgesinde kalp, leopar sorununu halletmek

niyetindeydim. Hayvan sambasa bir daha dnmemi,
baka kei de ldrm em iti; ama hi olmazsa haf
tada bir civarda dolat, brakt izlerden belli olu
yordu. Bu leoparn Kimanada, ayrlar zerinde de
il de, aata uyumak gibi bir alkanl vard. Bir
seferinde kendisini aata grmtm; fakat bir ker
tenkele gibi aa szlm, ben de yamur yad
ve gzlkl olduum iin ate etmekten caymtm.
Kendisini yaralyabilirdim , ama arazi hayvan izleme
me elverili deildi. Yksek papirslerin arasna da
lp nasl olsa kaybolacakt.
O sralarda leopar srekli
izliyor, gndzleri
dinlendii aa tepelerinde aratryprduk. zcilerle
b irlikte gzlerimiz havada yrrken, birden aalar
dan birinin zerinde koca bir kobra ylanna rasladk. Hayvan derhal kamaya davrand.
Mahall VVakamba'llar bu olay pek gln bul
dular. Kobrann hareketi ok aalk bir eydi. Her
kobra gibi ban kaldraca ve azn aaca yer
de, dallarn arasna kap saklanmt. Kendimi iyi
nianc bilirim , ama iki defa tabanca ile ate ettiim
halde, kobray vuramadm ve VVakambada Byk
Ylan Sava diye bilinen mcadele bylece bala
m oldu. Bir sr silh birden atelendi ve kobra,
papirsler arasnda kamaya devam e tti. Blgede kal
mak isteindeydim, ama Miss M arynin,
karmn,
Belika Kongosunu ziyaret niyeti aklma geldi (Kon
go, A frik a da uygarlk merkezlerinden biri olarak bi
lin ir) .
Laitokikok blgesinden, olum Patricke ait ift
motorlu bir uakla ayrldk. Olum Patrick'in aracn
302

GAL STANBULU

ben istem itim , kendisi Tanganikada, ringa'da, st

madan yorgan dek yatyordu.
O zamanlar henz ini pisti olmayan Kaijadodan
sonra Nairobi'ye doru yolumuza
devam e ttik ve
Belika Kongosuna varmak iin bir Cessna 180 iie
havalandk. Bayan Hemsngvvayin Noel Armaan ge
zisi devam ediyordu. Saat 11.30a doru Nairobinin
bat havaalanndan kalktk. nemli b ilg ile r getirecek
bir dostu beklediimiz iin gecikm itik.
Havalandk ve rotamz Magadi glne doru
tuttuk. Dostlarmzdan ounun evlerini ve mahall
depoyu yukardan seyrettik. Blgede kamp kurduunu
iitti im iz Deni Zaphiroyu bulmak iin dik bir kaya
la doru utuk. Alkanlklarn bildiim iz ve ken
disini nerede bulacamz tahmin ettiim iz
iin,
ncir Aac Kamp denen blgede yerini tespit et
tik. Buras Denis'in iki defa bir gergedan tarafndan
ayn yatana srld mntkayd. Magadiye uza
nan bir petrol boru hattnn gergedan tarafndan n
lendii yeri izlemek kolay olmutu. Bu olaya bizim
mdahale etmemiz de istenm iti. Yol da belleime
kazlmt ve yolu takip ederek kayal atk, 40 de
recelik bir dnten sonra, Deni iie m isafiri ngil
te re nin en hzl avclarndan Keith CaldvveH'in ko
nakladklar yeri bulmak ok daha kolay oldu. Kamp
ta her ey yolunda gidiyora benziyordu. Kendilerine
iyi anslar dileyen bir mesaj attk.

Buradan sonra Rift vdisine yneldik ve Miss

M arynin 17 gn sreyle siyah bir aslanla ayn t r
303

HEMINGVVAY

den bir arkadan avlamak iin iz srd noktaya

ulatk. Bu aslann bir seferinde, belki de srf ara
mzdan geip kayalklara ulamak iin dald yeri
de bulduk. Sonra kayala doru ykseldik ve aslann
bulunabilecei yeri tesp it ederek, bu konu zerinde
uzun boylu tarttk. Nerede olabileceini tahmin et
mek ho bir eydi; bence bulursak aslan kolayca l
drebilirdik.
Bu t r olaylar kk b ir uakta tartmak, ksa
konumay gerektiriyor.
Ben, O gzelim vah hayvann nereye g ittiini
ve ayrldmzda nerede olduunu buradan grebi
lirsin, dedim.
Miss Mary karlk verdi : Okey, enle b irlik
te hrika kpeklerin izlemeye devam edebilir, hay
van kstrabilirdiniz, ama u kayalklarda daha yu
kar trmanmay kimsenin gz kesmemi demek.
Ndio sevgilim, diye karlk verdim
evet dem ektir).

(Ndio,

Yaknlarda lav pskrten volkan iyice seyrettik

ve Natron glne bir gz atmak zere uzaklatk. Yo
sunlarndan tr bu gln ilgin bir rengi vard;
evresinde de byk manda srleri dolayordu.
Simsiyah, erkekleri mthi boynuzlu bir manda try
d bu. Boynuzlara havadan baknca bile, insan e tki
leniyordu.
Gln yata koyu pembeydi. Natron glnden
uzaklap kayaln bat yakasndaki volkan
seyre
yollandk. Fakat havadan kraterin hi de ilgin bir
grn olmadn sezinleyince, tu ristle rin de pek
rabet e ttii Ngorongoro kraterine doru ilerledik'
304

GAL STANBULU

Civarda e itli ceyln trlerine rasladk, ama aslan

grmedik.
Ngorongoro kraterinden ayrlp Serengeti yayla
lar zerinde umaya baladk. M iss M aryye nceki
sevgili eim M iss Paulinein ok gzel bir aslan vur
duu yeri gsterdim. Mr. M arshla b irlikte
M iss
M aryye ayrca rdek avlarken b ir aslanla bir akal
vurduum yeri de gsterdim. akal birden yksek
otlarn arasndan kvermi ve talihsiz kaderini deta
kendisi izm iti.
The Snovvs o f Zanuck adl film de usta bir
oyuncu olarak gsterilen akal, aslnda kt huylu
b ir hayvandr. Kendisini bir filin yaralad gergedan,
eiyle b irlik te dilerken yakaladmz iin, hakkn
da pein hkm verm itik.
Svvahili dilinde fisi diye anlan akalla ilg ili
eski anlar anarken, kk b ir ehir olan Mvvanzaya
vardk ve yakt ikmali yaptk.
Daha sonra Ruanda-Urundi zerinden, V ictoria
glne doru utuk. Buras Afrika'nn en ssz blgelerindendir ve ok sz edilen l ceylnna, bin
dikkatle baktmz halde b ir trl raslyamadk. Buna
karlk isiz gsz dolaan ok yal b ir gergedan
la, orta boyda drt file rasladk. Hibirinin dileri 45 ki
lodan daha ar deildi. Ruanda-Urundi'den sonra ku
lbeleri koni eklinde ve ok hareketli bir sosyal ha
yat olduu anlalan kalabalk b ir blgeye vardk.
Mahall halktan bir grubun olaanst bir elenceye
daldklarn grdk. Bir baka deyimle, ou krktk
sarhotu.
Kivu gl zerindeki Costermansville ehrinin
kusursuz havaalanna indik. Burada yemekleri m
305

HEMINGWAY

kemmel, havalandrmas olan birinci snf b ir otel

var. Gle bakyor. Gl de, im diye kadar grdkleri
min en gzellerinden b iri. G lleri b irb irle riyle kyas
lamak yakk almaz, ama adacklar, g irin tili kntl
kylar, suyunun rengi ile Kivu, pekl Maggiore ve
Garda ile boy lebilir. Como glnden ise ok
daha gze! olduu su gtrmez.
Prl prl ve gneli bir sabah, jeneratr onar
dktan ve ua b ir gzel muayeneden geirdikten
sonra, kuzeye, Cari A keleyin koleksiyonunu gerek
letirdii Goril Mezarlna doru yola ktk.
Bir sre sonra iki faal volkan arasnda umaya
baladk. Uan iini youn bir kkrt kokusu kap
lad. Havalandrmak iin aygt amak zorunda kal
dk. Volkanlardan o kadar ok duman kyordu ki,
fotoraf ekmeye kalksak, hi bir deeri olmaya
cakt; bu yzden fotoraftan cayp Ruvvenzori yama
larna doru, kuzeybat ynnde ilerledik. Entebbee
vardk. Burada kaldmz Gl oteli mkemmeldi. V ic
toria gl ok gzel seyrediliyordu. Ben bu arada
M iss M arynin, Masai barajnda ve Kilim anjaro da
nda kapld klostrofobia duygusunu (b ir yerde ka
pal kalmak korkusu) unuttuundan
umutlanmaya
baladm.
ken sisin dalmasn otelde bekledik, sonra
sis dald ve havaalanna gidip A lb ert glne doru
yola devam ettik. A lb ert gl de gerekten gzel
bir gl, bat kysnda birok balk kasabas var.
Balklar seyrettik ve trl avlanma usullerini gr
dk. Hem kamtan yaplm oltalar, hem de a kul
lanyorlard. H afif kayklara binm ilerdi ve tuttuklar
306

GAL STANBULU

balklar toplarlarken aralarnda en az 100 kiloluk bir

balk da vard.
Balklar hallerinden memnun grnyor ve
bal kyya ekiyorlard. Dalp kendilerine el salla
dk. Onlar da el sallayarak bize karlk verdiler.
Balk gerekten ok gzeldi ve havadan baknca, da
ha da gzel grnyordu.
A lb ert glnn bat kysndan kp V ictoria N ilden dndk ve Murchison avlanna ulatk. Yol bo
yunca kylarda birok hipopotam ve fil grcfk. Bir
de o zamana kadar rastlamadm b ir eyle kar
latm : Hep bir arada dolaan fil ve yaban kzleri.
Hepsi de birb irleriyle ok iyi anlayorlard. Yalnz
yeni lm b ir hipopotam tim sahlar yem iti. Bu
blgede tim sahlar kendilerine pek gveniyordu.
Daha sonra byk Ruaha nehri boyunca, Gney
Tanganikada timsah olarak yalnz birinin su ortasn
daki gbeini grdk. Aslnda burada bol timsah bu
lunur ve avlanr. Hepsi de ok ddr. Nil boyundakiler kyya km ve kumsala uzanmlard.
Balarn da suya deil karaya doru evirm ilerdi.
Herhalde suya gelecek avlarn bekliyorlard. ok o l'
duklar belliydi. Boylar drt metre ve daha fazla olan
17 tanesini ben saydm. Yalnz bu havadan yaplan
bir tahmindi. Rakamlar daha da byk olabilir. En
leri de b ir hayli geniti ve hep bir arada bulunuyor
lard. Nehir boyundaki aalarn altna uzanmlard.
Uan geii kendilerini hi rahatsz etm em iti. Bun
dan da anladk ki, buras amansz bir lkedir.
Murchison avlan gerekten ok gzel. Niagarann aksine sular birden yuvarlanmyor da, eit e
it yksekliklerden aa akyor.
307

HEMINGVVAY

avlarm zerinde b ir sr tu r atarken M iss

Mary de film ekti ve daha sonra b ir sre dinlenmek
ve film le ri ykatmak zere Entebbe'e dnmeyi karar
latrdk. avlandan uzaklarken, siyah ve beyaz
ihis kulan olduunu sandm iri kularn sava
tklarn grdm. Nehir zerinde uarken de bunlara
raslamtk. Bu t r bir ku rahata uan camn
kra bilir ve pilotu ya da yardmcsn saf d edebi
lir. Yardmc p ilo t yerinde M iss Mary oturduu iin,
Roy Mrsh derhal alald ve kularn altndan geti.
Ben de bu srada siyah-beyaz lekelerini ve aa do
ru bakan kara azlarn grmek frsatn elde ettim .
Bu anda rotamzdan ayrlm tk ve birden terke
d ilm i bir telgraf hattnn teline rasladk. Telsiz ku
rulduktan sonra telgraf hatt terked ilm iti ve telgraf
te lle ri de ye rlilerin kulaklarna ss eyalar yapma
lar iin, onlara braklm t.
Murchison cavlanma
kar a lle rjisi olan y e rlile r buraya kadar yanamadk
larndan hattn bu ksmndaki tel olduu gibi kal
mt. Herhalde ye rlile rin bu a lle rjisi,
rasladmz
vah hayvanlardan ile ri geliyordu.
Uak telgraf teline pervanesi ve kuyruk takm
ile arpt. Geici olarak kontroln kaybetm iti ve
hasar olduu aka belliydi. yleyse mecbur ini
yapacaktk. RAF (K raliyet Hava Kuvvetleri) dilinde
iki denen ve doruca suya inmek anlamna ge
len bir kar yol vard. Ne var ki Roy Marsh da, ben
de, ikiyi incelem i ve suya inii imknsz klacak
kadar ok timsah olduu sonucuna varm tk. Ayrca,
kontroldan km tekerleklerle suya inmek de mm
kn deildi. Su, b ir uan ini yapabilecei en sert
yzeylerdendir. Hatt gvde inii yapmak bile emin
308

GAL STANBULU

saylmaz. Kontroldan km tekerlekler suyla temas

edince, uan ne frlamasna ve iindekilerin suya
dklmesine kimse engel olamaz. Hele suda bir de
tim sahlar kaynayorsa, byle bir inii
denemeyi,
akl banda hi kimse salk veremezdi.
Roy Marsh da en basit ve iyi kar yolu seip
solunda grnen salam topraa ini yapmay ka
rarlatrd. Arazi sk allklarla
kaplyd, ama bir
Cessna 180 inerken, hzn saatte 40 mile kadar
drebiliyordu. Roy Marsh kanat frenlerinin alt
n grnce, en yumuak grnl allara do
ru alalmaya balad. Bu allar aslnda orta boy aa
klard. Her mecbur inite duyulan maden atrdlar yine i itild i, fakat uaa birey olmamt. He
men uan rzas ve im diye kadar byle bir ey
bana gelmemi olan M iss Mary ile ilgilendik. Bir
sre nabz atlarn bulmakta glk ektim ve uzun
b ir sre de baygn kald. Sonra te sp it ettiim olayn
bilim e yarar dokunacak sanrm. M iss M arynin nab
zn yeniden bulduum zaman, 155 atyordu. Bunu Roy
da dorulad ve varlmzdan haberdar olduklar,
kardklar seslerden anlalan fillerden uzak kalmak
iin, ykseke bir yere gitm eyi kararlatrdk.
Eski b ir fil barna olduu anlalan, fakat d
en b ir kayann geidi kapatt iin artk fille rin i i
ne girmesine imkn olmayan bir yerde konakladk.
Roy'le b irlik te ot kesip M iss M aryye b ir yatak ha
zrladk. A te yakmak iin al rp topladk. Roy da
enaz be defa uan yanna inip telsizle imdat iste
di. Royla bararak konutuk. Her konumamzda f il
ler bunu kendilerince yorum luyorlar ve karlk ve ri
yorlard. Roy bu sayede hayvanlarn nerede oldukla
309

HEMINGVVAY

rn ve kendilerinden en iyi ekilde nasl saklana

camz kestirdi. lk amacmzn, varolmak olduu
nu kararlatrdk. lk i, M iss M aryye gereken ih
timam gstermekti. Kendisine ok ac veren iki ka
burgasnn krldn henz bilm iyordu. Fakat asla
ikyet etm iyordu. kinci iim iz, yiyeceklerim izi mu
hafaza etm ekti. Bunlar da b ir ie su, drt ie Carlsberg biras ile br ie Grand MacNish sko vis
kisinden ibaretti.
Uamzn mecbur ini yaptn duyurduktan
sonra, yardm gelinceye kadar uzun bir sre bekle
memiz gerektiine karar verdik. nk arazi, uakla
rn iniine uygun deildi.
Bu arada kk b ir uan iniine elverili bir
p ist hazrlamay plnladk. Carlsberg biralarn da
aramzda paylatk. Her iki gnde bir ieyi kii
arasnda blecektik. Grand M acNishi de her ge
ce b ir kadeh yuvarlamak zere bltk. Suyu ise
tkenmez bir kaynak olan Murchison avlanndan ta
zeleyeceimizi dndk.
Royun b ir zamanlar iinde benzin bulunan bir
galonluk bir bidonu vard, ama bunun iine im di ra
hata su doldurabilirdik. Bu t r pikniklerde mesele
olan su iini bylece zmlemi oluyorduk, ama su
yu bidonda kaynatp kaynatmamak gerektiinde fik ir
birliine varamadk. Tartma konularmzdan biri de,
geceyi nasl geireceimizdi. nk civardaki 60 ka
dar fil, kendi aralarnda konumadklar zaman, hi
ses karmadan burnumuzun ucuna kadar sokulabiliyorlard.
M iss Mary ottan yatann zerinde ml ml
uyuyordu. Kendisi ok geirdii iin, benim ceketi
310

GAL STANBULU

me ve yamurluuma sarmtk. Arada srada ben de

yanma uzanyordum, fakat daha ok Roy'un, srtnda
b ir ort ve gmlekle yatt atein yanna gidiyor
dum. Havadan yana pek ikyetim iz yoktu, ama ev
re her zaman altmzdan daha souktu.
Benim durumum Roy'unkinden daha iyi saylrd;
nk srtmda fanila bir gmlekle, ayamda panto
lon vard. Byle bireyin bamza geleceini dn
mediimizden hafif giyinm itik. A frik a da uaklarn
ii daima scak olur. Su bidonu hakkndaki ta rt
mamz, birden 20 metre kadar ilerde beliriveren ko
ca d ili bir erkek filin grnmesiyle yarda kald. Her
halde fille rin konakladklar yere giderken yaktmz
atein evresinde olup bitenleri anlamak iin dur
mutu. Kulaklarn iri iri amt. Bu kulaklar bana
15 metre geniliindeym i gibi grnyordu, fakat
geceleri gndze oranla llerin daha byk grn
dn biliyordum.
Hortumunu kaldrnca, bu da bana yz metre
uzunluundaym gibi grnd, fakat bunun imknsz
olduunun da farkndaydm. Derken bir takm garip
sesler kartarak deta bize katlmak istediini be
lirtti. Roy da, ben de t karmadan bekledik. Soluk
bile almyorduk. tenlikle hayvann kendi iine bak
masn diliyorduk.

En sonunda o da buna karar verdi. Geceleri f il

lerin ziyaretlerine azok altk, sradan olay olarak
karlamaya baladk. Sadece bz korunma tedbirle
ri aldk. Ay nda, olduklarndan da iri grnen f il
311

HEMINGVVAY

ler karsnda en iyisi, susmakt. Soluk sesi bile yan

larnda m isafir olduumuz bu dev hayvanlar rkt
meye yeterdi. M iss Mary geceyi iyi geirdi. Sabah
acsnn ok olmasna karlk, neesi yerindeydi ve
kahvaltda ne olduunu sordu, ay olmamasna at
ve fazladan b ir elma yedi.
Roy sabah erkenden Murchison avlanndan su
almak iin yola kmt. avlann sularnn dklr
ken kardklar byk grlt, herhalde aratrmaya
balam olan uaklarn sesini duymamz engelliyor
du. Birok defa uak sesi duyar gibi oldum; hele
b ir defasnda pek emindim. Fakat her seferinde de
rzgrla bize kadar ulaan avlann grltsnden
bunu kesinlikle kartamadm.
Sabah Roy su almak iin gittiinde, ben de ge
en uaklarn yerim izi te sp it edebilm eleri iin ate
yaktm ve atein snmemesi iin de kuru dallar top
lamam gerekti. Ya dallar da kesip duman t tt r
mek iin atein zerine atyorduk. Ayrca atein sn
memesi iin kuru odun da bulmak gerekiyordu. Bir
aralk bu ii yapmak imknsz hale geldi. nk ku
rumu bir dal her koparnzda, bir file meydan oku
mak zorunluluu ortaya kmaya balamt. Yine de
b iriktirdiim iz al rplar sayesinde sinyal ateinin
dumann srekli tttrm eyi becerdik.

Sabah odun aramak iin erkenden yola klar

mzdan birinde nihayet konakladmz yerin 50 met
re kadar soluna uzandm ve nehre doru bakan ya
maca vardm. Filler odun toplamamz protesto eden
312

GAL STANBULU

b ir harekette bulunmuyorlard. Ya dallar keserken

ses kartmyorlard da, kuru dallarn atrdyarak k
rlmas canlarn skyordu. Fakat bizden yana rzgr
dan da yararlanarak ve dikkatlice alarak bol kuru
dall bir aaca ulatm. Aacn dallarndan birini ke
siyordum ki, birden nce fillerden birinin homurtusu
nu i ittim ; aa baknca, bu sefer nehirde duman
n salarak giden bir tekne grdm. Safari srasn
da, gnein ykseldii zamanlarda sk sk serap gr
dmz olmutu. Bu sefer de tekneyi ilk grdm
de, gzlerimi muayene ettirm eyi dndm. M iss
M aryye seslenip b ir teknenin nehirden yukar gel
mekte olduunu haber verdim . Bu srada tekne bir
burnun ardnda kaybolmutu. M iss Mary de grd
m eyin gerek olmasndan kukudayd fakat bunu
dosta belli e tti. Kendisini alp fille re kar tand
mz gvenlik hattnn ucuna kadar gtrdm ve biz
hl konuurken, motor burnun ardndan tekrar k
verdi.
Biraz eski model olmakla beraber, gerekten g
zel b ir tekneydi ve sonradan bu teknenin Afrika Kra
liesi adl film de kullanldn da rendik. Bu film
de kendisini ok takd ir ettiim Katherine Hepburn'la,
gerek hayatta yz yze bir trl gelemediim Humphrey Bogart rol almlard. Fakat o bu film de ok
daha inandrc bir roldeydi ve teknenin grnts be
nim iin zevkli b ir deneme oldu.
Ancak ayda b ir kt seferini yapan tekneye
derhal iaret e ttik ve bu beklenmedik kurtulu yarn
kenarnda b ir sr insann toplanmasna yol at.
Hepsi de A frikalyd ve kendilerine fille rle karla
313

HEMINGVVAY

mamak gerektiini akladk. Bunu da onlar akarsu

yun bat yakasnda tutarak saladk.
Kalabal gren fille r, mecbur ini yapan ua
n yaknna ekilm ilerdi. Yaptm kefe gre, bu
noktadan sonra da dalacaklard. Filler uak zerin
de tam b ir keif yapmlar ve daha sonra BOAC pi
lotlarndan Kaptan Pilot R. C. Juden ifadesine gre,
uaa b ir bakma kendi mallar gibi bakmaya bala
mlard. Paralamadklarn gre, belki de ua m i
s a fir olarak kabul etm ilerdi.
Bayan Hemingvvay, c<SS Murchisondan gelen iyi
insanlarn da yardm ile kamptan aa in d irild i.
lerinden biri koca bir t fe k tayordu ve bu ilerden
gerekten iyi anlyan birine benziyordu. M iss M arynin artk gvenilir ellere getiini dndm.
Ben ise kampta
kalp randevulatmz
Roy
M arsh beklemeye baladm. O hepimiz iin ilgin
grnmeye balayan Murchison avlanndan su al
m, dnyordu. M iss M arynin emin b ir ekilde ge
miye bindirilm esini grnce, Grand M acNishi ap
kendime sulu bir viski hazrlamaya karar verdim .
kiyi hazrlarken karlatm tek glk, buz skn
ts oldu. Yine de acele acele bir ie Carlsberg bi
ras imeye baladm. Tasarladm, ie boalnca,
iinde viski su hazrlamakt.
Bu abalarm bir grup filin kagelmesiyle yarda
kald. Fillerin hibirinin dmanca bir tavr yoktu;
yalnz atalarnn bana geleni hatrlayan biri hari.
K im bilir, belki de kocasn bu yzden kaybetm iti ve
her ne olursa olsun, tutum u zellikle bana kar
dmancayd. Kulaklarn olanca geniliiyle
ap
314

GAL STANBULU

yaklamaya balad. Ellerim ve ayaklarmla emekle

yerek kayala doru derhal kamay denedim.
F iller yaklamalar iin izdiim iz hatt aarlar
sa, M iss M aryyi ellerim izle buraya karmak iin
Royla anlamtk. Fakat bu fil, kendilerine dman
ca hibir harekette bulunmadmz halde, zellikle
bana kar aktan aa dmanlk besliyordu. Bu
yzden kayalk yamac trmanmay denemeye kalk
nca, hemen yambamdaki kaya paralarn toplayp
sa elim le daha iyi frlatmam a karlk bu defa sol
elim le hayvana doru atmaya baladm. nk bile
imle dirseim incindii iin sa elim i kullanamyordum. Fil grltler kartarak saldrmaya devam edi
yordu.
Sol taraftan b ir filin zerine ta frlattnz za
man, mzrak atar gibi tam gznden vurabiliyorsu
nuz. Ben de hayvana nce iki sivri, sonra iki tane de
yuvarlak kaya paras frla ttm . Fil saldrganlndan
vazgemedi ve beni yakalamak istercesine hortumu
nu ileri doru uzatt. Ben de hortuma kar son derece
hassasmdr. Fil aka beni kstrmak niyetindeydi.
Hortumu artk iyice yaknmdayd. Mthi bir eye
benziyor, stelik b ir koku yaylyordu. Hortumunun
iinin tamamen pembe olduunu o zaman farkettim .
Son blmnde ise garip bir bkp kvrma organ
vard. Tekrar Kimana Svvampta olmay ve kibar kob
ra ile karlamay olanca gcmle arzuladm do
rusu. Filin gzleri kktr, yine de sa gz budur
diyerek bir kaya paras daha salladm ve tutturamadm. Bu sefer sol gzne sivri bir ta attm; bu, hay
van pek az etkiledi. Fil hi de uygar olmayan sesler
315

HEMINGVVAY

kartp duruyordu hep. Az ile dosdoru bana arp

mak zereydi.
Fille aramzda geen konumay nakletmiyeceim; fakat her ikim izin de ta tl szler sylemediini
hatrlyorum. Hayvana, Dilsiz fil, bana bel ama
dan ek g it buradan! diye haykrdm hatrlyorum.
Fil de buna yava yava anlamaya baladm kendi
dilinde sesler kartarak karlk verdi.
Tekrar ben konutum : Geber sen, fil gibi fil,
e mi? Bunu ilk defa Japonlarn Pasifik Sava s
rasnda, ilk saldrlarna kar koyan b ir gazete mu
habirinin telgraflarndan okumutum. Benim duru
mum da, muhabirin Japonlar karsndaki durumun
dan herhalde daha parlak deildi.

m
Fil kt niyetli diyebileceim iz durumunu
hi
bozmuyordu. Szle yola gelmediini anlaynca, zeri
ne daha iri kaya paralar atmaya karar verdim. Bi
lirsiniz, yalnz sa e llerini kullananlar, hele benim
gibi acemi iseler, sol e lle riyle hibir ey yapamaz
lar. Fakat yine de talardan birini hayvann azna
yerletirm eyi becerdim. Fil bunun zerine hortumu
nu kaldrp hi de nazik olmayan b ir ekilde bana
doru defa st ste sallad.
En sonunda eylemden vaz geip, dier fille rin
yanma dnd. Bu arada dierleri hibir ekilde olayla
ilgilenm em i grnmler ve kendi aralarnda konu
maya devam etm ilerdi. Filler genellikle uysal hay
vanlardr. Fakat bana atan bu filin b ir zamanlar in
sanlardan ktlk grm olmas mmknd. Fille
316

GAL STANBULU

rin insanlar hakknda ne dndklerini bilm ek kolay

deil, tabi, fakat bir zamanlar ounun bz acem iler
ya da dikkatsizler elinde canverdiklerini, ya da yara
landklarn hatrlayacak olursak, hak vermek gere
kir.
Yardan yukar doru uzaklaan fille r gidince, n
ce uaa doru aa indim, sonra da SS Murchisonun yanna, M iss M aryye ulatm. Gemide gzel
bir parti vard ve b ir ift e vlilikle rin in altn yln;
kzlar, damatlar ve an adl torunlar ile b irlikte kut
luyorlard. Delil olarak uan fotoraflarn ektik ve
Cessnann alevlerden zarar grmemesi iin geri
de bir baka ate yaktk.
SS Murchisona ktktan sonra, evliliklerin in
altn yln kutlayan iftin damadnn Gney A frik a
nn nl operatrlerinden Mr. McAdam olduunu
rendik. Hemen M iss M aryyi muayene e tti ve iki
kaburgasnn krldn, fakat genel durumunun iyi
olduunu, geirdii oku abuk atlattn syledi.
Roy Marsh ile avlana bakmaya gidenler geri gel
dikten sonra dem ir aldk ve A lb e rt glne doru ne
hirden aa inmeye baladk. Hedefimiz Butiaba idi.
Temiz, bakml, buzdolapl bir teknede olmak doru
su hi de fena deildi. Hele buzdolabnda Tusker bi
ralar da olunca.
Sert iki yoktu, fakat geminin kaptan H intli, bir
hayli pahalya bana bir Gordon'un sek cininden sat
t. Pahal olduunu kendisi de kabul e tti ayrca.
Yanmzda iki salkm muz vard. Bunlardan biri
tam olmutu, dieri de biraz fazla olgunlamt.
Murchison avlan blgesinde daha fazla kalmak ih
317

HEMINGVVAY

tim aline kar yedek besin maddesi diye saklamtk

muzlar.
Nehirden aa gezi, gerekten n efisti. Her iki ya
kada da erkek ve dii hipopotamlar grnyordu;
ayrca tim sahlar dolayordu. Daha aalara indike,
sol kyda fille r de grdk. Dorusu fille re uzaktan
kadeh kaldrp salklarna Tusker biras imek pek
ho oluyordu. Ayrca Cessna 180in dmesinden
dolay tim sahlarn rahatlarn hi bozmadklarn ve k
yda durduklarn grmek de hotu. zellikle nehir
kysna gidip su almak grevini yklenen Roy Marsh
bundan pek holand. Timsah gruplar iinde grd
m en kalabalk topluluk, 17 tim sahlrkt. Fakat belki
500 tane timsah grdk.
Btn nehir boyunca 6 ile 20lik gruplar halinde
ya da tek balarna fille re rasladk. Son iki yldan be
ri A frik a y kavuran kuraklk yznden bu tek akarsu
evresinde byk bir cmb balamt. Fil srleri
genellikle nehirlerden uzakta yaarlar. Fakat kurak
lk yznden otlar azalnca, onlar da nehir boyuna
gelmek zorunda kalmlard. Hepsi de bir arada son
derece iyi yayor gibiydiler. Gerekten de tek grd
m olay, nceden de anlattm l hipopotam ol
mutu.
Nehir, A lb ert nehrine dklyor ve sular gri bir
renkte genileyip gidiyor. Ama bir sr ku ve balk
grebilirsiniz. Tekne en iyi ihtim alle 7 mil srat ya
pabildii iin, suyu ve evredeki kylar iyice incele
mek mmkn. Gl kular kmelenmi, pelikanlar, e
it eit rdek ve kaz t rle ri de dolap duruyor su
stnde.
Teknede ok mutluyduk ve muayeneden sonra
318

GAL STANBULU

M iss M arynin e v lilikle rin in altn yln kutlayan iftin

banyosundan yararlanmasna da izin kt. O ykanp
dinlenir ve iyi b ir uyku ekerken, Roy Marsh da hake tti i uykuya dald; ben de Mr. McAdamla genel
konularda tartmaya baladm. Butiabaya vardk. Bu
ras gl kysnda, kiili i olmayan, iyi b ir otelden bile
yoksun, kk bir ehirdi.
Teknenin kaptan Asyalyd ve uzun salar ku
laklarndan aa sarkyordu. Herhalde gelenek icab
(geleneklere her zaman sayglyzdr) salarn iyice
uzatmt. Bizden adam bana 100 iling isteyince,
Mr. McAdam zaten gezinin parasn verdiinden kur
tarlan insanlar iin de ayrca para istenm esine id
detle kar kt.
Denizcilik yasalarn iyi bildiim ve bunun kapta
nn hakk olduunu kabul etiim iin, uzun salarna
ramen paray demeyi kabul ettim . Mr. McAdam ise
yazl olarak ikyette buulndu. Karlkl birer Tusker' yuvarlarken, kendisine haklyken de byle para
lar demek gerektiini anlattm. nk nasl olsa ge
ri alabilirdiniz. Gerekten de hakl ktm ve Kapta
nn bal olduu Dou A frika Demiryollar ve Liman
lar irke tinden 300 ilin g lik b ir ek aldm.

m
Butiaba'da ya geceyi Murchisonda geirecek
tik , ki, ben bunun M iss M arynin pek houna gidece
ini sanmyordum; nk limana havalandrma te rti
batl kk b ir tekne yanamt; ya da otobsle Masin d iye gidecektik. Sonunda otobsle M asindiye g it
meye karar verdik. Fakat bu arada btn gn bizi ara
319

HEMINGVVAY

yan ve grevi bizi ve eyalarmz Entebbee gtr

mek olan bir pilota rasladk. Havilland Rapide ua
n benzinle doldurmutu ve derhal havalanmaya ha
zrd. Benim ilk tepkim , otobsle M asindiye gitm ek
te srar etmek oldu.
Fakat insan Fast International Sporting House
Set tarafndan uaa davet edilince, bu biraz da emir
gibi oluyor. Uan pilotu Reginald Cartvvright bir arr
kamyonla nce pisti kefe g itti. Kalkan tozdan ke
fin nasl yrdn anlamamz mmkn olmad ta
bi. Bana gre pistin grn, Gney Dakota'nn k
zl tepelerini andryordu ve hi de gven verici de
ildi.
Uaa ktmzda, Kaptan Cartvvright p ilo t mev
kiine, Roy Marsh yanna, ben de arkadaki ikinci koltu
a yerletim . Kaptan Cartvvright, arl bu sayede
dengelemek istem iti. Szde kalk pistinin te bi
rini henz katetm itik ki, ben kolay kolay havalanamyacamza inanmtm -bile. Yine de yaban keisi
gibi hoplaya zplaya engebeli pistte mmkn olduu
kadar hzlanarak ilerlem eye devam ettik. Derken te
kerlekler birden yerden kesildi ve uan her taraf
zangr zangr titre d i, ama birka saniye ya geti ya
gemedi, tekrar yere kondu ve maden ksmlarn pek
iyi bildiim atrtsn bir kere daha iittim .
Yazk ki bu defa n taraftaki m otor alev alm,
yanmaya balamt. Entebbee kadar uzun yolculuk
ta yetim esi iin tam olarak doldurulan sa kanatta
ki benzin deposu da yanmaya balamt ve esen rz
grla, alevler uan arkasna doru ilerliyordu. De
podan benzin szd iin, gelen alevler ne kadar az
olursa olsun, uan alev almas iten bile deildi.
320

GAL STANBULU

O anda birden iki motorlu uaklara nasl g iriid iy

se, yle klaca prensibi aklma geldi. Hemen ieri
girdiim iz kapya g ittim ve kapnn uan maddesin
den bir parayla kapanm olduunu grdm. Kapy
atm ve Roy Marsh'a Burasn atm! diye seslen
dim. Miss M arynin durumu da iyi m? Roy: yidir
Baba, nden kt, dedi.
Kapy bamla ve sol omzumla dayanarak atm.
Kanat alnca, uan henz alev almam sol kana
d zerine ktm ; Mary, Roy ve P ilo tun benim s
mayacam bir aralktan km olduklarn anladm.
Onlara seslendim ve hepsi de iyi olduklarn sy
lediler. Uan nnde b irlikte toplandk. Bazlar uan bir anda alevler iinde kaldn sonradan an
lattlar. Oysa bence uak son derece ar yanyordu.
Hepimiz gven verici bir uzakla ekilinceye kadar
da, pek yle alevler iinde kalmad.
Roy, M iss M ary'yi camlardan b irin i krarak dar
karttn anlatt. Kendisi ve Mary hemen hemen ay
n uzaklktaydlar. M iss M arynin kmasna yardm
etmek iin, nce kendisi dar atlam t. Sonra da
tam b ir stevvard' gibi M aryye yardm etm iti. Ben
de uan normal k yerinde ayn ekilde davran
mtm, ama benim yolcum yoktu. Uan iinde kim
se kalmaynca, Reggie de bir pencereden dar at
lamt ve gerek bir Ndgee adam da byle davra
nrd (Ndgee, A frika dillerinde ku dem ektir ve uak
lara da yle derler.)
nsan uakta yangn ya da paralanmak tehlikesi
atlattktan sonra, ok denilen birey geiriyor. Uak
mecbur ini yaparken hafif b ir ekilde konduundan
321

HEMINGVVAY

bence ok olmaz insanda, ama oka benzer bireyler

duyulur.
Kalk srasnda uan alev almas olaynda ise,
ok ok daha byk apta kendisini gsteriyor ve in
san olay normal olarak karlamakta gerekten g
lk ekiyor. Oysa bu ok kolay birey, baz insanlar
tam anlamyla deli ediyor. Sz gelii bir uak dp
yanmaya balaynca, ilk olarak, gayriihtiyar infilk
bekliyorsunuz. Uan bomba tayp tamadn d
np, uaktan mantkl bir uzaklkta duruyor ve pat
lamann ne zaman olacan bekliyorsunuz. Bu srada
ben de ayn etki altnda infilk beklerken, ar heye
canl A frika lla r boynuma sarlyor, beni tebrik ediyor,
incinen sa kolumu daha da actyorlard. Patlamala
r bu srada iittim .
Ard arda gelen drt kk patlama, Carlsberg
biralarnn ielerinden ile ri geliyordu. Daha sonra da
ha kuvvetlice bir patlama oldu. Bu da Grand M cN ish
iesiydi. Derken biraz daha bouk bir patlama. Bu
da Gordonun ciniydi. Maden kutu iinde olduun
dan, daha bouk ses kartm t. Daha baka patla
malar da bekledim, kmad.
En sonunda bizi Masindi'ye kadar gtrmeyi kabul
eden gen bir polisin kulland motorlu arala kaza
yerinden ayrldk. Arabada sevim li polisin eiyle be
raber M iss Mary ve ben vardm. 53 m illik yolu hibir
iki ve merubat almadan katetmek zere hazrlan
dk. Hayatmn en uzun yolculuu bu oldu diyebilirim ,
M iss Mary'ye de ksa geldiini pek sanmam. Bir ara
lk kendisine, Miss Mary, nmze kacak ilk dost
grnl yerde durmaya ne dersin? diye sordum.
322

GAL STANBULU

Hem belki ayak st b ir tek de atardk. Pilotlarn

kazadan sonra iki im eleri gelenek icabdr.
Baba, diye karlk verdi M iss Mary, sen di
lersen peki, ama bylesi daha zor.
Elele tututuk ve devam e ttik yolumuza.

II
M asindiye yolculuumuzu tamamladktan ve hayatlarnda ilk defa bir uan yandm gren duygu
lu kiiler tarafndan karlandktan sonra, nihayet ya
taklarmza girebildik.
Gece bir akaln inatla uluduunu i itip hayvan
yank et ve sa kokusunun ekip ekmediini dn
dm dorusu. Az ok mekanik bir ekilde otelin g iri
kaplarn kontrol ettikten sonra, belki de yaral olan
akaln diledii gibi ulumakta serbest olacan d
nerek tekrar yattm.
M iss Mary krk kaburgalar dolaysyle ok act
ektiinden gece iyi uyuyamad. Yine de akaln ulu
mas ona gven veriyor ve Kimana Svvamptaki eski
gnlere dndn dnyordu.
Sabah A frika l bir pratisyenle tantk. Adam ya
nan uaktan kurtulmamzdan tr o kadar sevinliy
di ki, M iss M ary'yi tedavi etmek ve kaburgalarn sar
mak istedi. Soylu pratisyen iin elbette bu ilgin b ir
deneme olacakt, fakat ben kabul etmedim.
Krk b ir kaburga kemiine kar yaplacak pek
b ir ey yoktur. Ancak on raundluk bir boks manda,
kemiin birinci raund yerine, dokuzuncu raundda k
rlmasn dilemekten baka. Kr alya almaya kal323

HEMINGVVAY

ksmak, alnn sras gelince kartlmas dem ektir

ve bu da son derece ac verir.
Soylu A frikal pratisyen daha sonra kafatasm
makasla ustaca krpt. Bunu kabilesinin gelenei ge
reince mi, yoksa gerekten gerektiinden mi yapt
n bilemiyeceim. Her ne olursa olsun, sonu ok
etkili ve grlmeye deer birey oldu. Sonra bir eit
antiseptik kulland. Ardndan da sard, sarmalad.
Bu arada iltihaplanan sol bacam da sard. Yine
kibarca artk Entebbee dnebileceimizi bildirdi.
Miss Mary toparlanmak iin uzun bir sre burada kal
mak istediinden, hedefimiz zaten burasyd.
O zamanlar gzde iki Gordon'un ciniydi Ve bu
ikiden bir m iktar M asindide edinmeyi baarmtk.
Dorusu ben Gordonun reklmn yapacak deilim.
Fakat bu cinin amzn en e tkili antiseptiklerinden
biri olduuna inanyorum. Penisilin geici bir rabet
gryor, bir takm insanlar da slfam it kullanyorlar.
Ne var ki btn bunlarn deeri geici. Gordunun
imalt ise ispatlanm bir meziyete sahip; stelik
btn i ve d yaralara kar glendirici, yumuat
c, yaray kapatc bir etkisi var. Yine de yerli halkn
bunu imemesi ok daha yerinde birey. Aksi halde
byk hatalar iliye b ilir, hatt hepimizin pimanlk
duyduu cinayetlere, cinsel sapklklara kalkabilir
ler. Bir baka deyimle, cini ocuklara iirm eyin!
Tedavimiz tamamlannca, M asindiden Entebbe'
e otobsle dndk. Kuzeyde hi yamur yamadn
dan, bu tozlu ve skc bir yolculuk oldu. Yedi Tepe
nin ehri Kampalaya ulancaya kadar ilgi ekici he
men hemen hibir ey grmedik. 135 m illik yolculuk
insana dnme frsat veriyordu, o kadar.
324

GAL STANBULU

nce VVisconsinin Cumhuriyeti Senatr Jo~

seph McCarthynin her iki uak kazasnda da bizimle
beraber olmasn istedim . Benim bir merakm vardr;
nl kiilerden biri olarak M cCarthynin de zor du
rumlarda nasl davranm olacan dnr dururum.
Elbette rnek bir ekilde davranrd, ama nedense bu
merak hep iim i kem irir durur. Bu sefer de senatr
lk dokunulmazl olmadan b irlikte yaayaca hay
vanla!'" karsnda acaba nasl davranrd, diye aklma
geldi. Bu dnce zaten karmakark olan zihnimi
10-12 mil kadar oyalad. Bir bakma elendim de
tabi.
Derken ok eski b ir dostum, Mr. Leonard Lyons
hatrma geldi. Mr. Lyons son derece kibar yapl, fa
kat zayf biriydi. Birgn bir 577likle ate etm i, sil
hn geri tepm esiyle beraber arkasndaki kapnn de
m ir kanadna arpmt. Silh elinden frlam t, ama
yaralanmamt ve birka m il boyunca da memnun
memnun Mr. Lyonsla b irlikte bamza gelen ho
olaylara glmtm. Bunlarn hepsi ho eylerdi.
Ondan da sonra Mr. Toots Shoru hatrladm. n
san Mr. Shoru dne dne yzlerce kilom etreyi
son derece mutlu geirebilir. Bay Shor, herkese kar
sert davranmakla n salm t; ama biz aramzda
hibir zaman bir kaba cmle sarfettiim izi hatrla
mayz.
Dncelerimin bu noktasnda Mr. Shoru zih
nimden karp bir baka arkadam, Sloppy Joe diye
hatrlanan Mr. Joe Russelli hatrladm. O da Key
VVestte, Mr. Shorun ile tti i bar ve lokantann kar
sndaki bar ile tird i. Mr. Joe Russell uzun yllar bir
325

HEMINGVVAY

ok servende ortam ve dostum olmutu. lm

n dnerek birok mil daha atk.
A rtk beynim pek yufkalam, herkese iyi ey
ler dilemeye balamt. Daha bir sr eski dost ak
lma geldi ve bunlarn stnlk ve gszlklerini d
ndm. Beynim gemi hayatmla ilg ili konular ze
rinde dnmeyi reddediyordu. Buna karlk baka
lar, baka yerler, yiyecekler ve iyi iki zerine al
yordu hep.
Gordon'Iarn imalt ile donanmtk ve ben de
bunu ve hayatta bana verdii zevki dnyordum.
Bu yzden de gemi hayatm zerinde dnmeye
yneldim. Ne var ki beynimi bundan uzaklatrmak
elim deydi. Bu sefer zerinde durmay
reddettiim
ekonomik ve siyasal sorunlar dnmeye baladm.
Byle zamanlarda ilgin olabilecek bir olayla kar
laabilirsiniz. Sokaktaki gze! bir kadnn yerine, iki
kadn grebilirsiniz. Beyniniz bir ayrlmaz organnz
gibi deil de, kardeinizmi gibi gelebilir. Bazan i i
tir, bazan iitm ezsiniz ve bazan kendi sesinizi duya
mazken, bazan da grltler kulak zarnz patlatacak
m gibi olur. Kafatasmla sol kulam arasnda de
vaml bir vzlt var gibiydi ve M aryye dnp beyni
min dar akp akmadna bakmasn istedim. O da,
Baba, beynin olmadn sen de biliyorsun, dedi.
Herhalde aina olmadmz bir sv olsa gerek.
M iss Mary de herkes gibi akalar yapabilir, hat
t bazan herkesten ok akann dozunu karr. Bay
Toots Shorun evresindekiler tarafndan el stnde
tutulm asnn sebeplerinden biri de budur. Dank
beynimi, kaburgalar krk M iss M ary'yi sineye eke
326

jGAL STANBULU

rek Entebbee vardk. O zamana kadar ikim iz de ba

mza gelenlere dair yazlanlar okumamtk.
Entebbede gazeteciler ve soru yadranlarla kar
latk. ngilizler sigorta bakmndan uak kazalarn
da pilotun bir hatasn bulmak konusunda ok titiz d ir
ler. Ben belleim pek yerinde olmadndan olaylar
hatrlayabilmek iin Roy M arshla b irlikte sorguya e
kilm eyi ummutum. Sorgu - sual srasnda ikenceci
lerden fark olmayan memurlar, ok yetenekli kiile r
di. Benim halimin daha berbat olduunu grp, sorgu
srasnda b ir patavatszlk yapacam umarak, nce
beni sorguya ektiler. Sonra srayla Mr. Marsh ve
Kaptan Cartvvright gelecekti. nsann anlatacak ger
ek bir hikyesi olursa, sorulara karlk vermek hi
de zor olmaz, fakat teknik ayrntlar konusunda ok
dikkatli olmak artiyle.
Deceklerini anlayan kiilerin en kk ayrnt
lar nasl zihinlerinde tuta b ild ikle rin in sebebini anl
yor gibiyim . Bu ayrntlar insann kendi kendisini ko
ruma abas gibi youn b ir ekilde bellee yerlei
yor. Sorgu srasnda u eyin yapld kendiliin
den ortaya kyor.
B irincisi; btn yolcular yaatmak iin, siz de
yaamak iin mcadele ediyorsunuz. Tabi vahicn
dmeler bunun dnda. Vahim kazalarda ne yaplsa
bouna.
kincisi; yaplan eyin, ahlk kurallarna uygun
ekilde yaplm olmasdr.
Derken yaptnz nc ey de, her eyi si
gorta irketinin houna gidecek ekilde yapmak a
basdr.
Sigorta irketinin houna gidebilm ek iin bu
327

HEMINGVVAY

n de sratle yapmalsnz ve sonra da her eyi

hatrlayarak anlatmalsnz. Bizi her trl sorgu sual
den kurtaracak nefis fotoraflar ekm itik; ama, ya
zk ki bunlarn hepsi ikinci kazada yanmt. Bu yz
den mesele uzun, skc, boucu ve herkesin teknik
bilgisine dayanan b ir snav halini ald.
Gnlerce kimse snav baarp baaramadn
renemedi. kenceciler Scotland Yard geleneine
uygun olarak sorgu srasnda hep kibardlar; fakat sor
gunun nc gn, vaziyet icab gsterilen nezaket
ten de ok bir yaknlk sezinlemeye baladk.
lk sorgudan sonra basnla grtk; daha do
rusu M iss Mary gerekten hakettii istirahat iin
odasna ekilince, ben gazetecilerle grtm. Asln
da benim de dinlenmeye ihtiyacm vard, ama daha n
ce iki kaza hakknda ilgin ayrntlar aklamak is ti
yordum. Henz kazalarla ilg ili bir eyler yazmak ni
yetinde deildim ; fakat basnda, zellikle yabanc ga
zetelerde o kadar sama eyler okumutum ki, en
dorusu gerei anlatmak diye dndm.
Gazetecilerle konuurken iki kiiden yalnz b iri
nin dinlediini ve konuurken kendi sesini bile i it
meye imkn kalmadn grmek, dorusu acyd. Ney
se ki, nceden hi tanmadm kiilerle sesimi i it
meden konumak, ii daha da b asitletirm iti.
Roy Marsh bal olduu irkete hesap vermek
iin uakla Nairobiye g itm i ve biraz daha ikence
ekm iti. Entebbee bir Cessna 170le dnd. Uak,
Murchison avlannda brakt Cessna 180in aa
beyiydi. Bizim Entebbee varmzdan ok ksa b ir s
re sonra ortanca olum Patrick de, cebinde 14.000 iling olan birinin gelebilecei kadar abuk yanmza
328

GAL STANBULU

geldi. Servenin kahraman ben, kadn kahraman daMary olarak grnyordu. Fatura deme konusunda
da Patrick 14.000 ilingle kp gelinceye kadar Roy
Marsh ampiyondu.
Patrickin sermeyesini de abucak tkettikten
sonra, ben Roy'la beraber Cessnaya atladm. Bi
zi sorguya ekeceklerle karlamak zere Nairobi
ye uarken, M iss M aryyi, Patricke emanet ettim . On
lar da sonra normal uak seferleriyle ardmzdan ge
leceklerdi. Nairobide ok iyi karlandk ve bir sr
insanla tantk.
te bu dnemde herhangi birinin dengesini bo
zacak ve belki de normal bir insan olduu hakkndaki
inancn sarsacak garip b ir kt alkanla sap
landm.
Bu garip alkanlk, cenaze ilnlarn okumakt.
ou gerekten kendi lm ilnm gibi yazlmt. Ba
z satamalar oluyordu, ama iyi eyler de syleniyor
du. Alman gazetelerinden birinde benim ua Kilimanjaro dann zirvesine kondurmak isterken d
tmz yazlyd. Szde 1934te yazdm romanda
anlattm leoparn kalntsn bulmak iin, Mary ile
beraber dan zirvesine inmek istem itim . Bu roma
nn ad, Kilimanjaro'nun Kariarm'yd ve film e de aln
mt.
Laitokok blgesinde grev yaparken, dan deva
m engebeli arazi zerinde birok defalar umu,
eteklerinde 4 bin metreye kadar ykselm itik. Benim
iinde bulunduum koullar altnda, lme meydan
okuma abas iinde bir Cessna 180 uan Kilimanjaronun zirvesine oturtmaya imkn yoktu. Her
eyden nce Cessnay buraya kadar kartmak ma
329

HEMINGVVAY

rife tti; kondurmak ise imknszd. Sonra da Laitokoka yryerek dnmek gerekiyordu.
Dadan aa inmek, trmanmaktan ok daha ko
laydr. Bunu bir seferinde mahall halka korkulu an
lar yaatan b ir aslan 15 mil boyunca izleyerek ispat
lamtm. z srme pek zevkli gemi ve aslan ka
mt. Servenin tek tra jik taraf, hayvanlar kraln
uzun b ir sre izledikten sonra tekrar 15 mil yrye
rek ktmz noktaya dnmek zorunluluu olmutu.
Laitokoktaki Hristiyanl kabul etm i yerli halk
tan pek ou samim dostlarmd. Masai kabilesinin
yal reisiyle b irlikte (onun hesabna evcil hayvanlara
zarar veren bir aslan da avlamtm) ikram e tti i bir
T u sker birasn yuvarlam tk. Gerekten evresin
de byk otoritesi olan bu yal reisle karlkl bira
imekte hi saknca grm em itim . stelik onunla be
raber imeyi reddetseydim, byk bir protokol hata
s ilem i olacaktm ve onu kalitesiz bira imek zo
runda brakacaktm.
Y erli biralarn bazlar da mkemmeldir ve bir
kan denemiim dir. Erkeklerinin zenginlii ve fazla
ileri olmamas yznden ikiye dkn Masai kabile
sinde, bira, bir bakma sala yararlyd. Kabile er
kekleri artk ne aslan avlyor ne de savayorlard. Bu
blgede savalar genellikle Gney A frika da imal
edilen Golden Jeep sherry adl ikiye almlardr.
Ben, bu ikiyi kim ikram ederse etsin, reddetmiimdir. Masai lkesinde bir moral gc olarak bu ikinin
iilm esinin hep karsnda olmuumdur.
Bir sre sonra reisle yanmza baka kabile
reisi daha katld ve genellikle aslan avndan ve zelJikle o gnk aslan avndan konumaya baladk.
330

GAL STANBULU

Kendi iz srenleriyle yaknlar tarafndan Mehna

diye arlan ve usta bir izci olan eski bir fild i i av
csnn yardm ile, aslann hangi yne katn kes
tirm i tim . ledii eski b ir byk suun kefaretini
demekte olan Mehna, aslan mmkn olduu kadar
abuk izlerken, biz de soldan ilerleyecektik. Aslan,
Mehnann tarafna ynelirse, kendisini yakalayabile
cek ve mmkn olursa vuracaktk.
Mehna da aslan nerede grrse grsn, ldr
meye teebbs edecekti. Yanmda VVakamba'l iz
src vard. Biri 12lik tfekle, biri benim ar 577likle gelm ilerdi. Ben de 30-06'Ik S pringfieldi ta
yordum. Sa taraf ise, Londra'dan yeni gelen b ir gen
polis memuru ile, M asaililere emanet etm itik. Bun
larn hibiri nceden aslan avlamamt.

imizde kt niyet yoktu, ama eytan kurcalyor,

s rf enlik olsun diye aslann sa tarafa kamasn is
tiyorduk. Aslan ne saa, ne de sola doru kat. Meh
na ve benim kiler farkna varncaya kadar, yoluna dos
doru devam edip bizim blgeden kt, g itti. Bir ke
resinde kendisine ok yaklamtk. Fakat bu srada
yere uzanm, dinlenm ekteydi. Bu defa bir yarn ke
narna kadar izledik. Hayvan yar trmand, sonra bir
den baktk ki, yerinde yeller esiyor. Bunun zerine
Mehnay ileri kardk. Bir sre sonra o da geri dn
d ve hayvann hi hz kesmeden yoluna devam e tti
ini, blgeden ktn haber verdi. Grevimiz b itti
i iin geri dndk.
Tepe, fotorafmz Earl Theisenin, Kilimanjaro
331

HEMINGWAY

adn syliyem edii, Kibo adn da hatrlyamad iin,

Babamn btn parasn kazand da diye szn
e tti i Kilim anjaroydu.
Dnte M asai'ler birok defa Aslan urada!
diye tellandlar, ama birey kmad. Biz de Laitokok yolunu tuttuk, av da bylece b itti.
lm ilnlarmz okurken bu t r olaylar aklma
geliyor ve iki kazadan nce, kaza srasnda ve sonra
snda neler hissettiim izin gerek hesabn byle
kartabiliriz diye dnyordum.
Alman lm ilnlar ne kadar rom antik ve vg
lerle doluysa, talyanlarn lm ilnlar birok ynden
bunlar yaya brakyordu. Bizim hakkmzda deer h
kmleri veriyorlar, gerek ve tek dostlarmz gibi,
kalbimin iini okuyorlard.
Kalbimin iini ben bile bilm ediim ve hi gvenemediim iin, bu lm ilnlarnn b ir ksm beni pek
artm t. K im bilir, btn bunlar anlamak iin belki
de b ir kalp uzmanna bavurmam gerekiyordu. Yine
de gsterilen dostluk karsnda ok duygulandm.
Biz talyay ok severiz, hatt tek tek talyanlardan ok daha fazla severiz. Hatt pek ok talyandan
daha fazla. Yine de cesetlerim izi grmeden ld
mze inanmayan dostlarmz olduunu biliyoruz.
ngiliz gazetelerinin tepkisini ancak b ir dostu
mun gnderdii kupr sayesinde renebildim ve g
rler bana pek kark grnd.
nsana asl zevk veren, baz gazetelerde, ama
The Times'ta, ya da Observer ya da The Guardianda deil, dierlerinde, birinin kiili i ve al
kanlklar ile lmn nasl karladn ayrntlar ile
anlatmalar oldu. Bunlarn b ir ksmn gerekten ha
332

GAL STANBULU

yal gleri kuvvetli yazarlar yazmt. Sonunda onlar

dan daha ok yaamay kararlatrarak meseleyi
zmledik.
Btn lm ilnlarmda, hemen hepsinde, lme
her zaman meydan okuduum syleniyordu. Hi in
san btn mr boyunca lme meydan okur da, 54
yana kadar sa kalabilir mi? Kim inanr buna? lm
le burun buruna gelmek, lme ok yaklamak baka
ey, lm aramak baka eydir. nsan lm ufak
bir dikkatsizlik yznden, tra fi i kark bir yolda da
karsnda buluverir. lm bir ie uyku ilcnn
iinde, her trl usturann keskin ucunda, banyonuz
da ya da iyi kavga bilm ediiniz iin b ir sokak ke
sinde de bulabilirsiniz. lmle burun buruna gelme
nin o kadar ok yolu vardr ki, bunlar saymaya kal
kmak budalalk olur.
Bir erkek olduumdan beri bildiim en kark
konu, bir erkein yaantsdr. Bir kadnn da bal ol
duu kuramlar varsa, eminim, kadnn yaants daha
da apraktr. Bir erkek gibi kat llere bal ola
rak yaayan b ir kadn gibi yaamann, br erkek iin
ok daha kolay olduunu teden beri dnmm
dr. imizde hibirim iz kat llere ya da tasarlad
mz iyi ahlk kurallarna uygun olarak yaamamzdr. Ama teebs etm isizdir byle yaamaya.
Bu noktaya varnca gidip yattm ve bir d gr
dm. Allahtan dlerim ta tld r ve geceler de, gn
dzler kadar endir. Gndzleri hayale dalmadm
iin, yalnz geceleri d grrm. Gndzleri ya ne
emi bulmaya bakarm, ya etraf incelerim . imdi de
ok ekici bir huy edindim: Kendi lmm oku
yorum.

m
333

HEMINGVVAY

Dlerimde kendimi hep 25 - 30 yalarnda g

rrm; kadnlar bana dayanamaz. Son zamanlarda da
b ir dii aslan bana vuruldu.
Nianlm olan bu dii aslan, im diye kadar d
lerim e giren en gze yaratkt. M iss M arynin zellik
lerinin bir ksm onda da vard. Bir seferinde bana
ok teh likeli bir oyun oynad. Bir sabah kahvaltsnda
dm M iss Mary ile Deni Zaphiroya anlattm. l
giyle karlam gibi grndler, fakat ikisi de biraz
arm gibiydi, Deni beni karlkl bir ie bira i
meye davet etti ki, sabah kahvaltsndan hemen sonra
hi yapmadm eydir bu. Yine de oturdum, biray
itim ve gzel dii aslanla geirdiim geceyi zevkle
andm.
Dn ilgi ekici ynlerinden biri de, dii asla
nn benim iin avlanmas, fakat eti bana piirerek ve
riiydi. Geyik pirzolalarn kzartmak iin sadece tere
ya kullanyordu. Bu ise Pariste, Ritz oteline lyk
bir bulutu. Sonra bana sebze isteyip istem ediim i
soruyor, ben de onun ot yemediini hatrlayarak, ki
barlk olsun diye reddediyordum. Zaten sebze de yok
tu dmde.
Bu t r d az ok her zaman gryordum ve
Freudcler belki de daha sonra grdm irkin d
de ele alarak beynimin sarsld eklinde yorumla
ya bilirle rd i. Ama sorumlusu ben deildim.
Bu defa yaln ayak, mehtap altnda bir gecede,
en iyi av kpeklerim le beraberdim. Btn gn boyun
ca iz izliyorlard kpekler, yalnz gn rken ve gn
batarken avlanyorlard. Geceleri de genellikle bir aacn altnda bir araya geliyorlard; bazan bir ya da
ikisini yakalyordum.
334

GAL STANBULU

Dte ve bundan da birka gn nce gerek ha

yatta, buna ok benzer bir durum olmu, yaln ayak
b ir tilk i srs bastrmtm. Sonra yine sayn Sena
tr elinde mzra ile ay altnda grdm. Dergi
lerde kan resim lerinden tandm kendisini.
Selm Bay Senatr, diye seslendim. Ne var,
ne yok bakalm?
Ne peindesiniz? diye sordu Senatr serte.
Yaban kpeklerinin, diye neeyle karlk v e r
dim. Daha geenlerde bir yaban kpei yakalam
tm.
Ben de satlm larn peindeyim, dedi Sena
tr.
ok yakaladnz m? diye sordum.
Binlerce, dedi. Cohnla Schine grd
nz m?
Hayr, dedim. Belki Laitokoktadrlar. Golden
Jeep sherryyi de orada bulabilirsiniz.
Onlar hi imezler, dedi serte.
Zavalllar, dedim. Neyse, kampta pepsi - kola
var.
Schine artk benimle b irlik deil, dedi Senatr.
Sonra kendisini yoklar gibi ekledi: Belki Cohn da.
Ne ans! dedim. Yaknlm gstermek iste r
cesine mzramn ucunu topraa sapladm. Dm
de Senatr mzran dik tuttu.
Maksat iki lf etmek, dedim. Huey Longa ne
oldu Bay Senatr?
Kim?
N.O.da Rossevelt otelini ileten dostum Seymour VVeissn byk dostu Louisina'I Demokrat Se
natr Long.
335

HEMINGVVAY

Oh, dedi Senatr, sonra o da mzrann ucunu

topraa saplad.
Senatr Long ok eyler vaad eden biriydi, di
ye hatrlattm . Yakaladn brakmaz, ii sonuna ka
dar gtrecek gibi etin grnrd.
Alanacak bir trajedi, dedi Senatr. Demok
rat bile olsa.
Bu srada dm olaanst bir havaya brnd.
z kovalamak iin mi botlarnz kardnz? di
ye sordum. Ben nereye g ittik le rin i iaretledim . Rz
gr da onlar yakalamamza uygun.
ocuka bir spor, dedi Senatr. Fakat mzra
nn ucunu, saplad topraktan ekmedi. Ben gerek
Amerikan tarz yaantnn dmanlarnn pein
deyim.
Ben de yaban kpeklerinin, dedim.
Sonra kaba ya da vatan dman, kt bir ev sa
hibi gibi davranm olduumu dnm olacam ki,
yle dedim: Henz lmemi ve akallarn saldrma
d bir satlm bulursanz, ltfen b ir haber saln, ben
hemen izcilerim ve tayclarm la gelirim . Cohn ve
Schinele b irlik te alacaklarndan emin deilim , fa
kat hepsi de ok iyid ir. Buradan Nairobiye kadar in
san da, arac da izlerler.
Schinei kaybettim, dedi Senatr.
Ne kt talih, dedim dmde. Nasl kaybet
tiniz?
Ordu elimden ald.
Bay Senatr, dedim. Size sonsuz sem patileri
mi sunarm. Meslek sahibi, drst bir Am erikal iin
ne ac b ir aln yazs. Acaba konak yerinize kadar s i
ze elik edebilir miyim?
336

GAL STANBULU

Bu srada belirli bir arpmann iddetinden deh

ete derek uyandm. Sol kulamla bam arasnda
akan bilinmeyen bir svnn sebep olduu sarsnt ye
rine, gece tek bama ve yaln ayak, en iyi iki mzra
mla avlanmann ne kadar ho olacan dndm.

Herhalde bileceksiniz, A frik a da geceler, gndz

lerden ok farkldr.
ll miktarda ikinizi ier, ocakta stlan suy
la dolduracanz yelken bezinden banyonuzda yka
nrsnz. Sonra pijamanz giyer, sineklere kar iz
m elerinizi ayanza eker, robdambrnz zerinize
alr, yemek hazrlanncaya kadar beklemek zere ate
in bana bir iki daha yuvarlamaya karsnz. Ye
mekten sonra cib in likle rtl yataa girersiniz. Ya
uyursunuz ya da gn madan yarm saat ncesine
kadar sren hayvan seslerini dinlersiniz. Hibir ba
lantnz yoksa, A frik a nn en gzel saatleri olan gece
lerde dilediinizi yapabilirsiniz.
Geceleri hayvanlar tamamen deiir. Gndzleri
hemen hi ses kartmayan aslan, kendi hesabna av
lanmaya km tr; homurdanr, kkrer, grler. Avla
nan dier hem cinsleriyle haberlemek iin mi kkre
diini, yoksa avlarn dar uratmak iin mi bard
n ben hl kartamadm.
akallar aslann peindedir ve aslan avn ld
rnce, bu sefer akallarn aralarnda konutuklarn
duyarsnz. akal gl denen eyi bu srada iitm e
niz mmkndr. Gece kard ses hotur ve ben di
er akallarla haberletiine inanyorum.
337

HEMINGVVAY

Geceleri daha baka sesler de iite b ilirsiniz.

ok kocaman bir geyik tr vardr ki, korkulu bir hay
van grnts verebilm ek iin btn gece mthi
korkun sesler kartr.

Geceleri kula kirite b ir sr tilk i de g rebilir

siniz. Fundalklar arasnda yaayan bu gzel hayvan
lar gn nda hemen hi grnmezler. Bcekler ve
dier kk hayvanlarla beslenirler. Dik kulakl tilk i,
normal tilk iy e benzer. Ancak Clark Gablein kulakla
rndan kat daha kepe kulakldr. Yine de fille rle
kyaslanamaz.
Leopar Chuinin sesini duymanz da mmkndr.
Ksa, kesik, ksr andran hu sesi bakalar ile
kartrmanza imkn yoktur, nk ok kuvvetli bir
bas sesidir. Geceleri C huinin sesini sol tarafnzdan
iitirseniz, hemen saa sapn Bay Chui son derece
cidd bir hayvandr. Kusurlar vardr, ama bir vah
hayvan olarak byk ve mthi stnlkleri oktur.
Bu tatl anlardan sonra gecelerin gzellii iyice
kafama yer edince, hayale dalp gemii hatrladm.
Gemi deyince, kendi gemiimden sz etm i
yorum. nk o zaman ilediim hatlar ve bakala
rnn bana rdm oraplar aklma geliyor ve s
klyorum. Bunun yerine baka insanlar, tandm
hayvanlar ve kiileri anyorum. Bylece kpeim Karaba dndm. K im b ilir dahoda, Ketchum ilinde
b ir m otosikletli tarafndan unutulduktan sonra, efendisiz kald iki k boyunca neler ekm iti.
Karaba' bulduumuz zaman Ketchum'da, tahta
338

GAL STANBULU

bir kulbede yayorduk. Mary ile Patrickin ldrd

iki geyii yzp ambarn ak kaps nne asm
tk. Yaban rdekleri de kedilerin yetiem iyecei bir
yere aslmt. Bir sr de av kuu. Karaba terkediidiini hissetm i olacak ki, bize ok baland ve ade
ta zorla kpeimiz oldu. rnek derecede sadkt ve
mthi itahlyd da. Ocan yannda uyuyor, ok te r
biyeli davranyordu.
Ketchumdan ayrlp Kbaya dnme zaman ge
lince, ok cidd b ir moral sorunla kar karya kal
dk. Karl iklim de yaamaya alm hayvann Kba
da hasta olmasndan endie ediyorduk. Fakat biz yo
la kmak zere hazrlanrken, Karaba sorunu kendi
kendine zd. Hemen arabaya girip yerleti. Kendi
sini dar kardk. Tekrar frsatn bulup ieri atlad.
yle ackl baklarla bizi szyordu ki, ancak kadn
lar byle bakabilir.
Karaba, kutu aaca kullanabilir misin? diye
sordum.
Karaban karl olumsuz gibiydi. Bunun ze
rine onu bir sr konserve kpek mamasj ile tek ba
na brakmaktan caydm. Ketchumda kpek sahibi
olmak b ir meseleydi. Bir zamanlar bu ehirde kpek
siz dolaanlara saygdeer insan gzyle baklmazd.
Sonradan yasalar deimi, kumar ve kpeklerin efen
d ile ri ile b irlik te umum yerlere girm eleri yasaklan
mt. Bu durum karsnda Karaba da Kbaya g
trm eyi kararlatrdk.

Onu A frik a ya da getirm ek isterdim , ama yapl

mas gereken o kadar ok form alite vard ki; ayrca
339

HEMINGVVAY

Bay Chuinin kpeklere olan dknlnden de kor

kuyordum. Bay Chui ylesine kpek dkndr ki,
hep homurdanarak dolat halde, kpek kokusu aln
ca eve sessizce girer; soluunu ancak ensenizde his
sedince varlndan haberdar olabilirsiniz.
Btn bu anlardan sonra yeniden lm ilnlarm
okumaya dalmtm ki, M iss Mary uyand ve, Daha
ay getirm ediler mi? diye sordu. Hem ne okuyor
sun sen kuzum?
Sevgilim, dedim, Nairobide sabahn erken
saatlerinde tra fi i inceliyorum ve dn gece gelen
lm ilnlarm okuyorum.
Sevgilim, diye karlk verdi M iss Mary de:
Ben senin yerinde olsam, bu kadar ok lm iln
okumazdm. Eninde sonunda biz lmedik, bu da bize
kar gsterilen bir sevgi diye kabul e dilebilir. Baka
larnn cenaze ilnlarn okumazken, kendimizinkini
ne diye okuyacakmz? Hem senin iin kt de ola
b ilir bu.
Seninle ayn fikirdeyim , dedim. Ama bende
bu kt bir alkanlk halini ald.
Sevgilim, dedi M iss Mary Yeteri kadar kt
alkanlklarn olduunu hi dnmyor musun?
Hem de nasl! dedim.
Ayrca, dedi M iss Mary, bugn vali konanda
yemee dvetliyiz ve senin en iyi ekilde grnmeni
istiyorum.
En iyi ekilde nasl grnebileceimi dnmeye
ve lm ilnlarmn altnda en iyi nasl ortaya
kacam kurmaya daldm. Yine de vali konanda
yemee davet edilmek hafife alnamazd; enerjim i
340

GAL STANBULU

saklayp lm ilnlarn okumaktan cayarak, hazrlan

maya baladm.
Davet ok hotu, vali ve ei sevim li insanlard,
bir sr eski dostla da karlatm. Daha sonra ote
limize dndk. Bu noktaya varnca kuvvetli kiili im
ve sevgili eimin te lkin le riyle lm ilnlarm oku
mak gibi kt alkanlmdan caydm sylemek
isterdim . Yalnz hikyenin can skc taraf u ki, de
vam ettim bunlar okumaya. Hem de bu sefer gizli
gizli, banyoda ya da tuvalette okumaya baladm.
Olayn gerek ynn vermek iin, btn yazlar
iki c ilt iinde sakladmz itira f etmem de gereki
yor. C iltlerden biri yaban eei derisinden, dieri as
lan postundan. kisi de gzel birer c ilt. A rtk bundan
sonra yeni kt alkanlklara saplanmamak iin, y l
da hi olmazsa bir defa bunlar ap yine lmmle
ilg ili yazlar okuyorum. E letiriler karsnda bozu
lan moralimi de bu sayede dzeltiyorum. M iss Mary
ve ben, hayvan yaantsnn en alak e killeriyle bile
ilgilendiim izden bu beylere rahat bir soluk aldrmak
amaciyle, b irlikte ve ok irkin bir ekilde vah hay
vanlar tarafndan ldrleceim izi umuyoruz. Bu ara
da niyetim iz bol bol neelenmek ve frsat bulduka
da yazmak.

341

DURUM HAKKINDA RAPOR

( 4 eyll 1956, Look )

NE kadar ok kitap okursak; o kadar abuk, bir

yazarn gerek grevinin bir aheser yaratmak oldu
unu ve bir daha bu ile uramamas gerektiini
anlyoruz. Bu gerek ne kadar belirli olursa olsun,
bunu kabul eden yazar o kadar azdr. Etseler bile, or
ta deerde eserler vermekten kendilerini kurtaranlamaktadrlar. Yazarlar, yazacaklar kitabn daima en iyi
eserleri olacan umarlar; bilmezler ki o gnk ya
antlar artk baka ve daha iyi bir eser yaratmalar
n engellemektedir.
Gazetecilik, radyo muhabirlii, propaganda, ya
da senaryo yazarl konusunda yaplan denemeler,
ne kadar ulu olurlarsa olsunlar, d krklna ura
maya mahkmdurlar. Her eyin en iyisini bu trlere
koymaya kalkmak, bir baka lgnlktr. Bylece iyi
ve kt fikirlerin hepsini unutulmaya mahkm etmi
iz demektir. Bu tr almalar kalc deildir ve bu
yzden asla balanmamaldr...
342

GAL STANBULU

Bu satrlar Cyril Connoly tarafndan Tedirgin

Mezar adl kitapta yazlmtr. Kitap, okuyucusu ne
kadar olursa olsun, asla unutulmayacak eserlerdendir.
Bylece elle yazlm sekiz yz e llinci sayfada
sevdiiniz b ir kitab yeni batan okuyunca ve yaz
may braknca, sevdiiniz ve inandnz b ir baka ki
tap zerinde aylarca senaryo ve sinema fotoraf iin
alnca, artk bunu yarda brakamayacanz anlar;
lnceye kadar yapacanz, bu i iin doduunuzu
bildiinizden bundan vazgeemiyeceinizi takdir
edersiniz.
Mary ile ben de burada (Havana) yayoruz ve
ziyaretiler almamz engelleyecek kadar artncaya
kadar almamza devam edeceiz. Uzun b ir sre
ok tatl b ir yaantmz oldu. Bizi yalnz braktklar
srece de bu tatl yaant srecek. Ve nereye gider
sek gidelim , dnp dolap geleceimiz yer buras
dr. Vatanmz buras bizim. nsan tas tara topla
yp vatanndan gitmez; savunur vatann. spanya ve
A frika da iyi yerler; fakat oralar ok inendi. Belki
ar derecede deil; stelik daha mahvolmam bl
geleri de var. Ama bulmay bilm ek gerek.
VVyoming, Montana ve daho da birok kimse ta
rafndan ok inendi. Eskiden buray tanm olan
lar, imdi gelip asla ayn yerlerde oturamazlar.
Sonbahara doru bir soluk alp bask ve mdahelelerin gelip gemesini beklemeliyiz. Tropikal bl
gelerde geirdiim iz iki yldan sonra, imdi deiiklik
o ls u r diye bir baka yere gitm ek gerekiyor. A frik a
ya gidecektik; fakat geen yl yamur sknts ekildi
ve kimse artk bir yeni kurakla daha tahamml et
343

HEMNGVVAY

mek istem iyor. Yamur dmeye baladktan sonra,

dilerseniz gidebilirsiniz yine. Bu arada bu yaz Finca
V igiada kitap zerinde allacak. Fotoraflarn ayrl
mas ii b itti. Bundan sonra bir daha film almas
olmayacak.
Gazetecilie gelince: Gazetecilik, her gn olup
bitenleri yazmak dem ektir ve delikanllk anda al
tm bir m eslektir. Doru haber vermek artiyle nlecek bir itir. Bu kitap bitinceye kadar, bu mes
lee de dnmek yok.
Yarn uzun bir kitap zerinde almaya kapan
madan nce dzenlediim durum hakkndaki rapordur
bu. Dier kitap da b itti ve u yaz, ilerin nasl
yrd hakknda size bir fik ir verebilir. Kt gn
lerden sonra, umarm ki ardndan gelenler biraz daha
enlenir. Hele son blm b ir okuyun.

Hi kimse scak yaz gnlerinde turusu kma

dan her gn alamaz. alma dzenini biraz olsun
deitirm ek iin ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarnda
Gulf Streamde balk avlamaya kyoruz. Karada ol
duu gibi, her mevsimin deiiklii denizde de ken
disini belli ediyor. Aknt canl ve hareketli olduka,
biteviyelik de olmuyor. Ve her gn neyle karlaa
canz bilmiyorsunuz.
Koca mavi dalgalar kyya vurduran ya da geri
eken gelgite gre erkenden, ya da ge vakit denize
alyorsunuz. Aknt iyiyse, Pilarn pruvas nnde
uan balklarn getiini gryorsunuz; ardndan ta li
344

GAL STANBULU

hiniz yaver giderse tuna ya da marlin bal yakalama

ihtim ali ortaya kyor.
Yeteri kadar avlandnz zaman, yzmek ve bir
kadeh parlatmak iin bir kyya kyorsunuz. Bu s
rada Gregorio da yemei piiriyor. leden sonra,
gne batncaya kadar avlanmaya devam ederek, geri
dnyorsunuz. lkbahar ve yaz banda kk balk
lar, yazn ve sonbaharda da bykleri oltanza vu
ruyor.
Eskiden sizi Kbaya eken balklkt. Sonra bir
kitabn zerine kapanyorsunuz ya da iki kitap ara
snda, yz gne yakn bir sre, gnein douundan
batna kadar vaktinizi balk avlamakla geiriyor
sunuz.
Resim ektirm ek iin byk balk avlamak amaciyle g ittiim iz Peruda durum baka trlyd. Orada
rzgr gece-gndz esiyordu. lden kalkan rzgr
odanzn iine kadar giriyordu. Bu yzden kapy - pen
cereyi devaml kapatmak gerekiyordu.
32 gn sreyle sabahn erken saatlerinden, fo
toraf ekmeye imkn kalmayncaya kadar avlandk
ve dalgalar tepelerindeki kar gibi beyaz kpklerle
kyy dvd durdu.
Deniz kular kayalklarn tepesine konuyor, bu
lutlarn arasndan kp balk yakalamak iin amansz
bir pikeye giriiyorlard. Akbabalar, kumsallarda l
pelikanlar yiyorlard.
M arlin balklar ok bykt ve Kbadaki hem
cinslerinin aksine, mcadeleyi sevmiyorlard. Ama
arlklar yznden kendilerini kyya ekmek bir hay
li zordu.
345

HEMINGWAY

Dorusu bu ii her gn yapmak, cezalandrlmak

gibi bireydi; fakat insanlar o kadar iyi ve deniz de
pek ilgin olduundan uramaya dem iti. Yine de
Pilarla Kbaya dnmek, ayr bir zevkti.

Perunun aa tarafnda, Ekvatorun 420 m il g

neyinde spanyolca konuan ve Kzlderili asll kap
tan ve tayfalarla Amerikanca konuan fotoraflar
arasnda tercm anlk yapt ana fotoraf gemisinde
alan M iss Mary, yorucu b ir alma gnnn ak
am, kocasnn einden bekledii balca eyin, s
re k lilik olduunu sylem iti.
M iss Mary sreklidir. Ayrca cesurdur, se vim li
dir, grn heyecan vericidir, yannda olmaktan in
san zevk duyar ve iyi b ir etir. Bir de ok iyi bir ba
lk karsdr; usta bir niancdr, iyi kula atmay
b ilir, gerekten mkemmel b ir a, araptan anla
yan; amatr bir astronomi uzman ve sanat, politika
ve ekonomi rencisidir. Svvahili, Franszca, talyan
ca d ille rin i konutuu gibi, rahata b ir tekneyi ida
re edebilir, ya da Ispanyada bir evi evirebilir. Usta
ve gzel sesiyle ark da syleyebilir. Benim tand
m lm blk komutanlarndan, eski tabur komu
tanlarndan, ktlardan, kpeklerden, tavanlar
dan, kahvehane sosyetesi mensuplarndan, bar sahip
lerinden, pilotlardan, jokeylerden, iyi ve kt yazar
larla keilerden ok general, amiral, hava mareali,
politikac ve nemli kiile r tanr.
M iss Mary ayrca Bask d iliyle de ark syliyeb ilir ve parlak, amaz b ir atcdr. meye de ok ta
346

GAL STANBULU

hamml vardr ve Svvahili d iliyle , Tupa ile chupa

tupu der ki bu, u bo ieyi ortadan kaldrn an
lamna gelir.
Evde olmad zamanlar Finca, ortadan kaldrl
masn istedii bo ieden daha botur ve ben bir
girdapta yuvarlanan bataryalar boalm p illi b ir rad
yoya dnerim.
Sersemleri gler yzle karlar diyemem. Hatt
bylelerine hi tahamml yoktur. Byk enerji sa
hibidir ve gerektii zaman uzak durmasn da bilir.
Fakat kedi kadar da sokulgandr gereinde.

Sabk vatanda olmak diye birey vardr. Key

VVestten uakla 35 dakikada uzaklap sabk bir va
tanda olmak ok gtr; daha hzl bir uakla M iam iden de bir saatte uzaklap sabk vatanda olmak on
dan da gtr. Ben hibir zaman vatansever olduu
mu iddia etmedim, fakat lkemin kart savalara
katldm, vergilerim i de derim. Bu yzden sabk vatan
da szc hi kulak asmadm bireydi. llin o is nn
Cook County blgesinde dodum ve erkenden b ir ya
zar olarak yerim i Mr. James Farrell ve Mr. Nelson
A lgrene terkettim . Onlar da her eyi son derece iyi
ynettiler; ayrca hibir ikyetim yok.
Vatandalarnz grmek iin yapacanz tek ey.
iten sonra bir arabaya atlamak ve Havanadaki
Floridita barna g itm ektir. Burada her eyaletten ve
yaadnz her yerden insanlara raslyabilirsiniz. A y
rca ylla r boyunca tandnz donanma, ticaret, gm
347

HEMINGVVAY

rk ve gmen ajanlar ile kumarbazlar, sefarethane

mensuplar, yazarla zenenler, yazarlklarn kesin
likle kabul e ttirm i olanlarla, zavallca kabul e ttiren
ler, senatrler, doktor ve operatrler, Amerikan Lej
yonu yeleri, gzellik yarmas kazanan kiiler; ba
lar derde girince kapnzn altndan bir pusula kaydrverenler, gelecek hafta ldrlecek olanlar, FBI
mensuplar ve eski FBIclar, muhtemelen banka md
rnz ve dier iki dostla, b ir sr Kbal dost da
oradadr.
FIoriditada geirdiim iz en neeli gecelerden
biri de, donanmaya ait birok geminin yllk seferleri
srasnda buraya uraylar olmutu. M iss Mary yok
tu ve kendimi bir yaban keisi kadar yalnz hissedi
yor, canm ehre inmek istiyordu. leden sonra, er
ken saatlerde bir takm sivil denizciler bana uram
ve Ezra Pound hakknda fik rim i renmek istem i
lerdi. Onlara Ezra, bence St. Elizabeth hastahanesinden kartlm al ve iir yazmasna izin v e rilm e lid ir
dedim.
Bu srada bir sr donanma assubay kollarnda
ki srmalarla Ernieyi grmek iin geldiler. D ierleri
ne tahamml ediyorlard, ama Ezra hakknda sorulan
sorulardan kukulanmlard.
lerinden biri, Sen emret, unlar hemen toz
edelim buradan. Hem senin ruhun bile duymadan,
dedi. Ben hayatta iken seni kim rahatsz edebilir
mi ki?
ef daha sonra bana, Emie, dedi, Birinin se
nin yannda olup bunlar buradan uzaklatrmas ge
rekiyor; senin rahat dnmeye ihtiyacn var. Senin
348

GAL STANBULU

muhafzn olacam ben. ahs yardmcn olacam.

Btn d ili k ile rin i ben idare edeceim.
ef, dedim, Sen benim dostumdun, imdi de
ahs yardmcm oldun. Var, bundan sonra d mna
sebetlerim i de sen idare et!
Efendim, dedi, ben arada srada erkek erkee
konusam da, sen gel, yine de benimle pek samim
olma. Efendim, bu benim uzun ylla r boyunca kendi
me hazrladm en byk frsat.
Floriditaya gidelim, dedim.
Duydunuz mu ocuklar? diye seslendi ef.
Aln voltanz bakalm. F loriditaya gidiyoruz.
Yolda yeni C hryslerin stn atmz halde,
ef yine de, Ernie, efendim, araba u itfaiye krm
zs rengi hari, belki gzel, gzel ama belki bundan
byle daha byk bir otomobil kullanabilirsiniz,
dedi.
Bu araba da byk. Sen yava git, diye ofr
Juana ihtar ettim .
Evet efendim, dedi ef. Healey, bu hususa
dikkat et.
Floridita ok kalabalkt. Fakat d mnasebet
ler memurum kelerden b ir takm kim seleri toplayp
kaldrd ve yerlerine biz geip oturduk.
Oturduk, ikilerim izi syledik ve bir sr insan
yanmza yaklat. Bir ksm imza istiyordu, bir ksm
da elim i skmak.
Hep b irlik te ok cidd edeb tartm alara dalm
ve bir hayli ileri g itm itik. Bir ef daha yanmza so
349

HEMINGVVAY

kuldu ve, En sevdiim iki kitap... eydi... deil...

Yamurlar G elince ve Babil K ulesi!
Mac, dedim, O kitaplar ben yazmadm.
Bizim eflerden b iri, Herhalde lkbahar Sanakla r demek istiyor, dedi.
Hemen savunmaya geen yeni ef, Ama Babil
Kulesi iyi kitapt, dedi.
Yardmcm hemen atld. O kitaplarn hepsini
Ernie yazd, dedi. Yalnz kendisi ok mtevazidir.
Onun iin baka adla yazd. Hepsinde Em ienin ha
vasn bulabilirsin. Bunu anladn iin bravo sana
ef!
Biraz sonra hep b irlikte ve alacak kadar uygun
bir tonda eski bir ak arks sylemeye baladk.
Bu srada gzm b ir baka masada oturan deniz
ataesi ile amirale ve dier birka kiiye takld. Hep
si de s iv il giyinm ilerdi.
Baklarm kardm, fakat tekrar yakalannca,
zr dilerim beyler, dedim. Msaade ederseniz
urada ok iyi tandm birinin yanma kadar gidece
im, gitmezsem benim kaba biri olduumu sanacak.
Yardmcm, Aman dikkat edin efendim, dedi.
Bana ihtiyacn var m Ernie? Belki bunlar yalanc
dostlardr.
Hayr, dedim. Sen bu taraf idare et, ben bi
raz sonra dneceim.
Kalkp yakn dostumun yanma g ittim ve ziyaret
i am iralin de ok scak davrandn grdm. ste
lik zeki, hosohbet ve arkada canls biriydi.
Bir sre konutuktan sonra birden omzumun s
350

GAL STANBULU

tnden gelen bir sesle irkildim . Ernie, kuzum ne ya

pyorsun burada? Bir sr sivilin arasnda ne diye
vaktini harcyorsun? Seslenen yardmcm ve d m
nasebetler memurumdu.
A m iral yle bir yerinden dorulup kalkt. zr
dilerim evldm, ama ben sizin amiralinizim, dedi.
Am iralim , efendim, affedin beni efendim! Sizi
nceden hi grm em itim de efendim. Bu yzden
s iv il elbiseler iinde tanyamadm.
Anlyorum, anlyorum, dedi A m iral.
Am iralim , efendim, sayglarm arzederek rica
etsem, Ernienin grubumuz arasna dnmesine msa
ade eder m isiniz acaba efendim?
A m iral, Bunu talep etmeniz abes, dedi. Bay
Hemingvvay zaten dnmek iin masamza gelmiti,
Teekkr ederim efendim.
O gece gerekten mkemmel bir geceydi. ef en
sonunda, Ernie, yllarca aln te ri dkp altm
bu ii brakacam iin ok zgnm, dedi.
ef, ben de ok zlyorum, dedim. imdiye
kadar senden baka yardmcm ve d mnasebetler
memurum olmamt.
ef, ocuklar, geri durun bakalm yle, dedi.
Brakn Ernie arabasna girsin. Evine gidip iyi bir uy
ku eksin ki, doru drst dnsn ve yarn sk
alabilsin.

BTT

351