Dini Musiki Imamhatip

ANADOLU MAM HATP LSELER
DN MSIK
YAZAR
Yrd. Do. Dr. Ubeydullah SEZKL
EDTR
Do. Dr. Fazl ARSLAN
Dil Uzman
Ahmet POLAT
Grsel Tasarm Uzman
Bar CAN
lme Deerlendirme Uzman
M. Akif KARAKU
Program Gelitirme Uzman
Hasan TOPAL
Rehberlik Uzman
Esra DEMR
NDEKLER
stikll Mar Notalar......................................................................................................................................9
1 NTE: MSK VE DN MSK.......................................................................................11

1. Msiknin Tanm..........................................................................................................................................12
2. Msiknin nemi..........................................................................................................................................13
3. Msiknin Etki Alanlar ............................................................................................................................... ..14
4. slam Dinindeki Msiknin Yeri.....................................................................................................................15
5. Bir Msikinas Tanyalm: Ali Ufk Bey.........................................................................................................15
6. Rast Makam ...............................................................................................................................................16
6.1. Rast lahiler.......................................................................................................................................17
6.2. Rast Makamnn Kurana Tatbiki (Bakara 1-5. Ayetler)....................................................................21
6.3. Rast kindi Ezan, Rast Kamet.........................................................................................................21
7. Sazlarn Tantm: Ney.....................................................................................................................................22
Deerlendirme Sorular....................................................................................................................................23
2. NTE: MSKMZN TARH SEYR..............................................................................24

1. Hz. Peygamber ve Hulef-i Ridn Dneminde Msik...............................................................................25
2.slam lkelerinde lk Msikinaslardan Bazlar...........................................................................................27
2.1. el-Kind.............................................................................................................................................27
2.2. Frab................................................................................................................................................27
2.3. bn-i Sn.........................................................................................................................................28
2.4. Safiyyddn Abdlmmin Urmev..................................................................................................28
2.5.AbdlkdirMer.....................................................................................................................................29
3. Bir Msikinas Tanyalm: Buhrzde Mustafa Itr Efendi..............................................................................29
4. Segh-Hzzam Makam....................................................................................................................................30
4.1. Segh lahiler....................................................................................................................................32
4.2.Hzzamlahiler............................................................................................................................................34
4.3. Segh Akam Ezan, Segh Tekbir, Salat- mmiyye...........................................................................37
4.4. Segh-Hzzam Makamlarnda Ar- erif (Bakara 1-5. Ayetler)..........................................................39
4.5. Segh-Hzzam Kamet..........................................................................................................................39
5. Sazlarn Tantm: Ritim Sazlar...........................................................................................................................40
Deerlendirme Sorular...................................................................................................................................41
3. NTE: TRK MSKS NAZARYATI.............................................................................44

1. Temel Nota Bilgileri.....................................................................................................................................45
1.1. Nota eitleri...................................................................................................................................45
1.2. Sus aretleri....................................................................................................................................48
2. Bona ve Solfej ..............................................................................................................................................48
3. Makam ve Dizi Kavramlar..........................................................................................................................48
4. Usul (ika)Kavram........................................................................................................................................50
5. Geleneksel Trk Mziinde Mek Gelenei....................................................................................................51
6. Bir Msikinas Tanyalm: Hammamzde smail Dede Efendi........................................................................52
7. Uak-Hseyni Makam..................................................................................................................................54
7.1. Uak lahiler....................................................................................................................................55
7.2. Hseyni lahiler ...............................................................................................................................58
7.3. Uak le Ezan, Kamet...................................................................................................................61
7.4. Hseyni Cenaze Salat......................................................................................................................61
7.5. Uak-Hseyni Makamlarnda Ar- erif: (Bakara 1-5. Ayetler )......................................................62
8. Sazlarn Tantm: Ud-Kanun............................................................................................................................62
Deerlendirme Sorular...................................................................................................................................63
4. NTE: CAM MSKS................................................................................................66

1. Cami Msiksi Formlar.................................................................................................................................67
1.1.Kuran..........................................................................................................................................................67
1.2.Ezan..........................................................................................................................................................68
1.3.Kamet.........................................................................................................................................................72
1.4. Tesbihat................................................................................................................................................73
1.5. Sala......................................................................................................................................................74
1.6. Mihrabiye.............................................................................................................................................74
1.7.Tekbir..........................................................................................................................................................75
1.8.Temcid..........................................................................................................................................................75
1.9.Mevlid..........................................................................................................................................................76
1.10.Miraciye...............................................................................................................................................77
1.11.Muhammediye......................................................................................................................................77
2. Bir Msikinas Tanyalm: Cinuen Tanrkorur.............................................................................................78
3. Hicaz Makam...................................................................................................................................................78
3.1.Hicaz lahiler....................................................................................................................................79
3.2. Hicaz Yats Ezan, Kamet .................................................................................................................82
3.3. Hicaz Makamnda Ar-erif (Bakara1-5. Ayetler)...........................................................................82
4. Sazlarn Tantm: Kemene ........................................................................................................................83
Deerlendirme Sorular..................................................................................................................................84
5. NTE: TEKKE MSKS...............................................................................................86
1. Tekke Msiksi ............................................................................................................................................87

1.1. Mevlevi Ayini..................................................................................................................................87
1.2. Alevi Bektai Nefesleri....................................................................................................................89
1.3. lahi...................................................................................................................................................... 90
1.4.Durak....................................................................................................................................................91
1.5. Kaside..................................................................................................................................................91
1.6.Nat............................................................................................................................................................91
1.7.uul.........................................................................................................................................................92
1.8.Savt............................................................................................................................................................92
1.9.Glbank..................................................................................................................................................92
1.10. Semah................................................................................................................................................93
1.11. Nefes.................................................................................................................................................93
1.12. Dier Tarikatlarda Msik (Kuud, Kym, Devrni)....................................................................... 94
2. Aylara Gre Musik.....................................................................................................................................94
3. Bir Msikinas Tanyalm: Kni Karaca........................................................................................................95
4. Saba-Acemairan Makamlar......................................................................................................................95
4.1. Saba Makamnda lahiler...............................................................................................................97
4.2.Acemairan Makamnda lahiler.......................................................................................................100
4.3.Saba Makamnda Sabah Ezan ......................................................................................................102
4.4. Saba- Acemairan Kamet................................................................................................................102
4.5. Saba - Acemairan Makamlarnda Ar- erif (Bakara 1-5. Ayetler)..................................................103
5. Sazlarn Tantm: Tambur...........................................................................................................................103
Deerlendirme Sorular.................................................................................................................................104
Szlk..............................................................................................................................................106
Kaynaka.....................................................................................................................................108
10
1.NTE
MSIK VE DN MSIK
HAZIRLIK ALIMALARI
1. Msiknin insan zerinde brakt etkisini aratrnz.
2. slam dininin msikye bak hakknda aratrma yapnz.
3. Bir msikinastan rast makamnda bir ilahi dinleyiniz.
1. MSIKNIN TANIMI

Msik kelimesinin kkeni Yunan mitolojisine
dayanmaktadr. Eski Yunanllarn mitolojisine gre
mziin tanrs Apollon idi. Mzik, adn Apollonun
etrafnda toplanan ve bilim ve sanatlarn koruyucusu olan Mz adl tanralardan almtr. Daha sonra
Mz sonuna ik eki eklenerek Mzik kelimesi
domutur. Bugn ise, tm dnyada Mzik denilmektedir. Yukarda Msiknin Tanmnda belirtildi zere nceki dnemlerde mzik kelimesine
msik olarak da denildii grlmektedir. Msik,
Bat dillerinde de Yunancasna yakn kelimelerle ifade edilmitir: Greke musikhe; Latince, talyanca,
spanyolca ve Portekizce musica; ngilizce music;
Almanca, svee ve Danimarkaca musik, Franszca musque, Fince musiiki. Daha sonra slam kltr
evresine ise IX. yydan balayarak ( : msk
veya mska) eklinde geen kelimeyi Trkler, Mslman olduktan sonra bu telaffuza yakn bir ekilde
( : msik )msik olarak kullanmaya balamlardr.

Msiknin eitli devirlerde birok tarifi yaplmtr. Eski Trk msiksi nazariyatlar genellikle, byk slam bilgini bn Sn (.1037)nn
e-ifsnda yer alan cevmiu ilmil-mska adl blmndeki tarifini benimsemilerdir.
Burada bn Sn msikyi yle tarif ediyor: Msik, birbirine uyumas ya da uyumamas
bakmndan seslerin ve bir msik parasnn nasl bestelendiinin bilinmesi asndan sesler
arasndaki zaman aralklarnn durumlarnn incelendii riyazi (matematiksel) bir ilimdir.

nl msik nazariyats, bestekr ve icrac Abdlkdir-i Mer (.1435), Cmiul-Elhn adl Farsa eserinde msikyi; Ritmik devirlerden biri ile tertip edilip kulaa ho gelen
namelerin bir araya getirilmesi eklinde izah etmitir.
Mzik baz insanlara gda, bazlarna ila,
bazlarna ise elence gibidir.

12
Binbir Gece Masallarndan
2. MSIKNIN NEMI

lk uygarlklarda mzii tanrlarn
NOT EDELM
insanlara armaan ettiine inanlyordu.
Bylece kkeni mitolojiye dayanan mzik
o zamanki yaantya dzen veren kural ve

hvn Saf, X. yzylda Basrada
yasalara bal idi. Smerlerde, eski Msrortaya kan, din, felsefi, ilm dnlar ve inlilerde nefesli alglarla uzunluk
celerini eitli risaleler yazarak ortaya
ve hacim iin kullanlan birimler arasnda
koyan bir topluluk. Bu risalelerden biri
bir iliki vard. Dinsel trenlerde, elence
ve ortaklaa yaplan ilerde mzie geni
de musikiye ayrlmtr.
lde yer verildii bize kalan yazlardan
anlalmaktadr. branilerde mzik din ve
devlet ynetimine balanmt. Davut peygamber saraynda byk bir mzik topluluunu temelli olarak grevledirmiti.

hvan Safnn msikyi; Maddiyat ile maneviyat arasnda ulalm bir sanat olarak
tanmlamas mziin neden dindar bir kii iin nemli olduunu aklamaktadr. Bu filozoflara
gre; z ruhani bir cevher olan mzik sanat dndaki tm sanatlarn cismani suretleri
vardr. Bu filozoflar, byk bir mutlulukla yrei yumuatp, gzleri yalar ile dolduran ve bizi
gemiteki hatalarmz yznden tevbe ettiren mzik trn vmlerdir.

nsanlk tarih boyunca en ilkel kabilelerden en ileri teknolojiye sahip toplumlara kadar hemen herkes kendi iindeki mziini oluturmutur. Daha ok tabiatn bir taklidi olarak
ortaya konan mzik, insann i dnyasn yanstan bir unsur olarak karmza kmaktadr. lk
insann doa seslerini yanstmas, kendi sesini rzgrn, denizin, kuun sesine benzetmesi,
ezginin domas yolundaki ilk admlar olmutur. nce doay yanstmak iin sesini ykselten
insanolu, sonra yalnzln unutmak iin mrldanmaya balam, korkusunu yenmek iin lklar atm, daha sonra da ruhsal deiimine gre kimi neeli kimi hznl ezgiler yazmtr.

Mevln Celleddn-i Rm (.1273) msiknin nemini, Allah klar iin ruhun gdasdr. Zira msikde sevgiliye kavuma midi mevcuttur. cmlesi ile ifade etmitir.
nl Alman bestecisi Ludwig van Beethoven (.1729): Mzik, insan Allaha en ziyade
yaklatran eydir ve btn bilgilerin, btn felsefelerin stndedir. diyerek msiknin insan
hayatndaki yerine iaret eder.
ngiliz edebiyatnn hretli isimlerinden William Shakespeare (.1616), msiknin insan zerindeki etkisini: Mzik, yerle gk arasndaki her varl hi kimsenin tahamml edemeyecei bir kudretle sarsar. szleriyle ifade eder.

Din eitim alan bir kii iin ise msiknin nemine daha farkl alardan bakmak gerekir.
Allah (cc) btn peygamberlerine mcizeler vermitir. slamn Peygamberi Hz. Muhammede
(sav) ise verdii en byk mucize Kurandr. Tilvet ettiimiz Kurann, cami ierisinde yaptmz ibadetlerin, okuduumuz ezanlarn, salat selamlarn hepsi msik iledir. Allah son din
olan slamn ibadeti olan namaz insan sesi ile eda edilmesi slamn msikye verdii nemi
gstermektedir.
13

Hz. Peygamberin, Kuran seslerinizle
gzelletiriniz. emri veya Allah gzeldir gzeli sever. hadisindeki tavsiyesi slamn estetie
verdii nemi gstermektedir. Dier taraftan
kt ses Cenb- Hak tarafndan irkin olarak
nitelendirilmitir. O zaman gzel ses Allahn ve
Hz. Peygamberin de vd bir olgudur.
3. MSIKNIN ETKI ALANLARI

Msiknin etki alan ok genitir. Gemiimizde birok ilim adam msik ile dier bilim
dallar arasnda balantlar kurmu (tp, astronomi, fizik, matematik, burlar vb) ve etkilerini kefetmilerdir. Bu dorultuda zellikle
Seluklu ve Osmanl Devletleri zamanlarnda
kurulan msik ile tedavi merkezleri nemli
ve dikkat ekicidir.

Batda ise benzer almalar yaplm
insan psikolojisi zerinde hayvanlarda ve
bitkilerde rn ve verim art noktasnda
uygulamalar yaplm ve yaplmaktadr.

Hepimiz u sz duyarz ya da okuruz; Ezan dinledi, Mslman oldu. Sizce bu ezan
kt bir ses ve kula trmalayan bir name ile okunsa idi bu haberleri duyabilir miydik? nsann kendisine ve topluma verdii deer kiinin estetik kaygs ile doru orantldr. Bu orant
slam ve estetik arasnda inanlmaz derecede kuvvetlidir.

Yurt d veya yurt ii konserlerde yabanclarn bizim din mziimizi dinlerken nasl
(etkilendiklerini) defalarca mahede etmiizdir. Burada nemli olan dil, din, rk ayrm gzetmeden mziin evrensel niteliklerinden faydalanmay bilmektir.
Eflatunun: Mzik, terbiyenin esasl vastasdr.
Mzik bir elence arac deil, gzellik, iyilik ve
eitim aracdr. sznden anlalaca gibi mzik, eitim alannda etkin olarak kullanlmaktadr.
Amaca uygun eitim verildiinde mzik, zihinsel,
duygusal, psikolojik ve sanatsal yetenein gelimesine byk katk salar.
Mzik eitimi, estetik ve mzikal duygularn geliimine katkda bulunduu gibi, hayatta baarl
olmu insanlarn yetimesine de imkn salar.
Gelimi lkelerde mzik bal bana bir eitim
14
arac olarak alglanmaktadr. Mziin sanatsal ve eitimsel ilevleri, problemli ocuklarn yeniden eitime kazandrlmalar konusunda kuku gtrmez bir gerektir. Bunun yannda insan fiziksel olarak etkileyen en gl sanatlardan birisi de msikdir. nsan bir anda alatp
gldrme, dndrme, oynatma, uyutma, uyandrma birisi gcne sahiptir.
4. ISLAM DININDE MSIKNIN YERI

Beeri veya semavi, yeryzndeki tm dinlerde basit veya gelimi mzikler mevcuttur.
slam Dinnin insan sesine ve msikye verdii nem neticesinde din mzikler ierisinde en
gelimi mziklerden birisi slam musiksi olmutur. Her millet slamn ana kayna olan Kuran kendi kltrne gre okumutur. Fakat bazlar
bu konuda ne kmlardr; bunlar Arap ve stanbul
az dediimiz, okuyu tarzlardr.
eitli hadisler ve Peygamber Efendimiz
(s.a.v)n yaamna baktmzda hem grsel hem de
iitsel estetie nem verdiini grrz. Bu balamda
Kuran seslerinizle ssleyiniz. nk gzel ses Kurann gzelliini arttrr. hadisi erifi ve seslerin en
fenas eeklerin sesidir. ayeti seslerden gzel olana
teviktir.

Musikiyi sadece elence unsuru olarak grmek hata olur. Nitekim insandaki musiki
kalp ritmi ile balar.
5. BIR MSIKINAS TANIYALIM

Ali Ufk Bey

Aslen Leh (Polonya) kkenli olup asl ad Albert Bobowskidir. Ad Latince kitaplarda Albertus Bobovius, Bat kaynaklarnda ise Hali Beigh olarak gemektedir. Baz kaynaklarda 1610da
Polonyann Lvov ehrinde doduu kaytl ise de bugne kadar
yaplan aratrmalarda hayat, doum, lm tarih ve yeri hakknda kesin bilgiler elde edilememitir. Ailesi, ocukluu ve ilkrenimi konusunda da aydnlatc bilgiler yoktur. Ancak eserlerinden,
muhtemelen esir olarak stanbula gnderilmeden nce iyi bir
tahsil grd ve birka dil rendii anlalmaktadr. Claes (Nicholas) Ralamb, 1657de bizzat kendisinden dinlediini belirterek
onun 1645te Venediklilerle yaplan savata Osmanllara esir
dtn, sarayda Enderuna alnarak yetitirildiini ve burada
on yl hnendelik yaptktan sonra padiah tarafndan azat edilerek sipahi ulufesi aldn nakletmektedir. Polonya kaynaklarna
dayanan Franz Babinger ise nce sarayda esir olarak altn, adn belirtmedii bir Trk
asilzadesinin hizmetine girdiini, bir mddet sonra da azat edildiini yazmaktadr.
15
Kendisi, Sultan brhim ve IV. Mehmed Dnemlerinde sarayda grev aldn, Enderunda
ilim, fikir ve sanat kabiliyetini gelitirdiini, baz
genel mahiyette bilgilerin yannda Dou ve Bat
dilleri ile Trk klasik ve halk msiksini rendiini, ksa srede santur almakta maharet
gsterdiini, Ufk mahlas ile iirler yazdn
ve besteler yaptn anlatmaktadr. Yine kendi
ifadesine gre, Enderun mekhanesinde on yl
kadar kalm, kabiliyet ve maharetiyle dikkati
ekmitir. eitli yaynlarda, Ali Ufknin bata
Latince, eski Yunanca, Lehe, ngilizce, talyanca, Franszca, Arapa ve Trke olmak zere on
yedi kadar dil bildii ve bu bilgisinden dolay IV.
Mehmed zamannda Dvn- Hmyun batercmanlnda bulunduu belirtilmektedir.
Eserleri: Ali Ufk msik eserlerinden Mecma-i Sz Sz bata olmak zere Dil, sarayn rf ve detleri ile ilgilide eserler vermitir.
Ayn zamanda bestekr olan Ali Ufki Gftesi III.
Murada ait olan Uyan Ey Gzlerim Uyan isimli
mehur eserin de bestekrdr.
6. RAST MAKAMI
Durak: Rast Perdesi

Seyir: kc
Dizisi: Yerinde bir rast belisine, ste Neva perdesinde bir Rast drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.
Gl sesi: Neva Perdesi
Yeden sesi: Irak Perdesi
Donanm: si ( ) koma bemol ve fa (#) bakiye diyezi
16
6.1 Rast lahiler

Bkz. Cd. Track 1
Okuyan: Ubeydullah SEZKL
Gfte: Yunus EMRE
Beste: Anonim
17
Bkz. Cd. Track 2

Gfte: Sdk Efendi
Beste: Sez Glen
18
Bkz. Cd. Track 3

Gfte: Hac Tahsine Hanm
Beste: Hac Tahsine Hanm
19
20
6.2 Rast Makamnn Kurana Tatbiki (Bakara 1-5. Ayetler)

Bkz. Cd. Track 4
Okuyan: Adem KEMANEC
6.3 Rast kindi Ezan, Rast Kamet

Bkz. Cd. Track 5
Bkz. Cd Track 6
EZAN
Allh- Ekber
Ehed en l ilhe illallah
Ehed enne Muhammeden Raslullah
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Allh ekber
L ilhe illallah.
KAMET
Allh- Ekber
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Kad kmetis-salh
Allh- Ekber
L ilhe illallah.
21
7. SAZLARIN TANITIMI: NEY

Farsada kam anlamna gelen
ny kelimesi Trkede uzun sre bu ekilde kullanldktan sonra zamanla ney
e dnmtr. Ney fleyene ny (neyzen), neyzenler topluluunun bandakine da serny (serneyzen) denir. Ney,
tek para dokuz boumlu bir kamn
ii boaltlp zerine (biri arka ksmnda)
yedi adet delik (perde) almas suretiyle
yaplr. Sar ve budakl bir eit kamtan
elde edilen neyin ilk ve son boumuna
gm, altn veya pirinten yaplan ve
parazvne ad verilen bilezikler taklr.
Neyin ilk boumu olan boaz boumuna
bapre ad verilen, genellikle boynuzdan elde edilmi, flemeyi kolaylatrc
konik bir azlk taklr. Smerlilerden beri var olduu bilinen ney, Hz. Mevlna ile beraber
mistik bir boyut kazanmtr.

22
DEERLENDIRME SORULARI
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz
1) bn Snya gre msik nedir? Tanmlaynz.
2) Msiknin slam dinindeki yerini birka cmle ile aklaynz.
B. Aadaki boluklar uygun ifadelerle doldurunuz.
1) _______________, gftesi III. Murada ait olan Uyan Ey Gzlerim Uyan isimli mehur
eserin bestekrdr.
2) Ney fleyene __________, neyzenler topluluunun bandakine de _____________denir.
3) Smerlilerden beri var olduu bilinen ney, ____________ile beraber mistik bir boyut kazanmtr.
4) Farsada __________anlamna gelen ny kelimesi Trkede uzun sre bu ekilde kullanldktan sonra zamanla neye dnmtr.
5) ster din Allah Buldun se Ne Oldu adl ilahnin gftesi_____________ ye aittir.
C. Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1) Msiknin insan zerindeki etkisini: Mzik, yerle gk arasndaki her varl hi kimsenin
tahamml edemeyecei bir kudretle sarsar. szleriyle ifade eden nl air- yazar aadakilerden hangisidir?
A) Knalzde Ali Efendi
B) Mevlna
C) William Shakespeare
D) Ludwig van Beethoven
2) Aadaki ilahilerden hangisi rast makamndaki ilahilerden biri deildir?
A) Ey k- Dildde
B) Erler Demine Destr Alalm
C) ster din Allah Buldun se Ne Oldu
D) Sevdim Seni Mabuduma
3) Rast makamnn karar sesi aadakilerden hangisidir?
A) rast
B) segah
C) dgah
D) argah
4)Aadaki vakitlerden hangisinde Ezan genellikler Rast makamnda okunur?

A) Sabah
B) le
C) kindi
D) Akam
23
2.NTE
MSIKMZN TARH SEYR
HAZIRLIK ALIMALARI
1. Hz. Peygamber dnemi msik faaliyetlerini aratrnz.
2. lk Msikinaslardan biri olan Farab hakknda bilgi toplaynz.
3. Itrnin besteledii bir eserini dinleyiniz.
24
1. HZ. PEYGAMBER VE HULEF-I RIDN DNEMINDE MSIK

Hz. Peygamber (sa) ve Drt Halife Dneminde msik, daha ok gzel seslerle okunan Kuran- Kerim
tilaveti eklinde -din bir kimlikle- tezahr ederken din d msik ise yine nasb, hud ve ind trnden
ab (halk) msik olarak ayn ekilde icra ediliyordu. Hz. Peygamber (sa) Dneminde Arap msiksi
formlarnda bir deiiklik olmadn ve Cahiliye Dnemindeki formlarn kullanlmaya devam edildiini
gryoruz. Bu dnemdeki msikinaslardan bahsedecek olursak ncelikle Reslullahn mezzinlerinden
balamak gerekir: Bill b. Rebh el-Habe, Abdullah b. mmi Mektm, Eb Manzre, Sad b. Az (SadlKaraz). Ayrca burada Hz. Ali ve Hz. Fatmann dnnde def alarak ark syleyen Amr b. Umeyye edDamir ve Hamza b. Yetmi de zikretmek gerekir.

Dier taraftan bu devrede msik iin nemli bir olay meydana geldi. Msr Kral Mukavks hicretin
9. ylnda Reslullah (sa)a iyi niyetini gstermek amacyla baz hediyelerle birlikte Mriye ve Srn adnda iki
cariye gnderdi. Bunlardan Mriyeyi Hz. Peygamber nikhna ald; Srni de iri Hassan b. Sbite hediye
etti. Srnin sesi gzeldi ve Msr arklar sylerdi. Bylelikle iir ve msik sanat birlemi oldu. Muhammed
Hamidullah, ad geen Srnin (asl irin ve Farsa) ranl olup olmad tartmasn yapmaktadr. Bu iddia
Arap Yarmadas dndan ilk etkilenmelerin, Srnin ahsnda Faris (ran) etkisiyle balam olabileceini
dndrmektedir. Zira yukarda zikredildii gibi slam Msiksi ad altnda Arap Yarmadasndaki msik
faaliyetleri, basit formlardan ileri gitmeyen bir sahra msiksi eklinde tezahr ediyordu. Kaynaklarda
bundan sonraki dnemlerde isimleri geecek olan baz arkclarn bu arklar Srnden rendiklerine dair
bilgiler vardr.
Msik enstrmanlar da Cahiliyye Dnemindeki gibi def,
davul, kadb vb. ritim aletlerine mnhasr kalyordu. Bu dnemde
ayrca nceden bahsi gemeyen ve mizmr ad verilen basit
ddk, kaval vb. gibi iptidai (ilkel) bir flemeli algnn ad da
gemektedir.
Drt Halife Dnemi Arap msiksiyle ile ilgili pek fazla bilgi
yoktur; zira Hz. Eb Bekir (632-634) ve Hz. merin (634-644)
hilafet dnemlerini Ridde savalar ve Kuzeye (Bizans) doru
savalar igal etmitir. Bu fetihler sonucu ele geen esirler
yoluyla giren ecnebi msik trleri tedricen sohbet meclislerini
sslemeye balamt. Bilhassa Hz. Alinin air olmas ve
gzel sanatlara (iir, msik) nem vermesi bir nevi msiknin
geleceini hazrlamt. zellikle Hz. Osman
(644-656) ve Hz. Ali (656-661) dnemlerinde
LSTELEYELM
beraberce kullanlan msik aletlerinde ve acemi
terennmlerden ibaret olarak icra edilen msik
Hz. Peygamber (s.a.) ve Drt Halife Dnemindeki
formlarnda yenilikler mahede etmekteyiz.
msik aletlerini listeleyiniz.
ncelikle enstrmanlardan sz etmek istiyoruz.
Zira bu enstrmanlar bize bu dnem msiksi ile
ilgili yeni ipular verecektir.
25

Bu dnemin telli enstrmanlarndan biri
olarak zikredilen mizef veya mizefenin bilhassa
Yemen ve Hicazda yaygn olduu bilinmektedir.
Bununla birlikte mizefin tam bir tarifini veremeyen
ve birok alternatif sunan kaynaklar, ud veya
tanbura benzediinde birleirler. Mizef iin: Ceylan
derisinden beyaz bir deri zerine alt veya dokuz telin
ekilmesiyle elde edilir. tarifi yaplmtr. flemeli
enstrmanlardan ise el-kassbe veya el-kasabe
isimli gayet uzun bir neye rastlanmaktadr. Ayrca
mizmr ismiyle de uzun farkl bir neyden sz
edilmektedir. Ayn zamanda mizmr ismi kamtan yaplma flemeli enstrmanlarn hepsi iin kullanlan bir
isimdir. Bir dier flemeli enstrman olan nefr (boru, borazan) ise el-bk ismiyle anlmaktayd. teden
beri kullanlan def, kadb, davuldan baka sanc isimli bir ritim aletine (oulu sunc) rastlanmaktadr.
spanyol dansnda mehur olan kastanetler byk bir ihtimalle Endls Emevleri kanalyla gemi
olmaldr. Zira sancn dier ismi el-ksttr. Bu enstrmanlar meclislerde toplu olarak icra edilmiyordu.
Ancak ferd olarak arkclarn msikleri eliinde icra edildiini gryoruz. el-Ende ismi geen mizher
ise bir tarafna ince deri geirilmi ahap dairedir.

Mslmanlar arasnda arkc olarak ilk hret bulan kimse, Hz. Osman dneminde yaam olan
Tuveystir (632-710). Hz. Osmann hilafetinin son yllarnda Medinede rakk (ince) ran melodileriyle
icra ettii msik ile tannm; bu dnemde Araplarn el-muhannisn diye isimlendirdikleri, ellerine kna
yakp, kadnlar gibi davranlar gsteren zenti bir grubun ban ekmitir. Profesyonel gnnn ilk icracs
olan Tuveys el-gnul-mtkan adyla yeni bir msik icra ediyordu. Bu, iirin aruz lsnn arknn
melodisi zerine mstakil bir k (ritmik kalp, usl) eklinde tatbik edilmesidir. Bu trn farkll, iinde
tek bir name ile yetinilmeyip, yeni Fris melodilerin kullanlmasdr. Yani el-gnur-rakk veya mtkan,
iirin vezin ls yapsndan tamamen mstakil yeni baz ritim kalplarna dayanan yeni bir msik tarzdr.
Araplarn bu tarzda kullandklar ilk ritmik kalp da hezec ve sakldir. Hezeci Tuveys kullanmtr, sakli
ise rencileri Sib Hasr ve zzetl-Meyl kullanmtr. Tuveys, msiksini kare eklinde bir def eliinde icra
ederdi. mrnn sonunu kat Sveydada geirdi ve orada ld. Medinede bu sahann en by olarak
kabul edilen Tuveysin rencileri; bn Sreyc, Delll, Nfiz, Nevmetd-Duh, Fend ve Sib Hasr (. 683)dir.

Arap asll Tuveys ve Fars asll olmakla beraber klasik Arap msiksi icra eden Sib Hasr ve zzetlMeyl gibi muanniler ilk Arap msiksi formlarn ve geleneklerini korudular; Srn, Havle, Zeyneb, Rebah,
Selm vs. hocalar zzetl-Meylnn izinde ilk slam Msik Ekoln temsil ediyorlard. Beynelmilel bir dil
olan msik Araplarda gndan ayr dnlmyordu. Ritim, vezn ve zgn melodi zellii onlarn gnsn
Bizans ve ran msiksinden ayran bir zellikti.
TARTIALIM
Fetihler sonucu karlalan kltr ve medeniyetlerle Arap dilinde
yeni msik nasl ekil almtr arkadalarnzla tartnz.
26

Fetihler sonucu karlalan kltr ve medeniyetlerle gerekleen kanlmaz alveri, profesyonel
msikinaslarn ortaya kmas ve bilhassa asil tabakalarn msikyi sevip himaye etmeleri, bir yandan
Arap dilinde yeni msik stlahlarnn domasna sebep olurken, dier yandan msikye yeni bir merhale
eklemitir. Yani bundan sonraki dnemlerde ortaya kacak olan msik ilmine bir nevi alt yap hazrlamtr.

Hulef-i Ridn Dneminde yeni kltrlerle kurulan ilikiler sonucu ark (gn) formlarnda
yenilikler ortaya kt. Hicazda ranl harp esirlerinin syledii deiik melodi ve formdaki arklar insanlarn
kulana ho gelmeye balamt. Tuveys, Sib Hasr ve klasik Arap msiksini icra eden zzetl-Meyl bile
bu yeni msikyi alp Arap zevkine uygun gelecek tarzda icra ediyordu. Tarihiler bu dnemdeki msik
ilerlemesine byk nem atfederler. Zira nasb veya huddan ibaret olan sahr msiksi yerini daha sanatl
deiik formlara brakyordu.
2. SLAM LKELERINDE LK MSIKINASLARDAN BAZILARI

2.1. el-Kind

Msikye dair eser yazan ilk slam filozofudur. Asl ad Eb Yusuf Yakub b. shaktr. Basrada
domutur. Latinceye evrilen eserleriyle Kind Batda da bir ne kavumutur.

Birok ilimde ihtisas sahibi olan el-Kindnin msik sahasnda, seslerin tertibi, beste yapma, msiknin
unsurlar, usl, msik aletleri ve msik-iir mnasebetlerini konu alan on adet risalesi tespit edilmitir. Bu
risalelerden drt tanesi gnmze gelmi ve zerinde Douda ve Batda almalar yaplmtr.

2.2. Frb
Felsefe dnyasnda muallim-i sn lkab ile tannan Frb msik alannda da birok tarihi ve
msik nazariyats tarafndan muallim-i evvel olarak kabul edilmitir.
Frb, 870 ylnda Trkistann nemli yerleim merkezlerinden Frb (Otrar) ehrinde dodu. lk
tahsilini burada bitirdikten sonra Badata gitti. Buradan da Suriyeye geerek Halepte Emir Seyfddevle
Hemednnin saraynda yaad. Daha sonra gittii amda 950 ylnda vefat etti.
Frb birinci risalenin giriinde Yunanda eksik buluu bilgileri eklediini ve onlarn baz hatalarn
tashih ettiini sylyor. Bu eser ark msik nazariyesine dair en mhim risale kabul edildii gibi, msik
hakknda yazlm en kapsaml eserler arasnda zikredilmektedir. Ses ve msiknin fizik ve fizyolojik esaslarn
tetkik ekli bakmndan Yunanllar am ve alglar hakknda da ilk etraflca bilgileri veren bir eser olarak
ayrca nem kazanmaktadr.
Frbnin msikye dair eserleri unlardr:

1-Kitabl-Mskal-Kebir: Asl ad Kitb Snti lmil-Mska olan bu
eser bn Eb Usaybiann ifadesiyle el-Mskal-Kebr adyla hret buldu.
2-Kitb hsil-kt
3-Kitbn fil-kt
27
2.3. bn-i Sn
Msikyi riyazi (Matematik) ilimler arasnda sayan bn-i

Snnn e-if ve en-Nect adl eserlerinde yer alan msikye
dair bilgiler, XI. yzyln msik anlayn aksettirmesi bakmndan
nemlidir.
Bu bilgiler, gerek kendi zamannda gerekse daha sonraki
devirlerde birok ilim adamna kaynak olmu, ve eserlerinde ortaya
koyduu fikirler asrlar boyu msik nazariyatlarna rehberlik
etmitir.
Msikye dair mstakil bir eseri olmayp eserlerinde baz
blmlerle bu konuya yer veren bn-i Snnn zaman zaman
Frbnin de etkisinin grld eserleri unlardr:
bn Sina msik hakkndaki grlerini en geni ekilde eifda ele almtr. Bu eserde msik ile tedavi konusuna, msik
letlerine ve msik nazariyatna ait bilgilere yer vermitir. enNectta ise e-if daki bilgileri zetlemi, baz konularda ondan
iktibaslar yapmtr.
bn-i Sndan on nc yzyla kadar yaklak iki asrlk dnem, Trk msik tarih asndan pek verimli
deildir. Bu durgunluk devresi Safiyyddnin msik nazariyesi zerine yapt almalarla sona ermitir.

2.4. Safiyyddn Abdlmmin Urmev
Msik nazariyat konusunda stn eserler vermi byk mzisyen ve nazariyat Safiyyddn
Abdlmmin Urmev 1216 ylnda Urumiyede domu daha sonra Badata gmtr.
Safiyyddnin an nemli ilimlerini renerek msikde de son derece ileri bir seviyeye gelmi ve
bu ilmi yeniden canlandrmtr.
Safiyyddnin hayatn devreye ayrabiliriz. lk dnem Mustasm zamanndaki hayat ( 1216-1258
), ikinci dnem Moollarn Badat igali ve sonras devresi ( 1258-1263 ), nc dnem ise Cveynler
devrindeki hayat (1258-1294). Urmev, Halfe Mustansr ve Mustasm zamanlarnda hattatlarn ve
mzisyenlerin en by kabul ediliyordu.
Safiyyddn son Abbasi Halfesi Mustasm Billahn msikinaslnn yannda, sarayda kurulan yeni
ktphanede mstensih ve idareci olarak grev yapt. Hlgnun 1258de Badat istilas srasnda halife
Mustasm ldrlm, ktphane ise yaklp yklmt. Bu istiladan sonra Hlg, Safiyyddnin sanatn
takdir etmi, kendisi ve ailesine hrmet edilmesini emretmiti. Daha sonra Mool (lhanl) veziri emseddn
el-Cveynnin oullarnn retmenlii ile grevlendirildi. 1294 ylnda uzun yllar yaad Badatta vefat
etti.
Kitapl-Edvr ve Er-Rislet-erefiyye adl iki nemli eser kaleme almtr. Eserleri kendinden sonra
gelen birok nazariyatya temel kaynak olmutur.
Safiyyddn ayn zamanda kanuna benzeyen, er er taklm 81 telli drt keli bir mzik aleti olan
nzhe ile 39 veya 24 telli rebab, knun ve nzheden gelitirdii mun isimli sazlarn mucididir.
XIV. yzyldan XVI. yzyln ortalarna kadar hem Trk dnyasnn hem de ona komu milletlerin nazari
msik almalarnda, Safiyyddnin verdii bilgiler incelendi, aydnlatld ve baz ilaveler yaplarak daha geni
bir biimde ele alnd. Kendisinden sonra gelen birok mzik nazariyats onun eserlerini erh etmilerdir.
28
2.5. Abdlkdir Mer
Douda Azerbaycan ve Bat Trkistan kesimlerinde yaam olan bestekr, nazariyat, air, ressam,
hafz, hattat ve hnende Abdlkdir Mer, .1435, ann byk bir sanats ve msik limidir. nce
Azerbaycandaki Celyirli lkesinde, daha sonra Bat Trkistanda Timurlu devletinde yaad. Azerbaycanda
iken Safiyyddnin sistemini iledii erh-i Kitapl-Edvr, Zbdetl-Edvr, Risle-i Fevid-i Aere, KenzlElhn adl kitaplarn kaleme ald. Bat Trkistanda ise, Cmil-Elhn (Semerkand, 1406) ile MaksidulElhn (Herat, 1418) yazd. Farsa kaleme ald bu eserlerinde an msik yapsn geni ekilde tantan
Mer, hi phesiz Trk msiksi tarihnin nde gelen birka isminden biridir.

Buhrzde Mustafa Itr Efendi

stanbulda Mevlanakap civarnda dodu. Asl ad Mustafa olup kaynaklarda doum tarih
hakknda bilgi yoktur. Fakat baz yazarlar 1630 veya 1640 yllarnda domu olabileceini belirtirler.
iirlerinde kulland Itr mahlas ve Buhrzde lakabyla tannmtr. Itr, IV. Mehmed dneminde
(1648-1687) sarayda msik hocas ve hnende olarak grev yapt. Kaynaklarda IV. Mehmedin onu sk
sk saraya davet ederek besteledii eserleri bizzat kendisinden
dinledii kaydedilmektedir. Hkmdarn huzurunda icra edilen
kme fasllarna hnende olarak katlan Itr, bu dnemde kendi
istei zerine esirciler kethdl ile grevlendirildi. Onun bu
grevi, esirler arasndaki kabiliyetli ve gzel sesli genleri bulup
yetitirmek ve geldikleri lkelerin msiksi hakknda bilgi edinmek
amacyla istedii rivayet edilmektedir. 1712 ylnda vefat ettii
sanlmaktadr.

Trk msik tarihnin ennde gelen birka isminden biri olan
Itr Efendi hnendelii, airlii ve hattatlnn yan sra zellikle
bestekrl ile tannmtr. Itrnin bir msikinas olarak asl
nemli yn bestekrldr. Cami, tekke msiksi ve klasik msik
alanlarnda perev, saz semisi, kr, beste, semi, yin, naat, durak,
tevh, tekbir, sal ve ilah olmak zere Trk msiksinin hemen
her formunda eser vermi ndir sanatkrlardan biridir. Eserleri
allmn dnda bir melodi rgsne sahiptir.

Cami msiksinin aheserleri arasnda bulunan segh tekbiri ve salat- mmiyyesi, kk bir ses
alan ierisindeki byk ifade gcnn arpc rneklerindendir. Ayrca mevlevhanelerde yin-i eriften
nce okunan, szleri Mevln Celleddn-i Rmye ait olan ve Naat- Mevln adyla bilinen rast naat
salam melodik yapnn olgun bir gstergesidir.

Itrnin stanbul surlar dnda oturduu, iek ve meyve merakls olduu, bahe ileriyle
uramaktan zevk duyduu ve kendisine Itr mahlasnn bu sebeple verildii, Mustbey armudunun
da onun tarafndan yetitirildii kabul edilmektedir. Yahya Kemal Beyatl Itr adl iirinde, onun Trk
msiksindeki yerini dile getirmitir.

29
OKUMA PARASI
Byk Itrye eskiler derler,
Bizim z mskmizin pri;
O kadar halk sevkedip yer yer,
O afak vaktinin cihangri,
Nice bayramlarn sabh erken,
G, top sesleriyle grlerken,
Sylemi saltanatl Tekbri.
T Budinden Irka, Msra kadar,
Fethedilmi uzak diyarlardan,
Vatan stnde hr esen rzgr,
Ses gtrm btn baharlardan.
O deh yle toplam ki bizi,
Yedi yz yl sren hikyemizi
Dinlemi ihtiyar narlardan.
Msksinde bir taraftan dn,
Bir taraftan btn hayt akm;
Her taraftan, Boaz, o ehryn,
Mvi Tuncayla gr Frt akm.
Nice seslerle, gk ve yerlerimiz,
Hznmz, evkimiz, zaferlerimiz,
Bize benzer o kint akm.
ok zaman dinledim Nev-Kr,
Bir terennm ki hem geni, hem h:
Dalrken Nevnn esrr,
Balyor ark ufuklarnda vuzh;
Mest olup szlerinde her heceden,
Yola dm, birer birer, geceden
Yryor fecre elli milyon rh.
Kskanp gizlemi kaz ve kader

Belki binden ziyde bestesini,
Bize mrs kald yirmi eser.
Ntdr en mehbi, en derini.
Vk ney, kudm gelince dile,
Hzlanan mevlev semyle
Yedi kat ara km yni.
O ki bir ihtiaml dnyya
Ses ve tel kudretiyle hkimdi;
det benziyor muammya;
Ulemmz da bilmiyor kimdi?
O eserler bugn defne midir?
Ebediyyette bir hazne midir?
Bir bilen var m? Nerdeler imdi?
yle bir mskyi rten lm,
Bir tesell brakmaz insanda.
Muhtemel grmyor henz gnlm;
ok saatler geince hicranda,
Dlr bir hayle, zevk alnr:
Belki hl o besteler alnr,
Gemiler gemiyen bir ummanda.
Yahya Kemal BEYATLI
4.SEGH-HZZAM MAKAMI

30
Segh Makam
Durak: Segah Perdesi
Seyir: kc
Dizisi: Segh belisine, hicaz drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.
Yeden sesi: Krdi Perdesi
Donanm: si ( ) koma bemol, mi ( ) koma bemol, fa (#) bakiye diyezi
Hzzam Makam
Durak: Segah Perdesi
Seyir: kc veya nici - kc
Dizisi: Hzzam belisine, hicaz drtlsnn eklenmesiyle meydana gelir.
Yeden sesi: Krdi Perdesi
Donanm: si ( ) kome bemol, mi ( ) bakiye bemol, fa (#) bakiye diyezi
4.1. Segh lahler
31
4.1. Segh lahler

Bkz. Cd. Track 9
Gfte: Yunus EMRE
Beste: Anonim
32
Bkz. Cd. Track 10

Gfte: Yunus EMRE
Beste: Anonim
33
4.2. Hzzam lahler

Bkz. Cd. Track 14
Gfte: Ceml
Beste: Hrun Baba
34
Bkz. Cd. Track 15

Beste: Anonim
35
Bkz. Cd. Track 16

Beste: Hrun Baba
Kaynak Kii: Hfz Recep Camc
36
4.3. Segh Akam Ezan, Segh Tekbir, Salat- mmiyye

Bkz. Cd. Track 12
Okuyan: Fatih KOCA
EZAN
Allh- Ekber
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Allh ekber
L ilhe illallah.
Bkz. Cd. Track 7

37
Bkz. Cd. Track 8

38
4.4. Segh-Hzzam Makamlarnda Ar- erif (Bakara 1-5. Ayetler)

Segh Makam Bkz. Cd. Track 11
Okuyan: Adem Kemaneci
Hzzam Makam Bkz. Cd. Track 17

Okuyan: Adem Kemaneci
4.5. Segah-Hzzam Kamet

Segh Makam Bkz. Cd. Track 13
Okuyan: Fatih KOCA
Hzzam Makam Bkz. Cd. Track 18

Okuyan: Hasan AKMAK
KAMET
Allh- Ekber
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Kad kmetis-salh
Allh- Ekber
L ilhe illallah.
39
5.SAZLARIN TANITIMI: RITIM SAZLAR

5.1. Kudm

Kaln ipler vastasyla zerlerine deri gerilmi, yan yana duran iki bakr kse eklinde olan ritim
enstrmandr. Zahme ad verilen iki adet ubuk yardmyla alnr. Sa el, usln gl vurularn, sol el ise
zayf vurularn belirtir. Kudm alan kiiye kudmzen denir.
5.2. Def, Mazhar, Bendir

Yuvarlak tahta bir kasnan bir tarafna gerilmi olan
ritim sazlardr. Parmak vurarak deri icra edilirler. Def aralarnda
en kk apl olandr ve kasnann etrafnda pirin gibi
metallerden yaplm ziller bulunur. Mazhar defin daha
bydr ve derisinin arkasnda zincirleri bulunur. Bendir de
defe gre daha byk apldr ve zili ya da zinciri bulunmaz.
5.3. Halile

Birbirine arparak alnan iki yuvarlak metal plakadan
meydana gelen zilden byk bir ritim sazdr.
Halile
40
DEERLENDRME SORULARI
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Hz. Peygamber (sa) ve Drt Halife Dneminde msik nasl icra ediliyordu? Din d msik formlar
nelerdir? Aklaynz.
2. Hz Peygamber (sa) Dneminde yaayan msikinaslar kimlerdir? Bir ka cmle ile bahsediniz.
3. Basit formlardan mteekkil olan Arap msiksi ilk defa ne zaman baka blgelerin msiksinden
etkilenmeye balamtr? Bu etkileime sebep olan msiksina kimdir? Bir ka cmle ile bahsediniz.
4. Hz. Osman (644-656) ve Hz. Ali (656-661) Dnemlerinde kullanld bilinen mizef veya mizefe
olarak adlandrlan enstrman tarif ediniz.
5. Cahiliye Dneminde Arap Yarmadasnda kullanlan mzik aletleri nelerdir?

1. Mslmanlar arasnda muann olarak ilk hret bulan kimse, Hz. Osman dneminde yaam olan
_____________.
2. Tuveys, Araplarn _____________ diye isimlendirdikleri, ellerine kna yakp, kadnlar gibi davranlar gsteren zenti bir grubun ban ekmitir.
3. _______________ , kamtan yaplma flemeli enstrmanlarn hepsi iin kullanlan bir isimdir.
4. Msikye dair eser yazan ilk slam filozofu _________________dir.
5. Felsefe dnyasnda _____________ lakab ile tannan Frb msik alannda da birok tarihi ve
msik nazariyats tarafndan ________________ olarak kabul edilmitir.
1. Aadaki msik ile alakal eserlerden hangisi Farabiye aittir?
A) Kitabl-Mskal-Kebir
B) Cmiul-Elhn
C) Kitab ifa
D) Mesnevi
41
2. Frb aadaki eserlerin hangisinin giriinde; Yunanda eksik buluu bilgileri eklediini ve onlarn
baz hatalarn tashih ettiini syler?
A) Kitbl-Edvr
B) Kitb hsil-kt
C) Kitbn fil-kt
D) Kitabl-Mskal-Kebir
3. Msik hakkndaki grlerini en geni ekilde e-if adl eserinde ele almtr. Bu eserde msik ile
tedavi konusuna, msik letlerine ve msik nazariyatna ait bilgilere yer vermitir.
Yukarda verilen bilgilerin iaret ettii nl musikinas kimdir?
A) Farabi
B) el- Kind
C) bn-i Sn
D) Abdlkdir Mer
4. - Msik nazariyat konusunda stn eserler vermi byk mzisyen ve nazariyatdr.
- an nemli ilimlerini renerek msikde de son derece ileri bir seviyeye gelmi ve bu ilmi yeniden
canlandrmtr.
- Kitbl-Edvr ve Er-Rislet-erefiyye adl iki nemli eser kaleme almtr.

Yukarda verilen bilgiler nda bn-i Sndan on nc yzyla kadar sren ve musik tarihi a-
sndan durgunluk devresi olarak nitelendirilebilecek dnemi yazd eserlerle sonlandran bilim adam
aadakilerden hangisidir?
A) Safiyyddn Abdlmmin Urmev
B) el- Kind
C) Buhrzde Mustafa Itr
D) Farabi
5. Aadakilerden hangisi ann byk bir sanats ve msik alimi olan Abdlkdir Merye ait
eserlerden biri deildir?
A) Kenzl-Elhn
B) Maksidul-Elhn
C) Kitb hsil-kt
D) erh-i Kitbl-Edvr
42
D. Aadaki cmlelerden doru olanlarn bana (D) yanl olanlarn bana (Y) koyunuz.
1. (....) Buhrzde Mustafa Itr, cami, tekke msiksi ve klasik msik alanlarnda perev, saz semisi, kr,
beste, semi, yin, nat, durak, tevh, tekbir, sal ve ilhi olmak zere Trk msiksinin hemen her formunda eser vermi ndir sanatkrlardan biridir.
2. (....) Kk bir ses alan ierisindeki byk ifade gcnn arpc rneklerinden olan segh tekbir ve
salt- mmiyye adl eserlerin bestekar Ali Ufk Beydir.
3. (....) Segh ve Hzzam makamlarnn karar sesi Neva perdesidir.
4. (....) Kudm, Def, Mazhar ve Bendir ritm sazlardr.
5. (....) Akam Ezan genellikle Hicaz makamnda okunur.
43
3. NTE
TRK MSIKS NAZARYATI
HAZIRLIK ALIMALARI
1. Temel notalar hakknda bilgi toplaynz.
2. Geleneksel Trk mziinde mek gelenei hakknda aratrma yapnz.
Yaptnz aratrmay snfta paylanz.
3. Uak makamnda bir ilah dinleyiniz.
1.TEMEL NOTA BILGILERI
1.1. Nota eitleri

slamiyet ncesi Trklerde nota yazmna dair tafsilatl bilgiler olmamakla beraber,
mzik tarihileri zellikle Uygurlar Dneminde mziin ok gelitiini belirtirler. nk
yerleik hayata geen ilk Trk devleti olduklar
iin Uygurlar gnmze sanatta ve dier alanlarda birok eser brakmlardr. Trklerin III.
yzyldan itibaren Ssni randa gelitirilmi
bir sistem olan Mani Nota Yazsn kullandklar sylenebilir. Talas Sava sonras Trklerin
slamiyeti kabul etmeye balamasyla beraber mzik anlay ve uygulamas daha geni
alanlara yansmtr. Karlkl olarak yaplan bu
etkileimler sonucu Trkler, mterek slam
medeniyetinin ebced notasn kullanmlardr. Arap harflerinin zelliinden yararlanarak
ebced harfleri zerine tesis ettii nota sistemi
ebced notas olarak hl anlmaktadr. En
eski belge, Kindye (. 874) aittir. Kindi Yunan
nota sisteminden farkl olarak, her sekizlide ayn simgeleri kullanyordu. Kindden ksa bir
sre sonra, msik stne bir risale yazm olan Yahya bn Ali bn Yahya (856-950) Kindnin
sistemini biraz daha gelitirdi. Bir baka nota yazs Kind ile ayn dnemlerde Kuzey inde
yaayan Htay Trklerinin gelitirip kullandklar, adna Ayalgu dedikleri kendilerine has bir
nota yazsdr. Daha sonralar Frb ve bni Sn ses dizeleri zerine yaptklar denemeleri ve
icatlarn yeni isimler, eitli ema, ebced, harf ve rakamlarla gstermilerdir.

XIII. yzylda sistemci okulun kurucusu Safiyyddin Urmevnin (. 1294) sesleri gsteriken kulland ebced sistemi, kendisinden nce kullanlm bir sistem olmakla birlikte, kendisi tarafndan gelitirilmi ve bir sekizli on yedi sese ayrlarak bunlarn her biri de ayr bir
harfle gsterilmitir. Safiyyuddinden sonra gelen Kutbuddin irz (.1311), Muhammed bin
Mahmud el-mil (XIV. yy), el-Ldik (XV. yy) gibi sistemci okul mensuplarnca daha da geniletilir. Nota konusunda en nemli yenilii getiren rzdir. Tespit edilebildii kadaryla o Batdan asr nce notada baz nans ve grlk terimlerini (dinamikleri) kullanmtr. Yaplan
almalarda Drrett-Tc adl bu ansiklopedik eserin msik blmnde yer alan iki sayfalk
bir bestede, bu nanslar gstermi, Urmeviden devrald nota sistemini daha detayl hle
getirmitir. Meragal Abdlkadir de, notaya katk yapanlardan biridir.
XVII. yzyl, mzik yazs tarihnde nemli bir aama saylabilir. Ali Ufki 1650 ylnda yazd Mecma-y Saz u Sz adl eserinde, sadan sola doru yazlan zel bir Bat mzii nota
sistemiyle 550 civarnda eseri yaymlamtr. Perev, saz semsi, murabba beste, nak, semai
yansra trk, varsa ve dinsel nitelikte eserin gfte notasn ieren bu mecmua, Trk msiksi tarih asndan nemili bir belgedir.
45
Ebced Notalar
XVII. yzyln bir dier nemli msikinas Dimitri Kantemirdir (.1723). Gelitirdii nota
sistemiyle 350 dolaynda perev ve saz semaisinin belgelenmesini salamtr.
XVIII. yzylda dneminin en kudretli neyzeni olarak gsterilen Kutbnnayi Osman Dede
(.1729) Kantemirolu yazsna benzer bir eit harf yazs gelitirmitir. Osman Dedenin nota
yazmnda da Trk msiksinin temel ses sistemindeki perdeler iin 33 harf kullanlmtr. Yine
XVIII. yzylda Tanbri Artin Ermeni iaretleri kullanarak bir notalama sistemi yapmtr.
Trk msik yazs tarihnde III. Selim Dneminin nemli bir yeri vardr. III. Selimin emriyle
Abdulbaki Nasr Dede (.1821) ve Hamparsum Lemonciyan (.1839) birer mzik yazs sistemi
gelitirerek hkmdara sunmulardr. Abdlbaki Nas Dede ebced yazsn gnne uyarlam
ve baz besteleri Tahrriyye adl eserinde toplayarak yok olmasn nlemitir. Ancak Nasr
Dedenin mzik yazs beklenen rabeti grmemi, Hamparsumun yaz sistemi, uygulamadaki
kolayl sebebiyle geni lde benimsenmi ve Bat notas yerleinceye kadar (XIX. Yzyl)
kullanlm, bu yzyldan itibaren yaygnlaarak Trk mzii eserlerinin zamanmza kadar
intikalini salamtr.
XIX. yzylda Sultan II. Mahmud dneminde (1807-1839) Batllama hareketiyle msik
de nasibini alm ve zellikle asker mzik (mehter) dardan getirilen mzisyenler tarafndan
devam ettirilmitir. Bundan dolay geleneksel nota yazm biimleri yerine Avrupa notasna
geilmitir. Daha sonralar dnemin nemli mzikologlar Rauf Yekt Bey, Sadettin Arel, Suphi
Ezgi gibi mzikologlar Trk mzii yeni notalama sistemi zerinde almalar yapmlar ve
Trk mziini Bat notasna uyarlama gayreti iinde bulunmulardr. nk Trk mziinde
olup da Bat mziinde olmayan komalar ilave ederek nazar ve amel alanlarda bir sorunla
karlalmasn engellemeye almlardr.
Nota: Seslerin srelerini gsteren iaretlerdir. Notalar izgi stlerine ve aralarna yazlrlar. 7
ayr sreye sahip nota vardr.
Sre: Notalarn ve suslarn birbirlerine gre ksa veya uzun oluudur. Sesli sre ve sessiz sre
olarak ikiye ayrlr.
Sesli Sreler: Mzikte sesli sreleri notalar oluturur. Dizek zerine yazlan notalar farkl sesleri tanmlar. En uzun sre Birlik, en kk sre Altmdrtlk notadr.
46
Dizek (Porte): Birbirine parelel 5 izgi ve 4 aralktan oluan, seslerin tizlik ve pestlik farklarn
gsteren ve notalar yazmamz salayan ekildir.
Notalar: Dizek zerine 11 tane nota yazabiliriz. Geriye kalan pestteki ve tizdeki sesleri
yazabilmemiz iin ilave izgilere ihtiyacmz vardr. Dizein altna ve stne konan ek izgiler
dizein geniliini artrr. Birbirine eit ve paralel olan bu kk izgiler dizein stnde ise
aadan yukar, dizein altnda ise yukardan aa doru saylrlar.
BLG KUTUSU

Si hari dier notalarn isim babas Gui dArezzodur. Arezzo bu adlar Aziz
lohannes Battista ilahisindeki msralarn birinci hecelerinden alarak takmtr.

Yedinci notann ad uzun zaman B olarak kalm, sonradan 13. yzylda Sanete
lohannes kelimelerinin ba harflerinden meydana gelen si adn almtr.
47
Anahtar: Portenin bana konulan, notalarn isimlendirilmesi ve okunabilmesi iin gerekli iarete anahtar denir. Mzikte trl anahtar ekli vardr. Bunlar: Fa, Do ve Sol anahtarlardr.
l: Bir mzik eserinin vuru saylar birbirine eit en kk blmesine l denir.
l izgisi: lleri birbirinden ayran izgiye l izgisi denir.
l Says: Bir mzik eserinde birim not olarak hangi deerin kabul edildii ve llerde ka
zaman olduu, dizek zerinde anahtarn nne st ste yazlan iki rakam ile belirtilir. ste
yazlan rakam her lde ka birim olduunu, alta yazlan rakam ise belirlenen birimi ifade
eder. Anahtardan sonra gelen ve lnn deerini belirten say ve nota ekli.
1.2. Sus aretleri
2.BONA VE SOLFEJ

Notay isimleri ve sreleri ile okumaya bona, isimleri, sreleri ve sesleri ile okumaya ise
solfej denir.

3. MAKAM VE DIZI KAVRAMLARI

Birbiriniz sra ile izleyen bir oktav ierisindeki belirli ses ve aralk dzenine dizi ya da
gam denir. Bir mzik sistemine temel oluturan belirli perdelerdeki seslerin sralanmasyla
dizi oluur. Bu sralan biimi mzik trlerine ve blgelere gre deiebilir. Geleneksel Trk
Mziinde; belirli nota dizilerinin art arda gelmesi ile oluan, iinde durak, gl, karar, tiz
karar ve yeden sesi bulunan ve bir takm kurallara da bal kalmak sureti ile nameler oluturmaya yarayan sisteme makam denir.
48
Makamlarla Alakal Temel Kavramlar

Durak: Mzik dilinde, makam dizisinde noktalama iaretleri gibi grevi olan seslerdir.
Gl: Art arda gelen iki dizinin kesitii seslerdir. Makam ierisinde en ok kullanlan seslerdendir.
Karar: Makamn sona erdii sese denir.
Tiz Karar: Karar sesi ile ayn ismi tayan ve bir
oktav yukarda, karar sesinin ince hlidir.
Yeden: Makama bitiri hissi salayan, karar sesinin bir ya da yarm nota ncesindeki sestir.
Seyir: Makam meydana getirmek zere sesler arasnda gezinmeye seyir denir.
trl seyir vardr.
kc seyir: Karardan tiz karara doru ynelim gsteren seyirdir.
nici-kc seyir: Gl ve civarndan balayan seyirdir.
nici seyir: Tiz karardan karara doru ynelim gsteren seyirdir.
Geleneksel Trk Mziinde kili Aralklarn Adlandrlmas ve Deitirme aretleri
49
Diyez: nne geldii notay yarm ses tizletirir.

Bemol: nne geldii notay yarm ses pestletirir.
Bekar (naturel): Diyez ve Bemolle deitirilmi notay naturel yani doal durumuna getirir.
DO
RE
1 Koma
Geleneksel Trk Mziinde kili Aralklarn Adlandrlmas ve Deitirme aretlerinin
Bir Tam Ses erisindeki ekille Gsterimi
Do Diyezler
Re Bemoller
Koma: Bir tam sesin dokuzda birine koma denir.
Bakiye: Bir tam sesin 4/9udur.
Kk Mcennep: Bir tam sesin 5/9udur.
Byk Mcennep: Bir tam sesin 8/9udur.
Tanini: Bir tam sestir ( 9 komadan meydana gelir).
Artk kili: Bir tam araln 12 veya 13 koma genilemi eklidir.
Eksik Bakiye: Bir tam sesin 3/9u dur.
4. USL (KA) KAVRAMI
Eit sayda muhtelif vurulardan meydana gelmi kalplara usl denir.

Basit usller

50
Nim Sofyan Usl:
Devr-i Hindi Usl:
Semi Usl:
Devr-i Turan Usl:
Sofyan Usl:
Dyek Usl:
Trk Aksa Usl:
Msemmen Usl:
Yrk Semai Usl:
Aksak Usl:
5. GELENEKSEL TRK MZIINDE MEK GELENEI

Trk msiksinde mek, hoca ve talebesinin birlikte almalar suretiyle szl eserler
ve saz eserleri repertuvarnn yzyllar boyu nesilden nesile intikalini salam bir eitim ve
retim yntemidir. XIX. asrn ilk eyreine kadar Trk msiksi retimi tamamen bu sisteme
dayal olarak devam etmi, daha sonralar Bat etkisiyle kurulan konservatuvar vb. msik kurumlarnda da mek ksmen uygulanm olup gnmzde de belirli llerde srmektedir.

Mek metodunun en byk faydas talebenin bir eseri, bir algy, herhangi bir msik
tekniini ve icrasn hocasnn tarz ve slubuyla renerek tavr denen o ekol devam ettirmesi olmutur. Eser geme tabirinin de kullanld mekte msik eserleri hoca tarafndan
seslendirilir, talebeye usulyle birlikte blm blm veya btnyle defalarca tekrar edilerek
51
ezberletilirdi. Burada eserin herhangi bir notadan renilmesi sz konusu olmadndan hafzann ok nemli rol bulunuyordu. Ayrca eserlerin usl vurularak retilmesi usln renilmesi yannda meki kolaylatran ve salamlatran bir tekniktir.

Bir szl msik eserinin meki u ekilde yrtlrd: nce geilecek eserin gftesi talebeye yazdrlr, zerinde gerektii kadar durularak doru telaffuzu ve manasnn anlalmas
salanrd. Parann usul eser icra edilmeden nce birka defa vurulurken talebe de buna
katlr, bylece parann ritmi yerlemi olurdu. Ardndan usl eliinde eser hoca tarafndan
okunup talebeye tekrar ettirilerek ksm ksm mekedilir, belirli bir baar salannca bir btn hlinde talebenin hafzasna yerletirilinceye kadar defalarca okutturulurdu. Parann bu
ilk mekinden sonra renciye eseri gelecek derse kadar tekrar etmemesi tembih edilirdi. Bu
uygulama talebenin kendi bana esere ilave yapmasn ve besteyi bozmasn nlemek iin
gerekli ve nemlidir. Bir hafta sonraki derste eser zerinde talebenin yanllar veya baz tereddtleri varsa bunlar giderilinceye kadar eser tekrar ettirilerek mek tamamlanrd.

Birok faydas yannda nota yazsnn umumiyetle kullanlmad, repertuvarn azdan
aza nakledildii mek ortamnda eserlerin aktarla aktarla az ya da ok baz deiikliklere
urayabilecei ve bunun neticesinde ayn eserin birka versiyonunun ortaya kabileceinin
gz ard edilmemesi gerekir. Buna ramen Osmanl Dneminin sonunda ve Cumhuriyetin ilk
yllarnda kurulan zel msik cemiyetlerinde (mektep) ve ardndan geni anlamda bir konservatuvar niteliini alan Drlelhanda da mek sistemi devam ettirilmitir.
6.BIR MSIKINAS TANIYALIM
Hammamzde smail Dede Efendi

9 Ocak 1778 tarihnde stanbul ehzadebanda dodu. Mevleviyye tarikatna mensup olduundan smil Dede, babasnn hamam iletmeciliiyle megul olmasndan dolay
Hammmzde diye tannmtr. smail, renimini Hekimolu Ali Paa Caminin bitiiindeki
amarc Mektebinde tamamlad.
52

rencilii srasnda sesinin gzelliinden dolay ilahciba olan smail, ilk msik derslerini, sesini
bir merasimde dinleyip beenen Anadolu Kesedar
Uncuzde Mehmed Emin Efendiden ald. Dzenli olarak devam ettii Yenikap Mevlevhnesinde
Ali Nutk Dede ile kardei Abdlbki Nsr Dede ve
devrin ileri gelen dier msikinaslarndan faydalanarak kendini yetitirdi. Ney flemeyi de Abdlbki Nsr Dededen rendii sylenir. Ali Nutk
Dedeye intisap ederek 3 Haziran 1798 tarihnde
Mevlevihanede ileye soyundu. Ksa bir sre sonra
babasn kaybetti. Bu arada babasnn ilettii hamam satt. ilesinin ikinci ylnda iken besteledii,
Zlfndedir benim baht- siyhm msrayla balayan bselik arks msik evrelerinde byk yank
uyandrd. slup ve melodik yap itibariyle ok farkl
olduu iin eserin bestekrn merak eden III. Selim,
smail Dedeyi saraya ararak arky kendisinden
dinledikten sonra takdirlerini bildirdi. 6 Mart 1801
ilesini tamamlayarak dede oldu
smail Dedenin II. Mahmud devrinde sarayla mnasebetleri gelierek devam etti ve bir
mddet sonra mezzinbala getirildi. Ayrca bizzat padiah tarafndan Murassa mtiyaz nian ile mkfatlandrld. Sultan Abdlmecid dneminde mezzinbalk grevi devam etmesine ramen sarayda eski samimi havay bulamad kaydedilmektedir. Drt yl sonra talebeleri Delllzde smail ve Mutafzde Ahmed Efendilerle birlikte padiahtan hacca gitmek iin izin
ald. Hac yolunda, Kutbnny Osman Dedenin unutulmaya yz tutan mirciyesini bu talebelerine meketti. Yakaland kolera hastalndan kurtulamayarak 29 Kasm 1846 tarihnde
Minada vefat etti. Mekkedeki Cennetl-Muallda Hz. Haticenin yaknna defnedilmitir.

smil Dede, klasik slubun hkim olduu byk formdaki eserlerinin yannda msikyi daha geni kitlelere yaymak amacyla ark ve keke gibi kk formlarda da eserler bestelemi, ayrca trkleriyle halk zevkine ve sanatna verdii deeri
ortaya koymutur. arklarnda hzn ve cokunun insan ruhunda meydana getirdii akisler ve farkl bir melodik yap ve anlay aka hissedilmektedir. Kendisinden sonra gelen sanatkrlar etkileyen, msikye yeni bir slup ve kimlik kazandran smail Dede, ayrca hafzasndaki eserlerle gemi-gelecek arasnda kpr vazifesi grm ve birok
eserin yeni nesillere ulamasn salayarak Trk msiksine nemli bir hizmet yapmtr.
Hac esnasnda besteledii szleri Ynus Emreye ait, Yrk deirmenler gibi dnerler msrayla balayan ehnaz ilah, onun son eseridir.
53
7. UAK-HSEYNI MAKAMI
Uak Makam
Durak: Dgh Perdesi
Seyir: kc
Dizisi: Yerinde bir uak drtlsne veya perdesinde bir Buselik belisinin eklenmesinden meydana
gelir.
Yeden sesi: Rast Perdesi
Donanm: si ( ) koma bemoldr.
Hseyni Makam
Durak: Dgh Perdesi
Seyir: nici - kc
Dizisi: Yerinde bir Hseyni belisine, Hseyni perdesinde bir uak drtlsnn eklenmesinden meydana
gelir.
Gl sesi: Hseyni Perdesi
Yeden sesi: Rast Perdesi
Donanm: si ( ) koma bemol, fa (#) bakiye diyezi
54
7.1. Uak lahler

Dinleyiniz CD. Track 19
Okuyan:Ubeydullah SEZKL
Gfte: Yunus Emre
Beste: Hfz Nezih Tolan
55

Gfte-Beste: Kenan Rif
56

Kaynak Kii: Hafz Recep CAMCI
Derleyen: Ubeydullah SEZKL
57
7.2. Hseyn lahler

Gfte: Yunus Emre
Beste: Anonim
58

Gfte: Yunus Emre
Beste: Ykupzde Mehmed Bey
59

Gfte: eyh Fahreddin Ef.
Beste: Sefer Dal
60
7.3 Uak le Ezan, Kmet
Dinleyiniz CD Track 23
Okuyan: Fatih KOCA
Okuyan: Fatih KOCA
EZAN
Allh- Ekber
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Allh ekber
L ilhe illallah.
K MET
Allh- Ekber
Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi
Kad kmetis-salh
Allh- Ekber
L ilhe illallah.
7.4. Hseyni Cenaze Salat

Okuyan: Ender DOAN

Ubeydullah SEZKL
CENAZE SALATI
Es Salatu Ve's-Selamu Aleyke Ya Raslullah!
Es Salatu Ve's-Selamu Aleyke Ya Habiballah!
Es Salatu Ve's-Selamu Aleyke Ya Nre Arillah!
Es Salatu Ve's-Selamu Aleyke Ya Hayra Halgillah!
Es Salatu Ve's-Selamu Aleyke Ya Seyyidel
Evveline Vel Ahirin!
Vel Hamd Lillhi Rabbil Alemin!
61
7.5. Uak-Hseyn Makamlarnda Ar- erif: (Bakara 1-5. Ayetler )

Uak Makam Dinleyiniz CD Track 22
Hseyni Makam Dinleyiniz CD Track 28

8. SAZLARIN TANITIMI: UD-KANUN
Ud

Trkiyede ve hemen btn Arap lkelerinde ayn
adla yaygn biimde kullanlr. ran, Azerbaycan, Ermenistan
ve Yunanistanda da sevilen alglar arasndadr. randa bir
ad barbat olup Yunanistanda uti ismiyle anlr. Ksa sapl telli enstrmanlardan biridir. Ud alan kiiye d denir.

Kanun
Trkiyenin yan sra Ortadou ve Kuzey Afrikadaki slam
lkeleriyle Balkanlarda, zbekistan ve Ermenistanda da kullanlan kanun, tarih boyunca eitli deiiklikler geirmitir.
Bbillilerin ve Asurlularn kanunun atas saylabilecek kithara
cinsinden alglarnn bulunduu tespit edilmitir. Bu alglarn
zamanla komu kltrlerce de benimsendii, kanuna geometrik yamuk biiminin Araplar tarafndan verildii sanlmaktadr.
Kanun icra eden kiiye knun denir.
62
1. Trklerin tarih boyunca kulland nota sistemlerinden ksaca bahsediniz.
2. Trk msik yazs tarihinde III. Selimin emriyle hazrlatlan ve bat nota sistemi yerleinceye kadar
uygulamadaki kolayl sebebiyle rabet gren nota yazm sistemi kim tarafndan hazrlanmtr?
3. Nota nedir? Tanmlaynz.

4. Sol, La, Si, Do, Re, notalarn dizek zerindeki yerlerini izerek gsteriniz.
5. Bona ve solfej kavramlarnn birbirinden fark nedir? Ksaca bahsediniz.
B. Aadaki boluklar uygun ifadeyle doldurunuz.
1. Geleneksel Trk Mziinde; belirli nota dizilerinin art arda gelmesi ile oluan, iinde durak, gl, karar,
tiz karar ve yeden sesi bulunan ve bir takm kurallara da bal kalmak sureti ile nameler oluturmaya
yarayan sisteme _____________ denir.
2. Makamn sona erdii sese ___________ , makama bitiri hissi salayan, karar sesinin bir ya da yarm
nota ncesindeki sese ____________ denir.
3. _____________ nne gelen notay deeri kadar tizletirir, ____________ ise nne gelen notay
deeri kadar pestletirir.
4. Kuvvetli ve zayf vurularn birbirlerine eit veya eit olmayan bir biimde art arda sralanarak
kalplamasna ____________ denir.
5. Aadaki portede izgilere gelen notalar (drtlk deerde) izerek adlarn altlarna yaznz.
63

1. Aadaki emalardan hanigisi Semai usulne aittir?
A) C)

B)
2.
D)
Eser, usul eliinde hoca tarafndan okunur.
Geilecek eserin gftesi talebeye yazdrlr.
Eser talebeye ksm ksm tekrar ettirilir.
Parann usul birka defa vurulur.
Szl eserler ve saz eserleri repertuvarnn yzyllar boyu nesilden nesile intikalini salam bir ei-
tim ve retim yntemi olan Mek geleneinin yukarda verilen aamalarnn doru sralamas aadakilerden hangisidir?

A) 2-3-1-4
B) 1-3-4-2
C) 4-2-1-3

D) 2-4-1-3

3. Aadakilerden hangisi Mek geleneinin zelliklerinden biri deildir?
64
A) Eserler szl olarak rencilere aktarlr.
B) Eserler nota zerinde allarak rencilere aktarlr.
C) Eserler aktarlrken baz kk deiikliklere maruz kalabilir.
D) Eser renci tarafndan ezberleninceye kadar tekrar ettirilir.
4.
Ali Nutk Dede ile kardei Abdlbki Nsr Dede ve devrin ileri gelen dier msikinaslarndan
faydalanarak kendini yetitirdi.
Zlfndedir benim baht- siyhm msrayla balayan bselik arks ile III. Selimin takdirini
kazand.
II. Mahmud devrinde sarayla mnasebetleri gelierek devam etti ve bir mddet sonra mezzinbala getirildi.
Yukarda verilen bilgiler aadaki msikinaslarda hangisine aittir?

A) Ali Ufk Bey
B) Hammmmzade smail Dede
C) Hamparsum
D) Buhurizade Mustafa Itri
15. Hseyni makamnn karar perdesi aadakilerden hangisidir?

A) Dgah
B) Segah
C) Buselik
D) Hseyni
1. (.......) Ud alan kiiye d denir.
2. (.......) Kanun vurmal bir enstrumandr. Ritm sazlarnn balcalarndandr.
3. (.......) Bir tam araln dokuz eit paraya blnmesinden oluan her bir eit paraya koma ad verilir.
4. (.......) Hac esnasnda besteledii szleri Yunus Emreye ait, Yrk deirmenler gibi dnerler msrayla
balayan ehnaz ilhi, Hammmmzade smail Dedenin son eseridir.
5. (.......) Birlik nota bir, drtlk nota drt, seziklik nota sekiz vuru deerindedir.
65
4.NTE
CAM MSKS
HAZIRLIK ALIMALARI
1. Alevi Bektai Nefesleri hakknda aratrma yapnz. Aratrma
sonularn arkadalarnzla paylanz.
2. Kni Karacadan bir mevlid-i erif dinleyiniz. Hangi makamlarda
olduunu arkadalarnzla paylanz.
3. Tambur hakknda bilgi toplaynz.

Cami msiksi temelde namaz ibadeti ile ilgilidir ve sadece insan sesi ile icra edilir. Bu sebeple cami
msiksinde, gftelerinden dolay daha zhidne bir uslp hkim olmutur ve daha ok irticali (doalama)
bir msikdir. Buna ramen, stanbulda cami msiksinde doalama ortaya konulan eserler bile bir takm
kurallara bal olarak icra edilmektedir.

XIV. yzyldan XVI. yzyln ortalarna kadar Osmanl Dneminde, fethinin ardndan stanbul,
hem ilmin hem de kltr ve sanatn merkezi olmutur. Yzyllar ierisinde kltr ve sanatn gelimesi
sonucunda, stanbul tavr denilen okuma tavr, bu ehirde kendini gstermitir. stanbulu stanbul
yapan hususlarn banda msiksi gelmektedir. stanbul ehir kltrnden beslenen bu msik anlay,
akislerini en gzel bir ekilde cami msiksinde bulmutur. Cami msiksi de bu ehirde zirveye ulamtr.
Cami msiksi unsurlarndan en bata geleni Kuran- Kerimdir.
1. CAM MSKS FORMLARI

1.1. Kuran

Yce Allah, insan bir takm stn zelliklerle yaratm ve her kuluna farkl yetenekler bahetmitir. Bu
yeteneklerden birisi de yaratltan insan doasnda var olduuna inanlan msikdir. Sfilerin inanna gre
msik Hz. Ademle var olmutur. nk Allah Hz. Ademe msiknin iki temel unsuru olan ses ve kalbi, yani
ritmi vermitir. Peygamberlerin ruhlar, aydnlatlm ruhlardr. Bu yce ruhlar fiziksel olarak alglanabilen
bireysel mzikten yola karak, evrensel mzii hissedebilecek gtedir. yle ki Allah, baz peygamberlerine
teblilerinde kullanmalar iin msik nimetini vermitir. rnein Davut (as) Zebru makamla ve gzel sesi
ile tebli etmitir. Son ilah kitap olan Kuran- Kerimin eitli ilim ve sanat dallar ile ilikisi olduu gibi zelde
msik ile dorudan irtibt vardr. nk Kuran- Kerim edeb olduu kadar mzikal bir mucizedir de. Bu
hususu Fransz mzisyen Abdullah Gilles Gilbert, Muhammed Hamidullaha yle ifade etmitir: Dnyann
btn dillerinde nazm eserlerde ritim mevcut olmakla birlikte, bunlarn hibirisinin nesir paralarnda ritim
grlmemektedir ki Kuran- Kerim bunun bir istisnasn tekil etmektedir; yle ki Kuran- Kerim okunurken,
herhangi bir ayette geen sadece tek bir kelime deil, tek bir harf bile atlanlacak olsa, bu, dinleyenin kulan
trmalamakta ve iir okunurken msralardaki duraklama ve aralklara riayet etmeme gibi benzer bir ses
bozukluu ortaya karmaktadr.

Kuran msikmiz iin ayr bir deerdir. Zira Trk msiksi ve Kuran i ie gemitir. Bu konuda
Hz. Peygamber dneminde yaanan bir olay, gzel sesin Kuranla biletirildiinde ortaya kard
etkiyi anlatmak iin gzel bir rnektir: seyd bin Hudayrdan (r.a) rivayet olunur:

seyd gece vakti Bakara suresini okuyordu. At da yannda balanmt. Kuran okunurken
birden at deprenmeye balad. seyd sustu. O susunca at sakinleti. seyd tekrar okumaya balad, at
yine ahland. seyd sustu, at da sakinleti. Bundan sonra seyd bir kere daha okumaya balad, at yine
hrnlat. seyd de artk vaz geti. seydin olu Yahya ise ata yakn bir yerde (yatmakta idi). Atn ocua
bir zarar dokunmasndan endie ederek ocuu geriye ekti. Bu srada ban kaldrp ge baktnda beyaz bulut
glgesine benzer bir ses iinde kandiller gibi bir takm ecramn parlamakta olduklarn grd. Sabah olduunda
seyd Raslullha bu olay anlatt. Nebi ona: Oku ey Hudayr olu, oku ey Hudayr olu, diyerek okumaya devam
etmesi gerektiini bildirdi. seyd: Ya Raslallah atn Yahyay inemesinden endie ettim. nk ocuk ata yakn
bir yerde idi. Onun iin okumay kesmek zorunda kaldm. O srada bam ge doru kaldrdmda gkyznde
beyaz bulut glgesi gibi bir beyazlk iinde kandiller gibi klarn parlamakta olduklarn grdm. Artk bu beyaz
67
glge tabakas iindeki ziya manzumesi ile ge doru ekilip kt. Nihayet onu grmez oldum., dedi. Resl
Ekrem: Bilir misin onlar nedir? buyurdu. seyd, Hayr. diye cevap verdi. Resl Ekrem: Ey seyd, onlar
meleklerdi senin sesine yaklamlard. Eer okumaya devam etseydin. Sabaha kadar seni dinlerlerdi. nsanlar da
onlara bakarlard. Halkn gznden gizlenmezdi.

slam inancnda msik, Hz. Peygamberin teviki ile nev nem bulmutur. Hz. Muhammed
Kuran seslerinizle gzelletiriniz. diye buyurmu, ezan sesi gzel olan Hz. Bilale okutmutur. Bu emir
ve uygulamalar msik ilminin gelimesine, birok formlarn ortaya kmasna zemin hazrlamtr. Bu
emirlerin Trk msiksi zerindeki etkisini yakndan grmek iin Trk msiksinin en nemli isimlerinden
Abdlkdir-i Mergnin Cmiul Elhn adl eserine bakarsak u ilgin cmleleri grrz:

Babamn beni msikde eitmesinin nedeni, Kuran hafz olmamdan dolay, sesler bilgisini hakkyla
renebilmem ve Kuran tilavetini gzel seslerle yapabilmem iindi. Bu en bata bilmem gereken eydir.

Tm bunlarn yan sra Kuran msik ile okurken dikkat edilmesi gereken konular vardr. Bunlar
zellikle Kuran-n okunuunda kullanlan tecvit kidelerinin dna kmamakla balar. Melodi yapacam diye
Kuran- arkya evirmek, msik yapyorum diye harflerin mahreclerini karmamak doru deildir. Bu arada
yaplmamas gereken eylerden birisi de Kuran ar makam ve nameye bomamaktr. Burada maksat, bir
msik icrasndan daha ok, yukardaki hadislerde de getii gibi, Kuran zerinde daha ok dnmeyi ve onu
anlamay tevik etmektir.

1.2. Ezan

Ezan Arapa bir kelime olup harflerinden tremitir. Bu kelimenin tefl babna sokulmu
hlidir. Bu da Trkede ilm, bildirmek, muhtra, duyuru manalarna gelmektedir. Istlahta ise bilinen,
zel lafzlar kastedilmektedir.

Ayrca ezan, Mslmanlar namaza dvet ve vakit namaznn iln iin, bilinen yol zere zel lafzlarla
mezzin tarafndan edilen nida, namazn sadas: Ezan- Muhammedi eklinde tarif edilmektedir. Ezann
varl, kitap ve snnet ile sabittir. Kuran- Kerimde yle buyrulmaktadr:
68

Siz namaza ardnz vakit
onu alaya alp elence yerine koyuyorlar.
Bu, phesiz onlarn akllar ermeyen bir
toplum olmalarndandr. (Maide 58).

Ey iman edenler! Cuma gn
namaz iin ar yapld zaman, hemen
Allahn zikrine koun ve alverii
brakn. Eer bilirseniz bu, sizin iin daha
hayrldr. buyurmaktadr (Cuma 9).

Mekkede Mslmanlar aznlkta olduklar iin ibadetlerini gizli olarak yapyorlard. Namaz
vakitlerini bildirmek iin de herhangi bir ekil tespit edilmemiti. Fakat Medinede Mslmanlar hem
hrriyete kavutular, hem de saylar oald. Btn namazlarn Hz Peygamberin (sav) arkasnda cemaatle
klarlard. Bu sebeble Medinenin eitli mahallelerinde dank olarak yaayan Mslmanlar, namaz vakti
yaklanca Raslullah (sav)n imamlnda cemaatle namaz klmak iin mescide gidiyorlard.

Henz namaz vakitlerini kendilerine bildirecek belli usul, yntem ve sistem olmad iin
baz mslmanlar mescide ok erkenden gidiyor, bazlar da cemaate ge kalp, cemaat sevabn
kardklarna zlyorlard. zellikle uzakta oturanlara namaz vakitlerini bildirmek gerekiyordu.
Raslullah (sav) bu i iin ashabdan bazlarn grevlendirmiti. Bu insanlar sokakta dolap es-sala!
es-sala! diye sesleniyorlard. Bu ekilde kouturup barmann uygulanabilir olmad grld.
Bir sre boyunca da sahabiler damlara kp, belli baz iaretler yapmaya baladlar. Bunu grenler
namaza geliyor, gremeyenler ise namaz karyorlard. Dolaysyla namaz vakitlerini bildirecek
esasl bir sisteme ihtiya vard.

Bir gn yine bu meseleyi grmek zere Raslullah (sav) ashabn toplad; cemaatten herkesin
gr alnd. Bazlar namaz vakti gelince: Bir bayrak dikeriz; halk bayra grnce birbirine haber
verir. demi ama bu tedbir beenilmemitir. Kun veya ebbr-i Yehd da denilen Nefrden
(borazan) bahsedilmi; Bu da Yahudilerin iidir. buyurulmutur. Ate yakma teklifi de Mecslere
benzeme endiesiyle reddedilmitir. Nks (an) kullanma konusunda; Bu da Nasr iidir.
buyurulmutur. Grmeler bu minval zere devam ederken, sahabeden birisi; Rumlar gibi def
alalm. diye yeni bir teklif getirmitir. Ama bu tekliflerden hibiri bakasna benzeme endiesiyle
kabul edilmemitir.

te bu gnlerde, zellikle nks alnmas fikri n plana kt sralarda Ashab- Ki-ramdan
Abdullah Zeyd b. el-En-sr bir rya grmtr. Dier sahabilerin de rivayet ettii bu olay kendi
dilinden aktaryoruz: Raslullah (sav) namazn cemaatle klnabilmesi iin nks yaplp alnmasn
emrettikleri srada idi. Ryamda bana elinde nks bulunan biri urad. Ona: Ey Allahn kulu u
nksu satar msn? dedim. Ne yapacaksn? diye sordu. Ben de: Bununla insanlar namaza davet
ederiz. diye cevap verdim. Sana daha hayrlsn gstersem olmaz m? dedi; ben de; Hay hay! dedim.
Bunun zerine;
69
Allh ekber, Allh ekber, Allh ekber, Allh ekber

Ehed en l ilhe illallah, Ehed en l ilhe illallah
Ehed enne Muhammeden Raslullah,
Hayye ales-Salati, Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi, Hayye alel-Felhi
Allh ekber, Allh ekber, L ilhe illallah
cmlelerini syledi. Sonra biraz geri ekilip ve yine bana dnp: Namaza kalkacan vakit de bu
lafzlara; Kad kmetis-sal, Kad kmetis-saly eklersin. dedi. Sabah olunca Nebiyy-i Ekrem (sav)in
yanna gelip, grdm eyi haber verdim. Buyurdu ki; nallah hak ryadr. Bill (. 20/640) ile
beraber kalk da grdn ona ret; ezan okusun. nk onun sesi senden daha yksektir. Bill
ile beraber kalktk; ben ona retmeye o da okumaya balad. Derken mer b.el-Hattb (ra) bunu
evinden duymu; ridasn sryerek acele km ve; Y Raslallah! Seni Hak ile gnderene yemin
ederim ki onun grdn ben de grmtm. demitir. Raslullah (sav) ona; Allaha hamd sen
olsun. buyurdu.
BUNU BLYOR MUYDUNUZ?

Cuma gnleri namazdan evvel ezan okunmas adeti, Hz. Ebbekir
(11-13/632-634) ve Hz mer (13-23/634-644) zamannda yoktu. Bu
dnemlerde sadece i ezan okunurdu. Hz. Osman (23-35/644-656)n
hilafetinde ise insanlar ikaz iin bir de mescid haricinde okunma
uygulamas balad. nceleri bidat dendi ise de sonralar yaylmtr.

Abdullah b. Zeyd, Hz. mer ve ashabdan birka kimsenin ryalaryla ezan bu ekilde kabul edilmi
ve gnmze kadar gelmitir. Sabah ezannda ki:

( Namaz uykudan daha hayrldr.) ibaresi ise Hz. Peygamberin (sav) tasvibleriyle
Hz. Bill-i Habe tarafndan eklenmitir: Bir sabah vakti birazck dalm olan Rasl-i Ekreme byle seslenen
Bille Efendimiz; Bilal, bu ne gzel sz, sabah ezanlarnda bunu syle. buyurmulardr.

Ezann okunduu yere mizene veya Menre (minre) denilmektedir. Yalnz ilk dnemlerde Hz.
Bilal ezan mescidin civarnda oturan yal bir kadnn olduka yksek olan evinin damna karak okurdu.
Daha sonralar mescidin arka tarafnda yaplan ykseke bir yerden okunmaya balad. Tarihte ilk minare
ise, Hicr 58 ylnda ve Muaviye (h. 41-60/m. 661-680) tarafndan Msr valiliine atanm olan Meslen b.
70
Muhalledil-Ensar zamannda Amr bnl-s Camine ilaveten yaplmtr. Bu minarede ilk ezan sahabeden
urahbil b. miril-Murd okumutur.

Ezan, girite de temas ettiimiz gibi sadece namaz vakitlerinin geldiini bildiren bir vasta deil bir
ar, bir ilamdr. Sadece mslmanlara deil, btn insanla bir ardr. Onlarn kurtuluuna bir davettir.

Ezann msikmizdeki yeri hakknda bilgi vererek konuyu tamamlamak istiyoruz. Trk msiksinde
din msiknin cami msiksi ksmna ait mhim bir form olan ezan; mezzin tarafndan, eitli makamlarda
imkn dahilinde sade, gekisiz, zahidane bir slup ierisinde ve irticalen (doalama) okunur. Ezan okurken,

Allh ekber, Allh ekber, Allh ekber, Allh ekber

Ehed enne Muhammeden Raslullah,

ksmlarn fazla uzatmak, ezan okuma geleneimizde yoktur. Bu blmler, kulaa ho gelen ve insanlar
etkileyen sade namelerle okunmaldr. Bundan sonra gelen Hayye ales-Salati, Hayye ales-Salh/ Hayye alelFelhi, Hayye alel-Felh lafzlar birinci ksma gre biraz daha uzatlabilir.

Ezan msik ile birletiinde evde oturan bir kiiyi yerinden kaldrp camiye getirebilecek
gzellikte olmaldr. Gzel name yapabilmek ise ok msik eseri bilme ile doru orantldr.

Ezann en gzel icra edildii yerin stanbul olduuna aydnlar ve msikinaslar fikir birlii etmilerdir.
Yakn tarihmizde ezan okuyular ile hret bulmu mezzinlerimizden bazlar unlardr: Ali Glser, smail
Coar, Hafz r Efendi, Aksarayl Hafz Cemal Efendi, Hafz Kerim Akahin, Sleyman Karabacak.

Ezan bir kii tarafndan okunduu gibi, iki kii ile de karlkl okunabilir. Buna ift ezan denilir.
Birinci mezzin Allh Ekber dedikten sonra dieri de aynen tekrar eder. Bylelikle birbirlerine perde
gstererek geri kalan ksmlar okurlar. ift ezan Emevler Devrinde ihdas edilmitir.
71

Ezan okunurken farkl makamlarn belirli zamanlarda okunmas tesadf deildir. Msik ile ilgili baz
eski eserlerde bu konu anlatlmaktadr. Burlara gre hatta insanlarn ten renklerine gre etkilenecekleri
makamlar hakknda bilgiler verilmektedir. rnein sabah ezannda saba makamnn kullanlmas
tesadf deildir. nk insanlar uykularndan uyandrrken yumuak seslerle uyandrma gayreti
vardr. Saba makam dier makamlara nisbeten daha yumuak seslerden olumaktadr. Msik
geleneimizde, sabah ezannn saba, le ezannn uak, ikindi ezannn rast, akam ezannn segh,
yats ezannn hicz makamyla okunmas genel kabul grmtr.

Ezan okurken tpk dier btn msik eserlerinde olduu gibi bir giri (zemin), bir gelime
(meyan) ve bir sonu (karar) perdesinin olduu unutulmamaldr. Ezann giri ksm Allhu Ekber
(4), Ehed Enlilhe llallh (2), Ehed enne Muhammeder-Raslullh (2) tekrarlardr. Meyan
ksm ayn zamanda Trke anlam ile haydi diye balayan Hayyles-Salh (2), Hayylel-Felh (2)
blmleridir. Meyandaki tekrarlar giriteki tekrarlara gre biraz daha uzun olmaldr. Karar ksm ise
Allh Ekber ve Lilhe llallah blmleridir.

Ezann icras srasnda yukardaki makamlar uygulanrken farkl makamlar da ksa sreli olarak
kullanlabilir. Adna geki dediimiz bu uygulama, abartya kamadan ve ezann sadeliine halel
getirmeden yaplmaldr. Bu anlattklarmz geleneimizde olan icra tarzlardr. Makamlar konusunda
byle bir kstlama yoktur. Ancak, dikkat edilmesi gereken husus, farkl makamlarla ezan bir davetten
ok bir ark veya ilah formu gibi alglattrmamaktr.
1.3. Kmet

Kmet, szlkte dikilmek, ayakta durmak, balamak anlamlarna gelir. Istlahta ise; namaza
kalkarken ezann szlerine Hayye alel-Felhi, Hayye alel-Felh blmlerinden sonra Kad kmetissalati, Kad kmetis-salh eklenmesine kmet denir.

Msik asndan ise kmetin vakitlere gre belirli bir makama bal kalma zorunluluu
olmamakla beraber ezann okunduu makam veya ona yakn makamlarda okunmas makam anlaynn
btnl asndan nemlidir. Giri, gelime ve sonu diye kompoze edebileceimiz zemin, meyan
ve karar ksmlar kmet iin de geerlidir.
72
Zemin (giri)
Allh ekber, Allh ekber,
Allh ekber, Allh ekber
Ehed enne Muhammeden Raslullah, Ehed enne Muhammeden Raslullah
Meyan (gelime)
Hayye ales-Salati, Hayye ales-Salati
Hayye alel-Felhi, Hayye alel-Felhi
Karar (sonu)
Allh ekber, Allh ekber, L ilhe illallah

Bu blmlerde nemli olan meyan dediimiz ksmlarda bulunan Arapa nid (ar) diye
isimlendirdigimiz bir kelime olan Hayynin bulunmasdr. Bu blmde ses biraz daha tiz blgelere tanr.
Zemin ve karar ksmlar ise makama gre kullanlr.
BLG KUTUSU

Cumhur mezzinlii: Trk din msiknde cami msiksine ait bir icra tarz. Topluce ve
belli bir tertip zre yaplan mezzinlik anlamna gelir. Kadrolar kalabalk olan byk camilerde
namaz esnasnda btn mezzinlerin itirak ile icra edilirdi. Gnmzde nadiren baz seltn
camilerinde grlen bu icra tarz, mezzinlerin baz ibareleri bir azdan koro halinde, bazlarn
ise srayla nbetlee okumalar eklinde yaplrd. Mezzinler iin adeta bir okul olan cumhur
mezzinlii vakit namazlarndan; le, ikindi ve yats namazlaryla; teravih, cumave bayram
namazlar esnasnda ve ayrca mbarek gn ve gecelerde icra edilirdi.

1.4. Tesbihat

Camilerde namazdan sonra mezzin mahfelinde bir veya birka mezzin tarafndan ksm ksm
ve bazen nbetlee, cemaatin salat u selam getirmesine, tesbih ekmesine ve dua etmesine zemin
hazrlamak iin irticalen ve deiik makamlardan uslsuz olarak okunan Arapa mensur blmlerdir.

Camilerde mezzinlik ezanla balar. Baz nemli gecelerde ve perembe gecesini cuma gnne
balayan gecelerde ise sala ile balar. Eer namaz, snnet namazla balyorsa ezann okunduu makamla Hz.
Peygambere salat u selam getirerek cemaat snnet namaza kaldrlr. Daha sonra ihlas kraatlarna geilir. Bu
73
kraatlarn bir makam olmamasna ramen ezann okunduu veya ona yakn makamlarda devam ettirilir. Ayn
ekilde getirilen kmetin ardndan mezzin hangi makamda kmet getirmise imam da o makamda tekbir alr
ve namaza balar. Eer namaz farz aktan okunan sabah, akam ve yats namazlar ise, bu durumda imam
kraatn mezzinin kamet getirdii makamda ve ses tonunda srdrr. Daha sonra okuduu makama yakn
makamlara geki yapabilir veya ayn makamda devam eder. Burada nemli olan husus, imam selam verdikten
sonra mezzin, imamn okuduu makamda Allhmme entes-selm veminkes-selm, tebrekte y zel-celli
vel-ikrm demesidir. Namaz sona erince ise Al Raslin salavt diyerek Hz. Peygambere salat u selam
getirtirilir. Daha sonra Sbhnallhi vel-hamdlilhi vel ilhe illallhu vallhu ekber vel havle vel kuvvete
ill billhil-aliyyil-azm dedikten sonra aktan veya gizli ayetl-krsi okunur. Daha sonra otuz er kere
Sbhanallah, Elhamdlillah ve Allahu Ekber, lafzlarn mezzinin ilkini sylemesi ile cemaat iinden tekrar
eder. Son ksmda ise, Lilhe illallhu vahdehl erkeleh, lehul-mlk ve lehul-hamd ve hve al klli
eyin kadr ve m erselnke ill rahmeten lil-lemn denilir. mam ellerini dua iin aar ve ardndan mezzin
imamn ellerini yzne srmesi ile vel-hamd lillhi Rabbil-lemn el-Ftiha der. Eer okunacaksa Mihrbiye
dediimiz Kuran, imam, mezzinlik yaplan makamdan veya ona yakn makamlardan tamamlayarak namaz
sonlandrr.

1.5. Sal

Hz Peygambere, Allahtan rahmet ve selam dualarn ihtiva eden eserlerdir. Szleri Arapa ve
mensurdur. Akam ezan dnda drt vakitte
okunan ezanlarla birlikte sal verilebilir.
Geleneimizde sallar sabah ezan hari ezan
mteakip okunurken bugn ise ezandan nce
okunmaktadr. Salalarn makamlar okunan
ezanla ayn olmaldr. Sallar saba salat, Cuma
ve bayram salat, cenaze salat, salat- mmiye
ve salt selam olmak zere snflandrlabilirler.
Sabah salsnn bestesi Itrye aittir ve
dilkehvern makamndadr. Cuma ve bayram
salatlar ise bayt makamnda ve durak evferi
usulndedir. Hatip Zkir Hasan Efendiye ait olan
bu sal, genellikle caminin ierisinde ve cemaatin
katlm ile okunur. Yine Hasan Efendiye ait olan
Cenaze sals, mevta musalladan alnp kabre
konuluncaya kadar okunan saladr. Bu sal da
yine cemaatin itiraki ile okunur. Salat- mmiye
ise, n lkemiz snrlarn aan ve btn slam leminin benimsedii bir saldr. Trk msiksi asndan
nemli bir eserdir. Zira melodi olarak girift olmayan bu eser, sadeliindeki muhteemlikle mziin sehl-i
mmtenisi1 kabul edilen ve dinleyende derin etkiler brakan zamanlar tesi bir bestedir.

1.6. Mihrabiye
Caminin kbleye bakan duvarnn ortasnda, belirli bir mimarisi olan yere mihrab denir. Cami
geleneimizde namazdan sonra imamn buradan okuduu ar- erfe verilen isim de Mihrabiyedir.
Genellikle sabah ve akam namazlarnda Har suresinin son ayeti (Hvallhl-lez) yats namazlarnda
1 Kolay grnen, ancak benzeri sylenmeye kalklnca zor olduu anlalan, zl sz syleme sanat. Tekbir ve Salat- mmiyyede Rt
arda tarafndan mziin sehl-i mmtenisi olarak kabul edilmitir.
74
ise Bakara suresinin son iki ayeti (mener-rasl) okunur. kindi namazlarnda ise herhangi bir ar- erf
okunabilir. Bu kraatn msikyi ilgilendiren yn ise Mihrabiyeyi okuyan kiinin veya grevlinin, mezzinin
tesbihatn sonunda brakt makamdan ar- erife devam etmesidir. Genellikle Osmanl imparatorluu
dneminde Sultanlarn yaptrdklar camilerle (seltin camilerde) ikindi namazndan sonra okunmas dettir.

1.7. Tekbir
Tekbirin kelime manas; Cenab- Hakk yceltmek, bykln ifade etmek demektir. Segh
makamnda Buhrzde Mustafa Itrnin bestesidir. Durak Evferi uslnde olsa da toplum tarafndan serbest
bir icra tarz ile okunur. Yeryznde hibir eser Itrnin tekbiri kadar yaygn bir ekilde okunmamtr. Metni
u ekildedir:
Allhu ekber Allhu ekber lilhe illallhu vallhu ekber Allhu ekber velillhil-hamd.
1.8. Temcid
Cami msiksi formlarndandr. Arapa tazm, sen etmek manasna gelen bu kelime,
minarelerde ezandan ayr olarak, Allaha yaplan dua, tazarru ve mnctlar hakknda kullanlmtr.
aylarda Recebin ilk gecesiyle balayarak Ramazann teravih klnan ilk gecesine kadar, yats
namaznn ardndan, Ramazanda ise sahurdan sonra birka mezzinle beraber on kiiye kadar
halkn da itiraki ile minarede topluca okunan bir trdr. Temcidler genellikle sahur vaktinde
okunduundan halk arasnda sahur manasnda da kullanlr. Hac Zihni Efendi merhum KitabusSalatnda Temcidin, gecenin sls-i ahirinde (sonuncu te) ve Sultan Nasuriddnin (1277-1279)
emri ile baladn kaydetmitir. Kandil ve kadir geceleri okuyan kii says daha da artar. aylarda
dzenli olarak okunsa da, aylarn dnda zel gnler ve gecelerde de okunduu yerler vardr.

Osmanlda Msikye hevesli olup da mahallesindeki minarede temcide kmam bir semt delikanls
yok gibidir. Bunun yan sra temcid okunurken minarenin altnda toplanan msikye merakl kimseler okunan
temcid hakknda yorumlar yaparak adeta bir msik meclisi olutururlard. aylarn girdiini takvimlerle
beraber temcidler de haber verirlerdi. lahlerde olduu gibi temcidlerin gftelerinde de Ramazann ilk
on be gn merhaba, y ehr-i ramazan merhaba son on be gn ise elveda, dost elveda ifadeleri
kullanlrd.
75
1.9. Mevlid

Mevlid kelimesi, szlk anlam
itibari ile doumu ve doum zamann,
slami terminolojide ise zel olarak Hz.
Peygamberin doum zamann ifade
etmektedir. Hz. Peygamberi en gzel
szlerle vme gelenei, Peygamber
devrinin airi Hassan bin Sbite kadar
ulamaktadr. mam Bsrnin Kaside-i
Bre ya da Kaside-i Brdesi ile Trkeye
birok kez tercme edilen Kab bin
Zheyrin Kaside-i Brdesi bu vglerin
en mehurlarndandr. Hz. Peygamberin
hayatta iken kendisi iin yazlan iirlerden
beendiklerini
mkfatlandrmas,
slamdaki efaat inanc nedeni ile Hz.
Peygamber vefat ettikten sonra da airlerin
onu vme konusunda adeta birbirleri
ile yara girmelerine sebep olmutur.
Hz. Peygambere vg ifade eden
benimsenmi trlerden biri de mevliddir.
Hz. Peygamberin doumu olayn temel alarak onu eitli ynleriyle anlatmaya alan baz airler, bu
anlatmlarn manzum bir dille ifade etmenin yannda eserlerinin kalc ve yaygn olmas iin msikyi de
kullanmlardr.

slam leminde Hz. Peygamberin (sav) doumu mnasebetiyle hazrlanan ilk byk, devaml,
mevlid enlik ve trenleri Erbil Atabeglerinden Muzafferddin Gkbr (.1232) dneminde 1207 ylnda
yaplmtr. Osmanl Devletinde mevlid, resm merasim olarak III. Murat (15741595) Dneminde
kutlanmaya balanmtr. Bu det, zamanla her tarafa yaylm ve birok devlet adam bu kutsal geceleri
kutlamak iin byk masraflarla mevlid cemiyetleri dzenlemilerdir. Bu ve benzeri merasimlerde okunmak
zere yaplan ilk alma, Endlsn en mehur hadis limlerinden bn Dihyenin (.1236) yazp Atabege
takdim ettii Kitapt-Tenvr fi Mevlidil-Berin-Nezr adl eseridir. Bu eserden sonra mevlid kelimesi, Hz.
Muhammedin doum menkbesi manasnda kullanlmaya balanmtr.

slam edebiyat ierisinde, dier trlere nispetle mevlidlerin Trk edebiyatnda ayr bir yeri
vardr. ounlukla manzum olarak kaleme alnan bu eserler, say itibariyle de edeb trlerin hi birisinde
grlmeyecek zenginliktedir. Bu ekilde balayan mevlid yazma gelenei Sleyman elebinin (.1422)
Vesiletn-Nect isimli eseri ile zirveye ulamtr. Bu eserin bu kadar deerli olmasnn nedeni Mevlidin
sehl-i mmten vasfnda kaleme alnmasdr. Yazld gnden bu gne ayn kymet ve rabeti muhafaza
etmitir. Vesiletn-Nectn sade bir dili, etkileyici bir slubu vardr. Eserde istiare ve cinaslar geni yer
tutmakta, ekseriyetle mana, beyitler iinde tamamlanmakta, beyit btnlne halel gelmemektedir.
Kaynaklar, Sleyman elebinin mevlidini yazarken k Paann Garipnmesi ile Darrin SyretnNebsinden istifade ettiini ifade etmektedirler. Daha sonra yazlan mevlidlerde ise Vesiletn-Nectn
nemli etkileri olmutur.
76
1.10. Miraciye (yazm birlii)

Mira mcizesi hemen btn Mslman milletlerin medeniyetlerine edebiyat, msik, minyatr,
hat ve kitap sanatlar bakmndan yansmtr. Msikye yansmas ve hret bulmas ise. XVII. yzylda
Nyi Osman Dedenin Miraciyesi ile balamtr. Daha nceleri Yazc Mehmedin Muhammediyyesi gibi
ierisinde mira bahsi geen blmler okunuyor olsa da, Trk msiksinde Miraciye asl hretini Nyi
Osman Dede ile bulmutur.

Alt bahirden oluan bu eserin birinci bahri segh, ikinci bahri mstear, nc bahri dgh,
drdnc bahri neva (bu blm maalesef gnmze ulamamtr), beinci bahri sab, altnc bahri
ise hseyni makamlarnda bestelenmitir. Bu beste o kadar mehur olmutur ki Mir Kandilini
takiben birok cami ve tekkelerde okunmas iin vakflar tahsis edilmitir. Mehmet Nash Cami, Aziz
Mahmud Hdy Cami, Snbl Efendi Cami ve Bursa Mahkeme Caminde her yl okunmas gelenei
olumutur. Zengin birtakm kiiler byk camiler ve tekkelere teberrularda bulunarak msikmizin
gelimesine katkda bulunmulardr. Mevlid, Miraciye ve Muhammediyye okunmak iin bir hayli
vakflar tesis edilmitir. Hz. Peygamberin miracn her ynyle yaamak isteyen bu insanlar, mira
hadisesini en ince ayrntsna kadar dnerek Hz. Peygambere mirata sunulan iecekleri temsilen
erbet ve st ikram etmektedirler. Hseyin Sadettin Arel ile birlikte tespit ettikleri miraciye notasn
Dr. Suphi Ezgi Amel Nazar Trk Msiksi isimli eserinde gftesi ile birlikte neretmitir. Bu neri,
zorla usule uydurulduu gerekesi ile kabul etmeyen Ekrem Karadeniz ise bu eserin durak eklinde
ve usulsz olarak bestelendiini savunmaktadr.

1.11. Muhammediye

Yazcolu Mehmed, Arapa kaleme ald bir eserde,2 Hz. Peygamber ve ashabyla ilgili ksmlarn
Trke olarak yeniden yazm ve eserine Kitap Muhammediyye f Naati Seyyidil-Alemn adn vermitir.
Mellif Resl-i Ekremin diliyle aktard, Yenile mevlidim ksn cihna / Eeri sylenir dehren-fedehr beytiyle, naat diye nitelendirdii eserinin ayn zamanda mevlid zellii tadna iaret etmektedir.
Eser tamamen Hz. Peygamberin verdii ilham ve adeta tedris ile yazlm olup bunu, u beyitlerde teyit
etmektedir;
Sana ol vermi idi bu kitab
Pes ilt ona geri ibu kitab
O cmle kinatn afitab
n emretti bana dzdm bu kitab.

Yazcolu Mehmedin Muhammediyyesi mevlidden sonra slam corafyasnda en ok hret
kazanan eserdir. Muhtelif zamanlarda muhtelif kiiler tarafndan bestelenen bu eserin XV. yzylda
bestelenmi olmas muhtemeldir. XVII. yzyldan itibaren baz sanatkrlarn Muhammediyyehan diye
isimlendirilmeleri eserin mevlid gibi irticalen ve beste ile okunduunu gstermektedir. Muhammediyyenin
halk zerinde en etkili ksm Veft- Muhammed bahsidir.
2 Megribz-Zamn li-Gurbil-Ey Fil-Ayn vel-Iyn
77

Cinuen Tanrkorur

20 ubat 1938 tarihnde, stanbul Fatih Mutaflarda
dodu. Babas Zaferan Tanrkorur, oluna kendi isminin
Kazan Trkesindeki tam karl olan ve galib, muzaffer
anlamna gelen Cinuen ismini koydu. Mzik eitimine,
stanbul Belediye Konservatuar Trk Msiksi Blmnde
Mnir Nurettin Selukun rencisi olan amcas Mecdinevin
Tanrkorurun, kendisine 2.5-3 yalarndan itibaren mek
etmesiyle balad. Daha ilkokul alarnda, Sultan III.
Selimin Szidilr makamndaki yrk semaisini okuyor,
Mehmet Akifin anakkale ehitlerine isimli mersiyesi ile
birlikte Yahya Kemal, Mehmet Emin Yurdakul ve Nihal Atsz
gibi airlerin iirlerini batan aa ezbere okuyabiliyordu.
Eyp Msik Cemiyeti bakan bestekr ve kemani Mustafa
Sunarn ud rencisi olan annesi sayesinde ud ile tant. Kendi kendine ud almasn ve daha sonralar beste
yapmasn rendi. Bestecilie ise 14 yanda Ferahnak makamnda olduka parlak bir sazsemisi ile gftesi
Fuzlye ait evkefz makamnda bir ark besteleyerek balad. Srasyla talyan Lisesi ve Devlet Gzel
Sanatlar Akademisi (MS) Yksek Mimarlk Blmn bitirdi. Cinuen Tanrkorur, niversitede mimarlk
eitimi almasna ramen Trk kltrne, zellikle de msiksine hizmetleriyle tannd. Yarm asrlk sanat
hayatndan geride 505 bestenin yan sra kendi tertip ettii eddisab, zvilaran ve glbse makamlarn
ydigr brakt. En ok bilinen eseri ise; Gnaydnm, nar ieim, sevdiimdir. Fransz radyosunda
long playi yaplan ilk Trk sanats olan Tanrkorur, ud almada Yorgo Bacanos, Udi Nevres Bey ve erif
Muhiddin Targan gibi kendine has bir tarz ortaya karmt. Be dil bilen Cinuen Tanrkorur, ayn zamanda
bir kalem erbabyd. Gazete ve dergilerde makaleler yaymlad. Mzik Kimliimiz zerine Dnceler, Biraz
da Mzik, Saz Sz Arasnda-Cinuen Tanrkorur Hatralar, Osmanl Dnemi Trk Msiksi imzasn tayan
kitaplardr. Fransada Uluslararas Mistik Eserler Yarmasnda altn madalyaya layk grlen Bayatiaraban
yin-i erifini nasl besteledii sorulduunda, Ben o ayinin sahibi deil, ktibiyim; sylediler yazdm.
cevabn vermitir.
3. HICAZ MAKAMI
Durak: Dgah Perdesi
Seyir: nici - kc
Dizisi: Yerinde bir hicaz drtlsne, Nevada bir rast belisinin ilavesiyle meydana gelir.
Gl sesi: Neva
Yeden sesi: Rast
Donanm: si ( ) bakiye bemol, fa (#) bakiye diyez ve do (#) bakiye diyezi.
78
3.1 Hicaz lahler

Gfte: Yunus Emre
Beste: Anoim
79

Gfte: Yunus Emre
Beste: Anoim
80

Gfte: Aziz Mahmud Hdy
Beste: ahbettin Efendi
81
.2.
Hicaz Yats Ezan, Kamet
EZAN
Allahu ekber.
Ehed en l ilhe illllah.
Ehed enne Muhammeden Raslullah.
Hayye ales-salh.
Hayye alel-felh.
Allahu ekber.
L ilhe illllah.
3.3.
KAMET
Allh- Ekber
Ehed en l ilhe llAllah
Hayye ales-salh
Hayye alel-felh.
Kad Kmetis Salh
Allahu ekber.
L ilhe illllah.
Hicaz Makamnda Ar-erif (Bakara 1-5. Ayetler)

Okuyan: Adnan KEMANEC
82
4. SAZLARIN TANITIMI
Kemene

Asl Farsa kemne (kk yay, kk yayl alg) olan
kemene kelimesi, XIX. yzyldan nce bugn rebap ad verilen
ayakl kemane iin kullanlmaktayd. Keman da denilen ve XVIII.
yzyln sonlarna kadar Trk msiksinde grlen tek yayl alg
olan kemnenin yerini nce sinekeman, ardndan Avrupa
keman almtr. Karadeniz yresinde kullanlan kemene ile
kartrlmamaldr. Kemene icra eden kiiye kemenev denir.
83
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz
1. Cami msiksi nedir? Nasl icra edilir? Ksaca aklaynz.
2. Cami msiksi formlar nelerdir?
3. Kuran- Kerimin msik ilmi ile olan ilikisi nedir?
4. Kuran msik ile okurken dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?
5. Ezan kelimesinin anlam nedir ? Ezann ortaya k ve okunan ilk ezan hakknda bilgi veriniz.
1. Ezan bir kii tarafndan okunduu gibi, iki kii ile de karlkl okunabilir. Buna ___________
____________ denilir. Birinci mezzin Allh Ekber dedikten sonra dieri de aynen tekrar eder. Bylelikle birbirlerine perde gstererek geri kalan ksmlar okurlar.
2. Msik geleneimizde, sabah ezannn __________, le ezannn _________, ikindi ezannn ________,
akam ezannn _________, yats ezannn __________ makamyla okunmas genel kabul grmtr.
3. Camilerde namazdan sonra mezzin mahfelinde bir veya birka mezzin tarafndan ksm ksm ve bazen
nbetlee, cemaatin salat u selam getirmesine, tesbih ekmesine ve dua etmesine zemin hazrlamak iin
irticalen ve deiik makamlardan usulsuz olarak okunan Arapa mensur blmlere _________________
denir.
4. Ezann szlerine Hayye alel-Felhi, Hayye alel-Felh blmlerinden sonra Kad kmetis-salati, Kad
kmetis-salh eklenmesine _____________ denir.
5. Hz Peygambere, Allahtan rahmet ve selam dualarn ihtiva eden, szleri Arapa ve mensur olan eserlere ______________ denir.
1. Aadaki vakitlerden hangisinde minareden sala verilmez?
A) Sabah
84
B) le
C) Akam
D) Yats
2. Aadakilerden hangisi Cami Msiksi formlarndan biri deildir?

A) Ezan
B) Temcid
C) Tesbihat
D) Ayin-i erif
3. Bestesi Buhurizade Mustafa Itrye ait olan Sabah sals hangi makamdadr?
A) Saba
B) Uak
C) Dilkehvern
D) Hseyni
4.

- Hz. Peygambere vg ifade eden benimsenmi trlerden biridir.

- Peygamberin doumu olayn temel alarak onu eitli ynleriyle anlatmaya alr.
- Hz. Peygamberin doum zamann ifade etmektedir.
Yukardaki bilgiler hangi Cami msiksi formuna aiitir?
A) Ezan
5.

B) Mevlid
C) Miraciye
D) Tekbir
- Sleyman elebi (.1422) tarafndan yazlmtr.

- Mevlid yazma gelenei bu eser ile zirveye ulamtr.
- Sade bir dili, etkileyici bir slubu vardr
- Yazld gnden bu gne ayn kymet ve rabeti muhafaza etmitir.
Bu eser aadakilerden hangisidir?
A) Syretn-Neb
B) Vesiletn-Nect
C) Kaside-i Brde
D) Garipnme
1. (........) Kemene icra eden kiiye kemenev denir.
2. (........) Cinuen Tanrkorur, Fransz radyosunda long playi yaplan ilk Trk sanatsdr.
3. (........) Ezan okunurken farkl makamlarn belirli zamanlarda okunmas tesadfi bir uygulamadr.
4. (........) Salalar saba salat, cuma ve bayram salat, cenaze salat, salat- mmiye ve salat selam olmak
zere snflandrlabilirler.
5. (........) Cami geleneimizde namazdan sonra imamn mihrabtan okuduu ar- erife verilen isim
Telbiye dir.
85
5.NTE
TEKKE MSKS
HAZIRLIK ALIMALARI
1. Cami msiksi formlarndan mevlid hakknda aratrma yapnz.
2. Cinuen Tanrkorurun bir eserini bularak arkadalarnzla paylanz.
3. Bakara suresi 1-5. ayetlerini hicaz makamnda okuyan birinden
dinleyeniz.
1. TEKKE MSIKSI
Tekke msiksinin cami msiksi ile pek
ok ortak yn olmakla birlikte tekke
msiksinin en nemli zellii msik
icrasnda saz kullanlmasdr.
Btn tarikat ayinleri Hz. Peygambere
salat selamla balar. Zira onlar iin
yaratlmlarn en ereflisi olan Hz.
Muhammed, kendi canlarndan daha
deerlidir. Tarikat ayinlerinin ortak amac
Hz. Muhammedin sevgisini kazanarak
Allahn rzasna kavumaktr.
Her tarikatin benimsedii zikre gre
(kuud,oturarak
kym,
ayakya
devrn ayakta daire eklinde dnerek)
msiksi de uygun bir slup ve tavrdadr.
Ayrca her tarikatin tasavvufi dncesi
ayinine de yansmtr. Aslnda tekkelerdeki msikden asl ama, Allah ve Hz. Peygamberi
anmaktr. Msik bu zikirleri sslemek ve yrtmek amac ile kullanlr.

Tarikatlarda sem, msiklerinin de gelime sebebi olmutur. Zira sem, semah ve
dier zikirler, msiksi ile anlam kazanmaktadr. Her tarikatn kendisine zg bir zikri vardr.
Bu zikirleri grupta inceleyebiliriz. Bunlardan ilki Mevlevi Sems, ikincisi Bektai Semh
sonuncusu ise bu ikisinin dnda kalan cehri (zikirlerini aktan yapan) tarikatlarn birbirine
benzer kud veya kym olarak (oturarak veya ayakta) yaptklar zikirlerdir.

1.1. Mevlevi Ayini

Tm dnya tarafndan fikirlerine itibar edilen, szleri ve eserleri hakknda birok dilde
saysz kitaplar yazlan, kendinden sonraki tm asrlarda fikirleri, felsefesi, toplumsal hayata
yapt etkileri tartlan Hz. Mevln, mesnevisinde kendi adn Muhammed bin Muhammed
bin Hseyin el-Belh olarak ifde etmitir. Hz Mevln o dnemde Diyr- Rm eklinde
isimlendirilen Anadoluya gelip yerletii iin Rm yani Anadolulu olarak anlr. Bu blmde
Mevlnann bu zelliklerinin dnda kitabmzn da konusu olan mzii ve mevlevi ayini
hakknda bilgi vereceiz.

Hz. Mevln sem iin Sem nedir bilir misin? Varlktan syrlp kendinden geerek,
mutlak fen (yokluk) iinde bek (varlk) lezzetini duyabilmektir. demektedir.
Mevleviliin ayin ekli btn hl ve hareketleri ile dier tarikatlardan farkllk arzeder.

Mevlevilerin, mukbele/sem denen din trenleri srasnda okuduklar byk bestelere
Mevlevi Ayini denir.
87
Mevlevi ayinlerinin temelinde unsur byk deer tamaktadr:

1.Edeb birer aheser olan iirleri

2.Mzikal birer aheser olan mzikleri
3.Raksn aheseri olan sem

Mevlevi ayinleri Trk musikisinin miraciyye formu dnda en byk formudur. Belirli
hareketler iin zel olarak bestelenmilerdir. Ayinlerin gfteleri Farsadr. Gfteler, Hz.
Mevlnnn Mesnev ve Dvn- Kebr adl eserlerinden alnmtr. Mevlevi ayinleri
mimarideki Selimiye, Sultan Ahmet, Sleymaniye gibi byk mimari eserlerimizin musikideki
yansmas olarak dnlebilir. Sem mukbelesi drt blmden oluur. Her blme selam
ad verilir.

Vakit namaznn klnmasnn ardndan Mesnevi sohbeti yaplabilir. Daha sonra Mevlev
mukbelesine geilir. Kyamet gnn temsil eden Mevlevi mukabelesinin seyri aadaki
gibidir;

1. Kuran- Kerim okunur.

2. Naathn Itrnin natn okur.

3. Neyzen uzunca bir ba taksim yapar.

4. Taksimin bitiinde sazlar dem tutar ve pereve girerler.

Sazlar pereve girdikleri anda eyh efendi ve derviler iddetle ellerini yere vurarak
ayaa kalkarlar. Darb- Cell denilen bu hareket, sura flendiinde btn llerin kabirden
diriliini de temsil eder. Devr-i Veled denilen bu yry, devr-i kebir dediimiz usuln ayak
uydurup semhneyi sefer dolamakla yaplr.

Mevlevi mukabelesinin icra edildii
semhaneler daire eklindedir. Postun eyhe
gre sa tarafndan kapya kadar olan ve
Devr-i Veledde yrmeye balanlan ksma
kavs-i nzl (ini yay) kapdan tekrar eyh
postuna kadar olan ksma ise kavs-i urc
(k yay) denir. Kavs-i nzl mutlak varlktan
insana kadar inii, maddi alemi, kavs-i urc ise
insandan mutlak varla k, manevi alemi
temsil eder. Posttan itibaren kapya kadar
uzand farz edilen ve hatt- istiv denilen
hat ise bu iki devri tam ortadan ayrd iin
onun stne baslmaz. Semzenler hem kendi
hem de semhne etrfnda dnerler.
88

Sem drt selamdan oluur. Birinci selamn gfteli ksm bitince btn semzenler
olduklar yerde yzleri eyhe bakacak ekilde dmemek iin ikili l gruplar hlinde
birbirlerine yaslanrlar. Yine kollarn gslerine aprazlayp niyaz vaziyeti alrlar. Birinci selam
insanolunun Allahn yceliini bilmesi ve kendi kulluunu idrak etmesidir.

kinci selam, birinci selam gibi devam eder. Bu selam ise Allahn kyas kabul etmez
kudret ve kuvveti karsnda kulun hayranln ifde eder.

nc selam da bir ve ikinci selama benzer ve biraz daha yrk usuller kullanlr.
nc selam, ikinci selamdaki hayranln Allah akna dnmesidir ve bu akla evkin bir
araya gelmesidir.

Drdnc selamda semhane etrafnda dnme kesilir ve semzen sadece kendi
etrafnda dner. Son selama kollarn aarak itirak eden eyh, meydanda yakasndan tutarak
sema elik eder. Drdnc selam Rabbin ululuunu Hakkel-yakin mertebede gren kulun
kulluunu tam anlam ile idrak etmesi ve bu kullukta sabit bir duruma gelmesidir ki, bu
sebeple drdnc selamdaki semazenlerin yalnz kendi etraflarnda dnp semhaneyi artk
dolamamalar yani dik ve sabit durmalar bunu temsil eder.

Selam sona erince ney taksimine balanr. eyh efendi yerine dnerek yeri per ve
postu selamlar.

Bir ar okunur. Ar bitince eyh efendi, Ftiha der ve dervian ayaa kalkar.
Barekallah diye balayan dua okunur.

Fatiha okunduktan sonra ise, ervah- tayyibeleri diye balayan glbank okunur.
Glbankn sonunda Keremi Ali Hu diyelim Huuuu diyerek H ismini uzatr ve dervian da
H ismini syler.

eyh efendi kapya ynelir. Kapya gelince ba keserek es-selm aleykm der. Semzen
ba veya a ba ise ba keserek ve aleykm selm ve rahmetullhi ve berekthuuu der.
eyh yine kapya yakn bir yerden selam verir bu sefer selam mutrbandan birisi alr.

Kapya varnca ba keser ve btn derviler de ba keserek selam alrlar.
Son olarak herkes eyh efendinn ardndan srayla yryp semhaneyi terk eder.
1.2. Alevi Bektai Nefesleri

Mevlevi msiksinden sonra en zengin tarikat
msiklerinden bir tanesi Bektai msiksidir. Hi
phesiz bu zenginliin sebeplerinin banda kendine
zg msik formlarnn ve bir zikir anlaynn
bulunmas gelir.

Mevlevilikte ney sazna byk nem atfedilirken
insann en nemli blgesinin ba olduu, neyin de
insan ba gibi yedi delikli olduundan bahsedilir. Ayn
nemi Alevi-Bektai inan/kltr saza (balama)
yklemektedirler. Perdelerin saylarnn Krklar
89
sembolize ederek genellikle krk, kimi zaman ise tellerin saysnn On ki mam sembolize ederek
on iki olduuna inanrlar. Mevleviler geleneklerinde neye abdest almadan dokunmazlarken
Bektailer ayn saygy balamaya gsterirler. Cem esnasnda almaya balamadan nce onu
yksekte tutar ve perler.

Din msikmiz formlara ayrlrken, melodik yaplarndan daha ok iirlerdeki konular
etkili olmutur. rnein Nefes; Bektai airler tarafndan yazlm ve Bektai tekkelerinde
okunmak zere eitli makamlardan kk usullerle bestelenmi manzum ilahler eklinde
tarif edilir. Bunlarn ilahlerden fark, Peygamber Efendimiz ile beraber Hz. Alinin de
methiyesine yer verilmesidir. Bylelikle, mzik deimese de konu deitii iin farkl bir form
adn alr. Oysa, ilahlerden makam, usul ve tavr bakmndan fazla bir fark yoktur. Bektai
tekkelerinde ve dier tekkelerde okunan Bektai formlarn da konularna gre ayrmak
yaplabilecek en salkl tasnif olacaktr. Bunun yan sra dvaz, talama, devriye gibi birok
form da deyi olarak nitelendirilmitir.

1.3. lah

Arapada Allaha ait, Allah ile ilgili manasna gelir. Trk edebiyatnda nazm trleri
belirginlemeden nce din muhteva tayan her trl iire ilah denilirken, daha sonra tasavvufi
temalar ileyen ve Trk din msiksinin makam ve usulleri ile bestelenerek din toplantlarda
okunan iirlere ilah ad verilmitir. Bugnk tespitlere gre ilah kelimesi, bestelenmi din
tasavvufi iir anlamyla ilk olarak Evliya elebinin eserinde
gemektedir. Ilahler, din d Trk msiksindeki ark formuna
ok benzerler, fakat szleri ve melodi yaps itibari ile arkdan
ayrlrlar. Ilahlerin arklardan ayrld nemli noktalardan
birisi, ilahlerin arklardan farkl olarak byk usullerle de
bestelenmi olmalardr.

Geleneimizde ilahler genellikle ierisinde bulunan
aylara, gnlere veya okunan tarikata gre deiiklik gsterir.
Mesela muharrem aynda Kerbela facias zerine bestelenen
ilahler okunurken, rebulevvel aynda Hz. Peygamberin
doumu ile ilgili ilahler okunur. Recep aynda Mira Kandili
sebebi ile Mirala ilgili ilahler seilir. Ramazan aynn ilk on
be gnnde ho geldin, merhaba y ehr-i ramazan ilahleri
okunurken on beinden sonra ise elved ya ehr-i sultan
ilahleri okunur. Halk arasnda byk ve kk tevbe adlaryla
anlan cemziyelevvel ve cemziyelhir aylar tvbe ve istifar
zaman olarak kabul edildiinden, gftelerinde bu konulara
yer verilen ilahleri okumak tercih edilmitir. evval, zilkde
ve zilhicce aylarnda ise hac farizasnn kutsiyeti ve mukaddes
yerlerin zlemini terennm eden ilahler okunur. Tarikatlarn
ise kendi byklerini ven ve bu tarikata mahsus ilahleri vardr.

Bunlarn yannda ilahler, toplumda dn, snnet,
asker uurlama gibi zel gnlerde de okunmaktadr. Mesel
bir gen, Peygamber oca olarak grlen askere uurlanrken
szleri Gazliye ait olan, bestesi ise bilinmeyen
90
Ey rislet tahtnn hurd-i mh- enveri

Vey nbvvet mazhar hir zaman peygamberi
Hak senin nnda levlk okudu y Mustafa
Yani sensin nur Muhammed kintn rehberi ilahsini okunurdu.

1.4. Durak

Tekkelerde icra edilen zikirlere ara verildiinde okunan eserlere Durak denir. Bu
eserlerde Allahn kudretine, byklne ve fiillerine mutasavvfane bir vurgu vardr.
Duraklarn ifadesinde ruh ve beden yorgunluunu giderici bir zellik vardr. Duraklar Mevlevilik
ve Bektailik hari btn tarikatlarda vardr. Koro hlinde okunanlara cumhur durak denir.
Daha ok ilah formuna benzerler. Yalnz ilahlerden daha derin anlaml ve itinal eserlerdir.
Duraklar naatlardan ayran tek ey konusudur. Durak okuyanlara durakhan denir.

1.5. Kaside

Kasideler, arlkl olarak Allah (cc) ve Hz. Muhammed (sav) hakkndadr. Gftenin formu
ne olursa olsun muhteva eer Allahn birliinden ve yceliinden bahsediyorsa tevhid,
Allaha yalvaryorsa mnacat, Hz. Muhammedin stn zellikleriden sz ediyorsa naat
ismini alr ve bu iirler de kaside olarak okunur. Bunlar besteli olan tevhid, mnacat ve naat
formlaryla kartrmamak gerekir.

Kasideler mevlid bahirleri aralarnda da okunabilir. Fakat bahirler arasnda okunan
kasidelerin bahre uygun konularda olmas gerekir. Gnmzde bahirlerin ortasnda da kaside
okunmakta ise de bu, anlam btnl asndan pek uygun grlmemektedir. Bunun yannda
kasidelerin mevlid okur gibi okunmamasna dikkat edilmelidir.

Kaside okuyan kasdehanlar, makamlar ok iyi bilmeli ve kullanmaldrlar. Daha ok
Hfz ve Zkirlerden ortaya kan kasdehanlarn en mehurlar arasnda Enderunlu Hafz
Hsn, Hafz Sami, Said Paa mam Hasan Rza, Hafz Kemal ve Kani Karaca saylabilir.

Msik asndan kasideleri bir kompozisyon gibi dnebiliriz. Kompozisyonun giri,
gelime ve sonu blm olduu gibi kasidelerin de zemin, meyan ve kararnn olmas gerekir.
Hatta tpk noktalama iaretleri gibi yeri geldii zaman abartlmadan kasidelerde makamdan
makama gekiler yaplabilir.

Son olarak, kaside okunurken dikkat edilmesi gereken nemli unsurlardan bir tanesi
de namelerin seimidir. Daha ok din duygular artran, insanlara okuduu kasidenin
gftesini hissettiren nameler seilmelidir. Gazelle asla kartrlmamaldr. rnein, kasidelerin
giri cmleleri olan aman ya hazreti Allah, Meded y Reslallah gibi cmleleri, gazelde
veya gazellerin giri cmlelerini kasidelerde kullanmamak gerekir.

1.6. Nat

Peygamber Efendimizin gzel vasflarn Trke, Arapa ve Farsa iirlerle dile getiren
ve eitli makamlarda bestelenen veya irticalen okunan din eserlerdir.

Naatlar, camilerde cuma ve bayram namazlarndan nce okunan Kuran-n ardndan;
tekkelerde ise Kelime-i Tevhit ile sm-i Cell zikri arasnda okunurdu. Bir de Hz. Mevln
91
tarafndan yazlan naatlarn en mehuru Itr tarafndan rast makamnda bestelenen Naat-
Mevln dr. En mehur naat bestelerinden birisi, edebiyatmzda en ok naat yazan air
Nazmin:
ftb- subh-i m evh Habb-i Kibriy
Mhtb- m- ev edn Habb-i Kibriy
beytiyle balayan gfteye Niznm Yusuf elebinin yapm olduu bestedir. Bu gfte Yusuf
elebiden baka birok bestekr tarafndan bestelenmitir.

1.7. uul

uul kelimesi szlkte iler, uralar
anlamlarna gelir. Msikmizde ise Trkler
tarafndan Trk msiksi makam ve usullerine
gre sanat endiesi tamadan bestelenmi,
Arapa gfteli, gftesi kolay anlalabilen, kvrak
melodili eserlerdir. Tekkelerde zikir srasnda
ortam, Trke ilahler okunurken oluan
durgunluktan kurtarmak iin arada bir uul
sylenirdi. uullerin Arapa olmas, zikirdeki
insanlar, anlamasalar da, Hz. Peygamber
iklimine daha fazla yaklatryordu. Zaten
uullerin szleri ierisinde Hz. Muhammed ile
ilgili olanlar azmsanmayacak kadar oktur.

1.8. Savt

Arapada ses anlamna gelen savt, genel anlamda msik ile okunan iir anlamna
gelmektedir. Tekke msiksinde ise; Ksa gfteli, ar tempolu, ok tekrarlanan melodi
cmleleri ile bestelenmi bir tr lh formu anlamndadr. Yani bir gfte, ayn makam ve
usul ad altnda birok defa bestelense bile, bu paralarn hi biri, dierine benzemez. nk
muhtevalarndaki nameler farkldr. Bu tr belirleyen temel ge, seilen bir beytin birer
cmleden veya iki cmleli bir blmden olumu bir ezgi iinde srekli olarak tekrarlanmas
ve her tekrarda cmlenin bir motifinin olumasdr.

Savtlar, icra edilen zikrin zelliklerine gre, okunu slubu ve okuma zaman bakmndan
farkllk arzeder. Daha ok Glen tekkelerinde okunan ve adeta bu tarikatla zdelemi olan
bu form, ayn zamanda Bayram tarikatnda seslendirilen ilhlere de isim olmutur. amar,
Tapu (Taptuk) Savt gibi isimler alan Savtlarn Hac Bayram Vel (.1429)nin annesinden miras
kald, onun amar ykarken bu trden ilahler syledii rivyet edilir.

Tekke msiksinin bu nadide formundan gnmze ok az sayda eser gelebilmitir.
Bu eserlerden ounun gftesini, 1569da veft eden Glenzde Ahmed (Hayl)e ait olan
Durman yanalm te-i aka dizesiyle balayan iiri oluturmaktadr. Ayrca bu eserlerin
byk bir ksmnn saba, geri kalannn ise argh ve hseyni makamlarndan oluu da dikkat
ekmekte ve insanda, savt formunun hzn ieren bir form olduu kanaatini uyandrmaktadr.
92

1.9. Glbank

Trke szlklerde kelime, bir cemaat tarafndan bir azdan makamla arlan dua
eklinde ifade dilir. Baz din ve resm trenlerde belli bir eda ile veya makamla okunur. Vaktiyle
mektebe yeni balayan ocuun hanesi kapsnn nnde mektep ocuklarnn ettikleri dua
ayinlerde ve baz merasimlerde sayl kiilerce yaplan duadr. Glbank okunmas iin daha
ok glbank ekme deyimi yaygndr.

zellikle Bektai, Mevlevi ve mehter mziinde kullanlr. En mehur glbanklardan
birisi yledir: Allah Allah, llallh; Ba ryan, Sine Bryan, Kl Al Kan; Bu Meydanda
Nice Balar Kesilr Hi Soran Olmaz. Eyvallah, Eyvallah; Kahrmz, Klcmz Dmana Ziyan,
Kulluumuz Padiaha Ayn; ler Yediler, Krklar, Glbng-I Muhammed, Nr-u Neb, Kerem-i
Al, Pirimiz, Sultnmz Hnkr Hac Bekt Vel, demine, devrnna H diyelim. Hu szyle
biter ve dinleyenler, hep bir azdan yksek sesle eh derler. Mevleviler, gl-bng ekilirken
dinlerler; Alevi-Bektailer ise Allah Allah diye zikrederler.

1.10. Semah

Semah,
Alevi-Bektai
cemlerinde
ceme katlanlarn manevi coku hlinde
kendilerinden geerek ilah bir akla ayakta
dnmeleridir.
Alevi-Bektailer,
evrende
bulunan her eyin dndnden hareketle
Allaha olan ak ve sevgilerini semahla ifade
ederler.
Semah, okunan nefeslerin eliinde, dil, rk ve
cinsiyet ayrm olmakszn ellerini ge doru
kaldrarak Hakn tek olduunu zikretmektir.
Semah srasndaki hareketlerin deiik
anlamlar bulunmaktadr. Semahn; nefsin,
bencilliin, menfaatiliin, ikiyzlln ve
yaama dair tm ktlklerin anlamszln
grp Haktan alp halka vermek, paylamak
gibi anlamlar vardr.

1.11. Nefes

Bektai msiksinin en nemli formlarndan birisi de nefeslerdir. Nefesler, melodi
karakteri olarak kk usullerle bestelenmi ve halk msiksinin etkisinde kalmtr. Aslnda
bu etkiyi mersiye, nevruziyye, dvaz gibi dier trlerde de grmek mmkndr.

Baz nefeslerin birka ezgisi olabildii gibi, baz ezgilerin de birka nefesi olabilir.
Nefeslerin ar usullerle sylenenlerine oturak, yrk usullerle sylenenlerine ahlama
denilir. ahlamalar semah nefesi olarak da bilinir.

Nefeslerde kullanlan Bektai raks, Bektai raksan ve Bektai devr-i revan adl
usuller tamamen bu msikye mahsus ve genellikle bestelenen gfteye gre yaplan usullerdir.
Bu nedenle Bektai msiksinden baka yerde fazla kullanlmamtr.
93

Birok Bektai nefesinin airleri biliniyorsa da, bestekr mehuldr. Bunda Bektai
msikinaslarnn adlarn gizlemelerinin (srretme) rol byktr.

1.12. Dier Tarikatlarda Msik (Kuud, Kym, Devrni)

A) Zikirlerini oturduklar yerde icra edenler. Bunlara Kuud de denilir.
B) Kymler; ayakta zikir yapanlar. Bunlara Kyam de denilir. Kyamler ikiye ayrlr:

Ayakta, olduklar yerde saa sola dnerek veya sallanarak zikredenler. Ayakta, kollarn
birbirlerinin omuzlarna atarak tekil edilen dairede muntazam tempo ile sa ayak ileri, sol
ayak geriye atlmak suretiyle sadan sola doru yryerek devredenler. Bunlara Devran
denir.

Devranler; el ele veya kolkola tutunup bir daire eklinde devredilerek yaplan zikirdir.
Devran zikrinde ayak atmalar en mhim hareketi tekil ettiinden bu ksmda okunacak
ilahlere balanrken ilk giriin sa ayak temposuna tevafuk etmesi veyahut Anakruz tabir
edilen tarzda besteli bir ilahnin ilk hecesine bazen da sol ayan hareketiyle balanmas
gerekir.

Gerek oturanlarn, gerek ayakta durduklar yerde zikredenlerin ve gerek devranlerin
zikirlerinde okunan mterek ilahler olduu gibi sadece devrana ait yani devran temposuna
gre bestelenmi olan ilahler vardr.
2. AYLARA GRE MSIK

Trklerin slam kabulnden sonra sosyal hayatta ok gl ve aktif olan mzik kltrleri slam Dinnin etrafnda ekillenmeye balamtr. Mbarek gn ve gecelerin iinde
bulunduu hicri aylar, Mslman Trk toplumunda her zaman nem arz etmitir. Aylar ierisinde bulunan zel gnler, geceler veya ayn kendi zellii okunacak ilahlerin de bu aylarda
meydana gelen olaylar ve zel gnleri anlatan nitelikte olmasna sebep olmutur. Bu aylar
yle sralayabiliriz:

Muharrem aynda; Kerbela Vakas, zellikle de Hz. Hseyin'in ehadeti ve Ehl-i Beyt
sevgisini konu alan Mersiye ve Muharrem lahleri okunur. Bunun yan sra muharremde okunan ilahlerde muharrem ayndaki mateme hrmeten enstrmanlar kaldrlr.

Reb levvel ve Reb lhir aylarnda; Mevlid Tevihleri, naatlar ve Peygamberimizi
konu alan ilahler okunur.

Cemaziyel-evvel ve Cemziyel- hir aylarnda; halk arasnda byk ve kk tvbe
adlaryla anlan tvbe ve istifar konulu Cemaziyel-evvel ve Cemziyel- hir ilahleri okunur.

Receb aynda; Reaib ve Mi'rac Kandili'ni, iermesinden dolay Receb lahleri okunur.

a'ban aynda; Beraat Kandilini iinde bulundurmasndan dolay aban Ilahleri okunur.

Ramazan aynda; Oru ibadeti ve Kadir Gecesi'ni iinde bulundurmas nedeni ile, Ramazan ilahleri okunur. Ramazan aynda tekkelerde yaplan icra teravih namazndan dolay
camiye kaydrlr.

evval, zilkade ve zilhicce aylarnda; hac ibadetinin kudsiyeti, mukaddes yerlerin zlemi ve Kurban Bayramn konu alan evval, Zilkade ve Zilhicce lahleri yaygn olarak okunur.
94
3.BR MSKNAS TANIYALIM

Kni Karaca

1930 ylnda Adanann Adal kynde dodu. Kk
yata gzlerini kaybetti. Alt yedi yalarnda iken Kuran
hfz etti.1950de stanbula gelen Karaca , Sadettin KAYNAKtan uslp ve tavr dersleri ald. Asl hocas ise Yeralt
Camii imam hatibi Hafz Ali SKDARLIdr. Usul ve Mevlevi
Msiksini ise Sadeddin Heperden rendi. Trk Msiksinin son dnemlerdeki en nde gelen sanatkrlar arasnda
yer alan Kani KARACA sadece besteli eserlerde deil doalama icra tarznda da son yarm yzylda gelen nemli isimdir. Kuran tilavetinde zellikle skdar Tavr ile zirvesini
bulan Trk tarz Kuran kratnn en nemli ismidir. Din ve
klasik musikimizin icra tarzn ayrabilen nemli bir icracdr.
Birok plak , kaset ve cdleri bulunan KARACA 29 Mays
2004 tarihinde vefat etmitir.
4. SABA-ACEMARAN MAKAMLARI

Sab makam
Durak: Dgah Perdesi

Seyri: kc
Dizisi:Dgah perdesindeki Saba drtls ile, argh perdesindeki Hicaz Zirgle dizisinin birlemesinden meydana gelir.
Gl: argh Perdesi
Yeden: Rast Perdesi
Donanm: si ( ) koma bemol, re ( ) bakiye bemoldr.
95
Acemairan
Durak: Acemiaran Perdesi
Seyir: nici
Dizisi:argh makam dizisinin Acemiaran perdesi zerine grlmesi ile elde edilir.
Gl: Acem Perdesi
Yedeni: Hseyniairan Perdesi
Donanm: si ( ) kk mcennep bemol (Krdi perdesi).
96
4.1. Sab Makamnda ilahiler

Beste: Hfz Recep Camc
97

Gfte: Neyzen Msa Dede
Beste: Anonim
98

Gfte: Hilmi Dede Baba
Beste: Bekt eyhi
99
4.2. Acemairan Makamnda Ilahler

Gfte: Anonim
Beste: Anonim
100

Gfte: Aziz Mahmud Hdy
Beste: Anonim
101
4.3. Saba Makamnda Sabah Ezan

Okuyan: Hasan AKMAK
EZAN
Allahu ekber.
Ehed en l ilhe illllah.
Ehed enne Muhammeden Resulullh.
Hayye ales-salh.
Hayye alel-felh.
Es salt hayrn minen-nevm.
Allahu ekber.
L ilhe illllah.
4.4. Saba - Acemairan Kamet
Acemairan Makam Dinleyiniz CD Track 46

Okuyan: Hadi DURAN
Saba Makam Dinleyiniz CD Track 42

Okuyan: Hasan AKMAK
KAMET
Allh- Ekber
Ehed en l ilhe llAllah
Hayye ales-salh
Hayye alel-felh.
Kad Kmetis Salh
Allahu ekber.
L ilhe illllah.
102
4.5. Saba - Acemairan Makamlarnda Ar- erif (Bakara 1-5. Ayetler)
Acemairan Makam Dinleyiniz CD Track 45

Saba Makam Dinleyiniz CD Track 40

5. SAZLARIN TANITIMI

Tambur

Trk mziinde yaygn olarak telli bir sazdr. Tamburun kkeni, hangi tarihte ortaya
kt bilinmemektedir. Smerce panturdan geldii hakknda bilgiler mevcuttur. Trk
msikisinde yzyllardan beri kullanlan tambur, itibarnn ok artt XVIII. yzylda nemli
biim deiiklikleri geirmeye balam, boyutlar, biimi ve alnyla muhtemelen kkeni
ayn olan dier tamburlardan byk lde ayrlmtr. Bu sebeple Trk tamburu yalnz
Trkiyede kullanlan tek alg durumundadr. Tambur alan kiiye tamburi denir.
103
DEERLENDIRME SORULARI
1. Tekke Msiksi nedir? Cami msiksinden hangi ynyle ayrlr?
2. Tekkelerde icra edilen msik hangi amala kullanlr?
3. Mevlevi Ayini nedir?
4. Bektai Nefesi nedir? Nerelerde icra edilir?
5. lah formunu ksaca aklaynz. Farkl zamanlarda okunan ilahler hakknda bilgi veriniz.

1. Tekkelerde icra edilen zikirlere ara verildiinde okunan eserlere __________ denir. Bu eserlerde Allahn kudretine, byklne ve fiillerine mutasavvfane bir vurgu vardr. Bu eserleri
okuyanlara __________ denir.
2. Kasideler, arlkl olarak Allah (cc) ve Hz. Muhammed (sav) hakkndadr. Kaside okuyan kiiye _______________ denir.
3. Peygamber Efendimizin gzel vasflarn Trke, Arapa ve Farsa iirlerle dile getiren ve
eitli makamlarda bestelenen veya irticalen okunan din eserlere __________
denir.
4. Arapada ses anlamna gelen _____________ , genel anlamda msik ile okunan iir anlamna gelmektedir. Tekke msiksinde ise, Ksa gfteli, ar tempolu, ok tekrarlanan melodi
cmleleri ile bestelenmi bir tr lh formu anlamndadr.
5. Hz. Hseyin ve dier Ehl-i Beyt mensuplarnn 10 muharrem 61 (10 Ekim 680) tarihinde
Emeviler tarafndan ehit edilmesinin yl dnmlerinde dzenlenen matem trenlerinde bu
olaydan duyulan znty dile getiren Arapa, Farsa ve Trke Manzumelerin besteli veya
irticali olarak okunan eserler _____________ adlandrlr.
104

1. Aadakilerden hangisi Tekke Musikisi formlarndan biri deildir?
A) lah
B) Nefes

C) ark
D) Durak
2.

- Bektai msiksinin en nemli formlarndan birisidir.

- Kk usullerle bestelenmi ve halk msiksinin etkisinde kalmtr.

- Genellikle semah ayinlerinde okunur.
Yukarda verilen bilgiler aadaki Tekke Musikisi formlarndan hangisine aittir?
A) Nefes
B) Savt
C) uul
D) Naat
3. Dervilerin oturduklar yerde icra ettikleri zikir eidi aadakilerden hangisidir?

A)Devran
B)Bekta
C) Kuud
D) Cehr,
4. Mevlevilikte aadaki enstrmanlardan hangisine kutsallk atfedilir ?

A) Ney
B) Balama
C) Tambur
D) Ud
1. (........) uul kelimesi szlkte iler, uralar anlamlarna gelir. Msikmizde ise Trkler
tarafndan Trk msiksi makam ve usullerine gre sanat endiesi tamadan bestelenmi,
Arapa gfteli, gftesi kolay anlalabilen, kvrak melodili eserlerdir.
2. (........) Ayakta, kollarn birbirlerinin omuzlarna atarak tekil edilen dairede muntazam
tempo ile sa ayak ileri, sol ayak geriye atlmak suretiyle sadan sola doru yryerek yaplan
zikre Kuud Zikir denilmektedir.
3. (........) Mevleviler geleneklerinde neye abdest almadan dokunmazlarken Bektailer ayn
saygy tambura gsterirler. Cem esnasnda almaya balamadan nce onu yksekte tutar
ve perler.
4. (........) Mevlevi mukabelesi selam denilen 4 ayr blmden olumaktadr.
5. (........) Sabah ezan genellikle acemairan makamnda okunur.
105
SZLK
A-B-C-
erkn: Temeller, artlar.
aftb: Gne.
ayr: Yabanc, bakas.
bde: Ak kadehi, ak arab.
ek-i em: Gz ya.

evld iyal: Evlatlar ve kars
F-G-H
bahadr: Yiit, kahraman.

bende-i li ab: Ehli beyte bal olan.
berdr: Asmak, dam etmek.
fenden: Geici dnyadan, yokluktan.

firkat: Ayrlk.
fsn: artc, hayret verici, byleyici.
bezirgn: Tccar.
giriftr: Tutulmu, yakalanm.
bre: aresiz.
hakkal Yakn: Bir eyin hakikatine ulamaktr.
cvidn: Sonsuz.
cemd- mutlaktr: Cansz eya.
arh- Felek: Dnen dnya.
D-E
dire-i insaniyet: insanlk dairesi.
dellah: lan Edici-Yksek sesle bildiren
demdem: Zaman zaman, sksk.
dest: El.
hicran: Ayrlk acs.

hn: Kan.
hmum: Tasa, kayg, keder, gam
hri cinn: Cennet Hrisi.
hurd: Gne.
hu: Ruh, can.
hccac: Haclar
-K-L
ddr: Yz.
dildde: Gnl vermi, k.
dvz mam: On ki mam.
edn: En alak.
efgan: Istrap ile haykrma
enderun: II. Murat zamannda kurulan saray
okulu.
enver: En parlak.
106
inyet: Yardm.
kande: Hangi yerde?, nerede?
kemter: ciz, fakir.
kurb-i Rahmn: Allaha yakn olmak.
levlk: Eer sen olmasaydn.
M-N-O
mh: Ay.
msiva: Ondan gayrs (Allahtan baka herey vuslat: Kavuma

iin kullanlr).
yne Yne: Yana yana.
muk: Ak ile sevilen sevgili.
yezdn: Cenb- Hak.
mevde: Sofrada, zamannda.
zahir: Ak, belli
milki Bek: (Mlk bek) ebedi, sonsuz bir
zebn: Kle.
lem.
mirt- Mcelldan: Cilal, parlak aynadan.
zerrt: Zerreler.
Msikinas: Mzikle uraan kimse.

mncezib: Yanna eken.
mnkir: nkar eden kabul etmeyen.
mtk:Arzu eden, ar istekli.
nmsu r: Utanma, haya ve namus.
n itmek: mek.
oda: Atee.
P-R-S-
pervz: Kanat amak, umak.
rz-i Maher: Maher gn.
sne: Ggs.
h- Rusul: Rasullerin h.
m: Akam.
ems: Gne.
erha: Para, dilim.
U-
ryan: plak
V-Y-Z
107
KAYNAKA
Abdurrahman etin, Kuran Kratnda Msiknin yeri, Uluda niversitesi Ilahyat, Fakltesi Dergisi,
Say 7, Cilt 7, Bursa, 1998.
Abdlhakim Koin, Vesiletn-Necttaki Dualarn Mnacat Tr AsndanDeerlendirilmesi
Sleyman elebi ve Mevlid Yazl, Yayl ve Etkileri, Osmangazi Belediyesi Yaynlar, Bursa, 2007.
Abdlmelik b. Hiam (213), Sretn-Nebeviyye, Beyrut, 1985.
Abdrrezzak bin Hemmm Es-Sann, el-Musannef, (thk; Habbrrahmn el-Azm), Beyrut, 1983.
Abdrrezzak bin Hemmm Es-Sann, el-Musannef, (thk; Habbrrahmn el-Azm), Beyrut, 1983.
Adil Ali Atalay Vaktidolu, Alevi Dualar Glbanglar, Can Yaynlar, stanbul, 2003.
Adil Atalay Vaktidolu, ,Kumru Kenzl-Mesib, Can Yaynlar, stanbul, 2007.
Agayeva, Sreyya, Nota, D..A., stanbul : T.D.V yaynlar.
Ahmed b. Hanbel (241), Msned, Beyrut, 1962.
Ahmed Bin Muhammed Bin Hanbel, el-Msned, stanbul, 1992.
Ahmed Cevdet Paa, Ksas- Enbiy, stanbul, 1969.
Ahmet Hakk Turabi, Sanat ve Klasik, Klasik slam Dncesinde Musik Tasavvuru, stanbul, 2006.
Ahmet Hakk Turabi,el- Kindnin Msiki Risaleleri,Baslmam Yksek Lisans Tezi, Dan. Yrd. Do. Dr.
Nuri zcan, stanbul, 1996.
Ahmet Kabakl, Trklerde Hz. Peygamber Sevgisi Kutlu Doum Haftas, TDV aynlar, Ankara, 1990.
Ahmet Yaar Ocak, Tarihten Teolojiye: slam nanlarnda Hz. Ali, smet etin Trk Halk Edebiyatnda
Hz. Ali, Ankara, 2005.
Ak, Ahmet ahin, Trk Msikisi Tarihi, Ankara : Aka Yaynlar, 2009.
Aksoy Blent, cepheden Kantemirolu, Msikiinas Dergisi say : 10, st :Boazii niversitesi
Trk Mzii Kulb, 2008.
Ali Rza Saman, Mevlid Nasl Okunur ve Mevlidhanlar, Faklteler matbaas,stanbul, 1951.
Ayta Ergen, Trk Msiksi Notam Program Bahtiyar Fenkligil, Bektai Nefes ve Mersiyeleri, stanbul,
1943.
Bardak, Murat, Maragal Abdlkadir, st : Pan, 1986.
Bedri Mermutlu Besteli Mevlid Meselesi Sleyman elebi ve Mevlid Yazl,Yayl ve Etkileri,
Bursa Osmangazi Belediyesi Yaynlar, Bursa, 2007.
Behar, Cem, Msikiden Mzie, st : Y.K.Y, 2008.
Bekir Stk Sezgin, Din Msik Ders Notlar; Beir Ayvazolu, Trk Dindarlnn Estetik Boyutlar,
Kutlu doum Haftas, TDV Yaynlar Ankara, 1990.
Blent Aksoy, Tanzimattan Cumhuriyete Musik ve Batllama , Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, stanbul, 1985.
Cemaleddin Server Revnakolu , Minare Musikimizde Temcdler, Tarih Konuuyor Mecmuas,
stanbul, 1943.
Cemaleddin Server Revnakolu -Tarih Dnyas, Yaar Baba, Temmuz, 1965.
108
Cemaleddin Server Revnakolu,-Tarih Konuuyor, Usul ve Ananeleri ileAsrlarca Devam Eden

Tarikatlarda Cenaze Trenleri; Cevdet Paa, Ksas- Enbiya, stanbul, 1969.
Clarke, Gloria L., Toplum Bilim, Alevi Kltrel Kimliinde Bektailiin Rol, (eviri:Hande A. Yrr,
Birkan Kzlca, stanbul, 2001.
Duygulu, Melih Alevi Bektai Mziinde Deyiler, stanbul, 1997.
el-Askalni, bni Hacer, el-sbe fi Temyzis-Sahbe, Beyrut, 1326.
el-Beyhak, Ahmed b.el-Hseyin (458/1066), Snenl-Kbr, Haydarabad, 1344.
el-Buhr, Eb Abdullah Muhammed b. smail b. brahim (256/870), Sahih (Terc.A.Naim/K.Miras),
Ankara, 1988.
el-Cezr, Abdurrahman, el-Fkh alel-Meyhibil-Erbaa, Kahire, 1992.
el-Kettni, Abdlhay, et-Tertibl-idriyye, stanbul, 1990.
el-Mttak, Ali (975/1576), Kenzl-Umml, Beyrut, 1985.
Ergun, Sadeddin Nzhet, Trk Msiksi Antolojisi, Rza Kokun Matbaas, stanbul, 1942.
es-Sicistn, Ebu Dvud, Snen, Beyrut, 1988.
es-Suyt, Celleddin, Hasisl-Kbr, Beyrut, 1332.
et-Tehnev, Kef- Istlht- Fnn, stanbul, 1962.
Eugenia Popescu-Judetz,Trk Msikisinin Kltr ve Anlamlar, v.Blent Aksoy, st: Pan, 1996.
ez-Zehebi, Ahmed b. Osman, Siyer-u Almin-Nbel, Beyrut, 1985.
Halil Can, Din Msik Ders Notlar; Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi, stanbul, 1990.
Hasan Aksoy, Mevlid, DA, Ankara, 2004.
Hasibe Mazolu, Trk Edebiyatnda Mevlid Yazan airler, Trkoloji, ADTCF Trk Dili ve Edebiyat
Aratrma Enstits, Ankara, 1974.
Ik, Emin, Kltr ve Msikmiz, Kubbealt Akademik Mecmua, stanbul 1989; b-i Mce el-Kazvn,
es-Snen, kmets-Salt, stanbul, 1992.
bni Hibban, Sahih, Beyrut, 1984.
bnl-Esir, Ali b. Muhammed (630), sdl-be, Kahire, 1970.
bnlemin Mahmud Kemal nal, Ho Sad, stanbul, 1958.
mam Kastalln, Mevhib-i Lednniyye Tercmesi Meliml-yakn, ev. air Bk, stanbul, 1316.
sa Doan,Trklk ve Alevilik, Samsun, 1997.
smail Beli, Gldeste-i Riyaz- rfan ve Vefeyat- Dnivern- Ndiredn, Hdavendiar Matbaas,
Bursa, 1302.
smail Hakk zkan, Kaside, DA, stanbul, 2001.
smail Hakk zkan, Trk Msikisi Nazariyat ve Usulleri, stanbul : tken Yaynevi, 2006.
Kadir Atlansoy, Sleyman elebi ve Mevlid zerine Baz Bilgiler, Osmanl Ansiklopedisi, Yeni Trkiye
Yaynlar C. I-XII, Ankara, 1999.
Kzm Baykal, Sleyman elebi ve Mevlid, (Yayna Hazrlayan Kadir Atlansoy ),Bursa eski Eserler ve
Sevenler Kurumu; slam Aratrmalar, Bursa, 1999.
109
M. Ekrem Karadeniz, Trk Msiksinin Nazariye Ve Esaslar, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar.
M. Fatih Salgar, Dede Efendi, tken Yaynlar, stanbul, 1995.
M. Nazmi zalp, Trk Msiksi Tarihi, Milli eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 2000.
M.Ekrem Karadeniz, Trk Msiksinin Nazariye Ve Esaslar, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar; Mansur
Ali Nsf, Tc Tercemesi, (ev. Bekir Sadak), Eser Yaynevi, stanbul, 1980.
Mehmed Salahi, Kms-i Osmn, stanbul 1313, s.147.
Doutan Gnmze Byk
slam Tarihi, Memlkller, stanbul, 1989.
Mehmed Zihni, Kitbs-salt (Nimet-i slam), stanbul, 1332.

Mehmet Emin Altntop, Trk Din Msiksinde Arapa Gfteli Ilahler(uuller), Marmara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 1994.
Mehmet Nri Uygun, Kuran ve Msik, Kuran ve Tefsir Aratrmalar II, stanbul, 2001.
Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri Szl, C. III, 451, stanbul, 1993.
Meliha Yldrm Sarkaya, Trk slam Edebiyatnda Hz. Ali, (Baslmam Doktora Tezi), stanbul, 2004.
Mevlid-i erif, Nr. 1286, Hac Selimaa Ktphanesi, Nr. 1286, Hac Selimaa Ktphanesi, 1242/1827;
Mevlid-i erif, Nr. 985, Bursa Orhan Ktphanesi, 1115/1703;
Muhammed Hamidullah, Kurn- Kerim Tarihi, (eviri Salih Tu), M. Ilahyat Fakltesi Vakf Yaynlar,
stanbul, 1993.
Muhammed hsan Ouz, Miftahs-sade, stanbul, 1968.
Muhammed smail Buhr, el-Cmius-Sahh, stanbul, 1992.
Muhammed smail Buhr, el-Cmius-Sahh, Tevhid 52, stanbul, 1992.
Muhittin Serin, Kemal Batanay, Kubbealt Neriyt, stanbul, 2006.
Mustafa Kara, Din Hayat Ve Sanat Asndan Tekkeler Ve Zaviyeler, Dergh Yaynlar, stanbul, 1990.
Mustafa zdamar, l-i Aba Ehl-i Beyt ve l-i Resl Aleyhisselam, stanbul, 2008.
Mustafa zdamar, Doumdan lme Msk, Krkkandil Yaynlar, stanbul;
Mustafa Uzun, Ilah, DA, stanbul 2005, c.XXII; Mirciye, DA, stanbul 2005, c. XXX;
Muhammediyye, DA, c. XXX, stanbul, 2005.
Mtercim Asm Efendi, El-okyansl-Bast F Tercemetil-Kmsil-Muht, Matba-y Osmniye,
stanbul, 1305.
Necla Pekolcay, Mevlid, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1993.
Nese, es-Snen, ftitah 83, stanbul, 1992.
Nese, es-Snen, ftitah 83, stanbul, 1992.
Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1987.
Nihat Sami Banarl, iir Ve Edebiyat Sohbetleri, Kubbealt Neriyt, stanbul, 1982.
Nuri zcan -Bektai Msiksi, DA; -Mersiye, DA: XVII. Ve XVIII. Yzyllarda Osmanllarda Dn
Msik, Osmanl, yeni Trkiye Yaynlar, Ankara, 1999.
Din Msik Ders Notlar, stanbul; Trk Din Msiksi Dersleri (Yaynlanmam Ders Notlar), stanbul,
1985.
110
Onsekizinci Asrda Din Musiki, stanbul, 1982.

mer Faruk Harman, Davud TDV. slam Ansiklopedisi, C.IX.
mer Turul naner, Bekta Msiksi Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Trkiye Ekonomik ve
Toplumsal Tarih Vakf, stanbul, 1994.
mer Turul naner, Din Musiki, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi,Trkiye Ekonomik ve
Toplumsal Tarih Vakf, C. I-VIII, stanbul, 1994.
mer Turul naner, Osmanl Tarihinde Sfilik, zel Notlar; Ramazan Karaman,, 2. Uluslar Aras
Trk Kltr Evreninde Alevilik Bektailik, Alevi-Bektailerde Yenign (Nevruz) le lgili nan ve
Riteller, Ankara, 2007.
Rauf Yekta, Estiz-i Elhan III, Dede Efendi, stanbul, 1924.
Rauf Yekta, Trk Msiksi Klasiklerinden Bektas Nefesleri, c. IV-V, BK Yaynlar stanbul, 1933.
Recep Tutal, Trk Din Msiksinde Naat, Tesbih ve Temcidler, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, (Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 1994.
Revnakolu, Cemaleddin Server Eski Muharremlerde Mersiye ve Are, En Son Dakika, stanbul
Kasm, 1951.
Sadeddin Nzhet Ergun, Bekta-i Kzlba Alevi Bektai airleri ve Nefesleri.
Sadeddin Nzhet Ergun, Trk Msiksi Antolojisi, Rza Kokun Matbaas, C. I-II, stanbul, 1942.
Sadn Akst, Trk Msiksi Gfteler Hazinesi, nklp Yaynevi, C.I-II, stanbul, 1993.
Saman, Ali Rza, Mehur Hafz Sami Merhum, stanbul, 1947.
Saman, Ali Rza, Mevlid Nasl Okunur ve Mevlidhanlar, stanbul, 1951.
Salc, Vahit Ltfi, Gizli Trk Halk Msiksi ve Trk Msiksinde ArmoniMeselesi, Numune Matbaas,
stanbul, 1940.
Say, Ahmet, Mzik yazlar, Mzik Ansiklopedisi, Sanem Matbaa, Ankara, 1985.
Serdar ztrk, Nota, Ansiklopedik Sanat Szl, Altan Matbaa, stanbul, 2001.
Sufi Inayat Khan, Mzik nsan ve Evren Arasndaki Kpr, (ev. Kaan H.tken-Turul kten), Artan
Yaynevi, stanbul, 1994.
Suphi Ezgi, Nazar Amel Trk Msiksi, stanbul Konservatuar Neriyat; Suphi Ezgi, Trk Msiksi
Klasiklerinden Temcit-Naat-Salt-Durak, stanbul, 1945.
Tahir Olgun, Mslmanlkta badet Tarihi, stanbul, 1963.
Titus Burckhardt, Sacred Art in East and West: Its Principles and Methods, trans. Lord Northbourne,
Perennial Boks, London, 1967.
Tohumcu, Z. Gonca Girgin, Mzii Yazmak, Nota Yaymclk, stanbul, 2006.
Ubeydullah Sezikli, Abdlkdir Mer ve Cmiul-Elhn, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, (Baslmam Doktora Tezi), stanbul, 2007.
Ubeydullah Sezikli, -Krehirli Nizmeddin bn Ysufun Risle-i Msik Adl Eseri, M..S.B.E.
(Baslmam Yksek Lisans Tezi) stanbul, 2000.
Ubeydullah Sezikli, -Abdlkadir Meragi ve Camiul-elhn simli Eseri, M..S.B.E. (Baslmam Doktora
Tezi) stanbul, 2007.
111
Ubeydullah Sezikli, - Makamlarla Trk Din Msiksi Eitim Seti, Drt Mevsim Ktaplk stanbul, 2012.
Uygun, Nuri, Safiyyddin Abdlmmin el-Urmevi ve Kitabl Edvrst: Kubbealt, 1999.
Yakub Kadri Karaosmanolu, Erenlerin Bandan, Orhaniye Matbaas, kinci Bask, 1922.
Yaltrk, Hseyin, Tasavvufi Halk Mzii, Ankara, 2003.
Yazcolu Mehmed, Muhammediyye (haz. mil elebiolu), Tercman 1001 Temel Eser; Ylmaz
ztuna, Trk Msiksi Ansiklopedisi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1990.
Nota Yazs, Trk Msikisi Ansiklopedik Szl II., stanbul : Orient, 2006; Trk Msikisi Teknik ve
Tarih, Ankara : Trk Petrol Vakf, 1987.
Mehmet Gntekin, Trkiyenin Birikimleri 3 Mzisyenler, s.241, stanbul, 2013.
Ziya Aydntan, Saip Egz, Ortaokul 1-2-3 Yeni Mzik Eitimi, s.102.
nternet Kaynaklar
www.goturkey.com
www.islamansiklopedisi.info
www.tumata.com
www.klasikkemence.com
www.fotografturk.com
112

Dini Musiki Imamhatip

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dini Musiki Imamhatip

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANADOLU MAM HATP LSELER

Yrd. Do. Dr. Ubeydullah SEZKL

1 NTE: MSK VE DN MSK.......................................................................................11

2. NTE: MSKMZN TARH SEYR..............................................................................24

3. NTE: TRK MSKS NAZARYATI.............................................................................44

4. NTE: CAM MSKS................................................................................................66

5. NTE: TEKKE MSKS...............................................................................................86

1. Tekke Msiksi ............................................................................................................................................87

Binbir Gece Masallarndan

3. MSIKNIN ETKI ALANLARI

4. ISLAM DININDE MSIKNIN YERI

5. BIR MSIKINAS TANIYALIM

6.1 Rast lahiler

Bkz. Cd. Track 2

Bkz. Cd. Track 3

6.2 Rast Makamnn Kurana Tatbiki (Bakara 1-5. Ayetler)

6.3 Rast kindi Ezan, Rast Kamet

Okuyan: Ubeydullah SEZKL

Okuyan: Ubeydullah SEZKL

7. SAZLARIN TANITIMI: NEY

4)Aadaki vakitlerden hangisinde Ezan genellikler Rast makamnda okunur?

1. HZ. PEYGAMBER VE HULEF-I RIDN DNEMINDE MSIK

Frbnin msikye dair eserleri unlardr:

Msikyi riyazi (Matematik) ilimler arasnda sayan bn-i

2.4. Safiyyddn Abdlmmin Urmev

2.5. Abdlkdir Mer

3. BIR MSIKINAS TANIYALIM

Buhrzde Mustafa Itr Efendi

Kskanp gizlemi kaz ve kader

Yahya Kemal BEYATLI

4.1. Segh lahler

4.1. Segh lahler

Bkz. Cd. Track 10

4.2. Hzzam lahler

Bkz. Cd. Track 15

Bkz. Cd. Track 16

4.3. Segh Akam Ezan, Segh Tekbir, Salat- mmiyye

Bkz. Cd. Track 7

Bkz. Cd. Track 8

4.4. Segh-Hzzam Makamlarnda Ar- erif (Bakara 1-5. Ayetler)

Hzzam Makam Bkz. Cd. Track 17

4.5. Segah-Hzzam Kamet

Hzzam Makam Bkz. Cd. Track 18

5.SAZLARIN TANITIMI: RITIM SAZLAR

5.2. Def, Mazhar, Bendir

B. Aadaki boluklar uygun ifadelerle doldurunuz.

1.TEMEL NOTA BILGILERI

1.1. Nota eitleri

lohannes Battista ilahisindeki msralarn birinci hecelerinden alarak takmtr.

1.2. Sus aretleri

3. MAKAM VE DIZI KAVRAMLARI

Makamlarla Alakal Temel Kavramlar

Geleneksel Trk Mziinde kili Aralklarn Adlandrlmas ve Deitirme aretleri

Diyez: nne geldii notay yarm ses tizletirir.

4. USL (KA) KAVRAMI

Eit sayda muhtelif vurulardan meydana gelmi kalplara usl denir.

Nim Sofyan Usl:

Devr-i Hindi Usl:

Devr-i Turan Usl:

Trk Aksa Usl:

Yrk Semai Usl:

5. GELENEKSEL TRK MZIINDE MEK GELENEI

6.BIR MSIKINAS TANIYALIM

Hammamzde smail Dede Efendi