I.

Dnya Sava Sonunda Suriye Cephesi ve Mustafa Kemal Paa

Yrd. Do. Dr. S. Hatipolu (1994 ylnda IV. Hatay Tarih ve Folklor Sempozyumu Bildirisi)
Sanayi nklbnn neticesi olarak balayan kolonizasyon hareketleri, Avrupallar arasnda uuruma
varacak boyutta kar atmasna neden olmutur. Bu kar atmas byk devletler arasnda bloklamalara yol am ve bu bloklamalar sonucunda I. Dnya Sava patlak vermiti. Bu savata Osmanl
Devleti Almanyann liderliini yapt ttifak Devletleri grubunda yer almt. Birok cephede savaa
giren Osmanl Devleti, Sina-Filistin Cephesinde de ngilizlerle etin muharebelere girimi ve bu
muharebelerde kademe kademe geri ekilerek, Suriyede tutunmaya almt.
Bilindii gibi btn cephelerde sava iddetli bir ekilde srerken, Suriye Cephesinde Yldrm Ordularnn da akbeti iyi grnmyordu. Grup Komutan General Falkenhein, Suriyedeki bu baarszl
yznden geri arlm ve Yldrm Ordular Grubu Komutanlna da Mareal Liman von Sanders getirilmiti. Bu arada Sultan V. Mehmet Reatn lm zerine, VI. Mehmet Vahideddin 4 Temmuz 1918de
padiah olduktan sonra M. Kemal Paa 7 Austos 1918de ikinci defa, Filistinde bulunan 7. Ordu komutanlna tayin edilmi ve 1918 ylnn Austos ay ortalarnda komutay devralmt. M. K. Paa komutay
devraldnda 7. Ordu Nablusun gneyi ile, eria Nehri arasnda konulanmt. Ayrca 7. Ordunun
sanda 8. Ordu, solunda eria, arkasnda 4. Ordu bulunuyordu. M. Kemalin bu srada yaptrd keifler
ve alm olduu istihbarat sonularna gre, bir dman taarruzunun balamak zere olduu tespit
edilmiti 1. Dier yandan, 1918 ylnn yaz aylarn bir taarruz hazrl ile geiren ngiliz General Allenby,
30.000 kii olarak dnd Trk kuvvetlerini yenmek maksadyla, bu defa 200.000 kiilik bir kuvvet
hazrlayarak, Yafann kuzeyinde ve ky blgesinden saldrya karar vermi ve kuvvetlerinin drtte n
burada toplamt 2.
Bu hazrlklar sezen ve ngilizlerin 19 Eyll sabah saldrya geeceini tahmin eden 7. Ordu Komutan
M. Kemal, durumdan Sandersi haberdar ettii halde; ciddiye alnmamt. Bunun zerine M. K. Paa
herhangi bir saldrya kar sadece kendi birliklerini hazr bir duruma getirmiti. 18 Eyll akam M.
Kemal, gerekli nlemleri alm olduklarndan emin olmak iin, emrindeki iki kolorduya komuta eden
arkadalar smet ve A. Fuatla telefonlat. Daha telefonu henz kapatmt ki, ngiliz topu bombardmannn ilk sesini duydu 3. Bylece Nablus Muharebesi balam ve ngilizler 19 Eyll gn de byk bir
taarruza gemilerdi. Trk kuvvetleri bu saldrya kar zaman zaman etin bir direnme gstermelerine
ramen, ekilmeye balamlard 4. Bu saldrlara M. Kemal Paann 7. Ordusu dayanrken, 8. Ordu
cephesi yarlmt. Bunun zerine 7. ve 4. Ordular ekilmeye balamlard. Bu ekilme srasnda bile, M.
Kemal at srtnda dmanla temas kesmeyerek, en son eratnn yannda ve iinde bulunarak, ordusunu
gzel bir dzen ierisinde geri ekmiti 5.
Dier taraftan isyanc Araplarn, Trk ordusunu arkadan vurmalar buralarn ok abuk kmesine sebep
olmutu 6. te bu asilerden Emir Faysal kuvvetleri de gneyden ilerlemekteydi. Bundan sonra 25
Eyllde Amman dm ve 30 Eyllde de ngiliz kuvvetleri am yaknlarna kadar gelmilerdi 7. Fakat
ayn gn am savunmakla grevlendirilen general ehirden ayrlm; kolordu komutanlarndan biri de
askerlerini dmana teslim ederek, Beyruta kam ve bundan dolay am elden kmt 8. Ayrca Fransz ve ngiliz kuvvetleri denizden donanma yardm alarak, 1 Ekimde Beyrutu da igal etmilerdi 9. Bu

1
2
3

5
6
7
8
9

kr Tezer, Atatrkn Hatra Defteri, Ankara 1972, s. 172; F. Rfk A tay. ankaya, stanbul 1984, s. 108-109. smet
nn, Hatralar, c. 1. Ankara 1985, s. 126 vd.
Say iin bkz., F. Armaolu, Siyasi Tarih. 1961, s. 628; Y. H. Bayur, Trk nk. Tarihi, c. 3, Ksm 3, Ankara 1991, s. 449 vd.
kr Tezer, a.g.e., s. 173; Lord Kinross, Atatrk, ev., Necdet Sander, stanbul 1984, s. 194-195; 18/19 Eyll gecesi 7.
Ordu cephesinde iddetli muharebeler balamt. 19 Eyll sabah ise saat 03.30da 8. Ordunun sa kanadndaki
grubun btn siperleri sahilden dalara kadar, iddetli bir topu atei altna alnmt. Bu konuda daha geni bilgi iin
bkz., Liman von Sanders, Trkiyede Be Yl, ev., M. evki Yazman, stanbul 1968, s. 313 vd., Necmettin Esin, Birinci
Cihan Savanda Osmanl mparatorluunun Son Yllarnda Atatrkn Grleri, Cumhuriyetin 50. Ylnda Armaan.
Ankara 1973, s. 25.
Cemal Paa, Hatralar, Haz. Behet Cemal, stanbul 1977, s. 264; smet nn. Hatralar, c. 1, Ankara 1985, s. 130 vd.,
Ali Fuat Cebesoy. Mill Mcadele Hatralar, c. 1, stanbul 1953, s. 10 yd. . Sreyya Aydemir, Enver Paa, c. 3, stanbul
1985, s. 334; Erik Jan Jrcher, Milli Mcadelede ttihatlk, ev. Nzhet Saliholu, stanbul 1987, s. 169; ATAE, Birinci
Dnya Harbinde Trk Harbi Sina-Filistin Cephesi, c. 4, Ksm 2, Ankara 1986, s. 628 vd., Cihat Akakayalolu, Atatrk
Komutan, nklap ve Devlet Adam Ynleriyle, Ankara 1988, s. 81.
Ylmaz Altu, Trk nklap Tarihi, stanbul 1985, s. 27.
Arap yarmadasnda, Araplardan sadece mam Yahyann ynetimindeki Yemen, Osmanl Devletine bal kalmt. Bu
konuda bkz., Y. Altu, a.g.e., s. 27.
. Tezer, a.g.e., s. 173; Fahir Armaolu, Siyasi Tarih, Ankara 1961, s. 628.
L. Kinross, a.g.e., s. 199.
Peter Mansfield, The Successors The Ottoman Empire, London, 1973, s. 45; F. Armaolu, a.g.e., s. 628. L. von Sanders,
a.g.e.., s. 342.

olaydan sonra da Yldrm Ordularnn Halepte toplanmasna karar verilmiti 10.

Bu ekilme esnasnda 7. Ordu, Komutannn gl ahsiyetinin sevk ve idaresi altnda dzenli bir ekilde
ve dman karlayarak, iddetli taarruzlarn nnde ezilmeden ve tertibatn bozmadan ekilmekteydi.
M. Kemal, ngiliz basknndan dolay deil, 7. Ordunun sa kanadn koruyan 8. Ordu kalmad iin ve
ayrca kuatlmaktan kanmak amacyla ekilmekteydi. Bu olaylar zerine M. K. Paa'nn dousundaki 4.
Ordu da kuzeye doru geri ekilmeye balamt 11. Kuatlma tehlikesi karsnda 7. Ordu; 22-23 Eyll
1918 gnlerinde, eria Nehrinin dousuna geerek, kendisini kuatlmaktan kurtarm ve Yldrm
Ordular Grup Komutanlndan alm olduu emirle de; M. Kemal 7. Orduyu sratle geri ekerek,
Halepin Gneyinde toplamaya balamt 12.
Meydana gelen bu ekilme srasnda M. Kemal, Ali Fuat ve Albay smet, insanst bir gayretle, tam bir
dal nlemeye almlard. Fakat dman kuzeye doru gittike glenen kuvvetlerle ilerlemekteydi 13. Bu duruma paralel olarak, Yldrm Ordular Grubu Komutan Sanders 6 Ekimde Halepe gelmi,
burada ayn gn 2. Ordu Komutan Nihat Paa, 7. Ordu Komutan M. Kemal Paa ve yksek rtbeli sivil
memurlarla toplanarak grm ve u sonuca varmlard: ehirde gvenliin ve Halep istasyonunda
da dzenin salanmas; ayrca sahilde Arap hareketinin genilemesinin nlenmesi, Ordular Grubunun
geri ile balantsnn kurulmas ve Ordu Komutan Nihat Paann, skenderun veya Mersinden dmann
karma yapma ihtimaline karlk, Adanaya gnderilmesi kararlatrlmt. Nihayet 4. Ordunun kaybnn fazla olmas nedeniyle 13 Ekimde lavedilmi ve bundan sonrada 4. Ordu karargahyla btn ki
talan 7. Ordu emrine verilmiti. Bu suretle Suriye cephesine ait btn iler ve vazifeler 7. Orduya, yani
M. Kemale devredilmi oluyordu 14. Bylece, Yldrm Ordular M. Kemalin Halepteki 7. Ordusundan ve
bir de bu hareketlere katlmayan ve Adanada bulunan 2. Ordudan ibaret kalmt. Bu srada Yldrm
Ordular Grubu Kumandan Liman von Sanders ve karargah Adanaya varmt. Suriye Cephesi artk 7.
Ordunun elindeydi 15.
Fakat uras da bir gerekti ki, Halep mntkasnn; kuvvetli, bilhassa svari ve zrhl vastalarla takviyeli
dmana kar, savunulmas mmkn grnmyordu. Dman ordusuna kar dnlen bu savunma
ancak Halepin kuzeyindeki dalk blgede mmkn olabilirdi. Bu durumu gznnde bulunduran
Yldrm Ordular Grubu Komutanl 7. Ordu Komutanlna, sebepsiz bir kar toprak terk edilmemesi
esas olmakla beraber; dmann stn kuvvetleri karsnda Halep civarnn terk edilmesi ve mukavemetin dalk ksmda yaplmas iin talimat vermiti 16.
Bu srada M. Kemal Paa, Yldrm Ordular Komutanlndan alm olduu emir zerine; 7. Orduyu
yeniden dzenlemeye alm, Kolordu Komutanlar smet ve Ali Fuatn bakanlnda reorganizasyon
komiteleri kurmu ve yava yava iki yeni tmen meydana getirmiti. M. Kemal bu yeni dzenlemeye
gre, 17 Ekim gn 1. ve 11. Tmenlerden XX. Kolorduyu; 24. ve 43. Tmenlerden, HI. Kolorduyu
oluturmu ve bylece 7. Orduyu ie yarar bir hale getirmiti. Bundan sonra da M. Kemal, XX. Kolorduyu Halep civarnda, III. Kolorduyu ise dier gerekli yerlerde ve 24. Tmeni Halep kuzeyinde
Katmada, 43. Tmeni gene Halep kuzeyinde Mslimiyede mevzilendirmiti 17.
Bu ekili harekat esnasnda Mustafa Kemal Paay rahatsz eden bbrek sanclar, Halepe geliinden
az sonra Paay yataa drm ve Ermeni hastanesinde yatmasna neden olmutu. Paann hastala
kar gsterdii diren, doktorlar da artmt. Bu arada M. Kemal Paa, Hastabakclarn oturma odasnda mahalli idareciler ve generallerle toplantlar da yapmt.
Bu srada ngilizlerin zrhl aralardan kurulu bir ileri birlii, Trk artlar ile kk bir arpmadan sonra
ehire yaklam ve teslim olmalar iin Trklere haber gndermilerse de; Trkler teslim olmay reddetmilerdi 18. Bunun zerine ngilizler, takviye birlikleri gelinceye kadar iki gn beklemiler ve bu arada
ehrin savunma tesislerini kefe almlard.
10 Cemal Paa, a.g.e., s. 264; Y. Altu, a.g.e.. s. 27.
11 J. Blanco Villalta, Atatrk, ey. Fatih zsu, Ankara, 1982, s. 225. Bu muharebelerde, cephedeki ordular arasnda yalnz
M. Kemalin emrindeki birlikler hem savaarak ve hem de tam bir intizamla ekilmek suretiyle Halepe gelmiti, Bu
hususta daha geni; bilgi iin bkz., . Tezer, a.g.e., s. 173.
12 smet nn, a.g.e., s. 130 vrt., L. von Sanders, a.g.e., s. 330, 344, 345; Atatrk, slam Ans.c. 1, stanbul 1978, s.
727-728.
13 . Sreyya Aydemir, Tek Adam, c. 1, stanbul 1985, s. 317.
14 L. von Sanders, a.g.e., s. 346 vd.
15 L. von Sanders, a.g.e., s. 348; . S. Aydemir, a.g.e., c. 1, s. 317; Atatrk, slam A., s. 728.
16 Atatrk, slam Ans., c. 1, s. 728.
17 L. Kinross, a.g.e., s. 200; ATAE, a.g.e., c. 4, Ksra 2, s. 712; . S. Aydemir, Tek Adam, c. l, s. 317.
18 23 Ekim gn, bir ngiliz yzbas grmek isteiyle I. Tmenin emniyet postasna gelerek Tmgeneral Macandrev
(S. ngiliz Svari Tmen Komutan) imzal bir mektup getirmiti. Mektuba gre; teslim teklifi ve buna benzer mana
ifade etmeyen yazlar vard, Ordu komutan buna cevap vermeye bile lzum grmemitir karlyla, ngiliz yzba
emniyet hatlarnn dna karlarak gerei yaplmt, bu konuda bkz., ATAE, a.g.e., s. 720.

Sal dzeldikten sonra Baron Oteline yerleen Mustafa Kemal Paa, bunu izleyen gnlerde buray
ayn zamanda karargah olarak kullanyordu 19. Bu arada El. Kolordu Komutan Albay smet Bey stanbula
tayin olduu iin Halepten ayrlmt. Bundan sonra Mustafa Kemal Paann, zaman zaman beraberinde
bulunan XX. Kolordu Komutan Ali Fuat Paaya fikirlerini at ve bu kt gidiin Osmanl Devleti hudutlar iinde Trklerle meskun sahalarda yeni bir devlet kurmak suretiyle telafisinin mmkn olabileceini
anlatmaya alt bilinmektedir 20.
te yandan, 23 Ekim 1918de ileri hatlarda balayan muharebe, 25 Ekim 1918de Halepin gneyine
intikal etmi, Halep o gn nemli vakalara sahne olmutur. Bir taraftan Halepin gneyinde muharebeler
olurken, te yandan ngilizlerle hareket eden Araplar ile erif Faysaln kuvvetleri de, doudan ehire
hcum ederek Halepe girmiler ve Kale ile Hkmet konan da ele geirmilerdi. Daha sonra 7. Ordu
Karargahnn bulunduu Merkez Komutanlna hcum ederek burasn da ele geirdilerse de; biraz
sonra geri atldlar, ehir ahalisinden bir ksm Araplar da silahlanarak isyanc Bedevilere katlnca sokak
muharebeleri balamt 21. M. Kemal bu olaylar u ekilde anlatmaktadr 22.
ehrin ark medhalinde bir kalabaln iine girdik; bunlar askeri kyafetini tayan urban ve bedevilerdi,
esir olmutuk. Yanmda kuvvet olarak bir tek nefer yoktu; muhacim bedeviler otomobilin etrafn sardlar
ve her tarafna yklendiler. Tehacm grnce ofre: Dur! Emrini verdim. Elimde Tahsin Beyin 23 verdii krbala ayaa kalkarak, onlara anlayabilecei lisanla sordum: Reisiniz nerededir? Cevap verdiler:
Hepimiz reisiz! Derhal karar vermek lazmd; krbala vurmaa balayarak: ekilin! Diye bardm. Gayr-i
ihtiyari ekildiler; emretdim: abuk reisiniz karma gelsin! Reisleri geldi; ona dedim ki: Ben sizin yardm
ettiiniz vaziyeti galebe aldm; herkes malubdur. Fakat sizin itirakinizi de mazur gryorum; bu
akam yanma geliniz; sizinle greceklerim var. Emredersiniz dedi ve uzaklat 24. ofre: abuk geriye
emrini verdim. Halebin iindeki karargaha dndm; biraz sonra eyh geldi. Kendini onun anlayabilecei
merasimle kabul ettim ve sordum: Benden ne istiyorsunuz? imdilik bin altn, silah, cephane, dedi. Bin
altn o akam verdim; silah ve cephane iin vaad ettim.
Elimizde bulunan Edip Kzldalnn 1960 ylnda Antakyada yaynlanan Son Haber Gazetesindeki,
Atatrkn Haleplilere Son htar balkl yazsnda da; M. Kemal Paa, Halepe Arap Devleti 25 tarafndan tayin edilen Valiye haber gndererek: Osmanllara ait ne kadar para ve kymetli evrak varsa
derhal teslim edilmesini emretmiti. Vali emrini dinlememi. Bunun zerine de M. Kemal ertesi sabah
Hkmet Konana gidip, valiyi halam ve Ziraat Bankas, Belediye, Maliye hususi muhasebe kasalarndaki kymetli evrak ve paray alarak otele dnmt 26.
Ayrca M. Kemal Paa anlarna unlar da eklemitir 27: Ertesi gn, yine rahatsz olarak karargahta
uzanm yatyordum. Bir aralk Halep ehrinin iinde bir ate koptu; balkona kp sokaa baktm: Herkes
heyecan iindedir ve bir kalabalk otele hcum halindedir; herkes bana doru geliyor vaziyeti kavradm; krbacmla evvela kalabal otel haricine kardm. Alt kattaki taraaya indiim vakit, Halep kumandan heyecandan okuyamad bir raporu bana tevdi etti; skunetle okudum. Rapordan anlalyordu ki,
Halep hcuma maruz kalmt. Bulunduum otelin kapsndan saa saparak yrnd zaman bir
drtyol azna tesadf olunur, o noktaya kadar geldim. Btn yollar tutturmutum; dman tayyaresinden atlan bombalara baz damlardan atlan bombalar inzimam ediyordu. Bu beni gldrd. nk
ben Halebi muhafaza etmei dnyordum.
Yine M. Kemal Paa olaylar yle nakletmeye devam etmektedir 28: Akam vakti idi; bulunduum
19
20
21
22
23
24
25

26
27

28

Lord Kinross, a.g.e., s. 200-201; ATAE, Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Sina-Filistin Cephesi, c. 4, Ksm 2, s. 712.
Atatrk, slam A., c. 1, s. 728.
L. von Sanders, a.g.e., s. 349-350; L. Kinross, a.g.e., s. 201.
Atatrkn Anlar (1917-1919), Hz., Falih Rfk Atay Mahmut Soydan, Sadeletiren, smet Bozda, Ankara 1982, s.
79; Sedat Doruer, Yldrmn Akbeti, stanbul 1927, s. 266 vd.; Edip Kzldal. Atatrkn Haleplilere Son htar,
Anlatan, mer Hacbeyolu, Son Haber (27 Ocak 1960), Antakya, 1960.
Tahsin Bey, Suriye Valisi ve fahri Binba, bu konuda bkz., Sedat Doruer, a.g.e., s. 266; Atatrkn Andan
(1917-1919), s. 80.
Atatrkn Anlan (1917-1919), s. 80; S. Doruer, a.g.e., s. 266 vd.; Edip Kzldal, a.g.m., Son Haber (27.1.1960),
Antakya, 1960.
Yldrm Ordular Grup Komutanlndan verilen bilgiye gre; ordularmz daha Humusu terk etmeden nce Hama
Mustafann grevini braktm ve bundan faydalanan Araplarn bir Arap hkmeti kurarak ilan ettiklerini; Grup
Komutannn, st rtbeden bir kiiyi mutasarrfla tayin ettiini; baka bir hkmet tekilinin icabnda silah ve uak
kullanarak engellenmesinin emredildiini orduya bildiriyordu. Bu hususta bkz., ATAE, a.g.e., s. 713.
Edip Kzldal, a.g.m., Son Haber (27.1.1960), Antakya 1960.
Atatrkn Anlan (1917-1919), s. 81; S. Doruer, a.g.e., s. 267; L. Kinross, a.g.e., s. 201; F. R. Atay, a.g.e., s. 1ll; ayrca
bu hususta Edip Kzldal, bu olaylar bizzat yaayan kiilerden derleme yapt iin sz geen olaylar
dorulamaktadr, bkz., Edip Kzldal, a.g.m.. Son Haber (27.1.1960). Antakya, 1960; J. Blanco Villalta, a.g.e., s.
232-233.
Atatrkn Anlan (1917-1919), s. 82; Halepte cereyan eden bu sokak muharebeleri hakknda Sandersin anlarnda

yerden ilerde, birok adamlarn yere serildiini gryordum; bunlar, beni yalnz sanarak hcum eden
zavalllard. Ben Halep ehrinde tam deyimiyle bir sokak harbi ynettim. Saldranlar, tamamen yenilmi
ve bozguna uram olarak atldlar ve kovalandlar ehirde duruma tamamen hakim olduk ve skunet
kuruldu.
Meydana gelen bu olaylardan sonra, M. Kemal Paa Halepte daha uzun bir sre kalmann anlamsz
olduunu farkederek, Bab-el Farata Saat Kulesi yannda Haleplilere; yaplan savalar neticesinde
Halepten ayrlacaklarn belirttikten sonra kendilerine hitapla 29; Askerlerimden birisine mdahale
ederseniz, Halepte ta stnde ta; gvde stnde ba brakmam! tidalinizi muhafaza ediniz. Akbetinizin ne olacan bilmiyorum. Sizi gene Allaha emanet ediyorum. diyerek, saat kulesinin yanna
gelmi olan ngiliz generali ile vedalat. Atna bindi ve askerleri ile beraber muntazam bir ekilde ayn
emniyet tertibat altnda Sebil mevkiindeki karargaha doru ehirden ekilirken hain bir kurun patlad.
Derhal Trk mitralyzleri cevap verdiler. ngiliz Kolonel vurularak yerlere yuvarland. Artk kimse Trkle
aka yaplamayacan anlamt. Sebil karargahna ekilen askerin karsndaki Alman klasn ngilizler
igal etmilerdi. Trkler onun etrafn evirdiler ve ngilizlere; Eer bir daha kurun skarlarsa klay
olduu gibi uuracaklarn bildirdiler. ldrlen ngiliz Koloneli iin de zr dilediler. Bu hadise istenmeyerek olmutu.
Yine olaylarn son ksmn da M. Kemalin anlarndan aktaralm. 30: Akam yaklamt. Sokak harbini
ynettiim noktann yaknnda ofr bekliyordu, iaret ettim, bulunduum noktaya yaklat. Otomobile
binmeden nce Halep komutanna emirlerimi ve yapaca ileri syledim. Sylediklerimin idinde sr olan
u noktalard: Bu akam, Halep ilerisindeki kuvvetleri geri ekeceim. Yarn, Halepin kuzeybatsnda
ngiliz ve Araplarla savaa tutuacam. Buna gre hareketinizi dzenleyiniz. Bylece 7. Ordu ktalar
Halepin 5 km. kuzeyine ekilmi ve ordu karargah da Katmaya nakledilmiti. Olaylar M. Kemal Paann
istedii gibi gelimiti. Gerekten ertesi sabah, yani 26 Ekim 1918 gn Trk kuvvetlerinin geri ekildiini sanan Arap ve ngilizler, sevinerek saldrya getiler, fakat M. Kemalin ald dzen karsnda
iddetli bir mukavemetle karlamlar, malup ve perian edilmilerdi 31.
M. Kemalin bir sre nce yatt hastanede btn sava boyunca kalan iki ngiliz hemiresinden biri,
Birinci Dnya Savann son muharebesini de yle anlatmaktadr 32: Sabahn saat altsnda silah sesleri
ehrin her yann sarmt. Gkten sanki kurun yayordu. Deil sokaa, balkona bile kmaya imkan
yoktu. Araplar sokaklar tutmu, rasgele ate ediyorlard. Evlerin ounu yama eden Araplar kapkacaa
kadar ne bulurlarsa alp gtryorlard. Karmzdaki bir eve saldrp girdiklerini ve ele geirdikleri yatak,
yastk gibi her trl eyay atlarna ykleyip gtrdklerini gzmzle grdk. Saat sekiz olunca bizim
ordunun nnden gelen Hicazl Arap birlikleri barp arklar syleyerek ehre girdiler. Atlarn drt nala
sryor ve tfeklerini, kllarn, bayraklarn havada sallyorlard. ngilizlerin de uzakta olmadn
biliyorduk. Saat dokuzda ba miferli askerlerimizin zrhl arabalarla ehre girilerini grerek sevindik.
kran duygularmz iimizden tayordu. Dardakilerin alklar ve yaa sesleri arasnda kendi
bayramz ektik. Hastanemizin karsna den tepelerden siyah bir izginin gitgide yaklamakta
olduu grlyordu. En sonunda atllarmz da ehre girdi. Yarm saatliktir moladan sonra mevzi almak
zere ehrin kuzeyine getiler. Yazk ki Trkler orada pusuya yatmlard. Birden hcuma kalknca
askerlerimizden bir ksm can verdi ve birou da yaraland.
Bylece Halepin kuzeyinde ngiliz Svari Ordusu ve silaha sarlm asi Arap kuvvetleri ile 26 Ekim
1918de yapt Birinci Dnya Savann son muharebesi olan Katma Meydan Muharebesini kazanarak
dman ordusunun beyz kilometrelik hzl ilerlemesini, bugnk gney snrmzn zerinde durdurmutu. M. Kemal Paa bu zaferden sonra; Bir hat tespit ettim ve snrladm. Kuvvetlerime emir ettim ki;
dman bu hattn ilerisine gemeyecek. Nitekim gememitir 33. te bu muharebe ile Toros Geitlerini
dmana tamam ile kapatmtk. Geri ekili esnasnda da Suriye dahilindeki imendifer hatlar ve yollar
iyice tahrip edilmi olduundan ngilizlerin ileri ktalarn sratle takviyesi imkan ortadan kalkmt.
Ancak sahilden ilerliyebilirlerdi. Bu suretle Trk cephesi Halepin 5 km. kuzeyinde istikrar bulmu oluyordu 34. Bundan sonra da M. Kemal Paann 7. Ordusu birok taarruza uramsa da, bunlarn hepsini
geri pskrtmeyi baarmt 35.
te yandan 27 Ekim 1918 akam Bakomutanlk Kurmay Bakan zzet Paadan gelen bir ifrede; tilf

29
30
31
32
33
34
35

olduka bilgi bulunmaktadr. Bu hususta bkz., L. Sanders, a.g.e.. s. 3S1 vd; S. Doruer, a.g.e., s. 267 vd.
E. Kzldal, a.g.m., Son Haber (28.1.I960), Antakya 1960.
Atatrkn Anlan (1917-1919), s. 82; L. Kinross, a.g.e., s. 201; F.R. Atay, ankaya, stanbul, 1984, s. 111.
Atatrkn Anlar (1917-1919), s. 82; ATAE, a.g.e., s. 728 vd., Y. Hikmet Bayur, a.g.e., c. 3, Ksm 3, s. 462.
L. Kinross, a.g.e., s. 201-202.
Atatrkn Anlar (1917-1919), s. 82; Necmettin Esin, a.g.m., s. 26.
Ali Fuat Cebesoy, a.g.e., c. 1, s. 14.
L. von Sanders, a.g.e., s. 352; L. Kinross, a.g.e., s. 202.

Devletlerinin Osmanl Devleti ile bir mtareke imzasn kabul edebileceklerini bildirmilerdi. Bu hususta
ilk art olarak Almanlarn emniyet altnda geri dnmeleri istenmiti. Birka gne kadar cevap gelmesi
ihtimali vard. Bunun iin Alman ktalarnn ksa sre sonra geri ekilmek zorunda kalaca hesaba
katlmas konusu belirtilmiti. Ald bu emir zerine M. Kemal Paann Ordular Grubu Komutanln
zerine alacana dair iaret belirmiti. nk, bu konuda 7. Ordunun bu yolda alabilecek hibir tedbiri
yoktu 36.
Bundan sonra Arap gruplarnn, Mslimiyeden Antep istikametini tuttuklarna ve bunlar ngiliz kuvvetlerinin takip etmekte olduklarna dair bilgi alnmas zerine, 7. Ordu Komutan, 28 Ekim akam Kilise
giderek orada gereken tekilat kurmu ve Antepteki komutanla gerekli emirleri vermiti. Kilise 43.
Tmenden kk bir mfreze gnderilerek, burada kurulacak olan tekilatn ekirdeini oluturmutu.
Bu srada 28 Ekim gn dmann yine baz keif kolu teebbsleri olmu, yaplan atelerle geri pskrtlmt. Ayrca 7. Ordu Komutanlnn askeri harekata ait, verdii 28 Ekim tarihli emir, ordunun son
emriydi. Bu emire gre; alnan tedbirlerle Trk sngleri bu blgedeki milli hududumuzu izmi bulunmaktayd. Buna gre 7. Ordu skenderun ve kylaryla birlikte Reyhanl, Krkhan, Belen, Der el Cemal,
Tel el Rifat ve douya uzanarak genel hattn korumaktayd. Bir iki gn sonrada Antakya ve evresini
snr iine alm bulunarak; ordu karargah, 30 Ekimde Racoya tanmt 37.
Sonu olarak unlar syleyebiliriz; dmann devam eden taarruzlarna ramen 7. Ordu Halepin kuzeyinde tuttuu son hatt muhafaza etmi ve iki gn sonra da Antakyay bu hat ierisine almtr. M. Kemal
bu suretle Antakyadan Halepin kuzeyine geen, yani takriben gneyde bugnk hududumuza uyan bir
hatt elde bulundurmu ve yeni Trk Devletinin milli hududunu Trk askerinin sngleriyle fiilen burada
tespit etmitir. Burada olan muharebe I. Dnya Savandaki ngilizlerle son savamz ve kurtulu Savann da ilk muharebesi ve zaferi saylabilir. nk sonradan cereyan edecek birok vakalar, Atatrkn
milli bir mcadele ile vatann kurtarlmas hakkndaki dncelerinin daha burada iken kesinletiini ve
fiili hareketlerle buna balam olduunu teyid etmektedir 38.
te bu balamda Katmadaki karargahnda M. Kemal Paa, ilk emirlerini yaynlayarak sonradan vatann
savunmas iin kurulacak Mdafaa-i Hukuk tekilatlarnn ilk hcrelerini meydana getirecekti. Trklerin
bir gn kendi z topraklar iin savamak zorunda kalacaklarn nceden tahmin etmi ve fazla silahlar
blge halkna datarak i grecek ete Harbi iin milis kuvvetlerinin kurulmasn planlamt. Bu olaya
bal olarak, bu srada arkada Ali Cenani Beyle Katmada karlaan M. Kemal Paa, Ona nereye gittiini sormu, O da ailesinin yaad Antepe gideceini, Trk Ordusunun ekilmekte olduu iin dmann Antepi ele geirip yama etmeden nce oradaki ailesini daha emin bir yere gtrmek istediini
sylemitir. O zaman M. Kemal Paa buna u ekilde cevap verir: Memlekette adam kalmad m?
Kamay deil, kendinizi mdafaa etmeyi dnnz! Bu cevap karsnda Ali Cenani ararak; bunu
nasl yapabileceini sormu, bu soruya M. Kemalde; Tekilat kurun! Mill Kuvvetler meydana getirin ve
kendinizi koruyun! stediin silahlar ben sana veririm demitir 39.
Bu srada Osmanl Devleti 30 Ekim 1918de imzalad Mondros Mtarekesini ordulara bildirmiti. Bu
mtareke gerei Trkiyede bulunan Almanlarn ayrlmalar lazm geldiinden 31 Ekim 1918 gn
Mustafa Kemal Paa Yldrm Ordular Grubu Komutanlna atanmt. Bunun zerine M. K. Paa, ordusundaki subaylar toplayarak yapm olduu durum deerlendirmesinden sonra, Alman subaylarnn;
Artk harp bitmitir demelerine karlk; Onlar iin harp bitmi olabilir. Bizim iin yeni balyor cevabn verdikten sonra, Harb-i Kebir bitmitir, Harb-i Sagir balayacaktr dedi 40. te bu Harb-i Sagir
bizzat M. Kemal tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisinde aklanm ve bunun banda zabit bulunan
kk mfrezelerin oluturduu gerilla tekilatnn ad olduunu vurgulamt. Bu szlere dayanarak M.
Kemal Paa Mill Bamszlk Savamzn ilk dncesini burada aklamtr diyebiliriz.
Bu olaylardan sonra M. Kemal Paa, 31 Ekim 1918 gn emri altndaki XX. Kolordu Komutan Ali Fuat
Paaya; Liman Paa ard. Adanaya gidiyorum. Zannedersem Ordular Grubunun kumandasn bana
devredecektir dedi ve sonra ilave etti; Tabii sizde 7. Ordunun emir ve kumandasn deruhte edersiniz
dedikten sonra M. Kemal Paa Yldrm Ordular Grubu Komutanln emri altnda toplayabilmek iin o
gn leden sonra Grup Karargahnn bulunduu Adanaya hareket etmi ve burada kendisini bekleyen
Liman von Sandersten ayn gn komutay teslim almtr 41.
36
37
38
39
40

ATAE, a.g.e., s. 729-730.

S. Doruer, a.g.e., s. 270; ATAE, a.g.e., s. 730.
Atatrk, slam A., c. 1, s. 729; Necmettin Esin, a.g.m., s. 26; F. Rfk Atay, ankaya, s. 111.
J. Blanco Villalta, Atatrk, ev. Fatih zsu, Ankara 1982, s. 233; F. Rfk Atay, ankaya, s. 112-113.
TBMM GZL Celse Zabtlar, c. 1, Ankara, 1985, s. 70; vd; Mehmet Tekin, Tarihte Hatay ve Hatay Devleti, Antakya
1987, s. 14.
41 kr Tezer, Atatrkn Hatra Defteri, s. 173; Ali Fuat Cebesoy, Milli Mcadele Hatralar, c. 1, stanbul 1953, s. 26; F.
Rfk Atay, ankaya, s. 113; Liman von Sanders, Trkiyede Be Yl, ev. M. evki Yazman, stanbul 1968, s. 353; Sedat
Doruer, Yldrmn Akbeti, s. 270.

1918 Sonbaharnda Filistin ve Suriye Cephesi ve M. Kemal Paa

Filistin'de 2., 4., 7. ve 8. Ordulardan oluan Yldrm Ordu Grubu Komutanl Alman
Falkenhayn'dan alnp yine Alman Liman von Sanders'e verilmitir.
7 Austos 1918 M. Kemal Paa, Filistinde bulunan 7. Ordu komutanlna tayin edilmitir
Bu srada ngilizler 150 bin kadar gle Yafa kuzeyinde saldrya hazrdrlar
18 Eyll

Trk taraf ngiliz saldrsnn balyaca gn 19 Eyll olarak haber almken Liman von
Sanders konuya ilgi gstermez ve beklenen ngiliz saldrs 18 Eyll akam balamtr.
8. Ordunun cephede dayanamamas zerine 4. ve 7. Ordular kuzeye doru ekilirler

22-23 Eyll

L. von Sanders emriyle 7. Ordu eria Nehri dousuna geerek Halep nlerine ekilir

25 Eyll

Emir Faysal idaresindeki Arap kuvvetlerinin de yardmyla ngilizler Amman' igal eder

30 Eyll

ngilizler am civarna ulamlardr

1 Ekim

ngiliz-Fransz donanmalarnn da katksyla Beyrut ngilizlerce igal edilir

13 Ekim

Kayplar artan 4. Ordu dalr ve kalan birlikler 7. Orduya verilir. Bylece Yld.Ord. Grubu
Mersin tarafna ekilen 2. ve Suriye'deki 7. Ordudan ibaret hale gelmitir. L. von Sanders
karargahn Adana'ya, 7. Ordunun da Halep kuzeyinde dalk alana ekilmesini ister.

26 Ekim

Bu srada bbreklerinden rahatszlanan M. Kemal bir sre hastahanede yatarken birlikleri

Halep civarnda konumlandrr. ngilizler Katma'daki son savata M. Kemal'e yenilirler.

31 Ekim

Devlet mtarekeyi imzaladndan M. K. Paa Adana'da von Sanders'ten grevi devralr.

Bu haritada 19
Eyll tarihinde
Osmanl ve
ngiliz
kuvvetleri
durumu
grlmektedir.
M.K. Paa,
anakkale ve
Bitlis'ten
sonra bir kez
daha son anda
Suriye
cephesine
gnderilmi ve
durumu
kurtarmas
beklenmitir.
ngilizleri son
sava
Katma'da
yenerek
Misak Milli
gney snrn
belirlemitir.
Mustafa Kemal Atatrk Veri Taban :

Milli Mcadele ncesi M.K. Paa'nn Grevleri

Doumundan lmne Kadar Kaynakal

Atatrk Gnl
Mustafa Kemal Atatrkn Hayat (1881-1938)
Atatrkn Sosyal ve Kltrel Politikalar
Doumunun 125.Ylnda M. Kemal Atatrk
Atatrkn Fikir ve Dnceleri

Nutuk
Nutuk Ekleri Belge ve Haritalar
Konumalar
Atatrk'n Okuduu Kitaplar Listesi
ATAM Atatrk Aratrma Merkezi Dergileri
(1984 ten gnmze)

Mustafa Kemal Atatrk'n Kurtulu Sava ncesi Grev ve Baarlar

Tarih

Grev veya Elde Edilen Baar

13 Ekim 1907 Yzba olarak greve baladktan sonra Halep'te 3. Ordu Karargahna atand.
22 Haziran 1908 1908 banda Selanik'e geerek sonunda ttihat ve Terakki'ye katld.
3. Ordu grevine ek olarak Rumeli'de Mfettilie atand.
Sonbahar 1908 ttihat ve Terakki tarafndan durumu incelemek zere Trablusgarp'a gnderildi.
Nisan 1909 31 Mart Ayaklanmasna kar Hareket Ordusu Kurmay Bakanl yapmtr.
15 Ekim 1911 Trablus'ta talyanlara kar sava iin gnll olarak bu blgeye gitmitir.
27 Kasm 1911 Trablus grevi srasnda rtbesi Binbala ykseltildi.
24 Ekim 1912 Balkan Sava nedeniyle stanbul'a dnd ve 21 Kasm'da Gelibolu'ya atand.
Bahar 1913 Bolayr'da Kolordu Kurmay Bakanlna atand.
Haz.-Temm.1913 2. Balkan Sava'nda Kolordu Kurmay Bakan olarak grev yapt. Edirne'nin kurtarld.
27 Ekim 1913 Sofya'da Askeri Ataemiliterlie atand. 1914'te Belgrad sorumluluuda verildi.
1 Mart 1914 Rtbesi Yarbayla ykseltildi.
20 Ocak 1915 Sofya'dan alnarak aktif grev olarak Tekirda 19. Tmen Komutanlna atand.
25 ubat 1915 19. Tmenle beraber grev yeri Eceabat yresine kaydrld. 1 Haziranda rtbesi Albayla
ykseltildi ve anakkale baarlar iin Nian verildi.
1915 anakkale Savunmas'nda Mustafa Kemal Paa'nn byk yararlklar gstermesi sonucu
ngilizler geri ekildi, bu cepheden geerek Ruslarla birlemeleri engellendi.
14 Ocak 1916 Dou'da 16. Kolordu Komutanlna atand.(Nerde sknt varsa hemen oraya gnderiliyor!)
ub.-Mart 1916 Erzurum ve Bitlis Rus Ordularnca igal edildi.
19 Mart 1916 Rtbesi Tugenerallie ykseltildi. (Hakettii rtbeler de zar-zor veriliyor!)
8 Austos 1916 Dou igalinde Diyarbakr'a inmekte olan Ruslar Bitlis'te yenilip geri pskrtld.
Mu ve Bitlis beraber kurtarlarak ngilizlerin Ruslarla cephede birlemesi nlenmitir.
Bu baar M.Kemal Paa adna Dou'daki anakkale olarak anlalabilinir.
18 Aralk 1916 2. Ordu Komutanlna vekaleten atand. 17.3. ve 6.10.1917'de 2 kez asaleten atanmtr.
15 Aralk 1917 Veliaht Vahdettin Efendi'nin maiyetinde Almanya ziyaretine katld.
15 Austos 1918 7. Ordu Komutan olarak Suriye Cephesi'ne atand. ngilizler 19 Eyllde Suriye Cephe- sinde
saldrya getiler. M.K.Paa 26 Ekimde Halep'in kuzeyi Katma'da ngilizleri durdu- rabilmitir.
anakkale gibi Suriye'de de grevi Liman von Sanders'ten devralmtr.
31 Ekim 1918 Ek olarak Yldrm Ordular Komutanl da verilerek Mondros Mtarekesi'nin uygulan- mas
yolunda Ordularn datlmas greviyle kar karya kald. ngilizlere teslimi yerine bir ksm
silah ve cephanenin Toroslar ard kasabalarda geici depolanmas ve Milli Mcadele
kuvvetlerinin Kilis-Nide aras blgede rgtlenmesine nayak oldu.
30 Nisan 1919 Anadolu'ya geerek Milli Mcadele yolunda devam iin 9. Ordu Mfettiliine atand.
Bitmeyen
Grev

Srekli okuyarak tarih ve bilimin her dalyla ilgilenmi, bat ile aramzda olumu 300 yllk
gelime farkn kapatmak iin Milli karlara uygun ve evrensel politika yapmtr.

Ayrntl bilgi ve Nutuk , Nutuk-ek-belgeler , Atatrk'n Okuduklar ve ncesi-Sonrasyla Atatrk ve Demokrasi

Kendi ktphanelerinde 4.433 kitab belirlenmi ayrca niversite kitaplndan yararlanmtr.
kaynaklar

Atatrk, Trk Tarihi vb. Belgeler

RSS eriim
(serbest eriim ve cretsiz kaytla PDF indirme)
< Cepten karekod (qrCode) tarama eriim