Banka Ordudan Tehlikelidir

Banka ordudan tehlikelidir!
Banka Ordudan
Tehlikelidir
Gzden geirilmi ikinci srm
Mehmet Ylmaz
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Bu kitap Derin Dnce Fikir

Platformunun okurlarna
armaandr.
Fikir Platformu
Fikir Platformu
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 6
Demokrasinin en byk dman halktr!.......................................................................................................... 7
Bize Demokrasi deil Adalet lzm ........................................................................................................ 14
Kriz karma zgrl .......................................................................................................................... 16
Banka ordudan daha tehlikelidir ........................................................................................................... 20
Liberal yalanlar ve ekonomik gerekler ................................................................................................. 23
zel banka isen krlar senin, zarar halkndr..................................................................................................... 28
Katil ldrd kiinin malna miras olunca ................................................................................................... 30
Yeni kriz ne zaman kacak?.......................................................................................................................... 33
Krizin mimarlar kim? .................................................................................................................................. 37
ocuklar sokaa atma zgrl .................................................................................................................. 40
Ekonomistler ekonomiden anlasalard yatrmc olurlard ................................................................................... 45
Yunanistan kumar masasnda tlrken ...................................................................................................... 47
Avrupa Muz Cumhuriyetinde darbe mevsimi............................................................................................... 50
Avrupa batmayacak, oktan batt nk ...................................................................................................... 55
Srdrlebilir erefsizlik: in ve Avrupa........................................................................................................... 58
Kaynak dergiler ve kitaplar .................................................................................................................... 60
Fikir Platformu
nsz
Atinada, Romada, Madridde ve Washingtonda artk halkn deil bankalarn dedii oluyor. Batda
demokrasi geriliyor, yeni bir dzen kuruluyor. Alp satma zgrl nasl oldu da halk bankalarn
klesi yapt?
nsan deerlerin deil madd deerlerin hakim olduu her toplum kendi arszl altnda ezilmeye
mahkm aslnda. Thomas Jefferson, George Washington, Max Weber, Hannah Arendt, Karl Marx ve
Alexis de Tocquevillein eserlerinde srarla zerinde durulan bir mesele bu. Zenginlemeye ve para ile
daha ok haz almaya odaklanan insanlar bencilleiyorlar. Siyasetten, cemiyetin dertlerinden uzak, oy
kullanmaya bile enen bir gruh kyor meydana.
Tam da bu yzden Batda demokrasinin en byk dman batl insan modeli oldu. Kendini zel
hayatna hapseden, lks tketime, tatile, konfora odaklanan batl insanlar politikadan uzaklatlar. Bu
refah toplumunun bireyleri dier insanlarn dertlerine duyarszlat. Para bu srete kutsallat. Yine
bu yzden bankalar ve bankaclar ilahlaarak hukukun stne kabildiler.
te bu fikr zemindir sermayeyi ar byten, savclar, hakimleri bile etkisiz hale getiren.
Bankaclarna sz geiremeyen bat toplumlar tpk 1980lerde ordusuna sz geiremeyen Trkiyenin
durumuna dtler... Peki 2008 ekonomik kriz sreci nasl geliti? Krizi tetikleyen ve byten ne
oldu?
Bize yanstlann aksine, 2008de Amerikan emlk sektrnden balayan kriz ngrlemez bir felaket
deildi. Yaplan dpedz bir piyasa darbesi idi aslnda. Tasarlanm, planlanm, yrrle konmu bir
operasyon. Bu operasyonu yneten insanlar daha 1980lerde Bat adaletinin zerine kmlard.
Krizi frenleyecek yasal engelleri bir bir kaldrdlar, krizin kresellemesini salayacak mekanizmalar
yine onlar kurdular. Yaklak 40-50 kiilik bir ekip. Kriz srecinden zenginleerek ve glenerek
ktlar. Banka kurtarma operasyonlaryla halen zenginlemekteler.
Elinizdeki 60 sayfalk bu kitap Batda demokrasinin gerileme srecini sorguluyor:
1. Demokrasinin zayf noktalar nelerdir? Bankalar nasl oldu da halkn iradesini ayaklar altna
alabildiler?
2. Hukuk devleti diyerek rnek aldmz demokratik lkeler neden bu Piyasa Darbesine
engel olamadlar?
3. Asker darbelerden yakasn kurtaran Trkiyede hkmet Piyasa Darbesi ile devrilebilir
mi?
Fikir Platformu
Demokrasinin en byk dman halktr!

Bir devleti devlet yapan nedir? Kaln surlar, yksek kale
burlar m? Hayr. Bir devleti devlet yapan yksek deerlere
sahip insanlardr. O insanlar ki devlerini bilirler. Ama haklarn
da bilirler ve o haklar koruyacak cesareti gsterirler
(Thomas Jefferson*, ABDnin 3c bakan)
Genelde demokratlarn en byk korkusu diktatrlktr. Seimle ya da
asker bir darbe ile baa geebilecek anti-demokratik liderlerden
korkarlar en ok. Muz cumhuriyetlerindeki ve Trkiyedeki asker
darbeler hatra gelir hemen. Veya Adolf Hitlerin (gya) demokratik
yolla baa gelmesi tartlr durur. Oysa demokrasinin en byk
dman halktr. Daha dorusu halkn bencillii ve miskinlii en zayf
halkadr, demokratik sistemlerin yumuak karndr bu. Zira gcn
halktan alan rejimler iin halkn siyasetten soumas ykc bir tehdit
unsuru. Bu souma ve uzaklamann sebebi korku, hatta paranoya oldu
gemite. Trkiyede Krt korkusu ve irtica korkusunu biliyoruz. Baka lkelerde de iktidarlar cler
rettiler ve bu yolla halk siyasetin dna ittiler. Ama korku dnda da faktrler olabilir. Halk
demirden zincirlere vuramayanlar bunu yerine altndan zincirler de kullanabilir:
Belki firavunlar piramitlerini krba altnda inleyen klelerin emekleriyle
ykselttiler. Gnmzde olay biraz farkl. Kleler, Belki ben de firavun olurum dncesiyle
piramidin inasna gnll olarak ve tebessm ederek katlyorlar. (smet zel)
Gerekten de halka sirayet eden, saplant halini alan bir zenginlik umudu, bolluk, refah taknts
demokrasiye zarar verebilir. nk byle bir lkede vatandalar kendi kk dnyalarna, tatillerine,
lks hayata odaklanacaklar; insanlar tekine yaplan zulme, hakszla kaytsz kalacaktr. Yani Para
ile temsil edilen madd deer ykselir, insan insan yapan deerler alalr. Parann deeri Adalet,
Vicdan, Sevginin zerine kar. Bu koullarda siyasi irade Kapitalin yani sanayicilerin ve bankalarn
Fikir Platformu

eline geer, halk temsil etmesi gereken milletvekilleri sermayenin elinde oyuncak olur, demokratik
rejimler zayflar ve kerler.
1980lerden itibaren Amerika Birleik Devletleri tam da bu tarife uyan bir srece girdi ve 2008den
sonra demokrasinin grd hasar ciddi boyutlara ulat. Elbette 2008 krizini balatan bankaclar
masum deil. Elbette bu bankaclarla su ortakl yapan siyasetiler masum deil. Zaten geen
haftalarda yayna giren 6 blmde anlattmz gibi krizin karlmas ve halkn parasnn bankaclara
datlmas hukuk bir sorundur ve ABD devletinin meruluunu tartmaya amtr:
Banka ordudan daha tehlikelidir

Liberal yalanlar ve ekonomik gerekler
zel banka isen krlar senin, zarar halkndr
Katil ldrd kiinin malna miras olunca
Yeni kriz ne zaman kacak?
Krizin mimarlar kim?
Ancak bu blmde biraz daha derine inmek istiyoruz, bu byk soygunu mmkn klan fikr zemin
neydi? Dnyann en gl ordusu, ekonomisi nasl oldu da bir avu bankacya yenik dt? Sanrm
bu sorunun cevabn verecek en yetkili insanlar ABDni kuranlardr. Bu devasa makinenin tasarmn,
montajn yapanlar, ABDnin mimarlar bize sistemin zayflklarn da net biimde syleyeceklerdir.
Mesel u satrlar dikkatle okuyalm:
Bankaclk sistemini hukuk erevesine sokamadk. Bu zayflk bir gn gelip anayasal dzeni
ykabilir. Bugn dahi bir takm ahlkszlar halkn ekmeiyle kumar oynamaktalar. Bankaclarn
bu arszl gelecek kuaklara yk olacaktr [...] Amerikan halkndan nce hi bir ulusun kaderi
para hrsna ve zel kiilerin hokkabazlna terk edilmemiti. O kiiler ki ticaret arac olan
parann dolam miktarn milletin ihtiyalarna deil kendi karlarna gre arttrrlar. Bir kt
seliyle mlkiyetin cari fiyatn iirirler, sonra o mlkiyeti yok pahasna alrlar [...] Serbest
ticarete ve rekabet kurallarna aykr olan bu i yapld ve yine yaplacaktr. stelik kanun
yapclarn gz nnde hatta korumas altnda! Adalet, erdem, dev bize emrediyor: Btn
memleket yamalanmadan nce bu hrszlar durdurulmaldr (Thomas Jefferson*, zel
mektuplarndan)
Demokrasideki tasarm hatalar
Kemalizmin izmesi altnda 80 sene inim inim inledikten sonra demokrasiyi eletirmek zor. Hele
Avrupa, Amerika, Kanada, Avustralya gibi bir ok lkede demokrasi ve refah kolkola giderken bu
eletiriyi yapmak daha da zor. Fakat demokrasiyi bir ideal, kendi kendini meru klan bir deer olarak
grmek doru deil. Toplumun hedefi ne ise, adalet, bar, refah bu hedeflere ulamak iin bir ara
olabilir demokrasi. Bu gzle bakldnda durum deiiyor. Yani adalet ve refaha ulamak iin en iyi
ara bu mudur? diye sorduunuzda, demokrasiyi kurumlaryla, zihniyetiyle birlikte
deerlendirdiimizde kendine has baz dizayn hatalar gze arpyor hemen. Nedir?
Birinci hata demokrasinin tarihinden geliyor: Avrupann snfsal ve dinsel kavgalarndan doan
bu atekes rejimi ister istemez ahlk bir grelilik dayatyor bize. Yani o da olur, bu da olur, sen de
haklsn. Hakl ile gl birbirine karyor. En ok oy alan deil en ok lobi yapan, en ok paras olan
ne geiyor.
kinci hata ise demokrasinin felsefesinde: Pozitivist, fayda-tehdit ekseninde ileyen modern devlet
halk ile kurduu ilikiye bu zihniyetini yanstyor. Haliyle kutsanan, yceltilen birey
anonimleiyor. Demokrasilerde birey TEK-likten TEK-tiplemeye doru gidiyor. Semen, retici,
Fikir Platformu

tketici gibi kitlesel rollerde kristalleen birey referandumlara, istatistiklere ve nihayetinde
kamuoyu denen soyut bir algya hapsoluyor.
nc mesele ise demokrasi sayesinde kurulan bar ortam. Snf atmalarnn byk lde
askya alnmas sayesinde bireysel refah artyor. Bu kendi bana elbette olumlu bir gelime. Ama bir
yanda bu bolluk, dier yanda siyaset zerinde etki etmenin zorlamas ve anonimlemesi varsa ne
olacak? Siyasette, toplumsal meselelerde silikleen bireyler lks tketimle, marka tutkusuyla bunu
tazmin edecekler. Birisi olmak mmkn deilse ok eyesahip olmak hedefi kalyor bireylerin
elinde.
Demokrasinin genetik kusurlarn yani demokrasiden kartlp atlmas neredeyse imknsz olan bu
sorunlar tehis etmenin en iyi yollarndan biri sanrm Alexis de Tocquevillee bavurmak. Siyaseti,
tarihi, filozof ve hatta sosyolog olarak kendini ispatlam bir deha Tocqueville. Hem Fransann hem
de Amerikann en alkantl yllarnda siyasetle ve anayasa hukuku ile megul olmu, dnya siyaset
felsefesinin bayaptlarndan biri olan Amerikada Demokrasi adl eseri yazm, sene 1835. Modern
mnda demokrasinin doum sanclar ekiliyor bu devirde. Tam da Thomas Jeffersonn bankalarla
mcadele ettii yllar, balangta koyduumuz alnty hatrlayn. (Tocquevillein kitabndan nemli
grdmz 7 paragraf aktardktan sonra Avrupa tarihindeki devrim-demokrasi ilikisine dikkat
ekeceiz ve bu makaleyi sonulandracaz)
Kendimizi kandrmayalm, demokratik kurumlar insanlarn ihtiraslarn iddetle
krklyor. Bu hrs kurumlarn herkese eit olma imkn vermesinden deil, bu imknn
kullanlmasndaki aksamadan kaynaklanyor. Demokratik kurumlar eitlik arzusunu
uyandryor ve krklyor ama bu arzuyu tatmin edemiyor. Vaad edilen mkemmel eitlik
srekli halkn elinden kayor, tam yakaladn zannettiinde kayp gidiyor. Pascaln dedii
gibi bitmeyen, ebed bir ka bu. Halk durmadan kendini hazrlyor bu eitlie. Ne olduunu
bilecek kadar yakn, tadamayacak kadar uzak. Baarma umudu onu heyecanlandryor,
baarma ihtimalindeki belirsizlik ise bktryor.
[...]
Madd arzular doyurma abas demokrasiler iin olmazsa olmazdr. Ama yasalar karsnda
eit olmak, serbest ticaret ve rekabet ortam sebebiyle toplum siyasetten uzaklar. Egoist
beklentiler peinde koan, madd karlar dnda hi bir derdi olmayan burjuvazinin boaltt
alan despotik bir devlet tarafndan doldurulabilir.
[...]
Yeni despotizmin neye benzeyeceini hayal ediyorum. Birbirine benzeyen, eit insanlar
gryorum kk ve sradan hazlar peinde, hi dinlenmeden kendi etraflarnda dnyorlar.
lerini, ruhlarn dolduruyorlar bu hazlar ile. Her biri tekilerle arasna bir mesafe koymu,
onlarn bana gelen eylere kaytsz, yabanc gibi. ocuklar ve yakn arkadalar onun iin
btn insanl tekil ediyor. Kendi lkesinin vatandalar? Hemen yanndalar ama onlar
grmyor. Dokunuyor ama neredeyse hissetmiyor. Sadece benlii var ve benlii iin var.
Elinde bir aile kaldysa bile artk vatan yok.
Onun bu bireysel hazlarnn srmesini garantileyen devasa bir g ykseliyor zerinde.
Mutlak, dzenli, ngrl ve efkatli. nsan yetikinlie hazrlayan baba efkatini andrsa da
znde bireyleri ocukluk mertebesinde tutmay amalyor. Vatandalarn haz almalarndan
holanyor, yeter ki istedikleri tek ey bu olsun. Bu g gnll olarak bireylerin mutluluu iin
alyor ama bu mutluluun tek vektr ve tek hakemi olmak iddiasnda. Onlarn gvenliini
Fikir Platformu

salyor, ihtiyalarn karlyor, haz almalarn kolaylatryor. Endstrilerini ynetiyor, miras
sorunlarn zyor. Bylece bireyler dnmenin zahmetinden ve yaama zdrabndan
kurtuluyorlar.
Vicdan ve zgr irade her geen gn biraz daha gereksiz ve nadir oluyor, daha kk alanlara
hapsediliyor. zgrlk bylece insanlarn parmaklar arasndan kayp giderken birey [felli bir
hasta gibi] kendini ynetme kabiliyetini tamamen kaybediyor. [...] Demokratik toplumlarn
korkmas gereken en byk tehlike anari deil. Zira eitlik iki eilim douruyor: birincisi
insanlar bamszla gtryor ve anariye yol aabilir. Dieri is daha uzun, sinsi ama daha
kesin bir ekilde klelie gtryor.
[...]
Demokratik lkelerde snf ayrm yok. Haliyle buralarda yaayan insanlarn ne zerlerinde ne
de altlarnda biri var. Snf ayrm olmad iin bireylerin doal mttefiki saylabilecek kimse
de yok. nsanlar ilerine kapanyorlar ve kendilerini toplumdan soyutlanm olarak
dnyorlar.
[...]
Byle insanlarn zel hayatlarndan bir nebze ayrlp toplumun sorunlaryla ilgilenmeleri ok
zor. Doal olarak kollektif karar ve sorumluluu devlete ve onun temsilcilerine terk ediyorlar.
Hem toplumun dertleriyle uramay sevmiyorlar hem de vakitleri yok.Demokratik ortamda
zel hayat o kadar aktif ve o kadar arzularla dolu ki kimsenin siyasete ayracak vakti yok.
Demokratik zihniyet demokrasiden nce domutur

Demokrasilerin bozulmasnda darbe gibi bir komplo aramak yersiz. Mesele daha ok demirin
paslanmas gibi, ieriden ve sinsice ileyen, yava bir sre. Demokrasi iinde uzun sre yaayan
insanlarn hayat grlerinde, deer yarglarnda meydana gelen deiimler demokrasiye zarar
verecek bir zihniyetin tohumlarn atyor. Neden byle oluyor peki?
Demokrasiyi genelde siyasi bir rejim olarak tasavvur ederiz. Ama daha geni bir perspektiften de
baklabilir, Alexis de Tocquevillein yapt gibi, demokratik fikirli toplumdan bahsedebiliriz mesel.
Yani demokratik bir rejimi mmkn, hatta kanlmaz klan insan topluluklarna odaklayabiliriz
nazarlarmz. Gereklidir de bu. Zira devrimler, byk rejim deiiklikleri oumuzun sand gibi bir
balang deildir, bir sondur. Uzun yllardr yaanmakta olan emek/ sermaye/ teknoloji/ g / hak /
iktidar ilikilerindeki sert deiimlerin, keskin virajlarn resmiyet kazanmasdr devrim.
Avrupada demokrasinin ortaya k ve geliimi dnlp tartlm bir proje deil. Baz
zaruretlerden domu bir tr atekes hali daha ok. Teknoloji ilerlemi, endstri devrimi toplumu
dntrm ve bir ii snf ihdas etmi mesel. Yine ayn srete ehirde yaayan, soylu olmayan
sermaye sahipleri ortaya km Yani toplum deimi. Karnlarn doyurma ekilleri deimi,
ticaretleri deimi Bu yeni dzende Kilisenin, krallarn, soylularn nfuz sahalar daralyor haliyle.
Buna karlk endstriyel ve finansal bir yeni aristokrasi douyor, her yerel g gibi o da iktidara
talip.
Evet, Avrupada cumhur iktidara talip olmadan nce glenmi, bunu hemen grebiliyoruz. Gcn
Gkten (Batl Tanr algs) alan bir sosyal yap gitmi, gcn Yerden (Para: Yer Tanrs) bir yap
gelmi Batya; ve bu dnm ok hzl gereklemi. Yeni teknik ve ekonomik kurallarla ekillenen
Fikir Platformu
10

yeni dnyada eski kurumlar zorlanm doal olarak: Krallk, prenslik tpk Vatikan gibi ritellere,
nvanlara indirgenmi. Yani devrim oktan olmu ve bitmi. Fransz devrimi ve dier avrupal ulusdevlet projeleri birer sebep deil sonu. Yaananlar adeta bir deprem gibi: Felaket ncesi yer altnda
yllarca birikmi muazzam bir enerjinin birden bire boalmasna benziyor bu devrimler.
Her aacn kurdu znden olur
kinci dnya sava sonras kurulan zengin ve demokratik rejimlerin ncesinde yer alan totaliter
devletlere bir bakn : Yani Hitler, Mussolini, Stalin ile geen 1930lara. Bunlarn temeli aslnda 1789
Fransz devrimi srasnda atlmt. nk tam o srada Avrupada aristokratik toplumlar, krallar,
derebeyleri mmkn klan fikr zemin anmt. Ama Avrupal eitlik istediyse bunu soyut bir deer
olarak talep etmedi. Soylularn ayrcalklarndan nefret ediyordu, eitlik talebi bu nefretten
domutu. Yani negatif bir tarifi vard, eit haklar ya da adalet deildi arzulanan. Eitsizliklerin ortadan
kalkmasyd. Bu sebeple Avrupalnn eitlik arzusu tehlikeliydi. Faizme, Komnizme kap aan bir
arzuydu bu. nk hak ve Adalet zerine ina edilmiyordu. nsanlar pekla sefalette hatta klelikte
de eitlenebilirdi. ki dnya sava, Stalin Rusyas, Maonun Komnist ini ve daha nice rnek
saylabilir.
Avrupal oturduu evi ykyordu ama ban sokaca baka bir at yoktu ortada. Eskiden din
zerinden tarif ettii, ilh adaletin tecellisi kabul bir adalet vard. Evet, kral ve yaknlarn kayryordu
bu adalet, evet ideal deildi, adil deildi bu dzen. Ama ya yerine konulacak olan eitlik? Bu adaleti
salayacak myd? Mspet ve menfi sonular ortada.
Avrupada laiklik de bir din zgrl talebi olarak domad. Daha ok Vatikan nefreti, kilise basksna
bir reddiye idi. Yani tpk eitlik gibi, negatiflik iinde, itirazla tarif edilen, deersiz bir deerdi laiklik.
te bu itiraz kltr ekillendirdi bat usul demokrasileri. syankr ve reaksiyoner. Faist
diktatrlkler ya da komnizm gibi dier totaliter rejimlerle kyaslandnda demokrasi elbette ok
daha iyi. Ya da MADE IN BATI olan bat btn alternatiflerin iinde en az kt olan demokrasi.
Tabu bu tahlilden sonra insan yle bir soru sormak istiyor: Kardeim, sen neden, kimden
yanasn? Brokrasi devleti semayeyi ve ticareti ynetse faizm oluyor. Ceberrut bir devlet ekmek
ile antaj yapyor kendi halkna. Yok eer liberal ceyeranlarda kalp, ticareti ve finansal hareketleri
tamamen serbest brakrsak bu sefer sermaye sahipleri devletin iine szyorlar. ABDde grdmz
gibi bir oligari kuruluyor. Polisi, savcs, borsa denetim kurulularyla devletin arklar sermaye iin
dnyor. Adn ne koyarsanz koyun glerin bir elde toplanmas sakncal; sonu
kt, faizm olmazsa liberal totalitarizm oluyor. Yasama, yrtme, ordu, sermaye, basn, din bir
lkenin gidiini etkileyecek gler tek bir elde toplannca adalet ilemez hale geliyor, halkn iradesi
ineniyor. Haliyle Devlet mi bankaya mdahale etsin yoksa banka m devlete? eklinde sunulan
iki alternatif(!) gerekte bir aldatmaca. zel ve kamusal glerin hukuk dna kmas ya da hukuk
erevesinde kalmasdr temel sorun.
Liberal(?) bir itiraz
Piyasa veya brokrasi arasnda bir tercih yapmann, birini tekine stn kabul etmenin ne kadar
yanl olduunu anlatmak iin kurucu yazarlarmzdan T.Suat Demrenden istifade edelim. Kendisi ile
yaptmz yazmada bir ekonomist olarak u fikri tasdik edip etmediini sormutum:
zel de olsa bir bankann iflas bakkal dkkn veya tula fabrikas iflas gibi deil. Ulusdevlet devreye giriyor, halkn vergileriyle banka kurtarlyor ama salk, eitim, gvenlik gibi
hizmetlere para kalmyor. ler yolunda iken, ekonomi byrken bankalar zel ve
enternasyonal. Yaptklar kr kimseye koklatmyorlar. Ama kriz dnemlerinde hepsi ulusal
Fikir Platformu
11

olup kyor. Bizi kurtarmazsanz kriz byr, sizi de yutardiyerek antaj yapyorlar.
Yanikrlar zelletirip, zararlar kamulatryorlar. Demek ki devletin ve halkn bankalar
zerinde daha fazla sz hakk olmas gereklidir ve merudur. Riskleri halkla paylatklar
mddete bankalar zel sektr saylamazlar
Suatin cevabn aynen aktaryorum zira hem kabul hem de itiraz ettii noktalar konumuza k
tutuyor, okurlarla paylamak isterim :
son iki cmleye kadar katlyorum, yani evet bankalar aynen yle yapyorlar, ulusdevlet
yapsndaki entegre bankaclk tam olarak bu. Yalnz son iki cmle bir tesbitten ziyade zm
nerisi gibi geldi, bu zm nerisine katlmak zor. Bu neri mdahillik demek ki zaten ksmi
mdahale bile bahsekonu skntlar douruyor, bunu zmek iin daha fazla mdahale ve
sz hakk nermek ksr dngy arttrmaktan baka bir ie yaramaz. Son ABD krizi byle bir
anlayn eserdir mesela. Braknz batsnlar denebilmeli, bunu diyebilmek iin de en batan
minimum mdahale art elbette. Ulus devletler bankacl bir manivela olarak kullanyor,
mesela seim kazanmak iin (ucuz kredi sbvansiyonu, talep skkln amak iin zel
uygulamar, vs) -gya- halk lehine sistemi regle ediyor, kanuni dzenlemelerle mdahil
oluyor. (Bundan banka da seim kazanan hkmet de kazanl kyor, rahatladn sana
zavall halk ise iler karnca tm ald o geici refah bankann kryla birlikte vergi olarak
geri dyor) Ulus devlet en batan beri byle mdahil olduu iin de iler karnca braknz
batsnlar diyemiyor elbette. Mevcut demokratik dzen, ulusdevlet ve bankaclk yapsnda
bahsettiim zm ok radikal ve ok teorik kalyor ama ilk bata ne kadar az mdahale
olursa sistem o kadar piyasa artlarnda ileme ansna kavuabilir. Ancak son tahlilde mevcut
demokratik seim sistemi, ynlarn medya kanal ile kontrol ve ynlendirilmesi, siyaset,
medya ve bankacln iie gemiliini kendiliinden getiriyor.yani teori ile pratik ok
arasnda uurum ok fazla. Liberal ekonominin en byk amaz da bu zaten
Biz o gn tartmamz daha fazla uzatmamtk ama kendisine daha fazla mdahale ve sz
hakk noktasnda itiraz edebilirdim. Bunun brokrasi deil hukuk olduunu syleyebilirdim. Ancak
brokrasiden ve/veya iktidardan bamsz bir hukuk dnlebilir mi? Temel mesele bu, sadece
liberalizmin deil demokrasinin de amazlarndan biri bu. nk kk hrszlar yakalayp hapse atan
adalet sistemleri rmcek alarna benziyor. Kmesten tavuk almaya gelen tilkilerin rmcek ana
yakalandn pek grmyoruz.
zgr basn, aktif bir sivil toplum, zverili hatta kahraman kiilikli bir ka bakan ve milletvekili baz
eyleri deitirebilirler. Neticede demokrasinin iyi ilemesi ona g veren halkn erdemli olmasna sk
skya bal. Bencilliin hakim olduu bir toplumda ne demokrasi, ne bakanlk sistemi ne de krallk,
halifelik vs bir yere varmayacak, zulm retecektir. Rejimin ideolojik rengi ise (islamc bile olsa) bu
zulme klf dikmekten baka bir ie yaramayacaktr.
Sonu / Neden sadece kriz demiyoruz da demokrasi bitti diyoruz?
1980lerden itibaren liberalizm kendini NCE zihinlere dayatt, liberal liderlerin slogan baka
alternatif yok idi. Batda ekonomik faaliyetler, zellikle de finans sektr hukuk erevesinin dna
karld. 2008de finansal bir darbe ile demokrasinin ayaklar altna alnmasna ahit olduk. Faizme,
ceberrut ulus-devlete alternatif reten liberal/zgrlk fikir akmlar giderek bir ideolojiye
dnt. Zihinlere giydirilen bir deli gmlei gibi elimizi, ayamz ve aklmz balad. Devlet, toplum,
gelenek, aristokrasi, din yobazl gibi kollektif dayatmalara kar bireyi savunan liberalizm sonunda
bireyin nefsan arzularn yceltti. Bu gerek bir deer kaymasyd: zgrlk yerine
ekonomik serbestlik, insan deerler yerine parann ve maln llebilir deerleri konuldu. Bu da bir
tr ORMAN KANUNU idi nk Hak yerine geen kaba kuvvet rolnde Paray bulduk. Halkn iradesini
Fikir Platformu
12

temsil eden meclisler, senatolar iradelerini Parann, arzn ve talebin iradesine terk ettiler : Milletin
iradesi zerindeki gcn ismi Piyasa!
Byle bir fikr zeminde elbette zgr/serbest bireyler ok fazla barnamayacakt. nsanlar kendi kk
dnyalarna, konforlarna odaklandlar.Siyasetten uzaklaan halkn bo brakt kamusal alan ise
yeni bir tr totalitarizm ile dolduruluyor. Bu dzenin yeni aristokratlar, yeni zorbalar ve yeni
ruhban snflar var.
Komplo teorisi mi? Hayr, 1800lerden itibaren sosyologlar, siyasetiler, filozoflar bundan
bahsediyorlar. Thomas Jefferson, George Washington, Max Weber, Hannah Arendt, Karl Marx ve
Alexis de Tocquevillein haber verdikleri hatta korktuklar karanlk a sonunda balad. ABD ve
Avrupa Birliinde demokrasi zemin kaybediyor, yeni bir tr totalitarizm kk salyor. Batl
demokratlar gelecek yllarda baarsz olurlarsa bu corafya bireysel haklar bakmndan geri
gidecektir. Rusya Federasyonuna veya ine benzeyen rejimlerin Batya hakim olmas ihtimal
dahilinde. Gl ve otoriter devletler, iradesiz halklar
Dipnotlar
* Memoirs, Correspondence, and Private Papers of Thomas Jefferson, 4c cilt, 1829.
** Alexis de Tocqueville [1835], De la dmocratie en Amrique, Tome II, Quatrime partie : De
linfluence quexercent les ides et les sentiments dmocratiques sur la socit politique
Fikir Platformu
13
Bize Demokrasi deil Adalet lzm
Demokrasi erdem rejimi deil atekes

rejimidir, bu atekes her an bozulabilir
Tam da bu yzden yani demokrasi insan bir deer

olmad iin Batda demokrasi devri kapanma tehlikesiyle kar karya. nk 2ci dnya savandan
bu yana fayda odakl demokratik dzen bencil bireyler retti. Ve bu bencil bireylerin a gzll
banka denen havuzlarda o kadar ok birikti ki artk bankalarn gc halk ezecek bir noktada.
Yeni bir komplo teorisi mi? Hayr, 1800lerden itibaren sosyologlar, siyasetiler, filozoflar bunu
anlatyorlar. nsan deerlerin deil SADECE madd deerlerin hakim olduu bir toplum kendi
arszl altnda ezilmeye mahkm. Thomas Jefferson, George Washington, Max Weber, Hannah
Arendt, Karl Marx ve Alexis de Tocquevillein haber verdikleri karanlk a sonunda balad
zannediyorum.
ABD ve Avrupa Birliinde demokrasi zemin kaybediyor, bankalarn iradesi halklarn iradesini yenmek
zere. Batl demokratlar gelecek yllarda baarsz olurlarsa bu corafya bireysel haklar bakmndan
da geri gidecek. Rusya Federasyonuna veya ine benzeyen rejimlerin Batya hakim olmas ihtimal
dahilinde. Gl ve otoriter devletler, iradesiz halklar Yeni bir tr totalitarizm douyor sanki?
Fikir Platformu
14

nce teslim edelim, demokrasinin byk bir meziyeti var: ktidar deiimleri srasnda taht
kavgalarna, i savalara engel oluyor. Herkesin oyuyla seilen, 4 veya 5 ylda bir yine seimle
deitirilebilen bir hkmet. Fena bir bir fikir deil. Babakana gck m kaptnz? Ynetme eklini
beenmiyor musunuz? Krp dkmenin alemi yok, skn diinizi, gelecek seimler iin aln. Tabi
demokrasi seimden ibaret deil. Haklarna sahip kan aktif bir sivil topluma gerek var en bata.
bununla da bitmiyor. Bamsz bir adalet sistemi lzm. Basn hrriyeti lzm.
Ama unutmayalm ki demokrasi bir deer deil bir yntem, atmalar nleme yntemi. Demokrasiyi
vicdan gibi, erdem gibi kendi kendini meru klan bir deer olarak tasavvur etmek hata olur.
Toplumun hedefi ne ise, adalet, bar, refah, tabiatn korunmas bu hedeflere ulamak iin SADECE
bir yntem olabilir demokrasi, eletirilebilir, slah edilebilir hatta edilmelidir.
Ortadouda Demokrasiye deil Adalete ihtiyacmz var
Trklere ve Arap lkelerine insan bir hedef, bir yeryz cenneti gibi grnebilir ama Demokrasi
dediimiz rejim uygar(?) Batnn i dinamiklerinden domu bir atekes rejimidir aslnda. Demokrasi
ncesi Avrupaya bir bakn: Mezhep kavgalar, rk kavgalar, Krallarn ve Vatikann arszlklar
1800lerde ise ykselen ulusalc iddet, nihayet dnya savalar. Bugnk Bat demokrasisi bunlara
verilmi avrupa bir cevaptr:
kinci dnya sava sonras kurulan zengin ve demokratik rejimlerin ncesindeki
faist/totaliter devletlerin yani Hitler, Mussolini, Stalin ile geen 1930larn temeli aslnda
1789 Fransz devrimi srasnda atlmt. nk tam o srada Avrupada aristokratik
toplumlar, krallar, derebeyleri mmkn klan fikr zemin anmt. Ama Avrupal eitlik
istediyse bunu soyut bir deer olarak talep etmedi. Soylularn ayrcalklarndan nefret
ediyordu, eitlik talebi bu nefretten domutu. Yani negatif bir tarifi vard, eit haklar ya da
adalet deildi arzulanan. Eitsizliklerin ortadan kalkmasyd. Bu sebeple Avrupalnn eitlik
arzusu tehlikeliydi. Faizme, Komnizme kap aan bir arzuydu bu. nk hak ve Adalet
zerine ina edilmiyordu. nsanlar pekla sefalette hatta klelikte de eitlenebilirdi. ki dnya
sava, Stalin Rusyas, Maonun Komnist ini ve daha nice rnek saylabilir.MADE IN BATI
olan bat btn alternatiflerin iinde en az kt olan demokrasi (Bkz. Demokrasinin en
byk dman halktr!)
Peki demokrasi Ortadounun, Trkiyenin ya da slmn kimyasna uyar m uymaz m? Bu konu
henz hakkyla tartlmad. nk biz Mslmanlar hl 1930 model faist rejimlerle, Kemalistler ve
Baaslarla urayoruz. Dahas Mslman aydnlar Batnn fikr erevesi iinde yazp iziyorlar, bize
has bir rejim tasavvuru henz yok.
Evet demokrasi insanlar slah etmez. Eer etseydi bat byle medeniyetsiz bir medeniyet olmazd.
Bunca yllk demokrasi ve insan haklar tecrbesine ramen hl petrol almak iin ocuk
ldrebilecek kadar vahi ol-A-mazlard. Zira vicdan, adalet, bar iinde birlikte yaama kltr yok
bat usul demokraside, bu onlarn kendilerine anlattklar bir masal. Gerek Avrupann gerekse
ABDnin tarihine baktmzda gryoruz ki nsan haklar dedikleri aslnda beyaz adamn (madd)
haklarndan ibaret. Demokrasinin ball meyvalarndan tatmak iin ise Batnn makbul vatanda olmak
lzm. Yani beyaz rktan, zengin ve birazck Hristiyan. Yoksa banza her ey gelebilir. Filistin olmazsa
Irak olur, Afganistan olur, Guantanamo olur.
Fikir Platformu
15
Kriz karma zgrl

ABDde emlk krizi patlamadan nce Goldman Sachs
mterilerini bu sektre girmeleri iin tevik ediyordu.
Fakat ayn Goldman Sachs Abacus adl bir finansal
rn kanalyla emlk sektrnn kne
oynamaktayd. Bir baka deyile emlk sektrnn
keceini bile bile mterilerini yatrm yapmaya itti.
Hatta bu firmann devasa bykl ve speklatif
karizmas dikkate alnrsa ke oynamasnn krizi
DORUDAN tetikledii sylenebilir.(1)
Dev firma sahtekrlkla suland. 15 temmuz 2010da ufak bir ceza deyerek yneticilerini aklad.
Ceza miktar 550 milyon dolarckt yani firmann iki veya haftalk kr kadar. Bu kadar ufak bir para
2009da datt primlerin 50de biri bile etmiyordu!
Goldman Sachs byle yapyordu nk para kazandrabildii mterilerinden ald cretten ok daha
fazlasn ilemlerden alyordu. Yani kk oyuncular kazansa da kaybetse de Piyasann
dalgalanmasyd onlara kr ettiren. Haliyleyatrmclarn panik ile ar iyimserlik hali arasnda gidip
gelmesi gerekiyordu. Bu korku/coku halini srdrme gc de onlarn elindeydi. Yani finansal bilgiyi
retirken bu bilgiyle bakalarnn servetlerini de yneten, bu servetin yatrld Piyasada bizzat kendi
adna da oynayan hep ayn aktrd: Goldman Sachs. Elbette bu durum kanunlara aykr idi. 1930
krizinden bu yana finansal ekiyaln nne geen bir sr yasa yapmt ABD. (rnein GlassSteagall Act) Ama Goldman Sachs Amerikan oligarisi iine yerletirdii kurmaylar
sayesinde Adaletin de zerine kmt artk; her trl devlet denetiminden denetiminden
kurtulmutu. (Hlen de bu durum srmekte)
zetle cier kediye emanet edilmiti. Kedi cieri korursa kazanacak, yerse daha ok kazanacakt. Obur
kedi Goldman Sachs cieri sahibiyle beraber yuttu!
Goldman Sachs kazand. Peki kim kaybetti? Ev borcunu demedii iin sokaa atlanlar kaybetti.
Goldman Sachsa gvenip Emlk borsasna yatrm yapanlarkaybetti. Subprime denilen riskli
emlklarda balayan kriz btn Amerikan emlk sektrn sard. Bu alandaki iiler, taeron
firmalar kaybetti. Panik havas borsadaki saydam olMAyan bileik rnler yznden dier sektrlere
Fikir Platformu
16

yayld. (ki bu da ayr bir sutu) Btn Amerikan halk kaybetti. Kriz dier gelimi lkelere
yayld. nk bu lkelerin bankalar da ahlkszlk yapyorlard. Ulus-devletler onlara ceza vermek
yerine finansal ekiyal yasallatrdlar. Neticede subprime kelimesini hayatnda duymam,
Goldman Sachsn ne olduunu bile bilmeyen sradan Avrupallar da kaybetti. ABD ve Avrupada
yatrmlarla birlikte istihdam geriledi, alanlar kaybetti. Bu lkelere mal satan Trkiye gibi lkeler d
ticaret sebebiyle dolayl olarak etkilendiler ve potansiyel kazantan kaybettiler.
Krize sebep olan bankaclar kurtarmak iin Atlantikin her iki yakasnda 700-800 milyar dolar
harcand. nk ulus-devletler bankalarn batmasn gze alamazlard. Peki bu kurtarma paras kimin
cebinden kt? Vatandalarn dedii vergilerden. Bylece gelecek on yllarn yol, kpr, okul,
hastahane paras, yallarn emeklilikleri de Goldman Sachs ve saz arkadalarna kurban edilmi oldu.
Yukarda kaybetti diye andmz gruplar bu yolla ikinci bir kez daha feci ekilde soyulmu oldular.
Temiz i deil mi? Sanrm insanlk tarihinin en byk soygununa tank olduk. Gel yaz tura
oynayalm diyor Goldman Sachs. Yaz gelirse ben kazanacam, tura gelirse sen kaybedeceksin!
Tabi insanlarn rzkyla bu kadar ok oynaynca sonularn ekonomiyle snrl kalmas imknszd.
Madd glerinden yoksun braklan kk yatrmclar, iini kaybeden insanlar ve fakirleen ulus
devletler yeni bir dnyaya zemin hazrlamaktalar: Piyasann demokrasiyi ezdii bir dzen (=kaos)
kuruluyor. Ulus-devletler direnemiyorlar. Zira bir ok gelimi lkede finans, ekonomi, hazine
bakanlklar Goldman Sachsn ortaklarnn ve/veya eski mdrlerinin elinde. (Bkz. Avrupa? gal
altnda bir lke gibi!) Liberal dnr Hayekin ilili bir gazeteciye syledii u szleri hatrlayalm:
ahsen liberal bir diktatr liberal olmayan demokratik bir hkmete tercih ederim (Personally I
prefer a liberal dictator to democratic government lacking liberalism.)
Artk bu teorik tercih ete kemie brnd, cisimleti, sadece dnya ekonomisine deil dnya
siyasetine de ekil vermekte. Sayn Piyasann ulus-devletlere basks halklarn oyu kadar, hatta bazen
daha fazla. Biz Avrupada yaayanlar Piyasa u kanunu sevdi, filan babakan sevmedi gibi
manetlere almaya baladk. Gelecek onyllarda ABD ve Avrupada demokrasinin gerilemesi ihtimal
dahilinde. Halkn gc Piyasaya devrediliyor. nk baz liberallerin zannettii gibi liberalizm
demokrasinin n koulu/mttefii deil. Tersine, liberalizm demokrasinin bir alternatifi. Liberalizm
ideoloji haline geldike, doktrin maksimum noktaya yaklatka yoluna kan engelleri silip spren
bir tsunamiye benziyor. Demokrasi (halkn gc) ile Piyasann gc ekime haline giriyor. Aslnda bu
yeni bir durum ya da bir sr deil. Eskiden beri liberal dnrlerin aka savunduu ideolojik bir
duru:
Maksadmz asla demokrasiyi feti hale getirmek deildir Demokrasi esas itibariyle, dhili
sulhu ve ferdi hrriyeti korumak iin bir vasta, faydal birusuldr. Bir vasta olarak da, asla
hatadan salim deildir. Unutmayalm ki, mutlakyeti bir idare altnda baz
demokrasilerdekinden daha fazla fikir ve kltr hrriyeti bulunduu vakidir. ( Hayek, Klelik
Yolu, sf. 114)
Aslnda bu noktada iki farkl zgrlk fikrinin atmasna tank oluyoruz. Liberallerin zgrl ile
demokratlarn zgrl arasnda byk bir uurum var. Liberaller zgrlk deyince mlkiyet hakk,
alp satma, yatrm yapma gibi ekonomik zgrlkleri anlyorlar. Bu uurda dier zgrlkleri
harcamaya hazrlar:
Piyasann i dengelerine ve zel mlkiyete sayg bireyi balayan yegne kural olmaldr.
Piyasann vatandalarca yaplacak kanunlarla dzenlendii demokrasi bireysel zgrlkler
iin bir tehlikedir.( Hayek , Law, Legistlation and Liberty, 1973)
Fikir Platformu
17

Hayekin teoride savunduu ideoloji artk gnlk hayatmzn bir paras. imdi Yunanistan tlyor.
Ama yalnz deil. talyada bir piyasa darbesi yapld. Portekiz, spanya, rlanda srada. zlandann
durumu da parlak deil. Goldman Sachs gibi obur kedilerin hem cieri hem de sahibini yedii bu
asrda ekonomik faaliyetlerin kanun zeri grlmesi sanrm daha da netleiyor rneklerden sonra.
Kendini uygar iln etmi olan Bat cidd bir yer sartnts geiriyor. nsan haklar, Tabiatn korunmas,
Adalet, vatan sevgisi gibi Amerikan dolarna evrilemeyen deerler yok saylyor. Bunlarn yerini satn
alma hakk, sahip olmahakk ve satma hakk gibi deerler alyor. Bat zihniyet deitiriyor:
Avrupal siyasetiler yakn zamana kadar ini de eletirebiliyorlard. Mesel ikenceleri, ii
smrsn, Tibetin igalini Ancak Avrupa ekonomisi fonlar ve IMF kanalyla ine baml
hale gelirken/getirilirken baz talarn da yerinden oynayaca muhakkak. nsan haklar ve
tabiat gibi alnp satlmaz varlklar koruyan kanunlar da artk bir tr piyasada arz-talep
dalgalanmalarna maruz kalacak. Hukuka ikame edilen Piyasa gnlk hayatmz dorudan
etkileyecek. [...] Zira AByi krizden kurtarma operasyonu basit bir ticar kar ilikisi iinde
deerlendirmek hata olur. Miktarlarn ykseklii ister istemez yapsal baz neticelere gebe.
Aalm: Fransz ve Alman uzmanlara gre halen ABnin kamu borcunun 500 milyar avroluk bir
blm zaten inden alnm. D ticaret fazlas sayesinde inin elinde biriken 3200 milyar
dolar ise esas olarak Amerikan dolar. ABDye gveni giderek azalan Pekin btn yumurtalar
ayn sepete koymaktan bkt ve fazla alternatifi de yok. 2010 ylnda ABnin GSMHsnn 12.268
milyar avro olduunu dikkate alrsak inden gelen bu destein(?) ne derecede yapsal
sonular dourabilecei daha net anlalabilir sanyorum. (Srdrlebilir erefsizlik: in ve
Avrupa)
Sonu
Ne Hayek ne de Goldman Sachs gibi firmalar eytan iln etmek istemiyorum. Sanrm Batda
demokrasinin en byk dman batl insan modeli oldu. Kendini zel hayatna hapseden, lks
tketime, konfora odaklanan batl insan politikadan uzaklat. Bu refah toplumunun bireyleri dier
insanlarn dertlerine duyarszlat. Alexis de Tocquevillein iki asr nce ngrd gibi yeni bir
totaliter rejime zemin oldu bu duyarszlk. (Bkz. Liberalizmin Kara Kitab) Hitlerin stn rk(!) modeli,
Stalinin, Maonun komnist partizanlar vard. Tektipletirilmiti insanlar; korkuyla, polis basksyla
vicdanlar susturulmutu. Robot gibilerdi. Batnn refah toplumunda ise insan tketici kalbnda
eritildi. Bir isteme makinesi haline getirildi.
Reklm afilerini, film ve sloganlarn biraz inceleyenler 1930larn totaliter propagandasyla bizim
reklmlarmz arasndaki rktc benzerlii grebilir. Bolluk iinde yaanmakta olan bu bask
korkarm kelimelerin kayb ile balad. Adna ne dersek diyelim, zgr irade, hrriyet, zgrlk
nsan hayvandan ve makinelerden ayran yegne vasf kayboldu. Zira hayvan serbesttir (liberty) ama
insan zgrdr (freedom). Bu kelime zihinlerimizde hakiki mnsndan koptu, hayvan bir zellik olan
serbestlik ile nsana has olan zgrlk birbirine kartrdk:
zgrlk kavramn zenginlerin alp satma serbestliine, tilkinin kmesteki zgrlne
eitledi liberaller. Ama bu hayvan zgrlkten baka bir de insan zgrlk var. Gzden
karmayalim derim.
zgrlk serbestlik deildir. Madd karlarmza uygun olsa bile baz eyleri srf yanl olduu
iin reddedebilmektir zgrlk. Vicdann sesini duyup patrona, topluma, devlete kafa
tutabilmektir. kence yapmas emredilen bir polis amirine ve kanunlara direnebilirse
zgrdr. nk teknik olarak mmkn olan eyi yapmakta serbestiz, en az hayvanlar
kadar. Devlet evlerimizi, telefonlarmz dinlemekte serbest. Biz evreyi kirletmekte serbestiz.
Silah reten firmalarn hisse senetlerini satn alp savalara ortak olmakta serbestiz.
Fikir Platformu
18

Bir insan iin zgrlk cannn her istediini yapmak deil daha yce deerler uruna
alak deerlerden vaz geebilmek olmaldr. Soljenitsinin deyimiyle bakalarnn
mutluluu iin kendi arzularna snr koymak Mutlaka ok byk fedakrlklar aramaya
gerek yok (Ticar bir mal olarak Adalet)
Dipnotlar
1 Sermaya piyasalarnda byk aktrlerin yatrm kararlar ve/veya tahminleri sadece bilgi
deildir. Kendini gerekletiren birer kehnettir. Mesel Georges Sorosun Fransz frangna kar
speklasyon yapt, bu yolla tek bana Fransada enflasyonu krkledii yllar hatrlayn. Bir merkez
bankas mdrnn szleri ya da en byk sanayicilerin iyimser/karamsar tahminleri de byledir.
Fikir Platformu
19
Banka ordudan daha tehlikelidir

Sunu: Amerika Birleik Devletlerinde demokrasi son nefesini veriyor,
halkn deil bankalarn setii liderler ynetiyor artk bu lkeyi.
Bankaclar ekirge srs gibiler, getikleri yerde bir daha ot bitmiyor.
Avrupaya da el atm olan bu kravatl barbarlar kimdir? Ne istiyorlar?
Yntemleri ve zayf ynleri ne? Trkiye kendisini savunabilir mi? Bu
yaz dizisinde bunlar ele alacaz. (MY)
Yakn gelecekte lkemi tehdit edecek bir kriz gryorum.
Byk irketlerin tahta oturduu, yolsuzluun iktidara sirayet
ettii, btn parann bir aznlkta topland bir kriz bu ve
cumhuriyet yklyor. Bu kadar byk bir endieyi savan
ortasnda bile hissetmemitim. (Abraham Lincoln, ABDnin
16c bakan)
inanyorum ki bankalar snrlarmz tehdid eden ordulardan
daha tehlikelidir [...] Fonlama ad altnda gelecek kuaklarn
deyecei harcamalar yapmak byk apta istikbal dolandrclndan baka bir ey deildir
[...] Kt parann bir deeri yoktur, o parann hayaletidir,kendisi deildir (Thomas Jefferson,
ABDnin 3c bakan)
Ekonomik kriz: Kaza m soygun mu?
Bilmem hatrlar msnz, bundan 20 sene nce Batda hayat fena deildi. Para vard, bankalar
kolaylkla kredi veriyordu. Evet, isizlik ykselmekte idi ama olsundu. Tketim kredileri tketimi
krklyor, yatrm kredileri sanayicilerin iini kolaylatryordu
Fikir Platformu
20

Siyasetiler de memnundu zira GSMH hzla ykseliyordu ABD, Fransa, Almanya 1980li yllardaki bu
bolluk garip bir ideolojinin glenmesine sebebiyet verdi: Ekonomik faaliyetler hukukun dnda
tutulmalyd. Bu anlaya gre kanun, polis, mahkeme gibi lzumsuz eyler ekonomiyi yavalatyor,
insanlarn zenginlemesine engel oluyordu. Deregulation / liberalisationgibi etiketlerle zel
bankalarn faaliyetleri giderek kanun d bir zemine kayd. Eskiden su saylan fiiller serbest
brakld. Shadow banking, bilano d ilemler, CDO gibi teminatsz sigorta faaliyetleri Batda
Adaletin ii boalyor, bu kavram yerini bir tr racona brakyordu.
Sonra ne olduysa, birden bir PAAAT! sesi duyuldu. Elence bitmiti. lgnca dans eden Amerikallar
ve Avrupallar klar yaktlar. Hemen herkesin czdan, mcevherleri alnmt. Bazlar donlarna
kadar soyulmutu. Fakat yavuz hrsz ev sahibini bastrd: Hrszlar kamak yerine salonda ba keye
oturdular ve soyduklar insanlara emirler yadryorlar imdi. ABDde ve Avrupa Birliinde hazine ve
ekonomiden sorumlu bakanlklar ve borsalar bankaclar tarafndan ynetiliyor. Atina, Madrid ve
Romadaki rneklerde grdmz gibi halkn setii liderler deil bankalarn tercihleri ynetiyor
ulus-devletleri. Gcn Ulustan alan, yetkisi Ulus ve Vatan ile snrl olan devletler kresel glerle
dans edemiyor. Sorunlar kresel, zmler ise (sadece) ulusal. Demokrasi namna hl kald m bir
eyler? Halkn iradesi ara sra siyaset zerine etki edecekse bile artk bu etki finans sektrn rahatsz
etmeyecek bir ereve iinde kalacak.
Serbest piyasa iyidir, babo piyasa ktdr
Eve hrsz girdiini hemen fark etmezsiniz. Her sabah olduu gibi uyanrsnz nce. Baz eyler yerinde
yoktur. Sokak kaps aktr. Bir eyler normal deildir. Jetonunuz dene kadar belli bir vakit geer.
ABD ve ABde halklarn paras tld. Daha da acs rejim deiti. zgrlkler tld. Ama yava yava
uyanyor Bat. Nasl oldu btn bunlar? Neden nlem alnmad? Ulus-devlet uyuyor muydu?
ncelikle meru borsa ilemleri ile speklatif hisse alm satm arasna bir izgi ekelim: Sermaye
piyasasnda kr edeceini umduunuz bir firmann hisse senedini satn alyorsunuz. Kra ve zarara
ortaksnz. Bunda bir sorun yok. Eer riski azaltmak isterseniz ok sayda hisse senedi ieren
portfyleri de alabilirsiniz. Bylece btn yumurtalarnz ayn sepete koymazsnz.
kinci bir piyasa dnn ki firmalarn kr ya da zarar etmesi nemli deil, herkesle birlikte hareket
ederek hisseleri alp satyorsunuz. Bir tr kumarhane. Arkanzdan gelen, sizden daha iyimser
yatrmclar (=oyuncular) olduu mddete fiyatlar ykseliyor. yleki hisse senetleri gerek
deerlerinin ok zerinde alc buluyor. Aman sesinizi karmayn, yolunacak yeni kazlar bulduk,
korkutmayn onlar! Evet, bu kumarhane-piyasada siz aldnz fiatn ok zerinde satabiliyorsunuz.
Birka gn ya da haftalna ortak olduunuz firma binlerce insan iten atyor, fabrika kapatyor, yl
sonunda zarar edeceini aklyor ama yine de hisse senetleri ykselmeye devam ediyor. nk talep
var, kazlar saolsun.
Dikkat edin, iki piyasa arasnda ciddi fark var: Birinci piyasa sanayicilerin ihtiya duyduklar paray
kk yatrmcdan toplayabilmesi iin kurulmu rasyonel bir sistem. Riskler, teminatlar ve sorumlular
belli. Dolaan para miktar ile ekonominin gerek bykl arasnda normal bir iliki var. Kt idare
edilen firmalar yl sonunda vaad ettikleri kr datamadklar iin piyasada (yatrmclarn gznde)
deer kaybediyorlar. Gerekli bilgileri toplamayan kt yatrmc da kt patron gibi zarar ediyor.
Kazan, bilgi, kr ve risk arasnda meru ilikiler var.
Kumarhane-piyasalarda ise srekli artan bir bilgi kirlilii gryorsunuz. Salam gzken firmalar bir
gecede batabiliyor. Salam ulusal ekonomilerin saygn bankalar vergi cennetlerinde bilano d
ilemler yapyorlar. Kanun kontrollerden uzak yaplan bu ilemlerin hacmi bankann meru i
hacminin ok zerine, yasal olarak bloke edilen provizyonun yzlerce kat zerine kabiliyor . (Bkz.
Fikir Platformu
21

Amerikan sigorta irketi AIG) Haliyle bu gayr meru sahadaki dalgalanmalar bankalar batryor.
Almanlar, sveliler, ngilizler yallk gnleri iin kenara koyduklar paralar bir gecede kaybediyorlar.
Borsann nnden bile gememi insanlar borsa yznden fakirleiyor. Yatrmclara yn veren arac
kurulular kendi mterilerini de kazklyorlar bir yandan. Sadece devlet tahvili gibi MUTLAK
gvenilir yatrm aralarna verilen AAA notu nedense ar riskli emlk kredisi sigortalarna verilmi
bu sefer. (Bkz. Goldman Sachs, Abacus, Moodys ve Fitch) Risk gerekleiyor. ABDde ve Bat
Avrupada bazen belediyeler bazen de koca koca devletler borlarn deyemez hale geliyorlar.
Bankalarn birbine dahi gveni kalmaynca krediler, yatrmlar ve d ticaret fel. in belki en ac taraf
btn bunlarn sorumlusu olan bir avu bankac hapise atlmyor. Bunun yerine yksek primlerle
dllendiriliyorlar. Gstermelik para cezalar veriliyor ama bunlar da sz konusu firmalarn bir iki
haftalk krlarna edeer.
Bu kumarhane-piyasalarn gerekten var olmasn mmkn klan neydi peki? yle ya, zincirleme
olaylar, ara sebepleri okuyan biri iyi ama insanlar aldatmak neden yasak deil? Devlet neden
nlem almad? diye sorabilir. Bu yasaklar eskiden vard, 1929 krizinden sonra konmutu. Zira
Amerikallarserbest piyasa ile babo piyasa arasndaki fark renmek iin ar bir bedel demilerdi.
Riskli finansal faaliyetler mevduat bankaclndan ayr tutuluyordu mesel. Vergi cennetlerindeki
operasyonlar daha ok vergi karanlar, terristleri vs kapsyordu. Glgedeki ilem hacmi marjinal
saylabilirdi. zel bankalarn aldklar riskler merkez bankalarndaki teminat miktaryla orantlyd. Bu
sebeple sadece muz cumhuriyetlerinde banka batar diye bir inan hakimdi, doruydu da. Nitekim
2001deki krizde batan Trk bankalar ve hortumcular T.C.nin o devirde adam gibi bir devlet
olmadn btn dnyaya iln etti.
Fikir Platformu
22
Liberal yalanlar ve ekonomik gerekler

Ekonomik kriz kendi kendine kmaz, kar-T-lr!
1980lere gelindiinde Sovyet Rusyada Komnizmin
k ideolojik bir boluk dourdu. Batllar serbest
piyasa + demokrasi formlnn mkemmel bir toplum
iin TEK YOL olduuna iman ettiler. Bu inan sisteminin
peygamberleri de vard tabi: Fukuyama (Tarihin sonu)
ve Friedman (Dnya Dz) Hatta sahte nobel dlleri
bile ihdas edildi. Nobel Komitesi tarafndan deil,
Alfred Nobelin ansna Norve Kraliyet Bankas
tarafndan verilen sosyal bilimler dlleriydi bunlar.
Ama yutuyoruz, yutturuyorlar. Bu sahte Nobel dlleri
ile liberalizm bilimselleiyordu, baka yol yoktu, alternatif yoktu, yersen! Yiyoruz. Liberalizm
rengrenk bir dnce gelenei olmaktan kt, giderek totaliter bir ideolojiye benzemeye balad:
Tek deer paradr,

Sermaye piyasas halkn, millet meclislerinin ve anayasa mahkemelerinin zerinde bir karar
merciidir,
Finans sektr kendini kontrol eder, kanuna gerek yok,
Vatanda yoktur, mteri vardr,
Hak sahibi yoktur, sermaye sahibi vardr,
htiya yoktur, talep vardr, Amerikan dolar cinsinden ifade edilemeyen deerler
deersizdir,
Her ey alnp satlabilir, tabiat, gelenekler, vatan sevgisi
Bu deerlerin liberal dnce geleneine nasl eklendiini, Smith, Mandeville, John Stuart Mill,
Hayek, Friedman, Popper, Berlin, Mises, Rothbard gibi liberallerin bu deerlere nasl sahip
ktn grmek iin iki e-kitap okunabilir:
1. Liberalizmin kara kitab
2. Liberalizm demokrasiyi sustururunca zgr ol! Bu bir emirdir!
Fikir Platformu
23

Fakirleri biraz daha sksak su kar m?
1900lerden itibaren ABDde faaliyet gsteren ekonomik bir aktr var: Savings & Loans. Aile
babalarnn para biriktirmesini salayan, emlk kredisi, yallk sigortas vb ilerine bakan bir tr
kooperatif veya emekli sand diyelim. yelerin, bor alan ve verenlerin ynetimde oy hakk var.
1980li yllara kadar da bu byle. Dier btn ekonomik faaliyetler gibi Savings & Loans da kanunlara
tabi.
Fakat liberal ideolojinin yer ettii 1980 sonrasnda garip bir propaganda balyor ABDde. Hem
demokratlar hem de cumhuriyetiler bir azdan haykryorlar: Irk, etnik kkeni ne olursa olsun,
hatta isterse isiz veya bedensel engelli olsun, isterse ok yal olsun herkesin ev satn almaya (to
buy) hakk vardr. Tahmin edersiniz ki baz kategorilerdeki insanlarn, dzenli bir geliri olmayanlarn
kredi almas kolay deil. Ama bu konu hassaslayor, siyas bir argman, bir seim slogan oluyor.
nsanlarfakirlerin ev sahibi olma hakkdiyorlar artk. Elbette temiz, dzgn bir barnak herkesin
hakk ama burada hak ve g kavramlar arasnda bir karklk var: Madd olarak u veya bu evi satn
alma gcne sahip olmak ile o gce sahip zenci, beyaz,
kadn, erkek, Mslman, Yahudi vs vatandalarn
kanunen engellenmesi ayn ey deil. Paras olsun ya da
olmasn herkese ayn mal / hizmeti vermek
istediinizde bir deer boluu oluur. Bunu devlet
kendi imknlaryla doldurabilir: Toplu konut yapar,
fakirlere sbvansiyon ile ucuza, hatta bedava verebilir.
Amerikal bankaclar daha acayip bir ey yapyorlar, o
deer boluunu yani fakirlerin demesi mmkn
olmayan kredileri daha da fakir olan insanlar
kandrarak finanse ediyorlar. Bylece isiz, sermayesiz
insanlar kandrarak emlk piyasasna ekiyorlar, ev
talebi (yapay olarak) ykseliyor. Nasl oldu da o kadar
ekonomist, siyaseti, gazeteci bu girdab grmedi? Bir
muamma. Bu dnemde Amerikan kamuoyunun medya
ve baz dnce kurulular vastasyla maniple
edildiinden pheleniyorum, aratrmak lzm.
Neyse. Bu fakirlerin ev sahibi olma hakk 1990lara
doru iyice kabul gryor zihinlerde. Buna paralel olarak finans sektrn kanun dna karma istei
de adeta bir saplant halinde. te bu ortamda en alttakilerin yani zencilerin, gmenlerin, zrl ve
isiz vatandalarn da ev sahibi yaplmas bahanesiyle kanunlar gevetiliyor. Ald kredileri geri
deme imkn olmayan bir ok insana KASITLI OLARAK kredi veriliyor. Hatal beyannameden tutun da
sahte imzalara, kara para aklamaya kadar her haltn yendii acayip bir vurgun dalgas. Tabi sonunda
risk gerekleiyor, Savings & Loans olarak bildiimiz 3234 emekli sandndan 747 tanesi batyor.
Amerikan tarihinde grlmemi bir olay. San Diego, Los Angeles Bu kk tsunami San
Franciscoya kadar geliyor. Oregon ve Washington direniyor, speklasyon daha zayf buralarda.
Devlet batan sandklar kurtaryor. Amerikan halkna maliyeti: 125 milyar dolar!
Kk tsunami dedik zira 1990larda tavan yapan bu emlk krizi sanki 2008dekinin bir provas gibi.
kinci emlk krizinden nce baka bir vurgun geliyor tabi nk 2000lerde kumarhane-piyasa
emlktan farkl bir sektr bulmutu: Yazlm endstrisi ve internet. Microsoft gibi gerekten ekonomik
deer reten aktrlerin yannda ok sayda gen firma borsaya girdi. Bunlarn ou brakn kr etmeyi
daha tek bir kuruluk sat bile yapmamlard. Ama finans uzman(!) basn sayesinde borsaya girer
girmez hisse senetleri ylda ortalama %180 deer kazanyordu. Goldman Sachs o yl 18 gen firmay
borsaya soktu, bunlardan 14 tanesi zarar eden firmalard. Bir yl sonra hl zarar ediyorlard ama
Fikir Platformu
24

hisse senetleri %300 deer kazanmt. Tabi bir takm makro faktrlerin de katks oldu: Dolar ve
Yenin bolluu, OECD lkelerinin iletiim sektrlerini rekabete amas, internetin halka yaylmas,
2000 ylnda bilgisayarlarn bozulaca korkusu Btn bunlar speklasyonu kolaylatran faktrlerdi.
Bu dnemde borsaya giren gen firmalarn mterileri de yoktu ama ikna ettikleri yatrmclarn
verdikleri milyonlarca dolar kullandlar. Yeni gelen yatrmclarn parasyla kendilerine yksek maalar
ve eski yatrmclara (gya) kr pay dattlar. Yeni gelenlerin says eskilerden fazla olduu mddete
mesele yoktu, gryorsunuz, znde dolandrclk hep ayn.
2000 2005 arasnda balon patlad. Balonu iirenler parsay toplayp katlar. AOL Time Warner 100
milyar $, Nortel 19 milyar $, Vivendi 16 milyar $, Alcatel, Lucent, Cisco firmalarnn her biri 3-4 milyar
$ Fakat en arpc Enronun batmasyd, 85 milyar dolar buharlat bir anda. Muhasebe doru drst
tutulmamt, rakamlar devletten saklanmt, kontrol eden firmalar da su orta idiler. Worldcom ise
4 milyar dolarlk harcamay yatrm olarak gsterdi. Btn bunlar kredi derecelendirme
kurulularnn ve benzeri uzmanlarn gznden kamt (?) hep. Kim kaybetti peki bu paralar?
Kk tasarrufular tabi. Bir deENRONda yllarca alm, emekliliini kazanm garibanlar bir anda
gelirsiz, maasz kalakaldlar. (Grafik: NASDAQ endeksi, 1999 2000 dnemine dikkat)
Kresel Emlk Krizi Nasl Balatlr?

Yzbinlerce insana asla deyemeyecekleri evler iin kredi verildi. Fakat
bankalar iin endie edecek bir ey yoktu, kredi denmemesi halinde
oturanlar evden atlacak, ev bankaya devredilecekti. 2006ya
gelindiinde emlk krizinin patlamasna ok az kalmt ve imzalanan
yzbinlerce kredi dosyasnn yaklak yars doldurulmamt bile.
Amerikallar bunlara no doc loans diyorlard!
Her yeni kredi alan ncekilerden daha fakirdi fakat yapay olarak retilen
bu ev talebi sayesinde ev fiyatlar ykseliyordu. Bu speklasyon tam bir
fakir tuzayd. Mesel 100.000 dolar kredi ile ev alm birisine banka
telefon edip evinizin fiyat ykseldi, 120.000 dolar ediyor, 20.000 dolar
daha kredi kullanabilirsiniz diyordu. lk kredinin faizlerini dahi
deyemeyecek durumdaki fakirler bu parayla kredi taksitlerini demeye
alyorlard. Bankaclar bu fakir tuzana iki komik isim bulmulard: Birincisi NINJA kredi idi: No
Income, No Job, no Assets (gelir yok, i yok, ana para yok). kinci isim ise neutron kredi: Binalara
zarar vermeden insanlar yok eden bir bomba gibi fakirleri sokaa atp evlerini ellerinden haciz
yoluyla alacaklard nk.
Fikir Platformu
25

Peki bu batrlan emlk kredileri neden emlk sektryle ya da bu sahada risk alan bir ka banka ile
snrl kalmad? nce bankaclk sektr ardndan btn Amerikan ekonomisi ve en nihayetinde
dnya ekonomisi sarsld?
2008den beri ekonomistler karmak ve uzun aklamalarla kafamz kartryorlar ama gerek ok
daha basit. Tek bir sorun var: Eer gerekler ortaya karsa batan bankalar kurtarmak iin harcanan
trilyon dolarlarn hesabn kimse veremez. ABD ve Avrupa hkmetleri halklarna kusura bakmayn,
biz fakirden alp zengine verdik, sizin verdiiniz vergileri kriz karan bankalara peke
ektik demek zorunda kalacaklar.
Tekrar krizin hzla byme ve dnyaya sirayet etme sebebine dnecek olursak Goldman Sachs gibi
byk bankalar krizi balatan bu riskli emlk kredilerini finansal risk sigortas denebilecek rnlere
kattlar: CDO Cash Collateralized debt obligation. Farkl risk seviyelerine
gre yaplandrlan bu rn znde bir sahtekrlk iermiyor ama meslekten
olmayanlarn gerek riski lmesi, doru fiyat kestirmesi imknsz. Yani
bilgide bir asimetri var, effaflk yok. Serbest piyasann en temel ilkelerinden
biri ineniyor. stelik kur riski gibi meru rnlerin yannda ne ie
yaradn kimsenin aklayamad karmak rnler ar iyimserlik ve panik
ortam hazrlyor yani speklasyon kolaylayor.
Uzman olmadnz bir sahada nasl karar verirsiniz? Doktor ya da avukata
iiniz dtnde kuzu gibi olursunuz deil mi? Filan ilac i, unu ye, bunu
yeme Peki doktor, emredersin! Baka yolu yok zaten, karn aryan
herkes gidip 8 sene tp okuyacak deil ya. Finans sektrnn doktorlar da
kredi derecelendirme kurulular. Filan rne, firmaya hatta koca bir lkeye
AAA veriyor, ertesi sene notunu kryor. Neye gre? Belli deil. Bir bakyorsunuz Taylandda darbe
olmu ama kredi notu Norve ile ayn. Soruyorsunuz, usta ne ayak? Adam hemen cevab
yaptryor: Sen sus, bre cahil! ekonomiden ne anlarsn? Ksacas rasyonel bir yatrm piyasas
effafln yitirdike sadece uzman hrszlarn sz geirdii bir kumarhane-piyasa haline geliyor.
kinci ve daha byk sorun var: Bu isli, sisli, pis puslu ortamn ruhban snf olan kredi derecelendirme
kurulular. Kim veriyor paralarn devlet mi? Hayr. rn kalitesini ltkleri bankalar! Yanl
okumadnz, finansal rnlerin riskini len kredi derecelendirme kurulularnn kazanc rn
llen bankalardan geliyor. Yani bir banka kendi rnlerine A veya B gibi not veren firmalara
dorudan para dyor. stelik bu rnlerin oluturulmasnda da derecelendirme kurulular aktif rol
oynuyorlar. Hakim, savc ve sank ayn kii! zetle Amerika Birleik Devletlerinde cier kediye emanet
edilmiti. Kedi cieri yedi
nc sorun ise sz konusu CDOlarn piyasa d ilem grmesi, teknik deyimle OTC Over The
Counter. ki finansal aktr anlayorlar, ilemler kamu kurulularnca kontrol edilmiyor. Edilse bile
kstlar, yaptrmlar borsadaki kadar deil. Ayrca bilano d kayt sebebiyle bir bankann ald riskler
dier bankalarca bilinmiyor. Dahas ulusal snrlar dnda kalan ubeler var. Mesel Alman
bankalarnn rlandadaki faaliyetleri Alman borsa denetiminden de kamt tamamen. Krizden sonra
bir de bankalar aras gven krizi yaand. Kimse komusunun salndan emin olamyordu.
2008te tavan yapan krizin ve dourduu gven eksikliinin son bulduu sylenemez tabi. Zira krizi
mmkn klan hatalar analiz edilmedi, haliyle gerekli yasal nlemler de alnmad. Bu endieli
ortam bahane eden FED bakan Bernanke piyasaya her ay fazladan 40 milyar dolar sreceini
aklad 2012 eyllnde. Aslnda yeni bir ey deil, FED 2008den beri 2340 milyar $ yani iki buuk
trilyon dolar enjekte etmi! ABDnin yllk GSMH seviyesinin 15 trilyon $ olduunu dnrsek bu
kararn vehameti daha iyi anlalr sanrm. Bernankenin savunmasna gre (teorik olarak) para
Fikir Platformu
26

bolluu sayesinde piyasalar hareketlendirmesi, yatrmlara ivme kazandrmas hedefleniyor. Fakat bu
karar korkarm yeni ve daha byk bir krize zemin hazrlyor. Ama bu ayr bir konu. Paranoyak m
geldi size? Geen blmden hatrlayn: Banka grnd gibi deildir. Banka ordudan daha
tehlikelidir!
Fikir Platformu
27
zel banka isen krlar senin, zarar halkndr

Beyler! Bankalarn Birleik Devletlerdeki
faaliyetlerini yakndan biliyorum. eride adamlarm var
ve sizi gzlyorum uzun zamandr. Bankann parasyla
speklasyon yaptnzdan, halkn ekmei ile
oynadnzdan eminim. Kr edince aranzda
paylatnz, zarar edince yk bankaya yktnz. Bana
diyorsunuz ki bankay kapatrsam on bin aile perian
olur. Doru olabilir ama gnah sizin. Eer sizi kendi
halinize brakrsam elli bin aile perian olur ve gnah
da benim boynuma. Sizler birer hrsz, birer zehirli ylan gibisiniz. Sizi kovmaya kararlym ve
(yumruunu masaya vurur)Tanrnn yardmyla yapacam bunu. (Andrew Jackson, ABDnin
7ci bakan 1834, Philadelphia Vatanda Komitesi tutanaklar-)
Krlar zelletirmek, zararlar kamulatrmak konusunda uzman olan bu zehirli ylanlar kovacak bir
Andrew Jackson ya da Thomas Jefferson yok bugn Amerikada. Tabi 1800lere kyasla yatrm aralar
ok geliti, para hareketleri hzland ve kreselleti. Bugn zehirli ylanlarn alma yntemleri de
daha bir sinsi, daha bir cilal.
Fakat temel sorun ayn: zel bankalar ilerine gelince zel, gelmeyince kamu kuruluu gibi
davranyorlar. nk zel de olsa bir bankann iflas bakkal dkkn veya tula fabrikas iflas gibi
deil. Ulusal-devlet devreye giriyor, halkn vergileriyle banka kurtarlyor ama salk, eitim, gvenlik
gibi hizmetlere para kalmyor. ler yolunda iken, ekonomi byrken bankalar zel ve
enternasyonal. Yaptklar kr kimseye koklatmyorlar. Ama kriz dnemlerinde hepsi ulusal olup
kyor. Bizi kurtarmazsanz kriz byr, sizi de yutar diyerek antaj yapyorlar. Yani krlar
zelletirip, zararlar kamulatryorlar. Demek ki devletin ve halkn bankalar zerinde daha fazla sz
hakk olmas gereklidir ve merudur. Riskleri halkla paylatklar mddete bankalar zel sektr
saylamazlar. sterseniz geen blmde bahsettiimiz OTC (Over The Counter) ilemleri ele alalm
Tahmin edersiniz ki OTC operasyonlar marjinal kald mddete eh iki banka aralarnda anlam,
Fikir Platformu
28

u u riskleri transfer ediyorlar diyebiliriz. Ama bankalarn teminat kapasitelerinin ok zerindeki bir
seviyede risk transferi oluyorsa devletin finansal salyla, halkn ekmeiyle oynandn sylemek
icab etmez mi?
Teminat kapasitesinin zerinde derken neyi kasdediyoruz? Mesel krizden nce risk provizyonlar
2 milyar dolar olan Amerikan sigorta firmas AIGye bakn. Batt zaman Amerikan halknn 85 milyar
dolar paras kullanld. Nasl oldu da 2 milyar dolarlk provizyon gerekleen riskleri karlamad?
Nkleer bir patlama ya da dev bir meteor gibi beklenmedik bir kaza m oldu? Hayr. Daha basit.
AIG riskli emlk kredilerini sigorta ederek kapasitesinin 400 ila 800 kat byklnde YKSEK risk
ald. Bu risk al iki kere sorunluydu. nk miktarn ar ve (bizce) gayr ahlk derecede yksek
olmasna ek olarak, alnan risklerin gerekleme ihtimalleri de ok YKSEK, hatta %100e yakn idi.
nce firmann kr 4e katland, traderlar milyoner oldular. Bu tr risk transferlerinde kontrol rol
oynamas gereken FED ve SEC devre dnda kald. AIG bu yksek riskleri baka risklerle birletirerek
dntrd, (bizce) gizledi ve menkul kymetletirme yoluyla yeni finansal rnler srd piyasaya. Bu
saklamba oyununa AIGnin mterisi olduu kredi derecelendirme kurulular da yardm ettiler.
Trev rnler ieren, bilano d ilem gren ve yksek risk arz eden kompozit portfylerin %90
AAA notuyla kamufle edildi. Yani bu uzmanlar dnyann en riskli rnlerini aldlar, G8 lkeleri
tarafndan devlet garantisiyle satlan en gvenli finansal rnlerle ayn kefeye koydular, onlarla
edeer-mi gibi gsterdiler!
flas etmeden sadece bir ka gn nce AIGnin notu da AAA idi. flas etmeden nce Lehman
Brothersn notu AAA idi. flas etmeden nce Fannie Mae Freddie Macn notu AAA idi. Bu apak bir
su ortaklyd. Ama bankaclar gibi derecelendirme kurulular da krizden sonra
cezalandrlmadlar. FED 16 eyll 2008de kendini batran AIGyi iflastan kurtarmak iin tam 85 milyar
dolar enjekte etti. Oysa 2005te 200.000den fazla ailenin evsiz kald Katrina kasrgasndan sonra
hkmet tarafndan vaad edilen yardm sadece 11 milyar dolard.
Kravatl ekiyalar ok kolay hareket edebildiler. nk borsay ok iyi bilenlerin bile anlayamayaca
bir piyasa(?) kmt ortaya. Karmak ve yksek riskli rnler bir sis bulutu tekil ediyordu. Bu puslu
havada bir radar gibi, TARAFSIZCA yol gstermesi gereken/umulan kredi derecelendirme kurulular
ise batmakta olan bankalara AAA notu vererek yatrmclar kandrdlar. zetle effaflk daha da
azalmt. Ev kredisini kesinlikle deyemeyecek olan yzbinlerce garibann tekil ettii devasa kredi
riski rakamlarn, istatistiklerin, kredi notlarnn arkasna gizlenmi oldu. Riskin miktar, gerekleme
ihtimali, teminatlarn arkasndaki gvenceler Bunlar bir sis bulutu iinde kalmt. Avrupadaki
emekli sandklarna, belediyelere, vakflara satld bu rnler ve bylece krizin kresellemesi iin
gerekli son talar da dendi.
Neticede 1980den itibaren para piyasalar giderek kumarhaneye dnyordu. Finans sektr
hukukun dnda/stnde idi artk. Hkmetlerin denetimi dnda kalan alt kurulular, bilano d
ilemler, gayri ahlk kredi derecelendirme, effafln tamamen ortadan kalkmas, mterilerine
aka yalan syleyerek onlar iflasa srkleyen bankalar Basel Committee on Banking
Supervisionn raporuna gre 2008 krizinden nce OTC (piyasa d) trev rnler piyasasnda cari
ilemler 650 trilyon dolar buldu. Bu rakam o ylki dnya ekonomisinin tam 10 katyd! Bir baka
deyile palavra ticareti mal ve hizmet ticaretini fena halde sollamt.
Fikir Platformu
29
Katil ldrd kiinin malna miras olunca

Krizden nce demokratik Batl lkelerde bir hkmetin
yeniden seilme ihtimali %65 idi. Krizden sonra bu ihtimal ikiye
blnerek %30lara indi. Siyaset ticaret karsnda meruiyet
kaybna urad.
(Pascal Lamy, WTO Genel Mdr)
Yatrm bankas Goldman Sachs mterilerini emlk sektrne yatrm
yapmaya tevik ediyordu. Fakat ayn zamanda kendi tasarm olan
Abacus adnda bir finansal rn sayesinde emlk sektrnn
kne oynad. Goldman Sachsa gvenerek emlk sektrne
yatrm yapanlar milyonlarn kaybettiler. Banka suland, 15 temmuz
2010da 550 milyon ceza deyerek alanlarn aklad. 550 milyon
dolar Goldman Sachsn iki haftalk kr idi Ya da 2009da datt
primlerin %3 diyelim!
Siyas gce bu kadar kolay nanik yapabilmesini neye borlu Goldman
Sachs? Rvet ya da adam kayrmann ok tesinde bir durum ile kar
karyayz: Katil artk ldrd kiinin malna miras olabiliyor nk
Amerikallar kamu ile zel sektr arasnda akraba evliliine msade
ediyorlar. Nasl yaplyor? Goldman Sachsn st kademe yneticilerinin mutlaka siyas bir kariyeri
oluyor. Amerika Birleik Devletlerinde kilit noktalarda oturanlar (bakan yardmcs, hazine bakan,
borsa denetim kurulu bakan, vs) ise Goldman Sachsta daha nce mdrlk yapm kimseler.
Goldman Sachs sradan bir banka deil. Yunanistann kamu borlarn kamufle edip avro blgesine
dahil olmasn salayan uzmanlar Goldman Sachsta alyorlar mesel. Ayn Goldman Sachs
Yunanistann borcuna kar speklasyon yapyor ayn dnemde. Baz bilgileri vakitsizce basna
szdrp Yunanistan krizini balatan ve bu lkenin daha da dibe batmasn salayanlar yine onlar. Yapay
olarak petrol fiatn ykselten, kendi rettikleri kriz esnasnda kr etmeye devam eden yine Goldman
Sachs.
yi aile bankasndan kpek balna
Bavyeral bir Yahudi olan Marcus Goldman kurmu bu bankay, sene 1869, ksa bir sre sonra damad
Samuel Sachs da katlm. Ksa vadeli bor hisseleri alp satmlar, dnemin finans devleri bunlar pek
ciddiye almam. kinci dnya savandan sonra ykselen bir Goldman Sachs gryoruz, zellikle
otomobil firmas Fordun borsaya giriinde nemli bir rol oynuyorlar. Drst, sistemli alan bir ekip
Fikir Platformu
30

olarak nleniyorlar, Amerikan finans sektrnde giderek yerlerini salamlatryorlar. Yava yava
acele etmek konusunda o kadar uzmanlar ki kaplumbaa ad taklyor Goldman Sachsa.
Rakiplerinin aksine gsterili harcamalardan kayorlar. Hzl ve yksek kr peinde deiller, tersine
mteriye hizmet yoluyla uzun vadeyi hedefliyorlar o devirde. Kendi karlarn mterinin zerinde
tutanlarn aramzda yeri yoktur diyorlar, firmann mehur 14 ilkesinden biri bu.
Fakat bu toz pembe tablo 1980lerde bozulmaya balyor. Birinci ve ikinci blmde
anlattmz Deregulation / liberalisation dalgas ile ksa vadede daha ok kr etme tutkusu dier
deerleri bastryor: Mterinin karlarn kollama, drstlk, effaflk, yasalara sayg Tabi yasalar
inemek iin baz n hazrlklar yaplmal: Siyasete, adalete hakim olan kilit noktalar kontrol altna
alnmal. Alnyor da.
Eski zamanlarn temkinli kaplumbaasnn yerini kan emici bir asalak alyor. Ekonomik hayat, sanayi
ve finans sektrn dzenleyen yasalarn gevedii, yerini meslek disiplin kurullarna, raconlara,
geleneklere brakt garip bir devir bu 1980ler. Thatcher, Reagan, ilinin kanl diktatr Pinochet ve
liberal Hayek ayn tezleri savunuyor ve uygulamaya koyuyorlar. (Bkz. Liberalizmin Kara Kitab)
Goldman Sachs ite bu dnemde kamu kurulularnda ya da devlet irketlerinde genel mdr olarak
alm insanlar yksek maalarla ie alyor. Ama yasalarn boaltt sahay doldurmak, ulusdevletlerin meruluk kaybna urad yerlerde muktedir olmak.
Dier bir nemli gelime ise 1999da Goldman Sachsn borsaya girmesi. Finansal disiplinin,
kaplumbaa gibi temkinli olmann lzumu yok artk. Varsa yoksa speklasyon. Firmann deeri
piyasada her gn, her an yeniden belirleniyor. Aklc kararlar, salkl bilanolar deil dedikodular ve
panik dalgalar nemli imdi. Yine birinci ve ikinci blmlerde ayrntl olarak anlattmz gibi rasyonel
bir piyasa deil bir kumarhane-piyasa bu. Bu kumarhanede Goldman Sachs bir ka rol birden
oynamakta:
Btn ilemlerden (=oyunlardan) komisyon alan krupiye,

Oyunculara (irketler hatta devletler) tavsiye ve tyo
veren bir dost,
Kendisi de bahislere katlan bir oyuncu.
Goldman Sachs haliyle herkesin kartlarn biliyor. Ve insanlar

ne yaparsa yapsn Goldman Sachs MUTLAKA kazanyor. Zaten
krnn en byk ksm da bankann z kaynaklaryla yapt
speklasyonlardan geliyor.
Balarken bir alarm dmesine basmtk, Goldman Sachs ile devlet arasnda akraba evlilii var
demitik. lerideki blmlerde daha detayl bir isim listesi vereceiz ama bu yazy bitirirken bir ka
kritik koltua dikkat ekelim yine de:
1. Robert Rubin, Goldman Sachsn eski mdr, Clinton tarafndan kurulan Ulusal
Ekonomik Konseyin bakan (1993-1995) ve daha sonra da yine Clintonun ekonomi
bakan (1995-1999). Finansal faaliyetleri yasal ereve dna tayan Deregulation /
liberalisation modasnn mimarlarndan.
2. Henry Paulson, Goldman Sacsn eski patronlarndan, 2006-2009 aras George W. Bush
dneminde finans bakan, devasa banka kurtarma operasyonlarnn mucidi.
Fikir Platformu
31

3. M. Jon Curzine, yine Goldman Sacsn eski patronlarndan, 2000 ylnda cepten 64
milyon dolar harcayarak New Jerseyden senatr olmu, sonra da 2006-2010 arasnda
bu eyaletin valisi.
4. Neel Kashkari, Goldman Sacsn kurmaylarndan, Henry Paulsonun eliyle besleyip
bytt prenslerinden. Sonradan Paulsonun peinden Amerikan hazinesine geti,
batan bankalara TARP (Troubled Asset Relief Program) kanalyla 700 milyar dolar
datt!
5. Stephen Friedman, Goldman Sacsn eski patronlarndan, kriz srasnda koltukta
birden oturuyordu:
Goldman Sacs ynetim kurulu yesi,
ABD Bakanlk istihbarat komisyonu bakan,
New York Federal Rezerv bakan.
Aslnda liste uzun. Avrupal babakanlar, merkez bankas mdrleri, Kanada merkez bankasndan
Nijeryaya (Bkz. Olusegun Olutoyin Aganga) uzanan geni bir a, adeta bir mafya. Fakat Goldman Sacs
sadece kendi mdrlerini siyas yaplarn bana geirmekle yetinmiyor. Yorucu bir siyas kariyerin
ardndan bu bankaya gemek, rahat bir emeklilik hazrlamak da mmkn. Bu sayede u anda
siyasette aktif olanlar Goldman Sacs zecek, kzdracak bir ey sylemekten, yasa vs yapmaktan uzak
tutuluyor. Belli mi olur? Bir daha ki seimleri kazanamazsanz Goldman Sacsn altn kaplama huzur
evi servisi sizi bekliyor olabilir!
Mesel rlanda eski adalet bakan Peter Sutherland siyasetten finansa geen uyanklardan. u an
Londrada Goldman Sacsta idareci.
te byle. Amerika Birleik Devletlerinde demokrasi kt kyor. nk katil ldrd kiinin
malna miras oldu.
Fikir Platformu
32
Yeni kriz ne zaman kacak?

1980lerde serbest braklan finans sektr babo
bir eein tarlay talan etmesi gibi dnya ekonomisini
talan etti. Fakat eek burada durmayacakt Arsz
eeklerden hesap sormann imknsz olduu yeni bir
dnya kuracakt. Bunun iin finans sektr iki nemli
adm att:
Kendi adamlarn G8 lkelerinde kilit noktalara

yerletirdi: Borsa ve bankaclk denetim kurullar, hazine bakanlklar, merkez bankalarnn
mdrlkleri, bakanlar, milletvekiller
Dnce kurulular ve medya kanalyla hem halkn hem de orta kalibredeki siyasetilerin
liberal ideolojiye drt elle sarlmasn saladlar.
Mesel Emlk Bankaclar Dernei (Mortgage Bankers Association) riskli emlk kredileri hzla
datlrken yani 2000-2006 yllar arasnda youn lobi yapt. Bu sahada finans sektrne kanun engel
kmamas iin 500 milyon dolar harcad. Dorudan datlan rvetin pardon lobi faaliyetinin yan sra
yanda dnce kurulularna raporlar hazrlatt. Gmenlere verilen riskli kredilerin engellenmesini
rklk gibi grnebileceini ispat eden raporlard bunlar. Her trl adalet inisyatifi durdurulmalyd.
yle de oldu.
Btn bunlar olurken Amerikal demokratlarn eli armut toplamyordu elbette. 1998de piyasa
denetim kurulu bakan Brooksley Born devlet denetimi dnda gerekleen finansal ilemlerin
kontrol iin harekete geti. Fakat FED bakan Alan Greenspan btn gcyle direndi:
[2008 krizinin temel sebebi olan] Trev rnlerin kontrol faydaszdr. Bu finansal ilemler
ne yaptn bilen uzman profesyonellerce gerekletirilmektedir
Fikir Platformu
33

Zenginler ile siyasetiler arasndaki sapk ilikiler siyaset tarihi kadar eski. Zaten burada dikkat
ekmek istediim rvet veya yolsuzluk deil. Demokrasileri andran ama tedavi edilebilir
hastalklard bunlar. Ulus-devletin adaleti yeterliydi. Bugn yaadmz ise bir rejim deiiklii. Halka
ramen, onun iradesine zt bir ekilde yaplyor. Bu yzden finansal bir darbeden bahsetmek yerinde
olacak sanrm.
nk 1960lardan itibaren zellikle ABDde zenginlerin siyaset zerindeki etkisinin arttn
gryoruz. Normal, TV ve ulusal basnda boy gstermek lzm seilmek iin. Her yeni seimde daha
fazla para lzm. Buna bal olarak son yllarda demokrasiden zenginokrasiye bir dnm var.
Amerikan Yce Mahkemesi (Supreme Court of the United States) 2010da devrim niteliinde bir karar
verdi. (Bkz. Citizens United v. Federal Election Commission)
Siyasi partilere kiilerce veya irketlerce yaplacak maddi
yardmlarda tavan yok artk. Bireylerin / vatandalarn eit
oy hakkna sahip olduu bir demokrasiden zenginlerin ok
daha iyi temsil edildii yeni rejime geiin mhrn vurdu
bu karar. Haliyle ABDnin bir oligari ya da bir pltokrasi
olup olmadn sorgulamak gerekiyor.
Seim kampanyas srasnda Goldman Sachstan 1,014,000
$, JPMorgandan 809,000 $, Citigrouptan 737,000 $ alan
Obama kimin bakandr? Amerikan halknn m yoksa
finans sektrnn m?
Yeni kriz ne zaman kacak? Kaa patlayacak? Kim deyecek?
Batnn hl iinden kamad krize baknca ilk gze arpan gerek u: Benzeri bir krizi engellemek
iin hi bir nlem alnmad. Hatta tersine, yeni ve daha byk bir krizi mmkn klacak admlar atld,
atlmakta. Neden byle diyoruz? nk etkili ve yetkili koltuklarda finans sektrnden nemli isimler
oturuyor: ABD ve Avrupada ekonomiden, para politikalarndan sorumlu kurumlar zel bankaclktan
gelenlerin elinde. zellikle de Goldman Sachs kkenli yneticiler bunlar. Halklarn setii bakanlar,
babakanlar, vekiller bu isimlerin yakn markaj ile kontrol altnda.
Dnya Bankas, NYSE (New York Borsas), Goldman Sachs denetlemesi gereken New York Federal
Reserve, Avrupa Merkez Bankas, talya Bakanlar Kurulu, Yunanistan babakanl, Almanya, talya ve
Kanada merkez bankalar Btn bu kurumlar Goldman Sachsta daha nce st kademe yneticilik
yapm, bankada hissesi olan insanlarca ynetiliyor.
Ekonomik kriz doal bir felaket deildir
Eer kriz esnasnda olup biten kk olaylara
ayr ayr bakarsanz deprem ya da sel felaketi
gibi bir ey grrsnz. Panik halindeki
yatrmclarn, siyasetilerin, sanayicilerin ve
tketicinin bindikleri dal kestiklerini
syleyebilirsiniz: Bankalar kredi musluklarn
kapyor, sanayici retimi ve haliyle istihdam
azaltyor, tketici korkudan daha az tketiyor,
ulusal siyaseti ithalata engel olmaya alrken
kresel d ticareti frenliyor, vs.
Fikir Platformu
34

Fakat eer bu kk olaylara geni adan bakarsanz baka bir ey grrsnz. Krizin batan beri
engellenmediini, tersine desteklendiini, hatta ynetildiini, belli amalara uygun biimde kanalize
edildiini fark edersiniz.
Yeni bir krizi engelleyecek hi bir nlem alnmadn syledik, hatta yeni krizlerin kolaylatn
savunduk. Krizin engellenmesi deil kurumsallamassreci nasl yaand? Dnemin ekonomi
gazeteleri nedense korkutucu eyleri manet yaparken dndrc bilgileri yarm azla verdiler. Biz
olaylarn akna farkl bir adan yaklaacaz: Doal felakete bakar gibi deil btn sosyal, ekonomik,
siyasi olaylara baklmas gerektii gibi.
lk kvlcm
Ocak 2007, 1700 milyar dolarlk (1.7 trilyon $) trev rn piyasaya srlyor, DOW JONES tam 200
puan dyor, Amerikada oynayan yatrmclar ilk defa ulusal apta bir kriz korkusu iine
giriyorlar. Herkesin, her eyin gvenilir olduunu zannederken birden hi kimsenin, hi bir eyin
gvenilmeyecei panik haline geiliyor. 6 aylk bir belirsizlik, batamayacak kadar byk (too big to
fail) aktrler yalan sylemeye devam ediyorlar: Korkmayn, kkler batacak, bu sayede biz
pastadan daha fazla pay alacaz, kar marjmz artacak, sakn hisselerinizi satmayn. Tabi her yl
dzenli olarak girmesi beklenen miktarlar bu sefer gelmiyor. Bunu syleyen bankaclar bir yandan
kendi hisselerini (henz yksek olan) fiyattan satmaktalar, tabi el altndan, kk paralar halinde,
aktrmadan. Gemi batyor, yolcular yemek yiyor, dans ediyor, kaptan ve yardmclar sessizce
filikalara doru yrmekte.
Goldman Sacs milletin elinde patlayaca kesin olan rnleri satmaya devam ediyor, 2007de 157
milyar dolarlk sat yapyor. Bir yl bitmeden emlk kredi devlerinin iflas patlyor: Fanni Mae
Freddie Mac. Bu iflasn Amerikan halkna yk 185 milyar dolar. Ardndan Lehman Brothers 100
milyar dolar zarar ettiini aklyor. Yangn Avrupaya sryor: BNP Paribas, Deutche Bank, Socit
Gnrale, UBS Crdit Suisse tehdit altnda. Kravatl
ekiyalar pardon, saygn bankaclar ulus-devletleri
tehdit ediyor: Bizi kurtarmazsanz siz de
batarsnz!. Ulus-devletin ulusal siyasetileri
de ulusun parasn peke ekiyor bu soygunculara.
Peki ya adalet? Trkiyeye rnek gsterilen hukuk
devletleri nerede? Batnn hukuku bu finanslara
fazla bir sknt verilmiyor zira ncelikle Amerikan
adaleti ekonomik meselelerde fazla grlt
karmaktan holanmyor. Yani yllar srecek,
binlerce sayfa uzman raporu yazlacak, Amerikan
firmalarnn prestiji sarslacak filan. Ne gerek
var? Plea Bargaining denen acayip bir yntem
uygulanyor. Ekonomik su ilemi olan bankac
suunu itiraf ediyor, ufak bir ceza dyor.
Karlnda devlet ayn su iin bir daha dava
almasn engelleyecek garantiyi veriyor. zetle bankac hukuk bir kalkan, bir dokunulmazlk satn
alyor devletten.
Temmuz 2007, Amerikan sigorta firmas AIG (Londrada) 25 milyar dolar ak veriyor, BCE (Avrupa
Merkez Bankas) kapatyor bu delii, Avro Blgesi dnda olmasna ramen The City Avro blgesi
halklarnn parasyla kurtarlyor.
Fikir Platformu
35

Financial Timesa gre finans sektr yoneticileri yllk 90 milyar dolar civarnda maa alyorlar.
Yaptklar i? 1000 milyar dolar yakmak! Yani 1 trilyon dolar, korkun bir rakam. Mterilerini,
firmalarn zarar ettiriyorlar. flas eden AIGnin genel mdr 65 milyon dolar alyor. Merrill Lynch
genel mdr 160 milyon dolar, Fannie Maenin genel mdr 14 milyon dolar. Goldman Sachsn
kr %14 azalyor bu dnemde. Ama genel mdrn maa katna kyor. fls eden Lehman
Brothersn genel mdr Richard S. Fuldun maa 250 milyon dolar.
Ocak 2009da ABD bakan deiiyor, Obama baa geiyor ama bakan, senatrleri, merkez
bankasn ve borsa denetim kurullarn yakn markaja alm olan finansal temsil gc deimiyor.
Finans sektrnde batan bankalar var ama sektr bir btn olarak kriz ncesine kyasla daha gl.
Hkmete sz geirme konusunda ok daha etkin ve cretkr: Yatrmclar ve mterilerini
kazklayan bankalar da zarar ediyorlar. Bir ka trilyon dolarlk delikler bunlar. Bat lkelerinde krizi
durdurmak iin harcanan para ABDnin GSMHnn %50si civarnda. Delikleri kapatmak iin Amerikan
ve Avrupa halkn paras kullanlyor, bunu yapan yneticilerin maalar ise ykseliyor, yz milyon
dolarlar ile llyor.
Yarn ne olur?
Bugn Avrupada bankalar aras bor piyasasnn bykl 6 trilyon avro. Avrupa Merkez
Bankasnn tad bor yk 3 trilyon avro. Bu rakam Fransann GSMHnn bir buuk kat. Yani
ulusal provizyonlarn ok zerinde bir bor yk ile yayoruz. Avrupa ekonomisi komadan kt belki
ama hl oksijen adrnda. stelik bu grnen felket. Ya grnmeyen ksm? Shadow Banking
corafyasnda kim kime ne kadar borlu? Trev rnlerin hacmi nedir? Bu tr rakamlar kimse
veremiyor. Mesel 2012 yl itibariyle 12 bine yakn Hedge Funds var ve bu say artmakta. 2011deki
krlar 28 milyar dolar oldu. Dnyann en byk 10 bankasnn krlarnn toplam kadar neredeyse.
Avrupa Birliinin gc de snrl aslnda. Yunanistann, ya da spanya, talya gibi ilkelerin bat
ynnde oynanacak bahislere direnebilir mi Avrupa Merkez Bankas? Goldman Sachs kkenli genel
mdr bunu ister mi? Yoksa Goldman Sachsn patronu ile ayr bir plan m yaptlar?
Bor piyasas ulusal devletleri bankalar ve irketlerle ayn pistte yartryor. Bugn Danone gibi
byk Fransz irketlerinin imzas Fransann imzasndan daha kymetli, Fransann bor kalitesi
Endonezya ve Meksika gibi lkelerin gerisinde kald. Coca Colann bor kalitesi ABDninkinden daha
iyi. Bankalaan, irketleen, spermarketleen bir dnyadayz. Ulusal snrlar iinde hareket edebilen
ulus-devletler kresel irketlerin glgesinde artk. Souk sava sonrasna hi benzemeyen yeni bir
dnyada yayoruz. Piyasalar millet meclislerinin zerinde. Batda bankalar iktidara talip deil artk,
iktidar onlarn elinde. Siysetiler bankalar, piyasalar kzdracak bir sz sylemekten korkuyorlar.
Batda siyaset halklarn iradesine deil borsa endekslerine ve banka mdrlerinin kaprislerine
endeksli. Bunun iin demokrasinin kmesinden bahsediyoruz.
Fikir Platformu
36
Krizin mimarlar kim?

Mlkiyetin adil biimde datlmasnn mmkn
olmadn biliyorum. Ancak bu korkun zulm
insan kitlelerini sefalete srklerken devletin
bulduu tek are insann nefsan drtlerine boyun
emek, sonularna gz yummaktan
ibaret.(Thomas Jefferson, ABDnin 3c bakan)
Artk isim verme zaman! Ama ncelikle tezimizi
hatrlatalm: 2008 ekonomik krizi doal bir felaket deildir.
Tasarlanm, planlanm, yrrle konmu bir
operasyondur. Bu operasyonu yneten insanlar vardr ve
Bat adaletinin zerindedirler. Krizi frenleyecek yasal
engelleri bir bir kaldranlar, krizin kresellemesini
salayanlar yaklak 40-50 kiilik bir ekiptir. Okuyacanz bu
yaznn amac sz konusu ekibin yntemleri, ortak noktalar
ve isimleri zerine dikkat ekmektir.
Hkmetler gider, Bankalar kalr!
Amerika Birleik Devletlerinde kamu hizmeti veren memurlarn sorumluluk sahas ile zel irketlerin
karlar arasnda net ayrmlar yok artk. Byk yatrm bankalarnn mdrleri, kurmaylar ABD devlet
mekanizmalar iine yerleiyorlar. Yani rvet vs ile vakit kaybetmiyor bankalar. Kendi karlarna
uygun kararlar ve yasalar kartmak iin kritik yerleri alyorlar. Devletin iine, bakan yardmcs,
hazine genel sekreteri, merkez bankas mdr koltuuna gelip kendileri oturuyorlar.
Bu Banka-Hkmet kprs garip bir biimde iliyor: Bazen kilit noktalarda 1 veya 2 yl kalyor
bankaclar. Ama ayrlrken koltuu belli zelliklerdeki insanlara brakyorlar. Bu da devlet politikasnda
bir sreklilik olumasn salyor. Yani hkmetler, siyasi partiler Beyaz Saraya gelip gidiyor ama
bankalarn oradaki hakimiyeti glgelenmiyor.
Krizi reten ekibin yeleri baz ortak zellikler arz ediyorlar: Genellikle Amerikan vatanda, genellikle
yobaz liberal, genellikle Goldman Sachsta alm ve daha sonra finans sektrn denetleyen
Fikir Platformu
37

federal kurumlardan birinin banagemi, genellikle Yahudi, genellikle Harvard niversitesiyle
ilikili insanlar bunlar.
rnek? Beyaz Sarayda bakann sa kolu diyebileceimiz White House Chief of Staff koltuunda
oturmu olan bir ka isim, FED ya da SEC gibi kurumlar ynetmi, denetlemi dier isimler, banka
kurtarma ve batrma operasyonlarnda aktif rol oynam olanlar, krizin kresellemesini mmkn
klan finansal rnleri tasarlayanlar, garanti verenler, satanlar, vs. Kim bu kravatl haydutlar?
Kenneth Duberstein:
1988-1989 arasnda bakan Ronald Reagan dneminde gelmi Chief of Staff grevine.
Duberstein dnyann en byk yatrm bankas olan Goldman Sachsn adam. Rusyada
ikence ile insan ldrenlerin Amerikadaki mal varlklarna el konulmasna kar lobi faaliyeti
yapm. Amerikan adaletini satmak iin kk bir fiyat denmi: sadece 100.000 $, belgesi
burada. Kenneth Duberstein New Yorklu bir Yahudi.
Rahm Emanuel:
Barrack Obama dneminde Chief of Staff koltuuna oturanlardan. Tabi o da yatrm bankas
kkenli: Wasserstein Perella & Co. Clinton tarafndan 2000 ylnda acayip bir greve
getirilmi, hkmet destekli bir emlk kredi irketinin genel mdrl: Freddie Mac olarak
da bilinen Federal Home Loan Mortgage Corporation. Bu grevde yolsuzluk yapt
iddialarnn soruturulmas Obama dneminde engellenmi. Daha nemlisi Federal Home
Loan Mortgage Corporation 2008 krizinde zehirli kredilerle fakir tuzaklarnn
kurulmasndanemli bir yer tutmutu, krizi yakndan takip edenler hatrlayacaklar. Rahm
Emanuel Chichagolu bir Yahudi ailenin ocuu. Babas Filistinde Araplar katleden , Menahem
Beginin ynettii terr rgt Irgunun yesiymi.
Joshua Bolten:
George W. Bush zamannda Chief of Staff oldu. Amerikadaki Yahudi cemaatinin aktif bir
yesi. Goldman Sachsta Kanun ve Hkmet leri brosunda 3 yl ynetici olarak alt.
Beyaz Saraya girdikten sonra eski bankasndan transferler yaplmasnda kolaylatr rol
oynad: Henry Paulson, Joel Kaplan
Henry Polson:
Church of Christten, Norve kkenli gmen bir ailenin ocuu. 1974ten 2006ya kadar
Goldman Sachsta alyor. Bu bankann genel mdr iken Oul Bush (George W. Bush)
tarafndan hazine genel sekreterliine atanyor. Polson kariyerini yapt bankann yani
Goldman Sachsn en byk rakibi olan Lehman Brothersn bat esnasnda para
musluklarnn bandayd. Serbest piyasa kanunlarn ne srerek Lehman Brothers kamu
parasyla kurtarmay reddetti. Ama ok ksa bir zaman sonra Amerikan sigorta irketi AIGyi
yine kamu parasyla kurtard. Zira AIGnin Goldman Sachsa byk bir borcu vard!
Alan Greenspan:
New Yorkta yaayan Yahudi bir ailenin tek ocuu. JP Morgan ve benzeri yatrm
bankalarnda st kademe yneticilii yapm, Wall Street kurtlarndan. Ronald Reagan
tarafndan FED bakanlna atanyor. 1987den 2006ya kadar grev yapyor, tam 19 sene!
Baba Bush, Clinton, Oul Bush Hkmetler gidiyor, Goldman Sach kalyor.
Fikir Platformu
38

Robert Rubin:
New Yorklu bir Yahudi ailenin ocuu, 26 yl Goldman Sachsta alm. Bill Clinton
tarafndan Hazine Devlet Sekreterliine atanyor. Amerikan yasalarna aykr bir i olan
CitiGroup merger operasyonu esnasnda kolaylatrc bir rol oynamas dikkat ekici.
(Travelers ve Citicorp 1998de birletiler ve aktifleri 700 milyar dolar bulan bu finans devini
kurdular) Daha da acayibi Rubinin bu birlemeden sonra bankann bana gemesi, ksa bir
sre sonra da 126 milyon dolar bonus ile ayrlmas. Bundan da daha acayibi CitiGroupun
2008 emlk kredisi krizini borsa krizine dntrmede ba rol oynamas.
Larry Summers:
Connecticutta yaayan Romanya Yahudisi bir ailenin ocuu. 1991-1993 arasnda Dnya
Bankasnda Chief Economist olarak grev yapt, ekonomiye tabiat korumak isteyenlere kar
taknd dmanca tavrla nlendi. Bill Clinton zamannda Hazine Devlet Sekreteri (19992001). Daha sonra Obamaya ve Hedge Fonlara danmanlk yapt.
Arthur Levitt, Jr. :
New Yorklu bir Yahudi ailenin ocuu, 1993-2001 arasnda United States Securities and
Exchange Commission (SEC) bakanyd. Finansal krizleri nlemek iin CFTC tarafndan
nerilen btn tekliflere, kanunlara Robert Rubin, ve Alan Greenspan ile az birlii ederek
iddetle kar kt. Muhasebe disiplini konusunda gsterdii geveklik yznden ar eletiri
ald. 2001den sonra Goldman Sachsn eskileri tarafndan kurulan bir yatrm bankasna geti:
Carlyle Group. Goldman Sachs ve Bloomberg grubunda danmanlk yapt.
Hepsi bu kadar deil tabi. Dnya Bankas genel mdr, NYSE (New York Borsas) genel mdr,
Goldman Sachs denetlemesi gereken New York Federal Reservein son iki genel mdr, Avrupa
Merkez Bankas genel mdr Mario Draghi, Mario Monti, Yunanistan babakan Lucas Papademos,
Otmar Issing talya ve Kanada merkez bankalarnn genel mdrleri, Bunlarn dnda bir ka kilit
isim daha var, onlar da yukarda saydmz ortak zelliklere uygun tipler. Aratrmak isteyenler iin
tamamlayc bir liste sunuyorum:
Angelo Mozilo
Joel Kaplan
Richard S. Fuld
Ben Bernanke
Lloyd Blankfein
Jon Corzine
Stephen Friedman
Marcus Goldman
Vijay Karnani
Samuel Sachs
John Weinberg
Sidney Weinberg
John C. Whitehead
Karel van Miert
Petros Cristodoulou
Antonio Borges
Fikir Platformu
39
ocuklar sokaa atma zgrl

Kaliforniyada bir snma evi. 8 yandaki Lilly 5 haftalk kardeini
uyutuyor. NCFHa gre ABDde her 45 ocuktan biri evsiz. lke
genelinde bir buuk milyondan fazla ocuk otel odalarnda, garajlarda,
depolarda ve adrlarda yayor. Dnyann en gl lkesi ABD. Bu
lkenin en zengin eyaletlerinden biri olan Kaliforniya ayn zamanda
evsiz ocuk yarnda da ilk 5in iinde.
2008de balayan emlk krizi bir ok insan zor durumda brakt. Kriz
ncesinde birikimi veya sabit geliri olmayan insanlar borca sokmak,
onlara sorumsuzca kredi vermek yasakt. Zaten bu tr riskli krediler
mteahit firmalarn hatta bankalarn iflasna yol aabilirdi. Ancak ekonomik zgrlkler(!) adna bu
emniyet kemeri gevetildi. Ev kredisi deyemeyecek durumdaki insanlar kat zerinde ev sahibi
yapld. NINJA krediler sayesinde oldu bu (No Income No Job or Asset). Emlk talebi bylece yapay
olarak iirildi. Goldman Sachs gibi firmalar mterilerini inaat sektrne yatrm yapmaya tevik
ettiler. Fakat balonun patlayacan bildikleri iin ayn firmalar sektrn kne oynadlar Ve
sektr kt. Baz bankalar ise bu kten akl almaz krlar elde ettiler.
Hispanikler olarak bilinen Latin Amerika aslllar en sert tokad yiyenler oldu. Ev sahibi olma
umuduyla bankalarn tuzana en ok den onlard. Dk gelir grubunda olan ve zar zor geinen bu
insanlar bir anda kendilerini sokakta buldular. imdi ou parklarda yatyor, umum tuvaletlerde
ykanyor. Bir ka gn alp para biriktirebildiklerinde ucuz bir otel odas kiralayarak ocuklarn
ykama imkn buluyorlar. Sokakta yaayan ocuklarda eitli sinirsel bozukluklar hzla ba gsteriyor:
Korku krizleri, hiperaktivite, iddet eilimi, intihar giriimleri
Aadaki fotoraflar yalan balonu altnda ezilen bu gerek insanlarn gerek hayatndan bir kesittir.
Fikir Platformu
40
Fikir Platformu
41
Fikir Platformu
42
Fikir Platformu
43
Fikir Platformu
44
Ekonomistler ekonomiden anlasalard yatrmc olurlard
Ekonomistler sebep-sonu zincirlerine fikren hakim deildir. Olaylar olup bittikten sonra makul bir
aklama getirirler, gafleti gizlemeye, akll grnmeye yarar sadece. Ekonomistleri dinleyerek
tahmin yapmak dikiz aynasna bakarak araba kullanmaya benzer; toslarsnz bir tarafa. Sonra bir
ekonomist gelir, neden kaza yaptnz uzuuuuuuun uzun anlatr
Taraf Gazetesinden nder elik de gitmi ekonomistlere danm, onlar da makro gstergelere
bakarak gelecekten haber vermiler(!). Kriz riski artyor demiler. Aslnda Taraf okurlarn bu
derecede aptal yerine koymaya kimsenin hakk yok. Hele ekonomistlerin hi yok.
Tarih yazmyor ki bir gn bir ekonomist net bir ey sylesin ve syledikleri gereklemi olsun. Bana
inanmyorsanz 2007-2008 krizinden nce Amerikal ekonomistlerin sylediklerini, yazdklarn
aratrn. Yangn ABDyi sardktan sonra Avrupa Merkez Bankas eski genel mdr Jean-Claude
Trichetnin (fr,ing) yapt gven verici aklamalar okuyun. Aradan ka yl geti? Yeni genel
mdr Mario Draghi hl Avrupa bankalarnn batmasn engellemek iin yzmilyarlarca dolarlk
yardm paketlerine ekonomik rasyonalite klf dikmekle megul.
Eer bir ekonomist bugnk verilere bakarak yarn, haftaya, seneye ne olabileceini bilecek
kabiliyette olsa Tarafa rportaj vermekle, rapor vs yazmakla ya da TVde grnmekle neden vakit
kaybetsin ki? Borsa, emlk, dviz, altn elindeki paray hzla katlayabilir. Sadece bu bile
ekonomistlerin ekonomiden ne kadar anlaMAdn fark etmek iin yeterli sanrm.
Peki saatlerce konuurken ne anlatyorlar? Ekonomi bir bilme deil inanmameselesi olduu iin
ekonomistler de peygamberlerini, mridlerini dinlerler. Ekonomistler intisab etmi olduklar
ideolojilerin, ekollerin dorultusunda konuurlar. rnek? 2008 Krizi kimin suu? Her bir ekonomist
kendi amentsn tekrar ediyor:
Fikir Platformu
45
1) Ulus-Devlet suludur. nk hkmetler ulusal parann deerini muhafaza veya ihracat

desteklemek iin faizleri yapay olarak dk/yksek tuttular. Speklasyon balonunun
imesine sebep hkmetlerin merkez mdahaleleridir. Sonunda piyasalarn gerekleri
karsnda direnemeyeceklerini anladklarnda artk ok geti. Panie kapldlar. Yanl
kararlar birbirini izledi. Vs.vs.
2) Bankalar suludur. Mevduat bankacl ile yatrm bankacln ayn at altnda yaptklari
iin speklasyon riskleri gerekletiinde mevduatlara, hayat sigortas vb uzun vadeli
birikimlere sirayet etti.
3) Arac kurulular suludur. Goldman Sacsn Abacus adl rnde yapt gibi bilinen riskleri
gizlediler. Kendi mterilerine sattklar finansal rnlerin aleyhine oynadlar. Para
kaybettirdikleri mterilerden bir de komisyon aldlar.
4) Fitch Ratings, Moodys ve Standard & Poors gibi kredi derecelendirme kurulular
suludur. Yatrmclar yanl bilgilendirdiler. Objektif deiller. Ellerindeki yatrm aralarna
zarar vermemek iin bilgi saklyorlar. Bal bulunduklar zel ve resm kurumlarn bask
altnda tetiki gibi davranyorlar.
Bunlar gerein paralar. Ama gerek bunlarn toplam ya da ortalamas deil. Psikolojik ve sosyolojik
faktrlerin devreye girdii bir sahadr ekonomi. nsanlardaki agzll ya da fakirleme korkusunu
formllere sdramazsnz. Arz, talep, fiyat dalgalanmalar Amerikan dolar veya Japon yeni
cinsinden, objektif olarka ifade edilse de ekonomik olaylar objektifdeildir. Bunlar insanlarn mallara,
risklere, beklentilere sbjektif olarak atfettii deerle belirlenir.
Szgelimi kariyerist bir anne ocuklarn ihmal ederek yl sonu primi olan 1000 veya 2000 dolar
kazanmay hedefliyor diyelim. Bu da bir ticaret olur. Annelik grevini, ocuklarnn efkat ihtiyacn
yani ok sbjektif bir takm deerleriekonomik deerler ile deitirmi olur.
Para iin asker srlar satan bir general ve altn iin siyanr kullanarak doay tahrip eden madenciler
de byle bir deer takasna girerler. Sadece baz insanlar iin anlam olan sbjektif deer var bir
yanda. Kymeti saylarla ifade edilemeyen bu deerler ile herkes iin AYNI ekilde deerli olan para
dei-toku edilir. Vatan sevgisi, anne efkati, sularn lts ve blbln arks bylece DOW JONES,
CAC 40 gibi indexlerle ifade edilen bir piyasada dier deerler ile rekabete girer, arplr, blnr. A
bir insan bir miktar yedikten sonra doyabilir. Ama a gzl bir insan nerede durur? 20 milyar dolar?
100 milyar dolar?
Bir daha ki sefere ekonomistler size tahminlerini akladnda daha dikkatli dinleyin, cahilliklerine ok
gleceksiniz. Ama yine de iyimserim. Ekonomistler deer kelimesinin birden fazla deeri olduunu
anladklarnda baz dertlerimiz kendiliinden hallolabilir.
Fikir Platformu
46
Yunanistan kumar masasnda tlrken

Sunu: Hileli bir kumar masasna oturmutu Yunan halk. Hi kazanma ans yoktu. Pek de
parlak olmayan ekonomik gstergeler karmak finansal rnlerle kamufle edildi. Yunanllar
kamu borlar ve geri deme kapasiteleri konusunda kandrldlar. Avro blgesine girdiler. Bu
kamuflaj yapan ekip tam zamannda gerekleri aklad. Yunanistann bugn iinde
bulunduu feci durum sayesinde byk kazanlar elde ediliyor. Bu yazda Yunanistann eski
para birimi olan drahmiye dnme imkn zerine konuacaz. IMFnin mdahalesiyle krizden
kurtulan(?) ve nfusunun drtte biri hl fakirlik
snrnn altnda yaayan Arjantin acaba komu
Yunanistan iin bir rnek tekil eder mi? (MY)
Yunanistan avro blgesinden kabilir mi?
Bor altndaki yunanllar lkelerinin kontroln hzla
kaybediyorlar. Vergi politikas, devlet harcamalar derken
neredeyse btn kararlar dardan dayatlyor. Adm adm
igal altndaki bir lkeye benziyor Yunanistan. Artk sadece hkmetin kararlar deil dorudan
muhtevas da yukardan emrediliyor: AB, IMF, piyasalar Sevmedikleri bir babakan karlarnda
grmek istemiyorlar. Yunan halknn ne dnd kimsenin umurunda deil, onlar kendi polisleri
tarafndan coplanyor u an. Piyasann arzular demokrasinin zerinde. Peki Yunanl komularmz
Avrupa Birliinin dayatt ac ilalar imek istemezse ne olacak ? Mesel yle diyebilirler: biz
avrodan kyoruz, cannz cehenneme!
Byle bir tavr karsnda alacakllar 400 milyar dolara yakn para
kaybetmi olurlar. Az deil. Gemite sadece 1-2 milyar dolar iin
kopartlan frtnalara bakarsak karamsar olmak iin sebep ok. Hkmet
darbeleri hatta zgrletirici savalar yaplabilir bu borcun tahsili
iin. Avrupa topranda artk darbe olmaz demeyin. Alp satma
zgrl uruna ok hkmet devrildi gezegenimizde. Borlarn tahsil
etmek isteyen zel irketler Yunanistanda siyas gerginlik retebilirler.
Tabi sonradan yunanllar kurtarmak iin!
Fikir Platformu
47
Mesel ilide sosyalist lider Salvador Allendeyi devirmek iin yaplanlar hatrlayn. Nestl ve ITT
(International Telephone & Telegraph) gibi firmalarn 6-7 milyon dolarlk madd desteiyle ve CIAnin
egdmnde lke alt-st edilmiti. 1972deki kamyoncular grevi ile insanlar a braklmt.
(Bkz. William Colby and the CIA). nl bo tencere yryleri filan derken liberal bir diktatr olan
Pinochet iktidara getirildi. Ardndan ili halk sistematik bir baskya tabi tutuldu, gz altnda kayplar,
ikenceler, faili mehuller derken devlet terr ile adam edildi
insanlar. Daha dorusu Piyasa Tanrsna boyun emeleri
saland.(Bkz. The Pinochet File)
Liberallik ve Diktatrlk kelimelerini bir arada grmek sizi artm
olabilir. Son yllarda liberal demokrasi gibi terimler kullandmz iin
ikisini birbirinden ayrlmaz gibi gryoruz. Oysa bu bir bilgi kirliinden
ibaret. Trkiyenin liberalleri pek bilmez ama liberalizmin babalar
dobra dobra konumu, demokrasiyi dman iln etmilerdir
zamannda. Hatta Cumhura, halk iradesine Kemalistler gibi tepeden
bakmlardr:
Friedrich A. Hayek:
Piyasann i dengelerine ve zel mlkiyete sayg bireyi balayan yegne kural
olmaldr. Piyasann vatandalarca yaplacak kanunlarla dzenlendii demokrasi bireysel
zgrlkler iin bir tehlikedir.(Law, Legislation and Liberty, 1973)
Avusturya Ekolnn nl ismi Ludwig Von Mises:
Halk ynlar, oy veren, demokrasilerde hakim olan u milyonlar bilmeliler ki sahte
doktrinlere alet oluyorlar. Sadece Piyasa zerine kurulu bir
toplum onlara arzuladklar refah verebilir. Ama halk ikna
etmek iin nce elitleri, aydnlar ve i adamlarn ikna etmek
gerek. (12 haziran 1943te Leonard Read yazd mektup)
Neticede halklarn zgrl ile kapitalistlerin ticaret/yatrm
zgrl atabilir. Bu ok da yeni saylmaz. Tarih boyunca madd
g sahipleri devletin imknlarn ve emrindeki ordular ekonomik
amalar iin kullanmlardr. Bir ka olay hatrlamak istersek:
Limanlarn Avrupallara kullandrmak istemeyen inlileri adam

etmek iin yaplan Afyon Savalar,
ngiliz tekstiline rekabet edip fiatlar drd iin elleri kesilen
Hintli zanaatkrlar,
ran ve Irak petrol iin yaplan darbeler, zgrletirme
savalar
Yunanistan Arjantine benzer mi?

Avro blgesinin yardm olmadan Yunanistann 400 milyara yaklaan borcu kapatmas biraz zor zira
devletin kasalar bo. Borcun faizlerini bile deyemezler, nerede kald ana para. stelik u an Yunan
Devleti bor ile dnyor. Yani kamu hizmetleri d bor ile srdrlyor. Yunanistan iin avrodan
kmak demek eski para birimi olan drahmiye dnmek anlamna geliyor. yi ama drahmi ka para
Fikir Platformu
48

eder? Gemite Fransz frang ve Alman Marknn yaad devalasyonlara bakacak olursak drahmi
de ok parlak bir gelecek vaad etmiyor.
Slatee gre Avro kart Yunanllar drahmiye dnmenin avantajlarn ne sryorlar. Ucuz drahmi
sayesinde Yunan mallarnn ihracatnn kolaylaabileceini, 2001de nemli bir devalasyon yapan
Arjantinin de bu yollardan getiini Ne var ki gsz bir para ile ithalatn maliyeti ykselecektir.
Enerji bakmndan da baml olan Yunanistan gerek hammadde gerekse yar maml mallar ithal
ederken zorlanacaktr. Ksaca ucuz drahminin d ticaret dengesine etkisi ok da pozitif olMAyabilir.
Ayrca Yunanistan Arjantin deil, bunu da unutMAmak gerek. Arjantinin d ticaret dengesi uzun
zamandr pozitif iken Yunanistanda bunun tam tersi sz konusu. 2008 krizinden nce Yunanistann
ihracat 16-17 milyar dolar iken Arjantinin ihracat 42 milyar dolar gemi. Ayn dnemde Yunanllar
52 milyar dolarlk ithalat yaparken Arjantinliler bunun yarsna ancak eriiyorlarm.
Gda ve enerji baml bakmndan da Yunanistann durumu ok parlak deil. Bu sebeple Arjantinin
krizden k ne yazk ki Atina iin ok umut vaad etmiyor. Neden? Mesel Arjantinin nfusu
Yunanistann drt misli iken byk ba hayvan says 95 misli! Baka gda kalemlerinde, msr, pirin
ve budayda Arjantin 5,6 bazen 10 kat fazla retiyor. Enerjide de bu byle. Yunanistanda kii bana
enerji tketimi Arjantinin iki misli.
Yunanistan iin iyi bir eyler sylemek gerekirse kriz ncesi turizm gelirinin 15 milyar dolar yaklat
hatrlanabilir. Ucuz drahmi bu lkeyi yabanc turistler iin daha da ekici yapacaktr, bu bir gerek.
Ama sadece turizme gvenerek avrodan klabilir mi?
Yunanistann krizden ve/veya avrodan kurtulma kapasitesi konusunda bir fikir edinmek iin yunan
sermayesinin ne yaptna baklabilir. Zira byle skntl durumlarda kk tasarruf sahipleri kayba
urarken zenginler yurt dna yatrm yapabildikleri iin ulusal para biriminin yaad alkantlardan
kaabilirler. Zengin yunanllar da krizden ok nce kokusunu alma benziyorlar: lkenin avro
blgesini terk etme riskine kar onlar tasarruflarn nceden ulusal emberin dna karmlar.
Tpk 2001 krizinde Zengin Arjantinlilerin yapt gibi. Tabi bu zenginler servetlerini lkeden kararak
felaketi byttler ve hzlandrdlar ama bu da ayr bir mesele.
Fikir Platformu
49
Avrupa Muz Cumhuriyetinde darbe mevsimi

talyada bir darbe oldu Piyasa Darbesi Asker darbelerden sonra
siyaset szlne eklenecek yeni bir terim bu, azmz
altralm: Piyasa darbesi. Sermayenin asimetrik birikimi ulusdevlet kanalyla adalete bile hkmedecek noktaya vard.
adamlarna, bankaclarna sz geiremeyen bat toplumlar tpk
1980lerde ordusuna sz geiremeyen Trkiye gibi.
Evet Silvio Berlusconi hkmeti bir darbe ile devrildi. Bu devrilme
talyan halknn arzusuyla, demokratik yolla olmad. Btn
yolsuzluklara ramen talyan savclar ve hakimleri de Silvio
Berlusconiyi yerinden oynatamamt nk. Piyasalar yapt bu
darbeyi. Hem de bir ka gnde. rlanda, Portekiz, Yunanistan derken d bor basksyla
EGEMENLN KAYBEDEN lkelerin says artyor. Devletler ulusal egemenliklerini para piyasalarna
transfer ediyorlar. Avrupal aydnlarn ncelikli endiesi ekonomi gazetelerinin manetlerinde:
Piyasann silindiri hangi demokrasiyi ezecek bundan sonra? Madrid? Paris?
Trkiyede darbe ii silahl kuvvetlerin tekelindedir. Kendi lkesini defalarca igal etmitir bizim(?)
Trk ordusu. (Bkz. Kendi lkesini igal eden ordu) Babakan ast bile grlmtr. Sivil otoriteye
ba kaldran ordular byledir. Mafyalar. Devletin memurlarn, ara ve binalarn kullanr Dmana
deil, halka kar!
Avrupa askeri darbe devrini kapatal ok oluyor. Ancak grnen o ki darbe tehdidi sadece silahl
kuvvetlerden gelmiyor. Askerlikle ilgisi olmayan meslek erbab da ete kurabiliyor. Bu eteler
glendike demokrasinin ve adaletin zerinde bir g olarak kyorlar karmza.
Ne batda ne de Trkiyede aydnlar bu piyasa darbesini ngremediler. Neden byle oldu? Sanrm
normal ekonomi ile anormal ekonomi arasndaki fark gzden kat. Yani para, i adam, fabrika,
banka, borsa Btn bunlar smr / dman / kt / kaka / gnahiln etmi bir grup eyrek
aydn var. Yobaz slmclar var aralarnda, ok sayda yobaz solcu da var. Dn(e)miyorlar. SADECE
kar duruyorlar, senelerdir alternatif bulamadlar ama Kapitalizm istemezk diyorlar. Bir de yobaz
liberaller var. Bunlar da tam tersi, ruhan liderleri Hayekin buyurduu gibi ekonomik aktrleri
siyasetin ve Hukukun stnde gryorlar.
Fikir Platformu
50

Avrupada demokrasi bitiyor mu?
Aslnda insanlarn alp retmesi, alp satmasnda bir sorun yok. Daha dorusu normal ekonomik
faaliyette vicdanlar rahatsz edecek bir ey yok. Kt ya da ktlk bizim para ile kurduumuz
ilikide: Bencillik, gsteri, lks merak, israf (Bkz. Liberalizmin Kara Kitab) Normal ekonomide kriz
retecek bir faktr de yok. Piyasa yoluyla mehur arz-talep birbirini dengeliyor. Anormallik ise
ekonomik faaliyetlerin Hukuk erevesi dna kmasndan kaynaklanyor. Fikr ereveyi bu ekilde
koyduktan sonra Avrupada yaanmakta olan durum ve Trkiyenin gelecei konusunda iki meru bir
soru var sorulmas gereken:
Avrupada hukuk devleti dediimiz demokratik lkeler neden bu Piyasa Darbesine engel
olamad?
Asker darbelerden yakasn kurtaran Trkiyede bir gn Piyasa Darbesi ile hkmet
devrilebilir mi?
Avrupann iine dt rezaleti hazrlayan olaylar zincirini zmek gerek. Biz de bu noktaya nereden
gelindiini anlamak iin dikiz aynasndan geriye bakalm: Srekli bir deiim iinde olan zengin
Batnn deiMEZlerine, son bir ka on yln sabitlerine odaklandmzda manzara nasl? 1970li
yllardan itibaren zengin lkelerin bir kreselleme-liberalleme srecine girdiini, 1980lerde ise bu
srecin hzlandn gryoruz. Yani bir yandan kresel bir entegrasyon var: retim, teknoloji, ticaret,
sermaye hareketlerinin menzili ulusal snrlar ayor. Dier yandan bu glerin ulusal olMAyan ellerde
birikmesi ulus-devletlerin zerine bir bask kuruyor. Giderek gcn ve meruluunu yitiren ulusdevletler irketleri kontrol edemez hale geliyor. Tersine irketler ve bankalar ulus-devletlere kendi
koullarn dayatmaya balyor.
Son 30 ylda teknolojinin ve uluslararas ticaretin ald yola bakarsak i dnyas ile ulus-devletler
arasndaki ekimeyi kanlmaz olduunu da grrz. Hatta devletin altndaki ekonomik aktrlerin
ste gemesi, devleti altna almas dahi belki 1970lerde ngrlebilirdi. nk yllk cirosu yz
milyar dolar aan firmalar ile GSMHs on milyar dolar civar olan devletler ayn pistte dans ediyorlar.
Vergi politikalar, evre koruma, sosyal gvenlik gibi alanlarda ulus-devlet ile sermaye ister istemez
ekiiyor. Byle bir emada imanlar zayflarn ayana basacakt, bu kanlmaz. Peki somut olarak
ne oldu, bugn oluyor?
Ana srete dikkat eken ilk nokta mal, hizmet, emek ve sermayenin SERBESTE dolamas.
Uluslararas anlamalar, Dnya Ticaret rgt, IMF, Dnya Bankas Hep bu serbestlii dava
edinmiler. Kredi verdikleri lkelerin siyasetine liberal bir yn vermeye almlar. 1980lerden
itibaren Washingtonda Ronald Reagan, Londrada Margaret Thatcher gibi liderler ulus-devlet
cephesinde bu serbestlii bir devlet politikas haline getiriyorlar, bir ulus-devlet politikas! (Evet, ABD
bir ulus-devlettir, bkz. Amerika Tedavi Edilebilir mi?)
Gnlk hayatta bu serbestlik neye tekabl ediyor? Mesel gmrk duvarlarnn alalmas, alma
hayatn dzenleyen kanunlarn yumuatlmas, vs. Ticareti ve rekabeti daha akc hale getirmesi
beklenen bu nlemlerin herkes iin olumlu neticeler vermesi bekleniyor: Toplam zenginliin
artmas, Zenginliin fakir lkelerle paylalmas, eitsizliklerin, aln, savan
gerilemesiGerekten de bir lkede btn madd gcn devlette toplanmas yerine halka dalmas
da fena bir ey deildi. Bu ynyle ticaret ve yatrm serbestlii demokrasiye katkda bulunabilirdi.
(Bkz. Liberalizmin Ak Kitab)
Ne var ki liberallerin bu toz pembe d gereklemedi. Toplam zenginlik artt ama halka yaylmad.
Tersine zengin uluslarn serveti bir ka finans kuruluunda birikti. Liberalizmin ykseliine katkda
bulunan endstri bile baz uzmanlam finans kurulular tarafndan ele geirildi. retim, yksek
teknoloji ve istihdam kapasitesiyle ne kan kkl kurulular borsada yutuldu, ufak paralara
Fikir Platformu
51

blnp satld. Bu bankams yaplar bugn yle glendiler ki Avrupada beenmedikleri hkmetleri
devirmeye baladlar.
Treni raydan kim kard?
Dikiz aynamzdan geriye baktmzda bu raydan kma noktas ok net grnebiliyor. Ticaretin
serbest olmasn istemek ile bu serbestlii bir ideoloji haline getirmek arasnda fark var. Bir ideoloji
derken akln ve vicdann yerine konan, neredeyse refleksleen tepkileri kasdediyorum. Bu haliyle
liberalizm dier ideolojilere yaklayor: Faizm, Komnizm, slamizm nsan topluluklarbir ideolojim
var, artk dnmeme gerek yok dedikleri andan itibaren felaketin kapsn am oluyorlar. (Daha
nce Arendt ve Tocquevillein bu yndeki tezlerinden ok bahsettik) Ne yazk ki tarihiler ve
siyasetiler genellikle farkl ideolojiler arasnda tercih yapma gayretindeler. Oysa gerek
tercih ideoloji ileakl arasnda. Yoksa giyilen deli gmlei ha krmz olmu ha yeil ne fark eder? (Bkz.
Dirili Neslinin Aments / Sezai Karako) Neyse. Konumuza dnelim.
Raydan kma srecinin kilometre talarndan bahsedecek olursak birbiriyle alakasz gibi grnen
doal(!) felaketlere rastlyoruz.:
1 1980lerin sonunda Amerikan emekli sandklarnn iflas,
2 1995te Barings Bankn bat,
3 Enerji sektrnde bir dev iken finansal rnler pazarlamaya balayanEnronun 2001deki
k,
4 2007-2008de balayan yksek riskli emlk kredilerinde balayan krizin nce ABD emlk
sektrn, sonra borsalar vurmas, ardndan likidite krizine dnerek bankalar batrmas,
ABDden dnyaya, finans sektrnden d ticarete sirayet etmesi,
5 Yunanistan, rlanda, zlanda, Portekiz, spanya ve talyada d bor krizlerinin ardndan
meydana gelen Piyasa darbeleri.
Hi de doal olMAyan bu felaketleri birbirine balayan ortak noktalar var aslnda ama nedense batl
ekonomistler bundan pek bahsetmiyor:
a) Felaketi balatanlarn cezalandrlMAmas,

b) Felaketin sonularna katlananlarn finanstan uzak oluu,
c) Felaketi balatanlarn krizden daha da glenerek ve zenginleerek kmas,
d) Endstriyel firmalara, bankalara ve lkelere kredi notu veren finansal kurulularn (kendi
elleriyle rettikleri) speklatif dalgalardan astronomik krlar elde etmesi
Ekonomi hukukun stnde midir?

Trkiye uzun sre militarizmden muzdarib idi. Hem devlet kurumlar hem de halk Trk Silahl
Kuvvetlerinin eletirilmesinden rahatsz olurdu. Ordu kutsald, peygamber oca idi. Askerlik
yapmayana kz verilmezdi, vs. Hukukun, eletirinin, hesap vermenin stne kardmz ordumuz ne
yazk ki bir darbe makinesi haline geldi. stelik asl grevi olan vatan topran muhafaza gcn de
yitirdi bu srete. Gerek dnya tarihi gerekse Trkiyenin gemiine baktmzda hep ayn gerei
gryoruz: Eletirinin, Hukukun stne karlan kii ve kurumlar yozlayor. Kendilerini besleyen
halk tehdit ediyorlar. (1)
Fikir Platformu
52

Evet Dnyamz 1980lerden itibaren liberal rzgrlara maruz kald. znde ok farkl eyleri savunan
insanlar zgrlk umuduyla bir bayrak altnda toplanmak istediler. Mesel kendisine liberal diyen
kimi aydnlar ulus-devletlerin ve totaliter rejimlerin tektipletirici basksna kar durdular. Bireyi,
bireysel haklar savundular. kinci bir grup ekonomik faaliyetler zerinde devlet basksndan yaknd.
Ekonominin siyasete alet edilMEmesi iin aba harcad.
Kanaatimce btn bunlar meru taleplerdi. Ancak siyas istismar ile Hukukun meru snrlar
arasndaki fark net gremedi aydnlar. Bolluk toplumu, tketim toplumu, israf toplumu ve bencillik
toplumu haline gelen zengin Bat yeni bir canavar oluturdu: Liberal totalitarizm. Artan zenginlik
sradan insanlara dalmyor, bir ka elde toplanyor. Sermaye ve speklasyon tekelidiyebileceimiz
bu aznlk elde ettii pozisyonu korumak iin ulus-devletleri, basn, dnce kurulularn ve sivil
toplumu enstrmanlatrd.
Sermayenin asimetrik birikimi ulus-devlet kanalyla adalete bile hkmedecek noktaya vard.
adamlarna, bankaclarna sz geiremeyen bat toplumlar tpk 1980lerde ordusuna sz
geiremeyen Trkiye gibi.
Bundan sonra ne olabilir?
Ksa vadede iki eksen zerinde olumsuz deiimler greceiz sanrm:
1 lkelerin kredi notuyla ifade bulan Piyasay sevindirmek iin ulus-devletler byk
manevralar yaptlar 20-30 yldr, daha da yapacaklar. Emeklilerin, iilerin haklarn koruyan
kanunlar hafifletiliyor mesel. Farkl devletlerin Kanun / Hukuk / Adalet anlay birer rn
gibi rekabet halinde. Doann korunmas, gda gvenlii, ila firmalarnn denetimi bu
rekabete feda edildi, gerisi gelecek gibi grnyor.
2 Rant zerindeki vergilerin azaltlmas da gzden kaMAmal. Piyasa darbesi yaplan
lkelerde kimi zaman polis iddetiyle dayatlan bir politika bu. Uluslararas rekabet adna
yaplan oyunda ulus-devlet de bir aktr ama giderek pasifleiyor. Ulus-devletlerin gelir kayb
halka gtrlen hizmete yansyor: Eitim, salk, gvenlik En kolay feda edilenler uzun
vadeli kamu yatrmlar olacak: Bilimsel aratrma, eitim burslar, altyap.
Sonu
Jean-Claude Trichetnin arkasndan Avrupa Merkez bankas genel mdrlnegetirilen Mario Draghi
avronun da yeni patronu oldu. Ayn Mario Draghi Yunanistann avro blgesine girii esnasnda
hesaplarla ve makro gstergelerle oynayan Goldman Sachs firmasnda Avrupadan sorumlu e bakan
idi. Draghi ve ekibi zamannda alarm ziline bassayd Avrupa Birlii bugnk duruma
dmeyecekti. Neden AB kriz reten bir insana hesap sormak yerine daha byk sorumluluk
vererek avroyu emanet etti?
1980lerde kreselleme-liberalleme olarak alglanan bir sre yaadk.Teknolojinin mmkn kld
bir serbestleme teorik olarak ulus-devletin kontrolndeydi. Bugn ise tam bir raydan
kma yayoruz. Sermaye birikimi yle byk seviyelere ulat ki nce ulusal endstrilere hkmeden
finansal kurululara tank olduk. Kendisi deer retmeyen, korku ve umudu nakit paraya eviren
bir finans uzman stn rk tredi. Kendi dnce kurulularyla akademilere, uzmanlaryla
hkmetlere szdlar. Gelecek onyllar kar devrimin organize olaca yllar olabilir. Ama batllarn
meydanlarda toplanmakla, polisle atmakla yol alabileceklerini sanmyorum.
Fikir Platformu
53

Dipnotlar
1 Din adamlar ve din kurumlar da bu emann iinde. Ortaa Avrupasnda Tanrnn
temsilcisi, hata yapmaz vs iln edilen papalarn Vatikan bir geneleve evirmeleri sanrm
rnek olarak yeter.
Fikir Platformu
54
Avrupa batmayacak, oktan batt nk

Nasl ki Trkiyede bir asker vesayet bels varsa
Avrupada da finansal bir vesayet bels ba gsterdi.
Ama bu sadece bir balang! 2008de ABD emlk
sektrnn 300 milyar dolarlk kk bir alt
sektrnde balad kriz. Akl d, ahlk d ve
yasad olan bir faaliyet -geliri olMAyanlara emlk
kredisi vermek- yasallat, yasa-ii hale getirildi.
Bylece yapay olarak retilen kredi krizi (gven
krizi) nce likidite krizine dnt, yatrm bankalarndan mevduat bankalarna bulat ve en sonunda
d ticareti de vurdu. Speklatif kumar ekonomisiyle ile ilgisi olmayan gerek sektrlere sirayet etti.
Nihayetinde gelimi lkelerden BRIC lkelerine, Trkiyeye ve dnyann geri kalan ksmna yayld, hi
bir sektr, irket, lke ve insan bu krizden kaamad. Tabi kriz reticileri hari, onlar kamak yle
dursun krizin iinde bol bol yzdler, elendiler, yediler, itiler ve sradlar.
Ancak bu ekonomik frtna sadece siyaseti deil demokrasiyi de vurdu. Avrupann batmas bu.
Trkiyeli aydnlarn (henz) gremedikleri bir gerek. Gne gibi FAZLA aikar, gremiyorlar plak
gzle. Hemen her konuda olduu gibi iki ar uca savrulanlar ounlukta. Bir yanda Avrupa
dalyor vb glklar; dier yanda ah yok, batmyormu, bak anlatlar adamlardiyenler (Ahmet
Altan, Temel skit, vs)
Bir sabah uyandnda Avrupann okyanus sular altnda kaybolacan zannedenler elbette yanldlar.
Ama Avrupann eskisi gibi devam ettiini zannedenler de yanlmaktalar Geriye kim kald? Zaten
Trkiye hi kimseden ekmedi eyrek aydnlardan ektii kadar. Geelim
Fikir Platformu
55

Avrupann batmas elbette bir metafordu. Byle anlalmalyd. Avrupa halklar ynetim
zerindeki sz haklarn kaybediyorlar. Siyas bir aktr olarak ise Avrupa dnya g pastasnda igal
ettii yeri kaybetmekte. Bunlardr bat olarak anlalmas gerekenler. Yoksa alktan aa
kabuklarn kemiren, gzlerine sinekler konan sarn bebekler grlecek eyfel kulesinin
dibinde demek deildir. Avrupa bir Somali olmayacak. Korkmayn (= sevinmeyin).
Avrupay bizim hayran(?) olduumuz anlamda WAY BE!! AVRUPEAAA!yapan ey dalar, ovalar
veya atolar deil demokrasiydi. Yani kollektif imknlar kullanmaktaki maharetiydi bu adamlarn. Ne
demek?
zelde Bat Avrupa lkeleri kollektif frsatlar ve kollektif tehditler karsnda atmay nlemenin bir
yolunu icad etmilerdi demokrasiyle. Aslnda bizim istiare dediimiz kltrn alafranga biimde
kurumsallamasyd bu. Her hangi bir grubun eline sopay alp kemalistler gibi geri kalanlara kendi
tercihlerini dayatmas yerine bizim frenkler baz kurumlar ihdas etmilerdi:
Ynetici belirlemek iin serbest seimler,

Seileni eletirebilen hr basn,
Kuvvetler ayrl ilkesi,
Bamsz yarg,
Seimi beklemeden derneklerle, sendikalarla ynetime bask yapma imkn,
Vs.
Avrupa toplumlarn ilerleten bu fikr atma ortam idi. Yani i anlamazlklar fizik iddet
zemininden uzaklatrmakt. Halk sokaklara dklmeden, saraylar yakmadan, krallar asmadan
gcn kullanabilmeliydi. Halkn iradesinin, tercihlerinin her an ifade bulmas, KAN
DKMEDEN eyleme dnmesiydi amalanan. Byk lde baarld bu 2ci dnya savandan
2008e kadar en azndan. Ya sonra? Sonras biraz acayip. Halkn karlar ile baz yatrm bankalarnn
karlar arasndaki izgi bulanklat. Nasl ki Trkiyede bir asker vesayet bels varsa Avrupada da
finansal bir vesayet bels ba gsterdi. Ispat?
Le Monde, New York Times, the Independent ve The Guardian gazetelerinin derledii baz bilgilere ve
rastlantlara bir gz atalm:
Hayek usul, anti-demokratik liberallik ve kriz retmek
1974 ili, anti-demokratik basklarla dayatlan liberal politikalar ve 1981de

ekonomik kriz,
1976 Arjantin, anti-demokratik basklarla dayatlan liberal politikalar ve 1980de
ekonomik kriz
1985 Bolivya, anti-demokratik basklarla dayatlan liberal politikalar ve 1987de
ekonomik kriz
1989 Venezuella, anti-demokratik basklarla dayatlan liberal politikalar ve 1993de
ekonomik kriz
Kriz kadar faydal bir ey var m?
Goldman Sachs 2009da 11,5 milyar dolardan fazla bonus datyor,

Dnyada 82 lkenin ulusal geliri bu rakamn altnda,
Goldman Sachs dakikada 16 bin dolar kr ediyor, yllk kr 9 milyar dolar,
Goldman Sachsta ortalama yllk maa 350.000 avro,
ngilterede ortalama yllk maa 29.000 avro,
Fikir Platformu
56
Amerikan vatandalarnn vergisinden Goldman Sachsa aktarlan miktar 7 milyar

avro,
Goldman Sachs hisselerinin borsadaki deeri krizden nce 70 milyar avro,
Goldman Sachs hisselerinin borsadaki deeri 21 ocak 2010da 57 milyar avro,
Bankaclarn etik d yatrmlar sebebiyle iini kaybeden insan says 40 milyon.
Finansal vesayet:
Bankalar Hukukun stndedir, insanlar ise bankalarn ayaklar altndadr!
Yatrmclar kandrd iin Goldman Sachsn (daha byk bir cezadan yrtmak iin)
dedii tazminat: 580 milyon dolar, yani bir iki haftalk kr.
JP Morgan benzeri sulamalardan yrtmak iin dedii miktar: 154 milyon dolar.
Bankann 2010 kr 18 milyar dolara yakn. Datt bonus 10 milyar dolar civarnda.
ngilterede krizden sonra kan ayaklanmalarda alnt bir kyafeti ald iin bir
kadna verilen ceza: 5 ay hapis,
Bir baka ingilize alnt bir televizyonun tanmasna yardm ettii iin verilen ceza:
18 ay hapis,
20 ve 22 yalarndaki iki gen facebook zerinden (baarsz) bir isyan organize
etmeye almaktan verilen ceza: 4 yl hapis.
Sonu
Avrupa artk eskisi gibi olmayacak. Halkn iradesini inemenin yeni yollar kyor ortaya. Hukuk
metalayor, adalet piyasada alnp satlan bir ey oluyor. Halklarn deviremedii siyasetileri banka
mdrleri bir gecede indiriyor aa. Evet Avrupa batmayacak, oktan batt nk Pislie batt!
Fikir Platformu
57
Srdrlebilir erefsizlik: in ve Avrupa

Srdrlebilir kalknmann yollar aranyordu
bizim batda, mehur sustainable
development dediimiz ey. Yani evreyi
kirletmeden, yerel kltr ezmeden, iiyi
smrmeden zenginlemek. sterseniz gereki
olalm, fazla kirletmeden diyelim, fazla
ezmeden, fazla smrmeden. Avrupada bunun
daha iyisini icad ettik, sadece 3 gn
nce: Srdrlebilir erefsizlik.
Azck erefsizlik, katlanlabilir, allabilir seviyede bir erefsizlik!
Avrupa Birlii krizden kendi imknlaryla kurtulacan iln etmiti. Ne rlanda ne Yunanistan yzst
braklmayacakt, ABnin gc buna yetecekti. 26 ekim gn bu garantinin tam ters ynnde iki DEV
adm atld:
AB yneticileri IMF garantisinde zel bir fon almasn onayladlar: in ve Rusya gibi
ykselen lkelerden gelecek katk ile beslenecek bir fon!
in bu fon kanalyla ABye bor vermeye hazr olduunu resmen iln etti.
26 ekim 2011 tarihi tpk Pearl Harbour saldrs ya da Berlin duvarnn yklmas gibi tarihi bir gn. Bir
dnm noktas. 1948deki Marshall Planndan bu yana Avrupa siyasetinin girdii en keskin viraj.
Neden?
AB lkeleri Trkiye de dahil bir ok lkeye demokrasi ve zgrlk dersi vermeye almlard. Bunu
yaparken de madd glerini bolca kullanyorlard: Kaka-pis lkelere kredi verMEyerek, teknoloji
transferine snr koyarak, d ticaretlerini snrlayarak, rnekler ok(1).
Fikir Platformu
58

Avrupal siyasetiler yakn zamana kadar ini de eletirebiliyorlard. Mesel ikenceleri, ii
smrsn, Tibetin igalini Ancak Avrupa ekonomisi fonlar ve IMF kanalyla ine baml hale
gelirken/getirilirken baz talarn da yerinden oynayaca muhakkak. nsan haklar ve tabiat gibi
alnp satlmaz varlklar koruyan kanunlar da artk bir tr piyasada arz-talep dalgalanmalarna
maruz kalacak. Hukuka ikame edilen Piyasa gnlk hayatmz dorudan etkileyecek. (Bkz. Ticar bir
mal olarak Adalet)
Bu noktada nemli bir ayrmn altn izmek isterim: nsan
haklar, doaya sayg gibi kriterler asndan hemen btn
lkelerin tenkid edilecek yanlar vardr. Bu yzden her
lkeyi neden filanca diktatrle ticar / diplomatik ilikin
var?diye eletirmek mmkndr. Hsn Mbarekin,
Kaddafinin veya srailin gstere gstere yaptn bir ok
cici bat lkesi de aktrmadan yapar. Bu makale
kapsamndaki eletirinin hedefi devletlerin tek tek
ahlakszlk yapmas deil, bu nemli. Tarihi bir dnm
noktas olarak nitelediim ABnn ayana kurun skmas. Bir baka deyile demokratik bir yap olan
ABnin totaliter bir yap olan ine boyun emesi. Hem de srdrlebilir bir biimde!
Zira AByi krizden kurtarma operasyonu basit bir ticar kar ilikisi iinde deerlendirmek hata olur.
Miktarlarn ykseklii ister istemez yapsal baz neticelere gebe. Aalm: Fransz ve
Alman uzmanlara gre halen ABnin kamu borcunun 500 milyar avroluk bir blm zaten inden
alnm. D ticaret fazlas sayesinde inin elinde biriken 3200 milyar dolar ise esas olarak Amerikan
dolar. ABDye gveni giderek azalan Pekin btn yumurtalar ayn sepete koymaktan bkt ve fazla
alternatifi de yok. 2010 ylnda ABnin GSMHsnn 12.268 milyar avro olduunu dikkate alrsak
inden gelen bu destein(?) ne derecede yapsal sonular dourabilecei daha net anlalabilir
sanyorum. (Bkz. Devlet kapitalizmi ve Sovereign wealth fund meselesi: ing. fr.)
Sonu
Bir yanda fazla parasn yatracak yer arayan, anayasasna gre serbest piyasa taraftar bir
proleterya diktas olan in var. Dier tarafta hukuktan dn vermi, kendi bankaclarna sz
geiremedii iin iflasa doru giden, demokratik bir Avrupa Birlii; tpk ABD gibi. Avrupa Birlii
kendi vatandan kle olarak altran totaliter inden hayat bir madd yardm almaya hazrlanyor.
in daha imdiden politik tavizler konusunda artlarn dayatmaya balad. stelik ABnin alaca bu
yardm krl alt yap harcamalarnda kullanlMAyacak. Krize sebep olan bankaclara verilecek. Bundan
sonra ne olur? Avrupada devletin asl grevlerinden istifa ediine tank olabiliriz. Sosyal gvenlik,
adalet, eitim, salk, i gvenlik hizmetlerinde ok ciddi bir gerileme.
Avrupada demokrasiyi kymetli yapan ne varsa Piyasann ezici gc karsnda fazla
direnemeyecektir. Basn zgrl ve bamsz yarg da dahil. Evet, gerekten tarihi bir viraja girdik.
Sarkozy ve Merkel srdrlebilir erefsizlie oynuyorlar. Ama srdrlemez noktalara savrulabiliriz.
Dipnotlar
1 Tabi ilerine geldii zaman Saddam (Irak), Mbarek (Msr), Kaddafi (Libya) gibi en kanl
diktatrlere yardm etmekten geri durmadlar; bu da oyunun bir paras idi. Ama AB lkelerinin
sahip olduklar ekonomik g, medyatik g ve diplomatik g bir araya gelince kaka-pis iln edilen
devletlerin bir itiraz frsat olmuyor. Batnn karna endeksli bu ahlk(!) sayesinde ran terrist iln
edilebiliyor, Afganistanda bir ka terristin(?) saklandn bahane eden ABD ordusu kadn oluk
ocuk demeden yzlerce masum sivili ldrebiliyor.
Fikir Platformu
59
Kaynak dergiler ve kitaplar

Dergiler
1. The relationship between credit default swap spreads, bond yields, and credit rating
announcements [Journal of Banking and Finance] J. Hull, M. Predescu, A. White
2. Credit default swap spreads as viable substitutes for credit ratings: [University of
Pennsylvania Law Review], Mark J. Flannery, Joel F. Houston, Frank Partnoy
3. The British Marksman Who Refused to Shoot Washington. How Thomas Jefferson's Hatred of
Banks Led to the Panic of 2008. [American History, N 44, 2009]
Kitaplar
1. Writings on Money, Banking & Public Debt (Excerpts from the Memoirs, Correspondence and
Private Papers), Thomas Jefferson
2. The Great Financial Crisis: Causes and Consequences, John Bellamy Foster, Fred Magdoff
3. The Financial Crisis Inquiry Report, Authorized Edition: Final Report of the National
Commission on the Causes of the Financial and Economic Crisis in the United States,
Financial Crisis Inquiry Commission
4. Dark Markets: Asset Pricing and Information Transmission in Over-the-Counter Markets,
Darrell Duffie
5. Inside the Over-the-Counter Market in the UK, Tom Wilmot
6. Regulation of over-the-counter markets: Hearings before the Committee on banking and
currency, United States Senate, Seventy-fifth Congress, third session, on S. 3255 by United
States. Congress. Senate. Committee on Banking and Currency
7. A Demon of Our Own Design: Markets, Hedge Funds, and the Perils of Financial Innovation
Richard M. Bookstaber
8. Engineering the Financial Crisis: Systemic Risk and the Failure of Regulation, Jeffrey
Friedman, Wladimir Kraus
9. The Quants: How a New Breed of Math Whizzes Conquered Wall Street and Nearly
Destroyed It, Scott Patterson
10. Misunderstanding Financial Crises: Why We Don't See Them Coming, Gary B. Gorton
11. The Origin of Financial Crises: Central Banks, Credit Bubbles, and the Efficient Market Fallacy,
George Cooper
12. Web of Debt: The Shocking Truth About Our Money System and How We Can Break Free
Ellen Hodgson Brown, Reed Simpson
Fikir Platformu
60

13. The Two Trillion Dollar Meltdown: Easy Money, High Rollers, and the Great Credit Crash,
Charles R. Morris
14. Too Big to Fail: The Inside Story of How Wall Street and Washington Fought to Save the
Financial System--and Themselves, Andrew Ross Sorkin
15. Casino Capitalism: How the Financial Crisis Came About and What Needs to be Done Now
Hans-Werner Sinn
16. On the Brink: Inside the Race to Stop the Collapse of the Global Financial System, Henry M.
Paulson
17. The Credit Default Swap Basis (Bloomberg Financial), Moorad Choudhry
18. The New Paradigm for Financial Markets: The Credit Crisis of 2008 and What It Means,
George Soros
19. Derivatives: Markets, Valuation, and Risk Management, Robert E. Whaley
20. Fundamentals of Derivatives Markets, Robert L. McDonald
21. Derivatives Demystified: A Step-by-Step Guide to Forwards, Futures, Swaps and Options,
Andrew Chisholm
22. Crisis Economics: A Crash Course in the Future of Finance, Nouriel Roubini
23. Lessons from the Financial Crisis: Causes, Consequences, and Our Economic Future, Robert
Kolb
24. Shadow Banking and Its Role in the Financial Crisis (Global Recession - Causes, Impacts and
Remedies) Devin A. Jenkins , Marlin I. Collins
25. Chain of Blame: How Wall Street Caused the Mortgage and Credit Crisis, Paul Muolo,
Mathew Padilla
26. Bailout Nation, with New Post-Crisis Update: How Greed and Easy Money Corrupted Wall
Street and Shook the World Economy, Barry Ritholtz
27. Money and Power: How Goldman Sachs Came to Rule the World, William D. Cohan
28.Chasing Goldman Sachs: How the Masters of the Universe Melted Wall Street Down...And
Why They'll Take Us to the Brink Again, Suzanne McGee
Fikir Platformu
61

Banka Ordudan Tehlikelidir

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Banka Ordudan Tehlikelidir

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Banka ordudan tehlikelidir!